■■ ■■ r . ,: \
r ■ ■ :•«.■
)'
.L^
<■■■
'" "''*''.!i**-<i'v-- '.■'?x'- ^*''i''""' '•'""■■*' ■'. ■■*■>■'"'. i-;?'i-' -L/''t v^- :>■ '■'■.'tiV
•^^ » ■ I ■w>if v, • .■mJ ■■■.-■ ■ ' *■-■- ■■'.• - ■ /•■a^" ■ . ,
■ ' '" " 'V "^&i"?^ tf^V " ? ' - ' '"■'■-^" '■■- -'^
'rU^lcJ?'-^ ■'■^'■■' -' (/ -■-■(,■-'■.■-»"
■ /-.^- . . ■ • ■—
, ,f>i«i.,:
»v
•,V'i.,
. .«. ....v,:s»«ii~«Kr*t.'./^'»
,y».,,^ j<oiM«t- * j^j^.-*',^**»^ '•^1^iJRJf.'i»f«)f^^
:"'^?
I.
..li'-*-. .•;c*4.
',.■'■' ■' ' ' «M'. '-
.aiL,i4 ;.5.
:i
■.y.^-ij:tif.iitA^iL^,tJ>ii.l.-jA.. Jt^'a-^i!li&:,i
i^rf
r^:
\¥r.\^Jt^!l^MW9t>''w>w:w%
N A KRs^#T I ONI S ^
vmi^EX PRAEtE^
««/
A'4
Ti g;IH tJftVS D. H E M R I C I M O ^
j^ E RI H A N^I^VR G ^ K S I S , 1 H-^v
Academia VVitcl>er|en(|
"-•^,
V,:,
* J^ t
? ' i
,.-'■»■■ -'.<^i-,
: .'^■t^m
'- *
a;
ikoepta:.
'■%■•: ■■■"•■
.^i.
■■ ■'■ ■ .'^e - •■"/■*^"
•<';^.'^
y /i s s I ivi A E b r T I oV p R i o r i B y 5
^emetidatwr
nmm
erunt
,^ •«»' j-
W^TES PSALMO^yM, 0 B S E2t y A Tl 0 N ES
.^LOCORVM DOCTRmJE, AHTICVLORVM PRMCIPP-ORVM NOTJS,
•4. - -1-, • ^ 9 m " ■ ^
^' > k- ^^ Myimis Interpntibus k jubdam Theelogiajludiofi coUe- / ^
^l Bdi^fih^isPfalmisfHhiunBa» ;>^^^-^/r.- i
-y.ji-,. ■•■ ■ ^i'
\fP;C O R Y M C O M M V N I V M » vt vocant,qui vcl exjwicantur,vcl breuitcr indiftn*
1^^ ' tur; DicTioNVM iteni & Rerum quae in D.H.M o l ITe r i Com-*^ '- "■
f
'<;.
■■ *
:>^ ■ ■■■A>f-'i. 1^^4.. ^aiSiS^-r'.
^ ,J £V?;«pt*-^'^ "t^v mentariiiobferuatudignatoccurrunt,! N d x-
&,5f, ■: ,f»
■ >\ *,« ■••'W ^ /■-• -f ■' ■^ •• •
■•..5- ■ ^IJ"
^.«■■Ai.;::
■•■Vl^
- ■ ■■■■^■•iJ^,4^-. *S *.'■■- ■
^^:¥-:^t«;,
-r^^
■1".,*. ".^'.'.'
%■■ .. • ^;';^ ■vlt^n^
.. ^..'^^
4 -^ '..'^.*
, •v ■•'^-
■ • ■'^'%M-.
'■*\«:-ri,.
'*$j»Tw*<f'
H£^*,'
^IJRyM & lAGOBVM c.ii.i>Yrf4^^^^'^
-'^>-^ ■■, .:■,,. , ^ M. ,p c X. ... *-l \^ -^ I f||^
IV
l <-.
rl,
■■"■- "■. '!»'.i** ■ ' ' -■■
■ ' ■ ' ..^vycti^ ' " ■
■. -^s^ ■ ■'*" "■• '
^'yW'-M'^''^"-''--''
\.>i^: <'^.}-^'S^;; ...■•
■"■■■ •■*'■ i*f., ■>,;■■. ■
^(■.:.-;*-f\:!^^ . '.j ,
7...,.; i ... t.i»' ^■c, ■.* .
gr^-.^ j- ■ ;■ '^," ^r ^} '
m-^^^----^ .-^^
^,v.;.,- .■■. ,.*v'^»W ■ •*■ ■;;■ . .-:'-< « . ' ■■...■' ■ .^g ■ ;*^.^. ,l*H ..■ii^ . i ...^.-. ... -■ -^^
Rfe^^%^*i*- '^'- ^"'^ ■ ■ ■^^^^^■^^■'«'■^:^ ^ ^y -■.:%\j.'::.x--:-.^m^ \mf'-
■ ^ ■ .-fiv.^v., . ■','■ ■■--- -.•■;.-.,Vi^-- -■■■.■'■■.£>•■,■■■■'■'■■ •f.V''". ■ '•* '■/▼•: -X ■■\ '
. ;■■--■. .^^^^■■■^■,:.^4..#S'AV.^. ^.<?few_|^^ ' .,;,■.■■,.■ . - ;
., . , ■■..■•.■,■'■ i ■ y-iVy.. ',A ^..y.. ... ...'i I
•f .*
. i rt> > ;, ;■.. i ■J-S^: ■. ..■ i .,<(. ■;. > ',H,
tr-
* ■ - - f
V s , *
■* ,o « *
\ \ ' >• *
■«'>M ■
K '■'"*' ' '
■ , 1. « *«>«
-^ r - •> ■r"'^ ,'«. /-■■■. |! '. ... ,,.■» V
■s
"■< '.■'^ '^ .
•'■ * ■.* .^ ■■■'/■ . -■
•«r
;^'r ^
1,' ■?■ < ' '
t*-- ^>, / y \. *V -^'-f '.»»»♦ r.i^'.\,-»,^^U|^t
. »
*5(
• ■ ■!
»' ■*
'.^-
.•.■•V'
y
../
^^ , «^.'•.,^ T ■;■ ,■''■ ;)*■ ■-^■■;^. . ■■■ ;
• ^ ' 'u*' « ' ■■■ ■ '• ■'■
' ^* V^l •
^■^ «. ^*
:..■:}''
/:
l.^
f :■»
-«,•■- .^if
■''*. ' ;
'.''tr
:r ■ .:'^
k\
■u
4 ■:•'
\f
-.■yf.
.%
V iw^,
*;■*:
,'■■ .7; V^
'" ' . '
•,'
■>;■*■ r-
^- ':}r
■ „■ ".'■■»
■■/
■<f^-,, ■■■
'' ,/■ ■-
\M
"v.
.f".
■■%:^
' '%<
■'%
/
■' ,*
.,«
■«*
\
■^:^.,!^
.^;-
/f
.■♦.■
\
■V
■■'■'■^.
■ -» ■ ;■'<■((■■ ;■
-■ . , ^i-.-.
«' #; V t •<
'■" ■ , .'-';-l''',-
■■■r^f*:^;%-^~'-^
■< , ^;.''"";!!*:»"*:
■ ' ■■:^m>^imt
W''
■;rV.:'?^
'.i ..^.■■'•^^■■«^ *»>
'■ ■•■•;■ .4'.^'*#;:'i.;« W
.. ■ -» . ■ ■• »«i. ■■ '•'''i '•. ■ '
.'jV ,.v;t«!
V
E V E R E N D I S S IM O P R 1 N^
CIPl AC DOMINO,D. EBERHARDQ
I.PISCOPO LVBECENSI AC VERDENSi
Abbaci ad D. Michaelcb in incly ta vrbc Lu hc-
; burgp,Dominofuoclcmcniiacdcbita
• reuercntiacolcndo.
X T A N T paflim apudlcriptorespraeclarAadmodum p{al-
morumDauidispraccoiiia , qux irtuitarcvnupfiquemque ad
frcqucntcmhorumledioncm & affiduum meditadi ftudium
debcbant:6fl:qucinter c^tcra illudBafilij didum valde illu-
^ _^_^ftre,quicarminahcECCommend;iturus, ita csteris fcriptis Bi-
blicisanteponitjVt,quicquid in hiscontineatur, quod adpietatem vel exufci-
tandam vel alendam faciat , id quafi in fafciculum in illu m hbrum cflc consc-
fium , communeque promptuarium optimarum dodrinarum inde efFedum
cflc affirmarc non dubitet. idqucitaefleresoftedit. De omnibusenimarticu-
lis dodrinae Chriftianac nufquam in veterisT^ftamenti libris plura aut iUuftria
magis cxtant teftimonia , quam in Pfalmis Dauidis: ideoque Chriftus ipfe , &
pofteumApoftolifacpiusexPfalmisquam cx aliisfcriprurisicftimoniaallc-
garunt, quibusdodrinae&minifteriofuofideiiifaccrcr.NequeverD teftimb-
niorum tantum multitudine, ad quam & orationis fplendor acccdit plane ini-
mitabihs,cxtera veteris Tcftamenti fcripta (uperant Pfalmi:fed habent prg illii
etiamhocpcculiarc,qu0<linDauide&aliisnonnullis, quiautoreshorucar-
minum fucruntjdodrinsEcaeleftis vawTuVwjnf &religiofi cultus norma,ranquam
in viua imagine pingitur atque ob oculos ponitur , non vt horum tantum pie-
tasleftoricommendctur; fcd vt vfus dodrin^ caelcftis perfpicue monftrcturi
cx quo finguh difcant , cum quid fpcdarc in facrarum litcrarum ledionc , aut
quod ftudium ad eas afferrc, tum vero,quomodo in periculis variis, & grauit
fimis confcicntia^doloribus,afenfuirac6c iudicij diuinidrtis,erigere fefcacfu-
ftentarc dcbeant. Multo enim cfficacius mouet animos noftros &c redius eru-
dit exemplum hominis pij,opiniumque tcntationum gcneribus probe excrci-
taii, quam nudadodtriria autpra:ceptio. Nam ^ in palasftra, fi artis prascepra
fubinde legas ac relegas, parum Drofeceris, nifi artificem adhibcas , qui ipfa ar-
morumtradatione&vfutibipra^cat, &,quomodo coDgrcdiendum/itcuni
afltagonifta,oftcndat.Fuit autem Dauid pra^ cseteris fandis omnibus in Ecde-i
fiagrauifEmistentationum fludibusobiedus & agitatus , vtnonaliundc rc-
ftius quam ab hoc artificc,quem ipfc Spiritus fan^tus tam dijU fub ferula tua te- "
nuitatqueedocuit,vtpr3eftantifrimiathleta:ex.cmplumomnibusreHnquercr^
quidexvfufiet, djfcerequcas. NamcumtypumgeraretChrifti,necefrefuit *
(cum quam proxime ad archctypum acccderc , & in fc quadam imagiricm nort
.# ■
5 f.l
IW^h
y • /1
dotbf u m tantuai fummorub , quos C^^^^
m fuftinuit , fed & vidoriarum rcpraEfcntarc. Ncque vnius gcncrisaut cxi2u$i
^%|^^^ : nifuftinuit,fed &vidoriarumrcpraElcntarc. Ncque vniusgcncrisautcxigu%r<
^' , l f:V;* icmppris fucrunt iUidolores-.fcd, ficjut Chriftustcntatus fuit pcr omniaioto
^ ' \ * fuae,<|uam intcrriscgit,vir2e'tcmporc:itaPauidcm quoqucguftarcinitiiaom-
''^ fliumillorumdolorumpras ca^tcrisoportuit* "^"m %; ^
Hos igitur illc dolorcs , tentaiiones,' & certamina varie in Pfalmis fuis pin-
git,ncchypcrbolicc Jvtquidamexiftimant,eacxaggcrat;fetimaghitudincm
&difficultatemhorqmccrtamintimipfeoptimeomniumintclhg€n$, ^Ec- *
cicfiae in fuo exemplo,quo erudiatur,proponcre volcns,co vtiturorationis
gcnerc,quod,vt fecuris quidcm,& cx voluptatibus ebriis,pocmaii alicui;quod
parum abfit a figmento , non abfimilc videaturjab iis tamcn, qui cu m Dauide
nonnunquami in hanc arcnam dcfcendunt, intelligi aliquo modo poteft.Nec
tantum ludam ille fuam & pcricula varia , quae ob profefiionem & ftudium
dodlrinas caeleftis foris fibi ab hoftibus obiedta fint,defcribit : fed rationem &
modu , quo ex his dolorum abyflis emcrferit,&: fupcraiis periculis vi6lor eua-
fcrit,dcmonftrat. •
In his igitur cxcrcitiis,hoc cft,in fuperandis illis pauoribus confcicntia^ , qui
exagnitionc&fenfuiraeDciaduerfus peccataintusmanimiscxiftunt,6cfor-
_ titcr pcrfcrcndis periculis atquc acrumnisjquae foris corpus affligunt, cum vita
, hominis Chriftiani perpctuo fit occupata,atque inde militiae perpetu? ea com-
paretSpiritusfan6fcus,mhilprofe6bo vtiliuseftcrebraPfalmoiulcftione. His
I cnimquityroncsfumus,nonprqccptionibustantum,fedcxcmplisviuisquafi
' praeparamur adhaec certamina,vt & idushoftiles rcdius excipiamus, &c mala
^ praeuifafortiusferamus,maturcqueremediac6parcmus,quibus&doloribus
illis noftris mcdeamur,& pericula,qua£ fbris ingruunt,amoliamur.
i Ac ficutathletae,antcquaminarenamdefcendantpugnaturicumantago-
j^^ niftis,probe ie priuscxcrcent ^dum vel arma refte tradare difcunt , vel corpus
, . vngcndoatqueexcrcendoncruosfirmantj&agilitatemmcmbrisinducunt,
' vclabftinentianoxiGrumhumorumaffluxumarccnt:Ita,quiin militiaChri-
ftianafuturus eftaliquandoathletanonrudis aut ignauus, quiqucitaccrtarc
dccreuitjVt expe6tare^rf«Vafummoillo agonotheta Domino noftro Icfu
ChriftohiIarianimo&fpecertapoffit,huncarmishifcc,quaein Dauidis&a-
liorum fan6lorum cxemplo, quafi in viuaimagine, dcfcribuntur , cfle inftru-
aum,fcientiamquetra6tadiea muhoantcfibicomparare,ac,quoties vfus po^l -
ftulat,eandcmrc6leexcrcereoportet:ne,firudishuiusartis{epugnxcommit-
tat,mox ab hofte diabolo aut eius organis , vcl ctiam a carnc fua,quem perpe-
tuum hoftem circumfcrtjopprimatur.
> Quod cum ita fit , vt ca^tcra quae de vtilitate Pfalmorum ab aliis fplehdide
& copiofe funt expofita,omittam: femper in ecclefia maximo in pretio habiti
funtPfalmiinequevllus fuit libcrScripturaefacracmaiorccura 6cftudiopiis
commendatus , quam Jhc ipfc,quem Hebrari laudum librum appellant, adeo
vt,ctim a caeteris nonullis vfquead maturam setatcm abftinere ple^fque vcU
lcnt,hunc pucris etiam affidueinculcandum iudicarent.Cum cnim ad perpe-
tuam militiam vocati fimus, qui Chrifto rcginomina de"Jimus, & praehano-
biscum variis,arqueiifdemaftutiflimis&potentiffi"mis hotttbusfintineuhda:
non aliunde quam exd odtrina diuinitus patefa6i:a,atque inprimis ex hocDaui-
disarmamcntario Jdpnca depromenda funt arma,cum ?w^««T;e««,tum «f^ut^Tweea»
i •.;:$.- '' -^ • * quibus
'•,''■:"■ W^:p''\ "■■ ■ ■'■'..• •■ . ■ ' ' ■ ■ , . ■ ■ '■ -
,ii^'.''. rf^jK^ '-<■:-'••'->. . -■ ■' ■■ ■'. ■ ; " ■ ■ ' ■■ •
#■
quibus inftrtlfti ih acietriprodcauius. Jraquc & Giiryfollomusin concionead -
dpulum Antiochenum habita , in qua Ecclefias mihtiam longa orationc dc-
;^i^^icribens,auditorcs(uosadpugnam hanc inftrucre conatur, Pfalmos nobisin- '
primiis commendat, cofqucctiamab idiotis & opificibus, dum in oflScinisfc-
dcnt & opcrasfaciunt,vt diabolo^mnisfubeundianimos dtiofosaditus pji-
.^^^ cludatur,affidue decantari iubet:adc6que tanquam magnum & optimum co-
mitem fingulos adiungere fibihuncljbrurn hortatur,cuiiisconluetxidine&:
fcrmonc moleftiasitincris noftriin hac vita,durn a Domino peretTrinamur le-
niamus,&minorclaboreadoptatampatriamperueniamus.
Etcerte muhumprofeciflefcinpietaiisfcholafciat isqui&lcaendisafli-
duc Pfalmis dele<Ll:atur,& fentcciam horum mcdiocriter aflequitur.Quo enim
longiusinhocftudioprdgrcditur,&quo propiusad mcntem Prophets accc-
dens,non oraiionistantum,fed &rerum magnitudinem cjuodam.modoafle-
quitur,coplusprofccifleeumha6tenus,maiorcque deinceps difcendiftudid
accendicertumefti
QLiod igitur nonnuUos hoo tempore deterret a Pfalmorum ledione,vel o-
rationis,quod dicut,obfcuritas,vel etiam reru fublimitas,quid aliud hi, d uam
infcitiamfuam&«V«6«'«j'Chriftiano homineminime dignam profitcnrur? Si
cnim in militise huius^quxChriftianae profcflionis propria eft,difciplinam ali-
quando fc tradidiflent , aut cxercitioru pietatis:non plane eflent cxpcrtcs, nun-
quamitaferudesefleoftendercnt,vtgenusfermonis,quodSpiritusfan6lipro-
priumeft,&inpietatisofficinaperpetuovfurpatur,feaflcquinonpoflepalam
quererentur. Etenim,ficut cuiuflibet artificij propria qucedam funt vocabula ,
& peculiare nonnunquam fermonis genus , quod non nifi ab exercitatis in eo
artificij generefere intelligitur : ita habet 6c hsec militia Chriftianaluu bratio-
nis genus ,quod tum primum redte intelligitur , vbi in hac palaeftra fe quis ali-
quandiu probe exercuerit. Atqueindenatumeft didum illud apud vercres
iadatum : Pfalmos Dauidis non intelligi nifi ab hisqui animorum doloribus
fa:pccflrcntfatigati,auta!rumnisdiuturnisfubadi:vt,fivnquamveruinfuitce-
lebre illud Herodoti didum, 'VAd-ma^ fxa^Hfxu^^st., id maxime in hac Spiritus
fandifchQlalocumhabcrcdebeat. Eiquereinon tanium priuatimcuiufque^
confcientiaaftipulatur: fcdpublicse prsefentium tcmporumcalamitatestefti-
moniumpra^bentmanifeftum. , '^ , ,
^ Namfiad fuperiorum temporum tenebras refpiciamus, cum:Oitinia fub
Papatu ad vnius hominis arbitrium gercrentur , 6c diabolds regnum fuu in pa-
ce & otio intcr homines impios &: idololatras obtineret, quotus quifque inue-
niebatur,etiam ex his quiquotidic Pfalmos in templis decantando , aut etianl
pubhcein fcholis&templisprofitendo,ventrcmfuum magis quam animura*
pafcebant,quivel vnicumPfalmum rede intclligerctiaut intefpretarctur?Qui$
enim non vidct quam infuKi fint omncs tecentiorum fcriptorum interpreta-
tiones?quibus&itaobfcuratiacdcformati funtPfalmi,vixafordibusfuisre-
purgarialiquantumytpotuerint. Neclibethoclococongererc exempla,qui-
busidplanumfiat,cum nullus pene Pfalmusfit,inquemnonfuasnugas &c
fomniaa Venercpouus &Bacchp;j^quamaSpiritufand:o orta, boniillipatres
congcflfcrint.
--■^, —
Noftro vero tcmporCi cum Ecclefia propter veritatis profelGbnem it\ maxi-
ma incidiflet pericula aecertamina , & excuflfo illb veterno,qui animos hojttli-
r iij
■M
■ . .Ih^/,
^pf^f^affPfiljipw^
mm
V I nutn (ub Papatu occupaucriat^ftniiri dolorcs confcientjlac exira & iudicio pe| . ^^
f "^ aduerfus peccata coepi(Icnt,ip{a etiam Pfalttfiorum oratio redii^ intellefta plal"^ ^
' / C cere ccepit:vc maiorc deinccps ftudio& vbcriorc cum fruduJegcr?ntur,quartV
' antCjquandoinnudarecitationcccrtorumPfatmorumnefcioquodmcrltura
- ■ conftituebatur. Acceflit autem & ftudium corum qui doCtorcs Ecclcfiis prac-
/ fedi erant. Hi enim, q^up propiof es crant periculis,6c difficultatcm ccrtaminis
fpiritualis magis inteUigebant,eo ardentius incuberc in ledionemPfaimorum
neceffe habuerunt.Cumque cognitione iinguarum & difciplinarumoptima-
rum plurinium iuuaretur,horum Gpera 6c ftudk) effedum eft, vt dcterlis {br-
dibus, Pfalmis fuus natiuus cplor fu rcftitutus, dc iam paffim fiimmo piorum
nontantumcumdcfiderio,fcd&pietatisprofe6tuieganturacdecantentur. .
Id vero bcneficium,vt agnofcendum & grato animo praedicandum a piis eft:
ita opera a nobis danda,v.t ipfi quoque hos praeciaros athlctas imitemui,&taa-
quam duces fequamur. Id liet,fi & priuatim in veris poenitcntias & inuocatio-
nisexercitiisactotamihtianoftraexhoc promptuario armapctamus,quibus
cxcrcendis invcra pietaieproficiamus,n6fqueaduerfus hoftiuminfultus mu-
niamus,& pubUce veram acnatiuam horum diuinoruml carminum fentetiam
conferucmusj&adpofterospropagareftudcamus., ^
Eo confilio anteannos nouem,cum ProphctasaUquot,cxhis quos minorcs
vocant,pubUccauditoribusmcisinhaefchoiapropofuiffcm,iu(rus fum dein-
ccps Pfalmos in eorum gratiam, qui Hebra^x lihgua; operam darent, intcrprc-
tari.Iudicarunt enim hi,quibus cura ftudioruna pubUcorum in hac Acadcmia
commiffacft,iUispraelegendiexcrcitiisnontantum confcruarifermonib diui-
ni proprictatem, eandemqiie ad pofteros tranfmitti, fed plures fubinde ad ie-
dioncm horum (criptorum & ad pictatis ftudium inuitari. Quod igitur raci
officij effe intcllexi,operamdcdi,vt ad priuatam cxperientiam,qua: non parum
hadenus me erudiuerat,&ad eam cxplicatipncm^quam oUm,cum adokfcens
'•; conuidu reuerendi viri D. PhiUppi Mclanihonis patr^s & pra^ceptoris colendi
vtens,6c Pfalmos Hebra^os ad menfam pra£lcgens,ex ore illius v iri cxceperam,
_. do,£l:iffimorum, cum veterum,tum noftrae agtatis interprcjimci fentetias adiun-
gercm,&excollationediligenti,veram8cgenuinamfentcntiameruerem.At-
queineo,quantumfieriomninoamepotuit,laboraui,vtauditoribusfidem&
diligentiammeamprobarcm.-acncquidadftudiummeum deeffet, operam
dcdifedulc),vtipfaintcrpretum verba&fententias, quoties pofcereresvide-
batur,& quantum memoria: firmitas inter pra^legedum paiiebatur,retinerem.
Eaquc in re fu mmorum virorum autoritaterii ac iudicium fum fequutus.Ete-
nim,vt Nicctas redc aiicubi inquit, in eo laborarCjVt qu2e femel rediffime di-
da funt,noua orationis forma enunties,intcpcftiuae oftentationis eft. Ideoque,
quicquidhuiusin commentariolisnoftrisanimaduerfum fuerit, idnontam
mihi, quamdodtiffimisjioftraj ajtatisinterpretibus,quorumdifcipulum li-
benter me profitcoV,acccptumjefcrat ledor.
Etfi autem , qualia iik fint, quae puyice auditoribus a me propofita funt,
/ nuncnonexc^tioifateorenim tenuioraeffeilla,quamquacvcJorationis Dar
uidicas fplendori, vel rerum magnitudini ac varietati conueniant: & inteUigo
breucshafce commonefadioncs, in quibusargumcnta,c6filia,feries atqiic or-
dofingulDrumfcriptorumbreuiter&nudccxplicantur, aut phrafisproprie-
tasoftenditur,nonnunquam etiamdevocabuUfignificatoaUquidfubiicitur,
non
Jp E D I d At 0 K IM
C* liDnitaihcurrcrciriDculos, neceamIaudcmapudpIerofqUeiriuchire,quaWw ^
procuj excurrens & multiplici ac copiofa rerum tradaiione ex libris mcihodi-
fisdefcripiacnarratio : fiic quod inprimis ab edendisillis commcntariolisiifa-
i ftenuSnicdetcrruit^nunquamfereintegre^qua^dmcdidacrant, excepta&ffe "
ahimaduerio:ide6qucquantum ad meattinetyillQSquihaecex ore praelegentis
excepiflent,frui hoc labore,quam ad iiflios oftentarc malui[rem:cum tarnc non
illi tantum,qui me audib^ant, fed alij quoque non contemnenda: erudi tionis
vixifubindeapudmeirifta>^iitatquevrgcrent,vtca,qua^fpar(i
a diiierfis cxcepta efant,coIIigcrcm,& colleda cderem:iamquc nonnulli ctiam
eflcnt.qui pro fua autoritatc ic^Wuimpcrarcnticcfli horu vo1uniati,& quan-
tumperrcliquaftudia& operaspbblicas, irihacmeainualetudinefujffurarite- '
poris potui,id colligendis hifce quafi naufragij tabulis tribui.Cun:iqueid non-
nifi tumultuario fere labore & intercifis horis a mc faftum fit, fpero candidos
lc£lorcsquicquidamchuiusprjeftitumeft,bonicpnfuituroseffe. \
Tu2everoR.D.Princcpsreuerendiflimc,hancpartera, quasquinqunginta
priorcsDauidisPfalmoscontinct,infcriberevolui,cumpropterfummastua$
virtutcs,quas & in adminiftratione Ecclefiarum tibi commiirarum , &in gra-
uiffitnis reipubl.negotiis fehciter c^tpcdiendis oftcdis,ium verovt memoriam
, €iusbeneuolentia^,qua mealiqaahdo,cum pictati& bonarum artium ftudiis
apud nos operam darcs,comple<3:ebaris,quadecctreuercntia5ccultu mereti-
ncreintelligercs. Cumcnim intantaEpifcoporum noftrje ^etatis nonignauia
tantum/cd pictatis odio plufquam immani 6c barbarico,vnus fcre fis,qui ido-
lomaniam pontificiorum ex animo dctcftctur , 5c charadlerem befti^Roina-
nx ha(Senus acciperc recufet, quique habita nluneris fibi impofiti rat ionc, Ec-
clcfias fuasfidei & curae commifTas rc£tedoccridcDco,& ad pietatis ftudium
traducicuret: agnofcimushanc pietatera tuam bonorum omnium laude di-
gnam, atquecius memoriamad poftcrospropagandameffe: &cgo, ciim a
ihultisannis nonfolumproptcrgcnerisac natalium fplendorcm, fedvirtutis
inpifitnisac pictatis ftudium, tecoiuerim,iudicauideeooblataoccafionepu^
blicemcteftarideberc. ItaquevtgratumfibiveliteffehocofBciunn R.D.T*
quadccct reuercntiapcto* Ac Deumaetcrnuni patrcm Dbmini noftri lefif ^
ChriftitotopcftorcorOjVt R.D^T. dcincepsquoque adfitingubernationc,
eamque Spiritu fapieniice, intelledus, con{ilij,fortitudinis,fcientia: 6cpietatis
impleatjdonaqucin pedorc gwierofo accenfa adaugeat, vt magno ftuclio,fer-
uorc&conatutimoremDominiperpetuofe(5tetur.VvitebefgainferiisPente^
Goftes, Anno 1575*
^euerentercolensy
Henrici^ MoilerHh
f^
x: -* '■
'■■. '%,..
.f^>^
S CR I PT V M P V B 0 G E P'R*Op'5§f
■A T V M VII. D E C E M B R 1 S, , /
." Anno M. i). Lxx 1 1 1 I. w .
E MP ER in Ecciejia lecii (jy decantati fnm p/li//MDantdls , vt apidua repetitione
^ mduorthn6 fierent jnmiltares. Et An-niUtnpufir^it , cum ^biecits errortbM Aiant-
c\)xormnampUxwtjfet doilrtnam Chrtjiinnam, e>' trt^epu tn adernfacram mdtmjfet
decaritart k costHfidelium pfalmos , non poiuijje fcfe contmere qutn Ucrymas.funderet,
Tanta entrn e(i rtrurn magnitudo tn hoc poemate-itanta verborii ^fententuirugratu- -
tas (2r elegantia , vt iegentem Vjelaudieniem cnm ali^ua attenttoue nonpojiit non vehe-
menter rnot4ere»(2r*i^ adrmrationem cum ipfus docirtn^ turn (i) antort-s horunifcriDtorum
addncere.AcifireUe volptmus iiidtCiire-,id quod Cicero de Eurtpide dixtt^Juigulos etus
verftts jingtiU tejiimontajeu oracnla cfe-.vertits mtilio dep/almio dict potejiycfitorttm autorem conjiat effe nort
tam Dautdemyregem alto^ut prajiantijiimnm ^fapientiJitrnHtCjuam tpfitm Sptrtttm J'aniluff.,CHtti^iJ'ermo-iVt'
fcnbttur z.SamHeL i^.foriHttper Itnguam Dautdis.Ita^ue fntminim.ii Reuerendu virurn Patrem (^ prace-
ptorem nojirum Phtlippum Meianthonem , T«r t* ooioit; , Jkpe dicere ad audttoresjuost^uoties ad leiiionern
pfalmorum eos inuttabat.Uullurn effJs fariptum elegAntius tn mundoyPfalterto Dauidis.Qu^d vero nonnuUi
PhocyltdiSiHefudtJ^ythagorAtPtndan cJrfmilturnpoernataPfalterto vel praferunty vtiJaJtem nodetertore
loco habehda ejjt cerifent, tn eo mn tatitm tnfcttiaJuamprodunt\fed ettam do^rinam,^u£ ecclefia Detpro
prta ejiynon toieranda contumeita afJictunt.Etfi eritm Phocyltdis ^ aliorii carmtnafuarn merentur laudemt
j ^ vfum habet tf/ vita poltticafane eximttirn( explicant cntm eam legis partem^ejiuA injecunda tabula coti-
neturf^ua^ue hutus vita ctuilis prAciputts ejuafinertm ejl QrvincuiUi<^uofocietas hurnana contineturjrame^
netj!U4(^uam accedurit adtfiam faptentiam,ciud pfalrnis eji coprehenfa. Islihtlenim dicunt tlltfcriptores de ve-
ro Deoyaut de voiuntate tpjitts ergagenus humanum.nori agnofcut perfond aut beneficia Mefitttyjine cjmbus
genus humanum Aterna morti ^ damnationi addttiujferare vitam (^falute non potefiinon concionatur de
pde f0 tufiificattone coram Deo. De intmatione vero, ejud. vnicum noJlr<tfalutis e/i prttJidiii,aHt mutifunt
■ pro rfus:aut aberrantes a Deoy variafibi numina (^ idola fingunti^uorurn cuitu adeo non confefuUtur (jHod
Qptant.vt ettam calamttatesfilft accelerenty ^Aternarn damnationem trijiioremfuarn ejjictant, Cumcfue rna-
gnarn partem Juorum carminumtn depiorattone miferiarum (^ calamitatUi<^utbus hac vita obnoxia ejiyco-
fumanty portum tamen nullum o(ienduti<fui receptum pr^beat mijeris^ calamttoJis,aut ^ttt ex hacvita rni-'
grantes Id.tioribtisfatis exctptat.Denitftteettdfide opertbus fecundd tabitlafeu de honefia morugubernatio-
nc multa cocionatur-,^ pr^mta re^efaclis trtbuiyfcelera veropoenis diuinttus affici demonfirat: tamen non
fiftendut neefue docet quomodo opera nofira DeoplaceantyaHt cultusfiant ifutbusDeus honore afficiatur.pl is
tantisde rebus cum altafcripta Prophettca c^ Apoftolicaitumvero inprtmis pfalmiDauidis noserudittnt.
Cum^ primus Dauid htiic doi}rin£,^tt£ ecciefia Dei ab initiopatefacla eft,riumeros adiusferitjota anticfui -
' tas hitcfcrtpta magntfectt,^ cfuotidianis decataiiombus ^ repetitionibusfibifamiliariflimafecit:no tantkm
ejuod itla efua numeris tnclufajwifactltlis in mernorxa hAretffed ettacfuia mutari attt deprauari non itafa-
cile poffunt,efttin.error ftattm cognofcattir.dJuricfproh doior^eaprofanitas inuafit ecclefid,eftefue isftupor ft)
ignauia multorum,vt efuanefuam de vetert confuettidine pfalmt tn ccclefia decantentur ,vei infcholis p^rttle-'
gantur: tamen paucifiimifint ^ui dukedtne horum carrmhutn a^ciantur,fit^ue id efuod Augtifttnus de efui^
bufdamfutt tetatis profdnis hominibus efuerituriVt ejuanefnam verbafubinde decatando repetdt:tamen
corda ipforumplane fint muta:i:^e]md magi-s deplorandurn e(i,cum olimpfalmi digttis ipfis homi-
nibus piisjuerint notiores, nunc vix eft efutfefuam ejui vnum aut alterttm pfalrnum memoria
teneat.E/i^ue htc(iupor (^ negligentia non inter poftrema figna,<fua ruinam por-
tedunt eccleftd ^ verA ptetati. Vt autem adolefcentes^efui in hac fchola
funt,exciteturadle^ionempfaimorumydecreuihosdeinceps,de
confilioPrAceptoruminterpretari.^uainreJperome
' .' ' auditortbtts fidern (jrdiiigentiam pro-
^- t^ baturumeJJe.
:- \ PR^FAtlO
>^._
■$.
'%^^.\ -
M^
,1
■w, ". . ; .;
' ; ■ t ■ ; ;,
(v^-'\:r'|i./:¥T'm' • ••■■■ ^'..'^'''
ff-; ■■'• .".1 ■- ■ ■ *
• \' ■■';»' ■f^v'
''-,'■ ',.« '■'
■ ■ -^
PRiEFATIO.
-,'■., . ' "'■■^•''*- ,' ''
N P s A L M o R V M ledioiic qu« maximc obferuanda fint , non vno ccmporc',|&
quidem breui, «cplicari a nobispoteft. Tanta cnim dt rerum vbel-tas,tantaquc varie-
tas,vt comprcheadi aut cxponi vna oratione nonpoilint. Vt enim finguli pfalmi pe-
cuiiarem fere continenc dodrinam : ita &; orationem peculiarcm , & lenipus rcqui-
runt. Itaque redius mc fadurum exiftimo , fi omiffa hac commemorationc , qu« &
longa nimis , *& forte molcfta fiitura cflTct auditoribus,ftatim ad ipfam interpretatio-
neoi accedam ; id quod Deo iuuantc facjam , vbi prjmum nonnulla de autore: dcinde
de ^cnere doarinas , quse in his pfalmis traditur : poilrcmo de cauffis , quare Spiritus
ianftus dodritiain ecclchajDei carminibuscomprehendi, feu numeris includi voiuerit,dixcro.Dc hislc-
bus nece-fle eft auditorcs initio moneri,vt fciaut quid iudicare dc his fciiptis,& quanti ea faccre, qualcfque
animos ^A aufcultationcm hanc afferre debcanr. Non enim quod t>lerifque in ore cft cxiftimandum eft,
ludaico eile
calamum &
pronuntiat. No-
tum enim eft iplius Dauidis tei1:imonium,c|ui (ccundo Samuelis victfimo, tcrtio affirmat , fe Spiritus fan-
di\ impulfu PfdliViOS compofuiffe. Ac nc fufpedum^aut minus firmum videatur tcftimonium ab ipfo auto-
re prolatum,Chriftus ipfc,c{im teftimoniacx pfalmis citat, non dubitat affirniarc, Spiritu fanfto docentc»-
Dauidem ca verbaprotuliffe. Notus eniin cliiocusMattli«i vicefimo fccundo, vbi affirmatDauidera in
Spiritu Mcffiam vocaffe Dominum. Et Apoftoli initio dodrinam fuam teftimoniis prsccipuc ex pfalmis
addu6lis,tanquam illuftribus& firmisoraculis,quibus contradicinonpolfcr, confirmarunt,vt videre eftin
horum didlis.Srin epiftolaad Romanos. Quare incpti funt valde , autpotius blafphcmi, quifcripta Pho-
cylidis,Pindari &: aliorum his anteponunt: id quod noftro tempore nonnullos magni nominis viros fccif-
quod de i-^iaiteno « aiiis icnpiis propneticis u.i^eirus arnrmat , cum mquit, a Spiiitu lancto impi
cutos effe fanctos Det homines, i.Petr.i. Atque hinc , quanta autoritas huic fcripto concilietur , intelligi
poteft. Non enim legenda haec func carrtiina tantum,vt fcripta Phocylidjs, Pythagora?,& finjilimn \?octa-
rum,qui omnes rationislumen fecuti,optimaqu^quc prseceptade virtutecolenda & vitiis fugicndis con-
didcrunr.'& lumina verborum & fentenciarum addiderunt, qua» lcAorem non deleftarc tantum , fcd & in~
uitareadamorcm&cultum virtutispoflent. Hisvcronon vt homini quantumuJs fapicnti , fed tanquam
voci de c«lo fonanti eft attcndendum,ficut ipfc Dauid inquit pfalmo 95. Hodie fi vocem Dominiaudiue-
ritis,nolite obdurarc corda veftra,&c. Atquc ita longe infra fcripta Dauidica cjetera funt poncnda. Idque
vcmagis manifcftum fiat, nonnihil de genere horum fcriptorum , fcu dc rebus, qua: in pfalmis tradantur,
dicendum cft,vt ex antitheli difcrimen faciliiis intclligatur. Ac primum quidem tcncndum cft, quod iam
-eft didum,furamam omnium fcriptoruro Ethnicorum,quaj de virtutibus colcndis & viciis fugiendis con-
cio»antur,fereinhoc Virgili) verficulo comprehenfamcfTe: ^ "^
Di/citeiitHitiAmmomth^mnfemnerediuos. ' . \ '-..
Nihil cninj aliud vojunt omnia illa poemata, quae multa & varia apud Graecos & Latinos extant, quam
vt ealm partem decalogi cxpjiccnt, quse in fecunda tabula continetur, hoc eft, vtpraccepta de cxterna difci-
plinatradant , & amorcm virtutis atque odium fcelcrum Icdloribus inftillent. Atquc intra hos terminos
ita confiftunt omnes,vt fi qui vlteriiis progrediantur, & de rebus diuinis, dc effcntia^aut voluntacc Dei,dc
veris cultibus Deo debitis,aut fimilibqs philofophari incipiant, mox halliiclnentur,& tetros crrores com-
minifcantur. Hinc cnim eft illagerrtiutTi 7ro>^v^uet , & Hefiodi ^ioyertu. plena idolomanix & turpitudinis.
Hinc illa? %KitToijt,(iaJi 8c alia facrificia quam plurima , quibus placari pofTc numen diuinum nimisftultc crc-
dpbant:hinc idololatrix , heroum ^^-efiJirftc , & al ia infinita,qu« Echnici vt magna Icuitate excogitarunt,
ita nimis fuperftitiose ac prxter rationcm obfcruarunt: nonnunquam etiam fcriptis harum rerum fuper-
ftitiofamobferuationemcommendarunt. Eftautemalialongemaiorfapicntiaindodrinaecdcfiaecom-
prehenfa,lgnota phiIofophis,quam FiliusDei ab initio protulic ex finua?tern( patris, & ccclefia; fux pate-
fecit. Eanonconcionaturtantumdeexternadifciplinaauthoncftaraorum gubernatione: necmorboy
tantum & calamitates generis humanitragice cxaggerat &lificat, vt faciunt Poetz Latini & Grarci:
{ed& cauffam malorum, & remedia quibus mala hsc tollanrur, oftendit. Atque hinc iam copiofa dod^ri-
naenafcitur,quz cradita eft in fcriptis Propheticis & Apoftolicis,ionge alia & diuerfaab ilk quam Ethui-
ca philofophia profitctur. Eftqueinprimis illa in pfalmis comprehenfa , vc liber ille ex cxteris omnibus
quafi colledus ic^ongcftus ciTe vidcatur.Nullum enim eft fcriptutn, in quo dc omnibus articulis fidci no-
ftrx tam mulc^ illuftria extentteftimonia,quam in pfalmis. Vt enim a fummo illo ;)rticulo,qui capuc c(l '
rcllgionis noftrar» ordiamiir , nonne perfpicua teftimonia de tribus pcrfonis diuioitatis traduntur pfalmis
2.55.6$.no ? De nacura diuina in Mefua concionantur pfalmi 2.72. iio. De Spiritu fando pfalm.51.145. Dc
■■' ,. ,'#:. . . . , ■
■'V-- '*
■<fV
■" is JpWWflfciiW;
!f
..**>
7?wc <T^-^<^^i^ ■^jj " . ^f
Si*- , , 7 '^-^fff^^f^f^W^
':^-
,»v *" ''1 " ■ P R -£ F A T I O. ;. ''-vv'\. ,^* ' '^ r •i,.«'".;.v
relicjuis ver6 artictilis ctodnnx Chriftianae alij pfalmi complures lo(]uuncur , vtpote de creatiojne & pror^p '
uidentia : de peccato drigindli : de peccatis adualibus; de peccaco regnantc 8c non regnance: de Lege; dd^^
dircrimineLeg)S& £uangeUj:de iuftiHcatione hominis, feu de remiiillonepeccacorum gracuiiai 6c recon-
ciliationecoram Eieo per Mediatoretii: de bonis operibus: de diferimine veteris &c noui teftamentitde ec-
clefiaiqujl; &t qualis illa rit,& vbi quxrenda;de pcenitentia feu conuertione ad Deum:de refurredione & r e-
{liiutiohe vit^e aecerna;: de iudicio Dei poft hanc vitamtin quo prsemia reddentur piis» impij vero in pcshas
jeternasabiicientur : de cruce & calamuacibusecclenae , & de harum caufis : de veris confolationibus,qux
opponendae funt fcnfui iudicij diuini,terroribus mortis & inferorum, <3f reliquis calamitatibus, quibus ec-
cl^tia inhac vita eft fubiedla: de iFiuocatione,qu9;vnicum falutlsnoflrxeilpra^fidium. Dehistdntis rebus
Ethnicorum fcriptaaut prorfus funt muta,aut,fi quid dicunt^ aniles potius fabulas & fomnia fua,quam vc-
ram & falutaretn ecclefiac dodrinam»cui tuto inniti animus poffit^exponunt. Vt vel hine appareat, quanci
hxc fcripta finc facienda^ quantoque Oiudio cognofcenda. Quid enim eft vita humana , fi harum tantarum
rerum cognitione, & fenfu verae confolaiionis, quas exfola dodrina ccelefti petitur , quajqiie fola animos
hominum ab in^tcritu & ajterna damnatione feruare & vindicare poteft,deftjtuatur?Atque hf c omnia quo-
ru nunc mentioiaem feci,ita luculenter m pfahnis funt tradita,vt nuUps liber fit propheticus, qui vnus plu- .
ra de his teftimonia contineac.Eaquc caufa eft cur praf reliquis omnibus fcriptis, hic liber pcrpetuo in om-
nium piorum manibus (it verfatus.fueritquevel pueris in eccle/ia notiffimus. Alexander Magnus tanti fe-
cifle liegitur poema Homcri,vt fiue fcria,iiue idcos tra6laret,atque etiam cum arraaretur in hoftem,decan-
tari fibi carmina Homeri voluerit. Itaque cum fcrinium prctiofiffimum ex auro & gemmis,in quo Darius
re* prafcipua x«/ui»\/tt fua afferuarat , inier fpolia Babylonica fibi effet oblatum,Hon»crf libris id deftinauit,
nullum habere fe thefauruin pretiofiorem indicans, quem in ea arcula conferuarer. Quanto magis nos qui
in ecdefia fumus,hoc dulciflimum Spiritus fandi pocma, tam variis do(^lrinis refertum, tamque ad confo-
lationeni,& ad verara pictatem alendaui efficax, amare & magnifacere , & non arcuiis manu fabrefadis adt
pretiofis gemmis ornacis,fcd ipfi pcd:ori8 fcrinio includere, & magna ciira afferuare decct f Vere enim dici
poteft,nuilum effe thefaurum in raundo pretiofiorem,quam qui hiscarminibtis continetur. Haec de gene-
re dodrinaj,qua: in hoc poematecomprehenfacft , monuiffe initiofat cft, vt ftudiofi fciant, quanti facerc,
& quomodo difcerncijc hacc poemataab aliorum dodorum hominum fcriptis debeant.Cxterumde rebus
ipfis,Deo iuuante,in ipfaintcrpretationc, quantum fieriin hac Giamujatica explicatione poteft& dcbcc,
&pr&utipf«fefc ofFerent,dicecurcopiofiijs. '.
Cauffae vero cur numcris indudi hanc dodrinam Spiritus fandus volucrir,videntur ho: potlfhmum ef-
fe:Prima,vt tcftiraonia de prajcipuis doctrinse articulis ccrta Sc incorrupta cxtarcnt & tranfmitterentur ad
pofteros.Nam quae numcris inclufa aut comprehenfa funt,ita cohjerentjitaquc mutuo nexu colligata funt;
vt fi vcl fyllabam mutcs , vel didionem demas aut tranfponas, mox error dcprehendatur. Turbatur enim
harmonia,quam mens humana vt facile agnofcit, ita mirabiliter eacapitur,& quafi conftringitur,vc difcc-
dere ab eancqucat. Vc igiturfirma,certa,& deprauationibus minimc obnoxia tradercntur doflrinat Chri-
ftianar ccftimonia,Spiritus fanftus quafi cx omnibus fcriptis Prophecicls coUeda his numeris inclufic,& cc-
defia: commendauit. Nec dubium cft,diab0lum,vc eft opcrum Dci infidiofus /M//x»Ti)c , hanc ipfam ob caii-
fam oracuIa,quaj per Pythones reddere olim folebacverfibusfeu numeris incIufifTe^vc fcilicec autoritatem
fuis fcriptis conciliaret:& fcifcitatii raiffis occafioncm vel mutandi vel deprauandi refponfapr«cidcrct.AI-
rera cauffa eft,quia propter concinnitaccm numerorum multum iuuant mcmoriam, nec ita facilc ^ffluunt
quae nuincris adftrida funcquam foluta oratio.Vt igitur faGiliiis comprehcndi h§c dodlrina a vulgo,5< ad
pofteros paopagari poffet, hoc quafi adminiculo fulcirc imbecillitatem humani ingenij , & confulere pcr-
pctuitati voluit Spiritus fan^flus.Videmus enim cantilcnas per multa fecula durare in vulgo, etiam ciim rcs
politia Iudaica,ficut alia multa,interiit. Neque enim dubium eft,quii
ftarct^dulcius multo & coranicndatius nobis futurum eflct hoc pocma. Et tamcn ca fuit diligcntia piorum
omni tempore,vt,quanquam vcrfuum rationcm non intelligerent , ipfa tamen verba metnoria? infigerenr,
^ exa^e tencrcnt. Eam diligemiam imitari nos , & amplitudine rcrum qujc his verfibus continentur,mc-
tiri potiusbonitatcm verfuum quaiumetris decet. Tcrtiam caufTam oftendit D.Athanafius inepiftdla ad
MarccUinum de intcrpretatione pfalmorum, dignam confideratione. Ait enim,noB ad deleftationem au-
rium aut animorum fcripta eflc,aut publice in templis decantari hasc poemata, vt pleraque Gr«corum auc
Latinorum olim inpanegyribusrecitabahtur : fed potius , vc de harmonia omnium adionum in vita nos
commonefdciant.Sicut cnim (inquit Athanafius) harmonia tibias committens vnum concentum efificit:ita
quoque inanima variis niotionibu[s cogitandi,cupicndi,nofcendi agitata, vndc mcmbris initium operan^
di defumitur,rario poftulat homincm fibi confonum effe,neque ipfum a fcfc diffidere, non vt optima qui-
dcm cogitetypeftimatamen faciat,quemadmodum Pilatus , qui cum dicerct, NuIIam caufam mortis in eo
inuenio,Iudaeorum tarocn fcntentiaE fuffragatus eft;auc vt cencupifcac mala,'fed perpetrandi facultate defti-
tuatur>quales erat fencsilli aducrfus Sufannam:aut vt quidem ab adultcrio abftineat,a furto non abftincatt
aut vt a furto fc purum feruct,ab homicldio non fcruct.& paulo poft { Qoi fecundum prafdldam rationem
concinunt , vt melodia vcrborum ck numeris vpcum cum Splritus harmonia congruat , ifti pfallunt & lin-
gua & mentc,ncc feipfos foliim,fccl alios etiam,qui audire volunt^inlrlfitc adiuuant.Et rurfus: Modulatini
recitarc pfalmos ncquaquam ftudium cftconcinniorisvoculatipnlsjfed argumentum cogitationurii animi
apt^ in harnronia confonantium. Et numcris aftrida ledtio fi^um eft concinnx quietxque in animo afFc
diionls: HaccAthana(ius&aliapIura:namcopiosehac deredifputatin eacpiftola, quam auditorcsipfile-
gant diUgenter:nobis breuiter ha:c perftrinxifrc, & quafi digito monftraffe, fatis eft. Cum igitur tanta fit
dlgnita^ atque vtilitas horum carminum,vt didum cft, mcrito illa magnifieri a nobis & diligcnter memo-
riac luandari dcbcm. Qua in re imitari nos CKemplum maiorum noftrorum clei:et, apud quos turpiter fce-
■ ^ "■ -/^ ■>'"- . ' ■ , -■•■ '■ .' ' 1 '/ ^- ..'. ' 'i leratus
.* ■y'- ■ . ■ . . -., .■f,-i'«t,. *" -■ '. ■ ., . .'<ii||hf''.' ''■ >"■■.■ *' *■■ >■*'■''■ '■>' ' ' ' , V^
m
.>,
rM~
Ji
Y'
P R yE F A T I O.
Ieratus,atquc adco indignus pipruin hominum confortio iudicabaiur > fi quis vel mcdiocriter racrjslitcris
^-v,
'0
'■'i
imbutus pfaiaios ignoraret. Ideoquc inftituta: erant crebrjc illas repcticiones & decantationes in tcmplii, i M=
j*.. vt vel hoc inodq piis fiercnt familiares. Qnbd exercitiujn ita tandcm obtinuit in ecdcfia, vt rcs ctiam in , •
y fupefftitionem euaderet. Mcminimuscnim multos^patrum memoria nci.iue cibum fumerc, ncque fcrium ^
V quic<]uain agere,nili priiis cenum numcrum pfalmorum recitaflcnt. Et tamc cjuac4uit infelicitas fiipcrioris *
fecul j,vix fuit vnus aut altcr,qui vnum pfalmum rcGtc intelligeret : crant enim omnia inuoluta denfiffimis
- tenebris,non caiitum quia do(%i'ina erat multiplicibus erroribus confpurcaca, ied ctiam quia ftudia lingua>
rumiacebantfpreta&contcmpta, nec crat quifquam qut cx fontibus Hebrjcis eruerc vcwm &natiuam
fcntentiam polfec: Interprctes vcro cum Graccos tum Latinos fxpe hallucinatos cfle res ipfa docei. Nunc
Dci bencficio renatis litcris ac fuo nitori rcftituiis,& pfalmi,& reliquafcripta Prophetica &ApoftoIica re-
" (Slius intetligutur:e6q; magis annici nos dccct,vt hoc taco bono non ipfi cantum £ruamur,fed pofteris etia,
tanquam fidclcs depofitarij,hunc thefaurum relinquamus.Ego quidem quanco poflum ftudio cnitar,vt ve-
ram Sc natiuam fententiam,quam Grammatica gignit,auditoribus oftendam,& de praecipuis articulisdo-
dtrinx,c|uantum necefle eft^auditores commonefaciam , vt non tantum ipfi legcre pfaImos,fed aliis etiam
exponere poffint. Ac Deum oro , vt ftudia & Conatus noftros reg^t , & mentcm rtoftram Spiricu fuo illu-
minetjvc v eia, pia & falucaria difcamus & doceamus , ipfiufque nomen & gloriam paffim celebremus. De
genere carniinum Hebrarorum erant hoc loco monendi auditores. Sed anrea diximus,nihil certi de hac rc
apud idoneos aucores extare.Suidas in hiftoria t/TrciTia; fcribit, Muficam circa Arcadij Impcratoris tcmpo-
raconcidine^ciim quidemHcbr£eorumMufica,adquam hseccarminamanmeaccommodatafunt , multb
antecum ipfa polirialudaica cxolcuiflet. Cum hac itaquc & mctri rationem omnem amiflamcfle non du-
bium eft. lofcphus quidcm hbro fccundo capite decimoquarco antiquitarum ludaicajrum hexamctri men-
tioncm facit , quo vfum cfle Mofen in fua odc poft Ifraclitarum ex /Egypto egrcflum & Pharaonis interi- .
tum teftatur. Sed nequaquam iftud mctri genus conucnit cum ratione , qua: Graecis & Latinis eft vfitata.
Idem libro 7. cap.iz. & 15. mcminit non tantum organorum muficorum , quat a Dautde inftituta fint , fcd
hynmos quoquc vario nietro ab eo compofitos fuiflc affirmatcapitc duodecimo ; rationem tamen ncquc
compGfiLionis,ncquediuerfitatis vllam oftendit,nifiqu6d alios -quidem trimctr6s,alios veropcntamc
tros fuiife rcferc. Hicronymus in pra:fationc , quam Efaias concionibus praefixit, prophctas foluta oratio-
ne fciipfiffc affirmat, morc Demofthcnis&Ciceronis: cum tamen alibi Icfaia: orationem hexametro
vcrfii conlkre dJcat: lobjfcriptum magna ex parte verfibus hexametris dadylo fponda:6quc curren"
tibus comprehcndi : pfalmos vcro & thrcnos Icremis ac cjetera fcriptur» cantica Flacci , Pinda-
ri, Alcai, & Sapphus carminibus refponderc, hoc efl, Lyricis, lambicis , Sapphicis & Al-
caicis metris conftare idem doceat , cx autoiitate Philonis , lofephi, Origenis &
Eufebij Ca2faricnfis,quos citat. Sed ccrtas Iegcs,quibus hi verfus ligentur>
neque Hicrony mus,neque alij poft eum demonftrare potue-
runt , cum muficcs rationcm ignorarent. Itaquc
hanc rem tanquam dubiam & incertam
in mcdio rclinquamus , & ad
interprctationem "
I textus acce-
damus.
* - S
f! 'J
v
l^ttfl^
,1' "
::<, a
* «1
.•...-:L .,v .,,,:.>,::- W'sis!;^i;£lfe-&«*te'
luy-:..:<,:.:.,^&i^J!.!xmMlixA
1 >
/
1.
..Q, e
^
^.
W^^
w,
^ »f^ .■
f31P^^~
-SfW';-
"^.•.WC!'
■-i^..
.- , _ ■ ,.i;. ■■ - ' •>■/■;•;■,■/■*''';. ''^f^.
•;;_S '^r^^-V-ill»'*»^ - - ■■-■ ,■■ '.."
^CHENRrCO MoLLEkp H A MB VR G. The OL. SOLID O ET O R T H O D 6*
xo ExvLi In Patria, Animi CqrporisclMed.ExactaPsal-
MORVM etEsaiae Int 1 R pretatione Aliisq.. Praeclar. Ing.
MoN. Celeberrimo, P. loH. ESYCH.
Quidulcem inuenit patriam,pro notnine Chrifti,
(Tancus araor Chrifti eflppulfus in exilium.
Atqueiterum inuenta in patriafufr€xul,eodem
Nomine bis felix,bis quia in orbe mifer,
Hiciacet Henricus MoLi B R vsjcandida lingua»
Lux triplicisjgentis gloriajh^onos patrias.
Qui cui« non animi,quod erat,medicum efle liceret,
Hofpitij medicus corporei emicuit.
Felicem,infelicera eadem res fectt,eodem
Tempore:id humanum non capic ingcnium.
De mundo aft hasc eft fidei viftoriaivicit
MoLLiKvs niundum,& cura duce viftorouat.
Eidem.
Te quoque conftantcs inter pietatis aluranos,
.MoL LBR E,noftra iure referunt fecula.
Acque omnis referet votis concordibus artas,
Quar tua legendoohmteret volumina.
Tu quia poflhabito Satanar mundiquc furore,
Et,quaeiramineb3nttum tibi,periculis,
Sinceram vera de relligione profefl"us w ,
, Es calamo & ore publice fententiara.
Exiliumindeaniraopatientihilariquetulifti
Cum coniuge vna paruulifque liberis,
Donee es in vcram patriam, coelumque receptus,
Vbi vita vera,vera conftintgaudia.
Huiusadexemplum,racri6durateminiftri: _
Vos vt fequantur digna pariter pra:mia.
loH. PosTHi vsi AulaBPal.Elcft.MedicusF.
Deobitueiufder^.
SxMz quid immeriti dextrum latus omne Parentis
M o R s, anima dulci deficientc,fc'ris;
Aut cur occluditjtc f?c ftlmuIante,profundus
Ne folem videantluraina chara,ropor?
Quae prius a;rumnis tantis exercita,ndnne
Debuerat tandem vita quiete frui?
Ndnne fuic iuftum poft canta pericula natos
Exemptum dura forte videre fenem?
Heu MoRs dira,grauis,mireranda mihique meifquc!
Heu miferum! mi/cros quot facrsynadies!
Sed Pater a;chereus voluit,quicura ille beatus
.£uum agit.Idem nos afTerec vfque Pater.
loH. MoLLERVs,FiIius.
D# vitA ^ ntorte Eiufdem.
Si pietas,H cana fides,conftantiajCanaor,
Auc vlla virtus coelice
Naca Daojhofpitiura dignum inuenere fub aftris
Mortalia inter fecula,
Te MollerE ipfum dicam. NuIIi ho/pita Vircus
Vel nocior, vel charior
Quim cibi : non hofpes quifquaM te eharior ilii.
Sic iufta erac concordia.
Te viuum in cerris comitaca fideliter omnes
Tecura fubiuicimpecus
Fo'rcun«,contra quofuisftansfbrtiteridus,
Non pafla te i&tifcere.
Exemptum viuis viuura mox inculitaftris,
Nec pafla ce eft occumbere.
Sic Sors Mdrfque illi viftar cefsere. Quis ergo
Miferum putcc vel raortuura?
loa. loNSTONVs Scotus.
EPITAPHIVM EIDEM
Ab eodem loniiono pofitum .
Te nafci vidic celebri cuus Albis in vrbe.
Moxcelebrem vidictevrbedocerfefua.
Hinc profugura patria(rem miram!) rurfus in vrbc
Atque mori hac ipfa vidit in vrbe fenem.
Ortum,obitum,vitara nofcit.dolet, & colit Albfs:
Atqueeadem iijec orbis fcit,doIet,atque coli».
AUud. -^ ^
Qui nafci vidir,vidit denafcicr Albis.
Doftorem vidit,vidit & hunc profugum.
Gaudeat an doleat mage ? bis gaud^tque doletque.
Ipfe quid? in CGelo,quodpetiit potitur.
HENRICI MO L LERI T H E'0 LO G I 2g
quondam in Academia.VVitebergenfi Profef'
fi/ts , Memorid.
Ornabas patriam nupcr,MoIIere.fuperftes,
Exulis ingracara quam probat incericus.
Nam quo delirans pcpulit te patria.tecum
Hoc ipfo piccas pulfa furore fuit.
Terrcna epatria cuius miferata fugatam
Mox animam rera? reftituit patri*.
Exuuias vcr6,turba affeftante piorum j
Hoc manibus tumulo condidit ipfa fuis.
Parce tuis,MoIlere,nocens te patria iuuit,
Tequc folo pcllcns,addidic cccepolo.
TH. BEZA.
LOCO-
),■
«*<■' ■ 4
. V
■/• ■• j'
♦,:-.'
^ ■ ,it
„ ,A!>L5i!fekiilifeil^'j;5»),;- ..iJjj.J
,;*■,..
W,, _
i./',,'';,'i:C
'i,T c-fii.
.'^tT
LOCORVM COMMVNIVM, VT V O C A N T,
^^VEL EXPLICANTVR IN ENARRaTIONE r
D.M o L L E R i,velbrcuiterindicantur,&exPfalmo~
rum contcxtu facile colligi poffunt,
INDEX LO CFP LET IS S l M V S,
A
Dminiifratio Dei
67.7i mmdi
rerum
ittoptorum
Aduentui Chrisii
33
li<S
56.
101,
Aduerfitattsfontes nj
MternittuDei 81.90.91. toi
AffeBus hum.cur Deo tributi 10.74
AjfliBionespiorum quales 30. ji.70.
71.91.94a02.ii8.izM2tf.141
Ambitio 4P'iji
Amici ^proximi noftri 121
Amoenitws Dei 90
Anabaptiftarum impietas 41.84
AngelieleSii 34')f.6S.pi.lO}.i04.
- 148 — ^ ,
Anim& human&immortalitas 31
pi£ affe^us . anatomia , conflicitts , e-
xercitia,fenftii,/ors beata tf.5j.115.
»43 .
Auimipauores fij* vari£ conHerrMtiones
^*
Antichrifti impietas blajphema 4 j
ApoftatAvantacmiferi 16 ingrati 41
horumfacies^exittu 4j ingenium
(^interitus 51
Arcafcederis 80
Artes impittadu.Eccleftam 14 1
Afcenfio Chrifti 47.68
Atheifmi radix , rami lethiferi fuciiu
Attributorum variorum Dei effeHa in
mbts 18
Auaritia 49
Aulici impij defcripti 26.p..6i.ioi
primarif s8
Auxilit^mDei 9.17.18.54.70.79.118.
119.114.14}
Auxilij humani vanitas 6o.6i>. 118
Numerus Pfalmum Indicat.
Beneuolentia diuimfigna 86
Benignitas Dei ^i.jo.^^.Sf.Sj.ioo.
io4.ii«.i;6
Bonitas.Dei 8. ioo.ij8. 14^.148
Bonumfummnm. vide SummumBo-
num. w
B
yMlorumconfideratuf^ 8.19.JJ.89.
104.14S
Calumniatores 11 •"
'Canticafacra 27
Carnii ^fpirittts dueUttm 8 8
CeremoniAexternA 18.95 legales
Certaminafi^iritualia * " i^j
CharitasergaDeum %6.\4j ergapro-
ximum 7.1JJ.141
Chrifiiani.vide Pif.
Chriflus,Iehoua 96.97 ' vide
Filitis. Chrislus Deus-homo x.
4f. 95.97. iip Chriftiduplexftatut, Cultttsvertts ^falftes
exaltationis nenipe £3* humiliationis Culttts extemtts
11.^9. 88.98 eitisfepultura^refur-
reclio 16 Chriifitriplexmunus, re-
gium,propheticum,facardotale, defcri-
ptumpartim velperfeSie i.\%.ii.xi.
40. 4y. 80.93. 96.98.99.110. iji Chri-
ftj^paftor ecclefiA 2j, 80 eitif-
dem^aduentmf!sdiiiium,fides,veritas,
iuHitia 96 apparitio 68
veiiigia 89 gloria quando petfe-
iia «3 Chriiitts vbi qudrendus
»51
Cletnentia Dei . 78.ll.i06.l07
Clementia humana 10 1
Clientela Dei eximia 1 4 j
Coetuspiusf^impftis '■ 16
Coettis fij" conuenttts facri 26.40.43.68.
84.111
Cognitio Deiyduplex 19
Concordi» EcckftA 153
Confolationis firmifltmA capita % 7 .
u 9 (^ pafftm. Confolationes diuinj,
94
Confuetudo humana ' ' 9$
Conftantia Dei 89 confiantiapiorum
46.1*7
ConuerfiomiS rerum 4 4
Corporis '^mani fahrica mirabilis
C,'en^io reritm t4.j;.6;.i04. 136.148
CreaturaruvMpcumema Sf horum re-
citis vftis 19 1 CreatUTA cur ad Uti-
/ tiaminuitentunadaduentttm Chrifti
9 8 Creatttrarmnjiorrttptio fif immu-
ttitio i©t conj9i[uatio 104 poten-
tia.quories Deo militant 105 ojficium
«48.150
Credentes.uide Pij. — . "
Crux 44.54 vide AftHiiiones.Ecclefia,
Pij.
CultusDeiregida,fiuSitts,vftts 22.40
origo 130 natura 13;
15.9 J
4.17.41.11^
Culttts externtts (^ internus ) 0. 6 /
96.ni.xi\ ^ :.
DElatores S4
Defidcriumpium 6j
Dei aduentus quid efficiat ya Attribt^
ta varia , eorundemque multiplex v-
fus 18.61.95.119.144 videBoni'
tasy Clementia,luflitia,Mifericordia,
Omnipotentia (^ alia attributa Dei
fuo ordine coUocata.
Charitas ergafitos affiiSlos 14X
Exercittis 0" copix. 9 7.104.10 j.io <♦
148
Facies qualis (^ quibtts oculis confpi-
Conditio noftra varia 113
BEatitudofeu beatitas hominis 1.4. ConfeffiopeccatiadDeum i9.Zf'32'P'
Ji.36.37.84.1i9.1x8.i44.1j0 106 confeffto veriiatis Il9.i37
BeUa iufta, quomodo , cjuando , a quibtts Confidentiapraua 6x
gerenda . 18.10.60.144 Coniugiumfpiritualef^myfiicum 45
BeUum fpirittMle'^^ \ 149 Coniugij humani dignitas , prAfiantia,
Benedfcere Deo,quid €7 multiplexfruBtts^vfies l*7^l>S
BenediSlio Dei 60 huitu efficacia Confcientid bonaf^fincera , eiufdimque
itj aqufbus ^ qtiomodo fpetanda ' frtditis 7.16.18.26.31.37.44.52.66.
118 *^ ■■•;:•■■ 111 ^ ■ ,-.■ ' ■ ■ '
ConftientiA mah confufio horrertda 7
fauciA,filent'ts,latebras captantis mife-
ria ji ConfcientiApattorJremtip^^pax,
Utitia 51 ConfcientiApax 48.73.85.
ConfcientiA examen cui committedum
139 ...
Confiliarif principum . ,^8
Conferuatio EccleftA, inter mundi ruinas
4«
Confolatiojirmafionim $ vhUPif<.
cienda
27.80
Natura
Maieftas
22.31.36.69.71.9«
6i.S6
Opera
Seueritas iufta
Tribunal
I9.j3.i04.i3<.i4*
7«
BencdiHionei externa ^ interna 1 1 2
« qttisfit vftts bettediUionumtempora-
lium 118 fummabenediSiionumpu-
blicarum * ..... ? i|4
Benediiiiones Dei erga eccltfiam -67.11?
harum confideratio S^ ■vjits ij&
f Beneficentia Dei ' ' ' 7*.i3J
'^Beneficia Dei ergafftos 10.44.68.103
; horum recordatlo , repetitio ^ fenfus
Deus cognofcitur duplici via i9 i^EC'
clefia, nufquam alibi cogne/citftr *J
qtMlis agnofcitur afuis 91 « falfis
diis diftinBtts 96
Detis audor omrtis i^oni , ntlUiits autem
maltculpAauBor , fed vindexfette-
rtts ?'•■ I
auBorpolitiarum ,-■■ 10.75
Deu4 qualUfit efj^a fuos , nempe
<li 4«v.;
•iMAy-\iia&M
^
1»!.'
,.,':«.■..■.: , Ssi
^rh:,.
, ■% ** ; ii<ft«&*i*:iiM.5*!iik:,iiii.;i.aK£ife
cogmtor ■■'>■ ''!''^*'
c«/w *>-
liberator •" ..^
pater^ ."^
proteSior ; ,
foK^ftutHm tt. vindex
:l.<:^(;£:^ikii£4l
4!
«7
91
74
IX.$t
"^
■■I^H
I N D EX
'^ J>«w ^ quihus (S quomodofit laudmdus
% 7MO< qddU fitergafuos (ii>impm
mtumelioshexceptos \i% qualis tn-
uoceturhpiisopfrejfts H»
2>««« quojenfttdicatur
' jlbfconderefefe
8>
* ■ Accedereadfuos _ 8o.>9
■JiabitareincAlis ii|.uj
inEccUfia 13'
IntueriiS rejpicere icdis interram 14-
53.80.101.1tj
fedeshetbere '^
" Toerutere 106.135
Giuiefcere **
Recedere "o
Rec0rdari,remin(f€i 79. 8». 10 6
Silerefurdum agere " x8'85
Subfmnarefuoshofies ^^9
Surgere 44-J^i
Bignitasvera 84
DtleBio inimicorum noflrorum Jj. < ?•
IJ9
Doiirina verat^falfa »9
F/
T^^ '
0/«/Mf D« /»»7//-«»^ .>^ i«g' CJ" ^-
>*
Juftamatto los.iif.
IttbiUi..,^. 10»
Latts/mdamentaUs 118
Uherationes 8 j.io; .iitf . ii4.ii;.u£.
u».ij0.i}tf.i|8
"^A, is.i}t. VidePif.
IMembra
Militia
NomitM
Nota
Nutritif
Officium
' Opfrejftonm
Vaflor *
Peccata
PericHla
4«
»4'4I-84'>9
lOI
44'4;-9»
■ ■,:■>. tfv
ij\videChrfflus.
.. 10J.U4
PerJecMtiones ; ; v '
P.rr* _. ■■•- ^ie
Pr&flantta **;^
Priuilegta * **
Troprium
Propugnacula
Redemptio
jL umgelio
87
'-
Ifraelitica ^
loy
Deocura
101
:..
Num deferatur a Deo
74.84
OuileChrifti
80
Solium Chrifli |
vs>
VineaBei -3.
P.cclefiA verA t^fdfa coUatio.
80
,aftudi'u e^
euentibus
?
"EcclefiADei
^dificatio
»47
, uirma
85
^ratio
lap
CharaBeres
118
■ '
Clades
7«7J>
■ " ^ -
^ . CoUeaio
8
i" ,'
Communio
lit
ConcordiaamabiUs
«JJ
fc;.38.44'i>8
4
Conattto
Conferuatio
0'^
Confideratio
84
Conflantia
4<
Cura quibui commijfa
yi
*
Depiptio
74.110.1t1
Dignitat
4y.^i.UJ
^ T>imtiA
.■
jDome/lici.Vide Pij.
Duratio
83.1OL
^ Bmhlemaperpetuum
119
'Bxercitia
*»
Taciestriflie
12
Felicitas ».4f-7i'l$'8^
.9X.lOj.IO}.
1JI.148
*
Fiducia
i5
Tirmitas
87. "J
, Tortitudo \^ j
8j
Fundamentum \„^
87
■^s^
C?/iM<&»m
^^--. I4f
, . Hofles 11.94. Vide hoftes. f^ltm^^
Regimen
Salus
SanBificatio
SanSiitas
Spes certa
Splendor
Statusduplex
P.leBio Dei
Ecclefia
EleBorum Dei certamina
charaBeres
difcrimen
felicitas
fides ^fiducia
gloria .
Utitia
refipifcentia '
EleemofynA
Eleuatio manuum
10»
y8.7#
37
118
4r
48
ibid.
8s
Xf.33.lOi.t30
u
111
14.1J0
V 114
9i
lOX
69
47-8J-90
»Jt
18
57
17-49
<J
teo
S»
»7
111
141
Cratitudopiorum 4«.ie}>I|8j[40*
Euangelifdignitas,finis,pr£ftatfafumma
19.98.n7
ExalttUio humana 107
Exercitiapiorum 88
Exilium piorum 1}7
^ — 17.42.80.9f
I07.iij.ix7«it8
4i»
„ »»-»-J4
8mi8
«41
FAcies Dei ~
E»/?/^ defcriptio
Pauor Dei crga ittftos
Fefti dies
Fideles. videPij* ...
FidesChrifti / fi
Fidesfulcrumtutijfimum 18
Fidei filiorum Dei audacia ^ firmi-
tas M y
defcriptio 71
efficacia mtdtiplex Jtf
/«/cr^ 40
incrernenta »30
lu£ia,luBw, eluBatio ,exultatio,tri-
■ umphu6,vi£loriaUta j.ij.jg.+i.
43.44. j«. 141
natura 4'"9
preftantia ^ ^ 9i
fcopus p I17
tentatiomira 88
F/ifef ^^'ox imoferuanda ly
FiduciainDeUm <l.ll8.i4&
Fiducia noftrafub cruce 140
Fiduciapiorum ^impiorum difcrimen,
variiqueeuenttu ,. 10
Filif Dei.Vide Pif. . \ \<.
Filif iponfi ^ iponfa 4S
Filius Dei.Deus aternus 4;- 8 9 .1 10
;«■
GAttdiaJpiritualia vnde 6X
Gaudium imperfeHum ^ perfe-
., ^»»» izi
iierum&falfum 87.115
Generatio diui/M 2 f^humana
100^117.118 -
Gentes.videVocatio. ' ^
GloridDei 8|.i 01.11)
JiliorumDei " ioj.i2).i3i
Gwriafoli Deo tribttenda_ i ly
Gloriafedes - 87
GrtUiaDei ^^.^y.fjo.l^)
Gratiartm aSlionts s 7.}4. 43. <tf . i a 4.
■jjf»'. ■ ■• ■V .,■• ■ ■■•
HAbitatio Dei in Ecclefia
ili.iiS'Vide Deus, \\
Hiftoria facra confiderMio ^ vfste
Hominis regenertui amplitado (^ di-
gnitas fumma 8 creatio ^ con-
ferttatio 104 mifma multiplices
»44
Hominttm felicitas f^ infeticitfls z
in Adamo lapfo confideratorttm 4-
theifmus,impuritas,iniuftitia 14.51
officium 148
Hojies regni Chrifli defiripti 11. 2 2 .5 6.
f7.f9.68.69.74. 83.110
Hoflium ecclefia conditio miferr. 2.9.48.
86.120
Humiliatio humana 107
HumiUtas vera ^ falfa 131.144
Hymnifacri 59
Hypocritarum conditio ^ defcriptio it^.
Hi.SO.^i.Vide Impif.
IDoloUtrarum ghriatio vanijlima
44
miferiafumifia ^97
Stupor i^ horrenda CAcitas 115
Idololatria • 96
««i ^tcw CJ" «1^5/» IQtf
yf</« ii(
irrifioj (^deteflatio ijf
Imbecillitas humana f 6.1)9. i^it
Immenfitas Dei 113.^48^
ImmutabiUtas Dii 9 t.ioi
Imperiorum Ubes Cf S^lendor 101
Impiorum artes n
authoritas qualis , 4
ila^hemiA . , ' 42.94.1 ly
cacitas ^6.10^
cenfura iufla 1%
charaiieres 37.ilt.l19.139_
cUdes 81
cogitationes in mundiviciffitud. 1 1 6
conatus irriti 6.7.17
conditio miferrima 31.104. 141
confidentiapraua 6 2
confiliainfarm^ irfita 2.140
confiiratio 135
dejcriptio 10.41.73.83,113
rfo/i 57
faftusretufus 79.149
Jelicitas imaginaria J7.7j.92.
ferociareprejfa lOJ
furorcrudeUs ■ .74
hypocrifis -^ > "ff
iaBantia 8;
induratio 18
infeUcitas i
ingenium 18.2 9'7f. 94.31.
51.35. -
»»(?^/<» }7
infania 49
inftabiUtas ' nf
"interitus 17.l8.37.6I.54.8j.i04.l15r.
131.141
latitiua i\%
malitia - 144
Wi?W _ 70
miferia horrenda ^.7.10.11.37. 4 9.
yo.itf
nomina 119. »0M 109
0/«"/» 54.70.140
opprobrium IH
potentia 58.141
farcafmi . ' 7»
fucoeffits vnde . . , 89
A/'''^'» , . ' 83.144
y?«<^M 17.69.70.
' ^ , ' y?«/br
.,.^,v
,1*"
,'..«,.
*fciil'' ...A^.^i^k^
£Il:,"
'(i^ »■;*■•
"** »<:■■■
■■/^
TlTP^^^lif"
■i
I ('
i-.
.,5f-'''»K' 7. iJaiiitAi
L O C O R V Kl tO M MJV N I V M.
-t:p' 4 v^nitAi fitrio/a , 49
Jmprecfttionis aduerfiu impios , dejperit-
tos dhrifti (^ Eccleji* hofles t8.
!?|^o.f5.;8.j:9.C9.7i' 79-10^. 1J7.I40.
Induratio impiofum . lOT
Infrmitaijpiritualis 77
Ingratitudo hominum 14^
hypocritarum , 'i*
Inimict Chrijli jAi $.VideImpij.
Irmocentia ■f^'<'S >\ ,;>■>■■ ■ " ■ *J
Integritas *- ' .■p-^'/:,:\. /.' 41 if
Itttemperantia '' 'v^: ,. 131
Imtocatio veri Dei ^.j.tj.ii.pi.iso.
ix(.iC3.i;o.t4i.i45'- ^
Inuocationii diuin& ejficdcia- j.rjf.jy.
iO7ao9.i}0.i38.i4f
7n(£>e«
■ /» eccleji& hofles
ihpios viros
Ir& Deifenfits
ludex terr&
ludices pij (^Jmptf
impij dtfcnpii
iudicum officium
jf^tdicia Dei ^
> ineuitabilia ,
18.38.78.89
XI
JG.74
6. Zi.9 0.102.106
_ ^ 94
. . 58.89. IJ7
7
^^ otdinaria ^ extraordinaria 76
inprincipes ; 8i
inrebelks : ,. • . "^' 97
inreprobos »09
ludiciorum Dei mira effeBa , confidera-
tio^vfm , , , 59;. 64. 8)
IttfHciorumpr&fes .82
ludicium diuinum futurum (^ pr&-
y^ fens — _^ — — ,
grauijfimum
ineuitabile *•
81
50
9«
7»
149
;i95
ludicium quale Chrijio tributum
ludicium prauum
itufeuiudiciumfcriptum Eccleji&
Juramentum Dei
Jujii.yide Pij. ' ».
Iiijiifcatio peccatoris - - -^ vj^-.i^j
lujtificatorum priuilegia , cogitationes,
ojfcium , 31
Iujiitia canft-^ perfon& 7.l7.i8.a6.y9.
b^itia Chrijii -: „^.-^_=:^ 9ff
Itifiitia Dei 7.9**11.17.61.18^.119.140.
I45.l4<-I47l49
luHitia humana
%
lufiitia nofira in quo cenfifiit
AchryrhA piorum j5
,L&titiapiorum 44.;8. C5.100.II9,
149.I5O
L&titia reproborum ' u t
Lapftispiorum yc
LaudesDei , 48.ii}.i;4.i3^(49.
t^;J50 . ■^i';^'^;.
Laudum Dei argiihenta innumera 8.
' "'^9.33.34.66.6 8. 71.7 <5.9z.i03. 104.105.
; iir. 118.136. 139. 140. 144. I4;. I4(.
147
liberDeimultiplex \ U9
" LibervitA 69
]JJd>eratio mfira 40.4 j.8'f .12 j.u^.iij.
' 1^0.141
Liberationespiorum 116.119. n6.i]8
M
4«>,#<S ,..„1
"ft ' > ''. f-"
*•■'!
1 ,/
MAgiJlratutpoliticus 20144
Magifiratuum cmfitra, dignitoi,
^iut 5 83
_Ojficium ^ \6.-xt.i 9.7^.127
vitia f^ virtutes joi
Mgnatum improbitas ^g
Magnificentia Chrifti yj
Ma^nitudo Dei I3;.i4^
Maiefias Chrifii j, 7
MaiejiasDei 71.86.104-
Maliculp&aucioresqui ^
Malorum nofirorum antidotum 107
Maritiofficium - ug ,
.Martyrium ^^
Mediorum externorHmvftts ^ abuftti
\tx « ■> ■ ^
Membra corporea cttr Deo tribuantttr 10
MembraEcclefia. VidcEcclefta, (jPij.
Mejfias.Vide Chrifttti.
Meteorologiafacra 19.104.147.1 4 8
MiUtta nofira 4 4
militiAJpiritualis panoplia \ 4 9
Apnifieriu m Ecclejiaflicum 8.47.65.
84.96.9 7.»47
Miniflrorum Ecclefia ojficiu7n g.^i
Miracula 77.7 8.io;.io6.ui.ii4
Mijefia noflra jp
Mijeriarum nojhrarttm cmf& 3 8
Mifericordia Dei ji.ji.fii.ll^.iij.ijo.
J36.l43.l45->4fi
Mifericordi&piorum erg^aJfliBos merces
ampla 41
Monarchiarum conflderatio ' 7^
Aforj /»» expetenda ''39
«■«j conjsderatio 49
Mortui quofenfftftlere nec Deum lau-
dare dicuntur Jij
MuUiiudain Deum conjpirans j,.8j
Mtmdi,i.mundanorHm,ingenium 11 9
Mundi, i.rerum creatarumadmintftra-
tid i04.%labes 82
Mundui quo iuread nospertineat 115
theatrum diuin& bonitatis ,Japienti&,
^i,i3;
,-.,!^'' i,fi'. ■,
Muficesvocatis atqtte infirumentalis a-
bufttsf^vftts 7i.8i.y 1.98.137
,l49.IfO ■■.,'.■' - ■ ,- . '" ' ■ . ,
Mutuum . ^^ ^ . ' iij,
■ W.:^ ■
."■irii,^,»- ■*•
<<!.» ,. .- ■
"VT-4f«mD« l?.86f.loi.ioj.ri9
JlN Natur& Chrifii du& a. 45 5. 1 ■ o
84
87
quomodo fitniiificetur
101 /Nobilitas vera
130 / eittsfedes
Nomen Dei
7t
Nomina regis Ecclefia
:^omina infigniapiorum
videVij.
■^
»4
«9
A.
m'
OBedientianoua 19
ohfequiumDei 47
, Oecoridmi& adminifirand& ratio iii.
127.118
Omnipoientia Dei S.p.ji.^j.^^.^^.Co.
6i.71.89.93.104.io7.u4.1ij.itl.ljf*
1^8.143.14^146.148
Qmnipr&fentiaDei ...ijjl
OperaDei 74.81.89.103.104.10;
OperttmDei conftderatio, meditatio.re-
cA-datio 77.78.111
pberatienum EcclefiA. confideratio gj" Operum bonorum ^ malorum mercei
fints 7.17.18.81.10^.106
^ *i^Ztberorum officium 7 8.117 fropagatto(ff
i^Wf e</«c^?w io7,»ij.U7
4t.43.84
Libertinorum impietas
,*» , ,^^u£l(ifpiritualis *
^' ^ '^ iw^^f graitiffimA piorum
^v. d^tt^tes religioffts (^profantts
v#-|lp' ,;^uxni defcriptio
*-^ ,,j», * ,■
^"<«L ,/>, ,-'■* *,•■', '■
73.77.1 I<s
<5.88
137
49
6i
Opificum officium H?
Om^w adquem.per quem, qttomodo , a
quibtti , de quibtts rebtis fieri debeat
86.101
Orationispi& definitio,partes, caufa, ef-
ficacia.^c. »j.)4.tfi.^J
Qfatiortespiorum $6
*v
PAter Deus aternres z . S 9.1 1 o
Farentumofficium 78.117.a8
Pajfiontim Chrifli tabella ti.69
P^y/oy e^^yfx myfiictu xj.iS .^j 100
Paftontm ecclefi& officium ij4.i?y
Patientia Dei 9^106
Patientiafiliorum Dei ^.^.r^.^c.ijo.
1J7
P^/m qiiatmtts imitandi ^ fngitr^di
95 eorundcm ojfictum 78.117
Patriarcharum ■vitA 10 j
Patriapiorum . ' i^^
P<ia; Ecclefld ' |j,j,
nttllaextraEcclefiam ■ ihid.
PeccatorqHtsbeatus 31 eitifdemoffi-
cium , - -.
Peccatores omnes corctfn Dco % < q
PeccattorHmcommiJfi)rumconfi'fio 19.
Jf.jj.^i.ioj.icS eorundemvaria
fuppliciit 106
Peccattujn izEimle 3^.38 originale ji
vtriujqne medictnf^ 3 2 . j 1
Perfectionoflra 40.no
Periculorufyj httim vit&defcri^tionesmj
vide Tcntationes.
Perfectttiones EccUfi& ^g
qi-tid nos doceant yo
Perfecutores Eccleft& cut aUj aliis fucce-
dant ^9 horumvat/aagmina 79
conditio miferrima 9 1 irigenium, in-
jertm 114.119 .
Peifeuerantiaeleciorumpei 1^.13,38.42,
71.92.122,1)0
Phyfiologiitfucrci 19.i04.1jf.148
Pietatisexercttia 43 wf/rw iii _/?«-
dtHm, prAminm ij profcffio exte-ma
l6^6.27.4l.i?8 ■
Piorum o impiorum diftrtmen 2^,34.
37.49.73- <»■/
Piorum in omni vita condiiio,affeBtu^
animm j 7 . 40. 65.85 beaiitudo i . i .
3 1.53.40.41.6^.84.94.111.111418.119.
118.144 ! ' "
benediBiones 67
calamitates - ^- ' 109
cenjura iufla ' « <5
certamiftapericulofa 17
charaiieres x4.33.48. 69. 70. 97 •
charitas j^j
circunfpeHio ^g
cogitat/ones inmorbis ^rerum vicif-
fitudinibus 41.11^
comites '.,"',. ,45
conditio 16.11.2 3.36 .3 8
confolatiofub cruce
conuerfatio inter pias ■*-
copia rerum advitampertin
crux multiplex
decuseximium
, defideria
exercitia \
expeSlatio
gauHium
.^ gloriatio
gratitudo
ingenium
if^auratio
lapffts
liberationet
luHus
lux Aterna
merces
nomina eximia
officium 9.1 6.1 9.34.54.71.100.103
i04.ii?.li7.iiS'«J4.i3J-ijO
pauores (^pericula
perfecutiones
perfeuerantia
priuilegia
JeptfltHra
ftatus
Jiuditi in reputanda Deifapiemia 1 3^
10
120
37
39.40
»49
84.90
«9,73.88.116
51
iti.iiS
jT.jt.57-iOM51.r4j
30
ili.i^.J^it^i
94
94
«.7.30.49
101
49
,8
H9
.j:.ii^<:.-ali&iMiia
]^-M/miM§
'£.£i::,.iM.'*'--
,-<■«■
1
,/«■
,•'■<!
■>" '■,.
■> >-.»
'*..-
:^J|V\,
1.;^.*.
B.ai;i,-,
■*■(, »
k ' '*5;*'^ ^-
"«1
UTO
»47'
t
.t
w
•T^_
; V
*f|4'
,1,^ ,rfi*iw(!w»5prj»'_- n,-
INDI^X LOCORVM COMMVNIVM.
mJHtM <
,<1-
4i
, viu^cath
Vpt0
flagxJE^tid
toem temporales
-; lOl
»7-144
I06
78.10f
3«
'■>■->.
l'.. ■
Regnum Datudit '.'] ;
RegUfftfeueitae ^ fSi
ubetationesmiranda:, S..
officium _ \';^'^''^^;,
pTAflantia ^ cenfitra
virtutesf^vitia
^oenA pauiffima quiitts fceUribus Religionis cstra
attrahantur 78
JPopJffoDei 114
ToUtiarstmauBor %o.%x
Toteftas Satanica quanta Jitaliquando
74
TfoteflatesciuileshDeo ' 101
Potentia Dittina ^ humana 7 < * 9 ]
Praceptahumana \ pf
Vrtcespiorum 38.88.119 videln-
uocatio.Oratio. ,
Trecumpiarum Cf Uw acceptarum cha-
raBeres ac defthitio 71
efficacia 6.13.2 7.)9.44>i02,.i4i
exauditioimercesgratuitapiorum 6 1
exercitia , pt
/?</««/» ' 8«
formuU ■ . V .40.119
f eg«/» ' 7
Jitmma 90.10«
Tr*fentia Chrtfti in Ecclefa militante
fymbola ■ \ 24
I^AfentiA diuirm ejfeBa 6 8
Trincipatuequomodoftant 20
Trinceps pitts 28.78.i«t
Frincipes EeclefiA nutritij ji.-j%
, Principumpiorum 0" impiorttm difcri-
men 1 3.18
Principum confiliarij (^proceres ^ 8
prsftantia
profeffio fincera (j aperta
Rgminifcentia Dei
■■■■ t9
«44
t44
ltf.il-75
8*
loi
47
x<
74
T«ir< fertilitas vndf tff 104.197
Timorfilialis tfferttitit nS.ijo.f^jf
Toniftirtta poientiA fii> gloria ditmate^^
ftes -"^ ^fetff-
Traditiones httmana^ ■ ■'_.->i^^, ■ , ', ,,jp||||:':.-
Triftitiapiorum 38.^^.102.137.14$
fyrannorum defcriptio ^ exitus ^j.y 4
R^iffiopeccatorum I9.i;.32.)8.ji.
' RHHquies Dei (ff hominum jf
Rerumpublicarum^auHor , cuftosteu^-
for,inftaurator 7f
/<iiM ^fplendor 101
Refipifcentia 4.^1
RefurreBio carms • X6.49
RefitrreSio gloriofit Chrifti 1 6>i
Reuelationes diuin* varia . 89
Reuerentia Dei ,111
Robur militare h Deo 60
V
4'J'.45).62..
SAcerdotium Chrifti
Legale ^ Euangelicum
Sacrifieia, euchariftica-^
Idololatrica
Legalia Cf Euangelica
«(5.^9.95
SanSiorttm decor
pericula,pauores,ftudia
videPif.
SanBipcatio
99
ibid.
5J.ytf.7<
|U6
40.j0.ji.
149
«4
15.51.^«
7*
SanHificationoftra 1x4
Sapientia Dei 9.94.104.107.145.1 4^.
147.148
Sapiemianoftra 96.94.111.119
Scabellumpedum Dei 9 9
ScientiaDei 135«>47
SepulturaChrifti 16
Sepulturapiorum 79
Prirtcipum pierum liberationes miran- SanSlificationorhinisdiuini
tU V» l8.ztf.i44
m^f^c 71
officifun 2.16.11
proteeiio 61
refugium 7
vindiiia 18
vitiafffvirtutes tt.ioi
Probatiopiorummultiplex 44
Profani,qui dicendi 4»
Promiffiones Dei j8
promiffiorutmDeiperfeSlio * it
JProphetADei 105
Projperitas vnde 60.90.111.117
piis tnetitenda jo
• impiorum ■» ,^ ., ^4 .'•
Prouidentia Dei , fr/jft//ci re^iiit vel
graduconfiderata , nempe vniiterfit- fru£iits
lis,^eciaUs,Jpeeialiffima:eiufdSmque X4O.43
Seffiofilij Dei , Chrifti , ad dexteram Pa-
tris ,110
SeueritasDei , fo.60.78
Silentiumlaudatumi^iUaudatum 39
piorumfubcrttei*^'^ 6t.iJ7
Spespiorum in quibufids tentationibus, yintUSiA expetitio
eiufdimquecertitudo ,defcriptio ,ful- Vide Impreeationes.
cra,fundamertta,fubUmitasivberrimi Vmdi£lA diuinA inftrumenta quomod^
35.}tf.4i.42.4i.<9. 71.130.
conjidertttio ,Jenfus , vftts^fruiius SpirttusfattSii efficacia f^ prafentia jf.
multiplex 24.3l.)).)7.S^^ci'75.75.
9». 94. 101. 104. 105. 107. Ill.ll).ll6.
ll9.Ui.I3tf.i38.I39.i4<'147
Jfalmorumftierontmargumentum 59
Pulehititudo Dei 90
* ^- . H,
REdmptorum ex pericuUs offitium
Reformatto ahufuum f 01
Regeneratio loo
RegimenEccUfiafticum , iti
Reffs Ecckfianomina »4
MeffSveripifpiSttra ji.ioi
JRirg^M quomodoftant to
Rtff$onim Ubts,f^citas dfJpUndor 101.
H^mM» Cwrf/fi |.x8.ta .14.47.61.
7i.7S.8j.8^.f3.98.99.lio.^i7.u8.i3a.
104.14}
SpiritusluBaaduJeamem 73.88
Stultitia hominitm ^4
SuitUtoritm officium jf
Sufficientia piorum 6%
Summum bonum 1.16.119.118
Si^erbia i\\ eiufdem coercitio J49
Superftitioforum vanitas ac miferia
Jitmma 16
Suftentatiorerum 14
Sycophanta ^4.119.110
confideranda ij^
VoeatiofideUum 4.^1
Vocatiogentium 2.22:46.47.67.
87.9<$.lOO.loi. 117,138
VoeationespubUcA ^priuata
Veluntof Dei arcana
(^patffada.
Vota legaUa f^euangeUea
loi
10^.119
66.titf
TEn^ferantiapiorum 131
TentareDeum,quid f 8
Ttntationes Dei f$ hominum 9$
Tentationesquibttspif in hae vitafink-»
iiciuntur 6*.tti.i%i.if0.t^ui^ti.
i^i.vide EceUfia (^ Pif. /
->
Votapiorum tfi.68.76.90.118.1az,
144
r/«r« i^'
T^ Ugitimtts ^ ittegitimus eremura-i
rum S
Vxorisofficium .., ■ , 1 U#
y
■■•■.''■,, ' ' .■■*■■,. •■ , ■'^■■■; , -
ZElus diuinus , humtirms tjmtrftim
tiofus,fatanieu4 ,, " *: ijfi-l
109,
; » ;, . >
i
'Anitas hominum
76.146
VerbiDeiaueloritas , tUgnitas, effiea-
ciHifirmitas, maieftas, neeeffitas,pra-
ftantiafumma,vtiUtat rntdtipUx, (<f
vjittad omt&s vit^ partes (*f homi^
numconditiones i.u.X9.65i7).9j.
96.119.147.i49
VeritasDti i^.ff. 7 8.89.96.100.
117.n9.i46
Veritas in hominkm di^ (*ffaiiis is
VexiOumChrifti 89
VexiUuminuiHum \ Oo
ViaDomii^ 15.86.143
ViA impiorumjftbuerfit 1 46
ViApiorum.videPif. < ■• !
Vicijfitudinesrerum • 107. ii)
ViHoriaJpirittiaUs 44
ViBoria quomodo obtinetur ^s
VitaAterna l6.6i.9l.iOi
piorumquaUs 1.65.91.111
VitaprAjens quibus beata 1.3 6.40.119
»8.147
VitAprafentis breuitas J9.90. 144
commfda^ incommoda 187
defiderium 6.30.80.86.89
fragiUtas ^ 89.90
inftitutio relia • 34>iif
longitudo 91
miferia 54*90,
terminus 31.39
vanitas )9-9«.i44
F/^/» piorum ^ impiorum luculenter
defcripta 37.119
Fff« poUticA (*f priuatAinftitutio atqut
conferu^io 117
VindiSla priim^um piorim , qualiseffi
debeat ig
VindiSfa pubUca 144
VindiSlA cupiditas 137
8f
<»':"■
Zelitspitts
ZeUpif ^prApfttri diftinSio
t ■v
• • •
•SiV-rii^-
■^
«•I».
*i)M'^
■•i
Tpft.'
■■s#*
.«. '►."}J[i,Jfei
»..
1,
■ ■;-^
w .' ■yo i
t
■^*
1 * '
■ ■■k .
■t::,''^'i
At
*i.
ENARRA tio
P S A L M O R V M
D A V ID I S,
Exccrptaexprdcaionibus HenricI Molljem,
Hamburgcnfis.
ARGVMENTVM PSALMl I.
THATJASIVSin rynopJifacrafcriptHU, ^ fJilarm,Affrm4nt,EfrAmpofireditti
Judaorum excdptiuitdtti coUegifie P/klmos, (^ in vnm volumen redegijfe, Jd an verum
ftt,necne,in medio relinquo:neque enim certi ^uicpahac dere Scriptura tradit.Ouifauis
vero iUeJiti ^ui Pfalmos collegtt , nonfme iudicio hftnc Pfalmumrelicjuispramtttere vo^
luit, Efl enim ^uaftprafatio/euproe^miumtnon tantHm inPfalmorum lihrostfedin vniuer-
famfacramfcripturam, Uortaturenim omnes adfludium 'verhi diuini,^ cultum vera rt-
ligionis.Et ^uiafere itafitiVt qui t/era pietatifludent^varys calamitatibui in hac vita in-
uoluanturi^premantur.-econtra vero impij (jr profanihcmines foreant opihM(^ potentid
in hoc mundo.ne hac externajpecies animos bomrum deterreat , quominiu veram doBrinam ample[iantur ^
profiteatur»tradit illulhem defcriptionevera Ecc/ejia9& per antithefm oFienditiqua in re differat vera Eccle^
Jia a rnaxima multitudine, tjUA irnpia ef.Etfi igitur Pfalmfis eflgeneris didafcalici,doces ^uajit veraEcclefia^,
ea videlieetycjuit. reliBa maxima multitudine im^ia, verbu Dei ampJeUituruame principaliter oppojitus eji iu-
dicio rationis^iii}- irnpia multitudinis,<ju& ex homribM^ diuitys & ktisfuccej^ibm tn hac vita metituramoxe ^ '
' gratiarn diuina,&' tradttur confolatio nec.ejfftriapi/s,nefrangantur animo^ aut profefiionem doBrinA abijcianti
etiamji videant tmpios ali^uandiu in hacvitafiorere^fruipro^erafortuna-.bonos vero tntereafub cruce duri"
terprerniaut arurnnis deformari.Futurum enim dicitvttandemfloreantpij,^ impij euertanturac puniantun
1 Tj Eatus illc vir, qui non ambulat in confillo
Oimpiorum;&in via peccatoruranon ftat
[nontnJiI}tt]Sc'm fcdc[ cathedra] deriforum non
fedet.
2. Sed inlege Ichouas voluptis iBilis,:& m lege
cius mcditabitur die ac nodc.
ApudPhilofophos quaeftio prima eft de beatitudine ho-
hiinis.& alij aliud ttatuunt:nec eft quifquam qui fcopum at-
^ tingat. Extra philofophiam vero homines profani longius
etiam a vera beatitudme recedunt. ludicant enim fummam
felicitatem in eo efle , fi multas opes quoquo modo corra-
dantj autpofsideant : aut fi admagnam JiQtent-i^m perue-
niant. ficutPompeiusfemper in ore habebat huftc ver/icu-
lumHomeri,
Aii*v »ejt^vett )y uTniV;^» W •'^ eit*>»i.
Et C^far dicebat, niallc ie inignobili oppfdo prfmumeA
fe quam Roma» fecundum. Hi magpam potentiam iudica-
runt efle fummum bonum : atque ita iudicant 'omnes ambi-
tiofi. Magna pars hominum Epicureos fequitur, qui in vo-
luptate fummartiiehcitatem ftacaunt : alij in alia re , prout
cupiditates fuijcMiufque. Horum omniunTiiidiciis opponit
% Dauid hos duos|ferfus:Non lunt,inquit,vere beati.quos ho-
mines iudicatjtSifc beatos,quantumuispolIeant dpibus,po-
tentia^viribusitfeUillejere efl: beatusj qui verbum Dei am-
pleftiturjc pji^^CtjgrjSye^i)^^
te,gi|ltg|ainShofti^HloarIn^ effe^veraniTcn-
tentiam oftenditnemphaticum,quod a(dditur nomini W^H
&antithefisqu«pofteafequitur:ilIevir,inquit. eft beatus,
' non quem ratio humana,aut impeifitum vulgus iudicat efle
beatum, fed quem ego tibi depingb* Qupd.adphrafin He-
brjca attinct,\y'Nn nWK ad verbum fonat , beatitudincs viri
illius.fcilicet funt,quod idem iJhsfbnat ac fi Latine diceres,
■Yvere & multis modis eftbeadus.etiamfi longe aliter riiundus
. deeoiudicet. . .
&ui no tmbdat in confllto,(^c.'\ In dcfcriptione hominis pij
\'\
pohit ytruriiqtie nlembruiii,affirmatiuutti & negatiiium. Pfe-
tas enim fc ftudium retum diuinarum in. duabusrebus con-
fiftit.Primiim vtQua»difplicentDeo,auerfemur & fugiamus,-.
Deinde,vt quae illi pIacent,ftudiofe ampleftamur.lta vtrun^
que monet:atque fic defcribit feu definit verx Ecclefia mi-
bra : quar fcilicet deferta impia raultitudine, vcrim de Deo
doftrinam amplcftuntur.
In primo verfU vtitur auxefi feu gradatione iQiDagulis
membris.Prima eft in verbis ambulandi, ftandi<^ fedendi.
Secunda,in nomihibusconfilij,vi2,fedis.Tertiain vocabulis
impiorum, peccatorum,deriforum. Ambidandiverbojffgni-
ficatur totg vita; cuiufque ratio -, ac vcluti hominis inceflus,
quandiuhuius vita» curriculum conficit. Ambuiareigiturin
<^.QgfiIio impiorum. eft deleftari confuetudine & coflnniMig j
^JgpiorjaniJiomiauni , qui nihil aliud cogitant aut mpWiran^
tur,quam ytopesconquirant,autad potentiam perueniant,^
aut deniqueid confcquantur, quodcuique fujb cupiditates
fuggerunt. Talium hominum confuetudi|iefiquisdeiefla-
tur, fifsepe frequentat horum ^des, vt audiaifipforum conCt-.
iia & cohatus, eum neceffe eft tandem i vcra via abduci. Ta-
lisenim quifqueeft,qualium deleftatur confuetudine : &
notumef^diaum,Menandri^ D, Paulo citatuni:»9f/^«<»»» ^dH
;«iin« ofMiJai H^KSfi' Qui igitur pi) eflfe voIunt,.eos neceffe cli
malorum hominuni confuetudinem fugere & auerfari. Ne-
que enim fatis eft, externis geftibus aut /ermone pictdtem
' profiteri, finon intustotopeftore apraua doftrina & eius
defehforibus abhorreas. Hanc exhortationem vt exaggeret
& vchementiorem efficiat , fubinde repetit eandem /enten-
tiam,fed aliis atque aliis verbis: vbi tame pbfteriora /empec
funt emphaticotera prioribus. Pius enim eft in via peccato-
ruminfiftere, qilSmambularei&rurfusmaius fcelus eft in
fede deriforum federe.lnfiilere autcm jq via peccatortim ff- >
^nificat,nontantum ferrnomSusganini deleif^arij aut confj-
liiTaulcuItarejjsifa^ eniin *
in facra fcripturafignificat rationcm vel inftitutuni viucndir
accipitur & prp ionga &inueterata c6fuetudine,D<i einer mit
vmbgehet,vnd das er thHtpflut bonum fit fiuc maIum.Eff& aa-
' v - ' ' A- " ■ .■■•. \
% -
•"■■-.
•'■■1
*•■:;■
5
P R ^ L E C T. H E N R. M O t L E R I
xefis ftuc emphaffs in verbo ftandi , q'>"d miftFT' %»«fifat. c6nfilium,hoc eil,rapieritiam : Jeinde riam , id eft prudcn-
„ Fierl poteft vtpropter coramunem infirniitatem quaerio-
Sbisinnataeft, interdum aliqui^Iabatur : ficut Dauidruitin
l^^dultermm : fed idehi non ftatin via peccatorum , nori ite-
^at aut cumulat delifta , neque his deledatur, fed admoni-
* tus rcfipifcit. dD^KWn Peccatores dicurituraquando cordis
tiam in fuis rebus refte adminiftrandis y inque vitandis &
declinfandis his qux cupiditatibus ipfojrum ^duerfari auc
obilarevidentur: tertio tpibuit & fcdem , hoc eft. autorita-.
tem,potentiam,dominatio&^m. His rebus capitur multitu-
do, vt vbicunque harc videt,vltro rapiatur in admirationcni
■'■fWW!^
■*r'
z^-
illorumimpictas&inquietudo in aftiones externas erum- harUmrerum. Sed longe aliter Spiritus faaftus iudicat &
. pit , vt omnis vitaipforum plena fitlcelere, &peccatis con- pronuntiat. Vi] quidem fi confcrantur impiis,in hac vita ri-
taminata. Hanc fignificationembftendit punftum daghes dentureflefpren.fedreuerafuntbeati.
in media radicah : eft enim i. fcc^nda coniugatione vox de- j' £t elt tanquam arbor plancata iuxta riuos a-
duaa,inquavocisfignificatiointenditur . vttalespeccato- quarum, QUJEfruetuinfiium dabit intcmpdrc fuo.
resfiemficentur.Qui peccatisperpetuoiuntadditti,&qua-- ^ r f. \ r- » • -tc •
fi niancipati. Efl igitur plcnior fignificatio inhoc vocabulo & '^f^^ CW «on marcefcit , & quicquid fatlt ent
quam in voce t=I3'j;u; Vuius etyraon fi fpeftes , fignificat profperum.
homines qui cxcuflo omni timoreDeivarits &iniuftiscu- Confirmat propofitionem, &illuftrat fimilitudine fum-
piditatibui» «ftuant , & in varia prascipitia abripiuntur. pta aj) arbore pErpetub vircnte & friiftifera. Sunt autem in
quemadmodum lefaias eleganti fimilitudine inquietudi-
nem animorum.qu? in impiis eft defcribit , capite qttinqua-
gefimo feptimo; Impius eft quafi mare feruens,quod quie-
ftere non poteft.iit notuni eft Ariftotelis diAum de malis
hac fimilitudine quatuor nota?, quae felicitatem feubeatitu-
diriem hominis pij & Deum timcntis oftendunr,quas ordin»
confiderabimus.
I. Eji tmqmm arbor plantata. iuxta rluosi Vfitatfi eft Spiri-
hominibus:c«ffi«^« «V «wt » -vjt»?,!! CD^V^,Deriforesnominat, tui fanfto a rebu8yfitatis& communil3rus,quac:ta omnium o
culds incurrunt.rumere fimilitudines,at jue hisres maximas
fignificare» Quod igiturfelicitatemliominispijarbori co-
jiarat , non ita accipi debet, quafi ajquiparari illa pofliilt:
longeenim antecellitbeatitudo hominis : fed accommodat
fe Spiritus fandus ad captum vulgi& impcritorum,ideqiqiie
a rebus notis & vfitatis fermonem fumit. Sic Chriftus ver-
bum Dei,quo nihil eft pretiofius,compacat germini , fideni
grano finapis,&c. Eaque res admonet pio$, quale ftudiuh»
debeatefle hominum piorum inconfiderandisDeiopen-
' qui ex contcmptu Dei & iudicij ipfius perpetuam fibi fcele-
rum impunitatem poUicentur , ideoque^bi fecureindul-
gent, &cumomnem religionis cultum rideant , in ipfum
Deumfepeblarphemifunt. Vr 'cum Pontifex l^omanus ad
fuum quendam Cardinalem diccret , fabulam de Chrifto
plurimum fibi profiiiflrc. aut cum Cydops apud Homerum
dicit, , ' • 1 ^^
Cydopicus igitur contemptusDci & iudici/ ipfius , qui bus,Tota ertini rerum natura plena eft imaginum quK dc^rc-
nonnuriquam in voces blafphemas erumpit , hacdi^lione buscoeleftibtisnoscommonefaciunt.
fignificatur. Alij etiam de fycophantis , calumniatoribus, Primo ciim inqnit: Eji vebit arborplantataiuxta riuos. /f g-
obtreftatoribus.momis, fcurris & fimil ibus intclligi volunt. iuifilianonmarcejcrlt:] Defcriptio adiefta offendit Dauiden^
Sedereautem infedefeu cathedraderijbrum]{ignifica,t fecare 8c nonloqui dequalibet arbore. Neque enfm quxlibet arboc
pertinaciter perfcucrare in deliftis, omnem pietatcm & perpetuovifet nccaquisperpetuisgauder^red loqintu»; de
■ religioncmhabcre proludibrio, homincs pios tanquam Paliuj,qus poftdccerpriimfruftumfolianon abiicit,vtpo-
ftultos irriderc , eorifmque calamitatibus petulanter inful- ftea dicemus:& congruit huc diftii Pfalmi nonagefimi fecii-
tarc, & fibi placcre in fuis deliftis.Nam & vcrbo fedendi , & di: luftus vtpalma florcfcit.Huic igitur arbori comparat ho-
cathedrg nominc fignificatur , cumfccuritas/^unrpeH^ue- minempium,eiquetribuit quatuorproprietatesfeu notas.
*^raniia in dcHftis , Teu obltmatalnaliHar^Q^inqiiam^ de !!• DicitarboremefrepIantatamadriuosaquarum.Pal-
corifijltatioriiHusTeiTdeliberationibus qu^ de euerteda Dei ma,inquit Plinius libro decimo tertio .capite 4. gaudet ri-
Ecdefia &bonisvirisopprimendishabentur,intclIigiphra- guis totoque anno bibere amat: gignitiir enimleui fabu-
Jofaque terra.Hac im^gine figUificatur, pios nunquamdc-
ftitui vera confolatione, non Ia;di , fcu confumi ardore vel
2eftuira»& iudici]duuni,fedperpetu6 irrigari & recrearl'
fluentisgrati* diumx, fcufenfumifericordia» Dei, &cor-
da ipfbrum perfundi vita & la;titia acquieleente in Deo.
■i^§i
W
fis Hcbrxa poffit. Ha;c eft dcfcriptio hominum imprpbo-
rum,aquorumconfuetudinepiosvulte(realienos.lnfccun-
do verfu ponit affirmatiuam ex antithcfi. Omnes,enim de-
finitiones & defcriptionesfuntilluftriores, in quibus coii-
trariaiuxtafeponuntur. ~ r 7
In lege Domitti voluptasfeu deleBatio eiuf]hoc ct{,qmfpretis Quodqnimaquaprafftat palmxdum camirri^at, recreat
ic contcmptis iudiciis humanis, & rebus terrenis ac caducis & viuificat : id Spiritus fanftus praeftat cordibus piorum per
omnibus pofthabitis , cupide ampleftitur verbum i Deo voccm Euangclij : & alioqui aqua in fcriptura fxpe pro tali
traditum.idque profitctur, hoc vnico tanquam fummo the- bono accipitur, quo defiderium anima? &corporis fatiari
fauro fe obIefl:at,cuius ftudiofe totum addicic,& vitamfuam poteft. Vt cum dicitiir,Icremiar fecundoMe deferuerunt ve-
ad huius normam componit. nam aqua» viua» , ^ fodcrunt fibi cilternas , qux aquas non
min in genere doQirin^im fignificat.' Vnde Paulus le- continent.Ezech. 47. Aquxift» fluuntex fanftuario, hoc
gem fidei nominat doftrinam dc fide ampledente promif^ eft, i Chrifto. Ha»c eft igiturprima felicitas pior6,cum qna
fioncm de Meffia.Lex igitur Domini, T\pn intelligatur tan- quantumuismagna potentia &opuIcntia comparari non po-
tunVOecalogus, autcastera» leges fiuc forenfes fiue ceremor teft.Impij enim, etfi aliquando fecuri viuunt in fuis fcclcri-
niales: fcd tota cfoftrina a Deo^patefafta & Eccjgfia? rra^if.i. bus, ficut arbor in loco arido & fterili ac fiticnte folo flloree
Noraen y^Dn fignificat voluntarium & fpontaneum cul- adtempus:tamen tandem ciim arftu ira* iudici; Deivriin-
tum,hoceft, promptum ftudium difcendi doftrinam de cipiunt,nullam inucniunt confolationem, & necefTe eft eos
i
^Dcoj&obtcmperandiverbo eius. Nihil cnim coadum,vcl
fcruilCjVel hypocriticum placet Deo.
deficere &ruere in interitum. Arbor enim Ula non habet ra-
diccs alte in tcrram defixas, neque humor fuppetit , vnde
.;.r'-^*
nW-no^e, n in fine diftioni adiicitur perparagogen fuccumtrahat:ideomarcefcitfaciIe,aut deiicirur procellis
ideoque acccntumhabctinprima. Eft.n.n>3de forma7'V« , & tempeftatibus. HucpertinctilludPial. 37. Vidiimpium .
Et quia immcdiate fequitur acccntus , prima fcribitur cum exaItatumtanquamcedrumLibani,&c. ^ , i';
Cametz. Qupd ideo monco nequiscxiftimet, nomen effe Eft autem &hoc obfcruandum quod dicit,haftc arbore^
fcemininum,proptec formam quae videtur cfl!e foeminina. efle plantatam. Non cft arbor fera & fylueftris , quje tan-
NoHe acdie]ij}i^tcr &j^r onine vita. Nunqua enim remit tumfruftusiuxtafuumgenusproferat.Arbpresenimfylu#- ,
tit pius de ftudiodoftrinar & pTetatis,ficut hypocrita;:qui a- ftres plantatione quafi regenerantur , &'cx feris in mitem
liquadiu fingunt pictatem, & pra? fe ferunt ftudij ardorem, & frugiferam naciiram tninfcunt. Talis cft homopms , qui
fcd mox languefciir & deficmnt. Addiit alij & hanc interpre non fequitur duftum natnra; fuai , nec indulget fuis afFedi-
tation^i Dic & nofte, hoc eft,ta in fecundis rebus qu^mad- bus, fed verbo & Spiritufanfto regenecatus , depontt feram
ugrfis:ne lajto profpcrcSquc rerum ftatu petulanter agamus; & ftcrilem naturam , & induit mitem , benignam & frugi-
in moeftitia vero defperanter animo ibiiciamur.tZD adicftu feram naturam.Monemur igitur,hanc felicitatetti non com- "-
ad finem diftionis C3V fignificat continuationem dierum. petere prjms natiuttati, qua; ex carne efl.fcd fecundas, quae
Hicvero confiderandaeftpcruerfitas humanorum iudi- eftcxSplHtufanfto.. /
cforum.Siquis cnimanimioculos c/rcumferat, &confide- Deindeverbbplani^andictiam ftabilitasfi^nificatur^ qu*
retmaximx partis hominu iudicia, videbit, nullu coetu cfl^e nullavi aduerfaria exftirpari poteft Ideo dicitur Pfalm 91.
' magistcotcmptu & abieftu, quam efi quiverbu Dei ample- Plantati in domo Domini florebunt. Et Chriftus Mattb. if.
ditur ecprofitctur.Pi/ eiffin in hoc mfido habStur vt quifqui- ait, Omnis plantatio, quam non plantauit pater meus coe-
lia» &i«Ti:».««tT«j5)«fei44tM5eiwjVtPaulusmquit.ec6tra,quifl6- leflisicradicabitur. *
rent opibus,potentia,viribus, iudicantur fapientes, beati ac 1 1 L GiuAJruSlum datintehporefuo'] id cft , hxc zthor irri-
{Dnunati:ficut hic etiam Pfalmus mulca eis attribuit: prinio gata & perfufa gratia diuina uoi; cft fterilis , etiamfi opera
'V.t it'„Tc.
' jfe/
■:.i.«'^l&l>f' . :,: 4».A»'
eius
..«fc>«*?r
eias nbn ita confpiciantur sl munJo, aut in oculos incurrat, f>f«(iiti fiint. ij cnim non e3c prajfenti jftatu,fed ex flne& ext-
ffcut magnorumxegum aut hypacritarum t fed proferc fm- tu iudliciuni faciunt. Finis autemimpiorum eft exitium ar-
ausgratosD.co.;Hi vero quales iint,explicatD.Pauius<5a- 'termim , &triftisanimaruminteritus , ficutpofteaiafiue
iat.j. CiiaritavSgaudium,pax,leni]6i^b(.liignitas,bonJcas,fi- Pfahnidicit.
des,manfuctudo,cemperantia. > V|tito cojnparat potentiam irar & iuJicif diuinl
Qnod addit,/» temporefuo-] non intelligatur puerilitcfaut "• , \ PaTiiCcrca noiTcoiiilltenc iinpijm ludicio»
ihepte , quafi opera piorum fint arbitna,& pro racione ^ pcccatores in conorcaationeiuftorurii
temporis i5(facultatunvvelpra:ltari veioinitti poiiint , vc . r.
hoc temporc quidani nugantur :fcd exprimeie vdluit Pro-
pfieta luftam maturicacem, vel potiiis rcfpicit ad moram feu
tliiditatcm\naturelcentium fruduum , licut^iiox diceraus,
ne quis illamora pifcndatur. Impij & hypocrit* ollenfaijt
fttos^ftstdus & pubiicepraedicant: fed funt praicoces^aut po-
tius aboftiui:ideo mox putiefcunt &abiiciuntur.fed pij pio-
ducuntfrudus ni?tutos,fuaues,beneuolentes,acceptos & v-
tiies. ' ■ '*■'■' ,-v, ' ' . ■■ ■ ■ .
Foliufn eita nondeJUtetjHoc etiam a^ palmam congrutt.Vi-»
jtet enim pcrpetu6,&non deiicitfoliapoft decerptum fru-
Aum, Perpetuoeniijihumeclatur, & fimul flores & fruftus
habet. Nam yt Pliuius fcribit, triennio fruftus illius matu-
relcunt, &femper illipomumeftfiibnafcentealio. icaque
ncceffe eft eam perpetuo viiere. Talis igitur eft iurtus: hic
,1 > i'
M
r
Qu,intoverfupxpl!catfimilicudinemdepaIea &Vento:vt
moseltDauidi, eandemfententiamnuncfigurat^ , nunc
linefigutaexponere: V^imsigiturdifiiciensj)aleas,eft iu-
*^.'~-'i"^J?5' arguens peccatjuann^omni,dum terror« m5r«-
t(? &4nterommipirsincutit , &puiiicns Veltffliac \nita.7vbi
iudrciimnTocincipit, vel in 3ltera,vb! periicietur. Propte-
reainciuit , quiafuntinanes , more quifquiliarum,coram
Deo,nec quicquam folidi habent, etiamficoram mundo.vi-'
deantur efle imniotaf rupes: non ftabunt,non confiilent, fe4
euertentur fubico , & cadent caufla : quoniam ad tribunaf
Dei non 3b'oiuentur,(edcondcmnabuntur. Gr«ci verbum
Hebra^umapipvreddiderunt <w«^«rTctj , quod occafionem
prxbuit erroris Origeni, vt fcriberet, irapios non refune-
Clurosinextrepiodic. > .MvCvviM- '
luiiicio] Quodfcilicet interdumin hac vita exercet t)eus.
■ .d: ■
pe^-petuo protert fruftus, punquam dc/init bencfacere, aut ^„»„^0 fubitoeuertit impios , vt inteUigant fu;e impictatis
defatigatur. Et viretperpetuo,id ifl,foeVitas ems non eft i^ ^^^^^ dare,& ac^u iuftorum abdicari: interdumdiffert
momentanea aut caduca,vt potentum auydiu,tum,guorum yfqye ad extVemuin ludicium , in quo omnis impietas tan-
fortiinafplendidavnomomento euert)ij)oteft : fedmanet
firma & perpetua , quja perpetuo haiirit aquam illam vi-^
uam falientem cx fanftuario ad vitamaeternam. Eft & per-
petuo fuj fimilis: non effertur profpera fortuna , vt infole-
fcat:nec deiicicur aduerfa vt animum defpondeat. Folia ar-
borum ('eliquarum, in verc , ciirti tempcftas eft accommo-
da , & ^ant auras fuaues, erumpunt & oftentant flores fuos:
econtra, tempore hycmis fri&tire marcefcunt & ventis dcji-
ciuntur Tales fimt impij,j8cic. Reliquaqu.e de palma ah
dein profligabitur,& regnabic iuftitia perpetua.
FeccdtomlQ^ fint illi pcccatores.didum eft verfu primo:
nempe , qui iShe vllo timore Pei {iergunc & perfeuerant
in dclr«ftis contra confcicntiam > fine poenitentia. Neque
cnim hic materia defperationis obiicienda eft liominibus
piis,qui interdum ex quadamimbecillitate labuncur & pcc-
cant.
In congregeitidne iuflorum] ImpiJ & ^ypocrica: farpe in hac vi-
Ci obtiuent titulum cccle(ias,& dominanmr in ecclefia, flcut
notatPlinius, etiani pulchic ad pios acoommodati poffunt, ^ Pharifaci & facerdotes lerofolymitani apudludxos : & no-
&fecerunt alij interpr^s. Ego ifta omitto qua- ad hunc ftrotemporePontifexRomanus cum fuis fatellitibus : &
locumPfalmi explicandumnon percinent proprie.Verbuin femper in hac vica impij& hypocritac permixti funt bonis,
*713» futurum efti^aa / Ideo raarcefcendi potius quam de- vt vera Ecclefir membra a falfis difcerni haud facile pof-
fluendi aut cadcndi yprbo reddendmn eft.^oa enim cadere
fignificat, fed^33 inatcefterejdeficiente fcilicet fucco & hu-
more. ..,:.■'■/ ^:- --^■•"-•. ,- , ,- ■,...-.,,.... ^^
_ II II. Etpmneatfodfaciet.eritprojperum ] Hocmembrum
concludit , Sc quafi fumraatim coinprehendic felicitatem
piorum. Impii$>inquit, multa aduerfa acciduntin vita, qua;
felicitatem eqirum intertumpunt & turbant, fcd piis omnia
profpiera & l^taeueniunt. Non loqiiitur autem de illa pro-
fperitatejquammundus magni a'ftimat,& in quafiiam felici"
pol
fint. Sed tandem in illo vniuerfali iudicio feparabuntur im-
pij a piis,& oflendetur difcrimen. Eft autem obferuandum
quodpiistribuit ccetum,feu congregationem. Inhocmun-
do funt difperfi,rari,exuIes,«cwToi//i^M, vt Piulus inquittunc
vero congregAbuntur &coIligentucin vnumcafctum, &vi-
uentin iterna l^titia & iuftitia &c.
In coetu] ny fignificat de fua voluntate , feu fide certum
reddere,additavel promifTioneveliuramento , velfigno
coudicere aliquii feu promifterc, conftituere,cert6 decer-
tatera poi^t,li videlicet cupidicacibus feu afFedibus ipforum nere,defpondere,&c.HinG cft nomen mj; cercus coecus, ieu
ahquanc^urfefpondeaceuentus : fcd loquitur de alia pro- numerus atque conuentus hominum. Differcenim a^rnp
fperitatC de qua Paulos fcribit RomS.ciim inquic, Diligen- ficucfpecics a genere.Septuaginta reddiderut,» Cowkh AKfif.
vbus Deum omnia cooperantur,& cedunt in bonum. Nam Forte enira quifquis eft auto r eius verfionis, pro fiiya legic
Deus dirigit ipforam opera, vt quicquid ipfis in prarfentia
accidat,tameh taridem I^tus fit exitus:Sicut,qu6d lofeph v6-
dicurta.^gypcum.qu6d coniicicur in carcerem,& calummis
tantum non opprimitur,id videtur rationi durum & tfifte:
fcd & ipfi &totifamiIi3e iplius hoc cedit in bonum: &.Da-
/uid inquit de cruce &caftigationibus:Bonum mihi,quod hu-
miliaftime, vtdifceremiuftificationestuas, &c. Itapus
bmnia cedunt in bonum , ecfi variis aduerficatibus & moci-
bus bbiiciantur.
4 Nun fic impij-.fed vclut ^lamQl/eH palea]
quam difpellit [^f^f|>}ventu$. ,
Additantithtfin. Eftenim perpetua coUatro fnhocpfal-
^.mpi plena eruditionis & confolationis- Nihil videtur abie-
6 Quia nouitlehoua viam iuftorum. Via ve-
roinipiorum peribtr.
Subiicit rationem omnium eocum qua^ iam dida funcld-
eo inquit,pij funcfi^Iicesfeu beaci, Impij ver6 mtferi>infeli-^
ceS & dimnAtv.SluiA I^minui nouit viam iuflorum,id eft, quia
curat,^ approbat , amac, defendjtjtjuetur piQ5,bene vuk &
b£necup^a^jrigit,adiuTOt,pt^eh^^ ipTdruni ftudia& a-
AiitRes. VeSalionHiramapudHebrafos transferuntur ad'i
voluntatem & aflTeftus.Sic Chriftusinquic,Matthasi vigefimo
qui.ntb:Non nbuivos.i/i/{«»,rurfus inte£liglcmoresjngenium>
vicam,inftitutum,ftudia,aftioncs, &c. ^^ ';'V- '
Impiorumviaperibit]Qmi fcilicet difplicet Deo.Ideoqua-
ftius cultoribus Dei in hoc mundo : econtra impij & hoftes tumuis fibi &alus placeanc.& videancur fibiefle mun iti coa
Bcclefia&obtinentfiimmaimperia , florentopibus&diui- traomnesiniucia^(ffcocDionyfiusdicebac,fe adamantinia
tiis,& iudicantur beati ab otnnibus. Et tamen Propheta ita vinculis firrn^fle regnura fuum ) taraen taadem euertentur,
cbntemptim Ipquitur de his, atque ita abiicit cos, vt relida & documento erurft orhnibus,nuUam eJTe verara felicitacena,
metaphora iriftituta, noii arbon cito exarefcenti, ftd quif- nifi qu» fundaca fit in vera pietate. Viam impiorum nomi-
.quiliis&paleiseos comparet, quibus nihil eft vilius , nihii nat h6cloco,priinilimconfiliajmolitiones,ftudia,conatus 8C
leuius aut fui^acius^ .Subit6 eniffl exorto vento feu tenipe- aAione*iiai!ji4or«fti , dentdic externum iliumfpkhdoremi
.ftate aliqua abripiumur & diflipantur, vt ampliiis non co»- dignitatem, autoritatem , potcnriamiqua ftdliaefcf© fltflfc-
p^{;eant. Sedho<;noa c^cnunt^ nifiquifpu^iMatiiudicio rum^atque aliisformidabilcseirevoluac»
U
I
f'V-t . i'
"i
t
V<Ji'
'"f'
1 ',
(■•
• «
'fi.
th>'
*
lr.'it
r?'
I^BTv-
■A'
.\
"S
.„ !J
a
; i •
•.,* ■ ;■.
^»f
W
.tit_ ■'*(.*^.i.i*? .iii»iii,j^i.i»j..Wfl
«mL*.
\ >l
t ! >•
X
'i .^; 'r
'^U M
t
^ja
1*1'--
■.-^k
^.
.?<-,
'■..■ 'f-i ■ ' ' ,9
., 1>R^LECT. HEh^R. MOLLERI
P A R T E S , O B S E R V A T 1 6 N E S L O C O R V M
P0CTRIN.£,ETARTICVLI PRq|ClP V L '^^r^
ji ^ ,.
■'*
^'i'...*.^
».
■■;Ti;.f"-
.■^>i
^f\;
l^i^Propofitio. Bonlsbentf eft,& erit;malls malc.Huius pfopofitiouis membrafijnt duo:ncmpc enar-
tio illius V.1.& t.(exornatio fiue ampiificatio a fimiii v.},& acontrario.v.^.j. _ / , ife
PropofitionisconfirmatioiariaturaDpirtiifcficordis&iufti. ~ .f'
ratio
II
■■■ ■; .^:'i^';-':i'^'a9=*?P'#iv:'';,
'''JJn "':■■'' ■■■' ' '' . '
ObS ER V AT I O N E S L O C O R V M D O C T IR. I N AE.
I TrimmadreBamvitam^viamffradmeft.renmtiareim- , 3 TtmentgsDettm»verefelicescenfendifunt:qtttanonadmo-
piorum confuetudini.quA nos alioquifua labe irtficeret. mentum duntaxat fiuxa inanique Uiitiafiuuntur.fedflabilis eif
Secundtuftatuere.miferoseJfeomnesim^ios.S^eodemimplicitos ^orum conditio. ,
fore exitio.qui noh procul ab eorum confortio difcejferint. • 4 Contra quamuis emineant impij infiarprocert, arborK.ftd^
Nec tatkmab fmpiis,qui paulatim derifires (^infanabilesfiut, ttiert tamen oportet,patea4velquifqtuUasfore,fimulaceorumal-
fideles recedere debent , fed etiam cattere nefibi quif(^fit ihtpietatis titudinesflatu fuo deiicere volet Beut.
magifler: quumfieripoflit, vt qui nihilmalicontraxitexmalis e- s TelicisvitAftaiusquum inreSa confciemiafitndattufit,ide»
xemplisjnalos tamen^onte imitando.eorumfimilis euadat. non mirum efi, fi exfilicitate , quam impij fibiimaginatijitnt re-
z AberrantprorftKaver&felicitattsfcopoquicunquetritaab pente excidant. .■a 5» > ' ,
Uominibusviagradiuntur.-quoniamhomines/uaptenatfiramali, . .. Res ad tempus confufdapparent: vbiautem inlegitimumordi-
ex maiufcelerati.ac tandem Dei ipfites contemptores euaddnt. nem redaB&fuerint.fu* impiis excutientur delici*:vt fintuint fe r-
AbvnoDeodifcendiieflveruillittsfelicitatt5iter:idqueexdo- briosfuijfe.dumfelicesfibivififunt.
Hrina nobts ab ipfo trddita.qua dies ac noites nos meditari couenit. ffluamttis Domintts iudicium,quo iuftos a reprdbis diftemit,qtio-
Non pro cuiujque arbitrio fingenda religio eft,fed ex Dei verbo tidie exerceat, quia tamen id fit exparte tantitm, altiits oculosat-
fttmendaeflpietatisregula. toUereconuenit ,nempeadvltimumdiem,auofeqreo(U>itChri(lM.
■^-
ma-
m
'ia
<ro-
&uum tota Scriptura nihil aliudfit quam legis expofitio ,fub i- agnos ab hoedis.
ffo capite comprehenditur corpus. 6 &l^umbeHsfitmftndiiudex,necquidquaeiHsoeulos^
Minim\ Deoprobatur coaitt^ velferuilis cultus: nec altffunt i- nusfugiat,fequiturJierinonpoJfe quin recOs^iufits benejit,impiu.
^ donei legisfeu veritatis Dei difciptili, nifi qui hilari dnimo ad earrt autepefftmum exitium tmpendeat. §iuare,nefallat nos imannaria
accedunt,^ quos ita deleHat eius doShina, vt nihilpotius ducant impiorumfelicitas.tn rebus turbattsfemper nobis occurratDeipr
velfuauius qudm in eaprojicere. uMentia.cuius eflflatum mundi adreSlam normam (omponere.
:,. A R T X C V L I P R AE C 2 P V 1.
Summutn Bonum hominis. ' ^ Scripturis Canonicis plene con/ignaci.
Membrorum Ecclefiz militantis beaticudo &in- 4. Impiorum infelicitos. ^
genium. . . . ' f * Iu^^<^'i diuinifuturi§cpr«fentisconffderatio.
Prxflantia, vtilitas, ncccffitas & vfiis verbi Dei in
1.
3.
ARGVMENTVM PSALMI II.
( ■■.■■'■'. ,1 .■ "
SALMV Sfecmdtis illHflre continet vaticimum deMefiia (^ ipfius r^gno, Doeet enifn auisfk
Mefiias , vbi regnaturtu > ^uale eins regmmfutururn in hoc mundo. Iniiio amem depingtt fu-
rores regurn (j;principum mundanorum , <]hos dicit omnem operam , vim (^conatum adhibttu^
ros ejfci vt hoc regnum Chri(ii deleant ejr euertarjt.Sed nepy hts tHrnultihus ^ hac tyrannide re^ ~-
gummoueantur , addit confhlationem dulcifitmam-.afftrmat enirn irritos fore conatust^ exttto-
f«s tpfis autorthus. regnum enim ChrijH itafirmum ejie csr amplum ofiendity vt nulia vi ^ viribus euerti aueat,
Jn finepjalmt hortatur hofiesy vt depofito amrno hofit/i cjr mpiofurore,hunc regern agnofcant ^ ampleUantur-t
eiquefefubitciant. IdqHevtperfuadeatyfmHlpmarumfHbticttcommemoraiionemy ^ua rebelles maneant: q/~
pramia aterna propofita effe ipfumfide vera arnpleBentibus affirmat. Etfiautem h<ec omuia ad regnum patd-
disi ^uod dtuimtui ipfierat maffdatum,(jrt}'pus et at regm ChrifiiiCjuodammodo pertinent qt accommodaripofi
funt: tamen principaliter de Mefiiafub tjpe regni Dautdis huncpfalmum loqrui, Jpofloli AUorum 4. tj/ ij, <$•
epiflola ad Hebrdos oflendunt manifefte. Et quanquam Apoflolt adfuum illu dprdifens temptts PfiahnHm ac^
commodant , vt videre efi in ABis'. tamen non dubtum eft ad omnia tempora SpirttumfianBum redicerey ^ to^
tum Euangelif curfiunicompleSii.Semperenirn in hocmundo Chriflus oppugnatur,i^dekuo infiuis crucifigituryalb
impiis Pontificibus , regtbus (^ tyrannis : (Jr <jualisfmt impiorum Ponttficumor ludaorum , ^ui Chriflum inter-
fecerunt, exitus : itilem&fHtffefernper,^fore deinceps omnium hofliumfjr perfiecutorum Ecclefia, certurn efi,
^odautem ABorum ij. in correSlioribusexemplaribtislegitur , 4«^i"« ^p«Tj*, ex eo coUigere licet, veteres
Pfalmumhuncnondtftinxijie aprimo, c^invetiifio bibltormco.dicei^Hitn lUufiriff.Prtncipis Georgij Anhalr
dimBibliothecaaferHaturJeguntHr hi duo coniunciim. •■''' ' '
1 /^yfzvcdcmVtntlcHmturmliHpturmatim cindumeiTevndiquehoftibus potentiffiniis , Ammonftis».
co«^«rr»»/]Gentei:&,0a;puli,medi Moabitis , Idumxis &PhiIiftinis;aquibus vndique magnis
tur inir\e[frufira.\ ■.■ ■ ..v.i;;i^tr'-s#rTt! ■m-sfif.ynni^uio s^^''
.. Primis tribus verfi^us 4£%ribi| & comtnetnorat corifilia,
cgnatus&ferraoneshoftiHirjC|mftij6c^^ ipfiusT^t
aaiz certo perfuaiijsftft vahrts fore Ijos conat^s&irrita con-
fiha,ex admiratione temeritatis ipforum qua^-iA^tans ^is
inquitjQuare fremuerunt:quafidiceret.Quid eft quodtanta
rabie & furore concurritis ad arma , vt hoc regnmm euerta-
tis ? nihil enim plus efficietis qu^m fi mufca fe opponat ele-
phanto,aut fi quis Solem de coelo deiicere conetur.Talis eft
increpatio"^ cum inrultatione &irrifione,qua» britur exvAx-
tf^ofU fidei.Vera enim fidcs certo fcit, regnum Chrifti dele-
ri nunquam pofle.ideo ixta. infultat hoftibus,& ridct ftultos
ipforum conatus. Debet autem hoc & de Dauidis regno in-
tcllig»,quod vmbra fuic ipfius regni Chrifti. Videbatille (e
■ ■•»'■'■■<
■•*..:
viribus oppugnabatur.Contrahos fuftcntat &armat fe prx-
cipue illa fiducia , quod fcit 'fuum regnum efle diuiqitus /ibf
mandatum,ide6queforefirmum. i^^;<>»' ■?-«*'-
Gentes,populi,reges,principes]ld eft;Qujcq6i(I v^Jatn 6ft po-
tenti» & virium ih hoc mundo.
tr\ verbo UJin fignifipatconcitarum & incompbfitum fiir
rorem&feruorem multitudinis , quxcjeco impetufertuc"
&rapitur Cicm torret^s, nec confiderat quid agat. In verbo
nJinfignificatfeduIiim , irremiflum , afliduum & indefeP '
fum ftudium : AtiLti.Ae miirmura afFeAi&jpftuantis animi,ac
minas. '
z Siftuht [flatuHnt] fe reges terrse: & Principcs
decernunt[^;7y«to/] aduerfus Iehouam,& adicr-
fusChriftum.
■ ■■,•' ..■."•/■,■. , ^ Vctgk, ,
'"llii^'^
Ki*'*'',
fti/':Mi!.i4.iy#-^,"',4??
''h.-t
' ■&■>■
4
,.> [ ■ ' '■ ■.■s'--:-' ik i?-s A'i
f Pcirgitm defcribendo fiirore hoftium Chrifti $c Ecclcfiap
eius:6{ obferuan<ia funt vocabulorum potidera: Impetuofum
tumultum&conatuinftrenuutnit;ribuitmultitudiiii:fed con-
filia,confflederationes, cohuentustribuit Regibiis& Princi-
pibus.IllicnimnontemereautcsBco inipetu vidcotur oppu-
gnareEcclcfiam,vt imperieamultitudotfed videnturhabcr?
cauflas graues &itece(rarias quas ipfi mf>x exponent.Pcinde
nihil tentane temere,(ed oninia agunt aftute& prudenter,fir
cutlulianus&alij.
:. Statuuntfiifcilicetfimul) Nam particula nn^ ad vtrumqiie
membrum pertinet,id cft,conuerflunt frequentes, vt coniun-
gant fua confilia & vireSjfaciunc confoederationes. Germanl-
ccjie tretenzufammen. _ •
Reges tertA dicit perc6ntcmptum,vtcxtenuer ipforum vi-
res,quia poftea hi#opponit Divm, qui in coelis habitat,hoc
cfl,cuiuspotentia non includitur iftisanguftis terminis, qui-
bus humana definit^ eft.
AduerfuiDomimm] Mundus exiftitnat fc fummu cultum
prsftare Dea , fi hdmines pios, quos iudlcat eiTe Kf^^mi
tollat e mcdi'o:fe<l aljcer iudicat Spiritus fanftus. Quifquis e-
nim Ciirifto refiftit.Deo ipfi rcfiftit: & qui in mcmbra ipfius
, faeaie,in Dominum ipfum crudelis eft. Uxc duplicem habcnt
confolationem:Prim6,vt,cum perfbciftionem patiniMr, fcia-
niU? no«nonfplospati,fediniuriamhanc etiam ad Deum
pertinere&ipfumvnapati, ficutdicituf Pfal.9i. Cumipfo
lum in'tribulatione.Secundo,vt fciamus nos habere opicUla '
torem & liberatorem potentem.
, Adfterfia vnftnm eitu. ] NotjiinatFilium Dei Mefliam, id
eftjvnftum. Eftenini vnAusabaeterno Patreinfacerdotalg
&,reoiam dignitatem. Olim enim Rcges & Saccrdotes in
poputo ludaicQ vngebancur oleo terrenojquod crat ' (ymhiQr .
lum inaugurationis : vt vidtr^ eft in hiftoria Aaronis & SaU^
iis,quen»Dauidinde nominatvnaum DominJ. Sequoqi^c
fcicbatefle vn6tumDomini: atque hinc fiduciam concipf-
ebat , vt ftatUsrct regnum faumfbre ftabile & firmum, v.'-
quead aduentumeius , cuius typum gerebat. SedChriftus,
qui eftRcx& Sacerdos fua? Ecclefisp , vnftus cft non oleo
tcrreno, fedSpiritu fanfto , ficut dicitur lefaiae 6i. a' qtio
inaupuratus^fcft ad hoc munusrcgale & faccrdocale. Et fi-
jnili modo nos.qui fumus confortes & participes Cliriili^yn-
fiimurinrcgalem & facerdbtalem dignitateih. Cumjgi«ur
nominat eum vnftum Domini, fignificat Mcfliam cfte con-
ftitucum ; & quafi publico& folenni ritu inauguratuni Re-
gem fu3B EcclefisB (de Saserdotio enimnonhlc proprie, fcd
jnPI^I.ito. agit)ide6que ftultosefle qui arma fumunt ad
hunc rcgem euertendum : cum impoffibile fic cum qui a
Dominoipfo ad hunc modum fit conftitucus Re», vUis hu-
manis viribfjscuerti. _ . ^
> Dirunipamiis vincula eorum: proiiciamusa
nobis fiines ipforum. >:^ ,;;;. ,^ ■
Mimefiseft,quarefertvcrba& rerrrioncs Jmpiorum: ip-
fofqoe adeo loquentes introducit ; quomeliusimpium &
jfacrilegum ipforum confilium exprimat. Hoc Vhum agunt,
inquitf&hacreferunc omnia iua confilia&conatus, vt re-
£num Chrifti euertanf,feque ipfius imperio fubtrahanc.
Eft autem obfcruandum, qubd impi) &iioftes Chrifti,
imperiumhuiusvocantvincula&funes, Ita enimextreraa
ipfSrum malitia,impietas&faftus notatur.NamRege.sexi-
ilimantfuain dignitatcm&exiftimationem Izdi aut nainm,
fialteriusimperio&legibu? parcant : &aUoquinuIlas fe-
runtrcprehenfiones.Quare , cum aydiunt Chnfti doftn-
nam requirere mortificationem earnis , & afi^earuum prauo-
Tum, atquea<feo nouicacem totius vita- pricipcrej cxifti-
mant nimis ducum'& ignominiprurafibicflc, fionus hoc
rccipiaHt.Malunt enim indulfcrc fuis affeaibus & volupta-
tibusquibus.aflueuerunr,Quareodcrunt& execranturdo- >
£triiiamChrifti, tat^quainvmcula&ear^resr&quia cnpx-
ditatibus hominum obftat, fiunt rebeiles , ojSpugnant Chn-
flum.&delere cum conanturadeo dicunt,Dirumpamus.Eft-
«tteplcnumbIafphcmi3E,qu6d Chrifti doarinam noramanc
vincula,quibu$ libertasipforu aftringaiur« coerceanjr: cmn
potiiis confcicntiarum vincula foluat haec d®arina. .
Exprcfle autein dicit, vincalaeorum , tion ems : vt figni-
ficetferefpiccre ad omnes iUos, quibus rcgnifui nMniitc-
rium & adminiftrationenaUn hoc mundo Chnftus commic-
tit In Vtraque voce may & nnpiO wJetur eaden» eire me-.
taphorajquseftinvoceiugum , Matthyii. lugumepim 11*
gnificat dodrinam & caftigationes qua: ab ca dependent.
Sed fi ad Dauidis regnum refpicias, vincula legcs fignih-
cant, quae viftiis feruntura yiaoribus, quibus quafi mCll
«ontincantur in oflicio. V ^ . : ^ . ^ -J^-
4 ' Qui habitat ift^oelis rid(ibit:& Pominasfttb-
* ifinnabit eos. "^t ''-^ " ■','•■'' .1 f; ■'■-j:\ ^ . ■ . ^^■■■^^ ^ '■
■ i
ir.
^^i^^i-''^'^-^'^^-^.
MVM
Subiicitconfolationem , a^ frrftoc^matu &poenisatqoe
interitu hoilium Ecclcfiae : nc fcilicet pij frangantur animo,
& deiiciant^ Chrifto , quotiesvidcntmundum cumulcuarj
aducrius Euangchum , & coniungere vires ad delen4um hoc
regnum.
^ttiin coelis kabitatjHnc periphrafi vtitur vt potcntiam Dci
comincndet , & peruetfum furorem hoftium noicet, Quo4
enim Euangelium delere conantur impij Tyranni , ruiii^
aliud cA quim R bcUum coelo inferre , atque inde deturbare
Deutii velinc, abertr ifi ihnfn viel zu hoch gefiJfe».llo{kes funi|
rcges 6err«,hoceft,repcarithumi: hic vero Rcx , quein op-
pugnant, fe Jem regni fui locauic in cdelo.' Ideo Oecurus & ^
fublimiridebit&CQntcmnct ftultos ipforum & tcmcrarios
conatus. Dcinde , cum coelum inhabitct , habet ctiam imr>
pcrium in fubJcaini tcrram, vt facile & vno momento ?^pr*
^ere talcs tumuUiiatorcs poffit. \ ^-
Ridcrcigitur&fubfannareimpioSkJapMntiRatSwdiciturDeiiSi
qutvidet omnes hof^ium fuorumcohacuseif^vanos&i^ri-
tos, & ipfos hofteis tandem cxUtos armis $c potcntia. totiw?
crcaturae ludibrio cxponit.Monet autem nosSpiritus fanftus,'
vt nos quoque fimilicer contemnajmiLs furores Reguip ^
iPrincipum,quantumuis videantur cffc ibrmidabiles.
j Tunc loquetur ad cos in ira fua:5i in furorc fuQ
perterrebit eos.
Tuncvbi fcilicet cempusiudicij&vindiaaeaducncrit. hoij
fine cauia ica indefinite fine menciorie ccrci cemporis Ipquicu^
Spiritusfariaus.VuIcenim docere piosjnt^frangantur mora^.
etis^mfiDeusrionmoxfuccurratinperfecutionibus : fcdfif
taciH & fecuri exicum fpeaeue, nei praefcribant Deo tempuf
aucmodum.
Loquetur in irafitd\iA eftjpalam oftendet fu^m iram in poe-<'
iHs hof^iijm.Sermo actribuitur Deo *»3paiao;raSwc>ficut & rifui
&l(tibfanbatiq. Hominesenimcogitaciones &afftausfuo3
declarant; ferri:ibn€:Deus autem declarat jram fuam,dum hoV
ftos punitj&loquitur non tam lingua quam manu,vtquai^
de rcali fermtone hocincellioatur.Deus cnim loqueqdo & di-"
cendo facic,dum deGretuni fuum manifeftat.
Infurorefuo] Quod furoreiifi adiijngic irx, figniflcatgraui-i
tatem vlcibnisdiuinx.qua* tibnad cmcndacioncm , feda^
perditionem & intcritum hoftium cxcrcecu^. <Qaftigancu<|
ccjam pij in hac vitaifed non in ira & furore,
Perterrebit eos] Hoc eft , coniiciiu cos ia anguftia$talcs,C)<
quibus humano confilio euadere non poffinr,vt,qui antchap
omniaminis &terroribusimpIeucrant, & totum munduni
perturbaucranc, deincepsncfciancquo fe vercerc dcbcanti
Es vvird ihnen diegantze VVelt tu erig vuerden. D© hac ingUf
ftia&terroribusimpioriimvide cap.j.Sapienc. • .
6- Etego vnxi [vngendo inaHgurani^l Rjpgem
mcum fupcrSion montetn fandym meuni.
7 "^zxttiho^recenfeh] iuxta ftatutum , Iehou"4
dixit ad nic: Filius meus cs tu^cgohodie gcnui te.
8 Poltula a mc , & dabo tibi gentc» bgeredita-]
tcrn tuam: & poUeffioncm tuam ^ermtnos terr«.
Septtmum vcrfum quidam fic reddunt:J«!»r^/> iuxtaftatu^
tum D o M I N I. Q»Jod fi fic Icgas, fubaudiendum cft relari-
uunnUM : Idquc mnuere videncur acccntus fub pn & ib^f J
qujcdiaiones quafi conncaunturaccencibusfibi rcfpohdcn-.
tibus.Itaque omnino fic rcddcnda eft fimtcnciat
Pr«djcabo de prarceptcj quod Dortiinus, vd, de
fraeeeptoPomini, quod dixit.
Haec alcera pars eft huius pfalnai , Continens defcripcio*
nem perfon* Chrifti & regni cius: 8(: iuiigitur hxt pars fupc?»
perioritanquampcrrationem. Iidc6enim,inquit,oranesco^
natus, itieditadoneSjCOBfilia «f vires Regum &Tyrannorun^
aducrfus hunc M^ffiam fbre irricas & vanas;
I. Quta ipfc fic Rex i Deo vriaus & inauguratus . ,
I I, Quia fic Rex in loCo fanao,& impiis inacce<rQ. ,
III. Quia . fii IPilius Dq , genitus ab arterno i & <iuidei^
talis , qui tanquam orator fit miflfvjis ?d geniis htjim^QUm , ve
Yoiuntatcm Dci nbbis iJatefaciat.
B
■yfi
iiif|s,partimvMciiiae , partim , , ,. .
jpctica. Atque his oftcndic,regnmn hoe deleri aut e4crti hu*
irianis confiliis aut viribus no» poffc. .^ V t aiftcm oratio plus.
bonderis & autoritatis habcat , tribuie jProphcta fetnionCm:
hunc ipfi Dco,& quafi colloquiuin iofttt>«ir in^r Patitm ft^
JFiliUrti, in quo hafc res omniunstntaxiraa ejfporiitur. Id enim
vfit^t^m eft Prophctis,vt quoli|? <*« aliqua re magiia^ fcria
Ipqu^ntnr , jgc oraciUa di Wrt» prsfcrunt , feroioiieid ipfi I>|||^
'■♦- ■ *
nti-f*.
'M ''
•^f.
,',*:alM
■t'V?t*.i;
\.::
■V>i-,:
t.;!:. i \ ,
■~!wT^
' *^' im?^^-' 'v^i
■patris conftituentishuncRegera,rumptuineft. Impoflibile
')tftenim,Regena,iquiaBeoipfocontlitutu$ & inauguratus
eft,honiinuni confiliis&viribuseuerti.Chriftu^icaeft in-
auguratus , & regnum eius non humanis viribus , fed a Deo
conftitutum cft. Ergoeuerti ab hoftibus nullo raodo poteft.
QuomodoautemChrlftusvnftusficinRegeiti , dicetur a-
libi : & in argumento breuiter annotauimu». Interea confi-
derandum quemodo hoc congruat ad ty pum,id eft,»d ipfum
Dauidera. Hic eciam vngitur Rex per Samuelcm , iuflli Dei,
atquc ita obcinet regnum autoritate Dei : non rapit fibi hoG
fuis confiliis aut viribus,nec inuadit feditios^j&c.
. DeiQde quod fequitur, etiam dicitur Filius Dei , non qui-
\ demnacusdefubftantiaPatrisab a-terno : fedficut Pfalmo
a8. dicitur.Egodixi, Dijeftis, &fiIijex6elfiomncs. Etqui-
dem quatenusgeffttChriftiperfonam -, oranibus aiiis prae-
, ftrtur, etlam angelis. Addit autem , Rcgem meum,vt figni-
ficct, fe hunc elegifle fuo eonfilio , 8: pop ulo fub deftinaflc:
&vclle.vthicrcgnet,etiaminuitis & rcpugnantibus diabo-
lis atquc hoirum organit. .
5«/>«r Sio» montemfitnBHm meum] Secundum argumentum
iloco fumicur. L(w:usinquo hicRex refidet , eftfanftus&
, facer , ergo eft *nh@^ , & violari non debet :> funtque facri-
legiomnes , quimattusviolentasinhuncRegem mittunt.
EratenimSiojimons elcdusaDeo : vt eflec fedes regni &
facrarijsficutPfalrao??. diciturtElegittribumIuda,naon-
temSion ,quem elegic :&a:dificauit fanftuarium fuum, ve-
*■ %.\xt arcem,vt terram , quai pcrpecuo confiftit : & Pfal. Qup-
niam Sion elegit Dominus , ibicupit habicare,ha;c requies
^^ xnea inxternum,hichabitabo,quia amo eam.Significatau-
tcmSion Bcclefiam inquahabicat Filius Deitanquam in
fuo fanftuario feu templo.ltaque Dauid,tanquam typus
Chrifti,regiamfedem habuitin Sion &HierufaIem. Sicud
dicitur: ExSion egrediturlex : & Chriftus iuffic Apoftolos
pTafdicare , fafto inicio Hicrorolymis. Cum igitur hunc
moncem dicit efle fanftum, fignificat eum numine & ppten-
» tiadiuina itaefiremunitum , vtnullavishoftiliseo pertin-
gcrcpoffic.
Recenfeho iuxtaJiatutum]Exciplt filius fermoncm Patris,&
oftenditquomodo&qualis ab eo fieconftitutusRex.Acque
inde iam tertium.argumeacum , d perfona f Gilicet,& officio
. Meffi« nafcitur. Ego,inquit , recenfe^o , id eft , non op-
ponamvires mundanas faroribus hoftium , nce quajram
vUa prxfidiahumani, quibus eos repcllam : fednitarcan-
■ tiim illo verbo^ & decreto , quod Dominus dixit ad me , Tu
' cs Filius meus, &c. Hocdecretum opponam omnium ho-
Aiumviribus , & h£c fiduciatutum &fecurum meredder
adnerfus omnes infidias & iniuftos cohatus hoftium. Eft
cnim impoffibile Filium Dei deleri ab impiis Tyran-
nis, quantumuis illi fieuiant. Hxc eft fimpiiciffiraa fen-
tentia. ,
Primiim autemhic docemur . regnum Chrifti non ad-
miniftrari viribus humanis : fed tantiim confiftere in verbi
j>ra»dicatione , acque huius fiducia. Ipfe enim Filius Dei
dicit fenon Iftberealiudquodopponathoftibus, nifi hoc
verbum quqd fic Filius ab ajcerno genitus aPatrc : & quod
iuxta hoc vcrbum , ccrt«) credat , fe Deo curai efle.
Ciimque & nos fimus filij per ipfum adoptati,fperemus
nos cutosrfore ab omniumtyrannoruminfuItibus,fiverbo
flicamur:necquxramus humana pra^fidia.
II. Traditur hicilluftre ceftimonium, quodin Meffia
fit natura diuina. Exprcfse enim affirmat Patcr, fe generaf-
fefiliumhQdie,hoce{i,aba;terno : & quidem vera gene-
latione.dc fu^fubftancia, Ideoinquicepiftola ad Hebraeos,
c^iccprimo.Cuivnquam angelorum dixic. FiHus meus es
- tu,&c.& capite vlcim®,lefus Chriftus heri & hodie , ide & in
fecular Vbi manifefte diftinguic inter Filium naturalem,
^ feu generatione nacuralem, & illam qujb At adoptione.Non-
' nulli interpretes gignendi verbum refeJ-unt ad patcfadionf:
quanulo fcilicet manifefto teftirhonio Deusoftendic, hunc
effe ^iIiumfuum:vcinBipcifm6, crebris mir.iculis,&re-
furreAvone ex morcuis. Ec aduerbium Hodie , ad tempus il-
lius demoqftrationis referendum effe cenfent. Sed fcqin|r
«moritatem epiftolas ad Hcbr^os , & Priorem fententialji
«mpleftor* • -^. .. '., ^.'.-.t- -V., .'• '■ " "".^-^
rofiuUame] t^artumeftarguiheAtum ab Implitudinl
rc^ni&imperi; MiiCix : & deducitur hoc ex tertio. Cum
enim naturalii ficFilivis a>ternipacris, & huic pareat totus
;orbis te»Tarum,fierinonpotefl, quinFiliopetcnciregnum
dd orbis fines vfque extenfum , tanquam legicimam hxredi-
tatem,conccdat. Non eftigiturqu6dexiftimethoftes,regnQ
h«c anguftis iJIis tcrminis tdra: ludiicae inclufum eflTe :auc
^H6d vnaautaltcra vrbeexpugnata,mox totum ipfiusregnfi
corru|t,mult6 cnim longius cxienditur ipfius potfcia, quam
H \ K R. M O t L E R Iv^^ • / . %n
vt his finibus contineatur.Imo vero gentes omnes pertineat
adipfius rcgnurh, iam olimtradicaj ipfi i Patre in ha;redi-
tate.Ei-go nerao fine rebellionis & impietatiscrinfincpoteft
fefubtrahere eius imperio. Et refutantur Donatifbf h©c di-
a concionabantur in angulo Aff iA A|
ie Pontifex Romanus qui cam al-
Ao ab Auguftino, qui olim
C3e efle Ecdcfiara : & hodie Fontitex Komanus qui
Ijgat ad fedem Romanam. In hacfententia uiulta conci-j; .
nentur. ''•'*■ &\-''i'-: ■_ ■;■• "■ ..^:,i.«s;f^:,:
I. QuodregnumChriftifit rpiritualc, non terrenuni.
Si enim inunduitt totum afpicias ,videbis illum diftributis
regnis occupatumefre^Regibus& principibus mundanis,
& perpetuis bellis diftrahi j & transferri rcgna ab aliis ad a-
lios.Intereatameninter illas diftradiones &ruinasimpe-
riorum, ChriftuscoIIigit in lotoorbe tcrrarum fuumpopu-
lum , qucm ille fuo fpiritu regit& gub«rnat ,&iacrofidei
virtculoconiungic. Acqueita extenditur eiusimperium aa
orbis fines alio modo quam cogitac racio humana.
II. Doaiinadevocacionegencium hic cradicur , quod
no| tancum ludaii pertineanc ad hoc regnum Chfifti , fed
cciamgenc6«. , ^
III. Qupd Ecclefia fcruetur,& ad Chriftum .regejn fuum,
colligacur, propcer interceffionem Filij;& fijuidem oftcn- <gjf
dichocdiftum, FiliJmfuiffeincercefrorem ab inicio, non
tuncprimumquandoaffumic humanamnacuram ,vcSfan-
carusimaginatur. Ideo inquic, poft^Ia i me, id eft, quia po-
ilulas & petis hoc dme, &mtercedisprogerierehu4nano,
cgoquiFilio petencinihilnonconcedoIubcHSjlonge&la^
ce cxtendam fines imperi j cui. Qno magis enim te preracnc,
c6 magisdilacabicur & amplificabiturimpcrium ruuni.
Ica&I V. doftrina tradicur, quod Ecclefiacrefcar, &
roburnouumacquiracin perftcutionibus. Quemadaiodum
&BafiIiusinquic,
V. Plcnum confoladonis & hoceft , quodgentes, quae
EccIefisB adjunguntur, nominat poffenioncrti &hajredita- .
temfuam. Filij horieftihoc magnopere ftudenc, vc hajredr-
tacem reliftam i parencibus incegrarn corjfemejjf^ec cur-
pitcrdilapident. Quanto magis filius Deifuani hxrcditi-
tem,quam alibiinquit pulchraai&preciofameffe, &apud
Mofen toties fuum pecuhum nominat, tucbitur, nec pacie- %.
tur eam diftrahi aut diripi ab auaris & impiis tytannii? , ,. ,>
9 Confringes eos-jn virga ferrca;&tanc][uam
vas figulidifijcies eos.
Illatio eft , in qua repetie comminationem de poenis & in-
cerituhoftium:& fequirur hxc illacio ex fuperiore narrauo-|;:j)|
ne. Cup;^im regnum Chrifti diuinicus fic confticuttiTO",v?'
in loco fanCT^ & inuiolabili, &fit hicRex Filius Dciab
ajterno i Patre genitus , & regnum polfideat ad finei
orbis terrx extenfum,imporfibiIe eft regnum hocdeleri
auteuertr. Quin pocius neceflccft omnes , qui fe huic Rcgi
oppohunt,ruerein «cernum cxirium. Vcaucemoftendar,
quam facile&nullo negotio hoftesi-iuantumuismagnisv--
ribusvideanturinftrufti, abhoc Regepoffinteuerci^com-
paracomnescorumvircs,omnem faftum, omnes minasfic
obftinaciam vafi teftaceo, quo nihil eftfragilius,&'qutd
confraftum nunquam poftea reparari potefl. Ipfumveiii
Regem tanquam feuerum iudicem pingitnianu tenere fce-
ptrum ferreum,quo has teftas colhdat & confringat. Huius
rei Deus pra>ludia qua?dam exhrbetin hoc mundo , quottcs
impios.Tyrannos &hoftes Ecclefia»fubitocucrtic:fed can-
dem in excremo iudicio in gternas poenas abiicientur lii «jui
Chriftum & eius regnum inhacvicahoftihcer inuafctunt.
Virgaaucemferrea,dequahicloquirur, cftSpiricus oris in
iudicio eius:Sicucanceadixit,Loquecur adeos in ira ,fua. Ec
Paulus j. ThefTi.disic : Chritus inicrficiet impium fpiritu
orisfui.Efa. n. pcrcuciec tcrram virga prisfui. ^33 difper-
fumeft, difiedufJh eft. In fccunda coniugatione fignificac
difiicere vt partes ac frufta hinc inde difliliane.
10 Et nunc Reges prudenter agitercrudlmini
iudices tcrraf. ;':.■,. ,', >^''>,, \/. .^^p' ■:'...,.,
11 Seruitc lehoux in tifiiore : &: cxultaite ei
curo tremore.
IIII. Pars Pfalmt continec exhortationem , vt abiedif
armis hoflilibus, &depofico odio, quod aduerfus huncRe-
gem conceperunt ; refipifcanc, atquc eius imperio fcfubii-
cianr. Nam cum regnum Chrifti cale fit, vt nonfoliim nul-
lis humanisviribusexpugnariauceuerti queat:fed ipfiseci-
am hoftibus exitium aftcrant molitiones & conatus fruftra
aduerfus hunc regem fufce;pti , refte &prudenterfaciecist,
ihquic , fi omiffo ftulco & irrlco conatu , huic fummo Regi
vosfubiieiacis. AUoquitur autfnbminatim Reges/cQ tamca
fubditos quoq]cdprehldat:v't fUprain increpaiione vidimug
I4ver,#
■.■i 'n- 1-
•ij,,,..i:_. A,. .
..ife....
.LlL
/ lf>'\ ./ . ' Ilij PSALMVM ii^' ^■/:^:' •*■■■■■■ '^' :■■■*-■•■ ■^^^^^^^^^
Id ver6 ficit, vt oftendat Rc^um & principum maxinle cul- oftendat,'quid fit /eruire Domino,inquit:Crch!aniinii?iIiuin
pa fieri,vt reliqua multitudo Clirifto aducrfetur.Ea ehim ad ^uafi dicat;Ita vere & redle Deo fcruieiis, ii FiiiurniaiHiuaiii
* aficausfiCcupiditates fiiorumprincipum fe accommodat. dftmiiimn_&i£2em omnium rcAi? agnofcacis^ folaH" pi^
• \AduerbioNunc,nionetPropheta, non Jifterencjam eflcpoe- autemdulcif/imum 5n*3Bfiaverboo(culandi,oftcn3cni,«wo-
nitenriam, fedmaturandam, antec|iiam poeniingruant, & iiiodo fitDominuscolendus. Ofculum eratfiMTrtfcJliriiian^-
dum^dliuc poenitentiziocus/it, iTiwnfacitc vtintelligi- 'citia?iniftopopulo. Idco Efau rcconciiiacus fracri redcun-
,jtis,velftudctevt fitisprudences,ideft,nonpatiaminivos(c- tiexMe(bpotamia,ofcuIatureum,Gn.}j. - ...
ducifairairti^lligeiiti» perfuafionc:non aufcultate Vcftrii Pnmum igiturciim mbetnos ofcuIariFilum fiffhificat
impiis.i:onfiliariis,aut tribunitiis cuncionatoriBus:fed porius cu«n venire ad hos vultu placido & fcrcno,vc amahter'& fua-
omitirite illos ftultos & ccmcra rios conacus,vobis & aliis exi- ^iter hos compleftatur, & «ftcrat ofcuium & complexuni ii
tiofos:&cogitateiii quantamala& pcricuja vos& vcftroi eftreconciliationem cumDeo, iuftitiam & vitaiua;reriuin-
coniic.iatis , fi diutius obluftando & rcfiftendo, adirameuih ^fcm , Spiritum fanftum , quem iliein ofculo illo effundit
prouocetis. v.;;^ , *s;' ; "^^'^■'"ofculo cfFundunturlpfritusexcordc. Nonioiturvel
noin Agnofeitepotiiis&di^citequalisfic hicKex:quaIe t^it Dominusadnosvultuaufteroauttetrico. nanf^iui iri
fit eius regpum:quaj bencfida ex hoc rcgno ad toiuih genus f«nt , nen admitcunt complexuros auc ofculacuros, fed cun\
humamimproueniant-.noliteltolide&hoftiliter rcluftan- . faftidio&indignationcaccedcncesrepcilunt. Chriftusau-
do,vos&aliospriiiarehisbei)«^eiis,&exitiumac'ccrfere.Eft temadmittit,& offer&fe vltroadofculandum : eroo verea-
autcminhisvcrbiitcftimobfumnonobfcuram, quodliceal hiacnos. . ...^
gerere magiftratum. Non tnim iubct eos deponere offieium Deinde docet ouo animo,& qya fiHtiria nt^^ \^ illugTjaTrr
l"edcompellateos.fuisnominibns,&iubeteosaghofcere1iuc dere dfjtsamus. Vulienim , nos nbn refugcrc eius conTpc-
Dominum.Intcrea ver6,cum iubct eosprudentcr agerCjSpi- ^um.tanquam triftis & feueri iudicisrfedfiducia beneuolen-
,, ricus fanftus fimul quid futurum fic fignificar. Sparfa cnitA ^* eius , & amoris erga nos , confider^er 3rrp,^gr#. & ineiui
Euangclij voccmulciampleftenturhancdoftrinam , & fe <^°*pI«umnosconiicere,acque icadeamoreergaeumno- i
fubmitcent iugo Chrifti. !ca effi^acia huius regnl defcribitur ft^pi & fubieftione teftari, & cum obedicncia excipcrc verba
quafi dicac : Adeo non efficient KjEges,quod moliuncur, Vt^ ^'^^ ejus. Ita ofculum eft^nnm f^j|ijff»f>(p.c j y,jde funimis'
multife adChriftircgnum adiunftunfinc. " '. * ^""cipibushominesoTcuIanturjgenuavelmanUs, Siohifica-
Verfu vndccimo & fequenti , explicatquac fit vera fapicn- '"r & cultusTJiuinus.feu adoratio. verbo c,rciA^^A.\^i^r,y^^ ^,
tia &prudentia , qu^ab ipfis re<]uiratur. N6n iubentur fe gnificatione vfurpatur Ivbiji. vbi ncgaf,fe, ciim orireturSoI .♦.
abdiiiare magiftratu , & vitam priuatam, aUtetiam 'moHafti' & I-una pulchre incederet fuo curfu , thanum exrebdifle , ac **
camagere:fe'dhuncRegemagnofcere, ainplciai , colcre & eam ofculatum efre. Eratjautemidgerius idol6latri«.Naih
)-euereri. - cii^nhomine^orefuonon valercnt Solem autJLunam attin-
i^erw/fVff/wrtVworfjIdeftjdeponitefiduclamveftrarumviVium gefe, manumad eafideracxtcndebant^eamdcindcoriad*
& p9tenti» vcftrae : non exiftiniate ita vos prxfcfkos cfTe re- mouentes ofculabantur. Id etiani in elcuatione panis aut ca-
gnis&imperiis,vtomnibuslegibusfoluti,quicquidIubetfa- lici* rubPapatufieriaprocumbentibusvidemus.
ciacis : Sed agnofcite voshabcre fuperiorem Dominum, & TertiQdobeteHamDeum non redecoli, fiFilius non au-
hunc colice vero cimore & vera fide.Timorem opponit fecu- diatur & recipiacur,ficuc Chriftus inquit,, Qui non honorac
ritaticarhali,nonagnofientifu3 peccata :ide6quecontem- Filium , nonhonoratPatrem. AmatPatcrFilium : cr"o&
ncntiiudiciumDei , &confidenti fuisviribus&prudentia». CompleaeniesFiliumamac. °
Exulcationcm feu fidem opponitdubitationi & defperatio- Ne qmndd iyafiatur^Kcpedt «omminationem poenarum,vi:
■ ni.Atque ita funimam Vitas Chriftianaj compleftitur. Ea c- harum mencione crebra mcciim incuciat hoftibus, & moneac
nim confifticin cimorc & fidc:tiiBore quidem,qui excutir fe- vc ab infticuco defiftant, & ad faniorcm mentem redcanr. N5
curitacem carnalcm,& ifiduciam proprhe iuftitia; : & ccrncns fpernicur (jChriftus abfqucPacris contumelia : & tale facriie-
. iudidumDciaduerfuspcccaca,cxpauercit: fidever6,quiiih- gium Pacehionfinitinulrum.
terjpauores erigit & confolatur animum,&acccdic ad Deum, Nepereatis m.via] Id cft,in veftris ftulcis coiiatibus,ftudiis;
petit&accipit remiffioncmpeccatorum, cftquela^citiaac- & aaionipus, <;^^fl; mitemmir inieife v»d tivwem^vefen, vcl
-quiefccn* in Deo. j" medio curfu, dum iudicatis, nihil cfFc pcriculi,fcd omnia.
Vera igitur religio hic dcfcriWtur , quod fic cimor Dci fluere ex fententia,& ex voto fuccederc. Sblenc fibi contem-
coniunftus cum fide : & hunc cultum inquic placere T^co : pcores Dei blandiriin profpera forcuna : fcd cum dicuntpax «
poflea hic internus cultus requiric & e«ernum,vt fcilicec ad- & fccuricas, abripiuntur fubito. Hoc igitur eft abripi vcl pc-
iuuent propagationem Euangchj, conreruationem minifte- rircin via. Alijreddunt, Nc amittatis viam, vel ne yia veflra
iii*,ftudiadoarinarum: prohibeant idoIolatriam,tueantur percat:iuxta illudcltcr impiorum peribit. ^
publicamdifciplinam&pacem,&c. I3y03]3 noneftfimiIitudinishocIo«o,fcdafleuerantis. I- •
E:c«//'<»rc]Ideft,»audetevospropitiumhabereDeum,atque taqueficredde.Certemodicumifcil.eftj&c.
hac Istitia vincite terrores mortis & inferorum: hxc vero Btati omnes qui confidtmtineo.'] Additepiphonema,in quo
lactitia non degeneret in fecuritatem carnalcm aut negligcn- affirmat, nufquam efle falutcm quxrendam ,mfi in hoc vni-
tiamjideo adiungit vocem tremoris. Significatur&fponta- coMeffia: &eosforebeatos,idcft,liberosipeccat0jm6rtc*
nenscultus vcrbo'exultandi:reruitus cnim illa feu cultusnon & tyrannide diaboU , qui conRdunt rcpropter hiinc Filiuui
debet efle coaftus. is enim gignit fpiritii triftem & tergiuct- recipi & amari a Patre, fc cura? effe tHeoj fc regi & feruari.
fantem.^ FruAus igiturhuiusreghiinhocepiphoncmateoftendi--
!i Ofculamini Filium, ne quatido irafc^tur , & tur : & fimul doccmur quomodo bencficiorum huiusrcgni
pereatis dc via : quoniam exardebit [ z/if/ ^«4«^J». ''i^ir"''?:"""''?^- • r^ v ^ . .
jjcicdiia uw V a .j . 1 . ^- • ■ri ^^ nDnfignificatproteaioniscauflaaIiqu6eonfupcre.&fere-
exarfertt] brem xra eius. beati omnes qui confidunt tipcrc.eft appofitum verbum. Nam in ira Dci confugiendum ^.
in co. ( eftadChriftum, tanquamad afylumj&r^fugiiim vnicura;
Subiicit rurfus decUrationem prxcedentis verfus.Vt enim Hic enim eft vmbraculum noftrumjlefaige »;.
.,■ I. ,,. ■ ., ' .
PS A LMI IL '
PJRTES. \ - •
■ ,A •'■■•'■■■ . ■ ■ ■>••■•'■..''
I. txordiumjfiue antccedcns natratib va.2.3. occafioncrti oftehd^ns ex qua iPfaltcsadpropofitlortem
hHiusprophciiae addudus eft.
II. Narratio principaljs de confilio,verbo, admihiftratione potentifsima Dei : a verf. 4. ad 10. duabui j
jn vniuerfijm partibus dtftinguenda. Prior eft de lis rebifs quas Deus gefturus erat ih plenitudine
teroporum aduentu CI^rifti.v.4.& ^.Pojieridr, dc fupima Euange^j quod a Me/fia fuit pronundatum.Vi
<.7.S.9>''' f"'";'^'' ■■-■^ -,-?*■■■ V'. <■•■'' ■■'.■...' r'^':^'*^* %'■■"'' ^' ■ '■" :*/■'•".■."" *'.'''^. ■■-.'■ '•
III. Hortatoria conclufiov Cuius dux funt pactes,i;Deterrentur hoftes ab ihftituto fuo,& ad obfequi>
um Chrifti prouocantur.z.Eoruoa prdedlcatur fclicicas qui fidetii tc obfequium Chrifto Propheca;, Sacet*
doti&Rcgifiiopr«fticcrinti y v • / v ^ i
)
'"■■:"
,..f yf
< -f ■ ? ■ % - * . ■ . . . ,.. ■ v^-,
..:.-', V^ . .*•■ J' ^- , ■<■■■, •.., .... ^, ■ ,, . _^ ■,,■., ,»vt, .,(.-, v.liU
■^fe
s..fj , . V /•■''' " P R i^t E C T. H E''NR*; M^O L L £^,1 :■. ■^^^iM!^^*^/''^ ' ,■ ■ .,$
;*»v-.^' , • ■■ /.^■' v^r ■■■>■-,.; ..• ■ ■ ; . '■ -j. ,i . . ■ '■..■::■:■'' *"
H.» ■ OlB S ER V A T I O NE S X b C O RVM DOCTRINAP.
i2 -• * ^*^* '''*^* -^^^* ''^i'*'*'"''" typicum, qmlefuit Datti- eximnittiseJl,nomenobtimitquodeftftiperonM^nomen, i/tcor^
'^jiis,tuKiiverHm(^typorepr/ifentatum. quodejil«fuChrifti,hoJies eofleBaturomnegenu. ' -
'fftimrif ^ferous confptrant , quum Dei fixo ^ immutahili decreto Immenfa hu regni amplitudo,terminos terra re^icunsjt Daui,- *
ivtrumq} conftftere ©• propdgari opprteatMudquidemftto cento ^ dead Chriftttm necejptrio nos reuocdt.Chrifttu ^mfoltufihimu'
definitotempore,h0caittemindternum(jpermurtdumvnitiersii. dumfubegit,ac fub imperio terras omnes ^ populos complextts eJK
* 2 DeChriftiregttofiiritupropheticohicagiidoneostefteshab^^ Vocationisgentiumpr4idiiiioper^icua: nevnitutantum gentk ^
niuslApoftolos,ui3..i..24.Cuittsimperioquicunqjfenonfuiifciunt, rexcredaturqui aDfomittendtiseftredemptor, ht/ ,
beUumirtdicuntDeo. ^uamuia hominumin^iaitudoimpettiathepeitfeSfifioreafre'
3 Ommes ChriJH heftes nonmintuindigTiiferuntficogantur gnumChrifii , npntammhtuuspropheticApromiffionis effeSium
fidfefje eitts imperio.quamfi extrema afficerentur ignominia. Sua- abolet,dum Chrifius dijperfas reliqttias vndiqj coUigit, ^ in mife- '
ue enim Euangelij iugum, impiis eft terribile, (^ odor mortis. ra- vaftitate fttos retirut facro fdei vinculo coniun&os , vt non v- <
4 DumccelumterrAmifcerecogitantlocuftAillAterrenA,Domi nusduntaxat angulus,fedtotttsorbiseitisimperiofitbiaceat.
Utls interea quiettts ^fublimi JpeHat vefanos eorum motus. i . p Chfifttts vtjeflacidogregi ouium amaiiUmpafiorem exhibet,
"Biifm Deo tribuitttr.primitm vtfciamtts rtonpptu illi ejfe magnis itaferas befiias(impios nempe)imperio fttorebelles neceffe efi tradet
frAftdiU.vt compefcat homines impte tumultttantes,quajires diffi. duriits:vt eatum trttculentiam vel corrigat,vel compefia^.
dlis ejfet GJ* labdriofa :fed hoc vetuti ludendofaBurum qttaties li- , Virgaferrea Chrifto eftjpirittts orisjiti.quo impios percutit vfque
htterit.Deindenon cejfare Deum , quandiu regnumfilijfuiturbari adinteriturh.^loquermofatts valide fulminat lcontra hoftesjuos
' fa0Mr,qttia vel alibifitoccttpattts.veljitccurrere nonpojJit,vel Fi- (^Jola labiorum virtkte eos in nihilttm redigit: variifque modis
Ujfui honorem negligatfed conjitlto differre vindiilam in piaturu (etiamfifuriofo impitu refiftam) conteruntur , donecfantfcabellii
tempus,donec iUorumJkrores ludibrio expojiterit. pedum lt{tti.^,Cor.zo.4..Arma militiA noJh-A non carnaliafunt,/ed
s Jlloquitttrfuos hoftesDet(s quum iram Jitam demonftrat , diuinittts valida,^c.
qttam impij non nifi expertifentiunt. Glitamuts durafit ^plufqttam lapidea impiorum obftinatio, va-. ^
' G^antumuisferociter exultent (ff ad temptts fuperbiant impij fis tamen fiBilibtts vel ipfa experientia ^ tragictts exittts eos (imi-
' BcclefiAhoftes,feritienttaMd£mqm4fitcoelobeUtiminferre. ^ les ejfe docet.
6 Detts ab hominibus terrets longiits diSiat , quam vtfuam v- e^t^ia nonftatim conteri videmtts quicun^ Chrifio refifiunt,imh
■ niusgloriamtotaeorum multitudo,v4.m^*"*^"* obfcuret. fttbjerreis eorum maUeis injirma Ecclefia tefiA fimilis efi,piot om-
Deu«regnumflijfui,cuittsatitoreft,hauddubihtuebituradfme nes admonitos efie fpnuenit, vt quotidiana Chrifti iudicia tanquM
'vfque. I^oqtticquidtnachinenturhptnines,nobishocvnumfuffi' horribilisruinAquAmanetomnes impiosprkludiareputando,diem
€iat,DeivnffionemndhpoJfeabiisdeleri, , "vltimumpatieterexpeihnt^quo ipfosaduentttsfuifiama prorfut
7 Inexcufabiles redditifunt omnes impij, quod no miraculisfo- abfttmet.Interimfufficiat eum in medio hojHumfiiorSdominari.
litm probmitChrtftttsJe legitimapoteftate a Deofuijfe inftruBum: lo Maturi hominibtts.a Dei verbo (^patientia admonitis, eli
fed hocpalam qttoquefecit,EuangelijprAconio:i^hocidem teftimo- refipifcendttm.quia nonfemper eadem dakitur opportunitas.
nium quotidie in toto orbepeffonat. Regum ^ magiftrdtuum eft,ante CAteros Chrifium ample$i,ni
Hinc etiam meliiis Jancitur Euaytgdij (tutorifas,quia lieet ab a- velintfefitojquf in horirendas calamitates coniicere.
liispttblicetur,Chrifti'tamen vocari non deftnit : i$ quoties ab ho- ii Re£i\fapiendiinitium efi depoftto faftufe addicere Chrifiiim
minibus Euangelium audimus , non tamipfosquameorumore perio.-naplanedefipiunt qui humiles Chrifti diffipuliferirecufhnt.
ChrifiumUquinobtseftconftituendum, §iJMndiuinternperanterproingeniifuilibidineexultantfit.pet*-
Quamuis Angelis inferior ejfet Dauid,quatenm tamen geftattit biftto exitio ludunt:hoc vero vnicum (^falutare efi gmdium, ac-
Chrt/iiperfonam, mei-ito iUislongeprAfertur. quiefceretnDeimetu^reuertntia.
fiJ4Usdiciturgenittts,reJpeBu Dauidis,dum clari hominibttsap' i2 Paterpermanum filijjitiregnare vult.tfjin eittsperfona glori£
partuteitte eleiiio : Chrijtiautem reJpeBu,qttatentts Fater lilium fuA notas infculpfit.noftrA igitur erga Deu obedientiA (^pietatis U-
fuU effe,folenni apparitiane teftattts, prAcipue vero,vt ait Apoftoltts gitimaprobatio eft reuerenter ampUffi quenobis regeprAfecit.Ioh
B.om.1. 4.gf«K refurgens a-mortttis potenter declarattts eftpeifilitts. s.z3.Infumma,Deus honoreju^o fraudatur, nift colitur in Chrifio.
8 Cratuitafummaque-beilucftUberalitas^quodfiliumfuum ^iuduisDeicontemptoresfibiinficundafortutia blandirifoUdt' ''%
'^tfoculdifiareafinefuoputdtes^tamerepetinointerituabripietttr^ ^*\
^otimundoprAjtceredignatftseft. fiffoculdifiareaftnefttoputdtes,tamerepetinointerituabripiettn\,
Gittatentu eii Aternus PatrisfiUtts ^fermo.pehes eum ittrejitm- ^mpties horribiU iudicium incrcdulis impendet , Detts propodtt^
flmimperium ^ maieftasfemperfuit:fedexakattts in carnefuit, gratiafuA duUedinepios nominis fui ctdtores ad bene iperandtint
in cftta intitterat feruiformam:^ tefie PauU, Philipp.z.p . Pojlqua inuitans,tandem beata vita participatione coronat, :*'
A R T I C V L 1 P R AE C I P V I. V /
i Impiorum,glori*am Dci oppugnantium.infana can/ilia, j Hoftiuni Chrifti Rcgii & fubdilorum eiusforsmifef»
tidiculi conatus. . rima. ....,„- , '
RegnumChrifti, cuiustypusfuijDauidisadminiftra-" 4 Principum Officium. . . ,»/
tio. ^ s Hominumfelicitas&infelicitas.
II I I !■ ■ II I " I < I I 1 I ^ I ■
' ' CanuciimDauidis,cumfuger^tafacieAbfalomifilij fui. ;"^ .^ ^
ARGVMENTVM PSALMI III.
ITV LT^S indicat argumentum. isfam Dattid ^xpHiftu regnoy non folHmfilij fui f^) alitirHiA
^uosfecumin aula hahuerat,perfidiam (f odia acerhijiima efi expertus , dumfa^a conffiratione
rcgem inuaderentt^ viiA iffius infidiarettfrfed ^uod mttltogramusfuitiCum dejperattone e.xtre-
m'a (fr tentatione de abieUtone hHatut eftJf^tdet entmfe pleclipropt er fuum deLtUiim-,aHod com-
rmferat,rapta alteritis coniuge^y^ marito ititerfeBo:feaue armiumharum turharumfedttionisyCd"
dmm (^fcelerum ^Uit afilio Abfalomo (jr eiut (om^ratii committebantur , caufam effgmultos etiampioi homi.
mes in hocpopulo,animi doiore, prdpterfcandalum iliud abforberi ^ extingui* Horum malorum omniu confide-
ratio ita excruciauit Dauidem , vt nifi vocem Nathan Prophet£ perpetuo (ibi inculcaffet , extingui eum animi
^ilore,cfrruere in defperationem necejfefuerit.lstec deerat,gut ei has vocesfubinde ingererentftu hotum ma- :^
hrun ornnium es aHtor,^tamgrauiter offendtfti DeumyVt nonfolum in tefed in omnesfuhditos tuos iramfitam '
efiidat . ^md igiturjperas teDeum habere propttiumfan nonfatia apparettte ejfe abieBum ^ damnatum?^c,
Contrah«.nc tentaiionem > t0 diabolicas voces impiorum hominum^ t^ contra crudelia ftrmd^impetumfuriQ..
fHmfilijftti& aliornm hoflium , mumtfeDttuidpromifiione auxilij diuini (^ inuocatione , petensfe liberan ab
hofiium injultxkfu:^ certamfibi viRoriam (jr liherationempromittens.-tjuod fciatfe net^uacfum defertUm effk ■■ f 4.
ADeo.Et doeet msfm exemplo^ne dejperemtu de bonitate ^ auxiiio diuinpi ^uatumuis grauiter lapfif^fca- '-' ,
dalis deformatifimnf.fedcertofciamuSiDeum adejfe omnibus adfe confitgierttibm.
* Accommodaturauttm Tfalnm etiam ad Chriftum, P^am qfuia Dauidperfonam Chrifiigerit , oportuiteum
ffifium ejuendam illorum horribilittm dolorum,^uo( Chrifiusfuflinuitjpercipere.Chrifius igitur nonfimiliatan^
ttm^ed multo maiora pathur ^uam Dauidyatqiue is vere exferitur hoc^uod dicit Propheta: ifvn 9(i eifaltu
in VeeJtaque in truce cUm^t:Deus meus,Peus tneusj^uare me dereliquifii?
. ' ■, ■ ,r ■ ' ., ^ . ■ / ' '"^''' ' ^;' Nsifien >
■ ' . ■ ■■*■'.■■ ;■■■• -»;'■, ■ • ^ > » .. ' ■■.■':•,
'. ■' . ^ '•• ■'^ .. . y ""
rv^j-
E:
cirum:conftatenimcertisnumeriifcumetm-necital.W '^f: ''"^"^^'^'^'^'"'"^/'berationem. *^, ,,
euagatur vt folu.a oratio. Verbu -^l^fi^atS^Z /iSnfeT"^^'^-,' ^*''" ^"^T ^ «^^^endis me.eti^m
tare.DifFertigiturniW,quoddefoIutis& vuWibus:'^^^^^^^ &ho\tn!.? °'""'bus- amic-s, fanuliar.bus 6c, fubditis,
arte modulatis cantiombus dicitur. '^"'S^"'"^' "^^l^Je & ho. pi o amic.s expenar holles.Item etianifi nurquam tu-
" e^^K^^fe ^ ---r ^-?'^-n omnia. tamrnC
^ arte modulatis cantionibus dicitur.
z Iehoua,quu.nmultiruncanguftiatoresmeir<7«/
pr<fW««rOTff']ii»ulti infurgentes aduerfus me.
3 Multi cif centes[/W efi^dicunt^^imme mee: non
cftfahiseiinDeo,SeIah. c i
Exordiumhabet triftem querelam de perfidia fubdito-
jum, qui fere omnes Abralonemfihum fccuti,vna cum ipfo
defecerant, & regnum inuadebant. Pauciffimi enim erant
qui exulem patrem comitabantur: cum inteiim tota multi-
tudo cum Abfalomo aduerfiis ipfum confpiraret Non que
ntiir nunc de externis hoftibus Philiftxisjldumxis Moabi'
tis:cum qmbus tamen perpetua ipfi bella crant : fed de do
mcfticis,& fubditis, de confiliariis item &amicis quos fecum"
m aula habuerat,& magnisbeneficiis aftecerat.& ornaueraf
atqiie adeo de filio ex fe nato. Ab his oppugnari multbtri-
ftmserat,quamab externis hoftibus.Difcamus autem ex hoc
^xemplo,non efleraram &inufitatam perfidiam aulicorum
meabstc defendi,nepericulum ad me pertingere p^ "t • i-
mo vero tuexcp.spro meomnia illa tcIa<tusVuibis
•me Petunthoftes, &omnemhoftiiemmipctumm flne.
pro me.Gr:.cus habet «n>,<^„„Latinus,fufceptor
Jo^umT:"H^^' T"'S»ianteacommendalti mihihoc
regnum.&voui,fti mercgemeflb inhocpopulo, non pa-
tiensnunc.hac gIoriamea,id eft, regia dignitate n e fpoha-
r fed cuftod.es & feruabis mihi eanulbff m,v in miftr„am
dgmtatemreft.tuar. Gloriaigiturpro gloriftcanfe acapi
tur:f?cut fupra . icutumprodefenfore &proteaore vfima
omn.bu,, oratoribus at^ueinprimisHebrx.* ImguJS!
ra, qua^.«x,^.^cDeusdicitufvita, lux, falushominum*
/tame, "jtf ^"'^Vf '^"'"^ videar affl/du, & dolore deieftus"
Nam fi hoc viro tam fando accidit.quid mirum Ss S^^A^hnrh T P°I^'».<^°"^e"i"ere omncs vires.infideas & in-
accidat? '^ ™'"'" ^' '^''''^^'^ \f^' iioftium,&ammo efle compofito ac tranqmllo. Attol-
J»r«r^«»^4rf«<«,«^.]Ideft,conanmrineexcuterere2no tranoSt"^ 'P''^ inccdctc, fi^ojnum eftl^titi^ &
mouentfeditiones,ififidianturvit*.EtiamGermaniverhnm iTrTrTa '''"^
Infurgendi de feditiofi.molitiombus & cona bus vf™nt ^0«" '.efj^'' 'T' * ^'^■''' ^ ^^°^^'^^ "P'^-» ^^ft"-
eiuam m»hidicum.}Hoc vero long^ triftius eft & aceSu. S n 'f J"^'" ^^'^^T''' '"'^^^^f^' «S""'" cft tri-
quod nontontumbello&apertoMarte eum oTp^Lnant f^d fuSfT''' ^ ^«'m.ab.ear. Gen.,. Cur concidit vultus
addunt etiam farcafmos, &mfultant mifero in fuaS^'"* «abo ca.!;'!'"'^ '' '"'^'^ ^'''^'' ^"'^"- ^«^••- ^on felc
te:idque non vulgari modo, fed renocantes illHn ment^m Tn^uT 7 """ ^''"'*'^"' 'gnominia, id elt, non audebo
fuadeliaaquibufhocmeritusfit,vtnoTtan im ex^u^^^ c^m iir^i^^^^SlP^^.^''"- }''• «^g-^-Achab demiflb
tur,fed etiam a Deo abiiceretur. Tales fermonTs audi e :A tuf evd^f ''' ^"^"^' ^^'''^^ ^'^«^^^- ^^"^ 'g'»^^ ^^^i-
hoftibus longe triftius fuit omnibus srunm^exfl f nam ht tJ "^r V *""' ^"§'' ^ ^'^^'^^^^^ ^"'"^^s "oftros '
clamoribus ad defperationem eum impXre coiiSamur^ m^ol. ^^"^"^«'^"'^ f P'"^^^^'^ f"* m :rrumms ^
Atque hk opus fuit peculiari robore fidei,quo h°ec tela ve heretdf r* ^^'"''^'^^^^"'•^, "P"^ %nificat etiam. eue-
nenatavinceret&exc„teret.Nifienimfidrferurnt^^^^^^^^ rec.iifscon'/.'^'" ^"'"''^^""''''■^^'^'^^g"'^^^
proculdubio abforptus fuiflet dolore. & oppreflSs deS* ft^tTre.ni n ^ ^' '^"'"'^ r ' "^"^' P*^" ^"^''^^ & «l^-
tione.:<,uia videbat,fe harum tantarum calamitatum tof m^^ Wn I r • ^ P°''"^'^'" ^^'^"' ««^"^m adimere. Gen.
lorum& fcelemm, quar in ifta feditione pSetr tSt {00^^ J''?!r''^'%°"'T "^V^ '^^'^^^"^''^- Puius fignifica.
cauflamefle,ide6quemerimm efl-cvti Deo fn" ern^I; ITL^^^^''^''''-^^^;^'^^^^ EuiImerod*ach ca-
abiiceretur. EftigL in hoc verfu 'amplificatio peS & nUm retm^^^^^^^
calamiutum, a quamm commemoratione Pfalmum evor Vl^T' a^? i !^L^n"'"^ ^'^P"'^- . ' -. '
Jiiserat. .J.^w-.^-^--.^-— -^ ^?^:; .Af^^^^^^^^^e.-^tf ^d Chriftumaccommodaripofnint, tTfc-
J5«i«^4»/i»^«,M.]Ideft,conanturperfuadere Wemei^' S STf" ' "'°""''' '" r' ^" f^P^^^^^-^ ' nec vlla am-
&fuisfarcafmisamiiffimis,tanquaLiucroTeaIiq^^^^^^^ tT,!o,t '^^''•'''^'''''''^^^^
, .. ^, v».i«juaii>iiiui.iuiic aiiquo VUl-
nerant &pertodmnt animam meam,dum dicunt , & palam
ipargunt has voces,me eflfe abieftum & defertum a' Deo,at-
que hac fiducia funt infolentiores. & crefcit eorum audada'
Hi^ enim vocibus fefe mutuo incitabant hoftesad armaca-
pieada,& multos alioqui non malos ex fubditis, in fuSmfo-
cietatem pertrahebant.
nnjnt;' Nomina, in quibus augentur litter» accefl^ori* feu
5 Voc«mea acl Icliouam clai^iaui: & exaudiuit
medemontc fanaoruo,Sdali. •
6 Egocubiii&obdormiiii[/"^»8;/«;wf^«/]eui2U
Iaut:quiaichot)aruf}entatme.
Opponit conf^olationem veram & firitiam omnibus illis
.terroribus&minis hoftium,qua fe conf^rmat & erisit Ego
inquit etia(nfiriim<ivriiflnci-««.,A /.-«i; .- ? * ^. *
....>, ,w- *,w«u..a, m 4u.uuwugenruriitter« acCeflori* feu terronbus&minis hoftium,qua fe conf^rmat »^^^ vT
mmifter.ales,intendunt fignifieationem Idem igitureft acfi " inquit etia(nfi fmr. ^vrnfl^^ rSn Tv « erigit. Ego
diceret,prorfus non eft effalus reliqua in Dom^o S 3^3^^ Sti^f .' ^'' T '''§"'"'"' ^^^
.Devoc^Selah.quar non alibi quam in PfaC&inbrr- SisoS pr^^^^^^^ ^'-
tione Habakuk legitur, vari.fu;t mterpretum fententil abiicio fiIeiamilS.7ren^^^
Neclibetomneshoc oco commemorare, cumnihilex his exaudiuerit hadenus, S^AclZp^ZSL^sRtt^^^^
ehci pofftt, quod auditoren. erudire queat.Mihi vt in re ob^ tus contemno omnes iftas n^. as & infuC^^^^^
^uraataue incerta,vcnfim.Iior v.detur eorum opinio qui ad quidem . vt inter iftos ^^^^0 es & .ni le 1 tesTi m^^^^^
conucnire hanc vocem exiftimant.Cum cnim vox eleuat.o-
nem fignificet,videtur no tam ifK^mptint i!3i<^»»<«5e*®;fi<jnu
e«e,vtnonnuIIivolunt,qudm Miificxferuire:& cantorem
monere de certa quadam canendi ratione, m qua vox attoK
latur.Ea tamen qualis fuerit^ cum de .Mufica ludarorum ni-
hil extet,nemo facile dixerit. < ' v
4 T^' ?fero lehoua clypcusts circa me,gloria mea'
& exaitans caput meum.
Altera parsPfalmicoutiner precationem, atqttdih hit /'^.u^J^.''^'T^*^a^^^^^^
primum Cek confirmat fide & fiducia mifericordi» & boni- ropneta, yt fignihcet.fe hanc vocem precationis opponord ,
— ^ic /l.M.n» «„-.*»...„.• _«:l-_. I. -I • r,- . ^""'" omnibuslIIorumfurinfi«rInm«..,k„o«rK^r..l,...^;:r _'...'.. ..(
periculumpofitus.
Demo»frSfon) In monte Sion tUnd erat fanauarium, &
a.rcaf«deris.Itaqueibiadorabatiir Deus:quia proiniferat;
^ exauditurum inuocantes ad, arcam prJpitiatorij . quz
Chriftus er^t adumbratus. Dauid igitur.quanquam exul^ta^
nienrefp.citadiIIummontem. & id arcam foederis fe cite-*
ucrtit,dequafefta eratpromiffio :& hac fiduda accedit ad
Deum,&ftatuitfeexaudiri. 'j;.j- :'
Vocen^e^tl^mauijyidetw eflbpkonafnius^red ita loquituc
robhdta, vt fieinfice^.rp hnr,r\r^^^.^ ^.„...;^..; _1 _ .
••.,.. '^ A..^*. wi. iiuuvio. .iiwv,m.uiui,C OCDOni
tatis diuin«,qua tentationlhancde abieftione vincit & fu-
perat.Nemo enim poteft accedere ad Dfeum,hifi 'haic ^fides
pivcluceat, qua certo ftatuat , fe efle in gratia apud Deu^
Hancigitur fidem hauftam ex promililionibiis Dei i pppo-
mt lUitentationi.eaque ^rigit &fcori6rmat:&atce,d€nsad
-- i.eaque -^.
Deum,petit liberatjonem? , ,. .
Tu^^^emiekouaclype^mmmi^J'^^^
hoitesmei vociferantur,lhe efle defertMm aDomino &abie.
ftiim^ haepcrfuaffone ntagi&animantur ad ineoppiienan
aumtied etiam Confcitnri^ mea mf arrnra^. ^„XJ i._.^?j 1;
dumiKed etiam confcitntii mea mc ac^ufat/ qu^d mSfddi'- ^"•^''ilTJff ^"^"' conturbatu & diuexatfi. tamen' fi*
• ^vv y ^ *4U9a.i}ieisae4 , desilIa^uurf^i^omiflSoii^diutiiariirerpiciebatjviarixruir^
omnibus illorum furiofis clamoribus & blafphemiis, qUibus '
conabantur fidem illius labefaftare iitque' euertfere : iedue
nequaquam obmutefcereoftcndit, vtcunque clamando ob-
ftrepant hoftes. Voce damandi notat ardehtfem ihUoeatid-
nem. ■■'■''■■ ■ '■,' ■■•"•' .■'.■■■'■ ■■■■■■■■■■ ■■'■ vi^-i^^s^^ .> .■,-;.:ssv .■.-,,^
Eg6.cM6^didbmmimc verba ffl&^MyiriieJji lurtihdnf '
ammitranquilhtacem &conftantiam fignificantyVtqui irt'
tantishoftinm conatibus & mbtitioriibUS itii fecUru? fit.vt
foninUmcaj?ete queat. quanquam' eriifti non dubiiieft quiii*
varii.scuriscorems fiieritconturbatu &diuexatu, tamenfi- '^
^_ i - .-'ti .,.',
^ ■,'* '
llfflflUll 'mijlMJiP",! 1 "T^"™! l ]l-HHiiiT-
^. PR^ELECT. H£NiR. MOLLER^ - - - i»
& fiiDerault omnem iUum tcrrorem & metum. Quida in fu; dicltur Pfalm.it i.Sed diffejVinterdum liberationcm, vt pa-
ruroreddunt,eeodorntiam:fequiturenimverbumfuturu.n, tientiamfuorumexerceat,&i^dmuocationcmexcitet.Nec
odafuftentabif. fed fignificatir continuus aftus: ideo tcpus eft pferpetuailhuspat.ent.a,qua^nniiuetadmmrias£ccl<^
Sifi vbique reac fumitur.Egcinquit, fuauiter dormio in /?* foae fadas : fed temporaria ac velut-dormitio qu*dam.
hrterroribus&periculis.qulforismihiobiicmntur. quamcertilHmefequiturVmdifla. _
E^oLlnld eftfnon fui inquietus,anxius aut trepidus,non 5«-«;,HPetit feruari. cumtamen antea cert?m fibi vifto- ,
quXi illicita remedia,ficJt hi qui nullam fpem in Deo ha- riam pollic.tiu. fit,qua de re lam diw. Alij poft hberationcm
Snec Sa tanta folidtudo,qua. mihi excutere fomnu fcriptum efle volunt hunc PfaliAum. idecSquepctere Daui.
potuerit:quiafcioqu6dtumefuIcis&fiift^as.Hiiccongruit dcm^vt deinceps fcruetur ficut ante. . ; •• .
FnndPfaUniir Deusdile<aisfuis datfomnum.&iUud Pro- 6i«o»w«,^«-.«^/?i]Hxc f ententia duplicitcr expomtur ab ^
uerb : Si dormierisnon timebis,quielces,&fuauis erit fom- intcrprctibus Aliqui volunt efleprecanone, qua m memo-
ttrt"ims:ne paueas repcntino terrore,& irrucntes tibi potcn riam fibi reuoccr liipcriores viaorias,atque ita quoque hoc •
tiSimptorum,Dominusenimcritilateretuo, &cuftodict tcmpore defendi& feruari ft petat. Aliqm volunt efle gra-
xi^iiuyiuiu t , ^ .^^ tiarum aaionem.quam mifceat precanoni, quafi lam poti-
E^wSeft, non excutitur mihi fomnus turbulentis in- tusfitfuo voto.Sedvidenturprxteritainterpretadaeflepec
fomnLaut terroribus foris obieftis^fed placide euigilo. imperatiua: vt tota orat.o fit optantis vel petentis. Eft enim
Quia dommMentaf] Significat non efle hac fecHritatcm vfitatum Hebra.is,vt fi pr^ter.tarequantur imperatmum, ea
camalem.quae omni metu vScua eft:fed Dei bencficio id fic- quoque induant imperatiui vim.ItaPfal 4.Cum damo ex.au-
ri quemfciat fibi pnrfentem eff"e in his periculis. Nam fecu- di me Dcus luftiti* mex, m anguftia dilatafti, id eft , dilata
rir-iloiorulonsealiaeftabimpiorfifccuritate.DifFcrtenim mc. . ' / . „. . ^. ' /
''"*f^ 1 5 ^ , _ .i;„.i_:s fi,^k;»A;c j;.,P,-f;n;nii«. Per nlaxiUam & dentcs |Uiwf»eiiMff mteUigit farcafmos,
caIumnias,obtreftationes,raordacitatcm,virulentamIingua,
maledicentiam,blafphemias. Petitigitur cohibcri ipforum
ipetuiantiam, quitam auda^er&impuneregi maledicanr:
coru^que potcntiam infringi,qui iam fpe fuaeum deuora-
rint. NonnuUi pcrcuffioncmaxiUarumillufiones&p^obra
notariexiftimant?tiuibushoftespetataffici. - ^
9 lchouse elt lalus:6c fupra populum tuum bcnc-^
didliotuajSelah.
Additepiphonema,in quo tcftatur fe totum hoc bencficiii
libecationisDco acceptumreferre,non adfcribere fuaepote-
tiz & fapientia;, multominiis commentitio alicui numint
aut idolo:&(quidem affirmat non tam fibi quam populb vni-
non caufla tantumrfcd qualitate aia, &obieais diuerfiflimis.
7 Non tin?ebo a multis millibusiwsijnW/^«f]po-
puli:qui vndique pofuerunt aduerfus me. i
Repetitcandcm fcritentiam & amplificat,fignificans tan-
tam effe vim fiduciar quim ex proteaionc Dei concepit, yC
omnes hoftium impetus,furores, apparatus & copias facile
contemnatjctiamfi vndique cinaum fe nis vjdcat.Ghaldajus
paraphraftcsreddidit:Non timebo dcontcntione populorfi,
r— ^;nKmYOP QuianomcnHebraiummaaT iudicauit efle
dynnonanaa ....-.- ^ r V ^
Poncreincircu.tuahcums, fignificat, auucrfus al.quem
inftructc aciem,vervnd.quecingere aliquemexercitu hofti-
I,;vtcumvrbscingiturobfidi^^c,velex^^^^^^^^^^^ rciShocpSadivTrcghumhocconf^^^^^^^^
cumfund.turabhoftilibuscopus,vtomnesexitusprarcluda- ^j, j^flitus deleatir, «iHKurv . - :
'«'^- ^ Ti r -r» ,-«,-i,r. r,.,«r.;nrr, Dflwww *i? /Si/«*jChaldams& alij cum fccuti rcddi dferunt,
8 ExurgeIehoua,reruameDeusmcUs:quoniam Adominoe-ftfalusvtSproOfcribatur. Sedvfitataefth«c
percufsifti omnpsinimicos mcos in maxiUa, dcntes paraphrafisinHcbiaalingua^inqua^Tfxpeett pofleffiuum,
eorumcontriuil^i. vt in titulis multorum plalmorum nn^ irOTO cuiusautoi:
In precationibus piorum affeaus varie mifccntur. quia eft Dauid:Domini eft faIus,pro,penes eum eft falus, vel vir-
tunc maxime luaatur fides , cum ad Dcum accedit. Itaque tus faluandi, vcl Dominus faluat, eftque autor falutis. Item
nonnunquam qoafi viarix triumphat.tanquam certa de fua
falutc:vt vctfibus aliquot prascedentibus vidimus : nonnun-
quam vcro recurrit ad preccs,quia videt , fe nondum omni-
Vus perituUs perfunaam efle : & alibqui cauendum eft ho-
mini pio, ne iUa wxtfi^mt fidei degenerct in fecuritate car-
nalem.Duratenim haec militia fidei haantis pcrpetuo. Ita
Dauid hoc in loco,ctfi ccrtam fibi viaoriam &falutem pol-
licetuKtamcnrurfus recurrit ad preces,vt oftendat, non ali-
uttde expeaare/eauxiliu &liberationem,qua'm ^Domino.
5«rM/«Aoiw]Metaphoricaeftlocutio,pro fuccurremilii in
Exod.tS.Domini eft fanaitas:id eft, Dominus eft fanaus,&
fanaificat fuos.Dan.9. Dominifunt miferationes & condo/-
nationes.id eft, miferetur & condonat. Zach. 9. Domini cft
oculus hominum,&omnium tribuum Ifrael,id eft.videc ho--
mines & omnem tribum Ifracl. Quod fi in datiiio omhino.;
reddere Iibeat,oratio non incommode ita refblui poteft V-
nius Dei proprium eft feruare, neque ad alium quempiam
pertinet f eruandi munusquam aa vnicum hunc & verum
Deum.
Surge /«/boiwjMetapnorica eit locucio.pro luttunc iiuni m BfnediHh. /»«]Id eft,tu oppreffa coniuratione, & diffipatii
auxifium.nec diutiiis diffcr liberationem. Qiiadiu enim dif- hqftibus, reftituis pacem & concordiam in hoc re^no , das
(prt Iihprationem,& ad inalitiam impiorum conniuet Deus, felicem fuccefTuih&euentum aliter quam nos meriti eramus.
fert Iiberationem,& ad inalitiam impiorum conmuet Deus,
vidctur quafi dormircaut otiofus federe & negligere fuoru
falutem:fed rurfus quando vindiaam fumit ab hoftibus, vi-
detur quafi ex fomno euigilare, & confurgere ad armacapi-
enda. Dextre igitur hx locutiones in Pfalmisfiint intelli-
gendae.vt ciim dJcitur,SurgeDomine,quarc obdormis, Pfal.
44.&fimiles.Non enimdormit, qui cuftoditlfrael, vt alibi
feliccm fuccefTuih&euentum aliter quam nos meriti eramus^
& in hac vita fingulis multiphciter bencfacis. Dicere Dei
cft facere.Ideo benediftio pro beneficentia fumitur.
Super popuitm ?««»»] Coniungit fiiam falutem cum populi
/alute:vt oftedat fe non tam de fua quamtotius regni falute
folicitum efle, fibiquehoc beneficium praeftaci magispro-
ptcr publicam quam priuatam falutem.
PS ALMI Mi. ;
I. Exordium patheticum v.a.j. ab occafione calamitai^s. Amplificatur 7»-adof a perfonaDci,r)auidis,
■"-ijf •! ...^vi ;->:•
hoftiumvtriufque. • *. . . ..,.^^ ^.■■.. - . y,,,„ ,.v-i,,w .-i ■ •-■•^cii:; i^M^i;ir-nj.-;»r •'-.•v'.:^.< .•■■'■
II. Narratio v. 4. c^ 6. 7. continens ^ertifsimam illam conndehtiam qu* Dauid ruit confirmatu
is m
omnibus fuis calamitatibus.Harc conifidcntia nititur confiderationc naturac Dei omnipetcntis , graclofi,
eloriofi,feruum fuum, Ecclefiar typum ab^mni malo, aflertintis , bona fua communicantis , hofte
^ ■ . ■ . v. ■;■,■;..<■,[» V,
i ar-
centis.
nti$. , . \ >
Illft Gpnclufio petitoria bimerabris.Salutem enim primum fibi V.8. Dcindc populo , v. 9»4aripo-
.t-w^f" '■»' ■■ .■■^'■■'*';. ■'■■ ■■■'.'■■■ '' ''^^'''■'i'^^''^:^/!^^,. '.-'''■ -A-h-r.l^- ■■. ;':rri w:?lJ.*»^ ■■-■ ■" ••;•■'':' ^^ ■
):?f:j:
{|ulat:
■wr- ■■
**
ObSER V A T I O N 1 S
1. O C 0|l VM
I>0 CT RIN AE.j
r^-'^
^''StqMndoDetuimproliis^fieUJiu homimbuii^ noscafli- deliSis mundijudictmpaenits repttmparefi. • '^ > '
Mndostanquamptgellisvtatur,cau/amprimo expidere conuenit: £ ¥ideifi^umefi,i^uiittfhominesin maximis perieulis confii*
Z.:L:t n-iUtet noi terbeti.auod non mmeriti (imus : vt hac medita- tktt,qiiih>eMsfiiM in Deifintim deporterfiuttdent : qtsod em\ vmcH
fidartdfs noftris timoribt^efi remedium:ficuti vicijfim qttife ab 1»
rejpici ndhputantpproliratosiacererteceffe efl.
■ B" tr^ijduminfitrguntad Eccliefiamperdendam,nonpalam eo
infiWii4tprorupttnt,vtDeifauorem rtegit quicqttampiisprofitturS:
ganfu>sf'*"i'^'"j''ii'"*" "•""•• j — 'j — r- ■■■ •i--—7 ""'
nihilfcilicetnosperpeti.quod nonpromerttffimits : vt h*c medita^
tionifsadpoemtentiamerudiat. ^
SiDtttmpotifts quam nos oppttgnant hofiies,fttcsedat h*cfidtteiai
tiu^fr^^idic nosfirefalttos,cuitts gratiam, qu^nobU promiffa efi,
^ernuntiBf^conculjcant.
bemunttUt^ conctu.f:anr. , , , i .- injom:f*frorupum,vrjjetjai*oremTtegefqutcqttampttspropttm
V0^ii((la0tt« fif mmnittibnox^fmt ttiftf^ ^fi>^ regetjtquorum quia tamHelfortima tribuOt tmttia^vtl vt qui/q.viribMstoilet,eu
j/t
i., . ...
1» .^t^i.'
T.
Zl
" ''■■ I*J P-STA LM VM
irii. ^
«,^ijy.'»ftfp.»Wl!J!f<"|l
fiatmnt}oreviStor(i,&*deoperf(UMnefMintrepic[iri{unt,qubd ^uemiUi finguntambis merfum.
illfsferindefit Deum habere iratum velpropitium:hinc confiat ni. HoAie <pum in Chrifto nobisfit exhihitu quod olimperfitnSiua^
Mi ab euAftimmiUimgrstiam.^luMbrio ht^erifideles,»cfini. rium ^ arcamfoederisadumMatur.multofitmiliarior nobisad
■ hilprqdeffet.fub Dei manu (^ cuftodia effe.
G^uamm vna vopetotusmundus nos ad deftierationem impeU-
lat,Deus vnuspotius audiendtts eft , acjpes falutis ab eopromiftk
• femper intus fouenda: aniin& item nofirA, quas confoderetentant
impij.funtprecibusconfirmandi. ,
4. Vbi ab improbisvexanturDeiferui , poflquam depeccatis
fuisingemuerint,^fuppliciter confugerint adDominifui mifericor-
Deum accejfus patet,modo ne a viafcientes ac volentes erremus.
6 Pyfemper ab omni metu emergunt vi5tores,ficuti impios qui
in Deum non recubunt, etiain minimis periculis obruit defperatio.
Impios aVtquaMo fopitos tenet mentis ebrietas,dum fefoedus cU
mortepepigiffefomniant:atfecu6pij,quimfi Dei virtutefitffitlti (^
opeproteiii quietem nechabent nec cupiunt.
7 Inpericulis difcamus nOn metiri humano modo Dei auxiHur "
diam^dprAfentis caufs, intuitumoculosreferredebent, vt non du- fed quicquid obieSum fuerit terroris, ideo defpicere, quiafiuolur^
bitentfibi indigni vexatis Deumfore adiutorem.
PrAfertimvero,quumperipfbrum latera DeiverifiH-cdnfoditttrt
hacfduciainfublimeefferfieosdecet , minimi dulium ejfe quin
Deuspromifponumfitarum fdem contra impios afferat.
Dei benignitas efi tutamen (ff perpetuum decus piorum,quorutn
Jpes AternAgloriApr£mium tandem accipiet.
s
(jft quicquidaduerfus Deum moliuntur homines.
S Nifi Dominus omnipotens fiddibus adfit.nec mens nec manus
humana valet.Isenimfoluseft quityrannorumfuperbiam.crude-
litatem (ff dolos potenter ^f^ienter^tum immediate,tumperme-
dia retundere nottit.
p Vt mille immineant mortes , obfiaretamen Deo nonpoffknt^
Vt grauiterpeccant quifrAnum rodendo gemitus fuos a Deo quominus adferuandumfitfticiat.
fubducat:optim^fibi confuluntpij eiuspromij/ionibusfide habetes. Ecclefia a malU omnibusfemper liberabiturquia i>eus,cuifup.] ■
Inter hoftium blajphemias,quibus femant fdem noftram obrue- petit liberandifacultas,ab ea gratiamfuam o benediciionem nu-
re,nondecetnos effeelingues^quinpotiusvocesadDeum attoUere, quamfubducet.
Articvli
I Dei,in viros principesCvt & in infimos) animaduerten-
tis.iuftafeuedtas. i
i ^Rrincipumpiorum&impiorumdifcrittien. j
} iFidei pugnantisjvincentisjtriumphantisaeffigies.
P R AF C I 1»VI.
; 4 Ihuocationisdiuinatvis &pr3Bftantia.
5 Ininrcorum Dauidis,Chritti & Eccle/i3B,interitus.
6 Firnu piorum confolatio.
ARGViVlENlVM PSALMl llil.
RG V MENTV M hmus Pfalmi idm esi ctimfuperiofe. Nam Dauidprofitgm (^ e.xul n)
rnHltis f>ertCHlts ciriUmuentHs ad DeHmconfHgit : a ^uo defendt (fr Itber Afife petit.^Etfi amem in-
certum efiqi4o tempore hic pfalmiafit compoJitHsihis emm exulauit domd ^reqnofHO:femela
Sau/eprohtifttHS regno>(^ in exiliwm AU.tu-iiterum vero afliof^oliatns 0- excuffHs.-tamen cum fere
eadem vtrocjue ternporepafft^sfitinon multum refert^fiue ad hocfiue ad iliud tempus Pfalmurn re^
ferdStmodo hoe teneas , Dmtdem tanquarn caputpopuli Deitnftta perfona repr&fentare totam Ecclefiam qu£
femperfimiles cafus experitur.Sumus enirn a^aTHyi.irot, -vt Paultts in^uittnec habet Ecciefta tn hac vtta fixam
(^ certamfedemtaut^abilemfortunam.ytautem Dautd hisfuis Arumnis opponitveraic^firmas confolationes
^uarumpriorfumpta efiafnali liberatione^poJieriorafefuverApr^fentidi Dei inipfis (trumnisy^iconfoldttone
y«<« corda confirmat,z>t forttter perferat mferias'.ita omnes rnonetpiosM fuo exep/o difcant patienter ferre «c-
rumnasynec deficiant a Deo,fed confianter perfherent in agnita ventate ^fiduaa auxiltj diuini.Itafitturum
ofienditi vt tandemfentiant fe habere DeumprAfentem-i^ mirabiltterferuAri,(§' tandem liberari.
Initio efipetitto'.CHi mox additur vehemens ^ acris obiurgatio-iCiHa inuehittir in hofiesfttos,aui Dauidi ex-
aUo in exthumpetulanter infiiltabant (f^ iiludebant.PoHeafermonern ad totarnEcclefiam conuertit-.quammo^
tiet,vtfito cxentpio patienterferant <£rHmnas,nefraBis ^rHmnis deficiant a Deo: (^ addtt confolationesyde qui-
bus iam dtBumefi-iC^ tn tnterpretatione iterum dicetur.Continet igitnrpfalmas vtiiem doBrinam ^ cofolatio-
nem,^H£ opponenda efifcandalo crucisi^uo mHittfraUi aDeo defictunt,
De voce nVJOS qua; rntitulo huius pfalmi , & aliorum pro eo quod durct perpetuo , &nunquam cc/Tet. Ouaite
multorumlegitur.varijeTunt interpretum fententiar.Grx- auerfuseft populus ifteauer/Tonennyjperpetua. Infecun-
ci reddideruntjMf 71» ti>i^ , in finem;quod interpretantur,in da coniu^atione lignificac vrgere operas, in/lare.effb J^y Jt.
pcrpetuum vel in feculum ; quafi /it ordinaria cantio , qua» «'«7ii«,perduccre ad finem,non remitterc,doncc res perficia-
perpetuo repeti debeat. Patres myfterium fubeflc indi- tmtimmer anhdltenfur vnd fur treibsn. Indevox nyj/ignift-
carunt. Ciim enim Chriftus fitfinis legis, voluerunthos cat viftoremitnamphatorem, quirem,tjuam inftituit,felici-
pfalmos , quibus hic titulus prxfigitur, prarcipue de Ghriflo ter ad finem perdncit.Vnde i.Sam.K.tribuitur Deo, /Tenificac
intelligendos effe D.Hier vertit i(*i»/'iwii>.Chald5us interpres item viftoriam in abflrafto.Eft enim riftoria qua/i finis ope-
NnawS hoc eft,ad laudandum.Reuchlinus.ad inuitatorium: ris. Refertur autem interdum ad tem^vs , & /lenificat con-
quodhuiufmodipfahniflntqua/iincitamentaquxdam qua: tinuationem tcmpori? vfque ad finem , vbi fcilice^nulia
exufcitantfidem,&aIiosfpjrituaIesmotus. Rabiniexpo- eftinterruptio,vtIefa.j4. In «tcrnitatexrerniratemnemo
nuntprsfeftocantorum : atquehos plerique funtfecuti: pertranfibiteam. nyj^C=3'nyj.indenyjcumverbi.<;con-
nam D^nVJO fxpe in fcripturis nominantur praefedi feu ftru6bum , fignificatperpetuo , fine intermiflione : &cuni
prarpofiti ingcnere. i.ParaIip.2. ahquoties,& i.Paralip. *j/ignificatprorfus, omnino •• quafidicat, adfinemviri-
ly.verfu vige/imo fecundo. vbi de pra?po/5tiscantorum agi- mum.Iefa.i5.Abrorptaeft mors omilino. Qupd Pau/usred-
tur,manifefteponiturhocfenfu:EtAzariasincitharisfuper didit,«cT*\'5^'. iCor.ij. Hinc el| , quod Grxci rcddiderunt'
oftauamprjefeftus, vt nyjO fit prjeccntor , qui canticis mo- «'( »r»«t.Et Hieronymus Vatv/wi», & Reuchlinus,inuftatorium.*
dulandisprarfeftusfuerit: & nyiO^^prarcentorifeu prxfefto Qui enim vrget operas.quafi inuitat laborantes.Abhoc ver-
mufices pfalmus exhibitus fit publice decantandus. D. For- bo participium eft fecunda; coniugationis nVJO quod C\<ytiU
fterus poft alios omnes tranftulit,ad triumphandum, yt par- ficar pra^fcdii »/i>»/>»*7{w,r.Paral.i.HincRabini reddiderut '
ticipium ponatur pro gerundio , quod eft vfitatum in He- pra:fccT:o cantoru.Mihi D.Forftcrirationesprobantur, qni-
braralingua: &exemplaab eocitataoftendunt. Et Chal- busoftedic,participiiumcfrelcgendumpro gerunjio fiyj^
djBus fimiliter per gerundium tranftulit, quanquam alia &figntficari,hospralmos.quibustifuhi'!pra»figitar, eflede-
voce. Haec diuerfitas interpretadonumfacit.vc difficile Rty cantandos altiore voce.quafi dicat.ad vincendum,fcilicet a-
quod verum eft , eligcre. Cumque non dubium fit,voccm lios vocis alritudine & contentione;vnde,& bijccin» nonun-
hancadmuficarapertinerc, ficuttitulus huiuspfalmi ,&a- quampiotemporeadh-beb.an^ur.Atquehucfacitquodfcri-
lia teftimonia oftendunt , eaque iamdudum cum politia fit bitur r. ParaLi; . Dauidem inftitui/Ie tria genera in/ilrumcn-
antiquata, &cumipfo cultu exoleuerit: non anxie admo- torummu/icalium, quibus Leuttar in facris vterentur. fta
dumautcuriofehacinre nobislaborandumexiftimo,cum 'enim fcribitur , Canrorcs , Heman , A/aph & ■/Ethzri.
ad doftrinam parum aut nihil faciat. Vox ipfa nVJ in par- x>'OU7n7 rturij C=3'n7yoq in cy mbalis arheis, ad faciendom' •
ticipio pafjfiuai vocis primai coniiigationis vfurpatur,Iere. S. f onum , f en ad crepitandum , Aas eihe fcbarfe flinime geli^
^^--^" -''■'■:' -^ HENR. MOLLjERI ' ' i^
iicutapudnos Dircant:us.feqmturdcitide,Zacharias,Ariel, ' »n*7Sn]verbuinS4fl ffgnificatpropri^ cauflam arfaitris,
&c. nytiiy hj; C3'^aJ3 id eft,canebat in nablis rubofarcuris, ad quos prouocatum eftjiudicandam permittere:C33'^'^fi e^ ;
dfKiieliimmenichtfihitrt gehet,vviebeyvnsderBafs.l\l.M.Z' nim iudices & arbitri funt > ad quos cum prouo(/atum eft, ■•
tathias&alij n' J^OWnSjJnnuaanXjS incitharisfupero- cauframillicognofcunt, &controuerf]asdiiudicant. Indft
ftaua ad vrgendum,ad fuperandum,vinccndum, dadieftim- rilbn orationem /?gnificat,qux cauifam fuam reiitit adDefi,
meherterg^etdenndieandemiWiederTenor. • &hiiiusJ«dicioreucennirx(efefubiicit. |/ , " •
mJUaaJlJia vfurpaturiftprima coniugatione tantiimin 5 f lij viri , vfquequp gloria meain ignomi-V,.
participioprxfenti,Pfal.68Jnfecunda Pi/?gnificat,pul^^^^ niam.?diligitis vanitatem , & quxriti^ mcndacium,
uitchordas,lufitmftrumentomufico/ IndeeltJJJO quilu^ Selah^
ditorEanisautinftruraentismuficis. Etnomen nJUJ fym- ^ ' «r t • • i- \
phonilharmonia,concentus muficus. Pluraliter nuujpro . Secunda pars Pfalnu contmet obmrgationem & mcrepa-
fnftrumentis muficalibus. Accipitur autem hic genus pro tionem,«^ua m hoftes per apoftrophen muehitur. lUi enim
fpecicvt videre eft ex i . Paralip.hoc eft,pro cithara. Et mo- petukncms ipfi mfultlbant . & ridebant.ciim vrdcrent eum
net vox,Pfalmum,non tantum voce.fed etiam adhibitis in- ^*^"""™,^,^ regno,& oppreflTum efle xrumnis. Profitebatuc
ftrumentis fuifle decantandum. Adhibebantur enim inftru- ^^f^^ publice & palam,fe regem eflc i Deo conftirutum, &
menta mufica in facris , non vt luxui & aurium deleftationi ordmatum m hoc populo : idque nominat nunc glonam
ieruirentjvt nunc ferc fit,fed vt attentionem.& afFeftus con- fuam,qua rcuera ei nulla potuit maior in hac vita contmgc-
Suentes ipfis rebus in auditoribus excitarent :&teftatur . rerfcdlxpe coaftus eft audire poftea acerbas hoftium voces
fcriptura in hiftoria Saulis & Elifjci ,Spiritum fanaum per & farcafmos, quibus ei iUudebant.cum diccrent: £cce, qut
haec media fuifle cfficacem in cordibus. gloriabatur fe efle regem in populo Dei, nunc cogitur exu-
z Dum clarno , rcfponde mihilehouaiuftitiaj l?reapudgentesperegrmas,nechabetlocuni,vbitutocort.
. n- c -A-r -1 Mr j /2- iiuat. Hoccine eft effe reeem?vbi nunc illi tituli, quibus /e
mesB :in anguftiafccilll fpatmm mMjedHxtjiime venditabat?TalesfarcafmosauditFiliusDeiincrice:SiFi-
m iatitHdinern] mifcrcre mei , & exaudi oraUoneur lius Dei eft,defcendat de cruce. Et lcclefia omnibusjctati-
nieani. •|bustalemignominiamferrecogirur. Cumenimglpriofurti
Prima pars huius Pfalmi continet precationem.qua petit titulum gerat, quod fit populus & peculium Dei : qu4j[ pc-
vt exaudiatur , & ex calamitatibus praifentibus liberetur:fi- culiariter cura: fit Deo,& quod promifTionex habeat vita;, &
mul autem fiduciam fuam ad Deum oftendit, dum nominat bonorum 2Btern»rum:homines profani rident talesfermo-
cum Deum iuftitia: fuae. npn enim eft precatio ha»c vox te- nes^pr^fertim ciim videant, nullam partem generis humani
mere in aerem Iparfa, qualis eft Ethnicorum , & omnium effe magis miferam & calamitofam, quam ifiam ipfam qua=
qui funt cxtra Ecclefiam:fed intuetur Deum,& quidem cer- fe hoc gloriofo titulo ornat & commendat. Hos increpac
ta fiducia cocepta quod exaudiatur. Ideo inquit, Deus iufti- Pr opheta:Quadiu,inquit,gl9ria mea erit votis expofita ad
tisB mertid eflt,qui me iuftificasfeu iuftum pronuntias. Vel , ignominiam?quamdiu illudetis mihi oppreflx» iam & obruto
quod magis cpngruitTiuic foco,qui tettises meaeinnocen- calamitatibus?non exiftimate vos impune lacuros efle. Pleri-
tiacaqui iuftitiam&innocentiam meamdefendis, & vindz- quenomine gloriae fimpliciter intelligunt verbum Euan-
«s. Loquifurenim ptoprie non tam deiuftitiaperfbnae, gehj,quodhoftescontemnunt,&contumeliaafficiunt :fcd
quim^He^ftitia cauilae.Iudifcabant Hoftes eum iufteplefti, reftiusaccommodaturadregnum Dauidis : deinde ad glo-
& «Tcxilium agi jtanquam feditiofuni,quife opponeret:aut riamEcclefia;,quamhabct inverbo promiflam. Namaffi-
qui fuis fceleribus fe exegiflet : atquc ita cum iniuria opor- xum adieftum oftendit , eum loquide^loriaperfona: , non
tebatillumfcrreinfamiam. EtfemperEcclefia in hacvita degloriavcrbidiuini.
accufatur de feditioric & defedione ab ordinaria fede.Huic ;F% 'viri] U'N in fcriptura fxpe pro eo accipitur, qui eft a-
calumnise opponit fuam innocentiam,& oftendit Deum ef- Ijcuius autoritatis , velpropteropinionem virtutis&lcien-
fevindicemfuiiuris. Qupd vtitur voce clamandi, &do- tiasjvelpropcer fplendoremfamili2e,velrespKBclaregeftas:.
loris vehementiani,& ardorem precandi exprimit: id quod & opponitur appellationibus t^lN & W13N qwt dc homi-
rurfusrepetitioneeorundem verborum oItendit,,dumbis ■nibusplcbciis,abieftis&humilibusintelliguntur, vtPfalm,-
fe exaudiri petit. 49.EtiamFilij hominis,& Filij viri, id eft,ignobiles &: nobi-
Refiondemihfpius cftquamfi diceret,exaudimc:cupit e- les.Iefaiaez.Deprcfluseft Adam,&hamiliatuseft vir. ludi-^-
nim certuseflede eare,&hanc confolationem in corde cum/.NoncfthicnifigladiusGedeon filijloas, virilfraeL
/ fentire,qu6d ccrtb fit cxauditus. Vt autem CIDIN ja pro nomine:ita u;'N p pro viro ponitur.
Jn mgtiftin dilatafti mihi}Uznc fentcntiam nonnuUi ita ex- Itaquc hoc loco W^N 'J3 fimpliciter pro viris accipiantur, &
ponuntjvt dicant Dauidem commemorare priftina benefi- quidem ptp iis qui funt alicuius nominis. A^Ioguitur enini
cia,&horum rccordationc fe confirmare in pofterum:fed vt Propheta.non qupflibct, fed magnatcSjprocercs regrii, auli-
fupra didium eft , propter imperatiuum prarcedens , reftc c- ^ cos.pollcntcs opinione virtutis, f apicntix & prudcntia?. Hi,
tiam prastcritumexponitur per imperatiuum, atque ita me- vterantarrogantes, magis infuftabant Dauidi quam alijex
liiis fluit oratio. plebc : & autorcserant feditionis contra ipfum motse : ficut
Jn angttftia dilata me]ld cft,in fummo pericuIo,injtribul3- femper fapientes in hoc muhdo , & potentes magis oflTen-
~~ ^ne & calamitate confolare me,redde Ijeticiam c^ordrmeo, duntur a?rumnis EcclefiaB,vt non tantumab ea deficiant, fed
&TTHera me : itunagnjsemmTQfo conftringitur, & oppugncnt , & eucrtere eam conentur: quam alij infimo
&£uafijcorrugatur : itaqueliomo quariquam verfatur in li- loco pofiti.
btroTaercvidetur quafi carceri inclufus.vbi rcfpirarelibcre vrgfteqtioiNon dicit fimpjiciter, Quare, fed vfquequo : vt
rionpolHt. EorefpiciensGregoriusNazianz.in oratione pcrtinacia impiocfi ftudipnim &conatuu nQtet,a quipus non
prima de pace,x« t^" nominat Jirfjuv tJc K<ii.fSiiu. Et no s Ger- facile homines abduci pofTunt.Dcindc fu3quoquc moleftia
mani de co qui talibus doloribus opprcflfus eft , dicere folc- & dolore que ex ca rc capiat oftendit.Gr^ci ficrcddiderunc:
m\is,Diegmtz,evveltiftihm:^eng'vvorden. Hoc fignificatuc teccmnCt^ui^jiffioilliem, quodplaneperegrinum &alienum
vocc iX.Verbum enim nnyfignificatcomprimerccoarftare, eft a vcrbis& mcnteProphetai.Scd errorhinc ortus eft,qu6d
conftringcre. ^ partimpunfta vocalianeglexerunt, partimliterascognatas
Rurfus,quando quis confolationem fentit,qui ex dolore alias proaliis accepcrunt, &fimuldiftiones diftraxerunt.
eluAatur,Iaxaturcor,&fediIatat,&efFunditfpiritusinextcr- Nani ppo ni33 legerunt naa & diftionem nO*734 non
na membra.Hoc fcriptura vocat latitudioem,fcilicet fcnfum tantum in duas diftiones feparatas diuiferunt: fed etiam pro
vcra» confolationis quo corda fe rurfus apcriunt,& quafi in D fubftitucrut 3,ibique diftinftionem fecerunt. Nam fecun-
liberoaerc conftituta,laxantanguftiaspeftorisfui&vires dumGraecoruminterpretationemlegidebebanthoc modo
rccipiunt.Cumigitur inquit,fuminanguftia,dilatame:vult nO"? 3*7 '133 nO l^.
hoc dicer e,in magnis doloribus ciim vndique premor.fiim- Diligitis vanitatem,qft£ritis mendacium] Id eft, me legitimo
que obfeflus & concIufus,fuccurre mihi. & confolare me,ne regc fpreto &contempto , quxriris & expcftatis fauorcm,
doior me opprimat, patcfac mihi exitum, & da lajtum euen- potentiahi, opes, dignitatem ab eo quem fcftamini ; &ha*c
tumrdebct enim hoc rcferri ad animum & ad rcm ipfam.Id- omnia pracfertis pietati & religioni:cum tamen nihil. llla o-
eo ArJtbs reddidic.laetificafti me. mnia fint , nifi ranitas & mcndacium. Haec refte ad Eccle-
Mifereremei lehoua] In opatione primumeflTc debet.vt mi- fiam accomniodaripoflTunt. Homines profani , quando vi*
fc^icordiam diuinam implorcmusrabfquc ea enim nemo ac- dent Ecclefilam efTcfubieftam cruci,dcridet & odcrunt pie-
ccderc ad Deum,& petere ab eo quicquam potcft: fim^il au- tatem , & pofthabito cultu religionis, feftantur opes, 'quae.»
tcm , dumpctimus vt gratuita fua bonitate nohis fuccnrraf; "runt potentiam , in his rebus fummam felicitatem & beati-
cxcludimusomnemdignitatcm&merita noftra. Verbume- tudinem colIOcant:fedfiquisrefte&veredehisvultiudi-
nim tJn fjgnificat in gratiamjredperc&gratuito fauore pro- care, dicet effc vanitatem & mendacia:«(hil eqim eft his fu-
y fequi,velg?:ati$ etiam dare.Germanicc,%»/»<ife»,^«»»f». gacius&inftabilius, . >;-."»
: ,' DiligitUI
— • - ' , , ^ ■ ' , ■ ■ • ,;v «• ■ * ■*
' ■ ■ . • ■,■:-'' , - ' ' ■ . ' ■ « . ■ >'- . ■ *' ' %■
%•»'''' '^ ■■*- • • ^ ^' .''■ ■ '.• ■ " '" • ■ ' -'■ ■ ■ ''^-'"'Y'
'..^S
I N P S A L
m Di^igitii]^ rimum eapiuntur homincs illo fplendorcex-
■ tcrnojvt cum admirehcur Sc nia^nifwiant : dcindc edani in^
l:^<[fitanturadftudium quairendi opcs 8c potcntiam.IJeoduo-
bus verbjsviicurdiligendi & quaf rendi. 313 nonranrmTi de
Yermone mendaci fcu falfo: fcdctian> dc rc fallcnce noftram
fpem&opinionemintelligitur. -v: - ^ t -^
i^ 4 At lace^quoi ieL j^ciic leximiumfeceriti miri-
jf?rr/]khoua piuin fibi-.ic houa c>iaudiei,cum clanu-
^ljeruadeum.
RefpondetimpJisiUtiroribus fuis^qui putabanc aftum cffe
' deipnus falutCjipfii nqMca Dco ptane abieftiiin.
► Qjamquamvidcor,inquit xriimni$opprefl'us,tamennon
proptereacxiftimatejmca Dco cflc abieftutnSf defertum.
nara Deus longe alirer agit cumfuis quam ratio humana
exiftimat:ill» enim fic iudicar.luftis debercbcne cfle: itaque
fi«|uosvideac «rumnofos & c^Umitofos , hos iudicat j Deo
efledefertos&damnatos^ficutamicilob, qui illi hocargu-
mentu perpetuo obiiciunr.Sed alia funt Dei iudicia.ille fi»o$
feparas a .reliqua turb* , & mirabiliicr rcgit & feruat eo«:
fubiicitquidcm coscruciCiiciIsmitatibus , ficut me nunc
' yideeisfjiscircutbcinft'im:atque huiusconfilij mulra: fune
caufTxjde quibUs ahbi dicitur : fcd taiule mirando modo eos
Iiberat,&oftendittoti rnundo,eos fibicurof efle.lntereavero
dumfuMtincalamit,uibtis,nondefticuuntur vera confolati-
one .fciunienitn quod Decj'; exaudiatipforum preccs, ideo
«ddit.Dominus audic dum clamo ad cumSi tantum ad rcge
hunc verfum rcfera$,nonincfjmmoda crit & hrc fententia,
Dominusfelegitpium fjbirhoc cft , egonon liominum ar-
biirio vel propria iibidine.fed Dei confilio ac dccreto faftus
fum rcx.Iraqueparum moiic.or veftrisiHu/ionibus & farcaf-
mis&c. Sedpriorfcnrenciaad totuiu corpusEcclcfiacrcai-
us r»ccommodari potcft'.
n /fl in tcrcia coniugationc fignificationem habcc feparan-
di lcu diiiidendijAMTOHf-nia^t mirabilia faciendi:quia rairacu-
Ia,funt opcra cxtra ordinem nacur»,qijafifeparata &extra-
ordinari;). ■ ■ -
non eftfBp>«,indc*)bn»aa:iue&paffiuefiG;mficar&JTiiTe-
ricordcm, bonuiw^cu beneficum , & quera bciis fua miferi-
cordia&bencdiftionccomplcAitUr.Diftmmtaureintt^np
&7>Dn. TOnfignificac fanftumjper mifericordiamacccp-
tum gracis propcer Mediacorem.tJinp ekaum (eu fegrcga-
tura&deftinatum ad facros vfus,vt Icr.i. Sanftificaui te,id cft
dclegi admunu$fanftujTi,neiT)pepropheticum. ^
Dominus exaudit\\i crt,ecfi fum in calamitate,tanien rion
deftituor pracfidioautconfolarione.habeoenim firmii pra^-
^ fidlum paratum,qu6d fcjo m.eas preccs exaudiii, eafqueim-
petrareliberationemvelinitigationem.
5 Irarcin>ini,& nolitcpcccare: loquiminim
cor<!e veftrojfuper cubilc vcArum filetcSelah.
Conucrtit Propheta fermoncmad illam partem pojMiIi
j quTnon oppugnabafLirTjolti.icer ; lcd quae pQ?ms_doIcbat,
i ^^g$ffliiSi^£!l!iI}^»^^ ^^''^ iandum ac pmm,j|e£no7M^ohT5eri
^ (8teiici,& inTamas calamitaces finefuomenco venire. Hos
tiftoncc nc hae fua caUmitace & airuinnis moueancur , vt
deficiancaDeo, aut cxiftimenr, nomen piecatis rcni ludi-
-cram cfle.Si, ijiquit,commQUcmini. vel ira vel dolore , pro-
pterhascalamicatcs(ytrumqueenvn vcrbura Hebraeumfi-
gnificjt) cauccencpecceris,neaeddiuquacis concra Deum.
Ficri quidcm non poteft , quin coramoueamini tanta cru-
deliratc hoftiu qui mc iniufte oppugnant, & meis miferi/» &
.Trumnis,quibus premor, afficiamini.fcd jjo dcbctis huic do-
lori aut irs tantum indul£!er.c, vt propterca a 'Dco dcficiatis,
vel alia illicicaconfiliaautprxfidiainconcaira qua:ratis,vel
Ciiani,vtcxdolore&impaiientiaerumpacisin blafphemias:
qnin potiiis reprimitc im perus veftros, ne excra metas crum-
pant.D.PauI.adEph. 4. fentcntiani hancingenere , deira
cohibenda, &condonanda iniuri.-i,iKiterprcc.icuscft : quia
voluitcam accommodarefuoinfticuto:&quodin fpcciehic
diftumeft.oftWitin genere valerc , & ad omnespierrinerc.
.lifTingenercfignificatmoucri, commoucri, &ti:ibuitur
Mnjcorporiquam animo, & tam rei inanimata; quam tni-
macaj.Cumcorporitribuitur, aucrei ihanin«arjc, fignificat
moueriloco.Iefa. 14. Infernus commotus eftin occurfum
tibi. i. Par. 7. Pkncabo eum , vrhabitcc in loco fuo , & non
commoucatur ampliis. Qiiandovero animotribuicur, fi-
gnificat, aut ira, auc metu, feu dolore animimoueri.Ioel.
a.Comraoiieantur omneshabitatioresterr» i<juiaveait dies
Domini.DeiraextatcxcmpIumGen, 4j. Mc comoueamini
fcilicet ira,in vi» non irafcamini , & eunc congruic Grajcum
Loqttimini in corde vefiro')!^ eft.non rapiamini turbidis affe-
ftibus veftriSjVtiraciaUquidcentecis euiuspcenrccatpoftca»
M V M 1 1 1 I. kdJ
redcompef«it<!furorom,&reuocace ros.ad faniorem cnea^
ee.idque vc mclius facere porficis,abdite vos intra cubilia vc-
ftra,ibique caufllim ipfam diligentijis pcrpcndite , & cogica-
te,curDcusiUos vcljccxei<ceri a;rumnis& calamicatibus in
Kac vita: expendite quidvos dcceacj^uid charica^ a yobis
exigat,&c.
In corporibus Ioqui,cft,rcmiBfamfcpofitis afjeftibus oni
nibus diligentcr c6fiderare,& cxpendere:non eilc pratcipitej
Vt ftacina eftl[idas,qu3c ira fuggent.Ira enim pra?ceps t:ft:& qui
irx obtcmpcranr jlatim erupuj!itj& eftutiut fanda & infanda.
Superfiratoveftro]^oAi\fciliccv.<{uod tempus accoiiimo-
duni eft tcbus cqnfiderandif & diligcntius examintndis. cliin
enim animus fedatior cflTe Iblec.cum forisnullarecurbaturi:
quudad hanc rcm iieccflTariunx cft. Deinde monecetiam vt
ab eoruni confactudine& commercionos fubtralianiUs,quo-
rumdidis&faAis,quafiftimuIis,iinpelIiniur, & facibusin-
cendimur,vt remedia iUicica & inconceflfa quaeramus,df ma-
lum malo fanare ftudeamus.Ica Dux Fridaricus ,vir fapicns,
quotiesfcnticbatfecommotuineCe,abderefe in cubilcfui
folcbac,necquemquamadmiccebacex confiiiariis, duneci-
ramconcoxifl!cc.
Silete2ld cft, nolitc tumulcuari auc vociferari : noliid cli'-
marcjvc folenc ir.iti.noIite fremercAutmurmurarc aduerfus
Deum:fed fileie,eftote animo tranquiilo,fertc parienter iii-
iuri3s^quasDeusfuisinfligit:defiftitcabiniuftis coeptis, &
cxpe<^ate(tnem&euentutR,qui tandcmpiislastus cft fucu-
rus,inipiis vero cxitiuns afteref.
i Sacrijicatefitcrificittiufiitii.^confiditein Dot?tJnd]Ex^o\ino
eft fuperioris prascepti dc tolerantia £rumnarum,& dc cxpc-
ftanda Iiberatione.Dixerac,iramefle repr!mendam,&quie-
fcendumintalibuspcrfecutionibus.Addicigitur.QuinpociiU
facrificace facrificiaiufta & Dcdaccepta fe^ placentia. ca
quaIiafint,ipfemoxexpUcac. \
EtJperatei?jDomino ] Id eft , certo ftatuite vobis tlihil mali
accider«.&expcftitc liberacionem a Deo,c^ui pocens aft ad
deprimendum&faluandu: quafidicat,vcftrisconfiIus, viri-
bus,conatibus,Jholitionibus,iin6etiammiiIciiiMdine vidima
ra,ndn auercecishfcmala,fcdfolafiduciaauxilijdiuini.Vau
igitUr i{»),»Timeil hoc fioco:facr.ificace /acrificia iufta, hoc cfi
Iperaccin Domino:atque in hoefalo omne pra;fidiuni ve-
ftrumhabeteconftitatum.Adhancfententiani relpCxitle-
faias totocap.jo.vbiluculenterhjecomnjaexplicantur,&ad
ditur fententia,pcneiifdem verbisexprcfl'a,que hk tradituri
In filentio & fperando eritforticudo veftra.
7 Multidieunt,Quisol1:endetnol>isbonum?Lc*
ua fup'cr nos lumcn vultus tui.lehoua.
JHic vcrfus continct querelam parcim de infirmitate feorufn
quifimtinEcclefiacpartimdcperuerfo ftudioiinpiorum ho
minu.AcquehuicquereIa;opponitfideifu5robur&c6ftatia:
Midti i>?qHit dicmt CJ^c.jPrimum de Ecclefiz membris hgC
intelligatm.Multi enini"funcin Ecclcfi^uifraai magnitu-
dine maloru,cupiut tandem refpirare,optant reftitiii pacciti
& tranquillicaccm Ecclefif ,& mctuut ne , fi nulius finis ma-
lorufic.Ecclcfiatandcmdefertafundituspercat & delcatur,
ItaquedicuntjQuis oftendernobis bonuiirhoc eft,quis tade
eritfinis nulorum? an Ecclefia tantumidcoclefta & vocata
aicttcIfTvtpcrpetuis maUs exerceatur ? vtinam tandein
exhismalisemcrgere,& frui ocio ac pacepoffimus. Tale»
voces impacientiam multoruni arguunt : Deindc alij Junc
impij &profani extra Ecclefiam qui eriam dicunt, Q»<s
oftendecnobisbonum ?id eft aliusalioAio ftudio &.prauis
aflreftibu$fercur:hicinpotcntia ,illeindiuitiis,ifte in vq-
luptatibusbeatitudinem luam coUocat, & ad ea cortfcqucn-
damagnoftudioquifquc fertur & affiduolaboreconrcndit.
Isaquedicunc , Vcinam iUa bona afl*equi poflimus , qua» uo-
bis placent:dc ajiisnon fumus admodum foliciti, Egovero,
inquic Dauid , nihil m®ror quid cupianc aijt expecant
aIij:fedtociisacquiefco in bonitate&mifericordia diuinai
haccontencus, non fum foHcitus quid de nic in his mcis «-
rumnis fiac,auc quis exitus tandem fic futurus: multo minus
cogito dc aliis rebus caducis , quarura curis a''i fatigantur
tantopere. A . .
Ita primjim docet,in Ecclclia multos jmpitienua peccarc,
quifraftidoloribus quajfunc quietem , nec fatis acquiefcunc
inDci mifericordia.hos necefle eff perpttuis erroribus vagos
circumagi.n»m in rebus humanis nihil inucniunc, in qkto ac-
quiefcant. Deinde alios etiam rcprehendit & taxac , qui vo-
lupcaces carnis & delicias liips fcaantur,& dc fauore feu gra-
cia diiiina parum func foUciti. „ _„ _ . * ,
Leuafuper nbslumen vultui\U eft,arpice nos fcreno &p1acf-
do vultu,oftcnde te nobis fauere.rccipe nos in «ratiam , con-
folarenos , latifica nos tua prxfeniia.id fi fiat. non fumas fo-
liciti quid fiat irt hoc ntundo , rtec inquirinnis«cUrittipij
B
*'.
- ■,^-
/■■"^-•^;..?^
' *• 4
.# -.f
'.^"1"- ,.«i.fl^pp|i!4-iiiiP'
,1;*»
PR^LEGt. HENiR. MOLLfiRI ^, . -ig
tutinum.expcdantibus, inquaai.tcnipusiniitutinuin > id eA>
diligencius & niaiori defiderio expe^at Doniinum . quW
omnes vigiles teBipus niatutinuni. Ita hic: Dediitiljc-ti-
tiama tempore; idgft , iwaiprcnidediitilaetltiaHijtuam af- '
fert tempus iIlu3Tguo vinum ipforum&^uiTKntum mu^
ti£licatur. AtqueTiis poitremisvertir3e?criBit vbercm vm
demianiT , & copiofam mtflem. Tunc cnim maxime Ijetarj
»7
';|)eruentant ad fummas opes, potentiam &c. econtravero,
Ecclefia mifere prematur. Taliseltrentcin:iaPral.7j. Quis
mihi in caeb , & tecfi?id cft viioam eflem in coelo, & tecum,
nondefidero quidquamin tcrra.
Lumen vultm] Id eft,l^ciduni vultmn : hoc cft placidura&
j^gngnsjtn. Ita exponitur hcc phrafls Pn+4.Non in gladioTuo
polTcderunt tcrram , & brachium ipforuihnonfaluauitcos:
feddextra tua 8c~brachium tuum,&Iumenvu]tuscui,quoni-
am acceptaftieos. vbi Rofterius membrum explicatio cft pri-
oris, nam 4uia]icuijauent , lercno eum y yltU afpiciunc,
atque hoc ipfo decIarant,Te ci fauere &^en6vellc. alioqui
enim quos auerfamair,trifti & obfcuro vulju afpicimuj. Quo
fenfu &~Pr.ig7.dicitur,tucerc faciat vuftiiiTUtium noblfcum,
id eft, declaret fc nobispropitium&faucntera, atquchoc
ipfo eflFi.ftu confirmet.
Eft autem hoc loco obferuandum quod dicit , Lcua fuper
nos:petitenim,vthafcluxinfuo corde oriatur& refulgeat,
vtcertoftatuerepoffitin calamitatibus, fenon effe abie-
ftiimii Deo,autdcrertum:fedhaberefeI)eumpropitium &
fauentem. Hocfi aflTcquatur, dicitrehaberevcram & fir-
mam confolationem & Ixtitiam, qua poffitvinccrfe & £jtfpc-
rareomncsillasasrumnas. Quandiulux-eftabfcondita, non
la»tificat: fedquando cxorea fpa^gitradios, raox oritur latti-
tia.itaquc addit: -
8 Dedifti laetitiam Jn corde mco maiorem
quam quae cft tcmpore/duo vinum & frumentum ex fenfugratfa»feu fauoris & prasfcntixtux in mcis a?runi-
' ipforum multiplicantur. ^ nis. facit, vt quanquam dcfercus fim ab omn.bus. & hoftcs
* , ' vndiqucmcoppugnent, taracn antmofim tranquMlo,& fe-
Amplificatio eft ab eftcftu prajfentiar vultus diuini : quae ^urus capere fomnum queam.- Eadem verba ctiam in priore
folent homines^cum omnia feliciter prouenifle vident in a-
gris &Tiortis7 & cernunthorrea (ua^cellas impIeriproiiJS-
tiburagrorum. Itaquefatpe fcriptura, ciim magnam laeti-
tiam cxprimcre vult, indc fermonem fumcre folet, vjtlefa-
iae 9. Lgtabuntur.coram te,ficutquiJa;tanturinmefre.'faTis
oratio& h^ceft,oftendens homines profanns , quii|[naFi
funtdoftrinsB dc Deo, voluptates corporis appetere, ran-
quam fummum bonum , atquciii his acquiefcere : fe vCro
longemaiorahaberebona, quat nulla inparre conferenda
fint cum his quibus alij dele^arur, videlicet.quod in zrum-
nis fuis fcntiat veram & firmara confolationcm , qua acqui-
efcereinDco& gloriariinfuisafflidionibuspoffit, vt Pau-
lusinquit. atque ita illuftrc facit difcrimcn inter homities
profanos,&vcramerabraEcclcfiar. ^ .
niam tu
Rurfus amplificat pra-cedcntcm fentcntiam ab cftLfttj,
Illalaetitia, qua» mihioboritur cx lumine vultus tui,hoc eft.
Inpaccfiiiiul cubabo& obdorn^iam :quQ-
ru lehoua folus fccure facis me habitare.
continetconfolationcm,quamopponitotnnibusillis azrum
nis &calamitatibus,quibus alijimbecilliorcsoficndebantur,
vt fides ipforum langueficrct : alij hoftcs irritabantur, vt pe-
tulanteripfi, tanquamdefcrtoaDcojinfuItarent.Qupd tu,
inquit,leuas flper mc vultum tuum, ex eo tantam concipio
laititiamquasfupcratomniumhominum, quiopibus, diui-
tiis& voluptatibusaffluunt,l2citiam : tantum igiturabcft,
vt animum dcfpondcam , aut defpcrem de falute mea, vt c-
tiam mihi gratulcr ob hanc rein,& quafi triumphem.
In hoc verfu reddcndo pene orancs jntcrprctes fcciiti
fijnt Grajcoi"um& Hieronymi tranflationem. Grasciitared-
- diderunt : i</iiw ^<Pef<nuil^ dc rlui tuifJiw ^uS tm HS^fvoSy
■ mnVf ohoutj^ix^iov Mi^*T^y)iii^rtu^. D. Hicronymus' A tcm-
porcvinum & frumcntum eorum multiplicatafunt. Qi^iod
Pfalnib leguntut; vndt vcrifimjlecft, eodem fcretemporc
hos Pfalmosefreconfcriptos: vclcerteidem periculum cunc
fuifTeoftenditquotlanrcciim efrctcieftusa filio.
Inpace} Pacem intcliigit non cxternam vacationetn ^ bcl-
loquajnullaipfituncerar, cum vnmquc viderct it cinttum
clFehoftiliexerciturvt potiiisdicendum efi'ct,in bcllo, &c.
fed fignificac traquillitatemantmi&cofdis^prtam ifiducia
graeiae, &7pe'auxilij diuini.eaTacrt vtfccure^rm rfeintec
Tumrna pericula queat.
5/w«/jVarieexponicurharc particula. Alijficinterpretan-
tur[y<w«/]id cii:, cutnhisquimecomitancur, & funt foci/
mearumaeruranarum: vtetiamdc fuorum fecurttatc slo-
rictur.AIijhancvoccmadhoftcsreferunr, quafi Dauidfpc-
ret hoftcs fibi reconciliatum iri
^ , vt cum illis placide dor-
quidamficexponunt. Sumla-tatus, quando tudcdifti illis miatVAlijopponuntintcrfcvoccs feorfum&fimul.vtfigni-
magnam frumenn & yini copiam. tantus fuit meus erga ficct , fc & in inagna turba & in folitudinc pofle fecuru dor-
ipfosamor:&taraeniIIi Atntingraci, & tanto odio bene-
meritum profequuntur. Sed comparatio cft inhoc verfu:
quaopponitlaetitiam cordis feu confolationem qua: piiso-
riturex fcnfu mifericordiae & pra-rcntia» Dci in arrumnis,
illi laetitiaequaeeftinaliisprofinis homini*bus, cumafHuunc
opibus & diuitiis:eamque fua Igtitiam longc antcponit om-
ntbus voluptatibus & deliciis huius fugacis& cuancrccntis
vitae.Hanc coliationcm cfficit praepofitio \ti. Ciim enim ca-
rcatgradibus comparatipnislingua Hebrjca , folctadiiccre
prarpofftioncm \h ad nomina,n'on tanciim caquoru alccruin
cft adieftiuum,alterutn fubftantiuum : fed etiam adduo fub-
ftantiua,atqueitacomparationcmefficcre.vtPfaImoi3o.A- tu fisproteaormeus.
niiha mca ad Dominii ab ( vel prae) expeftantibus tepus m a"
mfre. Mihi videtur fimpliciffimumeire, referreaducrbium
adVerbacubo^&dormio : vt fignificct, fc , quutn primum
nfembra compofucritadfomnum, ftatiMrobdormirc , nec
diftrahi animi curis & folicitudine , qux fomnum turbci
aut impcdiat , vt magnam partcm nodis ducac infom-
ncm.
$ubiichntioncm:quiatHlehomfilusfacismehahitareJicttrey
Id eft, Tuconfirmasine,vtvbicune)ucfim,ecJamintferme-
dios hofles.deftitucus omni ope, prxfidio &auxilio, tamcti
animofim traquiIlo& fccuro, nonaliter acfimunituscfTem
&circumuaIlacusoninibusmundi prgfidiis : quia fcio quod
(
P S A L M I I I 1 1.
P A R r E S,
I Petitio vehemcntlfrima, vicc exordij, 2. verf. Huius petitionis triple.\ eft argumentum.r.rcfponfnfij
petlla Deo, intus & foris verbo fuoseledos afficiente. 1. gratiam diuinam cxpctens ad rummam confo-
n afccndit. j.iiiodum indicat,quo gratia illa inDco abfcondita piis patefit, nempe (1
if« du» funt.i.a pcrfona fupplicis. 2. a perfona e
, exaudientis. Is nempe cft vmdex & af-
lationis folida: caufam afccndit.
oratio cxaudiatur.cau
-fcrtor iuftijtiae fuorum.
2 Eft 9r«^«x^otaif,fiuc digreffio, qua Propheta vtitur , conuerfo fermone ad hoftcs fuos , tjuosad fidem
&fan(9:amrcfipifcemiamprouoca'tacreuocat,verf.4,5.6, \
5 ConclurioaVit^aTiHHVegrediensadinftitutampetitioncmipfiuSjVerfy.g.p.
' ObservAtiones locorvm doctrin,ae.
2 Tiiitmnipr^fidio ^ auxiUo nudatis ^esinHeorefiduafuf- mundo nofiraintegritai,nondeceretamennosmimisfrangi ,quia
P^*^' ' ';'i incAloeJlvintiexw>Jier:ac,etiamfimurmahenetufitbonacon-
6}uum nihtlfit acerbim quam nos immeritldamnari , (^ vna fcientia , hAC confolatio long)s exuperat , quod fcimus nos in Dei
cum ifiiufta vi perferremfamiam,idtamen qtiotidie fanSlia acci- ^ Angehrum conf^Elu ftare , dum iniuin homines nobis in-
dit vt benf^agendomm audiant:ficque exerceri expedit , vt auerfi fultant. Hac forthudine prAditos fuiffe videmus Ifaiam , ca-
ab omntbus mundt tUecebris ab vno Deo toti pendeant. , > pit.io.6.^c.^ Paulum, i. Corinth. ^.s. §iuare /jac vna patien-
Suoexemplonos docet Dauid.fi quando nonnppareat coram tfAnoftr&fuUuraeft:SinuUuiAquitatifitlocminmudo,inDeum
4 (
'■■V-
X
^-*m»it
f>.l,./^i',M
•A..''ii„-^/«'.^'' t
■..i-<lMi<i
,#i
2p
■^'^«ws^P^P^P^
P S A L M V M V.
P
rij}icere,eiufque tudkio ejfe captetttos.
(g^mtiesaUquidpetimtisMncimtiumfacerecomemtM Domi-
nus fr ofua bonitate miferiu nojimfitciurrat.
Ptj a rebui aduerjis in miferof anxietates conieBi.Jblent in men-
tes reuocare <jm ad'fideifu£ confirmationem valent.
3 HuncfruHumpiisproferuntfuA precationes, quod coUeclo ani-
ntopojfuntnon modbrepellere hojiiumfuorumfurorem ,fed -vltro
eos lacejfere,ac dejpicere quicquid machinantur.
€>uum Deusfuo prijtdio Ecclejiam tuerivelit ,JruJlraincnm
coniurant homines , quantumuis magnas alioquiru^ad nocendum
fuires afferant.
Impij quamuis crajfa malitia in omnefcelus ruant.fe tamefalla-
cibus blanditits deludut,ne quis eos fenjua mordeat. Sed vbi adfe-
rium examen tracitfuerint,conftabitideo ipfos hallucinari,quiaab
initiopropofitum eji fallaciter agere.
G^uibufcunque machinis nos impetantimpif,Jtmodonobis bene
confcij erimus.JiabitDeus apartenoJira,aduerfus quem nS prma-
Ifbunt.PoUeant ingenio licet.fuppetat iUis facultas nos lAdendi , in
promptu Jint rationes (^Jftbjidia,acute omnia dijpiciant: quicquid
tamen ixcudent,mendacium erit ac vanitas.
■4- Tunc demumfecure licebit contrahojies nofiros gloriari.Ji no-
bis certa erit Dei vocatio.
Hoc proprium ejl Dei muntts.quemcunque vult ad (fignitates (^
funBiones tumpublicas tum priuatas euehere.
G^os Deus honore dignatur,ad laudem nominis Jiii ^ populoru
ftUutem.ne fint mortua idola.donis adfuum munus exequendum
necejfariis injiruerefolet.
Deus,quosjemelfauorefuo amplexm eji,perpetu6 tuetunquo do-
cemur intrepide ambulare in viis noJiris:quia nunquam irritum
erit quicqttid aggrejjifuerimu^ ex eius ntttu.
s Impij beUum cum Deofufcipere non duhitant.quia eos obdu-
rat ebriajecuritas,(ff eorumjbcordi* caUum obducit voluntaritis
Jiupor,dttm^ feipfosi^Deumobliti fequuntur qttocunque im-
peUit libido.
*• ■' Si quos adpeccandum abripuit phrenetica temeritas,hdc princi-
pium eji reditus adfanam mentem,fe ex fopore expergefacere ad
metum (^ terrorem.
Dti interdiu verfamur inter homines,fenfus magis dijirahuntur:
deindefjipiusperperdfit iudtcitim ab externa J^Qie:cotra,folitudo
nos magis atteto^ reddit.Deinde nb objiatpudor qttin veri qitijqtie
fud vitia reputet.Nihil iteprocliuius eji qud vt altf alios inanipLiu
fu decipiat,donecJinguli infeipfos dej'cendant,acfecu ipfi loquaturi .
6 Si nobis certamen eji cttm verA pietatis corruptorii>us,quamu'ii
fe venditent externo Dei cultu.poteji eorum iatiantia titto refeUii
quia reBafacrificia non offerunt:fimiilqtte nobisfedulo cauendum
ejir.ivanafijientatio pietatis prApoJteram CQnfidentiam , vera
Jpei loco in nobisfoueat. ,
7 'Etiamjl homines profani aliter fentiant.tenendum tamen no-
bis eji hocprincipiiim,fo!os demit omni exparte beatos ejfe quibttf
propititts eji Detts:deinde a caducis bonis animtts auertedtts,^ pe-
regriniidu interra,vt Jpe ^ patietiacotedamtts admeliofe vitam.
Gittamuis aJf>uatrerumomnium copia,miferi tamenfunt quibtts
propofitum nonefiinDeo acquiefcere.Contrafideles,etJimuttismo-
tefiiis prematur.hoc vno vere beatijitnt,quia iUts refulget paterna
Dei facies,qu& omnes tenebras iUuminat^mortemqj tpsa viuificat.
8 Fidelibttspluris efipyopitius Dei vulttts quamji hoKteafiume-
to referta ceUaJq^ vinoplenas haberent.
Terreni homines CAca inquietudirte gj" cupiditate femper agiiatuf
in media etiam faturitate: Jed, tranquiUapax (^ folidttm gaudittm
nobis obtingit.quandiuaffulget Dei fattor.
Etfifidelesfuacommodaipfiqttoque expetunt ,pr&pofiefo tamen
ardore ad ea nonferuntur,quinpatienter fufiineant illfs priuari,
modofe Deo cur& eJfeinteUigant.
p Bonumhocpr&aliis\omntbtts: efioptabile, vacuum ejfe emni
metu,nec torqueri vel angi vUa cura. ^ ^
Hunchonorempij Deotribuunt,quotiesab hominihus nihil de-
fenfionis apparct,vtfola eius manus inflar ingentis extrCkus inpa-
ce nos contineat.
1.
2,
Devera: fnuocationis panenti» & fidei natura.
Impiorum,porentia & auftoritate inter alios pollen
tium,ingenium.
Vocationis fpecialis piorumfruftus & vfus.
ArTICVLI PRAECIPVI.
4. Refipifcentia! fincera» partes
j. DecxternoDeicultu,
6, De hominum beatitudine & vanitate.
A R G V M ;E N. T V M P S A L M I V.
%kV ITJTV S PfalmjafrecAtio efl pro Ecclefia Deiy vt Deni eam tueatur (jr defendat fcnira ho'
Jiis innumeroSfnontantum hypocritas (jy-prauos doElorestfeA etiarn contra tyrannos^^ui armts ^
vi, eam deiere conantur.T^am,vt Dauidi<^ui caput erat popult DeitatqiHe ideo Ecclefiam omnium
£tatum reprcffentat , hofies habuit varios , a quibus crudeliter efl ofpugnatus:alios cfuidem hypo-
crttasyi^uiJ^fociosreltgionis(jr amicos fimulabant , interea verQvitA^fortumshuius infidta-
hanturift^ nunc hxdnunc alia confilia intbantyqiuibus eumareBaviaabducerent , &mjnaium aUquodcon-
iicerenr.alios vero hofies manifejios , ejut bello ^ cadibus grajfabantur , vt cum defolto deticerent ^ opprime-
rentiittt Ecclefiaperpetuo eofdem hdbet hofles-yhypocritas fciitcet ifeufalfos doBoreSi^fr tyrannos. Nam vtdta-
bplus mendax eH (fr homtcidauta ^ organa habet fui fimlia , ^tttbtts Ecclefiam afstdtte oppugnat ^'delere
c&natur.
His vero q[uod,opponat Ecclefia mhilhabet^uam^uod Dauidffpponitfuis hpflibuSiardentem fcilicit preca- _
tionem,<jtiafcferuari cjr defendi inter hdc pericula,i^ tandem liberaripetit.lnttio efiprecatioiplurthus verbis
^fepius repetita,vt ardorem animifuiiConfiderantismagnitudinempericuUjoHendat.deinderationem addit a
perfona Deii^uodfit iufltM vtndeXiCfmodio profe^juatur (fr puniatfcelera. TerttOi defuafide,(^ confiantia tn
profefiione doBrintt teflatur:c^rurfusrmfcefprecationem,vt^Deo regaturvera doBrtna,^pijs acfalutanbits
confiUis inflruatur.Quario,vtprecatioplusponderishabeatiadditurdefcriptio hoflium luculenta ^ coptofa.in
tjua inaemum,vitamijiudia (^ conatus ipforum prauos graphice depingit:(^ rurfus- additur precatirfvt Deus
tamperniciofos hofles reprtmatiCjrc. QuintOioflendit ^ui fruBus indefitrediturus ad Ec-clefiam ,fiab hojlibus
^uamprimumpanas Deusfitmat: atquehacparsfimul confolationein continetiVtmox dicet^r.
I A T) triomphandum fuper Nchiloth , Can- fonl qualem vel apes volitantesvel torrentes ex altfore loco
/\ f" nm Dauidis. infubieftasvalles decurrentes^cderefolentjfadaeflcappel-
^ DevocernVnJ quxeft in tituIo,&nufquam extat,nifi Tverba mca auribos nercipelchoua ; intcllige
inhocloco.vanantinterprctumfcntentjx. Pleriqueexpo- j. ^- * * , °
nutfuperh^rcditatibusrhoceftpfoEcclcfiafeupopuIoDei. medit?itionem meam, . .„
quxefthsereditasipfiusrvtargumcntumP/almihacvocecS- J Attende ad voeem clamoris mci Rex meus,
lineatur.Sc vfum cirecxiftimant vocepluralis numeri , vtfi- & Dcus meus:quoniani ad te oro.
gnificetjfeomnesduodecim tribusatque adeo Eccle fiam ex Initio,vtdixi,eftprecatio,in quaeandcmrem aliisatque
variis gentibus colleaani compIefti.AliivocemJltVrr-iiu- aliisverbis repetit.non quod fuperflua congeriedeleftetur
dicant eir«nomeninftrumentiMufici, quod facris adhibi- fine caufa, fedvt ardoretn animi Ixji confiderantismagnitu-
tumfitrvelcerta-melodiaegenus , feu tonum Muficum. In dinem pericuIorum,in quibus vcrfatur.oftcndat. Ha»cenim
hancfentcntiam co Ubentius inclino , fluod¶phraftes €ogitatio,vt adprccanduminiipellitDauidem,ita'& pluribqs
Chalda»us code niodo reddiderit ,fiJrt7y NnJ^v & quod vrgere&inftarc,vtquod©ptatconrequatur,iubet.Nonigitur
magiftrisHcbra»orum vox Vn.J fignificet examen apum,vel etiofa eft <m*>v>\oyntin hisvcrfibus;fed animiardor&vehe-
ftrepitum feu fufurrum quem edunt apes. vta fimilicudine mens dcfidiixiiimcxprimitur. "^
P R^LECT. HEN R. MOLLERl
31
n^n figni6c»t niediuri , &meditata proloqui,feupro-
ferre:& accoiimiodatur etiatn adaues , quarum tacitas mo-
ctuIationes,&prima qua(ityrociniavocamusDic^/^e».Inter-
dumpcr juiTctxwl^n fignificat ex meditatione feu cbnfidera-
tione pcriculorum ingemifcere , &loquendoquaficonfu-
fumftrepicumedere,vbivocem arcicularam impedit dolor.
Inhac fignificatione vfurpaturjefa.ip.&alibi.lnde nomen
jfiTi repetita media radicali,fignificat afliduum gemitum,
ex magnb dolore orcum , qui verba & orationem ikftin-
tcrrumpit.
Vax clamoris^gro voceclamofa & fogera accipitur, He-
. brzorum idiotllmo^ & feru^r doloris atgue anxietas fijgni-
ficatur,qux eum ad hunccramorem adigit. ""
Rexmeus ^ Deuimeus]Hh verbis fidem fuam exprimit , &
oftendit fe bene fperare de fua faluce: nominac enin fuum
regem a quo fcilicet regacur & defendatur. id enim rex de-
bec fuis fubditis.& nominat Deum fuum quod faluare pofHc
cfiam vbi rationinulla apparet fpes falutis:& quaquam ipfe
erac rex in popnlo Dci: tamcn affirmat,fe faluum & incolu-
mem effe non poffe : nifi ab hoc fupremo rege defendatur.
Glmaadteoro^AhjRc reddunc,Cuai adte oro:fed maiorem
emphafin haber oratio, , fi exponas vc verba fonanc,& dicas
effe tuTi»\oyiM, feu caufiae reddieionem. Quia enim rex eH &
Dcusfuae ecclefi», ideodebeehocinnoccntibus, & opem
impIorantibus,vcipfis fuccurrac : alioqui enim non funge-
tur munere fuo.De Adriano Impcracore Icgitur, Ciim pra;-
teriensmuIieriinterpellantifjbinoneHeotium dixiffet , &
illa cxcIamarer:Ergo imperarcnoli.ftatim conuerfus audi-
uit eam. Comodifiime igitut fubiicitur hzc ratio,Tues Rex,
crgo audi orationem meam : & quidem cum non cantiim fic
rex fcd ctiam Deus nofter,magis ctiam orantes exaudic.
4 Ichoua,mane audies vocetn meamimanc dif-
ponam tibi, [praparaho mettht]&c fpeculabor.
Repetit eandem prccationem , & quidem minc petit ne
diuciiis difFerac auxilium,fed fcftinet ad opem ferendam. Tu
enim audire dicicurDcus noftras voces & preces , quando
fubico fercopem.& vox Mane,in fcriptura non cantum figni-
ficacdilulculum,feu primum cempus diei,quod maximeido-
neum eft prccationi, fed negotii & rci quoque de qua eft fer-
mo:vt fignificetidcm quodLatinis,primoquoqueccnipore.
Ego , inquit,manc oro,vbi mane exjgergefaftusium. hgc eit
prima meacura& cogitatio,vt ad te orem & tuam opem iiu-
plorem. Tu etlamexaudimemane , ideft^nondifferauxi-
lium in mediam Iucem,feu in vefpcruin,hoc eft,diu: fed raox
f uccurre & fer opem .
_ Manediiponam tihililch vvil mich zudirfchicken. Id cft,ac-
commodabo me tibi,pr«parabo mc tibi,crolrtteintcntus,
&adj;p confu^iam,idquefna.ne,nntc^fin}nia negotiajnea ,
ni^Temnr^r^sfociamjm^^ cacita anti-
thefisj qua ifnprobaT & dainnac prajpoftcrum ftudium eo-
rum quiin neccfricatibus conftitutihucatqueilluc circum-
curfitant , & qua:runc humana prxfidia& auxilia, nuncquc
hoc nunc aliud lencanc, quo mala declinenc:ego vero, inquie
nonjtadiftraher curis &cogifacionibus, fedre^iadDeum
confugio, idquc primum eft qiiod agcndum fufcipio ,tc Dei
opem implorem.
" Alii incerprecantur , Ego difponam jfcilicet oraeionem vel
facrificium, inquo requirebaiur accurata fingularum par-
tium difpofitio.
Alij:Ego ftabo in aciececum,& in fpecula:vc difficile ccr-
tamen feu luAam , quac invcrainuocacione concurrir cxpri-
matSed retineo priorernfentenciamquarcftfimpiiciffinia.
Verbo fpeculandi,fignificat fpem & patientiam ruani,& fi-
mul foli^jmdinerh, qux nCiquam auelli a Cpe omnino poceft.
Ego Specidabbr] Id eft,ego praiftolabor auxilium cuum:poft-
quara curas meas in ce reieci,ftabo canquam in fpecula fcu
excubiis,donec videam mihi afTuIgerc auxilium : noii diuer-
tam ocuios abs te ad creaturas aut externa pr^fidia : fed ero
intcntusin te'i& expeftaboauxilium tuuin;&quanquam h^c
cxpeftatio non poteft efTe finefolicicudine, & aliquaanimi
inquietudine,pra?fertimfialiquanto diutius difFcratur auxi-
liumrnon deferam tamen ftationem meam,fe(l paticnterfe-
ramquicquid mihi accidat^doncc tu fuccurras: quodccrto
futurumfcio. V
Abfoluta petitione rt exaudiatur ,debeb'itmox fubiunge-
re propolitionem petitionis,qua» eft principalis in hoc Pfil-
nio,videllcet,vtDeus reprinaat,& euercat hoftes Ecclefiar,
Iiyp^critas & tyrannos : fcd,vc in poemate, inuertit ordinem
oracoriumiprius cnim recitatrationem propofitionis,qua? eft
««tcceicns in enthymcmare: ^ftque fumpta i perfona ftu
natul-a ipfius Dei: dcinde fubiicic confeqdens more dialcdi-
co,Deus odic&excctatur impios,hypocritas,mendaces,cru-
deles , &c. Eft enim iuftus , fapicns, verax, volens tan-
9v^^m^'mi>}m J*^|pi|«|:i#,
cum bona,iuft.i,&c. Ergo ncquaquam feret vt pro fua libidi-
ne impijgrafTencur in Ecclefiam:fed tandem pcrdet &e-
uerteteos. Hsec fumma cft vcrfuum aliquocfequentium.
Interpa vero cradicur hic vtilis & neceffariadoftrinajquae af-
HrmatDeum nequaquam efTecaufrani cfficaeem pcccati in'
hominibus,honvcIIe,necapprobarc, ncc iuuarc fcelerate
ar,entcs,ficut&alibidicitur;vt Zach.8.Ha»c func qua»odi, di-
cit Dominus,&c. ^ '
I QiioniamnoncsDeiisqui dclcflctur inipie-
taternon morabitur apudVmal gnus Ivel potms,
malMm.']
Id eft,nulla cibi cft focjetas, auc confcnfus , aut commer-
cium cum malitia: quia nacura tuarepiignatmalo. Hic no-
caudumeft,pioshomines,cumpuniuntur a m.ilis &tyran-
nis,potius ad Dei iuftiti4ni,quam ad fuam refpicere : neque
enimhorainumquantumuisfanftorumadeoperfcda cft Sc
intcgraiuftitia,ve mcreatur libcrationein imalis &imuriis.
idco Deiiuftitia pocius eft imploranda quam noftra fruftra
obcendenda.
-6 Nonftatuentfc[»o» f(7;7/^tf»r] gloriabun-
di [arrogantesl cotzm ocuYii tuis:odilli omues 0-
perantes ini^itaieiTi [Idefit eos (jui fiude.Jt init^Hi-
taticjuouismodopatrariddi.l^f
Repetiteandem (encentiam,&fnprimis taxat hypocritas,
quosnorainat CD*77"inhoceft,iaaabundo$, gloriabundos,
qui tument perfuafionc propriar iuftitix, eamque' paffini dc-
prxdicant , & fe efferunt fupra reliquos : ficui Pharifkus
Luci«.Nominatitemgloriabundos,quiiaftitant fucccifio-
nem&fedem ordinariam,atque ideofibinomcn verae Ec-
clcfiar arrogant,cum tamen interca quam lor.gilfinie ab/Int
5vcrapietate:vt]ioctcropore Pontifex Romanus cuin fuo
fatellirioAIij infanosintcrpretantur:ideft, qui cascacupi-
dit.ate ad peccandum ruunt,ex contcmptu Dcj:nui maximus
furorctt,& hominesin triftecxitium pra;cipitat.
7 Perdc$loqucntesmendaciuin:virum fangul-
num & dcali abominabitur lehoua.
Confcquenseftquodcontlncc propofitionem pctitionis:
Cuii) talisfisjtandcm fumcpoenasdeimpiis.
Locjuentes mendacium ] Primum inrclliyatur in gencre,de-
inde ctiam in fpecic dc falfis & prauis doftoribus,qui Eccle-
fiamturbantfaIfisdogmatibus,&fparguntcorrupielas.
V^mfangtmum ] Id eft,crudclem & f anguinarium , Einen
Bluthundt:(\mtmn\xs habetrefperfas iniuftacxdc&fangui-
neinnocentum, & pcrpetuofititfanguinem piorum.
E/-^o/;]quinoncantumapertavioppugnac bonos.fcd e- —
tiam dolos ftruit.
Hunc abominatur'] Id cft,cum indfgnatione vrhementi rc-
pellit & rcprimic. y^T\ Hcbrxis fignificat, oninibusjenfibus
ab aliqua reabhorrere.
8 Ego vero in multitudinc bonitatis tu^E in-
grediar domum tuam: adorabo in palatio fandtiLa-
tistua:,in tjmorc tui.
Addit antithcfin ,qua fe feiun?,it «b fmpiorum numcro
& focietate, oftendensfimuiruamfidcm& conftanriam in
profcffione doftrina-.Itaqtic non tantiim diucrfam , fcd loii-"^
ge potiorem fortem fperat. Argumencarur autcm a confe-
quente. Impij, inquit, peribunt,cgointerim fcruatus boni-
tate & raifericordiadiuiaa,incermille pericula ingrcdiar
domum Domini,& gratias agam pro bcneficiis acccptis : &
pofthac tutus ab infidiis boftium , pra?dicabo illa bencficia.
Harceritfummamcafclicirasjcum libere &fine pcriculo
potero ingredi in domum Domini • & cultus diuinos per-
agere.
H.TC vcrba oftendunt , hunc Pfalmum etiaiH co tempore
compofitum cfTe quo cxulabac a regno & domi) Domini,
Inmultitudine honitatts tu&^Hoc c{l:,fretiis tua bonitafe,qua
fciiicet me feruafti haftCnus,& fcruabis dcinccps intcr tantos
hoftium dolos,raachinaciones,infidias-,vim,&c.
In timore tui ] Hoc addie, vc oftendac, iilam Jjeticiam
concepcamcx faluce&reftitucione fua , non fore cfFi arncin
aliquam animilaxatidnem,qualis cft malorum hominum,
dum resipforq^mXuhtprofpcrae:ilIi enim cx lajtitia itlaruunc
in luxum & omnisgcneris turpitudinenKfed ait,coniunftara
fore illam Ia>titiam cum timorc nominis diuini.
5> lehouade^uc meiniuftitiatuajproptcr ad-
ucrfarios mcos;dirige[rf^<«w cj^planamfac'^ coram
meviamtuam.
Mifcetpfeeationem: pctit enira,vt,durapdhucverfator
in periculis inter medios hoftcs,regarur a Domi no & defcn-
daturcontra hypocritas& crudeleshomines.agnofcitenim
fuam
•fw*
W:
IfiypiiWMIiw
■ '>^''T- ''l'-l
.J,,!i'i|i.Hii
?V - - I N P S A L M V M V. ' 54
ruam iinbecillicatem>& e rtgio^e hoftium vires , pocenciam eft,qualis eft in p^ST] quod fighificat iui^ificare, feu iiifium
&malitiamconfi<ierac: ideoViiict/ibifleccirariaa» cflc de- pronunciare.AIijfiereddunc,Faceoserrare:quiJthocpeeac,
fcn/ionera & opem Jiuinan),vcexilliispericuliscuadar. vceos^inefroremniencis impeliac. Sedcumverbum proprii
luftitiam Dei intellige hoc loco , non dc iuilicia iiidic.inte fignificec ficri reuin,& quidem ica vr fis piaculuhi fcu w*»r
& damnance,red dc iiiiluia feruante iniufte opprcfios: quan^ nnt iudico priorem fencentiam magis conuenire, & comple-
qtiam,fiinimicosfpeftes,illaintelligipotcit:eadcmeaimiu- AiProphecam omnesdirasSc Imprecationes voce adathe-
ftjtiapunitimpiosj&feruatinnoccntes; , matis.
X>ucme2ld eft,rj^gecocum curfunvvitg meae,fac ne impin- Decidant aconfilijsfiiiilldt&tStit confiliaipforum irrita&
gam.authoftibus prx3a fiam,pat<;ticmihi cxitumex his pc- vana^nonaftequancur nec perficiantquodmoliuntur , pro-
riculis, & ferua mc: fdque facias in iuftitia tua,quafoles ptermulticudincminiquitatum: id.t!ii iDieweilJieesnMuiel
feruare & defendere iniufte oppreflbs. machen,i;{mi non cefTant oppugnarc veram doftrinam , eiuf-
fropterinimicos meos ] Non enim poflTum cuadere eorum que profelFores.
inanus,nifi tu me ducas,& mihi via m monftres. ^luoniam rebeUesfunt in te} Id eft,quia non taritum homines
Dirigecorammeviamtuam^V^cplanimviimtUiLmyin^uA milerosoppugnant^fediniuriaadte pertinet , ideo cara vl-
tumeduxifti,quimtuoiuirufumingreirus,&quamilIinunc cifcere. Eftquehoc confolationisplenuraquod dicit,iniu-
obfidentjVtfinepcriculo euaderc poi](im:ducito nienefedu- riam Ecdefije fadam,efrc rebellionem eontra Deura. Eoe-
carin auia,inftruemefalutaribus confiliis. llltJ^ fignificat himcertiusfperarepoflumus, Deum forc viridicem. E re-
infidiofum obferuatorem , qui perpetuo intentus eft in hoc, giohefententia dura eft contra impios lata , qua? incrito ter-
vtmalainferatciquemodi.c. Chaldaeus Paraphraftes legit rorem ipfis incutere debebac- Nam haecprecatio habetvim
proptcr iaudem mcam ^n3t01/i ^7 J3 \0 forte , quia ad no- prophetiic
proptCi
meh TV) quod canticum fignificat,refpexit.
lo Qiioniam non eft in ore eius reditudo [/r-
mitdstcertitudolintitnmw ecriiui, prauitatcs : fcpuL
&a;t3tes.
feuvaticinij,qua;feextenditad omnia tempori
12 £c I«etabuntur omnesconfugi^ntesad te: in
aetcrnum ouabunt , & proteges cos, ( id efly eo quod
chrum apertum guttur ipforum : linguac eorumi protegisl & cxultabunt in te , diligentes nomen
blandiuntur. tuum.
Alreraratiopetitionisjcurpetatdelcrihoftes fuos,fum- Sicuianteaabfolutoprimoafoumcntodefua pcrfonadi-
ptaeft ab ingenio & nacurahoftiumrnempcab infinicis men ^eratveir.s.quidfuturam cffct,fi noftesrepriwercntur : Ego
daciis,infidiis,immanitateodiorum , & crudelitate, qua ec- [dicebac}feruatus intrabo in domum Domini,& iaicus prx-
clcfiam perfequuncur.Tanca eftjinquit^ipforum malicia,can- dicabo illa bcneficia tua : ita hic rurfus a confisquente feu ab
ta crudelicas & immaniias , vt , nifi rep^mias eos , & furor^s eftedu , noh tantiim de fe,fed de coco corpore Ecclefia^ quid
corumcoerceas,me&EccItfiamperire neceflc fic. Rurfus fucurumficoftendic. Acqueitadocet,hocbeneficiumlibera-
aucem conftruitincegruin enthyraema : vbi aniecedens col- tionis fuae pertinere ad vniuerfam Ecclefiam. : & Pfalmum
locatur primo Ioco,& fequitur confequens. In anreceden- hunc & fimiles , non tantum ad Dauidem , fed ad Ecclcfiam
tedefcribic dolos , frauae^& immanitatem hoftium pul- bmnium^tatumefTe referendos: & quas Dauidin iuoregno
chra bypotypofi. Confequens,quodfcquiturverluii.conti- aduerfitates expertusett,easexpeririquptidielicclefiam; &
net propofitionem,quam & fupra verfu 7.rccitauit,fed aliis vt ille liberatus eftjita hanc quoque liberari. Sanfti,inquit,
verbis. leruaci abste,Ia;tabiintur,vbividerint,re nondefcieieEccIe-
Primuminquit,noncftccrtitudo,ideftiCotJl doftrlna i- fiara, fedprsBfto^defTe&opemfcrre ,tu6quepra;fidio(etu
pforum plena cft mendaciij,quibus animos fuorum audito
rum turbant,vt,vbiacquiefcant,'noninuenianc,fed maneant
inperpetuadubitatione. TaliscftdoftrinaPontificum Ro-
manorum , qux. iubec homines dubicare : &3li£e doftrinjc
tos efTe.Hajc ericlplorum confolacio firma & perpetua.
nDJIfignificac confugere iliquo, przfidij&proteftioHiS
caufa. Hulc apte relpondet verbum lOn a 130 fornutum,
qUod fignificat operimentum fuperaliquem poncre , ne vel
fcholafticorum. beinde.iii cota vica fjmuladonearaiciciig m- ab acftu lolis, vcl imbribus & aliis cakmicacibxjs Iscdatur. I-
fidiantur bonorum & piorum fortuhis , & quaerunt fua com- deo Grxcus rcddiditj/MfmfxiwflJ^Hfjtabernaculuni facies. Et
pendia cxaliorumdifpendiis. Ideoinquit.Noneftfirmitas, Vauhoc IocoeftrationaIc,quiaprotegis:ficutfajpc,vtEfaia
Sic.MandarffichauffjrewortmchtverlaJfen.NcmotutbpO' i^.Ecce tuirafceris.quiapeccauinius,
teft acquieicere in iplbrum dodrina aut ferraone :& multi
abducuntur ab ipfis fraudulenter.vt incidat in laqueos. Ideo
& verfu pr^ecedente petit fe fcruari diuinitus , vt has fraudes
vicare poffic.
NomenttMtnjUeik verbumcuum,inc|UoagnofcfmuJ qua-
lem ce tuis exhibeas. Nomen enim dicitur,quo quis ^gno-
fcitur,autmemoriaeius recolitur. Et diligeic nomen Dei,
elt fide habere verbo,& promiffionibus eius acquiefccre,f n-
SecQd6,/»^<w«we<7)'«w/>r/»«<>^r«,damnafeucalamifates,id queDeovnoexrecordanonebensficiorumeiusicobleftare,
eft,ftruuntv£riasinfidias,&ineuntconfiliapraua,quibuse- Quoddicic,lSBtabuntur,cantabunt,exulcabut,plenitudincm
uertanc pios:& hoceft incimum eorum : id eft, pcrpecuo hoc & amplitudinem gaudij fignificat.& addit in a:terhum , vt fi-
xnoliuntur & ftudeni: : hoc vnum cogitant, quomodo maJum gnificet non fore njomentaneum,Tt eft impiorura.
inferanc piis ^gehenftets mit hoefen tucken vmb. Incimum nomi
nacvifcera, & prxcipue corcam fuis potentiis lciu faculrati-
bus.nin nonnulli deducunc ab 'in,qu:E vox.eft ^ify.t%^M. vc
calamitatem & dolorem ex ea coiVcepcum fignificet, qui vo-
ces lacrymabiles & querclas alicui excorquec. ■•,
Tercio, hx cogicationes & machinationes ipfdVUra erum-
punccandemin apercam f^uiciam: fuhtenini crudelesna-
tura,&arden£Cupidic3teinexpleBilifundendi fanguinisin-
noxij. , -ir, i!i • I • • o r
Sepulchrum apertumguttur eorumj Id cit, mhiant vux Sc lan-
ouinipioruminexplebili fjEuitia. Namfepukl^r.i qua; per-
pctub patcnc , veluc voraciffimi gurgites , fubinde cxpecunt
feu poftuhnt cadauera.qux deuorent & corrumpanc.
Quarto, Li^gmsfuisblanfliuntut.]ld cft,norunc cegere hant
fuam animorum crudelitatem , &doa:rinjecorrupcclas , va-
riis arcificiisradhibenc varia pigmenta & fucos^ quibus & do-
arinam inuoluunc,& animi fui morbos occultanc.
n Fac eos iQOs\_pMuU\o lehcua ; cadant a
eonliliis fuis, propter muldtudinem iniquitatum
jpforum: ^\(^t[\c{abijce) eos quoniam rebelles funt
contra te.
Illatio eft vc dixi.ciim cam perniciofi fint hoftes Eccleff»,
tuperde&delecos.
Facfeuperage eos reos) Id eft.pggnis illatis decIara,quanto-
pere t<«Tpftfris ipforum impietarem&fcelera: abiice eos tl-
quam pia~cula feu anachemaca, atque adiio tocain iram cuam
in ipfos efFundchoc enim cft faccre piaculura. Forma verbi
ij Qupniam tubcnedicesiufto,Xehoua : bene-
uolcntia quafi fcuto circumdas cunr.
Ancea djfxerat, Deum obtegereiuftbs,necxaIcibrequ»
loco malum aliquod capici ingruere poffic. Nunc aliam fi-
guram addir,qua oftendic.etiam corpus cocum vndiquemu-
hiri&cingi. Repedtlgicur&confirmacfuperiorem fencen-
tiam.Primiim inquif,tu benedicis iufto.Hanc confolacionem
opponitfarcafmi!s& concumeliishoftium, & variis miferiis,
quibusinhacvitaoneracurEccIefia. Nam fi faciiehj exter-
nam Ecclefiac confidcrcs , nihil eft ea aertimiiofius , nihil vi-
hus,nihil abieAius:&homihcsimpij contumtliaafficfunc &
execranturcam:intcrcatamcnDei/s benedicic ei. Efficic c-
nim ne his serumnis opprimacur; fedvtferuacaacliberati
candero, gloriofa appareat , & lasta de hoftibus triumphos a-
gac. ttxc eft igitur illa behediftio Dei j quienon in vcr-
bis aut votojfed re confifiit. Deus cnim bcncdicendci benc-
facit. j • u L
Beneuolentia tua cingis wwjNoh pr«fidiis mundamsjbpibus,
autaliis rcbuscaducis: fcd feuorc tuo &bf ncuolentia:hac re
fola tutus eft : hjec funt arma Ecclefiar, quibus fe turatur ad-
uerfusomnesiniurias, &tribuIationes;beneu6lencta fcilice»
& amor Dei crga nos. Hacc Vero arma fides ampleftitur , &
fibi applicac feu cii-cundat. Hinc intcUigitur quod Paulus ad
Ephef. «. fcutuffl quo tegimur, imerpret^tur fidem:q«ia fci-
licetinftrumentumeft, appHcans fibi&apprehendcnshoc
fcutumfauoris&bcneuolentiajdiuinae. . _
Cimis eum\ Grxca tranflaUo habet, Coronafti nos : lcgit
^ "^ * B iij.
-#;
#'
. «i* «nim affiitum Rnc punfto dages : quaciaai eti*«A exemj>la- cit in lib.Rad.cfle vel primaj conlugationis,vcI tertiat,& fcri^ '
'* *'xiaIe2uncmftcuadacowu2aaooel4lPyJl.RabWDauiddii- bitUnpy/lprolJTDyfl. .
•••■.. .... •. ' .<.bL . .;...!-.■ .id. ^T^ ■' . ■ ' ■■•■ ' ■■• -vj (M- . .(■;• > 1 .. ' :■ .
^■'v,.^^. ;i' .if, f.. ...^P: P S A L M I V.
*»,
TV..
P AR T E S»
I. Exordiumjin quo duplex confideratio^nempe D«,cuius «aturam,officimm &" promifliones propo-.
nit;deinde>S«/yto.idque vtaudicfltiamXibi faciat V.Z.& 5.
1 1. Propoiitio,continens fupplicis in inuocando Deo fiduciam,argumcntls a Dei natura, verf.^.a pcr-
fonaaducrfariorum,quoruin improbitatem ftatuit Deo cxoTam cfle, v.5.6. y.a perfona fua ,ben3gnitatc
Dcifreta,rcuerentcradeuinacc€idente,v.8.
1 1 i. . Pctitio bimcmbris,dc Dauide,& dc aduerfarils eius. i. Deum ducem exoptat. huius petitioriis
fuinmusfini$gloriaDei,9.verf.2.Aducrfariis defcriptis(fub quorum perfona Paulushumanum genus bc-
nienitatc Dei deftitutum,accommodatedepingit,hypothcfiad thefinreuocatajRom.j.ij. ^petit vtpro-
ptcr multjpHcem impic;atem confundantur.-v.io.ii.
1 1 1 1. Gondufio prophctica,verf.ii.dc gloriae Dei prajdicationd in Ecclefia-.ciuus prxdicationis ra-
tio fubiungiturjV.ij.a fempitcrnabenedidione & beucficentia Dei , ex gratuita ipfius bencuolentia in
futurum perfeueratura.
OBSERvAtiONES LOCORVM DbCTRINAE.
v.i'Z.3' Pif fndigm impiorum artibus vexati,adDeum conftt- dicio impeUit qttb vifum efl. ■
(ientes,in eiusjtnu querelasfuas effitndunt,^ inenurrubilibiii ge- Infuniunt prorfus qui mentem a Deo datam vt omriibns reBa
mitihus animifui dfiU exprimentes arBius cum Deo coiunguntur, ratione profint,totam ad Udendum homines couertunt-.nec eft vl-
Verainuocatioapprehenditquisfitille Deus quem compellat: la amentia deterior quam Dei cotempttK.quo j^tvt impijfas om-
tleindequalisfit,^curexaudiatinuocantes. nepgruertant.
Qui Deu dominum ej* regem fitum inuocant.fe ab eius prAfidip, Spiritus fanStus Deumfore fcelerum vltorempronuntians ifi&~
fubfidio,cura (^ beneuolentia totospenderepro^tentur.Pfofani au- num nobis inijcit ne Jpe impmitatispeccemus.
temeiuipofthabitoDeo vel intus fremunt.vel apud homines que- 8 GiuHmnosvrgentexitjmAtentationes.ftatuendaeftDeigra-
rulantur.indi^Aifunt quos Deus ipft re^iciat, tia ame oculos , vt interfumma quaque dijcrimin-i benejperemtts,
Seriis ^ ardentibus defideriis ac votis conftat vera oratio:^ qUi- Et quia caro vel gratiam Dei maligne extenuat , vel Afiimat vul-
tunaue Deuminfiiismalis inuocant,niiquam abeo repulfampa- gari modo.difcamtisingentem eius gratiA magnitudinem efferri,
tientur. ?"'* "^incendis terroribtesfitfticieit.
InprecibusfanBorum occurrentes repetitiones , afteHtts vehe- BypocritAgratias agendo niM aliud quam nomen Dei profa-
tnentiam notant (^ longam orandt perfetterantiam , EpicureorUm nant, vt funt impuri (^ poUtuiddeo ad Deum cufincero ^intcgro
(ecuritati (^ battologiA hypocritarurn oppofitas. Nec enimfitperftua corde accedere debemtM.
i;erborumcongeriedeleftantur{ideles:fed^iff4cmAdmodumad pre- Donec fuAbonitatis guftum nohis Detts prAbusrit,acceJfm nohis
candumferio intentifurii,multiplicesfuosgefn!tus adjidei fij" Jpei ad ettm mmirnepatet:nec quifquam rite orat,nifiquigratiam eitis
fubfidiumreprAjentant. \ expertusfibipropitiumforeftatuitacperfuafuseft.
Nonfiigidi.rtectantumpauculisverhiseft drandum ,fed prout PijsneceJfarittseftDeitimor,quirMampiamqjfiduciam a car-
'urgent priuatA^ puhlicAcalamitates,in deflehdis apudDeumtot nisfecuritate dijcernat.
~fnntifque quibttspremuntur mijeriis,fideles oportet ejfe anxios. p Vitandis impiorU infidijspijpares nonJitnt,nifi ^ prudetiam
Gittia no fiatim apparet calamitatum exittts, nos in ijfdem que- fuppeditet Detts, £5* viam per inuia aperiat. SUtum igitur nos con-
rimoniis repetendis ajfiduos ejfe conuenit. filium deficiet,aut inttalefcet hojiittm improbitas.ad Deum prope-
Dubitationi de ipfitts Dei erga nos voluntate vel potdntia iUttd remtis,in cuites manu funt eici^us mortis,
eji opponendum.quod £5" Detis nofter gj' R$x nofterfit. Tani^o certiits a nobis Jperandit efi auxilittm.qttanto acriits ma..
4. Simulatque expergifcunturpdeles,hAcprima eft iUorum cd- limbis infeftifuerint:^ eo curam fij" dcfenjloncm Dei prAfentiht
vitatio,vt Dei opem implorent,m longitts differat.fedmox votis eO- nosfenfuros.quo grauitts odium prejferitperuerforttm.
rumrejpondeat. 10 Gi^ocrudeliitsinnosfAuiunthoftes.eomaiorefiduciagemi-
Non velhttc vel iUucfteiiuntur ac drftrahuntur ptA mentes , fed tus 'noftri toUendifunt in CAlttm:quia Detts nonpatietur ad extre-
huncordinemfibi norunt ejfe conjhtutum vt ad Deum confu^at. ^ mum vfque graffari eorum furores : malitiam quoque ^perue. -
Dum iraer vagos gj" erroneos difcurfus ad mundi auxiliaprofa- fos aftus in lucem protrahei,
~ ni homihei rejpiciunt , velpendeht exfuis confilijs:pif reihtmfidei Non mediocribus iniurijspij tentantur,fed iUis ftpijjime certa^
dttSiumfeqttentes,^ a vanis iUecebris retraBiffe ad vnum Deum men efi ctimhoftibus deterrimis:tunc autem non modo contintiii7:t
conuertunt. ' fuaspreces^dexfiatuconfufo^ dejperatopetttntjperandi matc-
PoJiquamfuascurasinDeifinumdepofueruntfideles,fuJpenfis riam. "JUJ^-'
animis qttafi injpecula confifiunt,donec re ipfa pateat eos fuijfe a Hicv^iiquum ah Jpofiolo Rom.s.is.adtotumgentts httm.^-
Deo exattditos.Etfiautempijs defiderijsfemper inqtiietudo aliqua num extenditur,coUigimus in hoftium EcclefiA numero cenferi de-
fubeft:qui tamenj}eculantuf, qttam cupiunt Dei gratiampatien- bere qtiicunque non regenitifunt Dei Spiritu , fiue exterifitnt.fiue
terexpeHant. domeftici.
FrifteUfuntprecesquibttsnoneftJpesannexa quAmentes ve- 11 Impij frufifa confultant,inconfiderat'i ac fine iitdicio fcrun-
lut injpeculameuehat.vide Habac.cAp.2.verf.i. tur,^ turpiter impingunt.quia Deus intercipit corum vaftitiem,
S.<S.7. Impatientia noftra hac cogitationefrAnanda efl,qUbd i- Jpiritufoports i^vertiginis eos inebriat,vt in rebus mintmis defipi-
pfiusDeinaturaferrertonpopt fceleratosinultos : efl enim iudex ant,^ tandeeos proHituitludibrio. Etcertenecejfe eB.quUSatan
mundi,^ huitts officium efl improbos omnaperdere.quia odio ha- fraudii omnium artifex,omnesnocendi modos impifsfuggerat, qitA
bet omnefceltts:ac proindc qtto trucule?}tioresfunt hofles,eo certitts caUideexcogitant,diuinitusinnihilum redigi.
acpropirtquius efl ipforum exitium. Hacpfetiosai mercedemjitis cultoribus Deus rependit.quod infe
Gluoties nobis certamen eft cum vifiattdibtts (^ iniuftitia,difca- recipit ipfirit caufia.S^icUque ergofibireifejttnt confc^.nec ab in-
mtK ad Deum affurgere.naturamqtte eitts intueri,vt nos ad certa tegritate defleBere cogitat indigne vexati,no eft qttoddubitet Deix
liberationisJpemanimemtts.videz.TheJfal.i.s. ' inftar clypei hoflibus Jitils obiicere.
Dum improhis lafcitiietibfts, nobis obrepitdttbitatio.anDeUsctt- 12 Nonipfashoftiumpoenas,nonnoftraipjorum commoda,fed
ram hofiri gerat,hunc clypeum opponere difiamm:Deus,cui odio ac vnius Deigloriam in nojlris petitionibus spe&are hos decet.
deteflationi efl omnis iniquitas,iflos elabi inultos nonfineulicet ve- Deo ingratijitmus,nifi accomodamus in vsU nofirU qtiACuque in
ro aiitempus eos ferat,tandem confcendet tribunal,feqtte vindicern ptoximos nojiros cofert beneficia: quibus tefiatur bortitatemjua co-
ofiendet. muniterpijsomnihttsfemperexpofitamfore.
e^muisper Satanam ij impios Deus operetur:eor4nique ma- Non aliunde qttam ex DeiprApdio nafcitur verum gaudiii:q: i»
tiria vtatur (id exequendafua iudicia, non tame eflpeccatt ditthor, licet miUe mortibusfimus expofiti, abitde nobis fujficere hoc debet,
necpeccatttm eiplacet: quiafemper iufius eifinispropofitus efi:vt protegi nos Dei manu: quodfietfi hos inanes mundi vmhrA norr
t/terito eosdanet ftcpuniat quosarCanafttaftomditia , iufloq^ iu- ^ecipiant vtfub iUis delitefiamus.
In
■%'
IN P S A-
^IHTlieoJpermtesM(^e eius diligere dicttntur^ id quidem froj-
pte admodu:nec enim fieripoteft quinfuauis Jit Det memoria.pofl^
qua ipfenobisfuA honitatis guftU prAbuit. CStra increduh oesfei
iultum velUnt iUud nome.cuius memorinm cu horfore fugmnt.
\i j Ex vniusptj libenttionedocufnentU dijomnesfumut deper^
pehiMDeiergafuosbencuolentia. ■. • /
^i» ijficax eft Deifmor.benediSlio eius bonorum omntum af
Jluentiamexfeproducit. . ^ s ••
A R t I C V L 1 P
.■I.H; Hfil^-f^-riflf, :mi^r ■?«■ • •'
1. FideiDeumlnuocantisjmffBins&Uawffwm.
2 . Dcus non eft auftor mali culpat.fed vindex feucrus.
Mali auftores impij.Sanat* aculeis perciti.
L M VM V i. ■..._^'.: ■. ;'■■ ■■"j^
luilos 'vocatfcriptura,n6it quitkks <iperu merhii (itfetur.fedqui
ud iuftitiam a^irmtyquiapoJhiuaVominweosfiio fauore copU^
xui eB peccata non imputando, reffum Jiitdiumpro iitftititperfc-
Hione illisfert acceptam. ■'■'"/■
Probe mdique mwtiUtur fidelet.quu nuUa e* farte eis deeji Dei
gratia.qu£Cf inuiHum eSipropugnaculum, (^ certamfalut^ffc^
adfert.^imntumuis igitur magna ^va/riAptiricuitt iuftos obfideati
Deotamenpropitiofientfalui.
'■■ •• .-. ^.•-"V',... ,,■,■■• '■..>._") ' ' ^ ■ ■''' > i '^■- ■ ■ ■ ■'
K k^E. C- 1 P V 1. ' ' ' '''"?■■'--
j. * Impiorumhotrcnda miferia,& graphica delineatio;
4. Piorumfidacia,2elus,religio. -
5. Ver£ & falfae £ccle(i« collatio,^ Audiis & euentibus.
:..n':
ARG VMENT VJyt P S ALMI VL ,_ ^ ,
RO P H ET ^ exi^uacunqueoccafane jfVelc/ade ,vel AffliEiionel<fualislenimil/afHerit nm
' conMfenttens infirmitAtemfuam,& tntuens multiplicesfordes.^uihus eratpolluius . (n^m ne-
que fanat prorfitsfuntmmHnesapeccatomhocmundo) & eregtoneconfideHnsmagnuudme^
traDeiaduerfusveccataytntrifiesdoloresincidit:in qmbusei lu^andtmfuttcum iraDet,cum
J^X^ &3K morte &fenfH &ternA damnatioms.ac defferatione£t quanquam hic dolorgramtar .& dtu eum
tx^H^^pfe fatetHr:tamen tandem eluBatHr & emergit , & ad Det mtjencordiam confugtt,petens fe rectpi
m siratiam. & ierts confolatiombus regi & confirmari , &poenas,^uas mertttis irat.mttgart, Tandem 'Vero
fenttensincordealtauerngHflu confolattoms,Deograttas agtt^^m exaudtHertt ipfumy&m vttamreuocaucrtt.
■ »r
peccatorumyVtindefperaitorfcff*inf*fn,>.>'j-'^-'^'-j'y-"- ■'"-'- j «=* , ..'>,. Jv i,i.>i.u 'j ■
exaudtri &fanari.Et cjuta htc tfalrnus mHlttpltcem do^rtnam conttnetde rehus maxtmts . de ^etcato ,detra
DetaduerfLpeccataJep<.msXp^^^^^^^^^^
contareeos Jt ad DeumconuertLur , necefie efi:tdeo ^Hottdte m Ecclefia mter pfahnos p^nttenttales,^uos
Jcant,fHttlcantatus,&kfingtdtsrecttatu..Debetemmhomtntspisvt^^^^^^
vtilecjiamrnoshmHfmadtexercttttsadpiam r.edttattonemexcmrt. Sed^cctjfit inPapatuabt^us. ^tfiertfo^
Ut,qHando doUrtna de vera pcenitentia &fide corrumpttur
t \ DtriumphanduminNeginoth,fiipcr
jfj^odauaeanticumDiuidis.
Titulus ad Muficam pertinet, & monct, pfalmum, adhib»-
tis certis inftrumentis Mu/icis , publice dccantandum cfle.
HDUJenim inftrumentum fcu organum Muficum fignihcac.
Etquoddeoftauaadditur, id Chalda-us interpres vertitci-
thSram odo chordarum,^yN»n>J ^'^t^^m «nJ3
vuInusinflIgat,8c«^ix*i3jt«7ftVgUciiutn ira; fuae acuat. lileo ii\-
quit,Miferere mei:id eft.du irafceris , recordare etiam mifc-»'
ricordiae tua», non abiicias mt prorfus , fed recipe me in
gratiam, , , ■j ' • vv
Addit deinde rationem ab Infirmitate fua, qua fcit , peuni
tanquam patrem benignum commoueri ad commiferatio-
nem.cftquc hxc criftis querch , in qua magnitudinem mbrbi
feu maliexponit.hacipfaver6oftenditfidemfuam*Ncmo e-
. • f « ..^ ^rcrn^cmp- nrnne nimpoteftftatucre.Deum afficifuis calamitatibus: nifiqui
2 lehoua, hcmfurore tuo arguasme. ncque ^rj.jfjfejji,„i^pe„^t;in.ua,„filiumipatre.
inirattiacorripiasme. . . ...
Propofitio eft , petcns fibi remlcti peceaw;8c raittsari p^-
ite in furore 1 Id eft,ita mC caftiges & corripias,nc, fi rotam
iram tuam eftundas , in nihilum rediga^me. Deus m furore
& ira dicirur corripcre , cum abfquc vlla mifericordia pumt
pcccata.& vtitur fumrao rigorc,vtium perdit&euertitim-
pios^ranno5.& totasgentes dclet. Pios quidemcalhgatm
hac vita Variis modis:fcd vtHabacuc inquit,In ira recordatur
nMferifcordi3t,temperat enim iram fuam mifencordia : & Ha-
.gellat,non vt pcrdat.fed vt fancc.Propheta »g«u||>n dcpre-
catur paternam correptionem atcaftigationem.I«tiram:fen.
tit quidcm,fe iufte puniri diuinitus propter peccatarled petit
poenasmitigari,neinxternuminteritumabucmiJr.
Oftendit autcra his verbis , tantam cfle irx Dei magmtii-
din
giaPeo,tanquani . , ^
&upniaminfi}vtusfum]ld cft,ita fum deftitutus omnibus vi-
ii6ius,&itafumconfeftusdoloreexfenfu irajtuac,vt, nifitiJ
opem feras , meperirc necefle fit : nuUa hic valcntreracdiat
«ut folatia humana.
Sana'] fuftcHta.cgnfoIare rae,ne abforbear dolore.
Ojfaconturbatafiinfi Ideft.tantaeft magnitudo doloris,
■ qui «ritur ex fenfu ira: tux , aduerfus peccata: yt totnm cer-
pus,atque ajeo oflain quibus praecipuum robur eftjConculfa,
tremant.idemmficrifolctinraagmsangoribiis. • •
4 tx anima meaconturbata eft Valde^ Et tu
lehouavfquequo?
Repecitqueretam. Vt magnitudinem dolorls & cohfterna-
tionis oftendat. t)ixerat,corpus totum cx iUo dolore concu-
ti & contremifccrc : nunc idcm de anima ctiam affirmar^
linem aduerfus peccata , vt nuUus hominum , quantumuis , ^ ^^^^^^^^ horribilibus doloribus tota tremat, & quu
fnn^ns,ruftiner(seam poflit.fi totameam effundat. Homines |^.^ dolortantus eft, vt,fi diuturnusfit, homincmpenmat,
• /.„ ,- ■ :_.«ii;«.,.,f jft.« ? rcrlHifcuntur cantumm .. ^.- /:.___„;.«... " ■ - - -
otiofi&fccurinon intelligunt ifta : fed difcuntur cantum m
veris exercitiis poenitentiar : in quibus pii cum Dauide & le-
remia clamant. Caftiga me, Domine, fed m ludicio , non m
ira tua.Ottcruntenimfe patienter ad panam, quam meren-
turfuispeccatis:&Deumiuftumefleiudicem fatcntur: in-
terea vero fide adDei ckmentiam confogiunt, & panas nu-
tigari petunt.
3 Mifererc mei , lehoua , «juomam infirmus
idcopctitnefupravir^stentetur auc affligatur. Animajin^
quit,ita turbata & conflernata eft ,vt ferre & fuftincre diiitf-
MS hunc fenfum doloris non poflit : ideo fuicurrc & mitiga
dolores. Hxc cft prima ratio a magtiitudine ni?Ii.Sequituc
altera , lumpta a diuturnitate tencationis. cftquc. dratio
elliptica, qua vehcmentiam (iploris exphcat. ing6hs emni
dolor , noJi mpdb animos , fed feu*:" 5"^?^, *^"« ^*»°;
ftriftas, vt fermoncm in medio curfu abforb<^int. QuQuf-,
iinniam inhrmus Itfictas, vc icrraoiicni iuiiiw«.v^vM"-~-- >- .
j - . ""^"/^"^ / i T Que fcilicet differes mifcricordiam & fenfum eonfolarionis?
fuui: faname, lehoua , quia conturbata iurit olla Au^uf ^e patierismcitaconfici do ore ? Oftendumharc
,^ea ' ' x^ba,Da^idemfuaatumeflbcumtei\tationcdeabiedione,
Primum rcpctif & explicat propofitionem: tunc enim di- quafidefcrtuieiret jiDeo.pehac lufta nihil cogjtanrhomi-
.itur nonTn furore fuo argu«re!cum quid5 caftigat, fed fimul %, profanf,ebrirvoIuptatibus,& ociiupati cuns hmus vita.
ctiammiferetur,&fanat:atquehxceftnaturapci,vt,dum _ Reucrtere, lehoua, &eripianimaro mcam-
punitnos , fimuletiam mcdicam manum adhibeat > & rY^^, r . J u^ . ^ c- ^-rOPter imifericordiai» tyam.
«griuseleganSermquitjUK.^.pharmacaparecanteqtiam laluuffiimciacprup ^ ...y
•• ..it
^c, riv/pi.x.v.^. UENIt, MOLLEtll 40
Repecic propofitienem feu peticionem 1 8c deinde addit mes Ilgnum , ita triilicia cor vifi exedit. Fic igicQx vc exhau-
tcrciam racioncm fumpcam iboninate & mifericordia Dei, fto fuccojcutis cdntrahatur &corrugctur, prjcfertimiri fa- ■
f fencauffaimpulfiu.a.Reucrtete,inqiut,qutantfeaquafi auer- cic, Quarc & Hefiodus dixit: cS^s^TfiiiKsifuvnvfififniiitLtpiyiii-
. fus & iratussiine difcefreras»8c folum ac defertuminhis ^'«KOfn : i|Lii clqloribus (S( ca,lamicacibu$ homines cfco ff ne^
!*inalisreliqueisi$.: conuercc faciem tuam ad me , refpicc mc
' vultu placido 8c iereno , confolare mc , crige animam
, oppreflam dolore ne -abforbeatur *nimo,idque faci-
• jis propcer mifericordiamcuam,non propter mea merica,
qu5nullafunc.im6,fivicam meamprobe examincm,iudieo
me indignum efle , qui eripiar , auc in graciam repoiiar : fed
tantum nicor cua bonicace & mifericordia.
fcunt.
Ferfingulas noBesj H;c verba oflendunc hunc dolorem fuif-
fe diucurnum , &diu ludlatam fuifle Dauidem antequam
emergcret. „
Perdurabit}Sc\\ktt illa corrofio,quaM dicatJta faciedefor-
mauic ille doior,ve iam confenuifie videar.Omnis animi do-
lor ftacim fe prodic in vultu : peric enim nicor ille quiprius
Acque ica docec Proph«ta,quomodo nobis fic accedeadum aderar,8c contrahic facies pallorem feu colorem luriduni ,
>d Deum,(iduciafcilicec mifericordiae , quaminverbopro- quiindex eft doloris^imi.fcd fuperato dolore.cum anirai
mific: non oftenaodafuncmcrita noftra vel aliorura fanfto- fe collegerunt,redi«plerumque nitor ille,8t refticuitur vigor
ruminon qugrenda; intercefliones Diuoruni,8cc. corpori.fed hic dolor cantus fuic,& ita facicm deformauii!,vc
^■^^.^ ■^■^■'■■■^■^'-■"-^■^•■^^-'■- ■-.'^'■'r''-»^^-^^'--^-'''^' -'■■ ^ ■ ^ poftea femper manerec cadauerofa. hoc fignlficatur verbo
C Quia nulla eft in morte memoria tui : In fc- Hcbr.quod vari^ab interpretibus eft expofitum.
pulchro quisconfitebitur i\h\} [Uudem dicet tibi? - Propterinimm j Scilicetqui mihihifuItancSc I^ecan-
gratiasApet tiifi^]
Qtiactaratio fumpta eft a caufa finali : ideo me libera» vt
gracus hxc cuabeneficia praedicare 8c bonicacem cuam cele-
rare pofl?m.Ideo enim Deus varia bcneficia in nos confert,
vc grati ea celebremus. Id aucem ficri i morcuis non poceft. .
Ergo peiic fibi propagari vicam,8c liberari i doloribus aecer-
liis,vt 8t cclebrarc hacc beneficia , 8c alios fuo cxemplo inui-
tarc ab agm*tioncm milcricordiae 8c beneficcniia: diuin»
poffic. .
Memorem efle alieuius , fignificat beneficia eius 8c admi-
turmca calamicacc : nam ea rcs eciam mihi augec dolorem.
9 Difcedite ame omnes,qui operamlni ii^i-
quitateai : quoniam audiuit lehoua vo^ena Hccus
niei.
10 Exaudiuit lehoua deprecationem meam :
lehouadcprecationcm meam fufGcpit. -
11 Erubcfcant & conturbentur vehementer
omnes inimici mei: euertantur, pudcfiant fubito.
Haeceft alcera parshuiu*; pralmiiin qua poftquam dolo-
randa fiSta eelebrare.Ita cnim Pf.iij.hanc phrafin cxplicat : res fuos exonerauit,8c quafi in finuln Dci depofuic , nunc fe
Kon mortui laudabunt tc Domine. Et hinc intelligitur il- recolIigit,&nou3m quafi pcrfonam induens,gIoriaturfe efle
ludquodChriftusdicitin infticucionc Ccena^iHoc facicein exaudirum i Dco,& quafi crepcumexinferis.fcntircincor-
mcimemoriamfcurccordacionem. de nouam vicani,&Iaeciciam inDeo acquiefcentem.Iradc-
£x hoc IocoquidamcoIligerevoIuerunc,hominem non fcribicalceramparccm conuerfionis , quae cft viuificacio ,in
corpore cantiim , fed etiam anima mori : & animas cor^ore qua corda rurfus criguntur,& accipiunt confolationem.
folucas carereomni fenfu:ciim tamen Paulus manifefte di- Primum autem alloquitur hoftes , quos ait fruftra fibi in-
^tjCorjpus motitur proptcrpeccata: fed fpiritus viuicRc- fultafle in fua calaraicate, qua cum fperabant oppreflum
Q>onfio facilis eft:Ioquitur Prophcta non de eo,quid fpiritus iri.Difccdite.inquit,id eft,tiolice mihi infultare amplius , &
poftquam difceflerunt a corporc,in alio feculo facianc ,auc diccre quod fim a Deo abieftus:non enim amplius audio
iionUciani:fedquidhomomorcuus, inhacvicaincermor- veladmiccohasvocesveftras. fcio enim nic eflc in gratia
ap|]d Deum,& fcntio confolacionem in cordc : itaque facile
concemno vcftros clamores, quibus antchac me obtunde-
bacis. Terrepetitidemmembrum, afHrmans oraeionemfua
effe cxaudicam:vc oftcndacfe cocum hoc bcncficium libera-
tionis Deo ferre accepcum.
VocemjletM ] Id eft , quae mixca fuic cum gemitu & lacry-
tales jTaccre nequeat, pius umen ex animo facere eupiacEft
s^itur falUcia i dido fecundum quid,ad didum fimplicieer.
7 Fatigatusfumin fufpiriomco; natare hc\c-
bamper fingulas nodes ledtum meum, lacrymis
tDcis ftratum mcum rigabaro[%««]^«V^^w.]
• r^^...«f^ .n- «r* f.t.:A;»;o f^riX. mra* oerJu n"s-Ofienditquibusarmisreprimendifinthoftes Ecdefiar,
-^- Gorrofa eft prztrjiluia faci^mca.perdu. . orationefciIiGcc& flecu. Q^odigicurfeneiilkin Tragoe-
ramtpropteromnesanguitiatoresmcos.^ ^ dia,cum calamicacibus obrutus eflet, dicit. iSiA-a, oz<fi^
Re^titquerelas,dcquibu$fupradixeratbrcuiter, feefle s»A(«»y«V«> Ws in EccJefia adiicerc debemus preces. His
infirraum , & totum corpus atque animum cfleconcuirum enim omnium efHcaciffime egcritur dolor, & noua remcdia
dolore. Eam querelam nuncexplicae copiofiijs, & ab cxer- parantur , quibus inal^jm non tantum mitigatur, fed prorfus
nisfignismagnitudinemdolorisfuioftendit.Saneautemttia tollitur.
figna quai oftendunt ingentcm fuifle eius dolorem , qualem Vltimus verfus habet iraprecacionem concra hoftcs Eccle-
pauciinhacvica expcriuntur.Primoinquit, fe defatigatum fi«E,cum deteftationeimpiorum.
cfle affiduo gemitu & fufpiriis , qua: perpetui func dolorum Erubefimt velpudejiant'] id eft,decidanc omni fua fpe. non
animicomices:'&quomagis'crcbrafunc,eomaiorcmdolo_ confequantur quod opcarunc. Id enim fignificac pudefieri
tem arguunc. Deinde cancam aic fe fudifle cop iam lacryma- linguaHebrf a.D^ es einemnichtnachfdnevviUengehet.Vtow.
rum, vtleftum fuum non cancum rigaric , fed etiara natare i^.Bencplacitum eft rcpi feruus prudens,& iram eius accen-
fecerie.Hae locutiones quanqua videncur hyperbolicae: cam^ dit confundens feu pudefaciens, id eft. qui non parecipfius
exiftimandfi eft,non finc caufla his vcrbis vti voluifle Spiritu voIuntatMj^ qui fruftratur eius fpem, Der nicht ?mchfeinem
(andium.Voluic enim hec cxemplo nos doccre. in omni ve- •vviUen t^Kjfn Rom.; .dicitur,Spes non confundiuid eft.non
raadDeumconucrfionc, debereeffeveros& non fimulatos fruftraturiperantcm.
dolores ex fenfu irae Dci, vultquc nos cohorrcfcere toto pe- Contttrbentw'} Vbi kilicet viderinc voca fua non fucceffifle.
Stote propcerpeccata : non vulcnos ftcureconeemnereiu- Non dubiueft quinmulciex aulicisauidi^ expeAarintipfius
diciumDei, quemadmodummundusfacic:fcdafitdu^cogi« incericum.vcpoftealiberiusviuere, &indulgcreruis cupidi-
taredeiraDei aduerfus peccaca.Ea veroquo magis cernicur, taiibus poflenc. Oderancenim illa vincula pieratis & cuUus
&quo maioreft formido aecernae damnacionis &abieftio- diuini.quaefibia Dauideludicabancinicii. ideofupFadicunt,
nis, eomaiorem neceflecft exiftcre doloremin homine:& Dirumpamusvinculacorum. '
Dauidem, quicypusfuicMcfliae.pKBaliis guftare hosdolo- Verbum llttJ quaiidoimmediace cum alio verbo con-
rcsoporcuic: non igicur mirum quod taliblisverbisvticur. ftruicur , induicnacuraniaduerbij.PfalmoST.Nonnecu re-
Tercio , dicit externam faciem incer ipfos dolorcs prorfus uerteris,viuificabis me:fd eft.tccrum viuificabis me.Ezech, 8.
amififle fpeciem fuam . vciamconrenuiflevideacur.folcc e- Ecadhucreuerceris, videbismaioresabominaciones:ideft,
nim inoeftitia exhaurire omneni fuccum corporis : &ficue icerum videbis. AIijficreddunc:euercancur: ideft, defpe-
Salom.inquitaProuerb.ij.Sicuccineaveftimeoeunijaucvcr. rencdefuopropofico.
I X PS ALMI VI.
'_■ \,\ . ■ ^ : P A RT E S. ' .^'v,.^^
I, Pctitiojcuius duo membra. i.Malitideftjira & fiageUorum Dcidcprccatio, i.verfu. 1. Libcra-
tlonis atquc falutis petitio.v.z.3.4.^. caufas petitionis admifcet> a nacurx Dci mifericordis atquc fideliS) &c
fuasinfirmat/scpnhderationepeiitas. >, f'
■ ' ' II. Con^
w.
™'^;~.— *";p"!f^
liipimilflillf!!
BifWWffWRySW
tur
tur.
IN PSALM VM"W
il. Confirmaiio canrariim, agloria Dei, quae rccordationc &: cctebratione nomints cius illuftra- ' *v :^
•.v.6.7^. Atqui obfcuraiur hacgioriafi graflaiui^jus impiis, Deiferlii srumhis&.morte obruun- i ;'*
>■ •*/•
... V , ■ .■,.■■-■ ■^^ -' V
Ifl. Conclufio per apoftropncn ad ininiicos , quaDauidv. 0. &10. fideigloriationcm&Dei vc-
rltatcm atc]ue clemcnciain conuiciis impiorum opponit, quibus dcindc ex fua iiberadone excidiuin prx-
djcit v.u. ...
\ . Oeservationes locorymdoctrinae. \
. i.z.Certamen omninm maximum ac ferkulofijftmum eft.quup^ merttis.quorumfiduciafe decipiunt,abdicatii,adff^atUfMm Dei b»
hominesficabhoftibusopprimuntur, vt etia imprtmis cii peccato nitatem confugere didicirint, • ' .<'tr i^t'' , •
Cf morte,adeoq. ipfius irA diuin&fenfu luBentur. Amarijfimi fitnt 6 Si quando SanSi mortis horroreperculfi viuere Ctipiunt ih ter~
fruSlus peccati,tum corpus tum imprimis animam grauiffirm vul- ris,nonfimpliciter mortem,fed iram Dei, ^ quidem non vulgarem
nerantis. ■•'*'' deprecantitr , deplorantqM,ehmcfibifacultatemereptumiri,qmd
MaVe infitis irumnisproficiunt,quibus nopftatim accurruntfua ampUus inter homines non verjabuntur.vt Dei nomen celebrent.
pc-ccata,vtfe iram Deipromeritosfuiffefentiant. Perperam exhoc verju quidam coUigunt mortuos omnifenfu ca^
Non eft nobis expoftulandum cum Deo.quafi infeftui feuiat abf- rere:quia non nift de mutua grafi,i Dei pradicatione agiturtin qua
que caufafed dum arguendi ^ caftigandipartes ei tribuimus ,op- fe viui homines exercent. Ideo enim in terrisfumus locati,vt vno
tarelicetvtpoerusmodumftatuat,nec iram excratquAtnterifum corde'^ ore Deum celebremus.
peccatoribus minatur ^ adfert.vide lerem.io.z^-. fluumfola 'Dei honitasfenfupercepta,os nobis ad eum celebran'
Refident infaniiis peccati reliqui&:quamobrem etiamDeus ilios dum aperiat:vbi ablata eft hilaritas , laudes quoque ceffare neceffi
interdumfeuerijfime corripit: gf necejfe eft,quotiesfcelerum vltor eft.Nec mirumfi ira Dei , qug. nos terrore abforbet, laudes eifu ex-
apparet,horrore ^ospercelli. tinguere dicatur.
&u0ties morbis ©" aliis rebus aduerfispremimur , difcamus ad Giuicunque Dei vltoris manu fibi aduerfam inftarefentiunt,me-
ho,c remedium confugere,vtJ)eo reconciliemur , quia minime Spe- tu ita obruuntur vt fere ohftttpefceirtt,^ mortuis (iantfimilef.
randum eji vt nobis benefit ac proI}ere,nifi ipfofauente. Vndefequi 6 Trifiitia ex ir& Deifenfuprocederu alias omnesfuperat: (^ vt
tur.nunquam defore malorum congeriem , donecpeccata nobis. re- ^quifque fincer^e Deo addiSttts ejt,eius ira duriksperceUitt&.
mittatpropterChrifttim. ^imediocriterexpertijitntquidfitcatarecumformidinedterna
3 Adhanc gratiamferta deieHione animi ^peccati agnitione mort'is,in SanBorum qtiereUs, quibus iramDei deprecantur, nuUos
San£iideducuntur,vtfide^ ardenteafftdttdque inuocatione,ve- ' exceffusreperient,
niam in Chrifto,propter ^ per Chriftum obtineant. 8 Animi dolorfaciliadoculospmetrat,(f^ iUincfe maximipro-
'^ (SjHUjnhuncfinem inpccnts fumendisDeopropofitumeffefcia- fert.
mus,vt nos humili6t:fimul ac eiusferulis fumusfubacii.eius mife- Etfi longo dolore pij aliq/uoties contabefcont, tamen nunqudm a
ricordi^dpertaeiiianua. Dei inuocatione recedunt.
Deipropriummunus e{iinfirmosfanare,iacentes erigere.fulcire p.io.ii. Impiorum eaefl conditio^ viinfblenterfe efferantcon-
debiles, mortuis denique vitarn reftituere : ideo adpetendam eius tra Dei filios,vbi crtice opprejfos videru-: Cf huc eos Satan impeUit,
gratiam nobisfufpcit,fi malispremimur. vt ad deiperationent adigat jideles dum Jpem fuam ludibrio haberi
GluicquidpetimtisaDeo bonorum .fciamusexfonte gratuitA vident.
honitattsfliiere,^ nospaenis tunc eximi,poftqua nofhi miferttts eft. Gratia DeipifS vnica eft vita lux.fimul ac autem aliquod ira fua
Tamgrauis £?" violenta eft interior cordis anxietas, pr<ecipuh in fignum dedit Deus,non modo expauefcunt.fedfsri demerguntur in
ingentibuscalamitatibu4^tentationibus,vtf&pe totumcorporu tenebras mortis:rurfits vbi Beum prepitium agmfcunt, vitaiUis
■ robttr conturbet. ^protinusreftituitur. , v/'^ ••-
4 Gluoties Dei auxilium vel gratia re ipfanonapparet.long^a ' Pijnonfiufh-aDeuminuocant:(^itaftatuereoportetijliqttemex
nobis abejfe vidptur.-vndejrequentes Dauidis^ aliorumpiorti que- precibus nofirisfruBumperciperevolumus, nofuijfefurflm Dei au-
reU,acfidereMiepntaDeo. res ad vota nofira. '■- ^''^'T^:^''^~'^r;rr^T-'-':'^i^..Tqy--^-
Hoc noblsprofuaindulgentiaconcedit Deus.vt ipfum accelerare Nihil eftin toto mundo quod mnde^icere liceat.fi perfttafi fu-
ifptemus ad opem nobis ferendam:vbi autem de mora conqueftifu- mus nos ^ Deo amari.nec humana menifatuexpiderepQtefi quid
mus,nevotumnoflrumvel dolorvltrametaserumpat.permitten- valeatpatemuserganosDeiamor. ' '~
dum eft Deiarbitrio.longiua tardanti quam vifumfuerit. Vbi deplorata videturpiorumfalm,pr&terfpem diuinitus ifftfer-
s In eofita eft nofira felicitas.fi aDeo rej}icimur:qtiemputamus ttantur.nam dumres confufas ijitl&tum fiatumfitbito Deuscon-
a nobisprocul receffp,n/fiefti&uprobetfe curam habere noftri. uertit.eo magis illuftrat (^ admirabilem redditfuampotentiam.
^* .Nunqttd miferiis fitis remedium inuewet homines, donec proprijs ^
A R T I C V L I P R AE C I P V I.
1 De Irx Dei fenfu vario & deprecatione.
i De Laudabili & illaudato vitx defiderio,
3 GrauifJlima; piorum Luda?.
4 Irriti itnpiorum piis fuperbe infultantium conatu&
; Efiedus precum ex contrito & fideli corde manan-
tium. ^
A R G V M i N T V M P S A L M I V II.
RGFM ENTFM huiusffalmijpendide ^ copiose expofitum efi aR-pracept.pia memoria^
' PhiLMel. m m necejfefitplurtbus hoc loC9 id repetere.Vt autereEltks intelligatur ffalmus, lega^
tur hifioria^scuius mentiofitin titvtlo.,^ qu& extat integre defcripfa in x.lib.Sam.c, \6. Cum enip*
I Dauid afiliofuo Abfalomo eiecius (^ ffoliatus effet regno, maxmaparspopuii apatre ad filium
deficit,(Jr erarjtmulti^uipatrem itifteple^i > ^tn exihumpelUdicerentwthocmodoplttres Ab-
falomo conciliarent.,ipfHmqueinfcelerefufcepto confirmarent.Jnprimisvero Semei nepes lemini^de cognatione
domus Saulis,non efi yeritus,Dauidt hinc inde oberranti»egredi in occurfumi^lapidihus eHmpetere additis in-
. fuper conuitiis ^uibtis exulanti injitltabat, eumejue deformare, (^inodium apud eos ^uifocij adhuceranf
e^lij (jr <erumnarum,adducere conabatur.Obiicit autem ei cum aliafcelera vdria noimnans eum virumBelial,
^uodfigmficat hominemfceleratum, & perd^te flagitiofumitum vero inprimis crudelitatem , quod vniuerfam
famtUamSaHlisfuJitihffet: ^ feditionem: ^uo^ regnum per feditionem , ffreto legitimo rege yinuaftjpet ^
occupaffet. Ha calumniix, cumippus Dauidisiituin comitum animos vehementer vulnerarunt, Solent emm
hominescontumehismagismouerieiuamaUisiniHriisxnecdubiumefly ^uin fimiles veces in caflris Abfalojni
fdipefint exaudit^iVt odiu?» in regem conceptum confirmaretHr.Dauid antenh ftfi iHflam caufam habuift^e vi-
detur animaduertendi durius infycophantam ^ calumniatorem'.&hortatorem habuit Abifai filim SerUi<e,
vt eumox iuberet interfici,idem<^ue confthum interfeBo ia Abfalomo repetiif. tamtn reprefiitfe tuctnec obtepe^
,■:!>■■
' •*, ' ' ' .
raHit/HO doUri AHtirAxnrfamen tacend&recipere infe t^nodSemei per odinm ohiecerat videaturtopponit ha/ic
f 'apologtam^m ^uadr de imiocennafna te/Utur,(^ a Veopetitivt tpfepptius haspoenas <j[um meritns eratSimei '\
(ij-Cdterihoftts fxe^juaruriCfrpffft^^nfi^f^Jyf^f^P^^^f^^^^^^^^P^fi^^-^QHJ^ verbadhucin extlio vagabatur-i^
hiijiturfifhrorem vtdehat ejfe mpotentem ^snfatiabilem:pmul petit fe reftttut in regnum,^ puntri rebeUes ^
fedtttofs.Et ^uia certampdHciam conctpity fe exaudiriy(fr inuari a peoiaddit tnfinetrtSles comminationes,
authus tmerttum ^ exittum denunciatfuis hofttbus.Hacfumma eft huius pfaimi.Citm autem Dattid cumfuis^
quos circumducebat fecumtn extltoytypum geratEulefiaomnium£tatumyetiamadreIi^ua tempora hac funt.
accommodanda,f(er{Atur Zeclefia tri hacvita ihpir^etm extiio,nec habet dtufixafedemmt erea vero cogitur
' fuftinere acerbtfiimascrtmtnattones'.(juodfitfeditiofa:quod tttrbet pacempubiicami^ caujfamprabeat tnfini-
tii cadtbus (fr calamitatibus.deindettfuvM doHriHam longo vfu temporisijr autoritate ordinarisfedts tradttam,
receptam c^ confirmatam,conuellat i) corrumpat.Ita^ue ficut Semet lapides in Dautdem conitctebaf.itahofies
Euangeitj armis Ecclefid obruere (^ delere conatur:fedetque illa circundata ieonibus crudeiifimis ^fdtutfiimis*
ft aute Dauid criminationes fibi obieSlaStiufta apologia refellit,qua innocetia. teflimonia cotinet'.(ir confcientia
reHefaBorumintereafefuftentati^iriniurias perfert^peterts fimuiyVt Deus bbftruat s^ obduret ora caiumma-
'' torumydr reprifnat iniuftamvim tyrannorumiitafimiltter iifdem armis noftros Jycophantas (jr tyrannos refuta-
dos (fr reprtmendos effefctamptsyconfefiionefcilicetytoierantia ^ orationeyejua innocentiam nofirarn Df 0 tuen-
darn commendmus.Ea ehimfunt rennedia contrajycophanta morfusycontra ^uos aitoqui nullum effe remedium
fapienies dixeruntxnec dubiuni eftiijfuinpoenisy cfuas hociocofuis hoftibus minatur Propheta, omniumEcc/efijt
'hoftiumtyrannidemacfAuitiamquocunquetemporefitpunittirus,
S(|ljiggaionDauidisjquod ctcinitlehousE > fu-
per vcrbis Chus filii lemini;
comprehendat &concuIcct in tcrram vitam me-
am ) & gloriam meam in pulucrem deducat,
'|lUtPprofeffi6eftmnocentix,velinficiatiocaIumniaf,non Selah.
«gnofcltis crimina obiefta.nitJf cnim fignificat errare,per i- Pctitioni rubiicitpurgationem , in qua vtirur inficiatione.
gnorantiani feu inqogitantiam aliquid agerefeu peccare. Affirmatenith , fc falso accufaria Semei ,de crudelitacc,8c
Ali; t1»it£> volunt efle inftrumentum Muficum , in quo de feditiofis confiliis ac conatibus conira Saulem: & Deum
hinc indc oberretur dlgitis,dum pulfan^ur chorear. Alij exi- fuje innocentia» teftem facit , addita imprccatione, fi falfum
ftimantfuiffe certairmelodiaf, ideft, cantici fpeciem,vt fi djc^it. PeperceratDamd vitseSaulis.etiam cun» occafiones
: quiirclSapphicumvelPhaleuciuna.carmen^dicat.AlijiudiT^ interficicndiiioftiseflentoblata», necvoluitraper^ regnum
cant initium fuilTe tritae cauj^len» , ad cuius modos hunc fibi a Deo demandatum viuente Saulc: ^Gd pertulie iniurias,
Pfalraurii decantari yolucrit." Alij obIefi:aMonem vertunt, eafque publicai tranquillitati condonauit toto tempore quo
fumpcaoccafioneex4iftoSalom.Prou.5.Inamoreeiusoble Saul vixit.In !morte ctiameius magnum accepitdolorem,
ftabis teiugitcr. ChaldxMs paraphraftcs reddit interpreta- ficuthiftoriatcftatur.EtfiigiturDauidnonaffirmat.fepror-
tionemlaudisZ^Jfi^TlJl !Si1Tfr*7. ^ ^ fuseflefinelabeautpeccaror^namalibifajpcfatetiir ,fe efle
, ' Ckus filiusfuic Cham , Gen.io. a X|uo iEchiopia dicitur iniferum peccatorem : & hoc ipfo teraporc exilij fui agno-
Chus, Gen.ii. &Chufii€chiop$.HincvoIuntSemeiChus fcebatfepropterfuadeliftaiuftea Deopuniri)tamenqu6d \
,diftutti , quodefrctater&hoftisIfrlielitarum,idcft, Eccle- ad cal^mnias Semei attinet , afnrmatfeeflrcimmunem 5
fia. Qucmadmodum apud Latinos nigcr accipiturpro rc- culpa:&hanc fuam innocenciam ita oftendit , vt propter
ptoh9jiicmgereft,hunctuRomanecaueto. ^ hanc pecatfeferuariinpcriculis. Eftcnim hsec altera ratio
F«/5i[7«w/»i]Semei.i.Reg.i«.dicitur&filiusGera, & filiui pecicionis, «tDauidisinnocentiafumpca, qua docet nos,vc
Icmini.fed poftea cap.19.Gera dicitnrfuiflc huius patfer & le- acceflluri ad Deum.de iuftitia caufl* noftra? fimus certi : ne-
mtoiauus.SoIctautcmauuspropacrerecenfcri.Alijincelli- queenim malascauflacpacronuscft accer/endus.
gijnt.4c3mlg*qttfc8ypfe filiuiJ«nini fi^ribitur i.Sam.<J. HocjSciliccc, quod pcr calumniara niihi atrociter oblicic
i '^iehoua Deus meus in te (pero :(aluum mc Semci,&iamita vulgopcrcrebruic.Namderenota,&qu« in
4 j.tiiwu« a-rwu- wivu* j: oreeflettocipopuIo,Ioquitur.
fac CX ommbus pcrlequentlbus mc , iX llbcra .S/eT^/w^w/V^wlScilicct^quodadhanccaufl^amattincr^hoc
^eripe\m€, ^ eft, fi infidiatus rumvitaBSaulis,&contravocationemcona-
3 Ne difcerpat Vt lcoanlmam meam : rapiat tusfumfeditiofeinuadercregnum. Iniquitateminmaoibuiif.;
& non fit hberacof. »' aJicuiuseffe, cft , rcm iniquam moliri, fiuc perfi<fias,fiue
non:hoceft,vbii^on cogitationetantumauc cordeftruitur
Primi duo vcrfus habent petitionem , vt liberetur ab Infi- malttm, fed acccdit conacus.i.Par. u. Si veneric ad decipien-
dii$& iniuriishoftmrafuorum. Etfi autem initio omnibus dumme,cumnonfitiniquitasin manibusmcis, ideft, cum
fuis koftibus hanc precationem opponititamen mox dc vno nihil voslatfcrim.nullaminiquitatcm admiferim erga vos.
quodam hofte prarcipue loquitur, tanquam duce&antcfi- 5i>*rf</»rfi]Pra!cericalumniasSemei,apparec Dauidictiam
gnano, cuius calumniaseum inagis vulnercne quim alio- hoc vulgo obieftum fuiflTc, qubdnimia dominandi & am-
rumomnium iniuriae.eomparatautem eum faeuo lconi, qui plificandij|gnicupiditate,aiiabellaex aliis fcrcret,& fub-
irritatus nolli parcic vel fcxtu vel aeraii, Vel dignjtati: vt cru- ditos peipiluis periculis cxpofitos , nunquam quiefcercfi-
dclitaccm atque immanicate huius fycophanta;.depingat,qui ncret,quas res facilc animum crudelcm & fundendi- fangui-
nonmoiieaturdignitatc,autcamprajdarismcritisregis Da- niscupidumarguerec. Nonenim dubiumeft , quin raulti
uidis , quorainusaconuitiisacerbiflimis & calumniis viru- ^ertarfi beIIorum,taIiafiepedixerint,e6que faciliiis Abfalo-
Jentiffimis abftineat.Simul eciam cfieftum calumniarum & nio.quem pacificum fore fperabant (id quod^tiam nomen
conuitiorum notat,cum aitdifcerpi his KomiQem,canquam i eiusindicac)fe adiunxerinc,&alios ad eum adduxcrinc.Hanc
leone crudcli & faruo oukrula.Calunia cnim, vt Salomon in- calumniam quoque refutat hoc loco inficiatione.
quit,turbatfapicntem,&frangitroburcordiscius. ^ P^ci/Jw] Ideft,pacemniecumcolenri,nonlaceflcnfi me
♦r>»Dn praitcritum fignificat concinuutn^aftum : non enim iniuriis t huic fi reddidi malum , id eft , fi quaefiui occafio-
fiduciam iaftat,a qua iam exciderit:fcd quam adhuc «onftan'- nem vt homines pacis amantes bellis inuoluerem,aut iniuria
tcr feruct in fuis aerumni». afficerem.Aliireddiderunt:Rctribucnti,ideft,hofti, quima-
Detts meus] Id cft qui mc curas, dcfendis,protegis , faluas. lum pr© bono repcndit. Sed illa fignificatio congftiic huic
Itainitiofiduciamoftendit, quatanquam aggcrc oppofito, verbo in fccunda coniugatione.nort in prima.
omnes tentationum flu^us rcpellit ne fidem obruant. SijpoliatufinecauJfdilA eft,non laceflitus iniuriis,aut prouo-
In tercio verfu oftendicur ratio petitionis : quia proxinium catus.Y^nin generc fignificaicripcre,abftrahcre , extrahere,
, ficpericulunij&magnafithoiliscrudelicas. '. Etvvas.ahzJehen, quodfitetkmCpoliando.
A Ichoua,Deus mcus, fi feci iftud : fi eft iniqui- ^^"''^"' ""'^"^ ^ 11 '.^ ' gloriofum nomcn mcum. hoc cft,
• U . ^ * mortuumquoqucafficiatomnibusprobns : exuatmeorani
tasin manibus mcis. . - r r > j gloriarerumgeftarum:faciatvtnominismeimemoriaficde-
<5 SireddidiiDaUim pacifico meo [pacifice de- fpcaaapudomncsjficuc ca quae in terram abiiciuntur &
fentirnecumlfi fpoliaui inimicum mcu line caufla. concukantur:percat &f«pcliaturmecuai memoria mea.
4 Pcrfcquatur inimicus animam meam > Sc 7 Exurgc lehoua iniracua , & exaharc con-
tra
^ .
k\. .\ -K»
tra furores inimicorum meoriim:&re£liitiemihi
juiliciuin»quoii mandafti.
-. ^ Vt fynsgoga populorum cir(;undettc: &
' propterhancinaituuiregreclcrc. ; ;•
- Haec ycrba,ficu£ & titulus, oftcndimt,P/aImum IiUnc con-
:, fcriptum efle a Dauide,cum cxularqt iregno. Petitenjni vs
' reprelfis hoftibus,a quibus oppugnabatur , reducatur in re-
gnum, & priori dignuati reftiruatur, Cilm igitur,inquic,
nalJamaduerfusme iuftaincauflamhabeantaduerfarij,fed
cx odioSt inaleuolcnciahajc omnia confing3nt,&pctulan-
' tcr atqaff iniufte me oppiignenr: tu Dominc,exurge in
ira:hoc eftjoftende tevindicem mearum iniuriarum. Vi-
detur Deus quafi federe , & otiofusefle fpeAator iniuriarum
0 qux EccIcfisB infcruntur,cuin non mox punithoftes.aut
pro fua fapientia difFcrt poenas : contra vero exurgerc dici-
tur,cii:ntribunal iudicijjruiconfccndit,&feadvindiftam
parat.Petic igitur nediutni differatauxihura.
■ In iratua] Id eft , pcenis. Dicitur cnira Deus irafci , cum
hoftesfuos dcftruit&euertit.
Exaltare contrafurores'] ideft, oftende tepotentioremcflfe
bmnibus hollibus,&tibipIuscfle zeli& potcntiac ad nos
fcruandos , quam ipfis eft ir^e ad nos perdendos. Dcus qui-
dem pcrpetuo fubllmis cft , ncc eft quod ad ipfius excellen-
tiamaddi poffit : fed non calis feraper videturhominibus.
Namdumpijpremunturinhac vita, dumque pellunturin
' cxilia,auc rapiuncur ad fupplicia,auc contumeliis deforman-
tur: vidctur quodamodo illa f ublimitas deiici.fed rurfus ele-
uaturDeusin conipeflu piorum, dum iuam cxccilcnciam &
maicftatem in liberatione Ecclefia» & poenis hoftium oftedic.
Excitaadmeiudiciumlld eft, regiium pene euerfum,&
Aiultis modis conquafTatuai rurfus erige & reftitue mihi ,
cui id initio commendaiU ludicium, fynecdochicoTs ponitur
pro toca gubernacione feu adminiftratione regni : ea hade-
«us quandiu exulauerat D'auid,quafi fopita , fuerac fnter-
mifla.Ideo vtituryerbo eiicicat»di:Deindcquodaddit,Qiiod'
mandafti: oftendicfe nbn priuata ambitione,auccxcoim-
pecu,aucprauo deiiderio impuifum id petere,vt reftituacur:
fed exmandatoDeijCuius authoritate&iufTuregniadmini-
Jitratio fibi initio Ht demandata. Tota igitur ipfius ocatio ni-
ticur verbb Dei : non proficifcicur ex ftultis affeftibus auc
cupidiratibus. Deeft in hoc raembro relatiuum l^ti , quod
eft vfitatiflimumin lingua Hebraea.
Vt coetuipopulorMn circufidette]\ddit tcrtiam r.itionc a cauP-
fafinali. Ideoaitfepctere hanc liberationcm&reftitucio-
nem,n& vt ipfc in regno otio & voluptatibus fitis indulgeat:
fcdvtEccIefiahocfuoexiliodiflipata&di/icflaj & multi-
plicibus fcandalis deformata, rurfus coIIig3tur& excrKC-
tur , &culcus intermiffi rettituantur. fciebat cnim fuam
. «ubcrnationem fore fahicar^ip Ecclefisccuihaftenus illa
ieditio plurintilim nocuerat. Hicfinis propofiEuseflcdebe-
batbellis&vidoriisprincipum. fedquid fiat,res oftciidit,&
deplorantomnes boni. CorHmodeautem Prophera , quod
de fevultintelligi,ad Deum rransfertjvt fuamcaufraincuni
Dei cauflac6iunc1am efle oftcdat.Cii enim hoc vdit diccre,
Vtpopulus circundec me,hoc eft,rurfus confluac & coniun-
gac fe mihj, tanquam capiti % regi ifuo.meque tanquam co*
rona dngac^ qui haftenus mcdeferco partimadhoftcsde-
- fecitj-partim iatebras queliuit : ipfc potiiis ad Deum hoc
transfert inquiens,Gircundabit te:vc oftendat, totam fuam
gubemationem direftam fore adgioriam nomit^teei : vt
doftrina coelefti animi-fubditorum inibuantur,« notitia
Dei conferuetur.Eodemfehfu & hoc fubiicit,qu6d fequitur:
Iri altum regrcdere. Cuiri ei^im velit dicere,in altum,h©€
cft,in dignitatem priorem i^epone me propter Ecclefiam:
/citetransferthocadDeura,"vtplusponderis habeac oratio.
is vero , quandiu exulabat Dauid,fimul quafi deieaus de
fua maiefiatevidebatur. igitutpetit, vtin altum regredia-
tur,& reftituto Dauidc rurfus eleuetur.
9 lehoua iudieat populos, ludica me, leho-
Va , fecundum iuftitiajii meatn » &Tecundam in-
nocen tiam meam [intejtritatem meam] fuper me
^idffltCiHAefipenes me.^
Repetiteandem precationcm , vtDeus reprimat & vlci-
fcaturpetulantiam& malitiam fycophantarum , quo p»-
pulus vniuerfus intelligat fibi iniuriam fieri. Ha»c enim
prascipua eft propofitio in hocPfalmo. Vtitur autein tiunc
alio argumento,quod ducieurab ,officioDei.DQus,iric[uit,
eft iudex, cuiusiudicio necefTe eft fubiici &parere omnes
populos cotius orbis. Is enim & potefiatem habet iudicandi
deomnibus,& eiusiudlcia funt iufta & refta. Dcindc &
cxemplisoftenditjfe exequi h«c iudicia.na duin punit totas
gc'ces , fame,pcfte,belIo,& aliiscalamitadbus,ea funt iu4icia
M V M V I I. C ' ^ ■-■ ^rv" . > -■^--^^
Dei,quibiisdeclaratfeodifrc'fcefcrai hominuni, Hominum
' vcr^ iudicia funt varia& fajpciniqu3:indulg«nf enim vei
amprijvelodiojvelaliisprauis affedibus, inccrdum etiani
errore abducuntur , vt a iu^itia dircedant.Quare mquic,n6 -
mororiudiciahominum , quiforte afycophantis pcrfuafii
nuncmeam cauffimimprobant:ad Dcum luflum , atque a-
deo omnium horainum iudicem.qui corda &rcne$ icrurat.ur,
prouoco:huncfallerencmopotelt. Tuitaque Deus, cuiu*
itidicio fe fiftercneceflehabcnt omncs,iUdica me fecundum
nicam iuftitiam,ideft,defendeme inluccaufTaiufta^in qua
vides mcinique op|>rimi aducrfariorum calumniis: ne finas,
vt,quodinhominumiudiciofa*pcfierifoler, iniqua catiffj
vincat&prxualeat. Loquiturenim hicpropheta<ieiuftitia
caufl^,petcns €3uflamfuam,q'rarcum gloriaDei coniundtia
cft.defendi : non loquicur de iuftiria perfonaf,fcu dc proprii
munditic,de qua alibi dicitur : Non intres in iudicium cum
feruotUQ,&c.Itcm,Safuumme fac propccr mifericotdiam.
Cumenimtocius vicarratioi nobis exigitur,nemo poteft^
freiusfuafmacareautiuflitia , prodire in confpcdum auc
iudicium Dei: fed vnicumeft tuncafylumin mifericordla
Dei.Hicvero Dauid teftimoniumbonae «onfcicntiafin hac
cauffa , in qua inujuis iudicMs premebatur, allcgat: nec facit
hoc exftolidaquadamiaaantia:fed opponit hancconfef-
/loriem fuftiria» iniquis aliorum iu4iciis.id quod necefTe crai!
ficri:ne,fi diutius res diffirauIarctur,aIiorum confcienciac pe-
riclicarentur.
lo Finiatur [<rir^jr]qu«nji malitia impiorum,
&fl:abi}iasiufl:um : quia probas corda & reniss,
Dcusiufte. ;. - . ^ ''■:..■'
CbhaErethicverfuscum pra-cedente. Petic enim vtrurei-
que fieri hoc iudicio,& vt ipfiixs iuftitta atque integricas irt
Iiaccauflanotafiac hominibus,& vc randem fycopharjta*
rura malitia puniatur & coerceacur : & allegac cauflam
curad Deicribun3lprouocarit:quiacum fit<sefcfto^«is>»c,reft5
iudicare de Vtrifque poffic.
Fi»Mf«r] Ideftjfittandemfiniscalumniarum &inniriAru,
facefTant calumnia; & iniuria». Alij aftiue interpretantuc
verbum 10 JjConficiat feu confumat malum impios : & con-
firmaiuftum :ideft,nonfinascumd(uexiri& opprimi ini-
quis iudiciis maleuolorum:& ftabfli euin,hoc eft,muni eum
contraviminiuft3m:vcin fuoftatufirmus nianeat, ncc deii-
clacur de fuafenrencia auc ftatu/raftus multicudine aut mz-
leuolentia Contraria; partis.
Gluiaprohas ¥enesi fd eft,non,vt honlines,iudtfas ex v«irbisi
vel externa fpecie faftorum : fed habes perfpeftos intimos
affeftusjcupiditatesjconfiliajinftituta&machinationes , vt
nullafimulatiotibiimponerepoffit.rcties cofliungitcordi, —
nonquodfintpropriajfcdescogitationum &affeftuurn, fcd
qiiodex vifceribusnullumitafiiabftrufum & recondicum,
quodqueininciraisrecefTibus infiini ventris l3teant:vt R'-
gnificer,nihilefretam fecret}imautabfconditum \n intimis
vifceribus.quodnon ficDeoprobenotum. Auguftinus no-
minerenumintelligifcribicdcleftationesjficutnominecor-
dis cogitationes & confilia.
U ScutiimfupcrDcumJciuiferuat redos cor^
'^'^'•PWW'^
Dlxeratn^cmCeflle iufiOT
in caufti iuft3:hinc prigit feipfum & confirmat animum con-
cepta cerca fiducia.quod Rx. habicurus defenfionem.
ScUtUthmeum fuper I)eum]ld eft,fcio me defendi & procegi
aDeo,3tqueadeo muniri canquani Ccuto contra vim & in-^
fulcushoftium.Repericaucem rationem fupr^ recitatain ab
onicioiudicis, quiacum fitiu{^usiudcx,feruarreAos corde!
contrainiuftxm vini , & irafcitur omnibus fceleribus pu-
gnantibus cuip fua iuftitia. Har fiducia creftus & confir-
matus non mororampliusiudicia hominum , qui pcrfua-
fi afycophantis & calumniatoribusiniquiffiinedenieiudi-
cant. .-
li Deus iudicat'iuftun:i:& Deus irafcituf quo-
tidie.
Confirmateandemfcntcnti4m,dfequaprarcedente verfu
diximus,aniplificatam ib aritithefi. Non cantikm , iriquit, de-
fendiciuftos: fcd etiampunic impiosrirafcicur enim quoti-
dicfceleribus,veIpropter fceIera:hoc eft,punit horaines
fccleratos, & quotidie poeriis fuain iram adaerfus peccata
declarat.Nara hiBC Iradcbet cffein iudicc,noniIlaquaper-
turbetur eiusiudicium,Vt quid verHm fic cernere non pof/it:
fedquajfitexccutrixi^ftitiafredeiudicantis. Ideo Valens
ImperatordicerefoIebatjEumquiab ira facile dimouetut,
& i iuftitia facile dimoueri.& de ipfo Valente fcribitiirjquQid
fuerit /Vfityivins toc ify».
^■:
\
:4
m.
h
.j
•«:•■■*
■■ii^*
■ /%
"'PllfiPW^Hipp
ii*fiyif||inapj|if, >iiii
miw—^rTffir^firi''^
m
;m'
4»
T*
V R /t L E C T. H E N K M O L'L £ K I
T,.A«*nommateo8,quinontamforisfimulantaliquain cil Ouidi j verfus. ' \
^. cophant», cum *iuibus ipfi tunc crac hegotmm : lcd'qui vcra
? fide intuentar Deum , & accedunt adeum fiducia mifcricor-
dijc.Sc ftudium Jiabent tenendae bonae con(cicnti*,mxta
:<» rculam Pauli , Milica bonan» militiam , rctincns fidcm 8c
bonamcpniciemiaai.
u, Sinon conucrfus Fucrit.gladiumfuuraacult:
iroim fiium tetendit [ f«/<v»«//] & firmauit il-
' 14. Ei fibi parauiimltrumcntan^ortis: lagittas
fuas in pericciK*irc* parauit. '^
i'^' Hi verresbifariam expooiuitur. Aliqui enim ad impios
tyrarinos & perfccutores JEicclci?* harc referunt : vefit hy-
potypofis , in Hua , tanquam in viua imagine,crujielKas flc
impii conatus hoftium depingantur itaque Ula verba,Si non
fueritconucrfus, ficexponunt: Siperfeueraueritmfurorc
fuo &ira,quam conccpi; aduerlusmc&aliosbonos.Aln
h«c ex fuperioribus penderc exiftimant : quia enim dixerac
Deum cflTe iuftum iudice,qui & bonos defendat,& fcelcratos
puniat,nucvenuftahypotypofi,quafiotuirshocrubiicit.pin-
oit enim Deum fe parare ad exccutionem fui iudicii, arrepto
polito gladio , & tenfo artu, eoque iatif ad certum fcopum
dlrefto, fagittis infuptr lethalibus & certo ad fcopum colli-
iuantibusimpoficis. Hancfcmcntiam iudicoeffc veriorem
vt relatiuum in I3*in rcferat vocem O 'nSNfeu ^. Ampli-
ficat iwitur propheea fupcriorem fententiam ab hypotypofi,
in qua poenas & exirium minatuir impns hoftibus & pcrfc-
cutoribus Ecclcfi* Deinifi rcfipifcant. Crebrjcfunthuiiif-
modi figura; & pifturat in pfalmis & prophctis, quta faeiliiis ?
penetranc , & vchementius fcriunt animos quam nuda 8c
iimplexoratio. \ ' -
Si non conuerfMfumt} Subintclligunt,Impius.Sed imperlo
naliter hatcdicuntur. Tertia enimfuturif
•s ponitur imperfonaliter. vr, racnfuran
turmcnfura:&apudleremiam,x}.hoccftnomen,auovo- i„fiaiis'&fraudibustandemirretit<.$capi&eucrti. Neque.e-
cabunc,ideft,quovocabitur.Itahic:Sinonconuerfusfue- nimiexiu^iorvllaeftCinquicille)Q.in.uecisarcificcsar£C
rit, &c. Ideft,finullafaAafueritconuerfio,Fw^»,^»^^ perirefua,£tcongruunthacvfitatadrftaHefiodi,
nicht endern oder vvenden , oder vvtrd da^ vvejen ntcht anaers * °
odergeendertvverden.dfCiCeMrzuerint in impio fuo conatu.
Etfirmauit illttm] Hat in hart angelegt,\t ^crtius fcilicec ad
fcopum collimare poffit: non mouetur ille arcus in hanc vel
illaiH partem, vacill«ncibusbracchiis:fed rcAattendic ad
fcdpum. Homines , qui habene rremulas manus ^ aut vacil-
Comparatigiiur cordis confilia& machinationes, quas '
ftruebant hoftcs Dauidi, vel nixibus parturienrium rnulieru,
vel etiam libidinicupientium concipere:vthoc loco veibum
Hebraeum nihil aliud figniHcare mihi videatur , quam nia-
gna nocendicupiditaceardere , ficut mulieres ardenc dcfide-
ric» concipiendi faetum.Qiiemadmodum noftra «rare memi-
nimus magnum quendara virum lcnbere adfuum .^icum,
maiore lie defiderio acdcrb perficicndi feditiofa fua, (ju3e agi-
tabat,confilia,quam pucila procaciifima} libidinis v iri .nppe-
tat concubituta. Arqiiehiicreljpexiflc Apoftolnm arbifror,
cumJnquitjConcupifcenaa poftquam'concepir,parit pccca-
tumjacob.i.
PrAgnansefilabore} U\ eft,pcrpetuQ hocagit & mnlinir, vt
piosaffiigat , iifque moleftiain& periculum alitjuod crccc.
Labor enim feu dolor hoc loco aftiue porius cjuam palfiue
exponidebec,ficut&verfu i^.Nam.fipalfiue inrrlligas.non
de dolore,quem aliis afferrecoaantur, feJ de mf^Ieftia^^quam
ipfi infuiseaiamiiatibusexperiuntur,crit vox7QVinct'li-
genda.
•nnn fignificat geftare vteTum,quafi dicas monticulum:
naminmortemfignific|it, &extcndituratemporeconcc-
ptionis,vrque ad cempus pareus.
Etparietfalfum"] Aliud fciliccc quam cogicaucrat.i J cfl,0-
mnes illi conatus,machinationes,aftuta confih'a,moliiionc<„
etiam cum magna moleftia fufceprje,erunt vana; & irritar , &
fruftrabuntur fpem impiorum: fieut lefa. 2 <i.inquic, Incre^u-
los ventum parcre,cum ipforum praux audacic non refpon-
dcccucntus. '
16 Puteum fodit& cfFodlt cum:&: ccciditin fo-
ucam [<7»rfw]Fccit.
Confirmat priorem rcnccntiam aliafimihtudinCs quao-
lecm,
leut «WTi^c ji^eut 7IC ».'K<»metf euaartf Jmif^O'
lancia bracchia.non poCunc iea firmare atcumjVt in fcopum Quod di£tum cicac Plut. de legendis poetis. Excmpla inau
reftedirigacunnucacenim huc atqueilJuc mera fuppeditant hiftoria; & quocidiana vira.
^ Vafarmrtis^id eft,inftrumentaniotcifcr«. : — ; Eteffodit^No fatis cft impiis maluin pcr infidias Vtcunquc
In perfecutores "] HieronymUs & alij pro gerundio pofi- parare &ftruere:fcdtotiineofuntvceaJemaIumftruant,ex
tum. arbicrancur verbum Cjiip^T^ ad ardcndum fcu com- quocuadere nonpoffincLoni. Idconon tantumexfcindunc
burendum,ac fi dicas, ad efre adurentes ,id eft, ignicar. Alij putcum,fed ctiam eSodimnMachenin vveit v>idtieff;ptug,ne
tameamalunsintcrpretari, Contraperfccutorcs. Significac vlla fit fpes euafionis. <»? *.*^
-r-
cnim p^t magnoardore&animoinfeflo aliqucm infefta
ri, fi conftruacur cum accufatiuo : vel neu tralirer abfque ca-
fu , infcftationcm pati.Indc poftea flc,vt fi confieuacur cum
nominetCJM fignificec inflammare,adurere:quia ignis pcrfc-
quicur&corripic proximaquieque. Ardenrautem&hofte^
Ecclefix Dei horribili odio &ii'a aduerfuiFilium Dei&
mcmbra ipfius. Itaque nonincominod^depcffecucotibus
intelligiexiftimo.
15 Ecce concepit inlquitatcm:5d: praegnans cft
dolorc& parict vanitatem.
Sicutantevcnufta hypocypofi pinxit Deumarmatum ac
infiruftumaddelendoshoftes,&iam quafi in procindufta-
ir Keuerccturlaborciusin caputeiusi&fupra
verticcm ciusiniuriaeius defcendec 4^^^
Qtiod.inteafigurate dixerat,nunc fine figura expljcarquod
vfit.itum eft in pfalmis. •
/»x;«*/V«« ^ytfw/fc/^jNon dicit,afcenderjquanquam vertcx
fupremum ficin hominC:^uia iniuria illata ab improbis, pri-
mum af^dit tn coeltim , ficuc Chriftusmquic ad Saulum,
Qiiil jPl»erfcqycris? dcinde rurfus i Deo ,iufto vindice,
defcenotc, &demitticurin verticemautorum. Repetitioc-
iufdem fcntantiaefignificatcercitudincm vaticinij fcu com-
cainationis.
18 Celebrabolchouam', fecundum iuftitiam
revtpoenaminfligac:itanuncalterahypocypofi,ftulco$ & eius ,& prailam nomini lehouaralriirimi.
irritos koftium conatus deridens pingic,& certum ipfis ini- I" fineaddic graciarum aAionem : quanquam enim adhuc
teriium prxdicit. , vcrfabaturinpericulis,& vidcbachoftes nihil remittere de
Ecce€oncepit] Vcrbum 73n proprie fignificat obnoxiu^u fuo furore & pertinaciaitanicn ccrto ftafuit& crcdic,fe&ha-
fieri alicui,w>ww verhafftfein , obflriAum alicui effedebici^, fienus cleraeneer feruacum cfTe inccr ifta pericula , & dein-
velaerc alicno : velpignore incerpofito. Nam & pignorfc cepsquoqueferuatumacliberatum iri.idcogratiasagicDeo,
daco rcdditur aliquis obnoxius. Vnde Cic in Phil. Vitam ^ qu® haftenus i morte fit fcruacus, & deinccps quoque gra-
& fortunas obnoxias iniuria: , vocatpignora iniurijB. Ec tuBtfeforepromittic.
Plauc. in Epid. Nihil obnoxias vocac, quaenon m^erue- 5ec«W»w/«/?i>//»»»«i«]Ideft,proiiiftitiaeius,velproprcr
rancfiue conamifevane aliquid , vnde co^Iigari dcberenc. iuftitiam^ius, quodfciUcct me feruat, tuetur , defendic
Transfcrtur autem in fecunda coniugatione , vel ad paftu- & protegic inter tanta pericula , & quod tandem poenas
riencium mJin^, quibus foecus in vtero concepcus cditur in dignas fumec ab hoftibus. £a enim eft vera iuftitia,qua;
Jucem:veIadconcupirccndiIil»idinem. Dicuntur autcmli- &bonostuetur, ^ fcelerates punit: qua de rc diftumeft
berictiamapudLacinospignora.Quioc.l^b.6.cap.2.£tnotus Pfalraof.
PSAL-
45>
^ ■■ . .iV^'^v^^'''*l^^ .:• PS At'MI V Ih ^ '
^fm%^--mm
■ :>IW ^r
'«,/;;''*
.r;.4.V.,,:U,'
'i^%:
V:*r'
..^«S-^i*''";'- ■■•;
/■ , . ;
■','.'."'V '■■;■■
• :■
' »'
*'
■'• *;..<^\i
■V ■
■', i'''l ■■■!., '■'
/
/
t . f
■'■■ -^m'
\ I. Exoidium,apud Deuiii captans 1 .Beneuolcntiam a petfona^pci,& fua/e feruuini 5c Deum D6*
• minum fuuiDagnofccns. 2. Docilitatem,pecensbonilargitioneni,& niali d^pulfionem ,2..v. iiAtrcntjo-
»^eni, inimicosdicensinftarleonumpotentes effe in rapicndo , v5c crudelcs in difcerpienfio i aniico» au-
^mpaucoscfIc,velccrteimpDtentcs,5.v. ^ / ' '; '^lifs .^: . V
^ ' Dcfcripdo lucla- f\)iritualis , refpcdu Dci & homiBum. i. Ex fide& fpe Deum inu©cat contri
II.
Scniei^ialioruuicalumnias. Deindepoenam fibi ipfi"ltatuit,tumingenere j fifccit quod ipfiobiicie-
batur , aut confenfit inteino motu , v.4. turn in fpecio,pctens anima; sCorporis»fortunaruiM & rcgiae di-
gnitatis cucrfionem,fi crgaSaulcmfuitiniufliTS,^.^: 6.verf.i. Dci auxiliii praeterea implorataduerhis im-
pios bcilatores 6z parricidas. Petit regnum fibi confcruari , rcfpedtu perfonarum Sc rei ipfius. Perfo-
na2fontimpJiiIli&: Dciferuus. lles autoritasregia, Dauidi non artibientiaDco perSamuelcm com-
miffa, V.7. Cau/aaj fubiungit,ajdifiGationemEcclefiaf,&Deigloriam.8. verf.Quoniaip vero lioftes priB-
texcbantiiiordinatamDauidis ordinationem, petit, vt Deusiuflus iudex,ferui fuiinnocentiam tuea-
tur.vcrf.9. Canfa petitiGnis, ludiciscftimpios coereere, pios tueri. Ad iudiciu.m recjulritur pruden-
tia incogn( Jccn(.lo,& iulHtixaflerendx fludium. Hfc omnia in Deo func, quippequi cordium &:
renum atfcitus fcrutetur , & fit iuflitia ipfa.io.v. i. ^efpe(5i:u hom inum diuinam uunum expofcit , oua
homincsin fc confiJente* pocenicriafc tuetut & vindicat. v. ii.qua impios )Coercet. hoc refpc<5fcuDci
iuftiiiam ik mifcricord/am proponic in genere, v.io. fpeciatim vero v. 12.15,14.1;. 16.17. Mifericordiam
inprimis , quod minis illos ad poenitentiam reuocare mauultjqn?.m fubico perdcrp > pocnjque formi-
dincillos ceirct,tum prsefcntis, tum futurar, cjuando irani fuam v^lut arcum potenter intenditj&: fapica-
tcr dirigit,ncc non fupplicia iras miniftra p9rat,vcluti tela,qu6corporatransfodiat,& animas fagittis ar-
deniibus conficiat.Deinde iuftitiam,impcenitentcs duplicitcr punicntcmtquorum inicjuitaspiis nunJmd
noxia,impiis ipfis(pe(fimis confultoribus) allatura fic exiiium.
II I. Conclufio, V.18. cjuid fcruus Dci (Ecclcfiae typus) fatturus fic demonftrans. Celebrabitur , inquiti
ameiuftus , vcrax , & mifcric^rs Dcus , quodimprobospuniens , in fe fperantem protcgens &c](o-
mnibus pcriculis iuxta promiffiones fuas eruensjnomen cxcclfum fibi fecerit,
Ob SERV AT I ON E S LO
J.2. Contumeliojis cduniisfi qumdo fideles impetuntHr,eifqj ni-
hilprAfidij in legitima magifiratus cognitionefuperefl, pojfHt quide
cord Beo (j homitiibus defenfionem opponere:fed itavtvniDeo,
feuerijfmo calumniantium vltori.innocemiam fuam, citra turbi ..
dosvilos af['eeim,commcndent,
In grauijjimis ctiam calumniis,quibus (^ fama ^ vit.i ipfa peti-
tur,I>auidis ^aliorum fan£iorum exiofia aniitii moderatio nobii
efiretinenda. • '• V
Hac vcra efi fidei noftrd probatio, quum rehus aduerfis.,a0Bi,in
Deo tamen i^erarenon dcfinimm: contra nofirisprecibus claujh efi
iantM.niJieam clauisfiduciA aperiati
Deino?nirK,velutaggereoppoJito,tentat(onumfluclusrepellUtpij,
nefdcmfu^m cirua?it.
3 Impij dummoreleonum in DeiJpruosfiuismt,nofirumeBar-
dentimopem petcre k Deo,qui haud dubie propenfior erit adauxiU'
umfsrmdum ; ficuti hoc munusfibi vendicat,miferas oues e lupo-
rumfaucibui eripere.
EcclefiAperictdaplura ^ maiora funt quam vt oratione copre-
hendipoJftnt:fedet, vt Daniel,inter leones:fempervndique leo ille
rugiens ^ lupirapacespiis infidiantur,Deiautem inuocatio efltUr
tum nobis refugium. . i' '
^.s.6. €juoiiesadDeum confugimus.danda inprimis efl opera ;
vt de caufi nofirg. iuflitia probe nobis fimm ccnjcij : magna enim
afficitur iniuriafi eum accerfere velimus maU caufe.pWtonum.
Contraperuerjbs rUmores.vnico Dei iudicio contetos ejfe oportet.
N6 admodii pnclara virtu^s eIi,bonos^,placidos amore profequi,
Tiifi in malis q uoqjpatieterferendis moderatio Cf dquitas ^ccedat.
Vbiqui^iam no mudo acceptas iniurias non retaliat,fed malum
beneficentia vincere conatur,verumJpecimen diuin& virtutis exhi-
bet:atqm hocmodo vnumfe exfiliis Dei effe demonfirat: quianon
nifia ipiritu adoptionis talis manfuetudo procedit.
^luiafApe fit vt qui nos infefiant prouocatifuerint a nbbis , vel
quidoffenfiardemus fiudio vindiiix,indigni jUmm quibm Deus
fitccurrat:imo tanuam nofha intemperies precibu4 nofiris claudit.
■ Sinceriter inimici etiamfunt diligendi,^ inpretiomtmera Dei
h»henda,quibui qmim ne deploimtiflimiquidefn omnino defiitua^
tur,nuUi erunt quibus non dileciio i^ reuerentia debeatur.
7 Dum ardent impij , CJ" adnos perdendosfurorlsfiiiflammas
proiiciknt,roganduie]iDem vt ipfe quoque incalefcat,hoc ^ft.re i->
pfftoflendat Kcmninusfibi ejfezeli ^potenttA adnosferuandos.
Dormire vidctur Dcus quando auxilium fur.:m differt: ideopiis
precilm cfi excitandti^.vt miferos Cf cmni ope defiitutos tueatur.
lUcnclisinprecibmtentdaefireguU.vt vota jiofiraformemus
adDei volHMatiW,i.ioan.s.i4--Nec aliter expde concipitur oratio,
nifi dum in primisreipicimus quidDem prAcipiat , netemere vel
fortuitoproj Imnt animi noflri adappeiendumplus quam licet.
Fideltbm cauendum efi ne vocationisfud metas excedant,fi Dei
CORVM DOCTRIKAE.
pr&fidium fibi adejfe cupiunt,
8 <S}uando Dem pium aliqUem liberat,r^dn priuatim modh hei
neficium hoc confert in vnkmperfonam , fed commune multispo^
pulis documentumpr&bet iuflifui iudicij , vt oculos conuertant ad
fublime ^ conipicuum eim tribunal,
Confentaneum efi vt Detu mundum in metu ^ rettermtia iu-
dicif fui eontimat.
p Gluoties deferti opprejfiq^ videmttr , hoc nobis in mejnoriam
redire debet.qttia Deiejtmiidumgubernare, nequaquafnpojfefieri
vt munerefuofe abdicet.Et inde coUigere licebit,tutand^ nojh* in->
-nocerttiA iUifcre curam.Ahfurdum enimejfet, eumqui multUpOm-
ftilts prAeft,homine7>i vnumi^ alterum negligere.
GluiaperfonfU Demnon accipit , non nifi ^x caufn. bonit/fte Ipe-
randum efl vtflet eipnrte noflra, nobifq^faueat,
fij di:mfe hoflihm Jitis comparant , nonfiuflrafe iufios effe affe-
runt. Vbi autemprofc quifquefaniiortpm in Dei itidiciumprodit,
longtdiuerfa cji ratio:qui» tunc vnicum iUis afylumfuperefi in mi-
fericordia Dei. Vids P/iil.i.-f-s.i.z.
Mandatum Dei,i.Tim,2.is,tp.fidei retinendA defideritim, ver*
inuocationisfraxisjSpes auxilij ^ proteHionis diuinA,tranq$tiUitas
cordis,mitigatJo*(^- libeirAtio in calamitatibus,Junt caujfk quA rws
fid titmdam^iot^entiA ihtegritatem hort^nturi- — — -^- — — - -
10 Dem iufios initifie opprejfos refiituit ^fultit , vt confiet eot
diuinittis infiioftatu manere,
CalfimniaruM nebuU aduerfmpioslparfi cogunt eos.fApim cor
^ renes fuos D^o in examen ojferre.
Licet impij »iiquoties mundi plaufkm ferani , id nuUius efimo-
inentitquiamox adDei tribunalventtirifimt , vbi non de titulif.
vel externo illmdore operum,fedde cordii integritate erit cognitid;
II Precibm meditationes, exemplo Dauidis yfimt admijcendd,
quibus adfiduciam animemur. GjiHantumtiii enim alacriter »4
Deum alpiremm, ftatim labafcit vel ad languorem inclinat ardor
nofter,nifi vires nouas coUigat. ' (
Giuifententi^ifibi ex communi pietatis doihinaffggeruht,fid^
fuamfouent atqtte etiam excitant. ',
iz HacIpefidelesfefufientant,qttbdDem,rebminfnundoco-
fufis , difcernit tamen inter iuftos ^ impios:itaque a perucrfis ho-
fninum iudiciis adeum prouocant quifaUi nunqttampoteSI.
Etfi non Hatim iudiciafmDem exequitur,quia nuUm diesprA-
terit,quo noh certts documentis prohet.quA permixtafuntin mttn-
dd.aje difcerni:fixii hoc manet,nunqtiam eit ab officiofitp cejfare.
iS.iJl: Malum confilium confidtori tandem fit peffimum:(^ dH
lento gradu ad vindiBamfuorum diuina procedit ira , t/*rdtfateni
iUamfupplicif grauitate compenjat.
Imptjfuis artibmpereunt , ^ Dti manm armant patniifatali-
htii,quihm tandem obruAntur.
Deiitfdiciaimpitsfuntineuitfthilia, ^ quantb magis injan^os
fittiimtte^ nMjfs (tcmtur ira Dei,qttMm nuUo paBo effhgtent.
is. i6. n. ^lffotiei videmtes impios'de nobis perdendis conjilia
i^ ebqHere,noVts inmentemveniat ipJosfibin^rttiri.CAterhmpatien-
_j terferamtM,fivfqH2adpartumrtonappareatfruflratio.
l$on tantitmfisccejfucarertt impiorum machinationes.fed mira-
' biU prouidentia Dei vertuntur in ^ontrarium firtem.
DolofihoTmrtesmfidmfiusacfraudibti4.capiunturt decetquem-
eis arttfices, artefita perire. Neqttehocfortuitumefl ifid malum
qttodffm^xiisituettdunt, J}ettsarcifftamanusfuA direiiione in eo-
- ■ "'''^h:\ "> A-R,Ti.C V LI
. I, J^iorum pnnciputn > calumniis iniufloqucbello inipe-
,' V titorum.refiigium.
'"'.'%. Inuocationis diuinz multiplex vfus &efl[icacia.^
|. CauraeiulUtia variis lapfibus perfonx refipifcbntis non
^. tollitur.
4. Vtrde patientiat.Sc charieatis charafteres.
5;. Preeum Dee accepcarum reguU , nempe fide ^pro-
' .jtiuffionependens, oNia; nos intra vocationis noftra;
KH. MOLLERP*^
ritmcapita retorqttet. ■ ( &,,;
Siqmndonos carnis Ubido ad Udendos proximos .vel ad pra- ' >
ttumaUquodfacinusinftigM,fuccurrath&cDeivltio,e[uifoue(tm ^
aliisparant,ineamdeiici. ''"
18 In huncfinsmfuos I>eus liberat^, vtfacrificiataudts ei vir %
giffimrependant. ' ''
luflitiamfuam DeusinttUahfconiUtam non tenet,Jed eampro- .
fert in vfum nojhum.dum nos contra omnem iniuflam vim defen-
dit,(^ ab opprejfione liberai. '
P R A E C IP VI,
limitescontinear.
6. DeDeiiuftitia&iudiciisineuitabilibus. '
y. Bonae confcientiar fiducia &glofi3tio:maIa: autem con-
fufio horrenda.
8. Vani & noxf j ipR$ impiis conatus,quibus pios perderc
cogitant. .•,:■■,.'■•■):. .. ^ .■ .;
9. Liberacionumnoftrarum finis, ceIebrationominis&
gloria:Dei.
»«M*»
ARGVMENTVM PSALMI VHL (
VtJ C Vfalmum nonntilli interfretes ad creationm horninu accornmodant. Cumenim dignita-
tis (^ glori£)fuafHnt homines dtmnitas ornati , rnemio htcfrat , exi/hmant eam recie tnhtu crea-
tioniitn ^ud homotad imaginem Dei conditm-iConflitntn^ ej} domtmufnper cmnes creatnras: hdnc-
^ue Dei, honitatemi^ua vfHsfit ergagentu htmanum in creatione-iComendart ^ celebran hocifnif^
moaffirmant. Sed, ^uia Chrifius Matth, it. ipfe defuo regno huncpfalmitm interpretatttr, ^ atttor epijhU ad
Hebrdbost c,i* pene integrum pfalmum citans,ea verbay (^]u<t altj adcrcationem accom?uodunt, defittura okria,
' fua tn altera vitaEccleJid ornabituryintelligenda ejfe ofiendif.horum autoritatemfe^ut nos in interpretartone,
optimum (^ ttitifiimttm effe nemo efi cjui non intelligat. Continet igttur htc pfa/mttsgratiarHm aStionem pro illo
m^enfo benepcto Deii^uofe generi humano pateJactt,i^voce Euangelij fibi Ecclefiiim colligit , a ejna m omni
Aternitate agnofcatur (2r ceiebretur: (fr efuod hanc Ecclefiam tuetur c^ defendtt aduerfns rnultiplices infidtas c^
ft^rores diabolorum.Et (jfuanejfuam Ecclefiafubiefia manet cruct (jr caUmttatibtts in hac vitayejl^ue vartis pec-
(tafis obnoxia»famen tandem cjuantumuis opprejfam ltberat,c^ ornat aterna gloria:in ejna nuUas ar/ipfiits expe-
rietur iniuriasyvel adiabolisyVel ab vUis aliis creaturis. Hanc magnitudinem benefci^ diuini exaggerans , (j*
amplificanSiVtitur coUatione: confert enimjiellof coeli cum homine.Ea enimiquani^uamfuntpulcherrimd crea-
tHrai(^infuo ordine ac fiationefemperpermanferunt : tamen nonfunt adepta tllam glortarn ^tta hominibtis k
Deo tribmtur:cum quidem hurnana natura c^ imbecillafit^^ variii peccatis obnoxia.
D truimphandum fuperGittith canticumDa-
uid is.
DE riTf^LO PSALMJ.
In titulis pfalmorum magnaeft obfcuritas:propterea quod
pleriquead muficapii pcrtiiicnt : cuius reiratio nobisaunc
non eft nota Sed quia ad rem ipfam parum factunt , pofTunc
ifta fine periculo ignoriri. Sfic autem d^ voce /l^nj varia» in-
terpretum fentcntias, Qmdam enim cenfent nomen efTe in-
flrumenti rauflci> quod in Gath oppido Pal^ftinx iuuenciim
fic. Quare&ChaldajusinterpresexpofuiCjcicharamcxGath
adue£);am.Sunt enam qui inltrumencum hoc muficum fi^di-
ci exiftimanc a fonna, qux corcular prx fe ferar. Nam TM fi-
gnificac torcular. Alij iudicant efTe certum melodia; genus,
vel cerce iniciura carminis cuiufdam noci,& vulgo decancaci,
adcuiusmeIodiampfalmusficdecantandus,vtmlacinorum
Ecdefiis func coni , -& in Germanicis cantilenis certa» melo-
diarum fpecies.Ali; exiftimanc n^nX efTe appellariuum,&fi-
gnificare torcular,atquelioc titulo infcribi huncp(almumj&
«I.& 84. quod ad tempus torcularium, hoceft, vindcraia?, in
quodinciditferefeftum cabernacuIorun/,caneretur : ficuta-
pud Gra>cos^fi««(8«^ 8^x^uMuov,carmen,quod eo tempore de-
can«a|ftur,appellaucrunt.fed,vtin redubia& incerta,non
interpopo meum iudicium.
1 Ie%oua Deus noftcr > quam magnificum [ am-
pluml eft nbmen tuum in vniucifaxerra: quse ponit
gloriam tuam fupra coclos.
Orditurpfalroumabexclamatione, inquamerumpit ex
admiratione magnicudmis beneficiorum diuinorum qua? ge-
^erihumanoex^ibencur. Nam confiderans illam inxftima--
bilem bonitatem Dc(,qu6d ex genere humano ,mifero & x-
. rumnofo, fibi Ecclefiani coUjgit , quam ornet xterna gloria,
videt (e magnicudinem iftarum rerum verbis cxplieare non
pofIe,omniique ilU captum bumanum flipcrare: ideo excla-
"ni3tis>ait,Domine,quim magnificura eft nomen tuii.-hoc eft,
qupd te immenfabonicate prodicns cx arcana fede tua,pate-
facis|jenerihumano,& voluntateiii cuam iii verbo ofl£dis,ea
re^ t^mtx eft,vt non folum fenfbs noftri,veluc actoniti.ad tan-
ta rcm obftupcfcac,ade($que fine angufti,vt nec verba inueni-
antjquibus hac immenfa bsnicate tua pro dignicate celebrec:
fed&terra totaanguftioreftqua vthariirerummagnitudf-
ne capiat : quin porius prse magnitudine & aniplitudme fua,
quaf?refiliensirerra,aqu3omninonon cipicur, adcoelosi-,.
pfos fc extedir,c6tquec6plec.Ica hac exclamatione,& fuani
acqueomniiifidcliumimbecillicaccin perpendenda Deibo-
nitate fatetuc : & fimul Dci «f«*«w3p«3i'*» niagis deprxdicat &
c6mendat,quafi logam oracione inftituerct. Cuenim verbis
affcqui tantas rcs non pofnc,fatecur ta inulca de hac re fibi in
mente yenire, vc fenfus omnes ad illas cooicacioncs obruan-
tur, imo vcro nec tcrra ipfam ampla lacis cffe , vc caperc Cfn^
tas rcs poffic. Nomen Dei eft id cjud fe agnofccndum prdebet
&patefacitgenerihuman0.id autcmeft, vcrbuiii.&huicad-
iunfta opera.cx quibus qualis fit cognofcitur Deus.
njn 1DN ] Enallage modorum , tcmporum , perfon.irum,
numcrorura,crebraeft inHebr«a lingu,i..<^aBdare, i«icur
accipitiir pro qua: dat feu cxtollic ad coelos vique:qu3fi°dice- ~
rct, Nonj^dethajcgloria tua in cerra , fed cxcollitur vfque
adcaloal|PscnimquaHquamceIcbramuste, canienvixmi-
nimam pihcm tuarum lauilum afTequinuir.idco quafl in coe-
lum rcfultans tua gloria ab angelis ouoque cclebratur.
5 ^x arc infantium & ladentiuui fundaft'i ro-
bur propter aduerfarios tuos : ad faciendum ceffare
iid efiiaAcompefcendttm] inimicum>& vindiil^cu-
i^idum [fet4/iiiipfitt*vitorem.'\ -
Exclamationi fubiiciinarrationem facis mirabilem , & ra-
tionihuraanafprorfusabfurdam&ridiculam. Dixcrat, no-
men diuinum cfTe magnificijm in vniuerfa tcrra , & Boto cce-
^o:hoc cftjcx patefaAionenominisdiuini , paffim ac»nofci&
celebrari ipfius magnificentiam & bonitatcm immenfam,
quod illa Maicftas ita fe denaittit,vthomi»ibus fe pacefaciat,
& fuabona communicet. Ea enim re nihil maius cogicari
aut concipi animo i nobis poicft.Nunc hoc ipfum explicatu-
rus, ordicur i narrationo , quar a iudicio noftrx rationis pror-
fus aliena eft. Eo ipfo quod fe patefacitgcnerihijmano, fun-
dat robur : hoc eift, conftituic regnum firmum , robuftum,&
durabile , quod nulla vi humana aur diabolica euerti auc ex-
pugnaripoteflr hoccft, colligicfibiEGcIcfiamduraturam
in omni afternitatc,cui ipferanquam rcx prajefl, quam reoii,
gubernat&defenditaduerfus iniurias lioftium. Hocvercl
ijondum ita vidctur abfurdum : fed modus conftituendi
huius
55 "^ ^V/!x 'j>^v , IN PS ALM VM VIll ■ ' .f^R^' 'r-^^-v''^^^^^^^^^^
huius r^gni.fi ratlonem cottfaTas, eftmirabilis. Rcgnain diumaduerfusDeum»&hbmin«. Et quiaipfiusorgana/i-
hoemtindo parantur &conferuantur armis,potentia,viribu.s, milircr afFefta funt,etiam dicuncur C=J'anN. vocabulum $
prudcntia & fhpientia in rebus jerendis, &c. horum nihil gitur 3MN liic colJcftiue vfurpatur. ' ' >•
confpiciturinChriftiregno.im6quicquidcftarmorum,po- III. C=3pJnoHocvocabulumnon cantum hoftile ©^ . ,
tentia? aut vinum in hocmUndp, idtotumconucrtiiurad «liu»" uotac,ledardentesflamma5,perpetuum&inquietuirt '
hocregnum expugnandum & eucrtendum. (Vubus igitur animi«ftum,ftudia&conatusperpetuosindfabolo.quefen-
,f dtur mediis ad conftitucndum hocrcgnum?nu]ia , inquit, tefubindenouas vias &mGdos,quibusfevkifcarur Dcoque
#Vmfi ore, &quideminftntium&laacntium': hoceftdo- & ipfiusorganisinfultet&ilJudac. qu6d emma tahi vilic-
arina fparfa ptr rales homines , qui heque viribus pollent, lercitu vincitur , eam ignominiam con^tur perpecuo vlci- ' •
neque rapiencia vlla videncur effe prarditi : fedcjulinfanci- fci:ide6quenihil nonteiitat,quoDeo&ruisa;oreVaciat. Ci-
bus & iaftencibus /imiles funt.Voce enim laftentium adiicie , gnificatur & crudelitas iii hofte , &faftus ver^o vlcifcendi
infantibus.ad intendendam extenuationem, & vt Ecclefia: i- Nam hi affedius perpetuo comitantur cum qui vindift» cu-
maginemeuidentiusobocuIosponar.TaleigitUrefthocrc- piduscft. ,
gnum,prorrus diuerfum a regnis mundanis. Hic veri multi- 4 Cum video CcpIos tiios opus digitorum tuo-
plcxdr-ttrmacontmetur. in,-.,. !.,.,„ on.11 . r n.- r i- -•
\. QupdEcclcffainhacvitacol!igatur,nonarmis,;ec ^""'^/""^n^ & ftcllasqU^firmafti [^ir*:] .-
regaturlapientiapoUtica:fedtantumvoce,qu2fonatinmi- ,5 ^«d eit homo,quodmeaioreseius?autfilius
hifterio.&«](u6dhocrcgnumtantumconfiftatinverbo. no»ninis,quod vifitascum.<'
II. Qilpd vox miniftcrij non iit fonus temere in aerem AmplificatbonitatemDci, cblligetJtiEccleiiainex mi-
fparfus, qui moxficeuane/icat, vtnihilefficfat, fed quod ^eramaftagenerishumani.&feruantisacornanriseampcri
Dcus per hanc vocem fir efficax,& conuertat hominum cor- J»etuis bonis.a collatione:Si arpicias,inquit,c(rju & pulcher-
. da ad fe.^ftque reftimonium hoc manifeftum concra Suenck- rima illa corpera caeleftia,videbis lucidis illh corporibus, ni-
feldianos,quirciiciunrvocemextcrnam. bil eirepulchriusautadmirabilius: in quibus perpctuaDci
III. Ofrendit,qualeseirc debeant hi, quiregnumhoc ^*P'entia&maieftasre|ucct:cu, quodlunrenperpetuofpar-
conftituunc&a»dificant. Primo, fincinftruAiore, voce& 8""c. tum veroquod motuumlegesfibiprsBiTcriptaSi perpe-
doftrina : hoceft , nihil aliud fonent quam dodrinam d ^"'-^&eonftantcrferuantj&fuum minifteriumfidelicerob-
Deo traditam & paccf-Kaam. deinde , infancibus & laften- ^^"^ & exequuntur.econtra vero & i^oniinem confideres,ni-
tibusfincfimiles : hoc eft , perpetuohauriantlaccoeleftis ^iilefteomiferiusautfragilius;
doftrinar, quo&ipficoiifirmenrur.&aliosconfitmare pof- Primum enim cohtaminatus & polliitus eftvariisvitiii
/int.terti6, nonrefpiciantadhumanaconfiliaautmundana &ptccatis,quibusDeumofFendit,&ordinenv^ Debitiftitu-
prajfidia:fed ficuc infantes & laftentcs ab vberibus matris,ita '"J" turbat & violar: deindc variis ajrumnis, miferiis & cala-
ipfia folp Deo pendcanr.Kam humana fipientia auc poten- mitatibus in htc vita conficitur : tandem & morieft obno-
tia adeonon prodeft Ecclcfiac , vceciam plurimiim officiac, xius:vt nullacrearura magis fit m ifera &afilida. Chodioi-
. atqueadeohoftilitereamoppugner. tur hanc miferam malfam generis hum.irii itiagis curat
III t. Sciant fe perpetuo efle infantes &balbutienteK, «lu^niiHa pulcherrimacorpQraca?lcftia,quibushicmundus
& nunquam fe exhaurire doftrinam,fed tanquam balburien- ^fp^ftu nihil habet pulchrius, aut prxftabilius : quodque in
tes primas voces fonare. vnumhominem rancum opera; & ftudij impendit, vt euni ab
V. Non oftcndaotur infirmitate fua, vt coeptum opus exitiorccrahat, & fupraaliascreaturasor^iet : annonfum-
deferanc:fedfciartcDeuminfirmamundielegiflre, vcperea mmri hoc cft bonitiicisdiuinar&<f(^«M3)j»7Rt« argumencum? ' -
resquam maximasefficiat. a»»fatiscelebrari vnquam magnicudo horiimbencficioruni . '
Harcprimolocoobferuandafunt inverbis: Exoreinfan- poreft?
tium & la&entium.Sequitur regni dcfcripcio. Ta lis eft collatio in his verfibu.s,in qiia quafi duo extrema
Fundafti robur] uy m fcripcura fignificat regnum firmum, ^"cer fe confert: nobiliflimas coeleftes creaturas,& calamito-
municum, durabile, fMwxtnrliiuit^ ficut pfalmb 11©. Sccptrum f"*" & fordid» atque abieda» conditionis animal , quodhd»
roboris tui.Hoc ver6 illud eft quod admiratione & perpetua "^^ dicitur,vt ica bonicas Dei fiat confpcftior.
celebrationedignum iudicat , quod mi/era voce miniftro- I" quarco verfu ellipcica eft oracio : fubintelligcnda enim"
— rum , qu:e non multiim diftac a vagitu & balbutie infan- funt hxc verba : moxfubitanimumhfccogitatioiaut/iniile
tium , tantasres efficit , vt i-egnum firmum & perpetuum ali<iuid. Alijquarturaverfumaquintodiuellunt.&deefte- ■
conftituac, quodnullavieuertipo/fit, prarfertimciimhoftfes «^uhuius rcgniinterpretaiitur.Rcgnumhoc in tcrrisconfti-
habeatcrudeliffimosjiquibusvndiquemagnis vinbusop- tuitur a Deo, vtpoftcavideamuscoelosarternosinquibus
pugnatur , vtiam dicetur.EftigiiurJiocioco dulcisconfo- fruawiurconfuetudine2tcrDaDei,Iibcri^ peccatis, amorre,
• latiopropofita, neceflTariacumdocentibuSjtumdifcentibus ^ tyrannidediaboli, Sedpriorfcntentiavidecurc^/Tefimpli- '^ff
in Ecclefia:ne fraftifua imbccillitate, cum videant fe infan- cior.riianus & digiti & circcra membra,eo!-poris humani tri- ' ,
tibuseflefiniilcs, velhoftiumpotentiaauctyrannidcderc- humnur Deo m.fAS<)Ximt feu »iSfct»cvti^f. manus&digitifi- ^
rantminifterium, &abiiciantprofeffionemdodrin«. Rc- gnificantefficacitatcmquaDeusomniajierficit: Aam &nos
gnumenimhocitaeft fundatum, acfirmisfundamentisfu- illa qujeniaximenobisvfuiraaximequeclftrafiiibt , niani- %
perftrudu, vf nullis vn^uam viribuseuertiqueat.neqjeft V- bus abloluimus. Ciim autem vellet oftendere Prophcia, /
-Jiius«tacisautfeculijfeddurabitperpesu6. quamexpedita promptaquefitcfficacitaxDei, quamque ar-
Scquitur defcriptiohoftium,quos pluribusverbisdefcrl- tificiofa eiusfintoperai coelosnon manuum,feddigicorum .
bicivtmagnitudiriem odij , & infinitam ipforyli rabiem eiusoperadixitcfle.
pleniiis demonftret : atque ita pocentiam & bonitacem Dei Firmaftijld cf^iCovim cuique locurii attribuifti, & ccrtas lc-
inagisilluftretjqui tantishoftium viribus , tant:E fapientiaj gesmotuum prjEfcripfiftijquasnOntranfgrediuntur.
& pocentix.tamimbecilliaarmaopponens, tamen vincat& Vijitas «iftw]SciIicetoppre/Ium3;rumnis,caIamiratibus&
fuperior euadat. Primum inituitin generc,Deum voce mi- peccatis vtmedicam maimm aifliras, Vjfitare, hoc loco eft,
iwftrorum in <Qnftituendo hoc reono vti propter aducrfarios alicuiusratloncm habcre, curamcliligentcmagcre, onjnis
fuos:hoceft,idcovtiJhftrumentofeuorganotaviIi&abicdo, gencrisbencuolentia»officiapra:ftare:ficucMatth. ij.Infir-
in t;'.nta re perficieda, vt aduerfarioru potentiam & vires m.-i- nius fui y & vificaftis me: id eft , prarftitiftis mihi varia officia;
gis confundat. Nihil videtur magis abfurdum ritioni,quam Itcm.T^on cognouifti tcmpus vifitationis tua». non enim fi-
diaboli & cotius mundi viros fola vocedocentiu deftrui &e- pnificattantum id quod nos Latin^ lingua dicimiis, inuife-
uerti,& tamen quia id ficmaior eft ignominia hoftis deuidi. rceftquc duplex Dei vifita tio, alteta gratije, alcera ira». gra^ /
Aduerraribsautemnominat , primumipfosdiaboIos,qui ti« vifitatioeft.-curiiidat verbumgratia:,&bonisomnib«sno$
odio inexplebili fjBuiunt in Deum, & ipfiusEccIefiam. Hic accumulat.
vero nominanturC3nmycoarftatores,anguftatores ,qui t- r -^r 'n- vr j r
ceu carcere<onclu/um & in fuam poteftatem redaaum ge- ^ 5 Ei [-^«^^^^«/fwlleciltl eum pauliiper dcfacerc
nus humanum , propterpeccatum,omni.<;generistormen- a Dco:fed [//2»z^«] gloria & honore ccronafti.
tisexcruciant, premunt,affligunt. deihdeintelligitreliqui Primiim amplificat rhirerias gcneris hunaani. dehideop-
ipforum organa: qu6da/fidueimpelluntura diabolo, vtin ponitlibcrationem.Homines, etfi/untvariis.«rumnis&ca-
vcra mcmbra Ecclcfi» fa»uianC igni , ferro , c^rceribus , & Iamiratibusobnoxi/,vtreftedixeritSolonapudHerodotum,'
omni genere tormentorum : & quidCm illi funtprajcipui jrttf «fSpwrot f*|u^o^\- tamennullummaius malum eftqu.^in
Jioftes , quinonfuntinfantibusfimir9s:fcd tumcntpcrfua- quod hoc loco defcribit pfalmus, Qj^odvitfelicethomojop-
iionC propria: fapientiaj &iuftitiaf. Deiride ,nddit in defcri- prefl^us peccato.carec Deo , nec feu,tic confolationem in corT
pcione: dc.qua fe fuftentcraduerfus tcrroresmortis&Ihferoruni,
Vt compefccK immicum'] T)ic\t\it diabolus 3nN proptet qu<5dqueneccflrecfteumopp^imihis doloribus , & irijBter-
fumn^d alienatione voluncatis a Deo, & propter immane o- hum petirc, nifiDeuscum rurfus inde cxtr.ihat , ficuc fe(|ui:.
^ »7
'£
' ' 5l^jt ^ ' P f iE L E C T. ri E l^ R. MkO L L E r¥ ^js' - f .^^
, > «lir. C4mig|curdciBifcriisg^ncrishu^^^ rart.anuumtuaru : omniaporuiftifubpedibus eius!
it ^ - jec,omiiIisaliiscaUmjtacibu$«ju«nihuruntcullataeadhoc o Omoc J:/kr^.,«c«,„l.— ;- u il-
^'ir r 1- Lj «» v-^DCS *c Doucs omncs:etiam beltias apri- '
V »nalum,hoevnicumrec«nfct, quorcliquacomprehendere \r i ^ "'"vo.vn«ui uciud» dgn.
'.' voluic. Eftquch«cfimpliciffimafencencia:ciuanquamh«- ^ / . ^°^""^* cali .&pilces mari$:tranleuntetn
minem coniecifti fub peecaca , qua; eum abs ce auulferunt, yd eJri^ttie^uidtrAnJitYeiiiitismzns.
icavcdeftitueupatuagracia, tua ope & auxilio , neceflefue< Expoh'cioeftpriori$fetuentif.EtpriniumdeChrifto,tan« "
ricperirefundlius : camen eanta eft cua bonicas , vcnonde- quamdecapice,intclIigacur:hicdeuiAamorce,&deftruAo
ferueris Qum,nec paciaris extingui in his doloribus : fed por- peccaco, & eucrfa potencia duboli, conflicucus eft rex & do^
u rigisei rnanum>extrahiscuni, reddiseivicam8cla;citiam.fic niinusfupraomnia^cxalcatusin fuoregnofupraomnescrea^^
vpofthancvitamornabiseumxcernagloria. Hinc^rerb fum- turas. eiusverodignitatisqua-acceditcapici, omnes quica-
ma bonicas cua confpicitur , quaenunquam fatis laudari po- piti adha;renc,funt participes.Itaq;dominatur £deles creatu-
tcft. Sic Adam oppreiTus peccato in paradifo ,carct Deo, risomnibus,vtnecdiabolu$,neciyranni,necimpcria,neclit-
fuglt Deum, tanquam iratum:fed non manet in morte. Deus ux bclluae nocere amplius Ecclcha* polliut. fed iti hac vita
enim vocefuare^rahiceum. Ita 8c alij in Eccleiia fimiliter dumadhucmilitat£ccIefia,aliquantifpereftiniurix&tyratH
>^ripiuntur,oppreffi peccatis SCcalamicatibus. nidi malorum obnoxiaiac in altera vira perfefte libcrabitur,
Ali j qui ad creationem hunc pialmum accommodant,pau- ericque Ixticia eius perpetua. Nunc ius habec ad rcm, vc lo- ^
loalicerpriaiamparcemhuiusverfusincerpretancur. Feci- . qui folent in fcholis.
fti eura paululuna deficere a Deo , id eft , pene fecifti eum Omniaftthiefifii]Hin€ fententiam Paulus reftringic. i . Cor.
Deuni : pene pari honore tfecum euni conftituifti , quando ij.haud dubie prartcr eum qui omnia fubiecic ei. Omnia 'e-
eum creaftiadimaginemcuam: vcdi£fcio{0yOnonadtem- nim,intelligiturdek-ebuscreaci$.
poris.fed diuinitatis dinHnutioneaa referatur.Sed dixiantea, Ottesf^ boues^^mpli&cztio eftpriorisfentcii«per diftribu-
nos in interprecatione fcqui aucoritatem Chriftf. Autor Ep, tionc.proferc enina ahquot exlpla,quibus oftendit,creaturas
adHcb.cap. *.ha»cverbaDnni CD^n^^SO in^onni qua?in obfequiaprgftarehominib.Interim veropluracompleftitur:
generedeomnibus mft)ri$Ecclefiaidiftafunt,ad vnCChri-, HomopropterpeccatuamiferatdominiuanimantiCiinpara-
ftum accomniodat,ca,nquam adcaput. nam isquoqucfenfic difo: fed per Chriftiobedientiamhaecdignitasnon tantum
hos dolorcs 8t hoc malum.quod dcfertus eiret a Deo : & qui- reftituta eft,ft^etiara auAa,acccfliGne videlicet coeiellisim-
dem magis quith vlli alij homines. Id quod voces eius cri- perij,quod Adamo nondum erac traditum.Ec quanquam hic
ftilfima:, quascdidicincruce,oftendunt: Deusmeus,Deus inlpecie recenfenturquasdana anjnianriaterreftria : ramen,
mcus , quaremedeferuiftil Oportuit enim Ciiriftum per qutavniucrfaliteranteadixcrat,Oniniapo{uifti,&c.oftcndit»
~ omnia nobis fieri fimilem excepco pcrcato : ideo ea qua? dc fidclibusjtanquam niembris fui cap itis , omnia ram cceleftia
totocarporcEcelefixdicuntttr, refteadChriftum accom- quaincerreftriafubcire,eoriimqueimpcrioift.tparere.
m»dantur.C3»n4N0 Chaldjeus & Graici reddiderunt,ab an- H inc etiam funiitur tcftimonium,qu od conlirmac liberta-
gelis.quafipenefimiles fintangelis. temChriftianaminvfu ciborum: idquodcruditeLutherus
Cofombisi Metaphorii, pro ornas,decoras, veftis : gloria, hoc loco annotauit.Nam &Paul.i.Cor.io.ex difto plalm.t^,
feu regia dignicaie ornas eums ideft,reftituisvitam&iu- Domini eft terra, &c. hanc doftrinam extruitjomniacffe
Aitiam abolitis peccatis , & deftrufta morte , ci qui antea ia- niandueanda qua> veneunt in macello.
cebat oppreffus atcrna feruitute & ignominia : & honore, id lo lehoua, Doiiiiaus noltcr, quam gloriorum
cft , facis eum confortem diuinae naturae , ficue Petrus inquit, ^ft nomen tuum in vniuc rfa r erra.
quo non poteft maior glom contingere homm.bus: fed harc ,„ fi„^ j^ gratiarum aftionem^d qua exorfiis erat pfal-
gloria fihorum Dei plena & integra c.nfpicietur in altera vi- ^^m.Hanc tuam immenfam bonitatem,qua vfus cs erga oc-
ta:nuncinhacvicaprimmastantum,acque adeo leuem „ushumanum , nos larciprJldieamus&t.b.grac.asagimus.
qucndam harum rerum guftum percipimus. quanquaii tanta eft , vt menteconcipere, aut vcrbis afl-equi
7 Conilituilli euin dominatoretn fuper ope- camnequaquampoifimus.
ps ALMi Vin.
— °- — . p A R r E^S ^_
I. Exordium,Iaudis propoficioncm continenSjVii. cumcxelamationc&admiratione, Dcam fefc
Jaudabiiem nobis exKibere infinita gloria ip omnibus operibus , & fupcfcoelcfti atque immenfa in Chri-
ftoicfu.In Chrifti effentia quidem Deus patefit,in nobis communicatione gratia: eft cxpofuus, in arca k-
gali Sacramcntaliter exhibitus.
II Enarratio probans gloriam fupcrcxleftem Dciin terraracfleexpofitam , ateftimonio& fenfu
communi omnium,adeoquc impiorum ipforum,qui ab ipfis infantibus percinacisc fu<e conuincuntur,v..^
1 1 L Exornatio diftum de infinitis Dei laudibus exornans,per compara^ionem rciiquas vniuerfitaiis,
cqcli,& corporum coelcftium,cu hominis conditione: primum quidem Chrifti^ capitis,deindc vero no-
ftra communi omriiiim^praifertiin^i^^^^^^^ 4.& jiChfiftus igitur pTimfl in fc,& per fe,
fccundo in nobisj&.nos in ipfo : hicinquamhomo&filiu^]^i|;ninisquaIis& quancuseft , Deus bone.'
quantumfubied^um decoris fupercxleftis tui/quantum magnihcentiae tuae documentum.'
III I. Confirmatio, v. 6. ad quam pfaites tranfit occupatione prophetica.Minor quidem Angelis fa-
(Sus eft Chriftus , caputEcclefias , nempe propter mortis perpeflionem. Sed i. paulifper hoc fuic ,& ad
breue tempus exinanitionis. i. Deus ipfum mox eucxit atquc exahauit in fupercxleftem gloriam. exalta-
uic autem i. glorificando hominem mortalem in perfona ipfius Chrifti. z. authoritacem poteftatemque
omnem in res creatas omnes ci tribuendo. Huius figna fiint duo: i. in coelis > Chriftus enim fupraomhes
cxieftes & terreftres fedet ad dexterani Dei patris. z. in terra , fuis iuftumdominium & vtile in creatu-
ras omnes communicans.Horum fignorum prius v. 7. pofterius v. 8. & p. exponitur.Vlde i. Corinth. 1 5.
Z7. Hebr. 1. 6.&C»
y. ConcIufiolaudatiua,v.io. ex2.repetitaadmaiorememphafin,ycpiosfecummagisadDeiO-
ptimi Maximi laudes celcbrandas excitec.
ObSEB. V AT lONE S LOCORVM DOCT»INAl.
r.i. Inter iUuflri» Dei befteficia, humanogemri coUata,duo ma- 'morem, ($ innumera qmbusfruuntur ieneficia , farci tanthm ^
ximafun*,creatio videlicet omnium hominum in Adamo , £f in- frigidi fito mort laudent^fedpotius neruos omnes intend^nt adhot
ftauratio eleHprum in Chri/io. pietatis exercitium.
P^ thtm hac beneficiafeeum expenduntfenfus omnesfuos abfor- lHomen Dei,cekbris efi eius notitia,quatenus fcilicet fe rufbisfa-
ierifentiunt vel obrui , ideo exclamant rem admiratione digrtam tefecit:^ ad opera attt tnrtutes ex quibtts cognofcitur, potius quam
tjfcqtuaverbis-concipirionfotefi. adeffentiamreferrideberevidetur. .
Commums mniuttt torpor hUexcimur , m immnfum Dein- 3 ParHfdi (^ Udittsffttis validifittttpatrom qui Deipotentia
;, . ' . ■■ ' Gfpro.
''■■'- , •=. • . .•
,-fi' ■ .-■ <" { •'.'■:.,' ^ ■ ■ •. . , •
tn
•"'^ -' iU P'S A L M V ivi m ' / ■ ' ■ 0 : ^^ "' '.
i^ prowdentmm ergagenuihumanum ajferant. 'verm efi huiuapfdmifinis, ihterpreti ipfisAu Sanffo . Matth
€^Afuntinfirma,ignobilia^pronihilohabit(iinrriundo,(^ea 'zi.a.i.Cor.is.27.(^ Hebr.2.8.
' quAnonfunt.elegitDeus,vtpHdefaci(ttrobufia,i^vteaquAfunt ^drationepnditifumhomims quadifcernant inter bonuM
aboleat:vt neglortetur vlla caro coram eo,fed confundantur inimi- malum.qmd illis inditum efi^eligionii femen, quod mutua efi in
ci ef hofies dium& glori^ (j veritatis , ita vt cum fuis blajphemiis ter eos commumcatioficris quibujdarh vincuUs afiriita quodintn
i^canmplatratuturpiterconfufiiaceant. ios-viget honeftire^eiim^pudor.^legummodtratiothAcnoobrcU'
IncreduUnonmodotruculentifuntinhomines.fedvefanarahie rafuntfumms.^ caeUfiisfapenti&figna.
odBeum quoque oppugnandum ardent. - Raro £j" incomparabiU honore ajflcitur homo. quod vice Dei in
j^.i. Tametfi m cdefii machina incomparabilis Dei maieflas mundo tanquamfuo iure dminMur : (^ quocunquefleSiat oculos
refulget,ac mmtlfui iruuitu detinet hominum oculos:pecuUari t» videtfibi nihil ad vitam beaiam deeffe. '
men modogloriam eiws in tam benigno , quo homines profcquitur, Si quid aduerfum efi hominibus in ccelo vel in terra.inde oritur
fauore jpeBamus. ^ qftodiamcollapfaefipriorisordinisintegritaf,itavthumanum<re-
Mirifica Dei bonitas in eo elucetyquod tantus opifex,cuim reful- nus.poftquam defecHone Adi difiipatum eft.non modo hac ta />ne-
get in ccelis maieftas , calamitofum hoc ^ nuliim pretij animal. clara ^. homriflcafortepriuMum fit.ac priori dominio nonpotia-
hominein videUcet.fummagloria ornare, £?" innumeris opibus locu- tur.fed c/tptiuum teneaturfub deformi pudenddque feruitute.
pletareveUt. .„ -^..s^ ^anquamChriftuseft legitimmcceU(^terr£ h^res .perquem
Nimis perperam Dei gratia abutuntur qui exfua pr&ftantiafu- recuperant fideles quod ipfis /» Adamofuerat ablatum. non tamen
'. \ perbiendi anfam arripiunt. eam enim haud adeptifuntpropria in- re ipfaplenam imperij jiti pojfefifionem adiit. hocfolide completuni
duftria,nec merito eam pofiident : quinimofua eos origo admoriet. erit quandomorsabolebiturinvkimodie.
abie^is aUoqui (^fordidis prorfufque indignis effe coUaiam. s.p.io. MirabiU prouidentia Deifit vt equi £5* boues hominibus
Gluicquidin nobis honorificum cernimus. adgratuitum Dei fa- fua obfequiaprAbemt , vtad eofdem vefiiendos lanam producani
mrem celebrandumfenfus nofiros excitet. oues.vt ijfdem dUmentum exprppria carne omnisgeneris animalitt
6.7. Etfi homo.fua vnius culpaab eo prAfiantii gradu excidit in fuppeditent.
quofuerat conditus ^fuperfunt tamen adhuc illius dignitatis vefii- 6iuo magis vifibilc efi domini/ humaw argumentum.quoties vel
gia.tum in eo quodfupra omnes hefiias eminet. ef in eafdem habet cibo vefcimur , velfruimur reUquis commodis, diuinAgratiAfenfu
quandam vitd ^ necis potefiatem: tum in illa fingulari prouiden- nos decet magis affici.
tia qua Detts humanum genus compleBitur. Etfi Dauid tantitm in tempordlibus Dei benepciis fubfidere vi*
Aker illeftatus.in quem &ternus DeifiUus ajfumptam in vnita- detur : noftrum tamen efi aUiits progredi , ©* imftimabiles caelefiii
temperfond naturam noftram.pofidepofitameiufdeminfirmitatem regni thefauros , quos in Chrifio explicuit,^ quicunquead Biri-
euexit, vt eius dignitatis participes faciat omnes (redentes (quibUs tualem vitam pertinent dona.reputar* , vt hic Confideratio cordtt
. etiam vnis hoc tribuit vt in hac vita pr&diti ftnt verAjapienti& nofiraadpietatisfiudium accendat , nec torpere nos firutt in cele-
Utmine. fif rebus in hoc mundo conditis bona confcientiafruantur) brandis D ei latuUbtts.
Articvlipraeczpvi.
1. LaudumDeiargumcntutn,prima&fecundaeIeftorum vari^elucer.
Dcicreatio. 3. Hominis regeneratiinChrifto capitedignitas fummV
«v Omnipotencia&fapicnsbonitasDeiinoreinfantium 4. De legitimo & lilegicimo vfu rcrum creatarum.
ARGVMENTVM PSALMI IX.
G IT in hocffiilrnogratias Dio , cjuod ha^emm clementerfttumfojpulum defejiderit , ^feruarit
inter variap>ericula:(fy ^uod reprefiis hofiibus a rjmbm hicpopMlt^ ferpetuo oppugrtabatur > often-
deritfibi cura effefnum populurff.feque iuftum iudicem effet ^ui iniHjlarn vim q^ tyranntdem dete-
fteturt^ kfuis propHlfev.fimHl autemhortatur pios^^vtfko exemplo dtfcant agnofcere (^ celebrari
— hinc benejicia dtuina,ex ^uibus mantfejie intelligant Deiprdfemtam mfuo populo . Quia verofub-
inde noiti hoftes aduirftts populum Dei infurgebant, cjui quiefctre eum mn patiebamur-.ideo fupertorum vitlo-
riarum cornmemorattone fefe ^fuos confrmat'. vtdetnceps^mqne de falutefua bene fferenf. fjy fimul orat
Deum,vt ejjuod ante feceratfernper deinccps cjuotjuefuarn bonitatem c^ tttffitiarn in deferifionefui populi , ^ e-
uerfione hofitum oftendat. Hacprecatione ^ commemorattonepriorurn exernplorum confirrnatvu , tanturnfidei
robur concipityvt tam certus defua ^fmrumfalute^interitum omnibpii hcfttbt^spradicatf^ denuntietyptifcjue
perpetuamdefenfionempoUtceatur.Continetigitttr htcpfalmtes dnlcem confolattonfnhneceffariam omnibw tern
portbus.Sernper enim Ecclefta in hac vita oppugnatur a variis hofltbm^^^ deflituitur armis qt prafdiio huma-
ftis.-c^ tamenintereafefuaturiti)dcfenditur dtutnttm, nedeleaturi Ide^ue agnofcere nosy c^grato animo pradi-
eareiCommonefaSios hoc exemplo,decet. — , . . __,
I A D triufnphandumAl-iHUth-labben ca- cbntraftolidum maritumprudentirffm» faminx Abigjifi
^/V ticumDauidis fummum hoftcmDauidis,quemitaocculteperftringere vo-
"^ ^ ' . luerft. Sedhorum omniuiilopinioneSjGramniaticxperitus
D E T I T V L O- facile&fine negociorefutauerit. Nam diAionem niO^ryv-
.la^moby iiamelTeoftenditScheua.quacareret, fiduareffent. Dcinde
Iivcerpfahnorurei titulos obfGuriores , hic prafcfpuuis eft, pofterior debebatholem habere& nonfchurek. ErLyranu*
proptcr duas diftiones,qu3e videncur efle deprauatai. Hx He- teftatur,in nullis exiemplaribus feiunftas fe IfegifTe. Sunc alij,
bra»is nonnulli priorem feiungunt,&duasinvnameflecon- qui Ahnuthprovna vocelegendum cenfent: necramcnhi
traftas afferunt K10 hp fuper mdrtem. Sedilli ip/ideinde incer feconfenciunt.quidam cnim prius nomen inftrumcnti
interfediflentiunf.namfeqiientemdiftionemnon flmiliter rt)uficilocoaccipiunt,& alteram 13*7 pronoraine cantoris
interpretantur.Chaldaeus Paraphraftes ita tranftuUt. Super proprio , euius mentio fic 1. l^aral.iy. Ahj pro initio carminis
morte viri qui egrciftis erat de mediis c,ifiris,id eft,Goliath, cuiufdam celebris.ad cuius melodiam hic pfalmus Rt decani
vc Ta"7jpofitu fit pro T'a4.Nam i Sam.i4iGoliachtza^3^3nO'N tandus,accipiunti Alij nomen niohj? appellatiue accipiunt i
appcllacur, eoquodfequeftef &incermcdius in^ vtrum- &intcrptetantur,occuItuni. ficutvulgarishabcteditio,pro
queexcrcitumlfraelis & Philiftajorum fuerie , vt fitpfal- occultisfiIii,&itaLyranusinterpret3tur.N6nulIiprius,pro
mu5Ja»»/)uo» deinterfefto Philiftha;o. Sedhoccommentum iuuentuteexponunt,atquein hac/igpincationelegitur pfal-
facile refutat hiftoria. Fit enim hic mentio Zionis , cuius in- mo 48. Dedncet hos velut iuuentutem.alterUm t3^ pro alb^i
habitatordiciturDeuSj&in cuiusportisdicicDauid fedecJ- feu candida,qu6dpfalmusfitfi:riptusprbiuuentutecadida,
tare landes Dci : cuni eo tempore quoCSoIiath cdefuscft, ideft, Ecclefia quarcftpulchra&floretisiuuentus. Qua?in-
Zionadhucfueritinmanibus gentium. AlijcUmHierony- terpretatio ctfi pIau/ibiIiseft,&argumentocongruif;tamen>
»no fic exponunt,Supermorte,fciIicet Abfalomi. Nonnulli ciim T3^noncongruat*enerecura praec(edentevoce,videtur
fuper morre Laben : atque hunc pi-a;cipuum aliquem ex du- repugnarc GrammatiCa huic fententiar, In reigitur dubia &
cibus hoftilis exercitus fuifli: contendunr. Alij Laben, inuer- incerta eligat quifque quod volet,& fuo fruatur iudicio: fii^j;
iioncIiterarumproNabatpofitumexiftimam, vtfitfcriptus periculo enim hic errabifi
C iij.
■■•,": '■V
WW^mm^
-"i'* flW^'''-^"V
S9
PR;£LECT. HENR. MOLLERI
6i
, 1 Celebrabo lehouam iii toto corde meo: nar-
rabo omnia inirabilia cua.
i Lxsabor dc exultabo in tc : pfallam nominl
tucAUiflime.
In his ver/Ibus propofitio cft pfalmi ,Ego, inquit , gratias
agoDeo: &addit deindein fequentibus rationem : quod
defendit&feruatEcclcfiain , Sceuertit con(ilia&c(Tnatus
hoftiuiu,quiedaideIereconantur. noneft autem contentus
fiinpliciter dixiflc,Ego ago gracias Deo^fed repetit idem Cx-
pius,aliis atque aliis verbis,vt ardoreni animi fui, asnofcen-
tis hxc beneficia diuina,melius exprimat. Atque huc etiam
facit.quod dicit,In toto corde mco. Totum cor accipitur pro
omniavnicoraomento funteuerfa.
7 InimicideFeceruiu [fo«y7<w^?^y«»/]va{litare$
in pcrpetuum, ciuiutescicltruxilti^periit memoria
iprorumcufiiipfis.
Commoratuc diutiiis in hac commemoratione, vt magni-
tiidiaem beneficiorum diuinorum magis cxprimat & com>^
mctidct.
Inimicidefeceruntva/iitatesjHxc vcrba varie intcrpretatur.
QlJdamenira exiftimant orationenicircinterrooatiuam&
n efle, quod dicunt Gramraatici Nnpn id cft , vocandi:quafi
per ironiam infultans hoftibus quxrat an noo confumpri
flntgladii ipforum.AIij fineinterrogatioiic legunr, Iniinice,
intcgro,/incero,quod opponitur duplici,fucato,falIa€i,quaIc ""^i^f funt vaftitates,quah diccret:Tu quidem nlhil fpiras ni/I
eft hypocricarum:qui,quanquani labiis incerdum Deum ho
norant,taqien cor coriim.vt Icfa.inquit,longe eft a Deo. Si-
gnificacigitur , feex incimiscordisaftld):ibuscelebrare.Deu,
&totumiIlud,quodhaden<usfeIiciter & prxclare geflerat,
afcriberc Deo , non tribuere prudcntix, induftrix, fortitudjui
fua;,&c.
Narrabo omnia mirabilia tm]m, utatio cft perfonj vfitataHc-
bra;fs. Oraeioautemvniuerlalisitareftringendaeft, Nihil
narrabo ni/i eua mirabilia^mirabilcm rcilicetgubcrnaiionem
czdem & fanguinem piorum , eucrfiones vrbiuna , vaftatio-
aes,&c fed Deus tadem finem impofuic huic furori. fcd (]ma
de poenis hoftium rantiim luquitur, fimplicirer ficicj^o : Ini-
mici defecerunt vaftitaccs, id eft, oninis pocentia & vires ho-
ftium funt euerfa;,& habent finem illat vafticatcs, quas facie-
bantantca.
Ciuitates^Id eft loca tMunira,quibus cofidebant, ad quas fc
rccipiebantjClade aliqua in prxlio accepta.
8 Et lchoua in xteinu[afiidueyperpetno] Cedebit:
&defen(io«em:nonpra»dicabonoftrasvircutes, pcritiam rei paransad iudicium fedem fuam.
milicaris , autalia; fedomniareferamtibiaccepta.tucnim
mirabiliter rcgis & feru^s Ecdcfiam , longe aliter quam ra-
tio humana cogitare,aut fperare poceft. Simul auceui often-
dit , fe non loqui de vna tancum vidoria feuliberacionCj fed
depluribus.
LAtaborin /fi]Id eft,ego ex his liberationibus cuis hoc fura
affecutuSjVt iarn latcus in teacquiefcam, nonrefpiciam auc
confugianiad vllapra:fidia aucauxiliahumana, ucccfFerar
ftulta confidentia,quafi meis cofiliis auc viribus aliquid pr«-
clare gefium fic:vfdeo enim has Jiberaeiones miraculofas ta-
tumabsceefre profcftas.ideolaBCusinteacquicfco.
Exultabo] foris ctia gcftibus corporis declarabo meam laj-
titiam,Ytalij intelligantplenum effe hoc meum gaudium.
4 Eo quod inimici mei conuerfi funt retro:im-
pegerunt & pericrunt a facie tua.
Ratio eft propofitionis,qua» continec commemorationem
liberationis, vtiam diftuni eft. Ideo cibigratiasago,quiare-
prirais & deles hoftes Ecclefia:,&feruas populum luum.
Afacietua'} hoc fignificancer adieftum eft: fignificac enim,
Deum pra*cederc inexercitufuorum,&eft!educcm, ac fua
prajfentia feu vultu incutcre Panicos terrores hoftibus,vt an-
tcquam pugnare incipiancterga vcrcanc. Excmpla plurima
leguncur in hiftoriis.fignificat igirur no fua aut militum fup-
rum virtute fadum efle vt hoftes delerentur : fed totum hoc
oflc enbuendum Deo.
5? Ec ipfeiudicabit orbem in iuftitia .- iudicabit
populos in re(51:iiudinibus.
Transfert hypothefin ad thefin.Poftquam coim varias \i-
berationes fui& fuorum commcmorauit , eafqucfoli Deo
feafcriberedixit: nunc gcneraJenvinde doftdnani extruir,
deperpetuacoBfcruatione Ecclcfia:: &duJcjflJmas promif^
fiones proponit quse oftendunt , Ecclcfiam , c]u.inqu.iin va-
riismodi.s preniitur& oppugnatur in hac vita, taaun for-
uari& dcfcniii diuinuus: hoftes vcro cius taiideni cuerri &
deleri. Ha?c fumma eft horum& fcquentium .iJiquoc vcr^
fuum.
lehouainAternumfedehit]lA t&.^C\cut hoc tcmporc in defen-
fionc & hbcratione fui populi oftedicfeiuftum efleiudicem,
cui falus fuorum fic cura:,& qui iniuftam vim fujsfa(flani fer-
rciiequcat:itaa(fidue &pcrpetu6defendctfu.irii Ecclefiam
non patietur eam deleri i tyrannis : fed piiniet & perdet ho-
ftes,caquam iuftus vindex3& propulfibic vim iniufkm a fuis.
Sajuiantigicur quanrum volcnthoftes , tamcnnonefficicnc
quod volent.lii.oomnisillorum labor &conatus perpetuii
illiscxitiumafferet. Oppugnatutigiturh.Ecfenteriailloruni
furoribus,qui,ciim bonosafftigiinterdujn vidcnt,coIlujTto-
ranem prouidenriam.
ludicabit orbem in iuftitia ] Id cft, erfpiet & Iibcrabit iniuftc
opprefros,& pcrdet iniuftos & crudeles ty rannos. Hoc cni
officium eft iuftiiudicis. Nonfcdet igitur indulgens ocio&
' ... «^cliciisjVtEpicureiimaginanrurjVt fevnoconrcntusjhuma-
5 Quiafecifli [executuses'^ ludlcium meum & numgcnUsnegligat:fedexercetiudiciaperpctu6,
cauflam mcam:fcdifU fupcr foliuni iudex iuftus. lo Et crit lehoua exaltatio oppreflo : exaltatio
Rcpctiteandemfententiam.&fimul oftendit.hoftcsnul- opporninis temporibusin tribulatiore.
lamhabuilTecauflamcur populum iuuaderent: fcdtantiim Hocef^,npu patieturopprimiEcclcfiamretianififinateani
iniufta cupiditate , &dominandi'libidine , vel odio nominis exerccri aliquandiu calamiratibus, vt fidem & paticntiain
Dci motos cfTe , vt bcUum aducrfus Ecclcfiam fufciperent : fuorum prober,&nos ad ijiuocacioncm cxfufeiter: tamcn ta-
idcoqueDeum funftum eflreofficioiufti iudicis, quieos c- dcmcijm gpportunumeft, eripitea!n,&creptam exmiferiis
ucrterir, H quibus iniuftc aflfligebatur. federe enijii pro tribu- collocat in tali faftigio,quo nulla vis aut iniuftitia honiinuni
nali dicitur Deus,cum fungens officio iudicisfuppliciima fu- percingere poffit , & vbi tuta aducrf us omncjn viiu & fiuitii
mic dc ijnprobis:quo fafto oftcndic , i^ odiflc & cxccrari ini- quicfcere illa queac.Hoc eniin eft ajua
/» opportunitatibui]}ioc cojnraodeadiicitur a prophcta.yo-
luit cmm piosmonere, nemodujnauctempuiDeo inCuis
precibus pra^fcribanc: fcd ipfius iudicio & voluncati patienccc
fe fubmiccanc. ipfe eniin Jiberac fuos alio cempore & modo
quam nos cogitareaut optare poflumus.
II Etfperabunt intequinoruntnomen tuum:
qni.-\ nnii df f'"'''? qnyrf nrp,«; t<» J/.},^,jo
Id eftjcrcfcet & confirmabitur piorum fides & fpes,«bi vf-
quKacem.
ludex iuftui] Qfii fcilicet b«nos & iniuftc opprefTos defen-
dir,&malospumc. <
6 Incrcpafti gentesjperdidifti impium: nomen
eorum deleuifti in perpetuum & femper.
Increparchoc loconondeverbali,fedreali increpatione
intelligatur : ciim fcilicet horrcdis pocnis Dcus eucrtic & de-
let hoftcs Ecclefix. Ita lulianus, Ncro , & alij cyranni incre- derint , te adeffc Ecclefia: tu2 , & non defcrcre eara. ideo e-
pantur & pereunt horribilitcr. Gentium nominr intclligic nim Ecdefia fubiefta cft cruci , vtpaticntia piorum probe-
nonpaucos t.intii impios:fedingente&copias&exercitus,& tur, &crefcacfides&inuocatio. Piurim» cnimcalamitates
quidemex'diucrfispartibusinfurgentes. \ funC(A>w/<5tai(«|, ideft, excrcitiapaenicenti*e,fidci&inuoca-
I)c/e«//?/«ew»»eor«w]Ideft,itaaccriuifti&excidiftieosvc tionis.
refurgere,aut recupcrareviresnon valeant:dcindeperpetuae Nomen]lA eft,verbum inquo agnofceris nomen enim Dei
ignominix addixifti. nam nomen fignificat, celcbrcm fa- eft,quoddeDeopra:dicatur,&quoagnofcicur. Nofl^eautcm
niam,qua; cum laudceftcGniunfta,fcu exiftiiriationem , qua oomen D«i,nonfignificactantum illam notitiam qu« in le-
quismagnus& gloriofus eft in hocfcculo. Maneniquidem dione&auditioneconfiftit:fcdquamvera&indubitatafide
nominaSodomorum,Iudaj. Neronis, & aliorum hoftium &expericnciaacquirimus. Veraigiturfideseft,qu3e hancvi-
Ecclcfia:: fcd quia ad ignominiam tantum fic mentio eorum, uam fpem glgnit.vt omnein curam & folicitudinem in Deum
ideodcletadicunturcorumnomina. Habuerunt anfea ho- coniiciamus,&abipfofoIopendeamus, nonrefpiciamus ad
ftes celebre nomen , fueruntadmirationi& terrori multis hunaana auxilia & pra»fidia.
propteropinionerafapientiar,prudcntia:jVirium : illaveto Gluarentes te ] Idcft,confugicai£gadkevcri_fidc.&jauo-
catiflije,
J
cajtone,noti re/picieates ad humlna pratfidia.
a Plalhcclehouajquihabitac inZion:annun-
tiate in populis lludia eius.
Ixhorcatio eft,vtfiiocxcmploreHqui ctiam excitcntur
ad confiiieracionei» bQucfici^rwm Dei & ad gratiarum afti-
Pfallite] Ideft, agitceigratias tococorde : deindectiain
forisjorc, gettu , inftrumcncis muficis , ca)icilenis laudes Dei
celebrate & dccancace.
QuihAbitatmZion] Id eft, qui pr^fto adeft Ectlefiar Tua? ,
eam re^ic, dcfendic,(eruat.Habuare dicitur Deus, vbi piaefto
adeft fua oracia , ope, aiixilioinuiquaiu auteni declarac fuum
faubrem,nifi ineocoetu inquoronacv^erbum promiffionis.
Vbique quidem eft percfrentianijfed non vbique habicat
pcrgraciam. Elcgeracautem DeusZionem ,vcibi cfTccfan-
ftuariuin . ficut fupr^ didum eft plal.z. acquc ica oftendercc
fc habitare in medio poppliiui. iileoin fanftuarioerantfi-
gna prsBientix Deijqug cuin neque io Babylone,ncqueapuJ
alias oentesidololatricasconfpiccrentur, nondicirur Deus
ibihabitare,etiamficoclum &tcrramimpleacDominus.
AnnHntiate] fcilicet ftudio piopagandae glorix eius : yt alij
noftro cxcmplo inuicencur & adducantur ad agiiitioncnjju
Dei.
StndiaeiM} Id cft , hxc immcnfa beneficia quod populum
fuuiu haftcnus clemcntcrferuauir,defendicSclibcrauit.
13. Quia retiuiricfanguines , illornm recorda-
tiir : ncyn obliuifcitiir clamorisoppreiTorum^.
Exhorcationi addic rationem.in qua rcpetic promifTioncnfi
feu confolationem fupra propofitam. Eti.imfi , inquits non-
nulliinterdum ex coetupiarumintcrficiuntur, auiprcmun-
turcrudelitera tyrannis,tamen propterea ncmoexiihracc
cos obliuioni craditos cl!e:im6 Deus rcquirit fanguuicm
illorum.id eft,vlcifciturc3edes aut iniuriasfuisfaftas.fapgui-
nes enim intelligit & ca:des & vmi iniuftain piis illatam: in
has inquirit.quafi quzlhonem dehis inftitucnsdum vlci-
fcitur.Sednonfineconfilio vticur verbo requirendi. mun-
dus enim velexcufac caedcs fadas , vcl ita contemnic piorum
fanouinem , vt non dignum iudicct cuius aliqua ra cio habea-
turl itaquc fiiic metu intcrficiunt ryranni bono5^ & innocen-
tes, fed Deus quia requirit , oftcndic fe magmarftimare fan-
suinehi fuorum
Non obliuifcitur]echmCi incerdum coniucat ad iniurias luis
fiftas , nec mox fuccurrat,tamen non cft irruus clanaor: id-
«ue fuo temporc horribilibus pcenarum exemplis oftcn-
14 Mifercrc me! > Ichoua : vidc oppreffionem
~^e2iir\[afpBiorieM meamJAb oloribus nicis: quie-
xaltas me de portis mortis. .
ic Vt annunticm onmeslaudcs tuas:ln portis
filiae Zion exultcm in falute tua.
Haec altera pars eft huius pfalmi,qu2e continet precatione.
ficuc cnimiopriraapartcgratiasegit Deo.quod haftenus
feruaflec popUlum intcrvariabellorum pcricula &.tumul-
tus:ita nunc,quia videt hoftes toties rcpulfos non quicfcere,
led fubinde rcparare bella,vel etiara nouos infurgcrc aducr-
fus populum Dei , perit nunc quoque in prarfcnci periculo fc
" & fuos fcruari. Atque h^c caufla fuit , cur illam commerao*
rationem variarum libcrationumpraemittcrct , yt fcilicet
Sc fc ad fidem & prccationem ardenriorem excitarct,&
Dcum facilius ad exaudiendum, & opem fcrendam conimo-
Mifereri mei^U eft.ficuc antehac variis exemplis oftendifti,
teamarc hunc populum, atque cius falutemtibicurxcfle:
icadeinccps quequetalem tecxhibe,idque faciasnon motus
noftroaliquo raerito , Ccd tuabonitatc&mifericor.du,qua
nos olim in populum adoptafti.
Vide oppre^onem]ld eft, non conniueas ad irtiuriam quam
patior ab hoftibus meis: non quaficlaufi;. oculis prietercas
aut negligas tuorum falutem ! noli diflferre liberationem.Si-
Jereautdormire,aut conniucre diciturDeus,cumdiffertIf-
berationem ,& finit fuos affligi:econtra,vidc<e,dum ©ftendia
fibicur« efle fuotumfalutcm.&dumreprimic hoftes.funt
cnim adnoftrum fenfum iftareferenda. namDcusquidem
perpetuo habet UAiwioiUfiic^fedaon lempera nobis idcon*
fpicitur.
eiui exaltas]Qui meeripis ex funimij pei-iculi$,atqueade6
exipfis faucibus mortis.Portaj.inScriptura fignificant po*
teftatem,mttgiftratum , imperiumnvel fedem jmperij. Slout
etiam Conftantinopolis dicitur porealmperatoris. Nanain
portis olim agcbantur conuentus,cxerccbantur iudicia , qu^
funt prsecipuus neruus,quo focietashutnana cotioecur.porcas
igitur mortisnominat poteftatem mortis, &vitinia difcri-
mina,qua> interitum & niortem minantur. Lx hisexalcari fs
dicit, quia fa»()ccreptus fueratex fumuiispericulis , cx qui*
busnullaopehunianaeuaderepocuifrer.
Vtenarrem] Addit caulfam cur petat fcliberari& fcrua-»
ri. non cupic fcruari , vc in p3,ce&in onoindulgcrc deliciis
& voIuptaciDus poffic: (ed vt bonitatem Dci cclebrare queac.
portas lilia» Zion opponit portis mortis : & intelligit pcr
portas 2ion , coccus piorum hominum. in porris , id eft , in '
coecu&frequcntia , & inlocisin tjuibus frcqucntesconue-
niunt. filiain Zion noniinat popuIum&Giuitatem. vrbcni
verolerofolymam ,* a prajcipuapartc fynecdochicisnonii-
natZionem.
Exultem ] Non faris eft oreccltbrarclaudcs , fcd oportct
ctiam inccriorcin elfc Isetitiam in corde, quani exprimit ver-
boSu.
De fdute tua] Id aftiiie intelligarur, non paffiue. De fa*
lute , qubd fcilicetme leruas& dtfendis. non.cnim gloria-
bordc meis vuibnsaut induftria, quaficgomihihanc falu-
temparariin.
16 Demcrf;E' funtgentcs infoueam [^y//^????] fe-
cerunt : in retlquod abfcondcrunt , captus cit pcs
corum.
Dauid confirmatus tum tonl^derationeatquecommc-
morarione priorumexcmplorum , tum precatione , fentic
Deum fibi &})opulo vere.ndefre. ideoiam cenusdefuafalu-
te hoftibus infultat,iifque inrcritum prxdiciti
De phrafi diftum eft antca plal. 7. Sunt metaphorica;
locutiones ,qua?oftendunt, malaconfilia &machinarioncs,
' qua: ftruuntui bonis &: piis,rccidcre in caput autoris. Com-
paratautcm hoftesfuos venaconbus &aucupibus, quoruni
illifoueasfodiuntlupis &vulpibus, inquasincidunt: hire-
tia & pedicasauibus ponunt, quibuscapiuntur:vt oftendat,
hoftes non tantum aperta vi & impctir oppufuarcEc^Ie-
fiam, fcd e ciam vti variis dolis & fruudibusi ficuc lulianus &
alij.
17 Notus efl: \jnnotHii\ Ichoua iudicio [(juod']
fccit : in operc manuuni fuaiuni illacjueatus ell im-
pius:fiiggaion,Selah.
Id eft, cjliando in impios Deus retorquct malum , quod
Miachinabantur &ftrucbantpiis, hac reolknditpalam , ie
eflc iuftum iudiccin . qui nonfinat opprimiinnoccntcs , ncc
patiaturfemperprofualibidinegraflliri tyrannos : funtquc!
hxc iudicia eiusitanianifcfta, vtnot» poffintnatufxautfor-
tuna? adfcribijfcd omncs neceffe fit fatcri, Iia:c cflc diuina-iu-
dicia. Atqucicatandemobihuitoraimpiishominibus, qui
rident ipfius comminaciones & iudicia.
Higgction,Selah.'] Hx diftioncs varie rcddunturab inter-
pretibus. Gr2ecaverfio& vfitataLatina prorfijs omiferunc
ea.D. Hicr. rcddidic, Meditatio fcmpcr. cumque fere omnes
fecucifunc, vtfit fententia: itternuscritisconcencus , hxc
fama , ha:c meditatio & hxc laus Dei cx viftoriis erit fcmpi-
terna. Rabbi Salomon fic reddit : rhu DNI nJnJ mcduabi-
mur hocinarcernum. Abcncfra : Narrabo hoc in fempiter-
num. Chaldjcus: Exultabunt iuftiincBtetnuni. Luthcrus:
Meditatione fcilicet vcrbi : quafi hoc velit t^ropheta, hoftcs
Ecclefia: non vinci autfuperari anobis vi,gladiis , feu armis
corporalibus: fcd mcditatione, id ett,miniftcrio verbi & prc-
cationediffiparihoftes, &gcritancas resinEcdcfia. Ahjui-
dicant diflioncm e/fc encliticam , ficut oraneslingiijc fuas
habentdidiones encliticas: & quia vox meditacioncm figni-
ficpc , iudicant ideoinfcri, vtauditores & leftores commo-
nefiantdemagnitudinebcneficij diuini, &inconfider.itio-
neharum rerumdiutiusrctincantur.IdeoCampenfisfic rcd-
didit : Res procul dubio digna, quar imo reponaturanimo^
pfal. 91. vox Hebraca fignificat fimplicitcr carracri quoddana
facrum, muficam facram,feu etiam peculiare ajiquod inftru-
mencutn niuficum. Ideo hoc in loco Fcelix cranlliulit ca9,ci-
cum.
18 Reuert^ntur impij in inferuum ; & omnes
gentes quae otliuifcuntur Dci.
Continuat pra»diftionem de inter/tu irapiorum, Idque'
facit non tam ad cerrcndos hoftcs, quos fciebac Hdere Deum
&eius iudieia , quara ad fuanj& fuorumfidem confirman-
dam.
Reuertentttr ininftrnum] Id eft j fedigenturin ftihilum, &
punicnturatternis poenis, qui nune ita fe efferunt.Icaiue nort
(\int mecMcndi ipforum crudeles conatus & fraudcs,
19 Quoniam non perpetuo obliuioni tradetur
pauperifpes opprelforum fton peribit perpetuoi
C iiii*
^ > : PRiELECT. HENR/MOLLERi 64
Addie cauflTam qu|fn non fumic ab ipforum improborum nem xrumnofum. Nihil cft miferius homine , nihil fragl-
nialicia : fed poeiusabonitateDei , qui nequeac deferere lius. Atqueindehxc appellaciou;i3N eftfada. Eccamcn
fu^s. tancus eft hominum faftus , & canta fuperbia cumenc , vjrad- ,
Non ohUuiomtradetHrYciiicctficut fomnianthominespro- uerfus Dcuni infurgere,ipfique arma inferre aufinc.Deinde
faniSc impij > quioblitiDei , iudicanc haliam elTe proui- docerenos voluirhacappellatione,quamleui momencopo-
denciam , nulloque difcrimine apud Deum elTebonos £c cencifnma regnaeuercancutinhoc niundo. Tam cnim faci-
malos, His oftendeccandem in poenis > Hbi fuorum falucem le Deus euercic potentif/imos rcges & maximos exercitus ,
cufx e^fe. fiftque hoc ceftimonium pulchrum , quod eft op- qualm facile eft vnum homuncioncm de medio tollereauc
ponendum illis Epieureorum clamoribus , qui tollunt pro- opprimere,
uidenciam , c6 quod videnc interdum bonos pfemiinhac J«ir«»r«r]ldeft,ficeoscaftiga5£reprime,vtcunftispatea£
vita : confirmat icem pips.ne fl differacur aliquandiu auxiliu, te efle iudicem populorum & gentium, & gentes illas dedif-
" ' ' '' " "* fe iuftas poenas.
Coramfacie tm]ld «^ft,ceiudice& coram tuo tribiinali.nam
exiftiment fe defercos aucabiedosefte.
io Exurge lchoua, ne confortetur honio:iudi-
centur gentes in confpcdu tuo.
ConcIudicPlalmum precatione, vndefatis^pparet,illam
primam conimemorationem liberacionum diuinarum ideo
inftitutam fuiirejvcfe &fuos ad fidem exlufcicaret, & Deum
«xemplis permoueret, vt pofthaf quoque facilem fe in defc-
jione pepuli fcii prxberer. -^
Sttrge] Vcrbum fiirgendi propria fignificatione nonre
mundus non refteiu^acrefpicie enim v«l ad dignuatem,
vel potenciam,velfcIicesiucceirus, vcl alias res cxternas,ac-
que inde de cauflse bonitate iudicat.Deus vero qui elt K^fii»-
ymi^fi eft iuftus iudex.
zi Ponelchoua dodlorcm illisr ; cognofcant
gcntcs,qu6d homines fint,Selah.
Id eft,corapefcefurorcmiIlorum,& da illis alfquem qui
fcrtur ad Dcum, in quo nulli motus func corporci auc loca- reprimac eos : frange & cmolli duricieni cor Jisiplorum va-
lcs.NonenimpropriediciturDeusiiirgere,veI ambulare: riis calamicacibus&poenis , vccogitacionc fuaeinfirmicatis
ledloquitur ica Scriptura dcDeo itdpummi^t.lieo illa ma- definanc fuperbire concra Dcum &Ecclcflam eius.
gis ad excernani (peciera feu ad fenfus noftros (Unc referen- Doftorcm intelligo fimpliciter caftigacorcm ,vel pocius in
da.Iudicatur a nobis Deus quafi federc, dum conniuec ad in^ abftrafto doftrinam, id elt, caftigatione. fcribitur cnim cum
iurias Ecclefiar fadas. fed rurfus furgere dicitur,cum ad vin- camccz,non cum lcgol, vt cogruat cum difto,mtSitV<5cT«|t(sta»'-
diftam fe arniat , & tanqualn iuftus iudex & vindex fe con- ■ fJtsim. Sic Cyrus doftor fuic Baldazaro,Dario Alexander, lu-
Jpiciendum przbet. lius Pompeio.Alii doftorem incelligunc Spiritum fanftum :
Surge]ld eft , noli amplius differrc libarationera ^fed exere , fed hoc videtur alicnius ab hoc loco. Alij Icgunc, Incucc illis
pocenciam tuam cwncra hoftes , & declara ce iudicem iuftum terrorem,& cerrorem incelligunc de poenis.fcu flagellis,qui«
cflc,netualonfanimitate & patiencia nimia,cre(cataudacia bus retundiiuTcontumaciaimpiorumjquinuno^uam nifi ver-
& impietas fceI«ratorum hominum.Quando enim felicicer bcribusvGa;fi , redigi poflunt jin ordinem. Si ira legas jverbinn
omnia fuccedunt impiis , redduntur infolentiores & arro- eft NT non m' & N mutatum ell in n. Sed cum prior lcdia
gantioresjVt nihilintentatum rclinquant.
Neimalefcat]ldei\: ne felici omnium rerum fucccflTu con-
firmetur in fuo propofico & fcelerc:& crefcacpcculantia.
HomojHac appcllatione vcitur , vtindignicacem rei expri-
mat : nominac cnim nou principes aUt reges , fed homi-
congruac cum fentenria , nihil muto.
(SiuodhominesJint]ld eft,qu6dfint miferi,infirmi,mortalcs,
&quifruftratamfuperbe lisefteranc fupraalios.Hmceftii-^
IwQjyvd^ neiunr. Ec Auguftinusinquictotamhominisfeumi-'
litatem in fui noticia poficam efle.
PSALMIIX.
p A R r E S.
L HypothefiSjlaudatiofingularis prophetsead v.u. Huiusmcmbrafanr.-i.Propofitiolaudationifi
i.j.^.vcrL 2»Narratio,v.5.&6. occafionem proximc prajcedentcm cnyncians grauiflTimejordine, <5c
vcrbis forenfibus. 3. Exornatio,averr.7.adiz.feu«pj/«(r/ae propofitionisper pium farcafmum & fub«e-
<5tam ei apodofm illuftratam antithefi,in culusfccundo membroafuperiorc hypothefi tranfitadthefin
de nacura , officio , & operibus Dei , verf.8.9.10. vnde laudationis conclufio , a Iide in unimis piorum m-
gcnerata, proptcr bona illa qu« fuperjoribus vcrficulis cxplicauJt.
I L Hortatio continens i. propofitionem laudis ^TpoTfw^/xw)/, i2.5: i^.ver. i.exemplum & narratio-^
nemprecumquibuspij exoranta Deobcncficia eius,t\anc]uam laudationis argumenta. Hacprcccsaa-
tcm concipiuntur pro falute afflidorumadgloriam Dei,v. 14. i;. 16. 17. tumpro confufione hominum
Deo&EcclefiaEaduerfantium,v.i8.i9.
III. Condufio petitoria, v.io.zi. a modis quos Deus adhibiturus efl in infirmandis , iudicandis &
-confternandis aduerfariis:denicjue gcntibus omnibus(fi opus eft)mortc afficicndis. ^
tteri
O B SE RV A TIO NE S LOCORVM DOCTRINAE.
1.2. Pij vt animum/kum adjiduciam^Jpem inuiBam erigant, nec eos inebriatflulta camis confidentiafedin Deo folo Utantur.
quam infigniDeipotentia ex vi (^ manu hofliumfuorU ereptifint, ' In Deo Utari nihil aliud eft quam UtittA materiam ex mera eint
Miis libenter alacrique animo commemorant. gratiapetere,quoniam in ea confiflat totafelicitas.
6}uia Dem cotmuo tenore gratiamfuam erga Jideles profequitur, Plenus Utitia cumulus in Deo omni exparte conflat.vt ne mini-
uicquid erga nos contuUt, i^em noHram inpofierum tempuifo- ma quidemgutta alibi qu^rendafit.
tere^bet. ^ ^Deusvnu^eflquiSpiritUcofili^regitfimplices^aflutosdemetat.
Hypifidt^Jimmis tanthm labrii,abfque interiore afeiiu.Deum fluporeqjpercutit,moUibtu ^pauidis inlpiratfortitudine.audacif-
laudantfeO^quicquidpijprAclare gejferunt.fe injblidum teflantur fimos quofc^ metu pmellit.infirmos inflruit nom robore. robuflos
a,gnofcareprof^3i^ameraDeigratia. \^ debilitat.manusfuftentat imbelles.gladiosabeUicofisdefluerefacit:
deniqj quiproSperU vel triflepugni euentii,quocunqj vult,inclinat.
eit^oties videbimu4 hoftesDei (j EccleJiAcadere, nefenfmno^
fler in hoc aipe£iujiibfiflat,ficut profani homines videndo CACUti-
unt:fednobis occurrathac doBrina, qmretro agunturprofligarik
facie Domini.
s Pi/ manum Dei adiutricemfentiunt^quoties iniufte afjligun^
Laudat Deum i/t^oto cordequi nihilex eiui gloriadelibai-.filio-
rUautehuiusfeculiintolerabilis eli (j facrilegafuperbia,quifeipfos
efferendo.glorid Dei.quantum in ipfis eft obfcurat.Nam quottes ob"
tendiit Dei nomejuis rebusgeflis,nihil aliud quam ludut;quiapo{l
oblatu Deo leue nefcio quod libame,ferio facrificantjitis cofllits.in-
duJkiA.virtuti.copiis.Vid^H^ac.i.d.
Etfi Dominus bonorum omniU author vult agnofci.quibufdam tur.vnde feqmtur nobUeJfe curandum vtmilitemusfub Delau-
tat^iioms(^beneficiisclarioresnotasinfculpftt,qUAfenfusnoflros Jpici'ts,fi eum nobis adeffe cupimus.
alio)quitorpentesmelim expergefaciiit,itavt agnofcat, Deumfupra GiuandoDeuspios tuetur,agit pro morefuo ^ ratione perpetuK^
comunem f^ vfitatum ordinem, vt eosferuaret,maniifuam mira- quoniam bonas caufasfolet tuendo fufcipere.
biUter extuUjfe. ^ <f MiranM^modishoflesEcclefiAfu^Deuseu^rtit.feuarcanisha-
3 Deumfincericelebratfdele$.minfeipfis minitnt acquiefcunt, benis torumferommretinendo.fin Panicis terroribus aut manu
. 4 . fublata
..4
m^.
'i'^ , ■ ■•"'•■■■-:'•.'. •.\ IN.PSALMVM ^^^'■^-ifi,^''-mfm^^^^^^^^^^^
jithlatA (f fato milultai>ili 60S cohter^o. ^tu>sfemareviuosnonpotHh:fcdreipfaprohatfoHminfmpnu^'^-
Pyhojiesfuos dum intumtur froftratoi^eorum clddinon fimpli- cuflodia.quifecundum carnem extifuei videnttcr. a
■ f ^ citer itj^tant.fed eos iniitftitia condemnOntes dicunt quas emeriti Licetfuos in ipfo moriis artitulo ex impiorum gladij^Beus non Ui '^
y arantpaenof ded/ffe. \ beret,eorumcAdes tameninultashaudpatituri -■
' ; . In eirrnaxirm elucet Dei hnitas.qu^bd in iEcclefiAfti£fauorem,nS ^luicunque cupimt Deumfentire liberatorerh aki vii^icem.cta- ■
' paucos tantitmimpios.fedingentescopioi (^qkidem ex diuerfispar- 'Tnaredebet,ideft,votafuagernitus^preiestotoanimi affeSiu ad
tibusinfurgentesexcindit. eitmdirigere.Impijquidefxpiusvociferaniurmalis obruti,fedquii
Irritifuntimpiorumconatus.tandemeftim fepelit Deus nomert intusfuperbiaturgedt,adJalutemn6exaudiar4ur.Diuinu«iUef(t^
eoruth cit ipfis:contra vero.memoria iuftifemper eft in benedi£iione. uor adpaupcres ft>iritu ef contritos corde iantummodo pertinet.
I 7 €}Mamuisimpijnonaperteal>rogentDeoimperium,tamenno» 14 SihoftesiamaliquottesviSii,cDlie£iisnouisviribus(^animi/t
tnintss mdaifer ad omttemfcelerum licehtiam^ruunt,quamfi viti- vxtrema tentant.piorum offtctum poftuUt vt ad Dei mifericordiM
BUscompedibiueftet. ' confugiant,Acjuomodeftot^ animocruafmfibiimpofitamferentes.
^imtie^ nihilpr£ter,interitu nobis occurrit,meminerimus oculoi 1'idelesfalutemfihipromittunt in ipfis mortis faucibtu,quia con-
, €Siicere ad c^flefoUSi,vJade rebus humanis Deusprojpicit: ^ quU fueuit Deus non tatU vfitdtu modisferuosfuos iuuarceorUqj mdis
diftimulat necflatim medetur malts noftr'is:nihilominus tamen fi- mederi.fed ipfos efipttlchro educere poftquajpes vitA prAcifa eft.
deifenfu apprehendere coueait occultam eiui prouiientiam. is Ideo aitt efepulchri faucibtes liberdtur.vt Deigratid cora orh
8.9. Qji^htumuk aliefe efferat hominum violentta,^ fine modo nibtuprofub modulo ^ quantum fert vocatio eorum celebrem.
frorumpateorumfuror,Deustamennunqttdexfuafede poteftde- NenfufficitDeilaudesinlinguisnoftrisfonare.nifiex artimopro
trahi,necfierip0teft vtfeiudicis officio (Spoteflate abdicei. ftcifcantur,nec vitapr&fens diligenda eflinalium finem quam vt
Dei virttts cdo nm efl inclufa,fedfe ad homines,prAciptkpios,iu- a Deo nos ejfeferuatos hilari mente fij" vultuprojjtehmur.
iMndos patefacit. 16 Haudtemerevenatbribftsvelaucupibuscomparantur hoftei
Hac 'vera efltheohgia.Dettm non imaginari otiojiim £5" deliciis Ecclefid^qttamuis 'enim vidlentia fif ii^i^pfiujApygraJfentur.femper
vacantemfed infolio potentia ^ iquitatis locatum: vt certo per- tamen frautiibtts (JJ obliquis artificiispatremfltum Sdtanam,men *
fuafi fimus.etiamfi non flatim Jitccurrat iniujie opprejj^s, nunclttd dacifpatrem,imitantur:itaqjquicquidhabentin^n^^dmalitiam
tameneorumturama{>iicere,Etcertequumdfffim»lat,nontiefirit ^ noxiaconfiliad^£iuht.
JitaspartesfedexercetJitorumpatientiam,ideoqj pacatis aniniis ex ^mcquidtententimpijiettentus non ejl in eoYum manu,Jed Deits
ft>ectandus efl exitti/? iUueritaduerfaritu,nonmodo vt eHs fruflretur,fedetiamvt depre
PopulosinAquitateiudicatDettsquaminiufte^ crudeliter ve^ hendatinprauisconfiliisquAfibifabricdnt, omnefqj eorum artts'
xa-tos exaudit,iniuftas violentias perpetuo ^ impune graffdri non conuertat in ipforiim pernicieni.
finii.nec innocentiam opefuafraudat. 17 Detts ittdicis pdhes implet,qudties ihtpios iUaqtteatfua ma^
10 ideo auxilium differt Detes, ^ injpeciem relinquit fuos fideles \ litia:iudicitirnqg iliud r^agis iUuftre eft quamvt vel natura vel fdf'
vt laborantibtis 0* affiiiiis magis opportune tandemfufcurrat.-neC tttnA adfcribi queat.
tunc ceffat infuo officio,quinimo lucemam in tenebris acceridit, vt St quando Detts manttifuA iJirtUtem clare ixetit , difcamtis ape-
meliftsjita iudicia appateant. rire oculos vt fiderti hoflram cdnfirment iudicia qUA ci^ntraEcclefia
DeiprouidentiAdandumeftJpdtium,vttandemfe in necejfitdte hoftes exercet;.
proferar:ideo ne nobit moleftumfit cenferi coram mUdo pauperes gS" jP/<e mentes in meditatione iudiciofU Dei diligtter fetirieridAfunt.
mtferos:feddoloremnoJirumlenidthAC confolatio.nonproculabef 18 Gluicquidfceleratihorninesconabutur^tame^ipfis^infeliciterce •
fe Deum,quem ad nos iuuandos ArumnA rtoftrA accerfunt. aet:in ruind.n.^ fepyJchrum.a quofe Ugijfirrie diftareputabat.eos
u Gjuoties iuftos liberat Domintts,ipfi £5" reliqui omnes hUcfrtt^ decidere oportet. g«« ergo extra omne diJcrimeAlte volitat impij.fi-
SU inde coUigiit,vt in fidttcia gratiA diuinA magis dc magis jpficidt. tiei octdis cotemplemur quod iiluparatttm eft feputchrttm:certoq,fi-
Vbi nuUa eft pietfts,ibi nuUtts eft operum Deifenfus: ideo iudicio- mttsperJitafi,Dei mdnum.licet dccutta fit,prope inftare,quA eorum
rtimdiuirtorumprofeBumadfolosfideles bcriptUrareftrirtgit. -curfum,quo coelumpeteb'ant,ad inferos rrtomento retorqtteat.
Ex notitia Dei nafiitur religio quA ignorantia ^ftupore homi- Defcendunt qttidemfideles infepulchrum,fed rton illo vitlento im^
numixtinguitur. pulfitquieospneJpeexitusdemergat:quinpotiHsinfepulchrdrt-
&uiaoccuha^incomprehenfibiliseftDeieffentia, quatentis Je conditi^e tdmenincoelishabitanf.
nobupatefacir,maieftas eitts in Nomine ftatuitur. tp Sctamtts nobis hac lege Dei auxiliumpromitti,vt tdmen nort
is Nonfatisprojitadignitate Dei laudes eelebrantur.niftfuafa- pTAUeniat noftras affliHiones^fedi/binds diucruceferdomuerit,td-
ntatotumorbernimpleant. dem prAbet auxilium.
^ ^um Scriptura dicit Deum habitare in ecClefia, eum d fiSiitiji Ideo ad ndflras ArSnas conittetHetti.quid vuttprecibtii nojfrisex"
tmnibtis Gentium idolis difcernit. pergefteri:dum vero ^dudit vota nojh-a, quafi memor ndftri ejfe in-
Ndnjiitis eft confujitm nttmen in horure (^ pretio effe , nifi vero cip'tat,manufudpotentia inJhuBd ad nos tuttddosporrigit:fednon
(^ vnico Deo diftinci^e tribuaturfuus cutttts. ftatim,ne definam'bene fperare qttduis letefeftirietprdft^er euenttts.
Nefas eii loco includere Detim quem coeli coelorum non capitcnt: 20 Nonfentitur Deusfuorum liberator^nifi quum dculis noflrts
fed quiapromifitfe Sionem,:d efl,Ecctefiam detegiffe , vbi nomm velutpro tribunalifederu apparet.Tpfo autem furgente, omnis im^
eiii4 int(ocetur,merit)) ncminatur habitator Sionis. piorumferocidprotinifscortcidit.
Terperam obtenditur Patrum exemplum ad excufandos fuperfli- Gjuantumuisitnpdtenterft^erbiant Ecclefik hdflesfknt tamen in
tioforum culttts:patres enim Siortem concutfentes ad[offerenda Deo Dei manu,rtecplttspoffunt qttam iUi«permittit:eorit(^ conattts quo
Jdcrificia,nihilaggreJ/ifuntpropriomotu,fedJittuiatiinfide verbi tiesvolet,vano'sreddet ij irritbs,
fttam obedientiam Deo probarurit. Impios adtributial fuumflare cogitDdus.tempore prAfixo: donec
Sacrametoru fif omniu exercitiorUpiStatis hic le^itimtts eft vjits, atttem in eitts conjpeiium yiolcnter trahantur,tergum iUi obuer-
finosadDeiiJpirituatiterincoeteftifuagloriaquArediiadiuttant. funt^necDeumptofuoiudiceagnofcunf.
e^itemadmodii olimDomintts,quiife habitatorem Sionis vocaret, 21 Giuia inflexibilis efl rtiatbrUm ditrities^ijioleriter ipforum con-
fo\idamfiduci&,quietts,^ gaudij materiampopulofuo dare volttit: tumaciam Deusfubigit:nbnquodrefipifcant,fed quia , velint no-
ntvncpoftquam egreffa efl lex i Sione,(jJ eX iUofonte ad nosfoedtts lint,iUis exprimitur ftiA infirmitatts confeffio.
gratiAmanauitfciarritsseumvbiqueprAfidere in medio fkdelium, Varits flageUkreturulitur arrogdntia impiOrUttt,qtiinunquam,m
quieumrit^hiffpureexprAfcriptoverbieittsadorant. fiinuitiDeofubijciuntur. ^.
13 Detes nonfemper momento dnobisprAfcripto iniuriis occitrrit, Facit Domintts,quandb impios igrioratidfui infurorem prAcipi-
neque inter ipfa initiaftangit impiorum conattts:fed atixiliumfii- tat.vt re ipfafentiant viresfuas JiultA cbnfdentiA effe impares, vp
jpendit,vt iUudmetirifenfu noBro definamtts.certoqttefciamtu eU vbi eosftuftratA erunt vanAjpes,pudefadli iacearit,
tandem oftenjitrumpretiofum fibifuiffe fuorujnfanguimfn. Acciderepoteft vt impij non reftpifcant , 'etidrnfi fuA infirmitatis •
SerUnfin eft(vt quidam exi^imdt)Dei auxiliumipoilqttarn ma- fihtconfcij,fedfatiseft cumltidibrio facrilegam eoritm audaciam
Us omnibusftunus defunSii.nec enim vltra quiefcit qttdm nobis v- ffdduci,vt re ipfa appareat ridictilamfuiffe quam de fua virtute
titeeilJi*bcrttcehttmiliari,riecideovindiiiamattxilioprAfertiqua fiduciamprAjumpferant. , >
fi nonfempef ad nos iuuandos voluntaritss fit ac parattts:fed quia Gjupniam omnibus Adamifilijs ingenita efl fuperhia , rieceffe eil
manifeftandagratiArtonfemperidoneumeffe temptis agrwfcit. ^,vairijsmodisprontifctiiornnib.a t)eo terroremincuti,vtfidelesmo^.
Dum mortempiorum vtcifcitur Deus,hinc apparettcord ipfo eoi * deftiam difcant:reprobi vero,licet confcendere ndn definant fuprd
manere/uperBites:neqtteenimhominum more coliteoriimemdrid hiimanamJortem,c'urridedkcoreretroceaant* %
A «. T I C V L I P R. AE C 1 P V I. ■■''!','"
' T. Laudutn diumaruth vfus /inceriis , lc fru^us vberrl. 4 lQU]ofenruIJeusm$i<)Ve(^ in£(cclefia)kabltaredi-
raus. , , . , ■. . . ii caair. _ ^ ,_. ,,■ ^; .. ' _ ,
De rapi(intia^iu(iitia,bninipbtentia Dei iii impiis proi- ir. Auxilium Deijfuos Fortiter &■ clementer pf otegent{s.i
i'
fligandis &piisconferuandis. ., atqucamorfceruentis^ciuombdoc^nfidcrandum.*
luftoriim <;x grjiaifliJtliS pcriculis i DkH libfcl-atbriiili b: Homura EcclcGx varii & irritj conatils ; i'6Mio tnl^
•fgcium; • , ^ -^ ftf»bi:M|giilii« ^ #v -
■«
<J7
PR^LECT. HENR. MOLLERf , «f
■; <if^if^rr-^v'rfy:\si^'^;^
\
y^0mif^''^-^^r . '/-^^'^4'fm: A R G V M'E N T V M -P S A L-M 1 ' x; ■ • i'^r ^' ^. •■ ■ ■ ■m'
'.i*-^^ /■■t.v . .. ■■ ■:\A '■■»' -r\^- ■•(*■■ -
■«'■' - ■. '. ■}. '■•■.,'. / ■,■ ■■■*;''■' r^'', ■ ';■ "' ' " , '■
Vmnnmn<jHamEcclefiaJitJine hoflibtts Jed perpetno in hacviU tyrannidi c^ libidini imfiorum
fitixpofita:ne hdctriflii tmago piorumfidem labefaaet,vt abte6laprofefiionedo5irina a Deo defi^,
aarit,^t w calamitattbtu dejperent-.prophetaprtrnhm longa commemorationeytanqMam tlluftripi"
^^^ [litra,ir.'gemtm,moresfiudta,conattt6 impiorptm homtnum 0" tyranntdem defirtbtty vt hanctmagi-
'ZtHenteSiCogttemi^ pcrpetuo Ecclepam tales habutfe hoftesynecnouum videatur,fi nobis ^uid accidat dn-
riJcum fempcr Ecclefia tadafitpafa^i^ pafurafit vf^ue advltimum dtemx^ <jHidem tpfe Dauidtam excel-
, j "vj^ i tntama dtgnttate conjHtutM.nonpotuertttmmunis efe afiaudulentt^ hofitum moltttontbpu ^imu-
rtts Oppontt autem hts malisprecationem.at^ue itafuo exernpio oftendtt,milltim a/ind efe remedtum contra ty-
rannohim vartos tnfnlttt^ & tmurias.^uamptam dr ardentem bonorimprecationem , <^uaperpetuo vclltbera-
tionem vel mittgattcnem caiamitatum tmpetrat:^ confolationes adttctt du/ctfitmMy quafidem innocenttum co-
firmerjt.&fidcles defuafalute certos reddant.Plert^ue tnterpretes de Antichnfto Ponttfice Romano hu pfal-
rnum vaticinari exifiimant.^amuis emmingenere de omnibm hoftibusEcclefi^ h^uitur.tamen infi>ecie,ta^
verftopr^cedenttettmadtunxtt.Jbhocigiturpfalmo-
Hebrais-.coniungitenim 9:& lo.qni diHerfifitnt,& i^^.j.difttngHtt.^^Ht vtvnmlegttur apudHebraos.
QVarc lehoua flas a longe r abfcondis re violcntasipforummanusjaut euicare technas & fraudes
[/,]m cenipore opportuno , in tribu- '^[^Xf«!jia eMum euchitur ad dignitatcm , ad potcn-
latlone? ... tiamjddincjueacquiritopes&diuitias.ciuaeeum inflantjCc
Exordium fumitur a querela , quam ei exprimit magm- fuperbum atqueinfolenrem reddunt.
tudo doloris , qui ortus elt ex tentaiione de ab ieft lone , vel Perfecutionempatitftr ) So mmftcb ein armer leiden vnd druc-
mora. Omnibusenimnobisconftitutis in grauiore aliqua ken, fi gehets vbcr den armenata.ifi nirgendftcherfur']nenMi.'i
calamitatc.fubcunthf cogitationes, quod Deusabieceric quandocrefcuatinaulis,moxomniafuaconfiliaconuerciii:c
curamnoftri,quodnegligatnos, nechabeatampliusprofi- adperniciem bonorum.
liis. Et quo maius eft & propius periculum , eo magis ha;c .^^^ fignificat ardenti & infefto animo infeftari: vel neutra-
cura &folicitudo nos angic Dauid igitur intuens poten- ]ircrjVthoclocoquidamreddiderunt,Ardere.Ardetpauper:
tiam , furores, crudelicacem.dolos&fraudcs fuorumho- hoceft,deuoraturtanquam3bigne,&in nihilum redigitur:
ttium , qui ipfum tollcre e mcdio , & totam religionem fub- ^^[^ |joftjs nihil nifi ignem & flammas i'pirat,prae fiftu & fu-
uertcre conabantur : atquee regione confiderans fuam & perbia. Oftendit igitur vnde tantafitcrudelirasinimpiis:
aliorum quosconiunaoshabebat , infirmitatem&miferias, quodfcilicctomniaillisprofpcre fuccedtint, eaquere icain-
atque interim tamen videns diutiiis diffcrri auxiliiim , e- fatuantur,vccommunisfortis ©bhtialiosomnesprsfecon-
iumpitinhancquerelam, Qnareftasalongc? ideft,quare temnant &prcmanr.
jionoccurris, vtopemferas? fedftasquali immotusin re- ComprehendunturinconfiliisfuisjVlenciiicvolmtefCecom^
iTiotolocotanquamnoncuransnos? Quare hnis nos obrui ntinationem poeii3rum,infert3nidefcriptioni,quafidoceac
&opprimi his calamitatibus? Ha:ccinceft paternacura, propheca,fucuruvtillafmachinationcs&inf[dix,qtiasftruuo
quamgerispropopuIotuo,vt,cum videaseum pcriclitari hoftesinperniciemEcclefi«,randcmredur.dent in ipforura
d« vita& falute , tamen non fuccurras ? Qiiod autcm dicit, capita:ficur fupri aliquoties dixit.Nonnulli etiain in optati-
Deum ftarea longe : id rurfus nonad ipfum Deum, nih' per uo hanc rentcnriam cxprimunc.Vtinam comprchendantur:
anthropopathiam,eftrcfcrendum : vereenim,Deus iion ftac fed quiaperpetuaeftoracio, defcribens impibrum tyranni-
alonge, quafiquifubduxerit feprocul a gubernatione & dem&mahtia/miideo nonnulli iudicarunt idcflcalienuin -
defenfione fuae Ecclefia:: adctt cnira cl perpetuo, ctiamini- ab hocloco.LuthcrusincommcnrariisiMhocexpIicar,C5-
pfiscalamitatibus,vtdiciturpfal.9i. Cumipfo fum intribti- prehendunturincoaitationibu.sfuis^hoc eft, exca?cantur,vc
latione. Item : QjiJi angit vos , tangitpupillam oculi mei. „on vide:int fe malefacercfed potius fibi bl-indmntitr ,ran-
fcd quia non mox fuccurrit & opcm fert in calamitatibus, quam rc bcncgefta.In Germanica tameu verfione ahara fcn
vt noscupimus & volumus: ideo videtur.nobis qu.ifi oblitus ^tentiam exprimii.
noftri,aut nullam ciirsra pro nobis gerens, ftarca longe. Ita- wSin^ comprehenduntur,id cft,coniunf;unrur,confpirant,
quc ad fenfus noftros huiuimodi locutioncs funt referenda?, faciunt foedera, coniungunt vire^ & confiiia fuaad oppjinif-
ne quis infulse anthropomorphitaru more Deo membra cor Jos bonos.5« hengenfich aneinander. Uxc fententia videtur
porca,&motus fcu locationem.corporibusatquehorum me- y^^oh congrucrcad totam narrationem. Er vcrbura \yflnn6
brisconuenientemattribuac,aut circumrcribieum loco ima- fignjfic.ic femper coBiprehenfionem hoftilem , vtcii n quis _
» — finetur. • ' ~ — T" T"^"" capirur in bello : fed qualcmcunc)tic apprehenfionem.in qua
u4^ycWif]Exa»gerat c]uerelam aliatriftiore oratione:pIus tieceffe cft ficri ahcjuam coniiinftioncm eius qui apprehcn-
ciim eft prorfus abfcondi,vt non app.irtst quantafuerit tcn- djt & quod apprehcnditur. Vc cum delubal dicitur Gen. 4.
tatio in Dauide,quae ei hanc querelam expreffit. Verbum ab- qu^j fuerit patcr omnium qui apprchendunt organ ? & ci-*
fcondcndi duplicicer exponunt. Quidam /ic interpretantur: tharam. Icremi.3e <o, Er apprehcndcntem falcem temporc
Abfcodis tc.id eft,ita re a nobis fubducis,vt appareat te nulla meffis.Significatur igirur hic talis compreheifio.in qua con-
noftricuratangi.AfijfubinteUigendumefleaHquidiudicant: fcruncur confiliadeopprimendis piis,{y' coniunguntur vircs
Abfcondis fcilicetoculum vel f3cicm:hoc eft,cl3udis oculos, & .irma.Tales confijirationes regum &principum contraEc-
nec afpicis mala noftra.Scd cjuia abfolute ponicurjreftiiis in- clcfiam hofliro fcculo faspe fumus experti, qua» tamen diuini-
terpretaberis:Abrcondis,fcilicet te. ^ tusfunerepre/Tx.
In opport(tnitate]U cft,cum maxime cflet tempeftiuum fuc- Primum igitur , quod tribuit Spiritus fan-ftus pcrfecutori-
currcrc^cumqucpraslen-icalamiras vrgcac,&nos omnibus bus& hoftibusEccIefir,eftfuperbia,&faftiis,orrHscxfeIict
praefidiisexternis.finiusdcftituti. omniumrerumfucccflu:quifiruvtcontemnant& dcfpiciit
1 In elatione impij pefrecQtionem patitur op- bonos,&opprimereconentur idquc vrperficcrcpof/tnr,c6-
prefrus-comprehenduniur in confiliis fuis qu? co- ^""§"?^ confiIia.potentiam,& v.res , eri..m h. qui .alioqui 3-
piciiua.cuiii^ * ^ nimomter fefuntaheno,vcvuieree(iinexempIoHerodis&
gitant. Pilati,& aliorum.
. VtqncreIayidcafure(rciufta,&exgrauifn.niscauffispro- ■ (Wniam gloriaiur impius fuper c^efiacrio
feftaJnbiicit bns.im dcrcripcioneni feu hypocypohn , in ? ^y- » , y- • ^ rt n • r 1 t
qua hoftium EccTefiae ingcnium atcjue naturam graphicc animaJ fu» : & auarus bcnedicif ifibt ] infultat Ic-
depingif, &oftendic tantam cffeinipfisodiorumvirulentia houap. ^
&aGerb!tarcm,tantamcrudclitatemstantumnoccndiftudiri, £xplic3t hoc quodantcadixersc dcruperbiaimpij. Prl-
tantamfuperbiaiTi&faftum,t3ntumiiominisdiuiniconrem- mo, gIori3turimpius (quoddiftributiue intclligatur , pro,
ptum,denique rant^maftutiaminoccult^ndi-sfuis confiliis quihbetimpiu,s)quafidiccrct, IIIaruperbiaimpioseoufq;ie
fceicratjis,ve,nifidiuiiiitusrepriraantur,nemofic qui cffugc- prouehit, vt non tantuin prauis fuis cupiditatibus fecurt
j ' '. '.? • indul-
-^- - ■ . ■ , ' ' ■ ^ '
' * .. 0 " ' ■ ■> ' ■ \
^9
i N I^ S A t
" wdulgeant : led ecian^ f^rcto &cpitU:cnipco Dciiudiciojde
iiiacupiditate & iceleribus^^gioi^iitur, iecjue omni reatu
- ' abibluane. Niliil enim eil cain curpe & rceIeratuni,quo impi-
us non deleAecur,& laudi iibi ducat /i perficiat.Sicut leraias
de fuisciuibusinquic, Peccacum fuumvc Sodoma prxdica-
runc.Secundojcfl impius,hoc eiljfin excrenia & profligaca e-
ittsmalicia.
Etauams benedicinfibtlXA cA.cum cupiditas eius fic inexple-
bilis, rapic vndiquc , Sc inuolat in aliorum.boaa, quocunque
prztextu cumulat opes , Sc poltea benedicit,fciiicet,fibi,
veluc Pfal. 49idi<^Eur, Benedlcitanimxrua!,hoccft,gfa-
culat^ur fibi , blandicur iibi , iudicac fefelieem & bearum,qui
cancas opes polljdeat , acque in hisfummam fclicitacem po-
nic. Id Moies, Deuc. 19. volens exprimerc,vtitur pene /imili
phraii , Bencdiccre fibi inicorde. Tertia igitur nota , eil aua-
ritia,qu£ radix eft omniui» malorum,vt mquit Paulus.
Qijidam nomina i;U3 &yxi3 in accufaciuo rcddunt, Im-
pium & auarum :quia iudicanfeiTe abfiirdum verbatran-
^tiua cifeabfolute pofira. fed vfitatum elHnHebrxa lin-
guaetiam verbatranficiaaponiabroIute,&iigniHcareaAio-
ncm,nuncranicuhtem in aliarfTperiunam , lcd iinmanen-
tem , vt eadem fic agencis & patientis perfona. ita verfu pri-
my dicicur,Q^iare abfcondisPfcilicet te. Ita ^^n liaudat^fci-
lictc/cipiUm, &ni3 benedicit,fciIiceE fibiipfi.
Infukauit IehouA\ Qtiarca noca, Non fati^ eft ei hominibus
iiuferis infulcare, hus fpoliare & excruciare:ied tanta eli;
luperbia.vtetiam Deo infultec.putatenim fefatisefTemu-
nicum & nrmatuin coutra omnes cafus:& exiftimac , fe nun-
quam deiici poill- ex ilio felici ftacu qucmc6fecutus eft:ideo
ridet &contemnitiram& iudicium Dei,tanquamcuinihil
ncgotijfit cumDce. Sarpecnimcxaudiuntur talcs impio-
rum hominum vocci:Vvas fragich nach Gott,vvashabich mit
ihm zufchaffe7i,otier er mit mir. Ita Diony fi<js , inf ultans Deo ,
afErmac fe relinquere filio rcgnuni adamantinis vinculis fir-
matum.& Nabuchdonofor , Daniel. 4. inquit,H£c eftilla
Babylon , quam ego azdiiicaui . hoceft illud regnum , quod
egomeavircute paraui& confirmaui : quis mceuertet auc
deiiciec de hoc ftatu?Hanc particulaiu copiofiuiii exponic
verfu fequence.
4 Impius iii altitudine naris fua: non inqui-
lrit:non Deus,oinnes cogitationes cius.
E'fi»>i««teft,quacxplicat hoc quod dixerat verfii prjecc-
dente, impiuminruItareDco. Hoc enim infultare ellDeo,
extftimare non eifeOeuni qui fadta hominum afpiciac &iu-
dicet: idedque non inquirere, hoceft, finevlloniccuiudicij
diuiniabtenapcrare&obfequi prauiscupiditatibus.fcque hi$
obledare. Impius hoc loco nomencoilediuum cftmcque
enim de vna tantum perfona loquitur , fcd indefini ce de oui-
nibus.
Inaltitudinenaris'] Defcriptio ett hominis faftuofi& fuperbi
a geftu:nam qui fc alios defpicere & contemnere offtendunt,
nafum quafi attollunt & in altum coniiciunt:&nos Germani
de his dicimus qui contemptum geftu oftendunt , Diel^afen
auffvverffen. In altitudine naris igitur, idem eft ac R dicas,in
fupcrbia.qua Deum & homines contemnit.Vel etiam nafus
.-iccipuurpro toto vuItu,vtfignificatiocontumacisrebeIIio-
nis fit in hac phrafi:SicutnosGermanidicinius:5«»tf» Jfo/yf
auffjetze,oderauffvverffen,id e{k,Sich mutvvilUch gegeneinenfe^\
tz£.K[i] nafum accipiiit pro ira /u«nirv/iux«f,iicuc ajias fa>pe v-
furpatur:iuxta illudTheocriti.3p//u«i«j^X» wbti p/ir<;(jtS»7B^.Sed
quia faftum & fuperbiam hominis impi/ voluic exprimere,'
magis congruit prior fententia.nequeenimex ira oritur ton-
temptusDei.fedcx fupcrbia.
Non inquirit ] Id eft,non curat.non eft folicitus quid agat:
peccat i& proiicit /e in omnia fcclera fine metu. Frt^t nicht
darnach,non mouctutcogitationepoenarum autiudicij diui-
ni , vt abftineat a /celere:mult6 minus kumana iudicia vere-
cur.qui inquirit,adhibetfohcitudincm:noninquirerc igitur;
eft effe fine foIicitudine,Fm^ dahin leben.
Omnes cogitatioms eius(Cum) non efl Deus^tiefi non iudicac
eflreDeum,qui hAi hominumreipiciataut iudicct. Ita-
que , quafi nullus effet Deus , ruitin 6mnis generis fcelcra.
Taliseft hominumnatura,qMandodefticuicurgubernacote
peo.
In hocverfumuUafimuI compleflsitur prephfeta. Primcf,
Cyclopicum & Epicu.rcum Dei conteraptum.fecundo , im-
pudcntiam quxnequeDei,neque homihum itidicia veretur.
tertio, flagitiofamfuperbiamquxhomine ad qu^uisfcele-
raperpecranda impcllit.
5 Sucteduntvi3Eciu«omnitemporc:cxcelfum
iudicia tua dc coram ipfo [idefi, longe funt fofita a
con/pe&fi ems } in omnes aduerfarios fuos fufllat;
M V M X. y - ;^or:
Q;Mnta riota impiorum cft , profperiras i fucce/Tus. Plef
runqueeniminhacvita funt fcliees : ficutdiucs illc apud .
Luic. cap.itf.quem Chriftus dicitbona/uaaccepiiire in hac
vita. Atquc ex hacfelicicace coniiciunturin /ecuritatcm, c6-
temncntem iram & iudiciuni.pei aduerfus peccata:&ita
iniolefcunc , vtomneshominespraBiccohtcmnanc,vtmox
dicit.VerbQm 4in feii Vn fignificacftrehOcfc gerere,ftrc-
huumcirc.VHdc Vn excrcituni fighificac, quiforciter rcih
gerit.fMTnMtT^iiuicfignificacfortunatumeire, &fucceirus ha-
bcrci nam labores comitantur fucceflus, ficut dicitur .- Fortes
fortunaadiuuat.hi,Agendo resRomana creuit.VLzA^m figura fcu
metonymiafignificaceciamdoIerc,n.imvt Pindarus inquit;
jpdivxit i^vu^hTiy^. Hoc vero loco profperitatis fionifica,;*
tJo eft in vCrbo.Vnde Chaldajus reddidit,n'nn TNPnSyb
prolpcrantUr fcmitae cius. Alij verho vrgendi rcddide-
runc , & pcrtinjlciam inimpio propofito fignificari docue-
runt. Ciim enim verbum Hebra^um fjjpe in fpccic dc dolo-
ribusparturicntium vfurpetur,in quibusanniti aique anni-
tendo vrgere foetum oportet partucienteni , commo^e ep
vcrbo exponi iudicariint. Et.vrgerc viam./ignificat pcrfeuc-
rare in fuo propofito feu inftitiito , hec parcere vllis labori-
bus&moIeftiis,donec quodinmanibuscft perficiatur. AJ"-^
dor igicur & cupiditas perficiendi eius qiiod inftituitur , hac
forma Icgendi fignificatur. Gra»ca tran/latio habec /8iC«x»w»-
•w/jinquinataj funr,quafi verbura fitS^n.AlijiiftiueintcrprcT
tanrur,cerrorem incutere,moIeftiam &dolorem afferre.qua/i
hoc velitjViiE impij funt formidabiles bonis , c6fque fxcn:-
ciant. Hieronymus & alij: Parturiunc, id cft,fcmpcr aliquid
pro fuainquiecudine &in^i/«)eii»v/u«(iuiujiiuueiiiunc,&cuduhc
aliquid,quodfitconiun£ltumcumperniciebohoruth.
Excelfum iudicia ttia ] Id e/% , prdcul remouerunc ex con^
fpeAu fuo iudiciatua: non cogitant reftare aliquod iudJ!» '
cium , in quo fafla hominum puni^ntur , ideb fecuri per-
Inhoftesfufflat ] Sexta nota eft , confidentta : tiantus efi
faftus, tantaconfidentid exfclici omnium rerum flicdeflu
vtnullos hoftcs quantumuis potentcs,metuant: imovero
tam Cohtemptim deiisiudicant, vtflatuorisfcprotlernere
omnes pofle exiftiment. Locutio eft mecaphorica , fumpta i
gcftu. Nam flatu oris figniiicare folcmus cxcremum con-
temptiim.
6 Dicic iri corde fuo , rioii moucboragcntri"
tionc in gencrationciii , [ id efl inperpetmm ] c^uii
nonin nialc[frfl,]
Septimanota. Cum confidentia ftulta coniun^a eftpro'
fana fecuritas, quxfibi pefpetuam felicitatem & impuhica-
te pollic^tur , nec cogitat de vllis periculis aut pcenik. Tales
Paulu» nominat «TriiXjwiMTtu;.
Nonmofiebor] Id eil,non deiiciar de nocftatu hohoris , di'
gnitatis.aut porcntia?.'
Sjiuia non ero ijt malo ] Id eft, quia ita fum munitus adue?-
fusomnescafus & iniurias , vtnonpoffic mihi afiquid ad-
uerfi accidere,quod rae euercac:& ficuc Niobe dicic apud O-
uidium:
—maior fum.cjuam cui poffit fortuna nocere:
Exceffere metum mea iam bona.
7 Eijecratione os ciiis pieriumcft, & fraudi-
bus atque dolo : fub lingua cius labor, [ afjltUio ] &:
iniquius.
OAauanocafurftdoIo/a;,frauduIenta;,&infidiofa>natu-
ra:,vtqu§ fuas technas & fraudesi meliiis tegere&occuitarc^
& faciliiis fallere imprudences po/Iinc, non verentUr addere
crebras execrationes qiitl«^fibiipfis maia imprccantur : at«
que ita abutuntur homine Dei ad fua fcelcra tegenda. Eft
auteni extrema» malitia: fignumi fub fpecie pietatis & iura*
hienti,quonulIum eftfauftius & religiofius vinculum, alios
fallerc. rhn fignifiCat iiiramentum , quo quis /e cum im-
prccatione mali,hoceft,iraeDei,& artCrnarum paenari/m ob-
ftringit ad aliquid faciedum tel prxftanduifi. Aiij fhn male-
di(^iohem interpretantur,qua quis alcerius hmx tk exifiima
rionldetrahit:na /icut bcnedicere intcrdiS iaudarcfignificat:
ita nfalediCere eft vituperarc. NonnuIU/naledi^ion€ intcr-
pretanturdefophifticafeufalfa doftrina , qu* vjtriis colori-
bus pingitur , vt faciliiis obtrudatur imperira! nKuItitudini:
funtcnimill£ corruptelarvfitatif/imat. fedillaifpeciescom-
prelienditurquoqucfubgcnefc. Intercavero mult6 plura'
compleftitur Prophcta : ret^icit enim non rantunl ad fal-
faiti doarinam,fedad vniuerfam vitarn& bmnes sitaionci
impiorum.
rraudef^ dolo] Id eft. interea dumfejt^tdiubaefit', fliluuA^
dolos & fra\}det btfnis hoflOiHubus.
w
m
71
p^i^
PR^LECT. WEN!R. \4 0LLERl
1'*^ k.k'",^
SurgeIehom]Dc hiac pht^afi diftum cft ante.Surgerc dicitiijr ,
Deus , ciim abrujpca mora incipic exerccre iudiciuni fuum »
necdiffertampliushberat:i6iif:in.Iehoua'm norainacDeum, '
vt olienda? , eura cflTc forceni & potcntem , qui facile & vno.
Suh Unguaeius labor fif imquttdi'] Id eft.Sub fucatis illis ver-
bis laictvenenum.illudenim vnicum agunt vt aiiosiniuria
afficiant & affligant. non ftudenc fanare ofFenfioncs aut mala
publica;redpociusaGcenduntodiafuavirulencalingua,&ad- .
dunt i^nem oleo.fummi,/»»» i/i nicht vvol.koennen auch nicht momcuto poflit infrin^cre & euertere hoftium cona tus.
ruhen%habend€hnein vngluck angerichteti. Eleuarnmumiuam] id eftjoftcnde & dcclara patentia t
Talcs multi funt m auUs principum, qui accendunt & in- in vlcifcendis hoftibus. Manus fepe ponitur pro pof entia
mmanc animos principiim ad bella non neceflaria mouen roborepcr ^wMf-^iiinammanibuspttendicur roburcorporis.
'I H
. cuam
fla
da,lc turbandas refpub.adcucrtendasfc]ioIas,adpeUendos EiC^h. if. Videbunt ^encesiiianummeam,ideft,yires,po-
& excarnificandos bonos & prarftantes doftores , ad augenda
onera public3,ad infticuendas taics res , qua? cum iniuria ali-
qua fuiic coniunfta?, & in vitapriuaca muici virulenca lua lin-
oua funt cauiTjB caedium & aliarum turbarum.
8 Scdvt in inlidiis villarum [atriorHmJm occul-
tisClatehtsJ occidlfi ipnocentem: oculi eius in pau-
perem intenti ^\M\K(obferuant.)
tentiara.Eleua,mquic", quafidicerec,Haftenusvita fuitlan-
guida & remifla m mustua, dum peruiififti cuosdiuexariab
impiis & tyrannis ; ccontra vero illorunv r^ianus funt exalca-
tx pocentia, & vi.res eorum func audt^a ^uibus abufi func ad
opprimendum populum tuum;nunc igitur dciiceillorum
manus,&eleuatuaiii,vc hoftem perimas.Phrafis fuinpcael^
" ^ gcfturnam percufluri cleuancmaiius. 5i ' 4«;,'3i *
Non obliuifcaris} ld,eft,oftcnde cibi jiffliftos cura? ciGfe i"nec
Infidiatur in abfcondito , ficutleo in fpclun-» defereeos, etiaaifi aliquandiu di.fferas auxilium.nunquim
caiinfidiatur ad rapi^ndum pauperetp: rapiet ( di-
yt-^m/ J. paopercm , ' dum attrahit eura in rcte
fuum.
10 Pcrcutict, deprimct&deiicietf^roy?frmj
virii)us fijis pauperes.
Poftrema nota impioruna hominum eftcrudclitas,tn quam
tandem omnesillx techn^jfraudes & infidi^jde quibus fupra
dixerat,erumpunf. Vtitur autem variis figuris & coUationi-
bus,tn depingcnda improborum hominum crudelicatc.
Primum,comparaceoslacronibus, quiviarum anguftins
obfident,&Iacebras fibi deligunr,ex quibus incaucos viacores
:Q)olient& opprimant.
r— invn Gr^cireddidcrunt /K*>wAv«n»»,& hps fecutus eft
interpres Latinus , fone quia njfn acriumfignificac:5cdiui^
tum palatiis plerunque atria erant adiunda.
Occidit innocentemjA.U) rcddunt,Vtinterficiac innocentem,
& diftionem tZDnnoOa coniungunt cum pra:cedente mem-
bro:fed acceptus Reuia in voce CD^nyn oftedit hanc ledio-
nemfalfamefle. '
Intentifunt]Mctiphoti a iaculatoribus fumpta cft , qui col-
limant fcmiclaufis oculis,vtreftiusferiant. fignificatautem
eos inhiare vicac& bonis aliorum, idqueclam in latebris, id
cft.fub fpecic & pra:texc« honeftoificuc illa artificia func vfi-
taea, fiincque ita varia vc enumerari nequeanc.
J»/i</M/«r] Altcra comparacio , in qua nEuitiam eorum ex-
aggerat:non enim latrombus tantiim , fedleonibus , & aliis
truculencis beftiis cos comparac, quafi dicerec: & fraude & vi
oppugnatbonos: R eiiimfraude non poteft circumuenire
— eos& fpoliare , addic manifeftara viiu & faeuiciam.habence-
nimhoc prouerbij Vicc,Vbi vulpina deeft,leonina ^flfuenda
eft.
Inrete ']TcTi{3. fimilitudo fumpca eft ab aucupibus&ve-
nacoribus, quiauibus &feris omnibusmodisinfidiancur,&
percraflas in recia.mox Inrerficiunc & laniant.
Percutit,depritnit]U tHjVanis modiseos premit,donec can-
demprorfus euercar. Alij ficinccrpretinrur : Contunditur,
dcprjmicur , profternitur in forcibus eiu?; pauperes , hoc cft,
cacus paupcrum. Alij fcr^ longius difccduncafentencia,
qui fic reddunc : Atterunc fcu compriraunc , & humilianc fe-
— ipfosTrie fcilicct ilia truculentia procul terrcanc, atqueica
faciliusalliciancccetumpauperuminrobufta fua. Sed ver-
ba abroluta,fequentc cafu, fiuntaftiua. ideo refte rcddi-
deris adiiue , VOiypa. Inrobuftis fuis , fcilicet dencibus &
vnguibus,inquibusprxcipuumleonis robur cft:ideo non
male fubftantiue transfertur , In jpbore fuo.Ita autem meta-
phorice appellat prarfidia & milites tyrannorum;
11 Dicit in corde fijo, oblitus eft Deus.-abfcon-
dit faciem fuarh.non vidcbrt in perpetuum,
Repecic infine hocquodanteadixetat deCyclopico&
Epicureo Dei conteraptu, & profanaYecuritate,quia vult R-
gnificarc , hoc fummum efTc fcelerum omnium , atque hinc
reliqua omnia,faftum , fuperbiam,confidentiam, fecuritare,
crudclicacem, auariciam,&c.originem crahere: quod fcilicec
corvacacomni timorc Dci,nec cogitatDeum clTe iuftum
iudicem , qui fcelera hominum puniat : in tali corde nccefle
eftomnis generi$ vitia & flagitia fuppullulare.
u ExurgelehouaDcus: eleua manumtuam:
ne oblinifcaris pauperum.
Alterapars pfalmieftprecario,qua»eft principalispropo-
fitio in hoc pfalmo.Pctit enim libcrari fe & populumiiium
ex raanibus impiorum,& defendi contra rabiem, furotem &
nfidiashoftium:ipfosdeniquehjftesprofligari& cuei:tj|f.
quidem ©bliuifciturfuorUni DCus : fed peticpropheta fado
hoc oftcndi omnibus, & hunc fcnfum confolationis pcftori-
bus piorum infcuipi.quod cura; fint Deo.
13 Proptcr cjuid infuhat in.pius Deo ? dicit in
cordeiiK>,noiireguire«. ■ -'
Subiicit rationem petitioni, fumptamacatjflafinaIi:ideo
defenda& libera nos, & reprime furores hoftium , vc tuani
gloriam alferas, & vt rcfutes Epicureos,qui, quandiu ad fce-
lera conniues , iudicium tuumludibriohabent, eibiquefu-
perbe infultant.quafi nihil cures res huraanas. Vc igit ur poe-
na conuifti , agnofcant te vere efle Deum, quem Ecdcfia in-
uocat,& veretecurare&refpicere cuos , punias eosmanife-
ftisexcmplisj& defendas ac libcres Ecclefiam. : ,/
Ad quidinfukat^ld eft,non coacedas vciriipiuspbrpecuo in-
fuicec cibi Epicurtfo contemptu,& cua lQnganimi|;atc aiiuca-
cur a^ perniciem & incericum Ecclefije. *• ' ' " ■ '
Dicit in corde^FJ^iymnt cll prioris membri. hoc enim eft in-
fulcarcDeo,aut blafpheinareDeum,cogitarefcilicet,qu6d
Dcus non curetreshumanas,necpuniac lcelera.ucc r(;^e
fadaprxmiiscompcnfet. .. ";■ , M-ii.-,
' 14 Yidiiii[fctltcet certe vel vti^ue'] qiioniitrnzM
laborem & doiorem afpicis , ad dandum in ma-
num tuam : fupcr tc relinquctur paupcr, pupillp tu
crisadiutor. . '
Petitionifubiicitpromifliones.quibus & fc confirmatcon-
tra profanas opiniones & judicia peruerfa impir mulcicudi-
nis,&gloriamDciaireritcontraEpicurcorum furores. Di-
cuncEpicurei.nullam cflTe prouidenciam,&omniafinerer-
taracionegerJ,^HMyii:efuiei,oppo,uie hocdidtum : Vides
•&c. Quia vero intelligic, leapudprofananimultitudincm
fuis concionibus nihilproficere,ideofermonem adDeum
conuercic. Primum , vt oftendac fc non moueri vllis prauis
iudiciis,etiamfi videacmaximam parceui adillana prophani-
catem prolabi.deinde,vc oracio plus habcat ponderi$,fi vide-
qtur cuni Deoipf©lo«[ui,&ab ipfo tercopcrfuafuni hxc
proferre.
F/</M]rdeft,nonnegIigisre.'5humanas,vcfomnianc Epi-
curci: noii deleris tuani Ecclefiam , etiamfi fiuas affiigi eam
uncTd{i.Epic\iTciv6xcli,ScilicetisfuperisLdore/i,eacuraquie-
tos SoIUcitat. Scdpi) cunvDauide dicunc, Deum v(dcre:hoc
eft,curare& gubernarcreshuiHanas,atque inprimis Eccle-
fiam.
ffluoniamtulabore^doloremconfideras^Qnpd antea inge-
neredixeratjDcuin non negligere,fcd curaie res humanas:
idnuncinfpecieaffirraar. 'Q^ocffigniim eftardentisfidei!
Nihilenimfaciiiuseftaut pronipcius,quani affirmare, quod
Deus curet hunc mundum quem creni:it,aut reshumana.s :
fed doarinam hanc ad priuatum vfum>& ad fingulos accom-
modare, prxfercim mm.ipnis iertunnis & ccncacioiubusdc
indignicatcidverodifficiilimurneit.
i^i?m»jld cft,moleftia, affliftionem,cahmitaccs,quibus
premunturpij,
Dolorem] oya aliqui interprcwntur indignarionem feu fu-
rorem impi,orum aduerfus bonos : fcd rccineo fi^nificatio-
ncm,qua?eftinPfaIm.rf,vbi fignificac dolorem /eu moefti-
tiam.nam afHiftio bQnorum paritmultipliees dolores & ac-
micus. < i,., 1 . ' ^
Afiicis] Idcft,ftudiofc&diIigenterobreruas& confide-
ras, non canquarii claufis oculis prartcris aut negligis,vt iudi-
catmundus.
Addandii inmanustuas lldzhqui fic interprccairur; vt de-
tur in manus tuas,imperfonalicer:id cft,vt quilibct hoc com-
mitcat tuar voluntaci , non frcmat auc munnuretaduerfus
Deu m ,fi vidcai diuiiusdifFerri auxiJiuaiJfed patienteg cxpe-
ftecma-
I N''"P S A L M V M >X. . - ■ ■' ^ '., *'^^' «^ '- /'' 74. "'■ '".
ftetm.anUtTjDcivfndiccm.Ali),3c!danduni,rcH,yrponas in folacio. Prima, Qmoc! tj^annis impJonim notj fttperpetuo
manus tuas,hocert,vc v!ci(ciris,vt paracusfis fld UinVendjin durawr.i. Secjndu, (Vunl Deus non abicccrit curam rerum
cxcqucnd.i>i:fed quia vel ignauifuHt.vel ipfictiain fiunt rv • iiim rex perpetuo.Qijarenecmerucndi func cyr :nni,nfc ho-
ranni iSc lioftes Ecclcfix.Deus.gladium ipHs e repcu iumlt in rum vir:bus confidcudum.rcd ad lolum Dcum rcipiciendum
maiiuSjVc iurtavindidacxerctar.Sed quiaitifiimiuusiiMpcr- clt. *
Ic)nalica:'rvrurpacur,n6 muJcum referc.fiue infecunda perfbna Perierunt] Vcirur prafcerito in pr3cdiftione,propcer cer-
fiuein cercia exponas,eodcin enimfere redit reiiicencia : fed ctcudincm cuencus.eltquecoBrcciuensenrhyuieuacis.Dcus
tamcnpnor fencencia videcur cHl- fimplicilfim.1 : pr^fertun, ell rex pcrpcriu):ergo peribunc cjui non p ireneipfiis impe-
ciim fcncencia,f]jx fequicur,hi4C congru.n. ■ rio.Geuces hicnom»aac,non excemos, fed impias Ifr.icliras
Super te rclmqHet pmpcr]ld ert,committic cibi nogocium vel & !iYP'>crica5;,cji!i fidcles crudelicer oppugnabnc. Hos dicic
falutem (uamjacquiefcit in tc folo.non cft fwliciciTs de cxicu Iwbicarc .idhuc in ccrra Dei: id ert , in ccrra ifraelis quani
auc euencu,n'on rclpicic ad Uumana auxilia & prx'fidia , non Deus pecuhari confilio &decrcco fibi dclep.erac pro (iio po-
qusricillicica reihcdia.ficuc hominesimpi;& profam,£ryfe/ puIoieanaqMcfuaiiTipiccateUGrnbiliterprof.inareScfc^edare.
letsdier heim TjndleBs daranjfberuhcn. fucurum igicur pracdicif,vtterra ab illismquiiiaiTicnris rcpur*
P;/^//7ij]Ideft,deftitutoprudentia,confiIiis,opibus,auxino, gecur,Deoluushonos8cdominiumreftituatur.Phrafis/um-
Scaliispr3sfidiis,inquibusfiduciam fuam collocat .profana pca cftcxillo diifto^Leu.ij.TerrameacftjVoscoIonimei &
multicudo.calis emineftcondiciopupiUorum inhacvica,& aducnxcftis.
talcsfierinosoportccjvc dcfticuti rebus exccrnis abauxilio
«iiuino penderedircamus.
15 CoutVioge biachiiim impij & mali : quaircs
impietatem eiiis & nuninuenies. ,.: 'f^'
Rcpetitpecitioiiem. y>;,,;'^>^ >'**.^*'-'
Co?ifii>i^e hrachium]ld eft,eueri:e<pbteh|tiam & vfres impio-
rum liominum. br^chium ing6nere fignificac, potentiain.
nam in brachiis eft prjecipuum robur hommis.liic vero vfur-
patur pr;) vioIcntia,tyrannide Si crudelicacc,ciua boni oppri-
muncur.
&ueres impietfttem eiits] Id eft.ita euerte ipforum poteuiririni,
& delc eoi,vt fi quis quxrat impietatcm eorum,amplius non
inucniac.Iioc cft,vcnullummancac veftigium fctleris&im-
piecatisipforum. IcaChaldxus paraphraftcs incerprccatur,
quein rccucuseftGiaecus. Videcur enim oracio finuliscfrc
imperfonali.AlijficinterpretancunQajcrcimpicracemcius;
idcftjinquircin eiusfcclcra;puni,&iion inucnics , fciliccc
impium.iioc cH.d pcpnaslumpfcris^nufijuani a(;parobit im-
pius.nulquam confiftct.non comparcbic in confpeau tuo: Jvi«= fi^J^eia & Ipc patientcr ferant a-rumnas , nc<^ defperen.
iiam iuvprobitatis fua:,con(ciusfugict,vel vtLurhcrushabet: _2! '"*?"""f'"^"^ ']-"?' ^^^"'1!:^^') feddunt, Formascor,
17 Difidcrium paupcrum cxaudi^,Ichoua: con-
firmas cor eoiuni, itccndis aure.tua.
18 Vt iudices pLipilio & oppair^ : nc adJat
amplius ad tyranniz.indum [ fkutcndurn ] homo
de liiXK^l^id efl y cjHi efi fumptHS de terra, vel ter-
renhs. ] "
Tieftderium-iQohTtTttit hafc cum fupcriore promifilone.Re-
prcllis&delctisimpiis,taiiderapij capicnt confolationem,
&cxpIebituripforuindefidcrium.vbi viderint,te opirreKis
opem ferre.& quidem notandum quod dicic , Deum exaudi-
re non tantiim pioruni clamores,fedeciatn defidcria, cjui in-
ftarvalidiclamorisfunc inauribusDci.ficucExod u.ie^icur
deMofe. °
Co»/jr/»«^3Ideft,fuftentas vera & firma confolatione, ve
ccrt<>ftatuant&crcdanttenondefererc Ecclefiam & ponu-
lumtuum,fed pi^ajaoadefle^regcre.tucri.defendere^atque
t
Vt noninueniaturimpicrascius , Dm ein n;al cin e:id neme
vndaitffhcere.KabbiSzlomo Hc cxponir,Tr.ilgrefruri lliaeli-
t»|Vbi vidcrint impio.sprofperca«;cre,corde adimpisagen-
dum fercntur:verum vbi brachium corum confrcgcris, fi vc-
iieris ad quxrendum impictacem impiorum Ifraelis , non in-
ucnics cam. .
16 lehoua rcx feculi & fcmpcr ; perierunc gen-
^es c tcrra eius.
Addicrurfusconfolacioncm, fumpcamab cucntu. eflque
gratulacio quxdam^qu^jfibi & toti Ecclefix'gr.iculai:nr, quod
non dcttituatur pra»fidio ncceflfario.Impi j rapiunt impcrium
&cxercenttyrannidem pro fualibidincnin cogit.Tnres \i.i-
bcre fe regem fupcriorem,cuiusirapcrio fubfinc: fed liajc ty-
rannis ipforum noncft perpecuaautdurabilis, imo Jcuimo-
ment« cuertuntunecontra ver6lehoua,quemi!Ii fpcrnunc
Sccontemnuntjqu^nquc non cxiiymant curaie res huma-
nasjfnanjit rex pcrpet uojidquc non nomine tanci!m,(cd re i-
fa,dum potcntiam fuam oftendit in euertcndis & delcndis
oftibus,& in liberanda EccIefia.MuItiplcx igiturliic eftco-
i
nc fciliceiquid peranc fidelcs niii quod rcaum eft.AIrj , Das
votisfucccirum.Ahi,Pra:parascoreorum,fcilicet addefide-
randiim:id cft,nC) cxpeftas donec illi confidcreiit ;fed excitas
inipfis hociplumdefidciiu.fednotacft ftudiofis lint^ucB Hc-
brarar iigmficatio verbi na quod firmare&ftabilire fignificar.
Attendisktiretu:n]U elt,non ncgligis preccs, aut fu^rdis au-
ribusprarteris.vtmultiexiftimanrqui languefafti abiiciuni
fidem:feddiligcnteratt£ndis,canquaminrefctia,&ad glo-
riam & exiftimacionem tuam percinente.
F/-/W/«^]Idcft, vccaufliim pupilloruna iudicando cxpc-
diac,ip(os Icilicec Jiberando,inipios vero perdendo.
F/»c»^w;.//«jyi^wf]AddiccaufliimfiiiaIem iiberacionis.
ideo fcruari & liberari pios,neamphus nomen Dei profane-
tur & polluatur ab im^ns tyranni$,c]ui de ccrlo Deum detur-
barc conantunncue prorfus opprimarur aut deleatur Ecclc-
fia.fcdmaDeataliquiscoetusDcQreiaeagno/ces & celcbras-.
QUpdjipminat tyrannosq^UJX deridetiplorum vc/aniain
& audaciam:qu6d ftolidefe fupraDeum eftcrant,cum tan:cn
fint homines miferi & calamitofi,atqueadeo dc ccrra fumiKl
&in terram reucrfuri.
P S A L M I X.
P A R r E S.
I. Exordiiim,inquofupplicimenteconqucriturdeDeo,qu6dopemdifterat, v.i.deimprobij, cuod
bonos exagitcnt & malis afficiant, V .1.
II. Narratiojde improborum wultiplid fraude ac violentia aduerfus viros innoccntcs , & Dcum i-
' 1 1 1. P^^ao,di(&fa*ioB«r»4«*proborut«h&-mifc«^ nrHbenttionrm coirrplrfttns, argu ra cntiTcf uHi?
agioria,officio,naturaDei,&ifidcpiorum inDcum,av.iz.adfincmpfalmi. ^ ^
Observationes lg^corvm doctrinae,
■,*'^i^t*\A
\ ij VhiiniqmtMfiiirMuuijexundat.nefide eleiiorum Deiper- hACperfuafto.propriumDeieJfemmfu.mifms ^ affliBos auxili»
dfiUat tet^tionis nouitOi CT acerbitas,ocubs in huncpfalmum coij- iuttare.
teredecet:naadleuadrffn doloremplurimitm valee h&c coparatio, 'EtiamfiDeusfinguhmomentismfmumfuamnonproferaf vli
nihU nobts hodie accidereqModiton olim expertafit Ecclefa Dei. tamenfimplices (^ innoxios opprimi conjpi(iit,non ampltm ceffat,
Ihrebusomnino confufijquArendmeJiDeuf.qHianififuccur- fed conflituto tempore apparet. ' '
X^dipartes ei tribuamui^hil c«.co fiemitu0 iattis in aerem que- 2 Impijs nonnifi alti(^ferocesff>irittes in cattfafunt . cur nari -.
'^%''ri>no»ifsproficiemui. f :"'"',, X^:f'^;^f^^,, ;,.:^] .■' l^ceffiti/kuiantcontramiferos(^incpes.
l Inter cttrarum noftrarutn agttaiisries^ sflusfixa manere debit §luif^m ittfh S^imoxt^e verfari Qupit $ttmproximis,ne fibipla-
■■ :t
l
. /
* --»-
\\
\\
t-....-
•■ >Kv
.* ' ^^.ji.'*!;."
'Hsi^mmm- (
i ■
VKJEL^ CT, fHENR. M
oi
LE R 1
.^BfpfWwT^"
; numfuam (^ iudicium occultante,de ei$ts proui^entia dulitaiiM.' ?
cemtcumdiorumcontumelia.fedmimumfuumftifefhiA ^
primif pi^rgareftudeat, r y < % incipidtfedU^ediffaruteleBi arefrobis:^^^^
hajtus imptorii miferos homnes inftar imif accendit £3* deuorat. ' deftatim cortigut:aUj verh inperuerfa irKaginationefthi mdulgeti V'*
• 3 Lauder/iimpifcaptantexaudacia.oif^fteleribusjuiiglorian- y^ Vfusprecandifmpereftohferuandtts.vt-fcilicetDetiinoftrO'
tnr.quAfecuritas effrmif protertfiji caufa eft. rum omnium affekuum teftis fit.non quod alioqtti ipfum la:eant,
SupirM. indulgenti£,qud in profanis Cf vioUntis hominibtis ap- Jed quia dum cor,Mn ipfo effuriidimuPcorda noflra.tantundem leudJ <«
paret,cauJaeftcrdffkfDeicomempttts.^amquiaDeumforeiudi- tur iioftrACurA,^ augejcit impetranUifiducia. • ,;,''
cem reputat,ei terror obijcitttr,ne animAfuA benedicere audeat , dii uf. Sicut implj proteruam fcelerum licentiamfibifacere Wienm-
Jtbimale confcittieft. n..i , ^ tes,pr<Kulfe0DeQfubducHnt,(^peruerfomentiserrorefibifingunt
4 Principium reife agendi in tota vita,inquiJitio eft: dum Jfci- longa/h diftdntiam:ita ex oppojito fideles a vagts (^ erraticis opi-
licet necue temerepro nojho ingenio.neqj peruerfi carm noftrA im- nionibtkfe coUigere operAprettum eft,(^ furfum ereitis merttibus
petu rapimur.Studiii vero inquirendi ex modeftia nafcitur, du no-, Deum quafi prifentem alloqui,
bts Deum arbitrum fif moderatorem prAficimut vt dquum eft. €tuumDeift notare quicquid noxA infertur bonis fij" fimpUci-
Impijfi quemeffe Deum perftfafiJbrent,comprimeret eos futuri bus.certo perfuafifimtis ab eo confiderari moleftias noftras (^ dolo-^.
iudicif metus.non^quod diftintTe negent effeDeum.fed , quia illum res,etiam dum ad t emptts conniuet.Sed noftrum eft patienter quie-
fua virtiite Jpoliant.idoli autem infrar erit Deus, fi otioja effentia Jcere.quandiu in m^nu Dei repofita erit vindiiia , donec brachium
contentus iudicis ojficio fe abdicet. ■ .. ' fuumadopemferendnmextertdfit. >^
(SUitim impij nthilfion machinari au^a»t,fatis inde liqtift^m- ' Dandum eft temptts Dei prouidentiA,vtpif homines.ditm mijerl
nemDeimetumexeorumcordibuseffedeletum* ' premun^urfuas curas inDeifinumreijciant:^ poftquamfitamgi
s ludicia Deifunt excelf^f» quid imptts.quia fteti longa,vtpu faluie ccmetfdauerint.nS feftinent infuis votis.Jed exonerati rejpi-
tmt,diflantianon modb fibi inducias in totamvitam ,fed AternU rent',dbnec Deus re ipfa ojiendai opportunutfHffe ageruii temptts.
ctmmortefaedttspromittunt.Videlefa.iz.is^ 28.15, is6l^timpijprecanturvtDeusvindiBafuaaccelet^t,hdcfecom
AttoUunt quidem fideles infuhlime oculos^Dei iudicia fujfii- folatibneftifterttdt.qtibd impij nori lafciuient nifiDeipermiffu:quia
ciant:Jednonfecus metutintacfiiam capitibiu^isis inftarent. Im- ineius arbitrio eft,vbitrihunal confcertdiri:,JolocpffeBueosdelerei
pjjContra,quamttiseadeJfiiciain.t,netamen eorum metu vel cura i6 Diccelefliregealiterquamdeprincipibuiterrenis^magisho-
turbentur,in c^los Deiiablegant,vnde manat iUa confidentia qubd noriftclfenttendii- eit:quia fi rionftatim exequitur ftta iudicia.jem-
rolofiatuperditurosfeexiftfmaraquicquidhofiiumextiterit. per eadempenes ipfumf^integramanetfacult^s.-denique nonfiii
6 Maximum eft difcrimen interpiorum ^impiorum cofiderttiS: priuatim,Jed ndbis (^ in Aternum vfque regmt:ne quid iUum im-
fdeles^enim fibiftabilitatem non alibi qtiam in Deo promittunt,^ pediailongior mora,^uomintts opportune ad opem morttus vel de-
sfuidemtalemvtfetamenbrhnibusproceUisexpofttoseffenotterint, Jfieratis ferendam manum extenaat.
f*fpaiienterfubijciant. Contra Dei contemptores.humanAfortis o- Giuumfalfi ^ adulterini AbrahA filij, Gentitfm r.omine notati,
hltti,fibi quietU nidUfalJa imaginatione figuntfupra nubes.roboris fuerint in ludaica Ecclefia,minimi nouum nobts effe debet.fihodie
fui duritiead omnes impetusfuftinendosfatis valtdam effeputatef. quoqj profani homines Ecclefiam Dei contamina}:i:Jcd rogddus eft
Fideles infeipfis trepidi adgratiA pei afylHm propere confugiunt, Detis vt domumftiam citb repurget,^cartes acfiorcosforas eijciat.,
•vbifecur\ extdtant.-impij verb qttamuis expdtiefcant ad ftrepitum 17 Dum hypocritA in Ecclefia fegndnt^veljita nmltitudine fi-
folij cadentis,(^ in continua inqttieiudine verfentur,caUum tamen deles ohruunt,affidtie rogandtts eft Deus vt eos exterminet.
obducunt,t^el accerfunt fibi injanam vertiginem,vt extrafepofiti Ckltoresfuos d^cere.vel afideexcidere,vel precibus rcnuntjare '
malafuanonfentiant. Deusnonfiriit,fedadferettocat,donecreipfaappareat,J^emeorum '
7 PeriurijS^dirti,quihi€scapitafuadeuoueni,impij proximii non vanamnecirritamfaiffe.
fuis imponunt.quatentts adfraudandttm fif nocendum expedit.hinc is Vbi inittfreftterint opprejfl fideles.Detts tandem vindex ^U- \
moleftia (^ iniqHitas:quia laqueos ex dolu,periuriis (j ^alitia cS- berator apparffbit:interimJortiter durandum eHfub cruce.qttiafA- '
'^ peDominttsnonaMeferuisftttsvult opitulari, quam adextremm
reda^i fuerint.tiinc quidem ingeris eii cdmis fiT Spiritttsluiia: i/e-
ritmftlocum dare cupimus Dei auxilio,domandtis eftferuor nofter,
fedandd impdtientia,mitigandi dolores, vfqttedum miJeriA noiha '
Dei gratiam prouocent.
Inter tumttliuojbs impiorit impetusfirmUnobis maneat ifiudp^n
tipiiicfirniA ac Deo vifumftterit,euaniduforequicqttidmoliuntur.
Licet capit4ifuafupra nubes impij extoUant.nihil alittdfunt qtt4
quiriqite pedum Vermiculi,iterrAfiffuriserumpentes,^ innumeris
r-.-
textosfinefuo incotnmodo fimplices effugere nequeunt.
8 Nonfecusac latrones viUarum exittts obJident,itaimpif vbi-
cunquefint.piisftruunt infidias.
p Fraudesf^ infidiA impiorum violentiam comitantes , ofren-
dutmodis omnib.miferosfore Deifilios nifi cxlejii auxilio iuuetur.
10 Vndique metuendifunt impij,qttiafttam crttdelitatem dij/i-
mulant,donecfuisplagisirrbtitos teneant quos vorare cupiunt.
II ExprAfentirerum intuituficAfrimantfuamfortunam im-
pu,vtDeumquodammodofibiobJiri£lumimaginentur.vndefitvt
inperpetuumfecurifint,quia nfin reputant poft longam Dei tole- ■ ^rumnisobnoxy^vndefrquitur vejdnam effe eorum attdaciam, dH
rarttiam grauitts irtftare iudicium. JitAfortis oblitiatro(es^inasjpirant,efflant horrendosterrores,pe-
C»mmunetentationiifrmenommbttsefrinfitii,vtDeo ma- ^ rinde acjii lihidini eorumreprimendA ne Deus quidemjufficeret.
iz
I.
Jt.
A R T I C V L I
De variis loquendi forr»uli*,quae Dco membra corpo-
rea & humanos afFe&us tr ibuere videntur.
XmpiormBjDcimaieftatcm & piorum innocentiam
P R
C I 1> V 1.
.y . . ■ • ■ _ \ . ■■ f
variis mndis bppugnanf iurq,exprefla effigie».
3 Piortfm , fuV cru«e gcmentium confolatio ccrti£ft«
ma.
Alt G V M E N T-V^ P S A L M I X L
^S^^
VNC PfalrHum veriJimiU efl; confcripmm ejfe a Vauide, ^uando eieSitis a Saule in exilium kine
inde vagahattitt^ oherrahat^er monte s-, incertu fedthust ^ ahdehatfe pafiim^in iocisjdefertis x^
in jpeluncis/vt crudeles ptanHsimfij Saulis ^fat^llitumeiM ejfugeret, Jd enimverhaprimiver'- '\
I ftu non ohfcurefignificant t in ejuihus affirmatfe vagari in montihus > (^ ex vnoiii aliut^ migrarei i-
r. ■" .4 . tan^uam amculam*Vt auteniDauid, eo temporeih exilium puiftis yVarias arumnas,miferi4Stdo- .
los^e9fidiMn qt crudelttatemfuoruiH loofiium efi experttn-it^ ^cqlefia T^"*fiif j^* ^yf " ^f"'^-/^"y gf i(ff /?gf fffffjt- ^' '-
\^ i^YuUt^k-vajratur ftne certaredjy^^r^fifHpiniic ,>Ajt. iniuriu y^infiAiiA t^vrannnrum gffexptf/t^k/rnfuM e-
( nim mundm in eitts pernictemconJmratinec concediturei tranefHillitas diHturna^at^ue vt auimla exJito)tid& e->
ieUa^hac atcjue illae vagatur ^ oherrat.fed rurfusjicut Dauid his arumnis ^pericHlisfuisopponitpromifiio-»
nes ^m defenfione pijspoUicenturiffr impiis poenas deniCntiant : anjue hartiprt>mifiionumfiduciafe contra /er- *
^ roreSiijHivndiejue ei offerehantur^fufientatntafciamtu UccUfiamyDeo tuente ^feruantetfalHamforeietiamJi -
defiitutafitomnihusprafidijshumanisy (fr hofies haheat erudelifiimos f^pbtefftif^imos. VtfniniipfeDeusiH-
fius eftt ita iufios diUgit-^tuetur & defendit:^ econtra impios oditicfr tnndem trifiihui poenis iHdiciHmfHum ad^ {
uetfHS eos ojiendit. Continet igitur hic pfalrhm confolationem EccUfia neceffariam. Cufn evnH talisfit conditi» t *.
£ccUfia c^finguUrum piorum^vt nun^uam in hac vita haheantfixamfedefhyfempertjue ijpfispAratsfint exilis | '
j^ varia irumna : necejfe efi muho ameprapararianimos nofiros,^ confirmari veris coHfilatknih^iptperfeT^l^'
re has erumnM^Atque iikerim retinere animi conftamam,in.PtMipne do^rimjofiimm^ ^ ^™^ ^ : .* Sfilv :*
.. •■ '- ' •■ . . *♦' ■•> • • '^, ' .•»■■/ ■ A.2.\' '•■■'^»- ',•-.-;■ ■ ■■%, '■'■/■•■■■■^^■^'■-j.#i"^"d*^^
. - ■-' V . .-, '^ '•■t ^.--'^- :'-i'J^:ff%^m.' ':: ^. :':.-. .^'.'■ii^'^'>ir^
.;.■:.,!, ■., , . ,: ...,.,■■ JfcSI(.J,..'<.'^j-,- flAf, 4,-i*>tK^,-,..KS^:;^/,ii.;. ' -,■,..■■.< •'Mif.iK,. .: .. mji.ixji. J
;j7 ^ '' '^-' ■ :■ IN PSA-^M,VNI;.XI. •■ 78 13
. r jilifallegoricepfalmum merprefanturj/corrtiptells doarina , (^ 'W/"'^ doSoribiu ,<jHihomines afitnda^
*'.fnefJto/acr<t doSirtn<e (fr fidet ad fuos moms.hoc efl , adfiduciampropriA iuflitiA abdkcunt , aepios cfr confian-
ies do^ores acerbtfitmis odiis ^ crudeltfiimis fupplicits perfe^uuftttin Bac aUegprtca expofitio ejitancjuarnfuti
in docendo habere locumpotefi^tamen citm noftra interpretatio non debeat recedereafimplicifentemia , auam f
Grammatica (jr proprietas verborumgignit, ego hanc tnterpretationem mn attingam, Auditores adcommen" j '
tatiosremittOiin<^titbiisillaproIixtustraUantur. . ' .
'" A D triumphandum Dauidis [yfi7/w f^r- cauflam difcedereiveragrammatica. Nam ill^enallag»
, jf\»>tf«.] niofJoruni » «mporum , perfonarum , numerorum , in l^-
I inlehoua confitJo, quomodo dicitis animae °''^"lg"« '■"ntv/ieatiflima.:& Dauid in hacoratienenop
„ ••• n ) r r ■ '^ f^i^fwi^jjcdoccomiresruos &.focios exiJiicomorehendif
niejr, vagamini in monte veftro , [///g/r. tn montes atque ntaluit vti plurali numero. Pro ST^^^^^^
z;(./m]licut auis? CZDannO Fugice dc montc veftro: cjua mutationcnoneft
Inexordiopfalmi.antequam bonitatem&iuftitiamDei in opus.
defendendis (iiis commendet, commemorat varias luftas & Tanquamauts] Scilicet trepida , qu* nufquam tuco confi'-
certamina , quasipfifuerintcumhi^qui eum ad dc/peratio- ftit,feahincinde vagatur,i.Sam.2«. hanc fuam oberr^tio-
nem impeilere conabantur. Multi enim , non prorfus mali, neni pene code modo explicat, cum ad Saulem dicit, Quo-
cum*viderencSau!em implacabiliodio fxuire aduerfiis Da- niam egrefliis eft rex ad quaircndum vnumpulicem ,quem-
uidem,nec poiTe cum faluum eflc, nifi fuga fibi confuleret, admodum qui perfequitur perdiccm in montibus. Talis cft
fuadebant , vcabiefta fpe regni , in perpetuum exilium con- yita piorum ifwwcvaga, 8c multiplicibus asrumnis atque in-
cedcrec,&alicubilatebrasquaereret,atqueicavitaferuaret. iuriis obnoxia. Dceft auccmhoclocoa nota flmilitudinis:
Alijeciam .quiSaulem fequebantur,c;^uiu viderenteumiam vndenonulli/ic legenduhocloco putaBt,nifiy lOannnu!
eieduminexiliumvagarihincindeinuivntibusj&fepaflim Nomennnnon Sevnomonictantumhic intcIIioitur,fi-
occultarc, vcmanusSaulis effugeretiacerbe eiinrulcabant cutdiciturmosZion^monsGarizim &c.fedde integromon-
quafi dignas poenas affedati regni & fedicioforum confilio- tiuni traftu , feu montofa & afpera regione , ficut nos dici-
rum daret.His vero omnibus quod opponat nihil haber, ni/J mus, Im Gebirge. Affixum non femper congraic numero cum
quoddicitfeDominoconfidcrCjCuiusaucoritate&iufTu re- nominccuiiungitur ,fedcum coquod refert,Sicut neque
gns eratinaugujratusritaque hon parare contra,autquarere gencra conueniuni^cu nominc cui iunguntur,(bd cum pcrfo-
prxlidia alia, nec de pcrpetuo exilio cogitare : & quanquani na aut rd quam referunt.
ad tempusccdat furoriSauIis,fequein montibusoccultct, r* ^ • •• i , • •,
auteriamad regemGathconfugiatrtamlcerto fefcircDeu ^ Ccrte ecce impi) calcant arcum : flrmant
fibiaffucurum,&tandem euerfis hoftibus regnum fibi refti- fagittasfuas fuperneruum: VC iacuientur in occul-
tuturum cfle. Hac igitur fpe & fiducia auxilij diumi fe patie- to ad [;«] rc(5tos corde. ^*
ter fcrre aerumnas exilij & iniurias hoftium affirmae. Hxc cft Dixerat fe confidere t)eo, ide6quc facile conrenere minaa
fumma primi verfus;ac docet nos Dauid fuo exeplo quomo- & farcafmos hominum impiorum , qui vel exitium ei mina-
donoftrilabores&xrumnaifiantcultusDei.nempefifide bantur&indicebantpcrpetuum,veIexaaoiamexresno &
incueamur Deum.&mipfo acquicfcamus.nam alioqui niire- jn montibus vaganti , petulanter & fuperbeinfultab>int nunc
ri* ipf« pcr (c.Cinc fije & muocatione non fijnt cultus Dei. querelam fubiici», in qua dolos, fraudcs , in/idias & cridcli-
InDomtno confido] Qn\ fcilwet voluit rae cfTe regem iq fuo tatem impiorum depingit, & e regionc fuas miferias & arrfi
populo,&publicaaucoricatcmihiregnuiuhocdem.-indauif, nasoftendit. Nonracis,inquit,cft impiismihi infultarein
& quemfcioveracem cflemfuispromiirionibus. rebusaduerris,&meridere,vtfoIenc»,x«^.W.fed infupcr
g«o«»<><^(;^«m4w/w<e]ideft,quligiturvulti$nnhiperfuade cieftum & nudacum prxfidiis perfequuntur hoftUiter &'
re.vtproptermiufta odiaSauIis &fatelhtum eiusconcedam omncsIatcbraspcrteBMnt.vtmecomprchenfum tandcniiS
in pcrpetuum exilium ,& omncm fpeai rcgni abiiciain ? vcl terficiant. Harc ortnia rcfte ad totam EccMam accommo-
etiam, cumhocprxudiomumtusnm, quaretaacerbeacque . daripoffunt.
fuperbe infultatis mihi, in hac mea fuga & acrumnis, dum ad intendunt arcUm eft;femper funt inftrufti & in omnes oc-
ccmpus cedens impio furori Saulis quairo latebr.is^&ui mo- cafiones inrenti, vc e medio rollant pio» . nunquam enim pii -^
tibus me occulto? vt vtruque fignificet hoc loco, Diccrc ani- funr cuti ab ipforum infidiis. Per arcum & fagittas omnis pc-
mx , primum perfuadere vcllc vt perpetuum exilium deli- ner/s molitiones & praua confilia mmtKj^yiwSii func intelii-
gat,&adexterosconcedaf,vbitutuseirequqat,idquod noi>- pcnda.
nulli fariebant,quicamennon male ergVDauidem erant ..^ AdiaculanduminoccultomoctilimxirtciMerpretintvit.yt
aflfcfti. Namtalesdeliberationesfereinftituitnturi.Samuei. * • « . . - . — . . ._ ^
»7.quando migrat ad regem Gach , vt :
ri;alij etia ex odio iubebac eura cederc i
a<j.yadc,inquiunt, & fcrui Dlisalienis. Secundo.^<Jfulanrer quoquepe'ne\rent: atque ita vnd7qucoircumiie"nTum e^^^^^
fcd fruftra infultare propcer arruranas exilijV id quod facie- riculis,vt in ipfas cauernas etiam mors eum comitetur.
bantiuratihoftes eius, fatelhtes Sauhs, Semei, & fimile.s:illi inreaoscorde-] Ita fe &fuos comites appcllat,qui veram de
enim cum viderent Dauidem eicftum i Saulc vagari in mon- cieo doatinam erane amplexi, &vcra pietate fine fimulatio-
nbus fine prxfidns, & painm quzrere latebras,& acgre vitam nc Oeum colebant , atque idco tania odia impiorum fufti-
tutari.ridebatciusftultitiam, quodfefruftraintatapericula nebant. • '
coniicerct:ipfiqucacerbeinruItabant,dicentes ,Va2amini, V. . r \ j n. • n
quafidicerent, Eccequiregnumin popuIoDei affeftabat, } Qnoniam fundamenta deftruuntur : luflus
/equcregcm oftentabat,nunc mifer&exul vagaturinmon- quidfaciac?
tibus,finc certafedequasric latebras,& viuit in perpetuo pe- Ahora pars cft querel.T , in qua fuas a;rumnas &'miferi3s
riculo & metu.egregium vcro regeml an quis pucac perf<:ul£i explicac. Eo enim fe redadum cffe ait,vt nulla iam pene/pcs
forcSauIi abiftoregcquamdiu/ic vagabicur per raontes? falutis fupcr/Ic: quocunquecnim fevertatjomnia aitplena
Lajfetfiefo vmbherzjeh'i,lajfetfehen,vvasfiefurein Koenigreich cffe mctus & infidiarum , vt nullibi inucniat locum cucum,
Jiiffien vverdenMzc voccs fa;pc audire coaftus eft a Sem ei, & vbi cofiftere auc refpirarc queat: itaque nefcire quo fe vcrfcc,
fimilibus.& hoc nominat Dicereanimae : quia tales farcafmi auc quid agat. res ipfa , inquic , clamat & teftatur mihi perc-
animam ipfam perietrabant & vulnerabant. & tamen non undumeffe,quiafundamenta funt deftruft3:idcft,on^nes
frangituranimo,nccdeiperatDauid,quiafidesnititurpr©- mcarfortuna» funt euerfaj : omnia illa ^rxCidia & externa
miflioncdiuina. Idexcmplumintucridebemus, vtquotics adminicula quibusfiderenounihil poterara,fun6 mihiere-
nobisdenuntianturexiliaautfupplicia,o6abiiciamusfideni pta:nihil cft faluum : nihil reliquum przfidij autopiscb-
&fpem. ram mundo. Mimeoe^eft fumpta ab <edificiis,quae dirutis
11J /ignificat vagari inccrtis fedibus, ficut de Cain dicitur, fundamentis tota concidere neceffe eft. Alij ninu intcrpre-
Genef 4.Vagabundus eris in terra,nufquam conffftes , terro- tantur retia : atque his fignificari intelligunc fraudes & infi-
rasconfci«n«i»ex«gitabun«ter^ pellcncex vno loco in ali- dias quibus petcbatur Dauid. His ruptis volunc Dauidem
um.Etlegiturhoclo<:oin p!uraliimperatiuum,id quodnon tcftari,nonfua opera vel indijiftria idfaftumcffc.vtpatefa-
tantimi 1 in fine,fed ctiam affixum CI33 additum nomini nrt ftis hoftium confiliis , & clifis horum conatibus euaderec
oftendii. Rabini vero pro nu cxiftimarunt legendum tffe faluus:fed diuinitus fe liberatum cffe. Ali; fundamenti Voca-
in /ingulariniJvccommodiusrefcrri adnomen V7SJ pof/it, buloaliudintelligunt, quidamenini foedera intcrpretantur.
qUod cft fingularis numeri : fed non opus eft propter hauc in quibus ftabilicuseflTe debebat : &; camcn fsepc ru,pta func H
D ij.
■» \
ILki^iv'. . Z^..
70 ^ ■■'* P RiEL E CT. H E
Saule. AlijaIIegoriceracerdotesmcerprecancur,qui eranc
incerfedi jSaulei.Reg.is. velingenereiuftos, quifuncq^ua-
fifundamenca feufulcrarcipub. Hieronymus Leges inter-
precatur , quas aie diHipacas efle illa c/rannide Saults. Non-
nulli etiain pcr fundamenta veram &fanam Euangelijdo-
ftrinam inreiligunc:& quiapij femper caxant prauas de Deo
opinionesScimpios cultus aui fundainccum i Deo pofitum
conuellunc & ItbefaAanc , ideo tanco furore dc rable Impios
perfequi Ecclefiam. v^ .^ . •«..
4 Ichoua in teinplo (anfto fao : lehoua in coe-
lis folium eius : oculieius afpiclunc : paipebr«e eius
probant ftlios hominis.
Alcera pars pfalmi continet antithefin , in qua furoribus
hoftium 8c cerroribus mortis opponit promiffionem, quat
piis defenfionem & liberationcm pollicetur , impiis ver^
poenas & intericum 'minatur.
Dominusi»temjflofanliofi4o.]Hine fententia opponiLprafr
cedenei, in qua dixerac , fundatn^cadeftrudla elle.eftquehxc
fenteneia : Quanquam i^ationi videcur omnia fundamenca
eflc deftrufta : & foris nihil apparcc ^rxddij acqueauxilij, i-
dedqueadum videeur de faluce noftra, tamea propterea
non abiicioanimum auc fpem vc dcficfam ^ Deo , vel abii-
ciani profeffiofiem dpdlrinaf : fcio enim Deum elfeintem-
plo fuo, hoc eft, adeife nobis pra;fentem:in hoc periculo nos
tcgere, adiuuare, dcfendere, Iiberare:nondum igitur , vt ra-
tioiudicat,omniafundamenca cuerfafunt, necomniaprse-
fidia amifta.TempIurti Dortiini, & propitiatorium in eo col-
locatum ,teftimonium erant praefencixDeiin hoc populo:
quod hiftoria Mofis teftacur. Deusenim dicitunbi habicare,
&exaudircpreces inuocancium,Deut.i2. Eo igiturrefpi-
ciens, fentic fibi praffentem efle Deum. Addic autem , in coe-
loe(fefoliumeius, vcoftendae, eum non efleoeiofum fpe-
Aacorem rerum humanarum : fed canquam regem in paia-
ciofuoregnarej&folium iudicijillic tenere. quodficue bo-
niis & piis confolaciotfem aflerc: ica inipiis metum 6c cerro-
rcmincutere debebat.
Omlieifts ajpiciunt'] lllatio eft est fuperiore fentencia : cu n\
enimincttlo prxfideat canquamrex, Sccun^l^ ipfius im-
periofine fubie£ta,nihil poeefteumIacere,& Tunc ei curx
rcs hominum,ficuc dicieur,
AjpiciuntocHlisfuperimortaliaiuHls.
talpebrdprobdt vel expIordt]ld eft diligenter,aecete & accu-
rate afpiciunt&obferuanc rcs hominu. nihil enim fic ceme-
re auc cafu, ficuc mundus exiftimac:fed Deus eft, qui res ho-
minum afpicic, & non cancum excernafada videc, fed eciam
eogicaciones cordium intuerur. ideo cliciceumnoncantum
videre, fed explorarepalpcbris. metaphora fumpta cft ab iis
tjui diligenter aliquid intuentes &obferuantes folentocu-
los nonnihii claudere , &c<imprenispalpebrisremin(piee-^
re,vc videantur non tam oculis quam palpebris rem intueri,
5 lehoua iullum probac rimpiiun vero & dili-
gentem iniquitatem odit animaeius.
Expolitio eft prioris fentcntiar, 5partitione:fumtt enim
duo genera hominum. funt impi/ , & funt pij : verofque iudi-
cacDeus.&quanquamaliquandiu pennictic vexnriprobos,
vcmundusiudiceceosefle dcfercos & abieftos ii Deorcamen
tandem iufto iudicio oftendic,fibi bonos cura; efre,& fe malos
odifle.
Oditanima]^ Pluseft qujim 1x dicerct, ipfeodic: vule enim
oftendcrc fummfi & exf remum odium Dei aducrfus impios,
& tandcm hanc feuericatem fuam poenis oftendcre.
AnimaDei oditll^pi^Q inmwt &extrcme odic,& punitfe-
uera & iufta indignatione.
Pro^/»^]ldeft,ficexplorat&inquiritdevnoquoq;, vtiuftos
abimpiisdiftinguat ,& iuftos fibicura:efleoftendat, impfos
vero horribdibus poenis perdat.
6 Pluetfuperimpios carbones [/?r«»<w] fgnem
&fulphur % & ventum aduftionupj * ( id eft, vren-
tcm)[f«<e tf/?}.->arscalicis eorura!
Propheta duplicem Confolationem oppontc minis , farcaf^-
niis , odiis , & furoribus hoftium , qui eum perfequebaneuF.
Prior fumpea eft i fpe prarfenciaj & auxili j diuini, de qua iam
didium eft, & iterum verfu vleimorepeticur. Alcera fumpca
eft i poenis & incericu impiorum. Comparac autem poenas
pluuiis:Primum,quia vulc fignifJcarcDeum^uidem intQr-
dum diflfcrrc Ilberationem piorum , & poenas ijnpiorum.non
enim perpetua^auc conrinu£funcpIuui3>:fedeasDeus,quo-
tifesvifumeft, emiecie. imifaepe cummaximaeft ferenitas,
«Eontinuo^grandinem auc violencum imbrem excicac. Aeque
R... M O L L E R I *-/:^' '■-'^, -'^ '^gl .
ita impij quoque dum ebrij func volupcacibus & dclieiis , &
polliccncur fibi perpeeuam fercnitateui , hoc eft , vitx fekci-^
taccm , fubico obrunntur poenis ,atque euertuntur. Deinde
refpicicprophecahaclequcndiformaad vererum hiftorias,
ad excidium Sodomaf & Gomorrar, vel ad plagam iCgypcio-
rum,dequadicitur EXO.S.& fimiles. Atqueitaafaexcmplo
docet,fore,vc queinadmodum illi pcrierunc, etia catteri quo-
cunque tempore percant.' ^ftque hic fenfus prophet» : ficuc
antca variispoenis Spdomicas aiqj aUos iinpios Deusperdi-
dit:ic3deinceps etiam puniee & pordec omnes improbos
nec permitcet vcpro fualibidine perperuografseturjnpios*
P/wf/g^wwlIdeftjobruetillosinnumeris malis&ih^en-
tibus calamitaribus , in quibus perire eos neceflt fir. Ponic
fpeciemprogenerc, refpicicns ad illa cxempla.de quibus
diAumeft. alioqui euimnon vno genere poenaruiM perdic
impios. ■ '^
,C=Sl'nsfereomnesinterpretanturIaqueos,&metaphorf-
Ceintclliguntillasplagasira! diuinas.ciim fpiricualcs , cum
corporale$,& ilia mala Cubica acque inopinaC3,e quibus impij
feauercerc nuI!o modo poflum,- fedquibus in dics macis
magifqueniuoluuntur.vtnullum ficefijgiijm. vecongnuc
ad illud pfalnii 5;. Veniac illi la.qucu, qucm ignorar. Ite pfal.
tfp.Stcmennicorum coram illis inlaqueuin. Ecquanquam*
nomen ns plenimque Iaqueumfignificar,& non male qua-
dratii3;c interprtMcio: tamcii. fifcntentiam DropJier» acque
eeynio vocls fpedks, videturpotius hoc loco fignificare nru-
nisfeucttbones.nrdenccs: nams fignificaraFfl^ire, indenQ
fignificat carbonein afflacum. Et finedubio refpicichac voce
ad kiftoriavn qu» c ft Exod.9.vbi Mofes aii;, Deum piuifl^e fu-
per^^jr-nios grandinein permixcim igni, id eft , prunis, feu
carbontbusreft enim hic verfus defcriptio fulminis.
mflj;7F iig.iilicac ambuftiones feu aduftionesquantum ex
3 U >: telhmoniis coUigere Iicec,vt Thren.j.Curis nofira quafi
chbanijs ad!;ftaeft,afacieaduftionumf;imis. Vidcturi<»itur
fignificire ventos vr6ces,qua!es illi func in Africa, qui arenas
ardentes calore Solis excitant,&hoininesinuolutos ita mojC
adurunc ,(iuafi ad ignem corporaeflent tofta. Ali; vertunr: f
fpintum procelli^um ii:uturbinum,quiaproceIIofisvencis
excicancur cempeftaces, quas poilea fequicur fuJlminatio, cu-
lus hiceftdefcripcio.
Parscalicis eorum] Id eft,fexc cfl fpforum fors & forcim.i:&
non eft quod cogiccntfe pofle cfF.igere has poenas. Calix ia
fcnpcura fignificac cenuiudemenfum,quod cuilibecaceri-
buicur,fcuporeionem certam.Solebant cnim Veteres fingulis
in famxliadarcccrcum demenfum , feu ccrram porcionem
cibi, & ceream menfura/n vini feu potu<;. Id fcripcura nomi-
nat cahcera,vc meraphorice fignificet fortem & conditionem
cuiufqtie.&fuiuicurtam fn bonam quam in malampartem. __
inccrdum emm poenas qujcpeccacis infliguntur,vel affliftio-
nesquxfunt «')>«<A<.5««<«pioruin:interdum la-citiam fpiritua-
lein fignifirar, qua cumulaiuurpij: vrpfalin.z^.calix meus
inebrinns. Sumitur i<!,ititr metaphoraa re familiari feu oeco-
nomia:& Deus ']uafi pariisfamilias perfonam fibi induit,quf
finguiis dillribuat feu admctiatur fuam nr^furain fcu demen-
fum.AnomincDiatft GrarcumjjoDc nomcn menfurieS. hc-
minaruin feu duoruin cantharorum,& xm»*? quod videtur
efllediminutiuum a^^Sj. conrinec di^osfextarios,feuvnuni
caneharum. pgi^w? aucem Grjccis fignificac demenfum conei-
j^ensj.cocylas. '
7 Quoniam iuftus Ichoua iuflitiam diligit:
redlum videntfacicseius.
In fine repcriepriorein confolatfonem, quam iudicat ma^
ximeefKcaccm & neceffariani effe^quod fcilicec Deusec-
iamfiincerdumaliquadiudifFeratauxiliumfuum ,propterea
tamen non deferat, vel abiiciat pios,ficuc mundus exiftimat:
fed cerro refpiciac,curct,exaudiat,defendat:& tandem etiam
gforiofeliberetEccIefiim. argumentaturautfianaturaDci:
Deuseft natura iuftus, &amans iufticia- : crgo nequaquani
potcft defcrere iuftos ; alioqui i nacura fua difccderer.
Facies ««*] Ad verbum eft , facics eorum : cnallage eft nu-
ixerorum vfitata huic lingua;. /
tucherus fic interprctacur.: Quod reftum eft atrendunc far
cies ilIorum,fciIicecproborum : id cft , non fraguntur perfe-
cutionibus:fed perfeuerant fperandoiufta. Ideocxperfuntur
Deogratam efleiuftitiam:fed quia n^i eftnomen iNfl vide-
tUT nonnihil hoc circ coadum.
Videreaucemhoc locojvcpfalmoprimo verbum noffe,
fignilicat cmKM%rU dsfendrrf ./olicicuiujEflL&auafi ex-
cubiasagcre proalicuius f^Iuti». na verba fcnfuum compre-
bcndunc allieAus comiiantes.
PSAL-
Il
fl^WWys; !"'
' ■■;' ' ' ■ .'*• '
•^*
A
'. A ..'
■■ \ ■.■/'■Pi':-'#f
, , iif ,:^.s A L M VM xm
7 ■• I, Contentio adiicrfus iniptob^i & verfipellcs coiifiliilrios, i fiducia fui in iSeum , vcrf. i. cu/ oj»-
ponunturtuii)'amaiulentae &bia{ph€raa: corunclem comuinelije, ibiti. tunl in)pij,& h-audulentl conatui
I L Natr;ztti6 ab hypOthcriad tliefin cbmmbde delabens, & exponeris v. i. fada improborura vioienti
& fraudulenta,deinde euVnta & caufas,v.^4.5'6.inquibu$.iudicia Dei in impios oculis noltris fubiicit.
III. Conlirmatid & conclufioxtiologicaciefumftaa coniugacis; nempe vtiuft<3S diligit fummus illc
iudcXiita iniuftos odio iufto profequitur. i . /
.y,i*., , ■■■■ ■: .. _. ,,fi,, ^ ... ■ ■ ■ '
,. - ' ; O B S ER. V A T I 6 N E S L O C O R V M D O C T R I N AE.
I CAmhfapientia , qua negleBo Dei auxilio tantttm humma ^ampleBitHrlfroinde nemo cogitet,rtullimfUm momenti in hocfiL
pr^Jtdiit qumt in. necejfttatibm , minimi efl mdiendii,fe4frorfui ctdt>,contemptHsJitm,pauper,viUt, ^c. imoputa Mtlos Dei in te
explodenda. iJfeintentos,Utare^animoexulta,iittbdtturatnhemDetisopti.
Qffiicertatim ^variismachiniifilif huiusfeculiDelfleHosad mus niaximui habere di^netui'.
Jlefherationc impellere Jiudeant/Apius acciditvt pro carnis hfirmi- Vitampiorum Deo viuenti ^omnid videnti confecratttm effh
mepijgrauiterpercellanturfedfide muniti,intrepide ^ conjlanter oportet.vt eius vocationi (^faniiA^foluntati digrie rei^ondeUnt.
oportet,vt eius vocatiom &JaniiAt;oluntatidigmre§pondeJtnt!
s HominesfApe innoxiumputant qui impiut &fcelerAtus fite^
rit.^contra. At DeiiftdiciumfaUi nonpotesl,i;tfontem proin-
fonte accipiat.&iuare vt vita msira ilUprpbetur , cordis integritas
retinenda eHr.
Deus quum nonfit aiithor peccati , irttimo perfcHoque odio im-
plos projequitur quifibi in malejiciis placentficut ex oppdftto pieta-
tis^iustiti£Cultorestuet(tr(^Uberat.
6 mantiiperapoenisqMiefcitDeuf^fignitioiuffiei^ eiusShej^
^sirWnpro^efouebtt , donec effeBu probetje nunqudm a ^ecutji
nosir.
in D'ei promijpones recumbunt,ita vt tentationibus mimm\ cedat.
Trepidd. auicuh inftar Ecclefia inJlabiUs efi in mundo, ^ per di-
uerCos errores ab hojiiumjitorum aucupiis defleBit: tamenftc frma
in idejlnt,vt in vanum laborent quicunqtte eam a Chrifio auelle-
reconantur. . „ . „ •
Quamlibet nos muhdtts ex^tek,femper tnjtattone noftra ma-
„endumeft,neaDeipromifiionibmexcidamM, velne ipfanohis
txcidant: atque vtfurfuni & deorfumferamnr, in^de vocationis
ttoflr^pedesfgendi funt.
In Deumfiducia muUo prAfentius ^tutius aperit auxtUH.qtiam fua dtfcej/tjfe.
opes S '■*<'"* mundi.autpotentijftmorum amicorumfauor. Sicuti nonfitnt continu£pluuiA,fed eas Dominus, quoties vtfum
z Ecdefia Dei impiorum dolis ^ truculentia , nonfine arcano e^,emittit,imo vbi maxima e§i.ferenitas,fubito grandineaut vio-
Dei confilio fapififime eh redigitur.vt quocunquefe ahdiderit , elahi lentum imirem excitat:itarepentina vindiiia impits infiat.vt hi-
umen ex hofiiumfuorum manibus nonpojfe videatur: (^ nihil ejl lares i^ deUciisfuis ebrij.tempore a Dei iuiiitia confiitutopereant.
tam abfconditum.qtio nonpinetrent infpiorum tamla, quoties /«- Deu^ vindiciAfuA exordium a laqueis facit,omma impiis fub^
fio iudici ita videturfuorum jidem ^ patientiam exercere. terfugia prAcludens: vbi autem irretitos ^ vinSios tenet , dirts ^
3 P.ii infufnmis angufiits aliquoties confiituuntur , ^ longo horrendu modis in eosfuiminat:ficut igne fcelefii Sodomam ^ vi-
tempore curn morte luSiantur , ita vt veluti afundamentts euerfi cinas vrbes confumpfit.
appareant. Certa,rata.prAftxa,horrendafuntquAinimpiorumcorpora 6^
MaximafiUorum Dei in rehus deploratis confolatio , confcientia ammasparatafunt Det tudicia , vtctinque fallaci adulatione re-
inteeritaf,quA impattidosprAftat,etiamfi coelum terr& mifceatur. probi iHife deludant.
^fidttciam pij animmtur,qttbd ex caufefua bonitate concipiHt Gnuia nihil difficiUutfibiperfuadet caro,quam clades ^miferiar.
Adfduciamptj ,, . - ^ . . .
Deurhapartefuaifurefibtqueforeproptttum.
jJlgrtis hiitfideiprobatio eii,quum tenehrts vndtque tn mu-
iocircundamur,lucempetere,quanosinipemfalutudirigat.
Sidnobu reputanda eH caeleSiis iUa ^potentiJjfimaDei omntpr&
quAfortftitAvidertturfdiuinitus iuHo iemperamento accidere,Detts
perJbnampatrisfamiUasin Scripturafibi induit.quiftnguUs dome-
iiicis demtnfumaUquodcertum.quum optuefi,diiiribuat. Repofi-
ta igitur certo efi tnerces impiisfiufirdquorepuguabunt,quumDo-
rentisprouidfntia , vtrebusperditu remeditttH exeiu4 iudicio ij^- minus ir^fuA caUcem bibendum porrexerit : necparatus efi caUx
L^J '■' ' ' -"- quemguttatimdelibent, fedqtiemforberetotumcogantur. vidi
rimus
Non aUter iufius honos a nobis De&defertur, nifi qutim hoc no- pfalm:7f.8.Ierem.2i.is.Ezech.2i.34.
nem afe conditum:(^uanquam adternpus iudictafuafufpendop^ quidfuum efi,atqj huius rei ^ecimein muridi gubematione edere,
. (oiotameeius intuitu acquiefcere nos decet. vnico hocfolatio.co- Deiprsfidiofaluifient omnes qui eius gratid innixi iufiitiamftn-
\entos 'quidifolio coeleBi humano generiprafideat.^ qUACunqj in cere colunt : £5* vt horrendus in/piorum.lta piorum iucundus ian-
mundoteruntur ohferuetiquamuis nonprotinus appareat eitu co- dem erit exitus:reprobos enim iuftu trimendifque fuppUciU coercet:
■fio ele£tosfuosautemgratuitafuainChriftomiJericordtaprobat,am-k
^^'speciali prouidentia Deus omnes ^fingulos,piosprAcip^,curat pleBitur <^ benignlfouet in Aternum. ^
' A R T I C V L I P R AE C IX» ,V t.
I. Satanjc & impiorum varia: artej.vt piorum fidem & fpe
fn DeO fubuertant. , r • • /i
1, Sumtni iuiicis, ncmpc Dci fcuera aducrfus iniuftos
iuftitia.pix animx oculis fubie^a,
De Dei ergaiuftosimmcnfofauore.
'ti.'^,_
ARGVMENtVM P S A L M I XIL ^^
OAT" TJNET hic pfalmus tr^er^ ^uerelan^ , ^tiodpdfiim opprefiis lonk , ^ ad exigHuni
mmerHfn redaHiSi hominesmali ^fctlerati , mendaces-^ifraudHlentii, hypocrttA (jr tyrami adM'
qnitAtesfummas euebanturi ^ pajiim j?ro fua libidine dominenttirt cttm iniuirta (^ oppreftione j«-
'■Jiorum/i Deinde addit piecationemi^ua diuinamvltidnem (^ interitumhominil/uijcelerdfiffim-
rprecaiuri^^ ftniulpios(^ afpciosconfolatur:vtcertojiatuantfedefi^^
(,pprmantuY^aup4eleantHr.& manftwram effe aliqum i:cclefiamfibiper[uadeant-,quantumHUi raUosefyutant
^neamim^if. 'JJ^
'$u7tkmr iresfiftes pfalmi.primAyef Qj^ereJ^ecundayVrecM^j^ verifimileefi
Dauidem in prirnis notare iUui temfus po Saul crudeliter (ffi^erbe dominabif^ur inpopulo Dei: tmc emm
i>e&mi auique^jrfifleratipmierantapudeii in honore crdignitate,^ boni variit inijHriispremebantur.(quaUh
enim eU rtiCttales etiam hahei minifiros)tamen pfalmus ad omnid tmpora.c^pracipke kd hoc vltimumtpmpusy
in quod nos indicimus^accomodari debet.Qu^ahs eniTntuncfmtfacies Ecclefia (Jrpopulibeiy^uando ^aul, cru-
deUurinhonQsfauiebati&pefiiTnosquofqHe eHeheht:talisfemptr.fiiit^ eritfacies ^cclefikin roundo: (^fr4-
D iij.
<^'
m!
j^^ ^ PRiELECT. HENR. MdLLERi' g^
jirHm ifi haedelir^ eius feneEia^mAk^^triftiores ^nt CQtjfitfionestJicutpradixitvox diuina. SicHf igitur
Dauid &fe (jrfuos confoUturverbo 'Oeiieo^Uefefujkniata.duerfui imuflam yim ^ tyranmdem malorMmt nec
franjrttur veljuis calam}tatthus,velimpiorHmfeUcttateiVt a Deo depctat:idem nosfacereju^ exemvlo tnbet,
T I T V L V S, !. ^ » obtru^emus & pcrfuadcbimus,atque ita aliis domiwbiraur.
V Taies cunc fucruhc s^0ud Saulem , & fctnper fueruht , Sc
AD triumphandum Tuper 0(5);aua pralmus Da- Ainc in aulis principum. Ec iiluftre huius rei exempJum con-
uidis. . ., V s ' : ;i ' /picicurinaulaRoiiiana, qufl5iualingua,ii6ceft,prauad()-
nirOW quidam exiftimant effcinftrumentumMuficum, ft"na.artep|aa& fucita,tantumprarualuir, vt.mpcnum y-
.b ofto choSdiftum. Alij tonum cffe «laluut. Aliyui ^^[P^" »"I'»P««»'^"'R*=S«^'S^^"'»«^.tf'>»P"n<:^P« orbis
iaitiumcarminiseffediuinant,&n,ouenturearatione,quod i^^/^;«,yi,^«,^;/,«;„]rdeft,nosquiarumuscfii«perio,po.
pfalmo6.huicvoc.addarurnomenr.UU3. tettatemhabemusd.ceBdi&ftacuemiiquxvoIumus!"^^^^^^
2 SeruaIehoua,quoniamconfumptusdtpiu«: quifqMamquitutoau/iccontradicere,autreopponerenobis.
quoniairi immiauti funt fideles a filii? nominum. Itaqueneminem veremur, & nemo dciicereno; ab hoc gra-
Orditur ialmum a pctitione , quai eft ptopofttio. deinde du dignitatis poteft. H«c vere competunt pontiiici Romano.
habet«nnexljquereIas,quairacionislocorubiiciuncur.Scr-» . ^i^jpommu6\ Id ett,n©sneminemagnofcirausfupefio-
Ua^hquicaliquera coecungi bonorum , aliquam Ecclefiam,ne rem:i|lius einm <uwn<AtMu. lcaqucpro noftro arbitrio quic-
irtillainfinitamorHtftlicentia, & tyrannidemalorum ho- qui4pV»cfct,ftacuerepotfumus. >.
minum,omne$pijabscedeficiant,autopprimanturiniufta 6 JPropccr valtitaiem oppreflorum ^ propter
vi. Nifi enim Dominus reliquiffec femen , inquit lefa.omncs gemitum cgenorum , nqnc e«ui gam,diciL Jehuui-
ficuc Sodomaeffcmus,&c. naracommunis fcclcrum I.cencia ^^^^^^ ^^ iaiutc,libere loquetur ei.
homines abripere folet , vt ad omnis ^ncns fcclera le proii-
ciant.Mulci ctiain boni lan|;ucfiunt,dum vid^t malos florcre.
€lufaconfitmptMe/ip$teslldcQi,q\i\i n.agnaeft raritas bono-
rum hominu, poftquam reru.n (Umma pef uenic ad homines
pcrditiffimos & fceleratilfimos.Omnes eniii accommodanc
fe ad affeftus & cupiditates impij fui regis,& fatellitum eius.
TQfl fignificat virum probum& beneficum, quidealiRbene
mereri ftudet , quiqueftudctpriuatiin&publicefuumftu-
dium & officium probare Deo & hominibus.
.► Imminutiflmtfideles^li e{kyhomincs veraces,fidi,integri,fer-
uantes paftotum,defecerunt.NuIIa enim eft fides aut veritas
intcr homines, Es ifl vveder Trevv noch Glaub mehr vnterden
Leuten.Hxc pritHum de moribus in genere funt intelligenda,
quitunccumimpij &maliregesprxfunt3funt corruptiflimi:
deinde ad doArinam Ecclefix feu cultum pietatis accom-
modaripoflunc.idquod nonnuUifecereinccrpretes.
3 Vanitatem loquuntur quifque ad proximum
fuum : labio blanditiarum in corde & cordc lo-
tquuntur.
Poftremaparspfalmi continetpro.iiilfionem, qua pios&
afflidos confolatur , ne cxiftiment interituram cffcEcclc-
fiam , etiarafi aiiquandiuabimpiis&iupcrbistyrannisprc-
matur. Vt lauteni confolatio fic efficacior , & alcius pcneti ec
animospiorum, mtroducic Deumip(umloquenteui.habec
cnimcalisoratiomaiorememphafimfeu itifytt**, qu« orc
ipfius Deiprpfertur.
Fropter vanationem]ld eft,oppreflione.-qulaoranibus rcbus
fpohati, coia iuntredaaiplj,vtnihilillisfuperficpr«tcrge-
mitus & iachryraas,nunc iguur tenhpus eft vc fuccurrtm. Ira
figuihcat Propheea , Deuni camdiu plcrunque differrc auxi-
Iiu.ii,donccUcftitutipi)o.nnib«spra:fidii$humanis , aihil
reliquum habeat nifi voca & preccs. geinicum autcm dlcerc
.iialuic quam querelas,vtoftenderee,ita.fuiffeopprefibsfyo
tempore b6no$,vt non iibcrum fuerir dicere aurconqueri dc
Aia iniuriaapud alios.Sicuc& Amos defuo tepore cjueritur,
c. j. Propccreaprudens cacet,quia tempusmaUim eft.Etta-
men hoc loco obferuandum, quod quanquam fiia cuipa, lu-
dxilibihanctyrannidem atcjcaxcrant , dum regempoftuia-
Expolitio eft prajccdentis verfus , in qu^defcribitur ftacus rent. tamen Deus clamames feu gemenceSiftiiani exaudic.
regni Ifraelitici , fub impio regc Saule. nihil eft verum aut Nmc) £.Mphaticum cft;quafi dicerer, Ha^cnus vifus fuiu
fimplex in ipforum fcrmone : (ird omnia (unt fucata , plena quafi ^armire,&negligere bonorum falutcttimune cxperge-
fraudibus,dolis,fimulationibus & perfidia.^v^N fa?pe ponitur h&ai ipfbrum clamoribus tandein fuccurrani , & nunc ccra^
diftributiue.pro quifqucficut apud nos nomen Man,DerMan peftiuum cft iUccurrerc.
gebeeinen^ofchen^c. ^ ^ ^ ~~^ ^T """^ ■P<'»'»'»/»j&/«f«')velreftituamfaIuti,iciIicetopprcffo$&ba
uAio l/«»<^«/»r«»»]Seuaffentationum, quibusbonidcci- nos : id eil:,reltituambonosinin£egru.n , Jiberabocosab
piuntur. Blanditias nominant mp^n i diuifione,quia aliud iniuftavioIentiacyrannorum.&raruaboeos.Alijcxponunt
orc pro.nitur , aliud pedore claudicur : aliud item dicitur in ponam vel afferam falutcm , qiiafi liccra a fic otiofa : fcd plu*
faciem.&aliudicergo. / ^ cft>poncrcinfalute,quam affcVre falutem. fignificat cnim
Corde ^corde] Id eft,diuerfo (eu duplici corde. cordis du- non ad cempus tantiirn praefenci necefficati fuccurrerc : kd,
plicicas facic ctiam bilingues & flexiloquos. Apud Hebrxos firmam , concinuam ieu duratur^m falutcm ciofticuere & fir-
quando idem nomen duplicacur , cum ifta duplicatio notac mare. fcgo ponam eum in falute , id eft, liberatum ita con-
eius rei quam fignificacdiftributionem.Exod.itf.CoUigcbat firmaboivtdciiciautexcutiiniuftaYityrannorumnullovn-
Manna manc & mane,i.fingulis mane.Efth.i.Vt facergt iuxta quani te.npore queac : qucm cnim Dominus ponic & firmat
bonamvoIuncacemvhi&vicUdcft,cuiufque,t,Reg.i7.Gens isnullayi velarcehumanacuertipoccft. Hanc vcro faluteni
gcns,id cftjfingulsc gentes.Marc. tf.Conuiuia conuiuia,id eft, non inceiligamus de corporali tan^um liberatione , quac eft
diftributis conuiuiis. ^ momcntanca: feddeillavcra&«tcrnafalute,qujEprt)mifT
4 Excindac lehoua omnia labia aiTcntationum fa eft piis in Chrifto : e-i enim eft firma , ftabilis & perpctua;
iblaMditidrum^lWn^mm loquentem mag.nifica.
Secunda pars eft4jBJ|tt||{|£io,vc talcs perdat Dominus.Im-
prccationes aucem prophec? habenc vim.vaticini;.quod igi-
turiftis iraprecatur, id eucnturUm fignificac omnibus fimili*
bus quocunque tempdre.
Loqttentem magnifica]His verbis declarat fcprxcipue loqui
de auiicis,& in aliqua dignicateconfticutis,quorum qualtffie"
aflencatio & magniloquentia , vita quottdiana fatis oftendic.
Ciim fallere roluntbIandiuniur,& nihil ipfii eftfuauius:poft
quam aliquem vana fpe pcllexeFunt, & irreticum teifenc, fu-
perbe & arrogantcr loquunt ur,& agunt rainacicer,
5 Qui dicunt,Ung;ua noftra praeualebimus; labia
noftra nobifcum [/«»/] quis Dominus Kiobis.<*
ideoiliqui Vocabulumfalutis intclligunt de inftauracione
miijiftcrii.Sed complefticur Propheta vcrunque,& liberatio-
ne.n corporalcm , & alceram illam quapinpromiffioncE-
uangelij oftenditur.
t Lfberlloqueturei} Id eft,pius iam liberatus cx affliflionibus
nori aiiipuiJis claudec osauc obmutefcet coramimpio,qui
liUirga nnftncm fandi Hbertatem ei eripuerat , &nihil nifigc-
mitus relinqucba^t: fed liberc deinceps apcr.et os coram im-
pio. Oftcndec enim fe facile &magno animo cohtemnere
ciusminas , &cricanimo cranquillo &feciiro: quiafiducia
auxihi diuirii eonfirmabic cutn,vc pofthac finc raccu & Ixtus
pecgatfaccrcofficiavocationisftiae. Verbum mfi fignificac
flare, fpirare,in tertia coniugatione , vcl perfpirarc, pcrflar^,
cfHare, Cant. 4. vcl ciimsd fcrmonem transfertur, cum&i-
Repetit querelas & amplificae easiiraimcfi:vcenimfu- ricufeuafHacu,hoceft.' cumconfidentia,audadcrIoquiiuv
pcrbiam & faftum eorunMMptMg|i^ecicac 86«(pnmic ipfo» mffmJ^itt , vc folehc fere faftuofi & nimium confidences : &
irum verba , plcna arrogantia» & Coticempcus , cam Dei quiltn qu ia mf^nn^ fiduci^m & fecuritatem ait}imoru.n ofiendit:
{loroinum. ideoctiam haac compleftitur. Forfterus ncutral^terinter-
. JjngM noflrapr^ualehimusjU cfl,nos ooftra g^andiloque- pretatur,Erit rcfpiratio ilh:& ita Buchanaaus rieddidit,poeca
tiaiiihil nonobtinebimus &efBeiemus, eiquefacileobtun- cxccllcns & dodus.
demusalios, ncvcl-fraudes&dolosnoftrosintelIigant,vcI Sutvant ait^atque inopem,tuta vtrej^iret in arce^
leopponere nobisattdeanc. ith&<|tticquidlubei^^dleipfis In^iifqueproeulficHrumftafuam,
■■''■■ ' AHqui
4 JN PSA LMVM Xm
' .. ■'# ■ " .■•■-'■■■■'•=■, ■■■^^ • ■ , .■ . ' •. ■ ■,'-«'''■'
Ali<|uiadl5ieUmaccQittmbiahr,T<>(jtliVtaSr fibijideft, feT dio 8t auxiho diuino;. : ^ • ■, > T^^^^^
cum. NonnuIIideefficacia minifterij inrerpretintur,qu6d Tucuflodicseos^idemeikicRdicit.AhCquiiUioptkinxt'
halicusillereuflacusorisiu^^nifteno, no^iitfuturusinanis liQnelunicllideipforuinralute, Tant2cniin vis eil&rabieii
fonitus, iineefflcacia. PagniinusjPohaminraluteCeum^cui inklorunihohiinutnytfaluiefre borii non poiHnt, hif^ te (f(Bl>
iaqueum iniecerat , fcilicciunpius : at^ue HunC aonnuUi ek fendehte & feruantle.iraque jprsfto eris pjii^, & te defcnden^
non p<)teruntvlla vi kumana eucrti., Emphafiicft iriproni-
kiinennM nonne^ligenda.
recentioribus fcquuntur.
7 Eloquia khoua; eloqtiiapura : argentumco-
um in fublitnatorio terrx,purgaf6ni fepties.
Amplificat & exaggerat promifliones abencomio verbi
diuini, quodcommcndata varietate & cfrtitudine. dixerac
enim, piishominibus traditas effe proaiufiones defalute i
Deo , ne dcfitiant , fi quando malos ,veIinEccIefiavelrep.
dominari videant: fed certo fciant , Deut» tandem iiberatu-
rum bonosexxrumni^;. Huic promifHoni vt eofaciliits &
firmius afTentiantur , afhrmatpfomirfiones dluinas efferatas
8c firmas,quxnon faliant Credentes , autinanibus verbis
nos laftent,Deiim«]ue reuera hocpratftarequodpromiflSo-
nesfonantiitaquetutuinnitifidemhispofle. Inotio &vo-
luptatibus ciJim nihil fentimus aduerfi , otnnes quidem
afHrmamus Deum efTc verace: fed in cruce& calamitatibus
hocipfirribuere,&cantum awbo ip(iuspendcre,idver6
longedifficillimum eft.
Eloquia Tiominifunt pura] Id eft.funt firma,vera,tata,cert3j
lEos ] Qiios Rrilicet fupra dlxerit inopes , mileros & egen*
tes.Abetzrareddidtr,iEa,&,rtftrtad(Bloquia quae Deus iu-
ttis reruet:nec finat vlla ihiuria horum ■vencattm labefiftari.
E««>iMutatioefi niimeri vfitataHebr^is, pro^eos. .quoi
tamenhoc loco ndnnulli non abfque rationefaftumeffe e-
xiftiijiant:voIunt ienim numero fiiigulari exprimi bonorurti
Eaucitatem. Alij volunt I^rophetiiu feipfum adriumfirairc
uiec6;tui,Cut opuseftauxilio diuiino.
AgetiatationehMlld eft, ^ ciottu & turba iila improiboruni,
de quibus ahte toUqueftus erat.Scriptura generltionis voca-
buIo,& bohos& maloscomplefiicur, & non cantitm depre-
fentibus intelligitUr VoeaBulum, fe^ etiam de poftsris, ab i-
pfis propao3tis:nam generatio includitprop.igatiortcra. De
malis h9cioco&alibi vfurp3tui::debdnis vetujpral.iii. Ge-*
nerationirc^orumb.ehedicfecur.^praI. 14. Domirtus in ge--
ncrationc iuiii. Aliqui generaciohem de cGmpaie incelli-
gunt autaetate illa qua viuebac Dauid. fed hoc omicto tan-^
atqueindubitaca,nonfunt»l«»T»«CftiM,autfucata.VtaduIteri- quara coactius. _ .. . . , i .. .... . r .
ni numifmata , qu^ aliud in fronte promittant i aliud in re- /»/'^r;.m«»,]Id# continuo.-ficut nos dtctmus. Ifte hom*
ccffa habeant. Hominis promifiiones f«pe fallunt fp
)em:
multasenimkabentfimiilatiohum fcdrias & fordes adtnix-
tas.-fedDcipromiflloncs furtC purse: ira^ue gratae &pretio-
f^effe debenc pia» meritl. Addic fimilitudinem! , tjua id de-
(jkarat, fumpcam ab argct^to defajcato & cxcofto. Quan-
quam autera fimilttudo tantse rei e*plicandaB non fufficiat
(quid enim argentutrt fimtle habet cum promifflonibus de
rebus coelcftibus & ajternis » ) tampn vfitacum eft Spiritui ^
fanfto fumere fimilttudirtCsd rcbus communibus , & in o«u- ,g„tia ^ f^ftu impioruhi hoiTiirtutn i in quein. definac.tan
pcrpetuo ftudet|y2l, fihe intcrmtffione. & quia perpetuaiii
dcfenfioncniopa|r&pr6mittitpiis , fimulfignificai perpe-'
tuum fore bellum in hac vica piis homintbus j & perpctu^
hobis ftanduin effc in acie.
p CircUmquaqiic impij atnbulant j dtitn eSiU
tantur vliitatcs inicr filios homiiium.
Promiflioni feu Voto addic i^atibnem i multitudind , po-'
los incurrentibus,&hisadurnbrareresmaximas:vtcum Ic-
faiaslactitiamcordisjquaioritur ex iuftitia iidei , coraparac
gaudio <^od eft tetrtpore meffis,c.ip. 9.1.
Efl veliU argentum excoSium (^ purgatumfipties^fld eft,nullas
habet feces aut fcorias admixtas, totdmque eft verum, puru,
firmum,folidum. Itaqucficut argentum habetur inpretio
intec homines : ita & verbu Dei debet nobis cffe pretipfum.
Vc autem argentum non difcemitur aut purgatut nifi igne,
& quidem crebro : ica promifliones diuinar tunc primum
dulcefcunc , & veritas harum confpicitur , ciim nos igne tri-
bulationis examinamur. Nam extra tentationes fempcr ad-
bserecnobis aliquid fcoriarum & fordiumabhumaniscon-
flliis auc traditionibusi quairimus enim alibi opem & auxi-
lium quaminDeoi alijaliter. led randeniincalamitatibus,
ciimvidemusnosdefticui omrtibus exrcrntsrebus,nufquam
nifi in verbo Deiconfoiatio quajritur, caque tunc eft efficax.
ita tunc repurgatur verbum Dei , & fic pretiofius. 4'Sy3
quidamexponuntpfo principe,qUafI n6n in vulg.uem v,-
ftim,fedpri«cipis terrae excoftumj vt fit j 7^3. Sediudico
cum caeteris efle nomen il V^;? quod fignificat vas nitidum
dcmimpel-ium irhprobofiim.Ideo,inquit,feru^bis picis,qui2
citinhominesviles, abicfti,leues,nulliusiiretij , nulla dd-
ftrina>vircute aut piecatepra;diti, euehuntui' ad fummos ho-
nores & di2nitates,vcobtineahtprincipatuni,fedeintquead
gubernacula rerum, vel in politiajvel eciam in £cclefia:cun<:
circuqua^ue omnia func plena impii$ , fceleratis & perditis
hominibus, & impij vrtdiequaque quafi circunfufi paflim iii-
ualefcUnc & regiiant.
Ambulare in ScHptura fafepe fignificic proficerdi crefcc-
re,fucce(rum habcre, florere:denique etiaiii regnare. Priori«
exeraplum extae i.Sam.^.Et ambulabat & crefcebat Samuel;
ideft,fubinde magis ac raagis proflticbat. Item Oert. i^i
luiteundo&cr^fcendo, donecCi-6uitvaIde:ideft , fubinde
magis ac magis crcuit.ItaEfa.Ao.PijambuIabunc&non de-
ficient:id cft , pr«ficient& habebunt fucceffus. Deindead
fxuitiam nonnullihoc accomniodant..
Amhulant vmtique] Ideft, noh tantum regnuth obtineht,
(ec) etiam inflar leonum &luporuiTi ctrcumeunt, qua;rehces
quos deuorent&pcrdant. .SicutPetfusdediaboIohbcafHr-
mat.& R. Dauidphrafincxplicaturus additcanh y^dl id
feubene policum. Chaldajus habctNma quod fornacem fi- eft,malcficianceis.Alij,circumquaquearabulant, idcli, 6c
cupantcxicu9,vcbonosobfideanr. Vel, vf alijhocincerpire-
tancur: Multisambagibus& flexuofts artibusiofidiasobn-
gnificat
TerrA} Ideft,terfeo inyafe vel fornace terrea, Sicnos
— tircumgeftamus thefanrum nofttum in vafe .*ceftaceo , &
crucc ac cribulacione innobispur»acur. ^nN^ videturfcri-
pturacflepro ynNn.Qjianquam.fi^oramno mbtum adlo-
cutn fignificac , ita non incommode reddi poteft , Vt defluat
ex iFornace ad cerram. '-—
Septies} Id eft plcne, perfeae & integre, vc nthil fcoriarum
aucfordiumrcIinquatur:namfeptcnarius numeruscft per
qu^ tendunt;
Vilitates interfilios hominum'] Id cfl, vilifldrtti hotiiinutn,pe^
auxe/iu, vc eloquentia prpeloquerite.. Viles aiutem & fbrdi-
di dicuntur in quibus nulla eft jpietas,nuUa f irtUs , nuUa do-
Arina auc peritia rerum,de qUibus dicitur^
Nos »umerusjftmus;(^fi-ugis co nfumere Hatii
quales fune qui cibi& potuscauifa turpiterafTcntanturpr/n-
fcaionis.fi§nificat igiwr lucein 6dei crefcere,& coiifolatio- cipibus,& hdrunn cupiditatibusobfeguuntur. Moncntur au
tcm hac fcntehtia, qui prjfcfunt vei reip. Vel Ecclefia: , vt ho-
mincs idoncos:; & probatos deligant ad ^idmihiftratioheih
rcrumi ,
Nomcn partlcipiile "T^flT a|»ud Hebrtcos fjgnificat prod»-
gum & decodorem feu comeftatorem , EinenSchlemmfr* dtr
alles durch den htds iaget\wde pof^ea fuiuicurpfo vili & abie-
dto,ex confequente. "tales ehitn contfimRUntur tandeni >b'
omnibus.Indeapud lerem. cap. if. opponit^f noniiini ipi|
quod pretiofiini ii|nificat. Ab h»'(i noniiiie deducttut Itt7t
quod vilitates figmficat;
P S A L M I X lli
nesfieridulciores&^firmiorcs in cruce, inexercitiis ptKni-
rfiatiaf,in pauoribus,in perfeciitionibus.
% Tu lehoua cuftodies eos : fcruabis cum a ge-
aeratione ifta perpctuo [f «y* z/»/^/«r.]
Repetic promifl(ioneinpr*fentia?&auxiIij diuini &often-
dit manfuram Ecclefiam txSzp. intcr fuinas imperiorum.
Simul autem docet ihott hUtrianatum eflfe!viriu*i , necpru-
denti« aue conflli j noftr^jpaulere infidiasi vim & iniurias ma-
lorumhominuin:fedt»ntijuhfetclefiamefre foluain praifi^
,■;> ■■■■;••: ijiu -Hi^ifr
..i
.).'.n.
t A RfES.
^'
I.
Propofitio petirioncrii ex iibl-iipto coni:incns,& nairratiijiicuiam aetiologicanii V.i & 5;
;Narrauoprophetica4?e|itioiinpioriini v.4-&^Pep&umconfc^^ ,
~>r
>t
ajyr
t.
P R iE L l^ t T. H E N R. M O L t E R I
V^rTf^;
n
JV
Ilt. Xon^rmatio projiii(nontrTB. t)ei> impuriilunx&inaniffiiuae ini^p|;oborum iadanti# oppo
^,liia.v.7* ' "' ' - *-• . ' ■•"''^ " ' ' ■'■• ■.;
^;. I V. Petitoria conqlufio, thefin ad^e fuofque accomraodans verf. 8. anipliii^alautem verf. 9. pctlcidL'
jsi\% neceflitatem duQbusargumentis. 1. afludio &; operibus impio^uni certj|^^^ ad maleficia (]U£ui5
contcn^entium.2. a praepoitero iudicio & laudatione vitij , quod abiiciunt boni, improbi vcrojftudibus
jncoeloseffcrunt,&ahialiosadnialapatrandaexltimulant. --^ • ; -|( - '^ ''-'"^^:.'^^'- ■•<^
... _.,.;■■' 'Cj^-.. '• • ■.■.,:i^'. . ■■: '■ -.-^ • ^^•■" ■■'.'% A': 'f^- _- ' "^y^ii^-p-
■■': Yi^^f"'' '■QBSERVil-^itb^N.E s' LO e,OR-VM .i)'o1p,XRIN AEi*,^^^'^'' ■■.■■' "i^:'-',.
''■ ■•. i;-.ivi^r;'^' '.• ■ ■ ^'^^ ' ■ ■'•-■''■'yfnv-';,;-..:!^^ ■^'■^:' '. ,,'-.•"'';■. - 'Z-:-^-^..
1^.3. Ne hodie in trijii <^ honenio conupiffimi ^prorfsts ct- raf:tacet enim Bomnui , domcfuomm miferiis gj" clamorihui eX'
fujiac deplomtirerum hurhanaritmftat$isaiped:uanimos de^o- pergefaiiusfiterit.'^^
deant fidelesferendum patienter cogttent ,fi eademfit fua conditio e^upties iniuriA hofiium,rapinA (j •vaftationfs nihil nobispMter
qu£ olim Dauidis.ad cmut exemplum.quS nuUa fuperfit inteir ho- lachrymas (^gemittts reliqmm fatient, meminerimu^ iam adejfe
minesreliitudo,quumtusauerfumfit^inuerfi*m,iufiitiaelon- tempusquoDeusadi&dicittmfitrgerez/elit. ' v^
ginquo cofifiat,inplateis coUapfafit fidehAquitas incederenequeat, Iniuftiopprejfostandem Detts reftituit in integrum, quihtts ipes
ipfa veritusfiiiblatafit,^qui recedita rnalo infanttshabeatur,jid falutisaftulget.quum Detts vocejitaofienditfeeisforepropitium.
jDeum confugere difiamus , cui maximi eft bpportunum feruandi '7 Tropenfafunt addiffidentium ^ impias dubitationes homi-
temptfs,quo res magts in )nundo confufAfunt^ num ingenia,ideo vtile admodum eft fidem noftram hoc teftimonio
Du&funt ir^uftitiA ^eciis, violentia f^fiaas: qu£ fi aliqttoties fulciri,quodi>etufallax nonftt , nec inanibtts verlis nos laciet,nec
nospren^ftnt, cauendumefi ne cur^.leonibtts ^ vulpibtts reperia- imniodice velpotmtiam vel bonitatem fttam efferat , fed offerat
tmir, velcommunisfcelerumlicehtianosdbfipiat,fedtanquam verboqmdreipfaprAfiare-vultk
Chrifii oues inpaftofis nofiri curam recUmbamtts. Giuoties de fidepromiffionUm Dei obrepit aliqua duhitatio.ftatitrt
^icquid Satan ^impij conintur,qitddiu mundtts durdbit repe- hunc clypeum opponere conttenit,ferfnones Det effe puros.
rietur inter homines aliquot mifericodes^,veraces,vtutpauci(tnt. jirgentum,quodinlegitimopretioapudfH>shabetur,taciti exigit
Nd^ infra.prophetafatis declaratfuperftmkadhuc bonos ©> /'»- fummam erga Dei verbum reuefentiam, cttius tamen ziiliornobis
fontes,de qttorum opprefiione.gemitu QplibaKltftediJferiit. eftpuritas quam cofruptibilis metalii. ffluinetiam bonapars infuo
•Vt integrum cor ingeniu expandunt qttibuj^ropofitum efi vera- cerebro fcofias fabricat , quibies nitorem in verbo Dei elucentem
citeragerecumproximis:itatyranni,h^iretici,^alijperfidiacfaL defarmet velobfcuret.
laeespartemaffeBu^sjititenentreconditam.^fimidationisfuco te- * Pij.Jiduciaanimati, decertajratrumftiorumfaltttegloriam-
^unt.vt nihil certi queat ex eorumfermone coUigi. Sit ergo fimplex tttr^cttimfefore cuftodem ajfertt Dites, qui necfaUere nec mentiri
fermonofter,vtchara£lerfitre5iianimi,linguamqueblddiloquam poteft.
^ cor duplex,ceupefiem extremdm execremur. ■ Etiamfi vnus tantitm bonus in mundo fu^erftes maneret, Dei
4./. Gladiis actelisomnibttstrtagisexitialesfuntfraudesac tamengratiaf^ prApdioferuabitur.
ealumniA.VidePfal.i2o. , f, ' Siquandomagnapaleacongeriesapparet inareaDomini,(^exi
Duplex efladulatorum ^fycophantarttm gentts. Alij enimfer- guus eft bonorum numertts.fxa tatnen htc hAreat in animis noftris
stiliter^putide aduUmtur,efiammaparatipetere cibunnx alij ar- perfuafio.Deum fore bonarum cttftodem ^ quidemperpetttum.
rogantes ^fafitiofi omnes de^iciunt,neminem verentur.nihil mt-
tiri eos,nihil jingere pttdet,dummodo primas inrebtts omnibtts o(f-
tineanti^.fint bonis formidabiles.
Adimpietatisfaftigium hominesperttenerunt,quando infurgunt
.cum talifiducia , vt improbis etiam verborttm iaSantiis itts (^fas
omneperuertereaudeant:perinde enim efiacfiapertl Deotpfi indi-
eeffnt prsUum*
Non ad breue tempttsduritaxat heUU rtobis paratum efi,fed quo-
tidiefiandum in acie. qttod p occulta erit Dei cufiodia , patienter
expeliemfis,donec iUe exurgat:^ qtto magis dilttttium exundat, eo
magis nos in metu &folicitudine amhulare conuenit.
0 Giuocunque vertemtu ocuhs , impiorttm turmA hinc inde no-
bis occurrent.
Contingit vtpluriihitmficKti mtrbi a capite in memhra dtfi^tit^
JS Magnapiis inScripturaproponitttrcdnJolatio,quodDeusipJe ita aprincipibttsadtotumpopHlum manttre corruptelas.
in mediumprodiens ^ loquens indttcitur , qui orefuo lib^eratorem Dum quifquilia (^ homines nihili euehuntur , bonis ^ erttditis
fe aJfliBis adeffe pronunciat. " hominibttsapolitico ^Ecclefiafiicogradu deturbatis , omrtia in
SdfuapmDeHmnobisitaeftrepofita,vt nonftatim eam profe- peiusrumnecepefi,donecDettsuin{**;j^mappareat, ,
-:■ ■■■ ^ '"■ -\ ■■"■■" " " ■ ■ ' • '■•■' ■ ' '■■ -.
A R T I C Y L I P R AE C I P V I. - 'i ■ ,, , , ,
I. Vi/ibiHs Ecclefiar Wtra triftlsque facies.
a. t)ei opportune conrpicui,piorumq; vindicis defcriprio.
3. Ver&i promiflionifirique Dci praeftantia , firlnitas, per-
feftio. . ; ' '^
4. EcfIefia?inmundo aduerfus mundi fcandala iide IuJ
— dantis,refugium.
fl.l;
ARGVMENTVM PSALMI XIIL
V RSV S petit Dauidfe liberari ex perimlti ^ arttmnk » ^uihpis erat cifmmentpts^, (^ <?.Vi -««#-
biu nttllo humano ^onfilioiautprudentia euadere poterat.Initio autem pramtttittrifies ouerelati
quibm deplorat difirri auxilium drifberationem : ^ ^uidem in hac ipfa mora vartis teHtdtio^
mmf,u5iibHS dedefertione feuabieciiofie oppugnarife atque excrHciari conqtferitur» Tafidem
vero elu^attis inotttantumpetitfe liberari &ferHar^: fed etiam certam fdtpciam concipit,fore
vt reprefiis hofitbttstandemeripiatur & re/iituatur : atfue hacfidueiaUtUs in Deo acfuiefcity (^prxfintes ic-
t^nas perfertiipffue Deogratias agttyqmd tandem pof lofi^as calamitates 0-^rumnasrnirfus emnexhilareii
^•niulttpUciabondlarHatur, "''"'''''' \/ ■ ■ .'^^' "''''■ ^ '[''■''''' ''"'^^-y.,. .;. r.:'"'-^;."^'- ''■..'■^';''^^V ''' -
' jHonet igitur 'Dauid nosfuo exempjol, vt ^uoties affigimuri aut in dtffcultates conifcimiir,ex ^Hibus nulla
humanA 'inauflria iantcBnfilio explicarenospoffumus : non alio qukm dd Deum confugikmHS,atqheab ipfi 0-
fem i&auxi/ium imphremus y ficutmonetD, Jac, cap, 5. Siejuis inter vosaffiigitttr,o9iet.Sunt autern ^ipartts
ffalmi:u e!i J^HpreU .- i. Precatio» 5 .VidHciam oflendity ijuam concipit dtbomtate Diti& defuttiro au^i/io,
r.r <3ui ,• ' ^ ^ IT J/* L f^ S, ■■■ ' ni < -6ft(&longemaiorfisdolorcsaferequamvllx3lia!cai^ni»/ta-
'4 B trftimphaiidum,p{almosDauidi$: '" tes,qua:foriscor|niMffllgun^Pup.l«3<??funcinEcclefiatcA-
/% r\ ^f.r,.,- ivUA,,/, «ki;..;n.^«. ^ • ta«on«s,vtPauIUsinquui,Cor.7. Jnituspauorcs,forisDu-
jTV 1. Quoufque.Iehoua,oblmifcerismciom. a,^,ForisopBi»gnant;rpi;Variisi„commodis,morL^^^l^^^^
nmo?quoulquc abfcondes taciem tuam a me? ftate,exiliis,perfecuti»nibus, afficJunturfupplicfis. Sed func
fixordiuw, vt dixi, fumitur i querela. Queritur enim non aliae grauiores&internaB,cum vidclicet animus ludatur cum
tantiim difterrUuxilium.quod per fe graue cft: na mora.ficut ira Dei , lc corda triftiffimas cogitationes concipiunt , quafi
omnesexperimur,lan»ueficfides: fedetiam,quod multo fimusdefcrtiautabieaa. *
grauius & triftius clt.m fiac ipfa mora 8£ dilatione auxilii ait Ha; multo funt grauiores qii3m iili extcrna» ,' qu« qua/i
£bi obrq^cre tiiftcs t.etadoncs deabicftionc:hocl8geeriftius «cf jv/^ra^/tftw «t^uerudloienta UlarUm dici poflunt. Sxpe
«f-
autem ^^
A
^^/^■'
autcm ht?* (JtiandtSi diutius dnliginiui' & auxilium differtur, ralutarib/c6filiis,quibus ciiadlfre fcx hts malis poffim : na Hi-
cogicationes de indigiiitate & abieftione nobis obrcpant. ftenus^erpcfuis cenebris ficiiiopiaconfiliorum fuioppren.
His igitur quomodo re/iftendum fit,monec hic Pfalmus, (usrniliilcjucfJOEuiinuenirereinediJhuicliialo. demdered'.
nlrmpe vt pia & ardenci precationc cas in finum Oei exo- de niihi viram & [«eitiam^ eripc nie ex his doloribus cjuibus
nercinus,& ccrto ilatuamus, nos ab ipfo exaudiri , recipi & 4U op{Jre/rus,reftitue vigor6,&c.In oculisapparet vigor virai,
iuuari. in niagnis eniiB dolonbus caligant oculi , ^uia langueiiunc
, Vfqueqko obliuifceris ] Id eft, quamdiu difFerendo auxilium & funcobfcuri fpiritus: in iiticia vcro recreantur fpiritus: i-
talem le mihiexhibes & oftendis, qufampliusnonagaccu- dco ru|Ius quafliUiiminaritur 0(;uli,&rcfticuiturcis fua y'u.
vide i.Samuel.14.
Neobdormiamin morte]vel ad mortcni. It4|>Iericjue mebrii
hoc reddideruijt,adicaa prajpo/itione ad nomen iilbn. Alij
tanien putanc e«e ellipfin vfiratam Hcbrxis^qui in verbo rio-
menverbaleincludurjt. Nedonniam,mortis lcilicetaornii-
ram raeijfcd me abiiciat? Dcus quidem reuera non crat eius
oblitus : fed in illa mora 8c grauiilimis calamitatibus tali^ ei
videbacur.Itaque ad fenfum eorum qui teiltantur , hic fermo
eft refercndus.
' ^i^ycWifj^wwJHocverograuiuseftquamobliuifciali-
cuius. Iti obliuionc perit & extinguitur cura quani q^uis an- tionem,quaIe & illud eft Mactao.Ifti vltimi vnam horam fe-
tea gerebac pro aliquo^fed abfconfio feu auerfio faciei etiaiti cerunt,fciiicet,opus,«Wi(cw» fcilicet iVj»». Qupcunqucmodo
indignationematqueodium fignificat.Vultigirurhocdice- ^^^s, fentericia eadcra crit. Petitenimne abforbeaturop-
re.Non tantiim nullum fauoristui erga mc oftendis fignum, preflus doldre ammi & crifticia, canquam profundo & lechi-
fcd eciam^racum te cxhibes.Forma fermonis a comnmni ho- fero fomno. NoDiiuUi huiic locuni de a;cerna rtiorcC & refurj
jrninum confuccudinefumpcaeft, apudquosexfacie homi-
num iudicatur,vel defauore.vel dt alienationeatquc ira: cui
cnim irafciihur , hunc non dignamur afpcdu , fcd aiiertimiis
ab eo faciem.
1 Qiiamdiu ponam conflHa in anima mca , an-
xletatem in corde meo «jtiotidicjvftjuequo cxakabi-
tHrinimicusmeusfupra lue? ;*
Crebra repetitio& ingeminatio intcrrogationis feti qud-
rcla-jfignificatio eft fumiTiaeanxictatis.&animi perplexiflimi,
perturbatiflinn.ic moeftirfimi. itaenim folemus in magnis
doioribus& perturbationibus,qua;longam& intcgraiii ora-
tioncm non pariuntur, vtiiriterrogationibus ,& funt illsc ac*
comraodata; ad querelas.
ffluamdiftponam confiliainanima?]ld eft.Q^amdiu patieris
vc anxie mecum confultcm & affligamlne tariis curis & co-
gitationibus , quibus tamen adeo nihil proficio , vt mc hisi-
pfis magisetiam excrucicm ? Solcnthominesin rebusaduer-
/iskucacque illuccircumfpicere , &variaquaerercremedia:
& quia nihil inticniunt quo fe expediant auc euoluant.fubin-
demutant confiIia,&faciganturvariiscuris & folicieudini-
bus.Ita Dauid etiam quentiir, fequidem varia inire confilia:
fed nihilinuenire remedij aurfolatij : imo h;Ec ipfa confilia
augereiviorbum&dolorein animi.l— 30^ geminaciolitterx
fignificatconcinuicatem dierum.
rej^fe expQriunc.& ad<3hriftuii^ accomiiiodhirir.
4 Ne quando dicat ininiitus mcus", praeualiii
ei: inel augijftiatores mci exulccnt, cum lap/us
liierp. \
Addit raciohem , non tam d fua quam ip/ius Dei perforia
fumptam.affirmatenim gloria^ipfiusinrercfle vt feruetur.fi
enimopprimacur , futurumdicic vthoftiitmfuroreadaufto
omnescJamic^fruftracumfperaflein beum:& nihilef-
fc Peuiii,auc4|pRe iniuftiorcm aut debiliorem quam qui ve-
lic & pofiic bonosferuare&dcfcndcrci malis.Talesimpio.*
rum cI.iraores cum ad fljmmaiu Dei ignominiam vergant, &
mulcorum bonorum fidem lanouefacianc
, petitvt propccr
fuamglorianl Deusoftcndat fepotentiorcm effe fuis hofti-
bus.&aduerfariis.
JVie ^/c^f]fcilicct mfe interfefto auc oppreflQ.
Pr^ualui ei ] Qmi fcilicet gloriabacur fe cfTc rcgem i Dco
confticutiim, & fe liuiusauxilio faluum atque incolumein c-
uafurum efle cx hoftiu manibus.Q^iIis igitur & qua m ftulra
&inanisfuitfiJucia,&quiseftiIIePeus, deeuiusfauorc &
auxiliotantafibi polliccbatur? ralcs fum voces ilnpiorum,
qusevehemcnter animos piorum vrunr.
tie exultent)ld cft, ne lecenrur mea calamitace,acque irite-
ri tu , acque ita occafionem przbcanc ingcncis doloris homi-
nibusbonis&piis.
i Ego autcm in bonitate tua confido: exuItaWt
Vjq Uequd exaltabitur ] Tria gencra malorum pingunrur in
hisver/ibus, quibuspremi fc quentur prophera. Pi-imum cor meum infalutctua : cantabo lehou*, qUiabe-
eft>C^6dfenon tantum negligi&contemnia Dco, /ede- ncfecit rrihi.
tiamodij atque indignationis diuinx figna confpiccre aic.
Secundum, Quod deftitUtus fitomnibus confiliis. Terfium,
QMod in hac uTa calamitate crefcat hoftiura pocentia & au-
dacia,& confirmcntur ipforum furorcs;itavc etiam petu-
lanter ipfi infultenc,dum videni; eum diuturnis malis confici.
ExperiurtturauteiTi fimilia fanfti^in quotidianis poenicentia»
cxcrcitiisjcum in publicis, tum in priuatis calamiracibus.
Exdtabitur']ld eft,infurgce aduerfus me, premec me,inful-
tabit mihi crudcliter & fuperbe , aut crelccc i^Cms audacia &
furor.
5 Refpice > exaudi mejlehoua Dcus meus : il-
lumina oculos meos,nc obdormiarvi in morte.
Subiicicprccacionem:&hatceftpropofitio huius pfalmi.
Rejpiceme'] Hxcverbaopponuntur primovcrfui, inquo
qucrebaturDcuuiabfcondifrefaciem fuara. Rcfpice mc:id
in finc ceftacuf prophcta de fua fiJe, quam in Deu& pro-
niifilones eiushabcat:& quanqua adhuc vcrrabarurin fum-~
mis pericuhs.tamen tanquampocicusiam viftoria^&elufta-
cu> ex malis, gioriatur de fua faluce , & canic laecum p^aiia.
Nam vera & ardens fides, quaecerra hduciairi promfffioncs
Deirecumbic,canicJ!5riv/x/iir, cciaiinanre vidoriam. Ica vcro
fuoexcmplodocec Dauidpios omnes, quories verfancuria
periculis & calamiracibus , & vident hoftcs magno furore inl
pernicicm bonorum fe armare & inftruerc , ne frangancur a-
nimo,ncc defieianc a Deo,ncque oculos ad illas calarhitates,'
fed ad mifci^icordiam Dei & promiffionem conuertant , at-
que inhacl^eti acquicfcant, tcrtafide concepta^uod DeuJ
fuos randemfitliberaturus. '^ , , .
Bonitate tua conjido)QM{i diccrct , Etiamfinihil confpicio
forisnififignairscjtamcnccrtusfummeabs reamari, tcnii-
cft,Tu,qui haftenusvifuscsauertiflevultumame , &vifus hipropirium efrc& fauere,met]uetibi curareflre,&c,
cs irafci, rurfus conuerte vultum tuUm' ad me :' oftcndc te jBj;«/f/»^tf3Ideft,foIidegaudcbo hoc gaudium.nuUaque ca-
mihifauere &bcne velle,recipere mc in gratiam,. me ama- lamitas nec moeror vllus excutict mihi hoc gaudium.
re,&curam mei gerere. Deus quidem femper refpicit pios, Infalutetua)!? roptcr falutem a te acceptam, vclpropcer vi-
prxfertimin calamitacibus : fedquia id nobisnon femper Aoriamadeptam.
apparet, idco p^tit fibi fenfum confolacionis indi , & faftis Cantabo Domino)ld cft gmcias agam ,jSra:dicabo ha:c bene-
hocoftcndi.vtcertoftatuatferefjpiciaDeo. ficia,qu6d medefendic&liberauic.
Exaudime] ideft,fuccurremihi&feropem , atque ita d- 40J incerpretancur verbo recribuendi , & nohnulli hunc
ftende tc non negligere meas preces. locum allegant pro confirmanda impia doftrina de meritis:
De«*«7c«*)quifcilicctmecyras., defendis, faluas, Sctui fcd non fignificat vcrbum Hebrafmn proprie repcndere ali-
cura» eftmea falus.Haic vox oftcndit>ilIasquercIas,a quibus quid pro meritis : fedin genere redderealiud pro alio , fiue
exorfuseft pfalmum, non ortas efle cx diffidentia , ficut im- bonum pro maIo,fiue maluin pro bono.. vel malum pro ma-
piorumq[uereIas:vccuinHecub^dicit . fefurdos inuocare lo. Significatenim viciffitudincm,fiuefiatconipenfatio,fiue
Deosrfed cx contentione animi ludiantis cum iricredulitate. non fiar. Atque hinc facilede fcntentia huius memb|:i, £em-
Si enim ex diffidcntia nata eflet, non pofTet nunc eCi vocare buit »»/^i,iudicari poteft.Idem enfm eft ac fj dicas, Fui antea
I^eumfuu,cumvoxha*cfitpIenafidei&fiducia:efga Deirm. opprefTuscalamitate ,nuncmihicrcptobonumaliqiiod pro
lUuminaoculos meosJHoc opponitur feciido verfui,vbi dicit,' malo Deus rcddidit, Ich habe boefes gehabti nu hattrmirgutes
Ponamconfilia inanima, vulcquehoc dicerc, Iriftrucme dafur gegeben.
PS A LMI X III.
P A RTES. ' '^ ^
I. Propofitio qucreljjf , cuius loci funt trcs i i. a pcrfona Pei , ta^uam defttehtis > i. .verf!.'
■ »»■.■''
-, ~^ PRiELECT. HEN R. MOLLERI >; 5?»
1. a perfona Dauidis » tanquam ludantis cum fuis infirmitittibus.). v. $.ii,per&na aduerfarij ) altera paric
ciufdem verficuU. v ^
I L Pctitio tribus querimoni* gradibus refpondens. u a perfona fua , 4. vctf. i. a perfona inimici ,
5. vcrf. 3.a pcrfona Dei, cuius gloriarfi hoc pado prorogatum iri profitetur,v .d. * . "^, j,'
II L Conclufio a caufa cfhcienie poftulationis & finc iIlius,altero verf.6.membro. r * *
ObSERtATIONES LOCORVM DOC^RINAE.
z Tijnonttunexdhrilopmoni quam expropriofenJuaBeofe 3 Perfuajt^ntfidelfsje effe/uhDeioculis.interimdonecreipf/f
negligt ingrauiffimis calamitatibus coquerStur: non quod in eorU Deui ad opitulandum manum exerat,clau/os ejfe eius oculos diSiat
animo extiniiafitpromi0onum Dei jiaes, vel in eim gratiam non camis ratio:Qftunc demum nos exattditDem,dum noftri mifertus,
I recumbant:fedquiafierialiternonpoteJl,vhiMumalisvrgentur, adnosiuuandosfleBitur.
nec apparet vUum opis diuinafignum,quinje ingerat Hac cogitatio, Deo viuimus ac morimur:^ licet mille mortes nobis intetet ma-
Deurnfuorumferuorum ejfe oblitum. daa,tamen eft in manu Dei vit* noJhA iniiauratio,
Stut qmrimoniis elecii teftantur fde fe ahitts attolU , vtprdter 4 Piffciunt Deum noUeferuosfuos impits deridendos propifmre:
eamuiudieium/alutem/uaminDeimanHeJfeftatuant:aUoqutge- (ffquum eius proprium fit compe/cere improborum proteruiam ,
CutiisJi40sadip/umvotaquenondirigetent. qttotiesin/uis/celeribusgloria»tur,mmtoeorumiaiiantiamarce-
Cumtentationibus italuBandum eft.vt in ipjo confliSlupdes di- rifidelespoftulant. ,. v '
Qet/uperatdtnjf^ mdd^S^SiMMdr^^lpiration^ /olicitant:quem- Turic demum cU /anSHs hominihui nohis erit aduerfm impio-
admodum Dauidem nonprohibuit a quarendo Deo carnis infirmi- rumf&tM audacia commims precatio, fifuh Dei aujpiciis militar-
toi^JedaffiSiusin^eciemcontrariosoptimiconiunxit. mus.vt nos vincere hoftes nequeat quin de Deo ip/o triHphos agar.
2 In rebtts aduerfis homines £fluant,ac circunjfiiciunt huc 0* il- s 'EiduciagratiA Dei ^ /alutispraditos/uffutto/que ejfe conueuit ''
luc ad qudrenda remedia.prAjertim vbi/edeftttui vid^t,anxte tor- pios omnes,vt inprecibus rite perjeuerent.qiiamlibet graue tent^
sittentur ac diftrahttntur in variaspartes-jatque in magnispericulis tionumonm incumbat.
foUcitudo ef metus/ubinde confilla mutare cog^nt, vbi nuUa cer- Gaudium fidei nuUus moeror > piorum cordibus vnquampror-
taoccurritratio. ^k /us excutere poteB.
eiuanqttam Dominus Spiritum cofilij/e datumm promittit,mn Ita nos ad precandu accingidecet,vtfifntd ad canendas Dei lau-
tamen/emperip/um inprimo articuU>/uppeditat,/edquafiper fle- desparati fimus: quodfieri non potefl , nifi credamus votanoflra
Xtto/as ambages ad temptts di/currere patitur , velperplexos inter nonforte trrita:quamtds enim nonfimus a dolore immunes, neceffi
Jfiinas htrere. ^ tamenefl vt emergathAc fideialacritas,quA/uturA UtitiAnobis
Plttrimum inprecibtts valet htc ratio,qtibdpiis diuturno laguore diBet canticum.
velut con/eBis impij infultant:quia Deo nihtl mintts eff tolerabile Pij ad canenda Dei beneficia,antequam eaperceperint,properates,
ifla crudeU infoUntia, dumhoflesnonfolummiferiispiorumpa- falutem proculremotam fibi ante oculos ftatuunt.quoniam Dei
/cuntur,fed quo magis eosdeprimivident,eo altitts infurgunt. promiftione ^ gratuita bonitate nittmtur.
ARTICVLrpRAECIPVI.
1. EleftorumDcivariainmundocertamina. miravis.
a. Precum in tentationibus 2i mente pia conceptarum j. Fidei viftoria & triumphuir.
ARGVMENTVM PSALMl XIV.
JC P/almtaeJi Mit9HA>.im: docet enim ^uid cjf cjuetlis /tt homoytjHemPmliuu Cor.t.appefUt
.^uxiMVf hoc efi.nonrenatHm a Spiritu/anno. ^an^uam etjim no^tnttllt/unti ^m tfjterdum no»
hahent mavifejia /celera , vt Attictu , Socrates , Arijiides : tamen omnes ojiendtt arcHrtifem
trifiem caliginem dr dubitationem de JDeo , auerfionem vohmtatis k Deo , fecuritatem , conrem-^
ptum iudicij dimni , c^ in corde horrihilem effc contumaciam , ^«<e legi Dei necfubiicitur,fiecfub-
A
I
iicipoteji. H^c trifliffimayn^ala , ^ua amaximaparte generis humani necpropeccatts hahentur.mu/tts verbis
hicdepUrat ^accufat prophtaycr docetnosomnes reos efepropter hancnatHranefiraprauitarem.Ideo cjr
TaulM ad Romi-f .vhi ojiendit omnes homines peccato e/fc obnoxios^hunc pfalmum cita t , atque ind^ emncitne-
minemefie<juilegil)*ifatiffaciat.EfiquevtiUs (^ necefaria h^c do£lrina,vt difcamus agnofcerenofirosrmr^
boSif^in hacagnitione deponamus fiduciam nofirA iufittiA^^in verahumilttate difc^mus cjHarere medicum
qui vulnera nofirafanet.Ideo ^propheiahoc ioco addit aliam doSlrinam propriam Euangelif,in qua ofiendit^
non totumgenus humanum opprejfum hispecc^tis ^ malts^perire in atermm^/ed e//e aliquern coetumiOjUe Deu]
immenfa mifericordia excerpat exgenere humano,vt.ei vitam (jr faltttem reddaf.nec alibi cfuam in veraj^cZ"
clefia ejfefalutem fferandam: dr t^uancjuam tUe ipfecoetus in hac vita variis modis premitur ^ cppugnatUr ab
hominibus impiis&tyrannis-.tamen tandem eum IJberatum iri ex arttmms , {^fruiturum aternis bonis per
Mefiiam,^uem e^ Zion dabit Deus. \
D triumphandum Dauidis [fcilicet car- acccnfainaluxperSpiritura fan(5lum,qu3 homoresrenera-
^g^ -I tuf.ad agnixionem Dei,vt agnofcat & certo ftatuat efle Deu,
•r^. . . r . ■ j r n.T\ ^"'^^"'■^"'■"^unianas, quireddat bonisDricmia.&malAc
Dmt ■nf.p.cns •ncordefuo, noneftDcus. ,;a=naafBc«MutquicJuisatfibiEcdcfiZxgca«rh™^
Corruptl funt,abommabiles taai lunt Itudio , non no,cuifecommunicer.
cft qui faciat bonum. I^ixit in corde/uo ] Id eft,ftatuit a-pud fe vel in animo fuo,&
Orditurpfalnaumageneraliaccufationej&feprelicnfio- '"anet ha?c triftis caligo in ipfius corde: eriam/i interdum
ne impietatis, cuius radicem&originemeflfe dicit in mentf- verbisprofiteatureflcDcum: tamen,vtPauI.inquitadTit.i.
bus noftris illam caliginem qux Deum ignorat , & ncgat i- ^^^'s eum negae. Nara efFrasnis licentia , qua fertur contra
pfius prouidentiam , dum non cogitac Deum eireiudicem ^^Sf* , clamatcor ipffus efle vacuum omnipietate &cimore
aut yindicem fcilerum , nec cogicac fc debere obedientiam Dei.fi enim vereftatuerec efleDeiim, nunquam ita proiice-
Deo. H«c caligo parit dubitationes triftes de Deo, & «ignit ^" fe in omnis gencris fcelera , tribueret item Deo qux func
> multiplicera fecuritatem & contempcum irx & iudicij diui- tribuenda.iuftitiam , veriratcm, bonitatcm.omnipotchtiam,
ni. Item «|,/x«»ii«»,^<xo«fu*«,& alias iniuftarum cupidicatum mifcricordiam.&Ciquod non faciunt nifi renati.
flammas.Omncsenim illaj taicaj & praua» cupiditatcs ex eo Cw«/^/yir»/]Idcft,tantaeftprauieashumai>cnaturi, vc
oriuncur, quod menti humanae oftufa eft ingens caligo, qua; "on renata,nihil nifi corruptum & fceleratfi producat: qua-
impedic quominuscernat Dcum , autconfideret ipfiusiudi- J«s enim arboreft,taIes func fruftus:quafidicac,nullaeftinte-
cium aduerfuspeccacum. gricas in homine.
Infipiens hic dicicur , non qui racione caret , aut defipic Abominabilet"^ eft, rei & damnati. D«us enim aiicrratur
prorfus:im6 accufat ilIosipfos,quicoram mundo iudican- illorum ftudia&operarquia pu^nantcum ipfius voluncate.
tur fapientiflimi. Sed infipicos cft , in cuius mcnce non cft Studiol Idtili^-quicquid conantur,tnoliun:ur,inftituunt,ab
' " co ab-
^5
r^^»- ,:,
%*,
3l'N f fALM
eo abhorrct Deus,tanc]uam 2I tc tiirpi Sc abominanda.
Noneji quifaciatlon}tm]id eft,etiam externa operafunrpra-
ua. Boiimuhoclocoincelligequodi Deo oit ordjnatum , &
Deo placcc. Nam de bonitate aftionuni nolharum, non cx
hominumintentione , fed exDei voluntare&mandaco cft
iudicaindum. Exiftiniant njonachi fua opera efte bona,qux
titmeu pleha funt abominationum.
1 lchouadecocloprolpicic fuperfilios homi-
hum : vt videac > an lic intelligens [^«rj requirens
Deum. - J"
Probatio cft fcu confirmatio generalis fei)tentiat , «fu6d
oranesobnoxij fintpeccato. Ea verofumiturnon 5 com-
muni experiencia feu tettimonio omnium lapientum , quod
allegare potuiirct. Nam etiam lapientes exrra Ecclcfiani
fatcntur neminem elfe aixKsifinm. Et noca funt dida The©.
gnidis. \ ^,- , ,
Et Simonidesin Pxotagora, ««^o»«j<«3o»«A«3»'«f ■^i^x^-
Xtirifx*?^'" V ""*• »«'» Tt Tiifayaio» ttiAi ^'jpt; , fjuitet «A 9»»'c i;^
Tinrayi&K. Idetfi vi:redicirur,pleriqiie tamcn tcgunt&oc-
cultac lua viti3,&,vtdicitur:A^o» videmusmaticAquodintergo
efl. Ideoomifla hac probacione,vrpIus autoritatis habeat o-
ratio , allegat autoritatem & iudicium diuinum. quod enim
icafic , indemanifeftumfitquod Deusiplede coeloprofpi-
ciens,idobferuac. Vticuraucemclegantiprofopopoeia.qua,
vfitato moreScripturaj.tribuutur Deo forma,afpedus,&ge-
ftus iiumanirnon quoti in diuinam maieftatemtilcs incl na-
tiones corporcjB aut geftuS <^adant:Deus enim eft Spiritus.fcd
vtitur Spiritus fanftus fermone a nobis & noftris rebus fum-
pto.vc fe ad capcumimbecillitatisjioftrae accommodet. Ideo
dicitjDouiinum quafi apertis coeli feneftris prefpiccre.
Rerpicicaueem prophetahacfiguiraadhiftoriam , quxeft
Gcn.«.& 8.cap.vbiMofesinquir,Deumvidiflemujtamma-
litiain hominum in terra,&omnenj cogitationctti cordis ma-
lam elfe omni terapore. itcm j Omnc figmencum cordis ku-
mani efle malum a pueritia. Hanc hiftoriaju & lcntentiam
cxplicam Dauid j oftendit non tantum ad illius xtatis homi-
nesreferendumeflehocceftinionium : led ad tocumgenus
liumanum.
Bomintti de coeloproJ}exit}ld eft,ficut ante diluuiu vidit to-
tam naturam dcprauatam & corruptam eflTe , idqiie manife-
ftoicftimonio oftendit : itaquouistcmporefuoiudiciom-
quiritinfafta hominum,& oftendic omnes homines effc pec-
cato obnoxios. Qupd autera dicit,Deum fubindepro(J)iccre
de ccelo , id manifcfte rcfutat Epicureas cogitationes homi-
laum qui negant cflc Dcum aucprouidentiam.
'~' 5«^er)?//<7f -<f<to»}Ideft,fuper totumgenlishumanum , vt
eft propagatum ab Adamo.Intereahacipfaappellacionedi-
ftinguit inter filios Dei & fiiios hominum.
Intelligsns^fld elt,agnoftens Deura,ficut /e^atcfecit in vcf-
bo ; & ^cur ii^ vult agnofci ; loquitur enimdc intclligentia,
quamquishabet cx verbo. Finguntfibihomines opiniones
varias deDee,& fiabiicat fibi quifqut Deuni.qdem colat: fed
cttilIudidolumcordi.sfui,quodadorat,nonDeus,Itaquenc-
]3io,nifi pcr vcrbum&Spintumfanftumrcnaius.diciturin-
teJligens.
^ Jiequirens^ld eft,cc)Iens D^m^cpUocans omnem fiduciam
& fpem in Deum,inu6cans eum,mandatis eius obtemperans.
Nam agnitio Dei requirit ctiana cultum. Ideo hacc duo con-
iunguncur.
3 Omnes dcflcxcrunt \yniuerfitat declmauk'^
^Gmul inutiles fadi funt.-nontftquifaciatbonum,
ne vnus cjuidcm.
Rcpctitio cft propofitionis, qua» iani non 5 bauidc} fed ab
ipfoDeo profcrtur. Vniuerfalemparticulamaliquieludcre
conantur pcr fynecdochen , vt maxima pars gencris fcumani
wtelligacur.SedPaulus hanc fynecdochcn clare refutat in c-
]}ift.ad Rom.EtipfeDeiis hoc loCo oftendit, fc neminem cx-
cipere,€iim inquicne vbUs (Juidem.atquehuc congruit tcfti-
tnonium lef. jj. Omnes nos ficut ouescrrauimus finedudo-
re & paftore, quifqae in viis fuis.
Deflexermt^^idWcGti Deo,&aviisDei,adfuas vfas:auul/ie-
nim i Dep abripiumur fuis cupiditatibus,alius alio.Et quan-
quitn funtnonnullij^ui extemis operibus pracftant aliquam
difciplinatii: tamennohinccduntiriVhsDci, fcdaberrantj
fcopo.Scipio quanquam abftinet ab aliena fponfa:tam£ nbn
x<iferchanc aftionem ad gloriam Dei , fed quaerit fuam glo-
riam:exiftimatfibihonorificUrti fore, &plurcsfeaddufturu
•il fuann amicitiani > fi illa opinio cohtinentia: & moderatio-
nis percrcbrcfcat. Ita igitur illc ddfJcait.YtnOn attihgat fco*
pam prsbifixumiatqMe eodcm modo de aliis iudicfctiir. ,
Inutiletfa&i} Verbuni rhti in voce paj[fiua proprie ffgniH-.
VM 'X u ii; \"^/^>,"'' ■,;-'■■';■'■.: '^0
cac male olerCi aut fcetere. Hoci^irur in loco meriphora
clt , furapta a cjbis foetidis. oftque idem quod Paulus dicic,
mipioscftereprobosadamneopus bonum : qt.ia nihU fa-
ciunequodDcopIjceat. Eftauccm kxcphrafis oppofirailii
q.ar totiesoccurric m Mofe, vbide laBdorum facrificiisdi-
cKur:Odoratus eft Deus odorem fuauitaHs feu quicti^. Gcn
8.Leuit.i8.&c.
VJqtieadvnum] Augijftinus ncgleda phrafi H cbrxa^vnunl
mtcrprctarur Chriftum. ^ *^,vnum
HicinfcrtifunttresvcrfusdGra.co interprcre . qui non
IuntmHebra:ocodice,fedfuntadrcrrpt,ex.cap.3. crift ad
Kom. vbi Wrla tettimonia Scriprurx congcrit Apoft >lus.
I nmusycrfuscftcxy &i4o.p(aI.iccundusex lo.pfal.&cap.
5P.Icfa.i'rouerb;.c3p.,.tertiuscx59.c.ipIe(k.&cxp(al.j6.
Sfpulchrumpatens dlguctur corumrlinguis Ai$
dokfe agcbant , venenum afpidiim fub labiisco-.
runi. - ^, , '■'.."*■ '\' g
Quoniam os maliedidtione S; amaritudinc ple*
num cft, veJoccs pedeseorum ad cffandendum faa-
guiitcm.
ContriLio& infeliciras in viis eorum,& viatn
pacis non ccgnouerunt : non eil timGr Dci ante o-
euloseorum.
4 An non cognofcunt ornresoperarij inidui-*
tatis,quod dcuorant plebem mcam [//f^rjdcuorant
pancn .^lchouan) noiiinuocint.
n«3,ceft,quo amplificarpropoficionem. Continctati-em
obiurgacioncni & triftem querel..m , de obftinata malic i
hommurn : quod ctiam commoncfa<ai X Dco , tamen fecur<i
& pertmaciccr pergant in fuis fccleribus. atquehic mox uec-
cataqu»daminfpecicreccn(cr. > '^
An non agnofcmt] Non eft hoc tam admiranris qi,im do-
Ientis& objurgantis. Inrerrogatioenimnonfemperq,,^-
rmfedtepeobiurgat&cxpoftuJar.autcerte queritur kiW
guurharcfententiahuiusmembri : Annonextrcmaharccft
mifcru& mfania , & ,an non cftcxcxcatio & ftuporprorfu*
diabohcus, quod totum gcnus humanun, , opprefi^uth tantis
mahs non agnofcit fua vulncr.i & fuasmiferias , nec qu>ric
remedium his mahv? fcdpotiuspergitinfuisfceleribusob-
llinate , & cumulat dehaa:imo vero rabioft f«uit in cos aui
fe agnolcunt , & profitenturhaberepeccata . & adDeum
tanquam adfalutarem medicum confugiunt? Ifldai nichtein
groseiend? — 7 — ' — , ,
Vcrba fenfulim & intcllcaus apud Hebraros etiim vo^
I.mtatcm compleftuntur, & voluntas afflftus comitanrcs ve
cum Paulusdicit, Voloeosefllficutcoorum. Voloaccipi-
turprocupio. ItahicverbmnagnofcendicompleteintclJi-
gatur, •
Alij volunt efle comminationem poeng j An erit hoc
ipfisimpune? an nonfentient&expenenturaJiquando iu-
ftas poenas?Sicutnosdicimus, Sie -vverdensvvol befinden 'vnd
erfahren. Vel,an ignorant me tfle iudicem?Operacorcs ini-
quicacis nominat eosqui fuis cupiditaribusobfequentes &
iniqUitacibus dediti, perpetuis fceleribus funt poiluti:funt e^
nim tales diftinguendi ab his qui aliqua infirmitate praeucn-
ti labuntur.
g«/ detiormt']!^ cft,qui adeo func obftinati vt interea cru-
dchterfxuiancineos quosegomihidclegi. Videturauteni
peculiaritCrinhacoraaonenotare proccrcs in reono Sau-
lis,& prauos doaores,qui dcglubuntpiosauditores.
Tlebem meam j Hic facit antithcfln inter m.aximam niuJn-
tudinemgencrishuniani,&intereos quos fibi excerpfic in
peculium,& oftendic fe de his npn loqui;
JcfipanemHd eft, faciunt id Cmc peccati confcientia, fine
metu , atqueadeo cum quadamanimiyoiuptatedeleaantUt
fuis fccleribus: eftque ipfis oi)f®niunr» aiHTqere bonos & pios,
ficutPindarus dc maiediceptia ipquit , o^|»» 4 >»n^tii«ixiis
Dominum rion inuocant'] Id cft, nulla tanguntur reuercntii
nominis diuini , quod eft fignum extremar & deplorat» ini-
pietacis,non agnofcentis fuarii imbecillitatein , fuafve mi-
ferias^fed confidentis fuis operibusi viribuS, & ridentis in luai
calamicate.
Inuocaeio fynecdoidhictfs comprchendictotum culturti.
Non inuocantj id eft, carent vera agnitioneDei,fide,timorei
fiducia Dei , atque ex iioc fonte promanant omnia fcclera.
5 lilic trcpidant trcpidationejfed Dciis in gene-
jratione iufti. ' ;f^ i / ^-
Additur coafolatio i posnis irH^ii^iinjj & i pf^gfchtil ^^
l,
.~.^ik^,c^h
«.*^:''-w,:.
'-l*^ T ■■ J
Afc
*V
fRifeLECT. HEN
in fua Ecclefia. Qjan<1i'^''ii>in4»'t»'"*'''*"* multitudogene-
rtsMimni iiiipia.6c pr)f;inii. JJcpollura variis fccleribus,flo-
ret opibus, dignftatc, po^cntiajatquc interea variis modisaf-
fliguntur pij,tamcn\propterca nanio exirtimec.illumcoetuin
qucm Ocus fibi dclctjit , non cfle ipficurae : au^ ^jHj
dclercu.uSc ibieftuMi ab co:imb vcroafficicncurimpij hdr-
ribilibus poenls qua; alFcrciic ipfis perpctuos cruciatus &
horrores. & perpctuam dcfperationcm. Nam trcpidarc tic-
pidationc,efl fubiris malis leu poenisperculfum, injciderciu
trittesSt ho.rendos dolpres , qui ■nulla hiimana prudcntia
aucconfilio lcniri auc roTU poflant : fcd quibusoppreflbs , irf
«c6rnum perirc neceflfc cft. Itcratio intcndir fignificati»-
ncm vcrbi, Pliilmo ^). vbi hic pfalmus peneiildem verbi^ re-
peticur,addunturpriorimeiMbro qua;dam verba decIaraniH
caufla. Qijando non crat crcpidacio, Id cfl;, ciim nihil mali
metucrent,& cum diccrcnt , pax 8cfecuritas,cuinqucfibi
blandiren^ur &c.
i Ibi] Qu.|d im exponunc, In oculis feu confpc^tu iuItorum:_
fed oratio ell: cllipcica, itkcjuod ex pfalmo ^?.videre licet.Alij
ad eemfus icfcrunt : Ibi , ii efttemporevinJit^xdiuiiiap.
Nonnulii eciam poenx ccrtitudincm hoc aduerbiooftcndi
vo!unt,ac R digiro cam domonftrarct. Alij fentcntiam pfal-
mi fic interprecantur. Trepidant .icleft , torquentur vano
■ietu& inani terrorc in rcbus corporalibus, nictuunt awiif-
fioncm bonorura, poccncije.gratix ac fauoris regum & prin-
cipuin : Vbi taincn nihil erac metuendum : econtra vero
Dcum creatorcm fuum , a quo omniahabcnt , & qui ipibs
vno momento potcft perdcre , & tii i};,ncm arternum conii-
ccrc, nihilmctuunc: itaomniafiuntpcrucrfoordine. Scd
loqui prophcram de poenis impiorum , oftendic antichefis
qu«fequicur,inqua oftenditdequibus locutus fit.'
SedDominus eji in iongregatione tM/hrunf]ld clt,Dcus c(\:in
ccstuilloaquoagiiofcitur ,celcbracur & colitur; huncrc-
Ipicit, cxaudit , gubcrnar,proccgic : eriamfi rotus mundus ad-
ucrrUscum conlpircc,&de]ere Ecclffiam conecur;conff>Iacur
icem & confirmac in affliilionibus,& tandcm §Iorio(elibcrat.
In gener0tu>ne ] Id clt, iiicoecu iuftorum. Naimn non tan-
tutw leculum fcu «tacem durabilcm ac curfuna vitjc humnir
fignificac , Ctd ctiam hominuravniuerficaccin , quxcodcm
tcmporeinorbeierrarum degic. lufti autem func qui do-
^trinam Euangelij amplcvluncur, inuocancDcum vcra fide,
aguni gratias,obediunc ei.
6 C jnriliuiii opprcffi pudcfacitisrfcd Ithoua pro-
tcdtor cius.
Apoftrophecft, qua inuchicurtn Eptcureos JcCycIopcsi
quod piosludibrio habcanc, eofque ftulcicia damnent:pro-
pccrea qu6d in fuis ajrumnis adDeamconfugianc,&.abco
auxilium & Hbcrationem pecant. Mundus cnim cxiftimac
nihil efle ftultius,quam fprctis rcbus & prajfidiis cxccrnis , in
^uibus illi anchoram falutis fuat coUocant.ad vnicum Deum
confugcrc , cuius tatncn auxilium &gratianufquamccrni
autdepreheiidi pocclt:idco de idec pios &c. Sedhauc ipfum
fupcrbiam dicic illis forc cauirim cxiti/.
Confilium] quod fcilicec cotus pcndcc a Dco & ipfius auxi-
lio, nihilque curac res mundaaas, vtpocc inccrtas,fnftabilcs,
fallaces,infirmas,a quibus nihil opis Iperari poiOfit.Hoc con-
filium pudefacicis, id eft, iudicatij efle ftultmti, irritum, va*^
num, ridctis&contcmnitis.&iudicacis pudorcma$crrepiis,
idcft.fruftrari ipforum fpcin.
VcrbaHebrara,quae alias aftionem fignificant,vel funtfub-
l^antiua, fepe notant non tam aftionem feu cflbntiara,quain
opinioncr^ fcu iudicitim hoininum , i.Rcg.j. Ego & filius
tuuserinius peccatores , id cft habcbimur pro.pcccatoribus.
Proucrb, j. Nc fis fapiens in oculis cuis, ideft ne videaris tibi
fapiens:ita hic, pudefacttis, id eftfacitis vt videatur putiduni
& pudoremaftcracbonisconfilium. Alij incerprecantur in
jencrcdeomnibusaftionibus piorum , vt hocvelitprophe-
ca,Quicquidagic,dicic,fuadecpius,fificinops,hocderidetur,-
damnacur : dc cum fumma cantumclla exibilacur :contrj.
»f3wr;B'3'5a^''':^^ffpr:
R. MGLL'ERi '' ./ ' ;- ^ " Y ; #»
quicquid 5 prxpotcntibus dicitur, ctiamfi fic falfirfiinutn &
noxiummoribus,auc pcrniciofum vicar&vcilicaci coinmu-
ni,camenadmirantur&laudanii: idque ideoquiaoniniaa&
hoininis pcrfona arftimant. ' Alij confiliumincerprccautur
dodriiiam & admonici^nem pij, quam impij contcamunt, &
hajrcfcos damnant: (BcdicuncVcrbiimDci ideu vocari con-
filiuin, quiaconfiiium&ioI,iciuin.afteracrcbusafHit51:is. Scd
hx'c oinuto , quapquam f uum in docendo locum habeanr.
llludhocloco diligcuccr obfcruandum , quod quCiu ancca
dixcrar, iullum:cundem iiunc noniinar oppr ciium, miferuiM,
cala^^iitofum : taliseniraeft vitapidrum ; atquc intereata-
mcd hunc gloriofuni ticuluna recinent,,4u6d finc iuili.coraii»
Dommo. 1'
•mf-mVvT'^
'S?
PSALM
PARTES,
SedBomintisfroteHio «yWjId cft,qiiiantumuis illi rideant 8fc
conccmnant, & habeant eos pro iuifcris.abiettis & damnatis
hominlbusvcamen Deus non dcfcret ebs.fcd piotcgct,defcn-
Act, libcrabit&faluabit. Noneftigiturpaupcr&opprcffuB
fincpra:fidio, quantumuisliocmundi) non.ippajCac. &hoc
IcntiCnt caudein iinpij in poenis.
7 Qiiis dabit cx Zion faluc<*ai irraclis : in con-
ucrtendo khoua.captiuitatcm popiili fui , exultabit
Iacob,Id:tabiturIfiael. '
Concluditpfalmuin a voto. Pcticenim vc Dcuspopulum
fumn pcccacis opprc^irM'm,& in triftiffimos carccrcs morcis CJc
afcernzdamnacionisabiedtum. acqueiniuper mulciplicibus
serumnis.calnmiKacibus &^iniuriis cyrannorum in hac vita fa-
cii5atum,tandcm liberct, ac vicam &la»ciiiani cj rcftituac.Di-
ferte autcm ab hac falucc-impiam muititudincmcxcludir.
cui antca artcrnos pauorcs & cruciatus crac iaceci>unacui.
Nam cxprelll* nominac lacob & ifrael.
^is dAbiilOvAtio t[\,non dubicancis aut defperat^tis.ficuc
igiuris liugua: Hcbr.-ea: vidcri poteft : fed opKincis, pro, Vti«
nam lalusillalfraeli proiaiflTa , & cx Sion dcfliuara tandciu
praBrtctur.Vocaautcm illa fanftorum in facrishtcris,vim lu-
bcnt promifiionum. ideo ccrco cueiicurum iignificac, idquc
opcat.Simileslocutionespaffimoccufruiir inScripcura.lud,
$>,QnisdctpopuIum huncin nianumnieam:pro,vtin3mpo-
pulus ifie mihi circtfubicftus.Iob.ii. Qn^isdctDcuni loqui,
ul citvtin.im Dcus lotjuatur.Sc i j.Qn^is dtc vt taccndo tacc.a-
tis,id cft, vtinam taccretis. Itcm \6. Qms dcc vr cueniatpo-
flulai !o mca, id cft, vtinam cuciiiat quod poitulo. Pfalm. j^.
Qiii.s.dot mihi alas iicut columbjp. lcr. 9, Quii dcc capuc
mcum aquam.Deut. x8. Qius dabit veipcram, id clt, vtiuatn
effec vcf])era. n _^
Salus incelllgatur primiVm Hbcratio ejt f]>iricuari captiui»
tace , qua Ivberaiuur japeccato,.'i mortc & malediitioncquas
pcccato eft iutrodufta. Hajc tnim nos captiuos & triftiffimo
carceri incIufosdetiiict,donecpcrMcfifiam IciumChriftunr,
adcuiusnomcnhicfinedubioalludit , liberemur. Hicpr«i>
diturus erat ex Zion,vt dicitur Pfal. x. Vnxi rcgcni meum fu-
pcrZion. & Pfal.no. itemlcfa.i. Ideo nominatialucemcx
Zion. Dcindc intcUigi potcft & de libcrationc corporali.
Seinpcr cnimEcckfia iy\ hac vica premitur variis modis:ide»
fubindc .tfpirac ad Deum,& pecic liberacioncm.que fibi pror.
niiira eft: & quo diucius diffcrcur auxilium, eo vocaharc func
ardentiora. »
— i»ce)»««-«»#fo]ExpIicat priusmembrum.&oftenditqijiafi^
faluccm intclhgat,nempGlibcr3cioncm cx captiuitate. fia
auteni duplcx eltjficutiam diximuj.
Exukdbit^^iA eft,i!;a Ecclcfia liberat» a trifti feruicutepcc-
cati,&mortis,&a tyranniciediaboliatqueorganorumfeius,
rccipiet vitam & Ia»:''tiam,agct gratias Dco pio reflituta vita,
& cric pcrpetuo beai a;quanunc in hac vua nihil vidctur «11-
• fcrius aucajrumnofius.nuncquidem dojore opprcfla, incefta
cft&fquallida : fed cunc depofico dolorccxultabit : intpii
vcro pcrpetuis horroribus & cruciatibus morcis arterna! ex-
carnificabunrur. ■ '. "^-'.v
Ucob C^j(/f;«*/]nominattotam EccIefi3m,qu«fidc,pjromil*-
fioncmfaAainpatribusampkfticur, ' • '/'^
I XIIIL '5^' «
.» (;
\^.
L Propofitio, non fecus vniiierfam humanura genus (corruptam naturam fcquutus) viu^re , quam fx
tiullas Dcus cflet: idque omnibiis feculis communcfuifrc oftendit Pauliis > Rom. 3. cap. Propofitio^fsaji:*
tem cxplicatio petitur i.a teftiiiionio opcrum gua: filij Adac committunt aut omittunt>i.vcrf. 2.a teliiqa^t
nioDei,z.&5.vcrf. .^.ateftimoniopropriseipforum confcienti«,4.verf. ul .;?
II. Contcftatioaducrfus impios,ficrinon poffe quin nbi(ita viucntes) rnalejfint confcijjV.^.ac proiiftJ
dc confclcntix ftjmulisagitentur,v.5. Altera pars contcftationis, quod nihilominus genio in tantis milis
confticuti indulgeant, v. 4. Poftrcma, quod peflimc fmt affc<ai crga Dei Ecclefi^m,fed fruftra. v. $. qu<^^ '
niam Deus fuis adeft.
III. CiBa-
4>^>v,
■h!
■,t. ■
A R T I C V L X P R AE C I)P V I.
;l. Humani geheris,quatenusin Adamo lapfo confidera |. 'SalufcEtccletf» inregnoChrtftifuntfata:ctiIi»^feff*irt
' tur,acheirmU8,impuriras^muiiUcia. tyrannidis Sacanicx aboUciotic Si fiUoium Dei id
*4. Impiorum hjrpocritarnm fntra ipfius Ecclc(iac viiibilis iib^rutem aflertioneconfiiftit*
vilccragraflantiumjliorrendacatcitas. , ';;■•* .,. \.
/ -='
^"' ■^.'X .■ IH -iF^SALMVM-.XIV.. i.'|\/^'!f '''-Ai^i^ .' V'^,
ri^Tf^^tJ^nmiripprbphetica cxfaperirire conteftatione uafcens.ad Eccle/fal memtrorum c4f<^!'' T '
JatibWititcuiuspartesAintduif. t. ftnauia votum.' i, prophetica gloriatia «^i futura liberati^ier
:'*.:;-^' ^i!H^%'>4^ fVAi^-J^-l-^^^',;. v,4^V,,:',,^^'..--i- ."'^■■W' '--:?f'-4^'-%''''iiV' ■■'*\ i:' -f '■ ^% ,
■*'i4^-^^-^^:;;'^^^-0-BM-.RVA'«iONI I LO,C,0!tVM D O C T 1l I N Ati/;<'^''>'-';' '^ T ; -' V '' . - . - J i
Umfifr^^Cfspiffi^^^ ridAefii^omnib^modunMm^humaMUbtsJgfrmtHraHi
JwiHfiittrifiijftmam defcrijtionem nobiiproponat tottM febolis ve- tottdHthic non accufMtihominestiuitruMdihidiciohonepwHiiti
terit AdnmiM efi homiriis animaliijtfte Hon rigeniti,tefieApoJio- Ifos omnes fnum mfcimur,ametitiam i DMtido defcriptam. (if
lo.Rom.3.ro.qm tum inteliigentia tum voluKtatis deprauatiopr*- totiut vitafoetorem afferimm ex vtero.tiUef^ moHemus dohtc ar*
cipticfi)eBandnmfepr*betin iUo capitaUptrpetuo^ odio quo md- canafua ff^atia nos Deusih nouat cfeaturatrefirigMt.
diUEcclefiamperfequitur. ^ . .v 4 Horrorepercetti rtos decet;dum fcelertm nofirorum fdrtentii
OmniHmmitlontmradixeficaligomehtuhumtinA.Vtenimela Deutfeq)iodammodoturbaritefiatur.
ra^fitmaagnitioDeigignittitnorem, fidemf^ diUaionem erga MaximopereDeodij^licet^ abminabilis eftiBacrudelftut.quM
Deum: (ic annjfio huites notitit. in mheparit dubitationes de Ded aduetfuipios larufti tumpoli{ici tU EccUJtafticipafioresexercen^* „
i*feiiesproitidetitia.cdcam^fectiritatem,qua fit vt homines non Egrems init^itiAfons ^caufa efi.qi^dhominet nuOataitgtet^-
m^antiMdiciumi^iramDei:itentitmorei»no{iri,quomagien(h - turDiifeieerentia:namreligiomutuai»ternosMi/4itatis optitha
Jire. voU^tati OHtgUritiferMimtu qukm glori* Dei. efi i^OMifira.vbiverb extinHum efi eiftifiudium,ciciiit etiam m-
VefamAdamnaritur^Dei^ihtuomnssprofanihomines,quiab- nisii^itiare^eBue.
ieEio Dei metufe adihiufiitiamproijciunt: nttUue enim efi ma^tt Dei inuociitio,quiapfAcip>uum efipietatis exercitium.hic tSJflh-^
^bruttesfiuporqu^mDeiobUuio. ribusalueScriptur£loeit,DeicuUumJ^necdochicStcomfUSitur.
§luprumanimisinfiti^taUquareligio,eosJempernecefie efi ali- s tTondeferetfuosDeueade:itremumvfque,qutnta»dtmeo~
quo modefiiafrino rett'neri,ne quiduisaudeant.t/ndefequitur . v- rum vindexappareat.
lifua Ubidiniabjquepudore impijtamfrdfia£{i ^iutdaSierindul* Imfij dumfeimmunesput^Unt ab omni fericutd , irhbficufk
gent.eosexuij^eDeinotstiam. trjtemphosfuos agmt.quum nMlafit ttiam iOit pax,ft^ita ruinut
S^eleratiJJtmoscmJiiuevtmitgUfintinexcuJfd>iUs,arcanie con- qitamftue fceleribus indefineitter moUebantur,mifere peribunt.
fcientiapunSHonUituJubinde Detee txercet.vtfuum pomtn fif im- Vt Deuefuorumfalutem agerat.quosfuagratia per totam atH-
periumagnofcerecogantur:fedipfiquicqtiidre£lAttotitiAbeus in- temprofequitur,necejfeefiiffitmcontruimufios 1$ vioUittoi etrSi^
fiiU(tt.fartimJuffbcantfuamalitia,pmimaduherant,donecemor hofiesi caelofidminare. > .',.v'.,^ *i* *!, ■ : '^^^^^
tua iaceat reUgio.^}^uu enim riSflahi Dettm efe nigent,eeelo ta- 6 ^Ufities increduU vident htifiUot inaUs oifiU^htMMt^ P-'
men includuni.iufiitia (j virtuttfuafi>6Uatum,quodefi in corde ffis quidem vulttur)c'onjidentidm ilhs txfrobrantfiifn^ith^ h*t
fuoDeumnegare.i^eiueUco idoliemhorreadumfingere. : ■ fubfa^natioexituimpiorumcaufaefi, ;^^ ./"
Ex impietate (^ Epicureo Dti contemptn,ceu ex venenatofonte Nihil magu cyitltum efi quam ^Domino fendere : /hque h/te efi
fluunt omnis corruptionu.intemperantiA {j iniufiitis, riuuU . qui optiMapritdltia.qu4itisJimus afiii£ii,quiefcere infalutt ab tofro^
omaes^itAhumanApartesacgradtuobrutmt. mijfa. . "'
X Facitpeccandiconfuetudovtobdurefianthoyninesinfuispee- 7 EtiamfiDtusUnguerenosfiiMt,nondebemustament4di^fiX-
catif,ac tanquain denjh ctiliginemhilMJcemant:fedJpiritiuJan' gi,quinfemper inDeo gUriemur,exemplo Dauidie : /Uirute hoe iH
iius tefiatur Deum e coelo Jpeculari (^, ittquirere,vt ipfum minimi ' diutumu trumiut optimum efifoUuium.niotafubiruk rtftttre.
Uiterefciamiuqwdinterris ttgiuur.K t^; -^ -^ Vnicumin^idisfiorumfulcntmfifJblamenefi.excttUsf^Dti
EtfinuUu inquifitioneoftes efi Deo.nonfiufira tttmen terreni iu- verbo.qmd in SccUJia (j voce Ettangeli/foiMt.auxiUumfercufe'*
iUcisfonnMfitJcipit,vtfromodulonoftropaidatimarcaniieifupro re f^ patitnttr txpehare.
uiiietttiamaffrehendamus.qmftatimfenfunofiroconcipi nequit. MccUfiaJita captiuitatem vttriutnodi^filuitDominHstquacSqf
DiJcMHUs nos iffos citare ad mundi tribund, dum reprobijua via autifuos i mortitfaHcibus erifiat,it affiiiHonem nojhorumfi'
velfocordia,vel hypocrsfi.vel imfudentiafeccatafuafepeUunttHL nis efi vtjktHsnofierin gaudium conuertatur.
mfua, iSatemuUntaptruicacia cdcutiunt. ^-^^fludiuefuorum letitiam in ttfus Uberationis Dtut difftrat,&f»'
; fjujmadmodumfiultitia f$ mtiu humane. caligofceUrum om- Utiotamen hec.fittitrifeiUcet exitus.n^n modb ad temferamUem
nium rUdik tfi.fequitur iene £f iujli viuendirationem ab inttlU- dolortm nofirum vaUre debet.fed etiam Utitia condienditm.
pntia Uecefendere, ^ Fm» Ijrael bonofortiqj fttit animo.MeJJia venturi exfeSa$ione
Verd inteUigmtia in eo cenfifiit vt Detts quaratur:qModfit dum fietus,Idi mtdti tnagis nobu rmcfrtftadu efi quH Chrifius iM adtte
' hominesfetotosDeoaddicunt. nerit,^ omnefalutunofirAmyfieriuimfUuerit:cidustami aduX-
i 4 i iSlif^t*''^ Dauid confujitm vaflitatem.quafub SauUfuit, de- tUpofieriori adhuc cU veterepopulofideU expe£iamus,tudenm vi-
.^: florat,uttamen huuddubiii efiabed tadte coftrri cit Dti fiUu qui- dttictt perfeSfi Uberandi £f in vera nofbra fatri§ coUocmdit^ -
■' -^'^ - - ■'* '■ -■(,.-\.'.\ \ ■ ■'': ,: - , . ' ' _ ■ .^ ■, ,■. '■■'...-: ■ .'*1,'VS' '' ■■■■'
^7.
ARGVMENTYM PSALMl XV.
M
T ? O Ift ITV R hicMmMmfidLi:^f(ilpt mApnmtintH^umqmniMt^ttiUUtmpetMm
"^^
5* ■
..',■*■
.• '.♦ ■
C^ religionis cttltum conftjerein ohferHAtione ^mrHndAm rittmm ^ cerem$mArHm : ^f«P vtf;*
. effe Ecclefi£ membra , etiam eos ^ni infeili funt impijs ^ prAnis opinioniti4S,jntgnAntiPM tum
\fundamentff,(^polluti deliBis contrA con(cientiam,dHmmodo ritm vela Deo in/fitHtos,vel alio^ui
ah Ecclejia expatrum traditione receptosyokferientJTales tunc erant multi inpopulo iHdaitfOt^Ui
tbtampietsttem ajffimAhant (fr metiehamur ex obferuatione rituiim legaliuminam quo quifque in his^bjeruan^ ^
du eratfudiojinyeo haiiebaturreUgiofior.Et maiorum ^ofhorum temporefub Papatu eandem opimoweinita^ ^>
litSjfcdrEccIefiammiferabiliter ^ajtaffe vidimut*Quid enim aiiud apud hosfuitprofiJiiodHt vfurpktio nomp- ^ ^
nii Chrifiiam e[ukm obferuatio tfmrHndam rituum tJr Ceremoniarum,^uarum quadarn ex diametr^pugnahant ^ nj^-
cttm doBrina ccelefii:q[H<edam ettam,etiamfifHo genere nan prorfii» erant impia, tame^i^uiafd(fa his opinio tui^ ;^ :
tut , am merititAut ntcefiitatie affingebatur.nontantum laqueos inijciebant confiientijs infinitos ^ inextr$i> .y^^ y
cabilesfed totam doSirinam traditam a Deo 0- commendatam Ecclefia multiplicihtiserrifihusinfieiebant tjf^-^
conf^urcahantfHunc errorem e^ hancfalfam perfitafionenhomnibus temporibus vfitatamjfaxat (freprebtnd^
Propheta hocffalmo '.^ ofiendtt ^mfint tultut aut optra ^ua Deoplaeeat, (ff quomodp vera ^ vitta mtmha ^
'*'.•?
^r^Sr '''4i
^^..*. ■ ' ' '-^ ' • Ji^Jk. ...X. , IkkL,
fOO
•■<•
L V/? ' ...:.^n,n ^i^torifecmdtmmrnAmfidutem:fedqkaU^m
..■■Sf,
1 .i
Xculo tub ? Quis haVitabi^n pjoni^*^-
■aotuo? ' ■ ■■■"■"/:• ^.'.■•■'^.
.|ir(!uur ab iQtcrrogatione.qtia qvaftionfni omnitjm ara.
.ui^mkrn,&oinMi)US temporibus agUatam concroucrham
dc vera DeiEcclefia,qux^ S"»^»Vi^.^^',*' ?T°*^nlf "^r
' fci v^rawusmeiri^i ^iibeiiti^etioluii ad ludicium Dci .Tt
refporifid&explicarip0lusMbeatauturitatis,&cum nia,o-
' rerelikione&reuerehtiaexcipiatur.Hommes uwerfe difce-
k ptantjltilifpmi^c intcr fc varie ddjhac qu«ftione,alius enim
v.&ittaftitfctanibilcft^agtsv^
!? qaod /feefl^loriatur. Ctri?i igitur hon^inum ludicia ^U^i^f hxi|
^. . . .V tu Domi^e,inquit,oftendas nobis e,u* fint vcra£c?lefij m«-
■'^^ "»'bra,&Quomododi(berhiinotI«^ debeant.ne feUaci titulo
K^'-* 4/ ;extru^OttCteinplUrii:JScquiatabernaculum illud Iteu tqnto
&$ " 'MwB khd hadteniis flier« , fton habuerat ;fixam ^(cdcm _auc
1? *^ : 'McJSin»it«nipM« Salomonisdcbebataufcrri&remoueri,&
%*xtruialiHd«cmplumin monte Mpria. ic^co.admngic vcr-
AliJ vocabulo tabcrnaculuudicant fignfficJiri niilitj^iitcrt^
Ecclcfiam inhacV|ita:inontisvoc3buIo,triumphante:m : hoc
eft,ea*TJ ^uaefcx huius rautiditehtoriisdouifto mundo, Sata.-. ;
na & fdpra,in coelum commigriuif» \ . , , ' ■ '
Vocabulomohtis attribuic vf?rbum liXf quia tabJrrhacum
non itnfuic fixum:fa?pe enim eft tranfl4tum, ncc candiuau-,
rauit ficu? ceraplum.Vtitur aucem, hoc verbo.yr oftendat diT
crimcn intcr perperuos Ecclefiaeciues,& inquilinos feu Iiy-
pocricas,quiadcempusfuptiIlispermixci. Hi enlmetianifi
vcndiccnt fc pro vcris Ecclefiae; mcmbris, externa profeffio^ ■
ne &obreru^tione rituuni:tamcn,quia vcrji & fo|ida jpietatd
carent,& variis fordibus funt poHuti,tande iudicio diuino fc-
rabuntur i veris B cclefTae merabris:non criint ftab iles iiut •
«»i,nonhabebwntimmoianiaut durabilcm minfionem.^
quidem norma hic nobis praffcribitur.ytnos quoquedifcer-
ncre taies difcamus,nccoffendamur,etramfi vjideamus malos
& improbos nonnunqtiam vfurpare nomco & titulum Ecclc ,
fi«,atqiie hoc maooificeicefferre & oftentare.
Sanditatis] Id eft,fanfto,vficatafornu loquendiapudHe-'
bra^os.Monsdicicur ranftusjin quo facra & res diuina; pcra-
glitur,& vbi verbum Dei docetur.lbi Dcus habita^,& fua prar
feniia locam fanfttficat : &quidem" tunc peculiariter cerca' ;
vcrbo,f<?'habitaturumin hocmonte,fuaequepra;fentiaB, tcfti-'
monia ex co c^iturumoftenderat:ideo dicicur fauailij |^^i.
, Sequimr rc^nfio &oraculum ^^'^'/^^-.c,-^^^^^^/
P
^^■■'
^ .,,^^iimicrcgriWdi, figliifilaiis&lbcum^^^^^^^ --,.^.. -,.
^ ^^rtumiffi^rtlm.&pidsnOft debCrc pcrpetu^ conuenire m ^ Qulambulat intceer & facit iufticlain s & 16- '^
iftft tMtorio nec arcam ibi 06tpetu6 commoratutara Slic. ,.. — ^- _ -;„ ^^-5^r,,« '5^.''
' " «*^^sE^'i)jmem vocafculo tabfernacuir* montis >^nmcac ,^ «jh m» » .,,,._•.
Ecclefiafn omnium aetatum, Nam qu« tunc erat Ecdciu m
loputo tu$laic9,ea conueniebat ad cabernaculumv& motem
)|#o taterriaculum &poUca fccmplum crarextruaum.Ita-
, , .MVficati? &"ftotis vocibus at>pellac res pralentes ,;qatbu8
L3nutacis^Ut3ta funt & nomina.Quandiu CrtiJti populus coii-
.^aiebafci}t|b'^^aculum , voce tabemaculi fignificabacur
' :' tj;<toS^ci"temc«o'E^
^ .tiomiitta (ortita efttccirala. . ^v -ja W
• - . NuncahDlicis ritibus Mofaici» in vniuetfum , & dcftrutto
* Ii- rr. :h-.-1ii- .>\...,^ii.:«< /«ii»nltmfedes.ei
■-«tT
. Varias coihinemorat notas piorum.vc difcemi facjtiMl'---- j .
hjtpocritis pofftnt. Prima cft.pios ambul;ire ^tcgre. Hf c 0 ^
phrafis flimpta eft ex Gen.17.cap.vbi Deusad Ahi^hjpi^ .^ |
dc,Ambuhcoram me,& cilo integcr.SignififatenimjRjiiat-''»^!
dem Abrahamum,&eius pofteros gracisadoptare& r^dpe^,^^
re in fa(dM*,fed tamcn ira,yf iUc.integer yiu?r> nfe i^ m^tej ,-'
aut fcclef ibus r urfns excidac cx foedercaut fr cxcluda|,|^nc|^ .|
condirionem fisnificar prophcta per^ctud annex>««!;ifiii^ ;|^^
faederi:vc nemo glariari defoedCU* rcaepoffit,nifi quiiljani',: .»j
1 «... /v .:.«-.. T. honfatiseftelle, '
''-'W!l
. iNuncatioiiCis ritiDusmoiaicis in viuu«-w"". j -— "-^- ..*»......,-..— .-o------ - ,^ .
mk, ^iftataiUa cerra acpditiaiqjirojimf^^^ mejm^rn & ^^"^"'J^K^JSSk
*HS^,ChriftianraUisvoCabulisvtuntu7'r&quqdimt|. dceuF*f «rnTopns;/bi.buki^ Hebr,
s!^T.wr:L...„ r...A.,.„ Tr..,^rt,^Ai^aobeIIaba«t.hos tione fua vruere.vnde& via vo^ationem cuii
^Tcrft&um montem ranaum,Ifraei;ra
'* vocamus Ecrlefiam.rcgnum carlorum,&c.Vocfbus autcm ca-
'fp beruaculi & moncis clcganteir pihgitur Ecclcfia/Prhrio com-
fignificati«;^a4-
tione fua vruere,vnde& via vo^ationem cmuraije fignHJ^r.;
C=3'iDnauteni noneun» figoificatquiprerfuseftfinc p^iJC^-- ' ^
to,autquipcrftaam liabct i^ftitiam , qualcm lex lcgijMit: i^ ;.
#i 'j. ;-*^unna piorum.ijuorum vitJ perpttui cft militia.ficut d.ci- <;m v.u« (!,« pccuo-.fa fisn.lScat |m»««J.''"™ll°S.'i;:
^, aaintur (^oeo in loeum(nori enim manent fixa in vno eerto
*^.i^fto)it4jcciefia no habetcertas&Jlabilesfedesin hocmu-
' ' * »|ir^ fubgi^c cogttur cas mutar^tpellitur ehim at^Iio loco
»Itum,cxUlat,va«atUr hincinde.EftqiiCVita pi*r(im hoc
': i „;i.. - — _ --^-_^_:_;..i^ ' J.^i,^.,^iJI^^ ^A t%nrnitn. itil
dolo & hypocrifialifinura.ltaPfoucbiorum ii.opponul,,.,,-^,
profundicordc& i^teg^t. EcP^ulus reftiffim^ id ^f^^re-
tatur,r. Tim.i.Miljtabonarii miliciam,.&c. vcint^;^|Jfit,
quirctine^fidcm & bonam cpafcicntiam.fidesautcra*|»jij|-
ritveramagnitionem Dei, imientem incoricaminatan^^
eorruptamfalfis&fanaticiiopinionibusaut caku idojopra,
fiducia^iniioc-ationem & rciiqtta opera prin\» ta.hul^.Of**»**»
bona confcicntia excludit proppfiitum perfeuei^andiiri
■■ «,
l-^
iaIium,cxUat,va«atUrhincinde.Eltquevxtapi»rumiioi. uonaconiui-Hii^^Av.uv.vt-.-rvVfA" J.y--^^^
r»im«»d)>erpetu« percgrinatio ^dohCc Sdem ad portum, feii ,#isiontr^ confc^hciam,&TC^^« «"*^'"'^f^?#t^
^aSfiiffiiamiChriftopautamperMehiat^ : i„culpat^viucnd^. Vtaute^pro^tae ve^«^|WeIlh
^^SU^ynunita^allofe^ggc^^
#i^so,uta?i2ijcs|»VE«''.&refi^^^ . ^teSSSSSr^SS^J^^
• ■ 'H
.■r/
i»on habetp«/idiahuim^a,^edtamen ficut tuguf ibl«lla de-
lciiduntcorpdra ^duerfy^seftJbm Solis;& tmbre$,& alias tera
0^*tei:itJiE*:<li% habct Fili umDei vmbraculum.aduerfus
«llUiniraedittiiMe &imBr%s,ficut<IiciturJcla.^i. ^,i . .
n>vBcindc coB^aciituT »<totL«|^ier fecuritatemJ*fi^^tia$
^efciia>eiri.6Km eriim|y»M »'«« TS^T^I"^ "*
pugriarentlirafc Koftibos: i^«i^llfia Chrifli |M«J^^
ioa^cm,^ufcA v4rbum Dci «iiili^riftiis, tu|ircft ab mfidiis
uis )cupidi«i4bi«ij8tf ollutiis clt delifitisconcra coicientiam,
jitqueiftte^»f?i,3ftirnat facrificiis & aliis rititu^ pUcaK
if«jrt Dei,aut fmf^.^^ fangufnis pract ogatiuam fe gifituiri efie
■'" IJCO ' ''■ ■ ' ' * ' ■ '■ '''^''
' meraturmJliMm'] SeCuhtla^riota.Eft anicifift bperariiuftkii
ftudercbetjeficcntiacfieminemlaBdeteautafficereiiuuria*:^
compleftitur' oome|viuftitiae oinn<;s vimte^ feu oprr<i,qi^*
*ih fccun^a tabuI*dc^a|ogif03yneot^r,quioruraqH«dafa j^-^^
■ jftca iofpecie rccenf^t,. , v-t ■ -i.-*-^' ■ .-tii- '**■".-■''':.■
«■. ■■
'/"^t
■.,-/ '„.'■ vj^;>';
€ Veritfr
'fif.i{-f-'jif..,
'^>y'«S
^■v';.:'^^> ■■
V^'
\
10»
vcritii^em,elt m gencre aper te , fincere . /ihc fimuhtionc, (i- ds Ibquatur , non tancam qu« pmimo , fed ceiani qw^Oeo
iv; adulatione , finc do^8t f^c^ ,, fincltudio decipiendi aut fiunt, <iu9:rendacft continna inwrwetatio , qu« Gfamniiu-
boc«ndi,ioqui&agerecumproximo,amarcvwratett,0- cam fenicntiam tiieaCur. ' . :
dfiflefopluftic.nfi, niendiicia,«tci V«rtir'a\item hac phrafi, vnpaltiin iignificacffue aemtloculpa; fiue deiiiailbpGe^
qua? ^lioqjji vidcti.r effc dunufcuia, Vt in cdrde potius^dicac," riat iniclljgas. De malo cuJpa; f«pc (egitur.cum «libi . xuiu in
qiiiaim ex c6rde , /ignificans lum wfl d»lftere cfte cordis & lm~
i3e^^<y>h(enlum » nequid Ijngua; <Hcat ,;aji6dcpr faircirB cTTe
tatuJ^cavr fcrnio fit viua latcntis a(r.-aus effi »ies debcc
auieinlPc ad^»miti.i genera virie accbmhioiiari ,'i^doAores
JgcclefiaB,adguberna:oi-c$,ad fingulos priu3ji>s,&c.
3 Qui nqp dctrahu Imguafua: m. n tacit focio
fuoiTtahim: Si. opjprbbriuiii nonleuatco^ira pro<-
^ Poftquamin gCDercdixit, rcquiri i-piis intcgritacem & fr^a* "^f-^te^-A*'^
reaitudincmvit^acmotu.niacinuerracione,.n1f.4t.s&di. i:i^f'^T.t^l^l^^^^^
ft.s.nunc pcr d.ftr.butionc cx antithcfi qujedam viria in fpe- *'"'" ^"** -'"'' ' *" "^"'* *^^ fattUliar». non ennn luaitm-
libris ludicum Et, addtdcruntfilnirtaelfacercj;Tnid«ft,mar
lura. Hoc autcm loco pnfi iignincat non (i>alum cuIpae,quod
leg» Dci fit prohibitufti'& Debairpliceat|fn«ta iurameritunt
dc re tniuili vel impia datumiinequif uam eftieruaditn) fcd
fignificatmalum p«naj;Iioc eft, qiiddgrauc^dimnofumcft
illi qui iurauit.Et in liac fignificatione fcgkur Icfa.4j.DQmi-
nus facii paccin,& crcat malum. Icr.4 .Maluro adducoaW A-
qullone. Amos j. Non cft nialuirt in ciuitacc quod rion fccit
cfe recenier» i quibus pures eiTc conueniat homincs p>os: &
opera qua;dam coin'meinorat,quibus aSidue ftudere debeat.
E^ quanquam «lon omniaopera Decalogi recenfet: tamcpei;
f/nedochen fub his comprehendi inteUig^mus, , , i • .,\m\ . h
§uift»ndetrahit}Qa^tti nota. ${gnificlt vert)U7JI!l^flch-
tatiune &finiulatione amfcitia* expTorare alicuius anWum>
rainentisjficutpueri aftragaIis,quem«dmodBm Lyfander di-
cebat dc re^ibusj vt ea feruet, quamdiu iibi commodum eifit
videe,^>urfiis tetrafteeauc re(eindatpa£b,fi aliqued danum
fibiihdeemergere inteIligatiRtAbenEfra.,R.Dauid, Chal-
dacus rnterjpres, D.Hier.pauIo aliter jlioc thembrum interpre^
tantur.*Nam^nSiudicancefre infinttiuam tertiae co^iu»a.-
. , ri o, /i*fi.- „ I ciohis vcrfei«yivtc»nerUatcumilloIere.4, Sapiencesfune
ingcmum mores,confiha&aft«a,o,ics,&.«.rec5tpl0r«o. ^^n^Tad malefaciendu.n. H<,c VCrb lotb malerS vc^
fumea-pofteaaliodefcrrc.7Jncnirapedc»»fig!Vlficff:^.quia - — «•«'.•v»tu«i »«*-
df latoresraro quiefcunt, fed nuncad Jiqs>nunc ad aliei^ diln
currunt perfcrentesfabellas<&rumufcul6s: idcp verjbmninT
dc factum figuiiicat deferre,calumniosedecraheire^itcui,nii^
nuerealicuiusexiftimationcm&fainam^effi^is fibellis ieu
rumufcuhs fpsrgerefetninaria odij.& dilfidiQruiii obtreAa-
tionibus.Sa!pe etiam fighificat ex plorare loca fe^i vrbe s : vnr
dehjno Gen.41. cxplorationcm figtiilicat. s (-^u^ !.\ VT^^wrx *
NonfacitmalumfociofuoJ Qujnta ^iota.Nonkedicindna^
iicir iniuria,non^defraudat> non afiicit damnctfed poiius ftuv
dec beneficere.Socios inrelligit non tanj lim c<*s cum qyibu?
fainilinrij vfus & neceffiim.do interccdit: fed onincs quucoin-
mUni humanitaas vinqulo iunt coniundi fibiiim(u6ai(C,^er
ui.ifti. Omncs cnim ub vno parcnte Adamo prognati,in vna
focietateih liocorbe.tahquamin communircpub.confiiituti
fu.nus,vbi altcralcerius opera& confilipiridiget.
C^^ra^n»m»0»/#Mi/]SextanuC3.Non admitcic corit/apror
ximum fuuirii. Sicut famain proxiini, boni cupiunteflQ mtc-
gram : ita & abfentis famam d^fetidunt , noi) praEbent aurcs
caIumniatoribus,nottferuncob{reAatores, memQjrespra^ce- .. ..y, , .- , ^-- ... ,. . r ..
-^ptiquodcft apud Thucydidemv^.«CoxWo«*rf^r,J'n^<^ Sjujdrupi^aforieinaccipere. Oftenditigiturtalpvirfcaba-
; .n,-frfc.Ux.\«o.!fnToJc«»M«»t«c««Aj,a«^ieuareopjpPp
i^uidain intcfpretantur CQtnininii^^! VilitTr^^^
' >!4 V.ContemptuscftinocuIisel;is reledus : ieii]
Itiii-ientes lehouam Honorat: iurat a4 malum & noiif
bum de siffliAione corporum, qua;fit crebcisieiuniis j expo-i
nunt. Sedeftillaopiniojiacaeicflipeflftitiorie illerumtein-
poruYii.ideoeammeritorepudiamus. ^V,- . ^,
_ Docemuraiitemin genere hoc teftinibnioiquodiurMn^tai
nntlicitat IdquedbleruandUBi eftconira^Anabaptiihs, qui
pr^rfus tcillutit& damnanciuramenta. S6d cotado^rina dt
iurameri^s aliiihdc petatd". ^ , ^ , . . .,0 v
61 I Argcntum fuum.non |Jit ad mrtm ('mii
fiamtin fiemr«\ & munus aduerfus innoceniem
nort iieciplt* C^ilacit hoc j non moucbitor in atr ^
^rtiutii*^ ."i^S^' -^' ■'■'^?-"^i:*^«>*^^^'^>'^^v.'^iV*A«i
' ' !^ona holav i^om»he vfurjs ptiin^iii dimhit iti%ttittt
omnem auaritiam,qua:, vtPaulus inquit, Radix eft ooiriium
malorum. £tPhocyiidcsaic:ii'»/xo;^i(/Moinu/H fuinp i»Mhiti«r «*•
«mintc. J^iqjuahcjuam fempercuni iniqrkdlioruhi ebhiuaOa
cA auantfa : camen illa iniuftitiain viuris makime feprodit.
Nihilebim eftqUod citiiis exhauriiitfacultates hominfi qui
vfura :'^ pugnsVcum charitate, pi-t» ofKcio mutuatiinis ali-
.>'M'
/■■?;inutat. ._,^ .,.^^^... ,„ ,^ ■%,..,.„.■.■-.■.
4C Septima nbta..Non eft «c^awwsxwTi^iif, hbrtygl^'aoteWii«^^
^^^itia improborym turpi adulatione:nec moucturVcIdiuitiis»
'*'VeI pot^tiavvelexccrno fpleiidorcimpiorum, vtaliterdehis
ludicet qu.unpietaseutiifacereiubet, autetiam .vtqiiidlti
grairiatniprorLimf^iciat quod non^thoheflun^&piUm.Itein
~"^offVutcco1fahTtctilahi,neclia^e^^
fcit effe impios & mancipia Satanai.
Qujdam cx ludaiis, & qui hos fequuntur ,ita inpeirpretan
tunCotempcus eft inoculis fuisabominabilisfideft^ipfe fibi tNm ferantin iudicio : idquod vfitaeifllmumcft in cohiinuu
. ifcriahtufihgehefS^ bmneiebftt^^^^ qmbiis iltDr ex
'?^I«tius da;mriolucrumcapta^Vl&tiII^/liht verat ffuraequ»»
'^' riptura vtiqtfe danat , vbi firt!lcei*btt> oifEcio mutuationis
I detrimento & iniuria alcerius aJKquid exisitttr,fiue ttiul-
;,fiuepathiri.:'^^^:.'^-v-^^'^':::::'^^ :■ -
Nomen Hebraeum quo vfiira ^griirieatur , al mordenda
fj^um eft } qiiia arrodit & paulaiim conftimit miferos htH
mines. ApudEzech.cap.t8. addituraliud vocabulum quod
fignificatiohem habet incremfinei. Namin vfura crefcitSc
i^ultiplicatur lors. ..;f' ■ ■
eft ad magiflratus & iudites) atqueadeo ad omhes qui in fq-
ro verfantur. Hi,fiboni&pijfunt,nonpatiunturfefhunei!f-
buscorruhipi,vt tniuftis cauffis faueahcrautiniiiftarid ffanten-^
dirplicec,acfi efTce ipfe abomimb^Iis non fupcrbirjaut efftrt
fe fuis doitis , quiavidet quaiirum fibi adhuc defic ^d perfe-
* ftionem : Sed antirliefis «ux additur, (atis ofiendit priocem
Xf fcntentiam cfle veram. ,'. : ]./..■
■- : ' Honorat ] Id cft,atnat, obreruat,«oIft,ieucretiir,Wa^nil; fa-
^^*. cita&omnigenere offici/profequitur.
^i i/itat ad malum ^»o»««<r/»r[retraftatj Oftaua ivbta.
|tctigiose& bona fideferuat ea qux iureiurarido promific.
'OiiscuViritfcrpres hic Icgit, Quiforarp^oximoiforrequia
^ exiftimaultabfurdumefre, iuramehri» fead rem malam auc
Cifiiliiuftabbfcingere. Et fortafiiecodex illcHcbraeUsquo vfus
*,8ft,caruic punais,vifacile prop legere potucrityn. Qu^n-
.r^qiiani cnim punftis vocahbushunquam carueruntHcbraci,
,^ ^ qqod in<jrammatici oftendintius:rathen credibileeft n6 feni-
, "^jperfcribendoabiIlisfuiffccfxjJt^fl*a,f{cutrtenuhcq£.ideiii.
Orxcun interpreteni fequunt<|r alij plerjque. Sed eun| dem fequiturfuapoenSb
nivita.deirtd^adpriuatosctiam extendidebet. HiqtibquC
fi boni funt , nbn accipiuntmunefa,.vc ihalis cauftspatroci-
nentur, In gcnereigituc omnes coriiiptela8,q)ttbusi rero&
re^oabd«diMir,hiccompIe^iturPropheta. ^K^'g\'^J'^; ^
6^if4citiffa']ln conclufione repetit proponti6n(?pf3lnii<
Sicutcnim anteadixit, cos effe vert8c viua Icclefiafmlbra,
&perpetuoseiusfiues, nui iritegtieaceHkSc reditudineml
Deo pracceptam JH maridataini.prj«fta«ie4 /non hypdcritatjf
qui Ecclefiat titulo fe venditat^atque i^erim i ^cti pi^^^
funt alieni:ita nuheaffirmat,tales,><}Ui vere pi; funt , & uOm
animi pietatem declaranc,forc perpetuo J»catM , Mfi|tt<
nuIU vi , nuUa »rannide aut iniuriis Satanaft fttiliFturidl
pofreeuerti,?^iitde fuoftatudciici :efrecnimfefcttrfl!sac W-
tos adiier/usmalai cuhi intereaimpj/ perpetu^ lujitett^ ,ijr
ruinam feu Interitum minehtur. Niim fijcatan» piCttltCttsi^r'
A.^
i.Vfe'ii
•>s
'^r'
"1 {I
)<"- f*
^
'^:
-i
if^i^
^
14
•H^
%r
t '..f
V ■. ,■
y" j^-f '*
n
i ^ i.quis k EcdeiiA Catholica & cxlefti fit iti retnpiternum habic^rus:(lanique futurus militamis& trimn
^ |)hanti8EcclcfijBmcmbruni*v.i. '
/ IL RerponfiOja fignistquibus homo honunem fuo modo & aliquacenus poteft internofcere.Tria aii-
tcm fignaproponuntur,i.verf.ncmpci.lntegiribas.2.Innoccntlafeu iuftiya,5.Vei:itas.quaetriar«fpondcnt
tribus illis Cfipitibus,(£pher4.3.4.>)nouo homini attributis: fequentibus autcm Ver{ibus,oTcline prjepofte
"^ : ro,ex Hebrzorum coniuetudine explicantur.Vcritii^ enim ^.y .ab cxemplo vno;inempc quod nouut homp
non obtr^^et lingua fua,f)'necdochice explicatur.Sequitur eodem ^.v.Innoccnciat Teu iuftitiauUUiliidsU^
t|o.y.4.In|^gWta^QCCurrit,iudiciofa,minimeadulatrix,non nbi induIgcns,timoreDii inofficio detenta.
fluem timcirem verr.;.amplificat duabus aliis connderationibusa.propcer damniim t^on abftinec a bcne- ,
2i^is.i.non benefacit cx^e(ftatione commodi vcr.5. I . . "^ ^
'" III. Conclufio jl proitiiffionibusDei omnipoten^is cultores fuos-tuentis 8c dono perfeuerantij; ad
iin«nv%ecoronantis. .,, fv .;,,,■■■,.,;«> :^;^:;- ■ : - .. ■^r . ^
r*{;;^.is r^ ObSBIC V AT 1 b NS S LOCORVM D O C'T R I N AS.
I &jaim whil msgis tritum /it quimfdjb obtmdtre i)einomS, ajfentationem infle£lunt$tr,vt improbos infita rhalitid fotuata.
/ibidjmagfutparshomi»ftmfecuriindtugeat,q$^dcultum aliqui Sidominanturimprebi,r3onita^errtidiJimtqmnillifpareamM
vxterttU ampleBatitr,homimbm reUBuDem efi cipeUandm i$ au- quantumftret officij rtoflri ratto:cauertdum tamen eft neferMilissf
' diendm in y^hofcrifto-ex eoenim in confufa fJUorttm Ad«. mixt fentMioeodemrtoscitmipfisreatuimplicet.-namqiueorumJcelertt
tura eUBosfuos efficttciter.ttdf4nf9mv0eatos ab^ ali^fycHe (^ iUJflmulat,aMt honore digntftur^bifTobari quantum infe efl ofli-
Urt^rmriatK ^fcermt^ '\* - ?^ <'r t<;?^vvrl.,v - dit.videEphef.s.n.^ lefit.s.20,' .-^- '-'»-■: '. ^ ■ ^
- t^PjruJka ab hypocrit'ts,qtti locum in ttplo Dei occupant,nem}l Dei Giuiapij homines £f iujhfipe fitnt eptafimuncU catharmata , fit
■}tratexitur:tptia nemirttm interjitos agnofcit,mJi qui iuflitiam &f vt contempti iaceant (^ ab ommbm reUnquantter^qitodfieri non
reBitudinem coUt tota vita.ldeofi veri cenferi cupimus inter Dei poteflfine Dei iniuria.Exigit igitur Dei Spiritm vt homines non ^
^ fiios,admonemurvit4inteffvtateho(ieffeprobanditm:qttianofuf' cmJk,velpectmia,velfluxishofumbiutflimemm,fedpietatemha-
ficitctcrmonijsDeumcokre^rufireffifsinnoxiivittamMs. beamminpretio.Et certinemoadpietatisfludiumvnquam anir
Qmafspe contingit EcclefiamDei muUk inquinamentU defor- mum adiiciet nifi qui Deiferuos reutrebitur.
' 9nicernere,neqttis4tdhocfcanddktmimpingM:,difcri^enconflitui TidelespotiitsbonontmfuorumfacitsntiaSluramqitkmvt^fid^
4um efl inter perpetuos Ecctefis. eittes, (^ inqttiUnos qui ud tempm ^ inpromijps conftantia difcedant,priuatif^ commodis fua pro-
fitntilUspermiJiiJ)4mmthtUJu)ftigiturAmbaptiflti,quinonpu- miJfa^prdferant,maxim}fiiuramentofancitafitnt. Ei autemqtti
tant veram ejfe EccUfiam,qus, vitia apsAdam tolerare cogitur. dolo malo cinfumuentm iitrauit,tanti debet ejfe nominis Dei Ja?*-
"^ HJonantevkimumdiemperfelfimundabitur fttcra Deiarea: lUtas,vtdamnur^potiiispatienterfitJUneittqu^violetiufiuran
hoctamtfacere nuncincipit Chrifim Eudngelifjiu do'iMna,qttam dumimoitb temenpriuatA vtiUtatis refl^eSu non ducattir,Jraudem
ideo ventiUbrU nominat.Acriter igitur eniticonmnifvtfe in cafla fibifaBnm detegere Ucebit.nuUa etiam ratio impediet quomintte
•fitru^difeipUttttcontineantquicun^rtomtnChriflodederunt. cumparteadtterfaplacidetranfigat.
InfanBo tabemaculo.feu vera Ecclefia,nonpatet ad Deum ac- Damnantur hoc loco Artabaptifle, (^Hufmodifocietatu humma
€effits,nifipuris eim cultoribm:quorumfide acpietate impiorum ^ hofles.qui iUicita iuramenta cum Ucitis confundentes,ifla vt illa k
hypocritarum omniumjiaerflitiories ^fitrores damnantur^ Deo vetita ejfe vociferantttr.
Nonmodocharitatisofficiis,veritmetiamfincerp Dei cultulegi- s ContraSlmpmnesqitibmakirexaUerimdamnolucrumini'
timos DtifiliQS ab hypocritis Scriptura diflinguit:fed quia mukis q$ti captM,qttocue^ veJtiaturnomine,hocVerficuU> ddndtur.VideSt
ticremonijsfi^erftitiopfe vt plurimu venditant ( quorum tamen ergo fiddes rte ingmiofifira ad captMdos colores fiaudeidi : necfibi
. impittatem coarguunt viueruU morespeffimi Cf obfcdeni) vt in lu- fingant qmcquam effe Ucitum quod aUis graue y damnofumfit.
i- Mmtrahantur.verAfidei prokatio exfecunda Legu tiibubt ab eis e- Legis.qmt vfurasfui Mofiprohibuit,Lettit.2s.fitMs efi, ne crude-
.tffptitr.Namvtquifqjii^itiam(^tiquitatemcimjfroximis fuis UteropprimanturpauperesquipotAtmiJericoriuadignierant. Et
toUt,re^JadernonftrMfiDeumtimefei'^\~~^~ tidit lu-
__^ ^. Smtifittistinirni^^immfitnBa vitA g^adlm\hanc /equuntuf, ' diiij: communis tttmen Gentiumf^ stutismomiuumeft ifta a-
,iuftitiaqitAproxiifpsiutfut:deindefides infirmonibm^AUAvirtii quitas,ne miferos hainines (^ attritos deuoremm.InJimma,motlo-
:ttscohirent,quari^hicrtonnutU defcribuntur, in ^uibm Utens t cordibm noflrisinfculptafitprdfcriptaper Chriflum aquitatis re-
.infprdepietasfaciUajppttret. /.,/'* \yguU,Matth.7.iz.Urtgadift^
3 §luum n6mm bonum mukis diuitiUpraceUat , ^ imIQW raj^ \ ludices (^ caufarumpatroni,aliive qui mercede,promiJfis,aut va
^tuornoxainferripoteflhominibm quam dum vioUttur eorum fS-' riis artibm ilieBiac c^duSti im (jfas omneperuertmt,vel operam
ma:ab ohtreSiationis crimine conumit igitur pios effe aUenos. fttam maUs caufis accommodant,omnefqj corrupteU,qmbtts k ve-
DebetprAt(reaabifsproculdheffeomnisinit^itia,nequidfciUcet ro (ff reSioabdmimur,damnanturhocverficub. '^"rr-rr-r^^-y^^-
tUmni inferant nonits tantitm quibufcurnfamiUaru vfm vel ne- Non omnes quift ingerunt in DeifimHuariumfitntperpettd tt-
ctffitttdo intercedit,fed omnibm etiam qui communi humanitatu ms lerofolymA coelefiis , fed cum Ifinaele(ctdfimiUsfunt)eyciitur
vinculo dsttinBifunt ac ceniunBi,quosfanBm Spiritusfocios ap- quicunqjjanitorum titub mendaciterfe venditant.Contrapij^itt-
ptBtttfVtnuigisabhorreantfidelesabomnimAUficio, quandoqmdi ftitiA^4qititMiftttdent£s,vitAprAftntit (ii>JiittttrApromi0pmbtti_.^
im himaru focietatu vioUt qmfquis akeri rtocet. dcfrudibmfecu^frutntur.
Camndanobiseil,(^quidemftdulb,creduUtasilUnimia,qitafi- SicdiuinitmcuftodiunturveriEccUftADeicimsvtftibtterti ac
nijiroedeproximisjermonesvelhaurimmauitti,veltemereatimit- perdi nequeant.Occidipojfunt:iregnoDeimoiterinon pojjfimt. Ij
tim^s,quibmJupprimemUs dandapotiits erat oper». ^jim enim fiSa amemfunt veri cims reputandi,quifaUttem in vnico Cbrifto obla-
mendMiaftargunt,colUgunt^(*f de manu inrnanum tradunt, non tam ampUxi,iuftitiA in Uge Deiprofofita exanimoftudent,^^ ad
^^inept}eatolleredicuntur. j ., ,, . .^. charitatis erga Deum(*JproximosreguUmcogitata,di£la,faSU^
, . FilijDHUbereiudicanidecuiuf^faBis,neiqifff0f^ fuahumiUmentereferunt. . \
.*vJ*i A RT I OV L I PR AE C I P VI.
• i fii> i Membrorum Ecele(i« Dei eflcntiales Sc vctx notae, 4> De fi«le feruanda.de vfuris,de iudicum officio^ '
}, .%,. De vdricate, innocentia (eu iuilitiaifcincegriute. 5. Perfeuerancic in cimorc Dei impetrondxratio & a»-
' |. ItnjpiorumSc^rumiuftacenfura^^ .crrt dus.
■ n'"i 1 1 Ij 1 I iliHl I I iii.jUii 11», ii.yi i| ! " I ■' '•■! I ■■>" -' ' n» '■■."-IjMP
- .^^, :4y\m^c .,,.,- r.:.,,:^:;. A R G V M"£ N T V M P S A L M I XVI. , ;'S«.-
IC FfalmiisconcilUtfugriantiam^ustiridmbmjfrACcdem i^-& iyspparet:(^ do-
cer^uoinddo vterfiic il-We fit inteilifendHs, Nam vt ille omnes homines accufat de peccttto , d'
pro0ntt/it eos tjferepsdrdbominahiles ceram Peo ^frofter praUitatem &muItipUc$a pe^cataj
fttaMminct nati ab jidamo fecum circumferant : ita hic affirmat, neminem poffe effe fhem^
,, brwnEccUfia fiiupopuli Pei: nifiinteger fitvitaf^moribtu t^fuiiUamobedientiampraBet ^uain Le-
ge^retjuiritur. Ex hoc igitur cum cottfcfui videatur , nemtnem foff^faluari, quia nemq aaillam ferfeBionem^
^ «flMm Leic re^uirir, peruenire in hacvitapofiit:nonfine cauffa mox bicpfinlmm fubieSlus eH ab Efratfeu quo-'
cunque alio , ^uiprimtts eos in ordinem digefiit^ Volnit enint oSieniere fuomodo diHa legalia , ^M<e perfimam
* obcdientiam reqfuirunt» at^ue hanc non praflantes daptnantyfint intelligenda^ nempe^ficut Paulus in^uit^Fi-
, nemitgu effe Chrifiuimt^tque huncfrSlum ejfe X Deo feccatum,vt nos,^ui eramus naturafili/ ira^tremus iufti'
-,i?ii^#:. ,., '^' '"^^- .>■' '' -.•^■.'•' '^i. '-''*-' ^'■. ■ . .■ : . ■ tiaDei
■ ■•'«(*•'''■ ;■ ■, ■ I . ' ' " ..■..'
'■.■■*>■ ■'■■,•., , ■ ■ ■ .
'^X^ '■'■"' ■/.''■■ ^ '"' f^' ■ -^ ' ■ V.
A'^ ■* 1 - . ^ . ,^ '• . ■>
•' * ^ 5.'*' \ .^* ^'> v/ ''',V , « *%^ ^ ^. ■ - ■• . ■ ,, .
i»^ D€4 in ifft.ImqrteieMHf nbs iic pfalmni ad ctfiderationem mortU ^reptrrei^omi Ciljr0,& docet.Chri.
ftUMmortHH ej/itt^pofiea re/urrexi/fe,vt ali^ua pars generis humamferM^retftr,aua ipjiin haredttatem cede-
r^ti&^uavnk cmnipfo aternavitaacbeatitHdttie jrHereturi idtjHeitafierhfifidHciamfuamomnemin Deum
foUotet.At^He huitu cietPU,iatH placentis Deo,(fr recoctliaiiyopera (^uantHmuis f^ualida ^ imperfeBa affrmat
placere Deo^non aliamob cauffam quami^Hod-, vt Chrtftns ipfe in^uit] Omnis voluntas etus eft in ipfis : hoc efi^
quo^ bene t/ult eis,amat eostrecipit eos in gratiam»ojfert ^ recociliat eos Patri,^,vtreconciliatio fiatyipfit pae-
ttam/ithit pro ipfis^facius vicHma pro ipforHpeccati^. Continet igitur pfalmus grauifiimam doilrina ^prophe-
tiadepaftione ^ refitrreSlione ChriflttdL]\fritUu mortis c^ refitrreUionis huius.Ipfa veroprophetiafi>rmapre-
catfOMisj^gratiarum aUionis exponiturificut vfitatumefle^in aliis pfalmiSyVt xi.drc. Etfiautem pleri
a^grattarumattionts expontturficutvfitatHmeflc^inaliispfalmisyVt ii.^c. EifiaHtempleritjue in-
terpretes hmc pfa/mUm principaltter adDautdem,opprefiitm tyrannide Saulis,at(jue ita deinde generalifer ad
rilt(^(ta Ecclefijt membray^uatentu Dauid typum horumgefiit,non inerudtte accommodant:tamen ctm tjuadam
fententitt in hocpfaimofint,(jua nonnifide Chrifio intelltgi pofiint:ati]ue ita eas intelltgendas effe-tD.Petrtis A-
pofiolus ji^.i.c^ Pautus AB.iTf.clare c^r aperte teftentur.horum autoritatemfecutt,ftatuimus ■ofalmum primum
^ prmcipatiterHntelligendum ejfe de Chrifio,deqHe hnim rnorte ©/ refurretlione.Sed tamen^^mia Ecctejiarnff-
milemfieri oportet imaginisfit^ Deiy ideo^ue (^patimutta , ^ refufcitari tandem a Filto Det^retie ettam ad
Damderh-iC^ relt(^ua membra accommodaripoteft:ita tamenjneprincipalisfententiaafnittatur.id ^uodpt^^ura -
tantlm de Dauidevetde aliis Ecclefi^e membris exponitur, flac de argurnento pfatrni imtto monmfie fatts efit
ne ^uisytnterpretum autoritate mottis,iiliter eum inteltigat t^uarn ipfi ApoftotifaciendHm effe docuerunt. Sunt
ijuidem pfalrm nonpauci-,in ^uibus Dautdt cum Mefii<etypumfegerere inteliigeret, fuas res ita exponitvt eat •
cmn Chrtfiipafiiontbiii ft) vtilorta comungatyatcjue tnfua vita imaginem cfiiandam ^ vmbram iliarum maxi-
marum rerumye^u^ a Chrifto gerenda erantipropofitamfuijfe oftendat,vtpoflea videhimus, tstunc tamen in hoc
pfaltno interpretando contenti erimus Apoflolorum autoritate: ojUorumfententiamfiafferamttSifatisfaElum au- '■
dttortbiis iudicabimus, C^terum deordine ^ dijpofitione pfalmi dicetur in interpretatione copiofius, "i^ii J, •
^ . r irvLrs.
\ .'■ ' in4 cianao.
DE hof situlo varia» func incerprctum fcncentiar. Grsci
tcididcr untinhoy f ctifU y idcQ: y titulus columnx infcn-
pLUs,fciIicet de refurreftione &triuin{jho Chrilti.Moti (unt
Grxcijfinedubio, tcftitnonio lerem.c.i. vbi verbu pai/iuum
lignific?c fignari:Signataeftiniquiras tua cora me.Rabbi Sa-
loinon quofda ex prircisHcbra»isrecefer,qui<lifttonein eire
coinpoficara aflcranc a nO quod opprefluni paupertare feu
a;rc alieno5& milerum fignificat.&CZDn inquavocefigni-
ficatioefl finipiicicatis experris doli,fraudis, fimulationis.
Itaquefic redduncilli: humilis&fimpIicisDauidis. Atque
hos (ecutuseft 'D. Hieronymus, quieodem modo reddidit.
SedhancJentenciamrefutat&reiicirBurgenfis. Chaldxus
paraphraftes /ie reddidic: Nytin Nfi^Sjl. Sculpcura rcAa
Jcu pulchra, exiftimans notnen efTc inftrumeHti mufici, pul-
.chre &ele|;ancerexlcuIpti,quodecantatus fithic pfalmus.
Atquehuius fentenJtiarei probat Abcoefra , Sc RabbiDauid' rneum non cft propccr te.
dicirjMichtomnomeneflcinftrumentimufici. Lyraexifti-' _ . . . . . .^ , -- .
mat n»meneire cancilen* decencioris&fuauioris , vt quafr ,?«?"" ra"onem pet.tionis. Nam cum peterct fe fcruari,
initium/5c carminis tunc celebris & noti:vel ctiam, quod " addebatrationemafuafpc.Eamnuncrepet.t.&pcrfpicuam
nonntilU exiftimant , vt fit certx modulationis feu toni fpe- ponit afleuerationem.qua tcftatur fe pror fus pendcre i Deo,
retur,reddlca vitn & Ijeticia. Huic pe'titioRi inferta eft narra -
tio depaffione &deapplicatione. Alterum menabrumeft
gratiirum a^ioChriftircfufcitaei&glorificati: quacelebrac
prarfcn!! auxilium Dci,8c mirandam liberationem.HafC Cum*
ma cft pfalmiinunc membra ordine confideretitur.
Orditur pfalmum, vt dixi, d petitione, quik cft propofitio
pfalmi.
Conferuame] Id eft,ne finas mc fuccumberein hoc agone
meo oninium maximo ,non finas me fuperari aut opprimi
doloribus:fed adiuua luAantem,fuftenca5& liberame, vt vi-
Ais doloribus tandem lartus criuaiphem» depeccato» morte>
Satana Sc muredo.
GitMnianninteconfidol Additrationem,non ^ magnitudine
do(orum /eu periculi , aut (ua infirmitate : fed ii fua fpe & fi-
ducia inDeum,qua perfu;ifus de bonicate Dei,cert<> ftatuit,
neminem fperantcm in Deum vnquam deferit .
^^T^^^it-^DixiftilehouaE, Dominus meus es tu: Bonun)
cies.Burgenfiscamcn,vir magniiudicij , diftionem CSnsO
aitfignincare aureum ornamcntum,quodex puriffimo auro
fadumeft,qu6dque tanquam «M|i«iMeyafl!eruatuc&geftatur
decollo. NaiH CZan3vQluritHebra»ifi?,nificationem habcre
iTiaflae auri natiui 8c non excoAi: hoc cft^nun^iiffimi : quales
reperiuntur InTodinlsVngaricis tepe,&inlndia. Vndefa:''
pc in Scriptura occurrit haec vox cmna Ophir, nos germahi
nomimmmiGedigen goldt. IndetnanaOdenominatiuum fi-
gnificacornamencumfa^tum ex auromundiffimo,xnpt'x/»
aliquodpreciofum : quafidicerec, pulcherrimum & dulciffi-
Hium carmen,quod non aliter quam »«,u«'mo» aliquod in pre*
do haberi deber.Hancinterpretatione Burgenfis & plerique
ex reccntioribus probaucrunt. Cum enim pfalraus concio-
netur dem©rte,rcfurreftione,®no Chrifti,iudicant hunc
titulumaptilfinii^ ei conuenire. "ITales enimpfalmi,qui pro-
|)heciasde Chrifto & regnoeius continent^eminent inter re-
]iquos.ficutaurum incer metalla.Idco & Rabbi SaIom6 haac
;^ftioittem ittterptcKsitur cot^onant, quas eft pratcipuum orna-
" m^cura regum. Egp ijijanqua poftcriorem fcncenciam liben-
ter ampledor: camen auditoribuslibcrum relinquo iudiciu:
prasfercirti clim etlitm iiliis pfalmis f 6.&quatuorfequentibu«
prarfigatur, qua- tamen nullum de Chrifti palfione auc refur-
rcftionevacicinium Continent.
I Cuftddi me Deus : fljuoniam in tc confido
[protetiionempono.'] ' |^, .
Totuspfalmusdonftatduobus membris. In pritno eft pe-
titio ,inquaChriftusfentiens non t^antumcorporisLicera-
xiones & cruciatus : fed etiam animi pauores & confternatio-
nes inenarrabiles,ex fcnfu ira; Dei in fe efl^uf«,precatur, vt in
ilh grauiffima lufta & horribilibus dolori1bus,quos nulla
creacura fcrre potuiflet/uftetecur & feruetur,ac tandem libe-
Dixifti,fcilicet anima.Ita enim interpretatur €hald{us,citm
verbum fic foemininum.Eft igicur fentecia,Ego in corde meo '
fic fencio,ftatuo,& ore cbnfiteor,quod tu fis Deu» meiis.Cum
autemnominatIehouam,fimuI vult difcernerevcr&Deum^
com mencitiis numinibus , vt hoc dicerc velit , Egopendeo i
vero Deo quifepatcfecitinpopulo Iudaico,non abidolis
aliarura gentium,a quibus nuUa poteft fperari falus.
Dominttsmeus es tu] Id eft, fuftentator meus,cui innitituf
fiducia,& in quo tutus acquiefco.Namni{>^ dominum i}gniH>
ficat,quieftcolumenf3miIia;fuae. ,
Bonum meum nonpropter te] Hanc fentenciS vari^ expofiie-
runc incerpreces. Nec necclfe eft omnes fententias hoc loc»
commemorare: aliquas caihen recenfebo, vcex colIacionC
auditores melms iudicium faciant. Graeci cranftulerunc:
07» -fV «V»»» (««• a xi>«<» 'x«*' Horuai fcntcntia cxprcffit vuU
«.ita Lacina ■. Bonorum meorum non indiges: quod nonnulli
/lc incerprecati funt , Non jndiges viftimi^: omnia enim funt
in tua manu.ficutalibi dicfturpfal.jo.^iefurieroj&c.D.Hie"'
ron.fecutuseftChaldxum ,qui ficreddtdic: Bonum meuni
fton prouenitnifi abste^lcgeasnrOproT^Ty.Hieroii.enini
fentehtiam Chaldxi fic exprcffit : Bene niihi non eft fine tet
id eft, qiiicquid habeo bonorfi^ id totuni abs le proficifcitur^
& tibi refero acceptum, Ix recentioribus plerique fic red-
didcrunc : Bpnum meum vel bencficencia raea non ad CC|
fcilicet pertinec vel peruenic, leu » opera mea ad te nbn per-
tingunt: quafidiceret> Ego quideni nihil cibi poflum confer-
rc,non modo quia nulla re indiges : fed etiam quia nulla ho-*
minimortaJifupperitfacultasadDeum fuis obfequiis pro-
merendum. Interea vero ad fanftos mc refero,hos coIo,hos
'/amd j£ vencror , & cum his te quoque colo, Alij etiam fic
rcddiderune hoc mcmbrum : Bonum meum nlnil ad ce»
Id ei^,-t«poralia bi»Qa omnia, bonores, dignicates^ diuici«i
"-7^-
*>
kr
j:^
aiu.'^'«L
:■,.-* j:i^ ..^.i
■■ *.
■**:■'
':>•■
£k,
"gvSe/fe
loV ^ : ' PKJEttCr, HENR. MOLLERI , 'o^
^uibus abuQdoinihil funt fi tecum conferantur.Qui enim ha bo,non recipiam, nec oflferam tibi illorun racrtficia, V( tu ea
^^cc te propitium & bcnighunvji&cile concemnit omnem hu- accepces , & graca habeas. Nulia eniin facr ificia funt grata
^ilsmundifpiendoremfcopesj&tevnoconcencus, non cam D^ojniliquafipdperChriftum offeruncurjficutPecrusin-'
huius prsefcncis quilm futuri feculi felicicatem in te cepofita . cjuic. Q^anquam igicnr nuUaVnquan» fuis gens tam barbara
efle iudicat:ide6que ego ad te vaum confugio. quasnoniudicauicDeumeire culendum, & multa acvaria^, .
Ux interiprecacioncs omnes ex co oriuntur, quod fentiunt ab his Aint inflituca facrifieia , dc vani culcus , quibus exiiU<^
Dauideni eSfi qui in hoc pfalmo petat fe liberari exafHi Aio- mabant , fe pofre demereri gratiam diuinam : tamen afHr-
nibus:ide<Sque de inopia fua teftari,& deponere omnem co- mac Chriilus nulla facrificia,nuIlos culcus placere Deo, qu»
i(denciam,leque vn^us lehoux imperio & poceflaci fubiicere. non per ipfum Pacri offerantur , & com mendentur. Ciim i>
Sed quia ex autoritatePetri & Pauii certum efl,pralmfli hunc gitur Eihnici non agnofcant Filium Dei , fed hoc (preto S.
de paffione >& refurredione Chrifii efTeintelligedumjnemo abicAo, alia fibi numina fingant, certum eft, nullos hominu
eft qiii iionintelIigat,adhoc caput omnia membra.quaiitutn cultusquaoiujs magnos & fplendid»s, Deo placere. Simul
fieri pbteft,efle rcferenda,ne quid peregrinum i propoHtio- autem antithefis confideretur : Piorum opera foris non eon-
ne aiFeratur.Cum itaque iententia; ill«,de quibus didum eft, fpiciuntur.nihf Ique eft in his pompae autfplendoris quod in-
nonfatis comn:]>odeadChriftumreferripoffinc,pIacet mihi curraeinoculos.
incerpretatlo prxceptorum noftrorum D.Lutheri & Philippi Econera idololatrarum opera variis modis coram homini-
qui ita teddiderunt.Bonum mihinonpropter tend eft,non eft bus fe oilentancvttf/ejcrefiCo^ apud Grxcos &quofdam lloma
mihibeneproptlerte,egoaftiigorpropter te,ego fubeo has nos,& cotum illudchaoscxremoniarum apud Pontificios,&
triftes & hoi:rendas|^nas,nbn propter aliqua mea pcccaca, in primis Mifla theatrica : & camen de his omnibus afHrmat,
quibus teofienderim:fed^ropterte,vcfatisfiaccua>iuftitix:& fe ea non accepcare.
quia i^c decreuifti in arcano coniiiio,vt hoc modo redimere- Libamina de fanguine, intelligc nd cruenta,vel ex rapinis
tur genushumanum. Hanc fencentiam vc veram efTe iudi- parca,fed quia gences in facriRciis eciam folebant fanguinem
ccra,rtiouet me non tanxuni feries concinua orationis , qua; libare. \ ; ;, • ,
pofcic vchoc modo exponacur: fed ecia phrafis huius lingu^. Nonaffumam'] Id eft,non prxidicabo, non commendabo il-
Nam & ahbi fimilis oc6urric,vc cum Qen.ifi. Sara ad Abralu la facrihcia,non intercedam pro illis idololatris apUd Patr^,
dicit:*1^4p iQOn.Imuriamea eft propcer ce.id efl,fic mihi iniu non digmbor vel nominare eos. Nonnulli exiftimanc hoc
ria.Icem t.Sam.i.Anguftia mihi proptcr ce fracer lonachan. difto ab>rogari facriiicin &cultus Mofaicos : fed in genere ad
'•ji^^y^^Tiy&^jTprjpofitiofgppidemfignificat.quodpropter: omniahxcfuncaccommodanda.
vti.ncitaciscettimoniis, &ierem.n. Scito quod propter ce ^ lehoiia pars portionis mcae,& calicis «ici : tu
fuftinuerimopprobrium.p(al.44.Propterceoccidimur tota fuftentasfortcm raeam *, - .
die;PiftictoigicuTiIiasincerprecationes,qu5omne^ ipr^po ^^^ impiis,velutiqui5mentionehorumprorfusab-
fm abducunt ieftorem. „ , . ^ . horrcac , redit ad defcriptionem veras Ecclefi;» , dc qua coe-
. }Sandisqui(uiitinterra,&gloriolis:omnismea p^^tdiccrcintcrtioverfu. Oftenditenimnunc currei<8aa
Voluptasineis. J^i^anmaca maximamuIcicu<(ineimpia&profana,folishis
Sequitur caufla finaIis(pr!or enim fuit impuIfiua)oftendes dele4);eturquosfupra nominauicfandos: &cur pro hisfuum
pro quibus paciatur,& quibus illa paffio iic profucura.]^on e- facrificium ofiera^; quia fcilicec hxc pars exgenere humano
nim fruftra pacicur Chriftus,fed paflio cius meretur aj^is, ' Ica Ipfi Ht a Pacre atcributa in h^ rcdicaiem: ideo af£rmac,fe eam
fimul compleftitur applicatioheni fui facriiicij|;!S|(;ut^ loh, aaiare,ampledi,foucre, deniquc & vitam pro ea impendere,
i7.cuminquit:Ego mefanftiicoprocis.Sanaos^eni no- vcferuetur.
minacqui^ignnficunc Chriftum,& ampleducur ]|^|ngelium lehoHaparsportiom meA] Mecaphora eft ii veteri confuctu->
vcrafide,cuniquafideSpiritiisfan£luseft.effica}t^crigit;ie6n- dinediuidendxhasreditatisfumpca , inqua cuilibcc haercdi
folacur mcnces noftras,& fanftificat nos. - : fua portip attribuebatur : vult igitur hec dicere , Dominus
In terra]ld eft,qui'adbuc func miferi,ci{iaiikicofi & pcecacis mihi atcribuit haereditatem in genere humano , ideo illa mi-
obnoxij. V hitaRtopereciirf eft,neeamamittam. Bonusenimfiliusfa-
— Gloriofis]Vocsit gI<Oriofosillosquiinmtindo l^ntcotitcm- milias nihil turpiusexiftimae qu^m dilapidare bona i pa-
pti,fpreti,abielti&«pprefficruce:(edquigIoriol|;funt cora trereIi.Aa.
Deo , &p(>fthac in asterna beatitadine ornandi fiH|t a^ccrna Cdicis meij Alia mecaphora,fumpta ab ceeonomia feu mo-^
gIoria.Icera,runccu'cundati& ami^iiuftitia ChrijRi, quam |^<^conuiui6rum. Nanipacerfamiliasfingulisexfanuliadif^
lefaiascap.ii.nominatveftimentumfalutis. ideo ver^ funt t^H>uebat (iium demcnfum. Atqae illud Scripeura nominac
gloriofi. calicem,/iuedebonofiuedcmaloaccipias. Significatenim
Ott^ voluptfu mea in ei^jld eft,quos ege amb,quibus dele portionem cuiqu^ttributam , Eines itden befcheidenteil. Si.
Aor.quoscupio&volomecumfruisetcrnabcatitu^inc, £c- cucigieurpacerfamiliasfuum cuique demenfum diftribuit:
cnim illa tahtuin ^atudpam»,mQmtmc vt hoe cercanien fub- ica Pacer coelcftis Chrlfto ex generc huniano cercum coccum
irctn. actribuic,quieftciuspcculium. Nec fatis eft ci attribuifTc &
Alijficinterpretantur,Ego,quiatibinihiIpofrum ^rasfta- affignafTehunccoetum :fedhuncipfumregit, feruac & fu-
rcconucrto me ad Sanaos,cum his confuetudinem habee, ftentat inter ruinas regnorum , & inter triftes confufiones o-
^^c,inipi»$fugio.Sedhasintcrj>rctationcs.omittar — , pinionum,cultuum,morum.IdeQaddiCrr«^iZ«»^<»*yo/**»«
11 r T I f w«i»w] Idefl,cc3etum,fortcmihiabstcatcributum. metony-
4 Multiplicantur ddlorc* eorum, ymj ad alium mia & metalepfis^rors pro co quod forte pbuenit.
fefiinanuNon libabo libamina eorum de fanguine: <$ Funes ceciderunt mihi in amcenis: vcique hx-
necairumamnomencbrumfuperlabiamea. reditas pulchra eft mihi.
Antithefis cft,in qtta difccrnit veram Ecclefiam i maxfma - Eadem eft fententia cum fuperiore , partim figurate , par-
mulritudinc,quaecftimpia&profana,atqueideoi Deo ab* tim propriisverbisexpofita. Significacenimfedelcaarifu»
icfl;a .Vulc enim oftendere,beneficium ili ud redSpcionis non haereditate fibi accributa, & fibi ipfi dc hac felicitace gratul»-
pertinere fine difcriminc ad omnes homines: fcd tantum kis tur. Id quod confolationis pleniflimum eft,pra>fertim in hac
prodefiequifuntfanfti. multipliciinfirmitate &raiferiisnoftris , vbinobisnihilcft
Mftbiplicanturdoloreslld cft,non fcntlcnt nec accipient c8- foedius aut def6rmius,primum propter peccata & fordes quas
folariptlem vllam ex hac mca paffionc & morce homines im- nobis adhatrcnt,deindc propcer calamicaces.
Ei) & idololacrat,qut alibi cxtra rae falutem quaerunr.crunt in Tuneslld eft,fortes per raetonymiam.rcfpicit aute ad con-
ac vita fine confoIatione,& pofica opprimentur «ternis do- fuetudinem Geodctarum , qui agros dimetiebantur &diftri. '
loribus&cruciatibustacqucitanonperucnietadeos fruftu» buebantfuniculis,
meas paflionis.Alij cx Cnaldaei paraphraftis intcrprccatione, Inamoenisj Alludic ad bencdiaionem lofepho & Beniaml-
vocabulodolorisinceIUguntftgniffcariipfaidola,quaemul- no faftam.Deucj}.
«a & varia fibi fingunc homincs. Et Scripcura nonnunquam Hmditasl Quod antca aliquoties dixerat figurate,nunc If-
tribuithancappellationtm idolis,ab effeftu. ne figura exponit:quodvfitatum cft omnibus Prophetis.
Alij vero 4ploribus illis intclligunt ffgnificari horribiles HmditaspracUttaefi miht\ Id eft.cgo habeo Ecclefiam cer-
furores hominum , qui non vcrentur defcrto vcro Deo Vifia tam, excerptam ex gencrl humano , quam cgo amo & am-
fibinumina & id^lacdfingcre. Tales funi: &fueruncfurores pIe^or,can<iuam ha*redicacem si patre mihiaccribucam , pro
£chnicorum,Iudaeorum',Mahomeciftarum .Papiftarum , qui hacferuanda vitam & omnia im|>endam , eam mundabo &
fubiode fine mecu noua numina fibi fabricaucrunc.J|Ego verb abluam mco fanguine,vc fic pura,munda,fine ruga & macula
dedoloribus,quibus impij in iudicio Dei oppriinuncur , hoc vt Paulusinquic. reliquas fjrces, fordidas, impuras & conta-
locovocabuIumHcbrxumaccipicndumcfleiudico. minacasidololatTia&aljlitfceleribus Deusattribuctdiabo-
Mm Hhf^ Ubarnim teritm defangmm[id eftjCgo n6 ac«epa- lo excarnificandas!;
>A
7 Beoe*
, j,', -
'■'■■ . it'
W5)/ INf PSALMVM XV K
7 Bcncdicamlchouafi qux confuluit mihieiiam
no^ibus[^«i^«:^]caftigaruntmerenQ* mei.
Sequitur altera pars pf»Imi , ^uas eft gratiaru aftio in qua
eft aarratio liberacionis ex mortc & ex inferts, & recitatio re-
furreftionis corporis ad vitam ajternam. Vficatuin ellDaui-
dijcum defuis calamicatibus & periculis quericur, cuni peti-
tione auxilij & liberacionis coniungere gratiarum aftionem.
quiapoftliQeracionem demum hxccairmina func fcripta. I-
demigituretiam in hoc pfalmofacii, & auidem cum pra;di-
ccretpa(fioncm& rcfurreftioneni Chrifti^ipfelpiricupro-
phetico vidic omnia,tanquam iam fafta.
BeitedicamDominoildeQiiego gratias agam Domino,ccle-
brabo ipfius bonicacera, quod non paiTus cft lue opprimi ca-
lamitatibus: fcd clententer me eripuit. Dci benedicere , cft
benefacercinoftruni benedicere,eft vel opcare bona, vel gra-
lias agerepro accepcis beneBciis.pIal.H-Benedicam lehoua;
omnicempore,Jauseiu8inoremeo.i.Parali.2. Bcnedixic le-
houx Dauid in ojpulis tocius coecus.& i. Samuel. 6. Benedixic
populo Dauid in'nomine lehoux exercicuum, cum Bnera fe-
cifrecoftcrendiholocaufta,pro,beneprecatus eft.
Confiduit\ Id eft,dedit confilium , feu inftruxit me confilio
8c robore, ne in hoc criftifftmo agone fuccumberem , ne fre-
mc;em aduerfusDeum,n^ve deficeremab eo, fed Vincerem
&fuperarem.
Verba nocitiar complcftuntur etiam afteftus comitantes:
ficut igitur is qui dat confilium,fimul confirmaC,erigit,iuuat
officiis quantum potcrt:ita is cui datur coniilium, pra:fertim
i Deoifentic nouum robur , nouam fpem & Ixticiam in cor-
-^e^facile fuperare mala polfic.Atque lia;c a Chrifto ad fin-
gulamembraEcclefiar transfcrenda &accommodaada funt.
Sicirt cnimChriftus in fua palTione ftnfit prajfciiciam Dei:
ita omnes pij,quoties vera fide in inuocatioiie ad Deum c6-
fugiunt,experiuniur cam in fuis afflictionibus.
EtiamnohibMquibHS UfiigarMnt] Id tft.cunc maxime qua-
do fenfi Iiorribiles dolorcs ui corde , quan Jo fciifi efFundi in
me omnem iram diuiiiam, quando fiiClus fum piaculum pro
coco huniano genere.
Rencs inreUigic,non cantum illas duas carnes,quas nomi-
namus rencsifcd inccriora vifccra oninia «i;^ axwtKAj^t. Idco
aUrem illa parsnominncur.quiain moeflici.i animi, cumiiu-
inormelanchoIiciiscfFandicurexfpltne. cicntur & lcnciun-
turacrcs dolorcsprxcipue inhypbchondriisprope rencs:&,
fi dolor ille anicni augeacur, dolor ille fc diffmidit in loca c-
tiamremotiora. Eoigitur alludicciiimdicitfecaftigariare-
. nibus:incelligitenimomniainceriora:.fcd nominac ilia par-
tem in qua prarcipue (enciuncur dolores.
lo
Alij ficinterpretancur,Dauidem in aflliftionibus&xrum ^^^^ „«,»^v.«..»,
ris mulca didicifle, & profeciirc in agnicionc Dd m fide &c. ra gft phfl^^bhi ,.'
ficucdicicurvficace,OTi3»i|t«iTO/i«taHftfs7«, fed'alcerumvidett^ ^. . *
elfe fithplicius. Q2.'^daucemdicit,noAibusfcefrecaftigatu: •
intelligi» prxcipue per noftes , illud tempus paffionis & ten-
tationisjcum quicfcencc nacura diuina, fcntircc magnam in-
iirmitatem natunt humanx,& fuftineret totum onus int
diuinar. Eotcmpore luxomnisitafuit ci I'urrcptj|, vcpene
deftitutusconfblatione cUmarc-jPaterjfi poffibile cft,tranf-
eacamecalixifte. Etalioqui, ficutnodies & tenebra* nacu->
ralitexincutiunt pauores; ita Jolores animorum ancca con-
ccpti , tunc recurrunt& ingrauefcunt. Significaturigitur iu-
gensanimi crcpidacio&dolor. '
8 Pofiii Ichouam jr confpedii inco femper:
'■■) <;>^^. ■■■'■' ;' ^; ;■.»■,■;•*' -■' ■
ab hoftfs impecu & violencit reddas.Metaphora fumpta eft i
confliftu pugnantiuni, vbi (i quis ad dcxcram alicuius ftec,6C'
aduerfari; i^us oinnes excipiac, ipfum cucum & faluum prar-
ftac.Vide infra Pfal.ioj.
9 Proptereala^tatum eftcor meum J&cxultat
- gloria mca:etiam caro mca quicfcit fecure.
Id eft, quia video ce mihiadefle, m^que abste confirmarl
& fufteneari: fencio confolacionem & viuificacionem > reddi-
t^rque mihi vita & IxdtU, qua facile vineo &fupero omnes
dplores.
Glommea] Ide|l, lingua mea celebi»abit hascbeneficia
cua. Interior cnim laetitia etiam foris fe oftendetin fermone
& prKdicationetuorumbeneficiorum.Gloria/4«TaX)»«r/x«cpro
linguaponitur, vtGenef.49. Nonvnitaeft incoetueorum
gloriamea:ideft,cgononapprobauifcelera eorummealin-
gua» nec iufiumeoimpulicos adtam graue fcelus. Item
pfalmo 10. Propterea canet tibi gloria.id eft,lingua. Icf pfal-
mo {7.Exurgegloria mea, excitare nablam. lea autem cKcf-
tur lingua,qu6d condicum fic hoc membrum vtgloriam Dei
& honiinunitaudescelcbrec. (ItaquequiDeumvelhomi-
ncs contumelia afficiunt:horumlingua merito dicitur non
gloria,fcd ignominia : ) deinde quod fic nobiliflimum in ho-
mine membrum. Etfi eniin dionitas hominis ab aaima ra-
tionali pendeatrcamen ciim ea fic inuifibilis,nulla alia rema-
gis confpicicurquam oracionc, quam format lingua. Alij
gloriam interpretancur claricatem & maieftacem filij Dei , i.
qua cempore fui nunifterij fc exinaniuic.Hebrari animam iAy^
cuncfignificarivocabuloniaa. »/
Etiam caro mea qmefcit injpe']!^ eft.quamuis fucurum eft vt ,
moriar j& caro luea reponacur in fepulchrum,yc ,qui vide«»
rmc, adum iudiceht de mea faluce^: camen h^c fpe & fiduci»
mea ms fuftcnto,qu6d Deus me fic refufcitacurus.folutis do" •
loribusmortis. ItaD Petrushancfcntcntiam interpretatur
dc Chrifto, Adorum z.ad quem praecipue fiertinet : ficut &
fequens vcrfus oftcndit. Poftca vero ad totam Ecclefiameft
accomraodanda. Chriftus enim fingulari quidem modo re-
f ufcitatur a Patrc , antequam caro eius videac corruptidnem
&putrefciic. Eftquc ha>c fingularis prairogaciua ipfius carni
dcbira : fed camen nos quociueperipfuin fufcicabiraur inex-
cremo dic, etia arrofa & abiiunpta iam carne hoftra. Itaque
& nos diccre poffumiis & deberaus, carnem noftram quietu-
." ram fecure fub fpercfurreftionis.
Suinptaefta^cemhascconfolatio a fpe futura! liberatto<* —
.nis & nous gl^riae iii refurredione , ficut prior fumpta fuic i
coiifideraciQjBeyoiuntacis diuina>,& fiducia prxfencia; & au- —
^ilijdiuinijp^ura drac.I^ofuiDominum &c. Acquehxfunc
' pra;cipu«&efficaciffimxconfQlaciones,quarQprorfus igna*
fJ7"Vi
quoniaai a dextcramea,non mouebor.
Id eftjquanqua fui in horribilibus doloribus & tentationi-
bus,tamennon abieci omnem fiduciam,ncc dcfpcraui.vc de-
ficerem a Deo : fcd retinui afTenfionem , fidem & inuocatio-
nem,ita fum fuftcnratus.
PofuiDominum] Id eft, confirmaui fidem mcam confidera-
tione voluntatis Dei. Scicbam enim nie viftimam'Beridcbc-
repro genere humano, fingulari &inenarrab)li confilio Dci.
Hoc coniilium intuens & ob oculos ponens , video & ftatuo.
#
'1*.
*.
Qiiojilam no|i^',derelinques animam mcai»
in.fepuIchro t nccdabia^andtum tuum vidcrecor-
ruptionem.
Explicat fuperiorem fcntenciam. eftque fententia plana
& perfpicua. Ideo fum Ixcacus , quia futurum fcioj vt>quan-
quam mopendum mihifit.camen invitamredeain.
Rident jios ludxi jquod h«c de Chrifto incelligamus,
cum hiftQria Chriftioftendat, ipfum fuilte fepulcum,& hoc
loco dicatur: Non dabis fandum cuum vi^ere fouCafti, nnu
eniiTi foueani interpretantur:qu9e ita dicicur ab effeftu» ^uod
cadauera illaca ibi pucrefcanr & corrumpancur. Sed verbum
Hebra:um proprie fignificac perdere & corrumpere. Vndc
hoc loco fimpliciter pre corruptione accipi poteft: Sica-
menomninopru foueadiftio accipiatur, fieri id pier eata-
chrefin intelligatur. Non enim exifttmatur faftum quod
breui teunpore,veIadmomentumdurauitJpIeRabbiDauid ;
Kimhi, cuiusprxcipuaeftapudluda:osauteric«s,quanquant
de Dauide p falrautn interpretatur , qui fretus Dei benicacff»
Iperaric fe adiuuandum in «mnibusperieuIis,necinceUigic'
Jixc difta de refurr eftionC Chrifti : tam^h exfuo vmO citau
hanc fencenciam nO^O nnO ninN nj»Hl mn» 113 w4y»
w
Deu mihi adeffe^ftare ii dexcns meis,fuftcncare & iuuarc me: nhp id eft,poft indrtem docet non dominaturam ipfi tinea
ideo non dimoueo oculos ab eo,& certo mihi perfuadeo, me & vermem: quod de Dauide intelllgi non poteft. la enin* y«
Bon poffe fupcrari & abforbcri ab his doloribus.Sicut autem Petrusteftatur , mortuus cft apud ludjeos, & extltitcius f«{i
hkChriftusfeconfirraac:itapij omnesfciantfibifaciendum pulchrumvfqueadeumdiem. - "
effe, vtoppreffi jBrumnispromittancfibicertamliberatio
nem.Qnod enim in Chrifto valcc, idem in membris eius va-
lere necefre eft. Ecpulchr^refucacur hiccommentumpapi-
fticum, cumdocenthomines nonpoireccrcoscfFcdcfinali
perfeuerantia,ide6que nianendum effein dubitatione. Nam
Dauid in perfona Chrifti , fiduciam fuam non in praifisns t^-
pus tancuin ,fed in futurum extendit,cijni inquit, Non mo-
webor, vel non nutabo. Stare a dextera alicuius,eft defenfio-
nem alicuiusfufcipere, confiftendo adeius lacus,vc cucura
SanBum tuuml Chriftus peculiariter fanftus Dei t»t i0bjj|»
di.itur. Etficeum diaboIivocarunt,vtapudMarcum&ttt-
cam legiiur. Proprie autem videcur iUum fignificare qui
canctim a bonitace & f ixav^e^TKV Dci pendet.
Cxterum mouenthJc difputationemde dtlcenfU^hrifti
adinferos,quainprudensomitco, ciimexhoc locoidlaci»
certo euinci non pofHr. Nam yocabulum Sn V fiepe pro Qh-
pulchro accipicur. Genef.)7.Prouerb.}o. i.Reg.t.lob.ij.in-
cerdNin figaiiicac dolorcs » in quibus eft fenfus im Dej
>'S-':
j^-^i
•m...
. — -^-^
,jf -^ ^RiE L E € T. H E N R. M O L L E R I m
& iudldj diuim:/iue illi in hac vita,fiue pofl hanc vitam fcn- Pergic in cotamemoratione beneficiorum 4!uinotuin, el*
ciantur:vt vtro^i modo hoc loc» & pro fepulchro,& pro hor- q^e cxaggerat &^mplificat ab efteftu. Pritmim inquit, No-
rcndisaclethiferisdoloribus accipi poffit. Etnomen Ufia tasfaciesmihifemitasvitjB,idcfl,non tantum conferuabi»
non fcmpcr pro ^nima , qu« eft altera pars hominis, fepara- mei corruptione , fcd rcfufcitabis me i morte : non quideni
bilis i corpore : f«d faepe pro corpore exanimi, (eu homine ad hanc corporaleni vitanpi , quae ad tempus duret , & poftca
ni<irtuoponitur,vtLeuir.ip. Incifionem fupra ahimamnon rurfusdefinat,fedadperpetuam&immortalem. Ideo vcitur
ponatis.Et n.vbi Graicus habet S^^-vlwxf.Num.iy. Omnis im- vocabulo femitas , qua» femper longiiis extcnditur , & in qua
mundusabanjma. Num.tf. Expiabictllumabeoquoddeli- ambulantes nunquamperuentunc ad metam. Hancviam,
^uicfuperanima. Itaque nonnulli interpretesanimamhoc quamdiu in hac vita fumus, non ingrediinurrfumuseni^
inlocofxc exponunt,vceademfententiabis repecatur, quod mortiobnoxij.Itaque viam vniuerfx carnis,vc Scripturano-
vficatumeflpracfertimpfalmographis. Aliquianimamex-' mmac,priusingredimur,&fumusinhac viramorce circun-
ponunt vitam : nam vita quodammodo in fepulchro inclu- daci.quacunque iiicedimus. Sed pofl hanc vicam deducuncur
fa eft , quandiu corpus ilUc morcuura iacec. Nonnulli fim- pij ^n aliam femitam,quat dicitur vitae femita. Idque benefi-
pliciter Animam meam loco pronominis Me , acci- ciumfoli Chriftodeberaus.quifutmorte hancfemitamre-
^iunc , ficuc nos dicimus in vernaculo fermone , 'Meine peric,&credentesin eamdeducic.
j)erfon. Atque huc magis congruit altera vox in fcquen- -Ni^^^ww/mT^tJH^cphrafisnonintelligaturdeotiofademo-
cc membro , StmBHmtuum. Q^a de re iudicee quifque vc fft-acionc,<iua verbis cradicur & incelleftu capicur : fed de vi-
volet. uaexperifencia,qua!reipfajpracft4tur.
De defccnfu verriChriftiadtnferos, fimplicicer & fine al- SoctetasUtitieirUmcoramfacietiM'] Amplificatip eft i defcri-
legoria intelligiaaus articulum fidei in ryniJfe>oIo,& Clixiftum ptione vitat xtcrnjB.Vita ajcerna,inquit, efi confuetudo fami-
vere ad infcriores parces cerrar, vcPaulus loquitur, Ephef.4. liaris cum Deo,in qua fruemur corjtm cenfpeftu Dei, fapii-
defcendifTeccedimus. Sed quodicadefcenderic adinfernas tia,bonitate,iufticia: & hxc confuetudo aflferc fatietatem Iz-
partcj, vbi damnati pro meritis pleftuntur , vt ibi pertulcrit titiarum,id eft,perpetuam, copiofam & abundantem IsBtitia,
ipfe quoquepoenas & cormentaimpiorum , nullo facrar fcri- non momentaneam,qua;,vt in hac vita,interu^niente aliqu»
turaeteftimoniooftendipoceft. Nobisfariseftcrcderequod incomim)doautmaIo,incerrumpacur, aucqusEadmixtas ha-
. Auguftinus in epiftola ad Dardanum iltquit:Ideo defccndif^ beac aliquas aeruninas, ficur de hac vita dicitur : i\ »»©t « <9»m»
TeChriftum,vt,quibusoportuit,fubuenirec. Chriftus enim mlnp.iitaujtiJ^loJ^cunittjfiepnitilinittni.
fua raorte dcftruxic poteftaces inferorum,& tyrannidem dia- Coramfacie tua]ld cft,vbi fcuor cuo c6fpe£tu,&quidem pa-
boli, vc dicicur Ofcse decimo tcrcio : O mors, ero mors tua, , terno & beneuolo.
fc jjeftis tua,inferne.Ec viftorianj fuam cerco modo oftende- DeleBationes in dexteratuafemper] Id eft, hoc «audifi nullfi
, r«|^VoIuit diabolis , vt pcrpetuos terrores ipfi incuteret: no- paric faftidium,vE fit in rebus humanis : fcd eft vetfi, firmum,
bisvero metum tyrarinidis eius adimeret. Hoc fcire no- foJidum,inquomentespiorumacquiefcunc,&erit«ternum.
.«*■ bisfufficiatccuriofasvero-quaeftiones &difputationesomit- Qii,odanteadixeratcoramfacie,id nuc dxcit indexteratua:
tiOMS.^^^-' ■ -^li^.- . idemenimfigoificat. Sed Chrifto pra-cipue hoccongruit,
II Notamihihi facles femitam vita: : fatietas q"',^^*=^ndensincceIumcoIIocatuseftad dextcramDci. &
I.titiar„mi„K.«]facietua:iucund«a.esi„dcK- Z^X^^^^iS^^^^^^S^^
teiatualemper. - tramornatia:cernagUria. '\
PS ALMI X VL \
'■'■■■, ■ P ART £ S. \ • '*,,
^ l, Propofitio^verf.r.qua c^nfincntur poftulatum,& eaufa poftulati,ncmpc fidc$,qua prpmiffioncs Dci
^ amplcdlitur Ecclcfia,cuiu$ nomine pfalmum hunc Dauid fcripto confignafrc videturf i
.II. Eharrati6fiducijBquaEcclefiac6ftituitinDeo.i.pcrthefin,i.&j.vcrf. 2.
,:%
•perthehn,i.&3.vcrf.2.pcrhypothcfin4.5.&tfr
vcrl. Thcicosduoluntcapua. i.DeumeflcDominum Ecclefizfu*. 2. E:i natura & foedere eflc in eam
benefi€um,& nunquam cohibere apud f« bencdiftiones fuas. Hypothefin pracccdit amplificatio a crucc
piorum,qui ab idolorum cultoribus vexantur : vcrf ^.-fcd omnino a Dco penderc ftatuit quifquis eum a-
gnouitDominum &patrem. Capita hypothefeos duofunt. i. tcftatur fenunquamaliundcquam aDo-
mino bonum fuum expcterc,s.verf. i.explicat bonum illud quod fibi conftare nouit in Domino , 6.verf.
lorcs multipiic^s & infinitl; fiiis amoenitateslDbueniunt.
^ 1 1 h Spdnfio cuchariftica,verf.7. a confcicntia beneficiorum Dei, quam 5.^ tf.vcrf.pcr antithefin at-
tigit, & fcqucntibus copiofc cxplicat a bonis prarfentibus : dclnde fundamentalcs caufas huius fponfionis
afFertad finem vfque.Bonapraefcniia popuntur tria. i. Benediaio,id eft, folennis profcflGo benedidionum
acceptarumaDomino,hoc7. vcrf. 2.Conftansobfcquiumv©luntatiseius,8.verf. i.GaudiuminSpi-
ritu,9.verf.quaj tria(Rom.i4.i7.)reccnfet Apoftolus.
"^$1^ Explicatio caufarum fundamentalium fponfionis prajcedenti$4^^verf.io.& 11. Sunt autcm du«.
l.lvirtute caufK cfficientis. ». ab cflfeais illius. Canlt igitur ccetus S. & vnufquifquefidelis, Animo,
Linguajj&lpfaearndfecurusfum, quiaChriftus eftanimafeuvitamca. Chriftusautcm feafepulcro&
corruptlQricvindicabit.tcrtiodicamortuisrcfurgens: ergo & mefuo ordine vlndicaturus eft: nam
cfficicniii^; cauf« fupernaturalis , libcrae , ac non impeditae , effeaus eft conftantiffimus. Ha:c vcff.io.
Altcr3:cauto,,abeffea:is.vcrf.n.q.d. lamviucns in meChriftus contulit mihi refurreaioncm primam,
ctcncbrismortis animam meam cxcitans , viaa? vitac oftendens, &c.vt expertus& cmenfus prxfentis
vit* viam,:vita illa l«tiflima, amocniffima,& fcmpiterna coram tc perfruar. In fumma,Dauidduc>
qu^ animo fideli praeccpcrat vcntura beneficia ponit: rcfurreaionem carnis , & vitam setcrnam. Vlde Aft;
i.X5.&c,& 13.35. ^. * (
^i. ■ " ObSERVATIONE S 10 C OR VM D O CT RIN AE.'
I piMmuUhicpfdmtisfitpropheticw,^adChrifl$tth,verU mibraiUaJ}eaahies,proinftitMtinoflriinhUohfertMtumihtisr0^
^^'Y^. ^f^^ ^^^* ^^"^ •■ ^'*'"^ ^**^'^ '» ^O' fif^f*** & '» ^y* fione. annotare vifum ejl. Sicuti ergo Dauid rtgnu qmpotiehakiv
fr^heticupfalfhis, multaoccurratqu£ttmadDauidenf(ii>aUos fibiimmerentia Deocolktumagm>fcit,cuiusetiamvmiseperite
ftdtUs,veraChriflimw$hra,comrMdiappUcaripoftm:(hibvuu &fl(Mip4refl,iUudci^itr$gtrt^fidmniftmr9,di^U(ifi^ofihi
^" ' ^ IN PSALMVM XYI. -^ ^4
PyoJ!tc.f^ever^ &finfdiuinicatm,9mmidohpumiz^^^^ pral.vH.is. raauMfarergoquimamatHm,dtuitm&tiurmodi
ahltta.mftaMrat$0M. &JtauUiptortmdefenlione:$demfludium homimtmfunesmaTncenii cecidilfe iudicant: ittmqui cmhudint
nonmodbptosreges.principes&magtSlratus. verimetidBeifer- fdeieXeleaorumcordibuseueaereconamunA^ dubitationit im
tfos omnes infua vocattone decet , Vtjitmma ergafe Dei henefcia pium dogma in Ecchfiam tnuehunt.
g;ratie animisceUbrent.Sittdiafaadquefuaadpietatis & iuiiitU ' 7 VtrumtiueprouenitexgratmtoIJeidono.qtibdiprenoaraeR
normamdiligemerperfotumvttacitrriculumcomponant. ■' h^editat ^eumfdepoffickmffi- rj j
Demad opem nobts omniiteiferendamparatuseiit . r^od» certa ConftUum Deiefi interior^mtusiUmninatio, quafit vt camie
f^ftaitU tn ewn fide recumbamui. NuOi veti^ in tutelam ab eo noftrA erraticis opiniomius abdieatts , falutem adquam Dfiusnos
fufciptttntur,nifiqutfeetexammi,commendant. focatMacriterampUaamurl Vndefequitur.no n^nueifUiitiqu»
SpeVin Deumdnobuextgttur,quanonfitdiui/a,autkms& infptegratiamDeilacerari,vbieiusoptiovelremo in Uerobo.
temerari»:fedinfolftmDeutotaferatur,deindeexfinceKOCordedu- mims arbitriofiatttitur.
catoriginem. , . ^'^{i^imot^initiumDeoadfcribendum^fed&ineiusfchoU
, z Inttmoammt affeitufideles Detm comemre & Dominum proftciendum eft : quemadmodum necefeeft mentis nofttH vanita-
Offwfcere debent , qui nullis meritis obftringipoteft vtfit homini- tem tota vita corrigi . accemii clariusfidei lumen, ^ modis omm-
bttsdebitor.Etenimfe vno contentfts.nulli^fqtte rei indigtts.nos bo- btts ms ad ^iritudem prttdentiam altiiesprottehi.
efiefbmhiantes. pracipua^ honoris partem Deo detrabunt : dquo Ea demum verapietas. fides ac religio eff. quenoti certis diebtts,
etiamnonmirumeftfir^diantur. ft^ftitioforummorefedperpettib^indefinenterDenmhabetob
. Pioritm.fua ebfequiaperfe nihili ejfe agnofcentium. mtUoqjpre- oculos:^ita a DeJftMieHl ibiUtW,vt'cli^-Ttattiamus,etia quutn
tio digna.candor & humiUtas quafifuffittts eft boni odoris, qui il- longiffimi aheffe videtur.eum nobis eJfepropinquum.Hic conjpetiies '
Us gratiam conciUat. efficiet,neinanibftshuiusmundift>eBrisludamur.
S OmrusDei§lios fratemAcorntinBiorus nexu interfedetein^ Donum finalisperfetterantia Dei eUBu proprium ac pecitlittre
Bos effi oportet.vt eodeaffeH» ^ftudiopatremftm honoren^. Nec^ eft.quicguid ex oppofitogarriatitfophiftd.p^ati* Dei bofies.
vUum gratifte Deofacrifieium eft,quam vbiferib animu adiicirhus " Pojfet equidem Dettsfuos ita tueri vt nuUis periculis obiiceren^
adfbcietatemfideUum, vtfanllopietatis vincUU conittnBifrater^ tur:verum dmeriirm-ne lugent , vt infide , fpeacpatientia exer-
nam benettoUntia colamus. Hac cftfanBorttm comunio , qu& ipfos /eantur , vuU eos muUisprocelUs ^ tentationttm turbinibtts agi--
ab immundo mundofeparat.vtfacrttmftnt DeipecuUttm. tari.ita tamen vt Uco ^gratiafua tuta ftatione non moueantur*
InhacvitaDeftsiUuiiresgUmAfuAnotas extarevuU , qfubus Videpfal.}i.jf<f.(^.
nos adfe dedftcat : ac ideofideUs imaginem eittsgeftant , vt nosfua Impiorttm etiam vox eft.rio mottebor infecului^,fttprd pfiUjo.fi
exemplo irtdtent ad codeftis vitd meditationem. ^ BahyUn dicit.infempiter»umfedtbo.Domine,Iefa.^7.8.Atfal-
PrdcUtri.feu magnifici vocarttttr ^ vere ac retpfafunt,SanBi in luntttr : nam ex carnisfiducia ^ rerumprAfentium inttutufttm-
hac Uurymarum vttUegementes.quiaiuiiitia ^fan£tiiate,in qui- mamfibifecttritatempoUicentur, Dettm ineordibetsfuis , (^fa^
hftseUtcet^iritftsDeicUtritas.nihil eftpretiofius. Attenteigitur etiam ahnegantes.
nobisobferuandifunt Dei cultores,vt nihilpUtris nobisfitquam in p Pr&ciputtm vitA beatA caput eft ammi tranquilUtaf , qtu iit
eorum coetus nos aggregare. qttod ita demum jiet fi prudenter repu- tantiim continget qui recttmhere difcent in vnum Deum.fudmqtte
temfts , quAnam verafitpr&ftantia ^ dignitas.nec vantts mtmdi faUstem in eiuf manu reponere. e^um irgo nos innumer&pertur-
AUndorocuUs nobtsperflringat. Huitts-affeSius infanBos teflimo- bationes vndiqtte obfideant.fciamus hoc vnicum effe remedium, 0-
nitt c^ exempUt illuftria extant irt^epiftoUs PauU. cuUs noilros ad Dettm dirigere : nec modo animes noftrospUtcabit
Nonaliter in vnum EccUfia corptts caaUfcimftsfuh Deo quam fides.verum etiampUnogaudioperfundet. >
dtmt abrumpimtts omnesirnpios nextts , difiungimtts nos ah idoU- Fideles non modb in arcano cordis receffu ftiiritualegaudiumfo^t
latrie: ^abomnibtesinqttinatftentis.quApurumDeicuUumcor.. uent,ftdUnguaetiamproferuftt.quatenttfDetmfaUaisfit£ cufio-
ntmpttntac vitiant,integrifumftsactmmfines. ^i_ ' demeffegUriantur,necnon aHiotiepviiiarttnfacdittinabonitatis
4. idoUUttra f^fifperftitiofinon tnddofineprofeliufe macerXt, latide nomen eittsfitbUiHs vocibus ceUbrant. Hac eft apertio Utbio-
fedetiS mijerl ^infeliciterfatagftnt in/kam pemfcie. Et dHfub- nm cuiftsmeminitpfitl.si.}7.HancUngUA exukationem homines -
ftarttiamfftam dilt^dartt, non modaperdSt quacftnque idoUsfitts eamaUs non exprimertdo.fedfimulando, in qttAfttm omnitm tttr-
offerUnt dana , fedrrd Dei infiprouocando jtouisfubinde moUftiis piffimum contterterunt.
feobrtdit.Vide Iere.z.i3.Ezech.z<f.3^. FaUunturergo omnium ma- ^uanuis corpttsab incommodis^ moUftiis immftnenHfit^quia
xinii qtti vero (§• vnico Deo reUBo adfua fipnenta confugientes, tamen non JoUtm animas noftras fed etiam corpora Deus tuetttr,
rerftm omniumpro^eritatem ex impio cuUttfibi fomniant. non temerepij cum Dauide carnifuA cammune faciunt hoc berte-
Non modb errores ^impias opiniortespij cauere debet,fed etiam ficium.vtfecttri habitent.
ttb omnicort/enfftsfimulatione abftinere:extemffscuUffsenimpttre 10 Nemo verein Deo conftdit, rtifi qui faltttem fihi a Deopro-
•uelpertterfAreligioruseftteftimoniii. Hincfeqttitttr.fiftdelihutfas miffamitaapprehenditvt mortemdejpiciat.
non eft vUofymhoU oftenderefibi cum fuperftitiofis effe confenftm, GluaTtdo omnibtts Ad&fiUjs conftitutum eft vt redeantihpfdtte^
PfeftdonicoMmitartmfriftolas effe defenfiones, oecuUamfefide in- re ex quofitmptifunt, Genefs.EccUf.Tz.fequitur eosinteritaipror-
tftsfottere , iUtmfeidohUitrartm JacriUgiis adiungunt.Deiferttos fus effe addi£los,donec in medttmprodeat Chrifttts.quieftprimitia '^
ergo decet dominumfuum coUre injpiritu ^ veritate ; Ioan.^J'a- reftergentium.a quo exputreeUne excitandifunt. Hinc reBe ^ me-
tiortaUfqtte ac Ugittmtts eortm cuUtts Rom.i2.defcrihitur. ritb coUigit D.Petrfts. AB.2.30. nonpotutffe Dauidem itagloriari
5 lndemiferaiUafuperftittoferuminquietudoeritur,qiibdve- nifi Spiritu prophetico in attthorem vitA fibi promiffum rejpexif
ra Dei notitiapriuati funt:contra ij demti in verapietate ftmt rite fet,quifolfts hocpriuilegie omandtts erat.
edoBi quibfts vntts Dettsfufficit. in quo omnesfaUttis noftr&partes ChnBftsfoUts itfeptdchri corrt^tione ita prorfits ac fbUdh ftut
acnumerosqftAramttsoportet. exemptus.teUepetro ^PauU,AB.z.3o. ^is.^s.vtmembrajua
Dettt non aUtera noUs poffidetttr quam fiportio fit rfoftra for- gtadatim ^ pro cttiufque menjitra infocietatemjitam vocet : (^
t'ts:hoceft,fi nosintotimfibiaddiBosteaear, nevUaampUusinfi- qudttisnemopittsaputredineinta£iftsremaneat. vitAtncorrtifti-
delittttis cftranosfoUicitet. ' bilisattamtfitparticeps.Vndefequiturvit&pltnitttdiTti.quAinca
Comoditas omnium abundantiffima c^ prarffU infinita vtique pitefoU refidet, guttatimfoHim yelperpartes ad m^hrd defluere..
inDeoeft,exquo,^perquie.^inqu6funtomnia.Rom.ii.i6.Vide Meffiasdiciturfartcittsfiitem*fericars,HebraU^Ch^C\i,idefi,ik
x.Cor.3.21.^ 2.Cor.6.io.Item infm Pfahnas.iJIunc quifquis ta- in quem Pater omnemfuam gratiam ac beneficentiampleniffin^
quampartemfuamhabet,nortmodb vitam,fapiemiam . conftUU, effitdit,quam ex ipfo vnoperfidem haurimftt:vndefeqtfiturEua-
fbtentitm,auxiUum.faUftem,pacem,ffiudium,fecuritatem,(^om- geUjfummam breuiteratque vno hoc mnrinefuijfi a propbets
niabona.ftd^ipJftmhorumbonorumfbntempoffidet. propofitam.
Dettsitafe nobis in hareditatem dedit.vt eiufdem virttttefaUta FideUs ab extraneit ^ reprobis dijcemmturqtioadpirpetiium
nobismaneatfruiiio.ParuenimiuftaretnosfemdipJopotitoseffe, vit&ftattm.
nificontraqHOtitUanosdiaboliimpettfspeJfeffianemaffereret. Viavita ficmortalibtfsoeclujafft ^ahfcondita vtneminipa-
ModbDetifinthis maneat,etiamfiinhoc mundoomniadiaa- teat:quosigituradfetrahitDeiJpirittts.iis»otdfacerevitAjimit0
mittamfts,portio ^fersprAcUira,qUapiisahttttdhfuffic'tt, mediis in dicitttr.qua intamAtemamadeartt.Cirrifiuse&fermtailia, ^att-
vndis tranqttiUos ^feUces efficiet. thor.prirueps.acfons vitA beatA.qUam in Adamoamifimtfi.
6 G)mtuquefidatu ac traqtdUisarmmsin vno Deo acquiefcut SoUdum gaudium in qua acquieJcantDei mentes nufqttam in-%
^gloriamur.qidcquidextraipfumoptidriUmiidfisfihifingit.ma- uenitur.rufiinfoU Defi.cuiutfaciem inEuangelij doSlrinaiMue-^
fff^ci def^iciunt. Etfarii nobtfcupracUtreaHum eft , qtibdfe nobts mur.quandiu degimtts in terfis.fedperfeSio quodatrt i^nunc nobi^
frttmdfmdtderitiUequiperfeSM imfe eontinet bonorummnium inamtprehenfibiUmodoin coeUs cantempU^rmur. ideofoU fidele^
Jitmmam.fiefet vtffobtsfemperittcundafit acfttauisnoftra codi^ vMcaDeigratia eontenti, rtfmerieomnibtestfm inpr^hitt tum
tip:qftianuUttbeatavitApartedeftitftiturquiDetmpoffidet,Vide infuturavitabeafifitnu
11$
,.,..^«.
^R^LECT, HENR. MOLLERI
Artigvii praecip v,i.^ \ :*
beaciflima coQdicio. ^j^
»<
' I. riocum rectim>principum,inagiftr«uum,ommuoi dc-
niq)>enIior^mDcimuiiuS. ^ , '■ '
1. DefiduciaacfpcEccIefiaeinDSeum.
1. DeveroEcquefalfoDeicoecu&cuIiu. .
^; 4. Superfticiororum & Apoftacarum vanicas ac miferja
■■" '■ ■ .fumma;w'..v.-"S^.'^':* ' ■■.' -.'M\ "■'■
l. Piorum , cura vic« prasfcntis , tum asternar refpcctu,
tf. Summi boni dcrcriptio admodum elcgans lc k-
f . De Chrifti feu Mefli* fepulcura viuifica , gloriofa reiur-
rc£bione,& m ira in fuis membris efficacia.
8. De refurreAione carnis , <c aecertia vita eleAorum
Dci.
ARGVMENTVM PSALMI XVI L
RGV MENTy M Pfairni ali^uo modo indicAttitttltu, Continet enimprecationem Mrden^
tifiimm eontra tyrannos.Saulem & eiMfateUites.a ^utktts crudeliter offuinabatur. ESique hac
precatiofkpe c^ multis verbis repetita. Vt autemfaciltus moueat Deufhy addtt rattones hutcar-
mmm rrtjmtr-fCi jfr^rr- f — /""'f ^-* 'fl^^ i»f,iir^«tia pauUu. Odendtt entm,re tntHae&
fine caufa^tam crudeliter oppugnart afuis inimicis : nuUa enim in revelverbo velfaSioeos UJtf^
fexataui adeoin toto hoc negotio illatntegrttatemfepr^are affirmat ^uamfctat afe re^uirtMutc Wf;*'»»»*
fua '--" ' 'r''^r'-*''""^nmm'''' "^""''P' f «7«<^/^'-«*'«^ ^ ^"'* "' ""'^ tnerroresvnacumhcmtet,
vel etiam inipforumgratiam.proUFatur ^ velfctleribtu contaminetur. Atque tta hac precattone ojtenAtt» Je
totum hocquod retinuerttprofefiionem vera doarina,nec ingratiam tyraunorum defecerit, & qttod tnreltfua
vita talemfegejjerit , vt nullam odij contrafe iujiam caufam habere tyrannt potuertnt.non afcrtberefutsvtrt-
bus^ed bonttatt Deiyk cjuo haUenmfttferuatus. ^h^rmW^''*''''''!"'^^^'"''' ^'^»»*tarHperbia. faffu.ratte
(^ crudeHtatefuorum hojiium^o' a m&m^^"^ periculiiin ^uo ait fibi pereundum efe, nifi dtutmttisferHetHr.
JAUit autem caujfam cur imftj reddantur ita infotentes tt)fuperbi,nempe ^ttia omnibtti bonts & dehcijs tn hac
\{ta affluunt^autbus tjuia ntmia cttptditate inhtant>horumjiudio npn verentur bonos omnt tnturta afpcere, &
peN-asnef^faueomntaadferapere. Addit autem infneaJhi^fftv, in sjHafeconfolaturJpeprafenttADet»^
afhrfrtatyfe maiorem capere Utitiam exfiducia prafentia & auxtiij diuini , ^uam hoftes ex optbus vndt^ue ac-
dr congeftU. Docet autem Dautd nos omnesfuo exernplo : vt quoties a tyrannuf vtdemtts oppu^nart
veram a^rinam de Deo.autpios ettts profejfores varijs inimijspeti & exagitari.ad Deum confttgtamtsSjat^He
ab eoprin^ conftantiam inprofefttone doBrina , detnde defenfionem contra iniuliam vtm & tyranntdem pe-
tamtis:&fi^flatuamtuy(^uancjuavartfs calamitatibus & arumnis premitur Ecclefia tn hacvtta.tamen nun-
ijttam demtuiiarn vera confoUiione :fed confirmari & exhiUrari conJpeSluprafentia & auxtii) dtutnt , vtpa-
tieftterferre aruPtnas,(^ actjutefcere inta tn Deopojiit.
D^A y I D I s
oVat 1 o.
A
bonorum caufla probatur 8c dcfendicur , malorum improbi-
tas punitur.
^ ^ . OcuU videam Id eft , reipfa oftcnde & declara , cc curarc
Vai Ichoua iiillitiam , attende clamo- & approbare rcAe fafta . & non conniurte ad hommum
ri raeo , auribus pcrcipe orationem ^"Icra.
■ «^ - - - 5-probafticormeum,viritaltino(fte, examina^
fti me,non inucnifti: cogitaui vt non tranfgrcdiatur
os meum.
Confinnac prfmamrationcm proooficionis, qu6d fcilicec
iniufte oppugnctur ,&qu6djuftam habeatcauflain,&qu6d
alienus fit ab omni fuco &dolo. H«c aucem confirmati»
fumpta cft A tcftimonio diuino,quia in as;rumnis.quibiis eum
exercucrat,inucncrit eum fimpliccm & intcgrum.
Proba/lime} Qmdam prrceriia cxponunt potcntialiter vcl
in fubiunftiuo : Si nae explores,&c.fed non opus eft illa mu-
tacione. Nam haftenus vafiis ajrumnis Dcus cxcncuerat Da-
uidcni.Eftqueharc fententia.Tu fcilicec,qui corda nolti,pro-
bafti &explorafti mc antehac variis arrumnis.
Noilir]ld eft.cruce & tentacionibus: nam tenebra: & nox fi-
gnificantafJ8iai9nc#ii/«w^»j»?<iMic, vcin pftlmoprzccdento
diftumeft.
£Ar/iw/>Mr/?/]Mctaphora fumpta eft ab his qui pr^^func ofli-
cinis nictalhcisjqui ignc aurum &argencum examinanc.pro-
banc & purgant.
Non imtenffii] Non deprehendifti aliquampcrfidiamauc
f.illaciain in me:fed recie & fincere cgi, cum in c«teris , tum
etiaminhaccauiTa.
Cogitatti] Alij reddunc, cogitatiomea,fcd accentus in pe-
nultimaoftendit eflc verbum.alioqui cninj eflet in vlcima:6c
pi-aBcereagcnercnon conucn.iret verbum cum nomine. Eft
roeam Ifuafit, deeft enim retatiuum nv^N] abfque la-
biisdoli. \
Ordicur pfalmum 3 precacione,qu^dl propoficio.Eftque
qucdam profopopoeia in eo quod fingic c^amare iuftitiam ad
Deum^ro dcfenhone & liberacione, cum ipfepotius iniufti
oppreflusclamet. luftieiavcrb intelligaturnon deperfonat
iuftieia,fcd de iuftitia cauflar. Saul infidiabacur Dauidi.quia
iudicabac cum afteftarc rcgnum & vitx ipfius infidiari , cflc
. fediciofum , mouere populum , vc i legitimo reg\deficcret.
, Hasc omnia fibi iniufte obiici affirmat.Ica hoc tcmpbre Pon-
tificijclamancnos curbare regna.difcederc ab aucoritateor-
dinaria,&c.Itaquecum Dauide clamemus, Exaudi Domine
iufticiam. Invocabuloiuftitiacargumentum eftduftumab
honefto.Caufla niea eft iufta:ergo cxaudi. Hoc poftca certio
& quarco vcrfii copiofiias cxplicac
AttendedeprecationimeA\ Non fatis fuit Dauidi.gloriari dc
bonitate cauflat,quod eciam alij interdum excra Ecclcfiafa-
cere poflunrjjmi tamen iniurias n«n ita fcrunc vc pij,vc Pom-
peius&alij: fed fimul pecic (biacium exfide &inuocacion«
Dei,&Deo cauflam cuendam commendar.Per clamorem &
precadonem idem fignificacSed repecicio eiufdem fcncenti^
& voxclamoris, primummagnicudincmprffentiumpericu-
Iorum,deinde mocus animi anxi j vehemences declarae.
Aif^UHitdoli} Id eft , quae precaci* oricur ex incimo pe-
Aore. Ego anim ica prodeo ia tuum confpedum , vt totum praccerea gcnerc non conuen.irc{ vcroum cum nommc. dk
eor tibi aperiam fine fuco : nihil hic obccndo meis cupidita- autem hxc fentcntia : Ego compefco meum os , ne aliquid
cibus,nihii fimulo verbls,fieuchypocrit{.Labia mecalepcic«s temere cffutiat, neve cx tmpatiencia, cum video foelices fuc-
pro fcrmone acclpir. «. ceflusimpiorum, aliijuiddicamcontrace. Alij fic interpre-
2 A fiicie tua iudiclum meum prodeat:oculi tui tantur:Cogitatio mea n«»n tranfibit os mcumud eft,n6 aliud
^i.r..:,.*.«..«A:r..^;n« vcrfabitanimus mcusfallendicaufla, qu^mlmguaprotert.
rtrpiCiantrcdhtudines. a- cLJ ■ • nonaliudloquar0re,aliudmcdicaborcordb,fcderitfumma
Id eft,cu dicas rente.narn m mea caufla, ^rtch dumnumer ^^J^^-^^J^ ^^ is & cordis.
/-^«'*«ft«?J5^°"P°P"i°'"'^'"^^':^.^^^^^^^^ 4 Ab opcribus hominisiufrulabiorumtuorum
jiimumiudicufonepraua&pcruerfa: ludicancenimlecun- ^ . «. fr i ,r • • •
dumaffcftus &CJCC08 irapctus,&iniuftiffimascauflaspro- cgoabftmu [f/i«/ wiMlemitisirrumpcntis.
bani:idoo ab horum iudicio ad tc prouoco : tu cauflam mea Pergir in declaratione & oftenfione fuai innocenti» : fc
furdpias, defcndas & apprdbes , & eos qui me iniuft* oppu- nunc de externis aaionibus & conuerfatione dicic , ficuc
8nanr,ptjnia«. v^umquc tnim fic in iudicio rca» conflicuw: ance dc cogitationibus & fcrjftonc. In w»"»«a vita,inquic.
S- 'I
rcfpcxi atlKium verbura» quod fuh norm a iwcaromii^Jiioj •
num.ide<Si]uecliltgeDte>cautne rcaiilih'aiusmoMl9ki»ft«refn
fimi lis y ii("ue praua coHluetueld ^pcccamein mc «^ofliic al>
riperpt, S:.4d pcccandumitnpeller.«t: via cnim 'huius Jecili
ctt via larronum. H«c cfttimplioii^firn.ifcnrentiat qu.im ple"
rique itieerpreccs fcquuntur: ledin phrafi expli<;and<inon^ ■
niluldjlcrepaiic. Alif enim nnj; l>^ exponunri^ipro viribus
ineis, eiuai),cwui pofdbile cAkomini piecaci$<i8( honcifiris
Itudipdciclico./iocuftodiui vcrba labiorum tuorum,&obfcr* '
uaui , vc alienusitf-irem i *^iis' diinpatdri$«fc'u gra0acoris , i&c.
Scd fiiDpliciu* cll vcexponacur, Aboperibus hominummon
cnimconiungeiida funch«c, Cauiyiasgrjfljcoris, tuin ac-
centus diftinfti lus in 'nSou id ivon piiciatur. fet verbum
nOU faepe conftrUitirr cum arciculoS prajlerdinil.in fi^ijgari-
uis &prohibicionibus, vt Exodi h-I^N nn -jS nOOOb-
feruacibiab'iftis.c|U3e.ego prajciplo tibi hodiC.Ciaue tibi,vel,
abftinc tibi.Eadcm maiiec conftruftio & fignificatii), «juaiidt»
obedientia in hutufinodi proliibicionibMs (ignificicur , vc
hoc in loco : Caui ab oporibus hominum,vt [jemiuUtrom]
addaturperappoficioncm. - , ,, ,,
/wo/er^o //>^/0rMOTjId, ell,iuflu feu manidato labiorumtuo-
rum. Nam nomen nai quando j fronce rectpic Zireram 3
cuttifihgulari phrafi viitrpaeurproconfilio , luafu,lnftinau,
inftruftione, inffu feu-uiaxidato.Nuj9.ji.Btdixit'ads.o$ Mo- ,
fes:Nun(]uid viuas iclcruaftis omncsmuliercs?, Eccc ilias
fuerunc filiis Krael , confilio fe,u fuafij Blleaip, vcco^inmitce-
recur tranfgrcf/tc) conrra Domiiuun. i.Paralip.ir. Etafcendic »
DauidconiilioreiuitifluGadi Plal.jj.InverboDomini, id
cft,iu(ru,nian(laco.Vul{ i^ijcur lirQpheta(fc,omncRfuas aiftio- ..
ncs rcxillcmandaco diuino.nec morumfuiflecominuiupcc-
c.i inli confuccudine , .vclxciAin impulfu 6c fuafu aliorum » vc
dclinc)ueier,fed rccinuiircincegritatcm Vjitje&imorum.
Smius ktrom^lA. eft.qua? (unc iemicx latronis.' alij addunt
pr.Tpofitionem ia icmicis Via vcro vcl (cmira iw Scripcura
J[i<?;nific3tmccapllorice,lHidium,more.s,vitje in(l'iiucuin,pio»
feflioneiii, totiiilque vitajconucrliicioncin. Nomiiiac autem
viashuiusfcculivvias larronis, co qiiod his diiroluacur& dil-
/ipecuriufta harnioniabcne conlhcutaj Ecclcfix6c rcipub.
Siciicenim latr(»nescurbinr& vioUntvlbciecacem cotninu-
neiii:it.i huiufmodi opera, ftudia &C()nacushuiu$reculi>cur-
banC harmoniani reipublicar & Eccle/i.T».
ynfi Irrumpens, irrupcor, Utro , Icrcmia: 7.Feciftiscain
(pcluncam lacronum.^ Sincdiiibio aut^jp notat Saulem ,&
nos fic appeliare pQflfumus pontificcm Komanum , qui iam
dudum vaftiac £cc]elitatn 8c r.Qlpub. & l^on^encl^ latrocinia
cxcrcec. ;> ,. -t \^' '■'''', >>,i(. r^ju,.:, .,., •'".!. • - ^
Quidam interprctes per operahomjnum Intclltgunttati-
tuni cradiriones humanas & impia dogmaca. Qma cxifti-
manc prophetam loqui tanciim de corruptelis doftrinar.
Ita(]ue & riaslatronis intelligi volunt pra»cipue de prauis
& inipiisdofl:oribus,qiiiexicioli luncEcclcItx. Scd lotjuitHr
Prophcca in gencre de omnibuii adtipijibus pugnamibus
o
cumlcgediuina.
5 Suflcnta grcfTus nicjs infcaiitls tuis ; ncnio-
ucantwr plant^rBCcU. '
Teftificitioni defua innocentia fubiicic precactoncm,vc
dfiuceps f]Uoc]ue3^I>?.oferuecur, nc aliqua iiiipiccare aut
fcclcr(> concamiwecur: acquc ica /inuil faccmr haftcnus fe
dJuinicuslcruacuinclfe, necuni (naxinia mulcicudinefimul
in peccandi libidinem proUbe(Ctur,&c. Vulc ig cur hoc i\i-
ccrc, Sicuchaftcnusmeferualli, ne vel propna cupiditatc
impuUus, veIabaIiisperfuaiu.salK]uiditnpie& fceleratea-
geicin : ita deinceps nie fcrua, & da niihi robur , vr qonftan-
terverbocuoadili2Brere,&in coeptopieracis curfu progredi
poflinv, ne vcl Sacanajvel tnundi aftiicia,velprauiscxeplis,
velpropriaeiiam cupiditaieabducar, vc i refta iuftitia: fc-
miia exorbicem acdeflcftam. H.^c precacio oritur ex con-
/ideracione maxim^ inHrmicacis humana:: videt cnim quam
facile^thominetn labi.fi Deus manumfubcrahat.
SmiuDei ] Sunc prarcepca Dei, feu verbum , quo vita no-
ftraregitur. .
m tnoueantur plmtA\lA eft , ne exorbitent i f cflo & pec-
cenc. Alij vias incerprecantur vircuccm diuinam, qua ica con-
feruac nos Deus, vc tandem Ijctum tlet exitiiim ,]^omties vi-
deancDoniinocurE elTefuos. " . ' :
* ' $ Egoinuocote.-itaque [rm^] cxaudiesme
pt,us;inclinaaurem tuam mihi, fc^Lcxaiidi fermo-
Repetit propofitioncm. Eftehim eadetnprccatio',' quas
inlcio pialmi rccicacur , vc cxaudiacitr & dcfendacur aducrfus
iniuftam vim & tyrannidem hoftium ruoriim. Repecitio
aucem crcbra & periculi magnitudinem , & auimi au-
xf eeieeft* odendiotioh; onim fr/gicW hanc tiem «^t,fed magL.,
animi motu: atque hacipfa r^^itwn«fineit* fuperae du^-
bfta^iouwjii.ja^hoc locotatioeinSciua particula eft,noQ cau-
Uli$,vt:p/al.iifl!.Credldi,ide<»iocueus(Hm. . ^i:^ r
7 Mirifica £ r.»rr*/5/tf/i/!«r/Sir 3 mifcricordla* tuai»
fo-uatdh^ipmiitiuijv: ?b li^ vquHnAirctint (Omfa<^^
Ucfcfticum flin iti Mtttjj^ p«rict<lw,cx quibus n.iillo humano '
confiliocuadcrepofl\:(ii' , &omnesexiftitiientaaumcflcde
n^ea faluep^tu ^qntra quam cc)gitanthoininc» , aut rpcranr, ,
niirabili modo & miraculofa liocencta eripc me ex hls pcri-
cgjis , & hac libcracionc prajbe hiljigiic fpccimcn admiratili»'
mifericordiar , ciua cuos ^rofci^ufri». Significatur igituraia-
goitudQpericuIicum dicit,Mirifica. ' ' '' «
Semdtor j^emntium^ llocclogium rumprunr^inarth-aDcJ
afpergit pccitioni : primo , vt Deum ipfum excitetad bpcm
ftjrcndain ; ciitli hoc ipfiusnatur» propriiiin fic: deinde; vc ;
fuam fpcm ,' (ju.iin coni't'pera<'de auxilio diuino, magis co«-
fitmec. ■ . ,, >:,.. ., ;,.■, .,,;;.,
Ab infHrgcntibtii contra dexteramtuamjWoc CQmwnotnAvmi
eft particulat proxime pr.^ccdcnti,vc fic lcgamus:Qiu fpcran-
tcs leruas ab illis qut aducrfuls dexceram tuam inlurgunt. Eft
autcm dodrirtii haBCvrilis adcdfblationem:quaaffirmat,eos
qui piosoppugnant, in ipfotum perIbna,'6pponere fe dcxte-
ra.hoc eft ptt^aentia» diuinar,& Deo ipfi bcllUm tnferre. Cum
igitur faliW noftra coniontti fic cum Dei gloria & potcntia,
impoffibilecft Ecclefi.iin poflc cucrci, impoflibilecftDcum-
defoho^l-driaepoflcdeiici. t •'•^ "^'^\ h'X , 'jnrv ,. -, ^
,8 Cuitodi nic vt pupillam filiam ocuii : fub vni-
bra alaruin tuaruiD .ibfcondc me. ' '-,
Itcruni 'rcpccicpropofittonein , & expHcac modum d^fcfc
fionisduabus fimilirijdinibus. Tiini'diligencer cuftodi mc'
qiiini qiiis pupillam^uli fui.PupiIIain noininat filiam ocu-
ii,co quod fit iii mccho ocun, & ita ChaldaBusreddidit: vcl
ciuia efl: ccner.i & delicata, vt funt puellaf,ac C\ dicai, qu« eft
tcncritudo ocuIi:& ipfi^pin,! dicitur InyiN (juia in pupilla
rclucetimagoviri.Scig(cur& cocaraEccIefiamicadefcribir,
Qijpd fictcnera&infirma, qu.t:faci!e lasdi pcjirfic.ficutexi-
gua r):.socuIos lacdirideindc, quod ametur a Diio & i^uftqdill-
tiir diligenciffiine: ficuc nos omnes mngna cura caucniUs hc
quid 111 oculum ilUbacur, quo Ixdi poffic : & na'cura c#ndidie
oculos, vt ad qiicmuis ftrejiicum ffii motum inopinaVbmauc
inuficacum maximaceleritateclauij|ahcur,H'uci)ertinctl©cu*
Ciccronis J..de naturaPeorum.Eadem figurayfus eftSpiri-
tusfanftusapudZ.ach.^.Quitangicvos,tangiepupi|lam o- __
culi mei,&c. Vbi proriiiffjo fimplici oirationeexponitur,hlc
ver6 ftib fbrma precacionis, Nam prccacioharc diAaea i Spi-
ririj fatlft6,vim habetpromiflionis. Alccra fimilieudocftab
auibus, qua: fuos pullos vel concra radiorum folarium calo-
reni tegunr^vcdciquilafcribicurjDeuc.jt. vel contra frisus
&accipicrum acyulcurumrapinam fub alis cueneur & cufto-
diunt , quales (iinc gallina?. Dcum igitur comparat gallinae
velaui,& Ecclcfiam auiumpullis,vchacimagine,curaquam
Deus pro Ecclcfia fuagericdiligcnciiisexprimat: atquehuc
refpcxitChnftus Matc.13. Eodera pertincbantillaealae Che-
riibinfi^er prc^p/tiatorium expan/a: ,.iioa colIeda>. £xod.
if Ideo dicitur pfalm. 6 1 .Habitabo in tencorio tuo per fccu-
la,confido in abfconfione feu occulco alarum tuarum. Sune
autcmalaeDei, gratiaeiusfeu mifericordia in promilfione
oftcnfa. '*■■ 'I ,
5? A facie impiorum iftorum , qui mevaftarunt:
inimicprum meorum [ qni ] pro auima circundanc
me.
10 Adipc fijp CQpcI^rewnt i ore fuo locuti /iint
(uperbe. • '"' f^'-*'^ »-'■■ .'■^■.'^■'h -4
11 In greffibus noftris nunc circtimdedcrunt
nos;oculos fuos pofucrunt, vt profternant [noil in
* 12 Similitudo eiusncut leo [^«»] dc/ideratad
rapiendum : & Hcut catulus leonis, habitansiaiati-
bivHs. **^*^
Altera ratio eft propoliuonis leu petitionii , fumpta ^ fa-
ftu,fuperbia.variisinfidiis,&crudeIitacehoftiiim,&Daui-
dis periculo. Ideo , inquic , defendc & (cru;i merquia bimf-
ci mei pro fua libidine meoppugnanc,&infidi3neuc vitx
mea; ,; eftque lanea ijlorum fuperbia & crudclicas , ve , nifi *
tu fuccurras,ego faluus eflTc aue euadereex his pcriculis non
poffim.
) TSfJOJSnomen hocpercinet adprarccdens mcmbru»i|noa'
adfequcni vcrbum j quod fig^ji^cai pun^umReuia. ideo
*;.'
Ui <A ^ VK . ' J)
■..^-itU
' JiSvi.Vl .il: .^ i.'....i,^
. ,^» ^ .
'*■/*••
M PR^LECT. MEN R* MOtL ER I fiio
. iii^bi rer«rea(l]^m dll^lnimicos) Boiiadpatii^ intniP.ritittunt^m^queinreftanturiiiec pofllintqaiefcerejClo-
' hi initnici4iutkintiKm€4dt^,pFocupidit»tpfuz»N nec {jqtt/videancexcinftuin,
-/
i7..M'J'
■:^m
€ircwidedmtnt jvt fciliccVftiif^uanl j>«te« eff^^^ , nifi
tu fuccurras &liberes me.
Vafianmt} Ideft, fpoliaeuni aignitate,opibits,exiftim3tta»
ne,&exutum prx/idiisoniniibus,ciecerunt in exiliam.
lo Adipc fuo condufcrum :..o|:<*Jijo locuci funt gladio lap.
■.>'
in clatiojiem, \id efi^Hperife.]
Primumeft apiplificatiuncula ab hypqtyptffi.qua hoftiurti
fuperbiam.& £a(ftum defcnbit; facit ejiim boc ad magnitudi-
nem nialioftendcndam , quod hoftesnon funthomines ce-
nuisibr.cunac'.
Ad^e conclufermt } fciltcet faciem, id eil» ita funt obefi &
»if!igues vr vix oculi confpici pofllnt.aut vt ipli alios afpicere
icant^oc eft,aflluunc deliciis,poIlent potentia, viribus,or
»us,dignitate,habentftudia vulgi,&emtnenc fgpr^i c«te-
rosV^ficutpinguedoiemperAipernicat. Nampinguesmeca-
phorkeScripcuravacateosquialiisancecelluncopibustpo-
tentia,cUgnitate> & caeceris vica: c<>mmodi»f^cuc Germanice
d\cim\is\Dttifettfchvvimmet ohen.PCal. 7 9'. Occidit pingucs'
eorum.Ec Airios 4^Audicc vacca» pingues.quz eftis in monte
Samaria;.pral.ii.Tauriping'uesobfedcruntme.Icem:Etado«
rabu.nt eum omncs pingues.Iob.if.cap.phrafi^ huius pfalmi
integreexponitur,eo qiibdoperMic facicm fuam adipe. Et
|)fiiI.7j.Prar adipe egrefli func ociAi CQrMn. Eftque metony-
miaiponicurcnimngnumprofignatofSSc fumptaeft phra-
fts abcoquodcomhiuniteraccidicin vica. Nam quiin deli-
ciis perpecuis viuunt,& qui nullis curis conliatjntur, his in-
tumc^citfacies adipe,id eftrebus f^undis ,&felici fucccf.
fu rdddunturobeli.&c. Illam vero voluptuariam vicam (e-
quitur (uperbia , ideo addit , Ore fuo locuti funt fuperbe,
id eft,palam &plenis buccis contemnunt Deum &homines,
citpinuntcontumelias,&aguntomniapro fuoarbitrio. Haec
proprfl ad Pohtifices & horura fatellites , Epifcopos & Ca-
nonicos,accommodari p<muht.
Alij fic incerprecantur ftiorem parte huius verfus, Adipg Gladio t;io:i-d eft,tua potentia exerce vindiaam,& fume p
ce-
fuum concluferunt: ideft.pingues fuos : hoceft,coniungunc
potehtiam fuatiijcolligunt vires,& confpirant intcrfe, - —
II In ingreflTibus noftris nuhc circumdcderunt
nos : oculos iuos pofueruc ad deprimedu in terram.
Confirmat rententiam tioni verfus, in quo dixerac, eos in ^ 14 -^ niprtalibHS inanu tua Ichoua , a mortali-
anima,ideft,procupiditate&Iibidine fua,quaflagrabant, bus [in^uam] quifunta feculo, quorum portio cft
inachinari &ftruerebonisexitium. Idem enim nUncrepe- i^ y4„ . ^ quorum ventren. implcsthclauro tuo:
nas «b hofttbus. GJadius autem Domiai opponicurfubfidiis
humanis:hisait fe non poiTe eripi,fed opus dfe auxilio &de«
fenfione diuina. Alij exponunt,gladio, id eft^verbo tuo exe-
quaris iudicium tuum. v.
14
cictnam dicictantaeosflagrarc nocendiac pcrdendi libidi-
ne,vc quocunque ille fe vertac,videat fe cin^um effe ab ho-
ftibusfnec vllum pateateftugium.
{ln}greffil>tu nomucircttndederuntnos^lA. eft,quacunque in-
~>cedtntusiilli nosobferuantiobfident, infidiancur,&ceu reci-
biis circumpofitis vndiquc circumclufoscenenc, vcnuUum
paceateftugtum,Rifi tu opem feras &ezitum patefacias.
Nimfi Aduerbioadiedofi^nificstnon cantuminprarfenti
periculofeverfari, fedfinguTis momentis,quanicunquein
parcem j(e vertacfioftium infidiis fe vrgeri. Piuralis vero nu-
mcrus oftendit,Daiiidem comices compledi.
quorutn ventreni impl«
faturanturfiiij, & relinqtiuiit refidwutii fuumpar-
uulisfuis.
Cuhacrethic verfus cum prarcedenre:.icaque ablatiuus i.
itiorcalibus , pendeti yetbo NiD^fi. £ftquc conftiudio hxs
fimpliciffima:e»ipc fcu vindlca mernahiiiua,ffoccft.i>p£l^
lcftijiBfis.a viris,inquaMi>qiii funttt feculo.
Viros autem feu mortales a Ceculo vocat,quoFum potentia
&tyrannisnimisdiuviguit,& quorum foelicltas fuicnimis
diuturna , quf<^ue ^ufi func haftsnus fiia pocentia & opibus
ad oppriraendQs bonos: atque hanc effe fencentiamhuius
Oculosfuospojuerunt ad pro/emendum in terrdm ] Ideft , in verfus,requens declaratio oftendit. Mortalcs autem percon
hocrnum funt intenti,hucconferuniomnia confilia,cogita- temptumMominat,qu6dmaioreni fibipoccnciamarrogarenc
iiones &cotjatu$, vt me &meo$ettertant;^ftqueilIe ardor a- quira ferrec ipforum conditio : infaniam igitur eorum hac
oimi ipforum continuus & infarig»bilis,nunquam remitcunt voce dcridet^ AJif fic exponunt , Viris inanus cuai , ac R no-
deillo ftudio& impioconatu. Hoc enim eftponere oculos men CS^nO fcribereturin i;onftru(lione,8c viros manusDei
adali<|uid,nempevnihuicreiinte(^tumeire:in magnaenlm in«crpretantur,ciuifuntinDci poteftate ,&quosille,ciini
intdicioile oculi funt immoti. Alij intelligunc pnra/in fum- fihi vifum fueric,trahic ad panam,ficutdicicur pfalm.zi.Ma-
ptam efleifa|;ittariis,qui vbifera iaculo perdiiuri funt, dili- huscuainueniec,omnesininiicos tuus. Item ad Hebr. s^.
gcntcrincenctsiniilamoculis coihmant: fed phrafis eft ge- Horrenduni eft incidere in manus Domini: vtAntiochus»
neraIis.Notin(illiIongius a fcntentiareceduncPutantenim Herodes , lulianus,, dancpoenas. Sed quia CZa^nO (cribicur
hfc defcribi h/pocrifui & fimulationem cyrannorum , quod in ftatu abfoluto , iudico priorem fentenDiam effe verierem:
Ciim fint crudelininii & aeftuent cupiditate fioc^adi : tamea & *n< iudjco dici,ficuc in prxcedcci verfu nain. Alij viros i
deiedis oculis&demiflbvultu inced«nt,fiiWanteshumi- ' ■ • ■ •■ .. ./. . ._
litatem.
~ li Similitudo cius quafi Iconis prxda? cupidi
"[txpetehfis dinpere] 8c quafi catuli leonis hjabican-
ifi[/?^*«fi/]inlatibulis. ';•"'> v* ' ' *^ -
AmplifijCatio eft , i fimilitudine. Sicuc leo fameilcUs feu
farae extimulacus furenter praedam appetit,& in obiiia ^ux-
que cruddiHSmf fieuic , ita hoftes mci magne furor6 & rabie
T
fcculointerpretantur, qui nihil qua*runc nifi voluptates&
harum inftrutnenra , qui bonis externis & fugacibus itti
func addi^i Vc a?terna non curenc. Ha^c 'inKrpreeaicio
cum priore fere coincidic : fed prioreft plcnior. 'fin fignir
ficapcurfunit feucempushuius vita^breue&exiguum. linQl
Id efi, vltra iuftum cem|iius , feu diuciiis qu^m fcrt perioJus
hiimana: fcelicicaci$ , quafi qui noni criduo aut nuper emer*
ferint. '
Perfifi eorum in vir/» | Inferit rurfus dcfcriptronem impto-
rum,
, violg^i^-vndimttwiUen.knitMtXAai fxpe vfiirpacur pro< QiKjdaucem additVde caculo Ltonishabicantis ip fuislu-
ll^animatpotentia, quai^appeticiua(ettconcupifcibili$dicitiir.v. ftris,figaificathqftcsnontaaciamapercavigrafrari , fcdcon-
'•'•>: pfal 17 .Ne tradasme iil an imam hoftium itieorum, Ezech. iungere «ctam fraudes>tiolos,tec(iaaufiiinfidia&.occultas &vaT
.d^^.t^t •■ • . « t o.-_-^ -•¥...! n....: •.. .:.. ..:j^ ..r.i : .»;..:', .- 'iK. .r • , " '
i«.Dab9ctinanim|hQftiumtuoru'm.Luthcru?,Pagt>inusfc ria$.vidc pfal»ioi&c. ix. _. . . ; ,w«
aIi9nonienU>JD>r^efeKuntadDaiuid£ :Inanima,fftlicetB^ca £iiMQMQtatioeftnumeri: oftefiditenimfeprccipuetoqur
circumdederunt me,quafi dicat,Tanta eft crudelitas eoram, de capicc^empe Saule, ficut & pliil.io. cuius eil i^in ,argu-
vthonfincq^feciiri^doriecatiferantahimain tneam)&inter- mentum.. / ' ' ' ., -
tontine. ' " -^^>^' \^' t ';l,^v^\ ' ^ ' '' ' ©«/«/^^««jQuifciliCecdebebateflcpaftoriuipopuliafta^us
eftfasuiffimaiXCrudelUIimabellua, :. h >^4^
1] Sqrgc Ichoqa , praeueni facicm ciiis , deiicc
\jprQfierne\t\xtii : libcra aniiuam meaiii,ab improbo>
Repetit precationem,vtaduerfli!!iniuftam vim &fyranni-
demfUorumhoftium defeAdaturacferuetur. j j;.rKi ahii.-i^
5i«r^«jld eft,noli difTcrre diticilis auxilium^periculum ehim
ita magnum eft,vc,nifi fubitum tuum auxtIiuinSppareat,pe-
rire nos necefHf fic. Ciim diSerc auxtlium,Videcur Deus fede-
re quafi ociofus & riihil agere,hoc eft , negiigere fuos : cum
ancemadauxiliandum progreditur^dicitur fuXgere. pHilm.i.
Quanquam hoc in loco verbum etiara per Age poceftex-
poni. Namduobus impecaciuis iuBdis, priustere aduer-
biafcic
Prtuenifaciem ] feilicet leonis : hoc efl , iaipediVcoerce,
reprimeluriofum&rapidum itapetuineius,ne profualibi-
dine & rabieinmegrafletur. ijjfehoftilivultu meinUadit,
fdqu^ magho carfu: tu pratueaieum, & incerpone te , ne ad
meperueniat.
Deprime eumj Id eft, frangl vires & robur,humilia cum , '
definatfecrigerecontrate. . , ..
.^m)»«m]Id eft,vitam meam.
GWio /»o]Quidam incerpreteisappofitiue hoc legunt,qui
eftgladius cuus,hoceft, quo vrerisvicegladij,in exercehdo
tuoiudicio,&exequendispcenis:ficuc ahbi Airur dicicurvir-
ga&baculus furorisDominf: acque eodesn modoprimam
parcera lequencis verfus exponunc, Ab hominibjus , qui func
ihanus cua,id eft,qui functibi vicemanus,quac^dis,caft gas,
& plagas infers , quiquefunctuumflagellum,&c. Sedci^im
hic modusloquendific afperior,&non admodumhocqiia-
dret pra;fenti precaeipni,in quadefua innocetia ceftacurDa-
uid:ideo fequoreoruia fencenciam, qui in ablaciuo reddunc.
.iA'\'ii*fl'. .,ii*.^..„*iy.,,y£^*;i-JAsiiii'.jfe'ii;.v:
.'^:iS....Mi:
Mi '•■■■'--'^'■>^"^^-:-?;- ■ IN.PSALMVM XVlt
rum ) cftque amplificatluncula a caufafaftus,(uperbijey&
tyrjnnidisiinpiorumroftenclic cnini curitapctuhntes red-
dantur vtfseuiant iii onincs bonos, ncinpe quia omnibus re-
bus abundenc , & diuturna foelicuace fruantur. Itz & hoc ex-
plicat quod dixerac,Gos eftc vtrosdrcculo,& quodverfu lo.
iticiceos condufiflo adipe fuuiicuc ancca,cuin dixiflct in pri-
•wmffffmi^HtlgF^^mmmmm^t^
.'■Kt-J
m
meus exhihretur tonfpeau prasfcntiaf.fauoris, & auxiKj tui.
FaciesenunDeifignificac fauorem & prxfcntiam eius ; Sc^'
confpcftus faciei, lenfum fauoris, prarlenyx & auxilij diuim "
-quodJxtificar corda&icddicvitam. .-/ /
Quod addicin iuftitia, rurfusj^teiligatuc , ficut lul/riilo "'^
,, ,•-.•.-- a V /- M n^ . ^"^"='n^5(titiafei|iceccaufl«,quafid»cat,Cumhabeamiu-
m©vcrfu,Exaudnurtitia,poltea explicat quxfitillaiuftitia. ftaincauflain.lciomenonfruftratumirimearpeTuenimnS
In t=D'nO0 Metheg cft loco dagespro ainOO ali«iui exi- potes {n per^ctuum deferere bon5 cau(f un.Hujfc tariun noii
ftimantC=Jperproft.'iefin efleadieaumjide6que in accuraci- fequicur', Dauidem faiuti's fuycaVfliTrn adlc7ibe^c'*rperibas'^
uoexpohuni. .. ^ . ., „.,...' "^^^«'"'"'^i^putattiuomodoaut quibusnieritisrecipiendus'
Pfly^w^oww/ww/^^J Ideftaffluuntbonis,opibus,&deIiciis, ficmgraiiam.-fedtanium hocaffirmac, noncarweprimio
non exerccntur crm:e aut calamitatibus, func immuncs ab pios Dei cuUores,etiamfi ad tcmpus prcmantur, & videaiur
omnibusincomodis , nihil accidit his tti&eiSiehabenihr him~ Dcus faciem fuam occultafle. Alii faciem ad iternam con-
melreich vndihr befcheidentheilhieaufferden. ficut diues apud fuetudinem cum Deo accommodantnon male: na cunc.ver J
Luctm 11.& !tf. ^ . ^ ., , ^i'»^"murartialiscumexhacvit»inaltcrammigranius.Eft-
Beahfconditis m«JNon tantum fruuntur communibus bo- que hsc fumma felicitas piorum , quod fciunt aliam reftarc
nis cum aliis , aere,fpiritu , alimentis & reliquis Commodica- vicani pofthanc.Sed tame incerea corporaks liberationes iii
tibusrfedlkutiiis & deIicaciiisilIostra<ftasquam vllosalios: hac vita nonfuncexcludendx , quasfimulcoinpleftitur Da-
vcfiquisexccrnam fpeciem intueatur ,cxiftimet eos in pri- iiid: fciebacenim fucurum vtrcpreflisfuishoftibusipfecUcs
misabstediligi5& quafiin grcmiotuo foueri. Abfcondica herecuradregnum. '
enim Dei bona vocancur rara; & magis exquifira: , non vul- Satiabor ckm euigihuero imngine tutt^^ t% ex illo fenfu fi-
garesdeliciasrhisfarcit &rcplec Deusvencremimpiorum, Uoris&pra;fentia?tuatcapiamveram acfolxdam laciciam irt
non,vt fintfignaf^itfauorisergaipfo$,vE mundus iudicat; quaacquiefcam.rtomineshuiusfcculi,etfiaburidanc©pibus
fed vt tanquara porcos faginacos Bandcm maaec , & iuftum tamen ixpe ipforum gaudium variis i;icommodis incerrum-
fuum iudictum aducrfus eorum impiecacem & ingracicudi- picur:im6 ipfifuis cupidicatibus,qu»infaciabiks funt,perpe-
ncHi declarct. tu6 Eorqucncur.eciamfi foris nihil aduerfi accidar, vc nunqua
Saturantur fdij & relinqmnt j Idcft non tantum pro fe i- de his dici poffit eos facuraii gaudio. Pii vero quia in Deo &
bundanc & affluunc deliciis,fed& pro liberishabenc,&ad po- ipflus fauore acquiefcunt^babenc verom , firmum & folidum
ileros fuos raagnas opes tranfmittunc. Acque hoc vnicum eft gaudium qoo animi ipforum pcrpetuo faturantur. lllud e-
ipforum ftudiu,vc liberis amplifrima patrimonia relinquanr, nim gaudium vita eft anima». Hac arttithefi coafiderata fen-
idque fi per£iciant,iudicant fc efle beatos,nihilque vltra defi- icntia fic illuftirior.
dcranc. Tales funt impij:& harc fpeftacula fxpc turbant rae- Similicudinem feu imagineni nonnulli interprecaiur mt-
tespiorumjVCCogicentDeo nonefrccurxEcclefiam,ficuc ieftatemdiutnaoi.cuius ciim fpe<aandxcopiafit,ahimusfa-
hicvidemusctiamipfumDauidetorqueri.Sedopponitcofo- tiatur. Alij gloriaijj inteliigunt, camquaatnaiimuurpijin
Iatfoncm,qua fe & alios contra ho'c f«andalum confirmitt. yita artci^na, quandb reftitue"cur in nobis imag» Dei: & quid6
SaturanturfiiyWii nomeC=3^J3 in ablatiuo cafu exponut, „on male. Nam ante Chrifti vltiniuin aduentum, illud gau^
Abundant fobolc. ^ ^ diumpiorumnon critplenum&incfigrumfraanetenimfub-
1 5 Ego in iuftitia vidcbo facicrri tuani : latia- ieAa cruci Ecdefia) fcd tamen ctiam ad hanc vitam fencen-
bor cum euigilauero effigie tua. tia eftaccommodanda,in qua pij initia fentiunc vit» icernie
Antithefiseft , quafuam fiduciam &fpemdefuturafcli-
citatc conceptam opponit omnibusinimieorum fuorum co-
atibus & quibufcumque fortunis ac deliciis quibus illia-
b\indant.Quanquam,inquit,ilIi videntur coranimundo fe-
iices & beaci , affiuunc opibus & diuitiis, vc non ipfi tantum
abunde habeant,fed fcpofteris magnos thefauros rehnquat,
eg» vterointereavideorfpretus&abieausacqueaileodefer-
tus : tamen hac fpe me fuAento , quod hx airumnas non func
perpetuo^duracura» , & quod futurura fcio, vc vidcam tacieni
tuam, qusrnunc in hac trilti caligine & ajruinnis vidccur effe
occulca & abfcqndita.hoc eft, fcio futurum vc rurfus auimus
in fuo corde , dum in Dei crga fe fauoreacquiefcunc , atque
hacfiduciaomniaaduerfapatienterperferuht.rraquefiaiili-
tudo nihil aliud eft quam quod antea faciem dixerac,hoc cft,
fenfum fauoris. Ordinem conftru^lionisefTe inuerfumo-
ftenditaccentusReujafuprayjJn. Nam miOil dcbet con-
ftruicum verbo Saturandi,non cum proximepr2cedente.A-
lij in a(?cufitiuo rcddunc:In cuigilando faciem. Lucherus ha-
becadfaciem.
Citm euigilauero^U eft.cum refpirauero ex his dol6ribus &
xrumnis,quibusnuncfacigacus& oppreflus tanquam fopi-
tus iaceo.Mdefti enim funt dormictitibus fimiles.
PSALMI XVlIi
PARTES.
I. Exordiura\Cr.0.prdp^^^ poftulata , & poftulatprum argumenta : fitkjn videlicet tc
bonam confcicntiam. ^ ^
II. Enarratio antecedcntium poftulatorum &argumentorutiiciuobuscliftiii£laiocisti.^pcrfonaiup-
plicis.i.aperfonaaduetfariprum. Caufaeaperfona fupplicis ^xponuntur v. 5. & 4. quibus fubiiciuntur
poftulata fua,v.5. 6. 7. 8.^. A perfona aduerfariorum caufe fubiiciuntur,v. 10. 11, 12. i^4- Poftulatorum
"^uorum prior pars eft vt^catur in bonum ^&contineacura malo,v.$.argumento diidro a natura Dei,fa-
cilique attentione cius ad prcccs feruorum fuoruiu, v.6. Altera pars , vt Deus feruo liio benefaciat v.7-
eumque /cruet,v.8.atque abaduerfariorum violcntia tueatur,v.9. Subiiciuntijr cauf« a perforta aduerfari-
orum ,quos graphicc depingit, & in eis reproborum omnium coUuuiem .
III. ConjJttTio prophetica bimembris^v.ij.ad vitam praefentem, prioreparte verficuli;& futuram,
poftcriorcjfpedans.
ObserVAtiones locorvm doctrinae.
Gjui boriA confcientiA teflimoniofretipreces ^gliitint,Deu fraH"
dahtfHo legitimo honore.iudicandi munus ei nondeferentes.
AdBeumquoties contendimus.fmcereelinobis agendum.piorit
enimrhetoricacoram HeomeraeftfippHcita^ihypocritarum autc
orationespeccata ^Beiludibria exi^imandafwrit.
; i frodit iudiciumpiorum dfade Deijttm Detufe eorumvin-
dicem oHedit,eofqueliberatAb hoJiibMaquibusindignivexatur.
(S}uonia impij ad tepus adeofecure exultartt vt Ecclefidfalus de-
plorata videatur.pij Deu res humanas curare certofcientes, obnixl
precmmr vi re ipfa oflUat minimife eZniuere ad hominiifceler4,
1 Pij ah impijs vexati.ad Deum confugientes , caufAfu& honi-
tatem in medium adducere pojfunt, quiapromifit Deusfe minime
pajfurum -vt innoxij opprimantur quin tandemillisfuccurrat.
BonA confcientiAprecatio efi adiu»genda.S£pe enimprofani ho-
mines de bona caufa non immerith gloriantur : quia tamen non a-
'gno/cunt Deiprouidentiam,fitbfidunt in confcientiAfu& theatro:ac
^^contumaciterma^ quam conftanterferuntiniurias , quia exfide
^ inuocatione Dei non petunt folatium.
Non conuenit iuftitiam Beijtne humili deprecatione implorwe,
pro qua impetrata vtique gratioi agere debemut.
PR;€LECT HENR. M O L L E RI ;
.5.' '.
^!\ velfufque ^quehal>eremiferos/jomines,quipr£ter meritttm mate
(• ■ traSantur. , -
J 5/ y»//2{ inuiditt grauati nuUam apud homines Aquitatem
g. impetrarepoJfumM,nol>isprouocare licet ad Dtum iudicem : fed ne
> temir*idfat,ferium examen nobis efl indicendum , quiaexterna
ipecie nonfaUitur Deut , cuiut proprium efi occultos cordis receffus
* txcutere.
AfVhi quis/itlduSius eft ab hbminum oculis, clarittsvidet quA alio-
qui laterent vHia^ ^ ttmpore noSurnofolet vtplurimum Dema-
nimos nolhos ab aSiionihw humanis euocatos foUicitare ^admo-
nerevoluntatiifuA.vide Iob.4.t2.
, Siupcuriquetempore Dttfcs adrtos accedat, ^fm ipirituper ver-
bumpatefaclum i^fcriptitm loqucnte nobis aurem veUicet.viden-
dumefine quidperfidiA (^impietatis in cord?noJiro reperiat.-Nihil
trum magis Deo diJpUcet quam hypocrifis , qu* aliud lingua aliud
animo verfat.idquefaUendi caufa.
4 Etiamfi durafit hic tentatio, ^ ad vincendum d/fficilis, no
rej^icertqualiterfenobifciigerant homines,fcdquid Deus iubeat:
^attamen Dauidis ^ aliorum exemplo monemur hanc nobis opti-
mamfore moderationis rhtionem ac regulam , vbi tMs fuis thalefi-
tiis hoftesad nocendum fiimulant.oculos ih Dei verbum conijcere.
Ita enimfiet vtinfide,obedientia,patientiaf^charitateprogrelfus
nonpoenitendosfaciamut. , -,
s Vtquifquemaxime exceUit.fibi aprAcipitio mettme^tbet:hAC
tnim SatanAafttttiatft , exvirtute fahricare carnk confidentiam
quA torporem inducat.
No modb neceffaria nobis doiirina iUa coeleftis quA mores noftros
format adreSlum obfequium.Jed ctiam arcana virttts qua nosful-
cit,acprAfidium quo nos conferuat: non tanthm quia omnes euen-
tusfunt in Dei manufed quoniam vbi curam noftri habet , mhU
omnia commodefluunt.
Singultsmomentismulticafusaduerfinobisiaftant.perictdum-
que eftnepereamtis,rufinosmanus Deifuftineat.Agnofcamuser-
gopropriam infirmitatem. (^ qtiam opus habeamus diuinoprAfi-
di»,rtedila^mur. .>
puopluribus Dei donisprAditifunt Sancli.eo magii propriam
imbeciUitatemfentiunt &agn9fcunt,neinfientur.Hypocritarueft
igitur de libtro voluntatis arbitrio prAfumere.infirmitatem propria
. tfon agnoJcere,alienam contemnere,^' nuUo lapfus tnetu affici.
6 AdDeum vere inttocadum ea fides requiritur qtta credamus
iUum nonalpernattirumpreces noftras.fed clementer auditurtim ac
re^nfurum,Rom.io^.i4.. FaUuntttr ergo quifidemavera inuoca-
tione diueUunt, & quipietattoUudeximium exercitium vel imts
labris tantummodo attingunt.velprorfus omittunt: nec non ij qui
de Dei exauditione inprecibtts noluntfiieles effe certos.
J7 S^uamuispromifcue in difcrtmen bonos & malos Deus conij-
, ctat.tamen diuerfo exitio tandemprobatfi non confuse mifcerepa-
~leamtrit-ico,quiafitosfeparatimcoUigit.
Satis eft quidepios vulgari & vfitato modo iuuarhfed aliquoties
cogit eos grauijfima mundi impietas & tyrannis miraculum in fua
falute expetere. ^acunqueratione autem ccelefiis pater etsmanii
forrigat.mirificam multtplicemquefentiunt cius benetiolentiam.
§uoties adDeum acccdimus, primitm nobis in mentem veniat
(quia nonfiuftra vocaturfcruator ipcrantittm)modb in eius natta.
fecumbatfides noftra,minim\ timendum efii quinparatmfitad o-
pemnobtsferendam.Giuodficlaufifmt omnes viA.fimuletiam in
mcntem vemat,penes ipfum incredibtles effe auxiliandi modos aui
..eitispotentianf^meliitsiUuftrcnt. . . \^ », ^ ---
Sic Deus eftferuator.vt nonfolum terrena noftra.fed &ihiritua-
ka curet, necadtemputduntaxat,fednosperpetuofaluos faciat
Hacfide ducimur adregnum Chrifti.in quo eftfalus Aterna.^tjuia
verl diciturferuatpr.ideo & vertis Deus.
VJolffur DeusinfuorumeU^iorumpctfona.quiafefklutiseorii
C!ffiodemfcmelprofefus,quoties iniufie appetuntur , manum fttam
fro clypeoopponit.
8 Duplici , elegantique admodum fimilitudine qttum Deus te-
fleturvartts ScripturA. locisfuosfibiefe charififimos,fequitur beUum
contra Deum moueri. quoties adUdendosfiddes confur<ritur. Vide
Deut.3Zio.Zach.2.8Kuth2.io.Pfal.36.8.(^S7.2.Matth.23.37.
Inaredtbtltitneo elucet Dei bonitas,quhdfe eb vfque dcmittit ^
quodammodotranfformatvtfidemnoftramextoUt futra omnes
camufenftti. ^
p Giuanquam monitore opus non habeat Deus , hic tamen eft
precattom6vJus &fims, vtfideles dumfuamala &foUicitudines
exoneranttn Deifmu.certljiatuantfuasnecefitatesab ipforejpici.
NonfineDeiprottidentiaa^igimurab impiu.vt abiUorUfacie
qtt&terribilisefi,adproteBi0nem accufiodiam Deicofttgiamus.^t
revera nunqttamSanBi ad alas Dei cupiditts aduolant quam
dum horrendts modii ab itnpiu agitantar.
10 Impijprofarta confidentia.ceuquadamanimipinguedine,
vndiqueflipati.feab omni humanitatefubducunt.faftmfdipte lo-
quuntur contraDeum^ homines. Exempla extant in Saule, i,
'Sam.zo.31.^ 23.2i.VidePfal.i2.s..^ 73.p.
Efi omnisfuperba locutio vel in vana gloriatione (^ rioflriipfo-
rumiaSiettione. vel inaliorum contemptu,vel in comminatione ^
prAfumptioneeorum quA^diuini numinucontemptum habent,
^ vires humanas excedunt.
Impiorumfuperbiadd aures Deidefertndaeft.quem certofcimm
refiflerefuperbis. }
11.12 Crudelitatis hpftitim EccleflA horridm habitus . trucu.
lentafacies,violmtiJpirittu,terribiles rugituspiosomnes ad arden -
tes preces foUicitant.
6)00 infokntius contra nosfiiuiunt impij.eopropior nobis eft Dei
manus,vteorumferociamreprimat:cuiuthACproprialaus eflftr tg
dfanguinarioi leUuas compefcere. Cauehdum itaque nobis ejt ne
longius eudgemura Deicuftodia , qtib ab incurfu leonum , qtti nos
diripere tentant.tuti fmtu.
13 Vbiiammorspropefe oftentat , Detts prAfentibus remedijs
eft inftruEius quA momento intcrponerepotefi.vide Exod. i^. 22.1.
Sam.23.27>Ail.i2.p.
Impiorum deieiiio eatenus optanda q;tatenus eos httmiliari ns'
ceffe efl, vt ceffent a maltficijs.
Deusfuis confdere martifefte videtur. dum impios euertit fear^-
gitque tpforum robur.vtab exitio liberet innoxias mimas.
Nifi Deus ipfeprodeat vindex , acfu&potenttAgladium extrat
aduerfus hofles EcclefiA ,fidelibus nuUa ipes liherationisfit reliqua.
Exaduerjo, Deus inuocatus aderitfuis , impiortimque roburfu»
virtute diffipabit.
i^ Parsfeufelicitas, (^ quidemimaginaria , impiorum efli»
hacvita : quia ipirituDei vacui , bontjquecadttcisaffixijupra
mundum non confcendunt.
• Crauis efi tentatia,impios ah incomodis omnibus cernere immtt^
ncs.adeoquea communi hominum miferorumforte exetnptos. it*
fani.fi quisbeifauorema terrenafelicitate &fiimet. Atfiexemplo
Dmidis.gemittiinojlrosin ccelum dirigcre dtfcamttsfilijs huittsfe-
culi qutdemcunqtie iUorum (^hretdperituram portionem minime
inuidebimtu , etuA reuera digna non efl vt iUius nomine quijquan*
inuideat diuitibusfafluofis (^ potentibus. quiin bonis ducunt dies
feios. 0* momento in fepulchrum defiendimt. Ioh.21.13.
TantaeflDeipatientiavt impiosipfe nonmoiio fcrat , vtntm-
etiam concedat vt continua quadam fuccefftcne diuitias fuasad
filios (^ nepotes vfque tranfmittant. Sedquum ex filiis Deinon,
Jint.qtii hacfelicitate terrena fiuttntur ad ali^uot annosjequitur
inmaElationisdiemeosfaginari.
is Trojfierafortuna,honorihti>s ^ diuitijs impij florentes, vidert^
tur Deo propinqui, Atquifideles quanuis in ipeciemprocul aDe»
fint reieiii , fibi tamenfamiliarem eists conjpettumpromittunt,
tum inprAfenti vita.fide.Jpe, bona confcientiafieti , tum infuturtt
ante ^pofl carnisrcftirretiionem.
Dei conjfieiitis efl paterni fauoris fenfu4 quo nos exhilarat ab-
flerfis noflrislacrym'is,deindemodis omnih'* beatos ^felices reddit,
OperamnonludentDeicultores : namvtcunqueadtempttsftt^
tiemabilU£fttamfubditcat.opportUnllucidumipfmscon^eBuT»^'~^^^^
tandemreflituet.
Sua abundantia ^flcrepent impij , quia tamen efl inexplebiUs
eorum cupiditas,vel quia vento pafeuntur.vel quia attoniti bona
fua nonfentiunt.vel quia diris confcientiA tormentis lahorant,nii-'
quam animisfuntfedatis ^ tranquiUis .fed inter cacos cogitatio- ■
nes afluant^ Vna efl Deigratia quA nobtsfufficit . ne intempefliuis
defideriis huc iUuc raptemur.
Mundiconfiititti non tam animosefuflineritfanSii.quinpro car-
nis infirmitate languefeant ad tempus. vel tanqttam ofufls tenebrie
expauefcant: quapertttrbatiofoporiappofiti comparatur. Vbiaii-
tem affulgetDeifauor.recepto vigore tranquilltfittntfideles.
e^uandiuperegrinatnur in hoc mundo . prJltUm incedimtts.non
per ajpecium: fed quia nihilomintts Dei cffigiem non tantitm in £-
uagelifJpeculo,fedin tot documetu grfttia eitts quotidie cernimtts.fe
quifqueatorporeexcitet.vinosfatietjpiritualisfelicitas,donecfa-
cie adfaciem Je rtobis fluendum Detu exhibeat. Vide i. Joann.
Articyli Praecip v.i.
1» De iuftitia caufat & perfonx coram Deo,diftinaio ob-
feruanda ell,ncquc confundoida.
»< luftitia» Dei con/idcratio & imploratio ,. Jutiffimum
piis rcfiigtum^
|. Patifntia;veraeingenium,cxercicia,foIamen.
4»' Auxilium Dci,<ju<j animi aftcau cxpetendum.
5. Dc piorum , Dei opera cxpeftantiuiM ar Jentibus votis
& precibus.
6. Filiorura huius feculi inimicorum EccIefi3e,ftudia,co-'
natus,fuccefl!us,exitus.
7. Elearorum Dci fidesfic fpes, tum prjcfcntis , tum vitjc
futura;terpe£iu.
Ig^ R G V-
-'i^
llSf PS A L M V M XWhi.
ARG VMENT VM PS ALMI X V 1 1 1. '■■' '
X hif(ori*V)amdis defumpttts efihicpfalmts:pi£ defcribitur i,Samuel.%% cap, ^nttilns ar-
qurnentHrn tndicat. Ham Uauid, curn tam cotjjenuijjet (jrpropernortern injlare vtderet , repetens
animo innumera beneficta dtmna^^ rnirabtlern defenjtomrn, ^ua inter tot hofhum odiay aduerfa'
tiones (fr crudeles conatus tot annos a Deo entt JerHattUtdutcifitrnam hanc tanttlenmn , tan^uarn
'^tlktov cornpofitttytn ^ua pojejmam^faptenUf;irffi iufiitij^hbomtMSZniproutdcziUMn , (^ btaeficiA
diuina comrnemorat:fe<^uegratf^mrno ea beneficia ajn^fazffatetur. Vtautem oratto fitiUttJhtor, ^ beneficia
diutna fiant conffeUtora,prirmnpcriculaiCertamina xjr ATurnnoifta^ narrando exaggeratitimigldriofas Itbe-
rationes recitatxvt ofiendatje totum hoc Itberationis beneficium non adfcriberefuA tndufhiAyfapientix, autpo-
tentt£, nec fibt triumphtm canerefed adfolum Deptm,^ttieum in totpericulis imrnenfu bomtateferuarit ^de-
fendertt^h&comnta referre. HAcfumma efh ^)fuo excmplornonet vt rios quoj^MJl£M^£imcceptt6 gratias aga-
mm.Cltm ajtte Damd t jpumgerat Chrifli & jEcclefix^rcfie etiam ad certamtna (fr vt^ortas Chrtfityatejue adeo
ad totius Ecclefia miltttam iu hac vita accommodattir a Paulo , ^ ab altis in^erpretibus. TSIam Bautd hxcde
fe recttans.menteintuebatur Chrtftum quem cogitabathabttuYuinfirntles Arurnnas f^gioriefa^ vtflortas:^fcie'
batiEcclefiamomniHmdLtaturnftmiliapaffurarneffe, ' -
AD riumphanduin ferui Ichoiia:Dauidis,qui Mua'" qiiodaDominooccuIraretur &femaretur.Etfiigt-
. ari . o.k, ronnV; UiMii*: • in tur quajrcbat mcdiaconceflain (uispericulis, tainen aono-
locutus cft lehoua: yeiba canaci 1^"!"« > »« fcitl\:lusconfiliis&mediisnon-potdifleferuari,nifiDSmi-
dic , [^ua'] cripuit cuiii ichoua , de manu omniiim „^5 eu.n feruaflet.
hc)il:iuincius,&dc iTianuSaulK. Alij ic!eopctran»"diciexiftimant,quiafiducianoftratut4
Titulus autorem & ar^umentum pfalmi indkat. Eft enittt huic innitatur, & ftet immota & inconcufla , ficut«dificium
Khvfwo» Dauidis & orati.irum adio , pro niultis & magms vi- fupcr petram collocatum.
ftoriis quas dcfuis^hottibus toto temporc regiu fuireporca- 1 1 1. Ffxfidiummeum'] receptaculum mcum. Id eft, qui
ygrat prarbuifti niilki tutum receptum,& me tutacus es aduerfus ho
Scruum fe Dei nominat,vt dc fua vocatione teftecur , & 0- ftiuin vim.miyo fignificat locum natura & arce munitu.quo
ftendac fe non temcreauc malis arcibus inuafiife regnu.n, tempore vena'tionis,hoceft,iniminentiumpericuIorum, BOi
fcd a Deo fibi traditum admintftraflc.Hoc reges omnescon- recipimu,s.Si<>nificatigitur hacmetaphora , feinftarfcra:ex-
" "* -/Ibicra- pofisumfuiirelibidini&iniuriarhoflium,ipf<5rquetanquam
s mode- venatores vndique ei infidiatos fuifre,immififlecanes, ceten-
quoa taniru!» itx.u"" j:,iun^»«..,totvi(3;o,. difle reria,fecifl!e foueas,& omnes technas, doldf que excogi-
nis mfi«nis .Taivique dignicare & potciuia prasditus, non tafle,quibu$ eum caperent.Talesomnibus piis infidiar ftruu-
alio ticulo quam ferui DeT gaudec , oftendens , maxiiiiam tura diabolis &ipforum organis.
hanc efle reoum "loriam , munus a Deainiunftum fideliter 1 1 1 1. Libemtormem]H eit,qui iara circumdcntum & op-
obire ° ° ' prcflum ,cumnullaparerctcuafii) aut eftugiura.prxter «m-
Ifio die qtto libenviit] H«c verba oftendunt hunc efle vltimu uium fpehi & opinioneiu me liberafti.
h vmnum qucm Dauid compofuit.ltacjuc Inox in hiftoria fe- V. DeM meiis]Id cftjeruator meus potens/eu qui poten-
quuntur nouirfirna verba Dauidis.qux fic dicUntur.Vnde «p- tiam cuam dcclarafti in mc feranndo.Iu Samucle hoc riomert
paret hymnum compofituni efle a Dauidcnonlonge antc cumfcqucritei.ingitur,Deusrupisme:E.
1 Ol^cnduntctiam hxc vcrba > Dauidcm fiib finein Nomen nH fignificat pqcentem , pcnes duem eft facultas
mortem.
reoni fui cum iam omnia cflcntpacatai &ftatusregiiieflec faciendialiquid.Idco Aquila vertit/%;ej'»>acfiGerraanicc di
tranqiiilhis non indulfifle voluptatibus , vt folentplerique, cismein helt : fumitur ctiain in abftrafto pro potentia.
nec fuDcrbiifle ^'loria rerum gcftarum , aut fe fupra alios ex- V I. Rupes meaiU cft.cuius pra-fidio tutus fui ab omniuirt
tulifleiTedcorum illud rempus feneautis fuxmeditationi bc
neficiorum diuinorum & prccationibus tribmflc.
S/»i*/]quifcilicetcrudeliusquamvIIiaIijhottes cum per-
fccutus eftjSc diutiiis cum exercuic. ^
2 Et dixit:Ex intiniis vifcerlbus diligo tclelio-
ua,foriitudo mea.
hoftium irruprione & violentia. nijf fignificatrupem prajru»
pcam &inacceflam.pfa!.8j>.Petraghdij,idcft,aciesgIadij.
Sperabam in euni ] His verbis fignificat , neminem pofl^e de
Dei auxilio gloriari , aut aliquid fibi promittcre, nifi qui fi-
duciam fuam jnillum collocac. non fignificac protediouii
caufla aliquo fe recipexe.
VII. Scutimmeumjld eft,protefl:or meuitjCjui omnes ho-
Orditur pfalmum a propofitione,Ego,inquit,grato animo ftium impctus & idus pro me excipir,& a me aucmc,fe ipfum
gonpjfcoinu^icnfa&innumera beneficia , quK mihi a Deo obiicienstanquamclypeum.
conti^erunt,& proptcreadiligoeumjadhxreoilli.illumvCT^ VIII, Gfly»«y^toii3Metaphorafumptaeft abaniniantf-,
neror^^&colojinhuncfolum <?olloco omnem fpcm & fidu- bus , quibus defcnfionis :ic vitae praefidium eft in cornibus:
ciam. Hacc omnia compleftitur verburo czann.fignificaf e- na^^ robore cornuum fe defsndunt. "Fu igitur es cornu falii-
nim cxintimis vifceribus ad aliquemferri. Huicpropofifio- jisrid eft;,per tuum robur & fortitudinem niftus fura falntem
ni adiicit varia epitheta, qux cauflam contincntpropouuo- feu viaoriain.Ita Lucae i. dicitur dcMcflia,Erexic nobiscor-
nis& variabeneficia diuinaexprimunt. Ecquiafcanquamin nu falutis.id cft,potcntcm faluatorem.
tabula proponuiu arma piorum dcpida , diligenter func ob- i x. Exahatio mea]ld eft.qui mc eteptum ex nriferia,in lo-
fcruanda. .. cisarduis&excelfis, feuinfaftigi», conftituis, quonullavis
I. Tortitudo mea^ld eft,in quo fum fortis,vel qui inftruxit hoftiuin penctrarc auc percingere poteft.Qm infeftantur,fo-
nie pocentia,robore,magnitudine animi & auxiHo,vt oranes lent fc tucri in locis fublimibus,quae habenc loco refugi;. Ita
hoftium infidias & infultus forii animo fiiftinere potuerim: djcit Propbeca,Deum fibi fuilTe caquam arcism in fuhiimi eol
ircm, confirmauitanimummeum,neractupotcntia:hofti- locitamjquo tutbpcrfugcrepotuerit.
Jisdeficcrec,aucadinconceflaprasi(idiaconfiigeret. Invoce His variiscpithetis,quaj hicaccumulaiitur, oftcndic Da-
mccalepfiseft : ponitur eoimeffciftusprocauirji, vtindifto uid,Dcum noa vn««iodo feruarefuos: fed ficut funtvaria .
PauIi,Vcnosfiamusiuftit^Dei. genera.pcriculorinn & difficultatum , qox piis obiiciunturi
~2 Ichoua, pctra raea , & arx tnea , & liberator ita Deum rarii virtute pr^ditum eflfe ad faluandUm fuos,
nicus , Deus mcus, rupes mea , ad cum confugiam» Non cnim reftrinoenda eft potentia ciusad irnuni aIi,uod
TOCU5, i^cui uiv.ua, iuj. •* ^^ «l^„^M*rr«.P, pcricUhgcnus , fcdad omniamala&pcricula,necbene con-
lcorum mcum, & cornu falucis me^ , eleuatio mea. {j^jjOeo qui in vno periculo fe defendi credit, in altero de-
II. Domint46petram€a]MetaiphoracikmvocQpetrZylum- f-grifc putat. Significatitem, Deum, piismilitantibusin
pta^ab liis qui vt tuti fint ab hoftil>us,refugiri & Jasibuia qux- j^^^ vita,ppxbere arma,non tanriim ^«^«««6««, quibiis impe-
runt inpetris& harum cauerms. Ita Dauid , cum ^aui eum ^^^^ hoftium feliciter excipiant: fed e^iam «Vwi^ei». q"'bu4
perlequeretur, quxrebac latebras m cauerms pctrarum. Et i. j^^j^^^ dcD(;Uarit. Tale eft quod homiiiat eum cornu fa^
Sam, K. legitur, qubd populus Ifraelmci-.s metu Palasitmo- j^^.^
rum, quosin magnamultitudineirruptiooemfaccreinl^ • Laudandum inUOCabamIehoUam;&abinimi-
dxamaudiuerat, feoccultauuincaucrmspetrarum. Aflir- .^ • r , .
iuatioiturDauid,fenontamprepteth£clacibulatutumfuif- cis raeU JaiuaDar; r -
%.
"•T
117 - , ' PRyELECT. HE
In omnibusmeis periculis , inquit, & necenitatibus non
confugiebamadidolaautadbumana prjefi^ia, ficutfaciunt
omncs.qui Deum non noucrunt :<ed ad folum Deniii confu-
gieba,& ipfius opem ipplorabamrita faftiim cft,vtab inimi-
cis lil?er^rcr,n6 armisautmunitionibus/ed prec»tioue.Lau-
dandum vocat Deum, primiim, quiadignuseftvtlaudfctur
propicr plurima beneficia exhibita : deindc etiam, quia prs-
cibus fuis fempcr laudes Dei mifcuerit.
5 Circundederant mrfuncs poruis: & torrea^
tcs Belial terruerant me. /
Sequitur riarratiofericulorum.quorum exaggeratione be-
neficia diuina magis commcndat. Q^Joenim maiora func
N R. M t) L L E R I .^ . ^ j^g
tanquam fuorum fceierum miniftris vritur dlabolus,&qui,vt
Chnftus aitlohan.S.Defideriis patris fui obf^quuntur.Et ira
dicitut Leuit.13. Egrelfi lunt homines filij Belial c medio tui,
quiimpulerunchabitatores vrbisfuaB,diccntes,Eamus&co-
lamusDeosalientts. EtProuer.i. Homo Belialviriniquus
ambulat in peruerfitate oris. Ab horainibus deinde transfcr-
tur vocabului^ ad cogitaciones leu coiifilia praua , ad iftio-
nesimpias&nefarias, adquasimpelluntur homines ^dia-
bolo,vt Deucer.ij. Cauenc fit verbum Bclial in te, jd efi, rcs
nefaria&impia.pfal.4i.VerbumBeli^ladha5retei.Significac
& res noxias & exitioiks, quia fcmper vel confiiiis prauis vel
rebus noxiis coniunftus ett diabolus. Atqucita hocloco
torrentes Belial fignificant pericula qua; praefens exitium
*or>*
pericula , co confpea:ior fic Dei bonitas & potetiajqui huiuC- niinanturj& afFcrunt,quemadmodum lorrcnces fubito exun-
modipericulis opprclTumliberat.Eftigitur amplificatiobo- dances.
nitatis & beneficiorurfr-, i magnitudinc oblatorum pcfi^u- 6 Funes infemi Ifepulchrt] circundederant mez
lorum. Vtiturautem poeticis &infignibus figuris, qushuic pra:uenerant me laquei mortis.
exaggerationifcruiunt. - Repetitioeftciufdemfententiae. Significatenim,fciam
in ipfamorte fuifre,ex quahumana viaut opeeripi non po-
tuerit. Non fatis ei fuit dixifle funes mortis, fhd addu etiam
ftines fepulchri , alludens ad fafcias fcpulchrales,quibusca-
daueraligant. Ego, inquit, non aUter fui morte oppreI3'us
quatn quifafciis fepulchralibus ligati, iamefferuncur ad fe-»
pulturam. Si ad Chriftum referas,dolores SNDintcIligendi
funt dc fenfu irar Dci aduer/us peccata totius generjs huma-
ni, qua»in ipf-nn ertufa eft. Etliuiusirajguftum aliqucm ha-
buitetiamDauid , quando a filio fuo Abfolomo eieftus &
fpoliacus eftregno.
Pr^uenermt me Uqftei mortis^^lntcrptetatm funesfeu dolores
inferniperlacjL'eo%fnA>rtis , atquehincinteJligipoteftillud
Aftor.i.Quem Deusfufcitauic folutis doloribus mortis.»':^^
enim & ^UplO irlcm viclentur declararc,ficuc & a.SamueJ. ar.
ver.y . Eft auccni huius mcmbri ha^c fententiajPriuicjLuam ani-
maduerterem , oppreflus fumillis periculis , vcnuUum exi-
I. Circundedermt mefmes mortis] Id cftjCram in ingenci pa-
uore&confternacione , vcfuntijquibusmors prxlensver-
faturoboculos,atioquifunibusconftrifti aut Jigatiiam du-
cuncur ad fupplicia. Nam hinc videtur furapfiflc mecapho-
ram : & quia vcicur verbo circundandi,magis congruic voca-
bulumfunisad nomen^^an quam doioris , quod legicurin
vfitatavcrfione.Hiergodolores&pauores tenebanc meita
conftriftufn,vthulloraeoconfilio aucinduftriame expedi-
re poflem : fed pereundum mihi fuiflet , nifi cu fuccurrifres.
NonnuIIi, comiccs mortisreddunt,& intcrprccacur morbos.
Torrentes Belialterrebmt me] Id eft,impecus hoftiles diaboli
&improborum hominum , qui, vndique.ad me opprimen-
dumconcurrebanr, &inmeirruebant, tantiiterroremmihi
fatpe incutiebant vt necefle fuifl!et mecxtingui& opprimi,
nifi t\\ rae ex praifenci periculo cripuiflTcs. Torrcns, in Scri-
pturafiigmficatfubitijra&graucpericulum , meciphora eft
fiimptaabinundatiouefubitatorrentiuminmontibuscura £uminuenirepocuerimhismaIis.Vfitatcdicitur,7^f«W^
vel propcer nmiias plumai vcl mue foluca fubico exuudanc. j-^ minitsferiut : led ciim fubico prxter opiuione ingruit pcri-
& cum impetu ruenccs w conuallcs obuia qu^quc profter- culum,ita turbatur animus vt nullum 'inueniat remedium ia
nunc & fccum rapmnc. Im dicitur pl^^nio 114. Nifi Domi- jcbus humants Hoc nominac prseucnire laqueos.
nusfumecnobifcum, tuncaqua;mundaiientnos, & torrens , ,-.. -i- rj /2 " /r
percranfiflet fuper animam noftram : id eaiiottium irape- . 7 . ^"g"i"^ "'^"1 L'^ e/t,am ego ejfem in angu-
tusoppreffiffecnos. pialrao 110. De eorrence in viabibetrid ft^^ ] inuocau^m lehouam, & adDeum nieum cla-
eftjaffiigctur,&mergecurin morce quafiabforpcus ab im- iiiabam : audiebat de palatio fuo voccm meam : 5c"
clamor nicus in confcedu cius venicbatin aures
pecu corrensis: fed rurfus emergec & exaltabic caput. Sicuc i
gicurcorrentcs,quandoexundanc , triagtium incutiuntho-
minibui cerrorem: ica dicic, fc hoftium hoftili impctu fuiflie
pcfterrefaftum.
^P'43 nomeneft generale fpiricus mali&noxi/, quem
Chtiftus apud lohannem nomiaac homicidam & pacrem
mendacij.Ecnon dubiura cft fanftospatrcs , irridcnccs rcli-
gionem ethnicamj& alludentes ad nomen Baal , hec nomen
indidifTc diabolo , per paroaomafiam , ficuc ex Bechel fece-
runtBechauen , Ofc.4. &io.NarngenEPspIera;que vicinx
Iuda»is,idolafuanoinin.ibancci3>4y3 Ba3lim,quibusfe ad-
dixcranc, &manciparant , vnde nomen Belus faftum eft,&
fignificac Dominum feu pr^fidem.in coius potcftate fuinus.
Vr igitur oftederenr,fe abethnica idololatria,qu.^ab autorc
diaboloeffetprofefta &inftituta,toto peftoreabhorrere,ip-
fum diabolum hoftem Dei &gC9erishumani fic vocarunr,
paululuni mutata voce, qua ceftarcntur fc hunc nequaquani
dominum.patronumaucbencfadoreiTiaonorcere.- fed po-
tiu<; tanciuara fpiritum noxium, &.ad perdendumgenushu-
manumintetuni cotopedore odiire&cxccniri. Namfiety-
mologiam fpeftes,Tidetur vox fatlaefre, vcKimhitradit,ex
•r^pin '^3 fignificans non tantumnonprodefTegeneri huma-
nodiabolium , autipfiusidoIum,fedplurimmnnocere. At-
que huc ficitquod fcribicurlfaise 44.verfu 9. Fidores fcul-
ptilisomnesfuntvanicis, & dcfiderabilia eorum nihil pro-
funt^CDnnianilVyvHa Etpaulo port,verfufequcte,Quis
format.Deum aut fundit ftatuam , quaradnullam rem vfui
eft?id eft>quis eft tam arrogas& audax,quLpucct fc poflTe cre-
are&formareDeum, qui tamennoncft^ya, vcijififomni-
antjfedpotius Belial?
Alijex'*73&Sv copofitum effe nomcn cxiftimanCjqiiod
hominem non finas emergere auc mentem cius ferri fur-
fum, nec meditariaut quajrere fuperna & coelcftia: fedpcr-
pecuo premae, &huius mundi fordibus inuolutum rctineat.
DiuusHieroiiymuscxhiy &''73nomenc6mpofuit, quod fi-
nciugo, finelege&difciplina viuat.Atqueideo Grarci «^js-
cius.
PoftcomraemorationempericuIorum,fubiicitaIianvnar-
ra!iiunailam,qui©ftendit quidconftitucusinpericulis&an-
guftiisfecerit,qu5uepr£fidia&auxilia,feu«v«{/f«>j(«(,o,qu^
fieric.Alij homines in neceffijatibus confugiunt.ad idola,c6-
ucrtunt fe ad prsfidia humana , quasrunc rcniedia iJlicita,
quibusaliud uihil efficiunt qua qu6d,vtin prouerbiodicitur^
malu malofanant: tantrienim magis feimplicant&immer-
gunc fn pcricula.Ego verojinquic Dauid,in meisanguftiisin-
uocabam non idoia auB commencitia numina ; fld lehouam,
quieft verusDeus : nou quasrcbam inconcefraremediaauc
pr^fidia : fciebamenimmihiinhocvno faeis effe prxfidij;
idque poftea in liberatione fum cxpcrtus. Repefirio ciufdem
fcorentiar fignificac eum non femel , ncc iegnicer aut langui-
de,fedfa:pe& magna contentioneclamaflljadDeu^i. Non-
nulli in necclfitatibus conftituti putant fitis ^^(^ C\ fGmclDcu
inuocent & periculura fuum exponant : ideoque ^x Deus non
moxadipforumprccesfuccurrac, fcruntimparienter, indi-;
gnantur,murmuranc. Alij, ecfi ingeminanc preces,ramen fa-
ciunc id fegnicer : quiapaulatim, cttm periculum crefcic, &
differtur auxiliunr,languefcit fidcs. Docctaurcm Dau id fuo
exemplo contrarium eflb faciendum. Primum enim non pu^
tatfeperfunftura eflfc, fifemelinuocet :fcdfa?perepecit, &
ingeminatpreces,deinde ita repetit vtfides crefcat & fiatar-
dentior.Ideoprimovcitur yerboinuocandijdeindccJamadi,
quo ardorem & vehemeos ftudium norat.
^3^n hoc locointelligituripfum coelumjvndepotcntia Dei
>confpicicur : alludic tamcn ad tcmplum, vnde promiferac ije
exauditurum preces inuocantium.
8 Etcommotaeft&tremuitterra : & funda-
mentamontium turbabantur ; quoniam ira erac
illi.
Narrationi periculfflrum fubiicit commemoracionc^eH-
beratione. Id enim ficrj in gratiarum aftione foler & debec.
»^y reddiderunc.Ec Paulus 1. Theflal c. x. fccucus Grjcam Vc aucem magnitudinera bencficii diuini maeis exprimar, &
interprctacionem, Ancichriftum appelIac,«V,. , Aquila «'^. oftendac liberaciones has no fuifle vulgares aucfortuicas, fei
,pk4m c6uertic,quod quafi lugo excuflo aDeo defeceric.Traf- infignes, in quibus potentiam ipfius hoftes manifeft^ deprc-
fcrturaurenivocabulumhoceciaiiiadhomine$.Etdicuntur henderine : vtitur infignibus figuris , fumpiisabhorribilis
filjjBclKil.homin«simpij,improbi, mah&noxij, quibus tempeftatis dcfcriptione. Cum enim verfu pr«cedente,
. ' Deo
wm^^^'^
gpw«pf!CTpw;p^
119
nfis ca|ida: oircundata! & coiMprcITf a niibe frigi Ja , t:indem
i;um impccu & fragorc wrumpum: fed Deoaduolanc (uper
Cherub feu aiis ventorum: idcrh eniin figniiicnhr. lca pingit
iDeum vduti regcm, qui vehaturcurru 4i4tQ,6t periitfciflim ->
Volacudccxlodefcendac , ad Ji^erandosfuos&euercendos
hoftes Nam Cljcrub & al^ vencorum %ni(icarit velocicacen^
incrcdibilem&pcrnicil/iinum voIatum.Quinquam Thco-
doretus in tjuseftionibus in Gtnefin , dcpotcncia Dei hoc^ia-
tclligendfi dieat:ica enini hunc verfum interpretacur,/<j>wa^-
?Siswa.fr^*ndlMdL/JAttf. XtsyuCi/Ji^fKJtXA^fniftwxm, Dicir 3U"
tem Deumfuper Cherubequicare , vcfignificet ventoru in,-
^^^ pccusi|)liusmandit(>perangelGsgubernari. Namfubfigura
ludicum 4 &Vvbi"Debora hoc benefidum Dei prxdicac Cheruoim reprxftntancurangeli. Simul autem alItidM:ad
ouod dc coe"lo pugnacum fn contrahoftes. xSam. u. ad pre- arcam foed£ris,hi cuius propiciacorio duo Chorubim ei^ac.de
ccs Samuclis dedit Dominus voces •. hoc eft , tonitrua & plu- «juorum mcdio Deus l6qui populo fuo^& refponfa darc folc-
uias,quibus magnum tcrrorera incuffic j>opuio. Ad has hiilo- b^^vc icribitur Exod. 15. Vult igimr fi^nificarc , hunc Deuni
rias alludens, dicit diuinitus etiam fms hoftibus terrorem in
I>^ PS A L M
Deo regiai" attribuiirec, nunc tanquam rcgem potenceni
eum inducicqui cxcicatus fuorum clamoribus,&iniuriis ho-
ftium,iracm confurgat, & vniueria faa arma expedicns acque
induens,exercituseducac adeuercendos & opprimendos lio-
ftcs, &libcriindo« fuQ5.Wi autcm exercicus,& liaec arma cjua-
lia liot,nou,ein verfib.Us ordine oftendjt.in quibus eft hypoty-
pofis Dci iraci,& fuos vindicancisjcxcitatis horribilibus tem-
peftatibus. Rcfpicicaucem prophettt hacdefcripcioncrccro
adali'as,hiftorias,, in quibus Deushorrqn^iscerrx mocjbu?
& tempettatibus irae fuae indicia exprcfTic ,-vc Exodi 9» in M
eyptoJtem ij.in monce S^ina.Iof. 10. vbiDeus lapiJes graiv
dcs in excrcicum hoffiilem fugiencem de
coelo coniicit.
^ - ^ / ^ - r» " -■— -^ j -.^.m — r-~
qui fe in hoc pdpuldpatefscerac & dc *Uit |>rxfe^«i.i inter
Cherubim palam teftatus erac,& qui cum popu^6foedus J*e-
pigcrarjeundemeffcquiaflSiftoopemculerit. " "■'"''
anDiignificatimaginemautrein qUimcunque, fiuefub-
iftantiamhabeatfpiricaalem fiuecorpor;iIem,creata aucarce
■fabrefaftam,qua! tanquam volucris alis expan/is vehitur,auii
propter motus celcritaremvolareautyehi dicitur.ldeoani
iiocloco idcm fignificiicquod pofteanoininat alas vencoi.u,
ita caraen vc angelos tanquam miniftros /imul complcftatur:
AUjana voluntellb effigiem, quse facic referatinfanculum.
Nam N^T Babylohiispuerulum feu infanrulum fignificat,
Hieronymus^ inultitudine fcicncia; dictoi vuicefTe Cheru-
bim.AUj colorcs interpretantur.
_^ . , 12- Ponebac tencbras latibiilum fijurii cirCa fc,
vbi funt exhalationcs. Pro eo autcm z. Sarnuel. ii. lcgit,i^r, -tabernaculQ faoJvel tabernaciilum cmsj vt fitappo-
FundamentacarIoriim,eodemtan.enfen^^auu^^^^^ p,o , teruh,^u,era.nt tabernacHhm arca.ipfhm,
altitudmevidenturfuftmerenubes. Q.ema4modumAtla. ^^^^^.j^.^ebiaquarum nubes.T.her:s. ^.
Repeticioeft,&explicacioverfusdec3mi; OftendiccniiTi
hic quid per caliginem fub pedibus Dei incelligi velic:i4ubes
videlicccatras & dcnfasccum enim c6ncrahuncurnubes,fiun'C
•acrae. HisigicurobduciDeicabernaculum, ipiumqueoccul-
■tari affirmac, vc irama Deo aduerfus iinpios concepcam ,c-
tiam hacimagineexprimac. VulccnimhocdicercDeum,
quanquam defcendac ad vindiftam, &fignairajfu:eoften-
dat: catncn incerea prohibere & arcere homines a fui con fpe-
du , pcrindc acfi tcx quifpiam populoinfcnfus, in recefluirt
tiifTum effc , vt re infcfta arma abiicerent . atque ica fc libc-
fatumefTe.Hajc fumma eft horum veifuum.
Terramottehatur] Deus terrip motUjConcufflone montium,
fulminibus continuis,imbrilj|^s,ventis,grandine8caIiis fj-
gnif pftendit & declarauit iram fuam contra hoftes, vt fubico
terfoire perculfi difiiparentur,atque ita me liberauic. ;: ,
Ujyj( concuflum eft,percuIfumeft,colIifurn eft.
■^yjjT tremuit,c«mm6tus eft terrore. ^ . "
Tjn moueriloco,doloreanimi, metuvelira:tribuicur rc-
busanimacis &inanimacis. Hoc igicur loco fignificat moti
func loco : quafi dicerct , abipfis ifundameacis cuerii func
monces. . ...
Fiindamenta montium aliqmexppnuntinfi^riores parces,
fin^icur humeris fuftinere ca;Ium.
Giuiaira «]Ergo terrae motus crat indicium ir.3e Del.
9 Afcendebai fumus pernares , & ignis exore
eius deuorabat: carbones fuccenfi funt ab eo.
Amplificacio cftirse a figno.Qmi inrer homines vehemen-
ter funt commoti &iraci,fpiranc vehementer & forciter. Hoc
ipfumcribuit cciamDeo «3p(»7reWJtor.Deus,inquic,iracus,ni-
hil nifi fumum & ignem fpirabac.fumus cft concitacior fla rus
narium; Sedhic,cumdcDeo loquicur,perfumumintclIi- ^^^ ^^ ,...^.»„,^ .....,, ..,....„«..
gantur vapores & ncbul^ denfiores.quar cura flatu exurgunt, ^ i^tebras fe abdat,nec confpiciendum fe pra:bear. Alii vA
&ca:lumobnubilantcs,cofpeftum>ohs&fulgoremltc]l» - . . j^f. . /
rum terrsB cripiunt , & cahginem feu tcnebras inducuni:,
TenebrjE autem&caliginesfuntindiciairsBpei.
Jgnis ex ore ««5]Exhalationos calidat gign u nt fuf gura & ful-
mina : ideo cum fumo coniungit ignem. Quod dicit cx ore
Deiegredi ignem, fit ctiam «»dpmm-m^t., quia inducic fpecif
hominis irati. De irato cnim homincdicimusquodflam-
mas euomat.Sic Thobani i. *>^Uvimf dicuc ur wa miHv. Qijod
autemdicit,carbonesaccendiabigae, fignificac flammam
non fuifie cuanidam fed durabilcin.
10 Et inclinauit ccjelos & defcendit : &caligo
fub pedibus cius.
Inclinari dicicur coelum&dcmittiqu.indo obnubilatum
~ pene capitibus noftris videtur incumberc.NTim nubesin ae-
lunt his tenebris maieftatem & gloriam Dei occulc3ri,vr po»
pulus Dci di/cac eam niaiorem eflequam qux hominibus
poflit exhiberi in vlla ahqua fpecie^m huiuv vns imbecilli-
tate : in quam fehtentiam Gregorius Nazi.inzenus fcribic , iti
oracione de Theologia : Conflicuit cencbras , qua: latebrae i-
pfius cfTcnr, nimirum craffiticm noftram 3 qua ciim prsepedi-
anturhomines , pauci admodum Mumcro&cjuidenipcrpa-
rum, veluti per rimam adfpiciunr. Atidunt&aliam cnufram,
cur his nubibus fe bcculcai^e voUierit,[-.e 'cilicet irr.^et Dcum
fuum vllaformapingerec , vcl vllaimagincautdiminuercc
auc obfcurarec immcnfam eius m,5ieft.item. Sed piior ra.ic»
magis congruitargumenco huius pfalmi.
15 „5 Prx fplcndoie[<5r;if £'r<^r]cQram ipfo,nubcs e-
lus iranfibaiit.-Grrando & carb'>ncs ip;nLs.
Ideft,nubesrumpebaocur&refoluebantur a fiilgoreprar-
ris rcione fuac nobis adeo propinqUaj vr ipf;iin pene ter
ram contingerevideantur.itaqU^coelum cum eftobduftum
nubibus , videtur fefe inclinare&propiusad nos accedere. fentia; eius,&crumpcbancfulguri,& fubfcquebamur gran^
Inchnare igitur coelum , eft obnubiFare feu nubibuv obduce- dines & carbones iiTnicirln Samuele fic kgicur , A fplendore
rc.DefcedereauceDcus dicitur, no quodlocomoueatur,fed coram ipfo incenfi func carbones ignii.
quiafuam maieftacem,poccciamatqueadeoxrain fuam,ad- -p i_.^„j,:, j„ ^^v.^ Tphrvna • /V -jlMTiM-nnc
uerfushoftespropiorequafiadnosaccefllioftendir:&qui- , H l^t intonuit do cceiis lefioua &altil(imus
dem tanco magis defcend«revidecur,quanco propius illx res oedit vocem lu3m,j?randinem & carbones ignis.
per quas fuam poteftacem oftendic, ad noftrosfenfus accc- Loquiturde tonitruis,qux nominarvoirem Dei,vt fciamui
dunt. Quitndo cnim coelum eft ferenum, & nulhs obduftura ea non fortuito aut naturalibus tantum cau-fis gign[, abfque
nubibus , vidcturimpiisquamlpngiffimeabeffeneccurare
reshuraanas : itaque fbluunturiam inluxum &hbidinem:
fcdquandoobduciturcoelura , videtul: propiiisadeosacce-
dere, &ipfistrifti afpeauminasincutere: itaqueinetutunc
conftringunturimpij. Monct autem Iijbc fencentiannllam
fieri in coelo vel in terra mucationem , qusB non C\t reftis prx-
fentiae Dei. Dicicur aucem alioqui etiam defcendere Deus,
coeleftiimperio: deinde conicrua nominacV ocem Dei,qua
tanquam clamore quodam hoftes incircpac , aifquc terroreni
incutic.
15 Et mittebat fagittas fuas & dif/jp^init eos : &:
fulgura multitudine 6(:conturbabac cos[fctltcet ho'
ftesfuos.] ^ : ..,-....
Hoc verfu & qui fequitur 17. oftendit cii.r !i3ec tempeftas j
ouando curam fuicipit rerum antca negleccarum , vc cum ,>. • r ■ ^ .1 a;u.„i a',cg,^^,- «, a-
quanuu cu.a r ^ b , ,,; ,„ Dominoficconcicaca: nempcvthoit)busdUMpatis& profli-
Jiff nir, inGcnefi,defcendercvcturbaretxdihcarionemtur- ^ •.- r.i.-i. ^ ^ ■:...,: .•.0 *;».-:u.j:_ r..^ .
dicitur,inGcnefi
ris BabyIonica»:icem,cum Sodoraicse puniendi eflcnt.
C«%«] Ideftjdenfje & atra» nubes..
II ^ £t vehcbatur fuper Chcrub^ (8c volabat : & a-
girabaturfuperaUsvenci. v ■
Tonitrua & fulgura folent prajccdere yemi feu flatus ve-
gatisipfeliberaretur. Quarioiturimpiis terribiUa funt,ca
piis afFeruntcbhfolationem, ficuc dicitur in Euangeho, Ho-
mines tabefcent pra» mcti|i,vos aiicem erigite capita.Sagittas;
Dei nominat fulmina.quibus hoftes fecclcfia» coficit: & cum
dicit fagitris Dei hoftesefrediflipa^os, fignific.unulla vi hu.-
manifi/iffcproftratos,fed virtute & potentia diwina. Simile
1iemences:hos dicit excitari,non yc phyficusjcuiti exhalatin- exemplum legicutin hiftoria Theodofij , ciim aduerfus Eu-
F iij.
t . ji,IHJI||^j|ilififl|!|^.»w|||Mi|Kf^
,15^
PRi^LECT. HEN
gentum & Arbogaftum pugnarer. Etin Wftoria Antonini le-
gi® Chriftianoruni,qu5 fuis prccibus huiufmodi eempcftates
iinpetraucrar,difta cft ««oeuioCsMc.Oro f.lib.^.c.ij. Hiftoria
£ccleilafticalib.5.&alij.
i6 Et apparebant inundationes aquarum>& re^
liclabaniur fundamcnta orbis, ab increpatione tua,
'6 Ichoua,a flatu fpiritus naris mx. ■ '
4fpmhtmt\ Ideft, hanccempeftatcmhorrendamfeque-
bancurimbres&magnarinundationes , quibuscerraprorfus
operiebacur : & deinde iilae moles aquarumabforptxa cerri
pcrfraftii faciebanc ingciitesvoragines&prefuAdoshiacus,
vc aua^ fundamenca ort>is,h )c eft.i^tima cerra;, reuelaretur.
Ali) intcrpreces dicunt ipfum alluderc ad tranlitutn maris
rubri, vbi aqua dehifcens alueuni ipfum pratbuic confpicien-
4u)n. Alij apcriri fundaraenca dicunt, quando vi veneorum
ftuftus accoUuntur : acque huc accommodant iilud Virgiiia-
num in deicriptione lempeftacis,
Hifummo mfluSlufende^t.hii vnda dehifcms
Terram interfiifSiMS aperit ^c.
AjlatMnaristu£}ldeik, si:urbine,qui aquascontotquens
magna vi , fecit vc in tcrram irrumperenc , acquc ica voragir-
nem efficercnr.
^equentes verfusdefcribuncliberationem, & nihil habent
obfcuritatis.
1 7 Mifit ab cxcelfo, apprchendit me[c^] cxtra*
xitmedeaqnisrnultis. '■■.
Mifitfcilicetmanumab exceijbjld cft,non humanis con/iliis,
jfed pocenciadiuinafum liberacus: &quidem mirabiliccr at-
que infoiicis modis. Alijdeangcliscxponunc : fedcfthoc
anguftius : opponiturcnimingonereomnibus cerrenisfttb.
iidiis.
Aqua* in Scripcara fignificant pcricula, a?rumnas , calami-
tates,graue$afnli9;(ones,quibuspremuncur&obruuncurpi/^
&eancum non abforbencur. pfalm. )z. Ininundacioneaqux-^
rum mulcarum,ad cum non percingenc.Io^»2<x> Abundancia
squarum operuicme.pfalm.d9<Incrauerunt aqua; vfque ad a-
nimam meam. Comparat igicur hoftium fxuiciam aquis &
. torrencibus rapidis,vtpericuli magnitudinein exprimat.
iS Eripiebat me ab ininiico meo forti , & odio
habcntibus me:quoniam robuftiores crantme.
lam abfque (igura expenit quod ancca dixerac figurace, vc
mos cft Dauidi.
^litqmam erant r0&M/?<0m]Hoftibus tribuit duo,odium&po-
tenctan): idque addit vc potcntiam Dei naagis commendet &
^ ampliiicct,oftendacque;tuc maxime opportunumefleDco
t(pus ad iuuandos fuos,cu fuftinendis hoftibus func impares.
^a nonnulli aducrfaciue exponunc pro quamuis. Alij came
fere ita reddunc vc fic caufalis.
19 Prxuenerant me in die contritionis mea*:
& fuit lehouabacnlus mihi.
Id eftjfubito opprcflerant mc, vt nullunrconfilium huma-
num 3UC induftria ad depellcnda haec mala valercturrueranc
cnim in meincaurum,&nil cale cogitantem.
TN eft vapor,fjmus,nebula,GencCi.V3por afcendebar. Et
quia vaporcsilli fjpe frugibns & aliis rebus ex terra nafceii-
tibUs n^cferic,fumitur iuta.\ifniltmt pro quauis caTamitate.
In die vajlationts] Id eft , eo cem pore cum niKil nifi pra;fen-
tfflimus incericus mihi vcrfarecur ob oculos ,& omnia eftenc
defperaca.
lehomfa^ns eJIJirmamentumfettJUJlentaculum] Id eft, nullu
habuiprjcfiJium , cui innicercr^aucquo coniiderem , oifi le-
houam:nam humana przfidia omnianiede(ii*uebant:hoc
itaque innixus , potui forcitcr excipere omnium tempefta-
tum & aduerfariorum flaftus , nc opprimcrer & abforbc-
rer.
10 Et educcbatmeinlatitudincm : eripiebat
xncquoniam bene volebat mihi.*
Educcrcinlaticudinem.fignificacjcx carcere &anguftiis
edudum ftatuCre in loco amplo St fpatiofo , vbi libere refpi-
rare & rccolligere te queas. Significat igicur fe antehac fuif-
fc tantis anguftiis & doloribus opprefium , vt , quafi trifliffi-
nio carceri inclufus , nunquam refpirare pocuerit. Nam cor
indoloribusicaconcrahicur& comprimitur , vc etiamfi he-
itjo verfetur in libero aere , tamen videaturinanguftiasrc-
daftus . &-nosOermani dicere folemus de hominc dolori-
bus oppreflo , Biegantx^ VVeltwirdim zm eng: contra vero
vbiliberacurexiIlisdoloribus,rurfusfe dilatatcor,& di^un-
duntur fpiritus , qui ante obfederant coir , & impediuerant
refpirationem. Ita dicicur rurfus educi in altitudinem , dum
depulfa omni criftitia,doiore & anguftia , jperfunditurnouo
3audiG,quo animus laxatur.
R. IvrbLLERI - ' i$£
Bene volebatXtotMm benefictum libfrationts refert, non ad
fua merlta,fed adbeneplacijtum Dei. Ideo,anrequam deilia-
iriWocetvtia teftarctur^ioc pr3Emifit,Iprc,ihquit, mecomple-
dliturfuofauor);:ideocamtlluftria edidit fui amoris docu>
menta erga mc,& me fuo confilio sd hoc regni faftigiu eue-
xit:ita tribuic plenam & folidam I^udem Deo, & oftendit , fe
non fine vocatione ingeflifle fe huic muneri, fcd oUfeeutum
diuina; voluntaci. Atque hacfententia conuincitur Papifta-
rum delirium,qui doeent efletemeritateth&impiam fuper-
biain,pronunciarequ6dfisingratia. ' ,'^ '
21 Rependebai! niihi lehouai fecundum iufti-
tiam meam : fecundiim puritatem manuum mea»
rum tribuebatmihi.
Repetit propofitionem adieftis caufii pcr diftributi*nem.
Dominus liberauit me , quia vidit me*abfque msa culpa ef&
cppreirum ab hoftibus. Facitautem in Jiis verfibus nientio-
nenri fuat integritatis & obcdientisB,non quod fuis meritii hoe
ficconfecutusvtpr^aliiseligeretur , & cfleiingracia apudl
Peum(aIioquinenimipfepugnarecfccum , quipauloance
bieneplacfto&fauoridiuinoorania adfcripferac) fed^vcofte-
dac & ceftetur , fe has calanil^ees & mala, nuUa fua C(lJp«
atcraxiffe: atqueita hoftium calumnias rcfjcet : quafi dice-
rer.Ipfcexitusoftcndicme nihileorutRcommi^flequa; ad-
uerfarijobiiciebanc.Dicicurigitur hoc relpeftu inimicorum.
Interea vero & hoc verura cft,piecacem habere promiffienes
praefentis&fucura>vica;. .
Secundftm iuJHtiam meam'] Id incelligatur de iuftitia cau/asSc
innoccntiazDauidis erga inimicos , quibut non prxbuic cau-
fam aUquam offenfioriis. Accufabant eum defeftionis , quod
alegitinioregedefecifrer: dcindclatrocinij , quod pervim
inuafifrecregnum.-feditionis , quod tranquillu reip. ftacunt
turbaffc't.'crudelicacis,qu6d cauftani prarbuifiee cxdtbus:con-
cra hos afHrmac fe fuifTc iuftum. non opf onic iiifticiam f jant
iudicio&exani.inidiuino, dequoalibi dicic: Notiiritresin
iudiciumcumrcruocuo,&c.fedcalumniisinimicoruni.
Puritat-manuuml fignificacinnoccnciam vit^&omnium Z"
ftionum, permeconymiam.Qui cagic remimiimndam, pol-
luicmanus, &quipeccaco concaminacur, polluic confcien-
tiam.Iuftitiaconfiftitin refte facicndo-, puricas manuumin
nonl^dendo.
22, QuiacuftoAiui viaslehous : & nonimpie
defciui aDeomeo.
Vitu Domini] nominat verbQ a Deb prjfcriptum^hoc enim
debec eife norma vira; & aftionum noftrarum, & quafi fcmi-
ta,iu qua ambularedebemus.^
NonimpihdefciuiaBeo'] Id cft, mainfi fifrhftfs in meo propo^
fito,necpafrusnjmmedverbo Deiabduciminis vUis, vel
pollicitationibus, Verbum enim yUT non fignificat vnum
aliqucmlapfum, fed defeftionequa:hominemiDe©pror-
fusalienat.Fierinonpotuiequininccrdum labereeur Dauid ^
(fuicenim homo) fed taraen nunquam rcceffit i ftudiopic-
cacis,nec dcfecic d Deo.
15 Quia omn^a iudiciaeius coram me, & ftatu-
ta eius non abieci|^^»/o#<t}a me.
Omnia iudicia eius «ri«wi»«]Iudicia intcllige fjrnecdochi- .
C(J!itotatB Iegem:adhancfemperrecuIioculos& ment£me-
am, & ad huius prarfcriptum inftituivicam mcam. Quidam
iudiciaad fecundam legis tabulam referunc,nipn vero ad
culcum piecacis inprima cabula praeccpcum: fed non eft cam
fubcili diiftinAione opus.Vocabula enim fynbcdochrcoTs dc co
taLegeinteUigendafunr, aliequicum partes Legis recen-
reniur,nipn complefticur Legesca;rem6niales.
24 Btfui integer cum eo : & feruaui mc ab
iniquitatc mea.
Tuiinteger^^d cft,non fuic hypocricica tut fimulata piecas,
quai foris ekterno geftu aut obferuatione ca;remoniarum
fimularet aliquam fanftimoniani: fed veroanimiftudio ad^
harfi Dco, & feftatus fum leeem diuinam. Incegricas cnim
8t fincericas qua? opponicur hypocrifi & fimulationi , non fi-
gnificac caletn perfeftionem in qua finc omnesgradus obe-
dieYia;:&aliudeftperfcftum fubftantia , aliud quaricicatc
feugradibus.
Et cufiodiuime ab iniqttitate meajld eft,cohibui me ne iniqu^
agercmauc delinquercm, n^uc cx indignacionc auc cupi-
dicaccvindiftaEruercminaUquodfcelus, quatumuisme vel
hoftium iniiiriat vcl affeftus carnis exftimular€c. Nen cnim
immunis fuic i ftimulis afteftuumhumanorumDauid: id
qUod ipfe hic fatetur, dum affirmacfc i fua iniquicate, i qua
fcilicec exftimulabacur , feruafl^e fe , & quafi mand fibi inie-
ctfle ac rcfffnaflc , nejaffeftibus prauis iri'dulgeret.hjr no;
minae ilkm prauitaieni ^ua: nobifcum nafcitur.
4; En
•A_-
,,, '■ ■''■-' ,■ '" ■^'-- t'N''^'S A L
Z5 Et rcpcndit Ichoua mlfii rccudum iuftitiatn
nicaiTi:fccunduin puriiatcm iiunuiliu mtar Uiii i co-
ram oculis eius.
Turimem coraoculiseitts}U cll.qus p;iritas ipfi nota 8e per-
fye&z fuitiduui hoftes mei mcerca longe alitcr iudicarencil-
li enlm iudicabant rae eflTc fediciofum, crudclem, perfidum,
ingratum,$cc.rcd Deo nota fuic mea iriccgritas. \
16 Erga piuui exhibei [a/?|f/7^fej Jcc piui^ erga
vir^rri iiitcgrum exhibcs te integrum. a,5> v
17 Erga pwrum exhibes te purum : & cum per-
uerfo agis peru'ers6[pr^^*^f«^^/?<»>'^»'wO
Expolitio cft prioris fcntenti^,qua transfert hypothefin ad
tKe(in.Nam qu« de fe dixerat in fj>ecie prophetiiaccommo-
datnunc ad omncsfidelcs , fumcni irgumentum abipfa Dei
natura.Deus,tnquit, cum fit ftmftus & bonus,non poteft non
bonisbcnefecere, & maios punire,idquodexemplo meo &
hoftiuminccritu oftendu:liicque confolatione confirmare fe
debenc omncs qui iniufte vejtaritur ac premuntur ity rannis.
Plcrique intcrpretes de confuetudine quae eft inter homi-
nes , hos verftisexponunc, vt congruanc cura illo did:>, Ta-
iis quifquc eft»qualium vciturconluetudinc : 8ccum illoMc-
nandri, ...
Etilloitfchyli:
Sed nori vulchoc nunc propheca.Alii la exponunt,QuaIem
Dcum «ftimas,calem eum habes. fi es pius & fandus. omnia
Dei opera ridcbuncur tibi pia & fanfta , etiamfi ratio longe
aliter iudicetivt cum bonos finit affligi.no videbirwr cibi hoc
peruerfu» aut alienum a nacura Dei. Si es peruerfus. quic^-
<]uidDeusfacit,eritinoculis tuisperuerfum. Sed,vcdixi,ad-
dic propheca generalcm doftrinam priori commcmoracioni,
de fua liberacione , qua oftendlc talcm vnicuique eflc Deum
qualemfc erga cuni quilquc geric: icaque Uonis bcnefacere,
&mal«safHigere&punire.
-van dicicur, qui acquiefcit in Dei erga fe amore, & Deuni
coIic,& amorc'prorequitur:deinde,quipro»irao bcnefacic.
Exhibestefiumi Id eft,profequeris cum amorc, &benefa-
Cum viro i/ttegro] (Jut omnia facit fine dolo & fraude , fcu
in quo non eft fraus,auc fimulaca pietds,&c.
ExhihesteiHtegrum] Id eft,agis fincerc &fideIfter:iion fru-
firaris cum necdcfraudasiuftispraimiis^etiamfidiflreras in-
terdum liberati6richi,& finas eum affligi aliquacifper: tamen
tandem oftendis te nort dolose ag^re.
Cumpuro"] Id eft.ciim candida, rion contaminato autpol-
luto.cxhibes tc talem qualeni ille cxopiac.
Cumferuerfo]\A eft.cum concemptore fanaitatis.integrjta-
tis,puritatis,Dominus agitperuerse:ideft,contra fuam nacu-
ram (quaBcft benefacereomnibus,n6ccre nulli) quafl aliam
perfonaminduensinuertit fc:hoccA,vtiuftus iudex punit
peruerfos.Malletcnirti benefaccre:fed qufa talcs fe exhibent
vt non digni fincbeneficiis , ideo viciffim ille taI6 fe exhibet,
«on qualem illi vellenr,qui feilicec eos eripcrec cx malisrfcd
qualem merentur. Vtdccurlocucio haec primo intuituali-
quidincommodi val abfurdi habere,eo quod D^o tribuat
peruerfitatem, quod riomen vitij eft apud Lacinos. Nam in-
geniocfrepcpuerfojcft cfTe malitiofumiaftiitum &verfu-
tum,aliudorepromere,aliud corde tencre,riemini fiderci
mutari in horas , ac talem fe gerere cui nihil tutocommitqas
auccrcdas. SeddicicurDeusagereperucrse cumperUcrfis,
nonquodcalisfic nacura,fedqu6d aliumfecrgaimprobos
gerac qu5m erga pios & bonos , videlicec quod cos compre-
bcndatinfuaaftucia,&euercac.SimiIisfencentfaextatLeuit.
*<.SiambuIaueritis mccurii perucrfe,ego vlciffim contra vos
peruerse ambulabo : alftcr fciHcet , quJim ego cupiam & ve-
iim,&qu5m fertnatura raca.Ita apud lefaiam diciturfacere
alienum opus cum punit,vc faciat proprium.verbu Hcbraium
hnsnn quare coniugatioriis cft , in qua fignificacione eft
ircciproca,vtloquuneur GrJmacici. Formaturautem ains,
quod dcfcenderc j nomine V'nJi videtur. Habec autem no-
menfignificacionem ellychnij apud ChaWsfeos,vc verbum
inde faAum fignificec alcernare , quemadmodum fic dfini fila
autfunfculi contofquendocomplicantur,ciimque e* dliobus
tiut tribus filis funiculus conficitur , vbi quasdam filcirum auc
funiculorum fit alternatfo ande poftca tranflaiitia fignifica-
tioneidcm valetquod perucrfumfcu it^ouHt^t, Nam &
Graecum verbum itTikim & nomcn J^Wn, quod fraudem ,feu
verfutiamfignificat.ncevocc nec fignificatione multitm ab
Hebra*o abludit. ■
1% Qwoniam^tu populiim opprcflum fciruabis:
& ocuios faperbos deiicies [A<»w///<i^fef.]
Profequitur eandemfentenfiam,& tanquani e|>tphoiie- '
macfc concludic chefin: fimul aucem occurric cacirae obieftio-
ni.Nam H quis faciem Ecclefije iucueacur > videbic bdnos lo* ^
pifltme prcmi & duricer afHigis conira , hoiiiiiits iiiipios & *
fup(5rbosflorere,affluerc6pibu$&diuitits',idnequem ofFcn*
dac,m6nec finem efle expe£i;andUm:fore enini vc, ^uanqnain
difleracpeus aliquandiu liberacionetri , camerii bridcm , vbi
fuorum pacientiam aliquadiu excrcueric, eis falufeni aiffjrar:
Dicitur enim Deus feruacor affliftoruni. id re^? dici nbti
pofl!ec,nifi aliquaridiu eos fufpenfos tenerec & exercerec. rur-
fus, humiliac fupeirbos: etgo eciamfi aliquandiu his fndulecr;
camen taiidem cos trihit ad poeuaJ!. Obferijandurii ilucciri
quod, qucm antea noniinaratpium, piiruni, irircgrum, nunc
nominac opprcfium & afflid;utn. feacnim eft c8diti6 pioruni
in hac vita,vtfeniper prdfeflSonem doclrinx coeleftis crux &
pcrfecutioconiitctur. ' _
6c«/«>jyJ<^/i/WM]cIato$.Diiicrfius gierierurii altud iubet fub-
incelligcre,riempeoculosntencis&cordis. Eftaucem fynec-
dbchica vel mcconymica locucio : cribuic fuperbiarii oculis,
quiaoculifunc animiindices,& faftiis aniriuelacifacile la
oculis confpiticui- : humilcs&modetli inceducdemiflo vulcu
&deieaisocuIis,c6rrafupcrbieIaco vultu & rupercilio.a.Sa;
12. harc verbapauloaiiccrleguntur: S^SUncZ3'tl*1^yiui;i
Ocult cui cencra iuperbos quos dciicis. Sed haic vaneusin
iTcnfunihilmucac.
ip Quoriiam tu illuminas \aciendis^ iucernai^
iitfcam : lelioua JDeus meus illuminat VHCfre facWl
tencbras ineas;
Redicadhypothefin,&gcrieraIcmdoftrIndni fcupiromif-
iionem ad fe accommodan$,fudexemplo uftendit Deum ve-
racem ^ffe in fuis promiflionibus^ ^eo,inquic , iexcmplo de-
clariftiii^ce caleni effe qui bonis benefacias , & malos punias: .
nteenimexcalamitatibus erepcuriicollocaftiin fumutofa-
ftigio dignitaeis, cum. me rdgem confticueres in h6c populo.
Lux feu lucerria in Scripcura fignificac mecaphoricaTs , lazci-
tiam,profpericacem,gloriara,felicitaceui,vc Prouer.i^.Lucer-
na impiorumextinguecur. Num ti.Lucerna corum aufcre-
tur,id cft.gloria. x. Kcgum ii. Non cgredieris nobifcum in
bellum,neexcinguas lucernam ifrael :ideft ,riecua morte
' calamitatcm aliquam adducas Ifraeh.Iob. iS.Lux impij cx-
tinguecur & obcenebrefccc in rabernaculo eius. Ec i^.Impius
ilon credic qu6d reucrci poffic decenebris :id eft, abiicit
omnem fpcm in rebus aducrfis. Ec 17. Poft lencbras fpero lu-
cem.Lux nacuraliter exhilarac ho«iines:& duiri vtimur rebuS
profperis, 6mnia videncur lucida & fplendida , quia fpiricui
ipfi funt lucidiores iri corpore. econcra cencbr^ terrenc &
uietum incuciunc,& in calamicaribus ac dolpribus animi fpf-
ritibusturbacisocuIiincipiuntcaIigare;i()so alpcftusomnifi
reruraeftfquaIidior,&videnturomniatcnebriiinuolui.De-
inde,quia lux coUuftrat res,vt appareant qujc antea ceriebris
inuolucanon confpicicbancur:idco lux cciam fumicuf pro
gloria qua; hominem faCic confpicuum & celebrem. Hmc
igitur fumpta eft metaphora: Tu accfcndis lucCrnana:id cft cu
C5 qui profperitacem meam, qua hadenus fruor , Jirocurifti,
tdqueme eucxifti ad hanc dignitatcin regiarit,tu es qui^edti — -
fti Ixtos fucceflus in bellis, & in toca gubernati6ne,& cu illu-
f):rastcriebras,ideft,tudepelliscalamicates&a*ruiunas,qui-
bus canquam denfifltmis tcnebris prani obrutus s tu Conuer-
cis criftiriam nteam in gaudium.calamitaces & miferiais in fe-
licitatem & gloriam,eamque felicitate concinuabis&iugc-
bis.Vcicur enim hoc loco vcrbo fucuri cemporis.
jd Qooniam in tc currcbam accinAus , & in
Dco niieo tranftlicbam mitrum.
Subiicic racioneiB , quapriorem fenccntiam explicac. Tu,
inquit,inftruxifti iite bellica virtuce , Vt fuperior efrem hofti-
bus mcis & felicicer bella conficereDi , atque indc gloriaui
compararem.
/»fe]Idett,diuinavirtute& roborc inflruftuJS & arniaius,
Vi&oriae cnim non mea induftria auc /cieritia rei naititarii
funt part^-.fed totum hoc tuum eft beneficmm.
iniynN duplicicerexponitur. aU] verbutn niUtfaliter
exponunt : Currebam accinftus acmilitariter inducus & ar-
macus.Ec cxiftimant nonnulii j>rophctam rcfpiccrc ad vifto-
riam quam reporcauit :i cxfo (joliath.
Alijverbumynadiueexponiinc ^xo incurfionerii facerc
fcu pcrrumpere. (^a: fencenria ridetur effefimpliciflima':
Ego pefrumpebam curmam hoftium. Nam ^Hlf vfurpacuf
colleftiue pro curma milicum, fcu pro cuneo : £icuc nos mili-
temdicimuspro exercicumilicum.
trmJiUtb(immt*rum']l^ oft,cxpugnabani vrbes municasjfd-
F iiif,
,.-..\
„5 PRiELEGT. HE
que nullb negotio fiue difficultate^ ' •*'? ^ ■ rJ- : ,
^i Dei intcgraviaeft rfenno Iehou*exco€lus>
clypeus eft OvT^nibus confidentibus in ipfov' ;- '.' ►!
Redit ad thefin.Suo cnim exemplo oftendere vuIt,Deum;
. fimili raodo omnes pios dcfe|ndeee,& feruare mirabilicer.
Dei integra efi via] Id eft, Dei via efl: refta & fincera, & re-
fpondet promiffionibus. Non enim agic fraudulenter auc
dolose,cumfui$, nonfruftratur cultoresfuos,non deferic
fperantesinfe:,redpr3Bftatquod poUicetur. Nonagitficue
homines qj^i fiiis clientibus non ferrtnropgi\, nifiquatenus
id norunt RVi conducete , fxfc etiim tutpiter deierunt &
fraftrantur fijos:Deus vero boiia fide agit.
Nonnulli viam hoc loco exponunr pro doftrinai Deo
tradita & patefada, cjuod careat corruptelis. Sed fumitur
hic via pro rationc agcndi, cjtUam Deus tenet er*a'.^ios , ficuc
nos dicimus:M«V einevmbg^ht.XjOttphet recht mit defeinevmb.
Sermo ^m igne excoSlu^ Pramimo fada piis de gratia , fa-
m>re , beneuolentia & auxilio diuino eft firma , tertajrata &
conftans , carec omni fraudeiK fkUacia , inftar argenti afco-
rjis purgati. Loquitur enim rtbn de prseceptis, fed de promif-
fionibus: quod raanifeftuin fitcx verbo fperandi. Qitod au-
tem coquendo dicit purgari rii-rbum Dei . id refpcftu noftri
intelligauv; nobts purgatur & tale eflc cognofcitur igne
tcntanonis excoAum.
Clypem efil Hsec gnomeisft quaficonclufio fetttetix. Cum
DeusuKCger fit&verbum eius purum ,tut6 huic fidesno-
ftra innititur, nec fallitur fperans in eo : & qui fperat in eo is
fciat (eita cMj munitum &circumdatum diuina ope,vc nulla
periculaadeum pertingere poflinc : itaque hunc clypeum
omnibus xrumnis & tentationibus obiiciac.
j2 Quoniainquis[<?/?] Deus prseter Ichouatn.?
& quis forcis prxtcr Deum noftrum.<*
Concludit thefin & vtitur interrogatione. Primum vt
piorum animos confirmct, vt ftatuant certo non aliunde pe-
tendum aut txpeftandum eflTe auxilium quam ab illo leho-
ua. Deindevthoftibusidololatrisinfultet,&oftendat ipfo-
rum fpem &fiduciamquamtemerein idola CQllocant , eflfc
vanam & irritam. An non , inquit , meo exemplo eui Jenter
oftenfum eft nonefle alium Dcum ,qui feirc opcm in rebus
aduerfis& iuuarepofficquam hunc lehouam, quifeinhoc
populo patefccit; & vanam cfle omnem fiduciam , quz in fi-
ditianuminacoUocatur? Quidenimhoftibusprofuic fidu-
cia aut cultus idolorum fuperftitiofus?
3j Is Deusprxcingebatme virtute[ r'o^orf]&:
ponebat integram viam meam.
Rurfus a thefi tralgreditur ad hypothefin , & pergft com-
inemorare bcneficia diuina & viftorias. Deus cft, inquit, qui
nieinftruxitroborc & viribus ,non egc mea virtute & ma-
gnicudine animi quidquam geffi fcliciter. Heroica igitur
forcicudo aDep eft, & non eft felix bcllacor» nifi iuuccur
a Deo,quod ctiam Ethnici agnouerunc. nocum eft enim Pin-
dari diftum,»a/<*t;!^vf« wJxe(Lui»^ft«c9»6b.
In vcrboniNOMetaphoraeiirumpta abalthco , velabi-
pfis rcnibus feu lumbis , in quibiis Scriptura interdum vigo-
rem & robur locat.Vt lob. u. Potentia eiusinlumbiseius.
Lumbi igiturdicuntur cingi,quando ftrenuitatem & prom-
^ptitudinem ad labbre volumus fignific<ire:vt Iob.58. Aecing^
iiuncficucvir,Iumbostuo?.Et Proucr.?i. Accinoic fortitudi-
nelumbosfuo$:id cft, agit omniattrenuc& diligenter,non
cft legnis aut defidi^f^, ied affidua , in negotiis gerendis. E-
contra difl^.jlui cingula lumhorum , fignificat vires labefa-
dari,&diflrolui,vtquando homoprx moeftitia vel anxietate
elanguefcit&fitimbccillis, vt Daniel.f. Cingulaluinborum
eius foluca funt. Efaia: 4f. Expandam coram eo genoes &
lumbos rcgum diflbluam^id eft,faciam vt viribus dcficiant.
Fomt integra,mvicimmeam] Id cft,quicquid fuir^ag?,rcflus
auc quicquid facere infticui,hoc Deus fortunsuic , & fua be-
ncdidioneprofi>ercdirexiD:fecicque vt oranes meaj aftio-
nes haberent felicem euencum.Via inrcgra exponitur hoc
loco expedita , quae non eft interrupca aut impedica. Via au-
t»m fignificatcurfum adionum. Sunt multi viri forres , qui
camen multis Impedimentis retrahuntur,ne aliquid egre-
gium^onentur autperficiantrhis via non eftperfeaa^^
34 Adjrquauit pcdes meos ficut ceruarum: &
fuper cxcelfa mea ftatuit me.
Id eft ,inftruxit me celeritate infolita , vt inftar ca-
prearunti rupes inaccefllas ,, & munitiones ob arduum
& difficile.rii acceffum inexpugnabiles tranfcendere
potuelcini : nulla fuit arx tain munita , nec tara arduo
loco fira , qiiatTi non cxpugnarim , idque magna celeri-
ate & ficilitate , ctiam in perfequendis hoftibus fufjs
attj-ibuit njijji celeritatcrw. Sua exceffanominatarccs a fe
expugnatas quibus vidor lure bclh potitus eft;oIim enuia ar-
ccscxrrucbanturinmontibu^. ^ r
?5 Qiii docet liianu^ uicas ad praslium: &: ccntc-
rebatuf. arcus j[;rcu« riiaiiibus^^r^c/^iw^Jmeis,
i?<7«0Ideft,facit.me j^raeftantem bellatorcm', donarperi^
tiam rci iililitaris,& irtftrijfit me fingulari roboreivtarcus feri
reosdepriraere& eorifrifigerepotuerim , quod n^ncft cui- " -
iufuis. llWe/t igitur liict>eIIatorab aliis pra^ltantibusbdia-
totibus,Alexandro,Fabio;Scipione,&c. Nam in ,fuis.pra;liis '
&bcllis fentitfibiDeumadefleducem , & fuam dextpram
regi & defendi diuinitus : inuocat Dcuin, £ic omnia refe.rc a J
gloriajn^Dei. , „
l!*rGnnnj Graecu$Iegi,tji^>Hli verric ertiiril5>ot/; Eftauteni
nnn J paffiuum vcrbi nn/1 ri6ii tini Vc guid^am voluerunc.
56 Et dedifti miKlicutu m falutis lua? , &: dcxtc4-
ra cua fulcicbat. mc: iS^ Iimsiiliationc tua ix^agni^ca'»
basmei''-^"'-' ••'■- -■-■-Onvotjf':.?:;-':-^;' r ' ' ., -i -i'; -: . ,\
DedifiiJctiiumllA eft , tii^niirabiliter me fetiiafti incei: varJa
pericula, ciiiaque finguiisniomeHciscflrem^^po^cusvariii
celis hoftium , ical tameiri fuiabs te'municus &xirenndacus vc
nullum telum , nullu pericBlum ad mepotuerit jpcrtingerc.
SaluttsmeA]\A adiue exponatur,quofciIicetmefcruafti fal*
uum& incolumcm, nemuUicudineccloruni&armoruho-
ftihumobruereraucopprimerer. Qupdnavcroilludiicfcu»
cum,videfupripfal.y. . , rv,.^ ;,, ,.
Dextera tuafulciebat me^li. eft,cu me confirmaiii,nein pr^r-
liisanimusaucviresdeficjcrcnc, n^uc fuccumb^rcm vidui
magnicudinelaboris. , r?
HumHiationetualild eft.quo magis videbaris mepremer^
eo magis extollebas , & euehebas ad tnaiorem potentiam &
dignicatem. Huncenimeuencumhabenc humiliationes di-r
uinac,fi*cuc dicicur in Epift.r.Petri, HumiJiaminifub pocenti
nianu Dei,vc cxtollac vos,&c.Prouerb.ij. Ancc glonam affli*
ftio:cconcra ante ruinam impiorum eft cxalcacio.
Alij fir reddunc. Clemencia tua auxitme,id'eftjin dics ma-*
gis ac magis me prouexir,res meag,vires & potentiam meam
confpicuis incrementis ampUauit: vcverbumaugendiintel-
ligatur de concinuo fauoris progreflii. Scd alterum videtur
efle fimplicius.
,57 'Dilataftigreftusmcosfubtus tne. J
Ideft, quocicsconcIufus& conleftusfui in ahquasdiffi-
culcaces & anguftias,ex quibusnuUo huinano auxilio cuade-
relicebar,cu fubitopatefecifti mihi viaa»quabile,iccr cxpedi
tum & inoffcnfum, feciftique oninia plana & cxpcdita, vt fi-
ne negocio euadere poflTem. Latitudo grcflbum fcu latuni
fpaciCopponicanguftiisexquibuspedem luouerenonlicct.
Et nonnutarunttalimei] Id eftjfui adomniaproiriptus&
expedicus vcquocunque curfum inftituerematque inrendc-
rem,eumfacile&finencgocio abfoluerem, Q^ibus nutanc
tali in curfu,facile impingunt & collabuntur. In Lcuit.cap.ix.
pro Qiyna quod crura fignificat, Thargum habet TiSlOlp vt
non mepte etiam crura hoc loco interpretari poifis.
58 Perfequebarinirnicosineos, & comprehcn-
dcbamillos.-nec reueriebardonec confuinpriflcm
COS. ; 7- — ■ -" "--- - —
Amplificat n?rrationem ab euentu.quo oftcndif,fe in om-
nibus fuis bcUis qux geffic, Dco propitio vfuni efl!cvde6que
profpcrc & feliciter omnia eucn i (rc.
Nonreuertebar]Vi<if:nT.iir ]i:r cS'- voccs non humani aut cle-
mentis rcgis , fcdhomi' is iVjguinr?r!J& truculcnti, qui vi-
ftis&tergadantibusin.^^-ftst^nec fiiiemcaedium faciat, nifi
faoftibusconfumptis&deletis : cumcamcnin totahiftoriii
defcribatur maHfuecilfimus: adc) v"ipfj Sauli paticntiacius
& moderatiofueritniracuJo. Sedrc/edumoft, Dauideinfua
beIlageffifle,nonaddMi!^nni aliquopriuato odioautcupidi-
tate.vtaliosplerofq. bellacores^feJ iuxravocatione incxe-
quendo iudicio diumo:hi/C eft.in iflerendagloriaDei, in c6-
feruacionecxlcftisdcftrina;, prohibirioijeidoloriim , & in
dcfenfionepopuIiDeimnnusfibi iniunftum , eire fidelicer
cxccuiu.Non enim prinatim fibi i.IJa bcli.: geijfitrfed pro glo-
ria nominis diuini,& pro faluce populi Dei. fcaqup oportuic
eum vtiillafeucritace, qu.-imfciebataTeinhocmunere re-
quiri : Idco alibi pfal.t; j. inquir,fe perfcfto odio odiTe cos
qui hofteserantpppuli Dei.Deinde& hoc tenedum eft, Da-
uiderii in his omnibus beUis lypum gcflilTe Chrifti, qucm o-
porcuicfunditus delereinimicos fuos,
j9 Percutiebam ccs , & non potcrailt furgere:
cadebantfiibtuspedes meos.
In Samuele addicur adhuc vnuni verbum ohDNI. £t coti-»
fumpfi
'plppp
Ww^^y^WY^Tli^^ywWWV^
157
I ^j P S A L M V
t'^ '•«■"^'V^
fumpfi edSjid eft,ego a d internecionem deleui eosjncc eranc
vIIjb hoftium vires tantx quae poflent inihi rcfiftere.
Cadebant ftib pedes meos] Quod fcilicec /ignum eft extremsfc'
ieicftionis Sc oppreffionis.
40 Et prcecinxiiti lue robore ad bellum : facicr-
bas curuari infuigentes aduerfus mefubtus me. /
Idetn verfus eft cum jj. eftque niira propheca: copia in
praeJicandis 0ei bcneficiis. Tua , inquic, eft omniS gloria,
nonraea. \ .
41 £t inimicsrum mcorum dedilti roilii cerui-
cem:& oforesmeosextcr,nainabam[<^y«j.] •
Primam partem vcrfus pleriquefic interprecaucur: ininu-
corum ceruicem dedifti , id eft , coniecifti mimicos meoi in
fu^^amjvt turpiccr terga darent. Sed quia S^p. non tcrguni,
fcd ceriiicem fignificac. Ec verbum finy inde deduftum , Ci-
gnificac ablcindereceruicem,deceruicare: ideo quidam exi-
ftimanc commodius ficexpont ,Dediltihoftium ceruicem,
fcilicecfcriendam,ideft, tradidiftieosmihi maftandos.con-
M kvnr.
Liberabiume de contcntionibtispopuU ] iiocincclligenduin
cft de populo Ifraeliticojcui datu $ crat rex. Hic farpe tiunul- ;
tuabaturaduerfusDauidcm , & pcr fcdiooncm ibeodcfi-
eiebar,vttemporeSaulr$,Abfolomi. Iccm quando Zrphacij
Abner,Isbo/eth,populum addefcftionerafolicirabant. has
dcfediones, rcbelliones i tumultuationes ,&obinurmura-
tiones varias naminat contentfoncs.ln Samuelc addicur pro-
nomtn ad nomcn crsy.-legitur cnim 'OJ), quod illuftrat len-
cenciam.
Fofuifii mein caput gentium'] Id eft,non tantiim domcfticas
turbas fedafti,vc regnum domi tiiet pacatum & tranquili uiaii
fcd etiam lace extendifti fines meiimperij, vt gcntes.quaJ an-
tea hunc populura varie afflixerant &oppugnaraht,nuc mihi
fubiicerentur & fierent tributarije. Ita fada eft rerum vicifli-
tudoj&miramutatio.Saiis bcncficij prajftitum exiftimauU-
fet Dauid,fiacerutcibus fuorura feruirutisiugumdepuliflbti
&inpriorem ftatumrcmp. reftituiffet: fcdadditDeus alia
maiora bcncficia.qux hic celcbrat»
Refti^ auccm hxc fententia accommoclatur ad fhrjftLyH
«ruichuc&phrafisLatina: Dare alicui ceruicem , apud Cice- Fuicenim Dauidcypus Ghrifti in toco rcgno fuo. Sicutigi-
ronem pro Rofc. Ameriuo. & m 5.Phiiip.N«//«w eratconfiUA turDauid fui populi pcrfidiam,in/idias,fr3udes,&c.eft cxper-
pftblicum,nuU(i libertas , dandA cerutces erant crudelitati nefarii. tus:ita etiam Chriftus a fua gentcoppugnacur, & tandem et-
— ' ' ''-■ : T-.«j.ii: .„;u; -„.... ;^^.»,i, iain inccrficicur : & duratilludodium &contcntionesilla;in
populo ludiaco aduerfus Chriftura vfque in hunc diem : fed
adcononpotuitopprimiChriftus, vt magisrcgnumipfius
hoc modo fic amplificatum. Nam pro pcrfidiofis ciuibus ad-
iunfta eft ei Ecclcfia,coIleda ex g€iibus-.huius ille eft capufj
hancrcgitjferuatjdefcnditjviuificat&fanftificat. Praiftate-
nim id Ecclcfise f ua» quod caput toti copori.
InSamucIepro'"lOi">:;n lcgiturunQwn vt figniffcct ftabi-»
Altj tamcn maiunt fic incc:rpietari, Dedifti mihiccruiceseo
rum,vcfcilicetmihilubiiccrcncur,vciugum ceruieibus eo-
rumimponercoi. , . ^ , r
Et ofores meosperdidi] H^brxi fic legunt:Et ofores mei per-
iidi e<»s. Antccedens (i:nbuur cumrelatiaoprofolpanccc©
dcn^e.quodeft vficatifrimum in haclingua;vel fubiqcelligcn-
da ericconiundio cauifilis: Dedittimihioforesmc*s,vc cx-
termtnarem eos
41
Ciamabant t & non eratSaluator : adlehb- lem&diutumamregni pofieffionem.
Popului quem non noram]ld eft, quem olim non rcputabani
promeopopulo, &cuinstanquamalieninullam rationcm
habui,is nunc agnofcit me dominum & regem fuum. Hoc /1-
"gnificatnofle.Ica Chriftus Matthii y.Nuuquarti noui vos: id
ett", nunquam vos pro mcis habui. Et Matthaei ij. Non noul
vos:id cft.noii pcrtinetis vos ad mcum regnum.Intelligitau-
tcm hocloco Ammonitas,Syrios,PaIa:ftinos.
45 1 Ad auditum auris obcdicnc milii : filij
alicnorum,mentienturmihi.
Ad auditum,i^c. ] Id eft,tanta erat cclebritas nominis me*
ex crebris vi(ftprits,vt multic gentcs , concra quas ariwa nun-
uanvSc-nonrefponditeis.
Vc beacficium exhibicura fiat illufti ius , addic anctthelin de
hoftibus. Ego femper fum cxauditus & mirabilitei^liberaftjs:
illi ('iiiquit) quanquam opprefli calamitatibus damarcntad
Deuni,non func exauditi & liberati.atquc ita Deus excmplp
illuftti , ipfoqueeuencu pfteudic quancum fic diiinmtnism-
tcr pios & impios, & quam falso obtendanc hoiks & i.-ia!cec
nomen Deh nle eaim leruauic,ilIosopprcflbs delcuit. Lo-
quitur aucem htc prophera prxcipue noadeexcermshoiti-
bus,Syriis,Palxftinis,Ammomtis,Moabitis &c. ied pocjus de
domcfticis,Saule,Zipha5i$, & fimilibus fcditiofis.qui quidem
iiomenIehou.-Bafriduehabcban:inoTc:iederanchypocntx, . ^
quinuiloferiocordisaftcauadDeum contugicbant: led,vt quamexpcdmeram, ad folamfamam vlcro poficis armis fe
ficrifolet,opprefncalamitatibus.&inextreraaneceflitacec6 mihi dedercnt.
fticuti, exconfternatione & pauore ingenci fundcbanc preces Hoc rcfte cort«ruit Chrifto,qui fola fama nominis fut: hoe
in aerciw eafqueicerabanc ; qua: tamen ex fremitu potiiis ac- eft,verbo quod lonatirt minifterio , gentcs fibi rebelles fecic
que indignatioae & impatiencia,quam ex fide vera oricban- tnorigcras.Fuic igicur hgc volunra'-ia fubicftio nonullaru gc- ;»
tur. Ideo calespreceB Dcus, inquit,reiicit & conccmnii. Ncc tiit temporc Dauidis,typus & quafi pra:ludium regni Chriftf,
' nac h«c fcntentia cum aliis , in quibus Deus falutem 8c cuius imperium oporcuit excendi ad fines orbis,n6 vi aut fcr-
" ■ ' ■ ro:fcdvoluntariafubiedionc,addu<ftisadobedientiampopu
lis fola Euangclij voce.Ideo 'm(.\mtiAd auris audittm.
Aurisauditio fignificat famam , ruraorcin de ahquo fpar-
fum fcu nuntium.Iob.4j,.Ad auditum auris audicram te,nuc
oculusmcus videtce: id eft ,fama detcacopibustuis hafte-
nus tantii.ii perucnerat ad me , & nihil habebara prxcer au-
ditum: nunc , poftquijm docuifti me , plenius te cognofeo, &
-quali cor«m confpiciov
P"S
auxiliumpromittitfeinuocancibus.
Clamabant] Hic clamor eft ficmicus orcus ex dolore & im-
patientiia: putanc enim fibi iiuuriatn ficri a Ded.quod fubito
deiiciuncur a fuafoelicttate &c. Idco non eft vcra inuocatio.
InSamuclelegituriyU' alpicicbant vel refpiciebant :id eft,
hucarqueilIucrefpeaabant&pecebantope.n,ficutfoIenta-
nimiiinpiorum confternati & deftituti omnibus externis au-
aiiiistandemadDominuiairecurrerejledfero.quianofeijio. _ . . - . .
nW^yinSamuele lcgitur,7y fed nonfine confiliohtc NorainafeafuuraponunfurproipfisobieAis fenfuumrlri
mutauicillam particuUm , &; rcporuic 4y quod fere fonat audireauditum,fignificatfamamautrumoreniaIiquemper-
aduerfus iehouam. Vultenim oltederecos iineverafide eX cipere,velaudifefcnBoneradeaIiquo.Ahjrcddiderunt,Au-
quadam irapatiencia clamarc & vociferari.atque ita Dco nu re audicnte,hoc eft,ftudiose,& raagno obfequio.
gis oftreperc quam vcra fiducia adeum confugere. Filij alienimentitifuni mihi J Fihi alieni/cu aIienorura,hoG
^ cft,alicni,firapliciter,ficutfiIiiviri,proviri,-pf.4.Ah'enos3ute
4j Etcomminuebameos, vt puluereni coram QorainatpopuIosonines,quianteafuierantiuris,&nihiIha-
facie vcnti : ficut lututii platcarum cuacuabani bcbanccomraunecumpopuloIudatcoiquinoneranteiufdQ
rcligionis.ncc eafdem habebant lepgs:Mi»nciri nnrpm /ignifi-
catficriftipplicein., &feah>iiiriih.ir^i->», imppniimqueeips
fnfciperc: idque tamcn non alarri r>|>feq^iin npgiie^libere, fed
aiiiHia.fi^o.Id ciitna foletfieri in nouis dominarjonibus.Ple-
riquc cnirt mallent excutere illud tugum:fed nictu potentia!
contincnt fc,& pra?ftant|Obfequia,quanquam non fponte. Ec
hoc vocat mentirijficut & pfalmo ^«r.Proprer raagnitudincm
forcitudinis tuae mentiencurcibiinimic/tui ,ideft,erunc tibi
fupplices:fedcric fubieftio fucofa & hypocricica. Icem, pfal-
ino Si.Ofores Ichpujementiti fuiflent ei,fi ambulaflTet in viis
mcis.Etiara ad Chriftum hoc refte eongruie , ad quem multi
fe adiungunthypocritsB qui duphci &pcrfido animo eura co*
lut.Hiljonis iti Ecclefia in hac vita funt pcrmixti,& hos Scri*
ptura nominct alienigenas.
Aliialienos interprctantur delfraelifis.qui quidefuerunf
cos. „. . - n
Rcdic ad narrationem fupra inftitutam,m qua nunc cft co-
piofiiis. T-v • o
, CoW»«e^^m]HyperboIeeft, quafignificat,hoftesDei&
populi dus funditus abs feefle conculcatos : ficut htltoria de
Ammonitis tcftatura .Sara.u.C=ip'^N Euacuaba eos : id cft,
habuicos pr©reieaametis:feu,vtftercus abieci,& coculcaui.
Confcruturirapijrebus viliffimis& foetldilfimis,vtfciamus
quo 19CO a nobis haberi debcat.In Samuelc legicur cnj;pn«
diftcndebain eos,fcilicet calcandorid eft,protcrebam & con-
culcabam eos.
44 Liberabas me a contentionibus populi , po-
nebas me in caput gcntium : populus , quem non
n©ram,fcruicbat milii.
quem
Rcpetitio eft fupcrioris narratiohis.in qua funamatim col- filii regni:fcd habiti pro alienis proptcr inobedientiam & re-'
lieitbencficia^biprajfttta, ciira ^omi aducrfus feditiofoj ci- bellionem. Sicutaleremiacap. i. Vitis aliena.tametfi a
ues xm f»"s ad^erfus cxtcrnos hoftcjj, . V^^w» pIaft{aja,vocaiKur. Hos. igitur dicunt mentiri Deo,
'.sV
m
iprT
P R i£ L E C T.
H E ^I R. M 0 LL E RT^ * 140
hftce(t,non'refpondcrefpei,quam Chriftus deillisconce-
,4)erat, gedifle (c non t.tnquamgeauinofjfecl canquana alie-
nos rcgni filios, vel vt Lutherus ini:erpretatur , laftitarc fe
'cfle hacredes patrum,& eflepopulum Dei.cum faftis ta-
min ncg«nt Deum, & ab eo dcfcifcanc. Nonnulii etiani fic
? interpretantur: MeatiuBtur, id eft , Vmdas cuvi aliis iftum
ruperunr, & ad me defciuenmC. Alij negarunt f« quidquam
raoIitoseflTe contra rae. Abenefra itacxponit: Vanafuit i-
f forum iaftancia & infolcntia.
•mniaDto accepta referre, ide6que plena ipfi laudldtbeti.
DeditvmdtSias] Ideft, inltruxitmeviftutc,vtdeboft;bus,
quasmeriticrantpoenasexigerem. Erantjlli, a quibusop-
pugnabatur,hofte5Dei &populi ip(ius:ideo ex officio regio
vltus eft iniurias Deo & populo ipfius faftas. Refte igitur
noniinat vindiftasrnec cft priuata illa vrndifta : fed quia crat
rcx jexecutuseftiudicium, quod diuinitus ipfi iniundum
erar. Ali j, dedit mihi vindidas:id cft,vltus ell mCjqui gtauia
abipfispafluseram. ,
T3Tproeo legiturin Samuele TilD fubdit. Hocautcra
4(5 Filij alieni emarcefcebant & trepidabant verbuin fignificat , vel perfuadendo fleftere ad obedlcn
tiam, veldecernercjiubere vcrbo, vt populi fubfint. Nam
decretumdiuinumfacitvtvnihomini tam mult«B myriadcs
pareanc.
49 Liberatormensab iniraicis meis,& ablnfur-
gcntibus in ii)c> exaltabas me : [,^] a viro violento
eruifti me.
Exakahoi me]li eft,colIocabas me loco tuto,ne hoftiu vio-
Icntii ad me percin^eror. Munitionescnim extrwcbanturin
lociseditioribus.
59 Propccrca celcbrabo tc incer gentcs , Icho-
ua:&nomInituoprallam.
Id eft, prxdicabo beneficia tua publice & paffi.n inter «cn-
tes, vtppxfenciafuainEccIefiaagnofcatur, &gloria tuafiat
confpefttor: mulci eciam.quihaftenus tenonnouerunt,ad-
di^fti his tcftimomisjinuitentur ad agnirioneni & cclebratia-
iiem nortinis tui. Adhuncfinem referendx funtgrariaruni
'"aftiones. Tefteaucemhic vaticinium comprehenditur de
rcgnoChriftipropagandointer gentes:nifi enim in focie*
tatempopuIiDeihjeeIcft2!fuifl*ent, abfutduin fuifletapud
lurdosDeilaudes decantare. IdeoPauIusadRom.i^'. hoc
teftin>pi;xio prebac gentium vocationcui non fuifl!e for-
tuftiaffi. ,.■';;«.. .
Nommi tHocamm]ld cft,in honorem nominis tui laudes
dicain,.
51 Magnificafts falutes regis fui,&: prxfians mi-
fericordiaih" \aa£lo fuo Dauid , & fdininieius la
perpetuuni.
Additrdirfuscaufara eureum celebrarevelic, acommemo-
modi acclaniatio per tu^»7mTm^<u fumpta ex communi ratiotieicilicct benrfciorumacceptorum. Qiumagnificac
hominuBi confueiudine. Solcnt enim homines fuis regibus faluies:id eft, qui rcgem fuum farpenurhero in maxiinis pcri-
&principibusnon tantumbeneprecari,fcdetiam honorifi- culis mirabilitcr& magnificefupracaptum racionishuma-
caacclaniationeeos infublime exeolIcrc,ficucinhiftoriiit, n3eferuauit&Iiberauit.Qi2,odinquiDregis fui , & non fim-
i.Sam.io.i.Rcg.i. 1. Re. 11. videre eft , vbi populus nouo tegi plicitcr mecum vel nieas ftluces , oppontt hoc hoftium ca-
per awlaraacionem ita gratulatur, "iQfzu n' rj' viuat rex. Ita luinniis,qui vocifcrabantur eum per fiiditionera inuafiflfe rc-
hic,viuat,idcft,triumphct,velofticlat indefenfione&libe- gnum.C6trahosinquif,feefteregeni Dei,ideft,a Deocrea-
ts^raiionefuoruni,feadhuc viuerc &efl!c;potenccn!: non cflTe tum&confticucum: non(vcLariniloquuncur)qu6dimpc-
JDeummorcuum,vtimptJ fomnianc. Siquis camen mauult riumexcrccacinDeum.IdempoftcavuIccumfevnftu Do-
^ affirmatiue in prjefenti cxponere, noncricalicnum a mence mininominac.Quanquara enim manu Samuelis vnftus erat
prophetar. Viuit,id eft,potens& virtutepraeditus ,potenter in fCgem &inau§uracus: tamen non a|iud hocfuit,quam /i
defendit&liberatfuos. Efteniraharc vita non ad eflcntiam Deusipfcpalammanuecslo exertaeumregeminfticuiflet,
Dei reftringend3,red ad cam quar fe cxcrit in operibus. & in regio folio coIlocaflTet.
Petramea] Ideft,qui pr^ftat nnhi pcrf«giu«i inrebus ad- Faciensmifericordiai^ltetum fatetur fc omnia acccpti refer-
uerfis,vbitucusfimabimpetuhoftiIi. Irem.quieft robur rebonitatidiuinae.nonfuismcritis,
raeum,cuitut6innitipoflrum,&quiconfercrobur,vt eon- ^ £rJiww/]HicextendicbeHeficiuui &?amp4ificatinfercova-'
fifterc polfim aducrfijsiioftes,^, >, Iticiniode perpctuo regni ftatu.Non fatiseft,inquitiqn6d mi-
EtbenediBufl Id cft,Ia?udecur,& celebretur. iHominum be- hi ifta pra?ftitit,&me ad hanc dignitacem cuexit:(ed lioc iHul-
nadicere eft vel bencoptare vel laudare : Dei bencdicere eft to maius eft , quod hzc beneficia continuacurus cft ad poftc-
bencfacere. SiverbumTTcxponasinpratfenti,! ericillatiua ros,vtregnummeumfitftabiIe, firmum&perpetuum,&cx
particula. ' . feminemeolemperaliquisficquiregnumhocobtineat.Hoc
Ekaketur] Idcft,omncsa£«nofcanteumefleexaltatiim fu- multomaiusbencficium eft,qui;nii!xinfigncs viftori^qui-
per omnia,dominari omnibus , omnia imperio eius efle fub* bus tunc erat ornacus. Quid enim prodeft rcgi d regnum ha-
iefta. Itaqueilliquoque imperioeiusfefubiiciant .ciufque beatbene conftitutum , & mulcis pratclaris viftoriisfic con-
potenttam celebrent. Alioqui enimnonpoteftmagiscxal- fpiciendusacmetuendus: &pofteiusmortemregiia ficcor-
tari Deus,cumefl*entia& potcncia"eiusfitinfinita,& fcm- ruicurum?vt Auguftushabuicimperium florcti(fimum,quod
pereodcnamodoeftfublimis: fedcxalcaridicicur,cum eius poftiipfiusm.ortemmifcreeftdilaceracum. Ergo iion fuic ea
mateftas > gloria & potentia i nobis agnofcituf & celc- fclicicas.Auguftiquaj f»ie Dauidis, cui regni ftabilitaspro-
bi-atur. « * miflafuerat,quandiufoI&lunaincoeIofuIgeret. i.Saniuel,
Df/«ji/«f««»«*]ideft, quimefaluum feruat inoranibus
\coar£ialfafttMr]e pcnetralibus fuis.
Emarcefcehant] Id eft,nietu potentias , qua videbant me eflfe
inftruftum,abiicicbant & defporidcbani animui|n, omnif-
que illorum vigdr & fiducia, quam anteahabebancin armis,
vfto momcnto periic.
. Ettrepidabantjfclaufuylsfttis] Id eft. tatus tcrror eos inuafe- •
rat,vttrepidi &conftcl"natiefuis latebris &munitionibus,
quibusanceafepti viuebartt, prodirent&vltropaceexpete-
rent , meque regcm fiium agnofcerent : neque onim profue-
runteiSvllaemuniriones, vtliberarentcos ametu.isa Chri-
ftidoftrinaargucns peccata &conrcientias hominum, eos
quiantea rcbellesfuerant, metu profternit,vt fe viAos a-
gnofcant,& Dco fcfe dedant.
AlijcumGratcisfi[creddiJerunt:Et claudicarunt a vin-
culis fuis, vel propcer vincula fua. In Samuele pro njfin co-
gnationis gracia fcribitur MJin'1. Ec cmgebantur,hoc eft,,
conftringcbancur mctu,
ca,TnnJia2ChaIdajas inwrpresreddidft: nnnjT3 id"
cft,arces eoruin.Abenefra: CZ3'nilOiN id cft.palatia eorum.
47 Viuat [ velviuit'] lehotia, & benedida ru>-
pesmeat&exaketurDeus falutis me«E*^^
Gonclufioeftper gratiarum aftioncn» cuiii acclamatio-
ne. N«nnuIIi ni exponunt in optandi modo^, quia fcquitur
futurum exaltetur. Et cjuanquam non inconamode.iticPcd-
ditur: tamenvideiurlocucio ipfaafperior„veleciasntfdiou-'
la.nificommoda addacur incerpretacio. Nonpoc^ha^io'
fuis efficerevotisvcDeusvel viuat velnon viuat. Itaq.ueiri-
diculumridetur, Deovitam fuis votis optare. fedlilhuiuT-
periculis,& a quo vno omnis mca falus pendeCi
48 Deus qui clat vindiaas mihi : &: fubdit
popylos fub me.
Rurfus praedicat bencficia diuina & viftorias , quas affir-
ftiat fc(blobeneficio diuino eflTe adeptum. Vtiturautem his
crebris repetitionibu$,vt oftendat, fenihil adfcribere fnis
viriutibus» fapi«ntiar,induftriatautfcicnti« rei militaris : fed
7. Hoc beneficium tanquam pr3Ecipuuin& fummum hic
commendat,atque ita fimul pfalmura hune adChnftiun tM-
hicTs enim eft illud femCn Dauidis, qui regnuuy patris obci-
necduracurum in oranem arternitatem , &nullum potuic
maiusbeneficiura prajftariDauidiquam harcpromiflfio. At-
que ideo vincit Dauid fuos hoftcs, & fuperat omties difficuN
tate<!:quia vicit Chriftusdiabolum & mortcm.^^vt rtdimat &
coUigat ^ternam Ecclcfiam: ideoque iuuat Dauidem & alios
inuocancest
P S A L M I
PS AL MI xviir.
V - ^ fARTES, ■
4i
i. Infcriptlo , v. i^ canticum '^v'mcv triuniphai;e , atque iaudatliium coram Ecdefia , vt Dcus fQlui
nieriioglorilicctur,piaecinens,verni. j
II. Propofitiojconteniav. 2.V4»percongericm nictdphoricarulii fimilitudinum , qua: Deum va-
rla virtuteadraluandumruos prseditumcircdcinonftrant. - ,
III. Narratio bcneficioium Dci planc poetica : cuius duje funt piartes.t. liberktioriis exdduerfisa
5.V. adz^.S^ gloriofaj viaoriae.inde.ad^/. Prjmus gradus autem bencficiorum Deicttexauditioprc-
cum incalamiratibus,v*7.Secundus» prarfentiae Dcl telHficatio niultiplexiad confirmandos fuos , &
hoftespcrierrefaciendos,av. S.adiy. Tertius,4iberationis opusjfiib e-us fimilitudine,quiaJiquem 6
profundisacjulserlpit,propofitum, v.iy.Subiiciunturv.iS.icj.io.dli^ ita hunc finem dulces metaphore,
qux libcrationem illam illuflriorem cfficiunt, Caufa ircm vnica Ijberationis, verf. zo. adfcribitur , gra-
tuita nempe Dei erga fuos beneuolentia. Liberationis altera pars, gloriofarii vidoriam depingcns!pro-
ponitur V.Z9. & feqtsentibus , ad 47.
IV. Conclufio , verf. 47. & fequent. adfinem vfque.-cuiusdua; funt partes.i. pi-arfentis laudatio-
ms abanteadis beneficfis.i. publicg profeflionis in futurum , cum propter fingularia ipfius in Daui-
dem beneficia , lum propter ipforu«i cauflfam communiter ad pcrpctuam totius Ecclefia falutcm
inChriftoIefupertinentcm. ' - '
OiSERvATiONES LOCORVM b 0 C T R I N AE;
i TijrebwfatatisMnluxHriAm in tbriaUtitMificutfrdfani" ud^ecu^^ ' '
homines{vbi data efl illis ab Arumnis relaxatio)excujfa beneficioru . Nimij ejfe haudpojfumui inprjuiiMndis Deis laudibus:vix tnlm
JE)« memoria,velfeimmergunt incrapts voLuptates.vel criftas vUum eji tam palpabtle Dei auxilium quod non obfcuret noib»
triguntiVeliaitantiAfuAfumisBeigloriamobfcurant. e^ . malignitas.
In mundi naufiagiis hic noftrajpeiportui litticHs eUo , nihil nos Immenfa pericuh'. ex quibuspi/ eripittnturMbeyatimis gloriam
aggreps ejfe quod Dei voci fif mandato repugnauerit, Nos enim iUuHrant:qui^ qtf^k in dejperationis gurgitem conieai,nihilomi-
feruos eiusfemper ac infmgulis vitA partibus ejfe oportet. Nihil , nm emergunti $fjknanittts eripi nbnpotuermt.
enim in rebus aduerfis eii homine miferius ,fi, ingenij fui motu • . HypocriiA (£ cretJfiDei contamptores necejfitate coa£ii,coelefie nti-
difcriminafubit.facejfant ttmbitio (^ maUaries.prducedtque no- ipehlcohfuse inuocant:fed nec familiariter necpuro corde ad Deum
bis Dei mandatum. - accedura.de cuiuspaternagratianihiltehent.Contravbiprduc^t
Ne immunitatem nobis fingamuiab omnimolejlia vbifequi- \fides,(vtp&fuafifimusDeu7h nobis ep patremttunc demummutuA
mur vocmtem Deum.fed nospetiusad durarHmilitiam accin- communicationi aperta. esi ianua.
gamtis. ' ' g««/» tn ntundo defertifurnus.acfurdAfunt omnium hominum
Serui Dei elogium omnirh inundi prAftantiam longe fitperat.ni^ aures. Deum « eoelo mAnum defnito tempore nobis eum inttocanti^
hil enim magis honorificum qukm ffiftnus ^ Deo iniuniium Jldeli^ bus porreSlurum credamus.
terobire. , • ^ 8. p.io.ii. 12. 13.1^.15. Deusillequiomnes mundiparteffua
Nihil nobts fuperefl quod Deo pro tot tantifqj^ benefHiii rifen'- virtute.quoties ita vifum eHiCocutit.vbi fuis liberator adejfe vult,
dere queamus, necipfepr&terea quicquam ejSigit^uam animi non mintis apert^e certifque indiciis apparet,quamfi virtutemfii-
^atitudihem ^ laudis facrificium. Impij autem perfunBori\ amexereretfurfum^deorfuminomnibutcreetturisi
fuis idolis,fi:-io fuisartibus gratiasingunt. Vide Tfaho. n.A- VariJsmodisiramDeiScriptttranobis depingit,vt'fo'cordiam^
bac.i.i6. prauitatemnoHramexcutiat.deindenos adii^ieiaeiusconfideran-
Pios ^fidelesfuosferuos nouit Deus ttmpore opportuno experi- da reddat attentiores,^ in renerentia nominit ipfius nojlros ani'
iulisvniuqueimminentibuseripere:prAcipueveroquU inUitaipfa mos diligenter contineat.
morte eos in coelttm euehit. .- Sicutipura luce iucunda Deifacies nos exhdarat:ita ccelo turbi.
2 NuUum DeoprAflantius Cf accepiiusfitcrifcium efl quam vbi do quafi minacibusfuperciliis in nos rueret,aut fefe in latebras ab^
liberalis (*fJ}ontanei amoris vinculo nosfibi deuinHos tenet:ficuti deret,frontem contrahereprA triftitia cogimur.Alia extraordinarit
viciffim nufquam melilis quamingratuita ionitategloria eius re- eiusprAfentiA tum in terra tum in aerefigna ffauiter fenfus noftrts
fulget.Vide Deuter.io.iz.^ Matth.22.40. , concutere debent.Ift& etiam momnt nuUamin caIo velterramuta'
Detts fortitudo fuorum efl,eo quodiUitts potentia^auxilio. tienemfieri,quADeiprAfentiAnonfittefiiS.
' coh'tfi'omhesdmmuwinimitorumJfu>ruminfidias(^inJ(^
uiperftaht. wentiorepotentiADeifenfunosafficerefolent, ,, .
Horrehda ingratitudine laborant omnes reprobi, qui negUBo vel Tohiiru appeUatur vox Dei varijs ScripturA locisynep^i^emus vel
pofthabito Deo,fuauiter in eius donis fe pbleiiant , tifque tuifiter fortuito vel naturalibu^ caufisgigni abfque coelefii imperio.
«tbutuntur. Terribilem Deipotentiam nobis a Sancio Spiritu defcribi necefle
3 Inomnibuspericuliscertoperfitafifiintfdeles,multiplicemejfe eB , quo gratiam fuam ih noftra liberatione fedditt iUuiirio-
Dei vinutem,prout variasnocendiJpeciesexcogitantimpij.Nam rem. ^ ,
varij tituli,Deotributi,cunS:as SatanAt^ mundMmolitiones facilt 16.17. is.ig. 20. DetM quifer^el viam per mare ifiaelitis pate-
eucrtunt. \ > fecit,^ haclegefe vindicem eorum oiiendit , vt confiderentfub e-
Spesfouetur prAteritorumDei bemficiorurnfecordatione:ideo co- ittscuflodiaperpetuofefore incolumes,quotiefcunqueinvnohomi-
gitandum nobis eft,quum ex malis quibufdamftserimus liberati , ne aut pluribusftruandis admirabilem fuam virtutem exerit,to-
Deum qmque inpofterum foreproteBorem noftrum. ^ ties antiqtiA iUius hi§foriA, ^ aliariim J9uiufmodi,memoriam re- '
4. Detis non modb laude digntes ^,verum etiam Ufuiandtes a no- nouat. , . . ., •
iis (^ ardenief int40candus:quodfit ab ijs quigratiA Dei memoria Efublimi Detis nobis auxilium mittit,vbi mintbiliter Qf modis
fe erigunt. ContrA obflrepunt Deo fif expofttslant , quicunqtse lau- infolitis nosferuat:atque ita hic miffto terrenis fubfidiis opponitur,
demeittsfitis votisnoncohiungunt. quibtts perperamfolemus mentes noftras aftigere.
Opem Dei implorantin necejfitate quicunque in eoJperant,certo ^iuibujcunqueftruemur modis, Deus creaturasfutts quApTAfl^
perfuafife tandemfore /aluos (^ hofiium omhium viBores. funt ad eius nutum,nobis deflinat,edfque ad opetft nobii ferindam
s.6.7. MultA(!jmaximAfunttribulatienesiuftorUm:fedqttum accineit. ,(Vfe.i v... ,i>, /* -.^ ?
»dDet marium confugtunt.mtrabiubw moduferuantur. Hofltum EcclcfiAfAtutta fnerito raptdts torrentifm Hjjtrnilatur,
Fideiteftimonium tunc prAclare elttcei.qtium Deiferui in mor- quibtts centies abforbefi poffunt fdeles : vt hos pectdiarifiiuore (^
tUabyffumiamfere demerfi,corfuumprecibusin coelum efferunt, potentia Dei confiftere,periciili iif likeratiinis magnitudinemat-
jta vt atrocitas malorum ab intmatione omnipotentis 60S deterre- tehtiitsexpendere accelebritrertouerin^Hs. :. . ,
reheque/ft. Dei bonitasin eomaximi apfaret, qtiod necnojh-aindignitas
- AnguftiA,inuocatio facitefubijcitur: extra metits terminosAgri nec hoflium noftrorjtin vires ac doUirnpetUre queunt,quominttsfa-
fincera reperiturprecatio:fimulata veropaftfim ^faciUme. Vnde lutem in vltima dejperatiehe a^eriit,vi fedemptiohis ghfia tifiii
liquetquatnnecejfari^^vtilesfintaJfti^ionespt^iihChriftovi- (ficut parjft)tribuatuk r .v^
tfv
■..f
•ii£"'"'^ "■%;?■' , PRiE-L.E-CT- HENR. M O LL ER I .'C^-' '' '' ' V'^^' ' V-i^^-'^?;"'
ptjsinvocationefmpmdeter(^JlmpUcicoTdeverfantihus.qfuc- tiatentaffeaffimarepofftmus. -"'", /
*^«?rf accidat/emperejibenefperandftm. Ambitiojtautett^fftur- VirtuteDei fortesfiunt quialioqui molles ^timidifuturierat.
hulenti homin^wfua cupimatepr&cipites ad quiduisaudendum Nec in bellis fufficit alacritas ^ vigor , niji accedatfelix euentus
feruntur.fibique temerepericuh^ accerfunt.quanuis animose luBd^ quemprofani homines vel kfuaprudentia vel afortunaprouenire
dof^t vot'tspotiantur,infeUciier tamen ad extremum comidunt, imaginnntur.fideles autem vni Deo adfcribunt,quifua benedi^iio-
quia indignifunt quosfulciat Deus , quum ipfi infanas molesfine ne dirigit proipere quicquidp^aggrediuntur.
vocaiiomsfundamentoincoelumefferant. Strenuitas,pedupernicitas,celeritiKinvincendo,pugnandidsxte
2t.zz.^3.24:2S. Nunquam deerit nobit auxiUumDei^modo no- ritas,donafunt,quAnonpropria}nduJkia vel exercitatione ^vfu,
his cojiet vocationis noJlrA ratio,nec quicqua iniuffu eius tentemus. fedfingtdari beneficio Dei hoodnibus obtingunt,denit^ vis , peritid
Sed^ iUtidfixummfineat i initiumreiii curfus ejfe beneplacitum (^ pro^eritas; bellicanjn nifi ab arcano Bei inJiinBuprouenit.
quo nos Detisadoptat,(^ vocationem qua nos vltropr<tuenit. Nijra Deo mirahiUterferuenturpij bellatores,admultos lethaks
NuUam iuftitiam in nobis inuenit Deus cui pramitt reddat , nifl i^us eos exponi »ecimefi:0 DeipecuUaris prote5iio clypeus eft , te-
quam graits donautP.prAterea operum noftrarum matulis ignofcens gumetis omnibus^arhtis terremsprsferendtu ^taciie opponMus.
ad iuftitiam id imputat,quod iure reipuerepoJfet.Et quum nihil o- 6}uum in extremam deSperatiottefideles conieBi videntur , Deus
pirumnoftrorum abjqtte venia Deo placeat , fequitur non meriti, nouo modo eos expedit ac Uberat. Atque hdc ad corrigendam no-
fed indulgentiA ejfe mercedem. ftram dijjidentiam apprirne vtilis eft doHrinamifi enim nohis amoe '
Ex hoc Ucofophiftaperperam coUigunt, Deum hominibus propi- 'nafit ante oculdsplanities,1n qua Ubere exultet caro,trepidamus ac
tium eJfe,prout di^osfauorefuck iudicat:quia tantttm hic ajferitur fi^ terra nos defisqi^ Non fi^uftta ergo muntes hoc Deo tribuitur
eaufk bonitas contra improbos calumniatores , non autem in exa- quodfttorumtiias ditatet, compmnt. , acpedes eorum ttaftahiUat
menvocatttrtotahominisv'tta,vt ^atiamquis obtineat iuftufc^ vtnuUoa^1*^^fudeuciaxgmr.»^ I
coramDeocenfeatur. f • BS.sp.^o.^+t^ Etfni^^^fceUimts pro^erosfucceJfM
DatiidisexempUdanda imprimUefloperavtncbts bene fimtis conceditjyei4s,exftupi^^oftdditifjeitti^
confcij.Accedat deinde hac magnanimitas,vt Spretis hominumfal Jitm.Signdauti^fa^^^^iSuuii^^ Datudem ,fol$ eitts
fis ituliciis,vindicem noftrum in coeio qudramtts. J'eruifentiunt:Wh(KnijtV^Jfm^^ ^gratos ejfe.
Etiamfipro carnis infirmitatepij interdum deUnquant, nunqua Tanta ingenif n^ftte^^pfjregei pj magiftratu4 pnditi efc
tamen ita recedunt apietatisftudio vt mandatam fibiftationem debtt,vtvelagitttfifangtm^^deda abhorredt,nifiqttatentesfe-
i^miUtiamprorftts deferdnt. ret o^cij ratio (^ neceJfitM.Et qu^admodH debeUandifuntfiiperbi,
'^nfexibilis iUa reSfb agendi conftantiapiorK,inter mundi tumul- quorum indomitaperuiiaciaprouocUt Dei homintimque vindiBa,
tus,inde oritur quod mentemfuam referuntad Dei legem , quk eis ' ' ita pios magiftrattts nihil magis decet quamparcere refipifcentibus.
fuppeditat quicquid rteceffe eft ad inuiEiumfidei robur retinendum, ChrifluS)Ciiitts Dauid typu4fuit,adpoenitemiam conuter omnes
dortic vi£loriapotiantur.In verbi Deiftudio igitur quotidie nos ex~ inuitans.ferreofceptro conterit rebeUes qtti cotumaciter ^ad extre-
ercere conuenit:fimul enim ac negUgitur dc£irina,facitefocordia ob- mum r^unt,fempirc^ emergitfuperior, ^manet rex inuito mitdo.
repit, ^ euanefcit omnis Dei timor. ^um communes nohisfint Chrifti capitts noftri vicioriA,fiqu-
Antithefisfemper conftitttenda eft inter Dei qfulosf^ malignum tur,inexpugnahile nobis pnfidium contra omnes diaboli conattts,
tnundi intuitu:nec iniquorii caliinias morari d^m^us.modojimta t omnespeccatt mathinas gj" carnis tentationes,promitti. Giuamms
inteffri coram Deo, cttites iudiciii nuUi pr<tpofteri affeBtis pertterttit.. itaque trdquillum regnum Chrifttss non nifi bellddo oh'tineittrnohis
Integritas qttamfidelesfibi afferunt,nonperfe£iio efi,fedfineerit(i4 fatufit ad ei(ii conferuationemfemperparatamfore Dei mantim. '
qu£ fimtdationi opponitur. , Hoftes innumeri quauis ad tempus immmeant ceruicibtts noftris, .
A vitiofis affeBibtts non itapuri (^immunesfunt Deijerta quin " faciet tamenDetts vt tAndenonfolitm terga nohis vertant.fed ant^
fApe hoflium improbitas eospungat:inteHinum igitur eis eft, htUum oculos nofirospereant,vt dignifunt. Memores interimfimtis ad qucf
cummuUis 'tentationibtts :fed hxcfidei eorum probatio gft^mantts miUiiam nos Dtus vocet.cum qtto hominum genere confligere nos
fthi iniicere,^ qtticquidfciunt verbo Dei adtterfum cohihere:neque veUt,(ffquihus armis inftruaf:vt nobis fuJficiat,^irituaUeitts vir^
enim quifquamftadium pietattsfeUciter abfolttet.nifi quifedulofe tute,diaholum,carnem ^pecgnttmfub pcdibtos noftrls proUerni.
cuftodiet ab iniquitatefua. Reges (^principes quibus^adium dedit,modlfub Chrijio ckpitc
■^' Z(l.a7.z8. Dum impij imaginttria quada terrendquefeUcitate e- regnent,Deus tuehitur,nec eosinittfte opprimifinet,
IrifimpttdenteriaiiantfeDeoplacere.qttumtamenDeofrofthabi- ^z.^3.jf^.^s.4^. Dumvota invltima necejfitate concipiunf
' tofortun&potihsfacrificent:fideles ex interiore confcienti&fenfu Dei impij, etfipatiore deieiii metiique trementes humilitaten^prAfefe-
ffratiam in rehusptoiperUprAdicartt. rttnt:non tamen mutantpropofitum vt refipifcant.Ailde qttod au-
!:-'Nttnquam ferttosftm fiujlratttr Detts quin henigne eos traSlet, dacia £5* dttrities illis elipro fide , vel dubitando qtterimonias fuas
fimodo eius auxilittm cum manfuetudine ^ patientia expeBent. profundunt, magis vt Deo obHrepant quam vtJtduciamaUquamt
Vide Genef.30.3S' in eittsfinu deponant.
' >• Jn^iorum bruttu ^ quafiprodigiofttsflupor Deum cogit excu- G^icunque miferis crttdeUter infuUauerint, acfuperh^ireiecertnt
derenotitts hqttendiformas ^ quafi aUenam perfonam induere: fuppUces,DeumetiamadJuavotafurdttmJentie»t.
hocque proficiunt tandemfua duritie vt Detu did eos conterendos Detts impios afe ahiedosproiitit ad omnem cortttmeliam, ^ in^
fefe magis ohduret,ac contra faxeos ferretts reddaittr. Vnde coUigi- ilar luti calcandos tradit. Neque enim tantitm denuntiatfuperhia:
fntts,horrendum ejfe in mantts Dei vittentts incidere. ^ crudeUbtts claufasfore fuas aures,fed minatur etiamfe faciurti
- _ "Ncn vulgare itfjrebus aduerfisfolatium eft.confuWb differriquod vt mercedemeadem menjurarecipiant.
aUoqtti paratum eft Dei auxiUum,vt affliciiferuemur. Nec nimis, Is efi rrtodtts tam ertgertdiqudm confeftL^KdifegmfiiodChrifttis.. ~
acerhit. effe debent ifiiuri£,quas perferimtts , quum Deifalutiferuin a Tatre obtinuit, vt nonfolitm pugnet contraprofeff^s hoBeSttyran
fauorem nohis conciUent. " nos videUcet ^paUtm impios:fed etiam h&reticorum ^ hypocrita-
6}uo magisfecur^i impijfibi indulgent.magifqueproterue miferos rum domeSiicos tumulttts ae rixas compefcat.
fubpedibusfuis dejfiiciunt,eopropioresfunt exitio.^^uotief ergo no- Hocregnum ChriBi ab ortu Solis vfq^ adoccafumpatetitotum^
his crttdeUter injitliant,fciamus hoc tantitm ohftare quomintts prA- mundum occupat , quem verbofibifubigtt, £5" ddfolum aiiditut»
fraSlam eorum contumaciam Detts retundat,quia nondum ad cu- tnorigeros redditpoptdos quipriits increduU (^ rebeUesftterant. Ge-
mtdum vfqueperuenit eorumfuperbia. tes enimfolo euangelif prkconio in ordinem coaBa funt : fideique
Mii'iit' "■ NuUum rehus vojhis aduerfis exitumfore ftatttamtts,. ohedientia,inquafundatifm efiChriftiimperium,exattditu eli.vii-
nifiDettscaUginedifcuffalucemUtiti&nobisreftituat. Intcrimne deRom.io.
mokftum fitpertenebritsiteffacere, modio lucern& viccs noh'ispr&- Ad Chrifti regnum multifuppUces accedunt dttpUci^perfido a^
ftet Detts. ^ '** '^ " •" ■ ' ' nimo:quos ideo aptl Spirittts S.aUenigenas vocat:quia etfi eleBo po ■
BeUoruthproBerifucceJftts diuinA henignitati apifs beUatoribttSy pulo permixtijunt,jincera tamenfide non codefcunt in idem cor-
Dauidis exemplofunt trihuendi.nec conftUis aut viribtts humanis ptts.vt EcclefnfiUj cenferi debeant. Verum quidem eH citnBos G'e~-
vel tantiUum gldrtA tribuipoteft qttin Dctts honorefuo SpoUetur. tiks initio ex alienis fuiffe afcitpsfed vhi induiit Ttotium affeBum».
31 ,. ^Seruosfttos in ntincerta non deferit autfi-uftratur Detts,fed ftdeique luce donati obedientiamex animopr*Bant,qttipriuseram
hondfidetuettirqttosfemeTfufcepitinfidemfuam. holpites(^aduen&,fiuntciuescoelorum^domeificiDei.
NohiscumDeonihileftnegottj, nificitverbo fuonobis occurrat. SicutihoBesDauidisexfuispenetraUbttsextraxittimor,vtfup-i>
Se igitur, integrtim effeBu ipfo ergdrtospr&ftabit , quiapoUiticus eft pUces regi occurrerent: ita incredubs EuangeUum timoreperculfos
forefefaluiis noftra cuftodem.eiusautcpromijfio certa eft veritas. adpraBandumChriBo obfequium cogit.H&c enim verhi dittini(te-
^i^flw»?J««w Det^ drgtntopurgato comparans , fidemfuam fie Paulo i.Cor.i^-z^-^-vis eB,vt confcientias arguens,^ manife-
7?ta^fi^ycdmmendat:qteidiuhilmagtsprocUueeft,quotiesBeino- Hans oeculta cordium,qui rebeUes anteafuerant, metuproflemat
flraeuenttftnonreipondet,quam^vtimpi£deverboDeidubitatio- addandamDeogloriam.
Hesftatim npbis ohrepant.Vide ffal.tz.y. 47.48.4-p. SimuUc virtutemfuam ab ocults noBrisDetssfuh-
3^-33'3^»3f-3<f'37- Nihil aUttnde aitxilif.quam aDeo quxredum duxit , euanefcit etiam ex animisjhtjits ac notitia vit^ e'tu>s. Ita-
eft,quiafoltis ipfepotentia eftpr&dittts , ^ omnihus hoftihtes intre- que viuere dicitur , qttatenttt claris potenti»fu& docuv;m'is mun-
'pit{iopponendusanohts,mod}> nihil Ubidinos^velmalaconfcien^ dumfitamanucpntineridemonBratt , ,
. ' v; . "" " . . ^ -'■'■■, ■ . • „ Vt homi"
Uj^i..'^.*'£tit
^'-
■ •^vm''!!^''-^*!'^^^-^ ,-"• "
^SffWKp«5P»^»?7Sp*i'':f!!^
■#?
^' , >' ^- .■ r^|;:I N "^ S A L'M V M , XIX. ,..,,^^„,:-. ,:.^,,^,. .:..*.. ,,^ -.-'^, ■•..^|^„,
so.si, VatidnmmJefiauro cBrifii regno appofiieex hoc ver/U ■"
0licitur, feftePauloyRofn.is. 9'1>*Mnifiinfocietatemele£iipopuli "
alleStAfu^entgetes.frufira. irnerfurdos ^ abfurde catat^fuijfe^
laudes Dei. Alilfifane qttam in ImUa nonpotuit rite 0* cumiru^
£lu celehrariDeinomtri,donecperforatA ejfent auret gentibtts,quod *
faHum efi, vbi eas Deusper ettangelium afciuit.
/
Vt hominibtis folenne efi honorifica acclamdtionefuos ducesinfu-
blimeextoUere-.itaptos decetquafi triumphaliquodamelogto Dei
celebrarepotentiam.illitifquepropagztiombeneprecari.
Nonfinefacrilega ttmeritate iUat-isfihi iniurioi retaliat priua-
ti homines:fed Dens miife vindicem ejfepronUtiat, regei &> magi-
firatus armans gladtoMtionumfuarum miniftros conftituit.
MagiftratuH vindiiU , noncarnis impetufid x.elo rite compofito
repofcidebent.Nifienimadvocationempiaiufidquemoderatioac- _ - « e —
cedat.frufira iaHabunt vltionemfibi a Deo mantiatam.quia non de Chrifii virtute ac rrlerito acquifitu.tamen nofiri rejpeffu tn Dei
minus pr&pofierum efi permijfo gladio ad carnis libidinem abu- patrismifericordia^meroben^lacitofundatudgnofcam^.Deinde,
ti,quameumDeiiniuJfuarripere. nouerim^jfmiJftoneillaeximiaieregnidttrationeDauidifaaa.z;
lubemur henejiciis certare cit hoftibui,(ff pro eorumfaluteprecari: Sam.7.ii.nec in SotomonS.nec itfaliutn quempiam exfuccejfonbus
ergofimul optandaeft illis refipijcetia f^Janitas mentis.donec certo perfeSie competere.fedinfiliii Dei vnigenitum:ficuti Aposiolus^ytle-
coJietperditA ejfe ac defperatA malitii. interim refignanda efi arbi- brA.i.4.hac dignitate ipjitm Angelis anteceliere d^cit.
trio Dei vindi£ia,ne ante tempus prAcipitesferamur.
FrAcipua huius pfalmi dotirina efi, vt a Dauide ad Chrifium, i
taquaab vmbraddcorpits dedUcamur.Chrifiiregnit igitur etfi eiuf J ,
A R T I C V L
I ip R AE c I ^ V r.
^. Fiorum prmcipum qulfummoRegi,Deo ,feruiunt,&
in^ofanorum mundimancipierum dircrimcninperi-
culis & iibcratiombus.
a. Dei varia accributa nos in fidc & fpe firmos , nec non
inuiftos cire dcbere iubent.
3. Dc variis & maximis militantis Ecclefia: , fingulorum-
quc piorum tentacionibus.
4. Auxilij diuini defcripciones dlligenter •bfcruanda».
5. Irx Dei,tum ordinariis , tum extraordinariis niodis te-
itata: confideratio.
lufticia caufx i iuttitia pctlonx diftirigucnda.
H ■
Ta tu^ilfinia;
IH^,tragicusexitus:
6.
7. Fjdesjbona confciencia,corihai
cionum procellis 6c media.mc
8. Itiipiorumprauumingeniii,inS
5. Bella quomodo iMitime gerenda:qul(nA)"icem , qui-
bus,a quo fucceffus fclices expedandi,& cui tribucs-
dlffnr. .
.10. Chrifti rummi principfs, &ihferi6rum Chrifto fubdr-
dltorum principum iufta feuerica$ m^nfuetudinfc
temperata. ' *.
11. Principumpiorumvindiaaqualisefledebcar.
u. Rcgnft Chrifti propheticb ftilo luculerttcr dcfcripcum;
ARGVMENTVM PSALMI XIX. ^..-
IjERI ^y £ Inter^retes ,fecHti ludxos , inter ^uos eft (jr Chryfofiomns fkper Genef. cap. 5. (^
fermon.^. ad Roman.afyBafilim infnncipio Prouerh,Salom.f)JalmHmhune tiimt effe affe^exA-
ttonem ch' docirinarn Aeprouidentia diuina>cuitts teftimomatU.uftrijtfrimum in rrfati^*^f mun'
dtyin calt machina^tn cdlefiium corporurn motibw certtfiimis 0- rcguUrWtUiin ordinatis tempo-
_ Jr«w vtcihus.-detnde vero in promulgatione Legis (^patefaBionedotlrM^CAlefiis cpnjpiciantur,
Hac interpretatio^etfi eoncinna eflt&t^uia non proculquartt a\legorias.,fedfim^licemfmtentiam,qukm Gram-
matica gignit^retinetikplerifcjueprobatur, tam en nondumfatis afiequiturmetem (^fententiam frophetm.Vo-
luit (]uidefnJ>ropheta ojtendere ^ doceretglortam-imaieflatemi^ prouidenttam dtmnam » tanquam intllu-
firi fpeculo lucere c^ conjptci tn cosli machina , tn perpetuis (^ftatis dterum e^ noRium victbus , quas lu-
piinariafito motu effciunt, tn admtranda luce , tjuam Soldefefpargens , totHmorhem terrarum illufirati
^^c. Sed hanc pet notitinmftmptam a creaturis , affirmat adhuc mar^cam /a- muti]/im ,at^ue adeo ciioiiuml-
lins ViiLSj^fkufile , nifia ccedatjiltera i^tujsj£jiexhjLpatefaB:nftimimfi^sique manifefia antithefi has tnterfe
opponit , 0- ex collattone, <^uantttm inter has inrerft, oHendit. Jllam vtpote generalem , (^genttbus etiam ex'^
tra Ecclefiam concefikrn^aitynon dttcere nos ad tlUmperfe^am Dei cogtiittonem,necafferre confolationem attt
vitam:deniaHe nonpr&ftare hoc t^tiod debebat.Hanc vero pecnltAre ejfe c^lo^jge prteferendam cuiais tbefauro',
vtpote «?«« j7on tantum effe Deum ab tllis creaturis,ejHa in oculos incurruntioflendatfed qua animas noftrds in^
ftauret , nofue de Deivoluntate erga ms erudiat ■,^ fimulin cordtbm credentium nouam lucem ^iuftitiam
e^r vitammnat, nofkue firmos defalute nofira reddutyat^ne &terna bona verbo obtem^erantibus promittaK '
fJac anttthefi confi^eratatno» obfcnrd erit fententia huitispfalmi.Conctonaturemm de dupltci Dei noti-
tiatmarum alteraexconfideratione (jr ordinecreaturarum,altera ex verbo patefaUofmmtur:^ (^ttantum hstc
ab illa dtferat-iOfhnd^t.C&terHmtfiquts allegortis dele^atur,non inepteprimamhmti^pfalmiparimdepAie-^
faUione (fr pr&dtcatione Euangelij-, ^uod mimfieno Apofiolorum in totum terrarum orbemfijarfum, t^t/nicum
Chrtfium t auiefiSoliHftiti£(vt eum Malachias nomtnatj confficiendumprabet (^ agnofcendumdoCettinter-
pretari poteft: id quod multi autoritate Pauli Apofiolt moti interpretesfecerunt, Condtdit enim t)eushanc ad-
mirandam mundimachina per FiliumiS' ^^^ f^^ eundem coferuat ^fufientat^^vt perpetuum effet theatrnm .;
fapietiaipotett£ (jrgiorta diuina.Eft igitur typus regni Chrifti,in quo Sol hicafpeElabtns-ChriftumSole iuftttiA
reprAferitat taejua tnfpeculo ^uodd. Quemadmodii enim hieSol vifibtUs perrneat CGelUidrfno^Tddios mitttt in
ornnes terra partesy t^ res varias egrernio terrm. producit , nafcentesfouet (^ viuificat^ita Chriftus SoliHftitiit
fuos radios mtttit in vniuerfum orbem, ^uthus "Ecclefiamfuarn viuificat, vegetatfoueti^vt ^ ipfavtrtute huius
tempere opportunoproferat fruBus V>eo ^lacentes.Luna vero (^ftella Apofiolosipfos (fr alios Bcclefa dvSorex
eorumque difcipulos^gHof^uefuo ordine (^gradu notantJn hunctypum relpiciefis Apoftolusi Rm.iUn^uifi .v
jinnonAHdieruntfVtitjHeinomnemterramexiuitfonHseorum,
jiddit mtempropheta infinepfalmi aliam concionem, in qua ofienditt volmtatemdiuinam irgan^s in ver-
bo auidem perfe^e reuelatam effe,^ poftulari a nobis non tantmn notitiamfed etiam obedtentiam integram ^
) ferfeBam:fed tanta^ effe infixfnitatem nnturA human£.tantu»^ ^f.liainis^errorwn/f,-prauArumJ^^^^^^^nurri
mentibns noftris inharereiVt nunt^uam ad illam perfeBam notitiam,nedum ad obedieittim integra , ^uam lex
requirit in hac vitayperueniamus.Itat^ue petitfibi hos errores (^ hacpe£cata €ondonari,(jy fin^ulgfratia diuina
mttnitumfe cuftodiriyne communi errore att^ue infirmitate abreptus , ruat in deliSla cofltra confcientiam,atefue
iiakgrMtd diuina excidai.Ei tjuafj^uamfcitfuamobedientiam adhuc manc^m, mutilarn (^ft^italidam ejfe:^
iamen petit dr fidtuit hanc Deo placere,id^He propter Mediatorm, fuem kicfortittf4*»^m& redemptore^
fmmappellati -'■ -.■^^■-f-\. ^-...^ ^ , . , - ,;■ • ^^ :>^ - , -
L
■<'
JlJL.
-A^
V i.-
•f- " >' '■■' -
■'■*- V
■ i^^l;
^'M'
f^.:
'1-k.^
•■■'■iti •„'-.'*•..•;
'i
i47
*;; K.
PRJELECT. HENR. l^ O L L E R I
T7,-«wr-T!f >^PWiil«P1^1<r .-Wl'.!*
0
D triumphandufn canticum Dauidis.
1 Catli enarrant gloriam Dei : &opu$
manuum eius annuntiat firmamcntum .
Id eft.tota haic muftdi machina oftendit, Deum cflc men-
tem architearicem , intclligentcm , ftixientem , potentem,
&e. Non enim poteft haec machina cafu cJctitiiTe, ncc potuic
CQndi nifi imente fapiente. Cum autem meminit eaelorum,
fter fynecdochf totum mundi opificium complcAitur. Nul-
a cnim cft pars orbis , aut crcatura tam cxigua , in cuius
ftf uftura atque vfu hon confpiciatur virtus & fapientja Dei.
Sedquiacaelumreliquasorbispartcsfuoambieucoiyiplcai- Jjatur vox eorum j7f*//m cdorHmy dierum fiyno-
tur , & quafi cxpreffiorcm imaginem fapientix & maiefta- ^^^^-j
conticefcet , nunquam opprimetur vlla poteiitia auc violeu-
tia ihiperiorum. Irem , non prajdicabitur cantum inlabbaco,
/icut olim in vcteri teftamentorfed vbicjue locorum, vbicun-
que confpiciuntur caeli , & fingulis dicbus & noftibus , id cft,
pmnibustemporibus. Nam cuangeli j vox & locum ©mnem
& tempus omnc implebit. Hieronynius rtodem intcrpreta-
tur ludam, quiofcuIatusChriftum,&dicens, Teneteeum,
indicarit fcientiam noftijid eft, ludsis: fed hsc kliena funt &
nimislongepetita.
4 Non [?/?] fermo neque verba \ybi\ hon au-
tis diuin* infculptam habet , ideo huius pra»cipuemcntio-
nemfacit,vtomniaquaEfuo complcxu ca-Iura foue^ com-
prehcnderc videatyr. Qupdauteminquit, cjclosnon liion-
ftrare,fedeBarrarcffeurecenfercgloriam Dei, id fitper'»©»-
«*»»w-<«.Tribuiten)[mmut^xcrcaturaiperfona&fermoncm:
idqueideo vthominibus ingracitudine & «VtftS»*» fua expro-
bret.Turpecftenim nos komines.quos Deus codidit rationa
NonnuIIi volunt efredVdvTKfopM, qua occurrattacitxobie-
ftioni : & verfum fequentem coniungunc hoc modo.Eciamfi
muti fintca;Ii,& voce ac verbis deftituancur,tameh excellen-
tia opificij fui,compagine,fitu,ordinc&motu,viicemac:que
cfHcacia luminis tanquam viua&canoravocetcftancur ds
gloria Dei , jdeo quidem vt hic fonus & Iixc vcrba pr^edica-
netrent. Sed quia ineptum videtur , ter idem repetere quod
cxli fintmuti: ideomagismihiprobaturfentcntiaillorum,
qui fubaudiuntvocem nUN, qua» farpe abHcbrajispraictitur,
vt fic legatur,Non verbavbinonaudiancur.Ecalioquincga-
cio '^3 ma«is exceptione dcnotat a prisribus membnsjquani
fimplicemnegationem:quafidicas , Abfque audiri vocem
corunijid eftnon obftac Imguarum difcrcpantia quin vbique
exaudiatur C3?li vux.
Eftitaqueinkocverfuamplificatiopriorisfentenri» , dc
efficacia teiUmonij , quod c^li creacori fuo reddunt,a tacit^
comparatione. Diuerficas &difcrepantialinguarumitagcn-
tes diftrahit & difiungit vc nulla inier has fit communicatio:
nccpoccft vnushamoomnibus gencibus loqui : non cniiu
nouicomnium linguas, fedcarli(inquit)Ioquunturoiiinibus
gentibus,necobftaclinguarum difcrcpantia quin vbicjucex-
audiatur cailorum prxconium. Talis igicijr hic eft dcdor,
qui vno tcmporc & moment» omnibus lieminibusin toto
orbe cerrarum concionatur.
nOSfignificac elocutionemfeuproIationcm,D/»»»^ etvvas
mjfprichtJCZX^^Ol fignificat diuerfas dialcdos. AllegOricc fic
exponitur, Huangelium fonanc omnes lingux, fparliim intcr
omncs gentes.
5 In omBctri terram exiuic fonuseorum , & ad
cxtremicatcm orbis verba corum:5oli pofuit taber-
naculumineis.
les «rcaturas,vinci& fuperari ab aliis crcaturis rationc care"- tionis corum terram vniuerfam repleant,& ad fines orbis pc
tibusin-cofideratione&celcbratione bcneficioru diuinoru:
&turpiusadhuc multo ett,ciihuiufmodi habeamus prceones
affiduospotetias&Iaudum diuinarum, nostamen ad norum
voccs aurcs noftras occludere , nec excitariaiiquo modo ab
hisadharum tantarum rerum confideraeioncm. Stolidai-
tem&vanacftfuperftitioimagineseffingerc : quse nos de
Deoc»minoncfaciant , ciim Deus cafelum & cocam rcrum
crcaturam propofucrit, vc his pcrfpeftis de opirice admane-
remur.NominegloriatmuItacompIefticur. Primo,Sapien-
tiami qua: ccrnitur non tantum in ftmftura c3Bli:fed etiam
intotoordinereliquarumcreaturarum, & inprimis diicn-
iTiinehoneftorum&tufpiu, cuiusnotitiaindica efthumini.
Secund6,Potentii in'magnitudine,motu &iumine ku fpje-
dore^pfius cxli & corporum caeleftium. Tertio, Quod oni-
nKl hiazc hominum caufTa cendita funt.
^f o/>««OT/»»««w]Repetitioeft eiufdem fententiaz.Eft enim
quafii^<j«!>i«prioris.Tocaca»limachina , eiufque exa(ftiffi-
maftrufturateftatur, nonforcuitohajcquatcemimus, con-
flata cfTe: fcdeondita ab opificc fapiente & potete: atcjue id-
eo nos inadmirationem fapiencix, pocenciae & bonicatis di-
uina; raptunt.
Qui allegoricepralmum exponunt,ita hunc verfum inter-'
pretanturjCatli, idcftomnes homines, quibulcunque fub
plagis ca»Ii runt,audiunt dofkrinam euangelij, & vbicunquc
funt ca;Ii feu horizonces, ibi annunciatur gloria Dei, & fpar-
gityr vox euangclij. Eftque euangcliumcalis doilriiiaquaS'
prsdicat non noftra opera,fed operaDei.
Nonnullilongiiisquatrentesallegorias, per cx^Ios intel-
ligunt Apoftolos & horum fucceflTorcs , quos nomine ca:)©.^
£uravocaric»iftimant. PrimOjPropterdignitatem &exGel-'
lentiammuneris, afferunt enim carieftem dodrmam, Secun-
do, Quia diuinitus &ca?litusmittuntur &excitantur addo-
ccndum.Tertio, Proptcr effedum. quia ficut ca;lu«i fua plu^
uiaterram humeftat&fa;cundat:ita Apoftolifanadodrina
euangcljj Ecdefiam Chriftiviuificat& foecundamreddunt.
Quart6,Propterfanftitatemvit3B&morum j &dGnapr2-
«lara,comparancur puritati& claricati carlor!»m. Qmlilto, di-
cunt vocari eos firmamentuni,propterconftantiam incon-^
fcffion'e.SedhKComitto,cum ab aliisprolixe finc traftaca^
Opus manuumintelliguniquoddonauicnobis Filium.&c.
j Dics diei erudat verbum : & nox nodi in-
dicat [p<«wy^ci>]fcientiam«
' Confirmat priorcm fentcntiam abeftedu parfium caeli.
Continua & conftans dicrum & noftiuni fuccef fio , & ordi-
nat^ tcraporumviccs,quasSolis,Lunaj,&reliquarum ftella-
rum curfus.&rcuolutionesefficiuncabunde scitatur deglo-'
ria Dci:im6 vnicus dies & vnica nox fu(ficcret ad hoc tefta-
dum.Ideo nonnulli hanC oratione fic refolutmc : Nullus die*
prxtcrfluitquonoD infignedocumentumfujevirtutis Deus
^dat.Alijdc doftrinj incrementisvoIuntiutelIigi,vt femper
'^dies pofterior noui aliquid afferac , vt dicitur,DSj diem docet.
Verbo erudandi fignificat , nosabundeperha,sniu£^s.crea-
turas doceri de Deo &prouidehtia eius. r ?^4if|i5"- ■ J<
JE.ridiatllA eft,copiose& affidueeloquitur & t^ftitur.tieiim
qiw ^^^ W%^(\$W* & noaiua^ittftituic^fTe fapieneem, po-
tentcmocT<^a#SjP«twv. Verbum yaj f«pead fermonem co-
piosd& finc haEfitatione fJueniem transfertur
fumpCa i fontium fcaturioinibus.
Indicatfciemiam] Id ctt, viciflicudo illa dierum & noftium
celcbratrapientiamDei. Qui allegoriam fcquunturjitacx*.
f onunt.
Dies dieieruBat verhurnjli cft, omnibus tCmporibus vfque
iad cxcremam mundi $tatcm audiecur vox euangeli/, nunqua
*
*■
Explicatioeft fuperioris membri. Oftendit enira quorao-
do cajli apud omnes populos fine difcriniine conciorfencur,
nempe,quifua ftruftur3,mocu, Iumine,& efficacia admirabi-
li, tanquain illuftri fcriptura propofita, ceftencur aucorem &
conditorem harum rerum cffe mcntem fapiente , nec quen-
quam effe ica ferum & barbarumiquiex liis nocis quotidie in
oculosincurrentibus nonintelligat eflealiqueniDeum.
Inomnemterram] Id eftjUon vni angulo aut cerrjehomi-
lliuinparti concionantur,fedcotiorbitcrrarum.
Nomenlp varie exponunt.Signjficat riomen hoc vcpluri-
mum funiculum menforium , ab cxtendendo fcilicct &pro-
trahendo.Nampfignificatexpeftare,Germaniccmagispro-
pnCjEinverlangen hahen.vhiCdlicet interccdit m»ra feu con-
tinuicas mora:.Itaquequificexponunt,hunc fcnfum eliciut,
qu6d cgloru architfeftura quafi lineacini adxegula compofit.i
& ad amuffim fabrefafta , iongelateque gloriam Dei prxdi-
cet,& prarftantiam artificis oftendat;redvidecu^hoc alienius
quam vtmenrempropheta»expIicet.Scquitur enihi mox, Ec
verba eoru.Quid aut6 verbis afHne cum ardificio auc funiculo
mcnforio: prjBfertim cum decacli fpledoreloquatur, qui co-
tum terrarum tarbem circumfundit? Ad fplcndorem eniin
huncIineaveIfuniculusmenforiusniinimequadra.t. -
RcftiiJis itaque ab aliis reddieur, Scripcuraeorum,vtfigni-
ficer,in cailis, tanquam in volumine omnibus confpicuo, de-
fcriptam effe Dci gioriam , quaei omnibus confpicienda & le-
genda pr6ponacur:& fimul illis indicam efTc foi^oram vocem,
quasadauresomniumpcrucniat. QuodigitUrde fermonc;
iixcratantc, oftediteum oculis magis quam auribus pcrcipi.
Sicut autem Ip funiculum menforium ab extenfione f?gnifi-
cat j ita eademratioKienonnufjquarafignificacverfumfcri-
ptum , quem Gcrmani noniinaneEw;t«7,interdumeciain
mctaphora cum Latinii,£m /miV.Eftqueid manifeftuni ex lefaiaj zS.vbi
Deus ludajos pucris nondum f!h:is per astatem docilibus
comparans, ficloquitur. QuQniam eric illis prafceptutri a J
pra?ccptum ,verfus ad vcrfum,paulifper ibi, paulifper ibi:id
eft , opus cft illis affidua inculcatione & repetitione eiufdeni
prxcepti & vcrfus:ficut pueris non mulra fimul ingcri pofnir.
GrjecusproCSIpIcgicCS^TIp vox eorum.
Y)t
■^'f^
n ■ ■
'^
r-^,fV'-w
vr.
1-49
IN PSALMVM XIX;
ipp^^^ 'f^'^''";:^yi^'wm^miitmsj^^
Qui allcgorice de Chriftlregno cxpofuerunt.regulam ih-
terprecaneurvcrbuinipfum :ad cuius normam Apoftoli Sc
veridoaorcsomniadiriguncficut arctiitefti & fabri fuain
jedificationem ad perpendicuUim feu gnomonem. Hic ver6
refpondendum eftadlocumPauii,quiRom. lo. oftendens
' incredulitatciuludajorum, camcjaeinexcuiabilemefleaffir-
mans, ciim prajJicacionem Euangclij,(jmilitervtgente!s,au-
diucrint,adducithiinclocum,In oihnem terram exiuitfonus
eorum, &c.Quaj res mouit incerpretes vt totum pfalmiihi ad
allcgoricumfenfumtraherent. Veriim nonhocagitPaulus,
vc doceat, pfalmum totum a ^enuino fuo fenfu efle ad aliud
inftitucum crahendum : fed tantum , quod vfitatum cft
Ipli&reliquis Apoftolis,teftimoniohocita vtitur,& adfuum
inftitutum id accommodat,vt oftendat, vercdeprxdicatione
- Euangelij dici pofTc , quod Dauid de cxlis, die, notle & Sole
cecinic: ncmpe fonum ac verba eius ad fines orbis vfque pe-
netr»flre,& ab omnibus exaudiri : atque ita inexcufabiles eiTe
4}ui non obtemperent. Ita fa»pe Apoftoli accommodant Scri-
ptura; Ipca ad fuum inftitutum, vthiftoriaj fenfum non euer-
tant. &tamenoftendunt, non miniis.vereabipfis iam dici
pofle quod tunc fecundiim Iiiftoria! feriem dc alia re dfftum
eft.Taleeft quod z.Corinth.g.ex cap.i6.Exodi,decolIeftione
M.in adducitApoftolus. Quimultum,inquit,habebac,nihil
^edundabar,qui parum,ei nihil deerat:accommodans ea ver-
'baad fuum inftitucum dcelecmofynis,&adhortans, vtopes
" & dona diuuia ita inter fe diftribuerenc necuiqua«i deeflet;
atque in ea diftributione intuerentur hiftoriam dcManna.
Taleeft& illud Match.i. Ex itgypto vocaui Filium meum,
de quo in Ofea diximus.
SoUpofmttabernmtlumin eis\ Aliud teftimonium prouide-
tijB,fumptum a praecipuo Iuminari,quod in cx\o confpicitur:
a cuius curfujortu atqiic occafu , ofiicio itcm & effedu often-
dit,condicorem ca;li &reliquarumcreacurarum eflemeteitt
fapientcm & potenteirt,
Solipofmt tabermculii\ Id eft,in S^le.cui tota cxli machina
ampliffima videtur efle c5dira pro habitaculo,in primiscon-
fpicicur & proferc fe maieftas diuina. Nihil enim habet hic
niudus pulchriuscorporeSoIis,atquehuiuslumine feufple-
dare. Qu^fs omiflTi mctione Lun:E& reliquarum ftellarum,
tnntiim Solis meminit,quafi qui vnus fufficiat ad conuinccn-
dos homines de prouidentia.
Qui allegorias fequuntur , Solem interpretantur Chrifti,
VC diftum eft in argumento,& tabernaeulum Solis interpre-
tanturali,) Ecfilefiam,alijfidem feucordapiorum,ficucdici-
turEphef 5.Chriftusperfidem habitatin cordibus.
6 Et ipfe tanquam fponfuj: cgreditur dc thalamo
fuo: cxukattanquamhei-os [x^/rro^«Hw] ad cur-
rendum viam [ ad decHrrendum fpatium: id esi, per-
Agit CHrfkmfuumfrompte ^ alacrtanimo.']
7 Ab cxtremitatc ca;loruiii cgrclTus eius : tk cir-
cuitio [recurfiis^l cius fupercxtremitatibus [/2/fl? ex^
trema]eov\xm:5i nonlid eBjnihtll abfconditum leji]-
acalorceius.
Amplificatio eft, in qua eommendat hoc opus Dei, & qua*
inSoleprxcipuefint confideranda,qusEque nosad diligen-
"" ' teciiisconfiderationeinuiraredebeat,otltedit.-Sunt3ucecria.
. qux in Solc prxcipue fpeftada proponitjPn'OTo,Spjendore,di-
«nitatem &ornatum: idquc fimilitudinefponfiprogredicn-
eis e thalamo fuo in ornacu nuptiali, & omnium in fe oculos
conuertentis.Veceresetiainhac fimihtudinealacritatem &
remperamcntum afpeftus Solis matutiniexprimiaffirmant:
nam cum meridionalecslum percurrit(inquitCaEfarius) f^-
penumero refijgium quasrere tentamus , igncum calorem
non fer^nffc ■«?/;/: W/7.Ve;}ncitatem curfus,qua rairaculo fum-
mo &admiratione ingenti vaftos cxlorum tra^us & amplif-
fiina fpatia,vnius dici fpatio percurrit : idque ita , vt , quan-
quam id quotidie ficiat , nunquam tamen defatigctur. Ad-
dit & fimilitudinem fumptam^ pernicicacc eorum «^ui olim
vel quadrigis vel pedibus iti ftadio certabant. Etfi autcm il-
lerum pepnicitas lot\ge abiFuit a celericace Solis , ficut nirc or-
nacus fponfi ad fplendorem SoHs vllo modo accedic: tamen,
ciun nihil in communi horainum vfu inucniret,quod prd-
pius accederec , voluit hac qualicunque imagine rudioribus
remattentiiisconfiderandara propenere. Eftque alioquiv-
Utatum , Spiritum fanftum a rebus vulgaribus & in omhium
ocuIosincurrentibusfumerefimiIitudines,quibusrcsmaxi-
mae & cacleftes adumbrancur. Teriib , lubet confidcrari vim
caloris , qucin Sol fp.irgit in vniucrfum orbeni fubieftum.
Haec omnia pulchre quadrantad allegoriam,de qua fupra
diftum eft, ChriftusSol iufticias habitat incoelis, inde prodit
fcreno & placido vultu , & Ecclefiamilluminat, patcfacit E-
/
tiangeUum,oftenditPatrem &eia$ volurttatem.&c. Dein-
de comparat hunc Solem fponfo.hic rurfiis multa cofideran-
da Vpniunc.Primd, Amor fponfi crga fponsa.Sccundo , Gau-
dium &iarritiaacquiefcensin amorefponfaecrga fe. Tcrtio,
Ornatusquo ipfe eft ornarus,&fp6fa i fpofoornatur.Quar-
t6,communio omnium rerum,&c.Thalarauisex quo progre-
dicur hicfponfus,eft Ecclefi3,feu cdetus, in quofonat vox E-
uangelij.ln eo coetu ^enerantur Chrifto filij & filise. Dcinde
habet iter abortu ad occafumrid eft^ tranfit per totum genus
humanum.&colIigitfibiEcoIefiam voce Euangeli],& ca-
lore Spiritus fanfti regcncrat, recrcat , litificat , viuifieat , ^
Aufcicat cordj ad agnitionem & inuocationem, eftque t«qiia
gigas,qui feli-^riter expugnat hoftcs. H^c alleporica vfurpari
linj loco poflluu:ita cameonc principalis fentctiaamittaEur. ^
8 Lexlehouse peiiEa^,conuertensanimam:te-
flimonium Ichouse fidelc,fapientiam prKflans par-
uulo [/apientemficiens parttulum.']
Sequitur altera pars pfalmi , quai eft aniithefis. Oppohie
enira doftrinam populo ludaico patcfaaara, illi notJtisB qui
omnes gentes vbique terrarum ex creaturis deDeo haberc
poterantratqueillaquantijmab hacdifferat,ab effeftibus
oftcndit.
LexDominiefiperfe^a ] Primum difcrimen eft ^ forpi:} nQ-
tiu^fcuab iplo gcnere doftrinse fumptum. Lexdominieft
perfeda : idcftdodiina diuinitus inhoc populo patefafti
multo pleniiis & perfeftiiis oftendic Deu«i quamillx crca-
cura:, de quibus haftcnus diaumcft.Teftantur quidcm caeli,
Sol, Luna,ftellai , & reliquae creaturaf.clTeDeum mentem fa-
pientem, & potentem,&€c)«leducunchonjinesvc ftatuint
eflealiquam prouidentiam diuinam, nec ferri omnia cafu:
metum etiam aliqucm numinis diuini hominibus incuciunti
vnde Paulus Aft.i^. dicic,Deum non reliquifTe fe if^fnoffy
quia creacuris vifibiJia fuarfapientix &bonit3tis tcftimonii
irapreflit : fed hsec Dei nocitia nequaquam cft plena & per-
feda. l^ondum enim oftendic , ^u:e fit illa eflentia diuma
creatrix; multo minus oftendic plene qux RtDei volunta*
erga nos.Eft autem alia doftrina Jiuic populo pacefada , qiiae
&cflentiam & voIuntatemDei crga nos oikiidit: hxclong^
fupcrat omnium philofophorum difputationesdeDeo,& '
continetperfcftam & abfolutam fapicntiam. Itaex anti-
thcfi magnitudincmbeneficijdiuini,qu6dfeinhoc populo
patefecerat,co«fiderandam propouit. Nomcn rnin gene-
ralicer fiimiiujr prototadoftrinaperMoyfenpacefafta^nort
fignificattantiimDecalogfi&reliqua pra?cepta iudicialia&,
carremonialia :id quodfequcns dcfcriprio ab efteftibusfum-
ptii fatis oftendic ,cum diciceam conuertere animas&red-
dere corda laeta : quod ciim non cougruat voci Legis , in pri-
m^s concionatur de doftrina Euangelij.
Conuertensanimas\ Alterum difcrimen ab e/Feftu fumitur.
t*hilofbphia feu fapientiahumana .ciimlonge progreditur,
tanciimdeducicnos ad confideracionem infirmicatis & mi-
fcriarum humanarum^ficucPlacodicicphilofopJiiam cflTe
meditationem mortis. Non oftenditremedia aducrfus snor-
tem &triftiaillavulneraquje nobis perpeccarum diabolus
inflixit. itaque relinquit homincm in miferiis & perpeciid
dolore: &vitahominisextra Ecclcfiamcsnfumiturtriftiffi-
misquerclis de miferii« humanis: fed doftrina cileftis o-
ftendit rcmedia aduerfus mala onrnia, &do^ec quomodo^
hominesexhiseripiatur&reftituantur :itaque reducitani-
m3s:id eft,oppreflas ajterno dolore recreat & reficit,vt vitam
& IsBtitiam cohcipiant:quod ncquaquam illa Dei notitia qua»
fumituracreaturis,prasftarepoceft.
Conuercerefeureducereanimam,propriefignificatan)m2
opprcflam doloreaut laflam & deficientem cngere , coniir-
marejCQnfoIari^recrcare, & quafi iain auolaturam a corpore
rcducere. Eft enim na^UO parcieipium tertia» coiiiugatio-
nis vcrbiaiiy quod reuerti fignificas in prima coniugatione,
in tcrtia autem reducere ; legitur h«c phrafis & P/al. t}.33'i-
UO 'USJ animam meam conuertit feu reducitjid eft.recreati
& re&citduIcjflimispromiffionibuSjVtdepofico doloreno-
Uam fpem, tiouamvitam &larticiam conc/piat. Aliqui dc
conuerfionefeu refipifcentia interpreranrur-.fcdhoc angu-
ftiuseft- quanquamverumeft,illura fenfum confolationis,
dequo hicIoquitur,non percipi , nifi xn vera refipifcentia
feu conuerfione ad Deum.
Tejiimonium Doww/yWe/ejverumjcercunl] Tertium epithe-
tum , fcu prajconium doftrinje diuinitus pafccfaftas, rurfuifu-
miturigenere doftrinar &fimUlab efteftu. Congruit au-
tera hoc didlum cUm illo Chrifti , lohan.ir, Sermo tuus cft
v«ritas;ideft,foIadoftrinatradita pcrFilium Dei,prophetas
& apoftoIo$,eft vericas Dei. Aliae doftrinx omnes.exrra hanc
fat erronex : multos enira habet admixtos crrorcs & furorcs.
Dcittdc eti.titi ideoverbum iOeopatefadumdicitur fidell
^'■•-\- : ■■ .-V , Q ij;
1. •*. 'A ;; :ir.!J
' ■» ■ ir^£
Mj;.*»i
m-
^,:-,ifml ,
,v..,'*i ;..;^;T^iiifc.' ■./jAirffttf.tk .M:i'i
fTf^lS^fKSP
'V f
1$»
P R^L E C T H E N
:L
aut firmiim , quia firtnas & certas rcddit confcientias de vo-
luntateDcicrganoSjCum rehquae omncs cxtra hanc relin-
ciuantlioiTiinemm perpetua dubitationc & h«(i£acione , &
tandem prajcipiteniinajternam defperationem.
Vocabula nniT. anipB, myO, iZD^iafiltfO/ubiiciuntur
generali voci min tan^uam fpecies feu parces.flc femper
fub fingulis partibus fynecdochicJs comprehenditur tota
doftrina. Significat autcm nny quod teltimonium reddi-
derunt, doftrinam quatenus habet adiuhfta teftimonta &
facramenta feu ricus ,quos Dominus addi^it doftrinx tan^
quam figilla , pifturas & iponumenta fuarum promiffio-
num,qualiainLegefaerunc , circuncifio,fabbatum,facri-
ficia, pafcha.&idgenus ali» caeremonix : in nouo Tefta-
mento omnes Euangelij promiffiones cum fuis facramen-
tis. Nam vcrbum TJJ fignificat dc voluncace fua cCrtiorem
rcddcre.de fidc tcftari , condicere feu promiccerc aliquid,
tddicopromiffioniiuraincntovelfignordcBique teftifican-
dtt aliquid confirmare feu ftabilire. QiLemadmodum teftis
iuratus in foro teftimoniufti dicii, & iudici fidcm facit.Talis
eft igitur doftrina Dei patcfafta in Ecclcfia. non funt nud«
tantiim proraiffioncs, fed habent annexa figilla& certa ce-
ftimonia , quibus nos cerciores reddie dc veritate huius do-
Arinx : atquc ica difccrnicur ab omnibus aliis doftrinis &
rg3;i&. -Ckter» appellationes, partim i legibus iudicialibus,
partimacairemonialibusfumptjp func. .«
SapientiamprAfiansfarmlo ] Quartum prxconium feu epi-
thecum fumiturapropriocfteftu. NuIIa fapientia tanta eft
quam non fuperct hajcfapientiapatefaftainvcrbo Dei: nec
aliunde pctcnda eft vera fapientia quam ex hoc verbo. Opi-
ficiumquidem mundi , c^Ium, lol, ftellas , Scc. praedicant
oloriam Dei,& proponunt potentiam &fapientiam diui-
nam confiderandani : fed nequaquam accedic hasc fapicn-
tia ad illam quse iri verbo pacefafta eft : Illa enim erudic nos
primum de volujitate Dei erga nos , quod nulla facit alia
doftrina : oftendic nobis goftras fordes & miferias : mon-
flrac remedia aduerfus hjs fordes , promitcic rd^itutio-
nem, detcgit infidias & cechnas diaboli aduerfus gcnus hu-
cnanum , &docctquomodo hisficoccurrendum. Hatc nofle
vcra eft fapientia : & quidem haec fapientia non obtingit his
quiinfigni rationis acumine funt praediti, vt fere reliquas
doftrinas nullipercipiunt nifi qui funt excellenci ingenio
6c fagacitate inftrufti & ornati : fed paruulis , hoc eft , infir-
mis , fimplicibus , rudibus , qui quafi in puerorum ordinera
dcfcendunt , & apud feipfos ftultcfcunt , qu<5fque propri^
«ationis altitudo non impedit , queminus fe docendos verbo
Dei ofFerant & fubiiciant. Vocabulum igicucnfl refertur
nonad«ca8em,fedadconditioncm a:cacis,vc fignificetdo-
ciIes,humiIes,nortinflatos fiducia proprtefapientia» : fed
agnofcentes fuam infirmitatem&fordes,&anxiequ2Brentcs
remedia. Ethuccongruic illudquodChrillustlicit Match.
11. Ago cibi gratias quod hxc abfcondifti fapiencibus , & re-
uelafti ea paruulis. Ec I. Corinth.!. Non multifapicntesfe-
cundum carnem,fed infirma mundi elegit Dcus.
5> Statuta lehoua; rcda , laicificantia cor : pra:-
ceptum lehouae purum,illuminans oculo^.
Quintutivcpithetum quod diferimen inter doftrinas ho-
«ninum &i£ccIe^2B doftrinam cxprimic ( fempier cnim vc
initio dixi,adancitKcfineft rcfpiciehdum ) icerura d gcne-
redoftrina; abefteftu fumitur. Dicit autcmdoftrinanvEc-
clefiae efrcreftam, hoceft, planam & pcrfpicuam , nullis
fpinofis aut tortuofis argutiis aucfophifmacuni pra>ftigiis
inuolutam , nec abducere nos in deuia aoc pra*cipitin.Econ-
traverohumana* doftrinx funtvatia: & ambigua?,8: incx-
tricabilibus opinionum kbyrinthis inuolucae: quibus huma-
nae mentes exercentur acfatigantur,vt fcexpedire autex-
plicarenon poffint. Deinde rcferatur etiam hocad effeftum.
DoArinacaeleftis &inprimis Euangclij(nam dc hacprx-
cipue loquitur) cft refta : id eft, redditfonfcicntias liberas,
expeditasjcximitomncs fcrupulos, perplexitates, moleftias,
angore$,dubitatione8.Doftrina vero humanarcddithomi-
ncspcrplexos» anxios ,dubios, abducit nos a re^o cramite,
& coniicit nos xn auia.vt nufquamquiefcere,nunquam ad op-
tacam mctam auc porcum perucnire pofTimus.
Ali; vocemCZanWreferuntadfjBqualitatem Euangelij,
quod omnes finc «e^swwxii^i* accufat , & rurfus omnibus,
confugientibus ad Mediatorcm gratiam poIJicecur.
Lmftcantiacor]Seyit\im epithecum ab effeftu furapcum eft,
&congruiccumfecundo.Doftrina casleftisexhilarac&red-
dic pacatas confcientias coram Deo: quod nullahumana
doArinaprxftare poteft, ne Lex quidem ipfa diuinitus daca:
fed folafidcido^rina , ficutdicitur Rom.f. Iuftific)ati fide
paccm habemus. Simulautem ha?c Ixticia feu hilaritas op-
ponirur omnibus prauis iUeccbris & volupcacibus, qux 6xi«
R. MOLLERI^ tf
tialiter miferas animas inefcant: quafi diceret , Alios omnes
qui voluptates & delicias huius feculi iedancur , tandcm
multipliccm dolorum matcriam fibi accerfere, ftudio vero
verbi diuini acquiri folidum gaudium. Et quanquam doftri-
naeftcrucis : taraenconfolationcnihabecadiunftam , qua
cordaIaetificatafacileferunt& fuperancomnesafflidiones.
^rAceptum D<7wmi/»«»-«»»]Septimum cpithecum.Dodrina
cxleftis non habec admixtas fxces prauarum opinionum,nec
adm|e%u vllam prauTtacem.Doftrinae humanx mulciplicibus
erroribus func defoedatae : etiam cum videnturhominesle-
gem traderc.tamen corrumpunt hanc mulciplicicer, vc, apud
Sparcanos liccbac pacifci dc alccrius coniuge.Item, appro-
babantur Lacaedemonc furta , & alibi aliae turpitudines: fei
lexDomininulIaapprobatfcelera: idcoeftpura. Euangc-
lij eciam doftrina ndn foliim ipfa eft pura : fcd^ftendit &
aperit fontem, quo i fordib" peccacorum purgamur & mun-
, di reddimur. Alij puritatem rcferunt ad doftrinam de ver»
Dei inuocatione , quam nuUagensextraEccIefiam habec:
fed hocanguftius cfi quam vc mentem propheta: affequa-
tur<
lUuminans oculos]Odim\xm epithetii.Doftrina ca^Ieftis tol-
lit tenebras & caliginem ex mentibus.ignorationem Dei,du-
bitationem de Deo, fccuritatemcarnalem,diffidentiam,fal-
fam inuocationem animi dubitantis & fuoientis Deum, &a-
lios motus aberrantes i legcDei: aperit oculos, vc videamus ^
noftras fordcSj&intelligamus magnitudinem maIorum,qui-
bus oppreflum eft genus humanum , & fimul oftendit reme-
dia ; ciim interim maxima multitudo gcneris humani fic op-
preffa perpetua caecitate , & verfctur in denfiffimis cenebris:
non agnofcac Deum , necincelligacfuaniala, mulco minus
quxrac Iucem,iufticiam & vit«m.
Q^anquam igitur fole & cjeteris ftellis in hoc mundo ni-
hil videcur clarius, purius & lucidius, tamen dodrina £uan-
gelij fuperac iliam claricacem , cuius lumen non oculos cor-
poris , fedanimi&cordisilluminac : & illuminandofimul
.— «creac&viuificaccorda: cum cenebrar doftrinarumhuma-
narumgignanc perpetuasdubirationes , fugam , & fremicus
aduerfusDeum.
10 TimorDominifinccrus, permanens in fe-
culum. ludicia lehoua: veritas : iuilificata func H^
mul. ,
Nonum difcrimen a diucrfTnite religionum , quam gigriiic
diuerfx dodrinar. Sapientia humana,qu3e ex confideratione
creaturarumagnofciceffealiquemDeum , fingicreligienes
& quidem varias: fed quae multiplicicer funt contaminatae &
pollutie. Primum enim, qui extra Ecclefiam funt, fingunt in-
finitam multitudinem Deorum ; inftituuntfacrificia&cul- —
tuspriuatoarbitrio,extraverbumdiuinum,&adducuncmuI-
tiplices furorcs:approbant ma6lationem vi6liuiaruti) huma*
narum, conccduDtliccntiam variarum iibidinuni & alioruni
fcclerum: denique longe aberranc a vero cultu Dei. Sed kxc
religio, qu« verbo Dei praefcribicur, eft pura : paric enim ve-
ros,finceros,perfeftos & Deo placences culcus.
NomenriNTfumiturpro toca rctigione feu Culcu diui-
no , vel pro doftrina qu3B racionem colendi Deum tradic,vc
metalepcicMS vocabulo effedus fignificecur caufTi. fcd eft v-
fitatum prophecis nominc cimotis comprehendere tocum
'culcum. ■'" -^ ' -" - - ■-- -' :
Stanspet^ub ] Aiiud difcrimen a cempore feu duratione.
Religioncsfechnicaefubindemucancur , ficuc ccftantur hifto-
rix omnium xcacum.haec fola durac perpetuo: quod cercifH-
mum eft argiimencuna hanc vnicam cffe veram.
ludicia Domini veri(as] Quidamiudiciainterprctanturde
prxc^cis fecundae cabula>.fed, ficuc rcliqua vocabula, ftatu-
ta,praeceptum,ita etiam hoc loco vfurpatur oaufKc/bj^ic^c, p^
cocadoftrina quae vitjB humanae normaeft. Ha»c nihil habec
falficatis,nihn vanicacis:icaque fecutiliim huius prslcripcum
refte iriflituicur vicanoftra.econcraali£dodrina*pIurimun)
habent erroris,filfitatis,impofturarum,vi qui fccundum has
vitam inftituir,cum mulciplictceraberrareneceffc fit.
luflificatafimuljld eft,nihil habenc macul» aut viti;, quod
reprehendi aut culpari poffit : fed funt redia & abfoluca ora-
nibus numeris. Econtra multae leges aliarum poiittarum
fucrunciniuftae , vtapudLacedarmoniosIexdeadultcriis&
furcis. Ec nulla eft polina. quae legcs habeac tam abfblucas
vcnihilinhisfit vitij. Sola doftrina Dei caret vitio. Ideo
dicic , iudicia Dei cfle ad vhum omnia iuftificaca , fine exce-
ptione.
11 Defiderabilia prajauro&obrixoittHlto : Sc
dulcia praemelle&fanofluorum.
Amplificatio eft i collationc.qua commcndat verbu diui4"
num,tam i prctio quam i diilcedinc. Nihil,inquit,cft iti hac
totarerumvniucrfitacepretiofius, expetibilius, amabiliut,
. iucun*
''t:i '
\.^m-'^ *.
*■ mA...
f^^WYlKT'SS'' ■ " *"^^ ^^'
iucun Jius & fuauius doftrina caeiefti. Aurum quidem cxpc-
cicur Ah onmibus: fed mai^is expeci debcc hic chefaurus, quo
inundus nihil habetpreciofius. Nam opes reliquse /unc cadu-
cxj & candem dcfticuunc fuos poflefrores : hasc bona func fir-
ma&pcrpccua. Reprehendicigicurfngenium mundi> qux
pcruerfo ftudioquaericbonafugacia, ncglefto hocprarftan-
ciftlmo chcfauro. . '
Ifl dcduciiur a llfl quod eft confiraiari, roborari , confoli-
dari , vc iignificecaurumpurum&proberecoduni&defe-
cacum } q uod folidicaccm habei prx cxceris mecallis ; non e-
nimconfumicurnec minuicurigne. Nonhabecnomcn^Io-
coi vcOphir. TerraVphaz, lercm.io.videturindcnoiMen
fumpiifTo quia auri puridimi fodinas habiee. £x HcbraEo O-
phir fadum eft Latinum Obrlzutn. NaCn Hicronymus pu-
tac Obrizum diciquafi Ophirizumi hoc ert,ex cerra Ophir.
Videtui aucem Ophir ea cfTe cerra quJC hodic dicicur Pccu,
cancum cranfpoftcis liceris.
DHlciora] Alcera collacio a melle fumicur. Vc nihil dulcius
cft palaco qua mcl & fauus: ica afHiftis & crepidis cofcienriis
nihil lucundius auc gracius cft confolaciombus Euaiigc'ij.
Sedhxc rcs coca confiftic in cxperiencia : ideohomincspro-
fani & Epicurxi has & fimile^ fencencias non incelii^uuc nec
afTcquunrur.
fllJ agicauit, agicando fparfic. Inde nsia mel, quod cx fi-
' uis eximitur ab infperiionc. fllV fluduauic, fluidusfuic,inde
fliyfluor, fauuifluorum: ideft, fluidus, veiliquorfauo-
runi. I
12. Eiiatn fcriius tuus coiTimoriefit [cinHrjJpe-
Uus reddttur'] in illjs : in cuftodicndis iliis ry i iihu-
^>niiiha.
Addicaliam amplificacionem ji fub ipfius teftimoiiio &cx-
pcriL-ntia. QM^icquid habeo, inquic, pruilentixad regendajVi
& furmandam vicam , adrefte adminiftrandam rempubli-
icani , ad gubernandum populum ,idcocum haufiexverbo
dmino. Icapriniumloquicurdefuaperfona ,& vcicupapo-
llrophc qua fermonem ad Dcum conucrcic , ipfum quafi
reftemcitans: vccerto perfuadcac,fc ferio,& ex mcimo cor-
dis .ificftu loqui : poftcaexcmplum-hocin genere pcrtinec
adomncspios. Hi nonaliundequam exvcrbodijino rcd-
dumur prudentcs,nec aliuude pecunc rationem vica; bcne in-
ihcuendx.
In cufiodiendo i//^] Alia commcndatio a fruftu feu vtilitace.
Qui vicam f<;fundiim hnr vfrKiim jpfti[;^^inr.,nnn lin^iinrn-
pcrani:fcd ampla illis mcrccs repoflca cft: cum incerca fruftra
' inreliquis doftrinis hoinines facigentur.
Hic vero bonitas Dei commcndacur , qui nobifcumica
paciicicur , vcquanquam iureluoobedienciam .i nobis exi-
gac,hbcralicerramcn,qi.iam non debec merccdem , fcruis
ruispromittar. Quanquamigicurvicaaeccrnanon daturpro-
pcer dignicacem nottrorum opcrum : camen fimul dicitur
flicrces, qUiaefl compenlarig , qujc tamengracuico accidic,
nequcenimmcritum operum hinc ftatUendum eft.Verbum
cuftodiendi hic non incclligatur de perfefta obedientia Le-
gi dcbica , quara neraohominum habct, fcdiuxtadiftum
Chriftijlohan. 14. Si qui^ lermoncm mqiim feruabic,&c. Ec
iicucApoftolosidcmdicitfcruairefcrmonem , nempequia
flmplcxi finc eum fidc &bona confciencia. Deinde 3py fl-
gnificac omnc jllud quod finem vel operiralicuius , vei ftu-
dij.perindc acque fruftus quidam confequicur , fiue id ftu-
dioquxracur, fluenonquaeracur: imoetiamfioperans nolic
vc fequacur , ficut fruftus malioperis cciam nonquselicus
/Jc fequicur vt vicari ncqueat , fed inuito* quoque apprehen-
dar. Eft auccnvmecaphorica hajc voeis fignificatio : nani
principalicerfignificat plancamfeu calcaneum , quicxcre-
inaparseftcorporis humani. Jnde quicquid opusaiiquod
fcquicurtanquam eiusfinis, diciturSpy. Et quia merces
fequitur opus : ideo nortnunquam vo' abulomercedisred-
ditur,ctiamfi non fempcr idquodfcquicur,tacioncm habeac
jxicrcedis.
15 ,Errbres[^f//^^] quis intclligit?ab occujiis
niunda me. •. .
Exclaraatio efta trifti quercla cum anthypophora , qua
delabituradprecationem , eique pfalmurajandem condu-
iii. Cixm. enim dixiffet , Scruafitibuslcgem Deiamplani
merccdem r^poficam cfle : & /amen conftet prpmiffiones
additaslegicfreconditionales, ita*^tnon nifi pra;(lantibus
intcgram obcdicntiamvica xc^rnaprornittatur, nemo,yc-
ro hominum fit qui ad illam pe^feaipnem pei;ueniac : per-
i:ulfus quafi horrore ingeritl crumpit in hanc exclamacio-
PSALMVM XiX. :^ liji
nem.quafe&aliosIongeabefTeabilla perfeftjone facetur:
& fim uloftcnditquoraodoilla; lcgis promilfioncs , quibus
additaeftconditiojfintaccipienda;: &quomodo cciamnon
prxftancibusincegramobedicnciamfiancrac^. Verum qui-
dem eft,inquit, mulcum manercinfirmieacls & fordium eci-
am in fafiftis, vc nemo fic,quiintclligerc haec mala ivitiSi nc-
duni cauere poffic:fed propcerea non eft fpcs abiicienda, neC
exiftimandum, quialegis iuftitiadeltituimur , ctiam afpo
mercedisnoscxciiidi: lcd copFugiciidum eft.ad milericor-
diam I)ei,& petendum vc ille peccata condonet : iia promil-
fiones illaceriinc ratje.
Opponacurauteoihocdiftum coriirtienco monachorum
de enumeratiottc finguloruin' dclictorum in auriculari con- ^
feffione.De quo impio dogmate alibi dicitur copiofiiis.
-4^ocf»/m]Expiicacquidincclligive.licyocabnIo /nNUV»
videlicccnon tanciira illaieuia delifta, quac pcr iguoran-
tiam commitcuncur, fcdeciamaliacraffibrapeccaca, iriqui-
buscame Sacana: ludibriisica decincmurirrctici.vcmagnicu-
dinciiihoruranonpcrrpiciamus. VerbumnpJ non adre«»e- '
neracionisdonum,fed ad gracuicara condonationem re-
fertur.Significac cnim in fcfiunda cbniugatione, iramuneni
aiiqucra faccre a culpa vel a poena, & parccrc ahci.i ta<iuam
innocenti.
14 Etiam a fupcibiis coniinc fcruutti tuum,
nedomincnturiijihi: tunc cro intcgcr, & inunda-
bcra fcclerc mujro.
Manifcfta dclifta feu apertas trafgrisffiones.quibus adiun-
ftacftcoiitumacia,vocacfuperbiasfcuarroganrias, eo quod
temerario aufu ac faftujcum Dei& iioniirium conteinpru fi-
anc concumaciter,acque a calibus fccuftodiri,prohiberi &c6
cineripctir.&ciinivcicur vcrbolUilfignificat quataficpro-
cliuitas carnis ad pcccandum,& quam f tcrle eriam fanfti la-
bancur, nifidiumicu$cuftodian'cur,≺jefcrucncur, &cari-
qUam fra:norecineancui'.
Nedominenturin me] Id eft, ne erumpanc in externas aftio-
nes concupiicentixftiniuli,ncucconcraconfcientiam fciens
& voleiis delinquam.l-icri non poteft quin pij pungantur c6-
cupifcentiajftmiuhs.fedhicopuseftauxiiiodiuino, nc im-
perium obtineant.Mallec quidem Dauid , nuliumefrein fe
viiiofiim motfufed quia in hac corruptanatura nemo apec-
cati rciiquiis prorfus immunis efle poteft:ideo pctit, fc infh'-
tuiaSpjritufanftojVtpugnando compefcerevitiolos motus.
poffir.neiniquicasviftrixdommccur.Hincfumicurdiftraftia
peccari rcgnantis&nun regnancis : dc qua dicitut ih libris
methodicis.
TUnc cro immaculmis]ld cft,ita poccro cuadere viftor, & tuc
nonhabebopeccata damnantia ,non habebo peccacum re-
gnans:&icaplaccbunctibi operansea.nonaliteracfiiegifa-
tisfcciffjm. Ita igitur docet quomodo opera fanftorum pla-
ccant Deo , etiamfi Legem non inipleantrvidciiGec ciim ill6
remittit peccaia&pronuntiatnos iui1:os,& prohibetncrua-
mus in ddifta contra confcicmiam.
Immunu ero]Id eft,noii opprimarmagnicudihe & multitu-
dinedc]iftorum,quodomnibusinipiis& nonrenatjs , qui
defticuuntur gracia Dei^atcidic.IIIi enim ruunc ex vno fcele-
,ein aliud,&cumulancpeccaca peccacis.& tidem^imolc fuo-
j.umpeccatorum oppreffi, ruuncin delperationiem & ^ecer-
-uracxuium.
15 Sint adbcneplaisicijm verba [ elo^uia ] oris'
mci, & meditatio cordismci coram te, lchoua,
fortitudo[^f/r^]tiica&r redemptor mcus.
Idcft , noncantucn pfohibemea cranfgrcffionibus ne m
excernum aftum erurjipanc : fcdeciamiinguarij& mentem
meam guberna fpiricu ciio i rie quid cogitem vel dicamv ni'^
quod tibi piaceaC & gratii fit. Ita oftedit qualis fic homo pius
& quomodo piaccanceius opera. Doftrina quidena diuinicus
pacefafta,eft incegra & omnibus modis abfoluta : fed iiomi-
ncsnequaquam perueniuntadiliamintegricatetyi , qiix in
verbo requiritur.ideo in Ecclefia {eiriper eft tfiuirum fordiii,
infif mitacis & fqualoris. Hae trifb fpecie rienao debec ofFedi,
vt deficiac 5 Dco & aib iifo coetu qui dicitur Ecclcfia. Deus e-
nira remicticpeccacailla.&l^iricu fuo confirmac pios, vc re-
pugnare prauis inclinacionibus&vicio/i««ocibuspoffint,ft:
operaipforumacccpcac,acquehis raercedena rependic, non
alicer ac fi Legi fatisfecifTenctidque fic proptcf Mediaterem,
quihicdiciturpetra&redemptor. ■ .
Rupes-ilA eft,quirae fUft^rita? nccorruam. .
. Redemptor] Ideft<](uiconfticucuni inmalis eripis &Iibe-
■■•jI^'. ■■
^■^(r-^^v^^vT^i^^T^-^S-.^^ ,^ p]XJiLl.tL\J l. MJiNiV. MiJLl-tlVl. ' .. ^ 1^(5
i.x/^. ■ -■";- ■•',*■ ■"■PSALMI XiX*
\
/ •
P A RT ES.
I. Propofitio dodrinas a 2.verf.ad ii.cuius fumraa eft,Dei gloriam modis omnibufprsdicari, tura
a rebus crcatis (iicmpe coelis t cxpanfo , die , node, Solc) ex nacur» ordine, & qu^ illuftriflimum cxhibenc
diuinae gloriae documcntum, v. 2. 5. 4. 5. 6.7. lum a verbo Dei ex difpenfationc gratia?, v.S.^.io.n. Com'
mendatur autem alterum illud gcnus documentorumi.'unatura ipfius, quodfitintegrum, verax, re-
ftum,&c.i.abcffe(aisergapios, quod fingulaefteda fuam conuenientiara habeantcum prionbus at-
tributis fingulis de natura Verbi.
I I. Conclufio pctitoria, ab occafione fuperioris do6fcrina?, & ftudio confequendi bonl quod iJla ex-
plicat. Tria funt autem huios petitioniscapita.i.Libcratio a peccatis per errorem commJdis , u. & i^.y.
2. Conferuatio in obfequio Dci & fandificationc, 14. v. j.Acceptio perfonae pcr Chriftum,qui primus
eft aditus ad rcmifTioncm peccatorum & fandificationcm,v. 1;.
O BS ER V AT I 0 NES LOCORVM DOCTRINAE.
1.2! VerA theologufammit fif finis eft,tum Dei ipfius,tum diui- Vbi nos Dei verbo regendos tradimus, non efl errandipericuluni:
ni cultui eam habere notitiam quafiamm aterna vitaparticipes. ^uia certo hac via Dominttsfitos infalutem dirigit.
Homines Deigloriamac maieftatem.id efl,£termm ipfiuspote- G}uumpr&ftantijfima animAfacultas fit intelligentia,fapientiM
tiam ac diuinitatem ex ipfo cdorum confiieifu, dierum ^ noiiium exlegepeteda ejje Propheta docet,quia naturaliter ea deflituimur.
vicibus,acpr&fertimfolis aureo iplendore terrarum orbem curfu in- NuUi reSfa intelligentiaprAditifunt, donec in lege Deiprofecerint.
enarrabili colluflrantis,docentur,vt nemopojflt igmrantiam illtud Bifcipulospoflulat Deus qut ftultefcant apudfe ^ in puerorum
prAtexere.Vide AB.i^-i?.^ Kom.1.20. ordinem defcmdant,ne impediat proprij fenfus altitudo qmminus
Nihil tam eft obfcurum vel contemptibile in minimis terrA an- Dei verbofepenitus dociles ojferant.
gulii.in quo non aliqua virtutis ^fapienti& Dei nota cernaturfed 9 Non poteft ritealiter inftitui vita nofira quamfiformetur
quiacdisinfcidptaeftexprefiim imago,hosprAcipueeligitpropheta, adDeilegem.extraquam intortuofis ambagihus erramas.
auorum iplendor ifps ad totu mundum luftrandum dirigere potefl. Nulla alia eft nifi bon* confcientiA folida Utitia.-qua tunc demu
Xfam vbi quis ex cdi intuitu Deum agnouerit,non modo in terrA fruimur,vbi c^to fumusperfuafi vitam noflram Deoplacere. Efi
fuperficie . , fed in minimis quibufqueplantulis eiusfapientiam Cf h&c hilaritasprauis omnibus iliecebris ^ voluptatibus opponitur,
•virtutem reputare ac mirari difcet. v[UA exitialiter miferas animas inefcant.
GloriA diuinA mutiprACones,ingratitudine nobis exprobrant,fi ta, Verperam aliunde quam ex lege Deipetitur boni (^ mali difiri-
clarum tefiimoniumfurdu auribus prAterimus.Hanc veroglortam me: quia -vitApuritatem inquinat quicqttid exfe comminifcuntur
pr£dicant,quoniam apertetefiantur nonfefortuito conflatosefie,Jed homines.Deinde,cum totofuo acuminecAcifunt , ^ ferhper errant
ab opificepr&fiantijfimo i^patre optim 0 in vfum nofirum mirabi- in tenebr'u,donec ad cdeftis doBrinA lueem conucrtant oculos.
liter conditos.Conditorisitemprouidentiamfuo ornatu, fplendore, 10 Dum vtplurimum metuunt homines Deum, vtfalfos (^
Ef ordinefaits fiiperque teftatur-.ita vt metes noftras in admiratio- vitiofi^s cultus excogitando iram eius magis infeprouocent, merito
ne immenfAeius bonitntis.f^pientiAac omnipotentiArapi necefiefit. reuocamnradDeiverbum,quodab omnijordepurum, nobis verl
3.^..S.6.7. NuUus pr&texttis ignoranttA reliHus eft Adamifiiiti^ prAftribit quomodo Detim timere oporteat.
quia quum doiiorum officio tamprolkfungantttr dies ac no6ies,fa- Verbum Dei quumfit thefaurusfelicitatis Aterrui,ftquitftr, filios
tisfcientiA ex eorum magificrio confequipoffunt. huiusfeculi qui caco impetu ad res euanidasferuntur, inane beata
Quanuis interje populi linguis differant , caHs efi communisfer- vitA vmbram captando vei^am amittere beatitudinem.
moad omnespariter docendos:nec quicquam obftat,prAterfi>cordia, Gjuicquidpofthabita Dei lege ex arbitriofuofufcipiunt homines,
quomintts alienijfimi quique quaft ex ore vnitts doBoris propciat. vanum ejl.quum illa veritatis elogio indefinenter gaudeat.
Nam vbique terrarum intelligunt bomines, c&los propofitos ejfe te- Ab omnibus profanis doHrinis lex Dei hoc difcernitur nomine,
ftes ad celebrandam Dei gloriam. In illu enim,tanquam in voltt- quod nihil macuU aut vitij deprehendatur tn ea ,fed abfolutafit
mineconjpicuo.defcriptaefi h&cgloria , i^fimulillisinditafonora omnibusnumeris.
^ox qtiA adomnium auresperueniat. 11 Non Aftimatur pro meritis Dei doSlrina , nifieam omJ^ibus
^Huia nuUum Aquefidtts.vt Solis iubar.Dei maiefiatem attefta- mundi diuitiJsprAferimus.HAC Afiimatiofi apud nos ohtineat,faci'
ttir,propheta de Solepeculiariterfubiicit,in altijfimo gradupofitum le nimia auri GJ" argenti cupiditate animos tiofirospurgabit.
eJfi,(^tamiUuftrifamiliariqueteftisoculatiJfimi (^omniumfide- Fieri non poteft vt lex ad obfequium nos cogat ^ aUiciat , quin
rum maximi defcriptionetotum mundtim ingratitudink arguit; fimul corrigantur carnis deliciA,quibtts nos inejcari mirum non eft,
nifi Sole conipeHo in verapietateproficiat. quandiu injipido guftu iuftitiam Dei re^uimac.
Hoc mirabile Dei opus eft £3" infigne bonitatis Specimen, qitod vis No de nudis prAceptis i^ mortua litera habet ur hicfirmo, fedpro-
Solis interramvfquepenetrans,JitainIpiratione eam foecundat. .mijfonesquibttsofierturgratiafimulcomprehenduniur.-namfilex
prAterea vitiificumiUiem calorem,qffo nos vegetarifentimus ,nul- tantuminbendoterreret,quomodoeJfetama,kilis?Sia^evcni<i^^^
Ifts effitgere cupit. ' Chriftiipiritufiparatur.tamprocttlabefl^meUis ditlcedine,vtfua
8 enttpd de Deo teflantur CAli.non eo vfque deducit homir^es vt potius amaritiidine miferas animas interficiat.
verampietatem perdifcant,fed tantitm huc valet vt inexctifabiles 12 Nemo de CAlefti doStrina vere ^ferio differef, nifi qui eam
roddantur. penitus animo infixam alit.
Nifi effemus nimis hebetesfttnt in mundi theatrofatis multa do- Si ratio vitA bene inftituendA quAritur , vna Dei lex fatis fti-
cumenia,quA nos adpietatem inuitant:fid qttia in Itice clara cacu- perqt*efufficit:fimulatque autem ab ea difceditur, muitis erroribtis
timusfine verbipr&fidio , nihil nobis prodeil .(plendida ifiagloria obnoxitts efl vitA noftrA cttrfus.
Dei reprAfentatio,licet fonorA concionls loco effe dcbeat. Sed longe Etfiiurefuo Deitsa nobis exigit quicquid lex continet.-liberaliter
perfeiiiore patefaflione indigemm.qufi. (j eadem iUa , ^ Deipr&- tamen mercedemferuisfitispromittit, quamuis indebitam:nam in
terea voluntatemperipicui commonfiret:confcientiam deniqtte no- fcedere adoptionis inclufa eft gratuitapeccatoriim venia,ex qua de-
ftram lethali peccatorum vulnercfauciam tranquiUet. pendet iuftitiA imputatio.
Legvsnomineprophetario tantiim inteUigitregulaiufTeviuendi 13 Legis promijftones conditionales nos docent spe mercedisab-
•vel decepr&cepta:fed comprehendit totumfoedtts quo Deus Eccle- fciffa.neceffario adDei mifericordiam confugere debere : innumeris
fiamfuam a reliqm mitdo difiinxit.Vis autem eistsfoederis, &ternd enim deliiiis coram Deo obfhingimur, qu&gratuita condonatione '
ktitiafpeBans.quum tota fit EuangeliJ.liquet DauidemprAciptie per Chrifti fanguinem mundantur. . y
de hacdiuini fcriptiparte differere , (^ .de gratuita peccatorum re- Supina hypocrifidementatifuntfuperfiitiofihomines.quibtts ex-
miffione concionari , quA tunc erat legalibtts c&remoniis adtimbra- peditum negotium videtur,femel quctannis omnia peccata infaf-
ta, nunc verb nobis eft tum ab ipfo Chrisio,tum Apoftolicis epiftolis ciculit coUigere , quem in auresftupidi cuittfda morioMs proijcif. nt.
plenijfime ac manifeftiffim^e explicata. 14. Ea efl adpeccadum carnisproclittitas, vtfaniii etiamftai . m
£i ad perfeSlamfapienttam nihil decft qui in verbi Dei doSirina diffluant vel prAcipites ferdntur,nifi Deus eos protegat.
rite efi edofius<h(mana lux autem,inprofanisfcriptis latens,mdca Si a tranfgrejfionumpericulo tuttti riofuit Dauid, qui in Dei ti-
eftS^maligna. morevfque adeo profecerat , qttomodofibiper liberum arbitrium
Sicut animavegetat corpus : fic etiam Dei verbU vittt eft anima moderabitur homo carnalis,in qub dominatur innumer& libidines?
noffrA.Etquamuisqu&ddprim&driginisreliquiAadhucfitperfunt, Docet hic verficultts non modb totum humanrim genus natu-
quia tamen nuUapars ab inquinameto ^ labepura manet, pe vi- raliter peccato mancipatum effe:jed ipfos quoque fidelcs, nifi ad eos
tiata animA conditio prorfus ad mortem tendit , donec Deus adhi- rege^dos ajfidue inuigilet Deus ^ inperfiueramia confnmet, fore
bito verbifui remedio ^ org ano nos in vitam reuocet. peccati mancipia.
,. ^ Nunquam
>X' .ffiL,..: .f. . . ' ..... .;■■ ....■„.>■«. '■' '> ;:•--..■ , ■ . .-.■Si-,-, f «,. i^St-
J^j;
PP7WfS^<'
Nunqttampro impetranda zienia orandtim eH, quin fimulpeta-
mtis Dei virtute in poHerum nos armari, ne pr^ualeant renta-
tiones.
Giuanquam ftimulis concupifccritiA pimgamur , non tamende-
Jpondere animos conuenit,/ed Deuirogandtts eji 'vtnos cohiheat.
Hunc honorem^irituali Deipr£fidio tribuuntjideles. vt eofreti
certamfibiviBoriam contra omnes Satanx infiiltm promittant.
Simul acnosdefiituit Dei ff^atia,nuUii «ft peccati^enusquonos
Satan non illaqueet.Sicut igitur inter tot ac (a mtdttplices infidias
minime torpendum eft:rurfum,modd auxilietitr nobis Deus,flabi-
MVM XX.
musinuifli.Qr' nobis man^bit incolumis integritas.
is Difficile efi.etiamperfeBiftmis.vetba (^ cogitationes itafid-
nare,vt nihil diuind voluntati aduerfum vel mtmo vel ore conct-
fiant.eo magis igittir difcamm quamneceffariafitnobts Spiritut
gubernatio ad vitam reiieprobeque infiituendam.
Ntilla. alia eft bene viueridiregula quamfi Deoplacere acfepro-
bftre homines fiudeant.
Extra periculnm a Deo fuBentamur-.in aditerfis ^piriculis co-
ftituti ah eo redimimur ^ liberar^ur,per ^ propier Chrifttim, iie-
fum^vnicumfideliumom^iumredemptorehi. '
A R T I C
V L I
]P R AE C
P V I,
J.
De duplfcipatefaftionc & cognidone Dei, hempe
per Opera creatioiiiS', canrcruacionis&prouid^n-
ti3B:icem per Verbuminiibris facris canonicis coni-
prehenfum.
De rcrum creataruai,caleftium pra:fertim, documen-
tis,& redo vfu.
VerbiDiuini,Iiccrisconfignaci autctileftis maieftas,
perfeftio , drgnjcas,auchoricas,praEftantiafunjma,
multiplex vtiiitask »'■',-!-.., i
Euagelij fumma,De rcmiffionepcccacorum.Noua o^
bcdientia,Sanaificatione,acccptionecredcntisper-
foni pet Ghrittum Mediatorcm.
A R G VM E In T V M . P S A L M I X Xi
K E CA T IO<B populi Deipro rege Ifratlu , Atcjue adeo pro ^Hoitbet pk magifiratn , v^ hitic
Depufelicerngttbexndtionem Urgiatttr , (^ viBortoi contrA hoHes concedat. Cdhslat antem dua-
bm parttbas, Prior efltpetitioy vt dixi. Pojlerior gratiarHrn a^io,<j'Hod hanc poimam clementer
'^feruet , ^ tueatnr : dr admifcetur TnL&oi pdei trtHmfhaatis . jlddttur fjr coliatio fidnciA , qHarn
pij c^ imfij habent , g; vtriHf^HefucGeJfts (fr exttpu defcrtbHniHr. Exijitmant autern nonnnlli
pfalmum hunc cornpofiturn effe eoternpore ^uando Dauid eduxit exercitnm contra Ammonitasy detjna htHo^
. ria iegatur cap.io.t. Sam. ^ i$).i. Paral, nunquam enim numerofior ^ inilrHClior exercitm ab hofitbns mifftts
ef contra JuJaos: habueruntqueprater exercitum ^i. rnillia curruumy ex cjmbm 7000 concifafunti^i;- ex excr-
citu 40000 ecjmtHm (^fypeditum c^fa. Eo igitur videtur refptcere verfu o[iatio, cum in^uiti Hi in curribtu ^
ht in e^uiSiC^c.Sed ettamfttUa occafio fuerit pfalmifcrtbendi:tamen ad omnia feferri debet.nam vtimcpopu -
Itis pro incolurnitatefui regis precabaturiitk (juotidie Eeclefiaprecari debet^vt Demferuet reges iquifunt nu~
tritij EcclefiAic; politiast^HA hofpitia prttbentfchoiii cjjr Ecclefiis, Et monent nos tales precationes Ecclefidi de
jnultis magnis rebtPS.PrtmotQuod ordo politicm resfit hna c^ Deoplacens: abf^ue hoc enimfi eJfet,rogarepro
eivu incolwnitate nerno poffet: necjue enirnpetendum vt peccata fiabiliantHr. Aiiud igitur eji trnperturn iegtti-
mum ,aliud latrociniayqUA mhilnifivafiitates efficiHnt ingenere humano. Secnndo , .Qttod tmperia non caftt^
aut tantum confiliis humanis acpr^fidiis conferuentnrifed a Deo^ijui ordinem afe infiitHturnferuat (jr tuetur,
Tertto,jQHod res magnat, <&faiutares nongerantur mfirafapientia ^ virtuteyvt cogitabam Aiax» Timothe^
^ aiii:fed ^uodoppujit auxilio Dei,ffCHt dicitur altbi pfalmo 117. ISltfiDomtnHS cujtodiertt ciuitatem j frufir%s^
vigilat cjui citfiodit eami&c.De his rebus omnibus monet hicpfalmHs.QuartVi Quod hoc vit&genm plennmfitS.
ingentiumpericulorum.lSl am diaboltis, vt efi autor itKctra^a<ricti,ita ornnia iegtitma imperia cupit deJeta.-idcoi.
^uefubinde excttat turbas & rnotMit^tiibtis difiipantur ptiitid. ^ ^
I A ^ tiiumphandum pfalmus Da-
jfXuIUis.
Titulusoftenditj pfalmum cfle compofituraa Dauida.
Funftuscftigicurnontantum regis , fcdeti.ttn doftoris oF-
ficio : qui populo formas precandi praEfcripfit & didauit:
cjuodexemf lum intueri &imicari principesoportebar.
i Exaudiatte lehouain die tribulationls.cxal-
tct tc nomen Dei lacob.
Orditur apropofitiotvcfuai eftpetitio defcnfionis, ainti-
li j & liberationis. Vcitur autem apoftrophe , aj ipfum re-
gem,aonad Dcum,vtpopuIusoftendat fibicur.?, efi-eipfius
regis falutcm. Eilque ifA^tLtimnefi quod dicic ; Exaudiac
telehoua.quam fi dixi{fet,Iehoua exaudiatregem. Simul e-
tiam reges nionec fui officij, vcipfi in fuis pericuh^ & nego-
Vndcfiduciainip,runjconcipitur,tribuiturein6nien. Hoc /-
giciw eft,nomenDciIacob,hac cft, Dcus ipfe quem lacob &
eius poftcri agnofcunc,colunt & inuocanr, Vchac ipfa appel-
lationc fidetexcicetuu Alij nomenincerprecancur maiefta-
tcm.virtutem &potcnciaii3, quodnominarerum copledan-
iur,& reprxfeHtentcuiufquerei naruram,maieftatcra & vinl:
fed mclius eft vt refcratur ad aguitione & p.Hcefaftione. No -
men enim eft id qub quis 3gnofcitur:& ica paffim in Scripcu-
ra vfurp.atur.Et quiaeius potentia & virtus etiam in confer-
uatipne ac gubernationc Ecclefi^ & polis^iaruqvcpnfpici.ur,
ctiam huc aecommodari poteft , vt dixi.partim enim ex veV-
bo,partim ex operibus agnofcitur Deus.
5 Mittat tibi auxilium de fanduario : & e Sicn
fulciat te. .
Rcpetit eandem prccationcrift : fed aliud afpergft arou-
tijsopem &auxiIiumDeiimplorent,nontantum commic- nientunt fumptum a promiffionibus diuinis. C^od enim
tamremprccibuspopuli. Suntautemluininaargumento- mentionemfacitfanftaarij&Sionis.nonideofit quod Dcu
ruih feu rationes afperfae p*opofitioni.Nam ciim dicif, In die concludi auc contineri cerco loco exiftimee , fcd re/picit ad
tribulationisyiT»umcntan cft a neceflario,ob pericula & an- promiffiones quibus poUicitus eratDciis, fe habitaturum iri
guftias temporis.Rurfus ciim dicit,Protegac Deinomeh la- m-^dio fui populi,cuius praBfcntiie iynibolum & pignus erac
cobjfumicur argumentura ab honefto. Q^ta inuocat nomen fanftuarium feu arca foederis. Voluic enim Deus fuccurrcr*
Dei,quifeIacobopatefccit,^ promifitfepcfleritacemcius, infirmicaci ipforum , ne cxiftinlai-ent cniii procul abefle:
& jn primis r^num cribus lud^e fcruatilrum effc. icaque extcmis fymbolis oftcndii , tc ipfi* fcife propinquum,
Die tribulationis\[.A eft,in adUcrfitacibus qur fcilicet multa; QmA verp Sioncm fanftuario coniungir j non ideo cantunl
&magna;«biiciunturgub.ernatoribus,tampacisquaai belli fitquodtabcrnaculum tunceratin Sion.curii nbndumefl!ec
excruftum cemplum : fed cciam vtoftendafc, re^niim effe fa-
cerdotio coniunftum , &facro hoc vintulo ita vcrumque
conrinerijvcdiuclli nequeanr. Simul etiarii hic"vocabuIa
tempore.
aiiy Eleuarc feu exaltarefignificatio genere : fed hoc in
loc©&alibimetaphpricefignificat,aliqueracollocarein lo-
co arduo & exceIfo,in quo tutus cflTe aduerlus vim & iniuri-
am hoftium poffir.hoc eftjfuperiorem facerehoftibusfijis.
2^<?f»e»D«] fignificac Dcum , quatenus fepatcfccit& a
monent.pfalrauM a Dauide iam fene fub excreinum vira? ef-
fe compofitum. Nam arca in Sionem tranflata eft pcnefub
finem regniDauidis.Ahjnomen Sanftuniinterpretantur, de
gnofciturrcftenim cius eflentia,maicftas , &gloriaincoin- modoliberationis,quifitfanftus:hoceft,occultusiarcanus,
prehenfibilis: fed quatenus fe nobis patefccit , cognofcitur- myfticus,memorabiIi$, quem niens huniana cxcogitare aut
^ueeiusgratia.pQtentia&virtusex eiu$verbo& opcribus, prjeuiderencqucdr.
Q iii/.
P R JE L E € T. H E N R. lyT O L L.E tl f - ^*^^ ^ ^«o
4 Metliorfit omniuin oblationum tuaruni:
" &hoIocaufturntuunipinguercdclac,Sclah.
Subifcit pecitioni repccita? aliud argumeatum ab hone-
fto : quafi dicerct , Re Spfa feu feliii ac prolpcfo pmniuni.l-e-
rum fucccflTu bftendac , pietatem tuam noa efTc irrjltam
aut vanam,8c preccs tuas.quas inter facriflcandum ad Deun^
fudifti.nonfuiireinanemurnmr. Namcum nomirtatracri-
fifiia, fimul comprehendic prcces ,fiuajfemper viaimis& o-
blationibus erant coniun^laf.Erant cnim facrificia tan<juam
fymbolum , quo cerci rcddebajitur pij in hoc popiilo fuas
prcccsforegracas&hcceptas. ficut hodieprecq^noftraenon
fune gratJeDeo , nifi quatenus Ghriftus eas odore facnficij
fui perfundit & fanftificac.
nnJQ ia geaerc eftdonarium, & fxpe oblationem fjucB
Deo ofFertur, fignificat t inMoyre verofignificac certum fa-
crificiura,quo,d,cc»aft4bat farre,cuius quinque fpeciesnu-
, meraniur,Leuic.t.
Pingmfdciat] td efljfaciatfeleftum feu eximium,& often-
dat fibigracura effe.AIiuditad pinguia animantia.quje deli-
oebantur ad facrificia ab his qui ex animi quadam pictate &
reuerentia erga Deum offercbanr,neque compendia fuain
' Nunc cognoui'] Id cft , nunc certus fum & certa cxperiencia
didicijDcuineirecuftodemciusregiii quodipfeinltituic 6c
cuiusipieellauior. Ideo enim Dauidem noininas vnftuni
Dci,vt oftendat, hurc regcm effe legitimum , & aucoricate
duiinaconftitutumj&quidcm (acrum:hoceft, Ugffiifttnxov»
Infomtudim£iui/alutis]ld eft in potenti falute quam confcrc
dcxtcra tua. G%n\iZ\\\ceJDnrch diefiercke.vvelcheifidtu Heil
ye/»tr wArc»^<»»<//:quafidicat,DeusproadmirabiJifuapote-
tia feruabitregemfuum, &eripiec. neopprimatur molegu-
bcrnationis auc periculorum.
Alijjinfortitudinibusfaluscfexterx cius:ideft,pijiudicant
faluccra dexcera: Deieirein forticudinibus : hoc eft, facispo-
tentem &validamaddepellenda pencula , ad confercndam
falutemjCtiamfirationiidnonappareat.
\i Hi incurru, &:hiincquis:ncsaureminnQ-
iwinc lehou^Donjini noftri recordjbiaiur.
Gratiarum aftioni fubiicit antithefin, qua confcrc inter fe
piorum & itnpioriim fuiuciamin rcbusadi;erfl.:& prinium
ab obieftisjdeindcabcuencudifcrimen oltcndir. Impijom-
nes cxcraEccIefium putanc omne prgfidium omnemque vini
pofitam effe in humanis confiliis , virib us & annis, & pra?ci-
facrificiis quxrebanc. Macilenta enim refpucbatDeus,ficuc pue in militaribus copiis.itaque quanrum qLiifque habctpo
vidcre «ft ex fVIalachia : vbi longa concione reprehendic a-
uacitiam & fordes eorum qui niacilentas , morbidas aut
mtitilas pecudes offcrcbant. Maledidus , inquit, qui dolose
agit in facrificio.in cuius grcge eft mafcuius,&c.& ofterrcor-
rupcum Domino.
Alij exponunt verboincinerandi , vt videatur alluderead
facrificia fanftorum patrum,qua: Dcus accendit &incine-
rauitigne coelicusdcaniiro.qued fuitfignumaccepci facrificij.
-j Det. tibi fecundum cor tuuni : (Sc omnc con-
fihum tuuni impleat.
Cor hic faraicurpro aftl-ftu cordis fMTw\»iii?(K«f,hQc eft , pro
dcfiderio. Ncc defiderium hic incelligacur de ftulra ambi-
tione,auaritia,cupiditatevindi6be,ftudio proferehdi regni
finesjautalijsprauis afteftibas,quibus flagraricDauid : kd
de cura & ftudio publicx criiquillitacis & falutis huius populi
tuendE& confcruandar. Hoc enrm erat vnicum eius defi-
deriuiM> vt flatumpublicumtam.rn Ecclelia quamiurepu-
blica vidcretflarentem:& hucdirigebanturomniaeius coii-
filia &oninescoiatus. Petit igiturfelicicatcmconfiliorum
&euentuam in tota gubernationc , tam domi in pace , quam
ywris in bello ,& oftendit , humana confiiia non eirc faluta-
^r f ia, nifi Deus ea gubernet & fortunet.
^ Impleat confiiium\\d eft, voti te compotem ficIaC; eft enini
repetitio prioris membri. /
6 Exaltabimus \yt exuhemusym falute ttia , &
innomincDcinoftri vexillum erigeinus; impleat
Doniinns omncs petitiones tuas.
Amplificario cft a caufTa fitiali feu fruftu fccuturo. Ideo
adfisregi, &dafcliccnieuentumomnibusconfihis& cona-
tibus ipfius , vc Ixti poffiraus prxdicare liberatioHCm & reli-
quatua beneficia,& crigcrecfophseum fcu vexillumquod
fit monumentum tuas pr^fcnti^ in hoc populo.
Exultabimus ] Id eft, laiti agemus grarias pro liberatione
noftra.Oitenduntautcm hac orationis forma, regisfalutcna
complefti communem totius populi , fcque n*n pfo capice
vnius hominisjfcd cotius Ecclefig falute cfle fohcitos,&agi
caufTam commutiem.
^ Infdute f«^]Quain £u fcilicet con fers. Alij malunt prono-
men rcfcrriadRcgera.
l7i nomine Dei erigemus z>exillttfn ] Id eft,agnofcctc,s gratiam
Dei, celebrabinius l^ti triumphum,ingrediemurque vrbem
crcftis vexillistanquam vidores.AlijfiG intcrpretantur,Fi-
ducia inDeura pofitaconfidenter congrcdiemur cuhoftc^
«crto fperantcs viftoriam.
7 Nunc cognoui cjuod feru^ucrit Ichoua vn-
dum fuura: cxaudiet eum de ca-lo fantSlo fuo [fafj-
Buarijfm'] in fortitudinibus falutis dextcra:.
Alteraparsefthtiiuspfalmiqua» continet gratuktioneni
coniunftam cum graciarun) adione: eftque TO^cfidcige
tcntia» & virium,tantum concipic animi & ftducise. Econcra
vero pij nonrc!i!quorum hominum niore fpem locanc inar-
nlis & bellico apparatu : (zd. fciunt , humanas vires & olnnia
illa qua? in oculos incurrunfj infirnia, caduca , momcntanea
& fallacia efTe^ideoomnem fpem& fiduciam in folu Deum
ponunc : & eucntuscandemoftendic ,impioruni fiduciani
fuiffe vanam, cum /pc fua fruftraci turpicer & mirere pereuc:
econtra veropiorumfpem cffc certam , qu£ nwufruftretuc
fpcrantes: nam exitus cft felix.
Sed hic quxriturjan hoc & fim ilibus diftis omni? vfus ar-
morum&inftrumentoruni bclfic^rum reiiciarur&danine-
tur. Refjjondeo, Non vfus fedfiJuciareiicitur&damnacur.
nara&Dauid hoc ipfo ccmporc vfus eft armis,ea juc expedi-
uit contrahofici: fed longe aliter quam hoftes vidcb.it face-
re. Illicnim idfolum laborabantvcc.-intrahcrentexercitus,
quantosmaximospofrent,armilc|. inftrucreiu:arque hocap-
paratuconfificcrtiffimam vidoriam fibipolhccbantur, non
cogitantesvidorias diuinitusdari. tco!icr.i Jijuidmeinor
fu.'GvocationisjCum fcircrdefcufioncm populi fibi niadaranj
efl"e,concrahitexercitum uuiliocrcinjinftruiteum^cducicin
acicm.prxliatur : imerea vero confilia faluraria & viftoriam
pctit & expedac a Deo.Ita vfus quidem armoruni comniunis
eft piis & impiis, fed confiftic difcrimen in fiducia , quam pij
in Deuin,impijin creaturascoilocaiic.
RecordarinominisDei,eltmedir.Ttione & confiderationc
diuinr potentia: & boniiatisfe crigerc & confolari conrra
quamuis vim,& quxuis tcrricul.Tmeiic.i qu^ foris obiiciiirurj
nccfrangi metu potenria; armorum hoftilium , fcd fiducia
nominisdiuini niticontraomnepotcnciam,niiaas &ccrro-
rcsquiforis ofleruntur.
9 Hiincuruati func Sc cecidcrunt : nosiiutcm
furreximus & ere(5li fumus [fubjijiirnus. ]
Ab cuentu oiftcndic quamvanaficimpiorCfiduciaj&quaii-
to facius C\t omnern fpem in vnum Dcum collocare. In ipfis
verbis fubeft cacica ancichefis, quapingitur vtriufquc partis
ftatus &conditit>. Principiairiipiis folenc effe I^ta .- videntur
enimfibiprobemuniticfie aduerfusomnem vim, & adom-
niaparatiffimi , atquehacfiducia cl.iti faruiuntcontra bo-
nos,quos opprimerc conantur.Econtra pii videntur inirio ira
oppreffi vc furgere aut erigcre fe nequcanc. fcd fubita fic ca-
tafirophe,nam qui ftare videbancur, corruunc& euerruncur:
quiveroiaccbancfurgunc & viresrecuperant. Surgereenim
dicuncur qui priiis iacebant:cadere vcro qui priiis ftabimr.
10 lehoua fcrua : rex illc exaudiat nos in dic
quo inuocamus cum.
Epiphonemaeftquodcontlnet votum. Eftque fumma to-
tius pfalmi hoc vcrfu repetita. Q[i,tdam ric legunt, Dom inc,
ferua rcgcm i vno contextu : feddiftinftio monct ficlcgcn-
dum vtnos interpretaci fumus. Eftque emphafis in voce
ftientis & tfiumphantis. Itaenim fit vc pijinmedia preca- n^TOpropternadiedum , quodeftinftararricuh auc prono-
tioncfentiantfoIatiuiTijaciacertainfibifalutcm&viaoriain minisdemonftratiui. Nominacaurem regemipfum Chri-
quafidebellatum fir ,polIiceantur.itaquc erumpuntingra- ftum,cuiusperfonaiugeftabat Dauid&eius fucccflTores. II-
tiarum afiiones. Monet igiturliic locusquantaficefficacia le igitur vcrusrexnofteradfitnobis, feruecnosdemanuho-
piarumprecum. ftium,&c.
P S A L M I XX.
P J RT E S.^ '
l^ Pptitiobiqiembris : prccaturenim populus falutemrcgi, avcrf. i.ad^. Dcindcfalutem, pa-
cem
j6i ■ ' ' ' '' ri^ '^ S- -A^L M V M XX. \ ■' ' -■ ■ ''■ " ',jj£ " '
ccm&l3EtitlamfuatnaDcopctitpopulus, verf.fi. H«c pro rege pedtio Juo continet. t. Vt beneuojen-
tiam fuatM Deusopcreteftctur, regem fupraoinnia periculaeuehcns.j. vcrC z. VtDeus regispcrfonam
ampledensjprcces eiufdein exaudiat.
II. Confirmatio , fiue pr«dicatio gloriofa Ecclefi« i velut iam petitioncm adept« , qua b-
' ftendit fe plane de felice euentu in Deo fecuram clTe. verf. 7. cuius fubiicitur explicatio pcr coni-
parationem fiduciae fidelium cum infidelium profana fecuritate , verf. 8. &vtrorumque cuentu'
III. Conclufio , fummatim precaiioncni fidiiciamqiie Ecclefiac , Clirlftum regem fuum (cuius rex
populi ludaicl fuit typus)inuocantis,breuiter repctens.
ObSERVATIONES LOCORVM boCTRlNAE.
t. 2. 3- §uanqmmfiliiifuit ingenereprAcipit Deutpro regibut §uum Beuspios reges ^ rrtagifiratutpopdis exciiatMditorurn
orare.peculiitristamenfmtregnilfraelitici,^ ab diii emmhusdi- ojficium in eopr&cipm confifiit "Vtprofuisregibusprecando ,non
ftin0a ratio. Acfith typo regni temporalis defiriptum fuit lon- pro capite vniui hominis tefienturfe effe foUcitos.fed de totius ec-
^meliutregimen, vndependebatplena ecclefiAUtitia^felici- cleftAvtilitate.
tai. . .. ^ ^^'^^'*ff^^*^^«^pi'^regihu«acmagtfi7-atibu4.t^cuflosefi
Hocpfalmoomnespij hortanturadpiamfolicitudinemproregno politiciordinisquemipfeinfiituit.prAcipueautemregniChrifiiid
Chrifii gerendam,quA /u>s ad continuas preces exfiimulet. eji,ecclefiA,o[uampeculiarimodo&dificat^tuetur.
Vtpopuli officium eftpro magifiratuumfuorumfduteprecari.ita Stcut Deus per arcam foederis adpopulum defcendere olim dima-
monentur magiftratm vt infuis negotiisfidem Dei implorent.prA- tus eft,quo familiarim innotefceret: fic rurfus mentesfmrum ad fe
cipue vero in bellis.modb eafint iufia gf neceffaria. irahere voltiit.ne quidde ipfo carnale vel terrenum conciperent,at-
Amolefiiisprincipes ^ magifiratus non erunt immunes :fed in que vtfcirent toto muudo effefuperiorem.Itafub vifibiLi ^ nianu
die tribulationis Deus omnipotens inuocatus aderit , vteos pte ^ faiiofanciuario cOmmendaturpaterna Dei indulgentia , (^ famt-
iufieincedentesprotegatacliberet. ^'^^'^'^fi"'!»^'»'^^^'^ populofuohabet:fubfanHuarioautem ca-
GjiuianobisincomprehenfibilisefiDei ejfentia , quatenus nobis lorum,immenfapotentia,imperium^ maiefioi.
j>atefa{ia efi eiusgratia e^ virtui , in eum fperare conuenit.Itaque Fideles vtfe adhenefperandum animent, propbnunt falutem
ex ndmine inuocandi fiducia nafcitur. dexter* Dei effe irtfortitudinibus : hoc eft ,fatis validam adfupe-
S)uando Chriftusrex nofterpro Atcrnifacerdoti/ rationeapud randa qumis obftacula.
Deum intercedere non definit , totum ecclefi& corptM conuenit eim 8.9. Hoe cunBisfere mortalibuseft ingenitum vt quatis qttifa,
precibm fuccinere:ficuti etiam nulla ^es efl nos exauditum iri, nift opibus,potentia,vel militaribus copiisprAditus efl.tantu cMpiatA-
ipfopYACunte, ^ "^"'^&f^^^^-^^daliteranimatoseffeoportetfid^les.lSlamquum
Non exigua leniendis noflris doloribus confolatio eJi,quod noftras beilicos hominu apparatus ^ Dei auxilium Spiritus S. interfe ot-
, angufiias, quoties affligimur , Chriflmfua^ effe ducit: modo ftmul ponat ,fimul ac mentes nojiras occupat carnis fiducta, Dei obliuto-
in mentem veniat, animos in tribulatione coUigere, quia hicf^iri- nem quodammodo obducit:fieri enim nonpotefl vt in Deum refhi- '
tus oraculo prAdi^um efi, regnum Chrifiipericulis o incommodis ciant quifua virtute confifiviBoriamfibipromittunt.
obnoxiumfore. ^ Dei recordatiofideles quibufiibet coptis poUeant retrahit a vana
^oniam rtonpatittir carnis infirmitas,vt in coelum vfque ho- cofidentia, ne quid aliUde quam ex mera Deigratia expe£lSt:dein-
mineseuolent , obuiamipfeprodit,(ffperexternafideiexercitiao- de.fi omnibmfubfidiis orbatifunt ac defiituti , cofirmattamenvt
ftenditfeiUis propinquum. Sic arcafoederisprAfentiAeimpignui intrepide ^ confianter Deum inuocent. Contraprofanihomines
fuit populo veteri,(5 fanBuarium txli imago. vbi viribus pollent , fuperbia excAcati non dubitant fecure Deum
^.s.d. Gimties orabantpatresfub lege, Jpes impetrandifunda- contemnere:adinopiam vero redaHi mifer)i expauefcunt.
tafuit infacrificiis:ficuti etiam hodti^nalifir"p^atAfunt noRrA Euentus tande ofiendit plurimum interejfe interpiorum ^ im-
«rationes Deo , nifi quatenusfuifdcrificij odore Chriflusperfundit fiorumfiduciam : impif enim corruunt, pij vero eriguntur. vnde li-
i^fanaificat. ^ q»«tfa,tiusefiefpesomnesnopaiadvnumDeumapplicarequam
Reges,principes ^ magijlratus,qui confiliafua impleri ^ a Deo propriis viribus inniti.
quACunque expetunt inTpetrare defideran\,ab ambitione.auaritia, 10 G^iaper Chrifii manum nos Deu^ regit ctcferuat, no aliunde ^
tyrannide , aliifqueimpiis afeSiibusimmunes effedebent , muneri Jperada eftfalus:flcut etiafideles olim adregem fuum.tanqud fal-
autemfibi iniunSlo intenti.publicAquefalutiaddi^i, vt nihil nifi uificA DeigratiA miniflrum confugerefolebant. Satmautem ifla
fpiritws inflinBu (^prAfcripto oris Deipoflulent. communiter ad totum eccleftA corpuf ^eHat.quA optatvt Deus re-
Piorum gaudium in eo confiftit vtpater CAlefiis Chriflifui /e- gemjitum benedicendo,totius populiferuator appareat.Eiusfalufu
cnHmftahiliat,etiam in medio inimicorumfuorum:nam ex Chri- hodie tum demumfuturifumusparticipes,fi omnes fub communi
fti quotidianis viStoriis oriuntur fidei de mundo debellato trophAa noftro cKpite in vnum corpus coUeEii mutuam alijpro aliis curam
^Jbiritualia tripudia. geram us.non autem.feorfum quifque fibi confulat.
- . _ ArTICVLI PRAECIPVI.
I. Dcus omhip«tens,iuftus,mifericors & vcrax,auftor eft kUmiliter impIorata:non auterii fortuito,nec confiliis
&conferuatorpolitiarum,mirifquemodisvirosprin- merehumanis.
cipes,pios praefertimatuetur ac conferuat. J. Bella quxdam iufta funt & neccflaria.
1. Stant politiae ope diuina,a piis raagiftratibus & fubditis 4« Fiducix piorum & impioru difcrime , variiifqi euentus.
ARGVMENTVM PSALMl XXI.
SALJi^J hum argumentum id:m ef cfmdprdicedentis. Efl enimgratiarum aBio (Jr 'Mmey,
' ^uod Beusferuet hancpolittami^ det vtSiorids ^ regimenfalutareyor ^uod hofiium vires ^ co^
\ natmpangAt xt^ euertat.Eacjue ratione tefi-aturjefenfionem huiiispopuli (frf^Ucem regnifiatum
' non profctfct ab humano confilio aut prndentiaifed effe heneficiumdiuinum.AdditHr autempfe-
I catioi^tta petit continuari hac beneficia , ^ additur caufa finalis , vtfcilicet bonitas dtuina cele-
hrari in hecpopulo pofiit.H^cfHmma eFl huius pfalmi. fed cjuia regnum DauidistypM erat rem MefiiAt ideo
^uacunqiue de Dauidis regno dicuntur,ad Mefita regnum accomrhodandafunt.f^t igitur populus hicfateturSui
regis incolumitatim coniunUam effe cum totius poputifalute, c^incolumem regisfiatum adpublicam Utitiam
ff)eBare'.itafciamtn nos non aliter ^uamfiih Chriflo capite noflro fafhos effepoffe,totamquefalutem nofiram ab
huiui regis vicloriis (jrfalute pendere.NonnuUi interpretes tantum de politico magifiratu interpretanturxqui-'
dam adfolum Chriflum trahunf.fed vt dixi,erant viUorid Dauidis praludia viSloriarum Chrifli: ideo has itd
intueri debemw. vt cogitemus^ Chrifli regnum in ho c Dauidis regno effe adumbratum , (^ Chrifli viUoriis falu-
tempQpuli contineri:^ vi Dauidis hafles dininitusfitnt reprefli ^ deletijitafubinde in regno Chriftiihoftes qui
fehuicregi ofponmt,euertii
. J.v*
f.t
ftfj
■■ nf?^'*TY^!^''
■^'^■..TT^r^Wf*;'
t-T.i
/''iKJi'
''T!?!^
PR.tLECT.HENR. MOLLERI
bi
&in lalutctuaqiiamexultabit vchemcntei] Dauidisperfonamtantumeflbreftringendum. Quanqur^
Propafitio cft gVatiarum aftionis. Agnofcit rex fe inftru- enim ad extremara feneautem peruenit Dauid ; taiuen br"^
A^mdiuinavirtutefuperaflehoftesfuosj&euafifTe viftore. uius fuit eius curriculuniqu^m vtadiftamdierumlonoit^'
hbc beneficium ipfc kto animo prasdicat &celebrat : & non dinemaccefferir, qux pluribus fcculis cojiftare dicitur n""
ipfc tantu , fe«i &nos vniucrfi, qujbus falus hxc eft comunis. folumlgitur complettituir tcmpiJs ^Ju^fucceflbres prjpf °"
In virtutetuaj Qua fcilicec non tantum fuftentas eum , vt runcquod etiam breuius fuie qu^n) vt illa longitudo fcc T^
aiagno animo contcmnerc pericula poflir : fedl etiam qua in- rum huc accommodari poffit: /ed«ternum regcm flmul" '~
ftruis &armas eum vtfeliciterprofligare hoftiucopias queat. prehedit. Hic igitur rexcum luftareturcum peccato & n ^°'*
Agnefcit enim.fe non nifi tua virtute inftrudum , id facere te, & effetin funimis anguftiis, petiit vitam i Deo no '°*^"
psfle : ideo poftquani fcnfic teaffuifle prarlianti , & armafle dcm fugicntem & euanefcentem , (ed xternam &pcrD*^"*'
dextetam eius, lajtaturvehcmenter,quiavidettcprajfentem duraturain:quaraitaobtinuit,vteiusparticipes faciac "^
efle & fauerc huicpopulo. VirtusigirurfeufortitudoDei credentes. omnes
^■mhuTrlntSi hic (\xvnim pro prar ferid, valido & firmo aukilio. ■ ProtrfUiionem dierum] Id eft, iongius dedifti ei vi tx fpatium
ifalus fignificatdefenfioneui &liberationem ex periculis. quampctiit.iuxta di^aum PauIi.Deuspoteftcuriiulatiuspre-
5 Defideriumcordiscius dedifti:&prolocutio- ftare,quamnospecerc&expeftare. ^ *"
nem labioruni cius non recufafti (prohthutfiiJSehh. 6 Magna [^/Igioria ciusin falutc tua: fplendo-
Addit rationem:ideo Ixtatur quodexaudis eius vota,& li- rem & decorem pofuifti^^^^c^^^y^/jfuper eum.
beraliterdasquJBcunqueillepetit. Facic aucem duplicem
jnuocationem: alteram quar fit corde, alteram qua» fit in ore.
fofteriorhjBC verefieri non potefl , nifi in mente & corde a
Spiritu fanfto fit acccnfa cogitatio&fiduciacenfugiensad ^*^*^
Quartum beneficium :quod non tantum longam vitam do-
tiauit/ed etiam,cum vidcreturefle rex tenuis & obfcurusja-
nt.
deovtafuisquoqueinitiocontemnpretur , nonmultopoft
Deuni. Id enim nifi fiat,lablorum mocus tantum inane eft ^^P" °"'"" "^S" eum honore & gloria extulerit& orna-
murmHr,quo Deus ridetur & contumelia afficicur.
4 Quoniam praeuenifti eum bcncdidionibus
boni : pofuifti Tuper caput cius coronam auri o-
ptioiL
Sequitur diftributio , qua recenfec beneficia accepta.
Eft
Magnagloria. eiuimfalutetm'] Id eft,nbn oftencac fc hic rex
rec fuperbitfuis diuitiis,opibus,prudentia, potentia,quibus '
cxteriregesinflantur, vt raagnosfpiritusfumantj&prjefe
contenant aIios:fed hanc ducic efle maximanifuam oJoriam
quod fcit fe habere Deum defenforem & IiberarorenK& Ji^c
autcmenallageiiiverbis Hebrxis : ponirur enim futurum ipfa res raagnam ipfipeperitgloriam&ceJcbritarcmapud
pro prartcritOjVel potius pro prxfenti. Qnia Ioquiturnon.de cxterasgentcs, vccunaisefletformidabiJisjficucfcribitur j
vnico afto, citottanfeunte : fed de perperuarcgnifelicitate Paralip.14. Diuubatum eft nomen eius in vniuei/js reoioni-
&cominuoprogreflua Dauide vfque ad ipfum Chriftmn, bus. &Dominusdeditpauoremeius fuperon-mcs "cnres
quem illa longa fcries reguni adumbrabat. itaque in prar- Infdutetua] Qnia kilicet cum feruas iu periculis, & con-
fentiexpono. idquercdeficinpfalmis, quotiesconcurrunt ftfcuis eiim viftorem hoftium.
verba prxteriti & futuri temporis. PrjEuenirebenedidioni- Po/«r/?/]IVIetaphoraeft i veftimcntis fumpt3,qu;e apte qua-
bus,fignificatomnigci\erebonorum,vItro &nonpetentcm, drantcorporibus. r »1 -
& quidemgratuitocumulare. Verbo autem prasueniendi ^^'^^^^yifto^nteliigasjgloriaopponendaeft contumeliis
corrijitidquodantcadixerat, Pctitiones labiorumdcdifti ^"ib"s afieauseftafuopopulo.&contcmptuimaxiinsemui-
d. Significat enim noiitantumrogatumannuereprecibus titudinis generis humani : contumeJiasfaftasChrifto ~
eius,fed etiam vota regis anceuertere,ficuc alibi dicitur, An-
tequam clamentegoaudiam.
311D verteruntboaitacem , quod videturalienius efle. po-
tiiis enim fignificat beneficentiam vel gratuita Dei munera
&dona t vtbenediftionesbonifignifirencmultiplicem bo-
norum copiam,quibus eam iocupletauit. Hieronymus dul-
cedinis voce reddidit.
QuideChriftopfalmum inrerpretantur,huncverfumfic
expofueruncChriftusantepaffioncm fuitmalediftum, poft
refurreftionem non folum eft Deus benediftus in fecula,
fed fonsetiamcxleftis benediftionis : &qiiod dicitur/»r<««f-
niftii interpretancur ex difto Pauli ad Colofl^ 1. Chriftus eft
primogenitus ex morcuis, vtfit in omnibus principatum tc-
nens. Itcm i. Corinth. xj. refurrcxit a morcuis primiti» dor-
mientium; -. : ^
Impofuifti ei coronam] Idcft,euexiftieumadregiam digni-
tatem,donaftiei vidorias.&haftenus feruasregem>tueris&
defendis ftatuni regium,nam corona infigne eft regni.
Chriftoetiamrefteintelligiturimponicorona , hoc eft,
fub Chrifto reftituitura Deorcgnum , quodlongo iani teni-
pore iacucrat: & fuperata i Chrifto morte,peccato & diabo-
lo , criguntur piorum mentes in certiflimam fpem regni x-
terni, cuius vmbra tantilm &obfcuraimagoinDauidc&
eius pofteris propofita erat.
Quidam interpretcs hunc verfum intelligunt de poftre-
inaillaviftorittDauidis, quadeuiftisAmmonitis , &expu-
gnatavrberegia.prtedam magnam adeptus eft, &in primis
coronam auream pretiofilTimam , qua» eius capici impofita
cftjVtfcribituri. Sam.u. fed hoc anguftius eft meoiudicio,
cum de perpetua regni felicitate concionetur.
5 Vitam pctiita tc: dedifti ei protraftionem
dierum in feculum &" fempcr.
o
um.*
tandem conuertit in gloriam & honorem, coJJocato Chri
ad dext^ram fuam , & conftitutoh^rede vniucfforum ftiln
ciens omnia pedibus eius , & dans ei nomen , quod eft/u wa
omnenomen. / *
7 Qyia pofuifti eum bcnedicSioncs in fetuJ
la»tilical];ieum I^tltia coramfr/w^jvultu tu
Epiloguseftcommemorationisbeneficiorumjnquofuni-*
matimomniacomprehendit. ^
Pofuifiieum benediaionesjU cft.tanta copia ohmium bono-
rumfecifti eum affluere,vt omnem in eun/bcneficenciani
tuara vno temporc cffundere voluifle videa/is, & ipfc bencfi-
ccnti»diuina?fitviuumexemplar. Dupj/citcr intcrpretan-
tur hanc phrafin.Vfit.tte apud Heliraros dari vel efle in malel
diaionem,fignificat fic deteftabiJcm reddi, & tam duriter afl
fligia Dcojvc nomen affliaiferuiatiyprecationibus & diris'
vcquicunque velitalieuimaleimpi/cari.huiuscxemplo id
fieri pecat:Faciat tibi Deus ficut hiiic, &c. In hoc fenfu le-
giturvfurpatah^c ferraonii forni4,lerem.i4.dc2edcchia &
eius principibus:Dabo eos in maicdiaionem in oranibus lo-
cis. Quam phrafin i^k poftea ^^p. 19. repetcns & explicans,
ita reddidit , & aflumetur ab iii malediftio inter omne tranJ^
migracionemluda , dicendo , Ponat tclehoua ficutZedc-
chiam , & ficut Achab:Icem lerem 44. vt ficis in «aIedi(ftio-
nem,& in opprobrium cunftis gentibus. luxta hatic phrafin,
incerpretancur biam contrariara , Poni bcnediaioneoi.-pro^
irafelicem&beatumrcddijVtfub nomine eius vota conci-
piantur,& R quis beneprecari alicui veht,eiusexempIo fieri
cupiat. Alij tamen fimpliciter interprecantur. Poni benedi-
ftionem,pro onuii genere bonorum affluere & abundare vc
nihildefideraripoffit , qiwdadfummamfeliGicatemfac/ar,
aut vt,quocunque oculos vertat, nihil nifi beneficenti» diui-
na:JiberaIitereftjf«fpecuIum videat. ItaloquicurEzechiel
Tertium beneficium : quod prorogauit vftam regi<! {,iter 03^.34- Et ponam eas benedjdioncm:id eft, reddam cas feli-
crebra & fumma pericula, quod maximu fuit beneficiii.Nam ciffimas & bcatilfimas. De Chrifto fiintcUiwas , benediftio
Salomoninterpoenaspeccatorum noftrorunj numerat cre- intelligcndaeftaftiuemagisquimpafllue.-pofuieumbene-
bras mutationes regura: & certu eft,facile couelli flatum pu- didionem,vt fcilicee benedicac omnibus gentibus,iuxtti pro-
blicum C\ crebro mutentur reges : econtra vero magis floret mifl?one0j:ln femine tuo benedicentur omncs gentes: vc re-
regnum , fi rex pius & bonus diu pr«fit. id quod videre feraturhocadofficium facerdotis, ficucpriera adoffirium
cfl: in Dauide.Augufto & fimiUbus.Hoc igitur ben^ficium ce- regis. Qualis autem fxt illa b6nediftio,aIibi explicatur. Non
lcbrat hoc loco populus : & fimul docet hic verius,proroga» afJVrt Meflias regna huius mundi& opes,&c. vc fbmnianr I u-
darj;fed
M^r-
y
'fwa^fiT
IN PSALMVM XXr.
dxi.fed ficutPaulirsinquicEp^ef.i.Deus benedixitnobisbc-
nediaione fpirituali in ca»lellibusin Chrifto,in cjuo habemus
redcmpcionemperfanguineineius. _
LmjicaftiJU eft,(iuanc]uam varieexerces eum,& Iints^uin
nonnunquam afflif^, camerurfus exhilaras eum,& rribuisei
l«titiam > qu«B facile omnes dolores dilcutit & nioleftias fu-
perat.cum fciliccc oftendis te ei propitium efib,6c fauerc, non
irafci.Ita enim exhilarat nos luo vulcul>^us,ficut diciiUr pfal.
80. lllumina faciVm tuam fuper nos, & Iklui erimus. Vultus
auftcrus iranj,vul(:us ferenus fauorem fignifi,cat.
• 8 Quoniaiii rcx confidit in lehouin: & in boni-
tate \mtfencordta]zU'iiCimi, non coilimoucbiLur
Inonmtahtt''}
Amplificatioeftacaudra beneficiorum accepcorum. Hxc,
inqiiir,bcnefi'ciatamimilca &ma^naconfccutLis eftnon fuo
aliquo merico aiit dignicacerled cancum quia confidic in Do-
mini mifericordia/8: eadem fiducia impecrabicvc hxcfelici-
tas fic ftabilis & perpecua. Ica fimul & bonicacem Dei in lar-
eiendocommendac: quod vlcro & gracuico fol;i fide ad eum
confugientibus multa & magaa beneficia pricftct: & fimul
qu2B vera iw(t rcgni pr^Efidia ortendic:videlicec,non opes.ndn
cxercicusynon machinas.sencas , non muros feu aggeres den-
ibs : fed/folam mifericordiam , feu bonitatem diuinam, qua-
repnaitamunitvcconcufiauceuerti nullavicpeant. Ciim
ArChiriftLim refercurjijcc fencentia.dulcis cftprQmifficqua
oil2iditregnumClirifti feu Ecclefiam perpecuo manfuram
ej&, ncc fore obnoxiam iis ruinis q^ix regria huius mundi e-
icrcunc.
ij Inucriiet manus tua omnes inimicos tuos:
dc.xtera tua iuucriict e<is,qui te odcrunt.
Hafienusinceriorcm regni felicitarem prxdicauit: nunc
' fcquicuraicera pars pfalnaiinqua readconfideracionem pe-
riculoruni, quaeforishuicregj obiiciuntur conuercic,&poB-
nasatqueincericum minacur omnibus quihunc regem op^
pu^nanc auc euercerc conancur. Hoc membrura necefrariiJ
additur. Non enim facis eft intus ayt domi florere rcgnum,
bene conftuucis legibus, iudiciis, fapiencia gubernatorum &
pace,quamincer(eciuescoIanc,auceciam opibus& omni
bonorum <:opia rcfcrcum efle.nifi idem ab excerna violencia
probefic niunitum. Hoc igitur beneficium nunc prxdicat
propheca, quod non tantum dpmi t>eiis ornet regnum yariis
modis : f«d foris quoque reprimat vires & furarcs hoftium,
ne conuelkrc ftatum regni aut eucrcerc polfint. Haec autem
omnia in primis regno Chrifti conueniunt, quod quidem op-
pugiiacurfcmperavanis liottibusquivndique aducrlus ec-
clc^am infurgunt,eucrci tamcn iUud nequit. ,
Inueniet] Id eft,afrequerur ,comprchendec : quafi diceret,
Noncfiugientpoenas. IVlanus ('^pe propocencia,affli(aione,
feu poeni°ponicur^«Tw>i«37(w»c.Nam raanu cgdimus aliquem,
vc Gurii dicicur , Dura eft eius manus eontra nos, i.Sam. 5. id
«jft duricer affligit n»s.Manus mea grauis eft fupra gcmicum,
lob.2}, id eft,pcrcuffio feu plaga grauior lic quam vc gcmen-
do facis deplorarequcaih. Ett auce hypotypofis in hac phr.i-
fijlnucniet manus tua inimicos:qua fignificat,hoftes ccclefig
aliquandiuquidcmimpurie grafTari.tandcm tamen ad poe-
iias tralji diumitus.Obfeructur autcm irt hoc verfu,quc5d ofo.
res regis & regni Ifraclitici, nominachoftes & ofores Dci.
Nam qui regem Imnc oppugaant,hi Deobellum inferunt.
10 Pones eos tanquam fornacem ignis in tem-
porc ixx tujferlehoua in ira fua de^glutiet eds , & de-
Uorabit eos ignis. ,
Amplificat & exaggerat ptiorem fenterttiam a fimilitudi-
he, vt ex pcen^e atrocitatc fceleris grauitate oftendat. E:cifti-
nianc nGnnulIi.prophccam alludereadfupp[icijgenus,quod
cum dc Ammonicis fumpfiffe refcrt facra hiftoria, i.Sam. 11.
Vbi f<;ribitur quodtraduxeritcos intypo Idterum •• fed non
refpicit vates acl vnumHoc faftum i fed in genere oinnibus
huius regni hoftibus minatur hotrendum exitium.
Pones tmquitmfortiacem'] Id eft,tu coiea»* ih ignem confu-
jneshoftes tuosin tempore vulcus tul : hoc eft,cum exarferit
furortuuscontraillos. ' .
Alij interprietesreftringunt hanc fejitentiam adfoloslu-
dxos, qui Chr%um perfccutifunt . fed non dubium eft qUin
propheta loquatur dc omriibu^ hoftibus h^uius regni:id quod
vniuerfalis particula oftendit. Deus enim fine npfmTn^M-i^*
punit &parditomnesinimicos fuos. EftquehsBcfententia
pleria confolationis: cpnfirmat enim nos, rie deficiamus , aut
fidcmibiiciamusretiamfivideamusadtempusfurerehoftes
Chrifti,& ecclefiam interea iffligi. Fiitarum eft enim vt non
muItopbftccclefialiberetur,& hoftescaridem pqjnasdenc
fu* cr udelicacis.quam cxercacranc in ptcis;
itf?P^"*WTl^P^-p*'''^^ '
i^^
\i Fruduiii corum c terra pcfdes : & femen eo-
rumafiliishoiriinum. ,
, Iteruoi amplificat & cxaggerat irae diuinx magnitudineni
aduerfusimpioslud3ros,vei alios quofcurique-qui riegnuth
Chriftioppugnanc&delereconantur, acircunftantia. Nqn
folum in ipfbs autorcs f<euiec ira diuina : fedetiam pofterof
omncs abfumec & extiiiguet.Hxcomuiinationes funtvfitat^
in Scripcura t vc in. primo pra»cepto:Vifitans iniquicacem pa-
trumin filios ihterciam & quartam generationem: & exern-
pla hanc regulam comprobant. Videmus enini farpe pdsnas
pcr familias vagan,donec deleantur fundirus.
Si quis hic qujcrat an iuftum fic vt pofteritas luat poenas
fuorum maiorum, cum apud EzechielemiS.dicatur, Filius
non portabitiniquitatem pacris: refponfio facilis eft , loqu.i-
tur Spiritus fanft^j^defemirieradicircfporidenec,hoc eft, de
illis qui veftigiis fuorum maioruni infiftunt.&hdrUmirapic-
tatera fequuntur,quiquenon tantiimearnfe , fcd^cimpie-
tatepofteri func impiorum; alioqui , quocunque dieirii-
pius conuercicur ab iinpietate fua , Deus remittit iram fuam;
iuxta illud , Conuertimini & agite poenitentiam ab omnibiis
iniquicacibus veftris , & non crit vobis in rairiam iriiqui-
tas .
li Qiioniam inclindueiruht fijiper te malum; co-
gitaucrunt fraiiclem,non potuerunt [^perficere.']
Addic cauflam quarcDeus fuccurratpbpulo fuo afflifto &
oppreffo, atquc ipfius regi, quia hoftes non etntum homini-
busbclluminfcruntjfed ipfi Dco. ItaChriftusinquit, Saiile,
quid me perfequeris? Iniuria enim , quae piis afFertur, fic ipfl
Deo:Id quod eflficacifnmum eftad confoIationem.Nonenim
dubium eftquingrauitervlcifcatur Deus iniuriamfibi illa-
tani.fimtil autem eftpraroccupariorlpfiquidem Aintfraudu-
lcrui-& maledici.fednon perfic4cnt quae moliuntur.
Inclindiwunt ] Idcft , omnes fuas cogicati©ne$e6 inten*-
duncvc tibi^tuis malcfacianc^ficuthodie pontificios vide-
mus nihil aliud cogicarc aut moliri quam quomodopios op-
primanc.
15 Qtipniampories eos h.umerum: InfunibuS
tuis dirigcs [fciltcet fagittas'\ contrafatiem illo-
rum.
Repctit comminationempoenarum [Pomseos humerumj
phrafis eftobfcura,& nufquam nifihocinloco occurrit,idc«l"
.varieeamexpofuerunt incerpretes. Quidam ficexponunt,
Poneseoshumetum, idcft, coniicieieosinFugauijVtpcr-
petuo vercanchumerum feu cergum 5 vt fic fynecdoche,
parspro toto.D.Lutherus ficinterpretaturi PoafcseosHu-
nierum, id eft, dnerabis eqs perpetuis niifcriis & calamitati-
bus j quibusferendisconficiancur: quanquam in commcn«'
tariis priorem fcntentiara etiam probaif. Alij ponere hume-
fum idcm effe voluntquod deiicere capita: ita vthiimeri ex-
tent & emineanc,vc hac mecaphora lignificetur hoftiuiu fub-
icdio. Q^idaiuex Hebra»is cz33Ty cxponuntpro parte.vel
regione,velloco: vtponerehumerum fignificet detruderc
ahqueminangulum , atqueitaconipercereneampliusfa;-
uirepro fualibidine poffic. Noonulli putanchumerumme-
taphorice aecipi pro tumulo , ii\ quo figifolet fcopus : vt fic
haec fententia,Tu ftatvies eos inftar tumuli, in quem emittas _
tuas fagittas. Sed ciimalibi ri5 cxtCt phrafis,non facile dixe-
rim quaenam verk»r ficfencentia. Et quanquam mihi poftre-
ma nondifplicet: tamen cilm nufquim Icgatur, C33W vfur-
pari pro cumuIp,recineoiIlam quam primo loco recitaui^qu^'
eft concinna j &cuinfequentibusfortaf!'e melius congruic
quam pofireiria.Efl itaque fententia huius verfus.Vcrtes ho-
lics in fugara ; & tairten non fic euadent,quia fugientibus oc'
currcs arcu tenfo,ita vt vndique drciimiicnti & cdncltifi tan-.
dem pcreant. ,,
Infunibm tuii] Id cft,ncruis «uis.Nam liter£ 3 inftrumen-
tum fignificatur:Dicunc enimHcbfjei.interfecii cum ingU-
dibjprojinccrfecit eum gladio.
14 Exaltare lehoua in fortitadine tuai ; cantabi-
mus& pfallemusfortiiudiriem tuam. ...
Epilogus conftatepiphonemarereftque repetitapirecatio,
vtDeus feruct&defeiidachijncregcm. . .
Exdiareinfortitudine^li^Q^i&iieicpot^nthtS^ in reprimen-
dis& delendis hoftibus.oftcnde te eflepdtentiorcm omnibus
diabolis &hominibus,quihuncrcgem,?teius populumop-
pugtiant & delere cpnantur. Deipotcnti,a,atforiitudoinfini-j
ta efi,vc exalcari in fe; & maiores vires acquircrenequeat:fccl
refpefta noftridiciturexaltaricius fortitudo,dum fortitudf*'
nem fuam in defenfione fuorum potenter npbis oflendit.
Cantabimus^id. eft, gratias agemus tibi j»fo hocbenc^«jo,'
qiiod clemcriccr defendis & Icruas regem Sc populum cu^in
' •^ii».
'j*^' ■.><§■
iSy
P^iELECT. H5.NR. MOLLERlWyf
■p S'A LM 1 . XXh ^ . -i-i^' :Vi^|
•m
■■,«s-
J. i Propofuio g^atula^ionis, duobus nominibos: robqii^ diuini,^ ralutis quara robur ,4iuinum
., Jli^ *5 Narratlo opcrum <|uibus robur fuum & falutcm prgftabat Dcus.Illius faiutis graJiis tres con-
ftituuntur.i. quodDeus res optatas dcdit^^.verf. i. imaquod fupra opcata dedit,^. 5. ^.y.S.verf. 3.quod
«duerfariosperdit,vcrr,9.io.ii.i2.i5. ; - ,,,,,.
1 1 L Conclutio peticoria pro gloria Dei, falute lastitiaque populi a,d gloriam eiuSfVerCr^V .
ObservAtiones locorvm doctrinae.
: ■j>-'iai ■
t.2.s-4- Gluemadmodum olim fidelium mentes direitas ejfe 0- GlU£CunquehicRegifuotribuuntfideles,qubdvidelicetSperam
portuit in Chriftum.qui regni BattiSkifinis erat ac perfeBio:vtfci in Dei bonitate nonfit nutatunts , ^eBat ad totum Ecclefia cor-
rent no aliier quamfuh capite diuinititt ordkiato feforefkluos-.ita, ptu.cui communts offerturpromiffio , quipios inter varias mundi
hodie nos eundem Chriftum rejpicere conuenit,fi Deograti i^feli- iaSlationes in tranquillaftatione contimat. Quanuis enimtaruiua
citatis AternAparticipes ejfe eupimus. " ^ .'. inrotavoluaturmundus.vndefitvtrepentedecidantquiinfum-
Etfi in Dauide tuendo,regnique Dauidis ac Chrifli conferuatio- mum culmenfuerant eueHi.regnum tamm Dnuidis ^fuh eius ty-
nepectUiarisDeiomnipotentia.fapientia (^bonitas eluceat:tamen po regnum Chrifti excipitur.PrAterea hac detnumfrmitatefubni-
f^illudcertum eft.Dei robur in regihus (^ principibtes,legitimara- tuntur qui certafide in Dei gremitim/e conijciunt, etttfque miferi-
tionepoliticumordinemadminiftrantibtts, tttendiseftetale vt eos cordiafretifalutemfuarneicommendant, '
abinnumerispericululiberosprdftet, p.io.ii. Etfi regnum Chrifti non femper oppugnatur aperto .
Pro^eriregum CJ" magiftratuumfttccefftisfunt totidem Dei be- Marte.feddliquainterdtim relaxatio conceditur, malitiam tamen
neficia,atque etiam documenta , quA eos in legitima vocatione gj" fij" nocendi libidinem nunquam exuunt Satant miniftri:ide6que e-
gubernandifanilaaciuftarationecontineredebent. • uerfionemhuittsregnimolirinurtqttamdefinunt. Beneautemha-
Itafimarefuos affe^tttpios principes oportet vt nihil nifi /iqutt bet quod rex nofter , qui manumfuam opponit ad nos pfotegendos,
^ reHum expetant: eortimqtte adminiftratio talis effe debet vt co- omnibt{4 eftfitperior.
ftetpeifiiritumiliicprimastenere. fflui autejft impietate (ff iniu- &luiinreges ^ magiftratus legitimi ordinatos infiirgttnt , tm-
ftitia Chriftifolium in terris conj]>urcant,tddem infuafuorumque quatn diuina ordinationis hoftes grmiffmis fuppliciis tum in hac
capitahorrendumecdlistudiciumattrahunt. vitatttmpoftmortemaDeopunicntttr.
eiuonia Chriftum Aternum regem Fropheta hocpfalmo maxim^i florrendum exitium rtutnet omnes Chriftifummi regis aduerfit-
reffifxit.minim^etimendum eftquotiespro ecclefia oramtis.neDetts rios.Siuamuisenimfuroreardeant contra Ecclefiam , ^fuafAui-
preces nofhas repttdiet, quas non nifipneunte c&lefti noftro rege co- tia mundum inflamment : vbi tamen ad cumulumperiienerit eo-
cipimus.Efl fif illud obferuandum,er$Slaifitb legefutffepias mentes rum impietas , hu illis merces repofita eftapud Deum , vt injaam
in ipem iterni regni,cuitts vmbra tantitm tiel obfcura imago inpo- ■ fornacem conie5los abfumat.
fleris Dauidis propofitafuit. Gjuare hic regni Chrifliperpetuitas af- ffluum itaformiditbilis eft impiorum crudelitas vt huicfttccum-
feritur,quianonhominumfattorevelfuffragtMimpofittufueritfo- berefides noftra videatur , adDei iudicium oculos noflros attoUere
lioyfed Deuse cilo caput eitts c<n-ona ornauerit. difcamtu.
S.6.7.8. SicutihochonparumamplificatDeigratiam,qtiodDa- Temptts ir^. lehouA admonet patienter fcrendam ejfe crucem,
tiidem miferum hominemfereque exanimemquum trepidemor- quandiuexercere^humiliarenospominoplactterit. Eigo.finon
tem deprecairetur , in&ftimabilihochonoredignatttsfit,vtregale ftatim potentiam fuam exerit adperdendos impios .fhemnoftram^
fceptrum adpofteros vfqtte inaliquotfecula tranfmitteret: qtiod i- ad temptts iUud extendamtts , quod cdeftispaier itidiciofuo pr&fi-
tem Chrifittm k corttemptu,ignominia,morif,fepulchro,defperatio- ^ xit, e^ qtu> Rex nofter terrificafua virtute armatttsprodihit adjit' '
m,in ctdefte imperium extulit , vt fedeat perpetito ad Patris dexte- mendam vltionem.
fam,futurtu tandem mundi ittdex : ita Dei benettolentiam nos a- Etiamfi videatur dijfimularc Deus.tamen non ohliim eftfiti.vel
gnofcere decet,in eo qttbdinuitis impits, inter tot clades ^ turbines noftri:fed ridet eorum amentiam qui imptine g/ptffando plus attda- ^
vitA htimartA,pij quidam reges.principes ^magtftrattis conferuan- ci& in dies coUigunt. Nohis equidemparumfitauis eft ifte Dei riftut
tur,qu^um operaftncerus Dei cultus,politicit< ordo,(^ fecietas ho- militia tamen nofkra defungi nos oportet, donec adueniat vltionis
minitm aliqitatentts viget acfuhfiftit:qttoditem ex innumerisperi- dies.qui idem redemptionis annus erit,tefte lefa.cap.s^-.s.
culisiUi reges,principes ac magiftrattts erepti,Satana (^Antichrifti Dum vindiiJamfuamperfequiturDeiis in tertiam ^ quartam
mancipifsfuntformidabiles. gerterationemcorumquiChriftifiibditosaffixerunt.mtemerein-
Dum regibus frofanis relinquut fideles vtfe rebttsfuis geftis no- fontes fceleftis inuoluit:fed quum malediciumfit iinpiorumfemen
hilitent,famdmqttefihi comparent expropria virtute, diuinAgra- qttodgratiafitapriuauit, Somnesfimflij iri.vltimo exitio deuo-
fi£ apfrobationempluris facientes c^am omms mundi triumphos, ti,non mintts infilios quam in patres infta eft eittffeueritas.
talefihipromittuntDeiauxilium,quodpiis regibus ^magiftrati- 1z.1s.14. Cacu (^fttriofaprorfiueftimpiontmaudacia, quiad-
htu magnifice ornandis Jufficiat. uerftts Deum ^ Chrijium eimfiliam in terris beUando quiduis tl"
Dauid omni benediBionum gertere ahundans pnclarum fuit tare.fedfi-uftra.nondubitant.Videilejk.s^-.iy. ' " "
tHuinA liberalitatis exemplar:ita pij reges (^ magijirattts , tan^ Dominttshoftesfttosinftartumtdifiatttiiin qttemfagittasfuaf
quam Deifilif (^ vicemgerentes,eximiis donis ornati,fummi iUitts emittat,huc etiam rejpicit vt nos erudiat adpatientiam , donec ad
regis munificentiam claropraconio aUis omnibtts homihibtts te- fuumfinem impios iflos opportune adducat.
ftantur. Regnum Chrifti cum Dei gloriafic comtincium eft.vt iUic pecu-
Nonfufjpceret Deum curam nojlri girere^nobifqtte proipicere,nifi liAri modo reluceat.eitts potentia. Etvtreprohis merito terroretrf.
viciffim nohisferenoftto vultu irradians,bonitattsfiuguftumpr&- incutere dehet diuirta eitti virttts^ ita nob'tsfitaKifftm£ confelatio-,
beret:^ hAcfolida eftfelieitas , Deum nobispropitium fentire , vt nisplena defcribitur, qus. nos adgaudiumymntica , ^gratiarum
qttafifitb eitts oculii habitemui. aBiones incitet. - ,
* Articvli
I. Chrifti fumnai regis,&EccIcfia»principis,in tjrpojnem-
pe Dauidis adminiftratione,regnum pocentia,gracia»
giori^illuftre.
1. Ploium regum,principum,magiftratuum officia > con-
P R AE c I P V t.
iiIia,vota,ruccefrjs& aftl-ftus.
3. Regni Dauidis & Chrifti hoftes,omniiim infcliciflintrJ
4. 'Dciufta Dei omniootentis ira&vindi(aa inEcdefijc
fuJEprofligatosaduerfarios. , , .^, V
ARGVMENTVM P S A L M 1 XXIL |~
'T Sl verifmiU tfi Dauidempfalinum hunc infUa aliciuA affiiEiione y~(^ quidem nort vulgari ,
compoftiffe : (fr if^ aliqiuo modo hunc fermonem ad ipfius cjuoque congruere perfonam: tamen no»
dubimn efi ^uin eo ipfo tempore cum huncpfalmum fcriberet , (^^ cjuerela^ fuas tt) vota Deo ex-
pofiturus effet, mens (fr cogitatio eius omnis a SpiritufanUo abduBaftt a confpeBu ffffenfuprA-
fentium arumnarum (fr calamitatumy (^propofitum ei aliudexefi^pium^ini^^odintuens parum
Aut nihilfefujiinere arumnarum cogitaret: attjue ita huius cogitatione deloremfttum moderaretur, ^JEfiautem
vertfiimum, omjtes omnium hominum dolores ^ arumnasyfiin vnum conferanturt nequatjuam conferendas effe
cum
■* !,
■' "^
« ^
,,♦.,"•'■ ■«•'<■* •,•
M-i
^i^-^^^Wm^^^f'- V-i' - ■^^■'v; .■'■■/.■■■- ''':^^:'-W^WF^:''^^^^^^^^^
0ttnChr0idblorihHSifMosw fUofup agmei in quo Patrkirarit adUerftts foHusfefteriifhiimanipeeCMfa infe vrift
^0im}fenphferfeffusefi»H hancigitur cogitationern a Spiritufanilo DaHteiindHcitttriVtdkmfiiaa ijuerelas
injinum DeieffHtidereytfirfftereliberationemmeditatHri fotiits Mefita, cuiHsfe tyfur^geirere non ignorabati
pafiionem,dolores cordiSiCrHeiatHS^ mortem defcribat:atfH( haeipfa cogitationet^HodJua arurnn^aAtiimpra-
IndiafeH irnaginesfintiC^gtsjhts quidam exignus illdrHm maximorHm Chrifli dolofHm* fefe erigat ^ confim.eA»
at^ue ita ex doloribus eluiietur^Continet igtturhj^pfalmHs vaticiniu de pafiioneirtione cr rejhrreBtone Chri^
"i.OHamobrem MatihaHSill6annes,(ff autor Mpm
fti..Qwmobrem MatthaHsJoannes,fir autorMP^oU adHebraos hiJioriAfuafidemfaciitntiitdfitt^is teftirno-
niis ex hocpfalmo, Et Chr^us ipfe incrttce verha huiHspfalmiproferehs, oHendit defe hunc ejjfe inielligendu,
£%«<r narratiofeH^uereta depafiione Chri(iiita iUuflria, vt ^HafiinremprAfentemduUus (^ ftieSiator fuijfe
rerumgefiarHrnvideatHr. jict^Hod Hieronymus de Jefaiafcribiti EiUs vaticiniaita ejfe perfficHa ^ illu^tta,
vtnonfHturaprAdicerefeddeprateritis hiftoriam texere videatur:ident.veredehocpJMmoditifote^»jQue-
reUautem&petitionifHbijcitur iucHndifiima grjttuUtib (J;' grapiaruma^io iCfuod fit eduBtts (J^ liherat;ds ex
tri^ifitmo agonei^i; adijcitHr defcriptioregniChrifiiyVt infrtt dicetur^ , (.> ,. '
* '^ ' ■'■'■■M^'^W4t^^. ' ^* '''T^''. 7 "^■■, ■*• • ■' ' f^f^f '.\ '-f' .( .' ... ,^r',' .' ■, ■* ./ . ^ ,'
* V^V^^-^ ' i Deusmeus,Deusireus,quarec^ireliqui(iii^e?
At> triump^andum fuper cerua Aurora; pfal- elongancio[t/tf/ longMll falute meaf^J] vcfbist,u-
musDauidis. ♦ -^ gitusmei. ! ,
5i^er fcw/e-rfw^-tfr^JTicuIusvaricexpomturabinterprcci- Exordiiimfumitura tfiftiffima querek Chrifti , luaahti»
bus: nam vc inre ilubta & obfcura alius aliam fencenciam at- cum iraDei & centatione «le abie£iione. Cuni enitn in pai^
culic» Hcut in plerifque ttculis pfalmorum haftenus vidimu%. Hone fua totam iram Dci fenciret in fe efFufam > acque hanc
Variecas autem cota iia>c propemodu inde oricur, iqu6d ple- folus fuftineret,vcnihil ni(i Ipecies Dei iritii 6t pro^iua iitftu
rique iudicarunc , sicuium percinere ad explicacionem argu- tia punieilcis delida cociusgerferis httmani i cl verfarecur ob
menci:cuque pfalmus Vacicinecur de Chrifto paiTuro flcmori* oculos , hon potuic non erumpere in tales vdces , qua; & ira;
curo , alius alio modo ticulum ad hanc rem acc6modare co- diuinse & peccacorum noftrorum nrtagnitudineni olkndunt.
nacuseft.Septuagintainterpreces^f:eddiderunc,ai^i«c«iiixii'- Necefte eft enim ingcntem cife iram , c^ filius adeo fub
4iM( (a<9ir«(,quod ncque ad Giamacicam (acis cQngruir,neque hoeonerc premacur,vc eciam defercum fc qaeracuKnec leuis
argumencum esplicac. Sufceptionem tamen hac quidam in- rcs ducenda eft quxadeo accendic hanciram , vc canta mtle
cerprecancur obedicntiam filijDei,qua fe maledidtisni Le- inTiliumeffundacur. Sed magnicudb rei cogicari j nobis no
gisfubiiciens,peccatanoftrainfecranftalit feufufcepic. Sed potcft,nedum verbiscxplicari.^^ulcxacftidunchomini caJa-
hoc,cum alicnum fic i Grammacica,omicco. Nec recitabo a- micaccs in vica , qux func cnftiores ipfa morce , quam camen
liorumopiniones,quicranflationemGra:cam acconimoda- vcexcremummalumomnes horremus: ^tcaitien fiomnilibi
rcadpfalmumquoquomodr)conatifunt.Gum«nimGram- hontinum calamicates m vnum conferancut,neminimani
inacica repugnet,n& opu.«! eft hac in re nimiiim laborare.No- quidem partem huius agonis , quem Cjiriftus hic fuftincc,
nuUi fic exponuntjSuper flella matutina:&ftellam interpre- adasquant. Pereunt multi, qm inter horribilet ' dolore» moi--
tantur Chriftum,ficuc ipfe in Apocalypfi fe nominat ftellam " tem fibi confcifcunt , ciim proptcr vnura aequealterum deli-
fplcndidam &macivinam ,c.t2.eoqu6dlucem verbidiuint Aumvelleuicerfenfu ira; diuina: percelluncur. Qt^antum
& agnitionis Dci vniuerfo orbi afFerat : & fpiritu fuo in pio- igitur exiftiinamus fuifTc Chrifti dolferem, in q^cm Deus , \t
runi cordibus accendar. Etpucancmatucinam hancftellidi- ^citurapudlefaiam ,!ncurrerefecitotnniumnoftri!im pec-
ci,qg6dtemporepaffionisChrifti, luxverbi diuininondum cataj&totamiramfuamcffudic? H£ cogicaciones cxcucere
fparfa fuerii per cotum orbem : paffio ver6 & rcfi)rreftio ar- nobis fecuricacem npftram , & acccndete piecacem & cimorfi
gumcntu fucrit mox fecuturi Soli? , Hcut Lucifcr fuo orcu in- Deidebebanc. SHiquidiiacinmaximapartegenerishums-
dicac mox orituru Solem.qui totum mundura colluftrct. Ni ni,manifcftuin eft. •
poft refurre^lionem Chrifli dcmum f^rfa cji: vox euangelii DeHs miskSiDem meuij Ha»c verba oftcndutit , Chriftum itl
in cocum orbem cerrarum. Uxc interprecacio facis eftec con- hoc ipfo agoue ctiftiflimo camen recinere fidl,nec fuccunibe-
cinna,fi Grammacica non rcclamarec: neo]ue enim quod fcia re cercamini:neque«nim Dcum fuum appellaree,in que noti
ntmien rh^H pro ftella yfiirpatur apud Hcbrieos. Significat confiderec. Cum aucem fimilia cercamina faepecxpcriancur
aucem nTN .vel fequcncc gcniiiuo nS^NjVC hic fcribitur.ccr- pij , vc exiftimencfc ;i Deo defercos cfTe { 0porcec enim nos
uam.Ideo pleriquc ex recentioribus,ne videantur difcedere fttTiiles fieriimaginis eius)cxcmplo Chrifti animi noftri mu-»
a Gramnia<:ica,titulum ita incerpretantur, Supcr,vel de cer- niCndi funt,vc cciam in extrema dcfperatione,fide confugia-
ua matutiHa.' & ceruam macutina intcUigunt , quse raacutino mus ad Dei m^ifericordia, & cH Chrifti dicamus,Deus meus/
tcmporc e cubili fuocgrefraad paftum, circunquaque in pa- &Ci||ftcquidem pulchra lufta fpiricus& cari^ishic cofpicicur.
fcuis fuis obcrrar,non quaevefpcrcino cempereapaftuadcu- NimagnicUdod<»loris*&carnisinfirmicashac vocem Chri-
bi][ia & lacebras fuas fe recfptat. Hanc igicurccruamincer- ftocxprimic,Quaremedcreliquifti?fedSpiricuspcrfidera
pretantur Chriftum, qui tempore m,atutino,hoc cft,in exor- fe huic inficmitaci opponic,& clamat,Deus meus. ^ ^
dio regnt f ui,& orituraf iain diuinat lucisprimordiis, dum pa- ^ttare dereUqtiifii mef] Nihil triftius f oteft cogitari hac vo-
bula vitxadminiftrandocircuicjd canibus, id eft, i poncifioi. ce. Deus enim eft Im(}Vica,fiducia,confbIatio,& omnisbca-
bus& eorUm facellicibus^ impia multicutiineludaicacapi- titudo noftra. Deferi JDe9,figoificatprzcipicartcxfumma
tur & occiditur,vtfiachoftia &facrificium pro peccacis totius bcaiicudine in tenebra8,errores , defperacionenri,morcem,&
mundi.Ec quidem ceruam quam ceruum dici malunt: quia & a>ceri>am damnacipnem. Aequehaec cencacio & ludaChriftJ
manfuecudomaioreifedicicurin femeilis, & quia fignificare fuperkuicfacil^omneseorporiscruciatus. Gregorius Nazia-
voluic.hunc Chriftum circumduxiffe Apoftolos fuos,qu^ad- zenus in oracionc x.de Filio , hunc verlumica intcrpretatur,
modu^i cerua hinnulu2i;ruos,quibus vbera fua & lac vitae c£- Cariftus damans in cruec, Deus nidis , &c. in feipfo noftra
leftis prafbueric. Chaldaius interprcs vocabulum n4'Nin- repr«fenuf.namnos&defertiprius&defpcfticramus,nune
terprccatUr forticud^ncm feu virtucem , fcilicec facrificij ma- autem afTumpci & faluati , &c. Icaque noAram in fe pcrfo-
tucini & fempiccrni.quod in jirimordiis regni Chrifti fic obla- nara cransfef ehs his verbis,vc vult 6regorius,p;i5pcatur Chri-^
cum.Sedinhisdiuinacionibus & coniefturis quantum folidi ftus,qu6naturaenoftraeius.cuinftduciaaccedendiadDeuni
ficnonvideo. Cercemagnitudinirei,dequapfaImusc6cio- acquirerct.Curnaedelemifti? , ^ ^^-4|ii; -
natur,parum tongruic appeUafio ceruai^niec video quomodo Remtusafdfttemea]ldeSkt prorfus n»n o/lcndis qaodlne
adfacrificiuna accommddari^joflic , cun* in facrificifis hullus ame$,qu6d me yelis iuuare & libcrarc cxtiis dobrtbifs Scpe-
harum fucrit vfusjitaque in illorum potius fcntenciam difce- riculis : nullam das bon* fi>ei fignum ; fed, quafi nuUani xm-
do,qui e;iiftimant has^duas diftiones initium fuifle cancilcng plius curain ageres rAei,fubducis te ex mco,conf]fJfedu. Non-
cuiurd.minot2e&vulgarfs,adcuiusmodoshicpfalmusfue> nulii incerregaciuam parciculam hocloco rcpetfic imtiM-
ritdecantandus:ficucin Gcrmania quaedam canciienae funt iJ,Cur tercmouiftiifalutemca&i vcrbisrugicusmei?
v fitata; ,ad quarum modos reliquK canuntur: folen tque inicia A verbts rugittts mei ] Jd eft, qwnquam clamo , tjL quldeia
iljarum cantilenaruihnotari , vtdemodis conftec : &multi vehementer , &fineintermiffione:tamen nonanimaduerto
fUn r tituli pfahnoruth , qui tttagis ad Uiuficam quamadar- meexaudtri , fcd niagis ac magisimmergitnc in hos do-
gumentUm feumateHartvpfaltnorumquadranc. Suntetiam lorcs.
nonnulli ,qul yn^ Hl^ N Cxiftimant fuifle nomen inftrum^- Nomine nlNlt» fignificac ingentcm fuiffe dolorem , qui ei
ti mu fici, qood adhibitura iit dum in templo hic pfalmus de- non querelas tancuui , fcd etiam rugitus extorferir. Gra*cus
cantaudustradcretur. reddidit , DeUftorum meorum : exiftimans e0*e sl rUVi^
■■fi
«
■■* ■
%
\
^. ;'•'"'. 'I» ' '"' '- ,•" ■•'.'.■«&>.'«•■■; "ifc f'.»f*?W ).-■':■'■' . -t • ■ ■ ' ' < K.'">^'«'''^fk^
^^ _,
'0
PRiELECT. HE
« M oiios^cffe infertum. HUarius, Hicronytnus,Aaguainus
iuaicanc -, Chriftum h*:c ycrba in cruce protulifle raagis ex
impiae muItitUcIini?opi;»ionc quarn proprio fcnfu: quia ludi-
" cant talcm metl,8£ tnoeftitiam n6 cadcrc in Chriltum.in quo
fit ardentiifimaDcidilcaib,fummaconftancia& firmitas a-
nimi : Icd «6» ridcntur boni patrcs Uli fatis confidcrare ma-
gnitudincm hftrum rerum ; & profca© beneficio rcdcmptio-
nisnoftrse non parum detrahunc qui Chriftum iramuncm
fuiflc ab illis doloribus cxiftimant. Vdre criim languorcs no-
ftrosipfctulit,ihquitIefaiascap.j3.EtPetrus4it,Impoffibi-
lc fuifle cum tcneri i doloribus mortis: ergo vcrc fcnfithos
dolores. Dcinde valct hoc ad oftendendam ytfritatem carnis
Chrifti, contra quoWam neotericos , oui neftio dua «i«.Mf.f«
V Jnhisrebusfingunt , &fundamcntalalutis noftrarplanee-
ucrtunt. - ^ ,^ ,.
f^ , JDcuS tiicus,clai-n6 per diem, fcd niiti cxaudis:
eHatn noacA: nonC«?//']Iilentiuu) mifii.
6'xaggcrat ^iierelama circunftantia temporis, & ab euen-
ttf* l?rim6,icircunftjntiatcmporis,qu6d malum duretdiu-
tius . atque hxe diuturnitas dolorem & angores^ugeat. Se-
.cundo, Qiipd qua:rensremedium,& coi^fugiensid opem di-
tiinaminihil proficiat,fed fruftra clamet. ., 4 If
>uIieutmeM] Hanc vocem tcrtio repetit,vtoftendiit,fe quan-
-quamopprclfumhorribilibusdploiibus 5ccrucia|;il?us, tatiif
'«lonabiiccrcfiduciamiinDeum. r .v 1.*-^. .
^•i mn exMtdUyir^itk affirmat,fe elTe exaudtrum , & Dco cra-
tias pro hoc tafito beneficio agit: atquc idem dicitur epifto-
la adHcbrjBOSjCap.f. ExauditLUScft pro fua reuercntia. Cur
igitur hk inqiiitfe non exaudiri?Re4>andeo,Magnitudo ma-
iT & tentaiionis dum ea Chriftum exercet, facit vt quanqua
cxaudiatDeus,tamenndnvideatur cxaudire :fedprocuI fta-
re&feocculcarc,atqueauresfuasoccIudere. Ideohatcque-
:i»!laoriture3(prJtfcntisdolorisfcnru&auxilijdilatione:qua-
.aiuenim nullumfenemmalorumprofpicimus,ncceflceft au-
. gcfi d^Iorem: fed cluftatu*tandcni fenfit fe effe exauditum.
... Nonjilettiiumt»ihi]lde{k,n6 rentioaliquodleuameautfo-
latium,quod auirtiumitranquillum reddat: fedcrcfcit potiiis
dolor&affliftio.Sileniiium enim de tranquillirate animi ac-
quiefcentis in Deo intelligitur : ficutillud pfalmi 62. Ad
. Peumfilencium animaemca:: ideft, in Deoacquicfcit ani-
ma mca , nonfrcmit , non murmurat aduerf^s Deum , &c.
Alij filentium dc prccibus nunqnara intcrmiffis interpre-
tantur.Gnecushabet, Non ad infipicniiam mihi. quodeft
percgrinum. - #1 i r 1
4 Tu autem San<aus:inhabitan$ laudes Ifrael.
Corrcftioeft, qua&Dei naturam, & padumcum hoc po*
pulo inituin tilegat: vt, cum omnia fibi ftunc contraria acci-
dant, iuftiorem xjuerendi caufam habere vidcatur : ^ftquc
collati» temporis praetcriti & prarfcntis , oftendens qualem
fe antea aliis exhibucrit,& qualem fe nunc exhibeac.
THesfanflui}Hoc2lifnn ficexponunt: Egoquanquam af-
fligor & fuin in miferiis , tu tamen mancs arternus & immu-
tabilis: ied ianftitas Dc( in hoc loco non inteUigatur abfolu-
tedeaeternsf&inmutahili natura Dei , quafi ftatus EVjjim-
mutabilis oppbnaeur h^aminu miferiis: fcd rclatiue ea fanfti-
tas qosc a nobis in affliaionibus confpicitur. dititurenira
Deus fanftus , quando fois opitulatur & fuccurrit , eifque fe
propitium <>ftendit.ltalefa:i.& jvoieatDeumfanftum Ifra-
el,qui perpetuo fcbenignum oftendcrit populo,ciqucvariis
modisbcnefecerit. QueritutigiturChriftus, neminem vn-
quam dereliftum efle i Deo qui ipfum inuocct , fed fempcr
• compcrtum efle bcnignum opitulaporcm & liberatorem : fe
rero folum nunc negligi & contemni.
JtthatitMu laudes ^ael} Id cft,qui fccundiim paftum tuum
habitas in hoc populQ^lfraelitico , cui tc pratfcntcm oftendis
ftopitularis.eiquclaudismateriam pratbes, yt tuam potcn-
tiam agnofcens , grata yoce & grato peftore hoc bcacficium
ccIcl»ret.Laus enim Ifrael ponitur pro Ifraele laudatc &ccle
bratc;quafidiceret,Ifraelitaeagnofcunttua prjcfcntia&lau-
dantscgo vero,cum fim mcmbrQ huius populi.taine nondum
c6tigicmihi vt tuam prxfentiam agnofcer£ in hisaerumnis.
Ica igirur exaggerat fuas affliftiones i comparatione.Nullus
rnquam fanftus mcidit tn aliquam <alamitatem,qui tcnon
expertusiitpropitium&bcncuolum:«gover6 foius ita af-
fligor vt videar plane defertus & abieftus i te.
5 In te fpcrauerunt patres noftri:fperauerunt,&
liberafti eos.
6 Ad tc clamaucrunt & libcrati funt; in tc fpera-
uerunC)& non funt pudefa<5ti».
• Per cxpolitioncmexponitinftittjcam coIlationcm:& oftc-
ditquomodofanftum fe exhibucrfc Deus huic populo , vt
poftca cxantithcfi oftcndat quim inftlix H mifcra fiefua
N R. M 6 L L E R I 171,
conditio prae rcliq uis, ci^ m totiet clamalis taneit irelinqilacur
in inifcriis. Hancautcm collacioncminftituit, nontamvtfil
querela, quJmvtrecordatione& commctnoraciqnehorum
cxemploruin fidem fuam cxufcitet&confirmet. Hisenime-
xemplis eommonefaftusfiatuit, vt, cum nemo i Dco vnqua
delertusfir,ipfe quoquc tandemDeumexperiaturpropitiuin
& benignum.Demde exempla ad hunc finem allegat,vc Deii
iid opdfm fcrendam facilius fleftat.
t^er auicm idcm rcpetit, vtoftendat fc quoque expcftare
liberationem , cum ab his patrtbus ortum ducat: quanquam
Deus fere contra nacuram fuamsnuncprorfusaliu fcoften-
I dai q ua haftenus fuerit. Ita coUacione hac & mala fua exag-
gerat,& fidem fuam conHrmat^fequc confolatur aliorum e^-
emplo. Notanduin autemquoddicic^fperaflTepatrcsin Defi,
antequam clamauerint: neqj cnim preces rll* vcrae efl*e pof-
funt quae non proficifcuncur ex fide.
7 Ego vero v crmis & non vir : opprobrium ho*
n)inuii>,&: conternptus po^uli.
Altcra pars eft coUationis cx antithefi,in qua fuam mij(eril
deplorar,&i fimiltexaggerat. Sed,vtdixi,ndfuntha;voces
murmurantis, aut fremcntis ex impatientia aducrfus Dcum:
fed fleftentis & prouocantis Deuni ad mi(ericordiam. Qup
cnimmaiorcftcalamitas&maius periculum,eofidesnouic
Deum prompciorcm cfle ad opem ferendatn, itaque exaggc-
rando calamitatem,ipfum quafi cxcimulat.
Vermit] lefa. ». nominat eum nduiffimum omnium viro-
rum : hbc cft, ita huniiliatum & affliftum,yr infraomnes ho-
minesabieftijs fit:&declarandicauflafubiicit,N)i^ fiiic ineo
formanequedecor. Hic etiam maior cmphafis eftin voca-
bulo vermis. fignificat cnim fe itaabicftum fuiflc^vtncqui-
dem in numero hominum aut animantium amplius fic habi-
tus: fedcanquamresfoeda&viliffimaab omnibusconcem-
pcus'& conculcatus.
Sumopprobrium'] Id cft,fum expofltus publico omniumlu-
dibrio & concemptui tanquani rcs foeda & abominanda.
Nomcn CSIN opponit nomen tZDy Qijare ficut nomine
CZ3p fignificacur vulgus&promifcua multicudorica nomine'
CZ31S videtur nocarc fummos principes in rcpub. qui fapie-
tia,virtucc, iuftitia,dignitace & pocenciaica;ceros anceccliunc.
Hi cnim maxime omnium hominis vocabulum fibi vendi-
cant:ita igitur Chrifius ridctur ab omnibus. Vt autem tCc ri-
debatur,ita femper talis Chrifti eftconditio in terris:c6tem-
nitur & probro afficitur ipfe & doftrina cius j fummis & infi-
mis. Nos vero tntuentes in hanc imaginem Chrifii penden-
tis iu cruce, & fic abie^, primum cogitcmus dc ingeml eius
crga nos amorc , qui pro nobis ita fe abiecit & omnium pto«
bris cxpofuit : deinde cxemplo eiusdifcamusnoshumiliare
fub potenti manu Dei, ne in crucc aut calamitatibus franga-
mur animo,aut murmuremus aduerfus Deum:fi eoim Filium '
fuum ita exercuic, nonJBgrefcramusnos quoquealiquandki
exereeri fub cruce , aut contumeliis coram mundo defor-
mari.
8 Omnes videnrcs me fubfannabant mc: diuidc-
bant[^/^.c't/</;/]labiimi,iT)oucntcaput.
Expolitio feuexcgcfiseftpoftcriorismembri in c«llatio-
ne, in qualdnga narratione exponitCtiriftus probra quibus
ficaflPefti^s , &reIiquasTuascaIamicacesacmiieria$,quasittt
cxpriinic propheci, vt non przdicere rem futur<im , fcd rcm
prarfcncemintuerijvelgeftamnarrarevideatur. Nam hifto-
riapaffionis Chnlli prorfusCongruiccum hoc vacicinio.Ho-
ftes mei,inquit,non contcntiprobrisvcrborum, qua*infinita
in me iaciuntycciam geftibus variis,diduftionelabiorum, co-
mocioae capitis,&c. fummumconcemptum ,petulanciajn &
i;9>;(«9(iiJC^wM oftendunt. .^
Viientes me'] No tat crudelitatem hoftium qui ad confpeft fi
tantarum caiamtt^tum non folijm non motifunt,'vtaiiquo
niodo condplerent : fed infuper eciara conuitia a^diderunt,
rum alioqUi etiam facinorofis^quoties ad fupplicia ducucur,
condolere plerique fvleanc.
. Suifinnam melHas fanna$« myftirifmos cxprimunt euati*
gel iftae,& pvopheta fequentt vcrf ii ipfe recitat.
Diducum labium] Qui geftus eft palam & contumeliose il-
ludentium. Mouentcaput,fcilicecprz coRtemptu &tnd(-
gnatione. ■ > ......^. ..^, ■.. , . „.,j.
9 VoIue[f^ efi, t/oluat]zd Idiouaro.-cripiat eum,
liberct eum>quia ci bene vult.
Mimefis cft,qua farcafmos ludaeerum illudcntium Chrifto
cxprimie. Illud vcro multo atrocius eft , & fuperat priorem
crudelitatcm,qu6<| non tantiim peculantcr ei illudunt , & ri-
dent eum in calamitate: fed qi^od blafphema^atione coiia-
tureiexcutcrcomnem fiduciam quam Itibebac ad Dcum,
''■*'■■" yih^
m^'
i^y*::^-»;
■ '/y ;;;;r"^
-FJ'.'-
■..mw^
m m
vthacamlira ruat {n excremam defperationcm & incericum,
qual» (^it ha&9nii« temcre &:frt|(l|:j|,gl(>riacus Rt fe Deum iia-
"berepacrein. ■•■,$* 'Kf*- ,'^'^)A ,.■ ', .1' .
Volmt]l^eAtt\xrii\\ $c dotorem fuutn deuoliiat i fem
Deum,qucm ha^enus gloriacus eft fe habere p icrein 8c de-
fenforemjeiquecommiccacres&ralucem fuam.Eade phra/is
legicur{>falmo)7.VoluefuperDomiiiumvia:ncuam. <,,,,
SjupmMmbtMvultei'] Ironiaeft virulenca «qua ofli«)^ere
yoiunc,ftulcameiusfui(feia£l;anciam,qui in Deierga^imo-
reSc prxlidio cancum (iduciae haftenus collocaric, ciim euen-
cus longe aUu4 nunc doceac. .
lo Qti6niam[ftfrr^] tu cKtractor mcus ex vtcro:
facicns me fperare [aHtoir mihifiducia ] fuper vbcra
macTis mex.
■^ " ■':(■■■■",■■ -[^'■'■:'.^=- ■ ' * ■■ >,'■"'■ fS."^ ■• ^f.v ■'■■'■■ ■•'■'.
I.N P S A L M V M^ XXI I. r'|, ^|.#j"i: "' ■-■ 174
quem « praefentipericulo eripil^ilicerefolemiks^ Erinfiin
Gott gevveJenM^ttitHQmo hemini Deus.Q;ia forma loqucn-
di,Dei miinus & officium exprihiicur : aeque ica incelligenda
funt verba Inpromiffione foedcris , ^gofum Dcustuus , &
Deus feminis cui>Gen.i7.hoc eft,p9ccns protcftor.
Nonfrocul e^fisi Coqclmlir argumentft luper^us petitionft
Ciiin antca fempcr mihi afTueris , vqde vfque ab' Vtero m^-
tris,variis aisumencis tuani bonitatem & bcneuolentiam er-
ga me oftcnaeri$,non deferas nunc, nec neglmas falute mea.
Hoc enim efl procul difcedere:Iicuc propc cfle fignificac opi-
culari,auc mitigarec.alamicaccs^pfal.Hf. Huicpetitionirur-
fus fubiicit aUasduas rationes.Priinam ab obiedoji hece^/i-
tate fcilicet vrgente , & magnituJine calamitacum: alteiram,
ab auxiliji^iopia.
Angufiiaefipropinqm'] Hominibus profanis videctir mira-
II Supcr tc proiedus fum e matricc : ex ycero biIi$ha:cratio:cogitancenim, Deumcaliargumenconomo
~ ueri.vcexaudiattautopem ferac.Sed quiedoftifuncin Ecci?-
fia,fciunc$cripcuram Oeo huiic afFeftum acque hoc quaii qf-
ficium cribuere , vc quo maius cftpertculum , eo animus eius
prompcior /ic ad opem ferendam : quade re dixiinus eciam
pfalmo 6.Serua me Dojnine, quoniam infitmus fum. Qupd
igitur iinpiis cauflam pra>bec defperandi , id piis occafio eft
matris inca: Dcus mcus cu.
II Ne procul dilcedasa mc, quoniamanguftia
propincjua eft : quoniam nemo eft quj au.xiiium
fcrac.
Interrumpjt narracionem feu cominemorationem peri-
culorum & arrumnarum precarionc , qua fe icerum munic 8c bsne fperandi,& cercam de faluee fiduciam concipiendi.
confirniat , ne conimemoratione & rccordacioae dolor ni- Opem fejtens^U eft, noneft qui poITicmihi fuccurrere iii his
miuin augeaturjip^qtje abforbeacur. Hanc precacionein ab- malis & opem ferre ,pra»cer ce Vnum: ergo memor fis tui offi-
foluic ht<; ti^ibus verfibus: poftea' redit ad inftitutam narratio- cij.cu enim nunquam deleris cos qui OAioil?.ws rcbus deftituti
nem. InmagnodplorevariijnifccnturaflPtaus.Stlaepeqite- ad tcconfugi'jnc.
relis vora mifcentur, Idfieri etiam in hoc pfalmo videmus. i^ Circundederunt me taurimulti['2'w//</i]robu-
Prccarioniauccnia^pergicargumen^jqaxplurimum viden- fliBafan cinxeruMtmc
curhabere pon.ieri.adflcAendum&promouendumDeum, Pcrgitininftituta narrarione periculorum, inquibus ver-
caordme confiderabmius. fabaeur.Supriverfu B.&j.fannasScfarcarmoshoftiumexpo-
Gmniam tu"] l^rinmaigumCnciun fumica beneficiisancea
fibi pracftics. Rccciifec autem illa prima bencfici i qax acce-
picaDeo,ciiinprinJumedf rerur inlucem: in qaibus ciim
Deus vere pacemi amoris cxh buerie rpecimen,pecir,vc qua-
leni expercus erat i prima luf mtia, itno adhuc in vtero ma-
cris conciufusjtalem nunc quoque experiatur.
ExtraBormem] c\uz{i diceret, Ego non /ine opc & beneficio
tuoprodij inhanclijcem : tu enim quafioflicio & munerc
obftetricisfun?,ens , meeduxifticxvteromicris & paccrno
grcmio fouendum exccpifti : eoque argumcnro euidetiter &
palam oftcndifti,me tibi cura? c(fe. Hft enim opus gcneratio-
nis huni:)nx tale , vt fiiie ope diuina perfici nequaquam pof-
/it. quaderecopiosedifpuracui- ab Anacomicis & Phyfio-
logis , i quibus , qux ad hunc verfum explicandum per-
tinenc, petantur. Dicit autem , Excraxifti,n0n,exemifti vel
eduxifti, vt magnitudinem pcriculi oftendens miraculutn
^ amplificet , quafi diceret , Taleserant ans;uflia: clauftrorum
vteri matcrni,yc pcrcundum tunc mihi fuiircc , nifi cu me ex-
traxiflcs. »
Fdciens ccnfidereme] Hoc aliud eftbcneficiu n. Non foliim
matriparturienti aftuifti, fedeciamnjco iam&eJitomihiin
lucem, praspnrafti alimentum couieniensin vberibusmi-
tris,at^ueit.) fiducix materiam mihiprxbmfti: cum cniin
non nifi abs te , alimentum habcrcm , indc mc idexpedare
docuifti.
Miracula in generatione & nutritione infanti.s fuht penci
infinira : fed quafi vilefcunt affiduo vfu. Nam inj',ratitudo
~ ribftra ftupore qubdam obdiicic & velijc perftringic oculos
noftros, ne tancas resafpiciamus,auc(vtdebebamiis)confi-
dcremus. Spirirus veronmftusoftenJit q lomoda pij&reli-
quamrerum naturam&fcipfosarpicercdcbeanc , & qum-
tum ex il!a coTfideratione vtilit itis cipianr.Nam confidera-
tionaturas infinita exhiberargunienta prouidcncia?: & haec
fjcrat^hanc narrationem nunc exaggerans dicit, nondum fa-
riatoseffe in illis fircafmis & illufionibus, fed addidiffe ma-
gnainfxaitiam & crudelirarem. Eimvero vtmeliusexpri-
mat.conlparac eos primiim rauris,deinde leonibus,poftrem6
canibus:qiiafi dicar,adco hoftes eflecrudeles &fanguinarios,
vcfcris belluismagisfiiufiuitlesquimhominib-js.
Ttturtvmlidi] Tauri iCritati & accenfiira magno impetu fc-
runtur & obuia quasque profternunc & pefrundant. Addic au-
cem amplificadigracta vaIidos,vcfignificet, nihil fuiffe quod
rabiemipforuincohibuerepocuerit. an cumadquancitacem
cumadqnalicaremreferri porcft. Itaque vel qu^m multos,
vel validos re6le expofueris.P^r cauros autcit» irttelligit prin-
cipes & potentes in popuIo,ficut & lefa.c. j^.principes & ma-
gnatesfui popif(i comparat tauris. Atque hi funt qui perpe-
tuoGhriftim oppugnant.
RobHfii Bafan] Idcm dicit quod in praecedeittibusrfed eft au-
xefis in his vocibus;quafi dicerei,n& X quibufuis tauris fe op-
pugnari & peci,fed d potencioribus qui & robore corporis &
ferocia autcruculentiareliquosfupcrantmara in pafcuisBa-
fan alebancur optiini & robuftiffimi bowes.
EftaucemBafan regio vltra lordanem > qu« olim fuerat
Og r«gis,fif ut fcribirur Deur.j. Ea aut^ regiooptimis &pin-
guibuspifcuis abmdabat.Ideotaufiinhisoptimefaginaba-
tUV. FortesigiturBifin, funrcauriopcimifaiginati: hoccft,
principespocenres&feroces.IcaEzech.jj. dicitur IWa^Nia
& Amos4.nniilU3.
^/«««•««^OT^jfcilicetvndique^vtnuf^uampateatexicus. *
1 4. Aperucrunt fupcr me os fuuiM [ficHtl lco ra-
piens & rugiens.
Rurfus alia fimilicudine furorem & crudclicatem hoftiuih
pingit,& magnitiidinem periculi exponic, eftque «W». P/n-
git enim , principcs tanquam leones5iamelicos& rugientcs
cogit.atiode prouidencianon tantiim feciiricitem & Epicu- quibusnihileftforiMidabiliusautccudelius, magnoimpecu
r^uinDeiconcempCumnobisexcuciCjfed&argumencafup- acfreinicuinfeirrucre,vc fieriaon pofltt quinmoxabillis
pedicacquibusnosin afiiidhonibas&ajrumtiis fudencare ,& difcerpacur&deuorecur nifidiuitiitusfcruetur. Tantacnim,
fiduciam noftram in Deum arniare pofli nus , ficut yidcmus jnquic eft hoftium rabics, vc fatiatitiifi 'haufto mco fanguine
nonpoflint. "■ f^i ' ^
15 Sicut aqua eMashmX diffuxi] fcparata Funt
[ difiraBa , dislocata , luxAta ] omnia ofla mea : cor
/• fl • /* ^i_ _ /V !_ «««A<4fl^ «flfl l/*Afl*iimr
Dauidem & ipfum Chriftum,hoc iococominuniaillaargu-
menca prouidentiae diuina: fibi proponere , atquc horum co-
fideratione fc ad maiorem fidiiciam excitare.
Q^ir)J d cicfaciens uk confidere,loq'iitur ira Scriptur.vri-
bicnsinfantibus quod nondum peraccarcm pr^ftare poflunt:
quiamonerevult.Deum non fruftra oftenderehisaroumen-
tis.genus humanum fibi curae efTe^fcd ideo fe hxc cxhibere vt
omnium animos & fiduciam ad fc conuertat. Ideo quanqua
illa fiducia nondum cft in infantibus eo mod^o quo in his qui
fam a Deo edofti & Spiricu fanfto illuminati funt.tamccon-
fiderc dicunrur,quia talia nobis prafftantur,qu3E etia infantes
atqueadeorembrucam inuirare adfiduciam pocerant, ficuc
& pulli oruorun in jocare Deum dicjnct1r.Pfal.147.
t>eus we«*jDeum alicuius efre,fignificac-efre eius protefto-
retn, conferuacorem &/aIuacorem,qui fuos vbique cuecur.e-
ri.iin vbi oiiniavidecur def^crata:vnde &de hominequi ali-
meum ficut cera liquefadum eft in mdio vifccrum
meoruni. "^^1'
16 Aruit tanquam tefta virtu» n)ca , & lingua
mca adhxri£faucibusnfleis: 3c in puluercm mortis
pofuifti me. . 0 ' 'io iKt . . . .
Amplificacioeft narranonisabhj^potypofi. mquapmgit
hominem,cuiafiliaio &raGeror^e8taai ammiquana
corporis vires ademie,per diftributionera. i,
I. Ejptfiufumfititt aqita] Id eft,tcrtum corpus norredis pa-
uoribw concuflum prorfus eUnguit,& cpciderunc omnesvi-
res.offanon ampUiis fuftineiwc,ot|» usiUifpiricus omn«ftiie-
H tV
-S..:--
■ .k^j^'- i-l' fViAv. ft '■ ?i 'Hftvfi - '■fatiiii .'ti "■
''/^'iTS: ' V wfT^EJ-.-Tff: , 'K,*';)J|TT?ff ?* ■ ■■; : .;»l
^ PRiELfiCT. >iENR. MOLLERI' . If # .
?ccerunt,^c nullus Ht: vigor in membris. Itaque cVncidti cor- tudine leonis, quid opus erat «lenuo poft intieruallQm cftdcm
bas,& quoquo verrum aeuoluitur : non aliter vt aqua efiufa, repeteire > Si cum ludxis ira^leeassoratio eric defeAiu», vt ex
3uasci^mruftinereib^nQr>porftc, quoquover(bmdiiabitur6c priore fentenciaverbumliuc ut accerrehdum , Obfcderunt:
(fHuic*neC} nifi ab alio contineatur , fua natura continere fe fed quid verbum ob(td6di magis ad manus & pedes quim ad
poteft,Hoe]puto(Igni(icatumeflehac(imititudine.VoIuite- tocum-corpus?Pr^tereav6x^iN'cumadfcircit3fimilitudinis,
'piih inc^jtiiieni dolorem & confternationent penetrantem fcribitur idregularitercumPathach,&ndn cum Cametz. E-
Vniuerfam icorporis cotnpagem, quam extremus IjnguorSc xe^npla inuenicsNumeri >f ^ct^.Ezechielisa». Apudlefai-
r<>rolutio omnium viriuin fecutus Rt , defcribere, edque ipfo am tdmen fcribicur cum Cametz. Nugas ludseorum lubens
oAendere , ver^ horrendis cruciatibus fe fuiflfe exinanicum &
exhauilum. Acque hiilc magnitudo irje diuinx in Chriftum
efluftl intclligitur. ■ ■ ■ ' ';- ';■.'; „ ''v' /;^',^!'^^^r-^^ '■ .
AH/ de effufione fariguinis interpretantUr j, qOerri Ih cruce
h*beraliffimeefFudericad nos redimendos& liberandos, fed
omitto jquasindignasefTciudicoauribuspiotuiti. Vnicum
videntur habere argumencum , in quo eft aliqufd coloris.di*
cunt enim ex legis fuz pr«fcripto neminem confixum fuifle
cl.iuis : fed produnt fuam infcitiam. Conftac enim Romanos
niulta ex patrio more in prouinc^ias tranftulilTe.Sicut & illud
(equentia facisoftendunc , Prophetam nonl6qui tantum de quod viuos hominesin cruce tollcbat,ciim Iudxi,antequam
rapguine,fcddelangu6ret6tiu.scorporis. pacriain.prouinciaredaftaefretaRomanisjlapidationeprius
Aliquiperaquam voiunc fignific3rivilitacem& abieftio- interfeftos.cruci alli^apent fontes. Illudeciam moneo,efte
'n6m;qliau diceret,Rcges,principes,&opuIenti ex plebe,non qui exiftiment,ita fcribihanc vocem.vt cgpuspaflionis Chri-
plurismefaciuntquamaquanieffufam.vtcdhgruatcum illo fti notetunatque iuxta horumfenc^ciam,annifuntmilledu-
difto pfalmi 79. Sanguinem eorum ficut ^uam,hoc eft,rem cenri triginta. Sed funt tantum ab vltimo anno Dauidis vfq;
nihiIi,efFudcrunF. ad Chriftunl crucifixumanniio64>adde4o.rcgni. Eruntigi-
Alij fic , Ego ir.i proieftui rum,vt aqua, quai cffufa non re- tur animi iio^.Caicera lege apud Pccrum Galatinum lib.S.c.
'colIigicur,vcnulIa4mpliiisdemcrpcsfucHc, i7.&Iib.i.c.8.
II. £«x/»r«/«»xo/j^]ldeft,nullumeflexomnibusoffibiis 1% Numerabo omniaofiamca: ipfiafpiciebant
meis, quod ofiicium faciatjtremit prjc ingenti pauore cocum [(wljntucbantur mc
corpus.tftubanc&vacillantcrura,&c6cutiunturmetu&pa- iJeft, corpusitaerarmacieconfeftum, &di(Jendebatur
uore omnia membra.vt omnia ofTa luxaca v.deantur.id ennn j„ cruce,vt oninia ofTa apparerent. Significacur igitur flngu-
flen videmusmh.squimagno mctu pcrcelluncur. j^^-^ crudelicasludxorum. mOyj; offi figmfJcat , i robore.
III. Faaum efitormeum tanquam cera]Stcm cera,n,quir, j j^ „^„^^j, . ^^^ ^^^ .^^ cxponunt, pro amicis, quorum
diflbluitur& liquefcitadmocaigni: ita conneum fenfuir«
diuinx,«|uo vritur,totum colliquacum efl.Ha*c qualia fint no
incelligunt.nifi qui aliquandiu fuerunc in magnodolore: nec
tamen vllus poteftefrecantus dolor in homine,qui euthqui
in Chriftofuicadxquct.Tantum enlm guftum aliquem illo-
rum doIorumalijpercipiunr,quicamen , nifi accedat confo-
lacio&roburSpiritus fan£li,inoxhomincm extinguunc.
1 1 1 1. Exaruit tanqmm tefla virtui mea] Id eft, nullus efl
amplius in me vigor.nani huniidu radicale,quod vigore fup-
pedicare foler,a?itu irat tuzprorfus abfumptum dl.vtcorpus
fimile fic ceftx,qua; igneexcoAa &exGccacanifiil fucciauc
humoris reliquumhabec. Deusigniseilconfumen.s, dicitur
prx^dio focces funius,: auc pro racionibus & argumcncis qua;
caufta* robora funt:quafi diccrer,fe numerando rariones qui-
bus caufTam fuadcfcndere pofIIt,nihiI tamen proficsre: quia
femel decrctum fic hoftibus cum e medio tollere.
Ipfi vero intuentur me]Sfilicet cum voluptate.Nam verbum
riNT quando couftrCfitur cum pr«pofitione 3,{ignificac cape-
re voluptacem cx illo vifu. Vuli igicur hoc dicere,Tam inex-
plebilis efthoftiumfaeuitifl, vtmiferilm hot^inum languorc
& ^vacie cdnfeftum , & quafi tabidum ccriientcs , oculns ta-
men cam crifti fpedaculo pafcanc. Rurfus igicur cribuichofti-
bus i$^;|af^i;(jiiu'c»,ideft,lxciciam,quaepercipiturexbonorum
calamitace:qui aftcAus proprie congruic diaboIo,& in omni-
^euteron. 4.Hocin primls cxpercus eft Chriftuun quem ira / ^^^ indicium eft mentis J diabolo fa1cin.ua. , & agitatje furiis
Dei aduerfusomniumhominumpeccatafuic cfFufa. Cu tan
tisigiturtorrerivircerafcniiclgnibus, vcdeMeleagro Oui-
diusinquic,Iib.8.meeamorph.necefrefuiccorpusexarefccre.
V. LittguMmeaad^Afitpalato meo/eufaudtuiJV ouhypo-
typofis hucvfqj fumpta eftab effeftumaeroris;humido enim
radicali abfumpto in magnodolorc , necefTe efthngua quo-
que.cui alioqui plus humoris qu^m reliquis membris natura
atrribuit , proptcr afliduum motum exarcfcere , & fcqui in-
gentcm fitim : ficut houiines qui ad fupplicia ducuntur , auc
qui morti vicini funt,videnius auide potu expecere. Ec Chri-
ftus ipfe in crucc exclamar,Sicio.
VI. Inpul$teremmortispofi4ifiime] CoIIigicin fummao-
mnia,& concludic. Aufers & prxcidis mihi omnem fpe vir^,
& morti me adiudicas: nec quicqua iam fupereft nifi vc mor-
tui inftar ad fepulcuram efferar. puluerem morcis nominac
plane diabolicis.QQi fani funt,ne improborum quidem fup-
pliciogaudenc,fed potiiis miferatione aliqua mouentur,&
av/xrad«f^aliorumlcuantdolorem: econtra ^yflnvnu^ho-
ftium vchemencer cruciat & auget dolofem. Hoc igitur etia
in Chrifto dolorem auxir.
19 Diuidunt veftimctamcafibi,& fuper vclleni
meam mittunt fortem..
Hoc quoque Chrifto accidifle in pal"fione, commemoranr,
& in primis lohan.iy.qui hunt verlum citat. Voluerunt mi-
iices hocfafto oftendercfe memoriam Chrifticum omnibus
c\u3e habcbat,velle prorfus cffe (epuleam& extinftam,ne ve-
fiigium Chrifti ampliusapparerec, auc ne viderecur vixiflc
vnquam in cerra;ideo difcinduni vcfte? futiles ; vnicam vcfte,
quarinconfutiliscrac, tradunteicuiforre obucnerat. Siad
terram fepulchri, aut ipfum fepulchrum. Sceuchius puluere Dauidcm transferas , veftimenta fignificanc opes,iumcnta &
inortalem interpretatur, in (luem homines poft inorccm re-
foluuntur.
17 Qnoniam circundcderunt me cancs : coetus
malignantium circundederunt mc:fbdcrunt manus
incas6c pedesmcos. •
Redic ad querela de crudelicate atque immani f abje fuo-
rum hoftium.Princi|)es comparac tauri^& leonibu$:nunc re-
liquam mulcitudinem comparat canibus rabioseferam infe-
flantibus,&aUacrantibus,nec quiefcentibus , donec fcrani
comprehendant Scdifcerpant.
CoetmmidWMntium] Quodfigurate dixerat^nuncabfque
figura explJjB^.vt moseft huic prophet3E.C3'ynO no fignifi-
cat cos qui imbfecillitate quada prf uenti delinnuot: fed qu©-
rum omne ftudiurn in eo infumitur vt aliis malefaciant.
F0deru»tmMtmm€M]Hic ludasi mouentlitcm Chriftianis,
alia quajcunquc poifidebac,qua: fibi vidores rapiebant, &f fi
ludibriointerfeparticbantur.
zo Ec tu lcJKiiia ne procOl ablls: fortitudo mc.i,
& auxilium nicum feftina.
Epilogus eftin quorepetitprecationem.Ciim igitur tot &
tantis periculis fim circumuentus, in quibus nifi tuum aUxl-
lium aftulgeat.perire me necefl^e fit.fubueni miiii &cripe me,
ne opprefTus his c:ilamitatibus fundicus peream. H^ec fum-
ma eft, & Chriftus hoc fito exemplo docet quaj remedia ma-
Iisnoftrisqu«rendafinc,&vndeexpe61:andaliberatio. Qnji
adhumanapKfidiarefpiciunt, velalioquiilHcita remedii
adhibenc,nihil aliud faciunt quam quod mahim malo fanac,
feque altiiis in calamitates demergunt. Monet prxterea hoc
verfu , non cfTe tantiim inanes querelas in flnum Dei eftun-
dendas,ficutfaciunt qui impahenrerferuntcruccm;
„_ WW...V.....1W»...* , - - ^^«'^d
c6fque acerbe exagitant. Dicunc enlmTegendum effe" ficu t J!^^^^^ ^^f P'ecationem,qu« oftendat,animum plenum ef-
leo manus mcas,&c& contendunt Chriftianos perperam in- ";'''*' & fiducia» : ita enlm precatur Chriftus vt oftendat ,;fe
terprecarivocabuIuranN3vcrbofodfcrunr.Sedverifimileeft
tudasos ipfos mahtiofe rexeutfl hunc corrupilTe, fdque mox a
refurreftione Chrifti.yideruntenimeumaptefuffiagari hi-
ftorfa» paffionis Chriftf. Nam Grafcusihterpres certe icgit 1
pro » cumreddiditverbo«>f«: idque fi faeias, Icftio erit
Grammatica nN3. Qjianquamenim verbum fle ni3 , quod
fodere fignificat,tainen vfitarum eft , verbis q^ai mediam qui-
efcenremhabent, inferi literam N cognaiam, vt Ofeas i».
eawpi & Zach.i4A0N-il. Deindecun antca vfusfit fimili-
certam fpeitarefalutem.
Fortitudomeaj Ideftcuius virtutC cohfirmatus hadenus
adhuc fuftineo & perfero has arrumnas,in quibus iam dudum
periiflem^fiabstc fuiffem defertus.
E?/l/»/i]Qi>iacalamitates tales funt qua» moranon patiun-
tur.Itaque necerfitarem fuccorrMi hoc verb» oftendic. Grx-
cus reddit me/^t, fort^ quia Hcbr«um. Ulji v^Iuit congrucre
cuoiA:*^.
, ,.zi pripe a gladio animam nic?m:&c maim
cani.s
.».W. .■^!<ik.',atWi«J»lf&,..,: ,. kV-jfc.»..^«irfi,!t,i,..:i . . j^J.,„-i^£?--'^if'
■^.i^fjf
I "miiTW^WW^w^' '
XXlt/
I71
m ' ; • IN PSALMVM
canis vnicam tTJcairi.
Per;gladiumA'»'w''»i7"<«« intelligltmortem,& pr^rcns mor-
fispericuliinv.lideinpcr iiianum canis&oslconis inteJIigit:
ledmultiplcx periculum varns appelLuionibusoftendit.
Vntcam]ld eiljfolirariam.dcrelidamjomnibus prasfidiis dc-
Aicutam. Alij vnicatn interpreraniur vnice cliaram & pietio-
fam.Sed &vplalmo ;; .anima eodeni fenlu vocatur ynica, qux
»b omnibus cft dercIifta:cjuod vcl indc manifeftum eft>,iiuia
paulo ante codem pfalmo nominat orbitareanim^, aniinam Timentes DominumJHoc mcmbrfi oflendir,(iuo$ fupraprc
defcrtam&orbam. Etpfalmo ij.dicit.Relpice&raiiercre cedentevcrfunominetfratrcs - - ^ '^^^ t
mci.quia vnicus & affli^us fum, Ti '
ii Serua mtab oielconis,& ^ coinibus vni-
W^
vif Itque omnibus prodefle Nani fiChriftus,qdicaput eft ni-
cle/iar, ereptuscftcxmorte.ncceirceft&mcmbra liberari.
Etf< iguur£ccle/ia adhuc cft fubicdacruci in hac vita:taraen
quia videmus caput iam libcratum , dccetnoserumpcreii»
laudes Dei , ccrta fiducia concepta , quod reliqua membr^
nonmuItopoftefiamfintliberanda.Docetctiartj ^l^m de-
bcrc in Ecclc/ia eire mutuam coinmunicationenrvf ali; aljis
""""■'""""jgi^atias pro cuiufqucfalutecommunit^rag.mt.
gtatula
1.1 rcs.
corniuin exaudias me.
A cornibM vnicorniitm] Metalepfis vd metonymiacft, qua
poientiam & furorem tyrannorum fajuiflimorum & indo-
nutorumnotat:ponitureniin Iignumprofignato.Vnicornu |,V/,! "' • t « r r r- /. — —'
animalcftfcrum&indomitum.quodPIiniusappelhtafpcr- ;7,ffi°S"^^^
rimam fcram,
, nmurum trmcntes Deum.
mQrautcmtoturacuItumdiulnumcomplcdtitur. EtctinV
ita loquirur, cxcludit hypocritas.quanquam enim mox om-
ncs horrarur, cum dicit,Omnc fcjnen Iacob:famcn hic ofte.
d«nemm?m rcaecclcbrarcDeum,nifi quiverafide. k ve-
ro timore coht Deum.Idc<5quc rurfus didt,metHiteah9,ror
lens oftendere, omnes illas voccs celebrantiurabeum cfle
hypocritlcas , & ex fcnfu J '
proficifc4nturex vera animi piefate.
Exaudime Oi cornihus] Id eft,exaudiendocripemea po^eti^
ty,rannbrum : Deusenini cxaudicnsliberat. ponituraaque
cauffapro^ffcttu : fcribirur autem pra-tcritumpro imperati-
uo per enallagcn^qua» vfitata eft Hcbrxis. Oraccus rcddidit,
ifjj) 'mmifitmyiMv,qw iudiaauit vcrbum Hcbracum ^^iT.Jjit cf-
le nomenaverboniy dedudum.
i} Narrabo nomen tuum fratribus meis : in
mcdio Ecclclia: laudabo te.
Prima par3 pfalmi.vt dixi,continrt triftiffimas qucrelas de
magnitudiiic malorum & ajrumnarum , quibus fit oppreflus:
atque his mifcct precationcm,vt Iiberetur:funt & infertja m'-
Sw & hy potypofes,qu«,vt in poematc,adhibentur ad rem ex-
a^^^erandam. Nunc (equitur fccunda pars plalmi qua: conti-
net gratiarum aftionem , quod fit cxapditus & liberatus. O-
ftcndit i"itur hxc pars, ncs Dauidcm , cum eflet in periculis,
nec Chrtftum in fuo agone ita has querelas cfFudifle.vt pror-
fus omnem (pem & fiduciani abiiceret, aut commemoratio-
ne fuorumdolorum in dc(perationcmrucret:fedin mcdiis
tentationum fluaibuscoUegiflcfc&doIorcm vicifle. Qup.
inodo enim ad gratirudincm prarftandam fc obftringcret, fi
omncm fiduciamamififlct? Dcinde codnethafc parsilluftre
vaticinium de refurrcftionc Chtifti.quod fupcrata morte&:
viftodiaboloregnaturus fit& collcfturus Ecclcfiam ex ge-
nere humano, quaeinaEternum viuatapud Dcum. Di^erace-
nimantca,forevtclauisconfi2;er«jtur& interficcretur: nunc
affirmat fe Dcum cek'braturum,aqiio fit liberatus : erg» ne-
ceflre fuit Chriftum.refureere.
Narrahnomentuuml Ideft, prxdicabo tuam bonitatem &
mifericordiam, quod mifcruni &afHia:um non pafTuses pe-
rirc in calamitatibus. Itcm, Spargam voccm duftrin.r inter
homincs, vtomnestctalcm efleerga miferos & nffliftos in-
teliigantjhacvocccoUigam tibi Ecclcfiam^ux tcpcrpcfu6
agnofcat & celcbret. Ita fimul de fruftu paflionis & rcfurrc-
ftionisconcionatur. ... o /- r
Qyod autem dicit,Fratribus meis, id plenum eft cpnrola-
tionis,& pr«cipuu« frudus paflionis oftenditur. Significat e-
nim fua morte hoc bencficium nobis p irtum cfTc, vt la ado-
rtemur d Deo in fihos, & pars fummiillius & ardcntiffimi a-
inori$,quoPater Filium vnigenitum compleftitur^in nos de-
riuctur:quo milas nlhil dici auttoncjpi animo poteft.Dem-
de docet,nobisquoque ius regni, quod filio paratum eft,tr3--
di n6fquc adfcifd in focietatciM eius regni , quod perpetuo
duraturumeft.Tertio , fummafilij erganos ,/a«J\a<p/* com-
mendatur , qui cooptatis in focietatem rcgni non tancum n5
inuidet haec bona , vt alioqui in rcbus humanis nimts vcruni
eftquod dicitur: .ommfquepotefiM Jmpatiensconfortis ent:lcd
ctia vt fratres nos diligic & compleftitur, imo ipfc huius feh-
citatis nobis eft auror.Poftrem6,colligir ex hac appellationc
autor Epiftolxad Hebraros cap.i.Chriftum cmfdem cflTc na-
tur3c nobifcum:& vcra carnis focictate nobis coniun(aum.Eft
enim frater non tantiim afteau,fcd etiam natura.
Inmedio] Significat non fe tantum laudaturum & cclcbra-
turum hacc beneficia , fed rciiquos fua voce & excmplo cxci-
taturum ad celebradum Dei aniorem erga gcnus humanum,
&rcliquabeneficia: atqueadeo quafi •"e«v>;» reliquo caetui
futurum publicarumprecum&granarumaftionis. Jdeodi-
cit,In medio congregationis.
24 Qiii timctis Ichouam , laudate eum vniuer-
fum femen lacob : glorificate cirm&metuite ab
eo,omnefemcnlfrael.
Laudate]Hoczdv&ccm propi^iepertinet^redverbumglc!.,
rificandi vel honorandi,prim6 ad interiorem animi reueren-
tiam atque obfcru^ntiaixi:deindc ad externum cultum & re-
ucrentiam,q!ia»fo.nscxhibetur ,pertinet. QIori(icate,id eft^
pra-clare fentite& fperatedeeiuscrga vos beneuolcntia:^!
vita, &faftisacg^ftibus corporisoftenditc, vosin hacdiui^
n? ergi vosbeneuolentiai fiducia acquiefcere. Tcrelum vcr-
pum propriead animum referridebcr.Significataurem me-
«um,non qui fidelcs abfterrcat ^ Dci accelTu , (talis emm n»
caditinfiIiosDci)fed qu-iconiunftuseft^cum quadam reue-^
rcntia & huniilit.ue. Ita enim dc Dcierga nosfauoic& bct»
neuolcntia pcrfuaderc nohis dcbemus nc interea fiamus fe-,
curi & nobis indulgeartius.quafi perfufti oflinibus periculis,
M Qnoniain rion fprcuitneque aucrfaius eft
afflidionem afflidi , & non abfcondit faciem fuam
abeo:& ciim cKimarctad eum exandiuit.
Subiicit Mtionemcohortationi a fua cxpcrientia & pro4
priocxemplo ,quod ita proponitEccIefia» confideraiidum,
vt eandcm crga fe Dci mifcrJ^ordiam forc finguli crcdant^
Simul autem dicit qualc fit rcgnumChrifti in hac vira,vi.de-
Jicet rcgnum crucis,cuiusmembraperpetu6 affligantur,&
proliberarioncclamcnr: &quanquamdi(Fcratur intcrdum
j auxihum,&Deusvidearur ne«;ligcrc falutem fuorum , ta-
fMcn randcm fuccurrcreoppreffis,
26^ De te[ertt]hus mea in Ecdefia magna : vo-
ta mea reddam coram timcntibus euin.
Contiouat & amplificat promilfionem gratitudfnis fupri
inchoatam , & affirmat , fc non tantiim intcr ludgosprardi-
caturum hxc bencficia, fed paffimin totoarbe intergentcs
annuntiatDrrum eius bonicatem,ac miferieordiam , qlia omi-
ncs confugientcs ad fe recipit, exaiidit &; libcrat : & «ffeda-
ruin vt gentes ipfius voce excitatajdifcant agnofcere &cele-
brarebonitatem diuinam. Ecclefiam enimgentium vocag
hoc loco Ecclefiam magnam, qux fcilicct pcr totum orbcm
tcrrarumeft difpcrfa:non vnf angulb tcrrac autpolitigin-
clufa, qualis erat ludaica. Ica fimul promiffio & vaticinium
dcvocationegentium huicgratiarumaftioniinferitur,
Dete ] Fcljx interpretatur extejalij 3 te , &fubaudiunt
vcrbum proucniet,profluct, aut promanabit:quafi dicat, Sa-
lutem nieSm tibivni acccptam fero:itaqueex tepeta caneri-
diargumcntum, Eft autem confideranda fimulandthefis.
Nam pronomen exponituremphaticefc:itaigiturfe celebra-
turum fuum Deum affirmat , vtdregione omnium aliarum
rcrumexternarum fiduciamfitdamnaturus.
Votamea ] Qua; fcilicet tibi voUi:qua» qualia fint , iam au-
tedixif^Narrabonomcn tuum.Item^Celebrabote : loquituir
enim Chriftus hocloco tanquamvnusexillo populoludai-
co.qui fua habcbat cxternaexercitia Lege mandata, quibus
animi gratitudinem & pietatem oflendebat. In magnisei
nim periculis & neccffitatibus vouebancDeo facrificium pa*
cificum feu votum gratiarum aftionis, quod voto fup potitl
poftea foluebahc. Hinc igitur fumpto fcrmonedicicfefola-
turumvota , hoceftannuntiaturum _& felebraturum ipfiiwi
nomen paffim in toto orbe terrarum,atque ita gratitudinem
iuam dedaraturum. Nihil hic dictt de fiftitiis votis idolola-
crarum,iiua> plena funtfuperftitionis &impietaus.
27 Edcnt affli(ai,& facurabuncunlaiidabunt le-
houara qui quacrunt cum : viuet co|: ir^ftrum per*
petuo
AooftroDhe eft ad Ecclcfiam,quam hortatur.vt fuo ex£pIo Amplificat promifflonem ab effcftu : docet enira qaitn
ifbataonofcere prsBfentiam Dei in crucc &calamitatibus cfficax fitfuturavoxeuangeIij,&qtJidexh»s fuis voti.s.hoc
fuorumreamque laudibus cclebrct.Ita moxipfo fafto gratiru
dinis exemplii ofteditj & transfert fuO exem|>lum ad omiics/
cftjexpi'a7dicationc& celebutione Qominkdiuirtificredit
feirttmytilitftis.a4»Uo<. " ^
•^'
_^„
*-*p
■■'•iMki^ki^.:
4ri
Si*<^i-";- ^- ^-"«rms ;
m
PR.ELECT. HENR, M O t L E R I
'EdtntMmt^affliHi g^fitturahmturjV ormi fermonis iterum bus vihim eft mclurum angHftls ludareruni finibus,nunc pro-
fumptaeircx ritu cunc vfiuco.Solcbatenimadfacrificia vo- pagatu iri dicitpcr totuorbcmjVtpafllm intergcucesconlH-
caremulcos.&vnaepulari. Chriftusigicur,dui»^crificatc- cuatur Chrilti lolium. Inteiligaturigiturregniino dere^^no
uangeliuiii(ita euii^ Paulus Ioquitur)hoc ert,dum annuntiat prouidenti3B, fed de regno euangeliij de «juo dicitur,R.eonii
& p.atefacic verbumpronuffionis^dcmifericordiaDeireci- Dei vcnitadvos: tiuafidicatpropheta,hadenusdiabolirs&
pientis gratis genus humanum : item durn riobis corpusSc ipfius organa regnu obtinuerunt intergcntes,nuc veroleho-
fanguinera fbum dat edendum & bibendii in cotna,conuocac ua regnCi ibi coflituct & obtinebic. Alijfimpliciter /ignifica-
omnes ad hoc epulum, «juo animx noflrce faturantur,& noua ri volunt,cur neceffe fit gcnces adiungi ad iocictate ficcic^je:
Ixtitia ac vita perfunduntur. Edent igicur , hoc efl, pafcentur quia fcilicet Dominus fit totius orbis terrarii , vnde fieri nua
hocfacrificiojhoc eft.verbo euangelij,& quidem afflifti,hoc poffie V,C perpetuo gentium falute negligat. Qm^niadmoduat
cft,opprelfimolcpecc3torum,exhaufti&attenuatifenfuir3e &PauIusargumcntaturad Roman.j.&io. AnDeusludico-
Deiaducrfuspec"cata,nudaci&defticutiomnibusauxiliis& rum cantum? an non&gentium? certe&gcntium.
pra:fidiishumanis, &feri6expetencesauxiIium&liberatio- 30 Comedent &adorabucomncspingiiesrerre*
nem.Hisenimfblisfapitillecibus.Ethiraturantui»jhoceft, coram facieeius incuruabiiiufc omncjqui dcfccn-
accipiuntvberriniamconfolationem .quaanimi tcrroribus
mortis^& aliis calamitatibus oppreffi,reuocantur in vitam,&
reftituuntur.vtiam amplius nihil defidcrcnc.
Lmdabmt Zehoufim'] Id eft,faturati erumpent in laudcs di-
uinas,& mecum celebrabunttuam bonitatem.
Gludirentes eiijKic iteulcxcludit hypccrltas.In Lcgemulti
conucniebant ad facrifici.i,c]ui fatis efle putabant fi nuda cx-
remonia defungereiitur &poftea epular«ntur:hisnihilpro-
derant illa» epok, nifi quod vcntrcm explebant : & ad vnani
atqucalceramhoramconuiuantcsexhilarabanr.Alijveroica
ad^ajc facrificia conueniebanr, vt & depriefenti bencficio ac
libera tione Deo gratias agerent,& fimul hoc cxemplo exci-
tati,fidem& fjienifuainalerent:vt<ieinc6psquoqueDeuaf-
futurum fibi fpcrarent. llliigitur hoc confequebantur quod
dnnt in pulucrem:& qui amniam fua non viuificat,
Rurfus amplificslt promiffionem ab ampUrudine regni.Di-
citenim fore vtnon tantumafflirti , quoru fuprimentioncut
fecerat.inuitcntur & admittantaradhoc epulQ .fed ^tia pin-
guesterra;,hoc cft^opuIenti&potetes.Hic verodulciscofo-
latio & vtilis doftrina proponitur.Prima,(]u6d opu lentijhoc
eft,principes&magnatcs,nonexcludatura fociccatc huius
regni&participationisgratiar: fcd quod ad hos quoc|uc per-
tincar promifTio.SeciSda, quod b?atitiido ipforu no confiflae
in affluecia opu & reru caducaru : fed quoJ ita beati fint fihis
cpulis fruacur.Itaque qu.iqua ita opibus affluar, vt nihil ipfis
deeflc vicleatur:tamen neccflTc eflcos priils exinaniri,lioc eft-,
deiici de fua fuperbia, & hianiliacos vrgeri fanie huius cibi,fi
ulentiai-
hicdicitur,vtcordaipforum])erpetu6 viuercnt,hoceft,per- faturad veHnt:ciuod nifi fiac, nilnl proderitipfis op
petua laetitia acquiefccnte in Deo perfunderentur:& illi e- Pf°''"- P^ttfemohoc qunqi eftobferiiandu, quod .|t
rantqui Dcum qua:rcbanc,ciim aliitantiimprsefenrem vo-
luptate.mfped.ircnt. Qupd fiillajepuliehoc prceftabantin
Lege,vc aniitios& corda reficerent fpiritualiter,quanto vbe-
rius hoc epuluni quod Chriftus pr^bcc in nouo Teftameto
id prseftat.fi tamen vera fide eum qua»ramus?
Simul etiam monet,qualia fint faciificia noui Teftamenti,
nempe facrilicialaudis.
Viuet] Id eft.pcrfundctur Isetitia acquicfcente in Deo,fub-
latoterroremortis ac fenfu ira; Dei, & pacificata cofcicntia:
itaigituraccedcndum eftad hasepulas,non vtinprjfcnti fa-
turitai corporis aut voUiptas quseratur momentanea:fcd ta-
Iisrefeftio,quaeperpetu6 animam pafcat&cxhilarct.
Cor veftrum'] Mutatio eft rclatiui. feciida enim perfona pro
tertia vlurpacur.
28 Recordabuntur & reuertentur a,d lehouam
omnes (ines tcrrse : & adorabunc coram te omnes
familiaegcntiom.
.uanquaiu
comunehoc epulu omwibus pr()ponitur;camcn jjrius tantiirai
nomnuri funtpaupcies & afflidi: quia his m.ixime deftinarii
efthoc eputiijCjui exeplo D.niidis&Chrifti, oppreifimulci-
tudineajrCnaruni cjnlolationcm & iiberacionain qu.trunr.
Adorabmt'] Idclt,gratosculcus- prx^ft.ibunt.
Pir^ttes] Id cft, fiicculcnti , pleni vigore & fucco s hoc eft
affluentesopibus &diuitiis.
Defcendentes in pulncrem^ld tft,qui mifere viuunc,quique in
perpetuo fqualore & miieriis vua crahiir. Hoc enim fi?nifl-
cacdefccndcrcinpuluere, feuiacer^inpulucre,coniiafci-
licecinmifcrias,atquehisconfici, vtpfalmo ui. Sufcitatdc
puluerelnope. Phrafisfumptaeftaconfuetudine lugentiuni
in hoc populo , quj in magnis calaniiratibus, in dolorc & lu-
duabiiciebatpretiofas veftcs, & fumptofacco, ideft.vilivc-
ftimentOjfedebanc in terra , afpergcccs pulucnc fu per capita,
& volucantcs fc in cinerc. Vndeert illud Ezcchielis lo.Ecad-
fcedere faciet puluei e fuper capic;i,& in cinere volutabunc fe.
Alijpuluerem Jntelligunt de fepulchro eftofry; ledhocre*
lam apertius affirmat.hoc bencficium non tJntu pertinerc ftiiis pofteriore membro fignificacur.
ad Iud{os,fed ad omnes gences in coto orbe terrarum, quas Gjuianimfmfumtnon vtuificat^ld eft,qui iam plane videtur
inuicandasadhocfacrumepulum docet:& manifefteexhoc mortuus,autiainiamorituriis: decuiusvica &incolumitare
verfu colIigitutjDauidcmnon tam de fe quam deChrifto lo- nullaamplius eft rpes.-huic tamcn paratus eftcibus & quidc
qui in hoc pfalmo. Quanquani quatcnus typus erac Chriftf, viuificus,de quo qui edit in xcernuni viuit.Alij fic,Qiiaru nc-
etiam ad ipfum aliquo modo congruit:& prscbuit ille vicinis mo anima fua viuificasitjid eft, viu ificarc potuit,iililiis cpuli»
gentibus dcuidis guftum aliquem doftrinae huius. reficientur & reftituentur in vitaai:vt fit comeiulatio virtutis
2?cc(7r<:/^«»f«r]Ideft,c6monefaftihis concionibus&dul- Chrifti.AIij deChriftointelligunt.Animi fuiinonviuifica-
ciffimisinuitatioaibus meis,primum cooitabuntdefuispcc- uir^fcdproomnibus tradidit,is nonrcpellet quenqua. Vide-
caiis&miferiis,quibushaftenusopprefhfuerut,deplorabunt turhi moueri fingulari numero inverbo viuificandi,cutn
fuam impietatem ^yitam anteaftara.& e regione,c6fiderat3 v.ntea vfus fit plurali.Sed eft illa cnallage numerorum crebra
Dei niifericordia,candeferi6expetent remediO fuoruni.vlul- & vfitatainlingua Hebra:a;«tnon neceflcJ[ieadh4ccoadain
nerum,atqueicaconuertentur:idiignificat recordarihoclo- iuterpretationem proptcr numeri mutationcm confugerc.
co : ficut nos Germani dicimus , Inficgehen: confiderare in ^^ 5^,^^^ r^^^^^J f.rui^t ^i . ccnfebitur Domi-
quantismifcriisfueris.&rerroexpctcreopem.Luthcruspaf- ■'. ^. -^
/iue&imperfonaIiterreddidic,Rccordabur,ur,ideft.fietme- no m gcnerationem.
Hioriaeorum,quihaftenusvidebatur qujjff^obliuioni traditi 3i Venicnt & narrabunt luflitiam eius popu-
& abic&iiMan^vvirdder Heiden als denryauch gedencken. Alij lo qui nafccturjquia fecit.
verbum r^cordandi de renouata fidei luce apud getcs, quam j^^^f^, amplificac magnitudinem benefici i i perpetua du-
obUta:adtempus;fuerant,mtcrpretantur. rationehuiusrcgni. EpClum hoc non eric vnius hor^ aut
Conuertentur]li eft,abicfta,& damnata impietate fua,redi-
bunt ad Dominum^a quo antca abalienati fueranr.
Adorabtmt^id cttyCQuerRprx&zhnnt gratos cuItus.CopIe-
diturenim nome adorationi$,,ii»Ti^o^' omnes cultusnoui
Teftatnfti, feu opera prima: tabulx. Notandii autequod no-
titia prarmittit culcui. Neque cnim pofTuntrefte adorare,ni-
fi prius recordentur & agnofcant quales antea ipfi fuerint, &
qualem fcDeusipfis offerat.atque ita conuertantur.
29 Quoniam lehouSB eft regnunj : & domina-
lurintcrgentes. ? ,'
Addit rationem,qua hoc expUcat clarius quod antea dixe-
rat de "cntibus vocandis ad focietate Ecclefia». Prouidcntia
diei , ad quod omnes omnium nationum populi femel inui-
tentur: feddurabit perpetuo, & ad pofteros per continuas
xtates, & continua fucceffionc propagabitur ccdefia feu ro?-
tus conuenientium. Eft igiturharc dulcis promiffio de eccle-
fia» perpctuitate , qua;nunquam inhacvitadelcbitur.Etfi
enimnonfemperfimilimodo floretccclefia : taraen Dcus
femperctiainterimperioriiruinas& horribiles confufioncs
fibi aliquos feruat , 5 quibus refte agnofcatur& cclcbrctur,
Semenferuiet ei^de&ypof^eritis colet eum,ti6enini erit hatc
falus momentanca iut vnius temporis.
Accenfebitur J)o»*/»^]Quidam impcrfonalitcr interpretan-
tur, DeDomino annuntiabiturautprasdicabicur adomnein
quidemdiuinafc excenditpertotum orbtm , nec exempta; pofteritatem. fed verbum nSD' Commodius referturadpras-
funt «b impcrio eiuTgentes:fed tame ita tandcm vere cofti- cedens nomen pT femen accenfcbitur Domino, quia poftc-
tuit regnu,& domin<if ur inter gentcs, ciim difcuffis tetiebris ros qiioque adoptabit & referet in fuum cenfum : idque in
'& crroribus verbi fui luce fpargi(. Regau igitur, quod hafte- generationemjid eft, per centi^uas «etatum fucccfiiones, Ftir
vni
...i.
*r
:!-\f..
J«i -^;"*- • ■•-■ '^'^^ '^^1 N • P S A L M V M XXII. , ■ ' ' ] ^"^ ^^
vndfur. Ponmir cnim hoc loco vox Hebrxa nn indefinite regniCiirifti,quxin hoecpulo, cuiusfupramentionemfe'- ,,>
pro tcmporeperpetuoduranccC, nondt vniushominisxtace> cit, nubisdi(hi]}uuntur:&iu(titiamDci/i/npliciCerinterpreV
quan^5'5MH«t»Gr«civocani,veidcm valvatacfidiftiogemina- tor , quaiuftos&faluosproriuntiaionln^sco^ifugieiues ad
rcturjqu'>d alioqui fere fieri folct IM nnS. Alij nn cxponuiu mirericordiam,gratis, abli]5vllis wcrifeis noftrQruin operum,
pro' generaiione , ficut Latinidicunthommuhi nationcm, cumquaimputatione coniunila (unt rcliqllaDencficia Alij
quafi lioc vciit: In gcneratione: id eft, inpopulo Dci elcfto, iufliciam inccrpretantur fidcm,quam xn fuis firuadi* pra;ftat':
quicenfebiturDcihajrcditas. cuiusmemorabilecxemplum&documentuin fuit Dauidis.
Nomcn Adortai , quod hoc loco fcribitur,interpretcs.fere tanquam ^ypi, & deinde ipfiiis Chrifti liberaiio. Eodcn^ feri
omnes rcferum ad Chriftum quem dicunt, hac rcnteniria ec- rcdit hajc fententia.na liberatio hacc,de elua hic loquitur; non
clefi» praefici , eamqueinipnuscuttodiam tradi, ytinfuum intclligiturdealiquoinomehta|ieoaut partic'lilari auxilio,
ccnfum&grcgereferacquotquotnomcn DeoPatridederuc. feddc rcdemptionegener[shuiManiabimpcrio,poceftate&
Venient ^ n(trrabunt]Con^tn\xt pnorem fentcntiam de du- tyrannide diaboli. Hane igicur fidcm quam pra:fticic nobis
racionc & perpetuitate ecclcfia;. Ecclefiafempcrnaancbit. iircundumpromifnonem.prxdicatecclcrta.
quia patres fcmpcr beneficiorum acceptorum notitiam ad fi- 6^/V»/m>] fcilicet omnia qux funt noftric falucis:ipfe eft au-
lios,ciuafi per manus traufmittec & propagabGt.ltaqjrcmpcr tor noftra: iuftitise &faluris,non nos.Non enim dicicfccerunc:
viaebit39nitio&cclebracioDei. Ita&promiffio dulcishic fcdipfefecit,vtnosliberatiatyrannidediaboIi,cfleniU!siufti
traditur,^&nobisfimul cura&ftudium conferuandje&pro- &falui:ita hocipfo verbo reiicitomncm iuftitiam humanap
paoandx vcra: doftrina:iniungicur,ncpoftmortemnoftram &foIammifericordiamDeicxtoIlic&pr^dicat.Sicut&aIibi . ,
aenirio veri Dei ihtcrris cxtiuguatur. VcrbanU^ 1N3'alij pfal.71.Egb celebrabo folius tuamiuftitiam.NonnuHi ficin-
reftrinountadfolos Apoftolos&doftorcsccclcfiarum , fcd tcrpretantur: Quiafccit,idcli,reiipfa oftendit,feeflcfiduiii
pcrtinent in gcncrc ad omncs. fuorum cuftodem & liberatorem. Alij '3 dicunt pofitUiti pr6
j«/?/>//tw] VocabulumhoccomplcAituromnia bcncficia *\yNjquamfecit,fcilicctiuftitianr.
PSALMI XXII. PJRTES. >
^ I. Precacio coniunctashabcns(intypo,Dauide)Chriftiperpe{fioiici,al.v.adi3V ,
Precationis auterii mcnibrafuntduo. Exordium &Prop6fnioi '
PetitionisExoidii*m per exclamaLionemf athetica v.z.& j.quibusexprimitur virtusfidciaduerfus car-
nis intirmitatcm grauiflimcconcenantis, &aninni ad Deu fupcrata carncek difficuhatibuseiuscrigcncis.
Propormoconcinetduopeticionisvelpoftulaciinembra. i. Dcprccationis, ne porroafuppliceabfic
Deus,a4.v.adi2.vfciue. i.precationisadijkveif.
Prius membrutriacaufarugcHeracotinet.i. A pcrfonaDeijqui in fc fandiJS,fempiternus & laudatiflimiiS
eft;deindebeneticus erga fuos,cjuorii iaus eft,fiducia,hberator,&: fciuator.v.4.5.6. i.A perfona aduerfario-
ria(v.7.8.9.)homincm miferu contumclii$,(annis,blafphemiisindignifliine exagitantium atqueludifican-
tium. ?. A perfona fua profert non mcritumfuum , fed ante acccpta Dcibencficia inde ab vtero, v.lo.& ii.
Poftciius mcmbrum,prccationcm contincns.Huius prior locus,v.i2.cnniinode poftea^Jrpoc iulita0utiv rc-
pctitur,v.io.Precatio efladmoduin pathetica,triaetiam caufarum gcncraconcinens.i.A pcrf maDei.que
falutareAilonginquum anguftia?propiiK]uas opponit.i.A perfQnaadiierfariorum,ij.& 14, v. j.Aperfona
fua,v.i5.i6.i7.iS.i9.vbi hyperbolice in typo.graphice inChrifto paticnte,depingit humiliationis omniuin
deic6tiffimsBftatu,atquecalam)tatcs,aniino,cor[J'orc,& finguliseorumpartibus initas. ^
Precationis fecundus locus,feu repecitid v.io.cuius partes funt,i.vt Dcusadfit,hocverf.i.vt libcretama-
lo il.vcrf. 3.vt plenamfalutertibonuTiqueci/nferat,i2.verficulo. ' , *
II. Gratiarumadioavcrf.i^.adfinemvfqucpfalmi.Huiusiut^jtp/f/ctf partesfunt tres.
I. ProfeffiopublicabencficijaDcoacccptiin Ecciefia,cum hortationc qua: ad pr.ophcticum Chrilti
officium periinet.v.jj.H.i^. , . . n , - - - ^- -
II. De perfunCtioneSpiritualis&^KtcrniSaccrdotijeiufdem prophctiajV.ig.
III. Explicatiopropheticarcgni adCliriftum pcrtinentlsinonludseac finibuscircunfcripti ,fedquocl
vniucrfalefuturumeft.Huiusregni triacapita fcu bencficiacoftituiiturproleptice V.27.& deindeexponuri
tur fequetibusv«rficulis. i.educatiofidclium.i.lausDei.^.vitaajterna.Ponitur autem Deilaudatio intcir
pr«fensteiTipuscducationis& faturum j»ternaevita?,quiaad vtrumquecommunitcrpcrtiner. .r
ObSF. RVATI ON RS LOCORVM DOCTRlNAEi /
7 2 i^^onmodbDauidiis.fedprAcipueChriJif.cuiuiDmidtypUi fragiotamenemergMfidesnofira. i ■
erdt ' exinmitio ^ gloria hoc pfalmo ad viuum depiiia , Ecclefi& §}t^umpenesDeumfitiuuandifacult(K,vhifalutenoftrahofiiii
Dei X finaulorumpiorum in terrif conditionem ^ tandem trium- libidini expo/itd vides.quiefcit tamepermde acfi no curaret.manU
*,humtncoelis proponit. ' • fit^ittdiutriceretrahere,^ proculabfcederevidetur: idque vt injir' • r- —
Hoc inteftino confltBu pij exercentur.quoties fauoriifuifigna De- mitatis rwftrA confcij auxiliii eim auiditts expetere, ^ pro Uhera- /
L^rttbducit,vtquocunq.vertantoculosnihilpr£ternoclii tenehra^ tione gratias agere di/camus.
occurrat f^tamen Dei iUiPU a quofeuer^i cafiigantur, bonitatefen- Chriftus in crucependens.inter vttimbs Spiritus, vt euangelica te-
tiant acpr&dicent,fecumcjuelu(iando tam carnis infirmitatepro- ftaturhi/ioria Matth.z7.4<^.eandemDauidis vocem (^querelam ■ y
dantmamfidemteHenturKeprobosautemquiadiffidetiAfu&in- edidit,Je a Deo patre dereliiiii clamitans.Sufcepta enim nofiraper- ^ '
duk'ent,obruitfua anxietas.vt ad Deigratiamfide non ajpirent. fona,noRr6quereatu,neceJfe hahuit adDei tribunalfe infiarpecca-
Quifque fdelium id infe quotidie experitur,vt pro carnisfenfu a torisfiftere.Intereafic afifeUus humanospajfui efl,vt carnis infirmi-
D^fereiecium(^defertumexiflimet,fidetamen apprehendat ab- iatenon lapfusfit.-^uianatiira integritaspurumah omni excejfti ^
rconditamit^atiam:^ itafit vt inprecihuspiorum contrarij afe£lus eum pr&flahat.CAterum illo clamorepala oftendit Chriftus, quan-
fimulpermixtifmt acimpliciti. * : ^\ uiihicfuasmiferiasdeploretbauid,pfalmumhunctamenprophe-
6UtoniacarnisafeStus,fimulacebulliiit,nofacilhcohihetur,imo ticojpiritudefe ^uipcompofitum.
nosabripiUt vltra metas:mature inter ipfaprincipta frmadifttnt.^ Hu riteprecandi regula eftyvt qtti vififunt dmfineprofe^u aei-
Non primoftatim congrejfu palmam obtinet fides.fed multis a - rem verheraJfe,non ^opterea defiftant. Interim hoc Bettsjuis con-
eitationibus exercita viBrix tandem emergit, vtpatet iH Hauide, cedit, vtfi votofuo ad tempmfrujiratifuerint ,fuas. anxietates in
eiuibts^ terDeumfuumnominat. eiusfinumexonerint. ^
Fideles non tam animoft (^ infraEiifunt athletA vt non vaciUet 4 Glupniampericuldfa efl tentatio viderefe a Deo deferi.ne ear»
eorum fides.&uamlihei enimfertb conentur fuhaBo carrus fuA fen- afftduameditatione alant fideles.adcmtinua graiia Deidocumen-
fu totos fe Deo addicere,aliqua tamen infirmitate femper lahorant. tamentes repHunt.exquibus concipiUt aliquod honAjpeifomentu:
Piorum autem (^pofi Chrifium in carne exh''hitumfub crucefeli- Detts quumfan£ius Jit fif manedt femperfuifimilts,beneftcus itS
citer certantium exeplis nos adperfeueramia animatDetti,ne infir- fit erga fuos,laudis materiam cotinuo gratiarum tenorefuppeditat:
tnitatis noflra nimiU con/cij antmos dej^ondeamus. ^are hAC no- nifi tnim honitatisfuAguflumprAheat.nos ohfhutefcfre neceffe efl.
' his ratio teninda efl.qtioties tumultttktur caro noflra,^ quafi vio- s Farum eft ihtere qu& Deusferuis fuis exhthuit mifericordiA
^lenttstroceUis adimpatientianos rapit,vtcontranitamuradcoh$ documenta,nifiJeadSorum ordinemqui/quenoJlrumaggreget,fic- >
hmdoseiuiifnpetus.Sicfietvtduriterquidem iaHemuriex nau- utiDmidinPeieQclefiafeinclHdit, Sedinpromiffionesgr4tmtitit "- ^'
-V,' ' ■ '■
"■^"
?^3|f.''. lij'»'^-!^-':,?'..^ «■Vf^ii^'
rtj
PRitLECT. HENR. MOLLERI
1^4
(^fiiemiViifftbnixamoculqsconuenitdirigere. , - ,•.,'. *
rf 5« Deofdere impudenter metitur quifquis in malisfttii repen
• «pemeitu nonim^lorMt.Nd exprecibnf cognofcitur fidei ^eritastji-
cuti bonitM arboris exjrtiStu. i^ec ali£cenfenturcoram Deo preces
Ugitimi,nifiquA exfduciei manmt ^ cum eafunt coniun^A.
■ 7 Ingenti mole affliBionumfApiusfdeles obruuntur:fed snde pe-
tuntj^eramU liberationis argumentumpotiks ojuam de^erationi
fededant. :'5^V'vT" ': .V,,;„J !, " . .!' ■ V'.j'v''\i^iv':'..-
Si Dauidem i^ Chriflum idm duriterexercuit tiitis, ^ e)) vfc^
deiecit vt locus eis'non ejjfet inter contemptiJJimoshomines,rK mo-
. lejlumnobisfit eorum exemplo humiliari. ♦ i.*C
^ubdhucfe redtgi pajfm efl Dei filius vi virftierit dotorum, co-
temptus,vt quifque abfconderet ab eo fitciemfmm,irrib ad inferos
^f^defcenderit.adeo cdeflem eiusgloriam nonobfcura^, vtpotiUs
incomparid>il'tsgrati£.eius erganos iHtiflrefit Jpeculum.
8.p, NuUum eft SatanA magis lethale telum ad vulnerandas a-
nimof, qttam durn promijportes Dei inludibrium vertendo fdem
Ttobig excutere tentat. ^
Danda opera efl,qttoties hypocrifin nobis obieQant homines, vt
, , interjor cordisjinceritas apud Deum pronobis re^ondeat.
&uum Chrijlo mordacibusfa^nnis Satan moUttufit fidem (!f Jpe
excutere,eadem conditio fidelibus qtii Chriflimembrafunt.fortiter
eftfubeunda:e6fcfj hoc clypeo munitos eJfeconuenit,qmnuis deplo-
ratifint apudhomines,fi tamen cufosfuas in Dettm coniiciantseo-
rumprecesnonforeirritas. ^
io.ii.i2. Hanc prudentiam fidelibus diBat ^iritus JanSius vt in
rebus trepidii^^uinA bonitatis teflimorua coUigant, qUA valeant
sdfulciendamfidem.
&uum nunqitam Dei liberalitas fatigetter. nec eitts diuitias ex-
hauriat largitio,jtcut aprima infantiapatrem eum expertifitmus,
Jlatuendum efl talem ad vltimum vfquefenium nobtsfore.
Deus infantes, ratione carentes.quum itaprAueniat, quAfittts ^
rogatusjpemJtMrum minimifiujtrabitur.
Nas malerum fenfus colligere debet fub alas Dei, vt auxilif fui
prAfentiafoUicitumfedefalute nojhaefle demdnflret.
I3.i4:is.t6.i7.is.ip. EcclefiA hofles adeo funt fanguirutrij Cf
crttdeles vtferis beUuisfimiles magisfintquam hominibus.
Non inftar immotArupis ah affliBionumJhtBibusverberantur
fidelesifed intus duris agirationibusperceUunttfr,qt^btufttftinedis;
tro tarnis injirmitate funt impares,nifi Dei virtutefulciantur.
HyperbtlicA Dauidis loquutiones,verf.is.(^- td. nobu depingunt
horrtbile iUudChriftt cum morte ccrtamen,quo elicitttsfuitfanguis
trofttdore, defcenftts adinferos,^ tota eiuspropeccatis noftris exi-
nanitio.
In Chriflo mirahiliter h^c dttoftteriit cohiit£la,terror ex Dei ma-
— lediEHonefeingerenSj^patientiaexfidetrdquiUds omnesmotiu,vt
^fub Dei imperio quiefcerent.!Nos quiparinonfumusvirtuteprAdi
— ^''fi ^^**^" nihil niji interuum cernentes ad temptts attoniti iace-
mtts.patdatim tamenenitioportetadjpem quA mortms viuijicat.
^^uod Daitidmetaphoricl narratfe Jpoliatum ^ crucifuijfe af-
■pxii,de fumma quadam opprejfioneloquens, idre verainChrifio
- impletum eft,teftehiftoria euangelica:^ docet qualisfutura eft ec-
clefiA conditio vfqtte adfinemfeculi.
— 20.21. 22. Gjmm nihil ad miferiarum cttmulttm deeft ,nec vUa
fttturA liberationis emicatfcintiUa,admirabile efl in Dei eleitis fi-
deidocumentum , quod nonmodb durantpatienter,fedetiamex
dejperationis abyjfo adDei inuocatibnem e>nergunt,fibiqj promit:-
tunt qitodnondum vident auxilium.
PrAfente, fij" quidem midtiplicimortispericulo obftdenturfideles:
nihilomintu tamen Jiarttjortes in Domino , femperq^ in eorum a-
nimisvigetvitijpirittu.
23.2^as^ Fublieagratiarumt0io hucpertinet vtft modis om,f
Articvli
1. De duplici ftatu Chrifti , nempe humiJiationis & exaL
cationis fub Ilauidis typo.
1. De militantis Ecclefi» pcrpetuis exercitiis, fingulonjm-
^uepiorum in terris conditione.
j. Natura Dei , piorilmique fub cruceluftantium inge-
nium.
nibfts exerceantfidelesinDeicultu.^alrjaliosmutuoinmtent. >
Chrifltts tefle Apoflolo ad Hebr.2.t2 .einfdem naturA nobifcum
fuit particeps,nobif% vera carnisfocietate coniunSlus.qttosprofra-
tribus /^nofcit. Etfi aute competit hocaliquatenus in totum genus
humanum,vera tamen fitiitiopenes fdeles folos reftdet, lohan. zc.
17. lUam enim carnis cognatiomm qu» omnes homines ftbifocia-
uit.impijfttA incrediilitatis difftdia abrumpunt.vt Jita culpa alienf
prorjitgreddantur. ' tzr
Apiis^ DeumtimentibttsiUuniprAdicari decet. Gluamuise-
nimpleho gutture Dei laudes impurt homines detonent.nihil aliud
quamprofanantjacrumeites nomen,quodnonrite celebratur, nift'
vbi viget interior pietas. \
Pius ^ lakdabilis mettts non abfterret fiieles a Dei accejfu , fed
njeri humiliatos in eittsfijifiSuarium adducit.Porro Dei timore nii-
quam itafunt imbuti qui» optts habeant continuisftimulis.
Affli£lionespatienter feredA funt quandiu Domino vifumfueris
nos ad inopiam redigere,vt tandem miftre opprej/isfe/at aftxilium.,
2d.27.28.2p^o. PrAcipua cultus Deiparstn eoftta efl vt te-
ftentur fidelesfe Deum agnofcere bonorum omnium authorem.
EademumgrataJftauifqueDeooblatio efl.ctti annexa eji hu-^
manitas ^ mifericordia: alioqui CAremoni& quibtu Dei cultUpror
fitentur homines.cum toto fuo Jplendore infumum ettdnefcunt.
Certapietatis nota.verhfiddes ab hypocritis difcernens.efi.Deum
quArere.
SifacrU epulis injpiritualem vitam refeiti fuerunt patres fub
Lege, multo vberiits hodie hdc visfeprofert infacra Chrifli cxna,
modo vere gj" ex animoDominum quAr/itit quicunquead eittspar-,
ticipationem accedunt.
Injignibus Dei miraculis expergefaBA Gentes,ad puram religio-
nem aquarecefferant , iterttmfe contulerunt:extdtque zp.verfu.de
gentiumvocationenobileteftimonium.
ffluanqttam promifcui ad totumorbempatetDeiprouidentia,
tamen tunc vere dominatur vbi difcuftis tenebris ^ effufa verbi
fuiluceconipicuuseminet.
Etiamfi m quArendum dolorisfolatium diuites ^ pingues terr
r& nonvrgeat prAfentium malorum neceJfitas,remedio tamen opus
habentne feinebrient delictK,fedpotius gaudium fuumincAlo re-
ponant.Deinde quum ipfi quoque obnoxijfint varijs incommodis,
malediBa erit eorum opulentiafi in terrts mentes ipforum detineaii.
Et (icuti eos macerari conttenit vt Deofepafcendosofferant, itafi-
delgs qtti ejitriunt (jfitiunt iuSiitiam.animat Dei Spiritus ne ipfos
impediatftta inopia ab acceffu:imo ipfos quoqtte mortttos ad e-
pulandumimtitat , vt qttifunt deJpeHijfimi (fffere coram munda
foetidi,fe tamen adfacram Dei menfam ingerere audeant.HAC au-
tem eftpiorumgloria tio,de qita lacobus Apojtolus, cap-i.io. '
31.32. Ecclefi» perpetua eft,n6 quodfemper floreat vel &qmbili
tenorefluat eittsfucceffififed qttia Detts nomenfutim in mundo ex-
tingui nolens.fempcr aliquosfufcitat a quibtts pie colitur.
• Chrifttueccleft&prAfeBusefi, vtincenfttmfuumreferat<t^t'
quot nomen Deo tati'i dederunt.
Sola gratiA DetprAdicatione fit vtnunqitam intereat ecclefia.
Cura ^fiudiiiprop.<iganda ver& docirinA ?tobis iniungitur.quo
pofi mortem noftramfupfirfles maneat. Et qttSt hocpiis omnibus co~
mune tribuat oflicium Spiritus fanfitts.operam dare inftituendis
liberis vt nouafoboles adDeum colendiifitccedat:fumm& turpituii
nis damnatur eorum ignauia,quibus Dei memoriam Aternofilen-
tio obruere nuUa religio efl,vtper eos nonflet quominUs interciditt.
Seruosjitoi Deus uvi(^ infuria improborum vindicans, iuftum
feeffeprobatC "" '
Nonpro aliqttoparticulariauxilio.fedpro red^ptione generishu-
mani confeffio laudis anobishic exigitttr:^peros D^ttidis prAco-
nium refurreHiqnisi^ viBori& Chrijiipiis omrtibus commendatur.
PR AE C I P V 1.
4. EccIcfia;hoftesgraphice;dcpifti.
;. De prophetico,facerdotali,& regio Ghrifti inunerc,
<J. Cultus diuini regulaafruftusjvfus multiplex.
7, Devocationegentiutti.
8. Regrii Cbriftj amplitudo, poteftas, graua, conferuatio,
perpecuitas,gIoria.
ARGVMENTVM PSALMI XXIIL
)S'ui L M^V M hmc at^aret k Damde fcriftttw ^ decantattim effe t ^uandoiam , demUis
'hofitlfus qtti vndique ei mminebam , ^ confiituto regno , otiof^pace Utafruehatur. Tota enm
\h(zc oratio proficifcttur ex animo fereno g^ tranquillo y magnaqHe fiducta tn D#i ergafe heneuo-
lentia ac^uiefcente. ^git enimgratias Deo quod variis ahipfo heneficiis^cum corporalthus tum
\jpmtualihm fit ornattu '.fecjue ofiendtt in horum honorwmaffiuentia ita acquiefctre , non vt ho^
mines Bficurd > (jHi vt cafitfibi bona offerrii vel virtute atcjue induftriafuafar^ri exifiimant: ita in rebus fe -
cundis totosfe ad voluptatesfroijcium%atque in hisfummamfelicitate ionfiituuntfettpotiusvt Dei ergafe be-
fieuolenthm ^ amorem agnofcat ^ frtzdicet , cuius beneficiofe hac omnia confiquutu effe intelligit,tJon vtitur
autem longacommemoratione henefi.ciorumtVt aliasfierifotettfed duabtts elegattfitmis fimilitudimbiu Dei erga
''^bcnignitatem ita depingit vt nnlla oratio^^ttantumuis longaiaffequimagnitHdine harwn rerupofiit.PrimajU'
■ ■ militudo
.&^'
t^
fj*
■>'»
"^''Wll^SiSiP^'
^IN PSALMVM XX1IL4'J !
»?5 /' ..■■ . . -■.„i:;i.-^^-^ -^ ^ 1* a A L M V M- A A lll*v:vi^ ^; • -..:■■. H^
militHdofumpta efi a fafiorefeu opilion(liacouicul^,Mt^ue harum natura (jr ofjicfist fua oratio huic rtgi cjuio-
lim pa/ior ouiumfueratybelle conuenit. Memor enim vttA qlm a6ia videturfirihere vo/itife hoc tdyUion pajio -
raleifHafqHemeditationeSifuihus animum tunc occupatum habuerittdepingert SecundafHmitur ab hojpite U~
berahter exciptenteirecreante ^ txhilarante conuiuamfeu viaiorem defefnm labore ambHlandi. tJam vt vi-
ta efi hHmana-^Hmuspei^egrinatoreSi^ multas itineris moleSiias ^ varios labores expermHr: in ^uibus non-
nunquam tamenfuatiiter k Deo reficimdr.vt coe^tumuerfeltcitercoficerepofiirnHsifedde hispojha videbimus.
PfalmHf» vero hunc fuoties legimusyeogitabimus %aHidemfHfinereperftna)n rotius ecc/efi^. hajueficHt ipfe
X)eogratias agitpro perpetua ckmfiti tum totiusecclepizconferuatione ac defenfime:ita. rsltfHos, vt idem fa-
ciantifHO exemplo hortatur^Exemplum enim hocitaproponitHrtVt ad totam scclefi^/n ^fingula eius membra
accoTnmodetHr^^fingH/i difcamus,nos non aliter (fHam t>eogubernante (jrferumte tntos ^ inco/umes ejfe.
omnem fiduciam in Oeurn omaium tjonorum fontcm reif-
ciiint,& in grege Damini cAircn fe ftatuunt,horupi animi ita
pacaci redduncurjvc non tantum nullius fe egeref^ntiantjfcd
j^ecpaflurosvnquam aliqua in repenuriam credafV^
lii pafcuis herba? viridis Facic mc accubare : ad
' P S' AL Ur S D AVI Dl S.
1 T Ehoua paftor meus,non deficiam: [ indige-
X.boydeJiitHar.^ : 4.> > jvW<
PrQpofitiopfalmieft, EgoDeumhabeo paftorem.-ergo
beacusfu[Ti,&nullar£ indigeo.Sacra»Iitera?,diiomnem pie-
catis,amoris,fuauitacis &ft>licicudinis affeftum exprimcre
v©lunc,paftoris nomine hajc omnia /Igrtificanc. Eo namque
vocabuio aliquanto plus fere /ignificant quam /i vel pacrem
vel prarfideni,vel ducem,vel cuftodem diceretifiquidem pa-
atjuas quictudinum [ id eBy leniter fluentes ] deducit
me.
Expolitio eft propoficionis a diftribucione,quam fumic ab
ftor & deducendi,& regendi, & feru^ndi , & fanandi non *fo- officiis boni & fidelis paft aris. Boiii paftoris eft grcgenj fuum
Iiim cutam geric:fed quodammodo etiam pater eft.Itaque & ducere ad bon.i & pinguia pafcm, deinde in ajftu ducere ada-
Chriftus hacappellationcgaudetjVtvidereeftlahan.io.vbi quatuni& potare.&.vtVirgiliusinquit,
quidem tantum amoris ardorem tribuit bona paftori,vt ani- Mjiibas in mediis vmhrojam jxquirere vaUerii. *
mam relinquat pro ouibus : quod nefclo an in omnes bonos Omnia ha»c pra»ftathic paftorfiJelifiime. Primiim corpo-
patrcs cadat. Et prophetK ac apoftoli defcripturi amorem, ri , cui diligenter profpicit de viftu , & quidem grato ac co-
officia,& benciicia Chrifti in nos.paftorem eum appellant, piofo : deinde animir , quam pafcic verbo promilfionis , & in
lefaia» 4o.Ezech.?4.i.Pec.2 .Ncc dubium eftqmn hoc ipfb ir\ aiftu fuauitea:.reficit aquis (alubribus do&rina; euangelij.Tu-
loco Dauid ad Chriftum refpiciar, quem Ichouam appelJat^ guriolum etiam & vmbracutum aduerfus xHiXxi irae diuinae
Bcneficiacnimrpiritualia, quaihiccommcm ^rat.aChrifto nobispreftat.ncillo igneabfumamur.ficutdiciturapudlefa.
nobis funt parta. Vt aucem verfus hic inelius inteliigatur,& c.iy. niJ eftamoenum,iucundum,decomm eflre;indeniilocu9
magnitudobeneficioruiTialiqU') modo confideretifr , officia amoenus, graminofus, pafcuofus,inquoeft vrllaauctuguriu.
boni paftoris cogitanda fimt. Apud Zachariam cap.ii.mslus Quidam fir|jpliciter cxponunj tuguriurfed compleftitur hoc
paftor dcrcnbicur: vnde ex antichefi officia boni paftoris col- locu vcrunque , & pafcua, fcilicet lajta, moUia & opim3,qui-
Jigi pofrunt.Ego,inquit,furcito paftorem qui derelifta no vi- bus faginenrur,& tuguriam fcu ftibulu,n,fub quo tegancur a
fitabir, difpCrfiim nonquxret,contricum non fanabit,&id folisjeftu.
quod ftat non cnucriet,& carnes pinguitim comedcc,& vngu- Verbum y3T alludit ad tugiirium, fub quo quiefcunt in x-^
las eorum difloluet. Eft igitur officium boni paftoris,primo ftu : & fignificac aiiimi fecuricatem non expauefcen^is fenfu
oues nucrire, & fuflSciendisgregi pafcuis curam iinpendere. itx Dei , necmetuentis forijpericula ab incurfionibus lupo-
fecundo, noivdeuofrare ofles,rijecdiiroIuei:evngulas : ItA po- rum:hoc cft,diaboli &organoruin eius. Nonulli locum gra-
cius arcere ab iis & depcUerc omnes iniurias,propugttare co- minofum incerpretat;fcur ecclcfiam : fed redius de dodrinaj
trabelluas,&quidemitapugnarepro ouibu$,vcetiSanimim quz: cftprojpriaeccl^fis&jinteiligitur.Hjec enimalic animain
fuamproharuinfaluterclinquac. idenim ChrilVis rribnie & pinguef.icit. '
bonopaftori. tcrti6,vocandoacdeducendo viam ipfismon- Aquas quietudinum nominat aquas leniter fluentes : quia
ftrarequafequantur, aderfque inomnibus duccmefle.quar- rapidi torrcntes ad potum ouium incommodi funr,atquee-
t6,abcrrates agrege vel amifl^isrequirere& rcduccre. quin- tiam vt plurimumnoxij.Peraquasquietas primiim intelligid
to tcnerosagnosnonabiicereproprerinfirmicatcm, fed fo- mitigationem a:rumnarum & calamitatum inhac vita, Er
uere,neinflemenciacjeliauc ccnipeftr!tlbuspcrcar:ficiitpul- gibt vns einlal?trunck , inipfis calamicacibus.quorcficimur:
chcrrime hsec imagocxprimicurlcf;i!X Ao.fexco , oues lajfas ica enim cemperat & micigac jcrumnas, vc fuftinerepoffimus:
aut morb id.i s finarclefa.^^.feprimo cfndi adhuc viribus ince- deindc nnimuifi incus confirmac & conlblacur vcrbo euange-'
gris funt cuftydire.PoIk^cmo , Chnftus paftor non ranciim in lij St. Spiritu, vt placidefcramus quicquid nobis eueniac. Im-
hacvitapafcicgregemfuum ,fed pcrpallioralia fcicntix ver- primisvcronoshoc potu refisit,neab zftu ira? diuinae abfii*
ba:hoc eft.doctrina de ca:Io p;itcfj(fta,oues fuas ad fupcrnam mamur. Vc auccm paftor aquis , fi vidcancur miniis falubres,
caulam colligic. Nunc exancichcfi, fi confiderecur nacura o- incerdum falem afpergir,ica filius Dei c®nfolacionibuscuan-
uium, fencentia ericdulcior. Oais,inquic Ariftoteles lib.^.de gelicis fubinde mifcet prsedicationcni Legis,qux fecuritatein
nacuraanimalium,animaIeftft6Jidamaciners, &omnium carnalem noliisexcutiit. " ^ "
quadrupcdumftupidiffiirtum , quodindeuia&locadcrerta IcfaiascapiteR. queritur.popuIumluSaicumabieciflTea-
difcurrit &oberrat:ctiam(i palVua domi hibcar , & pabiilum quas Siloe lcnitcr fluciites:id ad hunc verfum coferatur.Tor-
copiofum. Intempcftatibuscim reliqua animinrta fe fere rentesrapidi fuoftrepitu terrencmiferas ouiculas ,neacce-
inluftrisfuiscontineantjprodit&iniuriis fc obiicit : &fia dere&bibereaudeant:itafolaLegis doftrina incutit terro-
tempeftatibus&niuibus obruacur,nondifceditc.x Ioco,nifia rcm,fcd doftrina euangclij leniseft&fuauis^&bibenccs fua*
paftore abigatur,atque ita perit.-pra^terea aninial eft i iicrme, uicei reficit.NonnuIIi aquam requietis ineelligunt ipfum ba-
quod nihil habet aninii auc arfnoru, quibus fe defendat , auc prifmum, vt qut fordes abftergat jniolcft6qucpeccati nos of-
vi.n illacam propulfet. Taliseftnatura homirfum: primiin nerclcuet.
5 Aiiiijiaii meam reducic [reSlitHitirecreMl^Vi-
ci't me in fem itis iuftitiaj propcer noraen fuam.
Prima parte hic verfus expUcat pra»cedetem. Mos eft enlai
prophctis,vt quat fermone hgurato erant difta, mox fimplici
oratioiie &fine figura exponat. Reducitigitur & recreat ani-
mami inpafcuis opimis:hoceft,voce eU3ngeIij,quodcibuseft
anirn» : deinde , tuguriolo ftu vmbra in «ftu, hoc eft , fen-
fumus ftolidi in rebusdiuinis:nihilcnimintelligiinus,& ab
erramusomnes a vcrojvtdicirleni.yj. Obiicimus item nos
vltro& fpontetytanididiaboli,a qiioopprimimur:nifia pa-
ftore noftro inde rctrahamur. Paftoris igitur v6cabulo hxc
fpiritualiabcncficia prxcipue celcbrat Daufd. Nun cnim
tantiim decura corporisloquitur , quanquam hanc fimul
cople£titur,dum Dcii paftorcin nominat:fed fimul de anima»
cura quasprasclpuacft oratio prophct2B,intclIigendum eft. ^ . ^
Non indigebo ] Illatio eft ad pra»cedens mcmbrum. Cum fu confolationis , quae fequitur promiflionera apprehenfam
Deus C\t paftor meus : hoceft. ciim tanta folicitudinc procu- fide. terti6,aquis leniter fluftibus, hioc eft,Spiricu fanfts.quo
ret omnia quaj ad falutem cum corporis tum anima; meas pcrfiificoncipimusnouamIajtitiarn,acquiefcenteminDeo,
percincnc, nihil potcft mihi id plenam bonorum copiam & fuperamus omnes dolores , qui vel cx fenfuirac Dei ad-
deefl^e^fedverefumbeatus. Homines impij & profani aut uerfuspeccata,veIexfenfucalamitatumatqueKruAinarum
cruciantur inopia in egeftate , aot fi affluant diuitiae , confi- cxiftunt. deinde in /lac vita b|^nt1^ne Iarg;icur omnia quas ad
ciuncur cura & niecurerum amltcendarum , & vt Tantalus,tn cenferuationeni vitai fpe<ftant * dat ecdefix fuse hofpitiotaft
niediis vnJis fiti contabefcunt .- icaque nunquam fatiantur, aliqua halcyonia , dat panem ScaquarTi, viAum & amiftum.
nunquam fantanimo tranquiilo &bcne ccimpofito. Scd qui Haec omnia fignificantur. his vcrbis yRedttctt ammam mam,
.' . ■ ■ ■■• ■■■■■.■-.. -^%^ ■■ ■ . . ■;,
B'-f':.A>.-'if ,
. rlsft».
.. -•<:'i>f<.^''.-.iUll
,*.
PRiELECT. HE
Forma autetn (ei|;rnonis futnpta eft ab his qux c^mmunicer
aeci(iui\(tn vita.QuandoentmveliorpusexhauAutneftfa-
me, vei animus conficitur dolore , vel fubita conftcrnatione '
ipercellitur, videturillcdeficeref & fequuntur lipoth}rmi£
leu dcliquiai Reduci igitur dicitur anima , cum vel corpus
rurfus confirmatur, Sc Ipintus recreantur , vel animae ea ad-
hibecurmedicinaquaieam reficiat. Ita igicur videtur reftitui
6i idCt redire , iicut & nos Germani dicimus : Er wttrgar
hinvveg, id eft, anima deficiebat eum. Sed recolhgens fe di-
citur ad feredirc , Vviderzjtfichfelbs komen. Notandum igitur
hoc,qu6d Dauid etiain in fumma gpulencia & afHucntia om-
nium rerum , nunqiiani tamen fuic fine fame & /iti : hoc cft,
nunquamira(ibibladicuseft,vt exutoomni cimoreDci.rue-
ret in fecuritatcm : qujjmadmodum homincs Bpicur«i face-
refotent : f6d fubiridehaibuit incbrtlpieftu ilidicium Dei ad-
uerfus pecc.ita;c]uodfeum ica excrcuic, vt iubilide dfueric b-
pusconfoLitione. Eaeteniui cftmilitia homihis Chriftiani "
in hac vita : & iil hac niiliti» dum exercetur homb pius,fc ncic
inagnicuduiemhuiusbeneficij, dequohicdicicur, Animam
meam reducit.
Dticit meper vias ittHiti& ] Ab alio officio paftoris amplili-
cac narrattonem.Boni paftoris eft oon caiitwm prouidere gre-
gi fuo de pafcuis, rugurtolis&falubribus aquisjfed etiam du-
ccndoviam monftrare. Oueseniin funt naturafuaerrabun-
da;,vc /ipauldluma grege&paftare fuo dilccdrint, feiiilo
ca auia & defcrta coniicianc , vt antca didum eih Opus eft
igitur duftupaftoris , qui nps iii via redi ducac, & pratcedac,
vtdiciturlolun.io. Viasautem iuftiVi:^ fcu iuftasnominac
vias planas , a>quas & faciles , non impcdica<i , & qua> non ab-
duCvinc in auia & prsecipicia. Primum igitiir dc corporali vita
/i intelUgas , fignificac, fibi non tantum benigne fuppedicari
viftum a'Deo;fed protcgi eciim ab omni molefti.i ,non duci
fe per loca faxof i auc confragofa, aut fcncibus obfica , in qui-
busimplicatus hxrcat^non coniici \r\ dtfficultates acmifc-
rtas,quas fupcrare no poffic,acque in funimi, pr^beri fibi ca.>
Jcs vias, per quas c^oinmode incedat. Nos Gennani dicimus,
Vvirden rechtcnvnd gtbahntenvveggehet, demjchlagenkeine
ftreucher vnter die augen. Talis igiturvia fignificacur. Dcinde
ad viram fpiritualem hoc accommodecur.Via in Scripcura fi-
gnificat vita» noftras inftitutum,fiue bonum fic.fiue malum.Si-
gnificac igitur fe ita duciab hocpaftore &gubernari , vc non
aifcedac a grege Dominf,non defcrat ecclcifiam , non recipiac
fein loca prxcipitia atic deferca , no impingat aut ruat in tra-
gica fi:elera &tragicas calainitates.fed maneat in feraita iufti-
tia>,& prafftet opera Deo placentia. Monet igicur^vt non nifi
du6tum huiiis paftoris fequamur^cxteri enim omnes (educur.
Atque hlc,fi vis,adde antithefin dc viis diaboli^quae func tor-
tuo(ar,confragofic,plen|errorum,folicitudinum,timorls,ter-
roris,&tandem ad ca prsecipitia ducunt qux homini a?tcrnum
exicium & ruinam aftcrunc.
Fropternomenfmm] Alia amplificatio ^caufla fin3li,quam
adiicic , ne quid videacur fux dignitati auc mericis adfcnbcre:
omniaenimbona,ciini fpiritualia tum corpo/alia, dacuriro-
bis ex immenfa Dcimifericordta, nullb noftro merito: ^ da-
tur in hunc finem , vt Deus vcre i nobis agnofcacur & celc-
bretur.Nomen Dei eft ex quo ille agnofcitur, & quicquid de
co gloriosc prjedicatur:ideo fumitur pro laude &gloria.Ideo,
inquit^harc prxftac,vr ipfe agnofcajcuf mifericors & beneficus
erga fuos,& talis praedicetur. ^ ^ " '
4 Eciamfi ambnlaucroin valle vmbrx niorcis,
non timebo malum:qiiia cn mec«m[r.f:]vlrga tua &
pe<Uim tuiim,ip{a me confolantur.
Alia amplificatio ab eftedu^qua explicat hoc quod ante di-
xerar,animam reducit. Illam, inquir, reduftionem animajfe-
quitur fumma trantiuillitas,qux caret omni metu,&c. Primu
autem oftendit qualts fit conditio piorum in hac vita. Quan-
tumuis enim interhos nonnulli abundent opibus & diuitiis,
vt nihil eis yideatur dcefl^e, vt Dauid, Abraham & fimilcs: ta-
menconiiciunturinterdumsl viarefta in valles tenebrofas,
obnoxij funt variis periculis,& hoftcs habcntpotenciffimos,
i quibus fubinde magna vi & conatu oppugnantur,di3bolum
&totummundum. Hicigituropus eft defciiffone fitprote-
Sione.fumus enim inermes,ncc habemus ex nobisvtres quas
opponamus tant«potentia:.Quarerefpicicndi»m.(pfl ad hunc
,pi«ftorem,cuiusfohus pra;fidiotutifimU$. r,
, In vatte vmhrAmortiijU cft,in valle vmbrofiflima,& obfcii-
rlfKma, cuius confpedus vndique ofTcrt piericula , & mecum
'iiicurit. Na vmbra mortis fignificat tencbras defifKmas, qua-
lesoboriuntuciamiammQfituris. Tenebrae autem paturaii-
,, tcr incutiunt cerrores, af&runtmoefticia, & mctum varidrum
j pencuIorum,atqae in primts funt ilhp horredar, quae moritu-
i rosobruiin?. Idco pervmbrammortis,feutenebras,{MMXj«-
?B^«u»«,Scrip£ura intclligit pcricula,calaniita(cs»&ajrumnas,&
'W^WW^^W^WfWW
NR. MOLIERI i88:-
quidem non vulgarcs,fed grauifliinas & quafi Icthales. ,
Etiamfi amb$daHer0]i<i eft,etiamfi conicdus fuero in fiiih-'
tna pcricu!a,qua? nihil nifi mortcm mioltentur, & vhde eiia-
derc nulla humana- ope aut confilio poffim,vetctiamfi vndi-
mecircunftenthofU$,&inuadanclupi & aliae fcra?,tamen
non timebo:fed fecurus f^uardudtum hui^s paftoris , cuius
prxfencia & pratfidiofcio |ne tutum e%«|ducrfusomnia pe-
Nontimebo^N on hoc Vuh iifelllgi qiiod ptrbrfus fucurus fit
finevllo metumali.Taliscniin dmldtM noneaditinfanAos:
fedfigntficatnullumpericulumautnuUam metum tantum
forequi ipfi excutiatfidem,qua)n Deic/ga ie beneuolencia
& fiducia acquicfcac. Verba cnim apud Hebrxos fxpe intcl-
ligiintur compIettue,vt eflef^um fimul comprehendant.No»
timeboyxA eft,non opprim^r metU fcu tithore.^:; '
Virgatftaf^pedumtitttm]T?erRl\itin metaphork luprit in-
ftituraabofficiobonipaftoris:&quodantea fimpliciter fine
figura dixcrat,Dominus mecum eft,id nunc figurata oratio-
ne repetit,Dominus fuo pedo,hoceft,fua praffentia & prarfi-
dio me confolatut& munic.Boni pafloris cftciiffl depafcuis
profpcjfit fuo gregl,fitnul eti-im aduerfus iniurias & incurfus
fcrarum ouesdefendere.Hoc igitur prxftat hic paftorfidcli-
tcr,
Tribuic paftori primiim vir^amjquafcilicet monftratviam
& rcgit ouiculas.nca pafcuisaberrcnt; qua etiam compel-
iitgrcgcm&coercctnedifllipetur.Itaque nonnunquam e-
ciam pcrcutitdibpfuFasalioauttemcrediuagantes ,aut eti.t
ncgligenrer fequcntes.Hfcigirur virga fignificat perpctua
gubernationem. Sed quomodo inquit,hanc virgam afFerre
confaIatiunem,cijmha?cgubernatio non fiat fine caftigatio-
r»e,fi€ut paftor non ducit bucs,quin virga interdum eascar-
dac?Refpondeo,Tota fahisouis in eocofiftitvt in grcgcraa-
neat:ficnimabcodircedat,moxobnoxiaeftpericulis , &
quandiu patitur fe regi hac virAa,eft extra periculum. Cum
igiturno^iDcoitagubernamur vt in ecclefia maneamus,
h.-ibemu$hancconfolarionem quod tuti fumus aduerfus ty-
rannidem diaboli,morccm,& aliapericula qujc mecum anc-
runtjCciamfinonnunquamcaftigemur.Secundo, Pcdum feu
baculumnominac,cuiinnititurpaftor,intereadu grcgi pa-
fcenti aftat.Na m nomen faftum efta jyu quod inniti fignifi-
eat.Q2,indiu igiturpaftorhicinniticurbaculo, & oues fuas
fouec ac fu1cit,({gnum eft nihil eflTe pericuii a feris^fod omnia
vndique effe cuca & tranquilla: ita1)ue fine metu pafcuntur
tunc oues.quodfi videatlupum aucferam incurrentem, pa-
ftor mox profilit & depellii fcram : ita defcnfio & fecuritas
gregis hoc vocabulo fignificaiur. Huc refpiciens Gregorius
Nazianzenus oratione 42. in pafcha,inquit,DebacuIo acq;
eius fignificationeiMfencio.Nam ciim alcer fulciendi yim
habeat,alter paftoris &do(ftoris pruprius fic,acqueoues ra-
tione prasditas caftiget,in viamque reducat,hic lcx fulcienti
baculum tibi pra;fcribit,nccubi animo cicubes, dum fangui-
ncHi & paffionem Dci ac mortem audis.
5 Patesltnjfrnii-s i adorf7af]'m con(pc6ta nico
menfam corani hoftibus meh^fnpin^iuslperuniis ]
oleo caput meum,calix meus cxuberans [pleniti,ir •
Rurfus commcmorac &celebr.it boniratem & tiyu^^-^a*»
f>ei alia fimilicudinefeu imagine hofpitis & conuiujc.Com
paratcnimDeum hofpitiliberali&opuiento, qui fuoscon-
uiuis liberaliccr excipit,&vario gcnerc ciborum ac potus re-
ficit&cxhilarat.
Paras menfam]ld eft,exquifitisepu!is inftrufs.Significat e-
nifir^ny apcrte & ordine omnia collocarcjquod non fic fcre
iri vulgaribusaucquoridianis menfis;fedinconuiuiis laucio
ribus.quic ad amicos excipiendos parancur: vbi fciiicec raa-
ior eft copia & varietas omnium rerum quat apponunctir.Si-
gnificatigicur,Deunrialerecorpora noftra, &viftmnnobis
Iargiri,finenoftra moleftia & dif£cultate,arqueid facere ma
gna copia & varietate rerum:ica quidem,vc non tantitm ne-
ccfFarii tribifat^fcd etiam voluptati noftra; nonnuncjuahi in-
dulgeat.-deinde animas etiam noftras pafcere & rcficere cibo
& potu fpiriruali,quo non tancum facuremur , (cd voluptate
eciam afficiamur.AmpIificaeaucem hoc bcneficium , addica
circunftanci<i:coram hoftibus,veIfped):ancibushoftibus meis:
ideil,etiamfi multi maleuoli mihi hanc felicitatem inui'
dcanr,m(§que extinftum cupiant:fm6 Dei benedidione frau
dare me conencunScruancur enim pi; inuitfs diabolis & ho-
ftibus.AliicxiftimantfermoncmhuncfumptumefTe i con-
fuctudinemagnorum beIIatorum,qui hoftes fiios deui^os,
dum opipare conuiuabantur , oftencandi & illudendi grati a.
produccbant,& coram fe ftatuebant,vt ludicum i.de Adoni-
Bezck}& I tf.de SamroncIcgitur.Sed h6c,cum manfuetudini
& huntanitaci piorum parum cotiueniat,oitiitco.Iud£i fcele-
raM,-
«•>ifet<it'i
AS-ii*)»
'OiMiiL...
. fmw
^'•^h.
'.J^ '' .'-"•_l/\' IN PSAXMVM XXIII.; -^.^, ...... ,50
raci quod iprc^li^Uftties expertus fmiu^uocies inuitantur i &c6;.ruperat omnetn fenfum a;rumna rum vt fn martyri^s
<^hriftianis,hunc pfalinum ad menfam itcitare folent , 8( in videreeflf.Sed verbum Hebraeum propcie irrigandii^ngnim-
primishuncverfum, tanquam triuraphaotes & infultantes tionem Ipbeticum quadam copia> Dc appellacione calicis
nobisaieavocepronuntiant. videfiij^ji,pialm6iir Mpnr- v^^^ i^^r^^^
7OT*i»£»/w<>/wM/»«flIdeft,nontantumcibo&poturcficis .; .' ,. , -^«-'^ ■ ' '^':/^'f^^^
me:redinruperexhilarasmedclibi|tuaiyngueneisfragranci. " '^-•Vr"*!'^^ bonim ^ bcncfkcntia pepfefjuen-
bus.Forma rcrmoni^ fumpta eflt i more iflius gentis. Quo-
ties enim excipiebant conuiuas hoiioraciores,q(ios fpleiidi-
de tra£tare volebant , eos perfundebant vel balfame» veia-
Iii$ vnguentis fragrancibus,vt ita exhthrarenturznain cere-
brum&fpiritusfuauiodoremirabiliterreficiuntur & exci-
''W''^
turmeomnibusdiebusviia^mex: & liabiidbp 'n\
domo lehouae in lobgitudinc dicrui» [ in iongiifiH
Amplificat commemorajtlonem i cotinuationcbeneficio-
tantuti Signiiic3tigiturDauid,nontanti)im res neceifarias ruvQcfraecipueiliiusfummibeneficijquodperpjetuofir ma-
iibi rribui : fed quadam copia & abundantia etiam feexhila- fucju.^.membrum ecclelix^it} qua perpctuo ct^taat ^ proii-
rari.C6mcndatenimilIamregaIemopuIentiamfuam,qua .eiatinagnitioneDei. . , / T , jf^ 11^^21 I /
fhcra hiftoria teftatur fuifle euin non mediocriter orriatum. ' Vtiqt^td eft,hec tuapcrieficia mihi tam lit|brkiicer lixl^i-f»;
Quanquamautemnon xqualicerbonac^rporisdiftribuun- ^itaicotunt raaiora quodex promifiionibusfeioea nonfd^^)
cur in hac vita ( non enim omnes opulentia accedunt ad vniiis momentiautexigui cemporisrfed quodcontinuacurHli^
Dauidem vcl Abrahamum ) tamen omne^ beneiicentiam caifis,adtotamvitam,ISM,nquiw;nenimmcdeftituct tu4gr^<«,
diuinam ica experimur , vt fcelerati fimus fi non agnofca- tia Sc l?enign"*s:red pruni^nlei pcrpetui comites.
mus. Germani dicunt : Gibt er ntcht aUen einfchefel vot, JB/^^<fe^ojH2Bcpoftrcmaparticulaoftendit,prophetam to-r
Sogibterdoch einleffelvol. Deinde ad vitam fpiricualeni htc to-hoc pralmo nonlciqurtannimde corporalibusStc.idu-
ycrfus accommodetur. Chriftus primum per verbum & fo* cisbonis:fed praicipue deilli^ furiimis bonis,iiuodDeus fe ci
cramencaaccenditinnobisfidcmjrcficit&conrolaturanimi patefeccratfuoverbo jcxquoperpetiiam confolacionetnSt
cruricntem&fitiencem: dcindeeffundit Spituufn fandum. vitannhauricbat.Hucbcneficium, quod omnium fuminum
qui alibidi' iturolcum laftitiarquo corda cxhila^rat, vt vidis elt,coniungic cucorporalibus,& hinc fe in pritnisbeicupr^-
texroribus peccaci,moctis & infcf orum,Ia:ta m Deo acquie^ dicatquod fic mebrum iftius populi.i quo Deui re(9;e agno-
fcant." K^f- vy</:^>^^ -^ '^i ■■'.:'^ ■ fcatur&celebretur,&perpecu6fe mafururiime<^coecu cer-
Cfdix meutexuberans[ttdiilAveisfiioc etiam nd copiam fpe- to fibi perfuadcar.ita docer,corporaha beneficia nobis dari,
ftar.Tribuicpotum, n6parce,vtquifitinircftingucfequearj vtfintcommonefaftionesdelpiricualibus.
fcd iiberalicer & pleno calice,qui cciam exhilaret: neque e- Sedebo J Alij vercum reuercar : (cd cxiftimant Graipmatici
nim ftacim priinoautfecundohauftudeficicvinura,fed fu- none(revcrbum>1U:qui.iDauidco temppre non .'ISxuUbac
pereftetiam,quodhi!aritatem concilicc. Alij vercont ine- abhocpopulo.Sed fcribi^naw pro*n3urivt ^ omfflum fit
brians,quodeodemredit.Ebrietaceenini Scriptura fa?pc no- forte proptercarmen,auc muficaidexigente,quem?dmodfi
minatiilamfpiritualemlartitiamincordibuspioruni,accen- inGermamcis rithmis videmus faspe priipcc.c carmenelidi
famaSpiricuranfto,quaiexcueit omnesmoleftias&dolorcs quafdam iyll tbas. . •. , ... 1
<
'\'V
> .',.(
. P S A L MI XXIII.
' P ART MS,
I Fiduciam fuam in benignitatem Dci,& fiiiem illius exponitiduobus modJs.Nempe peJlparrati<tnejii
allegoiicam a i,v.ad 5 Jn propofitionc allegoriaeDcuscum paftorc,piaanima cum oue comftaratjiir,. Ex-
plicatur aucem hxc allegoria prinmmfimpliciter>enumeratisparcibLis,qu£ ad officium boni paftoris
pcrtinent,v.i.& 5.Deinde per hypothefir>,v.4.
1 1. AUegoriae accommodatio bimcmbris. Vna explicatip bencficiorum prajfcntiunijV.^. A!tera,fii-
, turorumcwrainpra!rente,tuminfuturavita. ^ , ^
^ ' ^ Ob S E R V ATIO N E S LOCORVM D O C T R I N Al. ' , %
i Dum Epicurei quod habent vel cafu velfua induftriafibi e- hominei.inih, tunc qut, acciderepojfunt aduerfa , rtos meditari con-^
ueniffefomnimt ,^ bonisjibi concej/ts adtutfifftmaqu^ue abu" uenit. Hincenim tUta nobti trepidatio.vbinos cruce Dettsexercetg
tunturfdeles (Daui.dii exemplo) vnius Dei USera^t^ati qu&cunque quod quifque,vtplacide dormiat,carnisJecuritatefe intaluit.
pojftdent accepta referunt,qu& etiam verboDei ^s^Miarum aiiio- fl»itm febui aduerjisfidem examinet Deus ifequitur neminem
miBsfanSliflcantur. r verffidere, nifiqui adomnes metttsvincendosinuiBaconiiantia
&uodJrequenter in Scripturapajioris nomen Deus vfiirpat, per- arrta^attis ejl
fondmqueinduit,non vulgare eft teneri in nos amoris fignum. Sed
non aliis pajior eft,nifi qui (^ infirmitatis inopiique cofcij eius pr&-
fidiofe egereftittiunt, Qc^onte in Hui ouili manentes eife tradunt
regendos.
Reges.pppulorumpaftorcs dicttnturif^ ejje debent , ita tamen vt
Chriftifummiregtsf^paftorkfintotus , e^iifquevocim reuerenter formidines
tideles quum animo apprehendunt qud inciderepojfunt incbmo-
(ia, »<? alitertentationesfujberdt, nifiquiafe in Dei curam rfiiciiit.
. Hodte qtMndo Detts inplij vnigenitiperfonafe nobU luculenttits
qHamolimpatribusfuB^LegepaBorcm exhibuit, nonfatis hdnoris
tHbuimtii eius cuftodiA,mfi coieiits in eam oculis caUamui emnei
(j humili cordis affeSlu audiant acfequantur.
Dauid, virtffte ^ eopiupr&ftans.qutmje ouem confeffttsfit, vt
Deumhaberetpafiorem> quUnoftrumfeah hacnecejjttateeximet,
Ittos omnespropriainftrmitas conuincit plui quam ejfe miferos.nifi
Jub eiufpaftoris tfttela degamus? Et vt ornnia nobis abundefuppe-
'tant.fciamus tdmen non alittnde nos ieatos effe , nifi quia Dtus in
fuogrege cenfere dignatur.
I
/ ^anquam ti6 omnes per&que liberalitertraSldturinetm tth
men reperietur qttem nonDettsfuq beneficenfia obftringat.-^tfateri
neceffeftt,beneficumjitis omnibtts effepatrem.^
Diuitis ^reges tpfihic offic^ilmonentut;, vt «0 maioreanimo
prorumpant adgratiartim a^nem , qtto indulgentttti ipfos Dettt
pafcit.moderationemque colani diligiter. "Ifam quumplusfatitad
luxt*fiempronifimu4 natura , non ideo profujits efl Detts erga nos.
ChriBus iternui Dei pliutjn carne maniMatut,efl cauU ofiiii, vt. hunc in nobis morbum irritet. Infumrnt^m^minus ahundare
pnfioY honus, qui vitam ^ bonorum abtinddtiamfitis largitttr.qui quampenurianipati nobis difcendttm eft. | ; v; . '
dedit animamfuam pro ouilufs, quf lupo veniente tttetur oues,qui
Quesfuas agnofcit ^ ab eifaem ag^ofiitur , qttifideles exgenitbies
* itttroduxit.De quo vide Iefit.^o.ii.£z>(^hi34..n. (^ 37'Z^-lohann.
io.ii.i4-Heb.i3.2o.i.?et.2.2S.^s.4-'
Tunc demttm legitimo cum honore offUiumpaftorU Deo tribiti-
tur,vbi perfuafifumus vnicam eitesprouidentiam nohis fujjicere.
2,3. Deusnulldi in partefidelibusfttisdeeft,quia eJr» eosfua vir-
tiite fuBinettVeletat.viuificat, fif nQxits omries auertit,vt per via4
'! xqHahdescommodeincedant.
<§}md nosfibi Deus in oues eligit, (^ nbbii impendit paiioru of-
firia,prorfus gratuiturn eft. hdc enim dthmd ^&Aat fyt^l^ternoiffm
fuum.tefte Vrophetd.
4 tideks,quanuis tuiofub manu Dei hahitent.,run tamen pro-
cul abjitnt a multupericulisiimb quo ihklitiefentiat qttamfibi ne-'
Cfffariafit t>eiproteBio,communibtts tniferiie Jithiacent ohnoxij.
InproJperalautaqueJortunanitqPMH^ obUaifci tlebetntttnos «ffi
6 A cadttcis honis oportet nos adtiterndsiUtts ^CAlefteshehe-
diBiones affurgere, qmmhabeat pietat f^pfdfentief^fttturAvita
promifftones. ' ' ':|^ .^
Fiducia h&c qui^Dei dementiarit (^ ytneficmtiam £temtupbi ,
fore comites promittit,expromiffi6nefbtit^uaDefttJtiaergafi^^s
beneficiacondirefolet,neinfipi{Mpalatotetnerivorentitr:
Pij nonpendertt a rebtts exttrm, necgratiam Dei carnis Jit^fen-
fit metiuntur : im^, vhi terrena omnia adittmentatieficiuHt ,fidem
fttam in verbo Dei ificlufam conferuant.
Dei> legem ^inimi imponuntfideles.fedquantumferi murtM co~
ditio,Dei ergafe bentficentiamffferant^qtta coritentiftint^ ;
Non aiiterJiohUtHatterrenis comtmdts^deles.Tiififimulexp'^ !^
gregefint,f^certebellttinam vitainagMrithominesquiextraEctle- ^
fiam vagantur, f^quihttspropofita eiJt aliafelicitas quiim teniert
odDeutn.
Ptrfiutttvtti^donufn tleliisDei itapecMliartacprcfriumaJlfVf
m
''■■"¥(
• ". . A ■ .' *
*• . .* ~ ' ^
Jl'i%^':..:'-/si 'l.!iS'.''.t'i-'...,4i!.iiJ'<t..ki. .'adilii;ji.i.....'''it.,i'ilSjiSfc.:,.''
**:
Wn^^
l^i^ ; ,^< .lA pKiEtECt. HEKR. MOLLIJRI i 191
fi: ' ' ytmfiMiUfjfAiftdkierrisadiemfHicomm^ eemeitisamii$mtpafforis,merhumretipiuMiir, - i^
ll ^ i. Di.^rolen^JEccIenxpaftor(| ' *^*'% 4. Pioruffl)Cumiiivuapr«rentl,tuminTutura,beatiffima
P »>.QM!iW ^Kriftiifcumembroi^HmEtclefi^ fors. /
. ;^ " ^ fUl^. ■ '- ^V^,//r,L . -■ '.V- '^I^^C^^'-^*-*^'^ ' '' i» Donorum Dci kglamus Yfiis. , ,^.;J,. :,,,:..«;',h ,
* , > S^^raepictatismgem«m,ft«dnim,pr««iui|i^^^^ |^ DcperfeuerantigdcftQruliiDeicertitudine. .'
mtn^^JtA'
*i.
ARGVM.ENT«yM PSALMI XXIV. ^
5 v4 X MV S VicepmM ^mrtns ifHAfiionem expiicaf plenamdoSlrina ^ eonfotationisi^^ ^ua
multos homines omnibus ttatihiii vMrte exercef.anfcilicetfiiaUtjuisingenere humano ccetpu^
(jui difHnBns a CAteris gentibtupectttiaritir JDeoJit curai^ Aterna bona ab eoaccipiat : deinde
V^*^^«4/Af>ii?tfy?^.Ho»»ww<)e»*wy5jpi>» intuentnr vniuerfum mundumt
^uem vident mirandafapientiaa Deo ejfe conditum:^ eiufdeinprouidentia animadnertunt co-
ferttari ^gubernaricumrelitjutUfmundiparte^itHmprAcipuigenHshHmanunnexiFiimant nutlum effeinter ho~
minesdifcrimenitiJridenWos fuiaffirmantDemnpecHiiariterfibi <fuofdamdelegijJet]mbm fe patefaciat (fjr
fua bona€ommHnic^t:^jfeiidespronHnciant omnes quoi^uothancgrattamfibi arrogare pecuiiariter n^n ve- ,
rentHr.Judicantehim hitnc fHmmam effe ina(fHaiitatem,qua in DeHmfapientemiiHfium>(^totius mundi opifi-
eem non cadat,Jli^ne hinc nulio non tempore audiuntHr profana ilidt EpicureorHrn voCesyfomnia ejfe quACun^',
% , .^ChriJiiani fit^^mt de ecciefia,pr<e cateris a Peo eieBa (irf^riElijicata.^uemTidmodHm enimDomim efl terra^
; . . .^"^ itaiin^HiuniiOhnes ^ui in 6a habitanttperttnere adeiui imperium;nec ejfe ^uenquam ^m fibi pecutiare ius ve^
■'"- Y^icare tfueat aut debeat.Hi» autem ^rofanorum hominum iudicys opponendus efipfaimus hic , in ^ue Spiritus
SfanBus affrmatytotumqmdemgenus humanum a Deo ejfe conditHmiOmnidque in hoc mundo tpfius nutH acpre-
^'^uidentia ytgi (^ gubernarixinterea tamen pecuHarefh ipfiusgratiami^uam hic vocabuiis.ben^di^ioniSi iujiitia
- ^faiHt^J:ompleBitHrynonfic vndicjue ejfe diffufam vt (jHotquet in hoe mundofubDei imptirio viuunttetusfiat
particip^f:fid ejfe aii^uem certum popuiumi^uem Deusfibi eiegeriti cmfe pecu/sartter patefecerit , ereclo fan-
j^ . ^uarioi^ epnftitute certo cuitmhmc populo dari hAcfumma beneficiaiiHfiittaibenediBione S" f^iMern &ternamy
;;r iiHtbm nuila aiia opes tn hec mun^o cemparari pojfunt, Ita primum hac collatione dtgnitatem popuit ludaiciitn
^," ^> ' *" . ^o tunc cum hicpfaimusfcribereturt erat ecclefia:deinde^nium^ <fuipofifparfam euangelij dothinam per to-
; ^ . tum orbem terrarum ad eurn ccetum ^ui Ecciefia dicitHr,fe adiungunt-tcommendat (^ extolltt,eof(jue a multitu-
,dinereit<jHa feparat.Quiavero tn hociffo cxtUi^ui dicitur pepHius Deiifempermuitifunt hypocritAi^ui qua-
qtiamj!Xterne^ofefitone^CHttucAterispiisfeadmifcent:tamenanimo^cord(averereiigionis cuitu funt
dteni:ideo neffatis effe affirmatiexterna prefefiiehe autgeHufeprofiteri autfimuiare ct uem ecctefiAi necper-
tinere hMbontt cdeflia ad omneSi qui tituio ecciefiafefe venditant:fed tantum eos ^ui vera fide ad Deum cen-
fugiuntyeumijuevera animipietateceiunt,horum bonorumfieriparticipes, Hacprima pars ffaimi efliCellatio
: fciiicef ecciefia cum reli^ua impia muititudine in vniuerfe mudoi^ ^uidempecuiiariter iflius partitin eccie(ia
/ >r qu£ verafide colitDeuminam prierem partem quafiabrumpit tnitie ^ pracidit.In fine hortatur Cftteros reges
•^vsagifhratHf ^m sut extra huc ccetum,»t cum extra ecclepam nHllafitfatks,ipfi que^ue imperio huittsfumm
=*"~7 ' gubernatorif fefubiicianti^ locumdent verbo Deiyidque ampieSiantHrtMgnofcantiCfrpropagarefludeant»^
' ^.^^^Mf^S DAVIDIS. coafcquenjfiIiorumDei»Terti<VraditurconfoIatiohisijui
I. T Ehoua; eft terra , & plcnitudo eius : orbis prop,„ yer« doarin» profenionem eiiciuntur fuis fedibus,
X terrarum,& qui habitant in eo. &pe]Iunturin exilia : oftendicur enim nufquam ipfis defutu-
■" i, Orditur pfatmum i comparatione , qua conferi populum ra hofpicia,& alias res neccIFariasxciamfi fuos nidulos & pra:-
»r ludalcumcumreliquomundoJvtitagratuitaDeibonitasin dioladefererecogantur. Dominienimcftterra. Poftremo,
eledione & adoptione huius popuIi<fiac magis confpicua.-^ft- arguroentum Anabaptiftarum hic dilucndum eft , qui fic ar.
que fimul quafi quxdim pra>occupatio: quafi dicerec,Domi- gumcncancunOmnia qux func Chrifti/unc cohxredum:Ter-
nus quidem laf^ dorainacur per tocum mundum, quem con- ra eft Domini, Ergo & cohxredum : & per confequens , nuUji
^s didit , & qufim irtimenfa bonitate &^^icntia regit & guber- poceft cflc diftinftio,.dominiorum. Item , fi.qijis pellacur in
+ — nat,fdntque omncshomines ijnperio eius fubie(fti:fed camen cxiIium,non debet cederc.' Refpondeb ad maiorem, Omnia
nonpmnes qui habitant in orbe cerrarum , dicuncur populus qu« funt Chri(ti,fuht cohiredumi; In hSc vitii fcf licet , quod
^ Dorninillpfeenimextotomuado& omnibusrcgnisvnicum attinetiusadrem, noninr6. EciamAuguftinusexhocdift*
,^. moncemSionfibidclegit,ybi peculiareregnumfibicoBfti- argumentacur,diftinftionemdominiorumnon'enreiuris na-
tuicvbiagnofci&cdlivoluit. IIludregnum,quaaquaman- turas.fedrefpondendum eftvtante.Nam eciamfi filius Dei eft
guftisfinibusvidetur c/feinclinuin: camcn mulcbauguftius dominus vniucrfa; nacur2,&habetiusinre , vicicm6rccm&
ift & fplendidius quiim reliqua regna totiis orbis tcrrarum. bmnem feruitutemitlfnen non fequicur,nos iam habere finii-
Talis eft in hoc & fequencibus veriibus cellatio , qua: iliam le ius in re, vt corpora nofira non fint obnoxia morei,morb{s,
peculiarem gratiam, qua populum ludaicum Deus dignatH's feruituti,auc aliis^rumnis:fed hocfequicur,Rcrufcitaci,crunc
•n erat , Cotnmendat, & populi dignitatem amplificat. Ecdefia demini vitae & mortis , & criint libierati ab omni feroitute at-
pterunque eft exigua & fqualida: non enim ita cofpicitur.nec que aliis incomniodi$.
^oret,vt caetera rcgna mundana. H«c fpccies ne quem oflfcn- Flemudo eim]ld ett,omn!a quibus terra rcpletur. N»n fa-
,,'idaciuc alienct,monct polieavc ciim n6 ab extcrno fplendore tis eft ei dixifte,qua; in ca fwHcfcd pIenitudinenvtiominat,vt
& copia bo^orum cor^oraliumafc^ potius ab aliis bonis,mul icopiam & abfidantiam omnium rerum iignifi(fet.Deus enim
to praeftantioribiils,aeftimemus. terramampIam&vaftamnonreIiquiivacuam&inopcm,in-
Hatc primum in hac coUacionc cogicanda funt. Poftea fen- ftar egentis patrisfamilias:led omni genere bpHoruni eam in-
tentia huiuK vcrfu^ingenere ad multa ^accommodari poteft. ftruit &exornac:ica vc nulli^s angulus fit in quo notl diuitiard
Prim&,moncnciirprincipcs& regesvtcogitent,fenonefre &bonitacisDeifpedmencIuceat.Inprimis jiukmhomines
do|ainbs tetraii^um , nec licere fibi omnia agere pro arbieratu hoc Vocabulo dehgnac:iilienim func prar^ipuum terro! orna-
& libidine fua : fed confiitutos eirc tanquam virarios & vil- ment^m & decus,quibu» fublatis,terra,^uanquam alioqui
^^cos, qiii aliquando fuz adminiftrationis racionem Domino variis & multiphcibus bonis exornata,vi^eretur yaita & de-
^^nt reddituri. Sec^undo^Paulus i.Cor.io.ex koc loco liberta- 4i>uriillll»iue proximo membro onMfisdeteris folqs homi-
' tem Chriftianam in vfu rerutn eJcternarum, & cibi & potus, nes nominat cum inquit,Orbis terraruiti & habitantes in to.
^ c>robat:Omnia,inquit,quatinaiaccUoveheunt,c<miedite,ni- *12n nonneh hocvi!|etur indicum iDundo primiim poft
;liil difceptahtes propter confciehtiam: Doiitini enim eft ter- , diluuium , cum^pnlchcrrimus or JoTcrum eft turbatiis aquis
ra.CiimtoitnomnescreaturxfintDci,liccthisvcrcifinedif- diluuij , &-d«cus terrae imminutum:ficut igitur ^3^2 i fqt(\-
crimiae. I^eque enim terraeftda;monioruoi,fed Dei^&^p^r fufionelingiiarumiita ^aniicenfufioae rerumDafcetitiura,
^;.*-: '•'■■.-■'i ■' ' ' ■ ■ ■ % ■ . -x ^ ■■m.'' ^ *■ '* ■ ' «U»
Ji^ , ; , f-* 1 •,.'■■ ■ ■ • ' /^ '^Sr -^
!&' ■'■•*;•- ' • ' ■ • ■?;■',
'■-%,■ r'r ■*■* ; ,. ■* - 'A ' , ". .'■ ■-^■' ^•^•*'
.^*:
aui paxriamterr» videtur 4m.Ali) tarten exiftimant nomen
hoc inditum mundo a confufioneeueniuum,cuiusconfidera-
tio ia multis languefacitaffcnfionem de prouidentia. y ^,( i
.» Quia ipfit fuper maria fundauit -eam : & fupcr
flumitialorm£U)it eam.
' . ■. -r '^-(■,.- ■ ■ ■ ' '■'
t ■■,", »■« ,-:
i?i. ft» '. ■"' "■ '«• ; •?
feDeusptteftcitjSlinquorum cordibus hablrat per Spiri-
tumf^namjficuttuncilluftribus tcftimoniis oftendebat fe '
habitareinmonteSion.. QLushabitabitin monte Domin/,
id eft,q^M erit mem|>;tuip huiuspoj)ulJ, qui particeps eft bo-
ncv^mtcafleftium^Noji-Qmnesinquitjqui ft inamtitulo ven-
Ad4it tiiioneni i creatibne. Ipfe condidit ©rbcm,ita-qui- {^««n^-Vt multi tunc iii UIo popuIo,& noftraaitatei pontifici i
dem,n niagna ipfius fapientia &pbtentia ea in re eluccat,nec "^'cant fe efleeccleiiam,ciim tamen alieni fiat i puritatc.
rapuit.fibi tjrrannicle domihiiim:ergo vere eft Dominust'^''^
5*^cr«wr/»jH^o'eadditurad atripKficandam reimagnitiidi-
nem. Qupd enini terra ita cotidita eft vt in medit> raundi fine
fulcris| ^uiiefcat, qu^dque fupet' aqua^ eminet, & in mediis i^.
quis quafi natar nec fubfidit^sCiim aquae elemetum etiam phi-
lefophorum. fehtentia terra fitfuperius&liquidius:q|i6d de-
niq; Deiis violentos mal^is impetus compefcit, ne terram ob
quat» Deusi jfuis requirit.Mons enim hic facer eft, quinan
admitilt*promircueomnes:fedtantumqui puro funtcorde
&pHrismanibus.
Videturautemprophetahacphrafirefpicere ad hiftoria
quas eft Exod. ip. Vbipopulus arceiur ab acceflu montis Si-
nai,& ne quidcm ad terminos pr«fixos 3dmittitur,nifipriu»
certis ritibui purgatus & ablutus.Qup ipib oftendcre voluit
ruant:eftidfummaspotentiajargumentum,&animoshomi- •Deus,horainibusprofanis&poIIutis nuUumpatereaccefsu
num cpnuii^cit.vt ftatuat, mundlim huncamentefapiente ac
potente & conditum efie ,& conferuari. Nin per emphafin
additur,, j,.;.,s^r^:;^ ^^ :.. , ;; ' ; -
3 Quil alcenclet iii mbntem rehouaj:& quis fta-
bitin loco fand;o elus?
Alterapars collationis eft, qua oftendit, Deum qwidem ita
fibiterr{dominium,iendicare,vttamen non omnp,s qui in ea
habitanc ,propopulo fuoagnofcatauthabeat. Nam intoto
orbeterrarumvnicum montemdelegit, quem fanftjficauit,
& pro fede regni fui fibi confecrAuit, montcm vidclicct Sion
& populum ibihabitantem. A4 hunc montem non omnes,
inquit,admittuntur:idcft,nullifuneciueshuius regni,nifi qui
vera fidc &puraconrcientia Deum colunt: & nuUi func cul-
tusDe6grati,nifiquiinhocmonte &inhoc coetuquihunc
montem af(:endit,prajft.inturj Uxc eft defcriptip verx ecclc-
ad Dcunijaut nuUam his eflc jmivwwm cum Deo.
Aut qttis nabit in locojanao «Vfc](^ia muUi erant.in popu-
lo Iudaico,qui externa Mntiim profeflione erant adiufli ve-
r«ecclcfiae,&femper fe ingerebant in cumccetum quiin
niontem Domimafcendcbarj&gratos cultus Dco prjftabtt:
ideojvt etiam hos a veris membris direernat,addit:Quis fta-
bit,auc quis confiftet?Significans nonfatis efleetiamfi quis
cum reliquo coetu aftjendatjhoc eft, extema voce & profef-
fione,(eu gcftibus & ritibus oftendatfe efle Chriftianumifed
confiftendum & cominorandmn efle in hiQnte perpctuo,hoc
cft,perfeucrandum efle in agnitione vetar doftrinjc^&vero
culcujidquc non tantum externaprofeffion«,fed veraanimi
pietate&cordismotibus.id qui non f4ciat,eam no efleme-
brum ecciefiae,iiuan[uniuisexterria profcflione & aliis rebus
id fimuletmccperti^^ere magisadDeicurain quam reliquos
totiusorbis terrarum homines.qUi imperio Dei sfit fubiefti.
J*y ^"^.ffL':?^'.^ ^'" P^J"" P^"*^,"'. ^"'^'3"' «"a populam Qui extra ecclefiam funt , vt Turci.Mahometiftar,& alii, ne
ludaicuni ieu cioetum £redenciun),& in hoc ipfo coetu feu po
puip omiies hypocritas & fceler.itos a fociecate kuius regni&
bonorum cacleftium excludic Priinam vero coIlacionispart6,
canqUamdiequa minusapudfuos dubicarctur,fereomitcit,&
pollerius membrumtantuai vrger.
H6mines fapientes extra ec€lefiam,cxiftim3nf,RomuIum,
Numam, Auguftum, & alioS monatchas^non minus Deo cu-
ra; efle quim vel Abrahamum , vel Dauidism, vel tiechiam:
noncnimihinusflorentilliopibuSjpotentia, dignitate, fa-
pientia,fucceflibus,&c.rcd iriaximum eftintcreosdi crimen.
Illi cnini ciim non afcendant huric montem , quem Deus
fuo nomini confecrauit , hoceft .ciim non fint ciues verxec-
clefias ,hequaquamccnfendifuncin popuioDci. Deindcin
hoc ipfo populo ludaico, qui popiilusDei dicitur.multi funt
quinonafcendunc in moncem.auc R confccndunt, tamcn
non ftaiit , nec|ue confiftunt in loc» fmfto , hoc eft , vel non
ritccoIuntDeum.iuxra verbi praefcriptum : vel deficiunta
Dco,tnui.cari vel fpIendore,vel cupiditace rcrum terreftrium,
vel fra<fti dolore & imjiatientia fub cruce,auc aliis prauis opi-
nionibus & aftcftibus abdufti, Qiiare nec hi inter membra
ecclefi^cenrendi func.
Afcendere inmcntem Domini,cii feadiungpre ad focietarem
vetx ecclefia:,& in illo coetu qtii ecclefia dicirur^audire,difce-
iV
c]uidem afcendunthunc moncem/ed multi in ccclefia afcc-
dunt qui tamen non confiftunc. Non igitur fatis cft nafci in
populofidelium,autad tempus amplcdi dodrina,atque ita
cxterna profi/fioneaflTociari ecclefif; rcquiritur vera pictas
& perfeucrantia in /ufcepto pimtis ftudio, Continet igitur
hic verfus cum fequentc dulciffimam doftrinam. Prtmo o-
ftcndic ybi fit ecclefia,nempe vbi eft mons Domini „& fan-
duarium ab ipfo conlearatuniBhoceftjvbi auditur dodrina
iDeo patefaaa,& prarftantur cultusa Deopraifcripti & ma-
dati,tdque nonad tcmpustantunifcd intoca vita. No igitur
funt ecclefia,qui,quanquara ticulum gerunt,tamen non au-
diuntnec ampleftuntur doftrinam qua» in hoc monte fonac:
fcd pocius cam oppugnant,aucdclere«onantur.Mult6 etiam
minus diccndi funrpopulus Dei.ingens illa. mulcicudo ho-
minijm quas nunquam afcendic hunc montem; hoc eft , quae
non iudicatcflTcaliquempopulumJi Deo peculiariter eie-
ttum:fed omnes squalitcr a Deo reci^i,& quemlibet in Aia
religione faluum fieri.5«:«Wo,non fatis eft nefle.vbi fit vera
ecclefia,fed fcicndum etiam qualis illafit:multienim omni-
bus aitatibus fe admifccnt veris membris , qui tamen ad ec-
clefiam verenonpertinent.Dehacredicitur verfu fequen-
te.
,„.,.,. ,-. ,. e r, ^ r 4 Innocensmanibus&inunduscoidetquinon
re &leftidodrinama Deo traditani & patetaaam :h- .^ • r/ n j • • r o
muletiameorumb.norum qu.ir in hoc regno dirtribuuntur, ieuauir[W]ad vai^itatcm animam fuam,& non
fieriparticipem ipoftremogratoscultusDeopr^ftare.Italc- iuratad rraudem. -
faiasjcap.i. futuruni dicic, vt tempore nouiTeftamenti gen- Refpofldet breuiteradpropoficam quicftionem, qttalis Rt
tesfe mucu6 cohorceniur his verbis , Venite , afcendamusin ecclefia,enumeratis aliquotpartibus ,innocentia manuum,
montcm lehouar , & ad domum Dei lacob , & docebit nosde munditie feu puritate cordis , & reuercntia numinis diuini,
viisfuis,&ambulabimusinviiseius. Sententiaigicurhuius quibus tamen totampietatem& vitamadprxfcnptum ver-
verfus cft ha^c , Quis afcendef,id eft,quis habendus vcrus ec- bi diuini compofiram compleftitar:ficutPauIus,comprehe-
clefia: ciuis qui ad focietatem regni cdeftis perucniat, & pla- furus breui regula totam Chriftiani hominis vitam , inquit,
ccatDeo ? Montem Ddnominat montem Sion,in quo tunc e- Milita bonam railitiam,habens fidem &bonam eonfcicntia.
rat fanftuarium. Itaque quafi fedes & domicilium erat Dei, Frimo autem illud fciendum eft.hacrefponfione ab ec clefia
cx quo poftea fub nouo teftamento regnum hoc propagacum cxcludi ingencem illam multicudinem generis humanijqua*
6c dilacatum eft per tofum orbe cerraruni,ficuc dicicur Iefa.i. ignara eft doftrinz iDeo patefadx, & cultuum diuinorum.
ExSionjquafiex^Vfceregia egredieturLex,&jpropagabitur illi enhn nec puris manibus,nec mundo corde colunt Deu,
regnum.Porro,ficutrcliqua rcgna huius niundi cpmparantur nec vera taguturreuerentianuminis diuini:itaquenon acce-
collibus & montibus,vt pfalm.^o. Scare fecifti in monte meo dunt ad Trtentaa.Secundb,in hoc ipfo csetu,qui dicitur eccle"
fortitudineni,tdeft,corroboraftircgnummeum,vtfitmuhicu fiafeupopulusDei,multifunt,quiquanquamaudiunt&di<-
aduerfus vim & iniurlas : & alibi fxpe :ita eciam regnum Dei fcuntdcrftrinam de Deo,tamen exiftimai)t,fe gratiaDei paf-
noininacur mons,non cancumab illo loco quem peculiariter fe demereri,& defungi fuo officio j R in rituuiih^Jt^rnorum
delegcrat, vbi mons erac confpicuf magnicudinis:fed etiam i obferuatione fint aifidui & diligentes. Atque hac^piAipne
firm\tate & duratioiie, vediGitur pfalm.izy. Sicutinons Sion vel cumulant facrificia,vcPharila»i inpopulrfqudaico.vel a-
non commouebitur. dcinde ab eminentia: quia ficuc montes lia exercitia ioftituunt,bona,vc Ioquuntur,iBtctione,in qui-
eminenc fupra reliquam terram , it^ hoc rcgnum eminet fu- bus totam pietatem pofitam efle arbitrantur,ficutnoftro te-
pra reliquaomnia. Ec nequisobiictat,multosmontesaltio- po re pontificipfed neque^hosdicitvera efie ecclefia; mem-»
rcs efle monteSion,futurum dicit^Iefa.a .vt hic mons emineat bra,nec participes fieri illoruin bonorum.Deus cnim n6 co-
fupra reliquos omnes, & fit in cacumen montium. Itaque licur geftibus arteefli&is,aut aliis rebus externis:fed requi'
mons hic ita dicit\ir)(stii^txf^> quod dignitate, altitudine& ricinterioremmunditierii,feu fpintualescultus,& poftea a*
firmirate fuperet reliquos.Hoc c6fticuto, poftea mos intelli- diiones externas cuih his congruentes:quat omnia aic,voca*-
^acur de ecclefia omnium «tatum, hoc eft, de eo populo cui bulis puritatit cordis & manuum inteUiguntujw
"■' -'■•.;
..i*.ji... ...:ia..^
Otu.^ i&k Uiijuji fi :
l')«L'-iw*i^rihii£k4A>.<'iLi<^^.>
'<
.■*^
, Innocm mambm^iA e^,qui manus nonliab^e eohtamina"
'tasfeu pollutasaii4uorcel<:re,v^oteca»leautfuri;b: id eft,
quiexcerno opere non^iadtnittic aliquKi it^Udd^pU^het cti le-
ge Dbi.Manus eniiii inhocentes funtvkliilnb^irilNiatn^^-
»iM/MmXN)rimi^(figfliiicit,omniaeitefria 0pera:((mtenifn pf
cipiiumiiKtltuinentumexcernarum a<fti^num. Interduiti &
> confiliafer n)anui^gniticantur,vc i.Siiffi.i4vNQ«r|Uid manUs
loab' tecumj&c.Ph^rifier iudtcabant)Omnia exterita deli^fti
tolli racrificiisjvc a)}ud pontificiesexiitimant vna miffa redi-
mi & (bxpiari omnia rceler^^fed contra pronuntiac hoc loco
Spiricus ran£);us,non fatisficri Deo excernis ca^reniOniis , fed
r«^uiri innocenciat» manuuai,deinde cbrd is puritatem. Ita-
que non dicic,quieft circumeiius,aut qui eildefcmine Abra
hani,4uive fabbata /eruat,aut vidimas oifertiquanquam ii-
Womnia erant prxcepta a Deo,& eraat in hocpopulo (eruat
da,muIco minuii dicitqui fuo iudicio culcus infticuic,ficucb-
thniciomnibus£catibus,&ponrifi€i; fuastdi^odjSNv/xfi^finili-
tiierunc,quibus placaripofleDeum falso exinimanr.Deuse-
nim alios longe prxlianciures cultus rcquiric.
'Poilmanuuminnoccntiamrequiric& cordis puricarein.
Non enim fatis cil manus abftinuiiTc i cxde & furco , oculos
autpedes habere continentei>:fed prius cor canquam fontem
exquooperaexc6rnaemananr,purgarineceire eft.. Qiun-
^uam igitur cor caufTa efta^ionum exrernarum: prius tame
: nominacmaous ranquameftl&us,quiaex:ern; adionesma-
gis incurruncin ocalos , &faciiius iudicatKur:accamen, qaia
mcra eft hypofri/is nifi cur c0nfenciar,& nc quis fe vcl alios
hic decipiac,mox fubiicic,^«rwtf cW*. Non poteflgloriari e-
ciam corani hominibus lanis>& rede ludicantibus homo ex-
ternis fccleribus pollutusjfemembrunveljeecclc/iserrcd vt-
ra pietas in cordis munditic confiiiic. Appcliationc aute cor
discomplcditurprimumopii]iones,&deindc<a(rcdus. Pri-
mum homo pius re^te dcbct fcntirc de Deo,non debet habe-
re animum infeAum prauis opini6nibus:ficucethnici omnes
aberrantesiveroDeojfingebanmxtSiiiw. Ponciiictjmerica
iilij Dei magna ex parce ci ansferunc in lanftos vel opera i
fe excogitaca.Turci,ecfi dicunt fe inuocarc Deum, creatore
caili &terrae:camen mulciplicicer ab co aberrant. Deindc af-
fedu« debenc eSc congruenres cum lege Dei.Qma Deus nd
co'liturexternoopere,Tedincegricacem cordis requirit. ab/ic
igitur i pio,ira,odium,maIcuoientia,inuidia,&c.non concu-
pifcac res alien8s:deiiique mocus omnes congruanc cum le-
ge Dei:id enira fignificat cor mundutia.
Aliqui fimpliciccr incerprecancu x^Mundus cordeyiA efi, cu-
iu$corpurificacumeftfide:icaenim Pccrus interprecatur in
Adis,cap.if.Hxcincerprecacio quidem vera eft,quia'cum il-
„la puritas cordis,quaIem Deus in Lege reqiiirit,in nobis non
inueniatur,oftendic euangciium corda nuftra mundari,fan-
guinc filij Dei,vc quanquim mancnt in nobis praui aficAuj,
tx. praua: inclinaciones,& multa» fordes , fciamus tamen tegi
iilosmorbos&nzuosin hisquifide ad mifericordiam Dei
confugiunc,& paulatim a Spiritu fanfto elui6c fanari. H^c
dodrinarcAeexeuangeliu addicur.Inccrca camen cuin dc
phrafi qua»ritur,explicanduni eftquidpuricate cordis Scri-
pcura \ocet:purum igitur cor cft quod prxditii cft vcro cimo-
re Dei.vcra iide.quod non eft infe^lum prauis & «l^sopi-
nionibus,quod non ardet iniufta cupidicatc auc aliis pr^is
affeftib u$,q uod carcc om ni hy ppcrifi & doIo.T.iIe igicur <?or
requirit Deus in fuis cultoribus. Qiiire lon^e faliuncur qui
cxternis ritibus & cairemoniis fc fatisfacere Deo pofTe exifli.
mant,acmulromagisqui fuisidtxa^pNmf/eucdcmereri gratia
, Dci volunc.Ita fi reprehendunturhic Iudxiliypocritac,& cx-
clu^untur a vera ecclefia,qui tame ritus itDeo infticutos ob-
feruabancrquanco magisi3iA0&^0K«/« pontificiorum reiicien-
da Sc damnanda cft? '
fluinonleu/iuitmimamfiMmadvamtatem^ExpUcitprias
membrum ab antithefi.Na animam non kuare ad vanitacem
fignificac cor habere yacuum i prauis defidcriis, no delcaa-
'ri prauisautfalfisopioiohibus,noncoiicupifcere praua aiit
illicica,ndnhabere cor irretitum curis rerum inanium , quac
nosi Deo abftrahunt,vthabent ij qui huius mundi opes,po«
tentiam,aut honores magnifaciunt & cxpetunc : fed in vno
Deo,tanquam in fummo bono acquiefcere,&,fi hiic habcas,
n«n vltra aliquid expetere. .si >;:, w^. i>yj > v ,
Leuareanimumfuam ad aliquid,fignificat aGquid.ConcUpl-
(<rere,defidcrarc,afpirare,auide inhiaread aliquid. Ita dicitur
praLfequenccaf.AdceDomine leuaboanimam meam. I-
tempfalmo Stf.&Ierem. t2.Adtcrrain,adquamIeuancanir-
mam fuam,vt reuertanturilluc, non reuercencur. Nomen
\xt6l fkpe fignificac Hebra>is porentiam animx appetitiuam:
q|uia anima volOtatis & defiderij fedescft.Sicuc& apud Grjc
c6s:vc apud Xenophontein i.-not/.dc Cyri pacrc^iTg^» ) iimf
•"'^i^vxoV^^M^^eAioritiir.Punftumhtrek fub Schin oftendit
dut>IiceraefleIcdionem,Secundu priftaenimlegitur «v/U^.
r^ipn^^^SWWK^^'*'''!?!^!? ■
ENR. MOLLERI ' " 19^
fed fecUndiim literaslV^lJ Ita^ue nonhuIU incerpfCteUeua-.
re feu afTtiincre aniiham i «x^onunc pro iurare per animani
Dei» vt cbiigruac ctfm ieqii'e4Ke (biitentia : fed'exiftimQ Prio- .
remrenci^nciam efrcyeramj&prOipundpJn^fa irrepfiflein-
curia libranorum pundutn |iirek.p^od.ao.dic;^Ui:>Non aflii-
mesnojp^n Donimi ii^ va(ijjip:Ld eift,nQn iurj^bis: liQn can^eti
i^uwji^emefleailunipfj;'^^^ a^uriicre no-
mei^^c:i,'Nec id crijjui5ur^|io^mf})us,fed Dto ipfi,y t cdm di-
cicvi||ere.fi.pominus e^^ici|uni iurame pfr ^nima^^^^
£c Amos d.I^£r aniitiam meim iuraui. Nonnulli, cj[uan^tiain
relatiuum ^crc^at perfonz retinenc:camen aaima.mfuam Icua^
r^exponuncjpro iurare )^& lurArido quafi vades flias i^ninas
petQi.oifFe/roi Sed cuni die^^^qniencis in proxiuib meiiibrb di-'
cat ur,recinew hot quo.ci prinio loco. diduui ei^».& cUrii phrafi
pcrpeiuihuiuslmgoae.c^ngruit. . .../:, f^iL, t
t,t non iurauit adfraifdem} Terciu quod requiric a ndchbus,
ef^ puricas oris: ue quis inendaciis auc periiiriis faiUc & deci-
piac prbxiiimm ruum,aucetiam fiac blalphcmus c6tra Dcuin,
abnegacionc eius dodrina; : fc^l vc ycricacem lot^uacur , & fic
coriftans,ciiin in faftis,turii iii fcrmonc, fugiatiqi»e'orifiheni fi-
mulacioiicmjeiutatein & fcMrriJicatemin lennoiie.Ita tripIi->
citcr ditiiditcultiira piorum,& opcrapeopiaeenriat fccun-
dum tridprincipalia membra quibus periiciuntur,cbr,maaus,
& linguam^ Hxc opera igitur rcqiiirit Djcus: non placacur vi-
tlimis auc facTificiis,mult6 minust^diAedfnmnV-it^^i^cqui ta-
les ci culcus pra:ftanc,hi func vera membra ecclefix.
5 [/i/rJAccipict benedidibntfiiialehouajiSc iu-
ftitia , a,Deo fajutis fua?.
Amplificatio eil a bonis,cjux propria fiintecclefia;,& quo-
rum participcs fiunt hi de quibus iam dixit.Et rurf iis opponi-
turhic verfui. imaginacioni profanprum horiiiniiai',qiii fauo*
rein Dei ab excenio fpiendore ,.Qpibus , potcntiaauc vihbtiij
xftimanr. Etcum videancillumcoe{uin> qui dicicu^ecclefia^
perpetubverfariinserumnisj&opprimicrifbriiimsmiferiisic
calamitafibusjiudicanc eumcfjc fprecuin & abiefturiii Deo;
ica enim cognari lob , & alijomhibus cemporibus argumen-
cantuc. Cotra ver* affirmat Sp.ii;itus fan£tus,ecclefia,eciafi in
hac vicapiematurcruce & calamitatibus magisqua rehqua
ixx geiieris humani:caine fua bona habere peculiaria,quibus
coparari nulla alia poffint : & h^ecita propria efTii ecdef?*, vt
nemo,nifi qui veru ccdefia: tnembrii fic,horum fiat particeps.
, BehediBio opponicur maIedi£lioni & damnacioni.cUi cotum
gienus humanum eft fubieftum propter pcccatum .- ficut Pau-
l^s inquit, Omnes nafcimur filij jra:: deindepoenis tehipora-
libus. Significac igicurprimiim iiberationeman^aledidionc
Legis & ab ira Dei:delecionem peccati &mortis:donatioriem
fpiricus fandi, accendencis in cordibus noftris nouain luccrn,
& nos fanftificantis:deind€^figni6cat&bona corporalia,qu'.3B
Dcus fuoconfilio piis diftribuirjproutipfisvtileefTeiudicac.
Piecascnim, inquit Paulus, proniiflionem habec^prdcfentis &
fucurjB vuxJuHitia fignificaclonge aliain qiiain mundus iudi-
caciuftitiam.Mundusenimcxternamdifciplinamiudicacel-
feiufticiam , quas camen nequacjuam opponi poceftira:& iu-
dicioDei, riecacceptatur aDoniino-led eftopuscarnis, vt
Pauius noniinat. Piorum vero iufticia aliundc proficilcitm,
nempe a Domino. Significat igitur iulticiam , qua: nobis do-
naturfeu impuraturprpprcrFilium :&dcindeqii£a Spiriru
in nobis inchoacur in hac vica , pcrficienda m alcera. ludxis
nomen flpnx fxpe fignificac bencficium feu cleemofynam.
quod redifYime ad hunc locuni congruic. Noftra cnim iufti-
tiarcueranihil aliud eft quain elecniofyna , feubencficium
aliundeprofeftum,& quidem gratuitum. Alijiufticiamin-
terpretantur vel de omnibusDci beneBciis ,quibus oftendic
fe iuftum effe, & bona fide agere cuiri fuis, vel de iuftitia: fru-
bliuua. ■■■.;'•■. ■.ijivii^'.' •<i&"v
Nominey«/»m intclligic perpituitifj ecclciiar conferuacio-
ncm,& dcfenffoncm,incer totcofufiones rerum humanarum,
inter tot odia &pcricula,quibus perpctuo expofica eft;deinde
mirandas liberationcs cccle/ia^ & 'fingulorum mcmbrorum,
quocunque tempore: poftrem6,finaIem illam liberacionein^
quando refufcitatos ex morce Filius Dei donabic vica & clo-
ria fempiccrna.fublato peccato,morte, & omnibusxrumnis.
Harc igicur fiinc bona piorum > qax eciamfi non cernuhtur o-
culis in hac vita, vel non itaincurrunt in oculos autfenfus^fi-
cut aliahuius virx bona : tamcn longcfimc prarflantiora , &
multismodis carccris omnibusanccferenda.
9 HafceftgeDeratio quarrentium cum rmtiui-
rentiuiTi facieni ruam,IacoD:Selah.
Codufio eft,in qua repcticpropofitionem. Hi func illi,in-
quit,qui dicuntur populus t)ei,qui iDcocurancur& faluan-
tiir:n6hypocrica:,qui exterpa tancu profc/fioneauc c£remo-
niaruin obferuatione ahquam pietatein finmlanc.feqjin coe-
lura fanftorum ingerunc, auc quiexiftimant faiis c/Tc fi <i fan-
' ai«
i9r ^ ^ -' IN PSAL^IVM XXIV. -'' •/ ^'iS ■'^M
Ct\s maioribus originem duMnt : tnuleo vcro minus profana eius Ioci>& reliqiia niuIcitiiiJo.eftigiturTjFiiccdoche.
iila multicudo fparfa per totum orbem terrarura,qua: ne qui Cafitaj Id eft,failigia^ercilicet.impediatis aduenienccm.
demexterna profeifloQe fe cum hocccttuconiungicquanfG- C=3^1pjideft,mun«li. Grxcusreddfdic Principes:redtiiale:
uis fe aDomino cocius orbis terrarii regi ac gubernari iadicec. /igniiicac enim facpe hoc nomcn feculuna.tnundum, ^^fflitadi
Numengencratiopis iinc dubio opponic iaflabundis voct" curfura.Pontificijinepteadportasinfcrorum ac(;ommodanc.
bus lud^orum.qui gloriabancur fe eiib fanAum (emcnj'cc]ue luftinvspag.j^coiKrario modo de angelis & afcelione Chri-
originem ducere ab Abrahajno:itaqueomne&iiiijfaederisdi lUin cseluminterprentur. ' -v,
ci voIebant.Qilendic igitur filios Dei non nafci ex ianguint- IngrtfW] viicaca huius lingua; phraH, lignificac obtinere re-^^
bus,nccomnesquicx Abrahamprogenitilunc,propcereac(^ gnumjVCindi(ioOi'exti.NonfaciamfuForem ir{m«x,quia
feleginmosfilios:fedopuseireregener^cione,qua lus^fiiio- Deusego fum,&nonhomu: verunramen noningrediar irt
rumDei confequimur. iIlani,iaett}fi6nobcineb»ibiregnutn.
FaciemDominiquxreredicuntur,quiDeu^ quasrunc & TLex^^rJA "] Id eit glorioft|;y , rnin^ ntmirufummaeftgloria
agnotcunc pacefaduin in hocpopulo,edico v^rbo& propo- &|>ocencia,S(quinobi$quitm gloriofi(linriusappareredebec.
iico iigno viiibili , quo commqnefafti feirenc & credcrcnt In primis vero porrafquas aperire iubec, de /inguioru cor-
Deutn iibi vere praefentem efle.Facies enim dicitur quaquis dibus tntelligancur. hxc pacere debent ChriftojVt is regnum ^
prasfcns agnofcitur.Deusaut^no agnoiciiurquaniex verbo in nobis obtineat.
8cviiIbilibusiigni5,qu5ipfeproporuic.TaIelignuerat inhoc 8 Qinseft iftc rex gloriai.^ lehoua fortis &po-
populoarca firdens.quaj quia cratcerti(fit«utn fignum prae- tensrleKoua potcns in praliol/2>r/^ prdii, td efi, for^
iisntiasDeiidicebaturfaciesDei.Itaqueoraturiludaeifacieiu . * * r j' j 'j
adar€amconuertebanr.Multiautemfe corain arca profter- ^^T^l! -r^' n l j r -i •
nebant,& variis c*.emoniis teilandx pietatis cauffa fe exer- ?»^}°S""^"! ««'^"o """«^ ■"^S^"^. dercribit,&commendat,
cebancqui tamen non ver^ eranc pij.Ideo dicit hic,non ver^ ^^ ""^^us pcrfuadea c regibvs & prtncipibus vc eun» admit-
quairi Deum aut faciem Dei,niiipr«cunte fanaicatis & iufti- "'« ^ recipiant.lnterrogatio referri poteft vel ad ipfum Da-
tisftudio. uidcm,veladreges8cprmcipes,adquoslermo initituitur.Si
FMiem iiM»»]]Vlutatio eft perfonar,pro facicm eius. adpauidem referas , ora tio eft admi rantis potent iam Dei in
7/,coi]Hocaddirur colIeaiue.Eftquefcntcntia : Hi funt defendenda & coftruanda fuaecclefiaaduerfushoftc$.Qm8.
lacob & veri lfraelit3E,qui quxrunt faciem Dei , quafi dicac, »"q"«»«fte eft rexjf uem ego ab omwbus fufc.pi & coh voio?
eciamfiomnespropagacti lacob iafticenc fc efle popuium anc^tiftimausvulgarein efrealic|uerarcgem,iiuivirturnfa..
foederis:camen non niii qui vera fide & animi piecace Deum "^^" ^»»*»"' »<* f"«>^ defcndendos?Nequaquam calis eftrfed
coluncpro elefto Dei populo agnofcuncur: icaque nihil iu- l^ ^°."" ^ P®^«"» pra:liacor,ciiiuspocen«afuperac omnmm
uac propagacio carnalis,auc circumcifionis &a!iaruin rerum hominum vtres,&qui vno pralioomnmfuora hofttumvires
obferuado &copiasdiniccreatquecuerterepotelt 5i ad hoitesi^fcras,
Alijiudicant fubaudiendam effe pr*^oficionemIn,acfl oratioeftcontcmnentiuin &afpernantiumChnftum&eiu$
dicat:Talisefteeneratioeorumquiinlacobqu»runtfaciem doftrinatn. MultiemmiudicancdoarmamdeChriflopror-
Dei.Nonnulli fubaudiuntvocem Deui.:Q.a3tentium faciem ("sefrcfabulofam.icaque ridetit Chriilumcutii fuis cultori-
tuam 6 Dcus lacob. — • "*"'^* eciam tanquam faceiw ieditionuni & peltcmreip^
' ' oderunt& perfequuncur. NontiuUietiam explenofaftu iu.*
7 Attolliteo pGrtje,capitavcftra,& eleuamini dicant,nullumeirecuicederedcbeant:itaquenullumreji$
portae mundi,vl iniirediatur rex glori». "°'"^"/""'" » ^ quo^eges accipere yelint. Quare dicunt,
*Alteraparshuiusp;almicontinetadhortationeni^dom- Q2;seft»fterex,c]uemtantoperepraedicas-?analiquis.flcui
nes homines in toto orbe terrarum,& in primis ad principes "°*S.5^"'= ^^ regno,&cui nosfub.nittcre debemus? qu» ve-
&magiftratus,vthuncregcm fufcipianc,agn.fcant &colanr. f°f ^^f '" tantaglonuucpoceneia vt hocmp«trarcano-
Dcduciturautem hajcparsex fuperiore commemoratione "« % *^^j ""^r? • j , / /i -r-v u— • r
dupIicitcr.Priniam,quiaDominusefttotiusorbisterrarum, RcfpondetDauid,i«A<,«4eft quifci icetorbcmvmucrfutn
«quunJ eft eum agnofccrc.atque eius impeno vos fubmitte! fondidK.quique fe huic populo peculiantcr patefecit,5t cu- .
-re.deinde.quian,?fquamveraeftfalus,nifiinillocoetu qui »uspotentiamaioreftor«nibusi«undmribus:&qui htine
cumreaeagnofcit&colit,neceireeftvoshunc regcin reci- «gcm agnofcunt.hi ipiius potemia & Virtute funt mumtl.
perenifipefire velitis. Pr.mum ab honefto.alcer^^um i ne- ^"^' moneo.ne refiftatis,quu vnopralio omncs veftras vi-
Jcnicaceobcinend«falucisfumptumeft.Nonnulliinterarc- «sexcinderepoteft.Re^etiturdeindeadhortatio, primum.
,es iudicant,prophecam refpicerc ad templum, quod Dfiid V oftendac Deum ferio 8c raagna feucritgtc hoc a regibu, po
in animo habebac*dificare:ied prohibicus a^ Deo, illio Salo- ^."^"^ "" difianc doarinam in ccclefia patefaftam, & fuffi-
::j.......»j..»,.-«.k^.,;» r»„or»,^r.^..,.«;, : -u piant curam ac defenfionem ecclefiac , ncc cxiftimenc hanc
moniidexcruendumreliquic. v?uarecanquamiaminchoa- *^ .,., .,> j : j • • r. z^ •
«oopereiudicanc , prophecam opcarc vc^uamprimum id «-cm nihtladfepertinere.dcmdequiacercum «£« ""minet
perficiacuc&quafialloquiipfasportasvt proper^ftruancuc exitiumfiperganthu.creg.aducrfari:eftcnitn t)eus excrc,-
feftincntquead excipieLuUominum glor«,qua(iiat,^ l"^«»''f ;:"^^^
fatisdiuSabitarirmvili tabernaculo,&dcloco i2 locum fortjtudofuperacomn.umhominu« vires&robur: mqu.
tranfiatus,HabitabatDeushaaenusintaberBaculo,quod ^«'1= vincit&fuperatfuosh»ftes.
anteDauidistcmporanufquamccrtolococonfiftcbat:ideo ^ AttoIIite,oport3r,capita vcftra;fc cleuamini
volunt etiampoftas aeterna>appelIari,quod ibi fcdcm ilicam ,,««.^., „,.,„j: „, ;nor^^i.,Mirr#.v al-^ri»
Deuselcgiiret.SedretincocomInunemincerprctumfencen- Fo«armundi, vt ingrediaturrexglonaf.
tijm. 'o QuiseftiltefexgloriajPlehouaexercituuni*
■*«„"> "^v Wf "^
Portasnominatipfaimperiaacqueadeo ipfos re^cs,prin- ifteeftrex glorisesSclah.
cipes&magiftracus,hoshorcatur vtaditum patefacianthuie R<»ig oL>rij,.\iA <»ft,fii| onmj.s^lnria dehgtur.Rey ««»mnf« pra»
regi.edmque reuerenter excipiant.OIim apud ludasos &re- cipue gloriancur & efferun t fe f uis virikusjvirtucebellica,aui
liquasgcntes Oriencales,iudicia exercebacurin porcis. Ica- profpcris fuccefiibus^hanc gloriafaipfisadimitpropheta , &
que conuemebanc eo reges&coniiliarijfeu migiftracus tribuic fuo regi. ^
PSAL MI XXIV.
PARTES,
, I. Propofitiojresnura Chriftiexplicans c3uobusmQdis.i.Afubditigeiu.<Sjfld y.verf.z.Abeiusaduenttt
in rcgnum fuum,verr.fequentibus. Subditorum duo ponunturgencra. i. Natiiy^ A" creatJQnb ii|re ad
Deum percineniiuni,i.& i.vcrf. t nnmfftifr^fmji fin«'qitv' J^Tifificjogratiap ft^ae & rcdcn>ptionis^rcctpil:
ad fe,v.}.4.5.6.
n> Propofitionisalteraparstdialogifticajde aduentante Ti^ge Chnfio: qua per profopopoiam
admonentur pi) omnes , cuiuicanqne ordinis , & setatis; generi s , &c. vtfe comparenc ad cum excipien^'
dum.Nam£cclenatempIumDeicft:&£idelium (ingulorumaiiitnusallegorice porta6(^ qua intromtt-
tltur Chriftus '. vt Apocal.jf. lo. Idcoque iubentut a mmosab iftis rebus tcrrcnis auocatos futfum cri;*
gcrc. ." , , . . ""••.
■^'*% ,
55.
■ « ■ ' V
^PRyELEilT. HENRV MOLLERI ' >do
jirlD^B S B R. V A T I O N l^ X. O C O R V M D O C T 1. I N Att^ V i
•tc J)etitequidJitot'mmund$eftBomintUi^ipfoiuren0tur/tcttn »iJipr£eunteJariiiitatis(ifiuftttiiftudto.. ^
m mortales adjtius cultUfiitadflficii.Ideo eH&innumerisdonia ho 7S.9.10. Fuit benejicium non vufgarequldDeus vifbilifymholo ',
mines adfui numinis obedietitiam clementer inuitamt.Horu attte i» medio "jeteris popttli refidebat.CAlefleqjfuu domiciliu volebat in
vfttipurus eftije omnibtu qui ad creatorem hisfcalis afcendunt. terra conJpici.Atqj huitts doBrim vfus inter nos quoq^ hodie vigtre,
z Antequam extarent homims,cur£ Deo fuerunt: hoJpitium,n. debet , quia inifiimabilis Dei gratia eft,nospro carnis noffr/i infr-
aliafqj cSmotlitates eis parauit,no^ mintts benigm projpicils qttam mitate fietatis exercitijsfurfum ad Deum attoUi. k
proprifs liberis paterfamilias. Si ^Ut ab ipfa mUdi originepaterna ctt Gjura Chrifti aduentu vmbras euanefcere oportuit, mirum haui "
r/* Dms Adafobolem ampleBitur^pnrogatiua illa hortoris qua ca- eft in monte Sionis templum non cbnjpici : huitts enim amplitudo
tertscaetibttspraftatecclefia.exgratuitodele&urMfci afirmamus. totum orbem occupat.
3 Vtcunqj mali permixtifint bonis in eccUfia viftbtlijriuola eft Inexpugnabili virtute inftruBus eftDeus.qitoties accedit adpopi^-
externaprofej/tonifiaccedatinteriorveritas. * liJuifalutem,vtfubeittsvmbrapifpermaneantincolumes.
-f Ridicuh quis iaBabitfibi integrum cor ejfe nifi bonam radict Repetitiones in Scriptura de Dei virtttte ac gloria occurrentfs,ad
dfiuiiibtts demonftreP.rtec^ rurfurnfufticiet,mantt«,pedes £3* oculos monent,jideles in hac nieditatione nonpojfe nimis ejfe ajpduos vel
adiuftamnormamformare,ni(iextemamcontirttntiam,pr&cedat fedulos.
cordii pt^ritats. • . Giuum Filius Dei carneinduttis apparuit rex glorid ^ lehouae-
s Hac valde efficax efl adpietatem fif &quitatem fmcer^ colendd xercituum,non vmbratili figura tantum,fed vere templumfuum
exhortatio^dim audiunt pdele) fe in vita ad verbi diuini regulam ingrejfteseft,vt in medio nojhi habitet. Gluare nihil obffat qttomi-
inftiiuenda operam non ludere.quia certa beneditlio ^Jalus apud ntts gloriemur nos eitts virtutefore inuiHos.
Deum repojitafit. Verbipr&dicatio^facramentaquUfintvelutipoftA.perquasin-.
6 @iuoniam hypocritis externa qu&dam Dei quArendi Jpecies co- . trat £5" nobifcum habitat rex iU&glori& gj" lehoua armipotens, h&c
munis eft cum vere fidelibus,qttem tamenfuts ambagibus fugitat: adminicula retterenter ampleBi conuenit:qttiafieri ni poteft,fi im-
pronuntiat hoc verfu fanSiusJpiritus ,no» fmcere quari Deum, pio faftu Jpernuntur,quin Deus fe tddemprorfus a nobisfttoducat.
:f
w*
RTICVLI PRAECIPVI.
I. De creacione,fuilcntationc & dominio rerum. 4. Prarfentix Chrifli in Ecclefia militante (yntbela quo-
a. DeregnoChrifti.mtindi&Eccle/iJeDomini. modoeonfi,deranda.
^ De nocis internis Eccle^2,rcu de piorum Chrifti fub* ). Nominum regTs ^cclefia* confideratio.
dicorupa charadenbus & officio.
ARGVMENTVM PSALMl XVI.
/ C PfalmpisfrecatioeftardentifiimaiCm/vtfidemfHamexcitetfjr confirmet yfHbinde mifcet pro-
mifiionesdiMHOiinquibm bomtas (^-mifericordia Deiergapos cormnendatHr. Afparet mtern,
hiincpfalmmn X Damdefcriptnm epycum vartis iniurtis hoHtHmy^ bellisgrauijlimis premeretnr,
iamqne in eas angHjlias redtgeretnrvtde omnibtts externis remedijs Qjprafidtjs deJperaret.Taltbus
in angHjiijsconfiitHtutiincipit agnofcere fua peccata quibu^ iram Dei in fe proHocaratJtaqfne non tantum* de-
fenjtonem aduerfus hoJies ^ Uberationem ex ^ertcHlisyfed inprimis remijhonem peccatorum fitomm , tfHtbut
canffam prdbuerit his publicis malis.pettt.Ac vt faciliHSjquod petitiimpetretymifertcerdiam Dei , cjHdfempi r
^ab initio editapromijitonis pijs omnibus propta ^ paratafuit,JibianteocHlosponit,ea^uefe erigit ^ confirmat,
Porrotquia videt rnagnam effe humanAmtur& imbecHlitatemi^HA citm aJiidHis cupiditatumfiarnmis afiueti ^
accedant aliunde fiabella at^ue incitamenta,facile ac leui momento impellitur,vt vel in delilia ruativelin crn
ce cfy tentationibus languefiat » vt abteHafide omnem Y)ei tmorem exuat:ideo petitfefimul regi verbo ^ Spi-
ritufanBoine vel in tentationibus fiaUns magmtudine calamitaturn aut morafidem abijciativel rebtuprofpe-
re Cjfi^enttbus fibi indftlgeatjat<^He ita delinquAt.SHmma igiturprecationis huc tendit vt petat primnmfibt re-
rnitti peccatafi^ue ingratiam recipi.fecundo regi ^ guhernart a SpiritufanBo.terttOi defendt aduerfm hofiiu
iniurtaSjCJr liberari ex prafentj.bus pericnlis .Atqfue in his petitionibus omntbfftfideftiam ita ofienditiVt prorftu
in mifertcordia ^ bonitate diuinafe ac^uiefc^re oSlendat.
EH autem hicpfalmta vnus ex his qmrmn verfut a, Itteris fecundum alphabeti Hebraici ordinem incipiunt,
-~ ^uanquam in ordine alitfuot /itera defim^^ c^ p ^harum loco alia tresP^^^bis repetdtur.Efares num adMu^
ficarn pertineatian vero tantum memoriA caujfa hoc a propheta infiitHtumfit-,affirmare non aufim.T^obis certcy
pojl^tmm Mufica abolita efiinulltts alitts huiia reivfus conjpicttur ejuam cjuod memoriam iuuatddern vero ob'
feruatur in pfalmis 5 4.111.I11.11 9 .ejuancjuam non eadem vbt^ue eB ratio.nam in pfalrno w^.oEloni verfus fingti-
lis Itteris tribuuntur^n jiL (^.xu.^ medio verfu ad medium crdtne /tter<t rnutantur.
' DAVIDIS. ' &eripereexcalamifatibus.NonnuIliA»»imamIeuareadbe-
1 A Dttilehouaanimammeamleuo. unv|jccrprerant«r,vitamfuan.inmanui^Dcitradcrc,«iq^^^
/\ T\^ ' c j 1 CL ^. detendcndam committere : fcd paulo ante diclum cft de
a jT JLDeusmcu$mtcconfado,nepudefaaKn: phra/j^ '^
faecxultcntimtTiici mcipropter*me. Egqadteleuoanimammea\Ut&.,7n\nizmtzmzzTio9Lm-
Exordium fumit Dauid i teftificatione fua: fidei. Ofiendit genti defidcrio ad te fcrcur,Botaque abs te pedec,:! tc folo o-
eMim fc in fuis malis & afHiftionibus n6 oberrarc animo,auc pem & auxilium cxpeaat^non i creaturis vllismon refpicic
circumagihucacqueillucinquairendisrcmediis-.fed ad v-^ 4adprxfidiahumana,nonquaeritaIiaremcdiacxtrate.Vcrbo
aum Deum confugefe , & quidem ad iljum Dcum qui fc in »nni33 in fecundo verfu explicat hanc phrafin.Nam fidendo
ho!cpopulopatcfecerat,nonadidola. Ifomines impij, ouo- lcuatur&attollituranimaadDcum.
tics calamitate aliqua prcmunturgrau1us,primum confugi- Nepudt^]ld eft,ne deftituar mea fpcquam conccpi de
unt ad idola qua; ipfi ftbricauerunt.poftca decurrunt ad alia cua bonicace & auxilio.Pudefiericnim dicitur,quem fruftra*
rcmedia:quarrunt cnim auxilia & pra-fidia hurngna , & mu- tur fua fpes.Ec pudefacerc & fruftrari expcaationcm alicu- j
niunc fc opibus ac faAionibuj.rjepe cciam ad alias artes pla- ius.vt pfalmo 1 10 Ne pudcfacias me ab expcdiatione cua.pfal r'
ne diabolicas fe conucrcunt,dum pafta ineunt cuni diabolo, tn.o i i.In te fperauerunt & non funt conmfi.Nc fuieRugtii^ji^J''-, s
aue quapruntconfilia i vencficis,quibusomnibus adco nihil gitur,idem eft ac fidicas,Fac nc fruftrain ce fpcrafle vidcar,^^TO
proficiunt,vcfubindefein maiorc^ calamicatcs immergant. velnefallasfpemmeam. '
Contra veri Dauid affirmat , fe in vnico hoc Dco habcre Ne l&tentur] Addit cauflkm,quar ad prouocandam Del mi-
•mnera fpem repofitam , quem folum fciac ^pflc opitulari feridordiam plurimum valet:nc inimici mc oppreflb exulc^c,
flcnon
Wf7
'■P. - .
PSAtMVM
.■m- -v^ ■-.■'.. '^^'.^}f^^'
191 :i'; IN
&4ionniUueant{im,(edtibi^u6queiIIudant. Illa enim ho-
ftium ludibriaiquibus infulcanc bonis & piis in calamitace,
npntantiim animos piorum vulnerancrfed de gloria Dei plu
riiriirmdetrahunc.GloriaenimDeipotirniQumin eo coniir
ftie qubd (perances in fe non deferereprasdicatur.
y Eciam onm^squite expediiancy non pude-
m^w^^^^fmf^wwKm^m^
bonitatum tuarum,qHia fuerunt in fccula. *' . ,/
Rurrusargumentacurinatura Det. Memento Domioc^.
inquit , quam perpemb fueris mifericors & bonus,nunquam
enimaduerrarus cs,aucde(eruii):iimplorancestuam opem&
auxiiium: quare & nunc mihi adiis, Atque ha>c recenict non
tam vc Deum conimonefaciac , auc ad opem fereqdam exci^
fieiit : pudefiant [ 4utem ] qui perHdc agunc, Ctns mulec , quam vc fe animet & corroborec in Hducia & fpe im
caufTa. , ' . ,^ '• ' ' ' - ■■^|^'
AmpIiBcacioeftib efFcAufcuconrequente.-oftendic enim
quis fruftus inde rcditurus fitad aIios,fi liberecur. Sf iebac
Dauid omnium piorum oculos infe, canquam pracipuum
popuUDei membrum'>e(reconiedos:icaque fucurum fciebac,
vc filibcraretur.aliorum fides& fpes confirmaretur;fide(erc-
reeur,eadem languefierec & cxcingueretur. Abhac igiturre,
qua? non cam ipfum Dauidem qu im Dei gloriam & aliorum
falutem fpeftabat,ducitargumcntum,oftendens non pduatfl
fore beneficiurnrfed cuius fru&us ad umnes pertineac. Addic
&antichefinde hoftibus,qua fcncentiam magisiiluftrat:Ho-
ftesmeivbividerincfefruftra fuasviresinmeexperiri, pu-
pecrandi auXilij. Inierdum Deus in calamicacibus piorii vi-
decur fe fubcraherc,quaCi oblitus ciTec Qoftri,e<Sqj cempore in
mence veniunt nobis peccata noftra Hic ftatimi fubeCt cogi-
caciones quafi alienus fita nobis.auc qu6d abieceric nos&cu-
ramnoftri. His cencacionibu$opponend|funtc6fQlationcs
qubd Dei miferado & clementia|(ic pi2rpecua,qu6dque ab i-
niciomundi fueric mifcricors,& receperic omnes confugiece»
ad miiericordiani diuinam.Itaque, quanquam nobisvide-
cur aliquancifper durus & inexorabilis , tamen non cxiftime-
mus eum diflimilem effe fui,aut propoficum mutafle.
7 Delictoruin iuucntutis mcje & tranfj^reffio*-
num mearum ne memineris. [ Sedl fecundum cle-
defienc,& conrundeturipforurafaftus & ferocia,necamplius mentiam tuam, meaicnto niei : propter bonitatem
ijIudencDeo & bonishominibus,quafi vclDeus nonpocens tuam Tehoua.
fic adfaluandum,vel ipfifruftraiperenc.
Sine caujfa]Hoc addicur ad exaggerandam hoftium mali-
tiam,quinulla iniurialace(fieivim inferebantDauidi,eu.n
que euertere conabancur. Alij fruftra incerprecancur , fiae e-
uentu opcaco.
4 Viastuas,Iehoua,fac mcfcirc: fcmitas tuas
doce me.
Diximus in argumento, prophetam non tantum pctere li-
berationemexpricfentibus malis, quibuspremebatur t fed
muUomagis, qm^idebatfe peccatisfiiisprouecafTeiram
Dei,ac meritas pdSH darc,nec aliter<quam abolitispeccatis
fperare fc pi.ffe libcrarionem : ideo amohturus hoc impedi-
mentum,petirfibi remittipeccata,&fein gratiam recipi:ita
cauiram prius tolli cupit,qua fublaca,futurum fcit vt reliqus^
Pctitioncmlibcratiopisextendiclongius. Noncnimfatis calrjmicatesmirigentur&collancun&nosadhoccxemplum
habec inprarfencia libcrari ex periculis:(ed pecitverbo diui- inftituere debcm .isprecationem.
no fe perpetubregi &confirmari,vc intelligens quo confilio BeliSiorumimentutis me^] id eft , quicquid deliquii prim*
Dominus culcoresfuos fubiiciatcrucij&quam verax& fide- vfque adolefcencia feu a puero. Non cancum vrtuna acqueal-
lis fic Deus in fuis promi(fionibus,femper difcac pcndere to- cerum deliftum incuecur hoc loco Dauid:fed quafi tocam vi-
cus a promiffionibus diuinis,ncc,ficuc iinpij fbIcnt,oculos & cam recexens , a?,nofcic fe a prima vfque adolefcencia fxpe& -
animumaIi6conuertat,auccircunferat,quaerendo ali». pre- muIeumpecca(fe;atqueiramDei prouocalTe. Inprimisau-
fidia&auxiIia,aucniurniurandoin calamicacibus , auc fre- ceniperdelidaiuueiuutis incelligic illud ihgens maluquod
mendo. tnde viqueanaciuitacenobifcum circunferimus , caliginem
Vitu tuas doce me"] Id eft, rege me vcrbo cuo,& d occ ine quo in mente, dubicaciones, inclinaciones prauas in voluptate &
modo agere cuni cuis culcoribus foleas.lta enim ev(oftus,le- corde,r^pidos & ardences impecus,pugnantes cum Lege,qui
uiiis hsec mala feram , & certiore fiduciaauxilium tuum ex- in adoleicentibus plcrunque (Imtvehcmenciores &crcbrio-
peftabo. Via fumicur in genere pro vica» inilituto , pro operi- rcs,& qui plus folieitant ad peccandum.
bus & ftudiis. Ic.i hic via Dei fign ifi cac rationem agendi, qua Nomen y UB compleftitur omnia delifta, tum commiifio-
vtitur erga ruos:&pa(fim wccurrunt fimilia reftimoiuJ.DeuC. nis,cum omilfionis.
3i.Via:Deiiudicium,ideft,quicquida«itDeuseft luftuni & 2^(fmori/«-«]Ideft,neponasobocuIos,vc vindicesautpu-
3equum.pfal.67.Vccognofcantincerra viam tuamViJeauce, nias: fedremicte&ignofce,idquefaciasprobonitatc&clc-
de quibus hic Ioquicur,dcfGribuncnr in didoSaIomonis,An- nientia tua,qua ignolcis omnibus ad ce confugicncibus.
tcgIorkmhu.iiliatio.Item,iudiciumidomoDciincipic:&, ^ Bonus& rcdusIchoua:idco doccbit peccato-
quem Dommusdilioitca(ti2ac,&c.Hoci»iturcupicrcire,co-- r # t •
'•'■'-■•• r^ -- . •• ^- , "^^ "^ • .- xc^ia&errantesjmvn»
filium ("cilicec Deifubiiciencis fuoscruci,&exercenfis,acde-
inde iiberancis. lia rts valdcconfiniuat miinos,vt & re^Stiiis
fLTanca:rumnas,& non alijnde quam aDeo auxilium petan",
Qnjbus v.ro ignota; Cunc h£ viK,illi iinpatienter feruntsru-
nas,&deferco Deo,duin qjseru:italia remedia,ruuiitex vna
miferiain aIianj,donec pcreant.
AliJ vias Doinini Ijbcos & falucares exitus interprccantur:
fedaliquantopIiiscomprehendic.Nam hocvltiraum eft in
viis Domini:prius enim deducicad inferoSj&morcificat, an-
tcquam viuificet,&c.
5 Dirige me in vcritate tu3.&: doce me:Quoniam
tu Dcus fijntis mese,te cxpecto corp dic.
Dirigejld eft,docemevt firmiter ftatuara.promifliones
tuas fadas fidelibus,effe firmas & veras , & vt frccus his pro-
niiffionibus omnem curam & cogitationem m cc rciicia,non
i; Dirigct pauperes in iudicio : &:doccbitaffli-
(flos viamfuam.
lo Omnesfcmirarlchouarclcmentia & veritas,
cuftodienjibus padum eius & teftimonia cius.
Precationi mifcec promiffiones , quibus fidemfuameri-
gic& confirmatrnam interpecendum femper obftrepuntno-
bisindignitasnoftra, magnitudopeccacorumnoftrorum,&
iudidunj Defaduerlus peccaca. His fluftibus,& tanquan»
duriffimis ariecibus icaconcutitur fides vcinmultislangue-
fiat,in nSnnuIiis etia prorfusextinguatur. Q^iare opuscft v8
fubinde promiffionibus diuinis fulciacur.excicetur, alatur &
confirmecur.Dauid igicur cum peciuiiTetfe doceri viam Dei,
inox commonifaftusdefuispeccatis horum petit remirfio-
ncm, atqueitatandemimpecracavenia animum conuercic
impacienciaauccupidiracevindiaaj.aucalioaliquoprauoaf adpromiffione$diuinas,exquibusfpemccrcamconcipitfo*
fcAu ahb ferar auc rapiar quani me oportcf. te vc de viis Domini doceatur, acque ita faciliiis ferresrura-
'Janin fac mc calcar«,id elK afluefacmead hoc iter, vt nas,&patientiamfuamprobareDeopoffit. Hacpromiflio-
fcnfus meosomnes cohibeam,ne in calamiratibus alib refpi ^^ ^ meditatione refeftus &recreaeu$,p»ftea iceruin alacriort
ciamqiiima<ituuraverbn&promi(Tionem,&eatn ftacuani furgic ad precandum. Bonus oft , fcilicec propter mifericor-'
clTe veram.* di^am^qua gracis recipic omnes ad fe confugiences,nec repel-
unoS Id eft,affidue doce & vrgerhon cnim fatiscft femel
ftatuiiTealiquem inhac/8mita:fedopuseft affiduacomone-
faftione.uel-urfus exccdacauc exorbirec-
§luiatuDeuifaltttisme£,te expe^iaui]!? etkioni addic duasra
tiones:aIccram a nacura & quafi proprio officio Dci: alccram
afuafiducia.
Iicquenquam:fed pocius ad,fe inuitat. HarccftbopitasDci,
qua» raaximeineolucct, qubdHomincscontamipatospec-
catis gracis recipit;deinde,qubd benefacftnuUiilp.rouocatus
meritis. ^
Reaus] Id eft, firmus , copftans & verax in prbmiflionibu»
fuis , & qui fidcliter prxftat quod promific. Non enini ludi«
Tu esDetii/alutisme£2ld eft,qtija non alius cft qui me fer- nos Deusinec fallacibus diftis animos noftros fufp^ndit : fed
certb pra^ftat quod promittic, fiintque eius dona «/xiwfeiVjiwi.
Koman.ii. r.j-.vfs v .
Ifteo inflitmtpeccatores in viaj Id eft , non finet aberrare VC
percant, fedrcducetinviam. deinde, non finet eos opprimi
raole fuorum pcccacorum,aut magnijcudinccalamitatum^fed
remlttet peccata & pcenas, 8c dofcbii; eos^ & mouebic cordaj
1 ii/.
ilare poffit,nec quifquam eftpraeter te a quo ego (alutem ex
ped:em,niqucesquihaaenusme liberafthita prajcerua be-
neficia ad fpem futuri')cemporis applicac.
Totadie^ld e{||CO|^»nter:non enim defeci fuperatus ten-
tationibusvariis.*''^V' ' ' .^v^^-^-^:-'- 'h^ - •;'■
^ t A ^ Recordare mifcrationum tuarum, lehoua , 6c
\
#\ls.M.-',..
%"* . ^ - PRiELECT. MENR. MOLLERI ■ ' laf
vtp9tiencerferantafHiftioQes,&ftatuaiic,eas noneiTefigna Coniprehendic autem tocam doArinaniiin qua cuia popul»
irar auc indignacionis Deijfed cafligationes paternas ,quiDu$ Aio Deus pacifcitur & foedus inic:in quo fioedere hoe prxcL
VitioraminnobisnaturanRmorcificaCi&paulacim abolecve puumeft,EgoeroPeustuus,&reministui,&c.Ecpo^ea ad-
tandem czleftis glorias fiamus capaces.H£ enim funt vi| Do ditur, Ambuia coram me^&c.&quia dodrinxaddtca funt ce-
iiiini,& hxcichoia.inquafuQS inflicuit: riiotqueha; yiae ^i' ilimonia, canquam fymbola &ap9i2;/^c promiilionum,eoni-
uerfae i viis huius feculi.Itt mfindo nenip nlagnus iudicacur, modevcitur vocabulornp . quodnon nudam doftrinamfi^-
nifiqutabundacopibus &potentia,quique pollec viribus, gnificac^fed confirmatam cum miraculprum ce{limoniis,cuni
auteiicellie ingenio,prudencia,forcicudinei&hahec profj»e- rin^s excernis& in oculos^incurrentibus,quab decercitudi-
rosin rebusgerendisfuccefrus&c.EchorutnomniiMncurfus nepromiifionisteftancur.camqueadfinguloscredences ap-
fereiseftquiinverfuClaudiani dicitur, plicanc.
toUunturindtum, * ii Propter nomcntuum^Ichoua^&^t/W^wtfJpro-
S.d4i:&^:~asiccun,ru«.vtdia.,„.ft* pitius eris iniquitati o.e«:qaia multa i/« n^gnal
qui ita inftituti func vt hoc fciant,illi neqj magnitudine fu6- ">• , . . ; . i ^ /,.
rum peccatorum,neque mole calaiiiitatum vnquam ita op- Repetit pnncipalem pentionera de remifHpne peccatorfi.
primuncur vt fpem falutis abiiciant. ' . Nam fides petens & accipiens reniiffionem peccatorum,praf-
Pcceatorcs autem hoc loco intelIigic,non quofuis poUutos lucere in omni pecicione rerum corporalium debet. £t quia
& coutaminatos fceleribus.led fanabiles,qui non pcrfeuerac fubindo obftrepit nobis,& interpellac preces noftras indigni-
in deliitis concra conlciencia,red qui ad gratiam Dei confu- "s noftra,& magnitudo noftrorum peccatorum,qu« nos de
* giuncAtque eofdem verfu fequente nominat afBiftos,non pra;fentia&auxiIioDeidefperareiubent,ideofubindeopus
tantiini quod fcnfu & mole peccatorum fuorum,quaBaf/idue eft illa repetitione.qua fides erigatur & confirmetur. ne fcn-
circunferunc,grauiterpremantur:fcdeciam'qu6d iub cruce ^" ^c" magnicudinepeccatorum opprefTaextinguatur.
fubindecontineanturatqueexerceantur. Petitioniautcm duasadditrationes , quarum priorfumi-
Diriget affliaos i»/«<//cw]Repetitio eiufdem verfus non cft «"«■ a cauffa finali,altera ab obieao.hoc eft a inultitudine pec
otiofa,(ed oftendiriDcum,vbi inchoauidtin peccatoribus il c.icorum,quibus vatcs premebacur.Supra autem verfu (epci-
laminfticucionem&gubernacionem,pJpi continuare per mo&impulfiu«caufa:mencionemfecerac:Memor cfto met
cocamvicam.-ideovciturdiuerfisverbis:mi'TiTlO^M. , proptcrbonicaccmtuam.H«caufaj,pccend2eremiffionispec
mvprimaminfticutionem fignificat.cum paulatim ad cx- cacorum,confiderandar funr,rtnosquoquein precacionibus
pcrienciam procedic , 10'71 ciim vfu & fealu confolacionis noftris eas ad Deum afFeramus,nec,vc pontificij.vel dignita-
confirtoiac. cem feu mericanoftra,velaliorunifan6loruin intCrceffioftei.
In iudiciolld eft.refte & commode, VVtefichs geburt. Qu,*- allegemus.Deus fimplicicer fola bonicace fua impcllitur vt
admodum&i.Samuel. *. Uoc c{^ i\x% xc^i^ ,B(U ififeingebur. remittatpccGata,nonmeritisnoftris autaliorum fanftorura,
Iniudicioigiturflgnificat.proutfertpiorumimbedllitasac- fedfoIiusfiIijmerito& incereeffione:&facicid propter no-
3|ue vtiIiras.Deus enim in gubernatione fuorum accommo- «^en ruum,vtraagnicudo ipfius mifericordi» agnofcacur &
acfe adeorum capcum & vires,& omnia dirigit ad ipforum cckbretur,& mulci ad bonitatem iffius agnofcertdaiti acce-
vcilicatem.Non flniccos cencari fupra vires, vcfradi calami- Icbrandam inuitentur.
tacum magnicudineaue mora.abiiciancfiduciam & fpem, fed Etpropitius ««JNonnuIIi iudicanc,orationem effe ellipci-
dac cum ccntacionc cxicum,vc fuftinere pofIinc,vtPauIus in- cam,& f ubaudiendum efTe ahquid in priore membro,vtpotc
Quiei.Cor.io.facicquercquancumuis videancur durae & a- Remififtivelpeperciftimihi.Scdfinipliciffimumvidetur vc
cerbjc caftigacioncsttamen in ipfonim vtilitatem ccdat. Hoc "on fam addatur vt fit copula,quam vtcertitudinem fidei ex
cftin iudicio dirigere.In iudiciis bene coftitutisferuatur ^qui primat,& exponatur pro certe aut vtique.ficut in illo Ecclef.
tas,qua feniper inclinatad mitiorcs fcntcntias.odiainfringic ^Qu'a in multitudine fomniorumeeiam vanitates & verba
&fauorcsampliat,ncqucfcmpcrproccditfccundum rigore niultafunt,ideft,certefunt vaiutates.
iuris.Ita Deusimprirais agiccum fuis. Icaque & ler. clamat Giuoniam multa efi] Altcra caufra,qua:& ipfa ad impulfiua
cap.io.CorripemcDomineiniudicio. refcrri poteft. NamDeus ciim verepacernoamorenoscom-
Viamfitam]Vvieermitdenfeinen imhgehe.vvie ergegeninen pleaacur.ficut dicicur Icfaia: tf^.Pater nofter es cu,& pfalmo
fich£rx.eige vndhdteyC^nomoAo gubernet fuos , qu.modo pa- >«?• commiferatione erga nos mouecur cum videc nos op-
cerno amorc procutec omnia quasperdnec ad ipforu falutem, prcfros effe mole peccatorum,vt,quo magis premimur,& ge-
quomodooppreflbs fubIcucc,deicaos erigar.mojftos exhila- m»«ius fub hoc onerc, eo magis ipfius erga noscomraifera-
rec & fplctur,miferis fuccurrac,& tan4cm liberacos in fempi- "» accedatur, quemadmodum pater ^>jpi quo maius vides
ternara gloriam euehat.Confilium igttur & oubcrnationis & effc periculum fili j,eo magis vifcera ipfius accendutur.C««/«
conferuacionis ecclel!» vocabulo via: oftcnditur.deindc ve- igirur hajccum ad Dei erga nos amorem afpicimus, multura
th eciam profeftus feu progrelfio nocacunnam ingreffi pau- valec ad iropetrandam veniam, qux alioqui, fi in fe confide-
lacimprogrcdiunturIongius,&incaIaraitatibuscrefcit lux recur,magispr2cluderenobisviara&aditumadgratiamDet
doftrinjc & fidci,fitquc ardentiu^ ftudiuni piecacis , iuxca il- videtur. Addatur & hoc . Confideracionem eflc infirmitacu
luddiaum pfalmi iip.Bonummihiquod humiliafti mc, vc humanxin haccaufl^a. Deus enim infirmicatinoftrx fuccur-
difcerem iuftificacioncs tuas,&c. ""^» "^ fuecumbamus fub onere peccatorum. Qj^P igitur ma-
- Verfus accimus lliynm efttirjtcedentium.Docec enim qu? 8« premimur , eo pr©mptioreni & p^iratiorem ad opiculan- _
rintvieDominithocefi,oRendit,quomodoagatDeuicumfuis. dum&exonerandumnos fciamushabereDeum. Ponremi,
Vi« Domini,inquiC,runt mifericordia & vericas. Mifcricor- & hoc exemplo Dauidis monKi , fciamus feriam agnicionem
^iaeftquumgraeisoflrcrc&promitticomnibusadDeumco &ingcnuam peccacorum confeffionem i nobis requiri , &
fugiencibutremiflionempeccacorum ,donacionem Spiricus damnan omnemhypocnfin PharifaEorum&Pontificiorum,
fanai,gubernaciontmincotavita,micigacionem calamica- quipeccacafuanonagnofcuncautqulexemploAdamifo- ^
turti,&tandemIibcracionemacdonacionemiuftiti3e& vit« l»sfictcegcrefu.imcurpicudinemconantur.
rSX:?e3;X^"clStiS^ . « , Q-"^^ft vi. ci^ens Iehoua,„ ? doceblt eum
Ita omnium promiffionum fummam compleftitur hoc vcr- in via[^«4i»wjeligat.
fu,&docec,D6umficagerecumfuisfiddibus,vtexomnipar 15 Animaeius in bono morabicur : & felnen e-
teproprium&veracemeumfentianc. ius podidchitlhsreditati accipiet]temm.
CHpodientibH,paMumeim &tefiimoniaei,fsmvtxVis dif- Sccretum {confiiiHm 1 lehoux timcncibus tu:
cernicecclcuamabomnibusprofamshominibus,&oftendic orL* c • ' r
quibus illabeneftciaexhibeantur.N6enim ergaomnespro- & pattum ciu«,vt nota factat ipfis.
mifcueDcus feexhibcttlemencfem &fidelem : federga eos Redic ad promiffioncs, quas fupri diximus prophecam
quiman&ntih faedere,& cuftodiuncceftimoni5^eius:hoc eft, mifcercprecationi, vc harum recordatibnefidem fuam, quat
qui verbum ab ipfo eraditum ampleduntur, &vera fide iuxta intcr precandum variis modis tentatur & oppugnacur.erigac
, hocvcrbum.ipfurainuocgnt&tJoIunt.Diftumenimhoc in- &confirmeir,neviftafatifcat. Hancluftamfideicxperiuncur
telligendum eft nen Iegalit(sr,quafi de pcrfcAa impletione, omnes qui fcria habent exercitia poenitSti* & inuocatior.is.
Lcgisloqiiatur,fedrecundumirtterpretatibnemeuageIi;,.fi- Itaque Dauidis exemplo fc prxparare & munirc aducrfu»
cutdiAumeft.vtfcruarepaftum&tefttmonianihilaliud fic huiufmodicertaminadebent.
quam amplefti veram depeodoftrinam , in qua fe patcfe- CommendAtautenn his vcrfibuspietateergaDeum, cim-
Cjt, & fccundum hanc ver^ fide acbona confcientia ipfum quecclebratifuisfruftibus, Hominesimpiyiudicanc inane
ciolcrc atque inu6care,ficut Paulus inquir:MiIita bonam mi- homen clTt' pietatis, & fruftra fufcipi curara relfoionis , ficuc
L'ciam,recin5sfidem&.boinaconfcietia.Foedus & teftimoni- dicuncapudMaIacfiiam,c.j.Vajiunj eftferuireDeo^&qupd
ttm idem valenr,nifi quod altenim exegettce addicur priori. emolumentuin eft quod cuftodiuimus prxcepta cius , & am-
• bulauimus
wfi?r ■.?'
v>5 . • .. I5V P8ALMVM X X V.:.^.^*;^ ..f. , v., ..^g
bulauiinus in viis eius?TaIes voccj omnibus «tatibui audiu- tionis ab effcftu. Afl&rmat cnim, fe ita confirmatum effe hi,
tur , & fxpe etiam piorum animi liis cogicatienibus oppu- promiffionibus vt certa fiducia in ,Deo acquiefcat , & ab
gnafiwv & vulnerancur : fcd iiic tenend* funt promiffioncs, ipfo folo expeftetiibcritionem. Nam ad liunc finera, vc fu-
quas hic recitat Dauid. §uis efl vir ( in<|uit) qui timetDemn? pri diximus , longa illa commemoracio promiffionum crat
Vtiturexclamacione, inquamerumpitexcofideracionenu- infticuta. ^:^?
gnicudinis bonitacis Dei.qua profequitur fuos. Eam cum fu^ Octtlimi adlehouam] Id cfl , ego confirmatui his promif-
pra vcrfu 8.& fequencibui pratdicaflTetrnunc h?c,tanqya con- fiombus fecurus acquicfco in Deo , * totus pcndeo ab ipfo-
clufionts loco,actexie,Qiiis cft vir,&c.qu.ifi dicac Quim igi- itaque certuj fum me liberatuin iri. No enim fallet i$ qui au-
tur fclix &bcatus eil,qui Dorainu coht,qui amplefticur ver- xilium promifit.meam fpem & expeclationem.
bum,qui non abiicic fidem in teutationibus. Qlis enim pro Qui aliundealiquidcxpedat, fempcr eo,ficut oculos, ita
quancus (eu quanci xftimandus,^»ic accipitur,&c. Ali j volunt animura & fpem conuertit : idco dicit,fe oculos attollere ad
paucicatem credentium nocari incerrogacione:fcd altera fcn- Dcum , i quo aukilium expeftabac , coraprehcndens fimul
lentia meliijis.fi uit.& cohseret curn fuperioribus. ahimi afFeaus.fpem & fiduciam.Pronoraeni>i,emphaticUm
Timet Deum] Timor complcftitur totum cultutTi,qui Deo cft, & dbcet in vero Deo fpem falutis pofitam efle : ideique
debecur,huc eft.orania opera prima cabul«,fidem,lpem di- falli turpiter qui alibi quam apud Dominum malis fuis rc»
leftioncm , patienciam, inuocationem, graciarum aftionem,' medium quaerunt.
&*:. Voceretisinceriigitcuminfidiashoftium.vtcxfcfluenti-
Docebit,(^c.yPdms fruftus piecatis eft doftrina & guber- bus apparet , tum omnia ilia quae animum rcddunt dubium
natioinvitapriuata&invocatione.Humanaenimrapicntia &pcrplexum, autineisdifficultates hominemconiiciunc
infelix eft,nifiguberneturdiuinicus, ficutdicitur lercm. lo. vndefe expedirenequeat.Ex ludatisnonnuUi intclligunt t«-
Scio Domine, non eft hominis via eius. non enini pofTumus diculas peruerfx cupiditatis. ♦
profpicere omnes cafus.nec praftare euentum. i6 Kefpicc ad mc,& mifercre mei : quia vniciiS
Cumigiturquaiiinbiuioftamus , .&in adionibusnoftris & afHidus futn et?o
Repctit precationem , in qua eadem pctit qux fupra , de-
fenffoncm fcilicet&liberationemex periculis, remiffionem
peccatorum &perpetuam guberhationem. Et quia res expii-
caf^ funi hadcnus,nync his omiffisjverba videamus.
Refiiceadme] Id eft , oftcnde tc mihi non amplius irafci,
-fedfauere.teque curam mei agere , & afici meis arrumnis^
Forma fermonis i communiconfuetudine inter homines
fumpraeft. Qiii enimalicui irafcuntur, autctiam quialiquc
concemnunt & negligunt , faciem ab eo auertunt,nec digni-
tui eum intuitu & coUoquio,rurfus cutu reconciliacur , vt o-
ftencjant fe depofuifte odia & inimicitias.faciera ad eum eura
quo in gratiam redeunc,conuercunt. Intuitus igitur,fignum
eft fauoris &beneaolencia»:ficut auerfiofacieieftodij&irar:
vcraque formula faepe occurritin pfalmis.
Mifereremei\ H«c priori fubiuiigit tanquam cauftae effe-
ftum. CaufTim falutis ponit Dei intuituin; eo ybi nos digna-
tur Deus.fimul ad opem ferendam paratus & promptus eft.
(^oniamyniepcii^opprejfui ] Addlt cauffas a neceffitate.fc
a magnicudine malorum quibus eft oppreflus , refpiciens a4
promiffionesquibusDeuS promittit fe miferis&defparatis
I>rasftofut^rum,iuxtaiIlud pfalm.io.Tu laborcm & dolorem
confidcras: tibi dereliftuseftLpauper.
Vnicui\\A eft, folitarius, deftitutus omni ope, emni^us au-
xiliis humanis,feu defcrcus ab omnibus. ^ —
hajremus fufpenfi & pcrplcxi.nec fcimus quid reftius fic, auc
quid eligere nos oporteac , Deus occurrit nobis, & monftrac
viam:hoccftj&confilia nobisfuppeditat.nCquid cericeitius,
nifi quod cum voluntace ipfius c&gruac, & licica remedia no-
ftris malis monftrac , & fimul pr«lUt euencus qui nobis fiiit
falutares.H^c lace patec, & ad omnes vit^aftiones omnidin-
que aftioiiuiu £;enera pro cuiufque vocatione funr cxccnden-
da:Simul aute hic nionemur nihil efle fufcipienduni nifi Deo
autore.
'Eligat'\Qy\a.n\ referunt ad Deum,&exponunc in prarteri-
to,Qjam l>eus elegit.hoc eft^tju^ ipfi placcc.fed eleftio h^c
magi:> ad homines rcferenda cft , qui in {\x\% .idionibus indt-
gencconfilio,gubernacione& auxilio diuino,&noneligunc
felicicer nifi Deo monllrance viain.
Anima eitu in bono pernoBabit] I d e ft, a ffl u e c 04-n n ib u s b o -
nis, Gum fpiticualibus cunicorporalibus, vc nihildcfiderare
^ 3mj>lius queac : eritque haeceiusfelicicas non moinenc.ine.i,
fed firma&perpetua. Id enim verbopernodandi fignificat.
Hominesimpij etidfi ftoret alu]uadiu,& habenc dics ali\{uoc
ferenos , cainen non eft diururna auc perpetua illa felicitas:
coniiciuncur enim exlucein cenebras,hoc elt, e« felici ftatu
in miferias & rriftcs dolores , in quibus deinde nulla apparce
confolacio: fed piis fua felicitas manetfirma &perpecua : &
i]uanquam videncur nonunquam in hac vica coniici in tene-
bras, difficultaces & a^rumnas , ficut funt vices dieriim & no-
ftium: tamenhsenon adimunc illis lucem & fenfum con-
folationis : fed anima in ipfis tenebris non miniis quieta eft
quamin mcridie , hoceft^rcbusprofpetefluentibus. Atque
h.rc caufTa vidctur cur anima: appellatione vfus fir.llh enim
afuoftatu non diinouetur, eciamfi corpus nonnunquam af-
fligacur
AffliBus ] Magna molc calamitatum opprcfllis , ex quibus
nulla humana vi auc induftria eripi pofTum.
17 Angufliac [affltBiones\ cordis mci dilatarunc
fcrde anguiliis meiseducas me* -^J»
Repecit eandem petitionera, afpergefls voccs quil>us am-
plificat calamitaces: iffirmac enim fibinon tantum extcrnual
Etfemen e/w]Teriius fruftus eft.felicicas ft)bolis. Homlnes efle bellum cura hoftibus, i quibus prematur: fed intus mci*
bonimaximelbliciti fantdc pofteritate, quamcupiunt flo- rore& angoribus torqueri cx confpeftu ira» Dei aducrfus
rere.Itaque ncc fumptibus.nec laboribus.nec v.iletudini par- peccata , ex fuorum pcrfidia & aliis curis innumeris quibus
cunt,vtfuisprofpiciat:fedoiHnisillafolicicudopaternainu- conficiatur. .
tilis eft.nifiDeusnoftro feininibencdicat.Hicigiturrradicur Dilatarurttfe} Ideft,tantaeftdoiorum & curarum Cong«-
piisconfolacio&promiflio,vtfcianttancaeflefauorisdiuini riesvc totumcoroceupenc,non aliter quam fi aquaflong^
erga fuos magnitudinem, vc fe ad pofteros quoque cxcendac. laceque grairando regionem aliquam obruanti
Ec congruic huc illa fentcntia pfalm.ni.Generationi reftonl
benedicetuf.Ec illudTheocHti,
Arcanum lehouAj Qu.arcuin beneficium.priferitia & .iuxi-
lium Dci in aerumnis. Hoc fummum bencficium eft quod in
fenfuirx Dciaduerfus peccata,interroribu9mortis& cala-
mitacibusnondefticuiinurncceflfariaconfolatioriejfeddoce-
mur de cSfilio & voluntate Dci erga nos,vt in hac acquiefcc-
re pofltmus. ,
Secretum] Nominat doftrinam jn cauffis calamitatiim de
genere humano, &: crucis, cu i ecclefia in hac vfta peculiari-
ter fubiefta eftrdetnde ptomiffionem de remiffione pcccato-
rum, de reconciliacionc grajuita & donationeiufticia», dede-
fenfione ccclefix & libcratione. Hxc doftrina ignota eft ra-
•tionihumanae,ea vero qui tenetis facile vincii!& fupcrat o-
mnesafflithones. < w .'
P<«fl«»»]Nominatpromifl1onempra:fentiae&auxilijdiui-
ni,iuxta illa foederis verba,Ego ero Deustuus,&c.
15 Oculi nje> femper ad Jchouamrquia ipfe edu-
cit de reti pcdes meos.
18 Vidc afilid:ioncni mcam & laborem meum:
& dimitte[/tf« roi7<?]omnii deliiflta mca.
Quod toties repetit eandem rcm , ofltendit magnitud/ncm
malorum quibuserat opprefTusj&dcfidcrij ardorcm.
, Laborem meum] Id eft,ajrumnas meas ^uibus premor.
Dimittei IteruminferitprecationftmderemiffioncpecM-
torum:quod cur fiat diftum eft antea.
jp ViJe inimicos mcos , quia multipiicati funt:
& odio violemiae oderunt me.
Rurfusamplificatqiierelam de fuismalis.a muItitudinCi
potentia&vinbushoftium.Scie enimefleDaianimumcrg*
luos.vt quo maius aut grauius videar e/Te periculurttco pr6-
pciiis fuccurrat.ideo quantum poceftpericula amplificat. O-
d.ium violehtiae pro crudeIi,impIacabiIi,virulcnto 3c fangui-
nario ponitur. Tanta,inquit,efthoftium rabies,vt*placari ao»
poffint nifi haufto raeo fanguinc.Ali; fimpUeiter odium vio-
icnciar interpretantur,odium iniquum. ,
16 Cufliodi animam mcam V & erue mc nc pu-
defiam : quoniam in te confidp [ 4^tc froteBionis
Poftquam-Momiffiones varias commemorauit, nuncv- eaujfa confitgio»]
fum harum oiteadit,vt fit amplificatio prioris commcmora* Cuftodianimm J Id eft, erige aoi mara mcam verbo i uo, nc
■* > I iiij.
, 207 .1 ' ' PR^EECT. HENR. MOtLERI loS
fciltcet abforbeatur dolore in his «ruinnis , n^re defticut» Integricas ad cenfcientiam referacur & ammuM,vt £t im-
^' c&nroIacioneruacinderperationcm>n^yemurmur|C|utfre- bucusreAisopinionibus,Monftruatprauaconfilia,&vccon-
mac aduerfus ce. ' -^^'/^'''''^i-^'.'^- fciencianon/icvulnerata. ReAicudofignificaccdgruenciam
; J^r/M<^m] Nemeafpesdefalucecoceptamefiriiftrecur. adionum cum lege Dei.
zi Incegritas & redicudo cuftodianc me : quia ii Rediine Deus Ifraeleit) ex omnibus cribula-
cxpeddtie. iionibus[4»g«/?/&y]cius.
Peticioni de remifiione peccatorum &Iiberatione , iee- Epiphonemaeft,quo compledicur falucem cocius eccle-
rum adficic illam terciam degubernatione. Pecit enim fe re- fix,eimque Deo commendacVuIc enim fuam (alucem con-
giverbo&fpirituDei,nevelfraAus calamicatibus, vela- iunAameflecum publica eccle/ixfaluce: nec priuatim£bi
iioquiprauiscupiditacibusimpuIfus,deficiaciDeo>veIcom- cancum tonfulic, fedcommunem cocius popultftaeum com-
i:nitcacaliquidquoDeumcfFendac,vtqueperpetu6normam pledicur. Eaenimdebeceffeinter fanftosfociecas&iH<r«iiM
verbi diuini in omnibus confiliis & aftionibus fequacur. Ma- vc finguli publicis miferiis afHciancur : icaque pecicionibus
gtia enim eft imbecillitas nacurx humana* , vc , niH aflidue i de priuacis rebus adiungenda func voca pro faluce vniuerfae
Deo regacur,facile aberrec a Dco,& ruac in delifta. Ali; in- ecclefia», nifi enim cotum corpus bene habeac , membra fin-
terpretes iudieanc , prophetam allegare fuam innocenciam, gula laborare necefTe eft. In primis vero Dauid, quia capuc
ac pecere, vc cum hoftes nullam habeanc iuftam inuadendi- erac huius populi, fciebac fe faluum effe non polle nifi popu-
& oppugnandi ipfius caufTam, Deus innocencix fua? ficvin- Iusefrecfaluus,quomagisnecefrehabuitpublicamfuipopu-
dex ,' ficuc alibi fxpcin pf^mis illasprccationes repecuncur> li falucem Deocommendare, &populiincommodisnoh rai-
IudicameDeusfecundumiuftitiammeam,&c^ nus affici quam fuis.
P S A L M I XX V.
' P A RT ES.
I. Petitiojfuiscaufisconiunda, duo capita fummatim conttnens. i. Demonftrationem communica-
tionemquc boni. 2. Abolitionem mali peccatorumque nofl:rorum,vt perfon^ acceptae fint.
Caufarum tria gencra ponuntur. i. A perfona fupplicis^verfu primo. 2. A perfonaaduerfarioruH? > i.Sc
3.verf. 5. A perfona Dei,(uos ducentis,inftituentis,& in gratiam recipientis atquefouentisjv.^.^.^.y .
Petitionis caput primum verficulis 4.& i.alcerum v.6.& y.continetur.
II. Confirmacio, i. a naturaDei,boni,redi,rapientis,fideiis,omnipotentis, verf.8. &fequentib.par-
fim . 2. A gratiofis operibus eius erga elcdos, quos docet,dirIgit, remiffione peccatorum donar, duac,
clementer inftituit,& potcnter Iiberat,a v.8.ad 16.
III. ConclufioprecatoriajCuiuspartesduaefunt. i. Singularis petitio pro fupplicis perfona, vcrf.i5.
i7.i8.i9.zo.2i.TribusargumencisGonftat. i. Aperfonafua,i6.i7.i8.vcrf. 2.A perfonainimicorum,i ).verf.
5. A fide fua integerrima in Dei promiffiones, 20. & 21. verfibus. 2. Concluftonis precatoriae pars alccra,
ncmpc gcneralis & pubiica petitio pro corpore Ecclcfi«,verr.22.
Observationes locorvmdoctrinai.
1 H&c rite ormdi regula eft, non dijhahi in Jpes variat ^ an- DoSirina hdcfedHtb retiwnda eft , Beum ab initiofuijfe miferi^
cipites.nec in terrenis auxilijsfubfiftere :fedDeo tribuere hunc hor cordem:vt fi quando rigiduserga nos ^ inexorabilisappareat,nort
norem.vt ex intirrio affeBuvotanoflra ad eumtoUarnus. SoliDeh tamenfuidiffimilemejfe,velpropofitum mutajfeputemus. lixum
enim cultus inuocationii debetur. enimiUudmaneredebet , €iuanuis Dei bonitas interdum lateat
P/<e orationis vera defmitio hic traditur, videlicet quodfit ele- quafifepulta^nunc[uam tamen extinguitur.
uatioanimiadDeum.exfiduciapromiftionumdiuinarum. . 7 Gjiuumvrget nosexterrMaliquaaffticHo,nonmoXbrogandtiiA
2 Tide (^^e,tanquamjpiritualibus alis,e mundofublatifitr- eft Deus vt nos ab ea eripiat.fed vtpeccata noHra deleat,quibus fif
fum erigimur ad Detim quifuospudeferi nunquam patietur. iram eius ^ fiageU^l-frouocauimus, Necfolum in metem nobis ve-
Impiorum improbitas non magis pios animos vulnerat quam nire debet poftremaoftenfit,fed nouumpudorem nouofqm gemitus
Deum ipfum lacejfit. afferre debent omnes antea£l& vititranfgrejfiones.
3 6^um nobis obllrepit indignitas nofira , ^ trepida^ mentes Facit peccatorum o^liuio vt nos Deus paternis oculis /tj}iciat:fed
ab inuocatione depeUere conatur , opponenda efl vox euangelij quA vt nos recipiat ingratiam,nonnifi bonitatefua adducitur.
affirmdt, nos quanquam contaminatos recipi tamen in gratiapro- s.p Dei bonitas (^ mifericordia eftfidelium meritum, de quihws
pter Chrifti meritum, modo in Deumf^eremus, quadfieri nopoteft, aSum eft nifi anteuertat eosdiuina gratia.Jpirituqjfuo renouet, vt
quinfide iiuspromiffionesampleSiamur, (^propofitumpeccddiab- difcipuli,id eft.dociles (^ morigeri effe incipiant.
_. _._ ijciamus, _ L_, ; Gratia Deiprogreffus erganos ^funt,nempe qtsbdprimumerrHr'
'> Dei gloria lucet in confufione impiorum,quorum in rebusfecun- tes,imo profugos in viam reducit,compefcit noftram contumaciam.
df.s exultatio palam Deo iUudit,dum contempto eius iudicio auda- (^priits indomitos in obfequium iuftitid fuAJleSlit : deinde, quod
cih ad licentiam peccandi ruunt, ^ nuUa iniuria lacejfiti vltro ad affHHos £3* laborantes non deferit ,fedpoftquam eos cruce formauit
Udendoshominesinnoxiosferuntur. adhumilitatem^^modeftiam.prouidumfeinregendaeorumvitn
+ ViA Iehou&,id eft, voluntas, promijfiones £3* mandata Domi- patrem declarat.
ni.rationislumine cerninon poffunt.Namfi cernerentur hoclumi- 10 SicDeusagitcumfuis fidelibussVt omni ex parte propitium
nt,nonpeteret Dauideasfibi monftrari a Deo. ^ veracem eumfentiant. Eius enim clementiam g^fidem quafi
Nifi Deus infidepromijfionuntfuarumferttosfuos retineat, huc peculiarem thefaurum nobis Scriptura defignat: acfi diceret no effi
veliUttctito delabuntur. < timendumneDeusnosfiufiretur.fimanemusinfuofcedere.
S Gjittumfenfuiru>HrosobtenebrentresaduerfA, difficileefiin n VtDeusnosinferuorumJiiorumnumeroreputet,femperro-
tantacaUginedifcernerequidfequicouenii(t:nifiDeusfiipe^ar- gandus efl vt paterna indulgentia toleret infirmitates noftrofz
, denterinU(fcatMsadfit,quinosinvijsfuisiuxtapromiffione^mi- quiafine gratuitaremijfione peccatorum nuUa operuni retributio
fericordiaminChrtfloexhibitam.dirigat accontineat. ^erandaeil.
Hac legeDeus tandefufeipitjjdeliumfaluteth , ©" eorU necejfita- Gjimties Dettsfuis eleBis ignofctt,ri6 Miitde caufamfumit quam
tibttsfubuenit,vteandemgratiaminfinemvfe^ velitprofequi: du- a feipfo.Nomen autem iUudfeu Dei mifericordia invnico Chriiio
modohuictantAbonitatireJpondeatconflanseorumfiducia. patefit (^ a nobis quAritur.
Tidei hocproprium eji.interfttmmas anxietates rejpicere inDeu, 12 Exiguus eft numerus Deum timentium. Nam etfipromifiu^
tfquafi tacita quiete infromiffum eius auxilium indefirtenter re- omnes orant ^prAfeftrunt diquodpietatisftudium, paucife pe-
eumbere, nittts excutiunt,imo fuo torpori indulgentfere omnes.Itaquf rarij-
. d Etiamfiadtempusfubtrahat Deus omne honitatts fignum, fimus efi Dei timpr.quofit vt Spiritu confilij ^prudentia mundus
^ admala mjha conniuens.tanquam alienos deferat,iUud tamen vt plurimitmpriuetur.
retincndum eft,eum qtMj/i priftina confuetudinisfue memorem,no- Modb nos ad Dei timortfimus compofiti, ipfe non deeritfuo offi.
bifcum denuoclementiusoBurum. cio.quin Spirituprudentiaadviameligendamnosdirigat.
Fideles exfolo mifericordia Deifonte gratiam,auxiltum ^ libe- 13 Veri Dei cultores nojpiritualiter modo beatifut,fed aDeoquo-
rationem haurientes, nihil inft reperiunt quod Beum ad remune- qtte benediciitur,quoadpr£jentis vitdflatU.Etqu/ttus curju benedi
rationemobJMngat^ > ^ ,..4 < ^ifnudiuinAfuisjtecat'uabtfipam,tamil^4igratiainfofufarerii
' ■ _ ftrtur-
109 I N P S A L M V M XXV I. ! Ff ^ ^ ' ^^^
fertHrbatipnt ita lucet.vt eorumfemper optimafit conditio.nd etfi deijciant:tww autempetendumofi vt nohu Dens quafiin dejhera-
hoy&ihh>^fiaurantur, pdternumDeifauoremaJfidmgusiant, ^ tionis articulofuccurrat.
fid eos placandos longeplus valet mediocritat quam impifsfatisfa- zs Nimisfiupidifuntqui extema liber/uione contenti, mala
(it abundantia. inteiiina(idefl,peccata)non excutiunt : fed quantum infe efi cupe-
Vtfua quifqueforte intm contentus efi.^ cum hilaritatepatii- rertt oj>liuione ejfe fepulta:qHum meminiffe eos deeeat» Deairato ^
mmacqutetemeolit^eiusanimainbonohabitaredicitHr, infenfo,pmhiapeccatoribusinfelicitercedere. ...^iVi^.
14 SecretinomendoBrinAexceUentiamcommendat. quAnobis ^lt^anuisob diuerfosJlnesDominusfuos cruce erudiOt .tarnen
propofita efi in lege Dei. Vtcunqtie enim dio faHHprefani homines • quoties ajfiigimitr, ad cofjfcientiA examen reuocamur , vtfupplices
Mofen ^ Prophetasdejpiciant , agnofcunt tamen^Mes , in eorum reconciliationem cum Deo qu^ramtss.
fcriptufibi cdorumarcanapateperi.qtuhumanjifapicntia modu ip P^ de hofiium fttorum copia ^ crudelitatO expoftuldt.fcien-
longe Jisperant. Inuitamur praterea hoc nomine ad modefiiam ^r tes, Deum eopropenfiorem ejfe adfttos iuuandos quo magupremu-
hnmilitatem.nefieti praprio ingenio autfolmi<t mfirA conffi^per- tur.^prograuitatepericuli eu potentiiis fuccurrere.
rampere tentemus admyfteria.quorum nbtitiamfingulare Dei do- zo NuUtts adferiumprecandi affiilu ejficaciorftimulu^, qttam
TiumeJfepronuntiatDatud. vbitefiarilicet,inDeonosconfidere , cuituomtitpotentia^veri-
Vbi vigetpietas , periculum non efi ne in Deo qu&rendo operam tasfacile quum libet fideles ex omnibtn malk eruit , aut in mediis
ludamus. ' rentationumjlammis iliifis tuetur.
EtfivoceftMpromifcuealloquiturDeus bonos ^malos, nifita- 21 ^i/qttis Deit expeiiatplacido & mdftteto f^iritu.quiduis pp-
menadfitfinceru«affeiltts,furdis canii.-impijsenim verbum Deiji- tiitsperferet qudm vtfibipermittat iniufiitiacUhofiibtucertare.'
fnile eji claufo ^ objignato libro,Iefa.28.n. Fideles.qtsantum adfe attinet, in Dei conJpeHnmfemper cU ve-
Detefiabtle eft eorum figmentum qui d ScripturAfi^n£t& leSiione, ni£ deprecationefupplicesprodetmt : hoc tamen non objiat qttomi~
nonfectis ac labyrinthi acceJfu,totamplebem ars^ent ; quafi vero no nus,adtterfariorumfuorum rejpeHu.cauftfu* bonitatem cord Deo
diferte ex quolibet ordine vocetur adfoederis Dei notitiam qtticum- commemorent.
que eum ex corde timent. Vt noHri defenfione fufcipiat Deus.nonfatis efi itts ^ reHitudi-
is Gjuoniam omnibtis qui in Deum rejpiciunt data eft promif- ned parte nofirafiare,nifi Dei promijftonibus innixi . fub eiuspa-
fio,Jpem eorum nonfore irritam.necpojfepudefieri: hoc clypeo fdeles trocinio tuteldque quiefcimtts. Ndftpe contingit vtfirenuis ^ cor-
fipefe tuentur aduerftts tentationum iSitts. datis viru, dum ingeniofttofieti,vel dfortunapendentes , bonam ,
Legitima precandi ratio ea eji vt omnesfenfus ^ affecitts nofiri caufam tuentur.non tame rejpondeatfttccejftts. Colenda igitur iu-
inDeo defxi contineantur.Fideles enim mn circunjpectaat huc ^ fiitia ^integritas,deinde Deo nofirafaltts efi cominittenda.
illttc, eorum more qui alternando variasfalutes fibi confngunt, fed 22 Mutua interfan£iosfocietas poftulat vtfinguli .pttblicis mi-
Deo vnofunt contenti. ferijs affecli,apud Deum vno confenfu gemant: ^ dumjita qttijque
16 Simtilac nos Detts dignatttsfiteritjita cura.manus etiam ad mala deplorat , fimul etiam curasfuas ^ vota extendat adtotam
auxiliumferendumparata erit. Dei ecclefiam. ^
e^uumpromiferit Detesfemijeris g^ dejperatu pnHofore ad ope Infumma.toto hoc pfalmo 2s.triapetuntur,^ quidem exfde in
ferendam,hispromiJjionibtesfretifideles,quo vehemetitts premun- patefa^as nobis promiffiones refpiciente. i. Peccatorum remijfia
tur eo certitts auxilium Jferant. gratuita. 2.Vtd SpiritufanBo regamur in toto vitA nofh/g curfit.
17 6^ando totum cor Dauidis vidcmus anxietate fuijfe pojfef- s.Defenfio aduerfus hoflium iniurias.QuAtriatribttspoJirepnis do-.
fum , non efl quodmiremur Jinosinierdu}?ifuamoletentationes minicAprecationispetitionibusrefpondent. ■ . -
A R T I C V L I P R AE C I P V I.
1. Piarorationisdefiiitio,pirtes,caufa!,&c. 3. Anima; pisB renrus,& affeftus,S£ {prs beata.
1. Dci vcrinatura,luculcncerdclcrij)ta. 4. Eccle/ixmilitantisconditio&liberatio.
, ^^^y^j^^.^y^ PSALMI XXVL .
•^'sjf^gL^, IVSB E M fereefl: argumenti hic pfalmns cum eo fnem tAm interpretatifumtis, Damd enitn
"* oppreJfM varijs calumnijs [uorum hoftmmypet^fe a Deo defendt (^feruari : nefraBiii calamita —
tibtts deficiat a D eo,fe^ue cumfceleratis comungat : fed vt confianter in agnitione ^profefitone
vera doclrina perfeueret, Deumc^ue verafide telebret. Apparet autem , huncpfalmurn a Dauide
fcriptum ^ decantatum effe eo tempore,^uando abalienato ab eo Saulis animo crudehfiima ault-
corum odiafufiinere cogebatur. Ita enim fieri folet vt quo tendtt regis ^ principis animiiSt eo etiam auUeorum
fauorfe inclinct. JSfcc dubiurn eft plerofc^ue ex aultcif ,initio,cum Safilis animum ab eo alienaturn viderentyva-
rijs modis eurn tentaffe ac hortatoresfmUetVtifi vitamferuarei^ fi pericula.tfiMr£^atqjie ingratia regis mane-
re vellettje tottim ciim in religionis obferuattonej tum in reltqfua vtta ad anirnum ^ voluntatemfui regis (^ ca-
teroruWii^ui in aula verfab antur,accommoddret 0" componeret^necfemper cultut diuino ac fiudioreligionis aut
honefttonbus fententijs tta addiUm elfettVtproptereagratiamfuiregi^offenderey ^grauifitmispericutisfe ex-
pcnercveilet. Hic cum ofte^deret-,fe necgratiam regts,nec^llius hominis amicitiayn tantifaceretVtpfopterea
Mfcedere a Peo,^ profefitonem doElrinA aut honeflasfententioi abijcere vellet^atejue hos ipfos^ui tafia confilid
fuggerebiint.,tan(]uam homines impios (fj^fceleratosfe odtflie at(jue auerfari profiteretur:mox,vt ferifdletyaccen'
fifurrt horum odta aduerfus ipfumy at^ue itafaElum eft vtq/ui anteafe diligere eum (^falutis eitis curam agere
fmularantyhi odio acerbifiimo ac crudelifiimo euminfe^arentur^^frregemat^uealios contm Dauidem-, quan-
tis poffent viribm incitarent qt armarent. Dauid igitur,cum vndi/juefe oppugnafi (jrpeti ab hoflibus propter
profefitonem religionis (^- odiurn fceleratorum homtnum videret,(fr magnitudinempericuliconfideras nufcjuam
tutumfe effe cerneretyad Veum confugit,eiiif^uefidem ^ opem imploratyatqiue vtfacilius ^uod pefit impetretf
fuam innocenttam allegaty ^ caujfam horum malorum omntum ejfe dtcit, qmd conflanter profefiiontm vefado-
ilrina retinea't,nec ingratiam vllius hominisfe ab ea dimoueripatiaturi^uodque conJfltdfFiudia \ff conattts hy-»-
pocritarum acfceleratorum hominum improbet^^fugiatdn hac commemoratione,^uafimul continet luculentam ,
defcriptionem hypopritarumt <jui in aulis ^fefe ^ religionem ad animos ^ voluntates regum ^ principum m- ,
commodare noruntipene totus pfa/mut cqnfumitur. Infine tan^uam veti composyfacrificium iauatspro libkr^.
tionepromittit^Hacfummaeflpfalmi. , •.,; { l""': '
Exemplum vero Dauidis monet nos de varifs rebus. Primo , Conflantiam ejfe praBandam in confifiibne (^:
profefiione vers. do£lrina.Secundb,l^on infieBendam vel accomrnodandam effe religionem ad affeSim aliorumi
Tcxt')h)I^ugie.ndam effe confitetudinem hypocritarurn ^ aliorum impiorum homtnumt^ui nos abducere aprofef-'
fione vera doSlrinx conantur 1 c^ tjui exemplo nocent:animos etiam ^ mores eorum nofje dijcamus, qutfaeilius
eosfugiamtM.QnzrtOtfipericuiaiaut certaminafeejuanturprofefiionem dotlrina/vtjemperfieri cofiteuitt defen-
fionem a Deopetamus, (jr certo siatuamus,eum cauffdifm non defuturum* Poftremo y v$liber4ti ex p^riculis
t)eo gratifimtti,^C4
Exordium pfaimi^nimttur ab i^fa propsficione t qiii; eft ' tr^linAm»mbum,lje^itiam,&c.per rtnes^/enrLiaies afieltiii <c>
petitio,vt fcruecur 8C defendatur iDee. - magiB crairoS|8cc. ' . }
/i«fcM}Ideft,fufcipetucaufl«me«co2nitioBem,&cum j Quoniam bonitas tua coram'oculi$ mcis: ^
yidea$meimuftepremi&oppugnari,vi«[aicainiuria^ ambulauiinveritatctua. . fc . ^
.llatani..vcf«nquepertinetadlegitimummdic.um,p^^^^ i«tiologiam,quamrupraverfupriitioa&dicpropo/itio«i,
vt*iufta^gnofcatur&d«udicetur:dcmdevteogmwcauf- «yncexpTicatperdiftributi^ncm.oftendensquS&qualiTfi
fabomd«^ndantur^malipumantur.quatevtrumquepitrt^^^^ imi„.egrira. inquaambulet. ^ ^
^irfcfoftSrdarfe Sam^^^^^^ ««^/.^.«A./f2..c«/.,«,..i] Ideft,Quiaami,leftorver-
probarei deindeJt hoftiumpetuUntiamcohi^cat. Germal dS^"^e>ca^^^^
«ice fcntentiareAe expriraitur his vcrbis . Schafemtrrech. .i^^i^^,.'^^ ^,1 iUeccbris vllis. vetminis^quas ^arias adhibct
quafidiccret Omnesqmfuntin«ula,iud.cantmenontan- hoftes,compulfus5rcftaviadifecdam,necfoIicitusfumde
tum eflc ftolidum , qui rcgi & fapienr.ffimis in aula mc op- ^^^„, J , ^ ./^„.^ „^. .^ ^ ^^ j^^.. '^ f^^^. j.
ponam:fed clamant etiam, me mih. fabricarc religionem cx ^^^. ^^-^^ pofTIt.Hoc primum eft in integriiate.
pfprio capite , difcedere ab ordinar a autoritatc , a publieo ^^ ^J^^^ .^ vJatetm\U eft,Se«uor verbu tuum,quod
confenfu , & miufte me reprchendcre Gonfu<^dincm com- ^ aftionibus meis : nihS ago, nihil probo , nifi
inunem,&c. ficuthddienobisobiicitur,nosdifcedcreaca- „.. ,/•• -„ ^ . i. j • r u*^ o. j
tholicoconfenru, ide6que efTc hjEre«cbs & fchifmaticos. quod/ciam cogrucre cun. verbo diuino. Improbo & damno
Deinde oppugnant me ^us quim Ncroniana fseuitia,nec eft °;^,"^» 'h Cnrvtfhn" n^ -^S' ".' '^Vu^a '''l'c\^'
*.r^»ii i^, «o ./-..f •,^;,,T„„.,.,„ •„•.•,, .. . «i^ ritatcmhicnominatvcrbumDci. SicenimChriftusipfelo^
quipatrocimummeyufcipiac.Itaquetuiud.came,&c. quicunSermo tuus cft vcritas,Iohan.i7.
Gtupmtmegommtegrttittemeaambulo} Addit ranones *d ^t r j i i
honefto. Quja non abiicio profeflionem vcra; doarinat.non 4 Non fedeo cum hominibus vanitatis : & cum
approbo fcelerata confiiia aulicorum , non adiungo me fo- abfconditis^t/fr/w/tojnon ingredior.
cium his quos video efTe imp.j>s & fccleratos : ncc patior iiic Amplificatio eft prioris fcntentix ab antithefi. Ego non
vllomodoautvllistechn.s abducia pio&honeftopropofi- tantumampleftor verbum Dei, fed ctiam fugio,imprcybo &
to.Obferuandum autem dihgenter quod non dic.t fimpl.c.- ^amno omnia confilia & aftiones eoruni qui veritafi aduetr
ttril^ntegrttateambulo^eAmM^^^^^^ fanturrnccpatiormihiabhisvUomodoexcuti pictatisftur
pofleffiuumcmphafinhabet,&figmficatconftantiam.nve- dium.Itavtrunqueoftendiiefleneceflarium,&confcflionem
ra doftrma,m veris &honeft.s fententiis,qua. non ad tempus y„^ doftrinx, & feiuhftionem ab hoftibus euangeli j, ne vcl
duret.fcd qu? ad omnem vitam fc extcndat,quantumuis ma- coUufionibus ipfo.. in impietatc confirmemus,& confcieiias
lisart.bus&t€chmsoppugnetur. noftraspoUuamus:veletiamneaIiosin«rmos noftrocxcm-
Dcinde monendi funt auditores , Integntatem non accipi pjQ ©fftndamus
properfeaaobedicntia Legis diuina- (ca enin-. in horainem j^jonfedeo} Vcrbo fcdendi fignificat communicationem
noncad.tinhacvita)fedir.tegritaspauid.s,ficut.pfeverfu confihorum. Ego non interfum ipforum deliberatiom-
tertiofeexplicat.meoconfiftitquodniifer.cordiampomi-^ bus, vcl ciim dogmata fingunt & pingunt , & religionem
«lantcocuios ponit,ideft,in eaconfid.t,& ambulat m ven- flgft^„, ,j fuam dignitaiem ftabiUendam , vel adopescu-
tate,hoc efl ret.net fidem &bonara conrc.ent.am , .uxta dl- mulandas , vcl alioqui confilia contra pios & innQCcntes ca-
ftum Paulii.Timoth.i. ptant.
^»»^«/<>]Ideft,incedoitavtnonpatiarmedimoueriire- c««;y&^»»m/^«,a/.»»«]Notandahiccftdefcriptioeoruqui
ftocurfu. -,,Tift«. ci ' -fr^ tuncinaularegisSaulisverfabantur.NamfjempcrauIattales
Etmlehommcorifido^ Id eft,Retineo fiduciam m Deum.e- habent.Itaque prodeftipforum ingenia & naturas nofl-c : ncc
titmfi vat iis technis ea.li mihi excutere concntur hoftes mei. ^ft ^^j.^^ ^^^^^ cxcogitari quim qu« hic a Spiritu fan-
Ntf» »«roy^« v/»«Z&] Id eft , Pergo conftantcr in lUo reao fto proponitur
pietatis curfu quem mihi ex verbo tuo propofui : non decli- • Prim6,dicit ifle homines vanos.hoc eft,non rcftc fentien-
no m hanc veliUam partem , non muto fcntentiam in vUius ^^^ ^^ Deo.vacuos timorc Dei,qui nulla cura religionis tan-
grat.am , non attempero rehg.onem , necaccommodo raea ^ : fed qui honores affeftent, & opcs , & alias res vanas
confilia adaliorum voluntates feu cupiditates. quarrant: & ad has res obtincndas pr»textu religionis abuta-
2 Proba me lehoua^ ^ tcnta mercxamina rencs tur. Deinde in reliqua vita funt arrogantes , mulra fibi falfb
rocos&cor mcum. tribuunt,cumniliilminusfintquimquodpraefcfcrunt:pro-
Oecupatiocft. qua.biniquis hominum iudiciis adDei |"i«untitcmmulta&la, &nihilpr*ftant,fantquenu-
teftimonium & examen prou°cat : quod fcit fallcrcnon pof- J,'^^"'is ^ * """" compleftKur nommc
fc,cumpeusfitK^,^ov,.c., Vel^ 1 1. N^minat occultos. hoc eft.fubdolos,vcrfutos,fraudu.
propofition s : Tu »°dica me & caufam meam ^^^^^ ^^ ^^ in pofturas compofitos.fimulatores.
niml»nsealiterdecoiudicabant,vtiamd.ctumeft: Ex.it.- „ :„i; j r » !• j a. i r _
/ » ir \ A i.j», ,..:r,«.««..n:.^., ,««.•- quialiudorcproferunt,ahudpcftoreclaufumtegunr.
mahanteumeflehominemltolidum, cuiiapient.lnma resis *Tr i • * ,. i r -r r . «
iii*«Aiii,tuujtii»^.iwunii^ii. . j •' i„:..V,,i,«„,„«' ° Verboingrediendi,fignificatcxternamconuerfat.onem&
&aIiorumconfilianonplacercnt,deindeiudicabantefleam- r -;— . -a.- % -. • r ,.
r. - r e r a- > *^u •.-.- a r..^--f/: ., n. • r locictatemaftionum. Ego,inquir, necconuerforcumhis,
b.tiofum&faaiofum.qutkacnouitatealucceiuoneleinn- ^ /.,. . ^ i- w i j- rj o.
wii.M.uH.w.iawfc « .,»1 . , necconfiha.pforum velprobo veladjuuo:fedtotopeftorc
nuarcinanimosmultitudinis&turbarc regnum conaretur, • .„/i r r\- «, ul ^ r
u* *, .1. * .....vr . 1« . o, u.,.,A,sfc- ^ u aeteftoripforumprauaconfilia, &meabhorumconuerfa-
poftremo,meram efte fimulat.onem & «^YP.^" f "> J/"^ f - ^.^^^ ^ j^f^^^^ ^ ^^ j h^pietatem ipforum probare videar.
tendcretprau.sconfJl.is.Hajcm.qi^^a.udic.^^^^^^^ veletiamconfuetudineipforumdeteriorreddar.
prcmebatur,&caIumniasvtamoliatur,prouocatadtribu- ^xi. V „ •
nalDciquemfcitiuftsiudicare. J Odi ccetum mahgnorura: & cun.umpusnon
Rurfus autcm monendi funt audicores , Dauidem inno- itdco.
centiam fuam allegare & extollerc magnifice , non quod Nonfatiseftinexecrnaconuerfatione aut communicatio-
Deo & legi eius fatisfaftum putec. Si enim fimpliciter ei ncconfiliorumfeoftendcrcalienum ab impiis:fed toto cor-
cum Deo res effet , culpam fuamhumiliter deprecarctur, fi- dc nccefle eft nos abhorrcre ab ipforum Aoftrina.vita & mo-
cutalii^i facit, cdm inquit, Non intres iniudicium cura fcr- ribus,vtpote quibusgloria Dci Ixdacur , aut cpntumelia affi-
uo cuo : fed potiu«,vt aduerfariorum <faliimnias rcfutet, qui- ciatur. itaqucvtiturverboNJV;.
busfaisograuabatur.Kei^eftuigiturhoftium haricintegri- QupdautemdiciturMatth.^Diligiteinimicos veftros,id
tiiteai allega^&c. intelligendum eft quatenus funt tantum inimici noftri:& di-
Examifz^) Metapliora a repurgatoribus auri & argeci fum- leftio illa non facit ad confirmandam umpietat5,&c. Abfqiie
pta eft>Infpice &examina omnia confilia,cogicationcs &af- eofi Rtf iuuandl funt omnibusofficiis,vbicunque ope noftra
. feftus me0s,& videbis me non aliqua ambitione,autalia pra- indigent, & ftudio noftro inuitandi funt ad piecatem. Cum
ua eupidttii^tcadduftum.huncreftumpietacis curfum,quem nominat ccecum. figniBcatmagnurafuiflenumerumfuorum
inftitui,vrgere:fed fimplieiter vt tibi fcruiam & tibi grata fa- hoftium.
ciam: nihtlcniabeft fimulationis,nihil fraudis aut doliin III. SuntmaIigni,ideft,hocvnumftudcncvtbonospre-
meis aftionibus. mant&vtmalefaciant,nec habentftudiumiuuandiautbene
.. Appenationibus cord/s & renum defienat cbgitationes, increndi dc aliis : fed omnia trahunt ad fuos aftcftus & cupi-
confilia 3t intimos affeftus.yide fupr j pTal. 7 . Renum nomi- ditates.Item,nihil cft tam fceleratum quod non tentent:fi vi-
ne Hebrxi notant id qijod maxime recondicura cft in homi- deant fpem aliquam lucri fubeife,aut h videant fe hoc modo
ne. Nam ex vifceribus nullumeft magis recSditum rcnibus, poffe crefcere. '^
latent cnim io intimis receffibus infimiventrls. Quidam II II. Nominatimpios,hoceft, irrequiecos.turbatores,
per cor intelligunt %niflcari fuperlorcs afleftus , doloresj tv^tftfefVAMrtVjquorit corda atftuant & rapiuntur variis aftcfti-
bus &
W>^~'!^ "'-^- .■
^r^W
^'S^'''i-7>^<?-'^i?: '^SiTiVr^
,.\f'-
•^" ,"1,/^^'..,., :'\\^'^''-^^' *^ PSALMV.M XXVL , , .^- , .,„ .
btfs& tUpMftktjiius^h^ Uhit^ti fluftuSt inftar maris, mieiliumglonx dminx atxpclleo f^que fummo eius
Iera.j7;qu^uedttini^turbaht&lnircehr,tantumvcipfi'crc- tcneri teftecur.
ZI4.
atnore
fccrfepbfllh^, ^ciijt jd^ Cleoiic ^iiitur apud Arlftophah. Et de
talibiis iric[uit Arilllh Eth. fani^u «uf^w^Ju^'. Atqiie hisBc o^'
mhia fi^riifi^anur verbo fittn^v <iuoid fignificationcm habet
improbe & ffcdltio$di|!tndi:C3Uih1jiMn4Uit,n6fedco.Idefti
nihil eft hlihi cbnimiitie cumiftii, n6n comntuhifcdcbrniiliai,
non coniungo mea ftudia cum hoi^um ihfiituto,&ci!! ' '^ ^ ^' - '^ '
jVOquidaindeduciintaboculo.qui Hcbraris diciturfy,
atquc ideo rcJdiderinit pufchritudiiKfni lcu alpeftum:8e Sc-
pcuaginta A*«r/n'jr«cw,td' eil, dccoreih. Sttd vfitara cft Hcbra>i$
vox {iy9qu*i}iah^onein feu habitacDit»m fignifi<at, pfalra.
p«>i8calibf;'^"^""*<^;M**'^^r^'''''"^^' y\f«C'5.v^.T^s. \. ■ :
9 Nccolligasciiiii pcccatorrbusaDimatiitncaiM:
6 Lauo in innoccntia manus mcas : ^ circundo ; ^ cumvirisr/anguinuin vicam mcaui.
altaretuumlehoua*
Redie ad priorem part^ antithefis. Sicut cnim antea dixc-
rat,fein ihtegritaceambulaircataiiunceodenri fenfuiubiicic,
fe in itf no(;entia,i;n^nus fauarc , h(>c eft., ftud^rc piii^itati v/tS'
& innoccntiarmeininem lardereaucihiuriaafficere, & manu;
P6ft(^uam deinnocentia fua ceftacuseft , redic ad pecitio-
nctp, Siput eniin antea ih exordio pccebai:, diuino iudici© ac-
vindiftadefendiaduerfus virulentascaiumnias , odia & iijfi-
diasfuoruinaducrfariorum : itanuncpecitneDeub^yaciatur
eum implicari aut poliui confuetudine impiorum , nc hcizt
nuiim fignum erat innocenciar,vt in hiftoria paffionis Chnfti
Pilacus ablutione nianuum fuam innocentiam oftendere co-
1 . ■•i* \ r M L't • eum focium mulciphcium dclidorum.ttuibushoftcserant
mundasaoomnifcclereferuare.Namingenercabluno nu- n«?t..M- . Am\r.A. „- -..^„„, ^ ..„ r. . ''i^i^^^^^^^^^f^y^h^
_..;.._ c ; „««« .„:_u:a_r:-.,-^/:„_:„*^i..,ii.- PO"uti ; dcindene codcm cum fuis lceleiatis exuiofi^ «.'-
dem pornis ipfum inuolu:it. Vtrumqueenim iudico fignifi-
"cari verbo fiDK t{\\Qii in gcnere fignificat colhgere:& quhii m
•aceruumcongcFcre: idc6.|;verbo coiungendi a Chald^o hici
reddicur. deiHde fignihcatcoiletta feu coniefta m vnura a--
ceruum auferreieuabiicerc, ficutfordesa»viiupnnju;iicolli-
natur.
Videiur autem in fpccic alludere prophetaad folenncm
ablutionis ricum, qui in Lege erac in vfu. Ingrediebantur &
aulici hypocritai in cemplum, & vtebahtur hts ablutionibus
vficacis; fednonafterebancanimorumpuricacemadculcum /.«^««^^'.«..quQd fit vdrcruandivcl ab.iciendt itudiJ
guntur^colledae vero abiiciuncur Gcrmanice,;?:«/A>»w?mr;j/1
diuinum. Habebancenimanimos infeftosprauis opinftni
bu$,&corda polluca variis fceleribus, &^cau}en exiftimabat;,
fi hac cazremonia defunge ren turj, fe abi!n4e l~atisfeciire,Deo,.,
Dauid vero hanc craiTam fuperiUcioti^m. reprehen,dens,(|icic
fein innocentia lauare manus,hoc eli, fe CuJtum d{uinutn no
reponerc inextefna ca!remonia:(cd adferrc animi p.utitatem,
&c.c2Eremonia vcro illa tan iiiam figno commoneficri de vCr^,
ra poenice.ncia & piecatis fruftibus» .t.tant.enim illaj lotiones
in Lcgeinfticutaf, non qubd per lig mundarent, yel ablu^reni;
peccata,fcdvtvcencescommonefierec, ad religionis culcu|ix
noneflc accedendum illocis manibus,,h["ceit,poIluta cop-
Vtraqueautein peticio ncceflariacft, Priiiium quia valde
difficile eft in ranca mulcicudinc peccantiuin non fimul tan-
quamfludu &inipetu corucsudinis abripi. Namfiiacuiquc
«cati conluecudo tyrannis eft. Deiivde mliil cercnis cft quam
poenas comirari delinquences. , . ;\.. , V' ■.'!. - \.w
Rurfus autem oblicru.inda eftdcrcriprio atih'corum,quarn
fiipra inchoatam nunc ab oluit. Supra quacuorepichecis eos
ornauic appelLms viros v:inos, di>iofv>s , ma^ignos ^ impios.
Nunc alia quacuor addit, dc quib«s d quis prolixediccfc •vc-
lic , vix longiscoin r.entariii rcm ablisluer. NosVocabuIa
bi-cuitercxphcabinius.Autiitoreshoftamiir, vtip/iJiuIas m-
fcientla : fcd prius vcra pGeniccncia amu>orum fordes efl^e de- i^\^,^^^ , & talj,,,,, n,ores co^nolcere , vitare & dccefbri di-
ponenda^atquc exutndas.
Cercuftdo altare] Hoc f*tTutvfjti>idi! dicicur pro praefto tibi gra-
toscultu-s^ofterocibifacrificia laudis& precu , & crebrisho-
ftiisanimipietacem cefto|r,&c.Scio enimtibi placcrccos cul-
cus^uiex veraanimipietate profi:i'<;untur : non '■-]ui incx-
ternis caeremoniis tantura cofiftiit.Ita ipfe poftea fe explicac.
Verbocircundandi auccingendivcicur,quia populo accinge-
realtareno licebac, imo nehisquidem qui exfamilia faccr-
documeranc notati aliqut macuia.Lcuic.il.
EftautcmhocIoconotandumquodDauidjquandjuanuf-
firinCt fe fugere confuetudinem impiorum,&c.tamen corum
odio non dcferic ecclefiam,ncque abdicac fe a ro.ciccate diui-
nicus mandata.ficut fcccrunt olim Donaciftae, Cachari, No-
uatiani,& noftro ccmpore Anabapciftie.
Vc audire faciani[rW^, w magna te voce cele-
fcanc: iiec poteftresipfa meliiisexpiicari, tjuam fi pcrfohse
confidereneur.
V. Dicit cflTepcccatoresjhoc eft, qui confuecudincm pec-
candi fibi contraxerunc, & quorum omni^ vi;a fl.igiriofa eft.
Itemquinontantiim deleftantur fcelcribus quibuslam adw
fueueruntjfed criam i]ui j',Ioriancur irt malitia,vt alibi dic\t, ■"
. VI. DicitcHevirosranguinum, hoceft, Crudelesquia-
lios Ia?dunc atrOciterfirieiufta caulfa, qui euertunt& oppri.»
niunt inuIrosbonos,vt in ipforum bona inuolare poffinc.vel
nccupiditatibus ipforuni obfiftant: & valet hii etiam quod
dicicur,o*4>»c « (}>«'3»i»^rtj«r6Ti'^»ii'triT«ij y^stxckr.Dcinde non fer-'
uantmodumin poenisrafficiuncenim maiore potna quaiii
promododelifti^cancLiinc]uia dcieAancur immanicatc. Ee
Lucan.i.dicic: ,^'' ' ? > -
I-'' ■ Nallmfemelcrereeeptm '
PoUutetspatiturfangfiisman/uefcerefattces:
, . 10 In quorum ruanibns eft ipaluni confilium.
. VI I. Impij aulici non tantum i«eurtt& ^igitaiK-fFaudu-
lenca&fi:eleraca confilia, fed eciammanibus ftrenue exe-
quuntur quicquid inalitia^ in aniinis conceperunt. Nam jaQ}
fignificac cogicationem aut machinacionem infiJiofam auc
prauam, Einiuckifcher mfchlag. Ba ii\ manibus efic dicitur cu
quiseamexequitnr. ------
V I II. Ef dextera eorumplena eft munere} Id Cft, fiint «tog^f «'-
^<,quiomniaiudiciaperuercuncfuaauaritia , &iuspecunia
vendunr. Hoc epithecnm oftendit loqui eum dc his qui erant
in gubernacione.lbi enim vficaca func corrupccl^.Demoithe-
nesinquit,M Aa9«(t>/« intf^^ttX) <a^vh^y>.t .«bi^.cSv A^si^t.
Qupd congruic cum dido Mofis, Exod.i). Munera cxcxcanC
fapientes. Dcinde nontantiimpatiuntur (ecorrumpi mu-
neribus, fcd ita impudenter caprant niunejra vt nullum bc-
neficium a fe impetrari finant,nifi pecunia redimafur.
n Ego vero in iiitegritate mea ambulo: redimc
me& mifcrere mei.
Repetit & teftificationem fua! innoccntra» & petitioneoi
coecum.in quo fonac vcrbum tuum, & quem fci» effe teplum defenfionis. Ego,{nquit, quanquam intcr horribilia n[ionftra
& doriticiliumDci, vere & ex animo diIigo,& ad hTuccoetum vcrfer quorum fcclcra mihi quotidic dhoculo^ vcrfahtur , &
ornandum,fou(endum,tuendum,omniamcaftudia,coniilia quosvideo crcfccre fliisfceleribusyiftj<ifque audfo.beato$
& labores refero : hoftes vero cujedoftrinae , &huius coetus praidicari abomnibus :tamen non moueor vel multicudinC
quihancampkftitur exanimoodiacdctcftor. Hxcfignifi- peccantiuin , vcl etiam fuccelfu , vc eorum exemplo j| refti-
cacvocabulishabicaculi&domicili;. ' tudine&pictacedefleftamrfedpergpconftahtcrin propofi-
Loquitur autem Dauid velut vnus ex populo Iu[Iaico,qui topietatis curfu. Ciimciue mihi periculutn fit hiaximum ab
fuos habebat rit us & casrcmonias , quibus regebatur. Noii his qui vircutem & piecaccm omnem odCrhhW^u Deus liberflt
enim exiftimandum eft,illum cantitm de ftruftura illa caber.- mc, vt ipforum m.ihus crudeles euadere poffim j & inifercrc
naculi aucaedificioloqui &c. Et camcn quia tabernaculum mei,ftifcipccuuiminei,non ncgligas aut.pCNnitta!< me iniu-^
feu arca certtflimum erat leftimonium prajfentiac Dci , ideo fte opprimi ab hoftibusjN»>» dich meinernot a/t, & oftcadc «©
eainmagnificedefan£):uacioIoquitur,vcdomuinDei,&do* curarteiaffici.
,7
^r^wjvoceni ]audis:&annunticni [cr/v^^rrmj omnia
niirabilia tua.
Amplificat ©rationea cauflTa fin.iIi.Oftendit enim in quem
fincmillos extcrnos ritus feucultus (acrificiorum,dum alta-
re cingit,pr£efter,& cur tepluni ingrediatur ; nempe vt Deum
celebret & laudcc propcer immenfa beneficia,iju3B fibi & coci
ccclefiaepraiftcntur. Bcncficiaaurem tocac mirabilia,quia
Deus longe alitcr fcruac &gubernac ecclefiam quam ratio
humana cogicarc poceft.
8 Iehoua,diligo habltaculum domus tuac:6<: io-
cum doinicilij gluriae tuo?.
Perpetujefuntinhisverfibusancichefcs. Dixeratanceafe
odifl!ehomines impios &fceleracos. Nunc cx ancithefi di-
cit, fediligeretcmplum Dei, atqucita oftendit,omneil-
lud odium aduierrus impios non aliunde quam ex amoreno-
minisdiuiniproficifci,quod videac contumcj[iaafficia fce-
leratis. ,
Diligo hahitaculum]!^ eft.cgo verbum tuum,quod fonat irv
hocceinplo , qu6dqueamplexus fum,omnibushuius mundi
volupcacibus, opibus , amiciciis poccncum ancefero , & hunC
h :,
i
\^1 .
irt^ ' • P R it L E € T. Hi N R. MOLLERI n^ ■
v.U Pc$rncu$ltctitinrcaitudine.incaHDU«i>e ^,_^ Qj^dhaftenusfumfcruatusiieconMpiinarercwfue.^
nedicam ti^Ulenoua. ^ .^ ^, , . ' . ^^ tudine feelcratorum , qu«Sdque multipli<;cs ipforum mfidiis
Conclufiopfalmieft. inquapromittitgra^ltudinem. Tit., & manus crudelcs euafi , agnofco tuum id e^e benfficiumr
telligit e^iil» fe tant^im Dei l)eneficio haacnus jn illa rcfti- itaquc tibi gratias ag»: nec tantum priuati» huius bcneficij
tudinc,doxiuagloriabaturperftitifre,.f<{quediu^mtusfcrua- nvemorcro,fedpublicectia|ncoetib«sidcclebrab«, vtalios
tum effe » nc impiorum & lccleratorum hominum focietatc meo cxc«pIo inujtem ad cdebrandam Dci honitaccrn qua
implicwirucretinexiriuraaB^.fbWfAs^ {uMCoipple#lm?8EtVW»r. . .
I. Propofitio iurisfui a i.v.ad 9. vfquc)^uius pi^ppofirionls J>af tcs f^ : Exordium quo fccum agi po-
ftulat in caufa fua ex formulaiudiciorum, v.i.&z» Narriitio caufarum^uibus ad poftubturtihoc ad-
ducitur. Ha funt, intcgritas v itae , S6 iides in Deum , qu>e primo verfu propofit» a v.j.ad^ fufius expli-
cantur. / ...:'! .■ .^ .'^. ■."'■.,.".. .■t'-,.:^' 'rr^i^^i.
II. Petitio,lSabus partibus cpWj[lani'.1l.^3^^^^ Deus finat feruum fuum imj)ro-
bis cxponi,& eorum mifcriis inuolui:9.& 10. vcrfibus. 1. prccatio , vt Deus graciam faciat , & nomims fui
benedicendiargnmentumexhibeatjV.iu ' '
III. Conclufio votiua,graticudincm 6c Dei celcbratioii^m in facris coetibus promitten$,v.u.
■'.",, ;,j.'. . ' ">(,'■:..; J :■,,■' 1'. . -.1 ■ .
OBiE R V A"TI6NE S* L P C Ofijy |H DOCTRINAE.
I vbi homin$m prajidio difiituimur . T>midis fxeplo difiamM turmA , exemplo Dauidit extemufdei pofejpo k nohU ita colenda
nosconferreadBeitribmalj&in eius proteiiione apquiefcere. efivt eaminverjipietatishcum minimifidfBituamw . fedvtrn-
;6jmapropriumI>eimunH4efibonas caujfaiajferereactueri.fi- tifteteniunBaabomnifcelerunimaculiipurifimuif^v/tctu.
dehseumfihipfttrortum coftituentesiintegritatisfu* (^Jpei teftem i Spiritualis ^ iegitimus Dei culttei in eo conjiftit 'vt cognitis
citant.vndef<lfduciamauxilijimpetrandiconctpittnt. DWheneJicj^s.ddpoenitentiam^fidtm profitendantimpulfi. eius
Exemplum Dattidis a nobispofiulat etiam quum datur nocendi bohitatem ctUbremm.
oc(afio,^quum hofies varijsjnodis nos lacejfitnt ^foUicitant, vt 8 Fij ^integri homines ho varu ofientationiscaufa locapieta-
firmiinftationenoJlramaneamus,nec ab integritatistramitefi- tisexercitiisfitcratafiequentant:fedquiareSi^afpirantadquaren-
natnUsnosvUomodoabduci. dttfHDeum.libenter^cMpidiquaiUicoffertDeHipraclarafideif^
z SicitpimiunesDeoprobare.hocimprimisvidendumeii ,vt ^eiddiumerttaadfuumvfttmaccommodant'.^" ^
imufle Ufi non modo ah iniuria retalianda dbfiituamus, verjim e- Prauum ac detefiandum efi eorttmfafiidium qui tnnquam fu"
tiam in relh affeSluperfiemtis. „ peruacua contemnuntpietatis exercitia.quibus ne ipfe quidem Da-
Sciuntfideles,re£{Kagendi,quoJlagrat,fludiii,proculadhucetper- uidcarerepotuit.
feBione, abeffefed vbifefdso grauari vident, impiorum calumnijs Vt inter nos habitet Dei gloria . viuam eitts imagintm in verho
animaniur ita vt ad Dei tribunal accedere non dubitent:^ quum ^facramentis riteadminiftratis lucere oportet. Vndefetj[uitur.tt-
' externa innocentiajpecies illic non magnifit mometi.finceram cor-. pla.ex quibus exulatfincera verbi Dei (^facramentorum^ a Chri-
dis reBittulinem in mediumproferunt. Jio inftitutorum admirufiratio,fctda effe Sataruproffiifda.
3 Hoc inter Deifilios ^profanos homines notabile difcrimt efi, 9 ^um Detu iuiios eodem exitio cum iniufiis (j^fceleratis mi-
qtibdpijtmlioreexitiia Domino Jperantes ab eitts verbo pendent, ninie inuoluat, cert^b perfuafi fimus in tanta rerum confufione
neqiittquiett4dineadnoxiasartesferuntur:profaniautem,quanui4 eum decuiujque caufitcognofcere, vt tdndem aquum ittdicium
ionascaufasfufiineat,quiatamenillisiffu>taefiDeiprouidetia, proferat. .'«i;:r.
raptatur huc (^iiiucHlicita confiUa captdt,confugiunt ddfiaudes, Etfinonfiatim ad cades vfqiteprohtmpunt multiimprobi ,fi
denic^ nihil afiud habentpropofitum quam malum malo vincere. tamenfuccejfu temporis adfauitiam obdurant: nec Satan quiefctre
4 Etfi perdijficile eft finceramreligionem^ vitaintegritatein eosfinityquouJqueincrttentafacinoraprAcipitet.
aulisretinere.domiruinttbttsprAfertimtyrannu^illorumadula- 10 iTot epitheta impiis aulicis tributa animare nos dehentai
toribuspartim aperta vi.partim per caliimniagraffantibtis,ac qui- preces continuas, ^ ad certamftiem opis diuiiiA.
bufdam etiam Polypi mentem obtinerepVudentiA ciiulis pntextu, Tieri nonpotefi qttinfe adomniafceleraprofiitttant qui muneri-
itthttibits: nihilomintts tame pij homines dum alijfitas vocationes btts deleiiantur: necfiufhapronuntiat Deus excAcari donis oculos '
deferunt,alij adflagitia defle£htnt 0" tetros errores ample£luntur,in prutieHtum, ^ iuflorum cordaperuerti.
Jitaftationeperftant.^qu&cunque ingruant pericula, Deipromif- 11 Rar^^heroica^virtutis docuntentum eflin DaMide^rrjdiis ~
fiembtts (^ auxiliofreti , fefe integramfideiprofefiionem ^ incul- ptis virisiquod nuUis iliecebris ad amulatiortemfleifatur, dum im-
patos moresjeruaturos intrepidiprofitentur. pij quidam adrerum gubernacula fedentes briki temporisft>atio,
s Nontamcumimpifsqttamcumimpioruthvitifsbellumnobis auaritiA,ambitiorm ^profufaluxurieifiprabentexernpla. ~
effe debet:(^itafugiendifunt profani homines vt tamen eorum o- 12 Pro beneficiis' acceptis pij celebrant Deigratiam,fimul^ grO-
dio ecclefiamDei non deferamtts , vtfaBu efi olim a Nouati difci- titudinem promittunt,non modoprittatam^ed ^pubUcam : quia
puUs,(fy> ab jittabaptiftis nojho feculo, adexemplum interefi, hanc gratiampalam celebrari . quam totiu
6 VtcuxK^inecclepaemineantimprobi.ttmplaqjOCCUpenteorii expertifunt.
ArTICVLI PRAECIPVI.
1. De pirfona; & cau& iufticia. tis tyrannis, epicureis, hypocritis, ap»ftatis, & honii-
t. Bonx confcientix teftimonium firmifilmum. nibus huius feculi^Polypi mentem obtinentibus.
). Piorum&impiorumingensdifcrimen. ^. Decoecuumfacrorum obferuationereligiofa, aduerfus
4. Impiorum aulic«rum tabella viuis coloribus depiA^.' impiam impcrfeftirfimorum hominum perfuafionem
5. De fincera & aperta vcra: religionis profefltone : inut'- in fomniis fuis quaerenciura perfeiftionem.
-. ARGVMENTVM PSALMI XXVII. ' '
SALM V M hunc appAretfcriptum,(fr ecclepA decAntandum traditum ejfe, qutindo iam
Dauid eluHatus ex magno metUyffr hheratus granifiimis fericulis a Saule illatis, cftendere vo^
luit eecIefidiqiHiltus rehusprdcipue mumtus,tantam hofiium multitudinemi (^ tantampericuh-
rum magnitudinem fufiinere acfuperarepotueritiqutdve ioto illo tempore,citm ab tmnibm ami-
i cis defertus,vndi^ue ab hofiibus oppugnareturiegerityquavepracipna eius curafueritiVnde ani-
mirobur (^eefelationes defitmpjerittqiudprdfidiafibi aduirfus taittam multitudinem hqfiium compararit.H^c
omniaAumrecenfetyVarie mifcet affeUusyvt fieri neceffe efi» Primiim enim ofiendity^uo infummafud trepida-
tione^tu ^ confilij inopia confugerit » (fr a quo confilium , animi robur t^ confoiationem petiuerit , nempe ab
vno Deo , qutmfiiuerit effe proteSlormfita vitt^ : atque h^ffduds affirmat faciiefefuperaffe omnemmetum,
■ .■■■' fuem
t?'*'.:
u,.^
^7 'I IN PSAI.MVM XXV IL iig
^nem ^tdutrfdmv^um in^emts cofi^ ^ erudeles niAchindtionis, initiofei incufferant.Deinde docet ^ha in his tri-
Matiofnbus ^ angi^iijs z/nic^fiafHerJt cura, (^ ^uodJfptdtHm » videltcet vt membrum ^ cim nfan^et ver^:
ecclejiait^ud/cieifat nttn^ttm dejlttmpatrocinio ^ auxilio diuinojita^uefurhmts frecthus hoc vnicftmp Pctuf
jefemp£r^aDomtno,at<jHeita/ecuirtimfuifi deJuafalute.TertipyoJiendit tfutbt^ armis prmpue pugnaritcotrk
isojiest maximaftjuei^forum Zfirss ^ comtus reprejferit, verhofctiicet ft) precatione : ^ ne ^nid ad exeifiplumy
^uodtnfefpeBandumprofonit^fio homini defityformam efiamprecationis,<^ua infuispericulisfuhindtv^ptt
fuhijcit. Ham rationem 'vincenii hojies^ eluBiandi ex metu ^pertculis , ^uta optimam (^ efficacijiir^^ ejfe
■ipfe expertus erat,reli^uospos.infine hortaturt vt fuo exemplo difcant antrnos fuos aduerfus calamitates cofir-
maret^verafde acptjspre.CiifH.s /jberMiorternaDornino petere,
Summaigitur hmuspfklmi h^c ejLProfontt DmidexempbimfuA liberationhpijs confiderandumiVtfiniuti^f
in/itis mdlis (jr calamttatihus dtfantinm aitHnde <juamd Domino petendam ^ expeUadamejJe iiberationem,
£t quia nort althi quamin eo coetu ejui reBe Petsm agnofctt (fr coittjDeusJipropitiu oflendtt (fr exhihetJitrn/na
^ ijmtampi^ hormnis curam efjedehere demonfiraty vtrnemhrum (^ ciutsvera ecclejiamaneat^ nec vliis di0"
'CHitatibusaHtiniurijsabeAfeauellifatiatttr.
D A VI DI S.
I TT Ehoua lux mea &faJustiiea, aquo[/^r/?,
Jl ^«mltimebo^Iehoua fo rtitudo^ro^^jvit^
meacia quotrepidabo?
z Quin appropinquaientaduerlusmemaligni _
ad VOi andum carneiD lacam , opprellores fk hoftes tiuofuis infuhus hoftiumjcontra vires, confilia , machinatio
■. '■ ^'^■'■. • ■ ■■'■..,,, ,
disdifcamus hanc conrolationemoppdneretertoribu*m6jri
tis,inferoru,& aliis qui a Oiabolo & ipfiut organis nobis int.
cutiuntur. * \ '... \. ' " ' ' "
Sjiuem timebofyLnttxtiy^ztio oftendit, eum itwertttm fuiiJe
de (uaTalute,vtetiam hoftiBus infultaretaudaAer.
Dominusfortitudo vitAmeAild eft.Qin vitam meam contra
nes hoftium, & aduerfus omnia pericula tutatur & dcfendit, _,
& qui me robore accingit , vt animo fecuro 9c intrepid» con-
temnere omnium hoftium minas & infultus poffitn.
z Dum appropinquarent aduerfus me mali^
gni ad voiandum carnem meam-, [nimirum]ho-
ilcs mci & inirijici mei: ipfi impegerunt & ceci-
derunt.
Hac, inquit, fiducia armatus, femper laetus olniia procefli
hoftibus meis. Sciebam enim.Deum mihi praefiMitcm effe,3t
pro me pugnare atque adeo ducem efTe mei exercitus. Itaqi.
faftum eftjvtquanqua inagnisviribus&magno furoreinme
irruerent aduerfarjj, nccaliudinanimo haberent quim vt
metocum vnomomento abforberent & in nihilum redige-"
rent,ip(i tamen fubiti» corruerint & euerfi fint.
l Si confidant aduerfum me caftra,non tinubit
cor mcum. Si confurgataduerfum Hicpraeliunj, in
hoc cgo iido\^^uodJcil.Domintts eji lux mea^
Tertio verfu idem repecir.Nomine autem caftrorfi & prai!.»
\\)(jujinit.i\>^KS( intelligit quicquid formidabile eft inmundo:
qua(idiceret, Etiamfi videbam omnes in meam neccm coi^^
fpirafle , & mihi nulquam pr«fidium aut receptum aliqueth
rit:;ic mulco mag(s,quomodotancashoAium vircs,quibus ta- reliquutn effe, fed vndique cinAum ab hbftibusinpracfenti
mennullomodo par cflevidebatur, tam felicicerfuperarir, inortis periculo verfari, cgo tamen non abiiciebam n^uciam
tant6que fuccefTu bella geflerit. Ad h inc qujeftionem.quam prasfenfiae & auxilijdiuini; acquehac fiducia omncs hpftiuta
velex amicisquirpiammouit, velipfectiamfibiinipfispe- vires&conatusinfringjbam.
riculisfubiedt,rerpondct,refcfcnshoctotumbcneficium ac- y^^y^j^ pcicbam a lehoua, h'oc requirebam^VE
lehoualuxmea ^falMmea.aqtio,^c.] Luxduofignificat, mc^: ad confpicicndum pulchritudinem leh0U«,SC
primunjdodrinam.deindeconfoistioiicrti&la^itiamiliam vilirandum templum cius.
meiiii me:ipli corruebant&r cadebant.
^ Si polita erant aduerfusmecallra, non timc-
bat cor meua;:(i confurgcbaw iii uk' pr3eliua»,iji hoc
ego Coniid hiun.
Inprimaparte huiuspfalmi , Datwd propofiturusfuum
exeraplum eccIefiae,oftendit foncem confolationis, qua con-
firmatust ithoftiumimpeius ac inlultus fi4llinere,& totpe-
riculaanimo infrafto & ;,ilu(c|uam licroico contemnere ac
fuperarepocuerit. Nam fi cjuis vicain D.iuidisintueatur, vi-
debit,eumaCfiduispcriculis fuifleapolituxn,t6cque mfidiis
ac tclis hoftium petituni, vt nunqua ei fere refpirandi fpaiiu
fii-datum.Etcranc eiviresad teprimendos hotles interdum
nuUx, interdum i:xiguz,qujB nullo modocompararjcum
hoftiLim potentia & viribus potcrant. Itaque miruni videri
poterat multis, eura inter afiidua pericula Scperperuos bel-
li laborcs tandiu poflTe fuperftitcni efTe , aut non defpondere
animum : multo magis etianiadmiracione dignum fuic, tan-
cum cum retinere animi robur: ac fortaflis quifpiam ex ami-
cis , admiracione virtutis& inui^aeanimi niagnirudiniseiVjs
adduftus, quaeliuit, q|ui faft um fit vt i ncer tot pericula & tan-
cashoftiumaducrfationes & aiachinationes nunquamani-
mumdefponderitjfedfemperre inuiSum adomniaprxbuc
qua? fequitpr doftrinam. Primum/wxcfty(.]uia docecnosde
caufis asrurnnarurn & calamitarum , quo confiiio ecdeftam
fubiecerit cruci , aut curfuosexerccat& auxiliuinterdu dif-
ferat.Ha;cdoftrinafacit,neim|>atienterfcramusfiquidinali
veladuerfi nobisaccidat, nefrangamurdubitationeauc.de-
fperatione. Deinde addit confblationem &laetitiam,confir-
matanimosnoftrosSpiritufuo.vtccrtoftacuamus, nos dili
Altera pars eft huitispfalmi, in qttaoften-ditqpiariiriihf pe»^
riculis & anguftiis fuerit cura feu folicitudo fua, & (}uod ftu-
dium,& quae vota.Homines extra ecclefiam eonfiituti in pe-
nculis,autaliquidmagnun) fufcepturi , refpidunt &cotifu-
giuntad prsefidia huniana , colligunc exercicus, congerunt
magno ftudio opes,tanquam neruos rerm^ gerendarum>co-
ciliant fibi potentcs,quorum operam &ftudium iudicaif!: fib»
giaDeo,noseicfrecur«,monftratcertuiTi portum,inquoac- vfuifore,muniuittfefadionibus,comparancarma&aIia«res
quiefcamus: non flnit nos fiiiftuare .. ut dubiis ventis buc at-
que illuc agitari , fedoftendit fe praelencem nobisefleina:-
rumnis&daturumlaetosexitus. Vbiilla luxoboriturcprdi-
bus noftris,iam nonfuntgrauesnob»isKrumna», nee vlJa po-
teftefletancahoftium poccntiaaucfa;uitiaquaetcrroreiri no-
bisincutiat. Deindc etiam eit Salus, ideft.ipfe poeencer fer-
uat& eripit nos ex periculis, etiam cum vndique f umus cir
necefTariasjConftrUunt muhitic^nest&c.denique omnil» exter-
na remcdia adhibent,quibus iudicant fe poffe depellere ma-
la ingruentia. Ego ver6,inquit,ilHs omnibus pofthabitis hoC
vnicuni femper petija Dominb, vf perpetuo manercm ciuis
ecclcfiae, & focius eius ccctus vbi rerbum Dei fincer^ ac puti
docetur, vbi viget cultus diuinus, vbi vere De«s agnofcitUr,
inuocatur&ceiebratur.Hunccoetum quiafciebam DeGh;ic {
cuihclufi , &humano iudicio non apparec cxitus veleuafir). bereprarfidem.atque ideo tutum efleaduerfus potentiam to-
Nam vtfilioS IfMei ad marerubfum,ita Dauidcoi f«pe fcr- ijius mundi,cert6mihi perfuadebam,fi in eo cottu manereai,
uauit inter medios hoftessctiam cum omnia defperata vide- nutiquam medeftitutum iri przCidio & auxilto.Ita«^/tin%
rentur,Etfiigitur,fnquitnauid,fa;pcnumerovariispericutts niisvbtiihoc expctebam &requirebam. ^ «i-
fui circumuentus,& tanta fuit hoftiumpotentia&rabiesad- -* Di6Riraeftinfigne,quodinoncte»traec6lcftaw , nMU*»»
uerftis me , vt hominum iudicibaftuti) fueric de mea falutej efTe falutem : & qui funt meinbra eccIefiaF, eos nunq^iini dfc:
ego tamen onlnia illa terriculamenta magno animo potui ftitui neceirariac<LonfoIatione,prsfidio&d«f«n^n<{Jnrfbut
contemncrerquiafciebam Deuih rnihi adtfrepraBfentemiA aduerfis. ' . • 4;
his atrumnisjqui me liberaturus efTet.Ita defcfribit ardencem Hoc requirebam .fcilicct, animo & VC>tis,& adhtie ptrpa-
iidem ,quas & cfontra fpcm in fpem credidcrit, & qux tandem tuo hoc meum eft votum. Vidctur autem inprinah de terai^
dcur&is hoftibus triunipharit. Nos quoqua cxemplo Daui- " ,pore fui exilij loquf , quo tcmporc carebat domp ,ami«v
«*■'■,''.■■■ '^ . ,■. • ^•- ..
T
,/»fi"w/''
sfe>'i- C
?f<
■ • ' ■ .:, '^ ■•■,■'•■ '^' ■•■'■■■ ■ -^. i'mmww^r^^ww''
,^:J^^- PR^LECT- HENR. M<^LLERr •--^''■■-- ■■^■^'
? & ommbus altis rebus. Eo (emporc tam^n dieit j fe ncc.do- Aitcr» ratio.vt dixi.fumitur i gratiarurt aftio^e. Eg», in-
- iBum,nec familiam ,necquicquamexfuisrcbusdefidcraflc quit,fcruatus&liberatu'snoniudicabo,cafudepulfum efff
aut requifiuifle,r5tum hocrnum affiduc optaflcvt poflctin- pcriculuni,ficucplerique ftciunt: fcd Dcum autorcm falutis
; trare in tCDttplum Dominij& fimui cum jcliqtio cdBcagratos mcar agnofcens , ipfiaue totum bcneficium acceptum fcrens.
Dco cultus prxftarc.
Pttlchriittdinem domttt ] non tam.intclligit elegancem ftru-
- fturaiiKv^rios ritus & cultus , qui pulchro^rdine & magnii
elcgan|p| fn tabernaculo perficiebacur,fed mult6 magis illas
rcs fpiririlalcs > quai;um illa flrudura & ricus illi typus eranc
& imago.Quid enira tabernaculum fignificarit,quidve facri-r
ficia adumbrarinc, notum eft. Harum rerum omnium confi-
?ideratione adeo dicte fe fuiflb. deledatum , vt huic omnes rcs
ali^s poflliabuerit ; & quia cupiebat fubinde quafi In re prac-
/entem duci, atqj externistitibus decantis rebus commone-
fieri, ideo dicit i le hoc vnicum optare'& requir^rc, vt perpe-
tuointemplo Domini habitec. Nequcenimhoc vulcquod
alibi inuocare Deum non potucric, &ut quod excerni xdificij
afpeftum tanei ficiai, vtfine eo gratos cultus Dco prseftare
npn poffic: rcd.qu6dK'iet>ac,hisexternis ritibus,qui n5i^Iibi
qujm: iti farv^uarioperagebancur, de aliis rcbusniaioribus
fubinde fe coramonefieri , &qu6dfimul ctiamexccrnus cul-
tus ad illum locum efiet alligacus.Nobis pulchritudo domus
Dei ( poftquam casremonia: Mofaicje & vmbrar func abolitx)
lunt iilx ifix res qux tunc illa^ftru^tura & ricibus fignificaba-
tur : vera fcilicet doftrina de Dco, vera agnitio & celebratio
nominis diuini, verus vfus facramcncorum , & opera piorum
omnia, quibusDeus colitur & honore affiocur. Ideoquo-
queliocvnicumfemperopcaredebemus, vcin eo coetuma-
nere polfiinus inquo Dcus agnofcitur&celebratur.Eoenim
bcneficio riullum maiUs in his cerris a Deo dari poceft, & fa-
cris piorum conuencibusin quibiis doftrinade Deo reft»
cxplicatur, &'facramentaiuxra Chrifti inftitutum admini-
ftrantur,nihil eft in hac vica pulchrius aut iucundius.
5 Quonfam occuhabic me in tugurio[4«/ taher-
mettlojCijo in die mali^abfcondcc me in Iccreto ten-
tori') fuirinTupcm exaltabit mc.
Votoaddicduasrationes. Primamab cuentu , oftendens
gratfas agant,&(iacrmcia ofieram. Iceni,nd agam triumphos
pr ofanoc dedeuiftis hoftibus,ficut raundus facere foIet,qua-
u mea vircuce & prudecia viiftoria fic parca.fed Doniino pfal-
l^m & cantabo. Hic erit meus triumphus & paian, autorera
huiusbcneficijcelcbrare'. * i ., ^
SacrificiaiHbilireuiahilmonis nominat quzcumclangore
cubarum, & fumma iubilacione fiebanr. Nam ad holocaufta
&pacifica,in quibustomprchenduntur NM«iiiieu(>cIangebatur
buccinis, vt legicurNum. lo. €Iangor igicurfeu foaus tuba-
rum diciturnynn.
7 Audi lehoua vocem mcam, [^ua] clamo: &
mifcreremei,& exaudime. *
HaAcnus oftctidit quibus rebus fe pra;cipue municrit
contra vim hoftilcm , fiduciafcilicetpr^fentix.&auxilijdi»
uini. Eara autem vtquishabere poffit, aha etiam requitun-
tur, de quibus fuo loco dicicur , prxfertim ad Ephef.6. Nunc
eciam arma dcfcribic, quibus pratcipue c^ntrahofles pugna-
uerir,& quibus eos depulericvcrbo fcil.& precatione orca ex
fiduciapr2efcnriaj& auxili/diuini. Sunc enim arma^iorum
duplicia,alia <>t/Aa*ii»e««,aIia«i'/u"*"^6««. Formam aucimipfam
precacionis fubiicic, qua fubinde in fuis periculis &asrumnis
fic vfus. Quia,vc in argumento diftum efi, fuo exemplo alios
vult docere & excitare, vt ipff quoque in fuis jBrumnis ad ta-
lia arma confugiant.
8 Tibi dicit cor racum:Requiriie facicni mean):
faciem tuani,Ieboua,requir3m.
Primum ocrurricobicdioni: interprecadumfaBpe.inquic,
obftrepirmihiindignitasmca & magnitudo pcccatorfi meo-
rum : Ijepeccfam imbecillicatcquadamimpedior.quominus
aiacri animo ad Deum acc^edcreaufim : quia iudico cemera-
riurncfle hominem morcalem, ita audafter in conrpedum
Dci irrumperc. SaepectiamDeusjdum vcldiftertauxihum,
vel aha mala aliis accumulat, videtur non tantiim occultare
precationem fuam nunquam fuiffe ncc fore irritam: alteram facicm fuam & fubducere fe si noftro confpedu,fed etia pror-
fequente verfu addit i fuo oflkio & gratiarum aftione. fus irafci nobis, ndfque abieciffe. Nonnulhs etiam in metem
<§luoniam occultabit^c.i Hoc inquit, fiimpecro, vt manea veniuric difputationes de cleAione, quibusfides vchemenccr
nicmbrum & ciuis vcca: ccclefisc, & in illo catu inueniar,qui concuticur.In his rencacionibus quid eft faciendum? Ego,in-
rempium Domini ingredicur,&gracos ci cultus pra:ftac: iara *]uit , omnibus his tencationibus,quacme arcent ^Dei cofpe-
fcionihilforemihipericuliabitifidiis,iniuriis &conatibus ^u, ipfumque quafiexoculismeisfiibducunt, vnicumDei
hoftium. Scip cnim hunc ccxcum peculiariter Deo cura; cffe, mandacim oppono , quo mc ad fe inuitat & me accedcre iu-
eiimquc defendi & feruari , quantumuis magnis periculis & bfct.* Eo mandato fietus & confirmatus remouco cx confpe-
iniuriis prematur.Rurfus autem loquicur vt vnus cx Lcge, cfi ^u omnia obftacula, quaf mihi aditum a/j Deum pra>cludere
in<}uit,abfcondet me in taberiiaculo ; vdltque hoc dicere , I, videntur,atque ita plena ad eum fiducia accedo.
pfefuapr£ftntia&auxilio,cuiusfymbolumeratilludtabcr- Tibidicit, &c. Lutherus commode vtAAiAit, Mein hertz,
naculum, me tutabitur , ne vlla vis auc iniuria hoftilis ad me helt dirfur dein vvort^A eft, Etiamfi videris ce fubducere no-
percihgerepoffic : ipfe me recipiecin fuam cucelam canquam nunquam cx meoconfpeftu , aut irafci , hec vellcadmittcre
fupplicem confugientem ad ipfius aram , & abfcodet me fub meas prcces.vcJjeciamfi ego maxime indignus vidcor qui o-
altarj. Olim homines vcl fcelerati,vel quibus periculu gra- pem tuam implorem:tamen vincic&confirmatmctuu nun-
uiusimmindiat, confujjiebant in cempla, vbi habebantafy- datum, idquc ol»tcndp& quafi oppono his fulminibus , qu;c
ligio ad tuum labernaculum, & qui- fidem meam mihi excutere conancur.Cartcriifnjcijtm de man-
lumata ego,1Squit,"eonfu^
dem ad adycuai, quod nominat fecrecum tabernaculi:vbi alx daco dicitur, fciamus coniungendam effe promiffionem. Ica
Cherubim fupra propitiatorium func expanfae : qua* me mo-
nent, Deum confugientcs ad fetanquam fub alas colligere^
ipfdfque fiib vmbra alarum fuarum aduerfus omnes iniurias
defenderc,ficutdiciturpfal.9i. Quihabitat in abdito altifli-
mi & in vmbra •mnipoteheis,&c.
enim mandatDcusinuocationem , vt fimul promittat aiixi-
lium , &c. Gra»cus dbfcurauii fencenciam mutata pcrfona,
Faciem Bomini quzrere quid fit,diximus pfal. t^. Requiri-
teficicm,id eft, quarrice mepacefaftum in meo verbo, & fi-
_ IrtpetritmextdtdUtme] Id eft,conftituet mc in loco hoftibus gnis quar addidi verbo
inaccefTo & inexpfjgnabili.quo nulla vis hoftium percingere Reqttiram]QwiR di63t,non deterrebor,veI mca indignica
poffic,& vbi ex aUo fecurehoftium tcla & conacusdefpicere tevelconcurfu maIorum,vel alia quatunque rcj&c.
ac ridere poffim.Arces olim munitionis caufTa extruebantur
in locis excelfis. Nobis arx &pctra eft Chriflius , in quo dum
confiftimusjfumus tutifflmi.
6 Et nunc cxaltabltur eaput mcum foper ini-
niicos meps in circuitibus meis r[circs me] dc facri-
ficabo in tabernaculo eius facrificia iubilationis: ca-
tabo & pfalJam lehouae .
Priusnaembrumhuins verfus repetitio eft prioris fciitcn-
ti«. Altc^m membruttihabet votum gratiarum aftionisrde
quo atuea diftum eft. ^
Et mmc exaltabit caput mtumfitper hoftes]VLoc eft,Iiberatum
expa|culiscoftituetmcfuperiorcm ~
diftuE eflfupra pfal.j. vbi vidcl.CDn' vel abfolute vcl afti-
uafignificatloaeaccipi poteft.
^i circa mefunt J Id eft, qui vndique me cinjunt & bbfi-
dent.' '/
6 j Et facrificabo in tentorio eius facrificiaiu-
bilircitntabo & pf^Iam leiioux. ,. ' /
9 Ne abfcondas facieni tuam a me jncabiicias
in ira feruum toum : auxilium nieum [ acHutor mepts
haEientis ] cs : ne deferas rae, & ne derclinquas me,
Dcusfalutismca?. ^
Poftquam oftendic quomodo ex illis tenfacionibus qnje
inuocacioncm turbabant, & fidcm languefaciebant , Rttivt^
datus,redit ad precacioncm, quaipfaquoquepartem tenta-
tidnis fuperauic. Nonenimvmcuncur auc cxcuiiuntur illa
diaboli tela melfiis quim cogitatione mandati &fiducia pro-
miflionis diuinar, & deinde precati^ne : ficUtigitur ancea ii-
Lffibus.Dyhacphrgfi «"tfeconfirmatummandatodiuinononvellcfugereico-
-11 voi .kr^i..,i .,J ,a; *P^*" Domini , fcd ac<tedere adDeum & petcrcabco opein
&auxihum : ita nu.ncpeBic ncDominus qu«ficus feabducat
auij-occulcet.fed oftendatfaciem,hoceft,fe prafenteni effe
in afflidionibusjfe curam agere fuorum , fcparatum cfTe ad
opem ferend4m,&c. IdcnimhicfignificatfacieSjprajfcntiain
icilicecvel pdbiiis fenfam fauoris, prajfentijt fc auxilij diuini
jn afHiftionibus.
Inira-'\k
ft;
•i ■
_i*:^t^i^. ^-
■ Hj
J^fr^»!(p|i.'«5pil,l!;5
XXVH
lU
nos accendere.Sicut tune in aula Saulis proceres r(gMi inct-
rabantregeiu contra DauidcHi,cuin diccrent eum eflc fedi-
tiofanijinfidiari vita;rcgisjConucllerepublicum ftitum re-
^ni,corrumpere aiiosluoexenuplo,&c.Etnoilrotepore qui
aii ■ ? >-' ',:;* •i.^.rN PSA L M
In im]H«c vcrba tacitam habent peceati confefljoneai ad-
iunaam.Agnorciteaimrepeccatis luisprouocafleiramDei,
vt iUrecum i^eiieerepelfit. Eamverb deprecatur, quafidi-
car,Tu quidem iiift? »rarceris, fed cum mifericoirs fis,non ab-
iicias nie in ira,^cui abiCcifti Sauiemquem rcpudiafti,& a- funtinauhsregum & principum,chi)jant,nosefle,^a:rcticos
lioshoilestuos. &fchifmaticos5ide6quecxftirpando$cfle.
Auxilittm meum «jld eft,non pofllim aliunde fperare au- frofme i;/o/e»^MwjSigniiicac,nihilni/i arina,C3edw>.& f<i-
xiliumquauiabsteyno^nechabeo-aliuni ad qucm confu- guinemfpirare.-fumuurautemlingularisnumcru5 diftribu-
giam,tiique haftenus feruafti me,itaque deinceps etiam me tiue.Quilibet loquitur violcntiam.
^BL>/«mwc*]Ideft,quimehaaenusferuaiH,&quifc)- M Aaaiiiencrcd« mevirurum bona lehouK in
lus feruarc potes:vt in vno membro confcffio fic & potcntiat tcrra viucntium.
diuinae & beneficij haftcnus praeftiti. Rurfus erigit fe fide intuente promiffionem, & fpe libera-
''!imK^'~ ■'
10 Eciamli pater meus & mater raea me defcrac:
tameniehoua coiligec mQ[aj[mnetme ]
Rurfus precationi afpergit argumenium fidei fuacjfeu con-
folationemfumptam apromilfionc diuina,quaanimuiii lan-
guentem erig t & conftrmac.ne fuccumbac tentationi feu du-
bitationi^Nam fides excicata his confolacionibus fit firmior,
Sc crefcitardorprccandi.Ideofarpeintcrprecanduni repece-
daefunt promilfionesdiuina:,carquefinguIiad fe applicare
debent.Sicut enim fiamma crefcit oleo aftufo.ita fidcs alicur
& cxcitatur promiffionibus. Cum igitur dixiflfet, ne deferas
me.fubiicit mox vocem fidci &promilfionis,Non d(.fcret mc.
Hancveropromiflionera feugratiamdiuinaamphficac col-
lacione.Non enim fatis fuic dixifle , Dominus certo colliget
me lub fuas alas,& proteget me fub vmbra alarum,fecundii
promiffiones mihi faftas ,fed addit : Etiamfi pater & mater
me delerant,hoc cft,etiamfi omtnbus rebus externis vcl cauf
fis fecundis , vt loquuntur, deftuuar,& ab omnibus crcatu-
ris,ade6que ab ipfis parentibus deferar^tamen Deus me fer-
uabit.Nani nomine parentnm omnia confilia &pra:fidia ex-
ternaintelligit. '
'Dhoclocomagiseftcauflalisquamrationalis particula,
vel vc alijvolunc,ett tcmporis,Cum,quando &c.pacer& ma-
ter deferuerint &c.Ec congruit cum difto lefa.+j.Eciafi ina-
ter obliuifcatur infantis ex fe nati,cgo camea tuinon obliui-
fcar.Oftcdic igitur,amorem Dei crga nos luperare oinnium
hominum,cciam ipforum parentum,amoreni,rtudia,curam,
officia,&c.
DeparcntibusDauidisnonlcgitur quod eum deferucrint
'utcoptempferint:im6fueruntrocijexilij.i.Saffl.»,2. Icaquc
noneftaffirmatiuelegenda liajc fcnccntia.
11 Doce melehoua , viam tuam : &: deduc me
per fcmitam reditudinis proptcr adyedarios
nicos.
Rcditad precationem.Via; E)ominiqua;fint,diximus pfal.
^m
tionis.eftque haec fententia: Qil,anquam hoftcs vndique mc
petunt fuis tcchnis & tfelis , meqUe oppugnant cum dolis 8c
iraudibu$,tumvi aperta,ramen confifu^ auxilio diuino,credo
nienonoppreflumautcxtinftumiriaut periturum in hoc
exiliorfed rediturum in terram Domini,vndeeieftusfum, vc
rurfus fruar bonitate Domini qua ad tcmpus fui priuatus.hac
fide it^e fuftento & vinco omnes difficultatcs & tcntationes
quimihiinhoccxihoobiiciuntur.Atquehic verfus often-
du,Dauidem,cumhuncp(3lmumfcribcrct,veIin exilio vi-
xifle.vel ccrteadiUud tempus,quoeicftus aSauIe exulabat
a patria,rcfpexifle,ficuc & ver/us quartus idem oftendit. Alij
exiftimant nonnulla initio huius rerfus efle omiflli , quar. his
auffimiHbusfupplendacenrent:Aftumfuiflretdcmt:,nificrc
didiirem raevifurum boiiaj&c.
Terram ziiuentium'] Ly ra & alij exponunt futuram vitam &
ca?leftemh3ercdiratem:fed loquicur propheta principaliter
de tcrrapopuliDei,exqu3erateieftus. Hanc vocat tcrram
viuentium,qu6d folos illo$,qui in hac terra habitabanc,iudi-
caret viuerc,eo quod habebant verbum Dei,&fcicbantDeii
fibi ciTc praifentem,&c.reIiquosextrahanc ccrram^quantumr
..uis florerenc opibus &diuiciis,iudicabat morcuis effe fimiles,
quia careb.mc Dco & vera illi luccdoftrinarcajlcftis quarvi-
tamafFertanimaEivelfimplicirerintclligc praefens kculuna.
vtIcfa.cap.^3.Abfcifluseftde terra viuentium. &pral.i4i.
Porcio mea in terra viuenciuni.Ita & Ezechias;,cum ab lefaia
denuntiata eflec ei mv)rs,in fua precationc queritur,fe non vi
furum pominum in terra viuentiuni,necarpcfturumhorai-
ncm vltra cum habitatoribus orbis.Icfa.j^.
Sed hic quxri poteft quotnodo de rebus corporalibus,qua-
rum promilfiones funtcondicionales , &quae datac funtcum
exceptione,tam cert6 fibi polliceri audt«t.Refpondeo,n6fa-
cic id temere:fcd inftruftus fpeciali promiffione. Sciebate-
nim, fe#eleftum & conftitutueffc regS in hoc populo, auto-
rirate &mandatodiuino: itaque fcieoat futurum vt rtftituc-
rccur.Nobis ver6,quanquam illae fpccialcs promiffiones non
funtfaftst: tamenfcianius paratamcflevitamcjelcftem, in
quapoft huiusvitseaerumnasbonitateDeifruamur,fremen-
xy, Via Qs^aiinilignificatrationem agendi,qua vtiturerga tibusdiabolis& mundo.Fuitenim illa cerra Cypus vitae xter-
fuos:& haec tantum oftenditur in verbo patefiicto diuinitus. r)X & caeleftis hxredicatis. Atoue interea etiam hoc fciamus,-
Doce me-viam tmm]lA cft,fac vt fcmper yi conlpcftu ha- (cruareDeuni &tribucrcecclefiar aliqua hofpitia in vita : &•
beam&confideremconfiliumtuuin.qusrefinas cuos excr- vcrum eflTe diftumPauli, Pictas habet prontiffioncm prae-
ccrifubcruce:inftrue meitem,vtfciam quomodo eeciefiam fciitis& fucura; vitx,i.Timoth.4.
tuam colhgas&conferuesinhacvita.Ita fietvtfidcsnonla
J
'^ucfiat aut extinguatur,auc,vt cgo ruam in impatientia feu
defperationem. A!ij viam intelligfi: laetos & lalucarcs txicus.
Jnfemita reBittidinisJ^d G%in^\tvic mc,\tin iliis viis refta
incedam,non alio conuertam oculosauc refpiciam, nonca-
piaradiniracione aliarum rerutn exrcfnarum,qua: meabs rc
abducanc:r«moueomniaobftacula, difhcultaces & praecipi-
cia,&c. / . .
Propter inimicos meos] Addit caufla a ntcefhtate Qu_ia gra-
uiter oppugnor ab hoftibus meis,qui & variis modis excuce-
reinihiconanturiliamfiduciam,quam in tehabeo,&pror-
fuseuerfum atqueextinftum mf cupiunt.
iz Netradas me in defideriuiiiU»;w<i?w]inguftia-
torum meorum:t]uia furrexerunt in me teil:es men-
daces,&[f «Oloquitur audadter violentiain. v
14. Expe6ta Ichouam,fis fortis, & fit firmuili cqr
tuuin:& expeda lchouanr."~^~" ~~~ '^^.
Concludit pfahr-uin epiphonematc : vtitiirque tpoftro-
pHe,qua & feiplum & reliquos fuo cxcmplo hortacur , vt fir-
luaiiducia&rpe petant &expeftent auxiiium diuinuin in
crucc.
Expe^a^id eft,non frangaris mora,fi diutius diflPerat auxi-
lium,auttccxerceat:non fias iinpaticns,non fremas,
Eftofrmm}l6 cft,Fortiter pcrfer airumnas, & reiine fidcm
& fpem promiffionis: n«h rcmiccas,nofideficias,nonde/pe-
res.^^m fich feft kalten.
Etconfirmeturcortttum'] Ideft,n6 frangaris vllis tcrrcribos
aut periculisquJBforisobiiciuntur,non deficiasautdtfpcreSi
fedretine conftantiam fidci,& acquiefce in promiffionit^u*
diuinis. Alij aftiue exponunt,&ad Deum tranfferunt,ne pro
Netradas mej Id eft,nc pcrmittas me arbitrio & libidini ho priis viribus hoc vidcacur tribuere , quod in cruce retintmus
ftium,qui ahud nihil quairunt aut ex»ptant quam vt me per-
dant.Non permictcvtinimici odium&rabiemfuam in mc
opprimendo cxpleant.
Nomen U^S^ aliquando fumi pro concupifcentia diximus
fupra pfal.i<5.
QuiainfttrrexeruntinmejAddit rationes ab honefto: qufa
firmitatcm fidei,&c. & verbum terria? coniugationis videtur
iigntficationem aftiuam requirere. Vide infrapfal.ji.vbile-
gicur idem verbum neUtraliter CDixh yONUlpin.
Expe^a lehouam] Id eft , Perfeuera in paticntia & pctt ail-
xilium,&,fi diutiusdiflTjrat.vrgc&infta precibus,&:c.
Oftcndit hic vedus in quein vfuni hunc pfalmum c*nfcri,-
oppugnanc me &calumniis,fcufalfis deIationibus,& deinde pferit,nempevtfc& ahos fuocxemplo confirmaret,ncina6<
viapert». runmis&calamitaribus animos&fiducitmia Deum abii-
Loqui mendacia] Hic fignificat falfis crimin.itionibus ali- cerent , fed certa fide & fpe a 0«o defcnfionsm fc lili^paii»'»
quc,deformare,&dclatio»il?usfalfisodiapriacipumergabo- ncm pctcrent & expeftarcnt. '*■
..z. •*. ..•"
ai^
i^-^-ikM
"fe!."is..."T;i"
1*5
'i^m
-r
'm
♦: 1
P ^,MJk ^ ^'^ ^ E N R. M O L L E R I
■/" '"■ ■'■/ PS ALMI XXVIL ;A '■
P*^ RT ES,^
'^'Tl^ W^^^f^J^
^lf
Roj
/
ai4
%•
I. Propofitio fi3ucia! in Deum ad v.^.Huiu? duo funt niembra.NCoritinetbcneficiuin Dci erga fidclcs
i.lndubitatam inDeumfecuri«itemcxfidc.Bth3ecquidem primo verfu.Sequentiautem,iiempe f.fcqui-
tur ifyttffiit propofitionispraeccdenti$,iibanica(^acxpcrieniia:vncfcnafciturgloriofa fiduciae praedicatio
v.3.4.5.<^.
II. Oratiojcuius membrafunt tria.i.Exordium v.74audientiamfacicns.2.Propofitio,v.8* quamanda»
tum Dei,& officiuai fuumcxmandato,agnofcit.5.Pctitio,v.9. trimembris. i, Deprecatur abiedtioncm*
hoc verfu.a.Petitfe recipi,doceri &deduei aDc0>v.io.it.neimpijglorientur.}.Precat4o,{alterafi nonduoj
libcrationis tcmpus aduenit,non exponatur aducrfariorum libidinirquorum pctulanti« opponit certam
illani fpem placidg fruitionis bonoruni*qua:Deus illi promiferat;v.i2.& i^.
III. Conclu{io,qua fc & alios hortatur ad fpcm & fidem in Dco C0llocandam,fubie£la diuinac promif-
fionis Gonfirmatione. *-
Observationes locorvm doctrinae.
Hoc Pfatmo z 7.eiperiuntm nobis.etiam qttum de^erata omnia ftinat liberatiojpfa^ necejjttiu gratiam Dei conciliati
videtur,trespere»es ^ inexhauftifontes.ex quihtts certa cofolatio 8 Fieri non poteft vt quifquam fide ajfurgat ad Deum qtt^ren -
nem hmriamus.t.Deiper ftdem apprehenfi potentia omnibttster- dum.donec eius inuitatione pMefaHusfUerit aditus.Porroftmulac
ricuiamentis ofpoftta.u.Perpetuum gloris. Beiftudium.reBa vbi- Deumfe liberaliter nobts offerre audimus.prompto animo rejpoit-
O} confcientiajeruata ijftudiose vfurpatis mediis quibtts fides no- deamtis,amenieiufqj fromifftones nojicta reputemtu nobijcit acft
ftra cofirmatur,verbi videlicet diuini auditione ^facramentorum familiaris cum eo nobisfermo eJJet.Nam i/oxDei in animis noftris,
vfu,fi quidem id nobts coceditur:fin mims ajftdua eorundem medi non fecus atque echo in concauis locis,refonare debet , vt ex mutuo
tatiom.ni.Inttocatio,cumfiducia^ fatientia. concentuemergatinuocatienisfiducia. ..',•'
" Verft.Neceffe eftDeieMios acriterfecumluclari.vt dubitationi- Verum eft.peregrinari nos a Deo qtlandiu in mundo degimust
btts,adquas nimis propenfa eft caro,repulfis autfubaifis,alaaes fij" qu ia remota eftfides ab ajfie£lufed Aqtie verum eft,inJJ>eculo ^a-
expeditiadorandumproperent,^tandemviciricem aduerfus cu- nigmateDeumanobis cerni,donecvltimo diepalamfe riobis ex-
ras quibfts iftuauerunt vocem emittant , Deo propitio ^fauente hibeat.
nihtl ejfe metttendum. ' fjiuum Detts in verbo ^facramentisfenobis conj^iciendum prA-
C^ttum DettsfiiluXifaltiStfortitudo vit& noftrA,difcamtts tantifa beat,hoc intttitu contenti,quandiu ab eoferegrinamur, impia con>
tere eius veritatemybonitatem (^ virtutem ad nosferttados,vt ad mentafuperftitioforum,Deo ajfingentium quafcunq, infub cerebro
jfftigadas,peccati,carnts ac munditenebras,^ adexpelledos omnes pinxerftnt imagines,deteBemur. ^_
mettts cum externos tum internos pr<iualeat,non quod in hac car- p Vt Dettsfe nobis aiiu i^ reipfaprAfentem exhibeat,ante in v&
nisinfirmitateapauorefemperintaiiafintftdeliiimentes.fedquia bofuo qu^rendtts eft.
ftatim receptovtgore,exalta fiduciaarcepericulaomniade^icimus, Fideles agnofcunt iure fe a Dco pojfe abitci.ideo iram eitts humi-
Forro hancfiducia longius extedere couenit,vt omnes videlicet con liter deprecanttjtrprioraq^ Dei beneficia^.in memoriam reuocando,.
fcienti*formidinesdifcutiat:ftcutiPditlttsdetitfrnafalute dijferes fefeadjpemitnpetrandianimant, ^ hoc argttinento Deum ad 0-
libere excIamatySi Deuspro nobis,quis cotra nos?Rom.8..3i. pem fuarlFtontinuandam inducunt, n^ mutttum opus fuum deft-
2 Adconfirmationemfideinihilmagisvaletquam earum rerU rat. ' '
tecordatioinquibtts Detts elarumtamgratt<t. quam veritatis ^ lo GluamuisfMturaliterpropenftftntterrenipartintesadproli^
fotentiafukffecimm nobis edidit. fuam iuuandam,imo ardenter eiusfoteend& curamfttfcipii^: ta- -;
Hoftium ecclefiA malignitas fif ir^^nis truculentiapios erigere men, vbi extinBafuerit omnis in mundopietas "^beus ergafuoffi-
debet,(j fipem liberationis facere. deles patlfsfimul ^ matris oJficiofungetur.Perperam ergo a mbis
3 GjitticqtUdacciderit aditerfibenejfierandumeft,necde potentia &ftimatutDeigratia,nifiomnescarriisJenfus fides n»ftra fuperet:
Dei,iamvfuperjfie£la,dubitandum. centiisenimcontingetepS!ftinattijr&ordinempotiusquam*titDeui
Gfuamuis conjfiirent cunBi mortales in eccleft& perniciem, eorum futs deftt. «
viresparuipendit , quiafuperiorjft DeivirtusoiM/fmafuaparte n Mundifalebrisf^pracipitiisfuperandisfumftsimpDires.mfi
Jiare ipfa nottit. ducis partes ad nps regendos Detesfi*fcipiat.lAtft nos iia committ-
Non prorftts ametupijfunt immunesfed opponunt fidei clypeunt tereDeocupimtts:primittnabaftutia ^malis artihus ah^inean
ne obieBts terrpribtts cor eorumJiiccumbat:^fiu£iumfuum oppor- mtts necejfe eft.ne gtm impiis ii^ idem exitiumpr&cipitemur.
tuinotemporefidesprofert,quuminmediispericulis fortes ff^ intre- iz DuobttsmodisfttosDeuslripit:velimpiomm fmitiam pla- ^*^
pidiftamusiT^ — ^- cando,vtmanfttefcarifTvei,vbifuroreardereJinit,manus eoriicom t-i^^
4 Conftantiainprecibuseftnecejfaria. multienim magnoim- pefcendo,vtfiuflra^cerecupiantacconenttir. i
petuincitantur,inquibitsnon modofuccejfu temporis languet ar- Si nonmodb crudelitate,/edetiammendaciis impij ecclefiama-^'^ Ti
dor-ifed momento fere exttnguiiur. Perjetterantia igitur verefi- doriuntur.fitccurratnobisDaititUsQfChrifti ipfimekemplum.qui W'
delesabhypotrittsdifcernit. non mintts iniuri&k linguis mendacibus quam a gladiis pajfi
Etfiapatribuslongedifieramtts.quatenustamenfuos adhucfub funt : Deitmqtte iilnocenti& noftrA vindicem indefnenter inuoce^
externo aliquo ordine Detts continet,terrenifq3 rudimentis adfe de- mus.
ducit.manetadhuctemplisfuusdecor.quiaffeBusvotaqj fidelium 13 Etfi Dauid peculiari quadam ratione de longiore vita
meritoadfefaperedebet.Namverbum,facramenta,precespublic&. jfiem habuerit,in genere tamen pios omnes fferaire oportet,
aliaqj pietatis exercitia reiici nequeunt abfc^ impio Dei contemptu quamuis non apert\ iHbs liberet Dominus , necfauonm fuum vi'
qui illic velut injfieculo vel imaginefe nobts- repr&fentat. fibili modo declarft,propitium tamen in hac quoque vita ftmpen
s GiuifqufsDeumvere^finceroanimoqu&retttutttslatebitfub eisfore.
i/mbra pr^fidij eius. 14- ExpeBandi verbum adr/IOriet pios denouis exercitiis,^ cru-'
Non metiendU eft Dei auxiiium externajpecie vel externo modo, cem proponit:tunc enim expe&are Deum dicuntur , vbi fubdu&K. '
fed media quoc^ in morte ex viHrici eius ?Aanufalus Jfierada eft. fua gratia patitur nos languerejitb &rumnis.
6 Votdgratiarumaiiionis,qu&pijnuncupant,poftquam Itberati Non contumaciafunt fortes^lij Dei.fedpatientia^vbiDeo fitas
fuerint.eosinjpe liberationis confirmant.Sacra iubilatio ^cantica animas placide commeridant.nam inf^e ^filentio fortitudo eo-
qttibusJeDeogratiasa^urospijprofxtenturytacit^eopponunturpro- rumconfiftit.Iefa so.ii. '
fanis mundi triumphis. &uando Scriptura teftatur , Deumprjfto fuis adfuturum , qtii
7 Fitieliumarma ttttijfima,adtterftts omnem miidi ^fatan& in^ robur ets Juppeditet.fatis clare oftendit,quum ftrenua laboram fide-
fultum,funt ardentes preces: e^ qtto magis premuntur,eo magisfe- les^eos aliena virtute pugnare.
')»«'«
■I
f
■r
4
%-',^
3.
A R T I C V L I
Confolationis firmiflims; capita,omnipocencia* diuinaf
connderatio,gloria; diuinae fiudium cuni rcda con-
fcientia & legitima vocarione coniuBftuin j Inuoca-
cip Dei,quam fidutia & pacientia comitcncur.
De piorum periGulo/is certaminibus. .
Dei,rubcruce(uorum,Ta<tctquaUs,& quibus oculis
cotifpiqicndii.
P R AE C I P V I.
4. Cultus cxterni neccr/icas,multiplex vtilicas & vfus.
5. Gratiarumaftiones,IubiIationc$,Saera C»ntica,Pre-
ces ardcntes maximi momenti,
i. Liberationes piorum quales & qttomodo confideran-
da?.
7 . F»rticudo piorum in 'hwmili pacientia con/Iflic. ' ■ *
ARGV-
l^
if
^
# ■-■ V, ■% " ■-. '■'■■■. '^4:^ ■•
-^*^^
4^^ A f
225
'^; «*T '■r^^my^wvi-^vPM
'■''~.
PSAL M VM
XXVIII. "
fsff't\
^^^fW^w^Wf^w^^
ii6
'S'
ARGVMENTVM PSALMI XXVIIL
Tl AM hnnc apparet fcriptum ejfe a Damde t ^uando veltH ext/io ziuelfat, velredttUtutn
patrlam^yeneficium dtuinum ad ecclejiam celehrare volebat.l^mprimapArs pfalmt forma pre-
catioriii centtnetiijttavftts eft infummii extlijcalamttattbtu : ea<^ue ofietidttnon aliundequam a
Deopetendam (ir expeUandam ejfe mtttgattonem. Altera pars grattartim a^ionemcotftifietpro
hherationet^ua telfaturfe dtuinttpts feruatum ejfetf^ reltqMosJuo exernplo hirtAtury vtiodemo-
do difcsint petere (jr expeRare auxiltum ^ defenfionem in ommhttsfuiit arumnts (jrpertCHtis. Jnfine addit pre-
cationemiCfuafalutem vniuerfdt ecclefia compleHitur.Orat emm vtyficut tpje/eruatta erat diuimtits in maximis
periculisiita tota ecclefia ornnt tempore 4 Deo regatur qt defendatur-, ne ah hoftthus oppreffa deleatur.
DAVIDIS primonuimus. Hosquiaimpios&fcelcratoscffciudicabat,
*i A Dte,lehoua,clamo,pctramea,nerilcas «yuc iaeacertumipfisexiciumimminerevidebat,petitne
/% N rr -. *^ N r v a- velipforumliypocrifi dementatus, velfocietatecorruptus,
XX a me:ne, i\ torte taceasa me , iuiiilis ha iifdemcumipfispoenisinuoIuatur.Simulautemadmifcetde.
dcfcendentibusinlacum [fepulchrum*] fcriptionemhypocritaruin,ciuaanimos,ftudia,mores,&mo-
Principali propofitioni pnemittit petitiorieni,vt exaudia- liciones eorum graphice depingit , vt ottcndat fe toio pefto-
cur. In omni enim inuocacione ha:c prima cura & folicicudo re confuetudtRem ipforum auerfari , & fcelera eorum dece-
nof cxercet,An,&curexaudianiur. Etquiamultifuntquie- ftari.
xiftimanc , fe fruftra clamare , nec poffunt certo ftacucre art Nontrahtn mecum impijsl Id eft, ne finas me pollui ipforii
exaudiancur,oppreffi dubitationibus.oinittucinuocationem. confuetudine^fic ne iifdem me poenis implices.
Dauid vcfovtinicioexcuciat hancdubitacione, &aIacriore IV/Vwojnominat eosimpios, figniiicans eos eftefinevero
animo & maiore 7ih»e9^ayi<f,vt Paulus Ioquitur,ad Deum ac- timore Dei , fine vera fide : qui , quancumuis foris ali^uam
cedat,petic (e exaudi«,Domine exaudi, &c. inquit , & addic pictatem fi.nulcnt , in corde tamcn rident Deum & omnem
rationes.Prima cft,Quia clamo. Qita voce refpicic & ad m3- rcIigionem:idc6que fenccntias fuas de religioiie, ad regis fui
datum diuinum,& ad promiffiones. Vult Deus &iubet fe m- & potcntum voluntatem infle(ftut,vel ad fuam vtilitaccm ac-
uocariin tribulaiione:&additpromiil!iones,qubdfitexaudi- commodant.
turus.Se€uda ratio.i fua fiducia: Q^ja tu cs petra mea:id eft, Secundo , Operariosiniquit.itisintclligiceos qui itadediti
quia tc conftitui propugnaculum leu (ubfidium meu, in quo funt fceleribus vtipfis voluptati Rt , gnauiter alicui iraponc-
folo lciometutum eireaduerfijsomnesinfidias &infuiius »e,autaliqueminiuftederraudare&oppriracrc,&qui,Yt ali-
hoftium. biinquit, infccleribus fuisfeoftentant &gloriantur. Pec-
Mctonymia eft in vocabulo petraJ.Olira enim arees muni- cant etiam facpe homines pij , & Jabuncur pro communi ho-
«ioniscauflraextruebancurin rupibus& petris,qu*oppugna- minuminfirmirate :at iidcmnon delcftintur fuis vitiis,fed
tionibus hoftilibus minus erant expofitx.Dicic igitur,ie'»ul- dolcnt pocius de fua infirmicate,& cmendantur. Itaque non
lam aliam haberc arcem auc munitionem , ad quam in peri- funt operarij iniquitatis.
culis confugiat,quam lehouam. ' Tertio^ Magna hy pocrifi tegunt fuam impietatem & fcele-
Necejfes a me}Jii eft, ne deferas mc , ne fubcrahas auxiliuin ra dum pacem loquttntur ycuini\i fint honiines fceleratiflimi,&
tuum,non abiiciascuraiHmei. , omniumbonorumfama:, vita»&forcunisinfidiencur ,tamcn
Ne taceas a me] Ideft,neobfurdefcas^ meas preces , neve interea fimulat amiciciam, praetexuntzcIum,curamrcIigio-
talcra teoftendasquifitamealienacus,quique nolicexaudi- nis,piamfolicitudinemquamprocuiufcunque falutegcrant,
reorationcmmeam,autrcfponderead mcas preces. fuiscupiditatibus, ambitioni , auarici2,&fimilibusaffcfti-
y^imiUsfiam]Tcmi racio,a magnitudine p*iculi & ncceffi-"* bus:ncc potcft vlla oratione illa varictas colorura & blandi-
*tate.Qjpa,inquit^nifi tu opcm fcras^aftum eft de mea falutf, ^ tiarum depingi, quibus fe in animos hominuin infinuant , vi
&p^rij.OracitJ^figuraca,fumpcaabhisquifepeliendiefFe- tandemincautosopprim^c.
ruBwr,atic alioqui aberrances,in voragines pr§cipiftlltur,at- 4 Da illis fecundum opus eorum , & fecundum
queicaintereunt. Dchorumenim viuia^ndefpcratum cft, ,naliciam tacinorum eorum:fecundumopus manuu
«■ \7irf%.w ^tioiniftuixm^t Ji S«r^c,in^i5it Thcocricus: quod ad
hanc phrafin explinmdam perctnct.
*- 2 Audi vocem precatioiium mearum, dumda-
mo ad te:dum elcuo manus nieas ad oiaculum fan-
% €tumtuuni.
»4' Rcperitcadem precationcm"i'&additg^unr,quo iteruin
^ Deumconintoncfactt de fuis prorailTionibus. N.im Exod.
5P" *ay.Deus piomittic fc locuturum efTcdc mcdio propitiatorij,
f.;i^atqueindc exauditurum preccj. Dicit igitur,fe fiduciahu- manaaliquaperturbacioneatqucindignacione tanquavin-
Z— ius promiffionis leuare manusad propiciatoriuisn jatqu.e idco ^^^^ cupidu has voces efFundcre: fcd facic hoc canqua orga-
peccre vcexaudiftcur:& quanqu:mi abfens fic a loco faij^ua- "" Spiricusfanftijqui has poenasimpiisper osDauidjsdenu-
rijjtamen animo & corporc ad illum locum lie refpicerc. qui
fymbr)lum crac diuinse prxfi;ncia? in hec remplo. Rcfte au-
temfignificat,fe petei^evtexaudiacurpropccr Chriftum me-
diatorem,' qucni fticbat fignificari & adumbran illo pro-
pitiatorio.'
ipforum da il]is,rcpcndc retributioriem illis.
Altcrum raembru eftprecationis,quahoftibusfuiscxitium
imprecatur,& quafi dcnutiat. Nam huiufmodi voca Dauidis,
qua: crebro occurruncin pfalmis , magis funt vaticinia quam
prcccsaSpiritu iandpprofcdse,quibus fenrcntia fertur de
poenis hypocritaru,atque adco eorum omniu qui in impieta-
te & fcelenbuspertinacicer perfeucranr : id quod in fcquenei
verfu oftendicur.Ncque Cnim cogicandfi cft.Dauidem cx hu-
Verbo clamandi , ardorem prccmdi oftcndit & pcriculi "''l^ "^ ram fuam qua Dei cauflam agere: idcdqj iufto iufti-
magnicudinem. Non cnim fuit frigida cius eratio^fcd ex ma- ti^zelo impclli ad h^c vota profercnda. Sicut enim diIe<ftio
gnodolorepropcerprscrentes calamitatcsj&exingencidcfi- Dei&proximi rcquiritvt inimicospfiuatosdiligamus: ita
dcrio libcrafionis profefta. * poftulat vt cauflam qua impij&blafphcmi tuetur,fcueriffime
T31 incerior locus tabcrnaculi dicebacur,in quo arca foe-
deris loc ica erac.fi^: diftus quod indc Deus Ioqucrecur,&red-
dercc ora^culaiac dc fua pra^fencia in hoc populo tcftarctur.
3 Ne trahas me cum impiis , &. cum opcrariis i-
nic].uitatis:qui paccm loquuntur cuni proximis fuis,
& malum in cordeeorun.j <?/?].
lixc eft principalis propofitio pfalmi , in qua pctit ne
vel fimulationibiis hypocricirurn dccepcus contaminctur,
velfimulcumipfis, tragicis poenis inuoluatuf. Vcrifimile congruitcumhisdiaiiChrifti,Macth.c.^.Benedicite maicdi
eft autem, Dauidcm loqui de bis qui in aulai regis Saulis tum ccntibus vobis. Refpondco,Mafcdicentes intellige non blaf-
yerfabantur. Erant enim mulci inter proceres & fatellites phemos,fed fanabiles.It^, luxta ording diuinfi: non enim ita
regios , qui quanquam fe amicos efle Dauidis fimulabant, diligfdi funthoftcs vt impictas confirmetur.&c.Qupd toties
tamen intcrea vitx ipfius itifidiabancur , ipfdmque e medio eadem fantentiatantum mutatis vocabulis iteraiur, dura di-
tollere conabantur. Multi etiam fpeciofa oratione abduce- eic fecundiira opus.fccundu malitiani facinorum,& fecfidum
re eum a verapietate & honefto propofito ftudcbant , vt fu- opusnianuuni :oftcndit , eos non femclnccexiguo terapofCj
K iij.
dancmus, & ipfos blafphemos canqua Dei & populifui ho-
ftes execremur,&exicio deuoueamus. Vbi tame rcmper hoc
cauendii eft , ne ex inc&fidcraco zeIo,maIa quar nos oftendiic
potius qua Dei gloria la^dunc, & ccclefix Czluti obfunc, amo-
iiri ftudcamus, ficuc Luc.9. difcipuli Chriftiignc cxlefti ab-
fumi cupiunc,qui magiftro hofpitiu negauerac. Poftrem6,cC
fine auxilio diuino vincere vcricas nopoflic,necefl'c eft nos a
Deo petere vcipfe reprimaccrrores&errorupropugnacores.
Hac icaque racione excufannir JiKC voca. Sed quomod*
ciafvc & ijfCc rcx & carceri pij cofirmentur,ne fiicceffibus im- ^
pioru fra«i profc/fione vcr^ doArinx abiiciant: quia ccrtum
fit,veritatem tandem fore viftrice,& Deum cxftirpaturu clFc
irapia dogmaca,& blafphemos horum propugnacorcs.
Dcinde hoc eciam nocandfi eft,in his & fimilibus votis Da-
4V? •
•«
SiaitL^. .
■♦■
*M-
PRy£LECT. HENR. M O L L E lll iiS
nequc in vno genere peccare : fcd c6 vfque progrelfos elTe multiplicare aut foecudare. Dei cnim dicere eft facerc> iuxca
maleficiisjvt iam intolerabilis ipforum fic iudaciii-.r^que non illud pfalmi jj. Ipfc dixit & fafta funt. Q^ando ver6 honii--
tain impatientia moueri vt fincm his maUs fieri petat , quara nibus tribuiturjfignificat ialutarej beneptecari , vilcdiccre»
quod videat hoftes cfle obftinatos,& nuUum finem fafturos bene loqulygraiulari, magnificecelcbrarc.gratias agecepro
beneficiis,&c.
7 lehoua fortitudo mea, & rcutuiia meum)in il-
lo cofidit cor meutT',& adiutus fum:& [de auo]ex\i\-
tac cor meum t & [tdeo] cantico meo laudabo [cele-
ni/i diuinitus repriroantur.
'TyiBitadiffert a ntwyOvtcomprehendatfimul affeftusfc
cupiditatcs impiorum , quas afferunt ad fuos conatus:ferun-
tureniiningenti ardore &cupiditate ad opprimendos bo-
■os.Maiitiai facinorum referri videtur ad r onfilia, technas &
fraudes,quas ftruunt piis.
5 Qupniam non attendum ad ope ra lehoua?, &
ad opusmanuum eius : dcflruet eos, 6c non aedifica-
bit eos.
hrah]emv.
Pergit celebrare beneficia diuina, atque eadem amphficat
ab effe<flu.Pri>»Mx»beneficium fuic qu6dinuocantem exaudi-
uf t,& oftendit,{e opem eius iaiploranti prxfto 6ffe,nec auer.
fariautcontemnerevoccm fupplicis. Secmdum , Qupdfuit
Additrationem.curcupiateosdeleri.&curcertofuturum robureius,coi/firmansfciliceianimum,vtfortiterperferre£-
pronunciet vt deieantur. Atquc hlc oftedit manifeftc.fe ma- rumnas pofTex, ne magnitudine malorum aut periculoru op-
gis vaticinarideipforuminterituquammaleimprecari. Di- preHusruccumberec.ImpoffibiIeenimeffethominespiosin
citenim,Qman6attendunr,ideodeftruetur.Ettamen,quod illavarietatetentacionumacmole^ruinnaru.retincreanimi
imprecatur eis diras, noaalio refpicit quam quod j>ietatis e- conftantiam & fide.nifi diuinitus cofirmarentur. TertiumM^
rant hoftcs& contemptorcsDei.lcaque no dicit.deftrueeos, fcutum msum,inquit.id eft,munir,cingit & tuetur me vndiq;
juia mihi perpetuo aduerfantur: fatis enijn fuiffet ei dicere, inftar clypei,ne quod lethale vulnus ab boftibus mihi infligi
libera mcex ipforum manibus^fed quod.dum me of pughat,
non putantfibicumDcoeffe negotium, necexiftimant,fc
Deo magis quam mihi aduerfari , ideo, inquit , deftruec eos.
Deuseniinconftituerat & vnxeiatDauidem in regem. Id
poQit:arcet vndique & depellir a me pericula &c.
Inip/bjpcrat cor meum^ld eft,quoties fum in calamicate aut
pericuIo,tantum refpicio ad hunc lehoUara , & cercafiducia
_ in eius amore & beneuolentia acquiefco: no refpicio ad ido-
quanquam fciebant hoftes cius.tamen non definebant furen- JajVt aIij,non colloco fiduciam in fapientia, viribus aut pra^-
T>.. i_. •_/:< - i„-„j.-..^ii„..^^«.,^K,_ fidiishumanis: quiafcio,h3Ecorania effevana, &failercfpe
hominum.
Et adiutuifum ] Hafc mea fpes me non fefellit neque fru-
ftrataeft.
Etexultat wrwf«w]AmplificatiuncuIa eft ab eftl"(ilu. Ego,
inquit,fenciensDominumihiadeffein meis periculis, & me
tueri ac defendere, excuffo onini mecu & dolore, quem coa-
fpectus periculorum anteamihi affercbat,perfufusfumin-
_^ ^ ^ - „ V . gcnti.laftitia,vtiani exuItare&gloriari.vtPauIufiinquic, in
(ymbolum vnfiionis.quo declarauit cu effe regem. Na qu6d affliftionibus poffim.Ita differuntaffliftiones piorum a cala-
Samueleum vngit,facit taquam minifter, qui prafbeimanus. mitatibus iinpiorum. Impij mox trepidant,vt delperent:pi;
incerea vero Deus fua eum manu confecrat & yngit. deindc fiducia pra:fentia: & auxilij diuini niagno ammo defpiciunt
qu6d variTs teftiiwoniis oftenderat , hunc regea fe eleftufibi pericuIa,atqueadeo in hisetiam gloriantur.
Grajcus pro 'aVlegit n\ya & verbum l^y reddidit verbo
Canticomeo celebrabo eumjld eft,ha;c I«titia cordis mci etia
os mihi aperit ad canendas laudes diuinas.
8 lehoua fortitudo cis:& robur j^lutum Chri-
ter oppugnare Dauidem, ipfumque e medio toUereconaba-
tur. Itaquenontamipfuni Dauidemquam Deum&confi-
liumDeiinipfiusperfonaoppugnabant.
Ira quandocunque eccK fia oppugnatur ab hypocritis, ipfe
Dcus potius quinv homines,ptcitur, Sequitur igitur exiius
ille qucm hlc Spiritus fanftus praedicic,
m4j7S rurfus incelligaturdeeleaionc & decreto diiiiao,
quieum regera huic populo deftinarn.
Opusmanuueiua] fignificatillaextcinam c^remoniam feu
curae efle,de hac re primu cogitandu eft hoc loco: deinde vo-
cabula hxc ad colleftionem,gubernationcm,8c defenlioneni
ccclefiacquac fic omni cempore,accommodari dcbent. Ita e-
oiin regitur &feruatur ecclefia in hac viea diuinitus,vt,qui id
non agnofcit,eum neceffe fic obftinaciacffecxcxcatum.
Alijopcra manuum intelligunt bcneficia quibus Dcus af-
feccrat Ifraclem pcr Dauidem,ex quibus intelligere poteric
praefentem Dei virtucem
fli[w^/]fuiiprc.
Repeticeandem fententiam.Dominu$,ijiq«if,non me tan-
Deflruet}ld eft,itaeuertct vt nunqua poftcaemergere rur- tum , quem volnic regem effe in hoc populo , confirmauit &
fusaut vires recuperare poflint , ericqucruina irreparabiiis: defendit:fed & illos qiii focijfueruntpericulorum.
nunquamenimeruntfelices, fedin perpetuis miferiiscon- Etroburfalutum] {lyofignificat loeummunitum vel na-
tabefi:ent.Naina:dificare,mecaphoricefignificatreftituereiii tura vel arte,feu arcem^rquse nonfacileexpugnaripoteft. Si-
priftinum & florcntem ft3tum,vcalicuibenefic, vcque feli- cuc igicuranteanominarateum petiamfuam;itaeodemfcn-
cicer&profpereagat. vtlere.?. vbicumdereditupopuliex fununcnominat eum munitionem fuam, in quam fe reci-
captiuitate vaticinatur,ait,Adhuca!fidificabo te,&a:dificabc
risjvirgo Ifracl. Icem Iob.it. Si reuerteris vfque ad omnipo-
tencem,acdificaUcris,ideft.affequeris priftinam felicitatem.
Prima pars felicicacis eft,inquit illcjbcne habitare: (ed cotra,
mifcrum eft vagari fine certis ftdibus, finetefto. Inde igitur
fumptaeft hxcforma loquendi. Alij optandi orationem vo-
lunt cffe,Deftruat,& non a:difceet,&c.
6 Bcncdiduslehoua: quoniam audiuitvocem
deprecacionum mearum.
Altera pars pfalmi eft gratiaru aftio^qua tcftatur,fuas pre-
ces non fuiffe irritas , feque diuinitus cxauditum & fcivatum
piens feruatus fit in variis pcriculis. Vtitur aute plurah nu-
mero, faluationumvelfalutum: vtfignificec, fcnonfemel
nec vno modo feruacum fuiffe.
Neminatautem fe vnftumDci : quiaindeomnia ei peri-
culacreabantur,qu6d creatuseratinregem diuinicus:atque
inde ^rat eius fiducia, qu6d fciebat fe diuinirus effc vocatum
adhoc officium.fequenihil facere extra legitimam voca-
tionem.
9 Seruapopulnmtuum , &bencdic h;icreditati
tuaerpafce eos,& cxtolle eos in perpctuum.
Epiphonenia , quo pfalmum concludir, precatio cft , qua
cffe profitetur. Atque ita fuo exemplo alios c6nfirmat,vt ipfi totum populum cura: & gubernationi diuinse commendat,
quoque in fuis calamitatibus petat a Deo IiberatioBe,&hanc Sciebac enim,fe faluum effe non poffe, nifi populus , cui de«
certafiducia expedet.Nam vt antea faipe monui, non ti pri- jftinatus erat rcx,fimul feruaretur:& fuo exemplo docet vc ia
uatith fibi <\\xim in aliorum vfus, hos pfalmos cdfcripfit Da* precibus noftris cum priuata publicam totius ecclefise falu-
uid , nimirum vt fideles omnes fuo exemplo dc multis rebus tem compledamur. Reges itcm monet vtpublicae vtilicati
crudiret. Nam gratiarum a&iones precationibus adicftx o- ica finc addifti,vc non nifi populi cauffa falui effe cupiant.
ftendunt , plerofque pfalmos poft liberationem & accepcunl Sermpopulum tuum"] Ne fcilicetin his diflenfionibus & df-
bencficium cffe confcriptos. Quanquam etiam hoc diffiinu-
landum non eft , in omni vera inuocatione fidem ita tandem
confirmari,vt de liberatione &cf teris beneficiis ita ccrt6 fibi
perfuadcat ac fi iam eflent exhibita.Ideo f«pe ipfius petitio-
nibus mifccntur gratiarum aftiones. Caetcrum degratitudi-
. ne & gratiarum adione dicicur alibi copiofiiis.
ftradionibus animorum & potentum eumulcujtionibusdif-
fipetur,aut tragicis calamitatibus inuoluacur.
£c»e^«]Idefl,bcnefac,vtcrcfcatprimumagnltioneverbi
cui,& ftudio pietatis:deindeopibusterrenis&commodishu-
iusvira;.
Pafce eos] Quafi dicat,Cum rex Saul fit impius ,& tota cius
Orditur autem gratiarum aftionem ab exclamatione,qui gubcrnacio fit caHsvt non quarrat falucempopuU, tu fufcipe
in laudes Dei geftiens quafi. & cum impetu animi exultantis curam huius,& agcpaftorcin.
prorumpic.Benediftus,inquit,Deus:id eft,fiimma tu laude es ExtoUe eosYid eft,ita euche cos vc nomcn eorum fic ceiebre
dignus,atqueegopcrpecuislaudibusteprofequar.Bcnedice- apud omnesgentes,&vt,omnesagnofcant, hucpopulumti-
rejcitin Deo tribuitur, fignificat benefacere , augcre , ditarcji bi pcculiariter prx omnit^us aliis curaf effe.
* . — . PSAI-
■%*■:
A
.,^&:,
L.^.-JU!»-'--'-'.^
^» '^'W^^'^ •
'■'Wf^WTV-tr^i^fWy"
: .■ "■'■■■,y.-' '■■■
PSALMI XXVII I. ^
P^^ r £5. ' ■
I. Oratiojculus partes fivnt dua^.i.Pro falutc fupplicisji.i.^.vcrf argumentura autem ducit)V.i.a natura,
officio,& promiftioriibus Dci. 2, Pro exitio aduerfariorum,<]uiopere,fermone & animo dcprauati,obfir-
niati,& Deo infenfi funt,v.4.&: 5.
1 1. '. Laudatio. i. A fingulari bcncficio Dei erga Dauidem,6.& ^.vei f. 2. A publico bencficio erga to~
tam Ecclefiam,in Chrifto dilcdam:v.8.
III. Conclufio,qHa Ecclefia Deo & Chrifto fcruanda,augcnda &: bcnedieenda, raodis onmibus com-
niendatur;v.5>.
Ob S E R V ATIO NE 8 L O C O il V ivi D O C T R I N AE.
I Bum imptf in rebus aduerfis vel Deo contumaciter reftftunt, cejfe efiideinde adhibeda efiprudetia.ne malorum quA nos offendut
vel in aerSJpargunt inanes vlulatus, vel (dejperatione viBi) malii indignitiu ad incofideratum ^^lum nos pracipitet: vt Chri^i difci-
fuccumbunt ,pij ad vnius Dei opem confugientes , tam defuafidet fulii accidit,Luc.p. S4:Tenenda autem efl comunis regula,vt nobi*
quam de bona confcientia.fibiipfis ^ aliisferunt teHimonium. totitts generis humanifalu^ cordifit ac curA : ita fiet vt non modh.
G^uod robur ecclefiA Deus dicitur,oflendit,pdeles no modo in vm- locum demm mifericordiA Dei,fed etiam optemttt reduci adfanam
hra fif c^uiete de auxilio diuino effe perfuafos ,fed eandem fidem in mentem qui deuoto animo videntur infuamperniciem ruere,
vltimis tentationibus adhucfouere. S^nuis ad tempus imp^ proteruiant,tddem ad aleSie tribunal
RefifioderediciturDettsfuiseleBisciuadoretpfaoflendit.eorUvo- trahentur,
tafibi curAfuifle-.filere aute, vbife preces eorttm audire diffmulat. s Impij dum hominibus infeSiifunt,nec ah vUa maleficif jpecit 'i
z Fideles cura fij" metuperculfinon fiigidiprecantur,fedingeti abflinent^nonfutantfibi cum Deo effe negotium.Sed pij iniufii ve-
defideriofiagrant:vt qui doloru impetu compulfi clamoreattoUunt. xati,perjitafijttntfe Deiprouidentia vtiliter exerceri ad patietiam,
ffluiiprecadi caufa manttsfurfum leuarntis.vifibili figno ad vnU ^ rebus in mundo turbatii ac confttfis , Deumfedere nihilomintu
DeU.fuorUproteSiore ^ vindicem , nofirosfenftts nos dirigere testa- in caIo moderatorem .Indefenjits iUorum expergefiunt ad reputanda
tnur.Videndu igitur,ne externa CAremonia cotenti,nongratiam,fed Dei opera,qUA ad timorem eos erudiant,contineant inpatientia, (^
tudiciU nobts accerfamtts^-Ot iis accidit qui Deu quemfugiut corde^ inpietate confirment.
labiis ^manibtn conueniunt. Certeipfitmanuuleuatio.vbiabeB 6.7. Ideo Domintts nos ^e pericults eripit incolumes,achilaritatt
hypocrifis (^ faUacia,piA ^ verAprecationis eft appendix. corda nojhaperfundit, vt ora nobis ad can^Sdns fitas laudes aperiat,
Sicutpij JjraelitApromtJfA gratiAprAfentid olim infanSiuario no ffluoties vere (ff ex antmo quAretur Detts.prAjio erit ad opemjuit
fectts ac in ipeculo intuebdtur: ita nunc vere Chrtftianos,vt Deum ferendam.
fibi propinquU effeftatuat,ad Chriftum recia intendere oportet.qui Veri folidiqiie gaudij materia ea efi quodfideles Deumfibipropi-
Jub humili carnis habitu ad nos defcendit, vt ad Patrem euehat. tium ejfefentiunt.
j AnaturADeicofiderationeratiocinanturfidelesfibieJfebene 8 ^Mt a Deo procedat quicquid humanitus aitxilif obtigit,pro-
(perandum.qtiia proprium eittsfitpios a reprobis difcernere , acfin- Jperosfuccefftts agratuito eiusfauore manare certu e!i : ideo in mt-
gulis rependere iuftam mercedem. diis etiam,quantumuis validis ^aptii,intttenda eft Dei manut,ac
Reproborti nota ea eftquodfint operarij iniquitatis, id est,homi- fiapertefee caIo exereref , nec humanA induJiriA aut virtuti vtl
nesin totufceleribtts dediti.Cotra,Dei eleiii quauis interdii laban- tantiUum glortAreliquum eftfaciendum.
tur vel aberret,vel quouis modo delinqudt,non tamefuis viiiisftu- S^UACunque in nos Detts confert beneficia, ex hoc fontejlutre di-
dent aut deleiiantur: quinpotitts adrefipifcentiam eosfolicitat Dei fcamits, quodgratis in Chrifto nos elegtt.
timor. 9 Reges ^ magijlrattts ita vtilitati publicA debent effe aJiriSii,
Deo maximejknt deteflabiles quicunque blanditiis, taquam ve- vt non nifipopuli cattfafalui effe cupiant.
neno fimplices ^ incautos adoriuntur. 6jiuum Detts nos tanta honore dignetur, videndum efi vtpaterno
4 Fideles diuturna tolerdntia feffi,^fub ajfiifiionum molefa- eius amori relpondeatfidei nofin obedientia, vt nospopulumfuum
tifcentes , iurepoftulare queunt vt Detts impiorum lafciuiam , qui ^ hAreditatemfuam agnofcat. '
pridemfcelerafceleribttsadderenonceffant,compefcerevelit.
Vt impits mate quisprecetur,ante omniaperturbatiofaceffat ne-.
Ar T I C VL I
I. Pij principis & raagiftratus eft, falute populi fibi con-
crediti Deo follicitis votis commendare.
1. Deceremoniis externis in orationibus tum priuatis
'tumpublicis.
^._ Eledorum Oci.&hojninum reproborumdircrimeiv
Wt .j^wW^^Wm
Chrifttts eft vnictts ecclefiAfuipaiior : homints autemfitnt eius ,
minifiri.
P R AF C I P V I.
4. De prccibus propheticis feu imprccationibus aduer-
fus defperatos Ecclefiae Dei hoftes.
5 Dc fine liberationum noftraru ex grauifllmispericulis*
6. FonsbcneficiorumDcierga Ecclcfiam , gratuitaele-
- aio,in CliriftD, eittfde vnico paftcirc & protedore.
A K G V M t N T V M P S A L M I X X I X.
S AL MV M VigefmHrn fjonurnfleri^ue allegorice expomnt de regno Chrifii-i^^ de voce <?-*
uangelijifjuam cumvradtcat Spiritm fan^ita perDaHidemiJpargendam effepenetum orhemter-
rarHihortatur ornnes reges (^ prtncipesyVt pojitajua/apientiai^ exHta opinione fuApotentidi. (J;
tuHitiA-ihancdoUrtnam^^iufummafitfaptenttai agnofcam-, ^ hmcregem quem cognofcendurn
proponityCompfebianturi^ vero ptetatisjhdto cdUnt:du^isfctlicet argumenti6.^cum ah ipfins re-
gis potemia (^ virtbus,<^mbtts comparari nulU hominnm vtres pofiint, tum vero ab ipfitis vocis ,/eu mimfterij e-
uangelici ejficacia, Hac interpretatio ^Hancjuam concinna efl-y c^fuurn locum habet in docendo, ciim de efficacia
mimfierij euangeltct concionatHri imagines ex hifioriisfacrafcrtpturde ^u£rimtit:tame eii omnib, allegoriis ante-
ponedafitfimplex ^ nattua fentetta,^uam ipfa Gramatica <^ verboru contextMgignit,ms omijja aHegoriaipri'
mum hancfUdiremuSiqiua expltcata poftea non incornode,ftt^uis volettattexere allegoriampofiit.Hortatur enim
Dauid in hocpfalmo omnes hominestVt depoftapropri£fapientia,opumipotentia (^virium o^inione ac fiducia,
ft)-abieBis idolisfuis,<jUdi,ftbi cjuifejue profua vanitate fingtt, vnti verum Deumijuife inpopulo ludaico patefe-
cerati cgnofcant ^ colantitpfiufcjue imperio fe reuerenter fubiiciant. Hac propofitio eft pfalmi^atque hacpo^ea
confrmatur vartid argumentis duBis ex miraculis naturtt,nempe tonitruisitempefiatibi^iprocellisiA^uarHm in-
undationtbtsiiterriz rnotibptiiataue hcrftm miracHlorum effeBionibus,^UA nonfdum ofiendurit orbemfemel aDeo
conditum effe,ipftuf<jue potentia regi (^nutu diuino gubernarifed etiam hommes pr£fraBos,feroces ^ Cyclopico
faftu Deumridentes conuincuntiVt diuinum numentvel tnuitiin his agmfcerefequeifinon cumYemrentiajaor-
rore tarnen cjr metu fubitcere eicogantur.Addit autem infine antithejittit^ua oflendtt illdm Poteniiam Deii ^ud
ofienfa in hijce miraculis aliii terrorem incutiti populo Dei adeo non effeformidabtlem, vt hacipfApotiits cofir-
metuYine cum videntmundum furere aduerfus ecclepami (^ ad eamdelendam totis viribus coneurrere,animum
defpondeantifed potentemfe habere defenforem ^faluatore ftbiperfnadeat,atqHe inde noudfdHcia concipimt,
. ' K iiiy
■ V, .■
■-«( .
- i-
_:U^^ ..
r-V^ -m^,::'ite-^
'Sa»'?",'^^!^ ' ' '■ . <■ •■'■'•'VfSwf^'''' ' " ■- ■
ij^^ '' ^ / PRitLECT.
PSALMr S DAVIDIS.
i A Ffcrtc lehouae,filij fortium , affertc[i«-
XXf «<i«2]lch<5»« gloriam & robur.
2 Tribuitelchouaegloriam nominis eiusjin-
curuate vos Ithouae [i^ eH^adorate DomimmjindC'
co c [jplertdoretorriatti] fanditatis.
iJ^
■1
HENR. MOLLERf ' > ;
mnia ipfiu»mperio eflTe fubieda.
^</ori«fe]Verbo adorandicompleftiturtotum culrumfpi-
ricualem & Deo piacenccm,qui coniidit in vera agnicione,(i-
cIe,cimore&inuocacioneDci,iuxtaverbumab ipfo patefa-
Aum & ecclefiae tradicum,acque ideo facit mentionem fan-
duarij,quodry.tibolumcratprxfentixDeiin koc populo,
& teftimonium,qu6d hunc cuitum fibi iuxta fuum verbum
•prajftitumgratumhaberet.vthacmentionecunftos reges a
fuperftitiofiscultibus ad vnicum illum verum cultum,quent
.■■,,
Antequam«lepralmodicamus,monendifuntauditoresde _- , , ,
tituIo,quemGricusinterpreS,&deinde Latinus,(5r2cum Dcus fuo veibo approbauerat, reuocet. Adorare igitur in
iraitatuipfalrao prsfigit. Nam poftquam ea qux in Hebr». fplendore fanftuanj auc fp endido fanauario.eft cplere Deu
codicecxtanc,& nobistitulo pfalmi Dauidis expoflta funt*
reddidit, mox de fuo fubiicic Gra^cus haec verba : if «eft» ^twit,
hoceft,cantici cabernaculi,feu,vtincerpresvuIt,inconfum-
macione cabernaculi.Exiftimanr enim inrerpreres, compofi-
rum efle pfalmum vc decanrarctur in confummatione taber--
naculi:eamque obcaufl'amiianciftij{«<|)Uefreinfcriptam co-
iiciunt-qug tamen vnde naca fit fciri non potcft,cum in titulo
apud Hebra:os nulla 6at huius rci mentio.
In duobus primis verfibus continetur propofitfa pfalmi,
quae hortatur principes, & omnes qui funt in aliqua craineu-
tia conftituri,vt Dei eflc omnem gloriam & potenciam agno-
iuxta verbun) inhoc populo patefaftum , abiedis omnibus
fuperftitionibus,qux oon funt approbat£ expreflb verbo aut
teftimonio diuino. ^ /
• Alij reddunt:In orriatu fanAo,hoc eft,ponrificio,per quem
iudicant intclligi iuftidam fidei,de qua lefaias 6i. cunciona-
tur,Gaudens gaudebo in Domino,quia induit me veftimen-
ta falutis.&indumentoiuftitiascircundeditme. Ha>c allego-
rica non reiicio.Habent enim fuum locum in exornanda at-
que ampIificandaoratione:fedprimum quatrenda eft natiua
fententia,quam gignit Grammatica.
5 Vqx Ichouae [eji] fuper aquas : Deus glorix
icant,acquehuius reicogitationead veroscultusei prxlbn- tonat: lchoua [ tonat ] fuper aquas muUas [feu ma-
dosexcitentur.VcautpmmeIiiisintelligaturpropoficio,ad- g^^;y
dendaeftantithefis.
Omnes penc reges & principes , quorum aliqua eft potcn-
tia,exiftiniantillam fua virtute efle partam.aut cerce ii maio-
ribus ad fe tranfmiflam, fua virtute, fapientia atqucinduftria
confcruari&augeri.Hacigiturcogitationeinflaci,animosfu-
munc &fuperbiunt:nec tantum homines reliquos pra: (e con-
temnunt,fcd,Deum ipfum in caelis ridenr, eique fe opponerc
audent.-ficutNabuchdonofor apud Danielcm c.4.dicit,N<in-
nc h«c eft Babylon ciuitas magna , quam ego a?difica«i in ro-
borc mee ? atque hac admiratione & fiducia fuar potentiar in-
flatus erigit idolum quod vulr adorari ab omnibus. Hfic ina-
nem faftum&iaftantiam vtipfis adimachic rex , iubetvt co-
gicent fe nbn eire «innefin^t feu wimjiuu^f, qui fua virtute
fibiimperiacompararint:fed tatum efleminiftrosDei,a quo
quicquid habeant potetia: & virium,accipiant,iifque ad glo-
riam Deicelcbrandam& propagandam vtantur.
jFiliffortitm.yVxlde dilcrepac interpretes in rcdditionc no-
jTiinis CD'^N GrjBCus intcrpres,qucm fcquitur vulgata tranf-
lacio,habecfilij Dei.Et filios Dei nonnulii intcrpretantur an-
gelos. Nam & Iob.)8. fili) Deidicuncur angeli. Hieronymiis
«eddidit , AfFerte Domino filios arietum , quem alij nonnulli
fequuntur.Atquehiomnesvocisaffinitatefuntdecepti.Nam
nomen'?^ quanquam Deo tribuitur f*:pe,tamen idipfuni a
porentia & robore faftum eft, fignificatque nomen ^N & p«-
tentem & potentiam.
Eft autemhuicaliudnomenvicinum^T^N.quodarietem R~
gniftcat,forte quod firma cornua habeat in fronte prominen-
tia , quibus iniuriam propuUac , idque in plurali regulariter
habec CZ3'Vn non CZDnS. Doftiores itaquc omnes ita m-
cerpretancur yc nos reddidimus : fed in expofif ione rurfus va-
riant.Alij cnim pro filiis forrium incclligunefpiritus catlefles
fcuangeIos,quorum fitprjecipuum inter creacurasrobur,aIij
caftfa,ali/ potcntes intelligunc patres, Abraham,Ifaac& la-
cob,&c. & fihosfortium incelliguntludxosnatosex his. Sed
phrafis huiuslingua; eft vt nomen filius , fi accedat geniti-
uus, (xpe fignificec alicui reiaddiAum,& canquampro-
prium,ficutfiliuseftpatri. Indcpfalmo Sj.Filiusiniquitatis
dicicurhomoiniquus &iniquitati addi6):us,lccm,filius mor-
cisji.Samuel.ao.pro addidus,feu adiudicacus morti,& de quo
iam confticutum eft vt moriatur. Ita filij fortiuin intelligun-
cur homines potetitia aliqua pr2diti,quam tanqua propriam
fibi vendicant,autha*reditarioiuretraditam habent. Sicuc
Ecctcfiaftesio. Beatatuterra,cum rextuus,filiuseftnobiIiu,
id eft:,generofus , vt funt vere nobiles , hec eft , qui eft amans
virtutiseique addiftus.
Seqiiitur Confifmatio propofitionis.in qua rationes addu-
cit.qua» mouere principum animos debent , nefusepotentix
autviribusnimium tribuant:fed vnius Deipotentia; & im-
periofcfubefreagnofcant.Ducitautemilla argumenta non
ab ordinariis Dei operibus^qtia* tamen ipfa fapientiam & [<o
tentiam Dei luculenter oftendunt:fed quia illa fere ab onmi-
bus tanquam communia & omnibus obuia negliguntur, fu-
mitalia^miraculis naturae,citonitruis,fuIminibus,&c.vcdi
ftumeft in argumento.Nam ha:c euidentiiispotentiam diui-
nam oftenduncad hominesEpicur^s,e6fqueconu^ncuuc,vc
velint nolint,faceri cogantur effe aliquod numen , cuius fa->
pientia &potentiahicorbist^on tantum fic conditus,fed huc
vfquegubefnetur,
F0xJf^<'»<e)Qu|^dicat,Sinonmouentvos illa ordinaria
opera naturx,quibusDeusnota$fux fapicntiat &potenti3e
imprc(fit:moueant faltem vos illa horribilia tonitrua,qu5
toties edit, adquorum fragorem expauefcunt omaes crca-
tura».
Vox Domini] Quid pervocem Dominiintelligat^ip^ie mo»
oftendit,cum inquit,Dominusintonat. Suntenitnconitrua
voces feu fbnitus Dei virtutc editi,quibu; de fua potencia &
roborc reftatur,& cum rcUquas creaturas,tum principes ex-_
citat,vtcogitentefrealiqueDeura,cuius vires fupcrent orn
nium creaturarum potenciam & robur.
^^»^]lntelligicnubes aquefas,in quibusilla tonitrua ex-
citantur.
T)eusgloriA intonat)ld eft,edens fuam voccm in nubibus fa-
cit confpicuam fuam gloi'iam,m aieftacem & potentiam.
Vox lehou&fitper aquns multai.) Tertib idem repetit.: quia
fcit fibi negotium efle cum honunibus prajfraftis & contunia
u» «.«iciics cibus,qui,nifi huiufmodi fulminibus concuciantur & exper-
/v- "«! T -^ gefiant , nunquam fe ica fubmictun.c vc opinionem & fiducia
potctiti^ fu^ deponant,& Dei imperium agnpfcanc, Aquas
multas vocat nubes,qu^ concuflj; iftis tonicruis,& rcfoluca;,
poftea magnam copiam aquarum effundunt.Hxc fimpliciffi-
maefthuius verfusfencentia,cumqua,qux> fcquuntur, aptc
coharrcnr.
Qui allegorias (equuntur , vocem Dominiinterpretantur
dc voce doftrinse fonante in minifterio , cum qua voce Deus
per Spiritum fuum fiinul eft efficax, mouet corda,& accendic
nouamIucem,agnofcentem primum peccara,deinde iufti.
tiamDei,recipientisomnesconfugienccs adfc propterFi-
Iium:ficutdicitur A^.i. Hisauditiscompundifuntcorde,&
ad Heb.4.Viuus eft fermo Dei & effic3x,& peiictrantior quo-
^^ - , . yt n r- I • • uis2ladiovtrinqueincidente,&c.Ethancvocisdiuinarin mi-
Afferte ^^rw«»]Ideft,agnorcite, vosomnemgIoriam& „ift?rioefficaciam,quafipr*Iudiofcu typo quodam adum-
potenciam habcre ab hoc vno Domino , eiquc ita rtimini vc
vos ipfius imperio reucrcnter fubiiciatis : no» fupcrbiacis fi-
duciapotcncix& virium veftrarum,non ad oppugnariduai
Deum auc ipRus ecclefiam , auc bonos , non ad turbanda re-
gna & politias honefte conftitutas , non ad cupiditates iniu-
ftas explendaseas conferatis : fcd porius tanquam miniftri &
vafalli Dei ad celebrandam & amplificandam ipfius gloriain,
in genere humano. Id fiet R curCris refte doccri verbuni Dei
&admi,niftrarifacramenca diuinifus inftituta,fifoueatis ftii-
dia dodrinarum , quarum vfus ad intelligendam doftrinnin
casleftem cft neceflariusjdcnique , fioperam dctis yt vniuerfa
veftra gubernatio fcruiat glorije diuinx.
Gloriam nominis eius ] Id eft , dignam eius nomine & maie-
ilate; qua/i diceree,agnofcitc ipfum cfTe omtiipotentem, & o-
bratameflreintelligunc cempeftatibus editis inmonteSina,
ad quaruni vocem populusconrremifcensnonaudet prodira
in confpcAum Dei. Dehac enim tanpeftate hunc lucum in-
terprerantur.
4 Vox Ichouar in virtute: Vox Ichoua: in deco-
Vf:[gloriaJpleiidore-,magmftcerttia.']
P«rgitindefcriptione tonitruum. Noii funttonitruaina-
nes fonitus, aut rauca tantiim cxli murmura , quae celeriter
aurcspraiceruolent: fed,vt Lucretiusinquic, Conc^Jfatoni-
tru tremunt omnia : & habent vim mirabilem,ficut potlea ipfc
dicir.
Indecore]Sc\i magnificetia: id eft,habet admixtasflammas,
quaE
i**i
i^A^\
;J,K
-i-l^
JijL
/
^p-^-*%;^^TMST7'"W^'''
^5*^
i5?
,^.Ki ? S A L M VM ^X X I X.
l'?l»??t,' ^v?
i;4
«jiix redduntci quafi .Tjagnificent«im,v«! maiore cum metu & letnpartuni , vel quod pertcrrefaft» tcmpeftatum violcntia
rquet encia audiatur, l^oflunt tamen ctiam hajc ad magnifiee- fepe abprciant.
tiam qux in rono cft rcfcrri, vt eadem fencentiabis mutacis
verbiiexpriniatur.
.v>*
Qui allcgoriis infiftcre vult , c6mode hxe ad minifterium
angclii rcfcrre poteft.Vox fonafls in miniftcrio,n6 cft ina-
Denudatjylttas']^ eft,vcnri illi procello/idecutiuntfolia &
rariios.-alij reddunc,dcccgit fyluasjid cft.in abditiinraos fecef-
fus fcu fpecus penetrac.
Intemploeiui quifque dicit gloriam] Ideft,iniUis horrcndis
tempeftatibus, cum cpca rerum nacura concucitur &concreJ
mifcic,fola Dei ecclefia adco non perterrefic, vc populus vni-
euangclij
jhis fonicusjfed niouec 8i percellit corda.vc aliquam reueren-
tiam & metum concipiant:& habet admixtas Hartlmas Spiri-
tusfanfti , qui accendicin eordibus nouaui lucem, & nouos ucrfus ad cemplum Dei conueniac , eiiifque laudcs & gloria
mcituscongruentescumlegeDei. felebret. Namytmundoimpio illatonitrua func fignairae
c Vox/lehouae confringit Gedroi>& confringit I)ei:ita pio? commonefaduntde potentiaDei,quainftruaus
\lehoud\cQ^xos Libani.
Expolicio eftprxcedcntisVerfus.&atiipIifieatioab eftcfta.
T.inta eft vis tonitrufi Vt proceriffimas quafque arbores pro-
fternat,& dciiciac,& qiiideth Cfedros Libani,quae a proccrica-
te& iiiagnitudmecommendantur.
Subeft autem his verbis & fequencibus tacita cbmparatio
■3 minori.qua huntani cdTdis duriticmincufaciquod bruc^ fci-
licet mundi parte$,vcpocearbores,monces, ferjc, ad tomcrua ,
contremifcam , & ad obfequium Dco pra»ftandu praifto fint;
foii homincs fenfu & rdtione praedici,icdi obduruerunt, vc ad
corum fenfum& aniraosifta voxquancurt?iuis fonoranope-
necrct.Sed ficut cedros alciffimas vno monlenco deiicei"e po-
ceft:ita eciam humaria corda,& imprhnis illa qua» cumSc per-
fualiohefapiencix & fiducia Virium,tandem fubigit Deus, vt
fe huius imperio fubdere difcaric ,Nam per ccdros incelligid
*>*n)pe/««»f quicquid eft eximiura in mundo.
6 Et exilire facic eas ficuc vitulum : Libanum &
Sirion,ficLitfilium vnieornium.
Hypotypafis eft qua depingic illam vehemcntem terri c6-
cuffioneni.quamontesfcrearadicibusvldencurconuelh.llla
f^nicrua vel ccrr^mocus (narri eciam de his videtur Ioqui)ica
terram & inprimis altilfimos monces ooncuciune vc quafi
fubfihre videantur, ^
Libawm ^Sirion nonima.t,pones fpcciem progcnere,qiiia
illimonceseraftt ludacis nociores. Libanusa Scpiencrione
cUudebat lud^am. Huic adhaercc mons Hermpn defccndens
a Libano vcrfus meridietn , & nonnihil ad occafum vcrgens.
Eum moiitem,vc Moyfcs^Deuccr.j.fcnbic. Sidonij vocabanc
Sirion, Amorrhei Sanir.
■^ Vox lehouas excidit ftammas igfiis.
Idquoquenon contemnendura eftmiraculum,&maxi-
mum poten ciae diuinae argumentum ', quod e medio nubium
& aqiiarum flammasigniseiacuIacur,cumnacurKignisnihiI
«quefiecontrariumatqae illavisaquarum quaeiftis denfis
nubibus continetur. DifputantautcrnPhyficide hiscaufis e-
rudite,auancura ad propinquascauflas accinec : fedomitcunt
ferc id quod prxcipuum eft , & de qu«» hicpfalmusnos mo-
net. Ita enim de Iiis cauflls difputant vt animos tantum in
cancemplatione naturae retin«tnt , non furfum attoUant, vc
ad pictatem nos erudianc,quod prjccipuum in his effc dcbec.
lca igitur audiendae funt illae dilputationcs Pliyficorum , nc
iuhisconfiftamus.
8 Vox Icliouas contrcmifcerc faclt defertum:
contrcmifcere [ i^^g^^^w }• facit lehoua defcrtura
Cades.
delere poflit hoiles ccclefiae, & fuis laborantibus opem fcrrf;.
Hac igitur fiducia ere£ti &confirmaciIaudes Deo dicunc.qui
oftendat fe nondum ita exarniatum cflequin poffit aduerla.
rios fuos repellere ; & in pofterum houas de fua faliite fpes
concipiunt. ItavoxDeiquxahisterroremincutit,pios con-
lblatur,&ad celcbrandam gloriamDeiinuicat. Idveroc-
xeriiplum iriiitari lotum genus humanum deccbat. £ft aute
notandura,quod dicir,in templo eius dici Deo gloriam, quia
etiam iriter gences, qui funt Ianiores,agnofcuncDeipoteii-
tiam & fapientiam, ciim in reliquis creaturis, tum vero inilr
hs'miraculis,de quibus hadenus diduin eft : fed inccrea noii
dicunt Deo gloriam: quia non adiungunt fc ad illum coetura
qul ad hoc cemplum conucnic Nec eniOi alibi cunc refte ce-
lcbrabaturquaminillopopulo,inquofepatefecerac:&nunc
non alibi quam in ecclefia.
Mouit hic verfus nonnuUos interpretes,vt iudicarent pfaU
mum hunc in eunii vfum a Dauid efle confcriptum, vt in ma-
gnis cempefiacibus & conicruis a populo frequente idecanta-
returin tcmpiorquod quidem mihifitvaldeverifimilc,pra:-
fertim ciim rurfus in fine fcre eandein fenteritiara repecac.
Forcaffis enitti in prima gentium ecclefia pij conuenerunt o^
randigratia , quocics videbanc ingruere cempcftatcs , quod
tinnicus campanarum in plcrifque locis indicat : qiii cameit
nunc infuperftitionem abiic.
10 lehoua ad diluuium fedet: [prafidet]5c fedec
lehouarexinastcrnum. ^^,
Pergicindefcripcionecempeftati^ fupri inftituta. Domi-
nus, inquit, potentiam fuamoftendicillisdenfiffimis imbri-
bus ,quos defuper interconicrua inftar diluuijitaeffundic,
quAfi moxobruiturus ficorben terrarura multitudineaqua-
rum & inundatione: & camen eofdem rurfus mox cohibet Sc
fcdat cum vulcvc oftendat,fe cocius natur^ curfum habsre in
manu , & gubernare ac moderari omnia p!to-fuo eoniilio &
prouidencia.Ideo addit conclufionis loco,Deum inaeternurai
praefidcrc FCgem , id eft , nihil horum vnquara fieri cafti , auc
materia elementari temerc fic concurrente: fedomniagu-
berriari pcrpetuo in hoc raundo , & adriiitiriiftrari diuina pro-
uidenda,&p«tenda.
Alijinterpretes diluuium interpretaritur de diluuioNo-
ha:, &exerapIoPetriadbaptifmifmaccommodant. RegnaE
Chrtftiis in liia ecclefia per vocem cuangeli; & per Baptif-
, Ie<
mum,acque ica coUigic fibi ecclefiam,quath leciim alcilcic ixi
focietatemregniptrpetttorduracuri. -
1 i ichoua virtutem [ rohur J pop'uIo fuo dabitc
lehoua benedicet popylo fuo in pace;
_., ,, ^j j • f uri* , Conclufioeft, quarurfus oiniffisimpiiS & hoftibuspo-
Supra de montc Libano dixerat,quod ad tonttrua fubfihat. puli.conucrtit fe ad ecclefiam, vt antea vcrfu s.Docct eniin
,mnc idem dicic de deferto Cades , rurfus nominans fpeciem ^ '^^j^^ ^g^g^- ^^^ ■• dun/audiunc cocIituS tonarc vocen*
pro<»enere.NamilIaIoca erantludsEisnotiora. Cadescnim -t . . - .^' . . - .
dcfertumclaildebat ludaeam aracridie. Hoc defertum dicit
concremifcereconcuffum tonitruis.Quanquam pleriquefy-
necdochic»s pro feris defertum incolcnribus accipiant.Nam
3ta fere fit vt,cum folitudines per fe finc horrida;, plus illic
itrrotis incuciant tonitrua:ita quidcraj^^tbeflia^jnBuiente tc-
pcftate,fahus & ncmora linquant.
9 Vox lehoua: facit parturire ccruasj&denudac
fyluas:Et in tcmplo eius quifque dicic gloriam.
Pcr ceruas rurfus fynecdochicc intelligit omnes feras. Sed
iseruarum prae caetcris mcntioncm ficri cxiftimant ob diffici-
Domini , & concuti totum orbem terrarum metu & tiraore:
& quid vtilitatisex confiderationc pbtchtias diuinx , quam
ipfis tempeftacibus oftendfeC!apiarit.Dumtocus,inquit,orbis
concutitur metu, atque adeo fumrai regcs & principcs, quos
notare appellatiohe cedrorura videtur , cxpauefcunt , Deus
hac ipfa voccdat robur, id cft,c«n£rn)a:tpopulurafuum, nc
animisfrangantur propter periciiIaSccalamitaces, qua»foris
ab hoftibus & cauffis fecundis offieruntur,& pofteaita confir-.
matos cumulacomnigenerebonorum.
Vox C=31*7U non wnciiim paccm , fcd rcli^ua b<Mi« omiHlf
coinpIe'ditur,nece(raria corpori& animar.
PSALMI XXIX.
I. Hort^tio ad Dci laud^m » prin<tipibutf Viris , imo dmtiiWs pie£atcin profitentibui propofifaf
*>*
»i
.1**-
^ ,^^^.^..,:.^,,,:^ , . ^^ PR^LECX HENR. MOLLERf ^h
glorix quam Deus explicat in ecclefia rua,non tantum opere externo,fed etiam prdEclicatione verbi.
HL DercriptioglorixiquamDeBsEcclenxfuaeteitatur. i. Arerapiternamaie{latceius,ciim indilu> ^
uioNoa(:hijtuminitio, reupritnadiec|reationisrerum,cum aba;ccrno*.v.io. z.Deindcapotemifiinio^-
uore&bencficentiifimacommunicatifaneergaEccicliam. v.n. 4"-'.
■ • .;:■ V:! . . ■ ■ ■ -.^ - ;, ■ ' . ■■ ' ■••■, ■■ . , ,i / .. - ;
.1,,-:. '■-■■■ \ ^ . ■
%^ ■ OHSBRVATIONES LOCORVM DOCTRIN AE. ' ^
1.2 &Uuprincipihm huius mundijitperhia ehrijs,nihilm»gi« tri- bi contexunt,nemanum Deipalam operantem ufftofcere cognntur.
tufit quam altitudinefua adfacriUgium ahuti, dufibifHrios^ ar- Contra.veriphilo/ophicum ^ laudedignum acumen eft, whiculis
rogant quicquid Deoproprium efl,vt omnipotenti dotnfno modeffh iftis attoUi in cdum vjque.vt non tantum confifusfoaitusferiat
fe fuhijciant, ^fuifi-agilitatis memores recumbant in eius gratia, nofiras aures.ftd vox Domini nos adpietatem erudiat,
merito iuhentur trihuere Deo rohur ^gloriam. Et certXquandiu p DeteftahiUs eftfocordia.raris fij" inJhUtts Dei opferib$€s,qua fe-
falfitimaginationedelufidignitatemfuamfihiaUundequamecoe- rfuhefti(uadpbfequiumcogunt,hominesmndocer$.
lofuppeterefomniant.Deumquefuagloria fruftrantur: ideo vehe- Inuia omnipotentis Dei hrachio ^ voci nuUa eii via, nulUfqut
mentiits vrgendifunt,vt illis extorqueatur iusia confeffio. integumentis autprafidifs arcetur,quomtnuf in oibditijfimos quofqf
€}tii negleBo vel contepto vero Deo mortalibn^plus quampar eft ' recefus penetret.
trihuunt f^prAcipminrehusadanim&falutempertinentibusho- ■ Vox Deimundumequidemimplet,fedpartimvtterreathomi- ' 'M
minumplacitafequuntur, Deumgloria (^ virtute ftta JpoUant, nes.partim vtjlupidos reUnquat.At in ecclefia nen modo articula- . |
fiuntqaeidololatrarumpefiimi. teloquitur ,fedhlandeetiamJidelesad/einuitM. EtcertefolaeB
J.4 Vt malo nodo durus cuneus adhihendm eft,ita torpentes ^ falutis doBrina quA Dei gratiam omnemque volUtatem nobis cla-
fomnolenti,qualesfunt principum (^ magnatum non pauci.acrius r^epatefaciens corda rtoftra exhilarat , oraque noHra aperit ad ca-
pungendi £? quafi reluiiantes trahendijiint ad Deumin irafua nendas eiuslaudes. Namquicquid de pietate^ religione philo-
terribilemfuppliciter adorandum.Nec enim contumaces ^fuperbi fophorumfchola differit,non modoftigidum efl, fedfefe infipidum.
libenter cedunt nifi terrorefithigantur. Ergoinfolo Deiverbo lucet veritas qu^nos ad veram pietatem
i. 6. 7. 8 Superhi omnes prorfus infaniunt qui vocem Dei adducat.
igni corufco nuhila diuidentem,^ vaUdiJjtma quique deijcientem lo Giuum maxima aeris intemferie videntur elementa intet fe
non audiunt.Portentum enim eft,^ quidem horredum.yhi dmnes mifceri'^ confttndi , Deus tamen e cdeftifoliofuo regit,ac mode.
brutA mundipartes coram Deo tremunt,folos hominesfenfit (^ ra- ratur iiias perturbationes. Nihil ergofortunA aut caujis medijs tri-
tione praditos non moueri. buendum.fcd creatoris omnipotens fapientia ^ bonitas eB humiU
Phibfiphia naturalis, dittinA lucis vefligium,^ gratiA Deibe- mentefiifpicienda.
neficium illuftre, horrendo omnipotentts iudicio terrena Cf diaboli- n Deus quauis promiftue virtutemfuam toti mundo vifibili
cafcientiafit ifs omnibu4 qui in natur& contemplatione hArentes a exhibeat: pecuUari modo tamen eam in ecdefiaftta em-it. Suos e-
Deo auertuntur , eiufdemque gloriam toUunt veljitts commentis nim domeHicos non formidineterretfedfuHentat, fouet ac confir-
ebfcurant.videRom.i. matTitavt nihil adproJperumvitACurfumplenam^beatitudini
A meteoru ^fecundis ac medijs caufis ad primam,nepe adfum- defit. Vnde difcuntfic Dei imperium reuereri x/t tamen ab eofelicia
mum illttm mundi opificem ^ Dominumy pif a/furgunt. Videpfal., f &mniajperent:^ quantum ipfe valet immmfiipotentia, cert)) per-
104-, ^ io7.Delirant enim quicunque ex medijs illis caufts velafi- fuafifuntfe inui^oprAJidio ejfe munitos,
' Articvlipraecipvi.
1. Omniutn piorum I prxfemm Magiftratuum , officium 4. VoxDeiduplex:terribilisininundo,gratio(a dulcif-
ineoconfifticvt Deogloriam&laudemrartamce- queinEcde/ia.
Aaaiconreruienc. y. Impiorum & pioruni ad Dei vocestcrrificas & clc-
1. Phyfices & Mcteorologix vcra» confideratio. mentcs audiendas ingeniuin.
3. Tonicrua,ronoridiuinxpocencia!&gloria!teftes.
ARGVMENTVM PSALMI XXX.
SALMVS tricefimtu efi eo^«tc/r'«fl«. Agitenim DaHidgratias Deo, non tantum ^uod de-
' fenfusfit ^fiiYHatm aduerfita vtm iniufiamfuoYvm hofttum , cjut extttum eiminal?antHr : verlim
etidm ijuod exgrauifiimis tentationibta c^ animi morbu fit liberatua-.ciui ^Halejfuertntjaut v»-
de extiterintietfiipfe nonfatis exphmtt)tamen cjuantum ex verbis eiui coUiiipoteJhytmtifHerut
doloreSyVt his penefit abforptus.Beindefiio exeplofianBos omnes hortatur, vt JDei er^a fie amo-
rem defirifioneperpetua tofim ecclefitn cj;' fingulorum membrorum agnofcant ^celebrent.ldeo enim exempla li-~_
berationum propomntHriVt teflenturyDeumtuxtdfuaspromifitones adeffe ecclefis. laboranti inhacvita,exau~,.
dire eamidefindere (^ liberare:atque itafingulos adfidem (^ inuocationeexcitent.Akfolt^tagratiarum adione,
caufias horum malorum expltcat : deplorat enimfuam fecuritatem , ^uod in rebusfecundii elatue adrnirattone
fuA potemix ^ virium nimiiimjibi indulgere ac blandiri coeperit, cjuafi qui adHerfus omnem vim externam ita
effet munitns ^parattis vt deifci ipfe defito liatUiatit labefa&ari eitts vires mnpoffent, Hancficufitatem eius
atejue indutgentiarnmtx fecuta fitntpandyin ^uibtiSiCum cmfpeBu prafentia c^ honitati^ Dei altt^uati/fer pri-
uatumfefentiretimox in trifttfiimos dolores (^ ntetujn de perpetua fut abieBtone ^ damnationefiutt conie5iits.
Hactentatio initium ali^uod (jrguHtesfuit iilorum inenarrabtliumdolorum, <juos t?npi4/entimt tn omni &ter-
nitate. OHendit autemfe in his tantis doloribus non abiecifie omnemfidemt necfuccubmffe tentationibus ,Jid
rurfus ereUtimfpe promifiionist^J}' ftudio celebrandagloria DeiiConfugiJfe ad mifericordiam diuinam,^ petiuif-
fe liberationem,<^uam etiam impetrarit. Itaredit adprimampropofitionemif^pfalrnum claudttgratiaruaflio-
nefa qua exorfus erdtiaffirmansyl)ei benefictofe rurfus ernerftffe ex tllis dolortbus^ (^ (juafiex inferorumfauci-
bus retraUumtin vitam reHitutum ejfe. hUtusbeneficijmemoriam mmquamfe ejfe depofitmumffedperpetita a-
nimigratitudine,ac voce celebraturumpiUicetHr.
PSalmus cantici dedicationis domusDauid. Zachariam videli'c«t,vcl Haggasui» , vel aliuro queiapiim,
Titulus occafionem pfalmi fcribendi indicat : fed in Sed ciim diferte titulus nomen Dauidis expriniw.noQ video
explicationevariantinterprecum fenccntia?. Nonnullicnim cauiram curvel adillud tempuspfalmumreferanous, velda
exiftiraant dedicati»iiem domus incelligcndam efre deilla templidedicationcinterpreteraur. Sequamurigicurfimpli-
tempiidedieacione,qu3cfaftaeftpoftreditumpopuliab exi- ««•» iententiam,&rciamuspfaImumconfcriptum eileqiian-
lio BabyIonico,ciim fuafu H-iggxi teufiplum eflecrcftitutum: ^^ Dauid fuam domum ,' quwu fibi conilruxcrac , dedicarc
Jcautorempiaioiiftiiireiudicaac qucmpiam cwprophecis, voluic.
Scrf.
--f-ir rf;'-. Ji-^—--.-- -py ---- ^ -, - -,-• . — i ■ j,- i~.-'
Scd hic quoquc nodui occurrit etpIIcJitu non miniis diffi'
cUis.Nam ciiiu m?fntio fiac domus Dauid,dequa fcribitur i,
Saiu.y.exilhinau^nonnuIIihanc dedicationem tuncfa^am
elTcquiindo priJ>ium Infiabitare coepiteas a»de^:& dolores ds
quibushicdicjiur,mcel:iguntfuiirequendam griuem mor-
bumquoaptcillutitcmpuslaboraucrit. Sed /i quisptulo
attcntiiK pialmum alpiciat,& hiftoriam Dauidis hucconfc-
rat,videbi£dedicationem hanc nonadilludiniciuminhabi-
, tationis,fedadaliud tenipus elTe referendam.QM^anquam e-
nim credibile eft,Dauid.em,cum arcem Sioneiettislebufxis
ccpiffet, noi) inhabitafTe eain,ni/i prius ritibusifti genti v-
ficatisjquafi expiatam &;fanaificatam:tamen hiftoriaofteii'
dit,aniino Dauidcmtuncfuifle tranquillo: & quidem difer-
te affirmat cextus i . Sam.y . Dauidem tunc , cum inhabicarc
coepiflecfuum palatiumjCognouiflTequod Dominus confir-
raaflreteuminregem.&quodexalcafletregnumeius fuper
populum : quod cum hic pene iifdcm verbis dicatDauid,&
dolores , quorum mcntionem facit , fecutos dcinc«ps fuifle
ipfc affirmetjcredibileeftpfalmum huncnniltopoft fuillei
Dauide confcripcum:e6quc iriagis i vera (entencia aberrant,
quiad Saulistemporahuncplialmum rcfcrcndum ccnfenc.
Qupmodoenim dedicaret domuni quamnondum occupa-
uerat?
Exiftimant autem nonnuUi hanc dcdicationem rcferenda
eflTc ad illud tempus.quando poft iateffedumAbralonul Da-
uid rediit in regnum, & eompo/Ttis motibut i filio excicatis
rurfushabitarcmdomofuarcgiacotpic. Nam & ticulus &
tota qucrelapfalmideingentibuspauoribus & doloribus, ,
quibus aliquandiu fuerit oppreflus.comodiffime huc rcferri
poflut.Primumenim.quodaddedicacionemiccineCj-teftatur
niftoria.domum Dauidisinccftis,ftupris,aiiirque fcelenbus
pollutam ac contaminacam fuifle a filio Abralomo , vt non
mlniis tuncnoua dedicatione/ueritopus,quam ciim lebu-
(^is idolrtlatris cieftis piimiJm eam inhabu.ire coBpilTct: nec
reditusille Dauidis adrcgnum aliccrxftimandusi eft quam
fi primum ad rcgnum tunc fuiflec eucdus.
Dcinde.quodjiicde fecurita««jfua qaeritur&fatctur, ne-
quaquam potefthoc deillo temporequodantecellit inorte
Saulis,aucqU(jdpauIopoftfecutumeft,intclligi. ita cnim
Dominus tunc cum exercuit., quod hrftoria & plerique p(al-
mioftcndunt jVcadisfperationemaius fuerit ei periculum
quain a fecuritate.Sed cum occupata arCeSion,& vicinis Pa-
l*ftirtis,Moabicis, Ammonitis,Syriis & aliis hoftibus niulcis
recundispratliisconfiifls&deuiflis, iam copfirmaflccregni
Vires.&omnibus faftuscflfeitformidabilisjredditus fecuuor
atqiieinfolentior,remitterenonnihiIdeftudiopietacis,atq>
indulgere fibi coepit, adeo vtconiugem alterius rapcret, &
maritum cius iiiterficcret, Secutjcfuntigitur poenje .quando
excufl^us regno ab Abfalomo fiIio,coafitusett vidcrc diftra-
dionem regni,ftupra& inceftaslibidinesfuifilij,ca:desmul-
torum fanftorumhominum ,& alias calamicares infiuicas:
quas quiafuis dcliftisprouocafle , (eque horummaloruin
orriniumaucorcm eflenonignorabat,incidicin hos triftes&
horrendos doloies , ia quibus cuni xccvna inorte & dolori-
bus infeior.imeifiieritiudandum. Qjpd igicurexhis do»
Ioribusfuericrccradu$,.atqiie in vicam diuiniius rcllitutus,
&oppre(fis hoftibus rutlusi.i regiio confirmatus, id benc-
ficium vidctufhor. p(almoceIebrarc:ati)uehuius fuaelatti-
riiE quafl fymbolumcfle.voluiiiteratam donuis fua» dedi-
cationcni.
C^terum de dedicationc 3Bdium>et(i,qualis illa fuerit,
&quibusritibusperafta,fcirinonpoteft: ramCn in genere
moncnciifijntauditorcsjvoccdiumaillosritus fuifle infti-
tutos,ficutex ao.cap.Dcuter. apparccjvbi cgreirus ad b*I-
lum,fidomumruam nondum dcdicauic , iubetur reuerti
indomum fiiam,eamquc dcdicare , ne forte* inoriatur in
bello, &aliu$dediceteam. Er Nehem.ta.fit mentio dcdi-
cationismurorum lerofolymaf. Eratquehicricus , ficutca?-
'^fW
XXX. t'^ ''"'^^' '"^ iit
efTcfitnoftris domiciIiI$}&^dkus omnes ipfis prxcludendos
cfl!e, nc ingrcffl, nos &familiani noftrain turbent aui lacdant.
Hxc nobis quoque in4cdicacione nuftrarum zdiupi erant
cogitanda. Scd nunc fere tota res verfa eft in luxum conul*
uioTuin & plurimas hclluitiones,quibus&.-edes polluuntur,
& impuri (piritus muttantur,vc deinccps easinhabitent.
i tixalubo le lchouaiCjuia cxttaxilii mc: 6i non
fcciftiicetariinimicus ineoide rne.
3 lehoua, Dcus iweus , claaiaiii a d tc * & fanafti
me. . ■ :,: '■'}..■'' ^
lehoua, afcenciere fccifti ab infcrno anittiam
nieani:Viuihcafti uie,adercciK{entibusinlacum [fe-
pulchrHm.]
Orditur pialmum a propofitionc , & adiidt deinde ratio-
nesjinqirbus eftcomniemoraciobcneficij.amplificata i ma-
gnitudmepcriculorumquibus fueracopprcflus. Naqu*gra-
uiora func pcricula,eo maiorem laudcm meretur qui oppref-
fumeripit.
Exakstbotel Ideft,Iaudibusefleram &extoiUtefupcrom-
nia.Non eniiu aliter cxaitaria nobis poteft Pcus,quain cum
beneficia cius cclebrantur.
<S}Hia extraxiJPi me^ Id eft,Qb.oniain liberafti me ab illis in-
gencibus pauoribus& doloribu$,quibus cramabrutus. i^ede-
bam enim quafi m profundo ,& opacofpecu, immcrfu^per-
pctuis tenebrisjhoc cft.pauoribus & doloribus, in quib.huUa
iu»: fcucofolaciomihioftendebacur. Tu vero extraft:um edu-
xifti me inlucemjvbiauram ricaleinhauriicpofTem, ho^ eft,
depulfiiilhs tencbris & doloribus erexifti animum m^um
noua confolatione,& ab intcritu vindicafti.
Verfio Tigunna habet , Qiipniam attriuifti mc : fed n*?"»
fignificacpropriehaurircaquaiiiexputeo,&fubuehercin al-
tum. Kft autem aliud vicinum ^Vl,quod quanquam ipfum
quoque fignificat haurire,fcu exhaurire , tamcn farpe eic
confcquentietiam fignificat exhaut^iendo attenuare , & ad
gJnopiam redigere : c6 igitur refpcxir interpres ilie. Vetbuin
Tu(ccpifti,quo Graicus^Lacinus vtiiur,non fatis exprimit
vim vocis.
EtnonfeciHi'] II.ratio,no prjcbuifti hoftibus mcis,quiiam-
diidum me extinftum cupiunc,iHateriam lattitia;, nccpermi^
flfti vt fues conatus perficercnc,at<jUK animum explerent.lpfi
quidem hoc fummis votis exoptabant vtperpetuo cxularem,
&niaeroreextinguercr,tu vero hanc illorum %ii;i<(/f *vw«r &
fpcm confudifti & conuertifti in luftum.
Iehoua,Bemmetti^tecUnum,i\\l.xii\o^\iiAinxkO>czttttm
exaudiuifti. ' '"' ^^\=^=" _, , ^
Etfamfiimel Exhis verbis nonnullicolligunt, Dauidem
poftmorbumaliqucm htmcpfalmumconfcripfifle, &totam
commeniorationcmdcmagnicudine periculorum fnterpre-
tanturde morbo , quo pcne fucritextiriftus. Sedfanatio illa
dequaiiicloquitur,n6tam decorporisfeuvaletudinisquim
anitnircfticucioneeft itueiligenda,ficut&pfaImo4i.cum in-
quic,Sana animam mcam,quia peccauitibi. Quanquam &eri—
non' poceft quin animo laborante corpus enam aii)igatur.NS,'
vt Salomon inquit,Spiritus triftis exiccgcofra. Ideorefte vti-
tur verbo fanandi.
lehem,afcUerefeci§ii^fepulchro 4»«w/»»>]Repetitio efteiuf-
dem fentenriaf. Ego,inquit, peneexcin^us&oppreflrusoram
illis doloribus:fed cu Domine retraxifti me quafiex faucibus
mortis & inferorum. Viuificafti me^ dcfcendendo nie,.ideft,
iiedefcendercm,vel,vt aIij,nccumaIiisdefceudor(sm iniacii:
ideft.fcruafti&vindicaftimcab imcritu. .
Si legas m'0,eritparticipiam, qualelegitur & pfalmo tt.
Si vero lcgas nTO, vel 'T»"»^», vt annotac Mafbreth.^ crit fe-
cundumR.-ibi Oauidinfiniciuus cuni affiko primx pcrfon^. ;
5 i^iallite lehouac pijeius: & confitemini mc-
nioriarfandi^atjs eius.
teri & excrCitiumpiei!atis,& commoncfaftio de multis gra- Poftquam ip fe gratiasegit , alloquitur totam ccelefiBin,
uiflimis Tt\>\.\%,Vrimhtn enim,quia domus antequain habica- e.imqiie hortatur vt fuo cxemplo difcat agnofiserc & cclebrt-'
rcturidcdicationCjhoc eft,certo ritu,addicis prccibus & gra- re bonitatem Dei in defenfione & liberatione fuor^m. Ita
tiatum aftione,cracconfccrandaymoncbanrur pij,niullius rci fuum exemplum accommodxc ad vuiucrfam ccclefiatn,&; abr
yfum fine oratione &gratiarum aftionctefle Iegicimum:ficut vna fpecie tfranfiens ad totum genus , generakin inde doflrii*
&cibumPaulu$ ait fanftificari per verbum & precationem. nam extruit. Sicutenim ipfemirabilitcr fn cantis doloribu^
i.Timoth.4.ideft,vfum eiusfieri legitimum. D«»^,homi- & tentationibus crat fcriiatus :ita c]uocuBque temporeaffir-
nesin hoc munio tanquam Dei efTc inquiIinos,qai eisfedcv mat vniuerfam ecclefiam feruari &Iiberari in vitriis aerumnis^
& hofpicia attribuat, tanquain oJwpK , idqiiebcneficimn 5 calimitatibus &doIoribu.s. Hanc igirur bonititeth & amo-
piis yclleagnofci & ceIebrari.rcr^M,vthac dedicationc ad- rem diuinumergafuosvulcabomiiibusagnofci, ceiebrariig
morierenturyquaiiilibetdomiMndebereefliequoddamDeifa praedicari. . ' ' "'^^ '
crarium,& fchqlam pietatis & honeftatis : nec admittendos TDrtfignifiCatbeneficum , qui naturali ^Qtfdam ^ix«5»^y^
inconruberniumhominesiiupuros & fccleracos , qui fua aut^ix*»S-e>»B^«imuItis bencfaeit , nulIii^fHcritis prouo^atuSy
turpitudineatqueimpietateparietcs Deo confecratos rur- Sedinpfalmis.curapiis&fidclibusmbijittirhaecappcUatio,
fuspql|ua«t. JPtfi?yc^», noxios &impurois fpiritus,qui infi- videturpatius pafliiie accipicnda effe JkiAmadiue. Signifi-'
diahtur vitaf hominum , piis precibus pellendos « arc5dos cateaim eos qui bonitatem , tTHfericorilani & «morem diiu-
W^M
-■_.-J- mlrir
.„:r^
>v
'*/■
-ir:~-
vr;-3rf*7
I^^T^i^^-
H9
PRiELECT. HENR. MO LL ERI
r-
nuriiexpcriunwr,qu6fqu^Dominus fuo amorc & »»p>f c6-
' plcftitur^vcl, q*ii toti i bfonitate & •/AofopvV Dei pendcnc.
Quanquamintereahoc quoqifciendumett, fanftosjqui ex-
peiAintuf & fieuuunt fc diligiiiDe»,i^quidem amorc gratui-
lo eoi»foaccendiad b«neficcntia; ftudiu,vt aliis fimilit^r,c-
' 140
nam tfahit.cum cnimingruuntp^nx,mulci itaiiniQergun*
tur doloribus vt excrahi nequeaac ; pauci admodum funt qui
adiuti it Deo eluftamur. , ^
xcmplopatris iui qui folcm finit oriri fupcr bonos & malos, rapientcr conftitutum.
benefac(;re ttudeant. ' . . .-
LmdemdicitememoriAfanSiitMii eius ] Memoriam f ccipmt
intfirpretes pro nomine.Nomen autem id eftqub fc in afn-
diia dcfenfione & liberatione fuorum aonofccndum pratbet.
Videlicet qu6dfiEbonus,mirericors,quod afficiatur calami-
tate fuorum , & qui curam eorum agat. deinde quoxl fit po-
tens,qui erlperc fuos poOit. His operibus,qux1n defcnfione
ecclefi«confpiciuntur,reddit fc memorabiiem Deus,&qua-
fi nomcnincer hominesfibicomparat.Ideo memorian\ pro
nomincaccipiunf.eftquc hoc nomen fanftum , quod non a-
gnofcirur i. profana multitudine.nec celebratur.Laudatur i-
gitur memoriaDominijdumhazcopcraciuscelebrantur. A-
Inpo^eritate mea]Ciiin vndique arriderct fortuna.cum ni-
hii eflec pericuh , cum videreni mehabcre rcgnum florens 8c
Dicebamj$ic ftacuebam mccum,hanc felicitatem forc per-
petuam, &menonfore obnoxium mucationi. ludicabani
enim, me fatis efte inftrudum & paracum aduerfus externam
vim. , ,
Stabiliueras mohti lld eft,firmaueras meum regnum,idque
inftruxerasomnibusrebusnecelTariis. ita vc nulla vi externa
concuci & euerti poHe viderctur. cgo vero, <^ui ad tuum erga
me amorem refpicere debiebam , vtin eo acquiefcetem, ocu-
los nimis ftolide conuertiad has res fluxas & caducas,ad prae-
fentem fcilicetillam opulenciam &pacem ,TtCQgitarem me
his rebus beacum e{re,ac deinceps forc perpecu».
Motts in Scripturisfignififlat regnum per meconymiam , fi-
Jij tamen memoriam referunt ad tabernacuhim , (fuoderat cut fafces^apud Rotjnanos, Imperium. Solebant cnim arces,
niemorialepracfentia: eius. Qupd igitur dicit^Confitemini •» "'>'^"" '^ro,.in„»,« r^oni rnK..r *.ft . rn«ftri.i in m^n^.K...
memorijB,id ita interpretanturJProftcrnite vos ad arcam &c.
vtS fitlocale. ....
6 Qooniam momentum in ira ciu$:vita in bene-
placitoeius.Vefperimorabirur flccus,&niane cxul-
idLiVo[fcilicet erit.]Verhtim emmfiibjiammumfkbin-
de omittiturab Hebrtzis.
in quibus praecipuum regni robur eft , conftr^i in montibus,
nontantum vthoiitiuminuafioni minus paecrent , ([cd ctiam
vcipfo fitu maicftatqcn aliquam acfplciidorem prae fe ferrlr,
& ni«tum fubditis incuterenr. Ita Dauid fuam regiam fedem
excruxerat in monte Sion,quem hic montem fuum appellac,
in quo regni fui fcdet & arx crat.
Vulgata tranflatio , ex Grjecorum interpretatione ha-
bet, In voluncate cua prxftitilli decori nieo vireutem , forf af-
Subiicic adhortationi generalem dodlrinam,quamevruo fisquodillipro ninS legeruncmn*?. Nam mn decor^m
cxcmpio & confideracionc perpetux defcnfionis ecclefi^ fignificar. ,
coWioit, . ,,'. $ -<4^oW//?/^«>»;r«/»w.]Addicurancithcfis;fedfe^uritatem
Ir/f«««e/2 >»(»wf»r^»M)Ideft,etiamfiirafcitur Dcus & pu- illam fecutaj /unt poenx.cu enim abfcondifti faciem : ideft,in
nitjtamen non eft tenax offcnfionum.cico eiiim remitcit ira, poeois & calamitatibus, qua: mox fubfequuta» funt, ofttndifti
imoin ipfisp<»niseammoderacur,Iera.54.i.Corinth. ^.Ncc ce rcceffifle a rae, (ubcraxifti fenfum fauoris & beneuolcntiae
punicvtperdar.fedvcad pcenitcntiam nosreuocet. tua:,ita vt. quocumiueme verterem, nihilnifiDeuin iratum
Vita inieneuolentia eimlViam opponit momento.accipicur cernerem^a tandem excuflus efl: mihi illc veccrnus.quo mes
ioitur plo longa duracionevel continuo diuturni teporis pro- aatea erat ropica,& incidi in magnam confternacion e & hor-
oreflu,eftquc hasc fencencia:Beneuolentia,qua fuos comple- rendos dolores , ia quibus luftari me oporcuic cum defpera-
ftitur Deus,durat pcr omnem vitam5& Dcus fauorem fuum tione, cum fenfunFnorcis & inferorum, &c. Ha;c enim eft iila
prorogat in longum tempus. Racio vero noftra contrarium confternatio,de qua hic loquicur.
iudicac.Momentum affiiflfionis iudicat multorum annorum «> Ad tc,lchoua, G^aiiubam : & ad lehouam de-
cflcfecu!um:econtragratiamDei, quantumuis diuin nos rirQcah^r [dtcer;do ]
|>rofogatam,iudiat^^^^^ AmpIificatiuDculacftabcffeau, incjua oftcndicfruftjm
reddunt. Exiftinianc enim fignificari cauflamfinalem cur
Deuspun^tfuos.
Vita eil in voluntate eius^ld eft,qua!ric caftigati emendatio-
nem & conwerfionem:non punit vt occidacvd, non deleda-
tur hominum intcricu, ^ ^-^ ■-: ^ -=
Vej^eri ^c. ] Repctit eandem fencentiam : fcd figurace.vc
mos cft huic prophetx.Tcmpus vefpertinum intcUigic illud
quo ccnipeflaces ingruunc , qux moleftias & dolorcm afle-
ruiic hominibua.Nam ficutpottoccafum SoIis,euancfcente
luccingruunt tchebr^,quaB mccum &ccrrores naturahcer af-
fcrunthominibusritain calamitatibus®boriutur nobis 4o-
.^lorc$,cjui anim<J$ noflros variisjnodis excruciant & turbans,
Sed ficut viciffitudo cft dicrum & noftium:ita propheta fu-
turum affirm«c vt paulo poft rurfus exoriatur nobis lux,qux
tcncbras depcllat,& rurfus animos noftros rccreec& exhi-
Iarec."""':^""rlTry^
caftigationis,qu6dvidclicectanquain ex profundo fccuritatis
fomno expergefadus , confugerit ad verummedicuai,ficue
dicicur Baruck ^.Animain anguftiis,&fpiritus anxius clamac
adce. icem: Caftigacio tua difciplina efteis. Sicuc enim fer^
lum, quod diucurna quicte rubiginem contraxic, accommo-
dariadnullosvfuspoceft, nifiinigncm coniedum recoqua-
cur&mal!eoconcundatur:fic, poilcaquamfemelprxualuit
fccuritas carnis,ncmo alacrifer anim«m ad Df um actoUit,ni-
Cx cruce raaccratus & probe iubaftus.
Adtel Non, vc homines impij , in hac conftcrnatione mea
confugi ad humana pr;^fidia,vel ad illicica remedia,(ed ab il-
lo ipfo a quo eram percuflus, petiui dolorum remedia.^ CU-
mandi vcrbum in?.entcm animi ardorcm notat.
10 Qua:vtihtatesinfanguinemeo,duin defcen-
do ad foueani? Num eelcbrabit tc puluis.? num pric-
dicabit verjtatcni tuam?
Milcet WSn orationi fuar , fumpca ab vcili & caufla finali.
SoIetScripturanodicompararccalamitatem&SBrumnas,
luciconf(»lationcm &libcrationcm : & mcminimus facpe
D.PraEceptorcmvtihac fimilitudincexhoc Scripturac loco
n^mpta.Homiais pij conditionem in hac viia cflc.qualis eft Ego tantum ideo petcbam me feruari,vt deinccps maiori ftu-
viacorisnoftuiterfacicntis:quipropcertcnebras,quibuscir- dio cclebrare beneficia diuina.coriimque celebrscione in-
cunfundrcur,anxius cft & plenus mocu,& ad leuiffimum ftre- uicf re alios ad agnitionem nominis diuini poflem. Dicebam
picumconttemlftit:itapijinhacvitaobruuncurvariiscala- igitur in meis precibus , GjiuAvtiUtasinfanguinemeof Hoc
mitatibus : fed candiem ad afpcftum Auroraj & ortum Solis quidam fie exponunc, quid profuerit mc vixiflc, nifi c6 vfquc
iufticiar, qui eft Chriftws 1 liberancus.Qmni mptu atque peri- proroges vitam donec curfum vocatiouis abfblucrorSed fan-
culis. . . guiishoclocopontcur pro morce,ficuc fequcnt oracio qux
.. 7 EgQ yerq dicebam inprQffifiritatc mca,'non hanccxplicat,Qftcndit,&alibifa:pcfanguisprom©r^eacci-
ni<7Ucl?or ia^.tcrnum. • ■ pitur. pfalm. 7 1^ Prctiofuseft fanguis piorum in confpcau
.8 .>W/iici|lehoua,inbcncplacttotuoftabiUueras ^®'"*»'-
nlonti tneo rqburtabfcondifti facicni iuanj^jfum
cOntHrbatui/'
Haec alccra parf pfalmi eft , in qua recitat cauffas fuarum
Kmmnamm,quas fuifledicitfccuritatcm carnalem,& fidu
£ftigitur fententia, Quid proderit ff ego inrerficiar ab ho-
ftibus, auc alio cragicocafu vel inimatura itiorte peream? auc
quen fru£lum ex mca morte capies ? Eft: enim qucrcla, qua:
«licurnon cx fremitu aduerfus Deum,vcl cx impaciencia,fed
ex ingcnci defiderie celcbrandi beneficia dinina,&propagan-
ciam propriarum vinum , ortam ex felicircrum fucceflu & di oomen eius. T^libus querelis non modo non offendicur
fi[drentere§rtiiftatu.Talisenimcftnatura hominum, vcre- Deusjfedpoipiusplacatur. - "
biis profperis & ad voluntaccm fluentibus , mox Deum cx Sf defcendero infoueam ] Id eft,Si mprtuus fepeliari '
c«nfpciftufuo remoucns,fua! condicionis obliuifcatur, ni- Jfi'»»^»/^/'»/^»,^»'^.]!^ eftjNunquidegoredaAusinpuIue-
hUquecogitcc.d^6lfinfirmitate,depericuhs,autmaIispro- ren^poterocclebrarcnomen tuum? j.
{>riis:icdincipiatmi|»Iefcereatqucintumefcere fiduda fuae • , F(^//<»^c«» if«/»w ] Quod fcjllicct prj^es promifla j ijtiod non
iapientia»^ vitium,4cum Niobe dicac: ^xcefferi^etum mea defcr^nuocances te>&c.Ita entm i caufla flnali argiiimcnra-
W^»/»,8cc.,$ediiaEcfccurJicasmagnamp(;|fiea fecum rui-r ^ tHr,&fimuTcolnohefaci«Deumfua;pt^mirfionis,quaepem
, ^ promi-
^ ■"■';■■ >i' ' ■..'*' ^ " ' . ■ "^' ■
./-:
i}?^'
T
>ri
V y^'? '^'T^'""'f)^wrBFj|F»i?^^ 'w" "w^-^^wp^j '^•m^;^f^f^''^^ii^i^:fiy^^^^i>^
i4T ' I]^ PSALMVM %X% , 24i
proraircric omflibus eam implorantibus. cum circa lumboi conftringcrcnt,& in teP(3 fcdcntes capuc
II Exaudi Iehoua,& mirercrc mci:IchQua>fis ad- «""0 afpergcrent.vt hoc ritn tanquam fupplices fe Deo pro
... fternerenc,& veniam deprecarcntur, Quum igitur dicit joi-
lutor rnihi. .._...,,, . iwVK72(rc«w,fienifica«,ferurfusnoual«titiaperfufumabiecif-
Condufio eft precationis. Cum ig^ur liberiitio mea cuin f^y^ikcm lueubrem
glorianoministuifitconiunaa,econtrayer6interitus mcus Propterea pfallct tibigloriaUwlS: non file-
contumcliamahquamallaturusfitnoniinituo,exaudi,iuua, , .^, , ' ,* l^ . ^v i i u
^ bit:lehoua,Deusmt,perpetuoceIebrab0te.
Sccripcme.
II Conuertifti Ipdum meum in tripudium mi-
hi:foluifti faccum meum, & circumcinjfifti mc \x-
ticia.
K,edieadgratiarum aftionem.i qua exorfus erat pfalmum.
,Tu igiturmotus meis precibus liberafti mc,ne abforptus ab
Ulisnorribilibus doloribusjquibus oppugnabar,pcrirem : &
rurfus exhilarafti me confped:u tui fauoris.
Repetitprimampropoficidnem,quaeeft gratiarum adio.
Ego , inquit , agnoico me tua ope liberatum euafifle ex iftis
fummis doloribus & pericuris,in quibus alioqui pereundum
mihi fuifict.Ideo nunquam definam cuaslauaes canerc,prae-
dicare&celcbrarc.Gloriamalijcorpus.alij animam, aut fu-
periores anima; fcnius interpretantur.Bafilius, Spiritum qui
eft in homine.NonnuIli,quia non additur pronomen,expo-
nuncinaccufatiuocafu,& fubaudiunt partlculam <)uifque£
ConHertifti in chorum^tmT metaphora ab his qui choreas ^q({ dicerct,bencficium hoc dignum effe vt publicis omniu
diicuat,vt fignificet effufi(fimum fiiiflegaudium. Non enim pr»coniis celcbretur.Sed recinco fimpliciffimam fencenriani
choreae ducuncur a puellis& iuuenibu$,nifi corda finc vaciia &gloriam iiifterpretorlin»uam,ficut &pfalino t6.& pfal. 1.7.
omni dolore,& animus Ixtitia perfufus : imo qui tnftes func &fimul inftrumenca n^uinca^quibuslaudes & gloria diuina
nefpcftacores quidem illarum chorearum eflc poflunt. Eft-
que koc obferuandum contra Stoicam duricicm,qua> vt om-
nemdoloris fenfumjita concefTa gaudia Ixcis cemporibus a-
dimJC honiinibus.
Soluijiifaccstm meum ] Idcni repecicalia figura.-^ftque me-
tonymiainvocabulofaccus Erat faccusgenus vilis & ftri-
flioris veftimcnti,quo vcebacur inluftu,eracque mos vt lac-
celebrantur,vtgloriaacciimcurpro inlhument» glojias cc-
lebrandx nut decantandae.l
Nonjflehii jld cft,non erinnuta,non defraudabit te debita
laude.
Inperpetuum celehraho^ld e{\in\xn({\jim deponam memo-
riam/horum beneficiorum,nec femel pra?dicabo,li:d quandiu
vixero.
P L S A M I X X X.
P A RT ES, ^
I. Singularis & eximia jropofiti^o Iauilis,a 2. v.ad ^.ob beneficium oiaxima; Iberaiionis a Dco acceptg,
quam percongerieijv E^tlid aniphficat,
U. HortatioadDcilaudes ceUbraiuias in Ecclefia , v. 5. Huiusargumenta cxponuntura 6.v. adfi-
ncm pfalmi.Argumentum prinum) peiitur ab oidinaria admmiftratione Dcierga tuos. v. 6. Alterum , a
{Ingulariexemplo fucreliquis vcrfibus.Suamiamorationisadmifcec,t]uam habuit inYummopericulo co-
ftitutus.Huiuspartcs funt du^,exordiumabinuiiIi,v,jo.&pctitiov.ii.Cuiadtexitliberationis defcriptio-
nem,cumgratitudinisvoto &finccon)un6lani.
H I. Epiphoneraatica &: pathccica conclufio , Dauidi ex fummis calamitatibus crepto , fami-
liaris.
^ . % ■ .
ObSERVATIoNIS LOCOltVM DOCTRINAE.
Verf.udf 2.Sicut Deusnoiinprofundo demerfos manufua in d fAcihta,refident,fubinde ohrepit.Vide ler.^i.iS.z.Para.si.s^-Vidi-
. . . r- ■ rr rt /» f / ,vi-.. /1- . dumigiturneinterUtosfuccejfushlariditiisfitisnos fafcinetfata:
^quo quift^ benignius traitatur a Deo,a camis infidiia diligen-
tiuifibi caueat.ne jrigidiores fsmus adprecan4um,(!fflux*felieita
ti nimium confdamus.
8 Mera ^ incredibili quadam ratione Deus tanquam obduHis
tenebris iUuminat oculos jeruorum fuorum qui in clara luce nihil
videbmt^Et necejfe efl nosfiipius vehementer concuti,ad abigendat
tU erigit,fic vicijjfim noHrum eft laudes eius ore ^ lingua efferre,
Deus nobiseflauthorjalutis^vhipreces noflras exaudiuit.
J.4. Tijex quocunque pfriculo erepti.tanquamflefepidchro edu-
cererttur,potentiam iff clementiam Deiagnofcunt acprtdicant.No
leuia enimfunt iUisdiuinApr&fenti& teflimonia ^ auxilia.
s liberationes ecclefia (fffingulorum fidelium nos ad Dei lau-
des canendas excitare debent.
Skis operibus memorabilem fe Deus reddit,^ in iis relucet glorix blanditias.quA Qrfidemfujfocant,(^inuocationem Dei morantur,
eius imago,cuius intuitu nosad eum celebradit expergeferi couenit. (^ dulciamentia nosprorfus obftupefaciunt,
6 SiquandofiioscafiigatDetts,no7itmtitm mitigat poenarum .p H<iCpr£cipuaeflaffliBionumvtilitas,quodnos,mifirianoJir4
rigorem.fedflatim placatur,^ irs. fuA modum imp^nit:indulgen-^ cbnfcios adexpetendam Dei gratiam reuocartt.
tiam vero (^ fauoremprorogat tn longumtempus. lo G^umalijaliis vicijfim gloriA DeiflmusprACones,hac medi-
NuUf nifi qui c&leflis vitAguftufupra mundum feruntur ,ff}'ia tatione defuniti vfe^ ad vltimam vits, metam,in morte obmutef-
hunc indrfejfum ^ perpetuum gratia Dei curfumfentiunt,vt ala- cimus.ideo vitaexpetenda,vt Deum celehremtts:Jed cum ea condi-
criter eitts cafligationesperferant.vide z.Cor 4..17. tione,qtMnttmtferetarcana^fan£iaeiftsvoluntas,cui nos /*■»
&uicttnqueadvitAbeate,meditationemerttntere£ti,nHnquam quiefcere par efl.
afmUionibus.Ucet continuis,fuccumhent:^ illis ingentes ac multi- ii Fideles in media morteje ad D„um liberiits inuocartdum ani-
plices Dei gratias dum conferunt,tantum honoris dejerunt Dei he- mant.^Ttoua quadamjpe concepta eitesimplorant auxilium.
jfefcentia,vt eitts bonitate centuph tram prttponderare fateantur. 12 Vt nuUa durities quA omnem dolorts fenfitm adimat,ita nul-
Domintts,etiam eo temporis momento qtto nof malorum caligine la moUitief,qtupoenitentiA meditationem (^peccOtifenfam infan
ohruere videtttr.femper opportumfuggerit htitiA materiam , acfi Bis auferat.fingenda efl.
poflnoifemfurgeret attrora. 13 Inhtmc fnem exyariispericu^is manu Deiliberanfur vt ith
f Jidttciacam*setiamf(tn£tis,duminfituddiei'tSytanquamin flumgratitttdinis officiumDeo rependamus.
■•■■■' »,•,
ArticvlipraeciPyi. '
4. t>eaffliftionumvtiIltate,vfu,&exitu.
j. Vitas prxlehtis laudatum & illaudatum defidc-
1. De piofum liberationibus &gratitudinc.
z, Deira&induIgcntiaDciergafuos.
}. Profpera condicio piis aduersi periculofior.
num.
ARGVMENTVM PSALMI XXXI.
/ C Pfalrnm varie mixtttsc^ magna apElmm victjiitndine injignis efi.Frimiimentm petit lihr4'
tionemex angitliiis ^pericuIis.MoxveroexultansfiifigratulatHriC/Hotifaiuw euajeritex pr£-
fentt mtrtispericuioSedquia nodu omninoperfun^Hseratomniif.perieuiiSyviieyh^uefibi plnfif^
■ ; ',. .1. ,
-Itr- t-
Mtkklj^^^
-qU-
^s^W^rW ' rr ^s;«W^'''W|«7'7^f'S^-s^jj^W7^.si
rWf.
l^"
■Tp^^fStp^* % ^lKt*
HJ
4 P R iE L E C T JH( E N R. M O L L E R I
••{f
M4
4^/?«r refiare certAmin4,redit dd precationem,^ ^ha erat exorfus pfalmHm:at<fue vt oratip fit ardenti w % for"
ti^fque feriat aures dimnaSiinHitmt longam ^uereiamdemagmtudmefuarum calamitatum^quibni erat ohru
ttts ^ offreffusiexquibutiquia non nifi ope diuina liker^ripoterattpetitfeferuarii^ hoftturn vtres infrtngt ac
malitiam retundi.ln hacfrecationei^Hia moxfentit ali^uam dolorurn leuatimem ^ eonfilationemy^ua cor e-
rigitury^con^rmatur,erHinPitin commendattonem honitatiiDet,<^ui nnnt^uam de/erat/ttosjed/emper eispra-
Bofit,exaudiat eoSi^mirahiliterferuet.Haccommemoratio Ifomtatis diuinaannexas habet promjiiones dul-
xijiimas devmuerfaligubernationeacdefenjione ecclefia in hacvita^^^ docet > exepla liberattonum in ecclefia
^uocunqHe tempore itaintuenda ejfe^ vtJingulieaadfeapplicarei^-fidemfHamhorumconfiderationeale-
re (^ confirmare difcant.Ideo f^infinefubticit adhortationem,<jua hanc appltcationem oJiendit:Viriliter^ agite,
in^Hit,^ confirmetur cor vefirum^omnes Jperantes in DominumitdeB,omnes,meo exemploi^uoties ingruuntpe
ricHldyerigite (fr confirmate animos vejiros^jpe (fr expeSiatione auxilij diuiniynon abifcite profejiionemdo5irtna,
nonjremite aduerfus Deumfra^i magnitudtne malorum aut merafedpatienter expeBatei^uia cujiodit fideles
Pomimts.H^c fumma efi pfalmt,fed principalis propofitio eji^vt dtxiipetitio Itberationis. jQmd autem mifcet
gratiarum aUionemieius ret duplex poteji ejfe cauffa:vel enim ex aliquo injigni periculo prdfenti faluHS euafity
cumtamen nondum effet extra omnempericulorHmmeiumweh^uod in ahts ettam obferuauimus,pfa/mum huc
poji Itberationem conJcripJit,(^ publtce decantandum dedittid <^od (^ tituins monet. De occaftone confcrtbendi
pfkimidiceturinfranonnihiiverfuii.
1 A D triumphandumjpfalmus Dauidis.
2 x\,IiitcIehouaprotedionepan ,ne pude-
fiam in aeternuin;in iuftitia tua libcra me.
Propofitio pfalmi,qu3eeft pcticioliberationisj &additra-
ctoncs a fua iiducia,Ideo libera me^quia oninis mca fpes &'fi-
ducia in te recumbitj&a cefolo expedat auxilium.-non cnim
reijjicio ad auxilia humana, quibusprotfus fum nudatus &
deftitucus.-multo minus coniido mea prudentia,(apientia auc
iufticta:videoenini nulla humana ope aut conniio poffehoc
periculum dircuti.Quid fignificetpudefierijdiftum elt antca
nBpc. Ne pttdefiam, idcft ,ne fruftreturmemea fpcsjVtinmei
conru/ione,gIoria fidei & vericaris tu^ecbfcurecur.
In dternumiJl^oc du}nicicer exponitur.Pr/wo. Quanquam
nuc ad cempus graciam tuam rubducis,nec fubico opem fers:
tamen ne ad finem vfque vel perpecuo iinas me excidere raea
fpe,auc fruftr*^perare. 5fc«»</o,Qujcquid accidac malorum,
tamen fis pracfto ad opem ferendam:qua/i diccrec, nunquam
pudefiam.
In iuflitia M^]feu,pro iuftitfa tua:/icut Latini dicunt,pro a-
moretuo.Iufticiam Deivocat,quapra>ftandofidem fuis da-
tam iuftum feprobac. Alij exiftimant iufticiam Dei opponi
iufticixhominum,&incelligi eam qua iuftos nosgracis re-
-putat abfque opertbus l€gis,fed hocexilius eft.Iuftitiacnim
kic accipicuD pro fidcqua eos,qui fe in eius cliencelam con-
ferunc,tuetut &defendit.Argumentumigiturhoc fumpcum
eft i nacura Dci,qua fuam fidem confirmac .^/^'iufticiam in-
£elligunt,qua Dcus iuftam mercedem mericis bonorum ope-
rum rcpendic:fe<l hoc coaftum cft. repugnacenim toca ora-
cio:& creber vfus huius vocabuU in pfilmis oftendit hoc ne-
cjuaquam velle prophecam.
f lffcliiraadiirieauTeintuam,celeriter eripeme.
Sis mihi in petram fortitudinis,[(>]in domum mu-
nitionis,ad fcruandiim me,
Repetitio «ft propofitionis,qiJar non cft ociofarfed affeAus
vehementiam &defiderij magnitudinem exprimit.In magnis
cnim periculis fzpe itcramus eafdem preccs: quia angic &
terrct nos circunftans pcricuium.
Inclinare aurcm,eft exaudfrcpreces,aKcndcreprecibus,&
exaudiendo opem ferre.Eftque metonymia in fermone.
Cciew>^]Hocctiam nnagnicudinem periculi exprimit. Ide
cnim eft ac fi diccret,Aaum eft dt vica,nifi tu mox opcm fc-
ras & accelcres.
sia petrafomtudimi]ld eft^conftitueme in loco .munico,v-
bitucusflmaduerfusvimhoftilem. .
4 Qupniam peira mca,& munitio mcaC^Jjtu : &
propter nomcn tuum duces & diriges me.
Sicuctnitio ftatim propoficioni addicrationcm fumpcam
i fua fiducia: ica nunc eandem repecic , fed figuraca oracionc.
Ideo,inquic,fuceurre. quia tc vnicu habeo, qui mc pofrit dc-
fendere & (eruare aduerfus vim & iniuriam hoftium , nec a-
liunde mihi falus eft pecenda quam abs ce vno.
Petram nominac locum tutUOT,& hoftibus inaccefFum^quo
nulla vis hoftilii penetrare poteft:ideo arces oliminrupib'
extrfcebantur.Significat ieltur haec vox defenfionem:ficuc &
altera miyO,quar proprie fignificac muoitionem,qu6 honii-
nes fe,temporebeUi,aut ciim perxculis vrgencur.recipere fo-
leot. *;:^k
EtpropternomentuumjVimilnrcefkDiuidi fubinde mifce-
re precibus argumenta qux dubicationem exGutiunt,& certi-
;
tudincm confirmanc.Ita hic,poftquam ex promiffionibus di-
uinis collegeracDeum efJc petram & muniiioncm fuam,nfic
a cauffa impulfiua nouum confirmandz fiducix argumentum
coUigit. '
Propter nomen tuum ducesmejld eft,Vt cu agnofearis talis cf-
fe,qualispr3edicaris,auc qualemce in promiffionibus cflco-
ftendis,iuftum fcilicet,qui fu^ fidei commiflosnon dererat:&
veracem,qui promifla feruct, &c. has virtutes vcpr^dicare
poffim,cu eris mihi dux & gubernator toto vitx curfu. Tu e-
nim vis nomen tuum agnofci &celebrari:vi> extarcinrcr ho-
niines teftiraonia tu^ luttitiar & veritatis.
Hoc exeniplum nobis quoque imicandura eft , ne inter pre-
candum multasinaerem cemerevoccs fpargamus, ficucin-
crcduli,quiquanquammulcaoptani,camcn quia certofibi
de euentu polliceri non audent,fluftuancanimi$,&huc atqs
illuc dubitationunn flu£tibus agitantur.
Duces (^dirigesme^jNon conrentuseft vnicum verbum v-
furpaffejfed duo pene idera flgnificancia coniungic : quia fi-
•nificare vulc,non vnum cantum periculum , quod nunc ob
oculos verfetur,fed plura inftare,& fubmde efle mctuenda,
atqueinhisdeclinandisniScpermontesarduosreptandum,
nunc pcr loca falebrofa & fentibus obfita «nicendum, nunc-
que has nunc alfas cffe vias ccntandas. In his omnibus pecit
Deum fibi ducem & gubernacorem : ne fi eo carcat , ipfe iiif-
pingac & corruat. Humanaenim confilia impedimenta obii-
ciunt potius quara collunc : nec oftendunc filutarem exicum,
Qiu aucem Deum duccm habenc, quancumuis per loca afpe-
ramccdanc , camen ad metam optatam perueniunt , & diffi-
ccrltatesitineris felicitcr fuperanc.
5 Educcs mc creticjuud abrcondcrant mihi:
quiatufortitudomca.
Repetitio eft propoficionis & annexajraeionis:&quidcm
itaexponicurpropofitio, vtfiraul iiduciam fuam oftendac.
non enim dicic , educ.rcd educes , vtfimul & pecere & ccrro
fperare auxilium videatur. Vocabulo retis nocat infidiofa
confilia, technas & fraudes quibus erac circurauentus ab
hoftibus^&mecaphoraduftaefta vcnacoribus, quilocum
in quo fciuntfcrara latcre, vndique cinguuc rccibus, ne cua-
dereporfir.
6 In manus tuas commcndo fpiritum meum re-
dcmifti me lehoua Deus veritatis.
v.'m<f<innsi, inquo& periculi magnicudinem& fidei Cux
cercicudincm oftcndit. Ego, inquic , ciim videam canca vi &
impetu in/ne irruere hoftes , meque vndiquc ab his ita cin-
ftumcf^evt nullaeuafio humanicusappareat,&iammor«
cerca mihi ob oculos vcrfecur , vitam meam tibi commendo
& in inanu tua depono , ncc folicitus ero de euencu. Tibi e-
nim fcio meam vicam curajeffe : atque eciamfi inccrficiar,cu
tamen fufcipies fpirituan n9eum,fcu animam raeam.Hac prc-
cacione vfus eft & Clmftus expiracurus in cruce, & fuo exe-
plo nos docuit quid in excremis periculis,acq;adeoin mor-
tis agone nobis cogitadum ficvideliccc, nedolore frafti fuc-
cumbamus,autruamus in defperatioaem:(edhac fiducia nos
fuftentcmus,qu6d cert6 Deo cur^ fimus, qui animas noiliras
ad fc recipiac,n6fque a;terna vita fic donacurus. Eft igicur tc-
ftimonium infignede cuk Dei quam gerit pro fuis, & de ira-
morcahcaccanimar.
Redemiflime'] Argumcficaturaprajterito feu 5 prioribus
liberacionibus quarum recordacione fua fiducia cxufcicac.Tu
anteafarpe me liberafti & oftendifti me tibi curafefTc: ca
magis
'^-t
-V--" -
„. fWB,.Jp,
■•"■!)
' 'i-^w^wr'-
4p'*l?»f sW^Hf^^^
.Deias V^rit4'tls,id eft,v6l^ii(',ftafelli 8c fc^iiani prQtnihiotiura,
3l
:.Primani t^ationeni ^uaoi Mm fiducia rumpfie,vtdrftiMn eft^
nuno iUuftracab andthe&Eft eaim collacio >fidaci» vcrz 8c
jfbei camalif.Hafe c^iitrariorum anncheiis rcro meiiut illu^
itrat,&,aiM^f«ei«B0ft^idkplaniiusoftendit.Aliji>inquic,inpe
rieulis eo«i|litucteQ»£itgittaea(dfiauir3s)fecimdas,&i(jfU»rutic
variafuis roaliscemediaioiiiiiffb Deo,j quo fbid iiberatio e*
, ncexrpndand|I.Sed omaeiitlUftrpes vanx &jirritttftint:quan
tumuiseniminicio biandiancur& arrideantnobis,tamcnfa-
:^ d^mi^sdelucrunt&fcuilranturJtaquenon tantumconcein-
; no ii^ajed etiam qni ulia miliicoanli» fuggerunt,aut q ui ex
* iiispbidenc,odi}8romnein ipeoi ac fiduciani colloco inDeo
qui &ilere non poteft.L ; .
r/>»i>^/f;quidamadmag>casarces,feupotius impofturas
reftringuncjquibus. Oricntal^:» in primis fucruntaddiftirfed
non loquiturpropheta devna tancum fpecxet fed in genere
4e otnnibusillis mediis ad qux profani homincs reli<^o Deo
coiiifugiunc.llla omni|i' ,vQcac vanicaces ceme^arias , hoc eft,
^fti>^iia,irric« ^vana,qua?vc cemere& ftulte ab Jhooiiijibus
fufcipluiicur, ita euetu opt^co homines fruftratur.Verboob-
feriiandt (li^fcribic anxietatcm humanorum animorum in
^uarrendisexcernisprsiidiis. .
8 Exultabo & ktaborinbonitate tua,quodvi-
diO:! afflidioDcm nieam.-c&gnouiili iu anguliiis ani
mamhieam.
w«?i«jft»n4uw«innino erac dlefiiniausrfed now» fiibindc in-
if^i^^npuApericuiaierant ei raeciien^i. ideoredic ad pre-
ce^ jTjMiferere inci>.vei^lo milu graciofus, profequere me cu
feuorc *uov& jibera, nje ex hotf periculo» .. . .
§fwmntrikMi«tfo.mihi]Aiiimti9t%tt^ i neceffiiawsquia
^ot^jm^k^dqlpn^us Kndiquep fewwriy* neceireiic.n^ iii6-
c«n^be|fl& pe tirc , niii cu iUje excrahasex cbnfpeftu (Isu me-
cu malorum immincntium. i ; , ■ ,
J^ancracionei^ amplificac per diilribucionenijin <fua;Ion-
gacftqiiercla tniferiarum&magnicudims doloruin, qiujbu*
tonfictebatur. TaIcsque|re53c,quaemifc^hcuxp/ecaciohibus
nonfoht4nqijile»;vtmUlti exifttimntrftd valde fefficacfes.cui^
ad Deum flcftendum , tum ad fiduciam taoftr^in confirmani
dS; Nam DeusiCijm fe affici fcnfu calamicacum noftraru te- '
ftetut I val c nos viciiifim f ca afteaos eiTa vc deipfius beneuo^
lentia pcrfuafi libeneer /curas noftras in eius finum KtonerCJ
mu$4&fa«plliaritcrcueocolloquamur. Acficutpater«;fe»^I^ '
•fPf, etiaii vlcro.filiola* iiix calamttacemouecur , vt co«icet dt
rcmediis , camen cum auditfiiiam commemerare*ordine
malaquibus premicur ,magiseciam accendicur eius cura &
ftiidium iuuandi. Deindc in nobishoc fieri videmus, vc;,qUQ
diutius commemoracioni malorumimmoramur,eomaet»
animi noftn fe eriganc jid Cpem auxiiij impq^trandi.
Arrofnefhfmesmea] Abeffeftu oilendit masnicudine da-
loris.SoIet eftim moeftitiacxhaurii^eomnem fuccum corpo-
ris.ficucSalomon inquit^Prouerb.i/. Spiritus triftis ejiiccac
offa.&Prouerb. tf. Sicuc tinea veftimencum ,autvermis^Ii^
gnum:ita cnfticia cor viri exedic. Fit igicur, vc exhaufto fuc-
co, cucis conc: ahatur & corrugecur, praefSrcim in facie : Hoc
igitureftquod dicic,faciem c'freerofam,hoceft, amififfe fpe-
cicmfuamjvtiamconfcnuilfevideaiur. Eademphrafis ""
■■jf Et non conclufifti mc in mattu inimici ; [ fid'] <.Iegicur:acqtiehnc coHgruicillud IkRodit " .c-^j^t
ftatuiffiinlatitudinc pedesmcos. ,
Infericpeticionigraciaruma^^ionem.quiaiam cum inter
prec^ndum fenfitfuavocanon efreirrica, &fprcaffis fubito
periculum aliquod praelens cunc difcuflum cft , cx quo quia
videj:iee|reeliidacum,erumpirinlaudes diuinas. Bcramen
<|uia'adhucvidec(e)^on<|um omnibus periculis effe dcfun-
Aum,re4it mox ad precationemHaf c ratio eft cur diuerfi af-
feftus vnp tempore mifceantunieroper cnim cum vera & ar-
denti precatione fenfus aliquis confolacionis & lo^ciciae kan-
iunftus eft.Deinde&hocrepecendum eft,quod ancea in argu
nientomonuf;pfalmum aDauidepoftliberacionem cfle fcri
ptum.ttaque non mirum eft,eum illas mucationes>lioceft,fi-
dei luftam &Iiberationem fimul commemorare^forcaffis au-
^ tem & hafclta diftributaTueruht ^^^^
peticionem,aIij gratiarum aftionem cancrent.
r/<^r«|^»<Sfeff»«ww««»lf]Ideft,fufcepifticuram mei inaf-
flj&ione,nec pafTus csmepcrireiu illis pericuIis.Vcrb.ifen-
fuuHiiapudHebrajbscompicaunturafFcftuk qui fequuntur.
r/<fcDtf«*afftiftioneninoftram,cumoftendicfe non ncgli-
gcre noftram falurein.fedeius curam fufcipere , hoc eft,ciim
fcrMat& tuetur nos in fynjjnis periculi
nimam,fignificar defticutam omnifj#e & ope,& afflidtam c6-
foIari,erigere&c6firmare,ne magnijtudincdoioruni aucpc-
ticulorum oppreiTa pereac.
' inionitate JJe/JSerifus iirebonitatis dipinar maiore lasticia
Dauidem afficit qu:im ipfa Iiberatio,idco pot lis dicit^In bo-
nitate tua,quiim in liberanope.
Non concUiJiftilVi^etu i totus pfalrtlus pra»cipue agere de il-
lotemporcquandoSauI cufuoejcercitu exindicio Zipharo
Oc«/«iJ,fynecdochiceprocotafacieponitur, -
.^»/>»/»me^«}IperaniiuainhoclocovidecurinteUigerefpt-
ricus-vicales.qui in doloribus liunclangiMdiores , vt iam non
auiplius fic ille vigor animi qui fijcrac ante.
Ventrem pro rehquo corpure accipic, quafi dicatcotii cor-
pusexhauftumeftdolorc.vtcadaueri veriusquam homini
fimiiisfim.
6}uiadefecit vitaindolore] Id eft, vires omnes, tam anim;i
qua corporis, ita confumptJEfunt& dcffecerunt vt mihi raor^
tem haec res fic acceleracura. . > i -
Concidit inimqmater/tea'] Subindealiisverbis reseadem
cxponitur, &repetitio primum magnicudinem>deinde diu- '
curnit^tcm doj,orum fignificatiHon enim h«c fubito fiunt. &;
vficace dicitunVbi dolor,jbi manus.
pV fxpiusdelidum fcuculpam, interdum ectampcenam
peccati ffgnificat. Ideo nonnulli hoc loco exponunt «rum-
nas. Sed cunTarrumnasomnes fciacDauid fe ferre propter
prccacum,ideo, quoquomodo exponas, conftabic fencenda.
Conteittus tamen oracionis cxigere videtur vt pro ^erumnis,
qux ppiiis: funt peccatorum , potius quam pro ipfispeccatis
exporraf: iToirenim hunc inftiFuit
pcccatorum,rcd calamitatum.
il Pfopieromneshoftcs mcosfadus fumpp-
probrium, etiam vicinis meis valde, & teri^or notis
tiiei&:videntes me foris fugctunt a m,e. i i ,. h, , ;
A malis,quar pfopria func animi Sc corporis^ cranfit ad aUa
externaqiuelbris obueniunt.Isa amplificatur ^erela.
Propter hofies meoiHi eft,quia videnc cancat» efic multitu-
rum Dauidem ita conclufc*at, vt iam nullus efret cuadendi dihctji & poientiam meorum hoiUum,& quoiiidienumerum
Iocus,& iaiani ipfius ceruici imniinerenc hoftesjt.Sam xj. In & animos eorum crefcere , ideo vicinimci cdmunihominti
his periculis ciim cfTet Daujd,niiriacuni cft Sauli, Philiftinos iudicio tanquam tepeftace abrepti ,,ipfi quoqMe commutata
fubicam feciiTe irruptipncm.eo nuntio commotus,ftatim ab- voluntate coeperUnc me odiife , & quod alios facere vident,
duxit exercitum,vc hofti,ancequam progrederecur, pccurre- ipfi fimiliterme ridenc.& probci* afBiiune inhac calamica-
rec.l|ca Dauid ex manibus eius eft elapfus:& hoc eft (jfiidd hic cclncer prsecipua vinculaamiciciat erat viotnitasriraque fik:uc
dicitjpedes ftios in loco f|>aciQro eflc co»fticutqsr , vc iam de- fii^e fcelpre illa violarinon poteft^, ica iniuriai vicino illaca
clinaco praeffenti p^ericulo.quocunque fe vellfec verter«t:cum
antea in anghftids redadus i&qaaficonclufus teneretur, nec
vfquaitt pedeih mdtterepofrecjvbi non hoftis eiiin vrgeret.
lo Miferercm«ilehoua,ijuiatribulatio[«//]iiii.
hi:Corrafa eft ro itidignai^one facies.me^ [ (?«Wi« ]
animamca & venCcr mcus., ; , ,, ^ ^ u. v
; ?jii. i Qjjpniaiijd^fecit innicerore vita,pica ,&
attm;iijci in gemitu t conciditin iniquitatc mea
vi^tUS tne^}& oifa mca|[ri{»^i^4»i a tineis] corrofa
Redic ad pi%catioiiem,i qus exorfttserat f)f»Iinub : quia
^cfivnum forc^ periculum tune depuIfuim>ou;qu6niam Saul
ubitb&prsetef •pinienem cogebatur etercitum reducerc:
maioreUi ^aloreffl afterc.
Alij praspofit^ncm TO exponuBteomparaciue,praeoni-
nibushii>(ilibu*oderuncmevicini36cc.Sedprior fencenciavi<*
decuteflccoticuHiior. v > ; yf
Mt terror notkjmfamliaril^tffmek} Qtyd* hoc fici^(e<^{>«i-
nicjciini inquicovidences mc foris fugerMDt,idefti Amieili»gi«-
unt meum confpeftum, & ab^ri^nti^me tafltqua ^ re monw
ftrofa,feu foeda,8t,i». ppcul acccdentem me Videant,niid* ti-
qu«m fubita terpore ad meum ooafpe(ftum pCrculfi , conii-
ciuntfeinp«des&fugiunt,ne qua inali conra^io ad ipfos
pertingat:adeo enim me faflidiunc vciudicenc vmbra meam,
quemadmodum Bellerophon dicebac,ipfis nocicunm efte»
Yin3ld«ft,exmeeruaHolongi^qilOi y'?i*£ r't
15 Obliuioni traditus fum >frcut morcuus ai c^r-
de:fadus fui» tanquani Vas^rtrdftum'. ' "
I. i;.
--r»-
m
' AiA,
■Vfc
iM..
irt
■:.£^<{i.m
y:..:
M,
if^r.
_L4<-
.'V ,
* ^A.
:.*<>
;f.'W-''
i47 »^^ 4 > P RiE L lE. C T- H E N'
, SftmtraditHsobliuioni^ lU eftiperi;,reu delecji')f ft tfidFme-^
moria ex Bibnlinuin animis, nori aliMr ae fi^difeUds eileni^,
. ^Nam moccufKum meaxmriiiptxkniifi St honiiiieS fini^i^f^'^
ri &ignobiles,rubit6 euaQettlcItaqi nenioi^/cipifCtTtj^Iids
^ nicl<Uiwni,ncmoofte«dirfcafficiienfrmiaftiifii^alamit^^
' iftjmifc*! omncs habent m* pro vafc abieao.quoiTlnJlIb loc<
A
:d
f.
l%t
OC6
1*
aut aufhero amplius ceaOttut ^ -Mmque coniempEifiinlus' 8e
- abiea.ffimus. * .^ ,-,,/'.■>■;-.:■!:;. '^^cffl.u:jo'j:-:rt.i-
V'?i4 Quoniam auyiui dtffiaaat\cmtif>li/fiiiptlr^iio-
wy/*»]^mu'ltorun) [t/if/ W4l^>7dr«/w]pau
duuTi confultanjt fimulci^ntra mc:ad. caplcndunj a?;
niiiiam me<imi(;onniia ineunt.
.-4W«w]Id€ft,paffim mulcorum conuitiisexagitorjfic tra-
ducor:dicunt enim,me hominem efle^ (celeratu m & feditio-
fum,qui per vim regnuui inuadere & alreri eripeFe oonecur,
dicunt the elfe hortiineni ingrarumer^a regcm, iaquo multis-
benejBciis (itn afie£iu!:&^uodmaiuseft, diclmt me autorem
efl*e diCRdiy^cii^^pa&ionhin populo Dei y ttirbareahimos
piorum,in)pedireinuocationeoi}CoHtriftare Spiritttm fsn-
^um in ipultorum cordibus,&c. ' :;; t, cr;.
Cl3^ai,I^onHuIIi magnos intcrpretantur potiiis qu ^m mul-
rosi.vc videamrloi|ui de proceribus rcgnijquoruntauthoricas
tara erac,vt quicquid ab his diceretur, inuidiosew Dauidem»
id ali; ex plebe verum efle iudicarenc: .ni .wi< i iv'^ •'
Pattorvndique^ld eft.fumma eft confteraatro in plebe,cum
vident.proceres rcgni inftruerc deliberationcis , & confcrrc
co|>(iIiaMlemetolIendo.Exiftim;mrenim idfieri non pofle,
Inili pr6 homine fceleratiffimo nb ipfls iudicarer.Iraque con-
fternati has ypces edunt,Necefle eft ^erce himc homihem ef-
|efceleratiffimum,in quoopprimendo& euertendo onmes
, -^;^rincipes &proceres regni funtoccupaci.Vel etiam de Daui
f de iiitelligere Iicer,Pauor v^dique:id eft.Ego torus trepido,
quando cogicodeipibrunninfidiofls conflliis&fraudulentis
inachinatioDtbus.
i^>>Ego tamcnconfido in te Ichoua:Dixi , Dcus
"nicMs cs tu.
JVIagnitudini malorum & periculorum opponit fuam flde,
quatn inter tothoftiumm>chinationes &procelIas,acquea-
,miCbrumperfidiamconftanterrecineac,acqueideo de auxi-
liodiuinofe benefperaredicic.Eftigicurrepecicio racionis,
quK fupraptopofltioniln exprdio pfalnii adiiciebacur. Nam
&hicfta)imfequenceverfupeciciorepecicur. /
/ Ego M>»e»M»/Wo]iduerfatiue accipitur.quafi dicat.Quan-
quam multjpliciblis doloribus fum defatigatus & variis initi-'
riisexagitacus,tan^ennonabiicio fpeni,qua hadenus mefu-
ft*ntaui. '
Dmjldeftjicapcnirusinanimo mfeo ftatuirnec vlla vel in-
iuria,vel cala/iiicas.vel perfldia amicorum hac^ducia meam
labefajftarcautii^xcuterepotcrit. * .
Th es peusmeits]Vtimuva arguraentum,quo fiduciam con-
firmar,fumptuni cl\ i natura & aflPeAione Dei erga pios. Tu
es mcusDcus ,quifcilicet afflceris fenfu mearum calamita-
tuW;quiriie cufas& refpiHs,qui dcfe^^^
q uime liberas & faluas.Hoc enim eft,Deum alicuius efle.
i6 In many tuaCy«;7r]tempora mea.'Libera mc a
mann hoftium mcQrum,&: aperfec)uentibu$ mc.
Ali jd argumCntuni jqup fiduciam coniirmat , fumpcum a
prouidentia diuiha.!
In manu tH/tfi*tft tempei^Mmealld eft , Tu regis i6t\itn Vita;
inca; curfum,adeci vtnihi^l,vel profperum vel aduerfum,flne
tua voluncacc mihi tccidere pbflit. Idque cum ita flt,non ve-
reor nunc hoftium infiiltus ac conatus. Scio enim vitam aut
fflortem meam non cfle ia ipfbrum poteftate. Tu fs arbitcr
vitae&necis. ' ^'ru^^;3 , .'■':' >..■:''■ o'-'.^'C
Vcicuraucempluriillnumero, cumdicit,Tempora,vt; va«
rietacem euentuu«i,qua agicatur vira humana , nocec : Varia;
enimfumforcunasyices,nuncIarca nunc trifti^ tempora : &
multi,qnia videncillas varias vices.feumutatidmCs atque in-
conftanciam rerumhumanarura,exiftimant oiiiniaferri &
voluicafu:fed quiincelligic diuinitus res hominum guberna
ri,& prouidenciam diuinani vcramque forcunam mbderari,
i* nonagicaturilli$,di4>icationum flodibus fed fecur^ inDeo
•cqarefcit,flcutIobinqiJic,D6minusdedic,DominusabftuIit,
firnomenDominibenedf^ftumk i'
- Ajijtempora intclligunt de vltimo vita» termino , quafi di-
catiTu cerminii conftituifti vitasmCx.&c.Sedhoc no eft fatis.
ii Lucercfac Tupjcr fcruuin tuum faciem tuam:
Serua mc in bonitaterua.
Repctit precationemX«^«r»^^«*«i tuam:Xd eft.auxilio
praffentiq^ftendieeemihi eirepropitium & fauentem , teque
non amplius irafci nulv ,proptcr mca pccsata , ffcd rcdiifTe
%:, ISJ ^pX ERI
mec^iftif in gi^a^latp. |ormVftV)B|nl«^i %pe i»«n ^lftuiii eft
fuifiptaicft j{ cbmriiur^i homin^ii|i,fQ(i|J^. Sicute^im iritcr hcn
mines,qui a(if 01 iral(|untu£ » ^ji^i^ri^titur i^m » & vel p.rprfus
facietii ab lio auertiiti,vel a)titera^ trifti vutcu eutn afpiciGt:
ita.quotie j funnUs in eManniit4lEWi^i^,iiidica^us^ Disum n5 re-
fpicere nos^nec curam gerere'^<G^ftn,led potiik» irafci : ita illc
feni^us Hihil aUndquiim toroumDei vttlmninobisoftcrt: ac
frcut.neb^l« Sohsfplendoi«m V'i(^afHidioncs &cieml>ci
obfcurant. Rurfus veroj-quandocum aiiqiioiiigrahamredi-
mus^cidmittimlis eum in noftrun^coiifpedum^, id cft , intue"
mureumblando & fereno viiltu:ica,'eum Deus not liberac,«
viderur depofuiffe iram , & rediifl^ nobifcum iri gratiam , &
blandenunc arridere no|>isjqui bnteatetrico&min«ci'vtilcu
fenobisoftcrebac.HocigiturpeurDauid. • u- <•;:
Lucerefac ] Id eft, fac^vtintcMigam te iam faueremiiu,<&
afpice me blando vultu.ld vcro non flt,niii edm liberec.IdeoL
fequente mCmbro exj>onit,quid; volueric. Serua me,&C.quai
dicat,non iudica,non puai mC fecundum Aiea merica:fedpo«
tiujj.pro mifcricordia tua feruame^^ti^ ij* v> • Uf f *»s^'i'*H'^
i8 lehoua,ne pudefiamiqijfkihuocaui terpudc-
fiarrt impijjconfilefcant iB ft^ulchrc[/wj^r«o]r ' ;
Vtprecatioplushabeat pdrideris, iriftituitaritichifiHjiju'*
fe cum hoftibus tonferc , & peum aequicacis admonfc. Bnet
abfurdom&irtiquumphoftes impuri<:elabi qui a^erte iJeo
illudcbanCjiramquc eius fuis fcelCribuSprouocabant: ht^rrii-
nem vero pium &innoccnteih , npitocus a Dei ope & ailxi-
lio diuinopedebatjdeftitui & decraerefua fpc. ideo dicic,NS
pudeflam egojfed pocius impij,&c. Pudefleri autem quid flt,
diAum e|l ancea fxpe. ,, . ■
Confilefcant infepulchro ] Id eft , morce coercCacur iplbruni
peculancia.ne amplitis nocereJjofKnc.Silcre dicuntur .quj ita
aufetuntur vtampHus non appareant; vt cum leges dicuntur
fllere intcr arma:& Plinius fllentia Luna: t^piTiinat iHtid tem-
Porisfpatium quo Luna coniunAa Soii non confpicitur.
Silentium verooppbnitur, primb, faftuiimpioruiliquife
fupradcos& homines efFerebant , & Viresfuas magnifice
pridicabar.t, quique fuperbe dorainabancur, & clamorC fub
Deo & hominibus moleftierant : deinde quoqueinfldiofls
machinac»onibus& conacLbus hoftium.
19 Obmutefcant labia mendacij, qu« loquuntur
aducrfum iufturii dure,in fupeibia & dcfpedionc.
Concinuacprecatipnem concra impios , & mifcct ratioiies
«b intoleranda ipforum fupcrl^ia & faftu, & a mcndaciis q,u£
icitodiflfeDeum.
Lahiamemkctf] Id eft , hoftes mendaces qui varias contra
Dauidem caluninias eo tempore fpargebant , & animum ryC-
gisaduerfuscum accendebant cffidis criminibus, quod vi-
delicec infidiaretur vitar regis , quod confpirat,ione faj^a rc-
gni^m armis inuafurus , & legicimum regem excuffurus effct,
qubd regnum turbaret, &c. Illa vero audacia fpargendica-
Iumnias,nafcebatur ex mera fuperbia & faftu. ,
""Kem duram npminat calumniam ,ab cfTedu : quia sraui*
ter afficit viros bonos « & , ficuc Salomon inquic, curbac ff;
piencem , & frangit robur cordis eius. Infligit enim vulnus,
quod firmitcr inhxret , nec facile fanari ppteft : & cxpcrien-
tia teftatur nimis verum effe quod Mediai diccre folebat:,
Calumoiare audader : nam , etu vitlnus curetur, raanet ci»
catrix.
Suferbia ] Qjuam fcil parit fiducia propria;, fiipienciae & vi-
rium,contemptus Dei & iudicij eius. Etkxc fcfnper efjl con-
iunfta cum contcmptu aliorum Iiominuni.
20 Quam multa[w«i^«^]bpnitiistua,quam abf-
condiftifyc/>o/«i/?»]titrientibu$ tc[<^ ^am Mw]ope-
ratus c%\exh!bwftt •c/ff/«'A:^y'f«(^/]confidcncibus in te
coramnliishominum. . ', '
Dauid fentiens fc eflb exaudftum ik liberatum diuiiiicus,
cx fuo exeniplo excruic generalem dodtrina de perpecua c6t
feruacioneacdefcnflone pioruni. ludicac enim calcm efle
Deum erga omnes,quaIem ipfc in fiia calamicate eratexper-
ttts:& hanc bonitatcm diuinam ipfc laudat & celebrac.
, Vcitur autem CKcIamacione , qu«ori£ur ex admiracionc
magnicudinis mifcricordi£diuina>,q^ampraeftacpiIs. Ha-
becque haec oratioplusvehemeociaj quimfi flmpliciter di-
ceretjDcum cflTe benignum crga fuos. '
^lij^mmultavelmt^na,^.\ldt%Ta.ntx eft-bonicas Dei
erga piosjvt fenfushuraaaMsillammagnfcudincnMon fa-
plac,Nunquam enim cacum fptjr^re^i peo potefthomp,qui|i
maior in Deo ad benefacienduni fit promptituab: & fenipcr
magnitudo beneficiorum fupcrat nofttJim fpcm.
Qnpd dieit hanc bonitaifein abfconditam efl*e , eb vidfetur
refpicere,qu6d hasc bonitas quafuos prefequitur Deus , loi»-
ge alia fit ab illa qua rauadum htthc a fe CQndicum confer-
* uat,&
U-
7T-^
I ■
iksi:...
i
.ir''
.-"fj^^T^KTnw?-
IN^PSALMVM XXXIA': ' \ lyi
rem mihi immiaere mbrtem i i.Samuel.£j. hoc vetbum tr'-
buicUrDauidij cum fugcreta facieSauiis, qu^emiam prop^
adefle fciebat , TiinJ m 'nM ^lUNUflO naV? 8c erac Da-
uid fcftinans,anxius & prarceps ad fugiendum. Idco nonnul-
li probabili coniedura indc colligunt .prophetam hoc pfal-.
mqprincipalicerrerpiccre ad illudtenipus ciim a Saulise-
xercitu vndique circunclufus premerecur. In eo pcriculo dia-
boliis immiiit illi has cogitariones, quod aftuni eflet iam de
ipfius falute.Hoc vulnuslongefuit acrocifHmum> & tnujti in
huiufmodi lufta fuccumbunt , ve ruancin xternam dcfpWa-
tionem.Nihil enim dici triftius poteft quSm a Deo cflTc /bie-
ftum,fine quo nulla vita aut falus eife poteft. Sed Daiild,. vc
fortisathleti& exercitatus in hac palxftra , non mox cedic
i\i& tencacionibus , nec indulget diffidcntiae aut defpcr^tiont,
vt multi f.iciunt,qui ^temum pereunt : fed clamat ad Dcum,
&adeius mifericordiam confugic. Atqueitaclamans^fentit
cfficacemconfolationemincorde , quaj certiffimum eratar-
gumentum,ex quoftatuit fuas preces fuifle exauditas. Ica
lonas propheta ciim fimili centatione oppugnaretur , nul-
lum alium clypeum opponic quam orationem , quam certo
ft.ituitaDeoexaudiri,cuinquitcap.t. Cum anguftiareturin
me anima mea , Domini recordacus fum vt veniat ad te ora-
H9 .
uat,& quajVtChriftusdicitiScIemfuum ffnicoririfuper bo -
nos & malos, Ha»c enim in omnium oculos incurrir , & nifi
quis petulanter oculos occludac,ab omnibus intelligi poceft.
Sed cjuod pios fing,ulari quodam amure profequatur arftidf-
que compiedatur.hQC rado humana non videt;Ideo ,queui-
admodum pacerfamilias liberalis theraurum pro fthis rc-
ponit.quem non oftentat: itahjc thcfaurusvcreeftabfcondi-
ius,& non oinnium,fied piorum tantum oculisexpoficus* (eii
ica tamen vt luo {enipore coci'mundo id patefiat,vt omnci fa-
teri cogancurjhxcficfehabere^/icuc in eduftionc lli-acl ex
;tgyptf)j& ex aliis miraculofis liberationibus Deus teftacum
fecit.Aiijabfconfioneni intelliguntoccultationera"ratiaj &
dilationeni auxilij, quafuos aliquandiu exercetmbcruce.
Nain in calamiraf.busmifericor dia diuina videtur piis quafi
lepulta &abfcondita,ievi rurfus inliberationbfeottendic.Eo-
dem fere tedic h^ec fentcntiajnifi quod prior eft pauio lucu-
^entior &plcniur.
Operatta es coram filiii hominum,^c.]\i. eft,randem coti mu-
dooftendis,te luoruraiinguliremacprorfus paternam ase-
recuram , vt omnesfatcri cogantur,haiceirepecu!iariacli-
uin2Bbonir,itiserga luosargumenia:vc ciim tres iuuenes fei:-
uantur mcamino ,& Danielinter leones, agnGlcit Nebu- , ^,^_
chadnefar hunc t ffe verum Deum,quem illi colanc , & hos tio mea ad templum lanftum tuum.Hf c exerapla dilfgemer
viros ilh in ^imis charos cfle. Ita Saul,cum viderec cocies a nobis confideranda funt, vt,fi quando contingat nos infe-
Dauidem elabi ex ruis m.init)us,quem tamen ita (c conclufif- ftinatione noftra, hoc eft , ciim pra:cipites abripimur noftris
fc exiftimab.it vt euaderc non poflef,inteIlexit eum diuinitus cogicaciontbus.aut metu aliunde allato,mergi in has triftiflx-
Jcruari. nias cogitationes'deabiedlipnenoftri ,confugiamusad pre-
11 Abfcondis eos in abrcondito vultus tui ab ces,&fiderepugnemustent3cioni.Icafencxemusconfolatio-
elationibi!:[/«f?fr^;ij] vni , \_CHiHs!ibet] occuhabis nem,dequahicloquicurDauid.
eos in tugcuio a rixa Imguaruir. lU e/^a contentiofts ^"^""^ '^H ^S"'*^"^ PfoP"^ cum crepidatione anxie &
Unguis.'^
Expolitio eft prxcedentis verfus. Explicat enim hoc quod
dixerac,Deum boniracem f liam ab!condere cimencibus eum.
Hocenimeftabfcondcreboniticem piis vultu fuo eo^refpi-
cere & fiiigulari fauore comi)lcdi:& quidera in abfcondito,
ideft,tuncniaximecuinnonvidetur relpicere , videlieet in
cruce&ealamitatibus. Arquehxc vnica cura & refpeftus
Dei fufficit piis ad ablconj(ioneni,hoc eft,ad defenfionem in
omnibus a:rumnis & periculis,vt iiuantumcunque fe efferac
homines fuperbi,inaligni &contentiofi,ipfitamen maneant
tuci&falui.
prarcipitanterfugerc, quodfaciunc, quibusimminet praefcns
mortispericulum. eaque fignificatio, ciimexaliislocistuni
veroexilloquifcribitura. Sam.4. manifefte colligi poceft.
Cum allaeus eflec nuntius dc interitu Saulis, & filij lonatha?,
nurrix apprehendicMephibofeth , quinquennem ftlium , &
fadum eft,cum illa anxia & prxceps efl"et ad fugiendum, ce-
cidit puer , vnde fadus ert claudus. Deuteron. 20. Nc cimea-
tis,neq,fugicecu crepidacione.M«w^m?/ic«(ide vcrbum figni-
ficac timere,quia podibus cimor addic alas, vc eft apud poeta ^
24 Diiigitclehouamomnes manfueti \benejict\
eius : fidclcs cutlodit lehoua : & rep cndit abund c '
Intugurio]ld eft,Tu prxbeseisgratam vmbram in «eftu x- [per excellenttalfacieu (ufeihu^^fitperbefegelrenti.']
rumnarum&periculorum , refrigcras&recitaseosne defi- Conclufio pfalmicontinetadhortationcm ,& applicatio-
ciantj&c.ltem.prajbesdefenfionemaduerfusincurfus &im. nemexempliadvniuerfamecclefiam. Cum videatis,inquiti
petus hoftium.AlijTugurium intcUigunc de Sanauario , fi- nie non cfTe deftitutum auc defertum a Deo in mea calarai-_
cutfuprapfal.i7.
tate ; fcd mirabiliter adiutum &feruatum, vos quoque in ve-
ftrisairumnis bene fperate de beneuolentia &amorcdiui-
no, nolitefremereaucmurmurar» aduerfus Deuni,noIice
refpicereadbumana prxfidia, aut alia illicica remcdiaquae- ^
rere, quibus medcamini veftris mahs, fed potiiis omnem ve-
ftram ciirani& fpcm in Dominum coniicice, &inipfoac-
quiefcice. Hajcomniafignificancurverbodiligendi.rcfpicie*
dum enim eft ad antithefin. Habent homines in periculis (ua:
contilia & rati6nes,quibus coiiMtur depellsfc mdum.&fefer
exphcare.ea plerifque plus niraio arrident: icaque mox in ea
ita incumbunt vcDei fui obIiiiifcatur:fed quianimum & co-
.^itacionem a rebus excernis auocare, atque ad folum Domi-
'DDT alij prauirarcs.alij confpirationes vercunt: fedvcrbu
03n proprie fignificat tfterrceleuat-e^vel eleuando connede
re,Exod.x8.&<o.IndeCZD'D3T funtcolies eminentes, elati,
Iefa.4o.&c:3^03Teleuacioncs, ji/iTtt<j)o©«'^f fuperbiam figni-
ficar.Ncjminevcrofuperbiajcomprehendit & crudelicateni
hoftium.lunrenimillaconiunfta.
Linguasconreritfofasiniclligic virulcntam malcdiccntiam
&calumniandi audaciam^dequa fupra qucftus cft Dauid.
21 Beneditrus khoua:».]uia miiabitein reddidit
bmViratenrniaiii crga niein ciui-^aie ivun ta. -
Addirgr.itiarumaftionempro liberati ^nc qua gencralcs numrefpicerepafeft,isdiligit Dominum,omniaqjdeipfius
ptomi?fiones,<]uasanteaadomncspi.rcinere dixic,fibi effe amoie&beneuolenriafibi poilicecur.
txhibitas atlirinar, Vox tII3'TDn fa:pe inferiptura vfurpacur d^piis& fidcli-
AI:riJicauitl>omtafemfuam,(^c.]\d c{{,Hi)3.bor\\tr.emiTa.bi- bus. fignificacioautc vociseftpaffiua. Cum enimion pro-
licer nie feruauu longe aliter quam ego cogitare aut fperare prie fignificct ^fylui , qua ex nobis natos & fanguine iunftotf
poteram.Saepc enim tantis pericuhs fui circumue • tus vc nul- compleftimur, & dcinde beneficium^ ^uodex vera ^fy», feu
lusexitusapp;iruerit.ibifubit6& praeter rpemmihiallatum beneuolentia , no8 ex fucaco auc flmulato amore proficifci-
eft auxilium. tunnomenTOn fignificateumquemDeusverepaccrnap/i>-jr
Inciuitatemunitalldeihjtanquam in ciuitate proberaunira, complcftitur,&pro filioreputat ,&cuiexbonltateDeibe-
non aliter ac G vndiq; firmis munitionibus & proiuignaculis ncfit,feu qui bonitace diuina prai aliis fruitur.
fuifrcmcircunfcptus.cumtamen cfTem nudu» & deftitutus JFV^c/«w/?<»^/>D««*]Ideft,veraces&confl;antes, quivcrbCS
omnibus pr^fidiis. Dci vera fide ampleftuntur , & firma fiducia Deo adhaf renc,
23 Egoaijtem dixeram infeftinationcmca.pro- inquibusnuIlaefthjrpocfifis,fedrcftumco8fcicntiajftudiu.
icdui[^^/«/«J,^(?(r//2//]rumaconrpeauoculorum Hoscuftodicpominus,quantumuisoppugncncurabimpiis
tuoruiti:Vtiquet.amen exandifti vocem deprccatio-
nuni nicaruni,duin clamauiad tc.
Rurfus rccitac fuas serumnas & doIores,& e regione quomo
do ex his eluftatus fit oftendit:idque ad amplificandam gra-
tiae diuinaj magnitudinem facic.Qnod enimin hisdolorihus
&iH hac luftanoneft extinftus,id roIiusDeicft beneficium
qui trepide orantem non eft afpernatus.fed exaudiuic , & ex
doloribus morcis & inferorum retraxi t.
Dicebam^ld eft,in corde meoita difputabam mecum.
Infeftinatione mea] Id eft , ciira anxius & praeceps fu-
gerem metu periculorum ii»{iiinciicium , & iam vide-
tyrannis & malis hominibus.
Superl?h agentirependit] Etiamfi cnfffl alfquandiu florcat invr
pij,& omnia profpere ipfis fuccedanc; tamen candem dabunt
poenas fuorum fcelerum. Non aut£ fimphcicer dieit fuperbu:
fcd facientemfiiperbiam, hoc eft,q*ui cocempto iudicioDei,
& fretus fua fapientia & viribus fibiindulget, & ^uidnis fce-
lerate committic,cum in Deum cum in ipnus membra.
nw Sy H2Bcparticulavari^exp«>nitur.QujdamitavertiIrj
pro vel proptcrfuperbiam retribuctfuperbe agentibus. Ali j,
ad cumulum vcl vlcra mcnfuram : quod cum vficata verfione
conoruii. Ali; exponfit,vfque ad filios & nepotes.qui refiilui
erunt ex eorum femine. Sed«uia lA^ fignificat rcfiduum>
i*
#.
' ■ ■,;«.■''. 7' ■■,•■ ■-'y" '--^, , i ■. •■• , .<*.. *. ■■''■"./■'■v^ •■ ^''^ ' 'ff.^ i . ■ "' • .*• . ■'^■■j<''n-f '■' «,, .j '..• '' ■ > ■ •■ 1^'r , '';■ ' "
.' " *)
iSi - \ JPRlitECt. HENR. MOttEii: isz
quo J ex numerojcumulo aut menfura abundac^ commodif- tatis^ec fradi nriit^nitudine mal orum deficiaelf .Eaamfi cai-
fime rcddit(i|i»peraducrbiHmabunde. ^ Iamicatescrefcant,&difreraturauxiliuna)noliccabiiceie(p6:
' 25 Fortitcr vos 2feritc,& firnium fit CQr vcftrum, nec foiicitet vos jEmulatio praua,etiamfi videatis impiis om-
omncsquifperatiJinlehouam. ./ • niaaliquandiuprafpcrefuccederc _
Hic verls cohxret cum fuperiore adhortatione.Harc cnim . «1^^«'«'" c^vejhum j Id eil , Non abucite profcffionem
ct>nftantia,de qua Ioquitur,non nifi ex dileaione Dei ori- ^° ^'^nf^^"^ ^«1«'? mccu periculorum.fed acquiefcue m pro
tur. Cumautcm fup?apfalmo xy. fic explicatus,nunc fura «m(Kombusdiuinis;nonfrangatur cor magmtudme calami-
breuior . * tatis auc diuturmtate temporis. .
Fcmiergerite vos] Id eft.non frangamijii metu aut dpfpera- Q^^^dunt hi rerfus quon,odo exempla liberationis fan-
tioncrcthcte fidcm,nihil remittatfs ab ardore & ftudio pie- ^^;^"»» fint mtucnda,8c ad vfum transferenda.
P L S A M I X X X I.
P A R T E S, '
I. Precatio,cuius partes funt dux,i.pro falute fupplicisai.ad iS.verfi. z.pro aducrfariorum cxitio, v.
18. & vj. ' , ^ ■ ,
In priorc prccatione argumenta ducunLur>tuin a fiducfa perfona: fuar,vcr.i.tum a natu»»& officio Dci,
mifericordi$,omnipoientis,fidelis,v.i.3.4.5.6.
Vcrfu y.repetit argumcntum a fiducia pei fonaj fu.T,2. v. delibatum ; ncmpe quod 1, integro aniir.o Sc
fincera fide coram Dco v crfatus fit.v.7 .S.fj.Deinde i.quod grauiffimis & indigniffimis modis |ffligatur,
verfjo.ii.u.15.14.
Petitum fecundo loco a nacura 6j officio Dti argumentum repetit v.15. Deum in foedcrc conftantcm,
promiflitcnacem,benignum,iuilum,impiosreprimcntem proponens,v.i5.i6. 17.
Precationis parsaltera,pro exitio aduerfariuium,qui mendacio,crudelitate,fuperbia Sc impietate de-
Icdaniur:v.i8.i9. r™^
il. Laudatiogratiaj&beneficiorum Dei.i.Ingcnercy.io.&fequente. i.in fpecie ,finpulari pcrforsc;
fuacexcmplo in mediumpropofito.v.u.cuiaddicv.z^.amplificationcm laudationishuius Ipccialis ab in-
fiimitate fu|^ labafccntc propter calamicatum magnitHdinem.
III. Concliifiohortatoria,adamorcmDei,v.24.Curaatempijamare Deum debeantexponit,nem-
pc i.fuos tuetur.i.improbos coercct & talionis pocna afficit.^.magnificus in omnil^us opcribus apparet.
Hortatoriseconclufionisalterapars, ad confirmationcm fidei amcnrifque erga Deum piosexcicans,
veri^.i^.cuiratiofeuconfirmaLiofubiiciturapromiftionibusDciomnipotcniis erga fperantes in fepc-
tita.
pBSER.VATlONES LOCORVM D O C T R I N AE.
1.2. GJiupties ad Deum accedimta.ex hocfonte mamre debent tcfa^a,niji contra omnesfatam machiniis inuiBafortitudme in-
nofirAorationes,quodfalutemnoJlraminBeimmHrepofitameJfe firuimur.
fHmufperfmJi. ^ 7 Spes iliAquAmsaDeifidHciaretrahunt.generalivocahulozia
(Sjuicquid dcciderit malorum.femper ad opemferendampmfio e- nitatum appeUantur, ^ quidemfalfitatis vel medacif,nec immeri-
-^it Deu«,fiihindejj,proutrespofitdabit,manumporriger. —^ ^ " thquin etjiadterhpus magnificaojientationenospafcunt.tandem
Deus quumfeipfum abnegare nequeat.fidemferutsfuis datapn- deludunt acfi-uJlrantttr.Nec aliterjpem nofiramDeopoJfumus ad-
/lando.iufiumfeejfeprobat. dicere,nift ab omnibus auocamentu abhorreamus.
3 Pifhofiibusfiiisimparesfuntadrefiftendum,ideoJ}esvnica g GmdifmateriampiisfubminifiratDetes.quumeosduris dn~
H^ fupereft in Dei prtfidio. gufti'tsvndi<^conclufosmirabiliter eripit.
4 NontemereJparguntdeDeo^etusnatura voces quicunq} p No»modofuosliberatDominui,verumetiamfubitdacino-
verafideprecantur,fed ad certitudinem exauditionu, variis nomi- pinata mutatione mirificam illam erga eos mifericordiam fuam 0-
HibusDeuminfigniunt.Contramultaoptarefolent^inanibatto fiendit. J
logia petere a Deoincreduli homines,quos dubif euentus timdr te- 10 Multisrationibtf^s adDeumJleBendum ^ perfuadendum no -
netfujpenfos. bisminimeopusefi.-Jedvt curasnofiras exoneremtu .familiariter
Detts non aliunde ad nos iuuandos inducitur quam qutim nome fecum nos agere patitur:^ quopluribtts malvs vrgemur.dum ea co
fuum velgloriam rejpicit. """ " ' ^ fam Deo deploramm,tantur/demerigimur ad Jpcm auxilij impe-
s Adfcindendosomnes laqueos quibus irretititenentur fideles, trandi.
Deifortitttdofufticit. «" iz SanSlis durumfipt ^ arduumeH cumfitts pajfionibus ctr-
6 Gj^ifqtdsfe committit in Dei manum ^ cufiodiam,no modio tamen,nec eorum patientia immunis efi a. moerore-.fed anxie lucta-
eiifibifert arbitrum vit<e fif mortis,fedplacide inter omnia pericu- do hoc tandem obtinent ne eos malorum congeries obruat.
la in eittsprxfidium recumbit.vnde emergit etiamprecatio,vt vitM 12 Ea ejipiorttm in terris conditio, vtfipe non alienis modo.qui-
jtojkam tuendam ^ aJferendamfufcipiatDttu,quamfub cuftodia bus antea ignoti erant,fed ^prAcipuis amicisfint deteftabiles.
Juafcimtis ejfe repofitam. Efficit item bAcfiducia vt adobeundum 13 fjj abimpiis tanquam mundipurgamentacenfentur.nuUoqf
vocationis noHrA munu4 prompto obfequio accingamur, (^ con- loco velnumero inter homineshabentur.
ftanter ac intrepide contendamusfemper admetam. , 14. LuSiuoJits efi admodum in hoc mundo Batus ecclefiA , quum
Fideles nec in vita nec in morte a Deo vnquam dejeruntur : quia principes ^primari/,qui non minus iudicio qtsam authoritatepol-
quos prApdio fuo falitos adfinem vfqj deduQit,tandem adfe recipit im 'videtur,pios traducunt ^infamant,quafifcel.eratos:quia apud
morientes. plebeios injiar eji priiudicij quicquidab illis profe£lum efi.
Chriftttfpro nobis moriens htc vtrba Dauidis vfurpauit,no mo- is Sic in trtfiiti& dirorumc^ cruciatuum tenebrisfideles demergU-
do vtpte moriendi prdberet nobis exemplum.fed multo etiam ma- tur tjt occulta luxfidei intus fulgeat in eorum cordibus.fice^fttb in
gis, vt neefj dormire,ne^ interire,Jid fuperfiites manert hominum- genti tentationum mole ingemunt vt animos tamen ad Deit inuo-
animasacorporibtitfeparatas,^((iquidein Domino moriamur) cadumcoUigant.£,t hAcfane verafideiprobatio eft,inmedia etiam
cutm Chrifio coUigi doceret.Animam enimfuam tunc Patri com- morte.fiabtle hocprincipium retinm,nos ejfefub Dei tutela.ita.vt
mendans.omnesfttorum animas cufiodiendas fufcepit. libere.Tu Detts noBer es.dicerepojfimut.
Locus hic eximius efi inter innumeros, £5" ad corrigendam diffide- 16 Etfi mille difcrimina afftdue impendeant.totq^ inopinatis ette-
tia maxime idoneu4:primum nefep'iruerfis curis i^ moleftiis vltra tibtts cingatur vndiq^ fidelesfecure nihilominus reciibut in Deipro
modum torqueant fdeles,deinde ne metufraiti ab officio difcedant, uidentiam.qtiam vtritifc^forttm&moderatricem ejfefciunt.
tum ne adcaptadasffies vanas ^ fallaciafuhfidia defiuant, terre- 17 Fidelesfe a Deo non reipici exiflimant.nifi reipfa £5* effefiu 0-
ribtifv«fuccumbant:ne deriique mortem exhorreant,qu& licet car- Jlendat fe gererc eorum curam.Faciem fuam verofuper eos illufiraf
nisfit interitfts,animas tamen non extinguit. vel quum oculosftm aperit ad, res eorum curandas,vel quumfatto-
Quii ex liberatione teporalt Dauid tatum (onceperit fduciA,plus rem fuum eis ofiendit.Sed nofiri potiits quam Dei claufi funt vel
quam malighi fumtts,redemption« Chrifti fanguint parta ^ pa- cdigant oculi,quadiu videtur miferias noftras non afpicere.
18 Gluum
,.siL , X^^^. "-■ ■■%«"■
^Si t I N P S A L M V M X X X I k. . < ij^
is &)^umabfurdumfit,impiositnpuneel4h$,,quorummaUtia fitosahiniuiiisprobrisajferere. ^i.
iram Dei aferteprouocat , pios vero qui in Deum recumbunt cum zz Pijs irtfu* nuditate ^ inopiaplurii eft Derkttxilium quam
fiuHratione ludibrio ixponi, Muinam iuHtitiam ^ mifericordiam vrbs bene munita vel inexpuff^idlilepropugnaculum.
patienttrexpeiiemui. 23 S£pelu£lanturfithiiicHmpropriadifjidenti.i,t't pcrtif» L-
ip Impiorii nomina hoc verficulo appiBa, nos ad veritatis, hu- hafcant , partim mimos fuos colligmt ^ ajferant ndpresnndum.
militatis ^ manfuetudinis perpetuumfiudium ^ amorem inui- Nec ohftat camis infrniitas cj^nomirm etijtrnfere dcieiii,.indsfcffcri
tant.fi modo Deiauxilium tandem obtinere percupimus. Deo athletasfe pr^beMt.
20 FidelesfupramenttsfuA captumajfurgere debent ,vtlonge 24 §uoniam nos obleciant nofira fgmenta , non fapit nohis
fibipltcipromittant a gratia Dei quam concipiat humana ratio. Deus,vtpar erat.nec eifenfHs omnes nofiri adh&rent.
I)ei eleliis abfcondtta eit eiui lonitM, quoniampropiits ^- ma- Re^e confciemiA findendnm efi ^ integritas colenda, quia Deui
gisfamiliariterfauorefito eosprofequi , vtpoteferuos ^flios fuos, reStorum ac veraciumfe cuHodemfore promittit.
dignatur. Superbosdeijcere ^conculcarediciturDeus,ne,vbividemMsil-
Etfi omnia Dei opera clanfis oculia prtterit mundus. ac maxinii lis projpere fuccedere adtempm , pram Amulatio nosfolicitet , vel
paternam eius ergafanihs curam ignorat : certum tamen efi.quo- nos frangat ^ exanimet eorum ferocimi , dum qtiiduisfibt licere
tidiefic fulgere eius documenta , vt ne reprobos quidem laieat, riifi putant. Imo tunc fciamus a Dei vindicta repofitam illti effe mer^
quatenm oblatamfibi lucemfuffocant. cedem ^ incluciabile fupplicium.
21 SolaprouidentiA Dei virtus ad omne malorum genus re^ 25 Hoc a nobis exigitur : prim^tm , vt placide in Dei fdem^
pellendumfufficit , radiijqfiefitisperfiringit improhorum omnium tutelam nos tradamus , ac bonitatis eiits gmtusfenfm omnes no-
oculos,^manus eneruat,ne nobisnoceant. [irosretineat:deinde , vtfrmaconHAntiat^ infatigabili virtute
Ztfi Deifilijs metfxnda efl hoHium crudelitas , fuperat tamen inffru^i.fuhinde 'ad nouaprAlia acciniiifiemus : pofirentb, vhi nos
virulenta eorum maledicentia. ffimm autem nobis merito eha- Qfficij nofiri admonet Deijpiritus , qualisfit cuiufquefacultas non
rtor debeat effe integritas qnam vita nofira, difcamusfic iufiitiam expendamus, nec officium ipfum propria honiinum virtute metia-
colere vtfreti Deipatrocinio , falfas omrtes calumnias ffiernamus: mur :fedpotiits adpreces confugiamus , vtdefeBum noftrum.folus
femperque nobis in mentem veniat , hocproprium Dei effe munm qui potefi,Deus corrigat.
Articvli PRAECIPvI.
1. BonxconfcieiKJTteftimonium. 6. Prouidentise Dei , & vitx humana* liniitum confidera-
a. Deinatura&ofScium. tiot
3. Atunia;huiuan.B , acorpore fcparatse vita & immorta- 7. Improborum ingenium&fbrsmifera.
litas. ,, 8. DeamplicudinemirericordiajDciergafuos.
4. Capitis&membrorum Ecdefix fpcs cerr a , vitas beatse 9. PioruminlemitisDcicurrentiumlapfus,eorundemque
poflefiio. inftauratiojSc poft reftitucione graticudo atquc officiu.
j. Multx , grauiffima: , cxternx & internx piorum affli- 10. Deipotenti.aduplex:nempefuosprocegens, &inuiAos
ftioncs. rcddens:impiosautcmeuertens.
■i«>
A R G V M E N r V M P S A L M I XXXII.
0 NT IH^ ET hicpfa/mtti dotlrina.n gramfiimam de remifiione peccatorHm (frreconciiiatio-
ncfeu acceptatione hominis ccrarn Deo:.jndm docinnarn neceffe efi tn ecclejia extare integram ^
incorruptamAdeo ^ tituUts eiprxfgithr canHCiiens argamento. Efi eK^m hac do^rinapr^icipua
ecclejixjapientm-, cj- ernditio ignota rationt , (^patefaliatn euangelio , ejHafefe erigit homo pttu
in trtjitfimis confctentia doloribt^ts ^ certarnimbm^ cvtmfenfur^eccatorurn ^ trte Liei premitur ^
A?7gitur. T^ecefi vlla alia dotlrina qfua remedium aduerfm hxc trtfitftma mala ofiendat . Ideofemper ab initio^^
editApromifiionis h<£,c doElrinafonuit tn ecclejia , (^ vno confenfu prophetarum cjr apoftolorum tradtta ^ eccle-
Jia commendata efl. Ouare ^ Pauluitcum ad Romanos Jcriberetfuam epiftolarn ab hacdo5irina inchoatyQr te-
ftes eius,Mofen anticjuifiimum ecclefiA do^loremy^^ hunc J)amdispfalrnumallegat.Curn autem hacdo&rina 0-
mmbm &tatibm afapientibm o^pugnetur-^ quod omnes mrtuies in horintne quaji fepelire atque aternaobliuione
ohruerevideaturiC^ noftro ternpore pontifUtjtVt humanam itifiitiamftabilirenttvarijs corrupte/is eam contami-
nannt^danda eft a nobts opera vt hnncpr^ctppiu ccclejidi thefaurum cotiferusmm integrttm i^' incorruptum:^^ cU
DauideftatuamfAihancrnaxirnmi e(je eruditionis mJhdparterntfihancdoUrinarnbene teneamm,eaqiHenos in
confcientixdoloribm qt <£.riimniijiiftentemm q^ confirmem^n. PJamc/uttd non Jaciuntyeos necejfe eft mergiirt
trijiifiirnas dubttattones (^doloresi^utbm opprejit tandern psreant mifere .CMerum,tota doUirina deremifitone
peccatorugratuita,(jr iuftificattone horninis cordl)eo,alibi explicatur copiofms. hlos ad argurnentureuertamurm
Pofti^uarn tngenere docirtnam tradidttpropheta de rernifltone peccatorum , corifrmat eam afuo exemplo , c^
teBatiir-ifs in his doloribm non habere altarn confolationem^in qua acquiefcati (^uam hancy (jjttAgratmtam J)ei
rnifricordidcumendat.-ad ea tgiturfefe cpnjugcreyatcjue ita confet^m remifttone peccatvrut^ cor concipere noua
Ijttitianhcfuod horrendis dolortbm pritis pene jueratoppreffum ^ extin^H. addtt deinde confolationem-,cuimox
Jiibijcit adhortationemy(^ua omnes hornines ad cognofcendd hanc doUrinam inuitat:idque vt facere pofiinty mo-
netvt cordii dHrttie-^f^uA nullo peccatoru Jenjtt tangituryCorrigantii^ arroganttdyCjuAproprijs virtuttbm laudem ^
itijiitia tribuitydeponant. Et argtimentum addit ab exitu vtrorHrncjue tampiorum q/uarn impiorum. Pi^dni^uitg
perpetuo eruntjeltces (^ heati,^uia bonitas dmina^^os circundatifed imptj mergentur tandem in triftiftf^^os do-
ioresyextfuibm cum eluHari neejueant,ruunt tn dtemnm exitium.PfalmHm concludit epiphonematedn ^tto hor*
taturomnespiosvt acceptaremijiione peccatortrm ^coKfolatione^latanturin Domino ^exultentyipft^uegra-
tias agantpro acceptis beneficijs.At^ue htzc adhortatto Jimul fruUum huim doBrinA oftendtt. Cumenim horta-
turpios,vt in Domino l(eteHtur,ftmulmonet-, neminem td reBefacere, nifiin cnim corde hdciux ^ confo^tii) de
gratuitarerniJiionepeccatorHmf^ auxiiio J)eitH cruce fit accenfa.HAceftfummapfalmi.
DAVIDIS INTEL- verbodiuiBituspatefaftoeamhaurcrunt. QupdenimDeus
L I G E N T I A.
HiauO Titulus etfi non argumentum ijj/inn explicac necintelligi
in fpecie : tamcn pfalmum commendat a fingulari doftrina, cumauditnullamhaberi aDeo rationem iuftitiaz aut naeri-
qux in co oontinetur. Significatenim Dauid fe proponerc torum noftrorum , fedex a?quo omnibus remicti peccata.
infignem doftrinam , & pccuHarem quandam fapienriam, Ica doftrina, quxecclefiam erudit, hypocriti» & Pharifisis
•ux non omnibus obuiaauc notafic: fed cantum hisuuicx occafionem prxbec ifafcendi & fretnendi concrt Dcum.
.. ■ ^ ■ ,
" , ■ .. '■ . ^ ■
■- . '^" - :'- > — - -'-'^J^- ■-
--■■■.-■ -, - - * , ■. ', , ■ ''"•*M(k .^%-i.
r*V
255 ,ife ; 4 P^^LECT. HBNR. MbL^LERI ^56
AdditurauteiTpinonvBnautoris,vtconftct,hancfummara crigerefcfubhoconere:fedfolumDcum imraenfamiferi»
&ii»primis rtcccflaFiam Uoftrinam non ab aliquo incerto cordiaeos quifubhoconeregemunc&liberaricupiuttt.lfl-
autorcconfidanij&fparfam.fcd aSpiritu fanftoqtiem Scri- uare hoconere, atque ita leuatos&Iiberatos ingraiiam re-
\ pturatcftaturperDauidemlocutumcfle,profe6tam &ec- cipere:atquehosdemumeircfelices&beatos:reliquamraul-
( clefixcommendatamcfre. Idqucfacitad certitudinemfidei titudinem.quae hoconushonfentiat,qualesrunthominesE-
noftwconfirmandam.Nonenimacquiefcere corin hi« diftis picuraji & hypocrita»,ab omni falute excIudi.Huc videtur re-
poteft , nifi certo perfuafum habeac ,hxc non effe figmenta fpicerc lefaias i.cap.quado accufans fuum populum, inquic,
humana,fcdoraculacarIeftia. Hcugenspeccatrix,populusbnuftusiniquitate,&c.
i i^Eatuscuireiuiira eft iniquitas r^lcuius Deindeadditl>auid,C«/?e5«OTf/?/>ecMf«w. Etiamfi, cum
iit i9:um eft Dcccatum fublatuseftreatus, &fentimus noseireleuatdsillo ingenti
^ X-^^e^-J"'" « pec u . onerc,vtcornoftrumampliusnoncondcmnetnos:tameha-
1 Beatus homo, cui non imputat lehoua ini- nimaduertimus in nobismanere multas reiiquias peccato-
qi)iraterii:& incuiusfpiritunoneftdolus, rum,&rordes,dubitationemdeDeo,recuritatemcarnale,dif-
Ordiiurpralraumjipropofitione. llle,inquit, eftbeatus, fidentiam&multaserrantesflammascupiditatum Hariilor-
hoc eft, iuftuscoram Dco , & hxres vitaj xternae, ( ita enim dium afpedus ne iterum concitet aeftum iraj diuinae , ait in
PauIushancvoccminterpretaturadRom.) nonquiin con- piis,illastegiquide,ficutlefai.4.inquit, vmbraculo filij Dci,
fpeftum Dci aftertfuaoperaautmerita ,& hisconfidit: & Hicenimfeinterponitj&fuovmbraculoraitigatacteperat
multo mihus beati qui externis ritibus , aut cjEremoniis pu- illuni a:ftum,& tegit noftras fordes,ne in confpeftum Dei ve-
tantfepofledefungi.aut gratiam diuinamproniereri, fed niant,neveratio harum nobisreddendafit. '
cui gratis remittitur peccatiim , idquc a Deo tegitur , & non Jn fecundo verfu repeticur propofitio. Eft autem illa repe-
imputatur. Quomodoautemillagratia feu veniapeccato- titiominimeotiofa auc fuperuacua. Etfi enimfentcntiaeft
rum inipecretur, poftea docet , cum ait : Pro hac orabit ad te phna &pcr(picua,qu6d ica bcati fimus,fi rcmittanrur pecca-
omnis fanfius : id eft , omnes qui vera fide ad Deum confu- tartamen animi noftri in doloribus cofcientise non facile ad-
eiunc,& petunt fibi remicti peccaca, his Deus condonac Ita niittunt illam confolationcm, fed turbancur multipliciter,&
hictraditurplenalufljtiaefideidcfinitio.qiiam Paulusine- iinmittitdi.ibolus telaignitacordibus noftris,quibusiIlara
piftolaad Rom.exhoclococolligit:qu6dvidclicet iuftitia confolationemexcutiat: ficuthicjui habent exercitia pceni-
noftracoramDconihilaliudficquamremiffiopeccatoruui, tenti^experiuntur.Ideoopus eftiIlaicerataaflreueratione,vc
&gratuitaacceptatio,quaperfonaeftiufta, hoceft, accepta cert6 ftatuamus,hancfententiameffeimmotamDeiverita-
*' &Deo placens ;non qualita* aliqua in nobis hatrens , qu« tem,in qua fecure acquiefcere cor noftrum poffit.
nos Deo commendec,(icutPontificijfomniant. Hsecfumma Cui non cogieat peccatumj Id eft,cuius pcccatu iam amplius
efthoru verfuuni.SedvocabuIadiligentcrconfiderada funt, nenhabet autreputatpro peccato, cui no irafcicux amplius,
quajniultumhabentponderis, & cauillationesaduerfario- tanquam reoi&cuiuspeccatumnondamnat,necpunit. Hoc
rum funt refutand». Primiim, qu6d dicic beatum effe cui enimfigiiificatcogit3re,autimputarepcccaca, cumDcotn-
rcmifl&fintiniquitates,non debccintelligicum illafynec- buitur. Isenimcumcogicatnoftrapeccara,fiinulliisirafci-
doclic,quamPontificijhicafl"umunt. Dicuncenim adhoc tur,damnatea&punit:cumnoncogitat,reiifittitpGena, ficuc
diftumadiungendaefleaIiaScripturicdida,qua;deoperibus Gen.i^.dicitur.eogitabathacilliiuftitiam. Atque^itarccor-
concionantur,vtcumdiciturpfai.4i.Beatusvir,quiintelligic dariverbo vtiturlere.cap.ji. ;fe*« '
fuper egenum & pauperem, &c. Et pfal.i. Beatus vir qui non D.Paulu;. reddidit vcrbo xoji^t&u) , quod etiam ad cogita-
ambulatinconfilio iinpiorum,&fimilia.ltenipfal.ii$».Beati tionemrefertur.ficut&verbumimputandi.
imraaculati in via. Nec poffe aiunt fine hac fynecdoche; con- . Diuerfa vocabula,quibus peccatum notattir, diucrfitatem
fliare veramiuftitixdefinicionem.fcmpcrenimfomnianciu- pcccacorumoftendunt. Suntcnim aliapeccacaexcerna, alia
ftitiam fidei requircre aliquid in nobis.ideo,quanquam con- interna,qua: foris quidem non con(jpiciuncur,ied reuera lunc
cedunt, fidemeflTefundamentumcaiterarumvirtutum, &re- malapugnantiacum IegeDci,viodium,inuidetia,xmuIatio,
miffioiicmpeccatorum,eflreinitiumiuftiti«:«amcnhancfide &c.Eft&peccaium originale. Extcrna delifta cam comraif-
iuftificare affifnianc, fiformatafitcajterisvirtutibus. Sed& fionisquamomifIionis,videturnotarevocabuloy\yB:fed in-
^ Pauid,&PauiusoptimusinterprcsfententiasDauidis,long^ terloravitia,prau3sinclinationes,cupiditatesvitiofas&3ber-
aliter de iufficia hominis pronuiiant.Affirmant enim,omnes rantes i lege Dei,nominat nsion. Nam , verbum proprie fi-
hominesarternaj morti & damnationi efl'e fubiedtos,nec que- gnificat aberrare Originale peecatu videtur notare voce py
quam eximi hoc reatu , nifi cui gratis rcmittantur peccata, quse iniquitatem fignificac. Eft enim peccatum originale, vc
ficutdiciturpfal.143. Non intrcsin iudicium cum feruo tuo: Anshelmus inquit, Carentiaiufticiae originaIis,fcu ilJius re-
quia non iuftificabitur in cofpeftu tuo omnis viuens. Et pfal. ftitudinis, in qua conditi eramus , & *7a^(« omniura virium.
Ho.Siiniquitatesobferuaucris Domine, quisfuftinebit?&c. Compleftiturigiturhisvocabulisomnia peccata, qua: caiue
EtPaulusinquitRom.}. Omnespeccaucrunt. Ha»cdidao- iraaccipiendafunt vtfimul reatuscomprehcndatur.
■ ftcnduntqupmodo doarinadc luftificationefitiiltelli^en- Incuitujpiritunoneftdolttil \^^&-><\n\ non,vt folenthypo-
da^Si eniminconfpeflum&iudiciumDci nonaffcrimusni- critaf,exiflimatfcefrepurum& fine peccato,qtjipeccarafua
fi fordes & peccata, neceflTceft tuncderaQnosiuftificariciim nonextenuar,veI quocunquemodoexcurat&palliar, qui(]{
peccata illa & fprdes remittimrur & non imputajitur : & iti no bladitur fibi in f iiis vitiis. Vult enim difcerncrc fidel^s ab
hac reniif/ione confiftere iuftitiam hominis. , . hypocritis. Hypocritx femper qusBrunt tegumenta tanquani
Sed obiiciuntadueffarij, Ciim in diftis deoperibusferaper folia fici , quibus nuditatcrafuam teganrrpucant fe iuftos clfe
dcceamus intelligendam efrefynecdochcnde fideprarluce- coramDeoextcma difciplinaautobferuationequorundam
te & accipiente rcmiffioncm peccatorum : cur non eodcm rituum,& hanc fatisfacere legiDei exiftimant. Sed hrc per-
• modo ad hocdidum pfalmi adiunguntur difta de operibus? fuafiodoluseftquo, ciiin Deo fucum facerfc,f(^qne reatu exi-
vt intclligatur iuftus cffe coram Deo qui virtutes fuas in c6- mere conanrur,fibiipfis imponunt. Qiiandiu enim hic dolus
•fpeAumDeiaffert.itatamcn vcquGdperfcdionideeft,ipfe manctin cordehominis, nunquam patctei adltusadgra-
reraiccat& condonee.Refponfio eft plana & perfpicua. In o- tiamdiuinam,nccconfequitur remiffioncmpeccacorum:fed
mnibus didis dc operibus neceflc cft prius comprchendi do- qui vcrc pius eft , excutit hunc dolum.hoc cft,a^ofcit fe ef-
drinam dc gratuita rcconciliatione.NuUum enim opm,qua- fc rcum coram Dco,& fatetur fuum pccc3Cum,& confugit ad
cumuismagnum & fpe<|iofum,placetDeo,nifiperfona priiis gratiam diuinam, atque ita confequitur rcmiffionem pecca-
placeat& Dsofitrecoticiliata : ficut*diciturin epiftolaad corum.
hebr.if. Impoffibile.eftfinefidepIacereDco. Siigieurantc Q^^x^i^o tacui, inuctcraueriint [mafivetujiate
omniaoperanecefle eitperfonamplacere& acceptamefTe, r rT^ ■ r i -\ rr r — i
hocipfoexcluduntur i iuftificationeopera. Noh enim ve- confeaa,attntA(t) extccata tnfemhKSJoiia. mca[etta]
l^ncinracionem,dumiuftificamur. in rugitu meo totadie.
/ ' «1V7JI] Participium prxceriti eft , cx prima coniugat. verbi Confirmatgcneralemdoftrinamifuoexcmplo&propria
NUJ vclnv;J: nan^njnterdum fcribiturpro N prepterco- expericntia^quodplurimum flicia ad coniirmationcm do-
gnationem.Significacautemlcuatumaiiquoonere,D^mi?n; Arinx. Nam in cxemplis vfus doftrinx confpicitur : &pri.
grojfen vnd fchweren burden entUtden vvirdt. Innuit igitur miim antithcfiscft polleriorisfentctitix , quat eftin fccundij
hocverbo, peccatapremeretotumgenushumanum,atque vcrfu.Ego,cum tacerein,inqutt, idcft,cumquidcm fientirem
omnes oppreffos h6c grauiffimo onere fuccumberc & peri- pcccatum & ftimulos confc:ientia;, qui pulfando nonnunquil
re nifi quibus immenfa Dei mifericordia adimitur illud onus aures & animum mihi vellicabant , & tamen non accedcrem
& culpa remittitur. Ita hypotypofis quasda eft iu hoc vcrbo, ad Dcum finc dolo , non fatcrer meum dclidum , non pcre-
,, " qua ping'' totuni genns humanum fub triftiffimo oncre & rein veniam feu remiffionem peccatorum : nec confugencm
molepeccacoruin iacensproftratum&opprefTunii&cruciari ad mifericordiain,fed manerem indubitacionc,pauoribus &
'*■' fiibhoc Qneremirabilircnaecqucnquam pofTeaflurgereaut ^cvfremituirafcenteDco &nolencefaeerifuapeccau:vdctiant
■ ciim
■i
■ltl^y ) -'- —: '_^ r^ ;>yX;-f'J- . ■. ^'•-^\^'' :,. **«.v *- -•^■,-.- ;;^ f^.i^
»s^
■% !sj'» ^l* 8 A L M
^X^Klh
civa CU|crcm tegcrc illa yulhcra <^6nrciciiti«^ & fepire illos
morfus <ei'ualicunq; cortfdltitioniedepron^ipw cic Tapietiahu--
inana^ iut diXKtmfiu ificcr Kohijnes, vfitato.Soletenini homirieS
fibi'e*'<:o^iwfe vana ^hKTHQJ^» grfiJBUspeceata fopir$'(8Sc t^ee-
re;conantur,ne prode^ntitj c'ohQ)taura Dei,alij ahijStti
" Haec omnia comple^itur verbo cacendi, videlicet ndn^fo-
luin diflimulationcm y'\\:d 6tiinen\ illam vanitareni hun^ani
cordis , ejuat quafrit his-hialrs reiiiiCdiaextra^vert>um viot 1^^"^^
uius iudicat depeccatuquam dcbebat.TantuitiaiiternaB'^{)
vt hts dfXKw^/0ic tbllatui' dMbt^conrciehtixivceWani magis
ingraue(cat,& tandem olTa &jniedullani cohfuhiae\ Hcuthic
dicit:& Salomon inquit,Spiritt(m.triitem extccai-ehfla. Id e-
nim cfRcit fetif us irae Der iaduiirfus peccata , fi notficcedac
conlblatioaquajvinciK&fuperetdolorcs. , •
• Inmgkumeo} Id ell,cum teiiam hazcinquiecudo feu impa-
Ifcntia doloris in friftem eiulacum & querelas prorumperer,
ficut-fieri folecin ma^riis deloribus , cum homihcs prorum-
punt in eiulacus ^ cktiiorcs j.quibus conantur cxonera-
fe dolort&n. Ec cameh neque fic proficicur quidquam. llle e-
ttim dolor nonexplecur , nequcegeriturlacrymrs. Siue igi-
tur ckceas , fiue clames, non cefiar ille morfus coiirciencia;,
qui intus cor rodir. Scd opus eft alio reinedio, de qu6 poftca
tficit.
4 Quiainterdiu & nodu ingrauefccbat* fiiper
me pisnus tup: verfus cft vifor mcus in.fic:ciia|tcs,;g-
ftatisjSelah. ,, , , , > ., .i . ;.,iv.A,.;i
' Repetit eandem fententiam addica caulTaja qualilctantus
moeror& hi pauores fint orti & audi.Ideo,inqiuic,oninc5 vi-
res mexexhau^la; & confumptx funt ,quia manus Dei, hoo
eft,fenfus ira; & iudicij diuini fubinde magis ingrau^fcebat:
quo mqgis enim ego conabar tegere & exteruiare Iioc ma-
lum,eo magis crefcebatdolor.Manus (aspe fuv»h>n/nui( fuini-
tur properculfione,reu plaga,&pro fenfu doloris qui fcqui-
tur plagani. i.Samuel. $. Manus Dei erat ibi grauis va.ide , id
efl:,gr»jiffiine affligeb.ic locumillum. lob. z). Maims mca
orauis ell fupra geuiituin,id eft, percuffio feu pl.^ga quam CuV
lcineo,grauior eft quam vc facis deplorare pof fim. ^
Couerfiis efl viror meui\lAi dicic quod ante,fed illuftrat fen-
tentiam figura.feu imagine-.ficut in aeftate omnia Cv)rrencur&
exiccacur radiis folis: ita fuccus naciuus^qui corpus humcda-
re & fouerc d«fcebac,fcnfuira» Dci abfumitur. Vficata verfio
habec,dum c6figicurlipina : videtuf enim legiffcyp pro yjJ.
5 Pcccatum nieuni tibi noiuin lacicl>ain , &c
iniquitatetn liieain non abfcond.cbam. Dicebani,
^confitfsbpr aduerfus me iniquitatcm mcam [y^tf/«5
meHm\ lehoua; , &cu remifilti noxam peccaci aici>
Selah. ^
lam attexic alterum inembrum ex amichefi, qiio propofl-
tionem declarat. Cum igitur neque racendo.neqj damando
proficereiTLquidquam, lcdfubindedolores iiigrauercerent,
nec inuenirencur m rcbus humanis remedia vlla , quibus il-
lud malum tollcrctuKego,inquit,ad Dcuinconfus.u> huic il-
ludmalumaperui ,necvcantetegere.iur palliarc illud fuqi
conacus,nequc fubcerfugi iudicium Dei: fed (ponte prodij in
eius conrpeftum,libere faffus fum nie peccarfe & clfe rcuj &
pccij mihi rcmicci peccara gratis. Arquc ica vcntam fum c6-
feciicus. Tu enim remifilli ooxam pcccati, id eft^cgo ftatim
(enfi in meo corde confolationcm,vt itaruerim.mc effcabfo-
lutura i reatu,&cul|.'am mihi cflc rei)i;ffim.N.im verba iUa,
Tfti^miflfii.^c.ad fenlum Dauidis funt refcreuda.quado ien-
£t conf)Iationemin corde,& initianoux vkx^aclzticic
Dixi]\d eft, cerca fiducia de mifcricordia Deicoqcepca fic
ilatui.Ita verbum hocincludicfidem Nemocnitn obrucus&
cppreffu<k. peccAcisjid dicere poccft,nifi qui vcrbum intuetur,
& certa fidc fit.atuit , Deumgratis remiccere peccaca confu-
giencibus ad raifericordiam. Alioqui enim pauor confcien-
ciaeprxcludicviam Iibereconfefi1oni,necpermicri£no.s pro-
dire in confpedum Dci,led ^uxrit latebcas & effugia, qua; fi
«on inuenlat» ad defperation?m adigic. Icaque red^ dicic
Chryfoftom.Homil.t.in fyrabolum Apoftoloruin.Ex fidc fic
initium confcffionis.
Contrameiltz fciliccc, vcfateat' me effereum arcernat dam-
nacionis,nec quarram hic vllos prjctcxtus , aut effugia feu ta-
tebras,fed fi^inpliciterfubiiciam me iudicio Dei,& mifcricor-
diam eius implorem. .k,,»
Hic aucena diluenda eft obfedio aduerfariorum «pli ex Kac
. fencentia colligunt, poenicentia, feu c&fellionem eifc cauiliam
remiflionispeccatotum ; acqueita mcritum operumft^hili^
re conaneur.Dixi,conficeboi-,&c.& cu remififti» Ergo confef-
fio meretur rftmiflioncm pecci^orljm. Relpondco , Dauid
hocloco non differic de cauff4,(efc[ oftfdic medum.i quoPeo
peceacorrcconcilietur.j&c quidem ipfe,curn ^cit fe aihil ni-
fi pdr^ataiaiflfrre id con^c^tiiii 0ei , fiias Vefutac hanc So-'*
phiiHffiitftfehWrftls operum.^^^ll^dhiodo^^nfh^^
gate ^iotfcft/qui nil»il hifi vchiarhlfcliftoirWm peiie ^<A<2cedii i
quidi^m confcfllo pcccatiifedfidesij vcantedixi , aperit cprdi
&lingUaS) achuei'a! eiit-quafV^iiiain ihipeirac,^i|kon adus ille'
confitCt^di'^ fcu loqiiehdi' : ifed^fid^s ihcuehs niifericordiam
Dei,«C'iri-i;a«cbiiiclccn^;- -^i^^ '^. -h.: ::' . r. ,.
p EcQpjfCrcaiOraoit Oj^wii? j^us ad te.in tcmpo-
rc i^ucniendi'. .: V tiqug in, dil«wi».?.q!4arui« ,mi|Ua-
rum ad ipfum non pertingcocyl ^wt^^^iiti h ' :ku.|1f6.) v '
Aeeorainodacruum cxemplum de^modoiiiftificatrohis ad
totam ecclcfiam,& docec id pertinere ad omnesjadedqucv.; *
nam & eandemeffe racionismiconiiifqiiQnda: remifi^ioriis pec-
cacorum &.iMftici9r^Pe|nde mo4i)m illum oftendit quo reca-^,
ciliacio quxrenda fic.
Tropter^ hpji orabit omnk,^e.} Id eil>Sicuc ego m meis d^Io-"
ribus & pauoribus confctehtUB ^'<f(ip4 tantos fenfi vc pSne
fuerirh excin^us , nihil'aliud e^l qu^m' quod confugi ad mi-;
fcricordiani Dei: icaotnriesfahaiinliac vita fimiliier acti-
piunc confolationemj tecraHi^httit ex'dbIoribuS'& viuifiean-
cur, cui^ fupplices fe coram Deo abiiciutic , eiilfque miferi^
cordiam imploranc. Haic i^hicaltft viaiquitranficurimorte
ad vicam,& non eft alia.(!^ar^ qui V^hincin nulnerofandc-
r um eenfCriiChs heceffe efttnttiPii '^ ithijtarl hod cxemplan^ .
Atque itia vfus tllius do£trinaivde,'quair^tio pfalmi dixerac,
confpicitur." ■. '■" t')f. '^"■■'^
Interea ycro hoc obferuancftWi eft jjpetfl^icuum hoc loco
teftimbhiijai cradi , quod etiii^tn^ccrata mancantin ftndis.
Coguncurenlm fubiiuie orare ctiam fanfti, RemieteDobr^
debicahoftraiagnofcentes fua peccaca,lt|)etences c<h)dona->
cioneh). IcaqiienonfactsfaciunclegtDei , nec func iuftitm»
pleciohe Legis.&c. fed fiducia miferiCordtz,qua ftatuunete-
giaDco&rtonimputaripecCata. '
Tempore inueniendi } Hucquidaih irircrprecariturde ftacjit
horis precandi , inatutinis & vefpercihts , quas illi habueruc:
fed reAihs ex]yaniturperilluddiAumItt(a^f^. QuasriteDo-
minuin ^ dum inueniri poceft : tnuocace eiim dum prope eftt
Sis:nificatenimtempusrnueniendi,tllud cempus quogracia
offcrtur,dum lcil.fe Deus in verba placabilem oftenditnam
eo fublato perit omnis confolacio,& firuftra quatritur. Sioni"-'"'
ficat eciant cempus tnueniendi:illud, quandonoicxcimulant
dolores hoftri,vc remedium quajrarifius. Tunc enim prbpe eft
Dominus , ficuc dicicur apud lefa. ^bi habicabttDominUs?
•Tnfpirituconcrico, &c. Q(iaodiu)vecib indulgemus peccacis,
nec afficimurfenfu peccacoruQnj,|ion iniieniturPcus. NahtL __
fecuricas & fegnicies noftrai impedlc tios quominus Deuni
quzramu**, *, ' , ; . .
" In4ilHuida^}iMrtimmuttarii]^z&enus^diu(iiRciMnedp-'
cuic, & inodt4in eiusconfequenda! oftendic. Nunc addic a-
liam doAcinam > nempeconfolacionem. Srcuc&Paulusad
Koinanos, poftqjuam de iuftificatione docuit, addic dojGtirin^
de confolaciane. Ha; doi^rina^ femper func coniungchdai^.
lylanfj cnim (ffcltds. in hac vica fubieAa cruci & calamica-
clbus: quod ciim vident homrncsprofanl, ridctit totjim do*
drinam .quam profitecur ecdefia , tanquam faDuIofam' , &
quatpipfaexpprientia refucec. Sicut Ciccro fcribic iii Ora-
cione pro I^lacco , C ilamitaties ijc feruicutem gehtis ludaicx
ceftariquam illagensDeo fic itiuifa. Affj eciam,quifuht im-^
becilliores,anxijfecum difpucanc, quid profit illa iuftitia &
bcacicudo., quamcancopereprjedicac 8c Coniihendat, cirin
nullusfinismalorum corifprciacur , imo cumilla parisgc-
net^is humani, qux ccclefia dicitur.magis oneretur calamira-^
cibus qu^in alii. His tmagih|cionibus epponenda eft hxc cd- '-■
folacio, ciui; h^c craditur , & alil»! ii; Scripturis repetieur co-
In MHmolAi{\ixin S>cnptur^ li^i^iii^rlilicanc «rJbuIacro-
nes,mifcrias. Nam imindacronf^s a,0erunt magnas calamica- .
tes & cl ades y ^iam jedificiis tuni orlinibus rebus nafcentjbuit*'
Vtpfal.7}./,Aqu3c plcni ealicrscxprimuncur cis;ideft, Had-
riunc maignum^olQrem &cruciacum ex illo profpcrO lirc-'
ceflu improborum. Ezech.x^. Quum a(cendere fecerid fu|^ftr •
ce voragiticm , Sc operuerihic ceaquimuItar.pf4»iH* "JTsii^ '
aquar obruiflenc rtos , correns cranfiu/ffet fuperajhtffl^flii W»
ftram.& Q/e.j.dicicur, Effundam fuper eos furorcrniricuh*
canquam aquam. Vci-ique re; cfgo qpponitut hacc cohi^ola-
cio, fenfui ir» &iudictj diurni aducrfils t.feccac^, quiintds^
cor r«dic,& deindc c^teris cal4rairacibUs,*qua! foris ingruic.
Eftquehxcfentencia, Quivecafidead Pei milericordiatti
confugiunc,hos necarftusirardiuinac, aucdol«resmortisab-
fumerit,ncealiarcalamitaces vllat, quantumuis magno impe-
, tu ab onini^airce mgruaac, ficutaquaefubitc> incuracfcehcds,
oppriment aut abforbebHnc. ■■>B<i«,r.^^',~flM>fi!| '•■■■■. - - ^fM^i^ .,.-
t?.
AieHmi QjLiii fcilicci cotus pcndet i bonscate ft m
5
,*VV«
■*i-
'mf
-'-*?f
■-#!■.
• 4...'
*hi;:
.:i/:SiLRi,'Si.
-fv-.ri-r\ ■■il*l'-3
^fH. "■':' \ :}. '?\RiLE.-G'T. ■■«■:e
*«Dci»& vea fide^^fpeauxiliunf» petit 9^fjxpe#*t. ;^Mt «-
nim di^icuriQII. H^C#ftrun?t)iii)^uiu^ verfu^ : Nul}«i^il tan-
ta ciaJiftJMieasquae p^flSjc opjfrjinnictepimn; habctenim confo-
la^ionem & iecitiam ip cprqe,qua pnf nia /upef4t.>
Ptngii;ur<f|i0R5 i? ho<t Yfitfu itpa^o ecclcfiaj ia jhac vii|^.. Stac
ilI4,vt aUlii 4icityr,inpeFE4, cuiinnttitui: ; fc irj;i)m^t|fi eani
ma«;no impetu & furore ab omnibMS lateribujc. d|ap|o|| if
mim4us,yt eam ob^uaint & euertanr,nec hal>et ex le ti^ntuni
, virium aut roboris vt liUftih^reillaDa rubitatn im^l1^bn6n|,
autau|ertereimpej:t»n'harumaquar^m poflic; videturigituC '
intemura : fedhicDeus fuccurjcit, & ciogit^m aggerc ,nc
ihund^^ioheiillae eiim(ftbforbfia^.vx|I«ef^ft..4vl<fl^iCQnrc»-
latio.
NR. MGLLE
'■;V^'.
iCa,
■>-'-3n.'"i^ij '>■
i^ f, Tu [ es ] Iftcibpiuni inilM » a tribulatione eu- >
ftbdies. mc : tariticis' <ti'4fioiiis circundabis^' me,*
c-iaU , ■ ". •^■:^^ — ■
.^urfus appUcatgpn?,t;^cm dpftrwimadre ,«,p«mftm,
fuo cxcmplp confirm^fi^Veritatcm promitfip,his affirraans,
fe h^jiet^us in^ter Vari^" wf Jcala mirabiliter 5 J^eo defcnfum;
& fcf^aim^flTe. p^ifif^peat, deinceps quoqueiuxtapro-
miai<>i^e5n,fe,feruatj. ,v.,. .. v i,>,r ..
Tui^sC^l>i^^}M^SkfT\imehi^cnafi feruas 8c.dcFendw
adijwrfuivi^n & furptpfKpftium , ciiam cum periculaita ma-
gi^ fuht vc nullo l^upni^no <jii^(ilio cuafip co^
QU^ ita tjieo exctppl* didiicjk hapc, promiffipaem effe vcram.
. Ab»iigufttact4floiiesmil Scil.in pofterum, queinadmpdunri
haftcnusfcciiitiimhTi9n&.boAiwtc. . „.,.,.,',,/
GmticU f ««j^p^f^^rf^^»,?^ ^,OId. eftjFacies .yt feruatus ti-
bigfj^ciaji agere & celebrai;c tu»in bonitatcin jppflim. ' Sicut
e'nim,4»wex fubi«s pcr>cuh",$ y,el clade aFiqu^^i-asi^r fi>«m e-
Uj^4qnt,i«ti canpni payat?^, & fibi mutuo graculantur j^ta ec-
clefia feruata inter varia per|cula,c.-init laudes p'e^. Et kxc
caufla efl: cur Ecclefiam finat aliquantifper obpugnari, & tal-
4e9i«loriofalibcra?ioneeam eripiat ex calanutatlbus, vc
fciHcCtipicccIcl^rfetui;. w . ^
* Verbo circundagdi yticurpotiusquamiiiftruendi, autfp^
miluquia yuU fi|nificai-e, (e habiturum nohvnam laudis
nia|;criam,fcd varias,propwr innumera beneficia & vafias li-
berationcs. Sempcr enim noua libecatio prrbet nouam lau-
4i^matp,i;iam, &crc(cun'tiubinde Dci bencflcia erga eccle-
fi;aiT) , vc candcm hi» clp&i n^fquam nos vertere auc nihil in-
tueripoffimus, vndf np^cpiiof/^mfhfltcriatti la^dadi Deum
arripcrc qycamu&.-» . i^4i^^^v-\ };,. r . , .,ii/^:ry» . vr.- ' i.
. S Erudiam te, ^^doccbo t* in qua via ambules:
ncbtif^iatn^f erte^ctrii^ *rie0i
Poftquarti ptintipalem propWfftiohem' ibfoWic, Tn qua^
doftrinam ^eiuftificacionc , ,& confoiacioncm neccfl&riam
ecclefi? tradidit : huncfhbiii:ic«wejj.«tW,qa3^'ei6ntJnetadhor-
tatiohem,vefinguliconuertamurad Deum, addita grauiob-
iur2atibn<^>ne fiobtata bcheficla refpuamus , cum reliqua
(huTtitudineimpilpi i|l aeternum pereamus;Atque(itaex anri-
|iefi oftchdit piSriVe PmhCs «tcrha inorce,qui nonj8fcquun-
tur rthtifii6hc^ p^^
do quCm fupri oiftenderat.
' S,r$tdia^'te] Ndh aIIo<luittir in generc efcclefiam: fed con-
' uettiticrmohem a^ ^ngxflos , vc cxhorcatio plus habeatc-
ncrgfae.Qux enim in^enere dtcuHCur,non ita feriunt animos
qu3Lm vi>i ad fingdloie dercenditur : &quod vciturvtrboibru-
aifChdi , monechanc doftriham non effc nocam rationi hu-
man9e,ide6quca(]d(endam efle ecd^fiam docenicm.
«* ^ruMam te] Id eft , ego m«o cxethpl^ ihftrUamprimum a-
,^s i^mum tuum,vtdoftririamhancintelligas, ne fequ6do fom-
[ ^ -m'a humana prfcipitCris in errar e$,& i via veritatis abcrrcs.
Deindc^occbo te vianitin qtia ambules:ld eft,mohflrabo cr-
, l»i^afionemiuxuquan\CQtamvitaminftituas.
^CihjiiiamfHferteotMUmto^itde^jm^ folicitudinchanc
' irem agam, f^ inftf uim tc falu taribus Q>nfiliis:non ludam te-
cijm,fed fidelit(fr agam, non oJlchdam lh^ia£ divsiile^, qua-
lia fihilofophia bftehdic. Id ehiht' pet oliA ihtuitum fkoi-
fiicacur. Qui cnim (olicici funt prp aliqOo, priefertim ft iit in
, jfiquopericuro,perpetu6eum obfcruant^& huhquam ab co
^^ulojt aiuertunt., Itabonusoculus apud S|tlohi. Proucrb.it.
li&r , qui fauct paup6ri>fcl» quibcnign^ refplcit pauperem
.muilque curam agit,.'!^onus oculus bcnedice^f. Ec infra
pfai.j^leodcm fenftt dicitUr.ipculi Dbmini fupCr iuftos. EfV-
q[uc exemplum notanduni'de foIicitudine,quam quifque pro
aliis gcrecc debct.Aljjincerprctes Dco fcrmonem hulus vcr-
jfus actribuunt. .
9 Ne fitis ficut cquus ,^ {icutniuius,,[^«rio]
[fw^Mi]non cft imeliigtfntia : Capiftro & ftafno ^.^^ ^^^,
: niaxillam eius conftringes,ne accedant a4 te. «uatrunt.Iefii.8.
« .'fb^yX*'" ■M-" l^ -^ f --"f-f^,^- ,. -.■.*■ .|-i--W< t- ■.. 'i ' ■ ■ ' -. / ' *■ ■ ■ -^ -y '■,' i
-'., .^. -■ ■'- "- ■-,.«-.», ■.J l._ ,« -'.■4>»-, . '■'^ ., -^ ■-'-,.; • , ^ . . ■" 't ■ ■ ■ - V"- J
laih cxffon^c<>nf\li!^tai:uupn*,i^eJttisficitteqH$i4»kclde(kf,^ ,
nolitc pctulanter aduerfaf i ]^co>f ut tepudiare ip(ivts^4o(kxi^ l
nam: Rolice percinaciter pcrfeu.crarc in delidis cohtra Cpn-
fcienciam': fed prxbctc vo^docilcs, & audita hac dulciffiina;
doftrinadegr^tuica remifttpnepeccacorum , deponicecpnr
tumaciam.abiicice propofuum pccfia^di, & confugjtc ad i^ii-
ferlcordiRm Dei',acqueica acccpt^ if niiffipne fponcefubmic- .
«ice vos I>ci imperio,.$c ftu^j^tepUcexc ci vcca a,nimipietatci
aenjorHmhoncflate. ',;,
Jgqui&inuU ciim ratione careant,non poHunt perfuadef i
verbis aut bradone : opus efl jgitur capiftro & fr«fio , quibus
maxiliae eorum conftringancur yc fcco,cia coercea^ur.ipfiquc
imperio parerc dtfcanc. Ec, quidem i mulis cohuicium fumi-
tur inftupidos ac prorfus ihdpciic$>,vt apud CatuIlum,A/»/f,.
»//>,/7y«ii^«r.'I^aIi,inquit,modo ihecc;Iefia Dcus non vticur:non
rapit violenter ^uenquam^ficut £ntliu.fiaft^imaginantur,fed
prop«nitdo^rinam:nancviiItnos audire, dilcere , nicdicari
& ampledi , & per hanc ipfe efiefficax fuo fpiricu,conuercit
& viuificaccorda noftra.Si quiye,ro feroi^ire & peculanacr adr
uerfari hon definanc , & prorfus func tncra£tabiies , aduerfus
hos n»n defunc ei fr^ni,hoc eft pGenx,quibus eoS undeni c&<
pcfcac, vt definant fe contra Deum erigere, aut cum eo con-
tendere.Equis volunt quidam comparari impios & hypocrir
ta$propterfuperbiam,mulispropcerfteriIicatem. ,
Capi0ro ^frmo ad conBringendum 1 Oratio eft infinitiua
quae commode redditur imperfoi^liter , vt Germani dicunc.
Diemanmtts ^Hmen^vndz/vvingen. Q;K>rura ora conftringe.
da fum,& ferocia fubigenda fra^nis ac lupatis,no accedanc ad
te,id eft,ne calcicrcnc contra cc , ne contendanc cecum, n^ ve
oppugadnctc,feddifcancadmitcerefefrorehi & ferre impc-
rium. Vel vt alij : Qui non accedunt ad cc,id eft,qui non vo-
lunc admicceretaumimperium.vt^Ta acciptaeur pro eo quod
Latini dicunc^fi non. '
i9^_:Muiti dolores [ tfr«»r }impio: at fperantem
ehouatn bonjtascircundabiteuni [reUttumn d-
hhndat.'] . , '
Exhortationi additratianem i pctnis impiorum 8c ii bene-
uolentia Pci,qua fues compledicur.
Ica antithefiseft inhocverfu,qua vcriufque condicieneni
& cu£cu«,pi j fciliccc & impijtintcr fe conferc. Impius,inquic,
mancc in perpecuis doloribus , quosciafrercfcnfus irxDei
aduerfuspeccaca:aut,^(;utlcfa.inquic,linpius eft,quafi mare
fftruenf ,qi«od quiefcerc non poteil, & cuius fluftus redundac
in concuicationem & Iutum:non cft pax impiis, dicit Doini.
nus. Affidue enim impij lu Aaiitur cura ira Dei , '& candcra
frafti dploribuifjcum Bon InuChitiWc^^
aeternum exitium.etiam,cum ion feniiunc in hac vira fepre^
mi ira Dei : tamen huc atqwe illuc rapiun^ur i fuis atfedtibus
& cupiditatibus. '*!
B0»f//fra>(ii;»i«^//w]ldeft,renrlctconfolati,onem in coTr
de,vt certo ftatuere pofficfe cffe in gratia apud Deuiii,fe 1^3'^
bere Deum przfentem insrunmis, fibi/emiffa efTc pcccaca,
&feha>rcdem efrevitxxt^rnac.
Ha!C copfolatio fcdat onines doTores ihtus in cPrde, qlti ck:
fenfu irx Dei exiftunt, & foris fuperac omaesa;rumnas & ca-
lamitatcstquxcunquc actfidcre poffunt.
ii 'LxVamini in Ichoua,& exultate iiifti : & can-
tateoinnesredticorde. i .. ■]
Cpncludicpfalmum epiphonemate , quo hortatur pios,vt
hac doftrina ft confblacione ercdi non frangancur dolore in
a?rumnis &calamicaribus: fed cas pocius magno animocoh-
cemnanc , acquc in Domino la;tentur , quem fciunc fc habe-
re tam propicium & benignum. Daleanc,inquic, impij, fre-
manc &pereanc infuisfiieleribus.quibusnOnqusrunc rc-
medium:vos interea laecamini & gracias agitc Deo, qui canto
ttraorevosprofequicur , vcgratis confugiencibu.s ad miferi-
cordiam peccaca remitcaf , acque hac hetitia vincice & fupc-
race omnesi ^rumnas,quibus in hacvica ccclcfia onetatur.Ita
fimul de frudu huius do^rina; concionatur. Moncc Cnihfi,
hac doftrinam de gracuita r^mirfione peccacorum parere pa-
cem confcicneis, vt Paulus nominac, & afferre vitam & larti-
tiam pcrpetuam. , ;>,,..,
Atque hac rediffertddflrina Ccdefia; ab omnibus aJiis
doArinis philofoph(cis. Illarenirhrdlinquunc honiinem fn
pcrpetuisdaldribut^necofteqdiihtportura, inquocorpcr-
terrefa.dum agnitibne peccacoru &fenfu irg Dei acquiefcC-
re debeat. lubencquidem nos qUasrcre remedia in rebus hu-
msanistfed fiillanos deftituunt,(vc quidem cand^ deftituunt)
fimul cuancTcii omnis ilia confolacio quam racio oftidebac,
& mergicur homoin defperationem 8cinteritum. Hicexieus
eft eorum , qui omilTo v^bfitdiuino alibifujtPtnalis reraediu
nmSi-'
■■■*i.,.
#.
7,5»^-
is:'
PSALr
^ic.--.
W^'
'^■v^^mr^^^s^^^m^^
261
i,'/ifT#wrtffl
wwi 'm^wm^^rr'
iMx
•j^
I.
^> ' I N P S A L M V M X X X I L
PSALMI XXXII
P A RT E S.
ProporuiofummorumDeibcneficiorum, fua confirmationc iundla 3 i.verf. ad 6, GnQmcninn-
giiem exordij loco praifigit, cuius fuuimaeft, Beatitatem hominjs poiitan^j efle in remiffionc peccatorum
i^ imputatioiic iuftitiae Chrifti,tefte ApoftolojRonj.+.Iuftificatio aute tribus modis deelaratur. i.Qupd
petcata tolluntur adco vt non fint. 2. (juod teguntur , vt ne peccatorum quidem veftigia & fordcs appa-
rearit. 3. quod ea non imputet t)cus,4uum fcmcl fuftulit delcuitqueifed tantum imputet iuftitiam in Chri-
fto.cuiusfpiritu ;uftificatiaguntur,vi fincero cordisaftedu coramDeoambulcnc.v.i.&i.
Confirmaiio ab •xperientia fingularijV.^.^.;. Huius partes duae funt. i. Fatetur V.5.& 4. ilum continuit
apud fe pcccatunijDei manu grauiffimc preflus eft. 2. Quum primum rciccit ia Deura,atguc confeffus eft
pcccaia,grapam(v.i.& 2.*declaratam)expcitus eft, v.5.
I L Altcra propofitio , iuftificatorum aique liberatorum a peccatis & aerumnis grauiffimis officium
cxponens.Huius duae funt partes. i.Inuoca.io fidei,v.6.& y.cxpreifa. 2.0bfe4uium& attcntio ad volun-
taLcm Dci,v.8.& 9. Fidei autem Deum inuocantis cfficacia duplex cximic pradicatur , ncmpc quod con-
fcrucc in fummis malispofitosj& apericulis iminunescanticisliberationiscircumdet,Deibeneficio gra-
tuito.AbobfccjiiioDeiremouetftuporem& contumaciam.
1 1 L Conclufio:cuius pancs duas funt. i. Caufa cur attenti debeant eflc peccatorc$ in gratiam rccepti
vt Dco obfcquium prsebcant, nempc iullitijE diuinxin praefradlos , atcjuc mifcricordiajin humiles& fidc-
les confideratio.v. 10. i.Hortatio ad pacem &l«titiam fpiritus,intcrno & extcrno animi fcnfu amplcdcn-
dam »Jc colendamjVcrf.il.
Observationes locorvm doctrin ae. '
1 GiuittnonalitermfticorAmDeoreputitmurnifigratuitapec- ^' pleno ore reitam confejponem afferunt. i
catorum remiftone.hsinc Atern& falutui ejfe ianuaprofitemurddeo- €U^ifub onerepeccatifatifcunt ^ ad Deufu^irant.eum fentiH
quefolos effe beatos qui in Dei mifericordiam recumbunt.Damnd- propitium.fimul ac reiia ^voluntario affeSlu ad eUfe eontuUrint.
tur aiuem hoc verficulo omnesfuperHitiofi, idololatrA , hypocrits,, . Confeffto non efi caujfa remiffionU peccatorum.fed modus quofi
fuperbi ^fophifidi. qu^rentes iufiitiam hominit peccatorts coram Deoreconciliantpeccatores.quorumjidescorda^linguaiaperiens,
Deo alibi quam ingratuita eim mifericordia per Chrisium : ctdm -Ueniam etiam impetrat.
imputatttr iuHitia omnihHi ineum crcdentibm. ffluum eadem inter nos vigere Hebeat cor^itendi ratioquA olim
Vtfbpitos excitet.fecurt^folicitudtnc inijciat , torpentes impellat, patribusfub legefuit .fatis hoc loco refellitur Antichrifli ediiium
trepidoi ^^ anxias metes certa cdftantiqjiducia triiquillet.Spirittis qtio nos adfacrficosfuos ablcgat.
fanBu4 remifftonem peccatorii pluribus verbis confirmat (^pjancit. 6 Vcni& potiundd modus nobishoc verficulo prifcripttu ei?, vt
jDeHslettando.ctuttollendo.dctndetegcndoi&)miimpmMlopec.
cata.gratis ignofcit. Gluarc fttperftit iofifatisfaciionesfim i&ftiper-
erogationis{vt vocant)operaingerendo.beatitudine ifiafe prmant.
IntewpcftuiA item eftpocnA (ff cttlpA difttnttio . quafophiftd dimt-
diiim veniatn facitinf^ ^qmplena a Datiide constittdiur.
Gttiandiu Dem imputat peccata , nihil eft homtne miferit^:
confugiamtaadorationem.qus. verum eFifideifacriftcitim'.
Neminijpesfalt^tis aliter fit quamfi coram Deo fupplex fepro-i
ilernat.quia eius mifericordia omnes ad vnum indigemus.
Singulii momentis Deus qtiArendus eii , cuitis gratiafemper ege^
mus:prmpue vero quttmnosiranos necejptas folicitat.
Etiamjinos vndiqtie circundent profundi mortts gurgites . me-^
contrk electorum felicitoi in eo vno confiftit vv coram Deo itifti re- tuendum non eft ne rws abforbeant : fed tuti ^ incolumes erimttt,
putenturper Chriftnm.cui imputatum eft mtmdi peccatttm.vt iu- modb nobis fide feceptHsfit ad Dei mifericordiam.
tiitia eitts nobis ad vitam Aternam ajfeqttendam imputaretur. . 7 Deta efl vnicuiportuifalutu.fttorumq} cuflosfidelisfuturusi
Vt iififquehdeliumfa)i£titate maxime excellit, fe a iufliti&per- qui tamen a tribulationibus non erunt immunes ,fedinpericuli4 -
feSiii/ue adhuc longijjime diflare projitetttr. nec alibi confidit quam conflituti,Dei fentient midtiplex auxilium,vt vberrima hinc ind»
imneraDeimifericordia. Fallitntttr ergo qui in pefcettorum re- eius laudandi materiafuppetat.
8 &iuiimomnibusDeifilijsfaluttsvitahicmonflretur,fummO'
pere cauendum efl neab ea vel minimitm defleSlamus.
Hac lege nos Deo reconciliamur vt quifque fratres fttos eiufderff
beneficij participesfacerefludeat. Et quicunqtte defalute noflrafo-^
licitifunt,ij nobis a Dornino (paterna cura nobisprojpiciente) con-
Jtituuntur vi& duces.'
p De corrigenda duritie merito monemur:quiafi atteti ejfemtt^r
vt decet,ad t)eifertdas , certatim quifque ad qu&rendam Deigra-
tiamproperaret. Tanta autem illa tarditas vel aflupore.velaper- .
uicacia ducit originem.
Pudore hominibus incutit DeiJpiritUs i dU brutisanimttlibus eos
c6parat,ftmulqj docet.eontraflimulU cafcitrando eos rtihtlproficere,
10 Dum reprobis durajUgellaparat iuflus iudex , cogiterntts non
aliud ejfe malis noflris remedium , nifi vt humiliatifub Dei manu
miffiont nonntfi inittttm iitmti£. ejfeptitant. Nam qtmmfe quoti-
dk' muhis deltctts obiiringant pdclcs . nihilprodcrit -viam beatitu-
dinis femel ingrcffos cjfe , nifi eadem eosgruUa vjqtie ad vlitmam
fitx rnctamprojeqttatur.
Scclerati i^ hyf>ocriu Dei exame (^ itidiciwnftigientes.actene.
bras captanics.vd folijs reciifc beatosfcmnimtes.jeciidcLOseagut,
^cttipjo Dco:FijeMtLfn>etfiaUqHotimorc^&grati& dejidei-io td-
gatur,aliq itoties tamen fihi tndiilget, vel p igide moucttir ad venid
quArendii. &ti,arefi hacfelicitatefytii cupiniUs,Jldttlo curandu efi
ne Satafallacijs corda noftra occupds,mijeriA nojir&Jensii nobisadi
mat.in qna tabejcere necejfe eft quicunqsjitbterjttgia qu&rttant.
l Ttmc demum captmtts qtiantajitjeltcttas Deum habereprcf-
phitim,vhi grauibus tetatiomimlticta intnsexercitatiprobejen-
fimm qudmfitformidabiUs ira Dei.
6)uoctiHque Je vertantpeccatores , ^ quofctinqiie inditant affe- faiutemnofiraminfolaeiusmifericordiafundemtti,nofo[jomnibus
Bm^non tamen leuant fua mala.nec qutcqttamproficiit^a.donec cU numerisfore beatosfi in Deum recumbarmts:qt*ia vndecunque nos
Deo redierint in gradam. oppugnet Satan.Domintts cumfuopr&fidio occurret.
A. Tuncconciiittotttshominum vigor-.vbiDetisiudexappa- u (Sjuum tam benigne (^ comiter ad reconciliationem Deus fe
ret.ac propofitis ir&fu&jignis eos humiltat acproHerntt. offerat.nihil obBftt quomintu eumftatuamus nobis effepropitium,
' Serorejtpifcunthominesvbtfemdlapfifiint, ^^'adparendum tdeoque in eo l&temur.
tardi admodU apparent.donecftibtndeptagasfuas ingemmct Deus^ Hic eft incoparahilisfruSusfidei, dumfcilicetpiorum confcttnttA
^ continuando augeat. . tranquill& ^ hilarespace ^ gaudio Jpirituali fruuntur.^am vbi^
NonfruJira iteratur caftigationes.quibtts in nos Deusjduire vi- ciinque vigebit fides.eamfequetur b&cfaniiagloriatio. '
detur.nccftiftra aggrauatur manus eius. donecferocia nojirajiiceu &iuia mundofua impietas obftaculum efl,ne ad verigaudijpttr-
bat.qMmfiimu-seJfeindomitamnifiduriJftnmplagkcogatur. ticipationemaccedat,ideofoliiuflicompeUantur. . , - .^
5 ' Voluntaria confejfto piorum , quipeccata Jita coram Deo de- lufti dicuntur reSli corde,vtfciantm , extern& iuftttt& Jpecte qti*
flent.cum fde femper coniuntia eft : impij autem captmt latebras, hominrbtts arridet.nihil ejfe coram Deo.Nec alij reciptuntur tngra-
vt Dei conjpeciurn efugiant , vel fua fiagitia extemtant , velfucos t;am,mfi qui fibi in vitijs dijplicent.df ex (Wtmo refipifrunt , finfe::
indticunt.aut ohfcurant tergiuerjando : denique nttnqttam tngenue
A R T 1 C V L 1
Peccatum (variis nominibus defignatuni) oinniunVone-
ruin grauiffimum onu'.
Beatitas hominispcccacori.sin quo pofita.
Dctemiffione ptccatoruin, iultificationc &rttnft:fi-a-
■ cione.
Conliienti» fauciic , filentis , latebras capcanti» , mi-
roque cordis afeitu pietatem coknt ^tqtte iuftitiam.
6.
7.
8.
R AE C I P V I. /
feria.
Peccati ccrea medicfna.cdnfeffio ad Dcum.
Dc multiplici confeffionc,locus.
luftificatorum in Chrifto priuilfegi^ eximia, c»gil8ti*-
nes,officium.
ReproUoruni a\?.h mcn?,malus animus.
,^)
3^
^'
'^\.ifh'-^ . JPRkLECX HENR. ^OLLERI ? ' a^
#■
ARCVMENTVM PSALMI XXXIIL
?kN
l^ N" H 0 C pfalmo honatur Damd(aut qm/quis em eftaHt9r)ecclepami vt conjtderatis innu-
^ -^ meris beneficiistqutyw cum totumgenm humanum tum infrimis ecclefiamyDeus afecit^afiiduis
laudibnseum celebrentid^^horumbeneficiorumeogitatione adtimorem^fidem^ reli^uos eultus
DeogratosfrdflandosexHfcitentur.Hacfummaefiffalmi. Sed ordo confiderandus efit^Hilu-
cemaffert.huiccarmni.Primumpropofitionemrecitat,fuaeftadhortatio»vt dixiteam^ueflH-
ribus verbis iteratj^uia non vult perfunBorie autfiigtde idfieri.Hancfropofitfonem eonfirmat varij^ argume'
tis. VixmViXXifumptHm efi a iHfiitiaJfonitateyprouidentiayfapientia c^- potentU Deiy ^ua lucet increattone c^
' perpetua conferuatione huius mundi : quod opus ita magnum ejfedicitvt eius MfeSu ^ confideratione merito
expauefcant omnes creaturdiSKxxn^mn argumentumfumptum eft k rebus humanis y quas Deus mvrabili boni-
tate ita ordinattdijpenfat ^gubernaty nefurore diaboli aut malitint hominum fceleratorum hic ordo pulcherri^
muSf^ueipfe inftituit,turbetur aut euertatur,^extrema vaftitas fiAt:fed vtmaneantpolitiathonefla legesyiudi'
ciaiConiugiayfocietates hominum (^ contraBuSi^Hibtts omnibMgenus httmanu ita interfe deuinxitivt fi his ca-
reantjalua res hominu e(]e nonpofiint.Tertiu m argumentum,^Hodpr<tctpHum eft,fitmptu efi a mirabili confer-
uationeiOr defenfione ecclefia»in hacvita.Ea enim quanqua nudata, videturtffe omntbus prafidifs ^ habetho-
ftes fotentifiimosjfuimagnis viribus eaoppugnant f0 delere conantur: tamen feruatur (jr tegttura Deoy^uifa-
pe in liberationibttsfuoru oftendit nuUaeffe tantam potentiam aut vires cfUA euertere l)ei confilium,aut eppri-
mere ecclefiampofiint.Ex his argumentis coUigit (^ concludit» nihiligitur tutius autmelites ejfe ^uamfuam fa-
lutem committere Deo , (^ ab eofolo firmafiduciapendere , nec relpicere ad res externas » tjudfpes nojlrasfal-
lant-i dr in njecefiitate nos deBttuant. Hic enim vftu ^finis ejfe debet huitts confiderationis. Concludit autem
pfalmum precatione» in cfuapetit vt Deus ecclefiam fuaperpetuofauore^mifericordia compleBaturtnec finat
eam opprimi mole peccatorum fmrum»vel tyrannide diabolorum» q- reli^uOrum hoftium > ^uiperpetuo eam in-
feftant^delereconantur.
Anitciufiiin lehoua : redis decora eft DecachorJumigiturnonef^epichetonnablufedalteriusin-
c
laus.
2 Celebriate lehouam in cithara : in nablo [(^]
decachordo pfalliteei.
^ Cantate ei canticum nouum : ftrenu^ canite
[benefactte canendo^lcum iubilatione.
Arumentinomen.
CantatelehouA canticum nouum ] Hoceft, non vulgarejfcd
rarum & cxqui/itum , quod tam fplcndiclae materix & argu-
mento conueniat : & quidera fubinde noua carmina fcribite
& canite:quia quotidie noua raaterialaudis diiiinaE refeofterc
diligentiuscunflderanti fapientiam Dei in creatione,& pote-
T > :^:.«.,r... <.^~.i^.»» .,,«««(7^«««-, «r,!™; «.., tiam eiufdem m conferuatione cum mundi tum mpnmis cc-
Tres pnrai vcrius contment propoHtionein plalmi , qua ,\^n^ tj r • ^/ir- i •ir • i j rjri
_ ^r j_i- /-j L „.--_;c— T\I: J?.„ clcfiar. Idco non fatis eft femcl cecinme emslaudcs, fedfub-
Jiortaturfideles, vtconfiderantes magnificaDei opcra cum
ifkcreatione tum in conferuatione huius mundi , atque adeo
in primis ecclefix fuz : fapientiam, potentiam & bonitatcm
cius celebrent quocunque modo podint.
7»i7/] luftosnorainaiteosquiperiidemfadi funtmcmbra
verae ecclefiat & hasrcdes vitae aeternaf, &qui, vtPetrusin-
quit , per bona opera fatagunt itrmam facere fuam vocati«-
nem.HosvuItcanereIaudesDei,atque hosadeo decerevt
canaftt,affirmat : quianulli alijidonei funtgloriaeDei prx
indc illa; func renouandar.
BenefacitepftUendofeufulJando^Id eft,Strenue pfallice. Alij,
fuauiccr , Sc arre , vt 3^t0^n ad modos concinne aptandps
rcfeifatur. Etita vrurpacuri.Sara.ttf . ' Qijatrice milii virum
3^D^0, ideft,qHiarte fciatludere aut canere inftrumen-
tis muficis.
Cum vociferatio7K\ Id eft,magno cordis afteAu,qui racon«=
tincre nequeatquinin vocenerumpat:qua^diceret, Non
M • 'i- r «,t:.,:-...-: ^..:r...v,«,-.il£. fint tantiim voccsautfonitorpentcs,tcmereinaercmfparfi,
concs. Hommcs enim profam & Epicurei , qui tummam tc-. ^ ^ c ar a. ■cn.j- u . f .,*
licitatem in opum affluentia & honorum acque dignitatum ^"«^ mente aut finc aflfeau, qui faftidium harum reru potius
amplitudine collocant , aut qui bonitatem Dei nunquam '5"=»'» admirationem notcnt.
.suftarunt,afpiciunth«copcraDei,dequibushicconcion»- ^. r, c n-i u tl »
tur,nonaIitcrvtbrutCaIiquodanimaI:nec.tahisafBciuntur 4 Quiareftum [<?/?] v«rbumIehoua::& omnia
vt eorum confidcratione ducantur ad Dei agnitionem&ce- opcra^eius in fide.
lebrationetnt •
Quanquam igitur maximageneris humaniparsnegligac, Prima ratio prcpoiitionis, vtdiftumeftinarguinento,fu-
&quafi claufis oculis prastercac hxc operaDei , canicn non micur.a fapietia,l»onitate,iuftitia,& pocecia Dd,quac iri cr«a-
decetpropterea in vniuerfum laudes illius confilefcere.Idco tionc& conferuaeione huius mundi confpicicur.
aAAir^ "{fffff tittfef hHf^'",^"" redis conuenitcclebratio.lm- Verbum Domini hoc loco non accipio tantum de verbo
pij enira nec facifit id , nec fi facianc gratac funt Deo ipforutn patefafto in ecclefia,in quo de voluntacc Dei erga nos docc-
voce$:quia ex impuro corde proficifcuncur, quo nomcn Dei mur , & veritas ipfius in praeftandis promiffis oftcnditur. Ita
magispoIIuitur&c6taminaturquaccIebratur. Nalausqua* enimpIcriquchuncverfaminterpretancur.Scdintelligo to-
ab illaudato profieifcitur,vituperatio eft.Ideo dicitur pfaL^o. tum confilium & decretum de creatione mundi eiiirquc gu-
Impio aut5 dixitDominus, Quid enarras iuftitias meas? &c. bernatione. lllud,inquic,efl redum^ica vt vndique iuftitia&
Econcranullaresmagisdignaeftinquapiorumftudiuoccu- aequitas ipfius inde eluceat&niliilreprehendi queat. Quo-
petur,quam in confideratione& celebratione operum Dei. cunque enini oculos couertas, videbis iufto & dcbico ordine
In cithara] Id eft, non tantu/m voce, fe^f {iaiojiiftruxnen- omnia effe condita, & fummaacqultate ac refticudine cadem
tis ipufic^'s c,^Icbrate laudpg «wHtA nihil amtttifc quod men- guhermuSiCQnCetWiri.Esiiiallesrichtigvndrecht, quicquid
tes & ^"(Llit hffm^n'J!m^ad'can6trdas*I3ei laudesLacceodae. Deus ftatuic & mandat.Hac generali fencentia pra>mifia,po-
Mufica enigi aninirKbminum tnirabiirter accenduntur & tcft dcinde etiam ad ecclefiae doArinam hic verfus accom-
excitantur , vt maiore impetu & ferlioreTnleni , quae con- modari. rcfpicit enim ad omnia illa de quibus fermonem co-
fideranda proponicur , incumbanr. Ideo maximus eius fuic piofiorem inftituit.
vfus in popuIoLegis, & excogitata func varia iaftmmen- 0/«r/»^/W]Eadempene eft rententia.Eftenim vfitatum ea-
ta : v{hac ipfa varietace quafi calcaria addcrenti^r anirais demrepeci : fed operatamennonnihil difcrepant ^ vcrbo.
piorum. Verbungienimdeconfilio&decretointerpretor,inquonihil
Quomodo differant cithara & pfalterium, vide Auguftinii nifi fumma fapientia & reftitudo confpjcitur : opcra intelli-
inhuncpralmum,&alibi. gimuseiusefteftum,feuexecutioneni,primumincreatione,
Nablumfuit inftrumenium muficum,non abfimilenoftra; delnde ingubernationc:ea vero fuot in fide,id efl, carent o-
teftudini : nam & nomen indc habet quod Rt cpntauum aut mni iaitiMWCidQloyfuco.Erhandeltredlich vnd auffrichtig.Si
vacuum. Suidas dicic cfTe organi fpcciem zut Iyrarai& in di- ad gubernationem rcfpicias, fententia erit pIana:Hom/nes a
^ione4txWeio>,dicit nablum n6 diflerre aipfalterio.Iofcphus feipfis difcedunt fxpe,& fallunc aliorum fpem & expeftacio-
lib.y.anciquic. ludai.cap.ii. difcrimen illuftrefacit inter na- nem:Deus vero vt vcrax,cft,ita carent eius opera omni fimu-
blum & citharam, his verbis : Cithara decem chordas habec lacione.feu fuco. Ita deinde in proraiflionibus ecclefiar faSis
tc pleAro percuticur : nablum duodecim, & digitis langicur. veritas & conftantia hoc dide commendatur.
S Dili-
jL-j^.
t6s " ' ' I N P S A L M
5 Diligit iuftitiaiii & iudicium-.bonitiite Icho-
\jx plcna eil terra.
Rcpetit&confirmateandem fententiam. Itaqae rurfus
iixc ad gubernacionem mundi primum funt referenda.nani
de hac nunc fermo elK
ipfediligit iufiitiam ^ iudicium, e^f.jld eft,noi«duit varios
affeftus.vthominesjquibusimpulfus , liibinde mutet ratio-
nemfuae gubernationis : fed quia natura amatiuftitiam &
a;quitatcm,ideo fecundiim hanc moderatur omnia.-ctiamfi
homines impij & peruerfi aliter facpe de eo iudiccnt.horum
' enimcupiditatibusnifiobfequatur, putateum iniultumeire
aut crudelem.qui curam fuo rum non agat.
Z«y?/>/«w]InteJlige probantem probanda./«<//V/«w,damnas
damnanda. Alij iuftitia & iudicium intelligut,qua? in homi-
«ibusfunt.DiligitiuftitiamXcilicet in hominibus.Id quidem
verum eft,fed remotum ab orationis contextu. '^
Bafilius &alij, fequuti Grxcum interpretem , quinpiy
ycxtitiMnmtmaUxt , hanc fentcntiam interpretantur de tem-
peramcnto luftitia» & mifericordix Dei^quod videlicet non
agit nobifcum ftriiflo iure : fed iuftitiam modcratur clemen-
tia.
BonifateDomini.^c.'] lon non intelligitur hic principali-
terdeilloamorequo cccle/iamfuanr compledlitur , dum
ci remittit peccata,& attiribuic hxreditate vita; ca:leftis:qua-
quam de hac etiam intelligi poteft : nam illa quoque exun-
dac in vniuerfam terram : led loquitur nunc de omnibus il-
lis bcneficiis qux cernuntur & deprehendutur ciim in crea-
tione,tu vero in ariiiduac6feruationc reru creatarum. Quo-
cunqucenim oculos conuertas, par/imoccurrentinfingu-
lis creaturis "plurima argiimeta bonitatis dxuina?. Ciim enim
totushic mundus inhommum vfum fit conditus, nihilett
tamcxilc &minutumquod bonicatem Dei erga nos non
commendet.Dehacigitur ioquitur. Totarerumnacura,in-
quit,propofitaeft,vt fit theatrum fapientia:, iuftitig & boni-
tatis Dei.
6 Verbolehou^ caelifadi funt:& fpirituoris
eiuSiOmnis exercitus coruiii.
Sequitur narratio qu» eft tm^iynnt prioris rationis.Dixe-
rat enim , Deum eflc cclebrandum , quia omnia mirabili fa-
pientia & iuftitia condiderit&conditaconferuet. Id ex-
plicaturus copiofiiis , primiim ipfam mundf machinamj
& in hac quafdam partes afpiciendas nobis proponit,in qui-
bushrcomnia itaeuidenterelucent, vtnegari nifi impu-
denternonpoflint. Loqnitur autem primiimdecreatione:
quiahajcquafibafis &fundamentum eft alterius doftrinae
de prouident;a. Neque enim facil? alicui perfuaferis,Deum
prouidcncia fua re^ere hunc mundum , nifi priiis doceas, e-
uadem ab ipfo cfle conditum. Hxccogitatio quafi x.«»iy»;<*
eftad illamaltcram doftiinam de prouidentia.
Verbo Domim\\d c{i,folo ipfiusiuflu &nutu, Dco tantum
dicente:vtnon fuerit opusprajexiftcnte ahqua materia aut
aliismcdiisexternis,vel etia magno labore lii: operaad tam
fplend'dum &nobile ^dificium extruendum : quscrcspo-
tentiam ipfius coinmendac,qu6d folo vcrbo hanc machinam
mundi condidit ( xteriim Verbum intelligendum eft hoclo-
co non de verbo aliquo vocali, feu fono.quipcr inftrumeta
voci formandae cleftinata exprimitur, & emiluis in aereni e-
uanefcit , nec de mandato quod concepcis vcrbis profertur:
fedmomencum & pondus imperij ipfius fignificatur, auc,
ficut D.Iohanncs incerprecatu , ^»V( intelligitur filius Dei,
per quem feculacondidit , & ordinemcrcationispatcfe-
cic.
Qxlos miutKSh^k.mt incclligic tocam mundimachinama
prxcipua eius parte , qua maxime incurnt in oculos, & ho-
mines rapit in admiracionem.
Spiritum oru nonnulli idem efle dicunt quod veibum (ic-
ut in dido lefaig ii.Pcrcutiet tcrram virga oiis fui,& fpiritu
labiorum (iiorum interficiet impium: fermonem efficacem
& non euanelcentem ita nominans: icd tota antiquitas hoc
teftimonio vfa eft.ad piobandam pluralitatem perfonarum
in diuinitate.Ideo libenter hanc fententiamietineo.Non e-
himfpiritum finccaufla voluit a vetbodiftingueie Et quod
nominat fpiricum oris fui,figniftcat eum prodire de fubfla-
tiaDei,&non efle /piritum creatumjfed creantcm.
Cdorii cxercitui inzelligit fydera & ftellas, quafi ordine at-
queinaciecollocatas ad mihtandumDeo,& mandataipfius
exequeda:Vnde & Euageliftar per •/1<»«^«c'jW oue*»»»' inteili-
gunt ilJos exercitus.Lutherus omncm cxercitum interpreca-
tur,quicquid ab illis & intra illos cjjIos continetur.
7 Congrcgat ficut cumulum acjuasniarisrpo-
nit in thefauris abyflbs. .
V,M XXXIII. ,^^.
Commemorat aliudopus creationis&gubernationis , e» '
quo cum iapicntia diuina tum potetia eJucct: necperfequii*'^
tur oinnia qiia: dc fingulis mundi partibus dici poterant,ie«l
illa quar maxime lunt mfignia . & qu b ab omnibus notari &
mteUigi pofliint. Pnmiim mquit , coUigit ficut cumulum a-
quas niaris. Hoc veio eft infigne, miraculum, quod elemcn-
tumiUud flmdu& inftabile certis metis &limitibusinclu.
dK,& inftar folidi acerui collcdum fuo arbitrio tenet
Fatentur phyfici,& experiencia palam clamat , aquas ter-
raf uperiores efle. Qupd igitur non diffluuc.nec terra obru-
,unt,tanquam carceri inclulk.hoc & fapientix &potentix&
bomtatis diuin^ eft argumentum . quod partcm tcrr^E exta-
rcvoluit,vtlalutigeneris humani confuleretur.
.,..^i'^ vocabulunna intcrpretantur vtrcm.quafi ide fit cu
lNJ6caddit Bafihus hanccxpofitionem, Ipie nunc inflat
mare tempeftatibus ventorum,nunc rurfus fedat, & quafi in
fe contraJiit. Affirmat tame,in quibufdam exemplaribusle-
gi,m vtrem.Sed & in hiftoiia exitus Ifraclitatum cx^oypto,
Exod.ij.de mari rubro confiftcnte vtrinquctaquam in duos
fcopulos feu cumiUos diuulfo . & de lordane confiftence in
fuperiori parte ad trafitum If raclitarum,vfurpatui: vocabu-
lumij Ideopriorcmintcrprccationemfequimur.
Fonitin thejauris abyffos) Kcpetit eandcm fententiam.fed cu
amplificatione:quafidicat, Non tantiim concludit, &quafi
firmisaggeribus oppofiris cocrcctillam immcnfam molcm
aquarum:fed,qu6d in ipfis tcrrx vifccribus mira & incom-
prehenfibili virtute aquas recondic,hoc inprimis d.£;num cft
adniirarionc. Nam quifquis clemeta corumque naiuias in-
ter fcfe confert , prdeter naturam, & non fine ingcntimira-
culo ficri d:cet,vc abyffi & immefi gurgites aquarum^feu vo-
raginesjfub terra larcant, qui potiiis debuerat cam fubmer-
gere & abforbcrc.Hic igitur potentia & virtus Dei confpi-
citur. •^.
I; Vonit in tlnf(turii)U eft,cla abdit &c6cludit certo loco fer-
uandas abyflbs,non aliter qudm thefauri concludi foIcnt,n«
fcihcet terram obruant.
8 Timeanc alchcua omnis tcrra:ab ipfo paueat
onincsincolse orbis.
Cocludithunclocumadliortationc.in qua oflcnditv/um
huius dodrins. Moncccnim ita incuenda &confideranda
efle operadiuina , vt ad timoremDei exufcitemur,& difca-
mus nos rcuerenter fubiicere ipfius imperio:nec cogicemus
nos efle dominos orbis conftitutos , aut quiduis nobisin eo
hcerc. Hicfinis eflcillius confideracionis & ftudijnoftri
dcbet. _^.,^.^,,^^,^ ■
Timemt ] Id cft, agnofcentes immcnfam eius fapicntiam
& potentiam in crcarione & cofeiuationc huius mundi, co-
gitent rcuercntiam &timorcm dcbcri huic creatori.
r/wf^wr/crr^jSynccdochc eftff cquesinhaclingua. Nam
terrx nonunjcollediue ^jtw uaoixJb;^ pohitur pro iiabitar-
toribus terrx.quod ex fe.]uente membrofacile intelligitur.
9 Qu;a ipfe dixit , & fuu :Jpic niandauic,6c
ftetit.
Repetit priorem rationcm , & fummatim rniuerfa qujc
prius dixerat, compreliendit.
Ipfedixit] Id cft , Tanta eft eius potencia vt folo verbo &
nutu omnia crcarit. Nam imperium eius protinus eft opus.
Ipfe mandmit (^ftcttt) Id cft ipfius man dato & iuflu ad huc
ftat &conferuatur tota rerum natura.
10 ichoua 1 ibcfidat ( irritumfacit ) confilium
genriuiiv.inffingii(^<«;jr«i^;7<^r)cogicauoncspopulo- ■
rum.
Alterumargumentum.quo confirmat propofitionem, eft
piouidentia&gubernatio ,quanon tantiim feruatnaruram
vniuerfam a fe c6dicam,vc ordinem motuum c-eleftium, vi-
cestemporum , fcecunditatem terrae & animantium : fed eti-
am curat&feruatgeniis humanum, cuftod/rpoliticamfo-
cietatein, imperia, iuftitiam, difciphnam,punitarrocia fce-
lera pugnantia cum IcgC natura;,& tandeni iniufte oppref-
fos liberat.
De hac re concionatur hoc Ioco,cuin inquic,Iehoua labc-
faftat & infringit confiha gentium,id cft, etiamfi multifunt
qui tmbare omnia in generehumano & mifcere conantur,
tamen Deus fcruat honeftaspolitiasleges,iudicia, &c, con-
tra vim & furorem diaboloriim &maIoruinhominum,&,
fiquid illi in perniciem generishumanimachinatm , idla-
befaftat & infringit,repriniit tumulcuantcs &contpcf(:it ip-
forum ferociam.necnegotiumaliquod ilh facit , ci^iamfi in-
gens multitudo ex omnibuspopulis & vndique concurrat:
qiiam facileenim vnumatque altcrum reprimit, tahi facil^
ctiam maximam hominivn multitudincmdciicit aut coer-
cet.
/
M
J^
.V ni ConfiHum ( autem ) Ichouaj in acternunj fta-
bit •. cogitationcs cordis eius in fcculum dc fccu-
iHni.
Additantithefin: fe4 pnfiliumDomini , quo decremt
' feruare imperia, honeftas politias,leges,iudicia , &c. defcn-
dere iniurfe oppreflbs , punire atrociafcelera , feruare ec-
clefiam.eft firmum & ratum ,nec poterit vUa humana auda-
cia infringi aut labefaaari. Docct igitur hac antithefi.euen-
tus non refpondere liumanis confiliis : fed fimpliciter pen-
dere a confilio & voluntate Dei.
,5?"'7
PR^lict. HENR. MOLLERI .. 2tf«
\
ad vnum, fine excepttmie.
16 Non feruatur rex in multitudine exercicus:
fortiis non eripictur ( enadet ) in multitudine ro-
borisv
17 •Mcndacium(*y?)equii«adfalutem:&inmulti-
tudineroborisfuinoHliberabitf^«f«.7«4w.) - ,.
Condudit hunc locum de prouidentia. Cum igitur ^ Dct
potentia & nutu omniapendeant, non cft quod exiftimenc
regesScprmcipesjfe fua potentia aut viribus obteturos quic-
quid libet : non enin^ conftituuntur impcrianifi diuinitus:
iz Beata gens cui lehoaa Deus eius : populus necvllaefttantapotentia,quaBno fubitoinfringiauteuer-
[^«fwjelcgit jnhajreditatemfibt. '^ i -i-ci
Infcrit huicdoftrinajinfigne cpiphonema, quoprxcipuu
cius vfum ofttndit. Non ideo tantum prodeftnofle , Deum
luoconfilio &fapientiagubernareres humanasin hocmu-
do,vtfciamus manfuras efle aliquashoneitaspolitias&fo-
cietates hominum : fed' multo magis , vt inde coUigamus,
manfuram efle ecclefiam inhac vita , etiamfi varie ea oppu-
gnetur. Si cnim,vt honcftaspolitias , leges.& iudicia feruet.
reprimit tyrannos & fceleratos homines, quanto magis ec -
dcfiafeupopulus quemfibielegit,eriteicur3B:Idco inquit:
Ita igitur doftrina de prouidentia eft cogitada,vt ad noftrfi
rfum m ecclefia eam accommodemus , & cogitemus.intec
funima miracula & beneficiadiuin^numerandameflecol-
Iedionem,conferuationem& liberationem ecclefix , quam
Dcus,vt hic pfalmus loquitur,in haereditatem fibi afcikit.
Deum alicuius eflfe , fignificat fingulari amore ahquem
complefti, curare,fcruare , defendere,ornare miiltiplicibus
bonis,tam fpiritualibus quam corporalibus.Sed ne quis exi-
ftimet , homines fuis meritis $ut operibus id confequi vt S
Deo diligantur, addit mox , totum beneficium pendere ex
gratuita Dei adoptione.Nonnulli fententiam hanc corrum
ti poffit.Damnat igitur hoc loco fiduciam humanarum viri-
um,& iubet nos tatilm pendere ^ Deo, cuius fumma eft po-
tentia&fummu imperium.& monetfimul,ne fi vidcamiis
contranos infurgere autconfpirare totum mundum,animii
abiiciamus aut defperemus.
Reges,heroesfeugigantes ,nominat, in quibus illa fidii-
cia propriarum virium, & faftus qui inde exiititj magis con-
fpicitur quam in aliis.
Equus 2 mujtKJi^Kit quoduisgenusauxilijfignificat, &
qu3ecunquemediaterrena,quxhominesexcogitant , vthia
fe muniat:eajinquit , omnia lunt fallacia,& fragilia,necpof-
f unt prxftare falutcm quam homines in his reponunt.
iS Hcce oculuii iehouae (ejt) fuper tnneiucs eu,
qui fpcrant iti milericordia eius.
19 Vt cripiat a morce animam eoruifi,& viuifi-
ceteosin famc.
Tertiuargumentum, quo confirmat propofitionem.fum-
ptum elt a fingulari amore &cura,qua Deus ecdefiam fuam
compleftitur,eamque mirabiliter regit , defendic & feruac
inter varia pericula & ^rumnas , atqueadeo in ipfa morte.
Hoc fummum eft argumetum bonitatis dminj, quod tx hae
punt & prorfus inueriunt.Ita £nim interpretantur,Populus mi^era & vanis peccatis obnox.a gcneris humam mafla ex-
Qui elegit Deum fibi in haereditatem , id cft , vcra fide eum «"^P/t ^bi coetu alique.que peculiari amore profequitur , &
difcernit a commentitiis numinibus. <^u» donat non cantum corpoulia,fed xterna quoque boua:
quoargumeto maxime excitandebemusad gratiasDco a-
13 E caelis refpexlt lehoua : Yldlt omnes hhoS gendas Ita Theodoretus,huiuspfalmiexemplopoftquam
hominis. multis libris dilputauit de p^ouidentia diuina , duftis argu-
14. Ex habltaculo folij fui profpexit fuper omnes mentis ab omnibus partibus naturx.tandem in poftremo
. X fummumeflb dicitprouidcntix Deiargumentum,qu6dmi-
habltatoresterr». r\ - - w - fitfilium.vtaflumptahumananaturafieret viftima, &voce
15 QuihnxithmuICvOreorura:Cim mtelllglto- euangelij coUigeret fibi hsreditatem «ternam.
irinia operaipforum. Additurautem hoc argumentum fiiperiori ex antitheff.
— lam continuat doftrinam dc prouid^tia fupra inftitutam, Homines impij plcrunque affluunt diuitiis , opibus, potcn-
de qua tri'les in mete hominum funt dubitationes. Mouen- tia & viribus,quibus ftulte confidunt. Econtra pi; verfantuc
tur enimitaplurimivarietate eucntuu,& incoftantia reruni invanispericulis,habenthoftespotentifliinos, funtin con-
humanarum , vt exiftiment res humanas forcuito verfari,nec temptu & odlo.Itaque R quis extcrnam fpecicm confideret,
adminiftrari aliquo c&filio:ficut totus liber Ecclefiaftis plc- hos dicet eflc abicftosa Deo.illos vero amari, & quafi in R-
nus eft talium argumcntoru, &. exempla quotidiana funt in nu aDeo foueri.Sed longe aliter pronuntiatSpiritus fandus.
confpeftu. Impijjinquitjpercunt cum fuis opibus,&c.fed oculi Domini
Pompeius vi6lus5 Cx^are difputat Athcnis, nullam effe funt fuper timentes eum:hoc cft, ipfc curam agit fuorum,
prouidentiam:quia dcfertus fit in lufta caufa. Et poetsB fin- quantumuis videantur variis jerumnis opprefll,
gunt for^unameflTc c.vcam, &c. Contra has dubirationes&
blafpheinias afnrmat Dauid , Deum non ita rcfidere in cx-
lo vt otiofus fit rerum humanarumTpcdator , aut vt ncgli-
gat ea qu? in terris gerutur:fed prolpicere de cglo, & mun-
dum iubieftum fummafapiencia & ratione gubernare.
Exhabitaculofolij] Amplificat priore fententia ab hypoty-
po(i,qua pingit, Deum tanquam regem feu iudicem , fedcre
in folio,vt imperiunl fuum pcr omncs mundi parfcs exer
Oc«/<D<»ww]Pcculiarisemphafis eftinhis vcrbis. Signl-
ficat enim,Deum perpctuo quafi in excubiis ftare pro /alutc
fuipopulij&nunquam auerterc oculos a fuis,aut remiccere
curam quam pro eis gcrlt. Eft autem hoc loco obferuanda
defcriptio piorum,quos nominat timetes Deum, & Iperaa-
tes in mifericordia eius.
Vt eripiat amorte]M.ots, vltimum & grauiflimum malum,
compleditur omnia pericula qux piis intcntantur, & qu«
ceat, omniumque hominum cauffas & negotia cognofcat,& Deo pcrmittente ecclefiar immittuncur, vt poftea pr^efentia
cuilibct ius adminiftret. Dei inliberatione cofpeftiorfiat. Idem igicur eft ac d dice-
eiuifinxit ] Additargumenrumafacili, fumptumab ipfa ret, vt liberetcosex fummis periculis , in quibus omnes
creatione.lUe,inquit,Deus, qui finxit & formauit cordajad- caufli fecundse nos deftituunt,& nihil nifi mors ante oculos
fpicit res humanas:ergo facile eft ci, non tatum res quse fo- verfatur. ^
ris geruntur afplcere,fed ctiam abdita cordis intueri , &in- Adviuificandum infamelld eft,vt det fuis in hac vita aliqoa
timos rcceflus lcrutari. Quare non eft quod fornnient aut hofpitioia,profpiciat de vidu & aliis rebus necefliariis. Ver-
fingantfibihomines.fepofleIatcrc,autfubducere fefuiste- bumviuificandiad omniabeneficia corporaiia extendi de-
chnis& aftutiisaDei confpeiflu, aur fe aliquid gerere aut
cfficere pofleprarteripfiusvoluntacem. Nihi; enimram oc-
cultum eft quod ipfe non coram videat,& quod non f ua fa-
pientiamoderetur.Simileargumentu eftpfal.94.Qui plan-
tauit oculum.an non videret?&c."
Verbu ny^ non acc6mod;itur ad malas cogitationes,con
bet.
io Anima noflra fperat in lehouam : auxilium
noftrum & fcuKim noftrum ipfe eft.
21 Ccvte[itieo]in co Isetabiiur cor noftrum:Cer-
te in nomine fandtitatis eius [ hoc efiiin nemmefan'
filia,afl:eftu«; prauos, quoru autor non eft DeusTed ad ipsa Eio ^ /«i^fperabimus.
.fubftantiam & motus cordiis proprios, quales funt fua natu- Concludit pfalmum,& totain hanc doftrinam de creatio-
ra.Hajccumcondi4erit,eft »c««^JVb>»(»si»c, & confiljamalafeu ne&prouidentiadiuinaadvfum vniuerfa? ecdefia: accorn-
conatus prauos facile poteft inhibere. modat. Docet cnim quam confolationem ex hac doftrina
nn^ non intelligitur de temporc , quafi vno temporis mo- capcre homines pi j, & qUo animo verfari in harii reru cofi-
mcnto omnium hominum corda fint formata : fcd dc tota dcratione debeat.Cu I>;us primQ in creatione,deinde cofec
«lultitudine & numero fimul colledo. Simul r id^cft, omnia uationc huius mCdi,& inprimis ccclefi^ fu«,oftedat fingula-
rem
,"*:
~~V
„1W- f'> -vm^
^"wwir^^WTr, ^ffrPrv^PB^
itf^ , IK PSALMVM XXXIII, «^
r«m fuam fapieniiam , iuftitiam . potentiam & bonitatem: Nomen\ Eff ipfcDeus ffcagmtus,quemadmodum f^a-
nos tuto omnem fiduciam in ipfum collocamus, & certo fta- tefecit. Non fperaremus in Deum,nifi nomen eius fcireraus
tuimus,nos faluo« fore ipfius pr«fidio,vtuc turaultuetur dia- id eft,nifi fe patefeciffec certo verbo, & certis operibus decla-
boius , & mundus in pcrniciem noftram confpiret. Voee rafletquod bonus/it&nnfericorsergaomnes fide adcius
Anim« ferium afteduaa cxprimit: quafi diceret , lotegro & gratiamconfugiencesrfempercnimabcotanciuamiufto &i-
fincerocordc. • ratoiudicerefugeremus.
lE.xfeaM Uhomml Id eft, pendet ab ipfo folo , non a re bus Sjfernmm ] U eft , Mnauim in tutifiimum afylum coh-
humanis , necabiicit fiduciam , eciamfiresterrenarpmnes fugtmus.
nosdeftituant:ira6potiuslxtatur,&, vtPaulusinquit,2lo- ,- t^« -r • j- r ♦ i
riaturinaffliftionibus : quia (cit Deumcert6adcflenobii; /* y>l^milericordiatuafapernoslehoua:(}uem-
hacfpefuperacjcrumnasj&vincitomnesdolores. Homines adirioduni Iperauimus mte.
profanj , quifpcftamhas mundiilleccbras,«cquehjscapi- Subiicitin fineprecationeni, tanquamcpiphonema.fem-
untur , tandiu lajtantur quandiu fortuna arridet;ea ciim mu- per enim cum gratiarum attionecohiundta elt prccacio, Eit-
tatur , fimul ipfi mutantur & vacillant; fed pij manenc per- quehatc fententia , Sicut haflienusin perpetua ecclefix de-
peeuo in fuo ftatu. fenfione oftendifti cuura popuUim tibi cur» elte te clcraen-
nan fignificatper fauces patcntesemittereanhelitum. jcr rcmitterepoenasxcernas , & miti^are prsfetices jcrum-
Inde metonymicisaccipiturpro inhiare auide alicui reij nas,itadeincepsqu6queeadcinmifencordianosprofcque-
ficut famelicus inhiat cibo : aut vehementcr afpirare ad a- re,ne nos fpes noftra quam in te colIocauimu$,fruftretur.
liquid. Namquaecupimus,adeaafpiramus. Inhiare igieur Verbo fperandietiammonet.nondeberenoslanfuefierl
Dominum, eft auide cxpeftare. Talis cft illa loquendi for- ctiamfi non ftatim confpioiatur cius mifericordia ,pr«ferEiiat
pia apudPlaucum , Nam iUic homo tmm hxreditatem inhiat inaffliftionibus: fedperfeuerandumeffe , atque inftandunt
qmfi efttriens lupui.^c. bracione.
PSALMI XXXIII.
PJRTES.
I. HortatioadlautJesDeicelebrWas tumvoce,tum inftruriientis muricis , vt legvs paedagogii
fcrebac , verfic. i,i. 5. idque cantico nouo j id eft non cuahcfcente, fcd perpetuo vigentein Eccle-
fia.
I I. PropofitiofiucnarratioargumentorumadDeilaudespertinentiuma V. 4. adio.
I. Armifnentum,abordinariaadminiftratione Dei, vcrbo & opere Tgny Ann func ordlnariado-
cumenta iuftitia:,iudicij&benigniratis eius,v.4. 5.6.7. Deiautem adminiftrationem ordiiiariam in 0-'
pere creationis & conferuationis confiderat.
i. Argumentumab extcaordinaria arlminiftrarioHe Dei.i. Vniuerse,v. q. tranfitinnefaaa. v.8. ad
iliud gcnus argumentationis. z, Sigillatim,tuminomniumconfilia prcccer ipfius voluntatem initai
V. 10. & ii.tum eccleiiam fuam. v. 12.
3. Argumcntum , cx iz.v. nafce;is» a follicita attcntione ic adminiftratipne Dci,humanitus dcfcH-
pca , V. 15 .14. & 15. deinde aecommodata ad finguloshomines , confilia & fada corum, tam iraproborum,
V.16.& ly.quam bonorum & Dei timentiumiV.lS.&i^.per hypotypofin^
III. Conclufio i cuius du^ partes funt» i. Profeflio fiducias & gloriacionis noftrx in D«nm , verG
2Q.&ZI. i.Pctitio grati2CjV.2Zi ' ,
ObSERvAT I O NE S LoeoRVM DoCTRINAEi
T g««w ajfiduis heruficiii Deui ceUbrandAfuA^lori^t. materj^m 8 §luumtotmorhiifuamoriginema Deoducat, (^ aheodeni
iufifs /f reBis cordepr&beat,ac immenCaeius .honitasinprOprium conferuetur , iufia efi caufa cur Dei imperio reuerenterfe fubiiciati,
thef(turum ipfts ftt repo(ita,eos de laudibus Deifilere abfurdum ^ formidabilemque eiuspotefiatemfu§}iciat.
iurpeforet.Debemus i^itur,iullitiam. bonitatem, f^oppotentia Deii 9 Deus non magno apparatu ad mundi creationem vfus efi.fei
quarut^notitiamAnimfs infixa ^erimffff apud h^trniyij-^ pfddknr' '^tpTobaretitnmerifamverbifuiptentiam.iujfitvtim^^
2 Nihilajidelihui omittendam eB quod mentesfenfufque eorum tinus ejfct opus.vide Genefi,
ad canendas Dei laudes accenderepo^t. Porrd.quum totum illud 10 Vbiex alto pronitntiat Deus , fuarum efie partiU, difcutert
muficA zenas ,nempe cymbalorum pulfatio , cantui ad citharam, quicquid decernmt impijhomines ^ popidi , ^ in nihilum redi-
nablum,pars fuerit legalis pAdaga^in facris conuentibm, nec mu- gere eorum confilia:nihil obfiat quominus ipfisferuide tumultuan-
fica infirumenta.necfuffitus,lucernai,^fimiles legfs vmbras reuo- tibuAqmetem colamus, ita tamm vt ne quid, nifiDei iitffu ^ au-
care decet.Vide i.Cor.i'i:id. jpiciis, tentemtis.
5 Giuo diligentius expendunt fideUi Dei opera, altius etiam in 11 §iuia Deuspajflm tefiaturjtbi cordi effe iuflitiam ^ reSii-
eius laudes ejferri Aquum efi. tudinem, fibi cur& effe iufios ^probos , fibi in animo effe opitu-
4 In toto operumfuefum curfu Deusfic imperiumfuum exer- larifuis cultoribui.dum iniufihpremuntur,hoc eites confilium fia-
cet vt refuljgeat vbiquefumma ^quitas ^fides-.idefi.quicquidfia- bile ^ ratuforefciamu4.S^icquidigitur ihperrticienofirdmolie-
tuit ac mandat,re£ium ^-.quicquid opere ipfi perficit, fidele ^ ve- tur impij,nos minirne terrebut eorum fiudia fif conatus, quoniafi-
rax-.in verbo eim denique,id efi, in tota mttndigubernandi ratione, mulacDeusfe oppofuerit,riuUa erit afiutia quk eius coiifiliu cludat.
reBitudo omnibm numeris ahfoluta conipicitur. 12 Confilitm Dei.cuius antea fit mentio, hon eft reconditum,
j GluoniamDius natura iufiitiam i^ Aqtiitateni diligit.fieri fedviget^fpeSlaturmeccUfiAfalutei
nonpotefivt eumprApoftmafecius,mvrehofninum,adpraua con- Git^odfalutis noftn cmamfufciperh,fouere rwsfub aUsfuii.necef-
filia fif iniquam adminiftrationem rapiant. fitatibusproipicere,opem inpertculisferre Deus dignetur,hoc toturn
Etfi Dei iufiitia nos ad ceUbrandii eius nomen meritofiimulare ex eim adoptionependet : nec alia rtobupatet ianua adfelicitatern
debet,acriortamenfiimultfsefieimhonitas:quiavtquifquebene- quamvtmero beneplacitoindignoseUgat.
ficum CJ" mifericordem ipfurnfentit,ma^ ad eum colendii afjicitur. is-i-i- -N*» feritniur ctco impetu res humanAiftd Detes occuWi
6 Donec'agnittMfiteritDemmundicreatof(^opifex, neme dirigit quicquid agkitr. ,
credet ah eo curarires htmanas, mundique (iatum eius confiUo (^ Dei intuitus ideo mbis tommendatur^-vt nos viciffimfidei oculis
manu gtd>eman. MundusautemperAtemumDeifermomm,fitt inuifihiUm eitts prouidentiam afi^icere difcamtis.
PatrisfiUunt vnigenitum,fabric attts efi. CAlummnefiotiofumpalatium,fedDeiregidequa iimperiuni
7 Infigne lucet in miindifuperficie ^ dignum noiatu miraculU, fuuper omnes mundtparties citfitmma ratione (f^Japieraia exercet^
quod Deus eUmentum aqu&,ftuidu gf infiahiU,infiarfolidi acerui is Vtcunque fe afiutiis,ftaitdibus fif clandefiinis artiius fub-
CoUeSittm,ftio arhitrio tefieat : nec tantkm immenfam iUam aqua- ducere a Dei con^eBu conenttlr impij,^fibi caimnas effitdere.Dei
rumfnoUminmaricompefcat,fedinipfisquoqtteterrAvifcerihtes tamen ocuU penetrantin ifias tenehras. ,
mera ^ iruomprePjenfihiU virtute recondat , ita vt aUera qttoque Omnia ad vnum &ftne exceptioneformatafuni hoihind corda
Dei virtus hic refulgeat,quodterram tot caiii meatus ^ voraginei a Deo,ita vtfiufira notiiidfihomfui latere velfubterfugere ci>nS-
nonfingitUsfnomentUabforbeant: ' tftr; necerratitiscogitatioiiUfmrUpgmtisminuttDeiirnperitmi
quomintu itrcanafua promAentia temperet qu^fortttito accidere dum in extremapenuria animos non dejpondentfideles.quinfotius
pUtant. ^JepulchrofpemfurfumattoUunt-.quiaDeusin huncfinemefurire'
x6 Vita hominum.nonptopna eorum virtutefed vnius Dei gra- fuos ad tetnpuspMitur,vt pofteafatiet: mortifque tenehras offudit,
tiajiatincolumis:ii$nihilhomine,etiamdigrutate^opibtisfiore- vtvitAlucemreddat.
tiffimo.en miferius.donec in Deipr*fidium recumbat. zo Nihil melius esl quam falutem noflram Deo committere , ef
17 Giui terrents mediii vitamfuamprolii munitam exiftimant, fideles omnes hortantur vt fecure excelfoque animo inpaterna D«i
vtplurimhminipfoarticulodeBituuntur,^ miferedelufipereut, curamfereiicerenondubitent.
vt hocmodo eorumftultitiam Deus coarguat. -zi Merito gloriantur fideles corfuum htari in Domino.quia no
Armwum , equorum , opum £5* copiarum vfus eft legitimus ,/ed vaganturpoft mundi illecebras , vtpro variAfortunA incUnatione
quiamaiorpars quopluribus cinSaeftmuflimentis^eoriongiusa nutentac vaciUet^t ,/ed in gratuito Dei fauore totambeatAvit/e
peo recedit.iure hanc vefmiamfruHratur. fummam includunt.
18 Fideles.qumuis neque magnapotentiafintprAditi,neque ofi- ^iajpesfidelium in Deo defixa eft.non deerit ipfefuispartihu/s,
hu6abundent,vnicaDeiffatiafatistuHfunt. qUinperennemgaudq materiaf^fuppeditet.
Jn hoctotavitAnoftrAperfecitocontinetur.primitm.vtDeumre- zz lanua diuinAgratisaperitur.vhinonaliundeJalus velexpe-,
uerenter ^ fincere colamus : deinde vt intentifimus in eius gra- titur vel iperatur.
tiam. Dummodo ipes noBra in medio curfu rmtfatifcat, minime time-
ip Gjmfihi Deus infame (^morte prompta remedia adferuah- dum eli quin Demfuam erga nos mifericordiam continuo tenorif
dampionmvitamejfe ajferat.eiusprouidetiddeferturiuftus nonor. vfqueinfinemprofequatur. ,
>L.V ■
ARTrCVfcIPR.AECIPVl.
1. Opera creationis, adminiftrationij rerum,redeniptio- j. Prouidencia; diuin^ defcriptio multiplex.
nis & conferuationis Ecclcfijc Dei , fandaruin lau- 4. Ecclefix felicitas in quo pofica.
dum argumentum. f. Pjorumcharafteres,fide8,fpes,humiIitas,n3^n* larta,
X. DeiOptimi,Sapientiffirfai,Iuftiifimi,Benigniflirai, charitas^perfeuerantia.
operum conlideratio.
ARGVMENTVM PSALMIXXXIV.
J)auidis,quando mutauit ipfe vuitum fuum coram Abimelech>
qui cxpulit eum:& abiic.
/ C Tfalrnus •plefius efi doBrina (^ confoiatione , (fr addita funf promijiiomktis infignia lumirj^,
verboYum ^fementiarum j <juihus anmi legentitm factfe alliciuntur atque inmtantHr. Acficut
de tota Scriptura dictt Bafiltus in quadarn epiftola: Sicutputet qu» magts hdurimitur , fundunt a-
cjuas magis Itmpidas: ita non duhium eBjhHncpfalmurn , fuofepius legttur cum <juadam attentio-
ne , eo magis dulcefcere» Quarefemper in ecclefia hicpfalmus horntnthus piis fuit commendattf^i-
mus'.necJcio an altusjn qui tottes citeturtprAferttm cum agitur de cruce ecclefidi,^ de confolatiomhuSi ^uthus
animitnarumnisfintmuniendi.
£(} antemfumrna huius pfalmi hacPrimum agitgratias Deo pro ingenti heneficioy^ttod coniciium in extre-
mumpericulum clemeter feruarit ^ defedertt^necpajfus fit hoftespro fua Uhtdine in tpfumfamre^necprofe hoc
facit tantumfed alios etiam,vt idernfaciantjhortatur.Deindeiejuiatnfghe exempittm fua honitatis (fr mtferi-
€ordi(X. in hac liberatione Deus edideratiVult hocfuum exemplum piis omnihusperpetuo verfari ante ocuios^t-
fppus exemplo difcant^in calamiuitihus ad Deum confugere ^ huius opemimpiorare. Acjneextftmentfingu-
lare illudfitijfe exempiumytjuod ad alios nonfit trahendum, {vtfolent pauida rnentes cogttare,q[uafi priuiiegia
fint (jUA adpaucospertineant)fubiicit duicifiimat promifiiones,in tjuibus ofiendit,Deumperpetuoomnihuspiis
adejjeyexaudtre eorumpreces , defendereferuare ^ liberare eos in rnaximis pericuiis qt calamitatthus: imoios
vero ^ tyrannos a ijuibus iufii aiiquandiu premnntur, horribtitterpunire ^ euertere.Hac do^rtna per tofum
pfalmum traditur-,^ eiegantifitmis verbis acfiguris exponitur.Jnferttur autena^dhortatiQy <ju.<i pionet vt cofi-
deratione tanta honitatis ^ amoris diuim,e^uofms cofnple^itur DeuSiOmnes pif excitenturad verurn timorerHy
^veramfidern,^ adreli<juos cuitus Deogratosprdsflados.l^Ion enimpertinentilla duicifiimie prormfiiones ad
hos (jjui in deUBiscontra confcientiamperfeuerant,(jr quiperpetuo infuisfordibus deiitefcunt:^ed tjui his abit'^
UiSiVerApietati atejue innocentiafiudentt^^ Dei ergafe beneficia agnofcunt t^grato antmo ceiebrat.Hacfum-
ma efi huius pfaimi.Occafionemvero huiusfcrihendi titulus ofiendtt:^ hiftoria, cuiusmentionemfacitiCopiosk
defcribitur i. Samuei.n.Cum feteretur infiditsa Sauie^ ^ ab ippus auiicis coaHus effet patriam deferere qt
fuga fibi faihtern ejUArtre , in ea fuga anjponte prcfe&usfit ad regern Gath , tjueni hiftoria norninat Achis , an
vero taptus ab eius militthus in eius auiam perHenerityincerturn eft.Hij^ioria certe oftedtt)DauidemjCum agno-
fcereturab aHlicis-fuiJfe in ingenti confiernatiove ft) metu,tiuodfciretnomefuum chinterfeUum Goliath ^ C£^
fum exercitum Phtiifiinorum effe inuifum omnihus. tncidit igitur ex vno pericuio in aiiud,tt) vtdit fe vericit'
tari de vita,Sed vt antea femper:ita nunc ^uocfue in hoc fericulo ad Deu confugit,a cjuo petit ^ expeElat opem
i^-auxiiiumjid^uetandemexperiturJNampraterfuam^omniu^nJpemiiufilueflexcedere ex auiatatt^ue ita
liheratftsfiigit in defertumivhi injpeiunca Odoilam latitauit.Vfus eBautern arte aiie^ua, ejua regem (^ auiicos
iiufit.-finxit enim infaniam ridicuiis ^ incompoftis geftibus,^ faliuA fpuma in harharn demijfa* Atcfue hoc e(i
tfuodhtcf^in Sarnueie Scriptura dicit , eumrnutajje guftumfitum. Significat enimguftiu fj.nahmrTtK.afinon fan-
tum vuitum vt nonnuUi reddiderunt^feA omne id tjuo homines dant ifecime aii<^uodfui,vt pefiit inteiligi qua-
les fint,ejuei^admodumgufiu difcernere folemus ctbos.refirtur igitur ad omnesge/ipui^uihus finxit aiienatione
mentis.Soiet autem htc dtjputari an iUafimuiatio. ^uinreuerafuit mendacium , ipfitmi^ue Dauidem acgrattam
Spiritus fanUi,ciuo regehaturyiudibrio e.xponebat apudimpioSifuerit licita:^ excogitatur difiinBioneSiejutbus
hoc (^ aliafimiiiafaBa in Scripturis excufantur.T^icunt enim,ex fentemia Augufiini, aliud effe medaciuper-
niciofumtaliud iocofumtaiiud officiefum-,eiuo neri tantlm ^uis iuuaturtfiue fit is ^ui dicityfiue ad ^uem dicitur ,
fed etiampeccatumprohihetur in eo adejjuem diciturvel inalio. Taievoiunt effe (fr^brahte,^ hoc medaciinn:
atque ita excufari^offefaBum exiftimant .Sed iffe Auguflinw,autor huius difiin&ionisjdiferte affirrnat, nuilii
mendaciumtnifiimpuifii Deifiat,ejfe probandum-proficifci enim ait etiam iila officiofa ex ejuadam imheciUitate
&Jiffi'
■ ,■ , ■' — ' ■■ J
pp5r'?wf«fi
'$>
iN PSALM V M. XXXIV.
.. • ■r^:--;;' ■:-■■■"■' ;
275 > .*" ■ IN PSALMViVl. AAAlVir '■' ' . " 27^
C^diffidentk.Etiam/i i^itur exitusfititfeliXiDeQfrgubernante c^ mitigante hofiis /aHitiam.-tamefi illHd arti-
ficium voljtnt non carutjfe cttlpa jnut vitio.Stcttt nec illHdy ^uodpanlo ante apud AchimelechfacerdotefH fnxit-,
fe miffmii effe a rey;,adferia ojHxdamnegotia conficienda : debebat enim D-^iuid fimpltciterfalatemfitam com-
mittereDeotnectnanifolicitudtnede euentutahamedia excogitarcy ^udipfi c^^opulo Dei tgnomtntam apui
hofies afferrenttaut pericula aliis crearent. Quemadmodum aliera illafimulatiofacerdoti Achimelech (^ eius
familiafuitexitio.^ictfuidfityapparet aliojmdfuijfe infirrnitatis in hocmendacto^fua tamenDew zfpu ejf ad
fuamgloriam iUufirandam..Qupd Achts rexhoc loco dicitur Abimelech,Baf[ttis,ex traditione matormny ^ a-
Itj exi^imanttn^men illud regtbtisJ^aUfiinafuiJfe commttne.,Jicut £.gypti)s nomen Pharao , aut Romants Jm-
feratoribus nomen Cdfaris. Nam (jr tempore Abraha^rex efui frafmtjicitur AbtmelechiGenef 10,
1 TQ Enedicam lehouaj omni tempore : fcm-
X5 per laus eius in orc meo.
3 lnIehouagloriabituranimamea:audient af^
fli<*ti,&gaudebunt.
Primi ^uo verfus continentpropofitioaem ; qux eft gra-
tiarum aftio pro lib^atione.Ego, inquit,gratias a^aiii Oeo,
quan^iu yixero, pro hoc beneficio, quod in tot & tantis pe-
riculisitamirabiliterme feruauit; nequeeniin mea proui-
dentia aut viribus euadjfed folius Dei bonicate.
Benedicere}la Scriptura accipitur duplicicer = interdum iri-
buiturDeo,& tuncfi^nificac benefacere:interdum homini-
Addit rationcm propofitioni a fuo cxemplo, qiiod vniuer-
fxecclefiaj intuenduma#c]ueimitandum proponir. l^dieo in-
quit,ego l.iudo Dcum, &laudabuntalij.
Gluia qu^fiui ^t. ] Qi*«rere leliouam quid fic.ex feciuenti
membro coUigitur , videliGetimplgractsiys openi&auxi- '
liumincalamitatibus&periculis. InProphetispauIo aliter
accipitur. Significat enim faepe om^ fenfus & vircs inten-^
dere adDeum rede agnofcenduinSCcolendBm.
Expmoribtis} Mii«x«4(c cft,in qua efFedus pro Cauiffa ponir ^
tut-: pauoresenimfignificant pcricula, qu« nictuni 6c cer-
rorcm incuciebant. Interea vero teftacur.rerrores, qui iatus
exilliic ex fenfu irs Dei, magis cruciare & affligere homines
bus, & tunc fignificat bene precari, aut laudare , feu gratias pios quam excerna illa mala, qxxx foris obiiciuiitur. Sicuc &
agerepro acceptisbeneficiis. Pauluscum iiu]uir,Incus cerrorej.forispugna», &c. Non ioi-
Omni ten^orej HsEc parciculaextollitmagnitudinembe- turpijfunr«TO5t«£ qui nirlli re afficiancur. Nam & Dauid
neficij diuim.Qjjanquara enim variis beneficiis Deus Daui- qui heroic^ forcicudinie prxJicus erat,varia mceuebat.
demafl:ecit<iua:cumexcitarcadgratiarum aftionem debc- 6 Ar^icicnt ;id cum , & COlifluent ; & facies
bant:tamcnhocpr3B carteris diciticaefreinfigne vc Kcerna eoruiD nonconiuntlentur. «
memoriadionumfic. Ciimquehocde vnicobeneficio pra:- tnnif^rrl,,M-.AfU,.^,„ 0 j .ulr ..r r
I- r^ -1° 11 ' I u _ ^ ;i iransrertnypbtncnm ad theii n « apDbcansfuumexem*
dicetDauid,quiddetanto cumulo bonorum , quibus nos nli)m -iH mninVrrUfl^n, «,..,,n.. V ^ „ . "r:
■ ,- T^ fi- j- 1 •, j^ -^ ^ V r\- piuin aa totaineccienam, arurlus rructumeratia? fibi ex-
«luotidie Deusornat,cftiudicandum?0«»«/e»i!/>orf, Bafihus hi|-,;r3,r,,mmPn.l^,T\.T., ,i .1 1-1 ^'•:^"'.&* *"*'"'* «-''
.'- u /- j: or^A ^.n. "it)»f^cummendat.JNainexempIahberationis proponuntur
intcrpretatur.inrebusfecundis&aduern':. • i-r. . J ^ . . ^ «i^wi.uiiiui.
Erit in ore meo ] Id cfl, femper prajdicabo hoc beneficiuin
adalios, vtctiam hi difcancadmitari & celebrare bonita-
tem Dei.
Jnlehotia gloriabitur'] P^epetit candem fententiam, & quafi
declarat hoc quod dixcrat, laudem Deiinore fuoforc pe-
remiem.Affirmat enim nonfore inanemlingusc ftrepitum,
quahsefle folct hypocritarum, (t6. laudem quajproficifca-
tur ex intimis animi afFeftibus. Animet enim hic fignificat
non fpiritum vitalem,vcahas fxpCjfed fedem afFe^fluum. In-
terfra, quodBafihus monet, antitliefis obferuandacft in his
inecclcfia , non tantimi vc bonicas Dei vni atque alceri cxhi-
bira celebrccur •, fcdmagisvc confirmenc promiffionem ec-
clefi.^ faftam, & finguli ca ad fe apflicer. Non cnim cogita-
re dcbemus.promifliones Dei effe tanquam priuilegia. quae
adpancospercineatrfcdefre&vniucrniles&gratuipas. Ideci
inquit,afflidi,admoniti& confirmatimeoexeniploa/picigt:
ad eum :id eft, non opprimenturmolecalamitatum, vc ruac
in dcfperarionem , aut fugiant ^ confpedu Dei , tanquam i-
rati & feueiiiudicis.fedaudebuntatCftIIergQj^4|£i!.&: Deum
tanquam bjjnionum patremiocueri.
.. • y . ■ T T-. Tj c -,,,1. C<?wj?«w?]ldcft,ma2noftudio,alacritate,celerit:ate&co-
vocibus,cum mquic, In Domino. Homincs profani ^hypo- j, ,,^,„„,J„, ad eum,Jetentes& expeftam^opem.^ec im-
ctic^,fipro(pcr_a vwntu^fonuna.a^ pcdientur dubitatione autaliis difficulcatibus. Mecaphora
ti2B,potentiaf,opibus, amicorum ftudiis,&c.noncogicacdiui
nicus feferHariautornari. Itaquefupcrbiunt fiducia fuarum
virium,& cfFc;rnnt fe fupra alios, Dauid vero totum hoc bc-
neficiunonadfcribit fucBinduftriasautprudecix,feddicic fe
tancum gloriariinDomino, cuiusfoiiusbeneficioficferua-
tus,& quem fciat fehaberein Deum ppopicium ac fauentem.
Audient aj]iiBi]Aidit amplificaciuneulam a frudu gratia-
fumadioHis Etiaraad ahosexhac celcbrationcmea redi-
bit aliqua vtiliras:nam ahj afflifti& opprcfli,vbi viderint me
diuinitus in iftis periculis efle feruatum, etiam ipfi concipiec onacp accipitur.
fumptaab aquis, quafignificacurcopia , affiduitas& vo-
luntarius concurfus, quemefficitmagnitudo beneficijjefa-
ixi.Rabbi Abralum&Rabbi Dauidexponunt, Illumina-
buntur,id eft,gaudebunt. Nam qui gaudentj funtvuhu fere-
Ko&fplendido. Efl autem cx Chaldaico idiocifmo haec in-
terpretatiofumpra.NamquodHaibrasi dicunc,m|S pro eo
Tharguin habec smr»!.
Ncn conftmdcnturfiicics] Id cft.non excidenrfpe fua,nbn pa-
ticntur repulfam. Eftenim meconymia, vbifignumpro fi-
bonara fpem,non abiicienc animum,ncc defperabunc in fuis
2erumnis:fedconfirmabuntf(;hocexemplo,tanquamilIuftri
gratiac Dci docunnenco,& animos erigences a nioerore, Ixia-
bunturvbifcnferintDeum adefTe fuis in tribulatione.
nZ3^i:j; non quoshbecmiferosfignificat:red</<ra\»n7/K«cqui
malis fubafti & humiliati, funt deraiffi & fupphces. Idco fk-
|9e opponuntur fuperbis.
4 Magnificare lchouam mecum : & exaltemus
romcn eiusiimul.
Per«OT5;io(;>Iw fubiicitadhortatxonem,qua vniuerfam ec-
clefiam hortatur adoclebrandum Deui'n,& ha;c ipfa adhor-
tatio habec amplificationem benefidj Dei. Oftendit enim
tam amplum & liberale iftud efl^e, vc dignum fit quod ^toca
ccclefia celebretur,& vtfruftus eiusad oinncs pcrtineat.
Magnifcate'] Id eft,magnifice celebrate & extoUite laudcs
eius. Bafiliusplurahocverbocomprehendi dicir. Icaenim
interpretaturfuj«?Lau'«TB»iu/c/«o»«A«3*''^«<^'**"5'> 'ifV^^Cf'^ 9&~
^kJ 1 i^tyi^i-» ^iviii* i) S»»pM^oi ^A^-nmit ra /u«j»3» wc KTiffiac iyi^~
^v , i'»« e» f««j«Soi? x) wc Kft^ons^ KTirfJisf,mfri''^imufyf <uiitif
Exaltemtts ipfus nomen]ld eft,pra;dicemus ipfius potentiam
&bonitatem,qu,iminaffidua defenfionc fuorum oftendit:
non cxaltemus noftras virtutes.
7 Ifte pauper clamauir,& Iehouaaudiuit:& ex
omnibus anguftiis eius feruauit cum.
Vtexemphim applicationis fii illuftrius, & ad confola-
tionemmagisefficax.introducitpiosomnes fecum lociuen-
tes; atque ita oftendit,quis vfus/ic exemplorumin eccleRi.
Fauper ifte &affli(aus Dauid,inquit,cIamauit,&Iehoua au-
diuit,&c Ergo rcliquos fimiliterclamantesexaudiet. Non
eftigiturquodabeofugiamus,cumtanl illuftre exemplum
inconfpeftu habeanms. Pauperes vero Bafihusincerpreta-
tur non omnes egentes , fed rni xfti-ff^at iyimfjil^cit ¥ ^Mrf»$»
Vox Hebrxa fignificat oppreflum , affliftum,negledutn;
acqucomnibuspra»fidiishumanisfpoliatum*
8 Caftrametaturangeluslehouajincircuituti-
mentium cum,& eripieteos.
Poftquamde fuocxemplo dixit , idquead vniuerfamec-
cIefiamaccommodandumefl[eoftendit:nunc ex eodemgc-
neraleraextruicconfolationera , vcomnesinteIligant,non
deftituiecclefiam neceflTaria defcnfione & prajfidio etiam-
fi grauitcr prematur & oppugnetur , ipfaque prorfus fiC
incrm is.
Eft autem hasc cofblatio dulcis&gratapiismentibu8,qua
affirmatangelos additos efle ecclefif cufiodes, qtiiperpecud
5 Qu^^fiui Ichouam , & rcfpondit mihi: & ex ^rlZZfJLVnl^^^^
J .r^ 1 ■ • •» temm hacvitavndique cingant caftns, ne vis hoftils ad
omnibus pauoribus raeis cripuit mc. ^ pertingere poffit.Multisau^«& magais de rebus hic mo^
'■**.
w ■
€ ,4^.
'^j *-!»M^^
<7f
nemur.
PRyELECT. HENR.' MOLLERI-
■^''y'.. .'^''' rfrr> w^ji:vj^-;\i^^- V. «'■v^irv.** ■>
.>:«.•'•
Nam cum facir mentionem caftrorum , primum H-
fn\ficacperpecuameiremilicianiecclefixin hac vica,&ha-
cre illam noftes pocencifllmos non ab vno latere , fed vndi-
que> quiacerrime eain oppugnenc:diabolum,mundum, car-
hei"<Icaquenece(feeft. eam perpetuoin armiseire>& tan-
bohitacem in dcfertfione fmx eccIeUje : fed hanc confide-
racionem fequi dcbec timorDei , qui gratos tultus lOcipras-
ftcc,& non aliunde quam abiplbexpedecauxiliutn. Homt-
nes impij , ciim vidcncfibi omnia profperc fuccedere & ad '
voluneacem fluere,noncogitancdiuinicu$ illabona fibidari,
quam incaft;risviuerc,aUcinobfidione, vbi vndique immi- fed fuainduftriaparari:quareruperbiuntfiJucia(uarCiopum»
neanc hoftesjficuc diciturin lob , militiaeft vita hominisin & virium.Qmveroguftmt&vidcntbonicatem Dei,hoceft,
tcrra.&alibi diciEur,eccIefiavtcaftrorumaciesordinacaeft, qui a^nofcuiic , fe tantum beneficio Peiftruariinfummis
Cant. 6. Fieriigiturnon poreft quin faepe in mulcas difficul- pcriculis,& infuper qrnari in iiac vita v8rijsbonis,in his ne-
taces , pericula & xriimnasincidar. Nunquam enim bellutn cefte eft exiftere timore Dei.Ica igitur,inquit,guftai^ t»enefi-
tani feliciter gericurquinpIuraafFerae fe«um incommoda. cia Dei,vtilleguftus timoreDeiproducat,ncvcsiiictusvel
Tt Iacob,quanquam vidor euadic,camen ex lufta iila perpe- diffidentia f bducat i redti ftudio,a ut nc cu impiis indulgea tis
tuo claudicat. ,^ ;; . * ^^ ' ,;fcf^|^^^^
1 1; Cum magna flt infirmitas naturae humafta» , qu« fua pes cumuleti$,au«dignitate vobis eoparetis. ^ia, inquir,»?-
pradentiacauere infidias hoftium aucrcpcllcrefuisviribus hildeerit ft/»f»r/^«*c«w. Hocpropemodiiparadoxfleftmu-
nen poffit, &forisnontantum nudataficccclefiaomnibus do.Vjdcntcnimillampartcnagenerishumau! ,quardicituc
|)r«fidiishumanis,fedetiamabillisipfis,iquibus fufcipie- cccleiia ,magispremi&migisjerumnofam.eflequamvllum
ius patrocinium debebaf , oppugnecur: addicur ci diuinitus alium coecum,& tamen feruac Deus ecdefia fuam in hac vi-
4rzfidium 3 &quidem validum , quo facile reprimuntur im- ta,eiquc dac varia bona ctiam corporalia,ficurPauIus iiiquic:
etus hoftiu. Nam angfl# Domini fua caftra noftrisadiun- Piecas kabetpromiffioncm prasfenci* & futurae vit^e.
^gic,icaquidem,vtnosipfiuspr«fidiocinaiintracaftrama- u Catulileonum deftituumur [^fml & efu-
nea.nus,& maximapars labons,cxcubiarum & pcnculorum, ^jy^^ . ti^ne„i„ autem lehouam non egebunt vllo
iniprumqeriuetur. ':%'#'Vs' , o
Ex hac reoritur dulciffima confolatio : ciimque hoc pra;-
fldio fciamus nos efle municos, non abiiciamus arma , fra&i
difHcuItatibus auc magnitudine pcriculorum : fed manca.
musin ftationenoftra , & fortirer noftro loco pugncnius.
Nun enim tanquatn ignaui niilites aut fi^cmritj vcrfari in
his caftris debemus.
I IL Pocentia cxleftium fpirituum hoc loco defcribJtur,
cuminquitjvnumangelum vndique cingere & abomnibus
partibus munire timcntcs Dominum. Etfi autem Augufti-
nus hoc intelligi vulc de filio Dci , qui alibi dicicur Michael
Archangdus pugnans pro filiis populi fui , idque rcfte raeo
iudicio :namillecapuc& duxeft exercicusangelici: tamen
firaulfciendumcft, angelisquoquc munus inlundupi cfle
vt fint minittranorijfpiritus , qui cxcubenc pro faluce noftra:
& quidem vnius angeli cantas effe vires , vc magnos exerci-
tusvnomomento dclcrc poflic,vctn hiftoria Sennacherib
viderceft.
Poftremo, ingens bonitas Dei & cura patcrna erga eccle-
fiam dcfcribitur,qu6d tales nobis prazfides adiungit,&c.
5> Gi4^ate &.A*idete quam bonus fit lehoua.
Bcatus vir.qui protedionem ponit in eo.'
bono.
Amplificat&illuftratdodrinam acomparatione. Priiis,
inquit, leones, aliarquefera; bcflia;, quarad praedam natx vi-^
dentur,&ii]u5cxpra;da&rapinaviuunt,efurient&famcpeJ»
ribuacquamhorainespij, quiDeumfibiauiicum &patreai
deJigunt,neccfrario viftu dcftituantur.
Talisprimum cft comparatioin hocverfu. PeinJcnon
eft dubium,vaceIeonum notarireges,principes& alios, qut
viribus&opibuspollenc , &quimor6lconumomniaadfe
rapiunr.Hi f^pe ex fuo faftigio aeiiciuntur,cxuuntur opibus,
fpoliancurdtgnitate, &veniuntincxtremascalamicaces , in
quibuscumnullamhabeantfirmam confolationcm , confi-
ciuniur & contabefcunc dolore : multietiam, ciim ferre illos
dolorcs non poffint^vitain abrumpunt.Siintquc hiftorix ple-
na» cxcmploruni. Ita igitur efurire dicuntur. Poftea ctiam in
ipfa profpera fortuna cfliriunt : qujia nunquam fatiantuc-
ipforuracupiditates,fed crefcuntin infinitum: vtviderecft
in oninibusanibiriofis& auaris :&rcftcBafiliush«clocoia
q uit,9Wjt(stTi;yt{ d mXeuiVHf vXwf xi tJhjiHgfi tj(^tn tS iJt^, Econ<'
tra pij ctiamfi non abundent farpc magnis opibus, tamen a-
luntur & dcfenduntur i Dco mirabiliter, & quod maximuni
eft,non deftituuntur necefTaria confolatione. quafeinvariis
Subiicitadhertatioriem,quai««netnetancambonitatem periculis.arrumnis&calamitatibusfuftcntcnt.
Dei ,qua: inaffidua piorum dcfcnfione confpicitur, claufis „___^_ Venitefilii,andite me:timorem lehoux dc.
oculis praetercamus autc6temnamus:redeafrcnoiiineinti- , '' *«"w»v &v.ixv^u«, vi^ ^
duciamnoftram inipfumcoIlocemus,n6fqueaducrfus ter- Gebo vos.
rores&pericuIa,quarforisobiiciuntur,fuftcntcnius. Habec 15 Quifnam eft vir Gupiens vitas^amans die$
4Utcmha»cadhortatio obiurgationeni quandam admixtam, ("^«/^^lvidcatbonum?
inquahomines infimulatfoeordixatqueignauix,qu6dbo- Suprahortatuseratfideles adtimoremDei, vtoftcnderec
nitatemDei,vtdcbebant, non agnofcant autconfiderent. ^^j^i^ quoflibet redundarehancbonitatcDeiquarahpclo-
Guftacc,inquic, & videtc, quafi dicar,cxcutitc foporem 8i
ignauiara, exciratevos adconfiderationembeneficiopum di-
uinoruna,& fi non nico acfiiniltum piorum cxciuplo como-
ueripotcftis, vtagnofcacisbonitace & elemcntiam Dei,fen-
fus veftros excucite & confuhte,quibus multiplicia beneficia
quotidiecxpcrimini. Noliceomnia beneficia Deifineguftu
dcglucire,auc maligne pcrpecua obliuione fcpelirc,ficut faci-
uncimpij:fcdadhibete palatum,videte & iudicate. Nam im-
menfa Dei bonitas'in affidua defenfione fuorum vndique c6-
fpiciend^feVobisoftert,fimod6 adhlb^e cogitationem &
Jlperlre oculoi vclitis.
Hoc primum eft in vcrbls guftandi & videndi confiderarr-
dum. Poftea & hoc addcndum eft , quod Bafilius monet , af-
f^i(ftioncs eflc canquam jtfifujuu.tytTO fe.u gf ara condimenta",
quibus defiderianoftraincenduntur, &promiffiones diuinar
redduntur dulciorcs. Nemo enim intclligit qusim bonus fi t
co prardicac : fed tantuin in eos qui ipfum refte agnofcunt &
coIunt,& ottinem fiduciam fua in ipfum collocant, Nonc do-
ftrinam inferic,quidtiraorDeific,aut quidoperctur:&hanc
opponitprauo iudiciomaximajmultitudinishominum. Its
cnim plcriqucinhocmundo affefti funt,vtcxiftiment, tunc
fecum optime agi,fi rapinis,fraudibus, iniuriis, caiumniis, &
aliis nocendi arcibus fuperiorcs effc contendancatque inhoc
omnesmagnoftudio &conatu incumbunt,vtquacunque vi»
ac modo crcrcant,& inter carteros emincant,auc vc opcs cor-
radat.nulIo habito refpc^Su noiuinis aut timoris diuini. Pro-
pheta autcm, quia vcram horainisfclicitatcmintimorc Det
Collocauit , om nes has artes , quibus ah j crefccre conantur,
repudiac , & verum Dei timorem eum morum fimplicitatc
atque integritateconiunAum efredocet.
Vtitur autem inexordio blanda inuitatione, n«mfnasfiIios
fuos, difcipulos , quia fcit non prarberl aures fua> do6lrin£ i
Deus , niifiqui rariis tribulationibus eftexercitatus , &, ficuc prxfraftis &intraaabiIibus,quorum Jnimi prauis afteftibus
dlciturvfitate.
Dulcia non nouit.qui nonguflmit amam.
Poftremo moncmur vcrbo guftandi,nos in hac vita illa bo-
nitatem Deiexpcriri taneitm ex parte. Non enirn dicit , Im-
pleminii/u77:^i('<9)»i»,fed^*«w7ii. Guftus qiiidemnobis pra»bc-
tur in hac vita,non plcna fruitio.
BeittM vir\ Conclufio eft promiffionis : Ciim ira bonus fic
Deus &folicitus de faluce fuoruin^beaci func qui in illoT^ro-
cedionem ponunc, qui non confugiunc :^d humana praefidia,
aui alia <)ua:runc illicita remedia, fed coci ab hoc vno pendec
'; 10 Tiroeteiehouam fandi eius : Quia nihil
^tfeft[»«Z?rf f^^tf»m4]ttmer^tibus eum.
l^ergicin iiifticucaadhorcattone, cui rurfus fubiicicpromif-
lionettul^oii iktis eft^ in^uic , agnofcere Dei prxfenciam 8c
.. ■■, -«.■ . .... ^ .■ •
■X-tiilfitHjLt 1;
■maibi,
:m
ica imbuti func vt nullam do^rinam fcu admonitione admir-
tant.Requirit igitur fiIios,hoc eft,tradabiles & morfgeros,&
qui manfuecudinis fpiritu forraati fint ad modeftiam.
./^«<///*OTcjIdeft,depoficaomnicontumacia fedat^que in»-
petu, & feruere ftultarum cupiditatum,pra;bete vos dociles
& traftabiles.
TimoremDomininominatreguIam pieviuendi. Omnf-
businoreefttimor Domini: fcdpaucifciuntquidficDeuni
refte colcre.
^ltfis efl w?] Interrogatfo non hoc vult , quod omnes fe-
reitafintaftedivtfpontefibf mifcrias accerfant, nCc quif-
qiia fit qui n6 fibicupfac bene cfre. OmniL* enim fcoc eft in-
natfi,vtcupiacquifqueefrequJmbeaciflTmus.Sedperftringi((
prophetapra;pofteruiNaxitnaiuiulticudinisin quarrfda feii-
citate
''i&Bi
i77 ■•. ■■ ; IN i^S-AXMViVI^.XXXiy. ' ' '* "'' ^W^ ' -^^^^ -
cicaieftudium. Qaanquam cnim neingficquinonfummo «■umcuramagicjamat,dcfeiidl/c& Weturco^. (Ocutienini
ftudio hoc agac vc hoi& rebus luis rede corifuiac.-camen pau- fignificanc alfidiiaiu acceiuionem & curam,&,vcBaiilius io-
ciflimifunt qui veram viam& modum inquircndzfelicica- quicur, ioaHlMbji ^«/m»j amorchominum, qui qucmanrani:
tis ceneanc,auc,fi cdofti finr,in hocpiecacis curfu fe exercere vehementer , fehiper in eiu$ falutem func incenci , ricc aucr-
velinc,(icut de fanitace dici verepoceil,neminem eire,qui n6 tunc oculos ab eo ) Eft aucem multb maior felicitas in Del
cupiaccflein optimavalccudine:fedquotufquirquceft, qui tucelam fufcipijquamabhomirtibusmagnifieri.
rcfte curet vileiudinem? , -^«'■«««*.<»rfc/<»/worfwcm/wJIdeft, fejtauditpreceseorumi
Quare omifla rcliqua mulcicudine profana, quas moIeftia$ non contemnit, non ncgiigic, nec faftidit eos, ficuc mundus,
fibi Cccuras pociiis accer/it , qujTm vt eam yiam ingrediacur qui pios habec tanquam Kif.^m'^' ie<l aud it eos , & fufcipic
qua; ad yeram felicitatem ^ucit:'ad pios fc conuertit, & cla- corum defeniionem. Aures, inquic Bifii. «iwxMw? «tu/'A;«,V^
«i»ahsiinquic,QMis eft qui vere & ex animo appccit veram fe
licitatem & durabil,em,quam non incercurbenc vicilficudincs
rerutn huHianafUm?Id enim nominac vitam, quigfcil.c6iun-
da eft cum perpetua la»titia,quam nuUus confcientix dolor,
nuUa moefticiia, nulla calamitas reddac criftem, auc accrb i mi
Etdiesbonosnorainacperpecuum felicitatiscurfumi quem
nulla nox, nuUus mecus, nuUus turbidus affeftus interrum-
]|^i,hoc 6ft,vitam cranquillam & commodam.Vidcre autem
«lies borios,eft experiri dicsbonos,& his frui.
14 Cuftodi linguam tuam a malotfit labia tua,ne
loquanturdolum.
TimoremDomininonexfc, fed .ib eftedlbus feu operi-
bus,qux forisconfpiciuncur defcribic. Prim6niaute Imgua:
vitia prohibet. Na,Vr Bafilius liocJoco inquic,j^tft»if *©;»«'-
fftiw lymMi^^nQ-einsipti* <ft« yxaioent 'i^iiitpyvfj^n. ^ Prauicas
nacurx humanx nufquamyft wiagis prodicquam in lingua.
Primum vulcnosefleveracesinicirmonibus : non vulc nos
iingua abuti ad fingenda mendacia , ad conciliandaodia, ad
cocicahdas rixas & diifidia inter homiaes, ad obcredationcs ,
ad periuria &fimiIiafcelera,rpealicuiuscommodi auc lucri,
Deinde monet , ne diffimulationibus aut ad fpecicm vcri.a-^
ris efiiais fermonibus dolu proximo iirruamus : icd vc iermo
inu;»fi„ fignificat:10quitur .n.ScriptundcDeo uS^i»m7^^s.
17 Vukus lchoujs fuperfacientcs niaium:vt cx-
cindat e terfa tiiemoHam coriihi;
Addicantithefin.Impiisvero irafciturgrauirer, & puhic
fcorum fcelera. Hoci^jim eft, vultum Domini eflein ali-
quem. Videtur intcrduro conniuere Deusad illorumfcelc-i
ra dumnon ftacimpunic:atque hajcimpunitasadditcis au-
daciampeccandi,& anihioseorum accollit,vt exiftimcntfe
pferperuo fore feiiccis, acque adeoimmortales itandem Verd
prodicDeusiniudicium, &oftdttdic vulcumfuum fcueruin
&iratum,quo non minatur,(ed terrores incurit, quib js mox
abforbenturimpij.SicutocuIibeneuoIentiam, &fauore:iti
vultusiramf/4T»ri//u<«Sffignificat. Naniirati vultuminantur.
Infacimtes mala, inquic, nonindelinqucntes. Aliudcnini
eftfimplicicerpeccare&labi, quod olnnibus communeeft:
aliudjfacerc malum,qu9d eft ftudio mali teneri & deleftarii
&petulanterinffelere perfeucrare. JEt facieiidi verbumn6
tantumdeaaionibusexternis , feddcftudiis, medicationcj
eanatibus,appr6batione, deleaatioue,intelligenduni eft.
18 Claiv.aucruntrCk Ichoua audiuit: & ex omni-
bus anguftiis eoruin liberai eos;
Repetit eandem promiffionem fubihcie , aiiis atquealiis
congruat cum ipfa mente,fitque eiui puruschairadcr. Hic (i verbis. quia Valde prodcft hac de le nos cflecertos quod fi
qiiisvitacommuneinfpiciar, videbichaclnrc maximepec- muscuraeDeo^alioquicnim illaquiforis accidunc, & no-
~' /r--..i:-...-^u_;„..4j;.,.,.;.u^/T„ ftraimmundicicsincerior, facile cxcuciunf nobiishanc fidu-
ciim&rpem
cari aplurimis.Debec cnim fingulis inebrxsaddi antitiiefis.
15 Declina a malo, & fac bonum:Inquire paccm
^infequereeam.
HicdcvBiuerfali iuftitia concionatilr, qusfesbftihctab o-
mni iniuria & lr.elere,Sc,vbicunquc poteft,pro viribus & fii-
cultatibus omnibus bcnc facic. Et docet, non fatis^ eflc ablH-
ncrcabiniuria.autnoccrencmini.- fed oporterc ctiam be-
nefacere & quafi in commune conferre fuas operas.
Quidam duas poenitcnciaj partes feu gradus hic defcribi conhrmat vc fumma tranquillitacc animi affliftiqnes feranr.
exiftimant,fcdpropriehocDiicdocccquomodocuproximis IdeoBafiliusinquit, Libcrateos oiivtnSnt imhiJaimnuf/Sif
Clamauerunt] Idtft, quoticsdaiiianfjDeuscxaudii, nee
vnquam funtirritaeorumvota& prcces.
Ex omnibfis angufliti liherat] Hic,fi quis obiiciat^fcpe pios in'^
tejficiabimpiis,tenendacftdiftin(5tiq< Duplcx eftlibcratio;
Vna,qua ex prajreritibus periculis &calamitatibus multos
erijnc,vcexceiuteftimdnia anioris Dei erga ccclefiam : vt
Dauid,DanieI, &c. liberancur. Altera, ciim ita corda eoruni
verfari rios opbrteati ^, ' — wk ~ — -~-
Quodautem dicitj Dcclina,fignificat,malum ifa nobis ad-
liaercrcvt tanquain pctpctuus comes nos circumftct, & aiul-
to labore opus {it vc ab co no;; aucllamus.
Inquirepacem} Id eft foucco publicam & comraunem cran-
quillicatcm, quam,ne «luis curbet, ncceireeft eutn humani/
cace&tolerantianonvulgaripr^dicumcfle.Mulca enim ac-
ciiunc nobisinc6moda& miuria; veldnaorofis, veU prxfra-
fti$& malisyvelab ingrittis hominibus, qu^ animos hoftros
laceflunt & ad pugnas acccdunc. Sed hk opus eft animi mo-
4eratione, qu? vindidz cupiditate & odia iniufta i-eprihiiir,
&Tn[urTas 'publlcx tranquillitatls; ca^
auc bella cxoriantur. De kac igitur moderatione inimotura
concionatur.
Addit autem, EtperfeqHcre iamld cft, hon abiice ftudium
pacis & publicf coricordije, ctiam ciim illa fugere ce videcur:
Ccd efto coriftans in tuo propofito.perfer & obdura.non fran-
garisimpacientiaautdolore , etiam cum vidcsaduCrfarios
nondeponeremaieuoienti3m&iniuftaodia,&c. Ha-c ver6
omniaproficifci vultexvero ciriioreDei , qui hxcomnia
«oderetur. Ideo fuprji dicebat,fe dofturum auditor«is fuos
cijnorcmDei. Namtimor Dciprasluccredebccomnibus a-
aionibusnoftrisacqueeasregerc. Loquor auti^m de filiali
timore,Hon deferuilii
16 Oculi lehoug fuper iuftos:& aures ciiis ad cla-
moremeorum.
Reditadpromtf(iones,dequii>us fuprddiccte inftituerat:
atque ita obieftionibus^occurrir. Vident oranes, cos qui H-
tara fuam iuxta regulam hic traditam inftituunt, magis pre-
mi quam v^Ios alios homines , & rifui ac liibidini omriiQ efle
e*pofitos,improbqs ver6,aftuto«, ncfarioscurbacores publi-
c3e pacisjprxdoncsjvenire ad fummos honores , florere opi- * pioceft quin ab hoftibus Dei atq. adco i fe ij>fis oppugn5cui',
bUs & potencia, valcre aucoritacc & gracia apud omnes. Hlc Sed oppionic confolationem , qua ad ioleratia & conftatiarrii
ne quis cxiftimet fruftra Spiritum S.condoriart de amore iu- eos animat.Non propccrea , inquic , deferci func si Deo^flcuc
ftici» , dcque ftudio veritatis & pacis » addie confolationem: ratio exiftimat': fed excrcec cqs Deus vc fides/pes,inuocatiOrf
OchU, inqaitiBomimfuperiuftosdd eft, etiamfi mundus eos ri. patientia,& alii^ viriufcs iri ipfis crefcant, & taridem gloridff
ilcac/comeinnac & pedibus conculcet : utnen Dom^ous €«• Jiberation^ oftendit if>foriJinA fpem non fuiife inanem;
Ft tameri
tandem eciam iniuflc oppreflbsliberat, cumcrcptos cxhij-i
iusvitx mifcriisdonat vitaxterna.
15) Propc[c//]Ichouaconfradis corde:& contri-
tos fphiru feruabit.
Amplificatpriorcm doftrfnam&eiaggcrat. Etiam <:iini
videnturpijadvltima redafti,&omnibusr^us cxternisde-
ftituunrur Vt nihilreftet nifi incericus,Deu$adeft ipfis. Natri
quoinagis euanefcuncfpeshumanas , eopnbpiutadnosac-
cedicDeuSjConfolacurnos.confirmac&roborat qos, vt per-
ferre poflimusi & tandem liberaci Ratio vero humana , qyas
no niit pra»lens obieftum,quod cerni oculis poteft, intuctur,
longealiteriudicar.
ConfraBis corde]Id eft, iam pcne cxanimatis inctu & dolc-'
rcjvcl exfenfu peccatorurii, velex calamitatibus & miferiis.
20 Muita mala i^i : dc cx omnibus illis hbcrat
cum lehoua^ \
In hoc verfu prxoccupatioriem , de qua fupra dixic , ipfei
exprimit. Non tantumquifuntextra eccleiiaraficiudicanty
ficutamicilob, omnesqui affliguntur grauiiis , cfle fce-
Ieratos&abieAoSaDeo:fedipfis etiampiis obrepunclxpcj
illxcogitationes,quJfieri polfitvtiufticura^fint Deo, ciiml
affidue tocaduerfisfluftibusiafifentui'. Quprfum enim Dei
proteftio , nifi vt pilacido otio fruantur qui vera» pietati ftu-
dem? Etquid magis abfurduni quiin vexari ita duriter qui
ncminifaceflruntnegotium? Hsi: cbgitationes grauiterexer-
ccnc ctiarii pios , & multorum merii languefaciunt. Pro-
phccaigiturvthis occurrac,vcitUf,primum coccffione. Vcrd
eft,inquic,&expeciuncurqmnes i iuftqsmulcismifcriis efl<&
obrioxios:quandiuenimin hocmundofunc,ficriatlicer noa
',:^«...,
.4*'«i'
iA.,1
)>''
■M: ;
-V*,
■ihs&i,'\
-^- ^■■-^^^■-^^.•.rvii-;';^ ^■- p-R';E L E C T. H E N K. .^M O L LE^R I"-" ' ■'''-■' 2^0 , -
zt Cuftedit omnia ofia eius : vnumex ipfis P^-^ew/wrjvcUrunirci.Ideniniproprip/ignificatvcrbum
HoccongruitcumdiaoChrJfti,Matth.to. Onnnescapim 23 Redemit Iehouaanimasleruori;nifuotum;
capitijreftrinumeratifunfj&c.quodocemurpibilaccidcre & non peribunt [?r«»/m] quicunque confidunc
piispracterroluntateiTiDei,ipf6[queadeot>eneuolcntiaDei ineo.
efle circundacos & nmnitos vt ex on^ni parte fint illaefi. y^^y^^ redimendi exprimit modum liberationis , a' quo
OflaAuguftinujiaterpretaturfidem &patientiam , qux t3raencaronoftravaldeabhorret.Sienimredimitnos,opor-
iunt firmamentafidelium .fortaflis ad refurreaionem carnis ^^^ nosprius mortiefle addiaos,& quafiinfauccs eius con-
rcfpiciens. ,. . « j« l u ieftos.Nonenimmoxadprimum molefti^ fcnfumaccurric
r 11 Gccidetimpium malitia : & odio habentes oeus vtopem ferat : fed finit nosimmcrgi aliquanti^cr &
iuftum perdentitr.. > cruciari.vttandemlibcratiofitconrpeftior&glotiofior.
Rurfus promiffioni attexit ahtithcfin , de qua fupra qoo- Nonpmbunt\ In Hebrxo, crunt, non erunc rei aut piacula.
quediftumeft.Gloriantur impijinfuamahtia , •&efFerunt Itacnimdehis iudicatmundus, quandofuatincalaniita-
fe fupraaliosrimperanc fuperbe & tyrannice; fed pcreunt tibus, <ju6dfintabicfti& damnatia Deo. SicutPaulus in-
tandein in fuis fc^leribus. Vfirata verfio cx Grajco fic reddit quit, fiHbemur tanquam w^fMstm & rcki-^Ksnu, fed non func
fenrentiam priorismembri,morsimpiorumpemma,vtfit taics inconfpeauDei.
fententia.impiosmifcreperituroseirc. Fortafreenim Gra?- 6}utcou^dmtmeo] Hisverbisdefcribitquifintfcrui Dci,
cus pro nmOn legit nion. SbJalccrainterprecatioeftplc- nequis lisruosDei^ftitnctabillavuIgarifubicftione, qua
/nior,qu6dimpijruisfcelcribusfibiinceritumaccerfant. .. hominetimperioDominifuifuntfubiefti.
. PS AL MI XXXIV.
,' /■ - P ART E S, '
*
I. Exordium laudatiuum cx ahrupto , quo exponit pfaltes , fe orani temporc , ex animo , palam in
Ecclcfia,cclebraturum Deum,v.i.&: 3.
II. Propofiiio hortatoria adlaudationcm Deijduas.partescomincns. l.Afingularicxperientia
fua , V. 4.& 5- ad populum pcrditum confugcrat ,fe in prsefentiffimum periculum coniecerat, fimulata
ftultitia Dei cultum diffitnulauerat : tamcn Deus mifericors abieda tantae infirmitatis ratione, feruuni
miferum exaudiuit. Sic fe ipfum toti Ecdefia? proponic exemplum mira: liberationis & cximiac graiitu-
ilinis, , ■
1. Altcrapars,.acbmmuni fidclium omniumexpcriemia. V.6. tranfit abhypothcfi adthefin piis
cundis accommodanSjCiuiE de feipfo praedicauerat : deindc didans , quae v. 7. omnes gratis animis eftc-
junr,nen)pepaupcrem iftuni(sicfiinDauidcm digicum intenderent ) non humanitus fed diuina ope
fbifTe ex tot periculis ercptum.Auxilij diuini raodus fpecialis fubiicitur.v.8.
1 1 1. Inftitutio, feudoftrina bimcmbrls,a 9. v. ad vliimum.i. Depiorum officio erga Deum. Huius
officijeenuscftquadruplex. i.vt cxperceptis,&vifisbonis cognofcamus eum, hocu. verficulo.i. vt
cocnitumtimcamusjie.&ii.verf. 3.vttimentesaudiamus eius voluntatem , u.verf. 4, vtaudits vo-
liinrati eius obfequamur,verf.i5.i4.& 15. Singulis autem partibus fuar promfffiones ccrtse adiunguntur.
1 Alterinftitutionisfeu dodtrinaslocus de adminiftratione Dei , duo membra continens. i. De
bcneficiis eius erga 6onos". 2. De fuppliciis imprcborura. v. 17.2Z. beneficia erga iuftos proponuntur v.
.17.18^19.10.21.
ly^ Conclufio^v.zj.ad confirmationem & confcruatloncm piorutn pertinens.-l
' ^* '■''•.' ■ ■ ' - . ■ '
' Ob S E RV A T lON E S LOCORVM DOCTRINAE.
*• , ■
•' VerT-i- Nojirum officium eft acceptis T>ei benefciis , non tantum rum cuBosfdijftmui , auxiliiquefmpr&fentiam in angelisfuis ex-
T>eo grittias agere , ^ nos ipfis eiufmodi experientia aduerftis c&te- plicat. &iuamlibet igttur multi bofles nos oppugnent, multdque di-
rastentationes irtfide ^Jpe confirmare.fed etiam alios fpropofttis fcrimina nos obfideant,angeli inuidfa Deipotentia armati excubdt
~~ijTisexernplk,adidernfacicdumcohortari,vtlibiiMiio}us iftasfta- ^ab omni parte opponutfuum auxilium vt noshmalis omnibus
tuant non ejfejpecialia qu^dam cuipiam irrogatapriuilegia.fed to- eripiant. Vide Pfalm. pi.ii.2.Reg.d.is.Hebr.i.i^.
tidem ejfe vduti conctones, qu& tum ad vniuerfam ecclefiam, tum 9 Fer Deum mintme ftat qftominus certis experimentis com-
adfingutaeiusrnembrapmineant. " - fertam habeanteimbonitaterftfdeles. vnd^ coUigimui , ipfis quo^
Deuffuos interdum ita liberat, vt ipfi aberrent in eligendis me- que communisfiuports vitio laborare.
diis.vel lahantur. Itafit vt Deigloria in eorum conferuatione iUu- Detts neminemgratiAfuA cupidumfiufiratur.Sednobisfola in-
luflriot appareat, ^fideles maiore cordis afe6iu liberatoris 0" vin- credulitas obflat quominm- large (^ honorifce omni bonorum af-
dicisfuilaudespalamprAdicent. fluentiafatiet.
- §lt*icqnid in nos bonorum Deus contulit ,fubinde in mentetn 10 Non ad alios Dei benpficiapertinent quam ad eos qui expori-
reHocare debemui-fi quando tatnen in nobis feruandis filendidtus culis eruti refipifcunt,^ Deumferio reuereri difcunt.
exeritfnamvirtufem.eoardentioreftudioadteftandameiusgrati- Hunchonorem Dtodeferre iubemur vtplus ab eo vnoexpedle-
tudinemenitidecet. mus.quamimpifabiUicitisfuisartibus.
3 Sicperfotutre Dei laudes in ore nofiro debent , vtprieatfem- MeritbfanBis hocpr&ceptum datur vt lehouam timeant : quia
per interior animi affeBus. . ; ' • v - . dum nuUafifiesprofier): gf beatl v?uendi,nifi in mudi iUecebris ap-
TruBu^sgtktiarum aSHonUpiorum eximius hiceft, qttbdex eorU paret,luxpietatps extingtfiiur.nifi Spirittts S.eammirabiliquodam
liberatione bonam ipem affli^i O' miferi homines concipiunt , (Q> modo in eleBisfuis conferuet.
veltit accepto falutis pignore alacriterfe ad Deamconferunt. ii 6}uicunque in Deum reSto <Q>fimplici animo reijcientfuas
4 Qu^oties vnicuiquefuorum Deus opem tulerit , tncitamur ad folicitUdines,fibique nutritium ac patremforeftatuent , quieti ^
bene iperandum:^ dumqtfifqueacceptiipriuatimbeneficiacomme placidi inter homines abfque vUa noxa verfabuntur. Et,fi a
morat.publiclomnesfimtdadDeumlaudandnmftimtuantur. penuria aliquoties premuntur , tempefliue ad auxilium feren-
s Fideles nonferreo animo metus ^ trepidationes repeUunt.fed dum manus Dei extenta erit , vt femper vltimm euentus de-
pauorihtts vehementer concufti , ^ horrendis pericults obfefi ad tnonftret , rton frufira quicquid opus efl ad tolerandam vitam
Deum qu&rendum, id efiferio £f ardente cordis affeBu inuocddum, ab ipfopeti.
~f accingunt. « Nemointertot malorum turbfnes quietusjlaiit, nifiqui
6 Vniuspij hominis experietiaaliis omnibus exemplo ejfe dsbet, , manfuetudinisjpirituformatusfiterit adfummam modeftiam.
iit ad Deum rogandum intrepid^eaccedant , (j quafi exorta luce 0- (sfuum virtusf^ iufiitia in omhium ore volitent ,pauci tamen
chIos ad Deum alacriter erigdt.-vnde noua iUis adfutura efi gloria. funt qui vitamprobe ^ rite inftituant : quia , quidfit Deum co-
.7 Pauperesomnes.ideftfidelesafflietos,Deuiadclamandtimin- lercnefcitm.
uitat.quos exaudtre paratus eft.feu ex anguftiis tandem liberare. ij Omnes quidefelicesejje cupiSt:fed adfelicitat? obtinedd nemo
8 Mukii eqf4idem noxit obie^ifuntfidileftfed Dm efl vit& $9- fen ammHm adijcit,imbfibi quifc^fua eulpa varias accerflt mole-
" '" ' , ■ fiias, ■
' • ' • . ' ' , ■ .■
-■ ' - " ■■■.•■.,♦■',"
ffVi^^"^V^^'-7T '
l'^!
* t>4 P S A L M VM XXXV.
•"^"HitTjw"^';^?,
L^2
JifOiJdeo exclamatione vtiturpropheta/vt torpentesi^ fopitt ani- Non leuis adprecnndiiftimtilus nohis ejfe debet qu))dliberatio hoh
ihi melim expergefiant. , promittitur nifiDeum inuocantibus.nefue tnim fiMmtrouidentiA
r4 Infermonibui veraces <^minime aHuti effe debemui.quia au- ita vult aptjs reputari vt otiofi torpeant :fedpotiiis -vt faltitisfiiA
tem nihil diffwilius eB quam itn moderarifermones noftros vt lin- cu^odem ejfeperfuafi,ad eurn votaftta dirigant.
guapuruifit mentis charaiiir:ideo fedulam cuHodiam exigitpro- ipDeusliberatorfuorumeh,qttanuisadvltimaredaSiiAgreiam
fheta,ne adfaUendum eam difjluere finamus. fpiritum trahant:(ffita elarihs refulget eiuspotentia dum ilios « fe-
is Filif Dei ab omnd iniuria ahftinere debent,fique ad bene^cen- pulchro attoUit.Adde qttodfidelesprorfus deijci Cf atteri conuenit
tiam exercere:acfidulo dare operam nepax iUts effuat , vtcunque vt non nifiin Deo rejpirent.
tamretineremoleftumfitacincommodum. zo Giuanuis iu^os Deusgubernet,illifqueprvSpiciat,fiibieBita-.
i6 Hac optima eftpatientiAfultura,diip*rfuafiJumtii nos h Deo men ^obnoxij futit multts miferijs,vt tiuibusexperimentisprobaA
rejptci: atque vt quijquefe in reBi ^ &quitatisftudio cotinet, iUitts Jpecimen edmt inuiiii fuA conSiariti£,Deumqtie Uberatorem me-
pnfidiotutum^incolumemfore. Dumautem Det aures ad cla- Uusfentiant. }
moresfuorum apertA effe dicuntur,admonemur, hoc opportunH ejfe zi Ex omniparte manebunt iUip quos Detts tuendosfufcepit:^
remedium i» omnibtts &rumnu,prAfertim quumpr&ter itis ^ me- vt Chriftus affirmat.Luc.iz.j.capitis noBri eapiUi numerati funt .
ritum affligimur,vt Dei opem imploremus. iz ^icqufd impijperuefse aggredietur,ipfis exitiale ertt.qttanuts
17 Dumfceleratispeccandi audaciam addit impunitas:ita vt aUunde nemo quicqua moueat,fibique erunt propriA necis artifices.
non modbad finem vfque vitA beatosfefore confidant,fed immor- zj Prius morti nos addiitos ejfe oportet quam Deus redemptor ap-
taUtatem quoque fibifingant in mundo,vigilat DettsvtinmhilU pareat.Vndefeqt(itur,eosgKmxDeiianuamprAcludere quinimis
redigat eorum memoriam.Vide i.Tetr.s.io. pruipitcs feruntur.ac nifi eorttm feftirtationi rejpondeat.virtutem
i8 €iuanuis Detts iuftostueatur,nontamenfunturebtts aduer- eius non apprehendunt.
fis immurtes:mirifice enim temperatfuum in iUisferuandu pr4tfidi- Ne quis Deijeruos aphilojbphica quada. virtute tantum &ftimet\
um,vt multU certaminibtu eos exerceat, hac nota infigniuntur qiihd inDeo confidunt,vnde etiafaluspedef.
Articvli
i. Gratiarum aftiohis ad Deum confideratio.
X. Fideliufnvitaprxfenti variig grauifSm^qj tcntationcs.
3. Angclorumranaorumpotensminifteniim.
P R AE C I P V I.
4: Piorum 6x periculisereptorum offjciuni.
|. Vitoj refte inftituendas ratio.
4. Piorum & impiorum difccune».
ARGVMENTVM PSALMI XXXV.
y 0 tempore hicpfalmtts a DAHidefcriptttsJitficile ex ipft oratione coUiffipotefl.Hfifies enimje
ejuorumperfidtHtingrmitttdtnetodijs q^ infidits hic (^ueriturtfine dubio illifiteruht q/ut in aula regis
Saulis tucplurimum valebantJlli enimiCum Dauidempropter virtutem ^ induftriam charum effe
regi viderentiipfi (^MO^ue amare eum cosperunt:(jy tanejuamfiatrem complexi, certatim in ettmftu'
dtafua eontulerunt:Jed mutato regis antmo, non tantum ab amicttia eius dpfceffirunt : imo vtfieri
folet,regis odiurn tniujium virulentis calumnijs (^ ohtreBationibm aduerfus euminfiammarunt , certattmque
inpermciem eius conjpirarunt. Contra hos tgitur aJfentatoreSi (;^fcelerfmadminiftros,petitfedefendi(^
feruari : ipfos auot^ue hoftes cumfuis confiUis ^ conattbta euerti. Huic petitiom addit rationes fumptas k
caufis impulfiuisi videlicetab iniuHi* odiis , ingratitudine f^ fceleratis co7ifiliis hoftiumfuorumi dequibtis
crebras cr bene longas intexit <juerelas:deinde a caufis pnaltbus,ab ipjiue fciltcet Dei iuSfitidtdr fua, innocen^
tia i vt in interpretatione '/tdebimus : poUremo a fua ^ ali^rttm gratitudine. nam ^fe gratumfore poUice^
liur^ aHos hoc exemplo admonitos de Dei bonitate cr stmore ergafuos perpetuo ipfum celebraturos ejfe pro-
mittit.Cum autemjimtlia omnibus ternporibmpiis accidant , ^noftro temvore multi antmos regum ft) princi-
pum contra pios doBores, (jr '^Uos reHe fentientes accendant, tam voce cjuarnfcriptis , etiarn nos cum Dauide
■petamtts vt Deus reprimat irnpios,(^ ecclefiamfuam contra tyranmdem,odia ^ vitulentas calurnnias hypocri-
^arum defendat.
D A V I D I S. inauxiliummeura. - — — ,
3 Et excre lanceami & condude \obfifte'\ ad oc-
curfum perfecutorum mcorumrDicanimas meaj,Sa-
"Propofitiopralmi eft , quat fubindcpoftea reperitur, & lustuaegofum. ^
fplendidisverbiscxornatur. Dno autem petitinhocverfu, Perfiftitinpofteriore metaphora 3 re militari fumj»ta, Et
primumvtaduerfuscalumnias, falfasdeiationes&menda- quapquim neclancea necclypeo indigeat Dfcus in repri-
cia,deinde aduerfus manifeftam vim & crudelitatcm fuoru nicndij hoftibus, quos folo nutu ac flatu difiiccre poieft:ta-
hoftium defcndatur. Nam vtroque modo oppugnabatur in men Spiritus fanftus his Iocutionibus& hac hypotypofi fefui
aulaSauIis. .... noftrofefeaccommodat, vt de pra-fentia & dcfenhonc diui-
ir>/g:4f]Metaphorafumptaeft^iudiciisfcuforo, ybiinno- nanosccreiores.fimus. Nam alioqui opprefifimagnis cala-
centes fzpe falfis deIationibus& calumniis oppriniuntur, mitatibus,non facile animos attollimus ad inuifibilcm Dei
""' » - - - virtutejn & potcntiam.qua foia hoftcs reprimit.
Vt igitur quafi vifibilis eius virtutis imago nobis \n angu-
fiiis & periculis occurrat , inducitur Deus horainum more»
oladio,fcuto,& aliis armis inflruftus^vt ita infirmitati noftfar
fuccurratur,Simulautem,cumpetitvt Deusfcutum appre-
hendat , afiSrmai fe nuUas habere ilias vires quas wntai h<*-
ftiurn potentiae opponat : fed fola diuina virtute & pot«iitia
fceffetutum.
njy Scutura j{ forma acuminata ffc diAumcft , quod i0
ir Itigalehoua cum litigantibus mccum>
l^pr^liarc cum praeliantibus mecum.
vtS;iifanna,PaIamedes,Socrate«.Theramenes,AriftideSjMil-
tiades,&c, & omnibus a»tatibus, piis hoc accidif, vt cori ma-
oiftratu,regibus ausprincipibusfuis, effiftis criminjbus ac-
cufcntur.quodfint autores feditionum & turbarum.
Ita Dauid tunc apud Saulem accufabatur a proceribus re-
eni,quc)dfeditiofaagitaretconfilia, quibus regnum ad fera-
peret,qu6d infidiaretur vitai regis, &c. Contra hos igitur m-
oukLitiga : quafidicar, Ciim didis meis fides non habeatur,
cumque nulla^me defenfio admittatur : fed omnes prat-
beantaurcscalumniis , & iniquis iudiciis praeoccvpati me fuperioreparte fitlatius,vt tegatpeftus, ininferiore paula-
<lamnent,tu fufcipe raei patrocinium, &oftende meamin- tinidcfinatinmucronem:primum,quiacorpus paulatimac-
nocentiara,coercendo pctulatltiam calumniatorum &c. tcnuatur a deinde rie curfura impediat. Eaden» ration»
Vugna cumpugnantibmmecum\^\ttrziim\lmAo(^n\yxzc{{. cr3U'jy dicunturfudes feuftimuli. EtSalom.Prouerb.ij.a-
a rc militari, vbi vi & armis res gcritur, Aduerfari j enim non culeum feu cufpidcra niuis nominat ain Eifstapffen , i forma;
tantu calumniisjfcdnianifefta vi ipffioppugnabant» quibus Alij fpadam,mucronem,fcu fpiculumtntcrprttantur.Sedex
cum non eftetpar,petit v6 Deus ipforum armatx violeatias pfalmo ^.apparet cfTe fcwcum. Et loquitur Hoc verfu de ar-
refiftat. * . misdefenforiis,quibushoftium impetu«fuftinetur, & cor^
2 Appfchcnde fcutum &: dypeum : & furge pusc6traia«iK6jftiuwmunituf.Scqu5tedcmfirecfaloqui-
tur (^t iis armis qwat Yocant«i/*««»a"«. e»*» »" » Deprome
lUO Claude,hoc eft,interpofito muro, vel aggcre tuo ob-
icfto prohibe hoftcs ab accefl:u,vei,vt alij, interdudc occur-
fujn & fis obftaculojhoc eft , interpone tc inccr me & iploi,
fc)excipciftorumimpetum,necg6dpptimarab ipforum vio-
l9nua.AlijputantnU0eflre nomen, & vertunt vcUcutum,
▼felianceam:quodnonvidecurefleprobabile. • , . .
Dicamm^me*. &c. ] U eft, Hunc fenfum confolationis
mihiinde,vt quicnuid mihi accidat , certo ftatuam apud
• /^■'^'j^^jfj < ; 7?' ■ i ■"
•^' ■■''>'t. ■'■>■' '■-'■"'^' ■'"■''";■''■'■ '■.' ^' ■■■.■Vi^ >%;:■;■-/;' ■ -/ • • , . . . ■ - , ■
PR^LECT. HENI^. MOLLERl 284
pifces,.volucres & lcpores, alis foueis capiuneur, vt lupi: v-
trunauc igiturcomprehendit, vt olkndatfibivariasinfidias
& dolos llrui. Alij exponunt fouea rcte fuu«i,vt fit appofitio.
a Veniat ci ptaecipitiuui [rmna] quod non no-
uit : & rctc eius quoU abfcondit capiac cum:in prtc- ,
cipitium cadat.
Redit ad imprecationem , & petit vc mala confilia & exi-
tium quod homini pio atque innoxio machinantur , in ipfos
autores recidai ^ .
.j_„, _ F«»w/^«]mutatioeftnumeri. Noncnimloquitur» vno
tc mihi falutem repoficamcfle,tu6que aufpicio & duitu nic ^^^^^^ hofte, fed omnibus.Quaquam fierijjoteft vt Sauletn
faluumforc. Hancfiduciaminmeconfirma , ne^ariaEtcn- jpfumtanquara caputilliusfaAionis,velaIium ali^ucmex^
tationcsaut confpcftuspericulorum hucatqueillucraeira-
pcllant,aut fidem meam labefaftent.Stabat enim tune quali
inacieDauid, Scvidebathoftes magno numero atquc im-
petuinfeincurfionem facere : feveronudum effe & mcr^
mcm.atqueomnibus prajfidiisdeftitutum. Hic fien non po-
tuitquintrepidaret&multahietueret : fedin hac trepida-
cionehuncvnicumclypeum apprehendit, quem omnibus
tcrroribus opponit.
4 Erubekant & pudefiant qui quscrunt ammam
mcam-.Vcrtanturretrorfum &pudorc afficiantur
cogitantes malum meum.
Petitiohuiuspfalmiduo continet.Primo, vi defendatur
aducrrusiniuftamvim&caluraniasfuorum aduerfariorum. _
Sccundo, vt hoftes reprimantur , & digqas dent poenas fux fn calamitatibus & opcin ferre.
proceribus,prafCipue notet.
VeniafeiprMipitium]ldett,C[ihit6 corruat& cuert^tur, idq;
prxter opiinoacm,cumvidetur fibfimaxime fiorere, & eft
fccurus.
Rete eius cafiat eum] Id eft, eonfilia & doli quos ftruitbonis
fiucipfiexitio.
5) Et anima mea exultabit in Ichoua : I*ctabitur
in fakite eius.
Addic aliam rationem,^ fua gratitudine.Ego,inquit,ferua-
tuscelebrabo Deiergaine beneficentiam ; non adfcribam
quicquam mese induftrise auc fortunx,vtalijfolenc: fedto-
tum beneficium libcracionis Deo acceptum rcferam.
ExultabitinlehoitalQ^cm fcilicec vidct fibi prxfentcm cflc
impietatis & peculanciar. Ita imprecano coniunfta eft cum
petitionevt femperalias , ctiam ciim non exprjmitur. Nec
iudicandumeft,taIiavota piorumefleinania tcrriculamen-
ra:fedafferunt illahoftibus praifens cxitinm , & pcrpctua
funt vaticinia de inccritu •mnium qui Ecclefiam & eius
Biambraperfcquuntur. Qupdenimhoftibus fuis hoc loco
imprecatur Dauid.idomnibusaetatibus euencurum cfle ty-
ranis&hoftibus Ecclefiae Deiaffirmat. De qu^ftionevero,
anhuiufmodivotapugnentcumdiftoChrifti , Diligiteini-
micosritem, Oratc properfcquentibus:difturaeft antea,
pfal.itf.verfu ^.
£r«^c/c<«»r]Idcft,deiiciantur fpefua&fint irriti ipforum
conatus,vt fuorum cos confiliorum pudeac.
10 Oinniaolja inca dicent, lehoua, qiiis fimilis
tibi?eripiens afflictmn a fortiori fc, pauperem i-
tem & egenum a diripientc cum.
Omniaojfadicent] ouiuntcftjjl eft,pro,totum corpus dicet.Vi-
detur cfle hyperbolica locutio.non enim ofla loquuntur: fcd
voluithacfiouraexprimerc fuum feruorem , & ftudiumin
celebranda Dei bonitate : quafi dicar, Ira animus flagrat ftu-
diocelcbrandi nominis diuini,vtofl'aipfa velim erumperc
in laudes Dei.
Gluisfimilistui?'] Qni fcilicet ita deftitutos omni opc & d«-
fercos fcruare & liberare poffit?&c,
n Surgebant ceftcs vJolenti:qu3e ignorabana
Ignominia afficiantur]ld eft , pro gloria quam quxrunt ex qusercbant ex me
oppreffione bonorum.pcrpecuara ignominiam & infaminm Tertia ratio fumitur a perfidia , caluraniis , ingratitudine,
rcp»rtent,vt omnes eos ridcanc & contemnanc,D«* man ihrer mendacus,conuitiis & infidiis hoftium quibus pctebacur ac-
Aotte.VCitAtt dicitur : Vver denfchaden hat.darf fur denjpoe que iu hac querela , cuius eciam fupra niencionem fecerat,
mtforgen.QuxTQte aniraa alicuius,cft infidiari alicuius vuat, ciim de fua innocentia ceftarctur , immoratur diutius:addita
dignitaci, exiftimationi.&c ^---— __ — ^ .„______^^ntithefi a fua folicitudiac , cura & offidis , quar fubinde ho-
Agantur retrorfum] Id cft, reprimantur ipforum iniufti co- ftibus praiftiteric.
nacus.inliibe ipforum curfum & impctum, nc pergant vafta- Tefies violentilUovy fatis ci cft dixifle impios teftes:fed no-'
rc ecclefiam. minat violctos , quia magna violentia & impetu in Dauidem
K Fiantquafi dumaf p^/^4] coram vcnto :& infurgcbant^quafiiamiameumopprefl-uri. Acquciuauda-
^ , , , ^ . ° ,, '-(. V . „ , ciam& proceruiamaduerfariorumdelcnbit.
angelus lehoux impellens[ ^rg<f«/, 4 tergo tnf}am.-\ ^^ iJ„oral,anty?nmum fcelus.Obiiciebant mihi criminrfi
Subinde crcfcit oracio inter imprecandum,& quafi per quorum mihinoneramconfcius, vtica grauatum falfis cri-
gtadusafcendic,vtfoIctficri in auxefi.Non tantum , inquit, minibus praetextu qu»dam iuris opprimerent. Dicebant e-
fpe fua deiiciantur; fed agitencur & excrucientur cerrore& nimeumefTcfeditiofum , &cupidicate dominandi inuadere
pcrpecuainquietudinCiVtqudcunquefe vertant , fecum ipfi regnum alienum: ficuc nos hodie accufamur a pontificiis
tuniuIcuentur,&nufquamtuto confifterequeant. Huc per- motxfeditionis&hairefcos. Bonis aucem mentibu3& fib»
tinctilludlefaiaf diftum, cap.j/. Inipij funcficut maree- benec6fciisnihilpoc«ftgrauiusaut acerbiusaccidcrequan»
n 1: 1/. :-r- fi , talibus calumniisoncrari. func cnim ficuiffima vulucra <ju«
i calumniacoribus infliguntur : & vficate dicitur, Contrafyco
ftuans, quod impulfum quicfcerc non poteft.
6 Sit via eorun^ caligo& lubricitates : & an-
gclutlehouae perfeqtiatur cos.
5/>r<»%o]Idefi, ntilluminueniantin fuis rebus confilium,
neque inucniant effugium fuis malisjfed fubinde fe magis
immerganc calamitacibus , donec tandem coniiciantur in
lubrica,vbi pror-fus euertantur & corruant.
Perjequatur wf]Sit vindex & cxecutor fcneentia» Dei. Nam
per angelos Deus fua iudicia exequicur,&, ficut bonos eoru
mimfteriocuftodit&munit,vcfuprapfalmo34. diftum eft:
ica malos punit &delec.
fhantA morfitm noneflremedium. Idco primo loco dc his con-
quei^itur.
^iuArebant exme] quafi racionibus fcilicet adduftis oftlfurt
fe verum diccre.Germanice his verbis reddi poteft: Vvasich
niegedacht hatte,darumb "vvard ich. vonjnenzu rede gefetxit,
vnd das mufte ichgethan haben.
12 Rependunt mihi malum pro bono : orbica.
tem animaemeae.
Secundum fcelus eft insratitudo. Non tantiim calumniis
7 Quia fine caufa abfcondcrunt mihi fo- mcinfontemprcmunt.&nihil talemcricum vexanc-graui-
ueam retis fui : fine caufa fode>unt anim« me»
\Joueam.'] • .,
Prima racio,quam propofitioni addit , fumpta cft i caufa
impuIfiua:hoc eft , tam ab iniufto odio & crudelitate aduer-
fariorum , quain abinnocentiaDauidis, quam iuftumerat
Deum defendcrc.Idco,inquit,dcfendc mc , quiaego finea-
Jiqua m^a culpa duricer affiigor. Quod CBiin aducrfarij can-
ccr , fed ctiam beneficiis variis affefti iniquiffima merccdem
reddunc. Hajc vcro ingratitudo implacabilem hoftium f«ui-
tiam indicabat , quod nullis officiis aut bcncficiis flefti , auc
vinci potderint:vtodia iniufta deponcrcnt.
Orbitatem anitnA me^] Hoc additur ad cxaggcrandam ipfo-
rum crudelitatcm.Significat enim titam fuifieodiorum viru-
lentiam In hoftibus,vt nihil aliud quatfiuerint quam quomo-
do homincm mifcrum,nudatum omnibus prajfidiis , & de-
toodio&rabiemcprofequutur, nullarenifi fua cupiditate fperatione obrutum perdcrent. Vtfitfenecntia.Inorbita-
irapelluntur.Ardentenim inexplcbili odie aducrfus Dcuni,
&fitiunt fanguinempiorum.Ind? totexiftunccalamitatcs.
. toueam retu] (d «ft,qua me tanquaK reti capere conantur,
yel, in quarcte fuum expandecunt. BcAiarum aliieretljVC
tem ammar meat : hoc cft, vt ita nudarent& orbar5canimam,
cand^mque obrucam defpc^acione pcrderenc: vel, pcr oppo-
ficionem, Rependunc malum pro bono^ncmpe drbitatcin
anin?» mea;:hoc eft^intentaac cacdcin*
ij Ego
■•:-t-^- ■ '^' ■ ■-■'.■'. ■' .;■ ^
f^'::''''i'yiiFi^''»''!^rp'tr^^/'' -"
285 IN PSALMVM XXXV.
13 £gd autem cum xgrotarent t induiiientum
mcum [erat] faccus > atfligcbam ieiunio animam
mcam : 6c oratio mcain luiummeum rcuerteba-
tur.
*AmpIificat querelam^b antithefi, in qua.primum fuum a-
morem,& fblicitudinem ergahoftes,aliaque amorisofficia,
deinde e regione,illorimi odia,crudelitatem, & alialcelera
conimemorat.ilgrotationem pro quoUis malo &incommo'4
do inctilige. , .
Indumentum meumfacctti^lld eft,Ego malis ipforum ita affi-
ciebar, vt etiam veftitVugubri,ieiuniis & oratione commu-
nen^ dolorem & iuuanm^udium oltenderem, vt R quis fuif-
fet in eis fenfus humanitatis aut iequitatis reliquus,flefti no-
nihilhis officii^debuerint.
l^S
NonfiUbmtM eft,nullum faciebant aut finem aut modum
maledidis,fed petulanter & pleno guttUrcqmcquid in buc-
cam venit.in meeuoniunt.
i6 Intcr hjrpocritas [ vtlmn hyfocritis ] fub-
Hinnantes aiiuitulata frcndcndo lupcnne dentibus
fuis;
Dixerat fupra , multos magno numero & feruore concur-
^^y^ & coiifpirarc in (uam pemiCiem. nunc id explicatums,
dicit illam concuriationeni feu confpirationenirieriincei:
hypocntas&fubfannacorcs, &quidemtales,qui obbucceL
lampanisnonvereantur proderevitamainici: hocenun eft
quod dicit,qui fubfannantpro panc lubcn^iicio. Itadefcri-
bit aidicos gnathones. hypocmm pnmumnominatiuosho-
Itcs, quodtotosfecomponantadvoluntacem&affldus fui
Saccus veftis erat vilior & ftridior,quo vtcbantur in ludu: regis.oniniaque fua confilia ad ipfius nutmn accommodenr.
quando enim vrgebat maior neceffitas , adhibebatur hoce
xercitium.Elt igitur metonymia, in qua a figno oilendit do-
lorem.
Oratio mea injintim meum reuertebatur] Id eft,ego in finum
meum cfFudi orationem meam , non ambitiofe coram ho-
minibus iadaui vota mea,vtfolentoftenratores& hypocritg
Subfannatores vero vocat honfines perhdos & perfrictiB fion-
tiSjfeu menfanos fcurras,qui fine pudore quoduis fcclus au-
dent confingere &diccreih euma quovidcntrej,emeire
alienatum : idque faciunc ad aucupandanieiusg.atiain&
honores captandos, admenfas iremlautas & opijjarasobti-
nendas , quas hicper contemptum noininatpant.ni fubcine-
qui plus foris oftentant quam intus in anipio latet:fed tacitc ricmm. Qui^enim huiufniodi funt , linguas iiias proftituunc
mecumjcum nc quidem cohfpici ab aliis liy)c poflet.precan- venales etiam pro frufto panis feu rfe leuillima. Quoties igi-
do teltatus fum quim vere & ex animo dolei:em,&de vita ac ^^^ liii affidebant ad menfani rcgiam,difputa')ant de Daui-
fortunis ipforum effem folicitus. Nam ficut dicimus,gaudc- "'* "^ce, & confingebint fcelera, quse aninium regis exafpe-
re in finu eos.qui arcano & interion gaudio aftedi non pu- rarent & acuerenc contta 1 )auidein.De hac re loqui hoc lo-
bliceoftentantauteduntfignalsetitia; : itainfinufleic aut co videtur. Alij panes lubcinericios incerprecancur ^ arru-
precari dicicur , qui fuas lacrymas & vota non in aerem aut ""^ dicacitatem,& f ermonem otiofum Nonnulli etiain fer-
aureshominum fpargit, fcd vno Deo concentusilli fiia voca "'^^s & fordi dos, hac appelJacione perftringivolunt Quod
&preces effundit. Alij tamegeftum piecanris hacphiafi no- gcnushominumpecuiantiflime maledicit omnibus boiiis,
tari volunt : quafidicac,fecapicedcmiflo,&mtncopedori pra^fercim in aulis. . .
admoto,vt moefti folent,orafl'c. Ali; volunt efic obceftatione: Frendent] Hic vero accufat eos fjEuitia?, qupd velut rabidx
quafihoc vclit,Adeo bene precabar & omnia prolpera ppta- ^^^^ dentibiis contra fe frendeant. Frendere enim eft con-
bam,vt oracionem mci veiim redirc in menietiplum:fi qux
niala ircprecor illis,in nie recidanc. Nonnulli vcrbo rfeucr-
tcndicrebram iterationem figniticaricxiftimant. Alij fru-
Aum orationis ad ipfum l^auidem rediifle duunc , cum pra
aliis oiando nihil proficeret
14 Qualiiociusjcjuaiifrater mihi [ejfet "] ^m-
bulabantlicut lugeus mairem pullatus,huii)iijab3m
cuffis& ftndisdencibus quafi cum iracundia vocf einittere.
17 Donune , quouique vidtbis? Lr-pc an.-
mam meam a tumulLibus eorunua leohibus vnicam
meArrr.
Redit ad precationem,& primiim familiariter , quail Ciini
eo expoftulat, quod nimium fit patiens , qui (inat homines
fccleratos, crudeles & archicedos malorum, inipune gtafla-
ri,nec moxin ipfosanimaduertat.Tam familiariterqucrelas
Id eft,amor meus non fuit fimulatus.fed vera ^i>y^ & bcne- noftras exponere.&txdium mocaj deplorare permittitDeus,
uolentia ipfos fum complexus,& eon.m calamitacibus &ma- qui tamen vult interea iios patienter terre iniurias.nec frarr- _
lis afttftus fum non aliter ac meis. gi iUamora. Quidam intcipretes diftionem n03 reddunt,
TuUulattis humiliabamme] Id ellhabitu lugentium incede- quando tandem, lcilicct, polllongampatientiam & difiimu-
bam deietto capite , v t oftenderem me ipfor um calamitati- lationem videbis & punies?
bus condolere. f^»'f'*w] deferiam&deftitutamomnibuspraefidiis :alij
15 Ipfi vero in claudicatione mea Ixtati funt vnicamintelliguntcharam&pretiofam. videfuprapfalmo
congreeatifuntjconerceatifuntr/ff^w^^i] aduer- ^',*.. >, , -, 1 . 1 ,. ,
j me ciaudi [percM&c non noui:lcidcrunt [Uce- ^f Cckbrabo te in Qcetu magnoan populo mul-
fus me ciaudi [fercujit]^
r^«ffr««/]&nontacuerunt. ^ " " — . —
Alterum memJbrum antithefis additur , in qua hoftium o-
dia &crudelitatemdefcribit. Claudicationem nonnuUi intel-
ligunt fimpliciter qux ex morbo autcafu Dauidi acciderit,
vt claudicaret. Fingunt enim crus fraftum efle Dauidi.aut a-
lioqui neruuni laifiim ex morbo,&c.fedfiniplicius eft &con-
cinni* vt claudicatio intelligatur in genere de aduerfis cafi-
bus,quemadmodum&pfaI. j8. Ego adclaudicationempa-
' jratus fiim,id eft, ad ruinam,quafi dicat.Cum viderent me la-
bafCere,& ruinae propinquu jbiomnesmagno feruore,qua-
iiin parieteincIinatum,concurrerunt,vtmeprorfuseuerte-
xent. Illa VhxvtftKfiKlu ell vfitata inter homines, qux fignum
^ cft magiia; crudelitatis , & naturse diabolica;. Nam homines
fa;pc etiam hoftium fuorum calamitate manfuercunt, vt mi-
fcros perfequi & odiflTc dcfinant : eo magis indignum eft a-
inicos huius calamitatibus infultare.
Verbiimcongregandi bis repetirur , ad notandum ardens
iludiUm & pertinaciam in piopofito.
Percujft'} HoC eft,claudicantes animo magis quam corpore,
Dieauffheidenachfelentragen. Alijpercuflbs intelligut homi-
nes plebeios,abieftos & viliffima» conditionis , quos proce-
resregni condtafant iii Dauidem. Non fciebam, id eift,prae-
ter opinionemmeamt& me nihiltale cogirante. Alij ad per-
fonas referunt,vt hoc diccre velit, Tantii abeft vc queripof-
fincfealiquainiuriaame efreafFeftos&laceffitos , vt mihi
prorfus fint ignoti. Vulgus enim fole t odiffe pr^ftantes vi-
xos,fine ratione &caufa.
Scidermt]Eoc varie exppnunt interpretes,fed fimpliciffi- .
mum eft vt de fciffionefeu apertione oris intelligatur , ac (i
diceret.labiis diftentis petulanter fua conuicia iri rtie iaftanti
vel,quod eodem redit,Iacerant me fuis conuitiis.
tolaudabote.
Repetitfecundam rationem a fua gratitudine, dc quafu*
pri diftumeft verfu ji.Ideoliberatiopctendaeftjnon vtno-
bis bene fit in hac vita,fed vt Dcus agnofcatur & celebretur.
Nec habent hominesquicquam quod Deo rcpepdant, prae-
terfacrificiumlaudis. Ideo fubinde in pfalmisiUa repetun-
tur. Sunt autem illajpollicitationesdegratiarumaftione,
fimulvaticiniadeeuentu , oftendunteninlifore vthberatus
gratias agere poffit Deo; iriio faepe, quafi iani voti compos,
incer ipfas preces erunipit in gratiarum aftionem.
In coetu magno ] Non priuatini tantum celebrabo hoc be-
neficium;fed in publico coetu , vt alios etiam meo excmplo
excitcni ad ^cognofcendarii,& cclebraddani bonitacem Dci
erga fuos. . . ' " ,.
Inpopuloforti] Id eft,muIto & frequenti,qui ad facros con-
iientus agendos conuenit , vt in folennibus feftis, Ali; popu-
lum fortem dici exiftimant.quod ecclefiaprfditafitniagna
virtute&robore.
19 Nelaeteriturdeme,qui fahb[mmerito]m\'
mici mei (unt:nec,cjui oderunt me iine cauflaiOculis
niOient [innuant.]
Siibinderepetitur |)recatio in toto pfalmo : hic vero pre-
cationimifceturetiamcaufl^a finalis. Ideo, inquit.Iibera, ne
ex mea ruina agant fuos triumphos inimici , atque eam ob
caufTam non indulge vocis ipforum., Rurfusautemdefua
innocentiateftacur,ciimdicic,illos fine caulfa fufcipere can-
tum odiu aduerfurfe. De ea diftum eft faspe magni intereflc
ad opem diuinam impetrandam teftimonium bon^ confci5-
tiae : ficut lohannesinquit, Si cor noftrumnon condemnat
hosjfiduciam habemus.
npU aliqui ixponunt infidiofe: fcd lepetitio, qu» fequi-
}ip? - 'j-rjnps.;;»^7' .T'r
f^^y^'.>v''^Y'
ir^i
2S7 PR^. LECT. HBNR. MOLLERI
turjoftcnditjqucri proplietam de voluntario ipfbrum odio, punirc,ilIos defendcrc & tueri.
quod homini amico & bene merito, nulla prouocati iniuria, Ne Utentur] Ahera, caufa finaUs,ne impif fcilicet fint fupe-
Iponte infefti eflent. Prajtcnduntquidemfe habereiuftam riores,nenimiuminfoIefcant,ne cogitent, doftrinam eccle
aduerfus me odi j cauflam,fcd falso. . fix,qu« promittit defenfionem piisefl^e falfam & commenr
Y^T fignificationem habet nidandi limis oculis per ludi- titiam,autnullam efle prouidentiam diuinam,nullmn difcri'
brmm. men bonorum & malorum. Hicfinispropofituseflenobii
io Quia non loquuntur pacem ; fed contra ^cbct inpetitioneliberationis,gIoriafcilicet Dei. '
quietostcna? verbadolofacogitani. ^ ■^S ■/f^cdicantincordcruo^Lugeaninjanoftra:
Rurfus queritur de ipforum fa:uitia & crudelirate : & hac nevedicant,deuorauimuseum. j.
Itcrum mducit hoftes loquentes , vt depingat iprorum fc.
rociam & crudelitatem.Si ipfis pro libidine fuccedat^inquk
nullum facient modum proteruijB fnx : fed Ixtabuntur &
gratulabuntur fibi de fuo fcelere.-quare,ne id fiat,prohibe i-
querelafeiterumexcitat ad ccrtam tiduciam impetrandi au-
xilij diuini , namquo magis vrgemurpericulis,eo certioi:
parata eft liberatio.
Non loquunturpacem] Id eft.ardent implacabili odio aduer-
fus me, filntque animo ita obftinato ad fxmtkm, vt nuUam pforum ferociam,& compefcc audaciam fcelerum'
fcrant fieri mentionem pacis apud fe:fed omnia perftrepant " £«^«]Blandientis & cxultantis eft.
tumultibus & carde. > Anima noflrii] Id eft, hoc fucceffit nobis pro animi noftri
Contra quietos] Id eft,amantes pacis & concordix. Vcrbum fententia,& pro voto. fafti fumus conipotes voti. UflJ enim
pjinduashabet contrariasfignificationes.Primumfignificat f«peprovoto& defiderio accipitur. *
fubit6commouericoncitari,fi:indi.Secund6,in vocepafliiia n 1 c 1 r •
fignificat quiefcerc. Icrem 47. Inde eft yJT momentum, id ^^ Puuchant & erubcfcanc pariter cjui l^tantur
eft,motusmoxcefIans.Etc=D'yjn cefl^antes^quieti. iraio mco ; induantur pudorc & ignominja ciLi f
Nonnnllipriorcmfignificationeriifecuti. reddidcrunt magnificant fupra me ^
Super fcifl-uras terr^,hoc eft contra calamitofos , qui velut Repetit imprccationem,de qua quia antea diftum ef^
fraaifuntacmutrli,&proptera;rumnasac periculamca- - • .. ' 7 i" «««"«tcdaiccumeft,
ucrnas terrajfe abdunt. Alij.in caucrriisvellocisabditis,ne
fcil.praua & verfuta ipforumconfihapatefiant. Sedretineo
alteramfignificationer-n , quamantithefisipfain hocverfu
oftert. Nam cum dixiflet,ipfos alicnos cfle a pacis confilirs.
t,nunc
commode pcr antithefin infert , contra quietos & amantes nlnrpnr
; ;_ /:i;^ i^Cr.^ j;..;„; c,- m-> ;«..„„ ;....^ii: p<^'i«,iic,
non fum prolixior. Repetitio autcm rlla non cft otiofa fed
magnitudinem pcriculorum & ingens aninii defideriuni ai
Dauidecx^prirmt.
Pudefiant] Td eft, cxcidant fua fpe,vtcum pudore fruftra-
tionemconfiliorum&coriatuumfuorum agnofcant & de-
pacis omnia confilia ipforum dirigi,&c. Nec quietos intclli-
go,ficutnonnulIi,pingues & faturos,qui placido otio frrrun-
tur,fed,vt dixi,quictisftudiof6s&pacificos.VoIuit cnirn fi-
ne dubio fe & focios firos notar e.
21 Et dilatauerunt [ diduxerunt] contra me os
fuum;dixerunt,h.ihaividit oculus nofter.
I)iduxerunt]ld eft,diftento ore clamant.,ficuti illi qui ef-
Simul] Emphafis eft in hac particula,fignificat cnim ma-
gnum fuifle hoftiumnumerum, qui aduerfusipfinn infurre-
xcrant:& tamen in tanta multitudine non abircit fpem fcd
ftatuit vno idu omnes a Deo poflTe profterni.
eiui Utantur malo meo] Hic -^x^MM^tw & crudelitate ho-
ftiumnotat. Poftea,ciiminquit,quifc magnificant,notat fa-
ftrrm & fuperbiam,nam illa pleruque funt coniunan.Quod
funduntur in rifum,gratulantes fibi cum plaufu. riNn Inter- autem Dauid his imprdcatur , id expedandum cflb ommbus
ieftioeftexultantis. fuperbis & crudelibus non eft drrbium.
Vidit ocului tiofler^Scil. quodcupiebamusi Videmuseum /W«/i»^»r]Id eft.non ad tempus tannjm pudefiant:fedta-
efle proftratum & defertum , nihilquehabere animi aut vi- quam perpetua figna reatus,circfige (fenc pudorem & igno-
rium,fed qua»rere latebras,quibus fe ad tempus abdat: facile miniam,vt alij ipforum exemplo rnoniti,difcant uon fiiper-
igitur nobis erit eum cuertere. Tales voces hoftiirm gratu- bire aduerfus Deum.
4antiumfibr hrc exprimuntur.
11 Vidifti leiioua, ne taceas:DomInc,ne procul
abfisame.
Ex antithefi infert precationem. Hoftes ita me afpici unt
Vt fibi de meo interitu gratulentur , &hoc fpedaculo fcfc
pafcant: fcdtu aliter me afpicis, confiderasenimmcumpe-
riculum, fufcipis curam mei, notas hoftium fceleratam ma-
litiam, quamtandem punies &c. Ita auertens oculos ab ho-
ftibus , quos intentos effe fciebat ad fuamperniciem,conii-
•it fe totum in prouidentiam & curam diuinam , atque inea
acquiefcit.
Nefileas]ld eft, non negligas meas «riimnas,non concede
illis conniuendo perpetuam impunitatem, non confirma i-
pforum malitiam nimia patientia : fcd oftertdc mc tibi cursE
€frc,& dirime tandcm hoc cercamen tua voce vel arrxilio in-
terpofito.
23 Expergifcere&euigila ad ludicium meum,
Deus meus & Dominus meus , ad caufam
jneam.
27 Exuitent[i/^^;7^«/]& IjEtentur qui deficlerat
[vele^mbptApUcet ] iuilitiam meam : & dicant fcm-
pei, magnificeturiehoua, qui diligit pacemfcrui
iui.
Antithefis cft,in qua fruftum fua^Iibcrationis oftendir.
Affirmat enim fuam liberationem pertinere ad omnes pio-'
vt confirmetur in ipf?s aflenfio de prouldentia & cura,quain
Deus gcrit pro ecclefia.dequeea I^tentur. ita rurfus addic
caufamfinaleriijVtDeuscclcbretur. ■ _
GiuibmplacettufiitiameaiU cft,Quj,vt dolentinnocenrem
obrui ab ir-npiis & fceleratishominibus:ita expetunt & optac
diuinitus dcfcndi & feruari , & toti mundo meam iufticrani
atque innocentiam patefieri.
MapificetHrIehoua] U ciicclcbretur ipfius iuftitia.qui li-
beratrniuile oppreflbs. Opponitur autcm ma^nificetia Dti
impiorum faftui. Qnandiu impi j florent & prcmuntur p;/,
quafi obfcuraturgloria Dei, dam non confpicitur abhq.mi!
nibus. Sedcriminpoenisimpiorum oflcndrt Deus feaffici
cura fuorum, rurfus prodit fe ipfius gloria , & icliicct ipfius
Subinde repctitur pwpofitio ad dcclarandum animi ar- maieflas. Hoc igitur cft magnificari lehouam, vt in interitu
doreffl & dcfidcriumin precationc
"Excitarefld eft,ofteidc te non dormitarc.hoccft.neglige-
re iniurias tuis faftas, fed cuigila ad iu3icium,id eft,defende
me aduerfus improbos, &puni ipforum fcelcratam audacia:
vtrunque cnimfit inirrdicio.
Cattfam meam] Id cft, oftende omnibus me efl!e innocen-.
tem, &4joftes fine caufa tantoperc in me fsuire, libera me
oppreirumj& defcnde innocentiam mcam. ^
24 ludicji mc fecundum iuflitiam tuam,Iehoua
Deus mi.-& hc l^tentur de mc.
Pharaonis,Iuliani apoftat3s,'& aliorum.
Diligitpacem/eruifui ] Id eft,non finitperpctuisirumnis
vexari fuum feruum, fcd tandcm libcratum fjnit frui otio &
tranquillitate,&c.
2« Et Jingua mca medirabitur iuflitiam tuam,
quotidiclaudcm tuam.
Concludit pfalmum a promiffioncgratitudinis.Ego aute,
inqitit,liberatusperpctu6 cclcbrabo tuam iuftitiam, qua in-
nocetes & iniufteoppreflbs defcndis & libera.s, nec finis op-
primi calamitatibirs tuoscultores;fed tandem punis & euer-
Itcrum repctitur propofitio, fedaddunturcaufa?finales. tisomnesqui aducrfuscccIefiamtuaminfurgunt.Hsccfigni-
Prima.vt confpiciatur iuftitia Dci,qu3B non patitur iuftos & ficantur hic voce iuftitisrquia nuncloquitur^de Deo taifqua
reftos perpetu6 affligi,aut tandem opprimi. Ede, inquit, te- de iufto iudice,leruantc& dcfendente innocentes, & punie-
ftimoniumiuftitixtu^vtinhocmeocxemplo confpiciatur, te fceleratos, , '
tibi curae efle ccclefiam tuam , &te odifl^einiuftam violen- " Omnidie] Indefinenter : quafi dicat, Nunquam obliui-
tiam tyramiorum , qui iuftos & bonos opprimere cupiunt. ^"^ ^"'us benefici; , & nlinquam ceflabo cclcbrare tua bs-
NamiuftusiudcxdifcerncredebetinterbonQS&malos,hos ncfa(fta.
ItlS. I .
PSAL-
.■■',/-■'■..' • V ^ . - V; .; --'*.'', ....v/ ,,; Y, ^.-i ^ -'^ -■ i y y - %, ■ ' ' j; ' ' ' ^^^a^ -• ■'' ■^' , "" ■ ^^ ■!(■ ", '' ' ■ T -
^%9 IN PSALMVM XXXV. ) zpo
PSALMI X3^X V.
PARTBS.
L Exordium ex abrupto > feu pctitio pathetica , duobus membiis conftans \ quorum i. 'mprecatio-
ncm continct in aducrfarios , V. I. &i.precationeai pro feipfo , verf. 2. Qijaeduodeindeexornatvfquc
adv.9.poftea vero amplificat afummo hne,c|ui cft gloria& laudatio Deijvftjue ad v.ii.
hWjBKoyxiJf verohuius imprccationisadmifcet v erfi.y. ab acrocicacc pcccati aducrfiriorum, qua often-
ditfehicmininicindulgercpcrturbationibusaniniifuijfcd omniaiuftitiaeDei trib lere.
I L Propofitlo fiuc narratio querel» fuxtcuius loci funt tres. j. Quod iniuriani grauiffimam paticur:
V.li.faliis tcttimoniis cxagitatus.i.quod indigniflimc patitur:vcr'iz.i;.i4.vt qui modisomnibus bcnefccerit
aduerfariis^.quod per fraudem,Iudibrium,fin3ulationcm, ikfummain perfidiaai ei infuhenr, v 15.& \6.
III. l4titio , argumentoplanecumprimaparteconueniens : nam &iaipiecaturinimicis Dcum
impiorans , & bene precatur fibi, ,v. lytiS.)^. Hancpetitioneniconfirraat, v. 20. abii,iuriapublica ad-
uerfariorum contra pios omnes.Sc v.zi.ab iniuria fingulari contra prophctam.\ trunque membruin expli-
cantv.21.15.14.i5.i6.
1 1 1 1. Conclufio a rcbus confequentibus , nimirum i. Lxtitra Ecclefic^. 2. gloria Dei & prafdicatio-
ne eius:in qua duo genera bonorum recenfcntur, nempc iaus bono rum omnium, v .27. & priuata Dauidis,
verfi.iS.
ObSERVATIONES 5.0CORVMD0CTR1NAH.
Gluando tegttm ^principum odia maleuoU calumniis accMunt uitia ad noccndum rapiuntur.Deus enimferam hanc in^ratitudinS
f^ adfiutitiamacuuntjCuiuietiam adminiJirosfefeprAbent, fideles nonfinetinultam.qudi. ita nudare £3" defiituerepios conatur, vt de-
iniufii opprejfidebent adDeum confugere,cui neque vires de/hnt ad Jperatione obru (os perdat.
perdendos ijiiujmodi adulatores auUcos.neque voluntas adfuos con 13. i^ Veri (i^ferij amorii certs. not&funt,erga proximos (ff ho-
firuandos. fid ne precihus ijlis abutahfurprimum videndum efl, vt ftes non aliter atque ergagermanos .Jratres affekos ejfe. •
iuflam caujam tueamur.deinde vt animum non vlcifcendd priua- Non ambitios^ votafua coram hominibus iaSiant fideles,fed ta-
ta iniuria , fedgloriA Dei ajferend£ ^ illuflrandA cupidum affera- ciiefecum fif remotis arbitris precando teftantur qukmfincere ^
mus:denique , vt ne voculam quidem nifi nobis priieunte Dei , non ex animo vicem impiorum doleant.
carnisjpiritueffhndamus. Sincerapiorum animi demijjio , ^ Jitpplex pro inimicis apml
I Nobis mirum aut nouum videri non debetji nos carpmt ac Deum oratio tantundem valet acji reosfijubflituerent hofliU loco,
mordeant homines maligni , quineDauidi quidem peperccrunt. qui infefli rutmt ineorum perniciem.
Sed vtvt nobu grauis acerbdqUefit eorum iniuria, , incotnpar:ibi<e Saccus ^cinis numerantur q:iidem interritui legales :fedidem
folatium hincoffertur, quodfuumpatrocinium Deu4 ipfefalfls ac- manet apud Chrijiianos ieitmij vftu. ff>uarefi nos Deus oflenfis
cufationibus opponit. ir&Ji*&jign'u adpcenitentiam inuitat ,meminerimtis non tnodo pre~
z Vt^adatimfides noflra ad CAleflem Dei potentiam confcen- cesfolito morefundendas ejfe ,fid addcndos etiam fiimulos qui ad
datfinducitur hominum moregladio ^ clypeo inflruBus: quia non humilitatem nosfolicitcnt.
aliterprojito modulo caperent mentes noJhr&, immenjam itlam vir- is Ea eflpiorum in terris conditio , vt non modo ab iis qui re-
ttttem,qu&omnesauxiliandiformasinfecontinet,necaliundefub- rumpotiuntur,verum.etiamd contemptij/imis ^f&ce vulgi con^
fidiaaccerfit. tumeliose traiientur.
3 BenitmanimoftMinfixumeJfeac perfuafum optaredebetv- 16 Impiufolenne eft ,vt exEflher&^ loannis Baptifl&hiflo-
nufquifquepius, quodex pnfentirerumintuitu ftatuinon poteft , ria confiat , inter poctdade piorum euerjione ©" c&de di-
^falitttefu&autorem ejfe Deum. Nam qu& noftra focordia eft ac Jptuare.
ftupidirof,, Deusf&pe dormientes ac nihil tale fentientes nos libe- 17 EtfiDemfidelesiubet quietos expeSfare.dum ipfematurum
rat. ferendiauxilijtempterseffeiudicet : permittit tamen vtmor&t&-
4 Etiamfi ad temptis impij verticefideraferire altifqtte radici- dium quo vruntur,in pr^cibus deplorent.
ht4sinterrafirmarivideantur:tamen Deus apiis clamantibtu ex- 18 Adimpeirandiauxilijfiduciamfidelesfeanimant. f^ in-
citattts,hoftesfttosjfie/ita deiicit,(^quifquiliis reddit fimiles. uiitafortitudinis produnt tcftimonitwhdum in medtis curarum ^
5 Arcano angelorumimpulfu impij turbantur,(fj degradu fuo diJcriminumflu^ibas,qtiaJiiamvoticQmpotes, erumpunt ingra-
tempore vindiB&deiiciuntur. quiajfiiritu vertiginis eos Deus per- tiarumaStionem.
cellit , C^ inquietudine diftrahit , vt fecum ipfi tumultuen- ip Magniinterefibon&ccnfdenti&teftimonium afferrecoram
tur. ^co. vtfit ad nos iuuandos propenjior.
6 Per angelos.tum bonos tum malosjufta tremenddque iudicia 20 &m durius ab impiis vrgemttr.eo certius Jperanda eft libe-
/uaDeui exequittfr,itatamen vteleBos angelos reprobispr&ficiat. ratioaDeo.
7 NemoinDei conffieHumtemereproJiLiredebet .veleumad- 21 Improbi ^ crudcles , quumvt plurimitm timidifint^
uocare vindicem,nifi bona conjcientiajretui. feruili ingenio.non efferuntur ud j ercciam nifi quum ex bonorum
8 Vbipacemfallacibusiilecebrisfibipromijerintimpij.percellet ^fimpliciumArumnuoblataeJloiCtfio.
toshorrorinfolitui , (^ cumtumultuofopauorefentientfilaqueis 22 H&cdemum folida eji muhitio contra hoftiumludibria,
fuis deprehenfos. Piis autem liberatio ex omnibtts periculn . £f ^^^** vbi illis omiffis mentes nojiras ad Deum coUigimtts , ^paterna er-
pax Aternaqtte in Deiflnuparata efl. ga ncs cura eius fieti petimus vt reipfa declaret fibi mn incognitas
p Dum impiorum altjfortun& tribuunt qtildfunt feruati: alij effe molefiias tMftras:imo quojeruentius inhiare videt improbos ad
fuA induftri&,omnes Deumfua laudeJpoliant:pij acceptorum berte- noftram perniciem.celernts ad opitidandum occurrat.
ficiorum memores , noninliberationefibiignota.fedinDcifalute Z3 Vt rite compofitafint vota mftra.fulgeat in cordibus no-
Utantur. Jirisprimumneceffe eB fidesprouidentiA Dei.qui nectacet, nec
10 Deo quodfuum eft afferitur.quum ornatusfua virtute, fpes recedit , fidin tempore fuormn precibtvs excitatur : mc tantum
omnes nojirasfibi addiBas tenet : ^fruftrafonaret Dei nomen in ordine pracedere omnes affecius , fed etiam temperare ac dirigere
erenoftro.fieiuipotentiam (^ bonitatempro arbitrionoflro diui- debet. . ^"
deremut. 24 Vbi omni auxilio exclufi videmur , ntdlum eft vincen-
Gluando Deusvindexpauperum ^ affliBortm dicitur, bonam d& tentationiejficacius remediumquam Dei iuHitiam non pof-
SpeminaffliBionibuiretinendameffedocemur.-^quianoneftcurani- fe excidere , exqttapendet noHra liberatio. vide 2. Theffalon.
mosnoftrosdebilitenthofliumvires (^ copi&. quantumuisprAua- cap.i.verf.6. 1
leant, dum \ c&lo pronuntiat Deut,in huncfinemfe regnare vt va- 2s ' ^uia tanto magts infe prouocant Dei viadiSlam fielerati
lidis ^fortibuf reftflat. homines quanto magisfe efferunt, hoc argumento pij ipemfuam e-
IX Filiit Dei_ ambulandum efl per infamiam (^ bonam fa- rigunt,precefquefuas obftg'iant. 1
mam, (^ patienterferend&calumniA , donec eortem innocenttam z6 ffluum a Spiritu S. dtci(mfuerith&tprecaruiiforma,fuper-
Deui > caIm afferat. bos omnes hattd dubih manet exitus qualts htc prAdicitur, vt cum
12 Impiorum ingratitudo qtu>adfenfum carnis maxim^ vulns- pudore ^ ignominia retrorfum abeant.
rat probos homines :fed dici non poteft quantum hoc afferatjhlaiy. 27 Hoc humanitm tfypietas poiitda^ vt cjftofctmque cemim u
vbi teftari coram Deo licet nos omnibm officiis effe perfuntios, qu& iniufiiaffiigi.fialia iuuandiratio nonfuppetit.votisadDeum, e^
adhttmanitfttemflecieredebenteorumanimosquiimplacabilifA- fattoreinanimisnojirisprojequamur.
15,1 : PRitLECT. HENR. MOLLERI
^SJ'
IJl
Pax (^gaudium trlt tU emnibus, ejttifdutem ^facem eccleJiA mm curafe imp,fibiqite cordi eppacem eorum.
d^ firtgulorumeitts membrorumexoptant. 28 Fijqttibuspareftlattdibus,iuflitiamDei,qtMferuattfitnt,
In eo elucet Dei maieftas , dum re tpfa demortftrat feruorumfuo- celebrare cupiunt (^fan^epoUicentur.
. Articvli praecipvi.
I. Devindiftsecxpetitioncpu&impia.
z. Omnipotcnti» Dei fuos affcrcntis, impios opprimcn-
tis confifleratio.
3. Angeli tum boni tum mali iudicia Dei exequuntur.
4. Impiorum&pioruminadueriis&fecundis rcbusin-
geniura.
f. SpesEccIefisfubcruce.
d. Inuocationis Dei fruftus vberrimus.
ARGVMENTVMPSALMI XXXVI.
T Argumentttm huittsffalmifiat magis perlpicuumt cogitandum eHtecclefiam in hac vifafem"
■perverfari tmer homines impios ^ Eptcureosj^ui abieBo (*f exuto omni timore^Deiiindul^ent
prauu- cupiditatihtti ^fcelertbtti contra confcientiarn : c^ hominespios ac bonos ttunfuam non
affliguntjn hos dumpij tntuentHr,fierinonpoteJi (^ttin multipliciter animitpforu faHcientHry^
fides atque inuocatio ianguefiant.f^ident enim tales plerun^ue impune grajfari in mundo,(jr 0-
mnikfcel^ihus fuif compiere,nemine veiprohtbente veipuniente.-at^ue interea illum coetumi^ui dicitur eccle"
fia,r)itferalfiiiter premi <^ affitgi.ln t^les tgitur cogttationes ingrejftts Dauidt ipfe ^uoque fenttt nonnihtlvuine-
rari corfitttmiVt ianguidtusftatuat de prouidentta diuinayt^ cogttetnuilum effe difcrtmenpiorum (jr impiorum.
Ideocjue initioi ^uaficum indignationejongam inHituit cjuerelam de imptorum improbitate f^y fcelere 1 a qm- ^
hus ^gloria Dei ladatur, c^ homines pij cructentur, att^ue vtftudta ipfa i^ opera eorummagis confpiciantury
fontem ipfam omnis jceieris tndicat ejje vacuttatem timoris Dei. Ex hac enimy tanquam ex vberrimo fontey 0-
mnis generls fceleraredundant . Sed tnoxfefe recoUtgit ^retrahit^ ab illis cogttationibuiy oppofito verbo Deip
auod oHendtt non tantum dtfirimen efie apud Deum bonorum ^ malorumyfed Deumprofuafapientiajiufittia
^ homtate f&pe permittere vt impijprofua libidiue graffenturitllifcjiHe vt aliis creaturis henefkcere.
Jnterea tamen ojiedit prornifiwnes illas duicifiimasi^utt vcras (jrfirmas confoiationes cottnentynon pertinere
promifcue ad omnesifed tanttim ad lUes cjui Deum verafide agnofcwit ^colunt.Itacjue difcrirnenbonotHm C7*
malorum,nonpetendum ej/edecetab externa aii^ua fpeciCiVtpote afuccejfu impiorum aut honorum affitBioney
fcd a veris illis bonis.^perpetuo duraturisy^uajunt ecciefim propria. Horum bonorum confideratione ac com-
jnemorationCj ^ttiafeattt ieuari doloremfuum , (fr animum fuurn erigi cr confirmari adtterfm iilud fcandainm
quod ex feltcitate impiorum hominthtis piis obijcitur,erumpit inprecationem,tn t^uapetit vt perpetuo Depu ec~
clefiamfiiofauoreprofeijuaturiedmi^ue defendat aduerfus maiorum irnprobitatem (^ aHdaciam,<^iufto tandem
ittdicio at^ue euerfione tmpiorum,ofiendat ejfe ^fcrimen inter bonos f^) maios. Hanc vltimam precationis par-
tem ita recitat vt non tam precari cjuampradicere certum imeritum hofiibus ecciefidi, videatur.Nec dubinm efh
has voces Spiritusfan^iperpetua ejfe vaticinia de euerfionc ^ tnteritu impiortm, (^ deperpetna ecciefidi. cbn~
feruatione.lta igitur Dauid duabus rebttSiCogitatione fcilicet verbi diuinifeu promtjiionum,^ precationcvin-
^cit illamtentationem ^ua tunc oppugnabatur:c^fuo ^xepio nos docetvt (^uoties illa cogitationes animos nofiros
fubeunt,aut cum videmus impios tmpune graffari c^fduire tn ^uoflihet,nonfiangamurdolore aut defperatione:
fed recurramm ad verbum Dei,^ cogitemut promifiiones ^u^fa^lafunt ecciefiic , at^ue fiducta harumpromif-
fionumconfugiamtti ad Deumt(!r pctamusjdefenfionem c^ auxtiium.
AD triumphandum,ferui lehousE Dauidis.
2 Dixitiniquitas impij inmedio cordis
mci : Non eft t imor Dei in ocuiis eius [ vel ante o-
culos eitts.]
Prima ptrs pfalmi , qua/i pcr qucrelam continet defcri-
ptionem ilUus coetusqul nonagnofcit Deum iuxtaverbum
in ecclcfia patefaflu, fcd fecureindulgens fuis cupiditatibus,
omni genere fcelerum fefc polluit. In hac defcriptione , &
fuas&aliorum piorum cogitationos pingit. Nam homi-
nespij, dumintuentur illumcoetum, mirantur (a*pevnde
tot fceiera exiftane, & cur Dcus non ftatim in ea animaduer-
, tat.I|ic pritnum fontem oftendit , poftca de iudicio Dei ad-
uerfui^pcccatadifputat. Ego,inquit,dum intueor vita homi-
num fceleratorum & perditorum , qui fine metu ex vno fce-
lcre in aliud ruunt , video non aliam ofle huius rei caufam
quim quod corda eoru vacani omni timorcDei. Non enim
cogitant efle aliquam prouidemiam aut iudiciumdiuinum,
exiftimintque omnia fieri temerc , non punirifceIera,non
ornari benefafta praimiis. Hic contcmptus Dei,& illa fecu-
ritas , impellit eos in omnis generis fcelera, vt nihil non au»
deant,autfl|)i permittant.
Dicit impietas impij in corde meojTd cft,Ego cogitans dc illa
infinita fcelerumlicentia quam vfurpant impij,& qua totum
orbem pene obruunt,fl£ ftatuo apud me,fontem iftoruixi fce-
lerum omniumcfle vacationem tim»risDei. Nam dicere in
cordcjcft apud fe ftatuere, Jeccrnere. Iniquitatem feu dcfe-
Aioncm iiominat illa irifinit a fcelera impierum heminum,
quae intuens dicit fc fic ft^tuere.
Nomen VVi^h plerique in datiu* cafu reddendum ccn-
fent.-DixitiniquirasCceleraio. quodeodcm rcdit:I<!emei)im
eftac fi diceret, Egodeimpijfceleribus fic ftatuo & ludico,
& fic pronuntiat eius impietasin meo corde, quories cogita-
tio 4e eaanimum meum fiibit , vtut ille fua fcelera pingntr.
Vfitata tranflatio habet,Dixit iniuftusjvc delinquat in femcE-
ijifo.HicronympsJn raedio corde eius,Legic vterque >3Spj»
Nonefttimorl Id eft, non cogitant eflealiquem Deum rjui
faiila hominum afpiciat, qufque malos puniac & bonos prar-
miis ornec, fed dicunc Dcum fcdere inca:Io otiefum, necaf-
ficirebushominuBi. ItaEpicurus ftatuebat,quemLucianus
prjccxterij commcndat, &LucretiushunctanquamDeun^
admiratur:
Deus iUafafitjDeus, optime Memmi,
Depttlitex animo qtti monfira metfifqueDeormn.
5 Quoniam blanditur fibi in confpedu fuo
tin ocults fuis"] vtinucniat iniquitatcmfuam: ado-
dio prqfcquendun {.td efitVt ardeat edio,velvt exci"
tet odium. 3
lam a fruftibus feu fignis per diftributionem oftenditim-
pios vacare omni timore Dei. Primiim inquit,inapius blan—
ditur fibi , hec eft,non cogicat niec cxpendic nnagnitudinen-i
fcelerum fuorum , nonexiftimatDeumhisgrauiterofFcndi
aut ad iram prouocari,non difplicet fibi in fuisfceleribus:fed
quia eft «/x«u>nr> qui fua admiratur, & magoifacirjoble^lac fe
in fuis fceleribus ,& his blanditiis alis vitia. Hxc late exrendi
paflunt&debent , non tantumadprauosdodores, qnibus
impia; opiniones d*mi conccpea;arrident& placent , fed in
gcncreadomnesqui excuflb timor6 Dei , prauis «fl&£tibus
indulgenr.
Vtinueniat iniquitatemfuamlHoc fecundum cft fcclus.ldeo
295 ' INPSALMVM XXXVI. ^ * j^.
/ibi ita adulatur vt po ffit indulgere fuis prauis affcAibiis, & in tarttos dolores & perrurbationes inciaere,yt nonnunqu i
fubindc alia atque alia fcelera excogitare. ^oc enim eft in- dubitarc incipiat, an llt aliqua piouidecia dinina. qua; hun c
uenire iniquitatem fuam, fubindealiud atque aliudfcelus mundumrcgat : iudicant enim iuftitiae Deieflb, iiomines
excogitare. &qua(ifcelus fceleri addcre. SicutPaulus ad ^celeratos punire, & piis ac boirisprsftaretranquilliratem
Roman. nominat eos inu^tores malorum : qiiales funtqui &c.Id cum noniiatipforum iudicio . vidctur Deus qua/i o^
cultus idololatricos excogitant & ftabiliunt,vt leroboam, tiofus fpcftace res huAianas , nec vlla earum cura affici H«
Achas,8ttota illa colluuies pontificum & monachorum.lte, cogitatiooes,quia periculofar funt,& f^pe nonullosita abri-
qui variis praetextibus defraudant alios qui infidiantur alie- piunt,vt omni pietaris cura & ftudio omiffo,ipfi quoquc c6-
naepudicitiae, qni latrociniis & ca:dibusgrafrantur,vtlicei?- munem nuiltitudinis viam fequantur,fdque fccleribus im-
tiamfuaruin cupiditatu obtineant, &c. funt enim illa infi- mergant.oftendit iamDauid fuo exemplo. quomodo animi
nita. ^billiscogitationibusprofanisfint retrahendi, S; quarum
:/i«/o</»«w]Hoctertium eft^quod indicatcoscflefine ti- rerum cofiderationedoarinade prouidetia in animis no-
more Dei, quia & ipfi ardent odio implacabili aduerfus bo- ftris fit confirmanda.Nam ipfe quoque.vt ex fuperiore que-
nos, & paffim odia accendunt , tutbant politias, ferunt dii- rela apparet, his ftimulis animum fuum fenRt pun^i & vul-
cordias m genere humano , vt dilirahantur voIuntates,qux nerari:fed,vt dixi.mox fe recoIligit,fibique refponiet.atque
crant coniunftifTimar. Nam vtroque modo iudico pofle ex- Lic quifi per admiratione, & exclamationem ei umpit in c6-
poni verbum Hebrasii, abfolute & aftiue. Odium vero com- mendatrbnem earum virtutum diuinarum quibus hic mun-
pleftitur vicinosafFedusprauos,inuidiam,'»»;^«VfiJM{wa».&c. dus regitur & conferuatnr ; dicitenimnon foliim iuftitiam
Alijpafliueinterpretatur, vtinueniaturiniquitasadodium, Dei efle confideradam. fed reliquas etiam eius virtutes qua;
idell, quanuis omnibusfunt exofi, autdigniodio, tamen cum hac funt coniunfts. -^
fibi blandiuntur. lehoua vfque adcalos honitfu /««]Prima virtus,qu^ in confer-
"-Zf Veiba oris eius[y^<«/]i'niquitas & dolus: ccf- uatione huius mundi confpicitur, cft bonitas. Noneft mf-
lat intell'l2;ere vtbcneraciat. nim,inquit, impiosin hac vita interdum graffari impunc:
Haftcnus^le interioribus affeftibus & cogitationibus di- "^'" <^;"" ^ei boniras fit infinita, & totum mudum rcpleat,
xit.nuncadextcrnasaaionesprcgreditur, &piimum qua- «eri al.ter non potell , quinmagna paticnna tolei-etDeus
Ifs fit fermo oftedit. Is vero refpondet cogitationibus & afle- f\ominum fcelera.ipfifquc adeo ad tempus bencfaciat.Nam
ftibus Primum>veiba oris ems fLnt iniquitas, feu defideriu ^ bonicatis Dei propriu eft,paffim fe exerere.feque difFun^
&doIus-idelt fermoneabutunturadiuascupiditatesob- «ere^n omnes.Nonitaque irafcnris, fed bonitatem r>ci in
tincndas* & ad circumuenic ndos alios:nuUa eft veritas aut fi- ^** confideres,&,fi quando contingat te quoque labi,hac co-
des in ipJoruniibrnioncnihil cft certum nihil fincerum,fed g^"tione te fuftentes quod Deas fit bonus.
omnia lunt inuolutamendaciis, &teaafophiftici ieucalu- ^""'^J^ tuavfquead »«^«]Secuda yirtus eft vcritas, qu^ in
niisHocvcrolatepatet. Nonen mtantiimad illamfophi- promiTTionibusfcruandisnoneftfallax, fed perpetuo fibi
fticam qux exercctur in iudiciis.contradibus, artibus, &in <:onftat.Etiamfi igitur pro bonitare fua toler^ impios: tame
tota vita & ad dolos qui paflim ftruuntur bonis, hoc rcfere- "°" exirtimandum eft.propterea veritatem promif/ionum
dumeft ?ed etiamad eam fiaudem qusveritatemdoarinae aboIcn.NamDeus,vtveraxeft&conftansmfuispcomiffis,
c;eleftis corrumpit & adulterat. "^ mirabihter in fuis ludiciis^ oftenditfe nunquam a\-eipfo
Celfatadinte/genhm vt henefaciaf] Aliud fignum,pertina- recedere,nec aliter agcrequamfuanatura fcrt,nec abolere
cia fcilicetinpropofito.quxnonadmittitvUasadmonitio- promiffiones. „ -.tj a • n- ■ • ^
nesnecpatitui fe doceri.fedfurenter ruit, quo fcrtcxcali. Mitttatuaficutmontes D«]Idcft,iuftitiaipfiuspaffimcon-
bido Atquc hoc etiamvitiumoritur ex*ix-«;TJ-,de quaantea 5icitup,& manet mimora; neqi enim propterea diccdus eft
dixitCum enim anteceUant opinione fapietiat &fanaitatis, P^us inmfjus, etiamfi patiatur intcrdu impune graflari fce-
fintoue infttufti opibus,aut vn .bus.non patiuntur fe admo- Jf.^tos Ipfe eram nianet perpetuo iuttus,& fuo tempore iu-
neri fed dimicant de fuis cpinionibus, & de fua amoritatc, «'t'^™ ^ ludicium fuum aduerfus impios declarat.
vtfuamploriam&dicnitattmtueantur, nonvolunrcede- . ^f'« -D" dicuntur montes excelfi , qmfirmi confiftunt
redcfualentcntia autpropofito, ne vidcantur errafle vel necIocomouentur.NamHebraridiuinumvocant quidquid
„- / excellitjGen. aj.Pnnceps Deies m medio noftri,ideft, ha-
^T ^'iniquitatcm cogitat fuper ci.biH fuo : iiifiSit ^^T''-'" ^^ ^'^^T^ cxcellentiffimo principe. Et cap lo.-
5 iin«juiian.iif V ^ 1- Luaationibus Dei luaata fu, idcft. magnis&prxclans&c.
in via «on b> na-.ioalun) non reprobat. ludiciatua abffks^U cft,quoquo vertas ocuIos,veI furfum,
In hoc verfu tanquam i n fafciculumcoUigit & complc- yei deorfum. omnia iufto Dei iudicio difponuntur. Et quan-
ftitur omnia fcelera,quaE oftendunt hominesimpios ti\cC\- cjuammagnaabyfTus fccleru interhomincs cxundct &terra
ne vllo ti more Dei.Primum,inquit,iniquitatem cogitant,id obruat:tamen maior eft prouidentia; diuiiiie abyffus, qua iu-
cftjquicquia piaui aftedus fuggerunt.hoc conantur perfice- ^^ ^^^^^ difponit&gubernat.Alij fic interpretantur,iudic:a
re,& quicquid libct.hoc putant fibi Iicere, vtque perficiant f)ej ^^^^ abyflus multa.id eft.fuperant captu noftrum, funt-
quod inUituerunt,noclcs atque dies omnes cogitationcs & ^^g tnzp.s abfcondit* quam vc ratio aflequi ea queat, &, vc
ingcnijneiuosintendunt. r - PaulusIoquiturRom.ii.funt«»i^i/)ii/'»)na. ludiciumnonnulli
Infiftuntih via non ^c»«]I d eft.magna pertinacia perfeuerat incerprctantur clementiam, qua° mitigat poenas; fed fimpli*
in Iws dcliais, fine vlla fpe emcndationis. Emphafis eft in ^^^^^ iricelligo iudicium quod excicet Deus in gubefnatio-"
verbo ay^n' ftatuit fe id eft,obfirmat fe.& indurat cor fuum ^^ ^ conferuatione huius mundi. Id etiamfi nobis videatur
adperpetranda queuisfceleia. ^ interduminiquum , tamencumaciemetis noftrarperuefti-
Mcdum non reproht] Id eft,nullum efi tantum fcclus a quo g^j.- ^^^^ poffit.reuercfter nos ei fubiiciamus potius quam vc
il'e abhorreat fed fertur laxis habenis in quxms fiagitia. Na curiofe id inquiramus.Nam Dei iudicia alia funt ab hominu
voluntaria ca»citas ita prsecipitat impiosvt vltro fcelcribus fe judicjis, & came, quoquo vertas oculos, videbis omnia iudi-
mancipenccumque ipfi finc fcelerati , etiam fitnilium co«j ^^^^ diuinis efle plena.
iuetudine deleftatuJ:,c6fquc oi nant & proueh iit potius qua Hominem ^ iumentumferudf^Hoc rurfus percinec ad iliam
vtafeabigant. Haeccftdefcriptio&imagohominuimpio- virtutemquamprimo lococelebrauic , bonitatem fcilicet,
rum,in quamcum pij intuentur , mirantur fa^pe vnde tan- Etiamfi iuftus eftiudex, tamen fimul cogitandum eft, cunt
tum fcelerum 8c confufionum fit in mundo, & eo delabun- ^ff^ bonu, ficut alibi dicitur,i.Tim.4.Deus eft faluator om-
tur vt cogitent inteidum , nullam eire prouidentiam diui- „1^^ hoininum,maxime fidelium.ItemMatth.f.Sinit folem
nam,aut nullum efle difcrimen inter bonos & malos : fcd f^y^^^ Qj-jrj fupgr bonos& maIos:ciimque tanta fit bonitas, vc
hx cogitationes ne excutiant nobis fidcm & timorem Dei, et/am bfuta fcruet, cur dubitemus eum etia curam agere re-
opponeda eftdoftrinaex verbo Dei petita,qux oftendit no j.^^ humanarum?Ita ex copulatione multarum virtutii qua»
propterea tolli prouidentiam diuinam , etiamfi homines f^^^ j^ Deo,oftcndit quomodo fit iudicandum de prouide-
inipij aliquandiu tumultuentur, & omnia in rebus humanis ^i^ diuina.fi quando illa» cogiracioncs animos noftros feriit.
mifceant&perturbfcDehacigiturdoarinanunc deinceps Seruas) Hoc intelligendum eft de fuftentatione & confer-
concionatur. uationererumineoftatuinquo nuncfunt. Nott enim lo-
6 leh^ua^vfqueadcoelosbonitastua.-veritas tua quiturnuncdeaaionefp^iali.
vfqueadnubes. ^ . . ,. . i r . 8 Quam prctiofaeft bonitas tuajDeuslItaquefilij
7 Juftitiatuaficiitmontes_De.:iudKiatuaabyr. ^^^^^^^ [j, vmbraalarum ti^arum confidcntr/.^
fus inagna : Homincm & lumetnm feruas, Icho.ua. tH^ru proteBwni^ caufaferecmerjt.]
Diximusfupra.homincspios confiderantesinfinitam h- ^'"*"*»''' ^» .^.. .... '^ :*
ccntiam & morum corruptelam, quajpaffimgraflatut, & Haaenusdegeneralipromdentia diuinaconcionatuscft.
ciimDcieloriamljEdit.tumvitJehumanapfociCtatemturbat, Nunc aliaw addit doaruiam de fpeciali cura & b«nitat«
" N ij. . d*
-..^^
i^j ^ ' ' "^ t R^ L E C T. H E
qua Dcus fuos profequitur. Acquc ita iam oftendit efle ma-
gnum difcrimen intetbonos & malos,etiam(i a plecifque id
non confideretur. De bonitate Dei fupra dixcrat,cani exte-
di vfque adcaelos.&cSedquta hominesimpii & profani ca
nonconfiderantjfed contemnunt, imofcelcrate eaabutun-
turad cupiditates fuas explcndas,dicit, Pominum peculia-
ri quodam fauore compledi filios fuos, ipfofque adco eam
experiri in variisfuisafrumnis &doloribus.Ideo enim ait ea
eflc pretiofam, quia fenfiisbonitatis &amoris diuini homi-
nespioscumpremuntur amalis, aut alioqui cumfunt in x-
runinis,efficaciter cofolatur & erigit , vt acquiefcere in Dei
crga fe bonitate poflint. Copleftitur igitur vox iDfl hoc lo-
co omnia beneficia illaquae peculiariterecclefia: i Deo funt
dcftinata.&c.Eft autem hic verfus male diitinftus. Idco no-
nuUificinterpretatur.-pretiofaellclementia Diis, ideft^an-
gelis & filiis hommum,&c.
St tilijlid eftjideo filij.l enim non tam copula hoc loco eft
cfuam rationalis particula.
Confident]ld eft.ftatuenrfe habere defenfionem,feu pro-
teftionem aduerfus impetum & infultus malorum hominij,
aduerfus furorcs fatanac &mudi. Vtvt igitur fajuiant impij,
fciuntboni fibipar^tam e^re.defenfionem.
Filios hominu nokiinat etiam bonos &pios, quiobnoxij
funt variis iniuriis &calamitatibus, quibushisec humana na-
turaeft fubieda.
Alarum tiiarMm]Similitudo eftfumpta ab auibus feu gal-
Iinis,quar puUos fuos tegut:qua & Chriftus vtitur,Matth.i j.
9 SsLturahantm ItrrtgahnntHr] pinguedine do-
tnustuae : & iluuio deliciarmn tuarum potabis
eos.
Amplififatpromif(ionem,qila- propriaeft ecclcfia;,ab v-
bertatc &copiaomniumbonocum qua; piis parata funt.
Pinguedinem domm Dei nominat non tantiim bona corpo-
ralia,quae afFatim & copiose dantur piis.ficut alibi dicitur,o-
ges & diuitij in domo eius:fed inprimis fpiritualia & ca»lc-
ia dona,qua; Deus fuppeditat largiflime per Spiritum fan-
ftum. Atque illa bona oftendunt prxcipue quantum fit dif-
crimen inter pios &impios.
Pinguedinem nominat Scriptura optimum fuccum , qui
eft in quacunquc re,vel in animantibus,vcl in rebusnafcen-
tibus,quo corpora noftra fuauiter recrcantur, faturantur &
corroboratur.Derebus nafcentibus dicitui' Gen.^y.Pingue-
dinem terrz comedetis, id eft,elefta& optima bonaterrse.
& i7.De rorecoeli & de pinguedinibus terra;,det tibi.Dc ci-
bis.Iob.jd. Requies mefx tua» plena eflct pinguedine, id eft,
optimis & delicatis cibis.Pinguedo igitur hoc loco fignificat
omnisgenerisbona,&quidetalia,qu§nontantucorpus,fed
& animam reftciunt. In verbo XW^ copia fignificatur. Qupd
additur ^w«*r«x,fignihcatur,illa bonanonpromifcue om-
nibusefle propofita:fed iis qui funtin domo Dei. Impij eti-
aminhac vitaabundantvariis boniscorporalibus, quibus
fefe ingurgitant , & faturantur ficut pecora : fed fuccus illo-
rum bonorum nopenetrat ad animam. lUa enim fempereft
famelica,nec vnquam rigatur, fed eft f^rilis & arida.hoc efl
caretomniconfolatione & vita. Poftea repetit eandem fen-
tentiam.Nomine fluuij fignificatur copiofa vbertas. Nomen
^ni fepc fignificat tribulatione, feu afflidione , iA*ru\mili*St,
vt pfal.ii8.Item i».torrentesBeIiaI,&c.fed genitiuusqui ad-
ditur,corrigit illam fententiam. Torrens delkiarum fignificat
delicias inagna copia & continenter cfFufas , vbi fcilicet alia
voluptasaliamexcipir.Intereadelicixintelligatur non tan-
tnmquEpalato grataifunt, fed quae animam exhilarant,
&c.
10 Quia apud te efl: fons vitae: inluminetuo vi-
dcbimus lumen.
Confirmat qux priiis dixerat.a cauffa: ideo fcilicetperpe-
N R. M O LL E R I " ^ ' i9(5
tuis illos fi^ui deliciis,quia a Dco qui eft autor& fons omnis
vitat,eas hauriant. Etian^ impij pafcuntur Dei beneficenria
in hac vita,fed quia in his donisnon agnofcunt Deu autho-
rem.nec ad verain illam vitam alpirant , fed contenti funt
corporis fagina, duratillafatuiitasad tempus , &tandeii»
cum illa definit,in triftiffiniam mortem merguntur.
lons vitA\\d eft,fons aquse viuilicantis , hoc eft , vita inde-
finenstecum eft. Huc pertinetconcio Chrifti adSaniarita-
nam,Ioh.4.
In lumine tuo videhimu* lumen]ld cft, Abs te haurimus non
tantum hanc corporalem vitam:fedetiamiXIam cseleftem,
quxanimosnoftrosintencbrishuiusvitJB, in dubitationi-
bus & pauoribus, pafcit vera Dei agnitione, confolati one &
IaBtitia,vt cunftos terrores,pericula & aerummas facilefupe-
rare pofHmus. Lumenprimonotitiam,demdeconfbIatio-
nem & Ixtitiam fequentem fignificat.
II Protrahe(tfjir/tf«^tf jbonitatcmtuamagno-
fcentibas te,& iuftitiam tuam rediis cordff.'
Tertiapars huius pfalmi eftpetitio,inquapetitvtDeus
bonitatem fuam,quam fupra dixerat, piis &Deum colenci-
bus tanquam peculiarem & pretiofumthefaurumrepofi-
tameflTe perpetuo ecclefia*exnibeat,ipf<ique fafto oftcn-
dat.fcpcculiariquodamamoreprofequi fuos , atqueim-
pios odifle. Atque hac petitione rurfus oftendit quam opus
fitecclefia: hac confolationc, quod pij peculiariter Deo fint
curaj,&qua facile hominibus piis illi in cruce excutiatur,nifi
fubindc Deus eam nobis ingerat. .
£x/e»rfe]Ideft,vfq. ad finem profequerecultores tuosbe-
neuolentia & fauore , ne deftituti conf blatione in jci umnis
fuccumbant aut deficiant.
luftitiam tuam^Id eft.exhibe te perpetuo iuftum,tam in dc-
fendendisbonisquamin reprimenda atquevlcifcendain-
iuria malorum. Namiuftitiaeft tueri fua:hdei c6mifl!bs,eo-
rumquc patrocinium fufcipere^itaque Deus , ciim eos qui fc
ipfius fidei committunttuetur,dicituriuflus.
Eft aute obferuada defcriptio piorum : primiim dicit.pios
efle cjui agnofcunt Dominum.Nam vera pietas oritur a f^ci
notitiaideinde dicitefle redoscorde,quiavera notitia & ve
ra fides no eft otiofa:fed eft efficax,&format corda noftia ad
reaitudinem,& ad prxftandam obedientiiDco placcntem.
II Ne veniat mihi [tnrne] pes fuperbi2E:(S<: ma-
nus impiorum ne commoucat me.
Antca in genere orabat pro tota ecclefia,nuc fe peculiari-
tcr& falutein fuam Deo c3mendat, ac petit vt ab impiorum
violentia.uqueiniariis defendatur.
—=zzNe veniat mihi pes fuperbiA{\ feu ne inuadat me homo
fuperbusj ideft, non conculcent mepedibus fuis homines
fcelerati, qui contemnentes iudicium diuinum furenter ob-
fequuntur fuis cupiditatibus , &fiducia fuarum virium ni-
hil non tentant & moliuntur.
Mmus impiorum]EQ: vis illata ab impiis,quafi dicat, cope-
fce pedes& manus impiorum,ne depellant me a fiducia falu-
tis quamconcepi,neue deiiciantme demeo ftatu.
jj lilic ceciderunc qui faciunc iniquicace: impul-'
fi fiint,& non potuerunt furgcrc.
In fine no tamprecatur impiis exitium,quam certo euen-
turum prxdicit vt euertantur.IIla veroconfolatio eft necef^
^aria,vt fciamus mafuram ecdefiam &hoftes eius interituros
eflb.
JZf/V] Vidctur tam efle temporis quam loci.IIhc, fcilicct in
die iudicij.citm dixerintPax & fecuntas, ciimque niiiil me-
tucnt: vclillic.id eft,eo ipfo in loco vbi profternere & dele-
re coerum piorum conati funt , vtlocus ipfe fit teftis iudicii
diuini.Vtitur autem verbo impelledi, vt fignificet res impio-
rum eiTc lubrico loco, nec ftabilcm cflle vfiam quam fibi f©*
mniant felicitatem.
■fc
P S A L M I XXXVI.
F u4 RT E S.
{^
I. LaudatioDei,tnbus argumcntis conftans. i. Ab «quanimitate , diuturnaque patientia Dei erga
impios,a z.verf.ad6. i£quanimitas illa autemamplificatur acontumaciffima impiorum rebcllione; tuin
faai$&: conatibus,v. j. deinde vcrbis, v. 4. poftremo conriliis&: cogltationibus, v.5. Horum malorum
fons incjicatur prolcptice, verf. 1, nerape ItheifmuS &: vacuitas a timorc Dci, vndc tot impietatis
riuuli. , , ^
1. Secundum argumcntum,verf.6.&7.acontinuationebcncficaadminiftrationis Dci in rcbus om-
nibus creatistidque per apoftrophcn adDcum , cuius fummam^profijndiffimam.adcdque infinitam beni.
gnitatcm, veritatcm, iuftitiam,iudici aquc pr«dicat,mctaphoricis comparatiohibus ad humanum fenfum
a^commodis.
j. Tcr-
\
T^ "V 'k^^^iff^^r^y^^f^ <
^pfj«j(rwywK^ffi"j» ■» 'i.^MfjiHiW!?™'»'^^'""^"'-^^^»
'^'■'^^n^^^ll^PW^JSW^SfPSr^^W^WKr -
297 IN PSALMVM XXXVII. ' 298
3 Tertium argumentum , v.S.per exclamaiioncin cxadnnrationc profc<Slim : culiis fnbie^ftio ha-
b««r V. p.agnofcitcnim, Dcum omnem vi6i;um,ncccffitatem,& anianitatcm, cum pi^feniis,Lum vcn-
turac vitac,fubminiftrare crcdentibus in fc.
1 1. Precatio bimembris.i. publica , pro toto rcgno &; Ecclcfia Clirifti, v.io. & ir, Huius tria funt po-
ftulata,lucis, benignitatis,iuftitix. i.Precatioprmatapro Dauitle in adnjiniftratione rcgnifuiferui-
rcDeoGogitante, v. u.& i^.iia autein deprccatur malum, vtecontrariointeli.gaturopiirc in bono
conftantiam & perfcuerantiam. * , ,
Ob S E R VATIO NE S L O C 6r VM IDOCTRINAI.
I Raraejfvirtus.vhiimputiigraffatwimpiet/tf,^ cdliginem
Hobis offiindit.fujpfcerefidei oculii Deiprouidentia,qm,animi5 no-
firii adpatientia compofitit.conftater nos in verapietate retineat.
2 Pijs mnfecus notum efi quicquid impif volutant in corde fuo,
Mcfi Deui teftes f^arbitros feruos fuos locajfet ad retegendam hype-
crifin,quafcelerati homines deteiiabilemfuammalitiam profun-
defepultam ejfe putant.
€}uod nuUaDeireuerentia impios cohibet apeccando, ex occulto
sUoquio oriturquo eos dementatfita prauitas,vt brutorum anima-
lium inftarfibi indulgeant.
3 Impij infenfum reprobum coniecii.etiamfi infeprouocent om-
nium mortalium odia.malorum tamenfuorum fenfu priuatifunt .
4 &uum reprobi rationem ad bene agendU hominibus ducem.fu-
gitare dicuntur.ne vitafua coganturin melius corrigerejdocemur,
(i quando a via defleximu4,hoc vnicum ejfe remedium^aperire me-
tis oculos,vt boni o w/»/i difcrimen ab errore nos reuocet:contra,v-
bi quis inteUigentiam rejiuit.hocdejperationisfignum ejfe.
s Meditanturreprobifcclerafuper cubilefuum-.docenturergo fide-
les longe aliofuafiudia conferre vbifolifiit.nempe z>t vit^hfuam
examinando malas cogitationesftrenueaferepcllant.
Reprobifeipfosfalfis adulationibus decipiiit:eleiii,feueri infefunt
cefores:iUi laxis habenis in vitia rapititurhi cohibetur fi'Ano timo-
ris'Dei:iUi cauiUis obtegUtvelfucatfita deli^a,^luce in tenebras
c6uertut:hi vero libenter agnofciitfepeccajfe,^ ingenua cofeftione
ftdpaenitentiamfehortantur:iUi repudiantfanuomneiudiciii : hi
fidvitA luce emergere seper cupiut:iUi fuper cubilefemper excogitat
tiariospeccddimodos: hifedulo intentifunt nefibipeccandi cupidi-
tatem accerfat: iUi alt^e fe demergunt inDei contemptu:hi vero in
malorumfuorum di^licentialibenter fe exercent.
6 6)uamuis triftis ©" horrenda cofufio vndique appareat, quain-
Jiar vajiigurgitis abforbere popt mentes nojfras, nihilominus jia-
tuamusmundum plenumejfe Dei bonitate,^ iu/lttia,^ optima
^quitate cdum fif terram ab ipfo regi.
7 &iudtuuis magna fcelerum vorago inter homines ixundet.ter-
ramq^ obruat,maior tame eftprouiditi<e Dei abyjfus,vt iufti omnia
difhcnfet acteperet.ffiuoties ergo in CAca ^obfcura iaciatione vacil-
latfides noftra,vcniat nobis in metem.in tota mundi gubernatione
iudicia Dei merito coferri abyffo quA cdum ^ terra implet, vt im-
menfafua ampUtudine curas omnes noftras ^ mpleftias deglutiat.
Giuum videamm.Deti ndbruta vfque animaUa cur^ fuam ex'.
tendere,multo magis eum projpicere rebus humanls,pr&cipue vero
fuA eccleji&.fciamus.
8 Etfiperditeluxurientinfteleribusimpij.nontamen obftath&c
tent/itio quominus Jideles Dei bonitate freti, in paternt^m eiui cu-
ramfe coniJciant:cuius bonitatis guftum impiorum mentes,vtfunt
infipidA,nunquampercipiHnt,vt inde adfidem deduBi,fub iimbrsi
alarum Dei quiefcant.
p G^um fc ingurgitetit impij bonorum Dei copia.faginatur quidt
eorum caro perinde ac porcorum:fed anima eorumfemper eft fa-
melica.Solos autem fdelesfatiat Dei liheralitas, quiaiUispignus eft
paterni erga eos amoris.
10 Increduliquum minirrse agmfcant fe inDeo rhoueri,effe,^ vi-
uere,quinpotihs propria virtutefiare imagiaetur:pij fontevitA in
Deo ejfefentietes.adciusgratid fitibiidi femper confugiiit,nuUam-
que vitA heata. tum inprAfentitu infuturofeculo guttd extra ipfu
pojfe inueniri,^ quA nonfluat ex eiusgratia,corde ^ orefatentur.
Luce carent homines nifiquatenus eos Dominus irradiat.(S}ubdfi
hoc de luce vitali vereprmicatur , qtwmodo ad vitA CAleftis intui-
tum erimtcs oculati,nifi Deijpiritm nosptrpetua lueefua iUuntina
£3* in rectam viam deducat?
11 e^odfuos tuetur Detfs.idgratuito iUis prAftat^quodfipiftimt
in Scriptura repetitur,vt cx mera Deigratiapendere difcamus.
Dei notitiaprimum,deindc cordls raititudo.eleiiis tribuitur.vt ah
hacnotitia verdm pietate oriri (iifcamus,(^ rurfitm fierinonpoffi
quin luxfidei corda noftraformet ad refiitudinem.
12 Impiorum infolentiA, conttimelijs,ac violentiA obnoxij funt fi-
deles,^ab ijsjitperbe calcdtur,nifi mature Deusferatfuvs auxiliii.
13 Dumfectindaforttmafupcrbiuntimpij, iUtfque mUdus plau-
dityfideles quafiejiiblimi (ideijpeculaprocul ajpiciunt eorum inte-
ritum,nec mintis fecure de eo pronuntiant qudmfipropeinBaret.
Terperdfaciunt qui temporis articulos ex[votorumfuorumferu0-
re defmiunt: fed dandus efi locus prouidentiA Dei,vtfurgat in iudi^
ciumquando eius arbitrio opportunumfuerittempus.
In lubrico agitantur impif,ita vt minim^ifiabilisfit eorUfelicitasi
exitialifque ruinA corum nunquam jperanda eft reftitutio. Contrd,
pios erigit (^fuftentot Dominustantii}erdumintuto fupra caIos
euehat ac collocet,.
ArTICVLI PRAICIPV
5?
I.
z.
Athei{miradix,rami,Icthiferifru61:us.
Dei aequanimicas , tolerantia , benignitas, bencficen'
tia,iudicia. *
Crcdentium in Deum conditio beatirfunajtiim in vi-
Mpritrenti,tum infucurt.
4. Beacitatis verar defcriptio.
\. De viy» vera: & beara: auchorc^
6. Spei pioruin fulcra &: firmameiira.
ARGVMENTVM PSALMl XXXVII. ^
IV S D EM fere argumenti ejl hic ffalmtts cumfuferiore.Jbienim cmn longam cjuereUm de
tmprointaie , c^fcelere maxim£ mHltttudtnis homtnHm tnJfitHtffet , a^dttdoBnnam-, cjudt, oftendit
nonpropterea Deumvelimujiurnejfe iVel neghgerefaltttemfmruin , etiamfi permittat alt^uan-
ttfher tmpune graffari homines irnpios (^fceleratoSinecmoxpoenas ah iUis fumat:tandemenim r-
uextt ^perirehomines impios.pios vero ornari CAle^ibtis (J;- nunefuam interituris konis affirmat .
fianc doBrinam coptofius nunc profequittir in hoc ffalmo.Eft entrn illa in primisneceffarta ecclefia^vt contra iU
ludfcandalumipiGd exfelicitateimproborum & calamitatibm bonorum obijciturybene mHniatnr cJr confirme~
tur.Videmus enim non tantumfaptetes extra ecclefiamyCiim intuenturcofufionesmirabiles ingeneret humdno,
ft) videtfepe horninesfceleratosperuenire ad fummoi dignitates t^ opes,ecotra homines bonos ^ v/irtute prA-
ditospremi atcjue affHgiyfape etiamafceleratifiimis hominibm crudeliter interfici,inhas tngredi cogitationes,
vt extfliment nnllam ejfe prottidentiam diuinamy & mundum huncfortuito regi , fortunanujue in rehui humanis
'plane dominariyverumetiampios in ecclefia ijfdem cogitationihus excruciari^deo^uidemiVt nontantunifides
tpforum hoc arietepercuffa ilanguefiaf.fed rmdti etiam ex infirmioribns abieaa profefiione ver^^ doBrindi defi-
ciant a Deoi& cum relicjua multitudtne furenter fe proi/ciant inemnis generisfcelera.H^ecopui efi hic loga de^
claratione. l^am ^uidfiat ^uotidte non efi obfcurum , pleni funt libri philofophorurn his difi?utationibns (^ex -
tmplisX>auid igitMr , vtfi ^ alios contra hocfcandAlum muniat^ horiatnr ecclepamt ne abilla externa jjjr-
. * N iij.
— /
■■■ '.!"^v,'- ■ • -"■'■•^,;-': ■ ''^K; •..^/^■^'^"/•»»'f5»:::*7«<3tf:''^^^^ , .'-t-Sri^i.T^FSmsS^^
1P9 PRiLECT/HENR. MOLLERI 3oa
ri> ^mforii in ocitlos ineurrity^jr muftos perturhat, fumat iudicium de voluntAte Dei ergafuos , necprafraBa
impaUentia a Deo deficiat ac ^rauos amuletur. Hac principalis efipropofitto in hocpfalmo.Adhortatioii ad
dunturprimum Cimminationesfeuerifiima de imeritu e^ ruma impiorum, cfrpromifiiones dulcifiima quA o(i
dunt Dea curtt efe bonos.Deinde ex antithefi adduntur pracepta cfr comtnonefaBiones, qu& ofiendut quidH
Deus interea a nohisvelit^dum variis procellis hacvita agitatur,(jrres humana interfe mifcentur^(ifin prim '^*
dumgrajfamibus tyrannis ecclefia fub eruce relinquitur .Horumpraceptorumfu?nma hac efi,vt Deo nosCub'*
ctamus, f^ fideliter faciarnus operavocationis, atejue in Pei prouidentia (fr cura de nobis ita acquiefcamu* ' "^
ab tpfoperpetuamgubernationem & defenjionempetamus.reliqua vero Deo commendemus, quifuo tempor *
fienfurmfitiudiciumfuumaduerfuifceleratos,^ bonpsprAmiis cum forporalibus tumaternis fit ornatur^~
Hac omnia crebro repetuntur in hocpfalmo ^ aliis,^ adduntur Imnina orationum ^ figuratqu^ hanc doB '
wam iUufirant ^fuauiorem reddunt legentibus.De his in ipfa interpretatione dicetur copiefius.
D A V I D I S.
«iftimes:fedconftanterperftucrainftudiobrobiKitis
i "VT E fuccenfcas ob malos : neque «mula- inhabita terramlCcu cohabita terram j Id eft,non impati^-
J^ tionetangarisobfacientesiniquitatcm. tiaautdolore frangarisrvt cogitesdefercndanieflcftatio'
Propofitio pfalmi cft, qu? contjncc adhortationera,ne ad- J!'^"'» ^^'^ fuiiendunn efle in foIitudinem,ctiamff videas pat
ficiartur laeta conditione & fuccefiibusimpioruni,aliter qua ""^ norere homines impios,tcquc i malis vndique cinftum
oportear. ''^ circundaium efre:fed maneas in tua ftatione, & fac opera
JVey«cce»/?<i*]Ideft,nonfera8impatienter,fivideasflorere vocattonis.
•nalostnon irafcaris,ita vc fremas aduerfus Deum,aut efi.ae- EffafcerefnieltterJ Id eft, fruaris rebusprasfentibus ftabili
cufes iniuftitig & crudelitaris,qui malos euehac & varijs bo- quiete.fine metu excuf/ionis. nJlON enim non tantiim fi-
nis accumulet.bonos vero flnat affligimo frangaris impatie- "*'" ^""^ veritatem.fed eriam firmam diuturnitatem flenifi*
tia,vc damnesproptereapiumtuum &aliorum ftudium,atit "^•^^'^'«^"«'««"«^""^"^^''^^"""'■^^auJdevtflmulhabeac
profeffionem doaritWB & cultum religionis abiicias. annexam promiflionem.AIij ita exponurit pafcere fidcliter
p
Hxc omnia com,
hocIoro,deiuftain
pijeozeloarderedebent) feddeimp«tientia&fremitu.In- dimni. Alijaftiueverbum pafcendicxponunt: pafcefidem
terdum mouentur pij aliqua impatienwa,vt Ieremias,Iob & *** ^" j ^^e promifaones in cordibus. Nec libet hxc comme*
alij ; fed vincunt illam indignarionem cogitatione volunta- "l°L,^'"<^ ,*?'^r'?." ''^"'■p'^^^"™ opiniones. Retineo hoc quod
tisDei&fpeauxiiijdiuini. * elt iimphctffimuni. ■ . ^
Noninuideas [zclum hzbesLSjohfacientesiniquitatemlAlteTtt . F^ «kl.A-, .- • tl « t«.
membruin monetne ex inuidia concitemur vc fcelerato- . ^ ^^ ©DlCCta te in lehoua : & dabiC tibi pc^^*^
rum focietate nos inuoIuamus,neue praua exempla imitan- "Oncscordis tui.
da nobis exiflimcmus. Profperitas impiorum primum mo-' ^y ^"> . Hx^ fit tua flimma voluptas qu&d fcis te haberc
uetindignationem,ab ea facilis eft lapfus ad fmulationem. ^eu propitium &fauente.His cngirationibus te oblefta n&
Prouerb. ?. integre exponicur fententia , va^T ^33 nnart ^efpicias ad vanas & fallaces mundi illecebras,quibus maxi-
^NIDOn W'N3 NJpn Sn. Inuidia duplicem panc mole- "^^*!^"'"'^"'^^"^ capitur,vtfpretoDeo non aliamfomniec
ftiam,prim6quod fenfu propriarumcalamitatuminuidos oe^itudincm , quam qur admomentumfeingeritoculi»
difcruciat,dcinde quod «Horum bonis torquentur. Ita Agis noftn$,aut foris fenfibus noftris feotfert.
refpondit dicentibus quod aliqui ipfi inuiderent. Deinde fic Etdahit] Pr^cepto additur promiffio.Si totum te conimi-
, vt addat ftimulos ^mulatioms. Omnia hje. compleftitur '"l^ t>eo , eoque vnicoc0ntentuscris,d.ibit tibi liberaliter
'Propheta verbo NJp. quicquid peci uens ab eo , aut quicquid optaueris . atque ita
a Qiioniam ficat cramcn fubito excindentur: "F^i^^erisvtnihilampliusfisdefideraturus. H»cveropro-
ficut vi^r herbaeri^ e/hherba virens^marccfccnt. rcTaTftla ^ at m L£'2f "' ^J^"'" ^°''-'"- ^'' ^« ^'
. Addit rationcm Lpfificatam fimilicudme . repentino t^^^S^^^^Z^!^^
intericuimproborum.Etumfijmquitjfloreantahquannfper.- timohtint-n* RAi']^.: n...v«..;j: '^'"Y " iNonlta-
■ . * (. • «k ""''*P®'*"i"*-^ediignihcat, iiinvnoDeoacquiercamus frt
pinioneeuanefcic. % rercreliquabonaC^ordineaccedanc. '''l"''^"'»"*'^^-
) Coflfide inlehoua, &facbonumnnhabita
tcrramj&pafcere fidelitcr. 5 Deuolue fuper lehouam viam tuam : Sc con-
Adhortarioni fubiicit pratceptum,quod continet regulam ""C ineo,&ipfeefficiet. -. — -^
vitar perpetuam.Fieri fere non poteft quin turbentur animi Id eft,in officiis vocationis , qu^e iu!xM mandaca Dei facis '
piorum, ciim intuentur illam in^qualitatem euentuum, reaeinuoca Deum fide & fpe, nec deterreans tua indieni-
ciimque vident bonos premi & affligi , malos vero crefcere, tate aut infirmitate/aut quod euentus non ftarim refpondet'
& pro libidine fua tumultoari;atque ha? cogitarioncs ita la- fed fcias Deum ribi opitulaturum effcvt labores fint felices*
guefaciunt fidem plurimorum.vtabieftain Deum fiducia agaofceitem, vitam& vocarionemnonpoflere«ihumana
incipiant quairerehominum pratfidia, qua: vel in opibus.vel diligentia:fed opus cffe praEfenria& auxilio Dei in^taca infir-
in amlcorum muUicudine confifhlnt.fedTiic tenenda cft re- niitate noftra inter tantas diaboli infidias , & in tanta mole^
gula,quar hictraditur.Etfi, inquic,fcioillas cogitationesob- negoriorO & pcriculorum,iuxta illud lere.io. Scio Domine
repereinterdum etiam piis.vt cogitenc vanam efl!e fiduciam quod non eft hominis via eius , nequc viri dirieeregrefrus
inDeum,&fruftrdexercerihomineminftudiopietatis,cum fuos. ° °
prarmianon refpondeanttu camen noJS abiicere fiduciam in Vias fuas in Deum deuolucre, eft omnium adionum fua-
Deuin,noIirefpicere ad riiultitudinem , qux abieftaflducia rum cuentum eius arbitrio committere; & parienter ferre
£n Deunl , niricur praefidiis humanis,opibus, beneuolenrii vtram que fortunam , curas item & iabores omnes in Dci R..
^ot5tum & araicorum,atque in his rebus iudicat fe cflc bea- num exonerarc.Via vfitate accipiturpro negoriis omnib &
Sir.habenteniiltiilla fubitas conuerfiones^quareretinefi- vitf inftituto. °
ciam inDeum,animo fedato&compofito,excute illas co- Confide in «oJRurfus iubet confidere, vt oftendat fola fidu-
gitationesqugpariuntdubhationesdeprouidcnriajftatuetc ciaiuftum tribuiDcohonorcm.Confideinco idcft ftatuaJ
curae effeDeo, ctiam fi ferendaefincaliquantifperasrumn». &petaste regi^Deo. '
Ita fide,non tantiim philofophica moderatione, monet, vin- Ipfefitciet}U eft,ipfe dabie euentum falutarem.
cendamefTehanctentationem.Etlamphilofophidicuntco- r J r
temnendas efleoi^esrfed non difcunt fide acquiefcendum ef^ , ^ Et educet ficut lucem iuftitiam tuamr& iucfi-
ie in Deo:itaquccarentvera bcatitudinc. cia tua quafi meridiem. •
E«c^o»«w]Ideft,EtiamfividesmuItosimprobos ditcfcc- Rurfusadditpromiffionem.Eftque qual! ocCupatfo oua '"
rc,aut malis artibus crefcere,& ad fummas dignitates ac po- dubitarionibus raultorumoccurrit. Mulri enim dum exifti
f entiaip peruenifc pcccandiliccntia:tutamen horumfple- mant,fe,Deumeolendo,authonefte viucndooperam lude"
dorc aut opibus non moUearis,ve armulandos aut imitandos rc.-aut cogitanc fuam intcsritatcm & inndccntii improboril
calum.
|»»S1S ^iigfi^f!^^:,^; '
|0I
IN P S A LMVM
XXXVII.
'T'-?»;njr,pr:-7
&.
calurrtmis efleexpofitamratqueideo fibi damnofam effe fua tur.imo adpofteros extencfitur, ficutdicitur,Bencf.iciohisin
Brobitat W« dilabuntur vt putent fe contemni i Deo , ac muita millia. Vc Saul excinguitur cum toca polteritatcDauid
melius fibi fore , fi exemplo multitudinis ad malas artes le maner. A fine igitur aEllimanda clt hommum conditio, non
conuertant,quibus crefcant. His cogitationib*opponit hanc a pr^jj^jjc fertuna.
proniiffionem.Noli,inquit,abiicereiiudiumpietatis&iufti- r,.a..u^^...
ti«, etiamfi non ftatim praemia refpondeant, vel, etiamff tua
omnia damnentur, & rideantur ab hominibus , quemadmo-
dum lob tiietur ,& contumelia adficitur etiam ii domefticis
Sc agnatis : non enim patietur Deus perpetuo latcre in tene-
bris tuam iuftitiam,fed educet eam in lucem, vt omnibus fiae
confpicua:quU tandem rependet mercedera.
Educet 1 Alludit ad teneb ra$ noftisjquibus omnia muol-
uuntur,ne cerni queantrfed fol exoriens rcpcnte difcutit om-
nestenebras.
lufiitmm norainat vitam pid & refte inftitutam.
ItuUcitt nominat zquitatem in omnibus aftionibus. Con-
gruit enim cum illo difto , Feci iudicium & iuftitiam, id eft,
probaui & feci probanda, 8c damnaui mala & non probanda;
7 Sile lehouae, & anxic fuftineas illi lexcrma
ie illi , Ihalt ihm aus^ ne fucccnfeas[pr(>pff r <r«w]qui
profpere dirigit viaiw fuam , in vjro pcrpetrante
Ipera^eTJte^cQaCxlhi/celera.}
8 Dcfinc ab ira & relinque furorcm : ne fuc-
cenfeas vtique ad pcccandiim.
Dixiprophetamadhortatiohi mifcere pr«cepta : eanunc
concludit : & quafi fummatim comprehendit his duobus
verfibus , & fimul repetic propofitionem , quae eft in exordio
pfalmi. >
Sile lehoux] Id eft.etiamfi cogaris multa videre & ferre,qu£
tibi dolorem adferatit , & non ftatira confpiciatur Iiberatio,
cu tamennolierumpere in indignationem , murmura auc
fremitum aduerfus d®minum , vc abillo deficias , aut illum
blafphemei: noli decurrere relifto Deo ad alia praifidia qua»
malum malo fanani : fed patietiter& placideferimpofitas
^rumnas , compefce iriipetus & cumultus cordis.tui , feda&
inplacidumobfequiumcompone affedlustuos. H^comnia
comprchendit vcrbo filendi^uo natura fid«i optimc expri-
mitur.Nam ficut afFcftus nottri obftrepuntDeo, tumulcutn-
cur,indignantur fi non omnia ex voco noftro fuccedant:ita fi-
Re^eBantes lehomm '] Hac forma fcrmonis conditionem
piorum in hac vita expriniit , dum non iuftos aut pios nomi- ^
nar,vc alias fa>pe,fed expedantci rekouam : fignificac enim "
ilio-> fub cruce gemere,& expediare llberationem. .
Cxteriim, promilfiones corpofalesqUomodointeHigen-
dae fii»t, alibi dicitur. Non feniper habent ftabilem fedem
pij mhacvica,im6circumaguntur,pelluntur inexijia,fxpe
efurjunt ftrenue,&nihil nonmiferiarum experiuhtur: mi«
tcreatamcnnoncripiturillisiuftaterrarpoffefno, cuius hic
meminit,quia fciunc fe effe legicimos mundi hjcredes : vnde
fic vt tranquilla confcientia fruantur pane fuo,&qu3muis
inopia laborenc, tamen Deiis fuccurrit neceffitatibus,defedic
eos contra iniuriani hoftium,protegiteos, vt fecuriiis viuSc
in exilio fuo , quam impij in iis nidis quibus funt affixi. It»
bonum hoc,quod celebrat Dauid , magis internum eft, & ^
fidelibus ini/elligitur: & camen tandtm etiam corporalitei^
Dcus prajftac quod promittit.
10 Eia4hucpaululumi&rion eric impius:&
attendesad loeum eius,& non erit ipfe.
"Confirmac proximam fcntentiam , impij quidem exul-
kantindeliciisfuis , quandoboni & pij fjme& moerorc ta-r
befcunt.hxc vi(lcnturpugha,re cum pi-omilfione: lied ne hit
praecipitemus iudicium, iubet nos quiefcere ad modicuiil
teriipus. Suntautemexempla huius comininationispaffiiii
obuiain hiftoriis.Quam mifere pereunt lulianus , Valens,&
fimiles cjrranni.
11 Et fpanfucti ^rurit hircdes icrirae : & oblc-
6tabuni fe in muidtudine pacis.
Antithefis eft fuperioris cbmininationis. Videtur hinc
fumpfifreChriftus^quod habeturMatth.y. Beati m^tcs, quia
hajreditate capientterram. Eftquc ex^mplum illuftre ipfius
Dauidis.Hic cxtinfto Saule& tdtaeiiJls pbfteritateeuchitur
adrcgnum.&habet longam&florentem pofteritatem. No,.
men pacis fumitur generaliter ajpud Hebrxos pro omni
profpero rcrum fuccefru , fcd hic nomc» pacis , vt apud La-.
tinos fonat, raelius congruit. Impij enim perpetua inquie^'
tudine&terroribusexagicantur, ^na.l^ttyi.f«iu<?iJit-\tt^, vt
dcseofdemfedat&comyefcit. Mafculusitainterpretatur, /- , • r . ^ - ^
SiU lehom, id cfl , propter lehouam. perm.itte omnia ipfius i^e mquit: fed piorum anirai femper in vtraq fortuna func
prouidentix.fed datiuus lehom rcftms fic refoluitur:Iehoua>, tranqurlli. Et m vmuerfai hbcratione ac defcnfione ccclc-
ldeft.inobfeqummIckouar. . fia:«»a™PfxilIa corporahsnoneftmanenomen. ^
S«y/m«<w/7/i]Idcft.nonffangarismora,au«magnitudme U Cogltat jmpuis 6ontra iultum : & fremit
pcriculorum ,noiifuccumbasdolori: fierienimnon poteft contra ciim deritibus fuis,
quindolcas.-feddolor hic moderanduseftpatientia, &quic- I^rijTiaparspfalmi , vtdiximus, continet adhoreationcm
2uideflmoIe(iiarum ^ idtotumirifinumDeieftexoneran- &pra:ccpca,atqueha»c in finercpciuntur. Nuncinftituitre-
um. Id vCro non firfihe niagjio certaraine&Iufta: ideo vti- futationem quarundam obieilionum , vt quafi «m^»«^w^
turhoevcrbo.excrucia te,fciHcet,repugnandodolori. Alij oftendat,quibus illajterttationespiorum vinirStur, 5t anirai
haben«,pr3eftolareeum,vtcongruatcumdiflbolfai. ?o.Infi- ipforumin ftudiopietatisconfirmentut'.
lentio&fpecritfortitudoveftra ; fedvoxHebra:afignificat Frimatentatio qua»piosplurihiuminoieftar, eft impiorfi
honfimplicitere3tpc£tare,feufuftinerc,feddoIoremcxpra:- pqtcritia,crudelitas,& odiorum immanicas. Fierienim notj
rcntibusaerumnis&certamincincludit.nonnullificreddunt, poteftquinhominespij ', dumilla intuentur, vehementcc
& formare ipfi, quafi dicat j fine ipfum te formare ad imagi- perturbentur, & fatpe in eas cogitationcs veniant vc exiftf-
nem fili j fui.fed h^pc vidcntur alieni ab hoc loco. _ . ment promiffiones,quarum fupra mcntio fa^a eft , cfTe va-
Nefuccenfeas] Repetit propofitionem ex antithefi priqris nas. QuomOdo enim affirmare audesiuflos pofTcfruros ter-
m6bri.r('4jcd neutralitcr accipitur pro eo cui profpererucce- ram,cum impij non tantum florcanc . fed rhagnis viribus ec-»
dit quicquid agit : vel aftiue,qui vias fuas producit ad opca- clefiam oppugncnt & delere cetent? aut quomedo dicis eos;
cumfinera,&fiiccefrumhabetvbtisfiiisrefpondentem. cureeflTe Deoqui videntfe perpetuispericulis& morti ac
FacereconfiUa} Significat perficere quod inftitueris aut co- trudeliffimis fupplicijs expo/icos eflfe? Hic refpondet pro-
gitaueris, atque in propofito fuo nori refpicere adDeiiudi- phetaivcens primoconceffione. Verum eft,inquic , faocicai
ciunijfedfimplicicerobfcqui fuis eupiditatibuji: yt hac phrafi fieri: fedaddiccorreftionem. Qmnes illorUm conatuserunc
noteturaudaciaimproborum : qua; quoniam felix eft non-
nunquam:monec noti cffe fuccenfendura propterea.
Vtique adpeccandumlQuzfidiczt, Occurre ftatim,& refiftd
iJolori,ne,fi indulgeas,fimul ad pecca^dum impellaris, ficuc
alibi dicitpfal.|i7.Mei autempedesprepcmodum motifunc.
*]{<{ ei): affirmancis hocloco.
c) Qooniam improbi excidcntur: fed expe-
dantes' lehouam hxreditaie polfidcbunt ter-
ram. ^ ^ ,^ , i > ■ . ■■
Repetitrationem qiiamfupra addcbatpropofitionf, fum-
pcain ab euentu , feu H comminationQiriteritusirapiorum».
ledvcresfic illuftrior ^ addit antithefinabeuentuquipios
maiiec.Improbi quanquam florent aIiquandiu,omriefque in
fui admirationem trahunc, tamen taridem funditus delentur.
Virent quidcm & florent:(ed non diutius quam adueniatma-
turumexcidijtempus. ,
mreditahunt terram]lA eft^iproram fortuna eft firma & fta-
1$ilis:n;im bdiediftio diiiiha eos vfque ad morepm profequi-
irriti & vani,imc> confiiia ipforum erunt ipfis cxitiofa. H«c
fumma eft huius & fequentium aliquot verfuum.
Fw»?/></m//^«tf]Ideft,magnaacerbitate odioruriiin eurni
fertur:a figno eriim magnicudinem odij oftendir.
15 Obminus irridebit cum : quia videt quod
venit dies eius.
_Sirailiforma Joquendi vtitur & pfal. i. Significat autcm^
Deuin non ftatimarm^tUnv prodireadimpios pCrdcndosj
quiavultnosaliqu^ndiu exercerefubcruce, & paci(^ntiam
noftramprobarc:itaqueconniuctad tempus^nec mox vlci-
fcituriniuriasecclefif fu^ faAas.-.fedtamen.non ^ftprprfuie
otiofus fpeftator,yt caro exij^imar,nec negligit falutem fuo-
rum:fe^ ex alto ftultitiam &irianes<4onatus impiorum r(-
4et,&ridendqirntosrcddit. Ha;c igitur confoJatio eft pio-,
rum in arrumriis Sc perfecutionibus, fide fcilicet, ihtueri Deijt
ridentem,&quihocfacifit,faciliiisc6t5nunth»ftiff impe«u$.'
. gg//» venit 4ies eiu4]ld eft, qiuia tcmpus ludici; venit, & cxi'
tiuficftprobinquum.'
N 111/.
^■^^||^,';'rnfW!"'i5Trr'"*w;^?^^^
I^IW^T
^fi^jsw^^'W'w''^^^^^'W^^^W'^' fi^wwi^ "
l^i
PR;£LECT. HENR. MOLLERI .
504.
U Gladium eckicunt impiji & calcanc [tendunn que Deo funt curar. In aduferni videt 8t confidcrat tempus
. r .. _.. 1*. !r..o,,r.^.<^m.H/ <-cTf>i-mm.- ojjporrunum , quofuppeHaiflntferendr;mprofpGrafuicic
arcum fuum , vt pr(iltcriiaiu ^.aupeicin & egenum' ^^^^^^^f^^^^^^;
vta.adtentredos via.
HAredittts} Id eft, opes eorum crunt firniar & ftabilcs,e«fquc
Repetit priorew confe/ilonem addita hypotypofi , m qua tranfmittent ad pofteros , per multa iecula. Eft enim
oftcndic (lualis fit impiorum furor,& piorum conditio in hoc
mundo, donec Deusillis fuccurrat.circunfliantcs habeniim-
pios , quiftfiais^Iadiis&tenfisarcubusexcidiumcismini-
tantur, vttanquam viftun2e& piacula maaentur& interfi-
ciantur , ipfiverofuntegeni, nudatiomnibusprajfidiis, &
nullisviribijsmftruai : itaquefiuguli>momentisimminec
ipfis mteritus : fed nurabiliter Deus vim attentatam prohi-
bet, imo tuiidcm in iugulum & viftera l^oftium gjadiosipfo-
rum conuerrit. .
Recios via nominat , quia vult fignificare , fe de his loqui
^ui praeter meritum afHi^unrur. Via fignificatextemaui
conucrfacioncm,feu vitx inftitutum. Refti via igitur dicun-
tur qui in externa conucr(?uoue , & externi , vit;E ofificiis m-
hilaguntcontrahoneftarem , qui nondefleftunta reaitu-
dme ,etiamfivariisiJIecebrisautminisimpeIlantur. Redi
corde dicuntur , qui interiorem cordis integritatcm erga cutprctiofum pratorum confumcniur > in fumo
antt-
thcRs prioris m embri in i;.verfu. Brachi» impiorum cuer-
tuiitur.
19 Noij pudcficnt in tcmporcaducrfo:&in dic-
biis famis faturabnntur.
rwftVrmrtoadefcnfionequjrpiiscftpariitadiuinitus , c-
tiamfivideantur laborareinopia,& deftitHi pratfiiliis necef-
fariis.
Nonpudefient] id eft, non dcftitucntur aut eXcident tpeCntf
quam collocant in Deo,nam promirtitur libcratio. Deindrf
pi^faturar-turinfame, etiamfi tenui viftu id fiacinterdum:fed
auri facra fames inimpiishunquam faturaturaut ^xplctUr,
Item,deftituuntur vera confolationecuangeiijinrebus a^-
uerfisjqux niaxima & triftiffima eft fames.
10 Sed impij peribunt & inimici Ichoujcrfi-
Dcum feruant.
15 Gladius corum venietin cor ipforum: & ar-
cus eorum confringct ir-
Ideft,conatuseor,um non tantiim erunt irriti : fed etiam
exitiofi ipfis, vt dicitur. Maluin confiiium confultori peffi-
uium.Ghdium quidaminterp.ecanrurapertamvinl : arcum
confumcnrur.
Antitliefis eft prioris pr»miffioni$ : funt enim perpetua an-
cithetxin hocpfalmo,qu3Brem jplam valdeilluftrant.Irapij
inquit,in fummis opibus& media abundantia penbunt:deia-
dcadditduasfimilitudines. ^
Sicutpretiofumfratorum'] id eft,ficutflorcs&gramina ia
©ccuIeasinfidias,occafionc(umptaexpfaImou. vbidicitur, pratis , eiim maxime virenc&florent,fubit6marcefcunt&
vtiagittisferiantinabfconditorrdos. figuilicat igitur eo«
omnia tentare, quibus cuertant bonos.
16 Mcliuscftpauxillumii]ilo,qua[jiopuIcntia
impiorum iragnorum.
Refpondet ad altemm tentationis genuSiCiuod oricur cx mul-
ticudine diui tiarum quibus abundant impij in hac vita > ciim
ccontrapijfere perpctuocgeant, ac fame cabcfcanc. Hxc
tentatioeoertgrauior , quo grauius eftonus paupertatis.
Nam vtMenander inquit , ^JitTniiitcfictping^ibb^fdfniy' Ec
notJB iunt fcntcnti.3e philoiophorum de miferiis pauper-
tatis, vtillaeiuidcinMcnandri : ni»/« «/['«•n^rjytjni'!^')?*'*
concidunt. Vfirata vcrfio habet,Mox vt hononficati fucrinc
& exaltatijdcficient ficut fumus.
Aiijjvtpretium agnofum,ideft,vtadepsagnorum vertitur
in fumum quando fuperponitur prunis altarfs holocaufti : vc
{h mctaphoradudaab adipe , qui in lacrificiis igni alraris
abfumiiolehac. Alij prsilanriam f<?upretiofum.ignorun»
intclliguntagnosfeleftiores&pinguiores , qui t.nntum ad
raaftandum feruantur, Sed verifimilc ert propheram rc-
fpicere ad fimilitudinem , quar eft mitio huius pfalmi verfn
fecundo.
J»/«wo]AItera fimilirudinefignificatbreuem & fubicuna
, incericum. ConfumieniminveIciifumo,eftbreuicuaneice-
W.IH. Item, «f^f *^T« /«xo-o 9r,»|.r -^KjyS nu».^, ^i^-m^p?,. ^^^^^^^ ^^^^^^^ ^ r^^ .^ ^^^^^^^ ^^^^.^^ diifipacur & euanefcit,
mt vwB^<»,«fM«. Ec Euripides in Mcd. Tnnvt^^^yi Tmttit iK-n
«/irv*/A(^.Alc3EuscitaE diftum AriftodemiSparcanij^-^ifytTa-
Ita iudicacmundus:& multiquihoc onus ferre nequeunc,
conuertunt fe ad milas arres , vt quoquo modo ditefcanc.
Propheta igitur in hoc verfu & fcqucntibus opponit con-
Iblacioncmaducrfus hac centationem.Melius eftinquitpau-
xillumiufto , &c. quam fententiam Bafilius elegancer cx-
prcffit ia fuo hexametro , 7«»/« M/ Mi-mfKtiot Mf^^^i^mmt
«»oAito'<n»c -nh au^sftSn <o^-niM-n». Obfcr uandum autem
quod in €oIlatione non tam refpicic od opura multitudinem
(alioqui enim negari non poteil, magnas opes prajftare exi
SarpeigiturhacfimilitudincScriptura.vtOfc. if. pfaliS.pf.
loa . Ali; leguni 3 pro 3,ficut fumus confumentur.
21 ' Mucuatur impius & non foluitiiuflus autem
naiferetur & donat.
Giuartaprobatio funiitur a figno, quo oftcnditquaritum va-^
lcat benediftio. Adco inquit,verum eft, quod dixi modicuni.
meliusciTeiuftojVtetiam iuftiscx fuisopibusfupcrfitjvnde
aliisbenefacianr:impJjvero fcmperfintfamelici.Ouantum-
uisenimabundent , tamen cum inexplebilis fic ipibrunt
cupiditas , hinc inde canquam prajdones rapiunt , quicquid
poiTunt.nonvicantumjiedetiamffaude. Auareenim tani
guis ) quam ad hos qui cas poffidenc^,& his vtiintur, nempt id quod habec,quam quod non habet^decft.In vcrbomS fy-
«d iurto$&irapios.Iuftivtrede&honcfteacquirucopes,ita necdochceft,poniturenimfpecicsprogenere .- variisarti-
busimpiusadferapicaliorumopes , quia nunquamfacu-
ratur.
pinigratificatur , benigiYe largitur , ctiam ciini videtfibi
reftchis vtuntur. Impijvero prauisartjbusacquirunt &ac-
cumulantdiuitias, & petfime iifdem abutuntur. Ideo reuera
illisnonfuntdiuitiaj.quareAriftot.i. Rhec. dicic, nTTAoi/n/»
non Quidamexponuncpromagnahominum turba, &
hunc fenfuni cliciunt,paucos iuttos prxftare impiorummul-
ticudini .• fed voxHebraeanuncmagnamhominumcurbam,
nuncrerummultitudinemfeucopiamfignificac. Ecclcf. j.
Ideo prior fententia eft retinenda.
nz3'3n Magnorum.qui fcilicct pra:ftant potentia & autho-
ritate.
gratieeire, tamcn Ia»tatur illo officio, jmj dat, fcil. fine obli-
gatione ad reddendam fortem.
21 Qupniam bcncdiftieiuspoffidebunt terram:
fcd maledi<5li cius excindcntur.
Addit rationem a Dei benediftione & malediftione. Nana
fi quajras vndc piisfuppctatillafaculrasvtpoifintetiam a-
liis benefacere:reipondet: quiaillorum opes auaentur diui-
pn nitusmirabiliter.poftea,curimpij,ctiamquividencur opu-
17 Qijia brachta impiorum frangentur: iuiten- lenciffimi,tamencxhauriantur, vinon tanaimneminibenc-
tat autcm iuftos lehoua. . faciant , fed ne quidem illa, quse dcbent obligationc ciuili,
Probac propoiitiones a fubicais caufis.Pnw/» ratio fumpta perfoluere poffint: refpondct:quia opcs eorum diuinitus at-
«ft ab inftabilitate diuitiarum & potentias impiorum. Bra- tcruntur & diffipantur, vt in iumma opulcncia finc tocntii^Ci-
chia enim nominat opes,quibus impij inftruAi putant fe fa-
tis virium habere ad audendum quidlibet. nambrachia//i*
wn/pxtfc fignificant potcntiam feu vires.
5«/2e»^^/]FuIciteos fua WenediftioncTtquanquam parunl
habcantjuunquain tamenaliquideisdefit. Nam vita? pioru
ipfecuram agit.
]8 Nouit Ichoua dies intcgrorum: & hasreditas
corum in a.'tenium mancbit.
Secunda ratio eft a cura & (oliciiudinc,quam Deus gcrit pro
piis,cum interea impios odio habeat. Nouit Dominus , id
cft: pjjfuntcuraf Deo, amateos.tuetureos. Diesnominac
fortuhampioruu], fiue aduerl^mfiueprofperain : invcra-
mi.Exemplaquotidianafuncinconipedu.
V31130 quidam aftiueexponunt, Bcnediccntes iufto : fed
contra Grammaticorum regulas.
Excindentur^lA eft,non fruentur diu bonis huius vitar.
I5 A Ichoua grefTus viri firmantur: & viam cius
diligit.
Continuat proaiiniones,fcu elogia benedidionis dtuin^.
Grejjks virifirmantur] Ne fcilicet cadar:hoc eft,quicquid a-
gic aut inftituitliomo pius, hoc feliciter procedic, habet feli-
cem & optabilem fucceftum,non impingit,'^ftque totius vnae
curfus «quabilis. GreCusad exttrnos cuentus rcferendi
fNnct
Mt viam
^f^fp!r^i^''w^'''<"ifV'''''''«/s^
^^^^■rf^-rK^j^jr!^
'vr^T " .'^'•^Tfr^^w^i
•«mfSW-TK- - '"rf:-^'p'fi'^j^ 'W'^ffiW
^IN
305 ^» ir^ PSALMVM XXXVII. ^c<?
Er W4W ««i /^^i/pttWjc caufam cur aftioncs eius fuit fe- te,quam hic pr«dicat,nifi qui pietatl & honeftati ftudet D e
licesmam copula m caufaldm refoluenda eftsquia dihgit, id fcribitur autem his vcrbis iuftuia vniuerfahs.&complcftitur
eft . quia Deo placet ip/ius vita, ideononpoteft non largiri totam fecundam Legis tabulam.primum , vt abstmeamus ab
Ixtos fucccllus. omminiiiriardeinde.nenobistanrumviuamus.neccommo-
24 Sl cccidcrit, non auferetur lai?ifcie/ur]c^ixh dis priuaciji tatum fimus addidi :fed quoad fuppetit facultas,
lehouafuftentat manumeius[z/tf/w»^»« /«<«.] etiam aiiis benefaciamus.
Occurrit obieftioni.Nam quia dixeratjgreffus hominis pij , ^»f"*l>itaterram]P comifCio videtur potius effe quam man-
firmari a Deo ne cadat , poterac obiici , magnam confpici in °^5""^'^^ impeiatiuum accipiatur pro futuro: quanquam eb
piis hominibus imbecillitatem,nec poflehumanadiligentia "^^*" referri debet t^uod lupra diximus, ne ftafti magn.tu-
omneslapfus caueri.faepe etiam optimos quofque labi , hal- .^ ^^°^"^ vel oftenfi piauitace hominum,iudicemus fu-
lucinari, errare indeliberationibus.vinci i prauis cupidita-
tibus,&c. huic obieftionirefpondct.-etiamfi interdum fiipe-
rentur a fua infirmitace vt. eadant , tamen propterea non ab-
iiciuntur aDeo propter talia err3ta.Sicut4icitur ad Rom.8.
Nulla nunc condemnacio eft his qui in CH^ifto lefu ambu-
lanc:iTion dicit.nullumpeccatum.
Ddinde & ad calamitates hic verfus eft a^commodandus.
Non abuciuntur fanftipropter calamitates,yt ratio fomniat:
ciimqi t)eus affligic fuos,fimuI micigac cal^tnitates, ne pror-
fusfuccumbaht.-deiiciuntur.fed non percunt: laborant, fcd
non deftituuntur,&c.
Suftentat manHm ««tf]Huius promiflionis illuftre exeplum»
&qua(iimago,proponitiir in hiftoria Petri,Matt. 14. quifu-
ftentatur manu Chrifti ne fubmcrgatur.
25 Puer fui> & fenui: &c non vidi iuftum dereli-
<5i:um,aut femeneiu§quaerenspanem.
Ampiificat promiffionem a fuo exeplo, feu propria expe-
rientia. Eftquehoc exemplum ita intuendum, vtquod ille habitabunt in perpetuum m ca
lendos efle hommumcoeciis, aut deferendani efle flatione:
fcd vt quihbct fuo loco fidehter faciat officia inx vbcacio-
nis.&adiuueccommunem ocietatem.ideo vtKurVerbo \2V
quod cohabitare proprie fignificat.
28 Qi^ialehouaaii)atiudicium,& nonrelin-
quit ber.clicos fuoS|in fcculum cuitodiencur : fed
femen impicrum cxcindctur.
Addit rationem.Quia Deo place: iuftitia & reftitudo^noti
placet ei tyrannis , crudelitas, aut alia fcdeiaimpiorum,
"qHemadmodum mimdusexhorumfehcicacciudicat. Acque
idem Deusrependicpr^mia lufleagencibus.
Norirelinquet] Eciamfi fcilicet oppugnentur & premantur,
non patietur eoseuerti: ihd aderit ipus pCipetuus defenfor.
Iterum igitur fi^gnificat , ecclefiam non elfe immunem a ma-
lis. Hociergo diftum afftrmac efle prouidentiam dminani,
quicquid tahdem ratio coiligac,quod opponere pofiit.
29 luiU hasreduate poihtiebijut terram:^: co-
de fua expedentia prxdicat , ad omnels aetates accdmmo
detur.
Mendicitas Deut.Jf. inter Dei malediftiones cenfetur, &
ab ea cultores Dei Lex eximit. Ideo fermonem accommo-
dans ad promiffiones Legis, inquit,fe non vidifle femen iu-
fti quasrens panem,
Sed hic obiicitur exemplum La2ari,& multorum aliorum,
qui ad mendicitatem funt redadi.Refpondet idemquod an-
te diximus. Promifliones corporalfs funt intelligendac cum
Hic verfus fupra eft explicatus.Repctitio itutem hxc non
eft otiofa,quta paucis hxc perfuaderi pofllunt vt credant.
j^ 50 Oi juiti ioquctui- [ptoferer] fapientiam : &
lingua eius loquerur iudicium.
Inferit narrationem,in qua (zck coUationem piorum cum
impiis. Oflendit enim qualcs fint pii,& quomodo fe gerant
in hac vita.dumimpij regna & opes tcnent ipfi vero prcmii-
tur multiphciten& quibus rebus animosfuos confirment ad
exceptione caftigationis & crucis. Temporalia enim benefi- moderate ferenda ha?c r.iala : econtia vcro quid impi j agaut
cianon vno & eodem modo dantur.cums rei caufz ahbiex-
plicantur.intereatainenmon funtirrit^promifliones Legis,
tjuae promittunt opcs,diuitias,incolumitate cultoribusfuis.
Sedinterpretatio illarumpromiflionumfumenda eft exdo-
ftrina euangclij.
ac'mohantur5& quahseuentus maneat vtroique.Hsec narrd-
tio vim habet adhortationisfeu pra^cepti.Nam Vitampioru,
tanquam perpetuam regulam feu normam adionum , pro-
ponit omnibus intuendam acque imitandam. '
Sapientid loquuntnr] id eftjhonorifice & cum reuerentia lo-
qiiuntur de Dei iuftitiarnon negant prouideiitiam,non accu
i6 Quotidie gratificatur[7W//tfm/«r] & dat mu- fant DeuminiuftitiaB autcrudeIitacis,ficuthominesprofani,
tob:& femen eius[<r//]acl bcnedidionGm. ctiamfiincerdumaliquid accidat quod ipforum cupidicati-
Repetit argumentum i figno, de quo fupra' verfu ' i.dixe- !*"* repugnet : fed in omnibus rebus agnorcnnt iuftum Dei
rat : oftendit cnimDei gratiam perennem & inexhauftum iudicium,idquepr2dicant& extollunt>atque ita ScCe & alios
cfl^e bonorum omnium fontem, ideo, dum in piosexundac, J" P'"ate erudiunt:non tegunt aut excufant fua fcelera^nec
non modb ipfis fuppetere quod fatis Cit ad priuatum vfum: blanduintur fibi , vt indulgeant fuis cupiditatibus fpe impu-
" ■ nitatis.opum.honorumj&c.Hxcvera eftfapientia,qua?fcili-
fcd vnde ahis quoque largiantur.
g«or/</«jIdeft indefinenter.
Miferetur'] Scihcet gratis dans fine obligatione adredtjen-
dam fortem,vbi fcihcet videt eam eflc ncceffitatem proximf.
Verbumenim Hebra»umfignificatgratisdare,&fponte, n6
prouocatum aliquo merito aut officio.
Datmutuo\vb\ fcilicet non videt eflfc necefle vt gratis det.
Semen eiusin benediEHone}ld eft,pofteritas eius erit fortuna- & fermoneyadait mOx,Lex Dei in cordeeiusiid eft,Spiritus
ta,quia Deus etiam pofteritatem fuorum cdtorum beneuo- fan^us h^bitans in cordibus piorum.excitat & accendit in i-
ientia profequeturmon enim extinguitur Dei benediftio fi- ^Cxs veros & fpirituales motus congruentcs cum Lege. Non
cet c8^ruit cum verbo Dei, nec accommodat fc ad mdicium
rationis aut ftulta: multitudinis .
Iudicium]ld cft,quod redum e&,vvas recht ynd hillich ifl.
31 Lex Dci in corde e)us:_[j^o_],noQ nuta.bic
grcfTus eius.
Ne quis exiftimet, pfetatem conflftere in fola cognitione
mul cum morte iufti,fed extenditur etiam ad pofteros
Alij paulo aliter interpretantur hoc membrum. Semen
eritin bepediftionem,id eft,filij paretum exemplo ipfi quo-
que benefacient pauperibus , &eruntliberaleserga omnes.
Sed hoc videtur nimis argutum. Ahi ita interpretantur , E-
runt in benediftionem , ia eft , laudabuntur ab omnibu<!, &
trahentur in formulam bonx&fauftajprecationis: ficutin
malediftionem poni fignihcat , in eas redigi miferias vt no-
men ipforum fiat deteiiabile , &feruiac imprecationibus ac
diris.Ier.i^*'''^^-
zy Recedc a malo , & fac botium : & inhabiti
in fecuhim.
Poftquam ad duas tentatibhes de potentia & cyrariide ini-
piorum & de paupcrtatepiorum refpondit,nunc repetit fu-
periora pra*cepta,promiiuones, confolationes & commina-
tiones.Hascrepetitio oftendit quam neceflTaria: fint hae regu-
1« qu£e hic traduntur.f<ifT^enim fubindc inculccntur.facile i
fenfu malorum nobi^excutiunttir.
Recede) Ideft, nonmoueatteimpiorumfehcitas.vt iudi-
ces eosefle imitandos : quin potius recede i malo, abftine
ab iniuria, & ftude innocentiat , praifta omnia humanitatis
&beneficentia{of|icia,,&c. Nou enira fruitushacfclicita-
enim eft Lex in corde alicuius , nifi pcr SpiritumTandum
huic impriinatur & infcribatur .
Non nutant grejfitseiui jld eft cum hunchabeant formatore
& gubernatorem fuarum aftionum , non vaciIIant,non pa-
Hiuncur fe abduci i pio &honefto propofico vllis illecebris
auc minis : fed tenent re^^um curfum , & in eo conftanter
pergUnt.
51 Obferuat [I^ecHiatur^^imfms iuflum : &
cjua»rit interiicere ipfum.
Dixerat,qualis fithominispij vita:nuc,quid foris ei acci<ia£
& qusB fit eiusfortun^bftendit , atquc ita repetit ea quar fu-
praattigit,verfibusii.7M4.i(j.Verf3nturpii>propter confef-
fionem doftrinae & ftudium pietatis in perpetuis pericuUs,8t
vndiquc funtcircumfeffiabhoftibus, a quibus mille, artibuS
& dolis oppugnancur. Nam verbo fpeculandi fignificac v^-
rias techhas & inifidias,quas impij fttuunt j^m.
35 Ichoua non i-eliricjuiet ijiim in manu cius;&
non damnabiteum,ciim iudicabitur.
Non relinquetild eft.efipiet euni ex pericuIo,& quidem no
priusquam cum iam impius manum in eiim iniicit , & nioPi
ten^ei intentat. Hxc (ircumftantia hoc Ioi:o obfcrtiati;:.
^vJHi^
jo7 V "" : PR^ELECT. HENR. MOLLERl' 50S
da efti Et illuftrc exemplutn huius promiflionisproponituc mJN alij laurum , alij cedrum tntepretanti*r. D. Htero*
inipfoDauide.quialiquotiese manu Saulis atque ex prae- nymusindigen4mvertit , quodcongriiitcum ctyinologii
rentimprtispericuloercptuseft.Congruit&lolepiii&miil- vocis.
torum aliorum exemplum cum hac promiflione.Eaque col- Tranjtuit] Id eft, (ubitb eaanuit ipfe cunjfua opulentia &
ligenda & confideranda funt, ad excutiendam dubitationem viribus, ficut nebala tranfiens & euanefcehs. Latinus ex Grat-
de piouidentia,& ad confirmandam fidem noftram. co in pdma perfona reddidit , Tranfiui: fed facile incuria li-
Non damnabie eum] id elt,non finet illum iniuftis inimico- brariorum fcribi potuit,-niptihd9v,pico wvHKdii.Certe Chry fo-
rum calumniis oppiimi. NamhjBcquoque fortunapiorum ftomushom.^.in i.adCor.lcgitwtyiAS-w.
cft,vt quanquam de omnibusbche mereri ftudeant,5i fugiat jy Obferua integrun),6c confidera reduni [/cili'
omnes offenfas&iurgia: femper tamen falfis criminationi- ^^^ hominem]c{U\a. finis huios hominis pax.
biis fint expofiti , idque non tantum priuatmi , ftd publice jj^^^ ^^^^^ ^^ ^^^ experientia teftatus erat: ita nunc ad e-
quoque.vt cum a tyrannis , hypocritis & Epicureis acculan- ^^^,^ ^ experientiara aliorum prouocat. Quod ego ob-
tur harrefeos,mota: feditioms,rebelhonis,la:f« maiettatis,&c. ^^^^^^. ^ cxperieta.idem tu quoque videbis,fi dihgcn-
Aduerfus has iniuftas accufationes tuetur fuos Deus , & in- j.gj. ^^^^^ j^^^.^
nocentiam eorum profert in lucem.Itaque quanquam impi; ^^^ ^. , ^ ^ ^q.^ tandem poft varias calamitates cripi-
pontifices fuhnma fua vibrant aduerlus noltras ecclelias : ^^^.^^ ^^. ^^^^^^ ^ felixrquare noh pr«cipitare iudicium,ncc
Deus tamen mftos pronuntiat 8^ glorificat luos. cumin hac ^^^^^ fentenriam ex proximo intuitu.ficut mundus facit.
vita,tumpofthancvitam. , ,. . _ P;»»] fignificatincolumitatem&: omniumrerumcopiain,
34 Expeda lehouam,& cultodi viam eius, & ex- &affiuentia;r.:=3n ali) in abftraao exponunt.integritatem.
altabit te,Vt ha»reditate poflideas tefraniKCUin excin- Nomen mnH quidamde pofteris intelligunt.-fed cum in to-
dentur impiijvidtbis. to pfalmo affirmet in exitu difcrimcn piorum 8c impiorum
Iterum redit ad cxhortationera, quam fupra initio pfalmi poni,eriam hanc vocem eo refcro.
inftituerat. 3^ 1 ranfgreflbresautcm delebuntur fimul : fi-
Expe£laIehmarn]lA eft.non frangarisvel magnitudine ma- nis imp/orum cxcindetur[<^ efiitmnij tandem excin -
lorum, vel mora,vt deficias a Deo, vel abiicias profeflionem dentur.']
do(arina:,&ftudiupietatis:fedfretuspromiftionibusdiuinis ^, , _„_ : n. ^ ^ ^ t i r ■ /3t7f^..
patieterfer«umn«.fiducia&fpepr£fentiar&auxiIiiDei. . ^9 ^^^^^ ^^'^^ iiiftonim aIehoua:[^«^r/?]for-
Exaltabitte ] Quantumuis fcilicet opprelTum & obrutum tJtudo eorum in temporeangultiar.
ingcntibus calamitatibus.Gongruit fententia eum dido Pe- Comprehendit in fumma cmnes promifl^ones , de quibus
tri.Humiliaminifub potenri manuDei, vt vos extollat tem- haftenusdixit^atque ita pfalmu huncconcludit. Videtur lufti
pore opportuno. deferti ab omnibus , funt in odio, oppugnantur ab impiis,
D»»» w«»<fc»^«r]Ideft,fmpijperibuntcoram oculis tuis.& tyrannis.hypocritis &Epicureis:fed feruanturaDomino,qut
reipfa experieris has promifliones & comminationesnon mirabilitereostuetur &defendit inter millepericula:c6fir-
eiTevanas. matetiainanimos,vtfuftinerefortitera:rumnaspoflint.
?5 Vidi impium robuftum , & fe extcndentem ^o Et auxiliabitur ipfis lehoua , & eruet eos :
inftar[<<r^or^]indigcn» viridis. cruec [in^uam ] eos ab impiis, & fcruabic cos: quia
36 Eccranfiuit,&eccerionerat:& quaefiuieum, fperantineo.
&non eftinucntus. Infineadditrattonemcurpiis adfirinafflifticmibus:nulla
Rurfus confirmat promifliones ^ fua experientia, fcilicet ratione , nifi vera philanthropia & bonitate, moue-
Robufitmt] Id eft, inftruftum opibus, & formidabilera po- tur,nec requiruntur ftic merita aut oper.i,quibus beneuolen-
tentia,digt^itate, viribus. tiam eius demerearis:fed tantiimfiduciamifericordiaj , qua;
Diffunden^em fificut arhres procerd c^patuUjld efiioflenta- ad Deum accedat & defenfionem petat. Itaque dicit , Qma
tem fuas opcs,potenriam,robur,habentem magnam affinita- fperant in eo.non dicit. Quja funt fine peccaco,aut quia be-
tein.inftruftUmmultitudine amicoru,& hisrebus confidente. ncfaftis hoc promcruerunt.
P S A L M I XXXVH.
P A RT ES.
I. Propofitio officii noftri,cuius mcinbra duo func. i. Interdidum » v. i.adiunfta commlnationc v.2.
aduerfus operarios iniquitat is. z. Mandatum ex aduerfo dehortationi fiue interdi6to refpondens , v^^.
cuius^arresfuntdusB.i.vtanJmum & cogitationes auertendo a confuetudineoculorum , folafide,in
Deum refpiciamus : cuius fidcifrudushoc 5. v. exponuntur. 2. vtcum filentio voluntaii Dei acquic-
fcamus : v.4. 3. vt prouidentia: diuinje innitamur, verf.f. a quaprote6lionem & libcratienem fpcrare
debemus. y
I I. Confirmatio fiue exornatio fupcriorum documcntorum , ad quam tranfitur , brcui repetitione
illorum,ordine inuerfo. Nam fidei &: fpei dodrina,priorcloco:dehortaiio veropoftcriorcponitur.
V.7.& excgeticeamplificatur,v.8.
AmohoyU documentorum , trcs confirmationis locos contlnens. i. Abeuentis,qu«perantithefin
interfecomparantur,nimiium exicio improborumiV.io.&bonorum confcruationc, vcrf. n. qua; hic
proleptice pofita funt.
2. Locus , v. II. a prouidentia & fapicntiflSma adminiftratione Dei , qui duni tolcrat improbum ri-
dcre dicitur, V.15.& dum vult iudicium perficit,v.i4.& 15.
5. Locus, verf. 17. & fequentibus ad zj. a conflitutione praefente animi & confcientije iufl;orum &
iniproborum. luftis adcft maicftas , cura , promiffio , cfficacitas & bcnediftio Dci. Improbis copia no-
cct,robur in cxitium cedit,fplendor cft cuanidus,omnia ccdunt in malum.
4.^ Locus ab cxcmplo & experiencia , v. 25.cui negationi fubiicitur v. i6. contraria affirmatio. Huic
tacite opponitur impiorum conditio,qui in miferia: perpetua: luto ha;rent , & viuentes morcuifunt
coram Deo.
III. Conclufio hortatoria ad obcdicntiam & fidem,v.27. Obedicntia: duo capita pGenitentia? ad-
fcribuntur : mortificatio veteris hominis, & excitationoui in iuftitia & fanftitate vcra. Fidciadfcri-
bitur promiffio , fidclem virum iam iam velut in prasfentis & perpetua: vitae ac harreditatis polTefl^ionera
mittcns.
Hu^us propofitionis exornatio atque confirmatio vfque ad finem oflcnditur^.Cofirmatio bimcmbris,v.
iS.refpiciens adduo fuperiora rcfipifccntia: capita.ncmpc a confilio & ordinatione iudiciorum Dei.Nam
boni$Cinquit)bcnc eft a Dco,maIi$ auteai peffimc.
2,' Confir-
'imi '^:m ' \:k' ' -'^' '''^-'
309 IN PSAI:MVM XXXVI*!. " ';; jio^
z. Confirmationisexornatioinquai.bQnoruinflacusexponitur)V.i9.30.3i.ji.3).54.&luculentcrex-
pontuf.2.improborum,v.35.?6.Ampliticatiover6fubiicicur>v.|2..& jj. abimproUorum ftudio quod bo-
nor m fclicitaci uduerfatur.Deinde hoirtaclo ad hotniilem iuftu(n,de improborumllatu,v. 34.
3 Haecduocapiraautcmde piorum& impiorumforce rummatin)& per anacepbalaroiin rcpctita, •
v«35.& 36.concluduntur a prjedicacione falucis & bcncficentia? Dci,v. j7*& iuftitixjV.j^.Additur tandem,
V.39. & 40. a^TioKoyix fuperioris dcn»oiiftrationis, «/«tfTaW^T^Sc : nam caufam cjuidem ixlicitatis bonorum
cxpl!cac,ralutem,opemj&liberationcaDco: led uifelicitatisquac nianeLimprobos,rcticetnarraiioneni, '
ciu«Ea conirario faciie colligitur. »
Observationes locorvm doctrinae.
Vtcunqueprojperehahemt ad tewpttsimpij,^ caducamf^ etfa- nis moleJiU ,fed quia mterior animi trar^^uiUitas i/Iosfitlcit , vt
riidam e£e eorumfelicitatem S.Spiritus hoc pfalmo pronutiat-jdeo- morrientdneum ejfe reputantes quicquidperturbationum/itftinent,
que miferos cjfe, ^ mdediBam qua exultant l<efitiam:pios autem Jpejerenitatis promijfi interea Utentur.
Ofrncios Dei cuUores etiam infummis Arumnis beatos ejfe , quia 12 ^uicquid machinentur impij, jideles tmiftmt Deipr^fidio,
. curA Deofunt, qui tempejtitie demum illis fucctirrit. Huittspjalmi ac in perpetuumfirttabuntur, non eft igitur quod impiorum mali-
do^rina,fenftiinoftrosapr&fenttrerumintuitttauerteni,iubetin tianosterreat,acjiejfemttsexpoftieorumfuroribtts, ,
Dei prouidentia tantijper acquiefcere,dumferuisftis mammpor- 13 Efficax ijla conjolatio piis eft , Beum ridentem fiXe intueri:
rigat,(^ rationem feiter^eab impiisrepofcat ^tanquamfuribus ^' quiaindeftatuttnt nonftdrein cdo ignauum , wlclaufisoculU
facrilegis,quipatern-afita benefcentiafaeie abufifunt. mundi gttbernationem fortunApermittere.fed confulto cejfare,quia
1 Merito monentur fideles ne mentes eorum irritet caduca ^ irtanem impiorumftultitiam dej^icit , quum dies interittts eorum
ifnaginaria reproborttmfelicitas , deindene praua Amulatio eos ad accedat.Patienter ergoflere debemtts in Dei rijif,vt lacrymA nojh*
peccandum folicitet: nam dum vident impiis ber^ eJfetVt ■vulgo lo- Jint obedienti<ifacrifUium. Detts item rogandtti, vt nosftio lumin»
quuntur, quia coUigerepromptum ejfet , Deum ndn curare res hu- illuftret:qmafic eueniet vtfdci noftrA ajpecitts eiufdem rijits in me-
rnanas,periculum eft ne abiiciant Dei timorem, ^ fceleratorum fo- dia triftitia nos faciat participes.
cietate fi inttoluant. i4-ts- ^amuis gladium exerant impif , ^ arcum tendant in
2 Dei iudicium inftiir falck cft ad impios excindendos , vt perniciem iuftorum , quicqitidconabuntur ,exitialeipfis eritiufta
momento exareant. Dei vindicia, qu£ egenis ^pattperibtt^t pietatis fif &quitatis culto-
3 Giuumdeverafelicitate,mundifapientibitsigrtota, Deijpi- ribusopemferet.^intereajpemUti exittuproponit,ntfubcruc'ts
rittis itibet nos eJfefolicitos,afdefacit exordium.oftenditqtie Deum onere deficiant.
ejfe bonortim attthorem , in qtiem refpicere debemtts , necjperandos 16 Impij quidem^excellunt in mundo.refertifunt magna abun-
ejfefuccejftts projperos, niftab vnica eiut benediBione. C:ti ipei con- dantia ^fuis opibus nittmtur : fed pauxillum quodpojjidetiuftus,
iungit vit& probitatem, quia reSie gf innoxie viitet, ac beneficentia plttris efi quam omnes illorum acerui. Etfi enim pij in diem viBi-
ftudebit,quifquis DeiprouidentiA ^fideifc co^mittet. tent,e cAo tamen nonfectts ac manna pafcuntur,quum impijfim-
Etfi hojpites ^ inquilini ftmt in mundo fideles, Domintts tainm psr efuriant , vel in fua opulentia fepttltiputrefcant.
fita manuMs protes.it, vt feciircquiefcant. n Dum proprits virihu4 nituntur , ^fuoroboreinfolenterfe
4 Noi^^rnobis beneeft.nifi qtiatentispropitius eji Dcii;:vn- iaSlant impij , expeciemtts Deumquiipforum brachia conteret:
defitvtl^^l^quamde paterno eitis fauore concipin^is , ornnes confidamus autem , DeimanuminJirmitattsnoftrJifukrumfor»
tnundi voltifidtes ftiperet. Porrb, dum infolo Deofevftts nojirosfi- fi rmijftmum.
ftimtis,alia berteficiajuo ordine accedunt. is Vtcunque verfemur ac ia^emur, atque ipfa varietasfingu-
s Vt Deus votorttm compotes nos fflci.ij , ctir.^ nofiras (fuh lis momentts pr&fentem mortem oftentet ,fuffifere nobis debet h*e
quarum onere fatifcimus) Jpe ifj patisntia in eum conijcere cpon et: confolatio,nonfolitm dies nojiros a Deo numeratos ejfe,fid innumt'
qtiem fi agere permittimut.fungetur ipfefuo ojficio , neqitc Spem no- ros etiam taftis, qui nobtsfubeundifunt , ei ejfe cognitos. Et quum
jiram elttdet.Jicuti it/Jfe filiorum huiusfectili punit incredulitatem. fic inuigilet ad tuendam noftramfalutem,in hac peregrinatione riS
6 Dettsnonpatieturvtjemperin tenelrts lateatfuorumittfii- Jectts animts quiefcere nos conuenit , quaminfundo hAredttario.
tia: fed vindex eitts erit , vt conjpicuafulgeat , dumfcilicet merxe- Porro quum integri dicuntur protegi a Domino , adfincerumprO' -
~ dem repender.qtfalem exoptdnt.S^oties ergoiniigne grauamttr,^ hitafts fitidium hortamur ,fi fub Deipnfidio tuti latere cupimui.
Dettsfibi in^entiam noftramprobari dijfimtilat, non eft cur ma- 19 Sicuti malis in hoc mitndo permiftifuntfideles ,■ ita vtrifque
gis nos conturbet ifta vicijfitudo , quam dmn nociis tenebrA ope- communes funt fiames ^ ali& res aduerjk: vnum eft eUfcrimen,
riunt terram, qtiia dium& Iticis experiatio jpem 7iojiramfuftinet. quod Detts fuis in necejfitate manum porrigens , impios deferit. Et
7 Patienter i^ moderafe ferendum eft qtiicqmd animos nofiros quanuis nonfuppeditet Detts quantumfatis nohis videtur adpios
inquicrarefolct. Ei, vt r:ffecim riojiri Deo obiirepunt , tia fides m j'aturandos,niJi tamen obftet ingratitudo , in fame gj" egeftatefen'
placidtim ebfecjt/ium nos componeus , tnmtduis omnes in cordibus tient benigne ^ liberaliterfe ab eo ali. •
noftrts compcjcit. Ne tumuliuemnr ergo, vt tt, crednli , nec cumfie^ 20 Impij etiam in media abundantia ,pereunt :' quiaDeus oc- -
mitu nos oppmutmt^t^ Dei i^nperio.Jed quieiis animis expecicmtts vt culfts modis eorum vanam confidentiam in nihilum redigit , (^
operafua infikntio pcragat. qttidem iufta vindiiia quam fuis fceleribusfibi accerfuilt.Et,fifa-
8 Irritabiles adwodnmfiimtts iQ^propenfi. ad concipicndas of- tientia diuina eosfert , idfit quiafaginantur in diem mttHationis, -
fcnjfis.nififtremi&lnilando turbutentos ncftros aJfeHns cogamtis in vtcorum interittts maturtor fit, quo lautiitsfuerint tra^ati : ^.
obfeqtiium. Si vcfo tn lu£la perfeueremtts conftantcr, tandem noftri quum nihil in iliisfubfit firmi vel folidi,breui euanefcent.
conattts non erurtt irrtti. At nififtatimac celeriter ir&nofirdGC- 21 Gjiuantumuisabudent impij,facittamen inexplehilis eorum
currimtts,fieri non poterit quin adpeccandum nos impcllat. cttpiditas vt hinc inde quafi pr<<idones rapiant ,neque vnquamfint
(} Impij vircnv i^ florent, donec maturiim adiieniat tcn:ptis ex- JoLuendo: intereafuppeditat Detts fdiis fitis quodnon modh fufficiat
cidjeorum. Contra fideles fic viciuri Junt vt Dei lenedulio eos i» mediocres vfus,fid vnde etiam alios iuuent.
admortem vfque,qiiamuisfub crttccgemeniss,pYofeqtt.ititr. 22 Neque a Cdlo neqtte a terra nob'tsprottenit,quicquidadtu-
Fideles tanqttam peregrini vagantur in mttmlo , ^ tamenpofii- endam vitam ^ colenda humanitatis officia necejfarium eft ,fed
dentterram : qttia certo fciuntfe legittmos ejfdmitndi h&rcdes: profluit a folo Deifauore.Si autem gratiam funtmfuhducat ,totim
vndeftvt tranquilla confiiefttia panefuo vefcantttr. ^ quan- mundi ajfiuentianobisfufficere neqttit.
uisinopia laborent, Dettstamen ipforum necejfttatibits in tempo- 23 Gjuia videt Dfttsfideles r^a confciintia agere^nequedefle-^
refuccurrit , aduerftts impiorum infultttspotentertuetitr , virtute- Ber^ a via quampr<ifcripfit,ideo benedicit ipferumftudia.
quefuaftc eos fuftinet,vtficuriitsinexilio viuant,quam impij in 24 Fideles,qudnuisDeunipur\ colant,(^inrtocentiAftudeant',
nidis quibus affixifunt.Id autem reipjetfentiurn fideles.fcd ini eriits non famenftahiie)s manent in eddem gradu ,fed multis incommO'»
(^ in animts fu'ts,quoniam ialia in Deum anchora vitam de die in dts qtiatefmnt £3" deiiciuntur ,* ita tamen vt ruin& eorum nonfint
diem placidetrarifigunt. lethales,fropterprAfensMei auxilium. ImpiJ autemleuiterpefCt*Jlir
10 H&c prudentia a fidelibtfa requiritur vt iudtcium fmim in vltimum exitium ff^m- ;
paulifperjitfpendant , donec e cdo Detts oftemUt adejfe tempttsple- zs Nonfiujka neqfte% nihilo promittitur ftdelibtts copia qua
nitudinis:atqtie ita nonjuhfiftant infingulis momentis,jed nientem ad viftttm fufficiat:modo atidatur exceptio , quatenusfiilieet Deus
extendant adDei prouidentia>n. expedire notterit.Sic enimfietvt refulgeat in communi hominum
n Nifi quisftatuat, Deum mirabiliter fuos tticri, nonfectts at~ vita Dci benediBio , ^ tamen inopia quidampdeles lahorent,qui'a
que oues inter lupos , vim vi repellerefemper teniabip. i,ola igutir ipfis vtile eft.Addamtts ^ illttd,DeumfuisproJpicere, vtfirteftta
Jpesmanfuetttdinemexfeparit, quiafr&nando carnis impstt-f-s.fer- contentinuUareigeant : quiaparc^viliitando liberaliteriaterim
uoremqueplacando , ad&quitatem i^ tolerantiam eos erudit qui viuunt,vtpotequiabundare^penuriampatididicerint.
fe Deo fubiicittnt. 2S Deigratia inexhauftuseftbonorUomniumfons,ide6^tted&
Dum impij turbasfibi mouenp, £3" Dctts vndiqtte ipfos terroribtts fe exerit erga fdeki , non modb ipfis fuppetit quodfafis eft inpriua-
implicatffidelesfe multapace oblcdant:non quod expertesfint om- tU vfum.Jed vndealfislargiantur : nec euanefcit Dei benedi^io vki
^*
M >«.■:':■ .•iS.dtyiiriWJiaw. %JhLLk.. H._J .. . k 'ii'. -miA^ jfei^Mii.i iiii!'i.j..C. iijjifc" Ajji!ftHii.i,i»:t-.iaiA..a.ita!kAv;...-^
% r-iu ■
■'f«Vi
P R JE L E C X H E N R. M O L L E R I
M»
\^
f»/?«j qutpatn mortiur.fed pernemt 'vfymadeittsflios.
Z7 Vtfilidafelicit^efruamur , ab omni initma abfiihert, hu'
mamtatis officia colere,^ benefcientiA operam dare/iudeamtti:Jic-
que imemtts egenos.vt vnum alterittsia&ura erigere, vel hunc illitts
mafiitia exhila/rare non velimus , morequorurulam qttiplena etia
manu defito largiuntur .fedinterim aliunderapiunt vndefttam
ofientent liberalitatem. '
Giuanim experientia communis nondum Uquido demonftret filiof
Dei hiredes effeterrafeiuimtts tamenpro menfura nofirdfdei qttid
valeat DeibenediiHo,qua affidue infiarfontis inexhauftifcaturit.
28 Siuifquis iuffe^ innoxie verfatus ftterit inter homines,
beatus erit.quia Deopropitio tandem iUi benefuccedere necefie eft.
Dettspiorum cuflodiamfufcepit.non vt eosfemper foueat in vm-
bra ^ otto,fed vhi cruce exercuerit,tandem illis fuccurrat.
Etiamfinonfiatimappareat Dei iudicium infceleratos,nihilo
tamen meliore loco confifiunt , quia iufia eospoena injSlifsfms mar
net. S^uodfl eraa illos Dei malediffio nonfiatimvimfuam exerit,
mirum noneftfifauoremfuum^ergafidelesoccultum contineat.
29 Pojfejffto hareditariapiorum h&ceft qmdinterturbulentos
mundi 'riiotus , fub darumfuatum vmbra Deus eospropegit: ^
quum nihilfitfub Lunaftabile , quafi in tuto portufduospr&fiat.
jiccedit deinde vitA tranquillitas , quA centum vitiiprAceUit : at-
queita meritopro iruomparabilipriuilegio cenfetur.
30 lufii homrifice (^ reuerentefDei iuftitiam extollunt,vtfe ^
alios in verapietate erudiant:deinde tam infttis quam in alforum
negotiis ,quodreBum eft.fine fuco probant,nec fophiftice colorem
inducuntmaUs caufts:denique mnquam averodefletiunt.
31 GiuanutsmultApeccartdi occaftones filios Dei foUicitent , ac
magna etiam hominumpars, quantum infe eft , prauitatefua eos
a Dei timore abducat: qui^tamen lex Dei occupat ^regit eorum
corda , non vacillantfedfixograduftant inpropofito , vel certe re-
Bum curfum tenent.
32,33 Formidolof&per fefunt infldiie. quibits, impij non mo£b
fortnnashonorum appetuntfed vitam : quia crudeliter in eorum
exitium confpirant : iubet tamen Dei Jpiritfts eos infiaSits animis
ftare,quia Dettsfe vindicemforepromifit.
Piis c^ iuftis equidem non applaudet mundtts, imo vi ^ calum-
ntiseos opprimere conabitur :fedvbi in iudicium ^ adlanienam
traBiftterint vt damruitis <^ mortuufint fimiles, aderit Detts qui
hcruentishominumlingtas^ manibus fuorum affiret innocen-
tiam,(^/emper^indexincdisfidebit.
Contingit ftpifiime vi Deiferuiab impijsdamnentur ^ extre^
mo fuppUcio\terra toUantur: nec tamen eos fallit Det promiftio.
Irimitmenim,neipfkquidem qtiicquam meUtts velmagis optal>i-
le eft quam vt Deigloriam mortefua itLuftrent. Secundo,/</«;» ip-
fe Detts qui impiis ad exercendam ftuitiam laxat habenas, non de-
finit effe ajfertoriuftitiafitorum:quia coram angelis <^ tota eccUfia
fihiprobari demonfirat ^fe cognitoremfore oftendit. Tercio, e te-
nebris in quihtts demerfi funt.eos attoUensfacit vt eorum cineret
fuattifftmumfpirentodorem. Poftremo , vbi pafftts ertt indignif
probrisipfos obruiferet ipfefententiam, qua iufittm eorttm caujitm
ab iniuftis impiorum calumniis afferat.
j-f Fidelesfieti Deipromifiionihus acfuffidti,nullii tentationi*
busfi httc illuc per vias obUqttas trahedospermittere debent, fed in
Dei obfequio manere conftantes. ,
Etiamfi tottismundtts CACUtiat , non definit Deusfeeleribus ho-
minum iufiam mercedemrepertderefed occultioribtts modis illaptt-
^iensifruBum hunc quo nosprittat noflerfitipor , a nobisfubducit.
FelicesautemquiDeiiudiciafidei o(tdis intuentur, (^cordefitb-
miffo omnipotentem Dominum non contemnere fed colere difcunt.
3S.3<f Gjuanuis impios in ebrietfun feUcitas, ^ admirationifit
apudomnes , caducatamenefi ^euanida , ideoqttenihilaUud
quam merumfigmentum.
37 Fine difcernuntur reprobi ab eleSiii. Difcamtts igitur iudi-
cianoSra fu^endere,fi nonftatimfita Detts exequitur: (^fi vota
nofira nimts ebuUiuntftatim occurrat hu moderatio, nondum ve-
ntffe finem , dmdumqtte Deo effe temptu quo res confufas in ordi-
nem reflituat.
38 Pofiqttamferuosfitos duriter Detts exercuit, rebus eorum ad-
uerfis heffedicens,impiorum Utitiam conuertit in luStim.
3p Gjuicquidaccidet, iufiifaluifient.quia in manu Deifunt , (^
nunquampotifi eorum obUuifci. Certa eft igiturfalus quamfiik-
les a Deo fieranUquia &ternti4 eft Deusprobdtque iufiitiam,n^c(ie-
ripoteft vtpios etiam in medits (^Hionibus ^fttb cruce gementes
fraudetfito auxiUo.
'f o Se ad tentationes ajfuefacere debent DHfilij, n^^mgtus eos
Deus extrahat,fuhinde in memoriam remcare, vbi^^morumpa-
tientiamftterit experttts,demum fore Uberaiorem.
ArTICVLI PRAECIPVI.
i. DcjWaginamfiliorumhuius feculi felicitate , certa-
/quemiferia.
1. ProuidenrisB Dei refta confideratlo & vfus eximias.
|. Veras beatitudinisin prgfente vitacomites,ficieSjfpes,
innocenciavitsB. ,
4. Confcientia! Cinctxx frudus , pacientia Deum reue-
rencer & iugicer refpicicns.
5. Ecclefia» militantis pidura. Iinpiorum charafteres
vmj.
6. Dukiffima* confoktiones piorum fub cruce gemen-
' tium.
^ Decopia filiofura Dei, Scfiliorum huiusfeculi fnopia._
S. luftorum in via pietatis claudicantium,o||pium, con-^
ditio,afFe6lus.Impiorum finis luftuofus.
ARGVMENTVMPSALMIXXXVIU.
I
IC VfalmHs inter poenitentiales mmeratur. Etfi enim apparet^vel morho ali^uo ^rauifHtffc
correptum Damdem » ve/ alioqiti infigm a/iqna calamitate opprejfum , cum has preces ad Denm
efjmikrev.tamenmntmtummitigari iUtU cdamitates , autfanarimorhHm pettt , fedpottus, vt
fere ahasfemper y ad cauffamhorummalorumrefpicity mmirum adpeccata y ^uihMcam^roMa^-^
cajfefe iram Dei (jr hoipoenasfibi accerfmiffe tntelltgat , ante omnta hxc deplorat , er iuSium Dei
iudicium infuispeenis inteUtgens , remittifibipeccata petit.Ita cauffam maltprtmo tolU cupit.detnde (jrmorhi
mAgmtudinem ab effeSlibm (^ circHnfiantiis exaggerat & ampiificat : ^t factltusppem (^ auxiliUm dtuinum
impetret. Cum enim Deuifit ptKai^uTrof , c$- noHris calamitatihtu non aliter vtpdter ^iho^opyof afficiatur:
nulla re magis adopemferendam tmpellitur t^uamfimala noHra ipfipatefaciamus , atque in eitis qudftfinum
ea exoneratesyauxilium eius implereynHs.Cauffa impulfiua addtt etiamfina/em,nefctl.fe oppreffo hojfes triitm-
phent (jr confirmentur infua impietatc.id quodfierifolet cum vident bonos^^piesopprimi calamitatthusfe<juf
i titerea viuere in omm rerum copia (^ abunddntia. Hacfumma eU huiut pfalmi, - ^' ^^u >^" '
Exordi/tmpfalmifumitur ah ipfa petitioneyqua ^pfalmum concludit.Cdtter^verfus triliifiimafunt juereta
fjr narratioingentium dolorum,additis c>iufiis,effe^ibus,circunliantiis,^ua ndrrationem exaggerant (^ ampli'
/i(antiVtinittterpretationedicetur.
- I- TJSalmusDau
X Inicriptio
«fleJDauide,nen^
cuum eirec memonaIe,quo fib
atqueeius caufTafniK memorialHl^euoc^ ,~.-—i.
dationefe ad cinK^rem Dei^inttbcationein&^ljietatisftudiu
exufcitarct. Facilcienim nobis efHuurit poenaf diuinae,& ple-
runqueitafitvthominesliberati jmorbis fiantdcteriores,
fibiquc pIi!»$hTiulgejint quam ante, /Scut dicitur prouerblo
QettnxnkOyDad^ackgenafsyVVarderergerdemeriegevvas.
Hocprimum moneth/e titulus. Deinde, qdia fcieb^c fe uo-
Jifcendum. ^iiamdoft»rem& magiftrum,pra?feaumefleecclefi«,vo-
.ilmum itaconrcript& ^"'f ^^^ fuum exemplura proponere imitanduAi omnibus
■itarenir,fedf ve perpe- P"Sj vt quod ipfc priuatim in fchola Dci didicera^, id omni-
•'*'";ationem diuinxin ^"s in commune prodeflet: vt,fi quando vfijs ferretiipfi quo-
t, eiiifque recor- 9"C in fuis calaraicacibus & morbis quxrere vera remedia,
atque his refte vtijdifcerent : imprimis vero , vt fuo cxemplo
docerec, nlhil vciliuseiread pietaceiri in animi^ noftris alen-
dam 8cconfirmandam , quim afliduam cogitationcm poena-
rum,quibusf(ium iudiciutn Dcus aduerfus peccarahomi-v
num oftendit & deciarac. '
2 Iehoua> nc in furorc tuo acguas mc : &I»f ] ih
ithtutk
JJjC,
ixe>i
,*
.■..:-:fe
,i
* k. it.y
•l
BJCJ?
K? .-^ 7' 5^ 'fW
^"'T^
W-l
,, ■• '^ ■ ■ ■ ■■;-.. . ■• ■ ,. •'■;• yXSt.'- ..■■--■-,'",.■ ■,-.'<■ , . 'V ■ ^'
515 ^ tN ipsALMVM xxxviii. . " : ^
iratuacorrlpias[My?/^?j]Tie. - X» -- . tnc J^rauioresfa^ia/unt^uamvtfimfere/fdo,}
Propoficto eft pfaltnitqux concinet precationerh.Pecft au- Exponic copiodus quod verfu pi arcedenEc breuicer dixe-<
eem duo. Primum opcat, pauores in corde fuO) qui ex fenfu ratf , i fucie peccati : 6c afHrmac noa .iliam ub cauifain quaih
irxDeiaduerfus peccataexiftebanc, leniri , &:hunc fenfuin propccr peccaca fua fe afHigJ,& fe fiio inenco Deum adeo fe>
fibiindi , quoftatuatfibiverereraiflfaeirepeccaca, &fere- uenmi &formidabilem fentire.
ceptume(reingraciam,&c. Quandiu enini iudicamus Dcii Oaimbus autem his verfibusfcuquerclisincextum eftar-
irafci nobis,nihilnififuror&indi§natioeiusob oculosver- gumcncuiTi aneceffitate. Tu Domiiu' remirte iram&miti-
(atur.Atq.hucvideturrefpicercpriorc naembro. DcinJe fu- g.icalamicates: quia egoferl-eampiiiis molem meorum pec-
biato peccato pecicmicigari poenas,quas mcricus erat. Irani carorum & malorum non polfum. Tu fer opem,he ego one-
& furoremprofumtnorigoreaccipicj&opponit pacernajca- ri fuccumbim autdeficiam.
ftigationi. rr;«»/?rec/?/>»/^eftobrueremolcfua, vtferreimpUushe-
2^1? infuroretuo arsuaf]Qiii1i dicac, agnofco me peccaiTe & quc<is,nL-ac aquas exundahtes.
iramcuamcbmmieruifie-.fedmoderarerigoremiraetua!, nec ^ Putruerunt, fcetent , liuores mei ; afacie
eflflindc totam iram tuam:tempera iram mifericordia, & mi- ftaltit'^ inex
tigap(rnas.Nonpoftulacfibiremittiomnespanas,fedmici. Raaenus de caufisruoruthdolorum d{xit,videlicetdeira
gari. Eao,inquit.permtccometibicafttgandum:fedvtdcne Dei.&demolefuorumpeccatorum , quibus hrc mala fibi
■T» Z'
attraxerac. Nunc de effeftibus calium confternationum 16-
quitur, quaJccgicarialiquomodo abhominepio , &noii
ignaro exercitiorum po6aitenyx,verbis vero exprirai nequa^
quara poflunc. -
Trimus effbclia cft;pucrefaftlo & foetor vulnerum,hoc eft.lii-
cremerttum pauorum & dolorum. Nain vulncra , ciim pu-
Crelcereinctpiunc , acrioremdolorem coniundum cum te-
terrimo fcecore cienc. Hicveroloquicurde animi vulne*
me duriiis craftes quim fum ferendo : non accende cocam i
ram,ne ad nihilum redigas ihe.
3 Quia fagittsB tuac defcendcrunt [ mprejfe funt]
in mc:&manus tua iraprefla cft in tne.
Ratio propofictonis fumicurab ingecibus doloribiis qiiibui
premebatur :atqueinhorum coinemoratione diutiiii com-
moratur,non {oIidh, quia commemoratio illa nonnihit do-
lorem animi leuac,(nam,ficyc lacrymis, tta coramemoracior
ne malorum&querelis egericur nonnunquam dolor ) fcd ribus, qux fagictis DcifiuncEavulncra, ficujcorporis, fuan»
hiulcom.igisvcoftendat fefummandVefiititecogiad pece- quoquehabentcpitafin& incentation?m 3ccrr/mam,in qua
liammalis fuis leuationem. CumeAimnulatanta fintvc piinunprocul abruntadefpeiationc. Ac nifiDeus dglorem
ferre ncqueat,non poceft alibi qu^m apud Demn onus fuum hunc miti«!tret craplaftris fux bonitatis & mifcricordii , fi-
dcponere. Pfomittic enimDeus,fenonceiiiCacurumnos vl- cutEuagriusloquitur , mergereturpijinjcternumexitiuQit.
traquamfcrrepoflimus. ^ Euagrij verbahxcfunt , Hb. 4. liifir «*3p»-7w» «MTHgcTidMj:
Monendi autefuntauditoresihasquerclaK&fimiles , qijo» KMA/jigiinis^f^ntTJ^Myitieifsiffit^^vt Mj-^h , Ksfj <fi>'.<udfum* n^i^tt
crcbr6repctunturtnpfaImis,nonproficifciex quadaniim- tiit i:yf!tdiyi.
patientia.iuc fremicu aduerliis Deutn, qualcsfunc.impiorum Alij puCrefaftioncmincelliguricdiutUrnicacem mali , quafi
querinjoni3e,& vocesobftreper^rfedelfeconfeffionem in- hocvelic , fe continuo languore&doloreconfeftumquafi
firm tacis,qu3e adDeipromiffiones rerpicit:& habccconiun- putrefcere in ruisnialis,&in ianiem liqueficri,idt<>quctem-
Aamcert.nTi fiduciamprxfeiitijc&auxilijdiuini. pus efle vc Deus fuccurrac.
Sagittas D«' nominat vulnera confcienctz feu cerrorem iu- Stultitiam noriiinat peccarum,non qiiidem excenuadi caut
dicij diuini,quem Deus incutjc, dum in nobis fenfuin pecca- fa , ficuc hypocritse f lent , dum vel errorc vel ignorantia fc
corum exufcitac. NuUum aucemvulnuseft tam crifte auc a- peccafle oftendunc ; fcd potius rcfpicic ad cordis prauicacem,
cerbum quanrquodhisfagiccisincucicur. Affcrccnimhorre- quodaberransaDeo, non confidcrac necincelligic magni-
dam& ineflFabiieraconfternacionem, quaihominemmergit tudinempeccacorum &ir:Ediuinx fcucricacem , acque ica
iu2eternammortem:nifipromIfl5onemapprehendat. Deh'S obrucuignorancia &caligineobfequicur &indulgeccupidi-
fagictis loquicur & lob tf . Verba mca dolore plena fimr: quia ratibus fuis aduerfus Deura , nec intelligic quo reftorc indi-
figitc» Domini in mefunc,<iu4rUmindignatioebibic Ipnitii gcat. Hancftulcitiamnorainat caliginem, Icihcet mcncis,&
mcum,&terroresDominimiIicantcontratne. Sagittajigitur prauamconcupilcentiam.
funt fcnfus ira» Dci, qiio corda ceu fulmine confternaca pla-
he opprimuntur,nifi aliunde confolacio accedat.
Alijfagitcisfignificari voluncmorbura peftilenccm, qilo
cunclaborauic, ficuc^pfal.ji.peflisiibminaturfagicca volans
per diem.Atquc c6 accommodanc quod infra diciciir, Inimi-
cos dlwngeftetiife : fedcumincoto pcne pfalmo imprimis
queratur de dolonbus confcicnti2e,retinco vfitata (entetiam.
Marmmfeuplagam nominat morbuni fcu nuiuin cxternum,
pcr metalepfin.
MmHs tua imprejfa eft in mel Id eft , tu non ceflas nie afflige-
re,& fubinde auges morbum , non reirtictis manum,fed f ub-
indemagis «cmagtsme premis. -— — ~
In impreflioni* voceemphafis eft. Sagittx aut plagi ab ho-
minibus immiiT?» non ita vulnerant cor vthae quar ^ Deo im-
mittuntur.
4 Non ieji] intcgritas in carne mca a facic
7 Incuruatus fuin , deicfliis [ humliatmi Tum
valdetquoti.^ilie nigcr incedq.
Secundiu ejfeAui eft tri ftis inceflfus, qui non eft toruicatis G.~
mulacio : ledfignificacioingcntis&inenarrabilismaeftitiar.
In doloribus eiii>n m.tgnis non incedimus aIacres,ered:o vul-
tu aut fplcndido velh'tu:fed demiflb & deiefto vulcu acfordi-
dis veftibus.De hac re igitur loquicur, Incefi"us,inquic,geftu$
& vefticusoftenduntmagnitudinemdoloris : non fum prae-
fraftus,qui iudicium Dei rideac & concemnac. Ica a circun-
ftantia feu fii',nc> araplificat priorcm querelam,&jiiaghitudi^
hem doloris fui oftendir." ^^^
nnp tioiinulli non de vefticu , fed <?e nigredine cutis ihter-
prctaiitur,quafihocveIic:NaciuuscoIorperiit in facie.Nain
maefticii deformathomincs macic& fqualore. •
g Qivoniaiii ilia inea impleta funt ardore:
irsE tu^B : Noneft pax in offibus meis a facie pccca- \eombnflione\ncc eft integritas in carne mca.
' " Tfrri/^^e/^flwfdoIorisefttorrcfaAiofeLi aduftioiliorum,
fcuiliiuspartiscorporisfub renibus, qu» vergitadcoxen di-
ces,feu qux raedia eftinter.femora& ilia. In illa parteexi-
ftimantnoniKilli, quide niorbo peftilenti pfalmum inter-
pretantur , fuifle vlcuii fou apoftcma , & certe m ulca in hoc
pfalmo c6 alludunt. Si cui id hon placct,fimph"citer intelli-
gat,illaspartcs quafalioquiabundant pmguedine&huino-
rc , himio dolore fuifle exuftas & torrefaftas. '703 Forfterus
fpondylumfeuvcrtebraminterpreiacur, n^^pJ a!i;ignomi-
niam, Grftcus illufionesintierprccatur. Nos Chaldxum para-
phraften fecuti fumus, qui reddidit Vocabulo NnHnp quod
ardqrem fignificac.
9 Refolutus fum & contufas fijra valdc :
Repet|tioe(i prloris fententiae. Explic:\cenim fimplicio-
ratione quod Ahteafigurate dixerac : &addit caufl*am , vnde
tancus fic dwti^r & tantaconfternario , ncmpe i pcecato. It.i
irainDeicfhiunoic cumpcccatQfuQ, rjuodnonfaciunthy-
pocritJEU tiienfn>(CUmai)tfe itiiufte afl9rigi.idedque accufanc
Deum tyraoQidis,iTiurihuraht & fremiint aduerfus cum, &c.
None0inte^tas] |delt:,renrusiraj cuae aduerfus pecCaca
meaablutrdt omnesvircsanimi&corppris , vcnullusi an^-
pUiisinmefitvigor,v& egoiam mortub fini fimilis. Oeus
cnim,ve dicittt«Deui,<;rtto.4,cft ignis coflfufncns. ?* f ^ ; '
J^o» tf/if/tf^il^^i&^^i^wftf/ldeft^ipfaoffa c6ceruntur& cAfu-
inuntur hoc fCA^a d^loris^tanquah™ ful^^^
!iaminquitEi<»Jliiaf>.|c<^J$» SicutWcoh«riuitomnlaofl'a mg-o \t\x^\X.Vi[fragemmfe»fremitH ifHritnruhe^
taca, QuJ<itecl|t^ Vcrbis cxpliCa,rinonp(>c«ftjfedinveri$ cordis mei.
exercici,isp<#lfif^^aaUquomc«lo difcuiicUtl Hypocritx, e)mHm effeliui, dequo&fupra^ dixit,eft lanquefaftio & re-
Pharifarl &mdft««nf hflul hdi-uiti intcHigunt: qwablandia- f^|^„^ „„,^i„,„ ^^^ coVporis.ilfi fignificit remiaiim,laf-
tur fibiy&eKiiliHjittifrecfleiuftoscxternadifciphna. " j-^^ - debilcefle,quodanteacratfirmum,vcgctutn&e;tci.
(iu<miain ipi(;ttitatcs ifteas tl;anfgrc(fe i^^ tatunv- '; , ^^' ^ ^^
r- . -.-1. n f_ /r . gufnon oricbatuf|,
■w.
W
.w^
W -i'
5'5 ,'fc ' PRiEXECT. HE
ex molline fcu impatientia : fed magnitudinetn doloris o-
ftendit.qui nontatuum lacrymas/cdetiam clamores excor-
fcrit.nQru tumultuofum impetum (ignificae.
10 Dotnine, covan) ce ei\ omne defiderium
tneum : & gemitus meu$ abs tcnoncft abfcon-
ditus.
Sextui effeSliis efl;,aflidui gemitus c6iutifl:i cum ingenti de-
iidcrio auxilij & opis diuinj , & fimul ceftatur fe certo fta-
tuere quod hi cIamo^$,voca & gemitus non fincinanes, fed
certo exaudiantur. Ergo non ex impatientia oriuntur , nec
fuitinDjuidemurmur aut fremicus aduerfus Deum , aut
confternacio,qua> animiim eius huc atque illuc impelleret
& agitaret.Quod enim dicit,Comw te eft omne defideriiiiZ((ir-
matfeexoneralfe riuscura? & moerocesinfinumDeij&rant
deinceps niinus efle fblicicum.
11 Cor meum circiimir, deferuit me : virtus mea
& lumen oculorum , dtnm ipfi [fcihcet oculi] non
\funtmecum. .
Septimuseffv^Medpalpiutio feutremorcordis.Dehis rao
tibus medici difputant. mt\(*it m^tus efl cordis depraua-
tusjin quo prstcr naturam vehemehti concuffione dilatatur
&conftringitur.Eftquceius tanta vis,vt /acpe thoracis vicinas
coftas efFringat : ffpe etiam eas i{uf fupra inammam funt,
(de propria fede depcllat. Veibum Hebr^uin propric figni-
ficat percgrinari,vagari,& varia loca adire, vt folent merca-
cores diftrahendarum mercium caufa. Hic fumitur meta-
phorice pro agitatione.quamgenerat dolor & anxiatas, vb i
dcftituimur confllio. Non enimfuitexpers Dauid coininu-
nis infirraitatis.Ideo, quanquam fides vincebat dolores , ta-
laen fenfit percelli cor iftis f!u£libus,quibus tunc iaftabatur.
oBautu effeBut eft caligo oculis oifufa. Vt enim in Ixtitia
oculi acutius cernunt luceni &coIores, quia fpiritusfunc
j»uriores;ita in moeftitiatenebraf & quafi nox qugdam ocu-
lis circumfunduntur, quii fpi ritus funt languidiores , turbi-
tliores & craOSores.Hinc fit vt tahbus.qui indolore funt,ipfa
lumina cgleftia videanturobcenebrari:'quod apudprophe-
taslegitur. Alijlumen interpretantur confilium vel proui-
Aenti%m.Lt*men oculorum Bafilius interpretatur fpiritum pro
pheticum.
II Amici mei & focij mei e rcgione plagx meafi
ftetcrnmC/?«i«w/]:& propincjui mei e longinquo fte-
tcrunt.
Alia amplificatio dolorum ^ circumftantia. Ad animi do-
lorem & morbi magnitudinem acceffit etiam perfidia & de-
fertio amicorum,qu2 vchementer folec augere dolorcm.
Steteraht a. longe] Id eft nullum humanitatis officiuni ex-
hibuerunt:nihiIopisautfoIatij attulerunt: imone quidcm
miferationis aliquod fignum ediderunt.
15 Ec laqueos tetenderunc qui quxrunc anl-
mam mcam : & qui quasrebant nialum mcum,
locuti funt prauitates [exitiofa} & dolos quotidic
nicditantur.
Addit aliatn circumftantiam ex anrithefi , qua magnicudi-
.nem doloris exaggerac. Hoftesinterea,dum videntmeini-
ftacalamitate^b4jmnibusdefertum,ftrenueme oppugnant,
tanquamoptimaocca|ionemeeuercendi (ibi oblata.
mn exitium feucalamicatem fignificat,qu£ vocem lachry-
mabilem alicuiextorquct.Eft enim ab 'in voce %{}\iit^K^.
14 Ego autcm tanquam furdus non audiebam;&
tanquam mutus[^«j]non aperit os fuum.
AmicoruTJ perfidia: & hoftiuminfidiisactyrannidiniliil
opponit nifi fuam patientiaun. Ego nec audiebam, nec quic-
quam contra Ioquebar,id eft,patienter fercbam omnia, non
obmurmurabam vel ipfis velDeo,nec ita admittcbam ifta in
animum vt cor Iangucficret,aut vt fiduciam prsefentisE & au-
xili; diuini abii. erem: redretinuifirmitatem fidci.Sicut dici-
turinlefaia cap. jo. In filentio&fpeeritfortitudo veftra.
Deinde& hoc fignificat,fefalfis criminationibus& pcruerfis
i idiciis ita fuifTe obrutum Vt ne verbum quidem,iuftae defen-
/ionis cauffajfacere licuerit.Ciim igitur hon admictatur mea
defenfio,ego,inquir,taceo & obfurdefco.
15 Ec fad:us fumficuthomo non audiens , &
non habens in ore fuore^rehenfioncs.
Repetit eandcm fententiam. Reprehenfiones nominat '
fermones , quibus oftedderec fuam innocentiam. etf^ enim
non defutura erat ei honefta oratie, qua de fua innocetttia te-
ftaretur, tamen ciim intelligeret,nullum eflc a;quitati aut ra-
tioni apud aduerfarios locum, iudicabat redius fe fa Auruni ,
fi fileret,quini fi fruftra loquendo hoftes magis irritaret<
■•fyii-
iM'
I*:.
N R.;^ M O E L fe R I ■' J -.^S 3»<5
16 Quia ad te expedto : tu refpondebis Domine
Deusmi; > ♦
Addicrationem, cur tam patientertiileritStdiffimuIa-
ueric omnes iniurias,& fimul indicat fontem veraepatienti^.
£go ideo,inquit, patienter culi& fuperauiillas tentationes,
quia in te confido, fciens teforc vindicem.Nam fiindulgere
nimiiim aftedui & hoftibus meis acerbius me opponere vo-
Iuiffem,ego tibi vindiftamjijuan^um in me eft^prgripuifrem,
cuoque auxilio quafiadfcuinpraccIufifTem. Non volui isi->
tur ipfe vindcx effcjVt tu efTes. Simul autem,vt dixi,9ftcndic
vnde oriaturverapatiencia,exfiducia fcilicet pra>fenti£&
auxilij diuini: acquein hocdifterc patientia Chriftiana j
philofophica. Illa enim intuetur voluntatem Dei : & femper
compleditur peticionem & fpem auxilij diuini : ha*c vero
tanciimintucturrattonisiudicium , necexpedatauxtliium £
' Deo, fed ad externa obiefta fe conuertit, a quibus m pendec
vt iis fublatis ipfa quoquc euanefcat. , i
17 Quia dixi,ne forte laetentur de mc (ndm] in
lapfu pcdis mei aduerfum me Cefe cfFerunt.
Alcera eauffa cur praiftiteri t patietiam. Qui^ fi contigiflcc
eum vacillare aucdeferi, hoftes triumphum afturi elTcnt , St
obftinatiorcs perreAuri in fuis fceleribus. H^ vero ratio
plurimumhabecmomentiad Deum mouenduiij, vc opem
ferat. Sicutentm affirmatfc ideopatienterilla tulifle , ne
hoftestriumphosaoerent :ita fimulpetitfe liberari ex his
malis,nehoftesinfuaimpietatec6firmentur, neue illoe vo-
cesimpias&blafphemspaffim audiantur, quod vanii&ir-
rita finc qu» Dcus fua; ccclefijc promific. Alij quibufdam
verbis incercis orationem huius Verfus ica explenc : quia dixi
quod meexaudicurus fis, nefoi-ce,&c.
18 Certe ego ad claudicationem paritus fum: &
dolor meus coram me eft femper.
19 Certe iniqultatem meam annuncio : foiici*
tus[<if»Ar/«j]fum de pcCcato meo.
Amplificatqueralamantithefi , in qua fuam&omniuiu
piorum vitam confert cum impiorum coetU,& fuuin calami-
tofum ftatum depldrat.
Ego ad daudicationem g^c.jld eft,talis efi mea & aliorupio-
rum conditio vt neceffe fit nos ferre xrumnas .- fcio enim cc-
clefiam effe fubie<fl;amcruci. Ita igicur fumaffliftus vt ne-
cefTefxcme totaricamutilum acdebilemincedere, nifi tu o^
pemferas. ClaudicationcmnominataBrumnas, quibus one-
rantur pij.Sicut lere.cap.ii.dicir.hoftes fux claudicationiin-
hiare:Omnesinimicipacisme3e obferuant claudicationem
meamjfortedecipicntur&prsEualebimus.&fuprapfalmo jy.
In claudicatione mea lajtati funt.id eft,fi quid aduerfi & fini-
ftri mihi accider<-it,ex ea relxcitiam capiebanc fummam. Ali j
hinccoUigunt, Dauidem laboraflealiquo vlcere,ex quo ti-
menda eflec perpctua cIaudicjtio:fed vidccur voxdaudicati-
onis poni metaphorice hoc loco.
Dolormem coramme ejijemper]ld eft.Ego aflidue circumfe-
romeumdoloremexconfpeftupeccatorum,ffquedolora-
deo me vrgec, vt ne quidem ad mometum aliquid relaxatio-
nis concedat obliuio. Nam pij femper cruciancijjr magis cor^_
gicatione pcccatorum quam ipfa mole calamitatum.Id quod
fequenti verfu ipfe oftcndit.
10 Inimiciaucem mei viuiroborantur:& ro-
hova.nt\ir [.augenttirpotefjtia^jc^ui mc oderunt in-
iufte.
21 Et qui rependunt malum pro bono aduer-
fantur mihi , eo quod fecutus fum [fet^uor^ bo-
nuni.
Altera pars eftantithefis, qua querelam amplificat. /Non
fatiseftmeopprefTum cfTe miferiis, & affiJuos circumferrc
dolores propter peccaca : fedinfuperhoftespietatis&ho-
neftatis viuunt , hoc eft , florent rebus profperis , & larci om-
niutii rerum copia affluunc. Viuere enim fignificac Hebra:is
efle animo Ia;to & cranquillo , & habere omnium reruni co-
piam , Gene. 41. Hoc facite & viuice. Ec in acclamacionibus
baee foirnu vficacaeft.i.Sam.io. Viuatrexjid eft,profpcr^
fuccedanteioinni». /
RohoranturJild eft,magnif]unt,augentur potentia & viribu."?,
habent ftudia & fauorem raultitudinis , habcnt multos ami-
cos fibi obftriftos: ideo redduntur audaciores & ferociorc$,vc
bonos fine caufa & nullo ipforum merito oppugnent.
Et quirependunt"] Confirmat quoddixerac,& amplififat
hoftium fcclus a fua beneficencia. Non tantum nulla a me
afFefti funt iniuria , fed vanis ame beneficiis funtorn«ci.Has
qucrela s ideo infcrit,non vc impatienter fc haf c ferre oftcd.a t ;
/ ftd
HkiJAtsiAi -ii ''
-t^L/irAiluM^Ji^iiL.AilAti^^'
.f ■.v,.jik"
■tmttmi\-
■>■•
jn '^ • ^ 1 N P S A,L M V M XXX VITI. ^. ' - ?f- '* -Jij
fedpotiiisaiuiafibipcrfuadet, non miniis Deumquam (e Nedefertif} A\iotiiufc\llcetohomtiih\i% dcfertum&mi-
hac ingratitudine & fcclere impioruni offendi : iiaquc ad le- fcre omnibus modis affliftum. . "*''
iiiendum dolorem valet hxc doftrina , quia Deum fcinius Non procuUbfiil Non abiicias curatn rtiei.Scit quid« Deuia
fore vindiacm iftius fumma; impietatis hoftiura, quod bonos non defercre fuos, ncc ptocul ab eis difccdereiu3(ta promif-
non aliam ob caufara oderunt, quam quod ftudio pieratis fionem, qux infra recitatur pfal.pi. Cum ipfo fum in tribu^
funt dediti. lationc : fed dum pi; curas fuas exonerant in fipum t)ci>lo-
n Ne*derelinquasmeIehoua:Deusmi,nepro- qu"ncur&votaconcipiuntexcarnisfi.*fenfu, ..
CUlabHsame.^ *, n 5^/«<t»^e«] Ideft, quiesfalusmea.velaqubfolopendet
a? Feftmamauxilium mcura,lchoua,lalus ixiea. meafalus.Alijreddunr,adfalutem:fedcoaaumefthoc.Da^
Infine'repctitprecationem,^qua exorfuseratpfalmum: uidenim omnibusinfidiis&machinis, quibus oppugnaba-
petit auiem tria^prasfentiam DeijauxiIiuH),& celeritatem in tur, hunc tantummodo clypoum opponic, falutcra f^ihceti
•pitulando. quam a Deo expefiiabat.
psALMi xxxvni.
PARTES. ,
I
I. Exordiumjfiue pctitio ex abrupto , quo iram Dei & flagdla deprccatur Pauid, v. 2% Eadcm petitib
proponitur Pfal.6. V. 2.
II. •>Jarratio,riuepetitionisa/Tio?i»>/«,tribuspartibusconnans. r. A naturaDei, calamitatcspeGcato-
ribusiuftcinfligentis^aj.v.adio.vfque. z.A perfonafua,cuius infirmitatesdjcfcritVltjV.io.&ii. itaitatneh
vt deafteCtione fua in tantis malis Deuin ccftem appcllct. 5. A perfona circunftantium , fiuc de rationc
qua circunftantcs erga iprum vtcbantur; riueamici,v.u.liuc inimici, v.15. acpoftremo /pfe crga ononcs» Y.
14. 6c i^.vtqui furdiis atque mutus inaiflidione fua fuerir.
Silentijfuicaufam reddit. i. AfidefuainDeuu),i6.vcrf. 2. Ab improbitateaduerfariorurp, v.17,
&18.
III. Condufio petitoria, cuius partes dua: fimt. t. Caiifoe diiaj.r»^aperfona fua,qu6d feipfum fiftit
coram Deo,5<: pcccatum fuum ex ammoconfitctur, ad glorificanclum Deum, v. 19. Mterayl. perfona ini-
inicorum,iniufto odio& immeritis maleficiis Dauidem profequentium,zb.& zi.verficulis. i. PoftuiatJ|
duo:dcprccationis,v.22.&: precationis oppofita;,v.23. '
Ob S E RV AT 1 O N E !S LOCORVM D O S T R I N AE.
Tr&ter exemplum hoc Pfiilmo pijs propofitum , quod in maxtmis 10 tdeo nihilproficit maiorpars hominttrti gemendo.infitts d»-
tttm corporii tu tmmi cruciatil>uifequantur:c[uatuorpr£cipua do- loribm , quia vota ^fujpiria ad Deum non dirigit. Contrafdeles,
Brinarum caprta occurrunt, I. Feccata veram effe caufam (quan- vt intrepidefibipromittant Deumfore liberatorem.fuarum anxic'
uis neque vnicam nequeperpetttatn) miferiaru quibus diuexamur, tatum teftemfempcr ^ confciumfuifiefentiunt.
tia.nuuafit Deiiudiciisobmurmurandioccafio, Il.Hemittigra- ii ^amuisfuffuUiDei promifiionibt^ infuogradupijconfi-
tispeccata in Chrrfium credetibu4,ttitn qtfhdad culpam,tum quod fiant,nonfunt tamcn htiman& infirmitatis experte$,pri.ciptie verb
ad pcenam attinetfedhanc tamen remtjftonem ne infancioru qui- quum tentationes horrend& ingruuntya quibus extra viam rapere-
dem cordibwftatimfentiri, acproindefuperejfe etiam in illis adte- tur.nifiSpirittisfanBi virtutefenftti omnesfuos verbiDei cmcellis
ptu gramffimam dijjidentiA tentationem , qui. tandem cum feria inclufos tenerent.
peccatonm agnitione ac detefiatione,tum confianti inuocatione di 12.13. Si nos deficitmt omnia mundi prafidia: (vt h&c efl inter.
uinA mifericordi& fuperetur. III. Superejfe graues,etiapoft remijfa rispiorum conditio)aliiquc nosfraudant iufiis offici/s.alij nihilquM
peccata,temporalespoenas,minime id quidem quibus vUo modofa- CAd:m nofiramjpirant.-vcniat nobis in mcntem,non fittfb^ahAc tn-
tiifiat Pei iudicio:fed quibus cafiigati ^ domiti magis ac magisfa ier prccmdum Deoprcponi , cuittis proprium efifuccurrere miferts,
pere condifcamu^, ^ diligentii^s quam antea in timore ^ tremore perftiTe deferto% ctcproditos fiifcipcrc infuam tutelam,^ homines a-
faluti noflrA dare operam. III I. Sancios petentes liberationem no ftutos ac violentos compefcere.
tam feferefbicere,qmmgloriamDei quArere.nimirum vtipfiuscle- i^.is Dumfalfis ^ peruerfis iftdiciis itadbraunturfideles,vt ne
nsentia fic appareat: £f ne fcelerati,fipios deferi ^ penitus opprimi verbum quidem iufiA defenfionis caufafacerc liceat,patientiamfua
viderint.inimpietate conjirmentur. proferunt coram Deo, qttbmagiseumadmifericordiaminclinenti
t €)uoniam facitc ^ cito nobis etianefcuntpoenA diuinitus in- Jpemquefuam infilentiofouerttes (fiatttunt enimfttum vindicetn
fiillA quibus in totam vitam nos erudiri decebat , vtile efi exefcitif in tempore venttirum , cttiits etiam implpra^t opfim ) compefcunt
gcnm ,memma f&pe repet^equasohpeccata noftraDeuscafiiga- fuos AffeS.us,i^ in Deo prorfti^ acquiejcunt,
iionesexcit. 16 J^tinqtiam animus nofier compofiiui crit Adlenitatem,nequ»
2 Fidelts fe Ded permittunt cafHgandos^fedpaternamferulafum etia motus fitos fi^nabit donec in jpeiftatione refidere didicerimtes,.
mo eitti rigori opponetesprecantur ne eos duriits traSiet qmfintfe- Hic vnica efi perfeueradiratio quum Dei promij/ionibus infiru-
rendo,acftta iudicia ad modit infrmitatis eorti attemperet, ne mali Bi eum interpellamt44:imb fidem eius,Cf inferuandispromifts c$n-
grauitax eosprorfm obruat.Vide obferuat.in i .gf z.verf.pfaU. fiantiam ante oculos ponendo nobiifumus ipfipro eo Jponfores.
3 GiHH7nnosdeDeiiudicioadmnneantomniaeiusfiageUa,hAC 17 EoplusJpeiconciperedebemusdepropinquoDei auxilio,qu(f
'Verafideliumprudentia efi(dum impij c&cutiunt in Dei iudiciis,ac crudeliits infolefcunt hofies nolhi.vel iam rebm adtterfis grauatos
fortuitos efie cafu4fommant,nec vnqttam Dei manum re^iciunt) magnifuo fuo fafiu calcare pergunt.
Detim fagitttiinnumeris quofcunque vult , potenter ac fapienter 18 Nifi remedium a Deo impetremus,aJfliBiones etiam leuiffi-f
fmciantemnJ^icere.VndeetiamcoUigimusineuitabileseJfepomas, m&fient lethales. Smfus igitur omnes noilros (^votaadvnum
quas fuo-Hmpore Dei manm infiigtt. Dettm coUigere decet : quiafimulatqite deflexerimus ab eo.ruina
4 SiitifiamDeolatidemcupimustribuere, difcamusexemplo pr&fens occurret.
Dauidis irA eit*s coniungjere mjlrorum peccatorumfenfum. 19 Aliqmties Dei manfU fuUaaeo aduerfa eB (j infe§ia , ^9
5 Qmndopiffua mala deplorat,aliquoties videripofiunt in ^e- ex miferiA qua premuntur intuitu , iudicetmundm homines effe
ciemTum Deo litigare:fed hanc retihent modeftiam (quiaDeus ptt- damnaios p reprobos:iUi etiam hocfenfuperculfi triJiem gf cala^
niendo modum non excedit)nihilfibi reftareprAter deprecationem, mitofimfijumfiatttm coram Deo altwgemitibus deplorent,^pro-
6 Dtutu^nitatem malorumfuorumpij Dfoproponunt.vt infr- ftrati fub ingenti malorum congerie.hAC omnia mala iufitu ejfe ceh>
mitatis eornm habita rationefuosfableuet, qui etiam non dijfiten- fiigationei ingentii fttteantur.
turfefuijfe mentealienatos, (ff inflar pecudum abreptos , dum ne- 20 Dumpij a Deo caBigantur,impif valent,toUuntur in altit,
gUaoDeofuivsr.upiditsitesfequutifunt. nffliaSfquefuperbedepciunt &t>pprimunti fedvttandemlapfti
.7.8.p. Extrempsdoloribusaliquandoneeefieefipiospremi^vtar- grauiorerumt.
dentiore cordis affeBu fub robufta Dei manttfi humilient. Nsc efi Vt nosfuo fauore protegat Deui,femper danda efi operA ne quem
aliud leuandis mdis noftris remedium,nifi vt depopta omniperui- l&damus, (^ nt cuiufquam in nospromcemtM odium.
tacia curuemurfub Deiferulii,grauiteraue concujp CAlefiem nojirii ffluoties initfriis nos ajficiunt imprUi,quibuifiudHitnM benefa-,
iudicem ex profttndis aJfiiBiontim abyjfts humiliat» mente prece- . cer»,ad leniendum doloremfemper valeat h&c doariM,Detim ( 4^
'viur^-^admiferitordiamfieBamm: quem m fonfugere oportet)forg certm iitdice^.
■ • ," ■■ ■.• ' ," .'^
' .' .>■ "• '■ ■ ■
*■ .'. • ' 'v ■ .» ;^\ ..■..■., '. - ' . -. 1 « .,.
V
^:"^ii^^:',a^-^ir:^:w-
PR-ifeLECT. HENK. MOLLERI
(■■ V,.
3Z0
21 StmmUigtaimiU^MAmdSHAueft,eMbdreprohitxofHm 23.24-. Pijah kommhMsdefiruntur,mi/ereomnihitS'mdisff.
habent in Dei ferttis infegritatisJlttdiumtSed omnia mundi odia jUgmtHr, ^ vndiqtte imminet illit exitium:fed(td Beuin vituf-
fotiitsfroitocandajitnt (Dauidis exemplo)qitam vtfninimitm ab dei alis etteSli^ cdlis ab omnipotente (^ optimo PatreprottSiionem,
officio declinemus , mque refitgiamtu hoftes habere qttos^jdemu* aHxilittm ^ certam i malit omnibm liberationem expeHant, ac
bonoQf omniiuftitiaaduerfari. ' <^ tandem obtinmt.
A 1. T t C V L I P RAE C I P Va.
I. De formidanda ira Dei.
1. Miferiarum noftrarura caufae.
De remiflione peccarorum.
Poenaeeemporales.eciam poA remifla peccata>quomo
doconfiderandar.
De Sanftorum affliAorum piis votis & precibus.
Piorum ScIiBpiorum , fuhinanu Dei trepidantium,
3-
4«
S-
4.
difcrinien.
7. Ecclefi» militantis,& cuiuHiuepi j dur^ ia cerris con-
ditio.
S. Perfeuerantiae in grauir/imis centationibus retinendjc
ratio&modus.
9. FideiinDeumrecufflbentis, &tandcmcx calamira-
tum abyflb cmcrgentisjgI»riofus triumpiius. "*
ARGVMENTVM PSALMl XXXIX.
VLL Afer^ doBrina infacris Uteris rttfim repetitur ^uam «ptA animes piorum confrmat ^oh-
trafcandahtmfeiicttatis impiorum. Nam cum ecclejia perpetuo in hacvitafttfubieUa cruci^^*
varits arumnis oneratatimpij econtra^j^jcelerati hominesplerun^ue teneam tmperia, opes/di^
%^mtateSi(^omnihtureifusahundent:fieri nonpotefi ^uin animipiorumMs ^e^lacuUs interdum
ffauctati ^grauiter excruciati ,f£pe in earn cogitationem veniant , vt exifltment iUam multitu-.
dinem ^uafleret opibtis > dignitate, potentia , amicorum rnuttitudtne fi) aUis rehu^ifuas mundtu alficit (f^ ad-
miratur ,potius cura ejfe Deo quam lUum tmferum CKtum quem mundus odit (^ trudeltfitrne oppugn/it, Its <-
ftim Cicero (jr al^faptentes extra ecclejiam, cum vtderent gentem ludaicam effe opprejfamfermtute , ^ Roma-
fiostenere tmperiayne^ua^uam exijiimarunt tllamgentem cura efie Deoyfe vero negUgi ^ contemni. Et muUi
ih EccUfia his cogitattontbtu ita exercentur vt ahiiciant projefitonem vera de^intej^^ defert§ Deofe cum bla*
jphemis (^fceUratts homimbtts coniUKgant.fliecigirur /aufa eftcur toties argumentum hocrepetatfacra Seri-
ptura:quianeceffe efl ammos no^ros aduerfm hocfcandtilum bene effemunitos ^ conf.rmatos.Ac Vfahmaui-
dem complures in hancfententiam confcriptifunt a Dauidfinempe 1.4 .36.',7.59 . ^^.J^.^c. Non tamen eodem
modo idem argumentum traBaturjfedyVt in pohnatcaUis at^ue aUis argumentis vtttur Propheta^ tjutbtu ftn»
tentiam fitam confirmat y^ additinfignia Immna orationis^ ^utbui remcxornat. Efligiturpropofitiohuittt
Vfalmt adhortatioi ne intuentesfeUcttatem impiorum incipiamut dubitare di prouidentia ^ cura diuina»neuc
animo firangamurtVt deficiamusa Deo^aut murmuremus adHerfns Deumtfei conflanter feramus dsrumnas « (*
retineamus profcjltonem diEirinte. Adduntur autem rationes.prtma a breuitate vita , quod breui tempore flo~
reantimpij , ©• afflt^io eccleflafit momentanea : ahera a coUattone iudictorum humanorum ^ confilu diuini,
Xnfine addttur precatio^vt ertpiatur ex hts dolortbus ^ arumnisi^ Spiritu dtutno confirmetur,nefiaRusma»
gnitudinemaUrumdeficiat autopprimatur,
I A DwiumphandumproIcduthun,PfaI- pugBaraPharfalicasdifputansapud Cratipptimdefuacaufl
^XXmusDauidis. la.negat cflrcpiouidenciam:quia defenus eflfee inoptim*
leduihun vnus eft ex illis pr*claris cantoram prarfeafs S"">/j*^"^ "®" '^°^^«« *«'™» furimpecus,quod iioc Iqc«
quosDauidinftituiti.ParaI.i<f.«cif.huicdacuseftPfaInitts ^*"! .Srj a ^""^-^ ^ ^. ...
decantandus.Aliquide raelodia.aliideinitioearminisnoti I>«OIde{^,ftatul.decreui:nartiverbodicendj non t«ttin»
vocem intclli«»unt exrernusfcrmb,lcdeHamquodquisanim«mtus concipir,
2 Dixi,"cuftodiamvias meas, ne pecccm lin- "r^^-^tw.^^l^^r^^^^
« ,. t - 1 - n <wef#8fttiMC,aaus e»<ft«»»wr. advtrumqucaccommodatur vcr-
gua mea:cultodi.im [ponam^:id os meu capiftrurai bumHebr«um.Viasnominatomnes aaioncs,con(iIia& fcr-
(lum[y?4r]impiuscoramme. — - — imoHes,qutindicesfuntanimi8Ec9nniiorumr
Totus Pfalmus eft «bi^iimtimc, vt in argumenco diximus^ Capiftrum^ldeAytanto ftudio frxnaui animi afTcftus^vtne
Hortatur enim vnumquenqu; ne dcAciat i Deo,nec dubitet verbum qoidcm ex orc efflueret,(]uod prodcrec ali^iuam im-
deprouidentia.efiamii^deatftbTereimpiosinhocraundbf pafienna*ifeo imurmur aduerfus Deum. Eftenimlinguje
fcd hanc mffiluTn tranitferc in narracionem.quam i fuo ex£-» procliuislapfus. Ideo diligenter muniri eam oportet. Illud
plo inftituit. Fuic cnim Dauid inter fumma luraina & prae- veri fraenura de quo lilc ioquitur , non efl! nifi fidesexcitata
cipuos doftores ecclefie.ltaque quod ille in fuis certamini- i S.Spiritu,V«ce doftrina; caileftis.
bus fecit,id toti ecclcfi? imitandum proponic. Ica igitur bsec Dumftatimpitts coram me ] Id eft,dum verfatur ob oculoi
narratio eft legenda, vt finguli ad fe eam transferant , & hoc raeos,oftentans fuas opes, pocentiam, vires, dignitatemrac-
Dauidisexemplofeerudianc. qucadeononmihicancum,fedDe*eciam arroganter & fa-
Dm,f«/?o<fc»»»,e^c.]Ideft,quanquamanimus.raeusexcru- Huoscinfulcac. ' / '
ciatrur&cordolecvehementer^duravideo impios&hoftes 5 Obmutui (l)entio:tacui abonor&dolof
Dei florere,bonosecontrapremi,atquekicdoloritamevr- mcus turbatus eft«
get,vixvtcontineremepoffim, quindcficiamaDeo &ob- ^ Tr.^o<.,;* /•«..«,«..«. :««.-j: • •• •
foquar ipfius iudiciis,aut neeemprouidentiamrcamennon ,. 4. Jn"luit cormcum innicd O mci:&inftic-
deficiam5De*,nonmurmurabo,n(»nfremaaduerfusDeum dltationc mea exarilt Ignis, f/rfffojlocutus iuni Un-
propcerhane oftenfionem, non accufabo eum iniuftitia? auc ^WZVofQZidiCtndo.'}
crudefiMtis:non loquar aut dicam aliquid quod gloriara Repeticpropofitisnem, quasanteacxplicataeft. Ottou-
D?ide^rmare,autfcandaIoe<rcecclefiaspoffit.Itaverbodi- tefcere filentio cft, patientcrfcrreatrumnasfibiimpofi^tas,
cendiingentem & grauem luftam defcribic , quaenontan- nonmurmurare autfremere aduerfus Deum , nooaceuia-
tufflipfum Dauidcm, fed omnibusaetatibuxomnes piosdu- re cum iniuftitiae. Eodem cnim fenfu quo fuprjf dicebar,
,,* riter exercet:& fimul fignificat fide intuensc verbum Dei & Plal. s^.Sile Daininoihk dicir,fe taeuiire.non allter ac fi mui
promifHones hanc tentationem vinci & (upfcrari. Nam illud tus fuiflec. > >
didere feu decernere non aliunde nafcicur,qudm ex vera fidc Tacuia iowJHanc particulam varie cxponuflc incerpre^.
acqutefcence in Deo & eius promiffionibus. Eftque arduum Quidahiv(jc reddunt fcmentiam:Non mod6 nuUamimpiait^
ifhoc & difficile certamen,in quo animi impetus fic cohibcn- ^ aut temeraihmvocem ■rocuIi,fcd pcprfus j loqiieridb abftt-
r tur , ne erumpat in fermones impios & profanos, quibus Dei ** nui,ira vc ne bon^ui<{i^i|u^ abTq.peccaco d^erc poiuiflent <■
gI*rialatd4Cur,aucaQimipiorumfaudentur.Potnpeiuspoft protulerim. Ali; awDinCcrprecaacur, etf quf^dnonefTe^
vonttrtt -^
aii.'^SKfe^VA,i '',>i,«...t», L .riiMiiiAiV ,.■* !t
jtMit, ;i'illth,im. ,:iik.\ilk-itti,iS:^itJ II <■ \'.\ /< ii.iir.t
:iaai.
•■■t-^-'
^Jlat,,!, ..V. IX. ■>., ■
, uj;ii,A..„ r.'.»iti
3^1
W- '--'Wim^Wi^l^N PS ALM Y M XXXIX.-
p;1^^^^p'«!P"'"«?; • ^"*J
ienh tamen 'quia-,nondum certuln portum ojlcndft, in quo
acqifflelcamus,neccfle cii aliani zSiL ttiam piiiioibphiail-i
lam coftfolationem monltrat,contemncndas eile opes.gk
bonumautbenemihijReftjquiatantisniireriis obrutrts e-
ram,vt nulquam quicquam folatij aut opis iuuenirem : vel,
dolortantusfuit, vtnullas laudes canere Deo potuerim. ^
Scd videtur fimpliciffima efle fententia,T<»c«/^ ^o»«?,id eft, ri5, & co^teras res,quas alij auide appetiit.cura fint res fragf-
M6 oppofui meam iuttitiam aut innocentiam illoi um men- les & c^aducx. fed quse nunc additur, ex fontibus doftrinx
daciis.Quanquam enim non deeft miJa iuik defenfio , vel c^lellis fumpta eH-.olledit cnini vera rpmedia. Ciim res lui-
fioneftusexpoftulandi prxtextus,tamen ceffi vItro,& malui mana^ita fe habeant^quid ergo in ha<; vita qusram? y\dnr-
cauirammeamdcferere, quim dolori indulgendo aliquid rentur fane alij opes,dignitates,impcria,voIuptatcs,& cum
dicere quod impgticntiam argueret. faftuin his incedant ac fupcrbiant,cxiftimantes fibi nihil ad
Etdolormem turbatus efiViA eft,quanquam excruciabar ve- vcra beatitudinem decflc,fi his-fruantunego vcro ahud ha -
hementer.intuensillaminxqualitatemeuentuu.Dolortor- beo magis firmumprjcfidium,fcilicetDeuipfum. Hoc prx-
batur cum no ftatim ofFerunt fe confiiia quibus expediamus fidio munitus fcio me tutum eire aduerfus mortem & alias
nos:timc enim intenditur. Si 1 vt copulaminterpretens, C\-
gnificantur vices dolorum & fidei vincentis in luda.
tncduit cor we«w] Amplificat raagnitudine doloris fimili-
tudine.Doloraliquadiufuppreflusplusfubindecalorisco-
cepitjdonec ardor inges magis & magis incalefceret,& ma-
enuminde incediumoriretur. Namquo magisadobfequiu
^ me paraba,tanto acrius dolor me pungcbat,adeo quidcm vt
opprefllis fuiflem.nifi Spiritus oltendiflet conlblationesjdc
quibus lam dicctur.
Lingmlocutttsfurn^lA. eft,cum hominibus loqui atque exo-
nerare doloiehjnon poflem,tandem ad Deum aninnim at-
toUens,in hsec-^rba erupi.
c Notiim fac mihi Dominefincm meum , &
rumerum dierum meoium : vc l^ciam cuius (nn
Primum argumentum , Cc\iprtma confolmo quam opponit
tentationi eftii^»UiJ»fflaa«ihuius cofideratio qu-a
efficaciffima eft aTvincendam hanc tentationem , & tamen,
anx eft mfirmitashumana. nonfatisdiligenterinhuius rei
confideratione verfaripofliimus(fubinde enim alib aBripi-
muripetit a Deo vt in mente fuaacccndatillamlucem,quE
monltret non quidem momonta & articulos huiu«i vitx, fcd
breuitatem vitse mortalis Id C\ flat, fore vt no indujgcat ni-
mium dolori,quem ex felicitate improborum capiat.nec f e-
curus fiat, ficut impij.Ita meditatione mortis docet vincen-
damefle hanc tentationem. nectantiim,vtphiiofophia,illa
meditatur,quse neque cauflas eius intelligit , nec quomodo
calamitates, qu^ fiibitas mutatioiib: rebus humanis afte-
runt Quicquid enim de me fiat.rcio nie habereJ^emu pro-
pitium & libcratorcm ,&c. Qui lanc confolationemi-
gnorant , fubitb cucrtuntur ingrucntibus magnis calami-
tatibus.
9 Ab omnil>us tranfgrerfionibus meiis cripe
mcfopprobriiim {lulti nc ftatuas mc.
Confblacioni mifcer prccationem.Et primumquidemo-
ftcndit, prxcipuum dolorcm cfle ex confpedu irx Dei ad-
uerfus pecca:a-,qui C\ toHatur. faciliiis fcruntur exicina ma'
la. Ideo primiim petit reinifiioncmpcccatorum:& fuo exe-
plomonet,in omni precationcprjelucere dcbere fidcm ac-
cipientem remifHonempeccatorum.Non enini ab xrumnJs
tantum qux nobis moleftse fiint, petereleuationem, fed ab
ipfacaufa inciperc dcbemus,vt fcilicct peccatumno impii-
tet Deus, & Vt tollat reatum. Docet etiam hoc verfu,prjeci-
puam caufam ai-flidtionnm ecclcfir eflc pcccata, qu.r multa
& magna finguli ci rcumfcrimus : idcbquc non iniuitum effe
Peum,qui ccclcfiam tot calamitatibus oncreL" .
Opprobritw} ihilti] Altcra petitio eft,in qua petit dcfenfio-
nem Sc mitigationempaharum^non proftituas me, inquit,
ludibriis impionrquod fief,fi perpefub me in iftis mifcriis
relinquas: ideo liberame,ne homines iriipii niihi infultcnt,
aut dicant aIiquando,vbi citDeus cius.'atquc ica nomen tuil
cotumelia afficiatur.Alij fic reddunt:ne eodemprobro, cui
addifti funtimpij, me fimul iimoluas.
10 Obmutui, non apcriam os mcum,quia tu
fccifti.,
Rep^tprimampropofitioheni,& tacitequodammodo
fit bxc vita,& quod propter peccatum mafltLfiLaliificalami- feipfum obiurgac , qubd antequam illa confolatio de pr^e-
tatibus fit fubiefta. fcnti^& aiixilio Dei in ipfiuscordeacccnderctur,non fatis
N«wr«w]ldeft,Mcolii]ainfcubreuitatem. diligeter tenueritillud filcntiu:fed interdumdoloris vehe-
Cuius iuijld eft,quam breuis xai fim,& quam mox ceflatu- meritia fit abreptus, vt edcrqt voces,qua» impatientia quan-
ra fit h«c vita. ^" dam arguerent:ficut tob & leremias. Etfi igitur(inquit)mi-
^ ^QQQ palmares pofuifti dies meoS) & jcuum hi quoque interduni hoc acciditjVt vi<ftus magnitud^^^^^
. if fi nihil eflet coram te: certe mcra vanitas ^oris in tales voces erumpercm.nimc tamen confrrm^tus di-
. , j - ^r.a:* r«,-/ ».* ^r.Ra-^* n.u a^ "'"'s promifnonibus,pofthac me humiliabo fub fotti manu
mis homo,du co^mxlveUvt cajiftat feHjta- „,: sJ',^^ fii,„,i^ acquicfcameius iudiciis.
per mortem
ad vitam tranfcundum fitaiouit.
'linemmeuyn ] Id eft,oftehde quum breuis & momentanea
revideatnr.']^^^. , ' . -. ^ . ^
' lam.quafi impetrarit quod petiii^rat, expreflam^ ponit af-
feuerationem,qu^ continet confolattonetti.de qua diximus.
Totum vit« curriculum , inquit , accedit ad palma* men-
Talmos-mic expre(l& nominat fpec;etn menfura? r qu» ad-
modumexigua eft. Pofuifti palmaresdiestneos id eft.vi-
-tibominis iiibitwr^i;. &^^
^"^"Homoconmtdti^iiU eft,qulmaid^acet opihujLdipt.
tate,potcritia,^uiqnf maYJnif Yi[^a.-quaii diceret,Qupigi-
tur eft quod admircmar iftas res,quas homines fufpftumt.
GluiatufeciHt]\d eft,non cafa aut temere ifla mihi & cx-
teris fandtis accidunttfbd fapicntiffimo tuo confilio & iufto
iudicio reshominum reguntur & gubcrnantur,&funtgra-
^uescaufx cur ccclefiam vehs efle fubiedam cruci , & inter-
dum drfferaspGenas impiorumjnecproptereadeferiseeele—
/iam,etiamfieam afHigas.
II Aufe'ra tiie plagim tuam;a tradiope[fA?-
-?i^y/?«Wwf }tTi^an us t ua? eg<) de k-f i^r;
Conthiuat precatioftem fupca inftitutam , quia, etiamS
vincit fides:tamen fubindc recurrunt dolorcs,eftque perpe
tua viciffitudo tcntationum & confolatibnum in terroribus
;7.m"tVnk fit breuitas vitar noftra?, autcur «gre feramus. peccatorum.Ideoopuseftaffiduarcpetitione precationum,
^riisXdbSeo.cumnondiuhisfruan?ur.. nefideslangaefa6tafuccu.nbat.Dixerat,fepo(thacvelIeac;
mipiis iua tUDUt a veo.t-uiu ".* ciu efcere in Dei erea fe beneuolentia, atque huius a^ni-
7 Cenainimagmef^^/^^Mlambulat v.r[t/««/: ZTnl\Uym.cLcranc..:nnnc.<imJ.n^^ fibtadlnic
««j/f«r]certe in Vanum tuinultuantur : coacctuat, obftrepere peccatum , atque hinc quafiredintegranpr.-e-
&nefcitqnifnamcolligetea. lium,rurfus petit vt Deus amoliatur illud malum , & tollat
Repetit eahdeiji fententiam,quam illuftrat fimilftudfne. fenfum ira? fua» adu^t^fus^ peccatum feu terrores confcieri-
t— hy intelligit imaginem, qua?hjsflji.nLoffk^r fidbmno:
eanihil Kabet folidi aut durabiliisa«;f^, fed cum fomno eua*
nefcit,Tafeeft vita humanaretiam ciim nwxtme videtur flo
rere.eft inanJs'af)'p^entiafcuitnffigp ^ ft>ecuIo pWata.& vt
;«fc:ilft^s«*'
philofophusdidtjdxw?»*^:'';'''**'*^^^-^,
Frti0ratmultUiintur]U eft,tnolM<ftttrt^s magnasfruftra
ti2E:hos enim Hebrsei vocant plagam Dei. ^ftque emphafis
inpronomine fiMwrquafi dicat:hoinipum plagasautiniurias
facile contemnaW, fitudefieris me percutere& vulnerare.
Atrnaiotie] Addit caufam a neceffitate,ailepans fuam in-
firmitatettK «uia nifi tu remittas manum,necefle eft tne fuc-
^,„,„„„„,^ . ^ cun?befe#pjBrir€. . , .
fatigantreinfaniS^uH^&laboribUs.Vf Alexandermagnus (2 " In corfcptionibus propter iriii]uirateni
turbat ^orbetti terrarum.eiiinque mifcet b€Uis..8c vaftat cx- «Aj^as ^^^„„1 [ horninem}8c tahekerc facis [vel(^ ^
dibus,&tam*nihiiprofictt.Atqueitaperomneshomiriufrt ;^^^lrt^,^^/3 f auafi tinea dcfiderabile eius fpra''
^ rtf'i ^ ^" 1 ' n- '^ — ' ■ ' ' ■ ^ * .-.■«,4«^^^,^-.. : ipo,Selah. ■.'tff.5Vii-«^t ■-;■-■".■ , • „ , ^ - ,>v^^.^|^i|«-^,.|. ■■^,-
[^^jjmca|jU££lI* . „„v „i^„- ^ d. ^rtil-rior eft Reoetit prfmum argumentum feu ratipnem 5 fugJKtUa;
.X^:^&XS^&^S^t^' , „fj^ocUiU»aXfi»iUtu<iiae:^«n,,,ua.ia.^^
■■■'t^
»..«.*»Vr,.'
&>*v-.
..-^
■^l^.
* 'f:
■^^V
'^^^fjillg,;
.^:'
,.^-
■m.
%«■ ■'■
#/:.-.
;•;, ■; it^.j •■,,.''> '''vv-v ■■•■'■■'*>-*,
'^.
"i
■ ■ V. '
■#.
%..
!.•*,.
(am horribilfum pcenarui^, quibus tandcm Deiis iudicium ^^«tionibus, quqind© fides Juftatur & fubindcttoua^ ariete
fiiumaduerrusimpro$dcclar.it. Mundus' exiftimai! omnia percutitur. Vincit Dauid icnta«;i9|!em fidc promiffionuni
ruere& inicrirecafu:phyficifirigunt caufam «ortis effein diuinarum : interea tamen fcnius itoalorum ^ calamitatutn ^
niatcna , fed Dauid afii^mat fieri ifta propter peccata, jt^ quibus exercebatur, verfatur ^aote oculos, & fentitfe gra-j
eaufamnuncexponitjCumanccaderemediodixilTet. uiterpren^ necjpoteftomninooculosat^ueanimuminde^
Incorrmionil>tts^ldc(i,paeais feueris& horrendi», atque duminhacvitacft^^ abducere. Iideb f urius ad precationffs
adeo trifti morte & «rerno exitio tandem eucrtis impios, conuertitur, & pctit fibi Jwitigari calamitates iii hac vita , ns
rtcunque floreant aliquandiu : idquc facis propter ipforum preirus nimio oncre malorum aliquandofuccumbat & defi-
peccata. Correptionesopponitpaterniscaitjgationibus feli c|iit.Id vtimpetret,totverbis inftar, vt exaudiatur&nefru-
ferulis «uibus lanftqs in hac vita percutic Deus:illaj enim fe- ifra precesfuas cfFundar.Procedit autem gradatim, qm fiib-
rube feu plagx femper temperantur fcnfu amoris & cle- indeardorprecandicrcfcit. primo petit exaudiri prccatio^
mcntiic Dei,vc nuper diftum cft ex Euagrio. Sed in correp- nem:deindc clamorcm:tcrti6 lacrymas.
tionibus auas impiis infligic Deus, oftendit iuftum ftjum iu- ^ia peregrinmfum ] Addit rationem 5 fuis miferiis , feii
dicium aduerfuspcccata, ade6que6mncmiramfuam tunc conditione crifti ^ miferabjli. Quanquamenim vidcorefle
cftundit.Icaque affirmathocrigoreabfumimortales,velta- rejcpotcijs.-tamentuaefthaec rerra potiiis quam mea.vtco-
befccre tanquam tineam feuVerm^,quitadem amif-o omm ram te reuera nihil fim nifi hofpes&peregrinus , quinon
«licco exarcfcit & in puluerem redigitur. Si •aftiue cxponas, habet ^xum locum , fcd peregrinatur , & adpaf riam fuaai
C«nfmnis ficut tinea, eric h«c fententia, ficut tinCa rodcndo -tendit:intcre^ vero dum eft in itinere , varias eum moleftias
confumitlig.naautpannos,ica tuocculto iudicio impios labores&pcriculafuftinercoportet: ;
paulatimconfumisjCtiamfiilliidnonanimaducrtant. ,4 Definc amc vt roborer [r^/oVrrJantequain
15 Audiprccationemmeamlehoua,&auribns ,Yadam&non(im.
percipe clamorem meum , ad lacrpnas meas nc fi- jdeft^Cefra percutere & affligere,& Ak mihipauxillum
leas.-quiapercgriniJs cgo[/«wJcoram tc, inquumus, relaxationis,rt vircsrecupercm, & faitem refpircm ante
ficut omnes patres mei. mortem,vc tranquillus animam in manum tuam deponanij,
VariemifceturaffeftusinhocpfalmojVtfierifoIec inprc- nconerepeccati&doloribusopprefluspeream.,
PSALMI XXXIX.
PARTES.. ~ . . mm
I. N:trratio , loco exordij , tribus membrjs conftan.s.i. Continet v.i.explicationem animi & confillj
fui.i.VitsE fuae (v.^.^cum pr?po(itoantcacQnformataepid:uram. 3 . Praetermiffionem & abcmtionema
propofitOjprae grauitate mali>v.4.
II. Petitio , cuius articuli duo prsEcipui. i. Immodefta'pofl:ulatio, ex animiperturbationena-
fcens, qua mortem praefcntem exopiat, 5. 6.7. verficulis. z.Corre(Sl:io,quaveluiireApifcen« fe coifi-
mittit Deo,a v.S.ad fincm vfquc. Duo membra autem rcfipifcentis propheta: corre(5tio haec continet:
I. Deprecatio eft delibcratione a peccatis eorumque panis. v. 8. 9.10. ^Etiologia fubiicitur v.n.ab
imbccillitatc fua; & v. u. amplificado et|T/oAo)//«tc , a communi hon>inum forte, quorum nuUus, fi cum
grauitate diuiniiudicijfeipfumcomparabit, eam firmitatem habct qua pcrfcrre poffit : fedcontraeft
inaniffimus. ' . ----^ *
III. Pctitio proimpctrandagratia,v.ii.&inftaurationefui,v.i5.
ObservAtiones locorvm doctrinae.
-^^^^umimpiwamfitrormgemrvf^peri^
tianofiraconcidat,cQgitationibusmalis,propheUexeplo,h*cargu- fpalmare ejfe. .^
mentafunt opponenda. I. Momentaneam ejfe hanc vita, acproin- 8 Nemoferio ad Deum rejpicit, vt ab ipfopendeat,vel J^em i»
de certamen iflud breui cejfaturum , nec poffe nobis eripi nip quod eo defigat,donecfuAfragilitatis conuiBm fuerit , adeiu^ue in nihHu
terfefragile efi ac caducum. II. Vtvt a malispremamur,Deo non redafius.vt deinde ad Deftm accedens, in quem tota mente recum -
effe nosinuifos.qu^ nobu patrocinante no efi quod dubitemus quin bere debet,vere incipiataliquidejfe.vbi Deimanu exceptusfurfum
tmdem omnia noilro bono cedant. III. Grauiores etiampoenas afpirare coeperit. <
mereripeccata quA commifimm.IIIL (^um temere nihil eueniat, p Dumfideles fe afceleribtu eripipoftulant,Deo iufiitis laudem
nec qtucquam i Deo nifi itifiefiat,Aquiffimum ejfe vt in eius volu- ^ adfcribunt, miferi* quam fuflinent culpam infefufciprunt ? nequ»
tate acquiefcamus , fic humani generis «wf i«» iufiipttnientis. V. vniits tantumpeccatife accufant , fedfatentur multiplici reatufe
froporiedanobisaUorumfanBiffimorumviroruexempla,quosfic effeobfiriBos,
exeniiii^Kiammnegte^ '■""' 10 Vnumexprxcipmsfideinojh-AexercitiktffefciammThum
z Quoties nos angunt molefiiA,decet ad moderandos noflros affe- liarifnkpotenti manu Dei , Cf cumfilentio acquiefcere eius iufiis.
flus dcriter eniti , ne quaimpia obtreBatio aduerfus Deum nobis t[ U^^^g^, Jjb- ' \ *"''^
excidat. " ^mo^rtaUflmtanJMvirtUfeMfgtdrtaeitcillit^ijaemira
3 DauieUsfirenuiJftmi athletA in arena e^ certamine anhelan- Dei,fi vehif^ntihs ineum exarferit ,nonfttprqtinus in nihilum
tuimagonosadfimilemlapfummetuendum,^Deuminuocan- redaSiura. _
dumhortatur. . . 12 Giuamufsnonpdamfulminet\c£loDeHi,nonaUtertamen
+ Si quando in nobisferuent metgni tentationum Afius,memo- occulta eius maUdiSiione confitmuntur reprobi,ac tinea caco morfu
riareuocandumeflcertamenhoc Dtiuidis,neanimos de^ondea' pannumvelUgnumabfumit.
mus,velfitltem,ne ad dejperationem infirmitas nojha nosprAcipi- RemediumpurgandAfuperbtA efi vbi homines territi im Dei
tet,fed humanA,idefi,ttoftrA tnfirmitatis cofcijfoUcitefub vmbram fenfu,non modofibi dij^Ucere,fedprorfuffe deijcere incipiunt.
/tUrum Deiconfu^ere difcamus. is Deus^hcAlovidetquamincertainterrK (^mifera fitnefira
S.6. Tunc demumfentitmt hornines quam nihilfint,dumpre- conditio,dum nos excipitfua mifericordia.
tnuntur rebm aduerfis.Res enimfecundA eos inebrianty vt fuAfor- 14- Gii^artuis fedutb compefcant pij homines camisfuA afieSfut,
tis obUti,fomnient immortalemfiatum in terra. Sic autem mife- tamen ajiquoties nonnihilpertt^bationispatiuntur,ifa vt modum
ra nofira contiitio nobis diJpUee^ , vtprofirati ^fuppUces ad Dei in querelis ef lacrymis coram Deofnndendis excedant. Videndum
mifericordiamtoUamusoculos. ' . efiigitur^vtinfirmitatispoftra canfctf Deiopem ardentiiisimploi
7 NuUumadtemperandasfupenMatMCtm^meUusremedia remus. ....
■ , '- ^v«'-i.'s' -■. K%i V^ V L I PR AE C i P V I./7 > \, .,' " .'; , ^..
Delaudato&illaiidatofikntid. 4« Mortem an exp^ter ^ liceat'
a. Piorum fub centationum ft*ri(2le'c anheiantlum h^- ;. Humani generisvanicas^&jfutamaextra Deum mifcc
, p»typofis. ,' •■_'^^./-^v : •;.;■,. v,.yv;'.*u.^.-^^- ria. , '' V .. ^^^'^^ ^■^ ■';-;- .-^;,,,''^- ,'.
|i DevitxhumatMcbrcuitiitc, momtnt»nefique«onu«r- 4, Precum reftus vfus& frufliusfn Liberatione i mam,
iionibus.
' ■„■''■';. ;.4^' ■■,.
'■!■-■'»}■,,«■.■■ '
tiUM
'. veraiimpetrauon
iccouiut
ens.
ARGV-
< ■'. ■ 0
i.
, ,v _„ '5 *■-«■ '■'4'"<*
jAt£iMA£':.i,.AL..
■ V ,
« i
i25
)^
IH I>SALMVM XL
T-
ARGVMENTVM PSALMI XL.
'€'<£
SALMyS _ magna, ex^rte continetgrmUrmASiionemfroliherAtioneexv^^^
lis. Celebrat enim Dauid mtitatern Deiy ^ttod circumuenttm variis p ericHlis non deferHertt:
[fedprafiofHeritf^lthraHeriti atfue hocexemplo ojknderit, fe ornmbHS adgratiamittmam
conptgtenttbnj velle adejie ^opitula^i, Cumvero ad gratitHdinemnofiramprobenefictM ac-
ceptui declarandamnonfatis fitverbti illa vtcumcjue commemoraffe ^fed vita^^rfacltsanimi
^ratttHdtnemdecUrarenosconHemat:promtttitfetotumdeincepsfore Deo ipjitif^neglortadepr^edicanda at^
jHe illHjirandi addt^nm. At^ue htcpmul vttltfitmam doQrinam injerit, qua verum cttlturn defimt , eHmque
^falfo ac commentitio difcernit.
Hacprmapars eji pfalmi,gratiartm aBiofnlicet^f^pollititatio perpetHagratititdinis ^animi pietatis.Cum
Autem tntelligertt Pauidyfe nondii deftmUum efeommbHspericults,fedfHbtnde,<^uandtu tnhisterris vitaage-
retiVariafbt imminere pericu/ayfe^ue hojies haberecrudeltJiimos,a ^nibus perpetuo oppuffnaretur, petitfe de-
inceps ^uo^ueferuari dr dfjen^c^ hojituvires acpotentiatnfringv. (^ addtt caufamfinale.fe idpetere non v»
Jibi tantkm beneftt.fed pottus vi altorumfides conjirmetur, e) nomen Deipafltm a rnultis celebretur.
H&cfumma eji huius pfalmi^ Sed ejuia Dduidiypus erat Chrijii, tpfitucjue affiiHtones.patientia (Jr obedietik
in cruce pra/udtum ^uodda erat,eorum ejtu Chnjitu verus rex ^ caput Eccleji&fuA erat paffurpu^autor epifio/<t
ad Hebrxos huncpfa/mm ad Chrtjfipafiione ipjiufi^ue Jfontane/im obedtentiam e^ttaaterno Patri in to/erad^
cruce (frfupp/tcio pr£Jiitit,accommodat.Et <juia doBrina de verts CH/tibta tnferta ejiy dnlcifiima doBrinam htne
extrutt,^H£ ojieditnonfacrificiis aHtexternis ritibusfatisfiert pro peccatisyaut p/acari ira Dei: fedfola obedte
ttafi/ij.^utfetpfum obtu/tt Deoy^ih^c oblatione ecc/eft<&fH&peperit aiterna ^ edeftia bona^remifiionempecca-
torumfdanattonem Spirttm faM,ittflitiam f^ vitam aternam.Nos tgiiur fe^umi authoritatem huitu epijioldti
'^etiarn de Chrifio^de tpftus pafitone ft) liberatione pfa/mum interpretakmur : nec diffict/e eritpofiea ve/ad Da-
uidcmyve/ ad a/ta mernbra pfa/mtim accommodare, Oportet enim Dauidem (fr 9mnes fanUos fmi/es fieri ima-
ginisji/tj Deii (fr non tanturncompati i^Ji:J'e4 ^jiHa i/lepr^flttitin fuis affltciionibus (^ pericu/is imitariyipfim^
(jue adeo in omntbus tam^uam dttcem (^ cS^nye» fe^ui » donecvna cumipfoad dc/eJiemg/oriamitjHanobis
fanguine ipfiuspkrta efiiperueniamus.
AD triumphandum Dauidis pfalmus.
1 jfV.Expedando expedauilchouam : & in-
clinauic ad i)aCiSc audiuit clamorem meurh.
3 Et exc^axit itfc e putco pr^cipiti , e luto coe-
nofo , & ftatuic fupcr rupem pedes meos , firmauit
grcijijis meos.
Exordiumfumitiiragrauarumaftiohe , in qua Chriftus
celebrat liberationem nontantumexdoloribusiiuibusan-
gebatur , fedex prsBfentismortlspericuIo. Suftinuitcnim
Chriftus ingentes dolorcs , quia fendc in feefFundi iram Dei
aduerfuspmnia peccatagenerishumani , $c fubiic mortem
pro nobis , non alicer ac fi ipfe polIuifTet fe noftris fceleribus:
nec potcft magnitudo horum dolorum a nobis intelligi , auc
orationeexplicari. Sed Chriftus incciligens rnagnitudinem
bcneficij diuini , quodliberatusexhiseuaferit , niagnoar-
dorc erumpit in gratiarum aftiqnem. Nos vero hocexempIQ
itaintueri debemus , vtnos quoque in noftris afHidionibus
& xrumnis difcamus confugere ad Deum,ab eo petere & ex-
pedare auxiliura , 8f vt liberati Deo gratias agamus:/icut vi-
demus, Chriftum,& eius typum Dauidem id facere. Nam ^
Dauidpro fegratiasagicDco. ~ ]
Expeiiansexpeiimi] Id eft,foIicit^,anxie,patienter & perfc-
ueranterexpeAauiDominum in calamitatibus & affliflip-
nibusvhbn quifiut proBfidiahum
remedia: fed ad folum Deum: nec fraftus fum mora, etiamfl
aliquandiu difTerretur auxilium,& Dominus opem fuam ftjf-
penderct.
/»f//»««/r] Scilicet aurem:vel,inclinatuseft. Alij reddunt,
inclinauitfe. Geftusenim hocverbofignificacur, Huead to-
»um corpus.fiue adaures referas.
Audiuitrne\lA eft,vota mca nonfacruntirrita,necfpe«f«it
insnis. *
Et extraxitme] Pdteum praecipitem feu prafundum , pri-
mumdeCiirifto intelligendo, nominae illatn ingcntem ani-
nii connernarionem & dolorem in paffione , ciirh oppreflis
tencbris mortis nihil cernerct nifl irapvDci , & mortis ac in-
fcrorum fauces , adeo vt f jjfeexclamaret, Q«.arc me dcferis?
Deinde & Dauidem intelligamusfuifref^ppeinmagnisdo-
loribus proptcr fua peccata,in qui1|us ncceire fuiflet eum pe-
rire,nifi diuinitus fiiiflet extraau?.^ , ', '^ fj,^i
E luto ccenofo ] Alia metaphora fdem fJgnlficat , pencula
fcilicct crucis & mortis : fed per coenofum lutum i^ericuli
magnitudinem fimul amplificat. Significat enim fe ita alte
& tenaciter fuifTe defixum^n his malis, vc nulla humana ope
indepotueriteuelli, : )
PofuitmefMferpetram] Id eft , extriaatim cx ptofundo gur-
f ite, vbi antea aquisei*ra obrutus, collocauicmc in fiimmo
faftigio tanquaminrupc , vbidcinceps tUtus effem ab aquis
iribulationum.
lirmatgrepis] Qm fcilicet priiis in lubrico non tantiim ra-
cillabant, fcd erancm coeno defixi.Antirhefis eftgwninapiii
'tci,& rupis, coenofi luti &grefruum firmacorum.
4 Ec pofiiit in os mcum canticum nouum, lau-
dcmDeonoftro: videbunt mulii&tiniebimt , &
fpcrabunt ih lehoua.
Addit caiifam finalem liberariohit. Deusentmquotitl
hobisfuccuTric & opitulacur , nihil rcquirit a nobis nifi gra-
liarum aftioncra. QiK>ttes igiturnouo benefido nos afficit,
totiesaperitnobisos ad celebrandum nomen fuum* Ideo
inquit, pofuifti in os meum canticum nouuin , id oft , dediftj
mihimateriamcanendarumtuarunalaudum & celebr^ndo-
rum tuorum beneficiorum. Nouum autemdicitpro finguIa-«
ri &exquifito. Sicutenimgenusliberationiseratnohvulga-
re : itarcquirebatnonvulgarcmgratiarumadionem, ftti
vul^are carmen , fcdtale , quod aliquo modo raagnitudini
graciae diuinaeref^ponderer.
Laudem ] Id eft pr^dicationem feu celebratlonera diuinar-
rum beneficiorum fcu diuiaa: bonitatis , quod clamantcs
exaudit. >
Deonojho] Noftro dicit : Qiita exemplum fuum vult pro^
tM:MJ:,XL>:*<-
deffe aliis:ficut mox ipfc vfum fbu fruftum aiixilij fui & libe-
rationis oftcndit^ciim addic:
-^Videbttnt ntulti] Id eft ^ Meumiexeipplumeritcommune"
dbcumcntum , ac teftimonium perpecux tuae bonitatis erga
bmnespios.
TimebHnt^^A cfl,reuerenter le fubiicieht Dei imperio:non
iudicabune cafu aut fortuit* omnia fieri in mundo^fed agno-
fcent iufto Dei iudiciobmnia gubernari & adminiftrari -, &
fimul fperabunt fe in fuis calamitatibiis habiturosDeutn
propitiiira. Epicurei,quia vtdentbonosaffIigi,rideht&cou-
cemnunc Deum.Huic igicur concemptui opponit: nmoreai.
5 Beatus vir qui poruitlehouam fpem fuam.' &
non refpfexit ad fiipcrbos,& qui diuertunt[<i^] mcrt-
dacium. >\,.-Jl''J,iJ.riJfi.'-^i^.^ .,. , '., '
Addit epiphonenii}ih quc> pieniijs oflehmc vfum hufus (Ui
exempli. Docetenim, omnes pios & fanftps.fifuo exemplo
fpretisomnibushuiusmundiillccebristoco^fe Dei cUra; 9c
fadeicommitcant,perpctii6fo7ebeatos. - ,^
Beatm vir qtiipofuit Dominttmjpemfuam'] Id eft , qiii vnico
Deo contencus omnem falucis fpeni in hoc repoficam habec»
quiquenonalibi quarrit opem &auxi/ium quim 5 folo De»,
Addicaucem anciihefin,vc magisilluflret hanc fencenciam.
Itonre^icit adfuperbosi Id eft, qui noji fuperborum exeni-
jl>Io pucac fe feliccm & beatum fore, fl abundct ppitius.potcn»
tentia , viribus, aucquinonadmiracioneharuiTirerumaH
Imicationem rapicur. Nominac enimfuperbos, qui ffKmmans,
,ftl|gt*J|ii»Po4«j?»l~^ h9neribu$idignita|c.p2tentia,opib» <*
.MiUS
^Mk'.
\iiAMM
'/ ■■■,'*, <■
?IB^.F'^
PR^LSCT? HENR. M O L L E R I r^':t V , 51S
diuitiis,atque has rcs vt conrequantiir,nihil non moliuntur Non enini loquitur Chriftus tantiim de Aia obedicntia.qua
&tetanc:vbi Vero confcquuti funt, fuperbe fe effcrut fupra fe obtulit patri, ciim fieret yid^impro peccatistodusgene-
alios.cofidunt fuis viribusjSc faftuofe in his fuis dcliciis mce- ris humanij& perfolueret hiiiftv feu dcbttumrfed poftulat vt
dunt.Horum fplendore capiuntur multi , vt ipfi quoqj pra- qui membra eius fumus.in noftris jcrumnis & calamitatibus,
ua xmulatione ad idem tentandum folicitcntur. Hi igituc ^tque adeo in tota vita nos Deo offcramus,ac confecremus
refpicere dicuntur ad fuperbos : fed qui his illecebris non ipfiufque beneficia agnofcamus ac celebremus. 'Intcrea di-
capiturjed in vnicoDeo ^cquiefcere poteftjhic vere cftbe
atus Addunt alij,etiam eos fijperbos dici qui propria iuftitia
& mcritis confidunt. Eft enim duplex fuperbia.-aliaexterna,
quGE externisrebusconfidit,& variisgcftibusatqueoratione
fefe piodit , ea cum in oculos omniu incurrat,fticiliLJs iudi-
cari poteft.led aliaeftmterna, qualiseftPharilajorum. De
lcrimen obferuadumeftinter obedientiam, quam Chriftus
prasftitit patri in paffione & morte,& noftram qualecunquc
iubied dnem & obediendi voluntatem. Mois enim Glirifti
lacrificium eftj'A«j7»M/,quo expiantur peccata generis hum.i-
ni: noftrx vero pafTiones & sBrumnje , in quibus fides intuc-
tur Deum , nihil aliud funt quamfacrificium Jl^nfeifiK^r, &c.
hac poftewore, videtur fequenti niembro loqui,ciini inquit, ^ed alibi harc explicantur copiofius. ,
Qui diucrtunt ad mendacium.id eft, qui arroeat fibi vel fa- Sacrificium (^oblationem nonamajii] Id eft, Non dcleftaris
pientiam, vcl iuftitiam, vel magnum rerum vfum, atque his externa pompafeu carremoniis.; odifti enim omnem hypo-
rebus putant fatis fe munitos eife aduerfus iniurias , vtpote crifin,qux externis ritibus feu geftibus ex ittimat Deum pof-
qui Deum fibi fuis meritis habcant obftriftum,& a fe quoq; . le placari .- requiris autem integram cordis piecatem fcu m-
fint inftrufti:cum tamen omnis illa confidentia nihil fit nifi- teriorem obcdientiam.IIIa Ibla quum de Chritto loquimur
vanitas & mendacium:fallit>enim & deftituithominem.ldeo placat & toUit iram Dei , non illafacrificia Legis , aut ihn-
nominat mendacium,id erc,rem mhiU. guis vidimarum : ficut ex hoc loco erud t^ colligit epiftola
6 Multa fccilH tu Jchoua, Deus meus , mirabi- ^^* Hebr^ps. In ca.'teris fanft s interior obedientia, qux in
lia tua , 6.' coeicariones tuas fupcr nos non ordi- ^^^^f^ ^"^1^0«"^ a Spiritu fanito , placet Deo proptcc
° - • • - - niediatorem, ettquegrarumfacrific um,ficucdiciturincpi-
ttola Petri: Offerte hoftias Ipjrituales accepcas propter ie-
fiitn Chriftuin.
tua
n2XG\licettVelnon efl noflrnm eas oniinare]ad te nar-
rabo 6c loquar , pra?ualcnt fupra numerum [ a nar-
rando, ideft^funt matora quam yt enarrariaut com-
memordndo exponipofimt.'^
Exclamatio eftinquamerumpit c.x admiratione bonitatis
& beiieficiorum diuinorum, qu£ Deus fubmdefuis cxhibet:
atque ita a fpecie iam ad genus progreditur. Prius enim di-
xerat de bencficiis in fpecie fibi cxhibitis.C(5mendat autem
illa a tribus rebus. primo , a maj^nitudine , & multitudine:
ait enim ita multa & magna efle vt eorum magnitudinem
& multitudinem nulla oratid affequi cnii.mer.indo aiitnar-
rando poflit.Hic fi quis per diftributioriem .iliquam faltem
infigniora velit colligerc, crefcct oratio in immqnfum. fe-
cundo, A magnificentia, quod non fint vulgaria, fcd plane
miraculofa,qu2quecaptumhumanumfupercnt. tertio, Ab
incomparabili fapientia diuina,qua res homiuum & impri-
niis ecclefiasjgubernat.
Multafecifliildreik,non tantumhac mea liberatione ofte-
Sacrificiumj Recenfct quatuor fpccics, quibus omnia Lcr's
iacrificia.defignat owjiK^h^^naH. InMofe plures fpecies Lcuf-
ticorum facrificiorum defcribuntur.
Tria nominabantur iAettijyi", nonquodmererenturremif-
fioncm peccatorum vel expiarent fcclera perpctrara, & ira
Dei plac^ent: fed quod typi efrent illius v.dima; quse Deo
latisfaiaura erat pro peccatis generis huimni.Ex hi&primum
diccbatur nhiy Grarcis o' •<5H/stv fcu oUKaM-nifj^: quia tota v -
diina comburebatur. Sectmdum eft JlNDn Hathat , ^m ■rki
u,u^9p-n!tt , quodgcnusfacrificijofferebatur propeccatiscx
errore autignorantiacomminjs.remww dicebaturCZJ^^X,
Gr.ecis Svm rc^Ti^ntJtfMtxittt quod ofFerebatur pro peccatLs U
mfPoodfinuii commiflis. Erant & tria iXi^^^^^pn^. Primum r\T\:i^
cuius hic fit mcntio:eratque id multiplex:fcd femper e ftu-
gibus conftabat, non tameneodemmodo parati^. ems /pc-
cies quinque cnumeranturLeuit, i. Grarci interpretantur
J^ipv SMcnoji. SecUdum erat CiS^O^TU n3I Sebah Selomim.i.iacci-
ficium pacis,quogratitudopropteraccepta bencficia decla-
dlfti,tibi genus humanum&imprimis ecclefiameflecure
fed paffim in toto orbcin c&feruatione mudi,in affidua gu ,'>-•- - -
bernationo & defenfione ecclefiaj contra furores diaboli & rabatur:Grajcis ^ai» mne^w. Tertinm erat min Thoda , ^jot*
tyrannidem impiorum,&imprimis in reftauratione generis «"''^«''quoft quomodo difterat a priore,Mo!es ipfe oftedir.
humani.qu^e fit hac mea minione.&paflione, cofpicitur tua ^^^ ^"'^^'" facrificia omnia,vt dixi, diuinitus inftituta erar.
^onitas & cura,quam geris pro gcncre huniano
Cogitationes tuns'] Scilicet quas pro falute noftra fufcipis,
Non eft ad nos.iiel in nobis,ordinare adte^id eft,no poffumus
ea opera ita xftimare,vt in fe funt^tanta eft imbecillitas hu-
mani ingenijjvt ad harum rerumcogitationemobftupc/cat
& deficiat.nec po ffit in fuum ordine omnia digererc. Etiam
fi enumerem,tamen fuperant numerum, id ett, Non pofTu-
mus affequi tuabcneficia',quia funt innumera.Et tamen ini-
tia aliqua huius cofiderationis & prajdicationis efle in nobis
opoftet.Qui enimita negligunt bencficia Dei,vt nunquam
dc his cogitent.funt fngrati & impi; erga Deuni. Ideo non
exifliimndimi eftjDa^^
deratione vel inquiiitione bcncficiorum diuinorum abduce
re vel abfterrere:fed potiiis in admirationem nos adducere ^^^^^» ^''ant teftimonia profcflTonis, difcernentia hunc po-
vt tantomagiseafufpiciamus &ornemus,& nenobisvile- pulum ah aliis gentibus. 6i«/«rfo, erant exercitia & ceira
non quod his poflet placari aut tolli ira Dei (impoffibile c-
nim eratfanguinem taurorum auferre ifta,&c. Heb. i9,)fc({
pnmum qui iIlasvi(ftimasauferebant,hoc rituadmoneban-
tur,ftipendium pcccati effc mortem. Nam qui hoftiam ma-
dandam adducebat,teftabatur fe commeritum effe vt occi-
deretur : fcd bonitate Dei mortem fuam tranflatam efl^e in
vidimam.lta primum hoc ritu admonebantur,vt peccnta cj-
uerent & deteftarcntur, tanquamqua: astcrnam morte pro-
mercntur, Beinde illsviftimjcanimospioi-umin Chrifluni
dirigebant. Nam ciim fcirent iram Dei nonpofle placart
fanguine tauroruni,docebantur,Chriftii qui his typis adum-
brabatur,fore viftimam ilIam,qu3e^tolIeret jjcccata mtindij,
& iii qiiam nbttrH hiors & damnatio transferenda effet.
fcant vfu quotidiano
7 Sacnticium & oblationcm no .imafti:aures pcr-
fodifti mihi: holocauftum & piaculum non poftu-
lafti.- ^
Poftquam verbisgratiasegit probeneficiis acceptis. nunc
additalterampartemgratitudinis: conftat enim gratitudo
cx duabusvirtutibus,veritate&iuftitia. Veritas agnofcit &
fateturvndc fit acceptuni beneficium.Iuftitia obligat nos ad
«quitatemfeu ad niutua qua:dam officia.Quando vero cum
i)eo nobis res eft,non poffumus ei aliquid reddere,quodc6
penfatio C\t pro beneficiis acceptisrfed tamen poftulat Dcus
vt noftram obedicntiam ipfi offeramus, nofque totos ipfius
cultui addicamus. Haec vera eft gratitudo quam a nobis re-
quirit, Chriftusigitur,tanquamcapatecclefia;, fub perfona
'Dauidis, quieius typumgerebat, poftquani verbis comme-
iTiorauitbeneficia accepta.nunc affirinat,fe deinceps teftan-
d«gratitudiniscauffapenitus addi(5l:um fore Deo,feque cul-
tiis gratos ei pra-ftiturum effe. Atque vt magis animi pietate
oftendat,ex antithefi docet,qui fint veri cultus qui Deo pla-
ceant,& qui falfi fcu fimulati.quos Deus repudiet.
Hajc fiimma eft huius & aliquot fequentium vcrfuum.
Catterum doftf ina harc ad omnesfandoseft accomodarida.
fymbola feu teftimonia fidei , poenitentise, inuocationis 8t
gratiarum aftionis. Ad hos fincs quocics refcrcbantur,pla-
ceb.ant Deo, crantque ciodorfuauitatis, vtloquitur Scri-
ptura.
Sed hic oritur quseftio.Cum diuina voce inftituta & man-
data fint facrificia,cur inquit Dauid,Deuni non delcftari fa-
crificiis?Nequeenim hic addi potcll: tantum illa interpre-
tatio^-qux alibi occurrit,de his qui pollutas 'confcientias af-
fcrebant ad hxc facrificia, quique externis tantuni ritibiis
poffe placari Deum exiftimabant. De his enini vera eft re-
guIa:MifericordiamvoIo,nonfacrificium, Ofe. <5*Hic vcro
Dauid ita Ioquitur,qui certe non erat impiiisaut hypacrita:
fed intelligebat in quem fiftem fcu vfum inftituta eflcnt illa
facrificia,&lege tenebatur vt offerret facrificia.Multo magts
vero Chriftusjcui hunt! fermonem epiftola ad Hebra^os tri-
buit, intelligebat voIuntatemDei requirentis illa facrificia;
ncc poteiat omnino,dumille cultus vigebat, ea,qiia; diuini-
tus inftituta erant,abiicere. Ideoque legimus euni cfle cir-
cumcifuni,obilatum in tcmplo,afcendiff<; ad fefta,coincdiffe
cum difcipulisagnumPafchalem, & cattera prx:ft'tiffe, qua?
/ibi cx lege pra;ftanda efl^e fpcbat. Cur igitur dicit, Dcum
non vellenec requirere facrificia?
Rcfpondeo primum de Dauidc , EumquidciSnon dam-
nare
:'A.^..i^,,:tijg:f.
..A.jf^:'AM:.i..
.:.K;,fji.liiLl*»ijii.7iLa^.iifti^^itej*.'''.^^^^^^
■Lie^iiiiii^j, i-. -M^^vi::
r:^
.^^.,...iaK.1s'j;
>.-....LJi>lSEUui:oU^^'
IN FSALMVM JCL.
■r',|i. ■"•f^r,
'^ •■;«
#''' >s^pTfp?r*^^^
liare facrificia : !uic eniia religiorus in facrificiis ofterendis, diencia mea oftendifti ce pofTe placari 8: reconciiiari^enert
Ccfj^iebacfeinandaco diuino ad ea ofFcrenda obftringi. fed humano. Huicigicurcuoarcaiiodecreco volensobcempero:
Infticuic comparacionem incer Ipiricualem Deiculcum&il- & ipfc^icicapudlohannem 17, Ego naeranftificopro i-
lum vmbratilem. Ec quia fpiricualis culcus longe eft excel- pfis , id eft > f^onte & veleiis me tibi oiFcro can(|uana gracani
Iencior,ideoquemulcismodisprxfcrendusillis cxcernis ri- vidimam , ^uaplacacus redeasingraciamcunigenerehu-
tibusreuvmbris,noneft mirumfihuius cemparacione ex- inano;^
terna facrificia qu« in alium finem & vfum inflif uca eranc> Ciini aucem volumen honiinac,non cant^ni de prbmiflio';
hoc eft, qua! cancum pasdagogia eranc ad illum interaum nibus |oquitur,in quibusaduencus Clirifti in earnem &mor$
cuIcum.dicacnonmagnifieriiDeo. Ica fi comparatio , qua praediftacraKfed Lcgemfimulcomprehendic.NamtotaLeji
id quod principale eft , & quo perfeftus Dei cultus per fe varias habebac vmbras,quaE Chriftum fignificabanc
conftat,& diftinguicur ab accefTorio feu adufiticiojintelligar Deits mem 3 Hoc emphafin quandam habet: reddic enim
%\XT efTe in his verbis j non difficulcer poceft refpooderi ad racioneih cam obedienci£ quam anirai prompci : deinde c-
hanc quxftionem.Perfeftus Dei culcus eft incerior artimi o- tiam. fiduciam quam habebat de euentu oftendic' Voluifti,
bediencia,eciamfi foris illa facrificia non accedanc. Ergo fta- feilicet,facere beneplacitum tuum.
tuendum efl Dcum principaliter & per fe requirere cor ho- Lex tm in medio vifcerum^ld cft,non funt verba cantijm que
ininis.facrificia vero externa cancum per accidens : eo quod loquor, fed ipfe animi mei afFeftus huc propendet: cgo enim
fubferuiantincerioricultui , fincque quaftftinpli quidam fummavoluntace&tococordetibiob^dio.,
piecatis religiof». Ecteoendaefthicregula: Qotcquidpcr PeftquamverodeChriftohiverfusfuncexpofiti, viden-
ie Deo non placec , fcdpropteraliudduncaxac, nonpoteft dum quomodo ad DauidcmSc reliqua ecclefia; meinbra
ptoveroacle«icimoculcucenferi:&fi€enfeatur,repudian-i- eongruanc. £cfienihi,ycdixi , noftra dbedierttia in cru-
dummoxeft. . ^ < ice&iijrumhi^iitfneftxvif^iquod facirraciacpro|>eccatis:ta-
De Ghrifto alia eft refponfio; Nam ii fuo adubncu fuftu-k men in genere colligimus hinc , Deum ab omnibus piis,pro
liivmbrasLegis&facrificiai quibusipfius mors & facrifici- fumraisiilisbeheficiisquibusnosquotidieafEcic, requirere
um erac adumbracunl.Ctim itaque dicit,Deum non delc^lari veram^niipigracitudinem 8t fponcanem obedientiam : nec
facrificiisjfignificaiiamfinem foreiftorum cultuumlegaliii: facisefTeadculciimdiuiiium .n variisritibusferuandisfimuti
quiatancumfuerincvmbri duratura» non diutius, quamve- occupati, vtfomnianciilonachi.&totaillacolluuiesponci-:
leoalibus imponac. Hic in epiuola ad Hebrzos cap. jo. co- voluntariarn obedieritiam per Chriftum Deo confecramus^
pidfe declarantur. Ha!c enim eftxoj^iMiAecf ««,& fpiritualis hoftia,quam vox di-
Nonfofiulafti} ScilicetCatiquiiBi principalem cultum feu uinaabomnibusrequirit; Rellqua,quashominesofFerunti
«anquamxuTe^tpropeccacis. ^ . . funtfriuola&putida , fiiiiteriorilla&voluntariaobedien-"
AHresperforafli mihi} Id eft.confpcrafti me in obedienciam f ia abfit : nec tantiim non placent Deo , fed magis eura of-
voluncacis tu* , feu per fidem obflrinxifti me cibi ad obedi- fendunt. lam verba ordine expendanius * Si ad hanc fenten-^
cntiam,&viscibipr«ftari verosculcus, quinon confiftunc tiam.accomraodeinUs. ■. ^-
infacrificiisjfedpriuncurexverafide. Nam per aufes nota- Aduerbio/«»c , fignificathc>minesnonpriutsid«neosefl«
turlides,quiafidesefi«xauditu,vcadRomanosdicitur. Au- adpriftandam fponcaneani obedienciam , qu^m Deus il-
ris autem petfoffione maacipabantur ferui&obftringeban- lis aures perforec, hoccft , Spiricufuoalacres&prompto^
tur ad per petuam obedienciam,Exod.ii. Hinc igiciir videtur reddac ad obediendum. - Eciam Chriftuin Spiritus reddebat
illa phrafils fumpta. Eftqueobferuanduni, c[uoa plurali nu- pr6mptum,ciimcaro efFecinfiriha&exhvrrefeerecinoitem,
merovtens,aure$dicic,nonaurem. Namfcruovnacintum vt ipfeteflatur. , . . :_
auris perforabacurfubula^fibi difcic vtririiquepecforariiquia Dixi} Ideft, hocfuitfirmum aniini mei proppfituin.
intelligic.fe obflringi non tancum ad excernfi obfequium, vc Venio] Caro noftra nacurahtiqr fugit Deum in hac corrupt«
ferui in hoc populo : fed ad inceriorem cultum:& quidS prar- natura: fed mota i Spiritu fanftojveaic & fiftit fe Deo. Nei
ftarc illa obfequia non pofFumus , nifi diuinicus nobis aures agic Deus canquam in lapide : vc rajpiat no« violento motu:
berfdtentur:runccnim nobisauresperpeccacum'obftru£ia;_ fed voluntas raota a Spiricii fanoto habecfe w i^S^VKsii
&hebetac'jb,vcvocemdiuinamnonadmitcane, nifiiDomi- \jar»rBeT»M«,vcinquicMacarius,&fpont(efcquitur.
ho perforencur. Docihcas igicur , ad quam formamur Spi- In volttmine liirifcriptum^ deme]U eft,ince;lligo cota Le-
Hcus fandi <*ratia,hoc verbo nocacun Si de Chrifto intelligas ge requiri i me hancobedicntiain.Volumenenim Iibri,vc di':
aut Interpreceris, erit hxc fencencia : Scio ee non requirere xi,inteUigic cotam Legem.Grxcus reddidi^, tii capice librid
facrifieia ad hocvcfiot Xv&» pro peccato : fed meam obcdi
tnciamyoIuiftiefrcfacrificiumIx«si«», quoira tuaplacare
tur,mequecanquamferuumfidelemcibi obftrinxifti,vc ma-
numea t«a?oluntas& redempcio generls huraani pcrfice*
tfecur. Ita epiftolaad Hebraeoshanc phrafin interpretatur:
Volunrace Chrifti fanftificaci fumus per oblationem corpo-
tis eiusiemel. - - - — -^v;. ^---
Verbum maalii interpretantur, apcare,fcihcet aUres m
obrequium,exGr3cco.Eodem quidcm redit fententia, ,fed fi-
gurafermonisnoncxplicacur. qua-gignic commodam feri-
tentiim. Lucheru» ica inter precacur: Aures,fcilicet, mundi,
aperuifti mihi, vt audientes & credcntesfine facrificus falift
8 Tunc dixi>Eccc ycnio:involun)ine libri fcri-
mum ell de me^
^ Vt fociiim bcneplacitum tuura,Deus mi:Volui,
& lcx tua irt liicdio vifceruro meoruni [<?/?.]
Dixerac fe confecfatiim cfFe ad obedientiam Deopr»-
flandani. iaihfritderts illaravdluncacfcm Dei requirentis
quae intcrpretatio b'ccafionem prxbuiemultis incptis cem-
ijientationibus,quas luberis omitcoj
Ltxtm in vifceribus, ^c. J Id efi,fcio tibi non placere tan-
tiim cxterna opera ad fpcciem piecacis effida , ne(^ facis efiTe^
fi inanus,pedes, ocuIialiquamLegisobferuationtiri forlsef-
fingancauc reprzfenccnc: fed fcio ce requit^r^ vtex viuo cer«
dcproficifcacurilla obediendi*:
10
gno :
nofli.
Annuiitiaui iuftitiam[f»4r/ilinccetu ma-
eccelabiamcahon prohibebo .- lehoua i;u
II luftitiam tuarh noii abfcbndi in niedio
cordis meitveritatem tuam 6c falutem tuatn prxdi-
caui: non celaui bonitatem tuam & verit^tena tuam
inccetu magno[/ir« »>«//<».] , .
Atnplifiicac narrationem fuaniChriftfusJfrudupafiiO'-
, ^c. Non fatis erat Chriftum paci^ niori & refurgerc: fed
nis
neceffe eracetian,quemadmodum ipfe inquic Luc;e 24. inl
nomiine ciuspra^dicari poenicenciam& remiffJonem peccar;
toru m. Nifi enim accederec prsedicairio Euangeli j,maneret'
prompcam ac volQcariam obedienciam.ofFerc fe ad iUa fpon- torum. Nifi enim a^cederec pnpdicatio Euangeii;,maner«
taneam obediericiimi i In qudm agriofcic fc efFe confecracum. beneficiiirp hoc ignocunj & qUafi fcpultum ^ "^^ «Pfc^".
Hac fua obediencia intelligit Chriftus placari iram Dci ad-
werfusgetiushunianfijtollipeccatum, mortem& ajternam
damnationcHi. Ideo niagnocum ardore,& ingeriti defjderio
falucisnpftrahascverba profert: Ttmcdfxi,Ecc6 venio ^idett,
tgo Meffias adfum jjroraiftus faluacor; qui cahc|(uain vades
fefiftic & offerc ad foluendum dcbitum : &0fter6 me cibi
ianquam vi^imamgratanl.proptep «^iiaiti rcd««cilieris
nerihumaiio.
§e-
cur hominibus, Chrillus igitar npn can^iim prxflatPatrl
fponcaneam o^edientiam in placandaipfiusira&reconciJ
liando gericre humano:fed voluntatcm Pacris rcconciliacain
nobisquoqueannunciac , & vtraquerefumnfiunifuumcrga
genUshumanum amorem dccIarac.yciturauceiKVCrBo,<]fuodl
propfriefignifieac res bonas & Ixt^s annuriciare. Nec du-
bium eft > Apoftoles rofpexitfe ad hpd verBura , cum doftri.
tixftix dc'niiffione filij &faluce pcV,Ipfumparta^arii'dul-
^,W
■W\''
'• %■
.\»>
^x- : ^ PR>€L ECT. HE
nonannuntiarljctatrequirit cnim perfeftam obedientiaw»,
actiueeura qoi nonpraefiar, addicitaetcrna: morti&damna-
tioni.itaquc terietfjaccufat & damnat. Euangclium vero gra-
tis oftert fuinma bona, de quibus in his duobus verfibus con-
cionatur,mi(ericordiam,vertt3tem, iuftitiani & falutem Dci.
Hxc fummab^na ofteni^it gratis tribui omnibus creden/
tibus.Qoare mcnto haec concio dicitur hxyfif^iov. "^ '
lujiitiam] Scilicer.quam ioiputasctedentibus,propterhac
meam obedicntiam,condonati"; peccatis, &delctochirogra-
pfio , quod iduerfus nos fcriptum erat. Alijiuftitiam. inter-
pretantur,qua Dcus protegitfuos. Hajc quidcm interpre-
tatio non aliena cft : feruatenim&defendit Deusfuzfidei
commiffos,atqiicineo iuftitiam fuani dcclaratifedhuicprae-
mittendaefl iila altera.qua reconciliamur & iufti pronun-
tianaur coram Deo.
Coetummagnum nommit ecclefiamcollcftamexgentibus
totoorbedilperfis.
Vmtatern] Quod fcilicet fideliter feruat promifla, & quod
vera detntc fugaciabona : l^eus enim non eft fallax aut mu-
tabilis,8tdorta Dei fun t«V*wiiMX«TO,vt Paulus inquit.
Sdutem'] Saliis complc^iturintegrum beneficium.libera-
tionem apcccatis,amotte ,atyr3nnidcdiaboh,ab aerumnis
Imius vitaj&donationc.Ti vitx ajternaj. Haec veroomnia
danturexmeramifericordia , abrquevllisnoftrisraeritis&
operibus. Ideo poftreinoloco reccnfetbbnitatem feu <j><xe-
ftyytwi Dei, qua fola nv>uctui& adducitur Deus , vt nos rcci-
piatingratiam, &acceclitimpulfiua, meritym filij, Qliaedo-
ftrinain libris methodicis cxplicatur copio/ius. Sicutau-
tem Chriftus fuit pra?co horum beneficiorum diuinorum:
ita Dauid quoquc affirmat fe publice in fua ecclefia prse-
dicafte haec bcneficia diuina : &faciunt idomnespij,quifc|;
profuavocatione& fuoloco, idqueinmutuamjedificatio-
nem. nonomncsquid«m fungunturmuneredoccndi in cc-
clefia^fedtamenquifqucftuderc debct xdificationi ecdefiae
pro modo fuae voeationis.
TtinoJli]His verbis non tantum voluit difccrnerc fe ab
hypocritis,quiquanquain ipfiquoqueplcnisbuccis foJeiic
refonareDei laudes.faciunt id tamen abfq. afFedu: fed fimul
fignificat fe fedulo & diligentcr dediflreoperam narrandiso-
peribus. fcquC9mncmvitam&: laborem in hoc impenJif-
fevcpaffira nomcn diuinum celebraretur : ideiM eft igirur
ac fi dicerct,Fcci id fine fuco,& feci fedulo.
li Tu lehoua iie prohi6eas mifcrationcs tiias
a iireibonitas & veritas tua femper cuftodiant mc.
Altera pars pfilmi , vt in argumento diflum eft , con tinet
brecationem. Etfieniminitio gratiasagitpro liberationc:
tamenexiftimandum eft, iftiprbagone,quanJ© iam fenfit
aliquara confolacionem & leuationem , hai preces efle con-
ceptas. Sed quia nondum omnino erat defunftus pcriculo,
addit prec3tioncm,vt feruetur & liberetur.Et quidem ex h.ic
ipfaprccationcapparcc, ideo gr^itiarum aftioncin prx*niit
fam cflre , vt Deum magis flcfteret ad opem fercndara. Sar-
peenim fit eciam intcr homines,vt gr.itias agcndo nouum
beneficium petamus atque impctrcmus. Id vero apud Deum
imprimis valct. Sicutenim filcntium noftrum, quo beneficia
diuinaobruimus&celainasjfontein bonit.-ttis diuin^Cclau-
dit&obftruit, nedcinceps italiberalemfe cxhibeatvcan-
^ca.itaecontraprafdicatio beneficiorum nouasfubindegra-
tias feubcncficiac!icit,& fo-Btemhunc aperit, vc maxima
copiainnosfc diffundac.Atque huc refp.citin gratiartim a-
d:ione, cum dicit , fe nonclaufiiTe labia fua , fcquc aperuifle
©s fuum ad celebrandaslaudes diuinas. Vult enim quafi te-
fte monerc Deum, ne ille viciffim fuas milerationes obferce
velcohibeat.
Mi/erationes]ld c^^non ita afpicias mcas miferias vt eas
negliga.s,fcd mouearis meis xrurnnis adopem fcrcndam.
Bonitasjclk quae vlcro mouecDeum vc opcm ferat,gracui-
t!usfcilicet fauor & beneuolmtia,«|uanos profcquicur,&:
plurimadat nuUis noftris mericisprouocatus. HiEc ad fingu-
la mcmbra applicencur.
, 15 Qyia circundedcrunt me mala , vt non flt
«umerus [i« i/nme fjfitm} compx^hendctunt mei-
niquitatcs tnc« , vt vidcre non poiucrim: multipli-
cata funt fupcr capillos [ ^r<e c^pillu^cdifiusmci:
cor meqni deferuft me.
Addic rationcm a neceffitate, koc eft , a magnicudine ma-
lorum, quibus premi fe qucritur. Haec ratio apud Deum, qui
noftiris miferiisafficicur, pjurimum valct, vc fxpe didum eft.
JW;?]Phr?fisHebraica plus expriuiit quamLatine reddi-
tur:dicttcnina«Sir fuperme , /ignificans fenon tanmm vn-
dique adomncIatuscfreobfeflijm,fedcapitictiam fuomag-
nain maloruni molem incumbcre. >
NR. MO LLE R I ^ •
Mala] Nominacaffli<9:iones vel tormenta & cruciatus,qtn-
busforislacerabaturcorpus. * ,.
/»/^/«>tf^«]Nominacillum ingentem dolorem:quem fufti-
ncbatex fenfuirasDei aduerfus peccata generis humani in fe
vnumeffufiB.
Hic difputanc interpr6tes,quomodo Chriftum fua; iniqui-
tatescopr^enderintjqui tainencracablque peccato:atque
idcocantumadDauideui hunc pfalmum referunt. Scd rc-
fponfiofacilis cSt. Chriftu^ nominatfuas iniquitaics, quia
fcnfit in fe tranflata elTe pcccita omnium noftriiiTi,feque pro-
pcer haec plefti.non aliter ac fi ipfe fe meis,tuis & omniu ho-
mfnumfcelcribuspolluiflet. Eftquemagoa inhacrcconfo-
latio propofita,quod noflra peccata nominat fua.Si de Daui.
deintelligas, accipienda erit voxiniquitatis non de tcrmino
tantiim, fed dc fundamento: & c«ntinet fencentia ingeniiami
confeffionem , qua fateturfe non immeritbvclfupraculpa:
■ fax modumaffhgi , nec extcnuatfuadeliftavthypocritie.
Exagger.^cio auccin maloruni mulciplcx eft in hoc vcr(u:pri-
nium, inquir, funcinnumerabilia. fecundb,non pofluncco-
gnoiirijvel oculi mei"defeccru.«c prae dolore. tcrtib, fuperanc
numerum capillorura. quarto, ab eftldu, deftituit mc virtus
vitalis,& iaceotanquam cxanimatus prse dolore & anguftia,
Fuit igitur non leuis agon,nec nifi ab excrcitatis in hac palac-
ftrailtaintclliguntur.
14 Placeattibilehoualibcrarc me.-Iehoua, ad
auxilium mcuni fefliina.
Repetitprccationem. Vcrb^imnVTfignificatex merobe-
neplacito velle.Cupitigiturliberarigratuita Dei oulcricor-
dia. Verbo feftinandi innuit periculi naagnitudinem,
15 Pudcfiant &c confundantur qui qugrunt ani-
niam meam ad perdendum eam: auertantur retror-
fum & pudefiant qui c^ujerunt malum rneam.
Hjbc altcra pnrs eft precationis, qua exitium imprecatur
hoftibus. De his fanftorum imprecationibus quid fentiendii
fit,diximus (xpc, Imprecatur exitium non tanquam fuis, fcd
Dei &veritat!shoftibus. Eftque comii?inatio magis & vati-
cinium quam imprecatio.
AMertaniur retrorfum] Id eft,fin C eorum conatus irriti & va-
ni,nec perficianthoc quod inftituerunt , fed in medio curfu
retroagajitur.
16 Vaftcntur pro mercedc pudoris fui, qui di-
cunt mihi,Euge,euge.
Addicurargumentumabasquitace:cftqueha;efententia,Si-
cuc ipfi hoc vnum fpeftaucrunt.vt inc ignominiaaffeAum
opprimerent , &confufoacpcrdito,pctulantorinfultarcrit:
ita fimilis confufio inipforum capitn recidat. Nam vocabu-
lum pudorisaccipiturhicaftiue, qubrcilicetmepudefacerc
conabantur. Alij,qui paffiue intcrpretantur, hanccliciunc
fententiam:Ferant e vcftigio Confufionem fuam.
Gluidicunt,Eugeeuge]\i cft , qtuinfultautmciscalainitatt-
bus, quiquc i»m pcenas coDceperunt,vt me mifetura & cala-
mitofum craducanr. EftenimEugc voxexultantis , quain
fMim-nmt hic vfufpat.
17 Exulttnt&liBtentur inteomnesqujErentes,
tetdicant rempcr, Magni£cetur lelioua,(jui diligqnc.
ialutcmtuam; :
Aliud eft argumenttim fcu ratio a caufa finali,Ideo,tnquif,
libera me, vc pi; omnes videanc & incelliganc, te praifto efle
his quite colunt & inuocanc, atque ica commnnem quanda.
voluptatem ex mea liberatione capianc,teque pro hoc benc-
ficio mecum laudcnt.Itadocet cxempla finguiorun) transfc-
renda eflfe ad vniucrfos , & Deum in fingulis hominibus lua:
erga omnes bonita tis fpecimcn edere.
Salutem tuam diligunt]\A eft, qui non aliunde quam abs tc
falutem fuara\hoc eft defenfioncm & liberationem expeiSat,
quiquenon ab alio feruari cupiunc. Tales func vere pij,qui
omnes fuaslpes in Deum proicftas habent:hi non refpiciunc
admundanaprasfidia , ncc confugiunc ad alia i lli ci ca re-
mcdia.
18 Ego autem quanquam pauper £^ inops [/5/w]
tamenDominus cogitabit de me {joliCitnicritfro
me\ i adiutormeus&; liberator mcus estu : Dcus
nicijs nc tardaueris.
In fine milfcr precationem & confolacionem-.folent enim
tales affe Aus in ardenti inuocacioae concurrere.Prccatio au-
tem habetadmixtam quereIara.Ego,inquif,ciim fim egcnus,
cum conreranar & opprimar a mundo , & deftituar omnibus
prarfldiis externis, tu Domine ^n folicitus pro me , non abit"
Cias curam raei , ferua & defendemc quantumuis oncratum
& oppreflum raagnis mi(erii$.
Tuot
tf4w,!'ii^j«Mail;t¥^..'->;, ,„,.<„,
Vli^ \L^ 'jKk..'.)lJk>.i.
i.
. T' ,
M
iN/PSALMVM XL. ■"■^- ;-: ••<• *- v*.«.^ ^^* ' .S";
Tuesadiutormeus. ] Ha!C magna eonfolatio eft,quo4 pro- Attxiliummeum ]Idcft, tu poMJ folus auxilium & opani . ^ri^cf'
" pter ^tumnasnonabiicimuraDco, nec pariuncnoftracx- . ferre,tu potes me fcruare,nec alium habeo ad queni cottfu^ * ' >
rumna^Deofaftidium, im6quomagisprcmimur,eoj>i:o- giam. y ^ ti.-T
fiusadnesaccedit. '/ " ' l^ .
('•'i ■> •
i' p S AL MI XL; . , / •
PJRfES,
I. Propofitio argumentorumjfidem confirmantiuhi, triplex. i. Magnifica Dei Optimi Maxirai
opera, tum fingularia crga Dauidem > v. 2. 5.4. tuni pabjicaergaomnespios.^.&d.verficulis. 2. Se^
quentibijs tribus, nempe 7.8.& 9. proporiitur fingulare beneficium redemptoris Chrifti , & in Chrifto
todus Dei nobifcum. 5. Obfirquium fidei , quo animi piorura velut figillo confirmantur , dfc fiDedere ad ,
ipfospertinentev.io.&ii. . . . v . .
Argumentum /?n>w«»i, Dauidis llbcrationem metaphoricedepingit, calamitatesfummaiexponens
^ quibus feliciter emerfit^v.j. vnde fc^uitur iaus Dei & Ecdefiae ajdificaiio i v.4. Laus illa piis omnibus
comniBnis, V.5.& ^.exprimitur.EccIefiaautem iaudat Chriftum lehouam a communibus & fingularibus
beneficiis erga eledosrquorum indicia ponuntur tria,fides, humiliias,& veritas.v. 5. Sequens;» nempc^ .
continet apoft rophen ad Chriftum Iehouaili,oftenden8 qliam beati fint qui fiduciam fuam i n ipfo collo-
cant:primiim a communibus ipfius bencficiis, v. 6. Secundo a fingulari ipfiiis gratia & beneficio quod in
nos^ontulit per redemptionisnoftr* myfterium, verf.fequentibus.
ArgumentUmyrf«;?^im,pertinetctiamadconfirmationem fidei,quatenus Dauid& alij pi] ', membri
Chrifti,caput fuumChriftu munere impofito rite fungente adfpiciunuProphccica igitur habcmus hypoty
pofin Chrifti,qui tanquam Propheta nofter,&Dei patris feruus,in rayfterio illo redemtionis noftrar expo-
nit eius voluntatcnr.tanquam Sacerdos fcipfuui Deo & Patri fiftic facrificium,& tanquam^tfivperficit iii
nobi§vbluntatemDei:vttribusverf.nempe7.8.&9.exponiiur. ^ ^ ^
Arnumentum termm , ^ .loidc ii.abobfequiofi>dei& profcflioncfana:a,qu!£nominis diuini rehgio- .
fa appcllatione,nempe iuftitia,fide,falute,benignitate,& veritate,confirmatur.
I I. Petltio, altei-a pais Pfaliiii,illata ex tribus argntncntis fidcm confirmantibus; qua eam ipfam mi-
rericdrdianijbcnignitatem & veritatem implorat Dauid , quam fiiperioribus prxdicauerat. Propofitioi
autem gencralis optati fiue petitionis v.u. continetur , & ilIius<t/7/BAoj.ia v^i^. qua: duo minutatim adfi-
nemvfqueexponuntur. . r^ , 1 •
Explicatib petitionis illiiis quam propofuit v.ia. contittens tria capita. i. Pro liberatione Supplicls vi
14. 2.ProconfufioneimpioruiTn5V.i5. &r6. 3. Probonorutnexhilarationev.iy.quxomniafpeaantad
fumraum illum finem,nempc vt magnificetur Chriftus.
Conclufio petitioiaii,v.i8.a mifera conditionc fua, & a Dei officio.
ObseiIvatione-s tocoRVM doctrinae:
t2 qumuis non fiatim. appareat Dei auxilium.quinpotiiis fdem ^ poenitentiam vocmerit CT exercuerit mihinui, fequittif
dataop^^nosrujpenfos^anxiosteneat. minime tamen ceden- eumfacrificijscoli„oluijfe. Ptjergo(vtDautd (^alij) quihu6 au-
dum ejl-qmafides non nifi longa tolerantiafoUdeprobatur.k qua res fpiritu fuoperfomutt . agnouerunt Deum altqutd prafiunttui
rtruliineamilrtmdem opportunuinaderitliberationiitepw. quod requirere.nempe MeftA facrtfcium(^ tufttttam:Detndetottmec^
BeigloriA nofiroque bom, cedet. cleftA ^iritualem iUum cultum qut m fide ef obedtentta con-
3:^. Inextricabites funtpiorummiferiii.nift Dominusprifto ftfttt. ^ i j , n ■
adfit SediUo volente.fubit£ ^incredibilesfiuntmutationes , quA 8 §uicquidoferunt homtnes Beo.fi^tuolUm ^puttdum eft.m-
maghitudinemg><itiA eim optime iUufirant. fifeipfis ofierant.deinde hu ohlatio nifi in Chrifiofmdata. atque
&uocunquemodoopituleturnobtiBeu4,nihilviciftmcompen- volumartafit. nuUtus efi pretij.
ra!^nuexigit.nift'Vtgratifimu4acmemores. Hominum operaqumtumutsrejpiendeani .nifitamenexvtu»
EtftnuUum efitamleue Deibenefciumquodnonmagniftcepr^- cordisfidein Chrifium purgatt radtcenafcantur.merAjuntlaruA:
dicare deceat.quo tamenpotehtiiis manumfuam exerit adnos iu- frttfka itern in obferuationem Legu componitnturpedes.manus ^
imdds.vehe'mentii{s,adhocpietatiiexercitiumnosaccendi^quii oculi.niji acordeiitcfpMjbfeqmum,
efivtcanticanoftragratiAmagnitudinireJpondeant. Proprium efi opm SptrttuifanatlegemDetcordtbu^noJlrtstn-
<S)UA in vnumquemquefidelium berieficia, confertDeUs.tcftimo- fculpere.dum voluntatem nofirarn corngtt m meltus, -vtltbere ap-
ni^ffe vult ruA perpetUA erga omnes bonitatis. vt alif aliorum e- petamus iufiitiam. a quo toto afeBupnu^ eramttsaueifi : atque
Xemplo edoat.eandemgratiamftbiexpofitam forenon dubitent. htncvcraltberta^.vbtcordamftra, quAprtu^mactpataerdntfec-
e)uiainconftderandis'Deioperibu4tammuhicACUtiut,fciamus cato.Detif.tnfuttmobfeqummformat. . ^,,
e^antitm cenreri oculatos quibus datui efi inteUigenti^ fpiritm. 9 Perfonat quidem -vox Detper totum orbem, vt tnexcufabiles
vt non occupentur in euentis ,fed occultam Dei mahum fideper- reddantur qtitcunque nonobtemperant :fed tantum tn cordapto-
(biciant rumpenetrat.quibusinfalutemdefitnataefii
s ?Uf,duciA.quiinvnumDeumrecumbit.mundivanitai^ Ad Chrifium propn-e h^ic locu^ refertur ab Afafiolo inepifi.ad
ruperhia qttanuiJinfultet.nec quicquam carni difficiliusfit qukm Hebr. quia Dauid non fuo tantumprmxtoriomtmhimtui ejf,
aLiercereinvnoDeo, pafmquefafittofihomines obambulent, fed m genere qutd conuemat omntbusDetfiltts ofiendtt.Vbtautem
quifibiin ludicru iUecebris placentes labefaaarent animos noftros, in mediumprodit ecclefu comniunttas, ad caput tpfum afcendere
attamenhocfrdnumnobis iniiceredebemusadcohibendasomnes necefeefi. ^ ^' „ •
erroneas opiniones.Beatos efe qui in DeojPerant. ^o Ptjgratitudtnentfuam tn medtumproferunt vtDeumprouo,
6 iSlemo rite Deumfibiinfolidam fiduciamproponit, nifi qui cent ad cOntinum beftejicentti eurfum.nam quum Deui,quottes
claufis oculis permittitfo regendum eius arbitrio : quanUk enim fe ofiendit erga nos liberalem .ad gratias agendas nosmuttet-.hac
ratiooperum eim nosfugiat .femper in conftUis fuis admirabilts quoque vna ratio eii curjuifimilis efe pergat,dum nos vtdetffa^
atbaret '"^ ^^^ '^*^ memores. , .
Quando S.SptHtusnegat Dei opera difiin^epofe cognofci , non G^tfquisDei laudes inttt,fupprimit. ipfum Deihdmen quanttf
id^nosvea notitia.velihquifitidneabfierret.fed temeritatem m- infe efifepelire coriatur.Mfi autem pr^comts nofiru Deus non tn-
firam compefcit. qtu in hacparte alioquinimis exultat. diget.multU tamen de caufis vult hanc tnter ms mutuam exerct-
7 VeruiDeicultusnoneBpofitm inexternu c£remoni'ii,fid tationemvigerei a- • .,; „ , . ;
mritualupotiusefi. ^integramcordispietatem^equirtt. fide^ n ^^T^'- ^f^^^f^^^^rS^
t r B d coratam tnevtabetttsmtjertcor/itaorirteaommajctarnus.cuttuitttta.tient
'"' ^^tn \7gaiibiJfacrificijs 'tanquam rudimemispcpul&fuum ad gnitate d veritatedecetadimgereM Ofmfm mdmftmilirHi
lAkt./A(.H^;..c£^jr..^
,*j, _. ■!* __ . , , ' i _ v .;.,•,,.■,•., JM"-:
'U
nec iumndo fati^ari , nec vnquam mmumfiMm retrahere, ex e- fnratam illii mercedem ejfe.vt in eorum capita quicquidmachina^
itts verbo dijcamus. tifunt,Deits retorqueat^ftc-eademdoBrinamoderationisJrdnum
., )^j:fBontttuDet nobisJemperprttfioaderit,imo injlarfontiiinex- ejje debet.vt nos humanitercum proximU geramtes,
hdujti^erga nos dtjjiuet , modo nofira ingratitudo eitti curfum non 17 6}uia Dett4 communiter ab omnibtts.non tantitm ah vno vel
abrumpat. altero.vult agnofci mifericors-.quoties vnum exfuisaliqueltberat,
13 Dum videmtis tamfet4ereexceptumfuiJfeDeiferuum,di- communeprdftatbenefictum,quodfimul fideles infe transferre de-
fcamtu etiamfub extremis malis gementes iudicem nojirum depre- bent,dum in vnitts hominis perjbnajpefiant qualis erga omnes fu-
cari. turttsfit Detfs quifibi non eft dijpmilis.
/-f Etfi tardante Deo contra tadium nobis luBandum efi.profua Veri demumfides noJhaprobattt^,fi non aliiide quam ah vno Deo
tamen indulgentiahanc precaru^ formam nobis conceda,vipro vo ferttari Jperamtts attt cupimtts.Na quifibi varias imaginaturjalti
to noiiro acceieret. tes in hoc mudcfalute qua kfepetiDetts iuhet.negligUt velrejputie.
is Cum improbitate hoHium nojirorum certat Dei mifericor- 18 MiferU ncfir£ non parient Deofafiidium,vt nobis conjitlercj
dia:vtparatiorfit adferendum auxilium,quo ardentius illi ad no- grattetur : itnb fua bonitate pr£ueniens non expeElat dum nos res
cendumferuntur. aduerftvrj^eant,fedadauxiliumferendumproperat,vt clareappa-
Seruorum Dei imprecationes aduerftt4 impios concipientium ne reateius erganosmifericordia.
quUtemere in exernplum trahat .videndum ejlprimiim quid voca Si Dauidem ,^eximium Deijeruum.huc inopi^ redigi oportuit^,
tio nofira requirat.deinde, ne carnis impetumpro Jpiritus :^lo du- , quidmirum efifi.^egarij homines eodem f&pe modo humiliemur,
cemfeqtsamur. vtnosDei manucx dejperatione^fepulchrofuiffeereptosfentia-
i6 Vthocverfudocemur,vbinosaitrociterinfe£latifuerintimpij, mtes.^ferilagnofcamtis ac palam proptearnur.
Articvlipraecipvi.
I. Piorum crux mult!plex,patieniia inuida , liberatio^glo- j. Pionim , Chrifti membrorum,fides,fidei obfequium , &
riofa,grarusaninaus. fanfta profeflio.
1. Vita! in terrisbeata:defcriptito. «. Fidei fulcra,miferic6rdia & veritas Dci.
j. DeverocultuDei. 7. Imprecationum&prccationumpiarumformula,
4. Chrifti Mediacoris munus Propheticum,SaccrdotaIc, 8. PerfcftiopiorummiIitantiumineoconfiftit,vtfeimper-
Regium. , . fedos efle&auxilijDeiindigosagnofcant.
AKGVMENIVM PSALMI XLI.
R G r M E N T y M huhts ^falmi luculenter expojitum eji a praceptore nofiroDomm
Phf/ippo Melanchthoneytn eo libelio cjut multorum pfalmormn argumenta continet.Ouare in eo
recitando non eroproltxior : fed atidttores hortor vt tndepetant,(juaad decUrattonern huittt
pfalmi pertinent.Neque enim obfcuras efi hicpfalmtis*
Dautd in magnis periculis i aut tn morbo aUcjHograui^animadHertit^animos eorum auosan-
teafamiliares habuerat , fimul cum fortuna mutari,»ec tantum non tuuarife vel confilto vel offlciis , auibus
iuuari Acjuum erav.fedetiarn perfide fe deferi atejue infidii^- peti , Ttfefublafo notia regntforma, tjua cuptdi-
tatibtts prauorum homintm conueniret, infittueretur.Hoc emm agebant multiproceres m eim aula,qiubm vei
dollrtnAformaiVeldtfctphnAfeueritas non placcbat^vtfublato rege alium ad regnigubernacttla etteherent,ciui
ipforum cupiditattbus indufgeret,(jr honefia difciplinn vincula laxaret. .Quarepofi multas &varias infidiat
tandemfilium etiam inpatrem concitarunt, a cjuo cum regno ffoliatui c^puljm ejfet in exilturn, tpfifinmlantes
priorem beneuolentiam^ fidem,omma etus confiUa cxplcr^nerunt, qudfihopatefacerenf.cumque trwemi eum
dokre crucfari i propter turhatumregnum {St pttbUcas fiii popuU clades,ade6cjfue confict eum curis ac dolortbtu^
animaduerterentyadeo non condoluerHntjVtirtortis tpjitts ife- ccrta conceptafibt mHtuogratu/arentur^ipfiiifatte
morti auide inhiarent.
H<iComnia cernens ^ intel/igens Dauid, etfifieri mn potttit ^uin graue vu/nus acciperet ( ruod enirn vut-
nusmaius efi amico perfido} vt Sophocles iucjuif.ti iie^^ov thMt, « (f;Aoc «■^t^ir,tamcnnenfiatirnanimtimdefbon
dit:fedco/iigitfe,^adprecesfe conuertit.Petit enim vt dtuinittn aduerfus perfdiam ^- infid.ast cum amtcorit
fiicatorum,tum hofiium, defendatur : ^fimul petttto.nmtfcet con/o/ationem, (Jua efiendit tpftimfuveratodo/Q-
re^de euentu benefperare.
— Initio autempfa/migenera/is confolatio traditur,tpt£ affir?nat,pios ncnpropterea ejf- defcrtos ve/ abieElos a
'IJeoYuodihterdumc^^^
deot^ue omnibus fiudiis ^ officiis effe mttaudos. eos veroj ejuiidjacmnt , afj.rmiit vartis a Deoprimi:.s ornari,
fiuic cotfo/ationt ^-promifiiomfttbtjCttprecattonern , cjuafatetur ,Je <^utdemj)cccatisfitis offendijfe Denm &
commerutffepanasxfedpetttfibtea rcmitti.Et addit longam cjuerc/am dcperfdia cr tritnriis arntcoriim.detnde
petitionem, ejuam infittuerat,abfolutt,^,vt diki,confolation,emadraifcet, cjuod certofiatuat^fe inco/umem eua^
furum ejfe ex his pericu/is: ideoquegrattas Deo agtt-^cjuod mirabtiiter fitferuatm (^ dtfenfns.
cgcnum;
Orditurpfalmum aconfohtionejciuam opponitiudicio quoprerauntur:fed variajfunteauirjE! nuareecclefiam^fuafu
«ducrrariorum fuorum & aliorum, qui funt extra ecclefiam. Deus fubiecerit cruci , de quibus alibi dicitur. Qrif iaitur
NamhoftesDauidis arqueetiam nonnnlli elifamiliaribus, prxcipites .feruntur iudicio , runtimpij&fcclerati^ccon-
quiavidebantctimaffligivartiscaIamicatibus,morb{s,exilio tra vcrofelices &beatifunt, placentDco &variisbenefi-
&aliismalis,iudicabant eum defertum &abieaumcflca, ciis ab eo aflfiiciuntur ,.«juiprudentiam dignam liomine pio
Deo. Accidit ei idem quod fanfto lob. Itaquc qui antea ho- in iudicando adhibent , & qui non remitcunt de fauore ftu-
ftesfucrant jruncmagisin id incumbebant, vfindinatum dio &beneuolcnjiacrgajnos, quancumuismiferosautop-
prorfus eucrtercnt:alijrer6perfide abeo deficiebant, & preflbs : fcdomnibushumanifatis officiisintereaium func
cumhoftibusaduerfuseuraconfpirabant: ludicabanteniai fubcruce, eos iuuant. Vtrumqueenim iudico fiyriificart
cumexitio iamefledeftinatum&addiftum. Vuljius cnim rocc Af/?/f/>i/, &prudensiudicium,&ftudiumiuuanc!i. Eft
de Dei fauore autodio iudicat cx rebu» externis.Horuiu au em fentcntia ha;c acco-^.modanda ad omnium ordi-
igitur prauis iudiciis opponic hanc doftrinam & confoiatio- nu homines, Vrimum ad doftorcs ecele(ije,qui impr/mis nm-
nemi^eatui, inquit, qui prudtnter iudicat de hominibus affli£iu, nire animos auditorum aduedlis fcandaium crucis,& paupe-
rum
•^ :'■-:«* iI.".W|
W
IN PSALMVM XjLI
rum habere rationem debent. DeindeM regcs & principes
ne faftidiant miferos & inopes,& vt fuis officiis a:ruti;nofam
ecclefiam fouea^t,tueantur,iouent,exemplo Dauidis, Cqn-
ftantini &alioruih. P<?/?rcwo,ad rcliquos omnes,vt difcat in-
telligere qua» fint Vaufic calamitatum : ne mox fuperbein-
fultjent mifcris & affliQ;is, neeanimumiph abiiciant in cru-
/an^ferenon confidet-at. Paucienfni fuftt qui eci afcendun/b
vt de-cau/?smaIommcogitenr:ac faciunt plerfquc, quod fe-
bricitates,qui in prxfentia J?itQ reft-npuunt poru fi igido,nfec
caufam confiderant aut tollere ftudent. auid vero fanatio-
ne a capice orditur,& nos fuoexemplo hortatur, vt,fi anio-
iripoenasanobisvelimusjcaufammalorum primum tol-
, '•*'•*»'
ce-fed fuo quifcue loco & reAc ferre difcat ^rumnas fibi in- l^musrld fit agnitione & confeffione pcccacorum & implo^
- - i. ^ /■/-••.'■ • TT. /?_.-;. 1- „„_.^ rafc^one gratix diuinar/
i^/cTCT-tfwe/jId cft,remitte mi!ii peccata,oftendc deinceps
quo^fim ingratia,& quodmihi fis placatus.
Sannild eft , tolle lenfum iraetus aduerfuspeccata , qui
me nuhc jjrauiter premit & animum vulnerat , & inde mihi
hanc cSfoIatione vt ftataam mihi remifla efTe peccata. 'ani-
taseniin,de qua loquiturieftmifcricordiaeefFcdus.
§}ui/a peccauiiibi ] Id eft fcio me meritum cfle has poena^
meque iufte pledi,'fcd tu , ciim fis mifericors, remijtc pcc-
cata,
VocabuIum'3nonnuIIi aduerfatiue exponut.fedretineo
proprium & nat uum ffenfum.
6 iiniiiui lixi dixerunt malum dc iiic;Qjando
pofieas,& alios officiis fuis iuuet. Hic,fiquisexempla eorii
qui afHiftis & miferis bcnefecerunt,& prxmia.qua: illa offi-
cia confecuta fint,velit a(iferre,crefcet oratio.
In die mda liberabit eurh DomiHtti ] Subiicit confolationes
per diftributione,vt & fe& alios ad ferenda mala confirmet,
& oftendat iniqua &peruerfa efle illa ludicia maxima? par-
tis hominum,qui ^ <iuem xrumnis oppreflum videant , exi-
ftimant eum a Deo abieftum elfe. ,
I. ii^c»-^i;>*«w]Relatiuumrefertproximum nomenil.
Quamuis,inquit,vidcatur efTc opprefius calamitatibus, & ia
quafi morri vicinusjvel etiamfi Deus ad tempus iram &in-
dienationem aliquam aduerfus eum pnie (e ferat tamcnDo-'
miaus liberabit euni,& gloriofa Hbcrationc oftcndet eu fibi
curx efle.Alij reldduum ad ciim qui prudenter iudicat , re- moneciir,& pcrib i nonicn ciiis.»'
ferunt, vt fit promifTio. qua affirmet, Deum,fi quando tales . Secunda pars palmi cotinet querelam dc prauitate,frau-
quoque continrat affligi.redditurum ipfis huius clcmentia- dulentia, &iniquis -diisfuorum aulicorum, quosillemini-
&pietatismeicedem. Atqueinhaqfententiapleriquefunt ftrosguberniation .spiae & honefta! &• autoros reaoiumco-
interpretes. Nonnidli per minefin iudicant referdverba filioiumefli/ voicbat. Illienimcum odiirentillamfuerita-
piorum,quibus curam,foIicitudinem & beneuolentia fuam tem quam Dauid in gubernatione adhibebat,& doftnn* de
erga pauperes oftendantltaR.Kimbi exponit,red in optati- Deo, qu? tunc v gebat^eflTent inlenfi 'qu.rrcbat occafionera
uo-.BominusliberiteHm, &c.fedpriorfcntcntia,yt verioreft, rumpcndi iIIavincuIafeueriorisdifcipIin^E, vt deinceps li-
heriiis viuere & indulgere eenio ac cupiditatli.poflet.Qua-
ita vberiorem continet doftrinam. Nam qus fequuntur,fi-
militcr ad pauperes & calamitofos funt referenda.
j Iehouacultodicteum,& viuificabit euinrbca-
tus erit intcrra, &non tradeteumin animamini-
niicoru.mciiis.
1 1. Jehouacttfiodiet e«?»]SciIiQet ne animo fuccumbat aut
pereat fraftus magnitudine malorum : irem ne a crudelibus
hoftibus opprimatur.
III. Viuifcabit eU ] Id cft,reftituet cum m vitam,qui an-
tea videbaturiam morti addiftusj&ciii fpes vitae omnis pro
pemodumeratextinaa^cumdonabitlom-iorevita.
III l.Beattueritinterra} Id eftjHeus bcnedicet ei & ofte-
detmanifefta fauoris fui fipnaerfra ipfum^ditabit eum vtaf-
fluat omni rerfi copia,& ab aliis beatitudo eius pra-dicetur,
& in exemplum benedi<^ionis traha ur.
V. Non tradeteum inmimam}\de(\^n defiderium hoftium
Cms:non patietur vt hoftes pro libidinc fua in eum fxuiarit
aut manus ei infcfiSant.
4 lehoua fulcicc eum fupcr lc(5bnm clolor,s:omne ^^i^^^ cupiunt.
. . . ■pollet.Qua
re pro amicis & confiiiariis fiunt inimici & proditores.cupi-
lintque exnnftu atque e mcdio fublatum Dauidem. Dc hac
igitur pcrfidia nunc queritur , & hac indignitate Deum ad
mifcricordiam prouocat. Scit enim,Deu ad opem ferfdam
eo magis promptum & paratum cfle.quo durius & incleme-
tius fiiostraftari vidct.Et nosfuo exemplo docet propheta,
vt llacuamus hoftium fxuitiam & furorem adco nobisnon
obcfle aut pcriculumcrcarcvt quo iniquior fit,eo plus jfauo
risnobisapud Dcum concilict.
Dictmti I d eft ciim conueniut &confcrunt inter fe fermo-
nes.fubinde audiuntur hxc vciba ex ore ipforuimautcriani
cum funt foh perpetuo mihi cxitium imprccantur. Vt Dice-
« fit hocloco,non tantumfermohes confcrre-, fedetiam
imprccari.
Giunndo morietur]iu(M9\<,(\\izho{imva. fermonem cxprimic.
Etperibit nomeneiusj Amphficat crudelitatem odiorumin
aduerfariis hacorati6nisforma,qi;afi d;cat,N6 fatisefl quod
mc cupiunt extinftum, fed memoriam quoqiie meam fimul
ftratumeiusvertifti ininfivmirarccuis.
V I. Ithouafulciet eumfuper leltum doloris ] Id eft,Ianguen-
tem dolore & aB^ritudine fuftentabit, ne conficia-ur marro-
re , confirmabit^& robornbiteum,vtpofHt perferrc aerum-
nas. Nonnulli lcftum dolo ris fimplicitei de morbo inter-
prctantur.Sed loquitur in f?enere de affliaionibus & dolo-
ribus animi, quiexhis exii>unt,& inprimis de doloribus qui
exiftuntexfenfu irac&iudic jdiuini. Eftenim vfitatum vc
qui moefto funtanimo , fciaMumcqnii^^^
Nam triftitia faepe magis debil-tat & conficit homiriem
quammorbus. ti n •
Stratii eiuivertifiiininfrmitateeius]ld eft,tuis manibus ver
fas leftQ eius vt fuauius& mollus cubct & quiercar,ad'>as ad
leaum eius,& fungeris offic- o vigilantiffimae mar ris, qux fi-
lio decumbenti adftans componit culcitram , vt mollius re-
cumbat,hoc eift.mitigas & lenis aerumnas & calamitates. A-
lij ita reddunr:Vei;tis leftumjid eft^fublato morbo reftitutis
fanicatem.
7 Qiiodri venit ad vifendum, niendacitcrlo-
quirur,cc)r eius,accumulat[fo//)'^/>] iniquitatem fibi:
vbi egrfir^s fuerit foras,Ioc|uttur.
Anteade od'o,nunc de pcrfidiafuoru hbfiium qucritur.
Advifendum]ld e{i:,{i quis officij caufa fimufat fe vcnire,
ita familiariter mecumIoquitur,acfi afficeretur m ^a cala-
mitate.affirmat ea fibi dolori efle,feque cupere mihi prifto
efljt; fiiis confifiis & opera, ideoqucaffert mihi fuum ftudiil
& operam.Omnia vero illa funt vana & fida. Dti entm bc-
ncuolcntia illamforisfimulat.intcreacor colligit iniquita-
teni,id eft, verfat fraudes & dolos explorat meum animum
&confiIia.NaiTi mox vbi cgreflusfuei:it,prodit omnia confi-
Iiamea,& reliqiia quae vidit.Ha»c vfitata fiint in aulis , & in
iqualibet gubernatione Nullacnimeft tamparuaguberna-
tio,in qua noex aemulatiohe accendaifur odia,ex quibus po-
ftca rcliqua oriuntur,de qaibus hicloquitur. Dauid vero in
hoc vcrfu.cum in finoulari num^ro loquitur, videtur vnum
aliquem notare , qui prae caitcris in aiUa ad has artes fuerit
" 1- • T 1 :n...«..^ .•.,^:.r...-,.,on;.ii^i-n anquemnotare, qm prxcxcensm aiuaati nasartcsrue
Ego dixi,lehoua, mifcrere mci^fana animam .^J^^^j^^^^^Cmo is fuefit Achitophel,fiue alius quifpiam.
incan-!,quiapcccaui tibi.
S Simul aduerfus me lufurrant omnes oforcs
Poftquamgenerahconfoktioneacprcjmiffiom^^^ . ^ ^^ j- ,,^,^^ ^^ j ^^ .^^„, ^^^j^^^
nis animamfuamconfirmauit, nuncad altcrumprxnamm r l , j &
confug't,nempeadpreces. Nequeenimfatiseft,promiffio- mihi. , .v- „ • , n ju />
nes diuinas in calamitatibus confidcrare , fed fides qux his lam vtrpfque complcftitur, & qm palam oftcndebant fe
nititur,fimulaccendi debet . vt adDeum confugiat eiufc^ue efl^e hoftes,de quibus verfu fexto dixerat, & qui fub fpecie
opemimploret. Eft autem modus precandi quo vtitur,diH- amicitix ci.infidiabatur ac dolos ftruebit.Hi omnes,iiiquit,
^ -' - • ^T •....' ^;...„iT. .,.,i-r.,.Vo_ in mcamnccem confpirauerunr, &confiliaacfermonesde
me tollcndo coferunt Vcrbu un^ proprie fignificatexqui-
/itis verbis aliquid pronfitiare.fiue fiatnoc ab incan^aorib.
fiue ab otatoribus.Eft cnim ^{««.Vndc lefa.J.vfurparur no-
me lynS pro eloquentia, quar vtitur verbis Ieiais& efTfic.-^c -
cantet auditores : hoc eft , cogai
in fuam fententiam pertrahar.
Hoc loco igitur fignificat confiJiacIam conferre & accurate
medic;tri,ac dilige&tec iu Ottmtsit p;ittespeiific^<»;
ocntcr obfcruandus.Non enini tantiim petit tolli calamita-
tes & pericula,vt corpus meliiis ha^eat, fed ad cauflTam ho-
rum inalorum refpicicns , feque peccatis fuis has poenas at-
traxificannofcens, primum.animam , quxin?enridoiore
propteradmifladcliaaconficicbatur,erigi&fanaripetit.Ea - , - , j , n
fanata hoc eft , doloribus de peccato fedatis, etiam corpus bus , ita vt aJiquo modo mcantet auditores : hoc efl
no dubitar mcliiis habitui u cflc. Altius igitur orditur quam inuitos quodammodo , & m fuam fententiam pe
folet maior pars hominum F.a cnun pctit tantum laxari pce- Hoc Ic
•as,& fatis habct fi quocunque modo ab his liberetur,caHf- dmilia
WvWW^p'*
':*!*.' •
■y S^:i;v
%'*^-
«■: J?
PR/^LECT> HENK/ MOLLERt
r
' ;y%
.-Vt'.,
?4o
'4,^ A^crbum Bellal adh«ret ei > &[/>^^/<f J vbi iarV
cuerltjnon addervt refurgat.
i^i/jMnt eft, qua iterum ferrtionem fuorumiioftium expri-
mit. Dum cic meo exitio infultant , inter caetera etiam bxc
Terba aadiufitur,qu3B ipfisanimum & fiduciam addunt , vt
exiftimtnit aftdm efle de mea lalute. Dicunt enim,verbum
iniquuni, hoe eft , facinushorrendum &c fcelus inexpiabile
tenet eumconftridum,vt elabi aut cuadcre non polfit : er-
go necefld eft eumiam perire. Nam calamitates iftx ingcn-
tes a; T;uunt,Deum ita ei infeftum efle vtplacari amplius no-
lit. Quare fecure pergamus eum oppugnareriam cnim non
cuadet manus noftras. Argumentanturhoftes Dauidisnon
aliter cjuam amici lob. Quia enim vidcnt eum premi variis
calamitatibus ac 5rumnis,ideoiudicat,Deum propter fcclc-
ra ira eire exacerbatum,vtftatucriteum delere. Hinc igitur
concipiunt animum.vt alacrirer in eum infiirgant, & fiio q-
dio indulgeant. Fuit autem hxc ingens & difficilis tentario,
quaDauid,Iob & alij faadi funt oppugnatiicftque illud cer- repeHdam illis
tamen multis verbis in libro lob defcriptum. Nec facile fuit
hominib. fanftisexhoc certamine cluttari.Quid enimtri-
ftius & duriiis quam G quis fibi refte confcius hominum iu-
dicio ad ima tartara pr^ecipiteturPSicut hoc quoque tempo-
re multi boni & fandi viri iniquis hominum iudiciis pre-
muntur & damnantur.
VerbHm]'^^! Hebra^is & fcrmonem & obie^Sum fermonis
fignificat,hoc eft,rem de qua aliquid dici poteft, vtLucx 2.
Videamus verbum : ideo & caufam feu ncgotium quodcun-
que fignificat.
Belial ] quando de aftionibus dic!tur,fignificatrem inipia,
nefariam, diabolicam , qux dignafitjeterna mortc & dam-
hatione.vt Dcuteronomij ly. Cauc ne fic verbum Bclial in
tCjid cft,resnefaria,&impia.QuandoaIiis rebusinanimatis
accommodatur , figniticat res noxias & exitiofas, vt pfal. 18.
Torrentes Beliahvbi vide longioremhums vocabuli expli-
cationem.
p13f fignificat firmiter aJh.crere,fi abfolute accipiatur:vel
aftiue,adhaerendo premere,vrgerc,coardaie , & ^6iuMiii?<)tac
coardado exprimere,extorquere.Hoc loco ("umitur abfolu-
tcpro adhxrere, vel adharrendo quafi conclufum & coftri-
clum tenercvt nufquam fe vertere pofiit. Germanice/cwe
Biiherey dringetzind drucket inScclus fuum premit eum,vrget
eum, vtad ruinam properet:quafi diceret,Haftenus fimula-
uit maqnam fanftimoniam,fcd nunc res aliud docct. Aliqui
verbo eftundendi veJ cortftituendi reddiderunt,& mutarunc
perfonam. Nam pro ia legunt u verbum iniquu conftitue-
runt aduerfum me.5/e haben ein Bubenfiuck vber mich befchlof-
en.ScA hoc eft coaAum.Alij,ne perfonam cogatur mutare,
harc verba volut efle'imprccationeni,qua hoftes eumdeuo-
ueant & xterno exitio addicant feu deftinent. Verbum ini-
quum.id eft,mors & interitlis detorqueatur iu eum.Scd fim-
phciffimum cft vt tota oratio huius verfus intelligatur efle
cxemplartotius ecclefiaf. Qu.arequ2e illi accideruntin hoc
regl;io,ea in Chrifto, taquam in capite ccclefia; /bhde opor-
tuit impleri, deinde etiam in rcliquis membris quocunque
tcmpore vfu venire.Sicut igitur Chriftus, &qui cms typum
gerebat, non tantum violeter & aperto Marte eft oppugna-
tusjfed ctiam domefticoshabuit proditores;ita fingtrlos^qui
funt in ecclefia , oporcet animos ad hatc mala ferenda pr«e-
parare. Hxc fimplex rcfponfio eft. Interca fimul monendi
?unt auditores, vt confideret qusE ad Chriftum referri & ac-
commodari queant,qux non.NamChriftus ipfe huc verfum
citans omutit illa verba,/» quojperani. Notat enim Chriftus
fuum proditorem,&multo ante futurum pr^dixerat vt pro-
de^etur.Qtiare Dauidi potius congruut quam Chrifto.No-
nuliitamcn vt etiam harcverba ad Chriftum rede accom-
modcnt,verbum Hcbramm interpretantur artiue,cui crcdi-
di,aut commifi rainifterium meum.
II Et iulehuuamiieicrcMiiei,& crigenie, &
Redic ad precationcm,quam fupra inftituerat.Ciim igituc
tanto furore in me infurgat hoftes,& cupiantmeextindum
atquc oppreflum.tu mifcrere mei.
Erigeme]ld eft,eripe me ex hac calamitatc,quasu opprel-
fus,ne amplius iacentem pcdibusconculcenthoftes.
Vt rependd illii^Hic difputatur an rede fecerit Dauid quod
cnpidus fuerit vindidx.Faflus erat anteafe meiito affligi5&
pctebat fibi remitti peccata. Cur idem aliis non facit quod
iibi fieri (upitPEt quf eft humilitas in ipfa morte atihuc fpc-
rarc vincliftam?Rcfponfio duplcx e!hPrim<),videbat Dauid
non tam fe quam gloriamDei contumclia afHci ab hoftibus,
ideo iulto zclo vindiftx ardet. Eftque hic motus opus Spi-
ritus fanfti in co,& quidem in hoc ip(b gelTit perfona Chr;-
fti.vt nihil iiiordinatri hic cogitari de eo poffit.Deinde.quia
rcx erat & diuinitus potelhte inftruflusjpro ratione fui of-
ficij minaturpoena hoftibus,quam meriti erant. Si igitur qi^;$
hoc in exemplum trahere velit , notandum eft primum dif-
crimen perfonarum &officij.Deindc videndum an idem fit
zclus^ nobisqui fuitin Dauide : ac dihgentercauendum
ne carnalis & falfus zelus obtincat pro vero,
u Inhoccognoui c)ii6d placiieriin tibi li^uod
benevolmjit w//?^] c|uoniain non iubiiabiiinimicus
fupernic.
lam fcnticns cofolationcm, incipit gratias agere Deo pro
libcratione. Eftque ha;c tertia pa,s huius pfalmi. Ita ardens
prccatio nunquarn abit fiiie aliciUQ coiifolationis fenfu.
Inhoccognojco]\i.\ eft,iam magis ac magis confirmor in mca
fide,vt certo ftatuam, me abste clcftum & adoptarum efle
in rcge popuIitui:quia non finis me opprimi iniuriis & vio-
lentis conatibus aduerfariorum : fed pocenter feruas & cri-
pis me,ne ipfi pro fua libidine mihi infultare poifint.Nite-
baturquidem antea fidcs ciuspromiffione, fcd iam ip/a ex-
10 Htiam vir pacis rncaf, in (]iio Ipcraui \cm con- perientia & exemplo con6imatur,& fit fitmior.Hioiifru(au$
/■/s^f^^wjcdmedens pancm nieuni,cxtulK contra me
calcaneum.
Haftenus xn genere de odiis , iuiuriis & pcrfidia fiioru ho-
__«'iii"-eftj;onque
neceflarij cuiufdam & prjecipui ainici, quain cxperirici fuit
acerbiflimum.
Howo/.«r«wM;jIdcft,qui mihi famiiraritate,bcncuolen-
tta & vanis officiis fuit coniunaiflimus,veI cum quo fuit mi-
hi fingulare foedus amicitia; , ^um quo pacilice & familiari-
ter viuebam.
cft ardcntisinuocationis,— ;
13 tt ego,m integritate mea fnflentafti , & col-
locafti me in confpedtu too in jercrnunr.
Inintepitatemeafiiftentaftime^ldc^c^xxm^^^^
mcu optarint & fperarint inimici^tu tamen ieruafti mc in-
tcgrum&incoIumem,vt adhucpcrfiftamcontra oinnesip-
forum impctus & conatus. Alij integriratem referunt ad rc-
aitudincm & firmitatcm fidei, quam feruauerit Dei bencfi-
cio in illisaffliftiohibus. Alijintegritatem adcauUiim refc-
runt,quafi dc iuftitia caufx Ioquat\ir. Nam quaiiqua fe iufte
& fuo merito puniri affirmat:tame quanriim ad aduerfarios
pcitincbat,nulIaecsprouocaueratfniuria. Qiiantum igitur
InquoJperaui]ld eft, quem iudicabam prf ftare fide pra? ca:-
teris:ide6quefcmpcradh,bcbameummenr:E.necpaticbai . . ^aucuu. ...u
cum difcederc a meo laterc.Apud Hcbr.Eos vfit.^ta loquedi ^d hos, crat innocens, & iuftitiam caufs quod alias eum fa
torma relatiuu fcnbitur cum antecedcntcpro folo antcce- ^^'^^ videmus,prxtcndcrc in prccibus potcr.-it
dcnte:qiromeo,proinquo. ^^''flnterdumapudHcbr^cos non tameftpmnome quan
£/erre wW«;»]Mctaphoricevidetur fignificare idequod
contumeliose mfurgere in hominemdeieaum , qnafi pedi-
busconculcacurus cum fis qui iamanteiacetopprellus No-
tat enim fingularem maleuolentiam & 'ifky^KguU^ huius
perfidi amici.Alij interprctantur,infidiasmohri & ftruere.
Na plantafjEpc fumitur in Scriptura pro f.aude & dolo^su-
pta franflatione ab iis qui in curfu aliquem fupplantat. Alij ,
magnifecit pafius fuos, id eft, non iudicauit mc dignuqucm
inuiferet:fed hoc vidctur efle alicnius.
Cliriftuslohannisij.hunc ver^^iim defe &Iuda interpre-
tatur. Eaque res moairplcrofquc interpretes vt omiflb Da-
uidcjhunc pfalmum tan^aim de Chrifto cxponerent.Scien-
dum eft autcm, DauidemViuacjuam de fe &in hoc &in aliis
pfalmis loquitur,tam6 noi^ loqui ficut priuatum hominem,
fcd qm ruftmeatChriftiperfona,atqueadeo qui fit c6nwne
pronome quam
particula,qux emphafis gracia prxponicur, vc pfal. 42. Et e-
go,pcne declinaueruc pedes mei.pfal 69. Et cgo.oratio mea
adte. pfalmo 73. Etego , acceffio ad Deum bonaeftmi-
hi.
ConffieremefacieslAahilie-imclcorateinfeculS] Id eftper-
petuo continuabis hoc beneficiu & profequeris me fauore
tuo:nunquam oculos tuos ^ me auertes^aut curam mei abii-
cics.necpiius facics finem gratix , qiia me hatlcnusprofe-
queris.quam in finem vfque faluum me prjpftcs. Collocarc
cnim coram facie fua fignificat fauore profequi & variis Ci-
gnis fauorem dcclararercui cotrarium cftremouere fcu ab-
ucerea facie fua,vcl abfcondere facicm ab aliquo.
14 Benediaus Ichoua Deus Ifracl , a rcculo vf-
cjuc in fcculumjAmen & Amen,
Condudic
* ■•<■
i%*
. .' i.:>JLWfc^/^Mj^
^-
^ "4';r^'iN PSAtMyM xti^ ■*■
r ■^wr^i m^m^mfiwf^f^T^^^^i
541, " ;;"•? 'vi .; 1 i"N r a n. L-^^m y m , A-i^i»" ' > . . ■!_ „. -^ "■" j^j>
Concludit pralmum epiphonemate,inquorepetirgntu-. fte^nditfcnonvflle Jifcetlereabillofa^o. *i<^.^f^^^^^
f um aftionem.dcqua fupra diftum eft. ' 1<lme»]DiftiQqftacclam2tioais,approbationi$&confir.
BemdiBus lehoua] Hoc eft, celebrecur Deus non a me tan> macionis: quanquam 8c opcandi fignificattoneivi habet:qua/i
tum> led a^ vniuerfo coetu fiiorum omnibus temporibus,pro dicat, Hoc^vciquc iiar,nunquam concicercantTpdus laudes ih
immenfa mirericordia & beneHciis quibus fuos culcores pro- ecclelia. Gemiriario aurem,aninfiiferuorem & ingeqs de/i-
lcquicur. deriumeiusej£primic.eupicchimoi^iiSesmagnoftudi6iri(ei-
Detes lfraet\ Id eft, qui fuis beneficiis teftatur fc mcmorem taf c ad celebrauiJilriV Peum.
circilHusfoedetisquodcumpatribusnoftiis pepigit , & 6- ; - ^.^w
■ii^&xii '«■""' «'■" ■
X
_ ;; .: I-\ t-ifP L5.A-MI Xl%
> P A RT E S, ;r
I. Exordiutli,a graui fentcntia,qua oftendit bcatos efle miTericordes , & eorum officium duobus mo-
dis cxpiicat./^rwyjcft mifericors prse^icatio promiflionis diuina: erga afflidos,v.2.&parte verf.^.Po/mV?'*
oratio pro illis coram Deo,reliqua partcv.3.& v.4.
I I. Propofitio fiu« narratio. i. Eius quod faciebat Dauid in calamitatibus, v.5. 1. De inimicorum 6-]
.ptatis,faiS:is{i[nulatis,aducrrisconriIiis,prajiud.cii?,transfugiis,&reberiionibus,v. 6.7.8.9.10.
I I I. Petitiojcuiius fumma eft,vt inftauretiu Dauidper gratiam X>Q\i qua: vnica cft inftaurationis cau-
fa efficieris.v.r.
Petitio fine triplici munitur. i. Ab officio Dauidis, qui pios omnes remunerare cupit, & impio» coer-
cere. 2. A conferuationefui ipfius. 3. A pcrfona Dci celebrandae fufc glorix argumcntUm praebcntii.Pri-
mus finis,parteaitera v.ii.includitur:aItGr,v.u.tertius,v.i5.
IV.» Conclufiolaudatiuaextertiofine,& primipfalmorumlibriperiodus,v.i4.
ObSERVATIONES LOCORVM DOCTRIN AE.
'i.Z: fmdenter iudicmdum efi de affliBls jratribM.vt de eorum
falutehenejperemm:rie,fiinclementerantetempma nobis damna
tifuerint.hiciniufiui rigor in capita nofirarecidat.
Siquandofuperbis hominum prAiudicits fidem nofiram labefa-
Hare moliturfatan. difcamtis , beaios ejfe quiprudenter de affliBis
iudicant.vtDei mifericordia contenti, dejperatione non obruamur.
&}uanuis ad tempttsfe Deus affliciis infenfum oHendat,propitiu4
tamen erit.vt Utior defnum exitus appareat , quam iudiciumfer-
ripojfit ex prdfenti rerum intuitu.
3 Miferos ^ affli£los fideles Dominusfuo tempofe liberare.attjj
expericults eriperenouit.^uos iniijui ^ crudelesperditos eJfeioBa-'
bant. ,,
4 <S}uanuti moefii iaceaht quosDominusfub cruce erudit,oppor-
tunetamen abeiufiiemDei manucontinget leuatio^qua-viresre-
cuperent.quantum expediet.nec entm matenobifcum agitur quum
amorteab omnibu4 arumnis liberamur :tutm in cxlis nos manet
longimeliorquaminterrlsconditio. - , -, -
s Fij infuis malis captant blanditias.nec de remedijs humanii
gloriantur aut vehem6nterfuntfoUiciti,fed ante omnia/uppliciter
culpam deprecantur.^adDeimifericordiam, languentis animA
tnedicinam.confugiunt.
6 Hoftium nofirorumfiuitia quo iniquior efi, pltis nobisfauo-
ris apud Deum conciliat.
7 IT^onmodomanifefios , verkm etiam teSfos inimicos,amicos
•videlicetfimulatoshabetecclefia,k qttorum fiaudibus,vt ab dlio-
rum violentiis.prouocat ad Deum iufium vindicem.
8 Depiorum exitiofirmonesabimpiis confcrunt(ir:aifedetin
tdis omnifciui (ff omnipotens,finecuiuiprouidentia^ voluntate
nepilus quidem a fatana 0" eius coniuratts nobis eripietur.
<f Giuum videmus qttam iniqua trutinafiipe miidtts virtutes
^ vitiaponderet , alibi qttant in terra qukrenda efi iuifiti& mer~
ces.
10 Sicutfolide in chrifio impleri oportitit quod inchoatum *•
rat in Dauide :■ ita quotidie in fingulis eius membris vfuttenire ne^
cejfe eH.vt non tantitm violenter ^ aperto Marte vexentur.fed et"
iam domefiicos habeantproditores:^ita,pugnentforis,intus verb
timcdnt. . " '
11 (Sjuando mundus nos inittfi^ pirfeqttitur,non tantitm in dt"
flendts iniuriis nos occupatos ejfe.fed Deo caujfam nofiram commen
dare conuenit:^ qtto magis nos httc illuc dtHrahere conaturfatan,
eoattentiiis in vnumDeum merites nofiras coUigeredeberittis.
Dauid,vt rex.propheta,^ Chrifii typtts,vindi^a exequipoturf^
Nofirum vero eJi(quiagladio nonfumtts armdti)adcdefiem iudi-
cem confugere:fed compofito anirrio ro^ndtts efi vtfe vindicem no-
firum ojlendat, ^ cattendum ne excujfo S. Spiritttsin verbofcripto
loqttentisfrdno,votanoJlra intemperanter exultent.
12 Specialis grati^,Dauidi comunicM*. (qui rexDeipopulo da-
tuserat)confideratio,regulam perpetHarit nontoUit:. vtdeUcet Dei
beneplacitum non ex nuda experientiei ', JedprAcipue ex verbo eitts
cognojci,ne itafimtu attenti ad liberationes temporarias , vt Ater-
nam negligamtts, atit Deofemper gratasputemtts omnes qui exin-
fignt qtioda periculo,quodpios de niedio atfferat, incolumes ettadtit.
13.. DeuinonaniefinemgratiAfuAfahtlrusefi, quamferuos
fttos.tum corporetum anima.pr&fiet incolumes.S^umautem mor"
tis limen attingunt, tunc ampliore quadam gratia falutem eorur»
confirmat,qttam ntifneris omnibus abfoltttatn reddet die iUa quan-
do Chrifius ad iudicium vltifnum veniet.
14 Ex hocfonte m^tnat piorum liberatio, qtiod Deus citm ipfis
€orumqmpatribitsfoedusgrAtttituM,inChrifiofiabiUtum,feriredi'-
gnatits efi:vndefiuunt iUAgratiarum a£iiones,adquas toties inui^
tantur , ©" quA nonfine vehementi ajfectu hoc verficttlo voce A-
men repetita nobts omnibtts commendantur.
AkTlCVLI PRAECIPV i.
i. ■MifericordijBpiorum erga affliftos merces ampla.
2, Deibenignitasergamiferos.
3. Piorum atgritudine animi & corporis laborantium cd-
gitationes.
4. Implorum piiisproteraeilludentiiimpiftura.'
j. Apoftoi^rum , Chrifti & Ecclefig inf^ftiffimorum hd-
ftium ingratimdff fumina.horrendrfrque exittts,
Y. Spes piorum in tentationibus grauiflimis.
p ij.
>
A^ I
,'»*■ *
-cje'>*i • , /**' iii*-., ■>-,iikh.mp ,.'<sk.^ii'
" 544
LMORVM DAVIDIS
/ L I B E R S E C V N D V S.
ARGVMENTVM PSALMIXLII.
/ C Pfalmm fcriptui videtur a Dauide , <^uando velkSaule^ veiafilio Abfolomo eie-
0US q) exuttts regnot^ulfm erat inexiltum, Continet enim defcriptionem ingenttum dolo-
rum ^ certaminum (jute eum tunc exercueruntjfir^uibHs pene futt obrutus^ opprefius.Vi^
autemmagnitudo horumdoiorumali^uo modo intelltgatur, cauffdt horumfunt cotifidera^
da,GrauefHit Dat^ditficut aliis mHltii-,deijci ex illofafligio honorum-,dtgnitatis,fotetiie >
^ exuigloriafapientite (^ iufiitiA , quam antea habuerat. Nerno enim tta efiferrens attt
durpu vtamifitone tantarum rerum non moHeatHr, Ctceroin exilio tametatur mJferabiU-'
ter.Cato ^ alij muhiiCumferre nonpoffent dolorem-,mortem ftbiconfcifcHnt: fed non tam
nmifiione bonorum , dignitatisi potenti<fi,cruciabatur Dauid , i^uam <juod abefietafacris publicis,^ exnlaret a
popu/o Uei:inprimis veroy(^uod confcientia admiflifcelerus eum tHrbabat^nihtlqtie nifiabteBionem a \)eo ^ 4;-
ternam damnationem ipfiob oculos ponebat.Hicfenfm abie^ionis qt deferttonis fuperabat reliquos dolures,(fr
tantum non mergebat ettm in mortem ^ defferationem. Sttnt tgitur trifies quereU in hoc pfahna, quibns hnnc
tioloremfuum ofien^it,^fuo exemplo docet,omnes fanclos, cmnfuntin calamitatibtii,non tam moueri prxfenti'
hvu Artimnis,etiamfigrauiterillispremantur,quamfenfHpeccatorm/hqui omnegrati<z ^inifericordtA Det con-
fpeBummbis adimit. Jccedunt aHtemfzpe ^ hofiiumfnrcafmi c^ amdrulentAtrrifones quatfuncdolorema^
cuuntijicut Chrifio pendenti in cruce infultabant*Ea dere etiahoc loco Dauidgra^ttiter queritnr, Sedfictit Da-
uid vera ft) ardentifide atque inuoiattone hos doloresfuperamtyfeque contra h<£.c ignita diabolt tela certafpe c-;'
fiduciaprafentid c^ auxilij diutni erexit ^ confirmamt : itafciamusy in nofirts dolortbtu ^ arnmnis hoc vntcit
Tiohis refiare prafidium i ^ huncfalutis portum:ad quem fi confugiamm,a morte ^ aternd damnatione erimu^s
iuti,quantumuis multis (^ magnis peccatis ftmus onuflt c^grauattAd^ue titultts rnonet : ofiendtt enim in vfmn
totius ecclefia effe confcriptum,
JtjLD triumphanJum crudlens fillls Corc.
Filiu Core] Plerique exiftimit filiosGore huiiis pfalmlaft-
torcsefle.NamCorita: » prseterquam quod fundioncm or-
dinariam Leuirarum obibant iii templo, ctiapropriam qua-
dam habcbat.Nam cum eflent intercantores, etiam prophe-
tabant. SedverifimiItuseftipfumDauidem,incuiusperfona „ n • ... ,, - t 1
compofitiis eft, pfalmi autorem efl-e. Nam Dauid excellebat ^ confternaaone , qua ammi piorum percelluntur. In hac
prophetico fpiritu inter omnes , vt non opus ci fuerit ah-ena ^7^^"^^ ^ «ft" quKrunt ahquam refngerationem & con^
Jpera in hacre , eratquetotiusccclefi^e communisdoftor. ^^«'«"em : eam non ahbi quum apudDeum muemunc.
<>ArcficutIeduthun'&aIiistraditifuntpfalmidecantand{: H:Hcfummaefthorum verfuum. . . . ,
itrexiftimoetiamhuncpfnlmumfihis Core ^Dauideclfe Simulautemantuheriseftcoafideranda . cuminqmt,aJ
prsfcriptum,vtinpublicocoetueumdecantarcnf. te.Significa^«mm,fenonangi autcruciar, amifllonebouo-
Devoce mfchHdiStamc{lpC^\moi2. Vt phuimum hic ^ "m>hbnoris,digmtatis. d^Uciar-um & vo uptatum , &c. Sed
titulusbr^BfisicurhispfahnisiaquibusBauid^erertfediui- J>""5 vni<^m &Jum^^
iiitus caftigaTi. Qnia caftigationum finis eft vt erudiant Dci ''"f ^' aTacris ritibus, quibus pietute an tea folebat alere &
filios,^a«'i™ >S^3rf^«. Poftea titulus ad fingulos fideles f°"fi™»'e- ^b his dum abeft , videtur fibi quodammodo a
eft accommodandus. Monct enim in vfum todus ccclefi^ ?^° ahenatus. Nam dum Deum nominat. .emplum feu ta-
hos pfaImoscftecompofitos,idc<Squeaffiaue leoedos,& pia b^rnaculunvnquocolebatur.fi.jiulcomprcl.endit^ficutter.
mcditatione ad vfum accommodandos efle.Forfterus exifti- ^ '•' n ?]*"'* ^°" T'' '^Tr' ^i^^P^'^!»^" ''i P^^"
lentiaDei : ledcumcircunftantia. Eclienun vbiqueDeuin
adelTe & audire preccs fciebat , ideQijue eiim inuocabat : ta-
meh quia non ignorabar, illum externum cultum , qui cxcr-
fanAos congrult. Primum in hac vita pcrpefuo agitantur i)
canibus & venatoribusjhoc eft, a ty rannis impiis & fceleraris
horainibus qui ecclefiam pcrpetuo oppugnant. ItaDauidit
Saule , a fiho Abfolomo & aliis infeftatur. Deinde perpetu;t
eft eisIuAa cum fcrpentibus. hoc cft.cum diabolo, morte Sc
fenfu peccatorum, vtverum fitillud PauIi,Foris elTepugnas,
intuspauores. Nonenim abicilla Iu<ita Rne ingenti pauore
uiat hanc vocem fignificarc certum gcnus carminis, quafi di
catheros fcu heroicum.
2 Siciit ccrutis clamat ad font^s-aguTrum i Ita
dnimameaclamata(ltc,t)eu?. ,":.
j ^ Sicic anima mca ad Dcum , adDeum viuiim
idicens^ quando ingrediar, vtapparcam coramfa-
cicDei?
Prima pars pfalmi continet narrationem , in^qua exponie
in quanca lolicitudinc ac dolorc fuerit , cumeieftus vel i
Saulc, vcl a filio, paffim indefcrto, proculaconfpeftutcmi
pliDomini&confuerudinc piorum hominumexuloberra-
ret. Haec narratio exponitur & ornatur fimilitudine fumpta
^ceruo. Ceruusacanibus &venatoribusaf^itatus, &a:ftuas
niagno defiderio atquc impctu , fertur ad aquas, vt ficim re-
flinguat. Scribunt praetcrea phyfici, naturale cfllcceruis odiiJ.
cum fcrpcntibus: itaque fa?pc orc admoto ad lapidcs, fuo an-
hclitu ex rimis extrahcre ferpetes & deuorarc:poftea abfum-
pto ferpentcciusvencniardoreincendi,vtmagnodefidcrio , . _ _ _
««juas appetant. Vtraque rcs pulchre ad Dauidem & rehquos ribus jcrumnis vtcunqqe icniuncdirores ^ sTquafi cicatrices
obduGunt:
cebatur ad tabemaculum , voce diuina eiTe inftitutum , vt ef-
fet perpetuum pieutis cxercitium , & quafi vinculum quod-
dam facrx cum Deo coniundionis,ideo tantopere dolet , fe
hifceadminiculis pictatisin hoccxilio carere,fibic|ueicer
illud ad Deum quodammodo interclufum eflfe.
In tertio vcrfu repetit candem fententiam. Ego,fnquit,ex-
hauftusdolorcnufquamrepcrio firmam confolationwn, nifi
in folo Deo.-itaque totq animi defiderio ad eum feror.
^dDeum viuumj Non ad lacynas fcu ciftcrnas confolatio-
num humanarum : fed ad fontem aquae viua:. Philofophicae
confolationcs non racdentur doIoribus,q^yi exiftuntex fenfti
irar Dei aducrfus pcccata. Non enim oftendunt promiffione
reconciliationis cum Deo feU rcmiffionis peccatorum dona-
da? propter Mediatorem, non oftcndunt,Deum pra»fentcm
efleinserumnis, eafquepetentibus micigare,nullam often-
diit fpemIiberationis'&falutisa»tcrna!.ItaqueiIIa remedia
qua» adhibet philofophia, funt inania ^'xyitf* , qua; in leuio-
, »v.-
.SiLJk& ., ;au./*;.
58»
■>• '*
:,^..
»n
(C! "»>i''.
^^-"\ n
IM IN PS ALM VM XLir.
obducuntratconfcientixfaiiciatxvulneribusnonmedcmr. niea» & ittmqltuaris intrame? qu(>inamadlfMicce-
Monet item fe noninhsBirere mortuis elementis aut ritibus ^ \chisiho[co»Jitehr]ei faliites faciei ^ius. '*f r'
■^■*:^
cxternis,quando his fruj licet : fed his quafi adminiculis ad-
i utum.animan^ fe attollere ad verum Deum. ,
. &uandovideborcoramfacietMa'] Ideft,quandiuvismecir-
cUmagere in hoc exilio ? & quando tandcm me reduces ad
templum tuum, vbi in facro coetu celebrare poflim nomen
tui4,& tibi gratoscultus prxftare?Querela eft,qu» habet an-
nexum votum,qu3fi diceret.Vtina tande ille dies illucefcat>
quo rurfus pofllm adire templum, &c. Faciem Dci nominat
fanftuarium, quodcratteftnnoniumpra»/enti«Dei in hoc
populo, & vbi refte agnofceb3tur,in verbo,& cultu i fe in-
ftituto . Facies enim Dci eft qua agnofcitur , & qua fe prar-
fcntem nobis oftcndit. Nos videmus faciem Dei, ciim pro-
miflionem rcconciliationisamplettimur , &ftatuimusnos
elfe in gratia,nos rcfpici,& cxaudiri preces noftras.
4 Fuerunt mihilachrymsB mex panis die ac
no61:e : dumdiciturmihiquotidie , vbi cftDeus
tuus.?
Alia eft qucrela ab infultatione & farcafmis hoftium. Ad
fummum animi mei dolorem , inquit , quem ex co capio.
quod abfum a fanftuario & a minifterio publico , accedunt incipis fuccumbere?
Hafteiius pauores & doloresfuos dcfdripfit : nunc per a^
poftropiien ad feipfum conuerfiis , ciuafi cxpoftulat /ecum,
quodanimo f|t nimis deiedo & anxio,<Si quod promiflioni-
bus diuinis non tantum fida^ 'quantiim dct^eat : interdum q-
tiam tumultuetur & fremat aduerrus Dcuih. Quare animam
hortatur,yt fefe recoHigat,vt moderetur doIore,& promif-
/iones Dei intueatur : ita fore affirmat, vtnon tantum non
abiiciatur i Deo,quod hoftcs cupiebat bc optabant:fed ctia,
vt liberetur ex pr^fentibus3:rumnis,& reftituatur priori di-
gnitati.
Dcfcribiturigitur hic triftislufta Dauidis&aliorum pio-
rum,quibusin calamitatibus arduum & difhcile certamen
eftcumdiffidcntia:cuinefuccumbant , fubindc neceflc efti
eosrefpicere adpromiffiones,atque fide cas apprehendcrc.'
qucmadmodummcDauidemfacere vidcmus. Et quaquam
fubinde rccurrunt e^dem teutationes,ncc ftatim vnico pro-
lio fupcratuntame danda opera cft ne amittatur promiffio.
GiuiddeieStaes^lld eft^cqr dcfpcras de f.'uoreDci?cur (bnir
nias te cffe abicftam & deferram a Dto, atque ita certamini
lioftiumfarcafmi &impiaB voces , quibus conantur mihi
cxcutere omncm fiduciam quam in te habeo. Nam quia ab-
fum a fanftuario, & fiinc inde oberro in exilio,iudicant mfe
prorfus abs te cfTc rcicftum & defertum , & fruftra me ha-
Aenus ftuduiffie piet^ti,&c. Quare fa:pe has voces mihi ob-
ganniunt.Vbi nunccftDcus tuus? quibusmihi mifcroin his
calamitatibus infultaj!it,mequc altiiis immergcre ftudent,vt
6luid tMmultuari6}]ld eft,cur cs inquieta,cur erumpis fnter-
dumin illasquerulas voces,qux indignationem.impatienti-
am&frcmitum aduerfus Deumquodammodo arguunt?Ta-
lesfiint vicestentationum. Interdum iaccmusprorfuspro-
ftiati.interdum erumpmms in indignationem, queniadnio-
du Iobo,Dauidi,reremia;' &al;is fandisid accidiffe videmus.
SperaiftDco]ldc{\,etigc te fiduciapr3Efcnti3e& auxilijdi-
dcpofita omni fiducia tui auxilij ruam in defpcrationcm & uin!,& fpe bbcrationis.Non cnim tc abiecitDeus.nec defe
-- • . ^ . . . ruurfcdadefttibipr^ftoj&liberab.tte.Itaqucnondefpcres
aut deficias confpeftu peccatorum feu mctu abicftionis &
damhationfs.
interitum.Hx vcro voces aducrfariorum itaacrem dolorem
animo meo afFerunt,vt perpctuo lachrymis indulgcam,& in
affiduo fim moerorc : quodque alij ex cibo & potu quarrunt,
vt fe reficiant, id mihi prrftant lachryma». Non cnim alibi
plus fblatij reperio quam in lachrymis. Eft enim quodara-
modo verum pocta* didum.
Expletur lachrymisyegeriturque dolor.
5 Hascduni rccordor , effundo intramcani-
uidhuc confitehor eifalutesvnltm eitti]ld cft,etiafi nuncop-
prcfliis fum ingenti jijiblc arrumnarum, & videtur quodam-
modo irafci mihiD^ftainen futurum fcio vtpaulo poftme
refpiciat benigno &"plac(do vuIlu,& reccptum in gratiam li-
. x.*.uuw. ...w.v.^. , . ....„.au,- berctmccxhiscalamicatibus,vt eius bonitatem celebrarc
' • ri • r j r -\ poffini.
mami^eam: *5uiatranfibarinnnumcro[^.«//M/.] salutes vultus ei^-jUoc membrfl iudico per appofitioneni
deduccbam eos vlque ad domum Dei , in voce adicaue(reprsccdcnti.Cclebraboeum,ncmpcfalutesvuI-
cxultationis & laudis , multitudinem tripudian- tuseius,idcft,opem& liberationem, quaemihi contingeti
poftquam coeperit me rcfpicere , & rurfus blando vultn in-
tucri. Vulcus enim pro fauorc feu fauoris dcdaratfonehic
fumitur.Rcs ^ducrfaj obnubilant&obfcurant Dei vultum,
vcjion apparcantrfcd res fecunda:oftendunt nobisferenam
facicm.difpelluntquc nebulas, &c. Alii fubaudiunt particu-
lam/rtf/^^erjCofitcborilli propter faluccs, qujeab eius vultu,
hoc cftjprxfentia & fauorc proficifcuntur.
7 Deus meus, anima meaintra itiedcieda eflt
propter quod recot-dor tui ti terra lordinis & Her-
tem.
Pergit in querela inftituta,& amplificat mifcrias fuas a col-
latione prioris ftatus cum prxfentibus miferiis Recordatio,
-inquit,prateriti temporis valde auget meum dolorem. An-
tcquameniminhascalamitates inciderem.non ipfe tantum
adibam crebro templum feu fanftuariu^fed a!iis etiam crani
hortator, imo dux &quafi antefignan* ad facros coetus obe-
undos.Et nihil in tota vita acciditmihi iucudiusillo fpciJla-
culo, quando magno nunVcro coueniebamus ad facros cul-
tus peragendos, & ad cclcbrandabencficiadiuina.Nunc ve- nnonim,a morire Miiaylfiti^Uo,']
Reditad quercIas.Talcs enim funtviccs in lufta piorum:
nlmifnonnihil /iiccumbit animus, nunc rurfus fc erigit, nec
vno pra:lio potcftdefungi:fcdfubindcrcdintegraturpr«li-
um,& trahitur fides ad nouas pugnas.
Anfca repfehehdFrk
eflletnimis dciedo.fequc nonnihilcollegcrar : fed quiado-
lorfiibindc fecurrit, fatetur fc non ciTc ita firmo animo.vt
fubito eum vinccre poffit, &addit caufas grauiffimas. Pri-
miim/e lion dolcrc , quod abfit a coniiigc & liberis, qubd
careat illis voluptatibusquibusantea f ucbatur, quodde-
ieftus fit ex fiimmo illo faftigio lionorum : ied quod abfit a
ro ita fum rcie61:us a fanftuario vtne quidem afpiccrcillud
liceat. Ha:c igitur dum rccordor, in iiigenti fum dolore,at-
quc adco anima meaquafi diffluit pra;moerorc. Id cnimvi-
dctur fignificarc harc phrafis , Effundo anima meam intra me,
ftcutipfefcquenti verfiife declarat,Cur deiiceris,&c.Atque
italcgitur lob. 30. Nunc autem cfFunditurfupermc anima
me^,& apprchendcrunt me dies affliftionis.id cft, pene fum
exanimatus dolore.Alijde gaudio intclligunt,animus meus
quafi liquefiebat in gaudium.cum vidcrem illoscoetus, 8:c.
Nam vtrinque immodico affeftu difToluitur anima. Scd fe-
qucns verfus oftendit eum de doloreloqui. Alij interpretii-
tur cffundcre anima,pro exponcrc tribuIationcm,& depro- confpcdu fanftuarij & cultuDei, & procul interralo^danis
mcre quicquid efl: in animo trifte^& affcrunt fimile excmplu & in montibusHcrmon exuler ;hanc efle cauflam dolons iu-
cx t. Sam.i. Putant autem fermoneni fumptum efle a caere- ftiflimam. Altcram cauflam proximo vcrfu rccitat, quia fub-
moniavcteridceffufioneaquaru,cuius fitmcntioi.Samu.7. inderecurrante«demtcntationcs.
Nam aqua fignum cft tribulationis & affliaionum,quod la- p ^7^] Nonnulli volunt hic confoiationem proponi : qua-
crymaj oftcndunt.Scd in hoc fcnfu addutuf fcre harc verba: fi dicat.etiamfi fit animo confternato,tamen fe non propte-
Coram lehoua, & omittitur particula '^j;,fupcr mc,vt aliud rCa defperare.Quanqua enim abfit a fanftuario , nec liccat
fit,cfFunderc/iiperfeanimam,&aliud,efFunderecoramDo- "' ' ' ' "
mino animam fuam.
1D3 in denfitatc, hoc eft,in magno humcro, & in magna
frcqucntia.
NonnuUi exiftimant Dauidcm in hoc verfu proponcre i\-
bi confolationem,&loqui non dc prxterito temporc , fed
futuro , quod paulo poftreucrfus ab exilio cum frequentia
fit aditurustemplum, & celebraturus bencficia Dci.Scd fe-
qucns verfiis oftendit , ex dolore potius & rccordatione
prioris fclicitatis, quam fpe futur» liberationis hxc verba
eire prolata.
6 Qjjid confternata e» [curdeiicerU] anima
fibi intercfTe cultui diuino: ramen fubindc aiiimo rc/piccre
ad fariftuairium,etiam ex terra longinqua, atquc ita viiiccre
dolorem Sed melius fluit contcxtus orat(onis,fi in hac Dar-
ticula fitcaufTa: redditio:Propterea,id efl.eo qupd Irecofdoc
rui a terralordanis.id cft.qua alluit Iordai)is,«qu2B eft trans
lordane f cfpeftu lcroroIym«,procylfciiicct S tabernaculo.
Herw(?»/>»]xlicitur totustraftusihontis Hermon, ii^ plu-
r^Ii numerojficut Alpes.Quanquam nonulli voiunt cfle gi-
tile Herinonitarum. . ,
Af/^r]Pleriquccxponunt appcllatiue, &intelliguntn8-
nulli montem Sion. Alij etiam cpnfcrri hun^ motiti^ni cum
Sion exiftiiii^rit.gum^ue ilici paruum,refpeiau h^6ti$ iioi m
■,ii**l^' '
^ i^ >tji,-
^^h^"\ '
t^V ^ * \ riViELECT. H£
quo tunc yerfabatur.quod quanqUam modicus fit Sion, ta-
men monti altiflimo fiit praeferendus,Iuxta illud Iefa.i. Ertt
in «faput montium. Sed in re dubia & obfcura retineo hoc
■quod. videtur efle fimpliciffimum,& iudico eiFe nomepro-
primn partis illius traftus qui dicitur mons Hermon : & fic
dici exiftimo,quia paulatim ibi fe iam demittatHermon,vt
refpcftualtiflimorummontmm in illo continuo traftu illa
pars poffitdicipufillus aut modicus mons.DcSione prorfus
exiflimo non poffe intelligirquianon verfabatur tunc in
Sfon, nec potuit vno tempore efTe in regionc lordanis in
monte Hermon & in arce Sion.
8 AbyflusadabyiraniGlarnatt.advocem canali-
um tiioi-um [catara^aram marmn\ omnes inunda-
i\.oms[collijiones] tuaj & fluctus tui fuper me tranfi-
uerunt.
Altera cauffa cur animo ita fit deieftojeft magnitudo feu
grauitas&diuturnitas malorum.Quia etiamfi interdum fide
& fpe vincat dolorem : tamen quia fubinde alias nouse ten-
tationes recurrunt,ficut fluftus m mari agitato vehemetibus
fluftibusjfitvt aninius crebris iftibus tandemlaguefcat & re-
mittat.Vtiturautem orationefigurata,qua tentationes com
parat fluftibus & procellis. Vt enim in mari agitato fludus
vnus poft alium excitatur; ita animus pioru in veris exerci-
tiis pceniteriti5'& inuocationis no vno genere tetationis.fed
variis oppugnatur,nec poteft defugi vno prxlio:fed fubinde
difirufro vno periculo aut propulfbvno hofte,aIius hoftis eft
excipiendusjdonec tandem fides vincat.IIla vero affiduitas
fatigat hominem,nec poffet in eo certamine fubfiftere, nifi
diuinitus confirmaretur.
Abyjffti ad abyjfum clamat ^c.]ld eft,tentatio Vna aliam tra
hit ieu cxcipit,& calamitas calamitatem vrget. Tentationes
veronominatabyfrosrquiafuntquafigurgitesquibusabfoc-
bentur hi qui non refiftunt fide.
Ad vocemlld ell, dum tuar catara^» cum ftrepitu fuper
me pluuntjfeu, dum tu immittis has «Wniitates. Aqux enim
^ in Scriptura calamitates fignificant. ^|P
Omnesjlu^u4t;it]ld eft,non vnum genus malorum & affli-
ftionum:fed varia: calamitates me obruerunt & quafi abfbr-
pfcrunt.Notandum autem quod hoftium infulcus nominat
inundationes Dei:quia ftatuit,nihil horum ficri abfque c6-
filio Dei. -
9 Itl die mandabit Ichoua bonitatcra fuam, &
node canticumeius mecum: Or«tio adDeuni vitse
mex.
Rurfusmifcet confolationem,qua fe erigit,ne illis tenta-
tionum fluftibusabforbeatur.Quanquam,inquit,variis teta-
tionibus & magna mole'calamitatum fum obrutus : tamen
propterea non abiicio fpem & fiduciam.Scio enim Deu mi-
hi effepropitium.Nametiam intcripfas calamitates&ten-
tationes.fiue interdiufiuenoftume impetant, bonitaseius
mihi occurrit, inquemdum intueor, adco non opprimoc
trifti malorum fpecie, vt etiam in canticum laudfs erumpa.
Diimandat ^no£le]16. eft, nunquam deftituit me bonitate
fua:fed fiibinde in his tentationibus prxbetmihi confpicie-
damfuam bonitate:atque ea itame confirmat& exhilarat vt
facile fuftinereiilam vnn malorum poffim. Facilecnim vi-
deo, Deum has caftigationes mihi immittere , non vt me
perdat: fcd vt fidem meam, patientiam & inuocatioixem
cxerceat.
Mandare bonitatem fitam dicitur Deus,cum facit vt fenfus
bbnitatis & amoris eiu^erga nos anobispercipiatur.Ita di-
citurmandarebenediftionealicui,Leuit.if.Deut.2 8.Pfalm.
ijj. Item mandare falutes Iacob,Pfal.44. Id eft, felices red-
dere,vtreipfaexperiaraur nobisbenedici a Deo, &facere
vt faluetur lacob.
EtnoSte c/mticttm eitti mecum^lld eft,continuabit noftufuu
crga me etiam amorem, vt de eo lastari poflim. Carfiicum
pcr metonymiam flgnificat ingentem Ia»titiam inter ipfos
paucxes & dolores» /•& kmfrcelich vndmiteimgefangzM bett
V-'
N R, MOLLERI i^%
gehen vndfchlajfen: quia fcntio in corde hanc confo^ationeni
efTe accenfam,qu6d tu hie fauore profeijuaris Alij excra cc-
defiam, qufhas confolatibnes ignorartt, fubinde cruciantur
fenfii malorum, & maxime fub noftem dolor 8c cura recui-
fat. •■;. '" ■ " ■ '■'-■ ■'■!■ ..' •
Oratioad Deum ] Orationem non tam hbc loco intelligit
qua afflidlus petit mitigationem calamitatum, quam qua fi.
bigratulatur de Dei erga fe fauore,& quodliberum ad euin
acceffum habeat. Ideo enim appellat eum Deum vite fna?.
Ka enim notitiaparithilaritatemin corde& fliperat dolo-
res.Quanquam autem verum eft,in tribulationibus cnefcere
ardorem precandi: nunc tamen de eo principaliter non lo-
quitur.
lo Dicam Deo rupi mextQuareoblitns cs mei.?
Quare p^iiJatus incedo in oppreffioi^e bfiftis.''
Poftqua fe cogitatione bonitatis Dei & fiducia mifericorr
diar diuinse nonnihil erexit, nunc dicit fe deinceps fore ani-
mofiorem& alacriorem adprecandum : ego , ijKjuit, quia
ftatuo Deum mihi effe propitiu, liberius & maiore TmpfiMoif
deinceps ad eum acccdam , & omnes meas moleftiasin eiuV
finum exonerabo.Dicam Deo,quem ftatuo efle rupem me-
am: Quare oblitus es mei?id eft.familiariter conquerar , &,
raiferias meas ei exponam,tanquani apud amicum.
&mre oblitui es} Ha»cverbanon fic intelligenda funt,qua-
fi ftatuatjfe prorfus 5Deo elfe reieftum.Id enim R. ftatueret,
non eum inuocaret:fed ex cartlis fenfu ita ioquitur. Cum e-
nim malis obruimur, caro noftra , qua? tantunires externas
intuetur.ita turbatur,vt iudicet fe nfl refpici amplius d Dco,
Intcreatamenfides aliteriudicatritaqueacceditad Deum&
petit fe rccipi. Talis eft lufta carnis & Spirirus.Et interdum
pij ex carnisfenfuIoquuncur,interd>im vocemfidei depro-
munc.Atque hinc magna eft varietas afte»ituum & orationis
in pfalmis.
Quare puUatuf incedo}]ld eft,quare coccdi'; vt pcrpecuo mn-
neam in luftu & dolore propter vim&iniurias hoiliu^Oui-
re non adimis moerorem & luftum? In voce iDp eft meco-
nymia.Lugentes enim pullati incedebai»t.
II Occifio in ©fiibus meis , dummeprobio
afliciunt inimici mei , digentes raihi (^uotidic, Vbi
efl: Deustuus?
Petitioni , vt prarcedente verfu diximus, mifcet querelas,
quas etiam fupra aliquo modo attigerat,de improbitate ho-
ilium, quicalamitofopetulanterinfukabant: &quantusi]-
le fit dolor, quem ex hoftium probris*& farcafinis accipiat,
oftendit.
Occi/io in oftbus dum me probro afficiunt'] I^ eft, h o fti ij prob rfi
non minorecumdolore fumvulneratus quam fi offaperfo-
raflent. Variat hoc loco leftio.Nonnulli enim legunt n^nj
vt 3 fit inftrumenti nota , quemadmodum iam expofuimus.
Alij verojfecuti Chaldzum paraphraften, legunt n i*l3 cum
3 fimilitudinis. Atquehi fic exponunt,Tanc|uam occifio /eu
cxdes eft in offibus meis,qu6d me probro afficiunt.
In o/fbus]Ex offium percufiione accrbifiimus exiftit dolor,
Ideo dicit de dolore offiu.Et non eft mirum tancu ex farcaf-
mis hoftium acccpifle eum dolorem : quia ea res non tan-
tum in Dauidis,fed Deicontumeliam vergebat ^-quafi tjur
fuos cultores defereret. Ideo non exiftimandum eft , eum
tam impatienter priuatas iniurias ferre:fed cbntumelia,quaB
nomini diuino inurebatur , ita eum inflammac & iuflum do-
lorem adfert.
u Quarcdeiicisteanimamca, &curtumultiia-
risintra me?expedaDeum;quiaadhuc confitebor
eijfalutes vultus mei,& De^is jiiciis.
Repetitio oftenditquodantea didum efl, viccs effe ten-
tationis & confolationis , nec vno congreflli Dauidcm mox
fuiflTe fuperiorem.
Salutesvultusmei] Id eft,Iiberationes,quas facit me vidc-
re,& quibus vultura meum exhilarat.
PSALMI XLII.
,* ] . _ P J RT E S.
i, Expoftulatio deejcfulio fuo & abfentia ab EcclcfiaDei. Primumautcm v.i. vniuerfale fludiuni
proponitur Dauidis ^ quo ad Deum ferebaturperceruicomparationem illuftratum. Subiiciturv. ^.qne-
rimonia,cuius fumma eft , Dauidem ajgrc ferre quod Deum ex praefcrl|)to Legisf Exod. i j. 17. )accederc
non poffit.
Expoftulationchancamplificat,i.a conuiciis& probris iploruii,v.4..2.apraeteritar forfis beata? confide-
fationc,v.5.ncmpe dum arceri le videt a publicis coetibus & congreffibus facris.
Querj-
V
>5»
•'V- ■
M
"™" w
54? IN P5ALMVM XLHI. , % \ * V 3^^
Querimoni«additnrconrolatoriaconclufioadafiimaai,v.6. cuiusconcludonispartes ruht. i, repre-
henfio fiuecorreaiio fluduantls anima:.z.cpnfolatio,rpe certa innitens, quarDei laudcs Sc pictati$*^xcrci-
tiapublicacornpleditur. ^ •
M. Expoftulatio' de calamitatibiis quJt fibi tantopere afflido ab iniroicis importantur.Dcinfirmi-
tate animx fua:conqueritur,tribusargumenti9.i.Abcxfuliofuo, v.y.cui opponiturconfolatio , quod
nuftiuam nifi in Deo quiefcere poffit. 1. A miferiis nouis indics ad ipfius exfulium acccdentibus
verl. 8.9.&io.cui argumento refpondet Deifidesinprsftandispromiffis, & in prccibus fcrfeueran-
tia. 3. A contumeliofisinDeum blafphcmiis,v.ii.cuiopponij[urconfolatio cirefpondcns,quJt vcrf.6.
cxprijintur. ' , . * '
1 1 1. Condufio tum prioris,tum pofterioris cxpoftulationis, v.6. & li.amocbca.- "
Observationeslocorvmdgctrinae.
1.2.^ 3- Dauidis zelus hocff/tlmo ad vtmm exprejfus eos dant'-
' nat,qui,quomamJibifatisfapientes 'videntur, conciones facras ^
facritfmenta vltro negligmt:ac multo etiam magis qui caducorum
bonorum vfum redimmtfacri mirtifterij ia^ura,qui denicij malut
in idololatritijordibus iacere quam ecclefia accenjeri.
Externus cultus eji vinculumfacra coniun^ionis noJirA cum
Deo:non quodperje Deo nos CAremoni& reconcilient ,fedquiapie-
tatis funt exercitia,quibtii carere nonfujiinet injirmitas noflra.
Vhi notas pr&fenti& Deiin verbo 'velfignis Jacris habemus in~
fculptas, dicere licet cU Dauide,illic extare Deifaciem : modopuros
animos afferamusadeumjpiritualiter quArendum. Vbiautem ho-
minesDeumprAfentemaliur imaginantur quamfe Tjerbo £3" Ja-
crisftgnispatefecit , vel crajfum aliquid terrenumqj conctpiunt de
c*leiii eius rnaiejiate , fingum meras laruzs quA Dei gloriam de-
formmt.eiiifcjj veritatem conuertunt in fncrdacium.
j^ &uoties nobis impij infultant,(^ odiose exprobrant Deum effe
nobis aduerfum,afatana impelluntur vt fidem noSiram de^ciat:i-
deo noeft locus deliciisvbi tam periculofum bellum nobis mouetur.
f Ita affecius noSlri temperandi funt, vtgaudium nojiram ad
paternum Deifauorem rejjpiciatuum doloris nojiri caufajit , eum
habereinfefium.
6 Hic optima ejl vincendifatam ratio,non egredi extra nos.fed
cumpropriis affeBtbus fujcipere intrinfecum certanien^ EthACor-
, dinaria ejipiorum lu£la,proprios affe^us in ordinem cogere, acprA-
fertim bellum gerere cum dijfidentia.
Dum iacemus projirati,inquietudo adjremitum nos impeUit:v-
triquemalo medeturjpes i» Deum, quAfolafacit.primum vt con-
ftjiani animi nojiri inter maximas tempefiates,deinde vtpatienter
quiefcmt.
Gratii Dei apudjratres ru>Jiros tunc idoneierimus tefies, quU
eamprimitmtejiatifuerimuscordibuinofiris. ' ■
7 Dum impij nuUum nifi in Dei obUuione reperiuntfotdtium,
fij etui manu vulnerati,medicum tamen agnofcunt £f inuocant. '
^uamuis nos deficiant adminicula quA Deus adfidei nofirA ^
pietatii <idificationem infiituit,Jeduro tamen acuendA funt mentes
noJirA,ne vnquam obrepat Dei obliuio. i
ftium hominis animajit qttafiofficina fataHA ad fabricandos
mtlle dejperationis modos.nifi virtutem^obis Dettsfuppeditet , ^
nifipromiffionnm eiusfanBa medjtatio nos ad precandufnfoUici-
tet,fiert nequit vt totprauis cogitationi^its , qu&fmgulii momentts
Je ingertmt.Jimsts fuperiores.
8 ffiuoniam ea 4 nofirafocordia vt mnfatis iufta Dei iudicia
metuamu4,non vnarn,modb abyffumparatadhosdeglutiendos,red
factt vtabyffusad abyffum clamet,fudfque cataraiias /tperit , ita
vt nuUus malorum jinis appareat,donecfuerit placatus.
p Ea efifidei natura,vt in vmbra mortis,DeifejruiJperent.Deu
Jfbtforepiopitittm,vt interdiu occurrat eius bonita*, ^ no£le can-
tica UtitiA nafiahtur.qm mmtorem aut toUant aut mitigent.
10 Externa rerui^ftcies. e^ inquietudo quafecundiim carneR-
debtagitantur,catm^querek,acfiDeusoblituseffeteorum-licet
inrereafideftatuai^ff^ Deo reJpici,necfurdasf,biforeeitts aurek
11 Verapietate^fAditis hominibus nihil atrocius accidere poteft
interfAuifiima quAque mda.quam vbi laceratur Deimaiefias,eo-
rttmquefides lethaliter impetitd». Atquipriuatasfuas iniuriasi-
niquifftmo perferunt animo. ^Deiglori<!iiliatas contumelias non
curant,fibthorrendum accerfunt iudiciun.
, 12 ^anuisfatan non definat nobisfaceffere moleBias,(^ crea-
re pericula.non eft tamenquod animkjrangamur : Jpis enim non
confundit neque confunditur, e^ quas Deusparauit nobisfalutesy
mundifuror ^port&inferorumabolere nonpoteruttt.
ArTICVLT PRAECIPVI.
I. Libcrtinomm, Anabaptiftarum, & aliorum profano-
rum ccetus facros & minifterium Ecclefiac Contem-
X.
ncntium,iniptetas.
De cultu extcrno,& duplici facie Dei.
3. Pidei Iufl:a,Iuftiis,eIu6iatio,exuItatio,triumphus.
4. Spei ver£vis,rubliniitas,fruftusvberrim(.
y. Impiorum blafphemise m Deum & eius Ecclefiam.
6. PerreuerantiJB in vera pictatc modus & ratio.
^ ARGVMENTVM P S A L M I XLIII.
^i^^y^^-BEMtfiArgmnmmmhuimffa^^^^
/ q7 ^^ 1 tfjuAndofctUcet eieBns ^ expulfHSpatriaiin exilio froculafan^ano cfr caetttpiarum okerrabat,
^ " ^^'' f^c^f^^'"'''^ cnltMi^vt ante confueuerattobire potefat.Sicut enim ffalmo prdcedente doloremjuumt
^6 jvC V7«<?w ex ea re captebatl multus verbk ojlendit ^ exa^gerat-.itd ^ in hocpfalmo eandem quere-
i
cjptein ex cu 7 c (.<* ^»tt/*t*, iipnino uii c/» vjibituin, (^ f.M>t.^^ci Ht.ntti^ iri rjoi yjunno eanaem cfueve-
^^^^L^^^Jjarnfeene tifdern verhis repetit.Sed addttpetitionem^^uaprimiim Dei opem (fr atixilium contra
fedittofos ciucs ^ tyrannidemy at^HeiniuriasJitorum hofiium irnpiorat.DeinderedHctfe inpatriam t^reffttui
ecclcfi&Petit^^c.lterttrnigiiur commendaturhicdignitasminifierijpublici.
IVdica meDeus, & difccpta litem mcam: a fam,quK iuftaeft & bona.
gente non manfueta , a viro dolofo & im-
Age/itenonbond]lA. eft,ab illafaaiofa multitudine,qui^in
1 hieinrurgit magna crudelitate atque acerbitate,&n hila-
pr< Do cripe me. liud /?tit quam fanguinem , quxque nullo mirericord!a& aut
Propofitionis feu petitionis prior pars in hoc verfu recita- humanitatis afFeftu tangitur. Ton enim,quando aftiue ac-
tur,& additur ratio neceffitatis aperfbna inimicorum. Petit cipitur , figiiificat eum qui vera beneuolentia alium profe-
enim , fe diuinitus defendi aduerfus iniufliam violentiam & quitur , nec fucate colit amicitiam,8cc. Aii; TDH ex;^onunt
tyrannidem fuorum hoftium, qui crudeliter & ailutc ipfum fanda,ac li elfet unp: & gentem non /andam,interpretan-
oppugnabant. turinonhabentemveramdoftrinam &veroscuItusDei,fed
ludica me]Uxc phrafis compleftitur omnia officia iudicis: pollutam prauis opinionibus & externa idololatria.
primum vt diligcnter inquirat & cognofcat cauflam , & vi- A viro doli] Id eft, dqlofb & calJido, qui exiftimat fua cal-
deat Vtra pars iniufte & fcelerate agat. atque ita teftatur, fe liditate fe perfefturum quod inflituit : nec putat fuos cona-
quod ad hoftes attinet , bonae confcientiac tcftimonium af- tus diuinitus polTe infringi. Itaque omne genus doli & frau-
ferre ^n Dei confpeftum. Non enim vlla affccerat iniuria ^um excogitat,quibus me circumueniat 8c euertat.
hoftes»Dcinde,vt cognita ipfius innocentia, cauilam iuftam Virum iniquitatis nominat pollutu omhis generis fcelc-*
ruendani fufcipiat , & hoftium iniuftos conatus reprimat, ribus,& qui a nullo fcelcre , quantutnuis graui, abhorret,
Hoc enim eft iufti iudicis,punire fontes & tueri bonos. dummodo licentiam fuarum cupiditatum obtinere pofKt.
Difcepta litemyid eft,age cauflani niCam,fett' defende cauf- Tales igitur funt hoftcs ecclefiam Dei oppugriantes. Primil
f^-,
jji ^ ^ : PR^LB-CT. HEN
funt immites & crudelesjSc catent omni Tenfii humanitatis,
ac manifeftafieuitia oppugnanc ecclefiam.Deindefunt cal-
Itdi & aftuti, & variis artibusecclefiam inuadunt. Denique
funttalesqui n5 verentur qiiiduis committere tt ftabiliat
fuam tyrannidcm , tueanttirv^ fuam authoritatem, & fuas
cu^J^iditates obtineant.Nec opus eft proculpetere exempl»,
cum noftra aetas nimis multa(proh dolor)fuppeditet. Vox
WNponitur perfynthefin pro totailla faftione quasini-
pfius riecem confpirauerat. Vtitur autem illa voce.vt fxpe
fblet Scriptura,diftributiue:quia petit non vnum atque alte-
rum,fed omnes reprimi. Alij tamen adSaulem , alij ab Ab-
folomum vel Achitophelem referunt.
1 iQuiatu [^^3 JtDeus fortitudinismea»; quare
nie lepulifti? [i^Jquaretriftis incedo in oppreffio-
nehoitis?
Alix dnx ratiohes adduntur propofitioni. Prima,a pro-
miffione diuin*«lteraamagnitudinedoloris quecapitex
fuis miferiis.Supra iutem pfalmo prajcedente verfu lo.pene
iifdem verbis hsec dicuntur. Ideo non immoror diutius,
Tu es De$ts fortitttMiwme&\\A eft,tu promififti defenfione
contra hoftes:hac promiflione me fuftento Sa confirmo , &
te fpero iuxta promiffionem adfuturum mihi , meque con-
firmaturum,vt fuftinere impetus hoftiles poflim.
€luarerepuliBf]ld eft,quare oftendis te efle i me alienum?
Non reucra abiecerat eum Deus, fed ex fenfu carnis ita lo-
quitur. .
Quare trifiis.^ifc.Jld eft.quare tandiu conniues ad hoftium
iniurias, & quafi otiofus esfpeftator mearum a»rumnarum,
& qul fit,vt cum defenfioncm promiferis , tandiu prajualeat
hoftis?
5 Mittc lucem tuam & vcrltatem tuam : Ipfa me
deducant[i;/«y/g^«^]& adducant me ad montem fan-
dum tuum,& tabernacula tua. ^. .
Altera pars eft propofitionis,qua"^jf ^t rcftituatur ec-
clefia>,& reducatur ab exilio in patriiflB.
Z«c«i»Jintelligit fauore,vt, qui anteJWabie fua obfcurafle,
tctriftivultu eum afpexiflevifus erat, nunc deinceps fe-
R. MOLLERI jy^
reho ac lucido vultu intueatttr, hoc eft,vt difcuflis ten^bris
a;rumnarutn & fenfii irai Dei , deinceps fauore eum com-
pleftatur.atque ita eum reftituat. Emitte lucem, id eft,fac vt
intelligam te mihi fauerejatque ita oftende te veracemeflc
in promiflionibus. t
Per veritatem inteiligit promiffiones;quia lux illa non cer-
nitur nifi in promifllonibus. Hx vero funt firmar & minime
faIlaces:ideo nominanturveritas.
Dirigantme'] Oftendit ft non tam expetere reftitutionem
dignitatis, honorum aut vbluptatum,quam reduftiohem ad
templum,vbi frui poflit pietatis exercitiis , & verfari in ifto
coetu qui templum & domiciliumeft Dei.
Montem fanftum intelligit Sionem , in quo tunc erat ta-
bernaculum ( R tamen pfalmus poft conftitutum ibi tabcr-
naculum eft fcriptus:) quod certehinc fit verifimile.
4 Et ingrediar adaitare Dei, adDcumlaititiae
cxultationis mesc : Sc telebrabote in cithara. Deus,
Deus meus.
Addit argumentum d gratitudine & remuneratione. Ego
reftitutus non indulgebo otio & voluptatibus ex fecuritate
quadam carnalij quodfacere pleriquefolentin rebusfe-
cundis:fed ingrediar templum, & tibi agam gratias pro bc-
neficiis acceptis, & celebrabo nomen tuui^ perpetuo.
Per ahare fignificat, fe oblaturum facrificium pacificum,
hoc eft,gratiarum aftionis.
Deum UtitiA nominat i quieumexdoloribus & a»rumnis
cxtrafturus &nouogaudio perfufurus eflet. Additautcm
vocabulum exultationis, vt fignificet,non vulgarem fore illi
I?f;tiaai, vbi Deusprxter fpcm omniumeumreftituerit,
fedtalem quic ctiamforisin geftus eruptura&inftrumen-
tis njuficis le oftcnfura fit, Deum l^titix exultationis, id efti
Deum qui perfundit me I«etitia exultante feu gefticnte.
5 Cur deiicis te anima mca , & cur tumultiiaris
intra me>Spcra in Deo,quoniam adhuc confitebor
eitfalutcs vulcus mei & Deiis meus.
De hoc verfu didum eft aliquid in pracedente pfalmo.
LSAMI XLIII.
P A RT E S,
1. Petitlo liberationis ab aulicorurn iniprobbruni &; impii Saulis fraude & vioIentia,v.T.
II. Exornatio pecitionis.i.a foedere officioque Dei.v.i.quifuisadcfTc foIct,e6fque gratiofa fua prat-
fentia fuftentarc. i.agcncrepecitionisrquodnihilpoftulet afoedcre alienum» v.2.& 3. honeftum cft
cnimDei feruos & filios in eius tabernacula introduci,nec decet eos vagari extra jcdes. j.a fine,v.4.nope vt
in famvliafuofungacur officiojDcumquccelebrct.
III. ConcIufiohortacoria>vtfuprapfaI.4Z.v.6.&i2.
ObservA,tiones locorvm doctrinae.
/ Sicutifuauijfima hinc confolatio ad nos redit,quodDeu4 cau-
fi noflrA cognitor effe non grauatur : itafruftra. iperamu^ eumfore
iniumrum nofirarum vltorem, niflin mediumprodeat noflra in-
tegritiis.quiAfauorem nobis cotttra aduerfarios conciliet.
' Vmfangmnum,doIifi^&i^
erudelitate.fophifiica , (^ impietate difceptant,tandem a Deo ex-
eindentur.
•z Gluumimpiis nonplttsfitpoteliatls ad inferendas moleflias
quam Dominuipermittit,ideo fideles tanquam de re abfurda qui-
runtfipiusquifiatvtprAualeant hofles,quum Demfiliosfuosfub
fuaflde ac tutela receperit.Sed hinc animum coUigunt ad precan-
dum,vt Deusgratiamfuam iterum exerat , quam ad tempus abf-
condere tAfM eft. '
j Non dliunde contingut miferi&,nifl quia Dettspaterni amorts
fignafubducit:fimulac vero iMaferendmqjfaciem ojlendere digna-
tm , Uberatio^ falHsemerpt. TauorautemillenonnifiexDei
promiffione feu veritatepromanat,
Etfi cognitio gratia Dei ex verbopetenda eft,necfides nofira ali"
ter fiabilis erit ,nifiverbo nitatur , non vulgaris tamen verbi ^
fideiconflrmatioefiipfa experientia^ dum ad ffOJjuuandorma^
num extenditDeus.
Vtpiisprdcipua moeroris caufa efi.exulare a facris coetibtu:fic »-
tiam.caput omnium bondrum,quandiu degunt in terris,exifiimat,
fipietatisexercitiisftuiliceat.
4 6}uia ex mcerore'ad hilaritatem traduBifideles,Dei laudan-
di prAclaram occafionem naiti fitnt,gratis etiam animisfefuaqut
hofiiamviuam.fanSiam^acceptam Deo offerunt,rationale vi-
delicet illum cultum,cuiui meminit Apofiolus.Rom.iz.
5 ffluum Detts infe confidentes deferere nonpofltt/ciamus eum
nobis non defuturum : imo inuitis hofiibus faciet vt in coetibusfa-
crU laudes ipfius deprddicemtts , ob liberationem qua nos patern»
fauore beabit.
Articvli prAecipvi.
1. Dcus vindex& liberacor piorum ad eu confugientiura.
a . Tyrannorum , hypocritarum , apoftatarum, facies &
cxitus.
3 . Libera tio & fal us ab vno Deo.
4. Lux & Veritas piorum comites.
f. Pietatis exercitia magnifacienda.
$. De gratiarum aAionibus fub pa>dag«gia Legis &:fitW
Euangelio.
ARGVMENTVM PSALMI XLIV.
T AlS.GVMENTyM p/aimi reBilts explicariptfiitifrimum con/iituenda efi propofitio ^
vt fictmfu cfuidprincipaliter fj}eElet aut agat autor huiuspfialmi. EH autem propofttio huius pfialmi
[(. precatiei^napetit vtDetu populumfitumduriter affiiBum (^ var^/ arumnisatque inturiis oppreffum
deftndat
. Jhtk
'^^^l':'£-J'±ii^^^M^^^
55 IM t^SALMVM XLIV. ' ; ^j.^.*
defendAt (^ferueti^ ex caUmitatibpis tmdem eri^Ut, Semper enim ecclejia in htcvitafropteirpr^fefiionem
verddoUrwA , magnamole calamttatum Atcfue arnmnarttm eflfrauata ^at^ueadeo omntHm \ntHrtis exfofita:
ficHtPaulns ad Rom.%fententiam ex hocpjalmo al/egapSitn^mt^Propter te occtdtmnr totadtejp/averh eccle^
fia nuUts inftrHcia efi armts autprafidtis hHmams^ qmbtu arcere hol^es^aHt iniHrtas depelierepojfit : tdep in <e-
rnmnis ad Demn confHgtt, CHiHSpatroctnitim (jr opern implorat.ldfactHntpij ettam m hocpfdlmo^ <^Mfcfiptus
effe vtdetH,r longe pofi tempora DautdtSy ^umdo tnclinataiamrepub. t^.jHblatts e medto fa/utartbHs regt^usi
popttlus tam pradA ejje caperathofiib^sexterms , (p-pauUtm in exiliurn nunc ab Affyrtis , nurjc a B.abybmts
abducebatttr:vel,vt a/y volunti cjuando Antiocht t) rannide premebatur^ Fropojitto veropfalmt non mox ini'
tiffed tnfine recttatur. Aygumenta vero <juthus flethre Deum ad rnifericordiarn, ^ ad opemferen damprom-
ftum reddere conantur,propofitiom pramtttunturyfunt^ue hoc ordtnc c^Uocatay quemfiqms obJetHet,fententiA
pfalmtnon eritobfcura. ^ ^
/. Argurnentum jumptum eft aj^xkrihus liber^tionibus , fen ah cxemplo patrttm, quos Deus adoptatos in
foedustin terram Chanamintrodt(xerat y eteUts ejj- deletis hofitbits potentifiirms at<jue tnJiruEhJiirnis , eif^t
ftt»
deinceps immenfa bonitate prmxerat (jyfemarat yacfapeinjigntbus vt^iortts ornarat : cum tjutdem ipfimu,^i.
effent mimerot ^ viribus ne^uat^uam paresfms ho^itbusjd ^itod ex htjhria Gedeonts ^ftrniltum rnamfefl^vjk
eff, tioc primum efi argumentum , cut conclnjio demde anne^ttttr tnfine.Pettt enim vt (jualernfeDeus e^hii
huerat regem tn afiidua defenfione huiuspopnht deinceps (^uocjue talemfe pr^Jfet , populum^ue variis iniuritt
opprejfum Itberet. Concludit detnde hoc (irgHmentumgrattarum atiione, Agnofcit ^nim fjAC beneficiaDeii
qutt in afitdua defenfione eccleJU conJptctHntur,tant4. effe vt dtgnts laudtbus nun^uan? celebrarijatis pofiint.
I I. Ar^umentum efi querela de pr<sfentibHS arumnts ^ pericultsyin cjuibus tum teinports v^rfabatut
popnlits .H<&c ^uerelafuperion argumtnto addttur per antithefin , eo^ue qttafi tndtgmtas ret exprimitur ,(^nod
hicpopulus qut haflenus afiiduurn hahuerit Deum defenforem , nuncab eo defcratur,(jr tyrannidi atfueltbt-'
dtnt hofitu chijciatur-iejuafi Deus ia difcefferitafuanatura atcjue tngemo.ln hacquercla diuttus comoraturtex-
aageras magnitudine pertculorurtt at^ueArumna,ru-,TMrijs ctrcunjiimtijs: Jicut pofiea in enarratione videbimus.
III. Argurnentum fumpttirn e(i a tolerantta hmuspopu/t in cruce , ^ confiantta tn profefitone doUrinA^
Etfi enirningenticalamitate erant obruti 0- opprepi^eJ rnaxtma pars tam capnua ahdu^a vtuehat intergen-'
tes tdololatras (^ tyrannos crudeltfitmost vbtdifpctle efijaut exemplo impta multitudinis , ant fjje honorum ^
pr<£miorum , aut metufuppltciorum non ahduct aprofefiione vera do^rtnt^^men afprmant pi),fe confianter
perfeueraffe in vera doUrma c^ veris culctbusinecperjide defeciffe k Deoyficm maxima rttultirudofiaiia ma*
gnitudine calamitatttmomnihustemporibus facerefoict. ' Htctterum vtths^doBrtna proponitttr. Sicutenim
fupraofienditmiaiisfit ecdefia inhacvita^ pt^cfusfitfacies : tta hocloco docet ^uaiem fe gerere debeatt
ecclefia in Arumms, v .^ . » • \
/ V. ArmmentHmfumitur a cauffa affuclienum j ejuod plurimum ad Deum mouendum qJ fleBendt^m va-,
let* Affirmant enimy/e non a/iam ob caujam tantopere affitgt cjuam cjmdprofefitonem verA doUrtndt, haUenttk
confianter retinuerint^ ndt infieUerefe ad aitarugetium idoiolatriam,aut turpttudines haruprobare voluerint^
Propttr t€,in^uiunt,ocCidimur tota dte, Hntcdcmtrn f.rgumentofubticiturpropofitio^cjUA vt dixt, eflpetitio vt
tandern mijertusfut popuiiDeus expergefiat ^ opemferat.At^ue ita httncpfaimumcocludit.Propofitttni vero^
■ciu& fuhinde aiiis atquc altis verbts repetitHr^mifcet autar argumentum a magnttudtne caiamttatumj ofiendenx
tot rnalis fe effe opprejfum vt emergere ex calamttatihus ntfi Deo iuuante ndn ^ofiit. tta autern hicpfalmus no-
his dulcefcet fi in auottdiana tnuocattone eum,ad vfum transferamus. J<Ios entmfimiliter premimur ft) expoftti
iuariispericulisfHmuSfquanuliaaitaratione t^uam ptts precthus attertereecdefia potefl.
A D tnumphandum » filiis Core eru-r pcut.^.&alibi. Etliberi ftudiofieraritludftores&difcipUli
P^ j. i doftrinaja maioribus acccpt^e. VtrunqueexempJum valere
^ _^ dtens. « _.c-»».c...- «.,.,« adriosexcitandos dcbetTvt fidele.s/imeiscuftode.s depo/itii
— Vox 'T^DUOfignificat, pfalm^m ^^«"'"fi"^^^^^^^^^^^^^^^^^ fac,uead pVftcrfratem tranfmittereftudcamiis. ' ^ ^
cfle.non vt pr;.rcnti ill. tempon hntum fcruiret qua >do ^/ J^«i/W;««.]No. tam eft pleonafmus in hi^ vcrbis
«utor eum edidit: fcdvt imagmemecclefia: omwu.n tem- ,.,,,,^1 h-^ffsquicertitudinemdoarinari maioribus tra.
>rudepingeret,&finguloi5 piQS-qwdi^^
tibus agendu fit,erud.ret.Nam Paulus ad Rohi.8 e hocipfo ^^ ^^^ ^^^^^ ^^ ^^^^^ ^ i^ ^^ dubitatione.
pfalmo docet,hac efle perpetua ecclefi* m hac vita c6d tio- ^^^^^^ „^rraucrunt ] Scilicct, non tantum qux i maioribus
taemciu^fuitpopuhIudaki;euerfiabexiio.It.q.nuceadc j^^ ,nnorum ferie acceperant r fedetiamquaeipfi coram
doarinAcrucis&e^dcconto.onesfonartmEccIefud^^^ viderantinaffidiiadefenfione&mirartdishberationibushu-
bct.Quarenoabrc^caufl-ap almusdic.tur^^/rMDoar n^^ iu.^populi.Ideoconiungitdiespatrurfy&dies antiquos , v«
.enimcrut.spr^c.puaeftecflefi^erud.tio,ficutdc.turj^a. ^ fifijg ^^,0^ Ieaicontinu/mreriemamniumbene|icio.
ji9.Bonu,qu6dhumil.aftinie,Vtdifcereiuft.ficat.onesuas. ,°^ Dei,quidemanuCquodaiunt)inmanumtraditavfque
Crercitenimdoa^ina.fides,muocat.o,pictas.inarrumnis. ^ahancvltimama-tatemperuenerint.
4 Dcus,aun1>m noftrisaudiuimiis: patrcsnb- 3 Tumanutuaexpuliftigentes ,&plantafti
ftri narrauerunt nobis opus[^«o^]fecifti in dicbps eos.-contriuifli populos, ^ prppagafti [dtiatafiitex'
ipforunijclicbusprifcis. ^ tendi/ii]eosi
Exordium. Vtdixi.fumptumeft,^ c6me.tlor.«Io.iebenCr Hicverfus.'^V«c feucxpoficioeftpr^cedenris VerfusroT
ficlorumdiuinorum, quibusantehicDeus hunc populum ftenditenim quale.l udfitopusdequo locutuserat.
fuum aflteceratin eonftiruenda primO &feruandadeinceps Ge»«5noinmatChananxos&finuirn(>spopuIos,quibu$
p-^rmuItasKtatesfuaecclefia.Eftquehocprimumargume- eieais,DeusiIIas fedesattribuitpopu]olfraelitico,vttefta-
tJm in hac marcria fuaforia . in quo lefpicit ad pcrpetuam turliber s.Mofis &liber lofu», Nonnulli malunt gcntei
Deibonitatem erga fuos: qu« cum mutari nonf offit,vide^ dici duodecim tribus Ifrael. It^qu? vfcrbuni rtumn inter-
bituralienumquid^fuanaturafaaurus,finuncpopulum pretanrur,attribuiftih2rcditatem,feuimmifiitieosinbon4
fuu deferat Aroumentfiitaq.talecft.Tufemperexquofoe^ hxreditana. Sedantithefisfequeht;smembriGfte.iditprio-:
dus iniifii ck patribus noftris.mirabiliter adfuifti huic popu- rem interpretationem efle verior^m.In vtroque fcnmi ment.
loedmaue contravarioshoftes&pericula(|efen(lifti,erg6 Wogentes&populiopponunfurlfraelitiJ. ,
& 'nuc nos deFendas. ObferuandMv«ft autem ^ualis fuerit di- E mphafis eft in proiiomine tuti:qui poftea fequeh? vferflis
fciplina in illo populo,ad qua refpicit hoc roco, quod pare- decIarat.ItaenimDe.bomtati & v rt^ti totUm hocopus ad-
tesdoftrinam de Deo&ipfiusbeneficiis diligenter& affi- fcribit,vthumanis, vinbusmhilrelinquat. ItiquccUmdicit
flueinculcabant fuislibcris, ficut fiepe prjecipitut in Mofe, Manutuajexcludrtomncshumanas vircsjficutpeft^aHd^^
■ ■:,.v,-v,;„.;j_^5r^.)», v^ V pyjji^.ifiir ,-;;•',; ; ,■ ■', ■• ■'»;y:»^:T'.^'^,^'fr"IP!!
"*»P ■
'Kv *¥'■'-■■.
^^ T"- PR^LECT. HENR. MOLLERI ?y(j
bimijs. Eftautem dulcts iolioc verfu & fequente propofita huius^opuli fueris rex, qai fcilicct ipfe non tantimi pugna-
doftrina&confolatio.Docemurenim,ccclefiaminhacvita ueritprofalurehuiuspopuli.aucaliorumminiltenovfusnr.
non coliigi autconititui humana lapientia autviribus, fed fed ipfum populumctiam viribus inftruxerit , vt f^oilcs re-
iniranda Deifapientia & potentia colligi, regi, feruari &de- pellere i fc poflcnt. Futura per pr^cei ita impetfe^ i expo-
Lndi. Sicut cnim tunc ille populus in poflrefftonem terrie nenda funr,quianarracioeft prxtcricorum bcnefic|orum , id
Chaiiaan cft imhiiiTus, eieftis & dcletis hoftibus fola virtute qaodfacile ex antichefl q"a: f>oftea fabiicirur,ap^aret.
&pocentiaDci : itaomnibusartacibuscolligitur&feruaiur
ccclefia £iDeo abfque vUis viribus humanis. Eftque pra»-
poftera fapientia huniana , qua» p Jtac humanis viribus con-
llitui aurconferuariecclcfiam poflc. Media quidem afper-
nanda non funt , fi qua Deus ofterc: fed fiducia in his nequa-
quam cftcollocand.1, nechominibusquicquam adfcribcdu.
Plmtafiieos] (cilicet,pacres & maioresnoftros. Nam rela-
tiuum apud Hebrxos non femper refert proxime antece-
densfubftantiuum.fedinterdum temotum. Eftautem me-
taphorain verbo,qua primiim Chananajos comparat arbori-"
bus, qusB longo ccmpore in ea terra radices egerant & omni
genere deliciarum ac voIupracum:^bundaraiic : lilseuulfis
alias dicicinearum focumclfe plarttatas.nou vtadtempus
tantum manerent,fed vt fixasibihaberenrridices.
Addicur&altera metapliora in verbon7Wmifit feuemi-
fit, qua fignificat beneficiuin illud faif^' continuatum. Ne-
que enimlfatis fuit populum plantari, fed radicibus aftis au-
«us eft bic populus, vt longc latequeemitteret ramos, & fo-
bolem fuam iu mulra fecula propagarct.
Extendifti] Id eft, fecilH vt crerceient mu!tirinIine,opibus,
dignitatc,fplendore,pocentia. Ali; degcntibus hocinter-
pretantur,idcoqueverbum n'?;^ eiicicndi verbo reddunr.
4 Qucnjam non in gladio fuo pofltderunt
[adeftifnnt] tcrram , &; brachium corum non fcr-
uauit cos : fcd dexccra tua , & brachium tuum , &
Iiimcn vnltus tui:quia bcncuelus fuifti crga eos.
Expolitio cft prxcedentis verfus. iR/xerat enim , Deum
Inte'] Ideft ,abs te inftiutVi & ."Kmaci ,&-^w tuppcditance
viresjcornu p'etebamus,id ert,cunftis hoftibus noftrisfuimus
formidabilcx, itk vt quicunque nobis arraa infcrreht , ca:fi ac
profligati fuccumbercnt. Eft aucem metaphora in hoc (er-
mone fumpta a fcris aut bobus , qui obuia quseque comibus
difiiciunt,proftcrnunc & pcCrundant. Sifjnificat igitur,feplus
qunm huraano robore j{ Deo inftruftos fuiflc.
Innominetfio]l6. eft,tuo aufpicio & duftu nu'Iitantes,tuique
ope & auxilio freti,fuimus fuperiores hoftibus^quiafciuiin us
te efl^educem exercitus noftri & militare nobifcUm. Eft rur-
fus empliafis in pronomine tuOi ficut antea dixit , manu tua.
Eam poftea explicat fequenci verfu per antithcfin .
7 Non cnim inarcq mco fperabam : & gla-
tlius meus non feruabat me.
Id eft , non niea virtute aut viribus adeptus flim has vi(flo-
rias, fed tuo bencficio. Ita rurfus docer, eccle/iam nu!Ia hu-
mana fapientia , aut viribus regi & conferuari , fcd Ibla po-
tentia &virtuteDei.
8 Certe feruafti nos ab hoftibiis noftris : & o-
fnres noftros pudcfccifti.
Id eft,omnes noftrse viftori^e & liberationes tuo bencfici*
nobis obcigerunt, &tibifoli funt adfcribenda;, Ncccnim
poruilTemus tancishoftiumviribus cflc pares nifi tu nos fer-
uiaflcs.
Pttdefccifti] Dcfticuifti autfruftratus es eos fua expeftatio-
ne&fpe.Hoc eniiw cftpudcfaccre,vtfa:pe iam diximus.
9 h\ Deo laudauujs quotidic ; & nonicn tuum
fua manueiccifl"e gentes, &c. Id tbahcithefinuncexplicae 'perpetuo cel<fbramus,Sc1ah.
:^c.\. ♦ /^ t../T A _ • ....->_
copiofius.
Brachitm efflffArfr/rmetaphoricefignificantvirtutem & ro-
bur. Nam brachio defcnditur corpus , &ij quos tucndos
fufcipimus-acqueicainScripturalxpcappdlntur filiusDci,
pcr quem & propcer quem coUigitur &defcnduurecclefia,
lefai.^j.pfal.isS.&c.
Z/W7W t;«//w] /u» «i»i;;tu»»f fignificat fauoris dcclarationem,
quam oftendimus fercno vulcu. In xrumnis videcur Deus
nos afpicerc obfcuro,triiti & contrafto vultu:econtra in libe-
rationibus, fereno,lucido &bcnigno vultu confpiciendum fe
nobiscxhibet.
Quiaheneuoltis] Addit amplificatiunculami caufl^. Quod
Conclufio eft prima» partis a gratiarum aftione.Tanta eft,
inquiunt,ha»ctuabonitas,quam oftcndiftiin pcrpetuadc-
fenfi.onchuius popuIi,vtperpetuas nostibi lauJes&arter-
nam gratiam debereagnofcamus, & merito harc cua bencfi-
cia fummislaudibuseuchimus &celebranius. Eftautccauf-
fa finalis liberationis ecclefiaiin hocverlu fimql coiwpre-
henfa. Ideo enim coIligir,feruat & defendit ecclefiam Dcus
miris modis,vtipfum agnofcainus & celebremus.
10 At nunc repulifti Sc ignominia aftecifti nos;
& non egrederis cum cxercitibus noftris.
II. Argumentuex antithcfiacLIiturfuperion'. Ertenim>
en|m Dcus ita excerpit ccclcfiam ex generc humano , eam- querela fcu commcmoratio prxfcntium a:rumnarum^ cala
quemirabilitcrfcrunt & dcfendit contta furores diaboli & mlfatum,inquibusdum vcrf3ntur,iudicant,Deum quafi co-
tyrannorumjeiusreinuUaaliacaufaeft , nifiquodfummo mutata voluntatc iam alieniorcm eflcfaftum abhocpopu-
emorc&beneuolcntiaprofequitur genus humanum : nec Io,&c]uianteabenignusfucrit,nuncquafinaturamfuamnuN
prouocarur vllis nieritis,fed fola bonicare & amore gratuito tafl^". Ita enim caro noftra in rebus; aduerfis de Deo iudicnt.
^nouetuijVtnos compleftatur&nobisbencfaciat. Sunteninih:E voceonontamfidci quain carnis noftrse , qu.i;
< Tu ipfc rex nKUS,Deus:n)anda falijtcs lacob. inrpatientcr fert crucem^tt^uofflagis^iivmentem nobis-ve-
Continuat coeptam narrationein. Aitc«im,non tantuin «'""f ^^"''^^^lVl^^^l^r^^^^
inprima liberatione atque introdu£tione populiinterram
Chanaan confpeaum eflc Dei amorem & curam ergihunc
populum , fed fempcrpofteaiprumaffiduumfuifredefen-
fqrcm & gubc natorem huius populi , idque continua ferie
vfque ad illa tempora. Hoc enim fignificatur vocabulo re-
ois,T«« rexmetuM eft,tu hucvfquepopulum fcruafti & dc-
fendifti , nec aliusfuiftierga pofterosquam qualeminitio te
cxhibuiftiAbrahamo.cui promiffiofaftaeft: Egofum pro-
teaortuus.Rexenim ficutdomi Icgibus gubcrnat populum,
vt pie & honefte inter fc viuat; ita foris dcfendic cum ab iniu-
riishoftium.
Manda falutes lacob] Nonnullivoluntefre petitionem vt
nuncquoquefaluetpopulumficut antea fccerat. Scd quia
continuaeft in exordio narratio, &petitioprimiiminfine
fubiicifur, eriam imperatiuus, vt aiias faepe,naturam prajfcn-
tistemporisinduit.Manda, ideft,quiniandasfalurcsIacob.
Mandarc autem falutes alicuitis,eft, non tantum promicterc,
fed procurarc falutes, aut efficere vt aliquis fic faluus & inco-
lumis.Deu$ cnim.quia vniuerfam naturam habet ad manum,
itavteimiIitef,&adomncsnutusprxftofir,diciturm3ndarc
faIutes,quotics minifterio creaturarum in falumdis fuis vti-
tur.Su'ntque crcatur» quafinuntijaut militeseius, qui opus
/ibiiniunaumftrenueexequunrur.Hincfumpta eft phiafis.
Vtitur aii tem plurali numero fttlutes , quia non femel tan-
tum,fed ficpe & variis modis eos feruauir.
6 In aduerfarios noftros cornu pctebamus : in
nomine too coculcabamus infurgenteg cWra nos.
Dcdaratioeft prscedentis verlus. Oftcndie^enittJ-qualis vvtUenanvnsgeubt^
fiin noftri$reb*aduerfis non fuccurrat. Expoftulatigicnr fa;-
pe caro noftracum Deojficut in mulcis pfalmis videre cflj^
in quotiditnis malisomnesexperimur. Scd nonindulgcn-
dumefthicirapatientiar.nefremamusaduerfusDeiini , aiit
iudiciaeiusreprehendamus; fed criaendus eftanimus verbo
promiffionisjin quo Deus oftendit, feiion abiecifTcfuam cc-
elefiam, ctfiintcrdumafHiginosfinir. iMpi; infinehuius
pfalnii fefe colligunt. Eftquc ha»c doftrina diligenter obfer-
uanda in pfalmis. Sa?pe enim diuerfi aftcftus quafi inrer fe
confIigunt,quosnemo, nifiinhac pietatispalxftraprobefic
cxercitatusjconciliare aut componere poteft.
1 1 Conuertifti nos rctrorfum ab affligcnte : Sc
ofores noftri diripuerunt fibi \opes mfhas.'\
• lam amplificat querelam, fafta diftributione, in qua ordf-
neenumeraemalaquibuspremebantur. , Qiipdenimanre.t
in generedixerat , fe reieftum effe a Deo & ignominia affici
a gentibnsjid aunc explicat particulatim.
i. Vt\n\\imjitit^itiConuerttftinoSi^c.iA eft,quoties inaciem
prodiimus, vt pugnaremus contra hoftes, m coniecifti nos in
fugam,&feciftivttergavcrteremus. Deus incutitfxpepu-
gnaturis fubitum terrorem , quem Panicum appellant , in
quo&cor&ratio*eosdeferit : quod &Pindarusteftaturin
Nemeis: i» Ji JH{f»»iUin ^sCo/c ^Siyiruj luf^ircuJit di Ji. Id etiam
accidittuncludjcis.
1 1. Et ofores noflri diripfurunt ] Id eft, cxp ofuifti nos pr»-
da* &libidini hoftium.
"Wh fibi, id eftjpro fua quifquc libidine,/* habenaUenmut-
iDiyeft
«■ ".*4^.
j^7 . . " , ; IN P SAL
mucftano^y non ^ai;:». Quod ver6 accentus eftin pri-
ma.id fit proptcr accentum fcquentis diaionis,propter que
retrahitur ab vltima in penultimam. Ali j exponunt concul-
cauerunt,qua(i fit a Q"i3.
II D^s nos caniiuain oues in cibum:& mtergen-
tcs Jirpeifil^in' s.
III Dmnos^U cft.hoftes quotquotmaciecapiunt,aut
etiam extra pugnam,maAant crudeliccr,nec vllo milencot-
■ di3Brenfutanguntur,vtpaicac. Additautemfimaitudinem,
qua orationem amplificat:Das in cibuni tanquam oues: qua-
& diceret,h()ftes noftii non magis afficiuntur fi queni ex no-
ftris interficiant, quam fi ouem mafteramo tanquamfame-
lici inhiant languini i.oftro, vt non priiis explere libidmem
quamranguincmnoftmmhaurianupoKmt.
11 II. mtergentes dijperfip nos] 1 d elt , quibus furor bclli
pepcrcit,eos (poliatos patria eiecilH in triftc &calamitorum
exilium.Hocautem oppofitu eli ci quod antca dixerat,pa-
tres& maiores Ilios collocatos & plantatoscflea Dco in
hanc terram, vt ibi habeient fcdcm fixam. Hic primiim in
generecogitarcdebemus quamtrille &calamitolumfit vi-
uerc &var^ri in exilio inrer hom.ncs baibaios,alicnos a rc-
ligionc,&c. atquc ibi mcndicando cibum quajrere,& omniu
iniuriis cfie cxpofitum.de qua miferia excanthi verlus Tyr-
txijdignimemoria:
Eji miferHmpatriaamiJfa l^anbttfqHe vagarty
Mendica ^ ttmida voce rogare cibos.
Qim natijque errarejitis & <^oniuj,e ntixHa.
Et cnm matrepia.ctimqueparente/ene.
EtextatverfusGraBcus , K^Hs^nut Mii-mt*: iii>^K49<tittyi.
Sed ludxi, proecer illascomunes miferias quas alusexilium
adfertpr.-ecpuoquodamdolore alJcAi funt. Namcumea
cflethums populi conditio,vt Dco fuctanquam cap.ti.per-
• necuoconiundivnumcdcntcorpus, a quein copi^ecipua
ipfoiumglona&fclicitaspofitaeflec, aucil.ab hoc capite
&tanquamlaceramqiibradi/pcrgi inter gentcs, exticmx
fuitmaleditlionisfignum. Hoc igitur funuiiumipfisdolo-
rcmacculit. r ' t\
Intcrgentes]Vbi fciliccc viuciemus canquam fine Dco.
12 VeiKliailti populuin tuuin,ii(.c ludt diuma£::&
ron.nixiftipi"eriacoruM^. . . , n ,
V Quinca calamitas. Populum tuum, inquit. hoc eil, abs
te pecuferi foedcreadoprarum.vt clfetcuum peculiuni, hos-
redicas & n^Jja : nunctanquam vilc mancipium vcndis pro
nuUo fcre patio.vcnullumredcat mdead telucrum Di/pu
tatdehocfoco Auguftinus,&.mpiinio afpcftu abJuidum
vidcri,aIiqiioE vendi vbi nullum pietmmincerccdic. Ec re-
fpondct.quoadhoftcs,aqu.b«slfraelit2vcndcbancur,pre-
tium quidem ab cmcncibus fuiflc intcrpofitum: (edquo ad
ipfum Dcum,qui prxcipuacauflacrac vcnditionis, iplc pe-
tium nullum acccpit.Qucmadmodum .efai.^i.dicirur, Gra-
tis venundari crtis , ica fciliccc, vc hdcs Dei non fit obih-iaa
^voidiioiiJiocMAugulMniiiitcrprcc^^^^
omiflailla difputacionc.qu^ camen non ahena elt ab hoc lo
co,fencenciampfalmi fimplicicer ficexpono:Vendidilli po-
pulum nullis diuiciis, id eft.cam vili & paruo preto vendici
- funcIudiBi.vtpionihiloTeputentur. -,• •
Non auxijii inpretik eorum] Videtur ailudere ad more Iici-
tandi, quiadhuc vficacuseft inmagnisemponis. Eaemm
qu.^ licciicnon priiis accribuucur emptoribus quam crcbra
licitacione preciumfic audum: atque inde ell vocabulmn
Lacinum,auaio.Inde Vlpianus diciciR^^ qu^ venit.eius ejl qut
flmlicetur. Hoc igicur voluncrfe ita fmlTeproieaosjVt dece-
riore fucrintconditione quam omnes rerui.Serui cnim non
vedcbacuf,nifi crebra licicacione audo pretio.Ipfi vero pn-
mo licicanticoncedcbarttur. Hoc aucemtotum fadum efle
non temerc aut cafu . fed Dci iudicTo & prouidcntia affir-
mant, Vndedifcamusnihil nobisaccidere>nifi Deo vo-
lence. . , n • t
14 Pofuiftinos opprobrium vicinisnoltns: lu-
dibfium & fubrannationcm his qui e rcum nos
funt. I ,- .
V I. Sexta calamicas. Non cantiim hoftes crudeliter 111
nos fa:uiunc,fed etiam yicini noftri. quos commoucii ad co-
mifer.itionem decebat,petulanter infultant nobis, ridcnt in
noflra calamitatc , & iudicantomneni religioncm noftram
& cultum , quem Deo prxftamus, vanumcfTe. Itaquc per
ludibriumnobisDeum noftrum, qiicm haftenus colimus»
&cuiuspotcncia& praifenciatantopcre confidimus, obii-
ciunt.
Gjuicircum nosfunt]Non ab vna gece vicina ridf tur, fed ab
omnib^in circuicu ,£i iji nicht ein nachbar der mittleiden hette.
Hac ciccunftancia exaggerac inulcicudii\em mali.
M VM X Llin," ^ J58
15 Pofuifti nos proueibium in gentibus: .igiti-
tioncm capitis in popiilis .
. VII. .Subinde magis amplificat calamicacem i circun-
ftanciis& acrocitace itialorum. Non tantiun vicinis fuimus
conimunis fabula : ita vt C\ quis aliquid bcUum narrare vcU
let quo vel tempus fallcrctjvel alios obledariet.noltrascala-
mitates & mifcrias recenfcrec. Hoc priminn fignificare
vidccur ^700, didcrium bclUim , bcUam narracionem,
VFenh man ein kurtzvveili^c rede braachin vvil,Jb mu[]'cn vvir
herfiir, vndvnjer vngluck mus gehdrf vverdeth das dte gantze
vvelt von vns zujingen vnd z,ujuge vveis. Dcindc ^''0!^ videcuc
ecia fignificare formulam impicc.\dt.lta,inquiunr,nome no-
ftruni & calamicas abiic in prouerbium, cllque luc populus
adco dcccftabilisjVC fi quis alicui mala imprecari vclit, rto-
ftrani ei calamitacem prccctur. Ea enim ita cclebris eii , vt
cum nulla ci parficaut magis horribilis, vulg6 oinnes eani
iaftent,acquehinc formulam imprecandi fumac. Hxc vero
omniaprxdidaeranc in lcgc,Ocut.z. Nam ProDhets, cum
finc Mofis incerprcccsjVciba ctiam ab ipfb mucuantur.
CommotiorM crf/>/mjAgicatiocapitis geflus fmt deridenciil
& illudcncium,ficuc vidcrc cll cx plalmo j 1. Diftcnderunc
labia,moucrunt caput.
lnpopulis]Vl£c rcpccitio emphacice adicda cft, vc indigni-
tateni rci oftendat. Vidcbatur enim indignum &non fercn-
dum vtpopiilusa Dco cledusa piofanis gentibus ridcre-
tur.&conuitiispiofcindcrctur. . ,• .
1 6 Quotidic opprobrium mcum coram mc^vjl^]
Sc opprobiiuni vultus inci obtogit nic.
Aliacft amphficatio fumptadtemporefeu diururnitate.
CSVn^D quida cxponunt pro toto vcl intcgro dic, a mane
vfqUe ad vcfperum. Alij pro fingulis diebusvtlonrra duratio
fignificetur. Vcram inLcrprcracioncmcIigas, non niultum
refert.Eodeni eninti^rlrcncia rcd c, &fi|:nificatnuIiricon-
f pici malorum fincnrfijGindc eninifcin eandcm calamita-
tem reuolui.camquepcrpetuo vcrfari ob oculos
Comw we]Id cft.icamihi verfaturob oculos, vc recorda-
tio grauitcr me prcmat & crucict,& nuncjuam c'us obliuifci
pofi7m.Muratio numeri cft in pronomine,qu.'e cft vficacaHe-
brris.coiicipicur cnim fermo ccclefiae quafi in pcifonavnius
hominis,
Ignominia vultHs]\n vulcu pudor fe prodit Dicicigicur pu
dorcra totam facicm occupaflc.ita vt oculos attollere non
audcat.
17 A voce cxprobrantis & conuitidntis, a fdclc
aducrfarij &: v\iov $\vel proftcr t7itmiot crv/torem.l
Additcaufl*am cur vultusobiutusfic pudore. Qiiia, in-
quit , nuUa milii datur a petulantia &hoftiuni conuitiis re-
fpiratio. Qijpcuhquc mc vcrto,cogor audirc opprobria &
fannas.Quod fi licerct in latcbras mo abdercjpoflem vtcun-
que in filcntio deuorare mcis miferias. Sed nunc.quia cogoi;
in lucc & frcqucntia hominum vcrfari.ic quocid e iilacon-
nitia^udireab hoftibus,mahim hocTantoifit niaius, tTntoqr^
grauius animum meuni vulnerat.
De voce CTJpjnO didumeft fuprapfaimo iS.fignificat
yox HcbjrKa non tantumcum qui perpetuo odio flagrat c6-
tra aIiquem,quiqucmagno cqnatu & iludio fubinde nouas
vias & niodos qua»rit,quibus animi fui libidinem in inferea-
da altcri iniuria expleat.fcquc hoc modo de eo queni odit,
vkifcatunfcd fimul coinplcctitur alF^ftus, qui perpecuo co-
mirantur euni qui vindidi: cupidus eft, crudelitatem fdlicec
&faftuni. Taliseft prinuim diabolus,qui ira,vc dixi.dcfcri-
bicur pfalmo 18 . & talesfunr omncshoftes Dei & ecclefis i-
pfius,crudeles,cruculenci,faftuofi,ardentesodio Pei &mcm
brorumeius,& ineuntes varia confilia.vc, quam Deofacere
iniuriam non poflfunt , eam nocendi iibidinem in mcnibris
ipfius expleant.
iS Torum hocvenit ncbis: &[/^/?w<?«]non o-
blitiftinius tu], nec perfide cgimus in tcftamcnto
tuoi C ^ '' . ^ ■■'■.'
Argumentum fumptuth eft .i tolernnt/a in cruce , & cor,-
ftantia piorum in profefiione doftrin^. Maior pars homi-
num in perfecutionibus &pcriculis non tantum abiicit pro-
feflionem doftrida!:(ed etiamfremitaducrfusDeum.furen-
ter clamat DcunfiJ^iniuftum,& tyrannum.qui fuum popu-
lum prajtcr meriwp ^nat affiigi. Sed pij agnofcunt Deum
habere iuftas& graues caufascur ccclefiam fubieceric cruci,
ideo pacienter ferunc ajrumnas.nec deficiunt i Deo , fed c6-
fl:anter perfeuerant in culcu religionis.retinet fidcm. fpem,
inuocationem.AtquecIamare cuniprpphcta pofTunr. Torii
hoc venit nobis. &c. Atqiie hlc tota db^ritid db tfuCc & fci-^
lamitatibus eftrepetenda,ftt;
,7'
Necp0t^dt eglmui hpASt» tuo\ Id eA.non abieiKhius pcofef-
fione^ dodrinx a\ic cultuutn. /
i<> Non deficxit^c^rjJiVjretro cor aoftriim : nec
decllnauit greffus noltera lcmitatua.
Repetit & declarat eandem fchtcritiam. Oftendit enim
quid fitfrangere f«E<lus. Primuni, non defecimus ad idola,
amo^em & fiudium noftiQ non tianftulimus abs te ad aliosj
uonrecepimusfalfam doctrinamfeu cultum , deind&tota
vita & externis operibus teftati fumus, cor noftrum tibi vni
addiAum efle , nihil enimegimus quod pugnaret cum tuo
yerbo & voluntate, nulla vis calamitatum aut tormentorum
potuitnos abducere a profeflionc dodrin:E : maluimiifque
quarlibet fupplicia ferre quam nonien tuum abnegare. Ne-
gatio ex priore membro adpofterius eft trahenda. Ea enira
vis.eftparticulaenegatiux', vt priore loco pofitafuam vimin
vtrunque membrum fpargaif.ExempIumfimile lcgiturpfal-
mo 9.Non in p^erpetuum obliuifcetur.
20 Licet contriueris nosin loco draconum :
& bperueris nos vmbra mortls.
Particula '3 in aduerfatiuam refolui debet , vel in aduer-
biumtemporis ciim attereres. Eftautcm haec fententia.
Qu.anquam ingcntibus calamitatibus oneraris nos , ita vt
14
^ V%^% L E e T. k E N R. k OtfL E fe I
tificijiqui dum alios patronos & mediatores extraChriftum
quxrunt : ad hos manus (uas expandunt, i^ quod idolola-
tricum eflepfalmus teftatur.Idque /i de extemisgeftibus ve>
rum eft , multo maior idololatria eft in interiore animj
cultu, k prccibus quar fanftis adhibentur.
2 5 Certe propccr te occidimur <juotiJle:aefti-
matt riunus canqaam oues madatioiiis.
' Poftremum argumentum fumitur i cauITa ajrumnaruuj
& affliftionum. Non ob noftra,mquiunt, lcelera ita feuiunt
innoshoftes : nonenimoftendimusaut vlla iniuriaaflPeci-
mus quenquam: fcd tantiim,quia religioncm noftram abnc-
gare , atque illorum impietatem ac fuperftitiones probare
nolumus, hinceorum rabies & ftiror in nos accenditur, vc
tanquam pecudes nos maftent & interficiant. itaque, cum
tibi nobilcum caufla fit communis: fuccurre & fer opem. At-
que hinciapparet pfalmum himc vel tempore captiuitatis
Babylonica; , vel cum Antiochus crudeliterin Iuda»osftrui-
retjconfcriptum cflc^
Cum autem ftmilis nunc flt facies ecclefixrqnam crude-
liter enim & /celerate paflim inpIerifqucEuropaircgnis
pij ad fupplicia rapiauturjnemo cft qui ignoret, aut qui nou
ad cogitationem immaniumfupplicioruminterdumcohor-
refcat: exiftimemus formam precandi a Spiritu fanfto nobis
pen^ opprefll & extinfti fimus.tamen non defecimus abs te. hic prjefcriptam & diftatam cflc , vt in horum temporum
Locum draconum nonnulli interpretantur loca deferta & pcrfecutionibus & triftiflSmis lanienis ad Deum clamemus,
foIitudines,hoc cft.rcgionem in qua habitent hoftcs feritate ficuti vidcmus pios hoc loco facere.
draconibus fimiles. Alij profundifHmos gurgites maris feu
abyflbs in quibus balenar & grandia cetc ver fantur ; vt hoc
velint , fe mole calamitatuni tanquam gurgite profundiffi-
mo pene eflb abforptos. Ha?c videtur fimplicifflma fenten-
tia: atque huc congruit quod fequente membro diciit, fe o-
pcrtos efTevmbramortisjid eft,ita fc efle abforptos illo ma-
ri calamitatum , vtnihilnifi mortemantcoculos vidermt.
Vmbram enim mortis nominat illam caligincm, qua» iamii
morituris ofFundinir.Q'3Ji fignificat dtacones tam tcrreftres
quam marinos,hoc eft,balenas. '
zi Si obliti cfTemus nomen Dei noftri: &ex-
pandiflemus manus noftras ad Deumalienum.
21 An non Deus rec[uiret hoc ? quia ipfc nouic
abfconditacordis.
24 Ei{cnavc[exHrge]c[\jarc obdormis Domi-
ne.?expcrgifcere,ne repeilas noj perpetuo.
25 Quarcfacicm tuamabfcondis? obliuifceris
afflidionis noftrac & oppreffionis noftra?.
z6 Quia incuruata eft vfque ad puluerem j^nima
noftra:adhf fic terrae venter nofter.
27 Surgc in auxilium nobis jjefh^ui es/oUsJci'
Uceh^HxiliHm no(lrHm : ]& redime nos proptcr mi-
fcricordiamtuam.
Subiicitur petitioquaf eft propofitio pfalmi.Petunt enim
vt tandem mifcrtus fui populi opem & rcmcdium rebus af-*
fliftis afFerat, motus fcilicet focdcre,quod cum patribiis ini-
Confirmat priorem fententiam ab obteftatione graui & uit: deindc & magnitudine calamitatjum : tertio , conftantia
fcria.quapij Dcum integritatis fiiae conftituunt arbitrum. pioruminconfefnonc:quart6,quodpronominisipfiusglo-
SU inquiunt,abalienati a Deo noftro defeciffemus ad idola, ria patiantur.
inonne ipfe, qui nouit intimos fenfus animorum, & abftru- Giuare obdormU>ltz.loc[\i\mt\it pij in precibus fuis iuxta car-
fos cordis recefliis introfpicit , hoc noftrumfcelusanimad- nisfenfum. QuadoenimDeusdifFcrtauxilium,videtur no-
ucrtiflet? Auderemufne igitur apud illum mentiri , & falfa bis dormire,fcfeabfcondere, &resnoftrasnegIigcre, ciim
pra^dicationc iaftarc innocentiam ,& pietatem no ftram erga alioqui non, dormiat qui culf odit Ifrael,pfal 121.
ipfiim? Giuare ahfcondis faciem] Id eft, quare non oftcndis,nos tib^
Si expandijfemtnmanus] Synecdoche eft, aut metonymica curar cfl!e.
potiusIocqtio,pro eoacfidiceret, Si implorafTcmusauxi- (SuioniamincurHata efl animai Repetit rationem amagni-
lium alterius^am veri Dci.quem colimus Phrafis eft, qua; tudinc malorum. Ad tcrram,inquit,deiefti fumusponde-
exprimit habitum leugeftiim aHorantis & pefentisopem, — rercahmitatunvprefH ^ &^mo«i-proxin;aeft^majiQiba.
Namcor, cumafcendcrcad Deu vfquc &corameumcom- Hoc cnnn eft incuruari animam feu vitam ad pulucrcm,
prehendere non poffit , manibus extenfis dcfiderium fuum qucmadmodum Latini dicunt , fenes incuruos iam alterum
oftehdit.Eftquft4t^cuftantiah^cobicruanda,quod ncgant fe pedem habere iij fepulchi:Q,& quotidie locuna fibi difpice- —
ad alimn Defi e^x^andifTc manum.Ita enim refutantur pon- re,vbi fepeliantur.
^ PSALMI XLIIII.
P A RT £S.
I. Exordium,quo pij vtuntar ad conciliandam fibi mifericordiam.Huius loci funt tres i. Ab anteadis
Dei operibus,quae pij fe auditu pcrcepifle profitentur perfidem,verf. 2.3.4.gratuitaIiberatione8cbenedi-
dione erga Ifraelitas aduerfus Chananacos propofita. 2.A Dei fempiterno foedere & officio, v.5 fi.y.huius
fcederi$& offieij fe confcios & participes efle proficentur pij.j- A gloriaDei omnipotentis,fu6fque>feruan-
ti$,v.8.& ab eorundem officio,v.9.
I I. Propofiitiojcuius partes func dua^.uExpoftuIatio malorum acceptorum & perpeffipnum Ecclefiar,
aio. verf.ad iS.vfque. 2. Profeflio fideianimique fuiinDeuraintegri per mcdiascalamicate$,ai8. v.
ad 24.
> Integritatls fuai duo funt capita vcrf.iS.proleptlce exprefla.i. Ipfos rton obliuifci Dei.2. Non mendaciter
agcre in foedus ipfius.Viraquc inficiatio,vcrf.i9.2o. 2i.22.exornatur,& affirmatio contraria ex aduerfo fub-
iicitur, vcrf. 2;. vbi confirmitio ^to|£*"^^ peJCpciKIonum fuarum confpicitur, nimirum martyrium glo-
riofum pro ver3 religlone. Vidc ^MPro.5<S.
1 1 1. Conclufio pctitoria,humanitus implorans Dei opem:nerapc vt euigilet,cxfurgat , non femper ab-
iiciat fuos, imo faciem fuam oftendat,memineric affliftionis & opprcfiionis corum:qux pecitiones admo-
dum pathetic£ fidei fub cruce(veluti ftellaE in acra no6be)lucentis,fuis deprecationibusi interrogationibus
& facundis admodum Deoque graciffimis querelis exornatituriav.i^a^. 1^.27.
' . Obs E R-
...r':. .'Aiirya.'.
•»ws*-'(jfi»?<;^':af!W'ii;r
fffl^
S.
\ t
-^-
$ALMVM Xt|5
"'«
jri^
'S)'
ii',-
• Hi.
.*■
OBSlRVAtlONiaS LOCORvk boCTRINAE.
Verf.i.Ante ^ pofl Chriflum in carne manifeflatum, eademefl
fiorttm interris conditio.id efl,omnes qui Deum colere cupiunt.fite-
runt ^funt iifdem drumnis deudti: necaliudjperandum efl Chri-
fiianu vfque ad mundifinem, auam quod in ludAts , ante (^pofi
exilium,quafi prdudium ofiendit Deut.Sittod autem Chrifiutap'
paruit redemptor, no idfactumeji vt luxurietur caro nofira.fedpo-
tihs vt militem'juh cruce,vfque du CAleiiis regni qUies nos excipiat.
Deusfit apits ealamitatum author^ non oifinpHdi (;Mtpt ,fed v$
confidentiufabeademmanuquApercuJfit^vulnerauit , pftam
remedium.
Nihil nobis melius efi vel vtiUus,quam in rebui aduerfisireputa-
reDeiprouidentiam^iudicium. '^
Inquactmque affliiiione nos ad Deum confcendere neceffe efi,
vtfciamus al eo nosprobari fif examinari.fiue vt nos cafiiget, fiut
nem.
§t^dpij affliiii altquoties Deo proponunt bonitatem illam vtpatittia tpftrd excerceatfiue vt vitiofosfubigat cOmis nofirA af-
qua erga veteres vfus efi, fitvt ipfa diJfimiUtudine ad cladesjitas fe^tts , fiue vt nos humiUet , erudiatque ad nofiri t^negatio-
leuandaseumprouocent.
Cognitio beneficiorumDei erga ecclefiam vetufiate intercidere non
debet,imo vigerepreptercontinuam memoriam.
Nondecem aut viginti annis beneficiisefl Deusergapiorumfi-
lios,fid ex qao eos compleiiitur , non ceffat a cominuis grati&fuA
documentis.
§luum audimuspatresfub lege tamprobrosi fuijfe habitos , non
efl cur nos vUa contumeUA deijciant , fi quando httc nos Deusper-
trahat.
Frobris innumeris vndique expofiti funt fideles , vtinjpe ^fi"
lentio difcant adDeum attoUere mentes , ^ certam in caUs requi-
3 Fides in rebtts aduerfis ad eum finem nos dirigere debet)Vt em ac feUcitatem quArere.
ftatuamus nos quoqtte tandem.vt dUm alijfideles, aUquidfenfuros is.ip. Magnum in pcrfecutionibtts pro Dei veritate fidel^M
leuationis,quia Dettsfuifimilis manet. maHetfolatium,quodJpirittfsfanBivirtute roborati ad impiorum
Jn animispiorum ditterfi interfe affcBtts etiam precando confli- fgmenta ^ idolorum cuUum animum fij" corpus non incUnarunt.
gunt : Sed Spiritus faniitts immodicum eorum dolorem fedando, 20.21.22. Inuiiiafortititdoptts commendafur , quafub maU-
querimonias omnes cumpatientia ^ obediendi fiudio conciUat. rum congerie eos ita fufientet vt vere tefiari pojftnt in fumma de-
ffjuia doHrinamfalutis Deus deponit apud nos hac lege vt eam fperationefe Sperajfe in Deo.nuUis tentationibtts excujfum eu fuif-
adpofieros tranfmittamtts : quantum in nobuefi , fittdeamtts eitts fe Dei timorem.nuUa denique aftUBionum mole fuijfefraiios quin
imperium prorogare, vt eitu cuUtts per continuas Atates vigeat. femper in eum rejpexerint.
4 Tunc demum tribtiere Deo tncipimtts quodfuum eji,vbi ex- &ittum intermalorum agitationes ^ fiuBtis ,plufquam dijficile
pendimtts (^fatemur quam nihiUfint vires nofirA. fit reiie compofttos inpura fide manere , fedttlo tenenda efifantto-
GjluodcoUehifumttsinecclefiam , quodfouemur ac protegimur rumpatrumohefiatio,quodmiferiisconfeiii inverum Deumre-
paterna Dei manu , caufa non aUbi quam in Dei beneplacito quA^ cUbere no defiitimtts. Hinc fequitur eos turpiter errare.qui poflqua
renda eft. verbo tentts confeftifunt credere vnu Deu.poflea confugiunt aetcre-
s OmnibttsaUufigmentisexclufis.DeumvnumfaluttsfuAau- aturas.quibusgbriam Deodebitamtribuunt.
thorem acprAfidemfideles celebrant: qui etiam vt innumeros fer- §luotiesprodimtts in conJpeBum Dei , vtniatfimul inmentem
uoiidi modos in manu habet.falutes dicitur,quafi rtuntios,quocun- eius memoria , quoniam eft cordium cognitor,vanif coloribus nihil
que vifumfueritjdeftiruire. > apud eum profici/
6.7.8, Deo infoUdum adfcribendA funt piortim omnes ^ fin- 23 ExemploPatrumplacideferendAfunt affliiHenet , quihm
gulAviBoriA : quianihiltale induflriaattt fortttudinehumana fanciendaefifldeinofirAConfeJJio.Detndeinprofundifflm» mortis
cenfequipotuerunt:nihilenimfuntextraDeum. tenebris confianter inuocandum Deinomen, ^ineiitstimoreper-
p Tunc demum ex rebttsprojperisfaniia ^ rite compofita Uti^ fiandum.
tia concipitur, dum in Deilattdeserumpit,^Jperat felongo tem- CAleflidecretoiniunHanobiseflperpetua crucis ferendA miUtia:
porisfuccejfufauorts Dei teflimoniagrato animo celebraturam. (fj quanuis nonfemper exertifint contra nos gladif(qubd ir^rmi'
io.ii.iz.i3.i^.is.i6.i7. Giuiapifs hocperfuafum efi , fortes (^ tati noJirA Deusparcit)quia tamefumus Chrifiimembra,adfocie'
animofos ejfe homines quatenus eos Deus Juftinet arcanafua vir- tatem crucis faratos nos ejfe oportet.
tute ,fiatuunt irtfuga GJ" trepidatione diuinittts metum incuti, vt 24. Statuendum eft a Deo nos reipici , etiamfi difftmulet : quia
ratio Cf cor deferant miferoshomines.Vide Deuter. 32.30.Ergo qui tamen hAC perjitafio fidei efi,non carnis , contrariunt iUum fenfum
iufiam eaufam tuentur , ^ Deo inferuire cupiunt , non imputent quem ex affliBione concipiunt fideUhfamiUariter in Dei finum
fortunAqmd aUquotiesexpauefcuntadhofiiumconJpeiium ,. in exonerant .- atque-hoc modopurulentos affeiiftsexAnimisfitiseii'
quos prius intreptdefortes impetusfacerefoUti erant:fed CAlefii de^ ciunf,quo deindepura £5" Uquida fides emergat.
cretofierifentiant quod retrorfum aguntur. Etficutifatebantur 26.27. 6luo magis premuntur fidsles , eo fidentittt ad Dei
fortitttdinemfuamprioremejfe donum Dei , fic victjjim timidita- auxiUum confugiunt , qttod in eius bonitate fitum ejfe profi-
tem a Deofibi inJUciam ejfe agnofcant. tentur.
Articvli praecipvi»
I. Ecclefijc in terris militia perpctua,& crux vcr« religio- uerfiwnibu» Ecclefi* militanttV.
nis comes. $. Piorum fub cruec fuicra tutiflimaj^
u BencficiorTjni Dieil^ecofdatto ipfi De^ grata 7]piis au^ «. De multiplici piorum probatione,&martyrio.
tem neceiraria,& vtilis. 7. Pura: conrcicnciz frudlus dulcilHmiin pcrfecutionuinl
j. Precum fide , humilitate , patientia fultarum pra:- amaritudine.
ftanttai 8. IdoloIatrafumgldfiatioWnitlffiml.
Dc fortitudine,viftoriis, laetitia , reriimque miris con- 9, Fidei luAantis,eIuftantis,triuraphanus fublimitM.
ARGVMENTVM PSALMI XLV.
V' IC Pfalmofcribendo videntur occafionemfratbuiffe nuptia Salomonis » quai 9 dttSia in matri-^
momumjilia regii J^gyptii celebrauit , vtjcrtbitur i. Reg. j. c^ luEfi enim epithaiamiumtin ^no»
vtfiertfoletiprirnum ffonp SalomonisformayelocjuentiaifortitudoypothiayOpes^ CAters. virtutes,
(jjHA in rege erant confpicu£->fplendidis elogijs celebrantur, Deinddfonfa quo^ue ab elegantifot'
ma, erpatu ex^uifito , ^ comitatu Iflendtdofeugynaceo eomrnedatur, ^ additur adhortatiograuis ^pi^y <i^*
Ifonfam monet vtamoregentisfua valere iuffo , ^ abieUa idololatria JEgyptiaca , totafn fe maritofuo dedatt
^ veram de Deo doBrtnamy ejudt. inpopulo ludaicofonabat, vna cum cultihtts diuiniftts irtfiitutis ample^atur»
Et affirmant ludai confianter,paBa de religione interuemffe^ vt iuxta legem Adofisfilia Pharaonis coleret li-
houarn , eo^ue reffexife autor in hoc Pfalmo videtur. Infine Pfalmipromittitur huic conii/gio multimoda be"
nedi^io. Futurum enim intjnit , vt ex hocconiugio nafcantur Itberi , ^ui maiores fuos omntum virtutum excel"
lentia (Ztjjuent t (Jr regnum longe lateque prolatis finibus propagent, atque itafempiternamfuimemdriam ingi'
nere humano relinqfuant. ' j >f; , -' \
HAcfumma efl Pfalmi.fi Uteram ffeUes, HJeque enim iiter4yautfin/ilu hifioricus omnino in interfretdtionf
efi omitundt*i : prabuit enim occafionem huic argumento ff) fcriptioni : tt) multafunt , quA in Ifecie adpompam
illam nuptialem defcribendampertinent. Sed cumjciretpropheta , regnum in hocpopulo ludaico ita diuinitut
conjiitutu effe-iVt Dautd (jr ipfiuspofieritas,typus e) imago effent regni Chrifti : ideoyjtcut Dauid in multi^I^fal'*
miSfin quib, defe coctonatur^fimul Chriflu tanquHcapM huim populi, cuiutfe typHgererefciebaf, compltBif^fi
'.»% ■
"^jn
'■■■ ''V'-
* "'" '•' 'iy
(TTi f-j^5^,,-;«... , • ^■,'-"!;vy:-,':'v;.7y';:\;tl:-
l^' ' : P RiEL E CT HE N R. MOtLERI * 3^1
/ ha hic^Ho^ueC^uicun^ue autor efl Pf4lfHi,nam de autore non conflat)ahius confcendenSiat^ut icuUs ifiritHt
attollens,non prafentem illampompam ^fejfiuttatemy^ua tuncagitabatur in nuptiis Salomehisttantum confi"
derat:fedrem ipfam»quam adumbra/rihoctyp6fciebat,intuetut»at^ue Hylumfuum accommodat ^vt nontam de
prafettte ilto cotugiOiquam de altero iUo fpirituali»^uo, Chriflus tcclejlam fuH mn tantum ex Judais/ed exgenti-
bm a^oauetcolle^am,aterno amoris foedere (^ bonorumfuornm omnium communicationeftbi copulat (jy coniun -
' git/veriafaciat .Quod vt reUius inteJligatur,cauJfa etiam huiHs rei confideranda efi.Videbat prophetafore» vt
mormo Salomontregnum JJraeliticum.difirahereturt^ inteftnis bellis varie affigeretur.Opus igitur erat con-
folatione,ne interifios tumultus c^ difiraHionesp^ extfttmaret^promjfiiones DautdifaSias de incrementisyfia-
bilitate &gloria huius regni efie vanas aut irritas.Carmen igiittrhuitfs Pfaimi efi nufjtct^iKenifeu amatorium,in
quoyvifieri inepithalamtisfoletition tantum regis Salomonis fiflendoremiforma elegantiam,potentiatn,vireS)di
gnitatemimagntficentiam commemorav.fed multomagis Chrtfii verijponfi dotes ^ virtutes commendattvt eurn
hac commemoratione (bonfafu& magis amabilem reddat.Ex altera vero partCijponfam cjuoijue afuo ornatu &
Jpiendore depingitieam^uefelicem ^ beatamprdidicat,quatalt marito coniungatur-.ita vt eamfimul hortetur^
ne vUa alia in re tfuam injincero irga ifonfitm amore»vero cultUireuerentia at^ue obedientiafelicitatemfuam
pot^at;fec]tu ita heatamforeiudicetyfireliBapaterna idololatria,^^retis huitu mundiillecebristhuicvnifetO'
tamdedat^atque abeitaergafeamorependeat,
Hunc effe verwm (fygenutnum huivu Pfahnifenfum ofiendunt verba nonnulla,!jua in Salomonem plene com'
petere mn po(fuut:adeo vt ipfietiam Rabini,doUioresprdfertim,horum verborum euidentia conuiBtifateri co-
gantury hunc Pfalmum de Mefiiafcrtptum cjr compofitum eJfe.Et confirmat hoc autor eptfiolaad Hebrdos » ^ui
capite primo^ex hoc Pfalmo verfm (^uofdam citatieof^ue ad Chrtfium qJ eius regnum accommodat. Nos igitur
Pfalmum itainterpretabtmuriVt ^«<« ad Salomonem congruere videantur,prtmum expendarnpu > deinde ^uod
pracipUHm^principaleefiiexpJicernus.
ADtriumphandumfupcrlilia,fiIiorumCorah, ferttur,parumcAeruditioms»utdoarin«mcon(t<iei-atioh«
crudienscanticum amorum. forni*,veftium fplendoris &potentieSalomoni^^
T.tulus varie expofitus eft ab intcrpretibu,. Nos ea, quar V*; °S?*'" fponfe,qu« ex ^gyptd ei addufta cft.& quani prg
XH.UIU» vuiictAp»^ * uowi I u«.«„;^oU„„»..J^,« ftJtmctnunquamvcmflcineiusthalamum.
comrnonefaaionem ahquam y alem habere videbuntur,m. ^.^^ j^^ .^^^^ ^^^ ^^^^^ ^^^.^ ^^ .jj^^ intcrpreta-
dicabimus,cartensomifhs, tioncm^quaBtanquamnucIeusefthuiuspfaJmhhoccft.mo-
De voce n VWS fupra aliquoties diftum cft.vc non opus fit ^^^ ^^ ^^^ Salomom.s figura fa«ftam & diuinam Chnfti cum
5«;*^.^^] HicTuIuTctiam aliis pfalmis pr«figimr,vt ecctefiaconiunaionem>,obispropom^ftatuamus.necterrc.
-tT vi, . r I r u. ^ rxL nosautlarciuoshominum amores hicfingamus.
•lalmo io.Vbitamen fingularisnurtierusicnbitur. plalmo _ i n.- -j j r j- •
|Firti.u« •«. vu.i«mw. *..ou . .... f . . C/jr/ww/twwywwlexiftimantquidam ideoficdic^,quiapa-
item<9.&8o.Ideopleriqueeximmantfu flenom«n orsani t> • u c •• -l r -.c i
»icin»y.«i.ou.iucy|^i • ^uw « i;,..: . ^» .;,; ^^..4 tcrnusDei amormbenchciis quibus ornatus faitSalomon,
aiufici , vel certe principium vulgaris alicuius cantici apud ,, c j iimi i < • r . ^- c-
UdzonM cuius moduIo?decan«t1 fuerint ifti pfalmiridque cclebr«ur.Scd noa opus cft illa longe pct.ta fentcntia. Sim-
non abfimile vcr^eft.Alij tamen ad argumentum pfalmi vo P\^^ fcntentia cft , vt carmen amor.m vcl amatonum m-
iiuuauu.iiucYciutu.ri iji» u« «. .v ., ]:]:..„ o, tclligas gratulatioBCm d* fclici & larto coniugio , in quo
cabulum accommodant. Significat P^°P"^^t^'^j»^;i"^,^ fponfus & fponfa dignis laudibus celebrantuc. & qualc fiu-
nomeninuenitanumerorcxfoIiorum.vtinquK^^^ rumfit intcripfosctniugium oftcoditur. Nonnilli , pr«-
UU; enim fcx cft Hebr;Bis. voce Grxca, Lat.na & Gcrman ica J B jj^i^„^^„,^ accommodar,
congtuentc cumHebr«.Et apudPhrygas «w,.,d^c^^^^^ - ^^^ x.Sam.ix.dicatur nnn^. Sed argimcntum ipfum
quod ipfum quoque faautn videtur cx Hebr^o, vnde & ««- ^ ^^^. ^^ -^ . j rcferatur ad mutuum amorem
_ peftolcumex lil.isconfeaum,veaniiot«uu
1*^.*«"^^"*' . 1 r c ' r callus,honeftus&ordinatus,non obfoenus autimpudicus;
Exiftimantautem mtcrpretesjhac vocefignificanfpon- ij^,, 'jr„^„„„„^L,-,.,-. ' '^ .
fum&fponfam.hoceft,Chriftum&ccclcfianT:quibus^hoc «dquodmonetvoxVDUO.
cpiriialamiumcantatur.Nam&Cantic.a.fponfus-cccIefiam ^ Ebuliit [^rw^^/Jcor mcum vcrbumbonum:
faa«alIoqucns,^icit,Egofumflos campi&linum cohual- ^-^^^^ ^ ^^^^ ^^ rtv,dregt] : lingiia nieaca^
I.um:ficutIihuminterfpinas,itaamicani.ca.Lilioautemco- . r u i o l, * J o
pararidicuntfponftim&fponfam afragrantiacajlcftisdd- lamuslcnbaj velocu.
ftrimcquamurmisamorChrfftr&eccIefiajcomciliatur.AIij Prjfmittiturpfalmocxorilium , tanqutmprooemtumfe*
:;^'',r^'-
rofam interpreeaarur.eodem fere fenfu.Dicunt eaim rofis fi- prxfatio , qu^ propofitionem concioct. Dicit cnim fe infti-
gnificari nuptiarum ccIebritatcm.Prxbcnt enim rofae matc- tuiflTe carmen de regc. V«itur aute verbis magoificis & fpleii-
rian» coronis quae ornajuvirginCSj&nuadaru coauiuLas.^^^ didistdauditoresautleaoresattent^^^^
vocabulum,vt dixi,proprie lilium fignificat.NonnuIIi etiam quit , Cor fuum eruftarc feu ebullire verbum bonum. Qu}-
cxiftimant^pfalmam compofitum efle tempprc verno cum busrerbisfignificat , fen«nde caducoaliquorcgeauteius
florent lilia,ide6que hunc ei titulum inditum efi)t.fed hoc fri for.tuna tantiim verba faccre, fed aliquid exccllencius fc iii
uf>lum cft.Ego,vt in re dubia & incerta,nihil afHrmo. Ncque medium proferrc:cor enim cffe sccenfum a Spirieu , & arde<
enim rescft magni inoinenri,nec ad fenfum pfalmi cliciendii rc ingcnti amore atque admiratione Meffi» atqj eius rcgni:
magnopere perunecldeo quenilibet fuo fenfu hic abundftre itaque continere fc manus & linguam non pofie , quin erum-
fino, ,'';^, ^ pantin eiuJ laudes. Hoc enim proprie fignificat verbura
Filiu Cor«i&]Quibus fcilicet datus fule hic pfalmus decan- V7ni calore fciiicet i^nis excicatum feruere atque ebuHirc,
tandus.Erateniniillisordo&locusintcrcancorcs & cufto- ficuc qua; in fartagine friguntur. Inde enim notilcn cft
des tcmpli feu principes cxcubiariim attributus,ficut fcribi- nuniO, quod fartaginem fignificat , ia qua carnes feu pla-
tur i.Paralip.ii.Eft^ue in hoc & ca*teris pfaImis,quibUs hic cenrar friguntur. '
.ticulus pra;fig(tur,inrcrcztcra ctiam hoc noeandum,qu6d po EbuUire vero verbuiii bonum de rege , fignificac canere
ftcritas Core non luit pcenam impij parentis.fcd cum c6mo< laudes rcgis ipfius atque regina?, vel aliquid bonii & momo-
nefafti exemplo patern<7 pietate magno ftudio amplexi fint, rabile de rege promcre. Nambonum loqui de aliquo , ell
viciffira i Dto ingenribus donis ornati funt.Nonnulli exifti- eum Iaudare,in Scnptura, vt cum dicitur , Bencdicite male-
raant,vnumexfiiiisCorehuiuspfaImieffeautorem:fcdfic- dicentibus, velloquimini bonadciisqui dc vobis male lo-
ripotuit vta quodain propheta veldoftore copofitus dare- quuntur,id eft,Uijd«ttf vituperantes vos.
turil1lsdecantandus.videpfai.g4.. DfV<)0/er4mf/tr«^/.]Idcft,canticum feucarmcnfcribode
Em^/>»f f/»»f/V«w]Etiamex hoctitulooolll*ipotcft,pfal- rege.
muni huncitafcriptuin e/Tcne literali fenfui tantum inhar- LingiMmeaj Idcft,Iingua &calamus cxponuntcogicatio-
"rferi;mus;fed animum & oculos altiiis atcoHerimus,& confi- nes cordis.funtqucinterpretes piarum cogitationum. Signi-
deraremusquidpraecipueinhoc carmine fpeftetur,&quK ficat igitur confenfum cordis &IingnjB, vtquodcorconce-
do£i;rin2khinchauriendafip.Idee>enim dicitur erudiens car- pit,Jingua mox proferat&calamusftatiminchartaefFundat.
inen:quiacontinctdoftriijam vtilena&neccirariamccclefi^, pic/tatttemlinguaracflecalamii: quiaficutcalamuseomo-
de (pirituali /ciIicetcpniugio,liuo fi^ius Dei^ecclefiam fibi ad uctur quo manus fcriptoris eutnducit:fic lioguam & maoum
iuilgit&copdarpcrpetu^ra»der6.AUo^ui^enim,hific6tf^^ prophctae Spiritus fandUs meUebiac & moderabatur. EHlc-
^ nim
■ ^ ■ ' ■ ■ ' " '■
*■'■*. ..' ■'■.'■• ■ Ji »* ^'^^■' ■. ' ■ ■ •
vt
'^ " " ' tiuscauferedduioeftjCiirhis Joniscxcclluej^it: quufcil^
Deiis ei benedixcrac & taiuij cu donis orn.iut^rat. Et Ciiiiftus
dpatreiiiftriiftusefl; noti t.iiituinrapientia.Ied iuftitia, p©cc-'
da & aliis virtutibus, Vc })or/it delere peccatfi, coUete morte ^
reddcre ralurS& vira cccIcfix.Hxceftiila bencdi^io de <jui
principalirer loqiiitur, & lianc fequentlbus verfibiis expli-
catcopiofius. '
4 Accingere gladio^uo fupcr femur , 6 heros,
djCore& glorii!.
Magna funt ornamenta 8c pra»fidia'gubernationis poli-
ticas , fapicncia,virtus ,eIoquentia , quibus.A^tus regni & a;-
quitasac iuftiriaconferuatur < kdnifi adfincetiamreliqui
nerui rerum gerendarum , nonpoteft rcgnum di\x florere,
Nam «liae quidem virtntcs domi reuctenciara ^tqueobedien-
tiainapud lubditos conciliant , c^fqueiii officio rerinenti
fed quiaforiseciamregnumeildefendendQ aduerfushoftesi
ideoforcitudinebell:cainftruftumoporteteflercgcm,vtho-
ftem arma inferetcm reprimere, & fuos defendcrc ab iniwria
poffit.Eft igirur vtruque /?am>.A»'cT' oLyctbit «?^Tfe>cT ceJp^HMiTOf,
H^c aucem yirtus etCi Salomoni tribui poteft: tamen quia nd
niulta bella i!e(fit (habuit cnim tranquillum & pacatum re-
gnu)idcoad Chriftii eft refercda.Hic pingicur accinaus gla-
dio luftitia» & fagittis : primo , quia verbo fut), qui eft gladius
Spiritus.ferircorda noftra, cique redigit incaptiuicatcin, irt
obfequium iibi, i. Cor.io. Deintlequia rcbellesmulci funt,
quidodrinameiusnonrecipiunt , fed oppu^nanc & perte-
quuntur, contra hosfagittas fuas expcdit vt tandem iuo exi-
tio fentat Chriftum non effe incrmem. Hic^giturconfolatio
proponitur piis, nemultitutiinehoftiiun, :i quibus perpetU6
oppugnatur ccclefia,frafiidcfperent. GladiusjMint»i//LUKi.1cfi-
.?^
nimorganumhocadditumc6rdi,«i,uo expiicare cogitatio
nes fu.is polfit. , ,'
Quod dicit fe efle fcribm vclocem, ftgBificat, illa carmi
na 4ux a Spiritu ianfto diaantur,non ita tarde cotiiponi. v
aliapocmata, feqUe promptum effc ad excipiendadiftata
Spiritusranai.rioii tardum autignauum : vcreenim Sedtbu4
dthmisJ}mttufUe ww/Vndeoque ciun nietcm afflat.longa in-
rentioncautftudiononeftopus. ,.£f r n.
5 Pulcher es prxtiiiis hammunr.dittulaeit gra-
tiain labiis tuis.eo quod bcncdau tibi Deusin
acternum. . -
Sequiturnarratioreu defcriptioregtsatque .pfiusregni.
Primum autem encomi.m fum^tur ^ P"^'''"'";'^'!!, f c '^
panti forma,qua reliquos morralcs dicitur antecc lcrcSed
primum in Salomone non vfc]ue ade<> magnum ciecusfuic:
ouiabona corporis etlamfi homincmornant, tamen inter
virtutcs nonpoflunt recenferi: fedtamcn quando corports
formx animi dotes relpondent , & hon,o ele-anti forma
fimnlvirtuteprxdituseft , nihil eft amabilms ,ficutdicitur,
ic Jh^-», "o^ i^' "- -'S*-- E t ""^"'' eft verfus : Grmor
efi pulchro veniens m corpore virtui. In quam fententum etii
hocfcriptiim legitura luaano-.T^Jia-nMf x^i^ot^iKSH ,w»to
TilisioiturfuuSalonioinicioregnifui.Sed^otmfloSalomo-
no,vidcamusquid illa pulclintudo in Chr.fto fign.ficet.Non
enim.-idorisf.,rm.im,vt pulchrirudinem , qux fluxa &ca-
4uca eft.re(b.ciend iivn iudico,qua.nqu3m illam quoque non
dubito exim.am faiffein Chrifto:fed Sp.r.tus fanftushis tor-
loquendiarebusterrenis fumpt.s,al.qu.d fpiritualedo-
mis
ccre voluit,ficur paffim vfitatum eft m Scriptura. gnificat bellicum robur , quod comparatum eft depellendis
Paichruudoig.turChr.fti,quat<Dtum^enushumanumis l^^-^^^ , ^ ^
fuperat&antecellic,ilIacft:primum,quod caret omnilabe Decore&gloriafeuornatu] Hocadditur, vt fignificet.noil
peccati.Alioquienim remporepafhonis , quodaa externum ^^^^ ^^^^^ oftentationem huius regis: qux eum faciatcon-
fi<znumeratreatusineumtranllati,at- ... & .) . .
temptibilem intcr fuos ( ficut omnes thra^onifmi & often-
nrmiiiiciaidBii ■■ •" 1 — ,. ,1 tationes,quibus nihilfubeft viitutis , odium magis &cort*
quodexcellentifllmisdonis praromn.busal.isornatuscit. ^^^ ^» &. . .
peccati.AiioquH
afpedlum attine.t, qui lignum
firmat lefaias non fuifTe in eo fpeciem feu decorctn.De.nde,
mis donis pra: omnibus aliis ornatuscit. ten,ptm^concilianr,quam admiratione aut benfeiiolentiam)
Eftenimineo fummafapientia&omn.um virtutum «^^i^*-., fedforeveras virtutes,qu;eeumcelebiem ,ornatum atque
vtficdicam,quarum rerum vcra& fummaelt piiicnntuao. ^^fj j„jer fuos,formidabilcm autem hoftibusreddant.
Human^virtates,dequibus Ariltote « d^^^^^^^^ J ^ ^ profperaie Iproffrrea^e] e-
fintDuIchriores,funttatumvmbrxcollatx adiitas-virtutcs. ) • • o rACT- : • ii- •
Im6potiisdicendumexantithefi,totumgcnus hu.nanuad quitafuper verbcim vcntatis& afiHa.onU militis:
hancpulchritudinem collatum.efTedeforme & fquahdum, & [/««c]docebif teternbilia dextcra tua.
hoc eft pollutum peccatis & reum coramDeo,ac carere glo- Fortitudini bcllica» addit fiiccefTum feu fclicitatem , fine
riaDei',ficutPaulusinquitad Romanos. Sicutautemfpoii'- quanihil pixclaregeritur.
fus non modo corpus , Cei forcunas o.nncs co.nunicat fpon- " Projperare'] fd^eft, omnia tibi feliciter cedciit: nihil fufci-
fs:ifa Chriihis fuabona omniadonat ecclefia;, & gloria.n piesquod non .naxima celeritate & admirabili felicitate"
illarn feu pulchfitiidiiieni qua carefnas, nobis fefti tuit , 'rt ad exituiift perducas. Ideo enim vocatur Silo in Gcnefi;quii
hacquidemvita,imputatione&inchoatione,qiia fordesno- cftfelix&fortunatus.
flras teoit,&paulatim abftergit ac mundat, in alcera, con- Ebiuitafuper verbiimveritiitis^lA. cft,Strenue proctdein fiif^
fummanone.Hxc poftea explicantur, ciim dicicur , euin vn - cepta popnli tui defenfione , non d^ficias , non remirtas de
ftumefrepropterconforres. laborc militix: fisperpetuo inarmis^&expeditione. Addit
EffufaeftgratiaYiccwndb^iudztnx Salomonafacundia & cauflam:Propter veritatem:ideft,tt veritas doftrin^aDeo
eloquentia.Ea autem neceflar ia eft in rege , qui non :pod6 patcfaftz & cultifum diuinorum retineatur, ne ab hoftibus
CQnfiliQ&aujroritace.pppulum regere:fed aboleaturvef^feHgioj&introducantur praai autidolola-
& fermonis oratia allicere popiilum in obfequium debet. tricicultus. Alij verbum veritatis deveritate feu bonitate
Weo lairdatur Neft:oris eloquentis apud Homerum.&vetu- caufaijpro quabellum fufccpturusfit.interpretamur. ._. .
ftasfinxitjHerculemaureiscacenishomincsabhisf^fpeftlos Etppprefmti^iHnm^
idfetrahere. - . . ranni, quiomniaprolibidine agunt,paffim dornihentur,
Taxatur aute.n ignauiaregum &principum huius «tatis, oppreffis legibus , euerfis iiidiciis & deletis lioneftis poli-
qui exiftimantindi^um eirc principeverbafacere in popu- tiis. HarCvidetur fimpliciflima fententia , vt caulFamindicct
Io,quibuseumfle^nt,coqueoftenduntfibipropofitum ma- quarereges &principcs arma debeantinduere, aut bella
eis coeere quam perfiiadere , & tanquam mancipiis abuti fufcipere,vt /cilicet veritasdodtrihje cjeleftis conferuetur, &
potiiisquamiufta ratione popuIui;n docilem & morigerum prohibeantur latrocinia & vaftationes regnorum & poli-
eubernare, hoc eft,malunt imperium «AairaTiiMi.quam mu-n- tiarum. Veritati autem & iuftitia» opprefTar ncino potuit fuc
w». Magnaitaquehasc lauseft Salomonis , qu6d dicit eum
yti imperio politico.
* Sednuncad Chriftum veniamus.Hic fumma eloquentiil
prxditus eft. Itaeniinalloquiturecclefiam.dum fuauiffimis
verbis& promiffionibuseam ad rcinuitat, vtfimulcorda
Spiritu fando fleftat , vt afTcntiantur & in his acquiefcantk
Homines fuadere 8c perfuadere interdum poflTunt dulcedi-
ne & fuauitate orationis, ficut Pericles, Phocion & fimilest
fed reuerailla fIexanimafuadela,qu«homincmereptuex
currere nifi vnicusifte rex, de quo hic Pfalmus eit compo-
fitus. Nequeenim iuftitiatantumciuilishocloco ,cunide
Chrifto loquimur,intelligenda eft:fed niulto magis vedil-
la iuftitia qua» cora Deo valet, quseque per peccatu eft amif-
fa , aut ab hofle erepta , quam hic rex debet recuperare, &
fubditis fuisreftituere.
131 4y Proprie fignificat , fitut exjjofuimus, prdpter , 8^
exepla fimilia extant paflim in Scriptura,PfaI.7>-JPy«//»'^^
ri» noraim tui. Gen . 4 ^ Propter argetu. E'xod.S.Et claintiuit Mo'-
tcrroribus mortis & a:terna defperatione , imbuit roiido & fes ad Deiipropter r«»/w.Num.z c. Propter Peor , ^pYopter Cosbi.
perpetuo gaudlo. & qu« Istitia acquiefcente iii Deo corda niJy non fcribitur in regimirte: ideo,(l qtiis Vulthanc vo*
perfudit,nulli nifi huic oratori data eft.qui itieo \iy>t atohi ce diuellere a fequenti didione,poteft ita interpretari:pro-
ne dicitunquia nullius creaturaj oratio hoc prasftare potcft» jpter affliftionem, fcilicct.populi feu fubditorum,& propter
Hjcc igitur gratia,quaf reuera fuadelam habct adiunftam, irt luftitiam, vt fcilicet ea feruetur & adminiftr^tur in genere
labiisChriui commendatur.Quod fgitur iupolis de Pcricle humano. Virgula tamen Macaph, qua conne^itur iequenti
fcripfit : 5r«9o» mi7nf»^r9 iimf TOic;t»lA«»i,hoc Spiritus fanftus diftioni, requircre videtJiir vt ekponatur iion alitCr quam fi
reftiffime in hoc pfalmo tribuit Chrifto. fcriberetur in conftruclione , vtfequens cafus fit genitiuus;
Propterea']^^ -^V Non ponitiir illatiuejquafi propter formas Alij aliii fenfum eliciunt. Equita fuper Veritatem , mafufetu-
Ik eloqnentue gratia Salomon a Deo benetliiaus fit:fed po- dincm & iuftjtiaip, id eft, his virtutibtis ornartis Jirodcsls iri
c
■ n
^lt*
W
^ ' "*T^^^
■^l^T. SW^S?? '^■pi<J'«?^
*■ .*■.(
5^7
P R iC L E C T. H E N R. M O L L ER 1 : ,_;L:^-^_ A:_^
Pe«. Ita Mofcs ExoJ. 7. dicltur CC3''n'7N, fed adJjtut
confpefttimpopulijiirqaeteeominendes : nonreddancte
fpeftabilemfaftus, ambitio,fcrdtia,crudelitas, cxaiftipnum
acerbitas , rapinas, violentia , quibus alij rcgesformidabiles /
fe p'^ pulo reddere ftu^ent , atque his tanquam cquis feu vc-
)iiculo in fublimeelati incedunt,feque populo eftentant ; tu
ver6ilsvcrax,malnfuetus,luftus,c!eniens ,&c. Harcnim vir-
tutes vehicula funt qua? regem m fublime attollunt , &
qua: thronum' regium ftabiliunt j^ non illa; inanes& ambt-
tiofae p©mp« magni equitatusSc multarum quadrigarum.
Hanc (ententiam fiquis araplefti vult, non repugno. Neque
obfcurum eft quomodo & ad Salomonem & ad Chriftum
acconimodari illa poffit.Qua de re poftea vidcbimus. Nani
infra has virtutesregi tribuit.
Et docebitteternbiliaiextera tm]ld eft, rebus praiclarc ge-
flis & felici fucceflu incuties terrorem hoftibus , vt abicflis
armis.aut dedant fe fpomfe , feque tuo imperio /ubmitcant,
auc lufte pereautin fuis fceleribus, fi odium pertinax aduer-
fus tclcctineaht. ^'
6 Sagitt» tu3B acutae , [ ideo ] populi fub tc ca-
<3ent:incor[w«>»]inimicorum huius regis[y?* to
e/ident. Verbum tnim repetendum^ efi "i^TO Tot> Kotfov.^l
%upr j , verfu quarto , gladio regem accinxerat : nunc tek
citribuit,qua:araiafunt«V»»*e«<«> quibushoftis repellicur:
gladiusferitcominus,teIisver6 eminus pugnatur. Signifi-
cat igitur , regem hunc foce viftoriofum, & feliciter expug-
nacurutnhoftes,etiampriufquam adipfumaccedant : quafi
diccrct.nemo rcliftct huius regis potentia?, & , fi qui aufi fue-
rine aliquidtentare aduerfus eum , experienrur eum inftru-
ftumeflfcinuido robore & viribus , quibiis facile depcilere
hoftisfuospoflit.
Po^«/ic4««»*]Noninquit,vnagcns,fed,p(»puIi multi: quia
totus mundus aducrfus hunc regcm inf iirget,fed fi uftra.
In cer infmicorum regis] Mutatio eft perfoha», familiaris He"
braris. Debebatenimdicere,Incorinimicorum tuorum.Scd
mentio rcgisyprasfertim ciim etiam n fkiKTi»»^ aceedat, habec
peculiarem emphafin.
Incorl Hocquidaminterpretantur.-Ininedium.vc fignifi-
cetur, huncregem vndique cinflum forehoftiumi nfidiis,
ide^que incer medioshoftes pugnaturum , & telafua in eos
iacuIaturum.CoreAim, cunamedium corporisoccupet,ge-
neraIiterfafpepromediofumitur,vcDeut.4. Cor cxliaccir
piturpromediocaeli. EcExod.i^.Cormaris , proraedio ma-
ris. Alij camen fimplicicer vocem incerprecantur finefigu-
ra vt,quia cor fedes eft vits»fignificet , lagircas hafce ad fon-
tem vitz; penecracuras, ide6que cerciffimuai exicium ailatu-
ras effe hoftibus.
7 Sntliuni tuum Deus in feculum & vltra : vir-
ga[/?tf^/r«w]re6titudinis fceptrum regni tui.
Abellicis vircutibus tranficad alias,quarum vfuseft into-
«a &pace. Suntenimdua»partcs regni adminiftrandi , bel-
fica vna,altcraiudiciaria:ilIaforis hoftes depellit, ha»c domi
im ptobos punit , & infontes defendit aduerfus vim & iniu-
rTam impr6boruni,vtpax,& cranquillitas & dffcipliha hbne-
fta inregn* conferuari pofficSicutautem bellica virtus vti-
tur armis & exercitu : ita altera illa vtirur iudicio & iuftitia.
Hanc igitur virtutem ntjnc -cribuic regh Et primilim vt de
Saloinbne dicamus, afiSrmat , euih non tyrannice pro fua li-
bidine dominari, vt pleriqut ali;,qui pro voce legis.quam fo-
liare debebant.vfurpant illud,
Sicvolojiciitieo.fitprorationevoluntof: ^'
fcd r<ftis & acquis le^ibus adminiftrare regnum , vbi nulla
«C>«T«»i(^'« habeatlocum,nulIa ambitio,aut auaritia,aut o-
dium,aut alius prauus affeaius impediat iudicium. Ec addi-
tur alia commedatio.Regnu hoc omnibus feculis fore firmfi
&: ftabile : quia fcilicec iufte adminiftrecur. Idoue congruic
cu illaSalomonisfencentiaProu.zf. lufticiaftabilicurchro-
nusregis.Hac de re plura dici hoc loco pofllet. Sed cu inrer-
pretacio noftra fit Gramatica,breuiter monuiflt ifta fatisiit.
Nunc de Chrifto videam us, de quo principaliter hic pf*I-
mus concionatur , quod hic ipfeverfus perfpicue oftendic.
Noniinacenim regemhunc Deum : qua: appellatioquan-
«juam interdum angelis & hominibus qui in magiftratu func
tribuicur,vt pfal.8z.Egodixi,di; eftis:& pfal.ijS.CoramDiis
pfallite:atque hoctitulo 5 Spiricu fanfto ornantur, quod
diuinumofficium gerant,&DeusaIiquam fui officijpartem
illiscomraendet: tamen.quianunquamjtaabfolutevni ho-
mini tribuitur,Vt hocin Ioco,facis apparec,non poflt eam ica
adSalomonercftringijVtdeeofolointelligatur. Cum enim
angcli veliudices vocantur dij, vtitur Scriptura plurali nu-
mero , quod docent excplrcita ta & alia fimflia: fed vn us ho -
monunquamvocatur1nScrip(turaCza'nSN pluraliter, quin
iiniuIaddaturaIiquareftri£tioVeunota, quxdifcernacefi i
vero,
moxdeclaratio,£goconftituiteinDeum Pharaonis: Eta-»
pud Latinos didtum vficatum eft, Ifomo homini D«M«:vbi,cutn
non abfoluce, fed relatiue vocabulum accipiatur , nequaqua
exiftimandumeft,n«M«3«i«vincerhominesconftitui.Hicver6
fimplicitcr abfque vlla exceptione vel adicdionfe ciculus hic
tribuitur Chritto. Vndecolligicurprimiluai quod ante dixi,
ita Salomonem & eius rcgnum inhocpfalmo confideran-
dum effejVt cogitesaltius effe confcendendum,dcaliquid ma-
ius quainhocvmbratileregnumeffe fpeftandunijhoceft^re-
ferendumeffehunc pfalmum princJpaliteradMeffiam : tri-
buitur enim ei appellatio. qux proprieSalomoni conuenire
non poteft, fed cantum per reIationem:deinde , diuiniratem
filij cxpreffe probari hoc tcftimonio, quia nomenhocabfo-
luce ei cribuicur.
Incerea veromonendi funtaudicores, ne exiftiment fer-
monem hic haberi tanquahi de nudo Deo: fed de Deo & ho-
mtne.Nam ecfi Deusdicicur,quia dePatris efrentiaabaeterno
genitus eih tamen regis ofHcigm,quodhicdefcnbitur , per-
tinet ad totani perfonam. Ideo , qux de a>ceinoeius regno
dicuntur, de perfona inceiligendafunc,quod imprimisple-
num eft confolationis : Chriftusenim,quatenusDeus&hor
mo, caput eft ecclefias, & falutis noRrx cuftosac praefesi lU
que non regnat ad tempus,fcd in afcernuin.
Soliumiln vocabulo Solium feu fede$,metonymia eft.figni-
ficans rcgniadminiftrationem. Namfoiium fymbolunieft
feffionis, auditinnis, examinationis cauraruin, dicend^rum
fentenciarum,& in fumma,iuris adminiftrandi.Icaque & Deo
fa?pe fedendi verbum cribuitur , ciiin de iudiciaria eius poce-
ftate loquimur.vndeeft illud Auguflini,Sedec Deus ad iudi-
catidum, &furgitadpuniendum. Cutn autemdicathoclo.
co propheta regnum lioc forc perpecuum:inde conficitur,fo-
revtdefinathoc vmbratiIeSalomonis,& fuccedataliudlon-
gegIociofius,&quidemquodfitca:Iefte. N^tn humanaom-
nia funt caduca& variismutacionibusobnoxia.Inhocigituc
verfu propofica cft confolatio de qua fupr^dixi in arguinen-
to:videbat propheta futurum vt paulo poft regnum hoc con-
uclkrecur, &poftericasSaIoinonis tandeminarftumcoge-
recur: ea res ne piis caufani dubitandi de promiffionibus Da-
uidi fadis prxberct, affirmac regn^im hoc ita inftauracum iri
fub Mcifia.vc deinceps fic perpecuum.
SceptrumreBitudinii ] Icerummcconymia eftin vocefee-
pcrfl,vc ciim fafces apud Romanos dicunt ur Imperium. Tuu
regnum,inquit,refte&iufte adminiftraiur, nec proafFeftu
auclibidinenuncinhancniicin illamparcem iofleAiturius,
fed ^quabiliteradminiftratur. Tu enim conftaqterdeferidis
bonos & punis improbos:nulla hic eft«e9,«wOT>ti4/« Recipise-
nim ooines confugientes ad te vera fiJe , improbos vere , &
contumacirer perfeuerances in rceleribus,punis& perdis.
8 Diligis iullltiain & odio habes impic-
tatem ; proptcrea [tjmd ] vnxicteDcus , Dcus
tuus, oleol2Etitia:> pracconfGrtibus{^<jr/;;V/pr^/^]
tuis. ^.^ ,
n^^nyMni eft fupcrioris fententix. Oftendicenim qua; /ic
illarefticudofceptri ,quasinhoc regecommendatur. Pri-
miimeftamoriuftitia;, deinde,odium impietatis&nemefis
feu iufta indignatio aduerfus fcelera. K«dua» virtutes necef-
fario rcquiruntur in rege. Debetenim effe & affcrtor iufti-
tiar,& feuerusiniquicacis vindex.
In Chriftoveroaliuseciam cftamor iuftitia-.fcilicfSt, diuJ-
na:,5 nobis violata;,quam cupit inftitutam:deinde nemefis il-
la tanca eft vc cum videac cotum genus humanum ita i^Hmcr-
fum eflTefcelcribus, vt nuUafua autaliarum creacurar]|in o-
pe ^deretrahi pofHt , ipfe vi"tam fuam pro ecclefia impen-
dac , vchocmodoliberacain dpeccacis pouaiufticiaorner.
Hxcvereheroicaeftnemefisjdequaalibiipfedicic , Zelus
domus cu£ comedii me.
ProptereayRMtCus p'"?!» vc fuprd non fignificat efF^iautTi feu
fruftum iufteadminiftraci rcgni, fed cauflim. Non eriim vn-
xiceumquiarefteadminiftrauicregnum, fed ideo vnxic vc
rcAe adminiftrare pofl*ec.
Vngereaucemhoclocononflgnificac extcrh* pompaaue
ritu declararcrcgc.quimosin hoc populoerat vficatus,quo-
ties rex aut fummus facerdos creandus erac: quemadmdcluin
in hiftoria Siulis, Pauidis , Aaronis & aliorum videre licer:
fed aliquid longiJexcellencius , & quidemilludipfumquod
illa exccrna caercmonhi ccA^ adumbratur& fignificatur. O-
leumenim , cum non ipfumrancum fit limpidum&pelluci,
dum, fcd & alias res mulcas oleo perunftas faciac pellucidas,
& flammis fomcntum acquealimonia fuppedicetrinde fum-
pta metapfaora vngere,in Scriptura fjpe fignificat,Splritu fa-
&o intus aninium illuftrare , & accendereln eo verani agni-
«ionein Ddi 8c niotus conjruentes cum Dco. Hinc in prf-
ma cpift.
«£...
ri. J&Ji
P.^itA.
olUMdk.'''
~ ' '^V' ■*''■ ■; "™'' '■■*
. -E "^ 'y»p* rfw, •;
■^^Wi?'.'. 'i^-^^iy]
if9
-■% ^-
,j _.-■.-
i^'"
. ^.- -..^^-.._- ,_^_..-.PSAXMVM XlV,----i— :: i^. .j^
ras ^ftUtes,vt^do„ati ipfius gratu cfflcaciter de veritatd b*-' „<J acTminiftrat» 8t rerum pr,clar^ gclrrvfrt^uds tem ftu:
nefitiorutn Chrifti Jruduntur & nouos cdhcii^il^ motus ac dium per fragrantia.n bo„i od.ri, fn vlilj Cvltu^ a1
flammasamoHsdiu ni. AtaaehuiUsynftion^^ ehuc con|ruitiIIudCanr. .. dleumTffi ftu " ^mt
feu fYtnboIum 6rat illa altcra exdetnaJnd* ivimr %^*r nftL frao,„ mWK.^ ° ^n .^. . ^ i^.^ icu aroma
la w«.wv#i»t.i.«a.i.aavj}/uii.ui4ii«.i.u,ub«.ui «lucoiic luanaoia sc-
cenfa per Spiritum faftaurft.Vt & vera ac rediaintelligeret.fit da/ed vilia adm .dum & tcnmaAli^^v^iC^ui^iZ r^C"ti~
omniftudloacco„att.h.cfibituendaftatuer.t.No1,igitur veftimenta,dc suibuTata cT^^^^^^^^^
funtfalutares regc. oui nott Vng.nmr hoc oleo.Regnum ve- menta fcilicet iuftiti* fi^faluris., qu« Ule fm^^Tfi coraori
f Chr,ft. ,n ecdefiunprini«eftf4utare,quiainaugUratio detrahens,fu«fpo„fteinduir,& nSS^Sl^^^^^
fic^Sp,ricu,eo.mod64equbpauop6ftdicetur. la^ enimiuftiti.im,quamfuaobediSda JSt Tnirer;
Addit auttm,hoC oleum erfb dlcu Igdti» ab eflfeftu : quia clefiae, vt ea induta fordes ru»s cegat&?uT,ro Vft ac^
yult f,gn.ficare,eccld* fd,ci«te omne & falutem pedere ex in confpeftu Dei appareat.Deinde func frag antia Lc v£
,lla regno Chnf^,. Ipfc cflim affert pacem & tranquillitatem menta,vt in cantico dicitur : hoc eft , doftan a cuan.elii de
confctntus figmficafam per oIeum:atq. indc exii it vera I^- Chrifto, de remiffione peccatorum dc iufl^^iarviSnla
r,t.aacqu.efcens,,„Dg,,quareft,niauv.t^&falutis*ternar. donandaperChriftum Vatomnes credentes ^TrJSr
Pr. oonfomhus /« ;JHog Rabm, ,ta accommodant ad Salo- liter eos rccrcat & reficit,ficuc dicitur 2 .Cor^foiorem not "
monem:quia hic ex namcfo fratrutn fuoru eleftus & cueftus
eft ad regnun diuinitus,etiam antcquam nafceretur,deftina-
tus regno:fed illa typica,quanquam monent Salomone non
Xua virtutc ad hoc faftigium ciiedum cflTcIcuiora tamcn sut
quamvtrnhishxrcrcautfubfiileredebeamus.Ideo id ipsa
tia! fuaf pcr nos manifeftat.
Atque ha»c de iententia huius vcpfus difta fufficiant. Nuc
vocabulaeriam conflderemus.
nK3 omncs interpretaiuur myrrham,voce Latinacongru-
. , v; --..»...»..*-.>.>,-»..,...» ^"fecumHebrsi,quemadmodura& Gr2ca,au«cftuai.M
rem oculos .ntendere oportet,,dque monet vox C=yn^S bis eftque nomen f^clum ab amaritudine. Ea vernmerZm
repet.ta.Pr,mo e„,m vocand, cafu ponitur.&ad Chriftum re- qu^^ bonum odorem fundir, feruat resTput XT, Sco ad-
tcrcur,eo fenfi, quo fupri d.x.mus eum vocari D^um. Chr,- lubebafr cum aloc in vngendis cadal,eribus,qrd cl ex hi-
ftus.g,tur d,c,8urvnduspra.con ort,busfu,s:qu.a vulchuc ftoriapaQIonis Chrift.notun, eft. Eadcm autSaloesra-
MefHam dilcern, i Mo'c,prop(ier, . & omn.bus z\m homini- tio eft^jiam Gr2c:.sinre:pres ^^ reddit ;.-d eft luttans
bus,quorumfuitpr^ltansv.rtus Moresh.baitglor.ofamvo. cftautem ^'«^ .^Vv« Jc W x.'^^™™,, teftc etiamDiof"o:
,:at.onem,&c.usduau acmm.ftcaoresmax,m.^gcft^&mi ridelib.,.cap.6:. Hebr^, ta.«en volintveram ^TcJc
lacula ,nf;gn.adiu.in.cus ed.ta runt:fed tamcn non liberauit ny,hoceft.rcfIna feu liquorem,qui exarbor.bus bdfami in-
f opulum a morte arterna.non rcdd.dic fuis .ufticiara ac vita. cifis aut vulneratis effluit, & i noftrfs bairamum vocatur Iti
Imoomaesvtrtucesqurefueruncneo . fuerunc tanrum in- cnimexautoritateRabinorufcribic R.Dauid ialibroRadi-
r!ioat5,non perfea^Manfit en.m adhuc in eo ingcns caligo cu.fed 6x m Hcbra-a vox cogruai cum Latina (Teft cnim vfita-
& aub,cac,o,vt ex hift^^rjapercufTE pccrarapparet. Eode mo- tu cum exoticis rcbus etia v«cabula perearina rnuchi in alias
do de al.is prophecs & doaorlbus iudicetur. Chriftus vero naciones)n6 video cur mut.iri debeatCajwrum ouid /k al^t
longe fupra prophctas eftpIenicudineSpiritus& vocacione. no cogruunt JlldjBorum /entenrix. Nam Rabi l.nmanucHn
H1.1C en.m pner .10.1 dac Spiricum ad menfuram, vt dicit lo- comcncar.is diciceffc genus aromatis, ouod Arabic^ vocatur
han. Bapali,Joh.j.Eft ,g.tur in eo perfcftifflma Dei notitia, ^ijy, i. fandalum. Ah j dicunt in pifcibus maris .rJuenYrrfed
lultic.a: & omaium alurumv.rcucumfu.nmigradus:denique hoc repreheilic Abenc/.t^,quia nonnumuadicatur Dlantari
yocat.ocmsqua;hacbrd.natione&vn(ftionefig.iificacur,ma Mcdici aloen efreherbam dicuht, & cxtac cius dcfcriBtir^
.orelt&excellencioromrimaiahorum vocatione.Ip^e enim luculenta apud Diofcoridem lib.|. cap xj apud Gilen-M
t:.Iis eft rcx,non qu, ab exrerno hofte ad te.npus nos liberec, Iib.<5.fimplic. mcdicament.& lib. 8.dc coWofirione Ctiir?
fed qui a peccato,a morcc,d poteftate diaboli erepcos donac mentorum,& apud Mefuen. Vcraqueaurcn res.a.#?rh, fr,»r
;i^l"i'?,''''5':^?^&^'^* P^^rp^UodUratura. Atque hinc exi-^^^^^
ft,t ,lh1«c,H? de qua antea d,)t.mus. Non enim ipfe cantum ^vim, quod propter a.,iaritudinc.n vertes 5 tmeis ^
abund.tt SpjrK.4,fcd de fuo Spiritu dacn<jbis , rt certi fimus, ne conferuas. Id verb quaai,tiam ad cemDus fic cam^Eil^
nob,sillaeffedata,,.Iohan.4. ^^^^^^^^^'^'^^^^^^^^^^^^mz^^
Al.jpr^pofit.onemt^vertuntpropter,vt/;giuficetur,idco «'^r^mV2«^-r,.mASediIIavefthncta,«uibusfpo^^^^^^^
oran,ar.adhocregm.n.vt.pfehu,usregn,«ues,quo,d:il- fi«Chriftusor„atuseft,& quibus ilk Wefil^^aror^^^^
c.lfimovocabulocouf.rtcsfeuparc.c.pesnom,nat,liberet nunquamconfumunrur autputrefcunt,c6rcrua.KuT:^t? vc
ab omn.bus .nal,s,& donet eos Sp,r.tu fancko. fint perpecua. fi apponantur riiyf rha & aloc , hoc eTcr'^
9 Myri Iia iSd aloc , cada omma vcltiiaienta tua & afHiaio. Nam cruce&calamicacibus horum partorun, be-
[fciUcet redolenfy vel ommbm vefiimentis tms/Hnt\ npficiorum memoria innobis excicatur& confcruatur, ne
cxpalaciiseburiieisr/ci/im^/f-prowpf^elvndclactifi- ^^^^''"'^^"'^^««tfordefcanCjquod alioquircbasadvoIuntaiciu_
cauef uiit fe — «ttcntibus fiferei. Videmus enim orrines rebus fecundiis fieri
«i. . qua^re foris i„ guber„atio„e & admi„iftrario„eregni ,- T(S^mmS^^&^^^^^.T-,^?'*^,f'> "'*
^''rf .'^5LT;™;/il"!l'l^"'^"!T"?.'"^"- iramDeiadue,r„specc«a. ^ -8 ««■»o™m&
meaar. atque a.nabilen] reddi decct. Nmic .nc.p.t ctiam
defcnbere pompam nuptialera. Hic primum occurrunc
veft.mentaregis,<Icindexdificia,inquibus illx nuptix ce-
Iebrancur.In vtrifque fplendorem defcribir. Primum in ve-
ftimen:,s,cum dicic ca redolere myrrham , aloen & caflam,
hoc eft.funaere odorem fragratiffiinum &fuauifBmum, quo
aftancesrecreancur. Na,xipretiof»veftimentafoIebanc per-
funai aromarir.i«Xr t^...;../:^ _j-_:! c.i i %
my^yp' Nonnulliplicas veftimentorumreddideruni , fe-
quut. Abenezram. Alij tamcn interprctantur cafiam, voce
Lat.na congruente ci»in Hebrara. Eft auteni cafia cognata
cinnamomo. Na.nolimcafiaaromaMca&Iignea vrebantur
medici, tanquam fuccedaneo cinnambmi, & duas ca/iiEpar-
tts pr«bebant pro vna cinnamomi. Im6 plerique hoc reni-
poreex doft.oribus .nedicrs (inccr quos eft Matthiolus & *^
fundi aromacici? /t ^r^;^nJ "7" -i Y" l — ^"'^ {?:''"''* "y>-"w«uu5 mea.crs ^ inccr quos elt M3ttii.oius Sc »
Srales mToTs viL.!^^^^ *^"^ uu^u^^ lij^exilhmant Id quod hodie cinnamomum ^icmvi^ , effe ca,
Cen ill Ses aSaS^n?i^^'" ''' '1 ^TT ^'^'^''' ^*'"' N^"" ®^'*""^ fcribit.verum cinnamomum propter ra-
c . S fufuiSt od^r TaT 7 "^r ^c^''^ ' "' "°". ""'^ * pVaeftantiam fuiffe taatum in thefauris r^m , nec
pSn^! ' ^ ^'""^ ''^" prxferuarentur i publice fuiflc nocum. Bafilius cafiam ita definit : m^^^
Primumautemvi-He<;alo.«« ,• u • , "' ^* ^•^•'«"»<'*i ^^•^'^«■f «x^W^rt wt« 4ifeT«^uJ^.Nomen fa-
r«t t;i.rd"?,fv%*^^^"': ■'rr'» ^^--^-^^^ -"«<;» a- ruau,-.«e od<>.i.. & hodi.
.,^,: __ ]T*: r *'."^_'^["\'^*:*V"i'?"' » fit moderatus, dara- aqua; ex cnnamomo deftillatar odorem fundunt fuauiffimu
tiorts ,.1 veft.ro monct,regcm ,ta f e gcrerc debcre vc ad no- vt ferunt . fyluis ira barbarorum: Et"p7ul6 po¥d7cafi7fi:"2
'»c„&menc,oncm.pfiusomnesexlulareotunnonf«teati- WcnsfKloqWrucex&cafiaiftSque^^^^^^^
57' .
pos na(cinv,r^ tn montl&us crafliorfc rarmento , tenui cute
veriAs quim cortice.Sed haic ab aliis peteda funt. Nobis hoc
quodde fuauitateodorisdiximus,fumciat.Eaver6 invefti-
nientis huius regis fignificat,doftrinam de iuftitia Sc seterna
PRiELECT. HENR. MOLLERI t 57^
multasfuntmyrlaaes, Adhuncigitur typum autor magis
quim ad rem ipfam refpexit. Sed pergamus etiam reliquas
liuius typi partes explicare, & quantiim fpirituafia vel (iipe-
rent vel difcrepent i corporaIibus« oftendere. Spotifa atque
faiuteparta nobisper filium,fuauiter recreare perterrefados eius comitatus in hac narraeione conftat tantum ex fexu ice-
■ & languentes feniu irae Dei aduerfus peccata. ^ mineo. Vnde pontificij inepte hunc verfum adaptarunt mu-
V- Expalatifs ebia^neis^Sori tantum in veftitu eft magnus fple- liebri fcxui in confccratione monialium,vbi hic pfalmus dc-
, dbr,(ed etiam in xdificiis:ficut autem de veftimentis diximus, cantari folet. Sed in Chrifto nuUum eft difcrimen fexps. N6
decere regem aliquem fplendorem , qui ipfius dignitati re- enimhic valetmasautfdemina,fednouacreatura. Gala. j.
rpondeat,& qui autoritatem aliquam ad vulgus conciliet: ita Cuiufcunque igitur fimus lexus , omncs defponfi fumus vni
deaedificiisquoqueiudicandumeft. In his enim quxdam Chrifto.i.Corinth.ii.DefpondivosvniYiro. Secundo,iIIud
maieftas con(picidebet,vt fubditicommonefiantquata^di- gyna^cefipartimex filiabus regum conftat, partim ex concu-
gnitatis 8c pretij res fit adminiftratio rcgia. Sicut igitur rex binis & aliis virginibus.Sjcut Catic.6.dicitur: Sexaginta funt
luj>erat dignitate rehquostita etiam fplendore a»dificiorum reginar & oftoginta con(/iibin3e,&adolefcentularum non eft
hanc dignitatem & maieftatem quodammodo ©ftendere de- numerus.Sed apud Chriftum totum gynf ceum eft ex filiabus
bet) ita lanien vt abfit omnis luxuria & fuperfiux delicia?. Dei.filntque omnes filiae regum , quaevnacum fuo marito
Salomon prajcipuumornatum pofuit in ebore: & narra^ dominaturmorti,mundo,peccato,fatan3c:vicimusenim mii-
hiftoria.i.Reg.io.eum coniparafTe fedem eburneam, qua» ita dumper fanguinem agni,vt dicitur in Apocalypfi. atquehxc
fabrefafta fuerit vt nuUa tl fuerit fimilis.De taberrtaculo ve- fumma eft ecclefia? dignitas. Tertio , ornarus etiam regius &
ro feu habitaculo cburnco nihiilegitur in eius hiftoria , nifi pretiofiffimus defcribitur. llle aute gynaecei Salomonis or-
hocinloco. natusquantiiuisfpIendidus,eratcorruptibiIis:in hocregno
Chriftus ver^ non habet tabernaculum eburneum, fed ck- induuntur omnes incorruptione & gloria filiorum Dei^n fi-
Iefte,ex quo egreffus fefe manifeftauit & exhibuit fuis,e<5que niiles fint angcUs. fplendor igitur regni Chrifti prxft/t om-
deindc parta redcmptione seterna rcgrefTus eft,vt inquit epi- nibus h uius mudi diuitiis aut ornatui.Qofirt6,apud Salomo-
ftola adHebra;oscap.9.Non in manufafta Sanfta iogrefrus nem vrta eracprat reliquisadamata,qu« dicitur 7J1V^, quae li-
eft Chriftus cxemplaria verorum,fed in ipfum cajlum, vt ap- berum habebat acceflum ad thorum & cubile mariti , fed in
pareac^unc in confpeftu Dci pro nobis.
Vnde Utificauerttntte]{ic{kiYadepr odeuntizibiomnct gra-
tulantur dcapplaudunt.
10 Filia regum in prctioffis tuis,aid{lat coniunx ad
dcxt^ramtuam inauroOpliir.
Diximus pompam nuptialemdefcribi.Primumenim pro-
dit rex (plendida domo,veftitu pretiofo & fuaueolente orna-
tus.Iameriamproduciturreginafponfi cum reliquis Salo-
hoc regno omnes habct liberum afcclTumadreg^/pourum,
Hanc pontificij reginam mterprctantur Mariam , eamque
appellant reginam cxYi, vbi tamen ipfa orationis circunftan-
tia ftcileeos redargi.it.Namiftaregina,nonvtmatcr,fed vt
coniunx, aftat regi ad dexteram. Maria igitur non quatenus
mater cft ChriftMccundum carncm, fcd quatcnus membrum
cft fponfsB ccclcficc, fidei oculis intuens , atque eiufdem bra-
chiisampIcftensChriftum , interreliquosadftataddextc-
ram Chrifti , fitquecum aliis particcps bonorum cxleftiuin.
monis concubinis.IUar vero commendantur primo a generis Quinro , imprimis vero hoc obferuandum eft ,qu6d dicit fi-
fplehdbre,quia dicit efTe filias regum,ortas fcilicet ex regio has regum non proprio fumptu cffe ornatas , fcd regio mun-
fanguine.Defrtdeab ornatu,qu6d fumptu regio cxornataeirt- do & ornatu^ Chriftus cnim ornat fponfam fuam , qu^ ipfa
cedantjd enim fignificat in pretiofis tuis,hoc eft,tuo fumptu erat nud;i & deformis , ficut dcfcribitur ab Ezechiele cap.it.
fplendide & magnificccxbrnata?.Quanquamlli| hoc ad gy-
n«ceum rcferendum effe cenfeant,vt fit fententia,Fili2 rcgu
funt internobiles^fcil.matronasgynaeceitui. Deinderegina
adftat ad dexteram,cuius fcilicetmaior eftdignitas quam re.
Jiquarum,8c quae liberu acccirum habet ad cubile.Hinc enim
diciturSJIW vt hacappeUationedifcernatur a reliquis qug no facitcam conrortcmregni fui, quadignitate nulla maior co-
Et quidem ornat eam de prctiofis fuis, hoc eft , ca*leftibus &
perpetuo duraturis bonis, iuftitia,vita, imuiortalfiate, gloria
fempiferna. Nec fertilla alienum aut aliunde allatum orna-
tum.Isenim eft meretricius & in oculis Dominideteftabilis.
SextOjCoftituitur fponfa ad dextdratp Chrifti.id cft, Chrif^a»
eranteodemloco&hflinorc. Hancornatam cfTe dicitauro
jOphir,ideft,optimo &puriffimo.Nam ex infula Ophir, qua
nunc tranfpofids litcrjs atque inucrfo ordine prolatis, Peri^
diciexiftimoiaduehebaturoptimum aurum,i.Reg.io.
Harc eft grammatiica & literalis, quam vocant , fenrcntia,
quas primiim oftendenda fuit.Difputant autem hic interpre-
tes de polygamia SaIomonis,anSpiritus fanftus ijlam laudct
&probet, ciim ahbi Scriptura vagos huiufmodi concubitus
improbet, & prima coniugij Iexfit,vtjJuofintincarnemv-
nam.Nam qu6d cum peregrinis &alienis a populo Dei.yt cii
gitaripoteft. Dehacdicitur Ephef.z. confidcre eam fecit
cUmChrifto in caeieftibus,^
AudifiHa &
II Audihlia Sc yide , & incHna aurem tuam*
& obliuifcerepopuHtui & domus patris tui.
Apoftrophe cft , qua ipfam rcginam compellat , eamque
hortaturvtdepofita memoria patriac &paterrtaBdomus, &
abieJta idololatria, in qua erap educata, vera de Deo doftri-
nam in hoc populo fonantem amplcftatur , ne,fi ipfa prauos
-v,-^ — — - . cultusretineret.quibos afrueuerat,alii*fuoexeplonocerei.
filia PlTaMonrs^rceii^igypti^^^^^^^ Ammonind^isjMoabitidis, Id quod fieri folet : «T« ^ A>rw>n», , «7-f ^ aie^TO^v.V^t.QtJales
Idum«is,Sidonii8,Cethjcis contraxit matriniortia,id manifc- Domirtar,tales ancilla: Imo mantus ipfe faepe per muhercs a
fimpliciterlpfipropofitumefrecelebrare regis opulen- . . „ • , r j
tiam & «loriam,qu« in illis nuptiis, atque in illo ornati^pI6 cultus retinerent , & praua dogniata , cum ipfo fundaniento
dido,cum ipfius regis,tum reginar & totius gynaecei confpi- pugnantia , ftabilucnt. Quod quomodo plcnf que ccffenr,
ciebatur:«iamilIee3opulerttiapotuitabuti.Fuirenimrcue euemus docuu & docebit dcinceps.
railIapotenria.di2nitas & fplendor Salomonis.benediaio Hoc pnmoobferuartdumcftm hac adhortat.one. Atque
Dei non vulgtris.qux digna eft laude & celebratione, atque huc periinet illud diftum Chrifti Lucx 14. Si quis vemt ad
ea a remperiIIercaevrusfuiflet,etiamhocvenifletinipfius mcnec oditpatremfuum acmatrcm , & vxorem & hlios. K
Iaudes.Nun« ver6 his omiflisCneque enim quicquam vel de fratres, & forores, prarterea autem & aninwm fuam, non po-
vero bonorum vfu vel abufu difputat autor)tantum illa qua: teft efle meus difcipuluS.Et Matth. 10. Qu» amauent patren
m oculos mcurrebant , quaeque admirationem apud om-
nes concitabantjtanquam dona diuinitus data recenfet. Si
tamen ad Chriftum hsec refcrre volumus, vt certe debcmus,
hictypus commonefaaionem habet dere non parui rao-
menti.Ciim enim coniugium.SaIomonis,quo fibl variarum
: patretn
autmatrem fuprame,non eftmedignus. EtMofcs inean-
dem fent<irttiam inquit, Deut.jj.Qui dixcritpatrifuo & ma-
trifu2e,Nefciovos,&fratribusfuis,ignoro illos, & qui ne-
fcieruntfiIiosfu©s,hi cuftodiuerunt eloquium tuum ,& pa-
ftumtuum feruauerunt&c. Dcindemonet,vtomnem amo-
nationum vxores coniunxit , typus quodammodo fit illius rem fuum transferat & transfundat in maritum,hunc ynu di
coniupij qtto fibi Chriftus ecelefiam fuam defp6det & araif- Iigat,obferuet,& colat , nec fubinde ad aedes paternas,in qui
fimo amorecopuIat,monemur hae iraagine,Chriftum non bus nata& educata erat,refpeftet,earuue amorc ita capiatur
tantim ex ludaeis.fed ctiaro cx gentibus fibi ecclefiam col- vt a marito fuo fn aJienior.Vtirur autem blada compcllatio-
tantiim ex Iudaeis,fed ctiaro cx gen
ligere.Et magnus ille numerus concubinarum,multitudinem
credentium euangeIio,atque ita in focictatem bonorurn o-
mnium cum Chriftovenientium , dcfignat. Nam Salomon
fepringentas vxores reginas , trecentas vero concubinas
habuiffe fcribitur,qui numerus millenarium complet : fed
corura qui Chrifto copulantur pcr fpiriiuale matrimonium.
ne,cum nominat eam filiam , idque valet ad. att5tioneni ex-
citandam.Oftenditenim,feverepaterno amore& curaduci
vttalia moneat : ipfametiam vtfiliam,deccre aures fibiac-
commodare atque obtemperare. Ica authoritatcm fibihac
compellatione conciliare®inamattentareddere voluit.
Simul etiam hatc vox innuit , autorem huius pfalmi no fuiflc
hommcni
'o^ifa^i
0 ' ' •' " ' * ^' ■"" • l-N PS ALM
homtnein vulgaretn aut obfAirum > fed cuius in aula regis &
vniuerfo populo rumma fueric autori^s. Alioqui enini hxc
compellatio n» deceret hominem priuacum.Qupd vero plu-
ribus verbispofiea accentionem exigit , fignificac rem elTe nd
parui mometi.de qua tnonere reginam inftituerit. Noncnim
facile exuuntur aut djtponuntur opiniones , quas cum primo
Iz&Q haufimus;& quibus innucrijEi fumus.. Idque experientia
quotidiana abundeteftatur.(/b'^«ii)i i8<«t^fnv ilui»Kn^eteu. Dein-
dc magna etiam vis eft confuetudinis , iaatf hf «ti»'d«ti4;,»T«c « -
|((«v/u!^ ^i>«Sci<,inqui^AriiloceIes.& confirmant hoc multorum
(cripta & dida , quibus vericaci ex prxconcieptis ac longo v(u
inu.eteracis opinionibus iniquiffime prxiudicatur. Hxc confi-
derans autor,toties eadem rem repecit&iocuIcat,vthis quafi
flimulis eani vrgeac & fledac , ne in idololatria aut moribus
paternis perfeueret ,3ut nedefiderio patria; auc deliciarura
^^gypciacarum amcrem fuum a rege alienct.
PrxrailTa hac grammatica & licerali fencencia,nunc i cypo
adCtiriftum cranfeamus,cuius rcgnum fpiricuale, vcdi6tum
eliiii hoc pfalmo defcnbitur.Primum aucem ecclefi3,tatn ex
gentibus quam ex ludajiscollefta.diciturifpiritu fanfto, fi-
lia.Isenim per minifteriumverbi&facranientoruin gignit fi-
lios Deo , qui anrea erant fili; fatansB, irx , malediaionis &
damnacionts aecernae. Ideo & Paulus canquam minifter euan-
geIijGalatascap.4..nominacfuosfiIios,quositeruinparcurie-
ric.Eilque hxc appellatio plena confolationis. Eramus enim
omnes nacura filij ira», hoftes Dei, abiefti a D2o,&c. nunc ab
eo adopramur, vcfimus filij& ha^redcs bonorum aeternormn.
Sicut dicicurloha i.Dedic nis poteftacem filios Dei fieri. Au-
diamusigicurvocemhuius parecis itablandenos inuicancis,
&cogicemusquanta fic magnirudo amoris diuini erga nos,
dum fe pacrem noftrUm effe ceftacur.
Primiim inquic,^«<//, cjuo verbo fignificat quaJisfic admi-
niftratio huius regni, & quid agere oporceacieos qui membra
funt huius regni. Non conftituitur ncc recinecur hoc regnum
armis auc vi corporali, ficuc regna huius mundj , fed verbo &
doftrina.Nam audire & docere funccorrelaciua.Non opuseft
igicur hucafFcregladios auc cela, quibus falas & vica regis,
auc rcgnum defendatur: fed aurcs afterenda» func,qua:au-
dianc&paciancurfeerudirt&doceride Deo ex verbo.non
qua^rant reuelationesextra verbum DeiaucfineverboDei,
nanpr^feranc opiniones prasconcepcas auc confuecudinem
inueteracam verbo diuinitus patefad ,».• fcdfempermemorcs
finc mandacidecoelo fonancis,Hiceftfiliusmeus, hunc audi-
ce. Deiodeaudicumfeiuacur fides ,quafcredatverbo, &ac-
quiefcat in promiifionibus. Nam fides ex audttu eil:, vc inquit
PauIusRom.io.
Additaucem, Et vide, quod idemeft acfi dicerec, Ab ipfa
=^ cxpericntia , feu ab ipfo vfu & effedu difce qualis fic hjecdb-*»,
d:rina,& quancus thelaurus hic nbi ofteracur.NulIa enim alia
cftdod:rina,qija; veram aucfirmam confolationemindnlori-
bus confciencig ex agnicionc peccaci auc in aliis airumnis mo-
ftrcc,auc qusB cercum porcum, ad quem in periculis confugia-
nius , bftendac , quim hxc quac in populo Dei eft; pacefafta.
Nam caecerse doftrinx oinnes relinquunt hominem in erifti
diibicatione & morte.Ideo Dauid plalm.j4inquit,Guftate &
vidcce.quonism fuauiscftDoVniims. Senfusaucetnillecon-
fblatioms, de qua&Dauid,& hicplalmus loquitur.fequi-
tur fidem, non praecedit. Ideo prius tubet nos audire, deinde
videre.'""-
IndinaaurcmtmmliKepetit prxceptum de audiendo:Quia
fcit qiiam arduiim & difficile fit deponere opiniones prauas,
& a prima educarione reccderc,im6fuam fapienciam & iufti-
ttam exuere, feque tocum Chrifto ica fubiiccre , vt ipfi foli ce
addicas,& ab co pendeas, ipfique omnia accepca referas'ideo
incuic.Inclinaauretnrquafi iuxcaBafiiium dicerec, Noliafpi-
cere&admirarieaquxmagna&fublimiafuncin mundo, vt
funtopes,regna,iufticia mundi,fapietiaracionishumanx,&c.
Sed demicte oculos &aures,& hxcquar coram mundo humi-
lia videncur,confidera.
Inclinare aurem phrafi Hebrjca proprie figitificat diligen-
ter attendere,& aufcultare:forma fermonis fumpcaacom-
muni hominum confuecudine,qttidumdtIigenter accende-
Te volunt, aures loquenti reda obucrtunc,&quafi ad eum in-
dinanc.
Obliuifcerepopulum tuum ^ domwn-patris tui j Per domum
pacris intelligic prauasopinionesdeDeo,&otnnes corruptc-
lasdoflrina? acculcuuin diuinorum,quasexvcero afFcrimus,
aucqujsexprauainftitucionenobisadhaercnc. Perpopulum
incelligic omnia ea quaj ex mala confuetudine & conuerfa-
tione cum impiis & idololacris acquifica nosiDeo abdu-
cunt. Primum cnim nafciturriobifcum inoens prauicas na-
ttjrae, eftin mente criftis caligo , func dubicationes dcDeo &
, eiusprouidentia,vo]uncaseft auerfa aDeo, incordefuncer-
nntes flamma: cupidiiacum & ahorum afte£tuupugnantiutn
VM XL V. •■• '•--.-■' -^'- '■" ■■•^ . ^^^
cumIegeDei,({pa;omnia trahimus ex natiuitate,& ex domo
pacris afferimus. vt dicirur pfalnno quiDquagefimo primo: In
peceacis ccoepit ineiftiarer inea.Deindeplurima adfcifcuntuc
praua educacione & confuetudine.Taiisenim quifqieftqua-
iium delediatur confuecudine. Haec igitiir omnia deponeitdt
fi^nt,fi voluinus huic fponfo coniungi. /V.tque hic primii.m re-
fucanturij quihodiedicuucfenon veliep^us fapere qu^m fui^
parences & maiores lapuerunt , ideoque malle fe in ea reli- /
gione mori, quain a maioribus fuis acceperunt, quau^ nupet;}
vtcxiftimancexorcam amplcdi. Delnde &ht taxantur^qui
confuetudinem longi ceraporis allegant , vthodie pontificij,
Nam confuecudo fine vcricate , vt inquic Cyprianus,,JDihil
ahudcft quam vetuftas errotis. Tertib , eciam hoc tede, fi-
gnificatur , politiam Mofis aliquando effe delendam , & c;uIt
tus Leuiticos abolendos. Quanquam enim principaljcer ec-
clcfiam colleftam cx gencibus alloquatur , cainen fimul mo*
nec eos qui eranc in populo ludaico , vc venicnccm Meifi^m
recipianc, eumque anceferapc templo &poluia» fuse, imb po-
iicixprorfus obliuifcancur: quodfieti non poiuic, niff illa.pc-
riitus cefTante. ;,
iz Et Goncupifcct rcx dec<)rem tuum : quo-
niam ipfe Dotninus tuiis,& adorabis euu- [incHrHa-
bis te ei.'\
Araplificat orationem a fruftu fequutUro. Ita, inquic,cris
graca & accepta huic regi fponfa,fihunc ornatum ad eum af-
ft-rasjhoc eftjfi abiefta idololatria & prof.itjitace geiuili, huic
fdli te addicas.Ipfe enim,fi quid ex illa dcfe* rione dorinis pa-
terna: erictriftitiaiauc moIeltia;,abutide'coiTi|^eniabiedulcifIi-
ma fua cpnfuecudine & smore ardentif/imo, c^jo te Comple-
aetur. Hasc cranflata ad ecckfiain fiunt dulciffima. Eius fpe-
ciespropicr ii.firmitatem , crucem & fcandala, videcurefle
dcforinis, Ec cainen in corifpeftu Dei ica formofa eft , vc rex
delc<^tccnr eius pulchrttudinc.Efl cniin circundaca veltimcn-
toiuftitiat&faluris.
C<?»c«/)i/ce^]Ideft ,acquiefcet in tuo erga fe amore , de-
leclabiturtuaconfuetudme.nunquam auellecura tuocom-
plexu,&:c. .^
§uoniam ipfs ejl Boitiinus tuus ] Addit fupetioribus reftri-
ftionemfeu conedtf)nenirnehac dignicace acque emincntia,
qubd fcilicecad dexteram regis cbllocatur, & qubdardentif-
fjmc abeo diligitiir,elacafuperbireincipiar,autquiduisfibi
iicere exiftimec: quod accidere multeribus ambittofis folet,
quar vbi videut/ecoJi paulo diligentiiis a fuis maritis , mox
ita Ic cffsrunc , vt in ipios inaricos fibi imperium fumant. Et
hodie poncifici;, qui nomen ecclefiae fuis erroribus obtedunt,
eam fibi licenciam vfurpanc.vc leges concraipfum Chnttuju
maricum fuum ferre noa vcreantur. Monet igitur propheiaT^
fponfam hanc ica elacam efTe in fummam dignicacem , atque
ita amari a /ponfo,vc incerea illara memioif^e velic,maritum,
domtnum & caput eflfe, cui ilia perpecuatn reucreciam atque
obedieciam debeac: quam etiam geilu externo iubec eam de-
clarare.Namvcrbummnn\ynIignificatinchnato corporc re-
uerentiam aiicui exhiberc. Chriftus autemcaput&fponfus
ecclefia» noncolendus eft tanttim extcrno geftu corpot is, qui
exhibetur pr^fenci regi morepolicico , auc nuda ca:remonia,
fed coniundadebec cfle vera animi reuerencia &pietas,qu«
intelltgacquajem &quancum ecdcfia habeaimatitum cui
adiungirurj&tjuanca abeotonaaccipiat. TT^
Haeccortfidefrkcio parit' veram reuereciam,verum amorem,
verumculnim& inuoCacionem ,qu2B petitbona, qu^ non
poflTuncdariacrbatuns. Acque htc culcus etiam in externis
geftibus fe oftendir , dum tanquam fupplicf s nos coramJC^eo
profternimus , & cum manibus corda ad caElum leuarnusr S/r
necdoche igitur in verbo Hebrafo confideranda cft : eft enitn
illa vfitata in Scriprura, quod multis teftimoniis oftehdi po-
teft,edque diligentnis ha»c obferuandafunt,nc eludi vcrbuin
hocinanibus Iuda»orumcauilIatiombu$patiatnur. Jihcn,i.iTjt
tanciim adexternum corporis gcfliim accomm«darit, ciim
Scriptura, quoties dc adorationC Dei hoc verbum vfurpac,
fimui in-eriorem animi reuerentiain,&cuIcumcompIeftatuBi
Nifi force vclimus dicere , Deuin deledari aut placari cxter'-
no aliquo ritu 4ut gcftu in fpeciera pictatis effifto , finc irite-
riorc cordis motu •• ciim c6rtuin*fic, peUtn omnem fimulatio-
nem & hydocrilin excreme o^ifie. E^ aiice pronomcn *h cm-
phacicaspoficum hoc loco.Oftediccnimecclefiamica regerti
fuutn colere & adorare,vt interea fugiat & deteftetur onrthem
idololatriam.ide<5quc non cfleciues huius regni,qui idola li-
biadcultumerigunt,autcrcaturarum vcl etiam fanftoruin
opem implorant.
15 Ec lilia Tyri , cum munere vulturo tuum de.-
prccabunturdiujtespopuli. >%: f;^
Supri iuflTerac , vc oblita dsmus patcrna; rotam fe dcderct
niaritojnecfubiridcadopes aut delicias huius mundi.qui'-
jVj^' l PRitLECT. HE
buianeiafliiettcrit, refpcA»rct. l^eigiturexiftimetfedein»-
ccps fore mireram & eg«nam > quas cx lummo fplendore & of-
pulentia io extremas anguftias fit deicfta y id quod eueuire
plerunquerolechisqui Chriftuni fcquuntur , af%mat hant
j^ietatem abund^comp^falurD iri,primuiii,vtdixinius,amorc
nsariti ardcntiflrimbrdleinde opulcntiffimorHm hominunn cul-
'^ tu ac libcralitate. Tyriosenim aic vfituros fupplices cum mu-
. neribus,hoc cft,ficut ipfe mox explicatiopuleciffimos quofq-,
rcneraturos cfle iianc rponfam, & quibulcunque poffint offi-f^
ciil ac muneribus culturos atque ornaturos effe. Haec igitUr ■
coihfjcnfacio faciie mitigabic, vcl potius abolebit defidcrium
prioris fortuna;.
• Fi&<iryri3Ideft,natainvrbeTyro,ficutfiliaeHierufalem
alibi dicuncur ciues eius vrbis. Tyrum autcmin fpccie nomi-
nacqula vrbs illo tempore crac poten tilfim» & op ulecilfima,
adeovtfingulosciucslfmsdicat efleprincipes, &eracilla
propcer vicmicaBcm Iiidaris maxime nota. itaque fummi h«-
noris loco hoc ponit,qu6d dicit ex tam nobili &opuIcnca vr-
be vencurqs , qui reuerentiam & cultum ei praeftent, & omni
officij genete eara iuuent.Interca vero in genefeintelligendi
funcpotentes&opulcnticuiufcunque loci,a:tatis autordinis.
Nam Deusfubindealiquosexcitat rcges, principcs & proce-
res, vrbesitem opulcntas, quajccclefiae hofpitium pr«beant,
eimaueomnihumanitatefoueanc&tueaiicur,^ efeterumde
appellacione vrbis Ty ri monedi funt auditorcs, faqiam illani
cfIeavoceHebr«anixSor, mucaralitera fibilante in Tau,
quod &in aliis fimilibus fieri videmus. Gellius libro decimo
quarco,capice (exto, dicit, Tyrum antea diftam fuiflTe Sarani,
idplane congruit cuni Hebrara appellatione: atqucindceft
illud apud Virgilium , iecundoGeorgicon , Vt gemma bibat,
(^ Sarrano dormiat oftro , id eft, Ty lia purpura. & Columella
Sarranasviolasnominacpurpureas. luuenalisitcmSarrana
aulxa ia vrbe Tyro fada. Ica autem ii&a. videcur vrbs , quod
efretinpetraextrufta.Nammy petrarafi^nificat; vel,vtalij
volunt, quod pcr rebellionem fjft*! fcceffionenonnulli ciues
Sidoni) hanc vrbem condiderintja verbo niV vel mjf : cadem
Cnim eft vtriufque fignificatio.
Deprecabuntur^id eliomni cultu reuerenti« profequentur,
& cxpccent tuam amiciciam.
14 Tota gloiiofa [ eft ] filia regis intrinfecus: ex
veftibus auro intertextis [ ocelUtU » vel ex deauratts
merfertiomhusjmdmventum eius.
Abfoluta par»nefi,qua; doftrinam de applicatione benefi-
ciorum Chrifticontinet.pergitnuncin defcriptionefplendo-
ris & ornatus fponfa». Supri autem dixerat eam ornatam ^e
auro Ophir.id eft,puriffimo & felcaiffiipd. Nunc addit, eam
TfOfi tantim foris,fed intrinfecus etiam ornatam eflrcld ludf I
ica ad coniugem Salomonis accommodant,vt dlcant,eam no
tannim,quando prodit in confpedum populi , fed etiam ciim
l^det in cubiculo expeais maritum , fplendidc & magnifice
veftitam cfTe, atque ita ctiam quotidianu ornatum eflc lum-
ptuofum, vel,vtali|hocincerpretancur, rplendorem ornatus
non eflte fucatum ad fiillendos oculos , fed ex folida opulen-
tia conftare. Ali; ctiam hanc fententiam eliciunt, Tocam re-
ginf glorikm in «o fitam cflre,qu6d rex faniiliariter eam ad fe
inuitet,&cj^d hacc tcniiia funt.Non enim dubium eft quin a-
liud f|)eaetproph«a'Nam abillo regina» ornatu,quem ope-
rofifSmum KfpTcrididtfnmum fuiffe afHrraar, abducitani
Ccoculos adejbclefia? Chrifti rponfarornatuai.Hunc dicit iiort
omnino foris^confpici, aut in oculos ita incurrere,vc admira-
tionem fuis ekcitet. Nam fi excernam ecclcfiarfaciem confi-
aei:es,eft illaaerumnofa,mifcra,afBiaa,qux & foorum pecca-
tdrfl mole&hoftiuminiuriispremituf duriter &acerbe,adeo
vc^aulUs dtcat,quod ad hac fpcciCm attinec, nullum eflTe po-
pulum magis miferum aut a*rumnofum. Interca tamen non
caretillafuo ornatu aut fplendore.Scd gloriailla cftinceria,
quamntmonififideioculisafpicere& intueri poteft. Sunc
aUtimhuius gloriae plures gradus, quorum aliquos rccicafTe,
ac ccu digito monftrafle fatis fit. I.Eft vera agnieio eflTentix 8c
voluncatis Dei ex verbo patefafto.Ideo pfaItai.i4V.dicit: Non
fecictaliter omni nationi. ll.Pracfentia Dei,& confolatio ve-
ra acfolidain fcnfiiiras Dci aduerfus peccaca,inaerdnisfltper-
fecutionibus. III.Exaudicioprecum,Deuc.4. llll.Perpetua
confcruatio ecdcfiar inter horribiles furoresdiaboli& orga-
norumcius. V. Infigncsliberationesccclefias&fingulorum
i' V -^,T.^
:■;; :■«•; -7, ';.!?■
'I^M^^tWt''"
W?Wy^r^'^"
K&. MOLlErRI fy^
membrorum,vtDanieIis& alibrum,& ttndem finalia illa H-
beratio & reftitutio yitx xternat 8c glorix imhiorcalis. VI. Mio
ricula & vaticinia prophecica. VII. Varix vfrcutesltttftnfae
per fpirifum fttndum in cordibus piorum,quae ldg(^ difrerufic
i philofophicis virtutibUs. H«c glotiaeft ecclcfia>,qu am mC-
dus non cernie. Deind6 accedunt etiam dona Spiricus fand:i,
qu£ confpiciuntur in conferuatione ecdefiae , dequibus Paui«
ius loquitur, Afcendit in altuin,dedit dona hominibus.In ec-
clefia func dodtores , qui lucencin hoc veftimenco , tanquam
gemmae auro inClufae, fiincqucintetpretes Scripturjt , donit
lingiiarum & variarum rerum cognitione inftrudi. Hi funt
tanquam veftes auro intextx , auc acu pi^, de quibus proilt- '
moverfudicicur. *- ?4- '
I) In vcftibus acu pidis [fhrygiomcis^zdducctut
rcgi, virgines pofl eam fociJe eius adducuntur tibi
[falicetrepnac^^ynAceum.]
PueIla;,qua;coimrancurreginain nuptlis Salomonis.pom*-
pamillam nupcialem redduncrplendidiorem.lnccclefia ve-
ro puella; illa; fignificanc fingula membr} ecclefia;,quae perci-
nenc ad lociecatein regni cjeleftis,& per minifterium cuange-
lij adducuncur Chrifto.Dicuncur auccmvirgines propcer fidei
fandimoniam & fimpIicitaccm.x.Cor.ii.
16 Adducuiuur in lastitiis 6c exulLatione : ingre-
dienturpalatiumregis. «
Haec latitia ^ynarcei Salomonis fuit exigui temporis,&
plane momcntanca.fedccclefJa» gaudium,vt Chriftusiuquic,
eft folidum,quod oemo auferec ab ea.Confiftic autem il!a Ix^
titia primum in vera agnitione Dcij&fcnfu milericordis Dei
erga nos,qii6d quanquam peccatishorrendis poUutos , reci-
pit in gratram:deinde in donacione Spiritus fan Ai , qu i corda
regenerat, & omnem timorcm expellit non euini eli fpiritus
timoris.tcrti©, in Ipe & expeftatione fucura? vita: & gloriae x~
cern£, quia fucurum (icimus vt candem poA huius vicx aerum-
nasincroducamurinpalutium regis nofiri,& donemur vita&
laetitia pcrpecua.
17 Pio pacribus tuis crunt (111} tui: conftltues eos
principes in vniuerfa terra.
In fine epithalamij promittit regi non tanti^m numerofam
fobolem,fed eciam, quod impriniis ij^d regni glonam & cele-
britatemfacicqua* virtutc 8t dignitate maioribus non ce-
dac,& quaelate propagatoimperiopluresprouinciasoccu-
pet,& quibus pater regna mundi iple diftribuat. Ha?€ de Sa-
lomone intelligi non poflfunr,nifi quatenus in eo adumbrata;
fueruncaliquomodo. Nameiuspoftericas tantuiHabfuic vc
amplificareeimperium,vtprimusha!resKoboam , cxiguam
^antiim regniparcem recintieric , necquifquam cx legitimis-
fuccefforibus ad parris pocenciam perucneric.Quare adChri-
ftum ifta refcrenda funt, qui mcdius fuic incer vetercm & no>
uam ecclefiani ex gentibus coUeftam. Is vcre filios genuic
numero&praeftantia maioribus fuis non cedcntes,edfque
vniuerfo orbi praifccit : non quidem vc ihore regum in hoc
mundo dominarencur , (ed vt vocceuangplij dcftrucrenc po-
centiam diaboli , minas atque illccebras mundi, & magno
atqueincrcdib|Iiruccefrupaffini in coto OrbeDcoxcernam.
ecdefiam colligerent.
Propatribus eruntflUf\\A. eft,in locum maiorum,qui fjipien-^
tia,pictate&alii$viftueibusclarucrunr,fuccedencfiiij;
i8 MeniGrare faciam [rnemorabile faciam ] no-
men tuum in omni gcneratione & generatione:
propterea populi coiifitcbuntur tibi in leculuin &
perpetuo.
V«rfus iS.promittiteccIefiae ftabilitatem & firmitatem
inter collifiones regnorum, &concionatur devita xcerna,
quorum neutnim regno Salomonis tribui poteft. Chrifti, in-
quit,memoria perpetuo Vigebit : eroo ecclefia erit perpetua;
&perpetu6celebrabunturiaudes Cnrifti:ergonunquam de-
lebitur ecclefia,fed mancbic coecus recinensprofeflfionem do<
ftrina; de Deo,& veris cultibus eum honorans, & poftea in x-
terna confuetudine manebit apud Deum in vica caelefti. Eft
auteminhocverfupropofitadoftrina de veris culcibus noui
t«ftamenci , de quibus ciim alibi dicatur copiefius , non fum
nunc prolixior. ^
PSALMI XLV.
P A RT E S.
I, Exotdium floridumi vt vocanr,quo pij omnes in vnius perfona,omnium nominc cJincntis,fe animo,
orc, manibus,fcu ftylo omnia ctteduros qua; ad cckbrandum Chriflum fponfum ,Ecclefiam fponfam , &
CQliiugium facrum pertinent:v.i.
IL Laadatiofponfi,quxtypice Saloraoni a nonnuUi» , fed tcouiffima cx partccompetit,oranibus
vero numcrisChri{locftaccomuiodanda»Sunt autem huins laudationis locL 1. CottitnfertdatjO elc*
gantia:, valtus, & fermonisjV.^. 2. Hortatio a pocentia magnilica ad adminiftrationem regni , v. 4. 5. 6i
3. Maicftatis gioiixque fcmpi-erna;pra!dicaiio>v.7.8.9.
Horum oiiinium origoeftaDco Patre,qui Filium vnxit^&dcdit ciSpiricum finemenfurailoan, j. J4.*
Quamcjbrem , & fi iiaec in fpeciem Chrifto minime vidcntur adfuiffcduminformaferuiambulauit.-
non dubiiim tamcn eft quin propria fmc illiusrprout docemur Euangeiio quardam in ipfo confumma-
taefTe,&aliaindiesconfumn>ari. , ,^,,
Glaeiius Chrifti cftfpiritualis, nempc vcrbum procedcnsex oreipfius,dequoIefa.ii.4.Hebr.4.i24
Apoc.i.i6.Robufti{fimusappellatur, ncmpecuipotcftasomnistributafit incttlo&in terrarcuius viom-
nes munitiones fubuertimus,ratiocinationes, omnemque fublimitatcnu qua: aduerfus Dci cognitioncr»
cxtollitur,t.Cor.io.4.&c. ,
llcgiaChriftiadminiftratioexponitur, tum erga fubiedbosfideles, v.J.quibus Euangelium odor eft
vitsB ad vitamtium erga rebelles& ii,iipios,v.6.c[uibus verbumad n^ortcm annuntiatur,i. Cor.1.15.16*
Demdejnempcv.?. fubiicirur dcfcriptioMaieftatis,iuftitiac,&glorisB diuinarin Chrifto,exdonis&vo-
catione Dei:nam hjBcad^alomonem minime pcrtinerc,tum ipfa verborum fcrics oftendit,tuiu Apofto-
luscap.i.epift. ad Hebrxos. Vndus eft autcmEcdcfiajfponfus, vndiione Spiritus,perquemrcgnum
Dei eftiuftitia,5(: pax,<5<: gaudiura in Chrifto. Rom. 14.17. Chriftiani aucem fponfi confortcs & amicit
tum Chri{li,tiim dignitatis ipfiusfiuntparticipespcrfidem. hsccv.S. Cuiaddiiur noiius , vndtionishu-
ius myftica; t-: fpiritualis pr^^tantiam defcribens.
ni. Laudatiofponf§'adtriacapitarefertur.i.Ipfiusrcgin5,&comitatuseiusGommendatio,v.io.Di-
citur autem fponfus,fola fua charitate impulfus,filias r?gum, ncmpc Ecclefi^ membra ad nuptias inuita(^
fe,& in prcciofiffimum fponff fuf comitatum cooptaflfc. 2. Sequitur v.u.& u. hortatio ad officium con*
iugaU,fidem,obrcquium & honorcm^ defcrcndum Ch^ifto fponfo ac rcgi. j. Pr^dicatio glorij quam Ec-
clefia in Chrifto pcrceptura eft:prinium glori^ prgfentis^velutin ipfo nuptiarum tempore, v. 13. 14. 15.1 (j«
Dcindc glorie euentur^ ex coniugio Chrifti, nimirum quod plurimos & potentiflimos libcros ipfi gcni-
tura eft,v.J7.
II II. Conclufio,v.i8.qua pij pollicentur monumcncalaudum fponfi^qug fcmper coram fponfadurent^
O B S E R V AT lOHES LOCORVM DoCTHlNAE.
Verf.i.Befcribit hicpfdmtu. £5" quidem diuinijime.jpiritualem Eximia inde oritur confoUtioJum inteUxgimUi cjMtimtu ChrU
Chrifii y ecclefiA copulatione.aUegoria a contmunib.matrimonijs ftus efi caput ecclefiA. ^falutis noHrA cuftos acprifes,non rsffutri
fur^pta.quamfApepofiea iUuftrarunt prophetA fi^ apoftoli.Et qui~ adtempfti,fed Aterno imperiopntiri : ^uia hinc nobisfilidatam in
cunq, confertfuA ecclefiA beneficia Chrijiut,eiufque regium munus, vita qukm in morte nafciturfecuritas.
ecclefiA itemfelicitas n^ officium paucis fed abfolutXproponuntur. 8 Meffm mediator nobisproponiturrquia vnBns a Deofito di*
z Berebmeximiis eximie cogitandum (^ loquendumeft.infa- citur.^ quidempr^fociJs.Chriiiusergocarne indutits.feruM Dei
pietia Spiritus fanSti.qui deducitnos inomnem verbifuiveritate. tBi(^fraternoIfer,excuiu4plenitudine haurimusfidem, quA dona
Rex ecclefiA Chrifius . ab omnibus.prAciptie vero vwbi Dei mi^ gratuitl nobis confert.
niflris.fummis laudibus eft celebrandus^ 9 H&c verbapertinentpartim adiUaiH ipftus PatrU vocem. Rtg
Gratiain labitsChriJtivereatJfujaejt.jietiiSjuaaeiAvimexpen- ^ tnorrem cruns jra^amtjjimo oaore rairemjutjjenootsrecoctuatu:
dimtts,qu£ non tantitm in aUiciendis.fed etiam mutandis hominU partim vero addicium iUudApoftoUz.Cor.z. Chrifti bonafragrM'
animisapparet ex euangelij prddicatione acvirtute inenarrabili.Et tia' fumtts.vt qui nob'isfttfa5lu«fapientia,iuilitia.fan£Hficatio ^
idem.quatentts homo,accepitfj)iritum non admenfurkm,fed quam redemptio-.idque expafatijs ebumets.cAleSii videlicet fede , ex qttn
abundantifftme, adeo vt in omnesf»n^os redundet. Ex^eius ore i- nos reJpicit:S h&c omnin ,imo etiamfeipftim in ms quodammoda
murpenderenosdscet,deeimplenitudinehaurireacfapereexDei inSiiUat.
verbo, quod in euangeliopatefit.Hinc fequitur pfeudochrifiianos lo Ecclefia Ifraelitica, regin& (5 coniugiiperfonamfuBiiim,a».
turpiter errare.qui fermonem vimfcum Chrifti re^uentesjcomme" Uas regumjilias , id efi ecclefias ex gentibus coUe£iat.aiUun£las ^
taftultorum (^fophiftarum recipiunt. comites habuit , quA omnes vni marito ChriSio addiSiAfufiinpti
4 GladimChrifti i efteuangelijverbum,ad Jpiritttsi^ animA vnicAecclefiAcatholicAperJonam .quAOmniafttaomamentanon
^Hifimmt^enetrantiCuimefficaeiampia corda quotidiefentiunf, exfuts x4ifM>Jo,c.feda rege ipfi accepit^vt omnia iUiuibenifftitatl^
^quidemmmgloria^rUa Spiritusfancliin eoruminfimitatemi* mepftafmmw. qitinudimmmHfamtemit.Vfoind^^Qilte'-
romodo oteriintU. ^^^ catholica habenda efi ecclefia , quAfola Chriiii iuiiitia gra^
s Veritas,manfuetudo,iuftitia Chriftum regem in verbo Dei co- tis imputata ineedit cumfuts cornitibmfeu ecclefiu prrticularibtt4
fbicuttmpifs omnibm in eum confidentibm,paciJicum,^ impijs ter- coronata-.quanquam iuHitiam iUam altera ^uoque confequitur in
ribilem vehunt. ^^^*^ inchoata, cafiamAonfam difcernmt ^ meretrice ilU quA vi
CertitudolaiutK,mensDeofubmiffa.Deiquein fuisprotegendis jtorisnomenamijfopud^ementitur.
clementia ^ conftantia,funt velut equi celeres quibm fertur ec- Gj^nquam donorumf^iritualium . quibm mUfiamfmm U-
tlefiain verbidiuini curru cum Chrifto fponfo ^regepermundU cupUtat,Jplendor ^ dignitas^mundoc9temnitur,coram Deota-
vniuerfum,&tandemfupracAloseuehitur. m^prA^atomnibmmundidiuitiis.
Verafolidaqjregumacregnorumftabilifas eft.fdem (^iuftitiam Ecclefiadtcttur adftare Chr^O,mn qttbd pecuUare aUquodim'
colere,^fuum tmperium clementia moderari. Nam qm CAco ^ periumexerceat:fed quoniam in ea dominatur Chrifiusiquofettfit
turbulentoimpetuferunturreges^etiamfiad momentummetu^ vocatur noHra omnium matef.
pauoreomniarepleant.molefiatimfua concidunt. Contra,Aquabi- ii §uia mutatio hst quattansfigurantur in nouoshominesi
lis ^ itifta moder^tiofacit vt manm fortium tremendafint. qui exfilijs AdA,filij Dei effe incipiunt.difficilis eft:eam vehemen-
6 Chriftm vt vult parcerefubie5iis,ita nouit debeUarefuperbos: tius vrgeri his verbis,Au£,vide,incUna aurem,oportuit. Mt cert%
A> quemadmodum euangeUum pijs eft odor vitA:itafit mortis odor^^, ^experientia ofiendit quhmfegnes ac toHifimmadfequendu DeiL
impijs:iarmaeim vaUdafunttumaddebeUandos inferos, mor-'- IndemiferianoftraeSi,quodnonfatU reputamm qiiamfretios&
tem.peccatum:tum adfubuerfionem omnium munitionum , dum thefaufum Dem in ftliofuo vnigenito nobis per euangeUwn offlt-
verbifui virtute omnem fubUmitatem euertit qu& extoBtur ad- ratitunc enimpro fiercore aitt mhilo omnia mu^dam ductrenmt,
uerfmDeicognitionem,captiuamducitomrtem cogitationem,pa* Vtfuis nos diuitifs Chriiiits ditaret.
ratum habetquodimpiorum contumaciam vindicet , dumfiiri- Not^ vdgarit tli confolatio, nosfiU» Deiinfummts deUcHsfare»
tuaUbm quibufdamfagittis eorum mentesftuporeaut c&citaie fif vbi terrenum ingetuum exuerimm.Imerea difcere nos conuenit,n»
peruicaciatransfigit. mabnegatiofUmfacrAeumChriiioct^niimaionisefeprincipium.
7 Teftimonium hic occurritper^icuude Aterna Chrifii deitate: luBam ^ Uptimainfubteiitonem excutit ecclefta,iitfi ChrifH
^ de Chrifto verba fiunt hic, cjuatemtt Dem efi manifeiiatm in verbofe addicat,r^udiafk w ^^^*» cvrriftetit ^tiae ex Mam
carne.
pojftdtt.
www^vw^^-
fFmwvmr^
frji^ :„■• ■■ ' «^ ^:^ '>-L , P R i€ L E 'G T.: H E^ N
12 Dottafuit Ghriflui infitiilekBis iign6fcit,ampleBitur, ^m-
get:amatque ipcnftfuA decorem ^pulchfitudinem^iiodferpetua,
aUegoridexplicaturinlihroCanticicanticorum.
Nonp^rua eft ecclefid dignitas federe ad dext^am regis ^ ij/onfi
fuifficutinon vulgarts hohor efi,piorumomnium cenferimatrem,
quA fub difciplinafua eos comineat:fed a^vera ecclefia ChriHus a-
doratur,colitur,auditut' : atqueex innumeris ScrtpturA teftimoniis
conBat , Chriffum ecclefiamfitam minim^ extollere,vt defuo iitre
quicquam mfnuat vel abroget. '
' 13 FruHum a(iquem huius vaticihy etiatnnum guftat ecclefia,
quumfacit Deus vt quidam ex mundi proceribus Chriftum ojcu-
letitunalif.quanuis iugum eiutnonprotfitsfufcipiant,ecclefiatn ta-
men humaniter fouent ac tuetitur.
14.1s.t6. Felix eft omninofanSiA ecclefi&ftatus 0" conditio co-
ram Deo ^angelis.Gluod autem intertis decore conJ}icuanon eft.
R. MOLLERI
W.J.
4
^So
in quo refulgeat Chrifti diiutiA,hfimintimingratitudini eH impu-
tandurn.qui velfuafagnftie Ub^ralitatem Dei rejpuunt,vel aditp-
opiamiAtroredigtmtUr.
17 ■ Chriftusverefiliosgenutt , riumero (^ pnffatttia patribus
non cedentes.qiiosorbi vtuuerfo prafecit. Et quia euangeltj doHri^
nam(quA regnifceptrum'ejl)eis depofuit,Chrtftipoieftatem quoda-
tnodo exercentfita vt totidem per euangelq dotirinam erigat fibi
principatftsiqttotper-verbijiti miniftros in diuerfis regionibus coUi-
gitecclefias. . >
i8 ^anqttam vndiqueemergantholiesinnumeriadopprimi-
dumChriftiregnftm,coram eo tamenfleBiincipit omnegenu,dotiec
foteflates omnesfibicontrarias proflernat ^pedibtu conculcet.In^,
terea noflruth e^,fedulo dareoperam ne vnquam intercidat merno
ria hAC re^ noflri.quA feculis omnibus fuperfles vigere dtbet in 4.
temam hominumfalutem.
Articvli praecipvi.
I. Myfterij magni , nempe Coniu«^ij Ipiritualis Domini
nottri lefu Chrifti & EccIeiiiB, typica & allegorica
defcriptio.
Sponliis vnus Ecclefix Chriftus.
Antichrifti ,, fponfum Ecdefig CathoHcxfefeaffir-
mantis,impietas blafphema.
Chrifti regis & fponfi decor, pace 88 bello,elegantif-
fime depiftus.
a.
j. Dcasterriadcitate Chrifti in carnemanifeftati.
6. De veraeiufdeni naturahumana & perfona c^uabus;
naturisconftante.
7. De eiuldem Mediatoris noftri , mcrito,dignitate , Sc
efficacia.
8. Ecclefia» Chrifti dignitas, notar eflfentiales, prjcftan-
tia,feIicitas,officium
p. FiIijfponfi&fponte,qui&qu3lcs.
ARGVxMENTVMPSALmi xlvi.
IC r SALMVS eft ivxctft^ntof, Efi enim gratiarum d5lio pro receni^ahcjua vtBoria, ^
Itberatiane i cjtta fopulojyeipaxrejittutafuity hofitbtudiHinapotentia t^virtHteprofiigatts ac
\funditm deletis, Efji autem ejuidarn iudteorum exifftmant ^pfalmmn loejui de ea Itberattone (jujfi
' Hierofolyma e manu Affyriorum erefta ^ Itberata efipe9 manmn Angeli^ 2. Reg, 19 . tamen , cum
' thHHa huius hifioria > vel in tituloyVelpoftea in orationepfalmifiat menttoyillud in medto relm.quimns. Appa-
■■'- fft autempencHlumfutfie non leue , nec vnum tafjtum hoftern tum armafumpfiffe contra hunc populum :fed
plures Jimulyeofque potentipimos x!r crudelifiimoSi in permaern huius populi confiiraffe , ac viresad emn delen-
dum comHnxiffe, l<!eminat entrn populos ^ regnAi tjua rnomibus ^ mari tumuUuofo comparat: a qtubus cum
tanejuam diluuio terra ludaica oppleretur, c^ vrbs Hterofolyma infummum veniffet dfcrimen, afflrmat popu-
lusjnihilfe habuiffe opis aut virium , t^uas tantA hojiium multitudini crpotentia opponeret :fedfolius Dei be-
nepcio,<juem in auxilium vocauerant « vrbejn efie liberatammetu (fr periculoy^ ciuesferuatos incolumes. Hoc
exemplumdiuina ^admiranda Itberationis itapradicat autorpfalmi, vt (^ Deo gratiof agatprorejittuia
pace ac tranejuillttate , (^fimul ornnes piss hortetur , vt hocexemplo admonitt difcant , Deum ecclefiarn fuam
^}touutemforeMira^^^
interearegnamundiinterfe coUidantur & horrtbilibt^ posnis deleantur:^ Deo pro hocfummo beneficioyquo
amoremfHum erga eos, <juos in populum delegit , declarat , afiidue gratias agant.Ideo entm exempla Itberatio-
mm ecclejia proponuntur^vt fides de promifitonibus dtuinis tn nobis confirmetury ft) nos in noFiris periculis at-
fue <erumnif,cumforis a rebus omnibus de/Htuimur , difcamus fperare ^ expeUare auxilium a Deo , c^ vt li-
herati adgratiarum aUionem exufcttemtir,I^am)Vt apttdprophetam tnejmty vropter fe (^ nominis fm gloriam
Hbcrat populumjiium.
I A D triumphandum, filiorum Corahjfu-
jTJL pcralamoih canticum.
"Tyevdcc^flloSprntituIo
nuUi appellatiue accipiunc pro luuentute : & iuuentutem in-
terpretantur eccfefiam, qu^ eft tanquam pulchra & formofa
iuutfncus.non deformata fcortationibus,hoc eft,cultibus ido-
JbIamcis.AlijdeoccuItis,hoceftdepiis,quorumvitaabfcon
'd|i|2'Cft in Chrifto. dcnec occulta rruelentur in ludicio Dei,
'iritefpretantur. Alij exiftimant,fuifle nomen inftrumeti mu-
jfici,8cnonien habere quodfonus eiusfit obtufiorquam alio-
rum.pche vtGcrmani inftrumentum queddam muficum (jo-
minant einVirginal. Plcriquc tamen voluntefle initium vul-
garis canfilenaeSc vulgonorx.adcuiusmodoshicpfalmus
fuerit dccantandus.qua de rc didum eft pfal.^.
i Deus nobis protedio & rQbur:auxiIiuro in tri-
l^ulationibas |nuenimus ab\^yidc[yel,vt aljj,inuentus
ejivalde.] ^ ^. t'
Propofirio eft gratiarum a6lfonis,qua; continet commemo-
rationem bcneficij.Hocenim primum eftin gratitudinevc a-
gnofcamus & prasdicemus vnde profedtumfit beneficium.
Conftatenimgraritudo duabus virtutibus,veritate&iuftitia.
^ Veritas agnofcit vndeprofedum fitbeneficium.Iuftitia obli-
gat ad mucua ofHcia.
Continet aucem h-ec ipla coitimemoratio dulcem pro-
miffioncm.pollicentem auxiiiumjecclefiar quocunque tcm-
pore. Eftque hxcpromiflioopponenda noftris cogitationi-
bu$^<;uas raciofuggcrit.Omncsenim Cc ratiocinamur,NuI.
lumcoefumeflc durabilem , nifihabeat Gcrtamfedem ali-
<^am,& adiunfta pra^fidia fir^pia, quibus ^e tueatur aduerfus
iniuftamvim. tecclefia vcroragatur fine xertaTede, nectan-
tum nulla habetpraefidia, fed potiiis oppugnacur fumma vi
& crudelitate ^ potentiqribus.Hic aliud nihil cogitare poflu-
mus quain quod ratio fuggerit,interiturani fcilicct efle ecdc-
fiam paulo poft Ideoque multi refpiciunt ad prarfidia huma-
na,quibus fideftituatur ecclefia, adum efle deeius falutee^
xiftimant.Sed his cogitationibus opponenda efthajcconfola-
tio,qux hic traditur:& fciendum , manfuram eflc ecclefiam,
ctiamfi totus munius aduerfus cam confpiret.
Obferuandae autem hocloco funt appellationes qua; De»
tribuuntur. Suntenim plenatconfolacionis, &protniffiones
ecclefif faftas valde ilIuftranr.Primum,inquit,ipfe eft ncinO,
hoc eft, ipfeprsebetnobis tutum afylum ,qu6confugiamti*
inrebusaduerfis.Ipfeprocegicnosvmbra manus fua»,vcdici-
turlefai^jy. NamnanOproprie latibulum fignlficac, qu»
nos in tcmpeftatibusproteftipnis caufla recipimus.
II. kobttr'1 Id dupliciter intclIigatur.Primum animosno-
ftros fulcit&confirmatfpiritu fuo,nefrangamurmagnitucIi-
neaut mwltitudinccalamitatumrred animoincrepidoomnia
perifulacdntemn^tpus.Deindcforis munir, & , vt prophe-
ta inquit.muro igneo cingit nos,nc vis hoftiiis pcrtingeread
nos poffit.
III. Auxilium]ld eft,etlamfi aliquandiu diflPert auxilium
&flnit crefcere tribulationes: tamen tandem opitulacur &
liberat nos ex nialis. Vox,valde , fi pofteriorcm fententiam,
qu{ a nobis cxpofica eft, fcquamUr, rcferenda videtur ad tri-
Wulade-
^' %.
4
"Mik
■.'^■'
PSAL M VM XLVA'^ '
'•{«ipiKs^^-r^^i^ii^^f !
.v*'*^
*'^':'^^;1W^'^
jut ' " "*» , "^ ;?«T:?'*"''~'*^ ,rN •r-a A JL m v xyi a jl. v ,ii»" ''■,•■'"*%■■ j^-^-' "i^v;.^""'"; ''^* . jSz
Inilatidties, quafi dicat, in magois tribulatioiiibus} eiim feili- duniur , qudd rpernentes aquas Siloah lenttfrfluentes, pro-
'€ti nihil ampiius fpci Sc opisa{:(parec,Deus tandem oftendie fundos &rapidos fiu|iiosappetanc,quihoftes abaceciflu arce-
fe pr;)i;fentetn,qui aliquandiu fe •ccultauerac. Hanc eile (en- re poninc,eap.8.& camen cenues illt riuuiimagnaijn t inquicj
, tentiahi mohet accentus Reui«u in voce iTiAI?^* monens or- laf titia; maceriam pr«bent,/i forte contingac cotum munaum
Jinem conftruftionis efTe inuerfum.l; "^ • ''' mutuis armis intcr fe concurrei^e Ac cacdibus confici.Scdct €r
X i^ropterea non timebimus , duit) inouebitur ninil^jcciuicasintereaaidhosriuulostuta&fecurafubpro-
terra : [ veij?ottHS aaiue, mconuertendo terrAm , hoc i^^^gXs dnX^uerttlll^^^^ "''*' munia,fQftff4UC &
^eJi,etiarnfiterramfubHertM-]&L concident montesin "^H^ceftfimpl^x^rpTar^fententia. Interea veroapndu-
Cormaris. , ... ^ium eft , per riuulos fignificari minifterium verbi diuini,
lllatio cft,iiuae continec apph'«ationeM promiflionis.Cuai quod in hoc populo voce diuina confti cutom perpecuo fca-
Dcus adfit pcrpetuus cuftos ecclefiae fua?, non dmeamus fra- curiebat,& emitcebat dulciffimas aquas,quaj fuauiter rccrea-
€ii magnitudine malorum aut muhitudinehoftium' : fed po- banc a:fti|atcs:hoc eft.pcrrerrcfaftos fenfu irae Dei, & pacera
, _jpacera
& larciciam c»nfcicniiis afferebant. Nam riuuli & fonces fi-
gnificantdodrinam & munusdocendi. lllc igiturfons , in-
^uit, perpctuolastificat incolis huius vrbis. Kunquam enttn
exarefcer,hoc eft, manebitminifterium euangclij &durabic
perpetuo in ecclefia Dei,quicquid incerea mundo atque eius
regnis accidat. , ; '. . ..
Ciuitktem Dei nominat Hiero-folymam.at^ue eandepoftea
fanduarium tabernaculorum excelfi , alludensad ftatumil-
iius teraporis. Erac enim ibi remplum & fap^uarium,in quo»
ignit
tiusanimostrigamus & vincamusdubitationem. Atque hic
bftenditur vera probatio fidei,cuiusdecusintera:ruinna$ ma-
xime lucec. Na e.xtra pcricula,cumomnia Rnt pacata & tra-
jquilla.facile eft magnam fiduciam pra: fe ferre,ficut audimus
Itiahi profanosfxped^ehacgloriari: fedcumcrcfcuntperi^
cula,&fbris nihil apparetpraefidiorum , nulliifquc C9nfpici-
tur exitus aut finis calamitarum, ibi retinere fiducii, uiagnus
eft Iabor,& peculiare Spiritus fandi opus.
Non timebimui] Ylxcycio non ita intelligcda funt,quafi o-
mni folicitudine & metu careant homines pijin periculis, collocataeratarca foederis,&'DeuselegerathancvrbiquaQ
fintque prorfus «jmSiifjVt Stoicifingunt,qui nuUa reaffioia- regiam fedem , vnde totum populum fuum regeret. Etquia
tur,(isenim cflet ftupordicendus,non fides ) fed hocdocet, arca foederis fynibolum erat prKfentiar in hocpopuio, idesi
nunquam opprimi metu homines pios , quantumuis magnis fandiuarium vocat habitaculura Dei. Sed ift? appcllationes
calamitatibus premantur : fed fubinde fefc cogitatione pro- accommodandar funt ad ecclefiam oinnium JBtatum,&ad fin-
miffionum diuinarum coIligere,& vincere dubicaci»nem. gulas ciuitates qua» doarii«m euangelij fouenr.'J3WO U1j>
Bum mouetur terra] Id eft,ctiamfi totus orbis conuertatur, .Ijoc Grxcus & pott cura Latinus ita reddidit.San£tif}cabitt4«
& terra quaflata ac mare intumefcens confundantur inter fe bernaculum fuum. Vccrque igitur IcgifTe videtur 1J3V0 Wljl
in vnum chaos : id eft,etiafi imperiamundi hornbilibustu- confuffs tam Hteris quam punttis vocalibus.
n,ultibus inter fe collidantur Terram nominat e^'" P";em ^ j^^^^^ .^^ ^^^^. ^ ^. ^ouebitur : adlUU*^
orbisqiia»fedempra»bet habitantibus. £tiamh igiturnulla, i • ^x , p ^ r
inquit,confpiciaturfedes.vbifitmanfuraccclefia,authofpi- bit eam Deus aa confpedum aurorae [ appetente
tiumhabirura,tamenhondeficictfidesnoftra.neceruncirri* mane.]
tx promiffiones.» Addit caufTam curillaciuitasfedeatfecui-ainter maximos
M(j»mmetaphoricenominatregna,&potentiaatqueopi- mundi fragores & impioruruinas: quia fcilicet Deus in me-
bus (ufflilta imperia,qux variis tumultibus omnibus tempo- dio eius refidet affiduus cuttos & defenfor , qui omnia peri-
ribus iadantur & colliduntur.vt omnia videantur intericura. cula ab ea depellit & auertit:& fi quid pericuh ingruat,ad o-
Hic tamen retinenda eft illa fides & confolacio quod manfu- pcm fererNlam fcmpcreftparaeus. Harc dulcis eft cpnlolatio
de perpctuirate ecclefijc.
Nonmouebitur] Scilicet,ciuitas (eftenimfoemininUin.)ii
eft,non turbabitur eius quies, nec Concutietur aut cuercetut
rafitecclefiaDei.
4 Sonabunt & turbabuntuf aquae cius
concu-
ticntur monics a tumore [ in elenatione ] cius,
Sclah.
Repetitio eft pofterioris fententia? , in qua amplificat fre-
mttuin & furorem impiorum contra ecclefiam , & fajuitiain
diaboli &organorum ipfiusaduerfuspios. Etiamfi,inquit,a-
quae totius orbis magnis tempeftacibus concufla; tumuituen-
tur,hoc eft,etiamfi totus orbis cencurrat &vircs fuas coniun-
gat ad delendam ecclefiam^tainen non abiicicmus fldaciam.
Nam aqusein Scripcurafaepefignificant niagna multitudine
a concurfu aquarum. H^c quomodo ad tot^nl ecclefiam ac-
Commodanda fint,confiderandii eft. Manet eccliefia, etiamf!
no habeat femper fixam fedem autvrbem , ficutillo tempo*
re in illa politia erat eccle^ certa fcdes promiffa : quia ecia
cxulanti ccclefiae profpicit ae hofpitio auc nidulis , vbi faetu»
fuos educet & nutriat. Ad confpeftum aurorx feu mancple-
rique intcrpretantur,mature, iuxtapromiffioncm: Venicns
vcniet & non tardabif.qnafi dicat , non difFcrct auxilium fed
niature (uccurrct:non enim dormit.qui cuftodit Ifracl.vt aIi-<
populorum & exercituum , vt Iere.47. Ecce aqux afccndunt bi dicitUr. Alij ica refoluunt. Ad confpeftum aurora:, id eftj
ab Aquilone. Item, exercirus maximus, &eritin torrentem quotidie,fimul ac fol terris oritur. 'T:- '■*
&inundabictcrram.Iera.i7.TumuItu'i populorum (icucfoni- Eodem reditha»cfententia:fignificatenim,nunquam Dc6
tusaquaruiirmultarum fonabunc. Inde in Apocal. dicitur defererc fuam ecclefiam:&quanquaranon femperpronp-
cap.17. Aqii3Ejuasy[d[fti^opulifu^^^^ ftrotum v^ot^rwn feraore^d^noshiuandosfcftinetitameh fi-
Iiriij;uas;nPcrTremirulii autem & tumultum a<i]uarum cogita tis opportune eUm nobis adcffc.Sinit enim-interdum nos per
notari odium quod coneipiuiit aduerfus pios,& fguitiam qua noftem lugcrc ac tenebris horrorum plenis obrui : & videoue
in eos graflantur.
Ecce concutienturmontes] Id eft,regna & imperia:dum aqux
cleuata: aut intumefcentes , hoc eft, populi cum magno im-
petu ac fremitu concurrentes,ea concutiunt.
Intutriore eiu4] Id eft,dum mareintumefcit,& fluftus attol*
Iit,qui diluuium terrx minantur.
5 Fluminis riuuli cips l.Tti6"a.bunt [ exhilara-
^««?]ciu:tateaiDci: fandluarium tabcrnaculorum
cxcelfi
nobis illa nox admodum diucurna:fed rurfus auror^ fuae gra-^
tia: tandem nos exhilarat. "^" '-r-
7 Tumuhuatac funt pntestmota funt regna:de-'
dit vocem ruam,liqucfada cft terra.
Kepetit tertium & quartum verfum , & quod-antea dixcrar
figurate, nunc exponit fine figura, quod vfitatum eft in pfal«
mis. Eil igitur hasc fententia , Nunquam ecclefia Dci in hu
vua carct hoftibus : pcrpetuo enim tumultuantur genfi$,in-
euntinterfefoedera , confpiranc&coniunguntarmaaduct'-
Hic verfusadditur fupcrioribus ex arttichefi , & repetit at* fus eam,&horribiIi odio ac fremitu contra eam fcruntunimi
queexplicatpriorem propbfitioncm. Quanquam,intiuit,a- inter fe quoque aflfiduebeUagerunt : inttrcatatnenillama-
qujB maris paffim in toto orbe intumefcant & tumultuentur, net fecura & tranquilla : quia, vt fequitur , D»mttius exerd-
vt violento impetu fuo montcs ipfos concutiant, hoc cft,re- tuum eft nobifcum.Haec gen^ralis doftrina & c6foIatio c«»«
gna & iinperia v:iftenV tamen inter illos horribiles ftrepitus tinctur in hoc & fequente verfu : fed, vtinitio monui,loquii>'
& tumultus placideqiiiefcet , erit laeta & tranquilla ciuitas ..tur fimul in fpecie de aliquainfigniliberationcquaBtttne po^
Deijcontenta fcilicct exiguis riuis,quibus irrjigatur. Ita igi- .pujb ludaico contigerat. Ea enim erac documentuntpcrpii»
tur confolatio in hoc verfu ttaditur oppohCnda fcandalo tuaiprarfentixPeiinfuopopuIo. Ideo inqult, Tumultaai»
crucis. ' « ,v , \ funtgentes&c.hoc^ftmagnoimpetuacfreinitueeiifluxcrlt
VocabuIoVJlSfl alludit fine dubioad riuumfluentemex adhancvrbemdelendam.
SiIoah,quiperfluebat Hierofolymam. Isquaquamexiguus
erat;«anien multiplicem vfum prazftabat incolis vrbis HieKi-
-folynwe. Non quidem ita muniebat^iuitatem Hierofoly-
iiam^vr Nilusaut Euphrates vrbes iiixta fe sedificatas , id
' quod multi ex populo ex.optabaat: fed hi a lefaia reprehen-<
DeditvocemfumlVocem dupliciter aecipidt interpretet,
Pritnum.interpretantur lonitrua & fulgura, quibus h*fUbus
incutit Dciis terrorem , vt abieftis arnMi? paflim difTugiaat &
latebras quafrlnt: deinde,promiffiones,quibuil«ft*turg|!Wt
fe afj[^uutn fpre ecdcfiae cuftodem.
■^
.#
\»:t
* j^ .J, V*'
•%.
. ■< f
<f
„, JJquifaMedmfMiSciUtki pcMulff tiinor«^& metu. Ter-
3»;im amci» nominat hoAc!f|<JH» «•««> fi|§i?^f ^*%9|P^9"<5
. rantpr»!nulan»dinc.,C-*^ ■""'.- : ■/~r'^'^;j"'?./'J"^ •■'•^'''
. 8 Ichoua exercitiium riobiMn: arx ij&bispcus
JaccbySclah. J«*
Riirrus adiicit ratlonem cur hdftium vires nihil pollinc ad
'uerfus ecdefiam. Quod aucaantea dixerac , Hominusinme-
<fic<(«fer)fdfinguIrflUncadreacconimodenc. .)
Nomen 3Jiu;0arcemfignificac fublimem,& hoftibtts inac-
celTam.Vcrbum enim vndefonnatur,/ignificat excclfolttco*
'ilide6quetut6,autnatura loci municojconiii^ere.
J; 9 Venitejvidete[fo«/Wtfmtf]operalehouaf: quas
pofucrit fGlicudJnes in terra.
, Ccyifolationi addit !ny«ifH(ii»,qua vniuerfam ecclcfiam in-
iiitacvt miranda Deifafta in cuerfionibus regnorum , & in-
tentu hoftium cccleitacconfiderentjDeiqucbonitatem quam
in affidua deifenfione & gy|>ernatione ecclefia; ofiendit,grato
animo celebrent.Hac veroadhortatione piorum fbcordiain
cacite obiurgat,qui opera Dti non tanti ae^iment quanti par
erat:ira6 cotum fere mundum ingratitudins arguit. Multi e-
nim,Ii qua falus eccleiia» contingit.fortunse adfcribunri& ca-
fuid fieriopinaii,tur:aIijexiilimant,fuaprudcntia acque in-
duftriarestantasfeconficere : nonnulli ad tnediascauflas
transferunt.Hosredarguenshortatur omnes vt Deo falute
ccclsfla: adfcribant,ipsique foli acceptum referant,qu6d in-
ter tantos regnorum tumultus &ho{lium pocentiam,eccIe/ia
feruatincoIumeni.Simul autera monendi funt auditores,pro
phetam refpicerehis verbisadhiftoriamillius tcmporis,qu£
occafconism praibuic fcribendo pfalmo.Nara t]uiainfigiii mi-
raculo vrbs Hierofolyma liberata erat obfidione , & hofles
paffim per totam terram horribili casde ac ftrage iacebac dif-
ieAi,pios quafiad fpeftaculumeducens.iubeceos hxc ope-
ra Dei afpicere,atqueex hoc fpcftaculo difcerc quaca ficDei
potentia,quam in delecione hoftium oftenderic , & quancus
amorcrgahuncpopulum, quumaffidue pro fuorum faluce
/icinexcubiis.Hzccnim nominanturoperaDomini.
' 50///»///;7»]Videtur nominareillam multicudine cadaueru
quatpaHimterraoppIebantj&foedabanCiVtiam no amplius
viderctur tcrra culca,fed foJicudo.Iqcerca omnium regnorfi
cuerfiones acqueincericusquouis temporeiubetnoscofide-
rarc^in quibus cantc Deus mirabiliter feruac eccIefiam.Nul-
la cniin fuicvnquam ingenerc humano canca poccntia qux
non leui momento Rt euerra:idque docenc eoc regna & mo-
narchia!hadenu$euerfa;:foIaeccIcfiia,qua!nihiI habuic ar-
morum aut pr^fidiorum,manfic durabilis vfque ad hanc xta-
tcm,& manebic d«inceps inuitis diaboiis,&c.
^R^LECT» HENR. MOtLERl
mf-m^'
:M0M
>?^:-
384
xo ' Caffarefacic prasliavfque ad extremum ter-
rarcconfringtc arcuni>& praetiditCconcidii) ianceam
{/;<</^4;»,]cui rus exuric igni.
Hoc eft , qui profligatis & delecis hoftibus refticuic pacem
& cranquillicacem fuas! ecc^fias. Hac cogieacione exufcicate
vos , vc deinceps quoque firma fide expedeeis & pecacis de-
fchfionem&liberacion^pm, fi quaiido periculu ingruat:quod
enim cunc fecit,idem pcrpetu^ prai^abit fuas ecclefiac.
II Quiefcice , & cognofcite quod ego fum
Dcus:exai:caboir in gencibus, exalcabor [inqmm\ in
terra.
Poftquam pioshortatuseft vt afHduam De^pr«fen«iani
in ecclefia fua ex illis exemplis liberacionis agnofcant & in-
celligant(ille enim vfus eflehorum exemplorum dcbet}niic
fermoneiucouerrit ad hoftes populi Dei, qui con^fi fua po-
. centia &viribus audaderinfultantecclefiae , eamquequibug
poffunt artibus & viribus premunt & perfcquuntur : nec co<^
gicanc inccrea , fe Deo bellum inferrc, fed cancum fibi negp-
tiumefrecumhominibus. Horumrabiem acque incempe-
ricm vc com pefcac & refraencc , vtque oratio plus habeac ve-
heinencix,Deum ipfum ioquencem inducit. Primum aucem
iubet eos quiefcere , id eft , omitcere illos conacus & ftudia,
& deponere illosfurores quibus in ecclefiam f(guiune : quia
fciiicec fruftracumDcobellumgeracur.Addicenim raciono
a fua potcntia.
Ego exaltabor intergentes] Id eft,mea potencia non excendic
fe cantiim ad populum ludaicum , ncc eft inclufa anguftis fi-
nibus huius cerrx : fed cemplcAicur cocum mundum : neque
quidquam eft quod meo imperio fit exemptiim. Alijtfermo-
neni hunc non ad hoftes ecclefix,fed ad populum Dei dirigi
exiftimanr,& iudicant taxari dif£[denciam,crepidacionem &
7oM;«^yiiM(7tui^plurimorum ina;rumnis& calamicatibus,ac
prxcipi tolerantiam coniundam cum fiducia & fpe auxilij
diuini, ve fichxc fentccia:F^Mrf:id eft,paciencer cvlcrace im-
poficas xrumnas,noIice fremere aduerfu^ Deum.'deinde,non
accerfice vobis vIcropericuIafinevocacione,noIite difcurre-
rc ad prxfidiaquarrcnda, aucinconcefla, auc iniufto ordine,
fed acquiefcice in Deo & cxpcAate liberacionem.
Exaltabor ] Id eft , Ego volo confpici ceftimonia mea; pra;-
fenti» etiam a gcntibus.
12. lchoua cxcrcituum nobifcum: arx [eft] nobls
Deus Iacob,Selah. ' - .^ ,
Poftremus verfuseft epiphonema : quodeft teftii;Hontani
de perpecua Deipra*fentiaihecclefia, &animos contrafu-
roreshoftiuaiconfirmatt , .
P S A LMI XLVL .
P AR r E5,
I. Propofitiocontinensduocapita. I. PraifcntiflimiB DeibcncficentiacergaEcclefiam > v. 1. Eft
cnimDcus af/lum > robur & auxilium praBfentiflimum in anguftiis, 1. Fidei noftra: in eum conftan-
ti(nra2)V.;.& 4.
II. Exornatiopropofiti^nisja v,^. ad 9. vfcjue > a confideratione perlculorum , fiducia Ecelefia; , ^uz
~eftcTuitas> teniplirojv &)^omusDcrrpatriifa:milias^^^^
^impiorumftudiis cruentis. 7 ,
III. Hortatio.«d6mncsYti. opusDeiobfcruent , V.9.&10. 1. dcfinantmaledicere , acexopc-
jribus mirandis in fuorum gratiam ^nofcant, v.ii. 3. Fideles tandem eius pra:dicantes audiant,e9-
dem vcrfu. , y
IIII. ConclufioamcEbea,v. 12. vt &8.tumadmaioremcmphafin,tum adgloriacDciardentiorcni
.celebrationem hac repetitione pios excitans.
Gbservationes locorvm doctrinae. *■
Verf:r. Hortaturfdeles Fropheta, vtfe intrepidiinDeitutelam
tommttant , nec duhitent , eo cuftode (^falutis fm vindice fieti,
contra omnes hofiiles infultuiperpetuofefare faluosiquiaproprium
eiue mumtsfit 'omnesmotmfedare.
\ 2 ^umextoUiturDeipetentia(^borutasergafi40s,troptum-
qtte eius taadatur amilium , ideojit , ne in rebtts aduerfis aUb cir-
cumfiiciamus,fedvna eiusproteSionefimus contenti:(s c^ti nul-
la trepidflndi caufa nobis efi, quum Deusfemper adnos liberandos
pfratusfit,^ qmde/n imu£laf>otentia inflruSlus.
3 Hac vera efi ^ legitima0eiprobatiot , vbifcilicet rebus ita
confufis , vt.propemodum videatttr cdlum ruere,terra loco moueri,
f^ montes dehififre k radicibtn, fiamtts tamen tranquillis f^fecu-
nsammisttuncenimBeipotentikiufitsm hortorem d^erimu«.
■ 'i^icquid fiis accidat , nttnqtifmterrore obruurttur ,fid potiiltt
i>h'9teom£um,quafi^efHntadplacandumterrmm.
i4- ■ -.,
■ ■*-;•''■♦' ' ,.. ^ ^
■^v,- f^
'*■ •'$ ■■
jf..s. Inter horribiles impiorum tumulttts ^ turbas, quibtu cM
terrA mifcerefiudent,hilariteracplaciie quiefcetBeiecclefia.
Hac eftfidei contra mundum viBoria , vbifiilicet e rebus cofufis
ficemergit vt creaturis omnibus exitiU minitatib.omnes tamtme-
ttisfuperet,n6qt^dpijinpericulurideat,fedquiapromiffufibiaDeo
auxiUum pluris Aflimant quam mala omnia qtu terrori incutiut-
Animi magnitudo infoh Deiprafidio fundata efi.vt vere ia^a-
te queantquiruisfftbunt in Deum , non modbfi impauidos, fid e-
tiam tutos ($ fmiosfore,etiamfifia£tus iUabatur orbis.
&uamtis Dii attxilium tenuiter in fpeciem quafi per riuulos dt-
fiiUft,pluttranquillitatit (^latitiAnobisaffert,quamfitota rrturt'
dipotentiaadnos iuuandosfimul effet coacerttata,
6 Si ci^imttsDeimanuprotegi , danda imprimiseft operit vj
inter nos marteat: quia ^folaeitesprsfentiapendet^tsfalutU: &
idHtpfiintwrmhahitutvtiMtfTsfietintelHnm^ . ^
" * ^ itftnety
■1''..,
..'VfJiH,.
:/„
S ^.'i. ,<«'i.,*. ■./,.>.
r^
\.f y
'•■i'
..*•
J»J V . 2-\. IN PSALMVM XLVII. ^ M
ttfirimfmperadmsiuuaruUsfifiimtTyetuprovotmtmno- reipfaexhihtut^m>bisferu»ndisMtf<>miJpotmmfiUminaMmi$
firorumferMorefktistammopportuMnobisaderittVtfaciUapfa- nofirUfanciant.
reat nunquam dormire, ac tie ijtudem dormitare ecclejia cufiodem . Non fruflra omnes homines accerfuntur vt Dei opera reptttSt:ita
Tfalmoizi. ,il* ^ ^, • ? ' enimaaPuJanturquodinDeoJpem/alutisminimireponMnt.quia
7 €juaruustotusmtiindtiiseorttrdnosinfurgat,^l>vefanoferm- velignattifunt velmaIigniinconfideraruliseiuspperibm.Etfide-
re omniaperturbet.poteji momento redigi in nihilumfmulac Deits les ipft torpent acjrigmt,donec ferto excitentur a Dei Spiritu.
Jenobisfattereofienderit. «w ' ' ^ • , jo MultiplexDeivirtttsnobis depirtgitur^ad viuumponi-
8 ^ApaJftmdeimmmfabei virtute pndicat Scriptura.in v- tur ob oculos.vt toto mundo tumtdttMntepacem ab eo ^eremits.
fumnojirumaceommodarelicet.fiperfttajtfimttsexeirumnosejfe n Dumimpijexhibentpiis molefiias ,beUumfe Deoinferre
numero qitos Detespaterno amore ampleBitur ^fauwe-dignattir: non cogttat:ideo velferuorUfuorU voce,vel arcanis motibtts impio~
' («^hincgtoriandiptitfiduciaqttodnosinpeculiarem poptdumde- rum furores coercet , eofque iubet ftlere ac eius intueri potentiam
legit.vtvirtutemfttam ad nosferuandos exereret.CoUigimitsetiam omnibus in locis extertfam, qtibfe vbique glorificet , eofqttejrangat
mifere eos vagari in Scr^fttira , qitiinaerejit^enjitmrelinqteunt acminuatin puluerem,fiinfuperbaJitacontumaciaQfvioUntia
quicqttiddepotentiaDeipradicaturinecfiatttuntftbiforein-pei- pergere conantur.
tremeumqui credentitttsgratiamfuamliberaliteroffert. iz Detts fatts fi^erqtte viribus ^armisinJhuiiKS efiadJeT'
p DebentanteoculosnobisverJaridocumentagratiaDei,qtta tufAdam,quaiffadoptatut,ecclefiam.
, Ar T I C V L I PR AE CIPVI.
' t. Dei omnipotentia (juomodo confideranda. 4.. ConfcruatioEccIefiasintermunairuinas, vode.
2. £cclcfi£ conftantia inuidajadnerrus quam inferorum 5. Piorum diligens circumfpeftio , impiorum autem ca;-
portarnihilpttfTuni. citas. ' , ,
3. Nomina Ecclefi^, fublimia: rt qu« fit ciuitas j tem- 6. Deyocationegeniium. '.
plum,d6mus Dei. "*
ARGVMENTVM PSALMI XLVII. j ?'^
/ C Pj^almtii 'Qi/(Kipv efiyjeti carmen triufnphaie, Continetenim vitHcimum de Chriiii regnOiCu-
insarnflitudinewK^gloriamdicit nonvnico ifio angulo terrdt lud^tCA tantum debere aut pojfe
concludi > 'etiamfiad temftisfedes ecclefids, t^fanBuanum thifuerit conjhtutum :Jed fftargendam
efje in z^niuerfas orbis nattones-.ttavt intergentes q/uo^ue illajlat confftcua, Futuruni emm inquit
vt ^atfa euangelij voceper toturn orbem terrarumjgentes adfocietatem ecclcJiA mmtentur ^ ad-
tUngantur,^ reges (^prtnapes vna CHmfAtu ylbrahtc vernm Deum agnofcanttet^ttefefubijciarit, Hanc im-'
menfam Det bomtaiemycolltgentis fibt ecclefam m totogenere humano^^ donantis eamperpetua iujittia Qrvi"
taiftiblato peccatOitnorteityrannidediaboli') n-j calamitatibttSiVult agnofci ab omntbw hominibtu; ^perperfipr
laudibus celebrari. Ideo initio hortatur omnes homines vt ad confiderationern tantx bo nitatis ^ potentta hu-
ius regis Jldefiii,i<jiuam in conjiitutioneypropagatione ac conferuatione hmta regniofiendityin laudes Dei erum-
pantiipf^tteveros acgratoscultuspraflent.Hacfitmmaefipfalmi. .
Occaflonem autem eius fcribendi exiftimamlHddfumptam effe ab ahqno typoJeHfefliuitate, tjUAcelebra''
batur quando templumfkit dedicatUt^ arca foederisin fanSiuario coHacattij^. Reg. 8. 2. Taral. 5.(^6. jQuam
remfeu caremoniamita voluit confiderari SftritusfanEluSynein illo nudd.fpeBaculo confiflerent fpeHatorestaut
exiflimarent regnum^ gloriam Dei vnico ijii templofeufanRuario ejfeinclufam , aut etiam anguflis terralM-"^
daicA limitibus effe circunfcriptam (^ cornprehenfamfedvt altius animos attoUerentt^ perpetuum ac longe la~
tequepau/opofl tn omnem terrampropagandum regnurn hoctypo adumbrari intelligerent,Hac vtrumfiterit oc-
cafio fcnbendipfalmi non curtose dif^uto,nei^He enim adre mmum lucis affen,vertfimiletamen efliat^ue adeo
oratio ipfa docet, adfolennem aliejuem conuentum hunc pfalmum fuijfe deftinatum , in qiup populum de his tan-
tis rebus, de Chriflifcilicet regno perpetuot ac beneficiis ate^pis SpirttusfanBus voluit admoneri.Non enim co- ,.
uentebat popu/us ad nudas c<£rernoniasyVt nuncferep in regrto^onttficioifed pr&mittebatur ali^t^apars doQifr'' _
fiA c^ exp/icatioi(fr admonebantur de veris cuitibnSi quifunt ffirituales : ideo hic iubet eos pfallere fapienter ,
Itaquepleriquepfalmihacoccafionefmtcompofit^.
1 A D triumphandum , fiiiorum Corah potiiisexhorrcfcunt,trepidantadnouampotenti*amexori«n-
/X^pfalmus. tem,obruunturdcfperatione,&.fremuntaduerrusfuuprm-
rZ 1* 1 1- r\v r- / cipem,cuif»rmidinepcen2obt5perarecoguntur. SedCIiri-
2 Onines popuhplauditemanu : pfailitc D«^/- ftrreonumiticonftituiturvtomnes ktcntur :ergoregnum
/^rf]DcoinvocecxuItationis. hocaliudeft5regnishuiusmundi:noncftformidabile,non
Propofitio pfalmi continct adhortationem, vt hunc regem afFert fecum triftg feruitutem , aut alia mala : fed perpetuam
agnofcentes eius potentiam &bonitatem , qua in colleftio- libertatem & falutcm. Indeigitur illalaetitia exiftit in a:rum-
nefuajecclefije,in amplificatione&perpetuaconferuationc nispiorum.
reaniruioftendit,perpetuislaudibusceIebrcnt,requeciucs 5 QuoniamIehouaexceirus,tcrribilis:Rexina- '
elte huius rcgm laBtentut. Nullumenim maiuscontmeere „., r
nobis bencfieiumpotuir,quim quod adfocietatem huiusre- S''"^ ^^P^'^ «"'"C'» tcrram. ^ ^ ,_
gni vocanjufc» & qu6d, vt in ver fu quinto dicitur, eligimu r vt Addit rationes quare velit omnes I^tari.Primumiquia \ac
fimus haBr#dfitas aeterna. Hascitaque cogitatio maximam pa^ rex eftexcelfus, cuiusfciiicetpotentiafuperatoraneni crea-
rit Ia?titiam' acquiefcentem in Dea : de qua Paulns loquitur, turarum potentiam & roburrpriiis quid€ babi?aill*fi»it ^tMr-
Regnum Dei efl: iuftitla , pax & gaudium in Soiritu fanao. temptui,ciim quafi in vnico terrac angulo deiit^fceire aut cir-
Hanc vero interiorem animi laetitiam acccnfam a Spiritu cunlcripta efle crederctur: (ed pofthac prbpa^f^ Scamplifi-
fando iubet fuos voce & gei%ibus ctiam declarare,vc magni- cato fu» imperio,oftendet fe excelfum , quiJoniinctur mor-
tudinemhuius^.iudijfpirjtualisdeclaret. ti, toIlatpeccatum,reprimatdiaboIum,&ipfiusorgana,ne
Omnespopuli] Non tantiimalloquiturludxos , fed omnes noccre ccclefix poflInt.im«> quicquid eft fublime in mumlo»
populosrquiafcit paulo poft propagatum irihoc reonumin ipfe deprimet,&oftendetfeexcelfiore,vtdicitur Icfax.No-
vniuerfum orbem:& quodiubet gentes Isctari, fignificat hoc minatur autem rex lehoua; qux appellatio Dei propria eft,
fffgnuhi non conftituieomodo ficutalia huius mundiregna. eiiinquc ab omnibnscreaturis&idohsdifcernit,p.ftigiturin
Ea^nimnonfine multacxde& fanguineparantur , &afFe- hocMeflia,cuiusregnumdefcribitur,naturadiuina. Idque
runt fecu onfcra & calamitares multiplices , euerfiones & dir obferuandum eft contra cos qui coatendttflt,nomen Ichoua
ilraftionesfamiliarum ac bonorum,reruitutem(riftem'&a- nontribuiMeflja?.Teftantur amem ipfictiamludxi , huh^
lia raala multa. Itaque ncmo fere eft , pratfcrtim cx fubditis, pfalmum concionari de Msffia.
quimagnopereinmutationibusrognqrumlaetctur : omnes Terribilis} Hoc epithetoa ooaita acdpienduraeft^u»!!
"■■*■ ■ •' M ' .
:A^ . T
■J
,.k,:, ,'•,. * j' /■'^' ■' --■ .4'^ ':*■.■"„«.' A/ ..i- .„ -1 : ,, vv^-*'':*,'
j8^ ■■?^r^-'^:-- — -^11^^ ^ L E C-T. HE
tjrrannica violchtia ae truculeivtia,atque oftentatipnc poten
tijc &armorum.terroremincutiaj^mileris hominibus quibus
lmpcrat:alioquienim non exhilararet/ed marore opprimc-
ret.Vox igitur hxc ad inimicos rcfereHda eft. His eft terribi-
Iis,primum diabolis,qui ad nomen eius expaucfcurtt : fciunt
enim fuam potcntiam le opcra lua ab hoc regc deftrui: dttin-
dehominibusimpilS &contumacibus,qui oppugnare hoc
regnum & conuelierc in hac vita non definunt.Hoc igitur fo
latij plenum ift. —
Rex magntufu^er omnem terram ] Tcrtium «pitlicton, fcu
defcriptio potuisjdifcerpitChrifti regnum ab onmibus regnis
huius mundi &imperiis.Nullum enim imperium aut monar
chia totum orbem terrarum eft complcxa: folum Chrifti rc-
gnum extendit fe per totum orbem.Colligitenira flbi eccle-
fiam Chriftuscxtotogenere humano .camque mirabiliter
regit & defcndit contra furorcs diaboli & hominum.Nec vlla
efttantapotentiaquaeeucrtere^liocregnumpof/ic. inio alia
regna eucrtuMtur variis cafibus:hoc vero aianetperpetu6,vt
praBcedente pfalmo diftum cft.
4 Ordinaujt(»» ordmem redegit)^o^\x\oi fub no-
bis,&: gentes fub pedibus nollris.
Quarta rat!o:quiapropagata & fparfa euangclij voee facic
vt vna nobifcum csetera: gentcs obediam eius vcrbo , ipliim-
quecolant.Iudacihicfomniantregnum aliquod pOliticum,&
fingunr,Mefliam,vbivenerit,occupaturumefl'e vniuerfa re-
gna huius mundi.&diftributurum intcr fuos prouincias. Sed
hxc fonmia rcfutatprimiimGraiiimacicajdeinde orationis
circunlhntia?. Nam n^ainnon/ignificatamiis domare vcl
iubiicere,fed pcrfuadendo ad obedientiam flcdere, vcl po-
tius dccerncFc & iubere,vt populus fiibfit & aliorum potella
ti fe fubiiciar.TaI«igitur cftreginem inecclefia,quod confi-
ftif in vocc minifterij feu dodnna.Deinde cuni iubeat initio
pialmiomneslaitari.non potefthocdcferuili aliqua fubie-
Aioneintelligi:ncqucenimquiviaucmecu coadi feruiunt,
pra; gaudio exultant J^ccelTe eft igitur de tali obfequio haec
intelligi.vbi animus verbo fleftitUrad fpontaneam obedien
tiam,qua,vtPaulusinquit,mentcs redigimusin captiuitate
&obfcquiumChrifti. Harc obedientiaadeononeftmolefta
hominibuspiis , vtcaipomnibusmundiregnis&potcntia;
prasferant. ValcatigiturfomniaIud*orum,qua: cxcarnis af-
fcAib us nata,miferos homines eo abducunt,vt in fuis fordi-
bus contabefccntes,nun^uam adrcgniillius «tcrni focieta-
tem pcrucniant.
Qupd autcm inquit futurum vt ludjeis in obfcquium rc-
digantur gentes,idincelJigaturiuxtadiftumIefa.2. ExSion
exibitLex.Etpfal.ioSceptrumregni tui emittcc Dominus
cx Sion.Item Macth.8 . Venicnt ab oriente & occidcnte,& ac
curabentcum Abrahamo,&c.Iudaci cnim funcoliua natura-
lisjin quam gentcs inferuntur.Rom.ii.Etvfqjad Chriftiad-
uentum fucrunt doftrina: cuftodcs.Peftquam igiturminifte-
rio Apoftolorum&aliorum,quiex ludaeis erant conuerfi,
fparfaeftdoftrinaintergentcs , illa: pracbuerunt fc ludxis
docUes ac morigcros,&paira: funt le ab eis doceri ac regi.II-
ludigiturimperiumfigniflcatur quod confiftic in verbo &
doArina,quam a ludzis gences hauferunr.
I Selegit nobis hxreditatem noflrani.-gloriam la-
cob quem dilexitjSeiah.
Qurnta ratio fumltur S pecuirari aiifrorc quo profcquutus
cftDcushuncpopuIum,qu6dvi(lelicetcxcerptum ex reli-
quo gcnere huniano,voluit eum fibi cfle pecuIlum.Hac pr^-
rogatiuam dieit omni laude & cclebrationc digna efle.Quid
cnim magis gloriofum efte potuir quam homines obfcurosSc
ignobiles pofthabito toto mundo adoptari a Deo,& in hac-
reditacem filio attribui,vtparticipes & confortes efle^t om-
nium bonorum cacleftium?Dc hacigiturha:redicateIo<)uitur
cuminquit,SeIegicnobishaercditatemnoftram:id eft nobis
fcle&is&adoptatisrepofuit&attribuic illam hxreditatem
pra!ftaiitiflimam,cum qua nulla: mundi opes comparari pof^
funt.nimirum ius& pofTeffionem rcgni caelcftis. Huius vero
pofl*eflSonis,tanquampignus&arrhaeratpeflefno terra; Ca
naan.Ideo deilla principaliter nuticloquitur.
Gloriam lacob ] Nominat eandem rem per appofitionem.
Hac enim adoptione &atcributione caeleftis hasrcditatis ex-
culit lacob & ipflusppfteros ia fummum honoris &dignita-
tis gradum,ita vt gloriari poflTcnt fc dignicatc prafftare omni
bus aliis gentibus,quia peculiariter efnrnti Deo felefti.G/^-
riam Iafob:\\oc efl,quat cft materia gloriae huius popuIi,vtn5
cantum celebretur ab aliis paffim in toto orbe,(cd vc ipfe e-
riam gloriari de fua dignitatc pof fir.
Carterum hic fciendum eft,illam prarrogatiuam quam ad
eempushabueruncIudasfjVtdicerencur peculium Dei, &il-
lud difcrimen fublatum cflle poft Chrifti aduentum in car.
netn.Nan)oinnescredentesfunthgtredetBe{ni carlcftis, &
■*
N R. MOLLERl jW
parta eft per Chriftum nobis omtiibus illa gloria quainici»
lacob & eiuspoftcricrantornaci, vtdicerencur populus Dei.
Npn enim fili j camis funt filij Dci , fed filij pVomiffionis rc-
pucantur in femine,vtinquit Paulus.
(Sjjttemdilexif} Rclatiuum caufam huius dignicacis &gIori|,
quae lacobo & ipfius pofteris eft attribuca.fimul comprehen-
dit. Non enim fuis mcritis hoc obtinuic lacob vc ad caiitam
dtgnitatcm eueheretur,acque ea gIbria,quamdixi,ornaretur,
fed totum hoc beneficium ex gratuico Dei amorc proficifci«
eur,quo cum fibi dclegic<
6 Afcendit Deus ip [cum ] iubilo:Iehoua in vo-
ce tubse.
Hic Verfusoccafiotiem praebuit nonnullis,non cancum lu-
dxis , fed eciam noftratibus , vt exiftimarcnt hune pfilmum
decantatum effe quando fub Salomone arca foederis ingcnci
cum gaudio ,cIamore, iubiIacione,cubis&reliquismuflcis
f nftrumentis in cemplum collocata eft: qua dc rc f upra didu
cft in argumento. Nam Deum & lehouam hoc loco incelli-
gunc arca ceft3meniii,quf dicitur Deus & lehoua , non quod
Dei effentia vel uaaieftas effet inclula arca* , aut quod virtus
eius huic fymbolo extra verbum efTet alligata ; fed quia (ym-
bolum & teftimonium erac prxfcntia; m hoc populo. Ideo,
quod vficatum cft, nomen rei fignaca; cransfercur ad fignum.
It3que& in Numeris,quotics arcaleuaretur,clamabanc,Sur-
gcDeus : cum vero reponeretur,ReuertereDeusin,requiem
cuam.Ica alibi,vt Exod.i7. alcarc dicicur , Ichoua: vexillum,
non quod in res corporeas transformetur Deus,aut his inclu-
datur,fcd quia ill^resincurrentcs in ©cuIos,teftiinonia erat
St.<KpofiYSi{ prjEfentia: Dei,&/*r))/i*«(ru*«peculiaris patefaftio-
nis. Ad hunc igieur, quem dixi,ricum verifimile eft alludere
prophetam,vt,'afccnderc Deum , fignificct arcam foederis in
locum excelfum cransfcrri cum iubilo & triuinpho : qua de
re iterum dicetur pfalmo 78. Sed iutereafciendum eft, hanc
cjeremoniam, vt reliquas omnespopuli ludaici, vmbra ran-
tumfuifTe rerum fucurarum , &per afcenfum arca: fignificari
Chrifti afcenfum fupra cxlos^poftqua deuifto diabolo, mor-
ce & pcccato ingreflus eft in gloriam fuam , ex.alcatus fupra
omnes crearuras,& nomen adepcus,quod eft fupra omne no-
men, fubieftis & fubiugatis fibi omnibus populis per vocem
euan^eli^, qua harc gloria regni Chrifti per vniuerfum orbc
^argitur &propagacur, & populi ad hanc vocem paffim c6-
currunt,&duciatqueviftori fuo,partimvocc, parcimcantu
tubarum feiicitacem hanc admirabile &plane diuinam gra-
tulantur. Iterumautem Chriftus hoc loco nominatur leho-
ua,vnde euincitur,hunC verum efTc Deum , non afciciciu aut
mtft^ett^^iVt Eunomius volebat. ludaei^qui nihil in Chrifto
nifi terrcnum & carnale imaginantur, ceferunt huncafcen-
fum ad futuram reduftion^ arcae in fanSuarium , vbi fuerat
olim. Somnianc enim nouum regnum policicum in Meffia,a
quo fingnnc arcara reftituendam cfTe in fuum U>cum, magno
cum gaudio & cripudio.
7 Pfallitc Dco, pfallite: pfallite rcgi noftro,
pfallite.
Repecitioeftpromiffionis, qua» continei adhorrationem
v« Dei laudes decantcnt, ciimque propter conftitutuna & c6-
firmatuis hoc regnum cclebrent. Repetitto autem eiufdcm
verbi/ignificacaffiducDeilaudescflfe^anendas^&c^imma —
gna alacritate. Non enim fatis eft femel atque iterum &
quidem pcrfun^lorie , vt monachi faciunt , laudes Dei reci-
taflTc&c.
8 Quia rcx vniuerf* teri« Dcus: pfallitc intelli-
gentcr.
Additrationemqua fimulhoc corrigitquod anteadixe-
rat, Reginofiro. Nontantum, inquit,eftrex populiludaici,
quanqua ius & honos primogenicur^ nobis debecur,fed pro-
pagabitur eius regnum in vniuerfum orbcm, & omnes tcrra-
rum nacionescomple^etur.ericquedeinceps mulconobilius
regnum qu ^m nunc cft fub legis vmbris & figuris. Itaq; hoc
nomine maxime celebranda eft eius virtus & potentia.
VaiUO Videmus flngulare pofitum eflc proplurali rz2n
'3U0 vt fentencitf fiCjPfalliceintclligentes: vcl, quodeftvfi-
tatiflimum , nomen fingularis numeri adiedura verbo plura-^
Ii,accipiturdiftributiue. Pfallice quilibet intclligens,aut
quicunque ex vobis eft in*lligcns:vcl ccrce diccndum nonae
participialc degcnerare hocloco in aduerbiuM.Primum au-
tem haec vox referenda eft ad fcientiam artis muficae , vc om-
ncmfuam induftriam & arcem in pulfandis chordis often-
dsLntiJie JflUenjre kunfl hoeren laJfen.'Dt\r\dc ad animii refertur,
&oftendit quoscuItusprxcipuepoftuletDeus. Non enim
capiturDcusilla harmonia mufica, ficfutaures noftrxbac
deleftantur,aut inani fono; qui aerem verberat:nec coli vult
tantum lingua aut labiis : fed requirit cor , vt inquic lefaias,
&fcien-
/. |.
•^0"'
^ tW''
,.i^(f '-■'^- . n-M IN PSALMYM XLVrr. W^^m^mmmw^^ ^rp^
, & fcicntiam qu» prf luceat , &redrixfitlinguarin cantan- fte ruboiittantlmicr^gi,&conununeiugunifubeant, *'' ' ■ , 4
do,aut manuum in pulfandis inftrumcntis muficis. Illa vero Cofi^regati/uni^jH^c^cicripcio notanciaert.Ollendit enim
cognitio confiitit in agnitione verg dottrmje,in vera fide ac quoaiodo Deus hoc regnum mter geiites fibi acqtiirac & co*-
iiducia proraiflionis , in veris exeicitiis poenitencia»& iniio- itituatmon abdicando prpKfus lud^os, auc abolendo foedus
cationis, atque aliorum cultuum quosDcus requirit. Non i- quodcumillispepigeratrfed potiiis nosiliis adiungendo,at:-
gitur fapientcr pfallunt iudjji ,lomniantes regnumpoUti- qu^ad eorundcmbonorumfocietajefflyocando^vcvocatio
cum &ignorantes Melfiam , nec inteUigentes qualescultus c^eniium niliil aliud fic quam infitio i^ fitrniliant & genus A-
hic rex requirat, nequC hypocritas: qui violanc mandata Dei brahas. Itaque qui volunt effe membia ecclefix, 6c nume-
contracoulcientiam ,atque intereaforis oftentanc vmbram fari inter filiosbei,eos ncceireelt leirfpltiucre huic focderi
aliquam dilciplin^ cxterna».multo minus pontificij , de qui- quod Deus fecit cum Abralian^io^nec alibi ccclcfiam quaere-
bus vere d xiclcfaias, Hicpopuluslabiismehonorat , coc re quamin eocticu, inquo fonath:tcpromiiTio faila Abra-
autemeorumlonge eftime. '*■» ■ — iiv..'.. hx-,InfeminetHo benedicentttr omnesgentes. Ali/ficreddunt,
9 Rcf:; iKit Dc us iu^-er gentes: Deus fedet fuper' congregati func vt fint populus Dci Abraham.qua? lisntentia
follumrancti.anr.ruie. . eodemredic cumpriore , , ■, ; ^ .
Repetic hoc quod ancca d.xerac Eft rex vnfuerf^ terrar: ^"^fiutatern^Roc qmdam fic reddunt,Dem a fcut.s terr:e
/, ^ ri\ .. ii j r j, . or • ., j ^ ., . vehemencer cleuatus clt.Aln verbumn7i;jlc> unt ui plura-
idqueciuafideclarat,oftcndcnsiedenouo&mauditopror ,, - rv /- \c '"^/Ji^^c,""»- ^ r^
*" 1 j T ■ iT A ; )• luquonia Deifcutaterra,',vdrortes tcire f vthabct vulga-
fusret^nandimodoioqui. Haaenusenimre"num eius his ^ n ■ - \ i r tj- ^ viijauv.t ru 5«
* ,i> f. , f • i r \. . r r . ta tranilatio;vehementer cleuati fuac.Hi omncs exiitimanc,
anaurtisfinbusfuicconclufumjcavtnufquamagnofcerctur '■ r u cc ■ r \ r
^ , r: . •T j,; r j /»>l 7i ■.. princjpes vocariiciica tcrrJB.ab ofhcio lcuiccc, quafiint cu-
autprxchcaretur ,nifimtcrraludaica;fcd Chnltus,mquit, ii , ^ „ , , •■ \- j r j .. , -ja uii.hil v.u
K c u ■ ■ •ii..'j„ i. f u;. ^.^; itodespacs &dilciplin:e , defendentescorpora &fortunas
pfoferctnneshuiusreeni , uludqueitaamphabit vttotum ,. , .. ■r , „ tj j i>^ j 1 -
♦^, *^ , Jr ^p ' „„„A, ^i ^ n;rr^ fubditoru'm,&c.Idvidetur nonmalequadrareadcotexcum.
orbemcompledacur. Et regnandi verbumnonin-elligen- ,. , i^ < .■„ i 1 j
, n ^ ,. ..T j -r r i r^u-ix quahmoneret prophera, Deunl ctiamhos uui aU.sdonii'
dumeftcoiporalitcr^vtlud^i lomnianf.fedreenat Chrutus ^ . ^ .^ _ , .. \ r r r r i
,0 c ■ ■ r a. ■ Li-- •!► nantur, fuoimperiofubiiccre&ecclehrfuacinlererc : fed
verbo& Spiritufancto , quoinmentibushommummciioat 1 .. r ? j • j 11 «r ►o.,, j.» .. •,.^;.,;k.,.« -
, ^ „ ' i , . phrafis aliud vidciur veIic;&non tamde principibusquain
nouamluccm,& reeencrateosad vitam ^tcrnam. a rs • r \ r- ■ n;^ . j., ,•...„ i,C.,.>i -^r.^r, 1
„,/.,,,. Sj i \- ■ n ■.^^ A^ r., de Dco ipfo li2cfuntinteiiigenda.i\3mhjEcphralisDe.;c/y-
5me/-/«/»eA-/oimaw Hoc dupliciter exponitur. rrirao.de ta- ^ . . , ^ , ^ 1 r\ n i ^w ., ^,.. ii,^c^\
, •'1 r I j j^ • r \- ™ r>«.; r.,r.A.,nn. /'",fd?mvalet ac fi d!cas,DeuseitclypfeuSj3ucprajftat ieciy-
bernaculo fcutemplo , quod dicitur fohum Dei lanctum. f , j r r \ j; o, •
.' , rii. ' 1' . n.e. .,,,r..,ii. „f peum, hoc eftjtutorem acdefenforemtotiusmundi.&qu!-
ouiaDeusibirefidebai tanquamcu tos&pr»ies popuii: vt j • , • • ■• o •
«uia a^^u^ L/i itnLu.L.a tau ju ^- A jf^^^„ o, dcm nominat eum tlypeos, quia in variis & p; ope mnunie-
firhaecfencentia ,Deum itaeentesreliquasiibi iubiicereac . . rrt 'r \- j- 1 • j
iim^i-iv. Lv.iiiia, i-^vuii. II.U5 •_ ^ 7 . ^ r^i, ^ u,,,,-r. tis periculi§,qur afhduc fin"ulis muudi partibus impcndciit
jmperiofuocompleifti vttamenprmiariaeius lcdesHieio- ,f. • V t • i r>. • j • - t
juiy._i w uucw..i|/n,..i.i,vLia r a j^A-;„o «„or.o<- notquecircunftant.multiplici Dei prouidccia,tanqua multis
folymx maneat. Indc enim P/opjga^eft doftana euangc- ^ 1^.^ defendimur &f.ruamur.sL.les phralis occurrunc
Ii, vt nuper d.aum eft ex Iefaia.& pfalmo »'^; Sccun^o 'k n^^^^ .^ Scriptura,vt ,. Sam.17. dicit DauidnOnSqnmn^l
c^lo , ex quo pe.fp.cuis aroumentis & fig"'^P°^^»"^" «^ bomino feu Domini cft bellu :d ett,,pfe pr;ehatur, ipfe qc-
virtutemnon tantuminconftituendohocregno, ledeciam -^ , ,, u jr i- j u\u a 1 r
V1I...UCC . iiwu lawiu ..o„,.„,„ j«,..,U/.,- rit bellum pronobiSjdcfcnditnosacdepellithoites.Itarx-
mtuendo&conferuando oftendit. ^^^f^^^l^^^^^^^^ pe occurric in Pfalmis&Prouerb. zo. ha^c phrafi. mn'^
naculo hoc recle dicitur:ita;..«»./-Karc etiam de ccclefia m- {^^^^^^ ^^^.^^ ^^ ^.^^^^^.^^ ^^.^^^ mirabiliter il-ruat /uam
teUig^tur. _ T r Jl ecclefi;lin asrumnis&periculis Sic YnNUJlOm3'n7N'7 Do-
10 Principe'; populoriim congrcgatilunt [^rfj „, nuseftclypei temc, id eft, llle variismodis defendic, re-
populum Dei AbrahoC: (juia Dco clypci terra?, val- git&feruat fuamcc.-lcfiam,& h.U>et ille fuperius dominiu,
dcexaltatus cft. etiamfi principibus aliquam partcm fui imperij conccffit.
Aniplificat &cxornat prjecedentem fententiam a circun- Quamuis igitur excellant opibus & honore in miindo: pro-
ftantia perfbnarum:non tantum populi pailim ih toto orbe pteica tamen non debcnt fupeibirc,fed fe & iUa imper.a, &
terrarum , fed etiam multi principcs omnibus statibus ad- fuam fapientiam fubiicere Deo, non tyrannice dominari in
iungentur ad focietatem ecclefijB, & erunt participes vitx & ccclefia, non conftituerc religiones aut cultu? pro fuo arbi-
falutisxtern». rrio.Taliselt antithefis in hacphrafi,qua confiderata,' fen-
Hicprimum dulcis confolatio traditur, quac oftendit etia tentia fit illuftrior & magis perfpicua.
munus principum placere Deo.atque eos quoque ad focie- Exaleatu^ejivdde']!^ eft.potetiaipfius paflimin toto oibc
' tatem ecclefi.^ & cxleftium boiorum vocari.Vfitate dicicur, celebratur .i populis & pri«cipibus. NaiTi reliqui exempk>
Omniii bomruprincipii imagines in vno mnulo fculpi pejfe : quia principum inuitati maiore ftudio & cupiditace ampleauntm;
pauciadmodum funt qui verx pietati ac vircuti ftudeant.Et doc1rinam,& vigcc ac feruet pafiim piecas,ciim principum a-
tamenexhocloco manifeftumeft, eosnonexcludiaregno nimi & voluntatcs confenciunt in religione cum rcliquis
Dei.Deinde,ipfi principes monentur,vt fe placide & mode- piis,&ipiiliberaiitatefouent(iccIefias&.itudia.
r S^ L M I X t VJI.
' P ART E S. .
j;; Hort atro yd Tijclxos^Xj cm ^^^ gn u mTu u m pe rlEu a n geliy p r^ d 1 cat 10 -
ncm inter fuos ftatuenti gratulentur,v. 2. AntoXoyU hortationis atUtura officioque Chrifti, verf.5.
& efFeftis regni eius , verf. /\. ;. Eft autemhiclehoua Chriftus, cui potcftas omnis in coelo & in tcrra
data cft.
I I. Defcriptio regni Chrifti , verf.4.5. ^^"^"^ duplex etrev5l:us.i. Vocatio gentium in communionem
gratix,acvclutinIud«orumcaulam,vtfiatvnum ouilc,& vnuspaftor.Ioann. 10. i^. foluto (cpto inter-
gcriniparietis,$£vtrifquein vnocorporereconciliatisDeopercruceni, Ephef. 2. 14. provt a Noacho
(^Genef. 9.i7.)fuerat prsedidum. 1. Vocatio elcdorum Dei ex luda^is^^^Gentibusad vitamcctcrnam.
Etfienim in vitapra^fenti in vnumouilc cogimur , tamcn ille longe melius nobis profpicit , coinpa-
rans hsereditatem incorruptam , quic nec contaminari potcft, nec maicefcerejnobis feruatain coelis,
i,Petr.v.4.
III. Propofititio depingens humanitus &typice gloriam illam in cjuam revcra Cliriftus afcendit
tfadito Euangelio , vt vi<^tor triumphans , v.^.j.MrioXoyi^t hortationis , v.8. cuius defcriptio fubiicitur ,
tum a maieftate ipfius,verf. ^.tutnafidclium fe illi (iftentium obfequio ,verf 10. Caafa; autemad fi-
nemvcrf.io. adduntur ,cur pijad Chriftum ConFugianf.i. poteniiflima adminiftratio regniii.fumma
eiusgloria.
> ■ ,
Ob S E R V A T I O N E S L O C O 11 V M DOCtRINAE.
Verf.i GluatUor prAcipuifuht.in hocpfdmo loci do^rina. I.Ar^ fr&fertim primpes^magifiratusyfolticitos ejfe pHblfcifacri mmifie
, denti :{elo qumndam ejfe Deiglorid. 11. qportereji^es omnes, 'rfjlabiliendiac amplificandi. III. IngSs illudinterpeptdm a Ds»
591 PR^L^CT. HE
feleSlu ^reliqtttisgentesiiifcrimet^felaDeimifericordia proficifci.
^V. Gentes,qHAi*tHeChrtJiirefurreiiionemDei cognitione nif fiu-
e bantftr.httitts eximi£ berttficentiA tandemforeparticipes.
2.3 ffluumJpecimenhi4iitsregni,qu0dnuncpr<tdicatur,aPeofit'
^ijfeteditiifitp Dattide,qitttnquaf>aulbpoftfequuta eji triftis (iffere
,pMdenda imminufioideindigrmijfima cUdes, (^ tande miferrima
dijperfio qua ab irtteritHparU djfiabat.SpiritusfanHusfideles ad co
tinuadUplaufum hortatus eft,donec veniret promiJfitsredemftoK
4 ^anuis IudM,ijuo tempore in lucem emerfit Chrifti regnum,
mifere ^probros^iprofanisgeraibusferHierinttfuerintque velutiilr-
. L^rum mancipia,vere tamen ^merito imperiU illis tribuitur:quia
peus virga virtutisfuA ernifit ex Sion: Cf q^** ludAi effet legis cti-
lftodes,munus eorUyuiteius authoritategetesfrdnare:quia no aliter
fubDei obfequium coUeBusfiut reliquus orbis,nifidum homines
Jpiritu Deirenouati,vltro feprAbuerant ludais docills acmorige-
ros,feqtiepaffi funt eorum magifterio regi.
s ^uicquidfftis eleSlispeculiariter cofert Deusfupra alios^ater^
no eiusamori adfcriberedebent,quiae0sftbiingregemelegit.N^iie
gratiaiftaadomnespatet/edpriuilegiumeft quofaucos amdio-
ri numero difcernit. ^^ <•
tf Sttb vmbratili legis ctremonia alium ajcenfum propheta com-
tnendat,nempe dum Chriftusfupraccelos omneseueHusmundi to-
tius imperittm adeptus eft, CAleflique virtute inftrttHusfuperbiam
0mnem ^altitudinemfubiugauit.
7 CaufafidelibusfuppetitcuralacriterDeilaudesperfonarede-
beant,qttando certofciuntpnfentemfibi adejfe,acfi inter eos rega-
U folia locajfet.SuJti autemhodie in Chriftianaecclefia verbu Dei
A» Cacramenta,a Dei fitio inftituta diuinA prAfentiA teftimonia.'
8 LonginobiltusfititDeiregnumaduentuMeJfiA, quamfub
Legisfiguris : quiafropagatumfitit in •vltitnos terrA fines:ideo i/*-
fMviuitqttinqHiesrepetiturverbum,Pfallite.
i4 R. M '6 L L E R i^^^^ff^ . ^,^
In canendii Dei laudibus requiritur vera intelligentia, ne vano
clamore{vt fub antichrifti tyranidefaiiil eft^nomWii profanettir.
9 fiuumtotiesdicatur Detufupergentesregnare,colligimttsde
nouo &prius inaudito regnandi modo haberijermonemifubaudi.
enda enim eftantithefts inter legis tempus quo Deusimperiumfu»
continueratintraludAA limites y ^ Cjvrifti oduentHm quo iUud
per vmtterfum orbem ampliauiti
Deus manum fuamexerens adhomints fub obfequium fitum
C0gendos,palam oftenditfe exfolio ctUfti dominarifupra hormnes:
(Snifipropinquisac claritfignis virtutemfuam demonftret.mun-
digu^ernttternonagnofcitur.
10 §Hum iUuxit euangelij doikina . non abduxit luddos kfat-
dere quodpridemDeus cum iUispe^igerat,Jedpotiinnos iUis adatn^
xit:nec aliter cenfemur inter Dei filios.mJi quia infttifumusinge-
nus AbrahA.Atque ipfisprincipibus nihil adfummamfAicitatem
potim ejfe debet autpoteft,quam vtfe ad veteres iUos verofque A-
brahAfilios aggregent.
NuUa.carnis dignitas trihuta eft lud&is quA inipforumperfomt
refideret : fedtotaeorumprAftantiaindependebat quodpurus Dei
cultus 0" CAlefiis doBrina inter ipfos haheret locum.
e)uicunque inter Deifilios numerari volunt.debent Ucum in ec-
clejia qUArere,vtfraternam charitatefn cumpits omnibus coUnt.
Vnitof ecclefiA non aliundeeft Aftimarida quam ex ftmero ad
obfequium verbo DeiprAftandum confenfu , vtfit vnius ouilis v-
nuspaftor.
Qtti opibm ^honore exceUunt in mundo.depofita omnifuperbia
debent modefie ^ libenter commune iugumfubire, vtfe objequerh.
tes ecclefiAfiliosprobent.
6}uia mundttsprotegiturferuaturque ah vno Deo, tantapoten-
tia (fj prouidentia.quA clypeorum multorum vice ad tamarditam
ctfftodiamfujficit.merito ©* cum admirationefufcipiendaeft.
ArticvLi praecip
V I.
i. DcVocatione Gentium ad Chrifti cognitionem &
fruitionem.
a. De rcgno Chrifti in ecdefia militante & triumphan-
3. Eleftio Dei,ex ludaeis 8cGcncibusquoflibctgratuit6
vocantis.
4. De afcenfione Chrifti in coelum typice adumbra-
ta.
5. De cura minifterij facri ad quofuis pios , pro ratipnc
fuz vocationis pertinente.
6. Alii alios in verareligionc mftituerc debent.
7. Obfequi um voluntarium Deo prarftandum.
//
ARGVMENTVM P S A L M I , XL VIII.
^^ D E M efl argHrnentHm huiniffalmi<]Hodquadragefimifexti,t^am^ hicceUbratviSloriam
^ qfHandamtqHa huicpopHloydinim beneficio contigeratihoftibM qni Hterofolymarhoppugnabanf
diuina virtute ab 'vrbe reieElis ^ deletis, (j; cultu ac minifierto do^rina , ^uodJlh detere con^
^^K ^^^^ bantur-iferuato.Hanc viEloriam cum intelitgat ptpulus non humanis virthm effepartam.fed di-
^^AjjJI^^^, uinitus vrbem e(JeferuatAm,gratias Deo agttyqui his admtrandis Itberationtbtts ofiendat (^ /r-
ftetur-fe afiidue adeffefuo populofe curaretregere (^ defendere eos qfuos fernel infuam tutelam recepit. Pertinet
autem illa dotlrina non tantum ad ciues vrbis HierojolyrniZ : fed ad ecclefiam omnium <£tatttm ^ temporum,
T^am/icut tuncilla vrbs mirabiliter a Dto efl defenfa ^feruata contra hoftiumfurores cj- irnpiOs conatus: tta
ecclefiaperpetuoferuatur a Deotetiarnjitottis mundtis in etus perniciem con^tret, iuxta Prornifiionem, Matth.
iG.Porta inferorum nonpraualebunt aduerfus eam.HAcfumma eflpfa/mi. Additur autem-iVt inpoernate de-
fcriptio feu elogiumi^uofelicem vrbis Hierofolymaiftatum extoUit ^ comrnendat, edm^ue omnibfts aliis regum
f^Ycib^^^^^
longejplendidiores atqfue ornatiores( fcimtts enim quantosfumptus ea in refecerint c^faciant etiaJn hodiejta-
men nunquam ad eam magnificentiam ac dignitaternfunt elat£,propter quam arx Sion ^ vrbs Hterofolyma
ejud. ei adiacebatihoc loco celebrantux.lbi enim non tantum rex huitts populi,fedDeus ipfe ^uafifedemfuamcol-
hcauerat.ex quaprodiensyfe populo tudaico patefecerat,feque ibi agnofci & inuocari (^ coU volebat.tac fubinde
teflimoniafuA prafentisi edebat in admiranda defenfione ac Itberatione huius popult . PJac dignitas tanta fuit
vt mlla alia cum ea comparari pofiit. Ideo vrbem Hierofoljmam c^ arcem Ston norninat gaudium vniuerfa
terrd, Erat autem^vt antea monui j Hierofolyma^imag» ^ typus ecclefiA omniurn temporum: auare aua de hat
vrbe hoc loco ^ althi dicuntur^ea omnia ad ecclefiamfunt accommodan.da , vt rurfus in interpretatione mone-
bimus.In finepfalmi additur pr£ceptum,<fUod iubetfngu/os amareimagnifaceretiuuare c^ ornare ecc/efiam,vt
tjUA Deum habeat prxfidem, gubernatorern ac defenforem: q) imprimis iubet eos operam dare vt doSlrina vera
^ cuttus fincerus adpofieritatempropagetur.
Cdttrum de occafione aut hifloria, ejuam autor in hocpfalmo celebrat, cum in titulo nul/a huius fiat mentiot
difficile eflali(]uid affeueraretnec ego curiose imjuirendum iudico.Exiftimant tamen nonutli cetebrari ttla qua
iempore regis Achab acciderHntyCjuando «bfidio vrbis infumma deffieratione repentefuitfoluta. uRea.xC. Atis
ad tempHs lofaphat referunt,^uando exercitusMoabitarum ^ Ammonitarum diuinitus efi cafus.x.Paral.io.
Fortafiis autem Spiritus fanBus htftoriam ideo annotarinotuit,vtfciremuspr<e/emiam Dei in ecclefia ejfe per-
petuam,ideo^uegratiam diuinam non ejfe reftringendam ad vnum locumfeu tempus.
I ^ni Anticum plalmi filiis Corah.
Magnus lehoua & laudabill$
valdcrinciuitatc Dci noftri, in monterando c-
ius.
Prop«-
y
V ! .' Propo/ttio eftpfalmi.In Slon, id eft^ in eccl^fia Deiis a- ^aitum encomium ^fti notitia Dci.Deiis ibi agriorcitui; *^ "^
; gnofcitur & celebratur magnilice proptet fumma beneficia & rerte coiitur:nam verbum pnw exifttraa ad vtcuque me- ^
■ -^ iju« fuo papulo prarftat.ttfi enim in vmuerfa miindi guber- brum clTe referendum.Cartera regna opprefla funt lionibi- '
natiojie &c6feruatione Dei fapientia,bonitas & iuftitia fic e- libus tenebris, & ciim careatluce euat^gelij,nihil jiliud funt
iucetvt meritoagnofci&celebrariabomnibusdebeatjti- nifii73«su'£j^«plena;nultarummiferiarum. ,' 'tl^f;,'
men mudus quafi claufis oculis liiec beneficia pc«terit, non Notm efl mfr^fldiii] Quintii cncdmjfi a diiiin 5 prbteAionis
agnofcitnecconfideratDeiprxfentiamingenerehumano, expenetia:ficutfuprapiall4'6.Dcusinmedio eias,non mo-
•Jed exiftimat omniavelcafu volui, vel Jiumana prouidentia uebitur,&c. Ha?'cciuitas,iriquit,tutaeft auxilio diuino: non
'adminiftrari.EccIelia vero fola agnofcit Dei prasfcntiam flc palatianon turres hane vrbe muniunt, fed riomen Dei. Eft
"bonitatem,n6 taritum in gubernation^ & coferuatione mfi- autem dukis con'"olarib in hoc tntomio, quae oftcdit & af-
dijimjperiorum & ordinispolitici , fed.imprimis , quod fibi firmat ecclefiamnullis humanis viribuspofie deleri. .
ccclefiam excerpitex genere humano,cui fe patefacit,cui fua j Quia ctce reges consrcgau liini , traniicruat
bonacommunicat,&quammirabiIiterferuat &defendit. fn^i^l ' ' - : u"-
Idcoinauitinvrbefandaeflemagnum Deinomen.cuma- z' ' 1 r -j ' ''r" j • ' • .;« **'::>v^
libiquaficonfilefcat DeiIaus&gIoria.Atqueitaecdefiam ^ IplivJdcrunt, Iicadmirati funti trepidaue-
i toto mundo feparat. Agnofcunt aliqui etiam ex ethnicis, runt , prxcipiies acli lunt [m pr<ccipitem fugam aEli
Deumfabricatorcmefiemundijcuiobediendu /itiuxtadif- fnnt*\
crimen honeftorum & turpium. fed non agnofcunt eujn, fi- y Timof apprchepdic illos ibi \titnr'] dolor
cutfepatefeciUdeonon^eaecoIuntneclaudanteum.Hac quafi «3^ turientis. '
antitheficonfiderataplanior -eritkntentiapfalmi. Inlola, * „ -^ ^ . , r- .
inquit,ecckfiaDeu6reacagnofcitur&cpIebratur;ahbivp- .^Sy^^ ventum orientalem confnngis naues
rQextraeccIefiammemoriaeiusquafifepultaiacet.Siono- '^^"^f"S« ■' .... ^ -
minatmontefaniaujquiaarcafosderis madaro diuino ibi e- lamexemplorecehtis vi(ftoria?&liberationii,probatqu5
rat coIlocata.Non eratHierofolyma fada fuo merito aut di- antea dixcrat de protedlione diuina : atque ira iam redit ad
wnitate.fed quia t>eus ibi refidebat,cuius priBfenti» fymbo- commcmoratione beneficij diuini:quod celebrare inftituit»
lumeratarcaibicollocata. , ' ^«'«^'■c^^/^^wflideltjinito foederec6traxerutomnesfuas
monsSi
gnf. ' 11 j r- ' ' jf''''»??/^'^»^]!^©^, impetus&conatusebrumtrafiitirritus,
Ex inftituta antithefi digreditur ad laudes vrbis , quam & fubito euanuit omhis potcntia eorumiuo aliteracnebule
pr^fert omnibus aliis regnis in toto orbe tenarum, eiulque euarieicunt. Alij paulo aliter interpretantur.Tranfierunt,id
dotesitapraedicatvtnullaropescum his comparari pofiint eft^inftrudaaciecxpedicionemfufceperunt.
aut debear.Ita vero elegans defcriptio ecclefi.phic traditur. ipfi vidermt)U elt , Acccflerunt <juidem ad vrbem, & ad-
'Primiim,inquit,hicmonseftpHlcherfiiccuIo:quafidicat,Eft mouerunt exercitum , & iam fpCfuaquafi deuorauc-
tanquam pulcherrimus & amoeniifimushoi;tus,inquo pro rantvrbem: fed fimul ac viiieriint , inquit, admirati funt:
uenit aut confpicitur furculus , qui fua pulchricudine & vfu jd eft, ad confpeitum vrbis obRupuerunr, & fteterunt atto-
fuperat omnes res nafcentes in toto orbe terrarum. Exifti- niti,nec potueiut expedire arma,aut explicare acieiitaDeus
mat autem nonnuUi, eum furculum intelligi qi;i gignit bal- Iplendorc gloria: fux omnes fcnlus corum hebetauit.
famum.quodjpr^terquam quod eft ragratilfimum & odore Ja Videtur quafi rem digito montttare.
fuo reficit mirifige languentes,fcitis cflTe pra»ftitiffimum re- Trepidauerunt)ld cft,fubito terrore perculfi & diHipati fiic
mcdium invulneifibus^atquc eo fignificari dicunt vocem do- Nam (Sn fignificat anxie & prascipitanter fugerc, quod fa-
ftrinae euangelij,quse ex Sion propagata,& in totum orbem ciunt quibus imminet prxlcns mortis periculum,i Sam.4.
terrarum rparra,efficaciffimum eft remediuni contra pecca- Dolor qmfi parturientis) Ampliiicat narrationem fimilirudi-
tum,mortem,morfiis diaboli & vulnera conrcientias.Nam & ne:id eft,fubito& inopinato mctu perculfi prorfi^concide-
nomenflUdicitur abagitando. ■'.■■■" ■ runtanimis.
An balfamum iamonte Sion prouenerit,non fatis conftat: Illic) Ad vrbem fcilicct , ciim iam omnia parata efle^t ad
nirelrifimile eft ramcn i prophetam ad eum furculum allu- oppugnationcm. . > : ,.
dere, & tefte fignificare dodrinam , vt dixi: quanquam non Per ■ventum) Amplificatiuncula eft a fimiIitudine.Sicut na-
inepte etia de arca ipfa polfit iiitelligi. Ea enim fua praelen- ues maris fubitisproccllis & violcntis tempcftatibus difiici-
Pulcher furciilo , raudium totius terrae [eH] vires,addelendam.acperdendam vrbem HierofoIymam.Et
;ion , ad latcra A^uiloUiS : ciuitas regis ma> ^^junc^rt vrbiHieroloIym*, hoc omnibus iet^^^^^
.m
tia montem ornabac,& ita pulchrum reddebat,vt cartcra re- untur & conteruntur, vt nunquam deinceps confpiciantur:
gna in vniuerfo mundo nullum habuerint fimile ornamen- ita etiamnoftri hoftes fiibito prxter fpcm & expettationem
tum Ecclefia igitur pu'chra eft furcuIo,quia habet arca, hoc abs te deleti & profligati func. V.dcmus (xi^q maximam &
eft.vcrbu & facrameta,qn^ teftamenta funt & pignora prx- validam claflem vno momento tepcftatibus perire^.ficut hoc
fentix & fauoris diuini. Alij vocc flU vertunt terminu,e6qi anno in Hi/pania & fuperiori in mari Balthico. Talia exem-
•vrbis fitum fignificari exiftimant, qui fuerit amoeniflimus. pla mouere pios debent, vt cogite t facillimum cflc Dco ma-
Gitudium vniuerfis.terr&] Id eft, gaudium & Ia»titiam adfe- ximas hoftium vires vno impcru ac nutu profterncre.
renstoti oibiterrarum.fiftenim aftiueaccipiedavox WIUp Ventiorientalismcminit, quiahuicin icriptuta tribuitui;
idque piiTclire corrigruiradfentcfl^^^^^ niaxtriia vehemeiiua: qu
enimorta&propagataeftdoftrina euangclij, quxfalutcm taritiimfed arroccmnominant Eurum. Etapud.Ouidiumj
annuntiattotiorbi tcrrarum.Cajtcraregnanihilfecumtra- Aeolus dicitur truculentiorEuris.
hunt qliam triftem Ianienam,feniitutcm, oncra& miferias Mare Tharfis intelligitur <7UAi»K</l>><if<JV toturri mareme-
infinitas:hoc rcgnum gaudium afFert, &quidcmfirmum & ditcrraneum. Nam quod eft ad Ciliciam , quas olim
pcrpetufi. ludxi, ficut nihil nifi terrcnuimaginanturm re- Tharfis diccbatur, tefte lofcpho, hoc noriiine appella-
gnoChriftijita gaudijum inepte referunt ad falubritatem ae- ri foIebat,ficut aLbi dicitur mare Aegaium vel lonium. bc-
risquifKatempericregioncmillam rcddebat falubremrvel inde ingcneread omniamariaaccomodatur. ludxis illa
etiam ad fuaues & eximios fruftus, qui exteris gentibus pof- pars maris mediterranei qua; Cilicii alluebat, propter pro-
fent gaudium afFerre. pinquitatem &negotiationemeratnotifnma.Ideo totuina-
LateraaquilonislSic nominat montem Sionis,quia fitus eft re meditcrrancumhocnomineappcllatur. Nomen UJ'WnJl
iri aquilonari vrbis parte , cuius etiam meminit lefai.i^. Se- exiftimant faftum efFc i. colore cajrulco: fed ncmtn prbprid
dcbo fupcr motcm tcftimonij, in latcribus aquilonis. Non- cft filij Iauan,qui vrbcm Tharfis metropolin CiliciE cbndi-
nulli tame orationcm ita refoluunt: Quanquam ad Septcn- dit.Iscum fratribus mare ingrefTus, Giliciam & infulas ma- '
trioncm fpcftct mons Sion,hoc tame de cius pulchritudine . j.js mediterranei & magnam Gr^cise partem occupauit. Ap-
nihil diminuit,idque refte ad ecclefiamaccommodari po- pellatio igiturTharfishaefit in ea parte,in qua ipfe confedit,
teft. Ea in hac vita non eft fpeciofa, fed triftis & fqualida, & & vrbem condidit. • . .
Jlamcn coram Dco nihil eft ea pulchf ius aut fpeciofius. . NonnuHi pro mai legunt nn3:vt fit fcnientia, ta^qriarfi
C/»/>fl(freg«w/»g»/]Tcrtiumencomiuapotetia regis,quia vento orientali(qui)confringit naues maris.
magnusrexcuiuspotentiafuperatomniumhominumvires c- ^ j- • r ; j;,t,.,c Jn «rk»T.,U«„-.
hlcrefidet,hk habet fuam fedem.& inde dominatur toti p6 9 . SiCut audiuimus , fic vidimus in vrbe lehou?
puIo:reliqua regna habent reges,quorumpotentia & fclici- cxercituum, m vrbe Dei noltn : Ueijs Vtabilict cam
tas penecftmomentanea,&qu<efiibitocafu eucrtitur: hoc yfcjue in pcrpetuum,Selah. _' ; ^V
regnum eft firmu & ftabile, quiapotentcm&magnum ha- Amplificat narrationcm a teftimbriio & veritate vcrbi df-
betregem. uini. Audiuimus reniperex promiflionibus diuinis Deum
4. Deus- in palaciis eius : agnilus eft in areeili. eflb cuftode & defenforem ccclelS* fux:id veru efle nofmec
R ii^".
" • : , ■ . )
V,
V
^ j\ iii L ji K. i:-m.t'-n^ MTOL I^E^I
iDfi iamiridimu5^& reiijfa expcrti fumus.gontinetur aqt£ in ne fuomm cultorunj.caircbat iufta & vera laude laus itriJr
hocverfi.vtaisdoftrma,decertuud.nercnicetverW idolomm.non erat fecundum.noln Lforutfju a^o^^^
, & promi/rionum^atque commipatipniwtt^mmaruni. Nam pr«ftabant hoc quod'cultorc?expeaabat Sed alireftDT
. I^ verbum De, non eft lAams (bn|tus^fedfc ae*jue euetu .om. IfVae^m „6 Uratur fpenXEwSS^?^^ 6 f
/^probatur:impuynmatur|,oenas:;IIa?m.n« ridhfuntinania gius petitan^ huc aflerundententiam. La^s^hSS? ui
.^|terriculamenta,ftdreatqueeuemucomprobatur:puswo- i*a>ondebitnominituo,fcilicet^;;N quodfbrt<2^Cien
,mittiturfyus,defenfio,pax,&c. IJaequpquevocesnonW tem figniflcat. m ,t • ;r< i« "^"«cmotpocen-
inania 9i'x>«i^« : fed funt reales ^c6folatioiies, quas fuo tem- Dextera tm ejlpliwt iu/iitm] Id eft.tu auxiliu fcrs tiio Dnm.
pore experiuntur credetes.rr*e/wMw« nominat vrbsHie- io iniuria opprefro, & hoftes ounis atau^ it:t inftH.;i.m ; ^
' rofoI^mam,in qua Deus agnofcebatur 8c coIebatur.lW pala dem6ff4,qu6f fiuSlnS^^^^^^
f^onesenini lUar non promifcue ad omnts pertinent,fed ta- §ignificat hoc loco pi)j m qua in tuendis fuis Deusferuar*
tumadeleaumDeipopuIum ., ^ ' ' -<^«d ^i'*^^^, dexreramefl-epjenam ,SLfi^^^^^^^
• iehouamexeratuum nommatapotentiaqua mftruftuseft: ^t;que alterum edere fpecimen fuae iuftitil idoaerar^ S
;,. .habetenimvimparatamquadefenditfuos. Totaeniitfire- PmnesqumerosimpIe<e.Perdexteramvei*6inteIli£°6De
rum creatura hmc Icfhou* militat, & ad exequeda eius fhan- ra,qus dextera fteri ibl5t,vlltata figura qua u,J.,S^oSr
datapraftoeft.Indediciturlehouaexeratuu. Deinderutt. ir 1 •j.ralaiMir r««<,cc;^ .m ^'«^«•yvocat.
fus nominat eum Deum fuumrnon enimfatis eft fcire Deum «ronr.; f^ t; . . ' CXultabunt filiar luda
cfl^e potcntem,nifi etiam credas. tc efl"e ^b ipfo adoptatum; P^^^^F^j; luaicia tua
vt fperare & cxpeaare ab eo auxilium pofns. Itaq.qui extia ' AmpIihcatiuBcuIa^
eccleflam funt.non pofffint eum vocarc Deum fuum.
I>emftAbiUete»m]^ddit promiffionem^de futuro tempbre,
vt fides magis cortfirmetur:quafi diceret,Sicut haaenus fer-
uauit hanfcvrbe,ita deinceps quoque eam feruabit. Libera-
tiones cnim funt exempla promifGonum . quibus fides quafi
in rem praefentem dufta confirmatur. Ita verb hanc vrbem
i cunftis aJiis vrbibus difccrnit \i\lx enimfiias habent viciA
fitudines ac periodos:nec nifi ad tempus fioret:hxc verb ita
^ Deo eft fundata ac firmata,vt inter variasmiidi conuerfio
nesatqueregnorum euer/ionesfirmapermaneat.Qupd au-
tem abdufto in exilium populo vrbs femelexri/a fuit, id no
pugnat cum hac fententia, quia iam anteaileremiapredi-
da erat reftitutio,quae hac promillionem c6probauit. Po <l-
quam verb aducntu fuoChriilus eccIef?anKenouauit,quic-
quid olim de iUa vrbe diftum fuit , ad /piritualemHierofo-
lymam,hoceft,eccIefia, pertinct,quxper omnesmundi pla- rpim„o «..ov
L difperfa eft. Eft igitur dulcis confdatio in his verbissde , \^ eratrquanquam
LbUitate ecclefla.. Poteft quidem illa grauiter concut?fcd - ^"^*^ '"^!^"'8VP;teft^^
nonita labefaftaturvtcadatauteuertatur. ^^ Cucunaatc bi
lo Expeclauimus,Deus,mifericordiam tuanj in
mediotempli tui.
Addituralia amplificatio a fiducia piorum , de bonitate
Deiergafuam ecclefiaoi.Cum,inquiunt,fciremus tuaspro-
miffiones effe ratas& firmas,nosquanquapi mifere affiioe-
bamur,& animus variis dubitationum fluftibus agitabatur,
tanien aequieuimus in tuo verbo , nec pafK fumus nobis cx-
cutiiUaspromifliones, fedcxpeftauimus tuam bonitatem,
certb ftatucntcsjtc non fruftratumm ipem noftram,fed tan-
dem opem laturum populo tuo iuxta proniiflioncm.
Verbum^OT fignificat fllere , deinde patienter & cum fi-
lentiojhoC eft,cum animi tranquillitate,cxpea:are. Signifi-
cat igitur prascef fifle magnas animorum perturbationes &
tumultus,vt fieri folet in magnis calamitatibus. Caro enim
expaucfcit,trepidat & ad confpcftum malorum indignatur,
fremit aduerfus Dcum & ipfius iudicia:fed fides intues pro-
miflionem, tandcm compefcit illos tumultus,& mctes tran-
quiUas & quietas reddit.vt in promiflionibusacquiefcant.
_ AmphficatiuBCuIaeft abefFeau. Agnitionert bfa;renti«
pei m.periculis& liberatione ingens fequitur lartitia Ideo
mqmt, monte Sion & filiasIuda,iioc eft,totam cdcleffam &
fingu^ eius membral«tari & cxultare proprerhanc vifto
iiam , in qua Deiis iuftumiudicium fuumoftendit in dcfen-
fioneecclefiae&in poenishoftium. '^" <^- .• ru<j;. . x;
Filiai /W« nominaTjverrbtam ftirpem Abrah«,vel etiam
vrbes tribiis Iuda,quxad Hierofolymamtanquamad fuam
metropolm refpidcbant.atqueabe-usimpcrio p^debant
Vfitatum enim eft Hebraris , filiarum nomine vel conercaa *
tioncm inteUigercvcl vrbesipfas defignare : cuiusphralis
cxempla plurima inThrcnis lercmi^ fcperies : fitque iUud
leremia- i9. inprimisUIuftre,vbi,prxdicens fata metropoli
Ammpnitarum,inquit,Audirefacia Rabbath clamore pr*
Iij,& filig cius igne fuccidentur, Arque h«c vox innuere vi-
detur,hunc pfahnum eflcfcriprum quando iam decem tri
bus erant abdua«:aUoquitur enim tantiim trfbilm Iuda,que
reliqua erat:quanquam per ludam fynecdoch.caTs totus po!
nnllIC \ntfUirn nnrnn. '. t
j Cucui&datc Sion & clrcuite pam : numerate
turrcseius. ; , ..
14 Adiicite[/>o;?/Vtf]corveftruma^munitionem
eius,exaltate palatia eius: vt narrciisgcneratiohi
poftcra». * .0
Poftrema pars pfalmi continet cxhortation/sm & prxce
ptum de amanda, magnifacienda,ornanda & omnib. officiis
luuanda eccIefia:quod quifque facere fuo loco dilipetcir de
bet:pruno,doaores,redte docendo ,honeftc viuendo, tuen-
do publicam concordiam : fecundo magiftyratus , tucn^"
do minifterium,fanci^do pacem & difciplinam, confcrendo
l^^^^^^yj^I fumptus ad conferuanda doftrinaru ftudia:fcho.
iaftici,difcendo doarmamgencrihumano ncceflariam , de
Dco S^aliis rebus:c?tcri, orando , qm adpacem funt Hfc-
rofol^mr, vt alibi dicitur:& ftudiaiua , opcras & facultates
confercndo ad confer^uationemminiftcrijpublici.
Circuite i^wwJCommendat pulcliritudinem Hicrofolynw
primuni , ab ampUtudine: deinde , i multitudine turriunK
tcrtio,ab alntudine murorum. Ea omnia ita vult confidcra-
InmediotempWjQma promifliones iU» de amorcDei erea i'>non qubd altitudo murorii aut
fuosaffidue fonabant in templ<^ vhifimul fyfflbolnm piS^ -^^
ri,non qubd altitudo murorii aut turrium multitudo vrbcm.
smjsautcaufla firhuius vf-
^«.w,.^«uK-^«"a«*uv 1« iwHjMw-, »^t«mm jyffl{>ofnmpr^^™^ -^^^
Icntiae diuin» oculisipforumeratpropofitum,quod promif «or'* nnperpartSB:fcd quiaetiam in his externisnotis Dei
Jionem reddebat certiorem &,cfficaciorem. Non m.VM^ uX^ bcnedictio iam confbiciebatur alionfi pv na«.^ o..>. j „-.•_
fionem reddebat certiorem &cfficaciorem. Non igitur hoc
vuIt.cos tantum in templo fpem habuiflc, quam poftea do
' mum reuerfi abiccerint , imb potiiis affirmat, fpem in tem-
plo conceptam conftanter deinceps retinuifle.
Dcinde monet ha?coratio, extra tcnjplum.hoceft , cxtra
eccIcfiam,iiuUam efle fpem aut falutcm.Si igitur Deum ha-
berc volumus propitium , danda cft opera vt templum eius
in mcdioiioftri fit,id eft,vt refte agnofcatur& colatur iuxra
verbum. _.
, ,11 ^icuti nomen tuum Dcus , fic kus tua vfque
ad fines tcrraeriuftitia plcna eft dcxtcra tua.
,...*. J ;. 1-.— -.r "•><••' VAV.V1I1IS1JUII.N J^CI
bcnedittio lam confpicicbatur aliqua ex partc Qubd enim
ill« turres non crant deicAar tanta multitudine hoftium, &
qiiodmurusmafcratillarfus.in tanto fremitu,odio,&inde-
tefCo conatueorum.qui vrbcmvenerat oppugnatum, id to-
tum contigerat iplSs tantiim beneficio Dci, quem fupra' di-
xerat confpici in palatiis,in arce aut prjefidio. Eo igitur ftu-
diofius atque impenfius vult eos amare hac vrb^:quia etiam
in ipfis muris & turribus appareant manifefta figna pricfen-
tixDei. ^ ^
Circuite]ld eft,circumeundo c5fiderate amplitudinem vr-
bis , &murorumnon tantiim altitudinem fed integritatem:
Id ciim feceritis,maxima cum voluptate videbitis admiran-
Epiloguseftgratiarumaaionis. Hoctuum, inanff f^Pn^ j?I'"i. r •' . ^ '^' — ' —-»»...-»-
ficium paflim cdebrabitur in toto o"be Sum ^0^0^^^^^ ^° Dei bencficio vrbem fcruatam efle ill^fam:itaque co ftu-
fama cius rci penetraucrit. ^^rranim^quocuque diofius^demceps compleaemini eam
Sicutinotnen tuum^Id eft, agnitio tui & beneficiorum tuo-
rum:quafi dicatjquocunquc perueniet fama nominis tui, aut
vbicunque pratdicabitur hoc beneficium nobis pr«ftitum
Sic latts tua)ld cft,ibi fimul tux laudes cclcbrabuntur oni-
Jies emm agnofcenttccfleriimmalaude dignum,vbi iiitel
lexermt qualem te prajftiterispopuio tuo.Tacita autcm his
vcrbisfubeftantithefis.qua refpicit ad idola iUorum tepo-
rum,qu«quanquampaffim colebantur pro numinibus. ta-
menquia nuUumedebantdiuinitatii? fignum in dcfenfio-
nUD legitur abfque dages,ex piimaconiugationc. atque
ita habet exemplum Complutenfe &^lia nonnuUa.Alioqui
cnim ex fccunda coniugatione legendum eflet nSD.
Ponite coryid eft,^onamini tueri hanc munitionem ,nec pa-
tiaminivt veftra negligentia illacorruat :fludiofe feruate
eam,ita vt R rimas faciat aut ruinam minetur, mox refarcia-
tis,ac nequehoc tantum,fed & ampliiis operam date vt tur-
rcs.& palatia cxaltetis & magis ornetis.
Hajcomniaadminifteriudoarina: funt acc6mod3da:nc-
quc cnim ita turres & nduros commeraotat vr inhisvelit
" - ' piornra
.„- - - IN PS AL.M VM
piorutn mentesfub/iftece .• fed ad minifteriutn dpariiiae^i
XLVIII.
ntos deducit Nam ficut mnlri foris vrbern muniunt*contra
incurfus : ita coetum piorumcontinet minifterium do^rinaf
euaneelijrquo tanquam vrbc muniti tcnent^f concluficon-
tcaomniumHoftium inf iiltus & fconatuS. lHud igitur aWire
&tueriomnibusmodisdebeut. (v . ^
Pbnerccor adiemeft,intcndercomnemcogitati<!>i?icim^
curaminr6raalfquam. ^,if* ''-;;: ,. . r
UOB Id eft . exaltate inftar coUmm fublimmm. niOS e-
' nim coUem fignificat.vnde verbum formari videtur. Alij,ro-
botate.nonnulli,afpicite Jcilicet,cu.m admiratione.
•■ Vtnarretis]Iiddit caufam flnalehi.Ideo opera danda eft vt
h«c muni'^io feruetur integra , vt poftens h»c admirabilis
viadria & defe^fiodiuina narrat^ipoffit.vbi cnim audiermt
& vidennt, muros & vrbem in ranto hoftilis cxercitus cona- -^ -.- . ,- -- , -, ^.,— — .,
tu nianfifle illJclAm , magis admirabuntur beneficium diui- &quiha(aenus mirabilicernosdefendrc, deinceps quoquo
num & ipfi in fuis periculis quoque concipient certam fpem fit feruaturus ecclefiam:& quod perpctuum in ipfo nobis fic
de faiute Hoc primum eft. Alterum quod hic monet,iilud paratum pi-3efidium.,Exempla enim funt teftimonia promif-
Z. ' ft..j: ^ft-.,.v. ;««rt«/-/.i,n^tiim fir. vrmini- fioni.s.au2B monent finonlos dc applicatione.
qui fiierit, fiicile appairet , non fbre eunj jperjpetui^ ftabileirt^ f'^
Nam quaj de ftabilitate fupri di&a funt,'ea ad fcorpus't6tius%„'
ecclefia» pertmcnt,. Bt portcriint^guncurqiaiquocunqufe
tempore fe ad coetum ecclefiaj adiun^unc Ad hos igitur di-
rigiturillanarratio , vtquar veterT pppulabeus beneficiai
prajftitit , nobis commuilia effe fciamus. NSai <5[ucmadmo^
dum feruauit illuin pqpulum : i^ta Ui, pmoi tempore leruitt
ecclefiam. ' ^, M'-,: :'r:S\^^J':.f "*> •' "^- "^' , ' ' '
1$ Quja hic Dcus , Deus nofl;er in ftculum, &
vft)ue lperpetHo:][]^[c deducetnos vftjue ad mor- ,
Addit f ationem,qua oftendit vfiim /luius contcmplationis
& narrationis.fib enim haec omnia ttndere debent vt & nos
fciamiis &illi fci*nt>qu6dhic Deus , qui fe jpatefecitnobis, '
cft, vtotnne ftudium noftrum in eo occupatum fit, vtmini
fteriuin doftrina; ad ppfteros propagari poffit. Ideo enim o-
mnibusofficiisfouendumactuendum eftmmifterium , vt
pofteri^uoque hocthefauro fruantuc.Nullum enim taam-
plumpatrimoniumrelinqui libetis poteft,quod cu hoc the
faurocompapartVeat.Quodfi igitur ftudem» pofterisno-
fionis,quai monent fingulos de applicatione.
nr dempnftratiuum difcemit hunc Deum ab aliis fiftitii*
numinibus.
Ipfe deducet nos] E'^iyiint eft prioris fctttentisc. fpfe, inquic,
aderit nobis perpetub domlnus & cuftos vfque ad fine; nun-
quam deferet nos ne in ipfa mortc quide. Non enim ekclu-
faurocomparartqueac.v^ouiiigiuui iiuuw... ^-v/^vw.,.."- i"-.:,. -r- x -— -»
flras facultates relinquere, vt habeant vnde honefte viuant: fine intelhgendum hoc eft,quafi m extremo mortis articulo
multo maeis ftudeainus hunc ipfis thefat>rum relinquere. nos deferat.atque ita mherepenre finat. Ahj conmnftnn le-
Cacterumverbonarrandi teftenorfulli fignificari volunt guntmO^y iuucntut«,&addunt3f^mil.cudmis DeduCet nos
fore vtalictuandoiUi muri deftruantur,nec amplius confpi- ficuc iuuemucem,id eft,leniter &placide, ficucpacer filmm.
riancur nam fpledor & orrtacus murorum non indiget nar- Alii vertunt,in abfconditoiquia pr^J cntia Dei non cermtuc
rationeVed in oculos ipfe incurrit.t:um igitur dicit,narran- ocuhs corporis,fed anim.,hoc eft,fide:fed quam pruno loco
dum &'commem6fandum effe J^ofteirisillum fplcndorem recitam fententia,magisg!:ammatica eft.
■^ ■•'.,-, .-.v^\,;.^.:.,v, , ps ALMI XLVIII. .: /'\,"V
. ' ...;::" ••• , PAR r ES.
I Propofitio laudatiua,;7r/>»«w, mawftatis Dei a fingulari bcncficio cius in populum fuum & ciuita-
tem obfeiram,v.2.StffW^ Ierufalaimorum,quo velut inftrua.enio fuos fcruauit Deus,v.3.& 4,
II Propofitionis confirmatio ptr narrationem acccptaj hbcrationis , !U rerum geftarum , v. 5. 6.7.8.
dcindc documentbrum fidei,cx rcbus gcftis confirmatxjverfp. Subiungitur verfiG. apoftrophe ad Deuin
«piphoucmitiS;qua oftcndit Pfaltcs>quam facilc res hominum firmiaims perrumpantur.
II I. Pro^eflio cert« iivDeumfiduciaf,& gratae reeordationis bcncficiorum quaeEcclefia accepit a Deo,
^lill. ' Hprtatio adEcclcfiam,vtlxtcttir,recognofcat,&prxdicetbeiieficiaDeipr*terita, prajfcntia&
futura.v. 11.14.1 j.Finis aiitem huius hortationis eft ccltbratio gloriae Dci, qui focdus inituui olim, feruatu-
rus eftf^pcr,&populo]uo[alutempraeftiturus,poftrem;aparte,v.i4.&v.i5. ^ ' -
ObSERVATIONES LGCORVM DOCTRINAfe.
VH.t^2.<Simnuis in vniuerfr mundi guhernationejapientia,
iomtas ^iuJiitiaDeificrefulgedfatnuUapars vacua ftt ab etus
UudeuneccUfiAtamen^proteaioni diuina glaria peculiartquodi
modo conjhicitur. , . .
Ecclefia eftfanBa illa ciuitas i!^ fublime theatrufft m quo magnt-
tudinemfuamJpeStari vult Deus: noproprio quideecclefi^ mertto,
fedqmaverbumfoederUgratuitiapudeamdepofitum eft.
J I^udesWeroJolym&inmentem^
lem iUumecclefiAdecorlquofit vtihmedia morte.inuiaaaduerfui
inferorum infultus perfletimundique tenebras ^ fqualorem luce
fuadifcutiatatqueabftergat. ^ ^ '^ . ._.^ r .-
Adexhilai-dndaspias mentesplaritfufficit vmusDet fauorjtcutt
eofublatonecejfeeft cHnBos mortaUs mifera inquietudtne & trt-
ftitia'forqueri. .
4 5« in arcibus l^palatiis habitamus ,fedulb cauendurn eft ne
JbUndor iUe vel altitudopotentiamDei obruat:ficuti profani hornt-
nes terrenisopUuscontentipro nihilo ducunt Deum habere cufto-
dem. Videndum igitur vt in cunais dotibus quibus erimus ornatt,
femper clarifulgeat Deigloriaftatuamtifquenvn aUbtquamtn
ipfonosejfebeatos. . ^ a, r
s Claris documintis experiuntur fideUs Deumep cuftodemjui
eccUfiA. dum inuiao hoftium potetijfimorum robori manumfuam
opponit.eortimquefoederaiConfiUa,conatus(^copiaie'uerttt.
6.7. Nihil noui hodieacciditfivaUdis copiis oppugnatur acfor-
midolofos impetus fuftinet eccUfta:quiafic Deu4 ab initiojkoshu-
miUare confueutt.vt admirabUM fuampotentia, magis tUuftremred-
dat.Sed iUudoccurrat.folumDeinutumfuJficereddnos Uberados:
atque vt nobis obruendis vndiqife immineant hoftes.in eius arbi-
trio ejfe.quoties voluerit.ftupore percutere eortim animos.vt inter
mediosconatusmomentodeficiant. Atquehiccogitatio noi com-
pefcat.ne huc f^ iUuc ad humana media circunj^ciamus.
8 Qttoties viriumfuarumconfdentiainflatos eccUfia hoftes vide-
mmin mentem rect(rratDeipotentia: quaficut confi-ingit vento-
rumirhpeturobuftasnartes , clajfemque oceano ipfi formidabilem
dijppat.ita vno mon.'ento fuperbam impioruf» iakantiam deticit:^
quemadmodum noftro hocfecuU totlmitkntis 0* recentibus exem-
pUs comprobauit.
p Deusjpem verbofuo datam mininie fi^uflratur.hec magjts Ubt-'
raUter promittere foUt quam implere quod promifit.
Noneandempromifcus omnibus falutem Deuspromittit,fedpo-
puh quemipfepropterChriftum eUgiti^pecuUaremfibifiCiti
Giuicquid difcriminum immineat.terto ttneamus.Jdlutem eccU-
ftA^quam DeusftabiUtiit)poJfequidemgrauitercortcuti,fednon it4
hbefaaari vt cadat.
10 FideUi diuihitusftruantur)quia infumma rerum omruum
feriurbationepatienterquiefcunt,donec tandem mifertus ipjorum
Deus opem ajferat. AUquoties autem prohtbeturab eis Dei auxi-
Uum , qttando videUcet diftidunt eiuspromijponibus , rtec pr& tu-
muUupattuntur adje vfque adfluere iUamgratiam quafiUntibus
eft repofita. \
SivmhratiU iUud prdfentiiDei fymbolUfub Lege.nempe teplum
}iierofolymitanum,valereeo vfque debuitvt vit^JperaretfdeUs itt
tnedia mot^te^quum ad nos defcenderit /Chriftus.vt muho pUniits
nospatrifuo coniungeret.quanuis furju ac deorfum mifeeaturmii'
dus,iufta nobis quiefcendi caujd tfl. Tantum danda efl operavt
purus ^ integer vigeai apud nos Dei cuUus,quo tempbtm eius in
medionoHrirefulgeat.
i/ Idohrumf/tlforumque DeorHm nomenper orafuptrfiitioforii
voUtat inaniter quidem ^fine vera laude.-longe autem alia ratio
efi in vero Deo,quia quocunque eius fama perfertur^irttelligunt om
nes eum ejfe UberatorempopuUfui,quiJpe ^ votafuorum nonfru-
ifratur^ec eos in difarimine deferit.
12 EccUfia tum mhac vita tum pr&cipu\ in futura.Uudis ma.
teriam habebit,quod Deum vere fenferit falutis fuA vindicem.
DeuseccUfiA fu*caufamfufcipiens, eius opprefforibusfehoaei»
trofltetur,vt eorumferociam compefcat.
R iiij
.•>-k m'' ''' .'"' . , - P^^,ie^L'fe^PT.,Hfe^I."MOLLERI ^.:.;,^Jr.^./r,^ .,;4oo ^
^v J 13J4 §ii*4^4MUtwieripopulobehe^mI^^^ aUisdeinde pTMdiciht. ! - H < .' irnijn
tommuniafuntmonqHldJ^lendor iHeexti^nua.quo admirabiUs 'n^icquiddifftitM$Uvelj^^amiAinetcUfiarefulget,M^
YfititHierofolyma, hodie imer nos emineat: fedaufa Jbiritualibus Utertfi confiderandumiquknittjtnobis Deits occurraf,a.tque infuU >
^ ^^ttisnon/htnf^Afiridi^^rm^ donk celehitur. .;.•;: ' v . 'r?,,v0
ftu^,qukmolimmurk^ tHrribuiinfiriiiiaHierufalen^ WiMisfrofitemurnontffefihiincertumJDeumiVHqfKmconfu^
amtbru. faopinioneapprehendantfedcuiusfirmaipfisconftetveritas^eum-'
" Benefcia tfeiergaecclefiam fedtitb Hotanda funf , vt apatri- "iiuepridicant perpitub conftanteminferuanda $cclefia,*ffrnu/ffqf
hu4 tanquamthefaurM pretiofusfuishberts reUnc[uantur , C[Wa ducem accuftodem forepromittum, -i^^^i^^^r^f^i^^.^^^^
'- -' ■ '■■■ ^; 0, • '" » ■ ' ■'•.>"■." ,.. " ■ '■ ''•^'■'' .■■'■v';^^*^'? ^'i^Li Sfetf-. ■ '^*.
- i : / , 5 *;^ri' 'iy^-£OV;- - .- ^'■. -• ;'r;., , A R T l C V\L I . P-R AE e I P^'!^'^''-!^;^ «!i.i^*7'&y,ry\^c^3iil'i^'?r^^U4J(iT-^
, ,.^ ^ ,'-' r >■ ,, . •' . •■ ;b'- •'?■:, ,■'•■-■!■■•:':' ■■■;'^i .,,'' ." . """'"
I. , Ecdefix Dei encomia & priuiilegia exitnia fub tjrpo 4. Militanti? Ecclpfiae orpprium , Satpi^linfii6runi
* ^"^' ;!v; vrbisIerofQlymitansfe, ^ ;^ , ' ,> ^ - '^y infiUtibus grauiflunis premi, nop oppriria^
tlionfcientijcpaxinvnicoDeifauoreincIuni. ' ^- ; ;;/^vHoftium Ecciefeiur<ir,qtroi;,intemi^j;iJi[!i:'^^^^
DeusfblusEcclefiaefuxcuftos&proteaor. •"^^ ;<r Deyeraveri.DeilaucU*, ; ,. .. .'^^f.^^r^'
,c.hA- ■ ., ,,:'^ ■.-■ \. ..'■'. ' ,"■ ,'-,'■■.■"■'■■ '- ^■f'y:mvihmrt^i^
•i'iritli(iii:iMJ'n?l'').>,f;,
ARGVMENTVM £§ A L Ml.j ji^il-A^-,.
T
: -i.Ji ni iiqi.vj,rr';n ■
O CT R ll^ -^ huiuspfalmi anteanobisexfUcata.eJii^merpret^^^^
infa rtirfHS explkalfiturpfaLy^. Ideo tiuncin re<itddo argumeto non<tjroproltxiotr,Chf^itaHte
vjitatam tio5lrinam,cuius vfta maximm eji in vitdptorurnt opponendarn fcandaU crucisXum e-
nim ecclefia in hac vitafubieEla fit cruci ^ calamita^ibtu , (frpreMdeur non tantum inopiA ^
--arT-i:^«S* ^^^^^.^1^ fnifertis^quA cum altisfere ipftfunt communes '.fedfqris ttiamrideatutiCoticuicetur er
affligatffr ab ho minilfus irnpiisyacperpetuis fertcu Itsfit expofita^ interea veroi hoMivf-f, impt/ Qrprofanipro3ere
^feliciter agant iVimnt tn fummo otifyjluxuyVoluptatibuSi^ dtffluant delic$u\teneantimperia,perueniaue etd
(itmmos honores ac dignitatesyVt beati pradtcentur ab omnibtistrnultiimuchtesiUarn inafuaUtatem euentuurn^
itapertUrbantHrvt exifiiment nuUam-eJfe prouidentiarn diuinarmc^ do^rina e^cclefiai^udt piis perpetuamfeii-
€itaternpoUicetur,effe inanemfonitum.Itat^ue rehBo eo costu qui dtcitur ecclefia^fecjHuntur ma.xiniarn mHlttttt-
dtnemy&fecure ipfi ^ueoiue fceleribus indulgent,iudicantes fibirnelitis fore Ji ad latm nauisfeUcittsincurnbaat,
jilij etiam cjuan^uam omnem timofem Dei non exuan:» tamen rnagnttudine calamitatum ita interdumoppri-
munturiVt dejperare ^ dejpondere ammes inciptant',(frfides ipjbrum languefcat. Hac omniafieri docet auoti-
diana experientia,jQuare SpiritmfanBustVt nos muniat aduetftis hoc fcandalum-inon tantum in hocpfalmofed
in aUis multis tradit confolationem.^uapif confirm4ndifitnt,<fUQeies iUa (ogitationef ammosfubeunt, Etfienm
a/i^uandiuflorentimpy in hacvita,(fr affluunt bonis omntbw profuo voto,econtraveropij aU^uadtu affligun-
tur,id^uepropterrn»/tas caujfas,^uasrnonftrat doElrina ecclefis.:tamen tandcm in exitu vtrorurnque conjptcitur
difcrirxen.Nadepiishicdicttur exprefie,redimet Detuanimas eorumexmanutnferni.id eft,n'6Jinet eosmer-
gi in mortem,attt perire aterna morte:fed recipiet eos adje in regnurnfuum , vbifiuentur vita ^ Utitiaperpe-
tua:econtra verh impij morientur^^ in aternum non videbunt iumen : id eft, nuUajnfentient confolattonern-.fecl
cohfictentur trifltbus doloribus i^ &ternui cruciatibns^armtque in morteperpetua. In morte igitur ^ extremo
iudicio conjpicietur difcrirnen interpios ^ impios:at^ue huttts cogitatione iubet nos pfalmus conternnereiUam
momenfaneam^VYnbratilemfeUcttatemtin quaftbi tantopere placent impij :& rpttnere conftatjter profefitone
~do8lrinte,nefia6ii calamitatibus aut arumnis deficiamus a Deo,aut de eitis prouidentia^cura ^ drnork^quetner^
gajuos gerit dubitemus. -" •
1 A D triumphandunijfiUorum Corah pfal- <^'f "^ nuan quando generalia particularibus accommodan-
/ p^ .' tur,atqUevndehominesinrebusagenclfspruclentcsvocan-
«*^-^,." !' / ,. /. , turltaPfiulusadRom.ii.&CbloCidircemerevicienirin-
2 Auditc hoc omnes popuh:aulcultate omncs ter «.9/« & ^»5^»,vt ««p/« fit cognitio toti» doft rin^ de Deo,
habitatoresfecuH [or^fcf.] ^ ^^ &experientiaterrorum inc^ntritione, &conrolationum ..
3 Etiamrt/ojlnlij hominum,etiam filij viri.-pa- fidei,illijftrans doftrinam & diiudicans dogmata: yitSnt vera
-jiter dlucs ^ pauper. - ' prouidcntiafit,qua;datconfiliumin rebus agendis.
-X-^ *- ^- Ineliuabo ad parabokftv^urem ^ne^^H-^pe-
EArord/MOTpfalmiprorfuseftrhetoricmn. Nam,vtaudito- riam in cithara «nicma mcuni.
resreddatattentos,dicit fe difturum de rcbus ma^nis & re- Additaliamrationem ,partim a re ipfa^partim 5fi.a per-
conditis,ade6que ad omnes.fine cxceptione, percnientibus: ^^^^ fumptam. Ita enim hottatur alios ad itudlum difcendi
ide6que non paucos,fed omnes ommum nationu, ordmum, ^^^^ neceflariam doftrinam,vt ipfe ptofiteatur fe fimul fo-
& xtatum hommes ad fe inuitat^ Hxc fumma eft exordij, ^^ attentum.feque ita exequuturum dodoris parte. vt fimul
cxhortatio fcdicet,vt dihgenter & fummo ftudio attendant, aifcipulus fit futurus,qui difcere & proficeft cQ aliis cupiat.
doarinamque hanc & admomtionem m animum admittat. ^^^ ^^^,-^ j^,tendi optima eft in ccclefia, qui ahis prxfcftus
Atque ca caufa eft cur orationem mgeminet ^^ magifter,ipfe aurem inclinet ad difcertdum.priufquam os
-hn idem eft quodSin per metathefin:fignificat autem jj^^ ^j loquendum.Ita enim fapientia,qur m veL Dei
•jnn curriculum vita: human^ cito ceflantis. aut feculum de- ^^^ j -j^^^ „^„ „^^^1^^^ •„ ^^^, •„ -^ r ^^^ .^ -i^^ ^^^^^^^ ^^ ^
finens,Iefai. xl. Ha-c ipfa igitur appcllatio fignificatmundu ^^^^^^^^^ ^^t^^^Stz eft. Ideo docere nemo in ^ccMn refte
paulo poft aef5tuf um effe, &ies mundi omnes cfTe caducas. poteft^njfi qui prius ipfe i Deo didicerit.
Ji/y W««;»] Colleftiuc fingularis numerlis pomtur pro /«,W.^«r^]vfitataHebr^isphrafifi?nificat'audirc
p urali.Fihi hommum autcm vfitata HeKra:is phi;afi dicfitur ^„^ attcntionc:metaphora fumpta ab illis.animantibus quar
plcbe.,.obfcuri&ignobilcs,ficutfilyv.ri,magm,nobiles, adfonum aurcsinclinant&arri^untrvel.etiamabhominum
antecellentes al..s^.gn.tate,lapientia, potentia, autoritate. confuetudinc.qui diligenter aufcultaturi,aurem propius ad-
Alloqmturigiturfiimosquofqj&infimosjfineexceptione. nioucnt loqucnti •
4 Osmcnmloquiturrapicntias : Scmeditatio Doarinamvcrbquamtradituruseftirun^c.riominat^^ri»^-'-
cordls mei[fy?]intelligcntia?. /^feuprouerbiu.Nomen Hcl^rsBum fadumefti domlnau-
Addit rationem cur veltt cos diligcnter att5dere.Non ad- do, quia paroemia: aut alioqui infignes ac notatu digna: fen-
fcram,inquir,in medium fabcUas , ncc dicam de rebus lcui- tentix , ciim figuris & tranflationibus vt plurimum ornctur,
culis aut vanis , quibus aures tantiim demuIcCam: fed de re- quafi dominantur,& tanqua peciiliaria prnam^ta eminet m
bus maximis & necefTtriis , quas didici in fchola Dei , & in orationc.-vnde & i Salomone huiufmodi difta hac vrice. ap-
quibus fiimma fapientiaeft comprehcnfa. XS^SilT^ difcernitur pellatur. Mnigmay^x.o vocat eande doftrina quJa eft /apie-
a nOjn.Nam nOan exprimit Sia/nTiwiu.'. Ea autem tunc di- tia arcana loge pofita extra cofpedum rationis.ideoqjabfq-
pate-
/
-.^ot ;-*> ■ • -''^••-:,^^.v? :,;.-., .j jj ,ps ALM VM;'XLIX.*- . '; '. '■'" :j.ok
patefaAione diuina pforfus ignoratur,atque etiam cum pa. /lo de faftcvt fic dicamifcd additur mox iorre^io ex anti
tefaftaeftnonplenepercipitur,vndePaulusa(t,i.Corm. ij, thefi. Qu,alis vero harc eft confidentia aut fclieitas , qua(i
Nunc cernere nos pcr fpeculum m 3cnigmate,& ex parte co- «a ftolide efferant ?ccrc^,inqnit,eft momenrjinea & inuti lis
gnofcere.Etfi enim philofophia quoque docet,opes & diui- Opes ^im quantumuilraagnx non poirum; depellere mor-
cias tanquam res caducas & vanas,efle contemnendas,rieque teni,nec profunt morieii^ ibus.Nemo cuinUitqui uoffitho-
quid faciendum eflre contra virtute fpe dignitatis,feu opmn, Ininem redimere a mortc interpofito pre^io, auc xmpetrare
aut metu arrumnarum feu penculorum ( qua de re hicquo- vt ei vita prorogetur, Qualis igitur inf^nia elt,dc his rebus
que pfalmus praecipere videtur ) tamen nihil docct de vita fugacibus rantopere efle folicitljm, ati^ue interea neoligere
poft hanc vitam, in qua difcrimcn fit futurumpiorum & im- res omnium maximas. & ad 3Eterna/i raJutem pcrtinentes?
piorum.vel de futuro iudicio,nec caufas oftendit cur iufti in Talis eft antithefis in his verfibus, qua confidcr ata miniis e^
hacvitaaffligantur,&ecc|cfiambiedafitcruci.Iftaigitur5- rit obfcuritatis. /
nigmata cxplicat verbum Dei>& quomodo Deus,iu(tus ciim . ■# confidmt in opitlentiafuajU e4exiftimant Qranlfeiici
fit,bonos tamen nonnunquam afiligi finat, oftendit &c. tatem fuam pofitam efle in multitujine opum,qi'as vbi ade^ •
Cum citharal Ita loquitur.quia vfitatum erat pfalmos ad ci. ptrftnn,,foinniant fe fatis efl^emunitos cotra omnes iniurias-
'tharam & alia inftrumenta mufica dccantare. Ah ; exiftimant ide6que tident ik contemnunt iudi<i^iuni Dei fiunt fecuri in
citharx mcntionem fieri, yt cantus fuauitas mitigaret fi quid «lulgent fuis cupiditatibus & prauis aftcaibus,nihil non mo-
cflTct afperum. Iiuntur& tenrant fiduciafuarum opum.Haec omnia comDre-
6 Curtimeboindiebusmalis?[<^»4»^o]'iliqui- ^icnciuntur veiboconfidendi ^
Demdeinquit, Gloriantur. ide{{ infolefcunt & efferuntfe
lupra aIios,contemnunt aJios pr« fe, premunt bonos, ince-
dunt faituofe/celerate abucuntur donis diuinis in profufio-
nibus,mluxua?dificiorum.veftitus,conuiuiorum &c Seques
yerfus,vtdi3Ji,eft antithcfis:fed fraternoredimet quenqua,
id ett,nulla bona tanta funt quoe poffint tollere mortem.
9 ttpretio{iienireaciuptioanimaec()rum,&
dehciet perpctuo.
Expolitioe{{ pr^cedentisverfus, dftquel initio verfus
tas calcaneorutn meorumcircundabit me
Exordio fubiicitur/^w^o/rw, in qua con oJationem infti-
tuit opponendam illiscogitationibus qux turbant nos,quo-
tics videmus iuftos affligi. Ita enim ratiocinlimur omncs ex
vocc Legis,Iuftisdebet benc cfie lela.j, ecclefia eft iufta:cr-
go debet ei benc efle. Refpondeo ad maiorem,luftis debet
bcne efle,^cilicet,fecunduniinterprctationem Euangelij.h-
naliter fcilicet & in vita aetcrna. ecclcfia eft iufta , fcuicet in
hacvita, imputatione& inchoatione, nondumconfumma- . ^ ^ ^^^ u«.in«uuvcii
tione. Et quia circunfcrunt pi; rehquias peccab',quadiu funt gjs raticnale quam copuia, qufa , inquit^ maiusVft pretium
in hoc corpore morti obnoxio , vuJt Deus in xrumnis con- vitx quam vt homo perfoluerc poffit.Ahas rcs ad hanc viti
fpici iram (uam & iuftitiam aduerfus peccata:ide6que eccle- P.errinentes potcft fibi homo opibus coparare , fed a niort6
fia magis oneratur cruce quara cxteri , quia mundus con- a^que interitu fe Vindicaie non poteft , hic enim nuJJum in-
temnit hoc iudicium. uenitur pr6tium veJ xuTft, quo fibi vcJ aliis q^ifpiaih xter-
Loquitur autem propheta in fua perfona & de feipfo,quid liitatcm m niundo redimat. In hanc fcntentiam adduntur
antea dixerat fe quoq.-forc difcipulum & auditorem huius h§c vetha:def!cietperpetuo,fcilicet rcdcmptio.5/> kannichtz.ft
doftrins^, & fuam perfonam tanquam exemplum citeris ec- vvuege gebracht werden. Alij hoc membriim ita reddunt,du-
clcfiaf membris intuendum proponit. Interrogatio,qua vti. ratio in feculum , fcilicct.cft pretiolior quani vt redimiVe-
tur,magisemphatica eftquam Ci fimpliciter diceret, Etiamfi cuniapoflic. Sed priorfehtcntia, v^ adgrammaticamcoa-
hoftes mei, qui me anteccllunt opibus &potentia,me con- gruit,ita eft magis per/picua.
10 Vt viuac aiDplius in pcrpctuum , nec videat
Jepulchrlrm.
Id eft,nonfolumpoftquammortui fiierint,non porunc
redimi aut reuocadin^tarfed etiam dumadhuc fuperftites
culcantpcdibus , & multae magna» mifcriar mihi funt fcren-
djcttamen propterca non deficiam a Deo non abiiciam pro-
feflionem doftrinf,ncc faciam contra Dei mandatum^viilus
minis aut magnitudinc periculorum , multo miniisveroid
faciam captus illecebris voIuptatu,quibus homines inipios
diffluere vidco. Harc cft propofitio pfalmi nuda & fimplici
oratione cxpofitarfcd interrogatio addit emphafin.
jC«r ttwf^o] Quafi dicerct , Non eftcaufacur timeamaut
txhorrefcam, quia video illam hoftium potcntiani & (e\ici-
tatcm tantiim ad momcntum durare,&diuitias illis occafio-
nem cfle ruinx & interitus.
Indiebttsmaliilld cft, quum affliftionibus premor,& ciini
publicae tum priuat^ calamitatcs me exercent.
fuando iniquita^ calcaneorum meorU circundat me jRepetitio
eiufdem fcntentise^vult enini hoc dicere,quando impro- .
bi dominantur & violcntia impune in bonos cxercet. Deeft
enim in.Hcbrso aduerbium temporis "XKJ^f : eaque ellipfis
huic linguK eft familiaiis.
^JnuiMtascalcaneomnmecrurnllAe^eotvi i quibus premti^
tur calcanci mci , quique infiftendo veftigiis meis atquc vr-
gendo mc fupplantant atquc cuertere conantur. Nonien e-
nim {Ij) accipitur paffiue pro iniuria, noquam ipfi calcanei
aliis inferunt,fed quaj calcaneis infertur ab hoftib*.H§c fim-
pliciffima & minime coafta cft fententia. Alij ca;Icaneuni
metaphoricc pro vitx exitu accipiut,& verfum ita ihterpre-
tantur , fi in diebus malis timeam , & niihi nimis anxie pro-
fpiciani,tandcm in calcaneo,hoc eft,in niorte feu fine vitxi-
niquitatcs meae tencbunt me conftriftum & obfefliim. £ed
hoc videtur eflc nimis coaftum. Alij etiam calcaneos intec-
pretantur cogitationcs.fed metaphoraeft percgrina: cuius,
quod fciam,nullum cxtat excniplum.
7 Qui confidunt fuper opulcntla fu3;& in mul-
tltudinediuitiarum fuarum gloriantur.
8 Frater rediraendo non redimet quenquam
\yeli vt Hieronymvr reddidit » fratrem non redimet
^uifejmm ] non dibit Deo pretium rcdemptionis
eius.
agmit in mundo^nonpofllmt fibi opibusfiiisprorogare vita»
Nam cmque fiius terminus eft fixus. quem tranfilire nequiti
ltaac't:cunftantia temporis ornat & ampIificatoraMofienC
Alij fic reddnnt hunc verfum.etiamfi viuat in pcrpetuum,*
hoc eft,etiai-nfi quam diutiflime viuat, tamen erit ci tandeni
moriendum:& viuere accipiunr pro benc habere,oti6que &
voluptatibus frui.Sed mihi prior fententia videtur efle nlai
na niagis & perfpicua.
11 Qu.i^ vidfetur [ ^Hodve/ ^uomodo] CapicnteS
fn6riumur,fimul[(?r/>?w]fti)Itus & iniipiens pcrcunt:
& relinqiiunt alienis [ ^eletiam aliis , vt tdm legiti^
mos Acfuos httredes ^uam altemores defignare vi(dea-
/«r]opulentiamfiiaTrif^/«r/zaj7«^j.] '
Ab cxperientia & quotidianfs exemplis probat quod atitea
dixerat.neminein poflevel fe vel alios ab interitu & mort^
redimerepecunia. Nam quotidiana expcrientiaoftendir,
omnes hoinines eflemortales , & mortem omnibusefTe
communem. Nemoenimtamfapicnsautpotenscft , qui
fua fapientia aut potentia mortem cfi^ugerc pbfiit. Verbuni
nsn^ initio verfus vfiirpatur imperfonaIiter,M»» j<;?>^/, veJ,
Vidct (cilicet quiJibet, vtfapientes &ftulti,id eft,omnesho-
mines fine difcrimine moriantur : aut quomodo mors nulla
habitarationefexusjxtatis, conditionis, dignitatis, abripiac
omncs.
4iH
12 iiitimuriLC0,rum \id efl cor aut coffitatio eorii
efi <^uod]dom\is (ux in perpetuum [(jr'] habitationcs
fuae in generaiionem & generationeni ; voijcniuij
nominibus fuis fuper terram. ; ' '
Ex antithefi defcribit ingenia, mores, & ftultas Aipidita-
tes'impiorum,qiiibus {eCe mifere decipiunt. Quanquam,in-
quit,videant qubtidic finedi(crimine,hominesmoite oppe-
Additur ratio,c\ir non trepidcnt in rcbus aduerfis. Atqjha»c tere; tamen tanta eft horum hoininum ftultitia & ftupor,vt„
ratio conftat antithefi.Initio enim vtitur quafi conceflione: nihil aliud fibi fomni6t,nihiIque in corde fuo verfcnt aliud
Ipfi,inquit,confidunt fuis opibus.potentia aut viribus,& cum quam perpetuam vitam in his tcrris. Ita,. enini omriia iiii
tumide fccfterantfiducia potenti3B&opum , non tantiim inftituunt quafi perpetuo fint vi6i:uri:a»dific5t fpledidas ides
contcmnunt alios prae fetCed etiam omni genere petulariti^ raaximisfuptibus, atqj his exii(limat, perpetiiitateiri nbmini|
& iniuriarum raoleftiam cxhibent bonis« Ha:c eft concef- poiltc confcruajci.Hoc eriini eft qiiod dicitiititiiiiuni etird ^0,
M^
(5t.
^ :40% ' PR^^XECi; HEKll. MOL LERI
/ quod «dificia fua /iiit itr pcrpetuumi: id eft, hrc cogitatio in- erat,intueantur arut intelliggrttjre^ hde pereg^rinurn e(\. Al j
timoseorum ienfus occupat, quod xdificia illa qujbus eon- addunt literam 3 fimilitudinis. Hxc via eorum qnafi ikilaj.
fea^are^memoria fuani pafteritati,&vindicare nomen fijum tia cft.Qjjjda etiam ita diucUunt hoc rtfcmbrurt,vc quod de
ab interitii conantur, /int perpetuo durat^ra. Namiiomen ftultitia di'<pitifl:,referri ad priiis mdmbrUm exiftiment,idc(5-
anpcumipediamcniufque rei fignificet , metaphorice e- queillatitianiparticulaminferunr. Haeceftviacorum,ideo
tiam pro oorde hominis accipitur,quod medium locum in &ultit%z tfi ipm,DarHmh sftesthofkeitmitihnen. . ..' ,.
corpore occupat Et cordi non tantiini aftedus, fed cogita- Et tahte» pofteti ipfpritm orefuo approbakti Inferit (juereli ab
/ tionesetiamtribuitScriptura. Alijanp interpretantur fe- indignitate rci, EcianipoUeri quanquamvidentomnesrej
.pulchrum, quod viui extruxerunt magnifice, vtpernieta- humanaseffefragiles&caducas^&parentibusnihilpiofuif:.
thefinexnap faftum fit 3ip. Nomen xiUnontantum de ieopesjaut pbtentiam,autdignitatcm,tamen fequunturei
stdificiisjfcdinprimisdc familia accipi debereexillimo.fed xemplafuorum«iaiorum, &ipfiquoquehas nugasfeiaan*
quod fequitur vojcabulufli naaiVJO proprie ad ajdificia tur,magnifaciunt&laudant.Haciudico eflenatiuamhuius
- pertinet. ;v i^n si ^b;^;;; a :>*: »'^ ;• ^ ■_ membriienteritiamiqiiod tamen.varieab interpretibusell
Vocenturmmin'ibtu][i. eftjmagno conatuin hoc incumbunt expofitum. Alij verbumivnvac fi eflec lyiTfcriptum^inter-
vt nomen ipforum ik celebre ad pofteros, eaque in re nulli pretantur verbo amhuiandi feu currendt,& nomen ns acci-
parcuntfump£uiautlabori,cum,(ifaperent,hocpotiusagc- piunt pro menfura,vtfitfententia, Filiosfecundumpatrum
re & curare deberent,vt nomina ipforum refcrrentur iii ii- . i-ationem mcedere vel progredi, Atque hi Iiteram 3 quoih-
brum vita: , & coram Dco in numero ekaorum cenferen- ftrumeti hoc loco eft,conuertuntin 3 fimilitudinis,& nomil
tur.Hieronymus , quem pYerique hoc in loco fequuti ^nc, ni nfi nieraphorica fignification^ afiingut:iuxta illud Deuc"
fententiamhuius- membri his verbis expreffit: vocauerunt ii.vt dct illi os duorum , id eft, portionem feu mcnfuram'
nominibusftiisterrasfuasjid cft. indiderunt nomina fuare- NonnuUi etiain nomen nfl /MnwMi?i7»><afc pro fermone, infti-
gionibus & vrbibus, vrglori» monumpntum pofteris relin- tutis ac prxccptis accipi voIunt:quafi dicat, Polleri ipforum
querentjvtab Alexandrodiftaeft Alexandri3,abAnciocho inititutis acqmefcunt.
Antiochia,a Seleuco,SeIeucia,&c. > jy '^^"anquam oues iii fepulchro ponuntur, mors
';^ii Et[y?^]homo in fplendore'[fx«^m/^]n(jn acpafcet'eoi.:&douvinabuntur cis redi mane:&:ro-
permanebit [pfr^«r<*^/>:ifimilisfadusefl iumcntis burc( rum vt v^tcrafcat,infcinmIiabttatio c\[idefl
'■ [(^«lejintcreunt. earurn.l^fi enim enallagenumen.^^
Redit ad priorem doftrinam de communi hominum for- 'EpilogusG.i^. Iniius partis, inquo rccefet extremam infejici-
te. Quantumuis,inquit, homo ad magnam' dignitatem & tatem,mifenas&cruciatusiinpiotum, qnibusfincdeftinati"
potentiam in hac vita perueiiiat, tamen non eft illa durabi- Primum,incjuit , tanquam oues fcij pecora ponuntur in fc-
lis aut perpetua. Nam & multa: funt rerum conucrfiones in pulchrd.id cft, ficut paftor oi/es in ouile fuum colIiVit & in_
hac vita,&exiguo moaienco etiam fumma potcncia euerti- cludit, quas tande madetrita ini^i;,quibu.santca tocus mun-
tur,iuxta illa difta. *^Jus " on erat fatis amplus ad cupidftaces ipforum explendas'
—fummsfiiHe mgdtum . *l'i'4"c. Alexandri exemplo.fi audiant plurcs eflenuindos'
Starediu. Item, ^"^^9^"P"tcs quas nondumconfequuci finc , in maximuni
; Jrus^eJifuhitoquimoitoCraefttierat. &, ^nunidolorcni coniiciuntur: hiinquam fuo,|cniporecolli-
< : Ommafunthomimtmtenuipendentiaflo. $<^"turin fcpulchrum&in anguilam foucam , qu^ftijt^ '
:Etfubitocafu,cjUAvdnere,ruunt. Jpfbrum ciipiditaces finiet &coerccI^ic.
Etfi adtem in hac vica nonnunquam fortunata cft mali- Morsdfpafiet eos] Hoc non tantum de niorte corporis in-
tia.&arridctmalis fortunaf^pe vfquead mortem, tamen tclligendumeft,fcd multo magisdeaiccina morcecornoris
poftmonemfcpeliuiitur aeterna obliuionc. ideodicitcos &anini.t5iuquanon tantum coiporaimpiorum excrucia-
interire more pecudum : non quod nulliim diftrimen fta- buncurigneine^tinguibili, fcd aninia oibacaomniIuce&
tuat jnter homines aut bruta animaiitia , aut quod in ea fic cofolacionc iacebic opprefla honib.ilibus doloribus,qui tan
opinione.vt exiftimcc animas vna cum corporibus interire: quain verriies perpetuo veUicabunt & mordebunt conicien-
"'"'"^ Ted loquitur propheta tantum de praercncis vitjc ftatu , in tiam,ficut inqiiiclefa.65. Vermiseorumnon nioritur. Hp-
^ quo paritcr omnes occidere atque interire vidcmus,non ali- rum dolorummagnicudo animo concipi, aut vcrbis exprimr^
tcr vc iumenta. Neque enimopuserat ad ifnpios& crude- non poteft. ' "
les , cum quibus ei negotium eft , difputare de futura vita, Re^ii dominaOuntur ipfs^Uoc cft,Qyi .-iiitea fc efFerebat co-
qiiibus perfuafum eft,nullam rcitare aliam poft hanc vitam, tra Chriftum &cius faa<!:itos,c6fc^ue crudcliter pcrfequeban-
ideoque nuUam aliam animo felicitatem concipiuntquam tur &niaciabant,hi tandcmfubnciencur Chriiio,vtfintfca-
qua in prarferitia fruuntur. PQftca vero quando de poems bellum pedum eius, pfal. uc. fct quia Chriftus cft capur fux
impioruni& condicione piorum agit, exprcfle facit men- ecclefia.',eciain hoc admenibrapcmncc. Sandi i^^itur fimul
-^-^ tionem futurje vitar. cuin Ghrifto dominabuncurrcprobisin, altcra vita.Etfiigir
Alijpaulofubciliushuiic locuminterprecancur.Dicunte- turinterdum incerficiuncurcrudclicer a tyrannxs IiomineB
nim.ideo honiincs iumcntis fieri fimiles & obbrutefcerc, fanfti, tamen non intereuuc, imo eft ip/ish^cmorsadicus
_ ^a jnoriiritcTIigant ad quam dignitacem fint conditi, S^d ad illud bcatum resnuni»inqiioJilius:P^j non inulco paft fc
e hac fencentiain fine pfalmi dicitur, vbi verbum p4' quo vidorcni oftendet diaboli & omnium hoftimn fuorum &
in hoc loco vfus cl\ , mutacur in vcrbuni p3'. Ali/ etiam ad pios in fociecatem regni adfcifcec.
Adamum hunc verfum acconimodant: fenfu tamen adnio- Addicur aucem Af/»»e : in quo dulciffima eft cranflacio : {{-
dumperegrino&coafto. gnificans alceram vitam quar hanc /eqmitura cft. Eacnim
14 Hxc via ipforum ftnltitia ipfis,&r/^w<r«lpo- ^°f ^^.'^^ comparaturtempori macutino, quodlucem nobis
n . r I .c I L reducitpoftcriftesnoctiscenebras. Nunc enim in harvira
ften eoriim ore fdO approbant,ScIah. ^^^^^J^ •„ denfiffimis ccnebns taquam in nX pcn4u^^^
Hic verfus referendus eft adduodecimuni,injquo defcri- obiicimurvariismifcfiis&pcriculis, omn:a funt i)Iiira eru-
bit vitam,ingenia & mores impiorum. Eum igicur quafi con- narum & dolorum,& quanqua p j aliquam cenuinc in verbo
cludens inquic,H<ec f/?i;M;/)yo?'«»7:ideft,hocvnicum agunt& lucem feu confolationem, tamcu id bt tanquam inarniema-
ftudcnt vt conquirant magnas opes perucniant ad fummos tc,&,vt Pctrus inquit,in obfcuro Ibco lucet hxc lucemA.Scii
honores & potentiam, fruancur volupcacibus, & famam ce- in alccia vita, difcuffis omnibus nebulis ac noftis tenebris ii-'
lebrem fibi adpofteroscomparent.ln hisrcbusfummam fe- luccfcecnobis fol iuftici^e Chriftus, quenidaroincuicu faiSc'
Iicicatcmponunt,hoc veioftudio &laborenihilaIiudquani ad faciem cernemus. Hxc principalicec iudico fif^nificari
ftulcitiam ,fiiam profitencur. Homoenim cum non fic con- aduerbio »?«»>:pofteaetiaaccipipoccft vox Hebrea proeo
ditusad voluptatcs huius vica» , ftultitia eftfumnium bo- quod nos dicimus, citoautmature: inhac cnimfignificatio-
num conimodisluisaut voluptacibus metiri. IIa:c eftfim- nefjepevfurpafar.Atqueitafiacciplas^opponitur hecdidio
plex &planahuiusIocifententia, vtnomcn^^oapcr appo- tentationi demora auxilij &libc!acionis ,qu«Egrauicer ex-
ifitionem addacur ^xxccitntiyyMiAc eflvia,ncvn^c ftulcitia cruciatanimos piorum. Redi dominabunturinane,id eft,
ipforum,veIquodidemeft. HsBc eftftulcaviaipforunijviam fubito faAa reruin commutationc , etiani in hac vica, id
autem noniinacmoreHebrfomminfticucufeuracionevic£, quodfaepc fierividemus. Nam ciim neccflc fic ecclefiam
mores, negotia, denique quicquid aginius. Germani quam manerc in fiacf vita vfque ad Chrifti aduencuni , non poccft
proximead Hebraifmuni accedehtes, viam nominant-<^//« tantumvishoftilis, quin illa fuperaitis omiiibus difncultati-
damitman vmbgehct. Alij Itngius difcedunt a fententia. bus &periculisla;catriumphec.
Nam nolxicn ^03 imerpretantar adipem : ac fi di- Robureorumadveterafcefidum']\i.c&.,vctcva^cct:hoccf{.o-
ctttti HfccogicaLio cftillisinftaradipis, qua fenfusfuos mnes iliieopes,quasinapnoftudiocollcgcrant, &potencia
tegunt&: fuffocant , n« res optimas & cjleftes, vt pac illa,qua?inagiiisIaboribuserac parta,& quatantopere con-
.^ . ■ . ' . • fide-
.ipww
W _ \: '^ IN PS AL M
fidebantjinftarVeftimentiyctuftate confumpti dilabetur;,
concidet & euanefcet.
">iyj Hebixis petram fignificat feu rupem inaccefraifi , 8C
figurate rem qua quis tanquam firma petra & munltionc c6-
fidit.Grxcusreddidit ^80»'^««. Alij interpretati funt imagine
feu figuram,qua:tcndit^addcfcaionem, ficucPaulusinquit,
i.Coniit.7, Prxteric figura huius mundi. vcgloriam inanem
comparec figurarin fpeculo aut foranis apparcuci, cui niliil
fohdifubeft.
Infemu4 hahitaculu ipfis] Jd eft, qui in hac vi ta habicabant
ih aedibus fplendidis,vbi videbantur fibi fixum haber» domi>
cilium , ilii paulopoftegredi inde cogentur , & pro aBdiflciis
fplendidis & magno fqmptu exornatis habebiit aliud domi-
ciiium , fepulchrum nempp & infernum ad que defcendent.
S'3I0 [ilerique ita fcribunt &Iegiint, vtOabinitiofithxe-
manticuin.quemadmodurti nosintcrpretatifumus, Infernus
eft dbniicilium ipfis. Complutcnfc tamen exempiar & alia
habent'?'^!» in qua forma 0 eft praepofitio. Atquc C\ ita le-
gaserithxcfiententiajCum cogentureorediex fijisdomici-
Jiis fplcndide ornatis, defcendecin ahud trifte habicaculum,
nempcininfernum.
1*7 «".id eft, quod erat ei,de«ft enii» relatiuuni nUJN & fi:ri-
bitur n pro CZanS prapter carnicn.
16 VeruntamcB Deus redimet animam mecim
c manu inferni : quia [velt^uando ] fufcii>icc me,
Sclah. /
Antithefisc^ fuperioris orationis.Haftenusenimdcvani-
tace & ftulcjcia impiorum , quiomnemfpem mdiuitiisre-
poficam habent , atque harum fiducia ita iniblefcunt, vt
Dcum & ipfius iudicium rideant & concemnant : deinde
decxitu& poenis eorundera dixit. Nunc attexit alteram
partcmdepiis, quos plerunque in hac vita cernimus va-
riisxrumnis& calamitatibus eife ©ppreflos. Ne igitur ab
iiliscxternisfpeftaculis fi.it iudicium de felicitacepiorum,
finem incuendum cflre docer. Futurum enim inquit , vc
impiis iri exicium prjecipitatispij libcicntur i niorre per-
petua , & vita xterna donentur. Hajc bonamulco maio-
ra funt quam omnia corporalia,quibus affluunt irapij in hac
vita^
Itcrum autem fuum exemplum ecclefia* proponit, in quo
peticomnium pibrumcondicionem confiderari. Namquod
Dauidiautquicunqusaucorcftpfalmi,accidit, idem expe-
ftare & ftacuere,defe debcnt omncs, quipromiffionesdi-
uinas vera fide amplcSiuntur. "^ a(!eueranqs cft , cir^e.
= atqui
— Redimet me] H»c OTatro di 1 igentir cft cbnfi^Je ran ia . Pri-
mum enim docet, fe & omnes pios naturalitcr morti clTe ob-
/ noxios, fcd Deumerepturum cos ex ipfa morte & donaturu
vita&Iafititiaperpctua. Morteenimdeftruda& abolitane-
ceifeeft fucccdere viram.deinde monet non ciTe fubfiftedum
inhac vita prifenti , fed animo imuendam cflfealtera viram,
idque qui faciunt,muIto faciliiis ferre communes huius vit*
ajrumnas. Tef.tio , luculwitum intmorcaltcatis nTjftriE tefti-
monium in hoc pwjponitur.
Afi«»«*jLMT«iM)»r/w»taccipiturproimperip& ppteftiite.Mdrs:
^^^^^-^idem v^d etur r a p ere ca m b 0 n orq ua m m a los7 &d^^^ ri
inoimtics fimilitcr,ci]»n nemo eftugere eius manus polfic:
fcdpijhabentpotentcn^libcratorcm, qui eos a nrarterC-
dimir,
Inferni] Non dicitatruninarum & calamicatum , qiiibus iir
' hac vitar ecclcfia premicur. Qiianquam m his quoqlie fuam
praffentiam & pofentiamfaepe oftendit, dLtmgloriose eccle-
fiar»Iiberar:fed extremum maluni nominat,hoc eft, a»cerna
mortem&damnationcm :aqliaquiliberantur,,faeilehuius
vitx aerumnas contcmnunt.
§lttiafufcipiet me] \ddit caufram .- quia, inquit.ille mc ado-
ptauie & fauore fuo compleftitur : ide<5que fecundum pro-
mlflionem &fQedusquod mecumpepigic,nonrclinquecme
in moTce &cxitio , fed animam meam fufcipiet in hiorte &
ad fe in fuum regnum transferet.In illa igitur vita confpicic-
tur difcrrmcn ittter pios &impios.
17 Nc timeis cum ditabitur vir : & ciim muhi-
pllcatafucrit gloriadomuseius»
; Repetit principalempYopofJtione.qu» initiopfalmirc-
. «tatur.Quod autem antea de fe dixerat,nunc ad omnes pios
transfert. Hortatur enirti omnes.ne ofFcnfifelicitate & fple-
dore impiorurti deficiantd Deo.autfpcm abiiciant;fed vcra &
*tcrnum duratura bona vmbris fugacium & euattefccntium
bonormn axneponant. . v
Netimeas] Idcfl,nefrangarisaniflft ffvideasimpioscre-
Jcereopibus , potentia &viribus , nec exiftxmes hinceflTc fu-
tticndumiudieium defauore Dciergahomines, fcdp«iius
VM XLIX-.t '■■':';:V:..-:^: ■:.:.. .■:;;■ ;^^^:.
auerte oculos in iftis ftcftaculis ,& eonfidera finem illorui»
hominum : ita fiec vt Uf ile fpernas & rideas vanam iftorum
hominum iaftantiam. :
18 Qu;a non auferct omnia in mortc : non de-
fcendct po^ cuin glorla c.us.
R.epct'tt rationera quam fupra quoquc recitauit : quiajjn-
quit , illa felicitas impiorum eft momcntanca : eciamfi enioi
aliquandm floreantopibus, &afHuaBCvoluptatibusacdeli-*
ciis:tamen paulo p6ft.fi non in hac vita, in niorte tamcn co-
gcntur ifta omnia reUnquere : nam vt nudi in terram Vene-
ruht.ita nudi difcedent,nec auferent fccum opcsfua».
15^^ Quia aniraae luae m%ua fua benedicet , &
contitebuntur tibi [ laudabHmte ] cum bencfecerif
tibi. ■ ^ . ^ ■•"',:: -HH ■'. .,f:
Reprchcnfiocftpcruerfi ftudipmpiorum , qui tanimitt
hac vicafuis volupcatibuk indulgcnt , & deliciis carnis fint
addidi : ca vero quae ad vitam arcerna & animas faluccm pcr-
tinent,deplorata jiectiritate ncgligunt &contemnunt.
AnimAftu benedidt in x'//^4]Id eft,blandicur fibi,placec fibi
propter opes,quas videt;copiose affluei;c,fi:cure indulget vo-
Iuptatibus,atque inhis fummam feIicita!emcolIocat.hoc c-
nun eftbenediccreanimatfu*, ficutdiues ille apud JLucam
cap.ii.i Chrifto defcribitur. DicamanimA me£: Animamea,
habes multabonarepofita inannoi tnultos,reqmefce,comede, bibi,
Utare.^t&a\iic% alibiphrafcsoccurrunt, neforteerrorequis
fcduttusi cii audiucrit vcrba malcdiftionis huius , bcnedicat
fibi incordefuo,ideft,nefibiblandiaturautin"dulgeat, liec
fecurus faftus rideat&contemnat iudiciumDci , quifi hx
malediftioncs niliil ad ipfum pertineant, autquafi ffnt'ina-
nesverborumfonitus. - -
In vitaiid eft.quadiu fruitur voluptatibu» iSo lang im vvol
ifi.lu enim vi ta in Scriptura farpe accipitur. Alij ita orationf
refoluunt:Animaj fuz debuerat benedicere,id eft,qua*rere ea
quas pcrcinent ad falutem animjc.Scd alicnu hoc eft i phra/I
ImgujB Hebraex.
Et celebrmt te citm benefecerU r(ii]Mutati6 eft perfonff vfita-
ta Hebr5is.Nam &hoc quoquc ad impios in gtncre pertinet.
Eftque apoftrophc , adillos voluptuarios homines qui pr©-
ptcropummultitudine inhacviiafomaiantfc beatos eflfe.
vnlt aute hoc dicere. Homines Epicur^i non tantum propria
fua ftultitia & errdre ita infatuantur , vt fc beatos efle cxifti-
ment fiabudentopibus:fedm3giset.adcmentanturat fuis af-
fentatoribus,aut5 vulgo,^ quibuSfchabenturinprctio,Iauda-
tur,cx tolluntur & magnifiunt,vt iam femideos fe cffe putent.^
Ica Alexander a fuisgnathonibus pcrfuafus credidit fc effe
filium Iouis,& alios idem credere yoluic. Et in primis hoc v-
ficatum eft vt voluptuariis hoininibus affidcant parafiti , qui
ipfbrum fclicitatem prasdkcnt , non aliam ob caufam quam
vtipfiquoqucillarumvoluptatumparcicipesfiant.
InterprcsGrxcusad Deum referendum ht)c cffc mem-
brum ccnfet,per a.m^ttUa. Laudant te, ciim benefeceris ipfi;
hoc eft , quemadmQduin Gregorius Nazianzenus in oratiot
nc ad ciuestrcpidantes fcribit.moresimproborum feruorum
imitantur,qui herum bencfacicntempraedicantycaftigantcna
ayerfatuur» ' ^ — —
20 Venies ad generationem patrum cius; vfque
in perpetuum non videbunt lucem. .-^
lam concludit , &ab exitu impiorum homiiium oftcndit
quamfintmifcri&infeliccs, etiamfi in hac>vita pcrpetuo
diffluant opibus & deliciis. Vbi^cninf , inqfuit , c< hac vita
exceflerint , ndlo vnquam tentpore videbniti lutf ewr, id eft,
nullain fentient confoIationem,Ia»titiam aut yitam, non or-
nabuntur gloria & lucecselefti:fed erunt perpetuo abiefti &
damnati a Deoj&conficienturhorribilibus doloribus ac cru-
ciatibus.
Vehies ad <ttatem patrum eiusl Id cft/Eti2fi diu viuas & oble-
ftes te ifHs volU|)fatibus,tamen non p^ruenics vltra patrum
«catem , ncc prorogabis viiam vltrapra»finiturti tcrminunc
vitae humahai , aut praefixam metam , fcd morieris ficut rcU-
qui,& tunc crit initium aiternoruna dolentm.
Alij vcnire ad aetatem patrum interperantur , colligt ih
fepulchrum vna cum patribusrficut mors in Scripturi icKcitiir'
via vniucrfae carnis : fed ego vocem in' accipio dc duratiojje
vitae qux in his terris agitur.
,^
''#".*
,iSt--
'^
21 Homo in exceUentia f honoirc idignitAteY'^*
non intelligitiftmilis fatftusdt iumentis , [^«^in*
tcreunt. y
Epiphonemate concludit pfalmum. Continet ttatcip de^
plorationcm miferix & ftultiti» kumana, qparexca^ata xp-
bus fecundis,autebria voluptatibttf non cogitat ad quarin
prxftantiam & dignitatcm komo fit conditus : fcd neglei^
Dto , ad cuius iHiigineni coaditfus ««11 , picutlum mo^
JJkx,-.
\^^' 4'A
i^iML^x.
■ . '.it'.m.-wmwnMW '''r'^"'"'?**"^^?'?^-
407 pRiELECT. HENR, MOLLERf ^ ^ " 408
"^re fevolupiatibusitnmergtt, quafiadhasrescaducasab- milis,ftif»eundeincumpecudibusinterltum.cailit. >
'ibrbeddasfcdcglutiendasMntiimfitconditus.' , ^iwM&ySi^w^Awtfw] Quaf fcilicet tantum rentre^pa-
^ Inexcellentia]iUicet etit, Homo enim conditus eratyt fcuncrebusterranafcentibus,neclongiusprofpiciunt: non
c0*et imago Dei agnofcens Deum & celebrans euih , 8c rt vi- enim agnofcutit autorem horum bontrum , ncc quomodo
Mmdiuinaminhistercisagercc: fedillebrutisfaftus^ftii- hisreftevtendumiitaorunt. ,
..^ / ■'^•/•'.■^''"■,^' ''"■'''"■.:': P SALMJ* XLIXs.^^'' 'T.' •'■,' ' ' , ^ ,
P ART E 5.
I. Exprdium rhetoricum > audicntiam fibi , verc & clcgantiffime condlians. i. Apcrfonaaudi-
torum> adquoshuiuspfalmidocumcntaexxquopertincnt » i.&j.vcrf. 1. A raatcriafiue argumcn-
• tojquodduobusnominibus comincndatur : ncmpc a natura ipfius » quod rapicntise & iDtelligcntis fit
argumcntum,v.4.tum ctiam a forma, V.5.
U. Propofitio gloriof* ac (andae fiducia? & fccuritatis in Dco,aducrfus omnia jnala mortcni praece-
dcntia & fubfcqaentia,per interrogationcm,v.6.
*in. A.mplificatiogloiiofa:&fan(5taEhuius fiduciae ,' per comparationem cum humana carnalique
confidencia ieu fiultaiecuritate, quae i.aut in opulcntia, z.aut in ambitione, j.aut in honoribus,4.aut in vi-
tae luxu,ac non inDcocollocatur ': quorum omnium inftabilitatem dbccc, tum ctiam miferum eoruna qui
illis confidunt exitum, ay. y.ad i6.preindc merito ftatuit fibi nihil metuendum cfTc , vt qui rcbusiftis in-
ccrtis mifcrifquc omiffis conquiefcac in Deo,v.6.
XV. Defcriptioftudiorum hominum. i. Opulentia & gloriatio ob diuitiarum multitudincm , v.j.%.
5>Tio.ii.Kcmedium proponitur, mortis alioruni &c ideo fux ipfius confideracio.i. Sccundum ftudium, am-
bitio , feu gloria cclebritafque nominis , v.u. cui remcdium idem quod aduerfus auaritix morbum ap^li-
cawr,ncmpe mortis mcditatio , & ambltioforum vanitas , qua» paricccs a?ternos in mundo pcrituro cogi-
tat.^.Tcrtium ftudium,honores, V.u. Remcdium,homo quantumuis cxcclfus, cft cinis, nec in morte dif-
fert a brutis,fi cxtcrnam fpcdes fpcciem:cur igiturpccus fupcrbitP^.Quartum ftudium,vitac luxus & pom-
pa,moriiJpfi infultans; & pofteris ftultitia:tantaj prxbcns documentum , v. 14. cui rcmedium opponitur,
v.K. vci potius ad pios admonitio, aduerfus inancm illam impiorum fiducjam. xdmonitio hxc cria con-
tinet , I. impiorum gloriam a mortc abforptum iri. i. Dei eledros in Chriftfo , cuius regni fient participes,
rcprobis dominaturos. j.die refurredionis in fccundb Chrifti aduentu ic^cucnturum.
"V. Rcfponfio,v.i6.ad fecuram illam & confidentcm intcrrogationehi, quas habetur fupra, v.6. expli-
cata humani ftudij vanitatc.
"V I. Conclufio hortatorla ad omncs pios, ex fupcriorc hypothefi, fiue exemplo^ngulari Prophetat,v.
rr.Huius fumma eft,non efle fercndum , vt impiorum cxcmplis aut fblicitatiombus abducamur : fed fidci
& bonis operibus incumbcndum. Confirmatio fumitur 1. a vanitatc & incerto ftatu rerum quibus confi-
ditur,Vri8.i9.2o. z.abinftabilitate& cxitio hominum qui rebusfluxis nituntur, verf.zi.
ObSERVATiONIS LOCORVM DOCTRINAE.
Verfj.GiMmuU imptfhomines, terrems delfciis (^ diuitiu addi- Eaeftpioruminterris conditio vtab impiorum potmtiapre-
{li.feliciteragere,^ Dei cultoresfub mijeriarum iugo languere w- mantur,(^, qtdafi calcibus eorum petantta-.vix pedem referre pof-
deantur.-non ejl quod diuites ifli infuaforttmafuperbiant, alij ve- funt , quum violenti ifli immineant adpios obruendos.
rb de^ondeant animos. Nihilenim efiinanisMdiuitufnquipios 7.8.9.10. Dtmhominesmetuimua^vano^fallacimetuturba*
pauperes opprimunt, arrogaraia,ficut res ipfa tandem demonftrat. mur,quianon reputamus qualisfit eorum conditio, mifera videli-
Ex quo confeqttitur non ejfe timendos illos fafluofos , perinde acfi cet ac euamda, quantusfitperbe obfuasdiuitias efferantur: perind*
parent ftu nocertdi voluntati facultatem haberent. Deinde certa acfi ab vmbra vetJpeSro quiSpiamfibi m^uat.
fpes melioris vita omnibua illis cogitationibus eft opponKda, qu£ in Confidere infua opulgntia ^in diuitiis gloriari , certum amen-
pufmodi /trttmnis nobis occurrere folent: acfemeljlatttendttm,be- tiafignum efl, vbiftulti homines non vident quod eorum oculis eft
ftiarum quam hominumfimiliores ejfe qui honoribtts aut opibus expofitum. . Sjuotidie enim experiuntur nuUopretio cuiufqttumho-
'^W^qmmibfitiUisvtmdiimnortintelUgunt^rtedumvtiUisfa' mirwvrtumii^a^pofferedirn^.<i:urigttttriBshmideremus?
piens quifquam inttideat. Omnium vita in vnitts Dei manu o arbitrio efi:necpoteft vUa
2 DoBrinA quam Dei Spirittts proponit , vtilitas omnibtts ho- paBione tranfigi vt tempus prorogetur , qttoties Deo 'vifumfuerit
mimbtts acpopttUt comums eft:qtu ideo inuitandifunt ad eam am- hunc vel iUum euocare. Non eft igitur qiibd impiorHm in^rmorum
pleBendi^m. (^mortaliumhominumvimitareformidemus.
3 Omnesferiaadmonitiorteoptts habent.qtua nemo adreBam Nonpoteft inter homines inttenm pretium quofibi velaliis «^
rerumcdeftiumf^terreftritwt^imationem , nifi expergefoBtis, temitateminmutuio redimant : prdtfixttseflenimcuiquewtmdi
erigitur. s* finis,qttemtrafilireneqtteat.ltaqtteduminfuaperuerfajiduciade-
4. Elogiis certu omatttr Sacra do^ina , tum vt a contemptu fipiuntprofani homines ,propinquijitntjeptdchro , a quofiuBrafe
vindicetttr,tum vt mentesftitpidas^ terrertarum deliciarum amo^ eximere tentant. Hic autem humiliflylo f^ populariter ac apert\
re,aut arumnarum dolore fopitas excitet. dijjferere x>ideturpropheta:quia tamen quafiifublimi Deijbliofttt-
Sapientia nonnafcitttr tn hominis ingenio, fed ^ cAlopetenda efl: pm-em hominum damnat , quifuperbia excAcati obliuifcunturfe
ideoqttenemopritdenter^fcitein Adificationem eccleJiAvnqtiam ejfehomines .- quifquisremipfam experulet ,fatebiturmigmata
loquftur.nifiquiDeoJepriitsdocilemprabuit. . proponiinverbisperjpicttis , acqtt/tnerttdijlimos quidemidiotas
Aperiendiverboyterupropheta,teftaturfibiminim^ejfepropo- lateOnt.
fitum,res,de qtti^us aSttrits, eft.perplexis ^ objcteris ambagibus in- n.iz. Etiamfi impij videant mortem omnibtts effe cdmmurti,
ftolttere.Etcertiqttanuislong^ afenfunoJhoremotafitcMeiiudo- f*^ fapierttes promiftui cum ftultis extremum diem claudere , non
iirinapropterfuamfublimitatem, SpiritM fanBus ad captum no- definunt tamen Memumfibi in terrisfingere domicilium. perinde
fintmfic temperatutftta oracula vt totaScriptura vtiUsfit nobUad enim vttam inftituunt acft nunquam hinc migradum tpjisforet.
aJUficationem.vndefiuflra iffutrantiapratexttts a mtiltis eaptatur: Contra,fideles admeliore vitamjpe certa eueSi,tanquam exules a^
qtua nihil tam ardimm eft vel difficile,qitodnot^ntdibus ^ idiotis peregrini degentes ih mundo,impiomm vefaniam deplorant.
fiipatefaSum. ' ; .-« Profanihomines,fiuefdiosrelinquantinquorumperfonafuper-
6 Pijnon debent vltra modum turt^artrebtes aduerfis,etiafi pro- ftites qttodammodo eJfefomniant,fiue in morte.propter orbitatem>
tertie eos vrgeant impij,(*f iampro libidine vruUque conclufos tene- Jitum nomen videant extirtBum , adeb nihil profciunt his docu-
ant,quia Dominus,quauis diftimulet acqmfcat,riStamen dtfrmit mentu.vt hihil aliud quamperpetditatem in terra.id efl yitami»
$n Mo.-fediiuiiciafuaintempMtopportunumdifertatfttfbendit* miferia^m9r(e,inanim9yerft»t..
I N PS A L M V M
i?.
T^^Tw^
4»o
■■j^->]Bf";]fi»'*.^.^r
D««» piorum vota huc tmdavt vt no menHpfirum in libro vitA S^eradam, ergo vtcuque injpeciem emnefiat hominis anima dum
fcriptum rnaneat, acbenediSium coram Deo ^ angelis:impifper- migrat a corpore.ftatuendum tame» efl, coUigitanquam in Deifi-.
feram rapiunturin contrmum affeBum,^ laboriose contendunt, num , vt illic fideliterferuetur vfque addiem refurreSiionii.
vtfamofifintfuper terram , ac altifua nomina refonent.
11 fluduii pr-ofani ^ crudeles diuites , qmfi commt^i homi-
numforte exempti, cornuafupranubes efferant , mors tamen im-
minet,q$u al>alebit eorumfuperbiam,ita vtnihil intereos (^afi-
nos vel canesmortuos interfit.
14. eiuUprofam hominibus vanafua confidentia cedatinflulti-
17 Duplicifolatio corda noflrafunt munienda: impiorum felici.-
tatem efle vmbratile^ caducam:deindefinem vit&femper effem-
"tuedum.Sic fiet vt nos minime obruattadium miferiarum quibm
nos in hoc breui curriculo exercert oportet:deinde vt alto mintojber
namuifallacespompas , in quibus fibi tantopere ptaudunt profa-
hihomines, qui fucato rerum euanefcentium Jplendore exuti,a
tiam tVtmeritofintapud omms ridiculi , prodigiofus efi juror iri morteinfeptdchrumdeiicientur.
pofleris eorum, qui ne tali qmdem experimento admonitifapere in- is Qumtuuis lu£ietur miferi homines, e^ quafiiniiita hatura
£ipiunt,verhmfe obleBant ijfdem ddiriis,idem quoapatres JentiUt aliquidgloria pofl mortemfibi ajferere conentur , putredinem tame
ac loquurttur.Ai Dei mifericordia ergapios in tertia 0> quarta ge- (^ nuditattiprobrum no effttgient: qtiemadmodumfcite a quodam
neration^,pat^es,filios,(^nepotesinpietafisfludioefficaciterretinet. diBumefl,-morsfilafateturSluantulaJihthominumcorpufctda.
- zs Ambitiofiprimatuinterhomirtesfibiquidemvfurpmt,fed ip Impijfi beatosfomniates delicieufibifaciunt:pratereafaUaci
vertient tandem fub morth iugum, ^ tuncfirio, magnoque cum adulatorum plaufu dementantur, dumpaffim hahentur in pretio,
ftto dedecore difcent de nihilo fefuiffe gloriatos. Gmi verofub poten- ^ vulgi opinione cenfenturfelices.dum libidines fuas explent poft-
ti manU Dei humiliantur.ac Aterna bonafide con^iciunt , ine- habita cdefiis vit& cura.Pij autem tanquM mundipiacula ^ pur-
narMHlifruentur Utitia. gamentahabitiadfitpern<evocatio?tisfcopummiferutur,Jhegau-
In impios reSii dominiU obtinebunt,quia reprobi omnesfub Chri- dent ^fupra cdos habitant, doriec tandem re ipfa vit<im ^ Uti-
fto capite noftroprofternentur,vtfintpedum eiusfcabeUum:h^c vi- tiam &ternam cum Chriftopojftdeant in cdts.
Horia autem ad omnia Chrifii membrapertinet. 20 Foftquam impij inebriatifuerht tamproprio more quam
Nefiliorum huiua feculipetulatia nos conturbet,fuccurrat nobis vulgi plaujit , tamen non tranfibunt metam cun^is mortalibus
frophets, diBum.quanuis nUc demerfttsfit mundus in tenebrU,exo- pr&fixam,nec(vt maximefint long&ui^fi-uenturperpetua luce.
riturumfitbito nouum mane(pripum quidem in morte corporum Luce hAtnii nonpotiuntur flij huiusficuli nifi ad breue tempus:
noflrorum,pr&cipue vero in die. refurreHiomf eorundem ) quodfa- quiafimulac^e mundo migrauerint, non alia vitaiUisftiperefl.
eiemverA^ <ttemAvit&nob'tsreflituet. h." ^ Sedulo cauendum efl ne in hac vita nobis benedicamus ,fid po-
Terrenafilicitas efi vmbratiUs ^ imaginaria qudda Species, cui tiiis danda opera vt extra mundum egrejfi adcdeftem benedi£iio-
nuUafubeftfoliditas:prAterit enim fgura huius mundi:vitaeft va- nem continm afpiremtu: ncc minhs etiam prouidenduni eft ne va-
for euanefiens:^ homo,vmbra,fomnium.vanitas £5" res nihili. ni hominum plauftts nos abripiant.
Gluamuis nunc infilendidts Adibtts habitentprophani , nec vn- zi Giuanquam increduli , quantijper in mundo viuunt.prueU
quam inpublicumfine magnapgmpaprodedt, ac in mundo fixum lunt brutis pecHdibus,quia ratione ^ inteUigetiapr&diti,notas ad-
fibidomictliumhaberevideantur;breuitamen exire cogentur , ac hucaliqim imaginis Deiretinent,,vere tamen u fine ipfi dicuntur
fepulchrum eos excipiet. , iumentisfimiles:quia infipide vorantes quicquid bonorum iUis lar-
16 SanMipatresfub lege vixerut (^ mortuifunt infide,nec fub - gitur Deus, ^ in caduca dignitate obfiupefcetes , tandem inanifua
ftiterut inpr&fenti vita,fed metibtts in cAlufublatis cucurrerUt per gloria iJ>oliafi,in eundem cum pecudibtts interitum cadent. Nam
htmc mundkpt^ijt ad CAleftem domU tandeperueniret. Execrandi quvdfeiperftites a morte erunt eorum animA , id minime obftabit ■
funt igitur SadducAi eortimque difcipuli,qtii animd hominisputdt quominus in Aternttm dedecus mors ipfos demergdt.Inde etiam col-
nihil aliud effe quam halitU: Cf Epicttrei omnesqui nuUa felicita- ligimm nonnifi nofira culpa nos in mundo effe miferos:quiafi bo-
teextra httitts vitA terminos apprehedunt. Nam Ji redimi a morte, na nofira agnofceremtts, iUifc[ue refie vteremur , iam hic quidam
priuilegium eflfilijs Dei datum, certo coUigimtts meliore vitam effe fcintiUAfuturA beatitudinis emicarent.
Articvli praecipvi.
I. jjfelcftorum Dei In rcfumhumanarummirisconuer-
iflbnibusfiducia: mortis,& beara: vitae poft mortem.
^^^ praBrertim in fecundb Ghrifti adueniu . perpctua
'meditacio.
i. De hominum omnium , tcrrenis rebus addi(aorum
vanitate 8c infania.
). Auaritiae, ambitionis, faftuofe&luxuriofajvita^de-
(criptib.
4. Morcis confideratio impiorum tcrror & euerflo ,pi6-
rum folamen.
5. De rcfurreftione beata>8c lucc xterna piorum .
.. ARGVMENTVM PSALMi L.
SAhMV^ aMntjHttgefimiis partim efigeneris didafcalici :, ^artimfuaforij. Continet enim
erautfimam doUrinamdeMfcrmtne-CHltmmf ^omverosfimDeo placcmes afaifisfeH hyp^o-^
'criticts difberntndo ^^uid de vtrifiptefiatHendumfit docet , ^ cum hypocritas cbiurgando , fios
^ndveros cultus pr^fimdQS hortatHrihocadfuaforiumgenus referendum effcnernoejie^uinon tn-
Itelltz^t.HuiHsverodoSirifta maximusefi vfus in vitaChrifltana. Jdeo toties tn pfalmis c^pro-
iphmmp^ttifi^^€fimerfith cor/ditifimusad agniponemf^ cultrtrA nominis diuini > (^ncs naturali luce rsec
CompreheMerepeum, necinfelUgereqHales ille cuhus d nebis recjmrat, pofitniHs, necejfe eft nos hac^ de re dt/t^
Sentekdoceri, Mifienim mrfnam inv^rbo diuino prdfcriptam teniamtis^ea eft maxtma multitudms hornintm
avdac$a%vtvelixtra verbum Dei peculiaresfibi cultus confingat^ptos Deoproveris obtrtidat{id quod ethmcos
omnesextraecclefiam omntbiis atattbusfecife hifioriagentiHm teftantfir)velipfos etiam externosritusa Deo
'MitHthW ejfent ieftimoniapr(fmifiionHm,qH£ defide noscommonefacerent,(^figna profefitonts, dtfcer^entia
'eScfeJimpmltludaid ab al^isgentibphdrripiat,at^He in horum obferuatione omnem pietatis cHltHm &.relt-
jlionerncjfnfimati negle^oUh five prtncipaii adquem dlendum atque excitandumhi rttiM erant inflttmi.rlta
€mm Ipd^i de fuis cefemoniif iudicai^nt. Hdcirnpia (jr Pharifaicaopinio omnibusfecHlis doclr4namd,e Deo
^veriscHtlihtt^dikinis corrupk^fitif^^M^ ipfiChrifh, ti^m omnibusprophetis^jrdoBoribHi , certarhtn hac
de reacerr^tmfum hypocrit^rypopulo tudatco : c^ noflrp tempore tota religio pontificia nthtl aliudefttjuam
certomm ^^(trHn^am ritt^urn^iMlfmen voce dimna.non fknt inpttHti,obferuatio, Jt^ue vt Pha^rifyi^frk.popu-
io^jHdaifiipitdbantexternaiiia^^^ ritHumfatisfieri Deoy eo^ueplacato homines meretiremifiionem
ti^nibMM^eft;rmbw'h^^^ , . ^.
diuinainftitutifuntS>eP flaceantfineinteriorepietateyhoc eft,fine timore Det,fine pcemtentta, finepde ^uaa-
gnofcitMcddatoYemy&propfer iiiMrhftatmtfe recipii^ua^ueaecedit ad DeH,&^etitat^ueexpeUat bonacmn
JpirituaHa tnm temporalia: itemfinefatientia,fine toleratia in crHce,^ reli^uis virtutibm de <jHibm inprima
4»
^j^V^^r^T^^
ifTJJ; T?
y-v^^^
P.R JEL^ C T. H E N R. M O L L E R I ^
ial^ulapecalozipraeipitur. iSfecefe efi autim doarinam de veris cultibm m ecclefia fimma dthgentta c- ftn'
dio reruariyvtimpti & crafii errores hyfocrttarumredargui acrefutan jueatJdeoj^ hoc pfitimoiUa do£irt^
naexplicatHr,&^aurareucontrouerfia,^HApisdoaortbHshac dereeficumhypocrttu, vtplushabeatauto-
titatuyin iudicio diuino eoram totoorbe.terrarum dtfieptatur ac diiudicatur.domtno tpfo aduerfattos refutante
Acfententiamferente, . ^ . ^ - i ; j j /
%fi^f*t^rnnonnuUiexifiimant , pfafmum hunc fcrtptum efevtPtftn hocpopuloadmonerenturdeabroga-
iioneLezis & cultuum extermrum.ac de renouatione ecclefiA.^uafutHra eratfuh aduentum ChrtHt , attjuetd
rneo iudicio reBhnam & V .Stephanus in aBis capq .ita argumentatur»vt, cum iUe cultm externus, ^ui in p-
pulo Lemvijiebaty nonfitprincipalis vqmppe qui omittipofitt i^ ^uianteaomifuifitab Jfiaelttts tn deferto»
auhue nondum inHitutus fuerit^quando vocatus efi Abraham ex Vr Chaldaorum, tnde coUigat , eum tantum
sd certumtempusefeinfiitutu,<juoperaao&circunuolmo,nepein aduentuMefita,& promulgattone euagely,
rurrus fit abolendusuamen nunc hocprimum & principaliter agtt autor pfalmt^vtfit tnterpres Legts,^^ ofiedat
auifint veri (^ principales cultuscjHos Deus re^utrat.&fine quibus tUt exterm rttus nun^ua plaCeant, Atque
itdfuis auditortbus iUas Pharifaicas optniones, cjmbus tuncmaxtma parserAtinfeBa,ciHaficAremont& ex ope-
re operato placeanty ex^mere conatur.Hdcfuit^ principalis etus intentto, Jnterea altera iUa doarinafffonte ex
hacconfequitur»vtpofitovHoalterumnecefartoindeconficiatur,
PSALMVS ASAPB.
AN Afaph autor fuerit huius pfklmi , an ver6 a Dauide
tradicus ei fic ad decancandu, non coftat inter intcrpre-
tes.Nequc «lultum momeci ea in rcpofitumctt. Ex c.19. z.
Faralip. apparecnonnuliospfalmosab Afapheflccompofi-
tos.Nam Ezechias prxcepit Leuitis, vt laudarcnt Dominum
definant fibiblandiri hypocrir*. Nam homines falli pofTunfc
excern» fpecic* Hicverociimfic Deus deorumj ipfuracar
jatrofpicic.
Loquitur] Id eft.oftendic fe diiudicaturum hanc concrouer-
fiam publico & folenni iudicioi cui adelTe vulc omnes homi-
nes tanquam fpeAatores & ceftes.
Vocatterram] Hec eciam ad exprimendam fcriam iiidicij
fermonibusDauid & Afaph videncis. Funftus eftiguur A- ^,^^^^ ^ ^ ^d hypocritarum falfam perruafionem re-
faphnauneredoaonsmhocpopulo. Eft^ueobferuandurn . aarguendamfacic. Qnodenim inquit,adhociudicium vo-
quod Scriptura numerec eum mtcr prophetas. Hoc emm ^^P^^^ ^^^^ . ^ j^^^^^ ^^j ^^^.^^ ^^^.^ j^^^j^ . ^ « j-fie^j
aucoritatem c(^nciliat pralnio,etiarafi a Dauidc non fic com- j^^^^ ^^^ ^^^^ > ^ ^^^j ^^^^ j.^ j^^^ cotrcu^rfia declaraturu
pofitus. Pictas etiam Dauidis ex eo intclligicur, quod colle- ^^^^^ fententiam , id quod facit fubinde in verbo a fc tradi-
giumcantoruraconftttmcexvmsdoaiffiniiis, quiprophetr- to.fedetiammanifefteconuifturum hypocrftasin hoc po-
cofpiritueMtornati , non qmilLIosverfus m templofinc puio^vt cunftos mortalcs habiturus fit teftesfuar xquicatis
mcntc canerent , vc nunc faciunt Canonici.aut horum mini- yeritatis, vtque oes fateri cogantui^hac doftriiii efl-e vcra.
«ri,otioii vicarij. . . ^jjj Jjq^ jg promulgaiione euangelij in cotum orbem
1 Deus deorum lehoua Ioquutuselt:&voca- terraruminterpretancur:quiaDeusdicicurabortu vfqueaA
uit tcrram abortufolis vfquead occafum eius. occafumvocarepopulum. Sednoncftnecefre hiic corquere
Propheca conciliaturus autoricacera fu« concioni, Deum fentcntiam.Vfitacum enim Deo eit in Scripturis, ciim de a-
ipfum,tanquam iudicem,dcpingic, conftituentem iudicium liqua re magna & graui docere ac commoncfaccre vulii
hacdere, vt contrpuerfiam quxinpopulofuoagitabatur, fuum populum, caslum&cerram , atqueadeo totumgenus
cognofcac. Eraccnimmota quajftio dc cultibus legalibus humanum conteftari, vt & fpeftatores&tcftes fintearum .
feudecaErcmoniis,quas Deusfuavoccinfticuerac. Hasita rcrumquascumhoc populoaguntur, Hincenim funcilla;
plerique efferebanc , vc concendercnt nihil prjecerea a Deo conceftaciones.Dcuceron i j^. Audice ca;li,qu3E Ioquar,audiac
requiri quam Ros excernos culcus, & homines horura obfer- terraverba oris mei.Itcni Dcuceronom.jo.contcftator hodic
uation,e(atisfaccreDco, plaeareiram cius& mcrerircmiC- cxlum & tcrram , quod propofuerim tibi viam vita» & mor-
Eonempeccacorum.Rchabebantcerrealiquam fpeciem. E- cis.EtIefaiasicaorditurconcionesfuas,Audicec3Bli, & au-
rant enim ricus illi aDco mandati,& miraculis fanciti ac co. fculcet tcrra,qnoniam Dominus Ipcutus eft. Talis eft & h«c
firmati.Pijveroinhocpopulocontradicebant, &affirmabac oratio,ficut&iIIa quaefequiturverfu 4. Vocatcajlosfupcr-
alios cfle cultus magis principales , quos primum&anteo- ne,8£e-. Vuleenimhac vchementia orationis retundere fu-
mniaDeus requiterec, &finequibusilli exccrniritus nihil pcrbiam hypocritftrum , nefibinimium blandiantur&pla
prodcflenr.
Hoccertamen perpetuumeft piiscum impiis&hypocri-
tis, qui non vcrcntur fe pro vcris Dei culcoribus oftenure &
vendicare , fi modo interiorem cordis immunditiem atque
impuritatem extcrna aliqua& fallacipietatis fpecietegece
polKnt. Quemadmodura hoc tempore pontificij, quoriita-
raen impudentia multo maior cft , vtquifuis traditioni-
bus tribuant quod ludxi cxrcmoniis diuinitus infticucis.
Prophecaigicur , vtdehoccertamine pios erudiat, &im-
piisfalfam perfuafionem atque inanem fiduciam , quam
defuiscultibus conceperant,cximat, vtiturgrandi cxordio,
in quo tanquam pra»co i Deo miflTus denuntiac ipfis diui-
numiudicium,in quodekac caufa femel cognofcatur & de-
cidatur, vccognican^eritacehypocritae tandem definant fu-
perbire ac blandiri fibi propter effifta & mentitam religio-
nis fpeciem. Ad huius iudicis tribunal citat omncs. Eft igi-
tur hypotypofis inhoccxordio, qua-monet, ha»c verbaqua:
in hoc iudicio profcruntur , efle excipienda tanquam oracu-
lumcoelitusdcmiflum.&dcinccps inhacfcntentia acquie-
fcendum efle.
lehouam nominat DeumDeorum ". id valet ad maicftatenti
8: autoritatcm iudicis commeridandara. Dij nominantur iu-
dices quic^unque, Exod.ii.pfiil.Sz.Iehouavcrohorum dici-
tut Deusjhon tantd quia omncs iudices & magiftratus huic
fumiBo iudici funt fubicfti , vt nemo detreftare ipfius impe-
riumpoffit, (edetiam vitribuateiofficiaomnia boniiudi-
cis.PrimG igitur affirmac fumma huius iudicisefle ^quicatcm
in cognofcendis controuerfiis ad /e deuolucis : nam i iudici-
bus imprimis requiricur azquicas : dcinde fcuericas in exe-
quenda fencencia,in defendcndisbonis & punicndis raalis:
imoaliquid pcculiarceiprzcarceris tribuic, qued videlicee
nob decipiatur exccrna fimulacione. Quare monec vc
ccancpropcer ca:remonias:vbienimadiudicium Deiv^ne-
rinc,nonipfumPeumcantum . fed cocam creacuram dii^u-
ram cffe contca eos ceftimonium affirmat.
1 Ex Sion viiiucrfitas pulchritudinis[^^r^^/o-
nepufchritudimt,v'ety^utefi^prfelt(ffpu^^
defit refatiuum ">W]Dcus refplenduit.
Pertinet &hoc ad hypotypofin fupri inftitutam. Pingie
enimDcum ill>im ludicem prodeuntem inconfpcft>jm,vc
fciudicemconfticuat & caufam cognofcat. Bt quidem in
Sion dicit iudicium hoccelebrari, vtmoncancur , non hoc
agivcculcusi Mofe pra;fcripcus,hacdoftrina conuellatur
aucmoxaboleatur.fedmultomagis vtfancia!ur,& oftcnda-
turquomodoillicultasprajftaridebcant , nequafalfa opi-
nio his affingatur. Sion enim mons diuinitus dedus crat,
vt cflTet fedesfanfluarij , in quo fonabat doftrina de Deo, &
ybi pcragebantur illa facrificia mandata^ Mofe.itaqi quoJ
inSionconftiruicurhociudicium, fignificac Pcumforein-
tcfpretem fuzlegis, &dcclaraturum quomodoilla doftrir
nadecultibus ibi.mandatis intelligi debea(. Ica prxcidic
occafiones difputandi, & variis obicdiQnibus occurric. Ideo
etiam fplendorem & quidemperfe^umcitril^uir, quia do-
ikrinam hanc explicacurus eft, vtnihil maneat)p eaobfcu-
ritatis , & omn6s tahquam in clarifRma lute inteHigant
quajnam fit vcra doiftrina de cultibus : deinde illa Jux cciam
ad niaicftatem iudicis commendandam facv. ludices pr<>-
dcunc ad iu4if luni , fplendidiore veftlcu ocnatif .Ytaftio ha-
bcacplusautoricatis. Deus v«r6 amifl;us'eftliicc, ^ua fulgec
& omnium hominum oculos perftringit, vt vcreri eius ma-
icftatcm cogantur. , . vvt:,
j Veniet Deus nofter & non'filcbie''^ ignis in
cenfpcdtu ciu» vorabit , &in circuitu cius tem-
■ pefus
W'V:r
41$ iisi p s A t
pcftas coorta t^[turbauo agitata f/lvaldc.
In priiua parte eft repemio fuperioris rententia?. Affir-
mateniin Deum certo venturutn adtudicium, in quo de hac
caufa flatuatur.Non enim,inquiit,fcret perpetuo i|lam petu-
lantiam hominum qui fuo arbitrio fibi cultus fingunr, e^^i-
que pro veris & legitimisDeo oberudunt: imbi inquit>feue-i
riHimepunietillamimpietatem&audaciam. Ideo dicitiu-
dicemprodirecumigne, conitruis&tempeftatibus , allu-
^ensadilludhorribilefpeftaculum quod^Beusin moncia
Sinaiexhibuit, ci^m Legem promulgaret. Sicutenimtunc
tonitruis, fulmine& flammis, populi animiscerroremin-
cuffit,e(irque ad reuerenciani Legis excitauit : ita nunc quo-
que prodic armatus terrifica potentia, yt contemptum Ldgis
fux & craiTuni illum AoSttvax fuse abufum vlcifcatur. De-
fcribiturigitur hisvcrbisformidabilisDeimaieftas, vt ma-
iorereuerenciahanc dodrinam hypocritajaudianc,&cogi-
tent nihilfe proficere fuis puerilibus nugis, elTe enim fibi
«e"otium. cum iudiee formidabili& potente. Quod Deum
noHmm vocat, exiftimant nonnuUi i propheta idco ficri vc
oftendac fe ex eoruni numero elTe qui veros culcus Deo prse-
ftabanc, quitamenerantpauci, ide<5queridebantur&con-
temnebantur a reliqua multitudine.quafi dicao. Vos ridetis
nos,qui contendimus in Spiritu&veritate Deum eire cole-
dum:fed Iwbemus iuftuin iudiceiUj qui lianc controuerfiain
diiudicabit,& vindex eric violaci fui cultus.
4 Vocauit caelos defuper [friperne ]& terrara ad
iudiGaiiduni populum {\x\xKii[dicendo.'\
Dehocverfu Jiauui eft anteverfu primoiillum enim
nuncrepetit,&affirmatiudiciumhocforefoleune , inquo
coram ahgelis & cunftis mortalibus hzc controuerfia decf-
dacur.
Adiudiaindum]Ut\k, adarguendara impietatem &hy-
pocrifin maximae m»Ititudinis, &ad oftendendam piecate
&inHoccntiam eorum quiveramde Deo do£lrinam& de
cuUibus diuinis recinuerunt.
5 Congregate iiiihi pios meos : qui percutiunt
foedus mcum fuper facriticijs.
lam citat partes,vt dicitur,hoc eft, eos incer quos orta erat
rixa & contentio de risibus externis. Nominat autem vno
nominc omnesCZ3n»0n,ideft,pios quibusillebenevult&
benefacit: non quod omnes eodem amore prorcquatur ( na
maxima multitudo erat impia & profana) fedapocioriauc
prajftantioripartetocum corpusdenominac.ficucecclefia in
hac vica dicicur fanfta,n6 quod omnes in ea finc fanfti (func
cnim multi mali fcmper admixti) fed per fynecdochen ^
potioreparte fumitur denominatio,cuius refpeftu mixca ex
bonis&malis curbafandusDeipppuIusvocatur , Cicnztc
foeduspertinetadomnes , nifi qui petulanter fe excludunc.
&uifaciunt foedHs meumj}la.nc Cententia.m varie exponunc
interpretes. Qmidam adfolosfanftosreftringunt , &haiic
fententiam eliciunt:Qui pluris faciunc paftum meum , hoc
cft, prsBceptumprimumde obcdientiainteriore& cultibus
lpiritualibus,quam ilIoscultusexternos,quafi hoclaudec in
veris cultoribus,quad amplius quid in foedere requiri agno-
fcantquaexternascseremonias. H» particulam '"71? accipuic
pro \0 vel prajter facrificia,vel,vt nonulli reddiir, pro /acrifi-
ciis:hoc eftrloco illorum facrificioru foedus meum legitimo
ritufanciunt.Alij departeaducrfa, hoceft,deimpiis &hy-
pocritis incerpretantur hoc modo. Qui ordinant tefta-
mentummeumfuperfacrificia, ideft, qui exiftimanttefti-
moniummeumeirefacrificia, &nihilaliud requirerequam
illos externos ritus, & qui proptcrfacrificia volunt me fibi
quafi foedere quodam deuinftum & obftridiumeffe. Sedcu
iubcatvniuerfumpopulum, vtdixi, congregari&cicariad
hoctribunalj.nondubiumeflhanc fenccnciamde totocor-
porepopuliefleintelligendam , necfeparatim velad im-
pios vel adpiostrahedl. Eftigicurhxcfimpliciffima fenten-
tia:Vocate populum, qui iniit foedus mecu fupcr facrificia;^
ideft, additisvelinrerueniencibusfacrificiis , quxfuerunt
tanqua.Ti RgilhSc cp^jiAe huius pafti. Alludit enim ad
vfitacum morem ineundorum fcederum , quibus vt maior
efletreligio &fides, addebanturnjaftaciones viftimaruni,
quibusconfirmabantur. Quodetiam apud ethnicos fuit vfi-
tatumiidque vel ex hoc Virgili j verfu notum eft.
Et c&Ja iungebmt foederaporca.
Ira & Dcus, vt oftcnderec fuum foedus efle firmum & ra-
cum,inftituit facrificiainifto populo. Hac ipfaigicur oracio-
ne commonefacit eos de vcro vfu& fine horum facrificiorum,
& docec qui refte vtantur his ritibus,qui non.
6 Et ann untiabunt caeli iuftitiatfi eius; quia Deus
iudcx ipfcjSelah.
M V M lu, * -■v,^r:,^-.^-^v * f ^f y^
Id eft,ecaelo Deu$jp»tef;}cictfuamluftitiam,reflediiudi;
jcabic hanc controuerfiam, & oftendet quar C\t vera doftrina,
quae faira,atque ipfi adeo c£li teftes erunt veftras iniquitatis
& fimulationisjquicontemptaverafanditatefincerum Dc|
cultum profanauericisjcfquc externisatqueinfpeciem fan-
fticitis effiftis geftibus fucun^ facere volueritis. De hac iin-
pietaterationem re'1detiscoram^c(jlo& omnibushoniioi"'
Dus,& impieta? velVa manifeftabitur.
&uia Detts iW('x]Haftenus,inquit,pios contradicctes &re-
prehendentestam craflbserrores contempfiftis, imqodi^
profecuri eftis.-nunc audietis ipfiusDeiiufti iudicis fenten-
tiamjqiia: hanc litcm dirimit.
.7 Audi popule mi,& loqnar:[r«]ifraeI, iSctefti»
ficabor tibirDeus, Deus tuus cgt t/w?w.]
Sequitur propofitio,qu«B concinec obiurgationf m , eftquc
propofitio illabimembris. Primum enim arguit hypocritas
obfalfum cultum.quem fi prseftarent , iudicabaut fi; deij^n-
gi & fatisfacere Deo. Deinde doftrina dc veris cultibns fub-r
iicit ex ancithefi. Antequam vcro propoficionem recicetirur-
fusattentioncm wouetl^ocvcrfu : ciim enimcQntrQuerfia;
inagni fit momenti, & ni^gnis contenticnibus ac pertinaci-
ter itte error pharifaicus a maxima mulcicudin«5 haftenus fic
dcfenfus,ica vt facilc erui ex mencibus hominum illa opmio
non potueritjnecefle fuitcali orationeeosexcitari.
Primum aucoritacem fibi & verbo fuoc©nc|liat&ven-
dicatjcum nominat popu\um fuum. Nam populus feu fub-
ditidebent obedientiaiii fuo regr,multom3gisruoDeo, £•-
rac .-iutein hic populus peculiari foedere i Deo adicitus & e-
ledus cx toco genere humano , vc eiTetpecuIium Dei;debeE
igitiir magna reuerentia & obediendi ftudio aydire hunc
Deum Joquentem. Nominat autcm totijm coetum feu pro-
mifcuammulticHdinempopuluiTi fuum:quiavno , vt dixi,
foedere omnes erant comprehenfi.
Egolo^uar^jiEoo dfiudicabo hanc controuerfiam,&oftedam
quifintveri ccilcus, quinon.
Tejiificaborjld cft.egp expoftulabo cecum & conuinca ce,
quoda Icgibus paftt reccfreris,vc ampliiis excufacioni no fic
fucurus locus.Profcra eniin leges pafti vc quid mihi ex paAo
debeacur,& quaiu longe ab co receflcritis rntelligatis. Hxc
enimomnia fignificatvcrbumn^yn quodieft verbumleoa-
Ic feu forenfe , & fignificatpubliceconteftarialium,inter-
pofira qua fi folenni proteftatione.&diftcrEconteftatio ac8-
muni rennonc, quia illic intciponitur , vel iufiurandum veZ
legitima autoriras.cui rcfragan non liceat,quafi facra eflene
verba.Vide infraPial.Si. 1 =:
Deus, Beus tuus ]Pi imo cum dicicego fum Deus, affirmati
fibi deberi obedicntiam ab omnibus hominibus:cum enim
fic Deusjconditoreft vniuerfa:crcatura;,Omnis autem crea-
ruradebctobedieiifia fuo creatori,cuius impcrionemo /infc
fcelcrepoccfl fc fubtr.ihere.& quidcmita adobedicntiaob-
ftringitur, vt non iuxta fiia figmeca, fedfecuncluin ipfius vo-
luncace ei obediac.Poftea vero cum dicit.Deus cuus,affirmac
eciam ab hoc populo peculiaricer fib^eberi Gulcum& reue-
renciam,qAji3 populum hunc fibi a^|fauerac inito foedere
cum pacribusipforii, in quo foedere^aecyerba funcsAmbula
cbram me,& efto perfed:us,id eft.fW hypoCTifij, GeiC if.ltST
San«5tieftote,ficuc& cgofum fandtusixLeuit.ii.
8 Non fiiper facrificiis argbam te , & holo-
cauUatua coram mc fcmper. \
HxccdpropofitioSicauCx ftatus.Ego, inquii;,n6 inoror vlla
facrificia,nec placet mihi vfuscajremoniarumv fi pcrfe^fii-
mecur & fiaiirfinefide prselucenre. Non omnino reiicit fa-
criticia Deusi>quaj ipfe fua voce inftituerat,& quadiu ilia po-
litia durabatjferuari ab omnibus volebat , fed quiknon ita
fimpliciter nuc nude erancinftituta vt valerct ex opere ope-
rato,vc exiftimabant hypoerit3B,fed ad alium finem referenf
da erant,hoc eft,quia teftimonia debebant efTe promiffionu^
& exercitia atq. adminicula pietatis fcu intcrioru cultuum^
fi ad huc fincm non referantur,& tota pieras.fcu religio tan*
tiim in obferuatione borum rituum^fcuin opcre operato,vi:
Ioquuntur,Gonftituatur, affirmat Deus fe ea repudiare. Illa
cnim opinio profanat&polluitomnem cultum.vt melius fic
ea prorfus omittere quam cum hac profinitate loca facra a-
dire,Iefai.i.ItafuntinteUigenda orania difta Scripturg, qu'a
damnantfeu repudiantomniafacrificia, vt cum dicitur le-
remia; 7.Non prarcepipatribusvcftrisdeholocauftis. Irem
Mich.5. Nunquidpoftulatabs ceDeus ,vcimmolo»greges
arifetum,autin millibus arictumbcnepIa(:itumcftei>Hofe.
«.Mifericordiam volo,non fifiriJS^iura. Ec apud lefaiam cre-
bro ifta doArina repecicur,cap.i.f8.($tf.Damnancur enim Cz-
crificia omnia qua: fiunt cii luc opinione qu^d illc atus ex-
eernus fi^ caltixs Dco pl<tces,lc qiiod mereatur remiffioteia
iv^f.wr^i»^:/T
'H(»«*H*l'
■.^f1 i(K( F><f\fi r
vw
/W
;$"
:>f.|^.ii:«^ PR^tECT. HE
v»T"7 ■ ■ ". ■ ■ ,
;^fieccatorum & fuftJtiami Cum autem ita pronuntiet Deus
; de ritibusafcinftitutis.quidde pontificii8,qui humana au-
toritateinftituti,&in,ecclefii>mintroduaifunt,iudicandum
fic,quisnonvidet? . f^ i ■ t -^ j
Non nrgmm r«]N6 mouebo vobis litcm q\> negleftum aut
minui diligenter praettitum hunccultura : «juia icilicct ma-
ius aliquid requiro.cum hic fcultus noQ fit principalis.
Holocttuftatua inconfiefiumeofmper} Hanc orationem nc
N
41^
N R. M O L L E R I
tanquam teftimonia & exercitla tnterforis pictatis.
Primo lococollocac laudcm feu gratiarum aftionem,quia
neccfleeft ijos anteomnia fcire Deum efle bonoruai omni-
umfontenn,£{ quo vitam & reliqua omnia habeamus, idque
grato animo agnofcerc & prardicare : ne quod h ypocricae fa-
ciunt, noftrismeritis^dignicaci, prudentiat illa bonatribua-
mus. Dciode, quod maluit dicercDcocfle facrificadam lau-
dem,cum fimpliciter potuiflet dicere,Sacrifica mihi, & qu6d
fcfoluc & erit plana fententia. NCc fuper facrificia tua ar- poftea tdditexcelfpy non carec ratjone & emphafi.Vult enint
guam te , qua; fcilicetin cbnfpeftu meo funt femper : deeft
enimrelatiuu aWN &prgpofitio^y ex priorimebro eftre-
petenda. Alijitainterpretantur ,Sacrificiatuafuntfemper
■ cora me,id eft.verfantur mihi perpetuo anteoculos vfquc ad
faftidiura & naufeam,vt congruat cumillo lefa.t.In fenfunri
abominatio eft mihi , odic hzc anima mea , fafta funt mihi
'moIcfta,Iaborauifuftinens,&c. Sed priorintcrpretatio&
concinnior eft & magis grammatica.
5) .Non fumaiu £ domo tua iuucncum:[«fr]a cau>
listuis hircos. '
Amplificat propofitione ab hypotypofi. Non Jta,inquit,
deleftor facrificiis vt neceflehabeamex vcftris ftabulis&
caulis petere vitulosaucliircos. Etiamfienimvefcerercar-
nibus facrificiorum , tamen oon indigercm ad eam rem ho-
minum opcra.
10 Quoniam meae funt omnes beftiae fylu3e:ani-
iTialia in montibus mille.
eosmonereyt cogitentquidfibivt Deo debeatur a populo
fuo,quidquedeceat&c6ueniatciofFerri qui flcDeus &al-
tiffimusjvc ficilius illorum ftultum errore conuincar. Ciifn
enim Deus fit,cert^ non tantum ridiculum, fed etiam impi-
umeftcogitarc.quodexternis geftibusei fatisfacere honii--
nes,aut demercri eius beneuolentiam poffint.
Redde altijftmo vota tua'] Id cft, Ci accepifti beneficifi a Deo,
noli illud pcrpetua obliuione fepelire, fedgrato animo&
vocecelebra.AlIuditautemad vetercmlegis ritumde votis
reddcndis ac prxftandis. Nam R quis vel corpus, vel agrum,
vel iumetum vouerat ad obfequium, feu cultum templi, co-
gcbaiur id reddere.Nu.jo. & Dcuc. tj.Hac vero c<Bremoni.-|
acricuvouendivtcbanturpacresin veteri teftamento, vchac
quafi pardagogia erudirentur debito perpetuo& nos&no-
ftra omnia debcriDco.Qupd igitur de votis hic dicitur, non
ad carremoniam rcfetedum eft, fed ad rem fignificatam, hoc
cft, adgratiarum aftionem, quscagnofcitd Deodan&pro-
ficifci omniabona : Crant enim voca tantiim f^mbola & no-
Addit propofitioni duas rationes , quarum prior fampta ta: gratiarum aftioms.Ita pfal.yfi.definit vota: Ha;c voca voui
eft a Dci opulentia. Qtii4,inquic, putas me expetere tauros tibi vc cibi gra tias agam.& p(aL<Si,Sic pfalmum dicam nomi-
velhircose ftabulistuis ,autopusmihiefrc,mutuariquic- nituo,vtreddi votamea. Nihilhicpricipiturde votismo-
quam ab hominibus, cum tantam habeam copiam fcrarum nafticis feu papifticis:
beftiarum,voIucrium , paffim in montibus , fyluis &a3ns, Inuoca me] AI teru'n, quod in cultu requirir, eft irtuocatio,
in toto orbe terrarum , cuiusplenitudo mcaeft;pfaImo24. Non enim fatis eft fcir» , Deumdediflenobiiviram^&alia;
& mox verfu ii. Adhanc fententiam referantur & prcximi huius corporis bon3,eaque pra:dicarc:fed quia perpefua no
duo verfus.
ir Noui omne volatile m6tiu:& fera f topiali-
gri[/W efi cjmc^uid in agro eflferarmn^iwtQum [fenes
mecfl*]
11 Si efuricro,non dicam tibi:quia mcus clt or-
bis&plenltudocius.
bis defcnfione in maxlmis huius vitx pericuJis opus cft, ideo
accedere & inuocationem fcu petitionem bonorum neccfle
cftHiigicurfuntprafcipui&fummiculcus quibus Deus af-
fiimit fehonorc affici. Casremonia' veroica placet, fiadmf-
niculafint harumrerum, non flin his cultus conftituatur.
Addit zutcmiindie affliBioniSinon.e[n6d extra tempus afHi-
ftionis Deusnon fit inuocandus , ' femper enim atque inde-
auc
Verbum noflc in vndecimo verfu fignificat quafi in nu- finentcr, vt inquit Chriftus,eft oradum : fed quia in rebus fc-
eundis homines fere fiunt languidiores & negligentiores,
monet in irrumnis & periculis fieri inuocationem ardentio-
reni,&fimuldocetinneceflitatibiRnocirc abiiciendos ani-
mosjuut dcfperandum debonitafe& auxiIiodiuino,idq^ioJ^
faciuntomnes hypocricae. Nam vcinrebusfecundis fccuri
confidunr fuis facrificiis,auc cultibus abs fe excogicatis;ita ia
rebus aduerfis ruunc in dubitationcs & defperationem,mur-
murant & fremuc aduerfus Deum,eumque fu«;iunt tanquani
iratum&fcuerumiudice. Pijverononadcofu^iunt Deum
inrebusaducrfis, vtetiam m.iioredefiderio& feruoreadciS
accedant,atquein ipfiusergafc amore , cuncmaxittiecuin
forisomniaininteritum noftrum confpirafle videntur, ac-
mcrato habere,ide6que pro fuis agnofcere
1} Nunquid comcdam carnem taurorum
fanguinem hircoium bibam?
— Aitera ratio efti diuerfa Dei & hominii eonditione. Ho-
minesneceflehabent cibo& potu hanc caducam vitam fu-
ftentarc & fouere. Ita enim funt conditi vt abfque his rebus
viuere non poffint. Ego vero cibo & potu non indigco, fcd
propria vita.qua^totum miidum viuificat, abundefum con-
tcntus. Sum enim tuitapitMt qui nulla re externa indigeo.Qua;
igitur infania^eft quod de metaquam dealiquo hommeco-
gitates pxiflimatis mihigracum fieri, fi multa mihi facrificia
^ii#«i£[ie offerantutMu|qu6d fomniacis, me his rebus extcr- quiefcant,& quanquam animus eorum concutitur & qu'afl'a-
nis capi aut concffi^^quam? ... tur multis dubicationum fluftibus,tamen vincit & fuperat fi-
Sacrifica Peo laudem :& rcdde excelfo vo- desacquiefcens in Deo. petens& certa fye expeftans libe-
A±.
t^tua.
15 Et inuocameindie£ribuIationi$:cruamtc,
,& glorificabis me.
Altera pars propofitioriis fubiicicur ex antithefi.in qua cx
plicatquifincvcriacDcoplacences cultus. Itaprjorparsil-
luftracur hac comparacione. Nonenimfatiseftfcirequa in
re non.fic pofitus culcus Dei,red necefle eft vt cognofcas qui
firitvcri& Deoplaccncescultus.
Sacrifica^ltz loquitur perhnitatione,ficut Chriftus loh.tf.
Hoc cft opus Dei vt credatis. quia enim de facrificiis ageba-
.tur,quibuslud2iomniacribuebanc.oftendicnonquidemfa-
crificiaomnia damnari aDcoauccoIliiniftopopuIo,fcdIe
racioncm.Hajc fideilufta, ac viftoria,qua nos in vcris dolo-
ribus&pauoribusfuftcncamus,&Dco laudem veriratis, iu-
ftitije, clementia», bonitatis.tribuimns, verus eftcultusde
quohicdicitur,&quem hypocritsprorfusignorant.
Additurautempromifllo, qux pollicctur, inuocationcm
ex vera fide profeftam, nonforcirritam. HacconfoLitione
opus eft, rt ea ad fiduciam concipiendam excitemur. Nam
alioqui nos fenfus indignitatis noftr^, autctiam c6fidcratio
iuftitia», feueritatis , velmaieftatisacgloria;diuinx itanos
deiicit&demergit, pra»fertimin calamitatibus,vtadthrrt-
num eius acccdere non audeamus.
Et honorifica^is me] Ideftcelebrabis bencficia ^mcacce-
p-^a.coles mc vtDeum faluatorem tuum,dilig*es mc,ftudcbfs
obfemperarevoluntatimear. Namexpcrietia auxilijdiuini
gitimumhorum vfumprxcipi. Itaquedicirprimum&ante . ,
omniarequirifpiritualemDeicultum , quifitprincipalis& paritinpiislaudem bonitatis diuinse, &acuitftudiumobe-
perpetuus.I«ver(jconfiftitinIaudeDei & inuocatione,non <iict>di.
in externis ritibus.
His vcro vocabulis,quibus ytitur hoc loco, totum cultum
interiorem oiuaieA^ywJf comprehendicjde quo in primo & fe-
cundo prxcepto Dccalogi dicitur. Namlaus &inuocatio
primum & anteomnia requiruncreram agnitionem Dei,
iuxta vcrbum ab ipfo tradifum,deinde fidem,& rcliquas vir-
tuces , quae cum hac funt coniunftie. Quomodo enim inuo-
cabunt in qucm non credunt?inquit Pauius Rom.io.aut quo-
modo credcnt ei de quo non audiuerunt ? Har igitur virtutcs,
agnitio Dci,fide«,timor,fpes,abnegatio noftri, tolerantiain
crucc,/iprieluccant , placentpoftca in hoc populo facrificia.
16 Impioautem dicitDeus,quaretuannuniias
[^md tibi vt /««»»«/«'« Jftatuta mea, & fumis fcedus
meum fupcrostuum?
Reditad obiurgatlonem feu comminationem , & iam
apcrtiusconuinciehypocritas fcu falfosDeicuItores , ofte-
dens ipfos ab omni pietate cffc alicniflimos, etia fi foris ali-
quam pietatem&fanftimoniam in geftibus fimulent, & foe-
dus Dei perpetuo in ore habcant.aut fcfe mebra ecclefig Dei
iaftitent. Impiu nominat,qui cor habet expers omnis timo-
ri$ Dci & vcras piccatis, & qui perpetuis cupiditatfi fluftibus
. quafi
\.
F^t^l^^^fW, :
47
lisf PSALMVM L.
'^'i*f^tm^f'V!^'»!^1f,
p/^MW^m^^fWlw^
vmm^
»Wp1^^p^?T'*'
nodis,inrcgutn 8c principum c«nciliis nosprbdtamamur hx^
reticijfchirinatici, turbacores comfnunis pacis fic trantjuiliii
catis,autqres rcditionum. Et q jia li^c in publicis iudiciis di-
cuntur,illic)ui itaacerbedenobisiudicaut, videntur iiulla a-
quaii agitacur ac quoquo verfum r.ipitur,eciamfi foris ad ho-
muies illavitia tegere vtcunquc pofiit.Nec tantunj de dafto-
ribus , fed dc omnibus hypocritis in gcnerc hoc intelligen-
dum eil. Oinnium enim hic natura & ingenium defcribitur.
&uareemrrMftatuta mett\U cft,habes perpetuo ftatuta mea lia rc moueri quam aniore ver« do^rinasjiuftitis &tranquil-
in ore , fxpe , multum 8c prolixe difleris de doarina ecclefia: Iitatis,atquc ea fpfccie maxime mouec animos regum& prin-
diuinitus patcfaaa.hanc commendas,praedicas,oftendis ctia cipum.Sed cor ipforum intercaardepincredibiliodioaducr-.
teodifleco$q«iabhacdoariu3diffctitiunt.Taleshodie,mul- , fusDeum«4eiusmembra,pderuntdoftrinam, qu? incldit
ti non tanium inter papiftas , Icd ctiam inicr noftros dcpre- neruos potentix & aucoricatis ipforum,«t i9»xo>rMf*», qu«
hcnduntur.
Ajfumiipaaum meum'] Id cft, quid eft quod iaftitas te cfle
vnum ex facro populo, quem mihipeculiari foedere adopta-
ui,quafi ad te quoqj foedus meum pertineat, ciim vita & mo-
xibus oftendas tcefle alieniflimum ? Id cnim facere folenc
hypocrita;,ficuthodicponnficijclamitantfeefleccclcfiam,
huic ordini quxftuofa eft,damnat.
Fratresdeinceps nominat etiam filfos matruin , vt magls
cmphaticeexprimatquamcrudeiis fiteorum malcdicentia,
quia communis natura: oblicitievteiiaisquidem fracribus
parcunt.
acqVchocinanitituloaalfiffimoserroresfuos&abufus. " Hafcfcciftl & tacui.-exiftimafti [^«.^] efTcm
& detcftandam morum turpitudincm tcgereatqueobum- ruturus tui linnlisrcoarguaai te & oidinabo corain
brarcconantur. Etinternoftrosquocufquifqueeiiex iisqui oculis luis,
fcfiliosDeiiaftitant , excuiusvitaacmoribusvelfcintilla Obiurg.icioni fubiiciccomminaiionem,qua hypocritisde-
pictatis eluceat? nuntiat pdjiias, I,aitio verp repruhendit fecuritatem, quod
17 Tu Vero odifti corredlionem [difctplinam fibiinfuis fceleribusblandiuncurhypocritx, &ubfirmaturj
&proiecifti vcrba mea poft tc.
lam deccgit ipforum hypocrifin , & oftcndit quam vana
fitilIorumiaaatio,qui(iBpropopuloDei venditant,&pie-
tatera verbis iafticanc cum vita & faftis eam abnegcnt.
Odifiicorreclionem ] Id eft , nullam defers rcuerentiara ver-
bo diuino , rides & contemnis omnes minas quz propofitx
funt tranfgrefl^oribus legum : imo legem ipfam tanquam du-
rum carcerem, & tyraonum, qui cupiditateshominum cocr-
ccat,o(nilf & execraris, Malles enim illa legum vmcula cfle
fublaea , vtfecure&finemeruindulgerecuiscupidicatibus
pofl!es.
Abiicis verbameii\ Q^ fcilicet perpetuo habes in ore,
hoc eftidoftrinam quani ore profireris,faais negas. Talc e-
nim eft ipgenium otinium hypocritarum.
Si vidcas furem , curris cum eo [vef-potius
VI fiant pertinaciores, quia videt non mox puriiri a Deb fce-
lcra.quafi ipfe quoque fcelcribus deledetur. <•
Ifiafac'/] Id eft, tu fccure ruis in fcelera firie vllo metUiqufa
egotaceoiidert, magna paticntii aliquandiuconniuco, &i
non mox profilio ad vlcifcenda hominum fce|era. llta tole-
rantia, qii=e inuicarevos& fledefc ad poenicentiam dcbuii:
(ficucPauIus inquir)adco vos demecat, vc exiftimetis me cflfe
fimileveftri, hoc ell, (celcrumpatronum & approbacoremi
itacjue patienda mea nbutimmi , vt fecure in lcclcribus per*
j»atis, quafi omnium fcelcrun; impiinicas vobis fic prd*pofic3.
Ea;o vero no paciar fcelus tuum inultum , fed arguam te,hoc
efljcaftigabo&puhiamtuafccicra 'cLicrilfimispoenis.k ob
oculosftatuain tibi peccatarua&flagitia quxhaclenus te-'
gcre voluiftt,eaque in lucem producam.
*]1j;fignificatc)uafi diHinfto ordine catalogum omnium
fcelcrum proponcrc, vt velinc nolinr, legcre& agnofccre ea
«bogantur.Id vero nc, quando peccacum reuiuilcic, vc Paulus
i8
(onfentiscHmeol 5c cun> adiilter"s portiotua[^/'?]. _^
Amplifecatioeftper diftributionem: in qua enumeratdli- loquitur.
quotlcelerahypocritarumfeufru6tusimpiecatis,qaibusc3- , ■ i ,- r
»iincitcos,qu6dvita&nioribusoftendantfeaverapietare 2Z Hoc nunc intcIIigJte , qui obliuilcimini
effe alieniffimos : ?]u6dqueadcoleipfosfuavocedamncnr, Deum,-ne rapiam,&nonfit quicripiat,
cumexccrnaprofcffionevcrbidiuinicalia fcelcra & flagitia SubiicicadhortatienemvtdefinantfibiblandirihypocritJe^
tcgercconatur.Eftautemfynccdochemhacenumcracione, -./••/.., „ ,- ,.v • o -. /r
qu3c furamacimomnia vicia comprc'
-^jo^rieas nullo mccu numinisdiuini r«raiw,4uui mx^j^ipMi^^^l^j^^^^ ,j^ omnesad panitentiamimiitai 8c fteffi^ciVia
catibus indulgcant & lccleribus obleaencur. -.-..... _ _
Primum,inquit,coniimgis ce furibus,hoceft,cum cupi-
diCfttes tua: fintinfinitas , rapis clam ex aliotum bonis, quic-
iquid potes , vc direfcas variis fraudibus aC doliS: idquc vt fc-
curius facias,cum aliis furibus {ocietatem inis, cum his tuam
operam & ftudium cooiungis,& confilia commuaicas,ipf6f-
<]ue adeo in fuis fccleribus laudas & dcfendis.
vnn Tharoum & feptuaginta interprctes vertunt, curre-
Tas:vocem dcducentes a verbo yn quod ciirrere eftHcbrxis:
fcd reftius formacur futuru hocanSi abiecta ncertia radidali.
~Idee Hjeronymus reddidit)ConlentiebasTnr:rr,r; :
Cum aduUerisiAltcm fcclus. Non tantumcor ardct efraft-
, , . , p ouDucicaanortatienemvtaeiinantiioibUndinhvDocritje
lochcm hacenumeracione, irtfuisfcclcribus, &aonofcant Deumiuftumcfle iudicem.
prehendK , & fignihcat hy- ■ ^^^ pjuacur fibi f^cum fieri ab hominibus, vt plerique
facit.Eacftbonicasdiuina, vceciamofFcnfarion cameprofi-
I iat ad poenas. Vc aute plus poderis habeat adht>rtatio,rurfus
fubiicicur triftiscomininatio poenarum, qua: fecucur<e finc
nifircfipifcant.
jF/oc««/^/^^//^]SciIIcecfalfam efleiftanl opinionCm, qu«
fingitDcum placari poflefacrificiis, autobferuationeextcr-
norumquprundanrituum, nccrcferre qualis fitvitavellraj
modo in harum rerum obfcruationc ficis affidui.
Nerapiam] Significat maturandam efl^e emendationemj
nepoftea vbicocfperitpunirc Dcus, omnisfpcsfalutis prai-
«rdacuriCoRiparat feDcus per mctaphoram leoni (amelico*
qui pra;dam arre|»tam non patitur fibi cripi a quo^uam.
25 Sacrificans laudem glorificabit merquivi-
am difponit [a/y ibi via ] oftendam ei falutcm
Dei.
Subiiciturepilogusrepetensaiteruin iriembrum propofi-
tionisdevcriscuItibusDeij&anncxahaberis promilfionem
quat prxftantibus hanc obcdienciam promittit gubernat/o-
ncm, auxilium j defenfioncm & liberatiOncm ex omnibus
periculis.
e^uifacrificat laudem] Id eft,qui agnofcic fc omhia fua bona
non aliunde habere qiiam a me , idquc incer homincsi
pr^iicat mihiquc gratias agic , hic mfe glorificat, id eft, tri-
buit mihi veram Iandenj,& verum fcu legitimu cultum, quo
ego dclcftor & quein ego ab hominibus impriniis rcquiro;
Homincs me pufint cipi iftis {*ompis cseremoniarum, grati-
af um vcro aftionem,qiie eft prai^cipuum pictatis ofHciu, C8B-
Qiuircum f<^eius,cfll:nuledic£da'.qua proximifamam Ijt- quamvulgare&friuolum contcmnunt& negligunc; fed er-
dunc , & falfa inuid^a homines boiiys & innoccntes grauant: rant & falluntur. leerum vero «ontndi funt auditores hoc
idquenon tatiim priuatim,fed etiam publice inforo ,in co- locoTocabulelaudis iotum cultum Interiorem fignificari:
ucntibushomiouiti,incQecibus&:iudiciis. Namvcrbofcden- Kemoenimritelaudac autccJebrac Deum,nifiqui agno-
di vidcturalludcre adiudicia, qusccum ipeciem habearic Ic- fcit Dei erga fc bonitacem & beneficcntiam. Id autem noii
gitimac cenfurjc , liypo(:ritar , cumboriosconuiciisprofcin- fitnififide, vndc 5 poftcriore fcu ab cftcftu collijginiusto^'
dunt&accufant, Videnturpotiusiuftitiaicffcpatromquam tura fpiritualem cultum Jiic notari.
inuidi feu maleuoli:quiainpublicis iijdiciisvidetur fcrre fen 6^» viamponitfeudi^dmi\Mi\ iriterprecanbrviairt pioher<9
tentias contra homincs ftclcratos. Sicut hoc tempore y^ Sy^ pccCata coafitcri, alij , «ftendicula e mcdio tollerc $c viiat
t ■ t'.
tibusflammis , fedinfidiaris etiampudicitixaliari||&om-
nisgcnerislibidinibustepolluis : ficuthodiefacWotes&
monachiippapatufcortanturfine pudore , & committunc
otainisgeneris flagitia , poftcacxiftimancillacxpiarimiffis
VotiUis,peregrinationibus aut fimilibus nugis.
19 0"s tuum cmittis ad malum : & iingua tua
ccncinnat[;7f^/0 ^oi""!'
Tertium fcelus: feris noxios fermones quibus proximum
^ecipias & in Ccclus lmpellas,infl immas odia aliGriira, con-
tra bonos feris lices,ex quibus pugna:, bella,&ali3 mcomo-
da oriuntur: detrahis aliorum exiftimationi obtreftado,pre-
mis & euertere canaris bonos virulcntis calumrtiis & mcnda-
ciis,Ha:comniacompleAitur:quanquam cciarii adcotruptc-
las (doftrinx Verfus acc«mmodari poteft.
20 Scd fc^jcontra fratrem tuum loqueristcon-
ira filiuin m:^tris trHBftatuis probrum.
4'9
P II ^ L E C T. H E N R. M O t L E R I . ^ ^ 4^
fterncre qunm ttAines fefjuantur. fedfiponcndiverboHc- cftnuxiinum & pra!ft3ntifIimum:vtmontesDef,Sed'fIi|ip^-
brxumOjyrcdJas, vidcturviaopponitortuofis & flexabfis ciorfcntentia.vtmilii videcur,h«ceft, v/tDeus defcxtalo-
hypocritarum Crrorijbusjqiii variacxcogitant mcdia feu am- quarur in tertia perfona ,vt maior fic cmphafis. Nou itacjue
bagcsquibusadDcumaccedant : quibus omnibustam:n dicic/tmpliciter,egoofl:endamci.ialuccmmeam,fedDci,vc
adeonihilproficiuntjvtfubindelongiusabeo recedant. Po- intclIigancfcnonfrurtraDeum colere.Erquamiuaaliquan-
nere igitur vel componere vi.im,eft omiffis ambagibus & in diu prcmunturin hac vita veriDel cultoresjaccrudeHter op-
auia abduccntibus diuerticulis, rcfta vii, quam verbum Dei pugnantur ab liypocritis:camep tan-icm eos liberabit;&plc-
monftrac, incedere , & fincero cordc ar fimplici rciftirudine no gaudio pcrfundcr,vt dcinccps Ixci acquiefcant in Deo , 84
ftd Deum accedcrc. Alij tamen ppoC=3U tegunc BD vc fit aJ- ipfiui bonitate £ uantqr, Verbum videndi quando conftrui-
ucrbium.Ibicft via.in qua fcilicet, quiincedunt,hoceft, qui turcum prarpofitione,3 fignificatcum voluptate afpicere, &
Deum ita colunt,illisoftendani ralutem Dei,lioceft,f -ciam quafiiucundofrui fpeftaculoivt pfalmoiii.Coreius fuftcn-
vt intelligant fibi in Deo certum ptiefidium & faluccm eire tarur,ne time.it donec yideat inimicos fuos , id eftjCuin volu-
repofitam Salutcm Dei nonnull i acclpiunt pro infigni& mc- pcate videat hoftes Dci & ecclefije ciu& perire.
morabili.NaniHcbraralinguaDeoattribucrefolerquicquid ,
P S AL M I L.
P ARTES.
i
1. Narratio prophecica vice cxordij fungitur ad concillandain fidem &: au£boritatctn fequcnti»
biistlocumeatis. Concinct aucem duas partcs vniucise, i. Proponit maiertatemDeicohiparanusfefc
ad Ecclefi^ gubcrnationem. vcrf. 1.2. j.NaturjB auicm documentis ius fuum indellnenicr teftatum facit in
toto mundo, vcrf. i. Speciali quadam rationc populum fuum docet lalutari verbo& prarfentia /ua , v.
z.Sionautem pcrFcdbiflima; puichritudinis locus dicitur , cjuoniam Dcuspcrfecfliflimis & abfJutJfh-
niisornamentis temporanisacajternisEcclciiam fuam(cuiusSion fuit typus) dccorauit. IndcDcusil-
lucefcic , gratiolam vcricatis & mifcricordia; n.ijclucein clcdisin Chrifloexhibens.Igni&jde quoverf.
5. agItur,co:-nesadnenrn,ntis maieftacis diuina,',alIcgoricc transfertur ab eo tcmpore quo lex tradita
cll. quafidicat, Dcum circumfulgcre gloria&pottntia ad perdcndumaduerfarios&: illultiandum fuos.
z, Narrationisaltera pars ,cxpcnens cffcdum aducntusDei,"c]uiau(5toritatevcrbifui ccelo &tcrravc-
lut prsconibus, teilibus & adiuiniftris iudicioruin fuorum vtitur , v. 4. Formam 6'»: vfum gubernatioiiii
cxplicat fec|uentibus,ncmpe J.& 6.
II. Propofitio documcntoruni, vcrf. y.cjuarvt prius legc Hierancpi"xftituta, ica hoctemporecrant
amplius fancienda, &rcligiofitis obfcruaitda, delignato ad cultum loco. Suntautem docLimentorufm
gencraduo. i. Ad lideles pertinens, vcrf. 8. decuitu ccrcmoniali&vcro , quj eratDeo cxhiben-
dus. Cultushuiuspartesdu.T funt:vna, cercmonialis, vmbracilis&: temperarij, vfquead vcrf. 14. altc-
rafpiritualis, vcri ivrsEtcrni, verf. 14.&15. Ccrcmoniasautcm oftendit nequefimplicirer autper fea4
cultumDeincccfluiias cftl", ncquc fcmpcr duraturas; fed tantum cjuatcnus prfcii^urabant Chriftum ,
doncc plcnitudo giatia;& veriiatis inco cxhiberctur, verf. 9. addita rationecur Dcus nequc liia ne-
que ludajorum caufa facriliciis egeat , primum a iurc domimj fui & adminillrationis inotnnes rcs
crcatas, verf. io.&'ii. deindca natura fua qua; folacfl omnipotens 6: (vJTeipy.nf , vcrf.u. ^'13. Cu^tus
diuini pars altera,nempc fpiritualis, mcmbra funt duo: nempegratjaram adio,&profe(Iio acccpti a.__
I7eo beneficij , vcrf. 14. dcindc inubcatio m rebus"adaer(is , verf. ijT^quibus officiis fuse promTfitioncs
coniundz funt. ^
2. Alcerum documentorum gcnusad impiospcrtincns. In eotrlaprolcpticc reprehenduntur.r.
ipforum fcrmones animo operibufque aduerfantcs. 2. Opcra improbain i/niuerfum. ^.Animus im-
pius,v.i<?. qux poftea minutatim oftcnduncur, vfquc ad v.ii.dcind^vero miui£reu.ocantur,vcrI.iz.6c
pronniflionibus > veri^zj.
O B S E R V A T lONES LOCORVM DOCTRJNAE.
~'~Vtrf.i.C'Stefttitw^heti,tf4m Mofis (ff Iefkld^flmmf(-Bmm':-~-'-^^^^^ xquitaftlTdluf cilm fiwrih*, £f ohUtu ab ipfofoi--
So.i^.^S2.t.^lkf.i.z,)couenieSi(tpHdhypocrit(i!fuitper}receJfiiriii, im adoptionis (incero fidei obfequio confirr/feu . Vmie fequitur ritns
'vt excujfts bladitits ad Dei iudiciu attederet.Et hodie.nifi pfeudo- omrus qi^monpendet cx Dei verbo, adulte^-ims ejjc,iffc/i!i » omne,
chrijiiani ad idem iribunal citmtur, non dcjinunt in fuu fgmetis qui illuc non refertur , nihil aliud effe qu ^ m pietaiii corruptelam.
/tcqmefcere, fjf de externis cultihm.ucra refpijcentia.jide, obcdien- 6 Vt fate.mtur homines Deum effe iitdicem , cpiia tarnen luftis
tia.mifericordic ^ charitate 'vacuis.fnperbe gloriari. deindc (ibi fabricant.quibm tranfigant cum eo, ohliqus iudicandi
Ichoua,Deui Deorum nominatur,vt inie^o ferio terroreprofani munm ^ potejiatem eiabrogantes , a vanis eorum cauiilis necejfi
homines Deo illudere dejinant.pij vero infolida numinis eiua reue- eji quam laturus eji fententiam ajferi.
rentia contineantur. Nam vt nihilprofciunt hypofritApucrilihtu 7 ffluum Deifs in nos fummum obtineat imperiumxompefcere
vugit.quia cumfeuero iudice ejl illis negotium:contra,fdelcs,pieta- debet omnemproteruiam maieftas eius.vt ad vocem.coclo ac terrA
tem ^ iujiitiamfncero animi afeBu colentts , mercedcm gratui- formidabilem,omnis carofileat.
tamfibi repofitarn in caIis ejfe credunt. S Teneds hic eji dijiiniiio. Vbi viget inter homines inJiitutioDci,
z In ecclefia ejiperfetiio decoris,ibiqj lucet Dei gloria: quia Deus (^Je in CAremoniis adfidemfua?n alendam ^ cofrmandam exer-
facrariumiUud(olimHierofolymis,nuncpervniuerfumorbcm ex- cent,inparte verA pietatia locari,cuit*s funt adminicula.Vbi autent
tenfum) elegit,vbi nomenfuum inuocetur , eiufque imago in Lcgis non modbjine fde eas hypocrit& obtrttdunt.fednegleBa cordis mit-
<^ Euangelif doHrina luceat. ditie,ad propitiandum Deum Jingunt ejfe piaada, tMn tantum pro
Giucmadmodutn olim Detts tremefecit populum in lege fua pro- nihilo duci quafijrittolas nugas , fedgrauiter damnari tanquafn'
9njdganda:itafemperarmabitur terrifca potentia aducrjits hypo- inquinamenta quA Dei cultumprofanant.
critas,vt crajfum dotirinAfuA ahufum vlcifcatur. if.10.11.12.13. €luiaad carnalem Dei cultum natura tam fu-
4 ^uotiefcunque Detts voluerit , hypocritA nonpoterunt effu- mtis procliues vt Deum Affimemtts ex nofiro ingenio:hAC admoni-
gerc quin ad caujfam agendam trahantur coram angelis ^ cuntiu tio -valde vtilts efi,urcartamc^fapientia continet, vhi omnia conatt
mortalihm. fucrimu4,nihiltamenp0ffeDed comodare.ficut pfalmo id.2.diBur>j-
s In ecclefia corrttpta,piU i^ integr'u(qtianuispauci fint refidui) eJijDeum item nihil infuum yfumpofcere.fedquumfua perfeHio-
dtfertur tantum honorif.vt eorum rej^e£iu,mixta (^ bonis ^ md,- ne contenttts fit,ru)iiram vtilitatem qusrere in omnibtisprAceptts.
listurbafaniitisDeipopulttsziocetur. Vide I^f(t.cap.66.i.(^c.
Hi apudDeujf vtris ecclefia mebris cenfintur quijpiritu man- x^.is. Dcus eodequo niic modo, iJpiritH.tli "Meliset, olim voluit
coli
■■ . ■ A
4„ • -"^^ 1 N P S. A L
coliapatriltu.quedcmmOKiu eosonerMtit.hocfecitpro tewpom
ratione ,Jicm in earum abrfigatione nobis confulmt. Idem cfiitus
quoadfnlfJiantiam,exter»atantitmfpeciediMerfusefi.
Spiritmlii Dei culttts hic ^ dibijub Uude,precibus, (^gratia-
rum aBione defcribkur.
eiuiarebus aduerfis magisferiumfdei noflrd examen requiritur.
non abs refit mentiotetnporisangHftiA:Acfidiceretpropheta,Deum
in omni neceffhate qudrendum ejfe , quia vnicm Jitfdutuportus.
■Etquiaadeiu4con^e£lumferltrepidanthomines,autimmenfae-
iusgloria territi.aut deieHi propriA indignitatufenfu,add$turpro-
miJftoquAnosadorandiJlductamanimetatquefitmulet.
GratitudinemDeo debemuequifi votis nofiru fore proptttum
dementer efipoUicitus. a • r -^
Si cupimui nofirampietatemvero experimento tefiart,huncDeo
honoremfummofiudio integrum ^ iUibattim deferre conuemt.vt
eumfolum inuocemus:^ certe coUabatur totaptetas neceffe efi,fia-
litisquamDeusfoluiinuocetur. \
SimtdacfignumgratiAfuA Demfubductt. quodputamusdum
aduerfa occurrunt.obrepitdubitatio an cttramfufcipere vehtnoflrA
Cdutvs,inio diffidentia nos folicitat.Contra vero.Deus rebusaduer-
fis quafifiimulis nospungit adfe qu&rendum & iniiocandum.
Tuncpreces nofirA ad regulam probe orandi formantur , vbt nos
fuoprUepto inuitat Deus, ^ additapromijftonc adfidiiciam impe-
trandi animat.
Locus de votis Deo reddendis , in dogmatumfeu locorumcom-
munium Theolcgicorum commentariis explicatt(r,ad quos ( breut-
tatk zratia)le£iorem remittimus. ,. ,j r ;
j6 NihilprofuiuntapudDcumquiimptiro cordt (^fceleratA
-uitA, c&remonias atque extemum tantummodo cultum obtendunt.
17.18.19.20. Verajideii^timoruprobatio h^c efi vbt nos verboDet
■ V N\ '1-1. : .«•■ , '■.-;■; ■-. ■-./•'A ^.li
fiibiicimtiA, ^ libtter- ampleBimur quicquid illicprmpit ac docet. '
■ PrAjhzBi omnes ^ immorigeri.qui correilionem refpuunt . qno^
cunquetulem libido , velprouocauerint mala exempla . cupide ^
effr^iniliceritia ruunt.
21 Sluxanis ad tempus Deus conniHeat.iif^pij mate Sf infuum
exitium vanisadulatiombusfemulcent.
Atrociore eontumelianonpotefiaffici Deits quam dumiujiititt
fua ipoliatur. \
HypocritA bretiiin apertafn htcem trahentur.vt cogantur oculis
ftiU cernere quA a Dei oculis conatifuut abfcondcreflagitia.
22 Nifi acerrimis actdeis pungantur hypocritx.doiirinam omrtS
contemptim eludunt.
In eo nntxiirn immenfa Deigratia apparet, quod Jceleratos pec^
catores ad pocnitentiam inuitatjpe reconciliationis propofita, vt ar
lacriter ante eitts confpcSlum prodirc audeant, Idem certe experti
fimtis hocJktdo,<juos Deus incredihdi mijericordia rurfm in ouiU
fimm coUigit.quum perfida defeSiio nos ab eo alienaffet.
Cattendum feniper eft neper ignauiam nobis ejfimt tempns be-
neplaciti.vt fi'iifira dei?tde.Efaui exemplo.vlulemus.
2S Deo nihil acceptitii eftfacrificio laudis.quo nojtram erga eurn
gratitudinemiefiamur.Necfuperuacua efl repetitio:nam ^ benefi-
ciorum DiifaciTe nobis obrepit obliuio.imo etiam ex mille vix vnU
leuiter (^ pcrfimclorie guflamu4. DeindelaudemDeiminimeqtto
decebatpretio Aflimamtts. Gluum enimprAcipuumfitpietatis offi-
cium,in quo nos tota vita exerceri oporteat , quafi vulgj^re aliquitl
acfiiftolum negligitur.
Rite demum ac vere Detcs colitur ^ glorificatur^vbi eitts benefi-
cia fincero gratoque animo celebrantur inter homines:alia(vero ca-
remonias quibtts incumbunt hypocritA.fuperfiitiofi ^fcelerati,ni-'
hil moratur nec in cultu reputat.
v^:»^Lin,».H!l',i 'rf^---r.pFJ^piaf!nf.- ■
A R
T I C V L I P R AE C I r» V I.
z.
2.
h
Del aduentus & pvxknth in Ecclefiat gubetnatiohe &
reformatione hypocritis vt formidabilis, ua fidchbus
amabiliseft.
De cultu cercmoniali & Spirituali.
Dc facrificiis fpiritualibus , inuocatione, gratiarum »-
ftione.
4. Hypocritarum & Dei timentiuih difcdmch^
f . ludicium Dei prorfus ineuicabile.
6. Ocifeuericas&benigoicas.
FINIS PRlMvE PARTIS;
^:.
II ijni Pi"}WlHiiP^^
'liiilPR^!win^ppiJP^P||P«f^^^
S E C V N D A P A R S
ENARRATIONIS PSAL-
M O R V M D A V I D I S,
E X C E F T A E X P R ^ L E C T I O N I-
bus HenriciMollcri Hamburgcnfis.
M A GNI F I C I S, D IG N I T A T E, P R V D E N-
TIA AC PIETATE ORNATISSImIS VIRIS,
Confulibus atque Scnatoribus inclytse Reipubl.Lunae-
burgenfiSjDominis fuis plurimum
obfcruandis, S. D.
TsiExpBRiENTiAin veris poenitcntia? atque inuoGationis excrcitils, opti-
nia cuiqueefl magiflra ad intclligendos facrx Scriptura; libros : atque inprimis
pfalmi, non nifi a probe acdiu inSpiritus fan6l;i pal^eflracxercitatislntelliguntur:
(Nam qui non efl; tentatus qualia fctt? Et,tantum vexatio dit intelledum , inquit le-'
r> faias.OPfalmi vero ab his fcripti Sc editi funt quibus cum afTiduuni efTct cum ira Dei,
cum hofle generis humani diabolo, cum mur^do dc carne fua certamen, rationem fuas
mih'ti2e & graue hoc Martis opus, quod in his cxercitiis difcitur , deicribere volue-
runt: vtquenaadmodum fruftrahomincs fccuros& militixChriflianx ignaros ad
horum fcriptorum ledionem inuitamus:ita ad illos qui fe in Spiritus fancti fcholam tradiderunt, atque in
veris confcientise doloribus ex fontibus falutis dulcifnmas conrolatipnum aquas hauriuntjpga commone^
fadione aut inftitutione non fit opus: tamen cum multi fubinde ad ecclcnam rudes accedanr ^ qui docendi
atquc erudicndi funt de rebos fummis Sc acicm humani ingenij cffugientibus , de Deo, de pcccato,de gra-
tia & iuftificationcjde hofle gencris humani diabolo^dc damnationc impiorum , 8c vita piorum perpetuo
duratura,atque hi non vbique genusfermonisintclligant ,necftatim rcrum ordinem videant, aut vcrbo-
rumvimpercipiant, dehiscommoncfaciendos efretyrones, antequam ad rcrum cognitionem ducan-
tur , atque in hac palaiftra , qua: & genus fermonis a Spiritu fando vfurpatum, hoc cft,verborum proprie-
tatem ac phrafin & rerum ordincm tradit > aliquandiu rctincndos atquc exerccndos effe nemoeft qui
iion intelligat. Quomodocnimarmamilitia:huius omnium grauifnnia:&pcriculofifiima:rc6Ve tradta-
bit,aut quomodo hoftcm repclleta qui adeo rudis Jbg^gjcaika ^
y
duciatque huius minif|risvfitatuminteIIigar?NamquoddeNomadibusdixit£uripides,e(xoJM ^S^tif cu-
^iv cilt¥b4fid vfu venire omnibus,qui Chriftianam militiam orofitentur, fi doi^rinjE ac fcrmonis Chri-
fti fint ignari,neccfre eft.Oues mea: vocem meam audiun^,inquic Chriftus , alienum vero non fcquuntur,
„ied fugiunt ab co,quia non nouerunt voccm eius. Quomodo enim ducem fuum miles aut paftorem o-
uis fequatur,cuius voccm non intclligat?Mcrainimus , ante annos non multos , cum cx rufticis miles col-
Je(5busin aciem aducrfus hofleni duccretur, & haftas ereftas demitterc ad excipiendum hpftisimpe-
tum iuberetur , illos phrafi militari non intelleda contosabiicere& in fiigam verti : vndeftrages in ex-
ercitu,ab ea partc nudato, edita eft fane miferabiJis, & fccuta funtalia longe triftiora , dc quibus nunc fcri-
bere non eft neceffe. Illa igiturvt curapericulo & detrimentb rrrumpubl. cohiunda funt , & faipc
huiufiiiodi errata leaiflima, magnasvrbcsacregnacuertunt! : ita in ecclcfia ignoratio fcrmoniser-
rores in dpdlrina parit multiplices , &eo$ qui fub Chrifti vexillis militare dccreuerunt , alio po- ,
tius quam ad Chriftum adducit : cuius rei ecclefijc hiftoria locuples eft teftis. Monachi , cum non
intelligercnt verbuln iuflificandi , ineccIefia»dodrina dereconciliationehominis cum Deo , vfurpa-
tum, & cx philofophia potius acPhatifaicisfomniis,quamcx diligcnticollatione^teftimoniorum di-
uinorumatquecxemplorum,adhibitisverispoenitetitia:exercitiis, inquibus vfus dodrinascaelcftisma-
ximc perfpicitur , de hoc doflrinae capite differerent , natum eft iinpium illud & blafphemum dogma de
meritis operum humanorum : quod non tantuni non adducit hominem ad Chriftum , ncque fub vexillis
eiusquenquamretinet , fcdplaneabaditueius, & bonorum caelcftium participatione vnumquemque
excludit , inquefuis fordibus & vitiis eum putrcfcere ac pefire finit. Quac enim poffunt effe hominum
inerita aut opcra , qua: illi iudicio Dei fcueriffimo opponant , aut quibus cum demercantur ? cum fcri-
ptutn fit:Non intres in iudiciutn cuin feruo c uo , quianon iufti&cabitur in confpe6t:u tuo omnis viuens:(&
vnum-
^ V ; -< JD E b I C A t 6 ft I A; *^'
ynunMjuenque confcientia fcelerurrt cxtra ehriftam accufaB & damnat maxim^. ' Ita monachifuaiiii"
fcitiatotam dodrinam euangelij de beneficiis fiiij Dei , qua: hominem Deo propter vnius ChriiH n)e-
ritum,fidc intuente pron.irfionem,recoi]ciiiari atquc harredem fieri vitf aJterri«,docct,fepcliueruntatque
in philofophicam dodlrinain transforaiarunc. Ex hoc autem errore multi deinceps alij tetri abufus ik {u'
perftitioncsortaefunt,quafecclcliamfubPapatuita opplcuerunt vt maxima orbis Chriftiani parstan-
dem def^rjo fuoduce & rcdcmptore , aliostibiopitulatores deligeret, cjworum interccfdone acmeri-
tis,fi quid fuis dccfle opinaretur , bona caslcftia fe impetraturam crcdcrct. Nec longc a monachorum cr-
rore abfuit Ofiander ,nifi quod ilH effeaum > hoc eft ,opera a Spiritu rando cffeda , hic caufam, Deum
jpfum in nobis habitaniem,n6fque ad normam iuftitiaj conformantcm , pro eftedis obtrudereti
Origenes cuni in ^fahno primo fcnptum legcrct : Ideo non rcfurgcnt impij in iudicio , feu i vt 6rxci
fonant , e^ touto k ttva^a-evTa^ aVfCftf o* xe<Vtt, non intclle(5la proprietate verbi Hebra:i,tctrum erroreni
finxit,dcimpiisnunquamad iudiciumcxcitandis: ciimque poftea arripicntcs Marcio, Bafilides Va-
lentinus 8c Manichaei , corporum refurredionem planc negarunt. Apud lohanncm cuin hlius Dei dica-
tur Kl)yofynon intelligcns Samofatenus id fieri ad imitationem lingua; Chaldaea: (qua: pro nomine proprio
iDci lehoua quo eflentia eius a^terna exprimitur ,vbicumque de filio cft fcrino , in cranflatione vfurpat di-
dioncm ■'0'0 Meimar) ad voccm Grascam rcfpexit , cuius fignificationedeceptus, AoVov iudicauitdici
Vel ovtficLd-iTov vel trfio^opiKov, qualis eft in hominci Itaque fi dc fermone^quem organa huic deftinata for-
mare folent,non accipiatur AcVor apud Iohannem,dea»terno falte Dei propofito feu dccrcto,quod fueric
in ipfius mente,dum ratione & ordinem crcationis ab jEterno fecum quafi defignaret,eamque fuo tempo-
re inefteiluui^ producerctraut ctiam dum Chriftum homincm cogitaret fe miilurum in mundum vclut ex-
ccllentem do<ftorem,quifalutis dodrinamtradendojtcftimonia de Dco ederet,inte]ligendum eflc docuit*
Hiccnimgrarciseft >.o^tfcMd^rot. Exhoc igitur crrorc,quem partim infcitia lingbx Chaldaee, par-
tim negligentia in confideranda Euangelift? oratione peperit,dogmainEcclefiam fparfum eft,quodi
diuinitatem filij negat:& ai^ponnot^A-tf^ct eft inue6la,qua: totum cultum diuinitus pr^fcriptum^atque a piis
ab initio condita; ecclcfias vfurpatum,plane euertic.Cum cnim non dubitareniChriftum e(fc inuocandum*
dc quo tcftimoniis Scriptur^ & exemplis purioris ecclefia; edodi cffent , atque hunc tamen nudum tan-
tiim hominem effc exSamofateni figmento ftatucrent plerique,alijsquoque extra Chriftum hie cultus ad-
hiberlcoepit: donectandem confirmatoimpio&blafphemodogmate confuctudo inuocandi homincs
mortuos,etiaaiapud ca£terosinualuit,maxia)amquepictatisruinam fecum traxit.
Sed defino plura hoc loco veterum errorum cxempla commemorare. Nam &hicpfalmo-
rum |iber offert penc infinitas Intcrprctum hallucinationes & errores non tolerandos , & perpetua
eccli^fia; hlftoria oftendic, teterrimosquofquc & fcediffimos evrorcs non alia fcre cxrcquamex igno-
ratio.ncfermomsdiuinicxiftcte:&pcffimc de ecclefia mereri qui ncgledis linguarum ftudiis,ac fpre-
tis dodbrina: fontibus , fuisautaliprumfomniisintcr docendumapplaudunt &plus nimioinduIgcnt.His
cnim dum fefe ad vulgus oftentant,& fajpe facundi magis quam veri Chrifti difcipuli videri volunt,n6 fefe
tantUjfed &auditores fuos in triftiflimos crrores abducunt,& dodrina: fundamcnta conuelIunt:vt tandem
.amiffa vcritatis luce, quiChrilti nomen profitentur ^Ethnicisfiant dcterioreS; Huic malo igiturvt =
medercntur.aliquo modo homincs pij & doifti, ab initio ftatim , cum fpargi vox do<3:rin£B in totum or-
bem per Apoftolos &horum difcipulos ecepi'i,fapicnti& bopo confilio ceclcfijs publicas feholasad-
ianxerunt:in quibus &docl:rina ipfa,adhibita iufta docendi ration^ ac methodo , explicaretur , &
fi qua infermoneoccurreret obfcuricas aut difficultas , de hac ex lingucc Hebra?» proprietate iudicium
fieretv
ponerenturHebraica,duplici quidem ferie,vna qua illa fuis propriarum litcrarum clementisdcfcripta lege-.
rentur : altera qua defcriberentur eadem notisGraicarum literarum : tertio loco Aquikinterprctatio
eoUocaretur : quarto Symmachi : quinto Septuaginta duum: fcxto Theodotionis : fcptimo & 0(5lauo dua
tiMtiVVfjt.01, Eum laborem plurimum profuifTe difccntibus, fhidia illius ajtatis oftendut non obfcurc. Et Lu-
cianus Martyr aliquanto p6ft huius viri confilium fecutus , Qrxcx vcrfionis emendationcm inftituit , at-
qucvtquamproxime ad fcrmonis Hebrari veritatem accedcrct, cffccit.Bafiliui quoquc illum in fchol/s
docendi morem adeo probauit , vt cum magna parte fuorum auditorum , ne ftudia ab vrbis ftrepitu im-
pedirenturjextrahominumfrequcntiam feccderet :funtque eius excmplum plurimi imitati, quimo-
nafteria initio inftituerent^vtip^eis-^p'* efTent & officinas opcimarum artiumiQuae tamen respofteain
fuperftitionem & manifeftam impietatem euafit. Omifllis enim dodrinariim ftudiis,quiincoenobiij
viufcbant, totamreligionem in MifTarum nundinationem , exquaqua:ftum fccerunt vberrimum, con-
uerterunt , & idolomaniam inuexenant lflcrymis& ludu pionim perpetuo dignam/
Cum autcm & Afiatica: & Europasa? gentesl a Barbaris gcutibus non multo poft vaftatse cfTent , & jatn
non tantum in monachorum c6etu,fed in oppidis quoque,quibus Epifcopi hadenus pr«fueraht, pictatie dc
cruditioneprajftantexjvoxdo^lrinaecaeleftisautconfilefceret prorfus,aut diluta fomniis monachorum^
atquehorum infcitiacofrun«,proponeretur : Carolus Magnus,qui Romanum impcrium in Occidentcf
inftaurauerat , fapienti conftlio primum inltalia &Gallia fcholas publicas conftituit , & docentibus»
praemia amplifnma attribuit,nontantumvtcaeteras artes libcrales ,quarum vfus in vita maximus eft*
quafi ab exilio rcuocaret & fuo nitori reftitueret , fed multo rnagis vt ccclefiae dodrinam a barbarie
atque interitu vindicaret:mox etiam confedo bello Saxonico , quod annos 30. eum ci^ercuit ^ in Gcrma-»
nie ecclefiis cathedralibus collegia tanquam do^rinarum fchoIas)adiunxit:in quibu^ dohUntumcou^
.m
■*'■; ' ..■■'T '■■■".:•* ■; ■ ■■
■»i'
•'V
EPISTOL A
y^fw^
cionesaudirivqualcsadvulgusinfcettiplishabcrifolciit :fed totam doarmam caele{tem lufta methodo
tradU natiuam^ftH^torum propheticorum & apoftolicorum fentent^am cx .pfis fontibus erui vo-
luit. Idduc vtreaius fieret,5on Latinam tamiim hnguam,M& Gr«c^m&Hebr^amdoccriin Kis
iuflit FuitfanchocCaroliinttitumm laudat.flimum, &huiusbencficioconreruatamcircmmultorum
mentibusaliquam doarinxluccm inter regni poncificij tenebras , fupcriorum fccuiorum hiftori^ o-
^^Etfi"autem , vt alia multa,ita hxc quoquc afua tandem Qriginc degencrauerunt:& non tantim in mo-
^nafteria&monachorum coetus , fcd in collegia quoque iam opibus muUorum duata ingeflerunt fe ho^
inincs voluptatibus & vcntri potius qu^m ftudiis literarum auc rchgionis cultui dcditi: confilium tamen
Garolidc conftituendisfchoUs publicis,& ornandis honcftarum difciplinarumftudiis profuit plunmum.
Namciimncqucinm«nafteriis,nequcintcmplis cachedralibusid prsftariamphus quod debebat, m-
telligercnr homincs pij & Dcum timentcs , & barbaries curnmfcitia crcfceret quotidie , autores ,Ik
fuerunt principibus & rcrump. gubernatoribus. vt fcholas per Germaniam ad cxemplum Caroli Magnx
conftituereiit,dar^ntqucoperamvtcumdo6lrins faerar profcffionc ftudia artium &linguarum mhis
florcrent. Ita cnim futurum fperabant vc detedis monachorum fraudibus atque nnpofturis , & anunad-
uerfa impietate,qu« cxhorum infcitia ecclefiam inuaferat , dodnnaecaElefti fuapuritas reftitucretur.
Ea res Dei beiyeficio cum habuit euentum quem illi expeaabarit & optabant. Simul cnim cum artium
&linguarum ftudiis lux dodtrina: cgsleftis eftulfic : & fermo diuinus ita nuncin pluribus fchohspropo-
nitur vtiamnon fecundiim monachorum pt«cepta in variosfcnfusScrjpturadiftrahacurzfed vt vn,a&:
perpctua fcn^-entia, quam ipfa Grammatica & fermonis proprietas gignit,auditonbus proponatur.xpriquc
prophet«& ipoftoh nonaliena fcd fua lingua loquentes audiantur. Earcs quantum ad puritatcm do-
arinxcxleftisconfcruandamj&adrefutandos errores profucrit , oftcnduntcertamina&kripta »m>-
itWqu^ hoftibus veritatis anoftrisfunt oppofita. Nam ciim Pontificijmagnoconatunoftrisccclcfiis
fcopponercnt,& vndique conquirerenc qu^ ad fulciendam cauffam peflimam facerc viderentur ^-ab
altera ctiam parte diabolus magna h^reticorum agminaexcitaret,quas fubmde coniminifcendo nouos
errores ecclefiarum noftrarum confenfum turbarenttnullarefaciliusauteuidentiusqu^m propnetate
.fermonis&natiuafcripcorumfacrorumfcntemiapleriquefuntrefutati.
Monachi & Papa: fatelliccs , quorum opcra iUe in oppugnanda doanna harum Ecclcfiarum vrcbatiir,
gratiam in dodrina de iuftificatione interprctabantur gratiam infufam , feu nouas virtutes a Spincu fin-
cto excltacas • atque his iuftificari hominem,ac viiam aeterriam mereri conccndebant : &qu4 laoftro tem-
pore iuftificationem definiunc infufionem plenitudinis gratix in vrceolos yacuos^quamproximead
monachos acccdunt, atquc ineofdem labyrinthos Jada tantum caufx & effedtuspermutacionc , homi-
nem abducunt. Sed quibus phrafis Hebrsa & vis vocabulitn Hennotaeft,fcluntvoceillapnmum&:
principalitcr notari vel fauorem , adiua fignificatione , vel graciam , qua quis afficicur , dum fine fuo inc-
ritoexmerabencuolentia &amorc ingratiamrccipitur. Atquelianc , qu^ vocabuli huiusprcpnacft,
fienificationem fequitur nonnunquam illa ex confequente ,quidonum gracuilo coUattUi^ defignat .
ProphetSE icitur & Apoftoli ad nariuam vocis fignificationem refpicientcs , cum doarinam dc lultifica-
tione hominisnulla alia reatus cxplicari pofoeern^^^^^^
rcmiffionempeccatorum,inquaiuftificationcmliominis confiftere affirmat Spintus fan^ftus, vocabu-
lo eratisE dcfienari,atque hanc Pharifaicis hominum mcritis^quafi ex dian.etro opponi oftendcrent. Pau-
Iusetiam,vt quam rediffime vocemHcbrxam incerpretarctur, reconciliationis yocabulum pro hacnon
rarofubfthuit. Etquanquan cum hacacccptatione feuadopcione gratuita comundta eftdonatio Spi-
ritus fandi (Deus enim ciim gratuito fauorc aiiquem complec1:itur,quae bonicas cius eft, non potcft non
fimul dona quam plurmia incundcm conferre) tamennedcvirtutibusperSpiritum fanftuiii accenfis
in hac dodrina vox accipiatur , diferie loh. c.i. & Rom.5. Paulus gratiam hanc a donis, qua: a gratia pro-
ficifcuntur,difccrnunt.Hccigicurfiatcentiusconfidera{rcntm^^^^^ noui ^lliecclefiarumGerm^
nicarumturbatores,nunquame6prolapfi clfent vt exclufagrana (eu ree^nciliatione gratuTta , Tn qua
iiiftificatiohoministotaconfiftit, donaaSpiritufanao acccnfa,aut meritaiua, canto nontamverbo-
rum quam armorum ftrepitu,ecclcfix obcrudercnt. r . i • . v ^"^^
— DcpecGatohodicdifputaturanonnullisnoninfulsctantum,fed petulanter atqueimpie, dum^cca-
tum efie fubftantiam,atque adeo animam ipfam afferunt,& cditis libris dcfentlere conatur.lohannes.vero
Apoftolus peccatum reaiffimcdfifiniens fcribic effe tffV-^^q"* vocc nihil aliud fignificari quim de-
feduin &*S^2i*v omnium virium in hominc, qua; quod fubdi lcgi Dc, atquc in ordincm redigi non pof-
fit «tcrno rcatu hominem obftringat , nifi fiat remiffio per Filium,norunt ij quibus vocis Gr^cx fignifi--
catio nota eft. Paulus ctiam,Gum omnes homines dixiffct efTe peccatores, mox voccm explicaturus adii-
cit iby^TuSf & admodum fignificanter,eos carere gloriaDei.Quid harc ad fubftantiam,quam Fiacius in-
uehcreconatur,autquidadillamtranfelemcntationemac>^fltA/5p(p«w,quamdiaboIotnbuercinforma-
tione hominis non veretur homo fophifticus , & ad turbandas ecclcfias nacus?m(i torce cicftrudionem fa-
cultatum atque dS^iwtti/m inhomine feu confufionemordinis diuini eire animx fubftantia a diabolis in i-
pfo hominis lapfu noua formatione introduaam,perfuadere nobis, & diaboli vires fupra Dei potenTiani
coUocare velit impoftor . Vidct ledor vcl ex his paucls , quam ncccffaria fii diligentia , qu« occupatur in
fconfideratione proprietacis vocabulorum & phrafium,& quam multi errores deprchendi ac rcfutari
commodiflimepoffint,fiphrafin&vimvocabulorum,quibusvfuseft S^iritus fandus, paulodihgen-
tius confidcrcmus. Ac vel hxc foh vtilitas ita euidens eft vt inuitare vnumcjumque ad linguarum ftu-
,'*i
%■
nmf
^^lf^J
D E D I C A T O R I A*. -f^ ''^*' \ \ ^ \ '
>! «.Treifiarm ^pivtf. Idquequam verum ficinfulfnndo^ftifjdmorum hominumclamoreisiqulbusterhplafe 4
ichola: pcr Geruianjaii» hoc tempore complenturioftendunt, cerciflimacum ver]'tati,^iad;ura & patrii
interitu. Sed de his cjucreodi locus nunc non eft : ncque enim qaerelis quidquam proficitur in tapta huiui
feculi peruicacja & contendendi hbidine. Illi potius quibus veritas docl rinac caclcftis j &'publi€a ccclcfiae
faluscurje eft , mihi monendi ac rogandi funt , vt cum videant quam faciles (int lapfus & hallucinationes . '
humanorum ingeniorum, dent operam ne alienis femper oculis videantjaut ab indodtiflirnorum homi-
num opinionibus pcndeantrfed ipli fontcs dodlrina: caelcftis inquirere ftudeaAt , adhibitis iis qua: ad ^eri-
tatis inucftigationem rcquh-untur,adrainiculis.ld cnim fi fecerint,& errores,qui ab ingcnils ambitiofis ac
turbiilcntis rparguntur,faciliiis deprchendent , & fidei ^Xnpopopica fibi coniparabunt , vt fi mali & iridodl **
tumultuariinecclefia,&quodhoctcmporefit, conftitutoinlcientiae atquc impudentia: regno, fuper-
biffi me praefcribere aique imperarc confcientiis hominum noli definant , ipfi tamen habeant in quo
tuto acquiefcant , & infulfos clamores ac latratus rabiofifiimos tribunitiorum hominum rideant ac con-«
temnanc. Magna animorum carnificina eft dubicatio,prajfertim in dogmate quod ad dodriuje fundamen-
tum pertinet; crror vero plane eft damnabilis , & cum animarum exitio coniunftus. Extrcmae igitur de-
nientise eftjita fe alicuius opinioniaddiccrc ac mancipare vt totus ab ipfo pendcas, & non vltra inquiren-<
dum ccnfeas ; prxfertim ciira occafio difccndi & cosnofcendi de do(9;rinae vcritate fc offcrat multiplex &
varia.Ciucs TheiTalonicenfeSjatqiic int^r hos fummo gcncre nati,cum audiuiJ^Tent Apoftolum Paulum in
fynagoglsconcionanteai dc filio Dei, dequebeneficiis gencri humano pcr huhc cxhibitis , nori prius re-
ceperunt eius fermonem quam quotidic fcrutati Scripturas,intellexiffcnt haec ita fc habcre.Horum cxemo
plum vtinam imitarentur principes, magiftratus & cactcri,qui hodie nomen Chrifli profitentur : cumque
in paeteris libcrtatem appetant& cupide amplciaantur , non feruosalicnarum opinionum , adhjbita nulla
Jegitima & pla inquifitione fe faccrent.Nlhil enim hac feruitute eft triftius, nihil periculofius. Exdamat
Ariftophancs in fpo theatro,» •S-teV wV apy<tXiov 7rf£yy.a. '^ JhZxof '^i^ <9^(ppotQvros S^irTrtrou. Nos vero
inecclefiamultorcdiusllludvfurparc poflumus, eipytiMiiritrovTi) •jrpiyfAotS^ovXov '^i^ eifMa'd'ove ^oj^df^
«roDf MeicTKttMu, Cumque in medio pofiti fint libri facri ; qui nos crudircpofrunt ad falutem per fidem.
ticorum & apoftolicorMm ex ipfis fontibus atque ex phrafi,qu« cuique linguae propria cQ:, oftendi-
tur,& feries mcmbrorum,ac propria cuiufque vocis fignificatio monftratur.Et cxcitauit Deus hoc tem-
porequamplurimosingcniis & dodrina excellentes, qui prarclatam hac inrc operam cccJcfiae naua-
runt.Suntque in difcentium manibus horum commentarij , ex quibus , nifi quis fponte in media luce ca:-
cutirevclit, Spirltu fandoducc abundeinftrui acdoceripotcftdeiis, quorum cognitio ad eximendas
iinimisdubitationes&confirmandam cuiufquefidemcft necefTaria. Hosergofilcgancdillgentcr&cum
pia attcntlonc ac cognofcendi ftudio , fepofita interlm omni profanitate , (p/A.«r««/V » ambitionc ac prae-
conceptis obinionibus,quas multi in facras Scripturas, atque harum trafftationem fuo & aliorum cum pe-
riculoriottnilriquam ingerunt:lcdi©ni vero prcccs affidue mifceant , & militia: Chriftianae non fint planc
wdcs, afTcqucntur tandem hanc fandoruin fcientiam.,£uia2texnA &immari;ef^
& dc fontibus falutis aquas haurient dulciffimas,atque,vtChrifVusinquit,in vitam aeternam falientes. His
vcro euftatis , fecure dclnceps (ni fallor) contemnent vanos illos indo(5tiffimorum hominum huius aeta-
tis clamores & boatus,qui fontes ioditmx ca:leftis fcelcrate contamiQant,&tantum non obftruunt : dum-
quc caelum tcrrae «lifcerc nonnuUi ex his conahtur , fe ipfos & auditores infgedos eirrores atque cxitiura
praecipitant. . . ,, .
Etfiautcmin tanta eruditiffimorum huius gencris fcriptorum copia non opus erat mea aliqua com-
incfadionetncc ego mihi hoc fumo vt addere me aliquid ad exa^Stifllmas praeftantiffimorum vlrorum
mon
__lucubrationcspofrecxiftimen1 ( funt eniin , pei beneficlo , cum vctcris tum noui tcftamcntifcriptaillo-
~ rum ftudio ita Illuilraw~^rvlx vt dcfidc^Tari aliquid queart tamenrum iabores doccnttunriff-hae fchola
ita diftributi effent vt affiduc eadcm doftrina repCtcrctur , inque ea repctitioncalij integrutn dodrina:
corpusiuftamechodocomprehcnfumexplicarent, alfjnatiuam feriptorum biblicorum fententiam fine
— fufiorc rcrura traftatione inquircrent , & aUditoriDUS fdis exponerent : ac mlhi inter cafteros ad docendi
iiiunus adfcito prophetarum interprctatio ihiuhaaefret , officij ratlo id a me cxigere videbatur , vt col-
latiscumveterumtumrcccntiuminterptetumfententtisbmnibus, &adhibitis ipfis fontibus Hebraeis,
vnam , fimpliccm , veram & natiuaixi fcntcntiam , qua niti fidcs in confclentlae lM6ta fine haefitationc pof-
fet,elicercm,atqucauditoribus proponcrem. Quainrequod praeftitum hadenus a racefret, ciimnon-
nulli guftum eius aliquem ac fpecirneri quoddam rcquirerent, de horum voluntate & iudicio hofcecom-
nicntariostypoeraphlscdcndostradidi, non vtlaudemaliquam aucuparer , quae yt cx rctenui, labo-
hanc inc collocaffe iudicabo, & deinceps, vt alia ctiam hums gcncris fcripta in iuccm prodeant > .operami
(labo ' ' fc
Vobis verojViri amplif)Cimi atquc ornatiffimi, hanc partem i continentem quinquaginta Daiiidispfal-
wios, dedicandam iudicaui , qubd cum nuper ad Reuercndifs. Prin cipem D.Eberhardum Epifcopura Lu-
beeenfem ac Vcrdenfem, & Abbatem ad D. Michaelcm in indyta vtbc vcftra , primam harutn lucubfa-
tionum partcm mififfcm , atque Domiriationi illius Reuercndar non iiagratum fuifie hdc mcum ofii-
quorundam fcrmonibus inf eUexiffcm , eos nunc naihi conipcllandos duccreraj quos & ipfe pro^
ciumcxquorundaa
ha
M i'' :Mi
, . Ullt^£'v :«., , (
\ .«^,,.;.* i '
•^
'"f-
w
'^«ii.ipmp
EPISTOLA DEDICATORIA.O f^
ftet fapientiafti »c vf^tHtetii admiratur & compleditur familiarius , & quprum pra? caftcris pcr SaxoniaTn
pictas 8i confcruandaf vcritatis caeleftis ftudium celebratur. Ecclefiam enim Dei beneficio in vrbc vcflra
nabetis tr^cjuillam^in qua Euangelij HoSbrina ita traditur, non vt iniuftis criminationibus aut amarulen-
tis infedacionibus feu rixis non neceiTariis animi auditorum a pietate alicnentur,aut»(^uod pafilm fit,mi-
nifterij euangelici dignitas in contcmptum apiid plebem adducatur : fed vt vfu do(^rinae in vcris animo-
tum dolonbus perfpedojfides vera ac religionis cultus in jxiultis accendatur ac eohfirmecur,nec[ue alij qua
Ueniunt, vt feruiant Domino,^; quidem,vt eft apud prbphetam , humero vno/' Qmd contra triftius atque
•d pietatem eucrtendam cfficacius , quam fi dodores ipfiincipiant Cwj<o|wet;^;«)p, &Dellum gerantnon pro
Chrifti regno propagando atque ornando , fcd ftolidifUmiscupiditatibus fuis obtincadis ac ftabiliendis?
auditores vero fadiose vel ad hos, rel ad alios fefe inclinantes,in contcncioncs mutuas , & a pictate pror-
fusalienas cxardcfcanippigna igitur laudc cft pietas vcftra,qu©d cum nutritios ecclefiae Chrifti vox dlui-
na vos praefccerit» id agicis fummo ftudio & vigilancia , vc pacria veftra non legibus cantum & difciplina
honefta florens inter mulcas alias Saxoniae vrbes emincacrvcrumetiam vc eoftitutis redte ecclefiis fit quam
9rnati(fima,& dodores^habeat veritatis & paci9aniates,quoru & voce & cxemplls carteri ad pietatis culcu
adducantur,& ecclcfia feliciter crcfeat^ac frudus pietatc digne*^ferac. Ego ver6, vt de his fummis bo-
nis vobis & Rcipub.vcftra: ex animo gratulor,c6que cdnfilionunV"h6fce cSWmcncarioIos ad vos micco,vt
agnofcere me harcbeneficia diuina & vobifcum pro hisagcrc Deo gratias incelligatis : ica eundcm Deum
toto peftore oro,vt hanc fcUcitatcm vobis & pofteris vcftris concedat perpctuam,faciatque vtRe(pub.vc-
ftra quam diuciflime floreac,& crefcat,non tantum ciuium multitudine & opibus,fed pietate inprimis cr*
ga Deum,& iuftitiae cuIcu.Haec enim , vc vera funt vrbium ornamcnta,ita praefidla Reipub. muniunt ac
quafi adamantinis vinculis conftringunt^vt nulla vi aduerfaria diifolul aut labefadtari qucant.Bene ac feli-
citcr vaIetc.Vvitebcrga,die caftorum AngcIorum,Anno Chriftijjyj.
Vcftraeamplitudinis
ftudiofiflimus
IjfenricusMolicrus
Hamburgenfis.
ARGV.
J,.' -iwr {
1 •
-
r. - ~ --
:
- -- ■--
-..--■ . ' -■- '. .
. : " '■ .' 7^1 — ^i— ---
t
'-..•'.,
'
" • ' •
\
\
,
; . ' ' '
--^
■ ■'■ ■ . . "'" ■"■
V ,
■■,
^VmT?
■■■•■■-■'""■' .'ii'. .
^■.
■91 Ilai9.1
1 i ' . ■ . . .
f
tr>. ..
^-f.-p, .■
, .
1
f*FCHj|j
'■ -i- :■
. ■ ' - . -. » 1
rtS
WM
l«i^ ' j.'.' ■];<!. ■(• t
•'.':-tK! ■
~
1
8
^|hSot
1 k-
■ 'Jl C- .J^-TJ.I ';> H ■■ ■ ■
1 ■ ' ■■ ' '■ ^ ■ i ; .
;■? .). ,-.;.. :■■ . .
'"'■ 'lv':'l'' <:■)• .
^*S
'i ••j,-. ■■ , .
.■
l^-^'r>i''~^i-:::iV :
^
,,
M
tJkviwifmf.
.' f •
f
.■ • ...!■.:. ilf:-... . ,
•• •■' ' ■,"*>.•:>) ■'■'■ .-■•■■
■ ■h ■
■ k'
V
wr
■i
•1 ■
•-'-' :(;..■. -'iifi^v '■ ;
--■■'■■■■..^■::..
■-■■'^^-■!^,^w...
" f
-■'■■■■-ij. -,.,./ ,;■•
, c '!■•' ■-■ ' :,:■ ;;;, 1 . , •■ ;
■■ ■30:k„., ;,,;■, _■;;;.;
t
.f;
- ,
i,- ■' < '
■■ :<!.•:.
"'■•'■?t>''' .id,./7
}
. 1 ■• '
,.,
. , i , . ; .' ,• . » .
■))■■ 'i, • Ji .p / ■ ^
7,rXftj -■"■'!^^'': "J->n'5<j'flrt^jrj(.;f
' .: ^'*''il.t<' til i' i r' ■' ':rrff . . .. ..<
,*'■*■ ^i. w,''n:u ■■■.:. '^-^.-^-j ,7j,,_ ..
,i^.'
»•*»
•..^iJl IL,
■i t
.ii,.p' v^^--i-^-^ R G V M E N T y M P 6 A L M 1 L,fc (;: ^'..■.^i^r..^^;: . ;-.
f i HJ jQy AG E S / M V S prmHspfalmm ita notHs eftin tcclejia^m^ opm ejfe exijfir.
merh longa exphcatione, NuUus enimfamtttarior ejfe piisfolet in qHotidiarik iyiiiocattorie , atauf
in veris pcenttenttA exercitiis, T<Iam chm necejfe k^heantfanHi, propter peccata , <^ua maQna ^
mHltipltciafecHrn circHnferunt JingHlti<iH^ttdie {vtpjalmo 31. dtcttHr)ddgratiam (j mifericordtam
Det conftigere-iformamprecattonishicprafcriftamiat^ueabipfo Spirttufantio dtaatarr* habenty
gfUA ofiendit^non tantum vnde malafeHpeccataingenere hum^no »riatur,/ed ettam vnde veraremedta in do-
loribtis confcientidi exfenfu ira Deiortisftntpetenda.Ndrn Dautdtfoji commijfii adulterthm.CHm obturgattone
Jslathan expergefa^usjentiret iram DeiadHerfptspeecata.^hdrrihtU doiore iaceret oppreJfiSynon ita tndulset
dolor\ vt ruat tn dejperationemy^uemadmodii plert^HefacerefoIent.in ciuibm peccatu , ^uod fecftrttate carnali
fopitum ali^uandiH ^meuitiVel legis voce velpoenis reu^Hifciti(JrJjnp* tra Det acmotu <ttetnarHmpKnarHm a-
cuiturfedpromiJUone^quam audtnerat apropheta,conJirMatus cofugit adDeimifericordiam,^ peccata fibire'
^ mittiyfeque ingratiam recipipetit.Hdc ejiprincipalis propofitioytfHafHbindeper totumpjalmum repetitur.Ad-
" mifcet autem trijies ijuerelasyVt Jierifolct tn magnis d6krt^,in qmbm cofepione irigenua vtensy^Jceleris fki
^trocitatempatefacit,^ fontem omnts mali ingenere hitmano indicatintmirumpeccatii origtnis^, (juofe (^fan^
^os omnesita inJeBos dr corrnptos ejfeaffrmat,vt ckm corptfs peccati ^uotidiejecum circHnJerant^tmmunes ejfe
ab hoc malo nonpofiintyideo^ue externis etiam deliUisDeumJkpe offendant.E regione vero ir/tmenjan Det mi~
fericordtam magmfice pradtcat,edm^ue magnitudini ^ multttudimfmrumpeccatorurn opponens ,.certo (iatuit
gratiamexuberarefuprapeccatum,at(^Hehacconfolationefein tjiis dolonb^ erigit (i)Juftentat. Isicutautem
Paulm gratiam doniungit ^cfr donum per gratiamRom.yita Dauidpctitioni de remijlione peccatorum adtun-
gitpettttonemJanBificationis,<fuafitperSpiritHmfan^Hm, . '
Petit emm vt rejittufus gratia deinceps jjpiritufanSio regatur acgubernetHr,vt huim duElu in via Dominiin^
cedensjantie viuat,^ ffonte Deo obedtat, nec tjutccjHam detnceps, fuod confcientiamfauciere , aut offendere
auencjuam pojiit,admtttat.PoJirerno,^uodfiert tn petttionibitsfolet.promittitfeforegratum ac memore accepti
beneficij. Affirmat enimfe deincsps operam daturum vt quhn plurimi de Deo reHe doceantur , (jr damnata
impietateftiaDeum vere agnofcant ac celebrent,ipfumque verapietate colat.Hmcpolticitationi injerit dociri-
tjam de dtfcriminecultttHm dtuinorum , de ^uo, ettamprdcedentepfalmo concionatm efiprolixe ^ iuctilenter.
Affirmat enim Deum ne^ua^uam placari externisritibm aHtJ'acrificiis,Jed re^utrere veram cordis loumiUa-
tionern , (juod magnitudinem fuorHm peccatorum ^ triflifiimurn reatmn aliquo rnodo agnofcat , ^. Deurn ojfen-
dijfefe doleav.fimultamen in his dolortbus ad thronmn gratia cofugiat.^peceatafibt rcmitttpetat.ln finepfal-
mifubtungit orationem,<fHa falutevniHerfa ecclejia complefittur.Fetit entm vt vninerfarn ecclefiam Dens tuea-
tur f0 defedat, fdejue propterglortam nomiHisJttt,vtftudiu reltgionis c^ pietatis deinceps vigeat , qt multt quo^
tidte ad agnojcendum ac celebran^um Deum inuitentur.
■ I \ Dtriumphandum.pfalmusDauidis: opponitmagnimdini&mulntuciinipeccatorum. Namilli
1 ./Voiiando venit ad eum Natiian prophc- fn^J^efisfubefthmcnoniinimultitudinis. Etfiemmfentie-
o ^-^ rc c JD iru ■ ''^'^^evarnsdeliftisefle polliitum&contaminatum & ^io
zWi^.,1^^^ l>oksdoloremiUum,4mexpeccatSg^o™|D^
Titulus monet de occafione pfalmi. lacebat Qamd, quafi uid,admotis fuis flabellis,vt folet,augebat, tamen vindt hfic
pcrpetuo ftupore opprelTus , antcqi.am aud.ret vocem Na- dolorem I,ac cogitatione, Qupd gratia exuberet fuDri n.r
than : fcd huius voce cxpergefaftus mc.p.t agnofcerefua catum,quodregnumfiIijDci?otentiusfitre^no diabolf
peccata & dctcftan: atque .n hoc dolore qiia:rit remed.a de !„ ye^ bo nno dulcis ell metaphora, qi,a alfudit ad tahnr^.
quibusin hoc pfalnio dicitur. Hiftona autem defcribitur %. rationum,inquibusan.,otantur debita Significaten.Wr!
Sam.u.&.,2. / ,v :f -^ ^"'"Hebrarumtalemdelctio.iem , ffcut cumpatinamquis
5 Mifcrene mei Deus , lecundum milencor- "iuert.t&abftei^it,autcumcharaaeresintabulacereafcri-
diam tuam:fecundum multitudincm miferationum ptosextergitneampliiisconfpiciantur. Vult igitur dicere i
tuarum dele iniQuitatcs[pr<e«<«Wr^rtow^j]meas. propheta, Scio mea peccata apud te cfle conflgnata, & lon-
— 4 Multum laua n^t^hmm^xm\^m^-^^l(s^^-^
<f iT*«. -j _i-7i.. ^-^^^" iptum t fu verodele illas tabula<!.npamnIiiiB t>A/^^o^^.^„-
4 muu«.» X.U.» ».. aw ™i^«.^iv^» , V. .-...,. ^^^^ ^ Yu vero dele illas tabulas,ne amplfu, pecc^a mea
leremcomun4ame. , n ' ■ ^emantinrationes. Ita Paulus.nquitadColofr. 2. Deunt
Propofitio pfalmi continet deprccationem culpa:. 1 et.t yiuificare nos condonantem nobis omnia delifta deleto
enim fibi ignofci & remitti peccata , idque gratisex mera quod aduerfus nos erat chirographo, ebque fublato & m,
bonitate&clementia. NihilenimhkaffertiAconfpettum ciadfixo. *" ^ ^ ; /^ •*""'
Dei,nifi triftia peccata & fordes multiplices, quas petit tegi Mul^m lam «^cjlterum figurate exponitur pr»pofftio-cu
&ablui:Ideoi,iquit: ^^.^.^ „ ,. . ^'"srepttitionisqua-fltcauraiamdiximus. Animurcnim an-
Sectmdum mtfertcordtam} Qu.a fcit Deum nulla alia caiila x.us non poteft mox acquiefcere ad ptimam dcprecationf
mo^eri vtnobis condonetpeccata, nifiamoreillogratuito Semperenim obflrepit nobis indignitas noftra Ideo fubin'
quo genus humanu profequitur:&ille amor qui quaft reftin- deiterat petitionenirflgnificat aiitenon leues efle fordes fed
ftus erat peccatis noftris,rurfus accenditur interceffione at- variis & multiplicibus fordibus fe efl"e pbllutfi ea^que ita'te
queobedientiafilij Dei.Eoigiturrefpicereomnesoportet, naciterinhxrerevtmulta&iteratafxpeablutione/lbiopus
qui qu«runt remiffibnes peccatorum: non confugere ad fa- efle affirmet,quibus fordes eluatur,ne deinceps fordidus feii
tisfadiones humanas aut interceffiones fanftorum , vt fe- * foctidus in confpeftu Dei appareat. Peccata enim faciut nos
ccrunt Pontifici). Mifericordiam igitur incellige hoc locb fordidos in conf^eftu Dei, idco horu rerniffio dicitur ablu-
quam patefecit m verbo fuo , Intuetur enim promiflionesi tio. Atque huc referendum eft diftum illud Chdai, loh ij"
quatum fiducia ad Dcum accedit. Nifi ego te lauero,&c. Hsec vero doftrina odiu.u'& deteftal
Secttndum multitudtne miferathhumtuftrtim] Repetit la»pius tionem peccatorum in nobis gignere, & gratiaiTi Dei nobis
propofitionem.IIla vero repetitio non eft otiofa,fcd expri- comendare debec.Imperatiuunann aduerbialiter vfurpatuc
mit ardentes afFeftus & magnitudinem defiderij. Quo euim ficut & t.Reg.ic. Achab cbluit Baal modicum.fed lehu rnuL
maior dolor eft ex peccato, eo magis crefcit in fanftis defi- timi colet eum. Atque hanc %nificationefn bunfta yocalia
derium yedeundi in gratiam cuni Dep. Animus igitur non hoc loco innuunt.alioqui cnim fcribendiiin S;^t nain'
. eft contentus femel pet.uifle veniam, fed ingeminat preces, Munda me j Roe pertinet & ,ad remifIione'ih dilpx & ad
vt fuo defiderio aliquo ,nodo fatiffac.at, & in beneuolentia rcliquias peccati harrentis in homine iuftificato. Atqu'e huc
cius,apudquemdeprecatur,tandemaequiefcat. Eftautem referaturdiftumApoftoIi, i.Ioh.i, San^uis Chrifti njundat
diligenter coa%Ierandum,qil6d muUitudinem nufcrationii ^os ab onmib*pec:catis.xMudat autera non tantu.n tplleiido'
'■■■•■■ . •.. . . . .' . ". . ■ _.., l.-> ■■
rcu,nonimputando praeterit6slapru$:/ed etiam reli^Julas PauIuSopiimusinterpres.inepiftolaadRomj, oftenditiu-
pcccati , quas mhac mfirmitatc circunferimus , tegdndo ilitiamDoioppom*fniquitatihorainum. Qiiidereo.inquu
& fubindc abftci-gcndo , & magis magifque nos rcnouau- an, R quidam ex ludatis fuerunLincreduIi,im^ftus er i't Dcus?
<*<>• ' ' * r rr Ec diftio jjrO^ hoc^loco non tam caufll»m quan) confcqucn-
y Qiionjam trafitgrcluoncs mcas ego cogoQjf. . fi»^ notat,quafi diccrct,ideo iuftus es ciim iudicas.
fco:& peccatum mcum coram me eft fcmper. "y, , .. ^^''«pne nonnulliiriirellexerutprominiones Dei,vtDcus
Addit ration^ cur pctat fibi i2nofci.Quia,inquit.eoo agtio- "«[catur iuftus ciim ftac promiffis; fei fequens membrum dt-
fco peccata,& doleo me ofFendiire te . &c. In hac rarionc tri- ,f " prius.Itaque dc accufatione & danmacione peccati in-
ftis eft querel3,qua poftca in fequftibus dyobas verfibus am- ' *®^l!p«ur , & vetbum loa\y aftiue potiiis interpretadum qui
• plificat.pc h3BC ipfa querela eft confeffio pcccati.Eft aute hec P*'h"e,qlianquam Paulus fecutus G.arcum intcrpretem paU
qucrela diligecer obfcruada. Oftcdit enim modu quo remif- !»"«jl"oque reddat. Non enim adeo fuerit curiofi ApoftoJi
fionem peccatorum confcquamur,de quo anxise incntes fem- ^" adducendis teftimoniis.Ei in primis vfiwtum eft Paulo,vs
per difputant.Alij alias quaerunt & cxcogitant fatisfsftiones, .^ ?f '"* 'TP°5^ pafliue. vt quod Genef .; diciturrlmpu-
quibus dum cxpiari poflepfcccatacredunt, nonfolum non wu«eihocadiuftitiam,PauIu$ palfiueinrerpretatusclt,Ro.
eximunt fe i reatu, led potius immergunt fe altius.Cum igi- t"* ^al.j.miputatum eft ei ad iuftiriam.Et Ulud Icfa.i;.Ab-
tur fruftra excogitentur taUs fatisfaftiones , Dauidis exem- ^P'"^ '"P"f"? «^mnino. Paulus i.Cornuh.ij. interpretatus
plum hoc loco intucndum eft.qui nihil aflPert in confpeAum \^ \r i7^\ eft mors in viftoriam.
Dci, quo redimat peccata , ni^ triftes querelas & ingenaam - ^>*^dusfis ] Id eft , abfque reprehcnfio/ie vel accufaiio-
tonfeflionein delid«rum,qua certe in iudicio hominum non "^*
fatisficciquieft«ftenfus. SedaliteragitDcusnobifcuquim -, Frr^ :n ?«;«.,:..«*» r
homines.IpfeenimrequiritfimpIiciter vtagnofc?mus&fta- r 1 t '"'^""f ^ conceptus fum [formanu
tuamus no» peccafle, & ad gratiam ipfius confugiamus , pe- •^^'^•J ^ "^ peccato calelecit mc niater mta.
tcntesreittltiinobispeccatapropterfilium, idquefacicnci- AmDlifirat&-i.v,ao*.r-ii.«M-.«u r
bus promlrtiVfe remifl-urum peccata. S.cuc dicitir i.Iohan.i. CxonTiZla anlfZ^r ^T-^'^ ^''" P«carorum confef-
Siconfiteamurpeccacanoftra. fidelisefl Deus &iuftus.;t l^^n^nnlkt^^^^^^
rcmittatnobispeccatanoftra,&cmundetnosabojnniini- eft & orL o^"^^^^^
quitate. Interea tamen cura fic iuftus. non remittit n^fi fatis- n J..,?} V.?. ' '"»'or"m. Affirmac enjm fe non vnius
fiat ipfius iuftitlar. IUa ver6 fatisfaftio i nobitTnfla a eft fn ^i!Zu ^ ""'" ""*"' 'J"* ""^^^^ coramiferic,reum ef-
filiuS.quifaaus..V..,pIacauitirampatris. "'''"'"'" &natutSr^^^
I„verbo^^<c<,cmphafiscftnonobitcrpr*tcreunda.N6 t^^nmlZt^r^^^^^
enim agnitio Vnificat otiofam confidcrationem , qualis eci- KccreSncS,"^? '^1° m V "j- '' ^f'^ """ "'^ '^
*m antl prophecar obiurgationf crat in Dauide. Nam cx le- ' Sonera fe^fi^m^^^^^^^^^^^ Sicut & Mofcs dicit Gcne/.8.Fabrica-
gefciebaf adultcriumefl-lprohibitum: fedfianificaturpauor rri l ° cordishumani malum cfl-c i pucri-
lconfternacio,quxoritu?cxfenfuirarDeifduerfiTcca- p"a tficut SSo?^^^^^^^
ta, & ex reacu. Nomina cnim cognitionis compleauntur af- Th 4^1-- « ^ doccbant, Peccatum ongm.s tranfiflc
feauscomitantes.Vulcigiturdic«eDauid.EgSo&el IttroAl^'',^^^
pcrior pcccatum, quod gignit in mc triftes dolores &crucia- rTa Zt^ 2rTut?n1''^'P"'L'"'"' ^"'^ ^^^' ""^ ""^"'«
tus: videoemmmeproptcrpcccatumreumcflcarcerniir^ rcn^^lnltt^^U^^^^^ ^^°' ^"•^
Dci & poena. , & DeG mihi iufte irafci. Nam in nomine p c fnZ ift? - P"gnantia cum ege De.. Eft igicur ho? il,
cati etiam intelligcnda eft reIatio,boc eft,reatus ^ ny.llt^lT'' f ^""'^ ^"^''^''A ^'"^^ *^^"^'" ^»"""
Cor&meeftfimper-]U eft.perpctuo verfa ur ob oculos- per- ^Sirf A ^"""\P""" . "'fte.n fcilicct caligincn,
petuainqmetudinc fcu continuistormentis meexag^tat^ & Deo fn "^h ! "^ '" TT ' ^"^^^«•f'" voiuncacis i
vcxacvcquiefccrc autrefpirare non poffim donecl blfim S^^^nTi ^'(?r'"",! 'n'^"";^' ^ nmlciplicem contu-
reconciliatus. / «oncc wdi iim macfamcord.saffidue rebeUannsDeo.Atquchocteftimo-
f TIK; f^K; frii: ri»/./.^.,: jtr ^..i • i- "'""^opponamus,primumPelagianis, dcindePontificiis
. \ ^'^'' 7; *°'' P"""!' ^ ^*>n; ^n ocuhs quiipfi quoque.et/fnon prorfusLgan peccat!.monS^^^^^
tuis [in loejHendo ^ffjmundus fis cum iudicas. candumin bapti?atis,feuc6ncupifcentiam , nbn efFe malum"
Repetit querelanl & c»nfeffionem triftiffimis verbis aih- pugn^ns cum lege Dei,feu(vtloquunturj.ion habere vlla>n
plificatam. "tionem peccati.fed elfe tanquam matcriam reliftam , in
^ riW./i^*]Ideft,hocvnicum mecruciat&afifligitquodfen- qua pi j militiam exerceant.&coronamvita! ad.pifcantur,/i
tio me tibi peccafle, & te efle iudice meu,qui me iufte poflit ftrcnue pugnent. Contra vero inquit Damd fe formatum
abucere & in arcernas poenas prxcipitare. Illc dolor rancus ^^'^ '" iniquitate,id eft , mafl^ara ipfam, ex qua formatus /ir,
eft,yt ecafi cocus mundus mc abfoluar,tame me quiefcere no ^^'^^ viciofam & peccaco contaniinata.n leu, peccatum na-
patiatur.HominC enim leuaciones,fi vel parcant mihi,vel a- turahter fibi inhaerere. Neque hoc dicit vt culpam fceleris
duUndi caufa extenuenc k^l\x% , vel blanditiis dolwc lenire ""P^"^ admifli extenuct aut aliquo prxtextu palliet,/icut hy
_ ftndeant;adeonihil profifiunt, vc fcntiam peccatum fubinde pocrit» folet,quafi in parentes transferte culpam conetur
"fiefrgramus. mqtre enim-btatidlfi*' vlla;-ai^^^^^ , quibusaddifti&dcuin*-
Swrii/^-m tollunc cxmeo confpcdu tribunai &iudicium *» ^unt homines, dnatura impulfum & collapfuni eife fa-
Dei. Obferuandum autem hoc loco.verbum peccandi non ^^^h vt hoc fcelus committeret , ideoque leuius eflfe cen-
tantiim dc vna aftione.fed de perpetuo morbo qui nobis in- fendum ducat . quia non potuerit alitcr agere : fed potiiis
hasret, & de reatu intelligedum eflTc. Vt ciim dieitur Rom.si malorum fuorum grauitatem amplificat , quod ab ipfo vtc-
Omnes peccauerunt, ideft, omncs nati in hac deprauatione ro ^uerit iniquitate refertus,ide6que iam tunc fe reum fuif-
naturat habent peccatum, & funt rei coram Deo,n6 funtne- ^e agnofcit : commonefaaus n;mirum illo peccato quod
^li^ V\ ?° ^"* *"^ o^' ^^* ^^^ ^""^ ^^^^^ pcccaui . idem pa»io »«« commiferat. Idem igitur cft acfi diceret fe toca
eft acfi diceret , fum peccacor & rcus. Atque ita vfurpatur viw fuiflfe damnabilem.
et1amt.S3m.vIt.Igo & filius tuus erimus peccatores. Verbum ^Sin referendum eft ad tempus conceptionis.
MalHmfiaiU elt,ofFedi re meis fcclcribus, &agnofco me ciim primum in vtero conciperet^r. ficut alteram c=Dn' ad
'^^iufiufR^^^tbollo^^^^^ ^ Tf' ^"°/"'"^ lacet&geftati/r in vtero.-fignificat enim
Vttuftusfis tn verbotuo} Id eft, fici« me fateor efle reum,& calefacere feu calefaciendo ^uele , vt non tantum fifinifi-
merHumpanas : itateprenutitio iuflumefl-e,cumiuftiffi- cet,fenien,ex quo primu conceptus fuent , fuire impuruni.
mamcuamiram aduerfus peccatum meum declaras &m* & iKam conceptionem fieri non fine flamma cbncupi-
.ccufas Et purum e.ae m ludicando, hoc eft. & juft^ me pu- fccnti*.- fed totam illam fanguinis maflam , qu* a^endo
ntre ,id quod hypocrit^non faciunt. Nam Saul& alii cSm embryoni afHuxerit interea dummater foetum allm, in vtc-
puniuntur,cog.tantfenonmer.tos efl*c tantas calamitates, ro fuifle vitiis foedatam. quafidiceret, cummafl{embryo.
acDcumefl*em.uftumfeunimisdurum.qui tancamolc ca-* nis inprimoardorec6ce?tionisprimamincipe"etrcnc^-
Iam.tatum gcnus humanum oncrant: .taque fremOt aducr- lore foueri,iam erat peccato contaminata. ^
fus ludicium Dci. damj^ant eum, maledicimt ei. Dauidvc-
ro&alij, quiver^poenitcntiamagunt .fubiiciunt fe Deo o r -.*..:..»* -* jm «/i « '.
& agno/cunt fe iuft<^puniri : ficut^DanicI inqu." . T.biDo* i^ ?"« vcritatem dilexifli in mtimis : & in OC
fnineiuftitia,nobisauteniconfufiofaciei. Illamantithefin <^"'to "P^C""3mpateteciItl mihi. . ',
primov^ffTcfi^^^^^^ ^r ExantithefiiIluftrat&confirmatprioremfentctiam.Di.
Wa^ hoimodo . E^^^ ";"c^'; '^"^^ *^"''" ^^ impuramtraxiflb malTamd c6ccptione & na-
beant . hocmodo . M.fcrcrcme., vtiuflus&purusfi«.5ed tiiutatc. Itaque quotiesin confpeftu^Dei prodeat, nihil
M7 ' JN PSAt
in le reperiri quod non ftdamnabile,fi iufto Dei iudicio e^
xaminecur. Fd vc confirmet, addit hinc fentetiamiDeuin de-
leftari reftltudine & /inceritate,& requiiere iuftitiam inte-
rioreni.nec fatisfieri ei iiquis extstnis geftibuS aliquampie-
tatem ^mulec. ^Odit enim Deus oranem hypocriiin tan-
quam mendacium , & non.modo externis peccatis offen-
ditiir , fed cor vulteiTemundum&purgatura afi omnifal-
lacia. Quod ciim ita fit, fadle ie inteliigere dicit qjtam
mifera (ixa conditio fit futui'a,fi ad vnum omnia refccai c &;
accurateexaminareDeusvelit.Namabilla veritate agno-
fcitfe procul abelJe Eo ieitur maiore fibi indulgentia & bo-
nitate diuina opus eiTe affirmat, qua peccata illa tegantur &
condonentur.
Vmtiiie in intimis nominat veras virtutes profeftas ex inte-
gritate cordis>vbi fcilicet nulla eft; fimulatio,fed fiint cofor^
mia legi Dei, inclinatio,afteftus, vbluntas & aftio exterior.
. VeritatS enim opponit geftib* fimulatis ("eu arte effidis:fic-
ut & Chryfoftomus iw %ipisf.-m i^ uff^ opponit tj «^h3»<«i.
In occ«/w]Confirmat hanc fententiam , & fuum fimul cri-
men exaggera^. Affirmat eni^n (e de hac re i Deo elTe ita
edoftum vt nullum hic pra;textu fingere,queat,nec vlli effii-
gio iocus relinquatur. ]^6que grauiorem efle culpam fuam
adfirmat,qu6d hanc fuam lucem m mente fua per Spiritum
fanftum accenfam pafTus fit d prauis cupiditatibus extirigui,
f<fque pecudisinftar ad foedas libidines abripi.
dDiiD nonnulli 'ihterprctantur myfterium feu rem abf-
conditam ab fenfu humano: & referunt ad promifiliong mi-
fericordia» diiiinr , quod gratis recipiat omnes cpnfugien-
tesad miicricordiam &petcntesreiiiifli6nempeccatorum.
Hasc doftrina eit ignota miindo & occultata rationi huma-
naf, nec in lege reuelata,fed tantiim in euangelio'paccfa(fta,
qu« iion intelligitur nifi ab his qui fe in terroribus conici-
cntias hac promiffione & confblatione erigunt & ' fuftentat.
Ideo volut promiftionem dici hoc loco rem arcanam & con
dufam.
Alij etiam, qui veritatem,ingenuampeccatorum confcf-
lionem interpretantiir , occultam fapientiamdicunt effe a-
gnitionem pcccati: Nam humana ratio no incelligic magni-
tudinem peccati, multominiisfuftinetprodireinconlpe-
dium Dei,feque nudatamlaudciuilitiz confiteri pcccatri-
cem.Sed fola ecclefiaexverbo agnofcit peccatCi fuu4a,Ide6-
que h2Bc&o(ftrina& fapiecia eft ecclefiae propria. Atque hoc
volunt effe occultum illud de quo hk loquituC
Sed ficuc ancca nonnnabat veritkteminiritimis.quJB ex in-
timo corde & afteftibus proficifcittir:ita hic fapietiam iri oc-
cultonominat;j qux in mente accehfa eft ^cr Spiritum fan-
— dum,qua mens^giiofcit^ittd Deus^i ttobis requiraCi^^^
modo ille i nobis fit colendus. £a (^pientia & lux Ci a piauis
affe6tibus obruatur & (iifFocetur, maioreftpeccatienormi-
Xas.Tocaenim hxcoracio ad exaggeranda delida percinec,
nec.loquicur proprie nunc de coniolitione, qua? in euange-
lio eft pacefa£ta,quanquam illa vcre (iio loco dici jpoceU fa-
picntiain abfcondico.
p Ejo^iabis mehyirjpQ^jc mundabor: fa^abijs
inCfSi. proniuc Hea:lt>aboi[v<^, ^ ■ ^^— -_-™^
Abfbluta qucrela de magnitUdihe & multicudine pecca-
■tcucunirepetitprittcipalemrprop&fttionem,-qua; eft petitio
rcmiffioni» peccacorum & reconciliationis Idem enim nuc
docet quodancca in exordio pf<iImi.Sed exponicur propofi
tio figuraca oi:arione,in qua rcfpicit ad figu ras fiue ritus legis
Mofaicae.P41|iliim inquit,cxpiabis me hyfTopo. Hyffopi vfus
crat iri fc^. Primiim in afperfione fuperlimih^ris, & vtri-
ufque poihs, *&c.Exod II. Sccundoin mundatione leprofi,
Lcuit.^wi. Tertioinfacrificio propeccato, & afperfione lu-
ftralis aqu3!,quaE conficicbatur dSt cinere combufbe vacc£ &
pro peccato oblata:. Num 19 itaque Grxcus interpres,ad ri-
tum ipfum feu fignum tefpiciens, verbo aipergedircddidit
verbum Hebr^um, quod cxpiandi fignificationem habet, vt
vfitata in his rebus figura fignu accipiatur pro fignaco. Nam
&Ieprofi afpergebantur fanguine pafTeris, fafciculo hyCppi,
& viuo paflere in fanguincm immoliici intin£lo: & qui alio-
quipoUutierantcontiaftu cad?ueris,cxpiabancur afperfione
aqua^jin quam fafciciilus hyflbpi erit intindus. Huiuscaere-
mphise meminic Dauid3& petit; (© hyffopo expiari,tanquam
immundum & contaminatum peccato : non quod fiduciam
fuam locaretinhocexternocxpiationisfymbolo : fedquia
iciebatharc rionfruftraeCeittllege mandata. Sciebatenim
illori^afpeifionisaliudfignifican multo maius, afperfio-
nem fcilicet fanguini» Chrijdi.iqai futiitus efTet viftima pro
peccati!5.& cuius afperfione homittes mQdarentur apcccatis.
.Ad hanc igitur rem,qua* typo fignac?: erat,refpicit; ^ >; ^
, Eftque metonymia in his loquepdi formis vfitatifTimat
lij^trgesfe» expmbis me hyjfopM e(l,3blaes & mundabis me ^
reatuf«ngumefilij tui,quo vere expiatur& toUuntuc pccca-
MVM Ll^^-r^" , , ^
ca. Vult aute fe i Deo afpet*g»,;non i facerdote tarttum,q^ia
faebatillalegaliaefletypica, -Et hyfropusadhibebaturift^
cseremonia?, quia habet vim . purgandi infiernajftnaixime pub
moneiri, vt fignificarecur,apu4 Ocmimho^aieSQ excer-
n^ fed interna purgatione.Ira Augaftihus de doftrina Chiri-
ftianalib.2.cap.i<.idexplicat, Alijhylfopo minilteeiuAi ex-
tcrnum fignificari volunc. '
Sinylis oratio elt in fequenti mcmbro, vbi ablui & mun-,.
dari fe perit.Nam in.Legc inftitut* erant illa: crehr# locibr
hes,quar tcftabatur Ciirifti fanguine purgari nos ab omni
immunditie,vt Deiis placatus nos iri gratia recipiat, nec for-
desnoftra» amplius uos ab eius cofpcdu arceant. (ta typum
' huccxplicat lohan.in fuaepiftola: Sanguis lcfu Ch.iftimu-
dat qos ab omni peccato.i.Iohan.i. '^, ,, , , , . ^
10 Audire me fac gaudiuui &: buciam: exulta-
bnnt ofTa qu.'E conLriiiilU.
Amplificat peticionem ab efteftibus Petit enitn fibiita th'
mitti peccata vtcordi fimulillcfenfus cofolationis per Spi-
ritum fandui^imm:ttaLur,vc vcre ftatuere pofficfibi remifi.
iaeffe peccaca,^XJaun fibi iameflfe placacum,vcquein hac
confolationelaStus acquiefcerc pofficHaftenus eiiim fuerat
triftiffimis doloribus oppreflUs,3deo quicie vt offa ipfa piar
magnitudine doloris &pra; terrOribusTuennt cfttufa& qual-
fata, & vigor omnis fuetit cxhauftus & cofiimptus, id quod
fieri in niagnis doloribus folet, Spiritus enim triftisexiccac
ofla,inquitSalonion,& in magna cofternatione oflaita qua-
tiunturvt corpus fuftincircnon poffinr.Petit igitur fe illa co
folationc de remiffione peccacorum rurfus cfigi & cofirma-
ri,vt Ia»tus deinceps accedere ad Deum,& acquiefccre in ip-
fius promiffionibus poflit. jfl^v» ^.j*; V-fMi.r-;, ;
Facies me audircgafidiumjld cHiexhilaYzcot meum, quodl
pene dolorc cxtindnm cft , illo fenfu confolationis, qu6d
ver^meingratiam receperis &pcccatacondonaueris. Hac
lajtitia R perfudcris cor meumjCefTabit & diffugiet dolor om
nis , & olTa rurfus exultabunt , & rediblt vigot fiius totius
corporis mcmbris. "•■
Dicit autem hoc gaudium auditu percipi, quia hon more
Enthufiaftarum expedtandi funt violenti raptus aut mo-
tusjfeu infufiones plenitii4ini»grati3e,quje fiarit certo aliquo
momento nobis tamen incognito,vt nunc quidam fomniat,
nec indulgedum dolori, doncc finc vJla cogitafione t«a ra-
piaris violerttenfed audicndumeit verbum promiffionis, in
quooftenditur & offerturillaconfolatio qux paritpacem
& gaudium confcientia?,&per hoc verbum auditum,ledliim,
Cogitatum,Spiritiis S.efl effic.ix,& prigit corda. JExtca iUad,,.
" "^e^¥riiiiiirra eft alia corifolatio fiTim^
II Abfconde facicm tuama pcc^ti&meis: &
omnesiniqiiicates nieas dele. . ,;
Subinde repetit candem pe^itionenl.cuius rei ciaizflarafli-
pra annotauinius. «
Abfcondefaciem tmmapeccatii} Ne (lilicet illorum fa;di'
tate.ofFcnfus atque irritatus in rtie animaduertas dufiiis, aut .
riie damnes:obliuifcere peccaTdrum meoruriS, nolilafpicefe^
vulneramea, aut delida, qiiajquafiihtabijl^ cOnfignata,
femper oculistuis funtpropoflta. Tu vero ddle illas tabulasj--
vt ampliusnon apparcant. Ita modum iuftiJficationis feu re-
cStiliationiscum Deoortenclit,docensnosconfjqui remif- ,
(ionem peccatormn coram Deo, non alitec quam fi ille fa-
ciem fiiam auert3nipeccatis,& non impurec nobt.s peccatum
quod hajret inniaturaJdtiue non initio cbnuertronis ratiim,
fed ctiamtiinccurii reconciliatifumusci^em, fi'rios arpcrgac
fanguirtefilijfui. H^ccriim f ft vera iuflfeificatio,de qua Scci-
pturaloquitur. ~ fJ,'
li Car mundumcrcain me Deus,^Spin:;uin
re6lum[/?m«w]ii>noua in vifceribus meis.
ij Nc prGJjcias rtiea facie tua:& fpJrituSantStum
tuumneaufcrasime* , .'.'
If Reftitue mihi Ia?titiam falutis tu^: & fpititu
liberiili^jl^owMwfoJconfirmamev, !,, ^-'p^^:^'^
Hadenuspetiuit gratia,hqceft, remifllonem peccatoruni
& reconciliationent, feu acceptationem gratuitam proptec
filiuni Dei.Nunc petit donum per gratiam, hoc eftfandifi-
cationem fcu donatioriem Spiritus /anfti , & inchoaciontm
vitaeajterna:, Narii Dauid amiferar Spiritil fanftiim p^er pec-
catum,& priuatus erat donis.Itaqueipfo difcedente autuon
regete Dauide,corftatnTi pollutueftdmnisgenerisfceleri-'
bus.Ideo pctit rurfiis in fecreari cor riiundum)idquod Apo<*
ftolusdicitA6itor.u. purificaturtiifide'., a jjcccatis fciJUcet Si,
reatu, qood etfi habet adhuc fordes % qiix hserent in hac na*
tura(n6 enim otttties in hac vita deponerc poifumus^tamsiJ^
. K'
t y.
^-
'5/
n
Dco :ulieeri«rifefericordiafn,poftqaam fiaa-accepit r^?f
Deo,vere agnafcjit.Deum^Vhypocnfi aut fimuIatione,n^^
fueiatDeum.fe(i#yte4atadeum,iftuocet euin.cied^t m «u>
timeat cam,obe5iatW«;f, H«c enim omnia rcquiruntu^
admunditiem.cordis,dequahicloqmtur.Vtiturautem,veru
bo creandi.vt fignificet, Hlod opus regenerationis & reuo-
«atibnis efTe dohumDei gratuituMon conftar^yiribus hu-^
manisnecnoftroarbitrioivtfoxemntPekgiam. U .i,
} mirkumreaumicn&vrmm^otcmat cmBtmmtem^
vtcerto ffatuamusnosefleingratia.&efleadoptacosaDeo,
& vt acquiefcainus in promiffionibus.ilatuamus nos mmih
ti a Deo : tolientem item omnes dubitationcs , quas no§ ^ap-
cent a confpe^u Dei. Nam^ui hoc Spintu non iuncprardh
tijilliperpemo dubitant an fint in gratia,an^exaudiantur, &
femper maenitudine peccatorum luorum deterretur,ne ac-
cedere ad Deumaudeant,ficutpontificy' &omnes extra.ecr
defiam.. ^ . \ . . ^ , i-
NeproiicitU /»«]Infedt rurfqs priorem^ petitionem de re-
miffione peccat»ram. Ne abiicia* me,,falicet proptecfpi:-
^ «Ics meas muki|»iiees y vel ne auerfeos me prx?pter peccata
■quibus^mpoUutus. ' ,,. ' ^ • ■ - « -
Spiritumran£lHmtQ&^m.zi\tc^ dixeratSpiritu reaum.nuc,
.nominarfinaum,id ell, farif^ificantem & reriouantcm cor-
<Ia,^ accendentem in his motus congrucntes cum lege D^i,
dileaionera Dei>& vniuerfam obedientiam,quant4exj?equi-
rit Hunc petit non aufqrri a fe,ne perpetuo deftitutus iHo
reftorcfuis cupiditatibiis fcratur fine ordiiie &raod*?,atque
itafibiexitiumacccrfac» ,. ■ ^^,.. . .„•
-.'.ReddemihiUt/mmfalutts tuA J Rurfus petit fe Iti^erari iUis
doloribus moi/is^inferorum.qups genuerant m eo pecca-
ta:& firma cohfolatione dc amorri & beneuolentia Dei <;or
ne ©pprcflTum magnitudine dolorum extinguatur. aut
criei:
defaciat aDeo^iHa crebra repetxtio anxietatem animi in ve
tts doloxibu!ioftctidit,Redde mihi,inquit,l£titia.id eft,reitf-
«jejilslrt c&faiati6ihem,vt certo ftatuam te mihi eflcpropi-
tium,te a^futurum mihi opitulatorem & faluatorem , l*ti-
fica cdr mctim.vtiute acquieicam.Lxtitiara ialiitis Dei no-
mtnat,qua hominem extraaum ex doloribus faldat & vit«
reftituit. . • /^ ' < > ^
yspirituUberaWlS^vcknm l;beralem feu fpontaneum nomi-
nat,qui eum regat &gubernet in omnibus vitx iiiae aftioni-
busjin omnibus confiliis & periculis , vt iponte & libenter
Deo obddiat,placidq obtempcret Deo in affliftionibus,ma-
gno animo ferat ajruimnas,.non fremat aduerfus Deum,ndn
ftt immorigerus,non rejuftctur volutati diuinas.ficut haftc-
nus fenferat ic feciirejquadoivcluti peccatimancipium , noiv
.aliud agebat quam quod cajca iibido fiiaderet.
.' Verbum 3'|jfignifacat%ontaneum,liberaiem, munificum
efle in cpnferendo velirj dando. inde cp^anj «^icuntur
* dominl feu principes h«6t V5«;k^,quod prg cigteris debeat ef-
^fe libcrales & munifici.Et Chriftus Lucjb 21. vbi euangelifia
' nominat eos^Lfi/iy-nttifinc dubio vfus eft hac voce.Ideo vfita-
tti veriip Jiabet.Spiritu principali fcu regio,& Gx^ciiytJjuH -
'KJ^yf^rtercnt.quafi hocpetat ptropheta vt cii rcx populi Dei
exemplo docebo eos, ne propjeir peccata abs tealicnentur,"'
aijt tc fugiam , fed vt ad te acccdant , &petai«^einiffipnem )
peceator^m.Itaenimtcefl'eafte6lu demonftFabo vt Qmnes
adtcconfttgieRtp$& petentes veniam recipias in gratiain.
Hae funt viae ppeiiai de ^uibns hic loquitur.Atque ita futu-
rum eftjvt h3<: inea doa^rina multi ad^ te cpnucrtantur , tc ^
agnofcant»ttbi gratos cultus pracften(,&€.
1$ Libeca me a ianguinibus, Dcus, Dcusfaluds
ifiea?:& cant^bit cum iubiloiinguameaiufHtiam
j|gg Domine i Ikbia mea aperialstfe^s meuni
anriuntiabitlaudem cuam.
Gratiamm 'aftioni rurfus niifcet precatiqncnci,in,q«a duo
pecit. Piimvm mitig^tionem calanutatum:deinde auxilium ^
i-n propagatione doftrina? & confeffione. Videbat ^Dauid fe
fuis peccatis nieruifle graues poenas , deinde ad docendum
Tion fatis efTc inftrudtumiis donis quij)us oportebatjprjefcr;
tim quamdiu erat oppreflus dolore ex fenfuira? Dei & pec- ,
cati.Itaque cui;ii.dixiflet,Ego docebo,&c.nuncaddit.Id vero
vtpra?ftare poffim,duo mihi abs te funtpeterida. Primiini,
vt mihripareasinpamsjfeuvtmitigespaenas. Deinde, vt
nontantum raeinftruasViribusidoneisadhpc oiunus exe-
qiiendum,fed fenfum etiam dol6ris,qui eft a peccato tollas,
nc ille me in hoc munere;impediat,Qiiamdiu enim ille ido-
lor ante oculos veriabitur,,non potero ^perire labiajVt alios
doeeam , fed necefle eft me obmutefcere. Semperenira
quod etiam Oriqeni aliquando accidilfe iegimus , fonabic
in auribus meis illa tri ftif pbiurgatiojde qua in prjEccden-
tc pfainio diftum eft : Impip autem dixit Deiis, cur enarras
liatutamea? t r,
H^cfummaefthorumduorumverfuum, qui pulchrc cura
pecitione cohjerent. ISam ytalacrius alios docerepoffit,cu-
pit illa amoliri qua:, vidcbaijur eius prpmptftudilii fore im-
pedimento.
Sanguines nominat -tragicas calamitates ,> quil?us yi^erat
paulo ante,Saulem &• eius farailiam & duccs int^ijifle. No-
mcn CZ3'Cn f2?pe fignificat reatum,ip.terdump|'ae«anj,f5pius
c?des &atrocia facinora feu quoduis fcelus ca^icale^Hic ve-
ro ponitur pro p<?^na,fcumorcis fupplicio , cni adiudicari fe
poffe p^pterpcccatum admiflumiciebat.
DeusyDeuii llla ingcmjriatio nocac anxictatem animi a-
gnofccntis in hoc dolore &periculo,noniii alioquainin
Deofibifpemfaluifiseflerepofitam. .>1, \"
Iuftiti^]non inte|Iigatur,hoc loco ea qui» exequitur poenas
fcelerum ab impf Is , fed qux feruat promifra, qii^ non fru-
:: ii^JlEuCincy 1 dc fc ri t : m; |e r ^
di)iinarn. Pr^dicaljp Tufltitiain tuam.id cft,.o|ledam.<>mnibus
quam fidelis/is inXei-uand^? p,romifl3s,& tuendafalute tuo*.
riim. Airjiuftitiaipincerpretantur.qua nos libcrata peccatis
per fuam gfairlam. Grasd enim non & np"l3f (sepe VhaW^ "
«ft^yt/aWjireddidernnt. , ^ , i ^
Lahia meaaperieslidifi,prxhcb\s matcriam cantici &lau-
dum tuarujtpllcndo fci|icet fenfiim peccati& doloris,&ex-
hiiariaricip ariimum';iuiVitf4m reddf do,&adiuuapdo,vt ijetus '
pruTamperc in iaudcs tuas-,^riomcn tuum profiteri jjoffimr^
Jit,|ieroicis virtutibus inftruatuf adcxequeridum munns fuii
„^ -' yer|3ri m ijaob n guidain voluntefTf tertiK perfonx, quia
nomen nil tjftfoemininunn :Itaque fic vcrtunt, SpiricuSme
ftabiliat.Et cx^plu fimile exftat pral.i^j.Spiritus tuiis bo-
ntis ducat rne,VetSpii:itu tuo bono ducasme. Nam cum ei-
dlm forma fit fcf undaz perfonae mafculins & tertiae fgemi-
7;^naein^ro,vtEoque modo ieglpoteftv^-— -'''■■
:^^.^]^0'$>QC€ho tranfgreflbres viastuas : &iiBpjiji V«/c^to«r^tf/%9^f:]Hoteui}ui«nori4€^Was.
' ad te conuertcntur. :>; 1 «y,/-4?»isl JMdditahtlthefinjqriSfiiam ftudiuriv&prompt^^
Secunda pa^ pfalmi continet promif]fionemgratitttdinis, "'propagatdi doftrinartvde Deo magis cqmitiei^dntif Ego,in-
& fruftu|n gratitudini,sfuajcomn]iemorat,ciim inquitfe da- qait,p"r6'tacisbeneficiis>'«ihiiali^dfhabed^uod'repen,dam,
nifi animnm meraorSm ■ &:pio'mpfum aH propigaltltttm tua
Deiisieij^ orafeu labiaiiiotiunaperire dicitur, cjuoties li..
4o.dicitlar,pofuit ^ih os ntcum «^anticum nouunoi.» ; ; ci; ' 1 .
"18'' (^onia^h<Jh*.^dck(i:taris lacnficio : edairhfi
tibi demf ^f /g; ''fii\m'^arern.Nam coput4\ ihtei^dum
turum operam vt ali) fuo exemplo refipilcant,& vt doftrina
de Deo longe lateque propagetur.Hzc caufa Cxpe in peten-
dis liberatfQnib.repetitur:quia ad huc fine Deus'vult refcr-
riiiberationesjVt ipfc agnofcatuc . & dodriW^ propagct;ur,
; ;^ vt his (^xeiiiplis cpnformati rucfus incipiant eupi^lere.
' ; Egoctocetio tranfffrijfdrei 'vm ^««w] ViasDomini ridminat ra-
tioncm,& modixquo ille agit cumpeccatoribus, qui peccata
fua iagnpfciint,& his liberari petunt,aut quaiemfe^exhibeat
talibils.Hberiifi,ex vcfbo ;diuinitus reuelato difcin^ poteft.
Nam hominfes hon edofti verbo diuino,vbi priSmuntur fen-
" fu peccatorum & irae Dei , exiftimatit Deum nihil aliud effe
j'^6am feuerum & iratum iViAicem ,' qui peccata f^uer^ pu-
5 niat& damnetiitaque fttgiunt cum,&(fi poflent)cuperent fe
doftl-iriim,& ad celebranUbstuasIaudes parat<ikm>Hoc offi-
cio fcio'te magis ddedari^qiiaekternis facrificiis iliiis,quib.
vu^tisfalso exiftimat-^fl'^ feJipiari ■& tolli pcccacai&placari
irdftiDei.IdeniriVfi 'i^rificiis impetrari poflet,n6 fefTet mi-
hi i^ratie quam plutima vnct^mporc offbrre. Sed alia funt
' facrifitia longe n6biii6i-a fiCpirsBft^ntiora^ijuit^^s ttt-deled-a'
ris. Ita& ccafTas vulgi fiiperftitionesreprehettditj &fimul
doftri-nam dedifcrimin'6'CtiIfuiim cxponit, dc'q«i(^i&proxi-
mo pf^lmo diftum efl: riOnnihil. ? * i" r ■' '
Erant inftituta iacril5cia iahbcpopuloVocefDei, fteiiila
negilgcbantur i Datfidetfuiteriiriiculcuii 'Amm-h^i&iii&-
m1is)noii |amen oflerebantttr>fea'Opin{one'qft6d'nii<Bk^(5i^efttni:
remiffi^onempeccatorumV aut^uod ^flefltnconii5Jcnf&eio' pfi»
'prorfusoCcuitareabeirisiacieificut Adamip paradifoqu» ^^_
- ritlatibiiia^NoneniiMaude^taccedereaiieumqucriifciunt ,peccatis:fed/ciebatiiiain(tituta"eflbV^erit typr&«dift6-
*?^* reoflFendiflTe, & queni hi fuis"4oIotibus' <xp«airiuntur igivSm • ncfa^iones de futut^ Vidifria,&vt eflent e5sercitia«fe'ir>^i-
?*^efleconfuiiicntif,vt;dicn;ui: Deuter. 4. ego ycrcJ meo,inqult, bola interions animi ■pieicatis. C^re dicit,facri*aah«te d^.
-'-,•-' -' .,.!,;.; '^■','''\ . ■'' •'''^''■'piivion^^
&'
.i-,-
■•i!!4*ll
, ^' ■
m.-
,.^ii ■ ,
■k*-
.-4
fV.
^a
A''t MVM ll.'
• '"^*«"»',iM
■ •■%•■
cor contri-
ninione Ma qu?)d placeant &fint cultus ex opcre operato,
. nequaquamplacereDeo;fedaliaeflefa<cnficiamaioia , de
qmbus ftqucns verfiis condonatur. k^;:- ' -■^■■'
-19 Sacrificia DH fpiriius cont tos t
tum & affliauni Deus non defpicies.
PQftquam opinionem meriti feuvirtutemiAetft^Iulfacnfi-
ciisdetraxit , nuncex antithefi dit.t qux fint Veca /acnficia
qu3e Deo placeant. Etiamfi quis nihil nifi cor contntum &
humiliatum in confpeaum Dei afferat, hoc ait Deo abundc
Aifficere. Quia hoc vnum inpr.m.s exigat a nobis vt deiefti
&proftratimifericordiameiusiinploremus. .
Hic multiplex doftrina fcCe oScn.Frsmun. emni nionet,
interioremanimi pi^atemfeu xo>««« ^«ir«« quamP^^
ita nominat,antcfercndam efle °«»"^^f ^f^f^*^^" !" ;/^^^^
iiunquamplacere GBremon.as,n.fi prajluceat p«nitent.a,t.-
; morlDei fidesintuensMcdiatorem.& propter hunc petens
Si Non enimg^ftibus coUturDeus ledSp.r.tu & ve-
rkatc vt dicitur Iohan.4.5..«Adocet calam.tatcs non efl-e
Lnadefertionis,autretcftionis,fcdexercit.apmneceflana,
& falutaria : imo illos dolores, cum acced.t fides er.gcns fe
fiducia promifliDnis,dicit cfl-e facrificia,quibus Deus nte co-
latur , Schonorcafficiatur. Ha?c ^lena funt coniolac.on.s.
Namhomines , qmnonfuntdehisrebusedoa.,cum funt
in calamitatibus, .-udicant fe negligi & abnci a Dcoife^ vox
diuinaaffirmat adeo n6 abiici aFfliftos^vt potiiistunc.npr.-
rt.spr«fentia&auxihumdiuiAimcematur. . Sicut di^itur
llfaL /.Habitans cum contritol humili fp.ntu,vtvm.ficet,
&c.Et 66. Ad queni refpic.a.«,nifi ad miferum & contr.tum
^^W«^ Dei] Vtitur plurali numero non firie caufla,^u«j
vult fignificare, iUud facr.ficmm quo homo^c .pfuniabi.cit .
coram Dco.fcque agnofcit reum, & confug.t ad m.fcr.cor-
Tzm diuinam^petes^^fc recipi proptcr fil.um, fufficere vnum
pro omnibu*. Atquc ita fatisfaftionum commenta exclu-
"'lo BcncfacinbcftcplacltotuoipfiSion-.Kdi-
ficamuroslerufalem. ■, . ^ -r • • a- • u
II Tunc acccpta habebis facrifici^ lultitiXiho-
locauftum & oblationem : tunc afcendent fupcr
altare tuum viruli ['^eU^mhfacievt^mdtrevitu^:
los,td ejt,ojferenf. | - ■ <-■"• ■ .ji-;"-- ■'•i*^*^-'-";.;V" "^--f ,• : i^'_. ■ .
In fine addit precationem communcm pro tbta e<)cleff«.
Singuli enimfaiutem fuamita commendarcJDeo debem,vt
fimul totius corporis incoIumitateimxompIeclantHr, Bene-
fac vrbi, inquit,quaj fedes eft ccclefi», vt fcmper in ca fonet
tua doftrina & vigeat cultus , vt ecclefiacrefcat & augeatur:
muni eam aduerfus rabiem hoftium tuorum. cocede paceni
& concordiam inter docentes,prohibe fcadala,diftraftion£s
& diflidia.quibus muri ecclefiae deftruuntur,vtcoetus dilaba-
tur:da item ne iUa peccacorum mcorum poenas luar.
Twwc/Kccf^/^^MJHaecfententiavideturpugnare cum fupc-
riore,in qua rciicit lacrificia-.fcd antea foliitio eft data.Supri
enim damnat opinionem cultus auC meriti ex opere opera-
to,vtnunc loquuntunHoc cft,affii.mac iacrificianuUius efle
momenti, d ex fe vel externo opere aeftimentur. Hic vero
placere dicit facrificia , quatenus fu.it exercitia poenitentiar
& fidei, & fymbola gratiarum aaionis,& feruiunc con erua-
tioni minifterij feu propagationi doihinae.Atque itade no-
ftris quoquc cafremoniis lud.candum eft cas placere Deo no
cx fe(vt Potttifici) nugantur qui cultum omnem in ceremo-
niis collocant) fcd fi ad hos fines de quibus diximus, refe-
rantur.Sacrificia autem iiiftiti:^ vocat lacrificia reda & iegi-
tima , qux nte fecundiim verbi diuini pra^fcriptuin offerun-
tur. Eftque eadem defcriptio pfalmo 4. Saccificate facrificia
iuflfitis.
V^^DinSiy ] ad nomen gcnerale adiungitduas fpecics,r.
Sam.^.haeduasvocesabrquc coniunctioneiunguntur,vtni-
hil videatur inter eas efle difcrimin.s. Accepit Sainuel agnfl
ladentem , & obtulit •^i^Dn^iy , id eft in holocaiiftum totale
ipfi lehouae. Sed hoc in loco per coniunftionem vidctur al-
terum ab altero diftingui. Itaque nonnulli tale faciunt dit-
crimen, vtnSy tantuni dicatur deanimaliumfacrificiis,ex
quibus pars legC Deo deftinatatota aemabatur : Via vero
etiam de Minha^oc eft,de farinajpane,oIco & Qde dicatut,
& ita quidem imprimis de facerdotis facrificio, cuiuslibatjo
tota comburcbatur,vt habetur Leui t.6. Hic ritus erit per-
petuus ipfi Iehouaj,totaIiter adolcb.mt, Omnis etiam oMa-
tio (accrdotis tptum crit.ncc comedetmr.R.Dattid & alij y^.
lunt copulam Vigii7«7»«ij addi.
P S A L M i L i.
.fj?
PJRTES,
,. , ' 1 1 „ '. _^j^^ _- ^ -.-_^-„„i..'—
ild hsEC poftulanda addudus eft. l^oftuiata figiUat im apponuntur fingulis caufis-
^0m
Caui» verbfunt trcs. i.A pwfona fupplicis.i j.v.adii.nimirutn Hberatio apecatoA falut«communi-
inio Tria capita continet prima hsc caufa.i.gratiar Dci imploratione.confeffioni peccatoriJm ex feru &
coMlante animi refipifeentia proficifcenti coniuuaam, verf. 5.4.5.6. 7, pcccat, foed.tatcampl.us expl.cata
peroppofitionem,ver08. i.abolitionem & ablutionera peccat.adm.fi., quje allegor.cs form.s cx lege de-
fumtUfi-uratur,veffcH^.*9.i.l«titiam & pacem in fpititu ex duobi.s .1 .sbenefici.s confequentem. verf
^o"eS vif&TiT^eSi^RraTa. pdftunatum niud pTimum,nem^^
comXicfad^^imrfeaa funt inftauraLioAsmfi^fflaasaiLlJHft"'""'"'» v"° ' commumcaiio,
fi)iritnt.vetfril&.?. 5.deistitia&paceinfpirito,verf.i4. ^ ■ , -r 1 ^ l' . .
'^ I Slcaufli perfona aliorum, id eft, Ecelefiar ^ificatio v6rf..5.cu. adm.fce tur ardens expetit.o
remi.|ms^p«^«or«m ^^^^^^ „odls,priua,a & pubUca pr.dica.ione. v.,d.& .7 at-
^uJliSuione animiftudiofique obfequio,qao fiftunt pij (vt dicitur Rom..2...) corpora fua i,oft.am
*'r'ttzS£?roSbiicu
prouocare^& populum eius gladio inimicorum exponeret: quod allegor.ce cum labe murorum compa-
.«n^quiSto '"» '"«™°"i""^ legalium offerebanturmunc verb fpir.tu exh.bentur in Chr,fto. .
Obse R V at 10 n r s
L 0 C O RVM
b b^t Ri i* Ae;
fcen debeat. MuteHibeus-^mo tnamaliquU in- lutio vocutur.u^ue hu doHrim tam ad commeridationem ff^atu
" *** '■ '■
■^
'J'
.11411» Jii«|ii,:|PPW'- ' -■ ^ .j^ "*£ E-fJ^ T. ' H E'
niifericordia immenfam ctinfugiens e confciettAtenoribus emergiti.
'".'* S Tmcferio Dcumprecamitr vt nobis ignofcat, dttmfcelerii a-
trocitasocultsnofirisfeingerens horroremjimulincutit. Vndefei
quitttr.qtMmdiufbiindulgent homines, magis in/e accendere Dei
vindiifam.vffetteriitsipfospuniat. Ideo difcamtu nonmodoore
nosdamnare .fedrtgidum Iffformidabile examen habere depecca-
tis nofirii,Ji ciipimm a Deo abfolui.
: 6 H&cregula nobistenendaeJl.ficttpimHS verofoenitenti&affe-
£tu imbui, vt ingrediamur innos ipfos ,fenjibufqj omnib.ad Deum
coUeBis.etiaJi nttllui mortaUumJit nobis infeftm,cord iudice nofiro
expauejcamus.itc metm ir& eim delicias omnes nobis excutiat.
Vtcunqj interdum , vbi de nihilo extoUit Dem contemptijjimos
quofque,vel quos irtfublime extuleratjinit ruere.in his iudiciis a-
liquarepugnanti/i..vel abfurditatk Jpecies nos conturbet-.tame hac
admonitione (Quicquid Deup Aitmtinihm e&)infobriamode-
ftaq^reuerentia contineri nos decet.
7 Nonaliter peccatanoftra infolidum agnofcimus , nifitotum
ingenium noftrum damnemus corrnptiorm : imo vnumquodq^par-
ticulare deliSium ad hanc generalem notitiam adducere nos debet,
meramprauitatem inomnibtts anim&nofbrA partibmregnure.
Tam hoc loco quam pluribns aliis Scrtpturaafferit ingenitu^
nobis efife peccatum, vt intm rejideat ©* irtfixajit corrup/ela. Locm
iUufiris de peccato originali, cuius explicatio extat inmethodts
Theologicis veterum ^ neotericorum.Auguftini videlicet,Fhilippi
Melanchthon'u,^'aliorum.
Adampoftfuam defeBionemJpoliatmeft eximiis illts donis qui-
btta ornatusfuerat. Ita quu extiniia ejfet qui prim in eo fulgebat
ratio,(^ voliitas(prius in Dei obfequiUformata) cotumaxfaila ef-
fet,ta mete^cordefuit corrupttts,(^ deihde genuit filios fuifimiles.
s Quifquefibi confcim vnim peccati,alta quoqj reuocet in me-
moriam,vtfe totum coram Deo profternat,deinde expendat quam
formidabilefit eim iudicium,(^ cum tUimrecHtudinefuam vani-
tatern comparans fe prorfm obruifentiat, tandem addat hunc cu-
mulum,fi edoSimfuerit a Deo,quafi vntts ex domefticis , eofe ma-
iori damnationi ejje obnoxium, ' quiafuffocauit lucemjpiritmfan-
£H,peruerfmfuitdifcipulm^, pedibiifque calcauit totpretiofa dona
quibm ornatmfuerat.
p ^^antiis non alibi quamin Chrifti fanguinequ&renda fit
expiatio : quia tamen nec oculis perfpicitttr.nec manibtts palpatur
Jpiritualisgratia, nonpoptmu4,nijiexter'nisfignisadiuti traquil-
lis animis ftatuere Deum nobis ejfepropitium,
AJperfiones qt^ibmfub Lege 'vfifunt ludAi.tefiat&funtpurgari
nos ab omni immunditie,perfangttinem Chrifii,vt Demplacatus,
nos ingratiam recipiat.
Spirittifjaniii officium e(i inttts abluere confcientias nojiras fan-
gujne Chrifii,tte aDei accejfu nosprohibeantfordes noJlr&.
10 Donec Dei verbo exhilarcturpeccator vt animtim coUigat:
- :fiufiraaliafolatiafibi accerfet, ^ h£cveraeftpacis(^filidi liti--
tt& ratio.acquiefcere in DeipromiJponibm,dumfcilicetiUe poUice-
tur.abolitonoftro reattife forenobis propitium.
XI luftifcamur coram Deo,vbi voluntaria oblitiione peccata no-
ftra delet:i^ hac efi noflraptiritas,dii graiuita venid nos dignatur.
Nonpoffummfertoprecari.vt Dem nobis ignofcat ,nifi ia fide c6-
' ceperimm ipsUforeplacabile. necpugnanthdcduointerfe.vbifide
• amplexifumm Dei gratia.preeari tame vt peccatanofiraaboleat.
iz Siue ab initio nos regeneret Detts.fiue lapfos in gradum reHi-
tuat.quicquidefl in nobis reSiitudinis, gratuitum eft eitts dontim.
Vndefequjtm,totimcorjmmn^
NR. M O L L E R I . ^.^..v ,. ^^^
contortum ejfe^ peruerfumiquia fi vlla ejfet a natura reBitudo vel
mundities , non hanc vocaret Dauid Spiritus donuth , iUatn vero
Dei creationem.
13 Tideles^fubonefepeccatorumfuontmgementes^xjt maneant
inpojfejfiaine S0tritm,fibi addptiortis gratiam manerefaluam cu.
piunt.quianijTlocum obtineant inter Deifilios, nihil fibi ampliits
reflduumjore vident.
^uanuisaliquotiesfufocatafint in fidelibm dona fpirittts fan-,
Bi:rton tamen in totum ablatafunt. Etiamfi igitur Deus eos in~
terdum abiiciat inJpeciem,non tame ita exuit donis omnibu^yquin
tandem appareat non penitmjitijfe abdicatos , etiam quo terhpore
in iUisgrati&figna nonftilgebant. ' • , ^ ; , .
Fideles,quumpeccarunt,meritoftmt anxij,quiarepuiHarUt(nua~
tum infe efl)Deigratiam:debent tamen in hoc artictdo confiUere,
quumfemenDeiincorruptibitefit,gratiam , quapriditifemelfite'-
runt,euanefcerenonpoJfe. j.
/4 Nimis fiupidi funt qtti Deo infenfo quietemfibi poUicentur-
nec vUatranquiUitatenobisfrui licetjdonecaffitlgeatpaternmDei
fauor.
Fideles.fenfudeliBorum affli6li,fe peccatimancipia agnofcentes.
^ conJtriBifuo reatu ad liberumiUurn, iQ> vltroneHm Jpiritttm a-
Jpirant.a quofere excidijfe videbantur.
16 Nonmodohoc pr&fcribit charitatis regula^vt manum aVijs
porrigant qui ereBifunt a Domino.fed huc etiam impeUere eos de-
betpietatis fiudium ^ '^lusglori&Dei,vt omnes, quantum infe
efi, eiufdem grati& faciant participes.
Deumfiudemm in viam errantes reuocare , etflfurdis canere vi-
deamttr.non tamenfemperludimmoperam, quiaDominm verbo
ftto benedicitj.
1 6 Fideles,dumfe mortisfttppliciofaciunt obnoxios.ofiendunt^
vnicamfibijpem rejiare in Dei bonitate ^ mifericordia.
IttftitiA elogium.quodhic Deo trtbuitur, flgnificat eum inferua-
dis promiffis f^tucndajaluteftiorum ejfefidelem, nequsvnquam
eos frufirari qui mifericordiam eim implorant , tmo eos liberando
iubilandipr&bere materiam.
17 Giuodammodo obmutefcimm donec veniam adepti adgratia-
rumafiionem vocemur.-necaliofineingratiam nos recipi poflula-
re debemm,nifi vt apud omnes grati& Deiflmm clamoflprAcones.
18 Tametflin externispietattsexercitiisfidelesfedulofeexercedt,
ficuti Deumfibiplacabilemfore minime confidunt.nifiinmediofi'
fiantvnicitmChrifiifacrificium, quo expiatafuntmundipeccata:
vere quidem & merito nihilfe compenfationis ajferre tefiatur,qttia
gratuitampetunt reconciliationem,
ip Non aliter gratiam confequimur aptid Deitm quam dum in
nobts deieEii ac confufl , infolam eim mifericordiam recumbimm,
dum fupplicesprodimm cum ingenua nuditatis noflr& confejflone:
denique curtti (^ frafii iacemm vt nos erigat.
za-Eccieflireflauratio ,vbi compfaeflihonal^t^^uarnex
mera Deigratiajperanda.
Simulac reconciliatiftimtts Deo,non tantltm Vibcra cuit^ profa-
lutcfua precandifducia p ermittitur,Jed nos etiam pro alits t$dmit
timurJttffragatores:imo quodmagis honorificu efl.regniChriJHtlo
rtd,qu& magupretiofa efl qtta tOtim miidifalm, commedare licw.
zi Sacrificia,quatenm exercitiafidei ^poenitentiA , acgratiarH
aHionisJymbola, Deo grata fuerunt^.
Voti compotes redditi non modo tacite nobifcum reptttare dtbe-
mm Dei gratiam,fed in celebrietiam conuentu.pronofira vocatio-
ttkrationepr&dicM-cj.
ArtICVLI PRAECIPVI.
1 . De miniftrorum ecclefix Dei fanfta libertatc, fapien-
tix fpirituali coniunfta.
2 . Lapfus eximiorum Dei feruorum in fcriptura luculen-
ter depifti.
f. Refipifcentia elcaorum in Chrifto, ex peccati tyran-
nideSatanseque faucibus ereptorum.
4. De amplitudine mifericordig Dei.
f. Peccati fenfus,grauitas,confeffio,deteftatio.
f De peccato originali & aftuali;
7. Deremifflone peccatorum typisadumbrata fiiblege,
^ impleta inCbri(to, qui iudicio Dei fatisfecit pro
peccatoribus re/ipifcentibus.
S. Pauor,tremor,pax & Ixtiria confcienti^e vnde.
5?. Peccatoris in gratiam recepti officium.
10. De facrificiislegalibus & fpiritualibus.
11. Ecclefijecura piis principibus commendara.
11. Animi plane regij, regi fummogloriam tribuentis
pidura.
ARGVMEN^rVM PSALMI LII.
• ■ ■ ■ ■ '#■
^^J^^^^ ^^^^ »»^<>^* argumemum pfalmi. Scriptus efl enim d Dauide , t^uando nmtUtum tfi
ei de crudelitdte Sauli6,qmper Doemrnjcelerisfmmtmfirmnvno die interfeccrat oBogtntaqmn-
cjue facerdotes cum coniugtbns c^ liberis.atque adeo cumipforumpecmbtts , in oppido ISfohe, nort
I altam ob caufam cjuam ^uod Mimelechfacerdosfugientem Damdem hoffttio exceptffet , & via-
I ftrr^ *^''°t"fi'''l^'^'^' ^^^/-(^^^^ Necejfeautemfmtmagmindo-
iorejutjje Dauide,qfuado de tlia cade (fr calamttate audiuitycuiusfe ^uodamodo caufam fuijiefctebat. fpfe emm
accedens ad AchtmeUch.fmularat fe mitti a rege adgraue negotiu ^^oddam conficiendu , ea^jue orationeperfua
Jit.vt non tantumpanes propofitionis/ed t^Jgladiu Goliath Dauidi tan^uam iterfaanro daret:cjitA res anmum
banU tta accendtt^vt non in ipfum tatumjedin 0 mnesfacerdotes,mulieres^virgtnes, tnfantes dr pecoraf^mret.
I^i^,^g..iii.,..g.l|i|i^pi..mipippi
Jn hoc igitHrfummo dolorei<^uem ex illo trtfti cdfit accepihhu»c ^falmunt cotnpo/Mtiin efuo frimtah in Doegum
delatoremift) cadts perpetratorem, acerbtjitme ttiuehitur > tiu/^tte impiumfcelHi exaggfrando ^ arrwltficmda
multts deteJiatur.Detnde trtfitfitma^ posnas rninatHr ^ denuntiat. Hac prtmapars ejtpfahni.
Ahera pars confolationern contineti^ua hon iantumfefed omnespios , ejui tuncrehfut erant inhoc populo ^,^
^uihfts terror ex Cddefacerdotum non leuis incuffm eratyConfirmati ne ammum a^ctantjaut henejperare defi-
nant.Futururn emm affirrnat vt Deits (^fuperliam hofiiumvtcifcatur,t!t)fuosf^ruet incoUmes.lnfine epiphd-
' nematis loco iiddtt gratiarum aUtonempro hoc infigmheneficiOiCiuod ex prafentipericulo ofe diuina liberatui
eratigot^uefe cdnfirmatum dtcit,vt deinceps t^uoque de beneficentta (^ ope dtuina bene fperet . Hacfumma eB
pfalmt.
Efi autem pfahnui ad ecclefiam omnium temporttm accommodandus. Sernper enim ecclepafuos habet Sau-
les^hocefiireges (^^princtpes^^ut eam horrtbilt odio projequuntur ^ delere conantur» ^ tmprtmis odijfui cru-
' .^elitatem aduerfus mimfhos c^ doUores ecclefiarum ofiendum, Habem autem^illtin auUsfuosDoeaosfjf'
;f fycophantas , homines crudeles (^ fanguinarios , ejuiimttfia prtncipum odtafalfis crtminationibus 0- obtrcBa^
tionibui accendunt (^ tnfiammantife^ue mintfiros fcelerum tn opprtmendis piis prdtbent. Etfi autemfape non-
pulli exPiis intufie interficiuntur , vt Achtmelech curnfuis coUegis , cjuemadniodum ^ in exercitu viUore non-
riullos cadere videmusuarnenficut Dauid cum aliisfiis in illis periculis eflferuatui : ttafemper ecclefiaferua-
tur (jr defendttur,ne ab tmpiis tyrannis opprirni ^ delerifofltt , er tandern oppugnatores ^cclefiarum horrtbtli-
bus poeni(sdelentur>vtSauliIudafyMaxentittSiIultanuSiyaiens(jrJimtles,^
i A Dtriuniphancliim,erudiens pauidi. qiiam ille defjtigamr fuos iuuando & defendcndo , nun-
/VSo^yO Hictitu!us,vcantea monuimus, ple- 'luamintennitticcuram, qu.impro ruisfufccpit.necabiicit
runqueTlaS^-ituriis pfalmis, quqties Dauid aliquam ruarit eos,etiamfi alKjttandiu affligi patitur.
calamiratemfeu affliaionemcommemorat, quibusadmo- 4 1 niimies[damna] cogitat lingua tua : tan^"
nitus accen us Cu ad precationes & aiia pietatis excrcitia.Ve- quani nouacula acuta facicns impofturam [ fraudu-
reenimdicuur57«3»iA«tt«MS'a»''««"»-Et'l"»°^efttentatus,qua- lemeragens.]
liafcit? ^. T^ Ti ' », .- /r. Vt reftius & hic verfus & duo fequentes intellfaanturi
2 Cumvcniflet Docg IdumJeus, & nuntiaflct fempeiJparticulanOcxpriorieft rcpetenda. Eftcnilnper-
ipriSauliacdixiffeiei,Venit Dauidin domum A- petuaobiurgatioatq;infeaatiofceleraDofegi,quibustam6
f himelech oftcndit eiim nihil profcfturum , vt ita fe &ahos quoscon-
isn Appcilatio eftconucniens homitli aUlico: /ignificat fternatos videbat,confirmet&muniat.
*n;™ honimem foUcitum. Solicitudo autem facit homines Cogttat priiHttsttes %««]Id eft, homines bonos & innoccn-
r»H^fosTx«WvA«.-t,qui«niniainquirunt,quirimancur tes virulenus calumnus &falfisdeIationibus prargrauas , &
& venantur ru^iculos, vt habeantquod ad regem feu prin- conaris opprimerc; puta. cumin vno fcelerc tibi fuccelTerit
dDemdeLant,&vndebeneuoIcntiacaprent.Alteraappe^ terehquosfim.I^eroppreflurumcfre Meimtio calutnnia-
iTonecrudelitasvocaeur. Nam 'OnN fi appellatiu<^inter- J"^ « quod afJcdem regnum , quod agitem feditiofa con-
Drcrrisfi-nificatrufu.hoc.eft, (anguinarium. ]£in bluthund. filia,quomoda regcexcufloregnumad merapiam.Dcinde
IrahTs duabus appellationibus ingcnium&ftudia hoftium Achimelech accii.alh, quodmecum commuHicaueritfedi-
eSleL & pr^cipuc eorum qui funt in aulis impiorum prin- «°^a confiUa, & fimul aducrfus regem confp.rarit, nunc paf.
eccieiiajcscprscipu ^ r r fim omnes, fi quosvides boncs.quimeacalamitatcafficiun-
• ^'^r dLu!!Moriiris in malitia [^] potens,? bonitas tur autquibusillategis crudelitas , quamperteexercuit.
\ ViLi^'.&^""^ L -■* dilplicetjcalumniaris&accufas , tanquamconfciosconfi-
Deiquotidie, — ^ ^ liorum&aaionum feditiofarumDauidis.Ita regisattinium —
" Ex-rdluiTieftabfuptiiffl.Namperapoftrophen(antequam accendis/vtaduerrusomnestonosodium cdncipiat grauif- "
aliudquidquam dicat)GompellatDoegumabfentem,cuius fimum.&omnescupiatextinass. Hxceft illaprauitasqua
fcelera&malitiaminieftarur. . meditaturhngua. Addit autem fimilitudinemi vt criincn
'§uidgloriart6'\ Id eft,qu3B cft tanta impietas tua vt cuin cru- exaggcret.Liiigua tua eft fimilis nouaculsc acut» , qux adhi-
dehifime interfeceris tot homines innocentcs & pios facer- bita^barba* iugulum petit : eodem fenfu quo pfalmo uo. di-
dotc";, mulieres.virgines, inf intes,mequc calumniis virulen- cif,virulentas linguas efle fimiles fagitiisacutis,
tiflimis in grauiffimum odium adduxeris.aufis adhuc gloria- Faciens- doltitn] Id cft , non lardens aperto iftu pra;fentein '
ri, quafi re bene ^efta ? An exiftim.is te hoc fcelere pcrpetra- ytgladius, Icd clam & quidem abfentem. vel quar dolosepe-*
to foredeinceps"fortunatiorem?quafidicat,iiequaquam. Ita titiugulum, cum inaliura vfum cfTet adhibita. Ni&Iingua —
primum exaggeratfcelus Doegi ,qu6d in nefario crimme fe j^ alium vfum erat condita, Voluiteninl Deuslinguam eflb
=iaaet ac beatuni pr3Edicet ? „qui h^^^ organum quo ipfe celebraretur , & communis Kominutn-
conciliarit, &ad maiorem autoritatem ac potentiam perue- focietasiuuaretur,reu,vtBafiIiusinquir, J^«*to'im/»«»,im>^{^^-
nerit. Eftenimhoc fignum deploratz malitis. Debetau- oiac : fcd homines hoc organo turpiter abutuntur a^ contu-
temhaccobiurgatioita inteligivt quae adue|fo.s omnes im- nieliamDei,&adperniciem proximi. Alijhancorationem
probosin crenere a Spiritu fanfto dirigatur. Queadmodu & adipfum Doegum accommodantjftruens dolos j id eft , infi^
GregoriusNazianzenusadgentiles hocaccommodansdicit diarisvitai&fortunisomnium bonorum. * —
re:vtilludinfumquod peccant ,in uci nonoremccuac ,aa '. v v° , . •• n. •* 011
quemvitiumipfum,quanresqu3edamhonefta&pr^dicada potius cjuam loqu.iuft.tiam,Selah
confueit Nam ciim fccleris cuiufdam conuifti clTeHt gen- Repetmo eft eiufdeni fententie , amplificata colkcione.
«iles n'onmod6nonerubefcebant,fed quafi prxclaroali- Nam lcelerum, fi e regione collocentur virtutes, turpitudo
quo facinore patrato gloriabantur,ac Defi illu quecolcbant, ni:igis confpicitur. /«/?/fMW,idefl.veritatem,fiue qu^ vera &;
prodcfenfionisacpurgationispatrono|iabebat,ciidiceren6 iuflafunt. ' _
vererentur, huiufmodl vitij inuentorem Deum elTcatque ^ Deligis omnia Verba abforptionis : JinguaiU"
caobcaufaminilliushonoreac cukufacercquodfaceref, jninofturaB
P<?/e;?^]Hocadditurperironiam.Virfortis,fciIicet,acftre- ""t * *
nuus, quale illui eft: 'Egregiam -vero laudem ^fioliaamplare- Id eft , cur tantum deleftarrs iis rebus qux polTunt aflerre
fsrtis.Scc. quafi dicat, Egregia certe fortit£ido,qu6d homines perniciem proximo , cur confingis mendacia & calumnias,
inermes* imo ranftos& cuhui Dei deftinatos facerdotes, quatbonos &innoxios hominesabforbeant? Vfitata verfio
nempe cum mulieribus & infantibus occidil^i, im6 ne pe- habet praecipitationis, GriBci Hg.ia-mnitr^uH , Hieron. ad de-
coribus quidem pepercifti , eaque re autoritatem & potcn- uorandum.
tiamtibicomparare voluifti. Graicus addit in iniquit3te,& Lingmm dolofam] Idcft,fermoneinfraudulentum,quorex
omittit has^oces ^N non. capiatur & inflammetur : nec pudet te c6minifci varia men-
Bonitas Deiquotidie] Virulentiar & odio implacabili Saulis dacia , vt afFeftibus tui regis inferuias, eumque qu6 alioqui
& Docoi opponit hanc neceirariam confolationem , fe certo fponte inclinat , tuo fermoneimpellas. Ad hoc exemplun^
ftatuere quod bonitate diuina defendaturaduerfus iftorum conferanturpleriquein aulis impioram principum , ncco-
iniuftam vim , vtcunque illi fremant , & omnia aduerfus fc pus eftex hiftoriis qu«rereexempla, ciiiij.^quotidiana yiw^
moliantur:Deieni:nmifericordiaeftquotidie,hoceft,nun- fuppeditct innKmera.
T iii).
447
mm
iwrwwv^jir^
HEIS^R. MOLLERI
^ ^^^f^SPT'
7 Etiam Dcus dcftruet tc prorfus : rapict tc &
cucllct te a tabernaculo,5c eradicabit a tcrra viuen^
tium,Sclah. , --.,• ^ r %_
Alteia pars pfalmi continet comminationem poenarum.
MinatuienimDoego&fimilibus fyncophantis , caliimnia-
. toribusj&crudclibus piorum perfecutoribus perpetuum e-
jatium,idque non tam vt ipfospoeharum mentione terrcat.
quos fcit fine metu numinis diuini audafter ruere in quasuis
fcelera,quam Vt fe & fuos m fpem firmam engac Quandiu
ferantcontra Deum,aut infole/cantjfed Ce iudicio ip/ius re-
uerenter fubiiciant.certique fiducia auxilij diuini patientec
ferant ajrumnas.IdeodiciturjEccevw^j&c.Non dicunt:Simus
bono animo , fiue indulgeamus nobisjquia hoftis noUer eft
fublatus e medio,&c.fed , ille dedit poenas fuae impietatis &
fuperbi3cmos igitur Deumtimeamus , eique nos fubmitta^
mus,& gratias agamus,qu6d prjfenti pcriculo nos cleme^ti-
tereripuit.
Ec«]ponitur hgc vox <f «itTi*(w,quafi[ in theatrum produce-
ret & omnibus fpeftandum proponerct infelicfiexirumjqut
enim impij florent potentia&opibus, pijfemf^eriacent fuperbos Dei contemptores manet. wn malitiam plerique
quafi perpetuo metu proltrati & oppreffi : fed cum vident exponunt,n6nulli perniciem.fed aftiua fignificatione:qua5~
illos deleri horribilibus poenis ,rurfus fe erigunt , & nouam
fpem de Dei erga fe beneuolentia concipiunt.H^c eft caufa
<:urpQenascommemoret, ficut fequente verfu videbimus.
ny3*7 id eftjomninojtc penitus fublata.vteius fit finis.Vec
bum enim vnde formatur , fignificat vrgere operas, vt ad fi-
n« perducatur.Inde Latinus interprcs reddidit hoc l^cojln
finem:alibi etiam , ex Grseco in viftoriam,qu6d vidoria fit
finis belli fufi;epti. Quale eftillud i.Cor.15 ex if.cap.lefa.
Abforpta eft morsin vidoriam, id eft,prprfus vel omnino,
Deflmet te ] Doeg fcclerata fua proditione comparauerat
diceret:pr«munit /e,vcl yires ad hoc colligit vt poffft noce-
rcjveljin hoc putat fe farte fi quaplurimosIasdat.Vox He^
brara proprie calamitatem feu xrumnarti fignificat, quar ex-
torquet voccm lacrymabilem, qualis eft apud Hebrasos Mn,
at fignificatio hoc loco eft acliua.
10 Egoautem riciitoleaviridis[j9<?w^»y^]iiido-
aioDei: fpcro in bonitatc Dei in (cculum& yf-
q|ue.
Addit antithefin qua; habetconfolationem.Eftqueharc o-
ma<ynamfibi autoritatem&gratiam apudregem, iamque ratio amplificata fimilitudine.Hgo,inquit , quanquam nunc
crat potensjVt omncs prs; fe contemneret &aefpiceret.Scd lacco proieftus, & tanqu5 inutilis & putidus truncus cotem-
De-us,inquit, deiiciet tc de illo faftigio honoruni & digni- nor & conculcor ab omnibUs:tamen futurum eft,vt collefto
tatis , & deftruet tc,ficut cum quis magnum aliquodsedificiu nouo vigorcrurfus florcam,& fim tamquatn olea frondofa,
demolitur. Namverbum YJlJproprieintelligitur demuris qu«j niinquamfionde viridideftituitur,qu£qucfuoafpedlu,
& sedificiis quorum partes ninc inde difiiciuntur. Hic igitur odore & fruftu cxhilarat omnes.Talis igitur,inquit,ero,vbi
metaphorice dc homine in fummo faftigio honorum & po^ hoftes fuerint cuerfi & deleti.
tentia: collocato accipitur. In domo DeijQuja no fatis efle exi ftiniat peruenire ad di-
Rapiette^yioWet te & auferet te ex illo loco, in quo nunc gnitares,ad opes &potentiani,nifi fimul membrum fis verJc
videris tibi confirmatus aduerfus omnes iniurias. ecclcfix , & inter Dci cultores locum habeas , vbi in profef-
Etterrette ] Vtitur magna vcrborum congerie ad confir- fione pictatis te exerceas,& alios quoque inuites,ac laborcs
mandam fidem fuorum,& ad eximcndum timorem. Verbii
noi ficut & cognata nfia & nia fignificat proprie cuerrc'-
re, repurgare fcopis. Prouerb, 1. Domiim fiif erborum e-
tui profint ecclefia?. Hocigiturcoftituit fummum caput fuae
fclicitatis,quod futurus fit in domo Dci feii fanduario,3 quo
hadenus fummo cum dolorc exulauerat, Saul , Docg & H^
uerrct dominus. Intcrpretcsgeneraliter vcrbo cxtermin3- milcs occupabant tcmplum, fcd non ornabant, veriim pol-
direddideiunt.Scelerati hominesfunttanquam fordes fua- luebant& contaminabant:ideo.hiseiedisd!citfcreftitutum
rum a»dium,qui non tantiim non ornant ardcs , fed poUuunt iti»vt domum Dei fuis laboribus & honcftis exemplis exor-
fuis (celcribusjVt tandem opus fit tali cxpiationc. net,& fuaui odore omncs pios reficiat. Hoc exemplum Da-
De tabernacMlo]la quo fcilicct fuauiter nunc viuis & deli- uidis adtotam ccclefiam eft accomodandum. Ita enim fiium
ciaris indulgens tuis voIuptatibus,& cxiflMmans, nihil aduer exemplum proponit vt omnibus piis velit efle commune.
fi tibi pofle accidere. Fieri poteft vt hac voce etiam alludat Oppugnatur ille 4 Doego , & ecdefia femper multos habec
ad pcrfonam Doeg, quiafolebant habitare in tabernaculis fimilcs in aulis rcgum , qui cam crudelifiime pcrfequuntur.
paftores. Non eft nomen inteliigendum de tabcrnaculo Hicftatuendumeftforecert6 vtdeletis impiis ty^annis &
Domini,a quo fe dudum fuis fcelcribus alienauerat. hoftibusjccclefia floreat & crcfcat ficuc olea , & frudus gra-
t £mi/tv»^/>]ldeft,euertet te cumtotafamilia.E/^m-^jIdeft, tosDeoproferar.Imagines duft«e a naturaolexalibiexpli»^
neampliustui^nemoriaextetinterviuentcs, neuevUusex catur. Oleainfitavitifimulgignitoliu.ls&viias:ltaecclefia-
te fit fuperftes : non enim relinquctradicemjnc repullulare infita Chrifto,qui eft vitis vcra,vt ipfe fe nominat,fimulIe-
autcrcfcereiterumfamihapoffitj Quimultoshabcntlibe- g^& euangelium docet:&l6gaeft«tas olcceCdurat enim ad
ros, videntur fibi ita firmas & profundas radices egifle , vt annosducentos)ficecc)efiaferuaturpcrpetu6. Oleumvin-
faciledcleriipforum nomen & memoria uon poffit:fed dicatur lale a pinguitudinisvitio:Itacmxemendatfecurita-
Deus fubito etiam numerofam iamiliam euertere & delere ^^"^ & faftidifl vcrbi diu!ni,& alios multos vitiofos affcftus.
potcft.Idem accidit Doego & multis aliis. Speraui ] Addit r.itionem cur futurus ^t fimilis oIcsb fron-
8 Et videbunc iulti & limcbunc : &c fuper eum dofa!,qu!afperaui,inquit,in bonitate Dei,id eft, cgo inuoco
x{<^chuwi\dicentes.^ Deum tam in rcbus aducrfis quam fccundis , alo fpem & fi-^
Artiphficatcomminationem a^ caufl^a finah. Ideojinquit, '^k''^''" cogitatione promimonum diuinaru.expeao auxihii
_jpuniem:£U::StrMfi^^^^^ abcom hac mcacaIam.tMcvn^^^
rirDcum deinceps colantjuon abiiciant mox profcffioncm ^^"^/«f ol^^'one^"; ' <\^^^^^ T^fTu "^^'■''^«^'ir '^?
^nftrin^ a„f fnpm fnln^ls . .ti.mfT .■,An...rU r.^..^.:ul qu6d mfi curet,& fuftcntet, & tande fithbcraturus. Ah, qui
non egerunt has radiccs,fubit6 exarefcunt, etiamfl aliquan-
doftrin^ autfpcm falutis, etiamfi videantfcapotentibus
duriterpremi&oppugnapi,fedftatuant fc cert6cur«efl!e "r" - r i ^ rar j
r»»^ ;jfx^.,.. .,o».\Li,^f.. ...■ ;., ^..„^» nr ^ • u j" t 1 tifper ramos fuoslatc diftundant.
Jjcojideoque patienter ei m cruce & xrumnis obediant. Id ^
enim fignificat timor hocloco, rcucrcntiam fcilicct
.g..»in..n. nmui jnjviw».»^, tVU»-itilLl<tUl IVIlItCC, quai
patientcr fert aerumnas fpe pra»fenti« & auxilij diuini.Non
cnimloquitur hk dc formidine, quametu poenarum expa-
uefcunt homines pi j. '
Super ipfitmridebuntl^Vhi viderintfcilicet,cuminiuft« fuse
crudehtatis meritas dare poenas , & Deum caufam fuorum
fufcipcre ac tueri. Nam cum vidcmus Dcum icCc nobis ad-
/ lungere focium in caufa , ea res parit immenfum gaudium.
Eleganshocloco cft paronomafia in yerbislNT &JNn"
quatLatinereddinonpoteft.Vultautefignificare. Pios non
efle otiofos fpeftatoies operii Dci,fed ita illa exempla poe-
narii intueri vt ipfi cmendetur &proficiat in ftudio pietatis.
9 Eccc vir[y«*jnon pofuit Deuni fortitudinc
fuam:& confifus eil: in muititudine diuitiarum fua-
rum Ifidit opule?7tUfu<£<] roboratus eft in prauitate
fu<i[ in damno ftto.qmdfiiUcet alijs dedit.]
E'|»Vj)f cft praecedcntis verfiis. Exponit cnim fermonem
piorum.quo illi & timoicm& rifum exprinnint. Dum enim
ridcnt pijjuon infultant calamitatibusaiiorum pctulanter,
nec CvintV^yceifivt»4i.Sed rifus ille coniunftuseftcii timore
Deiqui cos erudit & coercet, ne ipfi quoque fuperbe fc ef-
II Cclebrabo te inperpetuunj[ytT/</«»2] quia
fecifti t exped:abo nomcn tuum, cjuia bonum eft
coram manfuetis[jE?^j]tiiis.
Vfitatum eft Dauidi in finc pfalmorum adiiccre aliquod
infignc cpiphoncma,idquepoetis eft familiare.quarc&hiic
pfalmum concluditgratiarum aftionc.Agnofcit cnim fc ha-
ften* inter mille infidias & varia pericula diuino bencficio
feruatu cflt.fcqj Dei pr^fidio & auxilio tutum fuiffe aduer-
fus omncs iniurias.Id igitur beneficiu pr,Edicat, & deinceps
per totamvitampr^dicaturum fe promittit. Alijdefuturo
beneficio inteIligunt:Tu faduruses,dtt wirSi es vvol machen.
Et expeiiaho^Cum gratiarum aftiVnc dicit fpem fore con-
iundam. Nam gratiarum aftiojduii^ bcncficia diuina confi-
derat & commemoratjfimul /pem aicendit & confirmat ,vc
dcincepsquoque de bonitatcDci bene fperemus,&in fimi-
libus ncceffitatibus auxil/um 8c hberationem cxpcftemus,
Nomcn hic ponitur pro fauore fjttrmiufUKiit. Namnome Dci
eft quicquid^gloriose de eo pra;dicatur,aut quo fe agnofcen-
dumprarbet. Inhocautem fadoelucebatinprimis fauor &
bcneuolentia Dci ergaDauidem. Ideo expeftarenomea
hec loco fignificatjfemper ad gratiam Dei oculosatquc ani-
inuiy
^^^..w^y.^^ : ■ ..mvw^wi^m^-J^ .^^^,^^w^m^M.m^^
mum referre, elufque confidcratlone fe confirmk^^^ mims & votaYua non ibre irwtft.- '^ ^r *"
'■ ftencare , etiamfi interdum illa videatur fefe abfconderc & Alij aio iudicabt efle adicftmum>quo(J ireferenddm fft a4 '
fubdtfcere nolho confpeftui. Vel fii|ipliciter expeftarena- nomen C3W. Quia bomirn'eil,fciiicet,aomcn,id eft,Quia
«len.eiVpendereaDeiverbo &promiffiombus , inguibuS Deus fuam bonitatem femper exhibet confpicuam , nuq-
^ttlisnobis defciibitur, quod certoreipiciat &curetnos,e- quamfiruftraturfidelcsiuos, Incredulisqddera odiofiitn ^
, tiamfidifteratfaspeauxilium. - eftnomenDei.imotetroremincutitjVt^uotiesinipfQrum"
eiuia bomtm e/?] Amplificatiuiiciila eft i caufa finalt, ided auribus fonet, ftibitp «xpauefbant. Id fit quia inunquam gu'-
<:eIebrabo tales liberationes,vt fcilicet alij' his estemplis.con- ftarunt D&i bonitatem. Ideo addit.coram piis,quia Ibbs piir
firmatidifcantquoqueobedireD^oin ^runuiis , nefran- &fidelibusfiiaueeftDeinomen,qui affidueeiusbpnitatert»
gantur magnitudinc malorum & Calamitate feumora , fed experiuntur.vt dicitur in p/almo j^. Guftate & videte,qu6-
petant&expeltentliberaticiaemjScfci^n^exaudirifUosgie- niam fuauis cttiPominusb " •• .
C ■■■■y^^'-'^'':'-fLr'''^''-^V'%'khMl hl-i,'-'-'-' '-- ■ ■■::^.V'.y.'fki^y',:.y-l- ■ t
, ,:: ..,..■, ..«#-;■■" '■■'^•^ ■• ■■ ••.".■:.■■-■■ .'- p A R 'T V ^ ' '■''" ■ .' "•"•'- '^■"'''*^'*?-i ■■■>"■>- ^^Xi- ^ ,■■*
I. rncrepatiojContincnsji.reprehenfiOttem^^v.^^.j.^Doegiiiiipijaulici.Huiusb^^
liaxrmleftcentia,v.3. i.cogitatioimpiaiV.4. ^Jermojy.^. OpponitautemperuicaciasDocgiperfonamfi?
confiiiaDeiomnipotentis&benignii ' ; v? . ,/V» v».^ , • .
z. Continet increpatio denuntiationcm futuri iufti iudici j Dei v. 6. quod multis funilit^dinibus ^xi
foniturjV.^. • ' /. ■ ^ _ _; ■ ■•v' -•■. . ■■uvk i.', ?. 4 ■^
II. Pra:dicatioIajtitisBquampijp€rcepturifuncexiudicioDei,v.8.&9. • " r ^ . /^
III. Conclufio,a gloriatione fidei qua vtitur Dauid,oftendcns fe in niedils calamitatibus fceurum cfTe
certa fpe fua:'falutis;cuius nomine pollicetur fe otnniafidei ©fFiciiexhibitiirum Deo,v.io.Jaudans eum fe-
cundisrebus,inaduerfisautemfperansineo,v.ii. ' .
1 ,■■"'''*•'■' - ■ ■' ,;»' .'1 ,;:..' „ ^ ^ _^
0 i» S E R V A T 1 0 N fi S L d C d R. V M D o C T R I N A k. v , '
Verf.i.^ z. Dit imp^.c^dibus acperfdiisfoltuti,triumphos agut. 'vindicem,muliisdubitation(bus &ftumt:expKrimenta amem iufiU ■
Pdelesfe ad benejperandum hortant»r:quia Deus in caIo iuftui iu- tis. eius adferium pietatts ftudium ^ numims timoremfopitM eo-
dexfedeat,ti{madopemferuisfutsferendam,tumadvlciJcendam rummentesexcitant.
eorumfuperbiaqui eo contempto.qutduisfibipro libidine indulget. TimbrfiltaVts ^ rifus optimecohArent : vtfcilicetfereuerenter
g SolaintegritfCsefidtgnitatts^potenti&fdeUscuftos: nuUa Deofubiiciantfidetes.quemmiufi&crudelitattsvltortmagnofcunfi
mtem vts tvrannica,nuUa perfidia vel iniquitas diuturna. f^ eum videntes.a partefuafiare.in^fiimubilegaudium concipidis
Impij tn malitia ftbi placere attdet . quia contemptos ^ hufniles quia dumfe nobis cohiimgere dignatur in CommunelfeUfimih^ic&.
^ernendo,qtAduiiineosfibilicefefmgtint:hamindignostJfeputaat ctetaspottorefivmnibuttriumphts. -. nyi ^^^^ -■^,
qmrum Deusfitfiipiat curam:imoDeiprouidentiam quafuos tue- 9 Impiorumfrufiratio pios admonetpatienterf^mHame^efn-
tur prf> nihilo dticentes.Aternampeccandi licentiamfilipromittut. perbiam,qu&fuo impetu ruit:deinde eos quoque eruS admod!efii»,
D/usfuos iuuando. ^ eorum miferias leuando nonfatigatur:fed ne fiptUi vaniate inflati contra Deum ^ homines infolefcant.fed
Vt centies rebus aduerfis eos affiigtpermittat.femper ado^emferen- Dei auxilio contenti. mundique iUecebris valedicentes.omnipdtehti
damparatuserit: necvUdinterruptiones obfiabuntquinfubinde Dominofelibenterfubiiciant. ' -^
honitatisJuAdocumentarenouei. ®li!fitiei inmtindo^ternntsopibHsfiibfidunthorninmrHe^
4.S.6 Maturum nobts injiat a Deo tempus liberationiSiUumfi tes^totidem obfiaculis a qu*rendo ^ colendo Deo prohibentttf. -
, itdextremaqu&quefceleraproiiciunt.quifalutemnofiraminiufie 10 P i^ infublime etfeaifidei ^Jpeialts. /pknddrem opulentia
"'■ pppugnant. f^ominumprofanoriianimofe dejpiciuni:ipfiqueexfuisrhiferiisca- '• " '
Jmpioritn^frohra nonfunt a nibis recenfenda.vt eos apud homi- P**fattoUintes,quanquUminfiarimtilk^^^^^^
^jMi^mmmfquum^ipfifibifitisrj^
dedecoris inurant Hotam)fed diuini iudiCifmemores.contraatrocet Hic viuendipnisfemper nobis efijpgiiadusvtreputemuringregt
qtmpatimuriniuriastnosadbonam^emdebeinusanimare. Dei.^quiair^rmitasmftraexternisadminicuUsindiget.fingttla-. > ',
7 G^anuisadtempusceJfetDetts.nqnpatieturfempervtim- risbenejicy locoidnobisfit,quodfacros conuenttts.viifidetesdfijar -
piorum cruentm proditiones inultA maneant. lios adDeumcolenduKi (^ ihitocandii ihcitant.fieqlkeniare iiceat.
Impiis.quandiuprojpere habent, nihilmagts prAfiaMum:ideoDei Legitimi Dei filij £f hypocritA in ecclefiafimulpermixtifunv.fed
Spiritt^ multis verbis eorum interitum depingit.vtpijfuperborum aliosjpesfua inperpetuafiatione confirmat j alivsfita mnitasiy^^
^orumfecuritatiinfultantes.animosadbeneJperandumattoUat, fiar palcA difcutit.
~ fuamque cafiigent timiditatem,ac dicant: 6^amlibetaltas radices 11 6}uurh in aliis omnibuspMatis officiispios ad perfeUirmtiil - 1=-
^gerint impij, ac validumfit roiur eorum j Deusfatisfuperque pi' eniti conueniat , , in itHione gratiarum maxime^os jSbi inftarf ne-
^ ff^f^.Tt^^^!^^^^^- ^J^*^ <-<t^gr»<ic«/wiig/ir«<iir. ■" _L ^^Jf^ ffl-'^^'^ £^,^g'i^^^^>'^^^.<'^'(^^/'g ,J^mai(^rpa^timtdmiJi L
_.-_ _^ j^^^ff^^J^^lpfaVxme^^^ '^
pudfdelesconciliet.atqueeosexhilaretiuftiti<iftHdocumentis. moria colendum erat. . '" u. (, ;.'V»t . . ,^
I» manifeftts D^i operibus CAcutitmt reprobt , vt mirum mnfit ' petufdeleffubsriunqHAm^^Ufhatitr^^^^^ hotihdi^ iUis 4i
in eius iudicifs nihilproficere^fedii^irvidentDei mmttm exertam, cen^icuam exhiheaf:^ dkmeitis nomcnimpitg*0'oiiif>fut», quin |
quiaoculispriditifunt. ei)cpirtesfunt eius clef^entis^continuis experim^f^^itim
^luandtufideles e>pofitiimpioruminifmisnonJentiuntDeum iUttdnpmen,pij fentiiuru0 agncfcunt. ; '^'^HLLi!ra.;pii
■ R T I ■€ V L I P R~'E A G';i'P v'l.' ■"!■>,:'> '..'^'•' ■ • ■ - ■;',.«s<(,5t'.<.^.'i ;«,v.>-:\V,
; irto;;'\:;';-r;>,,n , :;• - , ' r 'ifj
'!;*'. it ■(■
I. Confciefi^ix bonje & malx tabeila. ,. 4 Deus feuerusiudex;nipiorum.> fy^y^uiiiautcmben^
». Impiorum aulicomm ingeiii,um. ^ ; '. - . gn»isprojp<a,9Jc,& ifiij^qX, ,,,,., {^lJVj^^^^^^^^^^
3. I?ipri^jc^j»edatio & gloriatio fir^ :-?;;.-■;*,/■ ^^^-hA-^i^^^h^Z mtMi-ili ,;;^'rt, !:••;. ,,^-
■ ''■ ' '' ,','•. •..',X^' 's,.,'rj' • ',• y\-, •■••: vrr.;fr.'<.r.''Viyj>;i'ji}if},fmTipe^'V'r' .-, ■rirrM.'.^,;;. -^
::, ; ,r,',;oSfS-;', „ ;. '^. „ A'!^'!^;^^ ^^ M, .'I^^LM^i^ii^iM ■:.:•' JhM. ■
.„,,; .,,'i'L .,•,;■. j ^ ., ,. .. ..,^., , ,. ;,(., .u,- '■>,;.'!.. ;u'i! .• ' '.; •■ ,'';'U, 1 ;!,;?;; f;^: '■,'.■■'> ..'■"r':,iib<»'r'jn'^;''r
^ V t'V i.fjatmiieirgum t}m»do decimum ^uartminnrpret^ffi^usi
Ndmidemp.falmusuf^ucis iant^m n^^tifii mi^Hsmorep€tit^r:.':Q^aTictefe tfi ^ hantdoUrinain
ejud in vtrp^uie pfi^mo propomturUH eeplejia bene notam ejie :eji<jue ditigentis&lftWiff^fiW^iJulh-
mde eam iniHtcdrK Marn extra itdhfiam hdcdoiirina depeaMtpi ^uod haret inho^irtihm, non
intelligitur. OmheTyhirnfHfnuifafcin^ti opinione nojira iuJiitiA ft) dtgnitati^iedmtiuefttfi^usjia-
bilire. Sicut Paultts incjuit a^.Komi^OiNec inteiligimiii, Uliiirijiia mala ^uain nobis hAreni^ vi d^ita^tionis
de Deii, aiterfionem volumatisifheuritatemycontemftum iudicij diuini, ^tn corde contima^iam, repugndnteni
legi Dtilat^ut Mids omnestrrahesfkmmat CHpic^itAtumifeit insrdinms motmteffp remtiipm»fj^f^'.
■ ■ -V
^ . ' ■^. ■'
■y^VfV. /
4^i PRiEIjECT. HENR. I^OI.LERr 4|i
gnantUiumhge Deh^Ha^ereanmriram^ poenoi.Sed &l4ndimHr m^U,occHU^ cfr excufamiu iilamaU
auantumpojfumtts:ficHtotim?elagianii^uicontendehaniMlashraHasineUnationes in homine noneffe feccata:
V ' ^ hodie pontificijy ^uafi^uam docent in deci^etif Synodi Triaentinathomines aprre fecum peccatum originisi
'n. iamen inbaptifmoid itatoUi af^rrnantyvt poflea nihilmaneat reii^Humi^uodperferationem petfati h^heat,
i^cencupifcentian^ in renatis cjr kaptifatis contendunt non ejfe peccatum. Contra vero (^ htcpfaimus ^Muita
, prophetarum ataue apofloiarum dttla docentyhdcmaia ejfe reueraperfe» ^fua natura respugnantes cum lege
jDei , offendere beum (^mereri aternamdamnationem^nifi tegantur tUo vml^racuio meritifiiy Deiyi^ condo^
nentur gratis propter mediatoremJta^ue iong^^j;' triHis accufdtio hic tnftttuitfir,in ^ua totumgenus humanu
propter hancprauitatem ft) deformitatem, cjua mhifcum nafcitur » arguit^(ir ofiendtt omnes efiefulf peccatotc^
reos boram Deo:^ Pauitu ad Rorh. ^.cum oftenfurus ejfet omnes homines peccato effe ohnoxios ^ careregiorta
Deiyexhocpfaimoteflimoniaadducit, .^ , :^ ' ; .'-(
Hitc concio vniuirfaits efti^ua totumgenus humanum comple&itur-fed vt difcrimenfit ecciefia ^ aiiorum^
affir^msfmntotHmgenvu humanumyopprejfum his peccatis (jr malisiperire in aternumfed ejfea/t^uem caetum^
auem Deus immenfa mifericordia excerpatexgenere humanayVt et vttam dffalutem reftituatt nec aiibi ^uam
in Sioncyhoc eflyin vera ecciefia,hac hona ej[e jferanda,duiexpellanda:(jr quanquam ille ipfe coetm m hac Vita
variis modispremitur ^oppUgnatur :tamen tandem eum iiheratum irt ex arumnis , redditafaiute (jr vita a-
terna,in ^ua noua iuce ,fapientia (jr iuftitia ornati Deum ceiehrent,c^ tnterna eins confuetudine ac con^e^n
fiuantur.€aterare^uireinpfaimodecimfi^uarto. . v
ijnri^O'
PSALMI LIIL
Partcs,Obferuationes locorum dodtrinje,^ Articuli pra?cipuf .
ConfulequaBdeftriptafuntpag.5y.96.97.p8.inPfaI. XIIH.
ARGVMENTVM PSALMI LIIIL
\
R GV M B I^ T V M pfaimi tituius ipfe ofiendit, DauidenimproditpisSauiiaZiphaif^
cum ejfet infunirno iifirimine,ft)videretfe vndiqueeffe cinBum^^cohciufum hoJHlthus copti^,noH
aito confugtt ^uam ad Deum , a ^uopettt ^ expeUat itherationem , certafie (^Jidufiaprafen-
tia eJ auxtii) diutnt.Et nosfuo exempio docet , vt in noSlris arumnis ^ caiamttatihus^nonfian-
gamur anvmo^nec ^uaramtts illictta media.^uthtu maiis noHris medertftudeamusxfed afoioDeo
pendeamHSietquevitam^jrfaiutemnoftra^mcommendempUjnecduhiteifntfs Deum nohisadejfe ,exaudtre nofirof
gemitttsti^ variis modisferuare innocentes:ficut Dauide mtrahiitterpericuio eripuit , femeiimmijits Paldiftims
in agrum Judaoriiyiterngrauifopore opprefiis Sauie ^ etus mtiitibus, vtfaciiefuerie Dautdi,fivo/uifietihoUem
interficerej^ua hiftoria iegantur,i.Sam,i^.(fr 26. Addttur autem infinepfaimtgratiarH aUtoJ^fitatum entm eft
Dattidi,at^He adeo omntbus piis,mifcere precationem cjrgratiartim aUtonem. Namfemper tnferia ^ ardenti
inuocatione animus alt<^uomodo ieuatur doiore (^fenttt confolationem» imo ^uaft Deum tpfum pratjemem in-
^imtut^aiaHXiliiivideifeiamfuafi^^
aiio^ui veripmile efl, Dauidem pieroJ<jue fJaimos,tn ejmbus recita»turpericuia,fcripftJfepoJi itherattonem,td-
que feciffedoUrina (^ exempltcaufa. Voiuitenim ecciefiam docere , vnde in arumnts ^ pencuitsgrautjimts
peiendHmfit remedtum ^ auxiiium,(^fuo exemplo tejiatumfacere, promijiiones diuthas certafide petenttbus
X^ expi^Uaritihusltberattonem^effe ratas cfrfirrnas.
Cateritm ^Ha de vtrajue hiftorta dici poftunt,ah aiiis expiicantur copiofius, inprirnis in lihello D.prxceptoris
Phiiipfi Melanthonis Janclamemorid, in quo ar umenta (^ diiioftttones pfaimorum compiexuj eji,
. . ■^.'^*.,^^!;io,s::--l-J-"--.-:^-:--:-- :_----- -^ , & .-■-■- -.i ^_^ =- _r_ __^,.'
i '*^V''y'*]j^ ' DtnumplianHum inNeginoth. tiiatur, 4efendatur & liberctur. Nomen Deus emphaticMi
' - • ^- * ' !• - ponitur, incuiusfcilicet tutelafumus.quemfblumagno/ci-
ittus^-cof imiis tanquam faluato r emr -t=^-— — --— ^— - - -
Jnnominetm]\!iomQn primumiptelligatui- de promif/10-
ne qua Deus recepit, (c confugientibus ad fuam opem opi-
tulamrum> effe. In hacenim promififone fe patefacit quali
animoifit erga afHiftos , quod fcilicet fit mifericors & bene-
ficus. Hebracis enitttnomen dicitnr,guo quis fe agnofcen-
dumpracbet , ciimquenon alitcr qu.im in promiTlionc ralis
^iToicaturjreAe'illa nomen Dei dicitur. Eft igitur hic pri-
miim cau/l.impul/iua notata. In nQminetid cftjrecudum pro- ,
miflionem tuam;& fimul antithe/is cofideretiir. Gum enim
dicir innominetuo , /ignificit fe omnibus ahis mddiis quibu*
iuuari/blent autpofrunth6ininesje/rc'de/lrnitum,riec alibi.
quani in Deo fe quserere falutem.
Dfinde Npmen cxA^m adcaufTahifinalemffansferatur.
Sctuia me in nomine tuo, id eft, proprer nomen tuum, vt tu
j?gno/caris & celebreris, i;jtnomen tuum ionote/cat , cuiius
eonfide^tione multi in«iJtfentur ad te ^gnorcendum SiLceU-
'A i
- ■ - , .> QiMndQ ve^icront Ziphaji dicc-
tcs,An non Dauid latet apud nos.?
pn Dux flint hi^usnominis v3fbes in tribuluda , quamm
mentioixem facit lofue cap.i j.Bx quibus prior nomen dedit
m^nxTolitudini verfus meridiem. in cuius montanis latui|:
Dauidaliquaridiu.Nomen /igniffcat piceffi>qua/i dicas,pjcei,
nigri,contaminati,noxij,de quibusdici prouerbio folct, hic
niger efljhunc tu Romane caueto. ^ Vetcres eoim,quod bonu &
taudabile erat/,creta vel alba Linea notabant:quod malum &
MothBvMi&cmt^.^
Sunt autem Ziphaei imaigo corum<jui quocurique tempo-
re regum tyrannidem calumniis & delationibus adiuuant &
©dia accendunt.vt pios prbfequantuniifque artibus beneuo-
lentiam rcguni eapiaflt. Erat-SaTilqoettti5,nemmeme|£fub-
ditis afiicifuacalamitatc.Ibi Ziphscijvt viderentur regibene
velle,indicant eilocum, vbi Dauid delitefcatj Tales hodie
multifutttin iulisregum. Eraht autem Ziphati exflirpe
Chafcb. •Namintercius fili<wown.eta£»rZiph,i.P?M;«*,e3^ . biftridum. 3 litera addita d.aionibusY^pe /i^nificat idem
iiW}i(^)^mu^iirmadu ..r^-X^^..-^^^^ quodLacinisproptcr..lfi:acI in
:.o ^^ Deusj In nomine tuo feruji me:& in virtute
f/Jrrti»w]tuaiudiCame;;^i 'y - - -^^ • > ■
r^ *^^* i3lcus,audi precitioneni mcam: aufcuha ad
fcrmdnHJforismei. > '-'ri-^im ^ '^^ '^^ <<t ■■ ■ vv;^^vu..-
'- Exotiil^ni habet propofiridttem, qua? eft pctitioVt «scau-
quod Lacinis propter. .liiraci m peccatis iuit BabyIonem,id
efl,propterpcccata.'Ne pereatisin omt\ibuspcccatiseorum,
Num. 1 6. N.iujiquid di./j)crdesproptcrquinquen\yon3 Ge-
neCti: ' V".'' ' ' _ . > ' :ir -'.,
In nJirttttejlA. eft, in potcntiai tua,qu!a potentes me oppri-
munt , ideo potenti defen/ionemihiopuseft. . Anteade
toluntate dixerac,nunc etijm pot«nriap fevl facultatis, vt ficr
rir<ilct
..jf^f
/-
U'»
ti folct in inateriis fuaforiis, menttonem facit.
/ ludica me]ld elKfiifcipe mei patrocinium,defendeinif,de-
\^clara me iniuite premi ab hoftibus,& vlcilccre hoftiumpcr-
iidiam & crudelitatem.Vtrunque compleAitur vcrbunuu-
dicandi, deFcn/ionem innocetis & animadueriionem in fce-
lcratos.N am iudex cognita caula feruare debet innocente,
& fontem punire. Ciimque potentia Dei non fit tyrannica,
fed cum iul^itia conmnfta, commode ei adiungitur iudiciu:
eftenimiudiciaria,
Detti exaudi]Rcpetit propofitionenunam animlis anxiu^ iix
tcntationibus & periculis non mox aciiuiefcit, nec mox fe-
datur dolor , imo inter cogitandum magis cojnfpicitur ma-
gnitudo irxdiuinac. Ideo fimul cum tcntatiohc&periculo
crefcit etiam ardor inuocandi. Hjnc furit illa: ingemiiiatio-
nes piecum paflimin pfalmis.
Audipfecationem] Id eft , non firias me fVuftta claniare ad
te,fed faftis oftende meas preces venifle in cdnfpeftu tuuiri
& cfle exauditas.Non dubitabatDauid preces fuas exaudirr,
' fed manifcfto etiam teftimonio cupit oftendi qu6d fit cxaa
ditus.ldeo toties inftat.orans vt exaudiatur.
KCT-^<»ow«>«]Nontantumprecatur corde Dauid, fed ore
ctiamrecitat preccs certis formulis conceptas , quod obfcr-
uandumeftcontra quofdam Enthuffaftas , qui putant fatis
cire fi precatio fiat gemitibus cordis. Vcrum cft, non opus
erte /emper voce inpriuatisprecibus,quemadmodumia
Mofis excmplo videre eft,qui clamarc ad Deil dicitur, dum
corplena fiducia ad eum^ertur : fed tamcn nori adhibetur
abfquc fruftu : fiJntque multa; caufas,propter quas vtilis eft.
Primiim , quiain precibusrionnunquam languefcrmus & i-
nimus defatigatur,vox autem ihterpqfita nos cxcitat & quo-
damriiodo reficit , vt pijmotusin peiftoribus i^urfiisaccen-
dantur,& redeat vigor. Imd fitj^Vt cum vehementer oramUs
animo , vox etiam ioiprudentibus erumpat. Atquc huc rc-
/piciens Nilusre£lepr£cipitinquiens:»»ijMt«>efoW;t''» n»''»-
y*. Dcindcilla recitatio cft confefT^o quzdam fegregans
hosabimpiis & profanis gentibus. Pofttemoexpreflareci-
tatio incutit terrorem diabolis.
P S A L M VM
4S4
lcra. Vbi enim hocfra;n6 ampliiishonretiAerituchorriil
nes,qu6dDeushabeat tKS^Kn S^f^.ii flnc metu fe proxiciuric
m quxms fcclera. ForisigituronVriiumfccIerumeft fecuri-
tas,ncgligens & contcmn^ns iudrdum Dei.Hanc tribuit'fuis
hofhbus,atque ita impietatem & cftVsenert rabicm ipf6rnfti
exaggerat, & Deiun ad vindiftto proriocat.
6 tcce Deus aduitor[4/*A,7/w/orJaijl'ii : Dohii-
nusinrcrtulcicntesanimain meam.
Petitioni fubiicit confolationem,quia riulla fcria inuoca-
tio abit finc fruftu. Mox eniin in corde /erititUr corifolatio,
qu? promiffionibus diuinis acquiefcit.Id quod oihries pij ih
quotidianis inuocationis exercitiis expcriuntur.Fides eniih
mtuetur Deum pr.Efenteni,atque illefitlci intuitusnoh abit
rine confolatiorie. Homiries ebrijvoliiptatibas , quiauc
nunquam , aut f?nc fidc inuocant , irta hOn intellipunt.
Ideo mirantur cur petat fe dcferidi,& fiiriul fe a'diutum af-
nrmet.
y Qnia alieni infurrexerunt aduei-fus me i &
JFormidabiles quxirunt animarh mcam : Non po-
fuerunt Dcum in confpcdu ruo, Selah.
Propofitioni addit ration? a pcriculo & ncccflitatcrqiiod
vfitate fieri folet in genere dcliberatiUo, feu materiis fuafo-
riis:fiimuntur enim ratibnesab pBieftis , quxmoucrc ani-
mum pofTunt: ficut igitur pater^jTi^Vc hiouctur calamitatc
filij:ita & Deus nofttis afrumnis aFfieitur. Simul etiam con*
tinct accufationemhoftium,in qua lUuftribus vetbis furores
hoftium cxaggerat,vt audicmus.
Gluoniam «wewl Alierios putant dici Ziphios,qu6d dcgCr
neres cflent filij Abrahg,qui abiefto pietatis ftudib dcfciuif^
fent ad profanas gentium corruptelas , niec digni efl!ent qui
ccnfercntur in familia Abrali^.autfoedcre quod Deus pcpi-
^eratcum AbrahamoSceiuspofteris. Nam ludxialienoS
£«ff]EmphaIis eft in aduerbio, ^fiq. ardens vox fideiVqui-
dubitationes carnis aut obieftioncs aWum vincit & rcpel-
lit. Nam &car6in magnis calamitatibus, vbiabomnibus
crcaturis defcrti videmur,clamat Dciim procul abelfe a no-
bis,non refpiccre, n6 curar^ nos;itaq<ie fiuftranos fpcrarfe
auxilium, clamando irisemiriat. Prjetcrea mundus infultac
nobis,ficut lud^i Clmfto pendcftti in ci uce. Vbi eft Dcus
cius?veniatnunc& faluetcum.Talcsfarcarmos & obicaio-
ncs proprix carnis & malorum Jiomiriuni fides vincir. Ita-
qucd!cic, ecccquafidigito DcumpriBftntemmonft.aris,
Jp/amque carnem fuam obiurgans , & impios redarrucns ac
cafticans.qui Jiac ei fiduciam excutetre conab5tur.Fides ver6
hxc confirmatur confiderationenon tantiim promiiflionii,
fed prxccdentium quoqueliberationumiTromiferatDeui
auxihum,& fkpe iuxtapromifTionem afTuerat ci. Indc i^i-
filr colligit.Eccc Deuseft mihi adiutor iuxta promiflioneni
fuam.quxfallcre non potcft,& haftenusvariisexemplis id
oftcndit,vt deincejjjs Hubiiftre ca de re hondcbeam,riec firte
fcelere poffini. '
D^minus tum/uiftntantibtts]\ioc quirfam fic inteJrpretafqri
quafi Dominus vnus fuerit ex illis qui Oauidem defende-
bant, quafi focium fe iungens lonathano & aJiis , qui ei fa-
uebant, cdmque confirmabant:fed ita pirum honoris Deo
defertur, fi ci aliquapat^s eius benefici|, &>on ihfoliduni
totaliberatio adfciibatur. Ideofchtentiahocmodo eft exi
plieand3:Deus^intcrfuftentantes, ideft,Dominus ftatabil-
lorum parte. fiim etiam iUos.quahcjuam paucos numcroj
fuftentat&confirmat,nefTaftimetu potentise Saulisame
deficiant,&mefimul cum impiis oppugnent, Alij fimpli^i-
ter rcddiderunt:Dominus, fuftentat animammeani.
~7 Rcpchdcfc malijh^ ihndia:oribus ineifS 5 ii^
vcritatctuacohftringe lilos;
Antithefiseftprimimembri. Siciii;cnim antea, tanquani
voti compos,ccrtam falutcm fibi polticebatunita nunc h^-
ftibus comminatur & denuntiat poenas. Nam cum ecclefia
libcratur a perfecutione,hoftcs pereunt. 'aw' duplex ledid
eft,fcribitur in icrtia coniugation6:redire faciet,fcu rcddeti
nominabant,qui non cflTent illo fdedcre comprehenfi,& qui fcilicet Dominus malum Sed abfque punftis lcgi^ur in pri-
fcelcribus fuisfc abdicaucrant. Alij homine aliisnorum & mi,reuerteturmalum, idcft,ilIcimpiusconatus, rctorque-
_Zipharps,&totumSaulisexercitum piitant perftringi ,<juia biturin ipforum capita. Vt autem prxdidio illa fit rata 85
Saul & eius fatellitesinDauidemfaeuiebant,tanquamcx-i firma5additetiamimjprGcationem,feu,votum, Co»i?r/»gew$
traneum,qui nuUa reIigionc,nulla confuetudine.nullis viii. &c. De his imprecationibus difturii efl alias f«pe,non eninj
culis populo Pci cfTet coniun6l!tis,fed prorfusignotus. Ipfe pugnant cum diftd Chriili, benedicite his 4"! malcdicunc
ver6 noftes iiios alici^os appellat, tanquam in quibus nuUa vobis,aut cum prajccpto de patientia. Primiim enim difcer-
eflet religio & pietas, vtut illi titulum cccleRx obtendcrcnt ncnda eft res fcu caufa i perfortis. Petunt fanfti vt Deus
& affidue iaftarerit.NonnuIli fufpicaritur onr fcriptum efTe caufam malam, cuius patrocinium impij fufcipiunt, fundi-
P o onT. Nam & pfalmo 8tf .vbi hic verfui pfene ad verbum tus deleat & extirper. Nam caufa.quam blafphemi tuentur,
repctitur,fcribitur cZ3n?:&exeiji|>larPfaIterij quininjhi- feuerifHme damnanda eft , atquc adeo ipfi blafphemiaruni
bctc::inr.FaciIeautcmTmutaturim,vtverifimiIefit,in- propagatores. II, Difcernendi funt ^gradus perfonarum»
curia librariorum hunc erroremefle commiflTum. Silegas Afij ighorariter peccant & funt fariabiles, alij bJafphemi &
Czam fignificathoftesfuoscarere omni timore Dei,& fidu- infanabiles. Pro iis qui frint fanabiles, funt vota fac/enda,
cia fuarum virium inflatos nihil non audere , & quofuis per exeplo Chrifti,Stepnani & aliorum. Blafphemi & pcrtink-
iniuriam opprimere.Nam CZSni /iint fuperbi. citer dcfendentes idola funt cxccrandi, taquam hoftes Deii
Formidahiles] Quj prorfus beiluino more in me ruunt , & & organa diaboli.Sicut Paillus 1. aii dor vltiQui non diligic
fuapotcntia ac viribus omnibus bonisterrori funt.Primiim Dominum lefum Cliriftum, fit anatheina maranatha. Itdnt
fuperbia notatur.deindc tyrannis & crudelitas:funt enim il- ad Gal.Vtinani excihdahtur qui tucbant vos.Ifl. T^les im4
la fere coniunfta. ynp non tantiim fignificat robuftum , fed prccationes in prophetis non proficifcuntur tantiini ex h^-
qui fua potentia formidabiliseftomnibus. Nam yi;» cft fua hiaha indignatione , feu impatientia, /ed funtvbxSpirittis
potcntiaformidabilemelirealiisjviblentiafua&impctu ter- fanaiferentis.vltiniam fententiam de,bJafphcmis : &conr
roremincutere. foIantisecclefiam,vtfciantveritacenifore viftricem,5cDefI
g«rfr«»/«»/>w/«wwf/»w]Ideft,vitanic6nanturnvihieripe- rcprefrurum& extirpaturum efl!e hominesblafphenios &
tCi Tanta enim illorum cft crudelitas vt fatiari non poflint, impia dogmata. Vota enim fzn&ottim h&benc irim proraif^
nifi haufto meo fanguine. fionum&vatidnibrum.
Non pofiterunt Deum in coj^eSlufuo] Id eft.funt fccuri,n8 coi Addit autcm in veritate, eode fcf ^ fenfu quo initio dixe-
gitant Deum eflfe iuftum iudiccm & vindicem fcelerumi rat, in nominetuo. Intuetur cnim promiffiones diuinas de
^uare excuifo timore Dei, fecuri ruiit in omnis genecis fcc- diefenfione piorum,3cc.quas ciuu fiatijat effc titas &. &tt^i
7jri!W(^,i
1
^^ . . . , ^^^'T^^-^-Y-R ,£ L EcWlTl. t^RT ,M O L 1. i:, «V 1 ---.^- - ^s
/j^nec Dcum Iqdjficari ccdcRm fuam inanibuf ye_rl?is aut ^Eftque fententia :«Qe'* hpP fcio tibi placerc, vt tibi gra-
/Si^wfWjpetitvtiuxtahasimpijdeleantur. *^* ''•/ **^i . » tiacagantur.&tuabeneficia in ecclena celebrencur, vtque
/«-yer/M/fJIdeftjrecundum promiflionestuas, qua» fiiiit alij etiamad te agnoicendum &celebrandum inuitenrur.
',rat«& fiim«.Veletiampr6pterveritatem,vttuavetitasin Aliipaulo aliter interpretantur : Quia nomen tu'mi eft
prominionibus conipidatur ab olnnibus.
S Volui^iari^lacriiicabo tibircelebrabonomcn
tuum Jelioua,quQniam bonum eft.
Altera parspfalmi continet gratiarum aftionem. Pro-
mittit enimip vbi liberatusfueritmemoremfore accepti
bontftti , id eft, quia tu es mifericors,es benignus, longani-
mis.&c. , _ . ... ,..•.., , , ,'■..; .A , ,,va,.-|.. '"';.„..■.
9 Quia ex otirini anguftja eruit mc:5c in hoflcj
meosvidiiocuiusmcus.
Addit ratipnem , in qua fummatim videtur complefti
' beneficijjfequeillud celebratuiueffe. vt plures agnitaDei omniabeneficiafibi haftcnus prxflita. Eftque caufa impuj.
bonitate&mifericordiaergafuos, ad ipfuni agnofcendum - fiuanotata.lMunqu3mfuiinpericuloaIiquo, exquonone-
& celebrandum inuitentur. , ripueris meif^mper adfuifti mihi defenfbr & liberator.
., Voluntariijkerifcfibo] I d eftjCgo folennes tibi agara gratias, In hoftes mei>s vidit oc«/«j-]Pe hac phrafi diximus ante. Nani
& externis etiam facrificiis animi gratitudinem tcftabor,id- verbum videndi , quando conftruitur cura prarpofitione 3,
"que feciam /ponte,folenniter,ac liberaliter.Difcernitenim non fignificat fimpliciter,videre aut otiofe c ontemplari, fed
f e ab hypocritis, quoruni cultus & fimulatus eft, & perpera cum quadam admiratione & voluptate fpeftare, Sjgnifica-
ad demerendum Deum inftitiiitur. Sed quare. dicit /e facri- tur igitur fuauis & iucundus afpedtus. Sed hic rurfus quat-
ficaturu, ciimanteapfalmo yt.dixerit, Deum nondeleftari ritur.Anliceat piishoftiumruinam & interitum cupide ex-
iacrificiis? Refpondeo ficutiantea : Sacrificia non placebant petere , cum id videatuc non carere vitio Vki^ft^Ktat. Re-
ex fe,nec placebat Deo illud opus cxternum (requirebat e- Ipondeo. Non intucntijr pij talia fpeftacula vt '^^ftHfinut,
nim Deus aliquid amplius in cultu,animum fcilicet, & in- qui yoluptatem fimpliciter capiant ex aliorum calamitate
teriores cordis ^ffe<ftus)fed tamen quia Deus in hge de illis auc iiiteritu aut qui vindiftam priuatam expctant:fed admi-
facrificiis mandauerat,quac in populo ifto volebat effe exer- rantur primiim iudicium diuinum,quod fumitur de impiis:
citia fidei,poenitentia:,& gratiarum aftionis,non potuit ,nec idque probare potius quam accufare debent, quia pertinec
debuit Dauidiliosritusinlegeprxfcriptosnegligere.Inte- hoc ad gloriam Dei. Deinde etiam gaudent ccclefiam^
rea tamen norat facrificiis illis notari alios cultuS multo liberariillometuhorrendorum fuppIiciorum,& crudelita-
praBftantiofes,quos niitKJh;)ffHtS( vocabulo facjfificandi intel- te tyrannorum , & oftendi his exemplis, Deum effe prote-
ligit,fidem,fpem,charitatem,contritioneni C^dis, abnega- dorem fuorura. Illa vero Ixtitia pia elt &fanfta, quatepus
tionem fui,animigr*titudinem,&c. *, iuftitifDeiteftimoniainhoftes,& amorisergaecclefiaintuc
giuiahmm^De hac fententia fupra diftum eft pfalmo 51. tur>n6 quatenus praualibidine accenfa,carni grata expeticf.
PS A L MI LIV.
-■"■■■ *
- . \ ^, • • ^ ^pjRrEs: - ^
I. PctJtio fcu precatiOjhiftTcmbris .1. pro falute fupplicis, v. ^,Sc 4. Caufa prior huius precat^onis
futnituraperfonaa(luerrariorum,qui vtcunquc Ifraelitac iunt fecundum carncm&proftffioncmexter-
nam , opcribus tamcn oftendunt fc a Deo , religione , & ab omni humanitatc cffc alienos , v. 5. Altcra
caufa,fides Dauidis praefcntifiima in veritatem promiffionum Dei : quam deindc cuentus ipfeaDeo
confirmauitjciimSaulfuitpernuntium reuocatus^y.6. z. Secundum prccaLionismcmbium, pro fuppli-
cio aduerfariorum,v.7.
1 1. Conclufio voiiua,agnofcendi Dci,& pr^dicandi bencficia eiifs,v.8.caufa duplex,i.libcratIo cx pe-
riculis.i.aduerfariorumopprobrium.
. i, ■ Ob SER V AT I O N E S LGCORVM D O C T R I N AE. . ,
^^f-^-p" ^- ^ij decrHceinvmbya non fhil^phantur.fedin 6 HiCviseftfdtiiVtabipjisinferisvfyueadDeumpiosceUri-
prAfentijjimumvit* difcrimenf&pius conflituti,^Iiei auxilio ft^efi;
inuiciumfdeifuA robur offendunt.quod multipUci morte tmmi-
nente,Deum tameninuocarenondefliterint.
3 .-f Etfi nihil efl auxilij extra Deum, ordinarios tamen modos
habet quibus exerat erganosgratiamfuam(!$ virtutem. Vhi
autem tta nosdeiiituit vt nihtl auxilijfub cdo appareat,tunc per
foipfumagit.-»
tw(fuehat:nam dftm latent interferaf,Detis.illis efl propinquus:ae
infepulchro demerfimortifque caligine obrttti Deumpr&fentema'
Spiciunt, ac de eitis auxilio gloriantur. Tnterea certo fciunt Deunt
flare ab eorumparte qtubits curA efl ipforumfdtts , (^ quamtus illi
fint numeropauci.i^ debiles, attamen Deoprifide^direSorefis^
turi funt omnibus impiis fortiores. '
7 Detesprdua impiorum confilia , malignas artes, £5* improboi
Vt nos Deus tueirido fufcipiat , dandainprimis opera eli vt conattnineorumcapitaretorquebit.
probe {3* reile nobisfimus confoij : quia nihil magis pertterfum efl Spem noftram confirmat illud qtibd Detes veraxfit:aliOqtu qtv^
qu^mtemere adeuminuocandumprofilire,ac fimaldrumcaufii- ties auxiliumftium differt,mentes nofirAlabafcerent. ^~
rumeffetpatronus. 8.p €imties prodimits inDei conjpeBum,liberales afferamus a-
J ^iuunyhoflinmtrttetdentiami^impittMem pifcoramDeo nimos.ftcultumnoflrumeiprobarecffpjmtts.^ .__
multisverbis amplificant.non idfaciunt quod monitore opus habe- Vno benepcio excitati fdeles^lura alia quA diuerfis tentporibus e-
at Deu4,fed metusfui caufam r^erentes, in illittsfinum curasfttas rant experti,quafi in fafciculum coUigunt,ac nomen Dei effe bonu,
PfnvLfva-n* (jfeabomniangiffliaeffeereptosingenuliproptentur.
eiuando Deus impiorurnfcelera vlcifcitur, licetpijs talefieffa-
culuf» cupideexpetere, 0* modopurifint oculi, pie S>fitnBi oble-
Bari iuHiti^ Deiteflimoniis: fed vbipraua aliqua libijtrte , tan^
quatnmaculafunt infeBi.invitiofum ftnem omrua trahunt.
exonerant.
Hocfoliim eflfimum quo mali homines cohiberi poffuntfi ve-
niat iUUin mentem, aliquem mundi iudicemfidereinc*lo,ad ch-
itis tribunalfemelomnibus reddedafit vitA ratio:excuffa vero Dei
memoria nuUus fupereH moderationi locus.
'•?
A R T I C V L 1
I. Sycophaiitarum & delatorum rliala mens, malus ani-
mus. , V
1. Fidei piorum yaria duraque ejcercitia.
j. Crucis fchola,Lucis fchola. ^ ' " *'
P R AE C I P V I.
4. OratioferuensjVt ftella; noftUjin affliftionibus micat.
y. Dei auxilmmquandocertius exfpeAandum.
6. De Sacrificiis cucharifticis, vni Deo per Chriftura of-
ferendis.
,fi ;•;;;)■
ARGVMENTVM PSALMI LT.
1 y S D "E M pene argumenti eSl hicpfalmpu cumfrdCifdente. Nam^htcpetitfe defendi
(jrferuari ab iniufla violentia ^ tyranhtde Saulis,qm Dauidern rabiose ^ crudeliter perfe^ue-
batur^(jr ommsvias toUendi at^ue interficiendi, Dauidem teritabatjfuod hifloria eivu oftendit.
Videtur autemhlc pfalmtitfcriptm effe a Dauideyi^uando ex Keilahfugiebat indefertum, cum
oraculo diuino admonitHS effetyne feferfidia iftitti vrbis committeretfuturu enirh vt SaHliirade^
retur*Jdeoq^e non tmtum dehoflis ^anlis crudelitaie ^ iniuflis machinationibtu,fed inprimis de eoru^n ^ms
' * mHltis
"isar^
"T^.
''■■''*^''™"WW' :'''.'' ""'W'»»-'^'»*'»»"" 1P
,''^V
IN PSALMVM
v'k'-{^-'^ffi^W'-r4'-*' -''■f^i ".'w- -mm'*
458
multkheneficMdffecerAty^tlMrmnfideife commifer4t,perfidiafueritHr,^P(g»as4^if grattifiimas minatnr
At^ue imPrecAtHr,Bas tjuerelas^in quilfHs magmtHdmempericH/tfui^c^ perfidiamfHorum amuorum expomt,^
vtfierijoiet in materiis fHaforiisyexaggerat ^ ampiificat variis circunfiantiis &figHriiiVtfactliHs Deum ad
mtfericordiam moueat ^ ipfefm voti compes fiat.tnfine ejuafifuperatopertculo certamfibi defenfionem ^ U^
berationemfollicePuryqHantumuismagnispericulu^fecircHndatHmvtdeat.iSfr hofi^tbns certum interitum pra-
dicit^HacfHmma efi ?falrni,_Qupd autem de Chrtfi^o (^Judaproditore expor/ttur a pferif^ue, de eopoflcamo-
nebimtts audftoresXatera quade perfidta amicoruhtdtcihoclocofolentyi^quare Detts tnterdum Jinat pios a
fuis arkicis deferiaut oppugnariyvideantfiHdiofitn commentario Reuerendt D.Phiitppt Melancht,vbi iucu-
lenter i^fiafunt expofita.
I A I>t"Ui^pI»anJuniinNeginoth,crudics f""'" odium & indignationem adu?rfus Dauidem conce-
/\.Pauidis. - " NS^ ^? %^ Ptamj^^vioientergraflabaturadperdendumDaui^em.
Idemcfttitulusqiiipfsecedcmis. -- ©«'^'«««''«««fA;»"/»^ IdetUrruunnninelioftiU^^
A Aurcuka Deus prccationem meam :& ne te ZwnMl'??^^ r"or>'^^'^^ ' -^^ ' ^l"''^"^'^ ^'^'
, r j u • "* cupiditas ipfis luggcnt in meam perniciem , hoc deuol-
abfcondasaboraioncmea ,, , ^ , uuntinmc,lioccon:nturcxperiri,.L/..Je;to W
j Intendera/m&:exaudlme,delCendam[r«W nen.damitfietrenmutvvilleanmirkMlenmcegen.das^verjHcben
/i<?woor,Pro/?rr;7orJinquerelainea,&;geiiiamr/«w«/- /«.quicquidaftuce&malitioscpoHuntexeogitarc, iiocco-
tuabor,] ■:; ^ , ■ .;- nanturperficere/ ■-
Propofitio PfalmijVt antea dixi>efl precatio , in qua petit
defenlionem & liberationem.Hxc duobus iiiis verbis com-
prehcnditur,^«/c«/x<»,ideiJ,oftende te mihi cfle beneuolum,
meas preceshabereapudtepondus,mequeefleabseecxau-
ditum.Quanio fanAi reexaudiripetunt,nonidfacifii>qu6d
dubitent an exaudiantur(eft cnim promifiio certa,qux Falle
rc non potcftifed petunc hoc ipfo fafto oftendiquod fint in
gratia,8c quod fimexauditi.Repecitio& ingcminatioeiufde
petitionis,primum magnitudinfi periculi notat:deinde ahinii
ardorem & defiderijvehcmenciamdercribit.Non nalcitur
tantumin iabiis hsec oratio,vthypocrit^rum,~qui cduntfine
mence & affeftu fonos,fed ex intiinis cordis aflfcftibus profi-
cifcltur.
VerbumnnN variereddideruntincerpretesGra;ci,& au-
tor Latinae verfionis verbo contrillandi. Hieron.vertif, hu-
miliatus fum Pagninus,cIamabo.Felix,lameiitabor..Cam-
penfis.pra? dolore moueo me riunc huc nunc illuc. ali j , cir-
cunfcror.aIij,plango. Ex rccentioribus nonnulli reddide-
runt doniinabor,exiftiniantes effe a nvi fed hoc cft peregri-
num,neque enim fortitudinem fuam nunc iaflat : (ed pocius
animi anxjetatem & confternacionem hoc verbo exprimit.
Significat aUtem vcrb«mnndefccndcre, defignans niotum
ex loco fuperiore in inferiorem, vt &. vicinum m'. In ter-
'. tIacQntugatione,in qua tantutAvfurpatur,fignificat defcen-
^ derCjfiicercjdcmittere, dciicere,vcletiamabfolutedeiici.
- GenvtTTl^cfcenderefaciesiugumeius^de cotto-tuo , id cit,
excuties. I Reg. tf.Defcendere faciec fuper Cherubim au-
rum,id,eft,demirtet,fternec Defcendere igitur aut demittere
fein querela,eftanxie& magna animi confternatione feu
deieftione exponere fuas querclas. Eft enim m verbo hoc
loco metaphora^ corporcad animum.n^W anxiam medi-
tationcm feuquerelas, qua»animi anxij tcftes funtjfigni-
ficat.
nO^nN] Id eft,dum turbor,trepido,animo fum perturba-
to propter multitudinem periculi,quod video mihi inftare,
vtnefciamquo me vcrtam. Video enimomniaplena effc
- perfidiaj,dcdijinfid iarum:nonab hoftibus tanium, fcd ab hls
ctiam quos credebam amicos ;fencio cciam in hac trepi-
dationereuiuifcerepeccaca mea,ciuaedolores augent. Nain
in magnis pcriculis fit hoc quod Paulus dicit , vt foris finc
pugnaj,intus pauorcs,hoc eft,concurrunt cxtcrna pericula,
& interior dolor,quioritur ex fenfu ir«B Dei aducrkjs pecca»
ta.
4 Proptcr yoccm inimici, propter oppreffio-
nem[/rfw«Mw]impij:quiadeuoluuntfiiperme ini-
quitatem,&in iraaduerfantur mihi.
Confirmatio eft propoficionis i neceffitare,cxponit enim
magniciidincm fuipericuli,ex quo euadereno porfir, nifidi-
uinitusfefuctur.
Proptervocem jVpiisem incelligie illas fuperbas minas quas
Saul & eius facellites {pirabanc in ipfius necem. Palfim e-
nim illx voccs in ludxa exaudiebantur. Alij exiftimant no
Alij deijoluereiniquicacem, accipitJnf pro oi\erare vel
grauarc criminibus in/oncem, & nihiltak merltum, q.d.
iren mwvvillendenjie vhen , treiben liemffmich.dsfey ich bxs
vndmutvvilUg,^aifi iuftav odi; Gauius habeanc , qui feduio-
fum punirc velipc. i«»
IniraMiuerfantur^ Id eft.pcrr^quutur nVcimpIacabili odio
&furore,vaf|ubiumnonfic,aaumeffe demea/alute, nifi
tumedefendas.
5 Cor meum contremifcit [doiet] inira mc: &
terrores mortis cecidtrunt fupra ihc.
6 Tinior&: tremor venerunt inme: & ope-
ruit me horror.
Alterani rationem, feuquerelam , fubiungic 5 fuo dolore, .
nampriorcratabobieais. Sunr autem hsecfuanacuracon-
iunfta. Magnitudo enun pcriculi concicat dolorem in anf-
mis,& quomaiuseftpericulum ,auc (entitur efle , eomagis
crefcitdolor. Icaque commemorando fuum dolarem.fimul
magnuu Jncra pericuii compicfticur.
Dcpingitur autem animus piorum his vctbis , qu^iles finc
inpericuli,s. Etficnim freci niUericordia diuina patienter
fcrunc pij 2rumnas,& Deoexitum, commendant , ncc eft
muliebnsineismolhties, qu« cales qucrelaseisexprimat,
qualcspalfiminPialmis leguntur : tamen non funt ita fer-
rei au!««T«9»ic,vt non moueantur pericuh8,ficutStoicifin-
gunc:autftupidi prorius quifeiifu caJUnuutum ,-autperi-L
culimeiu nonaf&ciantur:fedeft dolor vehemens , accedir
etiamdiabolimalicia, quinontantumillumdolorem , qui
excalamicatibuspercipitur, cxaf('erat , fed hacoccafione
nos ad defperationcm folicitac & impellit ,dum animis hanc
opinionem inftillac quafi Deusnosabieceric , nec cwram
naftri amplius agar. Hmc igicur illecremor& illi cerrores
morcis , qui honjinem extinguunc & in defperationem mer-
gunt,nifi diuinitusfuftcntccur.De his igitur nunc queritur^
Dauid , vcoftcadatfibi maxime nuncopus effeauxiIio&
ope diumajne illis doloribus abforbeacur.
CorcontremifiitJScilicc^^^
tiam , quiainhispericulisoboriuncur mihiijla! cogitatio>
ncs.quafi deferueris me,&c.
Terrores mortis] Id eft, eerrores mortiferi In quibus nihil
nifi mors ip(a ance oculos niihi verfatur.
Timor^tremorvenitfuperme]ldeAy^on cantum intuscor
pauecjfed foris cotum corpus concutitur horrore & cremunc
omnia nieid»ra. Quod fieri folec in magna conficrnatio-
ne, quand^tfpiiicusrefugientes ad cor defticuunt membra.
7 Et dixi,quis.piihi dabit alam [jingulare fcri-
biturpropluralt ] ficut coluinbse ? auolabo & regui-
tkz.m\habitabo.i ^.jpt^;
8 EcQC'^\^itpS^o[proculdifcedam]Ani\i^\tn''-
do pernoctabo [commorabor^lm dcferto.
9 Accclerabo [celeriter co7npararem]t\\2i^\ont^i
cariftrepicum, qualis folec effe in hominum curba : quafi mihia ventocommotionjs.atempcltate.
hocvelic, Quia inimici validis copiis inftrufti magno cla- QuerelaE mifcet votum de fuga , acque i^a magnicudi-
more irruunc in me, nem periculi & mali exaggerac. Nam cum alas columbas
Tropter prejfuram ] Id cft , quia nihil aliud quatrit quim vc fibi dari opcat,quibus in defcrtum aufugiaf , fignificac non
me opprimat.acque ita fuam libidincm cxpleac. 1' yn pref- tantum nuUum feffugium fibi patere j nifi mtraculo aliquo
fit, vc "emcrec aut ftrepitu ederet , Amos 2. Ego gemere fa- clabacur &diuinjcus eripiacur : fed tam mjrerum effe iftius
cio (ub vobis,quem:idmodum gemie plauftrum onuftum reipublicx& populiftatum , vcincerfcrasbeftias tucior {it
foeno. indeeft;n^ypreffuratancaquae alicui gemicus expri- locusbonis hominibus, quam«pud illosperfidos amicos
mic.D.Forftcrus in Lexieo fuo reddic frennirijm. Fremitum & crudelcs tyrannos.
vero inceliigic illumfurorem quo paUm oftendebat hoftis Dephrafi[^»»^£^]dixiniU8fupraPral.j3.
V
459 P R ^ L E C T. H E N R. M Ot L E tt ' 4(5*
, Alas colMmh/t ofut fibidari,iftn»'cmii^eT^0i( W^l^^yfi depulit,ataue apud cius vrbis ciues.qiiouant» bMeficio «f-
in •( W »»iu/[.ue mi«x«»oif«>ic , 4/*tif vi ^wd ^ii/}»f<|v,inquu Na> feccrat,afylum quxfiuit.ttaque vrbenl intelligit Keilam. vd
zianzenus orat. ad ciues trcpidantes. Vt nitnirum ;i malis iis ponicur vox Hebra;a in^efinite, vmcita fic ancichefis inter
quf in id tempus inciderant,qwtm longifliihe albcfiecDe per- longinquos rcceiTus & folicudines,in quibus commoriiri cu-
nicivolacuco^umbarum,videPlin.Ubr.io.cap,37> Columba piebat,&ineervrbesfuaepatriae.
ta prarcipitis efl volatus, vc nifi in agre plaudat alisj-aMue ita Die ac noBe circundant}kmfYAcztio eft fcelerum.Primum
curfus rcftitudinem &fc{Unantiam ipfa impcdiat.tuta nH^gi ^ tempore,noti inrerdiu tantum mali infidiantur bonis, fcd c-
pina accipitris. De hac celericate loqui eum oftendic verbum tiam noftu.Imo fcelcra hi£c cxcubant in muris, vel per cir^
nu;*nN. Accelerabo verfu 9. Deinde mecum fuumatqueim- cuttumeccupant niuros, atque adeo,vcluc muri,ipfam vr-
bccillitatem hac voccexprimit. Nam columba meticulofa bem cingunt,vt nurquam boni i rapinis & violeniis incurfi-
eft & imbeliis.itaque cofpefto accipitrc, quanta potett cclc- bus fint tuti. Eftque hasc altera implificatio a loco,cixa\ in-
ritate,Gonatur efFugcrc hoftis faeuitiam. quir,/» w^* «w.quafi diceret,non tantum per circuitum oc
^iw/*^tf]Ideft,inremotiffimastcrrasdircederem,vbitutus cupanilic^iitatemjfed ipfam vrbcm,atque adeo fingulas atdes
efiem ipcrfidia 6c (belere iftorum hominum. jpenetrar^nt:nulla enim cft domus qua; his viciis non fic tn-
ffi»^/w*o]Ideft,quaJrerem alibiextrahas terraslocum fcfta.
habitandi. ■^'^» w«//i>]Tertia amplificatio a movn & perpctuitate.
E<:c«e/o»|/»^o]Subindemagisproclitfuummetumj&oftcn- ^ Quoniani non inimicus probro affccic me,
ditinquanca.sanguftiasfuericconicaus.Noncnimnunccoi. & ferrciiirM^wmw.lnon oforM«rr/iriwl mcus
tt^^:r:r^Zt^^:!^X^^^S:i magnificLscftf„per™c.&,ircond.fl-c„. i. ab
fblem'quibusaliquidfpeivcIfo|atgadhucrefiduumcft:fed co. ^ . , ^ ,, ,.
quafinihiUuperfitfpei.&promilfionesfibifaCkasprorlusm- 14 Tu vero homo lecundum ordmem meum>
dicctinan^SjCupitexillacerra proculdifccdcrc. Videntur ^^^ ^^yj^^ ^ familiaris mcus.
iSiturha.voceselfchominisdcrpcrati,&^^^^^^^ Qui {imuldulcecapicbamus[/«^«r>.rr.«/.r.-
imbcciIIicascarmsconfpicitur,qu2B manct inlanttismhac . ' ^ — ^ . , r t^ ■ • l ' ■
S,ncccarctvitio,fedtegicurilla&corrigicura^ ^^w.fo ]conrilmm:nvdomiim Dommi ibamus in
fti adiuti a Spiritu ^Qio fuperant illam carnis imbecillica- focictate.
tem,f^quereuocanc,ficutmox vidcbimus. ^ Iterum cxaggerat fuam calamicatcm & iniuriar atrocita-
/w^/^ytfr/o] Auxefiscftjdcqua antea dixi^fignificat enim tem a perfidia fucatorum & pcrfidorum amfcorum ,inter
fe tutius verfari intcr feras quam incer fimulacos ^ periidos quos vnum in primis videtur notare , ad qucm verfu decimo
amicos. Antifthcnesdicere Iblebat, Kf HHtitit it*efm niidu- quarto orationcm conuercir,Q;Kmtus dolorfit cx pcrfidia
ii»K^t ffAinrtif i MeliMseflincidereincoruos quam in ajfentato- aniici,experiuncurfinguli. VerumenimeftilludSophoclis,
w, quifpecicaraicitixnobisimponunt.EtiophocIesinquit, cuJ^v/au^oi tMuti<fiu{ii)Kif. Nam alioqui fere in rebusad-
NuUum eftatrocius vulnus quam defeBio amici.Ho igitur tc/pi- uerfis,cum vcl improbicatc inimicorum iaftamur , vcl aliis
cicscupitquamlongilfimcfugerccxccrrainfidiarum&frau- malispremi.nur , in fide amicorum nonnihll conquiefci-
dumpleria. '""^* Itatjjuc fi illiquoque mutata voluntate tunc nos op-
nyiD , Id eft , propulfionis : deducitur a yoj , & fignificat pugnentjidque vcl calumniis vel aliis arcibus, augecur caU-
ventumprocellofum,qucmexcitat cutbo. nyo Hebraeis eft mica»&crcfcicdoIorinimraenfum,quiaaccidit nobis pr«-
mouere loco , feu difpcUere, & quideni violcntcr , flcuc pa- tcr fpeni,& eft tale genus hoftium quod ncque fu^erc, iuxca
lea difijcitur ex area , i nyo , quod turbincmj fignificat , vel Bcmardi fentcntiain,nequc fugare polfumus : imo hoftium
ventumprocello(um,quiomniadifijcit,profternit &cuer- furorcsquoquehacpcrfidia augentur,&rcclerati conatus
tic. Ita autera fiourate per mctaphoram dcicribic furorem faciliiis perficiuncur. Ideo triftis hocloco qucrela exponi-
fuorum hoftium.** Vcntus impctuofus & turbulentus homi- tur de pcrfidia amici. Etfi autem quis ille fueric non expo-
aescompcllitad cclcrcm fugani, doncc teftura vellatebras nitur,& alij aliuddiuinant,( nam quidc Abfolomi hiftoria
qujcrant. pfalmum intcrprctancur, iudicanc notari Achitophelem ,alii
10 Abforbe Dominc , diuidc linguam eorum: proditorcm qucndam cx vrbe Keila , qucm pra- aliis fibi
—"-7 :;TT-i«: .««.V, fi> lJf-crw*-^fMli., rmit^.-e amicumdcIcgerai)timenvcrifimiIeeftnotari vnuracxau-
-quTavtditnturian^&litcs[nA.4«»JmcimiavC licisproccribSs,cumquopecuIiarisDauidiJ>aaemi/incerw_i^
11 Die ac noae circundant cam lupcr muros e- ^^^^^^^ nccefficudo.quar vulgo ctiam nota eirec. Dicit eniiu
ius:diin\(\\JiiUstcmo\c{ii3[^Harn/ctltcetAliucreanf] fuiflchominem fui ordinis ,cum quo fajpe communicaric
in medio cius. ^"* confilia & frequencarie templum , quod non videcur
II Prauiiates Idamna.mcumentA] tn mcdio eius conucnirc ad ciusm Kcilitam. Eftquc illud aulicorum iuge-
r-.,. r -i i-r j-. ^ »,u^.>««;.,crr^.,c vr niumvtadrcgisvoluntatemfactlcfe infleftant, &fiquem
[fcthcet yfunt ] ncquc dilccdtt a platca cms traus & .,^ ^ j-^ ^^^ animaduertanc , ipfi quoquc odiflTc eum incipi-
dolus. ~Vrf*„" . ... ant. Hic difcamus noflc ingenia aulicorum, nc fi iifdei»! ar-
Addfictmpreeationim^quamwpriniit ci iuftus dolor. Vi- tibus cum Dauide oppugnemur, impatienccr feranius aut a-
dcbacKcilitas confufurrare & con/ilia conferrc, quo modo nimo frangamur. Difcamus ctiam ex his verfibui , qualis fic
-Danidea proderent. Ideo vt diffipet illas nefarias confpira- piorum omnium conditio inhacvita. Non cnim tanru.n *
tiones , Sc impediac pcrfida hoftiura confilia , inuocat Deum - manifeft^ ecckfia ab hoftibus , fed»
iuftum iudic£ac vindicem. De quaeftione ver6,an liceat ma- fraudibus etiam ac dolis, ab iUis qui fe amicos & focios rcli-
laimprccarihoftibus,diftumeft pfalmopraecedente. Idco gionis fimulant.
hacreltftaverbaconfidcremus. Cjeccrum quomodode ludaproditorchivcrfusredecx-
Abfirbe} Ideft,in nihilum redigCjVeljfac vtirritafinc ponantur, faciIeintelligipoteft,fiea repecancur mcmoria
confilia &machinacioncsipforum. quatfupra aliquotics de fimilibus cxemplisdiximus. Er.ic
\^.J)iMide Unfftam'^ Fac ne confenciant in dicendis fententiis, Dauid in plcrifque cypus Chrifti,erat entm rex iftius popul i
tuirba ipfbrum confilia,& diflipa ipforum congrefliis & con- diuinicus conftituiiis , cui Meffias erac promiflus. Ideo qux
ticnticulacontramc inftituta. videcur alludere ad poenam Dauidi acciderunc criftia& aduerfaabeocemporcquoele-
Babyioniis infliftam, Gen.n. Monec enim illa hiftoriaDeum ftus fuit, ea omnia imago quxdam fuerunt eor iim qux Chri-
immifii^ diffidiis maximas (aepe koftium vircs & conacus ftum paci oportuit.
frangere. VerbumNWJfignificat leuare , clcuare , vtcum farcina
6iuiavidtJi Addic rationem,ne videacur cemereimprccari aliqua eleuatur , cjua* alicui imponiturgeftanda.vt Gene. 41.
hoftibus. Lcuauitfrumcntumfuum fuperafinos. Deinde quiavcrba
Vidiiniia-iam] U eft,vidco bonos in hac vrbe iniufte oppri- apud Hebr^oscomplere fignificanr, fignificac ex confequcn-
mi a maIis,Bee defcndi eos a ma§iftracibus:maIos vcro impu- te ctiam . onus tllud feu farcinam , quam qiiis leuauic , in fe
nitate fcelerum inuicari ad peccandum. recipcrc, ferre & geftare. In hac fignificatione vfurpacur hoc
Lites ] Id cft, concentiones : quafi dicerecvideo malos im- loco.
pune turbare quietem bonorum , cxagitare eos , moucre cis Egoferrem] fcilicct facilius, feu tolerarem. Hoc eft.non tan-
iite$,vtexcucianceos bonis,& omnis geaeris petulantiam tum dolorera exeare capcrcm , quia iamduduni fcio ho-
exerccre. ftes in mcam necem confpiraflTe. Ali/ tamen, qui ad fignifi-
Vrbem nonnulli volunt efle Hierofolymam,atque lii Plal- cationem fequtntis verbi refpicientcs ad cam hiiius quoque
muin de coofpirationc Abfolomi interpretantur.fedinar- fignificationem accommodant,ita exponunt, Egoleuarem,
gumento diximus comodius rcferri ad illud tcmpus, quando id eft,ego iftum eleuahdo repellcrcm , hoc cft, ego cauercm
DauidiSauIe rcdaftusinc^cremasanguftias,cum aliqi4|diu nnhi&inccncu$«flera,quopiodoi&useiusfeu conatuselu-
Jacitaflet , radera oblata occafione Palarftinos ab vrbe Keilah derem.
Magni-
, ■■■-:
4$t
wm
W
pliciifimf fenAntis eft h»c;ma^iMt re>vel abn»luce , 1114- pere ^"
gnificati|r, hoc eftyviolenier fe eSert 2c exurgic contra Bie> vc aesff <,
vitam raiihi auferat.Qenus «iicendi fumvcutn eft i.comm.uni liclieuiri
con(lietudinehominum,.qui idum ppprimerc aliquem auc
profternerevoluntjcontcaeumita fe attoUuntvt c6rpi|ty-
no momento quaficrefcere videatur.Et noi Gcrmaiiide hu
|ufmodihominedicimus«£rffiMM^/j?(i^^jvm/^«iir'. ,
Abfcondertri Declinarcm iplius in me impetum> & qu^re'
rein latibula.
C£fM^0] $ignitca|prslcionem H^ \^f^?^^^4%^^h^^H^
lis cA hypocricarum,lc4proiBcifd^;V;etj»W
Vt^ert af »Mm\ Id eft , in^efine,i\cc|r. %|;at eq^m per%.
uerantiam.quapngnum eftpatientis^fidd...... .^^^
TmntdtuMorl Hoc verbo, ficut & fupjnt,j}^iin|^tQ anxieca-
tem leueonfteraationem notac, deina<^,:fer^9rj{^iu'precandt,.
5«c«»<^i»0nfi)Mmmmm.]Ide|l,a^quaUsauccoUegameus, , qui oricur ex ^nxio illo metu. Nam.ingiqns.d^l^r illeit^ucj
hec eft,quo« vieae 8c c6dicionis aequalitas cotiiunxerat : Fuir preccs illi extorquel^at, ita eafdem ardentipf ^i^ irf|c|debac. ' , j .^
. mus cnim Vcerque eoderplocb ii^ aula.Soicc aUtem in amqi- Redemit] lam quafi liberac|)s Sc perfunfikt^^et^imio / ai^r;^^
bus vica; partibus communis vfus & commune officium ami mac euencum reipondiffe fuo voco , &a2it DlCip g(^9Ci|(i qui,
citiatn inter homines conciliare,vc incer fcholafticos ,'quod cxaadiueric clamores : vnde apparec p(a4muiti icnpcuin ep*e
invno Sceodem generc vicar vftrfancur, facile coic amicicia.. poft liberatlenem', velcert^, vtalibi quoque.di](|inus,iIdem,
Ica iiucr milices quos ea^em ftacio in caftris coniun^ic,-ac- futuram libpracioncm ira aljjexi^e , qu^uu iam^praBfens jBf«i
que icem intcr collegas eiuTdem muneris.Hec igicur illis pri fec icu praftcriiircc.
rmafuicocca(ioamiciriafconcrahenda»,qu6d verfarentur in ' ■•»• «
^ codetn munere:(ed poftea accefnc ardiorneceffitudo , ciim
%'
Dauid vfuseftco tan(^uamduftore,qui nihiffufciperec auc
aoerec in aula,niii deeius confiIio& niicu. Ideo nominat cu
ducem^t quia cx ea re arftior concrahicur amicicia,ideo di-
.cicfuiflc farailiarem fuum.
/»^/K«]Ideft , ica qua(i nttUum vnq^an^uericpcriculum^
me feruauicillaifum , ciimcamen lingi|iMsmo'mencis mors.
niihi verfarecur ob oculos. Tales e|iiq[| (^i^j^iiMI^ ^^!?i|2Mo^
nes,prorfus miracHlofas fcilicet. . , „\y , ,<,:i^lu .• ii : '\ < . ;
MecMffl»] Hoc bifAriam exponicur. Nonnallt enimdehp-^
ftibus incelllguncSc tncerpcecantur,qQgatra ^ me. Ego fui in-
Verfu fequente amplificac crimen prodi(oris,cum dicit,fc gcnct hoftiuin curba obfielTus, ita vt nulquam pacerec e^ugid,.
omnia coniilia fua communicalle cum eo,& omnia ei arca- & camen cu me liberaftl >aG fi nuiiquKmTliiirdc mihrli%iiiid
na fua coinmifiire.Deinde,qu6d fimul celcbrauerint facros ab his periculi. Alij d^aiigdis inrerpCte^tAlcii^ j quf caft^a lo- '
conuentuj,& focij fuerinc elufdem rcligionis & c^nfcflionis. canc in circuitu tiitientium Deum , vc idicitur plalmo 54. flc
Hoc membrum in primis eius fceius !ttiipIt6cac.Nani rcligio quoctes videne^faBaos cife tn pcriculi»^^! )4ttgm«; agniinibus.
dcbee effe rinftiffimum human» focietacis vinculum, & qui feu carmatim aduolanc , vt eos cueantut vficiuiex hiftoria £■*
eadem religioneconiunAi funcfanAififimo quodam fcedere lifasi apparec. Vcraque fcnrcntia bona eft , fifd.pCipccm ple%
incerfedeuipftifunc.Quiigicurhoc vinculumamictcia>ab- riquefequuntur,quiaCxiftimaniconcinu«ciHOC^eUm:quan<^
rumpunt,&hoc facratiHimum faedus vioIdnc,eos neceffe eft quamfere aUud,excmplum nonreperiatMr.K.wbi fignipceit
effe fccleracifluTio^'. concr;<. i. ; , . fn- ij..»p..m 1. >- . , .;
lnfocimte\ id eft,coriiiinftim>fimu!,ita vc mihi effec pro- AuHet Deut ^ uf^gef] Antithefis eJft^llioiMiDCmba i^nUi
ximus comes.AItjad turbac ftrepttuhi referunr,putanc enim ^ liberabic,hoftes auccln delcbit. ^^fijftj/'u:«N v.4 * i>Y
verbum Wi pfalmo i.effe idem quod tumnlcuari,ftrcpitum Aff&get eos} Ludic anibiguitacc verbii felam^njji ngqificae
cdereifed videcur potius ftgnificare idem «juod coire. conue- &refpond^te & «ffligere.Prius ad fecrahic«!cunij dieic-, Do-
ntre>focietatem inire,&c.& habetcontrariam fJgnification€ minusaudiec>icUifcsttne, auc preces meas:pofteriu8 ad ho?
verbo TtfiJi quod figniftcac eiicere ex fociecace feu conuerfa- ftes accomraodiic. Ita (ne exaudiec. vc hQfiesipfius vfndicenii
ctone hominum.
16 Irruat mors fuper eos , defccndant in fepul-
chrupi viuuquia nnaliti«[/J^f^/]in h^^iaculo corum
in mcdio corum. • m ?* •■V-v., - : r
Addicimprccacibncmquaincotam faftionem inuehicur.
tnanum fentianC) & mole malot^um opprefli pereanc. fi pri^ ;
maBperfona; effeC)fignifi(arecrcfpoiider|i.rele^i|dire.i lc
cunc fcribenda effec voxhoc aiodo ^DVtJ t , rt . ni > i#t'> iu
^ui fedet tA initio yKddit epithcton Dci,quofuam &dan-
cotmrmac. DeUsjittquiticftab leternoy nun^*'*"*- '^^"'^^t'*
-. ;y . . j . .. tj.u,«;, n pote^tia autrobur, nunqmtm abiicit cilram » quampro fuii
de hac qmd fenttendum fic alibi diaum eft. nw Hebr«t fi- ^^^ -^^^^ quidem vcrbofedendi iudictaciame^mai^ccm
gntficatobru|curis.mahs,feu ahtsoccupacionibus.veliTrue- j^^i,W Sedet>im,.uit :Augttft.Deusad4udiflandii«ac&cr
remaliquemnfo.neratore5j«igedodebitura.ldeoal2^«^ git.dpuniendum. Eftigtt5ra;Wiiiihac«ationc,Deui
ponunt,morsf?cexaaix,fcudebttumexigacabeis.alij,nuUa a„ r' n . .P ^ ■ J^ 1 — r.%^-!
pnecedence morbo,td cft^fubico ingruac mors.
Defcendant viui]ExiAimmt- prophetam refptcere ad po6-
nam Chorc,Dachan & Abiron^acque ipfbrum faftioni infli-
aaoJiNum.ttf.Poceftcamen fimplicicerexponi.fubica & io-i
•pinata mors eosopprimae,vc| abrtpiancur in ipfo curfu fc-
licitacis,quii excascaci rebus fccundis & potentia,non am-
pliuscogicancfecffe mortaIes.fcddeIiciantur,ta^^^^^^^ ,„auraatnm.i.n,.o, ooic.n«. x„ ..,«.»u^,. ,.„««*
pecue»vtau«,vtvtuihocIocofintquiflorent,iutqutcxifti. m^^^^-^ meliiisfifcfpcranda: N6n tin.irt iftt A ^ffUiil
afHigeteos, quiacftiudbc. Capiunt metMC«mii|ciim felatij
ex kat imaginciRrebusiadiiicrfis. Ita(:j|uei^ciihpatientjtt no»
abripiac aucprasctpicec , intueamurDeumiufiumiudicem»
qui pcrpetu6 (cdeac ad iudic^ndum &c» - . (. ' > .; »' .
^0 r^n fni^ationes ipfis} Addic aliara cacioncnvcur nece^
fe fic brem perire itiimicos , quia non mutaHoncs ipfis.^oc
aucem duplicicer cxponicur. Alii ctiim ffc expoiiiinCfD^^
funt itiduratiirftaklicia.%^ obftihatt in li-fcfctibii^V yifftlijt
manc fcvi^urospcrpctuo.
uabitme.- ,: '-•'. •■.■ 'A ,■■.■./'-', t^'-' -^;'^'^ "^
18 Vefpere & mape & meri dic orabo & ftrcpi
pitum cdamf r«r^4^V)r, trepidahrWitfpide ^ttfu-
gtamadeHm]6cz\xaictyoceix^meiitn,^^ , , ;^.,
19 Redemit in pace ailifljam ttieam, a pri!
[ ^Hod ] wihi crat , quottiim ih raultilfufrrunt pie;
cum.
:>'iti.
:r.;'):i;(;!.
idpoMutcntlaih. ' Alij 'i^^eatithanc ora;ti6Achi' *
ciem qii^rititofiii , 'qii^i^h^ii mutacfot1i^!?ijpfsr,'r!iidWi |N5r-
netuo fruuritur pWfpfcra fbrtuna , ac fi cdiliitriiWiibiSi littba*.
modts & mtfbtiis fiumUiiis hdafeffcnt fubteaf. 'ftlSt'V«fr6 Dei
indulgenciaita c6rr^mpit eos , vc omlDen^m(M!|iili'exuartt
k fiantfecuri ;n<fc riiifte^iiefftf aliqufem'»e6flri{«^^^ fcfekra
^"^DeumMmikemmi^i^^^^^^
malitiis ftsnifiifsl^ciil^^Si ^bifbtiottm (t^t&^d^AtlifMiris^
rin di^ione tt^i e^tm^lliia pai^ibtdipbii ftihc itiuati6i
.0 Audictpcusa^fflig^reos^^ ^^^ ^lfit ^r^i^lSlii^. p^tt^
nmo,Setah:<itti^npn%iwuta^pn«i|^^^^ f^dusnium. ^ '^ " „ Z;^
timciitDeum, -rsv-v j-.-vt.A m-tinr^}.' jvr-.^n-v-.fti^v^ iS f>>i}ill^.IUci«ttfl?tttf^datDeua»-£Ul&uttqustam.B^
lam nonnihUex doloribus fe recolligtt , fc fncipit ani^ fequimCdiitiSi-l-oaercfi* pPccaeus,qui«iiinquiivvioIat9^^
mumerigei;efiducia&fpeauxilijdhiini.Acqueiiacfpecottr , derc amicitiaE bellum infcrunt bonis , a qutbifs nuUa luot,
ccpta pctit opem. Ita vidcmus fanaorum qucrelas Ibnjgi ' lsf^d?ttiniuri«. Bft autcm mutatio perfonae, quiacOniaacea
difFerre abimpierumquerelts.Impii in calamitacibus Jca. . de pluribus locimis cfTet , &inlinc rurlus oi^s holtes
effundunt fuas querelas vt murmurcnt^ & ffrcmant adue^fut - comprehcndat ,nunc tamen tanquani de vno Idquitur.Hfc
Dcun»,accufen« eum crudclttatis,qu6d humanam natu- mutatio pcrfona^um crebra eft in Hebr«a Ungua , 8t_hoc
ram totmalis oncrarit, & dicattc fe &itift«? pleai. Pij Vei-S leeonen firiecaais^lit mtoenallagcsiYttl^eDlia porftrmg©'
itaqacrulantur vt interca cogiteni defuts peccatis >'& re aut«rcm.8t cap^4lMw,:«np«f*?l'PWW. » n*™P*
'patienterfefiibmittantf<5r«»f« ^iuin»* & fimul certa fpe Saw^m.quemperfidias accufat,quodconwa^«dii5m>CUj
«cfiducia pctaht, mitigationcm calamitatum ► & libera-, , & fidcm tojcics.daja^ m^W^^fS^BJi?^^^'^^^^
ttonem. Bcftigfturquaedam impaaestui carms mixta eu fioenuiciiuu. « ^ "^ , ^, ..
>§*--^ ■ i.
'■.I'
r
W
..:«.!>
ikM#^mi«yli^V^^/^^ jpttbUcHm)' ' noniam eftimp<;r«nuV()uimdefiderantis & arnic^ conpel.
&tuMitre|hQinmb1i6^iloihiQJ^o«iluerrurm • hntbaut effiagftantir>:vtatiqui<lfiat. J[i^e eftani quici'
jtion eft IxlUft aiitjbteelftfcttsTlla iniuria,tie <]uidenii miiit M pt' <|uid alicuiobuenic fCu accidit>quo afficitur^feu quicquid a«
j;ef il(a$^Q^ia iplEuite^isinprimis eratcurare vtpaxpubli* > licu rithpohitirrauc offettiir dittihitds.Inde lutherus reddit
^lii^coinferuari^r.Illie^ijgii^ri^ui icuiloseffe debebac pacis^prf dein anlitti, Ali\ vertunt tquin darfc^l donurti tulim:& dare
.|nikmrum|^I^Vi||)!^t|iactom9Si;eftautor belli fun^fti. Mit- inteirpreuntur pa(i(iue,pr6 beneficiis oranibus quas nobis i
'tetemahnminat!^ij^j)fiy«iT«iv^Mi{i!gnificac^e^^^ Deo cod&rri expetimus. ' ''■ .
liceradoriri^vimihi^rre. . \ < ^ Pr^^/iW/iifrfiMM^B^Ideflrjomnemcurameorum quaetibivfui
%', Alij abftraftiitiicxiftimantponi pro eoncreto.In p;iceS)td . riJnc,vel quibus opus fcft tibi^reiice in Deumi'^^ ^ *' \
dt,in pacilff^t^ir fillosjineos fcilicet^^iiiiiitiil tentariint aduer , Jj|>^/«y^MNr/i^//[pafcet]Id eft,ilie fubueniet neceffiratibus
fus|^aceoi buMicam.iqiii func quieci &trkiitj[uilliiinr\6 qui rs> tuis > «oitfolabitur & confirmabic te , vt poflis fuftinere at-
giopcim^e0beu]piuiic.E6deniredithxcfenceneia, fedprior . ruhitiasymicigabiceciam&colleceasprofua bonieare , vc
<();>^i^ah^6 planidir.Grxci & vulgaca cranflacio habenc in ppfns fuf&rre.
dh^l^hdb,te|^ruht enim Cahua in ihfiniciuo. Vl3 potuit fuftincfre, confummauit, continuit, fuftentauic,
^^"^ hoUkitfl^iftt^ldt^^ "^ indeeftverbum fecuoda; coniugationis Sa^TS, ad calculam
ra mecum inita iam violac^vc appareac eum non moueri re- feu in rutnmam diipofuit , fuftencaiiic , certa racione , modo>
ligiptie iufiiilirihdi^aut mecu numinis diuini:fed ludie iura- menfura aliquld diA)enfauit,^rocurauic,> .Sam.i^. Ipfe aiuic
mentis , ficuc. pueri aftragalis , vcLyfander dkerefolebac, .r6getii.I*roucrb.i8.Spiritu$viripocericfuftinereinfinnitacctn
Hbcverbl6rtgefcRfc^eraciffinium. Nam qui iniuriasiiias eius. ?» ^ ^ ;>€.s>i>yT;,i&«iHjr;i.- .14:.
Non diiAit motionem iufto ] Id e'ft,ftab1Tiec iuftum,non finec
perpecuo vexari auc opprimiiuftum , non pacietur vt oppri-
macur 6hcrc malorum. ' ■
14 Et tu Dens dciicies eos inputcutn corru-
ptionis:homines fanguinarij & doloii nou dimidia-
bunt dies fuos.Ego autcm in te fperabo,
Ji> fine repetjc irnpr«cacionecn,<|^ua hoftes exicio deuouec,&
poenas eis denunciar.Sunc enini imprecaciones piorumvatici-
nia Spiritus fandi. Hanc aucem precacionem addic, vt often-
dat difcrimeninter piorum &imj>iorum exitum.Pij affligun-
turaliquandiu, &nonnullia cyranniscrudclitcr interficiun-
tur , i!ed liberancur cahdem &pcrducuncurada;ternamlxci-
ciam.rmpij vero ad tempus quidem dcUciancur in hac cerra,
fed tandein pereunthorribilibus psnit.
foueam corritptionii^^o^ canciim incelligic corporales pce-
nas,auc mortem, cui eciam pi/ func obnoxij ,Xed poenas xccr-
nas,quarum mers illa eft inicium.
K«r/72«»g«/»<»ry;iAddicepiphonemafeu generalcm fcnren-.
ciai^decyrannorum & fceleracorum hominum poenisac in-
apertevlcifclciir^biil-eiitefidnditur fcre ab hOhiinibus , fed
qUi fa?dera,^i^lii«^irit(tpcedece religioitc & mentioncno-
minis diuiQi.vvb}ac»is eciam ab hominibus habetut fcclera-
riffim^is. ■•■ >)?»^f^^' ■■ "' ■■'■,-■ ■■^■.■;^-^^'! /-^. ■■
/, -ii: t^niaYiirfr^Jjraebtityftfl^^eri^rfjbfis ciiis , &
Jl-fclwm cor clusyicueriorcs [^«i^^wm [feintgUt]
' W^i ■':^M''-'''WK^'^ r'(-t/'>(|:ii;il.iMvun!6nU!^riV^, .^r^i.
V^iAdditamplificMioBpni ab hypotypo& >^ia^«3 pingicin-
fidiofaspacisScamicicias fimuIacione$inhoft^,quibus Daui
dcttk inihfidias pelliccre Ac pratcipicare conattis eft. Eft auc€
hic pulchra de&tipri<^eorum qui fub fpccic amiciciac,foe ie
nihi^aftihiditum,tUCcontugt6ruQi,non cancimt fallunr,fed er-
uertunc & in pernic^iem crahunc bonos.£i^^e nulla non x-
casplenacaliuhfexCiaiipIbruhi.r a f v> . ?
*'^'fr* ^«/^frtfjExiiiimant incerpreces pathrtch fcribi fub 0 pra
"tt5ere,eiiplfyn1*fcaufa.Vfitaca ver(iohabcc:'Diuifi func abira
vuIcuseiiis.Id<emenlmno(a«nnOli fighificacfurorem , iratn
&butyruh{'*^^ ' Qoanquamcikm butyram fignificat.fere femrr
pcrlqjiturcniucpchchefihccracN vchocinioco. Egovero ,,• .« • • -j a j i
ficlegeteraalim,vt1pyiverbumprorfusfeparcturarcqufti «",". Virifangumanj,ideft,crudeIescyranni,quipro fuali
fl!ratiotHUqaodvidccurindieareaccentus I^efic, diuiferunc^
d^rperdaerunc,hoc efl,faciunceoncraria di&is,na fafta ipfo-
fum aonrefpondene diftis:aliudeniih6re proferunc , aliud
corde prenunCk < Deindc fequitut Ifnfiwie fbu explicatio:.
Ox eiu4 efi but^» (vt fic nomen haeemancicum^pluralis nuine-
nxtn\tkm)fi(iwreftfuUum'X^ eft,ferihonesquidcm funcbla
ii/ej^coraefttaiiraj&nihilquaetit^fi pernicicfl^
nUiirmedicacur nifi bcUumi .. Ita vttajfe:; : -3 !>l:;1'.
bidine graftrahcur in generc humano,8c ca;dibus feu cadaueri-
bus omnia complcnc.
ViridoU ] Id eft j qui fraudibus Sc dolis bonos aippugnant,
quiquc mcndaciis vei^ogmaca pia conuellunc.vel bonispe-
riculura crean^ 4,' - ''■s.'* -■>. '^.-.^t^^;-:'- , .'• .r-;-!; jf.i.->i,| ?t»^! lii^. /■
Nonflimidiabimtdiesfitotf DlissXutherus hohltkomhibde
inrerprecacur negacia , quae moliuncur perficere anct fineta
1rrtileful>.IIIanondimidiabuht.ideft , abripienturcxtni»lio
curfu , antequam id perficianc quod confticucranc. Poffunt
i^W/iAapercioncsaacipiendo paffiue fignificat vurnera, j- - • /•- i- • -
v«I>adiueiacula,fprcula,feugladij,qu»penccrando apcriae «««nen die* eciam firaphcicer cxponi oro temporc huius
acia«iuntvdlh6ra .. vu«.»Tyranniftondimidiancdies,ideftpercuncancequim
^lCifetltlbprf^^/flnonpcrtiiittct in aternu^^ cxcremam feneftucem perueniant, camenquia fcipper illc
^pJBfimAJi^Kfi^..^ cxceflusipfiseflimmacurus,dicuncurn6dimidiarcdie$fuos.
■ l^oft/niriii^jiuerelas^e J^^ fltperfidiafuortinri ho- Econtra pio immacura mors nunquam aceidic,fiueenim fe-
i^URti^ ^^^vVt^cdefehdi in hoc ptfi^tpo pecic,fubiicie hunc nex,fiue iuuenis morcem.obeac , fcic fe fuum c£pus expIcuiP
t§nqyagy:^p4ft8ii<^o. confor;^tiQjtem>:qua.|uam fidcm' &' fc,& animo If toex hacvica migrar.Incerea eciam hoc verum
fpem doiifirniaji^ ^jtqjifeliac fj»e cur^ (uas ^'KVuhihat^tenti; eil, pIerof<jue tyrannos _tragicis qlamitati^us^^ a«Fviolent*=:==
^ftaute;mf9)tci?i^ ■generalis : (|p^ duinie ipfum hortlattir,' ihorteantctcmpusperire,fil;ue didtur,
pxei|[iplumifuiU{|.t9hquain^comm|fincn^^ Adgener$tmCererisfinec4tde^fimgmnepaMU
J^r^9m:.^At^^.>^^ , -^ D'fi^mtregesj^ficcamortetjiranni. 7f ^r^v^;
Jh^cefifer.mtmm oMuttutm ]Id ell^e^one Scexenei^ N^nigitur pfignathoc dtftum cum illo lobi capiee 14«
X:
mfinumBci bihnescuras,meleftias6c fohcicudines tuat^ Nuiherus menfium apud te eft > conftiiuifti terminos eius.
I^mie^cma iffius,jli(iei a^ aiif^.ricor4ias j^Qrtmittc , cer^ quipraeteriri noh>oteruhC.Intelligcnduni enini efthocpfal-
^fgfyffi&^^xqi», pra:fentix& auxilij pefpcce&cxpedali- m1 diftum de eo ascacis hutnanx ccrBiino quemf plerique
beraf;|oncmvcI inid^ationem > itecfi^aii^ariMt naa^nieuilitie airequuntur,qu^fflquecfle vel 6q. vd 70. velctiam plurium
aut muicicuaihepericulbruii), nbn' al»i|cias an|ihiim,cti3i^ft anneruni cernimus. Ad cam cnim astatem , qui func im^iu
3^deas hon tanti^m aperto Marte^fcd infidiis^dbirs^^i^afa*^- peri|;rQ pcrueniunt, qubd velin acie cadant. vel intcr pocu-
bus f(ieateti^'itnfi}6rtthi tttumfiUguhlHi j^ti V^^a Deo de la pereaflt , vel vencne toUanrur , vel fupplicib capicis af-
tecuracric „ ficiahcur , vel ;iIio quocunque modo prxoenci ad iuftum
ari«V«cbpaBiel|i|^ularcecdef«ftiuum»q)iod tfnc^nk & communcm carteris inortalibux vicac finem nequeanc
Y(krp«ur in :iihp*«uuo an fcu3ri'Ji.j5ani|ued tanicn perucnir^. : „> ;(•;•!„.:
'^r.r'',^t.^^^vi>h ..^-^^^^ Kir + ^^i^fxr -''>^^' '
>f-
>'W^i<t,{£^,...^\ 5J- >'ife.icl'?;.rV;!fe4^'i vjj.
^31 y;
:?'iy V
\ -
>U5
ttt
■1
ri','.
i<
,.rii->f.;'>
■ruie\n>ir
' j ,;■ >>j,.
Oratio^'habutt,quum ^filio Abfaloit^Q init^ eiiconCyamopcftmumGQmmqt^^
•Eft^^utisdl bipertttaaiA||ft«niin'-de perfona hia.i;De perfona iiiitAieorUtn.Et vtrique parts fuas adr
'*';3!'niOWl,'
▼fque.
%n^'ci^^'''^^^)'r'i'''J''^''^^'^^'''V' ■;*■"' »*.*V'Wp' i^«||,;*^&t«^.l<:riH' ;^ /.$itim'ui' -a^^
' I? licpcrfoAjrfiiaaglv;^^: "S^l^aiibiir^pifft 4; cxj>licaf cau]&f ^aidoilfi qini rctpiciunt
' *' ■ - ^ ' ' 1" '■ '""' ' ' :j ^:- c) ,uj. ^ ^ .^ '■■■planftuhi
W
-^
**■ ■• '
..«.v
PS' plaridfunj & ftrcpitdm intei:nuti)i prdpter maU guae ^duer(arij^nferebani5.V.5^&^.lu»manam ipfifis io^bev 1
cillitacem & calamitatem,quatii amplificat ab optato hypothetico,v. 7.8.9. ; '/ ; ,, , "
£ ; De perfona inimicorum agens,imprecationem editjduobus iudicitsfi^uratamrvrio ebrurin quosCNiS,
'i6.)a(bforbuit terra;altero prifeorum quiturrim Babelis ^xtruere coniatt funi;.v.io. Caiifa iaiprecationi?.
^j. Arcommunf improbitate qu« indignifiime inualefcebat in ciuitate r:!in)^a^;>v.io.ix.&; 1^.2:; A fingulari per-
fidia & ingratitudine Achitophelis(^a[ui ludae prodiioris typus fuit)famiiiI/aU,6|ori$ omnium malorum
quaEtundRegnum&Ecclefiamgrauiinme a^ixerunt:V.i5.i4.& i^,'^«v\\ \i*S^.4. .^.ik- f:-^.-) v:,*^; /Vi^ -^
I I. Altera pars Pfalrai prophetica,exponens improborum cxitium;& bonorum falutemrquae dup pcr
prolepfin pofita,v.i6.& i^.poftcopiofius explicantur^ ''«^^ n--^'^^:^^^"^^ '<^(:f' ' '^ •>' *i^iuj:*'?^\^^;<^i"-'>'^ ■:': ''^; ■ ^'
III. Amplificasio fui erga Pcum ofiicij a circurtrtantia temporis,formaque & affiduitatc precfi, v. 18.
quamfequiturconfirmatio(uperiorisofficij,&perfeuerantiaf ergaDeum abanteadta exp<*rientti ^ v. 19»
Deinde Dii dcfcriptio,qui natura,confiiio,iudiciifque «ternus eft,^ femper fui fimilis.v. zo. Tcrti6,pi-
^ura aduerfariorum,ab obfirmata i^ropietatCjV.io.ab inhUmanitatC|V.n.a pcruerfiflima hypocrifi,&vuN
pinoanmio,v.2i. "^ ^ ,,»^ « s
II II. Conclufio hortatoria,qua Pfaltcs oftendit vfumfidci»quaecunqueeueniuntacccptaferentis Pco,
& ilHus adminiftrationi commictcntis:prout fecura eft piorum fidcs dc promiffionc eius, v. 23. Accotti-
modai V. i^ f"pcriorcm thefin ad pr^fentcm caufara , oftendens feiam animo pcr fidcm praicipcre
ruinamaduerfariorum,&faiutem fuam. —.' - V,
Observationes LOCORVM DOC T R 1 n a b .
Verf. i-2.3.^.Graues heceffiutes, planciui.querelM ^tumultuo- rimonias ad Deu dirigant.f^jpejalutisfixamacfrmaincordihus
_ fis clamores fits extorquerefolent . futifoueant:c[uia certoperfuafi funt votafua aDeo exauditum iri.
Inperfec^uutionibusmagnumfolatipim eft.fibiberte ejfe confciU, ip VUimodtfcrimine f.deles qHd»isfint.eppreJfi,nihilominmta~
rtecfj fua culpa fedgratis prouocari.-quia tunc quocfs Jperandum eft menfalute ^pacem nonfint fmgulari mirtuifloMnde obtinent.
leuamen a Domino.quife miferis omnibuspatronum ^ defenjo- ^iuandohofttummultitudinempoflpericulajidelescomcmorant,
remforepoUicitu4 eli. UberatricemDeipotentiMnmaguindeextoUunt.
S.6. Vhi duriits feruos fuos exercet Deus,nuUa eji tantafortitudo zo In eo cognofcmtfdelesfefuijfe exauditos.quando Detts vin-
quA non labafcat:^ hac occafione Satan aftute hos ad dejperatio- dex exurgit.vt eorum hoftes affligat. >-"
nemfoUicitat,acfi Deta fubduciofui SpirittM auxilioyfe curam no- ^ternitatts Dei cofideratio impatienti* %uttim remediU. Contra
ftrAfaltttUabijcereoftenderet.Sedoccurrunt Dauidis ^ aliorum nihilmagisperuerfumquam.mortalcshohiines.quifingulismome
exempla quA nos ad conftantiam animare debentr tts inftar vmbri difjiuUt,Deiifenfufuo metiriiqtfia hoc modo eum
7.s.p. Aliqmties piis nuUum patet ex periculis effugium.nec nifi ab Aternofolio detraliumvariis mundi inclin^tionibiesfubiiciunt.
miraculo elabipojfunt.fita^ eorum conditio deterior qwhn atticuU Dei indulgentiaimpij fiiit deteriores,vt omne ntetii extmnt, ac fi
cuiuflibTf: vt difcant tanto ardentiits ad Dei opem confugere. immunes forent ab omnium hominumforte:^ quo diutiits torpet
10.1t.12. Mifcent quidemjideles precibiisfuis coafufos gemitus, inftits deliciis.inmalitia quoc^magis obditrefcdt. At Jideles fedul^
fedtandem adorandifiduciamfe reuocant. cauet ne rebttsprojperis obrepat eisfecuritas,qMA etia cotra Deum
Deitsperi*erfas fa£lioms impiorum quotidie difcindit.dum inter exultet.
fe eos committit,vt alij alijs inuideantjaborent difjidentiaferatur 21.22. Long^fceleratior efl quifoederatosfuosfine caufa adori-
in contrarios aJfeHus : 0> Hum quifqne dominari cupit,necfujlinet ttir,quam quifuas iniurias aperte gj' ingentii vindicat.
aliis cedere.feipjos vltro eneruent. Hocpeculiare efl certamen filits Dei, vt iUecebris deceptos aiiuti
&IUO infolentiits ruunt homines adpeccandum,propius inftat Dei homines conentur inperniciem iUaqueare. Sed interea Spiritus
wndiSia quA eorumfurori occurrat. fanBus obliquos aftus damnans , prAfertimfuUaces blanditiai , eos^
__^ Vrbes impietate (^prauis moribus imbutA.non modopiorum im- ad fimplicitaterri colendam hortatur. r-::^::::^:::^^::^^::^^^' ::-.:-: ' :-:-zz
;" Zj Wecatione, fed Spiritusjan&i iudicio in AternU etcit ium deuottetur. 23 Cura eorum omnium quA nobis vjiti JUlnt^ed efl tefignanda. "
i3.ijf..is. In DauiMs perfona , non modo vi aperta oppugnati, Nec^enimfatiseft aDeopeterevtneceJptatibtts noftrisfuccierrat,
fed etiam malitioseproditi ab amicis , nobis depingiturpiorttm 0- nifi etiampetitiones noftrA Cf vota in eitts prouidentia recumbant:
mnium conditio, vt quifqj noUrum adfubeundum hoc duplex cer- quiaplerofque videmtts tumultuoje precari , ^ dun^fine modo la-
tamenfit paratus. , borant vel foUicitifunt, Deum adfuas leges adigere veUe.
Non gladiis tantitm ^CAdibus ecclefiarH Dei Satan infeftat, DettsJitiieleBtseritpaftoris loco,quineceJJitateseorumcnrAha.
fei fftbornat etiam hoftes domefticos , qui eamperfraudes ^ infi- bebit,eifqtte fuppeditabit quAcunque vfus vitApofttdare videbitur.
dias adoriantur. Gjifipdgenits hoftium nequefugere neqttefugare Ad temjiusnutantiufti, ^ Aum huc ^ iUucqttafi variis procel-
toncejfum eft^-^^ ; ^ . ' . ■" lis agiiantUr.prope labafcunt: at Deus non patietur vt anxieiati-
Damnantur h Spiritu fanElo ij omnes qtiifacra naturAfoedera bttsjep^erfintobnoxif.velpericulis ^curisconcfaiantur,fidcon-
violartt qtiibus erantinterfe deitirtBi. cedet eistranquiUtt/nflatttm.^
iW.I V ' "I !■".''".'> '"''.
-&lu&damefltotTtishumanigenwisfocietW-fidqiioqut^^^ 24. Pi/ inier multa vitAdifcriminatrepidantes qmetemfibipa-
adnos accedit.eofanciiore vinculonobis efl ciiuncins. Namprinci- ratam ejfe cpnjidunt:fide enim Jpeculanturquod hoflibtts Jittsim-
pium.qttad profanis hominibtts incovnitiifuit.nobis tcnendU efl,nS pendet iudicium.
foft^itOtfedDeiprouidentiafieri vtvicinitof, cognatio, vocatio Nontempordiifmpdo cUtdesinflatimpiisfii^Atemusetiamin-
communis , prAciptteverofacratiJfimum pietattsfoedtts ,homines terittts. ■-^^-, ; .^, .■; _,,',,..,.;:;,■ ■
ipfos,mAximifideles,interfe confociet. Certa Dei vltie cruddes ^dolofos emnes manet, qitam effitgert
16 In imprecationibtes, fugiendtu efl inconfideratus :(elus ^ i- nopoterttnt. Et quanuis non itafubito peeita^ Deus exigat , multis
racundia:qutafi nos agat vindiSiA cupiditas, petperamJanBupro- tamen documetis planumjit quodhtc dicitur. Et ytctiquefcelerati
pheta Amulabimur, qui fincero ^ compofito zelo hic Deii vindice homines vita longiits producant,agunt.tame^ trepidam fif inquie-
implorat contra reprobos qui iam. Aterno exitio deuoti erant:nec ta tam vitam,vt verfentur in vmbra mortUinec in rationl vitA ve-
in perfonas hoftiumfuorumfertur, quampoenas denuntiat impifs nire meretur vita hAC quAfic malediBa efl a Domino , vbi mala
omnibtis qui ecclefiam iniuftis moleftiis affligunt. confcientia fuis tormentis,tanquamfAMiJfimiis carnifex,eos exa^H-
17.18. AJfidtiitas ^ vehententia requiritur in precihm.ffluum ciat:^ cerie non alij ad vitA metamperufininnt quam qui Deo^ vi-
autem fimtts Aquo tardiores ad orandum.nifi quifquefe ipfumfol- mnt ^ moriuntur:quia iUisfolis tarn morst qmm vita lucrH efjt.
licitet ac vrgeat, prAcipuum hocpietatis ojjicium apud nosfrigebit, ludicium infanguinarios amnesparatum nomfipde ^ patien-
adeoque obrepet precandi obliuio, nifi nosftimulemits, (^ certas ho- tia cernitur 1 (^falutis noJirA cuftodia injpe reportenda eft. Vnde
ras prAfcrihamm,qua4 nobis elabi abfque precibtts non patiarnur. coUigimtts non ita mature l mtdio toUi impios , qui» diuturnis in-
NuUi cruciattts vel dolorespiisjitnt obflaculo quominusfuas que- iuriis ad tAdium vfqtte nos ex^ceant.
Articvli praecipvi.
I. Orationis piae anima?ad Deumomnipotcntem,iuftum 4. De iraprecdtionibus aduerfu$profligat«sDti&EccIc-
&mifcrlcorde(T» efficacla. fiaehoftes. ^
%. Improboruminecclefia: finulatentlunipericulofif/i- f. Apoftararum,crudeliuniproditoriimanimus,ftupori
mahypocrifis. * ^ - interitus.
Pi^ animae confli ^us & Iu£(a; mtrabilesi 4. Pr6uidenti« Dei refta conflderatio.
V ii/
^•tm
wjmmmm
W:.i'v\i!^/
■'f^:|:-ij
^
A R G V M E N 1 V MSP S A LM I L V L
' ■• . ' '^ 'J^' '' •*■ '■■.,.■■.■'■.',■ - . ■.■■... A'.f;.;^.''^;_I.Vj'-' ".■■.;;,. ■"■.■-- -■■• ■',7 «•;-r;jp»', -j-.'r',»..>^T
jySDEM fere eJi ^rgHmenti cm dli^mtfitferiorihnt. t^nm ^ kic Pjfklonis /(rifttu tsi
temporfi exilif »Mm Dawd /i SaHlefHl/itf pafiim qHAreref Utihnla» vtcrudeles regii manttt ef-
fHgeret*Narriat oftfem hifi^ri^ iSim/ii.eHiMhicmentiohemfaeitrDaHidemtcitm a lonatha ad-
\mp^mtttpffetiffitremfroxfiti implacahiiipdio ardere adHcrftts tpfitm , necvUam nifiinfHgafpem
feffe , ^iiffe ad PaUfiinos,, ibj^He in itinerACfimfirehenfHmidedti^um effein AH/amjdchis reg\s
XjMhymntm umvt expioratpremaHt proditorem,fedvt hoHem hHiHSpopuliinfefiifiimHmyqHemfciebant non
multo ante interfeciffe GoliathiCfr aMoremfitiffe eiw ciadis^Hia tHncfecuta efl yfed (^rpofiea > citm rexdotis ioco
paHttt eJfenoQ»prapHtia Philifiinorum,dHcentosexPhilifiinie interfeciffe , attjue adeo ceieifreiam nomen apud
ludaos confetjUHtttm effe^vt in.puhiicis cantilenis tqttihHS vtUori^ JudaorHm celeifrabantur > diceretHt' decem
milliaPhilifiinpruminterfeciJJe.CiimitaqHe infummo4if(riminefe verfarivideret,etfiforis ad hofies fallendos
fittititiamfimttiauitiatque itapericHluf^euafititamen interea animo erat con^pofito,^ mente.Deum intuebatur,
a tjuo petit in hoc Pfalmofe feruari (jr defendi: vtfatis appareatiiUamfirnnlatiinem nonfuiffe talem animiper-
turirationem, ^ua illumad tUicita tnediain^pelleret yfed ofiHtumfuiffe confiiitimy ^uodpericuii magnitudo eum
excogitare cpegtt^j vitafuapotiits fuam dignitati confttieret. T^e^jue tamen inteirea ita animofuit abieile, vt
iUiquijpemnp^^hfibenttfed^e (^irfidHciaaHXilij d
guo , pofiefuamdefendife drferuari ab hofiium crudeiitate petiuit , ©; magnitudinem periculi expofuit ,fubijcit
confolationes tCfutbpts animifui magnitudtnem (jr fidHciami^uamin hispericuljs habeatiofiendit.Jffrmat enim
fe in hocfummo periculo infoiitts Detpromifitone acqmefcerei c^ certofefiatHere ^uod curafit Deo, ^ ^uod in-
columisfit euafHrtti.Talis igitur efi vtapiorum inpericulis ^ certaminibus.Foris ^utdem videntur nonnuni^ua
effe animo abieBifiimofed tnttts in animo luBaturfides cum timoreiC^r tXderhfeiiciter vincit,^ Uta triumphat.
Cuinsreiexempiainmartyrumhifioriis occurruntpeneinfinita. ,■ ^ •
AD triumphandum fuper columba muta in re-
raotis, auTColum Dauidis , cum comprchen-
diffewt cdm Philiftini in Gath.
Super columba muta]llunc titulutn quidam exiflimant fuir-
fe verba critx & vulgaris cantilena:, ad cuius niodos hic pfal-
raus fuerit decantandus , quemadmodum & in aliis pfalmo-
rilm tici^lishuiufmodi quid a nobis annota^um eft. Plerique
tanien ad argumencum pfalmi hunc titulum accommodanr.
£xiftima^c enipi Dauidem meeaphoric«s fe comparare
columbaf proicul fugata; , & veluti in mec^ium accipicrum
cum fummo Dericulo puIHe , & capt». Quod certe non
li -__::.-„ T. ... ;_- t^...:j _ J l._/l
uuleeongruitargumento. £rat enim Dauid ad hodes cum
fumraovitxdircriminepulfus,citmdomi nullum locum ab
Repetit eandem querelam amplificatam n6 modoa tem-
pore,fed etiam modo & numero.MuIci,inquit,oppugnane me
crudeliterdomi &fori$ apud quosexulo : deinde fuperbee-
tiam infultant nieis calamitaiibus.
'V Alijexponunt mecum, qua/ideangelisdicat, pugnanc
pro me, vt fieconfolacio . Sed illi abrumpunt querelam.qu*
continua eft in toto verfu.
cano nomina cum verbis conftrufta fiepifi^ni aduer-
biafcunt. ..
/^ Quo dietintieo,egoin tcfpcraui.
5 In Deo iaudabo verbum cius ; in Deo confi-
do,non timcbo quid faciat caro mihi.
Narrationi periculorum mifcet confolatio nera. Affirmac
iafldiis tutum inuenirec. Quod autem mutam columbam fe enim fe in iftis periculis & terroribus retinere fpem & fidu
vocat,id ita interpretantur:qu6d quanquam fummis eftee af ciam prxfentiae & auxilij diuini , & intueri promiilionera,
£e&\is iniuriis a rege Saulejtamen coa^us fueritobmutefce- in ^ua Deusopem poUicetur inuocantibus & petentibus.
re,neaccufaretSauIem>auehoftifceIeraKegis populi Dei ^»0 «//^ ^iV^fo ] Quando video vndtque me circunftare pe-
prodendo occafionem ridendi huncpopulum prKberet.tmo ricula , & omnesin meam necem confpirafTe , non pofluin
«im audiret multas contumeliofas VQees.in.Deujn apMge^^^^^?^^ periculorum , fed tamen non fuc-
tem impii & profanam,apud quam cum refutahdo nihil pro cumbo tirnori , noh frangor defperatione , i(ed erigo me hae
ficeret,coadusfuit tacere.Fuicigitur Dauidcolumba muta, fiduciaquodmihiadflsdefenfor Scferuacor.
quas tu lit iniurias &patienter tulit.De voce C3NS ridci nfr^ 7» Deo laudo verbum eius ] lam altiiis etiam aflurgit. Nam
pfalmum/S. inluftacrelcitfides.&ficardentior.Nontantumigiturnunc
. i»r0m0/»]InIociS}quaBfuutremota a terrafandlba. dicit: lgoconfido,fedetiam, egogloriorinDeo,quemcer-
Michthan^ volunt effe fpeciem melodia; , ad quam mulci to fcio mihi aJeffe.Sicut Paulus inquit Rom ;. Pios oloriart
pfalmi dccantati fuerint, vel inftrumentum muficum. Ali j fuper afHidionibus. Huius vero lascitia* obieiQum feu nia-
tamen interpretanturappella tiue pro aureolo,quemadm«- teria cft vejbum , hoc eft ,promiffio de defenfione & Iibera-
dum&pfalmo K.quafi dicat,infignispfalmus qui canquam tionejafta piis. Hanc dumHde intuencur & fticuunc raram
preciofum aliqUod luifAiMi repbnendus,& in precio haben- cffe, vincunt dubitationem omnein & excuciunt trepidacio-
dus efl; izrt IT 1 IZ • ^^^ fcu tiraorcm. Qujcquid igitur acci^t foris,fiM;unc pa-
,2 Mifcrcre mci DeusVquia abrorbet mclibmb: tferiierTnccdimouenturi^fTnrfpe^
quotidie im^u^mns[vei comedens,vtfft continua^
ttometapherajcozr^atme.
Inicioftatimponiturpraipofitio.qua: eftprecatio, fnqua
pecit defenfionem aduerfusiniuftamvim & rabiem fuorum
hoftium.Inquit enfm , Aiifireremei.quiRdicetetil{omincs
paffim crudeli(fimemepetfequuntur,nec vllus eft locus ve-
nia; aut mifericordias apud ipfos,itaque defertum ab omni-
bus&variisinfldiispetitum,turecipe in gratiam & fufcipe
mei defenfionem. A^ \ ' *.
Addit autem m«x ratienero i neceffitatciiii i^ua conime-
morat fiia perirula & xrumnas.
Deuoratmei^omo)N9m&^MHindefinite ponitur pro fpe-
cie.Homo niedeuoratiid |eft,omnes crudeliter mc perfequu
tUt tanquam mox abfbrpturi:omnefque ad deuorandum me
cem eflc in fuis promiffis,atque in eo acquiefcunt.
AIi;intcrea,quinonhabent fidem, tumultuantur,fremuc
& murmurantaauerfus Deum^ruunt in de^perationem, quia
exiftimant fe eflfe abieftos^i Deo. Alij verbum pro re inter-
pretantur, quafidiceret,quicquidmihiaccidat,ficDei per-
miflfu &voIuncace. Sed Dauid verbuni hoc loco nominac
promiffionem , & quidem in ipecie eamqua* de regno fi-
bifadaerat, intuetur. Itihac gloriatur & ftacuit , nullas
hoftium viresautConatus tantosefTe, quiinfringcreautla-
befa&are hanc queant.
Ca.rnem per contemptum nominat homines, qui compa-
rati aid Deum nihil habent roborHs aut viriura , & tamen ita
fuperbe fe efferunt crmtra Deum, quafi de carlo eum flnc de-
iefturi : hancftulcam ipfbfum ronfidenciam & audaciam ri-
dec hoc vocabuld,quemadmoduni & pfalmo 7 S.Recordacus
inhiant. Verbum «|Niy fignificat illam inexplebilem rabieni «uod caro efTentjid eft, vidiiefrcmortales & caducos,in qui
ijua ad eum deglutiendum a rdebant. " - . - . ,_ _ . _ -'
6^o^/<fie)AmpHficatioefta tcmporcquafi dicat,fine inter
mifttonetrantadnimeftodijineoacerbirasvt nihil aliuda»
gerecum finatquim vt mihi exidum moliatur.
5 Deuorant [ abfiirbentme] ohCeru2itoresme\
quotidiccerte multi belligeraniur aduerfum mc
iiupcrbe.
bus nuUum effet robur.'Icem , Omnfs car* herba.Iefa.^o,
Gcn.t.qubdfit caro,&c.
ilf/;&i]Scilicet,fuffulto t)eipromiffionibu». ,
6 Quptidie vertm mca torqucnt: [deprauant:]
aducrfus me omnes cogitationes eorum ad maium.
Reditad fuprainftituram querelam,in quamagnitudinem
peticuli fui exponit,& hoftium furorem depingir. mifcentur
' . cnim
.'1- >
ciiitn in precationibus affbft(^!<inecereo^<^djaii>' it||<}ueyif>
deainunciicieni e^umpere^ liunc coiftlctani Sc meeunt , &; va-^
riasefleaffeduumvices. ^^ ■ . :
Priorfentencia varie exponieui' ab inCerpretibus.' t^Mam
«tan leguntin nominaeiuo , &fentenciam referunc adDaui-
deni. Verba mea maerore^trfBtiunt iciiicec me.vel conturbac
jme,ic[ eft,quidquid ego inftituoid infeliciter cadft, & omnia
^ea c5filia turbatur trifti & infelici exitu. Nonulli abf&Iucej
Verbameafunt niolefta,ideft,negotia mea;Pleriquecamen
de hoftibus interpretantur : fed in iignificacione verbi av;;
diirentiunt. Nottnulli enim ita reddunc:To/ta dic verba mea,
id eft , caufammeam moleftam & magis inui4iofam redduc,
dumfcilicecSaulemaduerfus me fuis meiidacii$ 8c calum-
niis incicant,&'odium eius magisfacccndunc Alij vero Rc in-
terpretantur.Quptidieverbameadetorquent velcalumniis
deprauant. VirtuBlcnim axy^in fccunda coniugatione fi-
gnifidat & 'c»iiti'iftari,& artc igurare, formarc feu elaborare
aliquid:priotisfignificatio efti» diftojIefa.Sjnpficxacerba*
uerunt &c6triftauerunc Spiritum fanftitacis eius.Vndc Pau-
lus fumpfit fuum diftura,Ephef A.Pofterioris in fafto.Iob lo.
Manus tux formaruntme & pecfccerunc me. Atque inde no-
me r— ^nvp idola.formf ,im3gines,fimilitudines.Han!: figni»
ficacionein huic fencenciat cogruere exiftimo.Qiii cnim ^1^0-.
rumverbacalun^niantur, illi arte alium fingunc &formanc
fermonemquam abeoquemcalumnianturcjft diftus. : ;
Contramei Ndnminuscommodepoteft referri ad prius
membrumquamadpofterius.Necimpedit.iccecusathiUch,,
in quo notando non vbique eadem eft habica i librariis di-
ligentia. , .
Omnescogitationeseorum admalum]ld eft,omnes vias &'ar-'
tes excogicant,quibus mecuertant: nullum tepus relinquunt
vacuum ab infidiofis confiliis.
^ 7 Congicganturocculri^vdbfevaartt [-^/^fOiVir/-
iantfe] ipfi calcanea mea obferuantjduin expcdant
[f.v/7f/';/w/]anirnam meani. •' ■ ■ < - e ^ '
Congregantur] Id eft,confpirant inter Ic, conferunt emnia
confiliS & vircs fuas ad me vnum euertendum.
Occult^eohferumt^ld eft,varias ftruunc mihi infidias. Verbu
^sy fignificatabfcondere,recondere,&aIit]uandoexocculto
loco obferuarcvt pfalmo le. Oculi eius ad turbam infirmo-
rum obferuant.Prouerb.i. Obferuabiinus innocentem, Ahj
fimpliciter exponunt,occultanc, fcilfcet (e. callide &ex ino-
pinato cohanturincaucumopprimere,quajrunc latebras iu
fuis fallaciis,vtocculte me circumucniant.
Calcaneaoiferuant]ld eft,infiftunt.veftigii$ meis,&quQf un-
que mevercoinftancacriter,vtnufquam me oceultare pof-
fim,quin mox illi fubfequantur.
^iikexpetuntammafnmeamJAdditciuCsLmjquim diciref-
~ fe impIacabiIeodium& cupidicatem jollcndi e medio. Da-
uidem.
8 Super iniquitate •euafio ipfis : in ira populos
dciicc 0()s Deus»
Ideft, ipfiquidemad tempuspotenter & fine obftaculo
graflanturin fuisfceleribus-, & quianon moxpuniruripfo-
rumrcelerataaudaciajhascimpunitas reddifcospetulantio-
^res & ferociores , fed non eftugient tandem poenas. Tucnim
Deus fuo temporc profternes cos & quidem in ira,id eft,gra-
uiffimispoenisj&triftiffimiscalamitatibus obrues & euer-
WWflPiS
mmf^tfifp'
efteDeo in hisaR'umnis& ItocexUio»atq; adeo fingulos paK^
fu^ mei exiiij & lacrjrmas fingulas nunierariab ipfo & repo-^
niinecfruftr«casfundi,Hac igitur ^dejmeIuftento.£ftautent
illuftris defcripcio pfouideotix diuinae in his verbis , qux di-
giia eft Qbfcruationc. fixiftimant multimdignum cfllmaic-
ft«Kcdiuinai curarehonouncionem oberratempa^iTim in mor^
cibus &igris,8c qiiasrentem iarebras,quemadn^dyinille in-
quit,N0nvacat exiguii rebiiiadejfe loui .■ i^edaffirmac Dauid,a-
deo id nbiLindignun) iudicare Deum fua maicftatei, vtetiatn
fingulos grl(|^numeret,& lacrymas in vtrem coUigac.Hjec
cft infignis conrolacio , & congruic cum hoc difto Chrifti,.
Omnes capillicapitis veftri numerati (unc,Matth..io.
Vtrej Solebant orientales in vcribqs (eruare vinuot & olefi.
Jdeohacmctaphoravtitur, ' .^ ; '
Poneinvtre]ld eft.ne patiarisin terram excidere, fed fideli
cuftqdia,tanquam pretiofasjConferua,atqUehar«m confpe-
ttu fleftaris ad opem ferendam. Lacrymae funt figna doloris,
infirmicacis , acque etiam interdum impatiencia: , & tamen
Deus eas non afpernarur.
A»non]lam quafi VQtifaftus compos.affirmatidfieri quoj
peiiucVat, quia certo ftatuit rcs hominum effe curae Deo , ac-
'que h.ic fiducfa audet ad Deum accedere. Qui vero ftatuunt
Deum non curarc res humanas,non inuocant,neccxpeft3nt
ab eo auxihum.
In commentario tuo]ld eft,funt in meraoria perpetua &nii-
quam delentur. A morchominum fumptus eftfermo , quii
qua; meminiiTe volunt,annorat. Si igitur ratum honorem dc-
ferc Iacryij3is,quant6 magis fanguini quipro Chrifti nominc
&gloria efFunditut?
lo TuncVertenturinii-nJci mei retrorfum ,quo
die ?Iamauero:hoc noui qiiod Deus mecum.
Confirmatus promifllone prajfentiat' & auxilij diuini, qua-
R cisrtum tcmpus defignac quo inimici fint euertendi. Inquic
cnim:
■'In diequo egoclamo] Non qui^i^m mox ad preces eius truci-
dabqncur hoftes, eo momento quo precabatur, fed quia cer-
to ftatuebac fuas prcces corto efle exaudiras , fequc voti fui
compotem f iflum, idco ficl«c|uitur,qijafi eo ipfb momento
hoftes finteuertendi. Deus cnim non fruftraturfueirum pre-
ccs. Ideo quandocunqueid oftendir re vel fafto,dicere pof-
fumus/idfaftumefTecotemporcquandoad Deum clama-
uimus.
11 In Deo laudabo veibum : in lehdua laUdabo
verbuin.
II In Deo confido : non timebo (^uid faciat ho-
mo mihi.
Hi duo vcrfus ancca funt expofiti.Continent autem confo-
Iationem,quamopponit tentationi de dlora. ■-^x""^" ""
i^ Super meDcusvotatuafoluamrlaudestibi.
Additgratiarum aftioncm, vc vfitacum eft Dauidi , vel
quia incer precandum fentit ccrtam confolacionem in qua
cor acquiefcifjvt certam fibi faluBcm polhceatur (nunquam
eriim feriat&ardenrcs precationes fine tali fruftu abeunt)
vel ctiam.quia pfalmus poft accepcum beneficium a Dauide
eft compofitus , ficut fupra in argumento pTaljni^^i Scaljbi
diftum eft. . ...>*,.>
teseos.
R.Dauid,& qui eum fequuntur.,intcrro*ariue legurit : An
erit illis euafioPLuthcruSj^^x/^My?^ thun iSlfcho vergeben,ift eitel
Ablas. Septuaginta interpretes & Hicronymus vidcntur pro
JIN lcgifle*pN. Nam (eptuaginta ita interprctantur,\^' to
/AuAfoc ow>«c («w^. Hieronymus in commentariis itaintcr-
pretarur: Saluantur pro nihilo , ciimnon commutatur ad
gloriam,fed ad poenam transferunrur.ld fuaverfioneita rcd-
dit: NuUus eft faluus in eis, &c. Mufculus vertit : fpem eua-
dendi coUocant in verfuciam. In pofterioremembro accen-
cus Reuiaoftenditordincmconftruftioniseffcinuerfum, &
in ordinatione mcmbrorum vocem 1^3 pofteriore loco col-
locaridameflc,nequisexiftimetconftrui cum fequenti no-
- mincjvt fblent fubftantiua.
9 Fugam meara numeraili [habesin mtmeratol
ponc lacrymas meas in vtre tuo : ^n non in numc-
ro tuo? ' • "*H' ' '•"'' '" ' •'. '"
' Sepruaginta vocem iNi reddiderunt f «cW,& in vcrbo mu-
tarunt numerum. Hieronymus fecretiora mea legit, ac fi
cfletmQ.
Rurfus fubiicit Confolationem , qiia vincit illum metum
quem exhoftium muIcitudine,infidiis&hoftilifuroreccpe-
rat Ipfi quidem hoc agflt omnibjus/viribus, omniaque ftudia
& conatus fijos impendunt vt me euectant J fed fcio me cura:
'Cacterum de gratitudine quatrj Deo deWemns, & de^lttfis
quafnosimpelleredebqnfad oratiarum afttonemyalibi dl«
cTriirji:oplVjiius.Nos verVa & pm
Super me Deus -uota tua] Scilicet funtXutherus, icA hkh diff
gelobt.id eft,cum rataabste beneficiaacceperim,& tua folius
ope eX his periculis euaferim.intclligo me ttbigratitudincm
debere , mequc tibimeisvotisobftriftumeffe^vttuabcnefi-
cia paflim apud ontnes pra>dicem & tuaslaudes annuntiem.
Effefuperaliquemvota] PhrafiseftIingua:Hebraex, aliena
nonnihil aLatinis auribus. Itaque expUcanda eft. Valetau-
tem idc fcre quod Lacinis,damnari VQtorum vel votis. Nam
cumDeusbeneficia aliqua hominibus praftat, htsfibiob-
noxioseos facit ad vota folaenda, qua?ancequam f*Iuantur,
obligatos &quafi damnAtos hominesrecitiet,veI, vcHcbr^us
loquitur,Supcraliqucmfuntaut manentvota. Solentenitn
fandi in necefticatil>us fatpc nuncupare vota Deo: Hl ciim
faciunt , Latinis dicuntur daranati votorum. Er quanquam
nonfemper exprefTe^dfaciunt , tamenfcmper obligantur
vcl damnantur illius voti gratiarum aftionis , cuius hlc
fit mentio. Exempla aucem.illarum locucionum jeperient
ftudiofiapudVirgilium &Liuium; Verg.y.Etlog. Tibivota
quotahmAgricoUfacient,da;mndis tttquoquie w?itf,ideft,tene-
bis eos obftriftorad perfoluenda vota. Ec Liuius libro 7. ab
vrbccondica de L.Burio tJucente exercitum aducrfus Aurun-
Cos , inter ipfam dimicationem acdem lunoniMonct» vouit,
cuius damnatus voti cuoi yidor Romam reuertiflct, diAasu-
, V iiij ;;. ,^i
■ " ■ ' ^* • r \
*;'■ V''
':t
i
ralabaicaufc iirhfcex^mprwKeliigi pdteftha^c ^ elf i .
Hebrara. Supcimiie funt vota tua^iideft, cgo fum ribi obftri-
ftus votis. Quali» aut^ liat illa vota, ipfe^rtiox explicat cim
inquit,perfoluam laudes tibi, id eft, ego ^ratiasJtibi agam 8c^
prxdicabo beneficiatua, addametiam lacri^cia , <]U« (int
tcftimoniaSc fymbola animigr^^ti.CNani publicaB gratiairiim
adiones nunquam pe^agebancur line facrificiis in illo popu-
lo )vtfic»6ca,quibus terieor obftriaus,pcrfoluam. Non de
atiis igitur qiiimde gratiarum aftionis votis ioquitur hoc
loco projjhcta V ficut & pfalmo 6 1 . Idque obferuandum eft
contra PapijKas,qui cum nonaen votorum kudiunc, exiftimat
quxlibct Voca probari. Nomen imi accipitur paffiue votd
tfMjii eft quibus tibi teneor obftridlus non aaiue,qu3e tu fe-
cifti. Noh eaim Deus fe nobis obftringit talibui votis , fed
hds Deo fdn^tts obftrifti, itaque vt deblcor pecuniam quam
in manu aut loculo habet, dicit eflfe creditoris, quia cft mip-
liusazreMta votanoftra dicuntur Dei vota,quia Deoobftrifti
fumiisvotis. •
i.H Quia Jiberaftianimammcamamorte, nec
nou pedes meosab iini^l{^one[pracipmfi]vtAi;t}\)\Xr
lcm cdram Deo in iucc viuorum. ' : , ui -:.:
Addit rationem i quia tu cripuifti me ex his periculis, in
quibus nihil nifi mors mihi antc oculos verfabacur : jaftum
enimfiiifictdemea falute, nifi maturetu fuccurriffcs , at-
que o|)^' cuUiTes. Anims hSc a^dpicur prov^i n
A morfej Hac voce magnitudinem pericull in quo fuerac
oftendlc, vt magnitudinem heae6<;l/diuini c rcgione ampii-
ficec. Non enim dicit fe a fcattiei iiuhtia.infidii^impetu auc
gladiis hoftium eiTe ferua^um-iiftMtab^ipfa mortey fignificans
iein ipfo pfiercis difctimine fui(&::Eo vHifUefinicfifos demer^
giDeusincalamicacesvcglodofiorificliberarioj ■ ;
ifinfion fignificatfimpiiciierlap(um,vcpleriquereddid6-
runtjfed violencum impuJl^futlnjquo fui0ec euerfiis fubicb, ni"
fi Deus fuppofita nknu fua eum retinuif&cfic&ruafrec. >
FiTi»»^»^/»! Addiccaufamfinalem liherationi&i, ideome
eripuifti,vt ambuLem in luce viuencium,id <ift,vtfruaradhuc
haclucevitali,&fimfuperftts aliquandiiii; Iid^enimeftHe-
bra?is lux viuentium , qua fcilicec viuentesjfruuntur >& gau-
denc.Sed non id tantum : neqne enim fatis cD; ]|liis.ita libera-
ri i morce vt vitalem auram haurire adhucaliqiiandiu & frui
rebushumanis poffint: fedaddit,c0m/»De0, ideft,jtta vtto-
tam vitam meam referamad Deum • &exhibeam meexem-
plum ad obfeque,^dum. credam megubernari& feruaridiui-
nitus:icem efle in gtatia & fauore Dei. Ita difcrimen facic in-
terptos& impios. Impij enim erepti ex aliquo periculo
cantum abeft vc coram Dco ambulenc , vc magis etiam fe ia
voluptateis immergant & in qua;uis fcelera audaAer prafcir-
piccnt. . ' ,
P S A L M I L V I.
P J RT £ S.
. ) . :X ■
I. Pf ecatio pro gratia & faluce a calamitatibus confequettdatcuins partes duae,poftuIaturn & caufa^v. i.
&5.euifubiiciturlaudatio-ajconftantiafideIi,v.4.&fiduciaiuDeJ promiffionerojv.j.
I I. Defcriptio improbitatis aduerfariorum > v.6. & -j^ aduerfus quos iniprecationem edit v.8< deindc
fubiicic confirriiationem afiducia fupplicisin Dei bencuolcntiam,v.9.& 10.
III. Conclufioa^tiologicafuperiorum , v. ij. qua oftcndic Pfaltes fe hajc officia prabftiturum merito:
quia pij e manu inimicorum (uorum libcrancur , vt fine metu fandi^ & iufte Dco ferijiant. Confirmatio
conclu(k)nisadditur,v.i4. ,
■.....■.> Observationes locorvm doctrinae.
Verf.t. Piorum i» extremum vitx. difcrimen confliiutorum */?,
compofita mente conHanter inuocare Deum^vtfidesfub infirmitO'
te latens virtutemjuam coram Deo exerat.
&H0 mintti apparet fidelium maghanimitns apud homines , eo
magiijhenue cum CAcis timoribtts intus luSiari debet eorum fides.
2.3 In ecclefiam ab aduerfariu externis capitaliter exofam non
miruis otrociterfAuiunt domeftici hoHesiad edmque vorandam to-
tttsmurulMS inhidt: fedbontii^ potentem habet dominum, ad cjue
tutoconfugerepoteft.
4. Hoc verii eftfidei noftr& examen , vbi nos profenfu carnis ti-
moresfollicitant,non tamen animos noftros e gradu deijciunt. Nec
enimtrartquiUtfanimiftatu^es exercetur,imo quafifopita eft :fed
vimfuam tunc demU exerit vbi anir^um curts deieBum erigit , a-
gritudirteturbatutnfedattformicUneperculfumfuftinetacfulcit.
s Etfiagfi injpe initio confijiunt DeiferjUfimo nonftne arduo
certdminetimorwusopprejfiinjpemajfurgunt: nitendotamen vi-
tes coUigunt ademergendumy donec maiorefiducia , tartquamftre-
imituhlet&jMinfultmrepellendosprogreJfumfdiciara.
Muitumprofecitqui intertentationesvnicoDeiverbofietus,
viriliter piergitineiuslaude.
Hoccertaminisgenereprdcipuefe exercere debent pij omnes, vt
Dei auxilium ttpxis omrubuspraferendi , quicquid terroris eft de-
Jpiciant.^^^}-^ — - — .^.-.^.u-_,l_. -, ..... _:
Nihil magis indignit quam in ^quilibrioy vt aiiit,furiofos homi-
mi(qui nihilaliudjunt qttam vmbrafomniumimiferia ^infirmi-
ios $pfa,ideft carojconattts cum inuiBa Dei virtute relinqttere.
' '<kf- entanuis hoHesfuos exfidei^eculapij tiejpiciant, mnfttnt
tamenixtraanxietatem ^metumiimh varijstentationibttspre-
muntur.quaff^deiconftantiavincit^ncnttfUit.
Dum ecclefia Deifubponderefuaruminfirmitatumfatifcit,ho-
ftesnon cejfant capita conferre, ^ cudere doivs in eitisperniciem.a-
criteretiam inftare.vt nuUafit rela^atio, i^uiafatiari aliter quam
A R T
I c y L I
I.
1.
)•
De piorum «rumnis ferc obrurorum pfficio.
De milicia Ecclefijc incOs & foris affiiaa;.
De variis pauoribus & animi confternacionibus.
VerbumDei & fides piorum,viftoriar fpes.
Hominum imbeciliicac Dei auxilio longe poftpo-
nenda.
eitts morte nequeunt. '
8 ^anuis impunitate impij fibi promittant , (^ fpes opefqjfuas
coUocentin maUficijs,omnibtesincomodisfibiparatum ejfe remediii
putdtes,tamen vbi vindiSlA maturum temptts aduenerit.Detts eos
profternet, cuitts proprHi muntts eft non vnum hominem duntaxat
vel j>aucos,nec populum modb vuum,fed totum mundumdeijcere.
p Gluttmperfuafifintfideks ', quicquidpaitiuntur moleiliarum
venire in rationem corMDeo^inhancprecandifiduciam emergmt, —
vt Detts in vtre recondat eorum lacrymas , qttarU conJpeBu ad ati-
xilittmferendum tandemJleStatur.
10 Fideles vtpoftulata impetrent , nonfortuito vel dubitanter
fe orare dicunt , fedcerto ^erfuafifunt qtiod Deus propititts eos ex-
audiet:{^ hac fde conceptajpernere nondubitant quicquid Satan
^ impif moliuntur.
11 htfiDetts nobu multiplicem gloriandimateriam fubinde in*
fuis beneficijsjuppeditat, vix tamen vnqttam trespajftu conficere li-
cebit,nifi didicerimtts infolitm verbum eim recumbere.
iz €jiutcqtiidinJementhomines,q^^ poUeant confi-
~ l^sdtitviribtts,qttdcttnqtte~dppafa^^
cum Dio, non eft cur terreamur:quia euanejcet quicquid alioqui in
iUis terribile eft.
13 In mediis affliHionibtes eafemperfiduciafideles animatos ef-
fe conuenit , vtparati CJ" accinBifint adgfatiat Deo agendas. Et
vbipoUicitifumtts nos fore sratos,Detts autem preeibtts noftrts an-
nuit,contrahitur obligatio,a cuittsperfolutione(qu& in nominis di-
uini celebratione eonftftit)recedere nobts non licet.
/4 Vbi nos eripuit Detts ex aliquo difcrimine , nojlrum efl me-
minijfe quantum ^ quam formidabile ftterit , vtDeumlaude-
mtts:ne gratia eitts memoriafimul cum metu noftro euattefcat.
Fideles ambulare dicuntur cora Deo, qtibdiUispropofitttfit vita
Jifd referread Deum:profani autem,velutfttgitiui, licentiose ober-
rant^nonquodfugiant Dei pculos,fed quia tergum eiobitertunt.
P R AE C I P V I.
6. Fidei&diffidentixluftainnobisperpetua.
7. Hoftcs Ecclcfi«graphicedepifti.
8. Orationes Sc lachryma; piorum , lapidcsin impiorum
capita.
9 . Fidci verbo Dci inriitentis efficada multfplex.
1«. De factificiis eucharifticis.
'■■ , '■'}■'-■' ■ •■ ■^ ■ A'R G V-
WWm
A R G V M E N T V M P S A L M I
yi^X in hamM/^riparfemeomHp&rali^uotPfttimff^MorHm vnumfgn t^ idera efi ar^umentHm, *''^
eAdemquefiribendioccafio. Suntenimjcriptieotempore aDautd^^^Hando eieUm aSautiinfHm-
mb vitA di/criffiine verfalfatHr,nec locum vUnmf^Ho tttto confugerett aut vbi^Hiefceret.revertehat» '^'
Jl Jta enim quin^Hagefirnus fecutidus Pfalmus fcr$ptu4 eft , cum tnterfe&o (^rfHhlato toto coUe^nfa^ : ;
cerdotHm thoppido Plobe , Sdultmplacahtli odio aduerftu pamdem exarfijfet , omnef^ue regnifui vires ^ co-
natut in ipfiuiferniciemcontraxijfetrJ^n^Haiefimus^HartHt^aulopofifmptM eSi^ cumproditttt ejfet S^hU
a Ziphaisttif iamconclujus tenereturdh exercitu hofitli,vtfitprddiS{umeft. j^in^nagefime ^uintofcrihendo
occafionemprahuitfieierataperfidia ciuium vrhis Keiiah , apnd ^hos infummhm ventratpericulHm , vt Sauii
proderetur , nifimature diutnitut admonitus , frgafihi confuinifiet. ^in<}uag(fi^vufextus apud faiafiiaos
fcriftus efi^citmprofugus ex patria apndregemVath exulareti (Sr ah anitcis regem, concitari infe tan^uamin
hoftetn (fr exploratorem inteUigeret. tJic vero Pfalmus UlHdpericulum exponit, in tjmd conitUus erat Damdy
eumfe ahdidifietin defertum Engeddi , at<]iue ibt iatebras ejuareret inter rupes (^faxa abri^pta , vtfcrihitur
l.Reg.ii^. tJeque enim tunc ^uo^ue latere diupotuit, l^amproditus Sauii cUm ab ilio ^ exercituHffim tjudre^
ntur , nefe mox interficiendjutn Sauliohi^ceret , ahdidit fe Dauid tn ^eluncam,-, cuius mentio htcfit in tituio,
Cum autem iocum in cjuo latebat cinBum ejfe ab exercttu Saulis videret , nec iam vUum effugium pateret : amd
anteafemper in fimiitbm periculis fecerat ■, nunc qHocjue ad Deum confugit^etufijHe opem (^auxilium impiorat:
vtquefaciiiks ^uod voiebat impetretytrifies queieias mifcety in ^uibus Magnitudtnempertcuiifui , ^ antmian-
Xietatem exponit^petensvtfuampotentiam (Jrgioriam in hocpraftnti pericitio Deus oSiendat, td^ue obtinutt,
*^am hosiis Saui-iCum exonerandi ventris caufaJpeiHncam ingrejfns effet , inpotefiatem eim ^uemperfecfueba-
turvenitjVt fi iurejito at^ue occafiene oblatd vtt voimffet Dauid^ toliere hofiem attjne interficere potuerit, Htd
vero infigne exemplum toierantia (^ moderationis in Dauide conlficitur, .Quan^jttam enim hoftern a sjito intu-
ftifitme vitamfnam expetifctebai, infHapotefiate haberet,^ iam defitn^ipertcuii^i fiveUet,poJfet: tamen fefe
reprimity^J Sauiemfaiuum c^ iticoiumem abirepatitur. Ittdtcauit enim rem pefitmt exempiifore inpopuio JDei,
fiper cadem regis (iyfocerifui regmtm occuparet,^ aiiocjuinfuam tnnocenttam conjpict ah omnibus voiebat»aHa
mtilofaBo meitus ofiendere poterat.ltaejue hojle dtmtjfo crfefe (^ caujamfuam Deo commendat,at^ue ab eo de-
fendt (*rjeruarife petit. Idque CQnfeijuitur. Non emmpericultim tantum tunc euaditfed e^ ah hofie laudem iu-
ftitt£fCiementi(etmanfHetudinh' (^ homtatis reportat, vt notum eft ex htftoria.Qmre ^gratiarum aHionempro
liberatione injine hnius Vfaimt attexit , in qua (t) iuflitiam Dei cclebrati tjuiintuflos hoHium conatus reddtde-
ritirrttosi at^ue adeo in ipforumcapita conuerterit tfetjueperpetuomemorem tantorum berieficiorHmfore affir-
mat.HacfumwaeftPfaimi. •
Tota autem hac hifteria muita habetinfignia exempla (^ docimenta , ^««e diiigenter confiderare y^adv-'
fum tn vita transferrefinguii debent, Primtim enim vitapiorum tn exempio Dautdis ojualts eafit defcrihiturt
Bxislimantplerique cum ex iegisfcitehtia iuftis debeat bene effe , populum Dei vocari ad deiicias (Jf vo/upta-^
tes.ltague ilios ^uos vident praditos honore (i^^dignitatcaut florere potentia (^opibm,iudicantcharos efft Deo*
(^ cenferi inter popuium Dei , hof^ue magnifactunt (fr coiunt:reit^uammitititudinem , vt exofarn OTOy abon^i^
nantur. His cogitationibus muitt decipiuntur, vt , nifiid quod eupiunt , ajfequantur , a peo deficiant , id ^juod
exempla omnium atatum oSiendunt, Sedficut Vauidt ^uifuit inter pracipua membra dfiumtna ecciefiayva*^ . _
gatur per muitos annos exui dr mijery (frex vnopericuio inaliud con^itunimemnes pij inhfaiviitavar^s ex-
vofittfunt pericuiis,(^ muitis xrumnis acmiferijs ohnoxij.Ed enim eft conditio ecclefia in hacvtta,vt fiifuhieSfa
eruci. Sedficut Dauidmirabtliter defenditur infitis periculis : itafciamus Deumadeffe perpetiio fud ecclefiat
eam re^ere^gubernaret defende%efub vmbra aiarum fitarum : (jyficut Dauid deHitutm omntbus humanis pra-
fidijs non confugit ad tUtcita rcmedia^ (jutbusfuis maiis medeatur :fed ad vnicum Deum refpiciti (^ certafidu-
cia ab i^fo opem tmpiorat (^ expeUat:tta nobis ejuoejue vnicumiUudfalutis refugium propofitum eftejeiamust ni
deterreamur vei tndignitate nojha^vei aliis cogitationibuSi^uominus ad eum accedamusJt^amvtDatitdemfer^-^^r
uduitiita nos ^uoqneferuamur*Poftremo de moderattdne Dauidis cogitemusjd^ue exempium nohis imitandurfi
proponamus. , ,■'"•'"■'■ ' ' ' ■ ' ■■ '-' ■ ■■■. ■^■■.^■^ -ay;- ^
I^HD trtumplij^nd
aureolum: cum
A: , ,. , , ^ _ . ™_
pw^*»/fwjinipeluncam. in re dubia hihil aflSrino,&/inepericulo . tjliod Volet jtttplc
nnttJh *?« ] Titulus areumentiim^ «cafionem fcriben- ^» jje^or poteft. ■^ •' _
diargumentioftendit. Iwquefihiftoria/ic nota,argumen- Ea^e»» ?S^«^""flV?? '•^ll**!??'^? ^ ?f * V^^
tum non erit obfcurum. Sed h«c tituli verba varic cxportun- «1"^ nonnuIli,vt Rabi Diuid ttiXx] exiftiijiant ere nomen m-
tur. Aliienimvolunt altctiuscuiufdampfalmifeucantile. l^rumenti raufici pulchre & eIegancerexcul|>ti,qUodtc3n-
nx initium efle,ad cuius mejodiam hic pfalmu? fit dccantan- ««"« «t hicpfalmMs Nam C=3M intferpl^intur fignare auc
dus.veIeaec^rt«'moduIationisfeutpnifpcciem. Plerique fculpcreayrae*iftini4tnomcn6(reeanril«i*decentior«jte
exHebr«isdeeointeIIigunt quod DamdadAbifaidicebat. Iuauioris,viquafi mitmipilt eantilenr eclebrii. B«--g«m
Neperdas eum:-:am ilk veUet dormierttem Saulem perfo- affirmat figniecarc aureum orpamentura, ouod txputijfi-
derc , vt rcribitiir i. Rcg. a i. & fupri in ar^umento pfalmi h- "^^ ^?^^"^ *? * ""^ *??"^l'"."r^".^J5 pfalraorum figftifi-^,„
diaum eft. Vblwtigitur hanc vocem bVidis tanquam in- f«r pulcheniihum quoddan? & .^"^f ^^^L^^jfSt^^
fignem&dignamqu«memori»mandetur,pr«figipfaImo. t«hquam *«>•>>«» «liquodmagnifecitt^^^^
AliiGntctim interpreteAi fecuti,fimpliciter verba,ve fbnint. fcjuandumfic. fed hacdc rediftum eftp^(*lnlf6 1#. .Ideo noa
cxp6nunt,&argutnentuai^faimihisihdicarivolunt,qu6d lumnuncproHJcirfr. '^ *-, ■ y '' ' ..^^^1^4^ / > j
rcilicec exitiiim (eu periculum , quod imminebat a Saule,dc- ^ j^ Mifcrere raei , 0eus , birerere mtXt ^uia in
prec«ur:>«J^*»«V?c,Neptrdi8,.fcUicetme,veI abfolute, tecon^dit anima mea,& (ab vmbra alarum tua-
Nefia6pwdittd,Icu,nefin^ ^ proteftioncm qu«ro , donec tratifcat calami^
tomefeljeHarttanteconceptasptecfesfintextor^a.SedqiUa f .j a 1 j^ ./ •.^*.-ir j^^.
l«vei-t^etiata>liis pfalmi§, jiui hon funtciiifaerhirgu- ^^^ d*d efiyfnHltitudo c4iamttatt^^^uM^^
i
i
. . ^- . - - (■■-
■■:>fi,&
471 '^
Orditur praLaiaiKl jprecitttoncqtue eft propoucio:petit e^
nim fein prxrentA^^pericuIis & «rutnnis 'feriuri ilittlnicus.
nec obiici fui;ori Jiefiium/qd nihil niitnecem eius fpirabanc.
Cifm hoftestanto odip ad^ierfus me ardeanc i vc nuUa«&pk>-
cari po(lint,& tamiam ceruict mef gladios inteiitent,foris vc-
ro nihifaiPis ^tauKilij apparear, acqj |«Ico ab oVnnibuscrea-
turis /im dcferni^jegojinqaitjtd le re(^icio,iJ te opem &auxi-
Uum imploro: icaquemirerere mei,'vide afflii%ionem meam,
fuccurre mihi &lfer opem. ^ .. v^ivO
.' §ltj0niamin tt coti^dtt} Ptopo/icioni fubiicic rationem, qudt
quantum valeat in precibus piorum ^ didutii eft antea Ixpe.
Apnd homines fi in precibus adhibeatur hxc racio , desmihi
hocjquia id i ce expeflo, vei quia bene de te fpero, non mul-
tum mouecaaimos<JMon enim exiftimamus icl nes alceri efle
obligatos, vt ipfius.cupiditaci femper obfequi , auc quicquid
. ille velle videtur,pra!iiare debeamus.Icaque talia argumenta
^acile concemnimus &repudiainus. Apud Deu vero multum
h«c racio valer,(i precatio fic ardens & no hypocritica. idque
ideo, quia promiiie fe exaudituruniprcces, & fafturum volii-
tatem timencium i^, pfal.i4f.^ Ciim auccm verax fit Deus,pij
allegancprorr^ifljonemfaAam.qua &Deum fujB promiffionis
commoncfaciuncj&fimul fuam hduciani oftendunt,qua; pro-
miHione nicitur. Eaeniin/iabfic, nihilimpetramus. Itaque
plus valec hiarc ratio quim fi dixiirec,quia imuriapacior, ma-
gis cnim iila vrget Dcum. - ^
Eftaute emphafis in vocabuIoiUDJ,qua; robur fidei expo-
nit. Non enim /irapiicicerdicic,£golpero ieu proCcdionem
quafro , ( Idenim proprie verbum non fignificat) ftdatiima
mea proredionis caufaadte confdgic.Significacenim fe inci-
mo cordi^ aSedu & plena fiducia, atque adeo omhi defiderio
ad eum fer^i, in quo ftatuatlibi paratjm ede tutum afylum.
Videceniminrebus.humanis nuIIumciTepra^fidium, auc lo-
cum, quo (ereciDere. aut vndeexpedare aliquid opis queac.
Ideo dicir.aninialH fuam ad folum Dcuni refpiccre,atcjue in-
defalucemexpcAare.Suntigicur vofes ardecis fidei,qua» nos
comnioiiefaceredebenr, vc difcamusquomodo accedendum
fiiad Deum, & quomodo auxilium impetrecur, videlicec , &
oculosal? bmnibus rebus excernis amcweamus , & rera fide
ad Deum folum refpiciamus.
Etinvmbr» ] Repecic eandem fentcnciam , fed exornaeam
dulclfnma metaphora feUimaginc.Natn cuftodiam diuinam
comparat vmbra! alarum , feu gallina? abfcondenci & cegenci
pullos niosfub alisu Sicut igicurgallina alas fuas expjtndic,&
fub hispuUos iuos fouec 8c dcfendit ab iniuria tempcftatum,
ne lardantur frigorc aut ventis, vel pra:dx fint miluis aut aliis
auibus rapacibiis : & fuo caloremirabiijtetxos recreat, & re-
ficit : ita Deus ad fc confugientes operie fuis alis ^ recipic eos
in fuain tutelam , icruat,defendic,caIorem viuificum infpirac
& impercicvc confirmentur vires, & cpnfiftereaduernis tem-
peftatum flujStus feu prpcellas poffint. Id fignificacum eft hac
imagine, qua blandiffime & familiariifime nosadfcinuitac
Dais : 9t fimul refpicitadpropiciatorium,quod tegcbatur a-
lis Cfaerubim. feddehacitnaginealibi quoque diAuni cft, i
pfalm.17. ,V^-^
. ) ClamaBoadDcuni exct\{\in\[Hancv9cem&p-
f6mtm*gnitMdmifericuU,^uam ratto^fimdehM ] ad
Deuitn,qui perficit pro me.
inomnrferia^&ardentiinuocttione^atlpjnobisobftrepit.
"l&inulca obiiciequ» fidcmlabefaftantrnunc magnltudtncnt
peccatorutn Sc^indijgQicarem noftram:, nunc periculorum va-
rietatem &muItitudinetBhottium, nuntDeimaleftatem &
e^cellenciam , nuncatfa :& habcntfinguli fua quaidam vul-
nera & na:uos,quibus arcentur iPeo^aut rctinCncur,quomi-
nusaudader accedant'ad Dcum. idqueDauidetiam exper-
tus eftin fuis precibus.. Has igiturremoras ,quaficum indi-
gnarippeq^iadafljrepellens, in|uii;,E«ijtcI^mabp : quafidi-
cat*n(W jjfmar mihi his.tetrjqulamcntis concfpcam fidu^uri,
excuti. Injffjfiap iMgjs njihi rauouobftrepit,ep nvagis clainf ^
b^». Addit impfk, ^iilN>ff^"tp.rq n^,y;ofiJej:f^^t fe ^Fti pronnff^
fipnc, atqpejhu^i^^dwciafe ica afulmwuin xe^.yt aufit ad
Deum acc^fjri^, .. .,
§mt^fpKopHilUQC eft, qui c6plet h«c qHo4eftp«>W»"-
tus,&a4,fiacm,yjmie perducit opMs,quodii?<;c|?it,ctiain4
ego fim proi|f«votio%. auc etiara (indi|^s , & nilvl habcan»
virium, qnod,Rpf]Grmogponere. Pfnmlutawcemregnum.Ita-
quc hauddubi^quodpromiftcprarftabic ,^.hoftiun;|cpnAlu^
eludet. Gra;cushabet, quibenefiBCitmihi^nV2lif}.<<mmiWju«:
fed alterura^^fehittleft.' Alijfie expoiiUnt : qiii eonfumit,
quod cohcra meeft. ]|ft enim lOi Verbum itini , & in gcncre
perficere , abiolucre , fiue de bono , fiue dc malo intelligas.
Quando auc«yn*rcsabfoiut»& confummacaeft, depPnituf
de nianibus , & tamtfoi non abiicituf.Ideo tuncabfoluter^d-
dicur confumi , deficere , ceffare, finiri. Pfalmo duodci ini<>,
Seru^Iehoua,quiaconfun>pcus cftpius. Xde<Sqne.noniiulli
.reddiderunt ; Qiit d^citer^a tne , id cfl , qui nunc me defti-
tuit & deferit adc<empus.aiij rcdduncqui rependit mihi,quai$
'%' ^i«cte»?atjQ>&fefi«i^itme[^Jopprobrio
abibrbentis me)Selah: mittet Deus cleixietiam fuam
& veritatem fMatn.,,,:. .,,-,. ,.;■ ■;. , , ' ,:.vv.v;. ..■,; . ^.; / '>;■■ ■-rJ.ff
Contthuat prbmiffionen^ de qua vcrfu praecedentc coppe>
riac dicere^ Nam ratieni obftrepenH ( vc dixi ) opponic fuani
fiduciam in Deum.quam vt erigat & confirmet, incuecur vcr-'^
bum promiffionis : idquc dum facit , ica fentit fe confinnariV
. vt iam •ertiffimo cciam in ipfa morte polliceiatur fibi auxiliu
& falutem. Inquic igicur , MittetdecAlo, id cft, quanquam in
hoc mundo nulquam confpiciatur aliquod auxiliumaucdc-
fenfio,& vidcar defeYcus ah omnibuscrcaturis (id enimincer
czcera ratio Ci fuggefrerac,vt fidem ei excuterct) camen Deus
feruabic nie.^ quidem admirabiii modo,& 16ge,aiicer qu<ira-
ratio cogitat.Hoc enim eft de c{Io micti auxitium,tiempe ad-
mirabili modo, quiomnem racionem fuperec, vc cuin euene-
ric , omnes faceri ncceife fic , hoc folius Dei opus effe. Cas-
lum enim opponic mediis terrenis & naturalibus, ad qua; ho-
mines ferecanFiiim teipiciuac, fed falluntur, Ita autem Deus
agic cum fandis , vcdeferac eos aliqoandiu , & fubcrahac au-
xihum & omnes res externas! tandcgi vero gloriofe eos libe?
rat,vcomiies videanc&incelliganc nullishumanis viribus aut
fapiencia hafc efrc gefta , & cunc dicicur e cxlo mictere , poft-
quam fcihcec omnia ccrrena fmic e confpeftu fublata. Alij ex-
ponunc,mittct,fciIicet angelum vel auxtiium:fed aicera fen-
tentia eftplcnior.
')iil plerique fubaudiunt praepofitionem |0,^flque fenten-
cia lacis piana, fiica iegis^ab opprobrio.) Inceliigic aucetii op-
probrium omnis generisiniurias , quibus Saul & ipfius farei-
lices Dauidcmafficicbanc, Siinprimis illas caluinnias quibus
eum odiofum reddere apud populum conabancur ,cuin di-
cerenc eum efie fediciofum , qui per fanguinetn & cxdem co-
naretur rapere regnum ,ide<Sque dignum effeiudicabanc , ad
quemincerficiendum omnes concurrerepc:prarcereaprobra
iila & farcafmos , ciim dicerenc eum effc abieftum & defei^
tum aDeo, &fruftra eum expeftareopcm ^Dco ,quem fuis
fcelcracis confiUii & conatibus a le alienafret : imoiam tene-
riconftridum Sc iamiamdcuoracumiri.fAbhisopprobriis,
quae fidcm lab^/aAabanc, & faepc ad dcfperationem itnpei-
lebancpetit fejiberari. Nonnulli tainen malunc fic cxpone-
re,feruabicme in opprobrium abforbentis, id eft , vc hoftis i-
pfetandcm confundaciir, &, agnofcacfe fcelerace fecifle , qut
mccancoodioabfquemeaxulpa ficpr^fecucus. Idquodfa-
Aum efiTe hiftoria ccftacur. Na cikn:; eognofcerec Saulfe fuiffe
-jttipoteftaicDauidiSaMbjiteijattdemi^
demnac. D.Forfterus & Vatablus verbamer exponuhc,probrP ~
afficic vel afficiet abfbrbence tne: fed exiftimant alij pnn for-
mam efle nominismafc.ynde foemiuinumnfiin,quod magis
vficatum eft,dcfccndic. .
MittetDeui clementiam]Kepetiteandeni fententiam , feJ
eampleniiis exponic, mictccclemenciam 8c vericatcm,id ed,
ipfelaeifc vt bonicas eius erga me & vcricas in feruandis pro-
miffis p^t|3ai ab omnibus confpiciacur rSc& vfpiatn declara-
uit bonicaceni & fidem fuam erga quempiam cxfuis culcori-
bus,ceri^inmc re oftendec.Nunc quidein iudicatur cfieame^
aficnui, ini^Ucabiedff^^^
cuiuscuraiitagae:fedpaitIoppftappftfebit quam fueritbo-
nus & mifericors crga me, & qua^ veraxin iis quafpVomifit,
. feruandi$.Ha;fujitvocesardencisfidei, quibusf^in tecationi-
buserigic. '-■ - , .-■-: ■■ . .;m-..^.^-.' t--- . -
., ,5. Anim^ raea ii^ pricdio Icbnum^^ la^ccp in-
ter ardentes [»m^tf Jfilios hotniauRi; dentes eo-
ruoi lancea & fagutx, ^lingua eorum gladius a^
ctitus.^"':'--^^^-"^;'';; ■'■:•■ - ■■,;; ;'':f' ■■^- , ■
' Peti^ieni addit^qiierielaip ,,ln <]Ua primiliiti lha|nftudineni
peribuli fui ,& aniinl ^olpres^ deinde lioftium fuorura fxui-
tiam , poftremp viriilentas , ipfprupi calutnnias ^ quitius iniu*
ftl^ ^f a^aba t ui j& i^ pfliuin aoUi^ hofteni addiiicqbatur, expo-
ni^, yt ti} ma§is P^BitiJad! bj^enf^ferendan? "1 oueac ^ accitet.
Eftquehxc fecunda ratio a/^dica propoficioni» ineceffitate
fuitipta , ficut pripr ab J&pncftate. Mifercrc mei, inguit, quia
maximispericuhs futn circutadj^tusj&virulcntimi^is caluin-
niiis miulUffim^ fun\dj^onnatus. J^atc eiOt fMmmnhuius vcr-
fus.£ft autcm ivni^o ♦ccjefia? in jfipc vcrfu prcipofita, qii* di-
ligcoceK afpici|niM. efl.'.Nainpauid cypuspfifcclcfiseom-/
nluin cempor^m. Pri(pum hiqjiir, fe iacere iptf r mpdioslco-
od>, hocvft , hoftcs frudeliffimos & faBi^jlhmp.s , ijui njagnis
^'pm^;^ poteritiafmtjnftru^i j & q^ul fipt «r(^entcs,hoc eft,
ih^nti fiirort ^ inipIacabiUodie ipfum perfequaritur , fe
v«r4
i »■
"W
9m
477 - IN P5A
le veri lacere,hoc eft, in terratn proftratutn, QUdacum & de-
ftitutumefTeotnnibusprae/idiis , nihil furis cernereopis&
auxilij: &t3men interca iacere &quiefeere, hoc efl,non cir-
cunQ>icereadhunianaprxfidiavelauxilia> nec quxrereit-
licita remedia , &c. redinvnius Oeiergafe beneuolencia &
amoreacquiefcerc, acqueabeofoloopcm & defenfioneni
expe£lare.Talis eilecclefia in bac vita,ficut& in hifloria Da-
nielis pingttur.
Additurdeinde&querelade calumniis , qnibus ecclefia
inhacvicainiuflirfime grauatur,& pafTiintraducitur.dum
pij accufantur, tanquam blafphep«, hxretici, fchifmatici &
autores fcditionum & tumultuuih , qui orbem terrarum bel-
Iis&c«dibusinuoIuunt. Hascklumnias comparatlanceis,
fagittisj& gladiis acuri£,quia fubiief enetrant animos homi-
num, in primis regum & principum, & eorum qui aliis iudi-
cantur effe fapientiores: quorum animi fauciati deiude inges
aduerfusecciefiarnodiumconcipiunt: quodhoc lococom-
paratfiammrardenct. Oricurenim mox perfecuciograuifli-
j ma aduerfus pi<is & bonos.
^ Infer ardentes] Scilicetfurore&odioprorfusimptacabili.
Alij adiue exponunt inflammantes , fcilicet , odiiim regis &
procerumregniaduerfusme,ciim dicunt mc infidiari regis
vitae& regno,meque mouerc feditiones contra regem,turba-
re conleniUm nn-eligione & republica.
Ftlios horftmum ] Hoc appofitiue additur. Filios autem ho-
" minum nomia.it fatellites regis,qui, vt orania in gratiam fui
regis facerencTvaria excogitabant,quibtis Dauidem in odium
'adducerent. Idco acicemnominacfilios hominum.quiacare-
bant timore Dei, noamecuebantcius iudicium , nulla crant
piccate pra?dici, nihil fpea.ibant nifi liumana in fuisaftioni-
busjhoc eft,i|ua:rebanc nocajleftia fed ccrrena, nimirum gra-
tiam potcntum , fauorem &applaufuiT> niuItitudini$,opes,
honoresjdignitates , &alia ,quibus quasrcndis occupari fo-
lencfiljjhominum.
6 '"Exahire fiipcr cje!os,Dcus: fLipcr omncm ter-
ram glona tu.i.
Repccirio efl propofitionis feu precactonis , a qu-iexorfus
cfliplalrninn , & addic caufam finalem. Petitcnim vt,cum
ranta fit hortium potentia & rabie^.&tocus populus in ipfius
ncccni ciinrpiraueric, ipfeverb prorfus ficinermis & onini-
busprasfidiishumanisdefticutus, Dcus candein fuam poten-
tiam in compefcendo hoftiuin faftu & fjrore oftcndat, acque
ita nontanciim Dauidis faluci, fcd Cux imprimis glori^e con-
fulac. Na^wimpijdum piosoppugn;mr, non tanttim miferis
homimbus, fed ip/iDeoinfulcanc, cuiuscaufam illi defcn-
dunc. Illeverocuingloriamfiam profanari , auE nomen
lHuumlutiibriis proftitui nolic, cogicur tandem fc fupra ca;Ios
& cerranj exaltare fua gloria, hoc eft, oftendere fuam poten-
tiammaiore:iiefteomnium hominuin viribus , necpatife
vellcvt perpecub fuuni nomen in oppretfionepiorumcon-
tumeli.T afficiacur. Sicutin<iuic apud lefai.c.ip. 48. l^ropcer
me prop^cr nie faciani ne blafphemer. Hoc igicur nunc pe-
tit Prop!Kca. ExaUare.id eft,oftende cuampotentiam & af-
fereglori,im cuamjiioli ferre vtimpi jperpecub ribi infultent
— & coniiincrrturjfdque fi feceris, bomines deinde te ettollcntr
fuprac3elos,ideft, agnofceris ab omnibus potens auxiliator,
-^&abomnibuslaudaberis. Nam Deus alioquieftexcelfus&
omniahaljetlnfuapotcftace,veriVm id non agn«fciturab
ompibus.
Glortit} Eftablatiuushocloco, fitamenfic nominaciuus,
neccfle eft fubaudiri verbum , exccndacur, aut fimile ali-
quid.
7 Retc parauetunt grcffibus meis , incuruata
efi: anima niea [ velaUiue incuruautt , fctlicet hofiis
mtmam rneam , '-jt fit mHtatio mmeri vfitata He-
brdisl foderuntcoram mc foucam > cecideruftt in
eam,Sclah.
Primuin repetit querclam inhoc verfu de hoftium infi-
diis & machinationibus, quibus conabantur Dauidem euer-
tere,& de fuisdoloribusipofteaquafidc exitu bene fperans
addicvaticiniumdehoftium inceritu, &futurumdicitvtho-
ftesprauisfuisconfiliiscapti &irretitipereant, quemadmo-
dumdicifolet,
EtHefiodusinquic:
ItCm>TA'^» «'( »' np» Ti iV 'W'""' i»m7i »11/3^«.
Et noca func dida fimiha de poena talionis.
GreJJibnsmek] Id eft, quacunque incedo ipfi tendunt mihl
infidias, vt nufquam me vercere poffim, quinvbique parata*
fintmihiinfidiae.
VM- LVII. - 'W ". 478_.
Imitrmtatftanimff] Id efl » ego ftirm op|^e/rjs ingenti do- '
Jore, quiavideomecircunftarcvndique ihgentia pcricula.
Metaphoraeflinfermohe, qua ea quar corporic funttrans>
ferunturadanimam. Homines etvm confternati feu trepi-
difbIentfefecontrahere,&a!iquo inododncuruare. Itae-
tiam anima in magno mecu quodammodo fcfe contrahit,
quafi cupiens fugerc & declinare periculum. Aiii^aftiue ex-
ponuntincuruauit, vtficcontinuacioquerclxde crudehta-
te hoftis. Plerique tamen neutrahter exponunt, quos fe-
quor : & quanquam VJVii eft faeinininum : tamen non eft
inufitatumaddi verbum mafculinum noniinibus foeminini
gcneris. Sunt cnim enallagae generum j temporum, modo-
ruin,perfonarum, numcrorum, vfitaciffima» Hebrxis : fi quis
tamen inauult aftiue exponere cum Vatablo & Forftcro,
non repugno.
8 Confirmatum cft cor mcum Dc\is:coofirma-
tuiti ellcor mcuuijcantabo t?c pfailam.
Altcra pars pfalmicontinet graciarum aftionem , dc qua
faepe iam di Aum efl. £t vfitatum eft Dauidi, petitionijde-
fenfionis ac liberationis mox fubiungere gratiarura adtio-
nem, quiafides in precacione, ciim Deum mcuetur prajfea-
cem, capic confolacionem , vt fccure in Dei erga fe beneuo-
lentia aci]uiefcar,& defelicieucncu certam fidueiam conci-
piat. Ideo inquitiCor weum confrmatum ejlyid e{i,<.\U3.m]ii!iii\
iiiicio D<;us vidcbatur qi;am longiflime abefTc , m^que delc-
ruiffe, cumvndiqucitrucrcnc m me calamitates : nunc ta-
men prasfentem eum video adcffe mihi , mdque defcndere
&feruare. Qj^irenunc totus acquieico inDcor& animo
fum ita confirnuto , vcilla terriculamenta, qux foris milii
ab hofie cbiiciuncur , facile contemnere poffim , &deinceps
conftantercelebrare laudcs Deivelim. Hocproptie vidc-
turvelleverbopoiquod propriefignificat confirmari, flr-
mari, ftabiliri. Id enim pij confequunturfuisprecibus, vt
qui antcavidebantur aiiimo .ibiedliflimo, inier preces no-
uumquoddam &admirabile robur concipiant, quo omnes
difficultates&pcriciila f^cilefupcranc, omnemque mecum
difcuciunr. Idque norunc hi qui aliqiia harum rerum excrci-
tia habuerunc.
Alij cxponunt, paratum eft cor meum, vt fignificetur pro-
ptitudo&alacritas in celcbrandis bencficiis diuinis , quae
fic oppofira hypocritarum fimulationi aut a^iorum cciairi
corpori. Hypocrira; enim ctfi interdum reccnfent benefi'-
ciadiuina,& habentnomcn Deiaffidue in ore:faciunt ta-
men id fine affeftu vllo, &fine fincerozelo. Alij etiamita
fcgnes funtinconfiderandis beneficns diuinis, vt illas co-
gttationcs nunquam inanimum admittant. Horum igitur^?
vcHcgnitiei vel fimulationi putantoppofitum effe verbum — -
pl Atqueitafiexpohas , ingeminatio yerbiardentiffimum
dcfideriumpropagandEgloria» diuina» notat. Alioquienimi
fi verbo confirmandi rcdda? , repeticioilla feu ingeminacio
fignificac fidei 77A»p^<»flec«». Oftcndit enim fe ita confirmacum
efle,vc iam nullis tcrriculainentis,auc minis, au c eciam peri-
culis excuti fibi ilta confolatio poffic : quia iam cercam & fir»
1nam habeatconfolationem&fpem. "ralesfuntconfolatio-
nes diuina? , & inhoc difFerunraphilofophicis. Hzenim ad "
tempus t|uidcm leniuntdolorcs, fedtamen animosdubios
relinquunt , vt nunqUam acquiefcete tuto in his confolatio-
nibusqueanf. '* — " —
Cantaho] Non tantum dicit , Ego. grato animio agtf ofcami
ffedcantabo. Nam animusagnolcens bencficia acccpta non
poteft fe continere quin erumpat in vocem, qua Dci benefi-
centiam celcbret. Nec tantum contcntus eft voce celebrafTc
Deum:fcdcorporis geftu,inftrumentis muficis,& quibufcun-
que poteft modis anfmi gratitudinem declarat. Ideo mox
addit.Pfallam.
9 lixurge^fATC/V^rfjgloriaiiiea: exurgenablurn
& citharatexcitabordiluculo.
Vc omnem torporcm , qui abeffe i piorum animis & prc-
cibus debet,cxcutiat,feipfum hortatur & excitat, arque ita a-
liquo modo alacriorem fe reddit ad cclebranda bencficia di-
u ina.aduocans linguam . nabiuin & citharam , vt fibi praefto
fint in celebrando Dei nomine.
Excitare\ Quafi dicat.noli quafi perpetuo fomno aut ofcli-
uione fcpelireaut obruere beneficia diuina , fed profer &
prasdica laudesDei,quibufciique potesmodis , nunc Itngua,
nunccitliara,nuncaliisinfl:ruraentismuficis. Sedulitas igi-
, tur & alacritas hoc verbo exprimituf.
Ghri»] Metonymiaeft,ponitur enim fignatum pro f!-
gno. Significateniminftrumentum jlori«diuinae cclebran-
djB, flueeafitlingua ,fiueinftrumentum aliquodmuficum;
Mc vero vidctur pro lingua furai , ficut & Pfalmo 16. Ali j
fJmplieiter exponunt gloria mea,id eft,c;thara mea , quae »ft
^■.
meuin(lecus«0cutmu(ico,ornamentoeftcithara,quamam. raver6 voxCSNypopulumngnificat} quafiab vna m^j^e
ficiorepuirarenouit.DenablovideIorephum. Suidasdicic propagatum,ide6queiifdem}egibusvtentem. '
pfalteriutn & nablum fuifTeidem inftrumentum.CithaTa 10. n Qu^a magna ad cselos bonitas tua : & ad nubes
chordashabebat,&plcar»percutifoIebat. pfalterium-u. ycritastua. , .*n jj,.
chordas,&di8itispuIfabatur. AdditratioBemicaufaimpulfiua. Ideoceiebrabo, quia
Excttahrdsrucuh^ldMR,mhpui^ bonitas^ vcritastuaexccllitomnia,atqucadeototui non
tua$laudes.mdeenimordiardiem&operasmeasmcelebra. tantiim mundum compIet:fedetiam cilospenetrat.&cx-
tionctuorum bcpeficiotum , nec ero hacin re fommculofus ^^^\^^ ^^^^^ ^^ -^ ^^*;^ ^^^^^ ^^ ^^p^^^ |^^^^^ ^^^^^^^^^
autlegnis. , ,, • v ji 1 r " Itaenim folemusmagnitudinemeorum ,quxvellaudanius
Ahjtranficmereddunt: excitabo dtluculum feu auroram, velvitupcramus,exprimere, vtdicahius eac*Us artingcre,
ideft,prxuemamauroram vtnonipfanie,fedegoUlam ex- veUuperare *
citare videar,furgens fcilicet antc auroram vt cantem,qucm- Eft ^uteindulcis confolatio in hoc verfu , «u« opponi de-
admodumgaUus fuocantudi^iturexcitare.auroram , vta- ^,^^ velmagnitudinipeccatorum, velmuItitudiniaTrumna-
pud Ou.d.Metamor.ii.2^0» vtpUles tbt mficui cmttbm omE- ^^^^ „oftra?um,quibSs in hac vita grauamur.Si nos prcraant
uocatauroram. . \ . '., r\ • n peccata.nondebemuscumCaindicere, Maioreftiniquiias
10 Cclebrabo tcm nationibus, Uomine: plal- nigacjuim vtremittipoIfit:fedpotiujcumPaulo & Daui-
lamtibi inpopulis. ' de,Gratiaexuberatfupra peccatum.Deindefivariismalis&
Amplificat pollicitationem gratitudinis a circunftantia lo- humanis confiliis inextricabilibus oneremnr, non cum Epi-
ci&perfonarum,quiadicif, renontaniiQLp£iiiatim aue do- cureis exiftimemus, Deum nonagerecuranoftri,veleci4m,
mi fuxintra priuatos parietes, fed pHbUfgeaAiiUiULQetu ce- quod multi faciunt.aduerfus Deum fremamus, eiimque c^u-
lebraturumlaudes Dei, vt alijctiam his exemplis liberatio- delitatisaccufeiiius. Sed his tcntationibus opponamus hoc
nuni inuitentur ad veram Dei agnitionem & fidem, & inuo- dlAum. Bonitas Dei & vericas maior eft quam vel peccat)ihi,
cationem.Hic enim fiuis efle dcbet publicse gratiarum aftio- vel xruinna: noftr» : & ccrto ftatuamus nos efle curje Deo,
nis,& hoc exigit vera animi graticudo , vt ali; noftro cxeplo rcfpici ab co, idque Deuni fuo tempore oftenfurum efle non
inuitentur. SicutenimquimaledeaJiquo fenciunt,aut quem dubiccmus.
oder^nt,eum paflim apud alios traducunt,& odiofum redde- non fignificat propenfionem feu amorem Dei gratuitum
reconantur:ItaquibenedeaIiquofentic,eumlaudat,eique quofuoscompleftisur, quiamor non meritis hun^anis pro-
' conciliare omnium homiuum voluntaces & ftudia conacur. uocacur aut concihacunfed proficifcitur ex mcra bonitate &
Atqueita pijagnofcentes Dei erga fe amorem & bencficia, vera ^fy^. Vt autem certi fiinus de illo amorc, & ne exifti-
non fatis habent priuatim eum celcbraflc: fcd etiam foris a* mcmus illam facilicat^m Dci carercconllincia, addit ctiim,
pudalioseum prajdicant, omn^fque adagnitionem &ccle- veritacem,qua; feruatpromiflaextendi aJ c^elos vfque.Qup
brationem nominis diuini inuitant. nihil petcft dici dulcius auc efficacius ad confolationem.lca-
Qupd autem dicic.fc celebraturum Deum etiam inter po- que gratum dcbet efle hoc diftuui piis mcntlbus & imis pe-
pulosfeunationesjhoceft ,gentesviu2enon funcdepopulo ftonbusinfigi.
Ifraehtico:indecoIIi2imusDauidem inhisxrumnisf vtfx- r \ r 1 o r
peantemonuimus) perfonam Chrifti geffifl-e. Nam Chri- u Exalcare fupra ca:los:& fuper omncm tcrram
ftus illa paflione & xrumnis Dauidis fuic adumbratus. llle glona tua.
igitureft quiintergentes nomen Dei piopagauit & celebre Repecit verfumfextuna , vt mos eftpoetls infignes verfus
fecit.Ideo Paulus Rom.ij.Pfalmi ly.fententiam, qua: eadem in poemace fxpius repeccre. Eft igicur hic verfus epiphone-
cura hac eft:conficebor tibi inter gentes,pfallam nomini tuo, ma quo Pfalmum concludic, repetens peticionem, & addens
deChriftointerpretatur. Eftigitur&ha:c fenteniia illuftre caufamfinalem, curliberare pios ex affliftionibus debeat
teftimonium, quod gentes ad agnitionem Dei fint vocanda». Deus , vc fcilicet fuam gloriam aflerat , vt agnofcatur & ce-
CD^Op generaliuseft quam C3'0N^ & pertinet adgentes lebretur ,&ne contumcliaabimpiisafiiciatur , vtfupra di-
linguisjmoribus, Icgibus & casceris rebus difcrepantes. Altc- Aum eft.
PSALMI LVII.
t ---^-^-v '-■■r----- -~'-^^^
v^^nis finem explicans,v.6.& iz.
Vehementiflimae huius pctitionis,quae oflcndit fontem libcrationis $c falutis noflr^,primum argumc-
tum cft afide in Deum>v.2. & oratione fidei^v.^. ex quibus oritur certa illa prasdicatio ventui « libcratio-
ni$fux,& iudicij in aduerfarios , vcrf.4. Additur v.5. pctitionis cxaggeratio ab imnianitatc periculi quo
- circumcludebatur Dauid,crucntos aducrfariorum animos,confilia, cunatus, comparationibus elegantiffi-
^inisexplicans.Summusfiiiisfubiiciturv.6.ncmpegloriaDci. -~-
PetJiionisargumcntum fecundum,a fraudc,vi,&improbitatc aduerfariorum:ad quas refpiciens ruinam
illorumprafdicatjV.y.
Tertium pctitionrs arguracntum a furnaio fincj^ui^n; glorlaDei & ilUiis prxd^^ y.87 ScquitiiiTfef^
maillius praedicationiscontinenscxordium profopopoccticum,v.9.propofitionein ,v.io.& confirmatio-
nqm,v.ii.
j J I. Conclufio rcpctcns venfura fcxtum , & mentem ad Dcum erciSlam, cuius gloriam folam fpirat, o-
ftendcns.
O BS E RV ATI ON E S LOCORVM DOCTRINaE.
VerJ^x. In manu Deipofitum efi , non modo quamgrauibm.fed ' 4 g««w ingruunt ingeHtiapericula.pif Jperant Deum potenter
*tiam_ tptam diutunm ^trumrui , ^ quidemperfieleratijfimos ho- (j euidenti quodam miraculo proUturum quamfaiiurus efifalu-
mineSfja^uosfitos velit exercere,acprotnde vtfidei, fic qttoqueper- tem.eiufque clementiam ac inpromijfis confimtiam tanquam au-
Jeuerantiadonumajjfiduiiprecibus efipetendum. xiliaresmanusfiatuunt,(fffideintuentur.
2 FeteruU miJericordiAlegitima ratio eii quum inDeoJpera- s Dauidis exemplo querimonias nofiras dejerre coram Deofuf-
mut. ficiat,cuiu« efifallaces linguat ^fceleratPts manus a noxa com-
Singulari quada clementia ^ benignitate Dettsfouet eos omnes pefcere.
quifi^plices ad eitts tbronu cofugiut: qua minks excufabilts efi no- 6 Summa hic efl confhlatio , DeUfuis fuccurrere vtglori&fuA
ftra prauitas, mfi ad ta blanda inuitationem celeriter accurrimtts. confulat. 'Eis enim non minits quam Deo impij infultant-.ipfe aute
^uanuis interdu nobis velutfereno ^ traquiUo calo apricari li- gloriajita iaiiuramfacere non vult, necfacrumfuum nomen pro-
ceat:qttia tamenfttbittsproceOis qitotidie obnoxia efi hac vita, Jpes fanorum ludibrijs proJHtuere.
nojhtas in DeU contrahere conttenit, vt nos operiat eius proteBio. y Varifs dolis S artibttsfuos aggredifinit Deta, vt in eorum U-
Spei inuocatiofttbifcienda eft:namjieri nequit vt nonprecesfuas beratione quhmfitpotens 0" mifericors , impij etiam ipfi videant.
jtd Deum dirigant qtti in eum confidunt. ^ Sincertts piorum zeltes.hypocritarum labris ^ aliorum torpori
3 uidfulciendamjpei nojhrg. perjeuerantiam hoc nobis occurre- oppofittts, omnibtss impedimentts valere iujfisy attentus efi ad lau-
re debetjbeum,quia opits manuumfuarum non deferit.falutem fi- desprofua liberatione Deo canendas.
dtliUm numerU omnibits complere , (^ illk femperfore ducem, do- p ^iferio expergefalfuf efi ad Deu celebrandU , nuUa inparte
neeeosadmetamvjqueperduxerit. ceJfat,JedcordiadiungitorisconfeJfionem,alidqueadminicula,qtlA
^T^
48r ^^--^-.^r^^w^ IN PSALMVM LVIII.
potejl,0dhiitt,vtjiudi$m iUHi m/^is actMt f^ accentUt.
10 LocHs de vocationegentiit,vtpr*comftm hocfitb regno Chri-
fiin dimpletum mI eas perueniret,
11 In vera inttocatione initium fit k bonitate Dei , deinde fides
eim coniHH^itm^Hia vt propenfiis fit Dens ^ Uberdis adfromit-
teiHdim,non aliunde ejukm gratuitafiue bonitateaddueitur.Et rtt
fiicHitashtcputeturconfiantiacarere,fidei(*fveritatis elogiofiin.
ciHnturomnesfromiJfiones.
12 Deus rogandus vtper totum mundum iudicia exerceat,aHi^
bmfibi a^ud omnespopulos afferat imperium'
ARTICVLI P1.AECIPVI.
' I. GratiaDeifonsomniutn liberacionum & falutis no-
ftr«.
a. InUoc2tio(incera,inanusDeumefolio fuo ad auxi-
lium ferendum pcrtrahcns.
3. Ecclcfxx militantishoftesdefcripti.
4. Impiorumdoli,conatusirrici.
f . De gratitudine piorum.
6. De benignitate & veritace Dci.
ARGVMENTVM PSALMILVIII,
/ Cpfalmw oppofitHs eji calHmmis cj^fn/fis critninationibtis procerum in auU regU SaulU , o«/, vt
mos^ ingemum eft aHltcorHmiCiirn vtdt^ent regem k Dauide ejfe aha/tenatumtipfi ^uo^ue commu-
tata voluntatej^uem antea amare (fr venerartfe oftenderant , ad regis exemplum odio profeaui
ceeperunt, At^ue vtgratiarn inirent matorem ^falfisdelatiombM ipfurn apud regem deformarhnt,
nunc haCinunc alta aftute confingentesi^uibut cUm concttari regem adnerfnf ipfum inteliigerentt
ipfideinceps admintflrQS fefe crudelitatis regta in perfefjtiendo atejue opprtmendo Oatude pr^buerunt.In hos
igitur nuncinuehitur durtks,mditttam horurn (t crudelitatem grattiter accufans ^ reprehendens. Atque/vt in
poemate fierifoletyfiguras ^fimtlttudtnes adhibety^mbtu malitiam (Jr /AUtttamgraphice defcnbens exagirerat
i$} arnpltficatiVt poftea in enarratione vtdebimns, HdCpriorpars pftbni efliobutrgatto fciltcet calHmntat^rttm^
vtfitam e regione tntegritatem (jr innocenttam aJfemt.Addtt deinde precattonern.vt Deas illorum crudehtate
(irfauittarn reprimat,confiltd<jue ornnia ^ conat>ts peJftindet.Acne tnanefuijje t/lud votttm oflendat^mox vatt -
ciniurnftibtictt,(]Uo certum hcJhbHS fuis tnterttum prAdtctt.Pofirema parspfalrni conttnet dulcijitmarn confola-
tionem^iir <^uafi arnptificattonem hutnA vattctnij adfingulos ptos. Promtttit tnim ptis defenfionern cj- Itberattove,
(jr oflendtt, Deum tnterea durnfuttti/t tyrannt tn ecclejUrnjSt crudeltteream oppHgnant^non abttcere cura, aut
negtigere falute fuorumtfedprAfentem adefie inarumnTar^ ereptispti-s tddeiufti.i poe its delere impios.H<&c sti-
ma eJipfalrnt.Cc&terurn exernplum Dautdts nionetyeccfefiajitbtnde ab imptis (Jr EptcureiSi<^ui verade Ded do-
BrinaoderHtyjirnihbusartibus cppttgnari^c^ tn odtiiadduci apttdreges^^prtncpes.Qms cnHlignathones au-
Itci non definantconcitare aduerftu bonosyaccendum belUii^mbns ecclcjia dnrtcer (^uaffmtr (jr afJligitHr. Oua\
[es muiti funt hoctempore in auhs Ponttfcis ^regum (^ prtnctpum^cjui non definunt clamare h&rettcos^fchifina-
ttcos^fedtttofos Lutheranos ornntno effe tolledosynecpoffe cjutd^juamin repubfeltcitergert vel admintflrarhnifi
prtus tlUpefles de rnedio toUantur.Atcjtie horum crudelttatem trnttantur ertarn t^ut ex nobis exieruntfalfifia-
tresy^ui vt irnpia cjr ^bfurda dogmataftiafiabtUAnt,cJr vel ortnctpugrattarn vel vulgt applaufum artibus pa-
rttm honeftis cornparatum rettneantinthil non in pernictem bonorum ^ doEirtna fan& tnteritum moliuntur.
SicHt autemDauid his virHlentiJiitnis calumntis nihil aUud oppontt cjuarn ajfeuerationem defua innocentiat
(jrprecatione,<fuafe defendi aduerftisimuflAmvm^violentiarnpetit: itacogitemtu fimiUbus armis nobis ejfi
"jS^fiespugnandum^S^if^oddeinteritHimpMrumacdefenfione ecclefttz hoc hco dtcitur-, eHcofolationemnobis
^HOijue proponamus,ac certoftatuamits rnanfuram efse ecclefiam,c^ iuftorii probitatifuo tempore fruBum no de~
futurum-iVt hie lo(fuitur:impios vero tuflns daturos effe pxnas fuorumfcelerum,^uas Deus tadem ab ipfisfumet,
vt difcrirne apudfe ejfe inter bonos tt)mAloSineccafuautterncre res hurnanas Jerri^vt mttlti extftimat^oftldat.
Vtautem orattoplus habeatgrattdi ^ eutdenti£iVtttHr Dauid dialogifmoitjuem Ctcero vocatfermocinationem.
AD tnumphandum , nc fiat perditio , Dauidis
aurcplum.
iaci=^Anveire^€angtcgati4a4re€s^oH^itfttRi
==fSbriadiaf«s fili) Hoiiiiriis.
Exordiuni fumiturab obiurgarione,qua in hoftcs fuos in-
uehitur, &in primishoctaxat &repfchci1ditqu6diniulhs
&fAlfascriminationesruas, quibus Dauidemapud regem&
alios deformabant, ticulo iuftitise & iudicij orrtare non vere-
bantur. Affirmnbant enim fevera&compertaatquecxplo-
rata dicere, nec fingere quidquam,ide6que iuftam habere 0-
dij caufam aduerfus eum, ipfiimque dignuin efle quem boni
omnes execr^rentur.Sicuchoc tcmpore , qui piorum caufam
in aulis pr«grauant , fua mendacia ita pingunr, vt videantur
vera dicere & iuftam habere caufam , curcoetum illumqui
veram doftrinam proficetur,deletum cupiant. Fingunt enim
nos turbarcrefpubl.mouere feditiones , conuellcre politias,
cuertere religiojiem , pietatcm, honeftatem & ordinem 0-
mnem. Ita in primitiua eccle/ia obiiciebacur Chriftianis non
tanciim quod imperia legitimi magiftratus detredarent, (cd
etiam quod in fuis conuentibus vagos concubitus permictc-
rent & carnc humana vefcerentur, ide^que extirpandos eiTe
vociferabantur. Eft autem nulla nocentior iniquic^s quam
quar fpecie iuftltiaj graflatur. Si enim vera funt illa qua? piis
obiiciuntur , videntur reges iuftam habcre caufam cur pios
oppugnent» Et rcx Saul n quidem verum erat quod aflenta-
tores ilii fuggcrebant, non videbatur iniufte faccre quod ho-
minem feditiolum, latronem, pcrfidum & transfugamcona-
retilrtrahereadpoenam. His rgicurfuis criminatoribus re-
fpondec.quafi infulcins ipfis , acque ad ipforum cdfcientiam,
tanquam horum omnium teftem prouocans : An vwJi, &c.
ijuafi dicat,putatis ne vos dieere vera , cum hatc impudcnter
Contramcfingatis?M«»//></m», das ir recht redet f Imovero,
an non pudetvos ita turpicer & impudenter mcntiri? Con-
ftientiam veftram ipfi afpicite qua» vos mendacij arffuit. Et,
Exiftimatis ne vos Deum fallere pofle veftris mendaciis , fi-
cut homincs faIlitis?TaIiseft oratio increpantis & exprobra-
lis illis impudcnciam in confingendismcndaeiis.
Ca^N varie expoftjcruntinterpretes.Grf cus tanquam ex-
pletiu.im particulam reddit « <tx»a»< «0t, Si vere vtiquc. Hiic
fequuntur Hieronymus & ali/. Nonnulli exiftimant dif/imu*
lationem &iilentiuminiuftumin proceribus rcgnihocver-
fu taxari,qui cum fcirentDauidem efle innocentem , &iniu-
fte<^ SauIeoppugnari,ipiitamen nercgeraofFendcrent,nun-
quam concradicebanr^rcdfilentiofuo comprobabanteaqua:
aSauIegerebjuitur.
Eft autem id quoque pi:ccatum maximum. Peccant gra-
uiter qui bon^s produnt hoftibus , aut qui fimul ipfi crudeli-
tatem adiuuant: ied fimul peccant , qui dilTimuIando aut ta-
ccndofurores prirtcipfi confirmant,arqjinterea hoc prjtextu
fuam difi^mulationem excufant ,quidnegotia religionis ad
fenon pertinerc arbitrantur. Hosigicurvoluntf^rehende-
reDauidemhocIcco. Itaque fic reddunt : Nunquidplane
muti eftis, ne iuftitiam loquamini?
Significat autem verbum a^N colligarc manipulos feu
^afciculos , vt eum Genefis \7. lofeph cxponens fomnium.
mfw
4«j :d^- ^PR^LECT. HENR. MOLLiRI : ,#'48^
inquicEccenosieoUigabamusmanipulosinmedioagrl. In Exaggerat hoflium malitiam a cempore. Dicilem'm non
voce paffiua prim« coniugacionis iignificac ligare linguam , nuper eos coepifle indulgerc prauis confllii); & cupiditacibuS)
ne loqui aac verba ^rofcrrepoflir. Ita MarCi ^.dicitur , Solu- auc ad fcelera fefe proiicere , \rc (pes aliqua emendationis cf-
tum efi vineulum lingua;. 'Ideo reddiderunt verbo obmute- fe ppffit : fed inueceratam efle malitiam Sc perdnaciam infle- -
fcendi.Hinc efl quod noraen C=3^N fic reddiderunt,Nunquid xibil^m, quia ab ipfa pueritia,8c ab ipfis incunabulis ingenio
eftis muti i Nam cum abflradum muticas Lacinis non fic in fueflnt prauo,8c quia fccum ab vtero matcrno illam prautta-
vfujCoadii func adicftiue reddere : ficuc &F(£lix, qui mutam tcpi attulerint. Nafcimur quidem omnes natura mali » ficuc
iufticiam , id efl, quar verbis quidemprofercur ,faftis non o- dicicur, Flgmencum cordis humani prauum efl omni cempctt^
Ilendicur, vulc fienificari hoc vocabuIo.Hanc fentenciam no re,Gen.6.& afferimus peccacum originale in hunc mundum:
reprehendot eu enim concinna,& cum fequencibus fatis tamen magnum eft incer homines difcrimen. Mulci enim
accommodecoh;rer.Sedcan1en,fiveramfignificacionemvo- prauas inclinaciones &impetusvagosgubernant & mode-
cis , & mentem Prophetx confideremus , videtur CS^TN po- rancur refto iudicio & honefla difciplina. Nam de piis in ec-
tius fignificarecongregationem feu coetum, qui coic auc col- clefia nunc no dic* , in quorum cordibus Spiritus fandus ac-
ligitur ex variis , ficuc manipuli auc fafciculi cx variis fpicis cendic mocus congruences cum lege Dei : fed de ahis excn
auc aliis rebus colligantur. Idque videncur verba fcqucncis eccIefiam,quaIesfueruncScipio, Ariftides.PomponiusAcci-
niembri confirmarc. Nam quos nunc nominac congrcgatio- cus,& alij. Ali(]ui etiam quanquam interdum vel Ieuitaee,vel
neni , hos in fequenti membro nominat filios hominum , vt libidinis impetu,vel prauis exemplis,vel alia aliqua occafto^
vfitacu eft Dauidi variis epithctis vcl perfonas vel res dcfcri- ne abripiuntur vt pccccnr,tamen mox fefe retrahunt,&vicam
bere. ciahNigiturfimpIicitcrintelligoillumcoecumfeunu- emendant. Sedmultifunt adeoperuerfxnatura;, vtnuUadi-
merum confiliariorum qui in aula regis quotidic ad dchbera- fcipllna, nuUis plagis aut poenis corrigi aut cm^dari poflinc.
tionespublicasconueniebant,ftqueinircconfilia,quibusrc- lcaque nihil nifi quod fceleratum eft meditantur&agunc
gni incolumicas conferuarccur,ofiendebanc. Hi quoties con- Talcs cfTc fuos hoftcs affirmat propheca , cum quibus pcrfi-
ucniebant,vcdeDauideconfiIiaconferrenc,nunc hxc, nunc diam5crudelicatem,& alia fceIeradicitnacacfrc,qua*poftqua
alia mendacia afFercbant,quibus eum prKgrauarent acquc in longa confuecudine finc confirmaca , nuUam poiliceantur e-
odiumadduccr^t.EcquiatantaerathoruniautoritasjVcquic- niendationem.
quid diccrcnr,id ab omnibus tanquam vere & f apiemer didu Alienatifunt ] Scilicec a Deo,hoc eft, non reeuncur a Dco,
cxcipcrccur:idcohoscompeUans inquir,nunquid ocongre- itaquereprobifafti funtad opusbonum, vtnihil pofnncnifi
satioiuftitiamloquimini,autrcfteiudicacis? fcelerate aRcre.
gatioiulticiamloqu
Filios hominum nominac.ficuc fupra pra:cedence pfalmo,
carnaIcs,quinon rcguncur Spiricu famflo.
5 Quin potms in corde iniquicates \jna{ttiai\ o-
peraniini[<«g«>4/fcf]in terra violetiam[»>»«r,'4w] nia-
nibus vcftris \i7tanmim vefirartim] appcndivis.
Subieftioeftperaduerraciuam,qua malitiam & crudcli-
agere.
5 Vcnenum ipfis fecundum fimilicudincm ve-
ncni fcrpentis.-ficut afpidis furda: [ ^«^J olvurat au-
rcm fuarn.
6 Qujc non audit ad voeeni incantantiiim :
coniurantis coniurationes ^Crnilfcilicet incanta-
tatcm eorum depingit. Ipfi quidcm omnia fua ita profcrunc tionum, vel, vt alij reddttnt aduerffialtter ypertteyfci-
&proponunt,vtvidcanturvera,iufta,&adfalutem reipubli-
cx pertinentia dicere,atque ideo magno applaufu corum
voccs excipiunturin aula. Sedprofed6,inquir,funtomnia i-
pforum confiha fccleraca, quibus aliudnihiJmoIiucur quim
vt bonis oppreffis ipfi pro fua libidine in rcpublica domincn-
tur.fuamqucdi^nicatcm &opescueancur, quasvidencfaluas
effc non pofle,fi boni in republica florcant.aut rcgnum ob-
tineanr.Sicut& hoc cempore pontificij noftras ccclcfias op-
pugnant,nullam fcre aliam ob caufam quam quod dignita-
tcs fuas imminui vidcnt reprehcnfione fuperfticionum & fal
forum cuIcuum.Neque cnim religionis, fed opum ftudio il-
lum ftacum tegrji pbncificij cucn conantur. 3 - - -
MaU operari in corde, fignificac cor cffc accenfum 0^10 bo-^
norum & cupidicacc noccndi.ide<Sq; praua inirc confiIi3,qu§
in pernicicm bonorum vetganc. Cor cnim xftuans ira &odiu
remperaliquidmachinatur&ftruit,qu6eumqueni oJic c-
uercat.Hoc igitur eft quod dicit,iniquitacesopcramini in cor
de,id cft,vos ftruicis maIa,cxcogitatis varios dolos & fraudcs
quibus alios euertatis.
Imuriam manuum veftrarim appettditu']!^ eft,iniuftas cupi-
ditaces veftras & praua confilia aadaftcr exequimini : omne
iei«in^enu$iiMuriarfl& crudclicatis cxcrcctis in bonos.qua-
cumurs honeft^ ipecie,aui titulo veftrani crudclicatcm ccgc-
reconemini. Verbo loSfin rcfpicicad confiliariorum , quos
caxat,officium.Cum enim fungcrencur officio iudicum, qui
dc omnibus ncgociiscognofcercnc & iudicarencdebebanc il-
li omnia iufta lance crucinare ac diiudicare,&pro mericis cui-
que quod rc^Q ficdifcerncrc,non per calumnias bonos pre-
mere,auc malosfouere&eueherc. Idee cnimveccrcsiufti-
tiam pcr libram depinxerunc,qux perpetuo & vbiquc quod
re6uRi & a*quum cft expcndit. Vnde prouerbium natum cfh
Trutinajuftior. & Pythagorae Symbolum , f «y»! /mi< sm-
0i|iV'»fi».IUi vcro nihU nifiinmrias appendunt:id eft,pra!tex-
tuiuftitijenihilnififcelerafuaexercentj&praua fua confT-
lia exequuntur.
oSfi trutinauit.hinc oSfi Rabbi Dauid dicit cffe illud quod
pondcransfua capit manu,in CHius medio eft lingula ftacc-
rarum.AIijtamen rediusmcoiudicio qSs dicunc vocari vir
gam ferream,nocis ex cerco interuallo fignacam,in quibus cu
enter.]
Alia nunc eft ampHficacio fcelerata* ipforu malitiac a dua-
busfimilitudinibus, in quarum priore virulcntiam&cupi-
ditaccm noccndi, feu vcncnacam mahtiam, in alttra & aftu-
ciam &percinaciam in fceleribus , qua: corrigi nullisadmo-
nitionibus.nuUa fana doftrma pofl^t,depingic.
Venenum ipfis^lA eft,ipfi ardec incredibilicupidicacc nn&f-
di & fxuicia , non pofTunt quicfcere quinpoccanc &eftun-
danc fuum virus in bonos,ficuc fcrpenrcs irricati.
nOfl fignificac ardorem,iram,furorcm,& poftca ctiam vc-
ncnum,vel quia ab acccnfis ira effunditur,velab efFcftu,quise
l quasdamTcnenaitiftamjnantJaffos.&vjedineacquca^flu xd-_
fumunr,qua;«!a vero frigore enecanc partes vlcales. Ita Deucr
ji.dicicur.Ardor draconun» vinum ipforum^idcft^^vcncnura
quod dracones cffundunt irati.
SicutajpidiifurdA} Hoc eft, ad illam odiorum virulcntiam,
crudclitatem & faiuitia , qua turgcnt & refcrri fiint ficut fer-
, pentes veneno,acceditnon folum afturia, qua caucntdilige-
tcr ne fua confilia & conatus impediancur , fcd etiam ini',ens
pertinacia,qua;repellit &repudiatomnes piasadmonitio-
nes,omnia honefta & falutari.i confilia. Sicut eiiim afpides
obcuranc aurcs,ne incantationibus prohibcantur, quominus
effundant fuujii venenum .- ita tUr ornni ftudio cauehc nc au'^ -
diane vel admitcancfalutarcm doftrinam & pias admonicio-
ncs,quibusa fuo inftituto reuocari poffint. Talis pertinacia
plerunque cft in perfecutoribus ccclefia; , ficuc excmpla
omnium actatum,& prjcfentis ficuli malitia fatis oftca-
dit.
6)ua no audit voce incantantiii,coniurantis coiuratrones perit/]
Mutatio eft nunicri vfitata in hac lingua :eftquc haec fimpli-
ciflima fcntentia,Etiam cius qui inter magos eft peritiffimus
& inflruAifnmus.Itaqieft appofitio,qua tzsano addicur fine
coniunaioneparticipio nairt coniurantisconiuraiiones , &
quidem pcriti, vel etiam qui pericus cft ad coniurandum co~
iurationes. Vcl parcicipium nacuram gerundij aliquo modo
induic.Grxcus fic reddidic , #cyii<siMJ n <»(9/<$uuvs|u!{uii «^n<pacl.
legitcnimcaanopro csano.
Vcrbumnan fignificat concinnare, eoniungere , copulare,
-.,..,., ,, ^ , . . &metaphoriccconiurare,confpirare:indcparticipium nain
p*nicurIapis,veIahudquoddampondus,&eregioncappe- |ignificatconiuratorcm,incantatorem, quiincantationibus
diturrcsponderanda, lapispondUsindicat. German. Etn cfficitvcres velearumfpccicscolKgantur&apparcancina-
fchneU^yva^, hinc germanicum Boltz, & Gratcu ^i\«. difFert c- j, loco,& ^an talem incantationem. Eadcm phrafis Ic
nim D7S a O^JINO hoc eft libra habens duas lanccs tanquam
au ricuas.
, In terra"]!^ cxponitur aducrbio palam , vt fignificecur cf-
iirarnis corun licencia.
gicur Deuccron.iS.verfu ii.naini nafl.
Xirh exquificis verbis aliquid pronuntiauit : vc non aures
cancum,fed animus in primis his capiacur :infufurrauic auri-
bus. In primaconiugationeparcicipifi vfurpacur.^onS fignifi-
4 Alienatifuntimpijavuluarerraueruntab v- cacoratorcm,incancacorem,exorcifta&iynScloquenciafeu
tcrOjIoQucntCS mcndacium . incancacionem. Eloquencia cnim vticurl^s & efiicacibus
* verbis
I x-ytthis,ki ve aliquo modolncanure audicores vidcatur, co^
I , git enim inuitos quodammodo fuos auditorcs.
f. i: Hic occurrunt variae quaeftiones. Nam cum propheta di-
j^;cat quofdam efle fapifintes vel peritos artis incantandi.quje-
"' 'riprimumpoteft.Anfit>deinde an/icars.poflremo ,an in
4l«
mum&validumInmundbquodn6n vno momento diGici
6ceuertiiDeopofIitkEiquerescon6rmare fidem noftram
itiaerumnisdebet.
'Tl^av Qrxci reddiderunt ceram. Hierenymus . verihtm
tabefaftum, nonnulliexHxbrazisexiftimantcfle araneam»
cahtattones probct. Efte incantacione», experiencfa docer, & iHdicsnteflTe compofitum ex duabus literis feruilibus w ic
^ &Iexdiuinaeasproliibet,D.eqt.i8.Ief.S.pepoftremorefpo afie diAioneSiyquandicacjquar eftinforamine. Seddo-
detAuguft. hoc ipfoinloco tradcns regulam vcilem & diorcsiudicanc iigntficarelimacem,&nomen indefadum»
d^namquae obferuecur.NonjVndecunquedatvr fimilicudo vel quod ftacim (liftluat,velqu6djquacun(^ueincedic%fuiflu-
a Scripcura , laudacur ipfa res : (ed tancum iimilitUdo inde xus veftigia relinquat.')av; enini vndc nomen vidccur dedu.
trahitur.Non enim laudauit iniquum iudicem^ Luc. 18. qui ftum geminata tercia radicalr,ngntficat perpetuo fluxu auc
nolebat audire illam vidu3m,nuique ve ibi dicicur,nec Deu curfu aliqyo ferri,vnde n^Sau cft fluxus feu decurfus aqua-
timebat,nec hominem reuerebatur. T.ileeft & illud de dif- rum:icem culmus frumenti (eu calamus , i refticudinc icili-
penLcoreiniquo,Jluc.i6>&c.Bctamenindefimilitudin£Do- cec,&excenf!(>ne.Q^anquaiii fi priorem ecymologiam reci-
minus traxit.Ergo de rebus non laudandis trahuntur fecun- ncamus,non erit illa quoque in«ohcinna.C3^Sl^ enim pro-'
' dum quendam modum nonnulla: fimilicudines. Auc fipro- priefignificatdomunculaslimacum,quasciicunferunt, &in
pcerea putacis eife eundum ad Marfos . quia hoc audiftis in ciuibus delice(cuiu,& deindc gradus,qui h&i func in fonni
Scriptura Dei.eundum eft&adfpe6lacula thcacrf,quia dicic illarumdomucularum,quos nominamus cocMcis,SchneFf(en.
Apoftolus, Non fic pugillorquafiaerem catdens,5fc.Aftutix Atqueh,incefl[everiorcm etymolo^iain videtur fignificarc
ferpencum qua- non admictit incancationes,mcminit & ler. 8. dagcs in licera 3 vt ^lSaw dicacur,eoqu6d lateat in fua tefta j
Ecce cgo mitco in vos ierpcnces regulos,quibus nun cft lii- eamque fecum circunfer.it.
cancatio. OQn iudicanc elTe nomen.vt fignificaclonem habeac lique-
7 Deus,dcfl:rue dentcs ipforu 111 orc corum :mo- f i<itionis5& fic dici pucanr,quia in fua cefta c6cabcfcat,& tuc
brcs lconuiTi contundc,lchoua. nfcribiturcumTfere.vtin^^pnGen.itf.AIiicamenin futuro
Obiurgacioni &qucrelede malitia & furoribus hoftium wrtia- perronarexponunt,& fubaudiuncrelaciuUm nON quar
fubiicitprecationem. Noii eniin alia li.ibet arma quibus fe
aduerfusillasvirulencascalumnias &variat iniuriaslioftium
cueacur,quamprccacionem.N6fiiue fuocxemplo docct, vt
quoties iniuria afficimur,autiniu(lc prcmimur,nosquoque
noftrasatrumnas apud Deuni cxoneremus,at<iue ab ipfonos
defendi & liberari petamus.
Dentesdefirue^IdcAi frange vires hoftium & compefcc
nocendi furorein.Eft autem mctaphora in voce 'JU & dein -
deinhiscran^asnipnVa qua & potentiam & fa»uiti;ini
hoftium & gcnus bcllideni^t u Primuin enim quia leonibus
eos comparac,fignificatroburipforumcfleincloinitum &in-
ui^um;deindcpcrdentes&moIarcsfignificateos laniandi
acdirccrpenili cfTe c(ipidos,vr faeuos& irricatos !e nes, & in
primis doccr,t'cclefiam iniuftiscriminarionibus hypocrica-
ra &.Epicurcorum mifcre lacerari ac deforinari , atque has
mHiorcmbonis affcrre dolorem quam mortemipram.
S Abiicictur [ alijtdtfjlnent'] flcut aqua; abibunt
[ojUdi Abeunt][\\yi: caicabit fagittas fuas[/rf efltcalcm-
do. arcHm im^onetfagittaifuas ] tanquam fe confrin-
^cvex\i\excinderentur.^
Precatic>ni addit vaticiniumiqucjvcertum hoftibus fuis c6-
Illim vcro comminationcni
"imnatut-&^prxdicit mtentum.
variis fimilicudinibus exornac , quihus vtrumque oftendic,&
irricos fore hoftium conatus,& poenas ipfis cerras imminere.
Primum in(\\xitiDiffluent ficut aqu&.id cftquanquam poten-
tia & robur ipforu videtur efie inluperabile , & cxiftimanc fc
ita cfle inftruftos , vtvno quafi impetu mc obruere& oppri-
mere polfint:tamcn paulo poft «mnis illa potentia diflblue-
tur& diffluec, ficutaqua qu£effundicur, & cuius nullus eft;
vfus. SignihcacverbumQNOcum failidio ceni aiiquamiife
reiicere. *
-g»(e aheumfibi } Scilicet fiTieidaTn^^
liqucfiet.abibicjid cft,qux liquefcendo abjbic.Quando enini
immediaceiunguntur finccopula duoverbaruturttemporitt
primumcominutandum eftin gerundium.
Tmqmm abortiuum muUiris non viJeruftt fi>lem} frxtetitnai
fgribicur pro futuro propccr cerricudinem.
Quartafiinilicudo. Erunt tanquam abortiuum mulierij,
quodanccciuamviuercincipiac,autfolemarpiciac,inceric.l-
ca illi,inquic.quanquain cumcncfiducia lliarum virium,&ii-
iam vidcncurcrupcurijvcnuindumcompleanc fama nonii-
nisfiji,&rcruingeft3ruin,t.iinciunip('o conatu excinguen-
cur& pcribunc.Aborciuum inulieVisGrarcus incerpres rcd-
diditrTT»»! frSp i»'(aj*Tiw«.fedoccafio erroris non obfcuraeftjii»
qui linguajHebrxK funt pcritiipro '71)3 enini legic^tJpco
nUN legic WK vel n\yN,quod tamen non ignem , fed facrifi-
cium igneconfumendfi fignific3c.Nb»x'i^e6'«»/-yS/sw]id cft, ,
non frucntur fucccfru.^^fla Hebrafis dicitur , quodcadit an|;f
cempus,qu(5dquceft caducum , immaturun^ : inde figaific^
fcecum ciedum ante macuritatem.
10 Antcquam fcntiant oWx [ve!jpina]ye{{tt
ihamnum , velut viuum ficut ardore abripii:t illum
[fcilicetrhamnum.] ^ --
Q».fnta fimilitudo i rhamno du£ta,eandem cbmniinatio^^
nem rcpetit,^ftqiie fcntentia non obfcura.quanquam in ver-
bis eft aliquid obrcuritatis,propcer ambiguitatem vocis liQl
qua^ nunc oUam , nunc fpinain fignificat. £ft autem fimpli-
ciffima fcncencia vt a doftore Lucnero eft expofita. Priufqua
dimidium fuarunimachinationum eoperducantimpi; quo
deftinaranc,dcftruet eos ira Dei opeinferensiuftis. Signifi-
caturentmliisverbisfeftinatio vindiAat diuinx qua; exme-
dio curfu impios rapit ad poenain , ficut cxempla Antiochij
Dibcietiani,Maximini.Licini j & fimilium oftendunt.
TO in fingulari ollam fignificac , in plurali duplex form*-
eft vfitataiaitera mafculina quaef fpinas fignificac , vcl hamos-
a[fimiIicudine,foeininina fere proollis vfurpatur paffim in
Scriptura. Ciimque formahocloco ficfcemiaina, maliic ple-
rique interpretes, fequuci interpretacionem Rabbi Dauidis,
vficacam recinere fignificacionan.Icaque fic exponunCjancc-
quainoIIa:veftr£renciancrhamniini,td cft,ancequaminca-
lefcanc rhamno » & fentianc ignem ex fpiriis accenfum . ficuc
viuens, id eft,dum adhuccaro eftcru(Ia,nondumpcrcofta,fic
veniet ira.& vt turbo mox perdecillQs. Rhamnus eniiii,vc fa-
ciIeconcipicflammam,eamque deiticeps copiofamcmittic
cum ftrepicu ingenti : ica facile & fubico deflagrat antequantV
ftrepitu & fragoredccidunt ex fuminis montibus, vc videan-
curomnem cerram fubieAam vnoimpecufecum abrepcuri:
fed cum ad vailes fubiedas peruenerint . fenfimin alueum
colliguntur & diflluuc finc damno,& fine vllo ftrepicu. Tales
exitus h.ib«nteciam hoftium fremicus, minae & conatus. Al-
tera fimilicudo Calcabtt arcumfitum{Ci^itttis fuas^canqua c6-
fringancur,vel excindantur, id eft, habenc quidem cela & ar-
cus paratos,& direxerunc fagictas fuas in homines pios & in-
nocentes, vtiamiamvideanturinterfefturi omnes : fed irriti
eruntconatusipforu, quiafaoitC3Bfruftrac5cidenc tanquam , , ,•.»-,.. • • 1 - • j-
confraa», & nulla facient vulnera piis. Ica cxcindentur:a;,./> l/bctes bene incalefc ant,non enim habec matemm,qu* dn«
y?«^j^%^x;x;^*MnverboniTi»mutatioeftnumerivficat* fomentumautpabuIumj»ra:beatigni. Talis igitur cftfujot
Hebrjcis irapiorura.fukicoquidcmerumpit, &Ionge latequegrafla-
o Oiicmadmr^diim i;«.iY liniipfaftinnis IH tur, magna vi&impetu fefcdiff"undens atqueomnibuster-
9 C^icmadmodum li«ax ItquetaCtioni? , id ^^^^^ i^cutiens ,fedante,ttam circumfpicias, omnisiUi
clt,l{queta€t? , abibit: leuanefcet:] tanquam aborti- flammjB vis euanuit. Confumitur cnim rhamnus, tanquani
utJm mulicrisnonvidcruntfolcm. viuusardoteignis.ideft, ipffivigoreflammx:nftloenimfic
Tercfi fimiIitudo:ficutlimaxfubic6quidlf oricur&dum exponere,quaradecarnecruda, quodfacicR.D.&quiipfum
viuic autmoucc fefe , videcuf cornibus fuis nefcio quid peri- fequuntur , & 16)3 iudic» efTc afleuerantis , pvtius quam fi-
cuIiminariaftantibus,&camenmhilnocet,fcdrurfusdiflbl- militudinis.
uitur&fubii<Seuanefcit, vcincericus fimilisficorigfni : ita Aliifecuci Gratcum incerpretem niTO exponuncacan-
potencia impiorum quancumuis videacur terribilis, & fubico thas feu tpiau hoc m«clo : Anfequam fpinae vcflra: fentiant
crefcat, tamen nullo negotio a Deo difcutitur , & in nihilum rhamnum, id cft, ancequamadolefctnt &crefcanc in raaior^
tcdigicur. Loquicur autem valdc cStemptim dehumanapo- altitudinem.&grauiores & duriorcs acultos craictanc,dUm
temia , qux fcDcoopponit, quia fcicnihil efTecam fir- fcilicecidhuc eftviuus rhamnus,ideft, teQer, fucculencu^
»■% *•■
'*W^
.-,#M'iaiP
f velimmaturus.abripletureempeflace: Ica iihpij immatura
mortee medio tollentur in ipio vigare fuo , antequam vel
fcelera ipforura fc vitia^vel iniui^ije crefcant 8c augeanrur , vt
intolerahiles fianc. Quo4 ad rem attinec,nihil eft difiirimi-
nis.Eodemenim tendithxc fentenriaj^uo prior,& congtuic
hxc pofterior cum ilia fentencia Nahum i^Nam ficut fpinae
impli9atx& canquam fucco fuo ebriacjid eft^vindes, abfum-
pti runc,& quafi ftipula aridieacepiena.i Eft autem eadem a-
pud Nah(ivox,fedforma mafculina CSn^O.Ec pralmo 118.
dicicur de impiis.Bxcindi func /icuc ignis fpinarum, vbi vox
' alia eftjCZa^yip.Icaque quamtunque volee fenteciam leftor
ampleaipoteit. i , ; ■ *
IQH eiieilludgenus ipma; quam rhamnum dicimusjipfa
appellatio teftacur.Nam rhamnos ab Afris Aradim dici ecia
Piofcorides^ceftacur.Fuic aute Afrorum lingua cognata He-
br«aB,quod multa vocabula teftantur,& ex Auguftino intel-
ligi poteft.Carterum defcriptionem Rhamni videant ftudiofi
apudDiorcoridemlibroi.cap.ioi.PiiniumIib.i4.cap.i4. &
alios recentiores,qui de plantis fcripferunt. lllud pr«terire
hoc loc» non poffum.quocf quidam annotarunt.rharanos ru
borum incerdum a ventis concuti atquc agicari tam ycheme
ter,vt ignem concjpiant,& non modv') ipfii,fed tota f^lua in
quafuerinc.concremetur.ld fi/eruraeft,accommode ad po-
fteriorem fcntenclam referri poceft.
II Lserabitur iuftifs cum vicierit vjndidam:pe-
dcsfuosJauabitinfanguine impij.
12 Etdicechomb,vtiquecft£rudusiufl:o:vtique
eft Dcus iudicans in tcrra.
Poftremiduo verfuscontinencpromU/ionem liberacionis
piorum & Ixtitia: feu fruftus inde fequuturi.Fu turut^ enim,
inquicyt hoftibus delecis pi/nontantum feruencur mirabi-
Iicer,& liberencur ex pcriculis,fed etiam vt gaudio fefe oble-
ftenc , vbividierincDeumfufciperccaulam&pacrociniuni
fuorum,& impios poenis afficere.Haic vero libcratfo etfl in
hac vica quoque coafpicicur a piis ( quocunque enim oculos
conuertas,videbis exempla iufti iudicij diuini in defenfione
piorum,& euerfione impioruni)tam€ quia ecclefia in hac vi-
ca manet fubieAa cruci & calamicatibus,nec ica vnquam ex
his eximicur,quin fubindegemerefub onerexrumnaru fua-
''tQ neceiTe habeat,ideo & liberacto & la;ticia,dequahic loqui
^"^r,principaliccr referenda eft ad tepus extremi iudiOTJ.Tunc
enim ecclefia prorfus & integre liberabitur ab omnibus xrfi-
nis & fni^feriis,ab infidiis,fraude,doIis diaboh',a crudelitate &
libidcnemalorum hominum , & perfundetur a^terna Iztitifl)
atqueitacapiet frudus fuorum laborii & xrumnarum, quas
iultinuit in hac vica , &PeopIenc cribuet laudem iufti iudi-
~cij,dequo hic loquicur;-
fi;
Interea tamen fciendum eft , etiam in hac vita Deum fx-
p^ muitis mirandis & gloriofis liberationibus oftendere pras-
fcntiam fuam in ecdefia , vt in dcletione exercicus Pharao-
nis,Chanana>orum, Iuliani,Licinij & aliorum muIcorum,&
fuoscomplece illo gaudiodequohicloquitur. Non enim
ica in hac vita Deus gubernac ecclefiam,vt prorfuseam defe-
rat } & finac perpetuis arrumnis iacecc oppreffam: fed fuo co-
/ilioimponit ecclefia; asrumnas , & has ita mitigat & mode-
racur,vc illaDei prxfenciam & opem agnofcac, &cum vifum
3ient,eamgldriosdIiberec. — — —
~~'~XjieeerijifflI*citia , dequahic loquitUr, nonintelligenda
eftdeintemperataaliqua animi elatione, aut pafHoncanf-
mi,qualis in plerifque hominibus cernitur , qui exgraui ali-
quo periculo liberati , fi videant hoftes fuos iam cffe oppref-
fos & extinftos, ideo la^antur,quia inipatienter ferebat iniu-
rias,& hoftes cderant vehementer,atque extinftos cupiebat:
(Ieinde(]uiadeincepsiinepericulimetu fe cupidicatibus fuis
obfequi poffe exiflimanc. ninc igitur eftunduntur in lartitiam
&vofuptaees , vtfaepepeiores euadant iUisipfisa quibus
«ntea quodammodo in officio continebantur. Piorum v^r»
Ixtftiam ita moderatur Spiritus fanftus , vt in his exemplis
poenarum non ad fua^ voluptaces , quibus frui deinceps fu-
blatonietu&periculopoffint,refpicianr,auc impiorum ca- ^
lamitacibus ac poenis crudeJifer infultenc:fed vc iuftum Dei
iudictum in pcenis impiorum cofidcrances id approbent.ac-
me vc fceleribi^ s iuftam rependi i Deo mercedem,fie eccle
lam liberariab iniufta crudelicacehoftium &ca:ceris«rum-
ni^ ac miferiis laeeencur.
Eft igicur hacc Ijccicia calis , quae carec crudelieace , odfo.i-
ra,impacientia auc aliis curbidis afTeAibus^quales in impio-
rum gaudiis cernuntur.N«>n enin) i ftacu manfuecudinis,pa-
cienci»,charicatis aut fimilium vircutum deiiciuncur, etiamfi
vindifta diuinaminpoenisimpiorumcum gaudio cernant:
fed multo inagis confirmancur,vc Dei iudiciii deinceps quo-
que pertimefcancfeque incra offici;Tui mecas concineancEc
prxcipua laetitia inde eft quod gloriam Deiilluftrari cerimc
quse ancea,cum pij afHigerentur.quodamodo obfcurabacur.
PedesfuoslatMbit mfanguine]lloc cft.vc Lucherus incerpre-
caturjvindifta grauior eric quim quifquam e^pecere poeuic,
vt qui^utculara vnam vindifta: poftuIauit,camen cernac ef-
fufi fanguinis copiam,vc in eo fe lauarc poflic.Primiiim enim
magnicudincm irje diuinaegraffancis in impios,& paffimca-
daueribus omnibusloca complencis,deindefecuritacem pio
rumfequucuramhacphrali defcribit,non petulantiam ali-
quamcrudeliterinfulcancemcadaueribus hoflium comm6-
dat.illa enim crudelicaseciam in barbarisfemper djona fuit
odio.Laudacur Paufanias i Laercio,qu6d Mardonium inor-
tuum non voluit contumelia afficere , ctiamfi is Leonidam
fufpcnderat.& in Sophoclis Aiace multa; funt fintencisejqiia:
doeent mortuis non efle infulcandum.9» yS Qrttiiv k» «&<n-
Figura igitur eft in oratione & quodaoMnodo hyperboli-
ca locutiojqua magnitudo irae & vindiftaz diuinJB,& deindc,
vt dixi,fecuricas pierum feu recreatio fimul notacur.Sumpra
cnim eftphrafis ex c6fuetudine eiusgentis, quae defacigaco-
rumex itinereautlaborediurnopedeslauareacque ita re-
focillarefolebacvnde eftillaphrafisPaulinai.Timoth.^La
uare pedes fanftorum, prorecreare^&omnibus officiisiuua-
re.Ahj fic inrerpretantur : Ituabunc pedes in fanguine , hoc
eft, Alieno periculo reddentur cauciores.Sed hoc videcur ef-
fe alienius.
12 Et dicet homo[*/i efi , imu/^Htf^ue intuent
/><«r.^tfff4c«/<«] vtiquefrudus eftiufto : vtiq[ueeft
Deus iudicans tcrram.
Alcer fruftus , qui fequitur euerfionem impionim & libe-
rationem ecdefiai.Pij, inquic quanquam initio erane curba-
-tt& mec4iperculfl,iamcamenereai &c6firraacihis excpUs z:
Iiberationum,3gnofcunt fe Deo curj cf![c,Cc exaudiri & iuua-
ri. Deinde etiam illi qui funtextra eccIefiam,agnofcent no-
men pietatis non efTe inane , & doftrinam, quam profitenfuc
ptj, non eflevanaautfabulofam. Itaaddiccaufam finale, cur
mcerdum cyranni & perfecucores eccIefisBinhacvicahorri-
bihbus poenis deleancuc quia fcilicec Deus vult excare cefti-
moniumfuxprjEfentia-ineccIefiaj&iufti fui iudicii aduer-
fus fceleracos. '
Efi Detts iudicans]lA eft damnas & puntens impios, & iuftos
defendes & hberans^ Ica hoc verfu oftendic qu« ficpr«cipua^ „_
lecitia piorum: Qupd fcil Jcetli;diaum:De^^
pi j non ludunc operam,ncc fruftu pietacfs carent.
In terra ] Hoc addic vc oftendae Deum illa iudicia non om-
niadiflrerreinalceramvicam,fed ea eciarain hac vicaexer-
cere:neficucprophanihomines iudicanc,cxiftimemus De-
um non refpicere fafta hominum, ideoqueforcunam cx-
cam vagari & dominari in rebus humanis pocius quam I>e-
umiuftumiudiccm.
. . ' PS almi lviii.
" '' ' ■' , PjiRTES, „
I Rcprchcnfiofcuobiurgauoaducrfariorum,cuiuslocifuntduo.i.li3ficiatio,v.|. qualpforum con-
fcientiamappcllansDauid,negatineircboniquidquamiIIorum animis. 1, Affirmatio & explicatio
inal«ilIorummcntis,prauiconf^^Ii,& fadi ad quam tranfit pcr correaioncm , v. 3. deinde amplificac
primum a naturali & mgenita illorum corruptione , pofita in alicnatiouc & aberratione aDeo , v. 4.
Secundo, ab obftinato illorum ftddio fcipfos confirmandiinmalo&auertendiabono, v.y & 6.Hanc
contumaciam aut emallegoriaaptiflimadcpingit. ^/ . '
. 1 1. Imprecatio contra viros illos praifaaos & in ijupietate fua obfirmatos,^aIlegoriis ad viuum
acfcripta.v.7.8.5).io. ( °
III. Con-
** Ufen ConcInfio,prophctica,tMin iudiciorui» Dei aduerfu;inipi:obof,rcliqua paritc, v.io. tum reruin-^
confequcntium,nimirum lac.titi» & pacis pcrfpiritum ad Ecclefiam* Dci cx eius iudiciis pcruentuiic, \eiC,
.ObSERVATIONES LOCORVMDOCTRINAH.
Verfj.NuUa-graHior iniuriaqttam c[UA iurk fiecie grajfatur: p Hunc honoreDeotribHeredifcamw,eumfojfemomento ^ahf-
sumeqjfunt iniufii quifuh iujiitia velo innocentes opprimunt. Ec- q, negotio difcutere ac redigere in nihilum quicquid in mundo du-
clefia autem iniquU prAiudiciis oppreffkfolatium efi quod audaSler citur infuperabile,
^ bona confcientia ad Dei tribunal prouocare poteft. Omnis impiorum projperitas ^ confidentia efi euanida,repenti~
2 Giuanuis a toto mundo impetantur ferui Dei,nullus terror il- nuft^ illorum interitusfimilis erit origini.ne facilibus incremtntis
lis objiat,modo fibi reiie confcijfint,quomintt4 tam regibus ipfis^ fruflra fuperbiant.
eorum confiliariis,quampopuli quijquiliis infultent. lo IraDei tarbulento impetu abripiet tmpios,necfinet eos radi-
3 In eoje prodit unpiorum deplorata CAcitas qtibd ordinet ac dif- ces alteu fumere.imo excindet antequam maturefcant.
ponant quas cerde iniquitates conceperunt. ii lufti iniuriasplacide tolerando.hofiesfuos Ubenter in viam fa^
4 Giuanuis corruptio criginalis peccatiin toto humano genere lutisreuocarent.^eosrefipifceremallent qnamperire :vbt tamen
graj[etur,experifntia tamen ofiendit, quofdam ejfe verecundos (ff admaturum vindiSis, tempus eos adduxitjUa obfiinatw.iuftH ha-
honeftis moribus,alios mediocri tantum conuptela imbutos : alios bent gaudendi materiam^qnia hoc modo vitamfuam Deo pretiosM
vero natur^ adeo peruerfd.vt fintprorftis intolernbiles.Locus de 0- eJfeagnofcunt.Sicutiergo gemuniactorquentur quandiu adeoru
riginispeccato:de peccati gradibus.item ^ eius effetius. ajfiiiiionein Dem connit^tt:itafisri non poteft quin illis iucundum
S.6. NuUapotsfiinferpentibu4venenatavcrfutiareperiri,(^us, fitinfiiimfceleribusmerccdemrependi.
noninimpits nonrtuUis regnet. iz lics in mundo confHf& <(^^ inodinatAmultos concutiunt.qui
7 €iui exaudtri a Deo cupiunt,eumq^ experiri patror.um ^ vin- rurfh< patefada Dei iifiitia animos coUtguntyVt pajfim mutetur
dicem,fint Chrifii oues.tunc ille lconn m maxiUas contimdst. hommti saeiiA vbi Deu4 manUfua e c&lo exerit. Vide lefa.26.().
8 Btfi ecclefiA hofies magnis copiM (^ opibus inftruciifi^a.altifq^ Efi hic no cxiguu4 profc:ius adpietate.bene (^ penitm nobis ejfe
radicibus innitantur.ac Jaxeis monti'jus videcnturfimiies^ih ta pcyJuafMn,hi [iosfoUicite in Dei timcrc ambuUido.no ludere opera.
men non efl dejperandum :in tempo/e enun,iufio Dei iudicio^tanta Pijp Hdnfu& piemtL minime carent.quiaDeus eft mundi iudex.
durities diffluet,(jj velut ptkuialis aqua ficcnhitur. NecferipotcfifiDt.bromdmtia mundiis regitur.quin tandem dif-
€iuum aptatA imp/orum fagittA lam nobis mortiferos i£im mi- crimen apudje ejfe oficiuLir i/itcr bonos fif malos,idq^ vt apud om-
narttur,^ecianda efi D ei o.anipotentia, fif precibus accerjenda.vt nes itiflificetur.qnojiam p) ofani homines fort unam putantes do -
arcPimfiangat,fagittafqjinhofiesipfosretorqueat. minari tttterra,Dei imperium caIo includunt. ^
Articvli praecipvi.
I. De principum confiliariis & primariisaiilicis. .4. Deimprec«tionibiis aduerrusDei.&piorum lioftes.
" j. Magnatum improbicas quam noxiafic. 5. Depioruin.iudiciaDei itiiinpius videntiuinjlxtitia.
}. Impiorum potentil vencn3ta,ferox,Eurbida,crudeIis. 6. De Dei iudicii!.,iuftoium(.jue ;nercede.
A R G V M li N XV M P S A L M I i. I X.
ON dfjfert hui;u pfilrni argumentHm ab aUqKotfH^crioribns.Efl emmpetitio vt ^duerfiM Satt-
lis infidiai cj' audeltraiem defoidatur.ldeocjue cpuancjiiarn verbafum alta,fententtis tarnen ve-
ne omnibns congrui: ctttu jUpertoribM^vt longa interpretatione nonfit opns.^ua amem occafione
fcriptt4s fit hrcpja/mfi.'\ tpje tituliu indtcat. Isfarrat entrn htftoria i.Samuclis li; . cttiiis in tttulo
^mentionemfactiy cum aSaule rnifii ejfent fatellites , ^ui DaHidem ex dormftta extraHum dtque'
inregiam adduUumin conff>eBu regh mterficerem-, tpjttm t.tdrmnitum a comuge Mtchol(^perfenepram de-
mtfifim noEiufHgafibt confHimffetatcjue itaperiCHlum euajijfe. Jn illo veropertculi metutcum dommnfuam cin~
tlam efie ab hoftibtiSift) omnes vrbi^s exttpi-i tenert vtderet-^haspreces ad DeumfHdttiin qiuibusfe dejendi ^fer-
uaripertt. Argtirnenta autemfeti rationes Ju^petttionisyVt tn alii^ ^uo^ue comphiribus pfalmis .,petit prirnum a
commernorattoiie pertcnli.ab hojltum crudelitate (^ tnit{Jiafmitia,dei?ide nfita tntegritate^ innocetia^vt mox
dicetur. Peittioni verofibiicit irnprecationem t^ vattctniumy ^uo hoflibus fms cenitm tnteritum (Jy exitium de-
nuntiAt.Habent enim omnes tmprecationes fanUorum virnvaticimjy cnmfint voces n SptritufanUq profeUa ^
diciatA : tdeo^ue euentus respondet. Infine prornittit fe mernoremfore iiberationis , ^ ani?nigratitudineni
incelebradts afiiduebeneficiis dim^m^ autealif pftlrnt multijin quibuf <x,rumrm ^ perimtanDni^^
- uidis exponuntur,^ vaticinia.deintentii hofiitmcnmmemormtiir\ dd ChrifiHm ab intcrpretibm referuntur:
Jta htc qtioque pfalmtts dc Cl/rifit pafsione (jr poents Ittdicorumijuafecutci funty reBe intelltgipotefl. Erat enim
DmtdiVtftipe tarn monuiniits., typvis Chrtftty (^Jms <ertimnts ejmdammodo Chrtfltpnflionern adumbrabat,ficut
Chrtftus ipfe ^pfalmos quofdarn adfe accomrnodat-, c^ aliorum cjiiotjue fanlhrum tx,rttmnaSi tanquam vmbras
^ prdludiafuA pafii»nis,allegat .'N Qtum enim c(l exemplum lon.t, Matth.ii.iG. Luc£li. ^ Matth.i.cap. E-
uangeltfla htftoriarn edtiEltonispopult ex AEgjptoad Chriflum exulantem-,cfi' pofl ahijtiot temptis reuertentem,
accommodat^allegans diUum Ofe& ex capai. Ex AEgypto vocautfi/ium meum.Vt igitttr Saul implacabtlt odio
Datttdem perfequebatur,idqiHe tnnocente%(;J;' prttclare non tantum defarnilta Saults,fed de toio regno meritumi
tta ludtti CACt ^ furentes fAuierunt tn Chrtfturnynecprius qfutefcere potuerunt t^uam cruci eum affixum cjr ^ '^i-
uisfublattim cernerent.Sed vt 'Dauidferuatns ex pericuhs^faSim efl rex huiuspopuii , Saule e.xtiriBo , (^tota
eimfamtiia pene deleta : ita Chrifttu refufcitatm ex morte,eueBm (fr exaltatus in fuo regno,fidet ad dextera
patrtSfij' poteter dominatur in ecclefia^ politia Mofls horribili exemplo prorfus deleta , ^ ludiMS inperpetuas
afttmnas qt exilia coieBis. HAcfimulcogitandafunt , cu has drumnas Dauidis (fr Itberationii exepla in efus hi-
floria cofideramusyfjr finguli etia in nofiris nrtinis hospfalmos ad vfum transferre difcamus. Naexepla libera-
tionu prormfiiones confirmat, vt^cjueadmodu Dauid ereptm efi expericulisyita nos quoc^ue inter varia ^ericuU
feruatum iriflatuamus ,Cum^ue focietas fit omnium membrorum in corpore Chrifii,Qr coniunBio fumma,exi(ii-
mandum efifocietatem ^uoe^ue dolorts effe oportere. Quod igitur Chriflo tanq^uam capiti^JrprAcipuis membris,
vt Dauidi, lohAnni BaptiflA^Paulo,^ pmiltbm accidtt^idem fere ^ experiri etiam relitjua membra oportet.
i A Dtriumphandum,ncfiat pcrditio,Da- cuftodiueruntdomum,vtiDrer{icerenteura.
jTJLuidis aurcoIum,quando mifit Saul , & CuftodiutruntM eft,cinxerttntv1idiquedomu,ne qua elabj
^ nj.
poflct. Ita fignificat in fumm* fc fuifle periculo , cx quo non me fufcipercnt. Quod eiiim fcUmant mc eflfe fedieiofum , me
nifi diuina mifericordia fic feruatus. QuanqUam enim aftutd infidiari vitaf rcgis.ea orania confinguntur fcclerate.
qu«damcxcogitauitMich©I,quibuspatrem,&militcstandiu ^ Sinc iniquitatc concurruni; & fc confir-
falleret,donecelabiDauidcxipforummanibusp©iret,tame mant : cxeitarein occurfum meum,& vidc [ rr-
illudtotumDauid inhocpfalmoadfcribit mifericordiaBdi- a^^^ -|
uinas. Ita nos cum liberarour,€tiamfi videmur iuuari i caufis IP 'J .^^^. c.„„„»:,„ j-;„ j* ,%-m^ nrProf;nnf.ir.
n«m eflc bcneficmro djumum. „..Am^ininr,A,„-wi*.r#.
, ., 1 • • • . • • T^ 0, .u :.-. qua ame iniuriaauricciere. >
2 Libera me ab inimicls meis miDcu&:& ab in- ^ concmrmnUocy^xhoim^tmm infanum& furorem ho-
furgentibus aduerfus me attolle[tf/f«^]me. ftium defcribit.Significat enim eos magno impctu fine ratio
3 Libcra mC ab opcrariis iniquicatis : & a viris ne currcre ad bellum,non alitervt ferae beftia; rabie accen-
fanguinum ferua me. f£,ade6qjhoc vnicumagere&molirivcinnocentemoppri-
Primiduoverfuscontincntproporuionem,qux,v«dixi,eft maritatqueintcrficiant. p . .
petitio defenfionis & liberationis. Simul autem petitioni a- . ^f /« confirmant^ld eft,vircs vndique fuas contrahuiit , vt
fpergit argumcnta ab aducr&riorfi crudelitate & faeuitia fum- inermem facilms opprimant , & nulla fit euadcndi fpes vel
pca,vtDeumfaciliusinfu3s prcces trahat, &adopem feren- occano. - ^« . , . , r vj-
damexcitet Ex«wre/»(7CC«y7«wjRcpctitprecationem,dequaIupracli-
Primum Iio minat hoftes fuos J=3'3nN , hoc eft ,ficut ipfe ^um cft:fimul auteni hac forma loquendi alludit adhoftium
poftcainterpretatur, qui ntilialaceffitiiniuriaimmaneodiu feftinationem &impetum.Petitenim vt Dcus maturetau-
aduerfus fe concepcrint,& mimicitias graucs exerceat.Dein- xilium,ne hoftcs ipfum fuo impctu antencrtant. atque mo-
dc dicic eos in fe confurgere, hoc eft . ipfo fafto cxequi odia, fe patris vidcntis fihum efl^ m periculo,mox omiflis omni-
& magno conatu hoc agere,vt ipfum opprimant. Petit igitur ^us confurgat,& ad opem fcrcndam accurrat.Ideo addit, Ec
vtquanquam viribus&potcntia hoftes videancur muitofu-. ^*"^* , •»-» • tn r
pcriores,&iamfupracaputeiuscmineant,ipfctameniiial. 6 Et tu lehouaDeus excrcituum ,DeusIlra-
tumactollatur.vtfupcrioreuadac, necpericulumcumattin- el, cxpergifcere ad vifitandas omncs gentes : ne
gatlltaDeotribuitpotentiamferuandi.etiamcumforisnul- mifercaris omnium tranfgredicntium inidljc,Sc-
laapparetviaaut ratioeuadendiexpericulis. , i
O/ifr/jr/w/w/wiw/^» nominatfuoshoftes,quianullainiuria ^ . • , >>_ •< r
irrit(tiiniufte& fcelcrateipfum perfequebacur. Vtrosfangui- Continuatprecationem^amquevehtmentius vrgct , fa-
««;«no.«inaceo,proptcrcrudeiitaten.&feuiciam.Namvir mihariterquafi appcllansDeum eumquc nontatumdefuo
fanguinum dicimf, & qui pollutus eft fanguine humano fe^ ^^^'^^ P^^e""^'' f^^ «'^'J" '^.^ ^"S"'^" ^"^^""^ ^^g^. ^"«*>
c^dlbus,&quifundcndifanguinis innoxijcupiduseft.Itaque ^^f" inpromiffioneoftendent.conimonefaciens. Idemm
pcr «;;^«vfibinde cxaggcrantur feelera hoftium. voluntprimum .IIudpronomen.«,& nomen J.W,quc> fi-
^ * . °-/'r/'j !• gnificat, Deumitavcreelle)udicemiultum,quaai verc elt
4 Quia ecce inlidiati lunt [ tnfidiantur ] anima: Deus.nec pofle caufam fuorum defcrere vel abiicere , nifi
meaB:congrcgati funt [congregantur] lunguntur enim forte feipfum abnegare,auc naciiram fuam exuere velic. De-
pratertta qt fiitura.inter qua cum pra/ens mediumfit, inde illa epitheta.cum nominat eum Deu exercituu, & Dcu
rea^everbtfpr^entistempor^redduntur apud Latt- Ifrael,quorummoad immenfam eius potentum refp^
, , r' I iv' ... ' _ quamhoftium fuorummultitudini opponit : dicitur enmi
«oxjaduerlus me robuiti : non iniquitas mea & non ^^^^ exercimum , quia militatei tora rerum creatura, adque
fcelus meum,Iehoua. eius nutum praefto adeft:hoc vero paterna eius curamjquaiw
Addit rationem propofitioni , qua? eft qucrela, inquapri- pro fuisgerit,c6mcndar.Dmf enimi/r«c/dicitur,qu6dpecu-
mum cxpnnit magnitudincm periculi fui a potcntia,crudeli- liaribus promi^fionibus hunc populum fibi adaptauic & cle-
tate& fiEuitia fuorum hoftiumideinde innocentiam luam al- gic,qu6dque omnem beneuolcnciam , euram.amorcm , de-
Iegac,vt Deum facilius fleftatad opem fercndam.Cum enim fenfioncm ab illo pij,iuxta premiffionem cxpcftant.
Deus fit iuftus, & iuftarum caufarum patronus : ficri non po- Expergifcere ad vifitandum omnesgentes ] Id eft , puni omnes
teft quin tandcm iuftum fuum iudicium in dcfenfione bono- quicunque iniufto odio alios perfe^uuntur, & aliorum vir«
— rum^^uerfione fceleratorum oftendat. Qnp^ vero Dauid crudeliterinfidiaHturtidquedum facies,non patierisdomc-
dicit fe efle fine peccato,& fuam innocentia prKdicat.intelli- fticos ecclefia» tua: hoftes ita impune graflari. Icain genere
gaturficutantcacciampfal.7.di£kumeft,deiuftitiacaura?,n6 omnibus fceleracis hominibus & crudelibustyrannis , vbi-
deiuflitiapcrfonx.Na quodadillacaufam attinebac,Dauid cunquelccorumfinc , poenamimprecarur, vtfacilius quod
nuUainiuria afFcceratSauIe ,fed fola ambicione feuasmula- vultobtineat. Sienimalios extra ecclefiani homines Icele-
tionc vrebatur SauI,vttanto odioDauideperfequeretur.Do- ratos puniat Deus, certo futurum fibi pcrfuadct vtinceftinis
lebat enim hunc diuinitus anteferri fibi & fuis liberis, & huic & domefticis hoftibus , qui vel religionis prxcextu, vel con-
fucceftionain in regno promiflam efle,ideo cupicbat eum tol- iunftionis atque fraternitatis titulo in bonos graflantur , &
lerc e mcdio , vt regnum fuisliberis rclinqucret. Hoc igitur ordinem diuinirus in ecclefia fancftrum conturbant , minime
cftquod DauidinquitjObnuIiumfuumpeccatumfetantas parcatur. Hxcigiturcaufaeilcur omnibus gencibus paffiiu
pcrpctiiniurias , Saulis fcilicet re(ped:u,qui dieebat eum efle vIcionemdiuinaMimprecetur , cum tamenbcUumipfi non
feditiofum,appetercrcgnum, turbarerempublicam. Hwum efletcumomnibusgentib«s,fedcHmdbmefiicis,videiicetjVt
fcelerum dicit fe non efle reum. Interea tamen fiin iudicium facihiis impecret quod volebar, deinde etiam vc fidem luan»
Dei fibi fit prodeundum,cIamat, non intres in iudicium cum confirmct , ne propter tantam hoftium niultitudinem,a qui-
feruotuo, quianoniuftificabiturinconfpeftutuoomnis vi- busfepetividebat.defperec.Itaenim pecit,vcfimulad verbu
ucns.Si iniquitates obferuaueris Dominc,Domine quis fufti- Dci rcfpiciat , in quo ciim Deus oftendac fe eflie iudicem to-
nebii f Item,Bcati quorum remilfaE funt iniquitates. Nam in tius orbis terrarum , non fore ei difficile ftatuit tam cxiguam
«confpeftu Dci agnofcit fe cfl*e miferum pcccatorem,& pollu- hoftium manum coercerc.
tum ac contaminatum, &pccit fibi peccatum condonariper Vifitare ciaid fignificet inScriptura.diftum eftalibi fxpc.
mifericofdiam prepccr Mediatorem. Ica igiturfitiuftusco- Nonmiferearis] Ide^, fine vlla niifericordia deleas eos,vt
ram Deo , non quod mundus fit ab omni pcccaco , fed quod funditus pereant : non fis benignus , non prouehas ipforuni
Icit & firma fide ftatuit pcccata fua tegi,& condonari pcr mi- conatus , ne quod inftitucrunt , pcrficiant , oftende te odiflb
fericordiam.Hfceftiuftitiaperfon5,quaedifcernendaeft5iu- eos.
ftitia caufar feu bona» confcientiat. Simul autcm hic tradicur Hie iterwn explicanda eft qua?ftio , dc^qua & fupr^ diftun»
dodrina,dequadicituri.Iohann.}. Si oor noftrum non c«n- cftaIiquoties,pfal.j4.&i8. Ciimenim fcripcumfic Luc.6.
demnacnos,habemusfiduciamergaDeum, &quicquidpcti- Bencdieice malcdiccntibus , quarrirur a multis An liceacim-
uerimus,accipicmus ab co. precxri poenas extremas,aut malcdicere inimicfs: vc vidcmus
Infidiatifunt'] Idcft,non tantiimapcrta vimcoppugnant, Dauidcminmulcispfalmis , &PauIum ad Galacas facere,
fcd variis dolis haftcnus me pctiuerunc , vt raihi vicam cri- Vtinam excindantur qui turbant vos.Refpondeo. PrimiinK
perent , nec dcfinunt fuis aftucis confiliis mihi interitum ma- difcernenda cft res feu caufa i perfonis. Cauffa cnim quatn
chinari. blarphcmi ruentur feueriffime damnada eft. Id enim nifi fa-
Rebujli} Id eft , iam ctiam aperta vi me oppngnant , & ciamus,quodammoda focios nos facimus fcelerum, & often-
tantum valent viribus , vt nifi tu fuccurras , aftum fit dc mea dimus nosno affici illa cotumelia qua Deus afficitur.Deinde
falutc. quodadperfonasatcinet, difcerncndi funtgradus.alij funt
Nonpeccammmeum ] Id eft , cum non ofFcnderim eos vlla fanabiles, alij blafphemi. Qui funt blafphemi & pertinaciter
'«, nec caufl^am pracbuerim vlli , vt •dium aliquod aducrfus pcrfcucrant in defenfione idolorum & fcelerum contra con-
ftico-
495 ''^^mm^^'^-^ '''■!'■'■ ''^^"mmtf^h^
.•.fcienmm,ftintexccrandi,tanquam h»ftes Dei.St organa 4ia- ftium iadamiaiTi , qui multieuclinefua fretinihil non aude-
bolijVcPaulus adCorintIi.inquit;Siqulsnon diligit Ddminfi bant} fibique eerto optatos fucceflas pollicebantur.
lefum.fitanathema. Videndum autem ne mifceancur turbi- lo Fortiiudineoi eius ad te cuftodia: quia Dcus
di hununi afFeAus aut odtapriuaca:fed vt proficifcantur illa? " *
imprecationes cx puropictatis & gloriaBDei zeIo.Poftrem6,
addendaeft& illa Auguftiniexplicatio,qui tales impreca-
tionesdicic eflepra^diftiones feu vaticinia & voces Spiritus
fanfli ferentis vltimam fententiaradeblafphcmiis, &conro-
lancis ecclefiam , vtfciantveritntemtandemviftricemfore.
arxmeaeH:.
Redit ad prccationem , qua»nr fubinde mifcec querclis &
commemorationi pcriculoram.vt vfitatum eflDauidi. Cjup
magis illi, inquic , inlaniunt , & magno furore ad mc oppri-
mendum concurrunt ; eo magis fides mea acccndicur, vt a ce
His confidcra tis facilis eil refponfio ad diftum Chri.fti,Bene- ^Jijili-.l" *P'^^'" "" ^'!° '"^"» '," '^ '^^' P""'""^ '=^^.^^'"'i
Ji/..%*.fi.,i,v«. uur.u^^it. pr^iidium.&quomagispenculacrefcuni, eotepropiusad
dicite,fdIicet,nonblafphemis „ .^ . iuuandumaccedere,arc,ueaccelerare.
7 Reucrtunturadvefperamtftrepitumedunc vt Rdaciuuminvocenpfurtitudinem eius,facit fententia>n
caniSj&circumeuntciuitatern. ol>fcuriorem,funtquevarixinterprecum hacderefententia?.
8 Ecce cruftant ore fuo , gladij in labiis ipforii: Alij mutationem eire perforii . & tertiam locoprima; poni
c]uia,quisaudict.*'
Reditad querelamfuprainftituram de crudelitaxe & iniu-
flis molitionibus hoftium fuorum,camque amplificat a fimi-
litiidine & hypotypofi.Pingitcnim fuos hoftes,tanquam ca-
nes fame! !cos & rabiofos hinc inde circumcur/itantes per ci-
uitacem,Iar'intes,(lrcpences, omnes vrbis angulos peruefti-
gantes,nihilque nifi cxdesSc fanguinem fpirantes.
Fucura vcrba omnia refolucnda funt in verba prajfentis vel
prxteriti imperfefti temporis , ita orario erit plana. Eft hoc
vfitatum in Imgua H^br^a^non tantiim in pfalmis, fed etiam
in vulgari fernione,vt i. Sain. u Vnde ru venies? pro,vnde tu
venis?dicit Dauid ad Amalekitamaftcreiitcm nuntium de
morteSaulis.
Primum dicit,eos rcuevti ad vejperam : qua orationeinde-
fefTuni &indefatigabileftudiumac conatum eorum depin-
git.Si totojinqnu.drecircumcurficanclo acqiJcind.igando ni-
hil profecerint, non quiefcunt tamcn fub noitem : fed tanra
eft lajuitij &nucendi cupidicas.vtquod interdiu pcrficercno
potuerunr,noftu iteriiaggrediantur, quafi cenebr.e ipforum
itxlcribus magis fiueanc quam lux diurna.
1 1. Strepiinnyedunt] Id cft, edinit voces minaces,quibus
tCrrorebcBnisincutiunt.nonalitervccanes irritatiauc rabiofi
lacratuiuoformidabiles func hominibus.
II I. C/>f«we«»? w^fwj IdeftjCircuMicurfitanthincinde,
& omnes angulos vrbis perluftrant & cxplorant, vtinue-
niancinquein fuos dentes virulcncos dcfiganc & odium ef-
fund.int.
1 1 II. Eru^ant oreJm']ld,c{{, finediffimuliicione ncfanda
fuaconfilia&conatusproferunc , vcomnesaudiant quid m
animohabeanc. Nanenimamplius ciammihi ftruuncinfi-
dias,vtante,red aperca vi graflTantur & publice, & cum iada-
tiaeffutiuncquid in animo habeant. Haecetiamad ludaeos
_cruc|figenres Chriftum referenda funt. In vcrbo eruftandi
^meraphora eft a foncibus flimpta.
V. Gladijin oreip/brum] Id eft.nihil fpirant, nihil crcpant
nifi cxdem & rtnguine. Allireredenjindjchuverter.her.fchlag
^(3rff,7?/c^^ot/r,Vel,roteuomuntgladios,qiiotvocesiiroferuc,
ficutapud Ariftophane hoinines irricaci acminacesdicun-
tUtc/Vpi/ /o Ki^yi^^fmteti.
6Uioniam quis audit?]V{jzc lu/AMmm: .idiiciuntur.Referc enim
iplbruin fermonem 3 qiio extremu tam Dei quam hominum
concemptumdeciarant. Exiftim.ib.mtcniin ncc Deumcura-
re hominem niifcrum & abiciSuin , Sc hominum aures & a-
^ nimos iam ita occupatos efTe calumniis credcbant,vt etiamfi
viderent hoftiles conatus , niliil tamen effent concradifturi.
Eo igitur audaciiisperguntin fuofcelere, exculloomnime-
tu & pudore,quafiinextrcmamdementiain prarcipitati.
&liiii audit] Id cft,quis curat quid fiat de tali boniuncione?
NamDeusiam dudumabiccitcuram eius, & hoininesiudi-
cantnosnon foliim nihilpeccare, fed pra:rclaram regi noftro
nauare operam , qui homfnem feditiolum compefcamus , &
ad poenamtrahere ftudcamus.
9 Tu antem lehoua ridcbis cos: fubrannabis o-
mnes gentes.
Hoftiiim furori & implacabili odio opponicconfolatio-
ncm.quamexverbo promiffionis petit. Qiianquam,in(]uit,
exittimant. Alij relatiuum ad Saulem &ipfiusfatellires re-
ferunt. Ininterpretatione c.imen diferepant. Nonnulli enim
ita feiungunchanc fencenciam a fenuenti membro .vt iudi-
cencefTequafi concelfionsiH. Sic hcetpotentia p^sSau-
lem fumma,& iam videatur viftoriam habcre in manibus,e-
go tamentecuftodiam,necdefinamintefperare. Alijfub-
audiunc praspofirionem propter :propterfortitudincineius,
id eft.cum videam eum tanta potentia inftruftum,cui refifte-
do egonequaquam par fum ,& audiam eum tumerc, fequc
intemper.mteriaftarefiducia fuarum virium,ego ad te ref[)i-
ciam.Alijctiimficincerprerancur.-fortitudo eiusad te.ideft,
tu gubernas & moderarisipfius vire.s, qua? a re vno pendent.
Mihinondubium ell quin iiicuria Jibrariorum proMiibrc-
pficritl&lly fcribi pro>?y quod ffijjax^t»! fatfle committipo-
tefl.Atijue lianccfTe veram kdioncm probat vlcinnjs verfus
huius pfalmijvbi cadcm fenrenria rcpecitur. Eftque vfitatuni
Dauidi infigni aliqua !entencia cx medio pfalino dcfiimpta
carmencJauderc.L-Uinigirurinhnelegatur ^ip ctiam hocin
loco fic legedum exirtinio,,itque ita Giajcus legit ti^^nt /*».
CopclIatigiturDcum h.ievoce , quefuani fortitudinem (eu
robumominar.quiaineo vnico calefibi paratum effe proefi-
diutn ftatuebacijuod lioftium furori defpiciendo fufricercr.
Obferuabo] Ideft,ego fiJc tc incueor , in ce coniicio meas
curas & folicicudiuem , fiimquc animopacato & cranquillo,
nec rerpicio.id res externas ,ncc mouent me pericula quas
circuiiftant. Ipfi quideni me obferuant-, & domum cingunt
miffis cuftodibus,nc qua el ibar:fed non tam diligenter me il-
liobfcruantquain egoce.Vidcturcnmi fimul alludercadcu-
ftodcs a Saulc miffjs.
II Deus clcmentijE mca? [ vslclementtciftia^fife-
cundtm hteras, mnfecttttdnm puncfa legas : fed /iita
lega^ , forma conFiruUa tn voce 'ri^^N acctpienda erit
froahfolHta Q^nSN] prajucniet meiDcus faci€t-vid«e-
mc in aducrfarios nicos.
Addit rurfus confolationcm , qua fe contra infulcus &
furorcsl)oftiumconfirmat, & de exitu felici certam fpcm
concipic.
Dem clementi&meA] Paffiue relatiuum intelligatur , id cft,
Deusquimeamantcrcompleditur . nonahtervtpatcrfihu
cx fe natum ( is enini amor voce lan fignificatur) qui curani
follicite gcrit pro me , qui omni ftudio & cura cauet ne quid
mali mihi accidac, & qui haftenus clemeritiae& amoris er^a
me figna &docunientaoftendit^J^jr^gwflf-^»g,id eiEt,matu-::
re ad opcm ferehdam occurret. Quanquam ehim pfericu-
lum videtur cffe prope : ipfe tamen periculum anteuer-
tet, & interponct fe medium inter me & hoftium idus,
quosmihiintentant. Hoceft, pra:uenire,mature fcilicet&
opportune, atque adeo rn ipfo articulo adefre& opemfcr-
re , antcquam fcilicet inimicus nos comprchepdat auc in-
terSciat.
Fxciet me viderein hojles ] Id eft , exhilarabit me poft hofce
dolores & arrumnas uicundo fpeftaculo , vbi vindiftam fum-
pferitab hoftibus. Videre enim , quandoconftruiturcum 3
non fignificatfimplicitervidereaut otiosecontemplari.fed
cum quadam voluptate afpicere, & quafi iucundo fpcdiaculo
magna eft lioftium potentia , & fu^or infl^inaatus atquc i- f"""»- ^cut fupra quoque pfalm.y^. diftum eft. Rurfus autem
gnitus ,vciam iamvideantur petiturimeumiugulum,tu ca- monendi funtleftoresjneexiftimenthunc fermoncm profi-
nien Deus ridebis eos,id eft,nuIio negotio & quafiper rifum ^\^^^ ^x animo flagrante ©dio autcupiditate vindiftx, aut o-
feu iocum cuertes ipforum conatus. Ita contemptim dicic, '^'" ^^ ifh^ftxsiiuA. Taies enira afFeftus procul abTunt i piis
Deo non cfTe opus magno apparatu, fed tantiim rifu &fub- "<^c probatur Spirituifando , fcd quiaiudicium fuu in pornis
lannacione, quacontemnere ranosfehoftium conatus o- aduerfusimpiosdeclarat Deus , quod pi/non polTuntnon
ft:endat. Ita fore non dubitat quin niox diffipentur, & in ni- probare &laudare , & quia hoc modo libcrari ecclefia metu
' ' * iniuftjetyrannidis &fxuitiahoftiii intelliguntrideodicit fe
cum voluptate vifurum vindiftamdiuinam,nempe,quia glo-
riam Deihoc modoiJhiftrari, &piorum fiducian»,, quam dc
hilum redigantur.
Omnesgentes'\ Hocadditvt fidem fuam magisconfirmet.
Oilenditenim nondifficiIecfreDeo,vcIvniconutu difiiccre
totiusmundivires&potentiam. ncdum tam exiguam la-
truaculorum nianum. Ita igitur eluditftultam fuorumho-
Dei iuftitia conceperanr,confirmari videt.
li Neinterficiaseos , ne obUuifcantur popu-
X... • •• ^
11,1/.
lus meus: (vagari ver6 foc^dsih excJrcitu tuOj&^e-
iicc co$ clypeus nofter Dotnine.O
15 Ne oblioifcantur peccati oris ipforuip > fcr-
nionis labiorum ipforum; fed capicptur [ deprehen-
d/tntur] in fuperbia fua > & de execratione & men-
dacio SLnniincmlverhafaciafJt/cilicettpopHlus metts.
ESl enim fynthefis tam in verlis <^uam tn relatiuu'
pronomifiihus.] '« ;^ .,' ^
Redit ad itnprecationem fuprl verfu 6. inftteutam , qua
hoftes (Uos perpecuis exiliis & xrumnis deuouet. Infen-
tentia videtur effe aliquid obfcuritatii, quia membra periodi ~
f unt diiiundia , & feries feuordo feiuentix eft perturbatus,
ideoque rarias huc attuleruntexpofitiones, qua» fententiam
magisobfcUrarunt,quJimilluftrarunt & perfpicuam reddi-
derunt. Eritautem plaiia & perfpicua^ni fallor)fentencia,fi
duodeciini verfus pofteriusmembrum mcludaturparcnthe-
fi, & fequens verfus coniungacur cum prioremembro prx-
ccdentis. Idque facienduni efle accentus monent. Nam
accencus forma fibi inuJcem correfpondentes faepenumero
diftiones etiam procul difficas in vnam contrahunt fenren-
tiani.&oftendunt quomodo fingulx periodorum parces &
didiones cohaereant. Sunt auceai accentus fupra diftiones
inaU' & 10' iisui fic formati, vc rideantur vcranquc diftione
conneftere. Significac igitur poftenor accencns in 10' nflU
«juod hsec pars alterius periodi cohxreat cum priori,& perti-
neat adverbumpraicedente verrupofituminaUVNec impe-
dicquodintercedicfophpafuc. Nam jsaccencus non femper
abfoluicfencentiam , quod aliquando inGrauunacica ol^cn-
dimuscompluribusexcmpli?. Itaigitur ordinaca fenccntia
intelligiab audicoribus aliquomodo, & deprehendi mens
propheta; poteft. lam verba Scpliraresconfideremus,
Priiis tamen monendi funt auditores , has pdeiias.non
tancum fpeftare ad Saulem & ipfius raceliitcs , fed quia vt in
argumentodiftum eft, fub Dauidis perfona etiam Chrifti
paflioinhoc pfalmo adumbratur, lia? pcetiajad'cocum popu-
lum ludaicum, quiChriftum horribilifurore&odioperfe-
quebatur , &tandcm etiam crudelitcrincerficiebac, funtre-
ferendz. Nam quoddeexilio perpctuo, & demifcriisexilia
comitantibus in hoc pfalmo dicicur , magis ad difperfionem
gentis ludaica: faftam poft excidium vrbis Hierofolyma?,
quamadillam exiguam hoftium manum , quae Dauidem
perfequcbatur, congruit. Eaque caufa eft cur omiflb Daui-
de plerique interpretes tantum de Chrifto pfalmum ex-
ponant.
Ne interjiciof] Hoc primiim facit ad poen^e jitrocitatem. ^
cnim mox intcrficerentur , vno cempore defungerentur pe-
riculis&miferiis,quodefllet illis opcabilius. Eftenimtri-
ftius &grauius mulRr^^perpetuo vagari ia exiliis fine certa
fedc, flne politia , fine legitima defenfione,fine magiftratu,
miferum & egenum, atque omnibus iniuriis expofitum, qua
vno cempore per mortem his miferiis omnibus eximi. Mul-
taenim talibus accidunt mala, quje funt triftiora ipfa morte.
Ideoinquit,Ne moxinterficias, vtfcilicetpoenaficgrauior.
Addit autem propheta aliam caufara , qu^ nen tam ad ho-
ftes quam ad populum Dei feu coctum piorum fpeftar. Ideo
inquit , non vno momento deleas hoftes , ne apud populum
raeumexcinguatur harum rerutn memoria jkdvt fubindc
quoties tntiien tur exilia & a;rumnas fua; getis, illo trifti exe-
plo de iufto tao iudicio & iraaduerfus peccata cSmonefiant,
atque ita pcenis aliorum edofti in pietate proficiant. Si enim
Deus no pcpercit nacuralibus ramis , inquitPauIus ad Rom.
ij.quidfiet de furculis infititiis ? Ita pcenas getis Iudaica?,quje
omnibus nobis ante oculos verfantur,vult perpecuas efle c6-
ciones de ira k. iudicio Dei , quibus pij ad timore Dei, ad in-
uocationem,ad gratitudinem pro prjeftitis beneficiis,& c^te-
ra$ virtutes excitentur. Felix enim ille eft qui alterius nialo
fapic.H«cigitur vna caufa eft cur politia iiladeleta fic.
Deinde&adDauidcmacque ipfius hoftesaccommodari
hajcpoflunt. PetitDauidne moxhoftesinterficiantur,atquc
itapatienciam fuam oftendit.Non enim cupit in nihilum re-
digi hoftes , ficut alij impatientiores , fed triftibus & affiduis
poenis commonelleri , vt difcant quam graue fit , manus fuas
in vnftos Domini,hoc eft,in pios & fideles mittere, idque e-
xemplum profuturum iudicat ad reliquamultitudinemco-
ercendam,atque in officio retinendam.
Sequitur alcerum membrura ex antithefi: Sedfac eos vagan
in exercitutm (ccetu tuo)id eft , diffipa & difpergeomncs in
trifte exilium paffim per totum mundum , vt vbicunque eft
aliquacccIefia.fcucoetus,qui teagnofcic&colit,ibi quoque
confpiciantur aliquiexludaris, qui fuis arrumnis ceftentur
quantum fcelus fic oppugnare vcram de Deo doflirinam , &
klafphemas in filium Dei roces emittere.
De cxilij calamitatibus di^uni eK altcubi ; jt^oiui «luTf
•nti^.i.i^hM-mi px.yii. & noti funt verfus Tyrtxi, in qulbus cala-
mitaces exulum dcfcribuntur:qui huc referantur.
Eft aut^ni dignumobferuationequod coetum piorum no-
minat exercitum Dei.diciturc^pim exercitus, Prijnum,quia
inhacvitapcrpetu6mihtac,&affiduum bellum geric cum
peccaco,morte,diabolo,cum propriis .iflTedibus pugnancibus
cum Icge Dei. Deinde, quia inminifterio piorummultas
Biagnasresin hoctnundo geritDeus, ficucadlerem. dicic
' Deus:Ego dedi verba mea in oretuo:ecceconftitui tehodie
fuper gentes & fuper regna , vt euellas , & deftruas & difper-
gas & diffipes & sedificcs. Ali j exponunt in virtute tua , hoc
eft, pocentiatua,ciimilIi fidantfuisriribus ,quafijnexpu-
gnabiles.
D^ceeos^Id eft,exueeos omnidignitate& potcntia, fpo-
lia cos patria,poIitia, legibus, «lefenfione legitimi magiftra-
tusjfubde eos aliorum imperio, quorum cupiditatibus cogi-
cur obfequi, denique coniiceeosin huiufmodi miferias & a:-
rumnas,ex quibus rurfus emergere autcapucattollcrene-
queant. '
Cljypetts nojier DominejHoc addit vtfiduciam obtinendi e-
ius quod petir, confirmet : quafi diceret , cum fis populi tiii
defenfor affiduus & fidus , praeila hoc nobis quod peti-
nius.
Peccattim oris ipfirumj lam continuat priorem fententiam,
in qua caufa finalis exphcatur,cur non velit mox vno moine-
to omncshoftes incerfici, & in nihilum redigi. Ns ,inquir,
populus meus obliuifcatur peccati oris ipforum,hoc eft, fer-
raonis labiorum ipforum. Nam alterum membrura adJitur
per appofitionem.qua prius ni^brum declaratur. Feccata oris
nominac,fermoneslabiorum,hoc eft,blafphemia'. & couici.i,
quibus Chriftum & eius doftrinam quocidie inceflebant , &
racndacia, quibusipfum &niinifterium eius deformabanc,
ciim dlcerent eum liaberediabolum, & in Bcclzebub eiice-
red3emonia,ctimdicerent eum cflTe blafphemum , quod fe
nominaflet filium Dei, deniquecum totam eius dodrinam,
tanqua vanam & fabulofam riderent & contemnerent. Ha;c
funt illa triftia peccata «ris ipforum,quibus iram Dei aducr-
fus fe concicarunt, vt nunceiediex pacriavagabundi ober-
rent in toto orbe terrarum , nec vfquam certam fedem repe-
riant,fintquevariis miferiis,a;rumnis&iniurii<;obnoxij. At-
quehas Iuda»orummiferias, vultDauid afliduum effefpc-
diaculum iraz&iudicijdiuini , inquodpijintuentes harum
triftium poenarum cogitacione emendentur. Si de Dauide
tanquam typo Chrift; &de ipfiusheftibus intelli[^as,pecca-
tanominatilla conuitia &caIumniasaulicoru,quibusipfum
traducebanc, cutndicerent eumefrefeditiofum, curbulen-
tutn,qui per vim & cacdem conarecur regnum inuadere, fub-
lato Saule & ipflus pofteris,deindciIlas fuperbas voccs,quas
plenis buccis euomcbant, ciim gladios & necem illi minita-^
rentur.
Deprehendantur infffperl>iafHa]VummtuT propter illam fu-
perbiam ,qu2 indicatexcremum Dei&doftrina: ipfiuscon-
tcmiptum,teneanturirretiti,tanquamaucs,vcinconfpe(ftuo-
mnium proftet exemplum punitx fuperbia;.
Et de execratione& mendacio annuntient [com-
memorent.]
lam in fpecie declarat hoc quod antca generaliter dfxcrac
peccatum oris ipfbrum feufernionem labiorum.Facit autem-
illCpeecata duplicia: priniiim execrarionera /cu blafpemiasf^
quaseuoinebantinfiliumDei,vtdiAum cft: deinde menda-
cia,quibusipfum&doftnnam eiusdeformabant,ridebant &
contemnebant.
Vcrbum nSD' non eft referendum ad hoftes ,'ficut naS'
fed ad populum Dei, Eft enim antithefis inter illa duo ver-
ba nDO' & nSD' ne obliuifcantur populus meus, fed annu-
tiencideft, inperpecua habeancmemoria, perpetuohoc e-
xcmplum ira: diuina; raeditentur, & fuis liberis (cu auditori-
bu8c»mraemorenc,vtc6raonefa«fl:i, timereDcum& verbum
eius rcucrenterarapleftidifcant,ne,filud«e©rumfimiles fiat,
iifdem (um ludxis poenisinuoluantur.
14 Confume in furorc, confuine, vt nop fint : &
cognofcant,cjuod Deu.sdoniinator[/i>]inlacob, vf-
que ad fines reir3e,Sclah.
Vidcturhic verfus pugnarecumia. ibi enim pecebatne
interficcremurmox, fedvariisKiiferiis ©ncratidiffipaiencur
percocumorbemterrarum. Hicvero pccir h«ftes confumi,
neampHusfinc. Scdconfumpcioilla, dequahic loquitur,
non referenda cft ad vitam, quafi illos extingui mox atque e
mcdio tollivelit, neainpliusin terraconfpiciantur:fcd ad
,potenria,vires,dignicaces,voluptates,opes&diuicias,quibus
antea fuperbicbant , fcquc fupra alios cfFerebanr : ea orania
vulcc6fumi,ncampliu$feopponereDeu,autnocereeccIefij
poffinc.
497 ^pPPPHHHr ' IN I* 5 A E.M V M L'i X.'
|>oflint.hlc efle verl rencentiljoftfdit mox feqijiens m^rum: quod de refticutione polittx & regni Cxpc cogitar C^ rel q uo<l
(^^cff^nt^y^^nf 9»o</,&c.IdcerteinItacvitayuIi:fibri.Vuleeiiim de opprimendis j)iis rperarunc.
Deus in liberacionibus piorum cenfpici al» boftibus prxfen- iJttrabmt vt caf^es ] Hoc vidccut- dc eiulatu canum inrclli-
tiam fuam inecciefia , eimqueiilis confeflionem, vrelinuiris gere«qui.eft querulusSc cri(lis,y?« vverdenheulen vviediehun'
exprimijquod Deus curec,feruec & defendac fuos bontra dia- ^>prf magnicudine calamicacuai edcnc miferabilesquerclas.
boli 5»malorunfi hominum furores & odia.Ed igicur haec fcn- Vcitur verba.non mecaphorice : prsprie cnim ftrepitum fi-
teatiaiC0nffime,8(.cAd eft, Exue illos omni pocenci3,eripe ipfis gnificat,qualis eft mulcitudinis concurrencis. Nam n3J (igni-
opes,& quicquidhabeatquod mundus admiracur &fufpicic, ficacproprielacrare,quod eftcanum,lcfaftf.
auc quo ipfi fe effarre concra cc,auc infultare bonis polfinc. Vt drcumibunt yrbem ] Paffitn oberrabfic querula vocc & ge-
nonfintiid eft,vc nuUas habsat vires,iiullas o^es, digniratcmj micu qujcrences viftum apud gcnces peregrinas; ita tamen vt
erudicionem,opinioneni fapiencis auc vircucis, quibus rurfus nufq jam inucnianc cercam fcdcm , fcd mox c^ xno loco in a-
cnergereauccrefcerepoQint. liummigrareoogancur^runceniinomnibu^gci^ibusexofi.
Alij diuerfum tempus nocari exifljmant,vt fcilicct aliqua- Sinanfuerintfaturati ] Id ert,cum non fueHnt faturati, co-
diutolerentur,&fincfuperftices,vcaliisinexi^mplumpropo- gcncur cocam noAcm ieiuno ftamacho cranfigerc. t^ac cir-
nantur,ficutcapciui,quiablrap.in «riumphoducebantunta- cunflantia videcuFmagisaugerevelleinedi$ & famisincom
dem vero vbi exemplo eorum alij fint edofti, maturc tollan- moditates.Miferum eft cotum dicm mendicaindo fruftra con-
tur. Sed concinnior ridetur efle prior fencentia.cum qua fe- fumcre: fi tame fub vcfpcrum corpus recreari cibo poflIr,mi-
quensmembrumrcftecohaeret.Inquitenim,T;^^j[»o/c^»f,&c. nuseft incommodi. Nam&cibus &romnusreftituuncvires
Ergo necelTe cfteeseffefuperftices. Icaenim fuis calamicati- & depelluncmoerorcm : fcd fi noftem eciam eumieiunum &
bus&miferiisedofti.difcuncDeum mirabiliccrgubernare& infomnemcranfigereoporre3C,& vires exhauriuntur, &do-
feruareccclefiam fuampaffim per cotum orbcm terrarum loranimi augetur. Hsec amplificacfo eft in hoc membro.In-
fpztUm , etiamfi illa forls nudaca omnibuspratfidjisi poten- rerea vero per famem fignificac non tantiim corporis,fcd ani-
tiffimishoftibusoppugnctur. mibonoruminopiam.Vagactirenimludxinunc annos 1506.
15 Etreu.rtcnturad vcfperuii): latrabunt vtca- fine poIicia,fine legibus finemagirtratu,finccercafcde,vagi
nes,& circumibunc Vibem. ' ^^^ProfuSi^^tqiieornniu odioatqueiniuriisobnoxij.&(quod
, , ,' 1 1 11 r c maximumeitjimeluce verbi fliuinijiineveraantnuconlola-
16 lplivagabunturadcomcdcnduir.;finonhie- tione,finefpe,opprefrihorrib.l.buscencbris&doloribus,qui
rinclaturati,etiampernoc>abunc. hicper noftemfignificancur.Eft igicurfcntcntia:5i»tf»yrt^«-
Concinuac imprccacionem feu vaticinium:nam,vc dixi,im- rabunturM eft,cum nullam inuenerincconfolacioncm.ica ia-'
prccationeshabentvim vacicinij. Icaqucvelinfuturotem- cebuncperpetuistenebris,a:rutnnis,miferiisacdoloribus op-
pore,velinoptatiuoha»c verbalegipoWunc. ' preffi,&ita candem in «tcrnuni exitiummergentur. Ali/
Eft aucem noundum,prophctain hac oratione alludere ad N*? C^N volunt eflc iuramenci formanKalibi eriam bis vojiic
illam figuraai fcu fimilicudinem, qua ancca vlus erac verfu 7. repeci negacionem: fed qua; a nobis expofica cft fentencia, cft
& 8.;ilio tamen inodo & in alium finem \\xc verba rcpeci. Ibi plana & perfpicua. l^h non (igmficac aftum dormiendi , ficuc
cnim hoftes fuos coparabac cambus faincUcis & rabiofis, qui jU', fed fignificac pernoft ue, hoc eft, cranfigerc nofteni fiue
omnes vrbis angulos pcrreptarenc & peruertigarcnr,vt inue- commcmorando alicubi,fiae medicuido, fiue operas noftur-
nirciicqtiofamemlijamfcdarent. Sednuncfimilitudincm il- nasfaciendo,feuquicunquerefeoccupando. Significac&e-
lam couuercit in vaticinium.vc quod qucrel^c loco ante com- iulare in vocc p3fiiua,vc noftc faciuncbefti^ fylucftres in crc>
memorauerac,id quafi graiulanclo fibi & ecclefia: icerum fub- m«s aut folicudinibus:&in cercia coniugacionc p^rn fignificat,
iiciac,in aiiu fcilicet fenfum fleftendo. Cum Cmt cales,inquic, querulutn eire,querulas voccs ederc. Nuin.iA. Qujd queruli
qui tan luam canes magna rabie bonos infeftentur,&quo fuiftis concramc? Scd rcgularicer in ca fignificacione prima
rumfamesexplerinonpofli:,ipfideincepsquoquecrunc ca- radtc^Iisfolecdageflari. Vcrunque aucem videcur hoc loco
les cancs , qui hinc inde oberrenc , & viftum fruftra qua»ran8. complcft i, & dolorem nofturnum ac perpccuo durancem, &
vveilfie iufi haben vmbher zulauffen vvie rafendehundefofol es gemitus (m qucrelas ,fremitus icem aducrfus Deum , quales
jnen begegnen,daf fie lauffens gnttg ^«>g«».Similes fentcntia* oc- folenc cdcre homines impij. <"•
curruncaIibiapudprophecas,vccumDcusapudOfcamc.4. 17 Ego vero cantabo fortitudincm tuam» lau-
de Ifraelicis dixiflec:lfrael,quafi iuuenca lafciua & iadomita. ^3^0 mane bonitatem tuamtquia f uifti arx mihi , &;
quacnec in ftabulo efle quietai nec iugo aflucfcerepocefta fed ^„f,.„:.».^ ;« j: f>„vilor.rr.,iti;.\^;u;
imiflahincindevagat^incamSis^eJiKendoficdeVurfitando refuglUm indlc[9«4]anguttla mihl.
emiflahincihdevagaturincarnpis exiliendo&decurfitando - • j- " 'j r n • t-v
prx lafciuia,qu«riclibercafem in omnibus fuis^ftionibus.no ^^ hortuudo meajad te piallam ; quia Deus arx
vulc coerceri auc conftringi legu vinculis,fcd cupic vagari pro mea,DGUS ciemcntiae meaB.
fuo arbitrio. Mox fubiicic: itaque Dominuspafceteos,quafi Poftrcma pars pfalmi cfflntinetpollicitationcmgratitudi-
agnum in loco fpatiofo, id eft, Deus exeptos cx ftabulis, hoc nis,quam plerunqi in fine precationum fubiiccre foIct,qcian-
cftjfpoliacos pacria coiiciec in loca fpaciofa, wird inen raums do iam confolationcm aliquam fencic, & fpem de liberacione
^»«g^e^e»,fednonvcibiampIiitscanquamiuuencalafciuiac, cercam concipir.
fed tanquam agnus cener ibi obertcnc fine paftore , atque ica Cantabo] Id eft,cantando celebrabo cnam pocentiam,quae
fame,terrore,& metu concabefcant:hoc eft.ciiciet eos in cxi- fuperat omnium vires, qucid iam circumfeflljm ab hoftibus,
lium,vbi vagenturincertis Iedibus,& hine indc oberrec qua:- & vndiquc cinftum mirabiliter me^x corum^manibus^^ri^
drentesyiftum,fedfruftra.SimiIis prorfuse4HiaN:IocgaQ. "piiiftt" ^
ReuertcnturadveJpermllAe^yciimxow-diftftfefmRYiti- Decimus oftauusVernisriHem eftcum 10. nifi qu6d^ pro
tigauerint,redibunttandemreinfefta,acvanafpedelufi. ni- voce miOUN veitur vicino mO?N per paronomafiam. At-
hilenimproderuntipfisbmnesipforumconatus, ftudia,mo- que hinc apparet pro liy inco legendumMy,vtanteamo'
litiones. nunquamenimperficienthocquodinfticueranCjVt nuimus. : ^.-^ —
i^:
- P S A L M I L I X.
PARTES.
I. Propofitio fumma poflulat^i fui j ncmpe vt Uberctur ab hominibus inimicis^iuflo fupcrbe infultan-
tibus,iriiquis&fanguinariis,v.2.&|.
I I. Narratio fiue caufarum explicatio ex quibus liberationcm pctebat. i. A pcrfona fupplicis , pro-
pter innocentiam ip{ius,v.4.& 5. 2 . A perfona aducrfariorum ja v.6.ad 17. quorum perfidiam) improbi-
tatem,ferociam,crudclitatemiimpietatem,fuperbiam ordincdefcribitiadditaDei in cos anlmaduerfionc,
vt qui fubfannabit, exagitabit , deiiciet, confumet & perdct eos in ira fua. Ex aduerfo crit protedlor beni-
gnus & potcns,nempe editus locus & clypeus fuorum.Inimici vcro irrifijdciedi, macilcntijdifpcrfi & om-
nium mjferrimiappairebunt.
rn. Conclufio cuchariftica, v.iy.&iS.quaDcusagnofciturpiorum robur, benignitas, locus cditus,
& rcfugium.
ObSERVATIONES LOCORVM DOCTRINAl.
Verf.1.2. Giuemadmodam infola Dei mifericordia falm qudren- Seruandi modm in Dei manu eft, qmntumttiifiipra et^ita »f^
e(aeft:itaeimberie{iciafoftliberationemni>sagnofceredecet,^me- ftrahoftesimmineant.
miniffeitmat. 3.4. Sljfbfibimeliifsfuntt^ofcijfdelesieoflutAdeiMirmdHDeli
mmm.
fidi4cU illisfitfpetit: qttts UbtrhrpMetaditkMO qiibd communem
fuflineant cum Deo ipfi caMptm.NM quia Dem iiifiitU ajfertor efi,
biUttmcum eofitfc^it qteifquie innoxios agffeditur. v
^anuisDemfitos »ffligcndo,eorumpecca^a caftiget , mermta- <
menfideUs, impiorum rej^eiiu. ahofhm odpafe eximunt,at(^ hbc
moAo Deo deferunt iudiciufua integrifatie, qua apudhominesper-
uerfis calumrUie fuccuhuerat. V; .
Vtpiosperdant imp^neruos omnesintenJk^,nihilqueomittunt
ad'extremam dilfgentiam , adeoinptrnici&^pliorumDeicupidb
inientifunt. ' V^
s ^imm impU adpermciem piorum imumbani, maximus eil
iUefideifrofeBu6,bei vrgere auxilium: cuiusfauorem nobis conci-
liamtti.ficauft rtoflra ipfitm appeUamus tefiem'ac iudicem.
Dum videneUpartes Deo tribmmt*s, nihileiusprouidentie, ab^
fconditim effe agmfcimtes.
6 Nonpotefi magis fieri vt Deus ab^ciat iudicandi muntts,
quam vtfeipfum abneget,vel exuatfitam ejfentiam.
Proprium Dei munus eji non modopaucos in ordinem cogere, fed
poenas exigere defceleribus totitts mundi.
e^um Deimifericordiam ab impif^ prohibent Deiferui, reprobof
tantkmnotant^quorunideploratae/iiniquitas.
In imprecationib' adtterfus hoftes ecciefia h^c concurrere debent.
x.vt priuato affeBufimtts exuti. 2.omni turbidaJm^erie pur^ti.
3.exitio idaddiBos velutiquibufdd mtis (fufnm* vM^cet impie-
tatis,deploratAperfidii,^ horridAcrudelitatii^ difcerna?nu4,arca-
najustiudicia Deo relinquentes. ^-.puro ^ tompofito ^irittis neloy
communem potiits eccleda caufam quam noftram agamus.
7 Impiorum inexplebilis eflf&uitia, ^ynocendi libidine ardentes
nuUumJatagendi,necnon virospios aUatrandi modumfaciunt.
8 Non modo clanculum agitant confiliafcelerati ecclefid. inimi-
ciin etusperniciem,fed publici (^ cur/tiaffantia effutiunt quod co-
ceperurtt animis: atque ad iugulmdos innocentes tot euomunt gla-
dios,quotvocesproferunt ,quiainpoffeJfionem crudeUs iniujtitia
^horrepda impietatis pridem venerunt.
9- ^i etnnia machinatifunt impiJyDeHs nuUo negotio, ^ quafi
ARTlCyLl PRAECIPVI.
periocumtUffipatomnes eorum conatks.
Etiamfi numero aquarent totum mtmdum crudelts eecUfUnJi-
tt&fairij,lutUbrMtameneri*ntcumfuisopibttt^copijs. ^"
10 Jnjitmnuspericulis ecclefia Deo tribuens potentiam qita t»-
tummiidumgubemet,hofiesfitosareanofi&no confiringi, totum^
eerumroburaliurtdependere coUigityVt rtedigittun quidem mouere
queant, rtijt annuente Def,euius voluntatem (^auxiUum pacatQ
(^trartqttiUo smimo expeifat.
u VtcunqiteceffetDettt,velopemfitamdifferat,inipJotame»
aderit articulo.
12 Deits con/idth vbimam vltionem differt ; nefi impios vno
momento deleat,Jlatim memoriaiudiciorum eiusinanimis noiirie
extinguatur.
13 Etfitdiquotiesfubdoloie agant mpij , (^ velut laruati ince-
dant , tamen Jiipitts ineorum vultu,^ orepeccatum eminet , quia
plenis buccisjitperbiam £f crudelitatem fuam euomunt.
/4 In diuinorum iudicioru confideratione h&c duo nobis occur-
rere debent , iudicia Dei nobisfiatui ante oculos longo temporis fuc-
ceffu, rie excidateorum recordatio: (^tame vbifatisfumusedoBi,
irifenfo '^aduerfo Deoruhilreprobtsfupereffepr&terlentam tabem,
quapaulatim adfuum exitium deferurktur,oportere vt tale^eHa-
culum meliits expergefaciat nojiras metes,velpigras, vel leuioribut
poenis minus attentas.
In ecclefiapr&cipui agnofcitur Dei imperium: abjitrdum enim vi-
deripoffet res iUictam corffufas effe^ vbifibi Deus regiumfolium e-
rexit.vt facrarium eiits nihil differret a latronumjjpoliario.
is.id. Impif vbijatagendo fe ioto vita curriculofatigauerunt,
vt ecclefia Deinegotiumfaceffant.Jitis votis frufirabuntur.
17 In mediis etiampericulis ecclefia fibifore canendi materiam
fperati^ fequodammodo adgratiarum aiiionem accJngit.
Liberatio eccUfia ex tot periculis efi magnificum optts omnipote-
tiADei:deindegratHitumbenefictum.
18 Sicuti Deusfortitttdinem impiorum cotinet,vt cohibeat aut
fiAnet,imo ofiedatfaUaces ^ nuUas effe quas illi viresfibiarrogat:
itafuosfuUiens robur iUisfuppeditat.rte vnquam deficiant.
i .
I. 'Hdftes Ecclc/iac ad viuum depidi.
I. DeiuftitiAcaufvj&perronae. •
|. Omnipotencia & Veritas Dei,pioruni confolatio.
4. Subfannare hoftes fuos quo fenfu Deus dicatur.
•.s
;. DeimprecationibusaduerfusEccIenaihoiles.
<. Ecclenx perfecutores cur alija|ii« Aiccedanc.
7. ludiciorumDeiconfideracio&vfus.
8. Pfalmoruin & hymnorum facrorum argumeneum.
ARGVMENTVMPSALMILX.
lCffalmtu efitu:!(rci&isri)i9U& velutcarmep trmmphale/etilfhvmoviin qjUoceUbrMjur erebra vp-
UortA dtuinitHf huicpopulo poji vstriasmultorumanmrum^drjmnMs&raSlationesxsm^^
enimregnum IJraelanteqfuam Damdiguber^tacula ab omnibus trtbubus committerentur , mifere
turbatumtattrttum ^ laceratum» cum interfeBo rege Saule orfiliis eiMyOptimoque exercitus robo-
re/eufioredeletOiPaUfiimpotenterin ludaa dominarentur y muitia pafitmvrb'bus occupatis acpra)tdio muni^
tis i^ip/il/raelitA pafiim de/ertisvrbibus in montes confugerenttfeque inter rupes occuitarenty vt/crtbttur
prirrio Samuelis vltimo. Has vero cladesfequuta/unt aiia inteHina bella ^/edittones , qutbiu regnum mtjere
dnpartesfititfcijfum&di/ha^um , pierijque feqiuentibus ducem Abner yfiiiumNeryquirlsbo/kmm SauiUfi-
iium regem conffituerat ,/oia tribu luda excepta , ^«<e Dauidem /eq/uebatur, vt/cribituP/ecitndo Samueiis 2.
- & l^f^nde bella (^ ianiena ajiiduafe^uebanturyVtfieriitfdiffenlionibMciuiU^
w^pfalmicommemorat (fr dmpiijredt^ieregiowwagffifudiiiben^^^ & reftitutioneregnt%-
i atque in concefits crebris viclortis aduerfus hofies magis confpiciatur* Nonenim hjtman.a erat induSiriA aut/a-
\ fientiA^regn^m ita turbatum,atque in totpartes/cijfumt vm quafimoniento ita refiituerefvt non tantum prifti^
^ numfi)iendorem(^ vires recuperdret</ed etiamvt vicijtis opprefiisfinesfutis iongius proferreid Hacigttur bene^
ficid agnofcens Dauid» carmengrattiiatorium compo/uityin quofibi & toti regnode hacfeiicitatey cjuit. dimnittts
coniigeratigratuiaturifi^ Deo pro his beneficiisgnatias agit : ipfum etiam popuium hortatur , vt hdc beneficia a-
gno/centesyDauidiia ^ho haiienus alieniorespteranti promptiusje /ubiictant' In fne precationem addityVt de-
inceps pergat Deuspopulum defendere , f^feruare contra hofiiumfurores ^consftus, Agnofcitfnim nuUis hu-
manis viribus regnum hoc (^ ecciefiam , qua Ijoc regno ddumbrata efiydefendi kuiferuartpojfe/edfoiadiuina.
potintia iutam ^faiuam confifiere. Ideocum Deuitpem »; auxiiium ifnplorafjei» e:tantiih^fi addtt fententiam
memoraluiemyfMdde inflabilitatererum humanarum nos admonet»^ Deipoientiam commendai.Vanayinquiiy
efi/ajfus hominim:/edin Deofaciemus viriutem»Legentes dutem huncp/aimunhtros ^uoque cogitemtu ejuantum
fi b^neficium diuinmhfuod ecciefidm inter horribiies regnorum confufiones ^ ruinas, inter nosfibi cailmi , e^
mvrabiiiter aduerfiss diaboii ^ aiiorum hofiiumfurores ha^entu eamferu0 & defendit. T\ton etiid illafitnt hu-
mdnafapientfa autpoiemitt.^^ Deum oremtu, vtdeinceps ^amferuei» n^cdeieri eam a tyrannis ^diaboiorum
;M»rtbHsfinaf,.'l^-j.:j/'<.^r\T-- .-['^-^ '- ■^i^;^^/ ■ ■, ' ■• " ' ' : /\
AD^riumphandum,ruperlilio teftimonij ; au- loab, & ^ercunit Edom in valle f^lis duodecim
reeluinDauidisacidoccndum.»* f * milliai '
-iif C^m prieliaretur aducrfus Syriam fluuio
, .», v.ura prwiarewr aaucrius >yriam nuuio- n,Ty»«>'W intcrpretes,rtpleraqHeaIiaeiusgeneris,exi-
'rup, & aduerfus Syriam Zoba .- Et rcucrlus eft ftimantelTeinitiinatri^jra? VHlgariscantUcnatzquod vclcx
coma-
."*.
-i
F
*• ""•Ml.
*.•••
IN PSAL
co manifeftum efle vo^tmt quod diuerfis argupientis accotn-
modatur,vt cx pralnio^vid«re eft. Ali; tanien rofam tefii-
monij vel omathenti exponunt , & de regno ludaico id in-
telligivolunt, quod eo temporetanquam rofa fragrantifll-
ma eminebat inter reliqua regna totius orbls terrarum , non
cancumfelicitatefttccefruum & crebris vidoriis , fed quod
praecipuum & fummum erat , lucc verbi diuini , do Arina de
vera agnicione Dei,de veris cultibus Deo debicis:in quo pro-
miffio erat de venturo Mefiia , & de duratione huius politia;
vfque ad eius aduencum,de a/yidua Dei prxlentiain hoc po-
puIo»&c. Has tantas res volunt eum comparare rofa> feu lilio
quodemineacinteroinnes flures, &inprimis regem& re-
gnura ornet. Nam TWIV ornaihcntum regium fignificat.
Eftque hoc argumentum erqdite expoficum a R. D. prsece-
ptore Phiiippo Melanchchone in commencariis, ad quos au-
(dicoresremicto. Devoce^UIUdiftumeftpfal.^j. in cuius
titulo (cribitur.
Ad docenduf?t]Hoc nonnulli fic interpretantur,qu6d a Da-
uide hic pfamus fuerit datus Leuitis,quem edifcercnt & alios
docerenc. Sed quia etlam reliqui pfalmi , qui hac nota non
funt infignici, Leuiris edifcendi acque aliis proponedi trade-
bancur(eranr enim Leuicar,quafi doftores feu interpreces fa-
crae ScripturaE) ideo ali jexiftim5e Dauide hac didione illos,
qui ex fubdicisadhuc fadiones a[ebanr,&fubinde occaf!ones
deficiendi &curbandi rempublicam quajrebanr, voIuifTeco-
monefacere , vc toc illuftribus vidoriis , canquam certifKimis
documencis edofti ,tandem agnofcerenc ,ipfum regem efTe
diuinicus crcacum, & fepoficis odiis & faftionum ftudiis pla-
cide fe fubmicterenc eiusimperio.Non enim fubito omnium
animi poftlsbofechumincerfeftum ei conciliabantur: fed e-
ranc qui perpcf u6 rez nouas molirentur , & regniim ad alios
trahere conarcntur. Hos cupit doccre,vc conuifti fateancur
Deumapprobare Dauidis regnuiti , eiqueadefTe canquain
legicinio &afeconftitutoregi.
Cum praliaretur contra Syriafn-Msjbpotamis.] Mefo pota m iain
Hebrsei vocanc Syriam fluuiorunT,quia Meropotamiam an-
numerantSyriae,quamipfi Aramnoininanr. hx Ladnisqui-
daGrsBcos armulatiMefopocamiam nomin.inc Interamncm
Syriam. Zoba exiftimanc quidam eam elfc qu3e a Lacinis di-
citur Caua,Zain litera in cognatam c mucata.Alij pucant efle
Sophenen partemSyriar, qua cranfitTaurum, vtinquitPli-
nius libroj.cap.it.hoc eft, regnum vlcra &citr;iTaurum in-
ter vtramque Armentam.
Sednonvideture6vfque penetrafrecum exercituDauid.
1. liberParalip. i8. affirmac Syriain Zoba pertinere ad Sy-
riam Hemach , hoc eft , ad eam Syrix partem in qua eft
Antiochia, quaj olim difta eft Hemath. Nam Adarciarrege -
Zobadeuifto mificTohu rex Hcmath filium fpum ad Daui-=
dem pctitum pacem , & gratulatum de deuifto hofte ,cum
quo ci perpecua: fuerant lites de finibus. Ex t.Iibro Sam.cap.
8.coIIigi>ur, Syriani Zoba efleillam Syria» partem qux ad
Septetrionem & Occafum vergit. Numerat enimBericbum
incervrbes AdarezarregisZoba. DeBeritho veto videVo-
laterr.lib.tf.&tabulas Chorographicas.Ego exiftimo fub ap-
pellatione Zoba hoc loco comprehendi Syriam Damafci.
Nam deuido rege Adarezar eciam exercicum regis Dama-
fceni profligauit , interfedis ex exercicu eius viginci duo-
bus hominumjiaiyibus» Hrat autem Damafcus caputXoe^-
-lefyrias.
MVM J.X. ; ■^^'^^^^ ^^j
iratus €m[fed]rei\h\s nohis[rfdi adnos.]
4 Tremerc feceras[fo»c«/<-m] tcjram,dehifcc-
refeceras camrfana contritu ncs[r«^f«m]eius,quia
comuiota eft [feu comm.otione rupta e(}.\
,5 Oftenditii populo tuo durum: potafti nos vi-
no vacillationisMf^v.) , ■.:. ..■"■~-.^.^,'
Vt commemoratio beneficiorum,quaE in hoc pfalmo prj?-
"'cacur, fitilIuftrior,ordicurnarracionem i •defcripcfone e-
i"s cemporis & ftacus regni , qui mortem Saulis prxceffit, &
proxime fecutus eft eius intericum , antequam Dauid in rc-
gno confirmaretur. Fuit enim ille ftatus curbulenciffimus &
periculofifliraus^ficut in argumento diaum eft. Ex collatio-
neigiturfeuantithefi confcrc prasfentis temporis ftatucuin
eoqui paulo ante prajcefTerat , vtita magnUudo bencficij
magis confpiciatur.Et quia illa recordatio priorum calamita-
tum ita Dauidem afficic vc fine fummo dolore eas recenfcre
non poffit, ipfi commemorationi fubindemifcecprecatio-
nem,qua pecic, ne populum deinceps deferac Deus , atque vc
regni vulnera fanec. Tota igicur oracio horum crium verfuu
referenda effad finem regni Saulis & ad illud cempus,quod
proximeipfiusmorcemfecutum eft. Tunc cnim variiscala-
mitacibuseranc obruri & opprelfi ludxijVtviderenturpror-
fijs dcferti & abiedi d Deo. Primuin rex erat impius,qui ma-
gnacrudclitacegrafrabarurjn faccrdotes, commoucbat cotu
populum , vt Dauidcm iniufte perfequerentur, & aula plena
erat peffimorum & fceleratiffimorum hominuin , ficut antea
hac de re querelas Dauidis audiuimus , Ideo \ni\mt yrepuleroi
nos. Acque id Cx teneat»r,n6 opus cft difputare hoc loco quo-
modo exordium congruac cum fequenci narracionc : in quo
valdelaborareBafiliuin videmiis.
Dijj7paraf /eufeceroi rupturam fnter nos^^C^Ci fcilicec magna
parce exercitus cun\ Saule , & ipfius filus, atque ipfo iuuen-
tiitisfeu milicumflorc excinfto : incromiffis icem Palajfti-
nis in noftram regionem , qui vrbcs occupacas praffidiis mu-
nircuiE , & fubindc armis fiiis nos infeftarcnc , Das vvar ein
grojferrii. ' *,
IratuserOf] Ideft,'ofIendcbas ce irafci nobis,quia grauicer
nos affligebas bellis.non tanciim cxtcrnis , led eciam intefti- ,
nisjCiim incer fe committeres tribus.
Reuertereadnos] Ideft, oftende te non ampliiisirafci, non
auercas vulcumtuuin a nobis, vc folentiraci ,fedblande nos
arpice,& confolare,recrea nos bcnigno vultu cuo.
Comufferas terram.^c.] Hoc videcur referedum~ ad fedicio-
ncs, quas mortem Saulis fecucoe func , tunc enim quafi dchi-
fcens rupta efl cerra diftraftis voluncatibus precerum regnijL,
rj^aliisad Isbofethum filium Sauhs, aliisad Dauidcm inclma=-
cibus,& fajpc armis inter fe de regno contendentibus,vt fcri-
bitura.Sam.Zi&j.
Sana contritiones jlim coeperant fanari illa vulnera,cum in-
terfefto Isbofctho Daiiid confenfu omnium tribuumfaftus
eirec rex, & Deus his pulcherrimis viftoriis , quas paulo poft
comip.cmoraCjiudicium populi comprobarac. lam eniin rc-
florcftere refpub. & vires fuas rccuperarc coeperac. Sed quo
affcftu fueric in jrtis periculis, & qualia vpta^conceperic pro
falutehuiuspopuli, his vcrbis oftendic Dauid : deindevtiii
futurum ftatusreoni inteoer & incolumis conferuetur , petic.
Edom'] Nominatvltiina loca ad Scptentrlonem &mcri-
diem , fub quibus intermedia comprehendir. Nam & aliosj
vc Amraonicas,& Moabitas, eodein fere tempore profli-
gauir. ~ -
/^t/^&Sitfew^rawJ VallemSalisnonnulIicxiflimant effe
lacum Afphalciten.Ibi enim aqua.qux ex Iordanemfluic,ca-
lore folis conuerti fcribitur in faleni:& forrafTis ille locus eft
in quo Abraham feliciter pugnauit.Nanii in Genef cap.^.di- '
citur bellum geffifTe in valle Salis.
•> Buodecim milliaj i.Paral. 1 8. dicuntur interfefta » 8 . millia,
& res tribuitur,Abifai fratri Ioab.i.Rcg.8. cadcm res Dauidi
adfcribicur. Hic vcro loabo illa vidoria tribuitur. Haec vi-
dentur quodammodo incer fe pugnare , fcd conciliacio faci-
liseft. Primum,quodad perfonasattincc.res tribuiturDa-
uidi^anquam regi,cuiusaufpiciis omniagercbantur.Deinde
loabo canquam fummo duci.qui nomine regis praeCrat exer-
citui, & penesquem fumma erat poteftas poft reg^m. Abifai
ver6 , quia cum fuis militibus primus in hoftes impetum fe-
ciceorilmquecopiasdiflipauit. Et fieri potuit,vt partiti fint
inter feexcrcitumloab &fraterAbifai,8cinprimo congref-
fu interfefta /Int j.aut 6.miIIia.*reliquum numerum,cuiuS hlc
Rt mentio,a loabo cfTe cajfum verifimile cft , ciim in fugien-
tesipfecum fubexercituincidiffer. Atqucita Hebraei hanc
pugnantiam ronciliant.
5 Deus,repuleras[^^;>ffy^] nos,difiiparas nos:
JEi€ri^tiar!nnpoteftj.vt aondmir eoteniporc qMQ-gfal^
ptuseft,pIenecoaIueric regnUm ,&nondum fanata f&erint
omnium odia:id quod exfequentibusetiamapparet.
Oftendijii durum] Fecifti vc videret & experiretur dura, hoc
eft,grauiccr afflixifti populu & duricer eum tradafti , vt nul-
lum pene gcnus fit calamitacum , quod non fint co ccmporc
cxperti
Pota/ii ] Exaggerat calamitates & malorum accrbitatem 5
fiinilitudine.Pof/»/?i nos vino vacillationis , id eft , onerafli nos
tantis calamitatibus quas fuftinere ampIiOs non poteramus,
& quibus necefre erat nos ftic^umbere,fi diutius duraffent.Ia
enim vacillabamus & nutaWmus,ficut ebrij,nec vbi confiftc-
remus autacquiefcercmusinueniebamUs.Magna pars popu-
li quafi dsfpccabatdefalute, abiiciebat promiffionesdiui-
nicus fibi fa^a$,& vel defperabac prorfus,veI ad alfa pr^fidia
quajrcndafeconuertebat. Hocnominac vinum vacillatio-
nis.Phrafis fumpta eft i cura ceconomica ; vt enim paterfa*
milias fuis domefticis diftribuic demcnfum: ita Deus quoties
onerac nos calamitacibus, diciturnobisquaff dcraenfijm np-
ftrumdiftribuere. Ideo pfal. 7J- pingitur Deus habereta-
licem plenum forti vinoinmanu, & cx eo propinarc ho-
minibus, dum fingulis fuam portionem affliftionum dir
ftribuitquam fuftineant. Atqueindecalicis nomeninS«i-
pcura vfurpaturiKiwii»|H/K»f,procaIamitatibus cuilibet a Deo
irapofitis. .<■:.; .^v^'' \'*' ^. ""'"^
6 Dedifti timcntibus tevexilUim , ad vcxiliaa-
:H
%?M
^ , PRiELECT.HEN
dum propter firmamentum \^eertitudinem,firmta'
teml^ieUh.
Sequitur alcerwn membrum coUacionis, inquoruicem-
porisftatuni depingtt> qucm longe alium & laeciorcm efic
iignificac qua fucrat ille prionnunc ver6, inquir, fafta muta^
tione 8c concenis crebris yidociis erexifti vexillum ad quod
populus cuus ancea difpcrrus 6c difieMs > & defpcratione
oppreffus ruritt? fefc colligat , & vircs Wiftas & pene eucr-
fas recuperct. llttud enim vexilium quoticsagitatur, lignum
eft fauoris & praefentiae cua: , in quod intuences , ia nouam
fpem recuperandi regni eriguncur. Quoties igitur .educitur
excrcicusjCotiesresbcne&feUcitcr gericur : non redeunt
ducesamiffisvexillis ,auc magnaexercituspartedeleca. vc
ance.-fcd vexillum illud,quod cu dedifti , feniper agicacur ; &
militumanimos4ccendic,vcalacriores pugnam ingredian-
cur,$cviftoriam reporccnc.De hacigitur felicitate fibi & toti
populo gratulatur , & Deo gratias agit. Qund autem dicie
Deum dedifTe hoc vexillum , figriificat inpnmis Dei aufpi-
cio & iufTu illa bella geri , idc^que euentus cfre felices. Du
haft ein fenlmauffgevvorfenydieftch z,u dem hdten.den gereth es
vvoLMi} fignum mterprecantur arcara foederis:led intelligo
viftorias.atque figna uiilicaria, quae exercitus viftor citcum-
fercbat.
Propterfirmitafeml Idfimplicicerfic interpretor: vtcerri h-
mus promiffiones huicpopulo faftasnon clTe irritas, vrfta-
tuamustenobisadefreiuxtaprorailfionem, teque duce clfe
cxercitusnoftri, & nos pulcherrimisillis viftoriis ornare, vt
fidesnoflra confirmetur. Alijnimis proculdifcedimta fen-
tencia,qui ita cxponunt: propter veritatem, id eft, qui vera-
ces &integriinuenti funt ludsei. Nam hiftoria eius tein-
porishanc interpretationem facile recjarguir. Maxima etiim
pars erat faedifraga,dum rclifto Daui^k.quem fciebant diui-
nitus efTeclcdum & vnftum in regem,aiios quxrerent, nunc
Isbofethum,nuncMepfiibofethum, &c. Periuri igicur cranc
potiusquimfirmiautveraces. ~
Eftautem obferuandum quod dicit^Timentibuite.Etd cnim •
totuspopu'usillo beneficio diuino fruebatur , tamen dicit
Deum in illo fafto in primis refpexifTe »d timentes fe,acque
horum caufa tam fuiflebcnignum & beneficum : ideo rurfus
fequenti verfii hoc rcpetic , beneficia ha;c ad pios maxime
percinere,quorum iaprimis Dchs curam agac.
7 Vt iibercntur dileCti tui : ferua dextera tua, &
exaudimc.
Primum,vtdixi,caufafinali$explicatur. Ideonouis viribus
huncpopuluminftruis, & regnum antealacerarum & diftra-
fitum vis reftaurari , ycpij candcm ex illis triftilfimis calami-
Ecatibus quibus hadenus meranc oppref!i,liberencur.Deintie,
ficucfupracommcmoracioni calamicacum , qua; prazcefTerar,
ita hic rurfus narrationi viftoriarum & fucccfTuum mifcet
precationem , vtdeinceps pcrgat Deus adefle huic populo,
cumque contra hoftes defendcre & fcruarc. Talia enim vo-
ta fubinde mifcec animus pius gratiarum adioni. Cupit enim
illa beneficia efiTcperpetua.
S Deus locutus eil in fanditate fua : lxtabor:di-
uidam Sichem:& vallem Succoihdimetiar.
9 Meus eft Galaad, & meusManalTe: Ephraim
Totjur Tapuls meiiluda legiflator mcusu.
lam propiiliis accedit ad commemorntionem vidoriarum.
Eas vero nc fuis viribus , fapientizjinduftriaeautperitixrei
mihtaris,vcl, quod alijfaciunt, fortuna>adfcribcre videatur,
inicio dicit,Deum fuo ore teftatum efte,8c promififTe falutcm
& vidorias huic populo : cas promiffiones nunc re & euentu
comprobari: atqueita docetomnesillas vidorias ad nullum
alium quam ad Deum cffe refercndas.
LoeutuseBinfanHitatetHa] Ideft,promifitnobisfalutem
ccrco Sc vere.Non miniis enim fallere nos hasc promiffio po-
ceft,qujm illefanditatem fuam depoacrc autexucre poteft.
ItaqueSc hadenus variisvi£loriisnos ornauit, &deinceps
ornabit. Loqui cnim in fanditace fua,hoc loco vidctur idcm
fignificare quod(anft^promittere,vcquimvere fanftus eft
Deus &purus,atque ab omni fimulatione& mcndacio alic-
nus, tam vcre hoc etiam prasftcc. Alij tamen fimpliciter fan-
ftitatcm inteliigunc fanftuarium, vbi Deus ediderit iliud o-
raculum, & de fua voluntate teftatus fit. Qui de Spiritu fan-
^ointclliguntnomenvnip videntur ^ phrafi Hcbrasarece-
derelongius. .
l^tdto, Id efl, in illa promiffione mihi faAa Ixtus acquie-
fco,&bellaprofalutchuiu$populieo alacrioreanimo (aki-
pio & gero , quia certus fum Deum miiu iuxta promiffiones
fuas aaefre,armare meam dextram & vires actribuere,vt feli-
citcrconficiara bclla fufcepta.
DmdamSichem'} lamoraculi fummanirefert|ica canien,
R. MOLLERl . ^ .rTT^p^
vt inipfa oratione fimul fidei fuae certicudihem ofteit)4at.Lo«
quitur enim partim dc partis vidoriis,partim defiituric, can-
quam certo cxpIoratis.Nam priorcs viAorix certam ei (f^ta
ctiam de fequuturis fecerant.
Diutdam] Ideft, poftquam externos hoftes Syrios & Idu-
ma;os , i quibus maximum huic popuio imrainebat pericu-
lu m,ita feliciter profligaui,me^quc rcgno fubieci: iam vltro
&. f ponte fe mihi fubiicient,Sichem,vailis SuccochtManaflc,
Ephraim, &c. qui fcilicethaftenus fecutierantlsbofethum.
&.rcgnuminduasparces diftraftum crebris feditionibus &
bellis inteftinis curbarant. Vidccur cnim pfahnus hic con>
pofitus fub iilud cenipus, cum adhuc, vel viuence Isbofetho,
vel paulo poft plerique ex Ifraclitis Dauidem adhuc odif->
fent.Etnarrachiftoria i.Paralip.i8.8c a.Sam.S.Dauidcmpri-
nmmpoftillasvifterias j Syriis ficldumxis reportatascon-
firmatumeflTcin vniuerfo regno Ifracl , vt folus dominare>
tur , atque illi fponte obtemperarent. Nam ad illud vfque
tempus eranc multi qui cum alieniorcs efTenc i Dauide , fub-
inde quxrercnc occafiones tumuliuum , quibus Dauid rur-
fus exf ucerecur. Ideofacitpratcipuementionenii eorum lo-
coruni in quibu!> Isbofeth fua habuerat przfidia aduerfus
Dauidem.
Sichemficafuitnonproculab vrbe Samaria, quaemulco
poft condica eft , vicina monti Garizim. Nomen fadum eft
ab humerojforcaffis i fimilicudine fitus,ficur Ancona in Ica-
lia, qifbd in formam cubiti fit cxirufta , & Ellenbogen in Gcr-
inania,ad Rhenum iiin Dania.Gen.ix.Deus rurfus apparuic
Abraha; in Sichem,8c repctiuit pFomiffionem:propter huius
rei memoriam, locus fuic valde celebris, ancequam Samaria
condcrecur ; eoijue refpcxiffe eos qui loca illaper feditione
occupabant,verifimile eft. ExGen.jj.apparcc huic Sichem
antea fuifle nomen Salem.
Diuidam^^Ld eft,potcftaci mea; fubiiciam, diftribuam cnim
agros coionis , tanquain verus Dominus. p^n cnim refer-
tur ad diftributionem agrorunifficUt & alcerum 110. Meto-
nymia eft in vtroque verbo, fignum enim ponitur pro fi-
(>iiato. Nam qui aliis agros diftribuit , oftendit fe eife eius
terrai dominum. Vcrbum Hebra;um p^fl fisnificac in ccr-
tasportiones diuidere & diftribucre : inde 7pn per nicta-
thefin figmficat agrum , partein terrae alicui attributam,
acque inde eft illud in hiftoria Chrifti Hxkeldama , A-
Aor.i.
nO fignificacadhibico vel funiculo, vel alia certa &con-
uenicncemenfura,dimctiri.Quo verbo fignificaturarquahtas
Geometrica , quam feruaturus fic in diftribucione. Das eijier
nicht :^uiel,der ander zMvvenig bekomme.
Succothl locus eft vlcra lordanem ad Correncem laboc , Vbi
lacob cohgreflus eft cum Efau,Gen. )}. Vocabulura fignifi^^
cac tabernacula,quam appcllationem lacob ei indidir, quod
poftdigreffum fracrisibidomumxdificafret, ¢oria fi-
xiflet.
MeuseftGalaad] GaIaad,nomenmontis eft vltra lorda-
nem,verfus Arabiam ad durfum Phoenices & Arabia;, conti-
nuo traftu coha^rens cum colhbus Libani & monre Her-
mon,& dcfcendcns verfus meridiem . vfque ad torrencem
labtti. Inde regio ci adiaccns, dicitur Gileaditis. Nomen fi-
gnificac aceruum ccftim6nij , quia Laban & lacob ibi conge
ftis^^Iapidibus , & veceri more faibo monumenco foedus fece-^
-THnt.(
mm
V.h .
Ephraim robureapitfsmei]Kbmdabit tribusEphraim muJ-
citudinc hominu prae ahis.Ideu nominatcam robur fui priii-
cipatus fcu regni. Haec tribus.inquit,beIlacorespra;cipuos &
milites praetorianos proferet.
luda legijlator meutY Jd eft , hxc familia fuppeditabf t miht
optimos confiliarios & gubcrnatores tempore pacis , qui iu-
diciarcAe adminiftrent & domi difciplinam conftimanc&
tueantur.AIIudttautem hac appellatione ad oraculum diui-
num feu vaticinium lacob.quod extac Genef^?. Non aufe-
retur fceptrum de Iuda,nec Icgiilacor^de pedibus eius,donec
veniatSiloh.
lo Moab olla lotionis mea; , fuper Edom pro-
iiciam calceamentum m^um : ad mc Palxftina iu-
bila.
lam omiffis Ifraclitis cranfit ad exteros & alienigenas,
3U0S etiam fuo iinperio fiibifciendos docet, alio cahicn mo-
o&conditionc quim erat Ifraelita?. Nam defui populi
tribubushonorificeloquebacur, vt fignificaret illudimpe-
riuin fore prorfus patcrnum & mice. Sed imperium in gen-
ces vicinas alienas a populo Dei & incircumcifas , fignificac
foredurius. Ideoformis loquendi vcicuF,quj^concumeIio-
fam fubicftionem fignificanc. Si ad Chriftum accommodes,
iignificacur ChriflumcoIIigere ccclefiamex ludzts&gen»
cibus.
* Moah,
fiwvy.tf;r,
I N P S A L M V M:.
LX.
Afo/ifr, «r»^ «^ [velpeluUl lotiom me^ ) Id eft , ad viliQima §lmdedftxit me^Id cft,qui? pr«claraniil(anr riflorianr mi-
cuacque officia abutar horum opera^otipnespedum in vfu i»» «iedit, qua Idumicorampotentia nuper frajaa. & contufa
communieraHtfarienialibus,&adh4ncrem^tebaturope- cft> . „« . ' ^ „, i,
ia midiltroru & feruorum. Videtur a6te fic de Moab loqui, -^» »"» ^» J^?«* ?«' f^«/^r<« «wjPoffqulm confeflus ^ft
fluia abudabat illa regio paIudibus,Mo»* iji men^vvafihtopf. folum Dcum authorem efie harum viaoriamm, vt in exor-
Proiiciam calceum meumJHoc figtmm eft no tant(im fubic- dio.rai^us ex antithefl miferias prions temporis allegat.vt e
Aionis fed etiam contumeli«,vt cum quis alicui fupefbe jn- regione magnitudo gratix 4iumar , qixx nunc ftio regno af-
fultas & calce eum feriens, calccum inter fericndum in eum vfnlgeat.fiat confpeaior,& omnes agnofeant Deum his tefti-
proiicit,fienificans fe hunc non tantu contemnere, fed^ctia moniis prajfentiam fuam o ftendere, & elcaionem huius re-
ludibri®habere,atquealiis ridendum proftituer^.Significat
igitur hac phrafildumcos non tantum feruiliter traftandos,
^ fed etiam cum quadam contumelia ipforum miferias aliis
cfle oaentandas. Atque hxc iufta fuit talionis poena.Ipfi e-
nim haaenus pctulater &fiipeibe infultauerat populoDci,
& quacunque poteiant contumelia eum aftecerant.
Ad me iubiUPaUftin» ]lioc\idet\ir: eflepaulo obfcurius!
neque enim fatis explicatur qualisille clamorPalxftinorum
fit futurus. y^"^ enim in genf re fignificat clamare. ftrepitum
feufonitum edcre,fiue id fiat ore tantum, fiuc etiam admo-
ro inftrumenro,vt tuba aut buccina. Nec tantiim Ixtum cla-
morem fi?nificat,aut eum quo fcCe milites concitant,fed e-
tiam qui ex triftitia oritur, vt lud. 7. Et cucurrit turma vni-
uerfa&vociferati funt &fugerant.Et Efa.i^Prpptereatur-
jna Moab clamabunt,id eft, edet lugubres voces & eiulatus.
Qiiidam exirtimat hoc loco effe ironica loquutioncm,qua-
jfiexprobret ipfis Dauidinancm ia(aantiam,& fuperbosfer-
mones, quibus integris adhuc viribus infultare huic populo
folebant. Alijintelligunt de feruili applaufu,& turpi adula-
tioncad quam neceffitas eos adegerit,vel etiam de clamore
& voc feratione trifti,qu?oftedateos dura feruitute eflTe op
preflbs.PfaI.u>8.1eaio eftmagisperfpicua,Super Palxftina
iubiIabo:ideft,triumphabodePalxftinis ,canacarmen tri-
uniphale,canam p«ana. Ideo Flaminms imperatiui fignifi-
cationemhpc loco rctinens,fic interpretatur, lubila, id eft,
profequere mefauftis acdamationibusvtpote regem tuum,
ncQue recufa impcrium. ^^ . . _ .
11 Quis adciucct me in vrbem munitani? Quis
deduxit nie vfque ad Edom?
)i Nonuetu Deus[t7«<]repuleras nos , & non e-
gredicbariscum exercitibu.s noftris.?
lamfummatimomnes viflorias comprehendit , tameas
quas antea adeptus erat,qudm quas futuras fperabat, eafque
omnqs foli Deo adfcnbit, feipfum exuens & fpolians omni
gloria fapientix, virtutis , fottitudihis , &peritix rei
gis comprobare voluiffe. Diximus enim antCjquofdamhoc
tempore fuiflTe alifenioresadhuc a Daiiride.
Egredi cum «:)(;er«>»)Significat ducem efl!e exercitus,&exer-
cituniinftruerecoiifiIio,difponereinacie, addere dcmds
animum ad forciter pugnandum.&c. IIoc enirn cft boni du-
cis,& hoc nemo facilius prxftat quini Deus. Ideo Mbrcs in-
^uitrNifi tu ipfe prarcedasine cducasnosdeloco ifto.Exod,
3j.Etfuprapfal.t4.eademeftphrafis. infra quoque pfalm.
<> S.iterum de ca dicendum erit.
ij AfFcr npbis auxilium a tribulatlonetquia van*
faius hominis.
In fine fubiicit prccationem, quamfupra aliquoties tani
commemorationi prioru calamitatum quam gratiaru aftio-
ni de prajfenti felicitatc mifcuerat. Petit enim vt deinccps
pergat Deus adefle huicpopulo affiduus defenfor& propu-
gnator contra iniurias & vim hoftilem. Et addit rationem,
qua omnes humanas vires, potcntiam & prudentiam ita ab-
iicit vt dicat, nihil leliciter geri fine Deo , & folu Dcumcfle
qui felices fucceffus & vi6torias in bellislargiatur.
A tribulatione)\d eft.poft tot annorum calamitat.es,quibus
attriiiifti huncpopulum , fac vt tuo aufpicio& duftu nirfug
refpiret & {eCe recoUigat. Video enim illa humanis viribus
cffici non pofle. Nam fi ad humanas vircs rcfpicias,non ini-
nus fucrat Saul inftruftus ¶tus ab omnibus rcbus quam
Dauid. Imo fi omnia confideremus, erathominum iudicio
Saulis conditio multo melior quam Dauidis, Habcbat cnim
firmiflimum excrcitumextoto populodeleftum, eumque
ad omnia promptiffimum ¶tiffimum. Habebat deinde
duces prajftantiflimos, filium Jonathanj^cuiuscratcxccIIcns
virtus & fortitudb,qui non multo ante cii Vno armigeyo ho-
ftium caftra ita tuibauerat vt in foedam fugam c6iicer^ntur,
fifquemutuisvulneribus conficerent, multaetiam milJia a
Sauletrucidarentur. j.Sam.i^.Dcindc Abnerum,quem Da-
uid mortuu hoc elogio ornat, vt dicat cuni fuifle maximuni
principem in IfracLH^tbat infuper ftudia vniuerfi populi.
SophocU inquit,/^«««^ opm ejjeauxtuo dtumo.fisfii ^
w»c<Te*#.TalisThrafononeftDauid : non ftohde eftert
fe aut prxdicat fuas vires,fed agnofcit vii es fuas loge inferio
res effe,quamvt efficihis prxclarum aliquidpoffitjnifi Deus
euentufelicemlargiatur.Atque hucpertinetillud Pindari:
Quiideducetme invrbemmunttamjld eit, quisinpolterum
dabit viaorias,&faciet vt reliquos hoftes,qui hunc populnm
pcrpetuo infeftant , atque horiun; n^unjtione^ fclicitcr cx-
prighem?
Vrbem munitam,nonn\3lU intelliguntRabath, quas metro-
polis crat Moabitarum, fcd videtur in gencre,atquc indefi-
nite de omnibusmunitionibus loqui , quibus hoftes confifi
audacius infultabant huic populo,& ad arma inferenda faci-
lius mouebantur.
lentia erat iTruut. Et tamen Saul cum fuo cxercitu occubuiR
Dauidvero res tam pr^daras tum paruis illis reliqmisgefte-
rat. Ita cxperientia didicit verum effe ^uod hic dicit: Vani
eft falus hominum.Hanc vero fententiam iterum confirmat
exantithefi.
/4 In Deo facicmus viitutepi,& ipfc concukabit
inimicosnoftros. ~~^,~~T~~ ' .
„ Splus Dcus eftjinquiti, qui facit vt fcliciter pi:«li<^mur,&:
ioftibus fiiperiorcs cnadamusiillc en
rc&viribus,&hoftibus conuerfis in fugam', inagnam irr
ipforumexercitu edit ftr^cm.IUcidcmfacit vt r^publicam
fortiter & feliciter adminiftremus. Haec fententiadeinde ad
omnes adiones accommodatur* Sitic D^o enitn nihil bfene
aut falubritci: geritur.
PSALMI LX
P JRT ES.
l. fixpoftulatio , cuius rumma 5. verfu continctur, &c Copioifius cxf)oi)|tur dd vcrfum 4. Paucii autetii
fndicanturbella externa&ciuilcs difcordJK quil>us pci populus per rii\iltos anhos fuB iudicibus 8fif .
Sauleagitatus fuerat. In his sutem Ecdefia pcr Dauidem agnofcit iuftam Dei fcue?r!tatem duplicijr
comparationc» motuum & frajaionum .terrac fpidtualis itcm cbrieutis & foporisilluftratam, 4, & |.
" li Aaio gratiarum admixta v. 6. Dcpingit paucis fclicem fiatum populi , quem lucc pr^friiffion
fuarum, & infigni vidoria contra Syros, quafi praeeuntc gritia: potcntiffimat fu* vexillo Qeus rc- .
r •■■■•'■ t: * ' ■ " ' ' . .'"'.,.•
II I Petitio,ex hafe gratiarura aaione coriiinode fiafcens, qui proleptic^, v. 7. pofitai iri fcquenti-
busconfirmatur vfquead V. ij-dcindc rcpetitur eodcm verfu. Sunt aotem iftius petmonis argumenta
tria I A perfona corum nempe dilcdorum Dci , quibus falus cxbptatur, verf. 7. i^ A promiffionc
Dci', 'verU»9.io. 5- Ab omnipotcntia feius qua fola proroifCiones praeftan poliunt , vcrfi.,0;
12.15. ^ "^
num
creauit.
MOLLERI
507 - P^JILECT. SENR.
V lIi|.^.,Conclufiohortatoriaad exercitum , quafiiani conclamatisarinisinprociiKau eflfct ad confei
rlJhciatn manunj cum hofte, v.i+.Italoquiturloab, 1. Chron.19. ij.qqi vidoriam perrequutus eftpri-
mum ab Abifai reporratam.& izoco.Syrorunvbccidir: Abifai autem 6ooo.qui numerusin hiftoria S,<in-
ttnecur.Hic siutern Dauid notat Ipabi vidtohaim > qua; bellc finem imporuic. * ,
, ■^i,' ■ ■ ^i ".■\ ,' ,,1 '^ ' ■■«■if ^ ?s^' ■ ■■■"-■*'■ ^^ .■,■■■■■"-<■>'■ ,..-• ■■«, ^■'..■^-..■■■.■|.»,,„'1>^-;-.--,-, , "■ ,, . ,
ObSE'R VVVTI^NIS LOCORVM DOCTHINAB. ^
„ *,■■♦■■
ec~
a-
ac'
Verf.x.2. Etiamfiinterdum quafi^efijfeecclefia 'videatur.Betis thalesomnestrifiitia«aboleat.dfiiritualigaudio mortuosviuificet
tamenfaederis fiiimemor, vexiUumvtrbtfitifofieafiillimiu^qua. jyei infuti promijftonibns fdes ac confiantia efficiet vttandu
vnquam antea, excitatk heroico j^irittf, praditishomirtibu^ erigit. clefia,hmnibus htfiibus dei^iSiis ^funditus deletis,morte^ ip/i»
^quanuis aduerfitsarmatasferfo copiasfuostueatur.tamenad bolita/Oicioria^gloriaWemainCiilispotiatur. ' ■ '^^
viStoriam quam de^iritualibus hoftibus reportaturi Jumtu , a- 13 Modoauxilietur Deus.vt non aliunde quicquarnfisbjidu
wmosattoUerenosdttf^f ^; cedat,infolaeiusmanuplena'eflfalu«. . ;.
3.4.. Ira Deifons omnium afiHBionum enfedidem quipercup Gjuiafiulte variaifaltttes nobis in hoc mundo imamamurper
fit^nuocatuifanatecclefi&fiaitura^. • ' <^'>*''^€tonem S.Spiritw figmentisnoftrUnomenfalutKtribtm^Ne-^
s Deifudtctatuncfuntformidabilia,quummentesfenfu^in- que enim,fi quando vtiturDeus operahominuminnobisferuan-
teUigentiapriuantur,vtpopuli nec^ malorumfuotum caufoi agno- dis,vel munus iWtsfuum refignat.vel eos ornat fuis (boliis Imo ve
fcere,neqjremediaexpeterequeant. ^^^ '''' 1**o%f^l'^ Dei cen/etur.qiMm per homines admini/irat. Fi
6 Vbtprater fpem refiituitur ecclefia, vtdetur quodammodo Det Etttium efi ergo quicquid aliunde quam afolo Deo auxilii fi^
veritas^itenebrtsexoriri^vttanquamfub vexillo palantesfideles tur. ^ -^ ■'^'
coUigatinvnttrn. -ri '1*- ^'T^f''S,r^'i'''» fi*^*» f**^<i»xit Deus, conciditA^^^
NonttarejpendetDeusfutscultortbus mercedem^utnfimulgra- qutcqutdtnhominibuicrediturefii viPtutis At quiinroloDeort
tuitAdileBionisrefi>eifumhabeat. _ ^".'^"■^'^^^'^'"'^^"^''^"'^"''^^fur.vtfuperandi/cunmsdimultl-
era-
(^imnuisinfublimenos extulerit Deusfuis beneficiis.modefia ta- tibusparesfint ac idonei.
tnen fjyhMmili mentefemper rogandus efi vt opusfuUprofequatur.
8.p.xo.xi.i2 Vtttiftqj Deus innumeris ^atiafuA exemplis nos ob-
'ruat.nuUa tamen vigebit eorum notitia^jnifiprAfulgente verbo.
Etfi adrtos exhilarandosplurimumvaleredebeantomnia Dei
itrtefcia,meritotam»nfummumgradum obtinetfides , qus, ^ le-
<ar-
rome-
' ; Ar T I C VL I
I. Robur militare , & profperi fuccefliis omnes i
Deo.
z. Principum arma bellaque iufta eflc oportet:/iiie di-
tionum luarum fines tueri,fiiie hoftes etiam forti-
tcr aggredi cogantur.
}» SeueritateTDeiniliilmagis formidabile.
4» Bellbrom externorum & cmilium effedus.
5. Ecclefi«vexilluinulftum quodque nunquam om-
nino deiedum manet, fed tandemglorioscerigi-
» Sifotrahominespugnando,laudemagen.diinternos (^DeUp
t'rtnefaseft:quamomtnkstolerabile^facrilegiuinfalutepror,...
renda vms Itbert arbitrijf^iritusfanaigrati* oppon4re,ac .Lqua-
Its effet concurfusrsua itaqtsefuperbiafepracipitant quicunAor-
fum a Deofibt arrogant vel minimam guttam virtutis.
P R AE CI P V I. I
ferTands!' ^^°'^"''' ^'^^' ^"°^ ^^^^^^ g"tios5
€. Benediftio Deiele Aisintuto repofitaeft
7. .Auxiliihunianiflne Deovanitas,
Prouidentia; & omnipotcnti^ Dei vfus&fenfus cer
tus , ad eos pertinet <jui intra metaslegitim* vol-
cationis ^tk continent.& officio fuo ftrenue fun-
guntur. ""
8.
ARGVMENTVM PSALMl LXL
itamen nonmllt compofitum efje a Dttuide , <jua^do a fiUo AbfolomopHlfuK m exilium Z(l
hnfimbus fegni ludam oberransMebras ^u^rebat inlocis defertis.f^ue ,gre contra vtrLlt
Xroremfiltjfufitnebat.Eratenm tuncdefertm ab ommbti4etiamfamtliarifi»His,& tn arau^Z'^
^ - ''T'''f^ confittutu,Je ^mbns htcimttopfahni c^uerttttr. ^odigtturanteafemper tif^ 2
mitattbfis ^ ammt dolonbmfecerat, ad Deum confugtt . fecjuefcruart ^defendt contra tmHl}ar^i^l T!^.
Mox vero tanquam vott compot faBus certam amfnifuifiduciam <juam conceperat, oflendtt Cibiaue
tum redituminfatriam & refittuttonem regm^fed vtt^ etidm prolongationem &• bonorum omniumamt^tl
ftapohcetur.vttan^uamdetamadepttshts omnihus fbt & fubditi.gr atuletur.ln hac comfnemorationZTi
mapars pfafmt confumttur.Tandem veropfalmum concludtt pollicitatione ([ratitudtnis vt CoUt *«*,,, , .'^''f "-
tur^tta legendm,ne tnpetfona l^amdisfHbfiflamus^fed mentem & oculos ad ChrtfitJ verum huiJpoZZ
gem conuertamus.Erat emm Dauidis regnum vrdra ^ typtis ettis quod aChrijio erat confiituetidtim hllL /
ob hanc caufam^^uia ex Dauidisfemine Mefitas oriundtts erat,^ alioqui regta di.nttas penes p7ero/n
dts vfyue ad Mefitam manfnra erat.ldeo ^uottes defio regno concionaturDauidyfimul alterum tUud comZ'^
hendttyat^ue de eo ttaglortose loqfuituryvt orationon mundario aut terreno alicui reano.ted cdedi rh- t -
uentre vtdeatur.We igttur rex e/},cuius anntfvt hic diciturjfuntficutgeneratio &ceneratto LZt rf"
hahitatcormfacteD,t.afi:dtfe^^^^ eiilefiLfuL. ^..r^X^
^fir^onnHlhtnterpre^
MncpraJmumpopHopr^^^^^^^
^^f^conferuart.l^etndevthaccogttationeexcitatieoardeHtiksorarent^^^^^
^ A D triufflpha^adumjfuper inftrumento mufico
i M u triu8,pha.adum,lup^r inltrumcnto mufico 5 Ab extrcmo tcrrs ad te clamabo : dum obre
^^^' K '^ I g^i^r^^o»^ '"«»'"••»" Petramry«^]exaliaturfupram^
^ 1 ^ AudiDcu$clamorcmm?um:attendepreca- deduc me. ^ « l«.xduatur lupra me^
turad-
CT -«i-wi- n w^rvpr ^wwpMK' »
IN PSAL
tur , adueffusiniuftamvlmfuorumiiofliuni, &vtdiuino
prarlidio inuniatur.ne fi hortium furori aut libidini obiicia-
tur, mox pereat. Ita vero hac ipfa petitione docet,Regna in
hoewudononiiifi dminitusconferuiri,necflorercdiu, ni-
H Dcus fuo prarfidio.ea muniat. Neque enim vllae vircs tan-
tasfunt qus non fubito eucrti poI/int,fi Deus manumfub-
trahat. Quatn facile enim & leui momcnto cnerfa eft mo-
narchiaPcrfica^&cxtera regnaetiam potentifliniaPPetitio-
ni afpergunt ur argumenta duda a neceffirate. Primum e-
nim dicit fe clamare , quo fignificat fe magnis doloribus &
periculis elTe opprefTumqur non gemere tantum , fed cla-
mare ac vociferari fe cogant.deinde dicit cor fuum obtegia
hoCe{l,tantuefleanimidolore, vt fa:pe patiatur animide-
liquiu,& tanquam mortuus concidat. Na verbumpBp quod
tegere feu operire fignificat, quando de aninia feucorde ac
vita hominis dicirur,figni.ficac vita ita occultari, vt exerere
f:;,autoperationealiquaedereamplius nequeatrquod fit in
deliquiis & lipothymiis. Sanguis eni m in rttagno dolore i
mebris rccurritad cor,tanquamadfontcvitCE>atque itacor
obrutum fpiritum vitalempermembradifFunderenon po-
teft.Itaq.fit vt corpus c6cidat tanquam mortuumrhoc igitur
cft quod dicitjcor fmim in iftis do oribus obtegi. Inpriniis
autem loquitur deillis tentationibus interioribus qua; ip-
fum'cxercebant,cum cogitaretfefiiis deliftisiram Deiita
infeprouocafle, vt filiusadaerfus patrcmbellum pararet,
&rcgnuni feditiose inuaderct. Eadem phrafis occurritin
titulo pfalmi loi. Alij reddiderunt, Dum voluitur cor meii,
id eft.dum xftuat ac deorfum iadatur. Sed altera fententia
congruit cum fignificatione verbi.
Ab extremo terrA] Ex his verbis colligunt interpretcs, Da-
uidemcum efTetin cxilio,haspreces fudiffead Deum. Ne-
que cnim niGprofugus,&procul a loco f anftuarij rcic^us
potuit clamare ab extrcmis finibus tcrrx. Et quiamoxfe
regcm nominat,quod viuente Saule nunquam fecerat , inde
non obfcu<:e colligitur , illam fugam feu exilium illud no-
tari hocfoco , quod ipfe fibi , vt crudcles filij manusefFii-
geret,indixerat.-(4^ extremoterrA igknr idcm cft ac fS dicerct,
ab exrremis angulis ludxa» , vbinunc exul vitammopem &
variis ptriculis obnoxiara ago.
Inpetram} Ideft,inlocum aliqucm tutum & munitum,in
qucm cgo fubmerfus in luto fponte mea.aut viribus conce-
derc ncqueo, & in quem nullus pateat hoftibusaditusfcu
acccflrus.Vultcnimhocdicere , cumtanta fit hoftiummul-
titudo qui me oppugnant, & cgo plane defertus fim ab om-
nibus, tu fufpice mci patrocinium , & pra?be fecuritatem ac
protcftionem contrainimicos. Perpetram enim intelligic
7j?fflreftimTeOTirawn}jn:quTnKllus.fitm^^
MVM LXI. _ ' '^ ■ \ r^V^ik, ■'
uiracem fanaa,&afHdur3diVotempIumtuum,vt^ ibi ado- ^
re,& tibi graros cultus prxftem, er6que perpetuum eccIefi^oB -^* ■
membru.lta offcndit ex nulla re in cxilio fe maior^ cepiffs ,
dolorem quam quod abcflet i fanftuario ^ feque non tani
expetere vt rcftituafur regno & priftmoiptctidori,ac digni-
tati, quamvt cultui diuino deinceps vacare poffit. Hunc
enimomnibusfmsdeliciis,opi!>us,pocentiaf& dignitati an-"
teponit. ' '->-
ProteaionemquAram] Refpicit ad alas Cherubin , quibus
tegebaturpropitiat(^riumfeuarca, Cicnt &*fupra diximus.
Id vero propitiatorium fymbolum erat pr^fentii Dei m
hocpopulo. Itaque fymboU meniio-ncip faciens fignifi-
cat fehde refpicere ad hunc Deum., quife daioverbo
& exterms fymbohs pra^fentem ij*, hoc popufo oltcM- '
dat,
6 Q^natu Deus aiKliuiftivotamca:dedillili2e-
rcditarem timcntium nomen tuum.
Addit rationcm,cur pofthkc tutus & immunis fit futurus
ab omnibuspericulis;Quia,inquit, tu cxaudifti vora mea.e-
ripuifti me ex doloribus.quibus iaccbam oppreflus,reddidi-i
fti lastitiam cordi meb , & mc quafi 6)1; moite in vitam rcuo-
caftijoftenfa certa fpcreftiturionis.
Fo^^lSynecdoche eft(^ia pieces fimul comprcliendit, in
quibusvota nuncnpauerat.
mreditatcm timentiu] Id efl hcredicate qux mnnet omnes
CUhorcs Denillamvera felicitatem.quanon ad tcpustanru
fruutur,vt mipij ,qui in diuitiis & voluptatibus fummam vo-
luptarcm ponunr, cum tamen fint res caduca: & pen curaB: &
cum Iifs dcftituuntur ,- rminr in horribilcs dolores , atquo '
adeo in mortemmcrguntur.Piorum vero &ha:rcditas &p.-'.
tnmonmmcftlaftiria acquiefccns m Dco,& vita.quacoc
extraaum exdoloribusimpiorum &viuificatum perpcrua
exulrat:& deindc fpes futur^ vir.-e. Hancigirur herec^ita-
tem dicir fibi okigifl^c. Alij kgunt, harreditatcm timenti^
bus , fuhaudientcs hceram 4 fcd prior lcaio eft Gramma.
. tica,nv;i^ enim fcribirur in conftcuaione,
7 Dies fuper dies rcgisadiiciesranni cius ficut
gcncratio & gcneratio.
Ad illa fuinma & prxcipua bona cria hoc adiicies,inqii;f,
vt nou tantum nie reftituas , fcd cf^iam vitam mcam proro-
gcs.vt diu pra»cfle populo tuo,cu'mque in pietatis ftudio c5-
tinerepofffm.Italongealiumfinem & exirumhabebunrillt
tumulrus a filio cxcitati.quamvcl ipfe vclalijiudicant. Ipfe
enim fperat,fe patrc opprcffo rcg^iaturii.-fed contra eueniet
Vtmlhfaftniprolong^rur,ficutpfa^^^^
4 Qina fuifti fp«s [proteBio , latibulum ] mihi:
turris fortitudinisa facie inimici.
Addit rationcm a prioribus libcrationibus, quas fibi in
mcmoriam reuocat , vt hoc modo fidem fuam & fpem
confirmct. Haftenus femperfuifti mihi tutum afylum, &
defendiftimc contra varia pcriculaab hoftibusintcntara.Ea
resfacit vtdeinceps fperemtemihi adfuturum, &maiore
fiduciaauxiliuma te pctarn.Si in prsfencriegasqma es mihi
fpcsjiam non ad prxtcrita bcnpficia,fcdprefentcni liberati-
-onemrefpicityciniquejfide-itainiiiieturv^iibide-eagEatiiie —
tur,ac fi eam lam eflet adeptus.Atque ita Ci inrclligas, cohse-
rebit hic verfiis cum fcquentibus, eftque hic initium facicn-
dum illius graruIationis,in qua reliquam parrem pfalmi con
fumir.ln hoc vero fcnfu particula'3 afleucrandi potnis crit
quam caufalis:certe tu es mihi fpes feu afylum. Vocabulum
nanOfignificatlatibulumfcu receptaculum, quofcaliquis
in magnis imbribus,tcpeftatibusaut'periculis,recipit. Signi-
ficatigiturobiedumfpei,nonaftumipfam "perandi.Eft au-
tcmvfitatumomnibuslingmsjVt obiefta affeaiium ipfis afFe-
ftuum vocabulis exprimantur,& contra:vt, Amoc pro re a-
mata.fiducia pro obiefto fiducix. -
Titrrisfortittidinis\\A cft^arx munita, qusr facile vim hofli-
lem arcet & repcUit, quaique cxpugnaii non poteft. At-
que buc refpiciens Salom. Prouerb. 1 8, inquit , Tnrrisfor-
tifliraa nomcn Domini, iuftus confugict ad eam & faluabi-
tur.
f Habitabo iii tabernaculo tuo in fecula: prote-
ftionem quaeram fub lacibulo alarum tuarum,
Selah.
la paulatim fides eluftata ex periculis fcfe prodit, ac de e-
uentu ita certo fibi pollicetur,quafi i.im defundus fit Dauid
omnibuspericulis. &priori dignitati rcftitutus. Ilabitabo,
inquit , in tabernaculo :id eft, quanquani vidcor perpe-
tuo exilio addiftus , tamcn te autoce & duce reuectai: io ci-
_tiitite: tribmfti ei longitudincm dierum. Addit autem an-
nos fuos ioxc ficut genenmone^ ^encrailo-iem.lti. nfl poteft in-
telligi de pcrfona Dauidis.Etfi cnim vfcjue ad cxtremam fe-
neftutem vita ei eft prorogata,tamen non exceffit vnius ho-
minis c-etate^vt plures ei generationes attiribui po/fint. Mor-
tuus eft enim anno jctaris 71. vt fcribitHr.t.Samuel.y. Quare
ciim fic.loquitur,pofteriratcmfuamfimul compfchcndit de
qua ei faftacratpromiffio , quod penes cam manfiira eflec
regia dignitas& auroritas.vfque ad Mcfliam.qui tandem no-
uum regnumeflet inftauratiirus, quod duratiirum efletin
«tcrnum.Ita i fuaperfonaprogreditur-ad Chriftum,& tota
'Tgpin feffem qui poftca regnaturi erant,compleaens^affir-
matnuUum regni fuiforefmem, quia fcilicct Chriftusex
Dauidis femine oriundus ,regnum «ernum, ceflTanre illo
corporali & temporaH,crar condiri^irus.
Sicut generatio ^ gcneratio^ld. eft, vbi vna gcneratio fuccc-
, dit alteri,& nunquam finitur illud regnum.
8 Se4ebi6 in feculum cpram facie Dci : de-
mentiam & veritatcm deftina [quA ] cuftocH<iiit
cum.
Primum hoc ad Dauidcm referatur. lUefedel>it,hoc cft,re-
ftirutusfua: dignirari adminiftrabit rcgnum in multam asta-
tcm. Regnauit cnimannos^e. quod hicnominat feculum.
Sedqbir autcm coram facie Dei, hoc eft, ita vt tora eius gu.,
bernatio Rt talis quas Deo probetur.non fit dura,afp6ra,in-
iuft2,vel tyrannica,aut ctiam cum impietace coniunfta: fcd
qu» fit eo direfta vt doftrina de Deo & eius bcncficiis foncc
in hocpopuIo,caquc pura &incorniptatrafmittaturad po-
fteros.vt vigeanr lcgcs,vt refte adminiftrcntur iudipia,&ho-
nefta difciplina ciues in officio contineantuc, In fumma ita
«idminiftcabit rcmp.vt femper Deumhabeat in confpedu,
tanquam fupremum iudicem, cuius ille fit vicarius, omnii-
que ad ipfius gloriam referat.
Hoc primum fignificnt, coram facic Dci fcdcre , deindc
€c h»c addendumcft:Facies fimul diligentam iiifpcftiofiera,
- y ij.
'1 u
rii j V FRiELECT. HEN
curam palotnam & defciifionem fignificac. Vbicnimref-
publica ita admuiiftratur.vt oninia ad gloriam Dei refefan-
tur,ibi Deus faciem fuamadtales principes & magiftratus
conucrtit,hoceft/ouet ,tuetur &defendit eoscontraihiu-
ftam vim & varia pericula , fufcipit eorum curam, & armat
eos virtute,&rucce(TIbiis, ne afuis hoftibus opprimaatur.A
Dauide ver6 poftea ad Chriftum trarifcamus;huius regnum
per Dauidem eft adumbratum.Is igitu^ fedebit in feculum,
hoceftjvfque ad finemnuindicoUiget fibiex gencre huma-
no ecclefiam,eimque reget verbo& Spiritu fanfto,& dcfen-
dct contra iniultam vim & tyrannidem diabdloru & impio-
lum hommum.Ea \uc omnia facier coram l^acie Dei , id eft,
Deopatre volcntej approbante &felicesfucceirus'cribu-
ente. y^
Sedere in fcriptura n on fignificat otiari,aut ignauam & de-
fidiofamvitamagerejvtinterdumapud Latinos, vtcumTe-
rentius inquit : Anfedere oportuit domi vi^ginem tam grandem.
dum cognatU4 hinc illuc veniret expeBantem:fed forma loquedi
fumptaeft a iudicibus fcdentibus pro tnbunali, cognofcen-
tibuscaufas , &conftituentibus'quxadincoIumitatemrei- .
pub confcruandam pertinent.Hi certe non otiantur , fed ea
agunt qu3e fui officij cfle fciunt.Ideo ciim Dco verbu feden-
di tribuitur in Scriptura,fignificat iudiciariam poteftate oua
iUa maieftas nfiquam caret, fcmper djgna dignis tribuendo,
vtinquitAuguft.de fide&Symb.cap.7.&in libro de eflen-
tia diuinitatis inquit:Sedcrc fignificat pbtcnti^aliter fuper o-
mncm creaturam rationalem praefidcrc. Vide pfalmum 47.
Regnat Deusfupcrgentes, icdetfnperfcdcm fanfta fuam.
Clementiam ^ veritatem deftina [ordina.] Id dupliciter in-
telligi potert, vel enim de clcmentia regis loquitur.viiltque
hoc diccrc^clemcntia & veritate inflrue regem,vthis vircu-
tibus ftabiliat fuumrhronu. Nam illa: virtutcs pra-cipue co-
mendant rcgem,& faciunt cum charum fuis fubditis. Vel de
clcmcntia & veritate, qu.^ eft in Deo , hoc intcHigitur. Tu
clemcntia tua & veritate mihi adfis, me dcfendas & tuearis.
In fola cnim tua mifericordia & fide fcntio regni mei inco-
lumitatem confiftcre. Si priorcmfcntentiam eligas,fignifi-
cat clementia, amore&bcneuolentiam rcgis.quacomple-
ftitur fuos fubditos tanquam patcrfuosfiIios,ita vt omnem
curam,co^itationem & ftudium in eo ponat,primum, vr re-
fte doceatur deDeo,dcindc vt fubditis rcfte profpiciatur de
omnibus rcbus, vt augcatur coru facultates, vt fint felices &
H'^1^"''''**.^
R.
MO 1 L p. R I ' -'^- N . *^.^f ju
beati, vt proteganti^r aduerfus iniurfam. Tali enim animo
princeps debet efle e^ga fuos fubditos, vt inquit Xenophon;
oi/<A'» JU^ifet (tf^t *yct3iit ttyt^^ Tmiftt. EtHomerusregfim ap-
peilat woiA^fcd^aaTrjquaji-occmultacomprehendit, fiftquehsec
virtus oppofita crudelitati,arrogantix,faftui, infolenti«,ra-
pacicati, qiiibus plerique metum fibi apud fubditos compa-
rare ftudenc. Veritas fignificat fidem & conftantiam m pro-
miffis,pugnatque cum mendacio, vanitate, fimulatione, ca-
lutnniisrfufpicionibus. qua; vitia ciim ceteros onmes , tunj
inpnmfs reges &principes deformat. Non decet principem
labiummendax , inquit Salomon, Prouerb.17. Si ad Deura
didumreferas, clementiafigntficat amorem diuinum&cu-
rampatcrnam qua Dauid cupit fe & regnum fuum muniri
aduerfiis omnis generis iniurias & pericula. Veritas rurfuj
fignificat fidem.in feruandis promijffis.Nec ob/curi3eft quo-
modo de Chriito hoc intelligi queat.Nam&eccIefia ia hac
vita.qua; eft regnmn Chriftijnonferuatur, nifi cle^mencia &
veritatediuina.
fOmetaphora eft in verbo,qua alludit admores diligentis
patrisfamilias, qui cuique cx fua fanvlia.fuum demen/um
fubtrahendo de penu ordinat & deftinac, Id enim vcrbum
nJOproprie/ignificat. Talein igitur pingit Demn , qui ex
fua penu quotidie deproinit in vfuin hom.nis oinnia neceC-
faria. Grsecus interpres rcddiditiclementiam & veritatem c-
ius quis requiret?7if cn^nviaii Pro |0 enim legic '3.
9 Sicpfiillam iiomini tuo in icculuui .• vt jred-
dam vota nica quotidic.
Poftrema pars pfalmi continctgratiarum a(5i(>nem » qua
plerunquc fuas prccarioncs Dauid concludcrefoiet.
Sic]Si ita me rclhtutii in regnum adiuueris & defenderis
tunc affidue prsedicabo hxc tua beneficia .- & cclcbrabo no-
men tuum, ficut ttbi voui. Antca dixeratiTu audiuifti vot»
mea.nucdicit, Ego rcddam tibi vota.Ergo vorap.orum pri-
mum inuocationem infe comprchcndunt,deindepoilicita-
tationem gratitudinis. Et hsc funt vcra iila vora qme Scrip-
tura cclebrat & requirit , vt fupra didum ellpfahno 56. non
illa vota inonaftica, quayncc in potellate funt voucntis ncc
Dco placent , & pugnanc cum diledione proximi : qniibus
prarterca affingirur impia & blafphema opinio , quod
mcreantur rcmifljonem peccatoium & vitani
nam.
«ter-
P S A L M I L X I.
F^JR r E S.
I. Petitio fmgularisjproDauicIis perfonajCuius exordium continetur,v.i.Summa v.^.a./T/tAa^/a ab an-
tccedcntc cxpcrientia>v.4.breuis conclufioja voto fidei atque obfequij,^.^. '
II. Pctitio publica pro Chrifto & rcgno ipfuis,a Dauidc adumbratccomprchenfa^v.y. & S.Huius funt
duocapita.i.VtDeuslargiaturfuis vitamaJternam,&bencdi(n:ionuniajtcrnitacemperChriftum,regnuin-
queeiusinfempiccrnumcontinuet.i.vtregnumfit iufliffimum,benignitatencmpe& fidc, reudcmentia
&vcritatevquacjLd officium regispertinent,inttrudirfimum.
III. Conclufio votiua, v. 9. qux inuocationis Dei continuationem, Sc pollicitationis gratitudincm
continctr : — — - — ^
O B S E R V AT I O N S S LOCORVM DOCTRINAB.
Verfia.s.Sicutperpetuum bellum eflintermundU (^fanBos.ita
triorum henefictorum recordatione perpetua jpes frntioru fouetur:
quoniam Dei decretum de conferuandis fuis efl immutabile.
Precandi ajftduitoi inBauidenobii exemplo ejfe debet,ne defati-
gemur orando.quanuu non ftatimpalafaciat Demfe votis noflrls
fuifle propitium.Et.fifub vmbratili Legis cultu.quanuis afanHu-
ario longeprofugui ept, omretamennondeflitit, nuUa erit hodie
torporis noflri excufatio niftfide in cdum confcendimm^quAcunq.
«bBacula nobts obiiciatfatan^quando nos adfe tam benigne Deus
inuitat,^ viapatefaEla eHper Chrifli fanguinem. Sinobis igitur
ablataeHverbiprddicatio.^facramentisfriuatiab ecclefia vfp-
hili exulamu4,ab ipfo deferto ^longa diftantia,tanto ardentius ad
Deum clamare conuentt.
&U0 magts fe conftringi Agritudine vel curafentiunt fideles.eo
fortiits eniticonuenit,vt hicimpedimentaperrumpant.
SalutemquAaDeoJperandaeft. proprio carnis fenfu fideles me-
tiri non debent.nec fubfinere inmediis quAOCcurrunt.fed Deiar-
bitriopermitterearcanosferuandimodos.
4 Nihilnos ad bene iperandummelitts animat quamrecorda-
tio cognitA (^ perft>e^£ Dei grati£.
s Tideles adfeUcitatempluru Aflimant inexercititspieiatis pro-
j^cere,^ infacrif coetibttt verfari.quamfedere in foliisprineipum.
6 LAtitiapiis ideo oriturquod Deus exauditis precibus eorum»
tenebras in lucem conuertit.
SeruiDei non euanidaprojperitate,fedjdlidofirm6que g.iudiofrtt-
^ untur:quia temporales quibus probantur affUSHoms (tiiumextif
funt AternAfalutts.
GHiumfide non pojfideant impijbenejiciadiuina,qmfiexrapto in
diem viuunt. Veraautem ^ legitima bonorumfruitio penes foles
Dei cultores refidet.
7 Chrin:m{cuiui Dauid typm erat)non in fe moTo.fed in fuit
membris viuit vfquc ad mundifnem,^deinde in Atemum.Quan-
uis ergo vartA tempeflates ^ procell& . variique hofliuminfultus
quotidie multas ruinas eccleJiA minentur, tamenfeculis omnibut
erit fiiperfles.
i Inter tot pericula.quibus vndique obfidemur. neadmomen-
tum quidem fiaremus.nifi nos Dei oculusfaluos prAliaret. Et hAC
vera eil beatA vitA iiabilitas, vbi perfuafi fumut ditiiniius eam
gubernari.
EcclefiA.(quieii Chrifliregnum)fidelis cuHodia infola Deimi-
fericordia (ff fide fnMudiiu^.
9 Vt in mediispericulis ad Dei opemfideles confugiunt.itagra'
tosfe oiftndmt poiiliberationem.
A R T I-
'''''■ii,r'-'-''^' '■"■■■■\'^ ', "'"'^ ''■■•■^■■■■'■■^Ar.T J C V L I ■ P R AE C JP VI.
t, DeihuocatfonemiDei. iHjBrccsgratuIta,
2. OrationisfideIisfuIcfa,Deibenignitas, veritas,po- j, Regni Chrifti perpetilitas , gratia & verltateilla-
tcntia. . ftris. .
j. Spes piorum nequc confundit , neque confundi- «r. Piorfi vota&gaudiafpiritualia,exgcatia}DeiinChri-
tur. \ ftorcgefruitioneprdcedunt.
4. Precumexauditio,&vitas3etecna5promiflio, piorum " .^
ARGVMENTVM PSALMI h^H.
0 Z^ o^y?«r4 eji oratio huitisffalmh nec longa, indiget d^laratione.Pfalmus enim compojjtm efi
• '^L& do6lrinaqua allidueJonetjneoetHfiorumiVtcommpnefaHi de injtaFlUtate t^at^ue incon-'
[ fiantia rerum hHmanarum,noJipomjnji(iucian(in opiyui^iribu^iaHFheneuolentiirc^m^ a-
micorHmJedin vtra^ue firtHna,tamfecunda ^uamaduerfaiadfofumDeum reJfictantjdt^He aif
eo aHxilium (^falutem expe5ient. Initio autemfuumexemplumecclefitz confiderandumtropo-
nit.Affirmat enimfe infuis calamitatihus^ arumnii non more aliormn hominum hinctnde difcurrere aut mta
rere prafidta humanai^imbusfe aduerfui irnminentem tempefiatum virn muniat^ confirmet,nec more incredu-
lorum turbari conjpet}upericulorum:fedaJoloDeopendere,(^fiducia diuini auxilij periculu omnia contenerei
animo^ue efie traH(juillo,^uiafciat fibi a Deoparatum ejfefirmumprttfidiumiti) arcem adeo munitam , ex <jua
nuUahofliHmviaut molitionibusdeijcipofiit^HancverojuamfiduciamiVtmagis declaret,in fuos hofies acrt-
terinfurgit acinuehitHriqmrum cacitatem ft) pertinaciam mirarife ofienditypii cum videantfe nihilhorti tjua
volebant ef(icerepo(feinon tamen dejinant cum vi apertaitum infidtis vitam innocemupetere.At^ue htcrur-
ftti hoflium armis^vanis molitionibtis ^ minis opponitfuamfidttciami^uafe aduerfas horum furores eriqit ^
cofirmat.Verfu deinde nono exemplu fuum ad vntuerfa ecclefiam accommodati eamqvie hortatur, vt fuo exem-
plo edociatomni temporefecure in Deofuo acq^iefcatiatciue ab ipfofiqua necefittas ingruattopem ^ auxiliunt
petaf.necmorealtorum hominumiVel ad humana prafidia confugiatiVel jpern tn iniuflis armis aut opibtiscollo-
cet, Bffe enim omnia humana incertaivanai^ caduca, nihtlquefubejfe (olidi his rebus cjhas mundus adrnira-
tur (^/iifftciffolum vero Deum (^potentem ejfe (jr clementemiVt ^ pofiit /tberare/uos expericulis facillimei
^ eofit erga pios animo vt nun^ua m eos deferat autperirefnat.
A
D triumphandum , fupcr Icduthun , pfalmus
Dauidis.
Titulus pene idem eft cum titulo pfalmi j9. nifi quod pro
jiniTShicfcribitur^inn' ^y litera'? qux eft articulus da-
tiui cafus,in prsepofitionemSy mutata. Quk igitur fupra de
leduthun difta funt,hic repetatur.Fuitleduthu vnus expra:
cipuis cantoribusjcuius mentio fit i,Paralip.i6.& ij. huic vi-
detur pfalmus traditus efle,vt publice ab eo decantaretur,&
tanqua depofitum pretiofiflimum obferuaretur. Idque pra»-
pofitio h)f innuere videtur , quar fajpe idem fignificat quod
3uctjpel M,vel iipud^Yelproijffi
thun fignificare vel inftrumentum muficum , vel initiu car-
iniriis, cuius autor atque inuentor fuerit leduthun. Nomen
ipfiim fignificat dans laudem vel eelebrationem,qua! appel-
latio coijgruit cum officio.
X Vtique[/ro/ff^o J ad Deum (ilentiumanima
inea:ab ipfo faliis mca.
3 Vtique ipfe cft petra mea & falus trea : clcua-
tio mea:non moueljor miiltumf^r<?w>er.]
. -' Orditur pfalmum ex abruptQjVt folejt: fieri in magnis ani-
Tnofuin' commoaonibusi&p^
bus. Apparet enim Dauidemfecum in magno quodam pe-
riculo.quod tamen hic non exprimitur,difputaflfe diu, quo-
nam fefe conuerterct,aut medium his malis,quibus opprel-
llis erat,qu5rcret:& ratio quidera & ftohdi aflfcftus) feu po-
tiiis diabolus,nunc hunc,nunc illuc eum impellebat, vt fieri
folet in talibuscert3minibus,pra?fertim R no mox cofpicia-
tur praefentia Dei, & auxiliu differaturjpericulum vero cre-
fcat. Tunc enim diaboius illas cogitationes animo noftro
fuggerit, vt reliAo Deo qui iam dudum noftri curam abie-
cilie videatur,ad alia pr«fidia niagis profutura & quar ocu-
lis cerni poffint, nos conuertamus,& aliis quidem alia obii-
cit & oftedit media,quibus ceU illecebris eos aDeo abducat
& auellat. Dauid igitur cum aliquandiu luftatus eflct cum
huiufmodi cogitationibus , quod periculumfiibinde fieret
maius, quodque Deus longiiis abeffet .- tandem fide illas fu-
perans &excutiens erumpit in h anc vocem, Vrique,vel vc-
runtame,vel tantiim. Eft enim vel affeueratiua vel exceptio
nis nota,veI etiam aduerfatiua:quafi diceret,Quanquam va-
riis cogitationibus diftrahor & impellor,vt abiefta in Deum
jBducia, alibi potius quam apud Deum his malis quxram re-
medhitamen animafilet ad Deum,i d eft,patienter & placide
fert xrumnas fibi impofitas , .& vera fide petit & expeftat i
Deo auxilium, necpatitur feab illo vanishuiusmundiille-
cebris dimoueri. Hxc onlnia fignificantur vocabulo filenti/.
Primo patientia,quaj no fremitin calamitate aduerfusDeuj
non indignatur, non accufat eum,non frangitur vel magni-
tudinc calamitatu, vel mora,vt deficiat,vel quaerat remcdia
non concefla:dcindepetit & expeftat auxihum. Talis emm
pationtia,quanquam filet.dumfe fubmittit Deo , tamen in-
tcrea clamat,& voces eius penetrant nubes.
n'On] Rabi Dauid dicit efl!e nome adieaiuum^vt fit idertt
quod Latinis Tacita,fcilicec,efl^ anima mea, & radicem dicit
efTeC^an lod vero infertum efle lod Xinh ficutin irnnn
infe/ior,& in n^W^S^y tertia. Alijtamcn exiftimantefleno-
Weh iubllantiuumSnOn & cxpohuntfile^^
Ab ipfofdm mea, J Semper addenda eft ahtithefis,ita enim
fententia erit magis perfpicua. Abipfo] Non fcilicet ab ho-
minibu6,non a multitudine amicoru, a firmitate prxfidioriL
2ut zlmrehusextermS)EskanmirkeineCreaturhelffen , fed
folus Deus.
Vtiqueipfi rupes ;we4f]Repetitio fignificat primum certami-
nismagnitudinem & iterationem , deinde fidei k»?i<ji9e/«,
firmitatem & ardoremincer pugnandum oftendit. Nq cninj
mox vno prsBlio defunftus eftpericulo , fed fubinde etiam
repulfus diabolus renouat certamen, & aliis telis cum petit.
-Toties,^iHir.quafi nouu elypeum^^^^
excipiat &excutiat. Ciim igitur antea dixiflet,Ipfecftfaiu38
mea,nunc A.\ck,Ipfe efl rupes mea,\n quafcilicet dumconfifto,
fcio me tutum fore aduerfus omnem vini & impetum hofli-
lem. Eft enim rupes illa hoftibus inaccefra,nec poteftimpe-
tu aquarfi euerti.Repecit deinde quod dixent.EJi falus mea,
id eliipfe faluumme feruat , ne opprimar his malis quibus
fum circiidatusTerti6,Ipfe eft arx,vel eleucttio men, id eft,i-
pfecollocat me in locum tutum,tranquillum &niunitum,
vndedeiici non potero.Sunt metaleptic^ locutionesquibus
fignificatur,Deumhoc prasftare fuis quod nipes &arxmu-
nitapr^eftarevidctur eo confugientibus.
Non mouebor multum)ld eft, etiamfi grauiter oppuf^nor ab
hoftibus,& premor rebus aduerfis,tamen illg non euertent
me.
4 Quoufque cogitabiris contra virum [vtl oc-
cidatis omnes vos ranquam parictem inclinatum
& maceriam impulfam?
Poftquamnonnihilemerfitexillis tentationibus quibus
intus animus percellebatur,nunc hoftes a quibus foris oppu
gnabatur aggreditunhos primiim obiurj^at , quod tam ci:u-
deliter fxuiant in hominem miferum & affliftii, atque m eo
opprimendo non tantilm aperta vi, fed infidiis etiam,ac fi-
y 11/
!».
mi^imK^i^iismm^!^^
■?/.
mulatione amiciti? vtantur. peinde armafua illis oftehtat,
quibusfe aduerfus tpforu vim^ irifldias munierit.vt ftultos
efle demonftret , <mi contra tjilia arma aliquid tentent auc
moliantur.' Hafc lententia eft nuius & fequeqtium quatuor
Vcrfuum
^i:N^;wiyxtE Ri
51
fam inftituitutjvt inter repctendum trefcat lux fidei. Nam
confideratio crudcli^atishoftium & infidiarum,quas ftruc-
bant,nonnihiI conctiflTerat fidem,vt aliquatulum trepidaret.
NamSpiritus fanftus no reddit homines ita«»tte«c^vrjpror-
fus nullo calamitatiunfenfumoueantur.ji^ve fuis*periculis
Vcrbum mn viri? efcpofiierunt interpretes. Chaldxus &a;riimnisafficiantur,: imo acuit fenfum dolorum , vt con-
paraphraftes detraheridi lignificationem ei tribuieicilrm red- folatio deiitceps fit dulcior & efEcacior.Cum igitur fentiret
didit, quoufqucdeeraHitis finguIis.R,lbi Immamicl pmat fi- aninSa fuutn ex hacconfideratione nonnihil vulnerariimox
gnificare idem quod linguam exerere in fignum ludibrij. fefe recolligit,&armatcontraillosinfultus. Idque exemplii
Hiero.machinari & ftraere infidias. Grxci SfibwSi<8% irruitis, mOnet & mftruit nos vt in noftris quoque a^rumnis & peri-
inuaditis. Ego fimpliciter Cum aliis multis fic redden- tulisdifcamushxcarmaarripere ,quibus nos tueamur ad-~
dum exiftimo , tt fignificet infidiose , ac malitio^^cogitare uerfus infidias diaboli & malorum hominum.
contra aliquem , aut machinati exitium alicui , & hanc Ad Dettmfile ] A.atea affirmauerat animam fuamfiljere &
cfle veram figtiificationem oftendunt feries & circumftan- quietam efle, nuc rurfus iubet vt fileat,quafi quae tumultue-
ti« orationis:fequitur enim mox verbum inxin quod coria tur & minim? quiefcat. Ea videntur quodammodo inter fe
tum fequentem notat.Significatur igitur verbo hoc obftina piignare.Sed repugnantia ifta facile folui ex his, quse dif^a
tahoftiummalitia, quinunquamquiefcantinexitiumipfius funt,poteft.Quaquam eniminitio videbaturanimoeflepa-
ahquid extogitare aut moliri. ""^o & tranquillo : tamen cumhoftium rabiem , furorem &
Virum ] Id qmdam diftributiue interpretantur , de quoli- molitiones intueretur,& auxilium videret diftcrri diutius,n6
bet pio.idque^refte fit in accommodatione. Qu« entm Da- poterat non quodammodo moueri.Sdntq. illaj vices in vita
uidi tunc ftmebantur a fuis hoftibus, eade ferre & expeftare piorum vfitat3e,vt qui antea videbantur aninio efle compo-
oportet omnes pios.Nunc vero Dauid dc fe ita loquitur.Na fito & firmo ad ferendas omnes iniurias,mox nouo quodam
Vt crudelitatem ipforum & malitiam magis exaggeret, dicit impetu percellantur , quod fides iricipiat nonnihil titubare.
fe eflfe vnicum viriun,m quem omnes illi confpirarmt. Op- Subinde igitur opus noua cofirmatione. Eaque caufa cft cui:
ponuntur enim illa V^ti & CZia'?^ in vnn. NonnuIIi redd.i- animam fuam,qua; antea %i videbacur pulchrc quieta , nuc
derunt pafliue,& intelligunt de poenis.qus hoftes maneant, denuo iubeat quiefcere,hoc eft,conftanter perferre aerum-
vos occidemrni & interibitis breui,ffcut paries inchnatus qui nas,& in vno Deo acquiefcere,atque ab eo expeftare aiixi-
iam mmatur ruinam. Sed forma eft adiua ex fecunda coniu- lium& falutem,non tumuItuari,non fremere,non difcurrere
gationc,quod oftendit fcheua fub charafteriftica n alioqui hinc inde ad comparada remedia.nihil profutura,aut a Deo
enim fi vox pafllua effet^fcribi debebat cu t2ere,&quaquam
cametifcribaturfub prima tadicali, tamen id ex pathach &
dages fecund^litter» coalefcit,quod eft vfitatum.Idque fie
defcifcere.
Al> ipjb expeSiatio mea]\ddk ration^,qu« oftedit qua teta-
tione animns maxime eo temporc fuerit perculfus,nepe co-
ti exiftimb neduriorvelafperiorfitpronunciatio , fi Jf ge- gitationedemagnitudine periculi,& demora auxiiijlnquit
hiinetur.Complutenfis tamen editio habet in3Cnn quae for enim,Q^ia ab jpfo eft expeftatio mearquafi dicat, Etfi peri-
ma eftperfefta fecundae coniugationis
Omnesvos] HocaHdit^exaggerandi fceleris & crudclitatls
caufa.Eftcnin«nagnacr^dcIitas,omnes contravnum mife-
rum hominem confpirare.
TanqmmparieteminclinatumlVLoc quoque membru a fimi
cula fubiude video crefcere,&rabiemhoftiummagisma<^if-
que contra me accendi , auxilium vero difFerri diutiiis:tame
propterea non volo abiicere fpem, fed conftanter manerc
in propofito,& jiDeo expeftare opem & auxilium.IUe enim
tandem non fallet aut decipiet me.fed certo pr^ftabit quodf
li amplificat ipforum malitiam. Ego veni,inquit, in odium promifit.Promifit autcm mihi non tahtiim dcfenfione , fcd
apud regcm Saulem, nulla tamen mea culpa. Id ciim videat eciam regnum,id certo mihi tradet,&c.
auIici,omnes conantur me opprimere , vt regi fiio gratifice- 7 Septimus verfus autea cft explicatus. Eft enim idem cu
tur , quemadmodum fi quis in parietemiam inclinatum in- tertio , fed hk etiam fidei fuse robur oftendit, ciim inquir,
cumbat,vteum pcorfus euertat & deiiciat. Vfitata; funt illa; Bgo nonmoueborxixm antea dixiflecego no moiiebor multu.
artes Jnaulis.Omnesenimfe accommodant ad afl^edusfui Itainlufta&certamine crcfcit lux fidei,&-fides fit firmior,
principis,atquepro huius animoodiavelanioresergaalios vtexperiuntur ijqui aliquem horum certaminum habent
concipiunt:Si quem principi videt efTe charum, eum colunt guftum. '
_& obferuant:contraj fi gratia eum excidiflle intelligunt, ca-^ i~ Sup(arDeum\\dtmtf^ev£vtC^
lumniis eum deformant & infamant, & quibus poflfunt arti- prarpofitio 'ry ponatur pro |0 ffmul tame fidei refjjedu no
bus odiumprincipisaccendunt. Idemvult altera fimilitudo tatur.quod ad folum Deu in periculis& xrumnis refpciat.
G/or//» we«] Ideft.quimegl orificaturus& exaltaturuseft
fupra hoftes,ac regnum promifliim traditurus.Qil^d autem
tam varia epitheta colligit.quibus Dei praefentiam & defen
demaceria impulfa.
5 Vtiqueabeleuariipfum[i^tfy?, neeleueturi-
ffe ] confultant > vt impellanf.diiigunt mendaciurn
[deleEiantHr mendaeio ] ore fuo benedicunt ,* &c me-
dio {ao,\jideft)Corde1mo\edicuntiSchh.
- Pergitinde^riptionecrudelitatis&perfidixhoftiu. Om-
nia.inquitjiptorum ftudia & conatus eo tedunt vt me oppri
fionem in a;rumnisconimendat, id facit vt fidem fuamma-
gisconfirmet.&carnisfeu aflFeftuum inquietudinem, atquc
oblatrationes faciliiis compefcat. Non enim dubiu eft quiii„ _
caro illi multa fuggelFerit, quse fidem languefacerent. Vt i-
gitur fupr^vocabulu expeftatio opponcbatur cogitationi dc^ 1
ina9t.Metuunt enim ne fi autoritasmea crefcatin aula, cgo mota,itarupes nunc opponitur iUi cogitarioni quod cffct dc
^pforiiminiuftiscupiHitatibusobftem
Diligunt mendacium]ld eft,excogitant fallacias & impoftu-
ras.quibus me arte circumueniant. velartc ftruuntmihi do-
los & infidias, fimulantes fummam erga me • bcneuoIentiS,
fingentes fe affici meis calamitatibus, &dolerepropterin-
lurias mihi faftas, vt ita fpecie amicitise me incautum oppri
fertusab omnibus,&hinc inde oberraret expofitus omnium
libidini & iniuriis,vt qui neminem haberet,^ quo defende-
retur.Imo inquic habco qui me defendat.Voxyi/«* opponi'
tur omnibus aliis mediis.quibus ij qui funt fine fide, conan-
tur mcderi fuis malis.Ea media hac voce oninia reiicit, & af-
firmat non aliundc qu^m a Deo,qua;rendum efTe remedium
mant.Etfi enimore mihi benedicunt,hoc eft,fauere fe mihi, ^'^ malis.Vox 3JwO eleuatio pene codcm pertinet quo nilT.
& affici-meis acrumnis oftendunt, tamen corde oderunt me Commendat enim diuinum prxfidinm, contra illas cogita-
& cupiunt me euerfum. tiones de defertione. Gloria opponitur, cogitationi de cote-
6 Vtique ad Dcum file anima mea:quia ab ipfo P"^" ^"^ ^ vilitatec6ditionis,cum interea hoftes florerent o-
cxpcdlatio tnca. ^ r pibus,poten^ia,&habcrentregnum: quaff dicatad anima:
\7-..:» ...:r.f^r..n.<.. 0^1 i . Nc moucat tc hjcc mifcra & abicfta conditio , nequc ho-
7 V tiquc iple rupes mca,& lalus mea: eleuatlo ftium potentia,&c.quia tu rurfus glorificaberis.2?«/./>m>«-
mea,non mouebor. ^^-^^ opponitur rurfus magnitudini pcticulorum & multitu-
8 AdWDeumfalusmea, & gloriamea: petra
fortitudinis mcar , prote6lio [refugiHm'^ mcain
Deo.
Hoftium crudeirtati atque infidiis opponit fua arma, non
cx humanis armamentariis, fed ex officina Dei deprompta.
dinihoftium.
9 Confiditc in eo omni tepore populi : efFun-
ditecoram co [inco?7fpe^Heifti]cordayci^r2. Deus^
refu^iumnobis»Selah. . .%/
Altera pars pfalmi cotinet applicatione.Ita enim vult fuii
quibusfretus affirmat fe cotemnere omnes ipforum minas exemplum confiderari. vt alij quoque ipfiusexemplo con-
& fa:uitiam:atque ita repctit propofftionem,a qua exorfus c- firmati difcant i Deopendere, atque ab eo auxilium & falu-
ratpfalmum:oftenditenimfuamfidem,quainDeoacquie- tempetere Exemplaenimliberationumconfirmant verita-
fcat,& qua coficmatus de eucntu optime fperct. Eft aute illa tem promiffionis,& exufcitant fidem in ffngulis.
repetuiotelt!momufirmtatisfidei,&quidemcamobcau. c=3P AUoquiturfuumpopulum, quirepi»fentatcGetun>
fidelium
WW^
^flTif^^nnf^p s ii tWv^ V
mijf^wii^i!^ ^svfwf-fltw-jiF!"
,517 ■ "Wr''/^-' ^ '" '? ^.. .,*T' '^ '^ "^ ^ ^^> y "* j. ^_j,,^" ,-.«;;•■■•- , 3^^ , '
fcdeliumquocuquetcmporct (cribltur autem finguUre col- fin.Ideo in<:iuitfoli Deo fidehdu j quia in rebushumanisnfe A "^
le^iuum pro plurali,fynthcfi huic lingu» inprimis vfitata. hii e"ft firmi aut folidi,quo'nitt no jtra fidlicia poffit, fiintque
Confdite /« w]Semper vt initio inonui,addcnda efl^ antithe omn£;s fpes omnium hjpminum plane fallaces & vanijquan-
fis ita fententia erit illuftrior. Idque eum velle moiiet ratio - tumuis initio arrideant & blandiantur nobis,lfchomincs pro
fubiefta ex antithea,cum mquit , Vana eft falus hokiiiSyrti^ fqa vanitate patiantur fe his illecebris decipt.
«rgoconfiditeinDeoinonvtique in opibus^diuitiis ,poten- F«»;wjj?/^"^<?OTm«w]Comprehenditvtrumque,fpeifeua-
tia fapientia,multitudine amicorum,beneuolentia potentu: nimonttn humanorum vanitatcm, qui facile nunc hxcnunc
fed credite falum Deum effe qui fuos liberare ex peiriculis illa arjripiuntjquibus fe contra aduerfam fortunam munianr,
poflit atque ab ipfo opem petite. &tamennihiIproficiunt:fallunturcnimmirabiIiter;deinde
- Omni tempmlld eft.tam in profpera quam in aduerfa for- obieftorum, quae animus nofter extra Deum intuetur, vani-
tuna.Tfimpore laeto cum omnia profpere cedunt,itoa.fiatis tatem,quia etiam ea qua» vid^ntur firmiffiiha prxfidia.iamen
fecuri non cxiftimetis cafu vobis obiici bona.non indulgea- nihil habentfolidi aut firmi , fed euanefcunt fubito , & fpes
tiscupiditatibus.noncxiftimetisveftraprudentiaiftabona noftras fruftrantur.
efle parta;fed cogitateDeum efle autorem illoru bono'rum, Mendaciumfmtl Id eft,fruftrantur fpes noftras.decipiunc
atque ab eo conferuationemliorum bonorum petite.Econ- nos; ita vt ftultus fit quifquis falutem fuam his committit.
tra aduerfo^tempore non deficiatis aniii^,-^on defperetis, Filios viri interpretantur filios heroum & potentu,qui'in- """^'
non murmuretis aduerfus Deum.non indulgeatis dolori, vt ftrufti funt virtute,opibus,potentia & aliis rebus,quas mun-
viftiimpatientiaconfugiatisadhumanapr-Bfidia, autqua:- d*admiratur&fufpicit.InhismaiorfoIet efl^e fpes hominu,
ratis illicita remedia , imo ne licita qmdem contra ordinem quam in aliis plebeiis aut vulgaribus hominib^jquos hic pu-
diuinitus inftitutum. tat dicifilioshominis,&tamenhi quoqjfalluntipesnofliras.
EifunMtecorameo cordaveftra}lJic&,Gi quaingruit neceffitas In lil?ra adafcendendumLld e{t,fiin libramconiiciantur]//»/»
aut Dericulum,ex quo cmergere non poteftis , exonerate o- plut quam vanitas fimul'] Exornat feritetiam fimilitudiue l^u
mnes veftras curas & aerumnas in finum Dei , & huic com- nypotypofi. f anta,inquit, eft vanitns rerum humanaru, vt fi
mittite euentum,& quidem id facite abfque metu aut trepi- omnia colligantur, in quibus effe aliquid fpei poteft, vt func
datione;neDeum repellereveftrasprecesfingatis.Item-.fa- opes,vires,prudetia,autoritasjftudiaamicorum, potetiahu-
citehocredo &apercocorde,finehypocrifi,non obducatis mana,& in bilancemponantur; illud tamequod vanura eft,
velamen cordi.vt partem aliquam veftrx prudentiat,viribus, hoc elt,quod nullius eft ponderis,non fint prarponderatura,
opibus aut praefidiis amicorum adfcribatis:in parte vero yel Sie koennen da^ aller gerinffl nicht vbervvegm. fdntque vanitate
focietate vocetisDeu.vt ille defeftu fuppleat:fed totum cor, ipfa vaniora. Haec magna eft extenuatio virium &potenti3B
inquit exponitcatque adeo vno impetu efFundite ante Deu, humanaijin qua tamen mundus tantum fiducia: collocat,& fi-
&toti ab Ulo ^endtteEffundere enim wr,fignificat neceffita- ducia harum rerura tantopere infolefcit.
II Nec:onfidat!sininiuria& in rapinacncfiatis
vanl:[«^ agatis vane] diuitias fi proueniant [ accre-
yc/«»r]ncapponatis cor,
Hicverfiis,vt dixi,continetantithefin fuperioris adhorta-
tionis, ^ftque coniungendus cumnonoConfidite in Domi«
no,& nolite fiduciam collocare in iniuria.
Per iniuriam & rapmam intelligamus , primiim ipfiim a-
ftum pr3»dandi, rapicndi & corradendi opes perfraudes &
iniuriasjdeinde res ipfasaut opes iniufte partas. Exiftimant
iiaijji-wi.". -' -i ^ homines fi abundent opibus ,nihil ampliusfibideefl"epofl^e
des ita Dei mifericordia populi pcccata delere affirmant. R. ad felicitatem. Itaque quacunque poflfunt ratione cdlligunt ,
Leui Ben Gerfon ait , ceremoniam illam fuilTe fignum mu- opes,partim manifefta vi & rapinis,partim fraude, calumniis ,
tatipropofiti,quiafignificarehocritu voluerint,fepofthac &aliisvaciisinfidiis, fcdnihilproficiunt. Nunquam enim
munditisB opcram daturos, nihilque fupcrfuturum idolola- hoc confequuntur quqd optabant: imo opes illsB ita acquifi-
xrix lofephusputatpopuIumeamaquamlibafTe Domino. taBfuntipfisexitio; — -■ :r:z
Alii putant efle metaphoram,nec aquam fimpliciter intelli- pt;p fignificat iniuriam, qux fit fraude & dolo. Nam vc
ci quac efFufa fit,fed vim magnam lacrymarum.Paraphraftes Rabbi Dauid inquit, fignificat vcrbu p^y qualicunque ptx-
Chaldaicus fine dubio refpicicns ad fententiam huius pfal- textu &fophiftica fallere proximum,eiufqjbona ad fe tranf^
mi dicit eos ita efFudifTc curam fuara coram Domino , ac Ci ferre,vel,vt ipfe loquitur, non reftituere rc proximi fiii,qug
aquam fundcrent,nihilque eos fimulaflTcfed prbrfus omnes in poteftatem cuiuJpia venit per depofitum, mutuunij obli-
fuas cupiditates patcfecifre. Id videtur efle fimpliciflTmum: gationem , vt eft merces mercenarij, quam quis illi tenetm
fedtamenceremoniafimulfuitadhibita: fcribuntur enim reddere,aut fimilealiquid. , |
haufifTe aquam , eamque cffudifle, atque ita fignificarunt fe ^n apcrta vi rapere fignificat. Rapina autem fic definitikc: —
cupere mGdari & ablui a fuo peccato.Inde igitur ha:c phra- Rapina eft iniufta & violenta alienx rei inuafio, cum iniurfa
fis eft fumpta. Quae exveteribns^Rabinis in hanc ceremo* & contemptu eius cui ea res vi aufertur, & in rebiKcaptis cu
"niam annotac Hicronymus,lubens hoc loco omicto: viden- contumelia alterius fuperbire & fefe oftentare.::^tttorTiiI^
■ -- ' ' " gatSBverfionisverbumpwyfiBpereddidit verbocalumnian- ,
di:fed hoc fit verbis,illud vero faftis.
N^ euanefcatisj Ne fallat vos fpcs veftra, quia mera cft il-
lufio.
DiuitiAfiaffluant^ldeGi^etmn cumiufte opcspoffidetis,vt
po»c vel a parentibus reliftas, vel ex proucntibus agrorum
coUeftas, vel nianuum labore atque induftria partas , tamen
11 ,i.,v/o — 1 " nolite cor apponere, vt in his hajreatis canquam fxcibus af-
Dettsrefugfum[fin proceftio ]»o^«) Addit ra"rione,qua fidg fixi. Etfi enim 1II2E opes maximc' funt fugaces , quae per frau-
oiorum confii;mat,e6fque inuitat vt maiore fiducia ad Deu Jem & vim parantur : tamen etiam iUa quiB iufte parta funt
accedat Eamfupra quoque recitauerat. Ideo,inquit,in Deu nos fallunt,fi fiduciam in his coUocemus. Cor apponere ad di-
refte reiicimus noftras curas.pericula & aerumnas.quia apud „itias, fignificat non tantiim immoderate appetere diuitias,
"ofura paratum eft nobis tutum afylum, quo d cohigiaraus, guj his nimis Cupide inhiarcjfed etiam fiducia earum efFerri,
lla eft hoftium vis , aut xrumnarum acerbitas tanta quas fjeri infolentem aut fecurum,ita vt diues iudicium Dei con-
nos opprimere poffic.lUc enim confugiences ad fe cegic fua- temnac , & quibufuis pcculancer infulcec. Nec opus eft hic
uiffimo vmbraculo alarum fuarum, & vndique arcet hoftes, jonga declaratione : nam quotidiana vita nimis multa fup-
& depellit pericul^ vt fuauiter fiib eius tucela & vmbra ecia pedicac exempla eorum qui diuiciis,vt ille inquit, incubuerc
- rX ;„ «oririilistlnrmire&acauiefccre poffimus. repercis.
Sin proprie fignificic ftrenuicacem, vircutem, pocentiam,
hic vero (MmuiHi^tSt fignificat opes noftra virtute , induftr ia
&ftrenuislaboribusparcas. 3iJprouenire,jJropagari, feu
fruftificare fignificac, vcinfrapfalmo 91. Adhucprouen-
cum faciunC in fenefta. Inde nau fruaus eft ex terra lia-
tus.feu prouencus agrotum. , 1 ^ r
11 VnuiiJr/^wf/Jloc«taS «ftDeus^duo ha:c[^#l
Y ui|
pendece
tem & periculafuain precibusproponereDeo.eique omnia
quse nos premunc committere. fine raetu aut folicitudine de
cuentu,& quid^n ita, vt dixi. ne pars benefici) feu bberatio-
nis Deo adfcribatur.pars cribuacur noftris vircucibus. Phrafis
fumpca videcur a cereraonia. quam oracun peragebanc eftu-
fione aquarum,cuius mencio fic.i.Sam.7. PopiUus enim con-
cregacus in xMifpa cum accufarecur grauicer a Samucle pro-
pcer idololacriam,dolore caaushaufic aquam.& efFudic eam
cora Domino.&iemnauic illadie & dixic.Peccauimus leho-
u* lUam ceremonia Rabini recentiorcs pucanc fuifl^e fym-
boium remiffionis peccacorum , ficuc cxtttx lotiones in ve-
teri Teftamentb. Namquemadmoduma^ua eluunturfor-
'turenimeflTefabulofa.
Eft aute &hoc obferuandum,quod hac phrafi moneccam-
diu cor ceneri conftriftum anguftiis & premi doloribus,nec
nofle prius fedari hos dolores.auc quiecum cor reddi,doncc
inDeui/fuascurasefFundac. acque in eo acquielcac. Nam
humanaomniaicacomparatafuncvc eciamfi ad cepus fpem
facianc & cor demulceaiic,candemcamen iUud delticuanc,&
in criftiffimos dolores acdefperacionem merganc^
,„ fummispericulisdormire&acquiefccrepc
10 AtQui vanitas [fmt'] filij Adam : mendacium
filij viri in ftatera, vtafcendant ipfi prx vanitate
finuil. , . ^ , . - . /. ,
Addit rationcm quaj & pra?cedenci & fequeti verfui fimul
refpondet Na fequens verfus^ndecimus,nono fubticiendus
crat per antithefin.fed-inuertit ordine propheta Na priore
loco ponit rationlfeu confirmation6,demde addit antithc-
r
V9
vtal
tliwoluntjishoei^m qu6d fortitudo[roW] dcincm neteirritemmeisrerponrationibus.H«crent^
r r<^ rj n ^jA /2r^*;, 1 nonalienaellilGramatica.fiquistameniimpliciterficviilfT
fit Dco,[/^ .y?,^«.^ i>^J« efifortf^.] mcrprctatilDum vmlomuseftM t^.D^^^ m verbVfuofe}
I J, Et tibj Domine cienientia : certc tu rcpendes 4idit promiflionem dulce & ad confolation^ efficaci//Iina:
viroM 4^ vmcmgHe-] fccundum opus fuum. I" ea promiffione duo funt qua- egoaudiui, & ^^ fta,„^
v*»wj^».*iyM 1/«»»» y« j r cfrevera,&mquibusacquiefco,quodfaIicetDeus/jt&po-
^ E>r<<»«»*|i«seft,quo cbncluditpfalmunj, &fimultSiui«hire- tens &mifericors,quodpof)(it&libentarveiiciuuare;isnba
' jfc ■' citat cui tutiusacmelius fitin Deo quina in hominibus, o* aberrabitamente &fententifipropheta:.Eodem enim redic
pibus aut vllis aliis crCaturis fpem repofitam habere. Pri- hsec fententia cum priore. Alij verba lan & inyou fic ex-
mum,quia eft potens ad feruandum & ad liberandum fuos: ponunt,vt ciim Deus femel ^n verbo fuo locutus fit,& voiC- '
nec eft vlla calam^as tanta,aut periculum vllum tam atrox, tatem fuam patcfecerit , nos bis iiiud audirc. ideA. funimo
cx quo ille non facile cripere hommem poflit,tiec vei b vlia ftudio confiderare & expendere, ac fideni adhibere iubeat,
eft hoftiumtanta potentia qua ille non v^o mometo infrin no aliter ac iKxpius ilh dida eflent. Neqj enim ea iex Deo
eere atque euertere poffit. Econtra tanta eft imbecillit^, imponenda eft,y fa;pius idem loqujitur jnec in dubiu voca-
non tantiim naturae humanjc , fed vniuerfx creaturx , vt ne aa funt ea de quibus tantiim vnicu extat Scriptur» teftimo*
minimum quidem periculum per fc aut fuis viribus depel- nium. Alij videnttir hic argutias potius quxrere quam men-
lere poflit aut fi qua facultas fit aliquid agendi , tamen illa tem propherx exbrimere. Qupd enim dicit,Dcum femcl
multis liiodis impediatur. Quid igitur ftultius quam humf- locutum efle , id iAtelligunt de kge , in qua pnmum volun-
modi rebus qux per fe imbecilles , fragjles & caducat funt, tatem fuam patefecerit: quod verb de iteratione dicitur , id
Tklutem fuam committere? Econcra, quid tutms aut faluta- mtelligi voiunt de prophetis,qui interpretes fuerunt iegis,
s ouam ad Deum ta potents fua omnia deuoluere , atque idebque aflidue dottrinam in lege traditam iterarunt.
'^ins cure&gubernationi committcre,cuius imperio tota re- Turependesvnkuiquei Confirmatprioremfententiamage-
m nacura eft fubiefta? Deinde, inquit,eft bonus & ^'si^jpc, nerali fententia de prouidentia Dei,qua hunc mundum gu-
^ amas noftri. Afficitur enim noftra calamitate,n6 aliter bernat. Cum Deo fint curx res hominum, atque is iultus fic
W^^^ter filiorum fuorum miferiis mouetur , eftque coniun- iudexjdubitare non debemus quin iuftorum patrocinium fic
A ille afFeauscum ardenti cupiditate & ftudio iuuadi.Hoc fufcepturus,atque ipfo euentu declaratunis^iuftos & iuftorfi
•m nropriehicfignificat non. Econtra ex crcaturis fere opcra fibi placere,impiorum verb opera damnaturus &pu-
* n eft exceptis paucis hbminibus, qua* noftra calamitate niturus. Non enimcaret pr^emiopietas.nec perpetub ma-
r ando moueatur,aut quat ftudium habeat luuandi : Ho- net impunita malitia & audacia fceleratorum hominum , e-
■*^"s verb fi qui funt , qui aliorum calamitate mouentur, tiamfi interdum aliud rationi videatur^Harc eft fimpliciflima
'"'"^Deferrerebus affliftis conantur , faciuntid admodum huiusdiftifententia.Eft enim confoIatio,qubd ftudium pie-
f "^^ter & fricide.Eft enim verum illud Pindari diaum, tatis no fit inanis labor, & qubd hoftes tande fint daturi poe-
T • .iw^o» W«,««^«if '-» ^ •"* t^^** •"^*'""- , nas,Nec,quod pontificij faciunt,hinc eft coiligendum,bona
H antithefis vt dixi,declarat fententiam prophetar. opera meren vitam artemam, ficut mala damnation em. Na
vumt^dw] Nominahxc numeralia plerique exponunt mala quidem opeca,cum violent Icge Dei,&pugnet cu vo-
/ biSter Semel locutus eft Deus.Bis hoc audmi: vt hac ifitate Dei.meretura:terna danation&fed bona opera iufto-,
ffprSone certitudo promifl^onis fignificetur. Nam iteratio rum in hac vita.no ita dicuntur bona, quafi fatxsfaciant legi
miflionisde certitudine nos confirmat , vt fides eo cer- . (nulla enimfuntperfefta autfine labe ) fed ideo dicuntuc
Ks & tutiiis niti ea poflit. Nam quod fafpius promulgatur, bona,quia perfona iam placetpropter mediatore,ctiafi obe-
id ftiaeis firmatum & ratum nobis efle folet. dientia noftra adhuc fit mutila & fqualida.Na cum perfona
sVmel ieitur atque iterum Dcus id patefecit in fuo verbo, fit iufta, hoc eft accepta. necefl^c eft etiam opera , quar ab ea
M fit potens &c. vt nefas fit de hac re dubitare.Eftque Ct- proficifcuntur, non difplicere , etiamfinon fint talia, quaiia
mibs forina loquendi in lib.Iob.cap.^o.Verfu 14. Vnum lo- iex requirit. Eftigitur huius difti i^terpretatio fumenda cx
' rntiis fum & non refpondebo , & duo etiam , non adnciam euangelio.quod oftendit quomodqi, opcra ^piorumjpiaceant,
idouam id eft , locutus fum femel itque iterum , repre- & quomodo vita gterna fit merces. Qua de re confulantuc
2 dens quafi tua iudicia , & tibi obmurmurans : fed nunc libri methodici,qui extant. Nobis chim iila attigifl^e fantufln
i^fKcbo & fodus prudentior hoclapfu fummo ftudio cauebo & digito quafi monftrafle fatis cft. ^ ^. _
; PS ALMI LXI I.
'PJRTES.
l. Exordiuixi,v.i.& j.ex abrupto, contincns propofitionem fiduciae , de qua gloriatur Dauid aducrfus
omnes difficultatcs, quafi repentc emergcns ex illarum violentia,Dei oranipotentispr«fenti auxilio frc-
tu$,quod mctaphoricis & appofitilfimis locutionibus defcribit. ^ ; ^ -
=:lir ReprcheindiQiidminiftr^^ pi(5tura & interitus
pr3ediaus,v.4.&5. ^ "^ . ^ -^ ^ ^ ^
III. Dodrina, contincns duo documentorum gencra, i.vnum , .id pios pcrtinens vt in fidc pcrgant.
i.altcrum ad improbos, vt a praua fiducia auocentur. Fidei documenta duorum func gcnerum. i. Singu-
larc,adDauidcra ipfum pertinens, v. 6. 7. 8. Is tcftatur feconfiderc& conquiefcerc in Decquem infignic
cximiiselogiis. EfteHim,inquit,expedatio,falus,arx,gloria,&tutiffima rupesmca. z.Commune totius
Ecclefi«,a5auidis excmplo^v.p.cui lubiicitur,v.io. ahioXoyia^cur inDeo confidendum fit, non homini,
vclplcbeiisvelpraEftaniibusparentibus 6rto. Alterum documentorumgenus, adimprobos Saulisad-
niiniftros pertin«ns , & adonines vniuerfe, neanimiillorumin variahuius mundi tradudti, diffluant,
ITII. Coi^firmatio fuperiorum documentorumabau(5loritateverbiDci,quaDeus propogitur nobis
potens,miferick>rs,& iuftus,ad ea perficicnda quae didta funt.
Observationes locorvm doctrinae.
Verr.i.2. SiUntiumpiorum fub cruce nihil aliudeft quam cbm' ditionem demonflraM' Nec enimfufficit vno frdio vel congreffi$
pofita fubielHo,dum acquiefcuntftdeles in Dei promijftonibtis, locu viHores eJfefideUs in tentatiopibtts:quia mox de integro nouas tUis
danttiusverbo.imperioobtemperant.omnemqueajfeiiuumflre-' pugnas mouet/atan.
pittim cohibent in cordibu/sfuis. * Deus tot epithetts in ScriptHi^a infignitus nobis proponitur , vt
Iffjie ^filmtiopiorum robur confiflit:quicunque enim Deupa- totidemfcilicet clypeisfatanA tela excipiamus ac r^ellamtts.
tienter expeitant/aluti fud in tuto repofitam ejfe reipfa experiltur. 6ij*anuis adttpus affliBi iaceMtfideles.quia tametf nonfuccUbunt
Rfpetitiones eiufdrn ftntentiAfidti conflantiam 0" ecclefiA con- tjuinfaltem Detu eos molkt,hocnon eflproprte cadere:imo quum
Deijpi'
fit IN PSAJtMvlVI
Z><ri j!^/>//'«* eosfufttntet.non eflperceUi nec Ubi. ^ , -' «w.t/* vammefint vmiomjedin ipfa natumfeqnitur nihil re~
%.^ Patienterferendum eft quoties hofles noflriinfatigabiltftui- Jtduumfieri rationi.prudenti^, ac libero arbitrio.Nec olftat auod f~
tia pergunt nefarik inpemiciem noflram conftlia inire. ^fatan e- ddes hoc morbopurgat Beui: ciuiafifegenefationefbiritni conigi-
tiamrwuaartificiailliifuppeditat. ' furiniUismendaciii^vanitas.fequiturnatura juift^mendaces.
Etiamfi infublime ereitifint ecclefia hofles,^ex largo faftuofo- Et quahuisprdclaris dotibtts ornatifuntfdij Adi , tamenpeccati
quepulmoneatrocesminas crepent,ruenttamenfubito^^qMiaem dabe.conumpuntur,^ innihilumeuanefcunt, '^^ ,=
prAcipiti cafu inflar parietis impulfi. u N(tn antefolide confidunt homines Deo. quam exuerint fdSa-
S Contra omnemperfidiam,omnesfraudes fif nooioi impiorum. ces omnesfidaciof, qud totidem fideifunt amcamenta.
hoc vnofe muniunt eleHi,quodin Deifulturam recumbehtes fiti- Spes omnes qua a Deo ad creaturas nos abftrahiitduforiAfuntac
ftra omnibus aduerfis machinii impetuntur. medaces.prAferti.vbimalis &peruerfisartib. ditefcereappetimus.
6 eiuiaintermundi ^ carnis impulfusnunqudperfeStequiefci- Cor apponunt addiuitiasjnonmodo quicunq^nimis cupideadeas
mus.vt decet.^pertculum efl ne exorientibmfubinde nouis ventis inhiantfed ij Siam qui earum fiduciaperperamefferuntur, fy> po-
turbetur interior nojira trdquillitas, Dauidis exemplo adpergendd teti&fuAfiducia ebrij fi-agUitatis humans, memoriU fuperh^ fepeliut.
nos hortemur) donec carnefubaBa copofitifimus ad DeiobfequiU. 12 N.on aliter abflrahi pojfunt a, vanitate nofhi animi, quam
In Deofideles tutojfierant,etfi nonflatim rejfiondeat: fuo etenim fipenitus ^ conflanter in Dei verbum intentifmt quo teflatur
filentio mercedemfciunt ejfe repofitam,ide6quefe cohibentjnefefii- Deus mtmdumfe regere iufto imperio.
natiofalutis curfumperturbet. Gjuum Detufibiprobe confiet.minime timenda efi mutatio.quo- '
7.8 6}uonia nihil infirmitati carnis noftrA jfcliuius efl quam di- ties fermonem protulit.
labiadvagos enores,variis elogitsornanddeflDeipotitia.quafuos 'sluiaDeHsvbifeinelloquutiMeflfermonenonretraBat^noflm
feruat.vt totidemfulturis ad conliantiam confirmemur, ^ totide ' efl diu(^jflixe meditari quicquid exfacro eim orejpficifcitur-.^fi-
frmis contpefcamui carrds nofirA leuitatem,n e quamfalutis noftrA mul ac verbum vnit aut aherUpmulit. mox abfq^ controuerfia ac-
partem alibi quam in Deo quAramus. quie/cendum eft.pidque attentionc iQ> reuerentia excipiendum.
p Indignumprorfeis eft nifife totos Deo addicant fdeki, quibus Si cupimitsfirmis animis excipere tentationum fluctus.tribuendus
patefaBaeft eitisgratia,f^ quosinfuumpatrociniumrecepit. eft Dei clemetii ^poteti&fuushonor: qitianunqudareSlalinea
G^antiis Deusfuos probet multis ^ qttide grauijftmis affliBioni- defleBet,quifquisferioperfuafus erit, nihil contingere nift Dei arbi-
bu4,fortiter tamen injfie ^ tolerantia ftandum efi: ^ in omnibtts trio.etimque non minits clementia qukfn imperiopoUcre.
malisfolari nos debet hxc cogitatio, mortis exitus ejfe penes Deum, 13 Deiprouidentix. ita mundtpsjubeft vt omnium hominUm iu-
Ne obruant nos tentationum onerafoinc nobis leuatiopetenda efl dexfuturus fit .
quod dgritudini nofirafuccunet Deus , modo ne in illiusfinum ea &iuum Scriptura mercedemfilijs Dei promittens , tantttm eos ad
reijcere negligamm. > pietatis^ iufliti&iiudiumincitet^quo alacriitsDeo militent,nihil
Vt de Dei auxilio vnufquifque nojhum certus ejfe debet^ ita ad autem Dei ipjius mifericordi& deroget.-nimis infulse inferunt hypo-
totumfidelem populum extendenda efl huitisfiduci& ejficacia.eum critA iuftitiarif,mererifideles quod illis gratuito rependitur. &uan-
videlicetfub Dei cuftodiaforefaluum. tum vero adpoenas.nuUa efl dubitatio quin eas merit)) legisJuA c6-
10 Vbiaudimtisnoninpaucuhominibttsddnarihancprauita- temptoribtis infligat Detts,
A R T I C V L I P R ABC Z P V l^
i. De efficaci piorum fub cruce gementiutn adDeum,
filentio.
1. Aulicorum impiorum aduerfus piorum capita ma-
chinantium defcriptio.
3. Principes viros pictatis ftudiofos protegit fummiprin-
cipisbenignitas.
4. Dei nomini feu attributa varia, fidei fuorum columnx
firmiflima>.
y. Fiducia in Deum a quibus requiratur,& qualis efle de*
beat.
6 DevanitatefiliorumAdj.
7 Impiorumconfidentia praua.
8. Dei potentia, mifericordia, mjQitia, confcienti^ homi-
num calcar & habena:. ''
9. De operum bonorum & malorum mercedc.
i^^^^yi^^^^yi^^^^SPi^M^^
um^-
^^^^ HOC ^falmoy deptngitur animw ^ affeSitu hominisf^j exulantis a mimjleriofublico vcr-
c^« ^^* dimni ti)fvfufacramentorumi ^uales multifum hoc ternpore , ^uipropter tyranmdern Turci-
M^^cam (^ Ponttfictam abeffe ab iis locis , in ejmbm vox Aodrtn& Cdlefits Jonatpura ^ incorrupta,
^'^^^cogunturi qiuifine tiubio huncpfalmum afiidue habent tn ore. Nam DauidpulfM a Sau/e, cum
^__ _i^ tnfolitudinibfts oberraret , etjigraue ei erat excidere illa dignitate ^gratta , cjua anteaflorue-
raty Cr amtttere npn tantum bonafua ommayfedetiamarmcos omnes pene af<g altenari tnjerjari dem^ue apud
homines ignotos ft) tnjidos , vttdm^uefuamafiiduis expon<erepericulis (^ imurtis.tamen tlla ornnia leuia ejje e-
-^xiliimatprAiUoincommodotjiu^dc^er^^^^
doElrindpublicumy^ nuUi culttis dtuiniperagerentur. Hactgitur re magis afficifc ofiendit cjuamamifiione bo-
norumidtgnitattsjiudij.aut beneuolentite. amicorum, aut cogitationepericuiorHmy^udfubJndeftbi imminere vi~
debat. ^Quare omijfa menttone periculorum aut c&terorumincommodorum , hocvnicumfuum defiderium in hoc
pfalmo exponit^ac reftttui fe pettt^ non aiiam ob caujfam cjuam vt vacare deinceps cuitttt diuino (^ intereffe fa-
cris publicis ac coetuipiorumpofitt. ^uamjuam emm in deferto nunejuam ceffabat ad Deurn relpicere^ac preces
nd eumfitnderey eaejue vnica refe in tftis drumnis ^ pericuiis fttjientari intelhgit: tarnen cultum dimnum nuf-
^uam ita anirno idto aut piene praftari affirmatt quam in ioco in quo vox doclrin<zpubiice fonat , (^ p^ costtts ad
agnofcendum ^ celebrandum Deum conueniunt.
Hoc vnicum dumfe vehementer expetere at^ue exopare multis affirmat,mox ta^uam votifm composfaSluSi
futurumprddicit]vt hoflibus ^ui haBemu eum afacris publtcis arceantt (^ vitam eripere conentur, opprefiis ac
deietis, ipfe in regnum refiituatury (jr cuittts dtuinos magna idLtitia in coetupiorum ceiebret. Primum tgitur do-
Brina htc traditur de dignitate miniflerij-,^ cjuia nuUum ejfe rnaitu bonum cjuam ciuern effe eccieftA aflirmatyo-
mnes hortatur vt ^ua ^ vbifit vera ecciefia, ocuiis at^ue animo circumff>iciant<,fe^ue ad eam adiungant, Se-
cudo,danat exantithefiomnes qup nullipis ecciefta ciues ejfevoliit. TertioyCoJoiatur eos qui abfunt a coetupiorUk
3T)Salmus Dauidis , cum cfTet in dcferto
1 ]
i Deus Dcus meus t^\es^ mane quaeram tc \irt
luda, • 4«yor^z/f«;<«w4^/ff;{ititad teanimamearconcupi-
Hiftoria legaturin i.lib. Sam."it. intelligit autem faltum "" ^^ caro meain terra ficca [fqualida'] & fiticulofi
Hareth in terra luda , in quem, poftquamrediit a Moabitis, [lafia^defattgatalfine acffiis.
fcceflerit.vel etiam defertum Ziph, in quo diu hinc inde ob- Totus pene pfalmuseft commemoratio ingentis & arden-
crraiisIatuici.Sa.ij.itf. ti$defiderij,quorciiebaturjqaandittaberjitifanftuaiio,cui
■m
fatisfieti pofle negat.priufquam reducatur ab exilip^& refti-
tu:^tur.Illa vero comtnen)oratio l^abet admixtas querclas de
prafentibus calamitatibus , quje efficiant, vtfummo illo bo-
" no*quodomn!bus reb' humanis aijteferendum exiftimat,v-
iii fcilicet minifterijp-ublici cardre cogatur . &fimulvotum
compleaitur, vt tandem reponatur io illum locum vbi fre-
quentacetempljam&pera^erefacracumc3Bterispoffit. O-
ftendit autem hic vcrfus,calaraitatibus & «rumnis adeo non
fr^ngl animos piorum, vt etiamfiducia in Deum& inuoca-
tio crefcat &fiat ardentior.Non enim defperatDa^id dc 6c-
,neuolentia & amore Dei erga fe , etiamfifit ciefltus a coetu
jt)iorum, nec abiicit profeffionem doftrinx aut pietatis ftii-
dium, vt multi, qui doloribus frafti incipiunt oditf^ Deum
& doftrinam eius contenere.Sed multo magis acccndifuuin
defiderium afiirmat , jdque nunquam expleri poffe tcftatur,
■ nifiprius adlocum fan^uarij redeat. Ita affetti efle debent
omnes hoc tempore , qUi ab iis locis in quibus fonat vox e-
uangelij exulant.
jDeus Betts meuses']!^ cft,ego quanquam oppreffus fum ca-
lamitatibuSi& Vagor in exilio defertus ab omnibus.& abfum
ab ^JIo coetu quidicitur ecclefia , tamen ftatuo me tibicur^
cflfe, t^que patrociniummeifufcepifre , & inhac fiducia ac-
# quiefco & perfero has ajrumnas. Nam Deum alicuius efle,
hgnificatcuram & defenfionem falutis alicuius fufcipere , a-
dcfle ei, confirmare eum, munire eum , vt perferre xrum-
nas poflitjdenique omni bonorum genere eum cumulare &
ornare. .
Maneqmram te^lA eft.principmm.ommummcamm aftKi-
«umeft vt ad te refpiciamj&tuam opem atque auxilium im-
plorem. Ab hac re enim ordior diem,& in hacre diem to-
tum confumo. Veibum Hebr^um D.Lucas cap. 21. reddidit
verbo^oyvC"'-'^"''''*'^ '*''^'»* *^^ •"'"''''
Sitti adte (mma ^ caro comupifcitl Subefthis verbistacita
comparatio. Ecclefiamcnimcomparatloco in quo fons fca-
turit,ex quo confolationes anima:cfficaceshauriuntur:rcli-
quasfedas-Iocisfqualidis , in quibus fame&fiti tabefcunt
homines.Eftautcm metaphoraacorporeisfenfibus, fernio-
ne ad animam tranflato.^»/>w^/if/> W/^e,inquit,id efcjingeti
de£derio anima mea te cxpetit: quandiu enim fum in exilio
& abfum i fanftuario & a minifterio publico, tandiu videor
mihi abs tc abeffe, & carcre illa dulci confolationc quam a-
nimi hauriunt cx tuo verbo. Conficior cnim hic dolore &
fni, Q\xx reftingui non potcft.nifi dulciffimis illisaquis ver-
bi tui, quae funt aqua: vit«. Alludit autcm his verbis ad c-
geftatem & penuriam , -^a premebatur in deferto , quani
tafflen non tantam effe dicit , quinlonge prxualeatiUafa^
mes & 'titis verbi diuinf , qubd vhicumfit a^^^
lum,quo pafcatur & reficiatur.
Ciim dicit non tantiim animam fitire , fed etiam carncm
cocupifccrc, fignificat fc totum flagrare defiderio redcundi
ad fanftuarium. Grxcus interpres verbum n03 reddidit m-
cairhfSi quam multiplicitcr, quafi diftio fit compofita ex 3 &
nO & fit n03 cum dagcs.
-X- Sic iu fandtuariocontemplarerte.-ad viden-
^«iTi robiir tupm,& gloriam tuam.
Confirmatpriorcmfcntentiam.a caufa feu finc fui defidc-
icrji-3dcoiinquit^tanto defiderio ad te & fan5:uacium tuum
feror,quia fiinfanftuario effcnijego quotidie videre tepr^-
fcntem,viderem tuum robur & glonam,atque ex ea re fum-
mam caperem confolationem & voluptatem. Nunc quadiu
fum in deferto,quodammodo tuo confpeftucarco,no enim
vidco illa figna tux prxfcntix & fauoris , qux in fanSuario
tuo confpiciuntuc apiis, arcam fcilicet foedcris &c«tcra Sa-
cramcnta.
^ Sic] Scilicet , filicecet mihi redirc in patriam & intcrefle
coetui facro.Oratio eft abrupta aIiquomodo,vt fierifbletin
«lagnis animi motionibus.
Cori^iceremlV txhuxn pr^teritum cxponedum eft per prse-
tcritumimpcrfc&umvelprxfcns , quia fcquuntur plurima
Vcrbafuturi temporis.
ViderH potentiam {ygloriam /«^w]Sicnominat arcam foedc-
ris , co quod cflet fymbolum prxfenti^ Dei in hoc populo,
qui fuagloria hunc populum compleret,& potenter defen-
dcrct aduerfus hoftcs quofcunquc. Idco enim iftx appella-
tiones foederls tribuutur per metonymiam. Ita Afaph,plal-
mo 78. cum dicerc vellet hancarcam pcrniiffu Dei in pote-
ftatemhoftiumveniffe , dicit illumfortitudincm & gloriam
fuam in manus inimici tradidiffe:& vxor Phincat facerdotis
cum audiul^flfet arcam a Pal^ftinis captam cffe, dicit gloriam
Domini ab Ifraele traflatam effe ad PaIjcftinos,i.Sam.4 di-
citur cnim arca,gloria D«,*tiTOTi//wt(aff ,quia fipnum & fymbo-
lum eratgloriae Dci,qui fe huic populo peculiariter patcfe-
cera t dato verbo, cvimque delegecat cx toto gencre huaia-
no,vt ab co agnofcerctur& celebraretur, efqiieafterna bo- <
na communicarcc, & qui eum in hac vita gloriof e defendc-
bat.Hac gloria nulla potuit cogitari maior. Eadem ratio eft
& in altero vocabulo.
Scd qugri hicpoceft. An Dauid etiam abfens a fanftua-»
riQ non pdterat illamgloriam &potcntiamDeicooitare,
atque eius confideratione fefe confirmare fitque obleftace?
Refpopdeo, poterat:& quidemid faciehat fedulo, ficut ipfe
in exotdio huius pfalmi teftatur,Deus meus cs tu:{iofteaite-
rum cum dicit 'mp nominans Deum auxilium fuuni. Sed
tamenquiaarcamroederisjfaccificia, & cultusilloijcxt^rnos
ad fanftuariuminftitutos, fciebat effe adiumcnta, quitus fi-
des piorum excitirctur & confirmaretur , & quibuscerta R-
gna fui fauoris&pcjBfentiae Deus inhocpopulo oftendc-
retridep dicit, fe non fine magno dolore a confpedu harmu
rerum abeffe , earumque defiderio ita affici , vt mori malic
quamperpetuoafanauario abeflTe. Ncquecnimitaaffixus
adhxrcbat cgremoniis , vthypocritg autvulgus imperitum,
qui totam religionem cxiftimat confiftere in externa rituuin
obfcruatione, aut in arca: foederis contempIationc:fed iuua-
ri his rebus tanquam mediis a Deo ordinatis , & confirmar i
in pietatis ftudio cupicbac&confolationes videbateflTc cffi-
cacioresjaltiulquc animum penecrare, qua: publice in mini-
fterio , cui admnda funt Saccamenta & pignoca prselenti*
& f^uocirdmini capiuntuc,quam qux ex priuata incditatio-
hc aftcruntuc. Ita igitur commendatdignitafcem miniflerii
publici, &nos iiortaturvtomniftudiohoc agamus , vtnos
ad eum catum aggregemus,in quo fonat pura & incorrupta
euangcri) dodrma,& riteadminiftcantur Sacramcnta, eiuil
que ecclefi^e ciues fieci ftudeanHis , nec more crronum hinc
inde vagemur ; autcontemnamusillumcoetumqui dicimc
ecclefia.
4 'Quia clcmentia tua eft melior cjuam vita: la-
bia mea ceicbrarent te.
Prius membrum huius verfus quod pec parenthefin infe-
ritur,2tiologia eft prioris fcntentia?., oftendit enim iamcuc
tantoperc cupiat verfari in eo coetu , in quo publice fbnac
doftrina de Dco,& facri cultus pcraguntur;&cur tantoperc
cupjatarcamconteniplari. Hanc lationemcxoinat colla-
tione.Quia.inquit, tna clementia,q\iim oftendis in verbo,&:
amortuus,quem piisreprarfentat illa externa fignafandua-
rijtui.eft optabilior.&longe anteferenda vit£humang,hoc
eft,rebus omnibus,quibus adhanc vitam tuendam opus cll.
Quidenimprofimtopes, honores , dignitates&ca»terao-
mnia , qua: mundus fufpicit & admiratur , ii careasilla con-
fbiariirme ,:jquM_Dmiii±abe^
quodfismembrurnc^rpofrs Chrifti , aut quod ad te pem-
ncat promiffio vit^ atterna:? Ea vero c6f bJatio nufquam nifii
in verbo diuinitus-^patcfado & in SaccamentisofFcttur.Ideo
inquitjfe tsntopere cupcrc vcrfari in publico piorum coetu,
vt illaconfolationefcui poffit.Eicaure infignis dodrina quar
monet rcs omnes humanas acque adeo vitam ipfampoftpo-
nendam cffe vcrx agnitioni Dei & confolationi , qua; cxca
hauritur.Qupd vtinam multi confideraFcnf,qui volu^tates,:-
diuitias,faonores anteferunt anims faluti.Quid prodeft ho-
minijinquit Chriftus, fitotum mundumiucratus fuerit,&ji-
aima: fua; iafl uram fecerit?- ~'~ .r-:——^ t:;:—^—--
Labiamcalaudarentte ] Scilicet , (l effem in fanftuario,
fcu in illo loco . vbi celebrantur publici congreffus a piis.
Non quidem definebat etiam in dcfertoprxdicare benc-
ficcntiam Dei & amorem erga fe,fed redius & melius , at-
que adeo maibre cum frudu & Ixtiria fignificat fc id faAb-
rum in publico coetu : vbi ipfe fimul vocc cxlefti & excm-
plo aliorumincitaretur, &aliosviciflimexcitaret& confir-
maret.
5 Sicbencdicerem tibiinvita mea: innomi-
nc tuo leuarem manus mea.s.
Idcm dicit quod ante. Sic publicelaudarcm te &gratias
agercm tibi pro bcneficiis acceptis , idquc non fcmel atquc
itcrum, fcdpertotamvitam. Quancjuani vitam etiam intel-
ligercpotes de felicitate. Nam in calamitatc & doloribus
impediturfxpe gratiarumaftio.
Per eleuatienemmamttm f^A-ntniMMii inteIIigitvota& preces,
qiias maioce fiducia , & maiore ardore fundere ad Deum ia
^mblico ccetu pofl!et. ^
6 Sicutadip€& pingucuine fjtiarctur anima
mea;& labiis iubilationum laudarct 0$ meum.
Pergit commcmorarefeliciraremqua fcuuntur i; qui ver-
fanturln co loco in quo cft publicum miniftecium doaring:
atque hac cogitatione fc impelli dcmonftcat , vt eo ardetiiis
adfanftuariumafpirct. 1 n •
Anima mtafatHriftretHr adife (^ pinguedinej Id eft fagmare-
tuc
!»,$•' '. -y^ -^j^' '-rf^^- IN PSAL
tur illis dulciflimis cot\folation|bus,quae in vcrbo tno & Sa-
cramentisprofionuntiit^ vtlajtain Deo exultaret & acquie-
fcerct , non aliter , quam corpus faginatur pinguedine,, &
redditur magis vegetum & aptum ad alacritatem. Nun^ e-
nini in his calamitatibus conficior egeltate , afrumnis & do-
loribus , vt anima/imulcumcorporccontabefcat : fcdfi
eflbm in randuario.abimdarem omnibus rebus,eirem animb
Ixto &tranquilIo , quianihil mihi deeffet ad fummam feli-
«itatem.
In vocabnlis ai/ipii Scpinguedims metaphora eftjquafignifi-
catur recreatio,viuificatio & Istitia anim», qu« proficifcitut:
C\ verbo, quod pabulum cft anima». Eo enim fi deftituatai>'
contabefcit , ficut corpora , cum deftituuntur bono & vtili
nutrimento. Interea vero ne illa I^titia intelligatur de
immoderata aliqua animi elatione, autnimialuxuria, quar
|)lerumque comitari res fecundas , &hominesprxcipitare
inomnisgenerisfcelerafolet ^Jpfe olleqdit de tali Ixtitia
feloqui , quseaffiduein Jaudes tbeipfopteracceptabene-
ficia erumpat. Ideo addit,Lahiis iubilatioms Iditdctret^ os mennjy
id eft,ego Isetus pra:dicarcm tuabcneficia.Talis eft igitur l£-
titia piorum,coniun£la fcilicetcum amore& dileftione Dei,
non qualiseftprofanorum hominum , qui fe itainvoluf
ptates immergunt, vt non Doi tantum,fed fui quoque obh-
uifcantuc.
7 Ccrte memof fiim tuv fiiperftratomeo:&in
vi^iH'S noiturnis mcditor de te.
Haftenus defiderium redcundi ad fanftuarium , eidfqut
cauflam finalem expofuit : nuncnonnihilfeie recoIligit&
confirmat , ne illo defiderio nimium proucftus in prxfenti
calamitate animum abiiciat , quafi abieftus fit a Deo , qui
lioc tempore a fanftuario , & a loco minifterij publici exu-
let. Non enim dubium eftquinhaec&fimiliaei inmcJn-
tcmvcnerint , qux fidcm^Muiterconcufltrunt. Ciirain
fanftuario extcntcertiffimafigna praBfentiaj & fauoris diui-
ni: tu verb ab hoc coetu, qui dicitur Ecclefia, & qui ad fan-
duarium conuenire, atque ihi intueri Deum praBfentem fo-
lctjfis eie^us, an non e3f iftimas te gratia & fauore diuino R-
mul excidifle , & amififfc illa bona, qux propria funt illius
cffitus , qui dicitur Ecdefia? .Quid enimtibi amplius c oni-
mune eflc cum eo poteft,cuius nec vetbum habes nec Sacra-
menta?H§c cogitatio multorurapiorum cxulum animos c-
xcrcct,& tantumnon ad defper3fionemadigit:fed hi intue-
ri excmplum Dauidis dcbent. lUeenim repellens htjs cogi-*
tationes,&exCutiens,inquit,Ccfre inemorfum ?w/,hoc eit,qua-
quam abfum a fanjftuario , nec frui illo bono , vt.volebam,
^^flumjtanKh-propterei^ticmabiicia Deb,-
nec patior mihi perfuaderi' qtiod fim deffertiis vel abieftus
ab eo. Imb vero fiue componam niein ftrato meo ( ftraca
pluralitcr, quia fjcpc mutabat locum) fiue quicquid agame-
uigilansex fomno, perpctub habeo Deuni in confpeftu:hQc
mihi ppopono vnicum defenforem &6pitulatoreminhjis
serumnis & pericuIis:huicc6mendo Vitam & faluteiii meani,
& ftatuo meipfictirx cfltjnonmirtusquam fiefleminfasu^-
Auario',& coram cernerem iHa|5ighdr¥prarfSiitia? & amdrifis
fui erga me.Hific effe veram & natl^llrfj^iit^nHarn bf^effdjt
Jcquens vcrfus. • ■ • V^^ 1 '^
=t=3N afteueramtiiji^gftlioe^l^^^rrfejtttis^
K. in Gilead eft idotolatria , pro.certe eft. ^tque ita a plerif-
que exponitur illud lefa.^. Si laiierit Domiihus fordes filia-
rum Sion.id eftjcerto ^bluet.
8 Qtiia ftiifti auxilium mihi;&:.ih'vmbra alarum
tuarum lubilabo. __ ..^,^^^ v, v>>v.*,v :...:.:,.■,..... ^
Ideo, inquit, femper tui mem|jii{jn»,^im,o meo circiimfe-
ro, quiaexperior te haftenus in hissemmnis & maximisper
riculis mihi affuiffe defenforem^& ^dijt^^^r^p;^ ,.&;,de hactua
proteftiorie cogitans^^Iitor ex ani|»p & triiimpho,n6 aliter
ac R. extra onine peri|^ulum efTcth pb/itus.^. ,
teratua.-
VM LXIII.
fugiente^erfcquuntur, i. San^si.^ alibi. Significatur igitur
firmitas & perfcuerantia fideihoc verbo,qu£ nullispericiilis
aut tcntationibus,nulhfque rembris patitur fe abduci a Deo,
autaditumfibi adeuminterdudi. Videtur Deusinterdum
fe fubdycere a' noftro confpeftu.lbi Verb fides ciirfum inten-
dit,vt eum riirfus aflequatiir. '
^ Mefuflinet dextera tuaj Ne fcilicet deficialtn iut collabar in
illo curfu,tu confimias me, vt curfum ihftirtjtuni abfoluerr,
& ad pictam optatam peruenire poflim. Fidesenimno-
ftraadmodumcft infirma& laj^guida , ^ftque ilkid iter,
quoadDeumcontendiraus, Ibngum&difiifcile , & multa
ndbis remor* inter currendum obiiciuntur S diabolo mun-
do & tarne noftra,quas fuperare fidesnoftrahbnpoffer^ni-
fiOeusnosmanu fua fuftiiicret , & currcmes confirma-
ret. Eft igitur dulcis in hac fententia confolatio : Qubd
Deusicurrentes & certantes admuet & viribus inftruat ne
deficiant. *
lo Illi veio [^«/] ad prffcipitium quarrutit ani-
marn meam,ibunc in infimas partes rcrra:.
Alterapars pfalnii contmet vaticinium de interituhoftiii,
& fuireftitutione. Dauidcnim confirmatus illa meditatione
& fenfu confolationis , qui fecutus eft illam meditationem
& precationcm ,,ftatuitDeum deinceps fibi quoque^dfutu^
rum, & ficuthadehus potentiam fuam in cludendishoftiuni
conatibus & tueiida Dauidisvita oftcnderat ; itadeinceps
quoque eandem in cucrfi6nehofimm,atque in reftitutione
rcgni declaraturum effe.De hac rc igitur,taquain parta iam
vidoria.cxultat & litatur : quia de cUcntu ita certus eft,vc
falhhcqueat. Ex his autem & fimilibus vaticiniis.qua: paf-
'fim inpfalmis repenmtur, difcamus quantumfruaus& vti-
htatis nobis illx meditationes pi,p . qu^ coniunttjefuntcum
precibus, adfcrant. Nunquamenun itaabeunt, quinfideni
confirment^ , & ienfum aliquem confolationis in corde re-
linquant, ea'que re cxcitari ad crebras preces fundcndasdc-
bemus.
Adprkcipitium ] Vt prKcipiteni deiiciant , atque iriteir-
ficiant.
g«<«r«»/«»/w«w]Id eft.infidiantur , inefint varia donfi-
lia , & neftunt dolos , quibusme circuniuentum opprir
mant. Eftquehoc vnicumipforumftudium, vtmetoilant c
medio.
Ibuntin infimiupitrtesteYfA\i.d cft', i)enbunt funditus & de-
fcendcnt ad inferqs. . , ' .
ii Trahent [ adigent ] cum fupcr niartus gladin
pars vu Ip • u m-cru.nt.--~ "„:ii:z_l — • ■ 'j:'^:
Tefgitm vancmio, &non thntumin gencreinteritum
fuis hoftibus., fed.ctiammodum &genusmortisprjedicit.
Futurum enim dicit vtSaui cum fuis gladio ca^at, & ho-
ftium cadauera paffim in agris proieda a fecis laiiientur &
vo^tentur. Illa autchi hiftx> tia defcribitur copiofe, i. Sa-
ai5kkel>}i.
Traheni c«w]TntelIigit Saulem, qtii du3c & caput erat reli-
qiiojruni hoftium:huncait,Trahcnt hofiesfuper maniisgla-
^iii \d eft.interficient cum giadio, vel etiam proceres regrir
-?^ confiliarij trahenteum fuper manus gladijjhoceft erurit
::et*i$&re«T&iiTafbres,yc:defTcndat in pr«^
¥
^
AVt
V ,V)«;.' XK. •
Repctit eandcmfententiam. Etiamfi expV> ^ ferra Domir
ni &abfutn a fan^iiapi^: tamen proptefea non diuellor abs
ttf.nec Ipdiim doilliscdgitationibus, quafi abste fim defer-
rtts aU^tfirbii^iSus; (kd adhjeiep tibi.libc efl:,vera &firma fide
te appfcJhendo , non miniisquSmff verfarer in medio fan-
Auario. Imb fi fugere interdum aut fubduccrc te e confpe-
du meo videaris , ego veftigiis fugientis mox,infifto , teqiie
profequor.vt nufquam abs teidiu6Ual:. Hicehim proprie' fi-
gnifica^yerbum pai cbnftruftuni curiupraepdfitione nnN
videlicct,non tantumfixum adhasrere autcouglutmariali-
cui, ne ab eo diuellaris , fed etiam, C\ ille fugiat,mox eius vcr
ftigiis ita inhsrcrc & perfequi, ne vnquame confpeftu eum
amittas. Vfurpatur enim f^pe hoc verbum de iis qiii hcJftem
-tei.ficiat.ur gladio. Synccdochice tamcn fcompleftitur reli-
qUos.J\dto««,r^/W^intelligit aciem gladii,vel iftusjqui raani-
bus hoftium inferuntur.Vti lob.^In bfcllo redinielte i ma-
nibus gladij.Eft autem fimilisphrafis lerem.iS.Vbi prbphc-
taimpiis faccrdotibus imprecatur exitium , inquiens.I^ilibs
corumtrade fami, &ipfos trahe fuper manusgladif ^ideft,
facvtpereantgladiofcuinterficiantur.EtEzech jf.fraxifti
filios fuper aciesgladij i Alij paffiue cxponunt;& trahentur.
fcd quia adiicitur pronomenin,&formaelH;pcisaftiu2,e-
tiam fignificatio eft actiua. v
Pah vulpiitmttttnt ] Id eft,proiieieritur cadaueta^^ne lip-
nore fepulturar,& criint prasda vu'pibus,Iupis &ca^fbus.Nbs
Germani fer^ eadem phrafi vtimur, Sie werden dkn Fucfifen
' X.U teil vverden. , ^ rM
- 12 Rcxautcm l^tal3iturInDeo:&gioriabii;ur
quifquis iurat petfcuitiV quia obftruetur ot Ipquen-
tium mcndacium. ?
Addit altcram partem vaticinij de fui reftitutiorife.Hofti-
bus mquit interfeftis & delctis.cgo reftituarin fegnum-.erit-
que publicia la;titia & congratulatio omniurii bonorum.
Qcipd fc regem nominat, ciim tamcn adjhuc vagaretur in
exiho , & variis p6riculis effet cxpofitiisj in e6 fidei fuairb-
bur& certitudinemoftendit. Ita eniriiloqbitur, quafiiaiii
promifliimregnum tenerfctjcum rton hifi fideilludtuncpof-
fideret. •,,,.,..■.■ s .
Lmhimr ih J>ir<>3td 'cft,ita fcHt Ifctils ii ifci ttiliiiij)habit^afe
w^^Jtp^
*fm^m
%*
'^:
' m
,27 PRit^ECT. HJETNR. MOLLERi. ' - 0''
rfftitutione,vttotamiUudbenefidamliberationifl(»«^^ fcDeumita fibi colendiim pr^dpofuiflc, vtfemptreumin
ftionis in rcgnum Deo adfcribat, & grata voce prsBdicet. . «onfpeduiiabeant,& oninia ad gloriam eius referant.Itaiu-
GlqriabitHr quifqHts inratper ettm] Id eft,haBclae:titia erit pu--^ ramentum legitimum in bonis nota eft J)iet atis^non eft cau-
blicaomniiimpiorum , quiafcmntfalutemfuameffecura* ^^to^fficiatiandut]i.
niea coniunftam. EratenimDaiiidcaputhuiuspopuli ,& ,' Ift autem hoc teftimdnmm obfcriiandum contra Ana'»
quidem tale, quod Chriftum ipfum refcEret & adumbrarei baptiftas,qui damnant omnia iuramenra, & hoc modo tur-»
Sciebant igitur pij iri hoc populo fe faluos efle n8 poife nifi bant vincula politici o rdinis. Mandat lex di,tlina vt iUremus '
florente & vigcnte Damdi? rcgno , quod vmbra erat feu ty- per nbmen Dei.Deut. «. Et epittola ad Hebrseos iiiquir cap.
piis regni Chrifti. IndcigitureftiUapubiical«titia ,quod t. Omniscontrouerfi* finis ad confirmatibnem eftiurar
vidcnt reftituto Dauide tegnum Ghrifti quodammodo mentjlm. Hocver61ocointcrcuItoresDei cenfenturqui
•<?fflorefcere , ii?que de fua falute deinceps' ben& fperare iurant per nqmen eius. licet igitur iurare:im6 lexte cogit,
poire. , ■ .*' *^:' fialiterfiniricontrouetliaquaminterpo/itoiuramentpnon
» ^i i«r/»»f ^«r e»«» i Ideft,quiiquispiecolit*Deuminnoc poffit. ,; ^
populo. Eft enim fynecdochica locutio,quaomncs pios cul- Nonnulli interpretes peregrinam hmc loco afluunt in-
torcs Dei defignat. Eft enim fpecies jliuini cultus, fbtuere terpretationem. ' Relatiuum enim , quod eft in diftionc u
Deumeffeinfpeftorem&reftemnoftraruma(ftionum&-iu- r^fcrunt ad illud nomcn, quod cft remotius, fcilic6t n^ori
ftum iu<licem.ld quod faciunt iurantes bcr Deum. Tota igi- atque ita cxponunt, omnes qui iurant pcr eum, (cilicet re-
tur pietatis profeflio per iuliurandum no<? loco guuuJi^Kdc gem.SoIebant enim ludas i iurare per falutem rcgis.Indc fe-
dcfignfitur.Ncctamen exiftimandum eft, omhes qui noipen pe occurruntiila?formas:Viuitrex,&animatua. Exiftimant
Dei facrum vfurpant iniuramcntis aut crebro in orc ha- igiturhoc velIeDauidem,qu6dfc reftitutodeinccpspopu-
bent,mox efle fanftos , aut inter cultorcs D^i numerandos. lus libere per falutem Dauidis iurare pof fir.quod antea Sau-
Neque enim ea rcs fiicit fanftum aut Chriftianum : & alio- jc incolumi ncmo tuto audebat : fed hoc eft pereorinum, &
jquimultipliciterpcccatur iuramentis. Ludunt reges iura- coaftum.
ImentiSjficut pueri aftra^alis^vt dicebatLyfandcr : alij f^pe ^luiaohJiruetur^Suhiicit antithe/jn priori fcntcntifcqua o-
temere & non neccflarias ob caufas iurant : alij peierando ftendit fe non loqui in genere de omnibus iurantibus,fed dc
' Deum contumelia afficiunt.Loquitur igitur propheta de iis his qui refte & lcgitime mrant,quiquc iuramenta adh.bcnt,
qui re&^ iurant , quiquc ftatuunt Deum tcftem effe fuorum vt veritatcm confirment: non vt co pratextu faliant & Deu
fcrmonuni, & iudicant cum efle vindicem periuri/, ideoque contumelia afficiant.Ideo addit, eos daturos eflc poenas qui
propter rcucrcntiam nominis Dei fideliter fcruant iufiuran mendaciis alios deformant.aut decipiunc , aut qui penuriis
dum.Illi enim hoc ipfo dcclarant,ficur & meris aftionibus, nomen Dei profanant. ' . : " r > - , f . j
- ■' ' ' ' /■^■"" ^ ■ p s ALM'i. LxiH.' .'•,.;;•'" '.,.,,";rV/ ;•'■■■.■
,'"■■'■...' ' ■ ' . ' ' ' ' ' "■
_ ■ ^ ..- ' . ^ ^ ' p A Rt ES. ■■. ■.y"'^ "'■'" ;;■■■ ' '■'■''"■
l. Petitio arderttirfima,vt Pauidiliceattranquille verfari in.EGclefia Dei,duobus argumentls nititiir.
i.anatura&offieioDei.t.adifficultatIbus&ftud[ioDauidi$,<^ua:fiimraatim v.2.pofirti,feqiicntibus,ncmre
3.4.J.5. amplificantur.Amplificationisi.locus,acommemorationcante obfcruaticu1tus,aquo fearccri
indignatur DauidjV.^. Am^lificatiohis z.locus a finf.fidis autem duplex poiiitur^glpria & cuitusDei,v.4.&
5.pax&lajtitianipplicis,v.<^. . vj j ^.
I I. Narratio,feu confolatio Dauidis^v.y.S ^.i.quod Dei femper recordetuT.r.acccpta beneficia repctat.
j.Deo firmiteradhaereai,aquo viciffim confirhiatur.
III. Prophetia euentorumiqu* tum impiis,v.io.& ii.^eiijde etiam piis,ad regnu Chrifti pciuenientlbus
ejiientura funt)V.i2. ^ '^ -^
"IT; '»■■
=^
r;¥E R V AtTrON ES L a C O R V M D 6 C Tr- WpT iTEv , ^ ,= >^rnf .
Verf.1.2. Infitmmis dolorihus adDeum.tendere (^eniti decet verbaetiam facimfdefmsbemficiis.
nos.qtiiiHs minimA quAque tentmones ommmfere eius notitiam Fideles vbi fuhdttBifknt ab hominum cojpe0u,UberiHs fi appli-
excutimt. , t Mftt adfanSias de Deo pogitatipnes. j,,,.^
Tides,qmperfitafi funt elelH.Deumfibi propitium efe (jfdlittis 8 Auxilij diuim confideratio non rnodl fiimulare nos debet ad
fuftodem,de]iderium in cordibus eorum accendit , z>t ajjiduii votis laudes Deq canend^Jidetiom ad inuocandum nomen eius.
ardentibusquamjperantgratiamexpetant. . •^/»»/»/»^yffW«iUf<>.e^
..^s^*'^**^^ extermsomnibusgratiA Deifymbolisjpbtiaria- '^^tfDeifqua^fii efffif.^^ra^mnem aleam.,,::^^::!^^^
ili^f^finter medias tamen abyfos.Dauidis exemplo.Deumfideid- 9 Corfuumfrmf^p^fi^^tiafernpa^affix^
€ulisafpiciendumnobisefedtfcamus,netergMmeidbuertamHsfi- fideles.quatenusvidelicetDeima,,ufulcietur. ,,
mdm.3MHMih^^*^9bis^^^^
4 Nihil efifi omnibui modis ad vitdfecuritatem munitifint h^- peribunt^quiaDeusprdcipites ^icietmeque mqdh tradet in exitium,
inines:quiaprAilat afola Dei mifiiicordia pendere,quam in effen- fedfitmmq siedefiore etian^ pofl interitHtnaficitt.
tianoiiraomnibiifqueeiusfulturisfundari. ContingitinterdumDeiferuisfepulchrihonorepriuari.Sedhocefl
s Deus liberaliter nobifeum agendo, non modb adgratitudinm difcrimen,quodDeuifiruorun^fuorum offa;,etiamhuc ^iliuc difi
nos incitat , fedjpem itoflram confirmat infuturum tempHs,nede fipata , coUigit (^fubfideti reponit cnftodia.ne quodex ilUspereat,
Jolido complementogratiadubitemus.cttius initiafumus experti. in reprobisautem ofium dijberfio , Aterm interitu^ efl prdudium.
erfio , iterni interitus eflprdudium.
Midtismortibt4sdbfeJKlRietes,iti 'Deo tamengloi-iiiH ', M l^ari
itdndefinunt. :.--■ 'r.t/--L-' ::-■:'.; .;:a;..r.'*^i. jxpi^,; , :.
SUb Dakidisflgiti-itaii^Mv^h^i^]^s;t^^
tatem (^gloriam in CMlflofandatam bfe:
6 pi^ia multisnecefttatibuspatientiammftramDeasproba-
te vidt inhacvita,difcamuf vfquedum adueniat temfus fatieta-
Itis, conflanterferreiniuriasimpioriiqMtfinemodo luxttriantur in
fitac9pia.
M<fdmfatietatispierum is eft , vteb dacrius ad cartmdasDei
laudesfiaccingant.
7 P^uotifsinmentem venit Dei nomen , libenter cogitani^ aute.dolofij ^profanis os tandem Beus o',liruet^
' I. .Depiorumfingularidefidcrio&aff^ftu. . . j. Impioruib.Chnfe'i:egis,&Ecctiifii|{gftiafe^^
a. De fanauario Dei &mmifterio facro. g. Chrifti rcuius ; Dauid typus) & oinnium eldaoruim
h ^m^iidtnaximemciat. ;^ glori3,^atana^&i:epr6bis9ternocxftiGa^^^^^
4. V|ta«fi^tttiafummafiliorumDci. perfeda. ' < ^
tihii U
yy,f^f :i^&';;,;i •^' t'jtT!i> .ur.ir:
■». ;0]Jt;
:;r A II G V M E NT V M P S A tWi i xnij. ,.
RQVMEUTP^ M communi'hahethic^falmtts tum r»Hltis aliui^f^s haSimtu imfpYetsti
fiimiu, ISIam DauidcHmgratia apudregem excidifet , ammaduertit SaulkanMum ini^uis ca-
Itmniis f^ obtreBationihs auHcorum fukinde inflammari , ^ magis magifque Contra feacendi,
cumquidem ipfe nuUu iniHriis ^uenquam exhiiirritaJfit.Suum iiitur periculum confiderans.Veo
' vittim
k: -mi
~m^'i
vitdm (frfalHtemfuam com^ertdatiedmtjfue defendiJiduerfmJfiiH^Mm/kuitMm (^infidiM hoftium petit, At-
tfue vtfacihus qUod volebat imPetretilongamfetitiom ffterelam/ubiicittin ^ua (^pertcuU/ita ^ hofiium vi-
rule^tas calumhias kt^ue iniufios conattu exfonitX^ndemverofefe recojligens (jj- confrtnanSi^uemadmodMm
fe cura effe Deofiatuityfiht^ue de exttu meliore gratHlaturUta calumniatoribtu ^ Jycoohantu certum interi-
tum e^ trifiespoenas denuntiatyVt ali^ his vcenarum exemplifmotiyiuiiamDei tram aauerftufcelerates acno-
fiantihuiMf^uebonitatemf^iufiitiamindefenfionepiorumfradicent, ^^*"' •''*
1 A D tnumphandum^pfalmus Dauidts.
2 ,/j^AudiDeusvocemmoam in precati6nc
mea[^>7 ^uerela meai^ timore inimici cu{lodi[r«»-
ferua]v'\!i.am meam.
'.? ir.A
progreaiturlongiiisj&drcit malidam eorum effc obftina-*.
cam In qua eonftanter perfeucrcncadeo vt nuIUsNbfBci is a<f
humanitatem BeAi aut trahi poffint.Demdc etiam fetociam
&«nknicqnfidentiaminexequendii fuis fceleiribus illide-
^ monftrant,eiimdicunt, Quts videbiceo«?Exiftjmantenim,
$ Abrconde nie aconiilio maUgnorum:a concar- nulIumeireDcum,quihxcrceleraiudicet:ide<$que.£ibi im-
fa operantium miquitatem.»
Primi duo verruscontinent propoficionem} quxeft peci-
tio vt exaudiaiur & defendatur.
7»aitfer«/«>»«/>3Quamrciiicecmagnoaniml ardore ,a4eo-
que uimmis meis periculls compulfus ad tefundo.
A timoreinimicijld cftjab inimic9,quem cgo mecuo,vcI a
terrore,quem mihi incutic inimicus.Accipicur enim cimor
inimici adiue non pafliud,hoc eft,non quo inimicus ipfe af-
ficicur,rcd quem Dauidi aflrereb.ic.
AhfcondemeaconfiUo^jIde&yhc ncillorum coniiIia,qua! il«
li rubindedancregi,mlhi fincexiciofa.auc periculum aliquod ** p ^" tcchnas laccre
pune liccre quiduis ccntarc&audcre in bono8|||rfuafuip.ha.
Qbfimkm fibi)lA eft,pertinaciter perj^uerknt itf fcetcrato
propofico.nee vlla racione,coiifiIio aucofficio pofTunt indc
ab(Iuci.Pertfnaci«dcinde & fccleracar audacie adduntdolos
& technas.Qup cnim Iconina vis npn pertingit,vulpinam,vc
dicicur,airuunt.ideoihquit,confultantde abfcondcndis la-
queis,quibus rae capiant-^ftque tanta animi confidentia. vt
exiftiment illas in/tt^ias ita callide ftruftas cfle, vt i neminc
pofllnt aniinaducrti,atquc adco fibi pcrfuadent Deum quo-
miiii creencfac vc declinareiila pcricula & infidias poffim,
quas illi mihi machinancur & ftruunc.
A concurfit]ld cft,i manifcfta vi,duai (cilicec colleftis vi-
ribus impecum in me faciunc.v» me opprimanc.Ita vero dum
orat,oftenditfe imparcm elTc hoftium viribus fuftinendis,
ncc poire fe hxc pcricula cffugerc,nifi Dttus opem fcrat.IIlo
autem dcfendence,tutum fe fore ftacuic aduerfus illa infidio-
fi confilia&vim.
UJlfignificac concurfum hominum, quiconiunftus eft
CummagnO ftrepicu,vc ficri folec in fubicis cumulcibus,vtfu-
pra quoque didum eft.
4 Quoniamacueruntficut gladium linguam
fuam : direxcruntfagittam fuam>fc-rmonc-m ama-
rum.
PetitIonirubiicitrationem,a neceflicate, quia magna,in-
quiCjcft in hoftibus nieis odiorum virulfincia > 8c magno co-
nacu hoc agunc vc mc nihil cale mericurn oppritnanc. Ha;c
Pronomen lOS cam ad ipfos fraudum archiceftos , quam
ad laqucos & infidias commode referri potcft.Si ad laqueo»
referas,fuam ipfi callidicatcm inftruendis & occultahdis in-
fidiis comtTiendanc.
^mvidebit eos}fi:ilicet laqueos)U eft,quis animaduertcc do-
Ios?Si ad hoftes refcras,arguic oracio fecuritatem & contem
ptumiudici/diuinijconiunftnm cum infigni arrogantia. Ita
vero pronomcn tertixperfonjcponiturpro fecundaU^.
D/V«»r)Scilicet in corde,hoc eft , ita cogitant & ftaiuuntj
7 Scrutantur inicjudates : perficiunc fcruti-
niumfcrutatum,&intimum cuiufque, & corpro-
fundum.
Bxaggcrat fcelus hoftium ab indefatigato ftudio & cupi"
ditatenoeendil
Scrutdnturiniquitates)U eft,nihil meditantur niff fcelcra St
varias fraudc^ quibus me circumueniant : ia hanc rem dies
noftefquc incumbunt , vt technam aliquam faciant, qua me
querela de hoftium virulentia &falfis obtreftationibus feu euercanc,nec prius^quiefcere pofluncquam perficianc fua
calumniis vfque ad verfum oftauum excenditur, ,-. fcelef ata & infidiofa cofiha.quat ipfe ni»minat fcruttnia fcru-
^^^cuerunt //»^M«m]Liaguam Qbareflacciceta& caiumnia£^ri^iicitacs,ihot^^ & aftuciicogi cata & inftrudar
cem comparao gladio, & fermonem a mat um feu virulencum ^ poftea earfcjji nominat intimum cuiufquc , & cot profun-
iagittis , quia calumnia: fubito occupanc animos audicorum, dum,quafi explicans id quod prius dixerat.
edfqueita vulnerant,ve nunquam poftea refte fanari queat. IWn RabbiDauid inlibr. rad. & in comment. dicit .cfTe
Verum cft cnim illuddidumMedi;, quod Plutharchus citat C30n& fic fcribi pro 100n.Alioquienim,ficfret tOnquod
inlibrqdedifcernendo amrco & adulacote : At 9uff:uSni( abfeonderc fignificat , n fcribi dcbcbaccum cametz. Alij
««fi^ ^ JhiKiHitvjt (A«Cii\«c, «Tt»«t> dt^Tttdvij dtKKtt i JiihiyfM- tanicn i fOn deducunc, & exiftimanc pacach fcribi pro ca-
mecz irrcgulariter.
Pofterius membrum latinul ex Grxco Rc reddidic, Acce-
dechomo ad coralcum, & cxalcabicur Deu;s. legic enini
CanM plOy 3^3 WH anpl nfiglcftispunai» vocalibus & con-
fijfis fencenciis.. :z ■ ■ • ' -
8 £t iaculabitur eos Deus fagitta: fu^itb erunc
- Verbum amarum nominac calunmiam, quia turbac & c6-
* triftac fapiencem , & frangic robur cordis eius , vc Salomon
inquit.
^^^ Vt iaculentuiMfl--dccultts-۩ntra -integru m:
fubito iaculantur,& non metuunt. .
Q()erelaj afpergic argumentum dc fua innocencia , vc in- plagaf eorum.
dignuacem rei, & magnitudinem fceleris in hoftibus magi* 9 Et impingerc \ruere J facient eam [reiatiuum
cxaggerec. Lcuior eflcc eorum culpa, fi aliqua iniuria eos ir- ahnndat]([ioer fe linguam fuam t & fugien t ftrepi-
ricafrem:fed factfic illud, nullo vnquam verbo vcl fafto 5 me .,^^^««,, mouebmtfe] omncs videntcs in eos \lam
Iace(fiti. Incegritas ennn mcelljgi debec hoc loco refpeau ' - -'-',, H ,
hoftium , quos nulla iniuria affeccrac : non de incegra obc- reUmum cum amecedente ponitur pro antecedente
diencia.quamlcxrcquiritjvceam opponereDeoinfuoiu- /o^*-]
dicio poffic. Altcra pars pfalmi contitiet vaticiniunl de interitil ho-
Subito iaculantur'] Id eft, incautum & nihil tale metuencem ftiura , & addit confolationem quam pij capient ex iliis fpe-
aut fufpicantcm calumniis opprimunc , &in extremuni pe- ftaculis fupplicioruni & poenaf um , quasDcusabimpiisfu-
riculum adducunt.' QupcBim quifque eft melior, eominus .mit. Ita vcr6docecfuoexemplo,(^uod precationespiorumi
alioscfle milosfufpicatur. Ide<^quc ha;c fimplicitas ob- nonfincinane murniur,quod aerem fruftra feriac acnihit
noxia eft multorum iniuriis. Id voluit fignificare aduerbio efficiac : fed qu6d cerco exaudiantur pij , & candem gloriose
C3KnS. liberencurcxcalamitatibus. I^auidenin^quanquamoppref-i-
Nonmetuu^nt'] Id eft , faclunc illud fine vUo pudore & me- fus erat^ngcncibus «rumnis , & verfabacur in fummo pcri-
tu,non cogitantcs quanto fe fcelere obftringant , dum horai- cuIo:tamen cUm falutem fuam Deo commendaret, ita con-
nem innoxfum & nullius fibiculpa: confcium ita perfidiose
& impudenteropprimere conantur. Calumnia enim perpe-
tuo habet comitem impudeneiam.
6 Obfirmant fibi rem malam [facinm mi^im\\
r e cenCent [id eji , conjerunt confiUa cjj' fermones^^nt
abfcondant laqueos:dicunt,quis videbiceos.?
Subinde crefcir oratio m hac querela. Haftenus enim
firmatur, >vt nontantumprccesfUasexauditas efte ftatuac,
fed etiam plura impetraflefe videac.quiiA fperaitac.
lacuUbitttreosfitgitta Deus} Id eft,perdec &euertec cos fubi-
to , caiiquam iftos fulmine,& quidem cunc ciim fccure fibi in-
dulfcrint & iudicarint fe exrra periculum cfre.IIoe enim vult
fignificareaduerbieCaNnB ficutPaulus illud incerpretatur
i.Thcfr.y.vbidcpoenisimpiorum inquir,Vbi dixerinc pax&
fccuricas,repcntinus obrueteos ii^tericus. Noftra cranfla-
maiiciam &impudenciamcalumniacorumdepinxerac: nunc tio habet , Sagitcae paruulorum ^»Stx Tunt plagai eorum.
m
w
iELECrr^ HEKR. MOXLERI
<"«,tir
551 • r R. AL L. t V- 1 . n.E..jN rv, m u i- l t k. 1 ' ^^i
Idfumptfi«ftcxGr{catriflauone»i|iqualegttur)/ii>i«tvMi(ir DeumiuftunTefletudicetn, qui etiatnfi aliquandiu lUfliemt
t*'^idHaw «4 M»}ay«kW,legerunteQimC3^Nn&proC=3N/ifi. poenam,tadem tamcngrauicacefupplicij carditate cSpenfec»
&,vtanteadixi,huncverfuQicum fuperiore confunderunt. Inplerir<)ue codicibus legitur INTM.Ideo non tantuto
THemnf flagdiomm] Prxteritumfcribiturprofuturo.Erunt Grazcus interpres,redpleriqueexLatimsreddiderunt, £t li-
plagx eorum»h«c eft.pcenx erf t graues & «troces , & vver- muerunt. Nonnulla tamen ex^plaria habent IKin.Qua le>
den hmtfchUgeoder fieffe wumUnfem^non lcae erit aliquod Aionem dodiores probant & fequunturvt fucurum fit ^JlNl
vulnu? quod mox c^rari poffit,fed peiietrabunt alte,8c male quod Grarcis eft •0i'a>,non a HV quod Hcbraeis eft timerc.
cruciabunteos. Verbum enimrrnponiturV^*'»»»?. quod ^^ t ^»„k:..,„:..n. «:-t l • r l- •
•ftenditacceptus^euia,Qui monct verbum fubftantiuum ^^ L«tabituriuftus inlehoua ,& fperabit m
haberevimpraedicatihocloco. ap:& gloriabuniur cmnes rcdicordc. ^^
Et impingerefment ] Id eft, exitiumjquod mihi mach inati lam a d fideles defcendit , & docec quis frudus ad hoc re-
fuiit hoftes fuis viriilentis calumniis, tandem recidec iii ipfo- deat ex talibus exeraplis poenarum. Deprouidentia quidetn
rum caput,atque ita fuis fe gladiis conficicnr. £ft eoim illa diuina illi non dubicant,ide6que etiam in aduerfis relfus fta-
"vulgaris fentcntia : » ) iuik* Huxttitf iSMX^Wn jcjiwsi». Itein: cuuntfecurateflbDeo. Sed quia oppreffi calamitatibus &
Neqiu enimfaena iuftior •olU eji quam necis artifices arteperire doloribus fiuntinterdum kgniores & languidiores, & vin-
fm^t alibi dicit pfalmus,lncident in foueam,quara fecerut. cuntur doloribus , vt remittant nonmhil dc lattitia acquie-
Gr«cus interprcsverbu^wa Interprecacus eft paffiuc if mS»- fccnte in Deo,praefercim fi longior mora auxilij incercedat .-
»»jw,infirmataefuntl'?\y3n. _ ideoinquitforo, veopprcflis tmpiis deinceps lasto animo
Ettrepidahunt\li oft, tanca e^irpocna, vtqutcunque videat acquiefcant in Deo , quem videant iufta cxercere iudicia ,
caI.amitatem,inox cpnfternatusfugiat: metu.encenimncfi- &abimpiis poenas repofceic fuorunlfceIeru,c«nfiWqueip-
milibus poenis & calamitatibus inuoluantur. Ita ab euentu forum di(][ipare,vt minus deinaeps ecclcfiae; nocerc qucant.
exaggerat calamitacem & poenas. Alij n^WJT incerpretan- Nam Ixtitia piorum non eft Vkj^ftt^fiiKim, in qua priuatiicu^
tur moucbunt,fciIicetcaput,ranquam illudentes & infultan- piditatibus aut inimicitiis aliquid tribuitur aut indulgetur :
teshoc geftmpforumcaIamiratibus,)/ca;w<fe»/Arj!^o««». fed refpicitadiudicium Dei&gloriamoominis dii^int , qui
10 Et videbitvnufquifque^of/i^w^j /?OOT*«tfj] & iIluftrarihocmodo,fiimpiorumaudaciamcoerceat<(pu-'
narrabit opus Dei, & fadum eius[rm^^y?<«w] in- niat,Ia»tantur.
telligentfz^tf/ intelligere facientiVt fit tranfitimm.So-
lent enimfApe eandem rem his repetere. ]
Primum in genere oftendit , quis fruftus cx illis poenisad
omnes etiam nen fideles perueniat. Sequente verfupoftea
de folis piis loquicur. Mutidus ybi videt malct fiorere opi-
bus,dignicate &potentia,valeregratia,autoricate:bonos c6-
tra premi&afHigf, exiftimat nullam eife prouidenciam di
Sperabitineojld eft,fides eius confirmabitur hoc exemj»Io,
vcdeinccps cerciore& maiorefiducia adeum accedat ,om-
niaquefuaeicuc6commitcac.Vcrbu.m Hcbrsum fignificac
proceAionis caufa; aliquo ie recipere.
Gloriabuntur] Qu6dfcilicecvident&experiunti|r doftri- .
nam,quam proficentur,non efre figmentum aliquod fabulo-
fum,ficut m undus iudicat , qu6dque incellkunt promiffio-
nes verbi diuini efle ratas,&piis paratumeilein Deo ccrtum
uinam,nuIltimquee<redifcrimenfaaorumapud Deum.Sed prxfidium & pacrocinium. Quandiu premuntur boni, co
gunturaudtre illas contumeltofas voces,Vbi eftDeus veftcr?
aut quid prodeft vobis pietas & religibnis ftudium ? Talia
cura audiunt pij, coguntur aliquandiu tacere, «cque illas in-
iurias deuorare.Quando ver6 Deusiudicium fuum declarac
aduerfus impios,& infignibus exemplis Iiberati«num oftcdit
ccclefiam fibi curat eflre,poirunt iam pij audader gloriari fc
habete Deum defenforem & protefl;orem,quem non fruftra
coIant,& quiiuos dcfcndere &fer)iarein periculis norit.
Haic eftilla oloriatio fanftorum,de qua hic loquitur.
Rf5*<w//e]Quosanteaiuftos nbminarat , cofdem nunc
— teftos corde appellat , yt ilgnificet iufticiam jiiorum noit-
— effe laruam aliquam pietatis ai|texternam hypocrifin , aut
fi quando videt impios rapi ad poenas,& horribilibus calami-
tatibus opprimi^ibi tandem plerique UIo fpedaculo exper-
gcfadi incipiunt agnofcerc & confiderare Dei iudicium , &
confirmantur vt credant efle aliquam prouidcntia diuinam ,
qua huncmundum regat &gubernet.Sicut Claudianus,cum
diu dubitaffet de prouidentia diuina,& argumcnta collegif-
Tet ,qua! afilenfionem de prouidentia labefaAant , candeRuf-
fini interitu admonitus ftatuit cflc pr«uidenciam.
Ahflulithunc tandemBuffnipcenatumuUum, '
AbfhUtitque Deos:^ non iam ad culmina rertm
Iniuftosereuijfe queroritoUtmtur inaUum .: /
^^Utpfitgeamoreruartt.
Idem hoc loco affirmat propfieta; Hommes vbi vidqrtnt
litdicium Dei.illud annuntiabuntfc pra;dicabunt, agnofcent
fucum quo fe commendarc I^o concntiir.fed cflc finccram,
vtpote,qu2 Cx ex intimo c«rde proficifcatur.
P S A L M I L X I V.
PJRTES.
co-
L Pctitio libcrationis &ralutis,v.2. Huius iLbiicitur amplific^Io, a pcrrona inlmicorum, v.^.ab
rumcalumniis,v.4.itcroafraucle&violentiseorunclemconatibus,v.5.(.7. .,
^ II. Dodrina prophetica,adconfolatione«*piorumappofita, qtJa^e^p^ealc fi^idri^^
ueoturumcft, v.8.9. z.quodbonis.v.io.ii. Euentus vcro hi$ Poftrcmis^.verr.dcfcriptiallegoriis&an-
tithcfibusclcgantiffimisilluftrantur.
O Bsi^VATioNlS
L0CORVM DOCTRINA E.
rerf.t.z.s. ^ acrior efl impiorum vioUntia, eo ardentior debet in eosfulminet.-quumque dixerint pax effecuritas , eos ohruat re-
ejfeptorumoratto : ef qui Deumvita fua cuflodem impUrmt, de, pentino interitu.
'^^l^H^lt*''^'*''' L .. , ^ ' r.r ^ .^dhancmedit^ionemincumi^erenosdecet.Deumexcuhre
^ n^Tx^ t ^"'^^Pt ohruatur,efifuffcttproteaio qua pro nobu.vt quicquidfraudumin nos eudunt improbi , conuertat
•e caus exp un . -^ eorumpemiciem.acfidata operaprAmium taU captaffent.
expetunt.
^luoveliniquiksvelcrudelihnobifcum agunt homines.eo cer-
tiusflatuereUcetDeumnobisftreprepitium. |
4. j. Non modh vit^erta.fed etiam operta , id efl, calum niis vi- '
rul^tis Satan pios homines adoritur: quihusfoUtiumhocfupereft,
ad Deum confugere,vt bon* cau/k patrociniumfufcipiat.
Vbi improbi.centies diprehenfi.obftinat^ tamen pergunt, talisfe-
turitofperdftaattdaciaftgnumeft.
6.7. Nontanthm apeirto Marte,fedrecodita etiH mditik, hofles
eccUfia nutchin&turperniciemi atque ad hoc inftruBi funtfumma
per^icacia.vt tnopin^tos nocendimodos quafi ex tenehris eruant.
8 Semperindiuturnismalis hocnobisfi)latiumoccurrat,Deum
paAiasquMdeimpijsfumpturuseft^confitWb differre.quo viokntius
ART IC VL I
1. Sanftorum pertcula &pauorei.
/ a. Maleficorum arcana,ttjmultus, conatus crudelcs, tm-
pwtas,hypocrifiiabom"inandaJiorrcndusinteritus.
Giuum CACutientes hominum oculos pr^terfluant Dei iudicia,
infignes notas extare necejfe eft , vt admetum ^ conflernationem
cogatur mundus.
10 Prout mentes noflras aperire digndtur Domimis, vt iudicia
fua coteplemurtnouis ^infoUtisexpergifa£iijpe£lacuUs,qui prihs
DeiprouidentidferlprotuhiUiducebamus.meUks confiderare incr-
pimus qu od antea nobis erat incognitii.vt etia alij al^s narremus.
« AUcuiusfertu Dei Uberatio, Utitid.Jpei (<f fanBa gloriatto-
nu materiapijs omnihusejfe debet.-quiaeundem ergafe Deumfore
coUigerepoflitntquaUsergahuncapparuit.
lufli vocanturreHicorde.vtfciamus nuUam Deo iufiitiampro^
' bari.nifiquam exfiprofert interior cordisfinceritas.
P R AE C IPV I.
j. IiidicioruniDBimffaeffc^a.
' 4. Sanfti quomodo iudicia & mifcriaordias Doniini mf-
diteotur.
ARGV-
.iM^.
./■>
•iiS;'wv:fe;;^.,
" flii«iW'^l4W*«f W|p»i*^'»* ''J WfliHH
5M
I
u •(
IN PSALMV^M LXV.
mmi
wfmmmimmn
5J4
ARGVMENTVM PSA.LMILXV.
/ Cpfalmns efi iu^AttTm;,ijiii videtur popnlo Jfraeliticoprafcriptpu effe a Dduide , vt effet com-
mmiiformulagratiaruyn aviioniSi^itoties ad celeifrand^a beneficia dimna cannemrent, Comple- ^
£iitur enimpr£cipua heneficiaitfuibus Deus amoremfutim ergagenus hitmanum diclaratit^mrum
primumQ)fummitmefiy<^uodali(fHemccetitmfiifiexgenere loumano excerpii ^^doUigitt cjHemfibi /.
in populum adoptatyCtiipeccata benigne remittit,cuius preces exattdu,cui dat Spiritum fanHumiqui nouam ac^
cendat in eo lucem re5ie agnofcentem penmic^ Utitiam in ipfo acofmefcemem^ qnam hic focietatem bonorum
domus diuini, appellatpropheta.AIterum benefciumeft^qHod conditpoUtias efr confiftutt regna»eaijHe mirabi- Z,
Uterferuat f0 defendit contra omnesfurores dtabolt (^ maUrum hominumvt efie a^<jHafo6tetasin genere hu-
mano c^ conferuari honefia difciplina (fr ptix publicapofiit* Pofiremoyad aiconorntam dffcendit,ac jDei beni-S
ficenttam in faecundandis agris ^ producendis ad vfum hominum omnis generis fiutltbus comrnendatt ad
rnultis verbispr^dicat. H^c beneficia omniaitjiuia mundus claufis cjuafi oculis praterit , nec autorem horum
cognofcit aut celebrat yvult propheta a piis confiderari dtlfgentius , Qf harum rerum cogitatione excttari ad
aUt^uam animi gratitudinem (^r pradicationem. Ideo mox initio Pfalmi in(juit,in Zton annunttari laudes
Dei,hocffiy*^ vera ecclefia,cum extra eam beneficia diuinaprofundofilentto at^ue £terna t^uafi obUuione ob-
ruantur.
AD triumphandiim,Pralmus Dauidis canticu
[hoc eflypnblice in coetu decantandns. ]
2 ribi filentium lausDeusia Sion:vk tibireddi-
tor votun>.
OrditurPfalmum apropoficione,quse eftgrattarum adi».
Ec/i inundus beneficia cua non aonofcic nec celebrac, tanien
propterea non conticefcenc omnino tua; laudes, nec pro rfus
fpoliaberisdebico honore.Namcaereris cacentibus populus
tuus qui conuenit m Sion ad fandtuarium , graco' animo a-
gnolcic & pra:dicattuabencficia.H.'cc anriclicfis illuitrat no-
nihil propoficionemiacque hocvcllcprophetaminnuerc e-
xiftimo,cuiM \nc[\x\v.Tibi filemium esi laus in Sion.id eft,quod
alibi filetur.hoc laudatur iw Sionxii.Mque alibi in coto orbe
terrarum fit perpecuura filentium, laudes ramen tua: exau-
diunturinSion,hoceft,taeccle(ia feu coeru piorum, Hanc
iudicocflenatiuamfententiam.nififorte n'OT fcriprum fic
pronOT vc ficfententiajTibicongruit laus. ItaenimGrsc-
cu5le£;iirevidecur,qui reddidic vcrbo i%o«7n/, Alijexponunf,
tibi filentium laudis,id eft,laus quaiin filcntiocribuicurti-
bi, hoc eft, in paticntia,rcddirur inSion.Scd quia voxn^On
nonfcribitur in regimine, & inrercedia acceiitus pefic,qui
illasduas didiones feparac,videtur hsec interpretatio elfe
xoa^ftrrfd^uc antmaduert^ntes^ttaR^rtulliff
liuc accerruiTt^aliique^aiiiHijnrvocin^On. TiBTin fiTentto
laus. Alij fcquuti Hebrsos ,nomen iron.vc verbumfcu
partieipium prxfcns intcrpretantur. Ciimque vcrbum pro-
prie fignificecfilere,illi mecaphorice accipiuntproquielce-
re leu expedare.Itaque C\c reddunt., Te manec feu expeftac
laus in Sion ,id eft, cuitabeheficusescrgajcuos,vt quotidic
nouam illis maceriam laudis fuppedites. luxta horum fen-
renciam n'On fcribitur pro iTinin. Rabbt Dauid dicic
n^OlT cflc nomcn adicftiuura,quod fic exponic , Tibi tacita
eft laus, id eft,tacet laus ratione magnitudinis bencficiorum
tuorumvTanta^^enim funt beneficia^uarad vt horum c^nfide-
racion^m toci obftupefsamus , nec afltqui ilia iufta comme-
mofacione , aut debitis laudibus poffimus.
Sion fignificatecclefiam <n«;«cft;^fK«c. Nam tcmporeDaui-
dis in Sion erac fanftuarium , ciim illuc tranftulifler arcam.
Ibi igitur cunc ccepit coli & adorari Deus a fy,o populo.ldeo-
queSion ecclcfiamomnium a:cacum rcprxfencar.
Tihi redditurvotum]idcm bisdicit,id cftjtibi aguntur gratig
ob beneficia accepta. Vota enlm , vc fzpe iam audiuimus,
przfercim PfaImoj«. & <i. compleftuntur prccationes&
gratiarum adiones.
5 Qu^i exaudis orationem : ad te omnis caro
vcniet.
Subiicit caufam, atque ita tam defccndit ad commemora-
tionem beneficiorum diuinorum. Primo autem loco illud
recenfet , quod intcr C3?cera fummum & maximum eft falu..
tis noftra? prxfidium , quod fcilice?. Deus^aifditpreces , &
annuit votis omnium, aquibus quxrttur &inuocatur : quo
t^ccne nihii uuius cogicari i nobis poteft,pr^fertim Ci noftras
iniferias, noftra peccata,atquc indignieacem confidercmus,
atque e regione maieftatem &gIoriamdiuinam intueamur.
Qnid enim cft homo collocacus ad Deum , vt aufit in cius
confpeftum irrumpere,& aliquid abeo petere?Sumuso»
nim natura filijtraj : illevero eftienisconfiimens,Deute-
ronom. 4. Quo igiciir Deusmaibr eft,&quo nosfumus
viliores aut magis indigni , eo bencficium ciTe inaiusap-
parct.
Omnis caro adte a/«;z/V^]AmpIificat bencficiura : quia affir-
mat non vni acque alceri Deum prxberc aures,aut exorabi-
Icm efl^etfed quicunquc ad eum accedit,eum aic fine vllo re-^
fpeftu perfonarum exaudiri, ncque hic locum dari mcriris
aut dignicacicuiufquam.fed omnibus liberum& facilemadi
tum ad Deum patere.Sencentia igitur fic refoluenda eft : O -
mniscaro ad te vemetjii eft,cuiufcunque hominis qui ad te ve
nit:&quidem noniinecarni<; intelligic homines deftitutos
ope,auxilio,d!.'fcnfione,prxfidiis externis,& anxie qiiarren-
tes confilium & opem rcbus af^iftis.Rntio cogitat, ficut il-
leinquit, Non vacat exiguii rebus adejfe loui. Item:Peccato-"
resDeus nonexaudir. Intcrea verb cogitandum quomoda
ad Dcum veniendum fic. Non eninibmnes homines vcniui
ad Deudi, etiamfi inrerdiifenfuscalamitatis aut ncceffitas
niultos vrgeat,vt voc a facianc, ficut videmus hypocritis arqj ^
adeo omnibus profanis hominibus id cfle iamiliare , vt in
calamitatibus clamensrSuccurre nobisDeus.opitulare ,&«<
Sed non acceduntad Deum, nifi qui fideintuentUr media-
torcm. Perhuncenim habcmus acccflTum adDeumcumfi-
ducia, vtinquicPaulusEphcIj.EtChriftusipfeinquit :Ne-
mo venic ad Patrem nifi per nie. Idque intcIJigebac in vecer»
teftamento homincs pi) , ciim oraturiconucrterent faciem
ad arci^mfeu propiciatorium , quofciebant adumbrariMc*
itoMjaaiiiTEft SQtenT&y.TtTettiii^^
tionegentium , & futurq Chrifti regno. Ciim enim di«it,
OiiinisCarnisvenicncisadDeumprccesexaudiri : cuncvc-
ro nullae^at ccclefianifiin populo ludaico , qua?reftc a-
giiofceret &inuocarecDeum : fignificac hac oracione illud
beneficium quad eo tempore foli populo ludaico conccf-
fum erac, vtDeum h.iberec appropiriquancem fibi,& exau-
4ienrem.prece$ , vt Mofes loquitur Deuc^. fore aliquando
cunftis gcntibus commune. ,™™^. .— ™^„-— — — — ..
^. i 4 Veiba inic]uitatum [tdefi, res ini^ud, Acci^
piturenimapud PleJirniasnomenny^pro rA fuaUbet^^^
de ^ua ferrnotnfiitm potefi] praciialuerunt fuper mei
fcelcra ncyftra \tranfgrefi;oH6s noflroi] tu expiabis ea
[abtmdat relatimim.^l
Commcmotat aliud beneficium non minus dignum cclc-
brarionc quam illud prius, quod fcilicct benigne &clc-
mentcrremittitpeccata, nec finit fe his it^ alienari a nobis.
quin,fi ca agnofcamus,depIoreraus, ac remicti petamus , ex-
iudiat. Hic duicis cft confolatio & valde graca piis men-
tibus. Semper enimin precadonibusnobis obftrepit harc
cogitatio, Peccatores Dcus non cxaudic. Cdmque agnofca-
mus finguli nos mulciplicibus fceleribus efTe pollutos , crc-
pidamus & fugimus Deum, nec audemus in confpeftum eius
prodire. Atque hinc func triftes ill;e dubitationes , quibus
multt in mortemmerguntur.Contra hanc tentationeanimat
& cofirrnatnos hicverfus.Fateor quidenj,inquit ,mehabe-
re peccata, & quidem multa & grauia^qu^ me poteranc arce-ir
re aconfpeftu Dei, fcdfcio tantum eflfe Dcierga nos a-
morem ,vc peccata confbgientibusadipfiusmirericordiam ''
vltro remittat & expie^.
Verbainiquitaittm} IdTeftjresiniqua;: ita vero appcllatpec-
caca feu fcclera. ' : ^^
Fr&mliterHnffuper me] Id eft, tanca eft linoles meorunr pec-
cacorum , vt cgo his ferendis non iim par , ac neceife fit mc
fub hoc ohere perire.nifi tu illud mihi adimas.
P>'<cn;«]Dauid in ftfa perfbna,cu rcx efl'ei:,repra:fentat totu
pop>iIum:& quia pfalmus , vt effet tanquam communis for-
2 ij
■^^Wflfe-,
^
::^K>u|;j^^^^ PRitLECT. H'£
ojula gratiarfi a(Stionfs, cratpfaercriptus, volebatalioscxetn-
plo fuo commonefa^os fua agnofcere delida , atque horum
confcflionem inconfpcaumDeiafferrc. Ideo infingulari
numcro de fe loquiiur. Quaedaai tamen exen\piaria habenc
MO. ^ . 1 r
- $ Bcatus[^«fw]el6geris & feccris accedere[/)r<?-
; ftrKjHum /^(rff<?r^ /»^»] habitabit inatriis tui$; fauabi-
' niur bono domus tu«,fanduarij palatij tui.
Interfpiritualiabeneficia tcrtio loco recenfet,qu6dper
minifterium verbi Deus excerpit fibi ex genere hivnano ec-
'klefianijquam eligit, vocat, iuftificat & regenerac ad falutem
actemam 8c focictatem omnium bonorum qua? in Deo funr,
, ' juftitiaB,fapientJ«,bonicatis, vitar&lxtitixperpeBilar. Harc
tanta bona Deus non communicat, nifi per minifterium ver-
bi. Ideo eleaionem coniungit cum habitatione in atriis Do-
mini , vtfignificeteleftos non eiFe nifi in coetu vocatorum: &
addic , hxc bona coeleftia difpenfari in domo Dommi , vel m
fanftuario paiaiij eius, Non enim nifi per illa media fe nobis
communicat Deus,TciIicet per verbum & rfum Sacramento-
rum.HsBC obferuanda funt contra eos qui de eleaione ita di--
fputantjvteam auellanta vqcatione,& vfum minifterijpror-
fus eneruent.
Ordiiur autem verfum ab exclamatione , in quam ex con-
fideratione mawnicudinisbaneficijdiumierumjiit. O quam
^^beacusilleeft, quanta eft felicicasilliushomims,quem tu
non abiicis inter maximam multituciinem generis humani,
qu» eft impia, reiefta,' & damnaca : fcd quem gracuito amore
cligis &recipis ingratiam propter filium, eumquepcrmi-
nillerium vcrbi facis merabrum cius coetus, cui te, & tua bo-
nainomniajternitate es communicaturus. Hic enimfatia-
tur bonis domus tua?,id eft,accipit veram eonfolaiionem,
qua fe erigic &fufteotat aduerfus fenium peccati,dolore$
mortis & infcrorum : fitiuftus,hoc cft,acceptuscoraml)eo,
peifunditurlactitia acquicfcente in eo ,donatur Spiritu fan-
do, "dcnique initia habet vitxajternaeincordeaccenfa, vt
quaquamadhucin terris vcr(etur,&intcrvarias mundicala-
niitatcsiaftetur, tibitamcnfitfemper propinquus,& fatiecur
illofenfubonitaiis & amoris tui crga fe. Harc fumma eft
huius vcrfus.Sed minifterii" externi coaimedatio diligeter hic
eftobfcruanda. Namilla fummabona coeleftiadicit non ali-
bi reperiri quim in domo Domini,atque in fanftuario pala-
tij eiusi hoc cft, in ccclefia , fcu coetu in quo fonat verbuni &
adminiftranturSacramcnta diumitUs inftituta,vbicunqueil-
lc eft. Nam ficuc temporc Dauidis Deus inftitucrat minifte-
- rium ad tabernaculum , quod nominat fanduariu palatij di-
~uini,atquc ibi habicare dicebacur: ita in noiio Teftameco ec-
clefia , quas eft domus Domini , cft fparfa per cotum orbem
tcrrarum , & vbicunque fonat vox doarinai de Deo , ibi eft
illudftinftuarium,dequohicloquitur ,&ibi cftillecoetus,
quemDcuseligir. NuUumigitur maiusbonumcantingere
hominibuspoteftquamficiues fint eius coetus. Qupdvtina
cogitaremus diligentiits. Quia extra illum coetum nulla eft
falus aut beatitudb.
~ g«e»»cfepr»3 Ideft, quem tugratuito afnorecomplexus
fueris,vt facias cum membrum ecclefix tua; , quemque tu a-
z^doptaucris in filium.Non confequiturhoc homo fua prudc-
tia,fuis mcritis vcl operibus,vt fic hf res vita? jtern^^fed ado-
pcio tota pendetexgratuito amsrc. Ideo inquit,Beatuni efTe
quem cli^itDcus: fienimhomines fuadignitate anteuer-
terent,Rulla clTet elcAio penes Dcum.
PropinquMnfecerktihi} Id eft,queni recipis in illum coetum
leu gregem.cui illa fumma bona communicas, & qui illo in-
comp^rabili priuilegia fcuitur , vt aditum habeat ad poffef-
fionenk bonorum cceleftium. Dicic autem Deum facere vt
accedamus adipfum , quia ille pcr vcrbum & Spiricum fan-
ftum mouet cordanoftra,vtaflentiamur&accipianiusilla
beneficia.Interca voluntas n» habet fe vt truncus,ficut multi
hoc lempore diiputantrfed moca i Spiritu fanfto accedit,ob-
cemperat vocanti,&fequitur vocatem Deum.Quandiu cnim
jlia refugic, fubinde magis ab eo alienatur. Qiiarc exccran.
dasfuBCillacvoces , quasarroganciffimeebuccinit Flacius:
Homo habet fe in conuerfionc repugnaciue , hoftilicer & ad-
nerfatiu^,&c.
Hahttabitin atriis] Id eft,Terfabitur (vcKvt vcrfetur) In illo
CQetu,audict,di(ccc doftrinam dcDco ,ampieftetuream ve-
rafide.&acquiefcetin promiffionibus : nonenim intellip,it
otiofam habitationcm : multo minus falfam aut fucata fpe-
ciem religionis , quafi fatis fic calcarc limina tcmpli , auc te-
merereingerereinillum ccetum quidiciturecclefia , &fi-
mul[frui facramencis. Nondum enim illi funt vera meinbra
aucciuesccclefia>,necfariantur illis boniscoeleftibus , fed
redeunt vacui & ieiuni domum.
X\V2X)i (aciabimur, mutafiio cft perfonar; vulc enim often-
N R. M O L L E R I \ /^ li W
dcre feita loqui de illo ccetti, vt fitnul fe fide hu{f Jncludat-
Non cnim ita difputat de e^eftione , vcexiftimet certum efle
numerum eleftorum, cui ^romifla fintilla ben!efic)a:,interea
ver^ de fe ipfo dubirct,an fit ex illo numero, fed ficuc Faulus
dc fe & auditoribus fuis inquic,clegit nos in Chrifto : ita Da-
uid fe includens dicitjfatiabimur. ' ^
6 Tcrribiliainiuititia rerpondes nobis,Deus
falutisnolkse.* rpesomnium finium terrar&maris
longinquitatum.
Qu.artum beneficiura , quod hoc loco recenfet, fpeftat ad
gubernationein ecclcfix in hac vita,qua* profed:6 eft mirabi>
lis&ftupenda. Habet enimiilahoftesfaeuirfimos&acerri-
mos : diaboluni qui odio Dei crudelicer in eam graftatur : &
paffim fua organa ad earn infeftandara atqueoppriraendam
excitar: & mundus, quia rideri, cor.temni & damnari fe & fua
om^ia a piis ridec, ingenti rabie & furore aducrfus ecclcfiara
accenditur,&fumptisarmisadeam delendam concurrit. Se-
de t igi cur ecclcfia tanqu^m in medio leonu m , vt pingitur in
hiftoria Danielis , & foris nihil habet prxfidij vel armorum,
quibusfeaduerfusiniuftam vim & iniuriam defendat. Hxc
periculaprimum videturfignificare vocabulo niNniJ. Eft e-
nim ille confpeftus periculorum terribilis , & raultos duriter
exercet,vt in magnis perfccutionibus videre licet. Sed hic c-
xeric fcfe poccntia & iufticiadiuina , in dcfenfione fcilicec ac
liberatione ccclefia;,&in poenis hoftium.Vbi enim omnia a-
pudpiosruntplcnatimoris,acque adeo parura abfunt a de-
fpcratione cultoresDei, fuccurritipfe &p(.>tcntimanulibe-
rat ecclcfiam,& hoftes horribilibus poenis delec. lca Pharao-
ne fubmerfo educit populum Ifraeliticum per mare rubrum,
ita toUit Antiochum, Maxentium,Diocletiahum, lulianum,
& fiiniles tyrannos, & pios coerus defendit. Ideo dicic Deum
refpondere fuo populo terribilia , hoc ett , in mirificis libera-
tionibus ecclefia? , & horribilibus poenis impiorum oftendc-
re fuam terribilem potenciam & iufticiam.
Quod aucem vtitur vcrbo refpondendi potius quatn ofte-
dendi feu exhibendi auc conferendi , fignificacDeum quafi
expugnatum precibus piorura id facere , eoriiaiquc votis id
tribuere.Qiipd plenunieftconfolationis.
Deu6 falutisnofird] Id eft,qui ades nobis in periculis & cala
micatibus , nosconfolaris&feruas , neopprimamur mole
xruranarum,& candcm potencer liberas.
Sfes omniumfniumterrA ] Hoc epitheton exprimit fruftum
iftarum libcrationum.ExempIa enim illa hbeiationum con-
firmant fidem in piis , &aliosinuitancvcipfirequoqucad-
iy!l!g!»ntad cum coetum qui dicicur ecclefia. Idco inquiti:
m-
-Deum cfTe fiduciamotnniumfiniimrtcrra;, hoceft, talibus
liberationibus innotefcere nomen ipfius paffim in toto orbe
terrarum,vt deinceps maiore fiducia homines adcum accc-
dant, &crefcatnumcrusfideIium,quiavideantDcumnon
fruftrari fpem fuorum culcorum.
Fiducia'] Ponicur pro obie^o fiducir,vt vfitatum cft in no-
minibus afFcduum. Amor cnira r^epe pro re amaca poni-
tur,vc ciim Cicero, Piliam & Atticam nominac fuoa amores
& dcHciasj^tc. Et Tgnatius.de Chrifti pafiionc loqiiens, plu-
rimiiminorehabuifle fertur hoc didumquod Icgiturine-
piftola ipfius ad Romanosfcriptaj&JcfertmLiDiQtiyfio^^il:
d e diuin. nom e ('/u«( t f^c « rcu>'e$*T<(f.
Marislonginquitatum] Id eft, maris longinqui,quam longc
fcilicct&latelc extendit& patec. Eft autem fynecdochein
vcroque vocabulo MVp & CZ)i pro accolis raaris & liabicaco-
ribus omnium finium rerrae.
7 Stabilicns montcs virtute fua: accindus for-
tiLudine.
8 Compefcens fonitum niarium [^] fonitum
fiuduuin eoruni : & tumultuadoncm [Jremitfm}
gcmium.
9 Vr timcant habitatqres tcrminorum a fignis
tuisregrefjfioncs [exitfn'] mane [id efl-i mMHtinoi ] &C
vefperi[«^ efttegrefiiones veIfem»as]omrc facis.
A bcneficiis f])iritualibus , qua? propria funt ecclefi» , de-
fcendit ad tronrtBcmorationem corporaliura bcncficiorum,
quxpiis quidem cum aliis funt communia , Ced tamcnnufT.
quam nifiin ecclefi^rcftcagnofcuntur & ielebrantur. Pro-
fani enim hominei.exiftimant,imperio,opes, dignitates&
fimilia bcna parari induftria &fapicntia humana, aut cafu
obiici. Sicut Nabuchodonofor inquit, Rxc eft mea Babylon.
quam ego condidi : &Brutus viftus abAntonio exclamat,
QuaecOquc de virtute & ftudio refte viucndi dirputantur,me-
rg funt nugf ,quia fortuna dorainacur in rebus humanis,iuxta
diAum commune: lujefjwSTJiW^es^V/^*'»** 2t^«x<««<.vitam rc-
git forcuna non (apiencia. Hkc iudicia funtprofaooru homi-
num.
.Mm^'^'
sm
IN PSALMVM
■# ^w
nutn^jtj v^ro cum fcuot luec dona cfTe diuina,autorem ko-
r^ni boniorum graco animo celebrant. Inter ibeneficia ver6
cbrporalia iltud priml^m occurrit,(|Uo4 Deus confticiiic oc,
dinempulicicum,eilnique{eruatmirabU|cer} vi efle ali«iua
fociecas & difciplina porfit,nec more ferarum hominesincer:
fe grairentur.& mutuo fe conjGciant.De hoc benefi^io igitur ■
nunc loquiti^r.
' SMbiUens montes']!^ efk q\n conRituk &fiTm!ittegni ,vt
(int;durabiIia.Non enim fapientia authumanx vires confti-
tuunt aut foruaint imperia: led Dei fapiencia & potencia,qui
hocraodo falutigenerishumartl^rQfpicit.Ac mulco reftius
& verius de Dei lapientia & po.tentia,q^u jmi de opibus c adii-
cisjdici poten: iiiUaOionyfijiElafic :e{le adamdncina vincula
m penj.
Montes pafiSm Xn Scriptura per mecaphoram dicuncur re-
gna & imperiapropter fublimitatem.fextollunturenima pla
nitiein alcum,(icut regia dignitas fupra aliorum hominum
condicioneth extbllitur.Etoliro alrc^s regia» excruebancur in
moncibusjVt f5mul eilte metonyltii;i pofiic. Ita Babylon i Ic-
remia vocatur mbhs^&r pfal.30. " Dauid fuum rcgnuin vocat
montem:ftare facis in monte niieo rbbur^dcft,tu firmasmtu
rcgnum,& facis vc fic ini|iaum.
AainSlusrobore^^^ohsxv cribuic Deo wt k^oxl^ , /ignificans
omnium hominum vires fi confc;ratur cum Deo^prorfus ni-
hil effe,&quidem verbumnaJl vndenome deducttur,figni-^
ficatpraiualere.
Gjui compefcit] td eft,qui reprimit diabolos & homines cu-
multuantes ac conantes euertere ordinem policicum» nec /i -
nit bellis ac fediti®nibus omnia vaftari,aut in nihilum redi-
gi,fedferuatimmefabonitatealiquaspolitias.Mareper me-
taphoram laepc ^gnificat magnos excercicusex omnib. mii-
di plagis concurrcntesjficuc aqua» marina».Ira lerem.j 1. dici-
tur:A!cendic concra Babel mare,id eft , immenfiis exercicus
vndique c«nfluens,& multitudine fluduum eius obruta eft.
Comparat igicurDauidbella & feditioncs tempeftatibus
& procellis marinis. Ac ficut nemo hominum poteft mocos
compefcerefludus^itanon eftin hominum poteftate bella
moca & cumultus excitacos fedarcnota enim cft Pindari fen-
tencia:Pet(/>o>7reAivni9tM^ i«'n/;^'i'nc,(tVM'«u/dicj^3<?«ye(f /bioy» 3*2
Tumidtum populorumjE^iplicnt fine figura quod antea dixe-
rat figurafe.
Vt finiant hahitatores finium'] Amplificat fententiam a con-
fequenci feueuencu. Homincs impij&profani vbi vident
potentiam Deiinrepreffione&poenis feditiororum iiomi-
:-i:sum^ulTuxiiatfi:& c
^ fCoTiTmonefafti de iudicio diuittoincipiuntciraere & fibi m€»
tuerc , & his Ipedaculis reddunturaliquanto modeftiores,vc
fe continece deinceps incra mccas fui officii difcant ,nec pro
fua libidineerumpanc.HocyuIcjCUm inquic,Etcimebunoha-
bitacore*iinium cerra;,id eft, etiam gentcs remotilfima», qux
ad excrcmos orbis angulos habitanr.5/^«<t nominat illas poe-
nas, in quibus iudicium fuum aduerius turbatorescomniunis
tranquillicaciSjSPiradeleshoraincs oftendit, vccuni Pharao
' delecur in mflriTubro. Sennacherib profligaturad Hierofo-
lymam.Licinij exercitusc«dicura Conftantino.In iliiscnim
, txv. - . ,j,
cundacterrAm & ^ros,& hominibus tanqoam bonus &A*«»^-
3»c pat£r de viSu & corporis cultu profp-icit.Hoc beneficium
hisfcquciiiibusverfibuspr»dicat,acfimul profanorum ho-
mjnumimpias opinion(Bs.rcfiitat,quibusfomniant viftum &
aliasresjquibusindigctbajc vica human«,vel c^ obiici,veI
indu^riahumanapaiari.. / ^ , .:
Vfjitaf ^«ififtf]Id eftitu: pto tafthonitaeefecis nc terra per-
petuofit ftcrilis &fqualid3,aut ne mhil profcrac in vfum ho-
minuin:fedfoecundas eam,vt quotaani* variaspes producat
ad viaum*&culcum hominum neceirarias.Hoc enim fignifi-
cac hoc loio vffitarCjfoecundaafctialififitj-edderejquae fua na-
curacracfterilisiEfl:enimfrigida&ficca. -
/m^<i5:M»»]Exponit modumvificationis:Nam irrigatione
Deus terram vifitat & foecundam reddicEc pluui» per fe no
foecudantterram,nifiDeus eciam his benedicat, hoc eft vim
foecundandi attribuac.Idco pluuiaiapud Malachiam diciitur
benedifttones diuinae^cap.j.Egoeuacuabo v«bis bencdidio-
nem.Et verfu fequecidieitur,Gerinini eiusbenedices.Signi-
ficatauccmvcrbumHebrarumlargaspluuias^quje non tan-
tiimfuperficiem terre ttringant.fed qujebenehumeaent &
pcnetrent.Significat enim proprie verbum plP prae abunda-
tia diffluere,atqueexcurrere,F^er/^«j^». In hac fignificatio •
nclegiturapudloelem cap.i.Laci excurrunt mufto. Itaigi-
turexponendumcenfeo. Das largaspluuias,quaehtncinde
dilcurrant&diffluant.
Copioje ditas eamlild eft,magna varictate & amoenitate re ,
nafcentes ex ea producis.Rcs nafcentes tam in fuperficie qua
in ipfis vifceribus nominat diuicias terra:,quib. 41Ia quafi fu-
pcrbit& opulentiamfuam oftcntat.
Rimlum Dei videturin fpecie nominare velIordanem,vel
tenue&exiguum riuum Siloah ad vrbem HierofoIyma:eum
commcndata perenntraceaquaru,qubdlejnper abundet a-
quis & nunquam deficiacCum cnun populo ludaico hunc
pfalmum praefcriberecvoluic eos beneficiu hocconfiderare,
«juod oculisomnium crac expofitum.Intcrea non dubium eft
nptariingencreomnes fluuiosper c^tum orbem terraruni,//
quorum perennitas,vtprorfusmiracuIofaeft,ica niuUiplices
vfus affert omnibus.Non enim canciim foecundat regiones,
fed fuppeditantpifcesmagna copia, feruiuntfupportandis))
comnieatjbus,& aliis vfibus pene infinitis,
Riuum autem D« nominat , quia non labore hominum,
fed naturalicer erat faftus. Ita& arbores Deidicuncur in
Scripcura , qux lua fponte funt nata»,non plancatae : fic mon-
tes Dei. Ectamen nofl exiftimandum eftillam perennitatem
cafu exifterc. Ideo dicit effe riuum Dei, quem Deus fcilicei
prodiicitcxrfuisthefimrisjfine^h^^
Alif riuum Tiei incerpretancu r magnum.t
genere hn m a no, quamTn quocidiana coiif cruaclorie^ politia^"
rum ®norum. Ideo;yBT'i'^o;ti«)illasnominac figna, ciim
alioqui perpetua conferuatio ordinis policici non minus fic
miraculum feu fignum quam illajpaenae.
In altero membro recenfet commoda paci? diuinitus poft
bellorum motus reftitutJC. Tu,in(]uic,cxhilar3s, fcilieecrcfti-
tuta pace,egreffionesmatuc;nas &vefpertinas, hoc eft, non
homiBCs tantum : fed feras quoque beftias in agris & fyluis.
Nam egrejftones matutirius intcWi^xt homines egrcdientes ma-
ne ad operas. Vejpertinas intelligit feras, qua; nodii ex fyluis
egrediunturadpafcua&prxdas. Inbellis omnia func plena
pauoris &pe^iculi.ltaque hominesnon tantuni fe concinet
intra vrbes,f(5d etiam fera: iii fyluis fefe abdunt.Illo vero ter-
rorefublatohommesIjBii rurflisegrediunturexmunitioni- ,
bus, incipiunt colere agros , hortos, vineas.tuto cran.sferuat
meTces & exercent contraftus, canunt paffim,& funt l«ci:fe-
ra» eciain ex fyluis prodeunt. Hanc eflfe natiuam fen renciam
oftendit pfalmus 104. quicutnhoc dcbet conferri Alijexpo-
nunt orientales & occidentales, ali j viciffitudines dici& n o-
Ais,quasdicuntexhilararihisiignis. ^
10 Viruafti terram & irrigafti cam,copiose c3i-
tatii eamrriuus Dei pleiius aquis:firma$ [^parasjku'
mcntum eorum,quia fic illam paras.
Dixit de ecclcfia & politia. IMuncetiam adoeconomiam
& priuatam fingulorum vitam defcendit.Namin hocquo-
que itnmenfa Dei bonitas confpicicur , duni quocannis foe-
Parasjrumentum eorum} Id eft,tu es qui honVinibus tanqua
optimus pacerfamilias profpicis dc viftu & rcbu» neceffariis,
quiacuficparasterram , vcproferrc frumentum&aliasres
in vfum hominuin poffit. Nibil enim prodeflct aratio, fter-
«oratio, aut cultura hominum,nifi Deus terram foecundarec,^
SicUtPauIusinquic,i.Cor.}. Nihil cft,qui plantat, nihil cft,
qui rigat:Deus dac incrementum. ^^-^^— .-™^ __„#•
Frumentum eortim] SiliccthominumTRelatiuumcnimpb^ ^
nitur fine antecedence , quod admodu vfitatum eft Hebraeis.
[pro deprmtSyfacis de/cendere^^Uhzs eiusnmbribus
[//^///jjliqucfacis eam:germini eius bcnedicis.
Amplificatorationem a diftributione , quod enimfum-^
matim dixerac , Deum quotannis irrigare cerram ,&f«ECunh
dam reddere, id fada diftributione pluribus verbis quafi per
psrtesorationedidufl:aexplicat,tdqueideo,vt hancgratiam
diuinam , quam maior pars hoi|^inum impie & fcelerace
contemnic & perpecua obliuionc obruit , fiio populo magisi
commendet&inculcet, ne pij quoque in confiderandis &
pra^dicandis his bcneficiis more profanorum honiinum fiac
fegnes.
Inebria] NonnuUivolunt efle precatr<>nem , quia verba
nn&mj fcribumurin imperaciuo. Sed quia& pratcc-.
dencia & fequentia verba partim func pra?tcriti,partimfutu-
ri temporis,non dubium eft quin inftitutam graciaram a^ity-
nem continuet propheta, Sunt itaquc imperatiua rcddenda
per verba prarfentis temporis,ficut& C£tera. Eftque hxc
enallagemodorum vfitatainhaclingua. "^
Sulcos-inebrias] Id eft,non dcciduntpluuis cani, nec produ-
cuntur cantum ex aftrorum pbfitu naturali quodam ordine,
ficutPhilofophi imaginantur , fed tu es qui agrosprofciffos
aracroirrigas.
Deprimis^lebas eim ] Id eft , refoluis glebas largis' pluuiis,
ne fara fuftocenr. Inmultislocis,vbiagrifuncpinguiores^
R^ ficcitas maiorfitautxftusdiuturnior, nonfinemagnola-'
borefrangucurgIeba;.llJl exciirrit turmatmi,feCitcxcur§o-
. Z iij ■• "'■'
»&, '.
/,
w
(» .r.'
.#
m /^ PRiELECT. H^?R. MOI-LERI , v . n 540
I; oem a44epopuUn4um.It\|ie niia tutma ex midtic coUeAa) met«phortc^ did femitas I>ei,quHi Deus pfal io4.«pN:uriirr
* CKcurrens addepopulandos^agrosjcglebftcqll^diue y ^Wt equicareiiubibus^vt nubes liAt qukfi yehicula Dei,q^ibusc()r
rcilicetturmatimquafideipariimoccnpata^Nkiv ^ .' cumuediuspertotumoi^bemagrospinimfoeciinidai^&qui..
Gtrmini eim l>enedic$s\lnm oileniUt rncle uti^a ferttlitasit- deai "iTJiyOflgnificac proprie yiam tritam pIau{b-o,qu« orbi-
^^rorum,veliUa visinpluuirsjvtres nafc^testef^rra produ-' eaif habet,quafi dicitjDadu Imfefefi mit deinem vv^en ,is
"^ cant,nempe,quiaDeusbeBedidtgerminitnontanti!tm pfdr 'vvirdderackerjkt-^tdvvolgeit^et.
ducens c terratfed etiam faci£^ vt ad matUritatem pcrueniit.. \^ Stiilamf/wf ^r] hibitacula|>4/w^ldefertr.& €•
Alioquienimaquapluuia pcr ftiUam vimnon ljabei.or - xukationc cpllcs accingunturr' H "
u Qbrdnasannum bcncficentiatuar/e«^<»«^ ' AnjpIificatgratiamaiuinam,qy6dnontantum.Jigros ho-
rmf4!r«45]&femit«^,Qillampinguedincm; «^«mlaboreexcultosfoecund^^edyiamquo^
„, ^ .CVjIa /.— !^rr-Lij:-i...- rir_.°:j _.. ^i..^ ^„j.. *"* ad multas vfque rcgioncs fc diftundat.D^/» vocat ttott
aridasfolitudinesj|jin«]uibusnihilnafcatur^ fed loeaminiis
culca Scrcmotiora sf ciuitatibus,rnquibus non tanta frequen
tia homineshabitantjbietiaminquit, ftillat pinguedinem
cis,quo tempus illudornasiSc finguli menfes habent fuos pe-
,. culiares fruftus,aut alias rcs ad vfum hominum comparatasl;^
ica vt totus annu» fit quafi corona ex beheficiisDei contex^,
&,homines illa yarietate dele£i;entur.
Quod reddidimus benepcentia if»d(.Iegicur apud Hebrxos in
' geniciuo'propter(;onftru£tionem:(^<v'0''^ annum beneficenti&
tH)iM eftjita ornas annum variis rtbus ad vfum &viaum hu-
manum procrcacls,vt quocunque anni tempore sculos con-'
^crcam.tua beneficeatia c»nfpicienda fefe offcrac : vc annus
beneficentia: fit,quem Deus fua beneficentia omair. Annum
^ beneficentia z\i\ interpretancur,quipriSB'reIiquiscftfcrciIis.Ea
^* fertilitatem dicunc ciTe corona m,feu peculiare ornametum
eius anni.Sed non eximic propheta vnum annum prx cf teris.
<|firfienimnoneademeft omnium fertilitas , tanien lubenc
v^nguli anni fua ornamenca.
SemitA tuAfiillant pinguedirum)]A eft,quacunque tu incedts,
impinguas foIum.Vfi{acedicitur,niTllum ftercusmeliiis fter-
corare agrum qu^m qUod de plantis feu calceis patrisfami-
A
prb pafcuis,qu{ paboltim pr£bentiumentis.Vnde muItiplcK
vfusreditadhbmihes, s,
^iam colles exitltationeamngMrttftr)Q^ix etiam fnpcr hos
ftillat pinjgucdinem,ne omhino fint fteriIes.In'CoIlib* enini
vineac funt,qu« optimiim liquorem,in vfum hominum pro-
ducunt.Dicit autcm coHes exultatione cingi,quia,ciim vin-
demiaeftcopiofa,hominesreddunjturlatti,canunt&cxuIt3it,
proptervberemviniprouentum. * > r
14 Ihdiuintur^-t/r/^i^ff/wrjprataouibus:^: vallcso-
periuntur frumento:cIamant;ctiam canunt. •
Singula* terra* partes.habent fua ornamentaiagri proteruc
fruftu^ varij generis,Colles proferuHt vina,prata pafcunt o-
ues:ita nulla pars cerra; vacua eft Dei opibus,vc vndique eius
liberalitaseluceat.
C/«m0»r)Tribuic rcbus inanimatis gaudium per profopo-
li^s defluic.Nam fi paterfamilias ipfe infpiciat & gubernet poBiam:ficuc & apud Latinos ager dicitur ridere,cum omnia
operasrufticas,muIcoreAiuseoIiturager,quamncura* mi- florenr,& res^nafcentesfuapulchritudine exhilai^anc homi-
niftrorumomniacommittac.Abhocigitur fermone vficaco numx>cuIos.
fumpta eft kaec phrafisjqpua» pingic Deun> tanquam bonum £tiam canunt)t\H hoc loco fignificac concinuationem gau-
pacretnfamilias perpecuo adeflfe operis rufticis, & fua bene- dij,vc fignificec non vnius tantum anniforegaudium,(cda(Ii
diftione ftercorare 8c foecundarc agros.Quacuinque enim in- duos recurfus. Alioqui enim canere minuseft quiim iubilare:
^edit,trahit fecusi ac relinquit poft fe benediftionem , qua vel certe dici poteft qnod ordinis ficinuerfio,qua£ vficata eft
nuIIapotcIleCemeliorftercoratio. Nonniilli nubes volunc Hebraris,idqueinnuerevidecuraccent^sReuia. ^
' : :# ' P S ALM I LXV. ; . '
'" . PARTES, ' '
I. Laudatio , a b^^^ciis Dei fingularibus erga Ecclcfiani fuam, a z.v.ad 7. vfque.Huius propofitio-
nis ab EccIefi«officio duar fUfit particulse. 1. vt fideles in Deo conquiefeant & ipfum adcant perfidem.
2. vt gratias agant & hjbeat bcncficioru acccptorum nominciqua; omnia typice proponiitur, cx vfu legis.
:iz::Ajrgijmentorum liaudis gcnm^^
iEcclefiavl^encdidioque > V. 5. continuum benedifiiionum incre
U» Laudatio , a communi rerum creatarum adminiftratione , ad quam tranfitio eft circa finem v. 6, f
Hjec laudatio autem cfl» de communi adiEniniftratjone terrx & maris tum ordin^ria tum extra ordinem.
V.7. &*. Dcinde rerumcxleftiuinjv.p.quatompiaiuoculisomi^ium expofitafunt adfidem&Iaudem
co coniparandam. ^ ^ - ., . ''.^'' .-^y^-^s^:
III. Laudatie , ab eximiis Dci bcnedidionibus in domiciliunfpopuli fui, a v.io.adfincniVPorro hr
benedidioncs elcgantiflrimis figuris&|fuis ycluti coloribus ad^viuum depidl:» nofttis ocuftslabiiejuturv
O B S E R V A T ]^0 N E S L 6 C O R V M ti O C T R I N AE,
-§luatuortrMij>ui Ueihoc ffdmo totinttur. i.Dei benefUianuf^ ii_;zfc:S2'*^^*it^<!^^i'''???i/?* , ^fif§'^M^tf'^S'^'^^^^
^tm»aUhi^uhn^fani^4;oetibMs^it\^ eertVquoiDeusin>gregifttumrecepit^v^
Jfbicolligereecclefiam,inquacelejhaf.ivelit,vbiprecatesexaudiat, ciofiuantur.
vbi peccata condonet.qua denique omni beneficeraif genere ctimU'
lare.^potentijjinittueri nondefinat.iii. Deum huinanamfpcie-
— tMem confiitutis^eonferuatispolitiis , in tama rerumperturba'
titSne tueri. un.Omnia ifiius vita vjiti necejfaria copioji ac muni-
fciciditusfuhminijirari.
^* /varfji. Deusita efi beneficfu ergafuos vt quotidie iUisfuppedi'
Itet noua/n laudis tnatertam. '■
Nunqudfiujhaiur Deusferuosfuos,du ab illis inmcatur,fedpro
iropinqui Deifunt,non qui externatantum ^ecie locu obtinJSt
in ecclefia vifibili,fed qui verafidefe in Dei con^eBum oJferuM,
Hoc effeiiufeofiendit gratuita DeiadoptioydumSpiritu S./iace
ad eiusfanBuarium accedimus.
in Dei verbo (^pietatis exercitiis confifiit antmA fatietas^ vne
monpeto quide,Jed gradatim.quia etfi infiillet Deusjpiritusfu/ do-
nafuostamequatentis vtile efi,locupletat,donecadducatadfolidd
peirfeBionem.Contraprofanihomines,facricotemptoresminifierijy
f itius anrmif eoru votis: nec vnqua eorutnpreces erunt irrita.quia quifibi ^laudunt, ^ mundo prorfus adh/a^ent , vento ^ inani re-
eas repudiaH^petifj^ddmodo natttrafua exueret. ^ubdfipto- tum vmbrapafcuntur,vt tandem infempiternum ruant exitium
friue(tDeof$infej^abilf,exat^repreces,nuntmiexcutieturno- a
bis orandi fiducia,qua iMum ($ projperumjitcceffitm inMteJ^era
re docebit,quum nuftquam iuuaridi facultate Deus defiituatur.
?' ^icunwtho eoram Deofifierefe auderet , nifiperjuafus eum
pbifore exorabilem:itavbijponte occttrritac pronuntiatnon fiu-
fiirafe inuecari,aperta efiianua vt cert^im omnes adeuconjbtat.
§lui autemfidei certittidinem nonafferunt ex Dei verbo coceptam.
Ecclefiamfuam Dejts nottvulgari velordirtMrio modo.fedela-
to brachio fif terribilipotentiafemperferuauit.€^d cognitti vtile
efiyVt in rebus perditis non tatnen lenejperare tUJinamus. '
6}uum Deifalus lud^is deftinata.fit etiamjfies extremitatUter-
rafequiturgratiam illam adgentesquoque extendi.
7.8. Fortitudo Diiextatqutdem in cun&is mundi partibtts.pra-
ciptit vero in rttpibus altis ac immenfa illa terra congerie. Deinde
!■■'*„
fedpendent ab expeSattotte fortttiti ettentus,n6 ver\ ad Deumac- ^f^^^ ^^^^ ^^^is ^ hominumJluSius componere nouitfe omni^
cedunt.KegulaprecandietiamdpudeosnuUaefi .quifujpenfis^ potentem ep tefiatur.
dubiis animiifemper Deum orant.
;^ fluodfingularefuit olim ludm^pofi Chrifium in carne manife-
ftatu^ cunaisgentibusfitcommune.
-f Noti aUter exoraripotefl DeUs a nobit , nifi dum ff*pf^iciter
fttcatisnoftrisveniam de^ecamur, » ; ; ,
Is-i'
9 Tdmi/Iujiresfuntf^ erunt Deigratia erga ecclefiamvtad
retterentiam ^ admirationem barbdras etiam gentes t^ longiffi-
miremotas cogant.
Abortu vfquead oceafumfplis non formidnbilis modoDeus
efi.fedgaudijqttpqueauthor; „ ' . >
-> jtf No/lrum
■TV
i^ZMdm
>*:£.
fc*^
«»,
■.•-tff
. .-.*««; ■ >'■■
.Ji-\ ',.., Si-,isk^:. ....*!^..
"»■■,
■',¥:
./■»
y>y^.Wff^p
IN
i^^
f£fiiimi^^fertiUtateapwfme^HicM.optil^iAditmitoptimu« fergefietima^fitit» ,» ^ \
tiUepaierc4deps,itaj^o^icierM,vtaUment»inteporeft^pe^taret. 12 Deibenej^entiaperJtnguhsannorsHmcirfHitMeeJlc^JpictM
xt Totittsnat^JiordoteftimnittmeflpatemierganosDetamo ^qim**nq!aifacititer,fluitadeiuspedesfi-^^^'^^^
m,quidquottMattaviilmno{Maa^0mfUfcipere£gnetHKF6rt^, ,,«.14. N^tfiifrnparsDeiopibusvacudj^af^^
^fm»actitiJSimi^uie^pluuiiferiffneminaere(^elementitqHti^ tatadtotut^orhemloct^UidiilHumfufficit. \^.^^^^ 1,.
«j?--
^A R T
<.'r'
I c Y Lt iif, A»eC IpP V t.
X.
9.
Heus inBeclefiaruajnufquktnallbi^re&e agnopEieur&;
•-■ celcbratur.' ■ -■ :;':^tKfl-iv^' <^' .■■: '■ .■■Ari
EccIcfiathitfaurosDeipoflidet. ■ii*'^
De Orsidone,exau(licione,peccatoruih remifl(idne/t><
r><
y
-%,.
4ji Ecclefi^dc^mefticorumpriuilegit.
5.' VcrbiDeipr«ftanria,effi(:acia,authoritas.
6. . Cr*eacioq^s & adminiftraijionis mundii confidltf atio.
7. , Tcrra^ fertilitai ;i Dei bcncdidione fpeeiali.
ARGVMENTVM PSALMI LXVI. : ,;;
'■■'•"■■ ^ ■ ' "';'■■ , ■"• ., ' 1 ■ ■ _.
l' JA M hk PfalrnM' efl eHchariflicus :fed pccafto firibendi fuit alia tfuamprioru; Apfaret
emm huncPfalmurn MrHfojitum effej^oflaliqmm inftgnem Itberationem huitts popHliy^udcun^ue
tandernilUJuerit. lJdmtitultueimmentionemnonfacit:fed<^uereU de magnitHdine calarni-
tatum,au£pfalfno ad^erf^efuntii^ coUatio illiMprimAJtherationii,^U£faSia eiifuhMofe,qiuan-
dopopmHS illufir.imtracula eduQnsex Sgjpfo trafiitpermare rubrum ^Urdanemficcis^edtbm^
ofiendit ijuam infignefuerit hoc beneficium ^uod hUpr<cdicat. Afjirmat enim non rninus admiratione ejr l^ttde
dignum effe illud recens beneficium , quamfuerit illa prior Itberatio. Ided^ue ornnes homtnesad aonofcendum
f^ celebrandufn hoc beneficiuminuitat. Etmomt nonnuUos hac ratio tvt Pfalmum de hberatione ex capttu^
tate Babylontca tntelligerint. Pojf^tt^m vero omnes homines adgratiasDeo agendas hortatui efii^ magnitu- -
dinem beneficydiuimexpofuit, adfitamperfonamdei^de autor Pfalmidefceftdtti (^primum defitagratiiHdtne
tesiatury<juamfe deber^Deo oFiinditnon tantum exgeneralit^tiadarnobiigatione tfed pecHliari votbi efuod in
affit^iontbns <^ xrumnis Deo nttncupauerat. jyeinde caufas addtt , tn cjutlfpu beneficiafibi exhibtta csmmemo-
rat,ed<]ue ita coriimendatti/t nUn^uJm fdtk pradicare fe poffe amorern Dei^^uemin his angufiiis (j^^periculis ex-
pertusfit,affrrn(t» , , ' ^, '-
Dicite Deo ] Non racis cfle iudicat inter horaiti^s comme-
moralTc illud beneficium , Csd valt dici Dco , vcrcilicet ani-
mi finc ardenciores& excitaciores in meditahdis beneficiis
diuinJs. Nam fiin confjpeftum Dei nobis prodeundum , &
dicendum aliquidficfaciinus id maiorecum reuerencia Sc
accentione.
InmuUitudinerobom tuimentientur'] Amplificat adhorca-
tionem ab exemplo. Etiam inimici tui,inquir,nolint vclint,
Coguntur agnofcere Euamporentiara &rpbur,&fetuo im-
AD triuinphihdum,cantlcum pfalmi.
lubilate Deo omuis terra.
2 Caute gloriam nominiseius.-ponite gloriam
Summa pfalnni, vt diftum eft in argumcnto , eft gratiarum
aftio. Eaautem vt fit illuftrior , non intra priuatbs parietes
peragitur ab vno acque altero,fed in publico coetu,vt vniuer-
fus populus ad agnofcenda & celebrada beneficiadiuinain'
uitetur. Exordium igitur Ii^bec adhortationem , qua omnes perio fubiicere. Idquanquamfaciune inuiti i^ mallent enim
_Jiortatur, vt fuas voces cortiungant cum piis in celebrationc iugum excuterc)tamen metu potentiae tase id faciunt.Qll^tt?L_„
^^neficiQrumdininoTuin.Cumenimbeneficium liberationis tomagisigiturdccetpios haec beneficia graco animo agrto=^
publirura^fit, & ad omnes pertineat , decet ab omnibus quo- fcere & celebrarc , in quorum falutem ha»c funt fafta ? Hoc
' que id priedicari. propriefignificatillaphrafis, MewrwwfMf^rti/.AtqueitaGra:-
Omnis terra} Poteft illfl vniuer.^^lis reftringi ad terram lu- ci eam expdnunt. Homines enim impi; & profani,vbi videni!
daicam,qu3B expqtta erat hpc bencficium.cuius infra fitmer^:;^. in horribiUbiis euerfionibiis & ruinis imperiorum , & pofnis
tio. Sedtamenquialiberatioilla prarltidJum & exemplum hoftium ccclefiz, nuUamcfre hominijmp6ccntiamt.mtamj ^
fuicomniumlibjprationupi ecclefi*,quQCunqueterapore,id- qusBopponipoffitpotentiardiuina:, incipiunefibi abeome-
conondubium eft,casterasquoquegerttesin toroorbeter- tu6ifc,eiiiiquepotentiamagnorcere&pr2dicarc.VeciimIu-
rarum vqcari ad focietatera hutuscelebrationi$,atquei£a va- lianusdicit, Vicifti Galilxe. Sed quiaid faciuntctfaft^ , non
ticinium quoddam mifceri de.futura regni Chrifti amplitudi- Iibere aut fponte, ideo dicuntur mentiri Deo, id eft, fimulare
nc,&ecclcfixpertotumorbemfparfa:confcruatione. Sicut illamfubieftionem, ciim aniinus inccrcafit alienus ^ Deo.;
^gicur populus ludaicusquandimllapolitiaftctit.mirabili- Ira&pfalmus i8.1oqiiitur:F^iIiialieni —
ter cft feruatus &liberatus a Deoritiecclefia vbicunque ter- eft , agnoueruntnieum imperium , &faftifiintmihl fuppli-
rarumilIaeft,femperaDeodefeilditur&liberatur,idquebe- ces ,quanquam inuici.Ec pfalmusSi.OforcsIehouaemcntiti
neficium agnofcere pij &praedicate quocunque cempore de- > fuiflent ei,fi ambulaflet Ifrael in viis meis,id eft,bello domi- .
bent. y ■'-■'■■'"[;■■ '•■'■':l^-'''' J ti fubieciflent fe e1,q.uanquam non voluttCaiio obfequio. Alij
lubilatej Id eft,eftotcl3Bci,qu6d Deumhabetis defenforem qui ita exponunt , Inimiai tui me^tientur tibi,id eft,excideat
j;npericulis&feruat«rem,eiimquecelebratc. fpe ru3,veI,vcquibufdamplacuit,negabuntfequicquamho-
C<»w>e^WMi»]ldeft,extolIice& prajdicateciusbeneficia f^ile in tefuifTc ,moIitos,non videntur aflfcquiproprietatcnl
promerico&dignitate,ytitanomeneiuspaffiminrotoorbe huiusphrafis. ';i^/ ' '^' - \'k..*\]i.!'''
i?xcIarcfcat,&debitaci|jloriatribuatur. 4 Ommstcrn^Adovdhiinttelfyriuiefisefl^jy'-
Ponitegloriamkudemms] Id cft.facite vt lau, ciijs ficglo- „gcdoche coniHna^,prQ , habitatorerterra adorabunt
/f]&canenttibi:canentnomentu1i*[,Selah. '
Alia amplificacio abexCmplo eorUm qui fe fponfc cx^
gentibus Deo fubiiciunt. Eftque h«c fcntentia: Tanta cfl?pb-
tentiatua,vtpertotum orbemterrarumfefeiIIaextend^t,6e ;
homines moueat , vt fcDeo fubiiciant, eilmque reuerenter
adorent.Quanto igitur if^ius hoc fit a ndbls Iud£is,qui ran-
tis beneficiis ab ep fumus afFcdi. Kurfus autetir,vc ante, futu-
tui. rumpraedicit,vt doftrinadepeo& eiusbencficiisaliquan- '-
15 incipit attinge;p nonnihil illud pra»fens beneficiu, quod do fpargatur per cotum orbem cerrarum, eaque omnes ho-
agnofci^ celebrari vult ab omnibus. Nondu tamenintegre mines ad agnofcendum & celebranduniDeum inuitentur.
id explicat. Qu,od enim dicit,Deum efle metuedum feuterri- Quod igitur genttsolim fafturje funt magfio ftudio & ak-.
bifem etfc operibus fuis , hac oratione fignificat Deii edidiiTe critate, ciim fe Dei imperio vlcro fubiicient,id vos nhnc prars
magnam aliquam & foedam ftragcm intcr hoftes , quoru po- ftare acquifiimum cftj ne fegniores yideamim ipfis g^ntibus.
riofa: quafi diceret,non fitisigiiiauf autfegties in prardicandis
bcheficiis diuinis , nec fitis contenti mediocri prafconio , fcd
fplendide &gIoriofeprsBdicatebeneficia accepta, vt pareft,
Alijgloriamlaudisreddur^ttfed ciiml133non fcri^batur in
conftruftione,iudico alter^m fententiam eire veriorem.
^ Dicite Deo, quam terribilis es opcribus tuis:
in muUitudineroboris tui, mentientur tibi inimici
tcnriam ftibito & praiter fpem omnium euerterit, atquc ita o-
mnibus etiam hoftjbus tcrrorem incuft^erit. , ,
-^^•4
quae paulo poft acceflTura! funl ad ecclefiam. Ita ab eJicmpIw
•onatur eos cxcitarf & ^acres rcdderc ad prcdieand^,»ne^
Z iiij "" ' '
..h.
•V
■m:
'TV'
-,r,.„.^j^^;.!^^:^,, V-^/y
# j., PRiELECT. HB*JR. MOLLER:! 14+
%OA diuina.I(Iquet^uehs adhonatio dfteiidit.
/ 5 VenJtc "' '■"''- ^" '
Kfcdti^ vefjnv; «Satiir fuopopulo exeuteire i»
|lleriqSfelRF(^«S^'bant.vtanimuiTi nunquani adcbofidferattda
bcneficia diiiina attoUererit.Itaque crcbt^bpetuntur adhoi^
taiioncs,& vrgenwr auditores exempUs aliafum genua,imo
hoiliufn quoque.Tanta funt,inquit,miracula,qu^peus edi- senedicite igitur, inquit,/(>p«« I>€o nofiro , id eft , liudate &
dit in liberatiotieecclefiJe , vt hoftibus quoque lUa terrorem pya.dic^icbeSeficia noflri Pci, quifcilieetfe nobis||cuiia-
tincutiam.Curigitur vositaftupetis,vt caput attoUere,aut a- \i^^^ ^^^^.y^^y^ patcfecit,& praeterquam quod han« tcr-
dccet cert($nosgratoanttn(>nu^er^xliihita niobis beheficia ,
agnofcerc:& ceiebrarc. Eflee «nim fceleratUniJioaigemi-
bus alienis i Deo,atque adeo ab ipfis eciam heftibus hac in rc
vinci.
nimo atceniderc ad ha* beneficia non poffiti&?
ire*^ite,^videte^t^ir\6\csxtt:>&ic\xt\tG\^^^
- veftram : nolite perpetua obliuibne & filemio obrucrema
' ingcUtia beneficia, quxvobis exhibuit «.excitate vos , vtlal-
tem aliquo modo illa beneficia afpiciatis, & confiderctts.
Sunt enim tanta , vt ctiam illi qui £unt extra ecclefiam ( quos
hic nominatfilios hominum ) Dei potentiam & virtutem m
ram nobistanquam fedem firmam attribuit » infuper hocre--
centi 'beneficio fingularrtm Tuum amorem erga nos teftatus
eft.
CD»py hoc loco non intelligit gentes,fed populum ludai-r
eum, qui rn plures tribus crat diftributus, idqucex fequenti-
bus v;erfibtis colllgitur. Populusautem ludaicus repra^fentac
gentibus.
hic nominat filios hommum ; Der potentiam « vircucc.u i.. ^^^^^^^^^ omnium aBtatum. Ideo quae de eo dicuncur,ad ec-
hiSaghofcant&forraident.Nolit?igiturficndcterioresipfts ci,;^,^ „^sfe„i debent.
|c> %<^i poruitaniraas noftras in vitam : &
deditad lapfiim pedes noftros. r . il^ |
Propoficioni addit rationem , in qua iani commeilnorat il-
lud recens beneficium.quod didc cfle itainfigne &nuracuio-
fum , vt non fine maximo Ijfcelere fupprimi& taceri ab ipfis
pof{it.Propcer hoc vero bci^eficiuminftitucaeftprincipaliter
f-pxitmaioresnoltrosexAgypco,eccerramnancmxy«Y- jijccgratiaruraaftio. .
uit: atque eo beueficio fuunj erga nos amorem ottcndit. Id ^pofmammM noftrmn 'vimm\U eft,feruauit nos incolumes
,6 V C«^nuertit jnarefn aridam : per fluuium tran-
fieruiit pedejibi laetati fumus in eo.
Amplificap benefic/um acceptum a collationc prioris libe-
rationis in ^du Aio^e populi ex iEgy ptp.vt vel hoc modo po-
puliftuporeiii corrigat.Dcus,inquit,infigni miraculo ohm e-
iuxitmaioresnoftrosex ^gypco,&terram hanc illis attri-
iuit: atqueeo beneficio fuuni erga nos amorem oftcndit. Id
.yeribeneficittmpatrcsnoftriagnoueruhtj&animo Ixto ac
srato pr^aedicarunt. Quid igicur nunc ft upemus,ciim non mi-
norebeneficio a Deo iimus affefti quam tunc?TaIis cft colla-
tioinhocverfu. \ ■ - ^
Qijpd autem ihquit,z:«/^«^«?«*,fignificac illud beneficiu,
quodmaioribus pracftitum fuit,pertinere ad omnes pofteros,
quia perpetuum fit pignus & teftimonium amoris diuini er-
ga totam pofteritatem : ideo non miniis fe dc ea hberatione
Ettari , quam illos ipfos qui olim ex -figy pco dedufti eranr.
Quod fi igicurillud praeceritum beneficium ita larto animo
confideramus & pr«dicamus,cur ad pr^fens bencficium ob-
itupel<iunt& obmutefcunt plerique?
7 Dominatur in fortitudine fua feculo: oculi c-
infummis periculis, ne magnitudine calamitacuni oppreffi
periremus.*1?cricula eranc maximaj quar omnibus attuiiifenc
interitum, nifi Deus illa dcpulifSpt, & nobis ex prajfcnci raor-
tis periculo ereptis vitara reftituiirer.
.,NondeMtadkpfitm^ I^cftjeflrccit ne magnitudine cala-
micacum opprimercmur,aut ne vi^i dolorc ahqUid commic-
tercmus , quo ipfum offenderemus. Cenfirmauicigieur nos
fpiritufiio, vtpatientcr pcrferremus pericula , ne frafti im-
paciencia auc d6loremurmuraremusaducrfusDeum,autiI-
lo dcfcrco ,alia remedia inconceflaaut falfa numinaquxre-
remus. Qujl extra ecclefiam funt, non confiftunc in caiamica*
tibus.
lo Quia probafti nos Deus:cxaminafti nos fieut
ius fuper gentcs fpccuIantur:defcaores[r^Wri]n6 conflatur[rAr"^w»/;^r«r]argentum.
cleuabunturfibi,SeIan. .... . Amplificacbeneficium primum^caufafinaliarrun^narum
Addit aliud areumentum a fortitudinc , viribus , potcntia ^ pcriculorum, quibus pij in hac vita cxercentur. Illa: cala-
diuina,& aprouidentia, qua tbtum hunc muodum gubernat. micates , inquit , erant diuinitus nobis immifl» , non vt nos
^iamfi, inquic, nuUa peculiaria bcneficia ^^j*|? ^^^^f ^^j?j^" perdcrenc , fcu vt eflcnt •aym^^ tantum auc fignairaidiuinat
l)ita ,~ tamen inouercvosdcbcbatillainfinicaDclputcnHa, aduerlusnos. flta enim hommes qui fuhc cxtra ecclefiam,iu^
quam in totius raundi gubernationc oftcndit,& illa cUra,qua
pro oranibus ho^ninibus in toto mundogerit, vc eius laudcs
praedicaretis & decantaretis.
ca^TIJJnon fignifieatniic fcculum auttemporis perpetui-
tatem, vtlaBpealias,fed ipfammundi fabricam, quemadmo-
duni & fupri Pfal.»4. Eleiiamini portae feculi. Deus fua forti-
tttdine dominatur mundo, id eft, Omnes homines fuo impe-
ficufubiecit
dicare dexrumnis folent , ieaque animum facile abiiciunc ScT
defpcrant] fcd erant illa; calamicates, Jhtuf^siaitu , quibus Deus
confulercvoluicnoftrae faljKi, ncJfque excitare ad inuocatio-
nem , & confirmare in nebis fidem , fpem , patientiam & ca;-
tcrasvireutes:voIuicitemexpurgare vitia& fordes noftras,
vohisdepoficis animo magis finccro deinceps Deo noftr»
adhxrercmus. Inotioenim &voIuptatibusfempercontra-
. huntpi;muItumvici;&fordium,ficutferrunFi^ufinemJlla«^
Oculi eius reAiciuntgentes j Id eft,quanquam peculwn cura fordes calamitacibus rurfus excoquic Deus : ficue argcntura
& araordprofequiturpopulura IudaicunB:tamen interea non conieaum in iffnem purgatur a fcoriis,ipfo argento manente
-j----^-^-^^'---—--—-^^^ v^-v- ■ '-- ^ ^^ /^'- ■"-■:.^-yir:T=^T-ivi^-.i;;::i~r-vTi^-:ff:;?riT:====
iie|ligtiFcaf«rasg^e*,t€dhaS^uoque^
iUis viftum ,& alia coi-poris neccfl^aria , feruat politias &
coniugia , non finit bellis & vaftationibus inter gentes deleri
refpub. aut fieri infinitas vafticatcs, fed etiam fua prouidcntia
gentes compleftitur. Q^^d fi igitur illa beneficia digna funt
quc celebrentur ab omnibus , quanto magis hoc infigne be-
neficium,quodnupernotilleftexhibitum, &ex quo peculia-
tii amor Dei erga hunc populum aftlilgcc , prxdicari ab ora-
nibusdebetf
RebeUesnonexdtabunturfibi'] Confirmat priusmembrum.
Qupdenim ^entescuraequoque fincDco , id velindeappa-
ret,qu6drepriinittyrannos,& fcelerates homines rapic ad
poenas , nec finiejiimium crefcere furorem & piotentiam ma-
> lorum hominutn!^
'. %t
cutiunc . - „ ^
bcre Deo,quique indulg^t fuis cupiditatibus,& fine vllo mc-^
tii numinis diuini ruunt ^iquo impeilit ca^ca libid*. Illi enim
dicuntur defefliorcs, quia non continenc feintraillastnetas,
/ quas illis Deus circumdedic fcd pcrfraftis repagulis & rupdl
carceribus vaganturlibcre fine mctu. Qualcs pinguntur Cy-
clopes ab Homero&aliis.
8 Benedicite populi Dco noftro : &- refonatc
vocctn laudiseius.
dine,qu3m adiecir, oftendit pios non confumiaffliftionibus,
fedpurgaiosavitiis emendari, & confirniatiores in ftudio
pictatis rcddi.
11 Deduxifti nos in lacjueumi pofuifti coarda-
tionem in lumbis noftris.
u Equitarefecifti homlnem fupcr capita noflra:
venimus in ignem'& in aquas \8ii eduxifti nos in re-
fe(5tionem. ^fe'
Rurfusamplificatbeneficiura exantithefi, hoc eft, acom-
nemoratione magnicudinis calamitatum , quibus fuerant
oppreffi. Quo enimmaius eftpericulumautcaIamitas,eo
, . _ , . , magis beneficentia Dei in liberatione fit confpicua. ieuia
|i nniD nomuiat hommes feeIeratos,qm pctulanter cx- ^^^^^^^ exiftimant plerique vel cafu vel confilio atque fn-
it Dei imperiutn , & non agnofcunt feobcdientiam de-^ 5„ft :. hnmxnz oofle depelli; ^cA R erauioribus oericuli
duftria humana pofle depelli; {ed R grauioribus periculis R-
mus circuniuenti, cx quibus nullum effugium pateat huma-
no confilio.fi fubitoauxihum& liberacio affulgeac, fatencur
ctiam profani homines illud beneficium foli Dco adfcriben-
duni efle. Quanto magis igicur nos idiacere decet, qui diffi-
teri non poiTumus, nos diuina ope ex tancis periculis erepcos
effe? ^ ' .
JDeduxiJii nosin %»?»/»] Vtiturfiguris tanquam in poema-
te, eftque ha;c fentencia; coniecifti nos in rummas anguftias,
Poftquamvariaargumenta collcgic , quibus populum ad cx quibus nullo humano confilio aut prudentia euadere
gratitiidinem excitare voluit, nunc repetit adhortationem, a pof uimus. Fuimus enim vndiqiie obfeffi & circumdati peri-
quawtforfuseratpfalmum. iCumomnwhominesagnofcant cuIis,nonaliter ac fi carceri angufto fuiffemus iaclufi. No-
men
•V'
}-::J-m .m.A:
■n^.
;{*s,)
\.
W'''^Ww^^9^'^'^^*iW'W^!^'^W'^^'^
545 IN PS ALM
menrniVO fignificatcauefnam aut fpeluncam , in quam fe
feras.aut Iiomines inextremis periculis & angufliis.dum vn-
diquei venatoritKis feuhofl;ibuspremuntur,recipiunc,vtibi •
lateant,& ex qua prodire Rue vita: pericuio non pofTunt. Ita
Dauid, ciim eflet exul Sc vagarecur in deierto , quoties audi- .
uit Saulem acliieiitarecumexercicu ,de(cenditniiy03 . hoc
«{ft.in cauern'am,vt ibi deiifefcerer.i.Sam.t^. t.Sam.j .Et per
metapiioram /igniQcat arcem munitam , in qua liomines in-
cludu|||iir tempore obfidionis. Signiiicat & laqueum (eu
plagas quibus fcra; cinguntur , vceuaderenon pofiintquin
capiantur. Vc lob.i J.11T9. Ht rece fuum feu laqueum fuum
concra me circumduxic< id eft > ita conclufit vtnufquatn pa-
teatexitus.£zech. u. Expandain rece,meu(n fupereum. &
coniprehendeturlagena niea, &c. ,In Iiacfignmcatione v-
furpacurhocloco, & cunc Grammatici nomen dcducunt ^
•nynonanXO.
Co;tr5iationem inlttmhis'^ Explicat&exaggerat quod prius
dixetat de laqueo, nenomeniiyO accipiacur de munitione,
& vt periculum inaius ac propius fuilfe incelligaiur, quiin fi
retibus vndique fuiffent conclufi. Nam fera» cciam conclufae
interdum ruptis laqueis fcu retibus euadunc. Hic vero nulla
fuic cuafio, quia la iaqueis feu catenis duriffimii tenebamur
con{lri£);i,canquam abducendiad triiltffimain feruiiucem vel
lanienam,id eft,nulla ampliiis erat fpes vica; & falucis. Era-
musenim iam dcllmati maftationi , &iminuiebac eamifex
ceruicibus noftris.vc fequence vcrfu dicicur. ,
Equitarefecifti hominemfuper capitanofira] Id eft, fecifti vt'
hoftcsnobisconrumeliose&pecuianter iniulcarent , nofque
crudeliter&cyrannice rraftareut. Non.ilicerenini nos aefti-
marunc quam vile aliquodlumcacLinijin quodpro fu.i libidi-
ne lieuire poflenc.videbanciirqueiamiam nos opprcfrari.
Venimusin ignem ^inaquam] Id cft,oinne gen is srumna-
runi& afflifttoHum fumus experti. SajppfoU aqua inScri-
ptura ponicur prograuiffimis affliitionibLis,vt Pfalmo ji. In
inuiidatione ;.quarum multarum.ideum non pcrtingent, id
eft, ieruabuntur m maximisarfuinnis & calamitatibus. lob.
zt. Abundantia aquarum operuit tc, id eft,vchemenres affli-
ft i<jncs.PfaI.d9 . Salua iYiequia venerunc aqua» vrque ad ani-
m.im meamjideft, proximum eflmortispericulum. Homo
enim fi mergatur iii 3quam,facile fufFocatur. Et in diluuio a-
quJB atculcmnt inreritum hominibus &animalibus. Inde
aquaaccipiturpro c.ilacnitatibu'; , quse func periculi plena:
&exiclofa». Igniscciam, quiaconfumicomnia,inScripcura
ponitur ^ro affliftionibusjVcEzech.jo. cum dcderim ignem
in Mizraim.ideft.cummiferoafiHidionem, vclhortem, qui
omnia vaftec. Et i;. De igneegrelfi funt , & ignis confumct
"wp^r^' fWf^^^f^t^^^i^^^mm^W^ ^wilf»"^
VM LXYI. % ^4($
IDeo : & atiimf gracitudo aliqifo externo fymbolo & tcft«"
momoerat declaranda. Demde^vtefTentfignapromilfioni*
de venturo Melfia. Tertio,vt effent nerui public» congrcga^
tioniS&minifterij. Poftrcmo.vtnotjeefTent, quadifcerne"
rcht hancgentem ab alijs iionainibus.Hos fines intclligebat
prophcta, &huc rtfpicit^cummentioncm facitfacrificio-
rum, prefertim vero ad primum illunr» finem. Voluit enim
hxc facrificia effetcftiraonia gratitudinisanimi.
Perfolmmtibi w^^jQuaenam illa fint vota iam fjepe audi-
uimus. Fucruncvota publicsB&fblennisgraciarumaaionis.
quampubhce in coecu piorum declaracurus efTet adhibicis
lacrificus. Eavotanuncupaueraccumefretinaffliftione &
periculis,quod vfitatum fuic in illo populo. Et nihil habue-
runt impietatis.
Itaque perfeuerantiam fuam, & conftantiam in pio pro-
pofitooflendit,quiapcrfoIuctiDnnfeaffirmat, quod voucric.
Multienimpoftquamliberatifuntex periculis, moxobli-
uifcunturbeneficij , necper oluuntvota. HaBcfceleratam
perfidiam Deus punit feueriffime ctiam in hacvita. Extat
cxcmplum de diuiceqiiod<un mercatoreapudCedrenu , qui
in graui & periculofo moi bo,non taottim vouerat, fcd cciam
legaueracpauperibus;o.libras,quascumredderciiberatu«i
nioibo recufaret,aniicus foincurum fe illam pecuniam rece-
pic,fi ceinplum ingreflW proficcrecur non fe , fed amicum il-
lam pecuni.mi in vfum pauperum elargiri, Quod ciim fecif-
fet,&argetum abamico recepifrer, mox egreffurus adiplam
templiportammorcuus concidir. Videincegramhiftoriam
pag-iU.
i; Holocaurcapinguiumofferam tibi cumfufft-
tu arletum:tacian) boucs cuin hircis,Sclah.
Amplificac promifli mem gracitudinis a multitudine &bo-
nicace vi(aiinarum,c]uas Deo oblarurus fic. Arque hinc appa-
recautoremhuius pfaimi non fuifrepriuatum aliquem , aue
tenuis forcunx hominem.fed vel regem ipfum,vel propheca,
cuius praecipua fueric djgnicas & autoritas in hoc populo.
Holocaujiapinguium] Id cft, offeram fplendida & varia fa.
crifii:ia,necparce id faci.am,fedliberaliter.
Cumfetfiiuarietum] Sufficus ille per fenon poterat effe
gratus Dco,fcd quacenus crant figuraj venturs viftiin^, & fi-
de offerebancur ariete$,fuauiter redolebanc coram Deo,ficuc
fsepeScriptura defiicrificiispiorumloquicur, Odoracuseft
Deus odorem fuauicatis.
Faciam houesj^icat verbum facere in Latina Itngua & ft'^tif
in Grajca fignificat prxparare viftimam ad facrificium,& pec-
agere ca gua; requiruntur,vt rite oblatie fieri poffit : ita nipy
cos: id eft , ex vna afflidionehberaticoniieiencur in aliam,
quajcos.ibfumat. Hic vero vcrunsjue elemencum coniun-
git , vt fignificet nullum fuiffe genus afflidionis , quo Deus
fuos non exercucrit, & fubinde vnam caiamit.uem excepiffe
aliam,ica vcnulla fuerit hadenus ref.nracio. Talis eft eccle-
fiar condicio in haC vica, iadacur eniin variis arrumnis, & in-
iuriarum procellis. Obferuandum aucem quod dicit:Deum
iftas calamirares omnes adduxiffe fuper popuIun),quia,qua
do ecclefia affligitur ab hoftibus.id non fitfine confilio Dei:
eaque resconlblationcm aftcrc piis mencibus, quia fciuuc fe
interca tamcn cur^e eflre Deo;
Eduxijii nosin irrigationem} Id eft.poft multos labores tan-
dem recreaiti nos fuau'ter , depulfis periculis & calamicaci-
bus,& refticuta priore felicicace.
rrn fignificat proprie locum irriguum , fertilem & amoe-
num , in quo"omtnafcIicicer proueniun: , & qui lutf^pedru
hominem exhtlarat. Accipitur igitur hicmetaphoriccpfo
felici rerum ftatu,in quo nihil eft metus & periculi,vbi fum-
ma eft animorum tranquillitas & Ixticia , & vbi umnia, qua:
ad vitam necefTaria funt,abunde fuppetunc. ,
15 Veniamin dotnum tuam vcum holocauftis:
perfoluam tibi vota mea.
14 Qu^ protulcrunt iabiainea :& os meum lo-
cutum cil: in afflidione mea.
_ Hafl:enus totam cccl^fiam ad publicam gratiarum aftio-
nem hoaacus eft prophdta,& argumenta adhibuic,quae exci-
tare eos ad confidcrationera 8f celebrationembeneficiorum
diuinorum pofTent. Nuncadfuamperfonam defcendit, ac
fuam gratitudinem declar^t. Nam vt adhortatio fic effica-
cior , oftendit fe i^itf^* fore illius publicar gratiarum aftio-
nisinfolennicoecu. Hocenimbonidoftoris&principis eft
officium.
Cum holocauflis tngrediar] Id eftjego animi gratitudine te-
ftabor publicisfacrificiis,quae cibi offeram,canquam mtie^*'
Eranc facrificia externa inftituta in hoc populo. Piimiim, vt
cfrentexerciciapoenicentia»& gratiarum adionis: nemo e-
nimnte ofFerebat , fi aninium afferretprofanun]i & alienum
Hcbra:isiiemfignificat,vcexhocloco apparec. Eccius ciim
in verbis infticucionis ccEnse Chrifti verba,Hoc facice,aiiega-
retipromifraidololacrica ftabilienda , ex hoc pfalmo preba-
re voluic , & vcrBum ficere eo in loco idsm cflTe quod facri-
ficare : fed quam infulfa illa fint, oftenfum eft ab aliis copio-
fe , & Paulus manifefte hanc fophifticam refucat : Qui ciim
dixiflcchoc facice , mox fubiicic, Quocicfcunque comederi-
tis,&c. Faciemliigicur verbum refercur ad totam adionem
pratCCdentem^;;^^- - -J ^ _ ^z=:r^7^^:—:i
16 Vei)ite auditc, <k narrabo omnibus timenti-
bus Deum qu« fcccrit animae racahr^
Nontantiltm holocauftis & facrificiis gratftiidiiTenrfuam
teftiatur, fedtanquimdoftoris muncrefungens>publice in
coetu facroprajdicac& commcndat beneficium fibi eihibi-
tum, vt alios fuo exemplo excicec adagnofcenda & celebra-
da ha»c beneficia, & vt afTenfidnem de cura Dei, quam gerat
pro hoc populo,& fidem ac fpem in ipfis confirmcc. Neque
cnim fatis grati Deo funt , nifi quidefidcrioflagrant publi-
candx.quam experti func.gratix diuina;.
Timentibus Deum] Ad hos folos dirigit orationem, quia hi
foli idonei funt auditores.profani homines & hypocrits non
mouentur his concionibus.
17 Ad ipfum ore meo clamaui 6c exaltatus eft-
fub linguanoea.
iS Iniquitatcm fi refpexi in corde meo, non au-
dict Doniinus.
19 Vtiqucaudiuii Deus:attendit ad vocem pre-
cationis meae.
lam commemoratbeneficfumfibiexhibitum iquod fcili-
cetreipfaexpettusfit fuaspreces efleexauditas, quia fe-
quuta fit liberatio quam expeciuerat. Docet igitur precet
piorumnon negligi a Deo, & fuo exemplo confirmat nos,vc
fimili fide ad Deum accedamus.
Peros&linguamexprimit vehementiam & ardoreti». pre»
candi: non enim fuic frigida oratio, neque durauit ad v-
num momentunii , fed crebro fuit repetica , quodfuic fignum
ar<loris.
'.*'4U-i,.>
547. \ f ^l PRiELECT. HENR. MOLLERI' ' % ; - ? 54« [
^ExaltatHtfmtfuh ImgtM wm] Duin fcilicet hunc honotem ^Ohreruandum autem quod addie.In corde.Qu/t non fatis
illi cribuerem^qubd folus eflet qu' pdfTec faluare, &^ quo fi- cll puras habete m^nus i. cxii& , i furco , auc ali|is fceleribus.*
lutem noilram pendere cred.ercm. Itaenim rede exahatuf fedcorquoqueopsrteteflfemundum. Pharifa?us apud Luc2
Deus, fi huicvni falus noftra adftribatur, non infocietatem ' j8.gloriacur,qu6dnon fic raptor, moechus, autquialiorum
vocenturfandi,.velaIianumina)fi(;utiaPapatufierivide- bona vi aut dolo ad fe rapiat : intereacor intustumetambi-
mus:vel etiam,(i non induftri||t auepotentix humanse aliquid > tiorie , iudicat fe Deo placere propter illam difciplina excer-
tribuacur,(]uodethnici8eftfamiIiare. nam,ardecodio,inuidia, cupiditacevindiSa:, Scaliisvariis
SublingMtTi Illud quidaoi tantundem valere veluntatque fcelerit;us-eft poUutum^ Hic igieur vere refpicit ad miquita-
in corde,qu6d cor iit fub Jingua: fed voces,qux vario lingua: temln corde , dum iudf cac has flammas vitioforum |fteduu
flexuformantur^teAedicunturnafcifublingua. Sicuc&aii- noneHepeccata, atquehis fecuie indulget. Ita Poncifici;
bi loquitur,Venenumafpidum fub lingua eorum:PfaImo 14. cum^Iicunc, Peccaeum originale non effe peccatum, aut non
& I40.id eft.nihil nifivenenumloquuntur. - habere rationempeccatij verein corde fuo rc/piciunc ini-
J»/^«/^«rtwy?rejj^w^<>] Hicverfusperparechefininfcritur. quicatem.
Voluicenimpiopheta non tailcum de (ua oracione te(1:jri> Vtic^ue exaadiitit] Hic verfus refpondet decimofeptimo.
qualis illa fuerit: fedetiamcommunemregulaminuocatio. Afiirmatenim (uaspreccs aon fuifieirritas , fed impctralTe
nis prarfcribere omnibus piis. Docet enim nullas preces pla- quod rolebat.
' cereDeo,nifiqua:pro6cifcuncurexcordcruro&noncon- ^^ Benediaus Deus ,qui non amouit f rriV-
taminatodeliaiscontraconrcien;um.Impiosemm,hocelt, • t ^ - ^ i -r • 1 '• /
affcrencesin confpcftum Deipeccaca contraconfcientiam {^^ J prccationem meam & mifcricordum luam
&inhisperfeucrances,Dcusnoncxaudir,vediciturIohan.9. a mc.
Ethuccongruunt crtetadiftai.Timoch. a. Difcedatabo- Concludiepralmura gratiarum aftione, vndcexorfus e-
itiniiniquitate^quirquisinuocacnonienChrifti.i.lohan.j.Si rac ,& fummatim omnia beneficia complefticur , cuni in'
cor noftrum non reprehendcrit nos , haberaus fiduciam ad quit,fuas preceji non effc repudtacas i Deo , fed clemencer le
Deum quod inuocances exaudi^mur. Hzcrcgula diligcnter eirc exaudicum & voti fui compotcm faftura. Giim cnim
obferuandaeftininuocacione. exaudit Deus , praiftat hoc quod petiraus. Monec autem
Rcfpicere iniquitatera in corde ilgnifirat , non fimplicitcr de caufa cur exaudiantur preces piorum : non quidem quod
haberealiquodpeccacummdrcale.Iedcumpropo/itoperfe- idignifimus, aucquodmeritain confpeftum Dei afferamus
uerandiindeliftocontraconfGientiam ,accedereadDciim. qux eum raoucant , vt precibus noftris annuac. N;im '
Id enimnoneftinuocareDeuin,fed illudcreDeo.Alioquifi quod ad nos attinet,fumus indigniqui exaudiamur : fed
qui$poUucusficaliquopeccatomortaIi,& fupplcxfiacDeo, tantaeftDei bonicas& amorerga nos , vc quanquam (u-
ac culpam fibi remicci petat propcer filium, is quia hoe ipfo mus indigni & variis fordibus poUuci , tanien non repudiet
definiteffc pcccAtor, non iam cenfetur inillorumnumero, preces noftras,aucnosaccedentesaferepeIl3t. Qupd igicur
dequibus dicicurlohan.p. Peccacores Dcus non exaudic exaudimur & beneficia aDcoimpecramus, ciini Ipiritualia,
Nec dicicur refpicere iniquitatem tn corde, quia abiicit pro- tum corporalia , id totum amori ipfius erga nos eft adfcri-
pofitum peccandi,& petit fibi rcmitci pcccata. bcndum.
P S A L M I L X V I.
■ P A RT E S.
l. Propofitio hortatoria ad laudanJum Dcum & promulgandum gloriam Chrifti in tota tcrra,v.2. vf-
qucad ij.nititurduobusargumcntis. 1. Aboperibusantcadefignacis in Ecclcda eius. 2. Ab auctori-
tate,potentia&operibuseiu$inexteros:v.6.&7.
Hortamcnti ad laudandum fumma rcpetitio fubiicitur v. 8. qua tranfitur ad ipytt^iuf prioris argu-
rocntijquodpofitum eft, vcrf.6:vbioftcnditPfaItes , fi vfquamapparct beneficentia Deiin populum
fuum,cam iiluftrem cfleinliberationibus,&cequidemilluftriorem > quo grauiora funt inala, vf(^uc
^^ad^v.t57
Additur V. 10. exegcfis allcgorka malorum & libcrationis acccpta? , qua: v. <j. fummatim propofucrat.
I. a metallis probatis & fufis ad igncm. t. a vcnationc feu aucupio. 5. a iumentis , qux clitellis grauan-
tur:v.ro.li.&i2.
II. Confirmatiofupcriorisprbpofitionisjabexemplofingulari: duaspartcs continens. 1. Laucla-
tionemDei,v.ij.i4.i5. 1. Narraticncmargumcntorum laudis,v.i6. 17.18. 15).
III. Conclufio Euchariftica,v.2o.
•_ , ..__^,,^^__ _ __, . : , - . -- '-
O f SBirv A Ti ON E s LocoRVM doctrinae;
---^Verf.z.it^z jB^um defufura regni Dei amplitudifje,qu4 Chri-' _ tum orbe:^quanuiifub legepropriam imperiffedem erexit in lu-^
fti demum aduentufieiiatafuit, hoc pfalmo agatur, mn mediotri dea/emper tamen prouidentiafua totU orbe complexus ejiyi^apud.
ptdiconiOifedJplendide^profua amplitudine ingens illHdbenef- gentes pcenas exegit defceleratis ac dejperatis: necftcln ahdito vn-
ciUmfuitpndicandum. quam latere pajjki ejlfua iudicia , quinfigna quAdam eorum , ^
S Nihil melihs adDei reuerentiam nos cogit, quam vbi nosji- quidefatis itujhsa,propofuerit oculatii ^ attentkJpeSlatoribtis.
jiimus coram eius facie. 8 Gtntes tandem eiu4 gratidparticipes fuerunt, cuiui olim ele-
Siduri ^prijraiii.quijilibenter Dei imperio fuhducerent, ve- Bopopulo gujiam Deus prshuit:^infignis hAcliberatio dignafuit
lint ttolint,cogunturJe coram eo humiliare:quidfdelibus agendunt qttAfamafua compleret orbem tiniuerfum.
eji.quos non terroribusfibifubijcit,fed blande adfe inuitat? p No vulgariterfuos iuuat Deus, ^fed (j coUapfos erigit, ^ vt
Deirobur impijsadeo eji formidabile.vt inuitosfubigat , (^ ad flent,matureoccurrit,acfummoquodabeneficiofer^i.ttincolumes.
Jeruilem coaMamquepertrahat fubieSlionem. io.ii.iz Nihil vtilius eji quam reputarenos affliai Dti manu.
4 Gjuum itaparci gj" malignijint homines , vt vix tenui ieiu- quoties aduerfis premimur : ^ quidem non alio conjilio.nift vtfa-
ndquelaudeDeuma^ergeredignentur, adeumcelebfandumner- lutinoJirAconfulat.
uos omnes ac comttts intendere nos decet. Btfi gratias Deo agttnt fdeles, quodtantumprobatifuerint af-
S.6 Claufis octdiipraterit maior thundipars Dei opera, quonia ficiionibus, nonprorfti4 confumpti : malorum tamen varietas ^
vix centefimM qtdfqtte ad eorum confiderationem ftudiumfuurn grauitashts verficulis clare exprejfa demonftrattnttllU ejfe affliUio-
applicat.Inftigandi igitur ^ caftigandijumtis, vt nos adhanc co- nis genm quo non exerceat Dettsfttam ecclefiam.
fiderationem accingamtet. Porro, nifi opera httc ejfent in propatulo, Iniuria quaspifperpetiuntur im^iorum f&uitia , pro pocnis diui-
fiuftra SpirituffanBtti ea conjpici iuberet. nittn infUtlis funt recenfend& , ne exiftiment Deofopito , vel aliud
In tuendo ac conferuando hominumftatu , maxim'^ admirabilis agcnte,tam duriter fe effe vexatos.
tft Deiprouidentia. - EcclefiAConditioiamolimh&cfuitvtpaceexternanongaudeat:
Innumerafunt Dei ergafddes benefcia , quibtts fancit redeptio- qttod diligenter eft obferuandum, ne, vbi contigerit ab igne in aquM
nisgratiam. nos raptari.atque iaciari huc (fj illuc , ipja nouitas nos exanimct
uidnos^pofleros^eBat redemptionis Utitia , quatenus conti- vel terreat.
nui amoris pigntis ac documentum a Deo editttm 'erga totum efl Gjuanuis temporalibus poents dttriter cafiiget fuos Detts ,femper
tcclefia corppu , dumChriftm exhibitui eft, ex quofonte commune tamen concedit profterum (fj Utabilem exitum.
adomnespiosgaudiumprofluxit. -rj.^-f IndignefupprimiturDeigloria, quoties inrebus aduerfis
• 7 Dtttsfortitttdinepr^ditus eft, quafub imperiofuo cotintt tc- nobisfuecHrrit,nifi liberationemfequaturfolenni^ gratiarum aBib.
m
krt ■
IN FSALM
"'"V' ' '■■''''' ■
BACV9h(!fipietaiufi^titio,JiqmmterJkmm0s d<dorts4dt>eti
fit^iret tfidetque f^ toleratau/itdfer/euerafttiam ortmdofrob^j,
deinde gratitminem tefletttr. "r^^ .-,
Uurtcj^am ita moerore conflringunturfidelesyquin difirtas preces
eoncipiantf^profiteanturfifnmam Dei faltttemfitam diponere.
lideles tkhil vnquam Deo vouerut, nifiquodeiprobarifiirent:
nec in aliU pfte,nifi vtgrdtitudinisfit& redderent teftimonium. Ta^
ceflant igiturtemeraria,fuperbat^facrtUgafitperftitiofirum vota.
is Vtcun^tte nebUfitpropofitum lauaare Dei nomen, impuris
tame0labi'u ipfum profandmus, mfi q/tatenusfi ChrJffusfimel
hoftiam obtulit.vtnos f^noftraomniafitnHificet. *
Arietes alis^ vi(HmA,quatentis erantfgUTA ChriJii,fitaHiterco-
ramDeo re dolebant.
i6 Prxcohiumgratia Dei,verum eft condimentum, fu infipida
fintpiorumfitcrificia.
Nonfatu gratifitnt Deo , nifiqui defiderio fiagrantptsblicandA
quam expertijitnt grati&,non modo vt incitentur omnes ad tumv-
no confinfu laudandum ,fed vt documentis grati^ eius adfidem fif
Jpem animentur.
' ''-W-^^ ■^xf? ^M
•."fW
V M, :x-x v:i ilM-^;V"-'": .- ■■ 550
Dei/eruifolifunt opfhtm eiisidoheiauditores.profanisauteii^
kypecritie tanquarnfisrdis canitur.
17 VotortmtJrisBusgratiainDeinobtsredUitcertiorem.
Lingua cordis comes ejfe dehet , vtferio ajfeiiu nos ad Deum ac-
udere,non perjun^iorii Qp ftigidi,fciamtts.
Non alia honorii^^ecie meltits colitur Deus,quam vbi ab ipfofa-
lus expetitur. '.■./^"^^«'^^?',:r\:-; ■ , -'4^^
i8 Deum reSte inuocahtqiti ad eumpuro cordeaecedunt. Ve-
rum quidem eHnonalios quampeccatoresexattdiri, quia omnibut
ad vnumprefcripta eftforma, vt peccatafibiremittipetant. Sed
2\tianuis ingenuam reatusfui confejjionem coramDeo ajferantfide-
es,hoc tamen ipfo iampeccatores ejfedefinunt, quia Detts fupplices
abfiluit.
^luivitiafua videre coguntunvtfibi in illis diJpliceMt.iniquita-
tem in corde n6 ajpiciuntfid qui iniqmtati intenti f^ addiHifunt.
19 Niiquajpes noftra erit irritaimodo ex animo Deu qu&ramtss.
20 Nilaliudquamgratuittts Deifauor velnobiseuredditpla-
cabilem.velpretium <tc impetrandi gratiam concitiat precibm no-
ftris,^ fint infruBuofi. ^
'-/»";■,)
ArTICvLI PRAECIPVI.
I.
De laudum diulnarutn celebratlonef , & dupUci earutn
argumento,rerura newpegeftarum iii Ecdefia & ex-
tra Ecclefiam.
a. Defiliorum Dei tentationibus &perrccutionibus.
j. De facrificiis & votis Legalibus & Euangelicis.
4. De nncera> confcientiz teftinionio.
5. Gratiarum aftio vera in 'luoconfiftat.
aKuVMENTVM PSALMl LXVll.
RECATJO ej}-,vt Den6 ecc/efiamfuam, (jnam exgenere himano excerpit^nen definat ama,-
re,foHere,tueri^fid adfit fernper cujhs ^ patronHSiate^ue dmntgenere benedtEiionunieam ornare
pergat. Idcjuefaciat non tantkm vt ecclefia illigratias agatpro acceptia beneficijs 1 Jed ettam vt
altAgentes ahenA a Deo-,his benefcijs tnmtentnr ad agnofcendmn ^ celebrandurn Deumt atqtte
_ ita lapu eins in toto terrarurn orbe innotefcat. Alioqm entmfi^ij de/erantttriC^ Ubtdini tyranno-
rum obijctanturynec praimia ptctati respondeant^exifitrnantpleriqm Denrn non cttrare res humanoi ,aut fitijlra
pietAtisfiudturn ab hornintbttsfitfcipt. Itaciue hac ppinione dernentati-, pergtint deindefecure in fua idololatria
(jr altuifceleribtis. Hst, tgitur irnpia opimones^vt profanis homintbtts extmantm, ^ adpietatis flndtum inutten-
tur ipetit ecclefiama Deo tta regi q- adminiftrart in hacvtta » vt vndi<jue amoris (j;' beneuolentia diuina erga
eamfigna conJpiciAtur.H^cfirnplex c^ nattua eHfentetta PfalmitCjtn compofitus ejhnon tantum vt vni tempori
autpopulo inferutret,fed ommum temporHm(fj' atatum ecclefiam compleUttur-i cmttsfaltu hui Q^fimilibttspreci-
but Deo comemdatur. Debetautem nobis ^uoi^ueperpetuo in ore ejjet^uiaetiam hoctempore propter fcandalum
crucis ab ecclefia abalienamur plurimii^ fabulofa imicatur religionis doUrina.
Plericjue interpretes de aduentuMe^tdiPfalmim^effiujm
feu voiitm,<juod Dauid,fijiritfiintuens amplificationem regni ChriHiyt^propagattonemdoElririacQBleftis yjttd
'fiiturd erat pnU aduentum Mefiia in carnemi antmo conceperit. Cum enim videret quanta efietfutura iflitu re-
gingloriajcuius haBentts tenma ^uadam ^J obfcura initia in illo angulo terra ludaica effent confpeEla , non po"
tuitfe continere efuiride ilUfeltcttatefibi ac toti terrarurn orbi ita gratularetur , ^ optaret ^HamprimHm fuo
voto fatisfieri,regnumejue Hludieiuod falutemommbpu gentibtu allatitrum effetiCxhtbito Mejlia consiitut.T^uUt^
erftm res erat, in ^ua amorem ^ beneuolentiam fuamy cuim hicin exordiofit mentio, declarare magis erga fuos
pojfet^quhm fi ejuamprimum Mcjliamprormffum mitteret-, ^gentesper totum orbem terrarumjparfas adfocie-
tatern hutus regni^ benefctorumdtHinorum vodaret, Huiiis petitionis caufam deinde fubijCit . Quiaexpediat
beneficia ^ laudes.dtuinas njnperpetmjililMguJiis Itmittbusterraludaicamnclufasteneriyfedpertotum or^
imtWrafiimfmare-, atque exaudtri, In hacvero caufa explicanda, dam dintius commoratur , (^ pene tottim
TfalrnHm confumitifimul cultum huius regnt proprium defcrtbi afjlrmant. Habebant ludmfuafkcrificia ^ ri-
tus diuinittts inflitutos yfed (juia in horum obferuatione non confiftebat principalis cultus , cjjuem Deus afuis re-
^Hiritjideohis omifiisi^trumfieri mentionem dicunt,efuifunt principaies (^ perpetuiy agnitionisfcilicet Dei ^
celebrationis beneficiorum dtuinorum, Utitta Ace^mefcentis in Deo^timoris^ <jui omnis religiofepietatisfans eHy
(frhomines adgrates cultus Deoprafiandos excttat.ln his igitur cum regni Mefii^ cultus conftfiatyvolunt hanc
doBrinamin hocPfalmoexpiicari. ■ \
At> triuTOphandiim in inftrumcntis Muficij, "tu fanfto : deinde , in affidua ^eferifione & proteftione fuar
Pfalmus Dauidis. ecclefiae,&infuppeditandisboniscorporalibus,qiiaenecer-
T^ ' r * n • o L j' 1-1 fariafuntadhancvitam.Scntiintiafumptaeftexcap.^.Num.
i^Dcusrniferwturnoftn&bcncdjcatnobiS;lu. inquoredtaturformulabencdiftionis,quafum«usfacerdos
cerc faciat vultum fuum crga nos,Selah. populum dimiflurus vti iubebatur. Atque ita fimul oftendfi
Propofitio pfalmi, Vt diximus, eft precatio. Ncc fentcntia ^ quo illa kenediftio & falus eccIefia;profici(catiir,nenipeab
obfcuraeftjfiidquodprimolocodixi^teneamus. Pctieenim illoveroAarone Chrifto.
vt Deus fe taleni exhibeat ecclefiaj fua? , vt appareat eum cu- \in fignificat proprie gratuito fiiu*re aliqu^ profiqui. Ita-
ram gerere fuorum , *c amare fuos. Eft enim ecclefia in hac que non (atis commode verbo mtferendi exprimitur. Nan»
vita muItipIicibusonerataasrumnis.Primum premitur ifuis mifericordiaproprieincalamitatibuslocom habet: fauorve-
peccatis,qaxJngentemdolorem&magnospau6resafterunt rbetiamin rebus fecuridis c*nfpicitur. Eftigiturfententiai
piis: deindeforisoppugnatur ab hoftibusfaeuifnn)is& crude- Dettsfaueat nobis , id eft, prolequatur nosperpetuo amore&;
liffimis, a diiibole & organis ipfius , qui ecclefiam delere co- fauorc,non abiiciat aut odio profequatur nos proptcr fordes
nantur, vt nunquam non grauiffimis periculis illa fic expofi- noftriiis & peccata , npn defin^ufui amoris figna mheftrid*-'
«a.HJcig(turpeti?vtDeusfuumfauorem,fuam beneuolen- fenfione oftendere. ., v > «
tiam & amorem erga fuos oftendat-* primum,in delendis pec- ££»0^fW]BenediAio,ficut & faubr,dupliciter intelligaiu|'.
catis , & fanandis vulncribus noftris, qua; intus nosmordent Primum benedicit in fpiritualibus,dum Icilieec tollitreaeukn
& crue:anC;i in confolandis animis noftris & viuificandis Spi- peccatii nobis^ufert malediftionem Itgis 8c damqatiorfltp
. ■•?•
^L ■-j!:-..':-:A^lLi^^4 jf ,l/i^?5!feii.t.i:.:>:^:d^,iJtJiL.si&,uaii
ii»aitconfohtionemp^oribu»noftri$,qittlccrigoiit'8ccon* namqaodovicainihiinftituendafitJeein.inviateftiaifoni©-
firmantJiduerfus tcrrores pe«cati, mortis , difJ>oU|i infcro- rum tuorumgauiUjs fum,vt m omnfbuidmitiis. «Jftini^tefti-
rum,perfonditcordjin»ftraI«titiaac.quietfi,(^cii»Pfco,eique monium,c.ontraeosquitollunttertiumvfumLcgis. / f^
viuificac Spiritu fando , vt initu nouae & aeternas vjtas fentiat. Nonnulli viam intcUigunt foedu«,quo feDeus pat^eeit po-
Deinde bcBedicit eiiamin rebus corporalibusrdatalimia ho- pulo Iudaico,& inxjuo oflenditfc patre forcfuipo|iuli,quod v
,'rt.ft>itia ecclefi«*4at aliqua halcyonia , cotifcratt minifterium foediis dicunt quafi ampliari, & clariii^ aique effi«acius cxhi-
0Joaf in«, dat filutares dodores & princip^s, qui fint nutriti j beri ia rcgno Chrifti . in quo gcotcs ad fociet attm ccclefiae
ccclefi«,nonfinic6pprimieccIcfiamatyrannis&harreticis, vocan«ur,&vbcriordaturad0ptionisfpiruus. ' ,,
potemcrferuat&dcfcnditccclcfiamaduerrusdiaboli &im- a ^Ceitbrabuntte popoliDeustcelcbralmnt tc ~
piorumrabiem&furorem:deniquedatviaum>fclicemfobo- popujtoranes ipfi^r^/^/w/^w» <ii«W<«<.] *^:
iem,& varils bQnis nos ornat in haC vita.H5c omma compre- / An$ificat rcm abeuentu. Agnitionem viarum Dei & bc--
Jiendunturvocabulobencdiftionis. »/1 nefici3ieiusrequeturcelebrationominisdiuini. Vbicnim
j:»(^tr>c*rf^a/«//«w>«i»]l4:eft,rcipfaoltedat&^eciarec yopul!ihioceft,gcntcs,qua: funtextraccclcfiam,cognoue-
,. , fc nobis faucrc , fc nos amare , noftri curam gcrere. Id autem r.^^ ..^^^^ beneficia tuis cultoribus pra-ftcs^&quomodo eos >
fiec,fi ita bekedicat nobis, quemadmodft lam diximus. L)cus ^^^^^ &gubernes,tpfi fponte fe nobis adJungent,& nobifcum
' dicitur lUuminarc faciera fuam fupernas , quando n^sbun' ^^^^ ^^^^^^ ^^^^^^ ^ ^^^ haftenus nomen tuuiii contumdia ;
do & fereno vultu mtuetur. Id enim fignuni elt »uoris « oe- ^q^^^^^^ ^ ^^^ t^ rcpudiato ad vana numina confugerent, '
neuolcntias ctiaminter hommes.Sedapudhomines.adiiiam ^^ j^jj fu^^ falutemcommitterent.Itaigituramplificibi- .-,, v
vulius fercnitatem , faepe nihil fequuur. Non cmm pr«itare ^^^ rcgnum luum, & «rerccc numerus piorum.quod non fiet, • * :
omnesbcrieficiaquarvelleot.poflbn^ Saepectiamintcrftos fiperpetuismifcriisecclefiaiaceatopprefla. Haicettftnten- '%
vultus eft fimulatus : quoties cmm fit vc qui f^ris amicitiam ^ -^ ^^r^^ ycrfus. Atquc huc iam congruit iUa altcra interpre-
fimulanc,incusodiuraaIant acerbilfimum? Dci.svcrocuin tatiodeChrittiaduentu°entiumvocaiione. Noncnim
faciem fuam Uluminac fupcr nos , non tamum nihil fimulac, .^^ ^^ j^^^ ^ .^^^^ ^^^^^^ ^^^ celebratus, nifi quando ex-
fedfauoremfuureipfadcclarac.Formaigiturloquendifum. h%itus Mcffias vocem doftri«« fu* per Apoftolos fparfic
pcacfticommuni hominum confuetudine,qmcumfauenc pettocumorbemterrarum. Accefieruacquidemomnibus»-
alicui,Wando & fcreno/eu,vt Hebrxi loquuntur, lucido cum r^^.^^^ ^^.^^^ ^^^^ cxhibitum Meffiam ex variis gencbus a-
vultu afpiciunt; ecoricra toruo, crifti & obkuro vultu odium j. . ^^ ,<.^iefiam , qui adiunxerunt fc ad populum ludai-
&iramdcclarant.Inhai.cfententiamdic.turProuer.i6.Lux ju;„,m^,,iiliisingentibusbeneficiis,quJBDcushuicpopuIo
vuitus regis eft vita,& bcneuolent.a eius vr nubes qu* cffan- ^^^^^„3^ : fed tanien non ita vt publice inter gentes dodri.
dic pluuiam /crotmam. Vuiium cmm lucidum it bencuolen- r ^ ^^ j^^^ Ibnarec,aut paffim in toto orbe ipfe celebfaretur.
tiamproeodcmiaccipit. \ _ , Ita nondobiumeft,vaticiniumdevocationcg€dumhisvcr-
3 Vtcognofcancintcrravianjtuam: inomni- fibus iHclufum efle.
bus gentibus falucem cuam; £ftautememplufisinpr«nQminef«,quxadancichefinre-
Propofitiomfubiicitracionemacaufafinali.Nonideohoc fpicic. Celebrabuntte, non vana&falfanuminafeuidola.
petimusvtnobisbenefitin hacvita,fiue vt fuauitcr viuere Quamdiuenimipfisamortuuscrgaecclefiam,&tU3benefi-
ia otio & deliciari poffimus : fed tua caufa hoc pctimus , vc cia fuerunc ignota, ab aliis fifticiis diis opem & faiutem qua:-
hominesalienianobithistui^beueficiis alhciantur & inui- fiuerunt,c6fquercligioseeoluerunt.vbiver6viamtuam,hoc
tenturjvtfefe adiungat huic coetui, qui tc vere agnofcit & co- cft , beneficia tua , quar tu ecclefiae praeftas , & amorem illuni
• lit.Homihes profani intuenics calaiiiitates,pericula &a:rum- fingularcm, quem in affidua defenfionc tuorum oftendis , a- *.
nas ecclefijc , exiftiniant nuliam gentcm magis efle exofam gnofcere coeperint, mox euanefccc omnis iUe culcui; idolola-
Deo quam illum ccetum qui de Dci erga fe amore gloriatur. cricus,& pro falfo refticuecur verus culcus. Cclebracionis no-
Si enim cur« efTcc Deo hic coecus , iudicanc ficri non pofle mine,ficuc & infri appellationc timoris,0U(/iKi/b;^xM{ complc-
quiaamorisiftiusfignainfeIicitate& perpetuis fucceifibus aicurtotufficultumrcligionis&pietatis.
piorum confpictrentur. Icaquc Cicero in oratione pro Fiac- . Lxiabuntur & exultabunt [ouahunt 1 DODwli-
coAcl\^Axisincmu&u^mchameJfetdiUmmortMH6tllagesy .5 . l-«iaDuntur CC exuuapunt L*»^*;»;?/ j popwu.
- Hormt qf^4 'fi Jff^,p:d.lnrata,quodferua:-<iuifi dtccrcc, Ipfae quia tudicas populos m aequitatc:<fe populos m t^y- 3- --
mifcri» teftimonium dicunt contra eos , quod non fint curj; ra diriges tQSi\abundat rr/<»/<>i«w]Selah.
beo.Sunt cnim trilUifimae feruituti & peipetuis mifcriis fub- a mpiificat candcm fententiara. Non tantiim cielebrabiiirc
icdi.Haec enim triftia fpedacula mouenc maximam niuicitu- tc populi;vcrumeciam aecendetur in jpforum pcdoribus ne-
dincm in genere humano , vc ab ecclefia fianr aliciii , & inci- ua laetitia acquiefcens in le & tuis promiffionibus, quia vidc-
/piant odifTc illain, doArinain quam ecclefia proficetur. IUa bunt te gubernare & regere ecclefiam tuam in hac vita , non
igicur impcdimfca pctit tolli propheta in hoc Pfalmo.vt de- vc pcrmiccas cam libidini cuiuflibec diuexandam & laceran-
inccps maiore numcro & alacritatc hoinmcs fc ad ecclefiata daffl,aut vt curam eius omnem abiicias : fed vt perpetuo cuis
adiungant, ^ adfispatrQnus&defenfor,dcpellasab ipfispericula&cala-
Vtagnofcdtviamtmm (^falutemtttam^Ide&^y^ ali; qui ex- mitaces , edfque intcjf maximas niundiruinas & impenoruni^:
tra ecclefiam funt , intelligant tc ita agere cum tuis cultori- coUifiones ferucs inccaumcs. Hoc enim vuili cum dicit , Dcfi .
bus,vtillosames,ferues,defendas,protegaS}Curamcoruma-'' populosiudicarercde,ideft,icapi^e&:e£ckfi£fiiae,hQhvX!
gas,ex calamicacibus eos liberes,& taudem xternain falutCm tyrannum agat , aut ignauum & utiofMri fpedatoren» , qui^
dones , n*n finas eos perire aut opprimi mole aerumnarum, nuUa cura fuorum fubdicorum cangacur , fed qui omnia o&
:, quafiideo excerpfifles auc feparafres eOs i reliqua mulcicudi- ficia boni & iuftiiudicis exequatar , tueaturfuos aduerfiis in-
nc,vt haberes in quos odium tuum exonerares. Ita cnim fere iuftam vim & tyrannidem , & improbbs ac fceI.eratos hoftes
iodicant irapij de ecclcfia , cum asrumnas piorum afpiciunc. grauiffime puniat. Quanquam enim infurgunt ixpe hoftes^
Hanc efi^e fimpliciffimam fentetiam,oftendit vox falutis,qux aduerfus ecclefiam vc eam opprimanc, & necefleeft eccle-
priorein explicac. FMingenereapudHebraeos fumicurpro fianiintercadumtyrannifxuiuncaiiquidpatirtamenrreus
vitae inftituto, pro opcribus,feu ftudiis.Via igitur domini hoc eam defendit & feruat mirabilitcr. Id igitur vbi viderint po-
loco &ahbi fignificatrationem qua ille agitcum fuis. Vvie er puli,lxcabuncur &cxultabunc,quia agnofccntfenon dcJlitui
mitdenfeinenvmbgehe,tmdfichgegen\hriener:i^ige. Deus vero ncceflariopr^fidio &defenfione,fifincineocoetu quidicitur
iraagftcum fiiis,iea tra£Uc&gubernateos,vc eos faluct,ficuc ecclcfia: imogloriabuncur, etiamfiquidpronomine Chrifti
hk diciuir, non veeos perdac. Hanc eiusviam cupic agnofci fic paciendum : ciim ancea quodammbdo irafcerencuc Deo,
^b omnibusliominibus. Nam fi id fcianc & imelliganc,futu- £remcrent &murmurarcnt aducrfus cum,im6 crudelitatis fa>.
r um inquit , vtpaffim homines fe ecclefiae adiungant , & Dei p^ eum accufar£t,qui fuos culcores defererct,aut nulhm fuo-
beneficia celebrenr. Conferaturautemadhancfententiam rum curam agcret.
Ffal. >f . itaeritiUuftrior. Omnes femitx Domini,inquir,func pn fignificat voce intcrioreni animi laeiitiam declarare.
beneficentia& vcricafc:id cft,ita agit Deus cum fuis,vi eos ar- CZ3N popUlum fignificat vnius nationis, & lingu?j,iifd^m-
denciamoirecorapledacur,benigneremitcac pcccata.pro- que legibus & inftitutis viuericem,quafiquiabvnamatre,
laittat mitigatiottcm calamitatum , & liberationem. Eaquc al» vna ead^mque familia fit oriundus. Nam aN matrem
omnia praruatfideliffime. Promiffiones cnim eius non funi figmficat. C=3p fignificat populum promifcue cx variis
vanae aut irrita^ gentibus , n,acionibus & Iinguis colle^um. Verbo canw
Ali j qiii de Meffiae aduentu Pfahnuni intclligont, vias Do- curam prorfus paternam in tMCr.do & feruando piorum coe-
mini interpretatur dodtrinam ab iplo traditam &patcfadam, cu pingir. Signi ficat enim nnj placide & fenfim educere ac
in qua falus cun^is gencibus ofrerarur,atque iea fa;pe in Scri- reducere,ficuc paftor gregem, & paccr fihum fuum. Qualcm
ptura accipitur,praefertimPfdiI.iij>. Viam prxceptorum tuo- igitur «uram gerit pater pro filio fue , autpaftur pro gregc,
rumfacmeintclligere,idcft,dodrinamtuam,vcfciam quo- taJem Deusgericproecclc/ta. £tficutpaterautpaftorhoc
. - • ^ vnum
■>'
/
•-/'■'■ 1' .w' ^< % ■'&i,.f' ■'■''' ' "■' ^ .**■ ■■■' ■ ,'1 ■'■►•"' ' ' ^' f ' ' ■4-'."i
vnuit agitvt filio aut grcgi de omnibus rebus re&eprofpich hil proftjcbat ni/}jdGloIatricoscuItus,fra& odium aduerfus
tur : ita Deus oniniaad lalutem piorum in ecclefiaadmini-. Peutn,fi^am,frcniitum,& omhis gpncris fcelera.
ftrat&moderatur. . ■•"*' j T/worl^neddchicis complcftiturrotumcultum diuinil,
6 ' eclcbrabuni te t)9puli , Dcu$ ; celebrabunt qui c^fiftit i.7vera reuercntia nomini? diuini,vera fide & fi-
o v^Ln-i^i-v /^i.. / j I duaaergaOeum,rpe,diIeftione&patientiaincruce. Sunc
te popuh omncs lj)Il \tterum abmdat relatt- enimillaevirtStesconiuna«,&fepevni<;QVQcabuiotfmoris
UHJn.] ^, , . , fignificantur.Itaquefi quis<]uasrat,quoniodotimorDci ca-
Repetit verfum quartum.eaque iteratio primiim ardorem iunftus efle poffit cum IxtitiajCuius antea fecerat mentione:
animorum in celebrandis beneficiis diuinis,dcinde conftaa- refponlio ficilis eft,timorem non inteiligi de feruili aliquo
tiam in hQnefto& pio propofito demonftrat.Pij nofflfunt fc- metu fugienie Deum,auc iudicium ipfius: fed de vera reue-
gnes in celebrandis beneficiis diuinis, nec contentajmt fc- rentia & honore qni Deo debetur,& oftenditur in ipfius cul-
mel atque iterum prazdicalTe illa beneficia,fed itet&( perpe tujqufque coniunftus eft cum diledione,fide & fpe. Atque
tu<ijidquec6ftanter.Fitinterdum,vtaliqui,quiguft3Dique- itaintelligaturillud diduoTK Iohaii.4.Dikaioforas pcUit
dam bonitatis diuin» perceperunt^vel calamitatibn* trafti, timoremjfcilicet fenulc.qui metu iudicij diuini fugit & co-
velprauisaftcftibusfedufl:i,rurfusaDeo deficiant : fed quo- " natur lefeabdeieuqueoccuItareacon/pcduDei. Qualem
rum animi perfufi funt illa IjBtitiaquarprorfusin Deoac- timorcmhabuit Adam poftiapfum , antcquam erigeretur
quiefcitjilli perpetuo celcbrant Deum,tam in rebusfecundis confi)lati.)ne,Cain,Saul ,& fimiles,
qu jm aduerfis.Habeat enim ccrtam fpem falutis,& pax Dei Deinde etiam hoc moJo poceft refponderi.Non pugnanc
qu3B fupcrat omnem fcnfum &cogitationem,vt Paulus inquic lartitia & rimor; quia nd d: jcri« refcruncur objcda Gaudium
adPl«iliP'4«cuftodit cordi &fenlus ipforum per Chiiftum excludicdiffidentiam^maeftitiam &anxietatem.Timor ver6
lefum. excludic Epicurarum cotejpptum Dci^ ^falfam lecuntatem.
7 Terra dedit frudum fuum : benedicet ncbis & hypocriticusgeftus,quos alij pro vero cultu Deo obtru-
"Deus DeuS noltcr. dunt.Idcorefteconiungunrurhajcduonon hoc rantum in
„_ j. ^ 1*. T-. a,... 1 ^ _««„ loco,red alibi quoque:Vtcuindicicur pfal.i.SeruiccDomi-
8 Benedlcctnob;sDeus:&timebuntcumomncs «oinrimore,&exultatceicumrremore.
finesterra?. Caeterum,tju6dterinfinerepetiturnomenDei,refteiu-
Repeticpriorcmfententiam^jJquchgurare.Terramenim dicancinterprecesfignificariTrinicatis myfterium. Neque
Yidfeturfynecdochicedicereprohabuatoribusterra:: id.jue enim iudicandum eftotiofam cfTe hanc rcpetitioncm , fi-
apparet ex fequenci verfu,vfc)i dicir,& timebunc eum omnes ue TawTO^oj»*». Q^od aucem diehurDeHsnoJler,\(i referendfl
pergat tucri & defendere ccclefiam , eainqueomni genere ftru,q liremiffispeccatisnobifcumrediericingratiajnofque
bonoruni ornare & cumtilarejea res non carebic fuo fruftu. adoprarit in filios & ha^rcdes rcgni coeleftis , atque ita nobis
^am ficut plimia ca;leftis,qu2 benediftione diuina drcidir, cx pafto fpfe obftrinxcrisvcaudafter petere &eXpedare hgc
terramquehumcftac&foecundamrcddit:icahx<jcura & a- bonaab ipfo p offimus. QMare nihil maiuscagicaria nobis
mordininus erga ecclcfiam.vbiparfiminnotucric, miltipli- potefi.Deindeopponaturtuam ftdinisnuminibus.No enim
cespariccfruftas.Paffimenimex cocoorbererrarum ad ec- funr dij.Poceft& ad Filium refte refcrrihoc pronomenNa
clefiam concurrent,& hui c coetui fe adiunger. Hxc cft fcn- iterat'o illa norainis '7Ncomprehendit,Vf dixi,numerum,or-
tentia huius verfus.Terra dabit prouentum fuimi,id eft,pro- dinem & diftinftionem perfonarum vnit o eflcnriaj diuina:,
feret inoumeros Dei cultores.Idco additur in fine fequencis in qua Filius mediator vere eft T)eus nofter, qiiia perpctuo
verfus tanquam peri^<iVn»: Et timebunt eum omnes fines eft propitiator.Ec vt Efai.^.nominatur Immanuel,icl efl:, no-
terrx. Hicenim eft fiuftus quem proferec cerra, vbiannun- bifcuniDeus , ciim propter alfumptioaem humana? naturae
tiabuntur Deibencficia, nempetimor Dei & reftusacfin- tum propter cfficaciam ,quia pur fidem habitansin cordibus
cerus Dei cultus. Amea cum ignotx eflent viar Dei, terra ni- noftris facit rtos fibi palmites.& furculosjcxfe piopagatos; —
,»>e'
w
_ix:^_-_-._ ^ __-=r_...._^.„.._ --F^-A-L--Mr LXA^I-Ir:"-- ^
PARTES.
I. Petitio, vtDeus populo,quemiamfibiacquifierac,bencfacercdIgnetur. Hoccibenieficiaauteni
quatuorvariisloqucndiFormis cxprimuntur.i.vt gratium faciat. 2. benedicat. 3. illuflret faciem fuaoi
crga fuos.^.vt Dei populus agnofcat viam eius in ierra,v.2..& 5.
=f- I.L Aitera petitio ,ex mai^ma ehariiace conccpta : ncmpe vt jifdem beneficiis fpirituaUbus po-
^ulps alios profcquatur & ducatja 5. v. ad^. Hsbc aut<^ ad tjrXajcapita^^r D^i:
Hfirutcin agnorcant. 2 XeTebrcatl5eum. 5.' Laetentur de rcQia , potentifiima falutarique cius admint
ftratione. .
III. Tertlapetitio > vtomnibus, tum exluda^is, tum ex Gcntibus , colledis fidelibus , tura in futii-:
~ " - '- ^j gloriam
to. , tuqi in pra^fente vitaDcus benedicat , tanquam populo vni & adunato per Chriftum , a
ipfius, qui fummuscftomniumpetitionumfinis. Huius fummaeftjcclebratio, benediftio ,
ipfius, qui fummuscftomniumpetitionumfinis. Huiusfummaeftjcclebratio, benedictio , reuercntia
Dei > fuos mifericordia immenfa amplcdcntls : a fuisviciffim finceromentis affe<9ii cclcbrati & omni
reuerentia ac filiali timore cuhi.
. \:. . • - ' ■• • ■ ■■ ■ ••'.? ' • • .„; ' ■■
ObSERVATiONIS LOCORVM DOCTRINAE. . ^.
Verf.t.i^2'<^ltMndmviumui,nonaliundefumusfeUce$^fflm- fcaxejfetvocatio. ,- • -;
mui bonorum cofia, denique froj^ere agimus , nifi quia Detet gra- Vere ^fertb laudari rio poteft Deustnifi tranquillii ^ hilaribus
mtoamorenosprofiquitur. . animis .vbiDeo reconciliatigloriamurineertaJpefalutfSr^pax
Vbi £5* amorisfuifenfum cordibut noflris injpirat Deus,^ reipfa Dei,exuperans omnemfenfum.palmam in cordibas noftrK obmtt.
fe proptium ejfe declarat.fuper nosferena eius facies lucere dicitur, Gubernatiofeujpiritualis i(la iurifdiBio, qttam Deusin ecclefia
flcut obnubilari,iiumpeccatis nojhisoffenfus , confcientias nofh-as miniflerio verbifui exercet , dcjuitaie perpetua nititmr ' vtprorfus
terret.flgnaque aufertfuifauorts. amentesflnt ac deiperati.quijuaue illud Chrifti isptm excutiunti
S ConJpicuusfuitDeifauor,quandogentesfuofulgorecumiIu- Videlefa.ii.4.(!f Mich.i^.3. ,
dAts in ciufdem fpeifocietatem adduxit. 7 Terrenis benediiiionibus etiam profequkiir Deus, quos amorc!
Via in Deijn terris, a gentibus cognita,eflfxdus quofepatefecit fm dignaturyVt nihilprorfus,eopropvtio,defit ad beatarn^mtam.
veteripopld^mpatrem.clarius deindepereuagelium.quo datuseii g Ex Dei beneficentiaoritureiusreuerehtia , ^ timor quidam
vberior adoptionisJpiritus.vndefaUts manat.Videlohann. 17.3. filialis,quia eo libentihs Deo fubiieimur , vbi txpemmia edoHiftf-
jf-.s.d. Vocatio getium difertis verbis hicexprimitur:populienim mttstam benignum ejft ergajitospatremi ''■^^ > itf j/ '- *,
omnesadJ)eum(elebrartdumhortantur.quodfluJirafitret,nifltf' •* - ,
aa
• , ■. '"■■■' ■■■'?■ :''.''^ ''•'- •.. '■,■'. ■ * •■ •■'♦'■ \. '
".V
" ii» ' PRiELECT.^ HENR., MOLLERI W^ ^^
>' AR T I C Y L I Pl^AB p I P V 1. . *^
.'*•.:■'•".', •, , ' ■■„V , \ " . .. . •■
I. DeDeibenediftionibusergapepuIumrviMHiir f lac. ^ ^
s» FidelesquoftnfuDeobenediceredicantur. r . ;. Degentiumvocatione.&DeiadminiiUatione tumia
f. BenediftionutnPeiargumentumamirericordiaip/ius. mundo)Cum in Ecclefia.
' 4. Quid pios ad benidicendum Deo maxim^ impel- <. DeDcicuItuincerno&externo.
..^.'' ARGVMENTVM PSAtMI LXVIII.
SALMl^M fexAgefimHm oSlaHum voluntpWti^He mterpretes ejfe 'Qhnmffeu carmen tri-
umphale Chrifii refitrgentis a mortetdr magna cutnglorU ac triumpho afcendentis in CAlum , ^
detnceps mtfits Jpofiolis ^ dato Spiritufan6io coUtgentis voce euange/if ecclefiam) eam^ue po^
tenter gubernantis ac defendentisyOpprefiis acdeietis hofiihusi^ui eam oppugnant.Et autorttas
^uidem Pauli Apofhli tta interpretart nospfalmum cogit:^ut in epifiola ad Ephefc.^.tefiimo-
nia ex eo citans ad Chrifii refurrehionem ^ tnumphum^^uem deflrubla morte (^potentia diaholt exfuis hofli-
bus reportarit^^ ad coUe^tonem ecclefisii^UAfit voce Euangeiif per minifierium Apofioiorumt ea accommodat,
Cuius vefitgiis infifientes nos qmque operam dalfimttstvt pfaimi interpretationemyCfuantum quidemfieri omni"
no potefiiOa hanc pompamlriumphalem referamusytt) dotirinam vtiicm ad nos erudiendos (^ confirmandos in-
de excerpamus.Ita enim tra^anda efi Scripttirafacra,neputamtna ^ tcftas at^ieElo nucieo retineamus.Sed ta-
Tnen%quia vfitatum efiefcimm Dautdi,ilia myjlerta ^) vattcinia de regno Chrtfiiy eiufque ampiificattone ac gu-
bernationefuis quibufdam rebta mtfcerc (jr inuoiuere,vt quije typtm gerere venturi Mefii<A non ignorarety cjjr
haUenus aiiquot huius rei exempla tn pfaimis vtdtmusyexifiimo etiam huic pfaimo fcrtbendo occafionem ali-
fuam ex rebusgefiis Pauidis ohlatam efihquas cum aittits ipfe confideraret , (fr nonfui tanttm regniyfed aii-
quanto pofifitturitfiatum (^) imagivem tn his ptngiyatque adumbrari Spirttu Prophettco videretyita eas extollit,
exornat ^"ampitfcatyVt faciie intelligipoJSttyeum non in re prsfenti,quatn agebaty ita hafijfefixum y qutn ion-
gitts projpiceret,^ qusfiitura ejfent antmo compleEleretur.Etfi igitur picraque inpfalmo ad Chrtfit rcgnum ac-
commodari pojfunt (jr debentyVt moxtn interpretatione videbtmus'tamen quxdam interdttm membrafuntytju^
injpecie ad pr^fentem htfiortam feupompam aliquam quamDauid ceiebrat)refitrenda ejfcynemo efi ijui non tn-
telligat.Nec dtffciie efiet hasfententias reile cfr dextre expitcare,fi occafio fcrtbendi pfaimt,vt alt^s fere tn ti-
tuiu- fierifoiet,eptindicata.
NunCyVt in re obfctira (fr ^^bigitayaiif aiiud diuinant.dJam Iud<ci,qttorMm depioranda efi in confingendis
fabellis audacia,extfitmant cadem exercitus Sennacherib,qtuperangelum dtuinitus mijfumfa^a cfi tempore
Ez.echi£yhoccarmine ceiebrari.Cuiusfomntj vanitatem tituiustpfeyqui Dauidtpfalmum tribuityfacile rejelltt.
^uidam ad vtBortas Dauidisyquas a deui6iis vicinis hofiibus Ammonitis , Moabitisy Sjris , Jdumais (t/ Pa-
iafiinis pauio ante reportauerat,pfalmum accommodant, (^eiufdem effe argumenti cum <*o. pfaimo exifltmant.
7\(am (jr tn hoc HIa viEloria ceieoranturyft) nominatim hicmentiofit tributorum (frfpoitorumyquA non niftad ti-
Jas viElorias referripofie videntur. Aiif pompam illam defcribi iudicant , in qua Dauid arcam foederis cum
WagnamfiRrqHampoputiimthtinarttSionaddttxi^
arcafixderts , quA certumeratprxfenti<e Dei in hocpopuio tefitmonium , ^ua^ue haUentuiocumcertumautfi-
xum non habueratfedfape ex vno in aiium tranflata erat , nunc tandempofi totannos iocum aiiquem autfe-
dem certam reperiffetyin <jua deinceps cfuiefceret , ea^ue res Dautdijpem certam de flabiiitate huius regnt ^
perpetuo Deifauore erga huncpopulumfaceret. ^Quandiu enim ex ioco in locum tUa migrabat , nondkm fpe-
rarifiabilitas aii<juapoterat. P{/i^uam vero certus locttsfutt monfiratus , iarn tum in certamjpem Dautd ere-
Riu efi% vtfirmum (jr (iabilefore hoc regnttm crederetyiJr de eot vt par eratyiataretur, Eam igitur animifui i.cti-
tiam oflendere hdcpompa,^^ carmine tnctmiapco ceiebrare voiuijfe Dauidem » nonnuUiex do^ioribtss afjir-
mant. At^ue hafuntprAcipuainterpretumfententitc deoccafione (^ hifloria huius pfkimi. Ego, etfivt tn r^
ittcerm ^ obfmraeertum aii^uid afjtrmare non pofiHM^rtamen^in^iilorum feiitenttammagis.JndimyfHiM^^
pompamy de ^ua iam diRum efiydefcribi exifitmant. Video enimpieraefue huiuspfaimi membra ad illampom-
pam apte congruereytt) exordiumpfaimiid <juodamm$do ofiendit,vt pofiea dicetur.jQupd igttttr ante nos aii^ui
fecerut fummd autorttatis viri,pfaimumtta interpretabimuryVt pompam tliamy^UA hicdepingttttrypriits expit-
cemus, Deinde ad triumphum Chrifii afcendentis in cdlumy <jui hacpompa adumbratus eli , accommodemus.
Oeconomiam vero ^ dijpofitionem membrorum fimulinter interpretandum indicabimus. Jta enim retltus td
fierianobispojfcfxiflimo.
D tnunf)phandutn , Dauidis pralmus cancici inwcemSion transfeitndaeiTecDauid intuens hiftorlam
^[idefi,pfalmuspuhlicl decantandusy k Dautde P<»P"HI^raeliticNvagantisindefcrto, & mcmoria rcpeteiw
r-*»t#r-/7«^,. Ji *.^.n^L*... 1 *I"°<^ "^" vxttit y quoties arca foedcris loco mouenda eflet,
compojnusc^pr^crtptus.] inh«cverba,qu«vfurpatae(rciMorcfcicbat,cumpopulo
2 iixurgat Deus, dijpcrgantur initnici eius : & crumpit , atquc exclamat, Exurgat Deus.Optzt enim & pccit
nigianc o(bres cius a facie cius. vtDeus adfic fuo populo, ficque dux, defcnfor & gubemator
afliduus,qui pcriculaimminentiadepellat, & Uetos ab hoftf-
Exordium fumitur ab acclamationc , quae vflcaca eft in bus deuidis triumphos concedat. Arcam autem nomfnat
celebribus pompis , 8c publicis fpeftaculis. Eftquefum- Mofc»&DauidDeum,nonqu6diIlamarcaexIignofa(ftim
ta h«c fcncentia cx Num.cap.io Qupties enim caftra mouc- loco Dci haborft aut inuocarcnt: fcd qued fcirent hanc effc,
banrur & arca Domini i Leuitis leuabatur , clamabac Mofcs, cerciffimu pratfentia»Dei ceftimonium & pignus, quia vcrbo
Surge Domine & diffipcntur inimici tui , & fugianc qui odc- fuo fc ibi prxfenti fore oftgdcrat. Ideo ciim arca Icuacur , di-
runcce,ifacierua. Quocics autem deponcbatur ,diccbat: cunt,ExurgatDcus. Atqucitafepeloquitur Mofcs &tota
Rcuc^rereDomincadmuIramillialfracl. Ciimigitur hoc Scriptura Exod.X7. poft deuidos Amalekitas asdificat Mo.
icmporearcafaederis i Dauide publico & folenni ritu feu fes;altare,&vocatiIludIekouaiOjSi(;lofuc4*Q>^adrag'nta
pempa ex ardi.bus Qbcdedooi, vbi aliquandiu conquieuerac. millia armatorun^ militum tranflerunc ante Xehouam. Nec
eft
ty.^. •, .. . ■" ■ * .* •
it'A
SV ' "■ IN PSALM
eft qulcquam hac in re fuperftitionriEft aiitcm fcntentia hu-
iusverfus. Sicuc ancea Deus arcamfordcris volultefleteiti.
momum fux prxlenti«inhocpopulo,jta nunc «juoquetpoil-
quam in arccm Sion transfercur, vt habeat ibi locumfixum.
iiiiiul cuin arca ad eum iocum migret)6c regnum hoc meuin
ir;i ftabiliat,vtdeincepsik<firtnum.(bl>iie &perpetuuni:i nec
hofttumpoietiaaut virtbus diftoluatur.Hocigitureft vocutn
Pauidi» & popuh acclamantis,
Intcrca ver6 mon£di funt auditores , voium ijyitiiiiiimul in •
cludcre vaticiniuii) feu promir^onem . cui refp'(^^i|i^ eiTec
eucntus. Slcuceniinarca jain inarccin Sion transnHkcur,
vc dcinccps ibi iixam habcret rcdcm , vt poftea inquMMic
jnons ci(queinPeu»elcgi: :ica iliis aulpiciis cdodtus cei
turuni viiicbat.vt hoc rcgnuni deinccps maiierct Hrmuhl)!
bile, inconcudiim : & hoftes, fi qiii id delerc conarentur , tri-
' Itiilimis panis opprclfi pcrirfit. irkquc oratio optaciua fic cll
accipiciiUa, vtiiniul vaticiniuni illudcomprehcndamus. id-
quc volucrunt i; ijui in fucuro Icntcntiain expolucrunt.
Acquc hlc i.iiM mox inicio pfalmi (e Chriftus liobis con»
fidcraudumofteit. Damdcniin .quantumadiiludcorporale
rcgnum,ad quod nuper cucdus er.tc,accinec,lcicbac illuil non
forej>crpccuuin,(cdfucuruin ali juaiuio vt dderccur. Interca
tanicn , quiaClinftumex fuisiumbis prodicurum diuinicus
cratcdottus, quoiitsrcgniluigloriam vulc cxtoIlcrc,.ilcc-
rum illud quod d Cbrifto inftaur.indum crat , (tmul complc-
Attur. In eo cnim illa gloria, dc qua cotics cuncionatur, ma-
ximeeluccbat: 8cquidcinpropitiaturum,iiuodarca:f(rJciis
imponcbatur, |)cciilijriccr lciebjt cilc typuiu Chrilli. dc hac
igiturrcimprimisnunc cyaicioiiatur. tiftquc,vttypum pom-
|)]^ inilKULa: cxj>liccmus , hic verius 6( duu li-qucntcs gracu-
lactodcj.eipetuicacc& fclicitatcccclciijc lcu rcgiii Ciirilii,
quod nullis vnqiain armis auc viribu^ dckri qucat,quia
habcatDcumdctcnlorcm&paironuin. VbiiyicurDcus uir-
rcxcric,idcli ,vbi Chnftus lufcuaciiscx morcuisconlcdciit
addcxtcram Dci/8t cxaltatus .ic cunlinnacus fuciit in (uo rc-
gno , cuius Iioc lueum regnum agnoico cllc vmbrani CSc pi.r-
ludium,cunc ira adintniftiabit tliud rcgnum fuuin, vc impios
& aduci larios fubincic rcprimat , nc nocere lux c.ciclije pof-
lint. £i quuicm verbo exitrgendi (igniiicac Cluiftum ar-
marcfcfc quodammodoin fublidium 6c dcfcnfiuncm eccle-
fix fu£:nou quidcm vt homines (bleiit.Nan) alioqui (atis nia-
gna potentia eftinftrudus:canciiinopu$ cft vc confurgac, hoc
cft, excrac fuampocttnti.im.qua: cicumregnoactributacft.
Videcurenim inceiduin quiclccrc,dum non n)ox vindicatin-
iurias ccclc/ia: fjttas. Idco exurgcre dicicur , ciiin viadidiani
cxcquitur, .. ..... ,.
^iludautem diligentcrcft obferuandtmr^^tii^dHiofb^
ofofcs Dci dicie cilc omncs,qui hoi: regnuiii DauTd7s,lioc
cccKfiam m his terris oppugnac. Bft cnun valdcdulcis hac iii
rcconfolatio.Cu cnim hoftes Dci dicantur,tnonet propheta
Chriftum fuaeecclefixcuramita fulccpiflb,vcpiorum inmriis
non fecus afHciacur ac R. violareturfua ipfius maieftas.
^/ bicucprupclhcur iuiiuiS) pio^dks: licut li-
quefcit ccia a tacie ignis :, pcnbuiK iinpij a iacie
Dci.
Amplificatrcntentiam dc poenis hoftiumaduabus/imili-
~ tudiniDus. Tu, inquit, difiicicshoftes tuos qui hocregnu op-
pugnant,no ahter vtvencusdiinpatfumQ. Fumus ciim crum-
pit cx caiuino,magno impetu refe inox diftundit, vt nubis in-
ftar totain aeris rcgiutiem occupacurus videacur,(cd fubito
diffipatur & cuanelcit. Talis cHboftium huius regni potecia.
Initlo cft illa forinidabilis , vc mulcis terrorem incutiat , (ed
niiiilhabet folidiaut iirini: potefteniin vnomomencockdi-
pari,(icuc fumus. Iti vocabulofumi extenuat hoftium vires,
quantumuis magnas,& hominuiii iudicio Hrmas acque mu m-
tas.Eftqj vfitatum Spiritui (an^o,<leholiiumChrifttviribu$
ita contemptinj loqui. Nam & Olc.i^.vbi de.poenis Ki-aelita-
ruin»qni fuis opibus , potcntia & fcederibus.quie cum vicinis
iniueranrjfupcrbe & ftulteconfidebant,loquitur,eadcm fimi-
litudinc vfus eft:crunt ficut nubcs matutina,& ffcuc ros inane
tranfiens,l]^cuc palea,quat retito proiiciturex area,&ficut fu-
nujs ex camino. AtqiJe hucrefpexifll-Athanafiusvidctur,cu
iulianumapoftatam&perfecutorem ecclefix.nubccula cfl'e
dicit,qua*cic6 fictranfitura. Idemdocec& fimilicudodeccia
igniadmota,quam hoc loco adducit. Vidcturccra habere
corpus folidum magis qu jm fumus , fcd tamen d calore ignis
faciILime diflToIuitur &Iique(cit. Itaabxftaira* diuinxfubito
confumuntur hoftes ecclcfijc.
4 Etiuftila:tentur[(^]exultentcoraniIchoaa,
& delectcntur in lartitia.
Antithefis eft fuperioris fententia» de pa?nis & interitu
hoftium.Hoftes huius popuIiperibunt,pijver6 exillis vi^o-
VJM LXVIIL ' ^.|
f "* "f /*^ ;«titiam«perpctuam.Qiii videbunt Dcum iam non
iralci fibt, (td cflcplacata. 8t perpeeu6 adefl^c (ut dcfcnforem
&patronum. Fiicrantaliquatidinexpofiti ludiei variisiniu-
rn»,&cala wtatibu» oppreffi non cantiim fub Saule,fed eiiaia
iubmdtcibu$,quo teinpore etiam arca fcederis ab hoftibus
capt» «{ Hbdufta fuit,i.Sam.4. Erantigitur tunc ludaei in ma-
ximo dolorcvt qui Deum reccififle ab hoc populo iudicargt.
5icut mquK vxorPhincesjMigrauitgloriaDei ablfrael.Poft-
ca ettam cum rcdufta cfll-t, nec tamcn ccrtum haberet locum
vbi quiclceret . erat illa fpes ludaf orum dc Dei br«fentia ad-
iiucfluxa & dubia , idcJque cum mctu aliquo femper con-
lunfta. Sedpoftquam in arcem Sion illa tranflata eft, quam
Deiis clegiffcfibiicdem,vbi habitarctinperpetuum,teftatu»
: cft, lam tuin coepit illa (pes c^Fc ccrtior & firmior , & (cquuta
eft ingcns piorum la:tuia , quam hic mulcis verbiVdelcribit,
vt oftcndatcam non forcmediocrem , (ed qua; omnes animi
affcitus in (c rapiat & occupet , & foris in omnibus corpori,
gcihbuslcfcoftcndat. Hxc (cntcntia eft huius verfus. Nunc
ad Chrifti rcgnum hoc accommodctur. Nam tranflatio arca-,
vt dixi , typus cit Chrilli relurgentis ^ morte , afccndentis in
c«luin,& confidentis ad dcxtram Dci,vt ccclefiam fuam per-
petuo rcgat,dcfcndac & tucatur, cdmque perpetuis bonis or-
nct. Vbi ijjitur Chriftus lolto luo, non in montc Sion . fcd ad
dcxtram Dci collocato.rcgnum fuum inchoarit,&potcntiam
(uaminaihduadcfcnfione ccclcfiar &intcritu hoftiumfuo-
rum oftcndcrit . cxorictur m piorum cordibus ingcns lartiiia,
quialctuntDeun)inortcfiU;fui iain placatumelTe&rccoiw
cih;ituin gcncri huinano . Iciunt ie placcre Deo projjter hunc *
Meiliam (ciuMt (chabcre gubernatorem & dcfcnforcm,vi-
denr, lioftes oppugnantcs luinc regem hornbilcs pcenas darc
(uoruijumpiorum conatuum. Hincigituf confolatiopiorum
& ktitia tanta eft , qua: omheni fenium & cogitationcm (u-
perat, vt I>aulus loquicur. Acque hic fruftu-; tft rcfurrcaionis
Chiiiti, & glonolx m cxlum afcenfionis. Obferuandum au-
tem, quoil opin.im inecr fc illa duo vocabula ,'JBID & 'JB^.
Dc unpiis loqucns dicit,fugicc a facie cius,quia impij cxhor-
renc ficicm Lhrifti, ncc pollunt fcrrc ipfiut vultum lcucrum,
(cdmoxc(»confpcdofugiunc, &conanturfeabdercinlate-
bras. Pi; vero la:tantur & cxultant ad faciem eius,quia vidcnt
Dcum hbi propitium cllc. Hos igitur facics Dciexhilarat; il-
hseftformidabilis. WlWfigmficatillud vcrum & folidunl
gaudiumincordcjcuin quoeftvoluptas. eftqueintelligen-
dumpropric dccontiniiarogaudio.quod nulla triftitia in-
terrumpit,atqucitadifFcrt a nnOU.
5 Cantatc L)eo,plallite noinini eius,fternite viain
^gui ycb iturinidmis;m iJiJb nQuiine ciu$ [yftA-z=
wr<*«i/r]&cxuUateinconfpc(itueius. ~
Ha£lenus de prooemio pfalmi diximus,quod continer ac-
clamationeml& gratulationem,vt diftum eft.Nunc fequitur
propofitio,quatcoi)cinetadhortationem,vtpij Dcum agno-
lcanc & celebrent pro his tantis beneficiis.quod oftendat fibi
curx cifc huncpopuIum,alioquin mifcrurn.egcnum & op-
prcflam.eitilq} pacrocinium deiijceps fe fufcipere vdlc hoc
ipib declaret, quia arcam foedcris , qu« tcftimonium ac pi.
gnusfitipfiuspr^Icntix &amoriscrgahunc populum, poft-
hac in regia arce habitare,& fedcni fixam habere velit. Efti-
gicur apoftrophe ad popul unvDei,& waf is'»f»jr,Nec obfcurfl ~
eft quomodo hajc ad Chnftum accommodari poflinr & de-
beanr.Sicuteniin tunc,ciim fpcsrCgniDauidiatqueeiuspo-
ftcrishac dcduftione & collocationearcxc6firniabatur,pij
hoc beneficium Dei celebrare iubebanrunica exhibito Me(-
fia regnu eiusgloriola afcenfionc in caelum conftitutuni.fta-
biIituin&firinacumeft:&quiaagnofcuitcpij in affidua gu-
bematione & defenfione ecciefix ipfius praElentiam & fauo-
rem,habcnt caufas iuftiflimas celebrandi ipfius beneficia.
Cantate,pfaUite]Kc^ctit\o affiduiutem,perfeuerantiam &
ardorem animoruin agnofcendis &celebradis benefitiis di-
uinis nocat.Non enim fir igid^ vel tanquam in cranfcurfu co-
gitanda aut celebranda fuiit bencficia diuina : fed meditatio
debetefli:feria&afl5[dua;&voxfubfeiqui& exprimere me-
ditationCs cordisdebec.Deindceriam,quia publica &foIen>
nis fuit pompa.in qua figna Iztitix e Jere debebac,commod^ ,
vticur verbis canfndiSc pfaIlendi,quorum alterum orefit.al-
terum inftrUmencis muficis.
Sternit€ viam «] Hoc cft.h onorifice excipitc & deducice e-
um.Primum autcmho.cdearcaintelligatur, Lequirur enini
fcmper^e arca^tanquam de Deo i^Co,vt ancca monui. Pri-
mum,quia (ymbolum erat pra>(eci£ DeLDeinde,quia Chri-
ftum verum regem huius popuii adumbrari hac arcafdcbac.
Vt igitur rcges aduentantes honorifice excipifitur i fuis i^ub^^
ditis,& via; ica adornantur ac ftemuntur vt cumroode & cum
quadampompaincederepoffinc rinnunc quoque in hac
deduftioneiubec omaia impedimenta amoueri & viasad*!;*
AA ij
J
*..;, ,''»'k
*-»
-'" -f.
■■Mi^.j,;.v.« ■
■.■jf .
^^^ '-.^ iiiL'^'.'ru^^iK, ■'iU^ r" ' ^iinf 'ITiltitii
Jf9 r PR£LECT..H]aNR^ l^OL^RI ^ . ^ - v$^^
^g;;' nari>t commod^ traduci arca polfic , ne ^liquid •bitciacu r, RajifAbraham & Rab. Mofts expbnunt, ei qvlvehitur io
Huod pompamiiirerrunipere-} auc defornure hunc Si&ma ' ccios.& caetum ica appellari dicit Rabbi Dauidit pulchrjtu-
% * pofjdc. > <<< »'tj !*^v dtne&ornatu: nullotamenexemplo. AIi;/iuiyiHibesin>
Intcrcanondubiumcft,prophetamrcfpiccrcadv«ram a- terprerancur^in quibuspotciuiam&maieftacemfuaiiiDcus
nimorum prrparaii«nem.qux rcgi Chrifto excipie«flo con^ . fatpe declarac^cijm teinpeftaccs maximasciet.
ucniat. Nequeenim fttis eft vias feu vrbis vi^os &j>Iateas /» lab fumitu eius.} Ahjin Iah,quodeftnomeneius.Rcpc-
I fternereatqueornare. Prafparttio vet^iH*! fitve/a&feria tendumei!*WiiM.»«Jvcrbunicanite,itcmpfaIIite,hoc eft,
pflenitcntia,qua vitia ex animis noftris tolluntUr,& tanquam ita celebraie cum, licut fe pacefecic & /icuc vult inobis cele-
remors,.quae Chrifliad nos aduencum impediunc,Fcmouen-. brari , nempc vt dircernatis eum ab omnibus coinmentitiis
tur,Non cnim habitat Chriftus in corde poUuco & contami- numinibus,nec mifceacis nomen cius cum iiolis , ficut «cn-
, ^^ natopeccatiscontraconfcientiam.ldeolohannes& ca:teri, ce$faciunt:fed agnofcatishuncvcrumeircDeuin.quife Suic
miniftriprajmittunturei,vt,<iucmadmodumMalach. cap.j. populo patefccit : 8cquidcmoften4icinuocationcm & gra-
< inquit,Vlam ante faciem eius parent.Et IcfaUs quafi «xpli- tiarum aAionem non c<?mpetere nifi (oli natur* diuinjc.Eft
cansillam phrafin c.^o.ciim dixiiret,parate viam eius,addit enim n' concifom exninvficut^TN exni^N. Ciim autcm de
harcverba,rcftasfaciteinfolitudinefcmiras Dei noftri,om- Chriftopra»cipuepfalm-usl©c]uatur,oftenditetiamhiclocus'
nis vallis exaltctur,& omnis mons & collis humiUetur,& fi- Chriftuin efle natura Deum. Nam nomen W non competic
antafpcra fcudittortain reAa,& alperainvias planas.Acqj nifiefreiitizdiuinar.
hincintelligitur quodfequitur^f/jKiw/^/V^r /»</f/*y/*f:que . n. •
locumvarieexpolueruntmterpretes,vtmoxdicenius,Prius 6 Qui patercltp«piIlorHm>&: iudexviduarum.*
enim vera & natiua fententta eftdicicndajqua» ex lefaia? di- Peus in habitaculo fuo fando.
eto facile colligi potcft Cuni enmi dixifrct:Dominoviam ef- d^U, i ^ „icos [^A>^riw]habitare facit do-
fccxpureandamindefertoj&rcdtamfcuplanamfacicndam ' o j- - n, ,i i .,
nanySindcfcrtoCprocodem vfurpans voces naio & nanu) "^"™/ ^ .""<^" vjn6tos compedibus : rebclles au-
mox tanquamcxphcaturus hasvoces addit:Omni$ vallis e- tem habitant ficcitacem[/f rr<»»» arenter»,]
■ 5caltetur,&omnismonshumilierur,rcn3nynihil aliud hoc Adhortationiadditargumcncaaquibusperfuadeatdignuni
locofitqv^locus incultus,inaeqaahs,alper &iinpcditu.<;,vbi effe Deuiii.qui abomnibus agnofcatur &perpetuls laudibus
mixcim nfic montcs funt,nuc vallcs.nunc vie alperx,tortuo- celebrerur, & vt in nobis fiduciam excicecne gloria: imaien-
f«,impj?ditar,difficiles & crrorc implicitar.Ideo D. Forflerus fitatedctcrreamur.quo minus adeum accedamus,ficutmulti
aIic»bircddidit,inmifturis.Hasigituriubecarquari&c6pla- faciunc.lllaigicurargumenra fumit, non i gcnertli proui-
nari,vc qui vehitur,molIius & comniodius inced Lt,vcque ni- dentia,qua hunc mundum gubernac, auc a potentia , vt potc
hilficquodremor.iriaucimpedireipfiusiterpo(fit. quodmundum Iiuiicexnihil* condideric , & fua potencia
Ha:c fimplex eft hUius loci fentcntia , qua? quoniodo pri- conferucc, quddque fic rex regum, & Doininus doininanci-
mum ad illam pompam prefentemideindc ad Chriftum ipsu um, &c fed ab ainore , quo ecclcfiam fuam complefticur, &
congruat,non obfcuruni elt, & in explicationc difti lefaiac beneficiis ,qua:huicpraiftat.Eftigiturdefcriptio jtjualithic
alias dicecurcopiofius.VchicurChrifiusverbopotentia; fuj, rex fit,deqi^o concionatur: &qualis ficillccQccus quidici-.
hoceft,efficaci,cuitanquam vchiculoinfidet&adnosacce- turpopulusDeifcuecdefia.
dit,qua:rens domiciliam apud nos. Suc autein corda noftra Primuni dicit, eum efrc/^^/r^jid eft, vero 8f ardenti amo-
arpera,incricaca,& impcdica fcntibas& aliis rebus,hoc eft,oc re compledi liimn populu feuecclefiam fuam^pro qua mor-
cupacacurishuiusvicae,&aliisprauisaflfeftibusaqua»iuipe- temfubiit, & paffiis eftfe crucifigi : vere parcrnam curam
diuntChrifti aduentum,tume»iperfuafione& fiducia pro- gererc profalutccius, & ampliffimamharrcd/tatem ci acqui-
pria; iufticia;,quac moncibus ablcfaia comparatunardenc am- rere. Ha>c cnim func parris ofHcia. Quahs aiitem eftille coe-
Ditione,quam per colles nocare vidccur:mulci etiam propcer tus quem tantoperc amat? Eft coecus,inquic,orpha^orum,vi-
fuas fordes ica fut abiefto animo,vt accollcre vultum auc in- duarum,folitarioruin 6e vinfborum.Haec eft defcriptio ccde-
tucri Chriftum nonaufinc:fediaceacperpeeuodolore &per- Rx feu populi Dci,qualis cft in hac viea.Hominesciimaudt-
petua dcfpcratione opprcffi.Hos c5parat vallibus imis.quas unc nomcn ecclefiar, alias liabcnt cogitai iones, in quibus ni-
tubet attoUi.Non enim vult nos mergi in perpctuam defpc- hil nifi terrenus fplcndor,dignicas.poeencia. opulcncia & vo-
j_ f ationem,aut dolore abforbcri. lupcatcs pcrpctuf animo obucrfancur.Sed loge alia eft facics
ita4ftiiur paratur Chrifto viain deferto,hoceft,in cordi- ecclefTaE quam qualijsi noftris cogitationibus pirigitur.^PTi--:
bus noftris,fi haec impedimenta omnia cellantur , & vera ac mum eft,orj)hana,id cft,orbata paretibus,iacer fbrdibus im- .
(ibria poenitcntia ad Chriftum conucrtamur. Quodcnim di- mer^,ficutinfantes quosneinocurat,caretcofilio, ope,pr«-
cit,rcdtas effe faciendas viasindeferto,fignificatnaiplocum fidio ,&de(Iicujturomnibus rebus, ncmoeftquicalamicatc
cfle confragofum &ina;qualem,quiafpcrum & impedicum eius afficiacur, nemo qui curam cius fufcipiac. Huictgiturfc
iccr prxbeat euntibus.Itaex Icfaix dido verfum huncrede prxftatpatrem.
cxplicaripofleexiftimo.Eftquccadem D.Hicronymi fenre- II. Eft«W*;cT;/Wflr<»w»». Viduaeamiflis raaritisviuuntin
tia,nifi quod ille vidctur rcfpicerc ad egreirum Ifraclicarum pcrpecuo luftu & fuc obnoxig variis iniuriis. Nemo en im io-
* cxiSgypco. reeft qui cura harum fufcipiaT,aut quicascontra iniufta vim
: Inordinandaferie verborum commode meo iudicio vox dcfcndac.Dcfcrunturcnim aperfidisamicis, &mulriharuni
niS^^ya iungicurcum verbolSlO, Sternite viamin deferto. pudicitizaDtbonisinfidiantur.TalisigiturcftcccIefiainha^
== Idqucinnucrc videturac<ecus regius pa2er,t|uifignificatio - vita, dcferci fcilicet &muItoru libidini atque iiiiuriis expu- '
ncm fuamnontantum in proximam didioncm asiiS fed iu fita, habcthoftes ra!uin[imos,& crudcIiflimos,qui eius pijdi-
alceram quoque fpargic. citiae & bonis jnfidiantur.diabolum, mundum,& carnem,nec
Hacfcntcntiapraemifla,nuncvidcamus aliorumiuterpre- videturin hacvita haberemarirum autcapuc. Nam Chri-
cattoncsjin quibus reccnfendis cro breuio'^ • ftus,qui capuc eft,n6 cernicur oculis. Sed hic Chriftus fe prx-
Plcriquecxnoftriscxponunc,Eiqui vchicur fuauicer. Na ftaciudice,idcft, defendiceamaduerfusiniultam vim&vio-
verbuma^^yvcmifccre&cx confequencidulccfcercincerdti lentiam , & punic hoftes qui ci vim faci unc: nonpacitureain
ftgaificat,eo quod mixci faporcs fiant grati:ita nany dc co opprimiiniuriis.HarcdulciseftpromifRo,qua?grataefreor-
quodgratum&fuaueeft,interprctantur.Cumque3 jfronte phanis,pupillis,viduis,&dcindecccIefia;,qua*aiscompara-
acccdaCiiiidicant vocem aduerbiafccre,In fuauicatibus,id cft cur, dcbet. Mundus cales praecerire&contemncrc folec, tan-
fuauiter^mollicer.Idque oppofitum efTe cxiftimant ci veftu- qua indignes auxilio:nec tantiicegnati , fed etiam magiftra-
ra;,quascrat in montc Sinai,cum Icx darecur. Tunc enim ita tus eos deferunt.Deus vero ctiam ceirancc magiftratu horunt
acccdebatDcusadpopulumIfraeI,vtaudircntur tonitrua, caufam fufdpic.
fulguraitem & corufcationes confpiccrentur in aere , terra Dettsinhditacuh/acrariffitfild cft,de hoc Deo loquor,qui
crenttrcc,montes fumarent , fonitusbuccinae perftreperct, in fanduario ifto habitaturu fc poliicitus eft:Non enim Deus
&populus metu c onfternatus pene exanimaretur.Ita enim tantumin carlo habitat, vtprocul &ii longe afpiciac reshu-
Deus cunc nacuram & efte^tum legis voluic depingcre.Chri- n|anas,vel ex illo loco glonam & maieftatl (ul oftendac, kd
ftus ver6 venit & apparer,non cum fulmine aut terrae mocu, habitat in hoc ipfo fanauario,hoc cft,in ipfa ccelefia, atque
koc eft,non afrcrccerrores confcientiis:fed affert confolatio- adeo in medio populi fui, cft affidud praefSt In ccclcfia , afpi-
nem,qua mentcs pcrterrcfaAas iterum erigit. ctt , curar. regit & defendic cam. In fan^uario ver6 habita-
Scptuaginta intcrpretesreddiderunt VKbJ^^iBvKB^n Si^ J^uryA rc dicicur^quia indeceftimoniGedebatfuarpratfentix,piopo-
fiiquia&enditfupcrocc4l(t.Efteniaidi&ioHebr2a naiyo fitis vifibilibus figiiis.
quae^occideccmfignificac,propccrcaqu6deolocofolmerga- . 111. DeMsfitcit/blitanoshahitareJomttmjSolhztiosnomi-
tur iub hsrizontem^acqu.c ica commixcionem lucis cQ cene- nac fteriles,qui nullam habenc fobolcm.nuUam familia, qui
bris adducacjfco rcrii difcrimina collat.Sed alia didio eft hx viuunt foli finc liberis. Talcs vcro magno deiidcrio cxpetune
^«laucica nS^Pfidifceraendaabhacquarcitur^ropheta. fobolcai , ne morianturingIorij&:«r«rv/Mi:&apud Iuda;os
imprimia
^-
..^
5^1 ■ '■ ^ ' '■^^■■•^ iN^.^ PSALMVM LXVMI. ■■ ..^. ,." ; V ;6i
imprimis fterilitas erat prbbrora.Horuni etiamWatfi^^e & RthOis verh habitiAHnttmiim ^^m^hAik allad arguu 4
denifeHo afficitur Dcus. Facit enim vt habcant aotnum , id mcntmri i conwario. Sicut piis Dcus «deft tutor, defenfor,Ii- *^^
cfl,familiamamplam8croboleninumeror3m,atqlieicab«k. bera^rV&/aIuacor;ita inipics 8ciio(ltsceclei]aepunic&c.
nitatem luam erga hos oilendit, /icut & pfalmo iij^iicitur: uerut horribilibusj^Genis. Coniicit enini eosin loc t yaila,ari-
QuihabitarcfacitfteriIcmindomo,&c,Haccfia«leCclefiam-. da&incuita .Vbifwmc &fitip^reani, hoccft.reiinquiteo»
' rcKrantur, fterilitas intelligenda eft de paucitate credetium. immerfosperjJtcuis tcncbris, vt nullam luccm coeicftis do-
Hatc cniin eft magna ecclefiae calamitas^& (juodammodo ftrinaf,nuTllam confoiationem autguftuih*bonitatis&amo-
probrum,quod ex toto generchumanoommbustempori- risdiumipcrcipiant.&tandemliorribilibusconfcientispa-
btistampaucifuntquidodrinamde Dco ampledlunrur, & uoribusopprcffimaetcrnum pereant. Hic exitus eft impiui
i% ad «utu coecum adiungunt,qui dicitur ecclefia j&familia rum & rebcllium , qui non patiuncuir fe regi verbo Vii\ , c-
Dci: imo,qu6d fxpe ad tatas anguftias & ad eam paiicicatcm tiamfi aliquandiu iv\ hoc mundo floreant^ 6i omnibusrcbus -'*
rcdigiturnumeruscrcdentiunijvcvixfupcreftevidcanturqui abundent. *
dicieccicfiapoffinc.QueinadmodumtetnporeEh«,cumipre nnSffignificatcandidum,nicidum,limpidumcfll*: tribui-
iudicarecfefolum lupcreflc: &proximis luperioribusieculis turautem ciim aliis rebus nitencibuv, vt dcntibus , Thre. 4.
inPapacu , quim pauci fuerunt;qui doftrinam de Deo rcde tum verb ccelo limpido & fereno,quod niiliis nubibus oWcu-
iutellexerunt,aut(|uilegitimefccundumverbumcumcoIue- racur.VcIcfa.j8. Ec fatiabicmnyriyain fcrenicacibus, ideft*
runc.Vere igitur tuncecclefia tanquam maccrfterilisfuicfo- in ficcicatibusaniinam tuam. fic lela.iS. calorem hmpu,un»
litaria & in anguliu redaAa.Et multi fapiences oinnibus tem- noniin.it euiu quem foi f.icit coelo fereno , qui cxiccat & ad-
poribusilla paucicatecrcdcncium oftcntluncur,ncadeccie- uricniNi^ynJf C=3in3.Bcquiaficcitas6c«ftusmagnifunccx
fiam accedat.Sed Deus repurg.ta iuce lua» dodriiia:,& reftau- perpetua fcrenitace , ideo per metalcpfin nn^n^ fuinuur pr o
ratominiftcriojlioctetiiporeeffecitvcecclefiaiceruniiicfa- ficcitatefcuariditateninfinefignificacmutiiadiocum.ficuc - ,
cunda, &muItosgignatUberos. Pafiimcnim non tancumirt lupriinnn<3 Sepcuagincareddiderunc: ofuimnU^^Tnxfitot-
Germania, fed in tota £uropa rnulti quociclic ie ad cccleiiam 'nec nn H^niiuuJSmf i» W<po<f , qux lenteneia plane ahena eli ab
adiungunt.Atquehoccongruitcumillo vat1c1nioIer.54.La»- hocloco.
carefterili$,quae non paris,quiaplures luntiili; de(crt£ quam
eius<jua;habcivirum. % Dcus , cum cgredereris antepopulum tuum;
Or«cusintcrpres vocemczan^n' reddidit t»»ifir,ic. Id cum iter faceies pci folitudmcm,Sciah.
Latinusintemctatus eft.vnius moris.Grjciinterpr.&hosfc- j r reiiiebai,& cceli quouue iUllabac a fa-
cutusAuguftinus^r»ifa7r«i« mterpretatifuntvnaiumesjcon- • r» • u • • vf • r>.'V-v" r 1
cordes: quafi lioc veiit,Deum colierediifidia in dogmacibus, ^^^ Uei huius ^inaici,a tacie Dci,Dei Ilrael.
& facerc,vt vViis fic confenfus in dudrina dc IDco; ».juod certe Amplificat & exornat inftitutam commemorationem de
magnuiueftbcneficiumi fedillam interpretacioncni.cij iind amoTe,cura& lolicicudine Dci, quam gencprQpopulofuo,
iitGraminatica,hoc loco omitto.Poteft aiittm vox CDnTi' ab exemplo priniK libcracionisatqj cdndionisexiEgypto.ln
etiam de lis intelhg!,qui exuri & fpoIi.|di omnibus bonis,pcl- ea enim illeamor paternus.quc liic pr«dicar,fe maximecxe-
luntur fuis fedibus,& non liabet vbi p'ii^in iigaiic. His cadein ruit,quando videliccc tocam pene rcruin naturaniDcus com-
Deusdealiquo hofpitio & domo prdfpicic, &quiccein refti- mouir, vtoftenderecfe potcntcmeflread defendcndum,fer-
tuit,vtannis fuperionbus Anglosexules reliituic. uandum acliberandum huncpopulum.Idco cnim facit inen-
II II, Educttvin£ioscompedii>us ]ldcO:,li[}sriteos qui tionem toc miraculoruni , concuffionis terra* & CJclorum^
tyrannicaferuicuteaut iniurii!» iuntopprclfi. Sicutp.>pulus tremorismontiuni, vtoftendac Dci potentianvltjujrjrtuxcm ^. •
Ifraelicicus in iEgyptoerac opprcflus trifti feruiiute,8c tan- cum falucepopuli coniunftam"efl'e. Alij dicunt in his& ie- *f. '
quain perpctuo £arceri inclulus Horum calamicace adeo non quencibus duobus verfibus coUacioncm eflc legi> & euange-
crac qui moucretur , vt ctiam lupcrbe ipfi^ infultarent ^gy- lij . ab cfteftu vtriufque.Lcx enim Incucit terrorcs, adigithp-
ptij^&iubindeonera augcrenc. Icamultiiubinde atyrannis minemaddefperationem,Sc mcrgicinmorceni.Idfigniiica-i
coniiciuncur in vincuia , tradancur duritcr & crudelicer line tum cfl per tonierua,fulmin3,montium concuifionem^quan-
caufa. Cumque nenio fir qui eortim patruciniuni fjfcipiat, dolexpromulgacacftin Sinai.Euangclium vcro compara-
Deuscandemmirabilitercoseripit, ficuc in hilioriisoccur- turpluui3ecaelcfti,qua;fuauicerrecreat,huuieAac, &foecun-
-runt non pauca exempla.Sed prfctpue hocad ecclcfiain per- dam reddit ce^rrain 3rid3in,ficienteiivatqMleftu^fiaUs-C3diaTfc^^
~nnet.lila in iiac vicaexpcricur vim & crudtiitaceni tyranno- Ita.Na & promifliones euagelij corda pertcrrcfafta,agnitio-
rumja quibuspij conTictuncurin vincula,&om cru- ncira; Deiaduerfus peccata crigunt,confolantur& rccreanr,
ciatuumcxcarnificantar.Sedhic Deusoftendicluatnbunica- &Spiricusfan£tusper verbum rcgenerat &viuificac corda
tem,dumpiosiiberaciilis carceribus& vincuiis, Sctyrannos vtnouas viresconcipiant,& varios frudusDeo gracos pro-
tandem puiuclta i^ecrus in Adis hberatur ex carcere,Sc muU ferant.Hajc nonincommode hoc loco doccndi cauia ab aliis
ti alij fandi:& noftro tempore vidimusexcinpla pciie infiiii- afFeruntur.Sed fi propiiis mcntein propheta: afpiciamus, no
ta. Q^odaucemquuldainfinieDeusinterdum rapi adfup- ditbium eft.iliumadiiuc incxpiicacioneruperior^sarguaien
plicia,eius rcicautaaiibi rccitacur. Vulreniniill.x fupplicia ti commorari DixeracDeumcflrelaudandum &celcbrand(i:
piorum eflTe ceftimoni j dc dodrina,quod fic veraj&dealia yi- &fuos,auditores,vt id ftrenue faceicnc,hortatus erat. Huic
ca,qu« rcllci poft hanc vitam,&c. adiiortationiargumcncafubit/ngendaerantj quibusidper-
Bftautem & alia captiuitas, non eorporii , fed aniinorum, fuaderet,IdiQJubiicicDeuinefle pacrem 6cpIsmorum,iudi-
rVt ciiiSiTalcinaci iTii«^^ fuperftitionibus,& quafi vincuhs cem viduarum,benefaftorem folicariorum,vel,au(ftorem ft-
tencntur conitrifti , vcquid verum fit videreaucintelligere miliarum,liberatorem vinftorum,vindiccm hoftium &ad-
nequeant. H«c triftilfiinaeftcaptiaitas,quamaximaparsge- ueiftirioruin.HsecqueingeneredeDeodiftaeranc^nunce-
neris humanicenecurconftrifta,erroribuslcilicec&ignora- xemplisac teftimoniis in oculos incuircncibus confirmat.
tioneDei,deindedoloribuspropceradniiira fcelera. lte,cuiii Qupdenimta!isficDeus,quaIemdixi,idcduftio huius po-
^ fuis magiftracibus homines adiguncur adfalfos &impios puliexi£gypco,qu2efa£taeftilIuftribus&infignibus mira-
culcus,& impiisdecrcti^ interdicitur ipfis vfus miniftenj pu- cuhs,introduftio in rerrani Canaan, &poftea perpctuanu-
blici:quam tyrannidemhodieexperiunrurpaifiriipiiin mul- tricio,&defenfioliuiuspopulioftendic.Hanc iudicoeflfefim-
lis regionibu^. Sed hic Deus fuam potentiam & bonicatem o^ pliciffimam fentcntiam.Incereanon dubiuni cft,illis corpo-
ftendit, dum (ubinde nunc hos,nunc alios ab illa crifti cy ran- ralibus beneficiis,quibus hic pepulus afficiebacur, perpccuc»
nideliberac,&vinculafuperfticionumfoluit. Idquebenefi- adumbrari&fignificarifpiritualiabeneficia.ftaquereftepo
ciuin agnofcendum & prxdicandum eflfe monec Dauid , ni"» ftea coeleftis pluuia de promiftione euangelij incelligicurjfi-
\P133 reddidcrunt alij in opporcunitatibis, id eft,tempore up cuc poftea dicemus.
portuno & commodo , cijiti ipfi vikim fuerit , & ciuTi prodeflTc Detes.cum egredererts antepopulum ] Non loquitur prophfr^
idpiisiudicarit. Significat enim vcrbum nureiftuiH , con- taprincipalitcrdepromulgationcLcgis,qua»fiftaeftinm6
gruum , conueniens efle ,oongrueiitefigni(icatione cum ver- te Sinai:fedde tota gubematione diuina, qua populuro hiic
bo nW, i quo non niu!tum abludir. Sed Rabbi Dauid, & qui annos quadrapinta rexic,pauit & mirabilicer defendit in dc-
eumfecutifunt,exiftimanc3 indiftione nnwD commuta- ferto.Idqueoftenditphrafis lingua?. Nam egredi anrepo-
tumeflc cum p cognata & ciufJem infirunyenci iitera, fignifi- pulum.fionificat fungi munere boniduciajregendo, pafcen-
catautemnupligare,&tr3m;3pfignificatVincula,irgami- do&dcfendendo exercicum feu populum fuzcurar com-
.na,fcufafcioIas.lcaque3 ab micio fccunduin hoslitera cftin- miflum,inftrucndo ad pu^nam & ducendoin hoftes,vc ali^
ftrumenci. Eftque illa locucio in Hebraea lingua trita & vul- diftum eft.& nrpeoccurnt \\xc phrafis,i.Sam.8.Rex egredie
garis.Pro co enim quod Lacinus dicit,vinfti compedibus,ipfi turanteno$,pugaabfcquc bella noftra.pfaIn1.44. Et non e-
dicunt vinftiin corapcdibus. Incerfeftus ingladio,pro inccr- gredenscumexercitibus noftri.s.Sc p(alm.6o.Non egredie-
f cftus gladio,Grajcus intcrpres rcddidic er «*«^«V > quod plaoe baris,8£c.Deus igitur ciim eduxiflfct populum per marc ru-
eftpciegrinura, j^ btfi,poftcap<frp«uc)adfuiteitanquamdux,gubcraator,pro-
^ .. -t -^^ ' AA iij
- - ■ "^ <■.
*•■ ■■' . ^^ ,- , ^
■ .'^ f ■ . ..
,A«».llh' '"k- .>. J. . •■:' ^ .,■.-.:
. '?^A •
I^V
PRiELECt. HE
V cei%or&defe'nfor.IdqueMo(es peticExod.j}.cdin<|uit>Nifi
'Jtuipfe przcedas nos,needucas hosdeloco ifto. Poftea ve>-
^y i6 illa gubernatioad ecclefiam omnium aztacum acconimo-
dand» eft:n«m & nos fimilicer regic & defendit Deus edudos
ex regno tenebrarum MacanXjSc tandem in cceleftem patria
ducitjidquepij agnofcunc &celebrant.
' iter fMeres]Kt^tt\t fententiamcDeus ita prafceffit popul u,
'- vc vbique viam quaii fternerec & pararet, vc Hne difficultate
aucimpedimentofubfequi poITenCjeaque in re fuam fidem
&curam er^ahunc popuium oftendit.Erant vix impeditifli-
ma* & longa; in locis deier tis,obiiciebanturque vari^ difficui
tateshumanisconfiliisprorrus inexplicabiles ; hic oftendit
viam &exitum. Ideo dicitur iter facere in defertOjhoccft}
prxire & regere: vires icem laboribus ferendis fufBcere.
CKterumvocabulo{lD^ltf'de(cribiturhuius prajfencisvi-
t£ condicio.Sicut enim tunc populus per annos quadraginta
vagabaturindeferto, &diuinitusdefendebatur,& tandem
in terram proBii0aiTi educebatunlra pij quandiu funt in hac
vita,viuunt in deferto cxtra patrMm:laboranc interduni pe-
nuria aquaf,ciboruni,inopiarerum omnium:non habentcer
f ca domicilia:funt expo/iti variis iniuriis.habent hoftes pote-
tiffiraos&fa:uiffimos,aquibuscrudeliteroppugnantur , &
quoquo vertunt oculos,nihil occurritnifitrifte& jerumno-
fum.Sed tamen dluinicus aluntur&defenduntur:& tandem
xCduftiex hocdeferto,tanquain ex carcere trifti introducun-
tur in coeleftem patrianV , vbiin«ternum vinuntcum Deo,
Ha:c funt beneficia ecclefia» propria,quae c©nfiderada & praj-
dicanda funt.
Terr^» /«we^/»^]Id eftjDeus in(ignibus miraculis oftendit;
fuam potentiam,ne populusanimumdcr[)ondercc,qiiafi o-
mnipraifidioaucdefenfioneeirocnudatus. Hicprimus finis
eft horum terra» mocuum , ad quem hic refpicit.Deindeetia
tcrrorem aliquein populo fuo incutere voliiit , vt timeretur
& colerccur,ficut ipfe dici t E xod.io. Vt terror fit in vobis,ne
peccetis.
Ctf/i y?/Z(<i^d(»/]Ideft,eftundebant imbres & procellas poft
tonitrua.
, AfacieBetllA. eft.a pra»(entia Deiiquia Deus fe his miracu-
lis oftendcbat prajfentem eflTe & potentem ad defendendos
Aios,& ad hoftes profligandos.Non extitcrunt igitur ilh mi-
racula cafu,aut cantum a caufis phyficis,vt philofophi inia-
ginantur,fed a facie Dei.
Sinai exiftimanG nonnullihoclocoefredenominatiuum:
Deus iftius Sinai,id eftSinaici.qui appellationemhabeacab
ifto mohte,in quo illuftribus miraculis potentiam fua ofte-
dic & legem promulgauit.Alij tamen non obferuata diftin-
- fkione Hebraei codicis.vocem Sinai apriore raembroauellut
& cum pofVeriore iungunt.Itaque fic legunc : cxli ftillabanc
a facie huius Sinai,!i facie Dei,fcilicec ftillabat vel concutie-
batucvel potius,vt ego exiftimo,ifte Sinai:atque fic legendu
effe oftcnditliber Iudicum,vc mox dicetur.Quod autem re-
petuncur illa» voces cza^n^K 'JflO & poftea adiicitur ^rhn
SniW, A facic Dei Ifrael.Ideo fit vt oftendat fe loqui non de
imaginario aliquo Deoautfiftitio numine,fedde vero illo
t>eoqui fehuicpopulo p3tefecerit,& illuftribus miraculis
ab oinnibusfiAitiis numinibusdi(cernendumexhibuerit.
Suntautem hiduo verfus defumptiex cantico Deborar,
' excsttJ^dicumfHsapriftque^
tiam Dei deforibit in defenfionehuius populi.Deu$,inquit,
cumegredererisdeSeirjciim proficifcercris deEd6,terra tre
muitjCtiam ca»Ii diftiliarunt,& nubesdiftillarunt aquam,m5
tes fluxerunt antefaciem Dei mni.Ifte Smai fcilicet fluxit a
facie lehouae Dei Ifrael.Ex quo loco duo colligere licet,qu$
ad cxplicationem horum verfuu faciunt.Primumsquitd prin-
cipalitcrdepoicntiaDei.quamindefenfionem fuorum ad-
liibuerit,eamque illuftribus miraculisconfpicuam fecerit,du
hoftes illis prodigiofis tempeftatib. terreret.Ioquatur.Dein-
de,quod ad diftinftionem huius verfus attinet , iudico eam
fecundiim illam fementiam^qu^eftin cantico Deborxjvnde
defumpta eft,ordinandamcffer-lfte Sinai.vbi fcilicetprxci-
pue fuam potcntiam & magnificentiam oftendit, commotus
eft ii facie huius Dci.
lo Pluuiam largam^itando fpargisDeus [fn-
/7tfr]ha:reditatem tuani,^ffllli^am[/-!ij^OT]tu repa-
xas[confirm4ttjw/}aur/u.] ^"
Iterum confirmacpriorem narrationem ab alio exemplo.
Non tantum in deferto adfuic Deus fuopopulo.&illuftribus
miraculis pra?fentiam fuam oftendit,fed perpetuo illam bc-
neficentiam fuamhuaufquecontinuat ,nec vnquamcarere
nos fualiberalitate , auxilio &defcnfioncfinit.Poftquame-
nim eduftos maiores noftros ex defcrtoin hanc tcrram,qua
cis h«reditario attribuit,collocauic , ab eo cempore nunqua
(elTauit nos aIerc,ruftcQtare,foucre, omniaquc pacerni amo-
NR. MOLLERI
ris benefidia atque ofEcia praeftare. Quptannis enun terram
noftram imbribushumcdat & foecundam reddie , ti6fqueli-
beraliter pafcit. Hxc fimplex efthuius verfus fencentia,nar-
ratio fcilicet de continuacione btneficiorum diuinorum.Sed
vt ancea monui , rrasferenda haec deinde funt ad res fpiritua-
les. Neque enim ideo incrodufti erant Ifraelitacin terra Ca-
naan,vt vbertateeius regionis, tahquam porci in hara , fagi-
narentur, aut\t cotenti illaru cxternarii rerii fruitione, nihil
amplius a Deo expcftarent.Sed erant illx ipfa? res corporales
^ commonefaAiones dercbus fpiritualibus,&adfaluremani-
marum pertinentibus: atqueitaiisfruebanturpijinhocpo-
pulo, vt ab his animum ad cxlum & ad ca*Ieftia bona attolle-
rent. Terram igitur Canaan inruetes,quae tanqna ha»reditas
huicpopulo erat attributa , fciebant aliam reltare pacriam,
in quam poft vicaehuius ^rumnasitanquamex deferco horri-
do> fqualido &perpetuis fordibus oppleto,anguibus etiam
venenatis fcatente , & ab hoftibus crudeliffimis circumdato,
efTeht ttansferendi. Etpluuiis coeleftibus, quibus quotan-
nis agrifeecundi reddebancur , fciebant notari dulciffimas
euangelij promiffiones , quibus aniini exhaufti dolore &
fenf u ira: Dei,rec'reatur, vt nouam laetitia & vitam cocipiant.
Itabcneficia corporaliaerant ipfis manudiidiionesad confi-
derationem reruni fpiritualium , & quafi facramentaqux-
dam bonoru coeleftifi. Nonigiturillatantiim corporalia be-
neficia , ex quibus prarfentiam & amore Deicrga fe c6(picic-
bant Ifraelitae, hoclocopraedicat: (ed multomagisfpiritua-
lia & xterna , qux propria funt huius re^ni Chrifti , quod in
hoccarminecclebrat. E.idicit poft exhibitu Chriftum mul-
to liberaliiis fpargenda quim haflenus. Atque kuc iam con-
gruit illainterprecatio.qux pluuias depromulgatlone euan-
gelij per totuni orbe tcrraru , & miffione Spiritus fandi poft
afcenfionem Ghrifti in caelum cxponit.
Pluuiam liberdem] T\Y\1 fignificat fpontaneam volunratem
feu meramliberalitate. Ideoad gratuitii Dei beneplacitum
ab interpretibus refertur,quafi diceret,Pluuiam ex mero be-
neplacito& fpontefundci, nulh alia requam amoreerga
hunc populii motus. Alij reddunc pluuia voIuntatu,id eft op-
tabilcm.Alij micem,autvItro fineimpetufluentem.Plerique
largam & vberem interpretantur, quod cum prima interpre-
tatione coniungi poteft & debec. Dac Deus pluuiam fponte,
nulloprouocatusnoftro merito,&dat liberalicer &copio-
se.Vcrumque enim fignificatur vetbo 3^3,
HAreditati tu&\Sic nominat terram Iudaicam,qu^ in h^e-
ditatem filiisIfraeleratattributa,&cuiusincoIas tanquah^-
redicarium populum fibi dekgerat Deus. £a indigebat irri-
gatione liberah & pluuiis cxlitus demiffis , quia montofa
erat& collibusplena, nec poterathum^edari aquarum riuu-
lis ,ficuCi€gyptus.Eftque emphafisinpronominem^e, quae
dignitatehuiuspopulicommedar,qu6dfolusi Deo elefl:us
efietjcui illa hxreditas attribueretur.
Ca»terum dcbeneficiis (piritualibus cum verfum interpre-
tamur,ha;reditasDominiinceIIigendaeft ecclefia , qux ex
genere humano pcrverbum coUigitur , vt Dci fitpeculiuin
&hxreditas Chrifti. llleigitur Chriftus poftqu.im inftiniic
&confirmauitregn(ifuii, fpargit pluuias caleftis dottrinr,
fuper omnes gentes, confolaturnos verbo,viuificat nosSpi-^
ricufiio fanftojSfc. Taleefterusrcgnum,&hxcfunteiu.sbe-
neficia, qua: a nobis funtpTa:dicpda,zideoiiiT;§?|iptur^
bo ftillandi fjBpedoftrinafignificacur. Stilla adincridiem,id
cft , Ioquere,E7.ech.20.Amos7. Ncftilles contradomutn
Ifaac. Mich.a.Noliteftillare, ideft,pr2:dicerenobis futuias
calamitates.
lAJfam} Id eft , aduftam continuis ardoribus folis , & quail
iam defatigatam,atque efFata redditam jtururfus inftauras,
vt nouo vigore concepto rurfus fiat foecunda, & multiplices
fruftus proferat. Hxcquoquequomodo adeuangelij do-
ftrinam accommodada fin^, non eft obfGurum,& antea non-
nihiloftenfum. ^
21 Pccus tuum habitat [j^;;?//jf//jff/?. J^laminh-
men rvn colleEiiue vfurpatur[m ca] h<ereditate ^uam]
dirigis[fo«/m/?^] in bonitate tua pro afflido, 6
Dcus.
Cohxrethicverfus cum fuperf ore. Eftqiieamplificatioa
caufafinali. Terra ideo quotannis rccreat & foecundat Deus
vt populus eleftus in ea habitet, & omnia neceflaria ad vi-
ftum habeat. Hoc iterum eft argumencum amorisDei erg.a
huncpopulum , &cura?prorfuspatern^. Poftquam enim ex
defcrto eos eduxic , & in hanc terra collocauit, ac fedes aicri-
buic, non abiicit poftea horum curam , (ed tanquam pater
^y>fyt feu paftor fidelis pro(picic fuo gregi de vidu,vt com-
m ode fine cumultu & quer^ habitare in terra Domini pof-
fint. Hoc cft quod dicifTSlcus cuum habitat in ea, Nomi-
«at autem populum idi^fpcM Dei , nonper eontemptum,
quafi
Ju;;.ijj.'r:.*»„'
*^'-
'■''-ikt
^Ii Deus fuos eleaos loco pecudum habeat; fed pfimuin fcrmojprbtntoa.quod (ignificatiUjAW. Deusdatla-tCniin- ^
curam illius, quam oerit pro fuo populo hac figura dcfcribic. 'Vm viaoria;:crgo hoftcs fynt ca&fLSt jparta elt vidkoria,eftqj
Jpfe.n.velutpaftordeligitfibihuncpopuluin parcer(dum,& pax & tranquiilicas. ^ .|f - ' r ''?«. ^^■■V-'^
omnia fidelis paftoris munera obir, de quibus pfalm. 2^.con- Ec dac annimtMtricmn exercittimmaghm,id eft; 111« vifto- '
cionatur. Deinde,quod ad ipfum populmti attincc , icbo pe- "« paflim in omnibus oppidis & pagis a pueliis & virginibus
cusdicitur,quiafuainduttria,laborc,vigiIiis aucfumptibus magnonumero concurrentibusdecantantur&celebrantur. )
non potcft fibi coniparare viftum , fed pafcicur Deo benedi- Erac enim vfitatum in populo ludaico ,vt 'dhuMx canerentur
cenre ac profpiciente ipfi de vidlu. lumenra enim & beftiai a puellis &mulieril»us.Iita enim Miriam foror Mofi cum rau-
in fjrluis no^ arant, non fcrunt,non mecunt, no reponunt in lierum c0ro canit triumphum , cumexercitus iEgyptiusef-
hori;ea,& tame.vc Chriftus inquic,alic illas Deus. Huc igicur {« fubmerfus in mari rubro, Exodiy. Et Goliathincerfefto
rcfpicic propheta,cupi populum noi;ninat beftia feu animal a Dauide cripudiantes muliercularum chori procedunt Sau-
vita praeditum. Primiim fcilicec ad curam diuinam , deinde 1» redeunci obuiam, & canunc carmen criumphale : Percuffic
ad a.Jiw»i/ituia coraparandis vnx ncccflariis. Eft autem no- Saul mille.Dauid vero dccem miIlia,&c.i.San),i8. Ita & re-
men TVn colleftiuum hocloco,quod totum gregemfeu cocr centcs viftorias, quas varias ab hoftibus reportauerac Dauid,
tum compIeftitur,vt fuprd etiam monui. dicitcelebrari paifim a mulierum choro.&quemlibet chorfi
AIi/ per pecus nihil aliud intelligunt quam oues,boues,& nominat exercicum , quia non cemere concurrcbanc ad illos
rehquaiumenca, quxadvfum pauperum &inopum inter- coetus ,fed feruabancordinem& ahcjuamharnioniam inin-
ra Canaan educabancur. Terra enim Canaan, quia montofa ceffu,in falcationibus & tripudiis, atque in cancndo. Id^iue
erat&plenacoUibus,magis aptaerac ad paftum pecorum, fignificatur verbo K33f , cuius fignificatiocft iracionemili-
quimadagriculcurain&vincarumfitionem ,quanquam & tandi fumpta,iii quaoidineomnianecefiecftagi.
illisnonplane carebat. Q^iancumaucem fubfidiuinfic vir«e DicicaucemDeum daiemaceriam & «ccafionem his cl-
humana: ex re pecuaria, ncmo eft qui ignorec. Icaque & pa- tilenis.Ergo non adfcribic vidorias fuas vircuci, induftrix auc •
trcs huius populi exercebac rem pecuariam. Eani ob caufani viribus,fed loli Deo. ;
nonnuUi verfum hunc fiinplicicer de armencis & ouibus in- I^^jc dc Grammarica monuiflc fatis eft.Nuncad Chriftum
terprecancurjhocmodo^Armctum cuum h.ibicairinea(quod) nosconuertamus, cuius regnuin fub hoc cypo celebratur:
bonicace lua pauperi coniparas.Non incommoda eft hascle- Viftoria» enim omnes diuimcus conceftar Dauidi , antequam
ftio,fed quia vticur verbo au' prophera, quod pocius homi- hoc vifibih figno , ninui u collocacione arcg foederis in mon-
nibus quam pecudibus congruiCjnec additur nomen mu vel teSion,regnuiu ipfi & potteris confirmarecur, prxludia quae-
"ly, iudico priorem fentenciamefle veriorem,&vficatuineft ^*'" eranc&vmbra illarii viftoriarum, quayChriftusalcen-
Spiricuifanfto pernomenn^n coecumhominumdefcribere, <lcns in cxlum reporcaturus eracdefuis & populi Deiho-
vc paulo poft in hoc ipfo pfalmo, Increpa feram arundinis:& ftibus, de diabolo fciiicec, morce & mundd. Horuni poten-
a.Sam.z?. ExercicusPhiliftinorricaftrahabebacin valle Re- tiapermorrem & rdiuredionem fuam deftrufta Clirittus
phaim n=3'nuHs nin. dacfermoneni^ideftjipargicopcaciffimumillumviftori^nu-
^luam bonitate tmconfrmeis']!^ eft.immenra bonfcate facis, tiym, & diuulgac per cocum orbem cerrarura , vt omnes crc-
vcillahjcredicisfemcl actributa maneacilljs cerca& firma, dentes fcianc, nullumdcincepsin eccle/iamaur mortem aut
vtque certas & fixas fedes in illa habear,ne-mox nirfas excii- diabolum habcre impcrium,fed redcmpcos & feruatus a cru-
tianrur:idque nunc hocipfo fpeftaculo confirmas, duin arcae deliffimis hoftibus h.ibereiam regem,qui3etcrna pace, iu^i-
foederis certim lcdein attribuis. Fuit autem hoc ingens bene- tia,faluce & vica (quje bona li£ec viftoria peperit) credentes
ficium diuinum , quod hic populus habuit proiniffionem de fic donaturus. In huius vero larci nuiuij prasdicatione vtuur
certa fecIe,idqueagnofci& celebrari vulr. Chnftusminifteno &opera Apoftolorum, & qui his fuccef-
naiDNonnulIiinterpretantur viftum copiofum: fcd alte- ferunt. Ideo addit euindareexercitus multoseuangelizan-
rum eftfiinplicius & meo ludicio rcftius ,vt deliberalicate tiUmfau annuntiantiumhunclaeturanuntium. Ecquidem v-
Deiaccipiacur.VuIcenimoftendcre,nosqujcquidhabemus, cicurgen^re foeininino,nonqu6dmulieresin ecclefiamune-
idDei bonitaciaccepciiinefl^erererendum, atque huccogruic redoccndi fungidebeanc:fed vtimbecillitatem minittrorum
quodfequicurijy^^.Affirmacenimhuncpopulum per {f^^^c ecclefia; nocec. Suncenim vafa& organaptorfus infirma&
miferum,egenuai & famchcum,qui,nifi diuina bonitare ala- fragilia , per quje tanien cancas resgeric & efBcit Chriftus,vc
tur, fuainduttriaauclabbre parareviftumnequeat. Eccerre inftarmagnarum&validorumexercicuum vagencur & dif-
fi regioiiis cohtliciohein fpeftes, mirum cft quomodo in illo curranc per cotum mundum , eiimque in obfcquium Chri-
exiguo terte angulo tot hominum rnyriades ali potuerinc, ftoftdducant, fruttra fremente& renitencediabolo , acque i-
qux hodie non millefiiiis hominum parti fufficic. p'ius organis. Grsecus incerprcs nome Nsy reddidic /6i*/jui.
Nunchxcfenceciaadecclefiam accommodecur, quemad- Ssepe cniminGrxcalingua accipicur pro exer<?icu , ficut &
modum & prior. HxreditasDomini dicirur Ecclefia^in ea fe- in Germanica vocabulum Macht.Er ifl mit einer grojfen macht
dec piorum conoregacio, profpicicur ei dimnicus de aliquo ««^««.o^ew^ideft.cum cxercicu valido. Sed Lacinus iiuerpres
domiciIio,de viftu &/aIiisrebuj neceirariis in hacvica,quan- ferefemper vocabulo virtutiiGra:cam vocem reddidir, quod
tumuis ficmi^ea^egena &'opprefra. Habec enim fidelem cu- eftaliquancoobicurius. Quodigicurlegicurin Lacino codi-
racorem & paftorcm qui miferam &cgenamconfirmar, fu_ ce, vircuce mulc t, non lacis exprimic fencenciam , qua; eft in
flcntac,aht,atque omniiibonoruca-Ieftiiifatictaceexhilarac. Foncibus.
---^-4>omiiiH^at-f t/gf ^j??^>tfj"fcrmonenvannttn- -ij Jlegcs cxercituum fugicnt fugicntr& amoerzz:
um^m^Jcilicet^itm^^ nitas[t'ir//»r^^]donjus diuidet {polia.^ —
inultuni. Concinuac narracionem de viftoriis:ac forcaffis pcr /AifMftr
Addit aliud argumentum,quo priorem narrationem coii- referc ipfa mulierum verba ex ipfarum cantico. Ett auce haec
firmac ab infignibus & celcbnbus viftoriis coriceifis huic re- fencentia: Profligacis Si/cxRs hoftibus deinceps erit pax per-
gi&populo, hoftibusdiuinavirtuceproHigatis ac protritis. pejuainhocpopulo,necpotericis vllishumanis viribusde-
In hoc argumenco explicando diucius commoracur , raquain leri. Qupd fi qui cencarinc arma mouere contra hunc popu-
principalijpropcer qupd pfalmodia erat inftiruta; diximus e- lum., illi inquic , nondum confpeftis noftris armis ance con-
nim antea in argumento effe S*n'(u9» feu carmen triumphale. grclTum fugient , tantus iniicietur illis terror & conftcrna-
Eft aute huius & fequencium verfiium nsec fencentia : Qupd cio. Reges exercituum nominat , quod fint inftrufti raagna po-
hic rcx & Deus nofter,quem coIimus,jpacer fit orphanorum, tentia & magnis viribus,quos illi ad delendum populum Dei
iudcx viduarum, eamque ob caufam a nobis omnibus modis cogunt, & quod finc bellicofi. Habenc eniin non vnum tan-
celebrandus: id oftendunc & monenc non cantiim illa yecera cum exercicum.nec vnum cancum norunc genus nocendhfed
beneficia,qu2e maioribus noftris praeftitic , cum eos educeret varios habanc exercitus, & varus artibus & dolis ecclcfia op-
exyEgypco3& alerecacdefonderecin deferto: velctiamilla pugnant.Qupdfugicndiverbum bisrepetit.priinum maghi-
affidua &<ijuotidianabeneficiM^qu6dcoIlocatosinhanc cer- cudoconfternatipnis: deinde conatusingenselabendiatque
ram liberaliterpafcit, fouet, Rbmnium rerum nafcenciuin eftugieridipericulum : poftremodiffipatiohoftiuminvarias
copia nos exhilarat:fed etiamcofirnianthoc ills infignes vi- mundiplagas oftenditur.Fugient,inquit, trepidi& celeriter>
ftori^^qu^ totics iam ab hoftibus c§fis ac profligatis reporta- quantis poccrinc viribus,nec per vnani tanruni viam, fed per
tur,&qu^ parfimcantilenispuellaruacmulierufncelebran- varias:ficucdicicurinpromiffioneDeur. s8. Pcrvnam viam
tur.Hxc eftfimpIex&Grammaticafententia.Eftaute meto- vcnicnt,& per feptem fugient i facie tua.
nymjcainhoc verfulocutio,inquofignuponiturprofigna- Et decus domtui^ Id eft,deuiftis&fugatishoftibusbelIico-
to.Non cnimfimpIicirer(jicit,Deus dat viftorias:fedinquit> fiffimis,tata eric fpolioru copia &varietas,vf matribusfami-
Deusdat ferrinonem. Qu,^lem ver6ferraoneminteIligat,o- liisinterfuosdomefticosdiftribuendafintceirura. Tantae-
ftendit fequensdiftio nnOaOn.Significatenimnaa annun- nimeric reriiomniuconuerfio,vtquipra;d3»hoftibBspotcn-«
tiare I«tum viftori* nutium,i,Sam.x8. Accipitur igitur lOK tioribus eflc folent.deinccps pricdani ab ho^^Sbus partam in- ,
« AA iiij
56^7^ ^PRiti-ECT. H£NR. WOLLERI , ^ ^^^ "^"^
terfediuiditiSolcceiiimtUaJmbellisturbadomefticaprx. viftorias,redfuturasqu0^ueceIcbratrStitiicdepnerentia&
dxefleexercicuividort. o< »y* auxilioDeiinfuturis periculi^& «riimnisconcionacur. Si
H n^anu exponunt decus vel iimoenitatem domus : acque ,iacuericis,inquit,incertermin0s,ide{l,filiabueritiscaftraauc
lca afHrmanc dici macremfamilias, qux prxcipuiim eft orna- prjeiidia in limitibus c5ftituta aduerfus incurfiones hofiium,
mentum & decus fuae domus^ Mihi videcur hm plicicer figni> ica vc quotidie pericula ab huftibus finc metuenda, ea res nd
ficarehabicatriccmdomus,atqueita matremfamiliascom- .debetdeiicere,autfrangereanimos vcftros,autexcuterear-
prehendi avMitJh^mt cum iiberis & toca famili^ Nam alio- ma. Nam in illis ip/is periculis fulgobic magis & confpicie-
qui nomcnni^ (igni(icachabitaculum,cugurium vel caberna- cur virtus & forcicudo veftra , Scinter ipfas lucebit a>rumna$
euIuro,&infa»minipogenereniJfignificatmulteremhabi- decus. Non £nim frangitur auteuertitur eccleiia hoftium
tantem in domo acque exornantem cam . armis, periculis,aut asrunis foris obieAis, fed in his ipfis prae-
Alij,quijte regtio Chrifti tatum hunc pfalmum interpre- fentia&amoreDeiergaremagtsexperitur,&,yc Bafihusin-
cancur, fecuci funt Hicronymum , qui verbum pHT «eddidit quit, » Tsqfc Jltiv^ais ig i\uy(juit iii^-)^^i ^«xoi d«AX«. Hoc fi^
fbederabuiitur.QulquamHieron. aliud videtur voluifTe. Ad gnificatum eft per argenteum & aureum colorem fulgentem
illam igicur intcrpretationem alludetices reddiderun't, re- in pennis coluinbarum , animi , fcilicee , praefencia & Ia*ticia
gcs cxercituum etunc dfleg[dile^i,id eft, apoftoli & dofto- feugloriatio in pericuIis&afHiftiontbus. In asrumnis olim
res eccfcfiarumjguoshScputan c Ji^ rcges exercituuin,quod incedebant horviincs atrati : fcd hic populus in atrumnis ful-
ctitii^diaholo&ipfiusorgatm^lligeran^^ erunt concor- get vtargehtunj&aurum. VndecoUigiturecrlefiam node- '
desTirdbftrina, nonturDabunirpium confenfum ambitione, formari^auteuet^ticalamitatibus, fi^ornari&firmiorcnifie-
]Emulacionc,odio,aut aliis prauis cupiditatibus addufti: fed ri. Alijinterpretes illum fplendorem accommodant ad illii
ftudebuntpaci&c®niunftioniani«iorum. Sed fequens me- fulgorem qucmprscfeferuntarmapolita.
brum oftendit,prophctam loqui de fuga & caede hoftium: no Hebraei & qi|t hos fequuntur nomen t=3'nau reddiderfit
cnim diuiduntur fpolia, nifi hoftibus fufi!» & fugatis. Itaque ollas,& fic interpretantur : Si iacueritts incer ollas, quafi ob-
ctiatn ciim ad regnii Chrifti accommodatur pfalmus , quod ruti toti & opplcti fuligine & tenebri», tamencritis candidi
fieri deberc toties ia diximus,reae de viftoriis , quibus Deus & nitidi : qtiia diuinitus in illis ajmmnis feruabimini,& 1 jbc-
ecclefiam fuamquoctmque tempore ornat, intelligipoceft. ratio,fiquid doloris autfuli^iniscontradumi vobis eft, di-
C5fpirant aduerfus ccclefiam Cliriftt reges in toto orbe ter- fcutict Eodem redit h«c fententia quo prior. Sed malo ego
rarfi , & omnibus viribus conantur eam opprimere & delcre: cum Hierony mo & ca»teris nomen czy nfiiy interpretari U-
Sicuc runc Palarftini, Ammonii3B,Moabitat, Syri, Idumaei re- mites quam ollas:& congruit cum noftris Grxcus interprcs,
gnu^Iudaicum inuadebant&delere cqnabantur. £t diabo- qucm tamen Latmus non bene ititellexie, itututfMt^n aid
lusardensodiofilijDei.noncefratoaines fuas vires experiri /««'«1 «1tf*xil6?»ir.Stgnificatenim*w(e;fvtSuidasannotar,inter-
in ea euertenda. Sed adeo non fuccedit eis rcs,vt illi ipfi co- dmn rtao;,intcrduni »nti^$i, fxpc dtiam /xj^» >«r,quod ad figni-
natus,ipfis autoribus fint exitio. Et plenae fum hiftoria» talifi ficationem vocis Hcbrajae non inale congruit.
exemplorum. Multi etiam,qui initio hoftes erant ecclefia:, Haecver^quotnodaadChrifti regnuin, atqueeiusregni
paulo poft rautatis animis , vltro fe adiungunt ad ecclefiatn, - populum fint accommodanda, non eft obfcurum. Ornamr
vtPauius &fimiles. Ita dicipoteft Regesquidepraedaturi ecclcfia illuftribus i Deo viftoriis omni tempore, & ditatur
veneranc ecclefiam,& addufturi ad cultum idolorum, paulo fpolits hoftium.vtantea diftum eft. Sed tamen nunquam in
{lofthuic ipfi fieri prasda:. Quanquamin genere diuifio fpo- hac vita ita plene liberatur periculis aut metu horuni , quin
iorum fiwnificat crcbras vidiorias, quibus ecclefia crefcit & fubinde cxcubandum Rt pro pace.& collocanda fin^prajfidia
ditacuf. ^ftquerurfusmeconymiainoratione, Bcciefia diui- inlimitibns, quxabincurfionibushoftesarceanr. Habete-
dct fpolia,id eft,habebit crebras viAorias, ornabitur ex fpo- nim ecclefia varios hoftes & variis armis inftrufto$,a quibus
Iiisgentium,id quod faftum cffe res oftendit. oppugnatur. Alij manifefti vi delerceam conantur,aIij pu-
Alij fpolia interpretantur poteftatem abfoluendi a pecca- gnanc fophiftica & fpargunc praua dogmata, quibus animos
to agentes poenitentiam , & cxcommunicandi contumaciter piorum inficiant,ali) fplendore opum, dignitatis, honoruni,
perftueramesinmanifeflis deliftis.Diuidet fpolia,id eft,do- atquealiis illecebris inuitatpiosaddefeCtionem.Hicigitur
na i Chrifto parta,quod fit in annuntiatione remiffionis pec- necefle cft pi»s excubarc pro falute ecclefiz, & operam darc
■ catorum & abfolutione. vt iimttes huius regni tueantur. Idque primum prasftant A..
Ex his quas dixi , iudico verfum hunc rcAc poffe intelligi, poftoli & deinde horuni fuccefTores.Hi confticuti in diuerfis
^^^^accommodari adargutncntum, de quoinitiodiftumcft. limicibus,quilibetfuolocofuamftationemtuecur,necper- —
Ciitn enim carmenfic triumphale,verifitTiiIe eft dehoftium mittitvc hoftis aliqua perrumpatautdamnum det. Deinde --^-
cafde &fuga inftitui fermonem hoc loco.Vcrbum igitur niT finguh etiam fuo loco obferuanc hoftem,&pugnant vbi opus
cum Rabi Dauid & Abraham iudtco effc dnJ , quod -fignifi- eft. Et quanquam fieii non potcft quin pericula illa affidua
cat celeritcr aufugere feu fe amoucre.non a IM vt illi,qui de & aerumnae pene infinica» afferant piis hominibus ingente? ~
confenfu Sc coniunftione anitnorum inter dvcences, verfum dolorcs: tamen adeo his non franguntur aut debilitancur , vc
incerpretantur.Nec quod fciani vfurpatur ab Hebratis vcrba- tunc ipforum fides , conftancia , piecas erga Dcum, & ca?cerar
liter vocabuluih m. Qupd aucem fcribitur JniT non virtutesfmagiscon^Jiciantur&fulgeant.Naminterairunmas
jmHdinpofteriorevocefir,propterkccetumdiftind:iuum, crefcuntvirtutes.vtanteadiaumeit.
— qui mutacScheua in holem,quoderatinperfonisfinguiari- Nonnulli interpretes&doftorescxiftimantecclefiiicom-
bus & in prima plurali. In priore vero, ne Rt difFonantia v- parari columbis verficoloribus, propter variecatem donoru, .
— nius atque eiufdenrt verbi , atquecodem modo vfurpati , & vbi alius excellit dono linguarum.alius dono interprecatio-
— mox fine intermediis diftionibus iterati : NonnuIIi ex no- nis,alius dono fanationis , aiius redicudine iudicij in diiudi-
ftratibus,qui de Appftolis verfum intellexeruntjomifTa radi- candis controuerfiis & dogmatibus. Sed videcur alcerum effe
ccin,verbumTIJitainterpretatifunt,vtadfelicemfuccef^ concinnius &fimplicius, &ad totam narrationem reftius
fumApoftolorum,quovfuriefI^nt infuominifterio^accom- congrttere.
modarint. Itaque reddiderunt verbo pergendi, feu promo- Q^d autcm ecclefia & huius ininiftri columbis confc
uendi caftra.Reges exercituum,id eft> Apoftoli pergunt per- runtur,id ideo ficri exiftimant plerique , quia ci^m fimplices
gunt,hoc «ft.fcUciter progrediuntur,r»rJ^e» immerfort, quafi fint columbae & fine felle , ncc roftro Ixdant , & vngues ha-
diceret, celeriter occupant regna feu principacus, & promo- bcant innocuos , hoc typo admonencur cinn doAores , rum
uenc pomoeria cuangelij. Graeca verfio aliena eft ab hoc lo- catteri,v t fint fine amarulentia,fine ♦1x0»«)«*, fine ambitione,
co qu« neque fentenuam , neque Gramniacicam rede ex- fineodiis,non fincpugnaces:(cd deinde imago ipfacolutiiba-
plicat, i fi*irt}Jjt HJ «Auietjuia» iS «>amiTM Ty* mf «tivm th eiku Jnxt- rum , de condicione ecclefiaf nos admonet. Columbi; func
^wVxifAa. ^ inermcs&prafda* funt accipitribus&miiuis. Itaecclefiain
14 Si iacueritis intra rimites [eritis] vclutab hacvitaeftfinearmis, fjneprarfidtis,& ftruuntitr ei variar
,1 . o '■• . • r mfidtaci potent!oribus:fed tametimtcr iUapcricuk&a;-
CoIumb2opcrcaeargento:& remigiaeius [penna rumnasretinctfuumfpIendorem,fuamdignttatem Con-
alarum]\nnzued'ineni[fulHorem]mi. gruit& illa imago columba; ad ccclefiam , quod ficuc ifta i
* Poftquam varia argumenta recitauit , quibus Oci benefi- flrtoribus prorfus abhorret: ica harc diligencer cauet ne pec-
•centiam & amorem crga fuum populum oftendit , nunc ad- catis contra confcientiam, Spiritum fanftum,qui fpecie co-
dit promifTionem feu confolationem , quat in futurum quo- lumbat aliquando apparuic,contriftct.
queeosconfirmecdeque DeiergahunCpopulumbcneuo- ,., r - r in i ' '
lentiafpeaatorcs bcne fperarc,omniique optima fibi polli- »5 >um dif perlent [ dijitpauertt J omnipotens
ceri iubeat.Non cnim facis eratDeum haftcnus feprarftitifle reges in ea,albcfcet in Zalmon.
pacrem & benignum largicorem huic populo: fed eundem Concinuac promiffionem &lificatab cfFeftu. Dixerac
aniinum& amorcm feruaturus & continuacurus erat in po- anteafuturum vt reges exercicuum,qui oppugnatum venirfc
fteruni. Ideo ^ in praecedenti verfunon tantiim praeteritas lumc populum , conifcerenturin fugam, & poft fe ingen-
" - . cora
m -i ■#■• - ■ • "'•■ "■ '■ ■*•!»•
^69 1^ ^^^ IN PS A XM
temprseda:»! relinquerent: pij *'er6 etiamfi abhoftibusvndi-'
quecindi eflenc:tuigerent ficuc argccum & auriim. Eam nar-
racionem feu prumi(fi'>nem nuiiic perBexic, &alia /imilinidi-
VM LX VIM. ^ 570
Abroluro exordio, in quoeritgrctulacie de vidoriis ec-
clelixj&adhoreacio ad gratiariiaAionem , addicis argumen*
tiscxgenere ruaforiofumpcis , nimirum a beneliciis haic
neilluflrachocqubdanceadixeracdecindoreargentKCM/» populocxhibicis,acdcincepsexhtbendis,nuncpaulaciradt-.
difiecmt reges ,id ci^.cum egeric hpftes iti fugam, & diliiparic gredicuradUenrripcionem pompje quam inl^icuQrac. Ac ini-
eos,vc palfim pervarias aifcurranc vias,& elabi conecur,cunc tio montem>Sion:,in qucm arca iam deducenda erac , com-
dircuiTo periculo doefcet in Sdmon ^ id eft . fequecur publica mendac faAa,coIlacione cum cjeceris moncibus, qui vcl pro->
laecicia & ftacus prolper. A.i'cea cuin hoftes irrumpercriiTm pcer celficudinem,vel pingueditie.n celebrabatur. Inccr quus
hanc terramjerancoiumaop})reiracenebris,maerore,Iudu& prxcipueeracinonsBaranvlcra lordanem , vbifuic regnutn
periculis,qux fit;nificancur per cenebras:ied hoftibus diffipa- Og regrs Amorrheorum , cuius mencio fit Deuc.i.& j. Hic
tis &difieais fuccedecnoua l3Britia,nouum gaudium , noua iiions m Scripcura commendacur, non canciim propieralci-
felicicas,qu3; hic per albedinem feu camlorem niuiun:} mon- tudinem > fed etiam propter pinguedinem & bonitatcip pa-
tisSalmonfignificacur: fiuemons illepropter alcicudinem fcuorum, ficucruprapfaImoz,2.audiuimus. vbitaurosBaian
icmper oppletus fuerit niuibus , vt fimilirudo notecur : fiuc nomin^c pingues , robuftos & ferocesj-eo quod iliaregioca-
vmbrofus&obfcurus ille mons riierit pras Cfterjs, vnde no- Ics proferrec & alerec. Ec Amos 4.cap. Vaccas Bafan nomi-
men habere videcur* Nam^J vmbram fignificac , vc fic hxc nac proceres regni.hoc eft, Samarxje pnncipesj volupcarifaus
feiitencia. IUis tam illuftribus viftoriis etiam ea quae dcn/if- deditosjfuperbos ac feroces.Ad hunc igicur monccm confcrt
fimistenebrisfeu vmbriserancinuoIuca,vc monsSalmon,iI- prophccamoncem Sion. Necdubiumeftappellacionemon-
lufirabuncur & candefcenc. Hscc cft fentcncia huius verlus. tis Bafan,quem vt vicinum &magis notum producic,rcIiq'.ios
Nunc vocabula confidercmus. montes in coco orbe cerrarum fynecdochice coprehendi. Eft
\yiS fignificac expandcre, diftendere. in fecuncfa coniuga- igicur hsec fenccncia : Mons Bafan eft mons Dei, hoc eftjnon
tionefaspe intendiiur fignificatio , vc V\t ficexpandendo, canciim exceifus, ( vc U.Hieronymus& alijinterprecaiicur.
diftendendo.hinc inde iadare,d)fiicere &dirfiparejy t cum le- Q^cquid enim eximium , magnum & prxftans eft , id Dei
fa.a5.dicitur,Expandenc manusfuasin medio eius,ficuc ex- eflcdicuncHebr^ijVcciuicatesjarbores.montesDci. Pfalmo
panditnacator*Jnatandura,ideft,hincindcdihicic& iaS:at. 56.1uftitia tua ficuc moncesDei,id eft,immenfa& perpetm)
Ec Zach.i.ln quacuor vencos coelidifperfi vos. fed etiam variis donis a Deo ornacus. Abundabac enim vc
De nomineno diftura eft alias fajpe Idem eft quod Graeci dixi , pinguibus pafquis , proceris arboribus , vc videre eft a-
dicunc idi «uTW|nuic,cui nihil deert,qui & ipfe fibi- fufficir in o- pud Zachariam , i.& lefa.a. Ezech.iy. & aXiis variis rebus na-
mnibui,& qui aliis fufficiencer dc fua lufficiencia, quancum fcencibus. Hxc omnia cribuic huic monti pcr conceffionem,
facis eftfuppcditat. & addic effe moncem mulcorum collium , i^ eft , occupare
narelaciuum foemininureferri poteftad vtjcemnhni quae l^ngum tcrrx craclim feu fpatium, nec cfTe ica exiguo cer-
fupra verfu 10. ponitur. Eft emm vfitacum in lingua He-
brica.vtrelatiuum fsepelongeremotuin nomen refcrac. Alij
tamenadnomen n'n rcferunt , quod cll in vndecimo verfu.
Eftigicurfententia,lnea,fcilicet h^redicace vel congregacio-
ne.Eodem igicur reciduiic illa.Nonnulli etiam vrbem Hieto-
folymam intclligi volunt , vt ficrelatiuum ablqueantece-
denre.
mino concl^fum,vc erat mons Sion. Si igitur ad illa^externa
refpicias, hic mons&aIticudine& terra?fpJtio , qu©d occu-
pabatjdeinde bonitate foli & c^ceris rebus faciie fuperat mfi-'
cem Sion,colIein exiguiim,anguftum & vndiquc conclufum.-
Ideo addicintcrpretarionem . Gluid exiUtis mofrtes coUicttlop
quafi dic^ret,Qujd fuperbicis auc eftercis vos veftra celfirudi-
ne velainplitudine, vcl foliboriicate, auc aliis rebusqmbus
370 nonnulli exludaeis de Gog & Mago" intelliguiit. ornati etlis? Nihil f unc omnia illa ornamenta veftra , quibus
J^wn iiiq itranficiaeexiionunt in fecunda perfona , facies tantopcrefupcrbitis,ficonferantur adillamdignitatem&ex-
albefcere,fcilicet Deus, id eft , reduces & refiitues publicam cellenciam , qua: eft huius facri niontis Sion. Hic enim cft il-
fercnitacein,tranqutllicacem &la:titiam. Alij abfolute acci- le mons quem Deus iam fibi elegic,vc ibi habicec , & vbi dc-
piunc in tertia foeminina. inceps in perpetuum habitaturus eft.Habcant igirur Bafan &
a^U niueni fipnificnr, inde verbura fignicfiac niucfcere vel caiceri monces fua ornamenca,quibus fuperbianc & fefe ofte-
candefcere inftar niais. *^C'" = ^^^c mons habec ornamencum , cum quo nuUurei aliud
S/»/wo»]nomen montis eft prope Sichem,vc apparet ex hi- conferri in rcbus humanis poteft,arcam fcilicet fofderis, quse
ftorta ludicum cap.9.De etymologia di«ftum eft ante. Cxte- eft tcftimonium & pignus pra»fentiaj Dci in hoc popuIo.Hac
riitn nifi ffmrliEcrdotnvoTeintelligatur , fynecdoche confti
tuendaefljVtSalmon pro tota terra accipiacur. Qnidam in-
terpretesnomen pO*7y appellaciue accipiuncpro cenebiis.
Tenebr^e dealbabucur ficut nix. Quae fenccncia codein redic
cum pritf re.
NuncadChrifti regnum hanc fencentiamtransferamus.
Etiam in Eeclefiam penetrant arnia lioftilia , & quanquam
interdunV magnam fxuitiam exercent hoftes in mcmbra
Chrifti, fa»peetiampraua doftrina& filfis cultibus tenem
mentes hominum fafcinacas& captiuas , vt in denfis &pcr-
pccuis tenebris homines verfentur, ficut iri Papatu : camen
: tandemDeus diffipatillos reges, qui fuis armis ecclefiam
obfident, & depulfo pcriculo & diffipatis erroru tenebris re-
ftituiducem doftrinaj,vt paffiin moces vinbrofi,hoc eft, me-
tcs hominum illuftrencur,agnofcant& deponanc errores , &
poft longum mcerorera & luftum , p6ftqu8 variapericula,
rurfus concipiant nouam animorii laetitiam ,&ecclefia dein-
ceps floreat.Hafc interpretacio redecum his qua:anteadi6ta
func,congruic. Alij ca.mcn,qui Apoftolos reges dici volunr,
vcanteamenuimus, fecuti Grxcum incerprecem , verbum^
«;iO verbo <ft«5iV\«»,quodeft dircernerc,diftribuere,vel con-
fticuere,reddunc , idque de mtflione , veldiftriburione Apo-
ftciIorum.pertotum orbem terrarum , quorum minifterio
deinceps terieV*» quibus mundus crat opprefFus, fint fubla-
tae,intclligunt. Icaque de vocatione Apoftolorum & aliorum
miniftrorum , deindedecftcftii miniftcrii horummulta ab . _ . _
interpretibushicdicuntur,quxegolubenshoclocoomitto. quorumeftaliquapotentiafeurobur, &antea diximusap
Exiftimocnim priorem fententiam veriorcm cffe , idcfue pellatiohe Bafan (m«««ft>5«Jc contprehendi cartcroi mon
contextus orationis facile oftendit. «s in toto orbe, Illa igi tur rcgna in toto orbe terraf um con-
fcrt Dauid cum monte Sion,hoe eft , cum fuo t«;»no , atque
16 Mons Dei,mons Bafan:mons multorum col- iUis quidcm tribuic , qu6d alcicudine eminearit'& fyperenc
liura [ habens mnha iuga vel dorfatvelgibbos] mops hunc montem , deindc quod amplitudine fua & collibus adr
coUacio valde illuftrat fencentiam. Nec dubium eft quin hxc"
inens fic prophetae. Nam decimofeptimo vcrfu rurfusoppo-
nitmanifeftemontes &colles huic facro monti , & prxter-
quam quod res ipfa id oftendit, etiam accentus Reuia in vo-
ce C^UJai vferfu decimoquinto monet membra propofitio-
nis effe tranlpofita feu inuerfa,vt mons Bafan in vtroque me-
bro locum fubicfti obcineat. AlijfimpIicitcrabfquecoUa-
tionehos verfusexponunt , & montem Dei deipromoncc;
Sion interpretantur.Mons Dei^id eft,mons Sion, cft m6s Ba.*
fan,id eft,pinguis. Et nions colliculorum,id eft,colIicuH ad-
iacemes Sieni funt pingues. Hi fubiedi loco ponunt, quod^.
nbs praBdicatilQCo ponedum monuimus.Sed valde vfiracum"
eft Hebrjeis ordinem membrorii in propo/itione ira inueree-
re,vc praedicacum priore Ioco,fubie(Sum pofteriore ponatur,
quod multis exeplis oftendi poteft,eaque res ficut cmphafin
quanda habet , ita in collationibus & antithefibus crebro v-
furpatur,vt pialmo i.Beatus vir quiambulat in Lege Domi-
ni,(]uafi dicat^non elt mifer,nd abieftus a Deo,ficut mundus
iudicat dc piis,prajfertim quum cruci funt fubiefti.
Pagninus fequucus ahquos incerpretcs inrerponitadueibiu
fimilitudinis , Mons Dei eft vt mons Bafan : fed non opus eft
illa adieaione, fi prior fent^ntiaretineatur, quas fimplex eft
& plana,& cum tota oraciofic optimeconfentit.
Ha»c de Grammatica initio rnonuifTc fatis eft. Ij^unc videa-
mus quidpern\entesfignificarev6Iueritprophcta. Montes
inScriptara fignificant imperia& legna qua? cminent , &
Bafan.
17 Quarc exultatis[tfX'/7»>«'] montcs coUiculofi.''
hunc montem expeciuit Dcus vt habitaret in eo : c-
tiam Xehoua habitabit in perpctuum.
iacentibus multo maius tcrra; fpatium occjupent , hoc e&,
quod imperia & rcgna in hoc mundopotentia, roboiie & vi-
ribusamplifnmis fint inftruda &munitayqu6dqucabundcnc
opibus,difHuac deliciis & volupcacibus , fioreant amicitiis &
fcederibus j iifque fcfc munianc aduerfus iniurias & iniitl-
•*
^ ^71 ^ ^ PR£LECT. HENR. MOLLERl ; 572:
tus fortunae , d^nique quod longe lat^que fete diiFundanc & cacps. Cufrus aucem Dei df cU^cunquia /eruiebancilli pom-
i^iesfuos extendant. Cumintereamons Sion,hoceft,re- pasfacrcinquaarca^qux quodteftimoniumefrecpraefencia: '
gnum Dauidis , R ad iiia excerna refpiciacur , nulla in parte Dei , facpe ipfe Deus dicitur )in raontem Sion adducebatur.
cum his conferri queac. £racenim regnum hocanguftis li- Procedic igitur iam arca cinda equis & curribus cum magna
mitibus cenclu(um,'neceraceapoce/itiaaucrobur hiuiusre-. pompa & fplendore, non alicer vc magai reges illius tempo-
gni ,qualeeractuncvelAflryriorumveIjSgyptiorumveI/i- rispoft celebres viAoriascum triumpho ingrediin vrbem
milium regnorum : opulentia etiam erat e^gua^ fi cum ilhs folebanc. £c ipfe Rex feu Dominu$,hoc eft,arca fc£deris,cfl
conferrecur. Ec tamenlongemaioreratdignitashuiusregni in medioiftius comitacus cindus ^ fuo populo. In voce
qu^mcxtcrorura.Quia Deushocregnum & populum hutus czbinist numerus Bnitus pro inBnicoponicur.
regnrpeculiaricer iibidelegeraCjCui fefe patefacerec, in quo Qupd mentionem Sinai facic , vule commoncfacere po-
h^bitaret,vbipotentijefu«&bonitatisteftimoniainar/idua puluni , vt cogitenc quantamaieftate&gloriain eombgnte
gubernatione 8cdefen(ione huiuspopulioftenderct. Ha:c le confpiciendum Deus olim prxbuerit , nequidhumilein
ornamencamulto eranc maiora , 8c multo pturis facienda hacpompaanimoconcipianc. Necdifplicetmihiquodqui-
funt , quam omnia illa quibus ca^cera regna (eCc efferunc & dam hoc loco ex Sinai denominatiuum faciunt. Sinaicus eft
fuperbiunt. Ideo addit interprerationem;6^«</m//>« montes ille qui fcilicec fe tancis miraculis in Sinai oftendic , hunc re-
CAteriyid eft, Quid tancopere fuperbicis & effercis vos fiducia uerenter agnofcice^colite, & profequimini ingredientem in
veftrarumvirium&opum?cur contemnitis&defpicitishoc fuum fanftuarium.
regnum tanquam exiguum& nullisviribus fuffuicum ? auc Hac vero pompaquia triumphus Chrifti afcendentis in
cur cuertere illud conamini ? Stultumeftrebusexcemis ira caeIumadumbracur&pingitur,currusDei & eosquihisin-
capi,vt non ad vera illa ornamenta,& muniraenta regnorum fident,intelligamus vniucrfuin agmen ecclefia; , i]uod Chri-
rc(piciatis:ftultiusveromuIt6efthocrcgnumdefpicere, aut ftumtriumphantemde deuifto diabolo&morre,&afcen-
huic fefe opponere. Ciim enim Deus in hoc regno habitet & dentem cum magna gloria in cxlum deducic , & fimul cuni
fitaflidue praefcns , quomodo poterit humanis viribus e- eoceelumintrat. Incapompa pr^Bceduntpatncs&proplie-
uerci? t3e5& coetuscredcntium,qui ance Ckriftun» fuerunt, Sequun-
Hajceftdoftrinahorum yerfuum , quar quomodoad re- tur Apoftoli&c^ecericredentcs, qui exhibito Chnflo adrc-
gnumChrifti accommodaridcbeat& poifie,noncftobrcu- gnumciusperueniunt.
rum. Necimmororhacinrediutiusjcumresperfeficpla- DevocejNJUvaria: func incerpretum fencencix» Gra»cus
na. Sionenim reprasfencacecclefiam.qua? ertregnumChri- incerpresreddidice*St;;M€u«'r<».»,!sErantium.Hieronymus,abun-
fti: qua:igiturdeSionediftafunt,deeccIefi,TinteIligantur. dantium. Pagninus &Felix reddiderum Angelorum, nullo
Eam Deusfibi dclegic pofthabitis regnii potetilJimis atque quod (ciam exemplo.Nonnulli dupIicatorurn:vc miliia mil-
opufcnciffimis.huic fefe patefecic,hanc regit,deftndir&tuc- lia duplicatorum fincduplicata millia.Iudicancenim nomen
tur in2cernum,vcvtfupcrbiant & fereefFerantcxtcra regna. faftum cffeex nJU<]uod iterare fi^ni fic.it fcu duphcare, &
Etfiigitur mifer,lqualidus ac variis xrumnis opprefllis vi- dicijNJU vplunt ficut J'ja i n33 & pJp amp.Scd (equor fcn-
deturiilecoetus, quidiciturccclefia:tamciihacconfolatio- tenciam prscepcoris mei D. Forfteri, quideducicnomen i
ncfe(e fuftentet , quod habeac Deum praefcntem & propi- verbopu quod Hcbrxis eft acuere, & iudicac fic dici cur-
ciurnjquodDeoficcurae, quoddiuinicus. regacnr.&feriie- rusfalcacos, quos ereptos hoftibus invariisprailiis in hac
tur. Itapulchrahicdefinitio &defcriptio ccclefix traditur. pompa,cum csteris fpoliis,vtmox audiemus, confpici vole-
Ecclefia eft coetus quem fibi fclegit Deus ex toto genere hu- bat Dauid.
mano,&inq.-ohabitatip(einperpetuum. (^^^^^^^ Afcendiftiin altum,cartiuam duxifticaptiui^ -
temhabitetmecclefia,alibidiciturcopiof»is:habuatibiper ^ n- j ■" i i u
vcrbum,quofefepatcfecit,initofoederecumfuopopulode tateiri,acccpiUi dotiauKer hommcs, etiamrcbelies
gracuita remiffione & acceptatione, vt diaic leremias, & per ad habitandum,Domine Deus.
Spiritum fanftum , quo fanftificat & regenerat eos ad vitam Pergit in defcriptione pompa», & videntur effe voces regis
ascernam. Poftremo adeft ei perpecuo pra*fens , cuftodic, &populi acclamantis.incereadumprocederetarca. Hanc
defendit& feruateammirabiliterintercoUifiones&ruinas verodicitnuncafcendereinalcum, hoceft , inilluftrem&
itnperiorum , inter varias arrumnas > calamitates, & peri- confpicuumlocum ,atqueadeo in ipfam regiam domum,
cula, auditgemituspiorum, liberaceos&variismodisor- quaianrea quafihumili & obfcuro |oco femper delicuerac, ^_^^^
~ nac. Addic autem Deum pcrpctub habicacurum , vt fignifi- acque ex vno loco in alium fubinde cj^anflaca fucrac.Fore igi- —
cececclefiam perpetuoduraturaminhacvica. Qusresple- cur dicievcdcincepsm3iorfirgloria,cum arca?ip(iusin cam
naeftconfolacionis. MonsSion quidem dicebacur domici- illuftrilococoUocaca! ,rum vero regni, cuiusillaquafi co-
lium Dei,quamdiuarcafflederisinillorequiefcebac, &qua- lumna&fulcrum erac.lcaqueipfaaicendendofimulhocre-
diu regnum hoc policicum durabac ; fed Chrifto venienrc & gnum fccum ex»lcac & gloriofum reddit. Addic aurem ca-
pocenter regnante ad dexcerara Dei , cefTauic illud regnum pciuam a Deo duci captiuicatem , hoc eft,hoftes , qui ancea
politicum, & cominutatum eft in fpirituale & nunquam multaregna vaftaranr & vidoscaptiuosabduxerant,nunc ■
finicndum. Ideo dicitur in Sion Dcus habitaturus in perpe- vice verfa duci captiuos.Nam captiui.qui fuperioribus beliis
cuum,quiahocregnumDauidistemporaIcChriftuseratcd- inpoteftacem Dauidis veneranc, fimulin hoctr)umpho&
tinuatorus & ainplificaturus. De Sion cnim exibit Lcx , in- fpeftaculo dcdufti funr:ficut mos fuic illorum tcmporum ar-
quit lefa.cap.a. queextriumphisRomanis viderelicet. Fortaffis autemille
- " His explicatiriTunc vocabttk-cotrfideretir adolefcentes; — rpfrmoYcrinmphandi,^ Dauide ad alias genres promanauir.^
{Uavtappellaciuum exponunt Gra>ci,& quieos fequucus NamRomani triumphi pofteriores funt tempnribus Daui-
cftLatinusinterpres,<*i/MiT«»«/f«w,ytanteamonui. CZ3'JJaJI dis. Solebant autem Romani ingrefTuri vrbem cum tritim-
nn rcddidcrunr.ogfif 7vwfs»/jil^tf , moris coagulacus inftar cafci, pho,capciuos ducere in illa pompa3& arraa viftricia oftenta-
force quod ni'3J cafeum Hebrxis (ignificet. Sed altera vox re,poftea afcendebar in Capitolium. Eftque hic mos pulchre
Hebra;a colles fignificat, quifunt inftargibbiterras. Nam defcriptusiPlutarcho invitaPaulii^mylij. Adeumigirur
\23i gibbum fignificac:& eadem-ratione cafci a forma , quam videcur hoc loco alludere prophcta.Quia vero viftorias illas
habent,dicuntur: fed vocabula interim funt diucrfa ny2i & foHDeo, atqueipfius potentixadfcribic, ideo dicitab ipfo
t=3^Jjai. Deoducicaptiuiratemcapciuam.
Vcrfuitt decimumfeptimum fic rcddiderunt Grxci : t/ Jm- Accepijli donainter homines^Hoc fxmpliciteirinttlligi pdteft
^u/ACtuiTt «hs e> nv/egopfiSti , quid fufpicamini montes coagula- de fpoliis,qua; hoftibus ca:fis erat detra^a, aut qu£ vltro pro
cos ? Nufquam enim nifi hoc in loco in Scriptura vftirpacur redimenda pace ab hoftibus erant oblata. Multi enim me-
verbumlVl. tdeodifficileeftiudicaredeproprictace huius tupotentia;Dauidis , vltro fecerunt deditionemautpacena
verbi.D.Hieronymusverb» contendendireddidit.ExIndxis redemerut. Illavcr6fpolia&muneraapparetfimuI inhoc
Rabi Salomo verbo infidiandi , edmque fequuur Rabi Mofe criumpho effe cradufta,vcpompat:^t celcbrior.
Hadarfan , qui in lingua Arabica idem fignificarc hoc verbfi Paulus verbum MjJ^I intcrprccaftjr verbo dandi. Sed de eo
dicic. Alijaliud diuinane:fed fequor in re obfcura comunem poftea dicemus : prius enim qua; ad pompam hanc pertinent
doftiorum interpretum feiitenttam,qui verbo fubfiliendi auc abfoluenda funt.
exiliendi reddiderunt. ErtWw/w/CTTcMw] Ideft,etiam rebelles&fupcrbe^^cper-
* 1« Currus Dei bis dcna millia, multa millia fal- '^"*^"" rebellantes , tandem fraaos-& domicos coegtfti a-
catoruB.: Dominus iD[c,ml illis : Sinai in fanaitate tlfZlTJe''''"" '"""" ' ^^"' '"° '"^° "' '' '""
ve^MbtuArto.\ ' ^rf;&i^/V^»rf«w] Additcaufamfinalem.curillamuncra
lam de ipfa pompa loquftur , in qua arca deducebacur i acccpcrit , tam ab his qui viribus fuis diffifi fefe dediderunt,
frcquen te populo adhibitis«quis & curribus, cikm aliis, cum quim quos fubinde renouances bclla , & pcrtinaciter refi-
ctiam his,^uos anie in bellis ceperat, quos hic noininac fal- ftentes tandem vi & armis fubegit , Vt fcilicei habitarec , i J
eft^
:> 57S' '""''^ '^ ■^''"^'^ P'SALMVM LXVIII/' '■.....,...,,.;■ -574^:^1
eft, vt habitationeni tandcmcertam fcndottium haberet, ne tuu refpeftum,^ftquefignificatiohuius verbivfftata,vtapud
fubi^deex vnoloconeccflehaberetmigrarc inalium,ficut Ofeam cap.i^.Oinnem auferimqiHtarcm,&accipebonum,
ha^enusfaftumfuerat. Exiftimo emm prophetam his ver- ideft,da bonum^&reddcmusribivitulosUbiorum. Gen. ji.
bis refpicere ad fuum con^lium , & hiftoriam qaae defcribi- Accepit lacob munus Hlau fratri fuo , id eft, quod mitEcrec
tur fecundo Samuelis odauo.Narrat enim hiftoria,Dauidem fratri.& capt43.de fiIiisIacob:& acccperunt viriraunera,Qu«
vafa aurea,argentea & asrea holtibus erepta, cajterafque ma- fcilicet deferrent in iEgyptum.
nubias omnesxonfcftis bellis , intulifle in vrbem Hicrofoly- Qjjar vero fint hsec dona , qu«filius Dci diftribuit in hoc
^ main , eaqucomnia fanftificafle Domino. Ac filium dein- regno fuae eccIefiar,exponit Paulus Ephef.4. cura inquir, De-
ceps ex his manubiis fecifle omnia vafa tcmpli , idque inde dit alios quidem apoftolos, alios vero prppheras, aUos cuan-
i ex^rnafle. EtfiigituripfeDauid illasmanubiasDeoactem- geIiftas,alios autem paftores ac dodores.Hi fignificantur per
ploipfiusdedicauerat : tamen quia viftorias diuinitus fibi illudaurum,argentum&a:s,quodDauidcblIeaumexmanu-
conccflas , attjue has ipfas cogicationes de confecrandis n?a- biis hoftium fandificauit Domino , & repofuit ad ftrufturam
nubiis non nifi a Deo immiflas & profeftas efle fciebat , to- & ornatum templi. Nam hi func quorum minifterio & opera
tum hoc faftum fuu Deo ipfi adfcribit. Ab hoc dicit illa mu- Chriftus templum hoc feu domicilium luum aedificat & ex-
ncra efie accepta , & ad xdificationem domus collocaca ac <»rnac,&quia diuerfafuncdona,cjuibusaIijaliosanteceIliir*
deltinaca. ... ' i«ieoalijaurum,aIijargentum,aliJ£sreferunc.Nonomnesta
HacGrammaticainterpretatione prjemiflla, nuncadPau- excellencibus donisprardicifunc.vtPauIus&Pecrusjqui lunc
' ium accedo , qui Hphef quarco capite hunc verfum de trium- priccipua luraina ecclcfiae, & fulgenc ficut aurum •• led camen
pho Chrifti afcendenns in coelum , & confcruancis minifte- habent alij fua quoquc dona, &, vcHieronymus inquic, afll'-
rium doftrinjc , excitatis fubinde doftoribus & miniftris ido- runt ad conftrudionem tabernacuU alij aurum , ali/ argcn-
ncis interprecatur. Diximus aucem fupra,tocam hancpom- tum.alij xs, ahj etiam pilos caprarum. Simul autem cum dc
pain prjeludium fuifle & typum eius triumphi , cuius Paulus miniftns ecclefia; dicitur , Spintum fandum compleftamur.
, mentionem f3cit,& vfitatum CfTe Dauidi in fuis faftis praecla- qui praecipuum donum eft, & qui per minifterium Apoftolo-
ns fuijindc refpicere ad illum cuius fe cypum gcrere^fcicbar, rum eft cfficax.
aniueydeumicares ruasaccommodare,vt &ipfe& alijin- -Efviwisj-e^e&illdcftjexcicasdQftoreseccIefix, etiaminter
teliioanti has rcs non ab humanis tantum cogicationibus efle eos qui populum cuum oderunc & pcrfequuntur , & lubindc
inititucas,auchumanainduftriige(ias,fedSpiritumfanftum multosexhoftibus cuis ad hoc regnum adducis. ItaPaulus
liarcomnuaddoctrinam&ardificaFionelnecclefiarreferri vo- perfecutor. ecclefiae conuertitur i Chrifto,&fic Apotto-
luiflc. Eraiit igitur res geltae Dauidis canquam verba quxdam lus. Cyprianus magus , Auguftinus Manichxus , fiunc prie-
vifibiliainoCuIosincurrencia,quibus& ipfe&alijderegno cipui doftores ecclcfidE : & lubindc multi rebeUes con-
Mefll^ecrudiebantur.AcqueitapIer^queipfiushiftoriajano- uertuncur.
bis KU' t Itgend:». Vt habitet lah Detis]\A. iterum incerpretatur t>aulus in loco
Qu.5d igicur i\\f\\xh,Afcendifii in altum ] Gloriofam illam fupra cicato* Apoftolos cnim & cxteros minillros euangelij,
pomj^aiu defcribit, qua Clinftusdeuida aiorce,diabolo & dicitdarieccicilsaFilio Dei ad inftauracionem fanftorum
pccc.ito, & fiiperacis dclonbus inf.-roi um,afccndii in cxlum in opus adminiftrationis , iu xdificacionem corporis Ghrifti.
tanquamm rcgimifuain , acque ibinouum rcgnum iiichoa- Miccuncur ApoitoIi,vt colliganc &a?dificenc Cferiftocccle-
U1C& rtabiliuK,fparfavocceuangeIijpei totumoibem teria- fiam ,qu>£dicitur templumDei,inquo ipfehabitet^cuiiple
rum, quafibieccicfijminhac vitacolligic. Erac auceni.cuin fcrecommunicec, quod viuificettaquamfuum corpus,qudd-
in terri- viueret , obn^>xins variis jerumnis huius \n£ : vag i- que perfundat luce coelefti , & iufticia ac vica 3Bcerna ; ac pcc
bacur cx vno loco in alium , acque vt ipfe dicit, non habebac horum minilterium eft efficax, & eftundic Spiricum fanftum,
vbicaputrecimaiet:premebatur fame,fici,doIoribus, &ahis ficutin Adisdicicur. ItavidemusPaulum ipfum,typum,de
difficultatibus, tandem etiam mortem guftauit,& ( quod quopriiis didum eft , interpretari , & quafi digitum in illam
Paulusex ancichefi colligic) in infimas partescerrxdefeen- hiftoriam,qu2B eft t.Sam.S.cap.incendere.Icaque vel h^c vni-
dic : fed perafto fuo curfu , & fuperatis illis milcriis, hoitibus ca fententia confirmat hanc interpretatione noftram efle re-
ctiam fuis deuidis & in poteilacem redadis , tandem gloiio- ram,& pfalmum ita de Ghrifto inteUigendum eflie,vt typum
fo triumpno afcendit in altum fupra omnes caelos , reccptuf- fimul comprehendamus.
=r— tjueeftmfuamregiam,&cxaltatusinfuorcgno,vbideinceps zo Benediaus Bomtnm^^^potl^^^^
perpetuo eubernatluamcccleiiam taquamrcxpotens, eam- . r / t ta .it <- . ,-»
quedcfcnditconcrahoftiumfurores&conatus. H^comnia «051«^^«« ^r^fomt nobis ] Deus llle falutis noltra?,
adumbraca fuecuntilla arcae foedcris deduftione &colloca- ijclaii.
tioneinSion. TuncenimDauidi, acqueeiuspoftericaci,pri- Hasefle vocesacclamantiura manifeftumeft. Etquidem
mum confiirmataeftl'pesderegnofirmo&perpetuo,quando inter acclamances Dauid eft i^of/s'* quem reliqui fua Voce
arca foederis in fuam quafi regiam deduda , ftabilem fedem fubfequuncur. Habecaucem hoc epiphonema graciaruma-
nada, eft. ftionem pro variis beneficiis huic populo pr«eltitis , acque in-
Captiuam duxifli captiuitatem] Hoc quoque ad Chrifti tri- priinis pro illis admiradis & illuftribus yiftoriis , quibus pau-
umphum fpe(ftat:Vfitatum crat in triumphis deduccre capti- lo ante diuinicus eranc ornaEi. Sitbenedidus , inquit rDeus
uo», vtantea monuimusexRomanorum hiftoria. Etfi igicur nofter, &laudecur omnicempore a fuis. Ecfi cnim quotidie
:zi^^"Chriftus non vifibili aliqua pompa hoftes fuos deuiftos in nouumfcre onus imponit ,adducitque aduerfus nos hoftes
triumpho duxit,aut fpeftandos exhibuit : rsmen & voce & re varios , cum quibus difficilia & periculofabeirageriiiiusj^t^
feu fcnlu ipfo in piorum cordibus ceftacur ie vicifle morcem, que in his varias aduerfiratcs experiri , & difficilia onera fer-
diabolum &mundiain,fequeDominumeflevicx®nicae- recogimur, nofque fereex vnogenerecalamitacum&peri-
lorum, & acquifiuiffc fuisaeternam liberracem, qui antea ca- culoruin m aliud coniicic: tamen ipfe cft Deus falutis noftrs:
ptiuitcnebantur. Hocigiturhisverfibusfignificatur. Inqui- leruacnoshaftenKfSinillispericUlis: defendicnos: confirmac
bus , vt in poefi , piftura qu^dam eft. Sicut & in epiftola ad nos,ne animos defpondeamus aut fuccumbamus : fed vc forti
Coloflllcap.2. cumPauIusinquic, Chirographum,quoderat animo perferre ajrumnas acvincerc poffimus:reprimic ho-
aduerfus nos affixum cruci, Chriftum deleuifle , & principa- ftes,&dat illuftres 8«falucares vidorias.Prohis beneftciis om-
tum ac poceftaEcs expoliat&s oftcntafle palam, atqi in trium- nibus merico cibi gracias agimus.Vt autem populusludaicus
pho duxifle. Gaptiuitatem igitur nommac hottesgencris hu- illo cempore experiebacur multa aduepfa,non tantum in bel-
mani,mortem,diabolum,peccacum,inferorumpoteftacem, lis aduerfus hoftes,fed domi etiam finguh in priuata vita:
SBternam malediftionem qnaein Legenonpra»ftancibusinte- itafcmpercumtriumphisecclcfiaeconiunftacftcrux. Omni
gram obedientiamjpropofitaerat. Nam ab hisgenushuma- enim tempore oneraturcruce & calamitacibus, quibus du-
nura excra Chriftum decinecur captiuum. Eftque metonymia riter exercetur & premitur; fed adeft filius Dei ccclefia? labo-
in voce, cu aAio pro ipfo obicdo feu fubiedo accipitur, hoc ranui & gemenci fub hqc onere. Confolatur igicur & confir-
eft , pro hominibus capientibus. Sicut nomina fenfuum pro mat eam, vt perdurare poffit; micigat calamitate$,nec onerac
obiedis (cnfuumvfurpantur.eftque nomcn Up hoclocoafti- eam fupra vires: tandem etiam gloriofeeam edacit , ficut fe-
Mas fignificationis , quod aliis fipc paffiuc accipitur pro ho- quenti verfu dicitur. Haec tota dodrina de cruce & calaniita-
minibus aut rebus capcis. tibus ccclefia», de praefentia & auxilio Deiin cruce,de mitiga-
Acceptfti dona interhomines] Hoc Paulus reddidic:deditdo- tionecaIamitatum,&finali liberatione,alibitraditurcopio-.
na hominibus. Sed parum eft difcriminis. Accepit filius Dci fiiis.Eft autem obferuandum quod Aiciti hunc Dominum,qui
dona i patre, quae poftea diftribuit & dat fuae ecclcfiae , ficut afcendit, efle inuocandum & celpbrandum , cx natura corre-'
Aa.i.dicitur , Dcxtra Dei exaltatus , & promiinone Spiritus latiuorum. Ipfe fedet ad dextram patris, & dat dona homintr
Iandiacceptaapatre,effudithocdonum.Itaqueverbumnp'? bus:ergo cft inuocandus.
fic exponendum eft , vt fignificet accipere , quod mox rurfus e^mtidie j Graecus interprcs & ali; , diftiones Hebrflras i^
diftribuast &habent3lioquiiUaduove(ban3h & p^n tuu- quum icerantut , continuitatem fignificanc , ooiiiungvi^
PR^LECT. HENR* MOLLERI - " ^ ^ja
Alij intcrpretes hunc verfum & vige/imum quartum in-
575
, tum prxcede ntibuS}8e i fequete fententia diftinguunt; quod '
m^hinon difplicet. Gignit enim commodam fent^atiam.
Quocidie Rt benediftus Deus,quiimponit6nus. Verbum
Oioyi Grxcus reddidit ngniutJhitru^ pr»fperum reddct icer.
Pagninus ex (entencia Rab. Dauidis & Immasuclis interjpre-
tatur,af{erec vel apportabit nbbistfalutem. alij) pnerabic nos
donis fuis & f alute,id efi,cumulatim aflPeret nobis falutem, &
nunquam defatigabitur, quinfubinde nouisbeneficiispopu-
lum fuum ciimu!et,vt iit explicatio verbi npSjquod fcribieur
in prajcedenti verfir Accepit dona propter homines, quai cu-
mulatim cffundit. Alij redduntjportabit nos:iuxta didum il-
lud j|efa.4(. qui portamini i meo vtcro : quafi hoc velitpro-
phcta , Deum faluatorem noftrum porcare , geftare 8c fouece
nos,n6aIiter>nec minore cura auc ftudio, quam mater infan»
tem in vtero : fed qiiia incerccditdifiindie , meoiudicio non
negligenda aut omittenda in interpretatione,& fequenti ver-
ru,qui eflexpofitio huius,fit mentio eduftionis ex morce,cxi-
ftimo iimplicicer vcrbumexponendum effe vcfonat, de one-
re quod fuis Deus im^onic.
11 lllc Deus nobis Deus{tf/?]ad falutes : & Icho-
uac [/«»/] cgreflfus mortis.
Hic verfus expolido eft & declaratio fuperioris, Dixcrat
Cnim ecclefiam non feinper ita agcre criumphos ab hofti-
bus viftis , quin fubinde recurranc xrumnje , calamicaces &
pericuIa,&nouisdenuo oneribuspremacur. Suncenimvi-
ccs illarum rerum in hac vita,fed addic mox confolationem,
partim a confilio & voluntate Dei, partim ab eueniu fum-
ptam. Primiim enim dicit:Non cafu auc tcmere iftas calami-
tatesacciderepiishominibus, ficucEpicurei iudicant : feda
Deo ipfo imponi , vc hoc modo vires fuorum, hoc eft,pieta-
tem,probec& exerceacnon camcn vtfub illo onere fuccum-
bantaucpereanc. Ideoaddicur aliaconfolatioabeuencu. II-
le ip.fe Deus,inquir,qui onus imponit,& qui fuo quodam c6-
filio pios fub cruce aliquandiu exercec , idem etiam faluat &
liberac nos. Hanc confolacionem in hoc verfu repecic 8i de-
clarac a caufa finali eledionis. Non ideo , inquic , elegit
Dcus fuum populu, auc in foedus afciuit,vtperpecuis calami-
tatibusatquexrumnisopprcfrum perdat , aucin nifeilum re-
digac,fedvtfkluct. Icaquetandem liberac fuosexserumnis
2ipericuIis,idquenonvno modo. Nouicenim&in prom-
pcu habct varias vias & raciones, quibus fuos cx periculis e-
ducac, eciam cum humano iudicio nulla fpes auc racio appa-
ree falutis. Ideo vtiturplurali numero. Eft nobis Deus ad fa-
luces.
Addit autem amplificandf cnuCayEt lehomfunt mortu egref-
fiones:id eft,etiain inipfamorte ,curanullafpes rcliqua cft,
atque aded aiflum videtur dc falute piorum , adeft Deus , at-
^tcx ipfis quafi Faucibus mortis fiios eripit. Ica enim fere
agere Deus folct cum fuis,vc prius eos in mortem mergac, at-
que onmem fpem liberatienis , quantum humano confilio
profpici poteft , adimat ac prajcidat , deinde vero gloriose li-
berer,vc appareac non humana induftria auc prudetia,fed f o-
liusDeipoteotia hanc faluccm parcam effe. Vcicur rurius plu-
rali numero, vc oftendat Deuiu varias noffe vias & modos
feruandifuos.
Iuda;i paulo aliterhoc pofterlus membrum exponunt.Dei
funt ad morcem egreflionesjfeu edu(5liones,id eft,iudicia mor
tis, quibus perduncur impij , egrediuntur cxDeo : Ipfc cnim
fumitvindidiam ab hoftibus fuis. Voluncenim fianc fencen-
tiara congruere cu £equentibus,fed reftius meo iudicio prio-
ri fcntentiasjungitur dcclarandi caufa.
Z2 hi(\\ii\_certe]Dcus cruentabit caput inimico-
rum fuorum.-vercicem capilli ambrulands indelidis
fuis.
Promiflioni deliberatione addit antithefin , vt plenior fic
confolatio. Non tantum fuos liberabit, fed hoftes etiam pcr-
dcr,& tragicis poenis opprimet.
CruenfMstcaput ] Id eft, cruentas ftf agcs cdet intcr hoftes,
& infligct ipfis vulnera prorfus lethalia.
Verticemcdpillilli cft,vcrticemcapillorum.Ita fynecdochi-
ce nominat ciput. Et non dubium eft per verticcm feu caput
notari ipfos rcgcs& principes , qui immani odio perfequun-
tur & delcre conintur ccclefiam. Hi quod ia fummo faftigio
dignitatis 8c potcntia; funt collocati, dicunt^r pec metony-
miam vcrtcx , qui eft fuprcma "pars corporis V^ prse caetcris
membris eminet.
AmbHlantuin deliBu ] Id cft,perfcuerantis in i!Io odio Dei
& membroruin ipfius,crudelitcr fjeuientis in ecclefiam] & ni-
hil nonperpttrantis , quo Deo & ccclefiaj cius «grefaciat.
Verbum S^nnn in quartaconiugationchabetfignificado-
ncm vcrborum frequgtatiuorum apudLatinos.Signif^cat igi-
tur talem qui pertinaciter perfcucrat &pergi« in odio Dei &
ahis fcclcribus conti-a confcientiam.
terj^rctantur dc euerfione gencis ludaicx feu fynagogae , quae
prbptcrfuamimpietatem&odiumaducrfus Chriftum hor-
ribilibus poenis opprefla & delcta eft. Sed iudioo in genere
noh tantiim de ludxis , fed de omnibus hoftibus Elij Dei,
quicunque illi aut quocunque temporc fint, hos verfus intcl-
ligendos efle.Et ludxorum quidem trifliffima abicftio & ca-
lahiitas oftendtt has minas non efte irritas aut vanas. In a-
liis ed^m tyrannis ftmiliter Deus iudicium fuum declarat
aducrfus impietatcm & crudelitatem hoftium ecclefije , vt in
poena &interitu Ncronis, Maxentij , Dioclctiani , luliani &
fimilium.
2j DixitDominusjcBaranconuertaniXr^^wtr^T»:]
conucrtam dc profundis maris.
Confirmat promiffidnes ab excmplis priorum liberationu,
inquibusDeusraanifefte fuam potentiamofteudit , vtdein-
ceps quoque fibiparacum elfe in hocDomino prajfldium fta-
tuant. Reipicic enim propheca ad illas viftorias, quas Ifraeli-
tajjciim tcrram Canaan ingrcderentur,adepti erant,profiiga-
to atque deleco rege Bafan , porentiffimo & cruculentiffimo.
Deinde ad illam eduAionem Ifraelitarum per mare riibrum,
dequafcribiturmExodo. Has caminfigneshbcrationesdi-
cir,non ideofaftas effc, vcdeincepsfine euftodia vel prxfidio
neccfr<irio rclinquantur,auc hoftium libidini obiiciancur: fed
eundemDcum,qui tunc adfuit,& potentiam fiiamin libera-
tione huius populi oftendit, perpetuo fuis adclfe defenlorcm
&Iiberacorem.
Dixit Dominas, exBafanreducam ] Qua/i diccret, Etiamfi
denuoincidiitisin pericula, qualia cxpertifuntniaiores ve-
ftri , ciim efrenc ad mare rubrum , aut ciim e deferto egrede-
rencuroccupaturi terram Canaan , ego tamen educam & li-
berabo vos. Quod enim femel tunc fattumeft,vcex profun-
do mari educerentur maiores veftri,& a terrore hofti > puten-
tiffimi, atque ab omnibus rcbusinftrudiflimi regis Bafm li-
bcraretur, idcm faciam omni tcmpore in fimilibus periculis.
Non eiiim defiiram meos, nec patiar j vc vel a raari calamica-
tumabforbeantur, velacrudeiiffimis tyrannis trucidctitur,
idquecerto apudmc decrctum & conftitutum eft. Hanc lu-
dic© cfTe fimplicif/imam fentenciam huius verfus. £ft enim
v/iicacum prophecis in confolacionibus illam primam libera-
cioncm populi Ifraclicici canquam illuftre exemplum pro-
mi(ftoni$, oculis acque animis piorum fubiicerc, vt fides hanc
intucnscrcfcac& fiacfirmior.
NonuIIiinccrpreccs vaciciniura effc volunc de quorundam
ludxorum conuerfione. Ecfienimiliagens horribili odio &
furorc filium Dei & ccclefiam eius eftpcrfccuca.cimqueob
caufam iufto Dei iudicioin tantas calamitates & mifcriascft '
abicfta,vtfincpoIicia,finercgno, fincfacerdotiojfinc ccrco
domicilio vagetur in pcrpecuo cxilio , acque hinc inde ober-
rccvaga&ertabunda: camen fiibindc Dcusaliquasreliquias
cx illacolluuiecxccrpic.cafque c»ucrtit,vc fianc membra ec-
clefia» & corporis Chrifti. Harc ecfivere dicuncur,c3men exi-
ftimoprophetamhoc nunc principahtcr non agere. Nam &
antecedentia &fec]uentia oftcnduntaiiud efTeprophecrE con--
filium : nec vtilc cft fcncencias ica diuclicrc:quain remmium
fibi plerique inccrpreccs indulgcnt."
a 1. Piopterca cruentabis pcdem tuum in iaa^—
guine : li«guani canuna cuoruiiii cx immicis ^ ex
jpfo.
Hic vcrfuscohaeretcumvigefimo fecundo , in quotriftes
pcenas ,& cxitiahoftibus populi Dei denunciac. AUoquicur
autcm ipf uffl populum. Propcerea fciliccc, quia Deus popu-
lum fuum faluum & incolumem vulc cffe : cruentabispedem
tttum, id eft, calem edecDcusftragcm incer hoftes fuos , vc
quacunquc incedas , auc te conuertas , pedem fanguini fufo
immcrgas. Omnia enim erunt ppplcta cadaueribus ca*forum
hoftium , & fanguis profluct copiofe cx ipforum vulne-
ribus.
Linguam canum tuorum} Id eft>etiam canes tui lingent fan-
guincm hoftium,t4nta crit ftragcs & cad^uerum mulfirudo.
Ex fo]SciIicetfanguine rubefacient:voces funtdified«e,eft-
qucconftrufilio fic ordinanda , cruetabis pedem tuum in /an-
guineexinimicis,fciIicetfufo:quinetiam linguam canuiii
tuorumjcx eo fcilicct,crucntabis.
D.Hieron.inJO reddidit cxicemctipfb .* fed hoceft alicnuin
ab hocioco, ncc Grammatica hocpatitur :nonciumIcgicur
nOOjfedinJO.
Alij , qui dc intcrftu gentis ludaicx hosvcrfus accipiunr,
linguam canum interpretantur Roraanos , qui cruoclite»
fxuicrunc in iftum populum. Sed cft fcncencia generalis,
vt dixi , efiqueincclligenda deinterieu omnium hoftiumec-
clciiar. Solcc autcm Dcus dcftruere impcria pcr alia reg«a.
Itaque
y
fN
PSAL
Itaque dunrid fackjpr^ftantes bellatorcs cxcitat , qiios tati-
qua canes famelicos iii regna & imperia immittit , vt oinnu
^vaftent & lanfent, feque languine hoftium exaturent,
^. zy Vident in^ie{fus tuos>Deu$/ingrcii'us Dci
'gineijregis mei in (andtuarium.
■ Defcriptioni pompa» triumphalis per df^rcffionem qua-
<laminferucratdulciffi.masconfolationesdeprajfentia &au-
xilid diuino ina»ruranis &calainitatibuspiormn,vtaliqueui
frudum huius pompa!,qui indc capiendus eflet, oftenderet.
Mon enim voluit popiuum itaotiofis animis fpeftare hanc
pompam,vt oculos tantiim hoc fpedaculo pafcerent, aut vt
in hac externa contcmplationc fubfillerent:fed altiiisattol-
lere animos & oculis fpiritualibus intueri eoshanc pompa
lubet. Monet igiturvtcogitentinquancisffpeantehacfue-
rint periculis,quanta miferiaruni &,calamitatum mole; fiepe
fiicrintoppreffijCiim bellaex bcUis fcrcrentur, & nunquani
tuti eircnt ab hoftium impetu ac v^iolentia^nunc vero depul-
fisillis periculis & reftituta pace ac rranquillitate in quanta
la»titlam /int coniefti. Haec confiderantes vult eos autorem
horumbeneficioru agnolcere &ceiebrare.Ideo inquit ver-
fu 20. Benediaus Deus, per /ingulosdies imponit nobis o-
nusiDcus falutis noftrz , &c. Nec tantum de prxteritis be-
neficiis cos letari iubet,fed docet vt his exeplis liberationis,
atqueadeo illo certillimo & vifibiliteftimonio prsfentia»
Dei,q«o,d cbramin illapompa cernebat,excitati & commo-
ncfafti.in pofterum etiam de Dei crga fe amore & beneuo «
ientia bene fperarent, ipfiimque in omnibus jcnimnis & pe-
riculis fno populo adfutucuccederet. H«c eft fentetia quin-
que pr^cedentium verfuum , quos iam interpretati fumus.
Nunc omilfa hac dodrinareditaddeftriptionempomp^.
Vident ingreffiti tuos ] IngrefTum Dei vocat ipfam arca: de-
duftionem&progrefruminillapompa Nam vtfxpeiam
monuimus , loquitur dc arca Dei , vt de Deo ipfo cuius erac
fymbolum. Hunc ingreflum videt populus circumfufus in il.
la pompa,nec oculis corporis tantum intuetur,fcd animi in-
primis.Itaque gaudet & Ixtacur quod videt fe Deumhaberc
prscfentem &benignum,acde cius.erga feamore omniafibi
poUicctur.Fidesenimhoccxterno fpeftaculo confirmatur,-
vt animo firmiore & alacriore in promiflionibus diuinis ac
quiefcat.H^c omnia compleditur verbo videdi. Verba enim
lenfuumapudHebraEros comprehendunt fimul afFcftus co-
micantes.cM i5 o*<*v yiyfnvf li ifuf dicitur vfitate. Qui aliquid
lxti,aut quod fibi profuturum fit videt.non potcft non larta-
ri & voluptatem ex eo afpeftu capcre.tratq. Ifraelitarulat-
tf tia eo maior,quia diu no viderat arcam celebri aliqua p5-
pa deduci, vt qua: fub regno Saulis prorfus fuerat negleda.
— ^JngreJfusDeimei^ regt^ mei] Ita loquiturprophetafiib perr
fbna totluspopuli, i quo coet^ipfelatncn fe hon cxcIuditT^
EtFcnfm rple erat rex huius populi-; tamcn agnofcebat fibi
diuinitushoc regnum datum 8c cSmifTtim.feque quafi man-
datarium Deiefle in huius regni adminiftratione. Ideo no-
minat eum regcmfuum. Tali animo decebat efle oranes re-
ges & principes.
InfanBmrium^ Quo fcilicet iam arca deducebatur.NonuIIi
hunc verfumcumprarcedcntibusconiungunt. Viderunt m-
gre(rus,Ideft,euentusoMdentqu6dillaep(enaj fintditiina^
Nam Scriptura inceffum Dei figurate nominat progrefTio-
nem&pr*fentiamclus^^ vlcifcendis
pbil canences orga-
l5K)ftibus.Eftenimineeflus ab vno ad aiiuprogrcffiojfed fe-
quens yerfus me niouet , vtprioremfententiamample(ftar.
16 Pr«ctdunt cantores,
nis;in medio funt puellftympa^niftri^.
Pbmpa ornatur varia mufica,vt maior fitcelebrit as. Atque
rel hinc apparet fuifte aliquain externam pompam feu fpe-
ftaculuminftitutum.cumhic pfalmuscoponeretuc, dequo
tamen hihildiciturab illis qui tantiim dc Chrifto pfalmum
interpretantiir. .,
Gra»cus reddidit cantores (vx""'»&hunc fecutus cftinter-
pres Latinus:legit enimSarim pro Sir^n/^r.Cantorum iiitiSc
Muficorum chori funt diftinfti , ne aliquid diflonum f?t , R
mifceantur,aut confundantur foni:ide6 dicit alios praecede-
re, alios fubfequi. Miiliercs & virgines folitas fuifTe pulfare
tympana4npublicistriuphis,apparet ex hiftoriis.Exod.i^.In
regno vero Chrifti hxc omnia fpiritualiterfuntcofjderada.
Laudatur Chriftus afcendens in coelum , & conftituens re-
gnum fuum,ab ecclefia ottini teiiapo re.
27 In coecibus benetlicuiu Deo , pomjtio , de
fpritc irrael. i
Itt Coetibus, id eft , cateruatim ac turrtiatim canunt laudes
Deo,vt fieri in huiufmodi pompis foIet.Plcrique in impera-
tiuo fecund« coniugationis legunt, Benedicite:vt fxt adhor-
tatio ad caeriun. Eode rcdit hec fentcntia.Sed quia tota ora-
tib defcriptioeft porapiB &continua narratio, malo cum
ahis legcre in tertia pr«eriti primf c6iugationis lana bene-
dicunt vclceIebrant,1deft,Iftavoceaccinunt.
DefenteJfrael ] Id ef^ qui originem ducunr de lacob.qui-
quc f;untlfj;aeht§,adquosptomifTiones diuinepertinent E-
raht cnim Ifraelitj tanquam riiiuli dedudi alacob condito-
regentis, '
Alij pigs & fidelesKJifceriii hac foritia 5 multitudine pro-
phana e^ifHittit.Erat cnim multi hypocritg &prophani huic
catiii adnMxtijqui tamen nonpropriecrantde fonte Ifrael
quia non agnofcebant, ncque coIebatDetim iuxta verbu tra-
ditum Ifraeli. Hoc v6r6 ctiamad regnum Chrifti perti-
net.Ibi ennn in cafibus.hoc cft, in ecciefia vi/Jbili &iH.con-
greffibuspublicjs(vultenim Deuscon/picifuam eccleam,
vult eam liabere CongreflUs publicos,& publice eius vocem '
Kcaudinjdecantanturiaudcs& celebranturbencfitfai Chri-
fto nobis exhibita, editur confefHo & oftend/tur a piis quale
Deiim coIant.Non poflunt autemvere agnofcere autcolerc
Deuin,nifi recurrantadf6ntemIfraeI,hoceft,adfcriptapa-
trhm& propiietarum, atque inde iiauriant linipidas aquas,
hoceft,veram& mcprrupram dodnnam. Ifraelenim tradi-
ditverbumfuuin, a^tqueabhocpopulo propagari deinceps
tanquamifonte riuulos inaliasgentes voluit, ficwdicitur
lefais x.Ex Ston exibit lex. Non ex )ordidis lacunis philofo-
phia», auttraditionumhumanarudoarina de Deoeltpeten-
da:fed femper adfonteipfum recurrendum eft.F6tes Ifrael
iguur interpreramur vocem & inuocationcm cofenticntem
cum prophetis & patribus. £t imprimis fciamus ftudium lin- '
gua; facrx hac fcnccntia nobis comniendari.
28 Ibi Bcuiamin paruus doinuiaair eis:r/^zJPrii)-
cipes luda congregatio iprorun.);[^^] Principcs Za-
bulon,pnncipes Naphthdi.
^ lam trtbus etiam commemorar, qua; frcqucntes aderant
& ornabantiftampSpam. NQmin.itaute duasmaxime pro-
pmquas-.Bcniamin & Iuda,&duasremotiffimas Zabulon &
Naphthah, fub quibus fynccdochice reiiquaycomprehcndit
BemammparuumnomnutM qu6d Beniamin natu mmimus*
fuit mter filios lacob , vel qu6d G ad reliquas tribus confer
i:etur,non abundabat tanta multitudine hominu. Eiat ehim
illa tnbus accifa fupenoribus bellis proptcr fcelera Gabao-
nitarum:& tamen ne memoria iftarumcalamitatu, aut pau-
citas hominu illi tr.bui efl'et ignommiofa in ilia pompa,aut
cadam doloris pr^cret huicdominatu tnbuit, idque vel
aniapnmiim agmen tcnebat, vel quia fortafils praBcipuus a-
dornator atque admimiirator huius pomp» ex tribu Benia-
min erat deleaus, vcl etii aliam ©b caufam,que cu cxplicata
^fit,nos dminando^aafl^equinon-poirumus, hec
nobis inqmrcndam cxiftimo. Sunt qui doriiinatum eitribui
exiftimant, quod Saul primus rex Ifraelis ex illa tribu fuerit
ormndus. Abaliis tamen hoc tanquamparum conueniens
repudiatur.
mn Graccus rcddidk b)iM^cri,in cxcefili mentis ; iudica-
UTtenimparticipiumeireOn, quodcftfoporari, aut pro-
fundo fomno obrui. Hieronymus habet, continens eos.
Principes luda dicit efle congregatibnes eorum,quia cu re-
gi^ dignitas eflet penesillani tributn,habebat illaiui! cbgen^di ^^^ ^^ "'
populu : & fcimus prascipuos duces exercitus Dauidis fuiflb
cvmbuI^ada^n6cogftatosDauidisv:y^^ —
fepi^snedtfgeife itqiie in vnu acei^^^^^^^
nomeeftnojno quodfignificat aceruum feu cumulum lapi-
dum congeftorum. Et quia in lapidationehominisfontis &
damnatimultilapidesin vnum locu coniiciuntur, accipituc
etiam pro lapidare vel lapidibus obruere homine fontem, vc
cbgnationehabeatcuverbo hpa Indepofteaper metapho-
ram ad aliarum reruni colle(ftione feu congregatione acco-
modatur,vt hoc inloco Gr«ca tranflatio habet»Vi^'..c *uW
quod pene cogriiit cumnoftra interpretatione.Feiix reddi-
dit,intentusipforum. Refpexit enimad /ignificationeverbi
'7po D.Hicronymus tranftulit inpurpurafua.Secutusefte-
nimquorundam ludforufentetiamqui exiftimant Ji fcriptii
efle pro cognata litera p & nome fa^fhim efle ex opT RakaSi,
quod fipifacat acupingere;quo attificio excelle batPhryges,
vndcPhrygianaveftimenta dicunturacupiaa,fn quibus fci-
licetjtramaf diuer^s modis rctortx & ^crplexi msadri funt:
ea hodie Itali dicut Ricamaia^appellationc ipla cum veftime
tis accepta iSytis.Tardiijis enim iila ars innotuit Itahsjnimi-
rumfubimperio Augufti.Secundu hos ig;tiirCZ3nOii fcri-
bitur pro CzanOpnQui deCfirifto pfalmum interpretantur,
Principestribuum.quorum hicmentio fit.interpretanturAl
poftolos,quosChriftuspoftqua afcenditincglujmifit intotu
mundum.vt voce euangeli/ ecclefiam Chrifto colligerec, at-
quchocregnufpiritualefeuc^Iefte conftituerent.Hi quan
quam deridenturifapicntibashuiiw mnndi&habcntur pr»
♦^»*
\
'^•'W^'
PRi^i-ECT. HENR. M(>LLERI
hominibus nihili . pro etrotiibus aut fatuis : tame^ Spiritus coUedio eccIeGx.IlIe facitvt regnum hoc feliciter cdnftitua-
fandus ornat eos hac honeftiflima appellatione p^incipum: tutjcapiat increnienta,& Ht ,fi|:mum contra furores diaboIi&
vtngnificeturlaboresipforu in coliftitucncio & amplihcan- malor^homiQU: vtquepei/petuoid maneat, iiiuidum &; im«
do hoc regno no;i fore irritos aut iuanesi fed SpiritQ fandit motum precaturDauid cum cota eccle<ia:<^ quidem iUJx pre-
per minifterium ipforumFoce cfficacemi,vt multi audita vo- cationes Spiritusfanfti habeht vim vaticinioru,vt f(fpe ante
ce euangelij hunc regem Chriftu anjipledantur>feq. ei fub- monuimus.Ita hlc traditur dodrina plena c6(bIationis, qua
mittaccgerut enim res maximas hi principes ad quas aliorn hoc tempore, dum totus mundus aduerfus ecclefiam infur*
regum & principum res gcft^ comparari nequaqua poflunt. git)& Diabolus maiore vi & conatu quam antehac vnquam,
Beniamin paruulum intelligunt Paulum Apoflolum qui ex delereeam conatur,maxime nobis opus eft. Non delebituc
ea tribu fuit oriundus:atque huc refpicere eum vDlunt,cum ' hoc regnd,vt vt facuiat Diabolus & ip/ius oi^ana,omniique
fe nominat minimu Apoftolorum.i.Cor. cap. is- Hic quan- arma iua adueriijs ea expcdiat : quia diuinitus hoc regnum
qua paruus cft. taml maiora ieffictt quam reliqui. Ipfe cnim eft conftitiitum atque ita firmatum, vt nuUa vi labefaAarii aut
prdfcipuas ecclefias in Afi4.& Europa condidit & conftituit, euerti poflit. Poftrem6> quod de toto corpoie ejcde/ic hoc
&,vt ipfe inquit,plus laboriuit quam cneri omnes. loco dicitur.id finguli ad fe trasferant in quotidiimis exerci-
Pr/»(;/>«f/M<i!«interpretanturIohannem&IacobumfiItos tiis panitetia;&inuocationis. CcepitDeusin nobisregnum
- SaIomae,fdro ris lofephi, qui inter Apottolos eminuerut.vt fuum,quando nos verbo fuo tranftulit ex regno tenebrarft
in%nia lumma. Hi dicuntur congregatio piorum & fideli- in regnum lucis , & initia vitar caeleftis in nobis inchoauit.
um,quiaeccleftam numerofam Cnrifto coiiigunt &addu- Hxc bona confirmari in nobisflnguli petamus,ne aftucia &
infidiis Diaboii rurfus nobis eripiantur.
30 E lemplo tuo fupcr Icrufalcm: tibi offercnt
cuncD.Forfterus exiftimat Chriftu ad hanc vocem czDnOJi-»
alludcreMarc.j.cutn Tatbbo & Iohani,imponit nom€i0»unf
>»t,id eft,fiqit euangelifta intcrpretatur if « Cg^ »wc,quafi fit il-
lud CDjnn'*»a.idque interprctadu fit,filij obiuitionis,qu6d
potentia euangislii obruituri eflent pIurimos,vt Q in fine c»
mutatu fit in CZa.Sed fi pro Q fcribitur p quod mihi fit veri-
fimile.exiftimo Chriftumappellationem iUafecifTe ex du?
rcgcsmuncra.
Primummembrumhuius verfus iungldum eft cum pr«-
cedetiprccatipne. Petitcnimvte templofuohocbencficiii
fuo populo prxftet.Ita ver6dfiIoquicur,refpicit ad promif-
bus CDPT J3 E^ enim vox proprie figaificat tonitru:& no- fiones datas,eafque cupit efle firmas & ratas. Piomiferat e-
tumeftyIiteramjiLatinis& Gr5ciscommutariin).,autg,vt nim Deus fe perpetuo adfuturum arca? fadcris &taberna-
ex plurimis appellationibus propriis Gomorrha , Gaza , & Culo, accjue inde teftimonia fux pra:fcnti« & fauons oftcf u-
/tmilibuscplligi poteft.N'i(iforce quis velic illam appellacio-, rum efle.ldeo dicic,e ceplp fcu faAuario tuo corrobora hoc
nem faftam 6Uc a u;yT vel,vc nonnulli volunt i UJlT hoc eft, quod fecifti fuper lerufalem.Nomine Icrufalem aute awttni^
atumultu di ftrepitu. Filios autem tonitrui dici illos Apo- Aj^mSt c6preheridit totiim regnum feu populum. ^rat eniia
ftolos ^xiftimat Gregorius Nazian.rf>«; m/uijax.pwyo». Ita enim Icrufalem regia ciuitas feu ciput regni. Alij ita exponunt vt
hoc mterpretatur. Poteft etiam addi abefteftuminifterij caufafinalishocmembro exprimatur.proptertemplum tufi,
ipfbrum fic dici hos apoftolos, quia mouent corda , iifque quod cft in Ierufalem,id eft.vt maneat t6plum «HH»>in quo
terrorc incutiunt, vt agnofcant fua deii^z & incipiant quae- fonat doQma quam nobis tradidifti,& cxercftur cultus-abs
rereremcdia. tcinftituti,vt fbmpcrvigeatdoftrina &culcusinh6c locd,
i^ MandauitDeustuusroburmunKcorrobora non opprimatur^utdelcatur cultusdiuinus armisbarbari-
t)eus illudrquod ipfc nobls parafti. cj$.Hanc interprct^tioncm etfi non repudio,tamen exiftimo
Defcriptionipomp«inferitprecationem.EamYcr6ordi. s"«ram cfle fimpliciarem.
tur a commemoratione priorisbeneficii. Abfoluta^^precatione inc.pit vaticman de amplificacio-
Demmandauitroburtm] Ideft,Dcus inftituithoc regnfi, "'^' dilatatione&gloriahumsregni.qu^paulopoft/itfucu
Idquevulteflc firmum & perpetuum, itaqueinftruxichoc
ra,qua de re fibi & rcgno fuo gratulatur. Sec hoc vacicinium
regnum robore , & miiniuit , vt vim hoftium externorum
non tantum fuftinere facile , kA. depellere quoque poffit.
Noenim humana induftria autviribuspartfi autconftitutum
cft hocrdgnum , fed totum hoc opus eft beneficentie & po-
tentif diuinae. Qu6d igitur haftcnushocregnu ftat hrmum
^lmmotum rnec vlla vi hoftili euerti potuit , illud tfotuiii
adfcribendum eft virtuti &bonitati diuin^. Deus enimcft
qui hoc robur tufi madauit.Mandare diciturDcus robur ali-
cuius,cum facit vt aliquid fit fitmu.potcns & inuiftum . Dci
enim mandata coniundafantcum eftedu&exequutione:
^ftquealiquantoplusia madato quS innudispromiffiom'-
bus,qux interdum certo confilio ditFeruntur , mandata non
itcm.Itapfalmo ^i.diciturDeus madare mifcricordiani,cu
facitvt fcnfus bonitatis & amoris diuini a nobispercipiatur.
Et pfalmo 44. mandarc falutes Iacob,eft facerc vt faluetur
lacobjL itajnandarc be^^^^ Deuter. zS. Lcuic. a f .
pfal.1 j|. ffgnificat M\cU redacfe,vrreipfa cxperiamur nobis
benedici diuinitus.
It quidem explicatio phrafisin hoc ipfo verfu traditunAd
dit cnim mox , quod fecifti nobis. Idem igitur prophetx
cfl,mandare robur.&facere robur.Cafterumnomen roboris
^iwxi»7i?»jeofcfumiturpro regno, vtpfalmo no.Sccptrum ro-
boristui mittccDominusex Sion,&pfaIii^^x oreinfa-
ti»»m& laftcntium conftituifti robur.
mox iterum abrumpit, &fcquenti vcrluprecationcminftitu-
tam abfoluit.
Reges mquit,offerent tibi fnunera]Jd eft, crefcet hoc regnuin
mirabilitcr.Nam regesexteri moti gIoria,crcbris viftoriis &
teftimoniis prarfcnti* Dei in hoc populo , arabient noftrani
amidtiam,offerentque munera, quibus teftabuntur /e agno-r
fceretuum numen, tuam potentiam & vires.Atquchec qui-
deni aliquando inchoata funt in Dauide atquc eius fuccef^
forc Salomone^ficut hiftoriafacrateftatur.Scd ihChnfti re-.
gno demuin harc funt adimpleta. Adhoc rcgnum omnibus
temporibus multi reges & principes fcadiungunt ciufdem
doftrinsB profcfT?one,& religionis culm , & vtgratitudinem
fuamteftentur, liberaliter conferunt munera ad conferu^-
tione miniftcrij,& ftudiorum dodrinafjfiintque nutritijec-
clefix.vt alibitlidtUT.
?i Incrcpa feram arundinis , congregationctii
taurWffnrjoimaaTflisz^^
in Fruftis argcnti: diffipa populos , qui bclla -vo-
lunr.
Nondumabfoluerat precatio_nem,ideointerrupto vaticL
nio ad eam redit. Sicut autem antea petebat vt Deus regnfi
hoc afecoftitutum feruaret integrum,efficer^quefiimum,
durabile & perpetuum : ita nunc petit vt depellat ab eo ho-
^•/.«.«Ji/,..- r»-.>,iT j «a r j- v i ftcs, quifubindc motis armis hocrcgnum dclereconantur.
fit^rurqSaV:\^^^^^ I^SarT ''^'' '?'°^"^>^^ ^" r,uire in ^^2:;
fendashunipopuIum.continuesbonit«emtrrou^^^^^^^^ S'i^.^I*!*Pff^!".°^Sana^^^^
^
fendashuncpopuIum.continues bonitatcm tua, qua incon
ftitutione huius regni nobis exhibuifti.
H«c vero omnia primum ad regnum Dauidis referap-
tur.IIIccnimagnofcit, regnumhoc diuinicuseflc conftitu-
tum& munitum,feque torvfftorias n6 fua induftria aut vi ri-
buspeperifle.fcd diuinitus fibihascotigifle.Pro his igitur ta-
tis beneficiis gratias aeit Deo , &petit vt deinceps DeuT ta-
lcm fe huicpopulo exnibeat, qualem fehaftenus in aftidua
defenffone populi & amplifilcatione regni oftenderit. Dein-
de vcro ad regnum Chrifti,cuius illud Dauidis vmbra ta tiim
fuitjhoc referatur. lllud regnum dicit no effc humano con-
,fiIio,humana vi vUa.aut opibus conftitutum : Ccd Deo man-
dante & fueceflTum tribuentc.Neque cnim Apoftoli funt qui
rcgnum ilIudconftituunc,vagando per totum orbem&con-
cionando de Chriftopaflb & mortuo:fed eft foIiusDei opu*
& quantumin ipfiseft dcftruant. Horum crudelibus conati-
bus opponithancprecationem.
Increpaferam aru»dinis'fl.d eft, rcprime hoftes & tyrannos,
qui magna vi & conatu hocrcgnum oppugnant.Increpandi
verbum, ciim Vfeo tribuitur.non intelligatur de verbali ali-
qua obiurgatione,fed reali,qu3 impium & furiofiim cpnatfi
hoftium populi Dei coercet & reprimit.Sicut enim manda-
ta,ita & increpationesDei funtcGiunfte cum effeau: & qui-
dem oft5ditur,reprcflionem hoftium, quantumuispotentfi,
remDeo efl*efaci|cm&expeditam,quafivnicattti4ra incre-
patione,feu vno vferbo fit opus,quo hoftium vniuerfas copias
pofKt difKparc.Ita Chriftus Matth. 8. increpat mare & ven-
tos,td eft,vocc fuapotentcr reprimit, vt dennant fsBuirc ; fic
fcbrim Luc* 4.incrcpat,id eft,cohibet& abire iubet.
n^n]CoIIediuefumiturproea»tufeu congregationc, vc
fuprj
/
,j, ' .i, ,> : IN PS ALMVM LXVni. .;
fapramfu vndedrtio^iiirm ell. Coetum autem arundi- ^'«•f'»»«»'Q3pd^inpraft«itoIegeremi»lw,pertinethocm5-
nw ntiminari dieunt excrcitum inftru6tam & armatum ha- orum ad lequentem narrationem &c. DiXfipabit Dcus gen-
•jiis feii lanfeis. Naih in quibufda rcgibnibus calami arbore
Jcunt.v^Iterteligncam firmitudinem conrrahunt,vt confi-
ci inde iacula poftnt : & notum eft ex hiftoriis , orientalcs
vt pluriraum fuiHe iaciilatores in pr§lns. Ideo nominat cdt-
tum arundinis,qua(i dicat.Ianceatura fcu iaculis inftruftum,
no ab imbecillitatemamid feques oratio non admittit. Alij
tes,qu« bella volunt.
ji Vcnicnc optimates ex y£gypto : i€thiopia
celeriter prbtendet m^inum fuam ad DcunV.
Cotince vaticinium fcupromiflione fupr^ verfb jo. infti-
tuti de amplificatione huius rcgni. £a vero principaliter ad
Ghrifti regnum referenda eft.Nequecniniinpotipftate Da-
feram arundinis interpretatur.eam Oux dehtefcit in locp v- uidis venit «gyptus aiit yfithiopia;quanquam'amicitiam c«
: ficut Pontifices, Cardmales ,^Epifcopi 8C ipfo & filio Salomone colueruut,& intcrdum miffis muncr*
liginofo&pingui , r „ - 1
horumfatellites, qui helluantur de agapis ecclefia». & volu-
ptatibus ac crapabt fuae indulgent , omifla cura rcrura fibi
commiffarum»
Congregi*tionemtmroru\^oc additur per appofitione.Quo'
enim anfca dixerat coetu arundinis , nunc nominat congie-
gationemfortium feu taurorum , vt Grarcus etiam reddi-
dit.Nam vttauros.qui a robore fic dicuntur.malim expone-
re. Vacithocquod fequitur dc vitu'is. Congrcgationem igi-
bus ea confirmarut.Sed fparfa euagelij voqe per totum orb^
terrarum,etiamiEgyptus& iEthiopia(queregna anrea pra-
uisfuperilitionibus & vario idolorum cukuiprje caftens o-
ninibus dedita erant)amplexje funt doadnam Apoltolorfi,
&conrtitutxfuntinhis re^iisecclefiae pulcherrim» , qug
diufioruerunt.ficut hiftoriaoftedit. VerlUs igiturhicloqui-
tur devocationegentium, Ita enim ampliflcandum erat hoC
regnum,gcntibus per totum orbem terrarum ad hunc popii
tur taurorunomiiiat hoftcs,qu6d finc inftru^ magna pote- liim;qui huncregem Meffiam agnofcebat.adiunftis. Qu« i^
tia^ & viribus.quibus populus Dei,fi cxterna fpcwtes, nequa- gitur de >tgypto & i€thiopia hoc loco dicfltur,fynecdochi,-
qQam pat eflepoffit. ce de omnibusregnis in toto oibe terrarum funtintelligeii
■ cum 'vitttlispopulomm-]Siait taurds nominat regcs & prih da.Vocem CD'30tt»n plerique interprctantur , oratores aut
dpes Ji robore & truculentia ( tauro.ri. irritato nihil elt tru- ^cgatos,fequutiGr^cum interpretcm:fed propn^ fignificac
culetius,aut ferius,nihil robuftius)ita reliqua multitudincm prmcipes & optimates.Inde enunMachabci viurparunc hac
impiam & profanaui,qu3e fe huic regno opponit , comparat ^Ppeliationem.cum dici voJuerunt Afmonaw , qu6dpnnci.
vituhs bene faeinatis &: ferocieimt)us,qui omnia ad fuas vo- P«um m populoDei tencrent, J n\orte Antiochi Epiphanis
luptatesrefcrunt,necreeifeverboaut.mittifubhociugum ''X/. . 7 ™ u^ ,. ~r
patiuntur Dieda vvoUenfreyfiyn vndgute tag haben^vndmit- . ^thioptafactcurreremmusfHSu^ Metaphora vfdetur afpe
\er vveil allenfietiel vnd mutvvillen vben.vndfil ihnen niemad
vvehren oder hindern. r n iv a
Cdcantem infrujiisargenti^iioc membrUn) obfcurfi eft, &
varieredditumab interpretibus. Grxca verfio prorfusalic-
na cft^ Gramatica,"» c*icx««a«i<« «««fti^fMsfr^^ot i» ,'fyifi» , vc
cxcludantur ij qui probati funt argento. Hieronymus red-
dit,calcitrantiumcontrarotasar5?eteas:omitto reliquas in.
terpretationes,quasr3Bdiofumcfletrecenrereomnes.
Videtur autehac phrafi fuperbia & faftum hoftium voluifle
hotare, quicircundati vel ornati argento faftuose incedant,
& obuios quofque proculcet. Na Frnfta argenti intcUigo o r-
nametaveftibusaddita,vt folet nobilicas.vcl pileis,vel vefti-
busaffigcrc aliquod ornamcntum, vcl aureum vel argcn-
teu:e6que quaficoptior&ornatiorfaaia fuperbe & faft^o-
fe incedit:vel de fibulis.aut aliis ornametis argenteis in cal-
cciisintclligi poteft:fueruntenimtaliain yfuapudorienta-
1es,atque adeo ipfos ludsos quoque, ficiit videre eft cx ter
rior Latint!: auribus Ideo reddiderunt, celeriter protendec
vel accelerabit. Manuu vero protefib /ignum eft fubiedlio-
nisjfiue id fiatatiTmo pla<;adi ahqucm oftcnfum atq.irritatu,
fiueofterendi aliquodmUnus,quo fuampromptitudinemirt
accipiendo eiusimperio fignificet.Namde vtroq.exponi po-
teft.Qupd autcm dicit forc vt ad Dcum manus cxtendantur>
fatis oftendit hacgloriam non fibi aut fuo regno deberi;fed
Chriftp refcruari, qui verus cftDcus. Gr^cus habct 'a*c^»»*'-
"'X«0' aJvicnS irtcS pra:uen|ct manufua Dco.
ii Regaaterrae,GintateDco : pfaIliceDomino>
Sclah.
Iq fihe pfalmi rep«rt"c adhorrationcm^zt qua pfalmum erac
cxorfusmam initio pfalmifimiliscft exhortatio. Scdtuc po-
pulum fuuni,qui ad publicam, hanc pompam conuocatus c-
rat.alloquebatur. Nunc vero quia futurum dixit vt regnum
hoc pertotum orbem terrarum dilatctur , hortaturrcges 8c
principespaf/im in toto orbe terricuni,yt ipfi quoque huriel
populumin agnofcendis& cclcbrandis bencficiis diuinis i-
mitentur:acque ita oftendit quodnam prxcipuu debeac eflc
regum & principum ftudium , 8c q\ix maxima horuni cura:
nimixum vt Deus agnofcatur & celcbretur. Eft igitur epilo.:
gus pfalmi 5Tty<<»i7i«o{,congruens cumexordio,ficut vRtiteii
ficri in pfalmis videmus. Nomcn r)}:hO!i compleditur o.
tiocapitelcfaia:,quiillaornametanominat i£=3'D3y Gr^a
inejK^uef». His igitur ornati ialcant & quatiunt terram,ince-
dentes p6pofe,erc6ta ceruice & artequada copofito inceflu,
vt vidcanturomncspratfc defpicere &contemnerc. Hftque
conftruaio fimilisci quseeft verfu ii. VQUSa yinnQ Ver-
bumDSTfignificatcalcare&proculcarc.habetenimcogna- ._ ^^ ^ ^^
tione cu OOn.funt cnim litera: eiufdeinftrumeti O & B.Inde mnem pocentiam & gloriam huius mundi. Quicquid potens
^ft participium quartae coiugationishocloco., &.videcurni- &gloriofumeftin mundd, feruiat huic Deo,agnofeat&ce-k
bilaliudfignificarequamcalcando&proculc^ndoincede- •' • - "•-
fcvthabeat fignificationem vcrbi frcquecatiui,ficut l^nnn
qui enim iriccdit,aut progreditur,crebr6 calcat & pulf at ter-.
raM: Frufta igitur argenti per contemptum nomiriat orna-
menta ipforum argentea,& totumfplcndorem cxternu qub
femagnifice iaditant&ofteijt^nt.
Nonnulli tamen literam 3 exporiiiccaufalic^r, conculcan
lebret eiusbcneficia.
34 ..Qulji^chitui: in^jeM
^ccceaabitTnvoceTuavo^^ —
Addicrationemibhonefto. Nonmirum videri iriiicjuajn
debet,qu6d omnes homines in coco orbe terrarum adhor(:oc
iiw.Awwi^v». f- - &moneo vthuncDeumagnofcant &celebrcnt, idque ali'
iVm prb^Meffrulla ai^eriti , ide^,qui pioscotumeliofe^ quando futuruiii eflfe multo ance pr«nttncio. Non enim ali;
ftat&concuIcat,vtacquiratope^,gIoriam, honorem, vc debeturhichonoxquamhuicDeo.Illecnimeft (j^uiequitac
perueniat ad magnam potentiam6£ dignjtatem;quod hodie fup er omnes caelos,id ell,cuujs impcrium per totum orbem
multi faciunt in aulis rfegum. Eftquc ha;<:tatio loquendi fa- terrarum extendicur,quique huc mundum fuo arbicrio nio-
tis vficacain IinguaHebr«a,vt cum Mich.?.dicicur:Principes deratur&gubernat.Exiftimant reges & principcsfe efle dd~
eius pro muncre"tniW3 iudicat, & facerdotes eius pro prie- minos orbisterrarum,ideo fuperbiunt & ferotiter premunt
tio Tn03 docent,& prophetas eius pro argento,vel propter iatbellcs:fed &. cogitarent Dcii cfle,cuius imperi+i no aliquo
argentum SD33 diuinant. lerem; 17. fo rcitudinem tuam & anguftoterrae angttlo circumfcriptu eflet, fed quitocum mfi-;
©nanes thefauros tuos in di reptione dabo,&excelfa tuapro- dum fuo imperio complefteretur, remitcerenr nonihil illos
bterpeccata.nNDn3in vniuerfis finibus tuis. ijidhancfen- fpiritus,illttm faftttm&.ferocia.&cogitarent qtiidnam huie
tentiam refpexifTc Felice iudico , ciim reddidic, optant^ nu- fummo regi deberent.De hoc igitur eos commonefiicit.
mcrationcs argenti. Quidamad humiliationep^Jhoftium C*/wa/or«»»]Intelligitextremiim feu fiipremum caslum,
hanc fententiam accommodant, qu6dfitpplice.^futurifinc quodtdtummfidumambit&complefticur. Nam 3li6qui&
intributisargenti reddcdis Namkabi Abraha & R.Dauidi- aeris regio & planctarumorbes, Hebrxis dicuntur coelum.
laexponuntjVt fit conculcatus,vcl vtcalcandumfe prebeat Addit autemnomen anpquitatis, yt/ignificeeillud imperiu
ki incifionibus fcu fruftis argenti, dii fcilicec pendic tribucQ. non nuper coepifTcficuc hominum impecia habent fiia exor-
j>,-^^^e»^«]Hebrajuslegit,difRpauit,vtfitprajdiftio de diaipro^refTtts&iieriodos, cif mque ad fummum vcnerunt.
iri^ritu hoftium.Solct autem Spiricus fanftus in vaciciniis v- paulatim rurfus deficiunt atque collabunrttc : fed cum ipfis
primordiiscoepifle & pcrpetuo durare.
kcce d&t in vocefita vocem rphorisj Addic aliud ai^uinpntum J
flgno potentisB.Qijanta fit huius Oci potcntisk, hoc ofteoddc
illa horribilia tonitrua,qu3e totum orbem rerraruni violenr
to fbriittt concutiiiht. NuUueftanimaltam,ferura,quod aoiti
BJ» ij.
ti pr^terito tempofc propter ccrticudinem euencus : vficar
tumeft&hocin lingua Hcbrara , vc fi prius membrum pe-
nodicfteraturimperaciuomodo, cciam pr^cericum fequcri-
tis mcmbri in imperaciuo exponacur cuius tci anrca habtti-
toasexerapla.Itaque & Gr«cus im iinpciratiuo cxpofuit, J'**^
*.',>i'.t> '.■:■)
MiWW
„■■«'/ ' » '•' , ■ '■■'■. ■ ' / ■■■■•■ ■•■' *'
% L £4::^. H E kk:.,m o l l e r i
■ii#^'
r-r . - . ■■■■^^.■•■-is-y^v->.— --- " ' . , ■' - ■ • ; .*■ .™«-. , ■■'J*!Sr- '■■•'.'- ^-^' 5^4"
ad banc vocem tirepiiet^tofitremircat. Sicut fupri pfaL nihili num5 aliquod affingrfnt.auC cultam tribuunt.Vnus au«.
tpide tonitruis dicitur:Vox Dei cbncutit defertC>quod ple- tem eft Deus,qui fe Ifraeli patefecit illuftribus miraculis, &
rique interpretcs de feris delerti intelligunt. vox Domini pcrfpicua; fua: potenti?e, fapienti j,bonitatifque teftimoniis,
iacitparturireccruas. Multo niagis igitur homines a^no- Hic mlfraele, quemadmodu fe patefecit,agnoftitur& cele-,
fcant Dei imperium,eiqae fe fi^iiciant. bratur,atque hoc modo k carteris quoque vult agnofci & ce-
Particula Jn excutere hominibus focordiam » ^<|ue exci- lebrari. Oeiiide praefentia eius in hoc populo alfidue cofpici
tareeosad confideratidnem harumrerum , qwB illuftria turexperpetuadefenfionc&illuftribusViaoriis.Hajfigitm:
de Deo prsebet teftimonia,conatur.Multi enimica funt igna eft magnificetia Dei fuper IfraeI,quod talis fcilicet ab Ifiae-
ui&foninolenti,Vtnullareexpergefieriqueant. Hosigi- litis agnofcitur.
tiir aUoquensait.Ecce : quafi dicat:Si tatus eft ftupor,vt nul- Robureius «»»«i/^««]Repetit hoc quod antea dixcrat.Dcfi
la bencficia,ftulla figna poteti^ -tliuina: excitare vos queant per tonitrua declarare fuam potetia & robur, & fimul often-
ad agnofcendumhunc Domiriunb faltdm illa: horrenda: vo- dit hunc iprum DeuiDi & non alium eoli i populo Ifraeliti-
ces in nubibus , quibus abunde iatis fuam po^entiam deda- corquaff diceret, Quem Ifrael colit.hicipf^ cft de quo locu-
rat, hunc ftuporem vobis excutiant,yt alrquo modo Dei im- tus fum,qu6d virtu teni fuam in nubibus ^ttendat.
pcriMn^nofc«is,eiquegIoriam debitam tnb^atis
Alij-deefficacia cuangelij & externi miniftcrij diau inter-
pretantur,iuxtaiUudPauliRom.i.Euangeliumellpotenua
hci &c.&i.CDr.j.Euangelium«ft minifteriumfpiritus.Non
eftmanisfotiitus vox euangeli/.necfruftra fpargiturper A-
poftolos & horum fucceflbrcs^fcd addit Deus robur & fuc-
ceflum,vt hocregnum , quod voce eiiangelij coUigitur, fe-
liciter crefcat & fubinde maiores vireVaequirat.
35 Date robur Deo : fupcr Ifrtiel magnlficen-
tia cius:&' robur eius in nubibus.
Hancadhortatione infert ex proximo membro.Ciimtan-
tumfit eius robur, vt concutere horribili fragoretotum
mun(iumpoffit,vosetiam tribuite ei hoc ^obur , agnofcite
eumpotenter dominari in hoc raundo , eelebrate eius ho-
norcs,iiecperfidefepeliteaut filentio perpetuo obruitee-
iuslaudes, agnpfcite veftram imbecillitatem,noIitefupcr-
bire fiducia ve^hrum virium,aut contra Deum vos efferre.
Addit j}xtcn\,Sk^Ifrtiel magnificentm eiut , Vt auocet eos a
ftultis figmentis &Ibmniis mentishumanaf ,qu«fibi fuo ar-
bitriofabricatDeum,& variaac diuerfa numlna confingit,
quibus honorem&cuItumexhibet:fedvanaainquit, fiint
hjcoiuminaj&vaniorcshumanxcogitationes , quaircbus pcrfpicua.
— — ^ ^ — - - - — — — -j — — — .
56 Terribilis esDeusalancluariis tuis, Dcus
Ifraehipfcdatrobur & fortitudines populo : tftne-.
did:us Deus.
Continuat priorem fententiam : Tuita ades populo tuo,
eamque prasfentia ex fanduario tuo ita oftendis vt facile ter- ,
roreni incutias hofbbusjqui fe imperio aut regno tuo, qUod
in hocpopulo coftituiftijOpponunt.Etfi enim multi cu ina-
gnis excrpitibus hanc terram/apeinuadunt.tamen tuma-
nu tua eos difiicis, vt faeile agnofcant non humanis viribus,
fed tua virtute regnum hoc defendi, & tantas res a hobisgc-
ri : idc<5que deinceps fibi metuunt. Tuque idem es qm re-
gnu & robur das populo tuo.Facis enim vt hie popiJus for-
titcrperferatWdepeliatpericuIa forisab hottibus intetata:
feruas & protegis eu mirabiliter,ne mole calamitata autpe-
riculoru opprimatur.Nam robur ecclefi* in airumnis &peri-
culis non eit nifi i Dco.Sanftuaria quida interpretantur car-
lum &terram:fed n& dubium eft,quin de fanAuario, quod
in hoc populo cottitutum erat^loquatur- Id quia in trcs par-
tes diftinftum erat,vtitur pluraU.
JBmi//V?«*]Epiphonematc,quo etia fupraeft vfus,concIu-
dit pfalmum. Eftque fentetia ex his quae didta funt,plana K
P S A L M I LXVIII.
PARTBS,
l. Exordium)abetfc(5lispraefcntiaeDeI,tuminaduerfarios,fufosfugatofquequurn primum.fecxferlc
Deus,v.2.& Dei iudicio planc euerfosjquod duplicilimilitudine illuftratur, Vk^^tum erga pios & niorigc-
ros,lxtitia ^ngulari afi^dos^v.^»
II. Propofitiohortatoriaadlaudationcm Dei, duobus nomirjibus.A maiettate & natura Dei, v. 5^
Omnia poffidet amceniffimajnullis pcrturbatiopibus aut angoribus prcniitur:ac proinde efl omnis amoe-
nitatis au6l:or.Prxterea,prxdicus naturafempitcrna,per fe exiflcnte,quae dat effe aliis.z.Ab cius officiis,v.
6.& y.qua; prasflat quoties & quqmodo vult,voluntate(n fuam in caflis & in terra nullo negotio perfici-
ens.Hsecautem officia»mifcricordiam Dei crga pupillos,viduas,folitarios,vindos; deinde iuftitiam erga
rcbelles comple(a:untur.
III«_i^Qnfirniitio, demonftransquam verafitfuperiorpropofitiolaudis^ r. Abexemploniaiorum,"
quibus gratiose benefecit Deus,tum in profedione toia ab >€g)rpto,v.8. & p.tumTn pofieffione terri,V.
io.&ii.tumdcnique ia hoflium dcturbatione,yj2.& IJ.2.A documentis praefenti» & operum Deiia v.14*
vfque adi^.Chrifli autem,v.i?. 18.19. mcntio fit difertis verbis,interpretc Apoftolo, cap.4:. v. t. epift. ai
£pheno$.3 .A verbo & promiftionibus Dei,quibus pij confirmatt debent fupra aduerfa omnia gIoriari,ir»
25.& 24.
1 1 1 1. Oratio a v.i^.ad ^j.Cuius pars i.eft Eucharifticgi»v.27.& quidem conuentu pnblico indido,iux-
ta legis prardagogiam,vt ex Z5.& 26.v.apparet,&a7.ac i^.etiam exponitiir.2.pars orationis feu precationisy
occafione (umpta a prxccpto Del^v.l^.qnatuor particulas continens,vt ipfe det robur quod imperac, v. 29.
bcnefaciat fuis,v.;o.aduerfariosedomet,& cogat ad obfequium, v. ji.exteros aduocetin regnifuicom-
niunioncin,v.)2.
V. Conclufio hortatoria ad laudem Dci per apoftrophen ad omnes gcmcs vocacas in Chrifto, v. 5 j.
tribus locis dcinde conftans.i. A maicftate Dci,opcribus & vcrbo teftata,v.34« 2.A benefica adhiiniftrati-
onererumcreatarumincGelo,&incerra,v. 35. 3.A fingulari ipfius communicatione cum Ecclcfia fua»
verf.$6« ''"" " /
ObS E R V AT 10 N IS LOCORVM D O C T R I N AE.
t.2.3. QuimmtytiU adttpui quiefcat.impiisproteru^if^ trtt-
deliter ecclepam/tffligentihks, tandemfurgit vindex : ^fatis efi
prdfidij fidelibus in eiue attxilio,fim$4 ac manumfitam contra im-
pios exerit.NecopHs efim/^noapparMu vtDetts hoflesfitosperdat:
quia in eitu arbitrio eflfimd ac digitumfi^fiulerit omnes difitpare.
Fit Dei tolerantia vt imerdum prauaUant hoites:(*fqtwitumuis
infolefcant,nihilpofunt nifieitupermijfu, qttia nondumeRt^us
furgendi.
Cum Dent msfufc^ertt ^ndos^nenfecm affieitur noBris itMU-r
riie acfi violareturfua ipfius maieflas.
Nonfisbefl heitibtes noflris qttamputamttifirmittdoy fidqttafi
fitmo hebetantttrnoflri oculufaUimur ttiam in ipfa impiorU aurL
tie,quiaiton reputamtufelo Dei conJpeBu liquefieri montetip/os.
^ In falutem ecclefiafusDeus ehformidabilis omrubu* impijs:
(^poflquamfitos humiliauit ad temptUiaffeif rtottam gaudij Utd,
nefemperful triBitia demerfi iaceant.
Tunc demum pij veri exhilarantur,dumfibiprifpitittm Deum
urnunt,fuimquefdi«tem$i ejfecharam.
'SkJ^
■^IF-Iflliw* "Kf^y^-'^
;^t. \:-^:w.:* IN PSAtMVM LXVIII.
s NMcrafum velterreflreconcipimdtiefide Deo,qMit($fu- inqmp]enituio deitatisrefidetySioncdorUtahernaculuramanti
'fereminet,vt lnudes orpnes infi-a ipfitmfithfidmtu. fa^tltarc4 intreduBio ^lefumChrifli in cdos.captimru traduiiio
Idola omnia ef terrenorum hominumpgmentafacefferejUbint» jatanM,peccatum ©" morttfupwatosytemporales bentMiones in /-
jV^inmediumprodit^erusilleneete. # ' ^ jrMlemefufat,fi>irituali/*S>dtemaChriftidonainecclefiamquo~
, , IfonfatiteftfuppUciter coli Deum a nobis.quem impij qM%dMm tidieperfanaum euangelij miniflmum coUata anagogicefignifi.
expmefcttnt^ tremtmt, reuereri coguntur, fed Utos o>alacre$ ea»t:tefteAppflolfiinepifteUa4Ephefios^ HebrMs.
adipfumaccederenosiuhetS.Jpiritus. ' 2oai NunmamincurfubeneficentiafMADeusfatigMt*r,qmn
6 flmmlibetmiferifimtuacinfordibusdemerfi,Bensin^opre~ nouisfubfndebonispopHlumfuumcumtdet. 4|;, "
henftbiU gloria ornatiu minim^ tamen nos de^icit.imo citths ad etuamids nos ohfuleant innumerd mortes , innumeros quoqjfer-
nos accedit.vtfepatrem & proteaorem reipfa demonftret. . ttandi modos HetK hahet inpromptmvt hodie mpti in eraftinum^
CAiUDeo foUfinflareflvndeorbemiudicetfedquiadomicilium benejperemtts. ..ii^- , ^. . ,Vvr \
fibidelegitinterhomines, vndefamiliaritereosadfeint*itat,nihil
aptius erigere affiiSlorumfiducidpoteft.qua vbi attdiiit nonprocul
^udrendum efie, Porro ddmiciliiiilludeft vbicunqjfonatirtcorru-
pta vox ettangeitl, c^ in omnium vere credentium cordibus.
7 Quocunqj affiiBionis generepremamur, in Dei manu eftfola-
tiuM,quo dolores noftros leniat (y curas exoneret.
Mirafunt.vari* (^ alifa>ndittt,rationesDe<t,quibttsfi40samor-
te in vitam excitet-.vt difctmtu eitts auxiUiinoti metirifenfupro-
prio,fed inabyjfos dempji od ommpetentem illam manumfpes no-
ftrasreferamMf,cuiusproprtumeft viamperinuiapatefacercj.
2^ Dei hoftes vocantur quicunqjpiis miuJTe moleflifunt-.ne du-
bitkmtn ipfum femperfore intermedium ad nos tuendos, ^plaga
^luanuis impij ad tempus. fibiplaceant,quicquid tamen nHc vi- lethdi vulnerandos ejfe quicunque ecclefiam Chrifti infeflant,
detur illis maximeprojperum . tandem injeliciter illis cejfurum efl. 23.2^ Non olim eripitit Deus populumfuum ex tot abyftis , vt
8.9.10. II Dei bonitat propne in ecclefia refidet.quam peculiari- ettm hunc infimilibus pericuUs deferat :fed quottes ita tulerit ne^
ter in eumfine delegit vt theatrum ejfet paternafuA foUcitudinis. ceffttas.prejlo aderit Uberatcr.
Dettsin illo memorabiU exitu ex Mgypto^i^tot confequutts ml
racuUs teflattis eft omnibus fectdis quantopere ecclefiamfttam ddi-
geretj.
Non alio reft/eHu terra benedicitttr a Deo.nifi quiafacrU eftec-
cUfiiper Chriftum a mdediciione peccatiredempt* domiciUum.
12.13 ffluum Dei partesfint carmen velprAcorUum triumphale
dare,fiqtiiturproJperes belU eue.ottts in manueittsejferepofitos,
FideUum omniu efi Dei beneficia decenti gratitttdinepr&dicare:
necmodo viros,fed etiam muUeres decet nominis diuini ceUbratio.
€]iuamUbet magnu ^ vaUdis copiis inftruHiprofiUant hoftes ad
perdmdam ecclejiam.tamen dijfipabuntur.
2s FidepyintuenturDeum ^ cd'ts,arcana fua fede , mirabili
modoprodettntem, vtpopulumfut*mfeU'cibtt4 au^iciispermundi
varidsfemitas ad beatam illam qttietem deducat.
26. 27. 28 G^uumecclefia fuAlattdum argumentam mukiplex
fttppeditet Dominus.pios decet etiam omnibtts medts.non modopri
uatim, veritmetiam inpubUciscaetibtts , projitavactttiotus ratio-
ne,beneficia Dei gratis animis ceUbrare-j.
29.30 Sjiuicquidhabemtu virttttisfluit ajolo Deo ieiujqjman-
datoinftillatur : nec modbinitiumabipfoeflifedipjitquoqmper-
fetterantia.
^ Dauidtotiesviclor.faiutisfud^totiuspopulidefenfiontDto
14. Etiamfi jideles interdum contingat iacere in tenebris,nihilo- fomendans.nos docet minimeJperandU efe in hoc rnttndo trdquillu
minttsintempore DeusproditUberator.quifuositareftitttit.vtnul «ccUfiaJiatum : qttiajubinde aiios atqueaUes hoftesfufiitatfatM,
la malorumjigna appareant.
is &ittoties DettseccUfi^fuApotentes hoftes euertit, nouoquodM
tmdo terra ipfa renouari videtur,^ candidajieri,ficut montem ob-
fcurumdealbant niues.
16. 17 Regnum Chrifti.quod Deus in Dauidis perjona auSpicattts
irat,longe exceUitfupra omnesmundiglorias.
FideUs hacvnaprtrogatiua cotentes eJfedecet,quodDeoplacuit
hahitare in medio ipforum:quadiu enim ei{ideftfummo bono)con-
iun£iifunt,non eft cur eosJuA conditionispoeniteat.
18 Pr<tftoJitnt in Dei obfequium ingetes exercittss adfalute no
Cf Deus 4tiam hoc mod&patientiarn mjiram exercet (^probat.
Jmpij qtfttm beUis obUSientttr ^Jangttint gaudeant.pi«s contra
ad mmfuetudinem propenfos ejfe- oportet^vt parktum inuenianp
auxiUttm inDeo.qtu tauros (^ beUicofis gigantes compefctre rtouit.
3^'33'3^ ^um Deo vifum erit,mundi primates ad Chriftum
exofiulandum ^ coUndftmaccedent. . /
SoUtDei cognitio Unguas referat acfoluit adpr/uUcddum Dei »#-
men:^ hoc aUift^ (imiUb.locts probatur Gentui vocatio,qubdpra-
phetAeasadoferendumlattdisfacrificiumaccerfant.
Detis equitatfuper omnes cilos,id eft.ctifumnv) imperio prMffi 0«
firam tuendam: quod abunde ad erigendos animos fufficere debet, mtubtu creaturis,totmnqtte orbemfuoarbitrio moderatur
riuamtis centum mortes nobis imminoant.
Non rhagu cxui poteHDetts fua virtute quinfubfe quafiinctu-
fos omnes angelos terteat.quamjeparari aftta efientia. S^anquam
pUtris eft vntts Deiu qitam decem angelorum mundi.
Vt inuicio prttfidio tutifimtes, non aUunde qu<trenda eft certitu-
do prAfentiA Dei.quam ex verbo eius.
Ceelorttm antiquitas^id^^.Jymmetria.temperamentum dforda,
ghriam Dei,&iifqmmtabile opificiumJpeciaUquedam modocom
mendat. ,
Tonantem Deum noh absreproponit Scrip.turti:quia'nihil adin-
ctttiendum terrorem eJficaciitsperceUit hominum mentes.
3S.3(f. jUa Deipotentia quA in valfs ^ terra non modo lucet.ve..
ip Sicutiper manum Dauidts virtutemfuam ajferuit Detts, vt ritm etiam fonora quadam voceperfinat, iubet nos victjjim refona-
in aUum eueBtts populumfuum erigeret:itainfiUofuo vnigemta re eitts laudes.
fummamfuam altuudinem moniirauit. ji creatiorte (jj gubernatione mundi faciendifunt progrejfits ad
Vere in ChriSii perfona impUtum eSl quod Dauid hicpronUtiat, tam do^inam qtta DeusfamiUariter ad nos ac^ejfit,neperperam
te0eapoiiolo EpheJl^.S.ChriBttsautemJi^Juma/cendenspofire^ ^ W^fiw^
jitrreBianeimperiofttocdum(^ terram ftfbiecit:indomitos hoHes
xaegitad abfequium:huc enitn tertdit euMigelijdeSlrina , vtincre-
ditti depofito carfwfaftul^lpoMiimdcid,JeJiMque vmnia Chriiio
sUdant,captiuiqtteftantfenftts hominU^ t^eSus.Sjuantitmadre-
probos angelos £5" homines attinet,quos obJiinata maUtiafeperad
TuncpropriHtrtbuimttsDeo robur fuumj,tim aequiejcimtttinjo--
lo^ittsprt^die^i
Virtuts Dei tn eccUfia latens^empore conlUtuto eff-editur (^pate-
fitfVt hofles eitss vaUdiprvHernat.
NnnaiioiiuriexcelUtmfidfiUsvtfubDeieufloMatut^bdeUtefcat,
*defe^ioi^miniiigat,eos arcanaJitapotentiaconiiriSostenet , ne nifiquiagratuitofoedereeUSlifuntinDeipecuUum.
profuarabieomniamifieant^perdant. — Tremenda Deifortitudinesjttnt eccUfiAfalus ^proteSio tutif
Arcana regni cJeiiis non tantitm hoc verficulo^JidprAcedetibtts fima:ex cuitts betteficif recordatiortetum pubUca tumpriuatA lau-
f^feqtientibus traduntur.Arca enim fiUuDei carne nojira indtttU, des ac gratiarum miones emergunt.
A R T I C V H
I. De effeftis prsefenti» Dei,tum in ad.uerfarios, tum ct-
gapios &m»tigeros.
X, Dc maiefiate gloriofa beatiffimaque. tum <(e JUxtVM
Dei natura. , ,
f, Beneficiorum Dei erga Ecclefiam cnuoaeratio.
4. De Angclis deaisjChrifto miniftrantibus.
5. AfcenlionisChriftircgisdefcriptio, triumphus, libc-
ralitas erga fuos,omnipotentia ciufilem ad compe-
P R AE CIP VI.
fcendum hoftes.
^. De facris coetibus.
7. Votorum^ piotiyii , in publicjs coniientibus facti»,
fumnui. '
«. HoftcsEccle(i«Dci,feroces& hypocritae, defcripti.
9. La^dum diuinartim argumenta,ab eius maieftate, ad-
miniftr^tione , & communicatione cum Ecdc-
fia.
ARGVMENTVM PSALJHILXIX.
Q N obfi:mum efl argumentum hmus ffaimi. Smt tnimferfetmfere qmereU de triflifiimu' doUri'
bus(^de AtrocibHs hofiiu imuriisiimmaniviolerttitt f^} contumfiliis ^rauijiimis, qttibus vexabatur,
Hisverofubindeadm^c€fjfre(is,q[uibuspftitV.tf^bt(periculisi^ arumnis liberetur, Atq-^n fi»^»
/
<5«7 f V «i PRiELECT. HENR. MQLLERI : v^ ^ ^88
'^Hodvfitatum ejlDamdi > ^ hotiibHS exitium im^recAtur,(fi' de fuaTi0attone certam^em concipiens , pe9
gratitudine-m^ laudis/acrifictit pollicetur.Hac/fimma efi huirti ^almi.Verifimtle autem eft , Damdeminfu4i
alt^ua ajfiiBione (fr pricuiis hMprecesprofua falute concep§i:ficui ^ in a^gumento pfalmi ii.^ui huie affi^
nis efiyannotauimui.lnterea peradum tlle/itas t^uerelas at^ue &rumnas in fihuntT^ei effundere conaturiSpiri^
tMfan^HS mentem (^ cogitattoHes eitu ita dirigitiVt Chriftt poti\siCuius fe typurkgerere fciebat , doiores ^ <e-
rHmnas^quaspropterpeccatdnofiraperj^e/furtisefietyintueatury athtehorum dolarum dr eruciatuum,deinde (^
Itberationisfecutura exemflafefe confirmft,at^ue exprafentibusdoloribm-eluSietur.Si enim ilii dolores atqut
illa imuria,^uas tunc pattehatur DaHidiprJHdia tantum (^^ixieuts ^utdamguftptserant illorum maximorti
dolorumy^uos Chrifittsprofterpeccatageneris hurnaniperpeffurm erat,no decebat tHmangi mmium autdoiore
epprimiyfedChrifti^^uem referebat,exemplofortiterrefi/ierei(^diuino auxiito adiutumfeiicttertfincere.Dein-
de (^ iiberatio in ChriHo propofita admonebat eum, vtffatueret has arumnas g; iniurias ab hofiibus tUatas non
fore diuturnas.^od entm capiti eucnturumvi4ebat,idfibi^uo^He,<^uitjpttm eiusgereret,certopofIiceripote-
rat (jr debebat.Edijifie caufa eft cur tanta vehementiapoft abfolutas preces,^ iiberattonis jpem conceptam^tam
■ infitostjuamin Chriftihoftes inuehatur,iif<jue perpetHmnexitiuimprecetur ac denuntiet. Itaigitur Dauidin
hocpfaimofuos doiores f^ <erumnas»t^uas non vno temporefedrnultis annis perpeffw erat,exponit,vt principa-
liter adChrifiipaffionem reyf>iciat,atqHe de ea mnltfi ante vaticinetur.Ad hanc, exemplo hhannis Euange-
liIia,Petri t0Pauli»Jpofloiorum,^ui teflimoniaex hoc pfalmo tn hiftoriapafiionis Chrtfli exponenda citarue,
"interpretationemnoflramaccommodabimtti:nectamen uautdem prcr/its excludemus,cuius <£rumna &pericu-
lanontanturnoccafionemhHicpfalmofcribendoprdbueruntffedimagof^praiudtHrn ^uoddam horum rnaxi-
morHmChriftidoiorumfuerHnt. . '
' X A P triumphandum fuperliliis>Dauidis i^elaxatio^ dolore&periculisjeclfubindenomisdolor,*:
X ^£\,lfciiicet pfaimtis fiue canticum.]
, Dehoctitulo diftum eft fatis ininterprctationeprttltni'45,
Vtide ea pptantur, quae ad explicationem huiustituli facere
poflunt. Ego, quod tunc quoque oftendi , in re dubia & in-
certa, potirfimumineorUmfentehtiamiflclinojquidicunt,
titulumhuncnon tam penineread argumentumpfalmi ex*
plicandum ( variisenim & diucrforumargumentorum pfal-
mispraffigitur), quam vnlgarem aliquam & nota cantilcnam
notari,ad cuius moduloshic pfalmus fiierit decantadus.Gr^-
cus interpres & in hoc pfalmo & in ca>tcris, in quibus extat,
interpretatur i«z^ «^ «MoicrdMro/u^i' , forte quia exiftima-
iiit didionem eife fad^am d nJWquodmutarefeuiterare
fignificat , 8c alteram literam U ab initio adiici loco re-
la^iui.
noua periculaoccurrunt,qu5priora malaaugent, meque
fubinde altiiis immergunt.videpfalmu 40. qui videtur effe
gratiarum aftio fcriptapofthancliberationem.
Veniinprofmditatesaqt4arttm\Hoccongt\iit cumfuperiori
verfu.Quanquarapr^funditatibus aquarum figuratc volunc
quidam notari occultas infidias : nam & aqu« profunditas
teda latet.Scd accipio in genere de ommbus pcriculis , qu«
fimul vno tempore concurrebant.FIudus aquarum nommat
gurgitcs aquarum , qu| cum magno impetu decurrunt auc
deubluuntur, omnia fccum abripiunt&inuoluunt.nMaw
enim proprie fignificar id quodnos dicimus den 5/row,fluxu
pcipctuumaquaruminfuum alueum magno impetu dccur-
rentium. Quidam a /ibiIofcuftrepita,quemaqu« decuc-
rentcsedunt,nomenfaaumcflcexi(Hmant, vt vox Latina
1 Seru»me , Dcus : quia intrarunt aquse vfque f]''!"'^ T.T^'"'"'!^^''.^'^ ^t "^1*'^" ^°'^'^^^ *^^^"^ ^°-
, ..; ^ ^ ^ "t)ulaabeademradicededu(ftaoftendunt, nomen faftum
efle a perpetuitate fluxus feudecudus.Idem enim nomen &
culmum feu calamum frumcnrifignificat, qui refti a radi-
ce in fpicam vfquc decurrit:& ^aa flgirificac^aum feu fc-
mitam,qua; continuo duftu extenditur aut procurrit. _
::::^ Detatigatusfum dum (^j/^iDotexurtum eft gUj&T
tur meum.-dcfccerunt oculi mci cxpcchncio adDe-
um meum. '
5 Multiplicati fimtfupra cnplllGscap'tis mei,
quiodcrunc me gratis.-roborati func quimecon-
ltiinguiit.-L]ui inimici mei funt fiJfo; quiE nanrapui
tuncexoluebam.
^ Pergit ih inftituta querela,in .qua ex confequentibus fett~
a,iignisfuosdoIores& pericula cxprimit. Primiim auteni
mirabilis & rarae patientix cxemplum hk defcribitur,~tam-
ati animam.
Orditur animam 5 precarione , quaj eft propofitio. Petit
cnim vt feructur in his pcriculis in quibus verfabatur,ne ca-
lamitattim molc aut dolorum magnitudine oppreflTus pere-
atilnic^itiottf^biicittatioftemii neceflitate fumptam, Ja
quaexporirt magnitir^ & dolorum fiio-
rum.Ita petitioni fubiicitur triftis qucrcla , in qua maxima
parspfalmi confumitur,&quod fieri inhuiufmodi querelis
folct.fubinde mifcentur atque itcranriir preces.
Vtiturautem figurata oratione i» deftrribendis periculis:
ea enim conuenit poemaci. Primo inquit : Aqui intritrunt
sdanifnam, ideft, periculum eft proximum, & iam imminet
interitus,nifl tu properc accu]fras, meque exltrahas : fum e-
nim ita iramerfus in aquas,vt iam corpus ingrediantuf Sc ad
cor perictrcnt.Anima enim hic prp vita accipitur : qus cum
~ ^ericlitatur, dicuritHebraei aqtiam penetrafle ad animam,
quafciliccc cor fiiffocctur.NosGermani dicimus de co quiin
magnis eft pericuIis:D/(« •vvajferbegim iminsMaulz.tdauffen,
id eft,iam pene defpcratfi cft dc eius faIute,mox enim ^qux
fcugurjgites cum abforbebut. Talisetiam ha;c eftoratio,A-
qua? cnim in Scriptura fxpcyfnixnTifiKii fignificant ingcntes
affliftioncs & pcricula,ficut pfalmo 1 8.^1. & alffs didhim eft.
In Chriftum vcro eftunditur ira Dei,t3quam tortcmaqua-
rum. Itaque emphafin quandam habet ha;c phrafis, cum de
ili ointelligitur.
. 3 Dcmerfusfum in lutuin profunditatis , &
0on connftentia, [ 'Vtconfiftertnonpopim] veni in
profuqditatesaquatum , 8c Rudus aquse inundauit
nie. :' ..,,' •■
iSasbepcrtbiiiriipfalmumiterateardemquerclas^aliis at- ^ , . ^ . —
quealiisverbis&figuris.E^queitferado magnitudinem do- rantiadefcriburtt:(Jcut8ciIIaqua!fcquunfur. Sfgnificatenim
lorum & periculorum oftcndit. Lutum profundum mcta- fctadiuclamaflCjVtffeiltiatvires corporisonjnes eflc absu-
j>horic«»s fignificat anguftias & difBcultatc.s,ex quibushuma- ptas, & fenfus externos defeciflrc. Interea tam^ retinuit ani-
noconfilio autviribus nemo cuaderc potep,atque^x quibus mi vigorem^in quo luxit fidcs Deum intuens: dicitenim fb
quo magis <?grcdi aut expcdire fc quis codafur, co alrius fe eXpeiftaire interca adDcum.hoc eft,fidc prxftolari cius auxi-
immergit.Taleifunt doloreshoriiinumdepeccatisadmiflis, lium. ', '
cx quibus tmnquam homo cmcrgcrc, nifi oblara diuina con- Mxuftum eftgutturiScilicet ariditate. Nani afliduo clamore
folationcpoteft.Et Ghriftusfuftiriensnoftrosdolores&no- fauci?s cxiccantur atque exaf|)erantur. '.
ftra pcccatajtmmerfuseftinhocccenum. , ;. ■•' * > - ^ Oculiccnfumpti/unt]$piTitibus<;on(umpti»ocu[i obfcuran'<
Vhi non efl confi^fmia) Id cft, nullus eft fundus, vb? pedem tur vt iam pcne nihil vidcant, & •mnla videantiic tenebris
figere & CQna^tq queam : nulla enim datuc requies auc iouolui. . .
' . ' Multiplitati
m Dauidc quimin Chrifto. Ciim enim omniaeflcnt dcpld-
rata,&periculafubindeaugcrentur, ille tamcn hon ceflac
clamare ad Deum,nec abiicit fiducia fuam: & quanqua cor-
pusfentit dcfatigari , & omnibus viribus ac fcnfibus dcficf,
tamcnanimo non dc/initad Deurii rCfpicerc: atque ab co
auxiliund expbaare.Quo exemplo crudiri nos dccct vt in no
ftriscalamitaribus & jerumnisjctiamf? ^uxiliu aliquandiu
differatur,non abiiciamus fiduciam noftram. Deinde& ma-
gnitudodoIoriscogitetur,qua»,ei has affiduas querclas &
prcccsexprefIit:non loquitur de vnius dfet clainfore, fed c6-
tinuo.Poftrcmocum deChriftocogitamus,noftra nobfspec-
cata veniatin mentc, quae illQ itapreflerut vt defacigarctur.
DefatigatuifumclamandoVVethi hajc non ccfl^atione fjgni^.
ficant,quafl defperato au5cufo ciim nihil feproficereviderec
deficrit tandem clamare : fed potius infatigabilem pcrfeue-
■y-ft-».-
WW^^^w!?^l^''-W^^^'^'^f^^^^'^-
JiMtiplicatifmt]Oiyicm de intemi'spi^i?ibus& dolorib",
quos ei afFercbac fenfus feumerus irjc & iudicij diuini ad-
uccfus peccata.Fit enini non raj:6,vt in calaniitatibus multi
iii eam cogitationem veniant,vt exillinient illas (uas asrum-*
. nas fignacfle abiedionts a Deo. Nonc externa pcriculaco-
memorat,qu3B ei foris afFerebantur ex conlpiratione tot ho-
ilium aduerlijs (e ' totus enim populus vno irapetu in eum
ferebatur & cupiebat extinftu.Ide<) dicit plures efles hoftes
quiiin capitis capillos. Addit autem aduerrari hoftesfibi fru-
, ftiti,hoc cftjfine caufa.aut nuilalaceffitosimuria.Ite falfb.id
cft,nulla honefta ratione autconfilio,fed tatum ftulta & fu-
riofa nocedi cupiditate adduftos.Ita fuo exeplo docet jJyl^-,
dam nobis operam elfe,fi cjuando a£Higimur,neno(traewpa
«^it fcelere attraxiife nobisillascalamitatcs, autodiaiqimi-
corum aduerlus nos concitaffe videamur.atque vt conj|;ien-
tisebona; teftimoniumopponere hoftibusnoftris poffimus.
Non cnim pati debcmus , vt furesjlatrones, feditiofi aut alij
■fcelerati homtnes,vt refte Peti;us mopct.
Dauid quidem non folum nullaaffecerat Saulem aut po-
jpuluminmriaifedmultis etii beneficiis eumaftccerat , quod
biftoriateftat^r.ln Chrifto vero hocmagis confpicitur. llle
cnini non tantum non lajfcrat quencjuam , fed & publice &
priuatim benefecerat omnibus:& in illa ipfapaffione , quod
maximum eft , poenas quas illi mercbantur fuftinebat.atquc
in fc traiisferebat.Pro tanto beneficio ille nihil reportat.nifi
odium yi,rulentifrnnum, & pericula fibi accerfitgtauiffima.
Non igiltuc miremur Ci aliis quoque id accidat.
. fiitAnmr^puireddebamildcii.non tantum fortunK mex
mihi ab hiibus eripiuntur,fed cogor infuper illa probra &
cotumclias perferrcquafi iniufte alios fpoliaueri aut aliorii
bona rapuerim. lUud verograuiffimu eft.Multienimmor-
tem facilius ferunt quam illam tgaominiam. Extat iu hifto-
riaeccleiiafticaexemplum Vfthazaniseunuchi Saporis re-
vgisPcrfarum aliquando p^dagogi^ & fidi deinceps miniftri:
qui cum iulfu regis abducendus eflet ad fupplicium proptec
, profeffionem Chriftiana» dodirinz, hoc vnicum pro multis
*^«*'bencficiis in regenicoUatis & perpetua in rempub. lidc fibi
reddi petiuitjne tanquam infidus aut de familiaregiamale
merituspcenasluere diceretur,vtque publicefado prxconio
omnibusfignificaretur , non aliamVfthazanemob caufam
interfici,quam quod Chrifttanam doftrinamamplexus fo-
lem adorare.aut diuihum ei cultu exhibere noluerit.Id ciim
impetrafl*ec . placidiffimo animo mortem obiit, ncque tam
fua quam aliorumcaufalaitatuseft.Dauidi ver6,imoChri-.
fto ipfi calamitas ipfa & dolores.de quibus hic querirur,mul-
tograuiorcsatqueacerbiores fuerunt, quodcum nou tan-
= .tijmnullainiuF^aquenquamaflrectirctjfed omnibusbenefe-
ciffct , jifalfistamen calumniis &criminationibusimmunis
cire non potuit. Notunt enim eft ex hiftoria, qux ei crimina
de feditionibusin hoc populo cxcitatis & aliis iniuriis fint
obieaa.De hisigiturcotumeliis hocloco qi|eritiir: cumquc
hominum animos iniquiffimis calumniis ac prariudiciis oc-
cupatos fciat.ad Deum iuftu m iudiccm prouocat , vt poftea
dicetur. Loquitur autem Dauid tanquam inlege Mofis in-
_ ftitutus. Ea ^iim praEcipit,fi quis furatus fi^ bouerti aut oui|
&c. & res furtiua apud eum inueniatur,vt reddat duplum.Si
VeiJdLdcrit,rcddatquadruplum aut quintuplu.pro viio quida
^boue qiiatOT,pfo vna ouequrnque^xodi.ii.Si>nificai: ig^^
tur fe ab hoftibus rapinx & furti mfimulatum efle , fibique
bona omniaerepta eflepro compenfatione eorum qui: ahis
cxtorfifle,velper calumniam & fraudem rapuifre dicebaeu r.
Intereaomncsillasfalfascriminationes&calunias ,qutbus
prauabatur,fynecdochicecomprehcndit : Cogebar, inqiiit,
lucre poenas pro flagitiis qux non admiferam. NonnuUi ar-
eutius de Chrifto interpretantur hoc modo: QujB no rapui
ceofolui,ideft,Ego debitaaliorum in me foluenda recepi.
Vt alij iUa obligattonc lib^rarcntur .Chriftus enim tranftulit
in fc noftra peccata .faftus pro nobis malediaum,rt Paulus
loquitur,& pcrfoluit debitum Legi pro nobts.atque ita obh-
. pationem omncm, qua nos aftrffti eramus ad malcdiftio-
^emLegis&adpoenasa:tcrnas,fuftulit. ^
6 Deusjtu nolU iniipientiam mcam : & aelidta
inea nonfunt a te abfe6ndita. . . -i . ^
^" Hoc verfu,quiainiquishominumiudiciis fe premi videbat,
orouocatad D/eumtanqoa adiuftum iudicem;^N& enini bro-
Lie queritur fe premi gr»ui mt)lcpeccatorum vatque ideo
• tatitis fe efle dolonbus,vt pkrique expofucrut. led mali-
*" f^ «cfalfo^bi iftacrimina bbiici ab hoftibas af(irmat,id-
nue Deo,quem nihil lateat , notum efle oftendit.Quare iro-
«,>a locutio eft in his verbis , in qua maior cft emphafis,
«Tjimfifinipliciterdixiffet : Tanoftiintegritatem mcatjj.
SSn exfermonibusinimtcorum fua ihnocentiam , qua lUi
^ubUcefalfiscalunmustw^ttCcbant, riominatuifipwaijaia,
MV.M
W?^
rnm^-tppt^^
590
& deliaa:quafi dicat,IIli qutdem tilcm me eflciudicant qui
ckfcelcribus quafi totusfim coiiflatus:i'ed quam hoc veruni
fit, &quanii ego ftulte egcrim,-!^ prob? noitr,i cuius oculis
&iudicionihiI cftabfconditum. Similislocutio eft Iere.20.
vbi leremias dicit : Dccepifti aie Dom,ne, hoftium fcilicet
iudicio,qui exiftihiant ti[ie vana,aut nunquicuentura vatici-
nari , atque itadcceptum efre vanis iqinniis: cagor itaque
ferrc h^nc contumeli^m , ^uod vanus & falfus fim pcophe-
ta : fed cum i te totum hoc fit^pfi fen tient aliquando quam
fuerimvanus propheta, &/ paenas,dabunt fuat blafphemisc.
Qui fimpliciter abfque ironia hunc verfiim interpretantur,
,exiftimant.ehriftu,quod noftra^peccata ih fetcauftulerit, e^
nominare fuam infipientiam & luadeIi^4-hon qu6d ille fc
illis peccatiscohtaminacit,fed quod reacfiifuftinuerit &paBt«
nasdebitasperfoluerif. De tcrminoigiturinterpretantur,
non de fundamento,vt in fcholis loqui Iblemus. Auguftiflus
multiimlaborat,vtoftendat quomodo peccatanoftra dican-
tur (;:hrifti.Dicit enim ex ore totius corpor.s Chriftum hsec
diccrcFuit enim dcliftorum fufceptor non commiflori.
Nomen n^lN quod ftultitiam fignificat, faspe in Sccipta-
ra in peccati fignificatione accipitur vt fuprapfalm.jS. Dit-
fluxenint aut puttfuCrunt liuo res mei a facie itultitijc mex.
Ide fit in altero vocabulo huic vicino nSaJi i.Sam.i^. ^foli
faccre ftultitiani hanc. Auguft.nus reddit imprudentiam , &
fuomorein interptetabione rhetrtricatur : dicit hdninum
iudicio imprudentiam videri aut ftultitiam fummani , qu6d
femorti pro aliorum falutc obiiciat,ciim quidem inimicos
habeat in fua potellate;fed hanc imprudentiam fuam f iini-
mam effe fapientiam,& affert fimilitudinem de agricola, qut
femen coniiciens in terri videturftaltefacere:fedquodn3
(it iniprudentia,fpes vbcris proucntus efhcit. Ha;c quanqui
fuo loco rcftedicuntur,vr alia eiufdc interpretls multa , vi-
dcntur tamen aliena ab hoc loco.S^epe aute huic interpreti
& ahisaccidit.quoddicifoIet.^/tfixtifc.Tft^tfitx^^Mivr iM.
7 Neerubcfcaiuiii me, qui te cxpeCianc Do-
mine lehouaexerciLUum: nepudefianunnie, qui
quarriint te Deus Ifracl,
Addit propofitioni aliam rationcm f umptam a caiifS fihali.'
Ideo ferua me, quia pi j omnes . qui reliqui funt in hoc po-
pulo,intuentur in meumexemplum,& futurumeft vt fiegp
deferar abs te.aut pereaminhis a»riinis & periculis , omnes
deinccps abiefta fiducia defperent : fciunt enim me iniufte
prcmi ab inimicis meis,& abs te folo opem expeftare : e-
contrkver6 confirmabiturfpes& fiduciaiUocum,fi pcaefto
niihi fueris , & oftenderis te inidifte opprcHos non deferer?
attt negligere.
-^^^tfl>ifcant]Idti\%nc excidant fpe fu^. hon labefadetUt
eorfi fides & fiducia meo interitu. Quod toties repetit illa«
VoccsDomine. lehoua.Dem Ijrael.vchcmens animi de^deriil
& ftduciam fuam exprinitt. Sunt enim illa; iterationes iii
magnis periculis, inquibuisdcfideriumauxilijfubinde cre-
fcit.vfitatx.Eftinquit, Adonai,&eft Iehoua.Ergo potettfcr-
uarein maximispericulis , etidni ih morte ipfa:actuc6 in
hunc coniiciuntur omne? cur*. Deinde ciim nominat Deuni
IfraeliSjoftendit fe intuert proihiniones Ifraelifaftas, lifque
ccrtafiducianiti. Nontantiim poteft feruare,fed etiam o-
ftenditfcvellcconfugtcntes adfecriperc expericulis. Ita
argumenta i facultate & voluntate feu promptitudinc, qua;
in verbo oftenfaerat,huic rationi afpcrgiintur.
8 Quiaproptertefuftinuiopprobrium.operuic
ignominiafacietn mcam.
Addit aliam ratioiiempropofitioni, qu« fumpta eft acau-
fa impuIfiua.Idco etiam ferua me,quianon proptcr aliquod
mcumdclidumfcu fcelus,ficut illi malitiofe mihi obiiciunt,
in tantum apud ipfos veni odium & periculum: fed tanriini,
quiatuarvocationi obtempero ,&tuum nomen profitcor.
Ideo enimtantopere in me faruiunt , m^quc tanquam fedt-
tiofum feu latronem conuitiis pcofcindunt ,qu6d oftcndo
& afficmo , nic hon pciuata aUqua cupiditace addudum ap^
pctctc hoc regnumin populo Dei, fed diuino mandatd &
indii eledlu & cofirmatu no debuifre Deo vocaii repugnare;
Cum igicuc mihi caufa tecii fit communi»>n8 dcferas me ncc
patiacis me opprimi iftrsiniuftis calumriiis& cciminationi-
bus. H3eceflfcncientiihuiUsyerfus,^<l"e Dauide intclliga-
tuc.Poftea & ad Chriftum accomodetuci Illie quoque fimilia
fuftmet opprobcia>quod fibi rapiat vocatiohem prafter ma-
datum diuihum,ikidio crefccndi; idedqi^ turbas & fcditic-
nes excitet iri pppulo , quem ab ordinario magiftratu abdu-
cere conetur. Talia enim ei obicdta ^fle a PohtihcJbus o-
ftendit hiftoriapaffionis.Sicut autem Dauid & Chriftns cx
fiac re praicipuam capiunt confo! ationem,& certam libera-
tioiiis ipem concipiuntiqu64 fdfic & cciminationcs iihi iix-
' , BB iiijY
I^
■ '■ , «„■ ■ ■
:i
' . '"^TfffWJfW» ^*7^
*
l^i, ^ PR.CLECT. HENR. MOLI-ERI j9z
iuftas efle, & vocati6nem fuam cirffquc opcra niti mandato &as efle ctebet in doAoribus & miniftris cccMar. Priuatas
diuino- ita nos quoque fi nihil extra-vocationini tentemus, iniuriasfeu nialediaa contemnere & deuorare deben t : fcd
& mundus in nos infurgat proptcr doarinaB & fidci cqnfef- vbi de glofia diuinaagitur , debent iullam concipete^mdii-
fionem, certo fperemus DeumnobLs adfuturum , & non fo- gnationem &feruorem.Vbitamcn videadum eft vtzelus fic
■ ' ^* ' ■ purus&ritecompofitus,nemifceanturpriuatiaffedusj auc
ne zclus fit intempeftiuus,qualis ille fuit Auda> epifcopi,qui
in Pcrfia euertit facellum idolorum, vnde rex cocnmotuso-
mnia templa Chriftianorum euerti iuffit, vt rcfert Thcodo-
ret.lib. j.vel etiam ne careat fcietia,vt monet Paulus Rom.io.
OfMimtv^f »ySf>^ ^ »»3p6wtef««ej»KWc,>& ^tfiumtiinttJivatyytGtC.
gorius inquit:& quidem fatius cft in defcAuhicpeccare, qua,
mexceini , ^>t^.vyc«i)|i<j«Mke»^''«»»Tj>-«4''M)''t'«;(0i«*tf , «•
lum illas calumnias & criminationcs refutaturuhi.fed ingen
ti infiiper gloria nosornaturumcfl^Sicut inquit,<51orifica-
tes me glorificabo, i Sam. a . Eft^tti hacconlolatione nobis
hoc tcmpore inprimis opus : quo non tantum i Pontificiis &
inanifefti»hoftiDus,redctianvi falfis fratribuscoiiuitiispro-
icindimur,& mukismcndaciis deformamur.
£ft autem fcic vcrfus cxplic^io fcxti , in quo dixerat Dco
fuaminfipientiam &dcliftaeircnota,nuncenimaddit, fe , ^ ,
quidem nuUum fuum ob fcclus venire in tantum odium,fed /*» ifAftnfst A«9^>tiv c^y,»^ p«Tf *«« ■no^;K5«'«»>'& '«'^'-nf®' ««.»«
catumquianomen diuinumprofitcatur&^vocationi obtem- *i <^»v»*JaiN«;n0c,iuxtaeundemqregoriuni. Deindeficut
-^- - - ' •■ " ■" " ' • • — J Chnftufs opprobria aliorumin letranItulit:ita&nosinfir-
mitatcs aliorum portare , ncc placere nobis ipGs debemus
iuxtaPauli admonitionein.
II Et fleui in ieiunio aniinf me^[velj vt aly in
abUtiuotAnmAmed^ltc fuit in cpprobria iriihi.
iz Et pofui veftimcntum meu^i facicum ; & f^-
dus fum illis in parabolam[<//^ma»».J
13 Loquebantur aduerfus me qui fedebant m
porta : &c in mepfallebant[crg<«»iiw«//f^j^»/«m^-.
r<«m fcwjqui bibebant vinum.
Addit^ds; k fignofuidoloris.quoipfoquoqucoflendit
qualis hic fuerit zelus. Nam cum contradicendo aut repre-
hendedo iuxta vocationem fuam errores in doft rma & fal-
fos cultus,& fimulatam fuorum hoftium fandimoniam, noa
tantum nihil proficeret , fcd potiiis rabicm ipforum magis
aduerfus fe accenderet , ipfe tame dolorcm illum feu zcium
nori abiicit^fed luftu &lacrymis alfiduis tcftatus eft,«iJiil fi-
bi eo acerbius efle , quod viderct facrum Dei nomen contu-
raeliis expofitum efle,atque ita, cum aliternon pofl^l;*; Dco
/atisfccit. Scd quid confequutus eft.autquid cfFecithaccotr
'. perct.Ideo Deum non latercqualis fit illa ftultitia,quam ad
«erfarij totieshomini innocenti obiiciebant.
Ignominiei operuitfatiem meam] Id eft,tot probra in mc la-
ciunt,t<5tque conuitiisnieptofcindunt,vtriemo fereamplius
adfpcavm meumfuftineat, fedvtomnes a me tanquam ho-
minecontaminato refugiant ,ego quoqj deiicere oculos ta-
qu:am ;(^f f<^ aliquod cogar.
9 Extraneus fadus fum fratribus meis, & alic-
nusfiliisfratrismei. ^
Amplificatprioremfentcntiamfeuquerelami circun-
Aantiaperfonarum. In tantum,inquit, veni odium, vt non
tantiim pcregrini me deferant,fed ctia confanguinei & pro-
pinqui , imo fratresquoquevtcrinijtfercpellanttanquam
ignotum & nuUo fanguinis vinculo ipfis coniundum. Non
cnira volunt proptcr me difcrimcn aliquod adire.Haec cala-
mitas dolorem aiigetin bonis, fed difcamus fxcmplo Daui-
dis & Chrifti ctiam hoc malum fcrrc patieiiter,& de fclici e-
xitu eo certiiisfpcrarc.
10 QuiazeJus donoustu^comedit mc:&op-
probria exprobrantium tibi cecidcrunrfupcrme.
Rurfus amplificat qucrclam a caufa impulfiua & finali. poris fui maceratione ? Coram hominibus aliud nihil quam
Dicit enim fe ardere ingcnti zelo aflerendaiglori^feu no- vt ludibrio ftCe proftituerct & ridendum prarberet.Ideo i«-
minis diuini, quod cotumeliaaffici ab hoftibus vidcat: ideo- qujt eam ipfam rem fafta fibi cflre in opprobriu , & fe fadum
que falfas ipfbrum perfuafiones feuprauas opiniones , pra;- fuiffe iliis didcriuin leu fiabuIam.Solcnt enim homines£pi-
pofteidmque in colendo Deo ftudium & fiaampietarem cur^i&profaniridercpiorulnfaftaomnia, if fquc illudcr*
toto animo execrari & odiffe , ac vehementer dolere quod tanqua llolidis hominibus, qui proptcr futile religionis ca«-
videatcosquinomenecclefi^feupopuIiDeiv^irpani.adeo fafip (itacnimiudicant) tantoodio &pcriculisfe exponaocji
non efle veros Dei cultorcs,vt illi ipfi fint qui ecclefiairfop- fibjque vltro dolorcs & a»rumnas accerfant. Ideo addit.Paf-
primerc ac dclerc concntur. Tales enim erant Saul & ipCms fim redentcs in porta, & locis^publicorum congrefl^uum iefc
aflcntatores. Nec dubium eft quin hancimpietatem fepe a- obleftarc his fcrmonibus,&ca;ntilenas ettam dehacrc cora-
pertereprehendcrit&caftigarit Dauidin Saule & ^ius fa- ponere,quibusfeinconuiuiisexhiIarene.
rtcllitio.ficut&Chrift* inPharifsBis&SadducjeisjVtteftatuc inieiunhammdmei}Hocc%cumiriimi<ffetoppTef[kia'^.
Joh.x. adducens hoc ipfiim teflumonium,& ad Chriftum ac- genti dolore,& pr^ doiore ieiunio afBiocrem aninu meam, ~
commodans:eimque ob caufam illi tantum odium aduerfiis Vel ccrte legatur in ablatiuo , Pleui aninia mea,/c^ /lah vo»
vtrumqucco^ceperunt, ipf6fque publice deformarunt , vt kertxxngeweint. quafidiceret^nofuitdoIorfimuIat^auteC-
dicerent cfTe hxreticos,bla£phemos,hoftes Dci,indignos qui fidus^nequc vi exprelTa! lacry mse: fed fuit ferius & ardens,at-
intcr mcmbra populi Dei cenfercntur. His vero /uis iniuriis que ex ipfo animo & corde profcdus. lciunia autem & fac-
& contumeliis non tam fe moueri & afficidicitDauid & cus erant infignialuftusapud ludseos. Eftque metonymia
deindc Chriftus.quam illo publico malo & calamitatc,qu6d in orationc , in qua per figntim volwt exprimere rem figna-
videat domum D^i feu ccclcfiam opprimi , deprauata & tam. leiunaui.indui faccum,i d eft.fui in dolore & ludu^id-
corrupta vera de Dco dodrina , & fincero Dei cultu plan^ que affiduis ieiuniis & veftitu lugubri oftendi.
eucrfb.Hoc igttur efl quod \nap.it:Zelu4 iomm tuA comeditvtl ejuifedent inporta ] Hac forma prajcipue notat & taxat eos
" abfurapfit jwTjidlBd^ dolor ;qnem capio ex vaft ata domotur — qureranTin aliqua dTgnitatefcu autoritatcr vt erant iudicc s -
confumit mc. Ek enim zcJois mixtus aflTefius cx amore & & feniores plebis , qui fedcfe & conuenire folebant in loco
dolore feu indignatione. Eftcnim amor ccrta» rei ardens & publicorum iudiciorum,vbi de repub.& rcb*feriisagendum
vehcmens dolor feu indignatio prta vel cx alienatione, vel • erat.Iudicia cnim exercebantur in portis,Ruth 4.Qui igitur,
ex violatione,feu indigna traftatione eius rci. Alij dcfiniunt inquit,defenforeseffe debebant mea: inn ocentijc, hi captanc
effe afFeftum in parte toncupifcente:vnde fcquatur vehemes confilium de me cucrtendo.
dolor ob rem quam non afllequimur , vel fi habeamus alioS Altera forma notat homines plcbeios & leues,qui ad com-
participcs. \ potationesconuenirc.ibiqueludisautfermonibusfabuIoffK
Opprobria exprebrantium tibi c$cideru»tjitper me] Id efl,ego & fcurrilibu* fefe obleftare folebant. Tales eongrcflus,in-
iudicabamilla opprobria & contnmelias, quibusnomen tuu quit,nunquam fiunt quin nomen mcum ibi audiatur , & pc^;
deformabatur, dum vel dc dodlrina vcl de cultu diuino pra- rifum paiiim apud omnes traducatur. \
uasconcipercntopinioncs , & falf a atque impia dogmata i^ Ego autem , precatio mea ad tejchoua,
fpargerent,admcquo<juc pettincrc , iifquemultomj^is tempore beneplac^ti : Deus, in raultitudine cle^
quam priuatis illisiniuriisafhciebar. Imo his probristdeo *, * r 1 1,. . • ^ r.i ,.:„
imprimisafificior,quiaoftendome^referre&improbare «nentix tu? , rcfpondc mlhi m veritatc falutis
illas profanationcs nominis tui. Eft itaque mihi tecum caufa m e f .
communis , ecSque.libentius ac promptiirsfiiccurrere atquc Poft If>ogas & triftes querelas redit ad precationcm, <} qua
opem fcrre debes.Paulus Rom. 15. de Chrifto itainterpre- pfalmumqaidem exorfus erat, fed eam tuncmox abruperac
«atur, vt opprobria intelligat peccata noftra& reatiun: qua cogitatio imminentiu pei-iculorQ. iRe^ctit igjtur propo fitio-
dc r« fuo loco dici poteft & dcbet copiofifis. nem pfalm J. cSquc fubinde itcrat.adhibitis verhot um & ora-
Quem autcm affeftum Dauid & Cnriftus hic fibi tribufit, tionkluininibus,ficutijl fequetibus yerfibus videbimus. Eft
dcbet ille eire&conQ>iciinoranibnspiis;quotiesenimaffi- autemfideiconftantiaconfidcrahda in Dauide & Chrifto,
ci videntBei nomen indignis conmmeliis , debent afiBci in- qui tainlJs pcrieulotumpt occlli.sn!on dciiciuntur ,vt animoir
gcnti dolore &flagrare zelo dcpellendx iJftius contumclia;. ^fpondoant : ied his ipfis c^citantur , vt ad Deum confii-
Nimiscnim frigiduscftanK>tDe(&nimispigrQpe£b^,quod gituit ardentiusDfuii^ue malisxeoiedium quzrant. Suotgi.
doloieviolatxglpri^DcinonaScitiu^&imprinusiUeaflSs- t^ fns^jfio vtecque iiQsdscet, ne periculocum i^a£ni-r
tudina
w
^^'WT^sf^^s^mw^m^^^!^''^v'"^*'^'f^''^^w^^
'*fS«¥!l^'*"*?^«W
"far-
-•^''mm^mpmff^f^f;.^
*-*lPPpi|P
595 ^ t y ltN,PS AL
tudine fraftl fiiucfam noftram & ^em abiiciamus : Deindc
nc in illa animorum anguftia 'alio quam ad Detim confU-
giamus , atque inde opem & auxilium petamas. Homines
impij & profani in vtroque peccant veliementer. Sicut cnim
in rcbus fecundis funt infolentes & feroces , & non tantum
hommes , fed Deum & iitdicium cius contcmnunt acrident:
ita in aduecfis animo funt abiediffimo, quia deftituutur vera
confolatiope. Deinde, quia Dcum iratum efle cxiflimant,
non audent oculos ad caelum attollcre, fed conucrtunt fc ad
humanapraefidia , vel alia quairunt illicitarcmediaquibiw
fuismalismcdeantur. Hjs ver6adeonihil|)roficiiJiit, vt at-
tiiis etiam in calamitatcs fe immcrgant , & tandem in certif^
fiinam mortem 8c interitum coniiciantur. Dauidis igitur &
Chrifti exemplo hic difcamus , quomodo mederi polfimus
noftris malis,&'quomodo euadere ex calamitatib' poflim*.
Ego orMio mem adDommutftj^d eft, cum pericula fint gra-
uiffima, atqucomnibus rebus externis deflituar,& videa mc
dcfertum efTc ab ommbus creaturis.cgo me ad te conuertoj
ad te confugio.petens & expeftarisopcm & auxilium.
U» Annotant Grammaticiintcrdumpeculiari modoV-
furpari pro^' vt fitnominatiuuspofitusloco datiui,vt pfal-
mo 109. Pro dileftionemea ipfi aducrfabantur mihi, at ego
oratio,id eft.meum erat orare,vel ego orabam.Ecclef^S.figo
os regis feruare, id eft.meum eft os regis obferuare, vel, mi-
hi hoc incumbit vt obferuem,&c.i.Sim.i. Nunquid dcfedus
furioforum egoi^pro mihi. Ita hocloco.Ego oratio mea, id
eft, ego in his pcriculis, poftquam omnia tentaui, qux ad fa-
nandos feu conciliandos hoftes valere debebant, nec tamen
quicquam proficio,nihil aliud poflum nccdebeo facere qui
vc adte confugian'i;& meas curas omnesin te cOniieiam.
Egopricntio'] Id eft, meumeft orare,vel ego pfeCatus fum.
•Xemporebeneplackt^H eft,dum Deusadhucpropeeft.Sc du
inueniri ^oteft,fieuthoclefa.exponit cap.y^. Antequa erlim
iramfiiamaccendatDeus,cxaudit& ett exorabilis.
Refpicit autem hac phrafiad moremprincipum, a quibiis
tempore beneuolcntijc omnia Ixta fperantur. Alij ita expo-
nunt : Prccatus fum Vt venrret tempuj beneplaciti , & Deus
mihi propitiuseflTe inciperct.
Alii tanquam confolationem feu vaticinium de futurali-
berationcinterpretantur,quafi diceret,Quanquam vndique
mc circunftant mala,& nihil vidco mc orando pioficere,ta-
tncn er unt Dei bencplacito fuas vices,eritq; tandem aliquis
tnaloirttmfinis. Hi vocem C=a'nSN qua: ad fbquens membru
pertinct , vtlnonet accentus, coniungunt cum pr^cederiti
membro.Tempusbeneplaciti Deus,fcilicet,erit. fedfequor
receptam intcrpretationem , quar reftiiis cum Grammatica
diftinaione & cum tota oratione confcntirr:^ : V^
In multit-udine bonitatis ] Id cft, Ego ad reconfugio fretus
bonitatc tua,qua omnes ad rc confugientesexaudi$& reci-
pis. Non aftero in confpedum tuu merita.aut iuftitiam nici,
fedtantumadtu^m bonitatem , & mifericordiam refpicio,
qiUBcummulta&magnafit , non mc repelles aiit rcpudia-
bis. Ita pctitioni admifcct caufamimpulfiuam, quanontan-
tum Deuni excitatad audicndasprcccs , fed fuam etiam fi-
duciam con firmat. Qui enimmerita fua aUegan^ cos neccf^
fc eft femper dubitare an audiantur , tandem etiam prorfus
defperarej fcd qdi mifericordia & bqnitate Dci frejci ad cum
accelliintjhabent certamfpem
nunquamftiam naturam deponere aut mutarc, & hunc fon-
tem diuinx mifericordix nunquam exarefcerc.'
ExmtU me] Accentus Reuia oftendit ordine oratiohis efTc
inuerfum,& ficlegi debere.
In veritnte falutii exaudi wejRcferendum eft igitur verbunl
hoc tam ad pra»cedens , quam ad fequcns membrum hoc
modo:
Inmtdtitudine bonitatistUA,^veritatefalutistHA€xaUdi me
e Beus J Veritate falutis intelligit veram falutem feu libera-
tionem , quae ipfo cfFeftu oftendat Deum efle mi^ricordem
& bonum erga omacs , qui falutem & bpem ab ipfo expe-
ftant & quaerunt. Item , qu« non fallat fpem piormn, ficut
dc hominumfalutepafiim dicituc » &experientii teftatut
quod vana fit. . .
15 Eruemedelutojff^ immergar : libererab
aduerfariis [ oforihus ] meis»&aprofundisa(ju<>
rum. ,
Hic verfus & fcqucntes fiibinde repetunt precatiorieni, vt
literctur a calamitatibus& peciculis,quibus erat circutnuen-
tus. Sicut autem antea in querelis,variis figuris & fimilitudi-
nibus pcf icula fuA exponebat : ita nunc rurfus in prccatione
vtitur iifdem figuris , atque ita argumentum i magnitudine
|)criculifubinde propofitioniafpergit.Qiyf igitur deluto 8c
swjuisanteadiftafunt,hic rcpetantur.
. jtf Nc inundet me fl^^us a^uaruin > & ne ab-
MVM LXIX/ r ;94;
forbeac[^<fg/«n.«/] meprofunditas; Sc non daudat:
fuper nieputcusosfuum.
Duo priora mebra antca in qucrela funt expoffta ipoftre-
miveromembrieademeft feritemia. Cum enim petit ne
puteus claudat fuper ipfum bs fuum,perit ne mole affiiaionii
Qbruatnr,aut ne i doloreibfbrbeatur , tanquamin voragi-
nem demifTus, vnde egredi rurfus non pofiit.Sumjinquit,in
magno dblore & anguftiis, tanquam in altum puteum dc-
miffus & concluftts Ti4)i liicem afpirtre nequeo,aut vbi nul-
Ja confolatio fefc ofFert:fed tu Dominenon permittas vt pu-
teu< claudar os fuuni , atque mihi onrnis 4>es iiberationi^
pra?cidatur. '
17 Refponde mlhi [exaudi Wff]rehoua,quia bo-
na eft clemendatua ;in muliitudinemiftrationuin
tuarum refpice ad me.
Repetitio peiitionisjVt exaudiatur per mifericordiam .» 0-
fliendit Dauidem in ipfa precatione oppugnaricogitationi-
bus de indignitate; idque omnes fanfti experiuntur, quoties
ad Deum accedunt. Sicut autem Dauid has tentationes re- •
penitjcogitatione & fiducia mifeticordiardiuingjquaB eft gra-
tuita:Ita nos quoqueinfimihbustentationibus,difcamusfi-
duciaprQniiflionisgratuitignos erieerc & coufirnniare.Aliq-
qui enim nifi h^c anna arripiamus,facile nobis binnis confo-
latio in hac difhcili luda excutitur,
Reipiceadme ] Deus quidemnunquamauertit faciemfuam
a piis. Suntenim oculi eius intenti inpauperem,ficutdicituc
Pfal.io.Cur igitur petit fe refpici?Refpondeo,hoc ad feniuni
piortimeftreferendum. Namcaroin calamitatibus iudicat
pcumauertiflefacicm&abiecifrccuramnortri. Tunc vero
iudicat Deumnosrefpicere, cumreipfaoflenditfibihade;
nus fiios fuiffecurfjhoc eft,cum Iiberat eos. Idemigitur eft
ac fi dicerer,libera me,vt cetto videam me tibi curg efre.
18 £t neablcondastaciem cuam atcruo tuo»
quoniam anguftia mihi ; fcftina , exaudi mc [ id eHi
cito exatidi mej]
Etiam hie verfus oftcndit quales tentatitineS animum eius
Verberaririt. Cum Cnim mora intcrcederet,nec mox ad pri-
ihaspreces Deus fuccurreret , iudicabat caro Deum abfcoii-
difle faciem fuam , hoc eft, nullam ampliiis eius cui a agerej
necafficieius calamitatibus & pcriculis , fed abicciffe eura,
taquam irtdignum cui opem ferret.H^c ci taro fuggercbat.fc
nos fimilibus cogitationibus in periculis diuexamur. Itaqufc
exeplo Dauidis& Chrifti difcamus retinere fidem , &preci-
^xxs inftare,quoties illse curg no^ turbant,aut fideni noftranl
tentant.JJi^erbja-abfcondendi fignificatut goftiis r^cufatitis
audire. —---"-— ' 7* — — -
AjferUo tuo ] Adfpcrgit propofitioni «Hud iVgumentum i
gratuita adoptione feu eleftione. Ego fum , inquit , feruuk
tuus,qucin fcilicet femel adoptaftii & a quo voluifti agnofci
accoli. Nonigiturme defferas. Non i^aftat Dauid merita iut
obfequia fuaciim fc nominat ferumn Dci : fed ad illdin pri-
mam adoptionem refpicit. Non enimfitferuusDci.nifi ab
:^fo adoptatus, &quafiin domuni Dei collocatus, poftea e-
tiam hbc locuni fuuni habet, vt fei:uus fit fidijlls , |rfa;ft^fuar"
obfequia Domino , & viciffim a Domino eipeftet dcfenfib-
n<pnrltaque fimul, cAm fe noniinat feruum Dei, de fua pie-^-
tate &; conftantia in profeffione doftrinj teftatur : & Verum
efthli3icimpetrarevelmitigationemcalamitatum,velIibera-
tionem:fcd illis obfequiis fides noftra non nititur^Vt alibi di-
citur copiofius.
19 Accede ad animani meam ; libera cam; pro-^
ptcrinimicos meosredime me.
rterurii ex carnis fenfu iudicat Deum lorig^ abefl^e , nec
curam fuiagere,quianon mox opemferat.Ideo petit vtpro-
peaccedat, atqueita fidesvincit illas dubitationes &latratus
carnis.
Propterinimices meos'] Addit caufam finalcni, rie fcilicet iiif-»
mici de me glorientur , neconfirmenturinfuaiim»ietatc&
fcelere,fi videaht me in caufahonefla occumbere.fibique iri
maleficio fuccedere , neve deinceps pergant oppughlire bo-
iios&innocentes.
;o Tu noftii opprobrlum meum , & confufid-
nem tneara)& ignowiiniam meam:coram tc omnes
aduerfarij mei.
21 Opprobrium fregit coi: meuth , & afflidus
fura ; &expedauivtcommoueretur [condo/eret']
aliqiiis^fed hemo erac : &co!nrolatorcs,& nonin-
ucni.
it Et porueruttt in efcam taieim fiel i &infitt
mca^otaucrHntmtaeeto; . '
/
•.i
J:.k:
"•^
J il|iiL.iullJl!j||||^.ip|
jPfL^' PRitLECT. HENR. MOLLERl ^^5,«
Rcdk a^ querelam. Nam quia proximo verruinimicorun» 13 Sie nienfa eorum Corartl tpfis in laqueum: 8i
mentionemfecerat> horum rabiem8cfuroremnunc'pluri- pacifici in rete. • *
bus depingit. Et qulia fdc Deum certo vlcifci iniurias faftas * ,^ nkr*.«#.K..*nf..ir«/...t: -^- ^ .j
hommibmpus.adhunciudiciumdeaducrfariorumrhaUtia , ^J" ^btenebrenturocuh corumne videant: &
&odioimplacabmdcuoluit. Doniinc.inquit,Tunoftiop\ lumboscoram lcmpertac tremifcere
probrium ,' quafidicat.tuvidesi^antarabieinmcfaeuiant, * *'" T'fl-,in/4i» f..r,
quanta virulentia & odio me oppugncnt,& tolleree medio
conentur hoftes , nectamen periculailla,in quibus verfor,
tantum mihi adferunt 'dolorem,quantum ille contumelio-
fa: vocesquibusmeiniuftifHmctraducunt& defornuc, dum
mcfeditiofum , cradelem, pcrfidum,turbatorcmpublica;
tranquillitatis, ®nandicupidumproclamanr. Hgcpro-
bra , ex iniuftiffimoaduerfariorum odio profefta , tibi non
funt ignota.Et tu vides qualis fit numerus corum qui tam a-
cerbe me infeftantur, ac vita; mex infidiantur. Hzc eft fen-
centia primi verfus,in quo dmerfis vocabulis illas contume-
. lias depingit,vt magnitudincm fui doloris exprimat.
Sequenti verfu primoamplificatilllamfententiam abef-
fcdu. Dicit enim illas calumnias, & falfas criminationes fre-
giffe cor fiium. Etfi cnim fciebat fe nihil horutii admifilTe,
qua? ab aduerfariis fibi obiiciebantur , f<fque teftinionio fuas
confcientia: fuftcnrabatvt fupra vidimus : tamen dolebatta-
lia de fe fpargi in populo Dei , in quo multi imbecilliores,
vel ^Aztoritate Hoftium moti, vel etiam fua credulitate dece-
pti 6dem habcbant diftis,& in Dauide oftendebanturiVt fie-
rent aheniores a doftrina.Dici enimfolet,
Etalioquiiudicabatboni viri effc. non tantilim crimine
fed etiam fulpicione criminis carcre.quemadmodum Ca»far
defua domo dicere folebat.Hinc igitur erat ille dolor & illa
25 EfFunde fuper eos indignationcm tuam : &
furor iras tuae coraprchcndat eos.
i6 Sit palatiurn corum defertumtin tabernacu-
lis eorum non fit habicans.
Addit diras imprecationes,quibus fuqs hofjes ?tcrno exi-
tio & damnationi deuouet & addicit.Habent autem illsBim-
precationcsvini vaticinij : vt aLbietiam monuimus. De illis <
Vero imprecationibus fanaorum,quid fentiendum fit, diaa
eftaliis fxpc,& inprimispfal.y^.&^^.Non proficifcuncur jII?
imprecationes ^xprauisfeuturbidisaffeftibus , quafivolu-
ptatem capiant cx interitu aliorum, aut vindi Aam expetant,
fed, vt Auguftmus mquit, ex zclo iuftitiar , vt in intentu im-
piorum laudetur Dei iuftitia,&veritas Dci confirmctur. Dc-
mde vt ceffet etiam perfecutio,&pax ecclefi» refticuatur.Ita
igiturDauid fuishoftibus , &GhriftusblafphemisIud»is,
atquc adeo ommbus , qui fcientes & volentes agnitam do-
annam oppugnant, imprecatur exitium. non adduduspri-
uatacumditatcfed amoreiuftitise &gIori« diume. Citantw!
autem hi verfus a Paulo Rom.ir.de abieftione ludscorum.
Sit menfaeimmin %»e«w]Metaphorx fuot quibus fimpli-
t:iter hoc petit. vt omnia qug illis in vitam & profperam
commoditatem deftinata erant , Deusconuertat in exitiura.
Mcnfa enim awini^^^u^f accipitur pro cibo & potu , atquc
adeo pro oranibus rebus quibus ad hanc vitam fuftentandi
opuseft , aut vndela^citiam&iucunditatcmhominesfibi
vdnTri^^qTscord^ifuoka^ait^inhxaefrcconqueritur^vtvi- fl"*";"^^ "l^'8'f"r^'cere:quemadmoduminfoehcesauesea
tam omnem fibi acerbam & difficilcm reddant , ade6quc dc f ^L^m '""f "/ ^.f "1°"="' ' ^"«^^ ^"^"^ petunt.fic lud^is in
falutepenedefpcrarecogant. Cxterum, quod li)auid de fe X^rnT. niri . /a'^"° """^ v^tam captant. illudvcro
conquerimr, idcm alii qui caufam & fatum cum iUo habcnc f "'X.n 7^ *^"'r"' """'."T ^onorum corpora-
comimne. in ecclefia cxpcriuntur. Videmus enim quid om- uZle^^Zt^^^P , menfarum laute xnftrudarum z^^d^
nibus xtatibus hominibSs piis , & pr^efcrtim dodoribus & {f!l ' !,tr^':/'*"^? "T'"'' P^S.^P""'" ««"m aut for-
miniftrisecclefiarum accideric , &quidhoc temporeUlis 'drSiXm^ "^"'"^^^^^^^^^ onmibusdum
,ccidatquide ecclefia&ftudiisliterarum optim7fimtmc- tco^Z^^r^^^^ cx.ftimatfeplanebeatos cffc,
riti , non finc ingenti dolore recordamur. Sed hi cxeraplo ".^'^"'Zri^ ad fehciratem deefle: M conuertuntur ea
Dauidis&Chrifti fe confolentur & confirmcnc , & quam pVreamirfai^vo£
iSpiritus fanftus in hoc pfalmo pcenam calumniacoribus ^ Ali;«M^mrrt«.,r!. •" ^^* n
dauidis & Chrifti imprecac«r,eam horum quoqut aduerfa- iii.^f if,Vn „^, ° ;"' 'fff^^'^''^^^. ^^^"«1 fcripcuram^qwe
jiifcnonefFugicurosccrtofibipcrfuadeanc. Gra.cus inter- 0^^" v^^^^^^^^
Jres hunc vcrftm fic rcddit : or«/,a^>.e;^.ft.'-«»rf^I<^>.J^ tiu^n^ Irnrtr.rln^^^^^ "' '^'«'^'^"«
Obtinebtenmr oculi <rf i.»7TOcSIos in tellfait non tam cor-
poris quam racnt.f.Eil igitur ha:c ibntentia.Priua eosracionc
m confij.o,vt nih.l videant.n.h.lfntelligant. fint ftup.di & fi.
neconfihorarebusagendis,nonvideantnccintelligantm3-
U fibi unmracncia.Ita congruithoc cum difto quod citat Ly*
curgusinorationecontraLcocratera:
Iratu^MpoemmDeusjiquostrahit,
'^'*ferrementemtaUbuiprimHmfolet,
CMiginemqueoJfHadit.vtrumtfuas - ~ - - -
Furenter in clades.Jtbi ams noxiis
AccerJiertmtvttroconfiUismidnr
Legit cnimrnau pro mau Sabrahpro SchabmB. -^
EtexpeBauit quicommiferaretur] RuHrfus vt ycr^u nono am-
plificat querelam a perfidia amicorunt. Ad illa triftia vul-
ncra & dolorcs , quos capiebat ex falfis criminationibus,in-
fedatione& odiisinimicorum, acccdebat amicofum perfi-
dia, qui vel metu potentiorum , vel ftudio crefcendi in aula,
vclqiiadamleuitatcquapleriquc laborant ( <?>wW j«> JVaht»-
C>\o» ^iShi, ^i\o{) ab amicitia cius difcefTcrant, vt nemo in tan-
to amicorum numero effet, qui vel dolore fc affici oftende*
rct,vel in quem dolorc fuum exonerare poflet.Hoc vero cri-
_ HiHxmumcft in iniufta calamitate .ncm-nem videlicec inuc-
nire,qui condoleat , aut qui dolorem lenire aliqu^^officio Toftea etiam ad rpiritualem ci^dtatem hoc accommn^.
ftudeac, cumcamennamrahom.nespeneitafincaffiHlt,VC tur.Amitcat veramLarinam,vtverumDeum&ve?^rn
pler.quecommiferationcahquafcraoucrioftcndant. titiamfalutisignorent.HgcverofuXeft m f^r^ "
nu quidam mtcrprctantur verbo narrandi,&putaat pro- Lumbos eorumfac nutare] Id eft.eneru^ Wc .!-
phetamqu^fiuifrcmquoseffunderetfuajqucrimonias.Si. fusfincinucilesidomnemaSenT S
cuc enim lacrym.s cxplecur egenturque dolar : xta quoquc • ^io. In lu.nbis cnira ponuntur vires hom^nK 'a W* ""
fi apud amicura dcponere poffimus notlros dolores , . capi- fiantiam rerum agendamm notarfexilf ZV ^"'
musmdcaIiquidlcuation.s.f^d verbum Hcbra.uraproprie tfi co.vtacur.Gricus rcddTdrcTJr.!f^ Sl' ^""TT
/igmficacmouerefeocyusvelaufugere «^«apcr meca- iraPaWushunc verfumcitatRor ,t tT. ^'^''•tV^''^'
phoramfignificat,llumgcft.im condolentis . quVndoquis tutepleriquecumcxTon^^ m^
communemdoloremfuura quemhabetcum alt'ero , c'om- ^ J^SrlintcrS ^''^"'^^"'" '"^^»^"""»
motionecapitis oftendit.AdiUumigiturceftumcondbfpn fi.^Z.»^^^.A r l ii ,
tiumdicitfCrefpexiflV^idqueGrarcLcddEuS^^^^ ^efiZ n Wnl"^^^"'"'^^^''''"'^^^'^"""
expeaafle«^x.W4'«, fcd neminem fuifl-e ii^^Sm nll T Ine^^nS U^ "' c%'?nt .ram &pcenas diuma.;
pfi'uscalamicatcaffi^retur:quinpotiustantaS SrSr^ll^S.!!?:!!.!":^^^
rum acerbicatem &
probris & farcafrnis
»ea.offici,-.,uiba.lc„a^delorl„deb.b J./pfic5iirc . ,,J^^^^
m me pcobra.& amarulentis irrifiombus dolorem nicum au. M,r ff «* «iio ft,« ^»a: t » pcrf^etuis mileriis conhcian-
__„.T^.. ' , ^. •„ . , iciimau. tHrfine;yIlaf])eredims. Hastnftiffimas poenascumvidctt-
mus hodie vagan pec gentcm ludaicam, cohorrefcaraus to-
to pcaore,& metuam*.rara Dci aduerfusconcemptum filii
Det & merabrorumipfius. Sicnim naturahbus ramis.vt Pau-
|us inquit, noa pepcrcit,mult6 minus parcet infiritiis Ha;c
igiturdoftrmaexwareinnobistimorem Dei , & iiadiun^
pietatls
genc.Incerea vcro Chrirto,dc quo imprin^is prophetaloqui-
tur, reuera hoc^ccidit, vc in paffione , ciim ficire fe dicerec,
pocarccur aceto. Oportuit cnim hoc vifibilicer in Chrifto
repracfenrari , quod de fe figurate Dauid afiirmat , quemad-
modum & pfalai.de diuifione vcftium dici poteft.
^l^^-^v , ■ ..^^.w.^,pp,^- j-]sj • P S A L M y,
piecatis debec. Deinde R calamitacibus obruamuc , & hoftes ;
Chrifti ccudeliter in nos fzuianc, confirmemus aaimos no-
ftroshac fi<lucia,qu6dfiniscandemhorum malorumfic fu-
turus,& quod hoftes horribiles dacuri finc paenas.
17 Quiaquem tu percurfifti>pcrfccuti funt:
& dolorein vulneracQruin tuorum numeraue-
runt. ;,
Addic caufam cureos grauicer cupiac punirii&curdi-
tnos ccnfeac fam atrocibuspoenis.Quia caca fuic horumcru-
elitas,vc exuca omui humanicatc , mif6ro & a Deo afflido
infupcr bf lluina faeuicia infulcai.cnc, & prorfus eum delere
conarenchr. Si quisfcnfushumanicatis reliquusfuiJret.cbm-
miferatiot^e aliquamociergahominem milerum& affliafi
opem aliquam aflfcrre conati fuiflenc:fed quiainfuper addut
ivouam f3ruitiam,vc iam ance facis affliftum prorfus euerce-
re conencur,oftenducfe efle homines ab omhi fenfuhuma-
nicacis alienos, & exemplo patris Cm diaboli Wjjtje/Hjyjwn; &
ofores omnium bonoru & piocum hominum , qu6dque ex-
cremum eftjvacare omni timorcDei&pietate. Dignietgo
funt qui pereant male.
SiHemtupercu0i]ldeAiq\iemt[i afflixifti fatis duritenvta-
fpeftus miferiarum commouere aliquam commiferationem
in hominibus non omnino monitro/is,autabhumanitate
non prorfus alienis,pofler, VulneratdsDei eodem fenfu dicit,
quo pcrculfum a Deo:atquehuc videtur refpexiflTc Iefa.cap.
5j. ciim Meffiam dicit percuflumi Deo. Numerareautem
dolorem vulneratorum a Deo , eft cum quadam voluptate
jecenfere ipforum calamitates , atque hac commemoratio-^
ne.fc noh cancum obleftare aut fatiare.fed etiam ad raaiore
audacjam &furoremconcitare,&noiiu quafi calcar a.d cru-
clelcsconatusifibi addece.Solentenim eiufmodl vocesab im-
tt iisAerfecatoribus & hoitibus ecclcfije audiri. Evejiift nicht
^iig-.-ftemujfen bejfer her halten.vndvvir mujfennothbejfer
vnfermutlein it«fe».quafi adhuc nimis Ifiti haftenus fuerint in
affligendis piis. Graicus reddidit "Shi -n i>.y®f -^ if «»^'t*» ^w
^<ji^>^^t%it enim IBO' pto nsanalij reddiit,c6fultat de
iis affligendis,quostuvulneraueras.
Hn Prrpofitio fcribitur pro ns articulo,quod vfitatiieft
in hac lingua,vel certe conltruaioHebraica hoc requirit.vt
nfiO conftruatiir cum ^li, & a nobis refoluitur in pracpofiti-
onem^O.
i8 Adde iniquitatem fuper iniquitatem corum:
6c neingredianturiniufiitiam tuam,
Alius eft gradus poenj.atque h«c triftior eft fuperioribust
fubinde enim crefcit oratio Petit autem vt deferatur ^ Peo ,
atqueitadeftitucigratia diuina fili.5t ex vno fcelere irialiud,
itque ica mcnfuram fuorum peccacorum. impleant , & tan-
dem fine pcenicencia ruacin aecerrium exicium. Iniquicacem
nonnulli interprecantur poerias pcccati, quafi hoc velic pro-
pheca vc Deus pcenas poenis accumulecatque ex vno generC
calamitatum in aliud eos coniiciat : fcd fequens membrum
oftendit eum loqui de culpapotius quam de paBna.Cum au-
te rficit, Adde iniquitatemfuperiniquitatemMO hoc^t quod
Deusautor fit peccati,autqu6d velitfeu effici^fpecclta H^c
enim funt quas odi.dicit Dominus:& fupra pf^ll. y dicit Da-
vddf. Non Deus volens iniquitacem cues. Dicicur igitur ad-
dere iniquicacem miquitati , dum retrahic graciam fiiam &
deferic impiospro fuis mcricis,vt fponce & vlcro ruanc ex v-
no fcelete in aliud:atque itapcccacis Deus punicpeccata, no
quidem effeftione,fed defertione.idque facit ex mftiffima i-
ra aduerfiis peccatum. Atque ita intelligendum eft hoc quod
Paulus dicit , Deum tradere impios in reprobum fcnfum , &
fimilia difta. Nam vt Auguftinuslib.t. contraduas epiftolas
Pelag.cap.i8.inquit:NoncxDei potentia vel in malum> vel
in bonum inuitusaliquis cogitur,fed Deo defetentc prp me-
ritis in malum , & Deo adiuuante fine meric is conuc^citur
ad bonum.Et in hunc ipfum pfalmum iriquit : Addicirtiqui-
tatcni non vulnerando,fed non fanando:ucut febr^ vcl mo.r*
bum augemus non morbum adhibedo.fed non fuccutrcndo.
Nonperueniant adtuam iuftitiam']!^. eft.nunqua conuercah-
tur auc refipifcanc,vc cu eos recipiasin graciam &.proRunj;ies
eos iuftos, hoc eft, acccpcos,& facias haeredes yicat JBtcrnat :
fed obdurefcant in fuis fccleribus.vtconfteteos fuaculpJLi
& merito cfTe alienatos i Deo , & abieAos:atque ita di^aP
fux impietacis & blafphemiarum pcenas dare. Alij iuftictam
Dei incerprctantur fanftitatem,quJB Deo probatur , pafflue:
fcd retineo illam priorem interprecacione,& iuftitia expono
aftiue pcp ea quaDeus pronuntiac iuftos , & qua donac fuos
■ cleftos dum eos fpiricufuo rcgenerac.Ita enim Paulus paf-
nm,& inprimis in cpiftola ad Rom.j. iuftitiam interpreta-
tur.Et fupra pfalmo f i.cum dixiflTetjIibera me a fanguinibus:
addit:Ec exultabit lingua mea pcatdicando iufticiam cuam.
"ri—fmftrmt^,
Ip Deleantur de libro viucntium ; vt cum iu-
flis ne fcribantur.
Poftrdmus gradus pomarum cftarterna abieftio & dam-
natio,qua nihil potcftdici triftius auc cogitari formidabilius.
Deleantur de Ubro vttA}\d cft.abiiciancur cum c^ceris impiis
in ascemam damnacionem,morcf,&cruciatusnunquam H-
niendos.Dc phrafi difpucahc nonnulii,quomodo Deus , qui
immucjibilis eft , femcleledos & adfcripcos numero laiuan-
dorum commucaca voluntate poffit delere ex illo catalogo
autifurfus abiicere.Gcrte non vidccur hoc con^enire con-
ftantixDei. Et Auguftinus hocloco cxcIamat.Homo dicit,
quod fcnpfi,fcripfi:dc Pilato nolctc mutarc titulfi,qm cruci --
Chriftiafhgendus erat:& quomodo Deus delebit,quod fcri-
pfit? Refpondet autem, hoc diftum efle fecundiim fpcm co^
rurii:quiareuera fctipti non erant , Cei. fe fcriptos putabanr.
Sarpe enim Scriptura accommodat fermoncm magis ad
fenfum & opinionem homiuum , quamvtreueraidica effe
afHrmcc. Dicicur igitur Deus delerc impios de libro vttXy
dum iufto iudicio fuo declarac eos i fe eflfe reieftos, etiam/l
illi aliquando in hac vica fe pro ecclefiaDei,& pio membris
Chrifti vendicarint , & iaftarint fe efle filios Dei. Id enim
cunc faciebanc impij ludasi clamances fe effe fcmen Abra-
hat , & faciunc idem hoc ccmpore p6ncific:j. laftant enim
fe cfTe ycram ccclefiam, &damaancomnes quifeab hoc
caecu feiungunc. Sed Deus ftio cempPre declarabit quod nu-
quam finc fcripti in libro Viuentium, acque ica abolebtc illos
gloriofosticiilos & voces iadabundas.Quod igicucDeus di-
cicurhaberc librum vitae , in quo nohlina elcdorum defcn-
pcahabeaCjidintclligaturfecundum fiomfnum fenfum, fcu
«^^(««•«TOSwijquofenfubbrum illum Ezech. ndminat Scri-
pciiram domus Ifrael, cap. ij. Hieron. to. «, cxponens hunc
locum diuerfos cflc ait libros.viucntium & iuftorum , vt vi-
uencium liber fit foedus veteris tcftamenti, in quo Ifraelitis
pofleffio terrae Canaan & felicitas huius vitje promittitur,
iuftotumvcro liber fitfoedus noui teftamenti.de qua diflm-
ftione fentiat quifque quod volet.
/«/?i]^ic vocantur qui funt accepti & harredes vitx xtQt-
ttx. Itaiquc delcri de libro vitx ell excidere a fpe lilius yitx.
50 tgo autem paupcr ix dolcns:laius tua l>cus
cxaltabit me.
In hdc verfu rcpecic querelam, in qua exponir fua pericu-
la & do|ores,& acldicconfoktionem, qua oftendit fe iam e-
riicrfiflri^quodammodoex iYLis doloribus , &fl)emcertani
liberatiOjmsconcepiflTe. Ego quidem , inquit , mulciplicibus
miferiis ih|ue iniuriis premor , & coc meum mulcis vulne-
nbusfaucScum luftatur cam ingenti dolore:fed camen non
opprimec me hic dolor , non deiiciec me ifta calamicas 4iT
fpc quam concepi.Qu.ia quo maiorett calamitas aut maiuy
Lpriculum,^|certius futurum fcio vt Deus me tandem ex-
ftahat exilli|.^doloribus& calamitacibus , & libcratum rur-
fus exaltet & extoUat,acque injocum tutum coilocec.
. 5 1 Laudab J nomen Dei in eantJCQ ; dc iiia^ni-
ftcalJl^eurnin laude.
PoftrertapKTs pfalmi continct promifHonem gratiaruni
aftionis obimpetracamliberatibncm. Ecfi enini verifimil&
eft, Daiiidcm p^ftquam periculo pcrfunftuserac,hanc pfal-
mum compofuifTe: camenanimi fuicogicaciones, quas ha-
buetic in ipfis pericurisjhic cxprimic,& fiio exemplo docec,"
eciaminmediamorcenon efle defpcrandumdeauxiliodi-
uino.^Mt Dauid circumfeflus a crudeliffimis & infeftiffi-
mis hoftibus, quinoftes atque dies vita» ipfius infidiabantur,
& erat deferfusab omnibus nop tancu amicis,fed crcatiiris :
^cus vero in animo luftabatur cumgraui/fimis tetationibus,
iabt fupra in qucrela expoficumeft:&camen in cantis cala-
mifaobus ciim petiuiflTet fcferuari , addic . ego laudabo no-
men Dei in cancico, cercam fibi in morce viftoriam & falu-
tem promiccens, De6que fe gracumfore oftendcns ccle-
brando beneficia ab ipfo acceptz.Nomen ibei fignificat agni-
cumDcumiqualcmfeinhacliberatione bftenderat bonuni
videlicet, mifericordem & iuflum.qui confugientes ad Ctxi^
deferat,quique Aiorum patrocinium fufcipiat.
titudabo igitur nomen De.-, idem efl, ac fi diccret , celebra-
b.oDeum,qualem fe in iftis periculis exh (bu/t,& qualerfi euni
l^ eflfe erga-fuos inhifce meis anguftiis &miferiiscbghoui,
.•IjQinenenimeftquoaliquemagnofcimus, ^
^,. Magnifico eum in laude]ld eii celebrabb ieutti miagnific^,
^extoUam nomenciusinter homine.s.Non quidem accedit
aUquid.gloria» diuina! noftra ceIebratione(ert enim perfc
ampliffima ) fed dicicur magnif^tari Deus,cuminterhomi-
n^beneltciaeiusceIebrantur,cor^mquepr§dicationd plu-
fes alijad agnofcendum & colcndum Dfeum inuicantur.
ji Et pIaccbit[W] Uli^ua; pra: boue iu-
vKJE.ttr-wm^'
nppippiippi!
i
ucnco Cjui profert corniia 8#fvngulas. '! I>l3caiumeflfe,atqa«indew(iftinlia vitaddquahicdicit.
, ^ Amplificatfuperioremrententiamacpllatioac.* poflete- ^^«^««/«DiKwJHisverbisindicatdequib^affliaisioqua-
nim quis dicere , & /ine dubio animus eilias cogitationes tuc. Non enim omnes afilid:icapittntfrudimialiquetncx
fuggerebat: Ciir non potius ofteres facrificia •wwe^, qu* in talibus exemplisliberationiimsfed qui in fuis anguftiis & pe-
.legeMjp/tsmandatanintjatquehocmodooftendesgratitq;- riculisDei opem&^o?ciliumquairunt.
dineni^ Refpondcc Dauid, non eft ille cnltus^ principalis,red ViMef cor vejinimi Mutacio eft perfbna» viitata & familiaris
alia(untfaerificialongegratiora& magis accepta , cultus huic " lingua:. Neque caret illa ratione:hac cnim apoftr o phc
fcilicct interior & fpiritualis,cuius illa externafacrificiafjpac <^err6 copfirmat futurum , quod videbatur promittere, viuet
quxdam tef^imonia feu fymbola. Ideo dicit celebrationem . corveftrum,id eft,concip!etnouumvigotcm& nouam vira
nominis diuini & prxdicationem beneficioriina ipfius ^a- &l*t'»ftin'jquod anteaeratlaguidum& exhauftumacduafi^
ii
etajorttmm dolorc.
Jf Laudent eum caeli &terra:& maria&quic-
quidreptatin eh.:
Poftquam de fuagraritudine teftatus eft , 'nunc'Snquam
bonus & fidelis piixpo laudum diuinarum hottatur vniuer-
lamcre(zt;«ram ad celebcationem Dei & beneficiorum eius
Aninius enmi vcre gratuscupicnontantumipfecelebrarc
beneficiaaccepra , fed ab omnibus paffimea agnofci & prar-
dicari. fdeo^i^Cax/» Jc, vt in poemate , etiam elementa fenfti
carentia & bruca animalia ad hanc focietacem vocat. ht qui-
dcm fi ad Chriftum refpiciamus , benefida ipfius morto
nobis parta fta magna funt , vt tota rerum nacura ad Ulam
magnitudmem araoris & beneficiorum Dci quodammodo
obftupefcat &nobifcumIa:tetur.
36 Quia Degs feruabit S>ion,& «dificabit vrbes
Iuda:&iiab;iabuntilllc,& ha?rcditatc obiincbunt
cam.
„. . -^ ,. , ,, . Additcaufamcuromncscreaturaslscari&celebrarehoc
graciarum adionis , qu^ magiS grata fint f utura qudm boues bcnefidum velit: quia Deus hoc fafto oftendit manifefte fe
maaati. „• • /. , ..v-r u r ^'«^'"feFs inftauraturufflhocregnum, cuiDauidem prsefrc
Per bouem muencum mtelligit feleftiffimum ac bene fa- volebatjlliidque firmaturum,ne dcincepsvi excerna aut aliis
ginatum & aptum facrificus. Reprehenduntur enmun lege calamitacibus concuterecur auc euerceretur , ficut antea fijb
qui marcidos , mutilos^tate aut laboribus confedos t^oues Saule & tempore 1 udicum faftum meminei-at. Nam 5 Daui
offerebanr,vt videre eftexconcionibus .Malachi». | de fuit aliqua ftabiliraseius regni in fuccefToribus ciim do*
onflO tnpo Hxc vocabula vjdentur adxrxtenuatibnem fteri ipfius regiam dignitatem obtinerent vfque ad Chriftu"
cxternorum facrificiorumreferenda cfle. Bos nihilpfofcrt Chriftus v6r6 regniim fuum ita inftaurauit & ftabiUuit vt
nifi cornua & vngulas:fed lingua profert laudes Dei 8^ cele- deinceps perpetuo fit duraturiim. Dehuius igitur regni du-
brat beneficia diuina:ergo vitulilabiorum longe antrfcrcn- rabilitate pr^cipue hic loquitur.Nam alterum illud erat vm
j.f.,«,-K«k„cr«rn„Mc«^vnanl^chnKpnfiK.,c h bta taiitum &typus huius rcgni.
gis placett Dco quam facrifacia. £t quidem cum non de fe
tantum,fedde ChriftohocpfalmofeloquiinteUigat , ita
excoUit-hunc fpiritualem cultum,vt pra? hoc externa illa fa-
cri^cia prorfus abi,iciacQuia doccre nos voIu|t, ccrcmpnias
illas Mofaicasfaaificio&morteChriftiproTfuseire zhto-
gandas.DupIex ieitur eft doftrina in hoc verfu. Primaeil
dedifcriminc cuItuum:docer cnim cuJtum internuin & fpi-
tualem longc anteferendum efle externis cafrcinoniis feii
ritibus , & vanam atque impiam efle fuperftitionem eorum
qui culcum aliquem in excemis ricuunipompisreponjjn^,,
auc Deumhifcepromererifepoflrcexiftimanc. Sicuthpdicj
pontificiorum religio toca in excernorum quorundaim ri-
tuum obferuationeconfiftit. Sacrificabat quide Dauidiiixta
^egem , fed iI!os ritusfciebattantiim cfleexternaquedam
c^ercitia pietatis & comraonefadiones. Ideo dicit giatia-
lum aftionem magis placere quam viftimas. Kxc do^rina
explicaturpfal. yo. Alteradoarinaeft, qu6dChriftusi,ca»-
remoniasIcgisMofaicaefuofacrificio aboleuerit. Idiio e-
nim dicit , fc omiffis facrificiis Mofaicis oblacurum Wtu-
loslabiorumfuorum , vt Ofeas loquitur, hoceft,facri<ida
di funt bobus cornutis & vngulas habentibus .
^^ Vicitbuui atflidti [^] l^tabumur : quiientes
Peuni,& viuet cor veftrum.
34 Quia auditpauperesIehoua:& vinfipsruos
non contemnit [w^,^//^/>.]
Addit aliam amplificationtfm ab effeftu feu frJla fu» li-
berationis. Meo exemplo, inquity quod tanquam commune
pignus falutis omnibus propofitum eft , inuicabuntur alii ad
agnofcendum & celebranduin Deum. CapioK enim dul-
ciflimam conrolationem.vbi viderint me nonjifre defeitum
a Deo in his periculis : acque ita confirmabit|r fides eorum
& fiducia acquiefcens inDeo. Hic fruftus Ift libcrationis
?7 tt femen feruorum cius hsEreditario poffi--
dcbunt eam ; & qui dilgunt riomeneius, miiic-
buntinea.
Id eft.mancbitpopulus agnofcens &celebrgnsDcumin
omnem a:ternicatem. Nam patres fiiiis,filij nepotibus acce-
ptam pofrefTIonem regni,demanu in manum cradenr, & ha-
bitabunt inillaterra Unc nietuexcuflionis, ncc vlla vistan-^
ta erit quf eos expugnare poifit. SicutChriftusipfein-
quic , Porta: infcrorum non pra:ualebunt aduerfuseam,
Matth.i5.
Serui eitu fif c^ui diligu/tt nomen «/««jOftendit quib'deftinata'
piorum:atque ideo Deus ffpe editiIIuftriateftimoQJ|kfuae f»t pofle|fiohuiusterr3B ®ni:nonaduIterinis filiis Abra-
przfentia; in ecclefia , nimirum vt imbecjUiorum animi hxfeu ltypocricis,nonfmpiisderiforibus&contemptoribus
confirmentur de promifliombus diuinis , &jdes crefcat & Dei.etiamfi ilhfe aliquantifper populo Dei admifceant,atq;
fiat ardpntior. In primisautemliberatioCMriftiexmortc in eorum cortuconfpidantut: fed his,quiDcum coluntiii
confirniat fidem noftram , vt credamus Da»m iam nobis Spiritu & veritate.
PS AEMl LXIX.
I. Propofitio contincns poftulatuii!i,& poftukiti caufoni allegoricam,a v.i. ad jo.vfque.Duobus capi-
tibus pratcipuis comprehenditur. i. Precatiofupplicis, az.v. adij.vfque. 2. Imp^ecati» in aducr-
fartos,inde ad jo.quorum vtrique daufae fuae adhibentur.AIlegorice autem fijas miferias depingitjV.i.j.^.^,
vtcoardcntiusadprecandumincitctur. , '
Prccationis caufac fumuntur.i. A pcrfona fupplicls,in grauiffimo vit^ difcrlmine conftituti » v. 2.& fe-
4}uenttbus.i.Aperfona aduerfariorum^v.^. j.ADei c6fcicntia,v.6.quafi dicat,tu mihi cs horum criminum,
qu^ mihi obiiciuntur, teftls & iudex idoneus. 4. A fummo precationum fine,gloria Dei io omniumjide-
liumconfirmationcv.y. . ' ., . >
Amplificatio terti^ cauf^. 1. per explicationem Sc p^ftfflionem ftudij ful erga Deura;quod etfi indignc
premcbatur , inui6ium,tamcn perwianere docet, v^S.^.io. z.per antithefin improbitatisaduerfariorum,
cum officioipfiusergaDeuBi,v.ii.ii.i;{.
Caufas precationisfcquiturfalutispeiitio,ai4. ir.adij.Huiusexordium continctur , y» 14. fumma,
allegoricis verbis , miferiam precantis continet^ verf. 15. 16. & Dci bcnignitatem, miferationum ampli-
tudinem, potentiam, iuftitiam, verf. 17. iS. ip. Additur querimonia pathetica, d« probris & calamitati-
' , ■ / busDa-
., .«•
iplpillppw^ipilii
PS Al
M
i X 1 X
,.,jiii I ji., . i,iipii
•.■..,iM:
n. v »fc ■
bus Dauidis.qui Chrifti typus foit,verf.io.ii ai'. , ' * * ' ^. ;) ^
Imprecatio,feiialteraparspctitioniS)a verd. 25. ad }o. Cuius partes funt dux i. Inpraefentem vitam.
2. In futuram, Prxfentis duo funt genera:vnuni in ipf^s perfonas , verf 2^. 14. z^. alterum in habita-
tiones & facuhates carura,vcrf. 16. Subiicitur , verf. vj. giritXtyla , ab in6dchtate,iniuftitia & inhuraa-
nitate hoftinm,capiti &membr is Ecclefix illudcncium.Fucurae vitaz fupphcia figurate dcfcribuntur,v.i$.
1 1. Conclufio laudatiua,continens i.propofitioncm laudis. 2. propofitionis caufas.Laudatlonis tria
funt membra. 1. A fupplice liberato,verf.50.5i.}Z. qui ex miferia fu.mma ereptus fpirituali facrificio Dcum
colere conftituit. 2. Ab Ecclefia,vcrf.33.& ^^.Haecautcm cx manfuctis & qujcrentibus Dcuni compofita,
recrcabitur,Dei libcrationes mirificas intuens. 5. A coto mundo^verfi.^j.Caufae propdfitionis iaudum Dei
verf 56.&: ^y.concinecur-.ncmpe quod fit Ecclefiae feruator & inftaurator,patcr cledorum fuorum in Chri-
ftoquibus(nominiseiusamantibus^parataefth«rcditasaJterna» - " : ' s»^I*^j#(^h "^'
O B S E R V A TIONE S LOCORVM DoCTRlNAE.
Verf.i.2.3. Gimm certum (tt Dauidem non tampriuato nomine is. i6.i7.\8. Ip. Ttdeles in extremu periculis conHituti dum adt'
fcripfijfe huncpfalmum quam in totim ecclefiAperfina.quippe qui xitum reipiciunt,fi>e liberatioj^is in media morte vitafi-uuntur.
gefitaret cap itts imaginem,ficHti ex contextu ^ euangelica hifioria Arduinegotij res tftfiatuere Deum nobii propitium dum irafci-
liquet, eo magts attetos nos ejfe couenit adhoc ipeculum in quo no- tur, ^propinquHm efie dum remotus efi.
bis proponitur comunts piorU omniii coditio ^ cu phrifio comunio. Idco fideks in meditsfincHbus attollunt capita,quia Deum mife-^
Extremis malis ad dejperationem -vfque fiideles videntur obruti, rtcordem efife certo ficiunt.
nec emergerepojfunt nifijpeciali quodam Dei auxilio. ^iuando fuisfiert Dens atixilium,^ reipfia ojiendit eorum preces
4. Vtderi nobis abfurdum no debet,fi quando morte obrutis nuUa non fuijfc irritas,eos reipexifih dicitur.
apparet vitA fcintilla:imo dum nobtsparcit Det4s mature ad hanc Fetunf. fideles nefaciemjuam abfcondat Detts.non quod fibi ti-
meditationem accingere nos dificamm,vt inprofundijfimis quibufi- meant a repulfafed quia fieri non poteft quin anxtetas(dumperi-
qtie malorum gtirgttibtis fides nosfiuftentet,imo adDeum erigat. cula in^uunt)huc ^ illtic eos agitet.
s Dauidis ^Chrifti exeplo danda nobis eft opera, fi quddo af- &luo ^rudelim fdeles vTgentur^eomagis cofidut Deufibi fore re-
fligimur,vt nosjiiftineat teftimonium bon& c6fcientid,ac liber^e co
ram Deoprofteri liceat hojies noftros ejfe gratuitos. Et hoc verum
probitat ts cji examen conftanter manere in iuftitix colend&ftudio,
quanuis nullum aut inniuum pr&mium a Deo reportgmus.
deptorliqtti quumfuperbis refiftat^quduis ad tepus dijfimulet , fieri
tamen non potejt quin tandem impiorum conterat audaciam.
20 Vbi impotenicrruere videmtis impios,Dei prouidetia nobis oc-
currat,ne dubitemm aitxilto nobis mature venttirum:quia nec^ o~
6 Vbinosficuduimiishominibtifprobar.e,fiitrahantinfiHifiram culos claudere poteft adnoftras mifierias,necpati impunitam mfh
pariem ac deprattent quicquid a nobis rectef.t ac dicitur , tenenda lorum licenttam.nifi feipfiim abneget .
'nobis eft hAC ma nanimitas, vt Dei vnitt/s iudicio contenti,mun- 2\.22,Dtim omnibu^ mundi auxilits (^ fiolatiu priuantur fideles,
dum Cf diabolos omnes Jpernamtts. hoc modofibi conciliant Dei mijericordiam.
7 Sicmiquoi/esatixiliaturJeruisfttisDetts.totidemfigiUisgratia Pijs nihilrelaxntionis coceditur ab impiis,imo torquentur modts
Jua crga nos cJfinnat^ita fieri aliter nopotefi qtiin coctdat animis, omnibtis:qucadmodiifihomo mifeie alioqui afJiiHus cibU quoq^ ^
fi pitis quijpiam in extrema necejfitate defieriiur. potum amarulentia corruptum reperiat.
Periculafua fideles Deo obiiciunt, non qttod vUa admonitione Vifibiiji figno in Chrifto repr&fentari oportuit quam reprobi cru-
.indigeat:fedquiafamiliartterfecum agere nobis permittit.
Tides nequaquam efi ignaua,quia nos ad qu&rendttm Deumfo-
licitat.
8 Hininonparumfolatij capiuntfideles : 'vbi teftarilicet nihil
delitatem xxercent in eius membra. Vide Iohann.iQ.20.
23 fflumtis Dauidein imprecationibus pro be imitari cupiet.nS
Cico (^tertUjrario impetu ad diras ptofiliat : deinde copefcat turbi-
dasanimi fMlpaJfiones:neqttefibi priuatimfit addi£lus,fied §iudia
fe prAter legitimam Dei-vocationem tentajfe. Giubdfipropterfidei fua ajfeiitifqti^ adquArendam Dei gloriam adiiciat.
confefftonem nobis infefttis eft mundus,duplicatur noftra fiducia. Sicuti Deo propitio qu& naturaliter ^ per fe noxia eJfent,adiH-
&uam prodigiofafit hominU malitia.inde liquet qttbdftudiiiglo- menta funt in bonum: itaeo infeHo quAcunque vtilia funt male^
riADeiindedccuscottertunt.Beneatit'enobifcttmagitur,qubdpro-dicuntur,vtfOtidemfint'eXitijcaufA.
hra quibus nos onerat i7npij,non modo abfteigitfed etiam illujirat, 24 ffluum ecflefiA hoBibus malediclio immineat , non eSt qttbd
vt fuperent omnes mundt triumphos. ^ nos terreat eorum vel malitia vel rabies : quia in manu Dei efffu-
p Poficfjabito carnis i^fanguinis reJpeBu fequendus eft Deus.fi bitb eospercuter&iMcitate.vt nihil videant: ^ lumbos confringere.
bietatis caufafrMnim nofirorum ojfcifas ejfugere non liceat.
Ecclefia hicfubllituitur in Dei locum . non vt adjponfam
10
vt iaceant confui
2S ffjuiafurtM ecclefiA hoHes non faciPe mouentur,pios inpre-
cationibus ad Demin,^ imprecationibus aduerfus deploratos pdrfe->
fterare necejfe efi.
26 Non nouufk eBpatrum fcelera reiici infinumfiliorum:ideo
fideles precantur vt ad impiorum pofteros vfque Deusiram fiuam
transferamus quod Jpofi proprium eft:fed vtfciamusfabricari ina^
ne Dei nomen vbi repudiatur verapietatis regula, cuius ecclcfiafi-
delis efl cufios.
&iuum natura nimis tenerifimui ^ delicati adferendam igno-
rniniam.mutmdus eftpripojierus hic afiicius,vt magis excrucient efiundat.VideExod.2o.s.
nosprobra quA in Deum redundant. zy S}itum humanitas opem affli£iis afierre prAcipiat,befli4fsam
Dauid totius ecelefiA perfonafuftinuit:ideo quicquid dcfepr&di- f&uitiam prodit.grauiJfimUque fibi accerjit it^diciitm quijquis iri •
cat,implerineceJfeJ'uitinfummocapite.ldeoquen6 mirumeJl,locii fultatopprefiis.'
hunc ab euageliftis Chriftoaptari:qui quum no grauatusfit fe pro- 28 lufta Dei vindiffa in/pij demergtmtur in profundum ini-
bris omnibusfubtjcereadtuendumpairis nomen , tttrpe ac puden- quitatis gurgitem , vt nunquam ad fanam mentem redeant : vt
dum nobii efiet eandem fortem recitfare.Porro in omnihus ditHs i^ qtii fordet fordefcat adhuc.
faltisgloriamDeifertiareincolumcmdebemus. , (^ attente caue- 29 LibervitA nihilaliud efiquam AtentumDei confilitun,
re ne culpa nojira obfcuretttr. q uofiuos prAdeliinauit adfalutem.
11.12. Ne citumacia illa qua hodie hojles euagelij diabolosfe ma- ^uanuis locum ad temptu impij occupent ifiter Dei eleHos, tm-
gis quam hominesfrodunt, nos exanimet ,exemplum Dauidis no- dem Deus eos refecat , vt appareOt extraneos fuijfe qutim domelii-
bis occurrutfcilicet danda eft opera ne oleum addamus camino, (^ cis permifii forent : corum autem abdicatio deletioni e libro apt\
fi impios reprehendere non licet,antmos noHros excrttciemus ■. Imo comparatur. i .\ j,
etiamvbinos.audtre cogentur impij , optimuni tamenjaniii x.eli so Pij turgido ^ feroci aJfeSluJpoUati liberiits ad DeifaUttein
condimemtim erit modefiia (^ humihtas. ajpirant ^ in tempore exaltationem Jperant.
iS Piorum Deijeruorii eaefl (^ femper erit coditio, vt no a vul- 31 Magnificatuf Deuslaudibus nofiris, non quod immenjk eim
garibiistdtum fcurris,fid etia aprincipibiis^ primartis irrideatur. gloriA quicquam accedat:fcdquia infer homines extoUiturtiiu no-
Jmpij enimfuamprsfiantiam nonin virtutefedin cffrAni licetia men. Nec aliam bonorum omnium quinobis largitur compenja-
confiitHuni,^ pijs omnibus iiludentes fuatiiter cantillant de eorum tionem exigit,quam vt gloriafuaper nos celebretur.
Jimplicitate.quafi pietatis caufa temerefe fatigent ac macerent. 32 NuUumfuit tam opimum velpretiofttmfiacrificium, quoA ,As
14 Gluamiisapudifnpios nihilproficiantfideles,viciores tamen que Deo placeret atque gratiarum afiio.
fiabunt,fifieipfos contrahant ac coUigant ad Deum orandum.Porro 33-S4- Exemplum vnius pif liberati expericulis caufa eft UtitiA
hAC no^is vnica efi vincendi ratio , dumjpes nobis in tencbris iUu- aliis Dei cultoribm,dumfu'ts ajfiiiiionibfts remedium quAtunt.
(.ct,ac^iuini beneplaati expeciatio nosfusientat. Studium quAiendi Dei citm afflifiiont in Scriptwracoiungifiir.vt
CQ. .
y-^i:. '^ii -*>'
■^^ . -: n? tJ£:hEC t: H E N R. MO L t E RT -^^. '■''•'^m^^^mw'^;^^
fiiipeiferuUsfimmfideiaffeiiufetamusaheoJalfttm. fenfmndfiroSf^rAfmimnifieccUfiAconfemationm intmnHr.>
AUen* liberationis confiderdtio fidem in nobu vetut extiniitm 37 Solida bonorum omniumfetpetMitas Chrijlo innititm,ctuus
denuo accendit vt qitodammodo reuiuifcat. ^ ,. fguraeratDauid.
3/. jrf NSfatisferio animatifumus ad canendas Dei UtuJes, quo' Mifericordia Dei aterna in ecclefit bentdiSiione ac miranda co-
rumimf^enfitastotHmmutMumfuperatjnifiafcendimusfupra fitruationeelucet. * /%
_^PJ!P^
■.■"'■'ii' :.
A R T I C. V L I P R Afi C I P V I. ^
1, C|irifti>capitis£cclefiae,&membrorun^<;ius,duplex 7. Infpejfide) & precatione ^ fortitudo piorum con(i-
ftit. —
4.
^ iR:atus,nempehumiIiacionis & exaltationis,in typo
^ Dauide graphice depidus.
Hoflium Euangelij ad viuum item exprefTa effi-
gici. ■■ ■'':|- ' ,.
Grauiffimlscalamitatibus premitur Ecclena,tum in
•capite , tum in membris : non autem opprirai-
tur.
Deus cognit9r,iudex & vindex fuorum.
De2elodiuino,humano,ruperftitiofo,ratanico.
Piorum & impiorum ftudia & exerciua.
8. Paf/ionumChriftitabella.
9. De imprecationibus aduerfus Chrifti & EccIefiaLCon-
iuratos hoftes.
10. De libro vitSB.
11. Defacrificiis legalibus&Euangelicis.
U. Piorum notSE & nomina infignia.
13. Dei erga fuos afflidios animus.
14. Ecclefix fpes certa.
ARGVMENTVM PSALMI LXX.
/ CpfalmHS videtur quafi communis formHla precationis DauidifuiJ^a^uoties in magnis fuit pe-
riculistft) mora liherationii animm, eim cruciabatur.Nam (^fupra tnfinepfalmi \o.iifdem ver-
bis repetttur:(t) titulmj^ui monet ad remtnifcendmn effe fcriptum,id quodammodo innuere vtde-
tur:verifimtle entmeft Pauidem in longa illa oberrattone^ diuturno extliOiCiim a Sauie at<jue
eitts fatellitio crudeliter oppugnareturtac variis infidiis petereturfhocfecum ^uafi i^ i<fiof perpe •
tuo circumtuliffeyeoque fe contra hofi-ium infultmiinfidiaSim<^chtnationes iniuflas ^ crudelesj at^ue adeo con-
tra moram auxilijtqu<& ipfa quo(jue non minus quam Cdtera periculafidem eius op^ugnahant ac ^uatiehanttar-
maffe.Vetit enim vt ah hofiium infidiiSirnolitionihus (jr conatthus crude Itfiirnis ^uam primum Itheretur ^ ne vel
magnitudine aut multitudine periculorum,vel diuturnitate malorum oppreffM pereat:(^argumenta additfum-
pta partim a necefiitate,partim a caufafinalf,vt fierifolet in huiufinodiprecattonibM.Orditur autempfalmtm
a propofitione:DeH5 adiuua me,^ cjuidem celeriter.Periculum enim crefctti^ nifitu mature fuccurras^a^urn e-
ritdemeafalute.Tertius verfitstalterampartempetitionis continet.I>I am ficut pr£cedenti verfu fe feruari ac
Hberaripetehaf.itanunc ex antithefi hofttumtorifilia ^ conatuspetit infringi ai<]ue irritos reddi. fjacofundi
f^pudefieriyeflfrufirarifuafpeynecperficere auedinfiitueras.at^i tta eupudore defiftere afaopropofito.j^uar-
tu6 verfhs eft repetitio prioris,fed admixtun^abet argumentum ah at^uitatcHofies conantur me ignomima af
feUum oPprimere,t0 tanquam certa viBori^e concepta,petulanter mihi calamitatern exprohrant.Tu vero re-
tor^ue h<x,c mala in ipforum capita,^fac vf illi confufionem illamferre cogatur. ^uintus verfw addit caufam
finalem,vt diBum efipfai.^o.Sextus ver[fts,hahet'^Herelam , in ^ua argumentum eft a necefiitate, ^ additur
-frecatio,<^ua eft repetitio propofitionis, Catera requtre expfalmo /\p. — —7 — r ---: -;;;;^" .._,_:.;::
A
dum.]
D triumpliandum , Dauidis [fciUcet pfaimmj
ad reminifccndum [ feu c^mmonefacien-
1 Deus , ad liberandum mc : lewuajad auxiliu
meumfeftina. j*
5^— Pudcfiant & confiihdantur qui quasrunt a-
nimara meam: retroagantur & ignominia affician-
-lu#-^tti ilelcdantur malo meo [^ui expetmtma-
ium meui^']
4 Reucrtantur pro mer<tedc confufionis ruaj>
qui dicunt,haeah hxah.
5 Gaudcant&lajtcntur intcpmqcs^quiqusc-
runtte : &dicant,fcmpcr magnificcturDeus,diii-
gentcs falutem tuam. ^
6 Ego vcro [ fum] opprcflus & egcnus , Dcus
feftinaadmC) auxiliumnieum,& liberator meus
es tu:Ichoua>ncdifferas.
• - PS ALMI LXX.
PARTES.
I. Imploratio auxilij diuini contra pcrfecutores fuos. Huius auxilij TioT/,per /ei»OT»' propo»ltur,
fimpliciter, & fccundum quid,v.2.
II. Caufae, cur adiuuandus fit , fcu tlftirt, per i^Hyttatv adiandx , fumuntur a perfbna aliorum»
nempe i.Impiorum, qui opere, corde, ore Dci feruum (Ecclefiam) perfcquuntur , verf. 5. 4. qua: paucis
exprimunt iftorum ingenium & artes . ^. Piorum , vt lactentur de fratris fui liberatione , ver.5. Ho« de-
fcribittferuos Dei extcrno & interno cultu , nempe quaerentcs Deum , & falutem cius diligcntes. i. Cau-
fx fumuntur a perfona fua , v.6. in qua i. miferiam fuam confiderat &c proponit. 2. Mifcricordiam Dei»
» eum (pe 8c fiducia municntis,atque leruantis.
ObSER V AT 10 NE S LOCORVM DOCTRINAE.
i.v.CommonefaSiionesneceffariAfuntinEcclefia.quApiisprtte- 3 §}uicquid cogitent (^ a^ant Chrifii (if EcclefiAhofies,necef'
fitas mtmnas fif liberationas proponant, atque ad oonamfi^em in ft efivt tandem horrendo opprimantur exitio.
^ofierum incitent. 4 Merces impiorumeritfempiternaconfufio.vermis wnmo-
2 Deusinuocandusvtfefiinetadfuorumliberationem. rienspftridor dentium,iffm atimut. "
s Ad
(J05' IN PS^JLMVM tXXI. ^ ^ ■-^-.-^ ..r.^- • •■■^r^>^^
s^ Adtemptesphuntt^pudoreafficimturpif:fedquMd0quidem <!> EtfiDeusdifferrewdeMtur:hocfixumff»i^iswfirism»n€at:
qumtntDeum.fitlutemque eius diligunt,fit*diffuigratuitam mer- ttuxilium eiusfuis opporturit adfitturum,
cedemrecipienttAternamnempel^itiami^beatitudinem. . ., "■♦** ■•^ •
Articvli praecipvi.
1. De auxilio Dei.
i. Impiorum mcns,ftudia,opera,miferia fumma.
3. Piorum Gitaraderes , fpesceria , voca fublimiajVoces
cileftes. ' '
Crux, lux, Deum fapientem, pmniporentem, miferi-
cordem oftendens,& adnos pertrahens.
ARGVMENTVM PSALMI LXXI. ^*/;,.^^^^^
RGF M E H^Tr M commune habei htcpfalmm curn mHhis alitf, necindlget longa declara-
tione.Efi enmpetttto vtferuetur ac /iheretur ex maluy ejuibm erat oppreffns.Petttiom auterniVt
' folet , mifcet ^uerelas defuperbta , i?npterate (^ crudelttatefttornrn hofiitirn,: ^'^ertCHlurn tn quo
verfabatHrfrnu/tis verbts exaggerat\argnmema etiamfudLfduciA-^ciHibmfe aduerfus imminetem
ternjeilatmn moiern muniat^pajitrn ajpergit. Tandern tnfine polhceturfegrato anirno prAdicatu-
rum benefictum Deiyjl ex h<^s penculis euadat, Hdc entMpracipua argttmentafuntit^uibm mouereDeurn iludet,
vt exaudtatur.Curn autem fenctlHti-s fti£ menttonemfactat Duuidi extjhrnanr plert(]ue interpretes,pfa/mHm ad
confpirationem Abfalorni referendttrn efie,(^u£ tn liia extrema <^ decjepita Atate magis affiigebatDautde quam
v/Ia a/ta £rumn<£ am ca/amttates ,cjuai anteajHJiinnerat^Q-augebat dolorem ^uod afiiiOi<^uem vnice diiexerat,
regno excuteretur, cjrpene vntnerf^s popu/m, ^uem tot benejictis huc vfjue ajfecerat ^ ornarat, tanta rabie ©•
fiirore tn necernfm regis conJpiraretfnuUo fane prAtextu aut ratione. 7^m Saui i^utdem,i^ ipfitfsfitte/iites,jpe-
ciem a/t^uamfeH ^lixti n '^ohtrtKw Koyou,vi ThHcyd.tncftitt ,fm conji/io atque odio pr^texere poterant. Era$
entrnSaul rex dtutmtt44 c6JtttHtm\^Videbatur Dauidfedtttose-affeEUreregniiexcttfio iegittmo^ege.His caitm-
nits accendebatur odtum Sau/ts adnerjm r egem.lt acjue pafitm tn hts pfa/mts, ^ttos eo lempore confcripfitthas ca~
lumntas refutat:^ ^nia tnter auiicos nu 'hm Acjunm tndtcem repertebai,ad Dei tudiciumfape prottocat.Sed Ab -
fa/ornt tmptetas ac critde/tcas nulio prdtextu pingi feu occultartpoterat. Jdeo nuUa fit in hocpfaimo caiumniaru
mentto:fed tantitrn imptetas CT crud^/ttas hojhitm deptngttur. Stcut aute?n Damd in extremafenetia has ca/a-
mttatesejl expert;-t<: tta non tanturn fn gu/ifiio /ocofctant extrernarn (ttatisfu£parternpienamforepericulortt?n
^ (HrHmnartm -.fcd multo magis totam ecc/ejiam co'^ttent in extrema fenct/afore magis miferam ^) arumnofam,
cum propter hojtes externos, tum vero tnprtmis propter fJto ri^ftos illa tnfmfinu educautt. JUi enimfaEla nunc
conjptraitorie crude/tits eam oppHgnant quam a/ij hofies , nul/afere re aita <juam regnandi cttj^dttate adduSli,
Vt tgitur Dauidfe irtfitafenetia defendt (Jyferuartpettt : Itafinguitpetamus y(^nos^ ecc/efiam totam tn hac
ianguida rnundtfetieUa,^ in tantis pericu/ts dnwnttis regi ^ Jeruart.
Gracus interpres tttu/umpfa/mo prafigtt , tcS l*CtS" -^xK/^ofP^ ijaf Vav^Jcil^ , ^ r^ 'Stpami eu^^ptaKUT/ed-ipTUv.
Sedapud Hcbraos efi aJfrriyiicfpof. Ft/if autem Jon.-^dabfunt Rcchabitjijerem.^^y. cjut ideo fortafie primttia ca-
ptiuorum dicutm-iejuod cum ejfent <ifxctloCiot,(^ pafltm perpafcua ^fa/tus vt^um qU(X,rerent,prt?m omntmn ca-
pti(^aJJlititfuntaChaidaorurnexerctttt. ^
^. ^^j f g j^.jj^jy^ con^d^[proteBionem cjU(zro]nQ
jL:>iideiiain in 3Eternum.
z In luftitia tua cripe & libcra mc:incllna ad me
aurem tuam,&: fcrua me.
3 Sis mihi in rupem fortitudinis [ frmitudinis ]
in quam ingrediar fempei [cjuo femper confiigiam
in pericuits] mandafti ad feruandum mc [promtfifii
meferuare](]u\3. rupes mea &c refugium meumcs
4 Deusliif,riHera me a manu impij; a manu ini-
cjiii & fermentcfccntis [ td eji , exacerbatt (jr magna
acerbitate odtorum rne oppugnantts.]
Exoniium habet peticioncm auxili; & liberationis. eftque
idem ctim pfalmo ji, vndeea qua: adexplicacionem harum
fcntentiarumpertinenc,petaritur. Nunc tancumeaexplico
quae noii habencur pfai.,*i.
Petram i^quam ingrediar]K[j\yem per mecaphora,veI etiam
mecalepfinnominat locum cutum,qu6 rercciperein pericu-
lis po!fic , vbiexpofitam fibi opem diuina& cutum recepcum
inueniac.
Mandafiiadferuandum^Kurrus confirmac fiduciamfuam
cogicatione promiflfiionis,&priorum exemplorum.- Domine,
inquic,cu promififti mihi, nunquam defocurum apuu temi-
hi prjcfidiumaut defenfionem, & haftenusin variis pericu-
lis & xrumnis oftertdifti me tibi cura? effc. Quare nunc quo-
<]uc eum ce exhibe,quem haftenus ce oftendilti,quia cu es ru-
pes & refugium meum. De verbo mandandi diximusfupra
Pfal. 68.Deus mandauit robur tuum,id eft , fecic vc rcgnum
tuum effecfirmum,ft.ibiIe,pocens& inuidum.M»»<//»rtenim
-dicitur Deus,cum aIiquidefficit,aucaIiquo fignofuu ,fauore
fcii volimtacem exerit & confirinac^vc ciim PTal. 44. dicitur.
Manda falutesIacoUid eft,fac vcfaluecur.mandata enmDei
coniunfta funt cum effc^u Ita hic dicitur mandalTe atl ferua-
dum,noncantitm quia promific defenfionem,fed eciamquia
variis exemplis promifiiones ancehac confirmauic. Alij le-
guntinopcaciuo.vcinamangelis cuiscommictasvt: me rou-
nianc&cuftodiancaduerfuspericuIa,nam mandaca ilia re-
ftringuucad angelos, quibusDeus tanquam adminiftrisin
fducefuorumdefendcndavcicur.Idquanquam pie & rcfti
dicicur.camen habec Deus innumera media feruandi fuos. I-
deo indefinireincelligacurificucanceaexpofuimus. Quarto
verfu admifcet peticioni argumcnta i conditione fcu quali-
-tace aducrfariorum,quos graphice depingitiquia fcit Dco ta
lcs dirp]icere,idedque fuam fiduciam hac ipfa commemora-
tioneconfirmat.Priinumautemdiciteoscfleimpios(poni-
cur enim fingularis numerus pro plurali colleftiucrintelligit
enim co?um excrcicum hoftilem.)Hacaucem voce fignifieat
hoftesfuos eflc finevllo Deimetu,&fuis malitiofis&turbi-
dis afft diibus huc atque illuc temere rapi ad quaiuis facinora
parranda,ficut mare impulfu quiefcere nequit.Idenimpro-
prie fignificat voxyuTAcque huc pertinet illudrcfaiaf tcfti-
monium cap.^/.Impijfunc ficutmarexftuans.
'7ipOfignificathominemtr»uduIentum & iniuftuni.qui
prauis cofiliis & iniuftis conacibus alios circumuenire & pec
iniuriam opprimere ftudet.
yOin fignificatqum quiinfatiabiIiodio& cupiditatc t^o-
cendi ardec>qu{que afpcr.crudelis & implaeabiliseft , & qui
beneficlis non cantiim non vinci poteft,(cd etiam magis effe-
ratur & fic rabiofior.Metaphora furapca eft a fermento,quod
maiTa^acorem inducit.Alij aftiue interpretanturinfcrmenta-
tis,hoceft,corrumpentisfanamdoclrinam& mifcentis cor-
ruptelas.Nam &Chriftus&PauIusprauamdodrinamcon-
feruntfermcnto.
5 QuiatuexpcaatiomeaDomIne:Ichoua fidu-
cia njeaapueritia mea.
Rep^m argumontum a fua fiducia amplificatum ii tetti-
pore>vc ica inagis fefe muniac aduerfus ingrucntiu malorum
CC i;
.^t«
^TT
ij. 1 1 1 ippipp ■II II
PRitXEC T.
vim,& Deum faciliiis ad Qpem fercndam extimulet. Ego in-
quitji nuUo alio pendeo nifi a tc foIo,idque fcci a prima puc-
ritia,& fcmper cxpcrtUs fum te fuiflc mihi fidelerti patronii
& defei>forcm:quar« nuncquoquc adfis mihi. Expeftatio
rac3,plus eft,quigi fi diccret,ego tc expedo. Excludit cnim
omnia alia extcrna prasfidia & rcmedia,quibusalij con-
■ fidunt.-..^;!^:,/..
* Supie^tefuftcntatus fum 0'»«*>«//«w]ab vtero:
avifceribus matriiimeje,tu extradQr(<i««for)meus:
in te \vxs raea femper.
Amptificat magis argumentum a terapore] fumptura, &
longiiisextendio.
^on tantuna^pucro expercus fum tua Weneficia, fed ante
MOLLERI <Sf
u Deus ne longe abfis a me : Deus mi ad au-
xiliurti meum feftina.
15 Pudefiant , conrumancur aduerfari) animar
mea? : operiantur probro & pudore quiquaerunt
malum mcum.
Repetiepi:opoficionem,&addit querelam, in qua exponic
magnitudinsm periculi fui. Eam vero fumit primum a fua
perfona,deinde iipcrfona aduerfariorum.Defeinquit,qu6d
elangueritvirtusrhoftium ver6odium& rabiem mulcis de-
fcribit. Cum autem feneftutis meminit verfu nono.refpicic
ad illud fuperius argumcntum, duftum i. tcmpore, Tu fuifti
fiduciameaaiuuentutemea, & coco vitx curriculo fuifti mi-
hifidcliscuftos&patronus. Ergonuncinfencfta, quando
vires omnesmedeficiunt> magis neccfirehabeo adce con-
fugerc, tuque vthaftenus mihi adfuifti;ita deinceps me pro-
tege, &c. Hac vero precatione ecdefia: hoc tempore inpri-
mis opus eft. Ea en im in hac vltima & delira fenefta mun-
diimbecillior eft&fqualidior, nontantum quiaa>tacijin-
quam \\\ hanclucem-ederer,cumadhucIateremconclufusin
vteromatris.&cumpofteamihiprodeundumcflrct in hanc
lucenijfenfi tcmihi adefle,teque vice obftetricis fungi. Ita do-
cctpartum muliebrem iuuari diuinitus,&non cafu nafci ho-
minesjVt Epicurei &profanihominesiudicant.
J»/e/4«./«.^/.«»/>er]Ideft,fotbenefic.ism^^ ^^^j^^^^ vr?ecur,de"(Jua vei^ dicitur, Seneau,ipfamorbm
re quo pnmum editus fum m lucem,aftcc.ft. , v nuncuam . ^^^ ^^^^^^^ J deformatur qu* proptVr peccata
mihi defucrit materia aut occafio tui laudadi. Tu igxtur huc ^^^^^j J^ ^J^^g^ crJfcic furor ac rabies in diaboIis,qu< fciunt
curfum beneficiorum tuorum concmua & perfice. ^^^^^ .^^^^^^ iudicium,in quo daturi fint pcenas fuarum bla-
7 Qiyfi prodJgium tui mulils(/^« mAgnis:)XM VC- rphemiarum.turpitudinum & furorum. Petamus igiturcum
ro fiduciamcarobufta(^rw<3.) Dauide, vt Deus memor fua» promilfionis ecclefiam lan-
Petitioni mifcet obiter querelam, quam pofiea pluribus guentem & mulcipliciter deformatam in hac vltima muiidi
p«rtcxit.Ei deinde confolationem opponit, qua fe aduerfus a;tate in quam incidimus, tanquam a»gr um,fenile , caducum
illud fcandalum crucis,& aduerfus illa iniqua mundi iudicia & fereemarcidum corpus, benigne foueac, tucatur & guber-
crigit&confirmat.HabeturDauidabaducrfariisproporte- i^et. "^
to,hoc cft,pro rc abominabiii & execranda, cuil^fe Deus & Cum defeccrit 'virttts'] Si enim,cu integra» effent vires & cor-
tota rerum creatura irafcatur,& qui tollendus Rt omnino,ne pys vegetum in flore iuuentucis , opus mihi fuit tuo piaefidio
terra ipfius vmbra autveftigiispolluatur. &defenfione: quanto magis nuncin haclanguida feneda
Harcenim cft condicio pioium in hac vita.vt cogantur au- nccefle eft vt tu me fulcias,& curam meigeras?
dire huiuimodi voces concumeliofas,qu6ddegenerarint a Verfu lo.&ii.exprimicnon tantum furorem &implaca-
naturahominum,quoddigninonfintquiferanturinter ho- bile odium hoftium , fed extremam quoqueimpietatem &
mmes,fed qui tanquamjyt^«fH*tTa&'ofet4''"i^'«3^u3^ primu petulantiam. Nonenim tantuin oderantDauidem , eumquc
fint remouendi,nealios fuo concagio IsJat.Ita Paulus Apo- planecupiebant extinftum : verumetiam eo iinpic acis pro-
Aolus qucritur^Apoftolos in niundo haberi pro piaculis : & lapfi erant,vt quia res Dauidi non adiuodum feiicirer f i.cce-
Iefai.cap.8.dicit,fe & difcipulos fuos inter Ifraelitas haberj dere viderent, cogitarent eum iam efle defertuni & abicftura
pro figno & portento.Noftro tempore accufantur pij tanqua i Deo,fibique impunitatem poMicentes co alacrius & maio-
feditiofi,rcbeIIes,hxretici,bIafphemi,rci Ixfa: maieitatis,&c. re cum conacu aduerfus eum infurgerent. Nihil inquirunc
Nullus autem eft aoimus tam firmus aut fortis,qui non mo- in fua cofilia.an ea fint honefta,an iuftas habeai odij fui cau-
ueaturhifcc calumniis&mendaciis,&c.vt fuprapfalmo 69. fasaduerfusipfum: fedtancum hocvnicufpeftantvtimpunc
audiuimus,probrahuiufmodifranguntcordapiorum:dolent &fineimpcdimetocfFundereinipfum fuum odium &graf-
enimnonfe tantum,fedDeumquoqueatque ipfius doftri- fari pro libidincpoffinr.Itaigiturhicdepinguntur iudicia &
namita fcelerate contumeliaaffici,&intelIiguntquamvi- afFcftus profanorum hominum. Ilii enim oculos coaucrtunt
rulenta fint odia eorum qui talcs calumnias fpargunt,idque ad res externas, atque ex prxfinti fortuna Dei gratiam me-
poftea in peritulis expcriuntur.Hic vero opus eft conftantia tiuntur. Ac, fi videant ecclefiam nonikil premi airumnis.ipfi^
ne huiufmodi dolorefrangamur.fedquomagis illinosode- totis viribuseameucrtere tentant. Nos verohincfiduciam
runt,abomina«tur,fugiunt aut perfequuntur.eo hrmiore in caperedebemus, quiaglori^ Deiincereftomnibushoctc-
Deum fiducia recumbamus,& ftatuamus nosnequaquam llatumfieft",qu6dfuosnunquamdefcrat.
proptcrhominuminiuftaiudiciareieftoselTea Deo,aucex- Verbum lOiy verfu decimo accipicur in malam parrem,
clufos a fociecatc ecclefia:; fed illud fatum nobis conimune pro obferuarc aliquem arquc eius vita; infidiari.
effecumlpfoiilio Dei,cumDauide,cumIcfaia,cum Apofto Deus,neprocHlabfisame']lm^m\ocAins hoftiu, quibusmi-
lis&plurimis aliis fanftis. Atque hac cogitacione dolorem fcro & sfflifto infuItabant,opponit precationem,qua oltcdit
noftrum modercmur&vincamus.Tcftimoniaetiam colJiga- fenonitadeiicihon:nfconcuineliofi:f vocibus^vtproptertM
mus,quibus fiduciam noftram de cura & amore Dei erga ec- fiduciam fuam abiiciat : fed quo magis illi infultant , tanto
clefiam confirmemus. illeardentius precatur: & quidem ciim Deumfuum appel-
_ F««/»or/e»^«»»]Id eft,inftar prodigij meexecrati funt ho- lat, oftendit fe certo ftatucrcquodnonfitdefertus vel abie-
~mines.Iefa.8. ' ^ AusabecvthoftesiudiCabanV.Plirafisautem.Ne/^mwfij^/^^y^
tra^aninterpretarilicetvel mulcos,vclmagno$feupro- fumiturexiudicio rationis feu carnis , vtf;Epeia^n monui-
ceros.No enim tantum vulgus fpemit homines pios,fcd qui mus. Non enim reuera procul abeft a nobis Deus. Nam fi-
prudentia&iudicioexcelIunt,&in aliqua funt autoritate, cut Pfal.p.dicitur, Eftnobilieumin ipfa tribulationc : Sed
plerunque i vcra doftrina funt aIieniores,& pios grauius o- quia caro fic iudicat in arrumnis , ideo xn. magnis calamit.i n-
dcruntqudmalij. bus talesvoces fjepcnobis excidiint,qujB magiscarne qUam
% Replebiiurosmcum laudetua:quotidie glo- fpiritufapiunt.Ecrameeacftbonitasdminavchaiicinfirmi-
tatem n©ltra toleret , & nan difplicere fibi talcs vocc^ often-
dat.Namficutvocesbalbutientisinfantis fibi placere affir-
mat : ica ctiam tales vuces ex infirmitate piorumorcas non
veiicitautdamnat.
rjatua.
lam quafi cerius de laeto exitu promittit fe grato animoce-
lebraturum bcneficia Dei. In prccatianibus enim affeftos
piorum varie mifcentur.Interdum dol or qucrulii^ pios abri-
pitlongius:mox vcr6 rurfus fefecolligunt & fide aflurgunt,
vc tanqaam vidiores in laudesDei erumpant.
Talium exemplorum pleni funt pfalmi,& experiutur fiii-
f uli in magnis doloribus cales affcftuum vices, de quibus cii
alias diftum fit f«pCjnon (um nunc prolixior.
f Non proiiciasmeintcmporefcneflutistcum
defecerit virtus mea ne defcras me.
Decimustertiu« verfus fiepe antea eft cxplicatus.ldeo nfic
non immoror huic rei diutius.
14 Etcgolemper fperabo : & adiiciam fupcr
omnem lauHem tuam.
Ahera pars pfalmi cotinetpromiffionem gratitudinis, ci-
que ipfa Dauidiquafivaticiniumcft de felici exitu:Affirmat
cnim fe dcinceps celebraturum hanc liberationem & cjctera
ben^ficia fibi exhibjta , quas funt innumera : id veto facere
10 Qiiiadixeruntinimici meidcmcrqui obfer- nonpofret,fitQppreflus^naIisperirer.Itadumfegratumfo-
. ^!l-..^.^-«.« /..r.nriilmipriiiiffimnl« rc promittit , fidem fuam fimul confirmat,& tanquam vi-
uantanimam mcam,coniiucaueruut iimui. f.^ .,.. . ,. ., . , * > ._.
u*ui.4iiuu«imM«.«iiii»vw» ... ftorcxmispenculisquibuseratctrcumdatus, cmcrou. Hic
u Dicendo , Deus reliquiteum : pcrlec|uimi- fruftuseftardentis &piK inuocationis acgratiarum aftio-
ni & coroprchendite cum > quia non[<?/?J er Jpicns. ni$,vtin ipfis |)criculis;aique adeo in media morccjde Iwfti-
-^ bu*!
w ps i^wmnvi lx
idiiiinfirrnumacniunieutn.,quocircuiituanatus omnia pcti'
cula ab hoftij|>u$ f ntentata facili contcmnara.Addatur autcm
antithcfis ifoniiinum impiorun\ extra ecclcfiam. Illi in peri-
culis non ingrediuntur in fortitudinds Domini ." fcd quaerunc
arces munitas , colligunt excrcitus,muniunt fe prar/idiis. De-
inde non nicuntur iuflicia Dei. fed fua)>rudcntia , vircute, in-
duftria, opibus. Ha;c aotithefis aliquid lucisaffcrc fentcntix
p/almi. N X v\ ■'•t';-^*' ."■>■ ^'' ■
Alij , vt antea quoque monuimil» , iullitiatitl interpretah-.
turgracuicam illam mtfericordiani diuinara>quagrati;nos
pronunciatiuftos ,&acceptos ad vijcamiajcerrvam propter fi-
lium. Et Auguftinus in fuis fcriptis hoctcftimonio pfalmi af-
firmat cxcludi prania operum merita : quia iuftitia illa gra-
tis donecur , atqiLC» hatc foUcxclufonoftrtVoperibusiitpra;-
dicanda & celebranda. Hatc dodrtna quidem vera eft , & i
Paulo ac cajtcris Apoftolis copi©fe explicatur. Sed tamcn
hoc in loco & multis aliis, ciim iuftitiam nominat propheta,
eam intelhgic , vtnos interpretati Cumusjde fide,quam iux-
capromiffioncmfuispraeftatin affidua dcfenfione. jdqueo-
ratio ipla, & res dc qua loquitur , facis demonftrat. Addenda
cameneft &illa commonefadio : Si inextcrnisrebiisnemo
pendere dcbecafuis opibus, prudeiftia, vircute.rcd cocum
fe commircere pocentix&iufticisB diuinserquancomaghvbi
de fpiricuali & xterna vica aoirur , in qua promerenda nihil
poflunc vires humana:,pra;ll;andum hoceft,vcin folumDeum
certafiducta recumbamus & acquiefcamus, oraifTisillis m6-
nachorum nugis de fatisfadione & meritis bonof um opc-
rum? [> . * . „ .'.. '
17 DeuSjdocuiiH iiie a pueritia mea^&huc vrquc:
annuntiabo nnrabiliaiua. ' v'... ' '
18 Et ccianivfcjue ad fencdutcm & canitiem
Deiis ne dererjrs mejd-nec annuntidii brachimv.{^id
«//jroWJtuum gcnerationircundis venictibus for-
titudtncni tutiin.
Re()ctit precacionem & nrgumentum 5 tempore fum-
ptutn, dc quo fupra dtftumeil:vcrfibusy.& tf.Deus,inquir.ru
a yriim pucritia variis argumencis , feu expcrimencis ,,often-
difti tuam erga mebeneuoIenciam,3moiem & folicicudi.^
nem,dum me inter tot pericuIa,roc aduerfationcs,tot infidias
hoftium , tot ajrumnas clcmentcr protexifti,& ad regiam di-
gnitateni cueftum multiphcibus.donis ornafti Eique bene-
ficia omnia,quxprorfusruntadmirabiIia,egoinhunc dicm
bus fuis triumphent f jj, & f lufi lactura parana eriam ani'« w-
ftoriam Cahant.
Initio auteijn inqjuit (e fcmper fperaturum, feu anxicexye*
ftaturumdonccpoci^^turvqcofuo. Idenim proprie vcrbuji
JJebrasum fignificat. Qua orationc affirmat, fe,etiamfi foifl
nulla fpes liberationis, fcu exitus malorum adhuc fe oftedait,
& hoftes non definanc fupcrbeipfi infultare, & fiduciam eiijjs'
ridcre, omniacjue moliri & tentare quibus eum eucrtant,nc^
tamen abicfturum fidem', fed conftancer perfcueraturum i»
illa fpe,quam conceperac , quia certo fibi perfuadeat^Dcuni
non fallerefpem fuorum. lca pul<ihrc& luAara fideifuasin
calamica6ibus,&ardoremeiusacperfeuerantiaincertamine
propofiro.ex quc tandem viftrix abir, depingit. Mulca enim
erant,qu3B fidcm eius labefaaiare poteratj hofiiutn yirulcmia
& potcntia,ipfi«isDiiiKii8iinbecinitas,&diuturnitas malorfi.
Sed hxc omnia ille hac vnica fidci voce profternit: Egofemper
fi>eraho.E.n addit: EgottdijciAfHperrcUquns Deilmdes. Qtia ora-
ctoneoftendit quam ficcertus &f"ecurusde profpcroeuenru
huius belli feu periculi, in quo vcrfabatur. Dicit enim fore vt
ad cxcera beneficia,qua» haftenus DeuS fibi praeftitcrit, etiam
hoc accedat, quod fibi nouam materiam & occafionem cele-
brandae gratisB diuina» prxbeat. Quiigicurantea,inquit,varia
benefiiciaaDeoaccepi, &ac6t'pra celebraui,idem eriam hoc
benefiicium deinceps celebrabo, acque ica laudes diuinas no-
ua acccffione cumulabo.
15 Os meum iiairabit iuftitiam tuam ; quotidic
falutem tuam:t]ii)a non cogiiv>ai nuaieros.
E^i»>mc eft pra-cedencis verfus:ofteiidit cnim quales laudes
licdecancacuru<!,&quid firccIebricuKus.
Prinuim inquic,cancabo Itiflhunn. Eain vero , vc fxpe mo-
nuimus. intelligitfidetn,qiiain Deus prxftac (uisin jffidua
defenfione. Eftei;iniiijlticia;diuinaB,cosqiiifeipfius iutelar
CommictunCjCanquani fiipplicesnondcfercrejfed tu6ri,lcrua-
rcjdefcndcre. Icaqu*- a<fl:iueintclligatur vox/«/2/>/Vj. Snlutemt
intelligiciiberaciunem,'.)ua*iu(ticianircq(jicur,raiiquainefFe-
ftus caufam. Sicut enim iuftitur diuina: eft , velle fidei fuae
comniiffos efife faluo^&incoluinesrita neccfle eli e js tandem
cripiexpericiilis-<berari. luftitiaigitur & raiur, coniiin-
guntur:eft<|iic illa coniunftio duIcis&pIcnacon*"olationis
hominibus piis.Sicut enim illa iufticia diuina firma cft & im-
moca, vt omnium adfcconfugienciuni certo fifciinaccurain
& pacrocinium : ica falus quoque hanc curam & cucelam cer-
to confequicur.
Sjuianon «^«/««w^fwjldfcojinquicnunquam definam pr^-
dicare cuas laudcs,quia benelicia func innujuera, nec pofTum vfque graco peftore agrwfco & celebrare non defino Quare
eaanimo auc cogitationc comprehendere. Alij aduerfatiue eciam tn hacfencfta & canicie, quando mihi raaxime opus
legunc,Qu^ni^"s non norim numerum beneiiciorum cuo- cfttuo auxilio&praefidio,nondcferasme.Scioenim te efl^e
rum. Sed prior fcnfus meliiis fluic. Oftendic eniinfchacipfa conftancem&3cquaIem,nec mutarcnaturam aucanimum.vc^
zimulcitudine&immenfirare bancficiorum diuinorum excita- quos inpriraapueritia &deincepstotovicaecurriculp amo-
' ri,vc cum aliud rcjieiidere non p offic , aflidue horum memo- rccomplexus fis,deinceps in fetieduce abiicias.Itad memo-
riam recolat,eaque gratoaniniocommemoret. Grarcus red- riapra?teritorumbencficiorum,&fuafiduciamconfirmat,&
didit)aniiu»iyf»j>}^otiJLfjk<tniev:<l[iiznonnoa\l'neratnras. Atque Dcumad opem promptaus ferendam impellit. Verbumdo-
hac fencentia olim hoinines fartatici & indodli abufi funt ad cendiintelligatur non tam de dodrina fbnante in pubhco
fuam ignauiam atque infcitiani excurandaiti , ciim afiirmarec miniftcrio.qii jm de reali inftitutione feu coinmonefadione,
cxeiiiplo Dauidis f-jernendas efTe omnes liceras & fcicntias dum benefacicndo,&ex pericuUs eripicndp defuo c^ganos
Itberales. Etnoftro terapore Enthufiafta», & Anabaptifta:, amoreDeusteftatur.
& fimilcs , fpreta & abicdta omni dodrina fomnianc afflatus CZDJIl Illatiue exponendum cft. "
diuinos, fuumque tecrum errorem hac fenretia perperam te- Donecanmntiem]Addit aliudargumentum i caufa finall:
gereconantur.Auguftinusreddiditnegoti=\tiones : &proIixe vt ad fjiie^itLvfqMC^kbfare tnasiaudef& tnemoriam irtio^r^^
--^declamitat contra negotiattonem omn«m , vt eos, qui vcltnc bcneficioruin propagare ad pofteros poffim,fac ne laudcs il-
efle Chrifti.ini , iubeat abiicere negotiationei , & defcrere il- la?,quas nomini tuo dicere folco,mca calamitatc aut iatBritu
ludvitarinftitutura. Poftea etiamalteram,quaceftinGraeco interrumpantur.
codice interpretationem afferc [Non noui lircraturam] ac ne Rol>ur tttum] Brachium mecaleptice fignificat robur: intcl-
Grammaticos quoquc, vc ncgotiacorcs , oftendac , mollire ligitaucem robur &potentiam fua;n,quamdeciararicupitin
commoda.incerprctacionehane rententiam conacur. Scdta- fui liberatione.
liamulca Auguftino&aIiisacciderunr,qu6dfoncejinfpice- t- • n. • t^ r • to
rcnonpoffent. ^9 Et lulbtia tua,Ucus,vliquemexccIlum ,quia
16 Incedam in fortit.iainibus Domini Ichouse: fecifti magni£^ca:Deus,qui$fimil;stibi.?
memorabor iuftitia? tuas ff^lius. Exclamatio eft,quam ei exprimit admiratioconfiIi/& b»-
Inccdam in fortitudinibus , vel ingrediar tn fortttudines ni""" diuin» in defendendis piis.Etfi,inquit,tua iuftitia c^
Doraini : id eft , Ero quidem nullo robore externo fum in- fpicitur ih affidua defenfione piorum,ea tamen ita eft excd-
ftruftus , quo poffim impetum & vim rcpellere ; fura enim ^3)^^ capere cius magnitudinem aut celfitudinem animu j nd
defcrtus&dcftiturus oinni auxilio. Sed incereadummefic poffit.JLongecniraaIitertuferuaspio$,qua^nnoscogitamus
. nudatumconfpicio , adtuampotentiaraego confugiam,ea- autoptanius!affligiseosadtempus,&videri$quafidifccf](ifrc.
que tanquam firmififirao propugnaculo nicar. Et meraor cro ^b iis.Inde hoftibus animi crcfcunt,& pforumfides IJguefcit.
iuftitia: tux folius , ideft . hac fiducia excipiam omnia peri- Tandem vero cura omnia videntur effedefperaia , tuexeris
cula,qu6d fciote,vtDeumiuftum .nondefereretuos. Hac
vnacogitatione&fpeinomnibus illispenculis me fuftine-
bo : non rcfpiciam ad alias res externas , ad prasfidia amicb-
rum.opes, virtutemaucinduftriam vcl meam,veletiameo-
rumquimecomitantur,&focii funt exilij &periculorum.
Suntenim ha;c omniafallacia &vana:fcd fola tua fidcs quam
pra:ftasiisqui fe tiia: tucela: committunt, arxeft& prasfi-
potentiam,& glorioseliberas ecclefiam.
Alijverfura hunc coniunguntcum fupert©ri> &repetune
verbum annuntiandi ex vcrfu dccimofeptimo , vt fit fen-
tcntia t ego annuntiabo iuftitiam tuam, Deus qui c$ in ex-
celfo.
20 Quia viderc nie fecifti tribulationes ma-
gnas&mala$:&conu«rccri$[i«i e/ijrurfttsl viui-
CG iij . .
■^ii P R i^ L E C T.
ficabis ine:& « abyflls terrae rurfus excolles me. ^
ii^ Muhipiicabis niagnitudinemmcamr&con-
Hcrceris [ circuibis, id <r/^ , rurfHS ] confolaberis
,me. "
Exchmationi rubi{cicrittionem,in qua oftendic cur ita ra-
piacur in admiracionem potcati3?,furtitudinis & iuftitix diui
nx.Qui^,inquit>innieiKal3micadbusmultis Scmagnis ex-
, perior te talem efle,iuftum videlicec in defcnfione,& poten-
cem in Iiberacione tuorum:& quidem lunge aiiter te defen-
dere & ferUjSre tuos,quam racio humana cogitac. Vtitur aute
coniparatione,'VCmagnicudmembeneficijdiuininiagis illu-
ilrec.Inicio quidem oneras me rautti^ Sc magnis calamicacib.
acque aerumnis:vt^ui mejcarnis eculis afpiciunc, alicer iudi-
care non pofllint >~quilmqu6dadumirt^e fal^^^^ atque
nulla amplius falucis fpes reftet^quia magnitudo & multiru-
docalamitatumfacit vtratiohumanacu^uecmeabs teeiTe
defercum &: abietium,acque adeo morci addidtum.Sed ance-
quam illi animaduertant,tu rurfus te ad me conuerces , & e-
reptum ex morte 8c iriftiffimis doloribus viuificabis , &per-
fundes perpctua Izticia.
r«//c>'«OTe/wi/fi]VerbumvidendieciamreIiquos fenfus &
aft'eAuscomplefticur,quiimnc fenfum Comicantur.Primum
enim niala &pericula imminenria, vel oculis vel a uribus per-
cipiUncur.Deinde vel metus fucurorum vel fenfus prsefenciu
coripfum penecrat & vulncrac,&forisedam corpus affligir.
Vid;reigiturdicicurmaIa,quiincus&foris cruciatur dolo-
re propter calamitaies & a^rumnas iibi impofitas.& nos Ger-
mani /imili phrafi dicimus,D« vvirji es fehen.Ac eo cui pcri-
cujuai aliquod autmalum imminere dicimus.Eft aueem no-
tandum,qu6d4fErmat nonnifi Dei confiiio & voluncace ha*c
mala fibi euenifTe.Id enimcfticaciffimuin efi: ad confolatio-
nem.Epicurei cafu talia tccidcre exiltimanc. Scoici fingunt
talemcfTeconjjexionem caufarum primar &fecundarum jvc
necefTario ifta fiant & mutari non poffint.Tales cogit itiones
reniouendxfuntexanimispioruni,& quicc]i!idnobis accidac
jljtuendum efl,voIuntace & con/iiio diuino id nobis accide -
re.Id docet hic verfus.
Comerteris.viMtfcahisjld eftjrurfu s viulficab is me.Quando
enim duo vcrba abfquc coniunftione iunguntur,prius aduer
btafcir.Eflque illud pcculiare &vfitacu in vcrbo 31U&quod
cogUatr eft fignificationis verbo 330.
Dicit autem feviuificacii iri. SigmficatigituF fe tantis fuif-
fecalamitatibusopprefTum, vc nulla fpes fueric faiucis aut
rica» , fed iam pene a morte fueric abforpcus. £o vfque enim
nos mergi finic Deus , vt beneficium hberacionis eo fic con-
fpedrius.
Idem poftea figuratis verbis repetit. Ex aby ffis cerrje rur-
-fusr«xalubis me^ Abyffi enim per metaphoram fignificant
maximas ealamicates , ex quibus humtna induftria aut viri-
hus euadere hon pofrumus , & quibus faCile abforbentur hi
qui no n ad Deii cofugiunt. Aqua; vfitate in Scriptura fignifi-
canc caIamitates,ficutfupradidumeftpfaImo ey.fedabyffus
fignificac concurfum muUarum calamitatum humanocon-
filio inexcricabilium : vt pfalmo 41. AbyfTus abyfTum vocar.
«Tribuituraueemvocabulum CZ3inn non tantiim profundi-
tati aquarura, (ed cuilibet voragini:id quod vel ex hoc loco
apparet.
MultipUcahis magmtudinem^ Amplificat beneficium libera-
nhi fequatura dignttate & gloria, quam affirmat dein-
ceps maiorem forc quim fucrit antehac viiquam. Ita enim
WWW^^p^^^^^^
m9-
wmm
wmm
Deus coitipenfat exigui temporis laboresjanguftias &pericu-
la,vt non cantiim lios incolumes feruet & periculis eripiatj
fed eciam noua dignitate & gloria nos augeat & ortiec.Italo-
fephum liberatum ex carcere euehit ad fummos honores &
potentiam.Ita Danielem & fimiles ornat fumma dignitate &
autoritatepoft exigui remporis arrumnis.
2i<iwy«fw»/^/^if>'«>»ejQu^inuncfciIicctpeneabforptus sC
doIorepr6pterimminentescaIamitates,&pericuIa quae me
circunftant. '
Verbo 31Dn fignificat Deum aliquandiu quafi auerttfle fa-
ciem fuam a Dauide,nec voIuifTeeum blandis oculis afpice-
re,futurum ver6vtmoxfeconuertat,fuamquefaci>ni blaa-,
dam & ferenam oftendat,ex qua vera & folida confolatio ca-
pitur.Dum enim tergumnobisobuerlitDcus, iudicamuseu
hohis irafci^Sedcum faciem ad nos conuer , Viderurnobis-
rurfus conciliari & in gratiam nobifcum redire.
Forma» fermonis fumptx funt a communi hominum con-
fuetudine.Soletenim SpiritusfanftuSjVtfeadcaptum noftcu
accomniodet,Ioqui deDeo ai^etTnmdtut.
22 Etiam ego cclebrabo te in organo nabii : veri-
tatem tuamjDeus meus,pfallaro tibi in cithara, Tan^
iJtc Ifiael.
Redit adpromiffioncnigratitudinis,quaf ajtera pars eft
pfalmi,vt fupra didum eft.Ego,inquie,non fepelia perpecua
obIiutoneka»c tuaimmenfabencficiajficui! folent homines
impij,profani aut Epicurei, qui exilltmat,vel cafu,vel fua in-
duftria & prudentia fe euadete ex periculis.Sed graca ment c
horummemoriamrecolam,&voccatqueinftruniientis mufi
cis ca celebrabo. Vcritatem noininac,quam praEftiteric in fer-
u^ndis promiffis.Dcus enim,vc verax eft,ita certopraiitat ca
qui" promittic.Sanftum Ifraelis vocac Dcum,quiapeculiari-
ccr fe huic populo pa. efccerac,& promiffionib.certis obftrin-
xerat:atque ita hac patefadione huic populo fe peculiariter
addixerat,eratqueishacpatefadione ab omnibus ahis to-
tius orbis diis feparatus.Sanftum enim eft quod ^comuni &
profano vfu leparatum eft.AIij fandum interpretantur fan-
dificatorem Ifraelis,quodpene eodeni rcdit. Ad hunc cnim
fineni fada erat adoptio,de qua in foedere dicitur.
23 Exultabunc labia inea dum pfailam tibi:iS<: a-
nirna mea quam redemiftf.
Ideft.illa; laadationes &gratiarum adiones non erunt
fimulat3e,aut in fpeciem effifts, fcdproficifcenturex fcrio &
intlmo cordis afFeftu ; prajftabo enim.tibihoc officium ma-
gno animi defidcrio, & confentiet cor cum ipfa lingua. Hy-
pocrita*, vt apud lefaiam dicitur.labiis honorant Deum, cor
autem eorum longejibeft. Sed Dauid lmguam,& cor , feu a-
nimam,cofiiungic.— - — ~ — ^ — Lzzz.::~:~z:::sizz
24. Etiam lingua mca quotidic annumiabit iu-
flitiamtuam;quiapudefa(^i funt,quia ignominia
af&d);i funt qui quarrunt malum mcum.
Hicverfus cohajretcum fuperiore, & nihilhabet obfcuri-
tatis. Tantiim de vocabulo Iuftitia>iterummonendi funt au-
ditores. lufticiam enim nominac defenfionem quam iuxta
promiffionem pra?ftat piis : & quod inquit fe quotidie cele-
braturum Deum, oftendit qualls debeat cfTe animus piorum
in meditandis &ce!ebrandisbeneficiis diuinis. Non enim fa-
tis efi feniel atque iterum quafi defuriftorie pradicaffe_^
neficiadiuina:fed faciendum ideftaffiducr —^ —
PSALMI LXXX.
P A RTE S.
I. Pctiticcuius funima efl > vtDeus feruet fupplicem : quae per prolcpfin cnunciata v.i. fuis deindc
argumentisamplificatur.i. A naturaDeiiufta&gratiofa.z.v. 2. Averbo&promiffionibusDei,3.v.
5. Ab operibus ungularibus Dei, praefertim erga Dauidem, 4.5. Ik 6.v. 4. A gloria Dei » rcliqua parte 6. v.
& duobus fequentibus^
Alterumargumentorumgenus,apcrfonaaducrfariorum. Repetitautem v. 9. poftulatum cum «na-
plificatione&:auxe^apcrfonafupplicis>qua rationetranfit ad aiterumillud genus ,&primum impie-
tatem aduerfarlorutn exponit, v.io.n.delndeauxilium poicit) v.i2. tertio , imprecationcm iuftam con-
cipit& pronunciatjV.ij.
Tercium argumentorumgenus,aperfonafupplicis:inquo proficeturpfaltesi. fpcsifuampraefentem
& fidemio Deum,v.i4. &15. 2. Ofriciumjn futurum pollicetur dc laudibusDei prxdicandis, v.i6. $.
Ab antcada experientia & acceptis documentis & beneficiis Dci , poftuiatum falutis fuae repetit , a v. 17.
ad 21. vfquc.Rerum autemante geftarum duo genera ponuntur : i. documenta dc verbo & fpiritu , v. 17.
& i8.2.Opera,v.i9.20.& 21.
II. Conclufiovotiualaudisomnimod«,«tquegratiaruma(5lioniscx corpor^&animo^ v.2i.2j. 14.
• ' 0 »S E R-
ObSERVATIONES LOCOliVM DOCTRIN AE, '
■ouinil:
«'♦
Verf.u2.s. jPij vt exmdiantur non concipiunt fiSicit precbsjed ad
Deum/erib confugiunt:quia certhfuntperftMfiin eitti mmu repo-
fitamnjfefuamfnlutem.
T.tfi ad tempusfideles velut cofitfi iaceant, confidunt tamen T>eu
, effeiiurum vt aliquando liberenturj necpajfurum vt in AternH pu-
defiant. i
Fidelis efi Oeus , qui ideo nbnpatieturfitosfupravires tentari,
fedtandem eos ex omnibui Arumnii ereptos glorificedfit.
ProteBio Deieft infiar munitionis inpetrafublimiac forti colr
locati,ad quam ecclefi* aduerfarijs no,n e^iacceJfm.TurrisfortiJfi-
manomenDomini,Prouerb. 18.10.
ApudBeumnobis femper parataefi defenfio,(^-quoties ad eum
— tonjugiemiu propitius occurret
Beu* mandat defuorumfalute quod decreuit , quoties fauorem
fu$tm palam exeritaliquofigno,^ nuncfolo nutu.nuncper homi-
•nes vel alias creaturas exequitur quod apudfe Batuit : quanuis in
folo eiusprAceptofatis autoritatis infit ad nosferuandos.
4 Adimpetrandi fduciam hoc plurimitm valet.vbi nobk cen-
fctj ftimuspropri& integritatis.vt liOcre coram Deo conqueri Uceat,
iniuft} nos ^Jcelerate ab hofiibus oppugnari.
s Ex beneficijs Det materia berie fperandi d.-.turfidelibus.qui-
busab ^tatisinitio exhibentur gratiA documenta, ex quibusdifce-
repojfuntnonnifiinfolo Deo ejfe recumbendum.
6 Admirabilis virtus Dei ^ imiftimabilu bonitas lucet in ho-
miniim generattoneuuius ratio.nifi ad eam ejfemusaffueti.prorfas
incredibilisjorct. Aniequam vcro cxeamm in Iticemy^qumn ex
matrum mftrM-um yifceribus trahimur.nifi Dempeculiari quada
' bemdiciione nohk adfit^nuUa vit&jpesejfepoteft, quum lotmortes
•vndique immineant.
7 &luarMisJe abominationi midtis ^potettbus effe videant fi-
delesjionpoteft tame vUis tenebris extingui memoria beneficiorum
Dei,qu& adfide ertgendamjitnt injiar lampadis in eorum cordibus.
8 In r/tedtis ajfliitionumtenebrisfideles quafi votn fuis potiti.fu-
tur& gratittidints teftimonium in corde profertmt, ^ fe Det laudes
indejinenter cantaturos profitenttir.
&U0 nos magu deficiunt vires , ^ ficut ipfa neceffitof ad Deum
qu&rendum nosfolicitat.fic etiamjperanda eft eius ad nos iuuados
propenfio.
lo.ii Filifs Dei hocprop\ ordinarium eft vt nihil non audeant
contra ipfos improbi, dUJibi diuinittu inpr^dam expofitos effefin-
gunt.Sedproterua h&c eorum infultatio viciffim animos nofiros de-
het erigere: qttia Dciglori& intereft , re ipfa comprohari qiiod toties
promittitjpauperis 0» affliHis fe opem laturum.
12.13 Etfi impi/ exiftimant nos penittts a Deo deftrtos : fcimut
tamen qumto fauore nos haHenusfit profecutu^,^ cofidimus fieri
nopoffe vt nos opefua deflituat Deus, quos a matrum vteris i^ v-
Z beribits infuam tutelam benigne fufcepit.
Moram Deus neBere nonpoteft,quUimpij perfuadere conantura
Deo deferi qui in ipfum certafide (^ fincero-animo confidunt.
Adnerfils plane dejperatos ecclefi& Dei hoftes auxilium Dei im-
plormdum, vt pudore afficiantur ^funditm intereant.
14 Ditm impij non definunt fuperbe ridere noftram fiduciam,
injpe nobk eft perfeuerandutn:^ h&c vera eftfideiprobatio,atten-
dere adfolam Dei promijfionem, vtfola eiu4 luceper denfijfimas af-
fUBionum tenebras regatur.
Gnuiapridem ad Dei ieneficiafideles aJfuefaBifunt, non dubitdt
quinnouaaccejfio nouam qttoque materia celebrand* diuin& gra.
ti& eis afferat.
is Hinc nafcitur in&ftimabilis confolatio, dumfalutem nofira
audimus ita inniti Dei iuftiti&,vt eandem ctim hacjimilitudinem
habeat.
Nihil efi qtiod magis accendere animos 7tefiros debeat,ad canen-
das Deilaudes^quam vbi nos innitineris benefici/s eft profecutus,
16 Etfi nonjine moleftia nituntur fideles , neqtie alacriter voli-
t»nt,quin potiuspr& lajfitudine gemttnt : quia tamen obftacula ^
difficultates inuilia animi magnitudinefuperant, in Deiproteciio-
ne^fidelipromifftoneprorfusdepxi, ideopergere dicuntur idonec
curfiunfutmabfoluerint.
Neque confilioproprio, vt neque induJtriaMeque virtiiti, neque
vUis opibus innitunttirfideles,vtfecureJibifalutempromittant:fed
hoc vniim iUiseflpropofitum.quia iufttu ^fidelis eii Deus.fieri no
pofte vt ab eo defirantur.
Si inexterno vit&fiatu gradum aliter tenere nonpotuit Dau.-d,
quamje,abdicatis omnibtcs aliis fiduciis, reijciendo in Deiiuftitid:
vbi dejpirituali &terndque vita agitur, fi vel rnjnimu delapftfue-
rimttsd Dei gratia^nuUo modo confifiere pojfumus.
17. is O mninoficjiatuendum eji, pojiquam nos adhuc infantes
dignattii eftamorcjuo Deits,pueros eodem fattore complexus eft.to-
toque vitdi curriculo benefacerenondefiit ,fierj non pojfe quinfibi
adextremumconflet. Etvtadfinem vfquenos ittuare dignetur
precandm eit,vt posieris commendemtM &quabilem grali& dimnA
curfttm, ac in mortcjpfa teficmurVcumfideles qui ad iiain conju.
gittnt nurTquiTm fftftirri.
ip Vt iiift'!ti& Dei adetus ad nosferuandos pateat, ad concipien-
dam eitts ampliiHdincm.furJitin ac deorfum , longe ©n late mentes
nofiras diffttndi oportet.&M)dfi cognitA Deipotenti& iuftam ac de-
bitam laitdem tribitimus , nuaqii/tm nos deficiet benejperandi ar-
gumentnm.
Eo vfqueprogredi opcrtet bonitatis Dei fenfttf.vt tios ih admira-
tionem rapiat.fic enim fiet vt in Deofolo acquiefcat mentes nofin,
qu& huc c?" illuc fubtnde praua inqutetudineferuntur.
20.21 Durii-er ajfiigt in hac vttafideles neceffe eft. ^ ad morttm
vfque dcfcendcre , vtfentiimt quidfit incredibili virtute Dei eripi
ab mteritu : itc,vbiin defperatione Dominusfuccurrit, rejitnettio
ipfaiUnftreeftgrati&diutn&Jpeculttm.
Fidclibus mhilforttiito accidit aduerfi : qtiiafimulac iUucet Dei
fauor/erum vices mutantur ,perindeacji ex inferts pij eueheren-
tur in c<im.
2z.2^.2+ In huncfinem iiberaliterjitos iuuat Deus , vt celebre-
tur eitts bonitas.
Parsfuit legalis p&dagogi& (^vmbratilis cultus ad citharam ^
nabltm canere Det laudes.Pofi Chrifium exhibitum,et{i priuatim
ilnon vetamur interponere infirumenta muficaik templis tame ma-
nifefto.Spirittis faniii edicto arcentur , dum Apofioluiu Corintht.
iJif.13.non nifi cognita lingua benedicere velorare permittit.
Nifipendeamttsex Deiverbo.infipida nobiserunt qu&cun^ bc-
neficiaconferet-.nunquam etiam vel ad preces,vel ad gratiarum a-
Biones incitabimur.nifi eodem verbo pr&lucente.
Pijs nuUum maimefi obleciamentttm qudm in Deo laudando:
vnde Jequiturprofartd ejfeeorum l&titiam qui pofihabito Deofibi
in ettanidis delicijs gratulantur.Nec enim vllumjkatte ^ optabile
efi gaudiumnifi cum Dei laudibtu coh&reat. **-
A R T 1 C V t I P R AE C I P V ir
1. Precumpiarumcharafteresacdefinitio.
j. Deusqualisfiterga vereeuminuocantes.
3. Spei&fidciiSncera: defcriptio.
4, Quid mundi filij de Dei fcruis iudicent. 3
5.' Perfeuerantije hduciacum humilitate&feriainuoca-
tioneconiunfta.
6. De imprecationibus aduerfus impies.
7. Piorunivariispericulisliberatorumofficium.
8. Dei maieftas & Omnipctencra in quibus cIh-
cet.
5. luftorum proprium, calainitatibus grauiffimls excr-
oyi. ■)
10. Mufices vocalis 8cinftrumetita,Iisre£):usvfus.
11. Laudum Dci argumentum.
u. Corpore& anima piorum>Deus celebrandus.
< A R G V M E N T V M P S A L M I L X X 1 I.
SALMVM hii^c verifimile efi Dauidem confcripfiffe , cumpaulo ante mortem ,filiumfuum
SakmonemfHCcefforemdeclarafifet , eum^uevnUum dZadocfacerdote'^ Klathan Propheta in-
augurari , ac publice regem proclamari vidiffet , vtfcrikitHr i.Regum.i, Jslam ^ Salomoni hnnc
«rwRT^-HS» /y^^^«»» infcrthitidfr ^mpfalmos in vnum volum&n cpUegtt^tefiatur hmcvhimHmfuiffe a Dauide
compofiturn. hntio igitttr pfalmi, ejuod anteapriuatim eumfeciffe hifiorta tefiatur , etiam hacpubltca (jrfolenni
precattonts forma^cjHampopulo prafcripfitjfiUum afe regem riominatun at^ue eleBum Deo commendatieumque
rogat vt filitm tnflruatfalutartbusconplijSyvera prudentta ^ vsrtute , vt tota gubernatie eiusfit iufla , tran-
^uilla (fr ad comrnunem fubditorumfalutem comparata* Atque hac ipfa precattone vtrumque docet.cfr ^ualts
debeat efferex homts,(^ (juodfalutaresreges ^principes dona fint diuinaiideoque afiidms votts a Deopetedt,
. • CC iiij
i-
Stmautem nauUinomnibtufHis AfHmnist^rcbHsafe^flisMcy^^
citme refbtcthvt haaerms in mHttorHm ffalmorum enarrattone vidtmm : tta ettam nmcfofiquam omma fmfa
JfeUciaorecatHS ififlUofHO,incipit ochIos mentts conuertere ad confiderattonem regmjpmtualts , qmd exhof
coiporaltSalomonis tanquam vmbratiU & typico prodHcendum ac confittuendHm erat: eoque mmtne.f^ fibt ^
moiratHlatHryqHibus diuinitHsillHd regmm comtjfumfit ,qiiod inpopHlo Det apoflerisfittscomtnuaferte ad^:
minMrandHmLdonec tUud nouHm longe angufitue drJflendtdiusfub Mefita emergatJta tgaur vtrmnqMe re-
amm coniun^ksalomonis fctUcet & Chrtfiu at^ne ex eo dtgnitatem atque ampUtudtnem hmusprafenttsregnt
conCtderan iHbetyquia conttnua ferte vfque ad Chrtftum dnraturHmfit, qui detnceps regnum hoc ttaamphfica-
turus fitmad extrekos orbis terrdrumfines dtlatetHr, (jr nuUo vnqnam temporh fine claudatur, Hm magna ,
dienitasfititremi Salomonis ^«.^to^i^^ prAclaru,CHm quo nnllorHm monarcharum aut regHmpotentta vel anto-
ritasveleminentia cmparartpotefi. QuotqHOtenimfHerHntreges aHtprtncipes.qut velregnafaimter conftt-
tueruntyvel k maiorihtls accepta adpofieros tranfmtferuntMbHerunt tliifHaspertodos^qHtbtareuolHtts ^ctr-
CHmaaisymoxcHmomnipotentU&dtgnitatefu^corrHermMHmhocSalomontsregnumtnChrtfioex^^^^^
iprtus oriundofam eli Aternum atqtte tnutaurn. De hoc igitur tanto bono merttogratuUtur DautdfHo filto.qm
tale reanH adtptfcatHr,qHod nuUo vnqitnmfeculofttfintendHm.quodqHefHa potennaor amphtHdtne totHorbem
terrarHrttc6plexHrHmMabettgttHrhtcffalrnHS,praterquamqnodprecattoeftprofehctgubernattone,tllHfi^^^
defcrtpttonem regnt Chrifii,de qm ne m argumento pnUxioresfimm, detncefs tn tnterpretattonedtcetur como^
dius.MHlta enim de beneficijs,qu<z ab hocrege infubdttos diftribuHntur, deque officijs & cultufHbdttorumide.
' Ccripttone reqis dr regni adrmfcentur , qHxpecuharem reqmrHnt declarationem : & a muUts interpretibHS fmn
hJcQptofe % fblendtde illufirata. iSfos iJt tn Gramatica tnterpretattone, contentt erirnm breui notationefeu m-
dtcatione eorumqH£pr£Cipite obferuandafHnt,&fententtamperfitcHamii)planam inuefttgabtmus . Csitera ex
alijs do^ifitjnorum huiHs at^tts tnterpretum commentarys auditortbus petenda relinqmmHs,
niflhu^ Salomoni. admodumtutotum mundum gubernaszquinime, ita i!Ic
:. * hanc regiuruip'artemfibicoramiflamarc|uislcgibu»&iifdi-
Titulus videcur indicue ,SaIomoncm ipfumautorem tSe ciisadminiftret. Uxcnatiuaeftfcntentiahuiusverfus. Nam
huiuspfalmi. Nam aliis mulris pfalmis , quorum autor eft iudicium & iufticia paf/im in pfalniis Dauidis /ignificanc re-
Dauid, fimiliformanomeneiuspraifigirur -\yh fedtamen ftiEudincm, incjuanihileft vitij, inqua nihileftquod exor-
quia finis pfalmi indicac , hanc vltimam effe precationum y^^f,^ ab honefto^vel ab arquo & bono, vbi nihil coceditur af-
Dauidis,& hiftoria i.Regum i. manifefte oftcndit, Dauidem fcftibus vel libidini cuiufquam,aut vbi nulia tyrannis domi-
in inau<^uratione filij fui ardentes preces fudifle ad Deum: e- naturrdcoique vbi quod iuftum cft probatur, & quod iniuftu
xiilimo^ipfumDauidem autorcmefte huius p(alm!,ciimque damnacur. ItaDauidfaceturpfal.ii9.fefbciireiudici5&iu-
in gratiam Salomonis filij , cui de regno gratulabarur,com- ftiriam: & Abfalom t.Sam.ij. vt px)pulum ad fc alliccre, in-
pofitum c(ire,vt in datfuo legatur Salomonijfcilicct dedicatus quit,Qui? ponat me iudicem in terra, & ad me veniacomni^
aut «nfcriptuspfalmus a patre. & quidem iudico Dauidcm y[^ <.ui /jt caufa,& iudicium & iufticiam faciam ci?
voluiffe hunc plalmum extare ad omnempofteriratem. vc in gj ^^,^5 vocabulum vtrunqueiudicij & iuftitix fcorfim c6-
hoc tanquam fpeculo fefe contuercntur pofteri , & non tan- fiderari cupit , /«/?irt/M»'int«rpretctur, vt pfal. pr2Ecedente,de
tiim de fua dignitate,qua exccUebar, fed ctiam de ofhcio fuo dcfcnfione &pr3Bffdio,quo rcx tuecur inopes auxilij& fidem
commoncfafti Dcogratias agcrent,a quo ad tantam dignita- jjyjm i,npIorantes:/«<//««»? pro p«nis,quibus.afficit fcelera-
tcm eflent eucfti,& in adminiftratione reipub.ea praeftarcnr, tos.Eft enim Magiftratus,vc Paulus inquit,minifter Dci,vt fit
qu3B a fe requiri hoc loco cernercnt,, -Nomen cnira Salomo- honori bono operi & terrori malo, hoc eft V8 cucatur & prse-
tiistotamporteritaremcomplcaitur, adeo quidem,vt Chri- miisafficiac refte facientes, raalosvero&fceleratospuniat:
ftumipfuraincludere videatur. , quorurapriuscftiuiiiti«,pofteriusver6iudicij.Etpfalm.9S>.
^^^ Si quis tamen pmnino Salomonihunc pfalmum adfcn- Deusdicituriudicium& iuftitiam fecifle lacob, hoccft,im-
— bendum cenfet ata quidem id recipi poceft, vc verba dicantur ^,{^5 malos , & fcelcratos puniuiffc & roercitiflc : bonos vcro
S Dauide inter preces efle concepta , aut vclut materia filio ^^^^5 ^^ ipgus openi confugientes,fcruaflrc.
prafcripta , qux Salomon dcincep» in numeros redcgerit, Atqueira , ciim de Chrifto hanc fententiam intcrpretatur,
atque ita aeternje memorijE contecrarit. Alij literam 1 expo- )^^^ verba incelligcnda fmc:Deftf,iudicium tuum regi <//»,&c.id
nunc per praepofici >nem 0 de Salomone , quod tamen a ple- eft,Da vt hoc in regno Chrifti, pi/ qul fc ipfius fidei commi-
rifque video rcpudiari. ferunt , defcnfionem habeantaduetfus diabolos& atios fce-
,^ ..... ^ • K. «, :,.a:r;'»m Mtim fi Jeratoshoftesfuos,i quibusperpetu6oppugnantur,&firo-
I Deus,iudicia tua rcgi da: & lultitiam tuam h- ^^^ ji.bolorum & milomm hominum ^^qSt rcgnum cuu«i
liorc^is. -^^---^ - --^ _ - conantu?eue>terc,compefce.vtdcfinantoppugnar«ai!ttuf-
Ordicurpfalmum aprecatione. Dauidenirn confiderans baretuumregnum. Suntcnimpij,vtfequenteverfudicitur,
^^&fuocxempiocdoaus,quam fit resardua&dtfficilis,admi- opnre(firriftiferuicutepcccati,mortis&diaboli:hosiudJcaL
Tiiftr.itioregni,pr3Eferiim in illopopulo, in quo erateccleha eripiendos & vindicandosialibertatem Spiricus,& cuendos.
Dei.&aduerfusquemfciebatDiabolos acquehorumorga- H3EceftigiturilIaiufticia,de^uahic loquitur. Poftcaadda-
na pcrpetuo conlpirafle , omniaque in hiiius intcritum mo- j^^ ^^^ ^^^^ 3l,j djcunt de iuftitia ,quam ille fuis impertir,
liti, quamquenulla fapientia humana in gubernationcfit nonenimtantumiuftostuetur, fedancequam in tutelam re-
felix fincDeo: petic regem diuinitus gubernari»veraque fa- cipit,iuftos facit , hoccft, reconciliacos adoprat ad vitam «-
pieatiaatquealiisvirtutibuisneceflariisinftrui,vtguberna- ternam.
tio eius fit iufta,felix, tranquilla,pacata & falutaris huic po- j^ic ampliffima fe ofllrt dofl:rina de rcgno Chrifti,quaj a-
pulo. Hoc pij rcgij & patris votum in cxtremo pene agone |ji,i copiofius cxplicatur.
tanto fuit ardetius,quanto de falute huius populi erat raagis ^|i j qyj tantum de Chrifto pfalmiim interpretandum cen-
folicitus , & quanto cogitabu de promiflionc fibi fafta dili- fent,ludicia interpretatur,rt nos, quibus iudicat & condenac
gentius. 'Eratenim promiffio Dauidi faaa,inanfurum regnfi hoftcs huius regni,raortem,peccaium,diaboIu: fed lufticiam
inipfiuspoftcritatevfqueadChriftiaduentum,&populifa- intelligunt,quaipfciuftificat impiutn, quieft exfidelcfu
lUtem externanrquodamodo conferuari debere a fuis pofte- chrifti non imputans illi peccata, fed gratis cum acceptans
ris,danec a Cbrifto asccrna falus &beatitudo afferretur.Tan- ^j ^-^^^^ jeternam. Sed vocabulum iufticise aliquanco plus,vt
tam rem videbat cflr non hutnanarum virium , aut induftriae ^^^1 , in fecomprehendit. Filiumregis non tanciim intelligic
humanaB,fed opus beneficentias diuina:. Ideo inquit, Deus.tu Salomonem , fed tocam pofteriratem , qua ipfum Chriftum
daiudiciatua&iujlitiamtuamregi.id cf\i inftrue &docehuc nuoquecomprehendiinccllig_amus.
difcedac a norma honcfti, non ficcrudelis auc tyrannica, non lultitia,& pauperes tuos in ludicio.
fitauara,non negligens.aut fegnis,non qucBaliquampartem Huius verfus explicatio pcndetexfuperiore, eftquequTfi
reipub.curcr,pleraqucver6ncgligat: fedquaeitafitcompa- ratioaddicaaboflicioregisfeu caufafinali. Ideo enira pecit
rata,vtinomnibustuaiudicia&tuam iuftitiam refetacfitd; diuinitusci dariiudicium &iuftitiam, hoc eftarmari&in-
tota quafi cxcmplar iuftiti* & iudlciorum tuorum, rt queiA- ftrui omnibus virtutibus neceflariis ad honeftareip. gubcma-
tionem
tionem
tionem.vtpopuIumiDeopecuIiaritcrfcie2um,&quidcm 4 ludicabft piuperes oppreflos populi : faiu-
multiplicibus jerumnisatqueuimns oppreflum, feIicKer& *fl,„ofl;.r«» »:;>•;. f„ 1: v . K V ^. _ "
reae regere &gubernarepoffit : ne fciicec gubcrnatio cius J^'" ^.^''^' ^"" ^g^"^^ ^ <^°"^^f « iniuriofum [f^-
degcneiet in tyrannidcm , in qua pro arbitno fuo domine- iitfnmatorem.]
tur : neve inane tantum nomen regium gerat, oblitus fui of- Profequitur eani|em fentcntiam, in qua finem feu fruainu
ficij&muneris:fedvtiuftitiacx«quporanibus ;^dminiftrec, bon^gubcrnattonis dcfcribit. Si enim tu inftruxeris cuni
& bonos aduerfus iniuriam defendac , malos vero & fcelera-
tos poenis coerccat. •
Verbum iudicandi ouufxt^^^xM omnes .partcs legitima:
gubernationijconipleftitur j&figniftcac idemquod regere
feu gubernare. Ita ludices dicuntur , qui ante reges praierant
iuftitia& iudicio.tuncficucomnia enmiplenapacis , ica re-
fte ctiam adrainiftrabic remfublicam. quomodover6?In-
iuria oppreflbsvindicabir,dcfendcc, tuebitur& fcruabit: e-
geftate & inopia opprcffis fubuenict,ne famc pereant : rcon-
tra pctulantes,iiULiriofos & iceleratos , curbates communcm
Ifraelitis,& rempubl. gubernabant : &ciim anni adminiftra- pacem & tranquillitaterh , & rapicntcs bona aliorum, repri-
tionisipforuminhiftoriaannotacur, dicunturtotvel totan- niet & puniet feueriffimc.H^cc enim prarcipuafuntguberna.
nos iudicaire. Iiraelitaei.Samuclis 8. cum regem pofcunt, t'0"Jsofficia, vrfupradiaumeft,&oltendit liic vcrfus^harc
dicuntjiudicabit nos rcx nofter, id eft, prajerit nobis & reget °!"5'^ """ przftari feliciter i quocunqiie magiflratu , nifi
nos.Qi_iid;im inopcatiuo hanc fentcntiam reddunt. Vtinam diqinitusinftrijantur rapientia.aniore iuftitia» acque aliarum
iudicec. Alij futurum tempus recinent.vt fic vaticinium.Sed
concinnior ert rententia,fi in coniuii£liu» exponaraus.QMpd
fi omnino futurum indicatiui retinereplacet, ita refoluendi
eft oratiorita fcilicer,(i dederis ci iudicia tua,iudicabitpopu-
lumtuumiufte
virrutum,& armentur autorit.ite, & orncncdr fe'ici raru fuc-
ceflii. De ChrifU quomodohic verfusintelligcndus fic fupri
oftenfum eft; tilios egeni noininat cgcftate oppreflbs.ficiufi-
lius mortis dicitur qui eft morti addiftus. Ssepc enim filius z^
IicuiusHebra^isdicKUr , qui quoquoinodo ad eum pertinct.
Eft autem cmphadsin pronomiiie?««w , qua fignificat re- qnalccunque illud vincu!umfi(\ qiiod huic eu coniungat vel
obrtringat. Im filius thalami dicltur nupcialis auc occupatus
illis cuns , negotiis aut rcbus quat ad nupcias feu coiugia per-
tinentjMarth.j.&ciEc fili; pharetiicpro fagittisjpfal.80.
5 1 lUKbuot te cuai fulc : i!<. coraiii luna gcne-
ges cfle miniftros Dei.nec habcre plcnum dominiu iu fubdi-
tos,aut poceftatem quiduis agendi.
3 Proiereiit iuontcs ^iaceai populo : & colles iii
iulHi.ia.
Amplificatorationem ab cfFcdu feu frudu bonx guber-
nacionis. Si itaregnuin conrticucum facric vciurticia vbiquc
adminiftrecur,& oinnia legi:ime,& redle agancur a rege &c§-
teris quosillegubernacionipra^feceric , tunc exoriccur vel
jproueniet pax ;n inoHtibus & collibus,hoc eft,eric ftacus hu-
iusregniIa;,UN&profper,nihildecricadfelicicacem lubdicis,
nihilquedefiderabitur ampliiis. Tnx fignificat Hebr^is non
tanrum vacacionein abello aucannorLim ftrepiru, lcd felice
&pro(perum omniuiivrerum rucceflfuai in cora vica.-comple-
fticur enim omnia boaa&commodaper fynccdochcn, pofi-
tafpeciepro 5cnere,idcjue;ytT'»'go;)j!v. N;im iucrres huraa-
nas nihil cit optabilius pacc,vnde eft illuJ Silij.
pax optima rerttm,
Qhsu homini nouijfe datum efi.pdx vna triumphis
Innumerispotior.
Eft autein metaphoia in orationc,cum dicit : Monces pro-
ratio gt nerationum.
Harc verba nonnuUi de rege incerprecantur , quem cul-
curi finc fubdici omiiibus officiis , & ftudiis , Ci intellexerinc
eum iufte adrainirtrarc regnum. Nam iuftitia & reuerentiaiu
& amorera conciliat rcgi , vc apoftrojehc fit ad ipfura regein,
&cumdcChrirtoincciprerantur , a;ternitatera regni ipfius
defcribi affirmant. Scd qiiia Dcum in exordio huius pialrai
compellat, cxiftimo ad Lunc quoqucfententiam huiusver-
f us efte icferendam , & de alio fruftu qui felicem guberna-
tionem fecuturijs fit.lcrmonem hic inftitui. Haftenus enim
politicaferetantuin officiahuius regis defcripfic, & bona
corporaha,qu2eex fclici g;ibernarionc proinananc, oftendic.
Nunc vero .id alia maiora & fpiricualia progrcditur , oftcn-
dic enim fore vc fi diuinicus iis vircucibus filius inftruacur,
dcquibus haftcnusdifturaeft , eciam culcus Dcidcinceps
perpecuo vigeac inhoc populo, & Dcus refte agnofcacur
, „ „. •„/-••• j r . ac celebrecur. Vocabulura enim r/>w<?rif oiwix.A-wjKJf com-
duauroscflepacem. Refp.c.tcnim adcerr.^foecundiracem piefticurtocum culcum Deodcbitum. Ha^c finedubio vc-
qua- nuncmaxmie eft conlpicua, quando et.am m raonti- raefthuius verfus fententia : & multa: vtiles doarinae hlc
bu.,qui vt pluriHiiim {^er.litacc labo. ant.vel fa tem,non tan- ^oponuntur , quas confiderare vtile cft. Primum regcs fui
tafrugumcopiaabundantvtvallcs, omn.afehGiterproue- offici/ admoncntur, vt fciant curam religionis &legitimi
munc. Arquehacfigura fignificac illam fehcitatem in hoc eultusdiuinipriccipueailfcpertinere, fibiquehocinprimis
regno non fore paucorum tancum , fcd redundaturam pa - ^^^^^,,1,^,^ y.dent operam, ne vcl doftrina de Deo corrum-
fiminomnes,amiicunquefinccondicion.sveUcat.s. Nul- patur,velcultus diuinuspolluacuraucprophanecur.neVemi-
lum enim terra; angulum affinnac vacuum foi-e illa fcli
cicace.
Eftauceraconcinna allufio ad nomen Salomonisin voce
C3^Vw quoe aliena lingua exprirai non poceft.
IniuBitia] Plerique reddiderunc,iufticiam, fecuci Grjecum
interprerem , quaii licera 3 licera fic fuperuacanea. Ec quia
deChriftopfalmumincelligendumeflfe lciunc, meuces m-
terpretancur Apoftolos,colles,c^ceros dodores ecclefia;:hos
dicunt afFerre pacem & iuftitiam, hoc eft, annuntiare remif-
fionem peceatoruiTi,& iuftitiamdonandam propterfilium
Dei,ficuc apud Ic(aia.n dicicur, Qn.a.n pulchri pcdes annun-
tiantium pacem. '
Sed vidcntur illi non fatis aflcqui mentem prophcti\
Vox enim pipltfa in iuftitia vtrique membro prascedenti
cohxrct.&bisrepctidebccidqucaccenrusReuia monct,qui
vocem myaj; a fequenti diftione diuellit. £ft igitur hsec
fimplicifliinalentenria: Montes & collcs profcrcnt pacein
in iuftitia, id eft, vbi regnum iufteadminiftrabicur , & forraa
gubernationisadiuftitiae norm.tm compofita fuerit, proue-
niet pax paffimintocoregno, ericquelsetus & tranquillus
ftatus.Docec igirur nuUa regna felicicer adminiftrari,ex qui-
bus exular luftiti 5:& noti func verfus: nam CAtera regna
Luxuries vitiis odiifq^fuperbia vertit.
Nec vero difAdlecft hancfcncenciam ad Chrifti rcgnum
accommodare Nam in hoc iuftiria ita adminiftracur ab hoe
rege, vt fufcipiaturdcfenfio piorumjquioppreffipeccaco,
morce & tyrannide Diaboli ad Chrifti opcm & auxilium
confugiunc,& ab hoc (e defendi & libcrari pecunt. Hos igi-
tur ille tuetur & feruat , dcftrufta potentia & tyrannidc dia-
boIi,deuifta morce & abolito peccato, atque ita in montibus
nifterium publicum aboleatur. Neque enim refte agnofci
auccoli poccftDeus, fi hzc neglignncurautparum reftecu-
icntur.
Deindc monemurhoc dido omnes , vt ftatuamus "talcs
principesnon exifterecafu,fedefl"edouadiuina.
Tertio , fubditi monentur vt exemplo Dauidis fubinde pe-
cancdari fibifalucares, pios & bonos gubernacorcs,, quibus
& religio curcE fic , & qui refte rempubl. adminiftrenc. Si-
cuc & Paulus i.TiinQt.i.iubet nos orare prq regibus, vt tran--
quiflam fubipfis vitam deganius in omni pietate &hone-
ftate. Etnotum cft vetus diftum, pfWpncwtwBSt/onc Mffwj^-nJ
3««i,Iaborante rep.Iaborat etiam reljgio. Poftremo ad Chri-
fti regnum digrediamur, quod hicinprimisdefcribitur. Sub
hoc enimreitituiturverus Dei culcus , atq^ ica fundacur reJi-
gio , vt ad finem vfque mundi paffim in toc^ orbe Deus refte
agnofcatur.celebretur & coIatur.Atquc huc refpicit,cum in-
qui{:,generauonemgenerationum,boc cft.vnam JBratcm poft a-
liam continua fucceffione vfquc ad finem mundi redte agni-
tura Deum. Eius rei primordia <|ua»dam in rcgno Salomonis
fueruntexhibita, qua: dcinccpsa pofterisquodamodo c6fcr-
uaca & pxopagata func vfque ad ehriftum.lllc vero deinccps
nouum & psrpctuo duraturum regnum condidir, in quo niic
fincfinc&intcrmiffioncvigcc culcus Jiuinus. Hoccftquoci
diciCjgeneracio gencrationum cimebunc te.
Cumfole Sf coram Itma'] Hoc cft,quandiu erunc fol & luna,
& quandiu durabic hic mundus.
6 Defcendct ficut pluuia hi^cr dciccium[ /uper
pratHmdetonfum ] & (icut imbrc.s [(^uifunt ] irriga-
gatio terrsE.
Amplificat a fimili,vt ficri foIet,in poefi, fruftum bonair fe
felicis gubcrnationis. I]Ia,inquit, gubcrnaticqua «u Spiritii
curitas confcientiarum , Ixtitia acquiefcens in Deo & alia & gratia tua iuuabis,epit ficut pluuia, qux pratu defeftii rur-
innumcra dona. fus humcftat & irrigat , vt gramina & herb.^- rurfus feliciter
& coUibuv, hoc eft, paffimin omnibus rcgnis , prouinciis &
vrbibusjvbi hic rex agnofc^tur & colicur, prouenit pax & fc
6i9 --- - " T^ ; P R iE L E C T. H E
proiuniant,& omnia piulchri^ floreant : id eft,afteret fubditis
omnil seneris bona & comnnoda. Prata defefta initio xfta-'
tis niJ^nouohumore humeftcntur , exurunturcontinuo ar-
dore rolis & exarefcunt. Ita ty rannica & iniufta imperia ab-
rumuntfacultates fubditorum , e6fquc exhauriunt , rtian-
dem fadicibus exarefcencibus nihil acquirere amplius auc
comparareremfamiliarem nonpodint. funtenim tyrannij
auc qui ad dehcias fuas referunt omnia , tanquam maliiui-
jm&iii ei6» f^lu'» 'ui,riiAnvat rnKm^ict t quos Alexander fe O-
diffe dicebat^ Econtra boni & falutares principes operam
dantvtopes & facultares rubdicortim & augcantur Sc cre-
fcant , & agnofctineimperia fibi dataeiresuV0fcvCe/(it,«Ax«
itfftiStjtfYm*»^ Ideo comparanturpluuix cxlelli , qua;.ter-
ram arentcm, fruftuofam & frugiferam reddic. Talis rex &
Chriftus eft in ecclefia, quiinpedlora piorum deftiilac plu-
uiam cajlcftem , hoc eft , dodrinam degratia & remiffione
peccatorum . eaque animos ficiences & exhauftos dolore
propter peccata rccreac & viuificac , & fimulSpiritum fan-
fl:umdonat,v^conceptan'aiavita omnisgeneris fpiritua-
les fruftus proferant. Nonaddkdolorein dolori: non ter-
rei iam antea fenfu irx Dti fraiftos & defitigtttos , fed fua-
uiteradfeinuitans,inquit:Vemtcad meomncsqui labo-
ratis & oneraci cftis, ego rcficiam vos; Itaciimdc regno
Chrifti hic vcrfus inteiligitur , efficacia euangelij delcri-
bicur.
Alii* iJiinterpretanturvellus: &iudicant prophetam allu-
deread hiftoriam Gedeonisludicu cap. 6. & 9.111 qua Chri-
fti regnuni adumbratur. Hanc ailegoriam eleganter expo-
nit Chryroftomus in expofitione huius verilis , cuius verba
ne fim prolixior hic adfcribo : PluLiia in vellus oftendi-
turprardicatio Chrifti in fynagoga. Nani quando tulitli-
brumcor3momnibusfacerdotibus,obrtupefccntcsdixerunt:
hic quomodo legit, cum literas nefciat > Ergo fedebat& do-
cebat in templo populum Dei. Ideo pluuia in vellus , quia
praidixitlefaias dicens, Roratecxli deiuper,& nubes pluant
iuftuni , & terra germinet faluatorem. Nam quid fignifica-
bat temporibusilIisHierobaali,qui alio nominediduseft
Gcdeon , quando fignum petiit a Deo & ait: hocvellusde-
fcendente pluuia,ipfum folum madefiat,& totaarea ficca fic.
Quid fignificat pluuia nifi praidicationem legis ? ( id eft , to-
tam doftrinam cum cultu extcrno)Nam vellus illud facrifi-
cialudzorum fignificat,inquibus facrificiisiufteratfibi pe-
cora ofFerri. In iilo crgo vellere defcendit pluuia,quia in fo-
la fuit ludara legis cultura. Aliam petitionem poftulauit, vt
vellus ficcum efTet & area pluuia perfunderecur, in qua plu-
uia demonttrautt nobis transferri facrificia a rynagoga,& to-
tamareammundiimpleri prxdicatione Chrifti. Illisenfm
repudiatis nobis aduenit mifericordiain aduentu faluatoris.
~ Defcendit ergo pluuia in veUusjChriftus in Synagogam, le-
gem confirmans & adimplens. Sed quia (olummodo filium
homimsputauerant: idco Dominum gloriat crucifixerunt.
Subfequiruc ergo verficulus, & ficut gucta; dcftillantes fuper
terram. Gutt» iftx virtutes funt,quibus idem Dominus no-
fter lefiis Chriftus dignatus eft terram vcniens impIere.Gut-
ta fuitquando leprofum mundauit, puerumcenturionisa
morbi periculis fanauir, paralyticum curauit,ca?cum illumi-
nauit,mortuos fiifcitauit, & ca:tcra miracula , quz legiftis in
euangeIio,faciente Domino.
i;_ J^^ttC alleooriam ficut & altcram^rr^ux ad ITatut^
manam Ghrifti nomen velleris refert,vtinn
N R. MO LL ERI €%q
quia erit perpecua pax & tranquiIIitas,&omma fluent ad v*-
luntatem hominutn , vt adminiftratio vere congruaccum
nomine Salomonis. Iterum enim cxiftimo eum alludere ad
nomen filij,quo pax fignificatur. Atque h^c fententia eft hu-
ius verfusgenuina: fedquia dicic hanc parcem duraturani
eflevfque ad finemmundi, oftendit manifeftefe de Salo-
moHCTta loqui, vt finuilanimo comprehendat, nontantlim
pofteroseius, qui fucceflfuri eranc in regno, fedipfumquo-
queChriftumacqueeius regnutn. In hoc enim regno vere
noretiuftus. I. Quia gratis acceptatur imputataei iuftitia
& fit hxres vit£ aecernae,qui ancea erat reus mortis & damna-
tionis. II. Quia Spiricu fanfto donatur & regenpratut, ac
qui anteamortuus erat ad bona opera canquam frudtus pro-
ducenda,nunc concepca noua vica ac nouo vigore incipic no-
uas gemmas & flores protrud^re, & luaues acque in cofpedu
Deibeneolcnccsfrudus proferre. III. Quianon ampliiis
afflacurauc enecatur ,vtarbor hyemis frigore , hoc eft , non
impeditura malitia&odio diabo.Uaut mundi, quin fidem
fuam fubinde oftendat , & operibus fuis patrem quiin ca;Iis
eft glorificet. i?oftrem6,non opprimitur mole calamitatum
autxrumnarum, nec deiititur iupetu ventorum , quominus
floreac & fruftus omnis generis producat. Nam incer ipfas
floretmagis&Iucec3Brumnasdecus,8c,vt alibi p(aImo9i.
dicitur, lultusvtpalmaflorebie. Pax vero in regno Chrifti
intcIligacur,ficutipfeexponit lohannisH.Pacem meam do
vobis,non quomodo mundus dac ego do.Item 1 6. In mundo
preffuram habebitis.in me pacem, &c. Intelligit igicur pa-
cem de tranquillitate cordisacquiefcetis & Ixrantis in Dco,
poftquam fide accepit promiffionem, & ftatuit fe reconcilia-
cumefTecum Deopropcerfilium, ficutPauIusinquit, lufti-
ficati fide pacem habemus erga Deum, Rom, j. Hanc pacem
dicit fore xternam : quia illud foedus pacis, quod cum ecclc-
fiapepigit Deus, & in quo oftendit fe in gratiam rccipcre o-
mnes confugientes ad mifericordiam diuinaiTi,nunquam vio-
labituraut mfringecur,federitfirmum, ratum ataue immo-
tum, nec vllovnquamtemporc delebitur. Acquthuc con-
gruitilJud diduni apudlfaiam {4* Montesconimouebuncur
atque colles contremircent:nnfericordia autem mea non re-
cedet vi ce,& foedus pacis mcaz non mouebitur,dicit miferator
tuus Dominus.
Eft autcm dulcis confolacio non tantumin nomxtitpacis,
fed eciam in voce w«tV/>«f//»«,eaque opponenda eft tentatio-
nideniagnitudinevel mulcitudinepeccatorum noftrorum.
Nulla enim peccata tantaaut tam multafunt, quasilla mul-
titudo pacisnon obruat & tegat, iuxtaillud didum } Gratia
exuberat fupra peccatum,Rom.f.
8 Etdominabituramari vfqueadinaret&aflu-
mine vlque ad terminos terrse.
Haftenus de fruftu Iiuius regni concionatus eft : nunc am-
phtudinfem cius defcribit. Populo Ifraelitico promiffa erac
cerra Canaan , cercis limitibusconclufa ficcomprchenfa , vc
videre eft in fbedcre quod Deus pepigic<um Abrahamo,Ge-
nef.ij. Etantautem hi limites , quorumin hocpfalmofic
mentio, marc rubrum i meridie, mare Syriacum ab occafu,
fluuiusEuphratesafeptentripne,& defertum rtiagnum ab
oriente. Salomoncm igitur dicit dominaturum a mari ad
mare, afluuio Euphrate vfque addefertum magnum , vg
^oceat fub hoc regno integram fore poffeffionem , & Deuin
ymnis & can-
tilenis pubhcis videre eft,etfinonrepudio , tamen prio-
rem fententiam iudico effe concinniorem. Nam quod^JI
hoc loco non pro vellere fed pro prato detonfo, in quopoft
primum foenifecium noua herba non fuccrefcic , nifi pluuiis
bene humeftetur , accipicndum fit,oftendit nomen in altero
membro , quod tanquam cxplicandi caufa prlori fubiicitur,
& oftendic Dauidem non tantiim de vna parte terrse loqui,
fedtotamcompleai. Princeps enim non debet quofdam in
fuo regno, (cA omnes eodem fauore complefti, nec debec in
hunc magis propenfus efte,quam in alium.
Significac aucem \X vtrunque & vellus , & pratum , & fa-
ftum eft nomen ^ detonfione: itaquc & ipfam detonfionem
fignificat. Amos 7. Nam \n tondete aut detondere figni-
ficat.
' 7 FIorebitindiebuseiusiuftus:&[fm]multitu-
do pacis doncc non fit luna.
Repetit ampIificationeni"ab cfFeftu huiusregni ,vbihbc
modo , quemadmodum diftum eft.regnum adminiftrabitur,
florebit iuftus,id eft,boni eminebunt,cruntfelices, valebunc
gratia & autoritate apud omnes , crefcent opibus , non pre-
menturvel affligentur,ficut antehac fub regno Saulis fa-
ftum eft. In fumnu habebic populus bene fub tali rege.
prarftaturtmrhtjc quod in fbedere proraiferaCsEx hoc vero re—
gno deinceps rcgnum Chrifti tanquam ex prima fede eft ®r-
tumacpropagatum:ficutdiciturapud lefaiamcap.i.Ex Sio
exibicIex.EcpfaI.no. Virgam virtutis tuae emitcec Domi*
nus ex Sion. Ideo cijm deChrifto pfalmum interpretamur,
hatc regni defcriptio intelligatur , quafi ha»c prima fedes fic
futura,vbi regnum fuum Rt inchoacurus, acdeinde in omnes
orbispartesfparfaeuangelij voccper Apoftolospropagatu-
rus.Nam poftea fequentibus verfibus docet paffim omnes re-
get in roto orbe terrarum fore ei tributarios & fubditos. Se-
quiturenim:
j> Coram ipfo curuabunt fc Incola: deferti:& iui-
mici eius pulucrem lingent.
10 Reges Tharfis & infularum munusaflferent:
reges Scheba k Saba donum adducent.
11 Ec profternent fe coram eo omnes reges : o-
mnes genres fcruicnt ei.
In his verfibus manifefteChriftiregnumdefcribitur. Da-
uid enim , vt in argumento diftum eft , a filio fuo & nepoti-
bus exorfus, prophetico fpiritu ad fpirituale Chrifti regnura
coiifccndit , atque huius pratfentis dignicatem feu eminen-
tiam exiIIoaIcero,quodex hoc oriundum erat,commendat.
QujB igitur in his verfibus dicuncur, de Chrifti regno incelli-
gantur. Pracludia quidem harum rexum in regno Salomonis
func
, _., ^ -f... .^^^^.. ■.•^ypMiiyi
Cii ^" ' ^ ■■^" i N-~ PS A L M V M LXXil. ' ■: -y ' •'f^
fiinc cxhibita,quando nonnuIU ex vicinis regil^us ci tributum litico,opus erat cultu externo & variii*ceremoniis,quibu$ po
pendebant,aut muneribus miflis pacem redimebant^aut ami- pulus contineretur in religione vfque ad Chrifti ad^itntum.
citiam eius ambiebant, aut quando regina Auftri auditura e- Illo vero exhibiro abolitum eft illud rCgnum corporale , &
ius fapientiam cum multis muneribus ad cum venit. Sed his aliud nouum conftituium eft , in quo non opus cft illis exter<>;
tanquam vmbris fignificata efl illa fubiedio omnium regno- nis ceremoniis, fed cultu intertore & fpirituali, de quo Chri-
rum,qu3e Chrifti regno referuabatur. - .i;)i, ftu$ipfeity|uit: Vcri adoraioresadorabunt patreminfi>iritu
C3^f y in Hebraea linoua vocatur tam animantes qnJm ho- & vcritate.Ioha.^.De bis igitur loquitur hic pralmui. III.Cu
miaesincolentes loca deferta,& fiti atqiie aeftu torrefafta, inuocarioiribuaturhuic regi, neceflc efteu aatura cfTe Deu.
cuiufraodifunt Africaedeferta &foIitudines. Namn'y figni- Nulli enim crcaturar competitilIehono?diuinus,vtpraBclare
i^at ficcitatem auc locum defcrtum, & pcrpetuo airdore (olis Epiphanius inquit , contra cos qui cultum illum ,Mariac aut
& fiii tof refadura. Apudlefaiamcap.ij.perparanomafiarn fanftis^ribuendum cflc cenfebant. IIII. Reges annume-
/;onnexa C=3"N & cijnyproferis & monftrofis aniraanti- rantur huiccoecni,quiChriftum agnofcunt&colunt. Perci-
busVacuarurainfuIarum & folitudinum incolis yfurpantur. nentigiiur & regesad grcgem & ecclefiam Chriftirquod
In hoc vero pfaUno %nificat homines vaftiffinTa loca inco- plcnum eft confolationis, & dccus eccle^ae oftendit. Non e-
Jentes, ad quos tamcn quamuis abdite latentes, & a reliquo- nim tantiim obfcuri & ignobiles aliquot viri pcrueniunt ad
rum hominum commercio alicnos vox euangelijperuentu- locietatcm huius regni , fedreges quoque & principes . vc
rafit. . Conftantinu5,Theodoiius,CaroIusMagnus, &noftraa:ia-
Curuabuntfe et\ Id eft , agnofcent & recipient hunc Domi- te multi hcroes & principes. V. Cuni dicitur reges oblatu-
num, feque «i fubiicient : (At-nnviu* eft in oratione. Nam ge- ros munerajfignificatur eos nuttitios efle ecclefiae Cbnfti , &
niculatio fcu incuruario corporis ,fignum cft reuerentiae& operam daredebcrca vt hoc rcgnmn Chrifl:iiu terra confer-
fubmiflionis. Similis figura eft & iii proximo menibro. Qui ueturiquod fit R minillcriiim Ao&nn^ & ftudia neccflaria ec-
hadenus eius inimic,i &hbfte3 fjerunt , illi fufcepto eius im- clefiae conleruent , & fumptus ad eaiN rem neceffarios confc-
perioproniterramofculabuntur.vchoc ritu teftentur hunc rant. VL Traditurhicd-drinade vocationcgeitiumj&c.
fe tcgem > cui ie merito fubiiciancjagnofcere, Sumpta eft Dequa;ilibidicirurcopiofiiis.
autem haec figura a more orientalibus vfitaco , vc videre eft Caeterum in difto Omnes regesActizunr vfirata fynccdoche,
in hiftoria Alexandri magni apud Curtium libro fexto. vo- qualis eft in multis fimilibuj didisrvt cum diciturjOmnisIu-
luitenim luos Maccdoncs, quem.idmodum caeteros oricnta- daea ex bat adIohannem,Matth.3,Id cft,cx toca ludaea multi.
lesvenerabundos, humi iacere,paulatimque, vt Curtiusin- Italiic omnes rcges.id eft,omniUm regnorum&imperiorum
quit , feruilibos minifteriis tot vid:orcsgentiuminibuere,& aliquireges.
caDtiuisnaresfacere : vnde poftcamagnailntereosortaefuns j. r\ • ' • ^ i o
capciuiipdrcir.iccrc.vnucv o ^^ Quia eripict patipcrem clamantem , & op-
Keges Tharfis^ /»/«/^w/»]MareTharfis nominantHcbrjer. pl-cHum cui non cfl adiutor.
iIIudquod.CiIiciamaIIuir,inquaeft vrbsTharfuspacriaD. I3 Mifefcbitur fuper egcnum & paupcrem : &
Pauli,condiiaaTharfisfiIioIauan,&perlyaecdochenpro aniinasegcnorum fcruabit.
totomarimeditcrraneoaccipitur.RegcsigiturTlKirrisnomi- ^ f^audc & violcntia rcdimec animas eo-
natpartim Afiacicos,partimEurop2eos,quoruniregiiaaIIuu- _ ^ », ..; r ..• r • i-
turmanmed.tcrraneo.bcqu.alud^isn5^aliudmar"eeratno- '"'» = & prctiofus Cfit fanguis Corum m ocuhs
tum.perlynecdochentotum Oceanum&umniarcgnanum- ClilS.
di compleditur.ldem etiam de infulis dicacur.iSou enim lo- Defcriptioni amplitudinis huius regni addit rationem ab
quiturtantiim deinfulisraarismediterranei,feddeomnibus officiopropriohuiusreois,&a benefi«iis,qujc fuisprasftan.
eciam Oceani infuhs. atquc ica alia ia his ver/ibus regni Chrifti defcriptio traditur.
nniO intelligo munus voluntariuni, quod in fynibolum HaecverorurfustamadSalomone &ipfiuspofteros,quam ad
feu teftimonium fubieftionis offercbant. njUN munus figni- Chriftum pcrtinent. Primhm cnim monet filium & nepotes,
ficathonorarium,quodvltro adtcftandamaiuniibeneuolen- quifucceflurierantin hoc regno, quales cfle ergafuos,&
tiam oftcrtur , qualia illa fuatquae hofitibus aducnientibus qu^ praeftareofficia fiibditisdebeant: </«Wequibus officiis &
mittifolcntjinterquaiprimumferelocumhafcervinum ge- beneficiisconciliarefibietiamexternorumregum&populo-
nerofum,vndehaecappelladofad:aefleHcbrxisvidetur. In rumftadiadebeant,autquibusrebus rcgnum fliabiliatur &
rcgnoChriftiquanquamvolutitariuseftcuIcus:camen ordo amplificetur. Ptf/?r«wo regni Chrifti forma hic depingitur,&
cftimmofus&immutabiUs,vtrcgeneratipra!ftentbonaope- qualeillud futuium ficdefcribicur, Namdumofficia boni &
ra,&cftobedientianeccflaria.Vtrumc]ueigiturlus vocabalis falutaris regiscnumerat,fimul tanquam prophctav.nicina-
fignificatur , fpontanea obedientia , qua» tamen obllgatione tur, tale omnino Chrifti rcgnum.quale hic defcribitur, futu-
immutabiliaftringatur. Tum,in quodfiiiiimluuin&fuccefl!brcsafli3ueihtucri,atCjUe
^yo filius fuit Regma,nepos Chus, proncpos Cham, adillud tanquam ad opcimum & perfeftiffimumexemplar
GeneCio. Hic nomen indidit illi regiom, quae poilca Athio- fuam quoque gubernarionem componere & conformare iu-
pia difta eft , in qua regia ciuicas fmt dida Saba , quam lofe- bet.idquemulto nugis,qu6d typum fe gerere vencuriMefiSae
phus libro z. deinccps Meroen a Cambyfe de (ororis nominc non ignorarent. Maximc enim d?cet vt typus feu figura con-
appellatam fcribit. Arabicalinguadicunt myfterium figni- gruatcum archetypo.
ficare. Hieronymus captiuitatem feu conuerfionem inter- i. Quiaeripiecinopem & oppreflum,cuinoneftadiu-_
^pretatur. „-— ^ - — -^ ----^Tof^id eft,guberna
- Saba N3Q filiusiirif Chus,nepa)s Cham Hic cohccninh il- impnmis his quos vidct vel egcftate,vel aliis iniuriis oppref-
lampartcmquxdicitur Arabiafelix,atqueibimecropoIinc- fos,benefaciat. Tale debuic cfle regnum Salomonis & fuc-
, ius rcgm de fuo nomine condidic,quam poftea Strabo Meria- ccfforum:& fuit talc,quandiu gubernabantur reges diuinitus,
bam noratnatam fcribit. nomen fadum eft a circumeundo, & inftruebantur iis vircutibus ,de quibus antea diftum eft,
veIpotando,vcIicanitie. Nam Syriace N30 fenem feu ci- Nonfuitimperium tyrannicum aut crudele, in quo reges
num fignificat. fuaetantum libidini& cupiditatibus inferuirent, aut in quo
Adornbunt eum omnes reges ] A fpccie tranfic ad genus, & fi- tatiim (ubditorum opibus vel corporibus, quod alij pleriqu e
gnificat totum orbem tcrrarum vcnturum fub eius impe- faciunt,adfuamtyrannidemftabiliendam, veladlicentiam
rium : quodquia nunquara fub Salomone aut pofteris eius cupiditatum fuarutn obtinendam abuterentur, neglcdia fa-
faftum eft,neceffe eft de Chnfto intelligi. Atque hic rur- Jute fubditorum : fed comparatumfuit •fi»c«»V>«»»'«*>'cavc
fus multa doccmur , de quibus breuiter monendi funtaudi- paupcrum inopiae paHim fuccurreretur , vcque communi
tores. fubditorum faluti confuleretur. Inprimis vero illa benefi-
Primiim docet pfalmus hocloco, Chrifti regnum non ccntia in Ghrifti regno ccnfpicitur. Hicpaupercs, hoceft,
fore corporale , quale fuit Salomonis aut poftcroru m. Chri- perterrefaftos fenfu irae Dci aduerfus peccara , & , vt Paulus
flfus cnim non armis aut gladiJs vnquam fibi fubiccit orbcm inquit , qarentes gloria Dci(haec enim vera eft paupertas )
terrarum , nec tributarfos; fibi ifecit rcges & principes , ficut eripit ex illis doloribuc, & datremiflionem peccatorum, iu-
Auguftus&alij:&tamenquia totus mundusei feruire de- ftitiam , fpiritura fanftum & harreditatem vitafacternx,at-
bet,necefl"ecfthocregnumeflefpirituale. II. Ciimregnuni que ita fublato terrore raorcis & aetcrnae damnationis,
fitfpirituale,conuenitei etiam cultus fpiritualis, ifquefi- rurfus eoi exhilarat omnium fpiritualium rcrum copia &
gnificatus eft in verbo nnun,quodnon tantiimdeinclina- abundantia,vtfiantditiffimi, quianteaerantpauperrimi:fi-
tione corporis , fiue cxtema rcucrentia , qu« eft in geftibus, mul etiam tyrannidem diaboli reprimit , oe pro fua libidine
fcd de adoratione quoc]ue hoc loco intelligatur. Namare- fseuire in pios poini. Alioqui enin» nemo fc tutari aduer-
busexternisres intcriores fignificantur. Sicutfaepeverbum fus ipfius tyrannidcm poflTet, vt rurfus dicetur. Obferuan-
hoc dc iiiuocationcqrta ad Deum acceditur. vfurpatur a pro- dum autdm, quod dicit, non nifi clamantes cripi , ideft, conr^
phctis.Quandiu durabat regnum corporale in populp Ifrac- fugicntcs ad grat^iam diuinara vcra fide , & cxpctcntes opcirt
m'" . 4"-
LECT. HE
ti auxiUunteld enitn qiu lion faciuncmangt opprefli fuis pec-
cads&mireriis.
15 Mifercbitur fupcr cgcnmn &q paupcrcm : &
animas cgenorum feruabit.
Hic inpritnis de VhtnuU loquitur^qux necelTaria eft in •m'
nigubernatione. VerburacnimOinfignificacparceteconni-
uendo j vel mi&reri coimiuendo. Id autcm dupUcicer intel-
ligatur. Primiim,neniniium onerentur fubdici,Yel exhau-
riantur iniuftis exadlionibus auc aiiisfneribus , qualibus ple-
runqueinjdurioribuslmperiisrcs Sccorpora lubditorum ac-
tenuantur & affliguntur : n^vecradenturtanquamiumenta
& mancipia. Demde ne in panis reges nimium fint afperi,
duri auc crudeles , fcd propcer probabilem racionem mitig£c
aliquid dc fummo iure , iuxca didtum , Milericordia fuperet
iudicium. Ec multa excant difta de Binmlfi & oKcmpIa hifto-
riarum , quse noca func audicoribus. Iii Chrifto vero , ac-
que eius regnohsec maxime confpicitur. Priinum doftrina
^uangelij,quam ille profert px,/inu patrisjdulciflima cft
*^«)M/*legis jmicigans eius rigorem, nefecundiim lulticiam
fuam nobtfcum agac , fed fecundum mifcricordiam condo-
nec peccata.Deindeetiam/i crux & caFamicas in iiac vita non
toliitur d piis proptcrcaufas qujc notae iunt, caineu non onc-
rantur pij fupraquim fcrrepoflunc, & confirniancur Spiritu
fanftojVt pcrferre &fuperareporfiDt.Mirigamuretiamcala-
micates&pccuarpeccacorum immenfa bonicacc diuina , ne
fluftlbus cencationumepprimanturpijjficut dicicur, Non ac-
cendit totam irani fuam.pfal.78. Iccm,in ira mifencordiaj re-
cordacur,Habar,uc 3.
Afraude^violcmiaj Hicvero magnanimitatem &animi
fortitudinem a rcge requiric , quze in defcnfione fubditorum
aducrfus iniuftam vim & violtntiam , acque aducrfus infidias
malorum hominum confpiciacur. Non cnim digni func im-
perio, qui fuaignauia auc timiditate falucem fuorum fubdi-
torum produnt: qualis Xerxes defcnbitur,ex continente fpc-
ftans pugnam naualem , in qua claflem & praicipuum robur
fui regni amifit , cum quidem Artcmifia reginaHalicarnaffi
forciccr pugnarct : aut qualis fuic Sardanapalus, quiin gyna;-
ceum fe abdens, nihil Fuic folicicus de fubdicorum faluce ; auc
ficuc deNino fcribic Ath.lib.2. «te»j»c»*c8j«»»& mtMjri JiHn^eti^n
5nTejoK»9^«. Eftautcm obferuandum quod dicit,redimet. Non
enim facis eft difplicere principi furta & rapinas , aut impro-
bare tantum fcelcra,fed oportet etiam iuftanj in eo efle iii*i-
•»r,qua; armet eius dextram contra fures & latronc$,vt ffe for-
titer his opponat.atque in vindicandis fceleribus,qua: huma-
nans focietatem turbant.animi forticudinem declaret.. Fraus
& violentia Gfiimpleftitur omne gcnus iniunarum.
Qupd addit jpretiofum ejfefmguinemfubditoru in oculis etM»
fignificat que animo efredcbcantregescrga fuos fubditos,&
quanta cura horum falutcm curare debeanCAp^jir y*f J^i(dice-
bat Architas)»' «w»o» iiHsfin,»n^» ly ♦«?*<«'3-c^ot» R). Tyranni ha-
bentfuos fubditos pro rcbus vilifljmis, quibus pro fua libi-
dine abuti poffinc,&finemecu fjepequam plurimos interfi-
ciunt. Igiiaui eciam nullo in prctio habenc fuorum vitam &
fanguineiii, necafEciuncur,fIvideanc quamplurimosex iis
obiici lantena», aut incerfici crudeliter, fiue id fiac in bellis,fi-
ue aliis cumultibus aut rixis: & qui expilationibus iniuftis ex-
hauriunt facultates fubdicprum , oftendun^^
effe,quam patrcs patriae. Sed boni & falijf^res^prineipes pre-
tiofiim iudicantfanguincm fuorum.necpatiuncurquenquam
iniuflelxdi aut interfici:cxdes iaiufte fadas puniunt feue-
re,&bellis depelluntlacrocinia.Scipio dicere foIebat,fc mal-
le vnum ciuem feruare,quara millehoftes perdere. Tali ani-
moefredebenc omnes principesergafuos :fed ille aftedus
& amor inprimis in Chriflo confpicicur & emincc Ille enim,
ficut amx>re fuorum flagrat ardentinimo , ita non patitur
quenquam ex his perire:& quidcm ipforum falutem fuam
efleducens , hoftibus diabolo & tyirannis, qui perdere anii*
mas piorum eonantur , fcfc opponit,eoMimque rabiem & fu-
rorcm coercet & contundit. Infildias etiam, quibus diabolus
atque ipfius organa auellere pios ab hoc rege conancur , pa-
tefacit,n($fque aduerfus eas munic verbo & Spiritu fuo,necir-
cumuenti dolis in exitium prazcipitemur. Denique ctiamfi
nonnunquam accidac , vt a tyrannis nonnuUi crudeliter ob
dodirinaeprofeftionem interhciantur , horum tamen ille fan-
^uinem pretiofum habet,&quafiia vtreni ,vtfuprapfalmo
5«. de lacrymis didum eft , colIigit,& vitam quam illipro
Iiocregein difcrimen adduxeruntjhsereditacc vitas coeleftis
compcnfac.
I5 £c viuct,&dabitcideauroSaba)&orabirpro
eo femperrquoiidic bcnedicet ei.
Sifut prarcedentibus verfibus amorem & ftudium regis
NR. MOLLERI . 61^
erga fuos,fubditos defcripferat:itanunc vicifnmde amore
quoque & beneuolcncia fubdicorum erga fuumregemcon-
cionacur.
Primura autem inquit,x*i««/A/V; rex. id eft, producct vitam
adlongam feneaam,&diu florebit,vt rempubljcam eo k-
licius conftituere & adminiftrare pofllc. Longa enim bono«
rumprindpum vita fingulareelldonum diuinum.Nam cre-
bra: regum & principum mutationesafferunt reipublicx mul-
ta incommoda & clades. Et Salomon prouerbiorum 18. in-
quit,propterpcccata populi illascrebrasmutationes acci-
dere. DeSalomoncigiturinquit.eum foreloHga*uum.Quia
vero non tam de fiho Salomone ,quiim deChrifto vaeicina«
tur, vtitur verbo indefinito , nuUa addita circunftantia , vtfi-
gnificet Meffiam perpetuo viAurum , & fine fine rcgnatu-
rum efrc.AtqiieitaSpiritusfanftusprajdicitcius rcfurrcftio-
nem,v/«ef -ergo impofKbile eft eum manere in morte. Qui-
damverbum'n'referuntadnomen {V3N,quodeftverfu i|.
fed 4ioc eft coaftum.
JE^<//iW^«]Oratioh2Bc &Cequens imperfonaliterfuntex-
ponenda;. Nam vcrba apud Hebrarosin tercia pcrfona abfo-
iutcpofiiafinenomine anceccdence rfurpanti/r iraperfbna-
liter. Idem enim eft ac fi dicerec ."fec dabitur ei, vel, quilifeec
ex fubditis ad teftandam animi beneuolentiam & gratitudi-
nemdabiteideauroSaba. Aurum Sabaautem videtur«tT'
i^*X^ nominari aurum optimum &» puriffimum,qu6d illa re-
gio,qu^ inde dicitur Arabia felix (videtur enira vna appella-
tione vcrumquc regnum , de quo antea diftum eft ,compIc-
&i ) cale aurum proferac. Tale quia ofFerunt, oftendunt lub-
dici fe nihilin rebus fuis habere tam charum auc preciofum^
quodnonlibencerpro falurehuius regis profundere velinr,
&fecuperchocregnum cfle quam ornacilfimum &opulen-
ciffimum. Acquehoc vaticinium ,cum deSalomoneioqui-
mur,implctu cft in regina Saba , j.Reg.io.Scd cuni de Chrifto
Ioquimur,aurura no cam inccUigacur de opibusexternis,qu3s
tamen ipfaspi;libentcr&liberaliterad conferuationem mi-
nifterij & ftudiorum doftrinae cxleftis conferunc,quara de in-
teriore animi culcu,quo fe totos fuaque omnia Chnfto addi-
cunt.Hxceft opulentia & fpIendorhuiu> regni.Chrifti enini
regnumnon conftacillocxterno fplendore , ncc fulgec auro
aucgemmis: fied animorumrequiritcultum &promptitudi-
nem, vt fi necefle fit,non tantumaurum & opcs, fed corpora
quoque & vitain pro ipfius nominis gloria profundamus.
Etorabitpro eo^femper'] Id eft, prctcibuskuius regis vicam &
incolumitatem commendabic Oeo , acque hunc pecec quam
diutiflime effe fuperfticem, quod fignum eft verarbeneuo-
lentia* &amoris. Qiiemcnimfubdicioderunc, huncquam>
primuni e mcdio fublatumcupiunc&dirisdcuouenc. Sed
hic qua:rttur,quoinodo ecclefiaprecctur pro Chnfto, cum i-
pfepotiusdeprecatorfitpro nobis & opitulator , oec indi-
geatnoflris fuflragiis:& Iudj;icalutnniantur nes,du de Chri-
fto pfalmum hunc expunendum effe coufirmamus , quod
ecclefia non porfttoraieproChriflo,fi fitDeus. Relponfi»
plana &pcrfpicuaeft. Illaprecatiofitprototocorpore rcgni
Chrifti,&precaturccclefia Dei, cum ipfo fiho Dci prccance,
ficutin pfalmo iiS.Et Marth.ai.Vbi verba pfalnii canitpopu-
lus: Hofannafilio Dauid. Benediclus qui venit in nominc
Domini. Dcinde fcmperprccanturpijproaduentuChrifti
ad nos.
zzr^^lmtidie iemdicettrti^ eO: , precabitur ei omnia fclicia
& feufta, & cupiet , perpetuo florere hunc regem &]ioc rc-
gnum.
15 Erit dcnfitas frumenti in tcrra,in capitc mon-
tiuin,commouebicur ficut Libani fiuCtus ciui; & cf-
florebunt e ciuitate tanquaai herba tcrra;.
Amplificatio eftdefcripeioois inftit^jta: a fcrtiIitace,&om-
nium rerum abundantiajquaj fub hoc rege fit futura.Sununa,
inquit,erit,hoc rcgnante agrorum fertilitas,&quidem in ipfis
cacuminibusfcuverticibusmotium, quivtpluriinum non a-
deofuntferaces, fegetes copiose prouenienr.i^a vt quocunq^
raanum extendas, eam complere ariftis pollis. Nam denfitas
frumenciopponitur raritati 8riftarum,qua! alioqui fere in ca-
cuminibus montium aut locis arenofis confpicitur.
ConcMtieturficut Libanifi-uSus']{>implifica.t priorc fententia
a finibVWs-Tanta,inqijitjeritdenfitas,vtarift«agitatar i ventis
edituraefintftrepicumjficutfruftus velarboresLibani : quo
eniin defiores & firmiores funt ariftae , eo maiorem ftrcpitum
cmcuffa; eduot. Sub hac autem fpecie oiuji«<ftAf»"f oinnium
bonorum abundantiam compleftitur.Nam inter rcs neceflTa-
rias vitaehumana*prxcipuum eftfrumentum.
Ciim autem de Chrifto pfalmum interpretamur.hiec cor-
poraliadefpiritualiumbonorum copia & abundantia func
intelligenda,nempe de verbi diuini copia & coiifolacionc,
quara piajmcntes ex ee hauriunt , eaquc fe confirmanc ad-
uerfus
,uerfu« tenrorcspeccati,m«Ws &inferorum. Si<;ut cnim pa-
nisfuftentathancviram corporalcni:itadoftrina Euangelij
nientes pertcrrcfaftas erigit & confirmac, ne doloribus mor-
tisabfo bcantur auc oppriniantur. Etcjuidemtiincmaxime
id prxftat, quando nonraifceturcumpalcistraditionam hu-
manarum , fedincorrupcum& fincerum proponicur., 13 e-
nim fignificat frumentum purum, quod nihilhabetpalea-
rum aut rordiumadmixtum,quddc]ueNicephurusIibroi4.
incerpretatur xf <3nv n^dufbuu Kstjivyii», Lt purum & generofum.
Et quod dc ftrepitu hlc dicitur , inteliigatur dte fnteriore; ani-
milietitia&sw(»p»«.t ,qu2efe poftea in celcbratione benefi-
ciorum diumorum & in confeflione oftcndir. Vera enim ec-
clcfia non occulcac fua dona & bcneficia : fed e.i prxdicat ad
alios. IDeinde piorum oratio , qua> cx corde puro & con-
fcientialajtiproficifcitur jcft ille flrepicus quifugatdiabo-
lum,&c.
Et efprebunt ] Alia eft amplificntio a Uiuhitudlne homi-
num (cuciuium jqua» fucura Ct in hoc regno. Bonus & fi-
liitaris rex id maxime ftudec, vt vrbes abundent hominibusj
&p.iginondeftititaiicur colonis. Nam, vtSaloinon inquic,
Prouerbiorum decimoquarto : In mulcicudine populidigni-
caseft r(gis:& in paucitate populi iunominia principis.Econ-
t ra tyranni vaftanr vrbes & regna. Dauid igitur defcripcurus
rcgnumfiorcnv &bene conlHcutum ,(<icit mai!nam fubhoc
regefore multitudinemciuium. Etfiinilitudineiu add.t fuiiir
pcain afloribus feuplancis cerrar. Sicut enim terra palHin
producic varias plancas& herbas: it.i ciuicatcs in hoc regno
gcnerartdishoiniiiibus erunc foecunda; : atque in Salomone
tanquam intypo hajcimpletacflcteftacnr libcr regum. E-
rant , inquit hiftoria , filij Ifracl miilti , edcbant , bibcbant &
iartabantur. In Chrifti vero regno niaximaeritfoecundicas.
Sparfo enim vcrbi diuini fcminepaffim intotoorbe terra-
rumgcneran:urccclcfia:filij , quam hic ciuicatis nomincin-
tciligic.
17 I.rit nomen eius in fcciilM-n,covr.m ftijc pro-
pai;abitur noint'iieius;i3<: beiicdicciit feiiicoiomHes
i^cntes bcatum praedicabunt ^un,.
Rurfus amplificac dignitatem huius regis &rcgni a per-
pctuadurationc.-atquc ita,«iuod anreaquoqucdidijiueft,
oftcn Jit fe ita de Salomonis regno vaticinari , vt altcrum il-
lud Chriftiregnuin , quod ex lioc cinerfurum erac, finiul
complcd.itur. Nam corporalc illud regnum S.ilomonis,ficue
cseterjcmonarchia? ®nain hocmundo, habuitfuam pc-
riodum & terininum pr«ftxum, q jcni pottquani attigit, fu-
bi 6 euerfum a Romanis corruit:fed eo iplb temporc.cum
iUudcorporaleeuerceretur , alterum illud fpiricuale ex eo
eminuic , quod nunquamdeicbicUr. Hanc igitur dignTta-
tem hiiius rcgni hoc l»co prxdicat ? & quantum abaliis
monarchiisliocSalomonisregnuivi diffcrat, oftendic. Nul-
liim cnim rcgnum nifihoc,calc j>roduxit, quodeflecperpe-
tU 11111.
^ Nomen cim erit i>i fecultm'] Id vero de nullo aliodici pra;-
tcrquam liehoc regno poteft.Habeccajtera regna fuain quo-
que cclebricarem : & fama quidcm eriam ipfis rcgnis cucrfis
manet(upi.rltcs.Nainmonarchie&.-iha regna in hocmundo,
etiam poitquam cuerfa func , hilloriarum monumentiscele-
brantur.- fed regnaampliusnonfuncjaucdicuntur. Huiusve-
— Tor egni nomenmanecin feculum vvc nc)n cantiiffi fuifle, fed
eflc quoquc regnumdicatur quocunque ccmpore. Hoc enim
vulc cum dicicnomen cius forc in fccnlum, man zivirdt esfets
ein Reich .vnndjhn einen koenignennen. Non enim cric nomcn
inane abCque rege.
Coratn folepropagabitur nomen eitny^x^ohtxo t^ prioris (tn-
tcntix. Oflendit enim fe non loqui de (cculo,ficut incerdum
vox CZ)4iyaccipirurdcfinitoaliquo ccmporc,quo circum-
afto poftea nomen hoc euanefcae: fed de infinico & pe rpecuo
duraturo. Quamdiuenimhicfol Iuccbir,inquit,ramdiu pro-
pagabitur & praedicabirur nomen eius afiliis in filios, mane-
bicque cciani inter pofteros,quando anfCcefTores moriuncur.
Idenim proprie fignificat verbuinpJSquod tamen fccun-
diim literas hocloco legi potcft aftiueinterdaconiugatio-
nepj' propa»abic nomen fuum,V;'!3iy 'JflVExponoficutante
verf^ nT^JS'^. Eftautem dulcisconfolacio inkacdoftrina,
qua» monct , Ecdefiam , quat cft regnum Chrifti , in hac vita
quanrumuisgrauiflimispericniis & fatana: machinis concu-
tiatur.famen nunquamdeletumiri,(iedmanfuraminomnem
jBternitatem.HacconfoIationcintcrcollifiancs&ruinasim-
periorum, & incer acerbiffima odia koftium noftrorum, hoc
rempore maximeopuscft, Alijdearcanafilij generationea
patre hacc intelli|unt,iuxca diftum Micheas:Egreflus cius an-
tedics mundi,iaeft,FiIiusDeifuitante aflumptam huma-
namnaruram.
Benedicentfeineo ] HaclentenBJa fummacim omniabcne-
ficiaqu«h!crexaIUcuru$efat,<:ompIeattur. Refpiciccnim
adillam promiflionem quae tradita eft Abrah3moGcncf!».&
2 i.Vnde vcrba hxc mutuacus eft. Dc Salomonc quidem vCr-
fumhuncitainterpreraripoflrumus ; eum propoficum fuilTe
aiic proponendum eflfe tanquain cxemplar iofione benedi-
ftionisdiuinar, tancarque admiracionis fore ipffus felicita-
cem, vt quicunque dcinceps vel fibi vel aliis bcne precari ro-
Iet,Salomoncm allcgaturus, atquehacformula orationisv-
furus fit , Benedicat tibi Dominus ficut Salomoai , quemad-
modum & fuprsi Pfal.ai.de fe ip(o dicit Dauid : Pofijifti cum,
fcilicec regem , benediftiones in feculum,id eft,toc bonis or-
nafti & cumulafl:i eum , vc quicunquefibi b^nediAurus eflec,.
optarecDeumfibinonminus efle bencficuiii & libcralem, ^
qudin fuit Dauidi. Econtra m malediftioncm dari dicuntur,
qui in tancas calamitates & miferias coniiciuntur,vt fiant co^
rain mundo deteft.tbiles , &nomen ipforum feruiatimpre-
cfltionibus & diris,vt lerem. 14. Dabo eos in malediftioncm.
Quam phrafin poltea cap.19 cxpones dicit, Dabc eos in ma-
ledidHonem, & afl^umetur ab eis malediftio ab omni tranfmi-
grationc luda diccndo : Ponac te lehoua ficut Zedachia & fi[-
cutAchib. HajcrededeSalomonedicuntur. Sedquiahoc
verfu praicipue ad Chriftum re('picir,bencdiftio illa no intel-
-ligcndatantum cftde rebuscorporalibus,autdebonisfu<»a-
cibiis&caducis,(cd longe cxccllentioribu» & pracftantiori-
bus b(mis,quae vcrciSius ajftimaripo/finc, antithefisconfide-
rctup. Cumcnimdicitjgentes benedicendasforein hocrc-
gc, innuic omnes gentes priiis malediftioni efl^e fubicftas,
hoceft,reas efle morcis xcernx propccr peccacum& fihos
ira:, ficutP.-iulusloquitur.id Ephef.j. hoceft, abieftaseflei
Deo, &ajternx damnationi obnoxias. Nam malediftionem
nulia creacura collere autdcJerepocuit.-fcd folus fiiius Dei,
cuius regnum hicdefcnbitur,deriu.Tuicinfeiram Deiaduer-
fuspeccaca.&fadus viftimap!acauicirampatris,atqiitafub-
lata malediaionerefticuic nobis benedidionem, hoc eft , rc-
miflSonein peccatorum ,donac;onem iuftitiai&viixaycernx.
Sicut Paulus inquit Galac?. Chriftus fadus pro nobis malc-
didum rcdcmic nos a malcdi(ftiune, vc bcncdidioncm Abra- V^
ha;confequercmur. De hac igiturbened ftionenuncprin-
cip iliccr loquitur.Scic enim hunc regem non dari , vc confti-
cuatrcgnum alitjuod politicum incenis, in quo bonacorpo-
raha fuis dilhibu:ic , (ed alia effc longe maiora bona , quibus
adeptisgences (eiudicacura? finc vercbeacas. Eft auceni ob-
fcru.indumjquoddicit o«;m^^w/« : debeceniin hocram ad
prrcedens quain ad fequcns vcrbtim referri.Significat cnim
non cantum Iud£os,fecl cocum genus humanum voeari ad fo
ciccacem &participacioncm horumbonoriicarleftiQ. Qnpd
plenLum eft confoIacionig.Qiude rcin doftrina de vocatio-
nc gencium dicitur copiofius.
Beatum prAdicabttnt eum:]lA cR,\^to o^tzhmt fibi exem-
plo hnius regis benefieri , quia huncfudicabuntprai ca:ceri.s
omnibus a Deo diligijqwi tantis abillo hotjisficoxniirus.Pij
vcro in ccclefia non tantum excmplofui regis optanc fibi bc
nefieri:fed illa ipfabona quib. rex ornarus eft , fua iudicanc*
ca'quefibifide applicanc&propriafaciunt.Itaquc regcmfic
bcacum prKdicanc,vc fe fimul huic beacitudiniincludanc, &
adfe hanc benedii^ionem deriuarifciac,ficutdicicur pfal.4^.
Vnxic ceDeus oleo Ijeticiajprxter confortes tuos.Alijinter-
£retantur,mag;nificabunt eum.
IS B"etre(JrclusIehouaDeus,TXeus[/«^«<tw]lfraci
facicDS mirabiliafolus.
ip Ecbenedidtum nomen g!oria:eiUs in fecu-
lain : & rcpleacur gloria eius omnis terra^Amen ^c
Ainen.
Concludic pfalmum agraciarumaftione. Qiiiaenimre-
cenfendobcneficia.qnscDcusperhuncregem dacurus crat
gencrihumano,cogitacquancaillafint,nonpoceft non rapi
in horum admiratione. Itaque abreptus quafi hac a Jmiratio-
ne in celebrationcm Dei erumpit , & omnes homines , vt i-
dem ftcianthor(acur,Af/m^i/MvocanlIabencficia,qug Deus
perhuncregem^uo populocxhibuic.Eaqulacapturacionis
humana; omnino ruperant,merit6dicucura propheta mira-
biiia.QuidcnimniirabiliusquamquodDeusfiliu fuum v-
nigenitumittit,vtafllumptahumanan4tura'fiat vidima pr«i
peccatis,deftcuat morcem,diabolum & poteftatem in&rorii,
& reddac piis h^rcditatc vica? earleftis & iiifticia accerna.a qua
perpeccatumexcidcrant?Deindequid mirabilius quaojuod
ecclefia fcu regnii Chrifti m his terris ineer cata diaboli & re
liquorum hoftium odia &fiirorc3 feruatur &dcfenditur?Ha!C
igiturbeneficia in regno Salomonis adumbrata & quodam-
modoinchoaca vultperpetuo agnofci &celebrari in toto
genere humano. Ideoaddit, nomeneius gloriofum bene-
di^um fit in feculum . & omnis terra repleatur gloria eius.
DD
4rj '■^■\:-"|^1g^-, P R i€'LE C t/^' H E N'lli ^- "M 6 L L E R I ;,^:; ^-'^; ■; ■''^./';' .'tfiS^' '
i, u<i97M e^ u<««»| ttaf voces & certitudinem huius vaticinij Viniut orntioms Bmidfilij i/aiJHic verfus monet hanc fiiifle
«gnjficaQc, S(oi»nespiQsinuitant,vtiimiliardorerehisvo- poflrefflamprecationemDauidis^einiiqueobcauraine^di-
' «ti^ibciosadiungant* ligentius coniiderandam eiTe.
.rpciosadiungant. ligcntms.
.,.:,;.(.:-■■;- ;.■ _ • ■ . ■. '■ ■ ■■■ • \^\' a, .."::,r ■-- ■ - ^— ' ■ > ■ ■ ^ ■ ^ '';
PSALMI LXXII.
''■■'>'■■'" ' r " ' ' ' ' ■ .
I. Pctitio,cuius tria funt capf laa.Vt Dcus fpiritu iuftitigc Solomoncm inftruat ad Qdficium pcrfun-
fungedum > v.i«prout ipfc Solomon(i.Reg.3.)petit a Dco.i.yfus iuflitiae aDco collai^jv.i.ncmpe vt Dei
populum & pauperes iufte regac.^.Frudlus bencdidionis Dei ex adminJilrata iuftitia ad ipfum & ad totfi
rcgnum pcruenturus,v.j. *
I I. Explicatio prophetica regn i Cfirifti(quod Solomanis rcgno praffiguratum' cft ) per exornatior
iiem duorum capitum>qua: in petitione pofira funt. i.adminiftrationis iuftitias. i.frudtusex ea peruen-
turi.
luftitiae autcm dua: funt partes,bonorum dcfenfio,& improborum vltiojV.^.Frudus 4.gradibus diftin-
guicur.i.Eft timoris & rtuercntiae DeijV.j.i.Incremcti &ajdificationis Ecclefiar,verf.6,& 7. j.Propaga-
tionis rcgni per vocationem gentium,& voluntarium illarum obfequium,verf.8. 9.10.11. ^.InfinitaEbene-
di(9:ionis ad fubdico^,& gloriae ad regem pcruentUra?,a v.iz.ad 18.
III. ConcIufiolaudatiua,v.i8.&ip. v.io.hane vltimam orktionem a Dauidc moribundo habiiam
fuilfcindicaf.
Observationes locorvm doctrinae.
Verfx.Dei iudicia (^ iuflitiam regibus daripropheta poftulans, tota illa maieftas in Chriftoperfe£fe appareat , cuimfceptro omnia
nttUosadobeudum munus idoneos efje admonet,nifi quatenus Dei mudi regna fubmijfa funt.
manuformanturddgo apud Salomenem,Prouerb.8.is. clamatfa- lo. xi.Dauid a filiofuo fij" nepotibus exorfui.Jpirituprophetico ad
fientia Dei.regesper eam regnare. Jpirituale Chriftiregnum confcendit. quod notatu dignum eft , vt
NuUa inpcfteris Dauidis reperietur regnifolidit0is,donec ad Chri fciamus no temere nos injpem itern&falutisfuiffe afcitos-.fed quia
Jium ventumfueritiqui interfiliosDauidisprimum gf^aditm tenet. iam c&leflis pater m sfilio fuo deiiinauerat.
2 Reges.zibidonatifitntDeiflfiritH.tun^demumwreiudicant. Hinc etia coUigimus inecclefia Chrifliregib.elfelocu,quos hic Da-
Eft enim donum longepraftantiuSibene regere populum.quam vt e uidnoexarmatgladio,nec diademate Jpoliat^vt admtttat in eccle-
terraproueniat.Spirituale vero Chrifti regimen,quo omnia inflau fia-.fedcUfua dignitateveturos effe dicit,vtfe cordChriflo jpflernat.
ranturinperfeliumordinem,multomagisc&lefle efldonum. .12.13.1^. Si de toto genere humano prouerbij vice celebrata fuit
3 Tuncfeliciterdegitpopulus,fiformatusfueritpuhlicusflatus fententia,nuUa re magis ad Deum aecedere mortales quam bene-
adiujiiti* normam. ficetia: nimis abfurdum efi.virtutem hanc nonfulgere in regibtu
4. NuUajfuidem efl apud Deum perfhnarum acceptiofedno abs quos fibi Dettspropiits coniunxit.
re Deus tenues,qui iniurits SJ" violenti<e magisfunt obnoxij,prd a- Datu efi Chriftpfummum imperium in caIo ^ in terra.vtfuos
lijs commendat. non modbprotegatateporalibm noxis.fedpr&cipue ab omnifatans,
Chrifii regis ecclefi&proprium iUud eft affUSlosferuare, violentos iniuria,donec omni molefiia exemptos in Aternei quietem coUigat.
autemf^rebeUesconfiingere. - is RegniChrifiinoneritfinis,^remoti/fimiquiquepopulieriit
s G^uanqua in&ftimabile honum eft , &quitate mtttuo coli inter in officioyvtfe ei totosfudque omnia addicanf.nec nouum elf,jbiri-
homines,maiori tamen inpretio mereturejfe Dei cultus , ad quem tudisregnigloriamfubexternojplendore Jelineari. ^^^^^^^ ~
procurandumpiorum vota (^fludia comendere debent. Porroy vbi ChriHus non indiget fuffragiis noBris :fedhoc pietatis teBimo--
ad Chriflum venitur, hic verficulus longi veriits in eum competit: nium merit^i exigit afuis cultoribus , vt regni eius aduentum mn
eimanonalibiquamineiusregnofundataefiverapietas. modbpercupiant,fedetiamprecibus,(^votispaJiulent.
6\ NonaUterDeusconftditeccUfiAfuAftduti,fubmanu regisea 16 Varijs defcripttombus inteUigit prophetaplenamforebono-
protegendo,qtMm irrigatione terra ab Afiu defendit. Hoc veroprA- rum(JfiirituaUumprAcipue)abtindantiamfub Rege chriflo.
cipiii in Chriflo impletur,qui arcanalmgratiam iiiUando facit ec- 17 NonpoteH hic verficulus inteUigi de terreno imperio, quod in
sUfiamfuampuUidare. familia Dauidis non nifi ad breue iempus ftoruit :fedad Chriiii
7 Adfummam beatA vitd nihil pace optabiUtn: quando inter regnU appUcari debet,quod,etfi in terrajiipe labafcit(vt totius mu-
beUicos tumulttu nihilfert iuuat rerum omniH abunddtia,fed cor- difuriojis odijs impetitur , (^ quaffatur grajiijfimh fatand ma-
rumpitur^ perit.CAteritm, nonmodo coprehenduntur pcfieri Da- chinis)mirabiUtertamen a Deofulcitur,ne concidat.
uidis quiterrenumfoUitm occuparunt,JedprAcipue Chrifitts hic de- Benedictmt fe in Chrifloomnesgentes.dum. ab eo petuntfclkim-~
fignatur , quiamorterefurgens CAlefiemfibi vitam acgloriam ac- tisftiA cmfam : quia nihil optabiliusfibi effe videntquam fuaue
qtufiuityvtecclefiamfuamfinefine moderetur, iugum eim,idefi,euangelij doclrinamfiifcipere.
8 Dauidis verbafito tempori accofltmodandafunt:qtiia nodum 18.1p.20. Eorum Ubera ^ alacris eft exultatio , qmrum mentis
ampUtudo regni Chrifli clare patefaBa erat. Exorfus efl igitur a ocdifideiUuJlrantur,vt regni Chrifii feUcitatem ^ incrementum
defcriptione fub UgeJ(^ prophetis ceUbri: imo (^ Chrifius ipfe regnit intuerip^nt.
fttum inde aujpicattts efl , antequam penetraret in vkimas terrs. Ad regni Dauidis ^ Chrifli confertiationem opttsfuit (^ erit mi-
plagas. VidepfaLz.^ 110.2. x rifica f^ incredibiU Dei virtute.
p RegibtuaDeo eUHu in luda proft/eri fuccejftts in varios ho- Tamferioaffe£luquamindefeJfaaJfiduitateoraitditseftDei4s,vt
fies qui eosJitppUciterfunt venerati, oUm cocedebdtur:^a tami vt fub manufili/fui ecclefiam tueatur.
Articvlipraecipvi.
I. Principes verum Deum fincerc colentes, quibus notis j. DeRcgnoChrifti,veriSaIomonis.
abEthnicis,idoIorumcultoribus,profants, impiir. 4. Eccl€fi«Chriftiin«rrisfehcitas.
difcemantur. ;. DevocationegentiumadChrifticognitioncm.
a. DeIegitimorummagiftratuum& principMmofHcio. i. De Nomintf diujniiandificatione.
PSALMO-
1 ■ '"r..---
PSALMORVM DAVIDIS
LIBER TERTIVS.
'*' m'
i>v
V'
ARGVMENTVM PSALMl LXXIIl.
AB £T hicPfalmm^rgHmenttm commHnecummultis aliU-ytjuos antea iffterpretati
fumusjVt 4-56. 37. 59.49. Continet enim grauifitmam do^rmam c^ confoUtiQnemneceffa-
riam,^ui, opponenda ejifcandalo crucis ecclefia d; felicit-atis impiorum, Fierienimnon
potefi ^uinanimi hominum ettam piorumfape turhntur ,^uottes dtfiimiiitudinem eue»'
tuum tn rehns hurnanis afpictunty^cumpios ommbpti tniunis expofitosfubindeaffioiyim'
pios veroflorere opihusy dtgnitate, potentia , ^ abundare omnihut reh.ui^ident : ^ mhlti
dum hh- cogitationibus indulgent.fiunt f&^e a doUrma ecclefU ahentores.f^ tandem pror-
' fus a Deod.efictunt. Jtaejue t^) tpfe Afaphfe his coguattonibns ahreptum O" offenfum ejfe
dicit,vtfidesfua mnihilfuent laguefa^ia, (frpene a retia viadifccjfera.Cum autem impoflibile fit feje expedtre
ex his cogitattontbus , mfidoUrtnam ecclefia» (jua c^ caufas huius reiexpticAtt <:^ confolationies efficacifiimas o~
ofiendityin con^etiu habeas : tpfe cfuociue Afaph poficjuam ea ju<& rationem humanam ofenduntj longa orattone
expofuit , orfuas de Deo ^' proutdentta diutna dubitationes , cjuas tlU cogitationes pepererant, commemvrauit,
affirmatfe mgreffum effe templum \^ei,at^ue ex verbo dtutnitus patefaHo dtdiciffe.cjuomodo Deus ecclefiafuam
tn hacvtta regat (j^ guhernet-^^ cjualis tandem exitus tam piorum^uam impiorum hominHmfitfuturus. Hac
cogitatione aitfe reprefitffe illas dubttariones, cjUdfdem turbant, ^ affenfionem deprouidentia (^ cura , cjuam
Dem pro ecclefia gertt , confirmafie ajfirmat. Cum autem fngu/t pif htti^modt cogttationibusfkpe turbentur ^
vrantur grautter , dijcamus exemplo Afapln non ex humaria n^ttone , \ua nthtlmagis t^uarn brutum a/iauod
iinimaltnhtf rebta cernit ,fed ex verbo Det de hac difputattone pronunttarCy (^ confolattonihus inde petttis fi^
dem no/iram confirmernus, nefi'a5it magnitudine calamitatum , <juibus in hac vttaoneratur atque exercetur ec-
clefia,abijctamm profefiianem doStrincs, aut a Deo deficiamtis : ft) certo fiatuamus refiare a/iam vitampofihanc
vttam^in cjuapijfi-uentur Aterna heatitudine ^ iatitia : impi/ vero abijcientur in aternam damnationtm r^ pa-
na»:atque hacfpepatientert&rumnashuimvitAf^ dtjficuitatesferamus.
;Pfalmus Afapliiu^
ASaph quis fuerit,oftendit hiftoria i.Paralipo.g, vbi inter
Mu/tcorum magiftros , cjuo; D^vlM conftituit, recen(e-
tur:.& apparet nou tantum ex hoc,'cd etiam alijs pfalmisqui
huic in^^cribuntur^fijiflVeum inftrufbum raria dodrina,&:
excelluifls non tantum inarte mufica , fed etiam in oratoria.
Eftenimoratio eius grandts,ac nmltis figurarum&verbo-
rum luminibusreferta arque ornata :8c afpergunturaScftus
conuenientestantisrebusquastraftat: vtdubium rv&4t^a-
gnamfuiflehuius AfaphiinauIaDauidis &inpopuIo Ifrae-
licicoautoritatem. Quxres commendarenobis ipfius pfal-
:inofx6c-t«uttare nos ad Iedi»nem horum debet. Exiftimanc
nonnuIlipfaliTiun} hunc,ficut & caeteros qui fcquuntur, 5
Dauidecompofitum, & Arapho decantandum traditum efle.
De ea rcquanquam non difputo, nec inquiro curio/ius : ta-
min genus orationis in his pfalmis tale eft,vt appareat alium
effe carminum horum autorem quam Dauidem, cuiiis oratio
planior eft , & minus obfcura : & quanquam interdum eciam
ipft Dauid affurgit:tamen Atticum illum leporem magis-re-
fert, &fuauitate niiraWili leftorem demulcet: ciim hicautor
ftylum ,qualiscftin Horatij 3UtPerfijcarminibus,exprime-
revideatur.
1 AcquibonusIfraeliDeustpuriscorde.
Ordicuc pfalmum ex abrupto. Eft enim pathetica excla-
matio.Apparecenim Afaphum diumulturaquede hocargu-
mentoiecum dirpucafre,& inter difputanduin * dum varia
colligercr , quai fentenciam de prouidentia diuina vcl labe-
fadanc , vel confirmant , nuric in hanc, quod fieri folee in ta-
li animorum aiftu , nunc in illam/cntentiam inclinaffe : tan-
dem vcro j tanquamviftoregrefius, difcuftis illis irapiis i-
maginacionibus quas diabolus ei fuggeiTerat, ponit affeuera-
tione^i, in qua affirmac ,eccleftam.vtvt sftligattir in hac vita
^ premacur ab impia muItitudino,Peo cura: effe , & habere
Deum fuae falutis cuftodem & pracfidem.Eft igicur hic verfus
propofitia pfaImi,quaeexIongo &difficili certamine,inquo
fides candem vi£lrixfuic,elicitur,£t fuo exemplo Afaph nos
-^ofi?t>notileae nec contemnendum elTe hoc cer tamen : fed
tale qudd multdsfxpe abfor^^^
eluftentur.Cum enim dicic, Atqui bonus , &c. hac orationis
formula,quafi repellens diabolura & ipfius cela, quibus ani-
mum huius vulnerarat,Deu amarc fuani .ecclefiam, fbuerc,
cueri & defendcre affirmat,etiamfi concrarium rationi huma-
nsBappare;it,autdiabolus aliud fubifciat. Oratio igitur harc
eft fidei viftrici$,8^quafieklonga&difficili iufta emergen-'
tis. Noftra lingua ita redderc polfumus fcnccnti^miEj hfi^e
einAnfe/jen mitden fipmenjjyie esytjolkjijfl Qatt dennoch git-j
tig gegen ihnen. ^^ " '■' / - ',^'T~v 7 ""''
EJI bonus Ifiaclt^ Oftendtcfcloquinunc principalicer noa
de generali prouidcntia,q[aa mundumhunc Deus gubf rnat,
fed de peculiari amore & cura quam geric pro ecClefia :de
hac enim difpucacio fuic.Ifraelem enim incelligic coetum il-
lumcuifeDeuspecuIiariterpatefecit.dato vCtbo & mira-
culorum tcftimoniis.Sedquiahuic ipfi coecui admixti func
nmlti hypocritx,qui extcrna tancum profeffionC piis fecon-
iunguntjideo quafi corrigens & reftringens pricremappella-
cionem addic;^»m corde.Tiles autem nominac qui vera fide
Deumagnolcunt&colunc. Eftque puritas cordis oppo/ita
hy pocriS feu iiraulationi pletatis.Narik ille cft verus Ifraeli-
ta,in quo non e(ldolus,ficuc Chiriftus de N^chanaele inquit»
lohan.i.;
i Ego ver6,propertiocIum declinaperunt [fiie-
gas fecHndumpunUa ^^{^^ivel decitnatus y fi i^gas Je-
cundiim iitteras Visajpcdes mei : quafi nihil J »4 efi
tantum «o»]effufi func greflfus mei. ,i
5 Quia 3?mulatus [yxmlamuliHtiqne 4ecenftts Jum]
in g\oTio{ii[ia£iabundii iijuando] ^zccm implorum
vldebam,.
Addit querelam,inquaoftenditqualestn«fuerint difpu-
tationes quae animum in diuerfa traxerint , & quilm ea:dein
periculout,exquibusvixficeludatu$,&;ruo exemplo mo-
netineciuftnodi cogicafioMbut nimium indulgeamus,autin
DDij
■\»f
6^1
^f^.^PWfl':' ■
PRiELECT. HENR. MOLLERI
^TW
illos kliyrinthostenierenosconiicianusjvndeegredi dein-
de aut expediie nos non poflimus.Si enim hoc tam praeflan-
ti & exercitato in pietatk pala*Ilra militi accidit ^ vc parum
"abeifet ^l^P^u^M ruinajquidnobiscogitamusaccidercpor-
fet^utbps hon eft tantum fidei robur,vt /imtli modo repel-
lere iUosi diaboli infultus poffimus?Monetigitur vt cauti it-
mus.iie temere nobis periculum h uiufmodi cogicatioiiibus
acceriamUs,
\yten\effiiftfmtgr^ustitei ] IdeA^vix potUi mecohibire
3ui|n ekcra ittetas er^mperem,& Deum vel inju{liti£,vel cru
elitatis accufarem,qui iuftos prxcer mericiim affligerct', &
impiosac fceleratosredderetfelicesac fortunatos,acque ita
me ipfutn praccipitarem^ Eifundi dicuntur greirus alicuiusj
cum conftitutus in pratcipicio aut lubrico ioco /ubito euer/is
auc elifis pedibus corruic.Tcaque defedio a Deo&lapfusir-
paralbilis hac phraii fignlficatur : ficut titubatione pedum
dubicationes mentis , quibus pene fueric abforpcus. Cre-
fcic autcm oracio,<)uia fubinde periculum creuic : priiis e-
himdix^racticubafifepedes , nunc^^icit pene e/lufos fuifiTe
grefrus.
Tercius verfus habec nimye^tu, qua» explicac tentationis
fpeciem : cum enim impios ex pra*Ienti fortnna «ftimarec,
affii^mac fe accenfura effe aimulatione ; idque aliis fimilicer
accidit,non profanis tanrum,red piis etiaui,qualis hic Afaph
fuit.
4 Quianonfuntconftridionesad mortem i-
pforum: & firmum palatiiim.
^equitur longa narratio,in qua perdiftnbutionem defcri-
bitprorperitatem& commodicates impiorum in hac vitr.
deinde fcelera corudem,quibus aninii piorum in primis vul-
nerencur.Efticaqueinhoc&in fequentibus verfibus hypo-
typofisiiominum impiorum & profanorum.
Primiim inquif,illis no eflc ligamina admortem,id cft,nul-r
iiseosdiuexarimorbis , quibus vekiti captiui admortem
trahantur^fed femper vti profpera valetudine,eflle ve^etos
& robuftos.Morbos enim figurate nominat vincula mortis,
quar dum iniicit,nos fub fuam poteftatem redigir. Alij liga-
mina mortisexponuntremoras & impedimeijta morcis : vc
ciim quis longo & difficili morbo«xcruciatur,vc nec couale-
lcere,ncc expirare poffic,hune volunc ceneri virtculis ad mor-
tem. Ec impios ea in parte quoque feliecs videri dicunt,
quod non diu ludancur cum morcis doloribustfed fubico &
in cemporisarticulomoriuntur.Sicutin Iib.Iob.ca|i.io. hoc
inter felicitatesterrenascenfctur , vtpoftquamiampertaifi
fint illarum voluptatum & deliciarum homines profani,
quibus haftenus fe obIe£);arunt,in punAo in fepulchrum de-
fcendant. Au enirn, Imp confumunc in bonis dies fuo!;^ &
mpunfto adiaferna defcendut.Et lulius Csefar pridie qu^m
interficeretur,dixt*rfibiJldw»«<n*»viderifubit6 &exinopina-
to mori. Acque huc congruunt hidotix. Agria enim aut fe-
cundiim alios Cydippe facerdos Cerens a Cleobe & Bitho-
ne filiis ad Diana: templum in curru vefta ,ctim Deam oraf-
ftt ve illis prasmium-darec pro pietate , quod honiini videre-
tur optimum , mortuos in Icfto mane reperit. Quod argu-
mento fuit, raaeura morte nihil eflTe melius. Cicero i. Tufc.
Plutarch. inSoIone. Ide^m deTheophonio & Agamede, qui
templum Dclphicum «dificarunt,narrat Cicero. Sed exifti-
mo ptiofen^ fenteritiam efle veriorem & concinniorcm.
Graecire intclpf es feddrdft tn ?jt ttituAauf (relpeausjir t^ 3«- ^
»«T^«;^ j ^qaodeftalienum abhocIocoinxmHebrxa vox
quid fignificet fatis apparetex lefaiar y9.c»^.
Etfrmum [craflrum] palatium , id eft , habieant in amplis,
fpIendidis&benemunitis2edificiis:exquibu?oftentancfuas
opes&Iuxutn , &putanc fehis munitos cflTe fatis aduerfus
omnem imuriam.C=i'7lN fignificatporticum feu veftibulum
xdiimi.Hic aunuA^ziSt fumitur pro toto a-dificio.Rabbi Da-
pid^amen exiftimatca eflfe affixum,&CD^1N legit pro
CZ171N firmfi cftrobur eorum.-vliltqueconiunaim legi hfc
duo membra.vt pofterius fit antithefis prioris. Atque hunc
plerique ex recencioribus fcquuntur.Gr«c«s rcddidit ^ti»(^
5 In laborehominis non funt : & Gum homine
non flagellaritur[<ij5?«^«»r«r.]
Ideftjimpij non cxperiuntur calamitates tui miferia»,
Bon exercenturxrumnis , non cft laboriofa autmiferiis re-
ferta ipforum vita,'.'ed funt fortunati & diuites,omniaque il-
lis fucceduut exacimi fententia.. Fieri quidem non poccft
quin commtlnium a*rumnarum fenfus interdum ad ipfos
quoquc perueniat : fed habcnt illi paratavaria vit* prasrfidia
& coinoda, quas illa mala facile farciant aut leniant. Eeoncra
vero pij in hac yita affligi/ntur variis modis,premuntur ege-
ftatc, morbisjhiellis, odiis & inuidia aliorum. Deinde impij
in hac vita , cwivfint fccurj , & viuani finc fcnfu ir« Dci ad-
uerfus piBccata,nec cogitene reftare iudidum , iti quo (cele-
rumpoenas aliquandodacuri fiat,non excriicianturdolorib'
aue pauoribus confciencia>,3ut grauifllimis illis tentationibus
deabie6);ionefui:iffl6expratfenti fortuna fuam felicicatem
xftimances,iudicant fe habere Deum propitium &fauentem,
ade<Jqn« ingremio ipfius foueri,vt pote qui raj^tis i Dco be
neficiis adilciantur. Atque«x hac ftulta perfuafione fequi^
tur illa fuperbia & faftus, de quo fequente verfu conciona-
iur.Pijver6,etiamfifincaliqUandofihexrumnis -camen vi-
uuntperpetuointimoreDeiihabenc dolores ex agnitione
pcccati & fordium fuarum.Itaque nunquam fiuncica fecuri,
vc fibi indulgeanc,fed,vc prouerb.z S.dicicur , eciam in rebus
profperis funtpauidi.
6 Ideo tanquam torques circundat eos fuperbia.
[ad verbum,ideo torejues eorimfuferbia ] operit eos
[M»^«^w]ami(5tus violentia.
Haftenus de profpera impibrijm fortuna dixitj& qualisi-
pforum conditio fit in hac vita oftendir:nunc ctiam moresi-
pforiim defcribir.Primiim funtfuperbi. ciimenim adiSuant
diuiciis &opibus,& omnia ad voluntatem ipforum fluant,in-
cipiuntfcfeadmirati.inflancurftulta perfuafione fapientijc
& prudentia?,atquehac opinione tanquam torqueornati in-
cedunt,& alinspra» fecontemnuntjgloriantur & iadlitancfc,
non ahcer quam R fplendido & aureo corque ornaci elTent.
Nec facis cft eos infolefcere & eflferre fc fupra alios : fed fiuc
eciam feroces & iniuriofi:inuadunc aliorum corpora & fortu-
nas.lzduntaliosacque iniuiia afficiunr,rapiunchoneftorum
hominum coniugc': & bona,iiiquc pro fua libidineabutucur.
tfett enim perpetua comes eft fuperbia» : Bas ifijhre kUidung
vrtdfchmuck.damitfieprangen vndfich fchavven laf[en. Con-
tra,piorum&honeftorumhoniinum veftitus & ornatus eft
humilitas&patientia.Foelixpofteriusmembrum ita redJi-
dit:InuoIuet naces iniquitas ipforum.Sedalia eft forma no-
minis TW quod naces fignificac vocabulo congruentc cum Sa
xonico Ge^/^Mlia veronominis n^Wquodhic&prouerb.^.
veftem,& quidem fplendidam & ornacam fignificat. Alij ira
interprecanriir:operieturtanquamveftituiniuriaipforumjid
eft,iliinorunt Gccultarefuafcclcraatqueornarc,vtnon vi-
dea ntur fcelerate agere.
7 Egreditur pr* plngucdine ociilus eorum:
tranfierunc Gogitationes cordis.
Amplificat narrationem afigno.Dicicenim oculoseorum
turgereautprominereprjeadipe : ideoquenonmirurn efle
R. ica ferocianc: xi^t yap vCo/tt mrV, vc eft apud Theognidem.
Inter peccataSodoma»mmieracurfaturitas panis, Ezecliiel.
16. Qupd igitur ica ferociunc , eius rei nulla alia caufa cft^
qujmquod abundanc omnibusrebus , &defic4isdifHuuncj-
cuius rei fignum cft qiod oculi curgent. Gra°cus intcrprcs
reddidit, ifixAfaiw/ uc cm. ^xvot ««'«ftwa iwtV- ludieauit eniin
nomen lOU^y efl"e yel ab py quod iniquitateni ^nificac, ^I
abnJi; quod Hebrseis eft opprimere*
Tranfierunt cogitationes cordis ] Id eft , ftulca: corum cupidi-
cacesnuIIisfinibuspoflTunccIaudi auccoerceri. Quoenim
pluraaffluunc, eo maiora appetunc fubinde. Cupidicates e^
nim hominumfuntinfatiabiles:quod poetx figntfi$a>re vo- ^
lueruntfabuIaDanaidum puellarum,qua: apud infecos aqua
cribro hauriunt , eam^iie hauftam in vasrimaruhi plenutft
InTunduht. E t Dids^ney aua rosTiydropicis conii paraba t. illi
cnim argento pleni, \\i aqua rcferti ampliiis defiderant. Hoc
iudico eumvellecum dicit,cogirationcscordis ipforumtran-
fire feu pirogredi fubinde , quafi dicat , eos fubinde cupidita-
tibus fuis tendere vltcrius , necvnquamprxfentibiis rebus
fatiari. Alij ad euentus accommodant , qui vt plurimiim ini-
piis feliciores-accidune, quam ififi inicio cogitaueranc auc
fperare poterant;qux fcntentia videtur non clFe incommO-
dSjSiekommenvveiteralsfiegedachten.
8 Diffluunt & loquuntur in malitia rapinam
[imuriam:] e fublimi loquuhtur.
Dijfiuunt'] Verbum p'0 quod tarftiim hocloco vfurpatur,
videtur congruere fignificationecum ppO quod putrefccrc
aut tabefcere fignificat. £a autem qua; pucrefcunt , dif&uunt
hinc indc, Ideo nonnulli de impiis hoc ita interpretantur,
qtiod fiii ebiiti diffluant , diflToIutam agant vitam , & nemi-
nem non iniuria !acefl!anc ac pedibus fuis proculcent. Alij
tamen malunt^iftiue exponere, faciuntpucrcfcere auc foe-
tere,fciIicecaliorumfamatn& exiftimationc«,dum omnt-
bus prKfcrcimbonis obloquuntur,& omnes conuitiis pro-
fciQdunc.Gra;cus reddidic (fttrtVdHnir.
Loqumtur in malitia rapinamjld eft fcelerate & impudetcf
iafticant fua fcelera,furca & fapinas. Tanta enim eft horum
impudentia & audacia, vt non clam ampliiis perpecrcnotfce-
lcra , aut-oecultarefua facinora Audqant: fcd publiceea de-
praeJicanti
^.
*'.;"•»
rr^^^w^^-^^ia
ff J^>J PSALMVM LXXIIL
prxdicaii^n^iiue horum commetnoracione formidabiles aliis
rcddere ftudent.
Efublimi loqmntttr ] Id eft , fermo eorum eft plenus faftu;
neminem dignantur alloquio : quia exiflimanc reliquos ho-
mines fecumcollatos nihil efle. Nos Saxones phra/im He-
bra*a his vetbis exprimimuSjFi&rr dmkropfreden , inflex* gut-
ture lo(jui.
5> Pofuerunt in carlum o$ fuurn: & lingua eorupi
pcrambulac in teira> - .,, z :- 1 i^x^
Id eft,non tantiim in homines funt contumeIioj[i,fed etiana
contraDeum auda£ter fe eiFerentcsjdodrinam ab ipfo tradi-
tam fuis cupiditatibus inferuire yolunc : ideoque quocun^ue
lubet eam infledunt : & cum finc potentia armati Scinliru-
£li» volunc ratum tSt quodftatuerunc de rebus diuiuis, &
cogunt homines fuis decretis airentiri, lea cyrainnidem im-
piorum regum & pontificis Romani pulchre depingic hoc
verfu. Poftea etiamde prauis dudoribushocintelligacur,
quimagnaarrogancia & audacia peculancer ftacuunc dere-
bus diuuiis , iudicancque fe folos incelligere fcnpruram fa-
cram ,necpofleerrare. Imo non tancum doftores eccle/ia-
rum.fed etiam alij priuaci f«epe ita inflancur, vf exiltiment fe
folos fapere,& de rebus diuinisd flererepofn;. Icaque auda-
der fibi mdicium de rebus diuinis &dodrina coelefti iUuiunc,
<Sc fua deliria pallim ad alios euoinunt 6c defendunt: quales
multos vidit \\xc xcas noilra. Ethoc eft c]uod dicit , impius
fonere osfuttmin coeliim,id eft,audafter loqtii de Dco 6c rebus
diuinis, & totam religionem fuis vcl ahorii afFedibus atcem-
perare & accommodare : alios dcinde , vt iia.'C approbenc co-
gercacque ica ipfum quafi cajluni & ccrram iuo arbicrio fub-
, iicere , Gott vnd die gmt:(e wett mujjmfich vonfolchen buben
reformieren vnd richtei^ lnffen.
lo Piopcereareucrtetur popuIusciushuc:&a-
qujB pleni[r^/*w]expriniuntur iliis.
Amplificat narrationem ab euentu. Hxc fclicitns , inquic,
impiorum facit , vt muki non tancum ex prof.uia mulcitudi-
nelehuiccoecui adiuagant ipe opum & tranquillicatisjcd
etiamex hisquibus propoficum eit Deum icde agnoicere,
iS£coIere,& qui initia pictatis habenr,accendanturiniufta
xmulatione, vc pauiatim ^dodrina^afti aIicniores,incipianc
ipfi quoque cogitare melius cfTe relicta dodrina cjciclli^qua:
tancum srumnarum ,odiorum & periculorumfccuincraliat,
feconuertere& aggregare ad illum coecum.cuibencficin
hac vica, & qui omnibus rcbu^ abundec, quam cum canco pe-
liculo vica: & fortunarum manere in curfu inftituto.aut con-
ftanter refinere.profeffionem dodrina:. Ea cnim eft niibc-
cillitasnaturs humanae,vtfacilehisrebjsexterniscapiatur:
:t= atque vt egeftatem,a»rumnas & pericula refugic : ita vbic^n*
quc videc occafioncm aut fpem opuni , gloria; & tranquilli-
tatis adipifcendsB propofitaro effc , eo magno impetu incum-
bic. Necopuseftexcmplishoc of}endere, cum quotidiana
vita nimis multa ( proh dolor ) oft<rat. H^ec fimplex eft fcu-
lecia prioris membri,quodvarieabincerprecibuscxpoflcum
eft. Relatiiium,quodponitur fine antecedencein vocclO^
nonnuUi referunc ad mulcicudincm impiam, vt indcfinite
pofico accipiacur fingularis numerus proplurali, populus e-
ius71cilicet impijjid eft, ciiiuflibet impij:quafi hoc vclitprb-
pheta , multos rurmatim conflucre ad illum coecum. Gra:cus
:==;^ interprcs legk^^ populus meus, vt fit querela
prophetx fub perfona Dei , de inconftantia & leuitatc huius
popuIi,cuifeDeuspcculiariterpatef*tcerat. Quic fcntencia
non eft mala. Sed quia hoc grammatic;^ repugnac , recinea-
mus relatiuum tcrtias perfona: , & cxemplo Gueci interpretis
adipfumDeum referamus, non ad impiam multicudinem:
Populus eiUs,CciUcct Dci: quafidicar,non raciim profanamul-
titudo cxtra ecclefiam.fed qui funt in corporc ecclefiar eo in-
clinantjCaptifcilicetillecebrishuiusmundi.Hancfententiam
confirmatvcrbum DIU»'. caSnnonnuIIiaccipiuntproaffli-
fto : fignificat enim verbum czhn crebris iftibus aliquid
comminuereautcontundere. Sedpunfta oftendunccfTead-
uerbium loci ab eodem verbo dcdudum : fignificat enini lo-
cum,vbi concuflio pedis infiftir.
Et aqui] A^itcrmn membrum fubiicitur tanquam caufa.
Nam pra:terquam quod 1 litera prxcedens membrum con-
neftit cum fequente, fxpe etiam eft rationalis : vc apud lere-
miam tf.Fruftraconflatexco£lor,quia mali nonfunt extraflti.
IpmN^Cia^yil lefaia: «4. Tuiratuses, quia pecc^uimus.
&€. Eftigiturcauratredditioinhoc membro. Bifariamau-
tem exponitur ab interpretibus , quia relatiuum \&i alij ad
impiam multitudinem florentem opibus & dlgn!tate,&om-
niumrerum copiaafJBuentein ,alijadprxcedens vocabuluni
10^ referedum cenfent. Qui priorem fenfum fequuntur,fen-
tentiani ita reddunc:quia aquarplenitudinis,velpleni,fcilicet
caUcis,ipfisexprimuntur,hoceft,c]uiaabundant omnium re-
rum copia, Sie habenklUs dinges «^>/«iKj,vtnihiIilIisdefic ad
fuauem &cranquillam vitam agcndam»Aquamhi/uiw)i»iir««",
pro refeftione Icu recreatione accipiunt. Vnde Spiritus fan-
&.MS per aquam & foncem viuum «lumbraciir lef^ 4. & lo-
liann.7. Alij,qui orationcm referunt ad cos qui profperitate
impibrum ofFenfi,incipiunc nutare,&paulatim rcmiitcre de
ardore piecacis, exponunc hoc modo: Quia aqux plcniffcili-
cet calicis) exprimuntur illis,id eft,quia vident hunc coecum,
qui dicitur populus Dei,nunqu3m non onerari cruce& cala-
m«tatibus.Fraai igitur magmtudine calaniitatu praefentium,
aut mecu pcriculorum imminentium, incipiunt animos de-
ipondere, & paulatim fe ad illa multituiinem infleaere.qua:
videcurexcraaleamfortuna: & iaftum tclorum pofita. Hxc
fententia magis congruit cum phrafi linguarHebraeaB, & cum
ipfa Qrammatica : eum enimprxcedatnomen colleaiuum
lOy , commodc ti> refcrtur pronomen loV , & aquas in (cri-
ptura fcimus accipi pro afflittionibus , doloribus, «rumnis &
calamitatibus.vtaquas plenicalicishaurirehocloco nihila- '
liud fit,quam triftiflimis doloribus & a:rumnis perpetuo iace-
re oppreflTum. Grxcusi reddidit,;^ K»<a jTAiifwt Sif^^intrm^ u nu-
TOif .Icgic enim » 0' pro 'OV
II Et dicunc,quoniodo intelligeret Deusj&, aii
eft fcienria in cxcciro?
Pergitin inftituca narratione .- & pc^r tufjmw refert fermo-
nem iIloruin,dequibus verfu praecedentecoeperaeloqui , qui
videlicec ofFcnfi illis fpeftaculis incipiunc ipfiquoquepau]
lacim deficere , & a doftrina Dei ficri alieniores. Ciim eniiu
videntctiamboni impios & fceleratospaffim florcre,&vi.
uere in cmnium rerumabundantia.acqucotio ,necpoenas
mox dare fcelcrurn fuorum , incipiunt ita fecum raiiocinari:
Quomodo intelligerct hoc Deus, &c. id eft , fi efleta^Iiquis
Deus, quicurarecrcshumanas, & qui debita prarmia iuftis
pcrfoluerctjimpios veroadpoenas trahera,anferret talia?
an patererur tantam effe inaequalitatem cuentuum in rebus
humanis? Aut,quomodo pofniaius dicere efle prouidentiam,
quaDcus huncmundum gubernet,cum perpetua fir )'cele-
riiminipunicas, &im;>i; ac icelerati euehaiuur ad fummas
dienitaes&opes, pij vero perpetuis iniuriis exagitentur.'
Hanccfrefcntenciam huius verfus,oltendunttres fcquences,
qui cum hoc coha:rent , & cogitationes feu fermonem pioru,"
qui cruce ecclefia: & felicitateimpiorum ofFendunrur , expri-
munt.Alijdeipfisimpiis&profana multitudinehunc ver-.
fum interpretantur.Scd melius fluitcontextus totius oratio-
nis,fi piis fecum difputantibus & ludantibus hic fermo atcri-
buacur.id quod fequcntes veffus manifefte oftendunt.
li EcceiftiimpijSrfortunacifcculi^czJ^iy^/^r/-
qm mmdtm interpretantur : alij tamen fiabilem (^ -
diuturnamfeltcitatem impiorum hac voce notari exi-
f}imantJdcj.GrACHsJigmjicauitychmreddit HsmajiiuJ
a.i.v^\\fiC3iu[ac^uiruntQ-cumuUnt^diuitiiS.
Qu.1 prajcedenrem-vetfum de impiis exponunt,putant huc
verfiim efle cpiphoncma,quo fuperiorem narrationem con-
cludac propheta:fed vc dixi.continuatfuperioris verfusferi-
centiam,& non fam in fua quam aliorum pcrfona loquitur
propheta. Ab euencu enim volunc oftendere nullam effe pro ,
uidenciam.Eccc,dicunc illi qui felicicate impiorum oftendii-
cur,Ifti qui manifefte func impij &blafphemi contra Deum, _
funt fortunati in hoc munda,acquirilE maximasopcs,& per- ^
ueniuncadfummamdignit3tem& potentiam. Huic verfui
fubiiciuntmox antithefin:
13 Certe tVuftra mundaui cor meuin , & laui in
innoccntia nianus meaJ.
14 Et fui affiidus quotidic,& corrcptio mea fin-
gulis tnatutinis.
Id eft,tocum ftudium pietatis video effeinaneih laboreni
& moIeftiam.Nihil enim aliud confequor , quam quod mihi
&aIiisaccerfopericuIa&a:rumnas,quddque accendo odia
potentum aduerfus mc,& coniicio me in varios dolores. Ita.
pcr hypotypofin exprimit cogitationes & diiputationes nor|
caniimpiae &pr«fana: mulcitudinisquarfecura ridcc & con-
cenintt iudiciiim Dei^quam illorum hominum qui funt in ec
clefiaiquicum videntflorercimpios.&pioscrudelitcr faepe
ex«arnificari io hac vKa,nonrar6 his cogitationibus graui-
terexcrcentur & excruciantur:& multi in hoc certamine la-
guefadi fuccumbunt:nonnuIIi etiam inuitati fplcijdore , di-
gnitatc,opibus &incoIumitate profanaj multicudinisabiicific
profeffionem dodrina:,deferunc ecclefiam , fiunt paulacim
profanij&tandcm ita degcnerantjVt nihilo finc q?eliores illis ,
quosanteadcteftabantur. <
Mundauicor m^um]Mandit\xr cor fide apprehendente Me
diatorem,8e ftatuenre fibi remitti peccata,ficut dicitUr, Fide
DD iif
^ . PRyELEGT. HENR, MOLEERI ^,tf
purificanscordaeorUM,Aftorum»KEtcumhacfidedatar ''^i*r- t»onec ingrediebar in famauaria Dei;in-
Spmtusfanftusquicordapiorumregtncrat&rcnouaty&cxw »^n:'u ^ rr -»
cLinillismotuscongrucntcscumlegcDei.vtdcinccps. tclligeban) nou.flimaeorum.
abicftisopcribu»tcnebrarura,|*ii militent bouam militiam, Nunctandem oftendit rcmcdium ,quod adhlbuent huic
retinentesfidem&bontmcdnfcientiam. = iJ.fvA -Juui "?alo^&qfoalos«mmifuuumuItus compcfcuerit ac feda- .
£/w»ii»/»wc«i/»/i]ldeft,ftuduiinaocencia?,in'tegritati,ho- "t. Nonpnus,inciuit,<iuiefccreauteIuftaricxhisdubira-
«eftatimon volui quenquam I«dere aut iniuria afficere. Pri- "o"«'»i!^ potui quam venircm in fanauarlumvhoc cft,in coe-
mum membrum deiBtema obedienria ioquitut.-poflerius de S?™ » '^*!"" *°"" ^"'^"f» Pf>3&vbicaufa;oftendunturcur
cxternisaftionibusfeuiuftitiaexteriore. Deus ecclefiam f uam veht fubieftam cflTe cruci . & cur im-
Smgulis mamQmtics fol oritur,id eft,perpetuis mireriir P'°^ '" hac vita patiaiur aliquandiu florcre atque omnium
• afBigor,itavtcalamitasaliaaliamexcipiat. rferum copiaafflueretqualisitlftatusmaneat piospofthanc
1? Sidixero,narrabo fic- Lcce in f?encratio- v"""»? q"«P«n«»mp»»«fintparata!. H«ccnim fapicntia
15 M aixero , narraoo iic . J:-Cce in gencratio-^ p,,fl„ ^^ ^^^^ ^^ ^ itrtelligentiam rationii humanar:
nem fijiorum «uorum incurri [ tranfgregu /Hm , $d nec difcitur nifi in hac fchoh , quam hk fanftuarii nominc
efi , Jum imuriojfiuin eccUJiam^ velyfacto tniuriam fi- intelligit,ej(mt|ue opponit rationi humanae. i u
dehius.l Alijfanftuariumiprumcxluni intcrpretantur, inquoha-
' Poftquam dcmagna multitudine imbecilliorum dixif,qui, 1'j'*"'^ P»* animx & angeh : donec ingrediebar fanftuarium,
his cogitatioriibus aut difputationib. deprouidentia-abrcpti J° eft,doncc cogitabam nos conditos cirejnon ad hac vitam,
labuntur,vt ex impatientia & dolorc interdum edant voccs ^*** ^" coelum vbi noftrum cft ■nhir&ji^.
impias&contumeliofasin Dcuni; nonnulhetiam prorfus ^^^'^^^^^«'"«'«(^'^«'«^«'''«/«jldeftjdonectademexverbo
deBcianta Deo,&: feimpiorumcoetui adiungantmunc adfe dilcebam, illam felicitatcm impioruraprorfus cfle momen-
redit,& de fuaperfona loquitur.Initio autciu fatetur fe quo- "neam : vbi cnim aliquandiu floruerint impij,affirmar do-
que nonnihii moueri illa iuKqualitatc cueiituum,vc interdfi ftfina ca;Icftis cos fubito euerti & perire , atque etiamfi vf-
incipiat fecum di/putarc , an fit aliqua eccle/ia, aut coetus ?"^ ^^ mortera feliciter omnia ipfis fuccedanr,poftea tamcn
aliquis,qui Dcopcculiariter fit cura::& an fit ahqua proui- '" *ternum cfle damnatos & abicftos. Qu,id autem eft illa
dentia.^Sedmox quomodo rcpreflenc has cogitationes & momcntancafehcitas, comparata adillos a:ternos dolores
quomodo fc confirmarit aducrfus hoc lcandalum , oftendit. ^ cruciatus quos impij fuftinebunt poft hanc vitam? Ha?c eft
Primumauccmallesat fumniumpcccatum.quod indeoria- 'cntentia huius membri , & lcqucntium irium verfuum:
tur,fi his cogitationibus nimiumindulgeamus, authuicim- ^'"inN intclhgatur dcmutatione fortunas impiorum ,quo.
pixdubitaaioniaflcntiamur.Sienmiilhiuipia opinio obti- cunquetemporc illaiuftoDeiiudicioaccidat, fiueinvitafi-
ncat,de qua verlu vndecimo diftum eft , neccire cit affirma- "^ "'°"^ impioruni hoc fiat.
re,nullameflle,autvnquamfiaifle,autfuturamefl"cccclcfiam, 18 Cerieui Jiibiicispofuijfli [oowj'] eos : deii-
quam Deus fibiexgenerehumanocxcerpat,cui fefe patc- ciseos in pra:cipitia.
/ecerit,& cuia.terna bona daturus fi.Q^ocunque enim ocu- , Quomodo fuerunt in vaftationcm tanquam
losvcrtas,fempervidebiscandemcfle&fortunam&condi- T s /r r ^^ '^"^"'-»' "^^' M «»'"
tionem ccclcfiae omnium «ctatum , vt femperillafueritfub momcnto-^ celiarunt, conluuiptl funt ab horroii-
cruce. Cum igiturgrauiffimum peccatum fit illosfanftif bus.
/imoshomincs,quiindeabinitiovfqueadhxctemporafuc- lo, Quafi fomnium /iint ab cnigilando [/<^ fy?,
runr,nonaliolocoponcreau«habercqua;mhominesprofe. poSlauam alwuis experzefaclns fnertt ] Doniine
nos,impios&fceler3tos,haccogitationeinquitfereprcffifle ;„ i„^Vo«J« ;.^-^- •ui
illasdubi£aciones,qu«fidemipfiusvidebanturIabefaaatur?. ^» ^^^citando imagmem eorum contemptibilcm
Itaoftenditdeecclefianonefrciudicandumcxfplcdidafor- rcdacs.
tuna.-fed cx ahis notis. Hi tres verfus if «')«»« funtpofterioris membri. Explicac
Gencrationcm filiorum Dei nominat ecclefiam Dei.qux enim qualis fit finis impiorum : &qualis exitus eos maneat:
vnquam fuit,eft,aut futuraeft. Nam nn fignificat continua verfu autera 18. pulchra eft hypotypofis,quaftatum & condi-
fucceffionem tcmporum.Vcneruntitaque prophetxin mc- tionem impiorum hominum in hac vita eleganter defcribir.
tem illa fumma lumina generis humani,qux ab initio niun- Pingit enim impios in hoc mundo flare in excelfo loco auc
di fuerunt:Adam,AbeI,Seth,Enoch,Noc,Abrah3iTi,Ifaac,Ia "i fummo faftigio : hoc eft ,cuehi ad fuminam potentiam,^=-~— -
Cob,Mofes,SamueI, &c. qui omnes experti funt triftifiinias confpici & magnifieri ab omnibus, ipfdfque propcer potcn-
arruranas&periculavaria. Eosvcrbdicere non fuifl!ecura» tiam &opcs exalto dclpiccre, contemnerc & proculcare
Dco,iudicat fummum efTe fcelus.lMquc hac cogitatione di- omnes alios.Sed locum illum in quo confIftunt,affirmat cflc
cit fe fibi fratnum iniecifre,neIongius progrcdcretur quam lubricum, & fub pedibus immenfam & profundam eflTc vora-
pietas ferret.NonnuUipaulbaliter veifum hunc interprc- ginem.in quam tandem paululu iudicibdiuinoimpulfi pr.r- -
tatur.Si his impiis dubitationib.afrentiicr^cgotranfgrcdior, cipitentur jVt in«etcrnumpcreant. H;ec imago ficiithorrcn-
quia cccc pcrdurant fidelcs in mundo,& tu lcmper ahqucnj da eft impiis & profanishominibus ; ita pios confojatur , nc
populum tibiconferuas.Hialiterverfum diftingunnequiui animisfrangantur, fivideantillos fortuna? fucccffibus ni-
Hebrati,& fudicant particuUm caufalem efle omifTam. Sed mium florere aut fupcrbire. Qup enim altiiis extolluntur, — - -
cumpciorfcntcntiacommoda fit,& cum grammatica con- eopcriculofioreloco conftituuntur,vtcitiuscorruant.
fcntiat,non video caufamcur ab ea nobis fit difccdendum. Animaduertcndum autem eft diligcntcr , quod affirmac
16 Et (i cogha\ii[i*ppltcut amrmi rnetijid hoc fcie- "°" "^"> autetiam a prouidentia velinduftria humana,ficur~~— —
dum,moieftiaru:tmoCulisiijeis. hominesplerunquciudicant,fcddiuinitus coscxtolli,acrur-
lus deuci.Fiunteniin hxc omnia iufto ludicio Dei.
Poftquam dubitationes nonnihil rcpreflit hac coelefti do- Verfus ij.habet exclamationem, in quam ^rumpit ex ad-
ftrina , qubd dcecclcfianonfitiudicandum exeuentibus, mirationedii^inorumiudicioruiH .quxfidesquaficoramin-
velcx rerumexternarumafpcfturnontamenmox fe elufta- tueturratqucitacofirmatur vtexcufTaomnidubitatione ccr-'
tum fuifle , fed diu multumquc adhuc fccum difputafl!e , & tb ftatuat,n6 propterea placcre Deo homines, etiamfi in hac
anxium atque dubium hxfifle inter illas cogitationcs affir- vita variis eos beneficiisornet & cumulec.
njat. Ita ftio exemplo monet humanam ritionem non pof- Confummtur a terroribM]ld. eft,Ieut aliquoterrore diuintrus
fe fe expedire ex illis tumultibus difputationum , qui exi- incuffo corruunt &pcrcuntfubitb ■• cum antca !copfifi fuis
ftunt in animis noftrisjquoties in illas cogitationes ingredi- opibus & potcntia fe effe cxtra omncm teli iaftum puta-
mur,anfit aIiqiiaprouidentiadiuina,an fitaliquis coetusin tcnt. Sicut Nero , piocletianus & alij niulci tyranni iftis
gencrchuinana.;«qui Deopecuhariter^tcura;,&c.Si Cniin tcrroribus iuftiiudicij diuiniadiguntur, ytfibi mortem con-
fccunduRi humanam rationem in hac rc iudicandum fit^ po- fcifcanr. £ftque fimihs exitusinipiorum hominum. Difcedilc
tiiisillosdicemuscharoscfreDco , pencs quosfummacft cnim ex hac vica cumfremitu & indip;natione, & opprefli
potcntia& autoritasinhoc mundo , aut qui opibus &diui- horrendis pauoribus ruune in defperationcm : arque ita mi-
tiispoilenc & nihil aduerfi patiuntur,quim illum miferum grant ad illos a>ternos cruciatus.
'6caEri>mnofum ceetuin,qui omniumodiis atque iniuriis cft Verfus to. aliam imaginem feu fimilicudinem habct : in
expoficus , acquc ingcnci niole calamitacum inhac vit» eft qua momencaneam & lubricam impiorum felicitatem exte-
•neracus.Idepdicithascogitationes^intelligecas quasnon nuans depingit. Comparatenimomnemillumfplendorem
gubernabatverbumDci& Spiritus, fcdquasratio ci fug- foranio, quoaliquandiufiruftrafcquisoblcftatjdumfpesin-
gerebat^attuliflTefibipIurimosdoIores&moIeftias , cum gcntesdcopibus, regnis,atqucaliis rebus caducis fomnians
lecxhisexpcdipenonpoflci.nam moleftia & dolnr inde c6cipit:ficutpifcatoriIIe apudTlieocritfi:vbi enimeuigila-
cxifHtciim videmuskos noftro ftudio & cqnatu nihil profi- ucrit, omnes illa; fpespereunc & euanefcuntfubitb. Tali<: eft
Qttc •<;,,„<,., .. ;^, . ,/ impiorumfelicitas.nihilenimefteavaniusautfallacius.Idq;
nunc
-ii«l,l»'WW''<!#iM'
<37 I N P S A L M V M L-X X 1 1 r.^-----T---"-— -— ^^-- ^
nunctandem inclpit Afaph , aiit quifquis cft autorpfalmi, cus reddidit t««»n».'aif inflainmatumeft. Hieronymus , con-
poftquam cogitationes fuas ad verbum Dcicomponerecce- tradum ell. tx lecentioribus nonnuIliinterpretatifunt,co-
pit, agnofccre. Sa;pe autem Scriptura Jiac imagine vtitur, act:fcitfeuaciduin fuit. Nfam voin Hcbraeis acetum fignifi-
quotiesimpiorumpotentiam & opesridet& extcnuatSpi- cat. Sed vcrbum "^Qn proprie (ignificat fcrmentarj , con-
ritus land:us,vt lei,%9. Erit ficut fomnium vifionis nodurna; ipergi fermento , mtumefcere fermcnto : vnde Grxcum f «!-
multitudoomniumgentium,qu«dimicaueruntc6tra Ariel. /mi per inuerfioncm hterarum eft fad\jm. Metaphonce
lob.io.lnftarromnijauolabithomo&noninuenieteum, 5t autemngnificatinterdum a^perum, &tanquam acido fcr-
profugabitur,vtvifionoftis. mcnto infeftum, vndecftilla alterafignificatioaccti, tjuoJ
Chmexeitetuwkmitginemeorumreddiscontemptibilem^kAii' fermentum acidum habeat faporcm. Retineo igiturprof
tur hoc membrum fuperiori explicandi caufa: imagine enim priam kuius vcrbi iignificationem , quas fentcntiain prophc-
nominat omnia illaquaiimpij quafi per fomnium animo ta»magisilluftrat,&vritataeftillaphrafisetiam Latinis. Ni
conce^trunt & confinxerunt , quorum fiducia tument& fu
perbiunt jVtnihilnonfibiarrogent, ficutdicitur;n<si'7»e/M|i«6-
-mftt htyt^ntvi iii^hu(ii*t. Q^^ cniin omiiiia illa vana funt
& fugacia,dicit Deum hanc iplorum imagihem, id cft , vanas
ipforum fpes , quas quafi per fomnium concepcrunc , con-
Plautus in Mercatore mulicrem iracuiidia feruentcni defcri-
bere volen^, inquic illam totamin'fcrmento iacere,ideft, in-
flatam & iratam cotam feruere. Ica & hlc loquitur , meum
cor cft infermentatum,»d eit,excandefcit.
Altera fiuulicudo lumptaeiUdoloribus , quos in rembus
tcmptibiles &euanidasreddcre,vbieos.ifomnoexcitauerit, gignuntcalculi. Eosquiexpertifunt,fciuntclle (xuif/iinos,
vt ipfi videat omnes illas fi^cs vanis futfle atque f illaces; ar- nec opus eft hic longa decIaratione.Sionific.Jt enim dolorcm
quehuccongruitilludpralmij».Profeft6fnimaginetranfit ingentempernuxtum fuiflemdignationi, eumque fxperc-
liomo, id cft, totafelicitas humana nihil habct firmi aut fo- cruduifle,quoticsim|)iorum felicitatem afpcxcric. Qiialeert
lidi :ledficutimago, qua: velin (omno vel in aqua apparer,. illud Virgilianuin,£r w/'jcr^/'»/^»M /«rt«.de tali dulorc a^es,
fubito euancfcit : ita leui occafionc impiilfi euertuntur ho- qui indignationcm paric. Grsecus interpres ita reddidit , jjI »i
minesfumini & potentiffiini:vtvidcant fruftra fe fiduciam vtijeff/^^MMoi^aiiw.fortequiaiudicauicvcrbumHcbrseumef-
fuam coUocafle in rebus humanis. Ali; imagincm in rerprc- fc r\v:f quod iccrare fcu mutarefignificat.OHieronymus red-
tanturillum externum fplcndorcm , quiinoculos aliorum dit, lumbimei vcluc ignis fumigans , vel perfuafus a luo
incurrit^&adrairaeionem fuiapudomnesexcitat,vtcum ftu- pr*ccptorc,vt crederct diftionein Hebraeamab UN&ru;;
pore & metu tales fufpicianr. Hic quaneus quantus eft,nihil compofitain elle, quorum altcrum ignem, altcrum fumuiu
aliudeftquamimagolubrica&euanidajquafublata pcreut fignificat: vel imicatusThargum,inquofcntcntia icarcddi-
omniaillaterriculamenta, quibusantehacaliiserancformi- tur. Sed vcrbuiuHcbrxum cft Oiy quod acuere aut acu-
dabilcs. Eodemredith2Bcfenccntia,nifiqu6dadaliudobie- ta cufpide pungerc fignificat. Inde in quarca coniugaiio-
ftum I cfertur. ne fit fJinwn acri Jolora fcu ftimuio compungi, & in futu-
Injnfcititndo'] PJerique fecuti Grascum interpretem rcddi« ropinUN.QnanquaniR.Dauidin libroradicumcxiftiintt
derunt,inciuitate,&ciuitateminterpretantur ccckfia Dci, more ChaUlcejiuiu pra> n fcribi N, &eirepr3Etcritum : vt fic
■ cuius ciues fint pij:vt fic fentcntia,Tu cfficis vt Jtnpij .qm an-
tca luiuina & capitaecclefiic videbantur,& quafi vcrticc cce-
lum artingebant.ideotiue fapientia,dignttate,authoritare,e-
xiftinKitione&oiunium rerumcopucTccris mortalibus 16-
geancccellcbant(vtpontifexRom.&huius fatellites.Cardi-
nale?, &;mitratiepifcopiantchxcccmpora)iam nihil aliud
quaininiiie fomniuin aut imago fuiflTc videantur. Haec (en-
tentia , quaaquam non eft incommoda , tanien cxiftimo eos
lucliirs aflequi & reddere fencenciam prophct» , qui didtio-
nem Tya iudicant cfle verbum infinitiiii modi in tercii con-
iugatione", a verbo niy & fcribi Tya pro Tyna. Ell: enim v-
fitatum ingerundiishorum verborum , vt literJea^Jexclu-
dant n literam charaftcrifticam , ficut & in voce pafHua \n\~
\wx coniugacionis ,vc Genefis I4. lncusnobis^S*7 prop^n"?
lcfa.-ria^Vad itidicandumipro a^nnS vtinquit R.Dauid:& in
™|>rimaconiugationepaffiua in infinitino verborum quiefee—
tium xn mcdio "WH^ pro niNnS f ob. jj. Et in ordinc pcrfefto-
rum f)Dy3 cum deficerct,pro«)loyn3 Thrcn.r.
21 Gcftc cflfcruefecbiit iiiitar feimenti [exa-
cerb.bAtHr ] cor mcum : & rcnibus nieis compun-
gebar.
Repctit fuperiorem querelam , de qua vcrfu fecundo di-
ftum eft. Non enim fubit6 vincereillum dolorem potuic,e--
tiamfi cogitaret quo cc^nfilio Dcus fuos affligerer, & impios
florcreadteiupuspatcrctur. Subinderccurrcbantill^ecogi'.
"tationes, quas ratio humana etiam bonis nonnunquam fug-
gcrit, luftitia» diuinar efle bonos prxmiis afficerc, malos pcc-
nis : id quia non fiat in hac vita , non pofl^c dici efle aliquam
prouidentiamjquahuncmundumDeusgubemet. Hjecogi-
tationes acrem dolorem acque adco fremitumqucndam&
indignacionem aduerfus Deumatquc ipfiiJ^ iudicia gignc-
banr, quam hic defcribit. Homo profanusnon magnopere
cruciacur intuens illam diffimilicudinem eucntuum in rc-
bus huuanis. ludicacenim omniacafu & cemercfcrri,aut
fcntciuii, & rcncs mcijid eft , quodlibet ex renibus mcis c6-
pungitur.
11 Htegoftultus, SinonGognoui : [^«^y? ] iu-
nientafaiapud te. , .
QiierelsefubiiGitcorrcftioncm ,qua fefe reprimit , fuam-
queignorantiam&ftolidicacemaccufar, & fatecur. Eamo-
racioncm a fiinili illuflrar. Comparac cnim fe bcftiis & bru-
tisanimantibus,qu3enihil intelligunt. Atqueicaoftendit,
rationem humanamnon infelligcrciudicia Dci, necrefte
dehis iudicare : & luonet reprehenfione dignam elfe illani
aemul itionem , tanquam prauam , qua intcrdum animi pio-
rum acccnduntur. Oritur enim ab infcitia animorum huma-
norum.quae iudicia & opera Dci extra verbum ab ipf > pate-
fjftum non magis intelligunE quam brutunuliquod ani-_
iTiaf. Qnotics igitur illaj cogitationes animis noftiis obucr-
Tantur, de quibus fupra d:ximus, ftatuamus easa natura» no-
fira; prauirate&ftolidicateoriri , & verbo Dci eas reprinic-
re difcamus. H^ec doftrina tradirur in hoc vcrfu : accufa-
tio nimirum lluporis & infcitiae hominum in jcftimandis
Dei iudiciis. Ali) paulo aliter hunc verfum interprctan-
tur. Referunrenim hxcverbaad iudicia& opinionemim-
piorum , qui pios , fcu coram Deo ambulantes , habent in
_hac vita pro fatuis , nec pluris eps faciunt quanLbriuu m alir_
quodaninial , ficutfcribiturS.ipientia: ^ Hifunt >quosha-
buimusaliquandoinderifum &in fimilitudineni imprope-
rijr-Nos infenfati vitam illorum 3Bftimabamu&,infaniam &^-
finemillorum fine honofe. luxtahmcigiturfcntenciam ita
refolui volunt orationem , Ego illorum opinione& iudicio
fum ftultus, & habeor pro iumento, quod nihil de rebus hu-
manis inrelligar : caque rcs dolorem meum augec. Sed retir
neo priorem fententiam , qua» videtur eflc fitnplicifltma ;e-
ciamfi fciam forinam hanc loquendi vfitatam eflTc Hebrafis,
vcfarpcde fc ex opinioBC & iudicio aliorum potiiis, quam
qu6d ica fe res habeat,Ioquantur : quemadmodum illud O-
fortunamin rebus humanisdominari : qu^quia c^ca fic. vc '^^ 9- «uxca hanc phrafm nonnulll incerprecancur , Scultus
poet^ fabulantur, fine difcriminc bon\huius vir^cfpargac. propheta . Infanus virSpintu,fpeculatorcum Deo,Iaqueus
Sed honiines pij , quibus perfual\ira eft,beum e^e,& proui-
dentia diuina mundum gubernari , illi non poflunt non mo-
ueri,arque adco excandefcere nonnunquam,fi vidcanc pieta-
ti nonftatim refponderelua pra;mia,fuamqueexpeftatione
& fpem falli. Ex horum igitur numero autqr pfalmi fe quo-
que fuifle in hac querela fatctur. "\4titur auti^m duabus fimi-
litudinibus,quibusdolorem fuum atque indignationem feu
zelum dcfcribir. Primum inquic cor fuum cflrerbuiflTe inftar
fermcnti. Vbi bi]cm,quKei his cogitationibus mota eft,ca-
paratfermento quod mafllim inflat & turgerc feu ferucre fa-
cit. Ita enim bilis in illis cogitationibus cor ipfum atq; adieo
omnes humores c6mouere folec, vt inftar vini aut maflx in-
fermcntata? ferueant. Significat igituracre & vehementem
dolore fibi peperifle has cogitationes. Verbum yOnn' Grat-
aucupis fuper omnes vias eius, id eft,fic iudicant de fuo pro-
phbta,qui pof nas fecuturas prxdicit,eafque aucrtere conatur,
qu6dfitftultus,&de viro Spiritus,qu6dficinfan»s.IteiTi fpc-
culacor cum Deo iudicatur ab ipfis laqueus aucupis in omni-
bus viis fuis.
*J0J> exiftimocomparatiue vfurparia propheta. Etiamfi,
inquicjin mundovidearexcelkreprudentia,& multi me ad-
mirentur propteropinionem fapientia: de me conceptam:
tamen fi haec fapientia qu« mihi tribuitur ad illam coele-
. ftem confcratur, ftultitia plane eft , quae nihil difterat a bru-
torum infipientia. Itaiudicaredenobisdcbcmus omnes in
confpcftuDci.
25 Ego vero fcmpcr tccuni : tenuifti[/mj^] ma-
nudexterain meam.
DD iiij
/
^
9 pTMXt c t: h 'E n r. m o l l e r i
24 Conrilio tuo diriges me. > & tandem in glo-
■'^ViWWPF'-
riiiM'-
riam[f«w?/om]fufcipies mc. 4
. Addicaliam confoIationeni,quarcrein iftis doloribus e-
'rigic & fuftencaC} fumpcam a pracfencia & auxilio Dei in xrd-
nis piorutn. Prior confolacio fuinpta erac ab intericu £c poc-
nis inpior um. Hasc ^uanquam nonnihil confirmac nos , ne
nimium offcndamur ipforumfelicicace, ciim fciamushanc
eSe mbmencaneam & ciiducam .* laaien non fatis eftefficax
ad fedandos & collendos dolores , quos ex noftris aerumnis
& calamicatibus perclpimus. Quid enim iuuac nos, candem
impios deiici de fuo ftacu , auc plane euerti ,fi perpetuo in i-
ftis xrumnis nobis quoquemanendum RtySc nuUusfinis ma-
lorum profplciatur? Ideo fubricit nunc aliam confolatio-
ftem raagis folidam & cfficacem , videlicct, quod ccrto fciat
fe in iftis calamitatibus & asrumnis non cfTe abieftum i Deo
aut damnatum , fed femper fibi Deum prjcfentem adefle , &
fuo confllio ita illas aerumnas moderari , vt tandem ad xter-
nam gloriara fibi cedant.Simuletiam confirniari fc diuinitus
in ifto certamine& lufta animaduertit , necarnis iridigna-
tione nimium abripiatur.vt a De« deficiat. Haec igitur vera
eftconfolatio, qua» illos dolores in cordibus piorum facile
fedat. Siintquehjec non inania3iMMiie<«, qualia philofo-,
phia proponit.
Egofempertecum] Ideft,egononabiicior, nonnegligor,
aut deferdr abs te in iftis calamiratibus , ficut ratio aut muii-
dus iudicat. Sed ficut femel me in foedus cuum adfciuiftf:ica
perpetuo mancotecu,etiamfimihiin hac vita variajxrumna:
pcrferendjcfint, aut ratio etiam aliud mihi perfuaderc cone-
tur. H^c vox eft fidei , quK contra ratit )nem & carnis fenfum
pronimtiatDcocurie efle fu«s,etiamfiforis aliuclapparear.
Temifii mamt dextram meam]ld eft,tu in mediis illis flufti-
bus &tcntationumproceIlis paterno aftcfbu mc complcftc-
ris , paterno more gubernas & diicis , confirmas etiam ani-
mum meum , ne fraftus magnicudinc auc molc calamicacum
animum defpohdeam aut deficiam. Ha?c dulciseftconfo-
latio,in qua Deus tanquam pater ^V^TPr, pingicu^r ecclcfiam
fuam taquam filium,dum in hoc miido^gic, manu fua appre-
hcndere&ducere,rteuadereex illis periculis, quibusaffi-
duecinAaeftjponitj&animum fimul confirmare & vires ad-
dere, vt perferre laborcm itineris & fupcrare pericula queat.
HuiUs igitur patris duAu & aufpicia fequamur in noftra vo-
caiione & a;rumnis,& fpe prxfentije & auxilij diuini, quadiu
nobiscum fcelcrato mundo conflidandum cft, nos fuftente-
mus, nec auellamus nos ab hocduAore , nec peculanter auc
fcclerate manus noftras retrahamus,quafi duce hoc nobis no
fit opus.Qi^um primiienimmanumnoftram retrahimus,auc
nos ab hoc duSio^e auellimus, labi nqs& rueire necefle eft.
Duo igitur confideranda nobis funt in hoc membro. Pri-
ihum inSrmicas naturx humana;. Deinde,bonitas Dei in fer-
uandis & fouendis fuis.
Confilio tuo dirigis me] Ideft, totumcurfum vita»raeKtuo
c6filioregis&gubcrnas:finisquidem incerdum meaffligi &
exerceri ajrumnis: fcd habes eius rei caufas graues & iufta$,&
ita dirigis hunccurfum , vt niihi ad falutem cedac. Tandem
CMini poft varios huius vicx labores & asrumnas fufcipis me
in gloriam 4 hoc eft , gloriose liberas me primumin hac vita
(nonenim illa gloria excludi ab altera debet ) dcinde donas
me vica& (alute a;terna, &prnas ingentigloriaaclucc, cum
qua nullae mundidelicia» aut voluptates auc honores compa-
rari poflunt. Confilium autcm Dci.cur ita mirabilitcrecclc-
fiam fuam in hacvitagubernet,defcribitur paffira inScriptu-
ra,vtcumdicitur Exod.14. E§o glorificabor in Pharaone.
Deus enim in mirifica gubernatione & defenfione ccclefis
vult fuam fapicntiam & potcntiam oftenderc, contra mundi
fapicntiam&potentiam:vultconfunderc&perderefapien-
tiam fapientutn , vt fcribitur i.Corinth.i. Vulc fuam poten-
tiam confpici in noftra infirmitate. Ideo longc aliter guber-
nat ecclefiam quim nos volumus aut optamus.VuItitem nos
afe folo pcndcre,non 5 rebus humanis:ficutdicicur,vana fa-
lus hominum>& cantiim in me auxilium cuum.Ideo fxpe ec-
clefiam in eas cajiainicaces coniicicDcus , vtomnibus prxfi-
diis &rebushMmanis , adquas alioqui naturanos duccnre
nimium refpicimus,nudctur,& tandem cum nulla fpes auxi-
lij vel falutisreliqua eft, ipfe fuam potentiam in liberatione
ecclefiae oftendic , vc in edudione populi Ifraelicici ex M%j-
pco,& fimilibus miracuUs. Sunc & alix caufae huius confilij
diuiiu,de quibus alibi dicitur copiofius.
15 Quis mihi in C2io?& cecum: no pptaui \nulla
Amplificac priorem fententiam a voto. Cum enim dixifTec
pios candem poft varias & mulciplices calamicaces ornari
diuinitus ingenti gloria , eius defiderio accenfus erumpit in
vocum , oftendens fe nihil aliud optare auc expecerc quim
vcliberatus exhoccorporis carcere &miferiis huius vitar,
qujim primiim itt coelum migret , vbi frui confpeAu Dei &
viucrc cum ipfo poffit.Nam res terrcnasjquantufcunque ha-
rum fit fplendor & admiratio, eas tamen facile f e contcnme-
re & pro nihilo repucarc dicic , modo id quod optac , afle-
quacur.Ica collatio eft Dei & creaturarum in hoc verfu,& af-
feftus hominis pij erga res terrenas & cceleftes deferibitur,
qui vt meliiis intelligatur.antithefis confideretur, Hpmiijes
impij & profanitoti funtaddiftirebusterrenis & caduieis,
in quibus comparandis per totam vicam fe fatigajit- , Ab his
prasfidia &'ornamenta in vtraque forcuna pecunc, feque cunc
beacospuranc;, fi nihil eorum bonorum,;quibus ad hanc vi-
cam cucandam opus eft , defit. Sunt igitur illis opes , hono-
res,amicorum prjEfidia&fimiles re».Deiloco. Hasenimres
, coIunt,admirantur,in his fpem & fiduciamcollocant. Econ-
tra homines pi/ rebus jerrcnis ita valedicuntjVt vpi Dco ad-
hxreant , hoc vnico fe pbleftent , in hoc omne prsfidiuil &
& robur fuum colloccnt , acquehuius fiducia prarfeutis vicar
arumnas patientcr ferant & yincant. Id quanquam diffici-
le eft(fcmper cnim caro de catlo in tcrram nos rctraherc ao-
natur)tamen opera inobis danda eft, vt inhacpiecatis fcho-
la. tantum proficiamus., vccum propheta diccrcporfimus,
iios a folo Dco pendgrc , atque huius amorc & defiderio o-
mnia mundana contcmnereac pro nihilo habere.
^ismihi in coelo?]Ontio cft optatis,quaIis cft illa i.Sam.
z i. Qnis potabit mc aqua de cifterna, quje cft in Bethlehcm
iuxta portam? id cft, vtinani aliquis efficeret vcbiberem, &
pfal.4. Quis vidcre facicc nos bonum? Qui verfus plane cum
hoccongruic.Ita igitur rcfolucndaeftoratio. Quis mihi det,
vt fim in coelo &coeIeftibus bonis perfrui poffim ? Alij paulo
aliter interpretantur , fed quancum ad fcntentiam,parum eit
difcriniinis. Votum autem fimul habet inclufam certitudine
fidei. Nam votaa Spiritu fanftoprofeaa,figniHcanceaccrt6
euenire qux pi j optant.
Ettecftm'] Hocad anceccdcns membrumreferendumef-
fe oftendit accentusReuia , qui hanc diftionera diftinguiti
fequcnti membro. Additur icaquefuperiorl t^tiynn^mjvt m
coelo cfl^e & cum Deo elfejidcm Rt.
Non defiderauiinterra] Id c{i,in hac vna re acquiefco,qu6d
fciome liatredem foreregni CGeleftis,&fruiturumtuacon-
fuctudine. itaqueresterrcnas& caducas facile comcnino,
non ardco am*re & defiderio horum , ficut impius niundus:
fcd iudico eas eflc r«s nihili & euanidas : ini6 noxias potiiis
quam vtiles.
16 Dc(ecit[con/umitHr] caro mca & cor mcuiui
petra cordis mci & portio mca,Deus,in feculum.
Voto attcxit confolationem cum repetitione querclae
fupra cxpofitas. Ficri non poteft quin caro vehementer cru-
cietur, & cor ingcnti dolore prematur ac confiimacur, R vi-
deat fe in hac vita premi inopia,egeftatejperfidia amicoruni,
exilio & aliis calamitatibus, nec quidquara habere fc quo fe
aduerfus imminientiapericula muniat,ciqueif"e depellat:
econtra ver6 homines inipios & fcelcratos vidcc circumfiue-
re opibus & diuitiis.euehi ad fummam dignitatem &poten-
tiam,eaque ad opprcffionem bonorum fcelerate abuci. Hic
dolorprophec2B cDmmunis eftcum oranibus fanftis. Nemo
cnimeftincer fanftos quihuius doloris ftimulis interdum
non pungatur. Sicur aucem prophecafeconcra hos dolpres^
confirmar fiducia pra:fencia;& aiixilij diuini : itahuiuse-
xeraplo difcamus nos quoquc in fimilibus centacionibus huc
clypeum arriperc , & cum propheca clamare : Robur cordis
mei & portio mca Deus in feculum. Petram /MmnifDMt no-
minatmunlmencum feu robur,quod nulla vi aduerfantis for-
cunar aut hoftium oppugnantium cxpugnari poteft : fed in
quo confiftenrcs tuti fumus aduet fus omnes vcntorum fla-
tus & hoftium incurfiones : ficut Chriftus parabolam , de eo
qui domura fuper petram 3edificat,elegantef exponitMatth.
7.& Lucaj 6. & olim arccs extruebantur inpetris, ne facilis
cfTcthoftiacceflus. Nominatautem Deumroburfuum,quia
intelligicfe diuinitus in his cencationibus confirmari, neilla
externa fpecie feiicitatisimpiorwm, quaranimosmulcorum
vehementer verbcratacvulncrat,ft-aaus , ipfc qupqucex-
emploaliorum, magnifacere & adniirari nimium illabona
corporalia difcac , atqueita tandcm horum defidcrio a Deo
deficiat. Non enina eft humanarum viriuin , illas tentationes
vincerc aucfuperarc, autfideminhisrctinere, fcdopuseft
robore diuino.
Portio meaDeHs] Id eft,tu es fors mea,qua ego funi cScen-
tus. Ecianifi non fuppetant ©pes auc diuicia; magna? : tamen
fcio mihi in te facis opum repofitum effe,nec defuturum mi-
hiquidquam.
Invoce 'p'?;? mctaph©raeftfumptaaveteric6riietudi)ie
diuidunda; ha:reditatis,inqua euilibec harredi tribuebatur
fua
PS.ALMV
vic«ciuueii»>u«iuuiKi<;rnoscruciatus. ■ '.4,v * , "
Ferdidijf ((conRrinxmid ^aimm)fomicfitemabsie\ Repe- r /'
tit candcin fentcijciam figurate. FornScari i Deo.eft deferto ,
fua pbrcio. Solet etiim hae reditas in cfrtasportiones diiuidi, tat^s^iifque fecurein^ulgft. hi tjndem peribuiit,8t ex iiuius .'
atquc inter hacredes fortc diftribui, Eftquecadcm phraff* vit«miferiisrucncinKtcriwscruciatus. ' ^ * '
Pfalmoi^. /
: Mficulum'] Hoc non additur fine caufa. Oftenditenim
(;onftaiuiain feu pcrfcueraatiam iidei fuje , quK nuUis tenta-
tionum machinis expugnari qucat. Qiiicquid mihi accidat,
inquii, quouis tempore , c^o feram pacienter ,ac tua ope&
pr3?/tdio nitar.
17 Quia eccequiprocul difcedunt abste pcri-
bunt:perdidiili omncmfornicamcmabs te.
18 Ego wej:o[fjuod ad me amnet] appropinqua*
re Dco mihi bonum cft : pofui in Domino lehoua
Deo,cuifolicanq«a marito vcra fide adhxr^re,& a quo fojio
penderc debcbamu?,cor& animum adiicere {id res externas,
ad opes,ltonores,(ii8nitatcs,amicorum&potentumprxfidia
ac bcneuolcntiam, & in liis comparandisomnefuum itudm
poaere,atqucineooccupari. SoJetenim Scripturapaffim
defeftores & apoftatas comparare mulicri adulterx, quK re-'
Itfto fuo mirico aliis adcurpKudinemfcproftituit,vt in Ho-
iea diduiTTeft aIi(juotics.
^go 'vero.approfinqttare} Bt ancithcfi oftendit Ibnge melius
fpera meam [refftjrtHm meum ] vcenarrcraomnia ^^«^.adhairereDeo.eiquefegubci^nandameradcrerquamfe-
nDeratua •■ ^ «» -• quicxemplaimpiatmulcJtudinis.aut captum illo extcrno
opcrd lua. fplendorc rerum Iiumanarum a Dco auclli.
ConcIufiocftpfaImi,inquafuperiorem doflriBam feu co- Et e^oJDehacformaloquendidiftunieft pfalrao 6y.Pro-
folacionem repetit, atquecx anciclieiioftendit, niliil melius nomenUN ponicurhoc locaemphatice:quafi dicac,Ego lio-
auc tutius eiTe.quam vni Deo adiiajrere , inque eo folo ac- rum ^oenis adnionicus non nimium indulgeo illis cogitacio-
ijuiefcere. Magna pars pfalmi poft querclam confumicur in nibus,quas fidem vidcbanrur labefaftacura^jnec abripior lon-
dcrcripcioiic incerirus impiorum, vc videre eft verfibuS 17,18, giiis illis fludibus ccncacionum : fed ftatuo mihi bonum eifc
ip.io. Cuin cnim felicitas impiorum magis fere quim pior,ii rciidlis & pofthabitis iJlis rebus exrernis,qu»s mundus admi-
a»rumnje nos oftendat (pij enim propeer peccata qua; circun- racur & inagnifacic , foJi DCo adhajrere, acquein eo omnem
ferunt,ecfi iuftefe puniriinteIiigunc,camenimpiis,quimaio- fpem & fiduciam collocare. AIijomnesjfiicalibet,&filibi-
ribus (celeribus contaminaci func,cUr ica Deui indulgeac Cx- do ipforum coerceri non poteft quin capiancur huius mundi
pe mirantur,idque aliertum eife a Dei iufticia iudicanc^ideo illecebris.fuo malo pereanr.
nccelfc efthanc doftrinam de momenrancafelicicace impio- Appropincjuandi vcrbura opponic vcrbo pm &fignificat'
rumjacque de ajcerno interltu qui eosnuiieat , diligenter in- pios lubinde ni fide& pietacis ftudio proficcrc; atquc ad Dcu
culcari, neiniuftus Deus videatur, dumaliquantifperad CcQ- propiusaccedercj vtarftiorincer ipfum , &nos ifit coniun-
lera impiorum conniuet. Repecic igitur infinehanc dodlri- dio: ficuceconcraimpij, quocidieabconiagis alienaotur&
nam,& poftca ex antithefi inrert , nielius cffc adhaerere Ueo, longius difccdimc.
nec ofFendi iliis externis IjpeftaculiSjqu^E afleufionem de pro- Pofuitin Domino] Exponic quid fic appropinquarcad Deu,
uidentia diuinain mulcislabefaftanc. videliceconinem fiduciam & fpem in Deum coUocare :non
(onui longe difcedunt} Non fine caufi vcicur hoc verbo, quod in ilJis rebus caducis , in quibus comparandis ac retinendis
procul difcederefigmficac. Nametiampij incerdum inci- tocus munduseftoccupacus.&inquibusfolisomnem fpem
piuntnutare &dubicaredeDeo, de.|ueprouidcntiadiuin3, & fiduciam fuam collocat.
ficut querela» hums prophetje & muJcorum fandorum hoc Vt emrrem omnict opem tueti Id eft ,- vt te & opera tua,
oltendunc.Iliiverononnimis procui ^Deoautipfius verbo quxfempcrad i3hjtem& gJoriam cuorumagis , celebrem.
difceduncjled muxcuriUminhibent&referccrahunc,(enftif^ Opera auccm prxcipue intelligic illani guberwcionem &
queomnes &cogitationes adverbi diuini praefcriptum c6- defenfionem ecclcfi^e ac pJorum in hac vita , qua; plena
ponunc. Sedquiprocul dificcdunc, hoceft, quireliftoDeo eftmiraculorum, & nunquam non laudandi materiam piis
atqucabieftoipfius verbo fequuncur fuaibmnia &cupidi- prjeb^t.
P S A L iVI I L X X 1 1 I.
P A RT E S.
_l. Propofitio voluntatis Dci erga fuos,ex abrupto, qua Prophera per paralepfin certaniina carnis fuac
& fpiritus reticens,&quafircpente ex eoium difficultatibus eniergens,conclufionem proponittantumiaf-
iirmansrvtcunquecalamitatcs vrgeanCjtamenDci bonkSterafemperefre praffcntiffimambonis:v.r.^^^^^
=rf— Confirmat*»? propoiitioiTis , v . 2 .pcr narrationem eer ta iiiinis quod fubeuntpiji vf^ttc ad v.i;. & e^* —
uencusqueinDeuslargitur,indead v.ij. .
Ccrtaniinis duo gepera ponuntur. 1 . Vnum,fingulare Prophetse ipfius,cjui (a i.v.ad 10.) carnem fuanx
fatctur profperitatiinjproborum,fuifquecalaniitatibusnon fatisacquicuifle. z. Alterum,c6niunepio-
run^,v.io.vfc[uead 15.
i£tioIogiir locus prior,v.4.ad 10. a continua improboru no profperitace, mciaphora fumpta a textorum
telis fiimiliLniisj^quani Jumlcnier Uluftrat.Poftc^^^
gnam iinpiorum& vera; Ecclefiie(fi facicm externaa) rerumafpicias ) fortem intuentes, bonis male,malis
bene effeexiftimant. • « » .
Sequitur*a i^.v.ad^jTvIquejaTtera paFrcoii^^^^
ad euentus bonorum malorumcjue eognofcendos. Hasc ratio,fi carnis iudicium fequitur, infanit, v.i^.vel
luditopcram,v*i6.Siiudiciuni Spiricus aDei verbo cdodi , videt impioruiii cxitum, & prauum carnisiu-
diciuni,v.i7.i8.&c. '
II i. Conclufio,quabcncficiunvDeiagnofcens,v.2j%prii?i6 feilliregendum & dueendum tradit,v.24.
Deinde funimam Dei maieftatcm cum infirmitatefua coinparans,bonorumque euentu cum iraproboruni
exitiis,fch«furumpeoperpei:uopro.fiteturadgloriam ipfius, reliquis verfibus.
. - vk O b s e r v a t I o n e s . l o c 0 r V m d 0 c t. r I n a£.
ItocetSpirittitSihocFfalmo .efiamfiDeuscjuibufdamcomodis fepurocorduaffeSluDeocdnfecranti
malosdignatur.ideonontolliipfiusprouide^tiam.fidinjinitdpO' . inDei cultuprimas partes-obtinetinterior cordis finceritM.- ■
tihs bonitate ^patientiam comendari:quod boni varijsin hac vi~ z Eximim Deipropheta fe parum a lapfu abfuijfi dicens , ad -
ta cala^tatibus exerceantur , euenirepartim ne 'Deiindulgentid monet omnibus inflare cadendipericulumynifi eospotenter m for-
abutantlm^artimquodcafiigationeindigeantttumetiamvtme- .. timanuDeusretineat.
liora^grdre difcant : vt quo difficilioracertamina obierint,eo iUu- j Impiorumpro^eritaspeceditdiefiillecebra:quiafingimtupeo
ftriorDeivhrtusinipforumfvihorijsappareat.^ipfiathletAtan- pldcerequibustamfuaftiteriridulget.. ■•' , T 'i ^'
to maioreprAmio do^ntur:denique quodprAcipuum efi, malis nu- ■ S^uamlibet aftutifint imp^, quia tamenprincipiui^ rtStiiuMcif
quam bene ejfe,idqi tpforuni culpa: bonis contra nunquam mate ef- ' non tenent,ad Dei arhitriumformandam ejfe vitat>ii^^0ra,i» fua
fe,idque ex^peifingulari mifiricordia: quoniam malis etiam bona cmtate infaniunt. . ' \. ''''■,'
in malam^bonis contra etiam mala ih bonum cedant. 4. Commoditates in vita & fibitu impiorum totidemfunt »d
i €luamuisinJpeciemnegligatDeusfitoscultores,fauoreta- labefaSlandampiorumpdemmachinA.
tnenfuo eosfemper compleiiitur. y Nonfiuftrdmorbiconfparanturvinculis,qHibMnosDeusadut'
Ifiaelfiufilij Dei funt nonqui externa tantitm profejfione con- gumfuum adfiringit,ne vigor ^rohur kdpetuUmtia nos incitetf.
tentifaUacem titulumprafeferunt:fidj}irituales Abrahfilij,qu$ s ^itlaboriofafit 0* tntfer^s referta hminu vita,at^ omn'^^
,. V'.
' i.^ ■ ^''
*. ' dl'. ♦ '
.. . ■, ,. • •
■ ■, » ■ ■ . .
' ': 1».-
■ /■-■••. *i ' '
^
_^_?^-'."'>'«!W :''*yflLECT. HENR. MOLt.tRr ww-^^^.- ■
;!!>«! ' ptfcriftnfit hdc k» ac r»tio vimndi.ffnmis tttittio eft cernere Dei confirmat ijr lapjhs erigii.lniie auiem l$tbriciiaa impiorim,qtM4 1»
'^ (onteptores infitisdelicifs quiefcere , acfi\ mmdo in celeftem ali- fuapotentia, qstafi in gUkiepedemfigMnt,fiqu« vejkna exaitationt
, ,MteTnyUdtmfitblatiforent. ad pruipitium comparam.
'"■•-. 6 RApiutttacprAdanturvndecunqueimpif,fmitiamq»eexer- ip Sicuti torporenobis adeiqueftuporem indttcit profieritas im-
cent, quiapro ruhilo ducuntomnesaUos, gf humanumgenutfibi piorU , itai»opinataferniciesmeliits»os expergefacit.vt inquirere
naium eJfefingttntfuperbiaquefua,omms vidlentia matre, nonfe- quifqj cogatur qttomosiofaiHifit quod omnesputabat perinSpoJfe.
' csKglorianturacfiJpUn^dh^aureotorqueornatiincederent. JDettsvbinosadeotardos adconfiderandaiudiciajuavidet, vt
7 Itaji ingurgitant impij infuam ahundantiam, vt arrogatia torporem nojhum corrigat , violenta iudicia exercei., ac inufitatis
deintUxrepent:patientiaDeieosexpeiiante,(^Jitpravotaaccogi' medis perfequitur impiof,ac fi terram comuteret.
tationesbonorHmomniumcopiamiUisingerente. zo e^ui verbo Dei illuminati vigilat,quanms ante eorum ocu-
8 VbiaUquandittvotorumfuorumimpijfuereeompotes.omnS UsJpUndeartiimpijiContrariofplendore (qmlongefuperat)retine-
, verecundiamexuunt,nec captknt latebras adpeccandum,fedpUno tur.ExpergefaHis igit/tr h Deij^iritu, apparet meram effe vanita-
(arefttamtUTpituiinemeffiant : atque opprejpones fuas iaclando, temquicquidinmHndoJuJpiciunt.
nuUdmqiufibicum hommbits focioiatem ejfeputantes ,fimplici- ^itm impiorum ettaniditsjpkndor nihil aliudfit quam idolum
btts ^ qttietU formitUnemincittiuni: ^inanitat,meritojumuscoarguendiquide nihilonobisphantaf
p TdinDeumquaminhominesimpijfuntcontumeUofi:qftia mataconcipimtts.
nihil illis eft arduum.fedjito arbitriofubifcitmt cdum £5* terrim. Etfi nunquam res in mundo compofit* cemuntter vt optandum
10 ^lmaginaria impiorum felicitasno modb projanum vulgtts, foret:quoties tamen Deus manumfuam contra impies exerit, iUu^
fid fideles ipfos quibtts propofitum eft Deum colere, impeUit ad iUi- cet quadam aurora,ne denfior caUgo nosfopore occt^et.
citamAmMlationemz^f^iuspijmoeftitiatorquenturdumexter- zi Giuo magis perfuafum eft fideUbus Deum effe mundi iudi-
ntts nuUtts afparetpietatisfru^itsi* ■ cem,eo magis excandefdunt vbi non re^ondet eorum votis.
11 Nonmodhhominesprofani.qMtimvidentresinmundotur- zz ^ltioties nonplacebit nobis Dei ratio in mundi gubernatio-
buUntas,fortunAdantC£Cum imperium:fedipfi quoquefideUs con- ne.idfitfenfusnoftriftf^ore ^prattitate : cdeftijqttejitpienti* re-
cutiuntttr vtambigantde priuidentiaDei: attamen mirabiliter Jpeciufumus quafiiumenta.
dittirtamanuretinentur^neprorfusmerganturinhacabyffo. vide zy (3luifeaDeonegligifiugit,noneftapudDeumipropriofe»fu:
{erem.iz.^Abac.i. fedoccultaDeigratia apudeum manet.quoniammdejeritur. At
12.13.1^ Nfhilminh confentaneum videtur quam Uberaliter propinquuseftDeuseleil'isfuis:quiaiicettcrgumobuertant,eosta-
. traiiaria Deo,qtioriiapudhomirtes injamis eftac deteftabilts im- men paterno femper intuitu profequititr.
probitas.&a camKfenfus iudicat , dum etiam Dei cuUores ajftduis Vretiofa Deo ejifalus noftra.na dumprocul ab ipfo vagamur,fol-
affUBionibtts vexari videt. liciti tamen nos rejpicit.manfimque extendit ad nos coUigendos.
trophetA exemplo difcamus puritatem cordis fif externam ope- z^ Deuspoftqttamfuofpirituper verbrnn loquentefuos in viam
rum iuftiiiam coniungere:ac incipere quidem a munditie cordiSy femel reduxitfpofthac etiam regere pergit,donec tandem in gloriam
deinde verheam teftarireititudine (^ iuftitiaapud homines. fuameosfufcipiat.
is Giuttm eccUfia Dei tamfuriose a tot hoftibtts impetita,Jal- zs Ita vtpar eft in DeiJanBuario profecerut fideUs , quum ipfo
tta maneat, grauiter in eampeccant qui impiorum vmbratilifeU- vno contenti.quAcurtqttefepr&ter ipfum offerttnt,retfciunt. Et hAc
citate attoniti,eUliu/n DeipopuUm mifertim ejfe afbitrantur. vna eft qtuirendi inueniendiqj Dei ratio , vbi non abftrahimur per
16 ^ijquig naturaliter ratiocinando, de iudicijs Dei certiorfie- varios circuitus.fed exuti omnijitperftitione f^fuperbia,ad Deum
ri voUt,abfque profeSuftfatigabit. vnum ms reHa conferimus.
17 Homines ntfi aUkdefapiant qttam exfeipfisjnonfunt idonei z6 A Deofeparati nihilfumus:fed ad eum accedetes reperimut
ad confiderandiiprouidentiA Dei ordine: ideofapientia noftra in eo iUtcpUnamfortititdinem:nam vnus ipfe nobis abundifufficit, f^in
confiftit vt obedieter ampUBamur quod Deijpirittts in verbojcri- eo perfeSla noiira eonfiftitfeUcitas.
pto(quodeft DeifanHitarium in hac vita)nobisproponit. 27 Simulac k Deo quijpi^ difcedit,horribiUs ipfum interitus ma-
^uU Detti impios omnes math periturpspronuntietifi apertd in net.Difcedut aute omnes qjtijpesfuas varie partiuntur £f dijjipat.
hac vita vincUSlam de iUisfumit.occurrat rtobis Dei iudicittm. Si Gjuum mentis nojha caftitas infide, inuocatione Dei. cordis inte-
autem nuUa vltio in terra appareatymentes noiiras fujpendere co- gritate,^ verbi obedientia cofiftat.ftquitur omnes apoftatas.id eft,
uenit:quia rwndumfinis vel nouijfknm dies aduenit. infideUs,fuperftitiofos.profanos ^ impios,eJfe JpirituaUs aduUeros.
18 SjiuaHuispauliJ^erfubfiftuntimpij,inlttbricotamtagitatur z8 Diiimpios ij infideUs videmus vagis erriribtts a Deo aUe-
- ■_--- vt breui concidant.Hpcqiiide videtur etiapijs ejfe commune, qttia nari,noftrii eftfitb Dei manttfemper manere, vt ab eo pendeamus,
~ ~ tdttts mundtts Itibricus efl,(^moU ruitfua:quonia verb ^ caU pen- ^facram cttm eo coniunSUonem colamm,Nec iUenosretinebit nifi-
'■ dint fideUsyimo Jmdatifunt in Dei virtute, qttdlibet fintfragiUs, > perfuafifimus non aUter quam eiusgratia nosfaluos Siare.
^ incerta videatur eoru coditio, non McUtur in lubricoftare. SliMd lUi vere Deo benedicunt, qui nebulis humanAfapientia difcujfts,
finittertt,veleiiamUtbanturiDominusfuppofitamanunutantes perJ^eBaDeiprouidentia.eiusfideitutelAq}fiperf»ittuni*
A R T I C V L 1 P R AE C I P V I. ^
I. De luda carnls Sc fpiritus in rerum humanarum con/t- nantis ▼tilicas.
deratione. tf. Impiorumfelicicasvmbratilis&euanida.
1. De prouidencia D^i , impios ad tempus ferentis , pios "7. ProuidentiiB Dei ignorauo,ftuporis beiluiiii matec.
exercentis. 8. Adminiftrationis gratiofar Dei meditatio iucundif-
l^ Impiorum fuperbii tumidorumdj^criptiD. 3 fima.
4> ^io||im exercitia fpiritualia. 9. Confcientia*pax&fecuritasinDeiproteftione&Iau-
;• Vcrbj Dei , depiorum &impiorUmfinibusdetermi- de confiftic.
ARGVMENTVM PSALMILXXIIII.
SALMVS hicprecatio efi contra hofles (^per/eqtiHtores eccUfidttqmpaJiim inpopnlo Dei tem-
fla (fr/cholas vAl^ants^minifieriHrn doStrina aboUnt , rejiitutis idolis ^ chUh atHino profanato:
ficHt hoctempore Tnrcz ^ PoHtificij magnas vafiationes 'cffciHnty ^ pajiim templa drfcholas de-
lentypiofque omnes crHdeliter trMcidant , vtfms idololatricos cuUus (^ do^rinam ltlafi?hemam in
plium Deifiahiliant. Apparet autem AfaphHm,CHm hunc Pfalmumfcriberei » fpiritnpropheticopraHi^tJfe *l-
lam horriyHem Vaftatitnemi ^J templiprofanationem , qfHafeqiHHtHra eratpoH mHhos annos , ^nando velrcx
Bahyltmctts tmplum HierofolymitarumfHndiiHs euertityvel Antiochns alterum illHd,qHod k reditu populi ex-
trHUwm eraty horrihiiter profanamt yco Uocato ibi idolo , (jfacrificijs Mofaicis ethnica idololatriapoUmis (Jr
profanatis, tta enim detempli vaftatione lo^uitur Afaph , vt ^uafi coramfptUator efiefTtroris (^ crudelitatis
hohiHm videatur, fJififorte dicerevtlimus aliHmfinJfe Afaphy qui eo ipfo tempore,cum has calamitates fenti-
rentiVfalmHmcofnpofueritJd enim^uofdam interpretesveUevideo. Eam igitHrcalamiratemfHAPentismHltis
i/erhisinhoc Pfaimo deploratyacpetitvt DeusmtfertusfitipopHlittandemofem rebus affliSifs (Jr aejperatis af-
ferat,HacfummaefiPfalmi,
Argumenta vero ejuibus perfuofdere Deo conatur vt patrociniumfnorHmfufcipiat, diUgenter confideranda
fimtyvtnosin ptotidianis prefibus,hisvti difcamtts. SHntamemhacfere,Primhmif«dHt ^Uegati^Hod cum hoc
\ , . pOpnlo
'ir-..
^». ■' .■► .■ -■-."' ■ , • , - \,.
: '-'-''^' ' '■•■,'' i-NPSALivifVM LVxirii.'^'--- ''^ ^ ^' '" g.^'
fepulo ita inift J>iiM,yt tamfM veHet efeftculmm cr h^reditatem^e/fue receperatfe perpetuojore defenfcrem '
& patromm. Sccnnduin arpmentHmfHmttur ab mmanitate (^ crudeUtate homnm, Lt nuUareuerentta ««-
mtnis dimm tangamur^ , vt/acrattfiimo templo parcant , aut ab imptaprofanatione abfitneant Tertium &
yx^innmfHrnptafunt a magmtudme calamttatum & dohrnm , ^uos aprebatptit non tantkm prafenttHm ma^
lorumconJpetlHs ^ftnfia , fed ettarn futurorHmmetus : ckm nuUum hh maliipnempirfbtcereiit , necpropheta
ampltus eJ]et,^Hi de volmtate am decreto diuino populum commonefaceret.Qinmmn armnentHmfiimptHm e(i
ablajphemts vocibmhofitHmy^HtbHsfacrumnomen Dei fceleratefoUuebam ^contumelta affciebant^extum
argHmentHmfumptum efi a prtortbus mtraculis c^ benefici^s , quA Detts hutcpopulo tn prirna edu^ltone ex AE^
gypto.tt) pofiea tn afitdua conferuattone eim bemgneprajitterat, Ea tn memortam Deo reuocat.vt horum recor-
dattone eum promptiorem ad opemferendam reddat, Septimo , repettt bialfhlmtas hoftium, & rurfm ofienfa,
calamttatHm magnttHdtne.qutbw populm premebatur,foederts menttonemfacit,tn ijuofe huic populo pecultan-
ter ad afitdua dcjenfionem &proteaionem Vem obftrtnxerat. Ochub,f^e^ expeElMtonemptortiaUezat.qua
nefi-HftrenturptjpetityVt ^uamprtmum tpforum^eifatisfaciat, Kono^gratttHdtnemptorHmpoUicetHrtn cele-
■branda Itberattone ft) caterts beneficifsdiutnis. Decimuin eJpoftremum argumentHmfHmpttm eB ab ipCa cau-
fa.Jffirrnat entrn.non tampopult ^uam Det hanccaufam efte, cuiusdoartnam ^J cuftum abotere atmeeHertere
hofies conentur Petit igttur vt ipfefuA canfa patroctmumfufctptat,(^ doBrinam ac cuthm afe tnfiuutHm affe-
rM^atqtte a profanatione & corruptelis defendat. Jterum mtem tnfine b/afphemtarum & contumelmrHm Li-
bus nomen Deitnceffebant hoftes.memimt, vt Oeum magi^ vrgeat atjfactltus ad arma contra hofles expeAienda
CQtnmmeat. Cum emmfanUus fit Deus, ne^ua^uam ferre dm poteji contHrneltamftbtfieri, aut nomenfuum ab
idoiolatris profanart. De hac tgitttr re diligenter eurn commonefacit,
T^ -r- . u ^']'i'''"T/^^?:^ r^ Recordarc congrcgationis tuar r f«^w« ] pof-
DcT.tuIoSouOdxau.neftrupraPfa.,,4:|.&4^ f^dim mulro a.uc [;;nwL^«^.y.] redeLilb : v.r-
1 Vtqu!dDcusrepul.fti[r./^«^<.^//»]niliucm: g^h^reditatisiu^, inoncisSion iftius in quo ha-
lutnatira tuaic» grcgem palcui tuii' bicas.
Exordiijtn eft patheticum.-iiucritur cnim,& quafi fainilia- QuereI<B fubiicic petitionein , quae efl: propofifio pfalmi,
ritercumDeQ expoftulai de inora auxilij, & nugnitudjne vtopemfcrac. Acqueiilc iam aroumenrum iilud ifoedere
caitmitacum. Talesfiuerelse&expoftu.acionescrebraBfunc fumpcum explicaccopiofiiis. Primiiminquic.rccordarecon-
inPialmis & precibus fandoruin. Nec exiftiaiandum eit, gregationis tux , id cft, coetus feii populi tui'quem tibi fcle-
Deuinctiamfiex carnis fcnlupleiuiKiuc tales vocesprofi- cifti» deftinata eicercafcdc Cii loco, inquo h.ibitarer, vbi te
ci(c.incui-,iisoftendi,fi fides.idlic&vincat. Eft enim vis,ficiic ag'iofi:ercc& colerec, vbi ccftarccur deiisquiE diuina voce
Tcrtullianus alicubi inquic, qux Dco grata eit, & quain vulc fil^i tradiu & commifla fuiu. Id enim proprie ficnificac TM^.
fibi in precibus adhiberi. ^'^2']|"e fi peccatis noftris oftciifusiramremitrcrenon vis,&
g«;«re»o^r^/)«//'/Zi.?]QKifidicat,eumfisicabotius &fidelis fi nosdigni fuinusin quosgrauiter anivnaduercas : cutamen
ergaruos, poteineica obliuifci cuifoedcris, cux promilfionis pocius ad promirfionum cuamin vericaccm quamadnosre-
aut populicui, vc nosita deferas & hoftibus laniandosobii- Ipicc.
cias ? idque non ad tempus tancum, aut vc ad paucos hjEC ca- &tumi acqHifiuiJli ab olim'] Obiter afperoit etiaR^ argumcn*
lamicasrcdeat; fed/»/?«ew, idelt.prorfus , itavtomnesfi- tuin accmpore lumpcum. Nonnuper,inquic,venimu$inhac
mul iifdcm pcriculis Sc calamitacibusinuoluancur, & nullus poirelfionem hxreditacis, fed ance mulca fecula rios adopta-
finis m.ilorum confpiciatur ? Vtrumque cnim complcftituu IH & mirabiliter hadlenus feruafti ac defendifti. Addit dein-
vox nyj morain fcilicct,& mulcicudmcm eoruni ad quos de.quam redmifti : quo verbo refpicic propheca ad illam in-
pcriculurnpcrtingat. Eftautem obfcruandum, quodcala- fignemlibcrationemex feruicute j^gyptiaca , qua foedus il<<< "
jnicatesnon tam lioftiuin libidini & furori, quani Deoira- lud adoptionis olimcum Abrahamo initutn ,. fiiit fancitOini--"
fccnti ac manum fuain fubtrahcntiadlcribancpij. Itaenim &Itabihtum. IUaveco redcmptioprsBludium & typus fuic
loquuntur ,vta Deo pociusquam .tbhoftibus illas plagas iHius ajterns redempcionis , quam Chriftus fua morre &
infligi affirmenc. . Scicbantcnimnonnifi Deo infenlocan- languine pepcrir&.inuenit,ficut autor EpiftoliB ad Hebr.
tiimliccntiiEConcrafepermictiprofanisgentibus.ltaqucfta- «p.p.loquicur.Vcrunqueigiturbeneficium verbo^NJ com-
tiiuntnon cemere hascalamitatesfibiinfligi : fediulto Dei plcdtitur:& Deum commonefacit, vcqui tanta haftcnus
iudicio. QujB cogicacio & pacienciam in animis pioruin gi- prxftitenc , & taiuis in rebus amorcm fuum ergahunc po-
gmr,e6rquead inuacationCm & fpem auxilij cxuIcitat.Cuin pulum declararit, deinceps quoqueeum amate& tueri non
enmi cogitamus nc>s propccr peccaca noftraa Deo affligi, & dcfinac.Pcrgitdeinde iii commemoracionefoederis, & popu-
iudicium Dei clfe iuftum , prjEparamus aninios noltrosad Jumquemantca congregacionem feu coetum Dei dixerar,
obedientiam & patientiam : & quia Deum fcimus cfle niifc- nunc nominat virgam h.Tredicatis Dei, id eft, hafredicatemj 1_
Ticordem & veracem in feruandis luis promiffis , eo maiore quam Dcus fibi dimenfus fic, & quafi peculium acquifiuerit,
fiduciaad eum accedimus & opemimploramus. Quorum Solebant enim agros percicis feu funiculis terminare & di-
neucrum illi faccre polTuntjqui vel cafu publicas calamitates Itribuere, ficut & nos Germani in diftributioneagrorum me-
acciderc exiftimant , vel Deum tanquain iniuftum & crudc- furam fumiinus a virga feu pertica certae longicuainis, quam
lem iudicem in poenis accufant. vocamus einRuten , Lacini deccmpedam a numero pedtim.
Tumatiravelnafuitum] Ideft,grauitercxcandefcis&c6- Hinc igicur fumpca eftilla phrafis, cumterram promiflain
moueris. Metonymica elt locutio. Qui enim veiiementcr pacnbus & poftcris craditam nerainat virgam hairedicati»
commouencur , illi forciiis fpirant & fumum cfHanc cx nari- Dei. Eftquc & meconymia & metaphora in orationc. Virga
busjidquenon tantiim hominibuSjfed brutisquoqueani- enim hAreditatis fignificat hxreditatem virgis menfuratam,
malibus accidit:vt in bobus,equis,vrfis,&c.videre eft.Phrafis figura fumptaa geodetis. Populusautem Dei dtcitur ha;rc-
igicurfumpta efta geftueorum quicoinnioci veheinencius ditasDei/M»TB<})8fi«xSf.*Alijnomcni33\ymalQtvcrterecribum,'
fpirant:eftque illa non tantiim Hebrxis , fcd Grxcis quoque qux tamen ipfa quoque appellatio figurataeft. Tribus crtiih'
vfitata, vtciiinXenophondcThcbanis fcribitquod ignem loauHebra-is^dicitur, quod vtbaculusfeu virgaex ttunOjite-
fpirent. nafcitur: itatribusexvnoquafi ftipite communi oriantur.
Inoues pafcui] Quereljc afpergit argumentum a foedere Nam duodecim tribus gentis Iudaic£ cx vno patrC laCob,
fumptmn, quod verfufequente&deinceps verfu iji & 20re- tanquam ex irunco fcu ftipite ortum habebanc. Retineo igi-
petic copiolius. Rcuocat enim Deo in memoriam illud fce- tur prioreminterpretationem, qujc gignit fentcntiam magis
dus quofuerantlfraelitse in filios adoptati , vt huius men- concinnam. PingitenimDeum tanquaindecempedam,auc
tione eum ad opem fercndam fledat. eftque hoc arguraen- decempedatorem Ifraclcm fibi in proprium fundum diftin-
tuni rumpcumab honeftb. Etiamfi nos peccaca mulca& va- guere areliquis gentibus.Etcongruit hxcfcncentia cum illa
iri.T habemu», quibus iufte fuccenfes : fumus tamcn oues pa- Pfalmi \6. Funes ceciderunt mihi in amoenis , fcilicet locis,
fcui cui,ideft,fumusateadoptati&elc6ti,atquehaccleftio- ctiamha»reditaspulchracftmihi.
ne gratuita ab omnibus gentibus fegregati : cuius rei fignum Montts Sion ifiim in quo habitas'] Poftremo loco t5pli quoqj
certiffimum & fymbqlum hoc eft, quod eieftis gentibus nos facit mentionem , in quo fe habitaturum ^romiferat Deus,
inhancterram colloc.afti, inquahadenusnosinirabilitera- vteiuspromiftt«nismcmor,tandcm fuasdoftrinsc&fuicuW
luifti & defendifti.HoG igitur eft quod dicit, Oues pafcui tui. tus , quem ad ilium locum inftituerat , patrocinium fufeJ!'
."TWip^V-"^*.-.^
'i
**
*'
PRiELECT. HENR. MOLLEKI
■#Piii||*?i|PiPPpt^^
if ..•■><
«48
piat,ne doftrma aut cultus Dei prorfus aboleatur. Dicit au-
tein Deum hatitare in illo monteaut templo , non quod ef-
fentia Dei in loco aliquo includi poffit(eft enim ^nftnita)fed
quiafcliuiclocopeculiari verbo & patefaftione alikarat,
&pi/eius virtutem&gratiam illlciibi prasfentqiin efle fen-
tiebant.
5 Elcua plantas tuas ad praf cipitia [ vafiationes]
pcrpetuo [td efifrperpetua : ] omnia afftixic inimicus
infanciuario.lii:,- ; \- \^^ '* ^
Haecalterapars.efiprecationis. Norienim populum Dei
cantum defendi petit , fed hoftes auoque euetti & in nihiium
redigi. Solenc enim illa duo niemDta plerumque coniungi.
Leuare pe«les feu greflus s iigniflcac animo forci hoflibusac
vaftatoribusire obuiam.feque eorum furori opponere.
Ciayfl fignificat pulfare per vices & concutere. Inde no-
men fignitiGat primo incudcm , deinde plancam pedis , qus
pulfat terram,feu vefHgium,quod non imprimicur fine pedis
lupplofione;fignificat & ipfum iftuni feu pcrcuticndi aaum:
ideo nonnulli fitnpIiciterreddJderunt,Eieua percuffiones,id
eft,percute feu profiiga , phrafi fumpta a geftu percutientiu,
quibrachia feu manuseleuancpercufTuri.
AdprAcipimomnino'] Id eft, vtomnino prascipites & deii-
cias eos in profundas voragiaes , ne emergere rurfus auc ef-
ferrefeconrra tepoffint.
OmniAofflixit hoflisinfmBmrio} Additrationem feuque-
relam ab immanicate atqiie impictacehoflium. Eflc|uehoc
{tc\xad\m argumentum,vtfupra diaumefl,quod in fequen-
tibas vcrfibusexplicat copiofiiis. Ideo,inquic,perdas hoftes,
quia tanca eft horum rabies & iiiipietas , vc ne quidem fan-
ftari* tuo pepercerint , fed crudelicer vaftarint , diflecerint
& profanarint. Sanftuarium Dei nominat templum illud
Hierofolymitarum quod D«us peculiari teftimonio fuo cul-
tui dcftinaratjin quo agnofci & coli voIebar.NonnuIli mcm-
brum hoc ita interpretantur : prsecipita omnem , qui affligit
hoftem in fanftuario.
4 Rugierunt aduernuij tui in niedio templi tui:
pofuerunt figna fua figna.
5 Cognofcitur [apparet ] tanquam adduccns fu-
pcrnc in condenfum ligni [perplexitatem Itgm ] fe-
cures.
6 Et nunc fculpturas eius fimul bipcnni & mal-
leisconfringuRt.
7 Miferunt in igncm fanduarium tuum: ad ter-
ram poiluerunt domicilium nominis cui.
% Dixerunt in corde fuo : poj^ulemur [ deprdde-
rmryvafiemHs] eos pariter : inccndunt omnia taber-
nacuIaDeiinterra.
Hi quinque verfus i'if «Vwf funt fuperioris membri , fcu
querelxde immanitate& crudelitatchoftium pcrdiftribu-
cionem,qua illam querelam exaggerat.
Primuni comparachoftesleonibus ,vttruculentiam ipfo-
rum atque immanitatemiquam in ipfis Dei fanduariisexer?
cuerint,depingat. Fuit enim bar)>ara feritas non parccre lo-
co facroJSc rehgiofp.^Pro A3iiV) Graecus hzbst .mHMSt^iss/M.
lyia hic fignificat certum locum, ad quem homines conuc-
niHtreligionis &culcusdiuini gratia.Sic igicur nominatpri-
mum ipfumteplum , quoderatHierefblymisrpofteaetiam
fchoIas& /ynagogasin casterisoppidis, in quibusconuenie-
bancludxi adaifcendamdeftrinam dc Deo Sc ad inuoca-
tionem nominis diuini.vt infra vidcbimus verfu 8. ^
fofiterunt fignafiiafigna] Ingeminatio eiufdem vocis auget
indignitatem rci. Alii reddunt figna fua pro fignis , id eft , c-
uerfis pietatis infignibus , alia in templum & fcholas intulc-
runt figna facrilega, quibus hxc loca facra polluerune &
profanarunc- vt ciim Antiochus idolumlouis Olympij in
templuininiiulit&adorariiuflit. Altjdemagicisdiuinatio-
nibus /i|na i(tterpretantur,quibus vfucn fuiffe Nebucadneza-
rem cenaturE7,ech.eap.2i.
Cognittu efi(jki\k^t impius ho&:\s)tanquamadduc^Hsfttper-
niinperplexitatemlignifecures. Et nunc fculpturas eiusfimulbi-
pertni (^ clauis confiingunt.
Exaggerathoftium crudelitatem i circunftantia: quod X"
dificium templi canco fumptu extrudium , tanta elegancia &
fplendore ornacum , tanta induftria atque arte expolitum
immaniter difiecerint,atque euerterint. Eft^ue hypotypofis
inhis verfibus. Pingit enim hoftes magnavi confringentcs
&deticie9tesalcaria & parieces cempIorum,nonaIiterac H
quis in fyluisjnagnas arbores fecurideiiciar. Eftenim fimi-
litudo inoratione, quod ex liter.i 3 quff verbo H^^Q adiici-
tur, coUigi poccft. Nec opui eft illa coa Aa feu arguca inter-
preratione eorum qui participium' N*at} prp oflTerente Dco
facrificium expbnunr. '
Perplexitatem ligni nominat arbores denfas in fyluis' ob per-
plexitacem ramorum. Sicutautemarborcs in lyluis fecuri
czduntur: icahoftis, inquit,ca:dit& difiicitxdtfici^templi,
quod tuo nomin i confecratum efl. Tanta eft eius impietas,
profanitas & crudclitas: vt nonaliolocohoc facratilfimum
templum habcat quam arbores in fyluis.
Et nuncfiulptura]AlU eft amplificatio fceleris i forma ardi-
fici;,& arcificio infigni, cui mcrico, fi religione non tangere-
tur,parcere debebat. Nam etiam barbari hoftes inteidum e-
legancioribus xdificiis propter artcm parcere^/blcnt. Deme-
triusjciim tabulam a Protogene piftam in fuburbio Rhodio-
rum cepiflfec,rogatus a Rhadiis, yt arci parcerec, ne cabulam
corrumperet, reCpondit mivimyteiKittitifjiTrfSin^ /t(^Mi>i»n-
^nt miii 'nnvnt. Superauit igitur horum hoftium feritas a-
liorum barbariem,qui ajdificium tanta arte cxfculptum atqi
expolitum crudeliter deiecerunt,
Miferuntin ignemfan£lmriumtuum,(iiterrampotltterum do-
micilium noministui.] Subinde crefcic oratio,qua crudelicate
hoftium depingic. Ciira igitur dixifTec^hoftes intus omnia c-
Icganter & artificiose fabrefada malleis& bipennibuscon-
frcgiffe ac difiecifle, addit totum poftea ajdificium fgne in-
iefto confumptum cffe, & ita horribili profjnatione atque
impietat* poliutum effe. PoIIueread terram , fignificat pol-
luendo ad terram deiicere.
pixerunt in cordefuo (^c ] Vt magis exprimat hoftium im-
pietacem ac rabiem, eciam confilia& lermonemcorum re-
cenfct,quofe rautuo cohorrati funt, fibiquemutuoftiinulos
addiderunt, nequenquamfegnitiesaut mecus impedirctaut
ab mftituto auerterer.
Vaftabimus Asfimulj Id eft , omnes fine cxceptioneperda-
musjnec patiamurquenquam euadere&c. Si relaciuum non
ad homines,fed adxdificia referre placec,licebit verrere,va-
ftabimusea fciIicetacdificia,tepIa,fchoIas,&c. Verbu CDiM
futurum efta n3' & grammatice debcbat fcribiC=DJ'J, vt
monet Maforeth,
Omniatabernaculal Id eft,omnes fcholas & fynagogas qux
paflim in oppidis erant conftitucx. Habebanc enim luda^i
palfim ih vrbibus fuas fcholas , in quibus conueniebant ad
legendos & enarrandosprophetas, adexplicandadoClrinam
traditam in fcriptis prophccarum,ad cohortandos atque ex-
citandosauditores ad ftudium pietatis , & ad inuocandum
nomen Dei. Oftendic igitur quancum odium doftripje &
nominis diuini fuerit in hoftibus, qui nullum locum , in quo
doftrina dcDeo fonaret , integrum aut inta^um reliqucrut.
H«c hiftoriaeuerfionis templi dcfccibicur copiole ifclib.Re-"
gum vlt.cap.&in hift.Maccab.
5? Signa noftra non vidcmus , non ell amplius
propheta : & non cit nobifcum, qui cognofcat vf-
cjuequo?
Alia querela eft a magnicudine calamitatum & dolo-
rum,quiindcoriunturquodcareanc fuis vficacis fignis, ni-
mirum , voce prophetarum , doitrina, vaticiniis, refpoufis
Deiper Vrim &Tummim,quibus de exitu & finehorum
malorum admoneantur . Atque haic refte congruunt ad
tempora AniiQchi.-Eoenim tempore ccffatant prophctis,^
ncc erant qui de cuencu ludajos docere poffent. Fortaffis
ctiam temporeChaldatorum adtempus»ufli funtprophctat
filere. De hac igitur calamitate queruntur , quod nullum vi-
deant finem. horum malorum , nec diuinitus amplius de
hisrebus admoneantur. Jdvero dolorem ipforum auxit ve^
hemencer.
Signa interpretantur miracula,quibus Deus teftari folebac
fe huic populo forc propicium: femper cnim in magnis cala-
mitatibus huius popiili edebat Deus infigne aliquod tefti-
monium fuar prxfentiar & fauoris ergaiplbs: ficut hiftorix
iflius gentis vfque ad illud excidium , quod hic deplorat, o.
ftendunt. Ego vero figna intelligo non tantiim illa mlracu-
lainuficata& rara: fed alia quxcunque etiam magis fami-
liaria & quotidiana,ex quibus ludxicognofcere prxfentia &
fauorem Dti poterant,vt quod refponfa crebro dabat per V-
rim & Tummim:& de propitiatorio: qu6dque per vcrbum &
minifteriumdodrina> & eultuumexternorum teftabatur de
fua voluncate erga huncpopulum. Nam templo euerfo &
fcholis paffimvaftatis,iamconticuerat pubIicadodrina,&
ceflab int cultus voce diuina inftituti. Ciim igitur amplius
publice nec docerenturdeDco,nec ofFerrenc facrificia, vere
dicuntpijfibiablaca effe figna gratia*. 'Sacrificiaenim,quia
typi erant vencura» viAimar, quxdeleturaeracpeecacum &
niortenn ,inprimis erantifigna, qu3eceft<tbancurDeum om-
nes ad fe confugientes propter illam viftimam recipere in
graciaiVi,e6fqucamare& tueri.
Non
% IN PSALMVM
Afo» eflpfopheta^^cfnitciiicet fucuram liberationcm pro-
niittat : vt ancehac in publieis calamitatibus fieri folebatiaut
tjuianimos noftros in iftopublico luftu confirnjet &con«
loletur.Non queruncur nuUum efie duccm,(jui bellum ad-
miniftret. Nam doftrina coelefti carere multo maior eft ca-
lamitas quam deftitui di^cibus idoneis.
6J«i cognofcat vfyuequo^ld eft>qui dicere nobis qucatj qua -
do tandem finis norum malocunv fit futnrus.
lo Vfcjueqao Deus exprobrabit aduerfarius?
contumelia afficiet hoftis nouien tuum pcrpc-
tuo.? , • .
Quintumargumentum', vt antea monuinms, fumituri
blafphemis^ocibus&conuitiis. quibusnomen dminum ab
hoftibus profcindebatur , quafi non eflet verus Dcus hafte-
nus ^ ludseis celebratus, vtpote qui fuos cultores defendere
aut hKeirare non poflet. Solent enim tales voces contume-
liofe inDeum edi ab hoftibus , quoties pij videntur negh-
§i in fuis calamitatibus & ^rumnis , ficut Rabfaces i. Reg.
iS.NoIite audKCjinquit, Ezechiam qui v.os dtcipit , diccns;
Dominus Itberat^it nos. Nunquid liberaucrunt dij gentiura
tXXIIII;
■gjO'
hyic populo colIatis.Ea in memoriam reuocat Deo,vr hora
Gofiiniiemoracione eum cxcitet ad continuaadailla behcHcia
inchoata.
Tu es rexmetisab «^^«ajftiy Ccilicet me regcndum , defen-
dendum & tuendum irffffo fufce pifti , vt tua tutela &patra-
cinio faluus & incoldmis efltm. £um igitur te nunc quoque
prasfta.vt confpiciatur , te tujc fidei commifl^os non defcrerc
aut negligere.Gr^cus mutata perfona Iegit,rex nofter. '
Opemnsfdutes] Ideft, mJrabilitcrprotcgens , fcruans,de-
fendcns & Iiberanv'hunC populum inter varia pericula & x-
Tumn iis.Inmedio terrd, i4,eft,in loco toalpicuo, ita vt ab om-
nibus confpici , & agnQfciljasctua benefida tanquam in il-
Iiilta theatro pofita,poflrent. Qtu; cnim in anguiis aut late-
brisgeruntur, non ab omnibuscofpjciunt^rautintellioiui-
tur. Ita Exod.8.dicitur Pharaoni : Ego cognofcar m medio
terrxjid eft.ita agam cum Pharaone vt omnes incoLe huius
regni meam manum & potentiam agno !cant.
13 Tu di{\Qaihlfre0t]m robore tuo marc:
contriuifti capita draconum fuperaquas.
14 Tu confregifti caput Lcuiathan : pofuifti
terram fiiam de m.inu regis Affyni i vbi ett Deus Emath & eum efcam populi qui incohc.defcrta
Arphad? Vbiilli funtjnvniuerfisdiisterramm,quierue. Confirmat priorem rententiam ab exemplis.quibus Dcu,
runtrfegionem fuam de manu mca, vt poffit erucre Domi- oftendit fc huius populi rcgcm & tutorem efli. Eltque hoc
pnmum exempUim maxime illuftre. Rcfpicit^enim prophe-
ta ad illam primam liberationem populi Ifraelitici exvt-
gypto, in quaDeus illuftri teftimonio &miracuIo oftendit
fe hums populi curam & patrocinium fufcepiflt
nuslerufalem de manumea? Et Cicero pro Flacco inquit»
Ipfas calamitates ludjorum dicere teltimonium contra
cos quod nonfint chari Deo. Meminimus & noftra ^tatc
tales voces exauditas effe non tantum a Turcis , fed etiam
a Pontificiis. Quini multi enim funt qui calamitatcm bel-
li,quod geftum cftanno 1^47. publicis fcriptis nobis expro-
brant, atque ex co oftendereconanturreligionem&do-
ftrinam quam profitcmur,efre impiam & commentitia.Pro-
mifitautem Deus fead vindicandam glo riam nominis fui
tandem opitulaturum cfle ecclefia: fux, ficutdicitur lefa-if 8.
Propter mcpropter mefaciane blafphcmcr.Ideopetitpro
pheta ne patiatur Deus nomen fuum perpetuis probris &
conuitiis profcindi, fed oftendac tandem fegloria: nominis
f ui efle vmdice.m. Simul etiam pium fuum ze lum oftcndit
prophcta,dum affirmat fe magis vri ac torqucri contumclia
nominis diuini , qu^m ipfo fcnfii calamitatum : talis cflle af-
fcftus in omnibuspiis debet.
Vfquequo exprobrabit ] Id eft , quoufque fcrcs vt hofti? ita
impunc conuitium dicat nomini tuo? an non vindicabis can-
dcm ,& airercs gloriam tuam ab hoftibus? Nimis profefto es
paticns,qui tamdiu conniucre adtanta fcelcra poffis.
Perpetfto'] Id eft , finointermiflione, fine fine & modo ; ita
^t imputtitai^^ & Juroreih magis coiife-'
mct.
II. Quare auerris manum tuam,&[^«;^ff»»]dex-
teram tuanhc medio finus tui omnino.? - -^ '
Alia cft quercla .congrucns cumexordio pfalmi ,in qtta
queritur, Deum,popuIum fimm.quemantca fuauiter in fuiu
fuo foucrat,non aliter vt mater infanrem,nunc reduftis bra-
^hiis & manibus permififlc vt ex finu fuocollapfusihhor-
fendascalamitates&miferia^Tnclderit/ex qiribus nifim
hatur,pcrire eum necefFe fit,
^aattetteretMtmm^mfdio finwfe
fis manibus non ampliusfcompledi autfouere id quod an*
teain finugcftabas.Idemigitur dicit,quod anteain exordiof
Deus quare nos abiecifti omnino?
Etdexteram ) Idcft^ &quidem dextram^quac fcilicet fym-
bolum fidei eft,nec facile receptos in fuam tutclam deferere
vel abiicerc fblet. Habct enim dextera manus apudHebrgos
nomcnafidc, quodfideifit confccrata.
n*73 Ipipcratiuus commodiffimecxponituraduerbialitcr
per omninojvel prorfus:quafi diceret,Ita vr nulla partc ma-
nus cuJBjfeu digito cxtremo nos ruentes apprehendas. Sic
Graeci reddidcrunt ts Ti\o(,quod ahbi illis idem eft,quodHe-
brcisnyjS' Et occurrunt fimiliaexempla, inquibusim-
peratiua vfurpantur aduerbialitcr , vt Exodi 1. Dafapicn-
tiorcsfimus illo , pto Eia,agite. Significat proprie vcrbum
Hebrxum confumere. Qux autem confumuntur ,ea omrii-
nodeficiunt.Itaquepotcftetiamin infinitiuo cxponi cofu-
mendo,id eft,ita vt prorfus nos confumas vel abolcas. Atq.
hanc interpretatione iudico efle fimpliciffima-.cxterastan-
quam percgrinas & a mente propheta» alienas lubcns omit-
to. Flacius alicubi fic interpretatur.E medio finus tui confii-
mc dexteram,id eft.perfefte educito &extende ad noslibe-
randosjquifciliccthaaenusquafiotiofusfuiftifpedator.Ni lucem&folem.
haberc manum in iiftu,cft otiari. 17 Tu conftituifti omncs terminos terrse.- a:fta-
iz Deusaotcm rex raeus ab olim : operans falu- tem & hyem^ tu formafti.
tes inmediqi terr.TJ. Pcrtinerithi«uo verfus,vtdixi,adgeneralem prouidentii
Sextum argiimentum fumptura eft a praeteritis beneficiis Dei commendandam ; nec tintiim de prxtcriti^ benefi-;
£B
Bracones nomin|tprincipes & proceres regni -(tgypriaci,
qui eraut m exercitu Pharaonis. hofqueita a truculentia &
f«uitia,quamexercueruntin Ifraelitas,appellat. Leuiarhan
videtur meraphoriccJsnominare ipfum regcm Phaiaonem.
Vtcnimhnmanes balenxfeu grandia cete latrociniaexer-
cent inmari.-Itaillegrafllibatur &tyrannidem cxerccbatin
terra. Eftque venuita & conueniens metaphora in his voci-
bus. Quia regttum vtgypti alluit mare, & Nilus alit multas
bcluas.
Pofuijii eum «/f/»w]Perfiftit in mctaphora inftiNjta. Vt e-
nimeieaabalena aurgrahdiorepifce in littus vicini accolx
accurrunt,& cibos expifcc diflefto domum reportat:Ita, in-
quit , Pharaonecum cxercitu deleto, arque in Jitrus cic<5to,
fuauitcr hoc cibo recrcatos fuiffe incoias clQCsm , /ic nomi-
nans.vel Ifraelitas vagantes poftea pcr annos 4», in defcrto,
vel ^thiopes habitantes in locis dcfertis & aridisrnon quod
Immanis carnibus aut cadauefibus illi vefcereiuur^fed quod
jmetu tyrannidis-^yptiorum iiberati,interitu ipforum tan-
r<lhamfuauie'duIio.dcIe(5tarcntur,autetiani, quod Bafilius -
alicubi monet, regnum vacuum ac dcfenforibus deftitutum
inuaderent, opibufqueabaliisparrisfruerenrur. De voce
CZD^y didum cft fupra Pfal.7i. Ali; populos deferciinter-
prctantur feras & aues.
i; Tu fcidifti fontem & torrentem .• tu ficcafti
fluuios \d\Q\i\Qni\x[td eHimagno impetu jiuentesfeH
Allegat alia duo exempla ,qux ipfa quoque teftimonia iU
i#daiuerunt aiMds^ 1
"popuIo.Prior hiftoria dcfcrihitur;' Exddrig.&NumrjcV.Ciiitt^
enimlfraelitf vagarentur in deferto ac firi premeretur,iuflic
Dominus percuri petram virga Mofis, arque inde ed»|xit flu-
mina aquariim,quaj potum prxbucrunr fitietibas. Altern de
exficcato Iordane,cum fili;lfrael ficco pcde tranfirent,expd
nitur lof j.Nec opus eftlongiore cxplicationc.
^ri'N fignificat vehemcntiam, &hocIocointeIIigiriir de
impetu fluui/ decurrencis magna vi. Graecus nomen pro-
priumefleexiftiinat, quod eft alicnum ab liiftoria facia&
mcnte prophetse.
Recitat autem prophcta dtio tantum aut*tria exempla ex
veteribhs hiftorus repetita , fub quibus reliqua omnia
0iu>iK<f exix«(. comprehendit. Alij hunc vcrfiiin in genere de
omnibus fluuiisatque horum pererinitate intelligunt. Efl e-
nimilla produdio &petennitas fluuiorum ^ngulare tefti-
hibniumprouidcnti* Dei. Etquificinrerprerantur, exi^i-
mant hunc verfiun coniungcndum efle cum duobus fequen-
tibusjin quibus non de fpcciafi aliquo beneficio ecclefise fcu
populo Dci exhibito, fed de gencrali prouidetitia Dd coti-
cionatur. ?
16 Tuus eft dies : etiam tua eft nox : tu firmafti
w^mmm
figppf
miP;?^**?^^
i^?7|wn!^?spwsswj»,ijjr;TTr>»5«i.".r: '5™
1>R/ELE(CT. HENR. M^OLLERI
ciis nunc agit^ fcd etiam illi quas quotidie in oculos incur-
runt.^qujpcommuniafunt oninibus commemorat. Etlie-
nim'illa.bencficia,dc quibusloquitur. publice omnibuspro-
pofitafunt.&communiter omneMJis fruuntur : (oli tamen
piiinecclcfia agnofcuntilla benclHa diuinitusdari,&tp-
ftimonia effe prouidentia: & amoris Dcicrgafuos. Sicutc-
nim propter ecclefiam feruaturgenushumanum : ita&illa
communia beneficia quibus omnes promifcue fruuntur.
fciunt pcopter ecclefiamdari. Non ininus igiturhorum c6-
kdcrationefidespiorum cofirmatut, quam illis fpecialibus,
qux propria funt eCclefiar. Simul etiam i facili argumenta-
tur: Ciimtaliapcaiftesquotidie, quanto faciliiis potes nos
liberare? . ._. .
Tuus en dies,^ tua efi noxli Id eft,tu efficis gratiflimas vices
temporum,&hominum naturajaccommodatinimas. Facis
enim vt diei fuccedac nox,vt homines a labore recreentur &
qiiiefcant,& terra a diurnofoleexhauftafefe recolligat, &c.
Nonenim temere extiterunt illa: vices dierum & noftium:
fed tuhunc ordinem inftituifti. '
TufirmaBi lucemiUocaddit rationisloco , vt oftendat qua:
res efficiat illam viciffitudinem dierum & noftium. Ideo e-
nim.inquit.tu prxparafti Iucem,& qui eitis quafi vehiculum
cfti foleniv vt lucem interdiu adminiftret. Vcrbum niJ^an
non fatis commode vno verbo Latino reddi poteft. Itaque ,
hac periphrafi exprimas licet , ita parafti vt lit firmus, ftabi-
-;n»;'rr.
•f^TWi'
%
653
musgrex pufillus & inermisj obnoxius iniuciis, quilaluus
eirenonpoflitnifiabste defendatur.
20 Refpiccadfoedus.cjiioniatnrepletae funtte-
ncbrae terrae habitaculii violentise.
Itcrum in memoriam reuocat Deo foedus, q^iod cum hoc
populo iniuerat. De hoc argumento fupraVdidum eft verfu
i.&i. Additautem rationemcur veliteomraemoremefie
fajderis.Quia pafifim,inquit,grajraturvioIentia& opprefTio,
& hoftes promifla libi impunitate nuUum finem ftatuut fms
cupiditatibus & tyrannidi,fed quocunqueperuenumt,habi-
tacula fiiac tyrannidi figunt.
TenebrasterrA ] Nominat illa latibula impiorum hominu.
ex quibus tanquam ex luftris feu caucrnis profiJiunt ad in-
uadendosatquc intcrfidendds innocentes. Putant enim im-
pij fe latcre tanquam teVebris circumfufos,nec cofpici ipf o-
rum fcelera a Deo:ideo maluit dicere tenebras terr^ quam
terram.
Ahj fic reddunt,repletaeft terratenebris , & habitacula
vioIentia.Sed verbum pluralis numeri IN^O non poteft iun-
gicum Y"iN nomine /ingularisnumerir&conftruaib often-
ditnomen ynN effecafusgenitiui ,adiiciendum pijccedenti
fubltantmo mxta communem regulam fubftantiuorum. Alii
vertunt,qma replcta funt tenebris terr» habitacula iniurise-
& muiiiam accipmnt pafllHe.qux iniuriam patinntur. Atque
hasc fcntentia videturquam proxinieaccedereacj mentem
lis & perpemus ordo illius motus. Proprie enim fignificat p,^ het^, & confi rmat eandem accentus Reuia am oftendit
firmare fcu ftabilire. NonnuUi lucem mterpretantur Lu- ^^jf^^^^ conltruftionis effe inuerfum ' ^
"T«y?xi/?i 6mnes termimsterr^]ldc{k,tvctxtn fpatiumter- . "-^ .^^" reuertatur coiuufus puJeFadusropprcf-
;hpminibushabitandumattribuifti, idqueitacertis quafii *"' & inops laadabii nomen tiuini.
Hicverfusduplex habet argumentum. Primiim allccat
Jem &expeaationempiorum. Deindegratitudinem horu,
fi Iiberentur,promittit.
Coraufiti non reuertaturpudefaamV-d eft,no difccdat vacuus
aut fpe fua deie(ftus,non patiatur repulfam. Omnem enim
fuam fpem & fiduaam in te coUocauit : eam non fruftreris.
raj . . ...
terminis hxis muniuifti,ne aquxfuisfludibus obruant terra.
Alijdefpecialibusterminisintelligunt,quibus fingul^ re-
ciones diftinftr funt: hos terminos dicunt figi a Deo, dum
fingulisgentibus fuamhabitationemattribuit,& coercet cu-
piditates multorum,nehosterminos prajfixos tranfgredian-
tur,aut tyrannide fua omnia loca compleant. _ ».u.i.^.„
Aeftatem(^hyememformafti]ld eft, tu efficis vices ajftatis & Sunt autem tres in hoc verfu appeUationes , aux conditio-
hyemis : qua in re oftendis quam benigne hominum necef^ «em piorum in hac vita oftendunt. Primiim funt exhaufti,
fitatibusprofpicias. Qui igitut tam variis argumetis & fignis contufi & opprefli variis iniuriis.Totus cnim mundus aduec
amoremtuumerga genus humanum oftendis : quomodo fushosinfurgit&/xuitcrudeliter. Deinde funt inopcs,ca-
potes falutem populitui eleainegligere aut curam eiusab- rentconfllio &prudentia,deftituuntur omni ope &auxiIio,
iic«re? Talis illatio addenda cft huic fententi«:ita magis ap- non funt inftrudi opibus,viribus aut potentia.qua fc aduer-
parebit quo tendat propheta. fus iniuftam vim defcndant.Dcnique nihil habent prxfidij
,8 Rccordar. huiu^homs exprobrauUIchou,: f eo^^et &TSl":;«rti:^°:"™ ^0"^^
& populusftultus contumeliiS irriiauerunt nouicn hoceft,ndentura fapientibashuius mundi , &variis contu-
jymj,^ =— =:^ meliis afficiuntur. — ^
^^fepetit argumentum vcrflis d^cimi. Redigit enim Deo li Surge Deus , contcnde ccntenrlonem tuam :
in memociamillasvoces blafphemas & contumeliofas, qui- recordare opprobrij tui a ftultor id eli qucd ttbi a
bus nontantumhuicpopulo,fedDeoip(ihoftespetuIantec fiulto mfertHrlquoiidie
illudebantatqueinfultabant:&petitvt tandemnomenfuu - - -• ^
vindicet ab illis contumeliis.Nominat autem hoftes populu
ftultumjuon fimpliciter,vt Latini ftultum nominat, fed ftul-
titia illa quam his tribuit,eft ignoratijoDei & doftrin^ ipfius:
ad quam poftea accedit ingens malitia , furor & odium ad-
wiriusDeumatqueipfius membra, deinde etiam inmori-
bus cucpitudo. Sajpe enim n*73i ftultitiam fignificat coniun-
dam cunwnalitia&fcelere.
13 Ne obliuifcaris vocis aducrfariorum tuorurr :
tumultus infurgentium [ <^m ] contra te afcendic
femper.
Conclufio eft pfalmijin qua repetit propofitionem prin-
cipalem.cique argumentum iUud arcontumeliis nomini di-
umo faftis rurfu^admifcct , addito infuper aho nouo arpu-
. . . mento,quodfumituricaufa!ipflusconditione. Afifirmate-
19 NedesbcitiaJiinimamturturistusB.-congre- nimhanccaufamfif negotium,quodagitur, Dei cffe potius
gationis pauperum tuorum ne obliuifcaris prcf- quamhominum rideoa-quumeffevt ij^fs eiuspatrocinium
fufcipiat. Hoftcsehimnon tam qu^runt populi iftius inte-
ritum,qu5m vt nonfen Dci & doftrinam coeleftcm in gcnere
humano deleant.
5«rgffjHoceft,nondiutius conniu#asad illas iniurias &
fcelera hoftium, nec nimia tolcrantia ipforum furorem au-
geas:fedoftendete vindicem impietatis &fcelerum, & ac-
celera ad opem piis fcredam.De hac phrafi diftum eft Pfal
y.verfu 7-
Contende contentionem tuam]ld eft,Cum tua res & negotifi
aga^ui^^fuft^PC tu eius patrociniiim , nec finas perpetuo bla-
cetiniuriampiis faftam pertinere quodammodo ad ipfum fphemari nomen tuum.
Deum. Hoftes deinde comparat feris crudelibus & rapaci- G^uotidie ] Amplificatio eft /celeris hoftium a circumftan-
bus , quales funt lupi , vrfi, aut flmijes beftiac , qua^ obuios ti» temporis. Non vno genere contumelix te incefTuntjnc-
quofque laniant & difcerpunt. Grarcus habet, Ne tradasbe- que fefnel id tantilm faciunt , fed affidue fine vUa intermif-
ftiisanimamconfitentium.Legitenimlpronlitera admo- fione cumulant voces blafphemas. Poftea infineeciamdi-
dum cognata. cit furorem ipforum fubinde inua!efcere , quia videant fibi
Congregationis] Nomen nTI fa:pe accipi pro multitudine omnia feliciter fuccedero, nec mox lcelerum fuorum fc
fus.
Repetit pcincipalem propofitionem pfalmi, qua; eft peti-
tioauxilij&Iiberati6nis.Figurate autem ecclefiam feu po-
pulum Deinominatturturem. Qma.ficut turtures , praidae
expofiti fimt pij , auibus rapacibus.tyrannis & hoftibus Dei,
nec habent vires quasiUis opponant. Deinde turturum na-
tura eft,quocunque modo affligantur, non vociferari impa-
tienter , fed fecum gemereiita populus Dei in calamitatibus
ad Deumfufpirat& ingemifcit. ItaqueW^oc ift in meta-
phora. NominatautemecclefiamturturemDei , vtfignifi-
diaumeftfupripfalm.68. Necgratia caret quodidemno-
men proptcrambiguitatemnunchoftibus, nunc Dei culto-
ribus tribuitjdiuerfo tamen refpeftu. Hoftium exercitus eft
ingens multitudo ferarum crudelifHmarum. N»s vero fu-
poenas dare. Impunitas cnim armat impios & animos ad-
dit , vt cdnfidentiiis pergant in (cclere fufcepto. Ideo petit
impios tandem puniri , ae nimium fefc contra Deum cf-
fcrant.
PSALMI
. : IN I>SALMyM Lxxv: ^' ^.
/ ': ^^ PSALMI LXXIIII. .
I. Exord|utti . fiue propofitio proleptica , conftans duabus partibuiirexpoftulationc cum Deo , v.i.
i.pctitioncV.x.S.^"^*^"* P^"" ^''^^^'i *^^^^"^ I^^^^i^o cxornantur.
IL Narracio,explicans v.r.expoftulationem-.i.a malcficiis tyrannicis aduerfariorum,a ^.v.ad j.vfque
2. apriuatione fiogularium Dei beneficiorum , vertj. horumprimum,ceremoniaf, quarojm p«daeio*
Dcus Ifraelitas inftituebat. Cui fubneauntur aliaduo;vnum ordinariarprsdicatio^is verbi : alcerum
fingularisprophetij, qua extra ordinem confolabantur populamProphetscperfingularcsreUelationes
ipirilus. ■ ' ; '■>■• ■'-^r
III. Expoftulatio cum Deo,cuius partes du«. i. quod blafphemetirrlJeus, vTi^.l.qu^»dIpfoce]&
tc pij opprimuntur, v.ii.
, II II. Propofitio argumentorum,quibus prouocatur Deusad mifericowiliam. i. A cohftantla na-
turaj eius fcederifquc gratiofi,v.i2. i.A confiderationefingularium operum quac cxtra brdinem Deus po-
pulofuo prajftitit, inmarirubro,v.i3.i4.&indeferto,v.i;. j. Aconfiderationeoperum,ciu«ex ordinc
naturas pergunt,v.i^ 17. 4. Abindignitatc blafphcmiaruni,quas in Deum torquentiinJmicijV.iS.
V. Petitio tripartita,pro rationcKi. 4.caufarum,quar raodo addu&x funt.i.PoftuIat falutem Ecclefie»
V. 15?. 20.11. i.Nominisdiuinigloriam.v.21. 3.Compreflionemimpiorum,v,25.
Observationes locorvm doctrinah.
Vaf.i.Fideles aprofanis vexati oculos odDeum attoUunt . acfi 12 Gjuia nonfujjicit vota labijs concipere, nifiexfide oremvu-.x-
pUgas omnesfola eim manus injHgeret.Hinc difcamtt« quotiespre- nimifemper reuocadifunt ad beneficia quib. paternUfuum artiore
mimttr rebus aduerfis,non temerein nos iaBarifortttnA tela , fed Deusfanciuit erga nos.^qu^eleffionis eius teftimonia effedebent
arcano Dei impulfu pgella hAC autferulas excitari.quibnspecca- 13.1^.15 Hoc fine Deus potentiamfuam in Ifraelitis ex Mgypto
tamjiracaiiiget. ^'^^^»disexeruit,vtadfnemvfqjmundifi>«raretecclefiaperpetuii
troprtiloquendononirafcitur DemeleSlisfuis.quorummorbos falutisfu^forecufiodem.nec enim debuit tamcelehe bonitatk ^
afflmionibus quafi medicinis fanat-.quia tamenjenfus ipfepoena- omnipotenti* Dei docummtum ad Atatem vnam reHringi.
fum iram eius nos apprehendere cogit, per nomen ir4 Spiritusfan- Ecclefu hoftes aftutia quidem ^potenti malitiapoUent:atomni.
iius de reatuadmonetjideles. potens Deus.quum libet eorum capita conterit, (fj belluas iffas ro-
Dei mifericordiam fibi conciliantfideles dum confugiunt adfoe- bore vitaqjjpoliatas omnibus deridendas proponit.
derismemoriam,quofueruntadoptatimfili0s. Nati4r£ordinemutabit(^inuertetDeusdmnipotens,potii(squX
2 Precandi pducia in nobis najciturex gratuitaDeieleBione, ecclefiAfuAproteBionemdeferat.
promiJftonihHS,!^ cultu nobis per verbum eiua tradito. ' 16. 17 §^um in hoc ordinererum apert^e refulgeat incompara-
3 ^um hanc orandiformulam diHauerit Spiritm fan£ttu,im- bilis erga homines Dei ionitas , fideles merito indepetunt fiducia
menfum erga nos Dei amorem inde colligimus.qtibd iniurias nobis materiam.Et quU humani generis necejfitatib. adeo benigne Deus
tUatas tamfeuerl velit vlcifci-.deinde quoinpretio habeat nomims projpexerit.nihilminks eft confentaneum quam vt ergafuos dome-.
fui cultum, cuiusviolationem itaperfequitur. fticos patris officium facere negltgatj.
^ Hoitium ecclefi& rabies efera dbcetnos ad Dei manum htsfe- 18 §itfoniam non leue crimen eft,facrum Dei nomen ludibrio ha-
rulis nos caltigantemfupplices confugere^fimulq^ oHendit,quumfa hercj , meritoprecanturfideles vt impiorumpetulanterprobrafud
tan, eiufmtdi leonum £5 pr/tdonum antefignantts , fitfemperfibi contra cdum iaHantium infaniam Deus compefcaty.
fimiUs,pacemnoninterr'ufidincAlo nobis efie qusrendam. ^ 19 T^tfiina]iquonumerofintfideles,longetamenimparesfunt::,
— y<f.j.8.Ad excindendum Deipopulum amice conjpirant quiprius fuis hoftibus.imo inpradam iacent expofiti:fedpufillusilk grex W^
dif atits hoftes a^mtiTtfmfifiimi^at^ineuerteridapietate^fan- ontmpoterttifitmo paftoreprotegitur. . "
Bis omnibwi exercitijs e medio toliendis, abolendifq; ecclefiis/cholis 20 Hocperpetuum fanclis afylumfuit.infummispericultsfalut^
^politiis iirenuam nauant operam. ffiuo magis nos eniti decet vt Jperare,quiapepigerat Deusfefore illis inpatrem : vnde coUigimus
Dei nomen ^fincerumcultumpoIterifnofiriscuHodiamtu^ve- nonaliafulturafolide nitipreces noftras , nifi quia Deus gratuitd '
lut hireditario relinquamtts. eleSlfone nos fibi inpopulum adoptauitj.
p Extrema ea eB ecclefii affliBio.quH nemo apparet quijpe nii- Vbi Detufaciemfuam abfcondere videtur^ improbifibi latebrae
fericordiA animos moerore coUapfos erigat.finemqj malorum in den- ad quoduisfcelus vbiq^ ejfeputant^.
fiscalamitatumtenebris peripicerepojfit. ., zi Sluummaximl deieBifumus.egeftatinoftraparatum eili»
— jfo.jj 0««»» natttraliteradferenda mala nimisdelicatifimttsac -^ei tnuocatione remedium. - -— '
■ moUes.hoc vefum eftpietatis experimentum , fi nos magis vrit ac 22.23 EccleftA Dei hoftes. (omnium mortaliumftultifitmi)quu
torquet Dei caniumdia.quam quicquid nos patimur. DettmtpJitm,potiks quam homines.blajphemis vocibus lacejfantj,
^ EccleftA hoftes Deum refidem^ otiofum imagimntur,quotieslo- confidenter compeUendus efl Deus , vtmaieftatemfuamab aduer-'
«animU Cf patiens apparetifed in tempore fuorumpreces exaudies, fariorufuorum opprobrijs vindicet:quod quumfaiiufitfacile.im-
faciet vt impij reipfa fentiant eitu manum non perpetuo quiefcere, piorum interittts ia nobisprAjens effe debet.-quo.n.magisferociunt,
fed opportune extrahi vtfideles liberet , impiofq^ potenter conterat. eo magis imminet tn ecrum capita horrendA mortis fuppUcium.
' ARTICVLt PtLAEtlPVl.
1. AnEcclefiamfuamDeusreiiciat. <f. DeusrexomnipotensEccIefi*.
2. DeiraDeiaduerfuspios. 7. I^epeioperibus extraordinariis&ordinariis.
j. De Dci reminifcentia, & afteftibus qui ei tribuuntur. 8. Hoftium Ecckdx charaderes, impietas, ftultitia, yio-
4. Poteftas ten cbrarum quanta fit aliquando. lentia,bIafphem2B voces.
j. Impiorum furor & immanitas, pra;fertimin Dci Ec- j». Ecclefiagrex,coetus,turtur, cateruapauperumaffli^d-
..' defiam. rumjoppreflbrum.egenorum Dei. , ,;>
ARGVMENTVM PSALMILXXV. t^ii^ : '
iR AT J A RV" M aSlieefii (jmd Demimer horribiles coUiJiones imperiorfim, ftj conjfu/to^
Ines rerum humanarumferuat altt^uas poUtias ^ ccetum aliquemia e^uo agnofcatur (^celehretur:
^quodijue reprefiis furoribus irnpiorum homimm ^ tyrannorum , <}ui omniafrofua libidine euei^-
itere conantur,excitatfalutaresprtncipes ^gubernatoreSi ^tti res coltapfas tngentre humano re-
\/}ituantiC^ ^acem,iufiitiam {^ poltticam foctetatemtueantur. Huicgratiarum atiiont /iikijtttur
obiurgatto , (jua in imptorum tyrannorumfafium^fuperbiam inuehitur,^uod conpfifuis vtribus aut prudtnttd
mhilnon tement,^H0 licentiamfuarum cupiditatum obtineanf.nec definant bella ex beUtsferercyi^ omnia tur-
bis mijcereyvt ipfiinterea crefcant (^ domintntur. Horu vero infania^ irritos conaitts rideti ^paniu et»gr{il$^
E E . ij.
--,..■ \_ ^ ' ■ ., .(d
' V-. ■^'■.^'^•fifijjS^JWpspJM ■'■^\^fK^-> '■■'W^li^j'' ■'.■Wr : •
PR/ELiE.Ct. HENR. MOLLERI ^ ^,6
«k»»^ minmr,MitA elegAnti hypo(ypofi,in ^m dtfirimen pingit inteYcrHcemfiorum&jKnas '^uoi impi,
Minebttnt T^ndemvero infine.ecclefi^ffratulatHry^Hod enerfis & deletts tmpm tpftrurfits exent capnt ^
^orereinci^t^id^HeheneficiumMr^toam^^^
Verirtmle mtm efl ht»nc Pfalmum a Dautde compofti!um& Afa^hodecantandumtradmmejfe^ cum
euerro Saule atque eiusffiteUitthus, a ^uihus regnum Ifraeltttcum mtferefuerat turbatum ac Uceratum,ipfe ad
reamm eHeUuseft & inaugHratus, Ita enim lo^uitur in hoc Pfalmo , vt & pratertti temporis calamitates de-
ploret-ft' in pofterumpremtttatfe operam daturum vr regnum lacerum ac conuulfum relie deinceps conftttua-
tur eh'pace,iudiciis[legibus>honefta difciplina & religionts culfu firmetur acftabiliatur. Ptos vero tn hocpo-
pulZInrolaturneoffenfifaftU^fuperbta hofiiumy^Hamfub Saule experti erant.fant aliem a Deo , aut cogi^
tent Veum nullanicuram agerererum humanarum^fedfinem^ ^ exiti^m tmptorum tntueantur.auem ait ejfe tri-
mimum Oui^vero Dauid iypumgerit Chrtfti, non tnepte hicPfahnHs ab interprettbus adChrifium tranf
fertur Isemi^vnicMiJrverusKexeft.^^uiopprepis njr deletis hofiibus fuperbifiimis (^pertinactfttmisMabolo
eh- morte res collapfas ingener^humano reftttmt , (t 'verbo ac Sptrttufanao corda piorum munit acconfirmatt
ne ab horrtbilibt^ dolortbus confcientia aut mortis , at^ue aterna dmnationts con§feUu ahforpti^cum rehtjiia ,
irntiamultitudtne inaternutp pereant'.<^uiqueecclefiaminhacvitainter horrtbtles furores dtaboWi^frmalo^ '
rum heminummirabiltter feruat & defendit , vt^uan^uam caUmttates ft) arumnas ipfa expertatur vartas,
tandemtkmedeletis hofitbw rurfus exalteturj^-gloria etuspafiim confpiciaturudijue befieficium ecclefiagra*
toanimoknofcit&f^'^^*^^^* ^
An ftiumphandum,neperdas,PfalmusAfapla qm eccleffam miTere diftra^am & laceratam tjrranniae
•^ . * diaboli.&oppreflam ingentibus dolonbus& «rumniire-
^canticum. ,,n,,^^ftf,.„.>:„:„f„nrMatio. ftaurat,& firmiscolumniseami^abilit &confirmat , vtdein-
W^jDe hoc titulo diaum eft fupra in mtcrpretatio- ^^^^ .^^^^^^^ ^^^^^^^ ^^^^^^^^ ^^^^^^ ^.^^
•«cPndnuj?. •, «..^„:„ ^««w^j^/w/l/ertxra/wOTj Ideft,poftquimimperiummihi
1 Cclebramtis te Deus,celcbramus : & propin- diuinitus commiflum accepero , & popdl.is Kraeliticus cce-
«uom nomen tuum:narrant mirabiha tua. perit me agnofcere fuum rcgem , fe<|ue mihi adiungcre 8c
Orditurpfalmiima gratiarumaftione. Eflique hfcprin- meaaufpiciafequi.VocabuIumnyiQ interpretaripoflumus
cipalis propofitio, in qua fub perfona totius populi ita Dcu vcl coetum ipfum , vcl tempus conrtitutum feu impcrium,
compellat. Nos gratias tibi agimus Deus.& quidem verbum quod conftituto certo tempore tandem ad Dauidem dQuo-
celCDrandi ingeminat , vt ftudij ardorem m canendis Dei lutum eft. Etfi enim multo ante Dauid creatus erat rex po-
laudibus exprimat. Non enini fcgnis eft ecclefia in aeftiman- puli Ifraelitici : ciim a Samuelc vngeretur : tamen non nifi
dis aut cclebrandisbencficiis Dci.neccontenta eft femel li- poft multos annos & quidem poft varias iniurias &2Brumnas
la commemorafl*e:fcd fubinde illa meditatur ac-prajdicat. I- peruenit ad imperium, & Saule mortuo manfit annos leprfi
dco idcm vetbum repetit,& vtitur tempore prajterito ad fi- in Hcbron.donec omnes tribus fe coniungerent. Atque hoc
■enificandam illamafliduitatemj-uw habens hts anher gethan, eft illud dcftinatumtempus de quo hic loquitur. Chriftus
^ndvvolleneshmfurtfitr vndfurthun. eriam,quanquamxternusrcx eft fuxecclcfiac, tamenciim
Etpropinquum Mmentuum]Coniun&io videtur habcrevim aflfumpta humana natura opus uoftrx redemptionis peragc-
*'caufalis particulscjvt faepe alias. Itaque commode fic refol- ret in carne,& regnum fuum,iam in anguftias rcdadum , &
uitur oratio : quia propinquum nomcntuum. Nomen vero variis modis contufi^m ac conquafl~atum , inftauraret& am-
' Dei fignificat ipfum Deum qualis agnitus eft a piis in cala- plificaret , dicitur accepiflTe illud tempus feu iUud regnum,
mitatibus preteriti temporis,qu6d videlicet fit bonus,fideIis, quod ei multo ante erat promiflum a patrc.
fortis & potcns in defcndendo fuo populo aduerfus rabiem Ego reBa iudicaho] I d eftjCgo refte adminiftrabo hoc regnu,
"^iSt furorem fuorum hoftiumihoc nom6 dicit 6ffe propinquwn, Verbum iudicandi «wdxcft^tfitif compleilitur bmnia officiC
__^„iafenferintDcifidelitatem&potentiaminferuandaec- boni & falutaris principis. Primiim Cnim refte iudicare
^cfia & delendis hoftibus propinquam & fubitam,cum n5- fignificat refte conftitucrc iudicia , quibus boni aduerfus in-
dumfperace talia poflent. Alij nomen de verbo patefado iuftam vim defendantur & mali puniantur , & in totagu-
'intcrpretantur. Sed vfitatum eft Dauidi nomcn Dei accipe- bernatione nihil facere ca»co impetu vel affeftu abreptum,
rC pro ipfo Deo oftendente & exhibete fe aliquo illuftri fa- nihil tribuere gratiat, nihil irar, nihil odio, fed ius jquabili-
€to &teftimonio, atquchocmodo quafi imponente fibi no- ter adminiftrare omnibus fecundiim Iegcs,& operam dare,
mcn quo innotefcat. Quando etiam Dcus opem fert miferas vt ciues inter fe viuant honefte , lui «JiMi'\Me ♦ jxo<, vt Plato de
6caffli£bc ecclcfig.eamque ex calamitatibus e ripit.hoc fado fine Legum politicarum inquit. Deindc fi foris bellum iiim-'
oftenditfememorcmeflc fuorum, fidelemque cfleinfer- gruat, arma induere pro repub. & cmes fimiil armare atque
uandis promiflis , & fuam potentiam m euerfione hoftium inftruere,fortiter pugnare & rcprimere hoftes,& dcfendere
=^decIarat.Hocigitiirnunceiuseftnomen,vt&bonus,fideIis fubditos,acdepumshoftibuspac5rcftituere. Ha'c furitTr«rri
ac mifcricors^in fcruandis fuis, & poteris in delendis hofti- cipua officia boni rcgis. in pace & bello feliciter & reftr ad-
busdicatur. miniftrarerempub. lamfiataccommodatio. QiiiafubSau-
N«rr»»f ] Mutatio eft perfonae vfitata Hebraeis. Necenim leconcidCrantlegesaciudicia, &popuIusvariisbeIIis erat
_ alii funt qui narrant mirabilia , quam qui cclcbrant benefe- attritus , affirmat Dauid fe deinceps reftauraturum hoc re-
cia accepta. MirabtUd autem vocat illam adrairandam hbe- gnum,& reftituturumea quar funt collapra.
xationem , qux illis pr^ter omncm fpem & cxpeftationem Talis autem rcx inprimis eft Chriftus* Is fuo aduentu re-
contigit. ftaur^& repurgat verbum, quoconditur&conftituiturec-
' ;-i Quumaflumpfer0Ccetumbi?//m&w/?4r«- clefiarquodanteamultiserronbus aPharifeis&aliis erac
*7 ^<- A ' ^ K corruptum & deprauatum : damnat imptetarem & hypocri-
^«wrjcgo rcaaiudicabo. fin hominum, &oftenditveram viamrefte aenpfcendi &
Huius verfus & fequentis fermoncm tribuunt plerique ritecolcndi Deu.Hgcenim funtiudicia qua: ChrirtuSexer-
interprctcs Deo ipfi.qui promittat fe politiam difllpatam & cet in fua ecclefia. Deinde foris liberat ecclefiam ab hoifi-
mifere dificAam fuperioribusbelhs rcftauraturum &in le- bus,diaboIo,morte & poteftate inferorii. i. quibus crat op-
gitimum ordincm reuocaturum , &, populum tanquam fine preflTa & in feruitutcm redafta : reftituitqueei bonaerepta
* certo paftore hiric inde oberrantem ad vnum caput reuoca- ab hoftibus:armatetiamipfamecclefiamcontrahoftem, vc
turum ac collefturum eflTe. $ed fi diligentcr totus pfalmus a- pugnare deinceps feliciter contra eum po ffit: adeft ecclefias
fpiciatufjappawt ipfumDauidem de fe verba facercquod ex pugnanti,''& non tantiim ipfe fortiter prarliatur , fed noftrae
(equentibusvcrfibusfacilecolligipoteft: cum infultans im- quoqueinfirmitati opitulatur, ac dextras noftras regic &
piw Dei cotCmptoribus dicit.fruftra ipfos cofidere in fua po- firmat.vt feliciter pugnemus. Tandem veri> eduftos ex hac
tentia, aut fiducia fuarum virium fele efterre contra Deum vita plene liberat nos,& adducit in con/peftum Dei, donac
atqucipfiusm6hra:quiafoIusDcusfitquiexaItet,&qui hu- aeternalucc, iuftitia & vita. Hatc omnia hic lignificantur,
milict. Et pfalmum concIud& inquit,Ego annutiabo in per- ciim inquit^Ego reBe iudicabo: & (imul per antithefin damnac
petuum, &c. Et omnia cornua impiorum confringam: quod cos qui vel prauis dogmatibus feduxerant antehac ecclefii,
certe de vno atque ebdem intelligi neccflfe eft. Quia vero vt vc Phari(a?i:de quibus apud lohannem lo. dicitur : Omncs
fiepc iam didum eft, Dauid typumgcrit Meffiat,ideo hunc qui ante mevenerunc, funcfurcs & lafroncs : vcl qui tyran-
" rmoncm etiam Chrifto tc&e tribuimus. Is eaim eft nide ecclcfiam opprcflTerunc.
Non^,:
#'
..-, ,,.-. i..<J,i.jj(^!i(
,w'
P S A L M VM LXXV.
NonnuUiinterpreteshxc adextremum iudicium accom- 6 Ne attollatis m altumcornu veftrum-ncK
modat, &tempus,dequoinhocverfuloquitur,incelligunt qnaminicolloduro '
dicmexttemiiudicii, Sedcum de Ghriftop^almumintcr- p*»toiV ;« /4*r,.r.«M^«l «r i • U
prctamur,totumiUudtempus. quo in hac vita filius Dei ec dd1n^LdmS,Sl ^'^^"^^^«•^^/'onerui offJcii& «-
Liiam coUigit & mirabiliter gubernat,comprehendendum li^r & ^ n^.n (V f ^"r v ''"'"'^i.' 'J"° ""'"^« ^^"'P^
eft. Quanquamenimin extrlmodi<itandemiuftumruum r^ "•m iln frff ^"' i ' k'^ ^^'"P°-
iudiciSlli adueriiis impios & hoftesDei declarabit, tamen in Se^.Z n^« J' Si^"''.''""^"!,' ^'^"^ & verfU prarce-
hacquoQuevitaiuftaeius iudicia in affidua confc/uatione ?e™ ^j^^°^^^^^^^ vult,feantchac
bitatores cms : cgo conhrmabo columnas cius, rumrempub.nehuiufmodihominibus parte eiusaliquam
Sclah. — ~ _ - i^^^__ committat:fimul ctiam oftenditnon pote-tiaaut virjbushu-
PoUicitationi fax . diligentirB & fidei in adminiftrartda ""nisparari autconftruarivlla imperiafedfolrus Dcihoc
republ.primuni ex antithefi mircec,c]uerelam,quaad prioris
temporis ftacum refpicif.deinde ad pollicitatione ofricij fui
redit.Sub Saulc.inquit.ita refpub. erat afflida.vt illa collapfa
fubdit;i vidcrentur defperafle de fua ("alutc.^ NuUa enim fub
co iudiciarefteadminiftrabantur, nihflque agcbarurfecun-
dum legesjfed & rex& qui eius loco prarcrautjomnia trahe-
bant adfuas cupiditatesrqu^rcbant fuas dclicias& otmm:
conniuebant ad icelcra, furta,rapina,s,corrupti pecuniamon
afficicbantur calamitate aut iniuriis fubditorum :denique
nuUam partem rcipub. rede curabant. Vnde neceffe fuit
fubditosconiici in varias calamitates,3Brumnas & dolores,&
jftatum reipub. conuelli aclacerari , ita vttriftiseiuseflet
Ipecies. Hoc vult cuminquit, Terram fuifle liquefaftam. »^ n ^- "v-'«>.o,.,un,ni,it-5,
OftenditigiturDauidhacqucrela, quantum mali accjpiat ^"oftj^o tempore non pauci. Hifcantfchac erauiflima
efl-e beneficium,vt.poftea dicetur. Chriftus vero,qu. m per.
JnaDauid.spmgitur,imprimisodit & ac}uer/atu?fuperbos
& iaaabundos,hoc eft. eos qui confidunt vel pia-rocaciua a-
hquapropterpropagationem carnal^m. vc Iud«i, velfua
Jufticia & operibus cx.ft.mat fe demereri gratiam diuinam,
& rcenum c:tlorum comparare Tales non tantiim rcpre
hendithocloco Chriftus.fednullamin fuo rcgnohabTuros
partem afKrmat. Nec incpte ha?c reprehenfio ad ambitio
nem & arrogantiam miniftrorum ecclefi:^ accommodari
>fi. IM' r " --•". UVV.V/1II
otelt. Illi enim funt qui columna.s ecclefi^ ambitione &
crelcendi ftudio, aut fiduciaingcnioru auf eloqucnrixDle
runque labefadant, & triftia dmiz ac d.ftradiones pariQt"
vtoI.mSamofatbhus.Arius,Neftorius,F.utychcs.autfrmiIes
refpubl. fi malus atque impius rex prxfit : ficut ccontra
ingens bonum eft rex bonus & pius. Vcr um enim eft quod
cft apud Xenophontcm , «vX*» iv^t »vJ\' <f^i<piiia mttfod-
yt^. Ad Chriftum deinde fi pfalmusaccommodetur, hsec
querela magnitudinem malorum& calamitatum , quibus
totum genus humanum erat oppreflum propter peccatum ,
complcftituf . Poftquam enim ab integritate lua deliiuit
homo , coepit diflolui & difHucre : id eft , non tantiim a-
mifit illam iuftitiam & fanftitatem, qur erat imago Dei
fulgensinhomine ^fedetlam contaminata & cotruptaeft
natura humana horribilibus peccatis , fafta eft reairse & x-
rernf damnationis, & ingenti mole calamitatum & dolo-
rum in hac vita eft onerata. Ha:c eft iUa liquefadio & diflb-
lutio de qua hic loquitur, qua» hon tantum in omnes pofte-
ros Adaj icdundauit, fed etiam in ipfam terram. Nam terra
propter peccatum hominis fafta eft fqualidior & triftior, &
vt Paulus ad Romanos 8.inquit,>vfi»at^« iiiuv.
Egojirmah columnfif eiui]Metaphorae{i fiimpta ab «difi-
Hciis ruinam minantibus. Eftque hxcfententia,cgo reparabo
ruinas, ego fulciam & firmabo repub. refte conftituris iudi-
ciis&legibus, firmata diiciplina & pace, &quodmaximum
eft, cultti religionis rite conftituto. Hajceniin funcillaada-
mantinavincula,quibusc6tincturrefpubl.non'opesautma-
gni acerui auri & argenti, vt Dionyfius tyr^nus Siculus iudi-
cabat^&har funtilla» columnae, quibus nititur refpub.puritas
fcilicct do^ftrinaf de Deo,& legitima adminiftratio cultus di-
uini,feueritas iudicioru.in quibus iecundumleges honeflas
iudicetur,honefta difc.pIina.pax&traquiUitas publica,dein-
de depulfio iniuriar, ii qua ab cxternis hoftibus inferatur.1
comminatione & obiurgarione Chrifti ab p, ab adminiftra
tione ecclefi^, & nifi definant turbare > ecclefiam y futurum
al.quando vt humiLentur,& fc ces indignationis( vc hic dici-
turjbibere cogantur.
Dkfi iaSta^undis^JVidctnr in primis notare eos qui fub Sm-
leregnum Ifraeliticum adminidrarant IHi emmfaftutu
mebant,& quod ad (ummos hon6ies eueft; cflent, nihil non
fioi licere putabantjitaque re.';c]uos omnespr.T fe contem-
hebancperucrtcbant iudicia &lege,s,cxercebattyr;hn,c!cni
in quofuis«turbabant remp.immodcraris fuis confiliis , falli-
dicise repellcbanc i fe omnes bonos.
Nolitegloriari]U eft, laftare veftras opes , dignitatem,Do-
tentiamvires. ^
NeattoUatis cornu^U eft,nplite fiducia veftrarum viriu in-
folefccre, auttentare aliquidcontra Deumaut contraeius
populum:nolite oppnmere bonos per vim, nolite violentec
cocutere& tnbaiercmpub.autecclefiam. Meraphora fum-
pta efta cornutisan;manribus,quibus robur praicipuum efl^
m cornibus,vnde & l.atini dicuntco.nua fumere,pro fuper -
bire,inrolefcere;quaIe eft illudOuidif r«»f^<?«;«.f<,y„;^^/2^-
OT/^Loqui collo duro feu pra?fado, eft loqui arroganter &
fuperbc , minas efflare, ncc fledi con.^lio aut precibus vWis
ad moderationem , fed pertinaciter pcrfeuerarein Mccpto
odio aduerfus alios , nec quiefcere donec animum expleue-
ris. Talesmulti fcmper funt in aulis malorum principum,
&hullaartascaret exemphs; habuit autem Saul miniftros
tiles co|nplures,de quorum arrogantia, inhumahitate&in^ :
clementia fa;pe in Pfalmis qiicritur Dauid.
7 ;Quia neque ab orietite^ncquc ab occafu>neqiie-
deo Bafiliusin hcxamero, columnasrcee interprctatur S^deTerto exal(are[iW ir/?,cAr4/M//o»^/.l
Itainhisvcrfibuspingit propheta officiumboni& falii-
taris principis,&docet quomodo res corrupta» & collapf^ in
repub.coriigi& rcftitui debeantacpoffint.Ac veiifimile eft
Dauidem ad confirmandos fubditorum animos hsec fcrip-
fifle.Nammagna pars populi mortuoSauIe,adhucfequeba-
tur Isbofetum filium Saulis , vt neccflfe habucrit talia de fe
pr^inittere , quibus animi paulatim allicerentur , & rurfus
coalefcerent.
Quod ante in ifta repub. praeftititDauid, id Chriftus prg-
ftat in ecclefia. Ille enim eft qui firmat & ftabilit columnas
ccclefia:,hoccft.«qui res collapfas ingenere humano reftau-
rat,&quirurfus ccclefiam Deiexgencrc humano colligit
vcrbo promiffionis & (piritu fanfto , & hanc mirabiliter re-
git &,defendit aduerfus fatanam & mundum,ne dclere eam
poflint. Ipfosetiampiosfenfuira? Dei aduerfus peccatali-
quefaftos atque ingftibus doloribus oppreflTos confoIatur&
erigit,Spiritu fanfto renouatjVt nouum robur, nouam larti- r j ^ "j r ' **"•»
tiam,& nouam vitam deinceps concipiant,ne deinceps d^olo '^^. ^ J ^d vfum & falutem alionim hominum his vcamuy.
re fatifcant autin «ternum cxitium ruant. f.' t t. " <^°S«emus peum efle mftum iudicem, qui ciitn
iW3nIdcft,itamenfurabo,vtad perpendiculum coUo- odionabeatomhesfuporbos^mox illosdefuofaftigio deii-
centur,nein hanc vel iUam partem inchnent. '^'^^ ' f videafeos aHu^ fut^ opibusj fua potcntia & viribus,
i^' • 1 • i_ j:- r.-^i • • • o • •• aut fiducia harum tumidos, amis ferudeiitdr premere & ner-
Dixiglonabundis,negloricmini:&impii«, fequi. ipr prcmere « per-
8 Quia Deus iudcx [ ifi] hic humiliac Sc hic
exaltat.
Addit rationenijcur depofita fiducia fuaruni virium velit
eos c^e modeftos. Quia exaltationcs npn funt ab orientc,
nequd ab occafu, id cit. non funta terra , aut ab honiinum
prudentia,cortfiIio & fauorc.feda foloDeo. Etquanquam
nonnullifuaaftutia, yelmalisartibus. vel gratia& fauore
plebis,v4aliis mediis& occafiot^ibusinterdumad fammo^ ,
honorumgradusJ3eoficpermittente,afcendunt, ij timea
rurfus iufto Dei iudicio eu6rtuntur & deiiciuntur : vt fubi-
tf> inanis ille faftus &pompa omnis euanefcit.Harc fimplcjc
&genuinaefthorumverborHmfententia.Eftque hocopti-
mum fuperbiae corngendar remedium, Ci cogitemus non
humanainduftria.velaftutia.vel yiribusparari opes, poten-
tiam,regna, vt pletiqUe cogitant: fed diuihitus iUa dari ho-
minifcus:nonvtIibidini ipforum infefuiant, atit inftrnmeh-
tafin^ tyr^nnidis & violentiar, autcupiditatuminiuftaruhij
5
tieattoUatiscornu.
Ne^ue aJ> oriente,nt^M ah occidente,(^c. jUomiaes in compa*
/»
.«&2
«^.,
...^a.
■lj!(£,^':A:J't^^,
:<!«;;..
.'m
r
iifci».'i».*»aui-.-i....
i*t...
^^^ P k /€ L E C T. H E N R. M O L L E R I -^^^^5^^^^ ^ >
randis opibus & aliis fubfidiis, refpeaant ad omnes n»uriAt 4pfe primusbtbit & cajtcrJs propinat, id eft^fummas iprcca-
plagas ,nifncque ad oricntem,nunc ad occidcntem, niinc ad lamitates & miferias in hac vita perfert , quas a nobis in fe
meiidiem.nunc ad fcptcntrionem feic conucrtunt,& omnia transfert,ne magnitudine malorum nos opprcfli percartius.
tcntant ac moliuntur vt haec praefidia fibi comparcnt ,in qui- Dcinde omnibus ordine caliccin porrigit, id eft, lingulis fui'
busfelicitaterarcrumhumanarunMcoUpcam: fed omneil- portionemafflid:ionum,quasfuftincant,dirtribuit.
lud ftudium & omnis labor ille, inquit propheta,cft vanus & C<»//xcnim jn Scriptura afiliftiones fignificat , vt aliis di- ■ ^
irritus,quia Ji rebus humanisno pendetexaltatio,fcd a Deo. ftu t%Esmtiieiniegltcheremtrii,nefdeinthun,einergroe(fer-denn
Conatum ;gitur & ftudium hominum ambitioforumhac //crWfr. Noncnimpotefthjecvitaeirc finc calamitatibus
diftributionevoluitpingereprophcta.Defertumlud^^erat &miferus;&fempervinum,quodlaBtificaredebcbat, ma-
ad meridie,ideo hoc vocabuio meridionalis plaga notatur, net turbidum:fcd quo quifque magis fcdet propinquus huic ;
cann Doftiores infinitiuum effe iudicant terti» coniut conuiuatori , eocitiiis cum bibete nccelfc cftjhoc cft , quo
gation is averbo EZan.Eftque vfitatupi in hnguaHcbrxa in- quifque magis ftudet pietati,& quo propiiis accedit adChri-
hnitiuis vfiloconominumycrbaUum. Exaltareigituridcm ftum,vcraillaiMi»(»»fltqu5eftmembrisctii|ncapitc, eocitiiis
eftquodexaltatiofeu exaltationes. Itavero fi rcgasnaiO guftathasmiferias, Oportet cnim pios conformes ficri ima-f
fcribcndumeftcum cametz fub 3 mediaradicali ip ftatuab- ginis fili;Dci,& vtPaulusinquit ad Col. i Oportet nosin
folutojvt quxdam habent exemjplaria. Alij fequuti Gra:cum carne noftrafupplcre quse defunt affliAionibus Chrifti.-non^
interprctem nomen plurale efle iudicant ab nn qu od mon- quidem quod ad meritum , fed quod ad focietatem attinet
tem hgnifjcat, & fic Iegunt:Neque a deferto montmm,id eft, qui nondu eft complcta, nec nifi antc extremu dicm com-
nequcilmeridie. Nam defertum quod-w^tipfisad men- ^lthit\xt.SiemujfenalUeingefeUentriickthun.UtoChvi(k\xsin
dicm,crat montofum. Et qui fic interprctaXtur,iudicant euangelio interrogat hlios Zcbcdasi , numpoflent de eo-
cflemimefiminhacoratione,quaimpiorum&Tupcrborum dem poculo bibcre , vndc ipfe deftinarat biberc. Hzc
hominum fermo exprimatur.qui euefti ad fummam poten- igitur caufa eft curpiis hoc vinum tuibidum fit guftandum,
tiam, aut nafti magnas opcs, exiftimcnt fe iam fatis bcne ef- & cur citiiis qu^m alij has miferias deguftent. Pritis enim
fe munitos aduerfus omnes fortuna; cafus,nec quicquam vel hos ordo attingit : ficut & Petrus inquit.Iudicium in dom»
ab orietcvcl ab occidetc,veI a mcridie ingrucre pofle.quod Dei incipit : Impij vcro etfi tardiiis communes calamitates
vcl metuendum fit,vel quod deiicere eos de fuo ftatu poffit. fentiunt, vtpotc remotiores a Ch rifto , atque intcrea i fui^
itaquefccur^ in hasvocesfxpe crumpunt : Neque ab ori- voluptatibus&honor.busfuauitccdelicianturttamcn tande
entc&c.aliquidlcilicet eftquodmctuendum fit. Hxcfcn- adhos quoqucfenliiscalamtatumperuenicnt.necillimox
tentia etfi fatis concinna eft, tameri iudico altcram efle ve- defungentur vt pi j , qui leuitcr tantiim hunc calicem dcgu-
riorem:nam antithefis lequcntis verfus fatis declarat ,pro- ftant,fcd fgcesipfas cogentur exugerc,id eft.extremas &nfi-
phctam Dei cxaltationes &humiIiationcs,^ atque adeo iufta "quam finiendas poenas & criiciarus cogentur ferre. Feces c-
ipfius iudicia opponcfc hominum imaginationibus , qui nimill» funtexitiofje& Icthales bibcntibus.
fpreto Dei iudicio , exiftimant fc in rebus humanis fempcr Plenus mixtione]Hoc ad confblationem piorum adiicitur.
aliquid rcpcrire pofle,quodvelpotentiam,vclautoritatem Significat euim Deum ita tempcrarebasmircrias &xrum-
vel opesconciliet, c6que quo cupiditatcs ipforum tcndunt, nas piis hominibus , vt perfcrrc pofHnt, vt ciim quis vinum
cos prouchat. forte & plcnum mifcct.ne fubito in cerebrum pcnetrans fu-
Detti efliudex ] Qui fcilicet miindum gubernat & rcs hu- rorem gcncret.vcl febrcm accendc;i,aut ciim quis feces ama-
manas moderatur fuo confiIi6,& in cuius manu cft attoUere ras mifcct vino dulci & fuaui, vt b.'bi poffint. Deus enim x-
vnumquenquc vcl deprimcrc. rumnas fuorum tcmpcrat dulcifnmo & fuauiflimo vino c6-
lUehumiliat'] AUj rcddunt.iftum humiliat,fcd quia non ad- folationum euangclicarum.quar bftendunt fauorem , prse-
ditarticulumnN malocxponereinnominatiuo.Alioquie- fcntiam&auxihuin Dcii^najrumnis. Impijs verb,quiapo-
nim dicendmn erat ni-nN. ftrcmb bibunt,nihil rclin^uitur nifi zmttc» f£ces,nulla con-
9 Quia calixinmanu lehouac&vinumturbi- folationum dulccdinc mixta».
^wmlfACulentnm-iejuodturbidHmefiyVtfubaudiatHr i^ Lgo vcroannuniiabo inperpctuum: pfal-
relattuurn^i^if Efiemmtertiaprdteritt]imp\ctusc(i lamDeolaccb.
'^ixtione & effundet ex co : vtiquc fjccsvcius exu«=^ "£t oiiinia cornua impiorunrfijccidaiiirirxafc — ~^
^entjbibcntoTOnc» fcelcrati terraev:iirzz=z:z=: tabuntur cornua iufli. :r^T:zz:L^.iz^:Z-:z: Ji=
" Concludit pfalmum repetitione propofitionis, qu« vt di-
Expolitio cft prajccdcntium vcrfuum, qua occurrit tacitae xi, eftgratiarumaftio, qqbdhancpolitiam Dcus tandcni
(pbieAioni. Poterat enim quis diccre, fi Dcusfolus citqui dclctisimpiistyrannis&turbatoribusrcipub. rcftituiflet in
cxaltat & humiliat nunc hos nunc illos , & nihil hic tribuch- integrum,& vulncra eius fanare coepiflet. Huius* bencfici/
dum cft induftri^ aut confilio humano, qui fit vt in hac vita hk ait fc perpctub mcmo rcm futurum , gratique mentc &
{»ij & boni plcrumquc duritcr affligantur & premantur,ma- animo id cclcbraturum cfrc.Huic polhcitationi gratitudinis
iecontramirabilitercrefcant, & ad fummoshonores, ad rurfus,vt in cxordio,fubiicit promrffioncmdect)ercendis&
fummam dignitatcm & potentiam perueniant? Ha;ccine rcprimendis hominibus fuperbi;, arrogantibus , iniuftis & ^
funt iufta Dei iudicia , de quibusgIoriaris?Si enim res illa» a impiis, & de euehcndis , omandis ac tucndis bonis & iuftis.
<cbMlier^irv6iaffcatediuina pendercnt. gqtiumerathos ^^^a^erediaum fatiseftinexocdio.
primbs omhiurn euehcre & opibus ac dignitate ornarfe, qui Succidam cornua^ld eft,euertam & frahgWpbtentiam ira-
Deo proximi f unt,& qui ipfum cxanimo colunt* Huic obie- piorum, non finam eos emergere aut ad aliquam potcn-
ftioni rcfpondet eleganti oratione feuhypotypofi, qua re i- tiam perucnire,non committam illis gubcrnacula, ficut an-
pfam quafi oculis fubiicit. Pingit cnim Mcf^am regem no- tchac fubSaulis rcgno faftum eft.Scd iuftorum cornua cx^I-
ftrum , quem hic nominat Ichouam, tanqiiam «WTaeji feu tabuntur , id eft, iufti a me cuehcntur ad dignitates, erunt
auftirnHei^i tommecnus humanum in hacvita ita excipcre ^ m honore & gloria in meo rcgno, omniaquc adminiftra-
conuioiojvt finguu aliquem guftum illaruhimiferiaru, qui- bo pCr homines iuftos& probos,ac quo quifquc melior eft,
busobnoxiumeftgcnuShumanum^pcrcipiarit.IIIjcnimper eomagissi me diligetur & ornabitur. Chrifjus etiam fi-
virium turbidum&mixtumhicfignificantur: fednoncod^ cutpotentiamimpiorum deftruit: ita iuftos zterna gloria
modb omnibus illum potu diftribuic, fcd tanqua c6uiuator ornac.
' ■"'"■-iv^'- :- :,,.,^ ,, ,.:,:''■', psAfMi Lxxv. _ - '■■ ■
■'■'■ -"•f:'\-^'- " '■'"■ PARTtS. - '■-
•■■■•■''•'.. , ■ : , M ■ .
I. Propofitio l6coruni,exquibus mifericordia Dei imploratiir.i. A confcflione beneficiorura pratc-
ritprum & praBfcntiuii^ Pei,v.z.rcfpicit autcm Dauid propri^ fingularia Dei opera erga ipfum,quum pro-
fuguse{ret,rcftitutus,eucdlus,&iin rc^np vnius tribus conferuatus contravimcaeterarum : partimctiatn
ad pubiica bencficia erga rcgnum fuum.i.Profcffio officij quod (c prasftiturum pollicctur DauidjV.j.ad lo.
* vfque,mgencrevi 5.&^^.fpcciatim,v.5.& fi.quaethefi ornantur, v.7. 8.9. aDcifapicnti$,& iufti confidera-
tione» metaphoricis&illuftribus,loquutionibus depida. AUoquiturautem Ifraelitas fierduelles qui in
SauHsdomorcgnumformare ftudcbant, nec iram Dei Dauidem ad rerum gubcrnacula vocantis me-
tuebant.
II. Petitio per paralcpfin,verf.io. & ii.nam perindc eft ac fi diccret Dauid, Nc perdas, O Deur,*
fedpo-
■*>(.
J> '.J^^V^- ■'.Jfei:: "v ^ r M-..'.^-^..J- ^."-.X. .. . './'-. ■■-, ■ '^^, >
.,.: ^^.^^TW^ r. . .. "7 :-, j^ PSAL-,M,,yM LXXVI. '" :'- ■ ' ^ 66z
■ fcd potius ratiqncm ineas qi^a luilfraelita conferucnfur. Tunctnailla pij princlpis prxrftabo officia.
I. Annuntiabqtuaslaudcsjpfallamtibi. i. Dcbcllabo fuperbos. 3. Subieet(Sparcaro,&I«titixMnul-
tiplicis argumcnta (uppcditabo. j- ' ; *
* . ; ^ ™ ■ ^ ' .' f ' ' •! ■'■'■' 'iU '' ■
' '^ . ■ '■'■''» ^'' ■'5^^' 1 '
" Ob S ER VA TION ES LOCbRVM DoCTR^NAE.
TriaprAcipua tontinet hic Tfdmus.u §lubd Dfusjit omnis ittJiA ruerent homines , nifi cjmtenmfaftu excAcatifibi nimiu arrogmt',
politiA auHoratque moderator.2.prAcipuM illas magifiratuum du^ NecfaciUhic morbm euellitur.vtexprophetA repetitionibm liquet:
aspartes,nempevt terrorifintmalis,ionosautemfoueant.).Horu quomagis nos eniti decet vt animo demijfo coram Deo^pro-
■ vmniumvltimtmfinemirumfevtBeogloriatribuatur. ximisincedamus. v .
i.z Deusvirtutemfitamexeredoferuisfuisosaperit adenarra- 7 OptimuThcorrigendAfuperbiAremedit^mJitrftadmonemural-
dafua opera : iufidque laudandiDei materiafuppetit,quiafe ofie- titudinem non a terra ejfe , fed afolo Deo.Huius doHrinA vfus eft,
ditprxfioforeadopemfuisferendam. tftfefidelesDeototosfubijciant.necfaUaciconfidentiivetofeeffe-
PrAferaia velpropinquitas Dei cenfetur ab auxilio quodin ne- rant. Vbi autem viderint impiosproteruireiContemnere non dubi-
cejptatefermfuiso^ert. ^ . ^entfiultan» (^ vefanam eorum confideniiam.
' ^QuanidsnonfiatimDeusfuisopituletur,nunquamtameobli- 8 enuanquamfummaefiimperijpotefia/spenesDe^, vocaturta-
uifcitur eorum,fedremedium quod inpromptu efidifertinidoneu meiudex,vtfciamusoptima^quitatereshummasipfumoderari.
ttpusfuique officij effe pronuntiat moderari res turbatas, ^ad&- Hincfietvt quifque ab omni iniuria^ malefuio abfims,iniuf^e U~
quitatenicomponere,vtnosh£cexpeiiatioin omnihusmiferiisfu- Jits,adDei trihunalconfugiat.
Jlineat acfoUtur. 9 DeumregnareajfirmatScripturatVtomnes iniquitati parata
Chrifio ecclejit, regi ^mundidomino,Dauidiitem (jpiis omni- effe fuppliciu certojciamus,^ fceleratos homines,vbi lafdmerint,
bus regibus ac magifiratibus.qutcUque in hocpfalmo de mundi (^ meritaspoenas daturos: necpoffe effitgere quihfugendo ad vltimam
puhlici fiatus inftaurationediciitur,commode(feddijiin6ii ^ iux- vfqueguttamignominiA 0* internecionis AternA cdlicem ebibant
fa ScripturAjenfum acfideianalogiam)referripoffunt ^ debent. a Deo iufio iudice propinatum.CertAfunt igitur,inelu£l(ililes, (^
' »f §liu^nuis collapfusfit orbis,attamenpenes Deum efi ei dare no- iuftifflmi impiorumpoenA.
ttamfirmitatem. . ^° Fidelesfihimeritogratulari debent,quod Deuminrebus ad-
s PiorumfanBa iailantiapendet ex iudicio quod mpiis inJhniS- uerfis liberatorem expertifunt.
tihuf infiare vident: quia dum expeitant Deum iudicem,breuique u Auxilio Dei Jrangunt fideles quicquidpotentia eft in reprobis:
tfforeperfuafifunt,intermediasoppreponesnondefinuntgloriari. prob^itet^^innoxiiviuendoplusfibiprAftdij acquirunt quam fi
6 Superbia efi audacia ^ infantA mater:nec ita prAcipitanter peromnefcelusemergereftuderent,
A R T I C V L I P R AE C I P V I.
i. Monarchiarum&rerumpublicamm ,auftorjCuftos, 4. Perdueflium & flagitiororum hominum, politias&
inftaurator>euerfbrDcus. ^ Ecclefiasvaftantium,mgenium&exitus.
1. Regum&magiftratuumofficiumluculenterexpofitu. y. DeDeiprouidentiaiuftain conferuandispiis &dc-
3. Subditorumergalegitimosniagiftratusofftcium. priqjipdis impiis. '
m
ARGVMENTVM PSALMl LXXVI.
SA LMVSeft Eucharifiicu^^ carmen triumphaleiin cfuogratias agttJbeoprofummis illis h-
nefciisi ^uodpofulum Ifraelittcum fibt ex omnibHs genttbu4 delegittcui datoverbo i^ conftituto.
Chitu pecttliartterfefatefecitteHmque afitdue contrafurores boftiumprotegit ^ defenditthofhbus
ifftsjcedaMragecAfisacdeletisv^^^^^^ -. -7---^: - --^
Etjiautem vertfimtle eft , huncPfal^um^yfieut t^ <juadragejimumfexiuin i cuius idefnj^ri
eji argumentumypoft infignem alt^uam Itberationem ^ viBoriam ejfe compofiturni^ nonnuUi "jo.interpretum
fententiamfequutt depulfoi^profligato exercttuSennacherib eurn interprctantur f in iitulo enim GraciPfaL
mikgitur ^Sirrflftey heiTveAor)nonnu{lt etiamad vi^oriam ab Ammonitts partarft fiib rege lofaphitt reft'
rendum cenfent : tamen ingenere de continuagubernatione ^ defe^fione prifnuiit huiits popuUydeinde ecclefia
omnium dtatum Pfalmus eft intelligendusy^ celebranda funt ab-^mnibus illa benefcia ^ute htc prtedic^t. Vt
jBmmJunc inftgnimiraculo cafts ^deletishofiibusJfi^^^ HierofhlymamJ^papulum JudaicUm
feruauit.-itafiatuehdum efl, Deumaflidue adeJfefuAeeclefi&i^ depeUere ab ea hoHes, non tantum ebs guiforis
arma nobis ipferunt :fed multo magis DiaboloSi^ui acotovS^ov •n-chtixoYger^nt cum ecclefia , &implacabilipdio
ardfnt aduerfits filium Dei t^eius membra.Qmd ergo aflidue defenm^^
lesfurores (jr crudelifpmos hoiiium conatusf€rHatHr,agnofcmttusfoliusJ)ei hocejfebtneficiumitd^uegrataa'
fiimo cum prppheta celekremus, ■ ^ ' ^ . '
AD triumphandum in inftfUtnentis muficii ; operibus Scmiraculis editfs quouls tcmpore. Aliif gerites ex-
Pfalmus Afaph,canticum. "^ ^clefiam , etiamfiinnumera quotidie a Deo accipiant
* . beneficiijtamenautoremhorumnonagnofcuntjfedve] fuK
1 NotUS {eft) in ludsa Deus, in Ifracl magnUm prudentiie vel fortunx omnia adfcribunt. Sjmilisphraffs eft
nomcn cius. Rom.i.Chriftus cognitus eft filius Dei.
, Etfuitr«y?.)inSalemtabernaculun,.m«& y^^^^^^^S^^^:^^^
nabltatio cjUS m Sion, , fionenoftrisatqueadeoinhacrecentiliberationebftendit.
Initio hoc fummum beneficium celebrat propheta.quod Eftquenomen eius gloriofutji & illuftre propter inaudita
huicpopulo Deuspeculiariterfepatefecit,atq> in eo aflidua mii^iacula, quateditin falutenigentisftiK. Nomen DieuiqUid
tcflimonia fua: prasfenti» & potentix edidit. Etfieniin vt fignificet,diximus pfalmo praecedente.
Paulus ad Rom. i. inquit, Deus fe omnibus hominibus pate- BftihSalem tabernaculum eius] Id eft,certo verbo alli^auit
fccit, idquequod deDeo agnofci poteft.manifeftauit: tamen fe ad hunc locum,tm^e tanquam exregia fua aftidu^ edit te-
non itafuitnotusgcntibus cxtraecclefiam.vtlfraelitis. lu- ftimoniafua»pr3Efentia;inhocpopuIo. Hicenmicumhabi-
dxienim pcculiari foedere erasnt adoptati.vt felefti in pccu- tet, fedem fuarh aduerfus omnem vim & iriiiiriani egregi^
Iium,&habebant verbunl quo fc Deus patcfecerat,& cultum tutatur;ita & bieneficium patefaftiohis commeiiioj;at,&fimul
cxternum,qui tanquam «tpeffiit feu fignaculum erat promif- feaufam afHgnat, cur tot miraculis potentiani fuam aduerfiis
fionis faft«. Et accedebant quotidie multa infigniamiracu^ hoftes in afiidua huius populi defenfione declaret:quia fci-
cula,qux hanc adoptionem confirmabant. Ideo inquit,Dcii licef hancvrbem fibi f n habitatibnem pieciiliariter delcgerit ,
cflenotuminIuda!a,hoceft,perfpicuis'teftimoniisdemon- Nemo enimfacil^ patiturfe ex fua domo pdli autefici:
ftratum,yt re^e agnofcatut & colatur.ta ex verbo qusim ex fed quandiu poteft fe aduerfiisiniuftam vim tiitatur.Deinde
•■■■■• EEiiij
•M'
t * ■ '
». • l .■ .«
M
Mk ":v ■' r
,- ..■,€-i(.r,:,' ,.
■ ..,,;itMk
, 'fflwwrajBrfl
iy^
'fi'
^g, , PR^LECT. HENR. MOttERI
oftcndtt,h«c bcncficia & hais viftorias foli mifericordi» & cottliliuin & animi robur: ita fadum eft vt neque manus, ne-
cratuiti adoptiom diuina? , non Ifiaelitaruni meritis aut que reliqu^ partes corporisruum officmm ampliiis facerent.
ftienti» reimilitaris& fortitudini efle adfcribenda. Ideo HoceftquodPindarusinquitipNemeis,or35irt«/^v/o#w «iCo,t
prifenti* oftcndat, id quanquam de nobis dici ita non po- «wi^.
tcft,qui nullumtalc.quodinoculos incurrat,habemus: nea
alligata cft nunc ecclcfia ad cenam fedem feu locum,vt
tunc : tamcncumperChriftun,iinmedionoftii&innobis
habitct Deus, idque verbb &facramentis,confirmet,ftatua-
museumnonmiu«snobisnunc pracfentem effejquam tunc
£uitlud*is. -:'.-- ^/■s-ix^r. ,...•;;•,■■ ■ .-:'■■■ :v:;:_
— Salcmefle didtam vrbemHicirofoIymamapparet ex Gen.
H. Grxcus legit CZaihuiin pace.
4 IlUctVegit fagitws , arcus , rcutum & gla-
dium,&bellum,Selah. .
Sequitur narratio hiftoricafeu commemoratio viaoria»,
quati fittipliciter adfcribit virtifti & potcntia; dmmar. Et
quia aduerbium nOW ad vrbem Hierofolymam referendum
cenfcntinterprctes, exiftimantnonnulli hanc narrationem
de exercitu Sennacherib advrbem Hierofolymam deleto
accipiendarn e/Te.
Ibfl Scilicet ad vrbem Hierofolymam : quanquam non
mepteadtotamludaiam referri poteft. Ibi,ideft,interra-
ludaica.Vfus efl:enim aduerbio hoc,vt quafi digito rcm pr§-
fentem monftraret, & auditoribus fpcftacuUim reccntis ho-
ftiumcladisinmemoriatnrcuocarct. ,.. „
Trtgitfagitml Id eft , fudit & profligauithoftes,qui ad op,-
primcndumacdelendumhuncpopuluminftrudi armis ve-
nerat.iifquearmaeripuit, nenoceredeincepsccclefia: Dei
polTent.
c lUuftris tu \_es\ magnihcus prajmontibus
mxdx[rapina.] . .' . .^ *
Amplificat narrationem a collatione. Ait enim maiorcm inflatus fiducia fux potentix , qui hmc refiftere poffit , Ci vel
efle Dei potentiam &gloriam' quam omnium regnorum modicumiraeiusaccendatur.Interdum quidem diffimulat,
in hoc mundo, quantumuis magnis ca viril^ fint inftrufta. ncc mox ad vindicandum profilit Dcus : atque interea eius
Quz doftrina vtilis eft ad confirmationem fidei noftra» , & patientia abutuntur homines fcelerati.fed fi vel leuiter cxar-
ad confolationcm : vt fihoftcsinaximisviribusinnos irrue- defcat eius ira, nemo eft tam fortis. potcnsauc ferox.qucin
re videamus , non frangamur animis:fed ftatuamus nos pa- non vnico momento funditus euertere poffit.Tantum enim
terroremfubito velpotentiflimis iniicit,vt concidant atque
exanimentur.
9 Hx cselis audirc fecifli iudicium: tcrra timuit
&quieuic.
TOEz^^gm^XHTgem^ ad iudlcium Deus : ad fcr *^
7 Ab increpationc tua fopitus eft tam currus
quamequus.
Confirmateandemfentcntiam.&poenam diuinam etiam
ad currus & equos.quorum vfus fuerat iii bellis , extendit.
Ipff eqm, inquit,& ciirrus,ex quibus pugnabant viri armati,
limulcum hoftibu? funt concifi,idque faAuiri eftfola incre- -
patione tua. Increpare dicitur I^eus ciim punit. Increpa-
tiones emin dminjfunt efficaces.Significat igitur harcphra-
fis Deum folo nutu vel vnico verbo^poflTe niaximas hoftiuiuJ
vires proflKrnerc.
S Tu ternbilis es : quis confiftet coram fa-
cie tua?ex quo vel quando ira tua.
Repetitio eft verfus quinti,vbi collationem inftituerat
propheta mter Dei potentiam ,& hoftium , qui ecclefiam e-
jus oppugnant .ferociam. Hanc collationem copiofiiis in
Jioc & fequentibus verfibus declarat. Poftcrius pronomcn
nnN primiim vim habet verbi fubftanciui ficut Nlil. Dein-
-de Dei potentiam & virtutem illa repetitio ita extollicvt
omneshominesabillagloria excludac. I^emcnimeft ac
fi diceret, Tu folusesjccrribilis&metuendus: non hommes,
^uialtos fpiritusgerunt, quiquefaftu&fuperbiaturget,&
alios omnes pra! fe contemnunt ,aut qui fiducia potenti»
fu« & virium totum orbem terrarum mifcent , fuoquc im-
perio fubiicere tentant. Nemo enim eft qui incutere terro-
rem talem hominibus poflit.qualem tu.
Et qtdsconfifiet} Hxcinterrogatiotanquam ratioprioris
membri f iibiicitur. Nemo enimeftquantumuis tumidus &
tronum habere multo potentiorcm noftrishoftibus
IlUtHris tu M]Id eft, es gloriofus , fplendidus & celebris ,
jfcilicet propter potentiam & virtutem , qua cs prarditus.
Gr«ciislegit»<iw»^«««*v j adiue fcilicet , ac fifcriptumeflet
^^e« pr3sd«'>iiwf»e*«rft nominat regBa-h^ _ _
di,qu3epervim.iniuftasc«des&latrociniaparantur.Sicute- uandum omnesopprellos terr2E,Selah.
nim in montibus fera: beftias pr»dantur , & quicquid occur- * Videtur loqui de infolito quodam liberationis generc,
rit,cradeliter laniant&difcerpuntj&nonnifiex raptoviuut: quod omnes inteUexerincanulIo nifia DeoeflTe. ludicac &
ita reocs in hoc munde regna fua pra:dando &latrocinando punit Deus homines impios & hoftes ecclefia» fax in hac vi-
cornparant, proferunt & amplificant
6 Sf oliati funt robufti corde , dqrmierunt
fomnum fuuni : & non inucnerunt omncs virixQ-
boris manus fuai. t
Peroit in narratione inftituta de profligato& deleto ex-
— rrdtrr hoftiliicx quo potentia &virrus Del elucct.
Primiim inquit robuftos corde:id elt,tum6tes fidaciafua-
rumvirium&certamiam fibi viftoriam polhccntes , fuifle
fpoliatos&exutos omnibus armis.l4SlJ^\yN fcribitur more
Chaldxo pro i^^^inun. Chaldaji enimverbum pafliuum
formant ab aftiuoadieftaab initio fyllaba riN. & quan-
quam SegholfubN propriavocalis eftimperatiui,ficuthi-
rik prfteriti ,vt in his cxemplis'?^ pnN 4lSpnN vidcre eft,
quorumalterum, quodcum hirik fcribitur, prjBteritum cft,
alterum vero imperatmum :,Tamen interdum illar vocesin-
tcrfe commutantur ,vt Danicl.7. dicitur^minnanN de-
curtatus e(l Spiritus mcus. ^imile exemplum ii^Hebrxo
codiccocurrit.J.Paralip. lo.nsnns aflbciatus cft feuiunxit
fe Iofaphat.*Alij exiftimant i^ fcribi pro \ Et func exludajis
qui cxponant , infatuatifunViquafidicat, ipoliati feu orbati
funtrationc &confiIio.
J^cinde m<{\iit,dormertajtfi)mnumfitum,{k\x fomno fuo c6-
fopiti funtjid eft,qui prius crant alacres , ftrenyi & feroccs.
ta , variis modis & mcdiis vtens.nec tamen ab omnibus intel-
liguntur illaiudkia efle diuina.PIerique enim prudcntije &
virtuti hominum, aliioccafionibusautforcun^ euentusfe-
lices iirbellis adfcnbunt : pauci funt qui hos ipfos Dei dona^
efle agnofcant. Ideo intcrdum Deus e ca?Io (a.cit audirc iudi-
ciunij,ideft,vtensmodo extraordinariofeuinu/itato, itiiu-
dicac -& punit hoftes,vt omnes agtmfcant&fateri cogantur
hxc diuina efle iudicia,& nihil hic tribuendumeflTe externis
niediis, quzcimque illa fint. Hoc fenfli dicit, e ca?Io tanquani
aliquod tonitru refonaffe Dei iudicia,&fuofragorehoftiu
animos perceiluiflre, vt taquam exanima ti feu metu attoniti
adhancvocemquiefcerent,& Dei iudiciura agnofcercnt,ita
vt ne hifcere quidem contra auderent.
eiuum exwrgertt] Addit caufa finalem,curifta iudiciaDcus
exerceat:vthoftes,inquit,puniat&perdat,pios vero feruec
& liberet. Surgit qui aliquandiu fedic aut qaieuit. Ita hoc
' verbo ceflfationem aliquani , qux praeceflTerit , fignificac. Ea
veroficutvalde^angit&cruciat animos piorum:italibidine
& infolentiam hoftium confirmat. Sed tandemDcus decla-
rat quod iuftus fit iudex.
II Certeindignatiof/«rflr] hominuniconfite'
bitur tibi: rcfiduum [rtf/;^«*^] irarua^fuccinges
i^^uafivinculo «onfiringes ^ cohtbehis. ) .'
Aniplificatnarrationcm depotentia Deiateftimonio
iamignauia&torporefucruntfopiti, vtpericulafibiimmi-
nentia nec animaduertcrent, nec quomodo his occurrercnt hoftium, Ipfi hoftcs,inquit, quantumuis fint feroces,aut in-
(vt par erat)cogitarent ^fedtam^uamveterno oppreffi tru- gentcs in nasfpirent aduerfuste & ecclefiamtuam : tamen
cidandos & maftandos quibufuis fe. pra»berent,atque ita ob- tandem fuis calamitatibils cdo^ coguntur fateri, tuam ma-
dormircnt. num multo potentiorem eflfc fuis viribus , tibique laudem
Tertib noninuenerufttfnanuifuaSiqm antea fuermuviribcl- iuftitiae & potentiar deberi. Et tandem fuo fiirorenihjl alind
iicofi & ftrenui .• id eft,nihilo magis ad pugnandumfuerunt efficidtquam quodDefi faciut celcbriorenp Vt cum lulianus
donei , quimfi m\i;Ux &truncacae fuiflent ipforum marius, accepto vulnerc lcthali clamat , uil>tMi»tTaft>,Mu Aut cum
adiquc funt pcorfus imbcUes. Deus enim adcmerat eis inagifni£gyptodicunt,Vcre hiceftdigitus Dci. Autcum
Rodol-
■ »•'
"Mr-
;'..':, JlP "■ '■■^ '" '■ ■ ^^ I-N PSALMVM :LXXVI._.v.. r' ;,^- .^ . 6^
^kodolphus , quem pontifcx Romanus aduerfus impBrato- eiuseft. ludjei enim quoties coriuenlebaht adtempium ce-
rcm Henricum condtarat. manum amputatam oftendens e- lebraturi facra & oblatuci vidimas. templum feu tabernacu-
pifcopis,inqmt,ecce h«c manus eft, qua iuraui Imperatori : lum cirrumdabant : & in deferto tabernaculum erat in the-
' nunc iufte poenas do mcx perfidi». Ita clades exercitus Scn- dio caftrorum pofitum,vt ab omtiibus citigeretur.Leuitje e-
nacherib vcreerat teftimonium diuiniiudicijaduerfusip- tiamincircuitutempliexcubiasagebant. Huc igitur refpi-
fiim,quod & ipfe agnouit.8c teftati funt , qui ei i filiis mter- cit. Et munera intelligitlicrificia pacifica.nos vitulos labio-
feaonu)numentumpofuerunt,hisverbisftatuxeiu5infcri-, rum noftrorum offerimus.
, ptis : Wc i/xi o>ii»» wr «/««» i^. Alij paulo aliter interpretan- Alij ad vicinas gentes hoc membrum accommodant, qua-
tur : Tu mipios ad hoc fufcit?s, vt hoc modo illuftres tuam /i has quoque ad focietatem cultus inuitet.
glotiam:ficut dc Pharaone dicitur.In hoc excitaw eum.Exo- Terri^ilf] Nnio nomen eft fubftantiuum , & fign ificat timo.
ai».io. ■ ^ .• T j 11 -/- • 1 ^^"^•^^'^^^^^^^'^'■^^^perauxefinfumuntu^rproconcrctis.
ReUqumsindiimtiommfitcctngesnd eft.etiah mterdumre- Terror igitur hic accipitiir pro terribili, aiit pro eo qui di-
— - - colligant viTes,& nirfus armatuae ecclefias mferre tcntent , gnuseft quem metuant omncs : vt homen affeftus accipia-
magno conatu atque impetu concttati:tu tamen conftrmges tur pro eius obiefto,vt aliasfjcpe. "^^"^'^^
corummdknationem&furorera,ne vltraquimecclefix , Akr...«.,«.r yr , ir '■ • ,1
tua^xpediat;erumpat.Vel,vtalii verbum iJn interpretan- , 'f. Abrumpet[^«/^re^^]lpiruimi principum:tcr-
«u^tuquafiinfaiciculumcoUiges,fiquidreliquumiitfuro- ''Dinsregibus terrar. ^''^yk^:. *
: ris,'& colligabisijVtprorfus abiicias. NonnuUi pronomen te . Additrationem>qux habet vim epiphonematis.Verbum
adiiciuntverbo"Uncontra reliquias indignationum te ae- y^"^ ugnificat tempore vindemia» auellere vel abfcindere
cinges, vt eis obmam eas & harum conatum impedias, fum- . ''otros i racemis. Eft igitur metaphora hoc loco.qna fignii-
pta metaphora a militibus atcingentibus fe ad bellum : fed ^^^ » Heum impiis 8c fceleratis tyrannis auferre mentem &
prior fententia vidctur eire fimplicior . prudentiam , & adimere omne animi robur: vt qm antea vi-
tx Vouetc 6c reddite lehoux Deo vcftro , ui^u^l '"""^'"'* "^"' ^""^j^ formidabiles.inopia confi-
IZ VOU41C ot icuuuc jcuuu* x^w « 9 "Jfubitdque metuacterrorefraftianimum defpondeant
quicunque in circuitu em;^ikxant munus tcr- fibiquemortcmvltr6confcifcant,vtSaul,DiocIetLus Ar-
ribili. •, Mr ' t/. A .S^^l^^^^^^es^quorumfitmentioinhiftoriis^ficut e-
Epilogus eft,in quo hortatur vnluei:fam ecClefiam,vt fUb cotra bonis & piis addit animoi,vt fine metu adeant pericu-
exemplo iufta Dei iudicia in aflidua dcfenfibne & libera- {a &fortiter ac feliciter prajlicntur, vt Oauidi , Conftantino
tione ecclcfiaB agnofcant & grato animo celebrent. Vota e- Theodofipr& fimilibus.
nim hoc loco non alia intelligit quam illa de quibus fupri TerriiiUs regibtuterrA ] Qiii fcilicet alioqui videntur nul-
aliquoties diftum eft.vt pfalmo 50.^6. < i 6f .6ff. Vnde quas lum numcn metuere (ficut Cyclops apud Homerum dicit fc
ad hunc verfum pertinent, petantur. Solebant in Icge vo- non curare fulmen louis) ij tandem fentiunt eflc Deum,cui
uere »wt4c4« qusc offerebant poft impetratam falutem aut latis fit roboris & virium ad profternedas atque euertendas
pacem.vt teftarentur fe fuam falutcm acceptam referrc Deo. maximas hominum vires , idedque iudicia ipfius , velint no-
Ad himcmorem refpicit ; & tanquam vnus ex populo legis lint.coguntur metuere. Id vero ad confolationcm piorum
loquitur. ^ ^ plurimura faot , ne intuentes perpetuos fuccefliis & po.
Qtficunque irt circuitu eius']U eft,quicunque ad cultum eius tcntiam impiorum,animo frangantur , aut de falute fua de-
facrumconuenitisinhocloco,vbitemplum&habitaculura fperent. .
PS A LMI LXXVL
P A kTES:,
L Exordium,generatim proponens argunienta duo laudationis Dci. i. A miriiicisoperibus (v.i.)qui-
bus fc ipfum in Ecclefia fua Bobilitauit Dcus. 1. A fingulari ipfius praefeniia & habitatione in lerufalem
& templo,v.5.vnde mifitAngclum fuum perditurum copias Sancheribi Lachifchum oppidura obfidentist
^Rc2.io;& iXhr.5z*&Hai.j7v
TLr Infignis huius cladis N.lrratio,rcra ipfam velut oculis fubiiciensjv.^,^.^.^^ __2Z ' - ■^-' --^--
III. PropofitiododrinaeadEcclefiamperuenientisexilIanarrationc,reuercntiamDei bmnipotcn-"
tis mcntibuf piorum magis ac magis infcuipens,v.8. E'f p/aina propofitionis fubiicitur V.9.& 10. ab cxem-
plo totius tcrra?,quod inetaphoricc cxponit Pfaltes,Dcum cum iudiec terreno comparans.Scntenti^E vcr6
fummi illius iudicis duplcxvfus , v. lu pj-oponitur. 1. Impiorum manu Dei reprefTorum interitus Dci
omnipotentiam demonftrat,ad iilius laudem. z.Ecdcfiae conferuatio,idem prajftat.
- III I. Conclufio hortaroria ad gratiarum aaioncm, wau Ratio petiii, v.ij. ab inui<5li roboris , quo
VclpotcntiffimiEcclcfiae hoftescocrccntur,eonfiderationek
ObSERVATIONES LOCORvM DOCTRIiJ Xe.
Verf.i.2.3 PerfetuaDeicura intuenda quam elegitecclefiafMti 9 <^ado Veiiudicia adeo illufinafit"^,vt fortunA vel in^^Jt
ffalmo laudatur.vt de eiusproteBione fideles gloriari non dubith. hotninum nuOo modo adfmbipojjtnt.^genm auxilij eftinfolitu.l
fluum Ecclefia infignefitgloria Vei theatrumfedulofemper ca~ cdis proficifci dicuntur:ac vbi detonkt ex alto Deus.cejfant tumuU
umdum eft ne beneficia in eam coUata,prAcipu\ quorum meinoria tus quos rebus confitfis excitabat irnpiorumproteruia.Nec proficiSt
vigere debet omnibwjeculisiingratitudo nofira obruat. ^ - hominesfuaperuicacia.quiaftdminibus conteri necejfe «/? quicun-
ejuamusnuncintaheynaculovifibilinoncolaturDeus.qt^ata- q»cpatemamDeivocemflfepitucontempferint.
fnenper Chriftum in medio nofiri ^ in nobts ipfis habitat , expe- 10 Tribunal conftendere Detts didtur.vbi claro efteEiu oftendit
riemur hattddtAii,quoties opwfuerit,nos Juh eittsproteSlionefal' fihi curs. ejp ecclefiam -.nec maffifieriporefl vt miferos ^ innoxios
uos ac tutos ejfi. " deferatquamvtfMmabneget: vocaturqtfe iudex , vtfciamut
4 GlualisfitDeusagnofcimui.quum admirabilis virtufis fui euminiujleoppreftisafferreauxilium. Et hic optimus efl affliSlio-
%ecimen in ecclefiafrruanda, ^ impijs vi nocendi erepta oftendit, numfits£tui,animos noftro^ferociapurgatos adthanftietudinem ac
VariU armis hofles ecclefiam oppugnant : fed multiplici auxilio modeftiamfleiiere:quia inde certi coUigimus nos Dei elientes effe i
eamprotegitDeut^otentiquemanufaciUimpiorumvirescoterit. quibusopitularivelit.
5 T)umaduerfarijno(hihoftilitergraffantur,Deuifupraomnes n ^i^amtusinitioimpibriifufoi^omhiaperturba^sqitajttene-
exceljui terribilifqueprddatoribui iftu nuhes verticeferientibusap- hras obducat,tandem cidei in laudem Dei,quia euentupalamfiet,
paret,ne terroribuifuccumhamus. quicquid moliantur,nihil tamenpoffe contra Deum. Non definent
6.7 In manu Dei eflquic^uidfacultatis fuppetere videtur hd- quideht truculehtiamJpirare,fedDeus eos impediet ac conflringet,
minihks,*utfingulfsmomentisqtMdeditprHdentiameripereqtteat, neexequanturfttoscorMtus.
xordfi effotminare,mantu reddereimbeUes^tottimque rohur contere- 12 Non modbgrati ep dehemus ergaDeum,HecfoUtm ihfubitant
n.Ergo vt nbsfuhfidia omnia deliituant,fujficiat nobis vniCusDei confejjiohe erumpere,fed continuo temporis fuccejfu teftari penitus
fauor, quando nonopttshabet magnis copits ad repeUendos totius noftris cordibus inpxam effe liberationis memoriam. Pracipuum
mundiimpetus,fedfoloflatu difcutere eos poteft . quidem eft vtapudnos reputemui l^eum ejfe falutts autorem :fed
g ejuicquideftinmundopotentiAifacilhefflatur (^conciditin nohjupei(uacuaeftfolennupietatisp\rofiffio,qua nonmodofequif-
nihilum vbi Detts in mediumprodit : ^ qttanuis fuperhia crepent que ad officiumftimulat,fedalij alios.
impif.fimul ac tamen aduenerit ira diuimt tempus ,fummi ittdicis n Tyrannos ^prduiones publicos infatuat Deus,quia videt toi
conjpe&umferre mnpoterunt. ingenium ^ confilia Omnia ad nocendum afplicare.
667
'■!^m ,wj|jmpiii«^>jpf|i}!pir'- - 'v
PRiELECT. HENR. MOILLERI
^6% '
1 .j^ .
.. .H 5 ^.-r,... ,.;'".!' '■'■' ■ .ARTICVLI PRAEClPYI. ' jbT ^'^" '■(■>.-.•■■ ■
fcau<IuMl^iaigumekum,impioruineueifio,piorum 4. TribunalDeiincoeIis,vtterram iudicct. . '.^'
conferuatio. ,5» De votis&facrificiisEucharifticis. ■
Depotentiahumana&diuina. , u ' , §' Dehuman«celfitudinisvanitate,quoticsinDcumia-
DeDeiformiilabilibusiudifiUs, t^mordlnariis tum furgit.
extraordinariis.
<v
ARGVMENTVJVi'-T'^ALMI LXXVII. ,;;
ROPON JTy R irthoc Pfalmo exemplum hominis luBdntis cum ira Dei , ^ cumdiJfe-
ratione. Qm tentatio omniumgrAuifiima ^ fericuio/tfiimaefi,adeofueini4i,um &gu^Hs a-
terna danattonts.Ni/fenim <jHis dimnitus retrahatur ^((^ue eluSi^ury mox mttgitur & ruit $n
mortem & perit in aternum : ijuod trifltfiima exempla Caih , luday & multoru^ aliorum etiam
nofira atate tefiantur.^m autem rnaius periculum efl in hoc certamtneteo maipYefludio & di-
hgeritia comparandajuntremediaifiuarmaj^uiifni hacignitadiaholiteta excutiamus & cvt^nguamus: idque
facicndum eji mmre,antefuam illa tentationes ingruant. TSIeejue enim factle tn ipfo agone,niftantea hene mu-
nitutfisiarma illafefe oferunt. Ea enim efi diabolt aflutia & malttia , vt etiam diu pramedttata^ & longo vfu
Atqmexerciiiis confirmata nonnun^uam labefaciare atejue exCuterepofiit.
Propheta igitur vt magnitudtnem huius periculi piis hominibtu ob oculosfonattloga & trifli narrajione feu
auerelafuos dolores & certamina , tjud In hoc agonefuot in ejuo curnfenfu ira Dei & mortis Aterna luUabatur^
htflinueriti tt) cfuam nonproculab ipfa morte &portis inferorum abfueritirecenfet.E regione vero remedia^ ad
auA confugerit , & arma^^uibus has cogitationes a diabolo imrmjjas excufierit^vt tandem vilUr ef*Aderett ofle-
dit: atcjue ttafuo exemplo nos inflruit ^ docety vt nos quo(jue ^flejuando his tentatiombusfides nofira tanqua
fortifiimo &durifiimo ariete oppugnetur,difcamus illas di(.bolt 'QnGqhis fortiterfufiinere,& tela ab tpfo erniffk
excutere. Continet igttur hicPfalmus grautfiimam doSlrinam c^ confolattonem , tjUA opponenda efi terrortbus
mortis (^ inferorumieoque diligentius a nobis illa meditanda ^ difcenda efl,quod nemo noflyumfereftt qui in.
verispoemtentiAexercitiis viuat,quem nointerdumaliquiifenfus horum dolorum^quorum htcmernimty exer^
ceaty autgrauiter etiamvulneret. Sicut igitur boni milites antequam ad bellum eant, armis necefiariisfefe in-
flruunt,atque ab aliis,quod ex vfufit,dtfcunt: ita nos quoque ad hanc rnilttiam multo ante nos prdparemui,nc
incautos aut nihil cogitantes nos circumueniat (^ opprimat diabolus, jQua autem remediafint opponenda huic
tentatiiutifin ipfa interpretatione videbimus.
AD triumphandura fupcr Icduthun, Afaphi
Pfalmus.
Delcduthun diximusin tituIoPfalmijp. Indeigiturpe-
tantur quse huc pertinere videntur.
2 Vox mea ad Deum , & clamaui : Vox mea ad
Dcum,& exaudiebat me.
- Initio pfalmi,antequam de doloribus fiiis dicat, mox o-
ftendit maxime neceffarium & efficaciflimum ad fedandos
dolores remedium. Ait enim le non, vt alij miilti faciunt,ex
impatientia doloris& fremituvel accufafle Deum crudelita-
t\s &tyranidis, autvocesblafphcmasemififle,quibusDeum
contumelia afficeret,velindulgedo dolori &diffidentia; in-
teritumfibiaccelerafle , vel etiam querelis & eiulatiouibus
aerem fruftra impleuifle: fcd refta confugifle ad Deum.atqj
in hunc dolorem fuum exonerafle, ac petiuifl!e ne fe a gratia
illa, quam omnibus clemcnter oflerat, cxcluderet. Hoc vni-
doloribus ad vfum transferenda funt.Non moxad prima vo-
ta noftra fentimus confolationem : fed faspe etiam duritec
licutmulier Cananxa .-aChrilto repeIlimur,dumcogita-
tiones de particularitate & indignitate noftra nebi^ obrc-
punt.Hic vero opu&.eft vt inftemus orado & perfeueremus,
ficut mulier Cananaea & propheta hoc loco , nec deterrea-
murconfpeftu indignitatis autpeccatorum^oftrorum , auc
etiam cogitationibus illis de parricularitate. Ir a tandem im-
petrabimus vt cxaudiamur,& retrafti ex illis doloribus coq-
folationem accipiamus.
5 In die aflliiaionis [ angufliot. ] meit Dominum
quxfiui: manus mca nocte cxtradta [ effufa, extenfa]
cft,& non ceflauit : renuit confojationem accipcrc
anima mea.
Repedteandem fentenriam. Qma in hac rcaric&pr^fi-
cum&verefalutare eft remadium , iquod his doloribus dium falutis noftrx pofitum eft. JNunquamenimliberamur
efficaciflime medetur. Quandiu enimmens&animusrcfu- fi abhac arce nosdcpellipatiamur.Ideo f^piaseandem re *
git Deum,attt fremit aduerlus eum tanquamiratum & feue- inculcat.
rum iudicem,no poteft deponere hos dolores.de quibus Jiic AngufiU]Qa3.Us illa fuerit affliftio & anguftia,exponit fc-
concionatunnec expletur lacrymis aut cgeritur hic doIor,vt quenti membro,quando dicit.Renuit confolatione acciuere
cafteri de quibus poeta Ioquitur:fed quo magis huic quis in- anima niea,id eft, ciim anima eflet opprefla horribilibus do-
dulget,eo magis ille crefcit,& fit fxuior ex confpeftu noftra- loribus & tentationibus de abieftione fui a confpeilu & era-
rum fbrdium & peccatorum , & confideratione iufta: ira; & tia Dei, cuntque tanta eflct horum dolorum niaenitudo, vt
indignarionisDei aduerfuspeccata. Non igitur priiis his eluaariindenonpoflera , acpropemodum iam abfbrptus
liberamur, quam remotis ex confpedu peccatis noftris , & efl!em,in iIlo,inquit,fummo periculo ego qux/iui Dominura
animoauocatoacogitarioneirai&iudicii diuini , verbum tanquam vnicum & vcrum medicum , qui his doloribus
gratia:& ptomifliohis intueamur , atque huius fiduciaad refte mederipoffet ; nonquxfiuiinaniadi^xTOgia, qu^ ad
thronuinillumgratiacdtuinaBaccedamus, & nos recipi at- tempus dolores fed^rcnt, &eofdempaulop6ftacerbiore$
queexaudiripetamus.ldveroquamdifficilefit, experiuntur redderent: vt folcnt alij , qui remoto exconfpedu iudicib
illi quibus aliquando cum his doloribus eft luftandmn. Ho- Dei , tanquam porci proiiciunt fe ad voluprates & delicias,
niines vero fecuri & voluptatibus ebrij nihil horum intelli- quibus fe aliquantifpcr obleftant.
gunt : ideo parum frudus aut vtilitatis ex leftione horum Manu^ mea noBe eptfa eft ^ non cejfatiit']!^ eft, non tantiim
pfalmorumpercipiunt. interdiuadteclamaui,fedetiamno(H:u, quartdo doloresa-
Et clamauij Non fatis fuit preccs fudifle ad Deum, fcd in- nimi maxime hominem infeftant , cgo extendi ad te manus
fuperinquit fe clamaflTc , vt primiim maenitudinem doloris fine intermiffione, nec defatigatus fum orando, donec ali-
fuijdeindcardoremdcfidcrijexprimat.Quoenimmaioreft quara Icuationcm & confolationem fentirem , ctiamfi diu.
cruciatusjco vox magis int^ditur:& quo magis folicite expe-
Aamus &expetimus opem,co precatio fic ardendor.Repetit
autequod antea dixerat: VoxmeaadDeu.vt oftcdat fc n6 /e-
mel atque itcrum clamafle,fcd pcrfeueiaife in illo propofito
orandi,etia {i non mox ad primasprccesconfolationemali
anima renuit confolarionem accipcre. Ita luftamipfara
defcribit , ciim inquit animam fubinde reclamaffe & i:cpu-
diafleomnemconfol^tionem: &tamen affirmatfcperfeue-
rafle in orandi propofito,nec priiis remififle,quam,quod pe-
terer,obtincret. Alij manum interpretantur plagam fcu vul-
quam perciperet : atque ita tandem id quod petebac impc- nus,quod pcrpetuo fluxerit,eo quod eflTct faniofum & puru
tralTe. Harc diligcnter obferuanda a nobis , & in fimilibus lentum.Sed quod fupra pfalmo da .dicit cora Deo cffudere
coc
...>i.i '
^•»-
P«^S!«?«W|»H!*';4t-Wf^^
■5r
cor fuura,i<l videtur hoc loco transferre ad nianus,quas dum
magno defiderio expandimus.effundere quafi videmur : &
in feriis animorum motibus geltus corporis congruunt cum
corde.
4 Rccordabar Dei & incjiiictus cram [r«w»«/-
tuahar] meditabar, & moeroreopprimebatur fpiri-
tus mei'S,Selah.
Poftquam de remedio dixit,nunc incipit vira & magnim-
dinem doloris fui &periculigrauitatelfcexponere.Eftigi-
turinhoc & fequentibus veifibustriftisquerelaanimian-
xij &luaantis cum extrema defperatione & fenfumortis
aeternsB : qu« profefto taliseftvt eiuscogiratione animus
piuscohorrcfcaunec intelligunt hancorationemnifiqai a-
liquando huius rei aliquem guftum percepcrunt.
Frimitmj inquit, cum inuaderenc me illi dolores, recorda-
bar quideni Dei. hoc eft, cogitabam quam eflet benignus &
mifericorsergaomnesqui ad gratiam ipfius confugerent:
memoiia repetebam etiam omnia beneficia mihi antehac
cxhibita , q^ua? teftimoniaeffepotcrantamoris diuinierga
me: colligcbam item exempla eorum quos antehac in gra-
tiam recepi(ret:fed tanra erat doloris ma.;nitudo , vt inicio
his co£'itationibus paium proficcrem. Animus enim interea
tumultuabatur & inquietudine agitabatur, nec inuenire po-
teiat vbi acqu efceret. Subinde enim recurrebant dolorest
Deusoffciebat fe mihinon placidoautfereno vultu : fed
tanquam iratus & feuerus iudex , cuiusconfpeftu ita turba-
bar , vtfpiritus operiretur & obrueretur tanquam fyncope
& fubinde deficeret.Id enmi fignificat hoc loco verbum «113>;
Harc profeai) t riftis eft qucrcla , dequa cogitances , exho r-
refcere & toto peftore orare Deum debemus , ne nos mdu-
cat in huiufmodi tentationes. Non enim omncs facile elu-
ftantur : fed multi his tentationum fluftibus oppieffi abfor-
bentur & pereunc m a;ternum:cuius rei exempla vidj^us no-
ftra 3Etate non pauca.
5 Tcnuiiticiiftodias oculorum mcorumtpcr-
CuKii.«: fun-i & non If-quar.
Ideft,doloresilli quos incufferas mihi,non, dabantlocum
fomno. fed totas noaesperuigiles duxi.In magnis enim do-
loribus, Cx nulla detur refpiratio aut interuallum , oculi non
poflunt fomnum capere , quia cor ajlluat & fuligo afcendens
turbat cerebrum. « , , ••
nna\y Ahj vigihas ipfas , in quas noftes a veteribus di-
ftribui folebarit, interpretantur.alij palpebras.qus funt teg-
menta&quaficuftodia:oculorum,alij,tenuftivigiIes : tan-
quam nomen Toar.id eft, adieftiuum. Sed hoc minus con-
gruitade;rammaticam. ■■ . -—
Addit deinde fe itafuiffe perculfum & exanimatum vt lo-
qui non poflct.Parua; enim cur^.vt dici folet,loquuntur, in-
eentes ftupcnt. In magnisenim dolonbus & confternatio-
nibusfpiritusdeficirexterioramembra , & rccurrit ad fon-
tem,inde cxtcriora omniaftupent tremittotumcorpus, o-
culi quafi immoticonfiftunt,ueclinguaamplius officium fa-
cit.Inde eft quodNiobc apoetis fingitur conuerfa in faxum.
Et nota eft PfammenitihiftoriaapudHcrodotum.qui ad ca-
Iamitatesliberorumfedittacitus& ftupens,cum amicicala-
mitatem multis lacrymis & planftu profequeretufiF===
Videtur autem fecum pugrare propheta , qui nunc dicat
fe ita perculfum fuifle dolore,vtvocem emittere non potoe-
ric . cum antea dixerit . fe fsppiusiteraffe preces & damores.
Sed facilis eft folutio confideranti vices tentationum & do-
lorum : in hac enim querela loquitur de doloi ibus quando
fueruntintenfiffimi , cum nulla adhuc folida confolatio , in
qua acquiefcerec,fe offerret. Exordium verb oftcndit, quo-
modo tandcm dolorcmnonnihilfuperarit.Illas viciffitudi-
nes fcntiunt kaantes : etiam ciim interdum vincit fides, re-
currunt tamen doIores& fidempenefubmergunt,doneciI-
la effulgens atqfaeemicansvidrix euad:t.
6 Cogitaui dics antiquos [c^] annos fcculo-
rum.
Alterum remedium quod adhihuerit iftis fuis doloribus,
eft co£;itatio libcrationum ecclefiac inde vfquc ab initio lap-
fi & recepti in gratiam generis humani. In hac cogitatione
non dubium eftprimum veniffe ej m mentem ipfum Ada-
mum , qui fuo pcccato non fe tantum, fed totam poftcrita-
tem in triftiflimam mortem & damnationem coniecerat : &
tamcn receptus eft ille in gratiam & rcftitutus , cum quidem
tantis doloribus effet oppreffus vt cum confpeftum Dei fer-
re aniplius non pofftt, latebraspaffim qua:reret .quibus fe
i facie Dei occultaret. Poftea reliqua etiam exempla libera-
tionum conquirebat: vt qubd folus Noe cum fua familia fer-
uatur in diluu'o:quod populus ifraeliticus ingenti miraculo
educitur ex if gypto, & feruatur in mari rubro: quod Aaron
. ■ ^ • ■ ■.■> .■•.'-■■ - ■■■■.■,, ;■■ ,^,, ■ ■■ ^ ■ ■.■"•' ^
VKi LXXVII. 67«»
autor horrenda? idololatris non ablicitur , nec abforbetut
ab ira diuina : quod populus Ifraeliticus mor» impatiens
&fremcnsindefi2rtoaducrfu5 Deum & eiusmin ftrosnon
t otus confumitur in deferto , fedtandem introduciturin
terram promiffam, Poft^mo fuas quoque Iberationcs , in
quibus antehac pra»fentiam & amorem Det crga fe con-
fpexerat.memoria rcpetiuit.Atquc his omnibus etfi non fu-
bito fedarc dolorem potujt : tamen hoc effecit vt tandera
animus nonnihil kit colligeret & refpiraret. Conferebat
enim excmpla , vt poftea dicit,ad promiffiones, & ad has il- .
laaccommodabat ,atque indeftatuebat Deum nuncaliuoi
non fore quam fuerat antehac. Dies isimr antiquos (^ anriot
feculorum nominat hoc loco exempla priorum liberatio-
num . in quibus omnibus Deus non ita feuerum fe oficnde-
rat,quin iuftitiam fuam mifericordia temperaret.
7 R^cordabar carminis mei: nodccum cordc
meo mcditabar:& inucfligabai fpiritus meifs'.
Tertium ?.(^\xmQnt\ivn quod oppofuit illis tcntationibus,
fuit cogitatio proniiffionum diuinarum , quas ipfe toties
carminibus expreffcrat & adhibitis organis muficis decan-
taratrdeinde recotdatio I^tiorum tcmporumprioru, quibus
beneficia diuina fibi exhibita variis carm nibus celebtare
folebat- Ha*c cogitatio etfiplurimumleniredolorem po-
tuit : & paulo pofT ipfe id inrellexit:ramen initio antcqualn
fides vincerec , adeo id non prajft cit, vt etiam acrius tunc a-
nimumeiusvulneraret : ficutmox ex fequencibus vcrfibus
apparebit. Dolebat enim plurimum fenunc Deum non
fentiretalem , qualem in promif fionibus ipfc fe pingit, auc
qualem ha<flenuseracexpertus.Ideo polleainquic. Num in
perpetuum repellec Deus? Hae fimt tcchnse & artificia dia-
boli, vcetiam dulciffimum melin amariffimum fcl con-
uertat.
NoBe cum corde meo meditahar] Rurfus mentioncm noftis
facit,quia fub no(flem , vt poeta inquit, cura recurfar,& au-
getur proptcr folitudincm. Nam interdiu variis obieftis &
interpellationibus hominum animus intcrdfl i fcnfu dolo-
nsauocatur. Nofte ^igitur cum folus effct & rfemotusi
confpeflu hominum , coepit rccurrere dolor animamque
eius prauiusinfeftare. Hic igirur coepitfecum difputare&
coUigere omnia qur adfedandum dolorem faccre vide-
bantunfed non mox eft eluClatus. Ideo inquit.fc cuin corde
fiio diu multdmque difputaffe,& fpiritum inqui^^iffe, quafiu
obcaurastantopereaffligeretur,& cur Deustadiudifferret
auxilium & confolationem. Inilla igitur inquifitione &
difpuratione multa ei venerunt in mentern, quze aliqua ex— "=^^==^
parteipfeiamcommemorat. Gra^cus interpres videturpro
uan' legifle nBri' Reddiditenim tmaMtTimiiJ^si f*ev. Eft
autem ro»»^<v fodere, ficutnfln Hcbraeis.Latinus habttjfco-
pebam fpiritum meum. NonnuUi intcrpretes pofterius me-
brumhuius verfuspaulb aliter interpretantur. Nam ciini
nomen fic foemininum ,verbum vcio quod adiungitur, for- ^"
mifit mafculinse,fubaudirivoluntnomen Dci ,&huncfen-
fum eliciunt:Deus fcrutatur fpiritum mefi his tentacionibus,
& explorat cor meu quale illud fic.vt videat ferio ne cred.t
Deo,an vero fimulata fit rehgionis profeffio Sed quia non
ittuficatum cft in Hebrasa lingua nomina & vcrba diuerforfi— -"— ^^
generumconiugi.rccineo prioremfentcntia, qu^eftplanif^ — •
iima & fimpliciffima,& cum fequfte oratione rcftc coh^ret.
S An p(!^\^c:ucitn fecH/a] rcpcllet Dominus.«'&:
non ad 'et bencuolusefle [^(?;7f 'Z/f/^eJamplius.? =^
9 NunquH prorfus defccit pictascius? con-
fumptum cft [ dej^i:J-\€thum in generationem & >
gcnerationcm?
10 Anoblituseft mifercri [velgrafiarum.-vtftt
»ow<r«]Deus? nuncjuid contraxitin ira niiferatio-
nes[mi/ericordiasYii7L^?Se\Ah.
i^iyvifK eflslfiyjcriorismembri , in quo dixerat fe multa
difputaffefecuhi& inquifittiffe fpiritu fuo Acqueitaoftedic
quales fuerint cogitationes animi luftantis cum ira Dei &
cumdefperatione Ciim enimdolornon remitteret,etiamfi
mult» qujeadcam fedandum faftura videbantnr , animo
colligeretifedfubinde ille magisincenderetur &crefccret:
tandem pcne fraAus magnitudine& mora calamitatis erum-
pit in has voces, AninfecuU repellet?\:1xcep\ts.fis eft huius
certaminisjin qua parum abfuit a defperatione. Videbat nul-
lis remediis haftenusfedari potuiffe doiore. Ideo diabolus
immittiteihascogitationesfruftra eu refpicere ad gratiam
& mifericordiam diuirtam:quia iraDeiita acccnfa &effH-
fa fit,vt fedari autextingui pofthac nonpoffit:ncc reftare
aliud quam triftem damnationis fententiam,qua? ei expefta-
da fit.Hxc cogitatio grauiter eum excrciiit.Sed tanicn inter
x\.
i..A,Wt.-
l^iys^^ppigpppTWs^s!
4-/1
PR;tLECT. HENR. MOLLERf ' 67I
&luintum &poftremum argumencum, quodoppofuit iliis
w^if-^vm*
ihas ipfas tentationes Iucetaliqua6deircintilla. Etfienim
ratio aut diabolus hoc ci didabat , nullum amplius efle gra-
jtiaj aur vcnix locum : tamen ille intereaad naturam Dei re-
■ fpicit,quam cfum fciat eum exuere non pofle, hac ipfacogi-
tatione fe rutfusnonihil erigic & c^nfirni^t. Ita quanquam
querela eft triftis inhisverbis : tamen iiifiul argumentum
fidei illuftre ett^afperfum.
Animus ita oblatrat ei , Deus in «ternum abiecit te : non
ampliiis profequitur te fauore: fruftra quaeris confolation es
/ in verbo.quod^ad te nonpertinet.Deusenim contraxit fuas
miferationes :nec ad oranes eas^tendit. Inter has ipfas ve-
ro cogitationes fides rurfusairur^it , &primum ad naturam
Dei refj^icit , quam fcic perpetuo eandem efle.Ideo per in-
telrrogationem hanc orationem eftcrt : quafi ditat , Audio
quidemtehxcmihi fubinde mgerere , quod perpetuo fim
abie(ftus:fedeftneea Dei natura,vtquosfemelfauorecom-
plexus eftjdcinceps abiicere a fe & repudiare omnino pof-
iit?poteftne ita cuifum paterni^mons abrumpere ,vt dem-
ceps obliuifcatur fe efle patrem? An clementia eius tantiim
eft momentanea? qua fi quando aliquem profequicoepit.
mox mutato propofito odiflx; eum incipiat?eftne itafui dif-
iimilis Deus ? Deirtde,itaneabfumptumeftautpcriitver-
bunijvt nulla ampHus confolatio fit reliqua? aut, fruftra ne
verbumfuum patcfecit ? vtquife clementera&mifericor-
dcm in eo pingat , non talem etiamnobis fe exlybeat .' obli-
tiifne cftiuarumpromiffionum? aut,exuitne nunc naturam
fiiam, vtqui haftcnus mifertus fit corumqui ad gratiae thro-
t\ um confugerent ,nunc amplius reciperc cds nolit ? Ita ne
mifericordia eiusnunccontradaeft, vtqui haftenus omncs
adfcconfugientcsvltro & benigne fufcepit.nunc deleaum
habcat ncc idem fit omnibus ? Hafc eft iUaluda grauiffima,
in qua etficaro nihil nifi triftc Deiiudicium& damnatione
videt,&iamiamquaficeflura & fe permiflura tentationum
fluaibus videtur : tamen fides interea luftatur & pugnat. Et
quanquam languida eft:tamenhanc ipfam languentem&
propcmodum deficientcm fidem Deus erigit & confirmat.vt
tandem viftrix euadat.
Eft autem hocquartum argumentum , quod opponendum
eft illis tentationibus de abieftione noftri, fumptum a natu-
ra Dei,quJe perpetuo vna & eadem eft:de conftantia itcm &
veritate eius in promiflionibus patefadisjdeque harum pro-
miffionum vniucrralitate. Hinc enim verar & folida» confo-
lationes iniftistcntationibuspetuntur.
__ II Et dixi, T^gritudo mea 1" (e^rotare meuni] hxc.
mutationes dexterae Excelfi,~^"^^^^
~ Condudit ftjperiorcm difputationem, & oftendit quomo-
do tandem ex his doloribus eludata fit & emerferit fides
propemodum t^^ntationum fluftibus opprefla.Ego quidem,
inquit,hiscogitationibus,quas fupra expofui , gra^erali-
quandiu cxcrcebar,atque in grauiffimanrxgritudmemcon-
iicicbar : ita vt non procul abeflem a mortc & portis infero-
tum. lam enim fides incipiebat non tanttim lajigucfieri , fcd
rcmittere prorfus & cedcre tentationibus,& videbatur pla-
ga incurabilis. Sed fuit tamen illa plaga non pcrpetua nec
)e»-hali.s.-tandem enim dextra Deihaec mutauit,meque g^his
doloribus ercptum in vitam rcuocauit. Non etiim paflurcft
Deus me his doloribus opprimijta foli bonitati & potentia?
diuinsehocbcncficium adfcribit,non fuisviribus aut fidei
robori. Imb fuam infirmitate deplorat & cxaggerat,c»im in-
quic,h5BCcfta!gritudomea,vt eregione magnitudinem be-
neficij diuini in liberatione commendet , & quam non fru-
ftra precestuas ad Deum fuderij^ftendat.
• Alij verbum ^niSn exponunt , occidere meum,quafi con-
fcflio fit defpcrationis. Dtu iflmeintodt,oder,d(U iHs diu mich
toedtet: quafi diceret, Tanta mole & congeric malorumfum
©brutus.vt ncccfle fit mc fuccumbcre.
/ r»1iU> quidamvertuntannos , eodem tamen fcnfu quo
alij mutationes, Habcnt enim anni in Hcbraa lingua nomc
a reuolutione,quainfuos circulosvertuntur.Quorefpiciens
Virgil.i.Georg.inquit,
Atque injifua per veftigia volmtur annus.
Annos igitur mterpretantur rcuolutiones,vbi tandem fiipc-
ratis doloribusfucceditfidesviarix.Pofterius membruplc-
lique flc rcddunnhasc mutarc poteft dextraexcelfi. Ego ve-
ro cxiftimoafleucrationcm efle nonde mutatione quse fic-
ri poffit.fed quat iam fafta f?t, flcut antea, ciim de prccibus
fuis aflldue ad Deum fufis loquerttur , mox fubiicit , & ex-
audicbatme. ^
1 1 Rccordabar operum Dei : certc rccordabar
ab initio tnirabilium toorum.
I ^ Et medicabar in cimdU opcribus tuis : & in
faftis tuis comi?ientabar.
fuis doloribus , pcne idem eltcum fecundo , de quo diduih
eft vcrfu fexto:fi;d pluratamen hic complcdiitur Non enim
nunc loquitur tantiim de libcrationibus antca in ccclefia
faftis,quarum confideratio fidem vehcmenter c6firmat:\fed
fimul confilium Dei & modum, quo ille in colledionc , gu-
bcrnationc &defcnfioneecclefiaEfcmperfit vfus, fecuper-
pcndit.Haec cogitatio in primiseflicax eft ad cofolationem.
Non enin; vocat Deus ecclefiam fuam ad delicias huius
mundi,ad voluptates, ad otium perpetuum , adanimorum
fecuritatem aut indolcntiam,ficutmuIti imaginantur, ScHe-
ut omnes fcre optamus : fed ad duriffima & periculofiilima
ccrtamina, quz fubeunda nobis i^nt in hac vita aduecfus
diaboIum,mortem,peccatum, & carnem noftram : cum qul-
bus perpetuo nobis pugnandum & conflidandum eli Vita
enim hominis pij perpetua militia eft in hac tcrra , vt dicituc
in Jibro lob : & cor Deus ecclefiam fuam ita excrceat,caufaB
funt grauifliniK, quajalibi exponuntur. Ettamcn, quantum-
uis duriter premat & caftiget ccclefiam Deus, mirabiliter ea
feruat & defendit , & tandem ctiam glonose cam liberat ex
fuisaerumnis , vt potentiaipfius &praefentiain ecclefiaab
omnibus confpiciatur: ficut paulo poft dicit, Scire lcdfti m
populisrobur tuum.
His igiturcogitationibus&meditationibus dicitfcplu-
rimiimadiutum&confirmatum effc : &fuocxempIo mo-
nct vt in fimilibus animorum doloribus fimilia rcmcdia ad-
hibcamusjhoc eft,vt cogitcmus confilium Dei,cur ecclefiam
fuam velit fubieftam efle cruci,cur pra;cipua mcmbra cccle-
fia; , vt Dauidem , Paulum &fimilcsduriusferecxerceat
quam alios: nec fieri nobis iniuriam cxiftimemus, (i ad focie-
tatemhorumcertaminumvoccmur. Si enim fummis illis
luminibus ecclcfia» Dauidi, Paulo.imo filio fuo proprio non
pcpcrcit.non peculiarcm nobisfortunam poftulcmus.Dcm-
de excmpla liberationum ctiam colligamus, in quibus Deus
affidue fuam pr^fenriam & potentiam in eccle/ia oftendit,
& his fidem noftram confirmemus. Non enim alium fe no-
bis cxhibebit, quim fe aliis ab initio conditse & huc vfquc
conferuatx ecclefiar oftendit. \c ficut Dauid & alij cum pra:-
fcntcm in fuis doloribus & anguft.is fcnfcrunt : itaiiobis
quoquc eum adeffc non dubitemus. Harc vtilis &necefla-
ria elt doftrina in magnis aniraorum deloribiis, de qua hbrl
philofophorum prorfus funt muti : coqucgratioreanobis
eflc dcbet.
Opera Dei nominat illam afliduam prxfcntiam Dci in ec-
clcfia.eiufquedefenfioAem. Mirabilc feu mirabilia nomi-
natillummirdbilemmodumgubcrnationis , defenfionis &
liberationis pioru in hac vita.qui prorfus rationi noltr-e ab-
furdus videtur. Ratio enim ludicat , iis qui iJeo curx' iuat
non poffe non bene efTc m hac vita;fed Dcus h os raaximc af-
fligit, vt nemo fitserumnofiorillo ccetu qui d^citurccclefia.
Qups cnim diIigit,hos caftigat. tt tamen hunc milci uni &
a»rumnofum coetum affidue rcgit , deiendit dkruat Dtus:
& facit vt intcr ipfas xrumnas eius dccus magis luceat , ipia-
quc cccleffa florcai^& crefcar. Hoc eft igitur illud mirabtle
Dci opus.dc quo hk loquitur , quod fciiicet D eus fuos cul-
torcs prius ad inferos vfquc deiicit , & deinde gloriofe eos
rcducit & exaitat : quod prius mortificat & deinde viuificatr
vt dicitur i.Sam. i.
Decimustettius verfus rcpetit eandem fententiam. Eft-
que iilaiteratio non otiofa.- oftendit cnimfc afliduo confi-
dcrafrcillaopera , etiam fi ratio fubindealia crfuggercrct,
quaf cum tranfucrfum raperent , vel etiamfi non mox auxi-
lium afFulgeret , fe tamcn vrfifle fuuminiiitutum^necdcfiif-
feca colligereac meditari quse lidfedandumhunc dolorem
facerent : nec fequutum efle exemplum maximx multitudi-
nis hominum , qui ciim vident fe non ftatim tantiim p^oficc-
rc,vt obtincant quod voIunt,mox verbum Deifaftidiunt,ta-
quam inutilc&parumefficax ad con^blandas & erigendas
mcntcs dolore exhauftas , feque cxcuffo aut omifTo l3eo ad
turpes voluptatcs aut ahas prpfanas occupationes proiiciut.
Docet igitur perfeucrantia & affidmtatc opus efle,ne mox
ad primos iftus, fi ta^em fe fton exhibcat Deus qualem op-
tamus,refiliamus aut deficiamus. Pra?pofitio 3 ponitur prb
^y quamrationcraloquendiimitaturPauIus J. Corinth. i.
14 Deus, in fanobuario via tua : quis Deus ma-
gnus ficut Deus?
15 Tu Deus facicns mlrabilia: notum feciftl in
populis robiirtuum.
H'f «»>«c eft fuperiorum verftium per apoftrophcn.Often-
dit cnim qualia fintopcra Dciin ecclefia , quorum confidc-
ratione fidcm fuam crexerit & confirmarit. Dicit autem in
fanftuatio cflc opera Dci,hoccft, opera Dei in ccclefia efTe
abfcon-
• 4,,*i.
"■*\"' <'• ' ' 'J:A>^ " ■11' ' .A' .J '
PSALM VM LXXVII >l
abfcondica human* raciotu,necapprehendiaut cognofci niH!
fide. Namin^^fanduariumnonpacebac ingreffus mulcicudi-
nijerantque omnia in eo abfcondica fcvelacatfed fide cancum
honiines pij ea qu£ ia fanftuarip cranCjincucbantur.Ica ope<
ra Dbi non mcelliguncur,aifi>vc pfalmo yj.dititur, fide ingre-
diamur in fanduarium. Ali; fan^uarium caslum interpretan-
tur,ebdem tamen fenfu quo alij cemplum. Nam quia caslum
fupra mundum eieuacumeft, ideo nifi quts cxcra hunc mun-
dum infa&ium conliendac, opcra Dei non cognofci auc com-
prehendi hac forma loqucndi fignificatur.Sunc pnim viae Do-
mini aliiprcs , quim vc caperc «nens humana vel aflequi Aiis duIo 'XL^ p'J:m'f^«
us poffic :& ftuJcus cft qui cx carnis.fuar fenfu eas mcciri J" ^^^f/^f . S?
i\'f
^;
^mw^"^.:.
viribuspoi
infticuit auc^oi}ac^r. Nonnulli fimplicicer exponunc, Deus
in finditaccjvel, in fando via cua, id eft,4uicquidcufacis eft
iuftum,pium &fani3;um,nec potes accufari alicuiusiniuftiti^
aut tyrannidis : eciamii incerdum videaris nobilcutn feueriiis
auc dunus agere.
Via Doramiquid iignificet,fepe alias didum eft,vc pfalra.
«.7 & alibi.
SmsDeuimdgntisficHttu:] Id eft,etiafi infinitafibi homines
f^bnccncaucquxrancnumtnainiuis asruiijnis auc pericuiis:
rainen non elt qui poflit tampotenter & mirabiliccr feruare
nosficut'cu. Coinparatio eft,qu£ non afHrmac plurcs efTe
Peos: fcd mundi demcnci am arguit & caftigat,quod iiou vno
Deoconccntusjcuiusgloria & potencia ica confpicua eft,plu-
res Deos fibi fabricec.Si enim retUs&puiis oculis afpicercnc
homirtes Dei opcrajfacileiniplb vnoacqaiefcerenc.
THfaCis mimbilta]PcohiLt^ confirmiC anceccdens membru
a Dci openbus.Ipie Iblus eft magnus , quia ipfe cft qui mira-
bilu cdic oi>cra,bomtacis,iufticix,(apiencia» Scpocenci^ in af-
fidua gubcrnatioiie & dcfenfloiic luse ecciefije.
Scire fecifii ] Id eft , ncmo cft qui non pocentiam tuam &
gloriam ex opcrtbus tuisagnofcai;. Quocumiueeniinocu-
losnoftrosconacrtaiiius, offurc fe cua pocentia confpicien-
da.
1$ Rcciciniiliinbrachio populum tuumr^iilios
lacob&: ioi"cph,Selah.
Ainplificacorationeabcxemplis feuarebus anteageftis,
cx (juibiis poceniia Dei& virtus in tuenda luoruin falutce-
luccc. Allegit aucem hiftoriatn liberationis populiludaici
ex i£^/pto,4u« maxime clt tnfigms & cekbris;&tn qua prx
19 Vox tonitrui tai in fphKra:inuiliinarunt ful-
guraorbem.-tremuit&concuflatftterra;' ' ?
io In mari viatua;& fcrait* tug inaquls multis:
& veAigia tua non cognofcebantur.
11 Duxiflli ficut oues populum tuu: pcr manutn
Mofis & Aaronis.
Aitiplificac narnacioncm hiftsoria: a diftribucione:in qua re"
cenfec quaedam infignia niiracula , quibus in illa fuipopuli
ediKaioHc Deus fuam poccnciain & prarfcntiatn inhocpo-
pulo oftendicPrimum incjuic.aquas maris,fciliccc rubri,quafi
parturicncis mulicris dpluribus correptas & ruptas efle , vc
populdlfraelicico.tranficum pr«bercnc,eilmque quafifoe-
tum intra feccnclufumedcrent.Hoc cnim fignificar verbiim
ITH'. Id veri> non fecifTe aic priusquam Dcumvidiflenc,
hoc eft, Dei potcnciam & pra;(enciam in hoc populo fenfif-
fcnccuius imperio ipfx dcindc vltro cefferunt.Repetit aucem
eandeiii fentenciam : quia non tantiim mare rubrftra fuicfiC-
fumin illopopulilfraelicici cranficu.fcd & lordanis fup^-
riore parte confti(ic,vt a^jujc affluehccs in modum acerui col-
ligerencur,& inferiores defluercnr. Complcfticur igicur vcru-
que mtracuIum.Qtipd aurcm inquii:,aquas,ciim vidiiTent Dci
pocentiam , tremuiire,tacice rcdarguicftuporeinanimorum
humanoruin,quitantotniraciilofere non afHciuncur, ciiin
mortuaeiemencaadhanc Dci prxfenriam cxpauefada tre
muerint,eiuf4ueimpcriutn aMquo modoagnouerint. Abyflos
deinde 3quisadiungic,vtfignifi«etDeiimperium &vim non
ad fuperfictcm acjuarum cantiitn,fedad profundiifimosetiani
gurgites penecraHc, iplafque aquas ex ipfo fundocommouil..
le ac retraxifTc. '
Secundum miraculum , quod in illa eduftione poptili lu-
daicicdidtcelthoc, quodpoftquamlfraciicas permare cra-
duxic,iioftes deinde infequinces, magnis cenipeftatibus,nim-
bis.fylminc, & conicpuis obruit atque opprctl^c. Nonnulli in-
tei^pretes hanc cempeftatis defcriptionem ad feptimam^gy-
ptioruiu plagam, qux paulo ante prxccflerat, & p. capice £-
xodidefcabicur, rcferunc, Scribicenim Mofcs Deminum cx-
citafle conitrua & grandinem & difcurrentia fulgura fuper
terram ^gypti , quibus iuraenta & homines in agris finc
oppreffi & extmfti:vc velhocmiracuIoPharaonemmoucrer,
^, . -. _ . . - vcpopulumfpoiitedimircercc. Sed cxiftimoprophccamrc-
cipue pocencta Dei & vtrtus fuic conlpcAa. Qnpd poces fis & fpicere ad ipfum eduftionis cempus.cuius verfu prjccurrence
mirabilis tn regendo &lcru3ndo cuo populo,inprimts,inquic, metnincraccempeftaces illas,de quibus hic loquitur,excita-
oftendic illa redeniptio popult Ilraeiicict,quanJo inulcts cdi- cas cffi» peftcranficum populi per marc rubrum vt hoftes in-
tisinfigmbus miracuhs eduxtlti patres nyltros exiEgypto, fequentcshis oppreffiinterirent,necquifquamfuga euade-
lioltibus,<juieos perfequcb,incur,obrutis & delecisj^ Hoc rei.idquefacismanifcfteoftendithiftoria,Exo(i. i^.vbitran-
exemplum , vc iiluftre eil', ita Spiritus fanftus aifidue^in dc- iitus populi per mare defcribitur.Ctim enini in medium ma-
calogojinpfiilmis&ahbihancrcdemptioneininculcat.vtfi- re iEgyptij efent ingreflljCoepic Dominus interficcre cxcr-
dera in nobis exufcitec & confirmet. Non enim alius nunc eft cicum eorum,& fubuertcre rotas curruum,vc ferr^tur in pro-
crga fuos,quam qualistuncfuic.IdcoIicutpopuIumfuu hor- fundum,citmque'mccuperculfidicerer,Fugiamusirraelein.
ribilt cyrannicle opprcffum tandem libcrauic: ica fingult quo- Dotninuscnini pugnatproeis contra nos: aic Dominus ad
que in luis doloribus &a:rumnis cerco ftacuere dcbent,Dcum Molen,Excende manum tuam fuperraarcvt reuertacur aquf
tandem luam potcnciam &bonitacem in fuorutn falute cuen- ad ,i€gyptios fuper currus & equices eorum.idque ita faftum
daoltenlurum efrc. eft.Tempcftatesigiturpra:cefl*erunt,quibus priiiscurbati &
Srachium mecaphoricas in Scriptura fignificac potenciam ^ difieftifunCi^gyptij.antequamfiuaibus aquarum obruere-
& robur, vc fupra pfalmo 37. Bracliia itnptorura confringen- tur.Ea^ii.m tejnpeftatum eciain hiftori»proi^n« raemionen^^
-^tuc.Eclerem.i7.MaIcdiau«qm-fidithomiHi,&ponitcarnem faciTjmp^ffidMCeftapiidTwllia^^^
brachium (uum. Accipicurigicur hlcproilla inffgni&me- cam hoc loco verifimilc eft.
morabili virtute quam in cdutttone populi tx. ./Egypco Deus ImndatA/iintaqmnubes] Id^eft,nubes aquis repletx , quas
ofteodit. ancehauferartc,magnacopia&impetueaseflrud«runt. Non-
Filius lacob ^ lofepl}] i^i-^wtt cft vocis ')Qy,& fimul caufam nuUi verbum CI31T aftiue interpretantur,Exundare ieccruc
complcftitur,cur in his liberandis potcnciam fuam ita illuftri nubes aquas.Sedforma verbieft paffiua ex fecunda coniuga
cxemplo oftendere & declararp volueric , nimiru quod efli:na cionc,nifi forte quis dicefe velit holem fcribi pro cametz vel
filij lacob & lofeph, hoc efl , eoruni cum quibus Deus pepi- fa^gol.Expono igitur paffiue,(}e vim Grammaticae faciamus:
gerat fuedus. Sicut igicur iftos, quos in foedus receperat , non ^ftque h«c propria verbi fignificaeio.Ponitur autcm antece-
deferuIt:icanos quoqueftacuamus, adquosfonatpromiflio, ' dens pro fcquence,ciim dicic nubes ipfas inundatas eire a«
nos effe in gracia,quancumius alium incerdum fe nobis often- quis,citm poeius diceredeberet,cerras effe inudatas aquis nu-
dac Deus:idque fi fecerimus,experiemur tadem ipfum lalcm bium.Na nubes haufto muUo humore , quafi grauida* faftar,
qualem eum experci func Ifraelitae. pofteafaAa fubica refolutione iugences moles aquarum de-
Tilios lofeph videtur honoris caufa appellare,ciim quidem iiciunt,vc p affim inftar torrentis magno impetu difcurran^
fubfiliislacobcomprehendantur. Fuitcnimlofephieximia W fignificatur verbo Hebraeo. V» j^-
vircus,& maxima ciusin hanc gcncem extabac beneficia.Vn- Sagittfis Kiecaphorice nomiiiacfulmina, qua; canqaatii cela
de poftea fadum , vcquanquam duos habercc filios , vterque funcScfagittaeDei,quibus impiosfcric &conficit.
tamen eo loco rcputarecur,ac fiex ipfo lacob cflec natus,&in
diftributioneterras xquam cum aliis portioncm accipercc,
Ocn.48.Ioft;.
17 Vuicruntteaqux Dcus: viderunc te aqu»,
doiucruiu : ctiatn treinucrunt [ commotafHnt ] abyf-
fi. ; -
18 Inundatge funt at^uis nubcs ; voccin dede-
runt sctheta [ nnbes'. j^etiam fagitta: tua: difcurrc-
banu
19 Vox tonitrui tui in rota [Jpharajl illumina-
uerunt fulsura orbem : coinmota cft &? trcmuic
ttrra.
Decimusnonus VerfuscohKrctcum prafcedente. Vocent
tonitrui dicit fonuiffe in fphaera.hoc eft^in aere,qui cum car-
lo includatur,quodfphxricascft figurae,6rbis dicitur feuglo-
bus. Eftautemnotanduin, qu6d&fagittas& tonitrua Dei
elfedicit,nequisexiftimeccafuauctantiimex caufis phyfi-
ciseaexcitari.Habltnieteorafuas caufasin natura,fed noi!(
FF
.«.■
;.i\:!S«i;*,;-»i!'.ia
^
pR^LEGT. HEisrriia^oLLERr' ; > , " ' «7« ' ,
fiunc fiifi Deb iic dt^o&ente & subernante. tus quem DeUs venco /leco &vreQte effecerat: (edf aquae redu<.
illHmmwma orhtmild eA,cotus aer corufcabac fulgore. ' 6ix fuDC in fuum locum^vc veftigia cranficus non comparer^c.
' 'Tremttit terra]Tomtux enim vehementiora concutiuccer- Significac autem propheca his verbisyDeunj femper ica gu*
ram.S jgnificat I gicikr vehemences fuifle cempeftaces, quas ad bemare ecclefitfmjvc veftigia eius j m undo & ratione non
dcdarandam iram fuam aduerfus hoftes populi fuKatcitaue- confpiciancurmec quenquam ptfiTe illa {bquj,niii Deum du-
rat.Non enim adcujbandos Ifraelitasjfed ad hoftes difiici^- dorem habeaC)& illius dudum e yeftigio fequacur. Qiii igi-
dos atque euercendos hae cempeftaces func immiffar. Quan* tur Deum fequi cupic.non vereacur fe commiccerc mari pe-
quam,li a^ Ifraelitas fpeftes , etiam hac racionc exprimicur riculorum,xrumnarum & calamicarum:& cereum ac Iscum
confilium Dei & modus,quo ille (n gubernanda & liberanda fpere; cxicum.Non cranfir Deu$,interea dum ecclefia in hac
fua ecclefia veicur.Libcrationes cnim ecclefi^ npn fiunt fine vita colIigic8t gubernat,per horeum voluptatis auc delicia-
aliquomortishprrorepta:cedenie.^i|uc hoc ipfocempore rum:fed per mare cempeftuofum, quodexci^ic omnes ipsfi
IfraelitafjCiim vidcrcnc fibi lioftes d cetj^ imniincre,& raarc feqiicnees,& cxcrema omnia minacur,ncc exitum mox con-
vcrinque fuper capita tranreuntiumeflclul^cnfuni ; & coni- fpiciendum praBbet:funtcnim veftigia Dei incognica.Sed qui^
trua audirenc,non poteranc n6 c«horrefcerc&T«£ttcina.quaB- fide Deo adha;renc,eiiilque duftum fcquuntur, illi larci eua*
quc mceucrc.fed ex his periculis randcmcducuntur &ingen- ^lint,& In terram pr6miflam,hoc eft.cajJeflem patriam candl
ti I«cicia perfunduntur.Ica tranfitus fitper inortem ad vitam. introducuhtur Uxc pulchra imago ettecClBfijc.quar plena eft
Ec.ve Orofius inquic,pij viam icCpentx falutis , impijfouea confolationis.EtfihguU in fuis periculis & Jprumnis hac ima-
infperatJC morcjfincrant.Acque ita Deus vniucrfalitec gu- ginc & hoc exemplo fe confolcneur,ficuc Dauidem in fum-
bernac totam ecwefiam & fingula ^ius membra. Primum e- mis fuis doleribus fe hac cofolatione fuftctare videmus.
nimconiicitnosinmarepcriculorum.vndeexitusautregref .21 Duxifti velutgregem ouium populum tuii
fusnonpateat:tademla?coseducIt&intMtocoUocat,vtmox per manum Mofis & Aaronis.^ ^^>
fequetur. „ r • • ^ • 1 • Iamadditcaufamfiaalem,cur totinffgniaeJidericmiracu-
zo In mari via tua,& lemita: tux in acjuis mukis; la,vtfcilicetpopi.Ium fuumcducerec&liberaret;atque hoc
& vcftigia tua non cognofccbantur. exemplo oftendrret fc ecclefia* fuarperpetuum patronfi eflc
Recenfetaliud rairaculum,qu6d per mare alioquin inuiii & defenforem.Eft igitur harc hiftoriaita legenda & intuenda
Deusprabuerit tranfitum fuo populo.Dicic aucem vias Dei vt ralutem omnium fidclium hoc liberaeionis exemplo tan-
fuiflcpcrmare,nonpopuli,cciamfipopulusipfequoquecra- quam certiffimo pignoreobfirmatam &obfigiiatam efleco-
fiucrit per mare.-vt Cgnificet populuin Dei aufpicio & duftu ''"gitcmus:ideo enim cdi & fcribi hanc hiftoriani,& ad poftc-
tranfifl*e vaftos gurgites maris,nec hoininum induftria autca ros eius memoriim propagari voluit Deus:qua de rcprxcc-
fu marc fuifle exhauftum auc ali6 deriuatum.Quod dicit ,in pta Crebro in Mofe repetuncur.Ouibus auteni com parat If-
aqtiis midtis,hoc addit ampUfIc.-indi miraculi caufa.No enim raeUtas,vc fignificec nuIJis cos inftrudos fuifle viribus,arini$
crancaquafvadofa»,fedprofunda»,qua:pofteatraduftisIfrae- .lutprudentiacontra tantainviinhoftiumfibiimminentem,
licis hoftcs obruerunc & opprcflerunr. fed folius Dei,qui paftoris munerc eunc fungebaiur,duau &
Efve/Iigi»ttMtt<mfuermtco£nita]Q^unonm2nRtilkhii' aufpicio tutos cuafiftTe.
PS A jLMI LXX VII. • . ■
P A RT ES.
/■ ■ . '
I. Propofitiogci^efaIis,v.2.quamJreliquopfaImoexornatProphctaal) anteccdcntibus : cxplicans
I. Afflidiones fuasigtauiffimas, vfqucadvcr. 6. 1. Conflidationem animi , per conficierationem ad-
miniftrationis fuperiorum temporum , fiuc vniucrfalis, v. 6. fiue fingularis , v. y.deinde per hypotypofin
confii^antisanimi cum grauiffimis & difficillimis neccfricatibus, ac velut difccptantis defide&con-*,
^rt»;a.p^i,v.jt.9.Tfa. ^ ^ _^ .— -^: ^ ^Z^ ^
'~~'' U. Confirmatio.quafircdenntisadle^refipifcemis^ammijlV.ii/adfincmp^Ih^
in rccordatione diuinorum operum in Ecclefia & cxtra Eccleoam,v. 11.1^14. gcncratim. fcquentibus
aiHcm » fpeciatim in plagis ifgypti & confcruationc Ifraelitarum , v. i^in libcratione populi ex.«£gypto,
verf iS.in tranfitu maris , verfitiy.iS.i^^. 20, in gubcrnatione populi per-Mofis -& Aaronis miniilcriun),
vcrf.ii.
^ O BS E R V A T I O NJE S LOC O RVM POCTRINAB.
Verf.i.Dotet nos hicpfalmut remedin qm in certamine eofcietitt ri nos decet quafnam ob caufas ita exerceamur,deinde quis tandem
(KmirADeifenfuft*ntatU7ibeda.Ea autemfunt i. AfftduApeces, malorum erit exitus.Videdum autem ne dolor nos ahfdrl>eat,dem~
etiamfi arumus ipjiprecibus repugnet,(jy ipfa de Deo cogitatio nos dg(Ji omniaDei itidicia perueJligaret€temus)nos abyjfusnos obruatr
. perterrefaciat.2.Meditatiofuperiorii teJlimoniorUbeneuotSti* Dei 8 Bonitatis Dei memoriaclypeus eji quo tentationummfuUus
erga nos,coniunSia cum ipjius immutabili voluntate,vt queferhel funt repeliendi.
aJeeleButeJiatus*efi,niequainperpetuiirepeUat,quumeiftfmodii- p (^anuis hoc in primis trijiejit (^ acerbum ,ftquando Dcus
pfius donafint «/mi7«/m^»7w.5. Ckmentis. diuin*. infinitas.4:Etuf- nobis verbum fuurrifubducere videtWy non tamen debet precibus
dem in moieranda rerum ac temporum vicif[itudin« fumma pote-' nofiris aditum obfiruere.
Jlas.s.Recordatio denique admirabilium Dei operum tum in explo- 10 ^juoties in curis fij* doloribus dubitationes nobis obrepunt, di-
randa tum in conjeruanda ecclefia. fcamus adhunc fcopum tendere, An Deus naturamfuam exueret,
z Nontemereeitdantjideles^vtmultifinerationeintemperiem vtnonfitmijericors?
doloris 6ffimdunt,fedre£la adDettm contendunt.quii necejfitas cla- xi Tanta mole malorum aliquotiespremunturfideles,vt defua.
tnoriexfrimit:nec iilis excutitur perfeueraHtia quanuis fdpius ite- falute aBum ejfe proniitient.:quod Dei manum ante auxiliatricem
randifint clamortscDeiis enim propitius £f exorabilis efpsfolet. infuam perniciem armatam effiifentiantiidque vtpofiea Dei auxi~
j Decetfideles continuo cum dejperatione luBari.vt dolOres, li- liumexpertum ardentiore animi affeiiu celebrent.
atfitmmi,ianuam tamen piis votis minirrii prAclitdant. 12 Sub affliSlionum infultibus fSdeles quafi iam viSioria Jtotiti
adtterji
quefremitu^moerore,tumuliuplenij
Deivocatione. fimodoprobeattobisexpendituy.jitfficitadjuperandosomnesdolo-
5 Fideles moeroreoppreffi non feruant tiquabilem ftatum :fed res:^ licet eius recordationofatis afferat rtobisfolat^ , luHandum
nunc erumpunt in gemitus (fj querimonias,nunc qitafiprMlufit ef- tame» efi,ne tddio fiangamitr:imb tunc magis foUicite curg, nofira
fentfauces,obmutefcunt.Videpfd.32.i. inDeumreiicimdAfunt.
6 fideles non modo que expertifunt Dei benefciayfed quAcun- 13 Operum Dei meditatio affidua effe debet,donec legitimo tepo-
que omnibus feculis in ecclefiam contulit,fibi inaffliHionibus pro- re maturitm eius fiuBumpercipiamus.Nam quod nihil nobis fro-
ponere,(^ in animttm reuecare debent. funt tot gratiA Dei exempla,necfidem nojiram Adificant , indeft^
7 Etfi nuUufimadis nofiris malisfit aftius remediuquam bene- quiafimulac eagufiare coepimustalio nos dbfirahit nofira leuitas.
ficetid dettinarecotdatio.-tame fenfus ipfepriuationis acriujanimos 14 ViJtDeialteJitpramundum exceUUt.vt necejfe fit confcendere
nofiros 'vulnerat.At in iUa metit difceptatione f*f tetatione.fcritta- fupra omnes cttlos ,ji tupimus eas veri cognofcere:qt*auis enim nuU*
fitterra
tmmt,tanuam tamen ptis votts mtntme prAcludant. 12 Sub affltcttonum tnjulttbus fiMeles quaft tam vtctoria potttt
Fitftpe vt torrtientum piis augeat D ei recordatio ih rebus in memoria diuirtorttm operum exultant : quia certo perfuaji funt
trfis, vbifcilicet iratumfibi ^ infenfum concipiurtt:fid vtcun- eum non aliumfore quamje ak inifio ofientiit.
9emitu,moerore,tumultufleniJtnt,pergendum tamen eis eji in Mirifica Dei virtus quafemper vfus eji in tuendafuofumfalute.
'dti^i&4li£,:''jii^MAf.^''iei'.<&.t\^:^'. -
-^
■■ 677 ' ' • '■ ■ • '•. J#^N P S A-L M V
^ fit tt0A anpdtu,vbi mn^ecime^aUqued J>9UAexhibeMtfiu vir-
*'' tutis, fngit ttunen homnum oculos admiAthVis operum eitea ratio.
Ineo apparet mundi demmtia, qtMd-^viw Deotwnconteatitt,
cftius gloriafic conjpicna eSi , plures fibifitbricet. Nat^ fipuru 0-
cttlis conSpicerent homines Dei opera,in eofi^o facHe acqtmfce-
rent.
xs Mt^is nota eH Deigloria , e^ clariilts peripicitur , qttam vt
iuftafit ignoranm excHf»tio:mir(tbiliter enfm operatttrDette.vtne
profanufquidemgentesftta CAcitiu excufet.
16 LiberatiopopuU, ex JEgypto fitggerit nobts bona Jpei mate-
riam : quiaHunc docttmentum' immniaficulaedidit JDeusfui erga
eleSlosamoru.
j7 I^risDefunM^frtisybfi^ittiupJtitngithomimmfiupo-
-'■V
of- ^j, '•■«'1
■V-
■**
rem,nifi Deiprdfentiam,aqius vifibHem,i» liheratione ecelefnfHA
agnofcant.
is.19 Satufuperqtte in exitu popuU teflaia tfiDei potentia au-
ribui c^ ooulii:ac quocunquefefe vert ut homines.vhii^fttrfum at-
qitedeorfum, a cdis vfqueadabyjfos in ecclefi* redemptionepatet
Deigloria.
20 Infolitis modis, (^ humandprudenti* prorfus ignotis ,fuos e
perictdisliberat Deics.
2\ Nihil confilif.nihilroboris in Oeipopulo efi:fidDetts pafioris
officio fungitur.fitofque placide ^ tuto deducit. Videpfal.zs. Porro
"Dei virttes eo magis apparetidum ia vafis tefiaceis ac fragilibtts, id
efi,hominibm infirmis , qttaksfuere Mofes , Aaron , gf alij , miris
modis operatur. f
Articvli praecipvi
1. Defortitudinefpiricuali incertaminibus confcientiac
aduerfus Dei fenfum.
2. Infirmitas piorum fub tentationum mole fatifcen-
tium.
3. De reniediis tuciliiaiis a Juerfus vulncra quse in lufta
carnis & fpiritus nobis inferuntu/.
4. "Operum Dei clementisjoninipotentis , fapientiflimij
recordatio perquam nccefraria.
5. Miracula vetera vt recentia fidem piorum in tentacio-
nibus erisjunc & fulciunt.
iiS^v
ARGVMENrVM PSALMI LXXVIIL
^^S^LMVSfeftHa^efimt^ts oBmm longam habet comme)norattonem heneficiorum^UA Detu
•^^Mpopulo Ifraeltttcoaprima adoptiorre at(]iie'ele^iio.ie , vfe^ue ad Dauidis ataiem fxhihmt : vt hi-s
amorernfmrn erga hun cpopulttm teflaretur, tpfimcjue hi^sfibi chnoxtttm adgratos cultus prtcfid-
dosredderet. In hac vero cornmernoratione ^omtfii-s auta,pracipue tlla commemorat heneficta,^H<x,
maxtrnlerant tnfignta,(^ i-aprtmits docmnentagrattix, rij- amoris Aniim erga httncpopHhimi cjha-
qnepotenttam Detmamfejic oflendcbant. Sed his tamvariis at^i^e tllHflrihui benc;lctts ^ miractilts ,adeo non
obttntttffe DeHm,qHod vo/ebat, affirtnatiVt illt in peccandt ac rebelUndi propofito fiereat pertinaciores . Ait e-
ntm mtnqHamfere Denm aliifHod injigne in ipfos contultffe beneficium , cjuin nono tlli ^etulanttdt. ^ rebellionis
cnmme fe obftrtnxertm^Dcoqtie exofos reddtderint.W ptanquam poents interdum eos tnviam rettocare cona-
tpts fictantamtamen ait fmf[e peccandi Itbtdinemi^Mfitfceptofcelerepertinactam-, vt ncc beneficiis nec plagts
corrtgt illa naturi&malitia fotuertt. St^binde enim luos redtifje ad inger/tHm) ^ deferto Dso vartafibi ntimtna
conjmxtffe , qmb:u cultumfoli Deo debttum pr£.^arent: donec tandem hts im^rijstrritatits Deta' popHlum hunc
deferHtt,(fJ vart^- calamtt^Atbui ftj poenis ajfectt , repudiato tabernacuto Stloh , ^ arcafcederis in ho^ium ma~
npts proieliaupfts vero luddts parttm tructdatis in aduerfis prtzlfjs^parrirn omni ope (yprafidio orbatisyat^ue in
omnts generts caUrnttatcs (^rmfcrias conieUis. Hac vero omma qumcjuam taltafHnt, vt caufas ittf^tfiimas ha-
bmjfe Dem videatur yprcrftis abdicaudiatcpie abijciendi httncpopuhtm , ^ qfttidem in tribu Ephraim , qttam
propter ififignem conttimactimhi^peccandij^uamjibifiimebar, Itcentiamrepudiauerat » aliquomodo iufiufuum
tudtciurn oriram aduerfitspeccata declarauit itamen quA eSl eius erga fuam ecclefiam bonitai 9 nonpafftis esi
mox populum vniuerftmfutiditus deleri aut pcnre.fed memor f<xilensfHi,t)ribttm luda rurfns elggit,at(jue in ed
dQmicthum fibi conflicnit-^erecio rurfus in Sion tabernacu/oj(^ arca fiosderis eo deduBa:rege etiam Pauide crea-
to,cjm populum detnce^psfdpienter <^ reifegubernaret,^ inpietatlfiatque aliantm virtutum offictis contineret^
Hac tota narratio ideo inihtHta e^ apropheta , vt commemoratione beneficiorttm (^poenarttfn exemplis in aH-
dttoribusfuis timorem Deitfidem <^ gratiarum a6iio?tem exufiitaret, (jrmoneret, nefua d/ffidemia, increduli-
tate,idoloUtrU aut aliis fcelerib'^s tram Dei prouocarentfeafdhn^ue^<^Hasmnjmtlto ante maioresfuos peirpefk
fos ejfe meminerant,jihi^cenas aitrahcrent, -
_£rudiensAfaph.-
~ I Aufculta, popnlc mi , legcm mcam • mcilnate
aurem vcftrair» ai vcvba oris iiiei,
Exordium fumiturab exhortatione, quaoftenditin quem
finemhunc pfalmum confcripferif,& hanc prolixam con-
cionem inltituerit , nctnpe, vc audicores fuos doceat & com-
monefaciat de vcra pietate, tiniore&fideergaDeum. Ideo
enim iubet eos efle attcntos,ne otiofisauribus autanimis
haic difta accipiaiit,quia res magnx fintj& ad falutem vniuf-
cuiufque pertinentes, dc«iuibusorationeminftituerit.Com-
pellac autem populum tamindodioris quamregisperfona.
co &teftis,&quod fciebatfibi diuiriitu* eflfe commendaturtjr
Ita lexMofisdicitur, Malach.^.quia ipfius minifterio erat
tradita..
/»c/«Wc<»«rtf»»]Repetitiofacit adexcitandoslegnes & i-
gnauos,quorum multifemper func in popuIoDei.
Verbaoris^Eoiitm fenfu dic{t,quo aiite,doftrina:5cveI hinc
manifeftumeftiriomen min generaiiter aceipiendum effe
prodoftrina.
2 Aperiam in parabolam os meum.* elo^uar [pro-
ry7^r«]ajnigmata ab antiqno.
Propofitio eft.qua fimul reddit attentos audJtores a reruni
idco inquit,popule mi. NonnuIIi exiftimancDeumhic allo- pr«ft3ntia,de quibus verba fij: fafturus^SwO fignificat graucs
qui populum iuum:fed non abfurdum eft,etiam regem 8:do- & infignes fententias.qua: quafil dominantur in oratione, auc
ttorcm luos fubditos & auditorcs nominare populum ruum: lumen&ornamentum funteracionis^vt funt parqemiae , pro-
Sicut leremias capite j. ^frachtas nominat populum fuum. uerbia,apophchegmata:inquibuspecuIiaris ns ett ad «^ci-
Suntque illae compellatii)nes inorationibus exhortatoriisv- candos& obleftandos animos Icgentium vel audi^tium.Ta-
ficatx. leraigiturdicitiedoftr(namalIaturumefle,quarfua,Yel vi
Legem meam} Legem nominat,nou illaui qua; a Mofe tradi- vel fuauitate percellere animos ipforum & mouere pofllt; St
ta aut in tabuljis lapideis perfcripta erat : fed hanc ipfain do- quidcm dicit fe aperto ore,hoc eft,palam coram bmtiibus &
ftrinam quam in hac concione aut carmine fic propoficurqs. fine diffiijiulatione id fafturum.
Eft enim nomen min generale,quod quamlibct doftrinam riTn nominat hoc loco non tam obfcuras fencentia$,qua-
feu inftitutionemcompIeaitur.Verbumenimminvndcfor liafuntsenigmata , qua; fine intcrprete fer^afrcqui n©n
matur,doccndifeu inftfcuen^ifignificacionomhabet. pofllimus, qu^m doftrinam iraprimis vcilem & notatu
Vocacaucemdoftrinamfuam, quam ipfejiampopulofit dignam. Sicut enim ajnigmata propcer argutias admira-
propofiturus,&quam fibi,canquamdepoficum,diuinitusc6- miir & diligenter noeamus: ita vult hanc doftrinamquo-
mcndatamintelligitjficutPaulus Rom.i.&ifi.nominateua- que cum attentione diligenti excipi & mcAoria? mari-
gclium fuum,nonquodipfefabricaueratjfcdcuiuseratpra:- daii;
> FF i|
/"
...■■♦ ■ i
...vJL'iis.&.iji
j»^ T^ir-»';
^ PRitLICT.
, >^ Prtf<p<»w]Metaphota eft »n verbo fumpta i fonte qui vber-
"^ timfiinditaquas.NaniV3 proprie fcacurire feu exundare fi-
gnificat.]?eftora enim doAorum in ecclcfia dcbent. efle fos»
eundai& afAdue aliquid aquarum fiidere, quo ccclcfia rige-
tur,n6n debet adda eflceorumvena,aut qtia: inxftudeficiat.
^^<i»//jM0jTertium actentionismeiTibrunifumitur a te-
Dore.Dicii cnim fe vetere$ hiftorias huius populi,qua! omni-
busnotae efredcbeant,repetiturum, atque inde necefTarias
c6monefaftiones exculpturu. Citacur aute hic verfus i Mat-
thxo cap.i3.&adChriftumacconnnodacur,quiin parabolis
& /iniihcudinibus locutus /ic ad vulgus.I d quod fit non ine-
pte. Nam & Chriftus fungebatur munere dod:oris,& concio-
^mhatur de fublimibus regni cxleftis myihriisrad qax exph-
canda quia variis^^fimilitudinibus & parabsJis vtebatur,rcfte
ad hunc verfus ille accommodatur.Dauid enim etiam tanqua
doftor huius populi typum gcrcbat Chrifti.
3 Quxauciiuimus & cognouiiiius;&: [ ^u^t] patrcs
noftri narrauerunt nobis.
Quartuni aticncionis argumenium ab ipfo doftrina; gene-
re fumicur.Dicit cnim hanc communem efle dodtrinam & a
patribus per manu^ tradiram,qiiam ipfe & tlij , qui munere
docendi funguncur,fcpelice filentio non debeanr.fed fuorum
maiorum cxemplo eandem ad poltcros fiios propagare.
H E N Ri ;M0 L L E R I ; ^ ^ "^ " -^ ^^^
dente yerfu dixerac patres mandato .diuino teneri obftriftos
ythanc doftrinamdtligentcrpofterisfuis tradant : ita /imi-
liter i libcris affirmat hoc requiri, vt hanc doftrii(am diJi-
genter audiant & difcant.Vbi enim non eft auditus,ibi non eft
lermo.vt dici folet. Mandatum igiturdcpropagandadoftri-
na complcftitur vcrumque:&vtpatres fidelitereami'beris
fuis tradant: &vt filijfe dociles pracbcant : & vbi ada;carem
iuftam peruencrincilHrurfus pacrum vicem fubcahe ,&in
obeundo docendimuncrcpacribus fucccd.inc,vtconcinua&
pe^petiia fucceffione ha:C doftrina in genere humano con-
fenietur. Non enim vni tantii fcculo ha;c doftrina a Deo fuic
tradita,fed vult eani perpetuo fonare vfque ad finem mundi.
Cogicemus autem n8 tantiim miniftrisecclcfix hoc iocode-
mandatam curam conferuandi.&propagandi doftrinam,fed
fingulis etiarapatribusfamilias.
7 Vtpouat in Dco fpem fuam, & non ebli-
uilt-aniur operunj Dei :Sc [vt] mandata Del obicr-
uent.
Additcaufamfinalelata-Iegis,&vfum ioCttinx oftendic,
vt hocmodo fingiilicxcitencuradmaiorcm curam cotifer-
uanda;&propagand« huiusdodlrinx. Non traditurhatcdo-
Arina, inquit, vtmorcstantuni externosrcgat.authommes
in pohcica focieratehoneftis inter fe officiis deuinciat, ficut
Ef«jj»<?w»»w]Ideft,qua;ccrtis& cuidentibus teftimoniis hf,fir.fr>Bhr^riim j^a,.» . ,..-,',/ «
conuii ramus ifTe diulnitus tradica.nec effe aniles fabulas, fej v/irDei ttZ '.^T ""'T P'^'"'" ^"' tf"''
vi funt poecarum aut philofophorum figmenta. ^ ml nos effe ,w!l .. 7n "^" ^ 'T''^f "° ^T'
Ki ^^ I. I r/- aT r ^ I. "i"snoselieingranaapudDeun],atquehacfiduciaiuftecc-
4 Nonoccnhabuxms [uracm:Nonfur2toccuIt4- musnosc6craierrorespeccati,niortis&iflferori>m.& con-
/<i.Z-(?g*/f«/wnn33ja,JhIiis eorum, adgencrationem travanasajrunas&pericula.quibushscvitahominfieftob -
pofteramn3rrantesIaudeslchou<i.& foriitudinem noxia,nosfirmopraefidio munfamus. Hic primus&fum-
cius,&mirabiliaciusqu«fecit. "i"shuftusefthuiusdoarinat,quodm6ftracDeumcrganos
Dixerat eos etiam ancehac fscpe audiuifle & cognouiffe r'"^"" ^ placatu,vt l?ti collocare in ipfum fiducJa noftr.im
doftrinam a patribus traditam:idc6quc nc quis dicerec f uper
uacaneum efie,eaqua?iaanrcanota eflenc toties repetere&
inculcareircfpondcr,poftericatis etiam habendam efTeracio-
nem^ad quam hxcdof^rinadiiigcnterpropaganda fit,quia
Deus vclichanc doArinam per continuasetatum feriespro
inulgari ac propagari.Additur autem fini&:Ideo,inquit,infti-
tui hanc commemoracione,vc celebrecur pocencia Dei in e-
dicis miraculis,& laudes in exhibicis bcneficiis.qua de re in-
fra rurfus dicic verfu 7.
5 Etfurcitauit[/?^//iy/]tcflimoniuminIacob,&
legem pofuit in irrael:quatii mandauit patribus no-
ftris,vt nota facerent eafiliis fuis.
"=" Addit aliud argumeneum attentionis j mandato Dei.Non
ehimfatiseft addoftrinam de Deo atquceiusbeaeficiis tra-
dendam allegare longi teporis aut patru confenfum,ficut ho
die poncificij multiplices fuos abufus & errores in ecclefiam
inueAoshoc vnico argumento excufare & defendere conan-
tur,qu6damaioribusfuishancdo£trinam,quafi per manus
acceperin e,fed neceflTe cft accedere cxpreiTam vocem & ma-
datum,vt feiamushanc vere effe dodrJnam diuinitus cradica.
Nonenim nitipoteftautdebet lides traditionibus patrum,
autcommentishominnm extra verbum Dei. Icaquecuni
dixiflec,feeam dodrinam rcpecicurum ,quamipatribus &
-maioribus acceperint,4iddic mox, Hanc dodrinam non efle
pof/imus , in quibufcunque doloribus & jerumnis , & cctra
ipead ipfum confugerc, & opem at<^ue aiixilium cxpedare,
Sccundusvfuseft, neobliuifcanturopcrumDei , hoceit,vi
cogitatione operu Dei,quat afiidue cdidit in ecclefia, alant &
coufirmentfidem, eaquebeneficia grato animo cclebrcnr.
Tertius, vc niandata eius obferuent. Non enim adoptamur
aDeo.&tancisbeneficiisornamur, vcnos incerea indulgea-
mus cupidicatibus,& in omnis generis fcelcra nos proiicia-
mu5, fed vt membra noftra pr«beamus arma iuftitiae Deo, &
vt fcianTUs noscoditos efle ad bona opera , quxDeus praepa-
rauit,vtiniisambulemus,vtPaulusloquitur.
b Et nonlint (icut patres eorum , gcneratio
delciarix & amarcfcens, [/^(?//, inobediefis^ reheliu]
gencratio [ ^ua ] non firmauit cor ruum , 6c non h-
delis fuit erga Deum fpiritus eius.
A contrario exemplo & quidem domeftico oftendit quim
neccfTarium fit & vtilc . hanc doftrinam fubinde inculcare.
Eft enimnaturahominum^modum procliujs &prona ad
pcccandum &rebcllandumI)eo; idqUod non cthnicorum
tantum , fcdmaiorum quoquenoftroium excmplaoiten-
dunc, quifubindequanquamingenribusbeneficiis afFcdi ac
ornati, relapfi funi in horribiha fcelera & dclifta. Eft igitur
aliud argumentura quo auditores fuos ad maiorem .-iticntio-
nem & difcendi curain excitare conatur , fumptuin fcilicet i
... ^ -1 /• j ,• . 1- cau/ac«ntraria,idqucexempIoma!orum confirmaEiir.SoJer
confiaam aut excogitatam a patnbu$,fcd diuinitus traditam. plenque homines , errorcs in doftrma aut dehda fua cxcu
&additumcfrc cxpreflum mandatum,vt ea filiis traderent
& ad pofterospropagarenc.Hoc vero mandatum excatDcut.
4.& 6.Eruntverba ha?c,qua; ego tibi prxcipio hodie jin cpr-
de tuo3& narrabis ea filiis tuis.Vulc Deus mter homines fe-
per fbnare dodrinam de fua voluncatc erga genus humanu.
Ideo publicum minifterium inftituit j idque mirabiliter
f.ireikdefendereniaiorumexemplo : ficut hodie pontiiicij
vetultatem & confuecudinem longi temporis, quam illi per-
peraco«fcnfum ecclefia; vocant,allcgarefolet,quoties tctros
& ciaflos errores fuos palliareconantur : & quod cxeplo fit,
id iure pleriquc fieri putant. Propheta vcro affirmat fe hanc
iplam ob caufam inftituifl~e hanc concionem , vt cngitantes
conferuat •• atque hanc ob caufam populum li^daicum d de lapfibus malor u fuorum fint deinceps in ftudio doarin»
caeterisgentibus tunc felcgit & fegregauit,vt efTet cuftosil
lius doftrina;,eamque perpetuo fonaret ac doccndo propa-
garet.
Teftimonlu flclegem nominat tota doArina huic populo
craditam cum certo t«edere,ritibus & ceremoniistqua: omnia
&pictacisatquein rcgendis moribus ardcnciorcs ac diligen-
tiores.Ec quia difficul tcr illa praua maiorii £mulatio,ex ani-
mishominum euellitur,propter reuerenciam ergaprogeni-
toresnobisingenita,ideorammultisverbis propheta feele-
rapatrumcxaggerat.PrimiimdicitfuifrcnmiO^n hoc eft
ccniffima eranttcftrnionia& pignusprajfentiaj&fauorisdi- ^ gcnerationem5ecreaantem imperiumDei,&fubinderum
uini erga popuIum.Nofi cnim fatis erat cenere hiftoriam re
rum gieftarumrfed fcire eos oporcebac hanc dodrinamobfi-
gnatara eflTe cerco foedere.vt conftar^e^ eos quihancdoftrina
ampleftercntur^pcrtinereadillud faedus:& quilibetffbibe-
neficia huius foederis vera fidc apphcaret.Hcc caufa eft cur
teftimonium iungat cum lege.Parum fuifretlcirc quod Deus
maioreseduxifretex ^gypto,nifiiimulftatuereturhac edu-
ftione falutcm fingulorum efiTe obfignatam.
6 Vt cogDofcant gcncratio pofterior [futu-
pcntem vincula legum & petulantcr excurientcm iugum , R-
cut equus ferox & refraftarius aut iuuencus indomicus, non
admictens fraenum auc nolens fubdere collum iugo , fed fub-
inderetrocedens&repclIcnsfra;num. Hoc.n. proprie figni-
ficat vocabuliijvt Hof.4. Ifracl eft ficut vacca rebcllis fcu re-
fraAaria.
mo fignificat eii cuius omnes aftiones funt praua» , ingra-
tat, odiofjc, quJtque Dei irara& odium prouocant : fignlficat
cnim mo amarii efle , & fua%niaritudine .ilicui moleftiani
r4.-] filij,quinafa;ntur, furgant & cnairent filiis exhibere.CorhumanumjiinonrcgaturverboDei&Spiritu
fuis. p fanfto,plenumeftodij&fremicusaduerfus Deum. Aftio-
Hic rerfus cohxret cum fuperiorc. Sicul tutcm prace- ncs igitur omnes ex tali «orde prefeilx.funt amarar, taquam
acct-
j^.i^
pi^FjjjjHoir-jjfyiTTfW^^Sf^w^^pWT»''^?* , ,\ ■!■, ^|J«P^;-''«,T™,4;i^/' y.^ij^^^lj^f^-^W^rf^^^'-
/*
^8i ^ I>} PSALM.VM LXXVIII. ' '6%i
acerbiditno fclle odij & indigna tionisaduernis Deum tin- tenipli excidium & Aiaderet deditioniPtnjcramaht facerdotes
^tje^etiamS foris interdum altquam fpeciem probitatis pr^ fc eum efTe fedu^Qtem . ^ qvi non Rt audiendus,quia fctiptum
ferant.Et talia funt opera omnium non r^natorum. quae non /it, Non aaferll^ur rc£ptrG de luda. Htiius igitur promifnonit
refcruijtur ad gloriam Dei. mala interpretatione , & falfa ficlxicia,cu fefe armis tueri co-
Etnonfirmattu corfuHm]Hoc eft,nullum fuit fineeru feu ar- narentuc,plerique ab hofte funtintcrfefti,ali j vero in trillif-
des ftudiiipietatisjfed fueruntomnia (imulata atque in fpe- fimam feruitutcm abdudi.Sed hxc poftea acciderunt.
ciempietatiseffifta.EtiaiTifienimma^nitudo bencficiorum AlijinterpretesfiliosEphrairh <itwixcft;^«wif accipiunt pro
interdum ipfishanc confedioncm exprinnebat,vt dicerent & totopopulo,& adtempus euerfarum decc tribuu hanc hifto-
facerentur/c verum Deum horum autorem agnofcere & co- riam referenda cenfent. Volunt enim pfalmum non aDauide
lcre:tamen fubindc claudicabantSc refpeftabant ,ad fifticia aut ab huius catore Afapho,fed al) alio quodam, qui diu po-
fua numina : volebac enim habere vifibile aliquod niime cu- ftea vixerit,compoficum efle.FiIioru vero Hphraim nomina-
iusprasfentia& ope nitcrentur:voluerunt etiam menon nifi tim fieri mentionem dicunt,qu6d autoresfuerintalii^i defe-
accepto pignore(quod dici folet)coIere.Itaquc cultus.inquic ftionis i regno luda , ciim larobeam vitulos crigeret & re-
quem mihi prajftiterurit,riunquam fui^fincerus'aut firmus, gnum Icinderet. Fuit enim larobca extribuEphiaiin oriun-
necfirmauitpopuluscorfuum,vt (cilicetmihi foli vcrafide dus. NonnuIIi etiam de capta foedcris arcahanc narratio-
adhxrercr. nem interprctantur.Sed ciim de hac poftea Ioquatur,& prior
Nonfuit fideliser^aDeumSpiritmei Wildc{\:,non conftan- fentencia cumexordio congruat, totaque pfalmi narratio
. teradhsc/itDeo.Quanquam eniininterd;im redibatad Deii veteres hiftarias repetac,malo eain retihcre.
ilia gcnsrtamen fubinde vel leui aliqua calainirue iminilfa, Dicit aute filios Ephraim inftruftos fuiflc arcu, quo nomi-
vcindeferto,cumfameautficipremeretur,autdedeliciisiE- ne avunKJh^xiitSi omne gciiusteli & armorum comprtbendir,
gyptiis cogitarec,velocca/ionibuspeccandi,vt exemplisvi- vrfignificer eos peritos fuiflc rei militaris & cupidos bclli
ciaarumgentiumautfimilibusi\Iccehrisinui%ita, rediic ad gerendiieaquereiiiifiatos ej^cra voc.itionem anna rapuiflV,
ingenium,tanquam fus ad volutabrum. S cut igicur prxce- ac ftultis cupidit.irvb|is fuis promiffione diuinam praetexuif-
dentemembfodamnat hypocrifiii &leiiicacem huinanoru:u fe.Sedqualis eucncus fueric eius teincrarijincepti oftendic,
animoruminconfingendis&ftatuendisid()!is:icahjc mcon- cum int^tiiteos verfosefleinfugamindie pra;lij. Hoc igitur
ftantiameorundemtaxatrquod vcl honoribus,opibijs^digm- exemplo monere vuhfuosauditorcs, vt cauti finc,necfidu-
tate,& fplendore eorum qui iunt extra cGclefiam,inuitat ,vel cia prpiniffionis fibi h&x aliquid rentent excra vocarionem,
calamicatum foaruni m.ignicudinefafti, non perfeuerarint auccupidicacibus luis pctul.intcrindulgeant , tanquam qnt
inagnitaveritatejodad quodibet vcutos feu peccandi t>c- ingremioDei quiefcanc. Forccnim affirniacvt fimihbus
cafiones a Deo dilceflerinr. calamiratibus & poenis afhciantur.
... . , r . Additaucem,eos nancuftodtuide reftamentumDei, &in
9 Fih) Eplinim armati eleiuntes ^ircumletacu- legeeius noiuKlc ambuUre. Q^o fennone oftendit fuifle
larites arcH\vei:Ci funt m die prxiij. homines arrogantes &ruperbos , qui fiducia fuarum virium
10 Non cuftodiuerunt IfcjeJus Dei: Sc in iege e- autopum ;nflaci,Dei verbum riferunc & contempferunt.-ne-
ius rccufauerunt ambMlarc. ' ^l =^.'>°^ vfurparunr.nifi quancum futs cupidicacibus patroci-
„ 11- ■ r ^:. ,,..«. .^: .,u;i: , , »;„c nanvidebatur. Qvnlesfcrehoctemporcfunt vir(maani& .
1 1 Et oblui func opei-um eius:& mnabiluim cuis ^^^^^^^^ ^^^^; ^,^ ciKrrtianos rofircncur. Augec autem crime
qii£B oftencilt iths. • eorumverbo renuendi. CVf> (Ti^.ivficareosnonfuifl^^elolum
Confirmat priorem fencentiam ab exemplo tiibus Ephra- impetu quodS cemCre abrei-cos,\c Icuitate,imperitia,imbe-
im,quiBqu6dextra vocationem &finemand;ic oduiinopug- cillitacevelcrrorc pcccaicnE , Itd ex profeflb &deliberata
naretconcrahoftcs,poeaasdeditfuxtement.itis&luperbix, peruicacia violafle i;icruin Dci p.tftum : Nonenimde-
occifis exeatribunon p.iucis.Scdbirurautcm i.Paralip. 7-fi- fueruntin pnpulo Dei qui eos horcacifunr.vt defifterentab
lios&nepotesEphrainietiainante Mofis cempora fumpcis hoc impio& cemcrario propofifo,8icertuDeimanda{uex-
armis inuafifle terram promi(ram,vtcam occijparcnt:led oc- pe£tarcnt,quiquc inonuerunc infelicefore euentu, fi quidte-
cifos fuifle ab indigcnis Gichcis, quorum pqireffiones inua- ,^iere tencarec. Sciebanc euiin illi no daca efle promiffione vt
fcranr,& patrem Ephraim in inagnum luftum amiffis liberis quirquam fibi quantCi vcllet & quando lubcret de tcrra pro-_ _^
" conieflumeire.QiipdexempIum monecnon erumpendum nnflarapeiet.fedvt paciencer tepus introduftionis diainitusr
auctentandum aliquidefleexcravocacionemfcumandatum dcftinatuexpeftarenc.UIi vcrohisneglcdisfuperbe&auda-
diuinum.Habebant quidem Ifraclicx promiffionem certani ^gr in Cuo propofico peri^exerunt.acque ita paAum & Ipgem
decerraCanaanpoflidcnda:fcdnondumacce(reracexpref.u Dei violarunt. Qii.6dpofteadiciteosoblicosfuiffeoperum
niandatumdeeaoccup;inda,& deincolis vi& armis eucien- jjgj . fontem huius impietatisatqueingratitudinisoftendit.
dis. Nec funt interpretand:E pramiffiones corporales iuxta jn jg ^nim exiitit illa audacia, tcmcricas & rebellio aduerfus
noftras cupidic.ites,vt fccerunt BphraiiMiraj^quia fempcr his Deum, quod non cogitarent qualia Dei eflent opera in ec-
annexa:)untconditionesdecruce,caft!gatione & exercitiis clefia, &quam inirabilitcrille eaminhac vitagubernaret.
^ ecclcfiaE.PromiferaL quidem Deus Abrahamu & f>ofteris e- Sciebant Abrahamo eiiifque filio & nepoti faftam e(fe,pro- /
ius tcrram Canaan , !ed volebat idem ^liquandiuadhuc miffionem:&tamen nuUus ex hiscerr;iin Canaan inuaferat.
,„ excrceripQpuluniUratlicicum,&quafirubigi prius duriffi- iTitcreatamenmirabiittet^ennrieruatii^
- mafi:ruitutein^;/t;ypro j v*-etHn;imgis fil»i obrequencem tus;, SiiTimiffioin poBc]Scmemconfilio^& diui-
reddcrec.rdeo no moxcum promilfione promulguiic man- „3^ grat referuata.Id cogicare dcbuiflcnt : fcd quia his fpre-
datum de tcrra Canani occu|unda.IJque Abraham , cui fa- tisextta vocationem erumpunt, dicit eosoblitos fuifle ope-
fta erat promiffio,& filius Ifaa<i.& nepos lacob intellexeruc. runiDei. Quanquamexiftimohacjracionefimul adeaqu»
Iraque nunquam arma fimprerunt adoccupanda cerram pro- pofteain defcrto accideruntprophetam refpicere. Non cnim
■miffam,fed vtepift.idHebr.inquicmortui funcnonaccepca tunctaricumcum cerrampromiffain cemere & fine manda-
promiIfione,expeaaiucsa:rern.impromi(fionem.Ephraimi- toinuaderent,Deifoedusviolarunt:fedpoftc3fxpeindcfer-
tx vero fiducia luarum viriu & pericia rci milirariselatiexi- to cum caeceris idemfecerunc , quanquamanteapropter ce-
ftimarunt occupandam effe terram promiflam,& finc dubio meritatem atqueimpietatem fuam grauiter caftigatf, & qui-
muItafpeciofaargtimencacoIIegerunr,quJE fuis cupiditati- dem ciim recens adhuceflecmemoriailliusadmirandas li-^
bus patrocinari iudicabant. Ext.ibat enim certapromi.^fio, berationis.qua: populolfraelitico non fineingentibas mirai
(.]ux non crat reuocandain dubiu,ne Dcuviderentur argue- culis contigcrat. Qupdigitur horum omnium oblitiperge-
re mcndacij:& iudicabant timiditatem in ca:teris culpandam rcnt in fua impietate & fceleribus,diciE faiflc perfidos ,& fee-
eflc,qui otiofi aut diffidentes promiffionibus diuinis arma fu Hifragos, & nimis cilo oblitos operum & miraculorum Dei.
mcre non auderent.Itaque ipfi primi adarma capienda pro- Qu^d auttm demiraculis in eduftionc populi Ifraelitici in
filiuiu,& Gicheos iniudfic.Sed quim infeliciter hoc ipfis cef- j^qj. yerfu praecipue loquatur, oftendittota fequens narratio,'
feric oftcndic hiftoria,cuius iam mentionem feci. ^n qua occafione fuinpta ab hoc verfu incipit cdtiiemorarc ■'■
Ad hanc refpicere prophccam hoc loco arbitror , & yideo ji[ j opera, quibus DeUs amorem fuura crga hunc p0|>uluni
cx Iud»is nonnullos fequuto» autoritatem Rabi Kiinhi,&ex .^ii^ modis teftatus fit. i ^ T* .
noftrisnonpaucosineademefrcfententia:cftquc ratio hu- f • • l,sv r...
ius fentenriz non obfcura.Na in exordio dixit, fe vctercs hi- 1 1 Coram patribus eorum tecit tnjrabllia [po-
ftorias huius populi c6memoraturum,atque ex his comone- nitur pngulare coUe^iuftmpro pluraW] iji terra -/Egy-
faaioncs necefTarias & vtilesextruauruin eflc.Monet igitur pti,in campo Soan.
hoc cxemplum ne promiffiories corporales temere fecun- ^^j jj^ ^^^^^ ^ traduxit COS : & ft^uit aqua«
diim noftras cupiditatevnterpretemur,neve noftris confiliis 11
autcomodisfinevocationediuinaeasaccoramodemus. Si- VClUtCumulum.
miie autcra excmplum eft apud Icrcmiam.qui cu pracdicerct 14 Et dcduxit co$ in nube mlerdiWfS: omni no-
Fi iij
^i , * PRiELECT. HENR. MOLLERI 684
£te in fplendore ignis. , ^ . w* nc oftendit quo animo iHi hac benefida acccperint, nempc
ly Scidic rvipes in dererto:& potauit {^eos) tanqua ^' foletmundus, hoceft,vc fubindc fierent deteriores,& hor-
abyffis muitiilreH multHm,adueMiter, quafidtce- '«")!» i"Sr««.udJne,diffidentia, impatientia fcu fremitu ad-
» ^J ^J n,*- ,^* r \ ucrlusDeumirameiusconcitarent.
retyaajanetatemvj^ue,) ^ Adiecerunt.inqmtMpeccandHm,q^aCidicat,histzmismi^
16 Iltcduxuflucntacpetra:&:kat delcendere raculis&beneficiisnon funtmoti . vt Dei erga fe amorem
aquas vcluc fliiuios. " agnofcentes ipfuin colerent, ipfique fe fubiiceretic : fed per-
Haftcnusconrcxuitexordium,inquo hortatus eft audi- rexeruntinfuaperuicacia&inpeccandilibidme perfeuera-
toresadactcntioneni ,& propofuit argumentum concionis uerufjij.
Icquentisj&vfunifeufincmhuius oftendit, Nunc fequitur ^dexji^ermdum'] Hocverboamplificatipforum delifta.
narratio prohxa & luculenta.in quapervices nunc beneficia Non enim fueruntleuia peccata , quxex comniuni infirmi-
diuinitus huic populo exhibica.nunc peccata populi, & poe- f^^^^ honiinum orta erant.Sed erat malitia intolerabilis, qua:
nas (ecucascommemorat:vtaudicores intuentcs hajc exem- iram Dei vehementerprouocabat, vtfaceret eum anurum,
pU'gracix&ira;diuinx,&hisadmonitiadtimoremDei,fi- ficutinosGermanidicimus,D/wy/tf/»wr^«//«'/^^». Pofteai
dem&reliquapietatisofHciafledantur.Quienimergama- locicircunftantiaetiam deli<aum exaggera^, cuminquititi
lores ita beneScus fuit,ciim eos multis infignibus miraculis deferto eus peccafl!e , vbi fcilicet recensadhuc eratmemorii
cduceretcxyEgypco,iseundem fe deinceps fuis cultoribus iHorum ingentium miniculorum , quaJincduftioneedide-
eftexhibiturus:acviciffim,ficut|>eccataitg)rptiorum&dein '"pf ^&vbiquotidieadhucvifibiliateliimoniagraciae&amo-
depopuliIfraehcicigrauifi(imepuniuit:itadeincepsnonde- "sdiuinioboculosverrabancur : item vbi neceffitascogere
finetpoenisafficerercbelles &ingratos.Hcec fummaeft huius cosab obfequium debebat. Eratenim in deferto , vbi nihdi-
concionis. >, U'Jiituspafcereiitur& fuftenrarentur, videbant fe inde exire
Primum corampatribm dicit fafta efl!e mirabilia in Agy- "o pofle:& tame tafa crar contumacia & peccadi libido vc his
pto,vt oftcndacnon clam aut ipfis ignoratibus ha;c fafta e f- rcbus oninibus non mouercncur ad piccatem & modeftiara.
le^necpoflcab ipfis ignorantiam prxtexi. Mirabilia autem Tentauerunt DeumjTematc Deu hoc loco eft ex animo in-
qu3e fecerit in ^gypto,defcribuntur Exod.y. 8.9.10. ii.u. In- credulo & temeritate experimencum poterix fcu volui.tacis
«eIIigitautemillasdecempIagas,quibusPharaonem & JE- eiusineorequirere, quod Deus nonicaordinauic,& Dcuni
gyptiosvclinuitoscocgitvtpopulum dimittercnt. Harum quafi circumfcribere fculegeni ei imponere ac corrigcre
infra aliquasinfpcciecommemorabit.Atque illasdecepla- ordinationcm fuoconfilio, Hoc peccacuzn multoorauiuseft
gasNazianzcnuselegaciffimocarminecompIcxus eft.cuius quammurmuratio , dqquapoftca dicit. Murmuratioenim
leftionem aim hac narratione coniugere debent auditores. cft impatientia irafcens Deo in a?! unin/s : quales fremitus &
Zoan i ChaldjeiSjGrxcis & Latinis nominatur Tanis.qu^ fuit indignationes fepe exiftunt cti.un m fandis, vt in lob , lerc-
vrbs rcgia ad oftiunt Tanicum.Fic cius mentio Num.ij.Iefa. '"'^ & aliis. Sed tehtare Dcum addic aliud maiuv peccatum.
i9.Ezech.jo.& inhocloco vbiChaldaEusreddidit vocabulo Noncnini efttancinn ir.ifciDco, fed Cffam infuper addere
QJK19. Fuerunc igitur miracula eo illuftriora & celebriora, ^'cl negationem, vel corre<fHonem ordinacionis diuina;. Qja
quo Iocus,inqu6editafunt,fuitGelebrior. dercconfulacur couinientiirius Philippi jVlelanch.in i. epi-
5cwf»r«»/»wjDlchocmiracuIovidehiftoriamExod.i4.Du- ftolamadCorinth.cap.io.
plex aucem in hoc vcrfu miraculum recicatur.Primum,qu6d Adpetedum cibum anim&] Pcrere cibum , ciim cogit incdia,
aquasfuanaturaconiunftas&cohzrentesitadiremitvtcra- per fequidemnonreprehendirur. Nam Chriftus ipfc iubct
. , .,/itum pr^bercnt Ifraelitis : deinde quod vtrinquc in firmos "os pecere pancm quotidianum : nec cfus carnium hic caxa-
' tumulos vclutimonrcs eIeuareiitur,&contra nacuram fuam tur.-fedqu6dfaftidientcspra»fensdonuni,cum quotidicman-
fta»enciinmotar.Suntenim aqux nacura fluida: & perpetuo nacibaretur,nouos&delicatiorescibosappetcret.Ideoenim
dccliuia petunt. dicit eos tentalTe Deuin,qu6d cibo,fcilicet diumitus ordina-
Et deduxit ebs]VLoc miraculoteftatuseftfuam pr^cfentiam, tononconcenci alios appeterenr,idquenomine animsehic
ciim nondum tranfiiflcnt mare : ficut apparet ex hiftoria E- fignificacur,qua: pro concupifcentia accipirur.
- xqd.i3.Sednemomentaneaefletrcdcmptio,&vtpopulusaf^ Et locuti/unt] Nonveriti funcetiam ore prodere cordis
— ^ fidueljabcret-certum fymbolum prxfenria; & amoris diuini ^'"pietaiem. Itaque in voms jmpiM &^
erga fcDeus aiffidue itincris dux fuit.&inccrdiu nube cos cc- ^unt. 111
xicaduerfusfolis a;ftum,noftu vero columna ignis iter oftg- Menfamparare] Id cfj,inftruere lautis & variiscibis : & ad-
dic,& tencbras noftis qu3c peregrinacibus moleftaj fiit & cer- ditur argumentum impoffibilitatis , vc ipfi iudicabanc. In di-
roresincutiiit,difpulit.Icaver6fempereccIefiarcgicDeusvc ^«■'^jvbifcilicctcaliurtireruni ,quaj ad ftruendam menfain
noftein cenebris,periculis &m©rcis dolorib.prjcbeat luce, rcquiruncur.perpecua quxdam eft penuria.
confolationcm & vitam:in ajftu ver6 vmbra,hoc eft,in poenis tcce percujftt r«/e»z,&c.] Hoc Bafilius ita cxplicat, ^wnc^
micigationem.confolacioncm &robur,vcperferre poifimus, n '^ (/JhlTu* lij fdihof tcjS « f x«;pji tSc >«c iwKf f/ufi»iro» eit ^A
qulc nobisdiuinitusimponicur,crucem. ^^petinti» niiJ^dm. Tiuj^tnelfnu %f<pluitiiM ;^;jo»a ^uof/^dM , rana-
iSa/^/r«/>«]Vciturpluralinumero,quiamiracuIii hoc bis »V»«Spta)C5n!(eji'9to/i Quanquaiipalij velintnon potentia?,fed
„faftumlegiturJExod.i7.InRaphidim,&rurfusindefertoSin volunratis diuina; experinkentum eos capere hic voluific.
^Num.io.Eft aucem hoc ingsns miraculum,qu6d ex faxo du- Qu;ifi hoc velint , Qui aquam ex pcrra eduxir, is eriam mcn^~
riffimovndeignispociilis quimaquaclicipocerac,vndaedu- famparare&inftrucrepoterit,mod6velic,idque fi nonfa-
cicur,&quidemcopiofainftarfluuij:&exaggeratmiracuIum ciac, colligereindeliccceum nullanoftricuratangi. Vcro-
ciim addic,in abyffis magnis eum pocafle Ilraelicas. Signi- uis n^odo incelligas, grauiffima eft tcntatio & horribile pec-
ficat enim nonex fcaturiginc aliqua aquam fuifl!e elicitam, catum. Neque enim potentiam Dei ex noftris cupiditatibus
fedexprofundiffimisabyffisjtanquamex ipfo terrac centro metiridebemus,nequede voluntate eiusaliterftatuereaut
cduftam. Allegoriam huius hiftoriae cleganter exponic pdlIicerinobis,quamficutilIeinvcrbofuofepatcfccir. Ipfc
Paulus i.Cor.io.Bibebaneomnesdefpiritualicomitatc eos cnim promiffionibus fuis addidit certa figna quibus vult
pccra.Pccraaucemerat Chriftus. Sed non eft infticuci neftri nos efle concencos , ncc noftra curiofitate aut diffidentia co^
hanc doftrinamptolixe explicarcjqua; cx libris methodicis abripi debemus, vt ipfi noftro arbicrio poftulemus figna.quac
^equiripotcft. - ■- fiiuteftimoniavolunta:isipfiu«erganos. IdeoChriftusIu-
_ ,. dxosreprehenditpoftulances figna:Generatiopcruerfa&a-
17 Lt adiecerunt adhuc adpeccandum contra duIceraquacricfignum.Matth.ii.
cum;adexafperandumexcelfumin dekvto [admo. 21 Ideoaudiuit lehoua &iratus eft : & ignis
uendamhilemexcelfo.'] fuccenfus eft contralacob ; at<]ue etiam iraafc^ii-
18 Et tentauerunf Deutn in corde fuo;ad pcten- dit contra ifrael.
dura cibum anima! (\ix\ycl cupiditatifua.^ Deliftum mox fequicur poena. Ignis enim poftremam par-
ip Et locuti funt contra Deum > dixcrunt ; num f «m caftrofum abfumpfit,vc fcribitur Num. 11. Dicit aucem
potcrit Deusparareri»/?r«frf]mcnfam in defer- audiuifleDeumfciliaBcmurmur&clamoresipforum,quum
* * ■- ' ■' lam punircconiticuiflec. QuamdiucnunDeusnopunicfce-.
^^' _,' -- -, Iera,iudicacmunduscumnecvidere,nccaudire,nccintelli-
10 Ecc« [f«]percuffit rupem & fiuxerunt aqug, gerecorumquicquamqusinterhomincsgeruntur.Sed tan-
& flumiha inundaruntran etiam poterit panem da- dem in poenis cxperiuntur,qu6d non occluferit Deus aures
rc?an parabit carnem populo fuo? ^"^ «culos ad delifta hominum : fed quod diligent«r at ten-
' * deric & fingula probe cxaminarit.
Poftquam deaniore Dei crga hunc populum & ingenti- Iratus ejl , vel efferbuit ] loqaicur «JSjiMMWawc de Deo. Irafci
bus miraculis ac beneficiis huic exhibitis dixie,nuac e regio- enini dicitur Dcus , dum , qiiod iraci foletit , facic , hoc eft,
a^imad-
■^wi;f."„i
IN PSALMVM LXXVIir.
^ - jgy ^'VV^^^jmi^ffff^p^l!»??'^*?^
^8;
animaduercit in delinquentes. Eftque illa irz Dci , aliena ab /^m voUttle alatHm:p)yefjim coHe^liuum efl.
68^
omni perturbacione mentis. Nonenimfacichociracus morc
Ooftro, fed nobispoenam peccatorumdancibu? videcur irarci.
Ideo ad uoftrum fenfum taies ferriiones refcriltur.GrjBcus in-
terpres reddidic <tiiCgcMn,diftulic,
i2 Qiiia non crcdiderunt in Deo:& non [ confifi
funt ] rpeiaueiiMit in falute eius.
Addiccaufam poena»,quaE fuic incrcdulitas. Hacenimim"
pulfi funt vc tentarent Deum , & figna pro fuo arbicrio & cu~
riofitateab eopofcerent. Icaigiturfontcmfeu ndicemeiu*
peccatijdc quo fupra dixiCjdemonftrat: & oftendit hoc dcli-
Aum multo maius & grauius efle externis fceleribus , vc fur-
tis, c2tlibus,& fimilibus. Habebanc ludxi verbum, & exp.'-c'f-
fa figna fiuorisdiuini, hisfidemadhiberedebebant,vt crede-
renc le efie in grati;i Dei,feque curje effe Deo,fed tanca eft in-
credulicas ,vtnififecundum iplbrum cupiditatcs figna edac,
ipfi &vcrbum & figna haftenus exhibita reuocare in dubiuni
non verei ncur. Ideo fubnci r, non fperaflie eos in falute eius.id
eft,nonfirmafide ftacuifle quod ipfi cur.Eeflenc,tjuddqne
ipfe liberare & reruarc tuos ex oninibus difficultatibus poflct
& vellct. Ha:c cnim ver^ fidei nacura eft.ab vno Deo pendc-
re,ab eo folo fiicrare & expctere ialutemJeque vnius Dei ar-
bicrio commrccerc. Eftaucem diligencer obferuandum, iiuod
cum fide iungiLfidiiciam : ne quis exiftimec fidem in doftrina
ecclefi^e capi cantuni pro nocicia hiftorica,ficiit pontificij c:un
dodrinam inceljigunt, & noftram, hoc eft, Catholicaf eccle-
f\3e Dei doftrinaai dc iullificacionc arrodunt, quafi fola nori-
tiadicamushoiniiicm iiiftumfieri. His opponatur hoc di-
ftum & fimilia,in quibus Hdes & fiducia iunguntur,aut potius
promilcue vfurpaucur.Poltcrius cnim mcmbrumeltdeclaia-
tio prioris.
23 Ec mandaijcrat nubibus dcfupei:Scianuas zx-
li .iperuerat.
24 Et piucrat fupcr cos Man,acl manclucandun);
frumcntuai c.ilorum dcderat illis.
25 Pancm fortium couiederat homo:cibum mi-
fcrat ipfis ad raturitatcm.
Amplificat fcelus a coUationc, in qua reccfet & commen-
dat beneficia antehac exhibitj, quod videliccc quotidic pane refque pariias : aquilone crgo maxirae volarc ortygomecra
coelitus demiflb eos pauerit: vtita impiecitem ipforum & duce. Idfivcrum eft,hacquoque inremiraculum confpici-
concupifcenciam prauam magis decettabilcm reddac. Dc- tur ,quodvenco,quo fpirancefere quiefcunc feque abdunc,
buiflenc illifummibeneficijloco accipere, fivel radicibus, funtadduft^.DeindeacopiamiraculumamplificatjCUmin-
velfrudibusjvelaliisrebus terra nafeeribus,in deferco vicam quit > inftarpulucriSjaucarenarmariscocurnicesfuifTe fpar-
_iijttentare pcr cempus potuiflenc. Sed ea fuicDei ergaipfos fas.Poftremo i loco: quod non vbique per defercum decide-
benignicas ,vc panem coeleftcm inalimcncum quocidieipfis rinc:fedcantumintercaftra&percircuitum,itinerequantum
demitterec , idque non parce auc tenuicer , fed tantacopia,vc vno die confici poceft. Qnae omnia tcftimonia fuerunt fingu-
omnes faturarentur:vnde certo difcere poterant & debebant laris amoris & beneuolenti^ Dei erga hunc popuIum,&curae
ludxi^fecurxefleDeo.Qupdigicurfpreco&fattiditohocci- plan^ pacema;.
boalios expctiueruncidlummJBingracitudinisatqueimpie- Vigefimusnonusvcrfusreferendus eftad 27. queindccla-
tatis eft argumentum.H.^:c fumma cft horum verfuum:in qui- rat: oftendic enim cancam fuiflecoturnicuin copiaifijt^c tanca
bui non tatum eft commemoracio beneficij feu miraculi , fed hominum mulcitudo fit facurata. Atculit dcfiderium ipfis , id
- collatio,quamipiecaccmpo}^uliexaggerar.— — ~
Hiftoriatn vcrodeMjw»/» ,&quajadhuiusexplic3cionem
percinenC, legant liudiofi txod.i J.Num.ii. &de fine exhibiti
hamsbeneficij loquiturMofes Dcut.8. & Sap.id. Allegoriam
verb Manna: explicat Chnftus iohann.6.Ego fum panis vitse,
&C.& Paulus iw i.ad Cor.cap.io.
Celebratautem propheta miraculum hoc,/>n;««OTaloci
infolentia,vndc mittebatur. Nonenim ex cerra produxitfru
z8 Et cadcre fccit in me4io callrorum eius : per
cJFcuitum ad tabeinacula eips.
zy Et comederunt^lf/aiiir^" ^tmc valde:& dcfi-
derium ipforum attulji^t ipfi^.
lampcrgitin commcmoracibnehiftorica, quam fupra in-
ftituerat. Namquaedemannalnfercafuncad amplificandam
fcelerismagnitudinem fariunt. Ciim igicurcarnes ita auide
expetercnt ludxi.vtmurmurareaduerfusipfum non ceflarft:
Deus vt morem ipforum cupiditati gererer,randem cames in
maxima copia ipfis dedicadduftis copurnicibus & circum ca-
ftra proftracis , vt hoc fado fuain potentiam eriam maledic/s
& blafpheinis hominibusoftenderec Hiftoria vcrbdecotur-
nicibusdiuinitus adduftispervcntummeridionalem defcri-
biturprimum Exod.i6.&deindeNum.i..Apparetautcm hoc
niirjculfi bis eflefaftum:fcmelin defertoSin:dcindepoftan-
num in dcferco Ph ;.ran,ad fepulchra concupifcentix. In qua
fententia vidco & Iofej)hum elTe lib.j.antiq.c.i.& le. &Hie-
ronynmm traditu de io.inanfionibus,& de ^i.manfionibu?,
niaufione 10.& ij.l-ropheca verb ex his qu3B fcquuntur, vide-
tur loqui de pofteriore miraculo , de quo fcribiturNumer.ii.
eltqueincr(.dulitas& impatientia ludaeorum eb magiscul-
pinda,qubd, qHifemclin illo coturnicummiraculopotcncia
Dei vidcrant , & quocidie mirabilicer coelefti pane pafceban-
tur jflondefinunc fuadiffidentia arque impatiencia Deo ub-
ftrepere,eiimque ad iram prouoc.ue.
Fecitpergereventtm'^ Cumnvendat propheca miraculum a
niulriscucunftantiis,vc idficiac illuftnus.dicic aucem Deum
adduxiflecocuiniccs,vcoftenderccDeiimperioparerecocain
rerum nacuram.Non difficile crac Deo,co ipfoin loco vbi ca-
ftra habebac.producere cocurnices,fcd venco voluic eas addu-
cere,yc uftcndcrcc eciam vencos fuo imperio parere,& qui fe-
cundiim vfitaciiin nacura^ordincm nubes & pluuias feread-
ducanc,eos <\ Deus iubcat,ctiaiii coturnices autalias res in v-
fumhominumadduccre. Icai]ue dicic Deumfeciflcpergere
ventum orientalcm , hoc eft, nmtato vel fopito, aut etiam de-
pulfb , qui aiiquandiu fpiraucrac, vcnto orientali , adduxifle
meridionalcm vcntum. Scribit autem Plinius lib. 10. cap.ij.
CoturAices auftronon volare, huniidofcilicet &grauiore
vento : aura tamcn vehi velle proptcrpondus corporum vi-
eftjfaiisfecit ipforum defiderioj^i»? ihnen ire lufi ^ebiijfet.
50 N6 aiienati func adefiderio fuo:adhuccibus
eovuiv.[^e^at]m ore ipforunT.
31 Et ira Dci afcedit in cos.Sc occidit inter pin-
gues eorum: & clcclos Ifrael pi oilrauit.
Redic ad commemoracionem pcfen^.de qua fcribicur Num .
^his,quibus eospafceret,fcd cxnubibus & earli penetrali- n. Cum priinuminciperencmurmuraFe,& vulgusilludpro-
busjdepluit hunc cibum. Beindey^b adminiftrandi ficiUtace. mifcuum,quod vna egreflum erat cum If raelicis , vei libcrca-
Soloenim Deiiuflu,fine vllohominum labore.imbipfisdor- tisainore, velpra?da; fpe , inciperet ca:teros concicare, Deu?
mientibus,hiccibusfuicparacus. Ideo inquit:&mandauerac, iratusiminific ineosignem, vtabfumeretextremumagmen,
&c.remo,ceIebrat a copia &abundantia,qua: tancx niultitu- in quodilherancconiedi.deh.icpceoa fupralocutuseft.Sed
dinipafcendacfufFeccrit. g«<»r/o,acibipra;ftantia.Nominat cuin nonmouerencurhocexcmplocsBteri.quinipfiquoque
cnim cibum praeftantium feu fortium , id eft, talem>qui non carnesexpecerent,& concitato tumultu Molen grauiter mo-
modb promifcua; plebi.fedprincipibus etiam atque heroibus Icftarent & premcrec,dedicDeus carnes,obfecutus voluntati
potuerit efle gratiffinms. Esvvare» herrenbrodt , vt fignificet ipforum , fed ftatim pdena fccuta eft, de qua nunc loquicur.
eumcibumfaporisfuiflTe delicatiffimi. NamScripturadicit, Qui igituralieno exemplo non funt hhi cautiorcs, tan-
Saporem fuiflc quafi fiinilie cum melle,& deinde fingularem detn fuo malo didiceryntquid fit aduerfiisDcum murmura-
habuifle vini ad conferuandum &augendum robur in vefcen- rc,aut eundcm tentare.
tium corporibus.czan^aj» Qrxci reddideruntaV^xa», & fimi
liter ChaldsEUS, qui tamenparaphrafi vtensfententiam ita
cxponit, cibumdefcendencemdchabitaculoangelorum co-
mederunc filijhominuni.Kimhi vocc CZaniDN iudicat nota-
ri nubcs vcl a:thera.
16 Pergerc faciebat ventum orientaiem in cx-
lo;&adduxitin virtutefuaauftrum.
17 Et pluit fuper eos cjuafi puluercm > carnem
Nonfitnt alienati] Id cft, adhuc flagrabant cupiditatc, qua
erat incenfi.Etfi enim ad faturitatem vfquc comederant car-
nes : tamen illa lacuricate adeo non reftinguebacur cupiditas>
vtmagis ea inflammaretur. Quodenimhydropicisaccidc-
re folet, vt quo plus func pot.r,pIus fitiacur aqua;,idem Ifrae-
hcisaccidit guftantibus ,&ad lacuricacem" ingcrentibus car;-
ncs.In hac fenteu tia ridetur nihil effe coaftum: potcft tamen
fimplex fumi interpretatio ex ipfa Mofis hiftoria, vbi inquit:
w - - . - - Adhucerantcarnesindentibuscoru,necd<^feccrachuiufmo-
& ficut arenam mari« volucrcm alxlid efiyalatam dicikus. Eademvidctureffe huius verlus fententia,nifi qubil
FF iiij
f!e,.
' ^87? ^ ^ ' P R iE L E C T. H E
meinbra funt trlnfpofica. Itaque>I*(on alienati funt i djefide-
rio ruojiclem eft ac fi dicas> Nondum defeccrat eos cibus < fed
adhuc lafciuiebant in fua crapula,vt defideri||m hoc loeo po-
natur pro obiedo defiderij.ficut & verfu praicedente : ^ftque
id vHcatiffimum in nominibus afieftuura > non tantum apud
l^ebrxosjfed etiam in omnibus linguis.
Alij vertuntmon funt fruftrati. NqnnuHi: nondum faftidi-
uerunt cibum.Sed iimpliciflima interpretatio eftjqux ex Mo-
fisverbisfumitur,qui dicitnondum excifum aut fublatum
fuifTe cibum.cum inciperec poena graffiri.
Iraafcendit] AfcenderediCituriraDei,quandoingrauefcit,
& paflim incipic grafiaj:i , ita ve cphiberi ampliiis non poilir,
fumptametaphora i flamma^qux quo fic copiofior,eo altius
afcendit. AtqueitaDeusapudEz.echielcin loquitur cap.38.
Afcendct ira mea in furore meo, id t^.e^o gMuiffinie irafcar.
Alijtaraenafccndereexponunt, pro.in ludicium confurgere
poft longam patientiam & dirfimulationeni.
Interfecit interpingues eomm J Pingues nominac optiinatcs, •
,. >• quoruinerat prjccipua3uthoritasx& cminentia in hoc popu-
* loj quemadmodum & Pfal. i i.nominat pingues terrx, Reges
&principes.
iXecioi vocac co^ qui prs aliis prxftabant forma & robore
corporis , & qui ad arma gerenda videb:intur pr^ cxTcrisido-
nei. Inhosniaximefaiuiit ira Dei : non quodfolihi peccaf-
fenc, fedquodpraecseterisillasdcliciasappetiuifrcnt, &ma-
iore iniporcunitatepoftulafTent. SoJcteniin illudgenusho-
minuni,quodaliis dignitace antecellit.plus fibi indulgerc,
omniaquc faciunt licenter &audafter. Ideo illi inprimis de-
deruntpa'uas,vi ekc^iicc reftimonium diuini iudicijaduerfus
eos.
}i Inoiunibus his pccQiicruiit 2dhuc,& non
crcdidcrimt mirabilibiis cius.
35 'Et \iAeo ] conlumpik in vanitatc dies corum,
& annos corum in tcrrorc.
Pergit defcribere it^curabilemcontumaciamliuiuspopu-
li,eique comniemor.itioni rurfus (ubiicit poenas. Non fuliim
cnim tot& tam illuftribus miraculis& beneficiis, fed ne pla-
gis quidem & poenarum exemplis moti funt, vtdeinceps Deo
crederent. Quanquam enim interdum ad prarfentia miracula
obftiipelcebantjtamen illisexeorum oculis remotis inox rc-
dibant ad ingenium. Id quod fequentes hiftorix in Nuniero-
rumlibrooftendunt.Vtcuincap.i^.auditoabexploratoribus
roboreinhabitantium terram Canaan, mox coeperunc frangi
aoimo,& murmurareaduerfus Mofen,dicentej.Vcinamnior-
tui cfrenaus.in ^gypto, &c. Ita in exemplo Ifraclitarum de-
'fc.ribicur cont^macia totius humana natur», qus fubinde
Deo aduerfatur,necpotcftLegieius,nifi fando Spiritu rega-
tur,fubiici:idque cogitantes clamare ad Dcum & orarc debe-
mus , y t ipfe nos regat Spiritu fuo , & fledat corda noftra ad
~i' 'i*agnittooem fui & veram fidem.
Mirabilm ] rntelligit bentficia antehac exhibita variis mo-
dis;& deindepaena$,de quibus iani loquutus eft.Inbeneiiciis
cernere Dei erga fe aniorem : in poenis vero confiderare eius
iudicium aduerfus peccata , atque ita vtriufque confidera'
tioneflefti ad timorem Dei & fidem debeb.int.Ipfi vero per-
tinaciter perfeuerabant in fua crudelitarc, & petulanter con-
— temnebant omniafigna &miracul3 :ideo fequitUTpdena tri-
fliffima.
Et confumpfit in vanitate dies eorum] Hxc poena fuit multf-
plicis illiu&& perpetuae contumacia»,vc quanquamedudi ef-,
fent ex .Agypto ad ccrtamfpem pofHdenda: terra» Cana3na&
iam fines eius prope attigiflent , tamcn ingredi cam non po-
tuerint,fed retroafti annos quadraginta in deferto oberraril c,
donec ibi in triftitia & moerore conficerentur. Significanter
autem dicit,In vanirate dies ipforum fuifTc confumptos,quia
plane exdderunt fj>e fua , & omnes raoleftias illas fruftra (u f-
ceperunt. Non cnim confecutifuncquod fperauerant:fcd li-
beri eorum ingrefii funt terram.
Po ftea dicit eos confumptos effe in terrorc. Q«i,ia toto illo
tempore viH-fabantur in perpetuo metu &terrore , ifque non
ab vna re, fed variis ipfis a£Ferebaiur.Primiim enim cx nmltis
poenaruniexempIisvidebantDeum grauiter irafci huic pjo-
puIo:ifque fenfus ira: Dei nihilafferebat nifi terrores &trepi-
d.itionem. Dcinde,quod aliis acciderat,id,qui fupercrat,fub-
indemetuereeogebantur. Viuebantigiturin perpetuo metu,
&erataIioquiiira longa oberratioinlocishorridis&incul-
tis non tantum plena moleftia; , fed pej;ipuli etiani, cum pro-
pter feras & venenatos ferpentes , tum etiam propter vicinos
hoftes Amalekicas, Idumxos^ Moabitas, & ahos quos habc-
bant infefliffimos.
AUy nomen n^na cum R.D.Kimhi & Grxco inrerprcte cx-
ponunt cum feftinatione. Sed prior fignificatio eft verior. Si«
gnificatenimmbumHcbrzuterroreconcutiautcoturb^ri.
NR. MOLLERI^ ' - ^88
54. Cutn occiderec eos > mox quxrebaric
eum : / S>c reuertebantur > & dilucuio qua;rebant
Deum.
35 Et recordati fiinc quod Deus efiet petb eo-
ium:& Deus cxcelfus redemptor eorum.
36 Et blanditi iiint ei orc fuo:Sd lingua fua men-
titifuntei.
3^ 7<Cor autcm eorum non fuit redum cum ipfo:
& no'n fuerunt veraces in pado cius.
Occupatio eft qua.occurrit tacitse obiedioni.Potei atenim
quis dicere,lfraeluas non fuiffe adeoimpiosautfceleratos,
vttantisDeimiracuiis non mouerentur, &videturconcra-
rium poflc ex fcripturis probari. Affirmat enim hiftoria Exo-
di decimo quarto,I[raelitas,cum vidiflenc c:adauera.^gyptio-
runveiedaadlictusniaris rubri,& confideraflenc quantuin
eflTet bcneficium , quod in illo periculo ipfi cflent feruati , ti-^
niuifreDominum,ciquecredidifl'e:nec dubium eftetiamin
casteris miraculis Ifraehtas potentiam Dei agnouifre &ccle'
brafTe. Cur igitur dicit proplieca eos non creduiifle in Deuni?
Refpondet, mneceflicatibus & pra^fcnti periculo Ifraelitas
cogitafle nonnunquam de pra:ceritismiraculis, atque horum
cogitatione fuiffe cxcitatos, vt rurfus ad opem diuinam con-
fugerentjfed depulfo periculo aucamoto metuftatim rediilr
fe.ad ingenium , & perrexiflb in fuis fceleribus. Talis auteni
poeriitentianieraeftfimulatio&hypocrifis, quaz non modo
non placat Deum, fed grauiiis ctiain irritat. Non enim ferio
dolebant Ifraelita: fe oftcndifre Deurnfua multiplici contu-
nucia^necfua delitta,ita vc debebant,expiabant; fed praefen-
tium poenarum fenfu cantumvrgebantur,vt quarrerent liber.a-
tionem auc micigacionem. IIIc igicur poenarum fe*ifus, non
dolor ob delifta admiffa , aut vera fides , exprelfic ipfis iianc
conucrfionem & prec.irionem , de qua hic loqLiirur,eaque
cum ipCo malorum fcnfu ftatinj euanuic: fublacis cnim poenis
mox defierunciniadDeuaiclamare. Harc eft feiitentiaho-
runi verCuum.
Cum occideret]Non cftpeccatum quarrereDeuniincalami-
tatibus,& ab eo opem & auxiliuni petere: imo mandatum di-
uinuni eft, vt inierumnis & periculis ad Deuin confugiainui:
ficucdicitur, Inuocameindie tribulacionis,Pfal.50. Scdtan-
tum petere,vtf(Sii(usmahtollatur,& vtnos mokfiiis ac pcri-
culis exiniamur , acqae interea perfeuerare in peccandi prc-
pofito, id verceftirridereDeum .acqueiram ipfiu.s prouoca-
re.Si enim cor noftrum non codeninac nos,habemu&fiduciain
erga Deum, quod quicquid petiuerimus, accipinm^ ab eo,in-
quic Ioan.i.£pift,c.ip.3.
Rufes ] Id eft, proteftor,//iT»»vf/.uK»f; nam in rupe confiftcns
tucus ef} aduerfus inipccuni hoftileni.
Lingua mentitifunt]Diim fcilicetvocarcnteum rupe fuam.
Nani inccrca corde fuo alio rcfpeftabant.
Veraces infaedere]\n fcedere enini cratniutua obligatio.No
fatis eftDeum cfTe veraccm in foSdere.-rcd oportebac ctiam il«
losid pra:ftare,ad quod ex p.i4lo erant obiigati.
5S Ipfeautcm mircricorscxpiabatiniquitatem,
&; non perdidic [perdehat] & multiplicauitadaucr--
ledym iram fuam,.:^ non cxcitauit omncmindigaa-
tionem fuam.
Dixit quales fc exhibuerint Ifraelitse erga Deum,cum tan-
ta beneficia ab ipfo accepifient Nunc a contrario oftedic qua-
Icm fe Deus erga populum oftenderit , eciani cocics irrit;wuj
& prouocatus, & cuni iuftiffimara haberctcaufara in vniuer-
funi cos delcndi.Eftautein h^c doftrina plena confolationis.
Dicit enim Deum,quoties punit populum fuum,iuftam iram
fuam teniperaremifericordia,&niitigarepoenas,nea:ttu irar
diuina^prorfus abfumamur. Nam R fecundum rigorem iufti-
tix agere nobifcum , & ad calculos vocare vellet noftra deli-
da,non viueremusvnuni momencum temporis.Sicut dicicur
Pfal.i43.N0n incros iniudicium cum feruo tuo, quia non iu-
flificabiturinconfpe&u tuo omnis viuens. EcPfal.iio.Siini-
quitates obferuauens Domine,quis fuftincbic?Hx^ igitur i«t-
fericordia & HhtiiuM , qua parcic nobisdeIinquencibus,grato
animo agnofcenda & praedicanda eft.
Priniuni autem inquit, eum fuifle mifericordem,<\\ioi inpri-
niis notandum eft Nam ex hoc fonte oritur falus noftra.ficuc
dicicur in Tiirenis cap.j.Mxfericordia: Doniini quod non con^
fumpci fumus.Poftea addic,eum expiajfe fcuignouift'e/i^c£/fr>(,
vc oftcndat , ipfos quideni dignos fuiflc qui omnes vno tem-
pore fundicus delerencur propter delida: fed bonicaie diuina
maximam multitudineinfuifleferuatam. Deinde,quiandn
fenieljfedfaepius fuic prouocatus, addit cummulciplicafle
ad aucrtendum iram fuam , id cft , non fcciflb finem auerten-
dr irat
-*i-
..^*»
Wyr*'^^^
6%9 i :}iH P SAL M V
dae irx rua>,& nunquam eam omnen;i eflfudifle/ed magnacle-
mentia coiiibuiiTe.
59 Etrecqrdatus eft quod carofunt, Spiritus
tranficns & non reuertens[^«i »0« reuertatur,]
'Caufa principalis & <»e^»}«/x<»ii,cur Deiis parcac delinque-
tibus,cft mifericordia^de quaiam didum cd. Nunc alterani
addit ab humanae natura; fragilicate , & caduca ac fluxa con-
dicione. Erant quide illi digni qui perircnt,fed Deus peper-
ciciilisprnptermagnamnacuraehunianx imbecilUtac£. Ni-
hil enim eft in homine quod ad nufericordiam |>rouocec
Deum,quim miferia noftra. Nominc carnis imbccillicas in-
geiis hominum notatur , &qu6d obn^iaeft natucanoftra
corrupcioni & interitui,ficut & Gen. «.ciim Deus inquit,Non
difccptibitSpiricusmeuscum homineinfeculum, co quod
ficcaro.Caro igicur cilim fuftinere iram Del non poffic,ac ne-
ceffe fit mox eam m nihilum redioi R Deus o mnem ira fuam
eftijndac, ideo dicic iram Dei miiericordia efle ceniperatam.
Nomine5/)i>/V«*inceI!igitflacum feu vencum,in quo niiiileft
loIidum,& qui non tancum eft inftabilis, fed qui eciam velo-
citer cranfit.Talesenim func liomines,ficu5 uos Germanidi-
cimus, Es ifinichts denn einJjmdvoUwindes. Qupi aurem
addit non reuertens iO^cndxt femel peradlo fpatio auc^vitj cur-
fu homines non ordiri denuo vitam in tcrra , nec repullula-
>re,vc nouae arbores auc hetbx reledar. Sicuc & lob dicic cap.
s^. Arbores quocannis renafci, & herbas vbi hyeme fuerint
cmorcua; iterum virefcere;homineni ver6,poftquam incerie-
rit,non recuperare vires. Non vult homiues interire fine fpc
futur» vit2,vt quidamex hoc loco cwlligere voluerunt , fed
loquitur de vita qua in iiac terra agimas. Solet fcriptura Spi-
ritum opponere carni dupliciter. Primuni, cum de mocbus
Spiricus ianftiin reaatis loquicur.Deinde vbi caroita abiici-
tur,vc Spiricui , qui eft in homine , omnis dignitas relinqua-
tur.vc Efa.3.i€gypcuscarocft,& non Spiricus.Hocfenfu acci-
piendus eil eciam hic locus.
40 Quoties exaceibaucriat cutii in defcrtotmoe-
rorc afFecerunt cum in folitudine?
41 Ec reucrfi funt,& tentaueiuntDeum, & fan-
(Stuiu Ifiaelis circunfcripferunt.
Exdamario aut querela , in quam erumpit ex rei indignl-
tate , quod toti^ feruati & tantis beneficiis afte^i , totctiam
poenarumexemplisadmoniti, non defierunt Deum prouo-
carefuisfceleribuSjVtmirum C\t cos vno momento nanfuii^
fe deletos.
g«o//w]Num.i4.Dccies tentauerunt me.- vbinumerus cer-
tusponiturproincerto. Huc vero loco interrogatio olicndit
eos fubin^e ex vno delido in aliudprolapfos efle, & nullum
feciiTe peccandi finem.
Contrifimermt] Lo^juitur de Deo ^iifjn-nm^i , ^uafi tri-
buens ei perfonam pacris videntis turpitudmcm filij fui.
Dcferti]nomci\ tam lociquam temporiscircunftantiacon-
tinet , qua fcclus ipforum exaggerac. In deferto enim recens
erat memona bencficiorum diuinorum , imo quotidie quam
plurimaexhibebantur. Dcindenon longumfuiteiustempo-
ris fpatiunn,quo in deferto vixerunt : & tamen intra tambre-
ue tempus tot peccata cumulauerunt.
EireueififunF(^^t^^^
Iiftum,vtDeumtentarent,pra;lcribendofciIiccteimodum&
rationes iuuandi, vel fuppeditandi aliquid. Non enim vult
cos efl e conucrf os auc rautatos,fed ea ell natura verbi 2W vt
cum alio conftruftum induat naturam aduerbij , & fignificet
idein quod rurrus,denu6,&c. vtcum diciturpfal.8;. Nonne
reuerteris viuificabis me.Malach.j. & conuertemini & vide-
bicis,id eft^fafta mutatione videbitis.
EtfmSiitm IJraelis circunfcripfermt] Grsecus interpres yerbii
nnn interpretatur •mfSPitwM : Sed proprie fignificat figiiare,
notare,defcribere.Inde enim eft in fignum.
Eft igitur metaphora hocloco, quaatrocitate delidi ma-
gis exaggerat. Significat enim , Ifraelitas pro fua libidine
Deo praefcribereaufosfuiire,eiiffquepotcntiam certis finibus
conclufiire.vtfi hajcvel illa pro ipforum libidmenon prcfta-
ret,ipfi habituri eum eiTent pro imbelli & impotcnte.
SmSlumlfraelisnQmxniLtii^Mo^ fe huicpopulo peculiariter
patefecerat,eumqueabomnibus aliisgentibus felegerat&
fandificarat,atque ita hacquoqueappellatione ieelusipfo-
rumtxaggerat.
41" Non funt recordati manus eius, dici , quo rc-
demit eos ab affligente.
43 QuaDdo pofuit in ^flgypto figna fua: & pro-
digia fua in campo Soan. ' ■■
Pergic in cxprobratione impietatis: & fonteomniu fcelerfi
oftendit;fuifle obliuiooe benefidorum dtuinoru. 7iuh<u*tSfH
M LXXVlil. . ' <55^
X»e*f>^A«»«>Hc A^Cfwijinquit Pindarus:& Senecadrcir, Nihil
ciciiis fenefcit quim gratia.Id m exemplo Ifraelitarum vide-
re liccr. NuIIa enini bencficia tanta funt qua: iJIi non fubiro
obIiuifcantur& contcmnant.Acqueex hac obJiuione nafci-
tur pofteaiIIapr6teruia,vtquiduisaudeantcontra Ocum.
Manum per metoiiymiam nominat potentiani Dei» feu C\~
gna quibus )uam jVotentiam declarauit.
Diei quo redemit]Solet pr^ccriti temporis obliuio facilc ob-
repere hominibus:fed fi qua infignis cladfcs feuxalamitas ac-
cident vel faius publica contigcr,t,!lIud tempus atquc illum
diem nocare dihgcncer & recolere (oiemus.
Fmtautem ilhhberatio^Ifraelicarumica miraculofa vt ni-
hjlfimile vnquam accideric. Qu6d igitur fepehre horum
benehciorum memoiiam perpctua obhuione potuerunt , id
fumma: impietatis & ingratitudiniseftargumentum. Etnos
monitihocexemplo cauere dcbemus ne pcr incuriam auc
ignauiam noftramcommitramus , vt fumma illd beneficia,
qua-Deus nobis miifo fiiio prjeltitit, contempfifTe videamur:
quod tamen,proh dolor,faciunt plerique.
rr/^«/«»/^e»»]NominatregemPharaonem &ipfius-mini-
ftros,qui iuflii regis duriter fajuiebantin Ifraclitas.
Prodigia ] Qnx JciJicet homines ftupidiflimos mouere po-
terant , vt coguarcnt hoc diuinitus fieri in gratiam huius po-
puli. , ^
-^4 Etconuerticin fanguinemfluuios eorum, &
nuenta eorum ne bibercnt.
Sequitur i^iyntnt fuperioris verfus, in qua ordine recenfet
quxdam miiacula , c]uibiis Dcus pocentiam fuara oftendit
antequampopuiuiiiedacerccexyEsypco. Noaucem omnia
lUa prodigia enumerac , de quil»us in £xodo dicicur , neque
eo ordincquo a Mofe funt cxpofita: fedea tantum comme-
raorat , (]ux vidcbantur Jacisfacere pra^fentl propofico. Vulc
enim cantum hoc oftcndere. nitniscraflam &intoIerabilem
fmfrehuiuspopuliconrumaciam, qui tam illuitribus mira-
culis moueri non potuerinc, vt Deo credcrent , eique fe gu-
bernandos committerenc.
Conuertit in fmguinem] Prima plaga ilgyptiorum hatc
fuit, quam iuliu Dei immi{r,un efle fcribic Auguftin. lib.
I. de mirabilibus lacrx fcripturae , quia rcx itgyptius in-
fantes Hebraeorum in flumen coniici prxceperat ; fuit i«»i-
tur poena talionis , & congruit modus pofnai cum modo de-
Iiai,iuxtaiJlud Sap. u. Perqu^ quis peccat, pereadem
punitur.
Ne biberent ] Scribit Spartianus aquarum Nili tantam eflfe
dulcedinemvtaccolaivinanon quJBrant. Et in hiftoriaPe-
fcenninilegitur,militcs in iCgypto requifiuiffe vina,Pefcen-
nium ver6 dixiJfe , Nilum habetis & vinuin quarriti? ? Qu6d
igitur aqua in fanguinem conuerfa e{t,vt vel bibent^ibus cxi-
tium inferret,vel non bibentibus pcenara prseftaret^^c loqui-
tur Auguftinus, ex eo apparet plagam fuilfe maximam. Ca-
ruerunt enim vfu aqux , non tancuim ad csteras res necefla-
riz, fed etiam qux ipfis erat potu.s , vt aut fine periculo yi%gi
non biberent,aut fiti perpetua affligerentur.
^ 5 Mittebac in eos mixtionem &c vorabat cos:
&ranara,qua;pcrdiditco$, \^,
Recenfet duas plagas,quarum prior quarco loc6,pofterief
fecundo a Mofe recenfetur, Exod. 8.
anj) fignificat mixturam feu examinainfedorum diuerJ?
generis,vtmurcaruiTi,culicum, vefparuni,crabronum aut fi-
milium , quai pungendo faciem & corpora vehementer affli-
guiic & infeltant. lofeph intelligit de beftiis fcu feris noxiis,
quibus jEgyptios punicos elfe dicit liber fapientiar, qu6d ef-
Jent idololatrx , &qu6dcoIerencferpentes & alias beftias.
Gr£cus reddiditie(u/jf(t;((?.
46 Et deditbrucho prouentum eorum;&:iabo-
rem eorum locuftis.
Ha;c oAaua eft plaga Exod. 10. Locuft:» quicquid poft
grandinem reliquum manferatia agris,confunipJ'crunt.
47 Et occidit in grandine viteni ipforum:&
fycomoros ipforum fulminc [ igmintermixtQgrm"
dini^ '"
48 Et tradidit grandini iumenta ipforum:& pe-
cora ipforum lapidibus ignltis.
Hjbc fepeima cft plaga , de qua legatur Mft«ria Exod.7.
Verbo occidendioftenditgrandinem non tantum folia &fruo
ftus decuffiire,aut verunque lxC\Sc, vt eo anno fruftibus viti^
&;irborum carendum fucrit : fed ipfas quoque radices ha<l
grandine&frigoris vi elTe eneftas. Ideo Babl.refte inquitt
T» •j^y.ii* ij f* mjg» «J *" W w y*i*t ^ iiiJ^ui oiiKffani. Syco*
moridefcriptionem vide apud Diofcoridiilib.i.cap.i^^.apud
■>^
.».^
•■^V:- 1.
^.;:*-
.^ildiS&j.
^^^WiPiSSflvSf^S
^cfi / : , PRiELE CT. HE
Galenum libro ii.de alimentorum facultatibus. Apud Theo-
phraftumlik^. cap.a.deplancarumhiftoria. Sub vnaver^
fpccie coinprchcndichoclocoper fynecdochen reliqyas ar-
bores frugtferas pmnes : hutus verb pra; caeteris mencionem
facittanquam maxime vulgaris. Scribie enim Vlpianus hanc
arborem iu Niloticis aggeribuseflefrequentcm,grauiterquc
in eos animaduerci cjui Sycomorum exciderint.
4ojn Gracci reddiderunc trdy^Uu (^ruinam. Alij tamen ma-
lunt fignilicarc ignem intermixcum grandini.NamMofes vbi
hanc hiftoriam recitac, dicic grandini ignem f jifle inter mix-
tum>nec legicur nifi in hoc ioco.
TraMdit grandini ] Verbum Hebratum fignificationem ha-
beccondudendi. Vulcigitur hanc tempeftatcm fuiflefubi-
tam ,qu2e vno fere momento fcfe diftuderic, & quicqujd^in a-
^riseflec corripueric,vt nulium eflec effligium. Hiitoria Mo-
fis etiam hominum mentionisai hdt.
49 Mictcbatin eosfurorcaj irae {uxt ardoreni
& indignationem, &c angufti^m ; itumiffioacin an-
gelorum mal*ruui.
Hic verfus in genere ad omnes plagas quas i^gyptiis
Deus immiferat,rCferendus eft. Oftenditenim illas non cafu
accidifle ( ita enim «^»0/ tales clades fcre intuentur ) nec fi.-
cundum communem natur^ curium eucniflc : fcd diuinitus
immiflasftiiflehasplagascontranaturi^ordinem , vteflenc
fiona & teftiinonia ira* diuini aduerf us idololacriam , libidi-
nes.tyrannidem & alia fcelera iBgy ptioruni.Quidam de pla-
ga peftis hunc verfum'intelligunc,qux quinca erarifedhuius
pofteafitmentio. ,
JmmiJ/iofumangelorummalorttm ] ExequiturDeusiudicia
fUa interdum iramediate,vc in G5fla^racione Sodomx.inter-
dum mediate mimfterio angeloruin , tam botiorii quam ma-
lorum , omilfis aliis naruralibus aut ordinariis mediis. Ha-
bet enim in fua poteltace vtcocamreram creaturam, icac-
tiain angelosmalos,iiuorum operaquotie.vulc vcicur. Nec
verotantum perangelos inalos , tanquam carnifices fuos,
quodquidam cxiftimant, exequiturpoenasfccIerumHuma-
norumjfederiam perbonosnonunquamcxerceciudicia fua.
Nam qui cxercitum Sennacherib dc''cuir,:mge!us fuit bonus,
prajfcsecclefia: & vrbisHicof.j.Rc^.iiJ.Icra <7.Etangelus
qui perculfic primogcnicaitgypti, videtur fuiflc bonus : R-
mul cmm falutis Ifraciitarum rationein habuic. Ec Danie-
lisio.apudregesimpi JsPerfarum&cyrannos funtboni an-
geli canquani pr^fefti.Fungiicur cniin angeli officio boni ot-
conomi,qui cum magnx famiUse prajficitur , non rantura o-
z peramdacvt familiam alat, hoceft, vt vidum & vcfticum
fdppeditet : fedetiam vt caftiget & cocrceat eos, qui nequi-
ter legerunt&improbe.
Potuiflet igitur Deus & ha;c iudicia cxequi [fer bonos an-
gelos:fedmaluitmalorurnminiftcrio vti.vtliacquoqueinre
fuam pocetiam oftcnderer,qui inimicifliinis eciam fpiritibus
Imperarepoflit. Malosigiturangelos intclligitrepr®bos &
damnatos , quanquam ab cffefta etiam boni ang«li fic dici
poffint, quod aduccfis cladibus hoftes populi Dei affecerint,
vteorum tyrannidem &raruiti3m caftigarent.
50 L\hrab&t [diri^ehaf^l remitam irse fuse: non
- prohibuita morte aaimain ipforum & iumentum
ipforum in pefte condufit.
Hic verfus plagam quintam defcribit,de qua Exod.p.fcri-
bitur. DicitautemDcumliberaffe femitara ira; fua?, quo fi-
gnificat iram diuirfam fubtndc magis ac magis inualuiflc, vt
longiiis fcexcenderet , atque in omncspartes fc diftlmdcret.
Namiemitafubindeprocurrit, &vtinbilancenuncinhanc,
nunc in alreram partem fit inclinatio.
Nonpepercit ariim&ipforum ] Anima hlc pro vita accipitur.
Et referendum eft hoc raembrum ad plagam, euius fit metio
verfu 48.Nam grandinemulti homines in agris opprcffi fue-
runtjficut E»od.9. legitur: Et pcrcuffit grando cunfta qux e-
rant in agris:ab homine vfque ad iumentum. Pecora vcro
tantum pefte funt abfumpta.
ji Etpef6«ffitomneprimogenitumini€gypto:
princif>ium virtutuin in labeniaculis Cham'.
Hafcvltimaplaga eft,dequafCribiturExodiii. &ii. quac
omnium fuictriftiffinia. Vna enim nofleomnia primoge-
nica ./Egyptiorum.tam ex hominibus quam cxbrutis anima-
tibus incerfecit, Ifraelitis faluis & illxfis. Nec fuit domus in
itgyptOjVtMofes fcribit, inqua noiaccret mortuus. Eftque
plaga eo triflipr , quod primooenici funt interfedi. Nam
jprimegcnitos inp'imischaros habemus& diligimus. Sunc
enim principium roboris noftri , /icuc hic inquit : quibus in
NH. WOLLERI 697.
temii^ defcrlptio primogenitoriim eKcap.j4>,Gen. vbi la-
cob filium fuuni primogeuicum , Ruben ,vocatprincipium
roboris fui.
Alij nomen \\t^ exponunc dolorem t alij cupiditatem feu
defiderium obtinenda: fobolis,xlij femen exponunt. Proprie
vcrbum Hebrxum fignificat dolere , xgre ferre aut nioleftia
affici } vc aii^i apud Grxcos quod ex Hebrxo videcur faduni.
Eftqueanimi potius quam.corporis. Scd quando corpori
cribuicur,vires feu robur fignificat) quod R nimium cxcratur,
dolorem quenda & languorepi feu .noleftiam mebris afFerc.
Ita apudOfc.ix. lacobdicicuri/i vircutefuaprajualuifTean-
gelo.Ec apud lefa.c^^p.^o.de Deo dicicur. Qui dac laflTo po-
cenciam}& cuinbn func vircs.roburmulciplicac.
Tabernacula CA^wJnominac domus itgypci: quia Mizraim
qui xTir-ic fuicgcncisiEgyptiaj, fuitfilius Chani, vt fcribicur
Gcn lo.&cum Chamuninominat, fimulillis in memoriam
reuocac malediaionem,qua Noe impium & proteruum filiii
Cham deuouerac , benediaione cranflaca in Semum , cuius
pofterieranc Ifraclita».
^z £t tranlire fecic quafi oues popnlum ftium.&
dcduxit cos,quafi gregem in deferto.
5; Et dcciiixiteosintuto[j^farf] vtnoncimc-
rcnt:& Inimicoseorum operuitmare.
Haftenusdepoenis hoftibm dixic: quasvulceflecommo-
nefiftioi^ies deira Dci aduerfuspeccata , vt hxc exempla in-
tucntcs di^camus rimcre Deum, ipfiiifquc volunrati nos fub-
iicerc:SicucNa^ianzcnusin fuocarmine,quoddehisphgii
conrcripfic,Ic<ftorcs monec:
Map74f KiyiTHut H^Kt^ofitii tuilitfi^yti
Nunc redicad commcraoracionem beneficiorum, dc quibus
fupra cceperatdicere vcrfu 13. & 14. Ec lam copiofius expli-
car hiftoriam cduftionis populiper mare rubruni.Rurfus au-
tem,vc pfalmo pr2cedence,irraelitas coniparatgrcgi oufiim,
vc fi?,nificet,nihil in ipfis fuifreconfilijaut virium ad fefe tu-
tancios ,aut lioftes dcpeIlendos:fed obnoxios fuifll- ma<Satio-
ni & laniensc luporum, nifi diuinitus fuifll-nc feruati. Dein-
deaddit, duxiflc Deum Ifraelitas tanquam gregem ouium
in dercrto. Qu^ia non fatis erac cduxifle populum ex j£gy-
pto,& ex luporum faucibus eripuiflTe : fed necefle: erat ctiam
dcinccpseum fungiboni paftorisofficio inpafcendo &cu-
rando gre^c. Hocigitureum prajftitiflTc his vcrbis affirmar.
Qi^od poftca dicit eos deduijlos fuiffc feciire & fine metu,
nonitaintcUigaturquafiipfiomni folicitudine &mecu ca-
ruerinp. Nam fatpe fuam trepidationcm quse ex difhdentia
oricbatur,oftendunt:vt cum Exodi i4.dicunc,€ur nos conie-
cifti in has anguftias?an non eranc fepulchra in iCgypto? Sed
ica loquitur , quia tutum ipfis prjcfidium prajftabac Deus , vt
nullam caufam timendi & trepidandi haberenr. Itaquc nQ^
ad renfum populi hoc referatur,fed ad Dei pra>fidium. qucJd —
ipfis praefto fuic facis magnum &firmum: vel certe ad eucn-
tum rci refpicit Nam hoftibus fubmerfis in mari rubro ceflla- )
uicIfraelitarummetus&trcpidatio,acperrexeruncdeinceps
fecure quo duccbantur.
54 Ec adduxit eos aJ terminum fanctitaiis
fua: : montcm hunc [ <^ufm ] accjutfiuir dc^tera
eiiis.
lucemeditis nottum vigorcm & roburrccuperarevidcniur,
quialioqui vidd>amurconfenefccre &interire. In liberis
enim quodammodo hoinines reuigefcunc. Sumpta eftau-
55 Et expulit a facie eorum gcntes 1 S^ proiecic
eas in funem [fortem] hsereditatis : & liabicare fecic
in tabernaculis ipforum tribus ifrael.
Continuatnarrationem beneficiorum diuinorum , vt po-
fleae regione fcelera Ifraelicarum cxaggeret. Ciim enim
eduftiefrentexitgypcoirraelita;,& in dcfcrtoannos qua-«
draginca feruati prorfusmiraculose& nutriti^tandem intro-
duAi funt in tcrram Ganaan, qua eiedis & deletis gentibus,
qua> eara hadctvus pofTederant , Deus Ifraelitis habitandam
tradidir. Harum vero vi&oriarum & fucceffuum initta de-
fcribuntur Numer. 21.31. 32. &totadeinde hiftoria in libro
lofua: pertcxitur : vndeftndiofi eam pctenc. Qupd cerram
Canaan nQminatterminumfanSiitatiste\xJanBiiarifDei,id ex-
plicandum eft. Multa enim hic moncmUr. Primum in voce
termim(i,Cy necdochc eft. Ciim enim terra qua-Iibct certis li-
mitibus fitdefcripta &inclufia , fines fcu termini fumuncur
proipfacerra certis limicibus diftinAa& dirempta ab aliis.
Deinde terra fanftuaiijdicitur hasc regio,quia in ea fandua-
rium Dei crat conftitutum,eracquc tota cultuidiuino confc-
craca. In ea enim folarcfteagnofccbacur & cqlcbatur. Po-
ftremo hac appellationefcelera Ifraelicarum cxaggerat.qui
ccrram fanftam &aDeoconfccracamnon veritifunf iifdem
fceleribus polIuere,quibusgcncescamanceIiac concamina-
r«nc: cum quidem fcriptura ceftetur getes ob hxc ipfa fcelera
diui-
Hit ■.tk"
V
-J .11 /><" ■IM^'-
<S5>3 _ ^ ^.^^•-ir->w^™f l'!^ P S A L M
diuinicus titBas eflTe ez luc terra,(^cat dicicur Leuic. i8. Locj
enim coudicio iprum dcliflum aggrauat. Natn iicuti faciilcr
gium auc adulcerium in ipfis templi' adycis commiiTum ma«
gis deceftamur quami fimplex aliquod furcum aut adulceriu,
pjopc«rea quod inioco racrocommiccuncurucalfraelicarum
fiagicia magis eranc deceilanda, quod in cerra fanAa & cuicui
diuino deftmata commiccerencur.
M7»^«ff»i&M»cjNonnuIIiincerpretes exiftimanc cprram Ca-
naan ilc nominari nuM»A;^Kitr quod cota eiTecmoncofa : ied
fequuriliorum lentenciam > qui moncem incelligunc mon>
cem Sion,in quo eracdomiciliuBi&randuaFiumDei,. cranf-
laca iiluc arca a Dauide : vnde poilea canquam ex fonte ma-
nabac coeiu!i; ccrrx fandicas. £il autem empliaiis in prono-
nime dcmunftraciuo n? qua beneiicium arapliiicac. Ciiin
cnim dicic ,montem hunc ,tanquam digica ipiiim monitrans,
loquitur non canquam de ablence , qucm olim ialiabica-
rinc,auc adqucm conuencrinc pacres:fed,adquemquoci-
dieadliucculcus diuini caufa conueniant,& in quoadhuc
confiitanc. Qupd igicur canto tcmpoiehuncraontempof-
federantjmagnum erat Dei beneftcium , afiiduaque voce ce-
lebrandum : & montem monilrans innuic,hunc ipAimper-
petuum & luculencumeileceii:emiXiius amoris i^ beaeiicij
diuini.
Gjiitem acquijiuff dextera eim] Hoc addit vt omnem gloriam
acquiiic£ huius terra! maioribusadiniat,&roii Deoadicri-
bat.Non eniin proprioMarce maiores ipiorum iianc terram
occup«unt(ne hoc quis importune exifraelitis bbiiciac^fed
foia Dci Vircute.vt dicitur plal.44. Non in gladio fuo polfe-
derunt cerrain, neque brachium corum faluauic eos,fed dex-
tera cua at brachium tuui«,& lumen vulrustui,quoniam di-
Icxifti eos.Sequens verfus »^ii>Mr«cit piaEcedentis. Exprimit
etiim modum acquifica: & in poifeliioncm liraelicis traditie'
huius tetraemec habet aliquid obfcuricacis , mii quod in ver-
bo cr3^'fi' aliqua cft atnbjguitas. Rclatiuum eniin alij rcfe-
runcadllraelicas, &exponuniiHdaduo:fecit ipiis fciiicct
Ifraelicis cadere forte haEredicacein , id eit, diibibuit eis ibr-
tecerram. Altjadproximeancecedens fubftanciuumCzaMJ;
rttferunt , quo & poftcrius iilud m voce CZ3n'^nN3 perci-
ncc : proieciceas, fcilicct , gences, in lorrcin hxredttatis, id
eft, fccic vt gcntes attiue ipftrum pofleiiiones force cede-
rent aliis. Eodem redtcvcraquefenccntia, fed /ignificancior
&plcni9r eftpofterior. Cumenim dicic Deum expulifle &
proiecifle inibrtein gentts ,fignificac ncc popiili Ifraelirici
virtuteparcam eife viftoriam, ncc hoftes /ua ignauia aut ti-
miditate jterram amiiiifc : fed Dei potentia & vircute iftas res
geftaseilc.
-£t mitawcfunt & exacerbauerunt Dcum
excclfum : & teftimonia eius ngn , cuftodiue-
runt.
-5^ Etauerfi funt & perfide cgerunt, iicut pa-
tres fui : conuerii (\xnt [reflexifmt ] ilcytarcus do-
lofus.
53 Etad iracundiam prouocarunt cum in ex-
cclii^fuis : &in fculptilibusfuisad«niuIaEionem
[fV^wjconcitaucrunt cum.
Goinmemorationi-beoeiiciorumitcrum c rcgiQjnc fnbii-
ciinarrationemde ingratitudincacqucimpietate Ifraelita-
rum , vtexantithciimagnitudofcelerismagisconfpiciatur.
Q^i in deferro erant,f«pe itineruni moleftia & aliis difticul-
tatibu.<! inouebantur,vt aduerfusDeum murmurarent.(Qua-
quam nehorum quidein fcelusexcufari potcrat,qu6dquo-
tidieexpreifa amoris & praefentia* Dei iigna ante oculos
cernerent,& innumeris eifent beneiiciis aftecli.)Sed ciim in-
trodujfti iam in terram Canaan, adeptieifentcerras fcdes,&
regionem amoenifHmamatqueomnibus rebus abundantem,
niultograuiuspeccarunc, quifceleribus fuisnon dciierunt
iramDciaduerfusfe prouocare. Ha^c ampliiicatiofceleris
notatur hac antitheilSienitn illi quiin deferto aliqua inter-
dum liioleftia aut pcnulfia irritati cumuliiuose& petulanter
quid cgerunr , excufari non poflrunc,quanto minus hi qui toc
bonisdiuinicuscumulatifceleraipfacumularunt?
TentareDeum hoc loco iignificat,non,vt fupra,experimen-
tum aliquod diuinae potentiae vel voluntatis capere, vt fecc-
runcirraelita: in deferro ( neque enim hoc iegunturlfraeli-
tar infpeciefecifTe poft occupatam terramCanaan)fed ii-
gnificat fiduciafux fapientiar , iuilitia: aut virium difcedere
amandaroDeijtanquamcertantescumDeo fapientia , aut '
viribus propriis,negando videlicec vcl opera Dei, vel ipfum
Deum, ciimaliter efl^ent conuifti. Ifraelitxenim cumiam
occupiireacrerram Canaan ,&iam(inemecuioeaitaviue-
rentj vt omnium bonorum abundancia afiSuerent , mox obli-
tiautoMscancibencficj/ , cogttabani fc fua induftria & v/-
«bushafcbona iibiparaireSc regnum hoc conftituiflc ; nec
«atuebanc fc Deo obligatos eife ad debitam gratitudintm
& obedicntiam. Icaque iine mecu proiiciebant ic in «juatuis
fceIcra,Sc cantum cacapicbantconiilia, qua» partae cranquil-
lltati&prorpcjicati profutura videbantur : muniebanceniia
fcfcrdcribus vicmorum ,& i>aulacim cohiugia cum gencibus
concrahebant: quia exiftimabant feniii viciniscociJiatis lal-
uosefle u6 poflc. Hoc igitur nominat hoc loco teneare Dcfi.
Lcgenti vocat ceftimoma Dei, quoddcDei voluntate teili:.
tur. Eftenin» Lcx nacmaiufticiae & voluncacis in Dco,oltcn-
dens quid Deus a nobis requirat.
Retreamjunt &petfieegerunt-\U eft.fadi funtfaedifragi, &
iceierate violarunt foedus, quo erantobftr.aiad obedientia,
atqueeain repatrumexemplafuntimitati. Exiitimantple-
rique,vi fupra dtxi,quod exemplo iii!,id lufte iieri. Itaquc fu-
lenc homines in fccieribus , & prjefertim in idolola.ria te^i-
damaiorunifuorumexemplaallegarc: id^ue hodieeft vii-
catiiKmum. Nam etiam magni viri maiorum fuorum c-
xempla , tanquam clypcos, excufandis fuis etronbus obrcn-
dunr.Monet igiturpropheta ne praua & peruerfa imitatione
abripiainur:nevequid quis fecerit ante nos, ied quid facien-
dum iit cogitenius. Eft aurcm contumacia Itraelicarutneo
magis daninanda, quod patruth excmpla eciam poft ci^t pla-
gaslisucJominoncfaCtionesdiutnasimicarinoniunc verici.
Atldtc deindc fimihtudmem , qua rein iiluftrar. Compatac
enim ilraehcas arcuiobhquo &flexibili,qui «luoquomodi
incendatur, Jcopum praefixumad quem dirigicur, iioii fcrir
iagicca,fcdfiuftraiaculuniemittic,nuncinhanc nuncinil^
lain parcem obe.ratiis , non aliccr aciitemere eirctemiflium.
Taie, inquir, ingcmuineft Ilraehtaruin,aucrlum&corcuu-
ium. Debtbanteiiim oinnes adiones fuas reterrc ad vnicuin
icopum lcgis diuinx, eiimque vc ;i,tcingcrcnc iVmno conatu
laborare , lcd iili duin ie id agerefimulanc , quauis peccandi
oceaiione dlioubripiuncur, vCobJiciLegjs diuinajfuoiriipe-
tu &cupidit4Ctbus tcmcrefcrancur.
Gr2cusincerpres,quem L itinus fequutuseft, pro3 iegita
reddidit enim « c TBf sv ^%C>.af.
EtprouocaHeruntadiraml^TidLnCiK a thefi ad hypotliefin. Na
in ipecie delictum llraeIitarumproferc,quo luanifefte celtaci
runcli:fidem& obiequium negare Dco. Reliftoenim Dco
&eiusverbo coniinxcrunt iibi falfa numiiia,&cultusinftt-'
ruciuiiciinc verbopro fuo arbicrio. Primiiin inquic cosfa-'
criiicafl^cinexceliis. Quo iignificat cos excogicaiie &inlU-
tuiflfe culcus Lege Dc\ prohibitos. Non vulc Deus alicer a-
gnolci auc coli quam iicuc in. verbo fuo a fe patefecicltaque
Lex iubet, vt non alio in loco quam quem Deus elegerir,8c
vbi ipfe memoriam nominis lui fecerit , oifcrant facrilicia,-
Deuc.i4.ii(.Exod. lO. Illi vero morc gentium in collibus,nc-
moribus&lucisfacriiicab3nt,bonatamen,vtdicebant,ince-
tione:q^ia vbique colendum ciTe Deum prxdicabant. Dein-
de dicit eos imagines feu ftatuas fculpiiffe , quibus exiiiberec
honorem dminum.ld vero expreife proJiibecur Exo.zo. Nec
alligandus eft Deus ad vllam creaturam , adquamfecerto
Vcrbo non alligauit.
59 Audiuit Deus& iratus cft: & aucrfatus cfl:
\z\i\i[reprobaHtt]i(tzQ\Q\x\,
Itcxum^geiLascominerao rat, quibji^ympi
ra populi Ifraehtici Deus caftigarit. Sunt eniin haec tria ni6-
bra pcrpetua in hoc Pfalmo. Commemoratio beneiiciorum
diuiuoru.dcindeingraticudinishuius populi rpoftremopoe-
narum, vt quem beneficia diuina n5 excitent ad pietatis ftu-
diura,necexemplacorrigant,faltempoenarumimminenciii
metuab impiecatcisretrahatur.
Primtim dicitur audiuijfe Deus : cumtamen nullus clanior
praecciTerit^nec Deoaccuratioreinquifitione fic opusvrpote
qui pcxfens omnia cernac & audiar. Audireigicilrdicirur
Deus, quando ferre impietatem aut coniuere diutius ad fce-
lera hominum nonvult, ied punire conftituit. Homines fen-
fu malorum, qua* foris aut procul a nobis accidunt, no priiis
afficiuntur quam auditu percipiaptur : vc enim iguoti nuUa
cupido , Iic riequc dolor aut auerfatio ; ^ftque»'«««i/pwf «(9ii-
c$t m^riKwnirH w«ow»»vt inquit Thcophraitus.Sumitur igituc
forma fermonis ab liominibus : & dicicur audire Deus» ciim
ita aificitur vt commoueatur vehementer &ferre amplius
nolit. Etfimuliigntficatur,fceIerahominum quamuisvoce
prajdita non iint,& diiigentcr acquc arce ijcpc ab hominibus
occulcencur, tamen magnis clamoribus implerccaelum,nec
quiefcere donec Deum ad vindiAam prouociSc^ Ita in Gene-
iifanguf!* Abelafratrefufus dicicur clamaiTe incatlum ad
Dcii,Gcn.4.& c.iS.dicit Dominus ad Abraha,Clamor Sodo-
morit & Gomorrheorum multiplicatusefl, & peccatii teorum
aggrauacuin eft nimis. Defcendam & videbo vtrum clamo-
!ri
«,5 •. '^:PR«TtCT.;ri|>JR.^M0LL,ER.I,™^7^?^>W
K[ra,quirenUa<lme,opcrccompleuerint. \ ^ ^ '- ' -._. ti^-i -.--..:..6. • .
xii» i«»/&3Scptuaginta interpretes vertcriSt,& f^rcaitiHie-
.ronymus, no(|<Uftulit. Sedverbum "lay pr^prie /ignificac.
^!"*=S.,
ttanfire^In quarca c6iugatione fere ad animum cransfertur.
Stgnificat enim ita irafci vt vidcaris extra te efle , atque alio
tranfifle. Sicuc nos Germahi dicimus , im filbs entgehen oder
tntrinnm. \^
AuerfMJiu eft^ Id eft, variis pan1s oAendic fe odifle & exe-
crari fcelera fjjraelitflrum. Nam auerfacio illa & ira diuina i
nbbis non nin inpoenis deprehendtcur;peenae autem s quibus
IfraelicasafieCic , defcribuntur in libro ludicum. Nampri-
mum traditji funt in manum Chufan RafatKaim Rcgis Me-
ropocamiae.cui (eruieruoc annos 8. deinde venerunt in potc- ftijj^iasl
ftatemMoabitaruni,qailMlsferuicruntannosiS. lud.}. poft
^i luuenes eiu$.deui»rauit igais:^v irgines eius
non lunt -lamdataf,?^^'?^'^'''»* ' • "'>'\' • ' ■ ■ -' - ■ -v'
r i^4 Sacerdotes cius in gladio ccciderunt : & vi-
dua: cius non luxerunt. l >
■,;■.>-■' . ■ ?■■. •
Aiuplificat narrationem j^diftributione, vtoftedaccalami-
catem peruagacam efle totam gcntem , & nulluni ordinem,
nullumfexum iauczcacem expertem fuifle iiorum maloruni*
CESVTna Eleftos nominac fldrem iuuentutis, cuius prxci-
puaeft vii^tus&prxcipuum robur. Ignm metaphoricfsiram
liiuinam nominac , quae tanquaflanuna paruo teniporis (pa-
tiotantamhQminum multicudinem abfumpflc: iicutflamma:
annos 80. ai;mis infeftauit eosIabin.Rex Chanaaii,&gra
uitcr ^^fflixit eos,annos xo.Iud.4.pofthunc Medianit? annos
feptcm,Iud. 6. Non ihulto poft Palxftini & Ammonita: bel-
lisvaftaruntludxos, annosiS. lud.io. ciimquc aliquandiu
quieuiflent , non multo poft a Palxftinii' iccrum func vcxati
& oppreffi annos 40. luda j. Ii» his poenis omnibus oftcndic
Deus quantopere impictacein & fcelpra Kraelicarum dece-
ftaretur.
60 EtdercruittabernacuImnSilo : tabernaculu
[^«o]cohabit.at inter hoiDJnes.
Vifgines nonfuntlatsAttitil^e&ititz poft illam cladem fuic^
penuria virorum,vc virgines manerent innuptx,nec carmina
nupcialia auc ephhalamia in laudem (ponfarum auiphiis c&-
fCriberentur.
" Qupd deyif«r<fo«^«tf addicur.videturdc filiis £lijOphni&
Phinees,efleinteliigenduni,<^uiinprxIio ceciderunc : &pa-
ter,audita morte Iiberorum,fubic6 conCidic & expirauit.H^
poenae faeruncprimum indulgentia; pacernae , qua Eli corru-
pitliberos: deinde peculancix Sc impiecacis liberorum ,qui
cultum diuinum fcelerace profanabane , & nihii non aude-
bant. Eft autem hoc fpe&aculum longe criliiffimum , quod
61 Et dedit in captiuitatcm robur fuum : & pul- facerdoces , cum quibus peculiare padum Deusinierat ( vt
chritudineln (\iam[decus fHHm] in nianum hoftiutn.
Progredicur ad alias poenas, qux defcribunritri.Sam.4.
Ciim enim non celTirent Kraelicje iJoloIatria & aliis (celc-
ribus iram Dei aduCrfus fe prouocare , Deus candemdcferco
fuo tabernaculo, paflus cft arcam foederis , quam voluit efle
fyihbolum & teftimoniumprxfent.x fuae in hoc populo,ve-
nirc in maftus hoftium,atquc ita onine illis folacium ad cem-
pus cripuit.Sublaco enim illo vifibili figno, cjuid aliud^cogi-
tare & fperare poteranc,c|uani quod dcincepsabiedi & abdi-
caci cffent i Dco?
Tahemaculum Silo appellat ,qu6d ibi longo terapoire , ex
quo ex Gilgal in eum locumerac arca tradufta^quicuilfet.lo-
luei8.&it.&lud.ao.i.Sam,i.'Ier.7. Addit dctnde tenco-
rium fuiflc habitaculum Dei , quia , vt dixi , fymbolum etat
pra;fencia> & cohabicacionis Dei in hoc populo,iuxca promif»
fionem huic «ddjicam: ex qua rc plurimum confolacionis ca-
piebant pij in h)C>c populo ,& fides corifirniabacur. Impij ve-
r6,qui Deu ica^ffigebant huic (ymbolo,vt fatisfe cxeo pra-
fidij haSerc i)idicarcnt,etiamfi omnibus fceleribus indulge-
rcnt,idoIum ex arca faciebant: ficut hodie pontilicij circuge-
ftantes&adorantespanem coenJB dominicaj, aucqui extra v-
fum inftitutum hunc panem efle corpus Chrifti ftatuuc, ciiin
inftitutio dicatmanifefte,Accipice,comedice, Hoc cft corpus
meum,&c.
Inter hominesl^Qn dicic fimpliciter inter Ifraelitas: fcd in-
ter homines , vc ^$hM^es^miu Dci magis cominendec, qui le
eoufquc dcmiccat, vt inter miferos honiines habitare no de-
dignetur. Quid enim eft homo,qu6d rccordetur cius.aut fi-
liils hominis,qu6d vificac eum?pfai.8.
1 Arcam deinde appellat rohur Dei , non quod virtus Dei
huic inclufa, auc ita fuerit alligata , vc non nifi perhanc elfe
potueritfortis& potcns:fedqu6dpra:fencialua , cuiusfym-
bolumarcicrativiniutcm &potentiam fuim haSenus Ilrae-
li declaraflfet inaflidua defenfionc & variis liberationibus
huius populi. Eadem deindc.racione nominat eam pulchri-
tudinem feu decus Dei, quia fua praefentia Deus glori.tm in
hoc populo declarabat , eamque conipicuam elfe nocquafi
externo fymbolo v«Iebat. Qiipd icaquedicit robur Dcieife
rapcum,&decus eiusin manus hoftium traditum ,nonita
intelligacur quafi Deo ipfo potici fuerinc Palajftini , fed fvm-
bolum illud excernum venic in hbftium poceftacem , eoque
aniiflro Ifraelicae intellexerunt fc orbatos eflis deinceps pra:-
dicitut apud Malach. Foedus vicz & pacis fuic mihi cum co)
& quialiorum doAoreseranc&miniftri /acrorum . itapru-
miicui^ cum aliis percunc : eique res nos excicare ad ti-
morem Dei deber. Si enim ilUs non pepcrcit, quos pccu-
liariter in patrocinium receperar,quid fiec de rehqua xiiulci-
tudine?
ViduA non Ittxerunt} Qma vel accepto de morte maricorum
nuntiojfubico dolore luntcxcindac ,vc vxorPhinees, qua;
cum grauida efler, fafto aborcu incer dolores parcus cxtinda
c^: vel etiam caprxabdudx func ;fUiiuftibus,& i ludu pro-
hibica;.
65 Et cuigJlauit tanquani dormicns Dominus:
tanquam fortisclamans a vino.
66 £[ peicuffitinimicosfuosretro: opprobriu
xternum deditcis.
Quidam interpretes etlam hos duos verfus ad poenas
Ifraelicarum accomtnodant:& hoftes iudicant dici Ifraelicas,
ficut & apud lef. cap. 1. ciim dicit , Vlcifcar me de hoftibus
meis,vtha;c fic fententia ; Non impune abyfws efle Dei lon-
ganimitate & pacientia Ifraclitas, quia expergefadus tadem
duriijs eoscaftigarit,& vt dicitur, tarditatem fupplicij graui-
tatecompenrarit. Sedcum totamillam vetcrcin hiitoriain
primiimexMofc, deinde ex libris lofuc & ludicumrepe-
tat, &interdum etiam depcenishoftium concionetur,vt l'u-
pri diximus , verifin^ile eiteum loquidcpoena ,qua hoftes
Pala:ftinos paM6p6ftaffecit,&popuIum Ifraeliticum no-
uofauorisfuifignoconfirmauit. Sicnim hoftesillaminiu"
riam fadam non tantiim lfraelicis,fed eciam nomini diuino
inultam tuliflenr,multi etiam pii' cx populoludaico incidif- .
fentin triftesdubicationcs&de(peracionem,& tandcin pror-
fujaDcodtffeciirent. Id ver6 nc fiercc,mox ji vicaoriaPa!*-
ftiftis concefli^, coepit iuftom iudiciuin fttunvcriam inipfos-
exercere,&ign6miniofisplagis ipfos3ffccic,dequibus le-
gacur hiiloria i.Sam.{.& 6.cap. Dicic aut<L:ni,cxpergtfaduni
elfeDominum,tanquamdormientem. QnjahaAenus vifus
fueratlfraclitis dormire, cumnullam fuorum curam ageret,
fcd hoftium libidini eospermitceret.
Tanquamforti4vociferansavinollAc%tzn({\x3.m fortis bel-
latorvino ad furendum & fxuiendum acccnfus ferebatur in
hoftes,& magnam incer eos ftragem edebat. Sumicur fimili-»
cudo j rCjVC videcur,damnabih : ficuc & in euangcIio,vbi oe-
rj- T^ • «T- . /••1- »/• I- - conomusiniuftuslaudatur,Lucaii6. ScdvcapudLucaChri-
fidw Dci. Ahi cxpoflunc robur corum,fcihcet Ifrachtarum: ^^^ laudat,h9C cft,prouidentiam feu diligeritiam,non
fciaffixum cft finguUre. Itaque commodius refercur ad f^^g^^hoc eft,furtura ipfum : ita hk quoquc ienus nocar.
Ucum. 1 |i ' , ,. . /. « hoc eft ianimi maenitudinem & alacricatem in aggrediend»
62 Etcon€luditingladiumpopulumfuura:& ■ - ~ ° ..•_.: .. «• , ,°°. . .
concra hjeredttatem fuam cxaifit.
L«quitur propheca de ingenti illa & crifti clade, quam ac-
ceperunt Ifraelitar eo temporc ciim caperetut arca i Pake-
hoftem,& contemnendispericuIis,quaIis eflc folcc in hisqul
vino calenc: non crapulaipfamauc hclluandi & furandi con-
fuetudinem , ad quam refpexerunt 70. ciim reddiderunt ,«f
>uiif44na»Na( t^ »1iu. Fortc etiam hoc fignificat, Deum populi
ftinis , amifliscx fuo exercitu triginta millibus ,vcfcribitur peccacis quafiincbriaeum fuiife, nead illumcucndfi fuo mo-
i.Sam.4. Addic autem caufam . Aic eniin hanc cladem re excubias aserec.
Etpercufftthoftesretro^ Qup fciliret fafto o{lendir,non nifi
Deo volete Ifraelitas haAenus «b illis fuifTe dcuiflos. Pleri-
non accidiffe cemcrc , aucfortuic6 , fcd vt poena efiec fcele-
rumrquiaDcusexarferatcentra haereditatem fuam.hocefl,
popuhira Ifraeliticum , quem fibi in hxredicacem adopta-
rat.i enim hoc Ioc« cft rationale. Septuaginta itcrum verbfi
lap reddidcrunc verbo i2d^M/e<» quafi verbum fit gcfttts.Nam lethalia,quod toti genti fuit probrofum. Ideo iudicant po-
qui tranfeunc nec alpicere aliquid dfgnantur , videntur con- fterius membrum utbiici,vt fic«0«'}«0-<c prioris. Hanc fcnccn-
temnere. tiam,qu6d congruat c6 hiftona facra,non rciicio. Efti.]; illu-
V- . , ■ ftrcin
queadplagam Palxftinis inflid^m accommodanc, dequa
fcribicur i.Sam.y. produxit enjpi in natibus ipforum vlcera
■'^^:^^^^:j
^7 IN PSALMVM LXXVIU. ^ ' '''' '''^'^' ■-' ^^^'^r^'''-' '
ftr« ii^ hac vidorfa exemplum j quod oftendie «difcrimen in^ hominum : kd Coh diledtiorie 8C mirertcordfa. Hxc enim
ter veros Dei cuIcores& gentes idololacras. Puiiiuncurifrae- caufa eft «ef»]"'/^'») cur genus humanum in graciani reci^
liraepropter fua peccaca^ fed Deus tandem declarac alicer fe piac.adquamdeindcacceditimpul/iua : interceiifio fciltcer,
ager/e cum fuis quam cum hofiibus. Hoftespuniunturfcedis &obedienciafcumericum(ilij Oei. Qu.a derealibidicicuc
& probroiis vlceribus , vc fateri cogantur fe puniri diuinicus copioiius.,
propterfuamimpietacem & blafphcmiiis :& vltro renvitcant c^ EtafdificauJt qu^fi cxcelfa ranftaarium eius:
arcamfoederisadlfraelicas. Ifraditasverbrurfusexhilaran- quafi cerrain L>wi»] t^undau.c in kcuiain [pomtHr
tur conipcdu arca; , & nouam fpsm de prxCentia & praefidio
diuino concipiunt. Alii exponunC) d cergo^id eil,quemadmo-
dum fugiences foienc cxdi. '
67 bc reptobauic cabernaculum lofeph : & tri-
bum Ephraiin non elcgit.
Kedic ad c(>hcihuacibiiem hiftorias Ifraelicarum.Poftquam
— .eniin hoftes poenas dcderuac facis graues fux impiecatis,
qu6darcamDominiindign^crada(renc:^ip/i Ifraeiitxquo-
que duricer func caftigan , non Ibiuu) flore iuuentutis & ro-
bore cxercitus : fed ctiam arca roederis , qiiod vnicum erat i-
pforum praffidium, amiHH , vc dixi , mifcrcus Dominus popu-
li fui, non voluit arcam toederis,qu;E eertumpignus & »^p«jic
etiam deinceps cflc debebat amoris ergahuncpopulumdi-
uini ,diucius ab illo defidcrari. Itaque effecit, vt Pulxftini
vltro arcamadIfraeUca$remieterenc,cum eam habuiflcnt
"' tapud fe menfes !eptcm,vt fcnbitur primo Samuehs lexco. E-
rat hoc fignum piacaise lam irac diuinx. Nam cum arca vidc-
b.ieuripteDeu!>quoquc reuerti ad Ifraehcas , &; foeduscum
hocpopUiomicum, acqueahquandm interrupcum , velu: re-
ftaurarc.Scd tamcn hanc mifericordiam fuam iuftiti» fuas ze-
lo ita temperauic , vt pupulo quidem vniuerlo fc efle piaca-
«um oftendcrec.fedcamcn fignum quoi^dam &mumimen-
tum perpetu«m fu2e irxaduerlus idoiolacnamhuiuspopuii
extare veiler. Itaque arcdia foedens non voluit reduci in op-
pidum SiI».quodhic nominattabernaculuinlofophjCo quod
elfet in tribu Ephraim, ne iili dcnuu illo cuhu , qui a J r.iber-
naculumerac mftitutus ,adfuam idoloiacriajn feu turpem.
quaeftum abuccreucur , neve ad prserogaciuamaliquamcar-
nalem eledionetn diuinam alligacam efle roinuiarenc, caquc
lefeftolidecfferrenc 2 qu.^madmodum hodiefaciunt pontifi-
cij jcumfiiiguntccclefiameflepenes illam ordmariam fuc-
ceflionempontificum &epifcopbrum ,quam ipfi fabricant.
Arca igitur ciim rcduccrecur , non deporaca eft m vrbem Si-
lo,rcdadBethlemes , quod eitoppidum cribus luda.fi-
iiis Aaron defign itum , lof n . Atque inde iii Kiriathearim,
inde Gibeam in aedcs Abinadab trauilata eft. £x cuius domo
deinde Dauid arcam traiiftuhcin arcem Sion,ica ramen vc il-
reJatiuumpro antecedettteyfmdawt earfhtd eltiquam
fitndauit. J
Amplificac narratione primum a fpleadore a:.hficijmon-
cis Si» feii fanduari;:deinde i durabilicate &fl:abilicace.>Edi-
ficauic fanftuariiijvc excclfa,id eft,tanquam arces.quae aedifi-
cancur in fublimi: vcnon tantum finc fple ididse &ornatx.fed
emin6anc fupra reliqua asdificia , & finc rnuiiicaeaduerfus ex-
ternam vim &incurftones hoftium.Hoc vero ad cotam eccle-
iiam percinet.Eric,inquicIef.i.& Mich.4.mons Sion in verti-
cem feu caput montium, jSc eminebicfu]Ka colles , id eit, hoc
rcgnumChriftimaiuserit & potentiusac firniius omnibus
regnis huius mundi.Nam per montes regna fignificanrur.Ea-
demeftfentenciahuius vetC\is,JEdificauit vt excelfaftinStiarm
fuum : id eft, fecic vc fanftjarium in hoc monccconfticutuin
emineacfupra omnes monces,&fuo fplendoreomnesin ad-
miracionem trahat,vtqucf nulla vi expugnari pofnt.
Interpreces ^o.vocem CZa^OT incerprecaii funtfMmiejJTO,
quos imitatus eft Latinus & Hieronymus , qui reddidit, in 15-
milicudtne monocecotis : deceptifinc dubio flmtlitudine vo-
cistZD'9?OT,quodiaterdum explufo Nperfynaerefin (cnbi-
tur til3'0n,vc (upri pfalino xi.verlu ii.In alceromcmbro de
durabiiicate concionacur. AfhnTiacenim fedem fanftuarij in
hoc monte forc dcinceps fix im & ftabilem,nec fore vt fa^pius
deinceps migret de loco in locum, vt haftenus fadum erac.
Eratautcm hoc magnum Dci bsneficium , quod fciebant If-
raelitas.non tantifm in hoc popuio manluram cfie ecclefiam,
fed etia c|u6d illa vifibilia ''yiujola & culcus extcrnus ad fan-
duarium inftitutus manrucus eiiet ia haccribu Iuda,& iu
moncc Sion vfque ad Mcffia , quem fciebant regnum hoc efle
rensuaturum &lificaturum. Mxa promiffiodc certa fe-
de.ficutfuitingesDcidonum; ita&huicgentifuitpeculiare.
Qu6digiturdicit,montcmhunc & fanftuarium in eo efle
fundat um , vt fit ftabilc & perpecuo duret , ficut terra ftat fir-
ma Stimmoca , id intelligatutiuxta promifliones,quJB affir-
manthunccultumexternumduraturum vfque ad Mefliam.
Deinde quia hic mons cum fuo fanduario typus eft ecclefiae
omnium temporum,&quafi f9ns& fcacurigo : ficuc dicicur
la prnis., propter mterfeftum Ozam , qui temerearcam a«i; pral.no.Sceptrum regni cui emittes ex Sion7de coto corpore
gerat.aliquandiuquiefcerct m aidibusObededomCjuciiaei, ecclcfiaehocimpri "
z.Sam.«.cap.Ha:c"crebra tranflatio ollendit, non velle Dcum
humanoconfilio&arbitrioecclefiain alligari adccrtumlo-
cum,& ftuitum eflfe quod aliqui dedioi.emid prxrogaci-
uam c.irnaiem adftringere conancur.Ex his qux AiSa fuiu>ui-
dico incclligi pofle hunc verfum. Nccjue enim ica leprobauic
D-us tribum Ephraim, vt prorlus cam abdicarec, aut a focic-
caceccclefiae &ha:redicatevitx cieleftis txcludercc- ft-dhoc
hoiiore &priuiicgio cam fpohauit,ric quod ante fadum erat,
deinceps domicilium pr$berec arcjc foeJeris, auc publico
primis diftum efle incelligamus:illa enim ica
fundaca cft,vt quanquam czcera regna omniain hocmundo
corruanc&euercantur,ipfatamenmaneac falua &incoIumis
vfque ad finem mundi. Quia igitur typus &pignus fijic hic
mons regni Chrifti,ex hoc loco in totum orbera terrarii pro-
pagandi.ideo tribuitui"eiperpcfuitas,ficut &ahbi palfim irt
fcriptura. Aucor tranflationisGra»cxIegitYnN3proY^K3'
cum reddidit e» tm v?-
70 Et cle^it Dauid feruum fuuar.& affumpfit eu
mmifterio,quod ad cabermculum er.it iuftitucum. Quod acaulisouium.
igitur dicic Deiim non elGgiflktrfDum Ephraim , intelliga^jr ,^,^^^ ^xQt^ laclantium afTumpfit Cum : vtya^-
Hde fcdeordinarij miiufterij , qTRTm t)euTpofthac non vuiuit
effe in tribu Ephraim , cjuia tanta fucrunc illorum hominum
fcelera, vtafpedum iftius demicilijampiius non fcrrent.At-
que hanc voram efle le:jccntiatu oftcndic ancithcfi> in fequcti
verfu.
6S Svd clcj^tt iiibun) luda; monicm Sion,quem
dil git.
Id ert, voluicarcam dcinccps habere fuam fedem &domi-
cilium in tribu Iuda,& quidem in arce Sion ci locum aifigna-
uic , atquc ita gractam fuam , quam ancea fubcraxifle videba-
tur,nouotcftiuioniu& fymbolo Ifraelicis confirmauic.Ita fi-
mul & ira: diuinae aduerfus peccaca . & mifericordiai teftimo-
niuni iii his duobus verfibus proponitur.Ira ccrnicur in poena
Silonicarum : Mifericordia,qa6d fymbolum gratiae & fauoris
diLuni Ihacliiis redditur',&; demceps locus certus ordinario
minilierio defignatur. Vcrunque igitur inuitare populuin ad
timorem Dei & celebrationem bencficiorum diuinorum de-
bebat.Hic cnim finis & fcopuseft harum narraiionum,vtan-
tca; nionuiin argumento.
6luet»dilexit} Haec verba monent caufam huiusbeneficij
non alibi quarrendam efJe, quim in gratuito Dei amore. Ne-
quc enitrvldci dignitas aut ciuium meriea fuerunt , quaegra-
tiam huic loco praicatcris conciIi.irent. Sicuc autem motcm
Sion Deus gratuito amore dfligit, vt in eo habitet .- ita ccde-
fiam ommbus cemporibus colligic ingenere humano, non
fecrct ih lacob populo fuo, & in Ifraelc hacreditate
fua.
72 Et pauit eos in integritate cordis fui : & in
prudentia manuum fuarum dcduxit eos [ deducit
eos.] . ,
Non fatis fuic locum ocdinarium minifterij doftrins &
cultus affignaffetribui Iuda:fed infugcr dignitatem regiam
huicadiecic,eIedoDauide,cuiuspofteritasdeinde«'^'>M$e il-
IiTd rctinuic vfque.adChriftum.Ica qui yidebacur paulo ante
deferuifle & abicciflT* Ifraelicas,nim||^ nouo teftimonio & pin-
gnore fuura erga hos amorem tefiatur & renouac , collato Vr>
croque bene$cio,cempli videlicec fede feu loco, & regiitjUr
gnitate,invnicamcribumIuda.Amplificac autem benefici^
druinum a defcriptione feu excenuacione pcrfonx Dauidis,,
cum dicit e^nit eflreaflrumptum ;i caulis ouium. Vult etiitn p;
f^endere CQCup,tllud beneficium fuiflegracuit|mi> necdigni-
cace perfonae,auc mericorum prxftanti^ Deui|ifu|0!cnaocuni
vt hunc prae aliis eiigeret & ad illud faflio4|4n54*,^|je,et.Ina6
fi rem propius confideres,minusin hoo fuifte qjlgiucacis aut
meriti afHrmat,qu jm in yllis aliis.Fuiienimhtfnionontan*
tum plebeius & ignobiIis,fed infimx quoqu« fortis , vtpotc
qui oues pafcerec.
Opilionibusaucem nihilfereeft humilius & abieAiiis.In
_ , _ hocveroChriftiregnumadumbratur, quodfuitinitio hu-
addudtts ahqua carnis aut fangumispra:rogatiua,aut meritis mile &contcptibilc:quiaofttndere voluic Chriftusfc nullis
GGf
.?
i,|
Mv
.^^.Ai^k,!^ ^,*.
,».;.,•,.*..._.. .,.».t,-,ja*Mi..,;.vii
^;^^lh£dk^^.£..
■ZF
6<if 'r'™ ■' PRiELECT. HENR. MOLLERl yco
r. H
Ix.Dph
cxternis adminiculis egete in coUeAione Cax ecclefi«. Djcin- 6c voluptacibus difH^anc : i(|ei 9 non pafirunt in integricate
cle in Dauidis perfona officia pi j reeis & gubernatoris hic dc- cordis. ;
rcribuntur.Pritnuni inquit eum Aiifle feruum Deu^i fcili- Frndentiam mamsm] Intelligittam quani in rebus agen-
cet refte Deum agnouerit & corde fincero coiuem, dis adhibuit.Neque enim prudentia proprie cft manuuni:fed
Hocicaqueexemplum imitentur cxteri reg^s &princi- ingubernatione&inrebusagendisillafemaxime oftendit:
pes:& prima fit.cura v t re&^ agnofcant Deunl&: debitos cul- /icut dicitur 3 ^yt J^wun aS/i^ ,Magiftratus oftendit virum.
tus illi prxiftent,ficut & alibi hac de re monentur : Seruite Quid autem fit prudentia,alibi dicitur. £t ciim prudentiani
Ddmino in timore,8t cxultate ei cum tretnore.pral.t. Pafcac nominat,tncelligic eam q mx eA cum iuftitia coniunda: alio-
igiturregcs&pfincipesfuosfubditosprimumcceleftidoftri . quienimnonprudencixnomcn,fed calliditntls meretur.Eft
na:hoc cu,curenc refte doceri ecclefiam , prohibeant idolo- enim prudencia,qu« iuxta rationem regit deiiberationem in
latriamjfuperfticiqfos cultus , extirpent errores ex eccle/ia ele&ione aAionum honeftarum & vtilium.Et gradus prude-
& compcfcant blafphemos,conferant opes ad conferuatio- tia: funt. I. Metiri fuas vires,nec fufcipere maiora viribus.ll.
nem minifterij & fludiorum neccflariorum. Deinde curenc Hab er edeleftum inter neceflaria & curiofa feu aliena ncgo-
etiam corpora fubditorumjprofpicianc i^Rs dc viAu,dent o- tia. III. Difcernere honefta & turpia,& nul! am rem tanti fa-
peram vt in pace exercere operas & pararc viftum poffinr, cere vt turpia facias. IIiI. Antcfcrre honeftatem vtilicati.Vr
non deglubanc ouesjhoc eft.no exhaurianc eorum facultates Explorare hoftium confijia. VI. Seruire tempori,faIua raiiie
iniuftis exaftionibusjnon moueanc bella non neceflaria.qui- religiorte& faluadifciplina. VIL Tencreillud Epicharmi,
bus & refpub.turbencur, &ciuiu corporaacfacultacesaddu- ti^ifSiS ^ftitSt (AifAnn «OTri?». Vlll.Cummedium atcingerefic
cantur indifcrimcn:ipfiverofuiyncorpus & vitam pro fa- ciiffici!e,fatiuscftincam partemdelinquere vtminusfacia-
luce populi in difcflmen adducantrpclianc luposjhoc eft,ty- mus. Defingulis membris di?i poteft fuo loco copiose. Dif-
rannos,grairacore$,Iacrones,iniuftos quseftores.canquam la- ferc aucem prudencia i fapicncia^qiiia non eft cantum reruni
mias a fuo grcge.denique omnia agac quae ad incolumitatem cognitio,fed ipfius fapientije vias rcrif mque vtilis & commo-
fubditorum pcrtinent.Harc enim func boni pafteris officia. da adminiftracio. lofeph cft fapiens, inrelligens confiiium
Qupd poft foetas Dauidem aflumptum dicic,in eo quoque Pha,raonis,& de euencu rcAe couiedans.Sed prudcns diciciir
•mmnotmt eft non praicercunda. Eam Bafilius explicat , ciim ciilft fimul dac confilium toci regno vtile.
inquic , « y^ 'ni/jJw7imatliM,tixK» vmvf^^t •m)i(ilfot TtTfrlKnvm^fSJ Hxc vcro omnia quomodo ad Chriftum accomodanda finr,
«g^^«n»fiOT>ifoc.Non eracpcrfeftus paftor , fedminifterpa- cuius typum geffitDauid,nemoeft quinon vidcat: ideoque
ftoris fequens oues pariences.AIioqui paftoris eftgregem ma longiorem cxplicationem omicto.
gisprarccderequamfequi.Integricas cordis tam ad Dcum Concluditur aurem pfilmus commemorationebeneficio-
quam ad Jiomines referatur. Affirmat enim fe finc hypocrifi rum recentium,vcnuditoreshoruniconfideratione inuiten-
ambulaiTe corani Dco,&fine captacione vlla confuluiire c6- tur ad pietatcm & cur am conreru.^ndorum bonorun):ne fua
modisfuorumfubditorum.Alij regna appetunt&itaadmi- ingratitudine aut fcelcrc illa bci eficia rectns adcpta rur-
niftrant , vt fua: quicti , (plendori&profperitaticonfulant fusamittant^&poenasfibi triftesaccerfant. /^
PS A LMI LXX VIII.
P A RT ES.
I. Exordium,audientiain faciens^i.ab ofticio perfonarunhverf. primo. x. a gcncrc documento-
rum quarproporiturusjp,flr Pfiltes,c[UOd pofita fint in myfteriis,v. 2. 3. quod fint vctera. v.3. 4. & quod
ad gloriam Dei periincant>v.4.
II. PropofitiodocumentorumDeijV. 5.6.7. Ha?cdocumcntafunt,circuncifio&ceremonisB,qui-
busdo(5I:rinamdefuofoedere&populiofficio,id eft, Legcm & Euangelium fuis teftificabacur & obfi-
gnabatDcus. 2. Propofitioexemplorumadconfirmandadocumentapertinentium,v.8.9. lo.ii.Exem-
plarepetunturatctnporibusfiiiofum Hcli facerdotis ; vcl ab hiiloria qua: Mofis feculum pra«;effit, i^
Chf-on.y.defcripta.
III. Narratio elegantiffima operum mirabilium Dci & bencficiorum eius , quae per antiihtfiii cum
ingratis Ifraelitarumfadtis comparata horum impictatem & iudiciorum Dei JBquitarcm amplificant.
Sunt autem ifla opera quibus amplificatur populi improbitas , duobus lemporibus diftinda. i. Quum
in iEgypto verfatifunt, v.u. intianfitu maris, v.15. profcdione & commorationc indcferto, V.14.1J.
& fequentibus. Prioris vcro huius temporis duplicia func opera. Vnum , fingularis beneficcntia:
Dei erga fuos, multiplicis ingratitudinis reos, a v.z.ad 41. Altcrum niirabilium iudiciorum in ad-
ucrfarios,» v.42.ad54.vfquc. 2. Secundum tempus cft, quum mifti funt in poflbffionem tcrra? , &
- eam obtinuerunt,av. 54tad68. Porro ,vt operaDei, ita fcelera populitum indcfcrto, tum intcrra
Chanaan luculentcrenumcrat,quicomniaincoinmeniarioprolixe^xplicantur.
IIIJ. Conclufio , abenefiizio Dei erga Iud«o$ , in quorum rcgione tum faccrdotium& cultum
fuum,v.68.& 65). tum etiam regnum ftabiliuit & feruauit Deusjv.y^.y-.yi.
O B S E R V AT lO N E S LOCOR.VM D O C T R I N AE.
DMlexfruQtis nobis hocpfetlmoproponitur : Dei videlicei per- 4 Gitwd rwbis traditum eft de vera Dei notitia a maioribus,
' petua infrdtftandis promips conflantia , (^^eittfdem rurfus irx. ftudeamus tranfmittere adpofltros.vt nomen ^id efl .potetuia.fa-
aduerfttsfcedifi-agos ^pertinaciter contumaces diligens ^ atten- pientia ^ bonitas Dei,celehretur.
taconfiieratio. s ConJenfushominumadpUnamdo^inafdemmnfttfpcit:
' 'verf.i. Si rept^amus quamfegniter Deum audiant.qiu etia ma- ideo Dei mandato imhuendifunt apatribus filij flncera de redem-
ximiprofitietUrfe eius effe difcipulos.fatebimur nifiuflra procemijs ptione ecclefid doHrina.
* vti prtifhetastnec apudpigfos tir ofcitantes.vt pUrique omrtesfu- 6 MandatumhicdatarpatribHs.vtfingitlifuasfamiliasfids^
fnus,ft^ermcuAfunt exhortationes i^ prxfationes.quibut audien- Ib erudiant:^ promifciii monentur omnes,oferam hancgratijjtma
tiamfan&us ^iritus in commodum rtoftrum fihtconcjliat. ejfe Deo,fi fitmen eiua tranfmitterefludeant ad ttatesfuturas.
z Si in hocpfalmo relucet maieflas quA iurefito dd difctdi ftu- 7 Legitimus Dei cultus a fide incipit: quiapracipua honorisftti
tUum excitet Ukores fij* acte»dat,hinc coUi^mus quam feria dt. partefiraudatur fi alib transferimus fl>es no^as.
tentione euangelium excipere nos conueniat.i/hi etleflisfapientiti CaUftis fapientiafumma hxc efl.vtpij Deo affixi ftnctra fide eU
thefaurot nobis aperit Chriflus. ' inuocent,atque aUttd*fiducid fua taufa.meditandis eius beneficiis
3 S^antuin^excel/afitverbi DeimaUflas,nihiltamenobflat fe exerceant:dei»devtfipMrhaddicant ineiusobfequium.
quin perueniat eius vtilitas ad rudes quoque (^ paruulos:ficuti eos s e^uum expatrum mditia ^prauitate doceatpropheta fetmam
. nonfruflra Spiritus S.ad difcendum inuitat. difctplinam ludais effe neceJfariam.quA a malis exeplis eos reuocet,
Veripatresfunt qtd acceptam veritatis doHrinam fidelimanu hinccoUigimus quam fltdteftbi mttndus perfuadeat patrum imi-
poftiris tradunt. tatiomm inflar ejfi Ugis.
Ex
'Exvitiis kprophetamtatis difcimus qmliter oknobii bew co^
velit.2rimbenimdepofiti^peruicacic^u^umeiu4 fuheundHm e/t:i
deinde indttendus manfuettfdinis Jpiritits,cordis affeSltts in Def qb'^ -"
fe(iuiumordinandi,acfeBandare£Htttdp,^qttidem non euanida.
feruorefedfmeraconfiantia.
p Qui nomine Deigloriant$*r,ni vana conjidttia abijciant,«[uii
vi ^ animo opus erit.fe imbelles atque inualidos oftendent.
10 Mandatorum^f(jederisDeiobferuatio,inui£ia i^ impene-
trabiUsinomnipericulomtioTxi:
11 Summa ingratitttdo.abUuifcipperum 0" mirabilium eius i
quo vitam fif omnia bona pojfideas.
iz.is.t^.is.td. Variis i^ repetitis beneficifs fuos omnibus fecuUs
Deus ajfecit,vtpatres ^ Uberi eo ardentius fe ad eius obfequium
(^cultumcomponerent.-^grataeft tot diuinorum mirac*dfirw»
recordatio.fi in vera eius reuerentia tot vinculis retinemur.
17 Niji continuo Deifauore in officio retineamur.etiamfi mo-
dts inmmeris nosfibi obUgauerit.tamen pro more (^ingenio nejlro
Jcelerate in eum infurgemus.
1S.19.20 (Siuifquis pofihabito (^ negle5io Deipermiffu ,fuA in-
temperantidindulgens.plusquamfas efi appetit.dicitur Deum te-
tare.-acfi eumjitbijcere velletfuo arbitrio , vel inqtiireret an plus
poffit quam veUt.
&lui cdcupifcetiis impiis indulgetfacite in blajphemas voces erU-
piit.ac Deipotetidpro nihilo ducHt.nifieortt Ubidini moregerit.
zi SicutifuosaudirediciturDeusqftorumvotispropitiusoc-
currit:ficrurfus audire dicitur imp{or:tm blajphemias qud iudiciit
eim non effugiunt.
22 Tides verA pietatis radix efi, quA bona omnia ab vno Deo Jpe-
rare ^ expetere docet:ac nos format in eius obfeqtiium: ficuti feper
Deo objirepere ^ rebelles effe neceffe efi quicunque diffidunt.
zs.t^^.^i GiHemadmodum duplex ingratitudo veteris poptdi in
eo apparuit,quod non mod}> vidgares cibos.qtti ex terra proueniut,
fedpanem ad aUmoniam corporis aptijfimii z^ extraordinario pror-
fttsmodo largitum,contempferit:ita inexcufabilts efi eorum intem-
feries qui vartls aUmentvs fatitri non definunt concupifcere quasfi-
bi a Deo negarifciunt lauiitias. ,
zd,27.2S.zp.30.si. SingularirS priuilegij loco Deuspromittit fde-
Ub. fe faSluru tp optauerint:alio tame modo hic objequuttts dicitur
peruerfis impijpopuU votis:quiaquodpropititts negajfet,iratus con-
ceffit.&luod exeplU notatu dignit efi,ne queramur vota nofira arca-
no DeicofiUo corrigidu inteperatius effuUt.Tiic enim vereexaudit
vhi non indulget fiuUis cupiditatibus.fedbenefcentiamftiafalutis
nofirA modo attemperat:ficuti plusimpijs largiendo quam ipfis v-
tiUfit,non eosproprie exaudit,fed exitiaUmole onerat, quA ipfos in
exitiumagatprAcipites.
Nifiintra fines rationis fif temperanttAfe contineant hominum
animi,Jitnt ineX(lebiles,ideoqueJat'uritate non refiinguitur praui
appetitus ardor.
VindiSlam de intemperantibusfitmit Deus , dum adhttc in ftta
crapula lafciuiunt .
- Ira Dei afcendere dicitur dum repente in iudicium confurgit:
quia dijpmulans adpeccata videtur quodammodofopitus effe.
G}mdrobuftos ^pingues tabe confecios effe ait propheta, ofiedit
vtplurimumhominesfita virtutefalliy vt audacius proteruidt co-
tra DeU:quia infirmitatisfuA immemores quiduisfibi Ucereputdt.
32.33. (oluumftulti etiam plagisfapiant,fequiturprorfus effe de-
^eratosquifdpius dDeocaftigatinon refipifcunt.
_ ,lufiahu fertinacia merces efi , viresiqtfibttsimpif fitperbiunte-
marcidas reddere.vt celeriter inflar vmbrA diffluant.
34-3s.3d.s7. Vbi homines fcelera couiilife iufias fatentur poenas
dare^nonfincfro autem animofuppUcesfunt,imo praua Amulatio-
ne Deum eludunt:mini*s excufabtUs efi eorum impietas.
Nonmodo craffa hypocrifis cauenda efi^vbi aUud apudhomines
frofitetur Ungua qudmanimus setiat.fedfimulatio quoq^ magis oc
cuUa,vbimetucoa£i'peccatorferuiUterDeo bladitur.cui" tameiu
diciaUbenter effitgeret.Igitur nofattsfit nobis annuere Dei verbo,
fed accedat etiaferius affeBus , nec cor noftrU duplexfit vel diuifU.
Mutua relatio inter fidem noflram ^ Deifoedus tenenda efl, vt
hitius veritati viciffim nonfaUax illius confenftu reffondeat.
38 Deus nonefl mutabiUi, dum aUquoties ajperius nos cafligat,
nunc comiteradfe allicit:qtiiapro tncomparabiU Jitafapientia di-
nerfis modis experitur num quAfit Jpesfanandisfedhinc crefcit rea-
tus,fi neque feuetitas eius nos corrigit,neque emollit clementia.
(S}iu)d Deus nobispaHit.eius mifericordiA efi adfcribendum, qu^
naturaUter in ipfo refidetivt fciamus «to» tditmde adduci vt tam
propenfusfit ac faciUs ad dandam venmn.
39 ^iinihilin nobis prAter miferid{eaducaenim,fliixa,(^ quo-
uit veto leuior vita eft nfiftnfjreperiat Deus.quoflediatur ad miferi
cordiamfequiturnon nifi mera & gratuitabonitate induci vt nos
fuflineat,
^uodfcriptura dicit homines in morteeuanefcere , necpoflea re~
uerti, minim^ exelttdit JpefuturA refurre£Uonis.tdtitm enim infei-
pfi$ confideritt homines,ac de terrenoeoriifiatu loquitur. Renoua-
tio autem irt CAkJiem vitatn miracttUtm efi longi altius natura.
MVM LXXVlil.
*~;-
7©i
40 Peccatadiffi4entiA.profandfoUciiudinis,concupifcentiA impi*
T>etfpiexficerbanf.^ mea-oreajficiunt,'
4-1 §tt0ties infiuffenfu.homin.es fubfiJiHnt.,perindeeflacfiDeii
metiri vellentjuo modulo-.quod nihil aUudefl qudm eum e foUo
fuodetrat)ere>Ns(b'u enimjub^cietur eius maieflas.ftita noflro ar-
bitrifi in orcUnem, cogatur.
4-^'4^3-44f4i'4-d.4-7.4%4-9-S0.S\ Exbeneficiorwn Dei impiao-
kktii^e nafciturproterufd £5* omnis rebeUio:qud i^t. d, nobu in dies
excuti^us,necejfi!efl animis noflris recurrat eorundem bertefcioru
g^atarecordatio ^ generalis quAdam enumeratio.
§}iian.uisfapiusgrddineaUtjfqj corruptelis Deus vUusfuerit pec-
(;afagentiii:tamenqu4cunqiin^gypto acciderunt fub Mofe ]§
jUneoneprQrfusfuerunt extraordinaria,^ nunquam ant^e audita:
qu^ntMomtnus repetendafunt.vt Dei curaprofaluteecclefie. afr
pi£iisfideUbusoccurrat,^foktium in malis abttndefrAflet.fopitaf
qj mentes excitet ac erudiat,
Etfi caIo 0> terrA certas impofuit leges Deusfuo arbitrio , (ff totit
ordinem natur&fic guktrnat^vtfinguUs creatmis propriUfitmu-
nusfimm.Angelos tami, quottes vifum efi.miniJlros adhibet ad e- '
xequeadafita tmperia.m cpfitetis vel naturaUbtts mediis.fed arca-
na (^ nohis incomprehenfihiU virtute-AngeU autem elecii ^ caIc-
ftes.vt ^ reprobi AngeU.miniftrinoxarum vere cenfentxr.fed di-
uerfismodis .- quiapriores voluntarium Deo ohfequium pr&Jimt,
alijvero quum femper inhient ad nocendum , ^ totum orheme-
uerfum cu^iiant.idoneafunt organaimptjs afiiigendis.
(^um in gtatiam ecclefi^fuA toties i^tot modis virtutemfttam
in impioriwii excidiumfiriugat Deus omnipotens^vt ex i^ifioriis co-
fiat.neceffe efi tcmprAclans gratiA nohisprAfiit& documentis corda
nofira ad Dei obfequium perpetuo dirigi.nifi ftjedo fummA ingrati-
tudinis crimine poUui veUmtts.
i2.s3.S4-ss Cregi ottiumfiipitcs comparatur ecclefia.eo qu^dni-
hil canfdif vel opis adfe tutandum habeat.nifi Deus^afioris mu-
nus acpartes fitfcipiiit.
Duce ac cufiode/iitutis nofirADeo non habemus iuftam timendi
caufam.nifi nos infideUtas nojlra ad trepidandtim compeUat. .
Deus mttndi Dominus mutationes varias in amplijjimaillafua
domoprout Ubet eJJicit:pecuUari autem ratione IfraeUtis terram
promiffam expulfis CananAis conceJft,vndeJequutAfunt mirabi-
les iUA clades ^ vitioriA quarum hiftoriafacra meminit.Nec etia
. Ifra.eUtarumpoffeffolegitimafuiffet(diJcernendaenim ea prorftts
efi d latrociniis i^cjidihtts Gentium,quA aUA aUas deiecerunt acfe-
des mutare coegerunt)nifi Dstts fpoUatis prioribtts incolis in itts ^
locum ecrum fuccedere aUenos voluiffet.
s6.S7.ss Verbo Dei deteguntur patrumfcelera. vt pofieri meUo-^
rem mentemfide i^poenitentia obtineant.
NuUum damnatur atrocius crimen inpofieris.nifi quodpatribui
fuerint fimiUs.ne quemdecipiatperuerJaimitatio,acfi%flA excu^
fationis effct clypeus.
Hos fruitusjemper producii verbi Dei contemptus*,vt erafftsfu-
perfiitionihusfeaddicant.quifequi proprtumfenfum qudm Deofe
fubijceremalunt.
Duobus modis vitiatur Dei cuUus:idolorumere£iione,^ extra-
neorum ac vetitorum ritttum ad Deum placandum excogitatione.
sp. do.di.dz.ds.Cjf-.Audire dicitur Dcus,non quod ei inquifitio-
ne opusfit, fed quia non temereprofiUt adfita iudicia.ne quisputet
effe prAcipitem.
FrAfentia Dei vnica efi nofirafeUcitas^atque etiam in maUsfo-
latiumrqtm.fi priuamur. neceffe eflnos antefaBos ejfiprorfus abo-^
minabiles.
(Siuanuis Deus impleat CAlum ^ terram.quia tamen adimmen-
fam eius aUitudinem nonpertingimus .fita virtute ^ gratia ad
nos defcendens, quoad expedit ^ moduhts nofler ferrepotefl.fe fa^
cit nobis propinquum.
Sicut olim IfraeUtA. ita ante aUquot fecula Chrifliani propter i-
dololatriam JpoUiti Dei prAfidio.in Antichrifii venerepoteftatem,
non fecus ac duce capto captiuusfit exercitus,
Nififincere ^ qua decet reueretia Deit excipimus,dtim famiUa-'
riter ad nos accedit.timendii efi ne nobis ide quodlfiaeUtis accidat .
vt videUcetverbiprAdicatione.facrametoru adminiftratione.diif
quepietatis exercitijspriuati,in horrendas idololatrtA. atheifmi (4
apojiafi& tenebras.cum aUispfeudochriflianisruamttiprAcipites. 1
ejuum vrbes terrA Canaan nuncfintirADeihorribiletheatrii,
vana eft eorum ia&atia qui.quodpatres habuerint Deiferuos, M*
men eccUfiafibi vendicani.etiam fimuUiplici idqlomania Cf iffj-
pietate ac in Chriftum bU^hemtCcontumaciapoUutifint, •/
VarifsflageUis ^ cladibus nouit Deus omnium qui cUmentia ^
verbo eius abututur contumaciam confundere.vt iam oUm ^
etiamnum Chriftianus orbis magnofuo malo experitttr.
6S.66. Deus non ita paenas exigit depopubfuo quin rurfus tem-
pore opportuno fuos hoftes compefcat.
Perftcutores ecclefiA dum duriorepoena Deus coeroet.foedusfuunt
cuius videri obUtuspoterat.prAclare afferit.
Videtur Deusfopituseffe,nifimaturlremediitadhibeat noflris mn
Us.Vnde aute iUefopor , quumfortitudine gigantes omnesfupm-et}
GG ij.
%<■
7d« -?* ^ PRitLECT. HE
ftccMtMeqwdimflraeumapire cegUt: fif tamenfm ghrU recor-
datus offortuno mxiUo msfimi fopitos ^ affliiiionii vtno veUtt
tbrios excitat ac lAerat.ignitmirm «terrtafercuffts ecclefiAfuA ho- '
ftiius* s ^^ ^ y .-:,:"••■ '-I^' ''Y^"
(!7,ds.(p. ^ifOiDeuslocts (^popiilitferitnnumtiisinerrorum
carc^e reUiiis alios eligit.apud qttos foederi* fui pignord deponat,
mera eiusgratia gf UbenUitate fenj^er ab initio coUeSlam
^ ii(j[eecclefiamiquia neque in homini btis reperiri *vnquam potuit
mtrinfica dignitas, e^ res efipretiofto r quam vt pendeat a -virtu-
tebominum.
Sionis ^fanSttsarij pulchritudo ad cdefle exemplar referri debet,
nequeenimvelinJplendore£dificif vel in cAremoniarum pompa
occuparivoliut Deus fttorum merites ,fedattoUere ad Chrifhun,
in quc exhibitafuit vmbrarum veritas, & cuites regni mn erit
PHP
NR. MOLLiEll ; - /704
fnk.
70.71.72 Totaveteris populighria^feUcitas continebatur in
' regno ^facerdofio:quorum vtrunquefiriptura meroDei benepla-
cito adfcribit.Atque idio exordium regni Chrifti humile 0" centt-
ptibile ejfe oportuit,vt fgurifuA conforme ejfet , a^ palamfaceret
Deus nttllis externis adminiculisfi vfumfuifie ad perageitdamfit-
lutem nojiram. ' ' •
Dauidis elogio docet j^iritusfanSitts quantum a tyrannis,pr&do-
nibus (^auaris exaSortbus differat legitimireges, quos populorum
paiiores effe conuenit:eiufdeniqj funSlio piis regibus ©" magiftrati-
busproponitur,ad cuitts normam aSlionesfuas conformare debeat.
Eftprxterea Dauidis adminifiratiofincera,typttsfelicis illius ad~
miniJiraiionisqu£fitbChrifIiregnoperminifierium euangelij ec-
cUfiamfuamgubernantefdelibusfit con^icua. ^—: ^
ARTICVLI PH.AECIPVI.
1. Medrtatio operum Dei in Ecclefia & cxtra Ecclefiam
neceflaria. \
3« Depiorumparentum&IiberorumofiTcio. 7.
}. DeDeiin rcruandispromif/isconftantia. 8.
4. Miraculainitgypto,extra^gyptum,indeferto,intcr 9-
raCanaan. 10.
5. De iufta feueritate Dei in populum , & ira in hoftes H*
fuos.
i. Incrcdulitatis,ingratitudinis,obloquutioni$in Deum,
fuperbi3e,hypocrireos,impietatis,idololatria; mala
poenas grauiflimas attrahunt.
De Deiclenieniia &beneficcntia.
Tentare Deum,quid /it.
Plagarum iEgypti defcriptio.
Dc cladibus & perfecutionibus Ecclc/iar.
Dauidis virtutes in adminiftratione publicajpioprin-
cipi ncecfraria;.& rcgnr Chrifti typus.
A R G V M E N T V M P S A L M 1 LX XI X.
D E M efi hiitis Pfalmi argumentHm cum feptuagejimo ^uano-.itaque quA deillodiUa fitnty
htcrepetantHY.Eandem emmpofuUJudaict calamttatem hic dcplorat : ^uarn ^Htaprophetica
} Jpirituprauidit yifaph fore omnino trifiem ^ horrendam > orat Deumvt cjuancjuam tHjias
,fu£ indtgnattonis caufas habeat tottes a populi Jceleribus irrttatus'. nonfnat tamen hunc popu-
/uminvniuerfumdeleriyfedtramfiiamtemperet rntfencordta: at^tte in hofles potiks cjuam tn
fuos cultores iufiumiudtciuni fuurn adnerfu^ peccata ofiendat. Hdcpettttoauxtltj 0- lihertitiontspopult Ifrae-
liticii^ dif^ipationis atque interitus ijofltmhprincipalts eft propofitto huius PJalmi.Argurnenta verh addun-
turpene eadem^qud fupra Pfalmo feptuagefimo cjuarto recttata funt.l^nnmm,crude/ttatem hofittim multtpli-
cih^s verhis exaggerat ^ ampliftcat.-etqiue commemorattont ohtter argumentum fumptum afoedere-iCjuod cum
hoc populo initum erat-,aJpergitiCum ettm ncminat hitreditat^m Dei. SQCundum argumenttm eft a magnitu-
dine ca/amitatum c^ miferiarum:in cjua commemoratione tta irnmoratur vt indignttatem reigrauifiimts ver -
bts (^ multis verborum It.mihihus acfgiirts exponat.liCiUhm argnmentuwfkmptum <"/? a caufa pnali, Petit
enim huncpopulumfiruari ^ liherart , non vtille deinceps in otio aut voluptatthus vtuere aut fceleribitsfecu'
re indulgere pofitt: fed ne dvtlrtna de Deot cfud tn hoc vnico populo pttra cfr tncorrttptafonahati deleatur inge-_
nere humano : neve deleto hocpopulo ^ cultu diuino prorfui eucrfo-, gentcs deinceps nornen dtiitntm hlafhhe-
menti (jr,fotam ill^m reltgionem dtutnttui tnftitutam contemnnnt, ('jj-pro ludtbrto habeant. Vo^xcvno, gratitu-
dinempollicetur nomine omnttiik^ ^ afjWmatfuturmnvt non tantnrn ipji hoc he/jejictutn grato antmo celehret:
fed totapofteritas amorem Vei exgaflios ex eofa^o agnofcat ^ perpctim landibtu decantet. Debet amem htc
PfalmM-afitduuseJfetnore piorum. Nam hodiefirmlta patttur ecclefiak Ttircica q- Ponttficta tyranntde.
Nam crudeliter pafiim interficiunturhomtnes ptj ac Deum tirnentes, (j; nuigno conatu prtores tenebra ac fu-
perfiittones in ecclefiam reducuntur, ^ ^^ ^^_^
tcrram /anftam, quam Deus , fpr<?tis & pofthabitis aliis rc-
giiis omnibus fibi in peculium & hasreditatem delegeraj
Quj igiluf digni non erant vr folumiftius terra» pedibu^
fuis artkigerent&calcarent, illi magno furorc cum armi
in hanc terram irruunt&fuis fordibus eam opplent. Ha?
prima eft amplificatio in hac antichefi , fed crefcit deindeo -
ratio & fingula; voces indignitatemexaggcrant,yt facihiiv
Pralinus Afaph
^— t_JlXEus, vcneruntgentcs in hxreditatem
L/cuim : polluerunt templum fanditatis
tU3B;porucruntIerufalcm in aceruos.
1 Dederunt cadauer[^ro cadauera: eft enim col-
leEliuum ] feruorum tuorum efcam volaiilibus cacli
[volucricah] carncm beneficorum taorum beftiae
[id efl beftiis,] terra».
Deum ad vindiftam prouocenr. Poftquam vcnerunt gentes
in hanc terram ( a qua (i vlla fuifltt in his religio aut metus
nummis diuini, abftinere eas omnino oportuit ) eo impieta-
^ 3 tuderunt languincm eorum velut aquas m tis & crudelitatis progreffi funt, vt i tcmplo(quod vnicum
circuitu lerufalem ; & non crat fepcliens laui repe- '""^ ^^^^ '" ^ 0^0 genere humano , in quo Deus reAe agno
liret.]
4 Fuimus opprobrium vicinis ncftris; fub-
fannatio & contumelia iis qui in circuitu noftrck
iunt.
Orditurpfalmum i^ querela,in qua primum crudclitatcm
hoftlum, deinde populi Ifraelitici calamitates &mifedas
fccbatur & colcbatur, ideoque fantftum hic nominatur) non
abftinercnt: fed manibus fuispollutis immiffisjd foedarcnc
& dcftruerent.Hajcverofiima fuit non tantum hoftiii imma-
nitas&barbaries (cum alioquiilloprimo feculo-ea eftlenc
religionehomineseciabarbari,vt Jteplis & xdificiis cultui
diuino cofecratfs abftinerent } verum etia calamitas populi
Dei nuquam fatis deploranda. Nam teplo eucrfo videbatur
verusDei cultus , quiad vnicumillud templum inftitutus
^j j'"*^'"^^-' • ^'f "^5"' ^*^ ^"° P"*^"^* argumenta . qux crat.osttingui , & notitia Dei in gencre humano cuancfcerc.
adduntur pctitioni , fumpta i ncceffitatc. Idco inquit, fuc-
curre, quia & hoftis nimi.t crudcliter fjeuitm fanftos tuos,
Dequarenemo piuscogicare fine maximo dolorepoteft.
Sicut aute cunc Chald^ i,& poftca Antiochus , tcmplum Dei
poIluebant:ita hodie Turcae & Pontificij nihil aliud agunc
quam vtt^plaDeiomnia ingenere humano poIIuant& c-
uei-tat.Turca: ChaldarorQ crudelitacem imitantur aut ecii fu
peranc. Potifex in cuertedis tcmplis.& fcholis, qua: doftrinai
,. ^.^ - .. . . deDeofunt «V^ctsxe*»» Antiochureferr,quiidoIumin t^plo
lienaj a Deo , imo hoftes Deiex profefl^o ; erant idololatrar Del collocat,quod adorari iubct:idqjfacere recuiantes,igne,
ft omfus gcnerisfceleribus poUutar. Hx tamcn veniunt in ferro,& omnis gencris crudciiffimis fuppliciis cxcindit.
Fojitew
& iam magna pars populicladibus bclli eft abfumpta ; ita
Vt , nifi t^pem feras^Aum fit dc falute omnium.
In prii^o verfu opponitjff»/«hasrpditatiDei , vt & cru-
delicatem hoftium & indigniratcm fei magis exaggercc. E-
cant geiTtes quaf delerum veneran; populum ludaicum, a
"^w^mif^in^iill^mvi"
7o5 ^ IN PSALMVM LXXIX.
Pofiurmt lerufalem in acermsjU eft,vcbem (aftam,'quat d6-
miciIiumeritDci,iucuerceruntvtquacunqueincedas,nihiI
videas ni(i rudera Scaceruos lapidum ex ruinissedium cueruw
rum.Eftqueinhoc mcmbro&requentibus verfibus hypoty-
pofis,qua rem ipfam quaS oculis fubiicit.-non enim fimplici-
ter dicit.Deflruxerunt Hierofolymam.
Grxcus iiuerpres C3"jj reddito'meff vxaW pomorum cu
ftodiam,id eft,(Ugmio|um in horto,quod vcl deftruitur , vel
fua fp )nte cotruit, vbiamplius eius nqn eft vfus : refpiciens
credo ad illud lef. i.vbi propheta praedicens excidium. vrbis
inquic,KelinqueturfiliaSionficuttugurioium in vinea,aut
pergulamcucumerario:fed Hebrxa vox proprie accruos fi-
gnihcac,vbi omma iacenc temere fine ordine difiefta.
in fecundo verfururlus alia oratione crudehtatem hoftiit
coramemorar.-funtque triftia m^ afper(a,qua» indignitatem
reioftendunt,Primuminquic,hoftcs nontantum crudeliccr
incerfeciile hominespios & innocentes:fedtancam fuillc in
Iwi immanitacem,vccumhumaricadauera nonpermitterent,
beltiis atquc auibus lanianda ac voranda abiicerenc : ita ab
hoftium crudehcatecalamicatem exaggerat. Alcera amplifi-
C.IC19 fumitur ab OGciforum condiciane.Sunt i/ qui occidutuc
non ex vulgari hominum ordine,auc qui hoftem iniuriis ad
tancam crudelitarem exercendam prouocarint;redfun£ fer-
Hi&culcoresDei,&:uncfin(aieius,hoceft,quos illc fingu-
latiamorecompleaicur^dc fuagraciaacbeneiicentia ornat.
Id cnim fignificacvox CZan^On cum paffiue accipitur:vc fe-
per ficjquotics cum Deo hommes pijcollocantur. Notadum
aucem,qu6din tanciscalamitatibus nominat eos CDn^Drt
nam racio naturalicer in calamitatibus ftatuit nosnon effe
cur^Deo.
In certio verfualiaeftamplificatio crudelitatis hoftium i
modo.Afiirmateniin nonfuifleeosgraflacosvulgari hoftiu
more,qui quicquid m acic primum occurrit interficiunt;poft
pugnam vero R fiac dedicio a ca»dibus fere abftinent, Na qut
habenc aliquidhumanicacis,ranguinem humanum pretiosu
habencpropcer hunnna»vica»praeltanciain.Sed horum hoftiii
tanca fuiccrudelicas & C2dcndiauiditas,vtfanguini huiuano
nihilo magis parcerenc quam aqua;.
Non erat quifepeliret]la hac fcntentia duplex calamicas &
querela proponuur.Prinmm>qu6d ladi homincs honorc fu-
ncrisac lepulturx finc fpoliatuquum camen Deus fepultura
teftimonium aliquod fucurxrefiirredionis in ecclefia elfevo
lucrit.NotaenimeftPaulifencentiaini.adCorinch.if.quii -
femineintecra coniefto argumentum ducit,quo adumbrari qu«vdaugeant veleuertant regna&imperia,vc philofo-
mortuorum rcfurreaionem aflirmac.Nec tamcn cx (epulcri P'^* difputant. Secundo,propter peccata vero, qua: iram Dei
iaftura iudicandum eft,tales finc fpe refurreaionis aut futu- ^^^endunc , affligi non tantum caeteros homines . fed ipfani
706
in f. Vcffina •• Habet quendam aculeuih contumclia , qucm
pati prudentesj.vt viri boni, difficillime poffunt.
Sed hic quasrat aliquis,eur ita impaeientcr ferant Ifraelf-
ta?]m<ontumellas: ciim Chrtftus Matt.^. iubeat fuos patic-
terferrenontanminreliquasinittrias, kdctiam contume-
lias ? Beati, inquic, ciim probra icccrine invo», & dixcrint o-
mne verbum maluni in vo$. Idque Auguftina quoqueobie-
ftum cft A nonnuUis,qut dicebantiRomanani Rcmpublicam
iftis rationibus imminui.Scd rcfpondet Auguftinus,pios ho-
niine-.,quod adanimi praiparacioncm artinct.fic deberd efle
afftftos, vt velint perferre omtjc ^enus iniuriarfi pro Chrifti
nomine: inodovideant idexpedirc ad honorem D^i & fa-
lutcm proximorum. Sed Ci nontcdat resadgloriam Dei,5c
illi noxium fiiqui facit iniuriitn, non nccefl^ eft vtaftu per-
feratur.idco pij, cumalicernon poOint, iufta queccla in finu
peihanciniuriam.qua» cum contumelia nominis diuinico-
iunda erac,exoneranc,& Dei vindiaam cxpetunt,alicer ccia
vindicaturifipoflent. Dcbetenim arderepium peftusiufto
zelo contra blalphcmos. Sed tamen nihil tcntare debcnt pij
extra vocationcm , nec zclum prajtexere fuis cupidicatibui:
qua in re a plurimis pcccacur.
5 Quoufque , lchoua , irafceris in perpetuum?
ardcbit veluc ignis zcius tuus?
6 Effunde iram cuam fuper [in] gcntes , qu^ tc
nonnouerunt: & fuper regna , quae nomdi-tuum
non iniiocant. ^
Querela: fubiicit propofitionem, qua; eft bimcmbris : pe-
tit enim non tantuoi populum irraeliticuni feruari ^iibc-
rariexpraefencibuspericu!!s:rcd hoftes etiamimpios^ bla-
fphemos dcleri. Priusmembru exponiturper intcrrogatio-
nem, ciim enim dicere veliec, Noli ami^Iiuf irafci.fcd parce
nobis &hberanos,vticurorari' nefigurata,vt fortiiis vr^eac
Deum , qui tam diu difforac auxilium.Nam interrogatioha-
bet 5n»3«>c aliquod admixcum, & ab abfurdo petitum.Videtur
enim mirmnjcur Deus tim duricer affligat fuos : impiis vcro
gentibus & idololatris parcac , & ad fcelcra eorum quJB plu-
ra & inaiora funt,coniiiucat.
ObferuandumaucemqiiodexiraDei calamfcatem hanc
proficifci affirmer.in qua fence icia mulciplex doftrina lacec.
Primum enim affirmac noii cafu auc tcmere volui res hu-
manas, vc fomniant Epicurei,nec fatales lantiim cfle caufas.
rae vkx abiici.Namquodadcorporalespoenas aatcincc,fsB
pefanfti cadcinpatiuncur cum impiis. Incerea pcr mor-
tem ignominioiamtranfeunt&pcrrumpuntin vitam a»ter-
nam :difcriinenigicur inexitU poficunieft: Impiis inccric^s
illecorporalis iiiicium cftajcernae morcis : Pas.vero finis eft
ecclcfiam quoquc :&caufamomnium malorum & calami-»
tatum efle noftra pcccata.Ita confcffio cft peccatiin hoc ipfo
membro. Tert(6,hofteseccIefise, quiquafi flagella funtirx
diuinae, non poflevltra progredi aut nocere ecckfi« , nifi
quantum ipfi ; a Deo permittitur.Icaque non refcrt propheta
omniummUeriafumacdoIorum , &initium vitar cxleftis. -^^"^^"1 .^,^''!'"^ calamiMtum principalicer infurorem ho
NonigtturniirciiTur fi videainus etiam fanftorum corpora
fajpe abiici inhumata,auc cremata in cineres redigi aut
contumeliose traftari:& ftatuamushanc mortcm prctiofam
efle in confpeftu Domini. Altera calamitas eft ,quod tan-
tus terrorcaeccris,quia ckde&furorehoftium reliqui erant,
arqueadcoipfiscognacisinieftus fuerit,vcnemo progredi
domo ad vltimum hoc officium fuij prajftandum aufus fuc-
ric.Rccicanur hic verfus i.Macchab.^.Vnde apparcc & antca
fcripcuui eflc hunc pfalmum ,&fimul ad ccmpora Anciochi
congruere.
4 Fuimtrs opprobrinm vicinis noftris : fub-
fannatio & contumcliahis,qui in circuicu noflro
funt.
ftium.fedJn iram Dei,qu2Bpeccatis& fceleribuslfraclitaru
accenfaerac,& ftatuic Deo remittcncc iram, moxceflaturas
effe publicas calainicates.ldeo inquit.quoufqHe? qiiafi dicercc
ceflaiirafci^&affligcrenos, &qui haftenuste pacrem exhi-
buTfti,'nunc quoque placabilem tc oftende, id fi feceris, inox
ccfrabitfurorhoftium.
In altero meifibro amplificatioeft^fimili. Comparate-
nimzelum irae diuinae igniardenti& obuia quajquc peni-
tusabrumenti. Illamigitur flammampctit rcftingui, nefi
progrediatur omnesabfumat. Qja deprecatione manifeft^
teftacur populumfuispeccatismeritum cfTe^vt totus delea-
tur: fcdmifcricordiaediuinjecfle, modum adhiberepoenis^
necomniapeccacanoftraad calculum vocare. Ciim autem
zelum nominat,videturimprimis notare idololatriain huius
AliaampHficatio cftcalamicatum a farcafmis amarulen- populi , quae Dcizelumaccenderit.Eftenim Deuszelotcs, vt
tis,irrifionibus &contumeIiis vicinarum gentium. Debebac dicitur Exod. lo.Qui non patitur fionorem fibi debitum,tri-
vicin3Bgcntcs,fi quis in his fenfus fuiflet humanitatis , affi- bui vUis creaturis aut commentitiis numinibus : ideo toties
cimagnicudincharum calamitatum,vtnonnihiIcondoIerer, infcripturaidololatriam vocat fornicationem.
& fi quo poffent officio auc ftudio raiferias lenirent. Sicut £j/«»</ewjje»m]Hicverfuscontinecaltcrampartem pfo*
Thcbani exules Athenienfes,cum vrbs oppreffa effet a Ty- pofitionis ex contrario. Ciim enim dixifl^c t, define nos pq-
rannis,reccperunc &fouerunc.Sed canciim abfuitvc id ficc- nire,addic alcerum membrum: fedingcnrespotiusanimad-
Tcncvtcrudeliccretiam &fupcrbeincalamicace Ifraclitis. uerce,quaece nonagnofcuntautcolunc,&quaffuaidoloma-
infulcarenr,c<5fque riderent tanquam dignos talibus poenis, nia atque aliis fceleribus ce multipliciter offenduni. Vide-
&qui fiuftra haaenu.s_ iaftitaflenc fuam rcligionem & do- tur autemcontra legem charita tis facere propheta, quod
ftnnam, & vanasde Deiopeac praefidio fpcs habuiffent. aliis ex;ciumimprecatur,qtiosferuafifecu&participc$ficri
Talesverofarcafmi & contumclia: acerbiffimum dolorem bonitatisdiuinaeoptarcdcbebat. Charitasenimnoneftcu-
afFcrunt animis hominura. Nam,vt Plucarchus inquit,in vi-
ta Timoleontis , Homines contumcliis inagis mouentur
quamvcrberibus&vllisaliisiniuriis. Cuius reiChryfofto-
mus hac affertratio,nc,qu6d pulfatio qu« affertur corpori,di
ftribuitur quodambdo inter corpus & animam: Conuitium
aucem animum folum vulnerat.Et notum eft Ciccronis dlAti
pida vindift^jnec eft }S^j^fi>itnut,ikds,^ti^utrcuM eftacft beni.*
gna & bencfica, ftudens bencfacerc omnibus,& optat omni-
Dus bcne cflc vt Paulus inquit i.Cor.j.Cur igitur hoftcs pe-
tit deleri? Refpondco,non ex carnis aliquo afFcAu aut vindt-
ftar cupiditate ha?c votafufcipiuntur:fed ex iufto atquc a Spi*^
ficu fand:oacccnfo zelo « quo ardet pro gloria &^omo Pei
707 ' PRiELECT. HE^R. MOLLERI ' 708
Videbat propheca vaftari ab hoftibus terram ludaicam.quac expiatlonem in fola Dei mifericordia ponir>quo excludic o-
haeredicas erat Dei:euertitemplura,quod vnicum erat in co- tnnia merita operum hun-iatiorum auc facisfadiones , quas
togcnerehumanO)inquo refte agnofcebatur & colebacur Pharifxi&Pontificijconfingunc. Nuiiisenim noftnsmeri.
Deus:ci:ucidarimagnammuliicudinemfandorum&piotum tispromercri poiTumus graciam diuinam , fedinfolaDei
hominun]:bIafphcmari nomen Dei i gentibus:qu6d crude- mifericordia,quam Hliqs Dei fua intercefiione & obediemia
licercultores fuosdefereretDeusjatqueeoipfooftenderetfe nobis promeruit , cefiu« fiducia: noftra* certitudo confiftic.
non eife eum qu€coties fe eiTe profeiTus erat,auc quale Ifra- Additur deinde ratiocur pcenas tolli aut mitigari petat:ideo
elita? eum iaftitabanc.Hs ycth & iimiles Hrafphemix &facri- fcilicet vt maneat aiiqua Dei ecclcfia , nec ftmen fanftum
legiaiuftumKelum prophetz & caecerorum prouocanc, vcin ingene^ humano prorfusdeleatur.Sunius,inquit,titaexhau
tales voces prorumpant,& pecant vt hoftes blafphemos Sc fti & attenuati, vt nifi ceflaueris nos affligerc , perire omnes
infanabiies Deus tadem puniat,8c iuftam fuam iram in ipfos neceffe fit. Ideo mitiga p(snas& col^ibe manum , ne omnes
oftendat. Ac de huiufmodi imprecationibus quid fentiedum /imul deleas.
fit,alibi didum eft. i ..^///MM^n^yiJ Hxeprmcipalispropoficio eftpfalmi , quam
— ^. , xiniL-*' • hoeloco clarioribusverbis^repetit. Afpergitautem prppo-
7 Quia cOmederunt Iacob;& habitationem eiUS fi„-^„i argumentum , quo fidem fuam fulcit & confitmar,
yaftaucrunt. ciim inquit , I>««*fyZf/«^M »o/?r<e: f dque fumptura eft a pr^mif-
Addit rationem.qua fatis oftendit fe in hoc voto non re- ^one diuinyjua fides piorum accedens ad Deuni nititur.Tu
fpicere ad fuam perl6nam,3Utpaucorum falutem: fed de ec- ^s, iriquit,D<rus falutis noftrx:hoc eft,qui promififti falutem
cleliamaximeefle folicitum.Ea ewm tunc eratin illo popu- nobis,& 5 quo folo pendetomniji falus & fiducia noftra:tan-
lo.Ec «uiapopulum paffim trucidari videbac ab hoftibus,pe- ^uam ab eo qul folus faluare poffit & velin.
cic hottes potius deleri,vt maneat aliqua ecclefia, & ahquod Propter glortam nomims tui} Addit nunc propofitioni alia ar-
femen fanaum.Hxcigitur cura & fohcitudo dt ecdefia ex- gumcnta fumptA a caufis finahbus. Ideo enim petit feruari
primit ei has voces. . hunc populum , nenocitia Deipenieusingenerehumano
Comederunt ] Inftar fcilicec luporum , qui gregem ouium extinguaciir , n^ue laudts Dei conricefcant : (cd vt maneat
crudeliterlanianc&deuorant.Nomen enim quod fequitur, ahquiscoetus&populus ,quiDcum vcreagnofGac,colat &
nont3nturaixigencrehabitationem,fedetiam caulas ouiu celebret. Huicargumentouerummfenturpropofiao. Eft
fignificar enimvfitatuminpetitionibus.prxfertimfineceffitas vehe-
8 Nere(?orderisnobis(^re^»oOiniquitatum «nentervrgeat,fubindeeasingeminare,
c [\i ,j /1 ^s • r Ex*wj Metaphora elt m verbo Ifia . tignificac enim pro-
priorum.-feftlna Mf/?,mo)praEucniant nos milera- pr.^oblincrecalce velbitumine, & fimifi mate.iaglutino-
tiones tuaf:quia exhaufti furous valde. fa.Significat igitur, peccatanoftrg,quafi in tabulisrationum,
9 Adiuua nos[auxtliumferffuccHrre]Dci\s falu - & vt Paulus inquit , in chjrographo cfle onfignata , & con-
tisnoflre,proptcreIorianoministui:& libcra nos fpeftuiDeipropofita.Eavero^cumplacatusremittit&con-
o. -^ ^.-a^«\.« ..•« A-:„r ^ -.,-.^-*^t«..^ donat.obliniredicitur, neamphusappaream &confpician-
& propitius cflo peccatis noftris [exptapecma-^pro ^^^^ ^ -^^ ^^^. ^.^.^^^ p^^ ^J^^^ ^ljf^j^ profundum .naris
pter noinen cuum. proiicerc peccata noflra, lefa. }8. Mich. ?. AccommQdacur
Redic ad propofitionem: & quia verfu quinto dixerat has autem verbum hoc etiam ad facrificia , qux cxpiare dicun-
calamitates ex iufta ira Dei aduerfus peccata huius po- turpeccataduphcit«r.Primum.fideveroilloiAotsTx«facrifi-
puhproficifci,primum&peccatafatetur & culpam depre- ciointelligaturquodvnicum eftingenerehumano, fumitur
cacur. Deindc petitionem auxilij & liberacionis fubiicit.Si- ^,„x»7i7»*ij caufa pro cfFeftu , m impulfiua pro efficiente.
cut enim morbus non tollitur,nifi caufa morbi fublata : ita j^ors enim & cota obedientia filij Dci caufa cft impulfiua,
nccpoen2Ccfrant,nifipriuspcccatafuerintremifra &expia- cur Deuspeccatarcmittat.Deindefide legalibus vel Mofai-
ta.Itaquepij tam in publi^is quam priuatis calamitacibus cis facrificiis intelligas.fignificatio eft meconymica. vbi fig-
anteomnia hocagunt,vtverapeccatorumconfefIionean«e „„0^ pro fignato fumitur. Sacrificiaenim Mofaica non re-
Dei tnbunal fe humilient,& pcccata fibi remitti petant : vt ^era expiabant pcccata^fed typi eranr illius vencura» viftim^
hac quafi remora fublata Deuin promptiorem ad opem fe- qi,jg fgia placatura crac iram D«i. Ideo quoties expiatio his
rendam habeant. tribuitur, ea ratione fit qua appellationes rerum fignatarum
Ewoy^ijriDeusdicituriniquitatum^cumpeccata quafiad tribuunturipfisfi<»nis.
calculum vocans & tam magnitudinem quim multitudinem °^-^^^^^ ^^. ^j^ ^^^^ ^^^^^^^^
horum ^ftimans.punireconfhtuit. Loquitur enim de Deo ^>^ o ' n • • jrL
morc humano.Homines enim grauius ofFenfi,& panas fum- nota tiat in gentibus coram oculis ncltris vindJ<^ta
pturidefuis liberis aut feruis , in memoriani fibircuocant fanguinis fcruorum tuorum,qui efi-ufus cft.
priora delifta omnia,qua* liberi commiferunt, caque fuppu- Addit alteram caufam finalem ex contrario. Sicut enim
tando atquexftimandoiram iuftam aduerfusilla fcelera c6- ancea percbac Iibcrarihunc populuin , vtnomen Dei abipfis
cipiunc:quae tandem in poenis fc oftendit. celebraretur: ita nunc petic puniri hoftes vc cohibeatur bla-
Prioravelanciquadchdaquidam e5?ponuntea qux ad- fphemix hoftiumquicalamicatehuiuspopulij&fuisfuccef^
miffa fint a maioribus, alij.quae ipfi pueri vel adolefccntes fibus elaticonfirmabancur in fua idololacria , & iudicabanc,
commiferinc : fed compleftitur omnia peccata non cantum doftrinam qua»in hoc populo fonabat . vanam & commen-
rccens commifra,fed longo tcmporc ^ maioribus vfque cu- titiam efTe. Solent enim hoinines ex euentu iudicare non
mulataacfajpiusiterata.atqueadeo iam longa confuctudi- tantum de confiliis &cau(aB quam tuemur bonitate ; Ced
neinuetcrata.Vultenimoftendercpopulum hunc nonvno etiam de doftrinaf quam profitemur veritate. Ita Cicero
atquealtero peccatohaspGenaspromeruiffe,fedmultiplici pro Flaccoinquit, Miferiasludarorumquibusoppreffifint,
reatu obftriaumefTejVtquilongapertinaciaquodammodo teftariquam fintchariDeo . & hodieTurcs fuis fucceni-
obduruerintin fceleribus.SoIetenim Deus difFcrre poenas, buselati audader gloriantur fcfolosverum Dcumcolere,
donec homines impleant menfucam fcelerum fuorum,& ita & nobis in noftris calamitatibus fuperbe infultant,quafi fru-
obdurefcanc vtiam incurabilis fit malitia : & affirmat Deus ftra &fals6iad;emtts nos habere veram de Deo dodrinam,
in leg^fcpatruminiquitatemvificaruruminliberis in cer- &nufquamnifiin hoc coetu, vbi hxc doftrina fpnac , colligi
tiam & quarcam gcneracionem.Ideo non fine caufa tam pa- ecclefiamf Itaque ficut tunc Chaldxi ridentesliidasorum ca-
trum quam fua^m culpam aucor pfalmi fub perfona populi lamitatem dicebant, vbi eft DeUs eorum , de cuius pra:fidio
deprecatur. ' tantopere gloriabantur? IcanuncfinailesvocesaTurcisau-
Teftim,prAttemant rtos] Verba immediate conftrufta cutn diuncur. Has igitur blafphcmias vt retundat & puniatDeus
aliisverbis induunc nacuramaduerbiorum.Icaqueper ad* &gIoriamnominisfuivindicet,petitpropheta.Pofteahofti-
uerbia cognatasfignificationis funt cxponendarvc ciim dici- bus vindidam imprecacur, de quo voco quid fenciendum Rt»
tur,nonnereuertetisviuificabisme ? ideft,iterumviuifica- ' didiumefc paulo ante, verfu6. &in aliis pfalmis n^ultis:
bisme?ita verbum feftinandi per aduerbium cito exponi proficifcitur enim illud votum tantumex defiderio vindi-
poteft. Eftaucem ancichefis confiderandainterverbum fe- candaigloris Dei&amore feruorum Dei. Ideocarec omni
ftinandi,& antecedens membrum , in quo nominat priora vitio.
delifta], muliis (cilicet non tantum annis fed feculis accu- Innotefcttt ] Tertia caufa finalis , vt appareat «ibi curae efTc
mulata.Si enim poenacdeliftis refponderej deberent, in lon- tuam ecclefiam , & te vindicem effe iniuriarum , quas tuis
gumfuiflecfufpenfaliberatio.ldeopetic vc accclerec mife- culcoribus faciunthominesimpij: acqlue ita fides confirme-
ricordia fua pra>uenire,& abolitis prioribus ofTenfis poenam cur. Ideo enira dicit,InocHlis noftrU. Non qu6d cupidi vindi-
abrumpere,ne fi annos annis compenfec,nfiquam fperari li- ftae fatiarioptent tali fpeftaculo ,aut voluptatem capiantex
^eratiopoffit. catde & interitu hoftium.Sed ideo videntibus oculis fuis vin-
Obfcruandum autetn qu&d obliuioocm peccatorum & di£tafumiab hofcibuspetunt,vt hoc teftimoDiocofirmetur
quod
70^ - IN PS ALM
_qu6dl5eo non Ipfi tantuin, fed 8? qui interfefti erant.fint cu-
** ra;, atque ita fides recumbens in Deum crefcac & augeacur.Si
enimhoftes nuUas darent poenas rceleruin,futurum erac vtin
uiultis Hdes languefierecaucprorrus extinguerctur.Notadum
autem quod yt iupra.ica nunc quoq; incerfedos nominac Dei
feruos. Etfi enim fatecur , propeec peccata mulciplicia puniri
hunc populum: camen illaspoenas oAendicnon efie /igna ab-
ieftionis diuin£,vc racio iudicac, fed cantum caftigacionispa-
terna;. Eracmagnamultitudo etiam pioruminterfefta,& ta-
men de his affirmat quod fint ferui Dei : non igitur illi perie-
runc,etfamfi fimul cum malisfintabrepti.
li VenJat coram facieiua gemitus vindirfe-
^ cundiim magnicudincm brachij tui fac refiduos fi-
lios niortis.
Adniifcec W3of> cum & copedes & gemitus vinftorum no-
minat. Erat indignum prorfus & milerabile vifu atque audi-
tu , populun? Dei ita crudeliter traftari , vt magna eius pats
occidcretur ab impuriffimis & fcelcraciffimishominibus : re-
^ liqui vel in vincula coniicerentur , vel captiui abduAi intra
certps fines induderentur , vndccapicale eflet pedem mouc-
re. Hasigicurcalanlitatesprorfusindignaspetitvt Deusre-
fpiciat.
Per gemitui zut^m nen tanturacrebraillafufpiria& que-
relas, qtias pracfentium calamitatum (enfus ipfis expnmcbar,
intelligic ( his enim foJis Deus non mouecur vc fuccurrat} fed
prcces fimul &pia defideria , qux cx tltucia promiffiorrts &
mifericordiae diuina: oriebantur. Vides, inquic.quot gemicus
& fu/piria emittant,dum in ruam promiflionem & milericor-
diam fide intuentesopem tuam implorant. Noli igitur eos
deferere : fed oftendc virtutem & potentiam tuam in liberan-
dfs his qui iam morti funt deftinati.F//w enim mortis nomi-
nat , morci admdicatos & deftinatos. Filius enim dicicur qui
alicuiuseil proprius,vtfupra monuin-ius. Brachiu pro potetia
accipi /u«mXM7i7ixMc diximus ati.as : & cum magnitudinem bra-
chij dicit, infigni oftenditopus effe miraculo, vt plena fiatli-
beratio. lam enim in eas caiamicates erant demerfi, vc non ni-
fi potenti Dei manu extrahi inde pofTent.
Verbum nmn Latinus reddidit, pof(ide:volens exprimere
fionificationem vetbi Gr£ciiB^m««,S«/;quo interpresillevfus
eft. Id enim fignificat, fibi acquirere & aflerere aut compara-
re , Vt apud Demofth. vti dytbtic hmdHca^^M tc^Tni»'mdj[
imjv^K, nlcBtiiTi. Sedcum verbumadiuum «nfetwi» fignificec
tueri & feruare,eodem fignificadi niodo.quo Tmn apud He-
bra:os: iudico interprete Grsecum hucrcipexiflfe, & t^7ni»mf
fcriptum efTe pro itSet.vnitini. Significatiio autem 'nfeiTrwiex hoe
LyfisB didio manifefta eft , ksh ^i<tt^ twi^ Hfi-nyii»^ , »' tW toj^
i(sti» tf^ilMoii^tTniMen.QnQd quia hanc fententiamquafiinter-
pretari videtur,hic fubiicere volui,
li Et repende vicinis noftris feptuplumin fi-
VM L X X I X. 710
numeoruin.-oppiobriuni corum,quod cxprobrauc-
runt tibi[^«ff affecerunt te]D minc.
Sicut antea hoftibus Chalda>is interitum imprecatus eft;ita
nunceadeinmala imprecaturvicinis.quiquidem tuncnon
intulerac arma Iqdxis^fed eorumexitiolartabantur,atque ita
ipfis in calamicatibus^nfultabant , vt fimul doftrinam & reli-
gionWipforum tanquam vanam&commenticiamriderent.
Glptiaticranc haftcnus ludari, fe folos verum Deum agno-
fcere & coIere,& vicinarum gentium idololatriam, tanquam
yanam & falfam damnauerant: qua» res odia vicinorum in
ipfos accendit.lcaque cx euencu nunc iudicant,inanein illain
fuifle ludatorum iaaanuam : & totam lllani religionem ludi-
brio habent. Ea vero contumelia quia non tam ad ludxp*
quam ad Deum ipium pertinebat , petit prophcta , has ipf«-
rum blafphemias puniri: vt appareat Deum fu« caufic patro-
cinium fufcipere.
Rependefepmplttm] Id eft,iniuriis quas nobis finftimaB geni
tcs intulerunt,ita perfequere.vt calamitas carum exiftarno-
ftra multispartibusmaior, &cumuIatiffimamiUi mercedera
(nx impietatis recipiat. Ponitur certus numerus pro incerto,
eftc^uefeptenarius numerus apud Hebrxospetfeaus: vthoc
loco non incommode Rc poffit exponi;qu3ncum fatis eft,vel,
quantumniercncuripforumblafphcmisB. «
Infmum dare] Eft copiofe & largiter dare,ficut ea,quaB non
ad numerum prsecife &; ad menfuram,fed pro finuscapacita-
te largiter danmr.Huc congruit illud Lucae 5. Menfuram bo-
nam , perfeaam , coucuflam atque exundantem dabunt in fi-
nuin veftru;d. '
I? E-t nos populus tuus,& oues pafcuae tu^ celc-
brabimijs cc in feculumrin gcncrationem & gcnera-
tioncm narrabimus laudeni tnam.
Poftremumargumeium fumptumcftapollicitationegra-
titudinis, qua & hnnc pfalmum & multos alioscius argumeti
concIudit.Hunc enifcn fruftumcapercvultDeus cx fuis bene-
ficiisjVt nome ipfius agnofcatur & celebretur: nec aliud i no-
bis munusrequirit.Idcp pijin precibus poUicentur fe gratos
fore:& vbi adepti fueniit beneficium.prasftant quod promifc-
runt;ficutdicitur api/dHofe.cap.14. Omnem aufcr iniquita-
tem,&dabonum,& reddemus tibivituloslabiorum.
Diximus autem in argumento, prophetam promittcre non
exiguitemporisgratitudinem , fcd fore ait vthuiusbeneficij
memoria etiam ad pofteros propagetur,& per continuas f ta-
tes tranfeat de manu in manum.
Quod autcm 'mo^uitjiospopulustum: oftendit i nemine nifi
i fuo populo, quem elegit, Deum refte agnofci & coli : & fi-
mul innuit fore vt extinao illo populo nomenDei in genere
hunianointercidat,8claudes diuinx conticefcant : idedque
necefle efTe vtfinominisfuigloriam vindicarevelit,quara
prinmmfiiccurrat.
PSALMI LXXIX.
P ART E S^ ^
I. NarrratiopatheticagrauiflimorumrnalorumsqujepopuIusDciperpcffuseft. i. Incircuncifipof-
^fronerniDcitnuifeTunr. 2. T^enrptum faii^^
tosjfcpultura priuatos, beftiis laniandos expofuerunt. 5. Sarcafmis fuperftiics cxccperunt, & aliis dcridcn-
dos propinarunt.Hsc a i.v.ad j.graphice depinguntur.
I L Pctitio,cuius prima pars (iontincc expoltulationcm cum DeojVcrf.j.Capita petltionura fubiiciun-
tur caufis fuis coniun(5ta,a6.v.ad iz. vfque. Pecitionis loci funcduo : vnus contraaduerfarios. Imprccatio-
iiis huius caufa duplex:percinax ignoratio Dci,v. 6.& maleficia in Ecclefiam, v.7. & fcquentibus. Altcr pe-
titionis locus , prccatio pro Ecclefia: cuius partcs funt. 1. Vt Dcus peccata condonct per mifcricordiam»
velut calamitarum caufas,v.8. 1. Vtopem & falutem adfcrat,tribus de caufis. Priw^ijDiuini nominisglo-
ria,v.9.Sf c«w^rf,blafphemiarum in Deum,& maleficiorum in Ecclefiam coercitio,v.io. Ttfr^>Vi,affli(5lorum
inclamantium Deum,commiferatio,v.ii.
1 1 L Conclufio , partem vnam petitionis compledens , nimirum imprccationcm contra pcrfequuto-
resjv.ii.vt ea commode tranfeatur ad eVaf^-eAiW fiuc fponfionem,v.i3.
Ob SE RVA TION ES L O C O R. V M D Q C T R I N AE.
Verf 1.2.3 Temporales poenA,qut, adfola carnempertinent.tam
eleliis qtid reprobisfmt comunes,tantkm in exitu ejl difcrimeiquia
Detes inftlutemfidelibui conuertit quod natur/dfier irAfignu erat.
Continget optimos quofque Deiferuos violeter occidi.-quampoe-
namfanguinariii (f^aliisDei contemptoribus fcimus f&pe infiigi.
Neque tamenideo mors fanciorum pretiofa in conJfieituDei ejfede-
finit:fed vbi iniufB in carne opprimi pajftts eii , vindiffa oflendit
^uamfihi charifuerint.
GimmfidelesfepulturapriuantHr, licet adtepus Deu» credatur
eos defirere,probrum illudpoitea inaifiumentum faltttts conuertit:
quiafideseorumhactentationeprobdta nouam palmam fibi ac-
quirit.SineiaBuraigiturfepulchropriuantuirfideUs, dumfide hu
mediaadminiculatranfcendunt iVt ad beatam immortalitatm
properent.
Per multas^arias affliHiones oportit Chrifti mtbracapitifuo
fieri coformia,^ ita i» eius gloriam ctltfiem ingredi, omnwHfqif»
HH iiij
WWWfF^WW^"^
P R iEL E C T. H E N R. M O L L E R 1
" '.«"'fF
!'T'^'
CMlff Mfuit ecdejid Dei C0ndit$q,qtfampetfertalacrit9r , quum ad
hoc ele^ajit,vt crucemferat (^JMgeltis erudiatur,vtute tandemfe'
quiturlmtia'i^feUcit(matrna. ,;,
4 (Stmfuperbiks jtobis infuUant ihtpif, eofropior redemptionis
jpes affmget:quia mimmeDeo toUrabilis efl eorumpetulan*ia,dum
tam ucenfiose ejfertur^pr/icipui quum eorum contumelis, injacrum
Dei rtomenretUtndent.
s Tideles quumperfuafifmt nihilpoffeimpios,quicquid machi'
nentur,rufi quantum Deuspermiferit:ex hocprincipio fnciU ratib-
cinantur,vfi tatum licenti<tconceditprofanis hojiibus, iratum effe
^ infenfum.Nec definunt tanien ad manum eius atiendere,a qua
auxilium ^ liberationem expe£ldt:fciunt enim eum quifr^naim-
fijs laxat.eofdempoffe fif veUe compefcere.
0 Nonpoffunt preces hoc verfuexprefof cocipere.nifi qui publica
ferfonam induerint, (^ omiffofui rejpeilu.curamfufceperint totists
ecclefia:imo eiufde caput.nempe Chrifiu.ftatuerintfibiante oculos:
faihemb.nifi quiprAeutefanSlo Spiritu animos fuos extulerint ad
Deiiudicium.vtparatiadi^nofcendum.mn hofies quoflibetaqui-
brn offenfifunt,fedfolos reprobosmorti addicant.^
EtfinoHrum non.efiprAfcribere Deo legem, imo lex illa nobispa-
tienterferendaefi,vtcaftigationesincipiantadomoeim: h^ctame
libertof ignofcitur Melibus , vtpoHulent non deteriorefaltem loco
effe quhm irtcreduU fif Dei contemptores.
7 &uocunq3 prAtextu violentiam fua tegat impij, infoederatum
Deipopulum crudeUter infurgunt:leuef^funt omniumpritdonui^
ficariorumimpreffionesfi cum ecclefiAperfecutionibus conferantur.
8 Hoc primum malis omnibus remediu efi.vtnos Deus recipiat
ingratiam: quiaipfo irato proiperitas ipfa mate (^ infeUciter nobis
eedit.
PatrU culfamfil^ depricari debent,quum LexprenuntietDeum
veijcerepatrumdeUaa infnumfUorum, &vlcifcipeccatainter'
tiam (^ quartam generatsonem.
§luia in ipfis peccatis remcra efi^ obftaculum,nonfiufirapetiit
fdeUs vt Dei mifericordia celeriter accurrant.
6 NonfatisfaBionibtss vel vllis operufn meritis,fedgratuita ve-
nia Deo reconciUantur quicunquepeccarunt.
. Vbi nos Deus cafiigat,non moib ah extemispoenis leuamen eft o-
ptandum.fid inprimis deplacando Deo cogitadum efi.G^oties au-
tem Deum nobis reconciUare cupimtes , in mentem nobis veniat
Chrifii pafficquia nonfit remifjio abfquefanguine.
10 Ferperamprecamur.nififalutis nofira curam cum Teb gloria
Dei indiuiduonexuiungamus.
Modb (itpurets ^fedatus nofleraffeBus , petere Ucebit vt Deus
clartiexemplisofieMatanteoculos noftros,fibi pretiofam effeferuo^
rumfuorum vitam,quorumfanguinem vlcifcitur.
VocanturferuiDei,qui tamen obpeccatafua iuf^puniutur:quia
vtcunque nos cafiigetDeua^non ideoprotinmabijcit:quinpotius de
nofira falute tefiaturfe effe foUcitum.Deinde vbigraffatur ira Dei
in totum eccUfi* corpus,quia boni maUspermifiifunt,communiter
etiam affliguntur. ♦
u Vtilis en Dei eUBis affUSlio, quia fiangit ^ ver)t humiUat
feroces iUos Jpiritus.quiprius contra Deum exuUauerant.
Giui magnitudinem brachif DeiimpUrant.ofiendunteccUfurt-
fiitutionem fine infigni miraculo mnpoffejperari.
12 Pio zeU excandefcuntfideles ad vindiStam expetendam,vbi
profcindi vident lacrum Dei nomen.
In huncfinem nobis optanda efifaUis , vt Dei nomen a nobis ^
pofieris noftris ceUbretur.
Articvli praecipvi.
I.
1.
J-
4-
J-
De perfecutionibus EccIcfiarDei.
Defepultura pioruin.
De opprobriis.larcafmis & ludificationibus impierura.
De imprccationibus in Ecclcfiar hoftes.
Perfequutorum varia agmina. Alij enim funt ethnici,
ali; f uperftitio/i & idolol.itra; ignorantiapeccantes»
i.
7.
8r
alijplanc profani,etfi rcligioncm pr«texat,alijcru.
delesearnifices,alijapcftatfexdeftinatamaliciain-
furgentes in agnitam veritatem.
Quo fenfu Deus obliuif«i& rcminifcidicatur.
De auxilioDei.
Impiorum faftus fola Dei manu rctunditur.
ARGVMhMTVM PSALMI LXXX:
AD E M eH petitio huim Pfalmi ^uafuperioriiyeadem^^ue occafio. Lo^Hitur enim de illa ya-
fiatione cjuarn vel Cha/dat effecerunt , non tantiim vaflatis agris ^ oppidisyfed t^ vrbe Hiero-
folymatt) templo deflrntio , ^ maxima hominum multitudine trucidata, ac reh^uiis gentis lu-
datcaabduliis : vel^u<zpauloante ah Jfjyrtis extittt , curn duce Sa/manaffarecaptaeH Samsi^
^^ ^^ ^^ rla , ^ decem trihus in Jffyriarn (fr vtctna/i regtonesdt^erfsi» Vt igttur fupra petittontfubijctt
argumenta d calamitatHm mAgnttitdtne : ab tmrnani ^ barbartca hoflmmfdiuttia : a poUtcttattone gfatitudtnis
du^a: tta hic eadem repetur/tur,fed alii-s verbis &figuris : ^ additur altud argumenturn,in qfuo benefcta,qux
fub exordium hutc populo pr^ffiitafunttrecenfet , vt horum commemorattohe Deurn excttet : vt ejui antehac il-
luflrtbus tefiimomu fuum amorem erga huncpopulum tefiatus (it , deinceps ^uocjiue eum arnare ^ tueripergaty
necopta coeptum deferat. Efi autem oratio Pfalrni figurata : dum hanc polittarn comparat vtnea cu/ttfitma , t^
^opu/um vttt feracifiimA-.holies vero apris ttj feri^-,qut perrupta t^^dtfiecia macerie pafitm in eam trruant ^ crtt*
de/iter omnia vaUent. De cjuibm figuris in rnteitpretatione dtcetur. Accommodatur autem Pfa/mtss ad pra-
ftntia Jempora,^amJimi/4S nunc ca/amitates experttur ecciejiay ^uas vtmiit^ DeMitofopetiWeanolnsV^^
randtu efi,
D triumphandiimfuper liliis tcftimo- cherrImamatqueomnibusrebusornatifIimam:inquavid6-
" " licetfonabatveradoftriiiadeDeojdeMefn.i, dereparatione
gencrishumanij&quar manifefta vocediuina& illuftribus
miraculis conftituta &hadenus feruata eratrvtpropter hanc
doArinam & promif/ionera , cuius erat confcruatrix . merito
dicaturrofavellilium, quod fuauitate odoris fuperet reli-
quosflores. Nulla enim politia vel regnum in toto gcnerc
humano habuit vnquam tam infignes promif/ione^ de certa
fede-.necvllumregnum totilluftribus teftimoniis & mira-
cuIisdiuinlse4conftitutum& conferuatum. Hxcallegoria
etfi concinna eft,& commoncfadionem habet vtilemrtamca
an hoc proprievelic autor,affirmarenon aufim. Vidco enim
euQdem titulum etiam aliis pfalmis prxfigi , quoruni arou-
menta tamen funt diuerfa. Ideo , vc antea quoque dixi, de re
obfcura & ambigua nihil affirmo. Neque enim de fententia
pfalmorum aliquid nobis perit, etiamfi plerique tituli nobif
A
niuiii,Afaph Pfjlmus.
Titulus Pfalmi partim fimilis eft titulo pfalmi^^ partim
titulo Pfalmi <o. Iiaque, quaedicendafunrindepetantur.
Doftiorcs fere in ea funt fententia , vtinitium vulgaris alicu-
ius cantilena; exiftiment , ad cuius modos & numcros hic
pfalmusfueritdecantandus. Alij tamen argumentum pfalmi
hoc citulo quodammodo illuftrari exiftimant. AfHrmant e-
nim deccm tribus regni Ifraelitici notari per lilia , quaserant
tanquam pcculiare aliquod ornamentum regium , quodille
in pcftorcgcrebat, feuquoprnatus incedebat. Nomcnve-
ro /mj;, quodreftimonium fignificacjvarie exponunt. Non-
nulli enim pro peculiari quodam ornamento regio, qiio tan-
quamconfirmationisteftimonio dignofceretur Rex ^fubdi-
tis, accipi voIunt,atque huc illud iReg.n. & i.Paralip.aj.
accommodant,vbi loiada producens loas regem,quem clam y, %^r •
aonos fcx ad templum aluerat, pofuit fuper eum diadema & ""* obfcuri,aut etiara i|noti.
teftimonium,hoceft,vtiIliinterpretantur,ornatumrcgium ^ QE* pafcis Ifrael auiculta : qui ducis tan
v«lpaUiumImperiaIe, vtnomen faftumfitabrnp,nonab quam oues lofeph : fedcns inter Gherubini iti
Tjl.Alijteftimortiuminterpretantur, librumlegis, quemaf- clatefce.
fidue iubebatur Rcx habere in manibus ; aly in fpecie pro-
ofIenione,quai
pnmisJJcus luamyoiuntatcmerga ftune populum teftab
ttauc.uDeDaturiuxnaDeremnun.ous:ainnwpec« C^^am Ephraim & Beniamin & Manaf-
iniffionemdeMcIna,&deterracIudaica»poflefiione,quain- r - • > • • '•'*•""•
primisDcusfuamyoIuntatcmergahunepopulymtcftaba- iC/ «cjta potcntiam tuam : & veni m ialutem
cur. Rofiun igitur tcftimanij inccrprettiQCttr poiitkm piil> nobis.
Deu»
\.
l^iiiB|ipifj|,p!jf!w*j!!jiiJij^;' ; :'''y^sf;fK^r^mmw^
W'
q^:
I N- PS A LM
i, 4 Dcus rcduc nos , & illumina [/vi^ Incere ] fa-
cicm tuaiii,& (alui crliiius. -/^: '■''■..' ,, ' '
Orditurpfalmum i propofitione,quJBcftpetitioauxiIij&
liberationis. Eftquc propofitio his tribus verfibus comprc-
henfa , & fubmdc ahis actiue aliis verbis iterata.Vtiturenjim
Rhetorica expolitione : & obiter fimui argu^nenta afpergic,
partim a i>rioribus beneficiis, partira ipromilfiQnibusatque
harumfymbolis fumpta:qu3J & moucre Dcum potcrant,
& fidem piorum in inuocatione confirmant. Eo fpeftac quod
Dcum nomiiiat paftorem, qui fciHcetcurara &defeufionem
huius (uipopuh (ukeperit: & in quo folo Ifraehtar omncm
Ipem (alutis repofitam habeant Et non dubiura eft quin fi-
ii./-" " *■•■"■
VM hXXX. ^ ^ . -.■/■■■ 7f^,
Ttkt9,t faciem infantuli. Nam N^3l Babyloniis ptieruluin
ieu infantem fignificar,vt Cherub fitconBpofiradiftidN^ana,
ficut vcl quafi puer.Hieroiiymus a multitudiite fciehtiarChe-
rubim (diftos cxiftimxt, vt ab cadcm origine defcendat", qua
vox Rabbi, quajdoftorcm & magiftrum fignificat. Alijcele-
res exponunt.
AbCn efra, quod piulo ante nionuimus, rcribit nonnullos
cam voccm omnibus fculpturis & imaginibus comniuiiein
facere : itatamen., vc qua» ihiege lcriburjtur,humanam figU-
ram habuilTc dicancur. Sed apud Ezech- cap.i. forma*iIIarum
defcribuntur , vt leonis , bouis & aquiJar, non tantirm huma-
nar.Q^in apudeundemPropIietani capite»8.Rexappcl!atur
lon dubiura eft qmn fi- 3^3 , qu^d magna fuerit dignitate , Iplendorc atquie opibus
lium Dei cgmpellet. Is enim vcrus eftecciefia: fuae paftor, ornatus. Acquc huc forte Theodorccus refpexit, vt fcdereTu-
qualem fc defcribit,Iohan.io.Quod enlm paftor fidelis gregi pgr Cherubim exponerct , potentertcgnare. Significabatur
fuo pra;itat , id Chrittus fuac ccelefia; fideliter & cumulate in aute peculiariter illis imifinibus , qu* propitiatoriu fuis alis
uuilcomaioribus.&nunquam perituris bonis procurandis tegebant,&humanamfacicmreferebant,Dcumnurquahabi-
prx'itar, v't diftum eft pialmo vigefimo tcrtio. Primum enim tajg vcrius & libentius quam imer homines ,atque in homi-
ani.nas fuorum pafcic vcrbo prominionis , quod eft verbum num mencibus. Sicut apud Salomonem Sapieniia dicir.Deli-
VKX , vt alibi diciur. Dcindedefendiccos aduerlus lupos& cia; mcsecum fihishominum uta tamen ,'fi iUi insrcdiatntur
alias feras ^ hoc cft , diabolos, morcem & infcrorum potefta
tcm: acvtcxhoium manibus nos eripiat, animaan fuam
pronobisponit: tandcm cx hae^JlJjtanquam exftabulo,
in aliam vitam , vbi Ia»dora fantpafcua ,educit. Ifraelitis ve-
ro ideq quoque paftor erac , cjuia pr^ecer fpi.rifMj]es promif-
fiones & bona fpirituali.a, atcribuerac ilHs (?et:tas fcdes & cer-
tam regioncm,in qua illum populum pafccbac liberaliffimc:
& hadenus mirabiliter illum aduerfus externam vim defen-
derat.Ideo huc quoque refpicic Afaph.cum eumnominatpa-
ftorcm 1'raelis. ^
Aujculta ] id eft , fer opem. Etfi enim femper piorum pre-
ccs exaudic Deus : tainen tunc primiim vidctur nobis aufcul-
tade, ciim noscxcalamitacibuseripic : Ideo ad fenfumpio
infandum fanftorumj&inniraturpropitiatorioQhriltoj at-
que ita dcpoficis fordibus & mole peccaci,& fumptis alis fpi-
ritus in caelos fubuehantur.Qua' allegoria mihi maxime pJa-
cct. Ca-ceras qu:;e ab aUis copio(e exponunturjlubens hoc lo-
cooinitco,
Coram Ephraim,Beniamin fif Manaffe excitapotentiam tua 3
Continuat precacionem : & quid per auditionem precum m-
teiiigi velic,oftendir,videhcet vcDcus luani virtuceni tandem
cxcitet, hocelt , declaret & oftendat , quam haftenus fiucrat
(]uafi confopitam dehccfccre.vt nufquarri confpiccreturrcum
intcrea potentia Sirabies hoitium inuUiplicitCr crelccret.Im-
put^itas enim & felicei fuccefius hoftibus animum addunt , &
Jibidinemeorum ac tyrannide augent.Quamdiu igitur Deus
rumhocreferendumeft,-4«/f«/?^,id elt,facvt videamus tc non opem fertfuis ,vidctur hoftium potiiisquam fuampo-
nonnegIexiflenoftraspreces,fedcerc6e(reabsteexauditas. tcntiam excitare.
Qiiodi<|/e/A«wpotiusnoinin,it qaim iMda^ ex eo quidam Qypd petit coram Ephraim,Beni'amin & ManafTe hanc
colligunt, quod in argunicnto dixi , hunc p(ahnum reipiccre potenciam dcclarari, ea oracione iudicancplerique Afaphum
ad tempora vaftati©nis dccem tribuum, qux exticic a Salma- , refpicere ad hiftoriara Numer.i. in qua (CriCs & ordo caftro-
nalfarc. Regni eniin dccem cribuumpoceftaseratpenes po- rum popuIilfraeUtici dcfcribitur , vt eomjmemorationc hu-
fterosIo(cph:&foIetScriptura,quand"dedccemtribubus jus exempli priora bencficia Deo in mlmoriam reuocct,
feorfimloquitur.nomine loCeph omnescomplefti : vccum ciimque deinceps ad fufcipiendam fuotum defenfioneiu
Amos6. reprehcnduncurludxi,qu6d non ingcmuerint fu- promptiorem reddat. Caftraenimlfraelitarumitadifpofica
perconcricione lofephtEaconieftura quanquam videtur ef-
fc non abfimilis vcrp , & totus pfalmusad iUam vaftationem
commode potcftreferri: tamen quia mox mentionem facit
Cherubimfeu propitiatorij.quod dccemtnbus iamdudum
rejnidiauerantfaiai fcceifionea tcgno Iuda,&i^Ititutopecu-
liari cultu in Dan & Bethelexiftimo nominclofefh fynccdo-
chice comprehendi pafletotum popuIum,ficut &fequence
pfalmojvbi dicit teitimonium in lofcpho pofuifieDeum,cum
cxireccxcerra >Egypci:ficnominansvniuerfumpopulum. Et jus populi pecicoftendi. Malunctamenah; hisnominibus
ctant,vt ad quatlibct latera trcs cflent tribus, a quibus cingc-
returtabernaculii. Vcig^itur tribus luda, lfafchar& Zabulon
.ndorientein caftra metabantur,& quoties iila mouercntur)
arcam antccedebant : ita ha* tres tribus,quarumhicmcii-
tio fit, a tergo crant, & pr«cedentem arcam lequebantur. Si-
cut igitur tiJc ciim populum pcr delertuni duccret , promota
arca virtuce luam ante has tribus excitarc dicebacur.ita nunc
quoque eandem virtutem in defcnfione acliberationehu-
comprehendi auwsxtftjyxwc totum populum, id eft, decem tri-
bus : ficut antea nomine loCeph , quod hx pra»cipux inter il-
las fuerint. Atqu<i ita Bafilius huric locurn interpretatur,
JV« 7S •j'^ eiftif/Sijen tfuhtSt Wto JiJ^^atrt + X«<»' toi/tw» ^ ifJiMiifMiAjni
*ir«(Ai i^ <» iao]j<f (^iH7tiT9 fxivfJisiL, i^oi^eA/j ot^J^c TOt) imgii^. oj
curhuius mcntio prjEcasteris(iat,ratio non eftobicuralnitio
cnim cum nondum perucniflet ad regnum tribus Iuda,& Ru-
ben fuo fcelereius prfmogeniturx amififlet, praicipua digni-
tas erat penes pofteros loleph: eaque illis a caetcris vltro de-
fercbacur propcer memoriain bencficiorum qu.^ alofepho
acceperant. picicurigiturDeus duxifleIofephum,cuiusfci- __ _
licecnomcnintcr Ifraclitarcratmaxime celebrc:atqueita liemreditrnos^^Mcerefac^^^
co nomine cxteros comprelicndir. Tertium niembruin propoficionis eft peticio remiffionis pcc-
Gluifeclesfuper Chernbim ] Chexubim avutKS>i^Kit nominat catorum, qua» in omni peticione bonamm corporalium prx-
arcJBpropiciatorium ,quod duo Chcrubim fuisalis tegebant cipua eflfe debee. Scmper enim nobis obftrepuntpeccata no*
& obumbrabant, Exod.iy. Erat autem propitiatorium (ym- ftra , n6(ique ccrrent , ne in confpedum Dei venire,aut pete-
bolum & pignus pi sefcn ti^ Dei in hoc populo : ideoque ora- jg aliquid ab co audeamus , ciim ratio cx lege obiicit hoc ar*
cula indeedebar, vt dicitur Exodi iy,& preces hoininum in- gumcntum , Peccatores Deus non exaudit. Tues peccator,
de exaudiebat. Sedere igitur dicitur Deus inter Cherubim, grgo non exaudieris.Crefcunt igitur dolor^s,& in magnis ca-
quiahocvifibilifymboloteftabaturfeaffiduoprajfentenief^ lamitatibusilli intenduntur; quia quocunqu«-hos conuerta-
fe & habitarc in hoc populo. Ideociim addic inclarefce, (eu mus,nihilnifiiratuin Deum&vindicem fcdWumcemimiis,
ajfd^ey idem eftac fidiceret : Sicut haftenus nobis adfuifti, petuntigitur Ifraelitae, vtDeus definat irarci peccatisipfo-
dum te inter Cherubim federe niultis teftimoniis oftendifti: rum,& placatus rurfus facicm fuam blandatiti pftendat, eaquc
ita nunc quoque illuftri tcftimotiio declara tuam potentiam cultores fuos recrcet & viuifii:et. Reducerc eniiti hoc loco fi-
in hoc populo , & oftende te habitaculum tuum nondum de
feruifl^e. Aliquandiu enim nullum prxfentiae fuajtcftimo-
nium ediderat Deus : ideo vel difcefliflTea fuo propitiatorio,
velira fua ob^curafle atqucobumbraflegiatiam fuam iudi-
cabatur, Ideo dicic , rcfulge vel affulge,hoc cft,gratiam tuam
gnificat animam exhauftam dolore cx fenfii ir« Dci aduerfus
pcccata confolari & recreare , vt quajdeficere vidcbatur rur-
fus fefe coUigat & refpirct. Scd dc hac phrafi diaum eft pfiK
i8.&pfal.x3.
lUumimrefaciem fignificat rurfus bIando,plftcido & fereno
& fauorera , quihaftentjs quafi obfcurus & tencbris obrutus vultu afpicere acqqc exhilararc eum, quem paulo ante trifti
delicuit , rurfus exere, vc ab omnibus confpiciatur , & omnes fgu minaci vultu in dolorem & motum conieceras , vide pfal.
videant te prjcfeutem efle in hoc popuIo.Theodoretus in Ge- ^.g^ (57.
nefin phrafin h^nc/ederefuper Chcrubim , idem fignificare di
cit quod Jlujwmt ^nvfKdjftf. ySfi^tl* /5;(^?i«i» 7? a?«' «1» ii J>n>*tii^
vtilleloquitur. Cherub autem nomen generale cft,adom-
nem fi<^uram. proprie tamen videtur fignificare imaginem
5 lehoua Deus excrcituum , quoufquc fumabis
in orationcm populi tui?
Antequain argumenta fubiiciatpetitionijaddicex •ntiche-
cuiufcunquefacici, quacalis expanfis tanquam auis volare fi qucrimoniam.quodtandiuDeusfeinexorabilempraEbeaf^
pingitur vel apparet. NonnuIli'voIunt efle effigiem , quae nectantumfignuinnullura fauoris auc beneuolcntiat toiicf
■s^Mi^^
^l$v . .^.^: ^^^/^■'PKAh^B.CT. HENR. MOLLERI •
rogatuSjfed.irx potiiis & indignationis edac.Talcs expoftula- capic 48.choenicaS}|ioc eft,7^. fextarios. Erit igitur /ecunllum
tiones crebrac & familiares funt piis hominibusin magni»ca- ludacos SchalircH^enfura t4. fextariorum , qux tn iiquidis
lamieatibus , & in mora auxilij. Ilia; vero cum non ex impa- duos Hin capit , in aridis S.ito refppndec. Nam Satum tertia
cientia auc di^dentia, fed ex fiaeludante^ vincente dubita- pars eft Ephx capiens fextarios Acticos georgicos 1 4. Ha;c de
tionem,oriUntur,non folum non ofiendunt Deum,(ed vt Ter- appellatione monuifle fatis (it.In Commetariis Hebrxorum
tullianus inquit^VishaecDeograta cft.Oftenduntenira quod fcribicur, formam loquendi , qua vticur hoc loco propheta,
de Dei erga fe beneUolencia optime fp^nt: alioqui enim no fuilTe prouerbialem de copia feu abupdantia:ideo maiui tcd-
vfuri eranc illis familiaribus expoftuUtionibus , fed cum fre- dere aduerbio copiofc,vt fienfum exprimerem,& forcafHs no- ,
mitu & ihdignatione , quemadmodum impij folent , crudeli» men V^^V) non tam fignificat tertiam partem menfurx ma»
tatis & iniultici» Deum accufaturi. Siintque inter homines, gnaf,quam me^furam eandem ter accumulatam.
qui vera beneuolencia coniundi (unt , tales expoftulationes PofmHi fios contentionem vicinu nofiris j] Id cft , tot funt no-
aut querimoniae vficatx : vc ciim quis dicit ad^micum, i quo bis hoftes quoc vicini. Eo enim nos deduxi(li,vt vicini noflrj^N
fe fcit amari, vviekanjlu dks vbershert^^bringen, dns du michin quibus nos iuxta promilTionem dominari debebamus , inccr
diffennoetenfoftecken lejfeft. T^Iis eft & hxc qucrela;qu« quan- fe iam concendant de imperio in nos habendo , & finguli ty-
quam carnis lenfum & impatienciam quodammodo redolec, rannidem in nos affeftenc,vel falteiti occafionem carpendi &
tamen plena eft fidei , qux proniiflionem atque adeo ipfum premendi nos qua»ranr. A quibus \ nihil aliud , faltera de-
' Deicor incuensjfacilc fibi pcrfuadec Deum non pcrpccuota- fen(;onem & alia humanitatis officia expeftare debebanius.
lcmfcergafuosexhibituruniefre.Eftcnimha;cquereIa.cum Nam vicinitas vinculum effe mutua? beneuolentia? dcbet.
fuperiori pcciiione coniungenda.^ Ali; paulo aliter incerpretantur. Pofuifti nos contencioncni,
Initio autem nominat ctim Deum exercituu , vc hac com- dum fcilicet poft vidoriam de adeptapraida inter fe rixantur
pellacione fuam fidem excic^t & confirmct,& hoftium voces & concendunt. .
luperSas & arrogantes refutec. Cum enim hoftibus omnia Subfannmt interfe ] Id eft, de calamitatibus & mifcriis no-
feliciter fuccederent , ridcbanc illi Deum Ifraehtarum , can- flris pcr iocum & ludibrium incer fe fabulanturifeque his fer-
quam iners , ignauum & inipotens numen, quod fuis cultori» monibus obledant. Obiicit enim illis i$ii;^/it>e^Kiw,qux kca-
bus opem ferre non valeret-* & voces biafphemas (pargebant, tur in calamicate bonorum.
' quz nonnullorum fidcm Ianguefaciebant,vt ex hiftoria Rab- jj Deus exercituun» conuertc nos : & fac lucerc
faca:, fecundo Reguniig. apparet, Talibusvocibusopponic £3^;^,^, tuam,& falui erimus.
hoc quod dicit: lenoua Deus cxercicuum.id eft,qui es inftru- ^ principalem propoficionem , de qtia verfu quatto
ausinfinicapotenciar&quidemquodDeumnommatleho- j:rv..i,»A vr,,,,..,, 5rt ,„ r.,oo«.o /1 L o 1 i
cci '^ \- r 1 1 „ : jj;„ dictum cft. Viitatum elt in maenis calamitacibus &doIo-
uam.aftirmac eumnonefie fimiicm aliarura gencmmdiis, ^.1, ., /■ . , j^„ rj».,, .>,»,.»o .».,^^;-, -. 'j "^ .
_', » o I-- j- u / j /r 11 r« ^ ribuslubindeealdemprecesjngeminare: idquenoncancum
vcRabfaces&alniudicabancriedefieillumveruniDeum.a ,„ K„,^r,i.,_ r«j oiifc .-^.^.o.TKiK... <:«,.• J nii
a. f ' n- i. \. o -/:> .,»0 inliocplalmo.iedalus complunbus henvidenius. E(t au-
quocunfta fuum cfle habeancj&incuiusmanufincomnes .„,„ .ii'l .•„„„:„,,.,•/;,,„,„[,, j„„^,vcj.; „
' ' tem ulaingemmatio iigi}umardencisndei,qu<c quanquam
creatura?. - n- l c i mora &diJacioneauxilii2tauicer oppiignacur &concucicur:
6>«<»«/fl««/«w/w]Meconymiaeftinverbomy.SoIent emm ..,„,„., r „.-,„„„,,> ,,f.f,„;.. o.r/L''- -r • j • -7
. *c. J5 J . J / y" „fli^,„„„ tamentorticercontra aiiurgit,&le faduciaauxiln diuinifu-
iraciaucconcKactfortmslpirare.&fumumdenfumeiTiareex aQ^^g.^ 7 • * «
naribus: eftquefumusillefianumanimicocicacinontancum \^. g, ^ ^ n in- in-
in hominibus,fedetiam in aSimamibus &feris.Fun,are igitur 9 Vuem c^ i£gypto tranftuliflitexpulifti gen-
hocIocofignificatirafci,autfign3iraj&indignationis'edere. tcs,& plantaiti catn. - «- _
Eftque hoc de Deo diftum «i^eynmSiat. Alcerum argumentum , quod propofitioni fubiicitur , fu-
Inorationempopuli tm\ HdC* vox exaggerat querelam. ~Er«-*-' mitur a beneficiis antehac huic populo pra»ft»«is in prima c-
cnim Deus huic populo fuo peculiari foedere obftriftus yin. duftione ex iEgypto, c£im actributa certa fedehanc teri^ni
quopromiferacfcexaudicurumeiusprecesj&praettofueurii . Canaan veluc propriam huk populo dicauic.eumqueaffi-
in omnibus periculis. Itaque videtur imnc oblicus fuanl pro- due haftcnus defendit , ne a vicinis hoftibus excuteretvu:>vc
miffionum,aut a foedere receflrifTe^qui tamdiu auxilium diffc- hac commemoratione foederis feu promif /ionis eum admo-
rac- GratcusIegicii*Ai.V*»«J,quem imiracusLatinusvcrtit, neat.&ad opem deinceps ferendam exciccc. Nonenim con-
fcrui tui: vtcrque enim legit *]anj; pro •jOy . ueniebat conftanti» & veritati diuinx,populum in foeilus f e-
6 Cibalti eos pane lacrymai uiti : & potafti eos »^^I afcitum,& hattenus defenfum,prorlusnegligcre & abii-
lacrymismcnfuramagna,r/^ ejhcovwsl] ^"^- yticurautemelepntilfimisfiguris^.commemoratio- "
^ _, r TL^ ° •■ ■' *. . .-^ n. • o ne huiusbeneficij,vt holtium furorem &r<iindigmtatem,
7 PofuiftinoSCOntenLlonCiTi vicinis noltris : & quxinvaftationehuius terrxconfpiciebatur,ere|ionema.
inimici-noftrifubfannantapud[i>;r^r]rc. " gisexaogerct.Vitcmnominacpof)ulumIfiaelicicum,vi/igni-
Priunuinargumentum.quodpetitionifubiicitur.fumptum ficec,finguIarihotiore &cur4Deumhunc populum digna-
eft a magnitudine dolorum & calamitatum,quibus hic popu- tum fuiffc.Nihil eniiu eft ex omnibus rebus nafcetibu^, quod
lus erac oppreflus. Quod enim dicic (c cibari pane lacryma- maiore curacolamus quam viccm ; ^ftque affcdioliominum
rum . fignincat tantum efTc dolorem , vc lacrymx affidua: iilis crga vitem peculiaris. Ideo Chriftus ipfe lohan.r^.ecclefiam
pro cibo & pocu fint,hoc eft, fe confeftos efle dolore &Iuftu fu.mi vineai coniparat.cuius ipfe vitis Mt,&pater agricola. Et
vfque adfummamfatietacem,necpermiccerecalamicates vt vcicur hac fimilicudine lefaias capite;. cum bcneficia varia
~alIo fe cibo auTpotureficiant, quam lacrymis pcr genas ad os huic populo pralVita commemorat.Hanc vitcm dicit tranfla -
defluentibus. • tameffeexiEgypco, quia poftquamlacob cum fuisliberis
Vf^Wnoracn menfuraj eft ,a numero ternario , velapar- venit in ^gyptum,aliquandiucreuitha:cvitisin -^gypto,&
te tertia nomen habens. Eftque tam aridorum ^uam liqui- ' extendit ramos fuos auda & felicicer mulciplicata famili^t
dorum.Apudlcraiamcap.^e.promeruraaridorumponicur: lacob. Sed quia interimpios jEgyptiosmanebathajcvitis
Quis menfuseftpugiIIoaquas,&carlumfpitama,& totum fereinculta & negleda, ideopaulo poft Deus hanc viteni
puluerem terrae menfurj|..SchaIifch ? Hoc vero in locopro tranftulitinaliam cerram vbi plushaberecadfrudificandum
mcnfuraUquidoruirTaccipitur. Septuaginta interpretes hoc incrementi ,& minus noxij humoris, ab impuritate iEgy-
loco gencraliccr rcddidcrunt c* iuiir«,ih menfura : quanquam ptiaci f oli remota.EccIefia enim,ficut ille de fe apud Euripi-
fieri potcft,vt adappellationcm Sati refpexerint, quod ita fe- dem inquit,fi diu verf etur intcr barbaros, etiam ipfa ))arbari-
reinterpretacifolent:ApjudIefaiamnomine/9ix)expofue. cos moresinduit.
runt:fignificat autem ^^( manipulum feu pugiIIum,hoc eft, ExpuliftigentesyTanciwZim herbas,fcilicet noxias & obfucu-
quantum quis capere manu poteft. Scd ludzi menfura Scha- ras fuo commdrcio huic viti > ne gratos aut macuros fruftus
Iifchdi£|am|ffirmanc,qu6dfittertiaparsmenfur3cmagna;, proferret.
quafi dicas, tcrtianam feu trientl : fignificat enim ^^ tertio Plantaffi eam"] Attribuca fcilicet ei terra Canaanjtanquam
reiterare. Sicuc 0.\iU in aridis Corus apud Hebrafos accipitur vinea feu propria fede , in ^ua feliciter crefcerec & propaga-
pro menfura magna:ita in liquidisBatus.Capit autem Corus rctiir, ac dulciffimos frudius ferret.
JO.medimnosAtticos.Ergofiscundiimludasorumdefcriptio- , t: „^ A;\.„r-,.^ .«, . .-«4:^»^; r -J /2 /• -a-
neminaridisfchaiifchcapiet3.medimnosxum trientcBatus f Expurgafti coratii ca : radicafti [ idefi,feofl,
autem tapit jt.fextario? Atticos , vt annotauit lofephus lib. radtcarejradices eius:& impleuit terram.
8.cap.a:antiqu.Tud.Tertia igitur pars erit i4.fextariorum,feu Repetit candem fenteatlam aliis verbis. Antequam pltn-
duorum CDTn. Nam j'n duodecim fextarios Atticos capit. taret Dcus hant vineam, priuseieftis gentibu$,tanciuam no-
Sed fixqualis cfle menftira , & leiufdem capacitatis tam in li- xiis & fterilibusherbis,eam repurgauit, vt eo felicius hxc vi-
quidis quim in aridis debet,, vt cfinfentaneum eft , ciim pro- tis crefccret,"& copiofiorem frudum ferrec : & poftea fubinde
mifirue vfurpetur , necelTe eft in aridis poni Epham , cuius Rt funftus eft diligencis agricola: officio in fodienda, purganda,
tertia pars : non corum. Eft autem Epha decima pars cori, vt munienda & colenda hac yinea , ne vel vices degcnerarent,
confl»tcx4$.cap.Bzech. &refpondetmedimnoAtcico,qui veH feris Ia;derentur.
Vetbum
A
:%.,'..
"HSF"
717 • ; r^-w-T' ,IN. PS.AXM'
Vcrbumn^jfl Gricus interpres reddidit oJiwtinmt, quod
jggnificat viam coinpianare feu fternere& prxparare, remo.
uendo omnia impedimenta& obftacula, quaf itcr facienjteni
remorari,aut moleftiam aliquam ei exhibere poflint. Idque
congruit cum fignificacionc verbiHebr^i. Idem enim /igni-
ficat nau vt apud lefa. 40. Ego vox clamantis indeferto.
nin^ I^TIJQ Latinus interpres a propnctate vocis difcelfit,
cum reddidit>dux icineris tuifti.
Rddicdfti radices ] Vel fecifti vt haberenf lirmas & tutas fe-
des, ne rurfus a vicinis hoftibus euulfi marcelcerent ac peri-
rcnt j vctjue firmis radicibusaftisfeiicitet propagines fuas e-
micterent , & iubinde maiores vires & maius robur acquire-
rent. Indeenimfaftum eft vt fubico terram illamiaiplerent
& totam occuparent. Poceft etiam verbum ad nomen {fli re-
ferri,V( fit certiafoeminina,& radicauit radices fu.<s, ,
In poltrcmomembrohuius vcrfu.s amplificacio elt bene-
iicijdiuinia multitudine & potencia fubito crefccncis pu-
puii.
II Opeitifunt montcs vmbraetus : & palmitcs
Eadem eft amphficatio , qua fupra vcrfu pncedente vfus
eftjfed eam Iiiccxornat fimilitudine.
Vmbmeius} Id eft,in tantam magnicudinem cxcreuic vt to-
tam ccrram opplerec & tegeret.
Palmiteseuisjimt Cedri] Idt'ft,ficut proccr;» &exccirjc ar-
bores,qLia: alticudinc fuperanc alias arborcs , non fcrpcbanc
hun.i,fediongelatec)uerediftundebant: hoc eft,Erat mat^na
dignicas & magnus fplendorhuiuspo[)uli co quod felicirer
crefceretopibusipotentia&mulcitudinehominum.ld cnim
incclligicperpalmices& cedros Dei.
iz Y^imiit maWcolos [ pafmites iVely extendifli
■palmites emsl^uos \(\\nc ad maic; & vique ad flLiiuii
propagincs fuas.
Alia eft amplificatio ab amplitudinc regni, quod vfque ad
liuphratem&maremediccrrancum fuitextenfum. De hac
.implitudineetiam fupradidumeft plalm.72.Tanta,inquit,
fuicmuititudo&robur huiuspopuii , vc amphiiscontineri
iuis fiiubus non potueric,fed progreflus fincs regni extende-
rit &lificaricpropagacis terminis vfcjuead Huuium Eh-
phracen & marc ipfum , id quod (ub Dauide faftum cflc hi-
ftoria; teftatur.Euphratcn nominat fltmium nstTi^oyfi. Marc
nominacjquod erat ipfis ad occidencem , ouod aos Medicer-
rancum dicimus.
13 Cur diruifti fcpetti eius ? &: difcerpunt cam
omnes tranfeuntes per viam.
1 4. Vall:at eam aper dc fylua , & fera agri depa-
fcit eam. ___-_^
Rurfus mifcct qucrelam, in qua magnitudinem calamita-
tum prajfentium exponit,acqueita fimilicudihem adpr^efens
negocium accommodac , vt indignicacem rci fimulexponar.
Eftque oraciovalde pathetica. Eraclixc vitisonmium pul-
cherrima, quiamanuipfiusDeierat plancata &Ionge late-
quc fe difliiderac. Eft igiturnon tantum trifte,fcd indignum
prorfiis,talem vitemferis beftiis euellendam obiici.
Maceriamfeu.Cepem nominatdiuinam proteftionem qua
haftenus hacc vitis fteterat illasfa. Ea vero fublat,i,expofita e-
rat Iijec vitis xjmnium hominnnr & ferarum libidini^ idque
vox diuina multo ante denuntiauit per lefa.cap.j. Auferam
fepem eius,& erit in dircptionem : diruain maceriam cius,&
eric in ccinculcationem, & ponam eam defertam, &c. Non
igiturtemere hajc acciderunr,autfinevoluntatediuina. Sed
vndcefthcEcvoluntacis commutatioin Deo-rvtquivineam
hanccam diligcncer plantarit &communieric,nunccandem
deftruat? Anin<;onftantia& mutabilitascaditinDeiim ,&
nu dona eius funt «/u»n«iMiM»«w?Refpondeo,nequaquam eft in-
conftantia in Deo , nec poenicec eum fuorum doporum : fed
culpa fuic ludajorum. Erac enim ha;c vinea plantata vt ferret
vuas, hoceft, praBftaretopera&ciiIcusgracosDeo:fed quia
jabrufcas protuIit,vt loquitur lefa.y. & degenerauit in vicem
al ieium, vt inquic lerem.capite a.ideo Deus permifit vt hjcc
vitis excinderetur & vinea vaftaretur.Non igitur fuit incon-
ftantia in Deo,quia non receffit ipfe a pafto:fed ludaei primi
paftum violarunt, Erant enim cum conditione feruanda: le-
gis in hanc terram cblIocati,Leuit.i<5.Eam igicur cum viola-
rent , non tenebatur Deus prajftare quod promiferat. Et ta-
men quia reliqui erant nonnuUi in hoc populo, qui culpam
agnofcentesdeprecabantur, & vera poenitentia ad Deum c6-
uercebancur,D^us reliquias aliquas huius populietianvin
iftis horrendis vaftatiohibusferuauit, ex quibus in patriam
reduftis & reftjtutis , noua deinde vitis excreuitv Per apruni
& feras intelligit crudelcs tyrannos , qui popuiunrt)ei affli-
VM L5^XX. r..^^-^-^^-^ ^■^.- ^^g
^ebant & dclere conafcantUr.Sicut hoc tcmpore Turc{,po« *
ti^x Romanus & liuius faiellites ac iurari milites , tanquam
immanesbelu» in vinea Domini graffantur, & pios quofquc
perfide & crudeliter maftant. ,
15 JL>ei)sexcrcituum rcucrtere obfccro : a(picc
e CGeIi5& vidc.ifc vifita vitein hanc.
16 Et rcdemquam plantauit dcxtera tua,?: fu-
pcr (i\i\itnypiem]coi^(irwzih tibi.
Repetitprecationem.quareftprincipalispropofitiopfal-
mi. Qupd DeumnominatDeumcxercituum, argumentum
eft afclwitatc afperfum.Cum cnim canta potentia fit inftru-
dus vc tota rerum creatura ci militet , non erit ei difficile il-
lam cxiguam hoftium manum difiicere, & pocentiam eorum^
vnico nutu aut flitcu cuercere.
Reuerterej Id eft , oft&ndc t^nobifouin-rf diiffgjngratiam,
tfiyiifijameflfiiiobis^laiaJajJiiJic-dfip^^ Ha-
dei\us enim ta/iquam iratus auertifti tejt nobis, nec dii^natus
es nos afpicere : nunc conuertc te ad nos,vt fentiamus nos i
te refpici & curari.
jijpicee cdis] Id cft ,cxleftiprotcftionenosmuni &adfer
liberutioneni,qua:ab omnibus cofpiciatur effe diuina & cx-^
leftis. Terrena cnim omnia deficiunt nos, nec nos poflunius^
cfTifatui^nificKlitusmittaturauxilium. Dicitur enimDeus
de c;eIo rcfpicerc & vidcre , quando vel iinpiorum efFraenem
rabiem & maliciain iufto iudicio fuo vlcifcicur , vel piorum
cxcreme afflittorum atque oppreflxjrum calamitacem mife-
racus auxilium uaconlpicuum &Iuculcncum deniictit.vt n6
iiifi cselitus eos liberatos efTe omnes fjceri cogancur.
V/jita vitem}ld eft,curam eius age.dqfiyuk^yijttcege gjiji
abiiiiuria holHum. ^
LVye^m]Ideft,hanc regioncm, quam at;|ibuifti huic po-
pulojtanquaiii firmam fedem,in qua habitarer,& in qua tan-
^quammhorco ptilcherrimohxcvitis plantata felicicer cre-
Jce^et &propagaretur. Nonnulli literam 3 putant fcripcani
efltf pro cognaca Jl & incerprecantur horcum.Sed «odem redic
fent<ifntia. Qui verbaliter di(^i:ioncm interpretantur ( confir-
ma eani ) fecuti funt autoricacem Grxci intcrpretis.qui red-
didic ^yiTO/ii»*! awTiw^pcrfice. Sed cum Grammatica hancih-
terpretationein non admiccat,eam repudio. Mufculusplan-
tulam vertit. Solent homines quod fua manu plantauerunc
teneriter diligere, nec perniittcrc vc incercidar. E6 igitur re-
fpexic ciim fic interpretaretur.
Dextera ^«/ijPocentia & virtus cua.Non enim armis aut vi-
ribus humanis conftituitur ecclefia.
Filium dextera wommzt palmitcm manu feu dcxcra Dci
confitum.Nam palmes alicuius manuconfitas,efteiusquaft
filius.Eftque vfitatum in lingua Hcbraea, vt filius dicatur no
tantum quinatuseft exaIiquo;fed quiquoquomorioadaliT —
quem pertinet,& alicui rei eft dcftinatus. Ita filius mortis di-
citur,qui eft fubicaus feu deftinatus morti,i. Sani.xo.pfahn.
7y.Filiusitf,EnIief.2.EcderebusinanimacisIefa.ii.Filiusa-
rea»dicicurfrumentumquodeftin aiea.Iob^i. Fjliusarcus,
id eft fagitta.Thre.j.Fili j pharccrse. Ita hlc fiiius dextra: dici-
tur palmes manu Dei confitus.
^ttem co»frmaftitil>i]Quem foedere fancito elegifti & con-
iunxifti tibi,acqueica robuftum fecifti,vt in tancam poceniia
&litudinemexcrcfcerec. ""
Tibijld cft,in tuam gloriani^u in tuum pcculium.
17 C6i)iHiHtacTFrgrr(^>7c!Ta[7c/7/r(?r vii^TJt^
increpatione vultus tui pereunt.
Nonnulliinterpretes huncverfumiudicanrcfTe impreca-
cionem contrahoftes direftam,quos petat diuinftusdeleri..^
Sed redius meo iudicio alij exponunt, qui fuperiorcs quere-
las in hoc verTu rcpcti, & figuratam oracionem, quic erat ia
verfu 1 j & if.nunc fine figura exponiaffirmant. Ita enim re-
ftiiis fluit ordo fententiarum, & minuscoada eftinterpreta-
tio. Dixerat enim fupra,vitem hanc cxpofitanicife beftiis ad
direptionem, Nunc amplificaturus caiamitates,igne& ferro
hanc vitem excindi queritur,vE funditus periturafitnifidiui-
nitus feruetur. Verfabantur igitur infummopericulo &qui-
dem raultieciam ex piis^quod ficri folcc publiciipoenisgraf»
fancibus)a;ftuira?diuinai:abfumebacur.Dehacreigitur quc-
rcla hoc loco inftituta cft. Exufta eft igne , fcihcct vitis,Vel
potitis repctatur verbum nipfl ex vcrfu dccimoquinti» : Vifi-
ta vitein cxuftam ignc & excifam.
Ab increpatione vtdtus tui ] Non tcibuic vi & artnis hoftiura
. hanc vaftitatem,fed peccacishuiuspopuU, quibusiraDci Sx
accenfa.Increpatio fignificat caftigationem.Pereunt fcilicct
palmites,& propagines,dequibus fupri vcrfu u.& it.
i^ Sitmanustuafupcr virumdextraptux:&fu-
per filium honiinis[^»m]confirmalHtibi.
Repetit prccationem penc iifdem verbis,quibus ante»
A
SM
719 • PKiELECT. HENR. MOLLERI ' '^
vruserat verfil»usi5.&i<.IlU veroingeminatio fignificatnS tionam,tdeft,(iui frequencer increi>atur,Prouerb.t9. Vir
tantum penculi magmtudtnetn.fed animi quoque^ fidei ar- belli,ideft miles, i.Sam.17. Appellacione vero filij hominis
dorem. Quo enim quifque magis afiicitur lenfu publicarum conipleditur totum corpus populi, & qiiidem in primis ho-r
C3laa)itatum,&quofidescftfirmior^rdentior,eocrebrio> mines obfcuros feu infimae conditionis&fortis, (juinuila
res funduntur preces ad D^um & fxpius itcF,antur. Repetitio disnitate prxftant, nec opes yllas habent : ficut homine ytri
igicur non eft nota diffidentiar, fed p»ciiis figQum ardentis fi- nobilioresinprimis&potentioresnotat.
deiacdefidcrij. , , 19 Et non recedcmusate: viuificabis nos.ik no-'
SiPmanHituafupervirum,dextr*-]Uma manu ti« prote- ,^^^ inuocatimus.
gas virum dextcr* tuar, ne abasftu ir« cu« vndtquegrairantis p^ . , . j^^, poliicitatlonem gratituiii.
abforbeatur aut confumacur Manus entm hicfienificat pro- . ""'""* »""' »"*' j ., J;.,;i- • o, i.u^,,,;^ ; r i
tcaionem.auxiUum,;.«^»:#,«rc,vtEfd.8.Man^Deinoftri nj^.quafeplerunquepetitionibusauxU.j &hberattomsfolet
fuperomnes requirenccseuminbonitate. Apudlefa.49.& * SL^«,^,*.] Ideft,noneantumfacrificii, teftabi-
,..integre expontturhxc phrafis:Vmbra manus fu^ protexit ^^^^ animigratitudinem , neque ad vnum atque alretum di6
me:&vmbra manusmexprotegam ce. h^c beneficlum celebrabimi« •• fed per totam vitamerimus
Vsrumdextr^&fiUumhomm^.nonn^^^^^ ^^^^^^^^ huiusbeneficij, & confirtilbttur hac liberatione
reotsjvelpopulumjplumnominet.&atterunt nonnullaquai -. ,, , ;u;i j^- ►,ia«... *.,^^.u. », j
5 ' ^V 1 11 I ^ 'i.A r,^,,,. A\i A„J^ ^ fidesnoftra,vtmhildeincepstamtrilteaut3ceibumaccide-
videntufefle alieu.-i ab hocloco. bcd licut hlium dcxtrae ^ . j u n -j-u^,,
TA • «u I ■ ..,..r»..i /.«„*;*...., .;», u5.«..., rcqweat,quodnos3bsteauelIeredebear.
DcinomiffabatpaimitenimanuDei conaium:itaniceun- " , , .-x r» 1 1 o n
deai nominac virum dcxtr^ De.,quiplantatusaut confltus i ^o khoua Deus Zebaoth conuerte nos:& oltcn-
Deo iu tantam aiiiplitudinem & ad tantum robur fit produ- de facieni luam &c falui eritnus.
ftus aut excreuerir:vt nomen WJN no ficper((>nale fed reale/ Hunc verfum tertio repetit,e6que pfalmum c6cludir,quia
ficut&ja.ItaenifTi /icpilfime in lingua Hebraea vfurpatHr,vi principalcmcontinetpropofituonem,de quacitmantea di-
ciiiin dicitur.-Virfamis, ideft,fairielicus,Iefa j. Virincrepa- dumfit,nonfuinnuncprolixior.
f^ . ^ y P S A L M I L XXX.
PARTES,
-1* Prifrra4«»«ipars,vt rcliqu-Tamcfibxo verfu tcrminatur,&Exoi-ciium continct, fiuc petjtionem funi-
mam audicmi4;,gratia?,bcneficentijB & falutis,a perfona Dei,& pi aetcriu adminiltratione eius,quae pafto-
lis allegoria defignacur a v.i.ad 5.
H. Ex|>oftulatio grauii(fiiiia,iram Dci humanitus diuerfis allcgoriispxprimcns: nempc principis
in populum fuppiicctn iiati & preccsrciicientis, v. 5. Pa^irisfamilias dbiiieiticos duriter reprimentis,
/vcrf.6. ludicis fontes publice tiaducentis. vcrf.y. Expoftulatio tcrtiiinatur aniabajo verfu , neiii-
pc 8. . . ,
*tIL Tertia pars continet i.Commiferationislocosduos. Vnumz praiteritis iam olim Dci benc-
ficiisjV.p.io.ii.ii. ^/r^r«w,apra:fentibuscalaaiicatibus, V.15.&14. Eftautem totacommiferaiio alie-
gorka a fimilitudinc viiis ,quapi flmilitudinem Scriptura frequentat plufimutn. 2. Petitio, corp.xji-
fcratiotiis locis fubiicitur , ^ua Ecclefia Dei opem iiiiplorac humanitus. Eft autem propofitiopeti-
tionishuiusjv.i^.&i^. E)cinde enarratio iliius,v. 17. Tertib, allegorias fuperioris de vite cxegc-
fis,verf.i8. ,
III I. Sponfiopcticioniiungitur,Y.i9'&amcEb59 vcrfujncmpeio.Pfalraus coiicluditur.
r^Zz^^j " Observationes lqc o r v m p octr 1 n ae, -- - - -:^- ~"-~
Verf.i.^z. Exquodecemtri^adomoDauidtsalienatitfife- ne inchoatum deferat opui manuum fuarum. '9
runt, ^ IfraelitAfer^e om^ei effent apofiatA.refiduumfemen »if ne- Vbiad diuini vefbi teftimonium accedit experientia.duplici vi-
glexit De$i6,fed lfraelem,id eft eleSios, in hac diffiptttione pafiehat, . lutfulcrojpes exauditionis nititur .
lofephumqj dueebat mijfis prophetu quijpem redeptionisfacerent^ Sicut vitisfupra reliquas pojfejfiorus excellit ; ita ecclefiamfuam
VndeeolUgimu^inmedijstenebrislucemDeieleBuoriri.precefque Deus peculiari honore dignatus eft.
diHari quihusfoueantur in Jpe , donec re ipfa experianturfe rwn Ecclefia quA olimper totam ludaa nonfine miraculo propagata .
fuiffevams promiffiorubuslaiiatos. efi,poft Chrijiuexhibitumpertotumorbemterrarumextenditur.
Hoc epitheto (fedentu inttr Cherubim)mirus erga homines Dei 13.1^ In ecclefiarum tuulfionefidelesjperare non defiuunt fe fu-
" amor ixprimitur,qu6dfe quodammodo extenuat vt ad eos defcen- tUros cur^ Deo, qui opus manuumfuarum nunquam deferit.
^ dat,fedemqj ^domciUUpbidet^at intefra,vihabitei in medio Etfi dd vaftitatern redi^tuf^miAtAeccle(iA,ihfaTMbilisfuA per-
ipforum.IJraelita item eodem epifheto iujfifunt redire adprimam uicacia culpa, paucis tamenpalmitibusferuatis, ecclefiA catholic*
origintm.vt Deumpropitium inuenirent. Hodie vbicunq^ duo aut cerptts a Deo mirabiliter tuetur.
tres in nomine Chrifticongreganturjilleftat in medio eorum. is,td Gltsamuis ad tempusfaciemfiiam occultet Deus, imojfie-
* # 3.4 EideUi maUsaffliSH ad Deum confugiunt,cuius proprium ciem aUenationis prAbeat, tentationi rninime cedendum eft : quia
efl vitamreddere mortuis. modb cum certajpe venia quAratur, quos abijcere vifus efl,placa-
Vt malorUm omnium hac caufa eft quod Deus offenfusfacie ab- tus in gratiam recipiet. ,
fcondit:itafUnafdtis ab vnicofauore eiufdem eft expeBanda. HAcfumma eftfideUU dignitas cenferi Dei vineam: dum tamen
S fluia Dtm auxiUumJitum differens^fuorum patientia exer- hoc reJpeBu Deumfibi conciUant, nihil afferunt proprium,fed ta-'
€et,exfenfu earms diciturjisrdus effe adpreces:non qtibd i» hac opi- titm poftulant ne dtficiat in medio UberaUtatts fuA curfu.
nioneprecantes fidffiftere conueniat, viamenimfioiprAcluderent: EcAUsquumvtreJpiciatDeusprecamur,fidem noftramprocul
fed qua»uis eos contrario fideifenfu eniti ^penetrare in cdlum 0- extendimus , quanuis a mbu longe diftet Deus a quo receffimus,
forteat,vbi occultamfalutem cernant, Deus tamenpermittit,qub deinde docemur in ccelumfuJpicere,quando nuUus Uberationis mo-
exonerertf attimesjitos, curas,dolores , ^ metus quibus anguntur, dus apparet in terra.
inmediumprofirte. 17 Triftil/raeUtarUexemplomonemurquamfeuerispoenisdi-
6 Mnffmudine doloris ^ longo malorU traSlu conficiunturfide- gn»fit ingratitudo noflfa,prAfertim vbi accedit cotumacia, vt mi-
Itsfub tmce, acji Uterymis cibarentur ^potarintur : vt ardentiits nis e^ obiurgationibus nihil Deus apud nosproficiat.
Deu inuocent,qiufuos nouit in t^oregratia ^ auxiUofuofatiare. Vbipajfim ardet ira Dei, inter medias tamen incendtfj^mmas,
7 §luod <fe rebus aduerfo eccUfU vhro fif citrb per lubibrium veterum fideUum exemplo , difcamtu dolores nofhos infinum Dei
impif iaterfefdbulantur , Dgi iudicio eft adfcrihendum , in cuius reijcere,qu: mirabiUter ecckfiam fuam ab iraeritu fufcitat.
manu efl.jUBere hominum animot, ^ qui hac rationefideUs hor- Nunquam Jperanda eftpoenarum mitipttio , nifiperfuafifimut
tatur adpoenitentiam. •.. Deimanuiufiinob'uinfligi:hocenimrefipifcentiAfignumeft(vt
8 ^luumhaneformam precandifere deflieratis SpiritusJanSitis prophetAteflantur)admanumpercutientis rejpieere.
dilfauerit,^einelis (^ Ubertas fuggeriiur , ne ab inuocatione pec- 18 Dei prioribus beneficijs. fideUs inniii decet,vt inpofterumfo'
cata ruflr» nos prohibeant. uorem eitufibifuifqke cortciUertt.
ff,io.ii.iz Hoc confiUofideUs Deo obi/ciuntfitam UberaUtatem, 19 Vt in rtbus depUratis manere nos oportttfub Dei obfequio,rtt'
' '4* ,»■ . , ■ • » qutma-t-
' .• »
' • • \
7iZ
/)i! I N P S A L M y M LXXXI,;!
mtse maloril acerhitate ad iefeiHonem impelli.ita inter precandum menperpftub ctlebrare.
pdmiaexauditiomseUceredebetanobispiumvotum,nosforegrar- zo Non inanem battologiam diciat nohis Dei Jhiritus ,eafdem
tas fi e3^utUti fuerimus.neque idtantumlaudisfacrificio .fedttta preces ter inculcemdo :fedvt malis grauati audacier nihilominus
vitaiquU gratia^ vtrtute ditiina rejiittttos deceat redemptoris nq- affurgamus^tcftdturaftpius nobis offertttr.
A R. T I C V H P R AE C I P V I.
1.
■ ■ ■ . ^ ..r»"' • . . .
EcclcfiapregfjChriftuspaftori aflimilatur. 6, Deus quo fenfu recedere,reuerti , inmeri e c«lis,refpi-
.. ArcafaederispraefentixdimnaBf^mbolum: cere&fuosvifitaretlicatur.
j. Defacielucida,obfcura,rigid3,ferenaDei. ?• Vitaprafensquatenusexpetidebeat.
4. Pcrfecutioneserauiffiniaj.reuentatisdiuinarfenfus. 8. Salusa gratiofa Dei prselentia , qu« lucida facics eius
f. j^cdf fi« vitis, Ijeus a^icola,vaftatores eiuS. appellatur.
ARG V M ENT VM PS A LMI LXXXL
C^vaij^ r" -<4£ ffwt huitu pfahni partes : in ^tiarum priore pepulum hortaturiVt benejicia ditmittu acct'
YA L^^TB ftiUgrato animo , voce, in^rumentis rmftcis , ti) pota vttaad mnnam verht dtuini cornpofita cele
y %^/y^ f^i'ct. ytejue exhortatioplttf ponderii habeati additnr commemoratio praeipmrHm beneticiorum
jr ,j^g^ffl (jiutz in prtrna adoptione atcjHe eduBtone popult ex AEgypto , ^pojieain afHdua defenjione huic
populo Veut pr<x,Jiittt.Altera pars obturgatione feu exfrobrationemtngratttHdwislJraelitarum habet^qui tot
(^ tantls a Deo jjfetli beneficiii ab eo dejecerinty infiitutis ^ receptis culttbui idololatrtcii.^^ lege dmina hor-
rtbiliter profanata ^ retetia . Ea obiurgatto eo grauior ^ lu/itor eJi,^Ho rnaio ra erant bcneficta ^ua dtuinitus
antehachuicpppulo conttgerant. Eji^ue vfitatumprephetis ornmbpisyreprehenfiombpu [eu cal^tgationtbn^ fnis
» prarnittere beneficiorHmcornrHernorationemtVtmagnttHdofcelensin ingratitudtne fat conjpecttor. Cuiusrei
exemplamulta tn interpretatione prophetarumvtdimus* ,
Apparet autetn ex 4.©^ $.^erfit huncpjalmum confcrtptum efie,vtinfeJio tabernacttlorum ^ijuando poputtu
exomnihus oppidis ad templum conuentebat,(^fHb tugurioits a^Mevf^ue adii.degebat»pHblice decanta-
retHr. Erat entrn Hludfeftum dtuinitttsinftttutumiLeuit. i^.vt de hisftimmts beneficiis,^udrum hicmennofit,
admoneretur,ejuod vtdelicet,cmnperegrinifuiffentin terra aitena &hoftilt,vbigrauiferuituteJiterant oppref.
JifDeM tamen inde eduElis attribuiffet certasfedej ^ regionem vberrimam , at^ue omniu rerumcopia affluen-
tem dediftet.Ita tamen,vt prius tjuatn in hanc tiirramingrederentur,annos ^uadraginta in deferto comoraren-
turyvbijub tentoriis (*r tuguriolts tta viuebant, vtprafentia Det in afltdua defenjione acprote£iiofte mantfelie
conjpiceretur. Eaque res defHtura vita (^ de ecclefta conditione tn hacvtta tlios commonefaciebat . Mon enim
introducttur mox ecclefia ab adoptione in cteleftempatriam,vbi in dternum tn consjieUu Dei viuat (^ &terna
lucei/apientiayiuftitiayUtitia a filio PeiperfundatHvfed aii^uando tn hacvita ita degit vt nullas habeat cer-
tas fedeSynuUa oppida.aut moenia,nullis fit injirufla "inicibusfeHarrntSjt^uibHsfeadtierfus intuftamvimdefen-
dat,nullarn habeat defenftonem politicamfed habitatfttP tugurio!is,expofta variis ferarum ^ tyrannoru in-
iuriist ^ vagdtur hinc inde-tfubinde mutansfedernfeu mttnfionesitanijuam exulans a patriayad ^uam animo(fr
votisfitbinde rejpicit cjr contendit.lnterea tamenyt^uanejuamnu data ommbus prafchts ij- ViJga,adeo(^ue rebus
- omnibus ad vtBum neceffariis defiituta,mirabtitteraltturyferuatt\r ^jr defcndtTurdimnttustdonfcperath huius
vit£ CHtriculoin aternam iUam ^ caeleftent patriam introducatur. De hts taritts heneficits commonefiebant If-
'. raeiitA infefio tabernaculortimiat^ue ideo confcriptus eji hic pfalmusyvt ad harnm reritrn cogitationem,^uoties
adfeftutnillud celebrandumconuenirenttexcitarentHr, •"
1 A D triumphandum fupcr Giihith, A- nefto.IpfeeftcuiusroboreScvitt^^teiiaacnusferuati&de-
/\ fjphj fenfl fumus inter varia pericu^ & initdias fnimicorum ho-
De tbalo diftum eft pfalmo 8. Qui n^n) Interprctantur 2'^°rum,& cuius vniuspotentia deinceps tuti efTe poflbmus.
appellatiuetorcular, videntur ar™to & occaW hu- E^godecetnoshuncceh^pr^FMt^^^^^^^
ius pfalmi prarcipue moti,vt fic refderent. Nam Deut.i«.di. ^'fi ^^«' defenfore.Hiu* ratio y|,e^di Hebraris vfitata eft,
- citur. foWatemtabernaculorumcelebrandame(re,vbi ""'^^fnTTTu u ' r ^ u u
roUegerint dearca& torcularilSugesfiiasrSed an dc 8^^^^^ ^^^« argumentu
couc^ci i j„u,,.^ ^ fumptum ab amore Dei erga hunc populum.Nam cum no»
S4.pfalniis idem dici poffit,dubito. ^.^^^ eumDeum lacob.refpicit ad fadusinitum cu lacob,
£ Exuhate Deo fortitudini noftrae:iubilate Deo ^"° amoremfuumergaiHumteftatuseft,dumpofteroseius
j 1 adoptaret fibi in populum & peculium. Erat qaidem Deus
; .'rt* • ri • «1 -1 nontantiimIud3Corum,fed&getium,vtdiciturRom.j. Sed
5 Affumitc pfaltcriu tn & datc ty mpanum: citha- i^^^^s peculiari foedere adfciuerat,in quo omnia paterni a-
ram iucundam cum nablo. moris ofiScia fe huic populo prasftiturura receperat.Eo igi-
4 Clangire in nouilunio tuba: in operimento, wr refpicit ciim nominat eum Deum lacob.
indier<«i»c«or*w^i«]feftiuitatisnGftr«. Depfalterio &citJ,ara4iaumeftinaliispfalmis,&difFe-
•- -• rentiaab Auguitino oftenditurmpfal,ji.4i.7o.&in8i. vn-
Exordium habet adhortationem,fumptam a fine iftius ce- de qua» ad huius verfus explicationcro pettineiit,ftudiofi pe
lebrisconuentus Scfefliuitarisinfcenopejgiis. Nonenimco- terepofrunt.
ueniebant ludasi flatis & anniuerfariis illis feftis, vt externis Tympannm inftrumentum erat profanum, cuius vfus ta-
tantum ritibus & ceremoniis peragedis eflent occupati mo- tum fuit in choreis & publicis feftiuitatibus, non in templo
repontificiorum,autvtconuiuiaagitarent, vbicibo&potu aut cultu diuinp. .
(c(e replerenf.fed vt memoria diuinorum beneficibrum re- Nablum Suidas dicit efle organumi& /n voce '\K.\'diai» di-
coleretur,atque horum recordationc fides & pietatis ftudin citnablumnondifFerrci pfalterio, ^\rie/Ai •fyniitif (juun-
m fingulis accenderetur, Vtque publice pro his gratise Deo mv,?;»^ 19 ««vxaj^MiTeif. lofeph.T.antiqu. C.u. Cithara,inquit,
ab omnibus agerentur. Ab hac igitur caufa finali fiimit hanc decem chordas habet & pleftro percutitur, nablum duode-
exhortationem. cim,& digitis tangitur.Videturnablumfuiireinftrumentum
Exultate\\d. eft|la;ta voce canite& celebrate laudesDei no- non abfimile noftra» teftudini aut chelydi. Habet enim no-
ftri. tinenira fignificat laeta voce acclamare, congratulari, mena concauitate.Vnde&prqvafefiftili feulagena, quas
rroelich aujfjchreyenvndiauchfj^n. aquamvel vinum rccipit,vfurpatur.
Fortitudini noHri] Afpergit argumcntum fumptum ab ho- Clangitetuba tnnouilunio]Hic verfus oftendit pfalmil hunc
.»..■'
/'■Ajrf. '&)/'
715 4^ . PR;£L ECT: HENR. MOLLERI , ^^7^4
decantatum futfle in fcenopegiis , quorum mentio fit etiam dajis frt verfatus, transfercns in (e quoj populo 'tribuendum
apud Iohan.cap.7.|^am Leuit.ij. & Num.1,19. prxcipit Deus erat. Quanquam membrum boc-etiam prop.hct;B tribui po-
primumdiem feptimi menfisvenerabilem &fanftum ha- teft.loquenti in perlbna totius populi. NonnuUi paulo ali-
Den,& tubarum dan^ore publicam feiliuitatem fignificari. ter mterpretahtur : Audiebam linguam , fcilicct Dei, quam •
Eo igitur refpicere videtur hoc vcrCu. antea homnesnon audiuerant.GrsBcusinterpres verba pri-
In »o«/7«»/tf]Tuda;i,vt & cxtatx fere gemes eo tepore me- ma» perfonx commutauit in teitiam pcrfonam : yhiosiu ^ wt
fibus vtebantur lunaribus,& a coniun^ione folis &Iunai eos »>»<»,H»M(/<7t». ' '
inchoabant. Diesigitur cftiundionisHebraeis dicitur \yiin i^^wwprofermoneAf^wnfwy^itMfaccipitur.LabiaenJmsiit
qu»d tunc luna quafi rcnouctur & nouum lumen hauriat a inftrumcntafermonis formandi.Genef ii.Omnis tenaerac
lole , ficut eandem ob caufam dies ille i Grxcis dicitur »m- labium vnum,id eft.vtebatut vno & codem fermone.
I*^l»»i»' 7 Amoui[/^«/?,^«^«^orm(7«/] abonere hume-
Inopmmemomc quoquede eo tempore inteUigo , quo riiin eius:n)anu$ eiusab olla(/^ eft,ollis,Efi emm colle
luna tegitur a lole ne colpiciatur, quod fit in conmndtione. n- \ ff
-Eft enim mospfalmographis eandem remrepetere ahis "'»«»* J'eceilerunt.
verbis,&inhacfignificationevfurpaturProuerb.7.Addiem 8 In angulha clamalti,&extraxi tein abfcondi,
opcrimentijid eftnouilunijvenietdomum. Quanquamalij to tonitrui : j^robaui te ad at]uas conteniionis,
de tabcrnaculis & tuguriolis, qu« frondibus tegebantur,in- Selah.
teUigendumaffirmant.-idqucnonincommode,fedquitem- Profequiturcommemorationembeneficforfi diuinorum
pus ftatutum aut diem infigncm^eddiderut, longms a figm- ^..am verfu pr^cedente mchoauerat , eimque variis modis
ficatione vocis Hebra:^ difcelTerunt. Hieronymus habet, in amplificat, vc deinccps obiurgatio fit grauior , & altius in a-
medio mcnfc, mdicansdecunum quintum diem, qui medius n^^os penetrec : atquc eandem ob caufam fermo ipfiDco
cftinterreIiquos,&a quotettiuitatenirabcrnaculorumin- tribuirur.
dioabant.fic dici. ^ ^ -4wo«/j Subrraxi&liberauipopulumlfraeliticum cx tri-'
. j Quia flatutum eft Ifraeli hoc.iudiciumDci fti&duraferuicute, quain^gyptoprcmebatur,cumaffIdue
lacob. inccdeienr curui & gemetes fub oneic , & nunqua illis quies
6 Tcaimontum in lofeph pofuit hoc Ciim c- ^"^ rdaxatio cocederetur a labore.Quam dura fuerit fcrui-
, c .. iT /• I u- j tusoltcndithiltoria Exodi^quiehucrelcrendaeftvt maeni-
grcJeietUt fuper tcnam ^gyptltlabium qiiod non ,,^0 benefiaj magis cofpiciacur. Qu6 cnimafpcrrorfeat
iuebam,audiebam. feruitus, eoopcabilior&magispretiofadeincepsfuitljbe-
Additrationem fumptam a ncceflitate:qiiia mandatum cft ratio.
diuiniimvtquotannishocmodo conueniamus ad recolen- Mmmab oUk tranfibmf\ Id eft.non ampliiis occupabantuc
dammemoriambeneficiorumdiuinorum. Incumbit igitur fingendisollisautlateribus.
nobis neceffitas.vt qui lege teneamur conftrifti.Ergo.ne Ic- "m ahenum feu caniftrum, ad formam ahcni coftftumli-
gem diuinamviolemus, conueniamusanimisla;tis&pom- gnificat.hicnomen generale cft&fumitur pro omnibusv-
pisadhocfeftumcelebrandum. renfiIibusdomefticis,Sc^»j^/, Kefel, toepffvnd dergleichen.
7«^/««»?] Significathocloco moremfeu ritumfolennem H^cfententia quomodo ad totam ecclefiam accommo-
&conftanterhaftenus feruatum,&qui fine impietatc omic- danda fit,non eft obrcurum. Erathumananacura oppccfla
tinon poffit.Ssepe enim iudicium in fcriptura fignificat fta- miferrima tyunide Satana», & horribilibus tencbris erroru
tuta,mores,fcuconfijetud ncmlongo tempore obferuatam, & ignorationis Dei:tenebatur captiua a morte & diabolo,
vt ciim dicitur Ezech.ii.Quoniam in ftatutis mc:s no ambu- eratque deftinata xterna; danationi. Inde eripuit nos Deus
laftisj&iudiciameanonfeciftis.fediuxtaiudiciagcntiu fe- mifib filio. Eftigiturhoc beneficiummultb maius quimil-
ciftis.Et y.Iuxtaiudicia gentium,quf in circuitu veftro fuht, la corporalis liberatio ,e6quc nomine & multo magis obli-
non feciftis. leremiae jo. Palatium iuxta iudicium fiium ha- gati fumus Deo ad gratitudinem prxlhndam. Sed quamilli
bitabitur.ideft.morcpriftino. i.Par. jy.AflaueruntPhafci- graticudinempr3?fiant,eandem nos quoquepraeftamus. Id-
gni fecundum iudicium,id eft.more folito. Gen.j^.Porriges eo cxiftimemushanc totam concionem ad nosquoque per-
caicemfecundumpriftinumiudicium. — tinere.
Deo'Iacob]ld eft.ad declarandam obedientiam &gratitudi- Inangit/iiaclamafiits]Exi^im^tn6milli Ifraelitas calamita-
neni debitamDeo lacob huius ritus obferuatione. tibus oppreiros fimplicicer clamairc , vt foleut qui fpem aut
TeIifmoniumpofititillu4lofeph]lde{i,le£:,cf3inxit8cmidamt promiffioncm exauditionis nullam habent, &tantumma-
illum ritum obferuari a pofteritare Iofeph,hoc eft,ab Ifrae- enicudine calamicacum vrgentur, vt querelas (uorum malo-
litis,atque ita paftus eil cum eis. TeBimonium, id eft, legem rum in aerem fpargat,acque ab his liberari opcent. Scd quia
qua; eflet teftificatio de fua voliitate. Significatenim hoc lo- IfraeUta» certam promiffioncm hsbebant^forevt tandcm li-
co teftari, pafto interucniente aliiiuid obferuandum vel a- berarencur,non dubiu cft,plerofquc, in quibus fcintilla ali-
gendum alicui imponcre. NonnuIIi ornamentuexpofuer'it qua pictatisreliquafuit.fiduciahuius promiffionis ad Deu
nM^iJ deducentes ab niy non abTjj. Sed contextus oratio- clamafle & petiifle liberationem.CIamorem igitur hic noij
nis oftendit vocem fignificare teftinionium, obteftationem intelligo talcs querelas aut ciulationes. quas magnitudo ca-
fcu paftionem certa teftificatmnc fancitam JNfotnen Iqfcph lamitatum finc fpe libcrationisjiominibus cciam impiis fc-
''"pommtauiiitJi^Kmef^ enim appellatio pe exprimit,fed inuocatiohcm, qua; promifTionem patribus
tanquam a digniore. Nam eo rcmpore,cum regnu nondum faftam intucbatur,&fiducia liberacionis adDcum accedcbac.
perueniflcc ad tribumIuda,&Ruben a iure primogenitur^, Vultcnimpropheta vrere prKfcntcsaudicores, & oftcnde-
atquc ita a gradu dignitatis prccipuo, fcelere fuo excidiflct, re quam diffimilcs fint maioribus fuis , cum in maximis nc-
maxinufuitdignitaslofcphi propter infignia mirirain hac ccffitatibus no cafugiant ad Deu/ed vel ad idokjveladhu-
gentcm,eaqucdeinceps inpofteritatcmtranfl^tacft. manapraefidiarcfpiciantSicutinfia hoc illis obiicit,cumin-
CUmegrederetur) Dicit Deu egrcflum eflTe cx .(€gypio,quia quit.eos ambulafle in peruerficate cordis fui&in co/iliis fuis.
fi^uthadcnus populo Ifraclitico affidue pr^fens fueratin /»/»^yfoW/>ofo»/>r«*]Hocmcmbrumvarieexpofiieruntin-
./Egypto : ita fimul eo tempore cum populo egreflus eft, & terprctes.Hieronymas idem fignificari hac forma fermonis
tanquam dux excrcitum prxceffit. cxiftimat.quod tribulationcm Itaque abfconditum tonirrui
St^er JEgyptum)? tde^oCitio ^y totam regionem feu fuper- intcrprctatur. affliaionem,quam paffi fint Ifraelita? in./€gy-
ficicm regni itgyptiaci notac, quam libere neminc impcdi- pto, &quafucrint tanquam tcmpcnate tcdi&o^ruci: 8c
entc tranfieruntlfraelita:. Alij ad fitum tcrff Canaan acco- hanc fentcntiii fequitur D.Luthcrus in Germanica verfionc,
modant ad quam tanquam alHoremex /Egypto afccnditur. Da dich das vvetter x/^CT-^s/.RabbiDauidKimhi aliterexponit:
Vbi labium,quodnon noram,audiebarn)Addit amphficatiun- Tu inuocafti me clam &in abfcondito:ego vero tibi tonitru
cula quaj commcndat illud beneficium liberationis , dc quo rcfpondi.hoc cft. palam, vt omnes videret & audirec me tui
mox difturus eft. Eft cnimmoleftum & miferum verfari aut curam agere. Alij ex ludaeis Rc cxpofuerunt. Rcipondi tibi
peregrinari apud getcra, cuiuslinguam ignores, &Wm quo tonitru abs tc abfconfojid eft.afflixi ilgyptioshorredis tcm-
nulla fit hnguf communicatio , quas pra»cipuum eft lOcicta- peftatibus & tonitruis,cum tibi intcrea parccrem & calami-
tis vincuIum.NuIIa cnim potcft eflc communicatio , vel do- tatcs ad tc no pcrtingcret.Scd fimpliciflima meo iudicio fen
ftrinx.vel officiorumcommunium , fi inuicem , qui vna vi- tentia ha-c cft , quam & BaffHus'aIiquo modo expreffit,& j
uunt,non intelligant.Itaque magnum fuit beneficium,qu6d Kimhi cxpofitacft.Ego, quanqua videbar abfeSdifle faciem
abi€gyptiisfitei?eptushicpopulus, cuiuslinguamignora- meam, & nullam popuh mci curam ampliiis agere, tamcn
bat.LoquiturautemDcus fub pcrfona populi, vt inquit A- exaudiui in tonitru , id eft, cdidi palam figna,quibus often-t
ben Efra,qualf iple quoque fimili moleftia cum populo af- di pra»fcntiam mcam in hoc populo, & animos omni-
fcftusfit, qmintec.^entcs tam barbaras , fimul cu^m lu- um, conftrmaui, vtftatucrcQt Ic mihi curjeefle. Tonitru
igituc
wjpiswir-swjn^' • T^
mm'^^
72J ^ .1 !> 1' 3 A 1-L IVl V IVI LX<J^XI, ■ ;' 71«
iginir fuit ludxis latentis & occalrat^ hadcfjus pra?fcnti« (hd quia abifciebant verbutn patera(9:um,nec Deum fuxta id
Dei notabile atque in omnes fenfus bccuirens ii^num. Bafi- agnofcebant aut coIcbant,fuuni illi figmentum , non vamn
lij verba hxc funt ,«ti lyifii^nv tx»* •^1*« **^f* >>»''* ^^»* ^" J^eum colebant.Non enim vult alicer agnofci auccoIiDeus
•riu.' wwfti'*" 7iiirc«<jt, T» » HM ^tfn» it^t «^ ifl^ Jf-^^Simi TiAn-jaft atr- <]U3|SI %ut fc patefccit. Id quod Ji !c monet cum inquit : Si
ju*»*e Stoc*» oiri-!/ »«<«J^<xi «u «rcf»M*»I^.Forftcrus fic exponit; aiidires me:&c. Qi^amprimum igicur di/ceditur i verbo,fta-
Ego audiui gemitusin anguftia,quafi tonitru aiues nuliiex- biliuntur idoIa:quicquid de fteatbrercaelfgjflfras. "^ "
pugnantc. •P*«*/««*]Quimetibipatefccidato vecbo &additisjillu-
Probaui te adaqtMs'coiradiSt0nu]Ex aiitithefi addit cxpro- ftribusteftimonii5,&certofoedere vobifcuminito.
brationem.qua oftendit illos indignos fiiiflc qiii tatis i Deo §iti eduxi ] Secunda ratio fumpta eft ab effeau feu tefti- .
beneficiis afficerentur.Nam quata fuerit in ipfis ingenij pec monio patefaft onis.Ego, inquit,deitatis me^ argumentum
ucrfitas & naturae prauitas , id oftenderunt ftarim edufti ex oftendi in eduftione & liberationcquam tot annis ante pa-
/Egypto.cum perueniflent ad Raphidim. I bi enim,vt fcribi- tribus veftris promiferam. Semper enim in illa edudione
tucExod.i7.cfinoninueniflenta ua qua bibereut, coeperut animus referendus eft ad promiifionem datam , neics vi-
" murmurare aduerfus IVIofen , & expoftulare cum eo, quod deatur fortuita. Promiferat Deus le liberaturum populum,
multitudinem tantam eduxiiletadlocaficca&arentia, vbi idvbipnBftitit , dimnampotentiam fuam aflerit, & oftendic
aquJBcopianullaeflet. Idqueitemmaccidit,cumveniflcnt fe Verum illumDcum efleqmab hoc populo hadenus a-
in Cadesjanno pene 40.p6ft. vt fcribitur Num.zo. cuius hi- gnitus & cultus fit.
iloti» hic meminit Illa igitur diffidetia huius popiiii ta cre- Dilataos tMii,^implebo /Z?«i]Tertia ratio eft a pjomifHonfe
bromurmurantiscontrafeeum, cuiustametamilluftriare- bgngf u.N6 voluit Dcus fuam erga populum Ifcaelitlcu bc-
ftitflonia prjefeiitia: habercnt in c6ipe«au,hic reprehenditur. ncficentiam daudi in eduftione ex -rf gyrpco.Scd quia pater-
o Audi popuie mi , 6c coiueftabor te:lfracl, noprorfusamorehuncpopulumprofcquebatur,edidic dul
fiaudiresmc . ciflimaspromiflioncs,qiiibusoltenditfeipfisdemcepsquo-
" vf ' fT ' T\ V r . To queperpetuoadfutucum ,& omniagenerisbonadaturuHi
lo Non cfTet in te Dcus z\icms[extraneus : ]& eflb , modo ipfi hanc bencficentiam diuinam non refpuerr
nontncurnaresteinDeonotho. Ideo inquit,diIataostttum,&impIeboilIud:quafidiceret,
■• Addit obiur^ation^m grauem &triflcm,qua Ifraelitarurtj Ita fumerga vos afFeftus , vt quam beneficentiamfcmei o-
perpetuam petfidiam , ingratitudincm & apoftafian taxat & flendi.ciim educerem populum per defertum , eam fempec
reprehendit.Non enim iili tantum, qui vixerant in defcrto, flm declaraturus , vt inde cognofcere poffitis me cfle verum
fueruntimniorigeri&tebelicsDcocfedtotapofteritasimi- oeum. Itaque nunquam tam auidi effe poteritis idac-
tataprauitatcmfuorummaiorum,turpiterreIidoDeo,cx- cipiendum , quin ego ad dandum longe fim futurus
cogitauit idola.quibus honorem diuinum defer ret , & fuam liberalior. Eftque obferuandum qubd non fimpliciter dicit»
falutem ftulte committeret.Huius igitur perfidix, in qua ni- Si dilataueris, vt fieri alioqui in promiffionib. folet,fed nu-
iiil non cft fceleris.eos accufat,& docet calamicates quaecun- dat vt dilatemus,nec fcilicet cofpeftus peccatoru & fofdium •
que euenerint, null5 aliam ob caufam immiflas fuifle aDeo aut indignitas noftra nos arceat a conlpedu oei, aut 4eter- ,
quamvt vcrumpietatiscultumreuocarcr. reat,quominus aliquida Deopetanius, ScRmido.i^mgitLt
Vtitur initio pra»fationc,qua populum Gompcllat, vt cum perflringit , qua? beneficenti* diuins viam quafi prajcludit
ad facra peragenda conueniflent, primiim attentis auribus & obftruft.Qupd enim non ica large &copiose affluiit bona
&animisvocemDeipcrcipiant&admittant. Nequeenim coeleftia , vtindigentia noftrarequir^bat, idfic, nonquia
facer cfTe conuentus,nifi vbi Dei vox auditur, poteft: vtque Beus manu habet cotiafta, aut quia ipfe parce dac : fed quia
oratio facilius permoueat auditorum animos , Dco ipfi fer- magna pars fua incredulftate fibi obtur^t oa, nfe capax fitil-
mo attribuitur. lorum bonorum , qu« ille magna copia effimdit : nonnuUi
Contejiabor tn rtf]Id eft.copellabo tuam ipfius confcientia, faftidioyali/ fuperbia,alij admiratione bonorii prjfentiu auc
tamquc verbo tibi patefafto redarguam& conuincam.vt in- c«co fiiPore refpuunt illa bona. Inter piosplcrique etfi feli- •
telligas quam impie & fcelerate niecum agas.Id enim figni- tiunt fe indigere illisbonis.eique appetiit auide: tamen qujc
ficatnic conteftari,foIenniter fcilicct docere,& vcrbo,quod eftanguftia humanorum animorura & fidei noftre imbecil-
irrefragabile eft teftimonium,certum reddere, vt & qiMc vi- litas,vix leuiter os aperiut,vt qui flumen gratias dminae hau-
tandafuerintvideat,&quJBdeinceps facienda fint intclli- riredebebant^vixguttasrarasadmittant.Hisigiturhocdiaii
gat.vide fupra pfkl.y o. efTe exiftimemus dilatn w,&c. vr fciant iilam ixt-^ m:-'tiu caxari
Siaudirestne^noneJfetinte^^JdeRjCxQZ effet animi tui pietas, &reprehcdi,n6fquemonerinemodiceautparce;fed plena
atqueisamorergamcvtexiftimares tibinonefrereceden- cumfiduciamulta &magna a Deopetamus, ficut Syracides
dum i verbo patefafto,non coties commini fcereris Deos a- hionet, ciim inquit, fjul iKiy^uxfiru » t» lo^nux^nu. Fons e-
liehos,necidololatricosinftituerescultus, ficuthaftenusfe- nim ditiiase bencficentia» eft inexhauftus, vtquo magis cro- '
cifti.Ita oftWitomnem idololatriam oriri ab illa leuitate & fciiht aut extendiitfe defideria noftra,e6 maior copia affluat.
, audacia humanorii ingeniorum, qua? abieftoverbomanife-
fto ludunt fing^dis opinionibus de Deo aut cultibus diuinis,
Eftautemantithefis hocIococonfideranda.Cumcnimli-
beralitatcm fuam in dandis bencficiis commendat Dcus , (x'
atqueindcaitexiftere caufam omniummalorumingencre muImonerevult,nihilraJeabidolis praeftari pofle,vt vana
bumano.Na excufroDco gubernatore,homines Me in om- effe eorum fuperftitio ludicanda fit , qui a commcntitiis nil-
nisgenerisfceleradeinceps proiiciunt, quibus calaraitates minibasralfaexpeftant.
varias triftes,&«ternamtande damnationem fibiattrahiit. Alij de Jb^aMyUSi celebratione nominis dinini hanc
Quod bis dicit Deum alienum & Deum norhum, illa in- fententiam exponunt:& quod de apertione oris bic dcitur,
geminatio oftenditlfraelitas non vno idoIofuflTecotentos: intclligunt ficut illud pfalmi ri.RcpIeatUr os meum laude,
/cdfnbindealiaatque alia confinxifle numinafine verbo.fi- & pfal.ii^.RcpIetum eftgaudioosnollrum. itaque hanc af-
cutabaliis prophetis hocillis fiepe obiicitur, quod nulla feiuntinterpretationem, dilataos&ego replebo:hoc elf,
gcns toties f^ios Deos mutarit quam ludaica, & quod fubin- R vis, agnofcere beneficia tibi prafftita , eique animo graro"
dc nouoscultus excogitarit fpeciofos quidem&plaufibiles, pra;dicare,non eftopus adfcifcere peregrina numina, qui-
ftd alienos a verbo Dei.NonulIi intcrpieteshocmembrum buslaudem tr buas Totenim beneficia ame funt profe(fta,vt
fiaudires wftoptatiua oratione exprimendum cenfent, vt fit abunde habeas quod pratdices,</« darfffl keinen firembden Gott
fermo optantis feu defiderantis,Vtinam audires nie. anruffenoder ehren.fondirn hettefl von mirgnug ^predigen ^nd
II Egolehoua Dcus tuus ,qui eduxi tc dc tcrra ict* fagen.Vgo fiim qui repleo os, & maceria laudis abunde
^aypti;dilataostuuni,&impleboillua. praibeo, non idola. ^
Additrationcs, quarum duas ctiam promulgationi legfs l^ E^ non audluit populus meus vocem mcam:
in montcSinapr3emittit,tertiam ad finem decalogi adiicit
Primaratio fiimptaeft inaturafcuefTentia ipfius Dci.Secij-
da a beneficio redf ptionis & teftimonio patefaflrionis. Ter-
tia ab vtili,qtiia promittit petentibus fe omnia daturum,
Ego leheua']^ eft ,ego vnicus 8t folusfum Deus natura.
& Ifrael non voluit xne[non aa^meuit mihi.']
Addit antithefin,cj[iia»habet obiurgatione, de quadiftuni
eft Tot cnina argumcnta maieftatisjpotetia» & amoris diuini
ergahunc populum ef^cere non potuerunt, quin illi fpreto
verbo diuinituspatefafto, &rupro foedereturpiteradidola
caetcra omnia qua» finguntur numina aut idola , nihil funt deficerent,& vana numina fibi confingerent.
nifi figmgta cerebri humani. Non enim exiftunc.nec habent Audire non fimpliciter attr ibiiitur cjcternoferifki , Ced ad
quafi diccret, Nemo alius prxter me. Affirmabant -/Eqyptif cetur ,ficutverbo videndi Qdes , vf apud Ioh.Qui videt fili-
fecoIcBe D<»uincreatoremcali&tcrr«, vthodrc Turcar, um.hatct vitanii
HH i/.
■■'■•■Tms
7^7 PR^LECT. HENR.
Ifraelnon iolMhjUoc membrum ad(!itur,vt deUftuni Ifrae-
litarum exaggeret. Significat enim eos non ignorantia ali-
qua,autcommuni hominum imbecillitatc e<!» prolapfos efTe
vt a verbo legitimo & cultu diuino difcederent, fe^ e-x p^o-
f^fTjn^/ir Af^M^pr^^tn rfifemptuj(g rperni& yeiici.Eo igitur ma-
ior eft culpa iri hoc fcelere.
MOLLEHI
w
■■^5PD^^ ^'ml%i-'
; • 7*8
q/&r« /f^o«*J Hoftes populi n^othinat Deus hoftes fuos.vt
oftendat,i€ quidcm caufanihabuiflfecurin eos animaduer-
teret : fed grauius & niagis nece^arium fibi fuifle belJum
cum fuo populojcuius fcelera caftigarida & corrigeda priiis
erant:ide6£iue cu hoftibus ad tepjis quafiinducias pepigifle,
& jibcrum illis permifiiTe vt populum Dei armis affligerent.
1$ Et dimifi eum in prauitatecordis eorum.-aiii- qtianquamintereaipfommfcelera&tyrannidemnonpto-
bulabuntinconfiliisruis. '
Commemorationi deliftorum fubiicit poenas.quibus huc
contemptum nominisfui & perfidiamlfraelitarum fit vltus.
Dehac poena loquitur Paulusx.ThefT.j.tanquamenarrans
.huncverfum:Quiaveritatem non funt atmplexi,vt falui fie-
rent,ideo mifit illis Deus efficacem erroirem vt credant me-
dacio.vt iudicentur omnes qui non crcdijderunt vtntzt\S^^
/'^confenferunt iniquitati. Negleftus enim & contemptus ver
bi diuini punitur c-ccitate, vr homrnes deferti a Deo omni
deinceps dodrinae vento circumferantur,&,vt hic dicitur,in
ffitiehtioKiiius & con/iliis fuis ambulcnt,inquc his fibi vehe-
menter placeant:cum cameii illa non alio quam ad intwffu
nos^ducant.Eftigitur hiECtriftisfententia,qu2 commonefa-
cere nos debet,ne oblatam gratiam diuinam refpuamus.ne-
ve polthabito verbo curiofitati noftra:aut aliis affeftibus in-
dulgeamus ; fed cum timore verbum ampledamur , eique
conftanter adhaereamus.
14. Si populus tncusaudiuifletme-.Ifrael inviis
meis ambulaflct. " *" *
baret.
Mentitifuijfent ilU} De hac ph rafi diftum eft pfalmo 1 8, &
< «.Significat mentiri,fe viftori fubiicerc fifta & coafta humi
Iitate,n6 alacri obfequio,neque Iibere,fed feruihter.vt fie-
ri in nouis dominationibus folet. Oftendit igttHr,impios co
femper efie animo vt cupiant delere ecclefiam.&interficcre
Iiomines pios, fed iimpediri diuinitus, vt velint nolint coga-
turfe fubmittere pbtcntiae diuin», atq.huius metu feCe con-
tincre. Hoc cft igitur mentiri Deo. Alij ita reddiderunt,euc-
tus fefelliflet ipforum expeaationem,autfrurtra conarentuc
aliquid aduerf iis Dominum,Ej{ iette inenfeilenfoUen.
Efet tempus eorum infeculum ] Nomine temporis , quod /^
bonamparfem accipitur hoc loco , intelligitfelkenUbtu^
rei£iiblicae,trauqmllitatem, pacem, quietamhabitationem
commodam yaletudinem , & alia his fimilia , qnx ab omni-
busexpctuntur. Ula omnia,inquit, fui/Tent illis perpetua
nonfuiflent interrHptabellis, feditionibiis,tumultibus, aut
ahisincommodisjfilegem mea conftanter feruaflent.Quoi
igitur mutacionesaccidcruntinrepublica. qu6d fxpe vexa-
turbellis, aiitinteftinis diflenfionibus , qu6d affliguntui;
15 Breui inimicos eorum humiliaflem : & fuper morbisaut aliis incommodis,id fuaemalitix & perfidi!Bad
_ n> .rr^ fcribant,quipetuIanteramedefecerunt&contraIegem dc-
liquerunt.
AIij,inter quosetiam Theodoretus eft, hoc ad inimicos
referunt, & volunt hanc efle fententiain horuni verborum'
Impiarum getium & hoftium huius popuh calamitates pcr-
petuas futurSs fxxiSe. Affirmant enun vocabuliim temporis
apud Syros in eamfententiam accipi : fed exiftimo priorem
fententiam eflc veriorem. £a enim redte cohzrct cum fc-
quentibus.
Et cihaJfet-\pvo cibafse.Enallage eft perfon3e,fcribitur enim
' pro N [de pmguedine tritici]U eft, niaxima feper fuiflet fru-
anguftfacores eorum vertiflcm manuro meam.
. 16 Ofores lehoua: mentiti fuiirent illi : & fuif-
fet tempus corum tanquam in feculum.
f 17 Etcibaflemeosadipefrumenti: & dc petra
'mellefatiafrem te. *■ ■ ,
Amplificat obiurgationem a commemoratione commo-
dorum,& przmiorum.qu» obedientem populum confecuta
fuiflent:vt e rcgione malitiam & probrumludajorumdete-
gac. Ciim enimhis commodis omnibus, quarhic commemo-
rat,deftituantur,& his fublatis mala contraria,vtbeIIa,mor
bos.egeftatem & fimi'ia experiantur , inde colligit & often- menti & aliaium rerum nafcentmm copia & abildantia Pin
dit,impietatem & peruicaciahuiuspopuhincaufaefle quo- gucdinem tritici nominat fimilaginem vel fcleftiffimii tri-
itminus ficut promiferat benefaciat,atque ita tandem ad obe- ticij. Iii magna annonat caritavc iiomines etia furfurcs mi-
dientiam eosinuitat.Quia non prius ceflatura cflTe hxc mala fcent farinse. Idque ludari facere cogcbanrur, quoties fames
^emonftratinifi illi abiectisidolis & falfa doftrina ad verum ingruebat. Quando vero magna erar fertilitas agrorum ve-
E)eum rcdeant.eiimque iuxta verbum diuinitus patefaftum f<febantur tantu fimilagine.vel^interiore medulla & pingue-
^muocent &coIant. dinc tritici. Significat igitur ludxorum culpa faftum eflb
Eft autem oratio optantis,quai oftendit quaardenterPeus vt manum fuam Deus clauferit, & fterilithte hactenus inda-
AfRAfrPtS-Antpvn V)9minum, & quantoperc cupiat huic con- xerit.
lijlere.Sed hominum ea eft prauitas,vt fibi fua culpa & fcQ- Et depetra meUefaturajfem te. ] In terra Canaan petrx mel
lere exitium attrahat.Sicut dicitur Hofe. Pcrditio tua ex te protulerut. Affirmat cnim illic apcs in pecris & rupibus mo-
meft.Ifrachtantiimin meauxjlium tuum. tium inellificare.Idqucvelex Deur.cap.ji.colligipoteft: vbi
Ofiinquit^^Quzfi dicat,n6n pcr me ftat quominus viuant in Mofes beneficia huic populo exhibita commemorans inquit
otio&pace,& abundentomnibus rebus. Namquantum in Conftituit eum fupcr excelfam terram , vt comederet
me eft, cupercm illis optime efle, fiimque animo ad benefa- fruAus agrorum, vt fugeret inel de prcta, & oleum de faxo
ciendum promptiflimo: fed illorum fcelera & impietas im- duriflimo,butyrumdearmento,&lacde.ouibus, cumadipe
pediunt quominus benefacere illis poflim. Itaque fi me de- agnorum & arietum filiorum Bafan, & hircos cum medulla
- inccps bcnignum &beneficum c^ yqlun1:,abiiciat ido- trifici,& fanguineyu^ biberentmCraciflimQ. IHa ioitnt be-
la,corrigant vitam fiiam,& ad me reuertantur.Id fi fecerinc, nediftio diuina.de qua Mofes Ioquitur,fuifret perpetua nifS
cxperientur promifliones datas non fuiflb inanes. Hxc efl Ifra^litx fuis fceleribus illu curfum interrupiflcnt. Erant e-
fummahorumverfuum. nimill^promifliones conditionalcs,vtlipealras dicitur.A-.
Qupd autcm Deus pingitur quafi cum gcmitu & fufpirio lij voluc effe hyperbolen in oratione,quafi h'oc velit,potius
hoc votum proferre, non ita intelligendum cft, quafi Deus mel fluxiflTet ex rupibus ipfis, qua no faturaffem te:fed prior
^obnoxius fit humanispaffionibus : fedloquitur itafcriptura lententia vt fimplicior elt:ita line dubio mentem Pronhetse
deDeoeu5]K»7r«W3wc,volensardentem ipiiuserga nosamo- meliusaflTequicur. ^ '^
rem aliquo modo exprimere.& commendare. Homines e- Eft aucemdulcis imagoinhacfencentia, quxho eft prar-
nim cum benefacere alicui cupiunt & impediuntur, cum re tereunda.Sicut enim petrg 10 tcrra Canaan mel protulerunc
non poflint, voto faltem fuum erga ipfum amorem & defi- lud^is.quodvefcentesmirabiliter reficiebat. vt ex hiftoria
derium declarant.lta oeushac oratione oftcndit.fe quidem lonathan apparet1.SamucI.14. Ita ex Chrifto qui eftpetra
cupere vehementer huic populo benefacere,nifi eorum ma- vt Paulus inquit, mel fluit , quo faturantur & fuauiter refi-
litia obftaret. - ciunturcordanoftraexhaufta doloreexfenfu ir*Deiaduer
Vertijfem manu menrri^t fcilicet eos affligerem,& vireseo- f\x% peccata.Hoc mel,ne a nobis auferatur propter ingratitu-
rum profternerem. dinem & fcelera noftra,feduI6 operam demus & oremus.
P S A L M I LXXXI.
P A RT ES,
ficcntia, V. y. &6. Caula:autenidU3cIunt, exquT5uspcr (abbata, neomenias &folcnnitateshis modis
colendus cft Deus. i. Opera Dei ad confu(ionemho{liunj,&populiliberationein,v. 7. &8. 1. Do-
Arina
■^,« r~i'
Wm^' •,IN PSALMVM LXJCXIIi' .--■,,,■ frti
-ftrinxcontinensmandatalegiisj&proniiffioncs gratiar,v.9.io.n. ' "' f^ - .
- III. Exprobratio ingratitudinislfrattitaruiii , v.u. qu« i^ftas poenas artraxirjV.ij.cafque tum fpirl-
tuales,tum temporales. ^ f V '
n 1 1 1 L Conclulio,quaDcus rtrflpa.cTOTrecflac populum reuocat ad refipifcentlam , verf, 14. & ad bono-
runifuorumperceptioncm, quarinhoftiuni oppreifioneconftituitur, vcrfi. 1;. incertaviftbria &^altif-
• fima pace, verlic. 16. in abundantia rerum ad vitam placidc iucund^cjue degendara periineiUium,
vcrfi.iy. >
Ob S E RV ATI O NE S L 04: O R V M D 0 C T R I N AE.
Verf.i:2.3.4.. ffluut^dierftmfeftomm/uhLegevfitifuerit.vtp^ ratiorusjthifahricant.
talihus exercitiis fidei vrtitatem interjefou(ret,profiterentur/mm it Detts nofter quumfit Deui natura^ non efl in homimm ar-
pietittem,^fe animarent adcontinuos eiMprogreJfus.fuaq^ftudia bitrio fngere muos deos. /^
coniungerent ad laudandum Deum, deni^ vt infacro feedere reti- Simulac homines a.Deo difcedunt.eius jpoUis ornantJuAfgmen-
nerentur, quofibiDeuseosadoptauerat:hinccoUigerelicet,quoties ta.quofcunqj ohtendant colores. 1
hodie conueniuntfideles,dehereJinem hunc eJfepropofttii,vtfe exer- Modopofteripergant in fide ^pietate, eandem Dei clenkntiam
\ ceant in verapietate.Dei beneficiain memoriam reuocent,proficidt ergafefentiunt,qualem patres expertifunt:quia non exhauHa eit
ineiusverho.fideiqsfiiAConfenfumteftentur. eiui liberalitas.
Inftrumentis muficis vfifunt fidelesfuh Lege, quia teneru adhuc Parce ^ tenuiterfliUant in nos c&liHes grati& , qtua os fidei no-
f^ puertsfimilempopulum Deus talihus rudimentis docere voluit HrA nimis anguiium eft. Alij ieimifunt Sf inanes, quoniam os
vfq^ad Chrifti aduentU.Niic vhi euangelij claritas difcujfis vmhris claudunt^faftidiotvelfuperhia.velfurore rtjpuentes quicquid hono-
legalihus cultum DeimagisfimpUcem nohis commendat , ftulte ac rum e cdis ofertur.
perperam imitaremur quodpropheta nonnifi &tati fuA pr&cepit. Deus hoc nomine deitatemfibi vendicat, quodjtbiplena bonorii
■ iid. RedemptuseiiDeipopulus haclegeiVtftatisdiehusadre' fuppeiat vbertas ati nosfatiandos (^ explemios.
^ nouandam tantA grati& memoriam conueniat. - 12 H&cprodrgiofamalitiaeH.Deo.vbiparatuseftcum homini-
EccleftA aJfiiHiones ^ moleftias fihi trihuit Deus,partim vtfiios butfere &quabili legepacifci, claudere accejfum fif audientia nega-
tonfoletur,partim vtperfecutores terreat. re.Ideofemper orandus efi vt cor noHrumJleBat ad ohedientiam ,
&iuialingua eft vel/it charaBer mentisac Jpfculum.non fecus ac 13 Hoc grauijfimum eft vindi£t&genus,^fignt*mhorrendAde-
fyluefiresferA,inuicem alien>ifunt qui carent lingu& vfu:duplexqj Jperationii , quum ad hominumproteruiam dijpmdans acfilens
eft illa liheratio,e manu impiorum harharorumfideles eripi. Deus,corre£Honis medicinam non adhihet. GHuod quidem arcan^
7 Vhi non tantitm ah onere lateritio Jitbduxit Deut humeros fediufiijfimofiteiusconfilioaciudicio.
noJiros,nec tantiim manus nojkas afornacibu4 remouit.fed ex mi- 14. Detts ad nos defcendens per verhumfuum,(^ fine exceptione
JhrimafatanA tyrannide redemptos,ah inferis eduxit , multofan- inuitans omnes,neminem fruhratur. Gjmcunq^ enim veniunt ad~
ifior eft noHra bhligatio quam veteris populi. miffi,fentiunt non ahs refefuijfe vocatos. Interim exfontearcana
8 Nonfolii quiiafftiBi effemtufub fatan* tyrannide.Deus no~ eleelionis manathoc difcrimen,vt inpaucorumcorda verhumpe-
ftrosgemitus audiuit,fedanteqttdnatieJfemtts,redemptionispretiii netret,aliorii aures verbeht duntaxat. Nec^ tamenahfurdumefi
nohis iiatuit infilio vnigenito.Deinde quU inimici ejfemus,per e- eum flebiliter conqueri de noflra amentia vhi nonparemtis.Sicuti
udgeliU nohis o S.JpiritU iUuces,adgratiAfu&participationem nos euim verbo externo nos inuitans.patrem fi exhibet.patris etiam i-
■vocauit:^ tamen no definimtis eifubinde obftrepere,imo ferociter maginem refert in hac querimoniA forma.
contra eum tttmultuari. Deum loquetem audiunt homines,dum eites imperio fefubiiciiit.
g.io Inutiles ac luforiffunt conuenttts omnes.vbi voxDei adfi' 1j.1d.17. Culpa nofira fit vtpnualeant contra nos hoHes,^pe-
dem (fjpietatem incitans non refonat. tulanter injultent,qui nobu Deum audientibui (^ fequetibtttfup-
Non rite.necpure colunturfefii dies,niji attentifintfideles adDei plices erantfuturi.
voce^qui nuUos agnofcit numinisfui cultores,nifi qui jint difcipuli. Non alia cum impits ^ reprohispax e(l Speranda, nifi quatenus
Principium veri culttu diuini incipit ab ohedientia.nec Dei ma- eorum rabiem Deus conBringit occultu catenis,^ ad manfuetudi-
— iefiaspatiens confortf^ffe potefi. nemfimulandam cogit,reprefia(quandiuvult)eorumferocia.
eiuum ahundefufficere deheat Detts iUe qui nosfihi populum ac- Tenorgrati& Dei continuus ^ &quabilis erit,nifi malitia ^fte^
quijiuit.execrddi sut quicUt^ nouos deos,id eft,aliasfalutis vias fif leribtts nojhis ahrumpatur.
ArTICVLI PRAEC2Pyt..V
'*<«•'
1. De diebus feftis in Ecclefia. y, ItKJiciumjpei grauiflimum , tradi afFeftibus pra-
i. De muficejvfuj& abufu. _ "Js. jj^^
3. LiberadonumEcclefixconfideratio ncceflTaria. «. Impj^^^iid^^j viaoria & profperus ftatus pio-
4. De aetef nitate,f<Qedei;e,& operibusDei. ^^i^ ru^^^^
ARGVMENTVM PSALMILXXXH.
RIST l S (ij^^feuera, eji in hocpfalmo ehinrgatio, qua in tyranniAem^ iniufiitiam, Secp^ipetyidjfifiJ
l alioi iniufias cupiditates eorum qui verfantur in magijiratu ^ iudiciisprxfuntyinuehituriijr tri-
.JiiRimarmn poenarunfcomemoratione eos terrety ne in iure dicendo atqiue adminifirada repuhlica
) propter munerisyqHodgerunttdignitatemat<^ue excellentiamiinfinitamfihi lichiam concejj^m effe
:-^ eki(iiment:fedvtofficijfmmemQreS(zquabtltteriusadminifirent\ tdijue ad nulliusgratiaminfle-
Bant»Vtautem oratio plus ponderts habeat,^grauius feriat animos regurn ^principut propheta Deum ipjuni
addHcitiqejuentemyac denunttantem omnibusinon tantum tjuidfacete debeatf Jed etiam ^uamgrauespoentc eos
maneantiCiui pot^ntia fibi concejfd abutuntur ad liccntiamfiiarum cupiditatum obtinendam , cnr/i opprefitone
honeftorum virorum^aut etiam cum euerfione atque interitu reipublica.Continet igitur hic pfalrnus ^rauifimam
dpElrinam dewdtne politico,de impertis ^magtfiratibnsjde regum(fr principum dignitate atejue horum offctis.
EJique ir^figitisin hoc pfalmo fententiayqiua oHendit totum ordine^npoltticiim effe optts Pei,cui illeperpetuo ad-
fittquem tueatur ^ conferuet ingenere humanOyCtiamfia diabolis ^ tyrannisf&pe hicordo turbetur^ir conuel-
latur.Oua de re iterumdicendu ent in interpretatione.Concluditur autem pfalmuf precationcyijua gubernatio-
nem ^ conferuationem politiarum Deo comme>jdat,eurnqfue orat vt ordine afe con/iitutum conpruet^ne diaboli
aut malorum hominum rabie eo conuulfopereatfocietasgeneris humani,aut cultus iufittia.EuerJis enipijudictis
^) legibus nulla effefocietas in genere humano, nec vUus iufiiii^ cultuspote/i:nec eft humanarurn viriu, autpru - ,
dentiA noflrsL tranquillitatempubiicam (jr legumfeu iudiciorum autoritatem tueri, nifiDeus ipfe adguberna-
HH iij.
iENi.wnii
mm"'^^T^fr'* wW-_
I -(
75^
CHlafedeaty ^fuafapientia^ bonitate ^ iuflitia omnia moderetur, Accommodetwr etifmffalmm ^ddo^^res^
tcclefiarumyCiHod quomffdofieri debeat , auditoresetim «^ mn mfinm.f intelH^unt. * ^
Pfalmus Afaph.
'Ti^f;:*?'
l vp^Eusftat in coetu [ce«|rf^^//o»ff] Dei : in
" . JLymeclio Dconmi iudJc^|;^ /; , -; ; ^y/ ..
Or^Sur pfalmum ab hypotypofiPingit ehim & tanquam
pi-arto denuntiat Dcum veluti (upremum iudicem fcdere (n
folio.excfeUb inter reges & priucipes , atque (sjf. eo iudicar)?
totum orbcmterrarum.Hatcimago nWlta monct,quap dili-
genter funt obfcruanda. i. Mpnec regna & imperia ijb hoc
Oiundo nott parari nec conftitui aut retineri armis.pr^uden
prascft tpti gubernationi. Homines enimjqui iudicum feic
gubernatorum muner&funguntur, vicarias tantHmparces z-
gunt in obeundo e xterno muncre:fed opus iudiciorumiea
admuiiftratio reipublicat principaliter eft ipflus Dei. Eo i^
gitur maiore reuerentia, cura & diligentia adminiftrari iu-
dicia debebant.
Dmnominatiudices, non angelos, vt Iuda;i interpre-
t3ntur,qui fiiiosDei cxcrcitum caflorQ cflc voluiit,quodpei:
manus angeloriiomne iudicium cxerceat. £ftque vfitatum
ludices fic appcHaci,vt Exo.ti.Adducet eum ad deos, id eft.
tia aut calliditate humana,ficut vulgus regum & pnncipum ^j juaices. Et cap . «. Ad deos dominus domus applicet fu-
cxiftimat:fed totum ordincm politicumeffe opusDei,eiim
que mirabiliter abcocofetuari &iuuari,&fi^ttando a dia-
bolis & malis hominibus turbetur,reftitui.Polici« i^icur ho-
nefte, in quibus vigent iudicia Dci & leges. func teft ttnofiia
^epr«fcntia Dei ingenerehumano.Etiiigicurfxpetyran-
ni&hominesflagiciofi rapiunt & adminiftranc imperia, &
multa in his fceferate commiccunc , turbant legcs, & iudicia
fuo arbitrio adrainiftrant, bonos&innocentesopprimunt,
fceleratos fouenc & euehunc:camen Deus interealtatincec
irem, & quem condemnauerinc dij , reddet duplum,. Et ite-
rum ibidenij Ne maledixens diis. EtExod. v.MoftsDcus
Pharaonis conftituitur.De rationevero appelIationi3 dicam
jnfrg verfufi.
-z Vfque quo iudicatis iniquitatein ; & facie»
\m^\ox\X{Xx2i{i\xn\\t\s?[fufcioitis?eleHatis?]%Q\z.\i.
Poftquamcerroremincuflit rcgibus & principibus mcn-
tione pratfencia» Dei in iudiciorumadminittracione, addic
Dcos , & iudicac , id eft, conleruac ordinem afe infticutum, obiurgationem,qua in iniuftitia& tyrannidem coru inuehi-
&lcgeshone(bs , vt nianeat ahqua focietas. Eftquehic
of do difcfernendus ab illis confufionibus qua» aliunde acce-
dunt. . ,. . _ ^ .-
II. Ciimdicit Dcun) ludicare mcer Dcos,fignificac ita eu
preefle iudiciis & gubernaciom publicai , vc cefliancibus ma-
giflracibus.idque vel propcer ignauia, vel maliciam,vel'im-
becillicacc viriun^ , vel alias ob cau(as,ip(e fit execucor (ua-
rum legum & iudiciorum, &homines fcelfcracos ac concu-
cur Ea vero obiurgacio cribuitur ipfi Deo.vt plusautoritatis
& p5deris habeac. Na reges & principes ica fcre func affcfti,
Vt propcer dignicacem & poceciam,a.d quam func euefti, non
ferac vUius hominis admoniciones:imo fibi iniuria fJeri pu-
cenCjfia quoqua admoneacur & reprehendancur.Suncenim
noca illa difta aulica,»* «c iTwoM • «c i«ftr». Non mihi fic feruus
medicus,propheca,facerdos,&c. Idquiyerumfic res often-
dit.Non enim fcrunt fere quenqua.nifi qui ipforu vitiisap-
*^ IrtttvJM^ ^ ^ .^^- ^ ^ ^^^ * . _ M_-^aIIaA«- A.h rf^ A ^Vh m M / ^^ ■« rt a^fc ^^^ •drf^
maces rapiat ad pa;nas,& bonorum irinocencia defendac.Ac plaiidaceique canqua vi rcuces extoUac ; nec quifquam fere
neqmdemipfimagiftratusabhoc ludicioexempcifunc. Id ~- ■
quodexempla & hiftoria? omaium arcacum oftendianc.
III. Obiicic hac imagine terrorem rcgibus & principi-
bus : qui plerunque fua potcntia abucuncur ad cyrannidem,
ad luxkm & iibidines fuas explendas,quafi nullam aliam ob
caufam in illa dignicace fint conftituti , qu^m vt voluptati-
bus &iibidini fua: indulgeant. Hos igitur monet vt cogitent
quale munus gerant , nempe non «i77«u'3ww»,ficut lofaphat
inquit i.ParaLjp.quod non hominis,fed Domini exerceant
iudicium:ita quidem,vtDominus ipfe fit fummus pr^fes.gu-
bersotor & infpeftor iudiciorum» in cuius confpeau ea ad-
miniftrent tanquam miniftri (eu legati , vc quicquid iudica-
uerint,in ipfos fit redundaturum : atque huius rei cogitatio-
ne fint in adminiftrando fuo officio diligentiores & cautio-
res.Idem deinde terror hac fententia obiicitur etiam priua-
tis jvtquanquamvidcancmulcafieri inordinaceauciniuftc
in rebufpublicis.peruerci ludicia&Ieges: mahshominibus
concedi licenciam delinquendi auc agendi concraleges : iu-
dicia conucrci ad qu«ftfi, & iuraeffe venalia:ipfi camen CeCt
incra fuas mecas concineanc, nec armis fumpcis turbentaut
inuadant rcmpublicam. Cumenim gubernatio fic ordo di^
eft in hoc ordinc.qui non velit communi legc cfle exepcus.
Propheca igicur Deum loquecem adducit, cuius admomcio-
nem &caftigacionem reiicere non podint.
Vfq.quo itdicapis iniquitdtefn^Gehetalis eft reprehefio,quaa
multa compleditur. Namiudicareiniquitatem,eftiudrcia-
feu rempublicam malc adminiftrare, & m dicendo iurc non
feruare xqualitacem f^u^aormam a legibus prxfcripcamrfed
vcl pio fuo arbicrio & libidinc ferre fententiam , quam ra-
tam effe deinde velis , non aliam ob caufamquam quod ita
^lacuerit. Vnde illa vox tyrannica nata eft, Sic volo.jic iubeo,
fit prorationevolunt(u:vd donis capcum& corrupcum,auc fa-
uorc aliquorum expugnacum recedere i legibus , & in co-
rum graciam,a quibus corrupcus i\i> pronuntiare : vel mora
& fumpcu frangere parcem alceram , v^b aftione defiftat.*
vcicalumniislegesperuercere:velec!am, quod nuncpaffim ^
obcinuic , poteftacem & munus iudicandi pecunia vendere
hominibus impiis & fceleratis. Vnde quid aliud.c6fequi po-
teft quam vt boni & innocentes damnentur,& opprimantuc
in iudiciisnnali vero &ibnte5 iuftificentur?
Terfonui impiorum fufcipitu] Poft generalemreprehenfione
e^piimicinfpccic ipforum iniuftitiam, quodvidelicetini-
uinitusinftitutus, atquc adeo Deus ipfe pr«fitgubernacioni p^obis & fceleracishominibus pliis fauean? qua bonis &in
nOxiis.I4que fic,cumquod ipfiraali finc.tumvero qu6d «i-
poltticae.non eft cuiufuisfibi arrogare illudimperium diui-
num,aut fe iudicem loco Dei conftittjere. ~ jK
IV. Poftremo, prxcipit hoc didunlMp^dpPm eflfcma-
giftr^tui prajftandaffl,tMquamBeo ipfiiDc4iisomnibus mo-
net nos hxc fententia:fed quod tertio loco didiium eft,maxi-
me ad fententiam pfalmi exphcandam pertinet.
Verbum av fignificat ftarc diA)»ficum fuo ordine & io-
co,tanquamin miliciafeuin prar(idio:habec enimcogicacio-
nem cum N3V,& 3X0 fignificacftacionem feu prsefidium mi-
licumquiin limitibusprouinciarum difponuncur&confti-
tuutur,vt fintcuftodcs publicat pacis. Sigmficatuc igicurhoc
Verbo.Deum efle praefidem iudiciorum,& (ingulari diligen-
tia ac cura affiduas agere excubiasproincolumicace& con-
fcruationelegum jic iudiciorum.Cflj/«OTD«nominat princi-
paliter ipfiim populnm certis Iegibus,& aliis vinculis, vt ge-
herationis,educationis,concra(auu,gubern:itionis,defen(io-
|iis,& aliorum officiorum j{ Dco coiuitiaum ; deinde eos qui
rojf^uneribusjvel obfequiis&adulationibuseorum expu
^-ghcncur, yel quod mecu frafti cedant aliorum voluntati.
^tttterefaciem fcu perfonam, fignificat aliquid extra cau-
ratNRifi(ierar&&rcfpicere, atqueeius cogitatipnc aliam
ferre fententiam ,quJmIex iubct: vt ciimadoir velreus ejft
nobilis.diues, potens,& habet ftudia mulcorum: auc cum lii-
dici iunduseft fanguine,affinitace auc aliis officiisobftridtis,
aUc quoquo modo familiaritate iundus.Ha*c,qUx ad caufam,
qu^ agicur in iudicio,non percinencfi ref]>iciac iudex,dicitut
facie fcu pcrfonam accipercjhoc eft,-cxcerna fpeciem ancc-
ferre caufx.Qui igitur iuft^ iudicat,n6 accipit perfon&, hoc
ett, facit iudicium de re, finercfpedu aliorum accidcntium
extra causa:vt Torquatus de fblare iudicat, ncc obruit reirt
propter cognatione,cum filium,qu6d iniufTu patri^ pugnaf-
fet,interficit.Ica Deus Deut."io. dicitur non accipefef pcrfb-
nam,id eft,a>qualis cfTe afqualibus.Leuic. 19. Non confideres
praefunt iudiciis. Hi enim diuinicus^con(licuci& ordinaci perfonampauperis,nechonorcsvuIcumpotentis. Hinc illa
funt.vt exteirna mmiftcr.a obean m adminirtrandis .udiciis. Jhrafis toties repetitaeft in ScripcuraRom.i.,Mo..o.i.Sam.
Ide6que fingularismaieftas Dei in illo ordine refplendec. t. n --u .<. •t, . a ...,j or... n..^ ...^..^m, ." ...
Hinc Plutarchus dicity magiftratum efl?e limpiTfw dtJ,8c Pau-
liDS,ordinationem Dei & /niiuni &i«JRom. ij. Complcfticur
ightirha»cvoxtotumordincmpoliticum. Nam vocabulum
vmf no fignificat turba^i cumuJtuariam, auc per fcdicionem
concurrentom finc ordincfine legibus & fine iufta caufa:fed
figiiificat ordinatam congregationem, qualis cft populi qui
rcgitur iuftis Jegibus.
if.Prouerb.i8. & 14. Apud Plut. Cato inquic l^r 4^1$*'»» >tt'-
fHdui. Quod etiara huc |>crtinet , Ne iudeiis accipiat perfo-
nam. " ' v.A.:i\;gfi'i ■■'^ '.■■■■
5 ludicate exhauftum & pupilium: opprefTum &
paupercm iuftificate.
4 Eripite exhauftui & egcnum:e manu impio-
Et iudex efiinterdeos]ld eft,ipfe eft qui exercet iudicia, qui rum liberatc.
caufas co§nofcit,qui ftntentias didt & cxcquitur, adc«ique P.ftquam fcclcta iudicum repreheHdiCj buuc e region»
■ ■ - y4«
"^fi^^lf^^W]^'''
"■':Y,j'\?ff..-V, ' #■
("^«Ml «lliJ»PI
7,5 . ;■ ■■^'- ■ IN PSALM-V-M hXXXmWW^ \ ' . . -"^mm^mf^^
de^fficiohoram conclonatur.&in quorum gratiani iudicia in adminiftratione hiiius muner is. Niemo fgitut debet olv-
inftffutafintoltendit, eorumKilicet quipervim iniuftam ftrepere n6ftrisedidisautdecretis)necpoteftquirquamcle-
autcalumniamoppNmunturaut fpoliantur. Horuminno- rogare aliquid noftiseautoritatj/ine (ummofcckre.culoco
centiam.corpora &*facultates defendcre iudicia , & maloru Dei ledeanms pro tribunali. Hanc ftuJtau^ mdicum & pr n-
hominum iniuriani & fcelera punire dcbent. Hic finis & v- cipum contidentiam . qua inflati nihil non audent in icpu-
fus eft iudiciorum. trgo inquitjiadibite exhauOum & pupil- blica.vt refutct.vtitur primum conceffiohc • deinde refponr
lum &c.id cft cognof cite eius caufam in iudicio,non repel- fioneiTi fubiicit fi^qi|*t|m acommuni Cum aliishoiiimibus
litc eum per tyrannidem , fuperbiam.aut auaritiam: vt ciim conditione. >
videatis eum efleexhauftum & nudatumprzfidiis amicoru.
Verum eft, inquit Deus.ego dixifDij e/iis,\^ eft, cgo confti-
tui vos vicarios feu officiarios.vt meo nomjne ii«iicia admi-
niftraretis inter homines • vocaui vos ad rocietatemhums
fummimet munepisjvt efletis cuftodes dodrinaediuintus
patefadx •• deinde gubernatores & conferuatores difciplinar
& pacis :ide6quc attribui vobis autoritatem fiunmam & io-
cietatem nominismei ; vt & boni eo magis vos amarent &
coIcretrSc mali vos metucret.Sed nontantiimpropter fub-
ditos dignitas vobis ert concefla.fed etiam vt vos cogitare .
tis.vt quato poteftate & excellentia eftis fublimiores ac Deof
propinquiores,tantD magis diuinarum eius virtutum ftude-
na ecclelicmruacrc nou«s ^udm aita, vi i/wi.."v.; .w.w^c. iwi retis effe participes, & dona diuina , vt doftrinamca;Iefte&
efi qui dccufabatur,abfolucre & iuftii pronutiare. Ideo Pau- leges maiore cura tueremini V fefficerctyAiue vt nomen hbc
~ lus inquit R6.8.Dcus cft qui iuftificat.quis eft qui c odemnet? diuinum vere in Vos competeret.Id vero quia non facitis,8c
,____^ .lomnoMnnp inftifirarioni. Alia teftimonia auam- tantufnadcupiditates veltras potcf^te vobis cocefla abuti-
mini.nec aliter vos in munere veftro geritis , quam fi vobis
tantum viueretis aqt nati efletis , & patlum vobis fhteffccde-
iuftam: non finiteVim fieri vcl facultatibus , vel corporibus ret cum morte : noji cxiftmiate nan<i emmentiam vobis ali-
ipforum cocrcete impios , & fi vim facere velint , capite ar- quid profuturam.aut vindicaturam vos i morte & interitu,
i^ .. 1 .- o. -„:_:^„i ^o».u-»,^m„v. maniKns. vt fruftra fomniatis. Nihil cnim diflfcrt conditio vctha ab a-
liorumhominum, etiamplebeiorum conditione> fi dignita
aut nulium mimus afterrc , indignum iudicctis cuiuscau/a
laboictis.aut moleftiam aliqua fufcipiatis.Na hoc veftri mu-
neris imprimis eft,caufas pupillorum & egenorum,qui ma-
gis obnoxij funt it^iuriis quam pot&es, cognofcerc. ik fi cau-
fam bonam habcant pro cis pronutiarc, atquc m defedenda
eoru innoccntia omnia qux vcftri officij funt,faccre.Iuftih-
carcvfitataphrafi fcripturae fignificat abfoluere aliquem in
iudicio & iuftum pronuntiare. Eft cnim verbum forenfc.
Vnde poftea ad doftrina ccclefij de iuftificationc hominis
coraDeo ttaffertur.Nonenim fignificat iuftificare in doftri-
na eccleficinfiiiere nouas qualitates, vt potificij foniat: fed
M.
mavobis attributa,& eripitcbonos cxcorum manibus.
5 Noncognofcunc, neque inteliiguni: in te-
pebris ambulanf.-mouentur Qirnia fundamenta
Amplificatreprehenfionem i querela deftupore &ne-
cUcentia iudicum m faciendo fuo oFficio atque hmc deinde
aliam de interitu difciplin? ,pacis & tranquilhtatis pubhc?
attexit.Fruftra,inquit,moneo mdices de fuo officio. Tantus
cnim cft ftupor.tanta ignorantia & cfcitas.rantus ncgle<au_s
& contemptus iuris & honcftatis, vt nullam fanam doctrina
admittant.nequc admonitioncs vllas ferant Pcigunt cnim
fecuriinfuacecitate&amentia:atqoe h.ntfic vtomnisvitj
ratio&ordo perucrtatur,& omnia fint plena tumultu. &
eonfufione m rcbuspublicis.
Non cognofcmt neque inteUigmtlU cft.non cogitant nec cu-
lit quid fui fit muneris aut officij.Sut enim aut cbrijvolupta
tibulautexcecati fplendore potcnti? , quapr^diti funt: aut
" **"•' ^^ r — ; ----., —-' " — •t,".'--
tem ad tempus vobis conceflam adimas. Vt enim cxteri om-
nes natura funt obnoxij morti,& quidem ajterna: damrta-
tioni , fi in deliiftis aduerfus confcientiam ad extremum vf-
que per^euerent : ita fcitote vos quoque iifdem legibus
fubieftos cfle. Eaque cogitatio de fragilitate veftra"& de
poenis fccuturis commonefacere & excitare vos debebat, vt
inprocuiationemuncris veftii maiore diligentia &ftudi6
vcrfaremint.Hrc cft fumma horum verruum.
Ego dixi.Vij efili]\A eft, ego attribui vobis hunc gloriofum
titulum,vt cdhinmne mecum nomen gereretis propter mu-»
neris focietatem in ruendidifciplina & pace,qu3: funt ope-
ra & bencficia prorfus diuina. Ita & luftinus ihterpretatur,
XfittuTtc Hfirti.n it» x«oi.
Filij exc«//»]Id cft,ita chari & accepti , vt vos filtdrum locb
habeam,atque ab aliis ita amari vos velim tanqui fihos.Non^i
veroauaritia & aliis afFeftibus ita abripiuntur vt non cogi- loquitur de filiis quos per gratiam adoptat ad hajreditatenv
tentquo in muncre vcrfentur , & quam exada admmiftrati
muneris ipfis reddcnda fit ratio coram tribunali Dei Per-
euntitaqucinilhstencbristanquam nullo fenfu aut ratio-
nc prediti:atquc interim mouentur fundamenta terr?, tur*
bantur omnia iura>Iabefaftatur difciplina,cuertuntur uidi-
cia.toUitur pax & tranquiIIitaspubIica,conceditur malis m-
llnita Iicentia,& boni multiplicibus calamitatibus inuoluun-
tur,&ruunttandem ipfa impcria. Fundamentacmmterr?
videturnominarecaquibus faluspublica nititur. Eavero
vitat caslcftis. Sed in genere Uotat amoreergafeosivndepo-
ftea fequitur.quod corum curam agat,defendat ipforum au-
toritatemjeruet cos in variis periculis,ad.'uuet eos in exccu-
tionc fui muncris. &c. Eftquc teftimenium hocperfpicuum
contraAnabaptiftas.Niceph. Iib..8. fcribit fummum princi-i
pemgentis Turcicar diftum fuifl^e Taifan , quod in Larina
Iingua fonat filium Dei. Eaappellatio vndccunque accepta
fitjhinc primam originem traxifle videtur.Et alibi magiftra*
tus dicitur !f«^5(jc hk»v 3ioJ,quod etiam huc quadrat.
vidctur nominare ca quious idiu» i/ui/x.^«. ^.. --- ->-.., ^u, «.wcui .f.^;,.' r,-». ....-p^^^^w-... ..»- .^
funt refta adminiftratio mris & iudiciprum,conferuatio di- sicut vnus vosprmctpei cadetts]Vnus figniticat quemlibet ex
f«ipline> & pacis , defenfio innocentum ,& poen? fcelerunfc— -vulgo. AlijreddideruntjficHit vnum cx principibus,quod mt*
His cnim focictas hominum retinetur ficut ccotra his col- nus eft poffpicuum.
^apiJ^necefleeftftatumpublicumeucrti
Alij fundamenta terr^ intcHigunt ipfos principes,quos alibi
8 Exurgc Deus, iudica terranr t^a baeredita-
bis in cuncbis gentibus.
Concludit pfalmun> precitione. Propheta enim cum vL
deattantu eflefaftum & infolentil.tatam pertinaciam & fu-
rorem regum & principum in obtinendis fuis cupidiratibus,
Vt nuHas admoiiitionesferant , vel admittarit , nec vitia, de
quibus moncntur, corrigant:& diabolfi, qui autor eft «<jite-
Scriptura nominat fcuta terr^:vt hoc pofterius membrum fit
comminatio pocnarum,4c quibus verfu feptimo dicitur. At-
quc hucaccommodant illos verfus:
Adgenerum Cereris fme^ CAde (^fangwnepauct
VefcendMntregesi^pcamortetfdnm.
•Alii itainterptetantmr.vt !"=»g*V^^^'"f ™ J3'f„^^ i7J,fubiirde m^gno c^^^^ hoc igcre intelligat.vt refpu-
cordiar principumhot: membro ^ W^£^^^^ °^^^^^^^^^ Ebene c6ftituis turbct.&bellis ac feditibnib.inuoluat,
poni cxiftiment.ltaenimcxponunt:AmbuIant m tenebris^ o^ ^^^^^ ^^^^^ ^ .^^. ..^ ^^^ tantiim jjleant , fed funditus
delcantur , &honefta difciplinatollaturcxgencrchuma-
no: fspe etiamtantahiefle guberhatorumaIioquin8 malo-
ram infirmitatem agnofcat.vt molem gubernationis , quae gc
iabores ingcntes &periCul[a maxioia fecumtrahit, fuftinere
foli nt>n pofIint,id Deum fe conuertit, &huc oratvt tahqui
fummusgubernatorrebyftub.in toto orbe terraru pr^fidcat,
^tquehas ita regat,vt&maIorum furores ac fcelera puniatur.
& mancnt fecmri in fua focordia rcges & prmcipcs , etiamli
totus orbisconcUtiatur& c?Ium ipfumterrx mifceatur: a-
deo enim noh affkiuntutciira falutisp(iblic§,vt malint oni-
nia peflTum ire, quairidrqmd de fuoinftituto remittere,aut:
dcliciis fuis rehuntiare.
6 Ego dixi,dij eftis: & filij cxcelfi vos omneS'
Ccrta ficut homo mpfie;pinit& ficut quilibct
ln«radetlS. .■.:.•. .-V-^MiH:^' , ■ "■^^^■■?v"vC
principes cadetis
ConcefTio eft,qua occurrit tacitacillorum obieftioni.faaa
mentioncpoenarCquat iniuftos iudices manent, Solent illi
prsetendcrc dignitatg n^uncris quod gerut,& autontate qui
iiuinitus funt armari. Ideo putaht fibj omnia liccre,& volfit
^adiaa & decreta. qualiacunque fint,tahquam Dei oracu-
la excipi &adorari.Sumus,inquiunt,pij &,filii excelfi , hoc
eftjgerimuS munus ptorfus diuinum , & fumus vicarf/ Dci
<^Nt bohorfl innoc&ia defedaturtvtque honefta difciplina,Ic-
ges&pax publicain genefehumanoc6feti(ietur.H*tehim
omniacompleftiturverbo iudicandi. Atque ita hac preca^
tiohedocet nullius reipubhcat ftatumefle felcem . t^an-
quilluhi aut diutumurti, fi Dcum a' guberhitionfc renloucas-*
econtra feUcem &beatam eflerempub. cui Deusipfeprai^.*
fit) &'gubern>tores tanquam vicarios liibsinftriwt.falurari»
4us & jre^i? confiiiis , ^rudentU j mo^enition&|c relitjufi
,. y''M.-h
wm
■m
m
fpi^
m
P R ^ L E C T, H E Nll^ M O L L E R I
756
viitutibus neceflariisVarmet eosautoritate, conciliet eis be-
neuolentiahi fubditorum , & felices tribnat fucceflus rcbus
gerendis. Secundo monet fiio exemplo, fi refpublic» non
jene adminiftrentur, vindiftam efle a Deo petendam ; nec
ipano c8ftmdunt & euertunt.vt fuxlibidini fatisfaciantiPle-
rique intcrpretes hoc membrum de Chrifti regno interpre-
tantur,qui inextremo iudicio cundas gentes fihi in hxredi-
tatem datas,vt pfal.i^dicitur.iudicaturus flt, aot etia qui vocc
licere hominibus priuatis fumptis armis inuadere rempu- euangelij cunftasgentes in poteftatem fuam redafturus fit.
blicam. *> ' Sediudico fententiam haqc ad generalemDei prouidentia,
&uoniamtH h^reditiu ingentibtu] A4dit rationg a proprio qua hunc mundiim & imperia gubemat,referendam cffc.Ea
Dcloure. Tu es, inquit, cui hsreditario iure fubiedx fqnt enim cum fe cxtendat ad omnes genres , petit vt hujus fuar
omnes gences, & qui ius habes dominandi in omnes gentes
neceftqui^uam qui fetuo imperio & poteftate eximerc
poflit. Ergo affere tuum ius.Sc capeflTc imperium , quod tibi
' debetur,remotis impiis & fceleratistyrannis,quiiura,le2;es,
iudicia,honcftam difciplina,artes & alia bona in g^ncre hu-
prouidenticB teflimonium edatin conferuatione legum, iu-
diciorum,pacis,tranquillitatis publicaj, honeftarum artium,
& aharum rerum neceflariaru huic vitae^atquc ita oftendacfe
quanquam vicarias partes aliis committat, taraen iiimmi iu*
dicis munus nunquam deponerc
—^'^ — — —^ — rs~Kt.ui t XXXIL
P A RT E S,
L Do6lrin8,iudiccs,quos conftituit alloquijad audientiam pr^paransjV. i. a confiderationc Maicflatis
fu>iiim illius iu4;cis, qui ifi infcriorum iudicum ccEtu adftat 6c teitis,&: iudex,& vindex.A tacita iteni ad-
oioniiione ad inferiores illos iu Jices,qua: fundamentum cft precationis vltimo verfu concepta?.
IL Rcprehen(ioadiudices,rrcslocoscontinens. i. Increpatio corrupcionisin iudicando, v.2.
2. ContrarJa hortatio ad bcne iudicandum , v. 5. & 4. 5. Propofitio euentuum qui ex corruptis ludiciis
confcquuntur,tum in republica,v.5. tum in pfiuatis iudicum perfonis,v.6.& 7.
in. Propofitionis euentuum illbrum membra funt h^ec. Prioris cHentHS mcmhvMVUi. ignorantia
iudicum in iure. 1. incuria & ofcitantia incognofcendiscaufu. 5. quod generalecft , ftudiofus tene-r
brarumamorcisecoiudiciojnulla.prselucente aucverbi Dci, aut rationis adpietatem & humanitatem
face. Pofterioris euentns membrum i. mors communis. z. praejeps cafus corruptorum iudicum iti
ruinam Kternam : quam tamen pra:mollit pfaltes huniili praefatiohe , &conceffione honorifica gr**
dus in quem eucdi funi a Deo.
I II I. Conclufio pctitoria , v. 8. vt Dominus,fummus & incorruptus iudex , folium confccndens ius
dicat in terra : quae alioqui pras iudieiorum conftupratione , vt dicaum eft v.5. tota videturcollapfura.
Observationes locorvm doctrinae.'
Verf.i. Nonitaoccupanturfilia^ trihunaUa ab hominibu4,
muin Deusfummumgradumretineat.ErgonepluiAquofibiar-
rogentmundiproceres, Scripturathronum Deo erigit. vndeomnes
iudicetaccogatinordinem.
Ordopoliticui Dei coetus appellatur:aiuia vtcunque refulgeat eius
doriainjingulis mundi partibm.prAcipuum tamen lumen hac i»
parte emittit dum legitima gubernatio inter mortales viget.
principes.magiftrattts(^iudices,dijappellantur,quoniam in eorti
ordine^reBaadmiruflratione^ecialesglori¬as Deus infcul-
pfit.
2 Quamuis capita magnates attoUant , viuunt tamen hac le-
ve vtjw> Dei manu lateant,ideofuaferocia temere luHantur.fira-
tioninoncedunt.
'Surorwidemmundi proceres adeo dementat, vtplus improbis
vltro deferant quam innoxiji (^ fimplicibus.
3. j.. Ideo gladiumgeSlant iudices ad improbos cohibendos, ne in
furiofa hominum intempe/ie vispr&ualeat,^ quo quifquepotetior
eji, eo audaciorfitadpremendosiufirmos.^^^^^zzzzzz^^zz^^^
Fauperes CJ' egenosproprie commendatfcripiura iudicibus:quia,
nonfecHs ac medicis £groti , magiftratuumpr&fidio indiget qui di-
—uitumfAUitiA&iniuriisfuntobnuxif. "^
Etiamfi nemofiagitet opem magifiratuum ^ principum: igna^
ui* tamen coram Deo damnantur , nifi fponte fuccurrant.
s Stupidifitntproceres mundi plerique omnes.nec admittuntfO'
nam dotirinam.iml.vt impietate.latrociniis.turpij/imis&horredis
omnium generumfceleribus totU4 orbis concutiatur.fecuri manera
infuafoeordia.
HocfanA mentis ^prouidentiA iriitium efi . triiuere Deo fuum
honorem.vt nos verbifuifrAno contineat.
6 Non excufantur honoris maximiprAtextu ludices ^principes,
vtjcelerumpaenasefugiant:quia haclege mundo prAfeSii funt vt
olim ipfi quoque rationis reddendA caufa ad tribunal CAlefle com.-
pareant :ide6que nonmfitemporalidignitatefuntprAditi.quav^
na cum mundi figura ejftuet.
7 6}uanuis iudtces Sprincipes inftruBifint poteflate ad regert'
dum mundum.non exuerunt tamen naturam mortalem: &licet
hominesfe ejfe obliti,fallaci perpetuitatts confidentiafe inebriet.ad
promifcttam mortem trahentur.
Si transfertur Dei nomen ad eiut officiarifis(vt vocant) & vicari-
os,longemagis competiiinfdium vnigenitum, quipatrisperfonam
fuflinet,inquorelucet eittsmaieflas,totaquedeitatisplenitudoha-^
hitat.Videloann.10.3s.
8 ^ando nuUttminjermfrMum occurrit quodtyrannoruttr
licentiam cohibeatfisjptcere conuenit in CAlum,atque inderemediii
petere: quianonfruftra Dettsfibivendicatpartes iudicandi orbts.
Ideoque rogadus eji vt res confufas adrationem legitima ctponat, '
Articvli praecipvi.
I. Dc iudiciorum fummo prs/Tde.
1 De politico ftatu & iurc magiftratuum.
3. ludicumpiorum&impiorum tabella.
4, Mundi labesjiniuftitia & ludiciorum corruptio.
j. Regum,principum,magiftratuumprarftantl3 &ce»-
fura.
6. De Dei iuftitiai patroni fcueris iuflfifquc in piincipes
iudiciis.
ARG VMENT VM PS AvLMI LXXXIII.
O jNT ohfcurum eft httius pfalmi argumentumi (^iamcomplures huius generis pfalmos interpre-
tatifumusyvt non opusfit longa prAfatione,^ua occafionem aut fententiam pfalmi explicet. ,Qu£
enim res (fr cfti&dpericulum tm^ulerit prophetam-,vt hancprecationem componeret,(fr puhltce in
coetupiorumrecitaret y ipfe indtcat^chm conjtlia ,conatus (^ conjpirationes variorum boj^ium
contrapopulum Dei exponityi^ qiuanto in periculo reJpublicaverfitur,oflendit.Citm autemjimi-
libus periculis omnitempore ohieBaJit ecclefta^^fr nuncvideamtts pontificem Komanum inito nouofoedere con-
Jfirafie cum re^ihitscmplurikustat^ue krma expediuiffe ad opprimcrfdas ecclepas harujn terrarum.-^^ pafiim in
' ■■•■■.\/:i ,i-H^'"' ■ ■■ * ■ ' : : ■•■■ " • Htfpanitt
mTrv^^mi^r^^f^f^w
IN PSALMVM LXXXIIL
mf^
»*«!
7J$
UiJpmaJtaliatGallia t^Belgio,magna crudelitate fzuire tn hominespios (^irjnocenter. ms ^uipericitlopro-
xmtfwnm, exemplo propheta dtfcamw confitgere ad Denm, atcjHC ah tpfo defertfioncm ac liherattonempetere,
certaidttcta concepta, cjuodficut olim illufirtbHS vtEloriis , ^uas hicpfalmtts commemorat .prafentiam/itam tn
populo Ifraeittico Deus oftendtt : ita nuncquoe^ue ecclefiamfuam aduerfus rabiem & tjrarwtdem tmptorum fit
defenJHrttifuamquf,glortamtandeminfigntltherationisexemploitluliraturns,
Canticum pfalmi Afaph.
a T^Eus ne [ y?if ] filcntium tibi: ne filcas &
L/non quiefcasjo Deus.
Orditur pfalmuma precatione,quar eftpropofitio pfalmi.
1 1. Ofores tui attoUunt cafut]Jd eft.fiducfa fuarum virium,
potcntia»&foederumruperbiunt&infolenterfegcrunt : &
quafi iam parta vidoria de fua prudencia, aut icbus fortitei:
geftisjgloriantur.
^ ^ - j. J^^^' '^'if*<'ffi*ipopulumtuumcallideexc0gitarfmtconfiliu]ld.
Petit enim vt populum^atcamteflum i. variis hoftibus, & in eft,conferunt & captant confilia de nobis oppt*imendis, idqi
extremis periculis p^ifitum tueatur & dcfendat, Qupd autcm "°" tantiim externa vijed etiam fraude & do/o, fi pof/int,
eandem rem iteratjs verbis repetit, vehementiam folicitudi- E^que ru rfus emphafis in pronomine /««»^ Non enim alia
"ufaeftciusodijtamacerbi, ciuam quod hic populus glo-
riatur fe folfi efle qui vcriim Deii agnofcat & cbJat , & quod
reliquorumidololatriani damnat. Idemembrumrepetitur,
cum inquk.-Cofultatit aduerfus abfconditos tuos : popuUim aute
Dei nomfnat abfconditos eiu.';, vt hac appellatione fuam &
nis & metus , queni piis afFerebat prxfentis pericuh" confpe-
ftus,&mora auxihi>exprimit.Qiip enim magis crefcebat pc-
riculum, eo magis acccndebatur fohcitudo & anxietas , pr^-
fertim cum Deus nuUlim przfentise fuajteftimonium ede-
ret , & hoftes pro fua hbidine omnia raperent & valbrent .
Petit igitur hoc verfu, ne perpetuo negligat falutem populi
fui, neue diutiiis difFerat auxihum : aftum enim elfe de falu-
te omniu.nifi feftinanter opem ferat.Taha vota , quz aliqui
diftidentiam atqj impatientiam prxfe ferunt,extorquet piis
hominibus infirmitas humana, quae ad prarfentia pericula o
aliorum fiduciam excitet,ne c!e auxilio & defenlionc diuina
defperenr. Nqminantur enim pijabfconditi Deijquod vtlc-
faias cap. 51. inquit, fub vmbra alaruni Dei abfcondantur &
protegantur .- vt quscunque facics foiis fcfe ofl^crat,ipfi ta-
men fubhoclatibulotuti quicicant. Inhancfcntcntiamfu-
cuIosfaEpe nimiumconuertit.Sedquiafidcsfemper coniun- pra pfal.i/. dixit,abfc6demein abfcondicotabernaculitui.
ftaettcumhisvotis,eaqj cum diffidentiaiu(5feitur,&tandem
vincit&fuperat : ideo Deus h^Bc vota ex aliqua infirmitate
profefta non reiicit.fed grata habet. Impij homines,qui fi-
decarent, C\ quando inmala&periculaincidm^, ex quibus
exitu nullu cernunt, non tantum mora illa anguntur,vc pij:
fed infuper Deum crudelitatis atque iniuftitia: accufant, qui
hanc prarftantifTimam natutam tot calamitatibus onerarit. In
hac igitur antithefi differetia piorum & impiorum cernitur.
Nejdentitm //'^/]Id eft,ne hcgligas preces tuorum, quaspro
falute huius populi fundunt, oftcnde noftras preces efle ex-
auditas;fine nos impetrate auxilium.pro quo totics tibi fup-
pIicamus.Sf7e;'e Deus dicitur.ciim non moxannuit votis pio
Alij abfconditos ideo dici voIunt,vel quia npn appareatDei
auxilium,vel quia vt Paulus inquit ColofT.j.vita p.orum abf-
conditafit in Chrifto, &nondiimapparuerit quod crimus,
vt lohannes inquitj. Epift.cap. 3. Grscus fimpliciter inter-
pretatur Sanftos tuos,refpiciens magis ad fententiam quam
ad vocem.
In quinto vcrfu per mimefinrefertminaceshoftiumvo-
ces , quibus fummam odij aduerfus hunc populum conccpti
crudelitatem oftendunt. Non enim contenti funt bclio eas
vexafl^e & afiftixiire, aut etiam fibi tributarios fecifTe ludxos;
fcdpriiis fenon qiJrKturosaffirmanr.quamvniuerfumpopii-
lum radicitus cxcindant,&nomcn cius deterra deleant.Ta-
lUjfed certo confilio difFert auxiliu,atqueita quafi furdisau- 1'^ femper fuciunt diaboli confiha aduerfus eccIefiamDci,
rib* praeterit pioru prcces. Graecus interpres reddidit J9 •« ^^^^ vfque ab initiogcnerishumani. Ideo non miremur,nuc
wc ofMittdiinTaf' fln? O Deus, quis fimilis erit tibi? refpiciens ad S"0S"C fimiles voccs lioftium noftrorum audiri , qui in pec-
alteram fignificationemverbinOn, quodinterdum, /icum niciem &cxcidium cccIcfi:K conrpirarunt.
datiuo aut praepofitione *?« conftruatur , fignificat fimilem Excidere a gere cfl,funditus delerq & eradicare ne Gt am-
cfle.aut animo concipere imaginem.qua? archetypo refpon- P^^"^ g'^"^ aut popuIus;quia pra?pofitio fO apud Hebrxosfj-
deat.Sed tota oratio oftendit eum de filentio nunc loqui, & P^. pfiuatiua eft.hnbens vun negandi.idcjue vfitatiffimumell
quidem non de verbali,fed reali. Addit enim mox, Neeaceas: ^ infinitiuus iungacur. Vt lob 33. Kedemit animam meam a
ideft.non oftendasnimiapatientia tua & /i««x/)»Sum'«> te furo- tranfeundo in foueam,!d eft.nc tranfiret,&c.Et cum nomine
hoc loco & alibijvt Iefa.43.Etia a die cgo fum,id eft.ciim no
rcs& conatushoftium tuorum probare,aut exitio noftro de-
leftari : rumpe potiiis filentium hadenus vfurpatum , & in-
crepahoftes, requeipfadeclara quim tibi hoflium tyrannis
& crudelitas difpliceat.
Ne quiefcas'] Tanquam otiofus fcilicet fpeftator noftrarum
calamitatum & ajrumnaru, vt qui nullanoftri cura ampliiis
afficiaris: fed furge & arripe arma.quibus hoftes anobisde-
pellas,& noftram falutcm defendas.
f~Quia ccce inimici lui tuniultuantur: & qui te
oderunt,attoltunt caput.
dum effet dies ego fiim.Hanc effe veram fcntentiam,confue-
tudo loquendi & fequcns membrum, quod tanquam decla-
ratio fubiicitur,oftciidunt.
6 Qjioniam conlultarunt corde rimul.-aduerfus
tefoeJus I epigcrunc.
7 Tabcrnacula Edom&: Ifmaelita;: Moab &
Hagareni.
8 Gcbal &• Ammon Sc Atnalec : Pakftina cum
h ab itafpr i^us 'r)' n..
9 Etiam Airiir affoclatus eft illis ,
fuerunt bra-
chium filijs LothiSelah.
Exegefis eft fuperionsfentcntia» per diftributione,inqu3
omneshoftes enumerat:vtpericuliinagnitudine oftcndens,
Deum ad opein promptiiis ferendam extimulct. Gonfpira-
4 Super [co>7/r'4]populum tuum calUdcejrco^--
taruntconfiliuni:&confultanc aduerfus abfcondi-
tostuos.
5 Dixerunsvenite & excldamus eos agcnte.-nc
fit in memor/aViomcn Ifrael amplius:
Propofitioni fubiicit rationem,fumptam , vtfierifoletin ucrantinnecem&interitunihuius popuh omnes gsntesfi-
materiis fuaforiis,a neceI17tate,in qua exponit cortiilia.cona- nitimae, etiam moribus , ftudiis atque animis difiundiflima?,
tus & minas hoftium,& qnanto in periculo verfetur populus & alioqui proptcr vicinitatem odia inter fe exerccntcs accr-
Ifraeliticusdemonftrat. Eft autem in his & fequentibus ver- biffima.Itatandem fieri foletjVtin oppugnando Chrifii re-
fibus imago pra:fentium temporum depida. Ideo, fianimum gno facile vires fuas coniungant gentes, natura, ftudiis, mo-
& oculos ad prxfe ntiuin temporii confideratione conuerta- ribus, & voluntatibus diflimillima? , vt hodie Itali , Hifpani,
mus,non opuseritlongainterprecatione. Eadem enimnunc Galli, & exnoftraetiamgentequamplutimi , &inhiiVoria
fierividcmusdequibushicquarritur propheta.Primum,in- Chrifti Herodes cum Pilaro in amicitiam redire fcribitur,
quitjconcurrunt magno impetu,coqatu & ardore, tanquam quod in Chriftq ad fe mittendo tam facilem & promptum
moxoppreffuripopulu Dei.EftquciTitSocm pronqniine r««, expcrtusfuerar. ,
quodfignificat, illainiuria qusB ecclefiaefit,ipfiDeo^fieri,id- Exiftimant autem plerique interpretes , non tantum ex
queadalenda& confirmandam fiduciamnoftraplurimiim noftratibus, fedludxis quoque,hanccomparatione,cuius in
valet.Sienimhoftes Deifuntxqui nos oppugnant.quomodo his verfibus mentio fit , referenda effe ad temporalo/aphat,
non bene fperare de euentu pofTumus & debemus? Certe quando Ammonitje & Moabit» cotraftis vndique aaxiliari-
Deus fuo folip deiici non poterit.itaque nec eccle/5a euerti. bus copiis a vicinis gentibus Syris,Idumxis & aliis, regnum
QuodautemhoftesDeino.minantur , qui ecclefiaearmain- ludamagnis viribusinuaferunt.vt fcribitun.Paral. Quara
feruntjid ex pafto nobifcum inito proficiTcitur. Quia pro- fententia ego non improbo Vix enim alia tot gentium con-
mifit fe fore aduerfarium hoftibus noftris : & fieri non po- fpiratio, & confcedcratio Icgitur, quae huc rcftius quadrer.
teft quin laborante populo Dei,gloria Dei fimul obfcuretur, Et certe ad Dauidis tempora noii quadrat, qubd TyrJQrum
aut noraen eius contumelia afficiatur. intcr hoftcs fit mcncio. FuitcnimHiramrexTyri amicus
Dauidis & Salomonis. Itaque hiftoriamlUaln audito^es le- Filios Loth intelligit Ammonitas & MoabJras,quibusauxi-
cant , atque ihtcr legendum decvmmunibus ccclc(i« om- lio venerunt Aflyrij : ideo in cam fententiam inclino vt exi-
nium temporum & prxfertim noftraj aEi;atis p^riculis cogi- flimem eius l?elli mentibnem fieri.quod defcribitur i.Paral.
tantes , iUud Ipraphac & popi^ Ifraelitici excniplum imi- 2 p.Fuerunt etianMmmonita; & Moabit^ huius confpiratio-
tcntur:qui,Gumtantahoftiummukitudiaeterramfuamob- nisautorcs.
* 10 ViciliisCicmMldhn lide/fiMtdianms]Ci^
cuc Sifarxjficut labin in torrenteKifon.
II Extirpaii funt in Endor : fadi funtftercus
tcrra?. ^■^^■^■•■- -
II Pone eos principcs coruni ficut Oreb , & fi-
cut Zeeb:& ficut Zebah » & ficut Salmunna , onines
principcseorum. ^^ '
13 Qui dixerunt,ha?reditatcpofricleamusnobls
habitaculaDei. <
rui vidcrentjfe totos, vt inquit hiftoriaiad preces conuerte
runt , & indifto publico ieiunio in deprccando Deo atque
ckorando auxilio fuerunt aflidui. Hxc enim fola funt arma
ecclefi5B,quibus hoftes fuosferit & vincit. Quod illa hiftoria
^ luculenter docet. Bafilius ad reditum populi ex captiuitate
JJabylonica pfalmum rcferendum cenlet, & confpirationem
faftam de eo concurfu hbftiuminteiligit ,quando reftaura-
tioncm vrbis & templi impedire conati func. Alij ad Ofiam
referunt, cui Deus varias & infigncs viftorias conceffit con-
[tra Pabcftinos, Arabes , Ammonitas & alios,de quibus fcri-
'■bituri. Paralip a^.Nonulli fimpliciterdetempore Dauidis
pfalmum interpretantur,& referunt huchiftoriam qux fcri-
bitur 1. Sam. lo. Vbi Ammonita? conduais Syriis bellum in-
tuleiunt Dauidi. '^ ' ,
Confultarecorde nonnulli interpretantur ftrenue inire con-
filia,& magnb ftudio aeliberare,ita vt nihil ^as cunaanter
autfimulantenficutLatini dicunt,ex animo fieri,quod fcrio
& ardcnti ftudio fufcipitur. Sed exiftimo cum aliis notari a-
ftuta confilia,dequibusfupraconqueftuseft. Eaenimin in-
timis cordis receffibuslatent atque inde educuntur.
AduerbiuiiinJl,quodadiicitur , oftendit non feorfim
fino-ulasgcntes pro fc inire bellum : fed^comniunicare intec
fc con/iiia,& habitadeliberationc communibus viribus hoc
beilum fufcipere. Atque vt maiorcfiduciaid faciant, foedus
ineunt interueniente iuramento & adhibitis ceremoniis
vfitatis,ad quas aUudit verbo n33 quod fcinderc feu ca:-
dere fignificat. Nam in foederibus cajdebantur vidima?,
& inter partes csefas tranfibant qui foedera iungebant. Ita
Q_uecela» demultitudine &crudeIibushoftiumconatibus,
& de populi Dei periculis fiibiicit precationem , qua hofti-
bus exitium imprecatur. Allegat autem exempla vidoriaru,
in quibus Deusantehac fsepe-fuam potentiam acprxfentiani
in hoc populo oftende^at', vt horum mentione & fuam & a-
liorumfidemaccendat , & Deum ad opcmfcrendam prom-
ptiorem reddat.
Hiftoria de ca;fis Midianitis & horum regibus Zebn ^ Sal-
mmna lcgatur lud. 7. & «. altera de mteritu SifarA quem la-
bin rex Canan3tus,qui tenebatHazor.miferat ad opprimcn-
dum populum Ifraeliticum,defcribitur Iud.4. In vtroque e-
xemplo apparct Deum in defendenda& feruanda fua ecde-
fia,non indigere viribus humanis , & longe aliter gubernare
&feruare fuamecclefiamquamcogitatratio humana.lC?/o»
nomen eft torrcntis,qui fluit ex monte Gilbocatq; inde vn»
_ brachio in mare ad Carmelum promontorium,alcero in la
hic moVapud VrrgTiiumilliJu^ cum Genezareth procurrit , ad quem cxcrcitus Sifarseft
- ^ ° proHigatus.
E7idor notnen eftciuitatis in tribu Manafle prope torren-
tcm Kifon.coiusmentiofit, Iofi7.&i.SamueI.x8. nomenvi-
detur inde habcre quod haberet fontcm pcrpetuum , qui in
^ftate non exarcfcerct, Alioqui appellatiue exponilt palanl,
vel, oculari ftrage.
FaBi funtftercusterr A^ei quia cadaueracgforum compu-
truerunt in agris.vel quia proculcati funt i viftorc exercitu
inftar ftercoris. Oreb & Zeeb principes fuerunt Midianitar-
rum , & ducesin exercitu , qui capti ab Ifraelitis & ititerfcfti
funt,Iud.r. Oreb coruum fonat.vt a rapacitatc appareat (ic
diftum efle.Zceb lupum.Salmunna prombens vmbram,hoc
eft,non concedcns quietem aliis, kd. perpctuis bneribus ag-
grauans fubditos.2eba iugulatorem feu maftatorem.Itano-
mina conueniunthoftibus populi Dci.
labin fignificatprudentem. Sifara , curatorem equorum.
Midian iudicem aut litigantem in iudicJo fignificat.Fuit au-
tem filius Abraha? ex Ketura,Gen.2^. Vnde nomen ciuitati
iuxta marerubrum feu finum Elaniticuni inditum eft.
Habitacula D«] Sic nominat ciuitates & oppida terrx lu-
daicx^quas Deus habitadas tradidcrat Ifraelitis.Grxcus rcd-
didit fanftuarium Dei.Eumqup fecutus eft Latinus &Arabs.
Sed nota eft fignificatio vocabuli niNa quod non eftide^n
curn^inpO' _ 1: Z Z I
14 MI Deusjpone t6% ficiit rotam[^/(?^«/«,]tan-
quam ftipulam coram vento.
15 Sicut ignis inflammat fyluam,5<: ficut flamma
accenditmonies.
16 Sicperfequariseosin tcmpcftatc tua : &in
turbine tuo terreas cos.
bitur.
Afmttti louU ante aras,faterafque tenentes '
Stabant.f^ cafa iungebantfiBdera porca, JEneid. 8.
I^ictt autem aduerfus te ,vt&. Deum ad defenfionem fufci-
piendamexcitct,&fuum populumad fiduciam animet.Non
lulcipiturbellumaducrfusecclefiam^uin fimul Deo iniu-
riahat. Eo igiturmaioreanimo ferre iniurias,& certiorc
fpe cxpeftare defcnfionem & libcrationem debemus. Non
cnim patietur Dcus folio fuo fc deiici.
TabernaculaEdoTn] Alludit ad morem cius gentis,qua7 ta-
quam No'|i($tJW agebat fub tabernaculis,& mujiKi^ ^KcSt intelli-
git ipfos Idumxospofteros E(^,qui patris excinplo ludxos
poftctoscxfratrcEfaui natos , implacabili odio perfcquc-
-bantur. Huiuspofteritasdefcribitur Gen. 56. Ifmaelitat qui
fucrint notum eft ex hiftoria Gen . ii. & j/. vbi iidem cum
Midianitis ccnfentur.
jMiff^^//* &uk»»»w»i>*funtpofteri filiarumLoth,Moab&
Ammon» quoS fiiftulit ex duabus filiabuspoftincendium
Sodom3E& Gomorrhar. Fuerunt igitur ha; quoque gentes
cognat«e Ifraelitis. Nam Loth fratris Abrahar filius fuit. I-
ieo Deus iuflit, vt in tjranfituhisgentibusparcerent lu-
Agarenorum mentio fiti.Paral.y.vbi pofteriRuben Aga-
lenos eiiciunt ex planitie, qu£ refpicit orientcm Galaad. A-
gareni igitur habitsrunt in A rabia , in qua nomen vrbis A-
grae eft ab Agar matrc Ifmaclis. Ideo doftiores cxiftimant
hps quoquc effe pofteros Agar, ancillai Abraha?, ficut Ifma-
clitas. Quia vero non tantum de regno , fed multo magis
dc titulo ccclefijE & pofleflione verx doftrina» cum Ifrae-
litis dimicabant Agareni : ficut & Idumxi &Moabit§ atque
Ammonitz,idco mutato nomine dcinccps fe dixerunt Sara-
cenos , vtpromiffioncsAbrahai & Saras fadas adfeper-
tincre oftcndercnt. Hoc vero nomen multo poft in-
notuit , fitque Saraccnorum mentio in hiftoria Zenobi3r,&
iPtolemxo SaracenicoUocantur in ea fede quar fuit Agarc-
norum.
Gebal nomen dicunt eflTc ciuitatis Syriae, cuius tunc fue-
rit magna potentia. Bafilius dicit,Qebalitas fuiire ex poftcris
Efau,& ludaix «iuLoliuut. Idem affirmat de Amalckitis, Ste-
phonus inquit , in libro de vrbibus , ^tC^XM ip tn yuti^ ,;; ^
Antea excmplisjnunc fimilitudinibus modu poenarum do-
clarat: ciimqueinterpretationesSpiritus fanfti vimhabeant
vaticmioru,ofteduntha!cexepIa& hx figur^,hoftes non vno
genere calamitatum,fed variis modis perituros efle:vt (i qui
cfFugiant a gladio , illi deinccps in aliascalamitates maiores
incidant,quibustandem abfumantur.
Pone eosJfcutrotam]ld eft.fac vt in rantas calamitates inci-
_ ^ „ . . - dant;,vtnulIumconfiIiumnecremedium fuismalisinuenf-
>««•/»» , ytCuKLjlM ly Mj^n-nt i fW i<ftu/tf(/'«w x»ef« fMwt(j,dr%. rc queant , vtquc hinc inde difcurrant, inftar rotje aut globi:
Thargum montem Seir nominat nSaJ nwSs. Gr^cus red- nec tamen videant vbi confiftere aut qu6 euadcre debeanr.
didit«ii^«<fu'x««calienigcnas,generali vocabulo omnes vicinas
fentes compleftens. Sed vox proprie eam gentem quam
alajftinam nominamus, fignificat. Tyri vrbis mentio fit,
quodeae(retpr£cipua,& potcntiffima inter vrbcs Palsc-
/linorum.Hebraice diciVir m quod rebellem fonat. Nam
ciuesSidoniorumfaftafeccmonc hanc vrbemcondidifledi-
cuntur:& Gell. lib.14.cap. 6. Tyrum dicit antea diftam eflTe
Sarram, quodcongruitcumHebraja appeilationc i^ytSor.
Tales funt animi impiorum in calamitatibus : quocunque fe
conuertant, non inucniunt portum in quo tuto acquiefcant,
nec certam confolationem reperiunt. Sed pcrpetuainquie-
tudine agitanturjf^que hucilluc difcurrendo & variareme-
dia qua-rendo magis fatigant, & altius in cal.unitates immcr-
gunt.Id enim necefle eft accidcre iis qui maliim malo fanarc
ftudent. Idco & Bfaias inquit , unpios dfc ixm.t mare x-
ftuans.
Tan'
V'
«r- "' ■■ , ■'
'I ;■ ■
IN
T .•'."
i>,s ALM VM Lxxxrrr.
l4'
Tanquaftipuldm ] Haec fimilitudo nihil Kabec obfcuritattt: nani illc /ir Deu*', cuios ranta /tt potentia , vr canras hoftium'
fi^ut & altera,qua» eft in fequente verfu. Pctit enim hoites a copi'as,non tantiim diffipare fubito, fed delere onuiino po.^
Deodifiici& difl^pari , nonaliter.vtftipulaaventoabripi- tuerit , atqueita admiratione & nietuhuius potenti» fe
tur.atque itafiniul vir^s iioftium extenuat. Siquitamenex
jlla diflipatione reliqui niancant, eos petit igne ira^ & vltio-
nis diuinx abfumi , ficut magn* interdum fyluiE & prxfertim
in montibus , vbi humano confilio aut induftria» in reftin-
guenda flammanon cftlocusjpcnitus exuruntur & flammis
conflagrant.
Sicperfeqmnseostempejlatetmi Hocad priusmembrum
Tprfusdecimiquartipertmet: ponc eos,vt rotam Vult enim
hoc dicerc : tu cos impelle , & hiic atque illuc agita,vt nuf-
quamconfiilant.
IntHrhineterrebUeos'] Hoc ad pofterius membrum perti-
nct.fiftque fententia iam explicata.
17 Imple facies corum ignoiriinia : vt quaerant
nomen tuuiujchoiia,
Concludit imprecationem, addita caufa hnali,quam dein-
ceps in finc explicat,vt videbimus.
Implefacies eorum ignominia] Id eft,fac vt non tantiim exci-
dantfpe fua,&pude^eosfuiconfilij &fufcepti huius belli
contra populum tuum : fed etiam, vt qui antea ingenti faftu
deincepscontinere, nequidtemereaduermspopuJwn Dci
tentet. Ha;c vero admiratio & hic metus non parit in hofti-
bus"t)eiverampoenitentiam , kd feruilem quandam fubie-
ftionem , vt metugrauiorum poenaium pofihac feic conti-
neant.ne quo cjcca cupiditas& furOr impellit , temorepro-
rumpant ItaPharao quarrit nomen Dei,cum eiuspotentiain
in miraculis agnofcit.ItaIuIianus,vuineratusiaacie,inquit:
vjcifti Galilaee. ,
18 Pudcfiant & terrcantur vfque & vr(]ue,&
confundantur & pereanr.
19 Et fciant quod tu , nomen tuum Ichoua,
[id eft^cuius mmen efi lehoHH J folu^ tu : cxccJfus fu-
pcromncm tcrram.
Hi duo verfus exegefis funt pra^cedentis. Prior enim an-
terius membrum verfus decimifeptimi,alterpofterius mem-
brumdeclarat.
Quid/i«fl?i?/?m in lingua Hebra^a fignificet,ia fjepe didfi eft,
Tm-mfignificatconiiciin perpetuam formidinem &pa*\
uo^cm ex mcru potentij & numinis diuini : ita vt deinceps
& arrogantia fc efFerebant contra populum tuum,& fuperbe nihil aufint tentare aut Uifcipcre contra populu Dei^ quem
iaftabant fuas virestanquam inuiftas, aut qui haftenus clari videant tali prjefidio feptum & munitum efle.
fuerunt fama rerum geftarum-deinceps reddatur contempti Fereant^lloc poftremum eft malorum.quod hoftes Dei no
& deteftabilcs , vt nec ipfi attollere oculos aut afpicere a- tar^nim in hac vita pcrpetua formidine & metu jnuminjs 6.1-
lios aufint,nec ali j ferre eorum afpeclum poffiht. Valde e- uini exa^itantur : fe.d etiam quod in illo fremitu & odio ad-
nim emphatica eft locutio.cum inquit , Imple facies eorum uerfus Deum ex hac vita difcedentes, in xternam deinccps
isnominia:quafi dicat.Haaenusquidem cum admiratione & moTrtem pr«cipitantur. Hanc poenam imprecatur hoftibus
reuerentia facies illorum intuebantur homines,vel propter ecclefix propheta:non quod eorum interitu deleftetur, aut
fapientise.vircutis & potentiae opinionem,veI propter fortu- priuato dolbri vel vindiaa- cupiditati indulgeat:fed refpicie
n Jin variis fucceflibus fauorem : vel etiam propter muneris ad gloriam nominis diuini , cuius intereft hoftes hoc modo
&ordinisdignitatem,inquaerantcolIocati:ita-vtnihiIin i- interire,vtextetteftimonium ir3e& iudicij diuini aduerfhs
pfis confpiceretur,quod non eflet admiratione,veneratione peccara. Et cum Spiritus fanftus has voces diAet, vaticmia
vel amore dignum : Nunc dempta hac gloria , autoritate & funt qua» certum interitum hoftibus in odio aduerfusDeum
fucceflu.fac vt vndique appareant fordidi & foetidi. ac d:gni pertinaciter perfcuerantihusprardicunr.ficut alibi deh^c te
qut ab omnibuR conculcentur & odio habeantur. nSD om- diftumeft copi ofius.
nem abundantiam fignificat. Et fciant]^cipttk quod dixerat verfu 17. vt qu«rant nome
Vtqudrant nomen tmm,Iehoua]Cz{ira finaHs,quam fubiicit, tuum,idque quid fit explicat. Ideo enim petit punirihofte.<5
-non itaintelligendaeft , quafifuturum exiftimet vthoftcs -ccclefiaf, vrgloria Deiintoto mundo innotefcat, &omnes
edofti aut frafti calamitatibus ad Deum vera poenitentia rc- agnofirant hunc Deum,qui fe patcfccit in hoc populo ludai-
deant:quanquametiam hocimerdumfit,vtinexcmpIoNa- co ( idenim innuit nomine Iehoua)eflreverum& Vnicuin
buchodonoforis & nonnuUorum aliorum apparec : fed lo- Deum,& non efl^e aliud numcn extra hunc DeUm , nec effc
quitur propheta hoc loco de hoftibus pertinaciter perfeue- potentiam vllam qux coraparari aut opponi huic Deo pof.
rantibus in fufcepto odio aduerfus Deum & ecclcfiam eiu.s, fit.Idque R fiat,non dubitat hoftes populi Dei deinceps fefe
idque ex fequente verfu facile colligitur vbi a»ternum ho- humiliaturos , nec fimili furore arma deinceps in popoluni-
ftibusexitiumimprccarur : quod fafturus non eflet fi fpes Dei fumpturos efte. - -
fuiflretemendationis.QuJcrereigiturnomenIehouaj.hoclo- Tu] Emphaticum eft,ideo iteratur^fubeftenimcomparai
co non fignificat , vt alibi m prophetis , vcra poenitentia ad tio inter Deum Ifraelis & alia numin^ fiftitia.
Deumconuerti:fedeuentuhorumbeIIorum , quilongea- ExcelfuifuperomrKmterram'] Id eft,qu6d non tanttimdo- -
Lus fuerit quam quifquam fperarat , cdoftum , cum magna minei-is Iuda;is,fed toti orbi terrarum: & quod omnis pdtc» '
trepidatione & animorum confternatione quafrcre quif- ftas quantumuis magna,tibi fubiefta fit.
PSALMI LXXXIII.
^^R T ES.^
I. Exordium>ad faciendam audicntiam,v.i. ne Dcus filcat , obfurdefcat , quicfcat : qUiim fit fortls.
Hiimanitusdiclum. ' ^ , r /* /1- •
II. Propofitio continens duo expoitulationis dapita. i, De artlmo infenfo &pellimis confiliij
contra popuIumDei,v. ?.£^ c.ad 6. vfque. z. Deimpietate blafphema & contumeliofa in Deumi*
pfum, V.6. His expoftulationis partibusfubilciturrcccnfio gentium,quiBcriminibusiftistenebantur,
.111. Injprecatio , feu petitio , Ecclc{iam,Ecclefiac hoftcs , Dcum ipfum rcfpiciens ^ a v, 10. ad finein
pfalmi. I. Ecclefiam pet^t nunc liberari.quemiidmodum olim a violentia Madianitarum v.io.ChananjB-
orum ft'b Sifara & labino excifis,v.io.&ii.& Madianitarum fub Horcboj&c.v.ii.Ratio^v.i^.hjErcditateni
Dei,qu«adcos nuUatenos pcrtinet, iniuftifllmc ambiunt. i.Ecclefias hoftes excindendi funt. Ponantut.
ieirur vt rota & ftipula,v.i4.procella & turbo iudicioi«ultDei,fint ignes & flammat quibus confumantur*
v.i J.& i6.5.Sumus finis,gloria Dei. i.Hoftes ignominia bperiantur,vt tandem Deu agnofcant & inuipccht,
v.*i7.defperatiautem(v. i8.)petfundantur pudore. i.conturbemur perpetu.6. j.crubefcantvoti^ otnnibps
fruftrati.^.pcreant. Atquc in his omnibus apparcat,Dcuni verum cxcelfun» cfle fupraomnes homincs^tum
inEcclefia,tumextraecclefiam,v.i9. V" ? v? ^ '
Ob S* R V A T l O NE S LOCORVM DOCTRINAE.
.^
Verf I 2 GHianquam noftrum eflpatienter quiefcere, fi quando §itfi Dei opg exoptant.clamare (^ conunuM Votu mKnu eius im'-
Demmxilium Merat.infimitati tamen noftrA cocedit vt de au- plorare dehet:tunc enim tacei ^ intwsfe continetDeus,qia in m^
xilioceUriternobuferendo eum interpeOemui. lis conjiitfttiftf^ore wlutmonititen»ptiih^H4f4lHintttmm
;,^*
\
' 1*
■m:.
"W^:
1*7:
>ff»
7*w^HPpn^
MOLLERI
r»
n t-,
■..'.■ , '^- ' .■■. tv.lfl-
•^)^':'^^ f^^.<31i^--' P-;^iA, 1. 11 ■C> L. H, C .!>*<«.. . ^M U L L t K,I- '^r-^V^-'^^:"-. ^'-m.y^Jii
*> SiCftti impidrUmfei^M^ios animos vdde lahijfAiiat,ita vnica v hqiUe nulU importuniits inChriftianam ecclefiam infmiunt .qtMtn
UiMtioefi,deipfaaptt^Deum0nqfteri,cmusperpetuiimM»u«efi degeneresChrifliam^
fuperbotcompefcere. \ , ioai.ii.i^ Dei€sconjultoauxiliumfuumdiffert,duinpremu^-
l -VitidtiturDeihofii. quicunqueecelefiaminfefiant.vndt non tureiusfiiirui,vtmirabiliterinv(tima necejptate perditis fit^cur-
vul^aritfiducia tmtefia oritur, communesyidelicet nobis cum Deo iat.Noflrum autem efl veterum ^ recentium Uberatiof.un mefni-
JJfeadkerfariosi . # riHfie.vt de futuro auxilio fimits certiores .
■ 4 Vtcunque adfuperbiarn 0 violentos impettu accedat etiam • ffluicquid pntexant impi^umpietati^ iufiitid bellum indi'
holiium caltiditas,danda eft tamen Deofua gwiatvt eimfubfidio xerint , eum hAreditatefua^oUare conantur,eiiifquefacrum numi
eontentifimuiificut entm fiangerefolet fuberbos qui rabiemfuam (qttod bla^hemiis ©* horrendis diSlerits exagitant ") pro nihilo du-
, dejpumant,ifa etia aflutos infuis confilik deprehendit ^ iniioluit. cunt:denique,qufcquid molefiia ptMi^gf^unt,redundat in Dei con^
Fidelesqi(umfubvmbraalarumDeilateant,^fiimpiorumli- tumeUam,qui in fuam cUeniieUtmio^^cepit. ^
hidinipatere ^ obnoxij ejfe videantur, tamen occuU» eiufdem po- Ecclefia vocatur habitactdkDi^:f0a hac legefe nobii coniunxit
' tentia feruAHtur incolumcs. Occukantur autemjitb Dei cuftodia, Deus vtjberpetuam quietem ^ domsciUum inter nos habeat, imo
quifuis viribus dijjifi ad Deum confugiunt^Audaces enim tandem vt ecclejta nofecus ei charafitquampatrifamiUaf opimapofjefiio.
dabunt nitditat'tsfu£pcenas. IdeSque nihil tutittsquam Jiib Dei 1^.15.16.17.1« ^luia intola^abilisefi impiorum/itperbiadumad
tnanu \uieft^re^dum proprii imbeeiliitatis confcijfalutem nofiram perdendam eccUfiamfe accingunt , veterum fdeUum exemplo ro-
ineifisfinuni coniicimtts. gandus eH Deui,vt eos pndeJaciat,quando aUter corrigi eornm in-
)s- Caufa conjfirationu d* crudelis odij impioritm ea efl quodfa- Jolentia nequn.donec confufi ^ turpiter projhati iaceant.
tan Dei eccUfiam extinguerefem^er conatur.ideoquefuos ^m»es ad Plagis impij trahuntur ad Dei obfcuram quandam notitiam vt
helia aduerfuspiosgerenda impeUete non definit:at impiorum va- faltem eorumfuror,qui ex impitnitatefrorumpit,conJUiifui ac in-
nifunifiirores,namvolunteuertereDeiconfiUum,inquofundata clufusteneatur.
.eftecclefiaperpetuitaf. NoabsreDei Spiritttstotvoceshisverfictthsaccumulat:partim
tS.r.8.p.\ Ardentijfimo affeSiu ^ comiUatts muUipUcique vin- quiavtfunt indomabilesreprobi,quanuisfipJuscafiigatiJint,col-
ctAo coniurtBu animis impij ex varits principibtts ^popultscoUe^i Ugunt tamenfuhinde nouas vires ac nottosfpirittistpartim quia ni~
irtmtineccUfiAperniciem:fednonefidifiicileDeo fuccurrereaduer- hil^pudnosperfuafumagisefi difiiciU, quam breui berituros qui
fits ingentes exercittts : nec impediet /tojira paucitas qttominus ab Uttin fummapro^eritateexukant.Id af*temfit,quianonfatisat>-
innumera hoftium crttdeUum coUuuie nos eripiat. , prehendimus qiiamJbrmidabileJitppUcium eccUfl& Dei opprejlbri-
6lftanqttameccUfi<ihofies,Deo beUumexprofeJfofionvideantuS' busimmineat.
inferre:quia tamen vbi Deusjitos iniufie videf inipiti, meditttnfi /p '■G^ntituu refugint lucem Dei contemptores, ^ nunc fihi ob -
conftituit adfufiinendos infulttts,merito dicit fcriptiira,iUos foedus ducant nebulas,nuncfeprofundts tenebrts immer^t,Detts tameeos
pepigijfecontra Deum. " perfequitur(^trahitadfuinotitidquaignorantiafipcUrecuperer.
Hoc Dei eccUfisL quafifatale efi , non modo ab extjernis hofitbtts Non aUter Deus exceUit inter homines, niftdum imperiofuo po-
imp(ti,fedplus moUfiiarum ab aduUerinisJratribitsfufferre.Sicuti titttr, nec quicquam opponitur ad ohfcurartdistn eitts gloriam.
A R T/I C V L I
t, Deus quo renfu filercjfurdum agerejnuiefcete dicatur.
1. Hoftium Ecclefiar fuperbia jtuirtultusjvarix artcs,cj»n-
filia praua,coitiones,conatus.
g, Ecclefia; fottitudo in proteftione Dei.
4. Multitudo impioifum Dei Ecclefiam oppiignantium:
Variahydrae ca^ita.-fcopus idem-vna cauda.
j. Gloriatio de multitudine aduerfus vcritatem & Dci
populum coh (pi rante,vanifllma.
<. ludiciorum , quat olim Deus in hoftes fuoscxequutus
P R AeC 1 Pv I.
eft,confideratio & vfus.
Impiorum profana iaftantia fuperbique fecurita.s.
Arma &confilia in Ecclefia fiifccpta tandeirrita ficnt.
Deimpiorum multiplici ruina.tum animarum, tura
corporum)& varix conditionis in praifenti vita re-
fpcftu.
Gloria Dei fummus finis liberationum Ecclefi» §f e-
ucrfionis regni fatanae per affeclas fuos veritatem &
•pacem oppugnantis.
7-
8.
9'
10.
A R G V M E N T V M P S A L M^-iXXXIIII.
RGVMEl^ITyM huius pfalmi yidemfere efi (jmd ^i.^s-Ci^. ^ eadem Jfcrtbetidt occafio,
Apfaret enim etiamhuncpfalmHmfcriftHm effe a Dauide eo tempore , ckmeie^Hs areec Saule
vagaretur htnctndefine certisfedtbtu , ^ nihtlnon calamttaturn expertretur : vel ett^m cumpro-
'pter belic afiidua ditniHs abefie a tabernacHlo cogeretnr. EtfiaHtern c^- amifito dtgmtatis ^ tnte--
ftina bella,qHibtii patrtam tempore exi/iffui videbat concuti ,^ conJfe^us grauiffimorHmperici*'
lornm in ^uibHS verfabatur^rauiter eum tunc affligebant.-tamen de hk ijHerelas nulias thjt ttutt hoc locv.fed ta-
tum id recenfet quod tudicabat omnium malortm eJfefHmmumi 0" cur/t (jttqifi cdttera confirantur-t emma leuiora
, exifiimanda^peniimtemnendaJlnt-iVidelicet^^
bfitury(^rtHe colebatur.Hanc cMamitatem fua hoc loco deplorat:eam(fuevt exaggerettVttttir non tantum col-
latfbnei<fua fuam conditionem abijcit infra vififiimas auiculaSi<jHA cum diu circumuolitaruntttaniiem nidulii
aliquemreperiuntivbipullosfuofexcludafjt.fedetiamfelicitatcM corumqiHibus afitdue viuere (^ verjari in
domo Dei concediturimultis verbis commendatyVt e regione exulantis a domoDei mifertafiat confi?ei^tor.Tan-
dem vero refiituife ^ reduci in regnurn petit,vt deinceps viuere in facro ccetu ^ colere Deum ctm Cdterispofiit,
Atque hicrurfuj felicitatcm eorum pradicat,qiuibHS viuere cJr verfari in co locovbipHbhcHmfit doBrindt mtni-
ficrium conceditwTtfaBa coliatione,Gua vnum dieWi<]ui in atriis Dornini audtendo verbo (Jrperagendis culti-
bus diuinis infumitur^prafcrt omnibus regnis fj; diuitiis huiusmudi.Jd^He vtverum efie ojiendat, bonafeu co-
moda commemorat.,qua verfantibus in domoDei diuinitus obueniant:ed(jue ita magna effc affirmat^vt nihil in
rebus humanis cum his coferri tfueat^Dc his vem in interprctatione dicemusJnfinc cpiphonema additytjuo hae
bcatitudinempiorum admirabundus extollit ^ pr^dicat.
Efl igitur totuspfalmus commendatio minifierij thPfina diuinitus tradit£:fueita tegere debemus vt in nobis
flmul aefideritm aiffindatur',^ fmguli efmramus vbinampt illc coetus , ^ni dtcitur ccclejia , ad fuam nos ad-
iungamus confefiione vira doElrin£y(fr inuocationeDci.Cum^ucimmcnJa Deibonitatenobis contigerit , vt in
his Ipcis in ^utbus publicum efl minifleriumy ^ fon.it voxdoSlrina eoeleflis incorrupta, viHamuSygratiilludbe-
mefciHm diuinum agnofcamus (fr pradiccmus , coejue ad pietatem alcndam fjr >^onfir)nandam , ^ adbeneficta
dc quibus hic pfalmus concionaturidcijuircnda vtamur.Catcra, <^ua ad explicandum argHmentum huiustfalmi
jpcrtincnt,petantur ex pfalmo 6^^ * >y .. - - , / ;,
P triumphandum ruperGithithfilio-
rumCorahpfalmus.
De titulo didum eft pfalmo 41.& 4^ Korah prdriepos fuic
leui,Exod.^.i.ParaI.<f. Huius pofteritati peculiare munus
ianieofum ad ctmplum Dei dcmandatum erat, 1. Paral.KT.
) Eranc
,*.Y
.^rafttetiinapraefedi excubi»rum r^^qpieaUudere bauidem
|DiyiAiino,cttm verfu i c.inquic, Mald limen cciilodtrc in. «trtni
|ttis m Dsusf&c. Ueaucorcjquod dirpsutaatnon ,|iidico iil^
3^uirciidumeflccucix»fiiii. Ipfumai;gttmentura, qiiodj>l»tfe
mtk tua lehoua «xcrdtuurh, r« nK^J^^ Dcu$
-'Attijjlf^catdeaderiutnfeu ilUetlfem i cbllatione. Con-
- , . „ . n • r. j^n j «-r - X '"*"'*"*'» ^«^*nco<i«tiotiemcuhiauictilkquibusl*berior/it
. cum'*^xongm.t, &Jirtoria_Dau,d..oj^ndunt ipfum ,^^^^^ . . ^<^flt„ ad templuih a? id altaria Doihitti. qaiip (*f : i„?6
wm futfle^hutm.pfajmtiqui fi t.s Corc djndc tanqua fic^lfc. ^imbv^ pullbs itaos exdlddcre iuxta aW-iriaP Lim cphceda-
J»«sdepofitafits|radttusfita,lkrutdus,&catertsquicui|que tur,nemjnei4:pfoiiibenteVeleas:irc6i^ViderituFauesaf-
iniunicamlus.Nome Korah .1?*,« liin vor9i'.V,«„«i.„Hr» *j .*«..,AV...i<L.!ii;u ./.^" : " r *
i clbiiccda-
<ius c^piam;fibn]toi:'i cupereijtfomir
ilgnificat caliiicie fcu [ • ■
eum xfiS^ iadttm,e{l.
>^ 1 Qn»m'di.l^(S:i|^to'«]^^feHerfidtu4attt«le;^ ^^^iDominipoifcE^^Tv^^^irtSZ;?^
"hbtiiextrcrtriiiW.''** ' ' " •'■ *^ -m d oucwtiapflii^^hi.s-fnh^ iir^...- k..i>-'u„,i„^^i. .
-tti d pucwtta eduditusftim,& qui iiuhl: hofageie debebam
Yt hon tantiim ipfe 'afiSdtfe teinplum adir^mjedetiam Lbe-
toimeosadfanclUariuHiDominiadducefcm,e6^uede ve-
ra jehgione edocerem, at^uc ica dd altai^rk 0dhiiiii quafi ^
ducarem,cogorhihc liide oberrarc & vagaii acconfic; pej;.
|>ertiis obe. i?ati«3HitsVcflekiiij JErilnihisprbcuratcmplo Oci,
IS'' Qli.ancoigiturtiielibr dt ciJhditlo auicaiarum quam
meii? nlfl V quahqilam nomeh eft gcneris dc omnibus auicu-
lismmofibus^^imcn n^fp^cie^ro.paffe.Cadcipitur, quodil-
ludgentfs auium:;pa(riinfit obuium.' & hoc loco pco paiTerc
icd6ijudicp,duii illadgenlis adfiin^, vtplurimam in te^is
_._^ ^ ««dificiisnidtfhcdr.-im Grgcus expbnit turturem, fed iia
;;fo,it<ideleaariaffirm3t,vtnihiIfitihi?ebushumanJs,quod '"'s Hebr»ii^fcitut-*rlA;
vi&i minifteriipiibliciinecclefiapra:ferenducenreat. Idei^ ^v"! „*^*"*} AppoTitio eftmcdnftruaionerconiunpendii
- ■' • - ' - - ^rtihiefthoc nomehturrt diaionibus^^ti^a&^^p. beirfde in
■ Orditurpralhthi^ abi^^c3fan>afi6hfc q
rij fignum eft. Affi tmat eiiilti nihil ede dulciu.synihil fuauiuS ,
nihilincQdiu5,tvihil amabiUusaut pfieftatiOSiquim perpetuo
Verfari inhat)itacuIis.Pei,hoceft,quam ciucm & menibrum
^ileccdefia; Dei , atque in coetu piorumanidue audirc&
difccrc doftiinam de Deo,& pietatcra exerccre. Non enim
habitacul»Peiil'»««ll'$itillai'n ftruftura tibeiitnaculi aut vaCa.
lcu ornanaenlsa templii quafi harum reaim evternarum, it-
quc in oculos cum ajiqiio fpledore fe ingeremium admira-
itione capiatur.Sed loquitur principaliter de voce doftrih^,
queein t6plo fonabat,i8cdc cultibus.qui ibi peragebantur.Hfts
fy-
que fe angi deinde affirmat , quod i loco minifterij publidi - 'r^ fe ". ^'^. "^'"^" *^"'" tiiftionibus^^^a
mi diu abcfle Co. atur.T/i*<jr»«cfc/<«Dci quidam ihterprBtah .- :rS*"."P»noTC vocis fynecdoche eft.Alrare enim pro templo
t«r regnum c?lefte:fed hoc eft alienum ab hocloco : quan- P?^^}^}'^' -^^** prarcjpua eius pars fit , ad quam iJle fubindc
qaam R .fifiem minifterijconfideres , tandemhos ad jllaas- S?*"S*' • ^" ^"^ verifimiJe eftaucs in ipfo altari nidifi-
temataberhaculadcducit.. '^.v ^Vbfprof)terfr^quentiahifacrfficio.rum. &in tanto^h^^
*• I /> I V • • • tl lUOs pmlos -pbtuiireric , iedad vidhas ferieftra<! A? ^/./Vi /" ,;.
iiUtfrtt ■dcftdeno) antmati.cain atria khoua^ : cof -m6s4ilhxLculi.)hidosfuospofuerunrEa^^^^^^^^
*h'eumS:caroniecyxulrant^HUcym viuum. I^'«« tahquim ignobiliorcs non nqihinat.fcd altare quod
Tamexponit magiiitudincm dcfideri} fui , quamfupracx- hiiset^at vicinuhi, vt& illarumfelicitateih pridicet , &fiiam
clamatioiie notabat,cftque hic verfus ii^ynnt fuperioris.Si^- hilfef'iahiexag^'6r6t, vjhi quamdiu ab altari illo abfit, tamdiu
pra aucem pfalmoi ;.eadcm fencencia,fed aliis verbis vtitur, fe fexulafe exiftiniet.' Hanc ludico eile fimpliciniinam /enti-
ideo in explicando hoc verfu rio funi.prolixior.Cum magno ciam huiuS Vtirftis .- hifi forte quis particulam r>N per pr«-
dcfiderio dicit fc femper refpiccrc ad tabcrnaouluin feu ad pofitioncm 4</veI /«x#«interpretaii velit,vt quod intcrduni
locum publici miniflerijmon quod in iilisextcrnis ritibus, fieri videmus.fcribatur prb NM , qu« fententiaeodcm cura
qui ad tempUim infttuti crant, obcundis , bmnem pictatem ^riore^redit. Ali j iudicant particulam nM efTe exclamantis
coJlocaret, vel etiam,quod vccis cxercitiis poenitentia; &in. & maghitudini dd/ideri j Dauidis declarandx /eruirc,vt qui
uocationis.aut Deo ipfo interea dum cxulabat,carerer(mul- ^ianqiiam alibi quoqite non inconiniode viuat, tamen nul-
ti enini abefTe a loco publici minilterii cogunrur,qui tamen 1" fihi domicilium iucundum putet, quo^ a tempJo Doinini
interea veram pietatem colut) fed quod fciret publicum mi~ ^t remotius.Sed nefcio an natura huius pairtjieule id patiatur
hifterium diuinitus idco inftitutum efle vthomincshoc ta- Itaque priorem' fententiam , quaead Grammaticas reguks
quam medio(perquod Deusefficax eft.incoIligenda&.fal-. . congruit,& fenfumjdoneumgignit,retineo.
uanda fiia ecclefia) ad Deum ducantur,& in pietate fubindct" - ^^•"^ ^eu4, ^Deus metu'] Hse compellationes plen» funt
hiagis& magis confirmentur : & pritcrea quod humanam sffeiSuum feu deffderij. Affirmat cnim fe alibi ita aocre vc
Imbecillitatem magis quamalijagnofceret.Ideotantopere* ftibinde ad illuni Deuhlrc:piciat, qucm per]>etu6 colfdum
dicit fe defiderare tabcrnacula Dei;& fuani cala|iiitatem de- fofceperit,itaqiie quiefccre aut animo coiiipofito fe cfle non
pIorat,quihismcdiisdiuinitus ordin^tis ad coliinda & con- poficortendit,antequaminillam tcrram reueitatur , vbi
firmandamfidem,&adexcitandum pietatis ftudium nunc l^^iregnumvigeatj&vblcultuseiusperagantur. Tues, in-
deftituatur; ^"'f>"^cusRcx,'ergo cupioviucre& verfariincoloco vbire
Verbum nSa fignificat confumi pra? defidcrio, id quod gnum tuuni gloriofe conihtutum adminiftras, & vbi fubditi
latini dicunt dcperire aliquem amove , vel etiam alicuiuiJ tuitecolunt. Tuqueidemes Deusmcus,aquo vitamhanc
amore dcper-irc^hoceftiitavehemeter amare,tant6queali- &cxteraomniahabco.Itaquead neminera aliumquim ad
--cuius^otiundi defiderioacceadi, yt j:6tal3gfcajjgj:onfijma-, terefpicere aut afpirare pofluni aut debeo.
risnifivoti co rposeuadas. Significaturigiturardensdefi-
derium , qiiod ita angat & vratanimu vt cacneni &medul-
las confumat,quandiu rc optata frui non liceat.
Atria nominat locum vbi populus conueniebat ad audi-
cndam doftrinam de Deo,& vbi ^iftiin* maftabatur. Signi-
ficantigituratrialocum minifterij publici.
Cormeum ^ caro mea] Ab anima tranfit ad corpus,& affir-
hiat defiderium hoctatum cfrcvtabaaimaintotum corpus
difTundatur.feque in omnibus corporis partlbus, orc,ocuIis,
hianibuspedibus,proferat &oftcdat.Id enim fignificare vult
vcrbo IJTquod in gcncre cu voci tribuitur, fignificitexcla-
inare,& plcruque de Ia:ta voce ouantiii aUt tripudiantifi in-
telligitur. Sed cum reliquis membris aut partibus corporis
tribuitur> vtin hoc loco, fignificat,ge(tinscuilibet mcmbro
eonuenientes , qui indiccsfintintcriorisanimiaffcftusfeu
defidcn^jedere Refte igitur cum ttimi aut toti corpoii tri-
buitur,verbo>geftiendireddipoteft. n ; '
Dmm viuum ita nominat vt fignificet fe hnnc Ded dilf^r-'
•ere a commehtitijs numinibus acmortuis idolis,&arcam,
qusefymbolu erat praesetia* diuin*.ita intueri in faihiAuat^fo
non vt Bthnici mortua fua idolaifed vt animo ad Deum vf-
uum& vcrumconfcedat.Iscnim dcbctexternorumritttutn
icfyrhbolorumeflevfiis. ; f - .f^tvMsi • i':?'*:;^
4 Etiam pafTer iniiifrnk dtsmum , 8c kiftiildi* '
liiiuiii fibi > in quo[t/^*]r6poiriJrt ptjHos' fuos^al-
5 Beati qui habitant in domo tua:in fecula[/^w>-
/'rr,/?rr/7tfr«o]laudabunctc,Sclah.
Alia amplificatio eft a fclicitate & beatiTtudine hominum
quibuscontingacperpetuo viuereineo coetuquidiciturec*
clefia, & in quo publicum fit dodldnaj miniftcrium: vt iteiu
cregione fuam miferiam confiderandam & deplorandam
proponat.Magnaquidcm feltcitas eft auiwilarum qu^liber-
rime adtemplum f^onijni aduolit5r,& ibi pullos fuosexclu-
dunt:qiiat?nien£clicitateego iamdcftituor, atqueira infrji
ipfasauiculas videor abie(ftUs;fed multo maior eft felicitasSlJ
beatitudo homin uin,quibus habitarc in domo tua concedi-
tur. Hiscnim tu tanquambonuspaterfamilias difpenfas &
diftribuisortinia tua bona., iuftitiamfcilicet.qusecftaccep-
tatio gratuita & ius adoptionisfiliorum, varia dona Spiritus
fandti, &hxreditatem vitf c^eleiiis. H^c jfignificantUr hoc
mebro, cum inqu!t,B;e'»« qui habstmt in do mo /»4.Non enim
otiofa efthxchabitatio, aut infrugifera : & dotnus h*c non
eft vacua aut egens. Sed ciim talem habeat p^atrenifimilias
quiDominus fit vita»&«ternorabonorfi*,taliaab ipfo di/1' •
penfari affirm,it. Ideo bcatosproniiciat qui in hac domo ha-
bitant. Hocprimumcftin hocvecfti t{u6d obfcruatu di-
gnupieft: yidelicet.quodaffitinar., CQs qui funt membra
ecclpfia-jcffe beatos. Beatitudoir^Vo intelligatur feciidil tota
do^rinani diuinituspatefaaam.Eft beata ecclefia, non vt in
■"^••.. . .11 .
•N.
!i*|»'WJff^«F'.!:i'JW!l|'P^
hic vfta He eyempta omnibds aerumnis &niifeni$, fed n;a.vt
in hac vTta habeat veram notitiam de Dco & beneficiiteij^,
veras & firmas conlblationes , qu;^ lunt ihiri? Vifae asN^iinz
accenfaa Spiiritu fando in peftoribus noft|:is,in quibiis tutp
acquiefcat m vtraque fortuna,& tandena ex hac srrumnpfa
vitajBiieretin illamyitam,,ih quo c6laml>eumyid«^b,i^> fiSP
perfundetuc «tema iuftitia & j«ti?ia, v .j
' ' Secundo antithefis confi<leretur, : fi , tantum iUi beati {xa^ti,
quiin domo Deihabitant, necelfe eft qui fijnt exiira ecclefir
am asterna morte perire.Nam extra ccclefiiamjtt refte vetur
'ftasdixit,non eft falus.Vt igitur Nazianzcnus dei^e inqi^it;,
^Cntu »m KiC»i«v ivat /*offt Apii «xv|gi , ita finguli cogitemus hof:
'vnicum ftddiumnoftrQefredebcre.ytnos illi coetui adinn-
gamus, qui dicitur ecclefia:£dque non tantumexter^aprp-
fcflione do^rina?>fed veraj^e ^ pictatis cultn^ ^ \ v> .n
'V^^ Tertio verbum ^^iflw»<6 dliligeteii: nptandu el^.Signmcar "
enim,cos qiii vera membra fiint ecclefic,.non efle tanquai^
* hofpites,qui mox vifo aut falutato ho^'ite ac lcuitcr guftata
ipfius ^iXM^ e^jrU indc diicedant,&' ad alia hofpitia quaexen-
dafe conuertant:yt reuerafaciuntquitantum cxternapro-
feflioncdoftrin^le eccl^/i«adiungunt:autquiad tempus
■ doArini fu(cipiut,& rurfys aliis atq.aliisdie caufis fcu occa-
■ fionibus deficmnt:fed tanqua ciues , imo taiiqua filiosfami-
' as pcrp6^ manere in hac domo, & expieftare h«reditatem
abhocz^atre fibiparata&repofita.nodcficerecaptosvelho-
noribus vel opibus & deliciis huius mundi:vel fraftos metu,
calamitatibus aut duritic patris , quar fc in cruce & ;ruixi-
nisoffcrt.
Domum Dei,<\uznquzm Dauid qui fub lege erat .primiim
intelligit illud tabernaculum feu templum,in quo arca Do-
mini repofita erat,& vbi cultus diuini pcragc bantuntamcn
fimul ifitoiJKA;^ »1»« intelligi vult ccclefiam > vbicunqueloco-
rum illa fit aut confpiciatur. Erat enim tepore Dauidis vnir
catatiim domus cultui diuino &externo dodrin^ minifte-
tio dcftinata:fed fparfa euagelij voceper totum orbem ter-
Tarum,domus Dci cft, vbicunque fonat vcrbum Dei purum
& incorruptum,& facramenta iuxta inftitutione Girifti re-
fte adniiniftrantur.Ideo domus feu templum illud in popu-
lo Iudaico,ad quod conueniebatpopulus auditurus do^ri-
nam &pctafturus cultus,typus erat ecclcfije percotfi orbem
tcrraru propagada». Itaque qux de hac domo pr«dicacur,ad
ccclefiam omniiitempoium&locorum runtaccommodada.
Perpetub laudahuntte^^Alia. eft felicitas eoru qui aflidue sut
in cccIefia.Non tantum per fc fijnc beaci, hoc eft,partictpes
omnium bonoru caileftium, fcd fubinde gratos & Deo pla-
ccntcs cultus prajftant , inuocationem,gratiarum adtioncm,
•confeflioncm , propagationcm vcra: doftrina? & aliapieta-
tis ac dileftionis mutux officia.Qiii cxtra ecclefia funt,pror-
fus nuUos cultusprxftare Deo gratospoffunt.Qui vero a lo
co miniftcrij publici exulantauc abfiint longius,vt Dauid eo
tcmporcmultis & variis rebusabducutur,velimpediuntur,
«eaffidui cfreincultudiuinpptoffint. Muftacnimhisobii-
ciuntur, quai rcmorxarque ii)ipedimentafuntpictatis, &
non cft illa occafio quse eos inuitct ad illa pietatis exercitia,
quibus caftcii occupantur.
6 .Bcacushomo* cuifgrtitudoin te.-femitg in
corde eorum.
Rurfns bcatitudincm illorum qui in ccclefia funt pr«di-
5«j^fuumdefidenummagisbfteir^^^^
' illis pompis facrificiorum atque aliorum rituum illum tan-
tum deleftariwiut in horum cxercitiis beatitudincm omnem
reponere cxiftimet , iofos pios a veris fuis notis , vnde illa
bcatitudoaEflimanda ht,dcfcribit. Noncft,inquit,a»ftiman-
da pietasaut beatitudo hominisab externoru illorfi rituum
obferuatione, quos illis fine impediinento affidue exercere
licct;nccegb proptcrea tantiim itaauide ad templumfeu
fanauariu Domini afpiro.fed aliud eftbonu,quod ex illo af
fiduo cultu &pietatisftudioad Dei cultbres redadat,qu6d-
que ego tato dcfidcrio expeto,videlicet,qu6d aflidua doftri
na & cultu diuinb homines afTuefiunt, vt omne fua fiduciam
in DeucoIIocet,& toto animo in ipfljm recumbat.Ha;c fiim-
ma & vcra eft hominis bcatitudo.qu^ cff illo extcrno niini-
flcrio tanquam mcdio fcu organo diuihitus ad hoc inftituto
oomparetur & alatur,ncmo mirari debet rae tato fanftuarij
afliduevifendi defiderio tencri.
Dcindc inqmt,Semita incorde eoruth^Vlzc phrafi fpeftacu-
/ \u illud cxternii fcu morcm in populo ludaico vfitatum no-
,, tari exiftimo. Quotidie enim magno numcro afcendebant
Ifraclita; ad templnm oraturi & oblaturi viAimas , atquc
huicccetui ipfe Dauid intcrefrc optat. Scmitas igitur afcin-
dcntifl fubindc ad templum vocabulo mVoO notat. Scdnc
in illis externis rcbus,quaf per fe no magna pietate prg fefc
runt,& fgpe cum maxima hypo<;rifi funtc6iunftar, fixus hx-
«crc videatur,affinnai| ilfos bcaros efrequiitaperijlasfemi- ^
«as pcdibus afcendunt ad cemplum , vt fimul interea animis
& corde ad Deuni ipfum ,qui in ifta templo colcbatur, afcfc-
dit.Idco inquit beatos cfTe quibus fcmitas funt in cor4e,hoc
cft^ quinihil aliud cogitant quim quornodo ad D^umcon-
fcondant, , quiquc his cxtcrhis cajremoniisnon aliter qu3m
fcalisfeufemiti^-quibus ad Deum perucnianc.vtantur.Hanc
ittdicQ eflefimpliciffimamfcntentiam. Alijpauloaliterex-
ponuntjSemita; in cordc eorum,id cft, qui viam i Domino
prxfcripcam fequuntur.non fequuntui:ruaXomnia,aut opi-
mones quantumuis illx irrjdcj^W?^>i fcntentia quanquam
vcra cft & minime rciiciendartattll^-^in ^um toto orationis
contextu cohsereat, aut cx hi? virbii extorqucri poffit , non
ratisintelligo.
^,x^^^7^ iXranfeuntes per vallemi moriVlpfliem po=r —
fient eam ; etiam cifternas [ ^ua^ ] pperiet f teget]
pluuia. ' ' ' '' * ' ; ' ^ ,
Dixeratnihilcfreoptabilius, nihiliucundins;nihilfuam'us
aut vtilius horami pio, qua affidue verfari in domo bei,vcl
f^Item hberum fuhinde ad eam fiaberc acceirumredque no-
mmcfeUccsprxdicabatauiculas, quibus ad altarc Domini •
cxtrucreflidosliceret,ctiamfivtilitas illa mgcns fc fruftus,
qui ex domo Dei rcdundat, non ad auiculas,fcd ad^homines
fpeaet.lUo enim exercitio confirmatur fides & pietatis ftu-
diumin fanftis ,&crebraitioneadtemplumtandcin corda
. & animi aflliefiunt.vt adX)eum acccdant. Na Dcusper mi-
nirteriuar illud externum cftcfficaxincordibushotninum,
yt alibi dicitur copiofuis. Hanc fcnt cntiam nunc confirmat,
&rurn.s, vtvcrfaprxcedentcdixi,rcfpicitadillamconfue-
tudmempiorumconcurrentium quotidic magno numcr*
ad tcmplum.quorum flagrans & ^rdens animi ftudiuni in vi-
fendo templo & obeundis facris notat, vt fignificet fe no mi-
nore quim illos ftudio vel dcfiderio afpirarc ad tcmplum:
fed probiberi vel cxilio,vel.quod mihi magis vcrifimilc fit,
beliis d:utui:nis , propter qu» abcflc diutiiis a' tcmplo coga-
tur,non finefummofuodolore. ' J^
Dicitigitur,pios quibus femita; furttin corde, tranffrc*w
vaUem moris abundantem.hoc eft,pcr ftcrilcs, aridas & ina-
nes folirudines^per quas molcftum fitircr faccre,eo qubd a-
quis careatfnam morus in locis ficcioribus nafcitur^ncc im-
pcdiri vlla itincris difficultatc.aut moleftia:non fiti.ncc ar-
dorc folis prohiberi,quin alacri animo per illas moleftias ad
Deum contendant.Ita ab extcrno figno intcriorcm animi ac
dorcm atquc ftudium in piis defcribft.Et e rcgione focordii
& ignauiam ahorum rcprchendit, qui nullas difScultatcs, _
autmoleftiasproptcr cultum diuinum fubire volunt:ficuc
hoc tcmpore multi maluntfub tyrannidePap? viucrefc pei;
petuam confcientiarnm carnificinarn pati, quamcumopum
fcu dchciarumfuarum difpendio migrarc ad ca loca.in qui-
bus liberumhabcant doarinac & facramencorum vfum. Ta-
lcsigitur malunt domi rcfiderc, quam pcrvallemniori cum
totdifficultatibus, difpendiis &pcriculis adtemplum Do-
mini tranfirc. Sed quibuscordi cft pietas,&qui ferio Dcum
colurtt,iis non moleftum eft,relia3 domo,facuItaribus,hor-
tis cttltis & vmbroffs,fprctis hohoribus & dignitatibus tranf-^
irc per localafpera&vallcs ficcas:quin potius magno dolore
. P»»1"V '5i. valle^fibi /w^«wj^»r«,&,fi fcaturisines aquo viuae^i
non mueniartt,raltem cifternas cftbdiut,in quibus aqua plu-
uiacolligatur.vt fitim intcr ambulandu reftinguerc pofiirtt.
Tantus igitur cft in iis ardor.vt nulla cos difficultas,nulla ob
ftaciilaaut impcdimcnta rcmorari poflint. Et qux Dci erga
i|»foscft bcucuolentia,dat fodientibus aqiiasviuas.vcl faltcm
aquas pluuias.quibus molcftias itineris & fitim rcleuarc pof-
fint.Hanc iudico efle huius verfus ffmpliciffimdm fentcntia,
quafcum anteccdetibus & fequentibus vcrfib6s rcfte coh«-
ret,&non minus quam ahorum intcrprctationcs conditiong
ccclefix fcu coetus pior um in hac vita depingit.
Tranfit ecclefia omnibus temporibus pervallem morf,
eundo ad domum Domini.idcft, quicunqucpieviucrevo-
lunt m ehrifto,& fe ad ccclefiam aggreeant, hi expcriuntut
m hac vita varias difficultates &aerumnas, prcmuntur fame,
fiti,ardore fohs,hoceft,pcrfecutionibus, grauiffimis odiis,
perfidia amicorum&aliisafrumnis, Intcrea tamcn non de-
fiftuc a labore itineris fufccpti, &, vt fiti m cx labore & mole-
ftiaitmcris contraftam aliquomodo rcftinguant, fodiunt
fontcs& cifternas,qua? aquaspluuias contineant. id cft, qu«-
runt confolationes cx v6rbo Dci, quibus fe aduerfus arftum
irajdmmae, aduerfus «rumnas & pericula fuftentenf quas fi
mox non inueniant plenasaut vbercs, tamen aliquas fubin-
de concipiunt cxcifternis , quxpluuias carlcftcs cofitinenf
doncc tandem eo pcrueniant vbi Deus coram vidcatur &'
astcrna iuftitw ac l«titia fuoipcrfundat, vt fcquenti vcr-
fu ^.
1^49 I N P S A L M y M hXXXl V. , ^'
■■fu dicitur. A d Iianc imaginem c6gniit illud Icrem.i.qui rc- quar rc^iiis icongr uit »d ea qua» lam dida funt. *
"prehcudens Aios auditores, inquit , Ifraclitas deferto fontc Videbitur Dew Deprttm in S(on]ld eft , donec tand€ ad fan-
aquat viuaj,fodere fibi cifternas diflipatas & confraftas , qiue ftuariumpertihgant , vbi Deuni Deorum videant, in Vjcrbo
aquas non cotineant. Vterque propheta refpicit ad naturam fcilicet & minifterio,hoceft,in illis extcrnis fignis qu» Deus
ilhus regionis. Non pafllm inueniebantur fcaturigines, ftd. voluit cfle fymbola&pignora fu* prarfcntiz in hoc populo,
plerifque in Hocis eftcdiebantuc cifterna! , qu« illum defe- at^ ex hoc intuitu fuum dcfiderium expleant.Nam in hac
^u^i nonnihi^ folabantur. vitaDcusnonvideturcoraTndefacieadfacicmrfed vtPau-
Nunc aliorum quoque verfiones confideremus. Nomen lus inquit i.Cor.ij.Per Ipeculu in «higmate. doncc tandcm
NM pfcrique c>cponunt fletum. Septuaginta, lacrymas.Exi- illc dies la?tus ilIucefcat,quo non ex! partc eu cognofcamus:
itimant enim jM icriptuin efle pro liteia afl&ni n & nota eft fed de facie ad facieintueamur, & artferna vita & Igtitiafrua- '
/ignihcatio verbi n33 quod flkre fignificat. , Valle autem fle- mur.Hoc igitur c^cmplum piorum fijji proponit Dauid, t£
rus eodem pene qupn6$fenfu iudicant dici f^ivtxn-^iKtSti collationcfelicitatis eorutn.luam mif^riadcprgdicet^&De-
multitudinc calamitatum feu x/umnarum quibus in hac vita um hoc argumento moueat , vt quam primum ipfum in pa-
obruitur cfclefia. Hjb enim lacrymas fajpe piis cxcutifit. Nc- triam reducat & reftituat,ne qui Rex fitin populo, deteriore
que hanc interpretation6reiicio:quanquam quod fciam no- loco aut conditione cenfcatur quan» alij , neuc diurius cum
menilludinhacformainScrptucanovfurpetur.Scribituc maximofiio incommodo & pcriculo a publico mi«ifterio
cnim vd na vcl n^33 y^.lty Oa vel n^Da. Nonnulli Naan pro- arccatur.Eaque Vota nunc afliduc in corde& orc habere de-
priumnoraencuiufdam valiisefl^cvolunt. Pofterusmem- bentqui Poncificiaaut Turcicatyrannide rctinentur, quo-
brum fic intcrpietantur, Etiam benedidionibus operietur minuseJreinlis locis vbi fonat publicc vox doftrin«c«le-
vel ornabitur dodor i ficut & hoc, quod de fontibus paffim ftis,& facramenta rite adminiftratur,poflint. Nos verb apud
cffbflis dicitur,de doiloribus ecclefi| intelligunt,qui paffim quos, Dei beneficio, minifterium dodrina; ett inttauratum,
non finc labore , difiicultate , & periculo, homines doccnt, ita hoc piorum cxemplum.quoid hic proponitur,intueamur,
& propagare dodrinam caelcftem ftudent : ita tamen vt ille vt in nobis quoque finiile ftudium & ardor religionis tuen-
laborlixofruftunon careat. Nam & ipfi variis bonisaDeo da» accendatur, &deminiftcriopubliconon minusreucre-
oxjiantur , ellque Deus etficax per illorum niiniftcriumin tcrfentiamusquamilli, qui pofthabitis omnibus donielticis
auditoribus,vt multi conuertantur & fiant h^redes vitJe coe- deliciis & commodiratibus,iefe in afpcras,longinquas & dif-
Iell:is.Dehacbcncdiftionc prophetam loqui exiftimant.Sed ficiles vias coniiciurit, & in itinerc fame, fitim, folis aeftum,
totuspfalmusloquitur non tantum de doftoribus ecdefia- & alia incommoda cxperiri & perpcti raaluiit,quam dlutiiis
rum.fed dc vniuerfo cottu piorum. Ideo priorem fentetiam aminiftcrio publico abefle, authisadminiculispietats &
malui rctinere. Diuerfita» autem intcrpretationis orta eft falutis noftrx carerc. Quam vero frigida fintnoftra peftora
ex duarum vocum ambiguitate. I. vocis miOquse cumeft ad religioniscultura, &quanto cumfaftidio feu contcmptu
participium praefcns tertix coniugationis , fignificat docen- ad facra publica accedamus,res docet.
tem feu dodorem:quando vero pro nomine fiimi<ur,fignifi- riNn' quidam interpretatur imper/bnaliter,videbitur:qiiia
cat piuuiam, vt vidimus in loele cap.i . Vtque nonnulli do- exiftimant ^N efle prxpofitionem.Itaque ficreddunt ; Vidc-
ftorem redderent, moti funt nomine ni3i3quodineafor- bitur ad Dcum. Scd iudico cum aliis nomen^N Deum hoc
ma bencdiftiones fere figni f cat,cum alioqui , fi pifcinas feu loco fignificare,& fcribi cu f^gol propter virgulam macaph,
cifternas reddere voles,fcribcndiim fit cum zere , non cum qu« accentum trahit in fequentem didioncni. Eft enim rc-
cametz:13crachabcnediftionem, Bcrechavero pifcinamfeu gula Grammaticorum, quod fyllaba cura accentu mutct
cifternam,quas aquam copiofam continct, fignificat. Sed v- quantitatem vocalis.
fitatu elHn lingua Hebraja vocales mutari in,cognatas,&fa- Quod autem dicitur i»Sion,ex eo nonnulli colligunt, hiic
cile zcre trafit in.cametz.vt iti hiscxcplisvidcreeftCDVox pfalmLjm confcriptum cflbnon fub regno Saulis(namtunc
Pfalmo ii8.'3NXin^ txod.a .^.czan^UVSicut rurfus cametz arca Domini & fanauariumnondum crat in Sionjfed tcm-
tranfit in zere vtpfalmo 68. CDin &c.Ex ex lof.ciy. appa- porefcditionis i filioAbfalomo motx;fed quia illud tempus
rct etiam na^a fignificare pifcinam. Ciim cnim Caleb filia: fuga: Dauidis non fuit duiturnum, vt huicientcntia? minime
fua; Achfe dcdiflet agros in loco ficco & arcti ad meridiem, congruere videantur hx querelse , alij priorem fententiaiti
illa admonita a maritoOthoniele petit a patre loca irrigua, retinent:ita tame vt tales quidem preces tempore exilij Da-
& vtitur voce n3"»3 quam etfi plerique reddiderurit benedi- uidcm concepifle,atque in finum Dei cfFudille affirment.Sed
^oncm , tamcn cx his quae fequuntur apparer,pf o cifternis quia multo poft pfalmum confcripferit &Koritis afllcruandfi
aut pifcinis,ex quibus irrigari loca fubieda poflent accipie- tradiderit , ficri potuifle vt montis Sion mcntionem faceret,
dacirepotiusquam pro benediftione. Ciim cnim dixiflet tanquamdcpr^fentiftatu.inquo restimcerat,loquens,
Achfa,DamiIun3n3ideft , cifternam vel pifcinam, quia Egover6cumomniadiligcntiiisconfidero,videoprophc-
terrammeridici dedifti mihi.hoeeft, ficcam & fqualentem, tam n6 de alia calamitate fua.quam quod diutiiis abfit a mi-
& perpetuis ardoribus folis expofitam & exuftam:mox tan- nift:erio,Ioqui,cum tamen pfalmo 41. & 6j. c^tcras calami-
quam explicatuta hocj&oftefura quales ciftcrnas petat,fub- tatcs & pericula , in quibus tempore cxilij verfabatur, multis
iiigit:& dabis mihi irrigua , feu vt ali j rcddutjfcaturigines a- verbis fimul cxaggeret & amplificct. Itaque iudico Dauidem
quarum. Et dedit eifcaturigines ruperiorcs&inferiores.i, pfalmumhunc conipofuiffe,cum rcx huius populi conftitu-
pifcinas fuperiores &infcriores,qux: affidue aquas dciiolue- tus propter bella aflidua,qu5 foiis cum hoftibus vicinis gerc-
do locaadieda irrigabat.Nam C3^0 ni^i feu deuolutioncs bat, cogcretut diutius abefle non tantuma iuis , fed a domo
aquanmfaominat ioca ex quibustlcuolmintur aquag. ^— — Bfi. At que huc pemnere il' -m precationem,quae feguitiir,
Chaldxus interpres reddidit, Benediftionibus operiet il- exiftimo,vt fcilicet quam prirnum , fclicitcr confcftis bellis,
los.qui conuerfi fuerint ad doftrinamlegis cius. Latina ver- & rcbus cxternis conftitutis,redire domum poilit^non vt ibi
fio qug cx Grarca fumpta eft fic habet , In valle lacrymarum otio,deliciis ac voluptatib. diffluat,aut genio indulgcre pof-
inloco quempofuit , etcnimbcncdiaioncmdabit legifla- fit (qticmpleriquefrudum&finemviftoriaruefle ftatuunt)
tor. ScdhaEcquamalienafinta' fontibus, facile vident qui fed vtfrequentarctempium, &facros cultos peragcre cura
vellcuiterhanclinguam attigerunt. caitcris poffit:cum fciat his exercitiis pietatisfidem &c«re-
8 Vcnicnt de viitute iti virtutcm : vidcbitur rasvirtutesacc^di&ali:inaliis vcroqui dmtiusaminifterio
Deus Dcorum in Sion. publico abfunt, illasplcrunqiie languefien: in multis etiam
Pergitin defcriptioncftudij&ardotispiorumin vifendo pror us extingm.
&frcquetando fauftuarioDomini.Nam quod dicit tranfe- 9 Iehoua,Deu$ excrcituuiT),3udi prccationem
untespervallcm moriirede virtute invirtutcm.de turma mcam :aufcultaDeusIacob,SeIah.
inturmam, veldefucccfluinfucceflum , idemeftacfidi- j^ Clypeus nofter, afpieeDeu5,&inrucre frtf-
ceret,eosturmatim,cateruatim,&quaficertati^^^^^^^^^^ /^/f.lfaciem vndi tui. ' .
quotidieadtemplum,jdquefaceremagna alacntatc , cre- ir -i \ .,
lcentc fcilicetfubinde animi robore & fucceflu,nec vllalaf- Commemorationt dcfidcirij fui additprccationem,qu5 eft
fitudinc , nullis itincris difficultatibus, vel logitudine vel a- propofftio pfalmi. Et quia verfu pr^cedete hxc cxpofita efi,
fperitate via: retincri.Nam Vn fignificat exercitum feu tur- non fum nuc prolixior.Qupd autem dixi,pfalmu rcferedum
mam militarem , qua; ftrenue adit pericula, & fortiter rem efTc ad illud tepus quando foris bella Dauid cQ finitiiims ho-
gerit,&nonnifiper ftrenuitatem&virtutemparitviftoriam ftibus gercbat, idmultain his duobus vcrfibufconfirniant.
& fuccclTus. Inde poftca & pro ftrenuitate feu facultatc & Primitm enim nominat Ichouam Dcuni excrcituQ,ficut & fu-
fucceffu vox accipitur per /uiTaxn-^*». Atque mdc eft quod n»- pra verfu fecundo,vt oftendatDeo facillimu efle hoftiuvircs
nulli qui de dodtoribus ccclcfiae hos verfus exponfit,ita hoc fubito frangere & copias diffipare,atque ita bello <juod gc-
mebruinterpretatifunt.Perguncdeviaoriain viftoria.quia rebatur, finem iinponere: vt potc cui militet tota rerum
nuncalioslucrifaciunt.feuvcrbodiuino fuperatos & vidos creatura,& cuius fumma fit potentiaacrobur. Deinde nomi-
ChriiWinobfequiuredigut. Scdrctineoprioi;cmfcntetia, nat cura clypeum non fuumtantMm, ied totius exercitus»
n i/
V
o
r^T^
LEC
vt grabs illtid beneficiu piKdicet, quod haftenuscxercitus
feruatus efTetinfolumis, atquc huius prasftiti beneficij com-
mcmoratiorte etmcommoncfaciat, vt qui hadenus fe adef-
fe
im-
que tacita fimul in hoc membro coUatio. Primum enim
quit,Sum rex huius populi abs te conftitutus & vnausicrgo
«quumeftme quamprimum feliciter confeftisbcllisredi-
rc in patriam.vt non tantum foris bella gcra, fed domi quo-
«ue rempubl.reae conftituam & adminiftrem. Deinde cum
tex fim,non debeo detcriore effe conditione quam alij.qui-
bus in patria affidue licet ire ad t emplum 3? intereiTe co^ti-
busfacris.
I^IC MOLLERl 7si
rcligiofis fortaffis etiam aliis no« pWfiis profanis , natura
tamen ambitiofis:eam tamen ita extollit & commti^datDa-
uidjvt omnium impiorum fplcndori,dignitati,Iuxui & volu-
iii perpetua dbfenfione huic exercitui oft^derit, deinccps ptatibus antefcrre non dubitct. Ac fortaffis eam ob caufara
QuoQue amoreni fuum in largienda viftotia , & reducendo liicpfalmus Koritis trad.tus eft afTeruandus , vt^de djgnitatc
bpatriamexercUoftcndat. ^ . ^^ fuimimeriscommonefaaialacriore an.mo &ftudiaidobi.
Tcrtium aroumentum fumitur i perfona ipfius regist^ft- r ent , nec ftirltis clamonbus aut urnfionibus vulgi frafti mi-
" --._.. nifterium fuum tanq^am vilc & contemptum abiicerent.
Verbum fi&inon Grzcos interpretatus eft m»stf'ffititS)ui ab-
iedtum efTe , ad fententiam magis quam ad verbi fignifica-
tionem refpiciens.
Tertia coUatio eftinvocibusDMfif/wij^/VMmiVtenimDeus
autor & fons eft omHis boni,vita: & falutis noftric , itamini,
fteriumeiusadhuncvfum inftitutumeft , vthorumbono-
rum homincs fiat participes.Econtra impietas vt a Dco nos
Crebra repetitio eiufdem propofitionis ardorem animi & , abducit ,ita bonis illis nos fpoliat & in ajtcrnam mortem &
magnitudinem defiderij in Dauide (iflendit, Itaqae non eft cruciatus perpetuos nos abiicit.Tabernacula igitur impieta-
inanis & otiofa.Etfi autem no cxprimitur quid petat,tamen tis feu impiorum domui Dei opponens.oftendit tantum cflc
ea<^ueiamdiaafunt,&quje/cquuntur,oftendunteumnon interhxcdifcrimmis , quantumeftinterlucem& tenebras:
aliud pctere quim vt copia fibi fiat adeundi templi. Itaque inter vitam& mortem.inter bcatitudinem fcu I^titiam aeter-
orationem nominat illa vota & crebra fufpiria fua , quibus nam , & damnationem feu horrendos pauoresac cruciatus
ad templum afpirabat. Non enim ore tatum aut verbis con- tam corporum quam animorum nunquam finiendos.
ceptis pii cumDeo loqUuntur.fed votis quoque & defideriis Maluit autem dicere tahernacula mpietatK,(\xiim taberna-
cordis qasE quidem non minus penetrant cxlos , quam ma- cula irnpioru, vt oftederct,homines impios & profanos nul-
cni damores, vt cx Mofis exemplo apparet,Exo.i4. lis alii/ rebus occupari , quam qua» nos a Deo alienant & ab-
Chpeia wjleryajpice']!^ eft,ficut haftenus nos protexifti ad- ducuht, quxque horfendos animorum pauores & pertuiba-
ucrius hoftmm vim & fcruafti nos incolumes : ita deinceps tiones gignunt.Id enim vox y UT proprie fignificat.
oftendc nos tibi curx efTc. Afpicerc enim dicitur Deus, cum _ fift & hoc notandum, quod ciim dc domo Dei loquitur, v-
■■ - - •- .... titurnominen'3qUodfignificatfirmum&durabiIea:dificiu:
dc impiorum vero sedificiis loquens vtitur nomine CID^^TnM
quod fignificat tabernacula feu tentoria^qugtantiim ad bre-
ue tempusextruuntur,& ex loco in locumtransferuntur, vc
inftabilitatem conditionis & fortun» impiorum notet.
12 Quia fol & clypcus lehouaDeus: graciam
curamalicuiusfufcipit,autpotius fufcepifTe reipia dedarat.
Qui enim aliquem negligunt,faciem ab eo auertuntnecad-
fpidunt. Formafermonisigitur fumptaefta commurii con-
fuetudine hominum. CtypeusiMiTMvuju/*»f pro dcfenfore ac-
cipitur.Eo refpiciens Grxcus reddidit,cJwigjiaw/fw.
liej!Ji«/»/^c«wC^f//Z»f«i]Qupdprototoexercitupreca- _
tuscrat.nuncinfpcciepro fe quoque petit. ^ftque magis & gloriam dabitlehoua t non prohibebit [r/»/»«^r;
recHfahityftilftrahet. ]^honum anibulantibus in inte-
griratc.
Aintyoyia. cft fupcrioris collationis, qua rurfus amplificat
beatitudinem corum qui in ecclcRz funt, congerie variorum
^mphaticG hoc quod dicit.refpice vel intiiere faciem , quam
q\jod antea gcneraliter dixerat,afpice.Petit cnim fibi pecu-
iiariter euideniiora figna beneuolentia; &amorisdiuini o-
ftcdijVt qui rex fit diuinitus in hoc populo c5ftitutus,quein-
queeminere pracc^Bteris, &preirefubditis fuoexemploin , „ , - tt ^ ..
Srdinandis & peragSdis facris ritibus oportcat.SimuI autem bonolrum & commodorum qua- pios manent. Uxc vero il-
hacvocead mediatoris munus refpicit , cuiustypumfege- Iiiftnorafient confiderataantithcfj. Pnmum,mquit,Deum
rerc fdebat. Huius igitur intcrceffionem valere apud pa?re e^^ folem homimbus P"s.- id quid fit, diximus in Mala. cap.
& proptcr hunc refpici & exaudiri fe petir , cum inquit, Re- 4.vbi Chriftus d.citur fol luftitiaf . Sol oriens fua lucc pelht
fpice in faciem Chrifti tui. tencbras,& creaturas omncs exhJarat^deinde calorem &fpt
2le/^/c.?]Scilicct vultu fereno & pladdo.id eft,oftendc hoc ritumvitalem impertit Ideo Orpheus folem appellat C««
fafto feu hac rcduftioncme abs tc amari, vt fatisfiat dcfide- <*'^'- ^" ?<="* P" miniftermm verbi in ccclefia fpargit lucc
- verajdoftrinaff.qua tenebrasmentisKcordisdiicutit, &nos
A..:.. «,«i:«*^«e F*i*ii« 1 :» iii.i4<c t.H:c^7i7.«r^ illuminat, vt Deum reftc agnofcamus, & ex eius pra;fentia
II Quia mciior oies t/ww in atriis tuis , quam . « ■ j i/- u y :^^ar ;.,j. «.,.,/; : r j
.,, 7*^.,. *- . j-' TA • • ^ v (quoddepulfisnebuhsir3e& indignationis,rcrenodemceps
milletclcgi hmen tenere ni domo Dei mei potius ^^i^^ ^^^ intuetur) vitam & Istitiam concipiamus.Hunc ve-
quam habitarein tabcrnaculis impietatis,_ j^ folenriinon arpiciuntimpij •• Ideo manent in perpetuiste-
Propofitioni addit rationem fumptam a iuctjndo &vtili, nebris & opprimuntur ajternishorrorbus &iTiortc.CJypeQ
eimque illuftrat collatione temporum,locorum & perfona- nominat,(icut fupra,per metaphoram feu metonymia, quia
rum , vt magnitudinem defidcrij fui erga domum Domini e(l defenfor & protcAor ecclefia: fux. Et quidem innuit Jioc
magisexprimat.Supradixerat amabilia &iucunda cfTeha- vocabulo.vitam&falutem piorum innumeris hoftmm telis
bitacula Deii&beatosefrequi in domo Domini habitant.I- & idibus expofitam efle, nccpoffe nos illa noftra induftria
demnficdicitperjollationem. Inprimo membrocollatio autviribusdeclinareaut vitare, nifi Deus aflidue fuum cly-
. eft temporis: Vnus dies,qui in cultum diuinum impenditur, peum obiicens tela exciptat, nofquetutos ab idibus pr^fltt.
"^udiendo fcilicet& difccndo vcrbo diuino.atque ekercendo Impij vero nullam habent defenfionem. Tandem enim de-
fc in cultu pictatis & rcligionis , melior eft,& plus nontan- ferti ab omnibus creaturis cum ficmitu &gemitu in xternos
tiimiuciinditatisfed vtilitatis affcrt hominibus . quam mille cruciatus abiiciuntur. Ideo fupra Graecus inrerpres nomen
alijextraecclefiaminterhomines profanos & atfi^os trafa- »J0 refte rcddidit \i^tiaan^f. Quxautemhuiusmebriapud
d;i, etiamfi omnia ibi ad voluptatem & hbidincmfuppedi- Grxcum & Latinum eft interpretatio , ea longe a fontibus
tentur.
Malofedere ] In hoc membro collatio eft locorum & per-
fbnarO. Opponit enim fplendida a»dificia reguni, principum
& aliorum opulento: um hominum , in quibus omnia com-
parata funt non tantum ad o<.lentationem,fedetiam ad vo-
luptatcs & luxuni in yeftitu, ciborpotu, ludis ,&fimilibus,
mterpretatio , ea longe
difceditjOTi Jx»®" >^ «aO-»/*» «)*'»■* w/ft*"?. VcrifiiniletamCn eft
incurialibrariorum pro itMocirrepfifre Ixm.
Gratiam] InteJligit gratuitam acceptationem , cum no$
gratuitofauorecompleftensadoptatinfilios& adfcifcit in
focietatem vite Jeternse.
G/mW»] Intelligit primum illam dignitatem, qua in hac
quibus animi humani natura fua proni ad hbidines &volu- vitaornantur,dumfilijDeidicuntur, atqueitain familiam
ptates facile capiuntur & in admtrationein trahurur. hjec,in- eius adfcifcuntiir,qu3 nulla gloria poteft cogitari maior.- de-
quam , opponit extremo limini in templo Domini:& affir- inde varia dona & bcneficii,quibus ccdefiam fuam ornat e-
mat fe malle ad limen domus Domini federe atque in for i- tiam in hac vita.Poftrem6 iliam ftcrnam gloriam,qua tefu-
bus templi fubfiftere,hoc eft. in locum obfcurum & ignobi- fcitatos ex morte & collocatos in pofTeffionem regni cxleftis
lem rciici , modo verfari fibilicea: & manere in coetu pio
rum & in populo Dei oen(eri,quam fummo loco aut digni-
tatecfrcapud impios.
Vidctur autcni hac ipfa oratione alludere ad officium Ko-
ritarum,quibus,vt fupr^ in-titulo didum eft,ianitorum ofH-
ciumerat demandatum, t. Paral.t^. vt affidue aliqui cxhis
cogercnturfedere adhmen feu fores domusDomini, jqua
donabit poft hanc viiam:de quaPaulus loquiturRom.f.Glo-
riamur fub fpc gloria» Dei.&Rom.8.Quos iuftificauit,hos &
glorificauit.Impij vero ficutperpetuo manent vafa ira» & in-
dignationis diuinx.ita abiiciuntur tadcm j Dcoin fternam
damnationcm,& obruuntur perpetua ignominia.
Nuncprimbit ^omVJConfirmat antecedens membrum,& o-
ftendit ft nomine gloriar comprehendere vtraque dona.ter-
tuor partibus ca»li,atque ibi excubias agere. Horu igiturc6- rcna &cajIeftia.No poterit,inquit,obftrui fons bonitatis di-
ditio etfi vtilis & abicfta videbaturliorainibus profanis&ir- uinj, quin affidue fluat 8c proraat aliquid in vfum piorum.
cfteniaa
HP-.Plfiv.ni 11
;?5?
.nnij|.uii mMmf- 1 !^J # riPPltrX M " AX aIV
cftenim^inexliauftusii Addlc auterti diefcription«injplQymn>
oftendens quales illi fint : ne quis exiftimetratis efle a<i4ixc
boji^a capiendajfi quis externaprofefnone^uc obferuatioQc
rituumfepioirumcoecui adiungat. Ideodicit:Qgiambulaiit;
in integritate,id efts qui /ine hyppcrifi & dolo ampleduntur
V«cbumlPeii*i^eciQentesfidem&bonara conrcienciam> ^cuc
Paalus i^of? in^erprctatur i.Tim.i.&mo}^(e ipruqsexplicas
^cit,Ouj coii&dic in ce.
„vtj' Jchouae^efcituum, bea,tqs hpmo qui cpn-
fldit Jntiev;, ,_ ■/' ' ^m^^^.j ^iy^i^' nvv.; *'• - ■ ■■..'•■. ,:.;■ /
Epiphonemace concjudit pfalmum ^ & Rml occurric ta-
cjt» obieftioni.Quii eninj dixcraccos beacoscfle quiin dp-?
moDomirjihabitant; & /aepeacciditvtmuidtycannide-
fuorum dominorum auc aliis de caufis arceancur i loco pu-
blici minifteirij , ne rcs iUa occafionem ahcui dubicandi aut
dcfperaudi dc grajiadiuina pra;beac,affirmat veram & foli-
dam beaticudihem ineo confifterc,fi firm;^ fide in Deum rc-
cuipbamus. Npn enimpriuantur bcncficiis ecclefiat, qm ca-
pti veli TmM;i5,vftl afe aliis cyrannis rcccjwi.vera fidc &pro-
feflione fctjmmccclefia coniunguocccanietfiipfi optarenc vi-
uerc in ccecu j>iorum. Ica Dauiid qqanquam abcrac ad ccm-
pus 3 minifterio publico : camen inccrcaftacuic fe placcre
peo.exaudiri fuas prcccs , fi^quc vcrwa&jriuum cfle mem-
Itrum ecclcfias Dei,cuih qua feprofcffione dodrine , fidc fit
l^cIigiqniisci4cucojuha»gat. ;
:-¥
V>*,v >.
p AR^^ks.:
I. Propofitio feu excIariiatiQ pathetica,de laudibus Ecclefia: a,fpQ^abilis , verf. i . quam in fequenti-
bus propofitionis verfibus explicat. i. A (ingulari confcientia fua, v.jv & 4. 1. A publicopioruminea
verfanti«ro ixemplo, v. 5. vfque ad5>.^orumfelicitasin domoiextradomum,in itinereretiim quum res
^diierfx obueniunt,pr{dicatur.
I I. Precatio, V.9.& 10. cui fubiungitur fua cxplicatio caufarum» v. 11. & it. Caufa: precationis funt
fruftus &l5titla adplos qui in Ecclefia commorantur pertincns : cuius fons cft Deuspromifericor-
dia fua^ga eos bencficus, nempe fol, fcutum , gratia: & gloriasdator, bon^mlargamanufuis diftri-
l>uens. r-
, III. Condufio cpiphonemacica,v.i5,qua duo ftatiiit. r. vtcunque mifere eiedus fit , aut in pofterum
pcr Dei voluntatem agitancjus : z. fc tainen,ctfi corporc abfentem , anSmb tamcn & fidt pr^fentcm , cum
Dco & curo Ecdeiia communicatururo;vt aliis pfalmis tcftatus eft,pracfertim 4x.& 43.
ObSERVATiONES LOcbkVM DOGTRINAE. ,
Verf.i. & 2 Noh frHHrn facri contfentu6 a. Deofuntprafcripn: mc Dei qftarendi tnta eji ratio,vt ab eo virtutem precario mfS'
qttia tAlibus adiftmentii opm habent fideles, qmndiuperegrinan- 'tuemdr quanos defiitnijintimm.
tur in mundo.LiOitiofa igitur nojha efi conditio , quoties mediis a- Felicesfunt qui Deumjibi CHpiunt ejfe vitA moderatorem,ideo^
deoneceJfariifdeJiituimHr. ad eum via quMn inflituit accedere cupiunt.
Sacricaetui a nobis diligendi at% qu&rendifunt , vtfincerk ^ 7.3 PJihil potefi cordatit penuifjj Dei cultoribus obflare quih
^irituali modo Det^m iUtc colammmec enim cdi ciues,^ veriDei /^celebradosfacroscomtentus concurrantUmb turmatim ^ coUe-
ndoratores conuenit circa ligna ^ lapides hi/erc , (^ ibi inUifibile ais fubinde viribus difficUltdtes omnesfuperant.nec laffttudine vl
sc incomprehenfibile numen quM-ere. la tardantur,donec conjpiciant Deifaciem,idefi,faederis &terni te^
Dauidisexclamatio^qu£ardentisafieiittsfignumefi,ofienditni- fiitponifs externis perfiuafitur.
9fm effe (iupidos qui ordinem a Deo mandatum.qiMfipoJfentpro-
prio Marte in caelum cmfcendere.fecure negligunt.
3 Nihilpiis ituundip^efi in hac "Oita qtsdm infacris coetibus vi-
fibiUbut tefiimoniis diHin^gratiaJrui, quibus ad cdefiem gloriam
eHehHntur.
Exterms gefiiiui, quumoptu eB.fidelespietatemfttaminDium
prdfitentttr.
Vifibiles ceremoni&,aUditus nempe verbi Dei (^facrorumfigtio-
rumperceptio,funt veltttifiaU qttibtts ad cdefiefanSluariumper-
p.io pafineprofeSluprofani homines fe torquent infuis defide-
riis,fidelesfua vetaadDeu couerttitjqmmfuA ecclefi&proteaorem
ejfecertofcittnt.
iHonaliternobisjyropitiiisefi Deus,quhmvbi ChriflHs inme-
^umprodit,cHiiuaS^eBudifcutiuntur omnes vitiorum nofirorum
»eh4*-
it Jmpiffine ratione viuere appetunt, (Jj nihilhabentprius i»
votis quamfibi vitamprorogari:fideUs attte profitentur non mo-
dofibipropofitum. efe viuendi finem vt Deum eolant,fed etiam]i-
^tenimtiiS.Et cert^quartdo oADei akitudininos carnis tarditas af- bi plurig ejfe diemvnUquem impettderelicebit in cultUDsi, quam
fttrgere non patitur^fiujlra nos adfe vocaret,ntfi etiam dejientieret longum tempHS trafigere, ^primarium gradttnit ^enere inter hothi-
ad nos vicijfim:velfaltem interpofitis mediis thanus quodammodo rf,is profanos a qtubtts exulat vera religio.
4idnosfurfumattoUendosextenderet. iz Slijematfmodttmfillucefuamundum viuificat,fottetatqiie
4 &MantMCommodaho^itiananciJcatttrfideUs .eijqj liceat/i- epchil^raf^itajh-eno Dei a^ehurecreantur fideUs:imo nonaliter
pud incredtdos cU aliqua dignitate rhanere , fibi tame quodamodo 'vitatM: f^J^irant, nifi quatenus ilits Deus affulget.
exuUs ^ toto orbe ($auict*lis ipfis miferiores vuientur, qttantijper ^alus nofira,innumeris aUoqui periculis expofitOj Dei defenfione
^td ea toca vbi refon»t Dei verbum ndnpatet eis accejftu. Hic enim proiegiiHr:qtua, nonfujficeret viuipcus Deifauor,nifi inter tot dif-
pitsomnibttsviuendifints efi.vt^incultuDeiexerceantur. crimina virtutem quoquefuam ceu tutifiimumclypeum ad nos
Deus etfi non rite colatur nifi Jpiritu/di modo , fubfidiis tameny tttendo» epponeret.
quA non abs re defiinaHit,nos vti optis efl. PoUquamfattorefitofideUs Detts compUxtts efi,extoUtt eos infit-
VbicttnO} vox Dei auditur,ibifolium eius ereSum efi,ex quo fttos 'mtf^m tiignitatem,nec definit eosftds donis UcupUtare.
exaudit ac tftetur:piis igitur acerba efi vita quum ab ecclefm vifi-
hilibus exulant.
S Veri cultores Deo ofiruntlaudisfacrificium.quodafidefepa-
rari non potefi:neqj enim ex animo Deifm laudabit,nifi qui acquie-
fctns in eiissgratia^iritualipace ^ gaudio fruitur.
Nunquam exhauritur Dei beneficentia,quin afilduefiuat, mera
equidem eitts gratia,ineos omties qttorum virtute Jan^ijpiritue
vita «B ad integritatem compofita.
15 Sjuandiupriuamur vifibiUbus diuin&gratid feliimoniis ,an-
gi quidem triRitiafff gemerenedejfe efiifidnedoUrisfenfus nos ab-
€ Vifibiles coetttf nonfunt expetettdi vtpafcdmus ocuUs , fed vt forbeat, fiatttere conHenif inter ipfas miferias nosfide Qfpatientia
infidepfoficiamHs.Porr}iiSe profeffus efi,recumbere toto animo in beatot ejfe.
Deum, quodfierinonpoteftrdjtdeieiliomnifafiuiiffanimisviri
humiUtttis.
Articvli praecipvi.
I. DeEcclefiaafp^ftabili.
a, De afpcftabilis Ecclcfiar nocis.
g. Defacrorum coetuum & minifterij extcrni ncccfficate
acvtilitate.
4. Piorum defideria qualia.
p Beacitudopiocum dumia terris vct^fantur , qualis fit.
4. Zclos feruorum Dci facris cxercitiis excernts vtcn-f,
tium.
7. Nobilitas& dignicas vera in quo confiftic.
8. Deus Sol', fcutum , graci«&gloria: dator fuis elc-
^s.
II ii/
mmm^fm
•^iprairagjra^
L £ E R I
7J<
„5.,!!j
'^'ft^)^'
K^-!
<If /0/»«J 0>
S ALMV M hfinc exifiif»Mt mer^rfUsfcrifturn ^jfeppft reditu pofnllex eaptitiitate ia-
hylomca,citmrefiauratotmpto (frr^fittkmvrbtbm ac poUtiispapH/uiiam coalefcere.captffet
mvnii corptu,(frinff>emprioris dignitatis (jrgloria rurftis eligeretttr.Sed ejma vicinarugemiti
odio(^aniduis incMrfiontkm illafelttitasIitdaorHmfdpe tHrbabatHri^nofite/kifinde tdlamita>'
tes eos excipiebant»qHdMntantuincttltum diuinum/fed c^ reftaurattonem tHdicioftimiiegumy
rdiniipoliticiy(fr cH^lturam^grorft^ tmpidiehattorat propheta fubperfona totiuspopufit^t/theus 4c' "
.pojitaira ^fopiti^ bellisiveram (^foUdampacemrefiituat:vt vtgere deinceps cHlttudiummyreSle admimfirari
rejbublica at<jue exerceri omntum virtHtumofficia,(^ terra^notio colipoJftt.Vt auie (^fe^caieros incertkm
*dem refittuendorumhorumbonotum addHcat,promt£iones dikinaiita intuetHr vt (iniulvaticinium edat dt ?-
uentUiaccertofuturumpromittatvt reftitutApMe,terta itfprifit^umfiatum redeatyc^iufiitia,veritai(^cate'
ra virtHtes vbt^ue vigeant (^ colantur^.ldvero (juik ante Chrtfiti adHentum in carnemplenefaSium no efifva- -
riu enim (t) trifitfftmis calamitattbus ac bellis vf^ue ad i4 tempusludaafuit iaBata) to tum hoc vatictntum ad
Chri{h regnurn accommodant interpretes^in ^uo tandemvera (^folida.paxymifericordiayiuftitfa yverttas ^ <
bonorumomniHmaffiuentiapiisreshtutaefiyVtininterpretationeiterumdicetiir, ''^-'^^"
ja D triumphandum > filiorum Korah -<i/<cr/(/2«iM/»]Idcft.poftquacuIpamcofldon;»fti,remi/i-
/\ Pf ! us fti&relaxaftietiipoenas. Namcumteiniffioncculpx f^m-
^ , '''^, j'a. ci . r j /-. pereciamconiundacftr^miilio poenjarum, idqueinanife-
Dehoctituloanteadiaumeft,vtnoQppusficcademfia)-. 5^^ftj;jjjijj,jgyerfii?.
inde inculcare.
i Bencuolus fuiftif ^ff^pr^/^Ofehoua terrse tux:
reduxifti captiuitateni lacob
Per irarii intelligit poenas fAtmt^tnffiKcSc, Auertffti iram, id
eftjde/iiftipumre TribuicucDeo ira&furor, non quocire-
ueraillx pcrtmbationes in Dco fint , fed per <w8p«aoj^6!9V«jp
2 Eleuaftl (y«/?«/?/?/) iniquitatem p©pulitui:o- iiafGi& fureredicitur,cumpmiitfcelerahominum,&cuia
«cruifti omnia peccata coruiTi,SelaL ^=l?8'J^ *!"* hommes irati folcnt. Homines cnim non niff
* 1 n. »•/!• :\, . •/!• , oftenfi&iratipuniuntaliquerti.
4 Abftuhfti omnem iram tuam auertjfti (reuo- Transfcratur aute hxc concio ad totam ccclefiam , cuius
caftt) afurore iram tuam ( ad verbumireduxiftt , »e conditio pulchre inhisvcrfibusdefcribitur.Eftilla oncrata
irafcereturfurorem tuum.Nam InfJ fecunditm Rab- mulcis & grauibttis/pecditis , tquibus iram eius & poenas me-
bi Dauid (t) Rabbi Abraham hoc loco efiinfinitiuum» retur:fed,qua: eft Dei 'AjJ^xJu & beneuolentia erga fuos , vl-
Rahbt Salomon ftc reddtditiRetraxtfli te ipfumab i^ ^"^*? ^ §"'^"''.^ ^5"^P"^ nos,remittit pcccica , & fimul cun.
culpa remittit etiam poenam, Et quanquam ih fanftis ma-
licntadhut reli^ui^ peccati &; muita: fordes:tanftnillaste-
git,nein iudicium aut rationcm veniant. Eftqiievmbri-
culum illud,quod incerponicur, filius Dei, vc inquit lefaias,
qui infe transferens poenas peccatorum , prohibecneira
Dei in nos eftundatur. De his maximis rebus monent nos ht
vcrfus.
5 ConaertenosDeusfalutisnoftrj : labcfada
l^fac cadere^l^rzm tuam erga nos.
lam addit confequens. Quia antea,inqait,tam infigni tc-
ftimonio declarafti beneuolentiam &amoremtuu erga no$>
nofquein hanccerramreduxifti, vteftemus populus tuus»
concinua hanc bonitacem tuam , vt deinceps quoque taleni
te experiamur,quale te in illa reftitutione oftediftimec ftnas
feniel rcftitutos opprimi deinceps molccalamititum,
bcncuolctia profequi,ex meroheneplacito vellc,capere vo . Contiertenos]ld cft,confolare nos & recrea nos magna ca-
luptatem in rc aliqua.Ideo Grxcus intcrprcs plcrfiquc red- lamitata molc oppreffos, & dolore pene abforpcos, ne.fuc-
didit verbo 2lin)«i*,bene volo,bene affe<aus fum crga alique. cumbamus auc deficiamus.De phrafi diftu eft ancca pfalmo
Qiiod igicur LaciHus incerprcs hoc loco reddidit, benedixi- «o- verfu 14. & 19.& ? i.DeumfalMu nominat, a quo folo ha-
fti.alienum eft i fignificacione huius vcrbi, nifi force per a*.- ^^""^ feruaci fint , '8c qm dcmcepsfua vircuce cos feriiarc
w^,4*» h«c %nificacio ei tribuacur : & exiftimo Latinum in- Poffit. Et fimul indicat , populum non w aho fpem falutis
tcrprecem pro MxMimt legifle «.>•><««. Terr/tm atwiKJhy^Kir^^^^^^^^f *!"''" '" ^^°; , . . «.- -
intelligit habitatores tcrrx.Iudxos. Videbatui* Dcus eiedlis -^^' ^^*^*^* "''*^ '^^^yi"^**^ ^ cclicmpxcm. quas no-^
ludzis terramipfam quam inhabitarant,abominari, ftdrc- bisrratus imfflHtis. Nosf5exmaHrphrafinHebra;am nfdcan
ftitutis fuis colonis oftendit fe ei bene vellc. vcrbis expnmimus, lafs demen icorn gegen -vnsfMen.
Nomen lacokfo eius pofteritate qu^ propter peecata ab- Nohifcumjld cft^uam habes nobifcum vel erga no$.
dufta crat in exilium,accipitur.Qui ad tepora Dauidis pfal- 6 Nunquid perpetuo irafccns erga nos ? pro-
mum reftringunt, captiuitatem hoc loco intelligunt ferui- trahcs [ extendes ] irani tuam in feculum &fecu-
tutcm iEgyptiacam.Sed foletfcriptura,ciimcaptiuitatehu- Iuid?
rafuroris tui.')
Orditur pfalmum a commemoratio ne bcneficibrum,qut-
bus paulo ante afFcAi erant ludazi , cumremiflis & abolitis
peccati's,propter qu§ eiefti erant in exihumjrurfus immeri-
fa mifcricordia eos exomnibus mundianguhsDeuscoUe-
git,& in patriam reftituitjcoque fafto amorem fuum&be-
ncuolentiam fingularem erga hunc populii teftatus eft. Eft-
quc haicfumma horum trium verfuum ; DoMirie Deus , tu
antehac in reduftionc populi tui oftendifti manifefte te re-
mifiilenobisbmniapcccata noftrapriora, recepiffe nos in
gratiam.&nosfummo amore complefti.Adhocantecedcns
cnthymematis.fequitur deinceps confcquens, de quo dice-
tur in fequentibus verfibus. Priiisenim quaedam vocabula &
phrafescxplicanda; funt.
Verbum nyTproprie fignificat gratum habercacceptare.
iuspopuli nominat,fere ad Babylonicam refpiccre
JR#OT//^/] Verbum NUT proprie flgnificateleuare. Quando
coftruitur cumpy autalio nomine eiufdem fignificationis
vt p\yfi tum peculiari phrafi fignificat cleuare,atque auferrc
abaliquo onusiniquitatisfeupeccati, quod fit remittendo
feu condonando. Facile autcm intclligitur phrafis ex illa
contraria,qu3eeftIefa.i.populusgrauis iniquitate.- & Gcnef
7 An non tu conucrfus viuificabis nQS>vt popu-
lus lajtetur in te?
Inferit petitioni {w'S«f a querela dc magnitudine & mora
calariiitatum fumptum. 'Eftque quafi familiaris qua?dam ex-
poftulatio, dcquaquid fcnriendumfic , fupr^diximus ali-
quoties.Noninuficat«funcin querelis fanftorum tales ex-
4.cap. <|icic Cain : Maius eftpeccatum meum quam vc elc- poftulaciones , quafi durius noscra<ftec Deus.aut diutius as-
uctar.Dasesv^onmirgenommenvverdet quafidicereCj/V/^/ww* rumnis excrceac quim eius amori ergii nos aut promiffio-
darunterx.uboden gehen, alsvnter einer fchvvenn la^.dieich' nibusdatisconuenirc videbatur.Et quanquamaliquamcar-
nichtertragenkan. nisimpatientiaprasfcferdit huiufmodi querelai:tamen quia
Iniquitatcm & peccata intelligic quibus mcruerant vc in cum fide funt coniundar, non offeriditurhisDcus, fed po-
exilium pellerentui-. Hxc oftcndit fe Deus remiflfle , cum ""« ^'^^ h«c eft,vt TertuIIianus inquit,Dco grata.
populum reducerct in patria , fuitquc illareduftio euidcns
gratuiti amoris erga populum argumentum.Idque in exor-
dio huius pfalmi celebrat.
Texi/iipeccata] Dehacphrafificut& dealteca diiftum e ft
fupr^ pfalmo ji.
Nunquid perpetuo'] Refpicit,vt dixi,adnaturamDei,quaIis fn
Vcrbo defcribitunquafi dicat, Niiquid alia iam natura indui-
fti,vt qui totics in verbo tuo teftatus cs te elTc longanime 8c
tardum ad iram , & etiarafi interdum fuccenfcas : tamen
niemcutaneam «fle iram tuam, vtdicicHr pfaimo^o. nunc
^ tana
wwmmrrmy^
*jff ■ ■ • I IN r 5 A Jj lyi V M L ,X X X V . -"■^«'w»-™»^' ■.,.~..-^.-.w .• ..-™|-
tam grauertt iratn conceperis , qijrplacari aut dcflagrar^ Zach.a.dici(,Ego cro mura'! igne^s m drcmtu tuo Sic Item
ncqueat? rttt'V ,/«^^^^.^ • '^ - ''^'^' po^ 8^o"a«» mifit mc aJ gentes, qu« /poliaucrmit Vos • Qui
ConutrfH«vit4tdhis\U eftjifc^ffliil Wuificabis:dc hac phrafi tctigerit vos. tangicpupillam oculi mei. £ccc eeo leuo ma-
fupra diximus aliquotics. 31«^ immediate cum verbo con- num mcam fuper eo»,& crunt pr«d;^ hrs quos /ciuituci ad
ftruaurainduit naturam aduerbij. Ali] exponunt.conuerfus, dixcrant,& cognofccds.quia Dommuscxercituum c<^o Kt
id efl,mutata fchtentia tanquam^oenitcntia dudus. ;';i . ' c.4. Non in cxcrcitu, non in robore.fed m fpiritu nwo dicit
Viuifcdbii\U eft , reftitues nobis vitam & JbBtitiam , qui in Dominus excrcicuum. Ha^ & fimilcs promiffioncr intucns,
tantas^calamitates & anirai dolores incidimus, vt vidcamuc futurum inquit,vt reftituatur pax Ifraelitis. Scd vt dixi pacl
iammortiaddifti. -' - iuT;3^iAV>v. ;;.,-: .^or- hancdeindeextcndit^d Clinftircgnum.inquo demumvc-
% Ollcndenobis^lchoualjrinieficordlam tuani: ra&fQlidapaxrcdditurpiis,vc alibidicitur copiofijis. Ideo
&faluicm tuamdandVis. .%"'fi«n?erdidt>5«cr«r«<//>/w;dansfdIicetconfolationcm
Rcpetitprobofitioneru .fliwe cQ petitio auxilij & libcra- f cordxbiispioriim,& engens mentes perterrcfaftas : quod.
tionis. Sed quia fpcrarcli^W"b»erii noh poffunt p.j . ^ifi "'^i'^ "'."^ qmideo dicitur a*V«c a lohannc.
prius d^poiita.iracumpppwPfup Peus.iti gratiafn rcdeat,
pram\itt^t,^3ncpctitionem;Oilehdfmifericordiam, qua H-
Jtiuil diiQ fetcntur Jiomines pij. , Primiim.fe in tanta mala &
doloresefl*c conieJ^os,vt nullum prorfus guftum mifcricor-
dias diuina? percipiant. Ideo enim dicunt, oftendenobis mi-
icrtcordiara, vt fignificcnt eamex oculis fuis eflc fublatam.
Deinde,non pofle fealiquid nieritorum aflrerrc in Dcicon-
fpcftum,quovgratiam ipfius dcmcrcaatunfcd in fola miferi-
tordia^iuina fpem omnemrcpo/itamhaberc. Talis cfle.de-
bct oratio omnium fandorum : atque huc congruit illud c-
xemplum Danielis 9. Non in iuftificationibus noftrispro-
ftcrnimus preccs:5c fimiliain aliis pfahnis vidimus.
Ojiende mfmcordim] Id eft,oftende te depofita ira rcdiiflc
Loqmpacemlin gtnQiQ flgniflcac largiri pacem & tranquil-
litatcm,vel cfhcferc vt omnia deinccps fint tranquilla, Nam
Deus vnico v«rbo auc nutupacem reltituicldeo alibi dicituc
mandare benediaiones.pfai.ij,. Nam feimofeumandata
Dei cum eftcau funt coniunaa,iuxta illud,lpfb dixii & fada
funt* Nomen autem pacis imiMit^xjit compledjtur omnis
gencrisbona&feliccinomniumrcru fueceirum. Ideocum
paccmpromittit.fimul rcliqua bona omnia comprchendit
quar ad fclicem ftatum reipublic* requiruntur.
Adpopulumfuum^ld eft,ad cos quos fibiadoptauit, & qua-
11 peculium fuum clegit. Atque hoc proprie ad ecclcfiam
pertinct.
-^d piosJiios^U eft,ad eo*$ quos fauore fuo compIeaitur,&
.nobifiumTng7ati^in.teno"s'am"^^^^^^ 2"^^°™"" generisbonis ornat,cumfpintuaIibus,tumcor-
jium.nOn ehim proprie illam co^>;, fignificat, quafahguinc S^l^.r,''^^?..?"™ ^?. .^"'^"^!° vocisian Itaque ha:c
nobisiunftos.vt parences aut liberos.amplcftimur.
Salutem tunm da]U eft,fcrua & libera nos ab afflidionibus,
quas nospremunt.Acceptatione gratuitam comitatur multa
bcneficia , non tantum fpiritualia, fed eciam corporalia : in-
ter qux prjEcipuum fcre locumobtinec dcfcnfio&Iibera-
tio ecdefiaein periculis & perfecutionibus. Ideo milericor-
diam his bencficiis primittit , quia cX illa ha»c dependcnt &
proficifcuntur. Neceflceftenimnospriusredirein erariam jq.„,-i • ^ * ■ ■" ..V" — »ww. «.twu-
lumDco , quamfpcrarc autpetere ^ab co dcfenfioaemau" crreddX 'r"T !""^^^'" rordesrcIabcrccur.Gr^
liberationcin poinmus.
-9 Audiam quU loquaturDeusIehoua,ccric
loquetur paccm ad populuni fuum & ad bencfi-
cos fuos[^tojy«oj:]vt non redcant ad flultitiairj.
Qujerelis & petitioni fubiicitconfolationem , in qua futu-
rum promittitvtpijvotorum fuorumfiantcompotcs, hdc
cft, vtdiuinituslibetati videantrurfuspatriamflorcntem &
abundanteni omnibus^bojBis.Fides eniinin precationc vera
& ardenti certo cxauditur , & aut hoc impctrat qubdpetit,
aut aliquid mciius, vtinquit Bemhardus.Hancveij6 ctonfo-
lationem hauritprophctaexverboquodfideintuetu^. In-
quit enim, Judiam quid loquatw Dominui,fcilkct,in vcibo. - - .,..,.,.,.... t»./>»^.>vi»,.i,yLnr.L.M.;«.;|.|-]-y..v/vjamtari^|fa-
Suo igitur exertiplo nos docet vt in magnis dolo ribus & caA fus rcipublicje. in gnn rprr? riinm.^gp»c^gUr|ani ^f^rnp.»-
lamitatibus confueiamus non ad prxfidia htjiiiana , non ad rctaflidua cultura& fertilirate . &homincs omnibusbon[<
falfa numina,fed ad vcrbum diuinitus cradiciiin : atque inde aflSiljtnc & floreant, ita vc ab aliis quoque beairi pr.-gdicpnMir
,• '. :ti..j ...>>u.; II- -/1 Cloriam opponit priori vaftitati quain eftecerat af fidua bel-
la,cumrcrraiaceretincuIta,oppida acpagi pafNm eflenc
diruti aut exufti , Icges & iudicia eflent euerfa , & homines
rcdadi ad cxcremani paupcrtatemiacercnc opprcffi ingen-
tibus atrumniy& doIoribus& ludicareitltur: 4?iig;rtiatquecx -
Mpco.Harcigiturvaftitas, quifuirjprobrofaatque igiio-
miniofagenti noftrae.auferctur 3 nobis, & rtftitucturnobis
prior gloriaquahadtenusfuimusfporfati.Florebicenim de-
inceps refpubliea refticutislegib. & iudiciis,coIcturque tcrra
quoqiie vox reftringic hanc ptomif fioncm ad vera cccIefijB
membra,cxclufishypocritis aut omnibusiisqui cxternatan-
tum pro efiione fe coecui piorum admifcenc.
Vt nonredeantadjiultitia'»] Id elt, vt deinceps eraditi poenis,
mehusfibicaueancin poljkerum , nec .quodante fbcerunt,
Deum fuisfceleribus prouocenc ad iram. Hjccenim caufa
cltcurDeus haftenus diftuleric plenam liberacioncm,vt fd-
IJcet peccata fuapopulus agnolirerct & einendaret. & edo-
Ctus calamitatcnon mox in ealdem fordes relabcrecur.(
cusrcddidic, j^KbT«S*ij^^,«7«<;y{,rfiiM»B-' «;„,. Iacinus,m
cos qux conuertuntur ad cor. Vterque pro «/ iegit «l.
10 ^ Vtique[rmijpr>pinqua elttimcncibusea^
faluseius.-vtinhabitctgioriaintcrra noftra.
Continuat & coitfirma^t eandcm promiffione addita alia
caufa finah.SaIutem intelligit liberationcm cx omnibuspc-
riculis. Eam, quanquam nondiim cernitur oculis , qu4ndiu
in atrumnis fumus, &carni noHra^videtur ihterdum dm-
tiusdifterri: tamen certum eft efle propinquamtimcntibus
DcUm. Non cnim dcferit ecclefiam fuam Dcus ,fed vtpfal-
mus 91. inquit.cft ciim ipfa in tribiilatiohe , 8ct^ndcmglo
riofclibcrat eam.
Vt inhahitet gloriaMd eft,vtreftifn3^;|,r feljx & f^^ntari^ f*^-
f»
vera remcdia pctamus.na extra illud verbjjm nulla eft vera
aut firma conlolatio.Ha»ccommonefad:i<yin generc ad om -
Mcs pcrtinet. Efl: enim applicatio cxeiiipli adfingulos.
Scd praeterea legenda etiam hacc concio ! eft tanquam vati-
~ ciniu fcu oraculu pertinfe ad doftrinam de regno Ghriftt &
ciniu fcu oraculupertin€sad doftrinam de regno . „ .„ _
bcncficiis ei*.Etfi enimfiituru affirmac vt pax &tranquillitas
inrcgnoIudaicopaHlopoftreftituacuri&florcntepohtia.iu-
ft:itia,veritas,bonitas & cattera; vircutes vbique vigcat: tamen
fciebatnuUa tamfolida aut firmam paccm in rebus humanis
fpcrari po(re,qu2 non multipliciter interrurripatur aut tur- more priftirio:Vc qui ea afpiciac, fertilitace cius &amcrnicatc
bctur a diabolo &ipfius organis:& virtutes.qua^ hic tatope- deinceps celebret.Quod autem verbo habitadi vcicur,figni
rccomendat,nifiafpiritufand:oin cordibuspiorfiaccedan- ^ "^*- ■ - . .
tur &con(irmentur,fciebatadmodum Iaouidascfle,& leuif-
fimis-quibufqj occafionibus euancfcere.Ideo cum de his di-
iturusefl*et animam refert adChrifli regnum,in quo praidicit
" rcftitutum iri paulo p6ft folidam pacem cofcientiaru,& nbn
virtutium vmbras, qualesfere fiintillse poIitica:,dequibus
philofophi difputant:fed veras & ardentcs flammas a Spiritu
/l„ja^ ;r. onimtc Ri rr»r/1ihii«niorum acccn(as,.QU3r Deumin^
ficac cam fclicicacem non fore momcntanca.auc nouis bell/s
turbatum iri, fed fore firmam & durabilcm.Ica rurfus ad co-
tam eccleflam & ad rcgnum Chriftiharc proniiffio rcferrur.
Eius fummagloria cftauodaffidue Deumhabctprxfen-
tcm.a quo feruatur& dctcnditurmirabiliter ,non ad cxigua
tcmpusjfcd vt gloria ccclcfia: fit firma & jicrpecua.
II Mifericordia & veritas occurrent \ obuiam
fanaoinanimis&cordibuspiorumacccnfas,quaf Deumin- /4^?d!/«»?/^i]iuffitia& pakbfculabuntur.
tueantur,8comnia?dDeigIoriam rcfcranc. Dehisigitur •'_,•'.••. »
principalitcr concionatur in hoc & fequentibus verfibus. j
Audiam quid loquatur Dpminus] Id cft, in h is tantis anim
doloribus & zrfinis non habco quo confugiam.aut vndc re-
media petam,nifi ad verbum diuinitus pacefaftum. Ex hoc .....^ji.wv-c j/Lw...i..,w..t,i, ^u cfrci.i.ii^u> |.'atis , vc ma?ni-
igiturquxram confolationes,quar irt promiffionibusdiuinis tudo bcncficij diuini magis cofpici^itur. Vbi hberati fuerint
proponuntur,omiflis iis quibus ali/occupari folent. ^ ^ 5 bellis & rcHituta fuerit pax huic po^uIo,ibi dcma ftiidiofe
11 Veritas Gtcrra gcrminabit ; &iuftisiae
c«Io profpiciet {fitturafrofrAterttisfonmtur.vtex
fe<juentibm^j>rdcedentibiisapparet.]
Amplificat promiflioncni ab efteftibus pacis , vt ma?ni-
oit.iple ccrto reititucc pacc m «ul ^^up uxu,
eiishoftiumcopiis.&viribuseoru eucrfis..^ _„_._
l>romifcrat,cumpopUliu» in patii^ teduccitct i vt ciim apud
colcncur hx vircutcs;mjfrrifnrj)ia , v£jitas^iufti{ia , ftujijmi
paci.s &cnnrordiy..<;iViir enim intcr arma filencleges: ita c-
tia virtutu ftudia negliguhtur & abiiciuntur". Niillus cft «i
bcUo locusfeifeticordijejfeubomtati, fed potius crijdeli-
ll iiij.
'^^'^«^ ■ WKj^vwcrrn -EWKrwoxt e rip^
/,:
l
tasdDminamriquaBpaflini Incorpora &faculrates homi-
nunv f acjuic. NuUus efl: locus t^ Kfa«xiiV,aut bend(u;enciar,qua
maxime ad concordiam cuendani opus cft. Nulla cft veritas
Njlutfidesin padis: fed perfidia, dolis &frauiibuscertaciWi
l^uUa (tglitur iu fticia : quia labefadaia iudiaprum aucoritar
t^autcurbaco ordine in republica ,8t ncru«iudiciorumin'^
cifis.poenis coerceri peculances& rapi ad panas non poftbnt.
Pax igitur cum c:(ulat,homines variis afficfuntuc iniu^iisiva-'
ftantur oppida ,agri,€ompIentur omniacffdibus^atrociniis,
ii trifliflima vbique morcis inSiigo occur/ic. Vbi vero refti-
,tuta fueritpax ,paffim florebit regnum Iiarum virtutumcul
tu,eritque rummamter has virtutes cog^acio & coniun^o,,
;' vcquivnam colere ftudenceciam reiiquas amplefl:antur.
Vcra cnim eft Pindari feritencia in Olynip. Od. n.7a^r opuof
/Myixttt ofvmjt , firmum foBduseft vittutis intec fefe ,nec
poteft yna (ine altera refte coU.Hxc fumraa eft horum duo-
xum v^rfiium.
Sed quia prophetam dixi principaliter ad Chrifti regnum
refpicere , videndum eft , quomodo hasc ad ecclefiam conr
gruat.In honeftis & refte cofti^utispolitiis fatis cft,fi in no-
bisquacdamfintfimulacravirtutum, vtCicero inquit^ao-
ratione pro Coelio, Sc Ci rem diligentius confidcres,vircutes,
qua» honunibus multis & prasclaris encomiis tribuuntur ,
vmbrat earum rediiis dici poftunt , qusim verx virtutes , te -
gentes externam deformitatem. At virtutes in piis,non func
vmbra; aut fimulacra , fc4 funt flammas accenfa» a Spiricu
fanftozica vc in corde fentiancur veri & ardences mocus con-
gruentes cum lege Dct , & homo aftioncs illas onines refe-
rat adgloriam Dci . Hic enim finis harum vi rtutum effe de -
bet,ficu|c Chriftus inquic, Sicluceatluxvcftracoram homi-
nibusiytvideant veftrabona opera.&glorificentpatrem ve-
ftru|y^quiincaeliseft,Match. f. Tale difcrimen eft inter ca-
ftitacem lofeph & Scipionis, inter fortitudinem Dauidis &
Alexandri magni,aut fimilium.D^hac re igitur in his verfi-
bus concionatur. AiKuftinus & alij vlterius^progrefTi , non-
nullas,quae hic recenftntur,virtutes ab hominibus ad Deum
transferuc,atque itade hisconcionantur, vt in regno Chri-
ilijin quo deui^^a morte 8i Satana credetibus paxreftituitur,
primum mifericordia Dei fefe nobisoftedat,quagratispro-
^pter ^lium omncs ad fe confiigientes rccipit.Ea enim prin-
cipium , fons & catt& eft noftra* falntis. Huic vero occur rit
> veritas,id cft,fides nites 9romifTionibus ampleditur miferi-
^cordiam & in ea acquielcit.quanqua veritate nonnulli etiam
, de Deo interpretantur.vt Rt fides feruans promifra.Hinc fc
quitur iuftitia. hoc eft , gratuita acceptatio coramDeo qua
iufti,hoceft,accepti reputamur coram Peo.Ea deincepsgi-
^itpacem confcientiae ac Letitiamacquiefcentem in Deo,
ficutPauIus inquit Rom. y. luflificati fide pacem habemus.
Adlianc fententiam pulchre congruithoc quod verfu la.
diciturVcricas e terra germinare, & iuftitia eca-Io profpicc-
re: vt verifc^fit fides faiiftorum,qujC firmiter nititur promif.
fiorreTiuiKMavero fit illa gratuita acceptatio. H2cvtpie&
fede ab Auguftmo & cajteris difta efTe exiftimo:ita priorem
fententiam nequ^uam eflle repudiandam ftatuo, quam ipfe
contextus orationisK&vocabulorum perfpicuicas gignic.
IIIos ex recentiorimjsmiror.vehemencer , qui cum Augu-
flini fencentiam vehcnifencerinfuis fcriptisvrgeanc & dc-
fendanc.aufinttamen hominem in conuerfione facere non
tantiimtruncum, fedetiamquihoftiliterDeo repugnet. Id
^veroquomodocogruatcum fehtetia horum verborum:mi-
fcricordia Scveritas occurruntfibi mutu6,iudicentIedores.
Nequecnimdefideloquendumeftinabftraao^ fed qualis
cft inhomine qui conuertitur.D.Bernardus inquadamcon-
cione habita in fefto annuntiationis,eIcgantcr &conrinne
hosverfusaccommodatadfbtumhominis ante lapfum.de-
inde eum,qui lapfum fecutus eft,& ad reftitutionem generis
humani : quam leftocibus commendo. luftitiamenim hoc
locointerpretaturillam xternam & immotam iuftitiam in
Dco , requirentem perfeftam obedientiam , & 6rdine im-
mutabili punientem fcelcra , cuius normapatefadaeftin
lege. Hanc dicit mirabili temperamcnto iungi cum miferi-
cordia. Sed hasc apud Bernhardum ipfum legantur. Habec
cnim tota concio cogitationes pias & rcs fcitu digniffimas.
Carterumin oratione propheta» hypotypofiseft feu pro-
Ibpopoeia fumpta ex confuetudine gentiu orientaUumSole-
bantenimiquioccurrentcmamantcr excepturi crant, ofcu-
lari, eoque figno beneuolcntiam fuam erga illum teftari.lta
PS ALM
Iitcae if .pater occurrens filio prodigarulc inr etus amplexum
&ofculatur eum : & Chriftus Lucac 7. reprehendch»Pharir
figuni,inquit,Intraui d^mum tuam, &non dediftimihi ofcu*
Ium;ha!cautem exquo incray|,nonceflauic 4eofcu^ri pc-
desineos. HinceftiUudprouerb.^/. Mejiibres funtpltfex
diligenti$,qu^m fraudulenca ofcula o^ib habentis.Atquf im
de mosiUe manfit in primaecclefia, vt fub fini^ Litufgijr
Chriftianife mu£u6 ofcularentur , vc fcribic luftinHsin-A-
poIog.Eflquehasccofuecudo ccia hodie vfitataapud Bejgas.
Ad. hanc igitur refpicit p;:opheta cum inquit, MtJerUordiA fif
vOutM occmret mter.feiiuftitiA (^fMi.o('ctd(tbiitur,id^^i eric fu-
maconiundio harum vircuc0:nullaharum ericfola,fed om-
hesinter fe coha;rebut,feque n^tup quafi amplcxu foueb ut.
feft auten^ obferuiandum quodf.dicitjIufHtiaril & p^em fe
iriuicem ofculari: fi|nificatenimitamutuum fbediw eflcin^
ter iuftitiam &pacem,vtfiilla no c61atur,haic diu conffiter
re non poffit. Vbi enim nulius eft iuftitiae locus, ntccfle c;ft
inox vinculum pacis rumpi.
Quod addit.veritatSl terragerminaturatmetzphon eft fiim-
ptairebusterra nafcentibus, qu« quo feUcius piroucniunB,
eo niagJs cxhilarant honiines. Vcritas igitur quia paffim' co-
Ictur ab hominibus in ferraone,paftis,prOmimonibus & co-
trad:ibus,reddet ftatum reipublic* florentem & hetxita. Sed
Gcut res terra nafcentes non feliciter proucniunt nec matu-
refcunt.fi deftituantur pluuia ca:lefli:ita nec veritas rcfte co-
Iitur,nifi iuftitia,qua; cuique fuum tribuit,eam fbueac, fitque
mutuiisinter has virtutes refpeftus. Ideo additjiuftitji^ e
coelo fe vifendam prarbere,atque fuo afpoftu vcritatem q^a-
fi foecundam reddere , vt pa^m hafc virtus vna cum caiteris
in omnes angulos furfum ac dcorfum fe diffimdat & fru-
flium ferat.
Si ad regnum Chrifti referas iuflitiam,& intelligas gratui-
tani acceptati«lcm,etiamficplanaeritfcntentia: Veritatem
& ca»teras virtuces^ fynecdochice enim omnes comprchcn-
dend« funr)noh coli,hoc eft non praeftariDco opcraeraca,
nifi priiis iufticia e coeloprofpiciat , qua! perfonam placere
propter filiiim mediatorera oftendat.
i^ Etiara lelioua dabit bonuiii : & terra noftra
dabit prouentum fuum .
Abanimibonistranfitad corporis bona .Reftituta pacfe J^
florete republ.propter illarumfummarum virtucumnudifi,
quod in fingulis confpiciecur , Deus etiam locuplccabic nos
variiscorporis bonis.Tcrram cnim reddet^wcundi, vt om-
nis gencris fruftus abude proferat,& £00$ culcores dicct. Hic
igiturfruftuscftpacis.Cxterumvbi adregnum Chriftihoc
transfertur ,.iMtelh'gaturhaecfententiafecundumiIlud Pau-
li. 1. Timo.4.Pictasad omnia eft vtilis ,habens promifliones
praefentis & futura» vita» : & referantur huc alia tcftimbhia^
qu3B affirmant Deum eccle R^ fuf in hac vita profpicere ctia
de ridu & de rebus necefTariis ad hanc vitam f iftenrandam.
Eftque harc fententia manifeftum teftimoniura, quoddocet
terram nifi Deo foecundante non proferrc frug;es.
4 luilitia Goram eo ainbulabit : & ponet in via
greflus fuos.
In poftremo verfu,qaafi fummatim concludens , comple-
ftitur fruftum pacis.Vbi pax,inquit,fuerit feftituta reipubli-
ca;,&omniumvirtutufummuserit confenfus, &vbicorpo-
ribusetiam vi6tumnecefrariumtribuetDeus:ibi,hoc eft,quc
admodumZachariasidin fijocantico Luc i. interpretitur,
fanfti de manu inimicorum fuorum liberati feruient Deo in
fanftitate & iuftitia coramipfb omnibus diebus vita* fuar, re-
de agnofcent,colent &celebrabunt Deum, omnia referent
ad gloriam Dei. In bellis id non praeftatur,pratfertim R etii
nobis bcllum fitcum Deo. luftitia igitur hoc loco intelligc
non tantum qaa; hominibusfuumtribuit: illa enim non am-
bulat coram Deo: fed quar omnes aftiones componitad nor
mamlegis diuin^j&adcclebrationem nominis diuinirefcrt.
Ponet inyiagreJfusJitos]ld eft, feliciter & conftanter pcrget
in fufcepto virtutum ftudiojnecdimouebitgreffusji viapie-
«itis. Manebit enim perpetu6 inillo tramite &pra:fcripto
verbi diuini, vnde quicunque defleAunt,non ambulantco-
ram Deo.fed coram mundo.
Alijiuftitiam interpretantur cam qua Deus peccatores
iuftificat, hanc dicunt coram Chriftd inccdere, quia fuo ad-
uentueaminmundum inuexit, Sed hoc tanquam coaftmn
relinquo.
I LXXXV.
•^ — ' ^ PARrES.
I. Precatjoai.v.ad p.Huius membra duofunt.i. Eft argumentumab excnjplo antea(5^ae admini-
flrationis Dei,yt fle^atur admirericordiam. £(l aucetnhoccxemplum liberationis lud^orum a capti-
• • uitate
^
761 ■ I^ l>*SArMVM LXXXVI. y 'r^' .,,,^,;.'' ' ^^i-i
uitateBabyIomca,v.2.cuiu$ caufa conftituitur in Deo folo condonantcpcccataiV.3i& iram^imlttentCiV.
4.prout Efras & Nchemias fuis orationibus in Ecdefia profefli funt. 2. Altero membro implorat Eccleiia
praefentiam,mifericordiam & falutcm DeijV.^.inferto altero argumento,a natura Dei,tarda ad iramjSc ad
clementiam procliui,v.6.7.& S.finis eft duplex,fed coniun(^us,ncmpc Ecclefiie bonum,& gioria Dei.
,11. Doarina,in qua i.Prophcta fe ipfum ac populum Dei ad ofhcium rcuocat,omiffis querimoni'is,Vi
p.cft autem officium duplex.^««w,vt afenfucarnisexpoftuI.intis dc miferia fua auocentur pijadaudien-
dasDei promiffiones & Qpnfolationes. Altertmii ne immorigcra fua vita ipfi intercludant fibi confequcn-
darum promiffionum viam. 1, Promiffiones Dei elegantiflimis verbis ^ figuris explicat, a v.io. ad^nem
pfalmi.i.liberationis^tyrannideABtioehi&aIiorumpoUicitatio,quaetefleraeft,&particulafuturaeft«- •
ternae illius ac gloriof» libcrationis quam Chrittus conferet. 1, Iftius gloria: fubiicitur explicatio ^frimum
quidem fpiritualis,v.ii.& il.in qua bin» relationcs occurrunt .• vna » benignitatis Dei ad hominum fidem, .
benignitatem & gratiam diuinam obuiis vlnis excipientium : altera,iuftitiapDei ad pacem hominum,fiue
tranquillicatem confcientiajper fidem.Rom.5. i. Deindctemporalis: v.13» vtra<jueautem eloria,maximC'
fpiritualis,v.i4'Proponitur.
ObservAtiones locorvm dqctrinae.
Verf.z nxhocpjhlmo trici,pr&cipm coUigimtu.i.Sic eccleppre- temperies.ifapatientiajpecies eflfilentij.qmfefHb eius imperio. ca.
yni(etiamquumopimoiitrel)ominuiiratuieft)vttamennooppri tinent piA mentes.
r„atitr.2.Refipifcentiaacprecihu€profeaisafde.tanquatuttjftmis <§lSi»mDeifit pruipereinrebuihHmarus.ferinonpoteflquinec
armii.viBoresetiaTnhoflestandemdebellari.^.Luculentamprophe clefidi.quamdili£it.beneconfulat.
tiamde Mefu exhibitione. Fifiis efl vt difcamu4 qu&fintpropria Beneficia quibusecclefiamrfeftspro/equitur,qmm expromifto^ '
Mcclefu (^Jpiriiualis regni Chrifli bona , ^ quo referendumfit mhtsfiuant.veritas eius primo loco. deindepjotentia heBanda efl
tretriqtiiaitatispublicAbemficium.quum aDeo nobis tribuitur. Cb<rhmpatienti»piorum extranquiUofideiaudihpendet
2 Variisfubinde liberationibua ecclefiafua teftaturDeuinuUU St^erbts nihil eft commme cum Dei promiJftontbus,qUA ad/olos
peccat'tsextinguipojfefQederi5fuimemorid,quinexorabil'tsfiterga manfuetos ^htmilescordepertinent.
geminosAbrahAfilios.EfgonuUarenosmeliitsanimamuradprt- PoflquamfatiscorrexeritDettsecclefiamfuam.propitiuttandem
eandum quam vbi recordamurjuperiores Detgrattas: qma rebus erit,vtfanaipoenis eruditi,meliusfibi inpoflerum caueant
sduerfisftatimfuccumberetfides noftra, ^cordafuffocaretanxte- 10 Ne moleftafit piisfuh cruce gementibut auxilii diuini tar-
toi^ifipriorU temports exPerienttdDeum nobts exorabttem ejfe. ef dttas.Sptritm fanatt4 hanc correaionem adhibet etiamduta tar
■femper vbi poftulat necejjltas.opitulari doceret: praferttm vbi eade diks apparet Deifaltts.propinquam tamenefe,
manet continuanda gratiiratio. , ^^^"ft^f^t^^y^^^^^iiienonfinecontumelracpprimunturi!^
J.4 ExculpAremiftonependet ettampoenarumrelaxatto.quo deles.adpaemtentiam hortantur.ne falutempeccatit fHis longere
refelliturfophiftarumcdmmentum.retinertaDeopoenam.licetcul- pulfitmf^denuooblatampenitusabiiciant. J & -
pam ignofcat:quum vbiqueprAdicet in huncfinemfe ignofcere, vt ii^z EcclefiA reftitutio in Chrifti manifeftatione qumnda efi,
placatuspoenasfimulmitiget. M^^f^ftt^f^S^pf^entmifericordia.veritas.pax (^iuftitia.quibus
S Etfi vifibilem henefierandi materiam oculis nojtrts Detts na iKKtbus comprehenditur verafelicitOf. dontra fub AnticMfli ry-
offerat.flatuere tamen conuenit falutem in eius manu ejfe ahfion- ranmde.crudelitas,mendacium,cladesiiniuflitia(^ opprejftones cor.
ditam.&eiusmanifeftandA.quotiesvoluerit.promptumi^expe- porumatqiueammarumlongelateque^afiantur.vndefempiterna
ditumeieffemodum. miferia.
d Vtcunque non ftatim palam rtobifcum Deus tn grattam re. ^um Ecclefia Dei inter mundifirdes hareat, ^ fub Arumnarii
deat.non eft tamen ceffandum a continuo precandifludio.Nec va- acfordiumfuarum molefatifcat.plena reflitutio eius in cdis. prA^
num efi quodDeus iramfuam breuemforepromifit.-etenimfipecca cipuh vero poft beatam corporum refurreaionem,h>eaanda, necnoh
tanoftraexpendimuSibreuiiftmpereft:quodfinobisoccurratAter- quarenda eft.
nus mifericordi* Dei tenor.mometaneam eius iram ejfefatebimur. 13 Etiamft prmpita ecclefiafelicitaf donis ahtea expre]$s coti-
Porroquiafubin^relabitur earo noftraadlafciuiam.variis corre- netur.non tamen negligenda efl externi viauscommoditas.m(>S^ '
^ionibuspenitulfubigineceffeeft. i»f>*ogradufubft4at:nihilque efl abfurdifi Deusfl>iritualiterfide~
7 Quia viget in cordibuspiorum hoc principium.poenas quibus les benedicenspaterni quoqtte amoris guftum aliquem in externit
fiUosfuos caftigatDeitsep temporales, hincfiduciH coUigunt, DeU benefici'upr<ibeatiquandoquidem(tefle Apofloto i.Tim.jf.,s.)pietat
tiuanuis nunc meritoftt infenftu ©" auerfus,fore fibi exorabilem, nmfutHrAmoio vitA,fedet'tamprAfentis habet promijftonem.
\itmortufis in vitamfufcitet.luBtimque conuertat in lAtitiam. Non modofemel vis (j grafia foecunditatts eft terrA indita, t*
8 ffiui mifericordiamfibipetunt oflendi ^falutem dari.faten- altmenta rtohis/itggerat:fed quotannis arcana Dei virtutefoecun-
tttr omnivtriuf^m gu(lufeeffe priuatos. Siuumautemtaltsfuerit datttrjproutfuambomtatemvultmbis ^eteflatam.
olimfanBorum conditio.dijcamus,etiam extremis malis affiai fif 14. Qrdo fub Chrifti regno tam bene efl compofitutfvt iuflitia
perditi,ad Deum tamen confugere. corarn peo ambulet ac ofcupet omnes vias:id eft, omni expartefe^
l^aliundeindMiturDeusvtfitferuator,nifiquiani^ericorj ticesacbeatifuntquiChrifloviuafidefubiiciuntuKiuflienimcoi^--
efl.Vndefequitur.quicunquefua merita obijciunt Deo ad impitrd- ram Deo impHtatione iuftitiA Chrifti in viis iuflitiA toto vitA cur-
dtm eiusfamrem.faluti viam claudere. nctdoptrgunt alacres,donec adperfea* ittftitia m^tam ^glariA *-,
Q sieutcontraDeumtumultttaturpaffionum nofharumin- terna gratuit/vn pojfkffionem perueniant.
ARTICVLI PRAECIPVI.
De Ecclcfiae liberatione externa , ^ intcrna feu fpiri- 4. Dei cleaio & beiiignitas erga fuos immota manet.
tuali. J- Dc regno Chrifti-
Ecdefix arma & propupnacula fenfui catnis ignota. 6. Ecdeiije Dci felicitas,gloria,in Chrifto indufa.
Bona EcclefiKjfpirituali».
1.
1.
3-
..At.
, aRgvmentvm psalmi lxxxvl
VI^S pfalmi argumentum t^Halefit^titulm indicat. £fl enim precatid ^uam ad Deumfudii
DamdrcnnftitutM tn extremis fericulis , velcum a Saule peteretur eitts vita , velcum altis cala^
mitatihtu^periculis effet oppreffm ^i^Hdicunque tmdem illafuerint. l^am cum occajio fcribendi
\ in titulo non fitannotata , diffictle efi de ^uibpu hofitbpu loifuaturt iudicare. Duo autem funtpe^
Titiommembra, Non enimtantum defendtfecfrferiiariin fftis periculis quibns erat ctrcumuenitu ^ vetiti
fedmultomagis oratvtSpiritufanBo regatur t^ fttftentetur t ne fiaiius magmtudine fericulorum aut cala-
mitatummole opprefius deficiat aDeo , eumtjHe ex ConJpetiuremoHens alia/uis rnalis remedia extra Deumt
aliorum hominum exemplo ^uarat. Confiderans enimfuam at^ui adeo totim gemris humani imbeciUita-
tem , quam infirmafmt res humanA omnts , ^ fuam lem mommo am occafione ctiam prafianti^imi viri in
P RVE L E C T. H E N R. MO L L E R I
y^^'- ur.-w- ■•-■>■ . r JVYC L. x:. v^ J. . ■xa *- ^^ *— *.. ^ . 7 ,4'
trrores confili^m incidmuaHt in peccats pr^cipitentur:fim ipfe viderM^mCo ^nte SaHjem (^tio regnunt iU
lud nihU habuerat tHlchnus mt pr4antim)deferto Deo,atcjue excufi Sptrm/anao confugere ad magos:fc<iue
Tatan± manctv^re: & non ignoti erant et aliorum praftantifimdrum hmtnumtntergemes lapftu & errores.
Smmi^tturpericHhm conftderans^petitvtaDeoat^jueeituJpirttHpeyetHoguhern^^^^ corfuum in agnt^
tione fc ttmore nominis^ dtHtniperpetuo conferuetwnne impattentta lapfm alt^utdfactat eontra Deum.aHffra-
ElusciamitatibtuplanedeficiataDeo. ''^- '■'^^^^^^^^ ' ' ■ ^ ^ ./>.'. *
• mce(ialtera\0qHidempr^cipHaparspetitmisy€mvariaaJpergttargufHenta,p^^^^
{eiuumJe cfuibm in interpretattone dicetur.randem pericuUfm magnitudinem exponens^pem vt qua bontta^
\(i Dei mafuosriuxta prvmtfiionemferuofuo fuccurrat, ehn^ue rohore infiruat^vt perferrefortttertmmtnetta
" malai>oitJandem etiam Itberatiene pr<efenttamfuam in ecclefia hofltbusjutsofendat^.vtpudefaRt acjpefua
■ deiemdtfcantmetuereiHdtciumDei,ipfi^f^ueptentiaminferuandaecclefiaagnofcant^^^^^
■'^IHj^J^P!
Oratio Dauidis. j
1 TNdina lehoua aurcm tuam , cxaudi nic:
Xquia oppreffus & inops egfl» [>7».]
Pf opofitio pfaltoi mox initio recitatut.Petit cnim fe cxau-
diri, fcruari defcndi & iuuari l Deo in prarfentibus «ramnts
ac pcticulis. Exiiudit equidcm Deus femper prccc^i fideltu:
fed tunc iudicamus eum exaudire ciim opem fcrt. Huic au-
tem propofitioni qua? fubindc rcpetitur & variatur , vt fieri
iblctii^ magnisdoloribus&periculis, plurima; fubiicumtur
rationcs,quarum prima in hoc vcrfu fumpta eft a neccflitate
fcu ab obieftojcuius intuita fpcrit Deum ad mifericordiam
promoueri poiTe. Eft cnim pattr qui calamitate fuorum li-
berorum afficitur. Ideo inquit, fuccurre & fer opem : quia
rumaffiiaus&cgenus. ,. . r ■ ■
jnclinare <»»fcw,gcftus cft attcnte audicntis,hcut animantia
quxdam vidcfnusad qucmuis fonitum, vt liqfiidii^s audiant,
aures inclinarc,&homincs diligcnter aufcultaturl aures pro-
piiis admoucnf. vnde arrigere aurcs dicuntur apudTeren-
tium.Indc igitur fumpta cft hasc phrafis,& pcr M^etTromdenu
Deo cxaudienti prcces noftras tribuitur , cuiusfBmma erga
nos bencuolcntia& amorhocgcftu pingitur.Bafil.pauIo a-
litec hancphrafin intcrpretatur, Inquit cnim,w J icxim TBiJe
CiS i»|Uim4>ea»f "*"**' ••PP'»''"' ■"'»« 1'V <i'<8>i»««f y*yttt'n&J cu A>-
Quia apBMfttm ] Id eft,mgcnti mole calamitatum & pe-
ricuTorum fum opprefllis , ex quibusnieexpedirehumano
confiliojinduftria aut viribus non poflum. Sum enim inops,
ideft dcftituor nontantumconfilio&rationc, quahuic
malo rcmcdium inucniam: fcd etiam omnibus aliis cxternis
torsfidiis carco, fdmque adco ab omni^us crcaturis dcfertus.
Hoc enim veri eft egenum cflls : atquc in eas anguftias Deus
tcdigitfuosjvt liberatio diiiina deincepsfit confpedior,ncc
viribus humanis tribuatur.
^ 2 Cuftodi aniniam meam, quia pius ego: fcrua
refuum tuum,tu Dcus mi,fperanrcm in tc.
Propofitioni iteratae fubiicit duas alias rationcs fumptas
ab honcfto, hoc cft,a' Dei in fe priiis collato amore & bcne-
ficiis, & ^ fua in Deum fiducia & cultu. Cuftodi animam, id
cft, ferua vitam meam»& defendc me ne ab hoftibus inter-
ficiar.Animam enim hic pro vita accipit,vt alias fepe.
~ ■ Npmen 1'Dn quod fanftuminterpretatitur j qu^^^^
^ t)eo iribuiturjfigiiificat aftiue,benigr4um, bonum,pr6mptuin
ad benefacicndum , idque ex amc*re prorfus paterno , quo
fuos profcquitur. Nam nan fignificat co^jii» naturalcm. Sed
dc hominibus quando accipitur cQ rcfpcftu ad Dcum,dupli-
cem habet fignificationcm. Primiim cnim paffiue fignificat
talem,quem Deus vcra ff/cyii & amore compleftitur , &in
quemamorisfuivifceracftundit ,'adoptando cum in foecjus,
8cvariaineumbeneficiaconferendo , vt TOn in hac figni-
ficatione ide fitquod adamatus a Deo & beneficiarius Dei-
Deindc aftiue fignificat hominem pium , qui acccpta bene-
ficia grato animo a^nolcit,& autorem qua poteft reucrentia
& obfequip colit , ficut pictas fiUorum crga parentes & co-
gnatosdicitur , quac veris obfcquiis & ftudiis cos colit, & vt
Cicero z. de inucntionc inquit per quam offic!um& diliges
cisattribuiturcultus. Qiiandoveronomen hochominibus
tribuitur cum refpcftu ad homines a»qualcs fcu inferiorcs,
accipitur tantum adiue,vt fupri diximus.
Seruumtuum] Id cft.tccotentem , tibi obtemperantcm in
hac vocatipnc^in qua tot mihi pericula obiiciuntur .
Speran^em in tel Id eft,nitcntcm tua ope & auxilio , atquc
hac fiducia tot odiis & periculis fc obiicientcm : non conlii-
gientem ad idola & prarfidia humana, fed abs tc folo expc-
ftantcm liberationcm.
3 Miferere mei 9 lelioua : quia ad te iclarno
quotidie.
Quarta rationem in hoc vcrfu fumit a fuo cIamorc,quera
fibi non tantMm m.ignitudo periculi . fed ctiamfiduciaauxi-
lij diuini cxtprqucjt , atque hanc amplificat a temporis cir-
cunftantia,cumiuquit,fe quotidic,hoc cft,fineintermiffipne
clamare.
Verbo miferendi fignificat fe non afFerrepropriameyita in
confpeftumDei,fed ifolagratia diuina pendere.Vcrbo cla^
manai doloris feu periculi magnitudinem & ardentes fidei
mot* decIarat.Nec fempcr de vocis cIainore,fed multo ma>
gis de cordis vociferationc hoc intelligendum eft. Nam &
gemitus peftorum apud Deum inftar Amtclainorislonge
Jatequcrefonantis , atquc adeo cxlum fiio fonitu complen-
tis. Qtiod inquit fe quotidie clamarc,fignificat fe iam longo "
tempore exerccri fub crutc^& quanquam no mox auxilium
afFulgcat,fe tamcn non abiicere fiduciam erga Deum conce-
ptam. Quod exeplum intueridebemus,ne orandp deficiam',
etiam finon ftatim exaudiamur:fedfortiterinftemus &pul-
femus,vt Chriftus monet Matth.^.Luc ii. donccnobis ianua
gratiar diuinae apcriatur.
^ Lxtifica animam (erui tui;quia ad tc Donu-
nc aniaiam mcam leuo.
Repetit eandem propofitionem,& rationem rurfiis annc-
ftit a fua in Deum fiducia. Ea vero quantum valeat in preci-
bus piorum,diftum eft alias farpc.
Litifica animam 3 Lsetltiam nominat illam confolationem,
qua» accipitur exfenfu prajfcntif Dei in ^rumnis, & cx libc-
ratione. Haftenus fucrat ingenti dolore opprefiiis, nontan-
tum quia periculum foriscrefcebat : fied etiam quianonnun-
quam Deus quafi iratum fe exlubebat:cum vei auxilium dif-
ferret, velpeccatorum confcientiam aggrauaret Petit igitm:
fe fenfn fauoris &pra5fcntif Dei& maturoauxiliorurfus
cxhilarari.^ ^ . -^'--- --' --'■^-^■•■?
Leuaremanum ad aliquid,quid fignificet.diximu^ in Hofea
4.cap.Eft autem cupide , fumrao voto ac dcfidcrio cxpeterc
aliquam rem.feu erigi in fpem alicuius reipotiundar , inhia-
rc item adaliquid. Itafupra pfaLi^.internotas pioru ctiam
hxc reccnfetur , quod non leuent animam fuam ad vanita-
tem,ideft, quodcorhabcantvacuum a prauis defidcriis nec
concupifcant res joanes quibus turo fides niti non potcft: vt
funt res onines extra Deum.Leuare igitur animam ad Dcum,
& in hoc pfalmo & alibi fppe, fignificat ad vnum Deum re-
fpiccre , ab UIq vtio jjpcra & auxiliura quiererc & auide ex-^
pedarcfpretisrebus aliis omnibus,qua: foris fefe cum aliqua
ipe ofFerunt.
5 Qij(Aniamtu,Iehoua,l)pnus&: propitius:5c
multus clementia erga omncs c|ui tc ir uocaju.
Subiicit petitioni aliamrationemfumptama natura Dci
& araore, Affirmat cnim Dcum t^c natura bonum,propi-
tium&bcnignum , & qiiidem non vni atqucalteri,aut di-
gnis tantum fe talem exhibcre , fed indignis quoque , atque
adeo omnibus cum inuocantibus. Itaque fe quoqueconfi-
dit exauditura iri. Suo vcro excmpio nos admonet , vt nos
quoque inter precandum cum peccata int indignitas noftra
nobis obftrepitjcogitatione vniucrfalis promiffionis nos cri-
gamus ac ruflentemus , nifque in eamimcludamus. At-
que huc firailcs promiffiones rcferantur. Bonuin dicit effe,
quod facile irain remittat crga agentcs poenitentiam & in^,
Hocantes , quod non aducrfetur aut repellat cpnfugientes
ad fe. Etiarafi» mquic, cgo poenas meiitus fura , tamcn tu cs
bonus.
Propitium nominat, qu6dpeccata gratis cSdonct & noxam
remittat. ''v - ' . ^ .
MultHs beniffutate feu clementiadicitiir, qui ardenti amo-
re profequicurfuos , edfque in patrocioium fuum fufceptos
onmigcnere bonorum ditat. Dicit autem Deum multa
benignitatc eirc prasditum,fif uc Paulus inquit, Gratiam exu-
beraib"
benre fbpta ibe^catum, opponitenim multltudinem beni-
gnitatis fcu clementiae fenfui ruorum pcccatorum, qua? qua-
quam videt cfle multa & magna , tamen ftatuit ea abfoiberi
91 inagnitudine benignitatis diuinaj , Se regnum grati jdiuinae
poteatius efle regno peccati.
6 Atiende,iehoua,pr€caiioni me^:!k attcndc ad
vocemdeprccationuiii mearum. , j! t. ! -
Repetit primam propofltionem.Eique iteratioivtantia
irtonu!,oftendit magnitudinemdoloris8c periculi, quo Da-
uidfuitoppreffus. Crefc^tc wmpericulo.crefcit dolor.qm
fidcles inftigat adorandum.
7 Indietribula;io,nis |;4«f«/?»«ejme«muocabo
tc:quia exaudies me.
Inter medias preces, vtfidesfiatardentior&cfef(Sft,pro-
pheta feipfum confirmat & animat ad precandum: atque hac
orationecogitationesomnesobftrepentes , qu^fidemlan-
guefaciunt,repellit. Sempercnini ratio obftrepit accedenti
ad Deum: cur iiiuocas cam fis pollutus peccatis i & Deus
peccatores non exaudiatPContriinquit propheta,Deus om-
Bcs inuocantes exaudit. Ego inuocabo .itaque exaudiar. Ita
hicverfus , quafi confequenseft verfusquinti,i_nquo ante-
cedcnsrccitaturtfeu pocius habethiciverlusrainorem& c6-
dufionem. Tu, inquit verfu y.lehouies bonus,j)ropitiu»' o-
mnibos inuocantrbus te. Ego ver6,aidhoc loco, muoco te in
fummis meis anguftiis, ergoexaudiest Nam '3 particulahoc
ioco non eft caufalis,fed ration^is ffeu illa:iua,vt infra pfal-
mo II 6. Credidi. quia locutus f«(m. Et Luc 7. Rcmittuntur
ipeccata cius multa.quia dilexit multum.
8 Non cft ficut tu inicr Deos Domine: 6c nul-
lus fccundum opera tua.
iPctitioni addit idiam rationem a facili. Nemo tibi com-
parandus eft fapientia,bo*itate,potentia & operibus. Ergo
non ert ribi difficile feruarc mc in his periculis : atque eam
ob caufam ad te confugio , quianulluse taquocertiorein
opem expeftare poffim qu^m abs te. Qujcquid enim alij
ttugentur de fuis commentitiis diis , nullus eft tamen intec
hos qni tccum comparari qucat , aut qui ea qux tu prajftare
poflit. Sunt enim tua opera ita admiranda, vt nihil cum his
comparari queat. • .•
Inter Deos]Uoc aliqui de angelis exponendum ludicant.
Sednon dubium eftprophetam Idqui de fiairiis diis , quOs
gentcs colcbantmaffno ftudio & religionc,iifque omnia ac-
ceptareferebannfedfalfb. Neque enim operibus feu faftis
probantfe Deosefle,ficutDeus nofter.Idco inquit, nullum
cdere taha opera, qualia Deus in Ifrael patefadus edit. Nec
gradusconftituitcumficloqultur , quafi aliquid fiftitiis nu-
minibus,Deo ver6plustribuat:fed hocvult,gentium idola,
quanquam habeantur pro Diis . qui mylta prxftarc fuis cul-
toribus pofljnt.-rc ipfa tamen aut in efteftu nihil m his eflb
<liuinum,quia nullam vim feu virtutem exeranr,nihilque fa-
ciant quo fe probent effe Deos.Ideopoftea fubiicit:Tu facis
mirabilia folus.
9 Omnes gcntes, quas fecifti , \^ement & ado-
rabuntcorara Scie tua,Dominc:&gloriam dabunt
homini tuo.
40 C^ia:m^Meu/&fa^iensmirabi^^^^^^
foluS. r ■ ■,
Amplificat & confirmatfupcriorcmfcntcntiamabcuen^
tu.Verum me dicereipfe euentus oftendct. Adeo enim ve-
rum eft quod de potentia tua dixi,vt gcntes qua; nunc idola
tanta fuperftitione colunt,non muko poft cognita vanitate
fuae religionis , abiefturjB ac deteftaturx fint fuos fiditios
Deos,& te folum.vtverum Dcum,adoratura:.Ita vaticinium
dc gentium vocatione & conuerfione fuis precibus mifcet,
ftque hocipfo excmplo confirmat , vt de Dei erga fe bene-
uolentia.maiotem fiduciam concipiat. Erat cnim mcmbrum
2us populijcui peculiaris promiflio eratfafta^ergo ftatuit fe
nonminiisexaudiriquamgentes. ;-
QuMfecifli^^oc addit vt obitcr oftendat quarc etiamgcu-
resad agnitionem & cultum nominis diuini fint vocandac: nc
nuda promirfio ludfos offendat, quifcamefcrr^gcntibus
volebant. Sunt gcntes crcajura Dei non miniis qulm Iud«i.
Erpo equum eftetiamhas vocari ad focictatem huiusregni,
qirod Deus per minifterium doftrin» carleftis conftituit. lu-
ftum eftenimomneshomines fuumfaftorcm & opificcm a-
gnofcerc&celebrare. , '^' ""Bi '■• -
Venient'] VocatK fcilicetper vcrbum.Vcrbo enim venicn-
di totam conucrfioncm hominum notat: Quj extra eccle-
fiaYnfunt.nonvcniuntadDcum * fed fugiunt eum & fubm-
de longius ab co difccdunt: fed qui per vcrbum vocantur &
conucrtuntur,rurfus ad Peum acccduntjcu qii*i;imt>& om-.
MVM LXXXVI. 70.
nem fiduciamfuam in cum coUocant: verbum itaque venifiiir» /
di non pedibus,/fed cordi tribucndum eft. *? '^ ;
uidorabHnt] Id eft.fupplices openi absie petent,non abr- ' '
dolis.
Glmficabunt nomen tmm}lA eft prfedtcabunt &'laudibus
dxtoUent tuam potentiam & bonitatem,tanquam veri&v ni-r
ci Dei:& c rcgione damnabunt& execrabuntur oninra com-
mentitia numina,quibus hadcnus fuerant addid^.
^luiatH, in<\\xh,es magn$K,f^ facis mirabiUa,'] R,epetit prioj
rem caufam,quam fupra verfu S.attigerat.Gcntcs ideo agno- -^
fcent &celebrabunt te,quiaintelligent & expcricntur,qu6d
tua potcnciafuperctomniuaicrcaturarura^potentiam : &
qu»d folus fis qui mirabilia opera edcre pollis. Nemo eft
qui opera tua vcl cogitando aifequi , nedum faftis cxprime-
rcpoffit.
II Oftendc mihi,[^oftf wr] lehoua, viam tuam:
ambulabo in veritate lua ; vnias cor meum ad u-
mendum nomen tuuni.
FIa;c altera& j>rincipalisparseft precationis, in quapcitit
fe fn hiscalamitatibus rcgi veibo Dei,& % Spiritu ando ac-
cendi in corde fuo hdem,timorein & obedientiam ergaDcii,
ne (cilicct fraftus magnitudine doloris,aut calamitatum, in-
cipiat fremereadueruisDeum,tanquam tyrannum,^ qiio in-
iulte pledatur , neue fe ad quxrenda iUicita remedia couer-
tat:vt folet ratio humana in magnis calamitatibus , ciim fe i
Deo defertam iudicac , vcl ad creaturas & extcrna remedia,
qu£ in oculos incurrunt , fe tonucrtcrc, vel etiam ab hoftc
JJ)ei diabolo opejn &'auxilium'petere: ficut Saul in fua c^la-
mitate &ali)in'uIti.NecqUifquamnoftruiiieftquifuis cala-
mitatfbus &^rumnisnon fentiatfehiscogitationibusvexa-
ri , vt qui a Deo prjefensauxilium non mox videt , ea potiii.*
amplcftatur qu^ foris fcfe ofterunt, atque his nitatur: & ma-
xima pars hominum etiam noftro tcmpore his cogitationib*
fuperatur,vt defcrto Deo ad creaturas fe conuertac. Dauid
igitur ne fimile aliquid patiatur, ira in fuis calamitatib^petit
auxilium & Ivberationcm diuinam, vt fimul regi fe & confic-
maridiuinitus pctat, vt & perferreasrumnasportit , &fi qua
mora liberationis intercedat, conrtanter Deo adhkrcat^atq;
ah hoc vno Irberationem expeftet, Qgo excmplo moneri
nos docet.vt in noftris periculis & ^rumnis eadem petamus.
ViamDomiiti ] Via apud Hebrxosplerumque fignificac
rationem&inftitdtuinvita;, mores, ncgotia^deniquequic-.
quid agimus,Dflf* einerfur^t oderthut.^vnddamitervmbgehet,
a quo non difccdit : vt viatorvrgct viam quam ingrcfli^s cft,
nec ab ca dilcedit.. Ita via Dci dicitur quod Deus agic Deuf.
3». Via» Dci iudicium, id eft , qu^quid Deus agit,eft luftuni
&a>quum. Item,Deiperfedaeft via,pfalmoi8. id eft, o-
mnia operaDeifuntperfeda, pfalmo 5^. Vt cognofcaht lA
terra viamtuam , id eft . rationemagendiquavteriserga
tuos, vel fimpliciter, vt cognolcant quomodo cum piis agas:
& fupra in pfalmis aliquotics hoc modo vfurpatur vocabu-
lum vijB. Nec incommode hoc in loco ita exponi poteft , vt
vias Domini intelligamus rationem aeendi cum ^m in hac
vita.qua» pr6feft6 talis eft, vt R intelligatur, plurinvira con-
folationis piis mentibus afferat. Non itaagitcunrpiis , fi-
cut nos volebanms aut carni noftra? gr^tumeft ; fpd morcifi-
cat primum Deus fuos , & ad inferos vfquq detrudit, idque .
-noneoconfilio vt hiscalamitatibusopprcflipereamus, {c^
potius vt crefcat in nobis poenitehtia,fides,ardor inqocandi, "
& alix virtutes: poftea vero viuificat & glorioie hbefit. Id
quod teftimonia fcriptura» &exemplaIiberationutr?eccIe-
fia: oftendunt.Ha^c igitur via eft Dci. Diiaboli vero viae fiuijl:
contrariar. Dauid igitur pctit CxVi oftendi ltasj«as"D6mini:
vt ftafuat non ideo /e affligi , vt in mortem «terham mer-^
gatur : fed vt his calamitatibus edoftus difcat a Deo petere
&expefl:arc auxilium & liberationem. Hoc igitur pri-
mum eft quod petit. Deinde viasDomihiinScripturafi- "
gnificant etiampr§cepta& mandataDomini , velverbuni
diuinituspatefa«um,quodnobispra»fcrihitnormam & ra-
tionem viuendi fcu agcndi,vt cum pfalmo iS.dicitur, Cufto^
diuivias Domini. Et pfalh^oiip., Viammaodatorumtub-
rum curram. Item , Viam prfeceptorum tuorum fac me in*
telligere, id cft, quanamratione mihi viuendum fit, ivixtaea
qu^mandafti. Itcm, In viatcftimoniorumtuotumgauifus
lum.vt in omhibus diuitiis, De his igitur viis loquitur etiam
hoc m pfalmo. Oftcnde mihi vias tuas^id cft.doce me ver-
bumtuum , rcgc me verbo tUo,vtinhiscaIamitatibustibi
obtcmperem , nihil faciam iut committahi , quod pugnet
cumveibo&voluntatetua.non fremamiaWrAis te , non
dcficiamitefraiftus calamiratibus , hon obtempcrem hu-
manis confiliis aut rationibus , quae me a vcra pierate abdu-
cacfed vt fcmper verbum tuum intncar.idque vnica fit nor-
md vitK fc aaionum mcatm». Vias cnim Doittitti ta-
•\V
jdfc. -*■*»'■ ■
H ff N
fatehic opponitvus hiimams,hdc eft>atioiitbas Sce&nCilih,
que humana ratio inftituere folet. Ea vt remfediun) malw
non inueniOt,itaalWuciablits animum&cogitationesfiias,
& vcrbo diuino inftaii & muniri fe pecit. _
yi^kmhiaem in. veritate tua] Id cft.vt tbtum me componani
ad normamverbi tui,omiflis omnibusc8m»is hiumnae ratio
nis, qux mein"erroresabducunt8i in ex!ftunlit»r«cipitant^
Taliaenimfuntomnia confilia humanaih arrumnis _« pe-
■ riculis,plena fcilicct cr rortfm, hallucinationum 8t peticuio-
- aum.&tandem^exitiumafFerunt: fedviae Dominilun^vCri-
ritas. In his qui ambulat,errare aut falli non poteflAcertus
eft de fua ialute: tuto itaque his nititur fides. Ideo verbum
. - f)ei nommat veritatem,tacite iwterea damnans dubjtationes
& eiroTes humanorum confiliorum extra verbum Uei. "«
enim nihil eft vanius aut fueacius. ^r ^n-tit candem
VMiascormeumadtimtndum f^omeu tuum-]^tjctit eanaem
petitionem:& verbo vniendi .iUam antuhefin.de quadift^^^^^
Jft.comprehendit. Petit enimfeitaregi&confirmariaSpi-
rku fanao . vt ioli Deo confta^er adhaereat,ne cor ^ftuans
cupiLtibushucatqueiUucfuisaffeaibusrapia^^^^^^^^^
ineat confilia quam qux Deo probentu*. De malis & fcc-
leratishominibus inquit Atiitoteles m E*^'^'^^^":^" -;•
7t5» «Sl«X!.'. Talis eft animus omnium,qui non reguntur vci-
. bo6tSpiritu Dci. Flutontenimintcrfuosaffeaus.&IcUi
momento huc atque iUuc impcUuntur. Daiud igitur petit
riri cor fuum & ita componi. ne d.ftraftus ad varia, h^rcat
Jubius , quemadmoclunaimpia multitudo : fedvtfoh Dco
.^diAus huic vni obtcmpcret, in hoc folo acquiefcat, atque
!h hocvnaopem&auxiliumexpeaet. Grajcus uitcrpres-
r«,tentiaraita reddidit,^>^»Siw«''Mt|'<«*>'' ' vnde m Lati-
'^ no lcflitur , kctetur cor meum. ludicauit enim verbumiri'
cffe futurum terti* pcrfona; vcrbi im quod exhilarari fi-
^ riMTS infinitiuas cll cumn paragogico, alioqui enim le-
•endnm eratST Svcl Sn^ vt fcribitur I . Sam.i 8 Occurrunt
«utem alibi fimilia exempla huius formae infinitiui, vt Deu-
ter.4.^nNnKT>. EtDeut.6.nin' nNnNT^^.Etcirculusmdi-
cat dceffe hoc loco articulum nN.
iz Celebrabo» te Domine Dcus mi in toto cor-
de m^o:& glorificabo iiomen tuum per) ctuo.
Subiicit petitioni ahud argumcntum, quod fumitur a pol-
licitationc gratitudmiS.fcu a remuncratione.ApparetDaui-
dem iam tum inter precandum fenfifremcordeefficaccm
confolationem & lirffentiam Dei,idque fequens yerfus ma-
?^;MOt,LEtl • 7«»,^i
gune* Hitio,,qtt^ externa perici|la, fiju ipfa^orpoi^i^ipiyi
£t alibt eord^nominat doivSes inferorum , qyia fuac-uu-;
tiuio ftji^guftostjawrtis jetcjrnaci Haecvcra eft h^uoi yqibtc^.
«ifli ihtcrprctatio. vt fegulchrtumittfcrius inteiliga«ur4eat-
nimx morte feu ihtcritu : alterum vero fepulchrij|ii»dp coir*
pojri^ cxt^nai 4omipUio feii jr^cep.taculp. , AtquC hiiic fjf i-
le dcprehenditur vanitasjpapifticicommeiiti, quandpfqun^ •
purgatQrium hinc clicere aut ftabihrc contendunt. , ,
14 I>ea«,fu-pert)ifu!rrciteruntcontrame:&.;C<)?r'
tus robuliorum qu^ruot atumam meam: S( non i\x* '
tu^runt tein confpedu ^,0^:^: ^ ^m^ ^^s^^v^»*-; '-ii^M
Sicat ftiprS vcrfu primd pCti^tbfti fubiicit rationem a ne-
cefStatc : quia inops fit confilij,& deftitutusomnibus pras-
iidiis ei^cais : ita^jitinceandem rationem amphficat a peri-
culi mag^itudine,vidclke£ j^poeentia,multitudioe.&impie^
tatehoftji|im,fiiorum. Idco'.^ ,inqai£,fuccurrc & fer opcm^
quiaquiiheoppugnant , hominesfuntfupcrbi.&arrogan-
tes : nullaquiidem a me ihiurialacef£ti , fed odio fine caufa
contra me fufccpto>& quia mcextindum cupiunt , eo i^qocI
fiiis cupiditatibus mc obftarccxiftimant,adco crudclicec m^
oppugnant.
Alij reddiderant:aIieni,hoc eft,barbari,qui omni &nf)i
humankatis cxuti funt,infurrtxcrunt aduerfus me. Naim in*
tervicinos intcrdum locuseftaliquismifericordiaf & lcle-
nientia^: fedhoftes longinqui , ciim qmbiis nihil vnqud fufc
nobiscommcrcijjplerumquc crudelius fxuiunt. |deD Scri-
ptura alienos farpe accipit pro crudeliffimis. SedVidentuc
illi hoc loco pro nn? zcdcm,kgifle t3'ni zarini.T in litcra
pene finiilcm t mutato.^i lapfus eft facihs & crcber. Si-
cutautemnomineCanT arrogantiain & fi^^um ii.oftiurti
norat , quo foIoferemouebat\tur, vt Dauidem extinaum
cuperent:ita nomine Tily multitudincm corundem , & no-
mine cp^iJCny potcntiam & fiduciam propriarurii viriun^
dcfignat. Tales enim funt qui ecclefiam in hac vita oppu-
enant. Primum , fupcrbi qui omnespra» fe contemnunt &
derpiciunt. nolunt enjm admoneri a quoquam: &, fi i eprCr
hendantiuripforumerrorcs aytvitia j ftatim ingens odium
aduerfus bonosconcrpiunt. Ideo mox vircs omncs cogut &:
expediunc adiierfiis pios. Deinde fimt robuftij hoc cft* noa
tantura valenr viribus . fedetiamtumcnt fiduciafuaipoten-
ti3e,& exiftimant nihil pofie conatibus fuis obftare. Itaque
hac fiducia excascati nihilnon tentant aduerfus ccclefiam
Deijfunt truculcnti, crudeles& omnibusbonisformidabi-
les.Poftrem6,tribuit illisextrcmam fccuritatedi &contem-r
nifefte oftendit & fupra aliquoties vidimus Dauidem intcr ptum Dei & iudicij ipfius , cum inquit , hoftes non ponere
ardcntiffimas prcces cclcbrare bencficmm libcrationis, tan- De.um in confpeftu fuo,hoc eft:,non cogitare quod fft Dcus,
Ec tu DomiticDeus mrfericors &r propcn-
auam iam adeptum. Fides enim vera ccrto ftatuit fe exaudi- qui videat quid in terra homines agant7cuicur3e fint res hu-
ri&habebat Dauid peculiarespromiffionesde rcgno, quas man:^, aut qui vindex fic fcclerum: ideoquc non mctucrcira
fide intuens de liberatione fit ccrtior.ldeo promittit grati- & iudicium Dei aducrfus peccata feu fcclera , fed furcntec
tudinem* &quideninon vulgarcm: dicitcnimfenon tan- pergcxequQfecicxcaJibido..
tum ore aut lingua prxdicaturum hxc beneficia diuina , fcd
totocordefcuferiocordisaffeftu.fdquenonfcmeltatum, ^ ^^ r, •
fed fempet&afTidue quoad vixerit. Ita oratio amphficatur lus ad gratiam ItemgnM J tdrdus ad iram [ longafn-
a circumftantiis. Hypocrita?, vt tefai.inqufr.labiis honorant ;^^] multiis clcmentia & veritate.
Rcpctif vcrfum quintuin,in quo diximus cffc argumenT
tunilKmpwitn aDci^^n^^ Hic ve^ro plufa Cprtheita accu-'
mHat , vt fideni fuaminagis Cia
argumento tanquam firmiffimo, maxime nititur ipfius fidesi
Deum,c6r amem eoru longe eft ab eo. Pr^tcrca niulti funt
qui fatis efe putantfemelatquc iterumcommcmoraffc be-
lleficiadiuina, idque tiiin maxime quando fenfus acccpro-
bcncficiorum animos noftros afficit,& memoria eft rc-
xum
cens,paul6 vero poft memoria beneficiorum rcfrigcfcit: eft-
quCvfitatuminvita,quodPindarusinqu:t: mxrua^i^n^xAo/t,
«u^ifMm Si(i^v>'i. TalesvcrooditDcus. Namis huiurmodf
cuttores recmirit, qui toto corde,& perpetu6,acper omnem
vitam bcneticia accepta celebrcnt. Talem igitiir gratitudi-
nem promittit hoc loco Dauid,ficut & fiip ra pfal. ^j.Bcnc-
dicam Domino omni tcmporcjfcmpcr lauscius in orc meo:
fic&alibipcrfspe. , -, rr • -1
x? <^abonitas[7WiyfWcor^i^]tuamagnal/wfJ
fwpcr nje : & liberalti animain meam e (epulchro
inferiori.
Subiicit caufam. Nam, quia Deus in ipfo liberando infi-
rae & memorabilc mifcricordia; fuatfpccimeh ediderat, in
& hunc clypcum vnicttm obiicit tam interflis fms doloribus,
quam oiTmibushoftium fbofUm furiofis conacibus, quod fcifl
Dcum eflc mifcricdfdtem,qui videlicet calamitate & mifcrii*
fuomm moucatur &afficiatur,eorumque maliscompatiatur:
& fimul benignuiTl, hoc eft, plcnum gratia, vt lohannes red-
didit, qui fcihcet promptuSfit ad rccipiendiim peccacoie»'
in gratiam , ad bencfaciendum & ad ferendum auxiliumy
dcinde, ctiamfi intCTdum jjjropter peccatafuos ciftigct : ta- ■
mcn iram fiiawi tcmperet mifericordia , etfmqne eucfttum
iargiatur, Tt maior boniras in liberatione , qnanvin caftfga-
tione feueritas aut ira confpiciatur. VtruliquS fJgnificacuc
his vocafeuhs flim cinrti .'T'iPv<
Additurdeindcaliudepitheton crj'SJ* TfKlonganimii,
d€ fidey-Dauidis in prccatione confirmatuc,viifuturam libe- SoCefli qui non ftatimifafcitur.cii eft offcMiS autlxfus, auc
'ratione m taquam iam-cxljibitam intueatur & celebret.Ai»r ecia c^iufliflimas habet ira» caufasjnec alwt poteft quin i-
Dlificat autem beneficium acccptum ciiminquic, fe fibera-' njrcatur* nori tamenrSncum irafcitur qnanfikjm debebat , &
tiira cfle ex fepulcbro inferiore : iw enim pctictilum' ifhid' iuftltia cius feuera rcquircbat.fedpro fftairtclvlgentia & bo-
fuum norainat , vt f?gnificet fe non tantumcof poris pericu- nitate multa infirmitati noftr^ ignofcir & cqn^onat.
lo feu morti cxpofitum fuiffe : fed illos animi dolores , quos Multus clementia] }{pc per antithcfin opipohituV priori:vul<
proptcr fenfum peccati & ira» Dei fufllnudrat' , muIto^iMa- cnirh hoc dieet^e^ciiias boftitas maior eft quam v): irafci per-.
iwes & aCriores ffliffe qualm fenfiim fcurafetlimexterno-'' petup peccatis hoftris pofTit: & quanqflam pcfccata noftra
rum Dcriculorum. qux corpori mortem & interitum allatu- multa & m?(gna fimt. tamcn gratia eius exuberat fupf a pe<^-
ra vidcbantur. Ideo hos dolores nonriinat fcpulchnfm irifc-
rius, feu inferriuminfcriorera,quia alcius homincm immc»«
ca^um. Nunquam cnim>dcf}citfonsille'hQhf?icSs &clemcii-
tfj|?-dittiiia} , n nccva^iiamDciwiJIamfttambonitacciin &
clcnien-
'■ t
r-*-»
^:
3e'
i
7<9
'■■^JPRPW^yfTi^
w^w
clemefttlam omtimb cxuit aut cle^omt:Cutnccdntra ih iion
perp€;tu6 ei adfic , & feueritate in caftigandp nonnifi Tat6
adu«y:fus fuos vtatur:im6,vtlefaiasin<iuit, Optis alienurh a
fuanatura tunc faciat cufti punit , n pperi pty>prio, lHlcieft,
clementiac & beneficentix deinceps fic locos. Hoc eft igttuE
quo4 inquit, Deum effe tardum ad iram,&multum clemcn-
tia . h-pc eft , r ato irafci aut vindiccm fcderum fe exliibere,
cum econtra peipettfo fit bonus,& quidem ita bonus vt «li-
fericordia & bonitas multis fuperet eius iudkutm.
Mukus veritate ] Id eft , qui verax eft & feruans promifH,
qu^rque no pOBnitet fi quidliberaliterpromittat.lTitcrho-
ftiines etiam quimaxt^ ^jnt benigni, cupCrertt mterdum
retraftare fi quid pollicehtur, quia fux facilitatis nonntm-
quam eos poenitct.Sed Deu^^ Vt yerax eft , .ta d;«ia cius filnc
it7«A.ix»'m.S6mptns auterti eft luc verfus ex i. lib. Mofis ca.
3 4 & cu;a tanquam infis'nis qu*dam gemmainter c«ter«s
promiffiones elucet, crebro repctitur m Sciriptura.
i6 Rcfpice adme 6t luifcrerc mei : darobur
tuum fcruotuo:6i opem fer {velfalmernadfer^^Wo
ancillastuae. , i j ; c
i-j Fac mecum figniim ad bonum {ad beneji'
centtam) vt videant ofores niei Si pudefiant , quod
tu lehoua auxillatus es mihi , & confolatus es
uie. '
Concludit pfalmum rcpetitione prol^ofitionis.a qua erat
exorfus. Rehiceadme , id eft,rufpicc mei curam & defenfio-
ncm:non negligasiniuriasmihi fa^as, non auertas te tan-
quam iratus. Haftenus enim vifus es faciem tuarti a me auer-
tifle.cum fineresme mergiin tiiftescalamitatcs. Nunccon-
uerfa ad mefacie exhibc tc rurfusplacidum &benignum.
Et miferere w«] Hoc eft,motus gratutta mifericordia fer o-
pem.Namt3n exconfequenti fignificatfacpe gratificari. feu
gratis darcaliquodbeneficmm. Itaque hic refertur ad gra-
tuitum auxilium. ., - - rn.-
BArohur tmrh feruotuo]Vt kilket no tatum fuftmere vun
&impetuhoftiumpolfim: fed multo magis vt dolores qiios
fiicnit fenfusire tuae aduerfus meapeccata, vmcere queam.
IIlo enm robore maxime nobis opus e(l inxrumais &
calamitatibas,&facTK contemnimr potentia & furorho-
ftium, nifi intus nobisluftand^m fit cumiraDei& fenlu
iudicii diuini.bt quianon aliiilv4.e qu^m aSpintufanfto hoc
robur'oritur,»/*<ii<*7ntit nominat id robur Dei.
^ Seruum Dei fe nominat vt ante , qui t)eum re<fte acnofcalt
& colat.&qui abipfo folo tanquam vnico domwofHopen-
deat.EodempertinctqHodfe nd#hinat^//S«»«//<eDci,qua(i \
dicat: fe efle vemam & domefticum Dei ab vtcro m^tri8,qui
c^mnatus fit quafiin grcge Domint ,tton poflit non eicu-
t« "eflfci
FacmecumfigrtnmadbonUm} Id cft^b^ftede &declara aliquo
euidenti figlK},qu6d non ampliusiTafcaris,fedquodmihlt
faueas.quodque me receperis in gratia. Hadenusenim ont-
nia mihi vifa ffit plena defperationis^quia fenfiisfauoris tiii
mihi erat fubtraftus:videbaris enim mini irafci , & indt fue--
runtiftitriftesdoiores&anguftiae. Nunc eirgo fignb aliquo
manifefto excute mihi hos doIores,& exhiiara me tya ope
& auxilio. Alij fimpliciter interpret^tur : Ede fignu aliquod
bonkatis txxx ergd me. quaj fententia codem redit cum
priore.
Scd hk quserat aIiquis,Cur Dauid petat figniS, cumChri-
ftusobiureetPharilxos petcntes fignum, Matth.ii&i6.&
Regium ilium Iohan.4. Rcfpondco,Petebant'Pharifari figna
qua^am curiofitate,& quid^m calia qualia ip(is fuauia crant
futurt.Regius vero ille ex quadi diffidentia& impatientia in
cruce.Dauid autempetitvtglorificetut' Dcus in liberatiohfc
ipfiuSi&vtconfirmeturdoftrina qaam profitebatur.lta & a-
lij pctiuerut fignaxVt Gedeo Iua.6.&MofesExod.4.Vt & ipfi
& alijconfirmarfturdcipforu vocacione,quod effet diaina.
Et Achas lefa./.iubetur petere fignum,vt ccrtior redderetuc
de promiflione: DifFerunt igitur hae aftiories caufis irfipUlfi-
uis&finalibus ,vnde fumi difcrimina notum eft ex coiUn^U'
ni doftirina.
Vt videmt ] Addit aliud argumentum i caufa finali.Ideo
fuccurre, vt hoftesvideanttuam pcoefentiam inecclefia,8c
intellig.it non defcri abs te tuos cultores, etlamfi ad tenif>us
cos affligi finas,atque ita pudefiant,hoc eft,exci3ant ,9az fpe -
&expeftatione,quiha<aenus me riferunt&contempftrunt
tanquam defertum a Deo , queni nullo nfcgotio opprimere
vellent.
€luodauxiliatusesmihi] Id eft,qu6dope periclitatituliftf,
mequceximminencipericulolibcrafti. '
Gluod confolatmes wejDiximus initio Propheta duo petere
in hocpfalmoPrimiimliberationem ex prsfenti peticttlo.
DeindegublernationcmSpiritus fanfti & confirinationfcm,
ne fuccumberet fraftus animi doloribus. , Ad libcrationcm
igitur pertinet priusverbum niy ad gubernationem vero
' & confirraationem poftcfius Esna.
^-4,
P S A L M I LXXXVI.
P A it TJS S.^.
I. Pctitionislocusl.aperfonafupplicis,vbi pfaltcs imbecillitatem& miferianifuam exponit Dco,
veiri.i.benignitaicmiI>eifecuiTJConimunicatamexgratia&foedereeius:cultujTi, fidemcjue, verf. 2. con-
ftamem inuocationem , verr. 5. rpemfirmam, verf.4. quorum omnium fundamentumefl: natura Def,
c ■
II. Petitlonis locusll.a perfona Dcitvbi fiducram fuam confirmat Dauid,& Deum fupplicat,i.A nSCu*
raeius,v.6.2.A fingu;Iariexpericntiafua,v.7.},Ab.opcribus quibusDeus extpllit fefupra omMid Suod
dicitur Deus,&: fupra;onmes,av.8.adit.vfque.f.AgIoriaipfius»quae Cura piorum dudu&Jalute coniun-
-^aefl,avi^adii4« , ,___„_„_^ ^^. j^. ,-^
III. P^^utltJniKlo.cisIII. Aperfona aducrfarlorum, quos fupcrbo* , vlolentos & atheos appellatj
verfi^.
II II. Conclufiopetitionlstreslocoscoaccruansadc^pfcquendammiferUordiam. i.Apeifona Dci
V.15. i.A pcrfona fupplicis,v.i6. j.Aperfona inimicorum,v.i7.
Observationes locorvm doctrin ae.
Verfi.&umn natur&Bei nihil magtspropriufit quamfuccurrere
miferu-.&quo quifque duriits premitur ^defiituiturhummii m-
xdiisM^igniits eu iuuare-.ni abs refideles proponiit Deo fuat mife-
rias vt eiuifauoreimpetrent.NeigiturinfummtsafpiSHoriibusa-
nirnos nojiros obruatdefperatio, fuccurrathac fultura,paf^eribus
^rniferis.kocpfalmoprecationemajpiritufanBofu^jJe diBatam.
2 Quandoquidem Dettspronuntiarfttamhoniscatefis,quam
prohis iuditiA cdtoribusferepatronH.fidelesfide in Dmm ^^ bom
confcientiafreti non absre berteficentiamfe coluijfe teHantur, vnde
appareatiniquam referreah impits mercedem , qui^g^atis erga
manfuetos funt crudeles. *_ _
Nonfuffcit iufie & humaniter intef homthes verfari.nifiefiam'
adiuhgitUr fducia inDeum recumbens quA mater efipietatis.Nlftth
quamuis nobufimus bene confci),^Deusfit noHris, cenfcieniia tt~
ftis optimits,fi tamen cupimui eurh nobkad^^es no&ras fif (^-
rasineumreiicer$nec6JfeeH. ['
3 IFideles nihil afferuntproprij meritifed fuppliciter a mera JDei
gratiapetunt liberationem.
Spes^ fduciapiorum vehementifvm inprecibus excitat,(ii^an-
quam nonfemperfi>nora vocc preces concipiunt , occulti tamen ee-
rumgemitusaWhrefonant, ^ex eorum cordibus penetrant vfqui
adtdum.Verfeuerantia quoque opus efi.vtinfatigabiliHtidigpre-
ces tontinuentur.
4 In eumfinem Dei mifericordiam optare debemUSiik t^tiHrork
exemptipitcem incordibuinoftritfemiamus.
Pr&cipuaritVormdiratioefi , vt animasnoflras attpU/lmtfs ad
Deum. ' '
s FrufiraadDeumconfugerentmiferi, votifque in toelum tifi
fftr^erent,ttifieffentperfuafifidm efferemunerittorem otn/ubUs qui
ekfH ifMeeani iH fide-.infideks enim irteritl infuis malis pereHt,q»i
negltBo Deofimum contumacittr arrodtmt.
6.7, t^preces ardenter iterant , grauibut doloribus conftriSii,
JCK
I
)^-^» ■■
A
ii<i*
ContrkjiUpore fmulfifmt.quiprecntione vnn d^niiifatifciitj, Nonfi*fficit leBio vel attditus, nifiintns nos Deus ilUtminet Spi-
^^ nifimoxDemmnuat. Repetita autem piorum oratio e^ coraDeo ritu/uo.cuiuipropriumefttpentibfts noftris infundertj verumlu-
t bonio,dofisfacrificium:certa^fi(iucia vnufifuifqjinfuumpecitUa- men.^voluntatesfteHereadfincerumobfiquium.
rem vfimjilfi applicaredpbet benefmtm iUudgrati/i , quodomni- Fofiquam quid reilum eft didicerumfideles,accedatfirmu« con^
l^UfinuecafUibusofirtuK fenfusnecejfeefl,neinprauascupiditates corebuUiat^.
8 SimmadDeialtitttdinemnoiiperueniant hominumfinftu, M2.13 Deo promittenda eft gratituda (^ Uudum eites perpettsa
fdetesoperumtefti^onio contenti, commentitios ejfe omnes Deos celebratio,poftquambeneficumpatrem niodis omnibiu eum fueri-
jfciunt^uinttUamexeruftt virtutem.fuperftitioforum^ deUrijsin^ mttsexperti. ^tquuChriftiredeptioneereptifimttsexaltioremor-
.fitltant,quod abfqj vllo tefiimoniofibi nummafabricant quA auda tis abyffo.prorfus inexcufabiles ^ omniumfumtu ingratijjimi ni-
iierfupracaloseuehunt^. fifequi/qjproviriliin hacUberationepradicandaexerceat^. '
9 ^otiespietatisconfenfum ingentibus prophetipradicantj, /4 Vbiregnatfuperbia,nthileftmoderationis:^nifihomin*s
rejpiciftnt ad regnum Chrifti,ante cuites aduentum primordia tan- refrenet Dei timor ef diuini iudtcijfenfue, prodigio/its eft libidirus
tumqu<tdamfideleslibarunt->manifeftationisgl(friA, quAtandem iUoruTnfuror adquidutsaudenduni,
euangelij vocejpar/afuit per totum orbem. is Contra audaciam ^ rabieimpiorumfatis efl nobts pr&fidii in ~
\o Dei gloriam ex mtrabilium eitts operum magnitudine cogno- Dei bonitateyclementiai^ jide.hoc^ verit eft ac vnicum/blatium
fcere,vera efi difcend&pietatis ratio. ^uamuis enim femper carnis quanuis nos Deus caftiget,non tamen mifericordiAfuA obliuifci '
fttperbia in calum tranfiiolare cupiat.quia iamen intam longa in- Deusfic naturapropitius eft ^facilis ad dandam veniam vtj
uefiigatione deficiuntfenfus nofiri.nibil vtilitts nobis eft quampro di//imulet,poenafqj differat.nec vnquam nifi malitia noJira^naaSltts
' infirmitatis noftrA modulo in operum fuorum teftimoniis Deum ad vindiHam fe accingat. PrAtereabnge diftlmilise/iJ;ommibus '
quirercj. qt*ianon minttsfibiconJiatlargtprAftandoquicquidfoUicitusefi,
Nonnifiinvnum Deur» competitdeitatisgloria.quianonalibi quam liberaliter promittitj. •' *
reperieturveljapientia.velpotentia.veliuftitia,^ quicquid diui- 16 enuiaDeuseiimifericors , eifalutem noftram curg,effe cenfi-
numinadmirandueita operibuirefulget:vndtjfequiturfuperfti~ ili*nu(. JJ J -
tiofos atheifmum inuehere , qui Deum fraudantesfuts virttaibus,
quas eittsferuis tribttere veUe videtur,nudUfere nome ei relinquUt.
II e^iui Deo fubiiciuntur ^ eumqj implorant ducem,non alium
reHe viuendi modH agnofcunt quam vbi pr<iit,nos verofequimur:
Mtch ita in errorem abducuntur quicunque vel minimum defle£iut
a Lege,vt fapiant exproprio cerebro.
SiDauid,tanttt4 prophetafuam ignorarttiam ex animo fatetur,
quanta amentii erit nonfentire quidnobis defit , vt tenuitatis no-
dimus.
G}mm intus nos dejicerefentimus,eo magis nosfrecaria Dei vir-
tuteferuari cupiamus acpetamus,
Fidelesfifdiosferuorum(janctllarum Deivocando.non iaaant
fua obfeqHia,fed ex longa origine^ diuturno curfugratia Dei tlus
fibi faUoris conciliant:acfi profiterenturfe abmatrum vteris ef-
fe Dei vernas ac domefticos. •'
17 Signum aliquodgratiAfibi daricupiuntf^deles. quande vn-
diqueaddeJperattonemtmpeUuntur. &adprobandameorumpa.
fira. cognitio ad vlterioremprogrejfum nos ftimulet ? Et certe.quo tientiam abfionditur ad tempus Deifauor.
quifqj magisprofecitin do6irina pietat'u,eomelius fintit fefrocul Fidespior^umexaJJliciiontim &opprobriorum tenebrisemer t
afcopodiftartj. auxilio Deiomnipotentisqui fuosintemporeiuuat s'c^rn]^*..J'* '
■ temforeiuuat ^folatur.
Articvli
1. Fiducia feniorumDciinprecibus.
a. Depaceconfcientiae,eiufdemque fulcris.
3. De Oratione fedeli.
4. DciMaieftasquomodo con/Ideranda.
j, Piorum charitas & /iQcerus erga Deurii animi af-
P R AE C i P V I.
feftus.
6. Hoftium Ecclefi? fupcrbia, violentia.impietasfum
ma. *"
7. Qux figna diuinx beneuolentije pij expetant.
ARGVMENTVM P S A L M I LXXX VII.
)S A L MV S hicetfibreuu efl^tAmen flenus e(i AoUrir,^ ^^ confo/atiomrprafertimficofjfide^
jretur quo temporefueritfcripus ^ edtttts. Extfi.?na-f?t emmflerique ex dobitoribu^ffalmiihunc
ifniffe compofitum paulopofi reditum ex capttuttau Baby/ontca,cmn omnia in eo povuloplena ef-
\fent mceroriSilnBfts ^fqualoris-,non tantumpropter recordattonem prAterttorum ntaloru,i$)pro-
ipter attenHatum acprope adnihilum exilij mtferiis redaBumpopHlilfraelittci nmnerurnwerum
etiampropter rnetum irnmtnetiumpertculorHrnyquem conjpedtis prafentium rntferiarMm atejue egeftatii grauio-
remeffciebatXonuenerantinludAayCum ediclo CyrtRegis Perfarumpopulo poteftasJa6la ept redeundi tn pa^
trtamipauci nufnerOiVt teflatur hiftoria Ffdra.Ht cum occupati effent in refittuendo templo ^ cultu dimno re-
parandoiVariis modis impediehantur.JSlam vt defarne tt) e^eflate nihil dicam,qHa ad extremHmpremebantur^
vt in HaggM t/idimHs: habebant hoftes perpetuo ceruictbus fuis immineteSiVicinos omnesy ^tiirefiit^i populum
Judaicum gj; rurfm coalefcer^ in vnum corpus vehementer dolebant\ideo^ue ludaorum operas ca/iintis (^ aliis
variis technis atque arttbm impedtre conabantur.' CHm^ue artibus (frdolis parum proficerent, tandem armis e-
tiam turbare operas ^muititudinem inermem opprtmere conatifitnt.Cum igitur adtficatto templi crebra. hofti-
um irruptionei ^ bellis afiiduis-i^H<g. cum vtcinisgerenda erarlt>impediretHr, ^praterea egeflas popuitfaceret
neflru^uranoua eum/pkndoremiquemfuiffeprioris ddifcij meminerant^a/fequeretur^erant pij in hocpopulo iu
perpetHo moerore <^ luBw.cumquefruflrafe laborare in eo opere exiflimarent,(tJ de refiituttone ternpli ^ cultiu
diuini iarnpene de/perarent^excitatifisnt diuinitus "Zacharias ^ Haggatts, qiui dubitames q- languentes con"
firmarent,(^ ad operas inchoatas perficiendas impelierent,^uod conciones vtrtuft^ue ofiendunt. Eodem igitur
tempore qt ad eum vfum etiam hicpfaimus a SpifitufanUo dtUatut (Jr confcriptus videtur. Faticinium enirn
eontinetdereflaHratione^amplitudtne acgioria/urn templi i/iit4s,cuius adificatio tunc infiituta erat.tum vrbix
Hierofoiym&.O' affirmat n^aiorehuius tepli atejue vrbisfore gloria ^u^fiterat prioris: vt cogitatione huiusfu-
tur&gioria & operi ccepto alacrius inflarent luddi, (Jr de re/tgionis acpoittia reflitutione fpern deinceps meliore
Cjr certiorem conciperent.Gioriam auie hanc comendatpropheta,Vr\mhm agratuito Detamore erga hucpopu-
/«, ftjpecuiiari eleSiioneeius locitin quo tempiii 0- vrbs reJiaHralfatur.Dcmde agioriavrbisfutura,Tcti\o, a
mHltitudinegentium,cJr ^mdem ipferum hoftium,<^uifepau/op»fl adiunBuri eflent adfocietatem huipu popl/i^
f^aperpetms ecciefi&Veiincrementis.Q^xio aflabiittate ^durationeeccleftA^Q^rtmo^apui>lica lltttia^
concordia omnium ciuium ecclepA^cjui tam voce quam inflrumentis mupcis afiidue celebraturt effent laudes ^
Jfeneficia diuina. Vequtbusomnibtu inter interpretandum dicetur copiofitu.
Efiautem huiuspfalmi doUrina etiamad nofira tempora accommodanda. Nam^ noflrotempore tan-
quam
'\
': ^tfHmfilHia, captmate BabylomcAy^mm dm ecclefiaferfejfa efifuh tyrannide Pontifcis.yhi capit reflattran^'
apud nos tempium DommiMc efi^ecclefia Dei,id<jue miniflerio Reuerendt virt D.DMarth.Luth.pk rmrno-
rtdi^ altorumttjuos Deutetadtunxit^^s-d-mfjdoptisfaluberrimurn conatur (jr ^uartt haile/jus impedtre
Satan ommbui vtribmndeoque non tanthm Pontificem Romanum,fed reges ^ monarchas orbts terrarum.^to-
mgentestn permctem ecdefis. excitat,(^ bella inflammati^mbus paulo pofi-Gerrnama , GalUa , Anglta ^fr ca-
tera regna vtdeniur confiAgratura.Ahbi verofalfos fiatres concitat, <fm calummis ct mend^ctts ecclejiam d e-
formaniiaut oftmonum nomtate fidetfimpltcitatem conturbant.HacpertcuU c^ malaprAfentta cjuoties tntue-
mur,aut metmmus maiorayvemat tn mentem hic pfa\mtu:cjm affirmata Deofundatam efie ecclefiam^ aJfirma^.
tamtVteuertt vtrtbus humams autdiaboliaftunullomodopofitt:^^ hoftes adeo nonperfe^uros cjuodmolmn-
turtftatuamusyvt^ ex illts tpfis.^ui nunc ecclefiam perfeqtttmtur ^ non pauci aiiquanto poft adiunilHrtfefintad
foctetatem ecclefixjiir abtecia tdololatrta vna nobifcum verum Deumfint agniturt accelebraturi, HacdgitHr
confolattone antmos^ noftros confirmemusyne abieBa ornni ffe ab adificatione templi defiftamns , aut operaS coe^" ' "
ptas deferamus: neve pertcitloru magnttudinefra^t de Deiprafentia autfucceffu dejperemus.^am enimfi*-
turarn ecclefi£ glortam hoc loco pr&dixit propheta,eam tta extendi vfcjue ad finem mundi, , vt nun^uarn mmgii
eonfptcua tUafitfuturayijnarn cum hnmano mdicio omniafuntdefferataycertum e/^.f^cpanroproIixiUs dtce-
re de argumento volut-^vt (^pfalmits reBtlts intelltgatitr^Qr animi audttorum ad conftde^andam ma^jnitudinem
rerum,dec/utbustnpfalmo dtcituriexcitentur. ' '■
Filiorum Korali pfalmus cantici. mox fit mentiofeqiienteverru.Fiindameiitumeius,,rcilicet
DE filiis Korah , qui fuitpronepos Leui.diftum eft fupra pei,hoc eft^qtfod Deus pofuit, eft in montibus fanftis. Hinc
plalrao 4a.4J.&. S^.Habebantillifunftionemordina- igiturilli collesfatisfuntmunitiaducrfusvim hoftile:quii
riam in templo, vt Leuit^ji.Paralip.a tf. Et ciim eiTent inter &conlecra£i funt diuinitus,& Deus ipfe taquam architeftus
cantores,datuseil illis hic pfalmus decantandus. harc fundamcnta pofuit.Eft qmdem.& aliarii vibium &poli-
Infcriptio enim haic notat,pfalmum hunc Coritis datum riarum conditor Deus : fed illar non funt Deifacranum aut
efTeafleiuandum & publice dccantandum. Non enim exi- habitaculum,{icut vrbs Hierofolyma. Hacfententiaplanio^
ftimo Coritas fuifle autores Jmius pfalmi:fed a ptopheta a- rcm & cum grammatica congrueutem libenter ampleftor.
liquo eius temporis,liue is fuerit Zacharias,{iue Haggeus, R- Qupd fi ca non fatisfucit omnibus, relatiuum cogentur re-
ue alms quilpiam,plalmum fuiile confcriptum,& demdeCo- ferre ad nomen ^3^n quo alibi farpe templum appellarur.
ritistanquam praefefl:ismuficK(erantenini inter cantores) Afowto intelligut Moriam&Sionemqua°duoerantcacu-
traditum efte. ™na montis bicipitis.In illo templum extruftu erat:in hoc
. pfttlmtti cantict] Id eft,Pfalmus in eum vfum compolitus.vC arx Dauidis.Sed videtur plures vicmos montcs &contiguos,
publice in tempio & lacro ccetu decantaretur. qui lerufalem cingebant,complea:i:ficut & infra inquit pfal-
' , • • -u r Q.- • mo ix4.Ierufalemmontesincircuitu eius,
1 Fundamentuin eius in inontibiis ianaitatis , i-»;i;„i t„l ,- -l
itdeft.fancits.) bernaculislacob.
Hoc cftjDeusfundamenta huius templi & vrbis pofuit in Explicatio-eftprarcedcntis vcrfus. Dixeratenim,montes,
montibus ianais,id cft,a fe elcftis, & ad vfus fanftos confe- in quibusfundata erat vrbs.effe fanftos. Nucigitur oftcndic
cratis. Vult enim in his montibus fonare fuum vcrbum & vnde fit illa fanditas,qu3e tantam praeftantia & dignitatem
pcragi cultus diuinos. ttfi igitvjr fundamcnta non talia vide- vrbi conciliabat,eamque tutam & munita aduerfus omnem
tur,fuper quibus fpjendidum iliquod zdificiu extrui queat, vim extcrnam pra-ftabat, nempe a gratuito Dci amore,qui
& magnaett popuh egeftas , & lumptusconfcrentium pau- hanc vrbem pra: onanibus aliis orbis terrarC vrbibus, & qui-
citas,vt vix aliquid inligne cxpedtari queat, & prastcrea ho- dc prx cxteris taberiiaculis lacob delegerat,, vt in ea regnu
ftes perpctuo operas tuibant & armis aedificantes infeftat:ea fiium conftitueret & tencrct. De caufa vero finali, cur Deus
jes tamennondebetfrangeicanimosvettrosjvtlaborecae- hac vrbedelegerit,ahbjdiciturcopiofius.Voluit enimDeus
ptumdeferatis.aut fpcm omnem abuciatis. Ciim cnim raon- efle aliquem ccrtum locum in genere humano,in quo vfqud
tes hi in quibus templum &vibsextruitur,fanfti fint, &di- adaHuCnrifiMeffi^conferuaretur promifTio tradi ca patribus.
iiinitus ad hunc vmm lelefti, vt doctrinae caelcft::s veritas hic Ideo vrbem hanc elegit,&templum in ca extrui voluit.Por-
fconferuetur , & cultus diuini peragantur,nemo debct dubi- tas jiu>wJb;yxftfc appellat totam vrbejfieut & in vocc Sionea-
tare, &fplendidumfatisforehocajdificium, &nulIoshofti- deni fynecdoche eft.
les impetus tantos futuros eflc qui impedire aut infringere Pr£ tabermculis lacoh] De hac fcntentia diftu eft fupri pfal-
Dei confilium poflint. Itapnmum argumentum fumitur a moyg.VbidiciturDeusrepudiaflle.Silo.tribumEphraim.ta-
loci conditione. Locus,inquit,eft lanftus, & peculiariter a bernaculum lofeph , vt in Sionc habitarct quam dilexit.Iu- <•
--. Deo feledus ac confecratus;licut & ahbi dicitur in pfal.ijx. de igitur petantur qua» ad explicationem huius verfus pei:-
jHaecrequiesmeainleculum, hichabitabo,quiaelegieam. tinen^^
4
Ergo neceiTe eft operas inftitutas procedete, vtciinq. hoftes r^: Gloriofa ( praclarajiliStnllint (?nultumglori^
contrafaeuiantj&omni^amoliantur^n^^^^^^^^ Maumefi,EnallagenHrn.rtymi,ihocefi,deie)cmus
tiscritfplendorisinsdmcio jUconltetaUconunciocuel- T-i.^i/ "^
fe fanftificatum. Splendorenim templinonajftimanduseft lJej,bclah,
cx lapidibus caelisautlignisifculptis,aur6que & argento ob- Hoc fecundum argumcntum eft, quo vrtcm hanc coni-
dudis,fed aconfecratione feu elcdione diuina.Hjccad no- mendat.& ciues fuosad moderadum dolorem arque ad la-
ftra tcmpora aaommodentur.Nam& hoc tempore Deus e- bores tnftitutos perficiendoshortatuneftque fumptuni a fu-
lceit hoc oppidumVvitebergam,in quo rurfus accenderetuc tura huius vrbis gloria. Eratquidcm fpecies vrbis,qualis tuc
vox dod^rinsB c3Bleftis,multis antea erroribus faedata. idigi- confpiciebatur ,valde mifera, &popuIi conditio dei^ediif-
tur oppidura, etfi a multis hollibus cft oppugnatum., manet fima, vt iam audiuimus, ncc dubium cft plerofque intuentes
tanien haftenus faluiim:quia diuinitus ad hoc ett eleftum & praefentem ftatum , & cogitantes de fixis periciilis, fcm de
cofccratum.vt in hoc oppido renafcerctur purior doftrina, tota re, hoc eft,tam de fiia falute , quam de vrbfs & politias
atque hincad alios propagaretur. Hocigiturbenefiipfuma- reftaurationcdcfperafle. Hosigiturconfirmatpropheta,8c
gnofcamus & celebremus , & quamdiu veritateiyi dp€tdax futurum inquit vt ciuitas,qu* iam per fe glorix fatis habeac
retincmus,de defenlione diuina iiiinime dubitemusv Rela- quodDeumhabeat&architectu&praefideperpctuu, dein--
tiuum««f poniturabfqueantecedetcquod vfitatumeftHe- cepsmagis etiamcelebretur. Vtitur auteni verbopraeteriti
braBis:ideo fententiaeftpaulb obfcurior. Incertuni enimeft teniporisloquensde futuragloria,non tantumiJiropter cer
quo iilud fit referendum. ludf i nimis inepte relatiuum re- titudinem eucntus , vt mos eft prophetis, verum etiam quia
ferunt ad vocemprajcedentem.nlOTO fundametum fcu the- promiftiones antehactraditas intuetur. fiftque Harc fenten-
ma huius pfalmi iaftum eft in montibus fanftis , hoc eft , de »ia huius ver fus propheta; : Qiji ante nos fuerunt, glo riofa
Ierufalem,quaB fu»data eft in montibus. ^ . prxdixeruntde hac vrbe.vt lela. cap. 40. vfquc ad hnem li-
Alij ad vrbemipfam referunt relatiuum,quodtamen gra- brt.&alij. eaigitur certo euement : & hac Ipe conhrmati
matica non patitur.Eft enim rclatiuu mafculinum, nifi forti vincere dolorem cx prxfentibus miferus conceptum,& per-
dicere velis efl'e iTicj-*»» , qux huic linguae non eft inufitata. fifterc in labore fnfcepto dehetis.Ita reuocat piorum metcs
Nonnulli ex doaioribus relatiuum ad Deum refcrunt.cuius ad pcfimilfiQnes aotea traditas,8t nos monet,de ecclelia^ fo*
KK ij
■jHjC.i-^w^fi-r^TT-
V^
'*•:.
icttarenapolTenec deberefieriiudiciutnab illis rebus qu« butioncm /j^nificant^pro hic^hic,vcIhominesdiuerfiffi-
foris cernuatur(c3 enini talia fiint vt eo coetu qtii dicitur ec- marum gentnim» conditionum & locorum.Natiuitas autem
defianihil fit aut habeatur miferius atque atrumnofius)fed de qua hic loquitur, non eft carnalis, fed fpiritualis, qu« iic
recurrendu eflead vcrbujatque ex eo gIorfam& felicitatem per fpiritu adoptionis,feu regenerationem,idquemedunte
pioru efle aEltimanda.QuaIis autem fit ea gloria,dicitur alibi eccle/iae miniilerio. Hxc enim regenerationeinferimurin
prolixe.Hierolblymamnominat ««!>«/«»» P«,vthaci]^faap facri populi corpus,vt qui antea fihj huius mundi fcu iiiculi
pellatione animos auditorii magis confirniet, &aI^iores dicebamur , deinceps numercmur inter ciues eccleffar & li,
reddatadcoeptasoperasperficiedas. Itaaufemdicitur,vt la LosDei. -'
monui,quia Deus ipfe fundator &conditor erat huius vrbis, Excelfus ipfeftahHietlfiimibit eam.] Hoc quartum aigumen-
,& J>anc fibi delegerat, tanquam fedem regni fui & domici- tum eft,vt dixi fumptuma duratione feu perpetuitate eccle-
lium perpctuum' vfque ad Melifia; aduentum., Qupd maluit fix.Deus ipfe firmabit & ftabiljet hanc vibem,hoc cft.eccle-
dicere,in tCjqua de tc.hoc fieri iudico,propter promifliones fiam. Nam poft vocationem gentifl vrbs hzc dilatata elt pec
•anteaibicditasaprophetis,quiinipfavrbeverfabantur. torumorbemterrarum,& diuin^'pra;fidiomunita,vtnuIIis
' 4*«Memorabo Rahab & babelinter cogmto- hoftiumviribuspoflitexpugnariauteiierti.CumenimDeus
rcs-iiieos-.Ecce Philiftini& Tyruscum yEthiopia: cuftosfit&prarfeshuiusvrbis.noneritfelicitaseiusmome-
hicnatuseft ibi.
Tertiumargumentumfumptumeft a multituditie homi-
' num,& quidem ipforumi hoftium . qui non tantiim amiciti-
am lud^orum cxpctituii eflent:fed etiamad focictatem hu-
ius populi ita fe adiunfturi, vtpfo ciuibus vrbis Hierofoly-
ma» cenferi velint. Ira futuium pijedicit vt gentcs aliquanto
poft ad ecclcfiam Dei perueniant ': idque euentus compro-
bauit.Atque in vocatione getiumgloria huius pbpuh magis
fuit confpefta : qua de re copiofius dicitur cum locus de vo-
catione gentiumexpIicatur.Ego prolixam eius materix tra-
datione omitto, quiafatis n(ic eft rcs ipfas digito quafi mo-
ftiafle,&genuinam fententia indicafle/ Nominat aute pro-
phetaprajcipue ilJas gentes, quse noiitantum notioresca»-
teris crant propter vicmitate :fcd etiam quz inimicitias per-
petuocum Iucfa;is geiTerant, & adhuc hoftes erant huiuspo-
puli infeftiflami Quid enim ab >tgyptiis perpeffi fint , quid-
queaBabyloniisjPalgftinis&Tyriis, hilbria: teftantur : &
hoc iplo tepore ciim in reftauratione vrbis & templi eftent
occupati, fubinde armis eos infeftabarft Paljcftini , Tyrij , &
cum lis fine dubio >tgyptij. Has gentes igitur nominans, i
quibus maxime fibi metuebant ludari, reliquas omnes com-
prehcndit & intelligit.
Nome RahabMgy fto tribuiturlefa.^o. pfalmo 89. & hoc
inloco:forte acmitateeius regnificdifta. Nomenfaftum
eft a robore &fiiperbia leuinfoletia vrbis eius & totius gen-
tis.Loquitur auteprophetafubperfonamultitudinis in hoc
vcrfu, Ego memorabo i€gyptu & Babel inter notos meos,
ideft,iUi ipfi qui nunc me adeo hoftiIitcroppugnant,&dele-
rcconantur,n6 multo poftnumeiabunturinter domelHcos
& famihares meos,vbi/e ad focietatem huius populi adiun-
xennt.
TyrM Hebratis dida eft Sor , & Gellius fcribitlib i4,c.<.
Tyrum antea diftam fuiffe Sarram, quod congruit cura ap-
pellatione Hebrxa.
J/?c]Singularis numerus ponitur pco plurali colleftiue:rc-
fcrt enim omnesfuperioresgentes.Ifte,ideft,quihbetiftoru
natuseftibi, idei}, iponte reiiuntiabitpatria:fu2&profitc-
bitur fe ciucm huius vrbis, hoc eft.membrum verx ecclefiae.
In hacenim per verbum &Spiritum fanftumrcnafceturad
Vitam ajteriiam. L,dquitur autem dcrebus futuris tanquam
prasteritis proptcr certitudinem.
5 Ei de Sio diceturiVirSc vir natus cft in ea: &
cxcelfus ipfe ftabiliet canu
Primiim eandem fententiamcontinuat, eamque amplifi-
cat a perpetuis incrementis huius populi, hoc eft , coetus fi-
delium.Deindealiudargumetumfubiicitafirmitate & du-
tanca,vt aliarum vrbiuni,fed durabitperpetup. Eft quidem
eueiTaHierofoIymapoftcxhibitum Melfiam (famdiu enim
ftarc debebat incolumis ) fed noua illa Hierofolyma , quae
adumbrabatur per hac vrbem, & cuius illa typus fuit,hoc efti
ecclefia ver3,ita fundata eft & firmata i Dco,vt nunquam e-
uerti aut deleri queat.
6 lehuua 1 eccnfcfiit [mmeral^it] fcribcndo po-
pulos,Hicnatuseft ibi,Selah.
Rurfus amplificat priorem fententiam acenfuciuium,in
quo vrbishuiusgloria confpicietur Populofar & potetesvr-
bcs cenfus agfunc fuorum ciuium. Ab iUa igitur cofuetudinc,
vtin pocmatcpingit Dcuipfum tanquam regem huiusnu-
merofipopuli agere ccnfum s & omnes quotquotprarcipuo
honoredignatur,vrbi Sioni adicribere , atque ira ciuevrbis
c^leftis efhcere, Qux dignitasfummaarftimandaeft.Huma-
no iudicio illo tempore nemo erat qui no optaret elie ciuis
yrbis Babylonis,quscaputeratreIiquarumvibiuni, &fedcs
imperij.qiio opes totius orbis comportabanturquje dgnitas
aliquanto polt Romam tranflata fuit. Sed Deus vrbem Sio-
nem hoc honore dignatur, vt omnes fub fe mihtantes vchc
eius vrbiselfe ciues, & in cenfu fuo huic vrbi eosadfcribat.
Qiix dignitasprofefto multo maior cft quim ciuem eJfe vcl
BabyIonium,veI Romanum. Id vero ciim ita fit , «eceJle eft,
omnesqui Deo nomma fua dare & miJitiaj c^Iefti adfcribi
volunt, egredi patriafua,&,vt fuprapfalinus ^j.loquitur,
obiiuifci populum fuum^c domum patris fui,^ iu vrbe Sio-
ne,hoc eit.ui ecclefia denuo nafci,vt dicipoffitiHicnatuscft
ibi.abolitafcilicetmemoiiapnorisnatiuiratis, qu£ in hoc-
regno nihil valet,iuxca illud Pauli:in Chiifto nequeludeqs
eft ntque GiajcujK Galat.j.
Defcriptio autem illa,quam hic propJieta Dleo tribuit^ in-
telligaturde vocationecuiufque, quocunque temporciUa
fiat.Quandocunqueenimpcrvcrbum vocamurad agnitio-
nem Dei & per Spiritum fanauni regeneramur, adfcribun-
turnomma noftra huic catalogo, in quo cues rcgni cJBlefti»
funt defcripti.Et folus Deus eft, qui& numerat , & noriiina
finguloruni defcribitquiafoIusDeusnos vocatperverbum,
& iionor ille, vt ciues efficiamur huius vrbis, non nifi bcnc-
ficio diuino nobis contingit.
7 £t cancorcs vt tibicines^omncs fcaturigines
nie<t[,fonfes rnetjin te.
Poflremum argumcntum fumitur i concordia &publica
lartitiaciuium laudantium Dcum & celebrantium bencficia
diuina. l^^jzzz:::^:^:'::::^";'"-"''— -
Et caritores vt tihicineslld eft,paflim in hac vrbe erit publf-.
ca lartitia,& coueni^t homines ad celebradas laudcs diuinas,
rationc fumptum.Magna.inquit, celebritas erit huius vi bis, qua» nunc fere in hoc pubhco moerore & luftu confilefctint:
vbi exdiuerfisgentibusomnitemporemultiad eamaccur- ncc vno tantum modo celebrabuntur bencficia diuina, fcj
rent & cupient fcribiin catalogo ciuium Hierofolymitano- & voce & cantilenis , & inftrumentis muficis , eritque fum-
rum.Hanc enim ducent veram patriam, cuius ciue efTc fum- mus inter omnes in praidicandisbeneficiis acceptis confcn-
niamiudicabunt efTe gloriam. Itaque paffim exaudientur il- fus.Tunc igitur ceffabit iUc dolor & luttus.qui nunc animos
I5 voces cogratulantiu fibi & aliis. Vir &vir,vel hic &hic na- veftros occupat , & ciuitas tota refoluctur in gaudium. Lo-
tuseftinSion,hocefl:,cuiufcunquegentishomines, & qui- quiturenim tanquam dc puWica fefliiuitatc , ciim nominac
dem alienigenx reputabuntur in facro Dcipopulo,non a- catores&tibicines. Simulautem hicfignificaturqualis cul-
liter ac d originem a patre Abraham ducercnt. Non eft igi- tus noui teftamenti Rt futurus.Non erit oblario viftimarum,
tur caufa cur paucitas incolentium hoc tempore nos angat. qualis m veteri teftamento,fed erunt vitulilabioru; hoc eft»
Eritenim pbpulus numerofiflimus, vbicx dftierfis gentibus facrificium laudis.AliipauIo aliterhanc fcntentiamreddiit.
huc confluent, Tcque inter ciues referri ac cenferi cupient. Tam facilc erit inuenire in lerufalem prarcones laudum di-
Huc pemnent illa difta lefa. u-Lauda fterihs,qua» non pa- uinarum,quam in aliis regionibus tibicines vt hoc modo a-> "
riebas,quia plures filijerunt deferta:,quam qua: marito con- bundantia fidelium in vrbe Hierofolyma defcribatur. Alij
iunda eft: dilata locum tentorij tui, extedcfuniculos, & cla- D^hh^in interpretantur ducentes chorum , vel faltantes ad
uos tuos confolida. ltem:FiIi j tui i longinquo venient,leua modulos , quod f«re eodem redit cum prima interprctatio-
percircuitum ocuIostuos.Omnesifti congregabunturtibi, ne.
&c. Ad has & fimiles promifllones quaf apud lefaiam extant, Omnesfontesmeiinte'] Hanc fcntentiam iudicovicc epipho-
iudico prophetam refpexiflTc. Atque hoc illud eft quod antea nematis fubiJlcijin quo tanquam in faf<:iculu collcftas omncs
dixcrat,gloriofa difta cfte de hac vrbe. laudes huius vrbis proponit. Dicitenim omnium fdentiarfi
Vir^vir'] Forma loquendi vfitata cft Hebrasiscum diftri- fonces in hac vrbe inueniri, Itacnim fontes interprctan-
;• :^ • ' ' . d©«
mmimm
^/^%9l»PSv !■='■<-
7"7
«,Pi|W».
dosexiftimat doftiorcj ficut& fuprapfaI.(?^.BenediciteDo-
mino dcfontibus Ifrael,id ert,ex doftrina, &lecundum do-
^irinamlfraelitistradita. SoLrcniai illadoftrina inhocpo-
piilo patefafta monllrat vcrum Deum, & de eius voI\intate
erga genus humanu nos docet.l deo dicit, omnes fontes fci-
cntiarum efle in hac vrbc.&in hac fola fcaturire fontes aqu^
\\%x i quse fitiSntes rccrcant:quafi dicat, alias vrbes omnes,
quantumcumiue dcfuis doftrinis aut ftudiisglorienturjvm-
brashabere potius,&lacUnasaquaturbida& foetida plenas,
quam fontes aut fcaturiginesaqus viu£. Quid enmi lunt o-
mnes alix dodrinx.fi hanC demas?
Ahj fontes accipiunt pro fpe,alij pro afFeftibBs^alij pro co-
eitationibus,alij pro modulationibus,que ex pedorevelut e
M LXXXVIII. ' . ' 7«
fonte aquae fcaturiunt &ebulliunt:itaqueficinterpreratur,
oranes cogitationes vel modulationes mear in tt-^A eft,qu;c-
quidlaudis&gratiarumaftionis aut celebritatis & prsec&-
nijexcogitare potero. totum illud impendam in te celebra-
do.Atque hi rclatiuum ad Deiim referunt.non ad vrbcm.
Alijnomen Hebrarum igterpretantur oCulosfeu afpefti»,
Nam ?'p abfque 0 hsemantico oculumfignificat^acfipro-»,
pheta dixiflet.Ego inte quafi defixis oculis femperintentus
cro. Sed cum nome hoc quod in pfalmo fcribitur, nufquam .
aliter quam pro fontc accipiarur,r^tineo fententiam qtiam
jpfaGrammaticagignit. Eftque du|ciflima fententia quod
dicit , Omnesthefauros fcientiae in 6cclefia t^t recQnditos,
vel fontes (cicntiarum ibi perpctuo fcaturire.
PSALMI LXXXVn.
P A RT ES,
'\
6
I. Propofuio Uudisjcfuplcx. i. A perfona DcijEcckfiam prajfcftcla fua bcneftciifque honeflantls,
verf.i.2.'5- ^* ^ perfona eorumjqui in Ecdefia conuerfaturi funtrcjuia lucfsciacccnfurifuntGenresec-
clefix f<J3C, & Deus cooptaturus , vt fiat vnum ouilc, fub paftore vno.Maxima igitur laititia fcariici ca-
nic , quoties cogitat Deum pro decreto fao imMiutabtii cffeLlurum, vc ha?c Ecdefia; ludaict bona,
aneuftis finibus terminata adomne^ Gcntcs pcrueniant , vt gcnercntur in Chriflo, vcrfi. 4. Ecclc-
fisB acccnfcantur , vcrf, f. ac proinde eorum iTomina in coelis vt in tcrra confcripta habcantur,
verfi.6.
II. ConclufiOjV.y.Ecclcll^elaudcsallegoriceprajdicans^fupcriorumbonorumnonjpe.
.... ■ /
O B S E R V A T lON E S LOCORVM DqCTRINAE.
Admirabili'ac vtre diuina breuitate docet nos hic pfalmm.t.ful/ tur,ac domnm patrisfui.pfal.^s. 1 1. vtformati ac regeniti femine
typoterreni illimfiue tabernaculifiue tipli.vel prioris velpofterio- incorruptikili in nouas creaturas tam Dei quam ecclefu filij ejfe in-r
ruMvi/s fiiritualis tepli Dei ex viuis lapidibus extruHi.id eft.eccle- cipiant. Gal.i^.zp. Renafcimur autem in CAleftvm vitamper eccle- ■
(lA.elfeprorfus diuinum. 2. Eiufdem fundamentum ejfe vnius Dei fia minifierium.
bemplacitum.3. Non ejfe certo loco alligatam ecclefiam. ^.Nihil ef- Non mirum eftfi nutent ali& vrbes.Tjariifjj inclinationibiu fub-
fe illa tirmius.s.lbi demum verum perpetuum^ gaudium regnare, indefint obnoxiA:quia vna cum mUdo volmntur.neq.&ternos ha-
■vttote qu& habeat vtriufcfj vit&promijfiones.S.Vnam Dei ecclefia bent cuftodes. At ecclefid diuerfa efi ratio , cuiusperpetuitoiiu Dei
fupra omnia mundi regna ^politias excellere , quia Deum habet virtute fundata,etiam c&lo ^ terra ruentibui, confiftet.
falutis fu£ pr&fidem ,eiuf(jj imperio gubernatur. d Tam celebrefuit ecclefi^ nommpoft Chrifti afcenfum in C£-
Verf 1 .2 Eft quidem Deui mudi & omniu -vrbimn ac locorum los,vt in ctuium cim numerum ac ordinsm refeni omnes gentes c»
qu& in mundo funt conditor:fedde nulla alia vrbi vel regtone qua pidijftm^e ambierint.
de Hierofolyma,ecclefi& typo , diHum legitur,H&c requies meainfe- (^ifatan& ^peccati erant mancipia,nunquamfibipropria in-
cuia.hic habitabo,quia elegi eam.Ecclefta.n.eft peculiareDei facra- duftria itisfitpern£ ciuitatis acquifiuerunt : folta efl Domtnus qui
riu.y ChriBi regu Aternifedes.lbi enimpura religio.legitimuiDei poptilos.vt vifum eft.infuas clajfes diftribuens.quumpar fithimi-
cultui,^ pietatts dottrina vigent^idq^ mera Dei mifericordia. nU condicio^alios ab aliis difcreuitj.
3 ReSiumdeecclefi&felicitateitidiciumnonpoteftfieri.nifidum Defcriptio cuitts meminit propheta.ad vocattonempertinet. Na
tam ex Dei verbo &ftimamtis. Gloria autem ecclefi&injpirituali etfijiliosfitos anteconditummundumfcripfitinlibrovitd,infuo-
remo Chrifti qu^renda eft. rum tamen catalogo tunc demum eos recenfet.quum regenitos ado-
A. Tr&clara ecclefi& dignita^ in eo cernitur,quod vndiqj ad Mm ptionisft>iritunotafuainfignit^.
nnqreoati funt qui eam ft>ernebdt,ftimmiq; honoris loco duxerut ci- 7 Fines donorum omnium cmibtis tam libcraliter ecclefiafuam
ues eitts effe '^ haberi. G^i gloriattir ergo,in eo exultet f ciuis eccle- profequitur Deui,ell, vt hymnts Qr> canticisfuam erga eum g/ ati-
(i&,id eft.Dei domefticus ^ regni c&lejfts hsres inChrifto faHtisfvt, tudinem teftenturfideles.
s GHtia nofter in ecclefiam ingrejfus.focunda eft natiuitas,optirne Tunc demu in ecclefiafubfiftunt omnes noftri afteSiu*,dii a vagts
c»nuentt.ifta loquutio,de Sion dicetur,vir^ vir natus eft in ea.N4 vantf^ diftraStionib.colleBi, (^pofthabitis mundi honoribus,deU-
f^ ea lege Chrifim fidelesfibi deft>odet,vt populumfuum oblinifca- ciii,opibtts,pompis, vnajpirituali regni Chrifti gloria cotentifunt.
^ ;
l'. x
A R T I C V L i P R AE C I P V I.
X.
2.
4-
5-
De Ecclefia Dei fub lege & Euangeho.
Ecdefiae fundamentum, Dei^c/owa
Non eerto loco alligata efl hodie Ecclefia.
De Gentiumvocatione.
Ecclcfia nihil liimiusjnihilcclfius inceKisr
6. Gaudium vejrum in vnica Dei Ecdefia regnat.
7. Nobilitas&glorianullaextraDeiEcclefiam.
8. Deusiis pater eft qui Ecclcfiam,incuius inctementts
exultancmatcera agnofcunt.
ARGVMENTVM P S A L M I LXXX VIII.
■ O ^. obfcurumefi- argHmentum huitu ffalmh^iam complures eius generis a nobisfunt explicati.
\Congrmt enirn cum his <jui vulgo pdenitentiales dtcuntur,vt ejiy6. 31. 58. 51. t^) ^ui fofieafecjuentur
[loz. 130. 145. ^ cum dltii fimtibtts 25. 42.45. <j5).(^c. iJecfententia efl obfcura:fed res non intelli-
\guntur nifi ab tis ijui in verii exercitiis pienitentiA guflum ali^uem horum do/orumy cjuorum mefJ-
^ fionernfacit.perteperunt. Annius cornmentator Phtlonis extfltmat huncpfalmumeditum^^de^
cantatumfutjfe fex annis tjutbus loakjmfmt in carceribus apud Babylonios: t^ fequentem ffalmum Philo fcri-
bit edttum effe ad grattarum oBionem de conferuatione gentis I^idatCA-, cum ab Euihnerodach loakm ejfet ex
carcere educim. Id anfit^nec ne^in medto relinquo. Propofitiopfalmi efl precatio.pettt enimfeexaudiri ^ libe*-
rari a cructattbus '^^ dolortbns maximis,cum ^uibm lu5labatur,fentiens ttfium ira diuina aduerfus peccatai at-
.^tie hanc precatt0nem,vt fierifb/et in vehementibus animi motibus^ ardenti defideriotfubinde repettt ^ ihge'-
minat. P^tttioni autlfitbiicit longam q) trislem ^uerelamA magnitudine dolorumift) calamitatumy tjua^ ordi-
vefatia dtflrtbutione exponiti ©; multi^ fgum m fimihtudinibm exagytrat. Huic ^uereU in qua magna pars
KK iij
™"^ iSW 'IVJIMIi;;»;
^lipSSffPPPPSf'
1f?-
IfPr^Fp^^^^^Tl^PPfp^^^^Jffffp^^
^79
pOxECT. HENR. MOLLERl 780
Mmi ccnfhmturMUch deinde aliud argumcnm ab inHtili.Si enm his doloribHS oppref^^ pcrcat.4:t,fe dein.
^ceps beneiiA dum^ celebr^rc nenpofe , cmnter mortHOsfa nemo ^ut UudesdmtnM canat aut pr^djcet ada -
iZ RurLsaHtemad merelam dclabnHr,tn cjuaprmHm^Hafijami^ltarHercHDeoexpoftulaty^Hodtantode^
Ctderio petens ft) eHVeBans hberationem haclentu non exaudtatHrtdetnde narrattonemfuorHm pericHlorum tif
certarltnurBpertexit.vt horum magnitHdtne ac mHltitudtne DeHmtande tnoHeat ad opemferendam. Hacfnn^
«1 esl hHtmpfalmi.Solet autem a nonnullis interprettbusde Chrtfio^xpont. Isentm ante altos omnesfenfa tfa
hacienta non exaudtatHrtdeinde narrationem/itorHmpericHlorum^
iine ac mHltitndine Deum tandernoHeat ad opemferendam. HacfHm^
illis interpretibpude Chrtfio exponi.Is entm ante alios omnesfenfit ifa
nJ iHdtciHm X^ei^cum nofir7p)7catainfe transferret,& totam tramDet infeefndt eerneret.vt incjHttJefaias.
ItaanefHmmt t^ Chrifio {uerHnt doloresje ^uibtu antea „tie tn nonnHlhs pfalmts, vt iitt) ahts dttlum efi,
vt fed de eo auoane htcpfalmtts tntelUgatHr,(t) dolores^m htcdefcrtbuntur.ftHettertnt Hernantsfme Dam^
dis^ftnt cjuafitypiL tUorum maxtmorum dolorum Chrtfit tn ^afitone tt) crnce.vt ahbt quo^ue dtaumefi. ,
fide.Deinde ab eiufdem clamore fcu inuocationeridque ar-
gumentum amplificatiir, acircumftantiatemporis. Qupd
enim nominat Deum falutis fu3e,oftendit fe in hisdoloribus
fuis a folo Deo pendere.atquc ab eo petere & cxpeftare li-
CAnticum pfalmi fil/oriim Korah , ad
criamphandum fuper Machclat adami-
eendum,truditiuum Heman Ezrahit^.
*'-r.-. -1 :i ->„.,«/7./.i-nrir interDirctes.Et fat
fatetur in hums
'TitiJum varie expofuerunt interpirctes.bt tatetur m uu.uc berationem:&hunc folum efle , qui affli^um po(/it confo
pfalmi explicatione Rabi Kimhi.non conftare ipfis quoq"^^ lari,erigere & reftituere^ AtqUc harc vnica vox fidei , in hoc
tas
mcntum pfalmi explicandum referantur . Cum autem mu- fuiflet, nunquam aufus fuifletprodire in cofpedum Dei,auc
fica iam dudum vna cum politia ludaica interciderit,n6 mi- fuas querelas in eius finum cfflindcrc : fcd cxtinftusfuiflcc
lumcftplcrafquevocesinepigraphiscfleobfcurasautigno defperatione,ficur Cain,Saul, ludas & fimiles. Suo igituc
I _ I.;. /:«- «-.../..,1« Mi-i.fr. exemplo nos monet Heman,vt acceflTuri ad Deum & qiiere-
las de calamitatibus aut doloribus noftns allaturi,priusiidc
peftora noftra muniamus, & doloris intemperantiam co-
hibeamus,ne vifti magnitudine doloris, in fremittim aut in -
dignacioncm aduerfus Dcum magis quam in qucrclas pro-
rumpamus, aut damore noftro cx impaticntia orto inagis
cum oftendamus quam placemus.
Qupd dicit fc die ac nofte clamare,qftendit primiim ma-
^-..Itaquc non magnoperc de his, quae finc periculo prjetc-
riri a nobis poflunr, laborandum nobis eflle exiftniio.
nSnO SuFeUx & ahj cxponunt fuper mfirmitate . & exi-
ftimaht pfalmum confcriptum eflc ab Heman in graui ali-
quo morbo ,vel fuo vel alterius. Scd in multis alus pfalmis,
videmusprxpofitionem^y cumvariis nominibus conftru-
Aam referri ad muficam. Et forma conftruftionis requirc-
bathoc loco poftfegcnitiuum. fi nomenappellatiuefum-
ptum de morbo cflet intelligcndu. Quia igitur nomina hui^c gnitudine doloris.cjui nuquam cum quicfcere /inat. Quan-
praepofitioni in titulis pfalmoruin adiunfta vel de inftiume- Jq enim confcientia angitur dolore de peccato,non concc-
to mufico.vel de certa modulationc,feu tono, vt nominant, ^{^ fomnuiii oculis.ncc finit hommem quiefcerc.Dcindc m-
vel de initio cantilena» note ac vulgata» , ad cuius numcros ge^s defideriu & fummam animi contentionein imploran-
pfalmus fuerit decantandus' plerique exponunt, ctiam hoc Jo Dei auxiho*notat,dum fine intcrmiffionc dicit fe ad Do-
no'men n^nO ita intelligi volunt , vt vel inftrumentum mu- umfufpirafle, ploralTe & clamaflc.
ficum fignificet, vel certam melodiam notet , vel mitium fit Coram te\\{xc particula no eft otiofa:fignificat enim fc no-
cuiufdam cantilena!. temere eflfudiftc querelas^ut proieciflc in acrem , vc folenc
TWy^h Q^ nSnO exponunt infirmitatcm, vertunt nuyS plerique in fuis calamitatibus.qui fpem nullam habent : fcd
ad humiliandum. Alij vero ad cancndum : vt fignificctur in qucrclis femper vota mifcuifle pro impctrancla falutc, & ca
choro precincndi ac rcfpondendi vicibus alcernatim canen- ad Dcum dircxifTe^vbi icetum fe fidcs confpicicndam pra?-
duraefVe: quxdiuerfitas interpretationis cxdiuerfa fignifi- bcat.quod diligenter notandumcftjVtqualesfintquercIas
catione vcibi my oritur. Ex Hebrxis nonnullifunt.qui fanftorumintclligatur.
nwy^ pjM«nt fuiffe initium carminis ad cuiusnumeros&
hic pfalmus fitdccantatus. Alij rurfus inftrumentu.alij cer-
tara modulationemhac voce fignificari arbitrantur,vt in hac
diuerfitate quid ftatuendum fit haberi non poflic.
Heman quis fueritnotum eft ex primo lib.Paralip.c. fi.vbi
inter przfeftos cantorum numeratur , & originem ducit a
Caath filio Leui:&vti. Paral.iy.fcribitur.fuit frater Afaph.
Et i.Paral.aj.inter prophetantes citharis,pfalteriis &cymba
lisnumeratur , dicitdique ibidem fuifTevidcns&confiliis
fuis gubernafle regnum:vt dubium non fit hunc Hemam ef-
"fccuiusmentio fit i.Rcg.4' Vbi dum laudatur fapientia Sa-
^omomsjConferturcumEthan.Heman, Chalal & Darda. I_
de6que non mi um cft hominem fapientix fpiritu prajftan-
tcm,pfalrai huius autoremeflc.Diciturautem Efraitaalo-
co fcilicet, idque ad diflerentiam altcriusantiquioris, cuius
mentio fit i.Paral.i.vbi nepotcs luda? filijZarc numcrantur
hitresjZarai, Ethan,& Hcman.VocabulumipfummTN:fi-
gnificat indigcnam^item arbore,non aliudc tranfplantatam.
VauO.Haec vox optime congruitcum argumento pfalmi.
Et fupra vidimus in fimilium pfalmorum titulis poni hanc
VQcem. Sunt enim !m9iif<stT« /<^3-»/t<5£7a, non tantiim hisqui
«rumnisfuntopprefli: fed etiam aliis qui cxempla eorum
intucntes fefe prxparant ad fimilia cerramina,& remedia ex
aliorum paticntia,fide &conftantia fuis malis petunt. Signi-
ficatigitur hsc vox Deum ita exercuifre hunc Hemam, vt in
co nobis omnibus proponeret exemplum.Primum,rarat affli
ftionis & crucis, deinde patientix, fidei&conftatiaiin afHi-
fti6ne:n6fquc eius exeplo moneret, vt in fimihbus xrum-
nis & doloribus difceremus confugercad Deum falutis, at-
que ab hoc vno opem & auxilium petcrc & expeaarc.
2 lehoua Deus falutis me«e,die clamo, no6te
coram te.
•^ Veniatin confpeftum tuumprccatio mea;
inclina aurem tuam ad clamorcm meunj.
Hi duo verfus propofitionem pfalmi contincnt, qu? vt di-
xi,eft prccatiojVt exaudiacur& liberetunfuntque ftacim pro-
iigatur.
4 Quia iaturata eft malis animamea.*& vita
mca infcrno appropinquauir.
SubiicicY-aciones propofitioni fumptas ^neccflTtatc,qui-
bus oftenditcurtantopereacfine intermiflioneclamet , 8c
ciir fe liberari quamprimum petat. Scquitur igitur nunc tri-
ftiffima querela qua magnitudine fui doloris cxponit.Sc im«
pelli fc indicat, vt tanto ardore & defiderio opem diuinani
imploret.
Primuminquit,animamfuamfaturatame(remalis , hoc
eft tanta mole calamitacum obrutam, vt ferrc aut fuftinere
ampliusnequeanSignificatfaturari^ciim in bonara partem
accipitur,abundeperfruibono,ita vt amplius nihil requiras.
Coipus enim faturum non amplius appetit nec admittic
cibum. Itapfalmo loj.in bonam partcm accipitur.Qu; fatiat
bonis maxillas tuas,id eft, facit vt abunde omnii^fuppctant
&nulliusindigeas.Saturariigiturmalis ccontra fignificat ita
obrui niolc calamitatu,vt amplius non fis fcrendo,fcd ne-
ceflt habeasfuccumbere,nifi aliunde aliquid opis afFqlgcat.
Vtenimnauisnimiura onerata mergitunita corpus&ani-
mus oppreflrusdolorcextinguitur,nifi releuetur.
./^mm^m maluicdiccre quam corpus, quia illidolores dc
peccato maxime in animam fafuiunt. _
Vitamfernoappropi7tqHauit]ld eft,non procul abcft a morte
& fcpulchro.nihilquc verfatur ob oculos nifi mortis imago.
Ciimenimfpesnulla apparet & dolores de pcccato fubinde
crefcunt, homo tandem mcrgituc in mortcm, nifi diuinitus
retrahatur acquc erigacur.
5 Reputatus fum cum dcfcendcntibus in fepul-
chrum[ foHeamy Ucum\ fui tanquam vir [ cm] nulla
virtus. ,
Confirmac priorem fcncencia.Non ego tatijm,inquit,fcd
alij quoque iam defperauerunt de mea vita, m^que iis ad-
numcraucrunt.quorum cadauera efteruntur ad fcpulturam.
lam cnim vires mca» omnes cociderant & fpiritus vitalcs e-
rant extinfti. Vtitur autfi nominc nai quod a fortitudinc di-
pofitioni afperfa duo argumec3,primu ab autoris ergaDcum citur pocius quam CDIN aut \{;'N vt fignificet tancam cflr
koruna
781
IN PS AL M VM
h orum malorum atrocltatem & dolorum vehcm^tiam,qujB
vcl robuftiffimum quemque frangat.
6 Inccr moriuosliber : tanquani occifi iacen-
tcs in fepiilchro, tjuorum non cs memor amplius,
&: qui a manu tua abfcirfi fiinr.
Amplificat eandem fentcntiam jlfimili: dFcit cnimfe ita
habitura efle*pro mortno ,vt qui in magna ilrage inter cada-
uera occiforum iaccHt,&cummortuis fimul abiiciuntur.
Z/^«-]SciIicct \kx-fiey vom /c^e».vel,hbcr ab iis rebus qu{
ad banc vitampeitinent , & quafi ahenatus a mundo & ne-
gotiis mundahis. Dicirur enim liber qui nulh eft obftnftus,
vcl qui dereliftus aut feparatus eft ab aliquo.Ira domus libe
ra i.Reg.i^ accipituir pro ea qua: ab aliis eft feparata, cuiuf-
modi funt leproforuiti Ita Rom 6. Liber iuftitix dicitur.qui
non ftatuit fe obligatum efie ad iuftitiam:idcoque non facit
iufta opera. Item lob ?. Seruus dicitur hbcr a Domino, qiii
nullo iure ei eft obftrifl-us. Augulhnus, qui dc CJirifto pfal-
mum intcrpretatur jliberumintcr mortuos eumdici affir-
mat, quod Iblusintermortuos fueiitliber feunon vindus
mortCjVt PctrusdicitAd.z.fedillas argutias omitto ,quod
cnimhucnon refpcxeritpiopheta.oftenduntverba qua: fe-
quuntUr.
ejtMrumnon eftmemor] Hrtc etiam ad amplificationem ma-
lorumpertinet. Nilul cnim triftius diciaut cogitari deho-
mine poteft,quam obliuioni traditum cfTe iDeo& abfcifluni
efle ab eius manu, id eft,cura & cuftodia,idque reueraexpe-
riri ipfa eft damnatio. Nectamen exiftimandumcftprophe-
tam ita loqui , quod flatuat mortuos iamprorfuseireobh-
uioni rraditos.neccurx efleampIiusDeo.Scriptum eft enim,
beati mortui.quiinDominomoriuntur. Apocalyp.r^. Et
fanfti morientcs animas fuas Deo commcndant.qui ftatuunt
fe cmx efle Deoj& port corporis morte quoq; cuftodi^.Sed
italoquitur propHeta vel ex vulgi fenfu & communi homi-
num iudicio , vel etiam ex carnis fu3B fenfu , vbi fcilicet ma-
gnitudo doloris ci talia exprimit.Sicut vidcmus multos fan-
dos.vtleremiam , Ibb & alios interdum itaabripi dolore &
perturbatione,vtanimofuonimium indulgendo qucrelas
iuftograuioreseffundant. Ititcreatamen retinent fcintilla
aliquam fidei qua moxfefc recolligunt , vt lob poft niultas
querelasdicitjCtiamfi occideritme,fperabo in eo. Hxcexe-
pla fanftorum intueri vtile cft,vt nosquoque in noftris ten-
tationibusjfi forte fides languefcat.&doloranimi ihtcrdum
lucem fidei quafi obruat & fepehat,rurfus tamcn crigamus,
& fide illos dolores cxcutiamus & fuperemus. Id quanquam
difficile ert, tamen fciamus ad hanc militiam nos efle voca-
tos,&Spiritum fanftum adeflTe luftantibus &conantibus; re-
tinerc fidem & fpem. Et Chriftus inquit ad Petrum.Ego pro
te orauinefidcs tua deficiat.
7 Pofuifti me in fouea infima: /in tencbrofis,
inprofunditatjbus.
Amphiicat eandemfentetiamab aha fimilitudine. Com-
parat enim fe captiuo,qui m profundum,tetrum,tcncbrico-
fum ac lutofum lacum fit conieftus , vbi conclufus ac coeno
& tenebris immerfus nihil fpci dc vita reliquum habeat,
qualem lerem.expertus eft cap.jy.Significat autemhacfi-
jmilitudine fein fummis fuis anguftiis & animi doloribus
dcftitui omni fpe&fcnfu confolationis , &terroresmortis
■fubinde crefcerc&augeri. Nam tcnebra»& profunditates
fignificantin Scriptura terrores , pauores, metus, dolores,
quos tcnebra? naturalifer adferunt.Sicut econtra lux confo-
lationem.vitam &Ia;titiam defignat.
Notandumtamen quod dicitfe a Deo conieftum efre in
huncIocum(quod enim Grarcus in tcrtia plurali rcddidit
IStvTo ^, error eft grammatrcus.) Namhaec ipfa vox fignifi-
cat eum adhuc retinere fcintillam fidci, nec prorfus dolori
fuccumbere. Qui enim ftatuere poteft fe i Deo afHigi , aut
manu eiuspercuti,isnondum abiecit omnem fpe ,necom-
ninodefperauit de fua falute.vel auxilio diuino. S6per enim
rdpicit ad cfifilium voluntatis Dei,qui non punit vt perdat.
g Supermeincubuitira[/W/>»^//o]tua:&
omnibus fludibus tuis afflixifti,Seiah.
Pergitin commemoratione atque exaggeratione fui do-
loris. Dicit enim fe totam molem iraj Dei fuftinerc , quii
omnesfluftus indignatiortis diuinae fenferit in fe eftundi.
lllud vero proprie cogruitad Chriftum.Sed & Heman, Da-
uid& alij multi.guftum aliquem eius rei perceperunt , vt e-
xiftimarentfetotammolem irx diuinae fuflinere. Itaque
cumdehis fermoeft.refcrendus eft intelleausad horum
fenfum, nbn quod reuera illud fenferint ( fuiflfent entm vno
momentoabforpti)fed quod tantuseflTQtdoJor^vtiudicarct,
nihilad hunc poflcadcii, ^ «
L XXXVIII. ; ^ yit
FluHtu nominat illas vices dolorum &pafTronum crebr6
rccurrentium&mccrtu cxitum minitantiu.Eftque illa fimili-
tudo a fluftibus fumpta.aptifTima ad defcribendos hos dolo- '
Tr^J . ^"""'" "'^" <^°nci"to cum fe attollunt inftar
"er^/,'v"'\"''Sno'mperu ingruunt . ipfifTImam mortem
periclitant.bus obncmnt;& quanquam fit vt farp e elidantur,
lia. ""'"'^•" "^«'^ obruant: tamen qi,ia fubmde ali j poft a-
ferunt F?/;' ' ^^^P'^.^,!''^*^^""^"^?"'^-^^^^^^"^^^"™»^.
tusitatuufibihostcrroresimmitti.
» Remouifti notos tneos i mc : pofuifti me
.abominationes iftis : conclufus fum vtrton egtc-
ntli^D.fr^T"""''' ^P:^^!;^»^'n"em ex cSfpeftu feu ?en.
qui animum eius non leuiter vulnerauit ha enim Rf>vi f^\^l
vt tn calamitatibus etiam comunftifTin .0. defmnt eim ^
les quantuAi dolorem bon.s nariat.norunt onf -.wr j^ ,
iamperfidiam fmttcxpcrti. Auxiicn ^Ltr fe^n '
q«od vxdk amicos nontantumperfidedifceTe? .^^'^ "''
le ilhs fiufle loco abominationis.fii nificat eos abho r ,S "
fe non tat^.n vt calamitofo^red etia vt ab homire t ' ^
q e Deus propter peccata multrphc.a ita percufTIflbt vtTo;
«rai eret. udicantcnim homincsfe iufteefl odifTe zAutrV'
que Dcus .r^ i^,^ Cr^,,, edat. Ita amici lob defa^reS'
quam fccleratu.n:fic luda-i dicuntapud lefaiam rchnfto
Nos putau.mus cum quafi leprofum & Pcrcuflhm iDeo i*
hum.hatt,m,c., , Hoc igitur fuit grautfTiLm Heman^ ^,1
l/lT°''A"u-r'^''""^"^^^^^ am.dshaberipro re abomm5
da&deteftabth. cu.usvmbraaliisobeflbt.&i cuiuscoX
ftu lufte abhorrerent.Vnu tamcn eft.quo fc cot^RmTau^]
cS ?'?;f f "" ^^vt amicialiena^rcmur!^'^'^"^'^ ,
C.«./«M] Id cft.opprcflhs magnitudine doloris fedeo do-
m.conch,fus.vb.mecontineo,nccat.deoprodtre.nconfDe
ftumhom.num , quos fentio omnes mcL co 'fi^^tudm^n',
IJTu^^-u^^K'' '^P^"""^= Circt^muentus fum a^rumnis, n
vtSe^nTtS^^^^
10 Oculus mciis coi^tAbuit pfopter afeiaio^
ncinunuoco tc ^uotidie Ielioua,expando ad te ma
nusmeas. •
Rurfiis amplificat querelam ab cfFeftu nimii doloris. Tan
tits cft dolor vt oculi emarccfcant, nec vllus amphus in iis Gt '~'
vigor. Defic.enttbus enim fpiritibus,ocuhincipiuntcahea.
re.vt vtdcre cft .n moriturts , quib.is omnia videnturTenc!
bris tnuolut : atque idem accidit iis qui dolore animi conta-
befcunt&confumuntur.vtdiciturProu. 17. ' Spiritus trift/«
extccatoffa. tftquefimihsquerelapfalm.i. loC Tan
tis autem doloribus oppreflhs Heman non abticit fidcm,nec
dcfperat omn.no de falute.- fed perftat orando quotidte-&
quanqua auxihu videt difterri dmtius quam veIJet,tanien in-
iUt & Vrgct cttam contra rationis fenfum,petes & expeftas
iiberationem.Itafigni^catfe intcrfummos&doIores& pa-
uores nunquam tamen>xuiflc omnemfidem. Quomodo e-- ^^-^^^
ntminuocabunt,tnqii.t Pauhis.in quenon credunt.?Rom 10
Expmdo^lnferia oratione etiamgeftus congruuritcum afl
rectibuscordis. Itaque ficutcortunccIcuamusadDciim-ita
jnanus ctiamexpandendo adpcum attoIhmus,corpus ipfii
lublaturi in cailum R poflbmus.Intereahic ipfegeftus often-
dtt , eorum qui ferio orant, mentem ab omnibusrebus hu-
maais feiunftam & fegregatam,& fupra harum curas ac dc-
leftattones omnes in ipfum quafi caelum fubueflam effe.
II Nunquidmortuis facies mirabile? nunquid
mortui refurgenr,conficebuntur tibi.^^Selali.
12 An narrabitur in fepulciiro clcraentia tua,
[4«/]verit3s tua in interitu?
i^ Nunquid cognofcetur in tenebris mirdbi^
lei;uum?&iuftitiatuain terraobliuionis.?
Mifcet qucrcIjB aliam rationcm,fumptam partim ab inu-
tih,partim a caufa finali.Si mc,inquit,interfeccris,non pote-
ro deinceps celebrare laudes tuas , aut prardicarc l>encficia
accepta.Mortui.n.non laudant te. Quia igitur agnofci & ce-
lebrari vis beneficiatua, ferua me in his periealis,vt liberat*
tibi gratias agcre, tua beneficia prxdiciare , & ahos hac prx-
dicationc ad agnitionem & cclebrationem nominis tui in-
uitare pofllm. Hxc fumma eft horum verfuum: & fimile^
fcntentiashabuimui!pfalm.<s:, &JO. vtnon opusfitlongiore
cxfli^atione. Intcrtogatiovcr^ qua (^ratiQnemexornat,<J-.
kK iiij
M
rr •mm^fim^Hmfi»'
7"4
78; P R ^ L E C T. H E N R. M O L L E R I
f endit proplictam pfoximum cflfe morti,& iam qiia/iin ex- 4hfconderefaciemeibaliquOiCi%m^c3.t non admittere alicu-
tremo articulo pofitum efle, qiiaii pecat, fi Deus lUcrcurrcrie ius preces,atqueita fubducerc fe ab alicuius c6/pe<ftu,vtnon
velitjVtfaciat id quampnmum.ne, fi differat auxiliu , pere^t audias diccntcm aut petentern aliquid. Ita ratio &fcn/us
iuuandi opportunitas. Talis oratio vt fa?pe in aliis pfalmis cai;nis de Deo iudicatjcum non mox ad preces noftras auxi-
monui.fapit quodammodo carnem, Nequc enim noftrum Ijtim confpicitur. Atque hic opus eft acri ccrtamine, ne fide
eftpr^lcnbercDeotcmpus&modum/crcndiauxilij : f&d amittamus. ltavideniusHemanem,quan'quam inliocpfai-
fimpliciter in eius promiflSone acquicfccndumeft fide.Tan- nio queritiirde fuis doloribus & mifcriis ,vtpropemodum
ta autem eft imbecillitas , vtfarpe affeftus noftrosrtnfceamus defperabundo videatur fimilis:tamen inflare orando,& eum
.prccibusnoftns, De6quequafi pr^fcnbamusquidfiericu- quem inuocat,nominareDcumfalutisfu3e.
p,amusautvelimus,pr^fertmiinmaonancceffitate. idque Aiflians ego & expiransf ?w,m^««^«/ 1 ^ pueri "^
itavtf^pcfidestuncnoncnnfpiciatur.fcdplanefepultaia- ^;. ,.,.; ^„. ^ , l r u r , J ^* r"^"-
cear E^amen qu^cft bonitas diuinalimbcc.liicatemhanc ^'^ ^" ^ '^^forcS tuos : ha^fitabam [pUrre fm mo-
nobiscondonacmodoafteaibusnonnimiummdulgeamus, "'*j^-\ _ ' ,
ne fidcs prorfus fuccumbat aut extinguatur. Hasc difcenda Continuat fupcriorem querelam , in qua magnitudineoj
funt ex hisexcrcitiis landorum.Nani ad noftramdoftnnam lui d^olons exprunit. Hicvero querelam exaggeratprinium
hec/criptafunt.
Nunquidmortuiifacies mirabile? ] Id eft,nunquid edito nn-
raculo reuocabis omiies ad vitam^vt tuas fcilicet laudes cclc-
brent ? Idquanquam Deus nottfacit (nequeemmidfolet:
nec futurum eft ni/iinextrcmo dic } tamcn fidcs cius ftatue-
ab cfledu doloris:deinde a tcmporc:terti6 a cau/a : quarto i
lJ£ms tam externis quam internis. Efteaum oftenditcum
dicir.tantumfuifircdolorcmvt non tantum/enferitfe affli-
gi&attenuarivires corporis &animi: (quod vocabuIo'jj;
notat:)verum etiam vttandcmnjonbundo atque ammam
re dcbcbat,etia in morte fua celcbrari poffe laudes diuinas, agenn fqerit fimilis,atque adeo ab omnibus pro mortuo fic
ficucChriftusinquit:filiitacebunt,Iapidesloquentur. Infir- habitus.Tcmpus notatur, cumdicit/fe a puentiavixiflein
mitas ergo ex his querelis coqfpicitur , quae tamen fide vin- "'s miferiis, & a/Tidue hos dolores tam fx'uos circumtuli/fe
cenda&fuperandacft. *I''° P^ofe^^onihilpotcftcooitantriftius.EtcumdcChri/lo
Nunquidmortuirefurgent\<^C\ dicat,<juis potentii.boni- p almummtelligimus , minus mirum videbitur quod d?cic
tatcm ac fidcm tuam celebrabit,nifi viuus ? Grxcus reddidit proplieta.llle enimfemper ob oculos habuit mortem cru-
«-iaTfoisNafxVBKn, an mcdici'lufcitabunt?Sed cum vcrbu lOip' eis. Sed dealiis piis hominibus quanquap oportet cos fitni-
iitneutrum, non potcft rcddi adiue:& tota oratio fatis ofte- ics fien imaginis filij Dei , niirari polfumus quomodointer
dit quidvelit pfophcta. Etfi igitur vcrbum Nin fignificatfa-
nare aut medcri , & nonien NfiT inde deduftum gigantem
fighificat , qui nomcn habct , quod pocens /it ad medendum
vel fercndum auxilium affliao ; tanicn fspc per antiphrafin
accipitur pro eo cuius fanitas cll deploraca , atque inde vcl
morruos vcl morti vicioos interprctamur. Quemadmodum
& Germani talcs noniinant Bettrifen.Et alioqui communicat
hocnomcncumaliovicino nS^ ita vt promi/cue;/(:nbatur
vcl N velnvtnonincomode abhoc vcrbodeducipoffitno-
men.SignificatautcmnST remiflumc/fc.Lingucre, elangue-
fcere,torpe,re,deor/um vei^cre,HinfaIlen vnd niderfincken.vt
corporaexpirantia.
Duobus fcqucntibus vcrfibus idem dicitur quod in prxce-
dlentc.
Veritas]U cft,fidcs in fcruandis promiffis.
ni/Tos.
/niiu/niodi dolorcs vitamagere poffint.Etcertenifi efltnc
ahquainterualla,&interdum fenius aliquis confolationis
diumitus oftenfx &adhibita; cor erigeret, non pofl^eb honio
intcr talcs dolores diu fub/ifterc.
^PJO nonnulli tranftulcrunta prajcipitatione mea. Etin
Germanico legirur,^^^ ichfo verftojfen binScd ficut naar fioni-
ficat nuienem,qui pra:cipitantcr omnir., nihil vcro con/Tde-
rate agit: Itanoar muentutem iignificat , que cft preceps in
confiliis&aaionibus.Proui9.&Iob.5(<. '^ t^ t-
Caufam huius rei oftcndit,cum inquit.fe terroresaDeo
immiflx)stuh(fe. Non cnim abexterna aliqua calamitate.
qu?toIerariacvinci nonnunquam pr^fertim apiis poteft^
erant hi dolore';,fed afcnfuira; &iudici; d:uin!,quifenfus
initmm &quafi guftuseftmortis»tern.^. Grxcusreddidic,
«'NJAidi/fJ iiaTnndclw. Pro 'DNUJ nafaihi cmmlegn^ntivi
»{/^r^/.Quart6,afignomagnitudincin /ui doloriso/tendit,
J«/?t>//»lQu?tucturfii£fideicommifl« > j - > ^ - "^'^
In teneprisM eft,intcrinortuos,qui funt perpctuistenebris ^"«d perpctuo fucrit non tantum facie, /ed animo confter
oppreffi. "^i^o janxio& dubiojvtncfciret quidagerct.aufqubfefe
TmaoblimonisiXA. eft,cuius no eft memor afnplius.Itano- verteiet , atquc vt fides huc illuc agitara femper ii\ metu
ftii»atfepuIchramortuorum:&taincn noiicxiftimatmorte ^^ffaretur, ne niox interfuos dolores cxtinguerctur.Id c-
hominis omnia ita aboleri,vt Dco amplius n6 iintcur«,aut '"'" proprie fignificat verbum i^S^
vtintenebris&perpctHaobliuionefint.Scdloquiturpartim ^7 v-^upcr UiCtranlicruntfurorcs toi: [c^] tcrro-
fecundiim iudicium humanum( hominibus enim nulliusrei rcs tiii conftrinxcrunt nic.
tam cito o^rcpit obliujo quam^ mortuorum; paitim yero de Repetit caufam vndc hic dolor exiftat. Furorcm feu iram
ordinario modo,quo Deus in hberandisfuis vcicur. Non e-
nim folet Deus a morteexcitarc aquibus agno/catur &ce-
iebretur,fed a viucntib* vult agnofci & celebrari.Ideo petic
fc eripi ex his pcriculis & doloribu s , antequam oppnma-
tur : ne, fimoriatur,h3ec facultasfibicripiacur. Alijin-
terpretanturinterrarcmotionis , quo/cilicetremoucntur
mortui.Significat enim verbum transferre,rcmoucre vel au-
ferrc.
14 Et cgo ad tc leheua clamaui:& mane oratio
inca prarucniebat te.
Etiam hocad querclam cxaggerandampertinet, quod ha-
ftenusicflicetfruftraclamaric : &quanquamnullumdiem
prsEtermitteret , quin acdcntiffimas pro /im falure ad Dcum
preces funderet,nihiltamcha(5icnusop,is impetrare potuc-
rit. Et quidcm ve rbo prxueniendifignificatfe nonfuiirefe-
gnem aut fomnolcntum in precando , nec cundatum hnRe
donec vltima vrgeret ncceifitas : fcd fcftinaife & tcmpeftiue
adhibuifleprcces;Deo, nec mora fraSum eflc hadcnus , vt
vel dcfpcraret dcialutcvel precesomitteret:nuc verocum
res in cxtrcmo pcriculo pofita fit, ncc viuere amplius in tan-
tis doloribus poiTit,petit fc tandcm rcfpici & iuuari.
1 5 Quare Jchoua repeliis animam mcam : abf-
condis facicm tuam a mc.'*
Peigit in inftituta querela,& multis gcmitibus dcplorat
qiiod Dcus adco durum & incxorabilem fe haScn^priebcar:
qui tamen fe benignum & facilem ad p;eccs piorum in vcr-
bo fuo oftendat.
Repellere animam .tlicuiusifignificat ncgligerc alicuius prc
Dei nominatillos terroresdiuinitusfibiimmiflos,hos dicic
hi fe tranfiifle,adeo vt corpus,medullas, acque adeo animani
ipfam pcnctrarint & occuparint.
, Confirinxirunt^Wnvetho HebratQ vltimafyliabageminatur
ad vehemcntiam notandam. Significatautem verbum nDy
inlocum arftum &anguftum ahquem concludere &con-
ftnngerc.vt tefpirare,aut eaaderc nequeat,vt Thren.^.Con^
ftrinxerunt in cifterna animam mcam.Hoc fenfn Greeo-
rius Nazianzcnusin I, oratione depaccdolorem nominac
18 Circundederunt mc ficut aqua tota ciic
[^«r ^^<j/;^^V]circundederunt me fimul.
Triplcx eft amplificatio querela» in hoc vcrfu:Prima cft i
iimili,cum dicit,fc circumdatum doIoribus,veIuti aqua in /c
vndiquc efFuia,vttaqua naufragiis quoquo fefc vcrtat mor-
temob oculos videat.^5'«<einScriptura pro4ngentibus af-
fliftionibus vfurpatur.vt antea vidimus pfal.i8.?i.6j>.lob iz.
Secunda eft^tcnipore,curadicit,non vniusdieiauthor^aut
anni fuifle periculum , CcA quotidic fe huiufmodi doloribus,
mortifcris circundatum &conftn(51:um teneri. Tertiaeftiu
multitudine, ficut fupra, verfu8.cumdicit,Omnibus f\\i£ti-
bus tuis afflixifti me. Nullum genus doloris, inquit, prarter-
niififti,quo non animam mcam fauciares.
19 Elongalli a mc amicum & rocium : & rioti
mci [/«»/] cenebrse.
Vltimiis verius cogruit cum nono: queritur cnim de per-.
fidiafuornm amicorum & familiarium, aquibusincalami-
tate fua fit dcfcrtus,quanxlo horura confilio,coniuetudinc&
ces,& non faccre eum compotem fui voti. Anima cnim hic officiismaximeindigebat.Na in calamitate amicus fiio officio.
pro defidcrio ponitur. leuarc & miti^re dolerc multum poteft,iuxtafcnarifi,» ■nif
J^ttoic Jt(i»'n<5t'»«»i'p*^T''*' ♦/^©'.Bt illud quddPiutarchus citat ex petuastenebras abditimufquam enim confpfciunnir vel ap-
Eurip. xt(iro^/H!j(,'MWi^^'*'M"'f **''*»«• ^^ vfitatum eft hoc, parent •• fubduCunt fc i meo confpeftu : nufquaminuenci''
quodeftin alio fenario,»*^»cjMwarcwejtMo»wc«c«a«/i»»^ixo»,at- lunti me,vtaliquidconfilij&opisafferant,vel ftudij &of-
que hoc eft quod liic inquit,Sunt tenebra». Rurfus autem vt ficij quid prajftent. Graecus legit cEw ;**coic tuu i-rri viKdum»/iac,
/upra.non tam perfidiae annicorum hoc adfcribit , quam Dei Notos meos a miieria vel propter miferiam. Cum enimt€-
coiifilio,qui hoc niodo exuere eum omni ope , & nudare o- nebra» per metalepfin in Scriptura fepe fignificent dolo-
mnibus prxfidiis cxternis voluerit, vt fides eius melius excr- res,a»rumnas, miferias ; in hac fignificatione Grxcus acce- ,
ceretur. . / P'"^ vocabuium "Wn & pco ']UnO ^fykfchake , legit •juna
Jfc^rt/wwyf^n^^ewc^^^^lWeft^occultantfefetanquariiinper- Mekjcheke.
'j-ii.
't-i
PS A LMI LXXXVIII.
P A RT E S.
I. Exordiuni,quo audientiam fibi conciliat praltes,V.2.& j.ad Deuni falutls fua: clamans fupplex inter-
dlu&hoau,cumfpcexauditionis. , ,
II. Propofitio pathetica calamitatum dc quibusconqueritur per proIcp(In,v.4.Harum vna eft, cju6d
iam in morte verfatur,prout amplificatjV.j.fi.y .^//fr^,qu6d obruitur malis grauiflimis,& pr^fente mor-
tcm minicantibus.Huiuslocifunctres, i. Aperfona Dei,v.8. z. Amicorum^v.p. ^.Ipfius fupplicis,v.io.
II L ExpoftulatiocumDeoadliberationemconfequendam,duobusargumentis. i. Abeucntu:fo-
refimoriaturvt glbrlam DeiminimepraEdicet,cuiomninocoBrultumvultDeus,v. 11.11.15. i. Afidefiia
prsefcnce&praedicationegloriaeDeiomniJ)oteDtis,etiamingrauiffimistentationibus,av.i4.,vfquc adfi-
rienaPralmi.
ObservAtiones locorvm doctrinAe,
Verr.i NoBraplurimhmintereJiexhnsumDeifemumhic ife- 11.1z.13 SanHorumconJlmtia camis inftrmitMem aUqun In
ilare tanta affiiitionum mole dlnutum ;utfiebititer deploret.Je nihil parte refipit, -vt etikm in ipfis virttttibus quod hitif admixtum efif,
a mortuo diBare:ne vel Arumns, noHrx, quaptumuis graues.dejpe- Hecejfe fit paterna Dei indulgentia tolerivi.
ratione nos opprimant.-velfi quando nos Agritudo, cura, dolor. an- Nofirum non efi Deo prAfcribere tempusferent(i ai4xilij,quia in^
xietaS)& metus debilitat,ideo tamen de^ondeamus animos .prA- iuriamfacimm eius potentiA, nififiatuimus tamfacileei ejfe red-
fertim vbi videmus S.prophetam nonfine violento conatu expro- dere vitam mortuis.quam mature occurrere, ^ anteuerterevlti-
furfdaobfcuritaifeinlucembonAjpeiemergere. mum difcrimen.
2.3 Frecaruliformaaffliitisanimisdiliatahoc (^Jequentibus Mortui fenfunoncarent, fedviuunt qtw ad animas.corporaaute
verficuUs docet nos Deum in mediis abyjfis falutis nofira prote^ore fubjpe refurreiiionis in puluere quiefcunt. GjuU igiturpropheta di-
a<mofcere,vt eo modo impatienti& ianua, claudamus^^nos ad cru- cit Dei bonitatem non narrari infepulchro.ratiocinatur ex commn
CH tolerantiam comparemus.Deindefimus intenti adorandumtid- ni more-.quia nonfolet Deus mortuos efipulchris tefies ac prdcones
que ardentibus votis.TertibiVtperfeueremus.PofiremoDeum nobis fuA bonitatisproducere. Falluntur ergo qui qubdtamfidem quam
ftatuamus oh oculos,ad quem vota ijlafide dirigamus. bonitatem , virtutem ^ iufiitiam Dei tn terra obliuionis cognojci
4..S Hii circumfiantiis ^ hu adiungatur , vt non mollitie vel negat prophetaiperperamtrahum ad crajfum errorem, quafi mortt
deUciisfimu^ clamofi.Sed Deus ^ dprnm nofteir nobUfit confcius abolerentur homines.-quia hic tHtitm dijferitur de modo ordinario.
/immenfa rnalortfm congerienpsadlamcntationefn iufie impilli. Deus enim mttndum htinc inftar theatri ejfe voluit , adgratiam
6 EtR Deiferuiiinfummis periurbationibus fidesh&c infixa quahumanumgenttsprofequiturdemonfi/andam.
maneat.Deo ctma ejfe tam viuos quam mortuosfipe tamen eorum 14 Hoc rarApietatu ^fideifignum efi, fiurtqua defilfere afiu-
tnentes ohnubilat dolor , vt non occurrat in reprAfenti Deiproui- dfo pretanditnec animot dejpondere conuenit , jtquandopreces no-
dentia:tefle lobo^ aUis.G^od nobis proponitur,tum vt humanam Jfras,Ucet voluntarias ^ ajfiduas.contingat tameprofehu carere:
tiqnofcamus imbeciUitatem, tum nefi tentationes nos debiUteru,a- fedptqphet& exerhplo ad Deum die no^eqtte clamare nos decet^z^zzr^
nimostamendej^ondeamus. 1s.1d.17.18.1p Ingrauijfimistentationibtismnejifuperbecum
7.8 Nemopetendi remedy taufa adDeumfertb confugiet, nifi Deo Utigandur» , Jed pbiUter malis mjiris exoptandum rfn^e-
quiiamperfuafustrjtmanueiuife percuti: nihilautemfortuito dium.
continitre. • €luandi>fdelesfedefertosaDeocortqttemntur,hocgenusquert-'
Quo propiUs kd Deum accedunt aJfiiStifideles, eo magis dolor ex.- pioniA inter gemittts inenarrabiles cenferi debet , quorum memini*
^cerbatur.quiafanBis nihdmagis horribile eji Deiiudicio. japoftolus Rom.8.26.
Quumtam horribile dilmium propheta non impedierit quomi^ (SjtMties nuUus locttsgratiA reUSttts ejfe videtur,noJiriitamen eji
nuscor fuum Svotaad Deum extoUeret:difcamu4 ettis exemplp in inprecibtss ^ gemitibtis coramDeo perfeuerare, ^ quam non vidir.
cmnibus naufiagiis noliru anchoram fidei ^precu in caIos iacere. musfi>erarefalutem:eum enim a quo cajHgamur ^duriter exerce->
Ittrequidemconquerilicehit de hominum ingratitudine vel mur,acmerito quidemfideetiampatremnolirittninuocamtts. —
fduiti» quoties iuflts officiis nosfiaudabUtfed hocprofeBu carebitj Etfi Deus Juos fideles clementer conferttet , quofdam tamen con-
niR accedat h&c cognitio.qmaDetcs offenftis eft,toUere quA nobis de- tinetfubferulis continuis ab initidferevitAvJqtie adfinem.vt al^
/itnauerat fubfidia :ficuti promptum eji ei . quoties vifumfuerit, fratrum exemplis in officio magis contineantur . ^ alieno pericula
conciUarenobuomniumanimosvtmanumporrigant. ^ fiantcautiores.
j» Fidelesnonjitnt lioicifjedinaffli^ionibttianimo deijciUtur, Fides dumfiuSiuat in tentatiohibttt,Jftbinde tamenreJUrgitne
' non ita tamen vt a Deo recedant (icut increduU , quifecum tacitl mergatur , quodfi qttando fuffocatur , fouetur tamen abjcondita:
irementesnihilminks Jibi proponunt quam fuas curas in Deum quia.quantumuuinfurgantproceUA.clypeum tameniUumopponif,
exonerare vt ah eo petantfolatium. Deum manerefidelem.vtfuos nunquamfrupetur i>el deferat.
Articvlipraecipvi.
I. Degrauiflimispierumluaisatqueexercitiis. y. S.inftoriviifidesquammirismodistentctur.
a*. Piorum adinferos defcenfus & ex inferis regreflus at- 6. De vitx praifentis defiderio.
que afcenfus in caclum. 7- Preccs quando fiunt ^rdentiores.
j. Carnis&Spiritusccrtamina. l- De Chrifti humiljatione pro nobis.
4. Senfusirasdiuingvarijgradus.
ARGVMENTVM PSALMI LXXXIX;
P PARET hutic pfalmumfcripmm ajr compofnum efe ih publica buiMpopHli caldmttateyVt effet
commmis forma pr(fcationi>-,^ua populm in ijiis calamita;tibpu vteretur.Qmntum enim ex cjuere-
la mfiifiima coUigere liceherat regnH iudaitu tuncmifere diflrd£iii» eiiiffti'6 vxr'es tlimm puhlii^
fra^£ ^ AttenHatdtiVt :vkinorum hofimm kbtdini atque iniHriu pafiim ejfent expoftti tuddth & mhil non contu-
meliarum ab hisfirre cogerentur.Hancfttijfe occafionemjcribendi pfalmttprecatto ardentifUma,^tt<e rnox ftte-
reUfubiicitHr,(irmultisverhutiteratur,ofiendit.
£fi igitur propofitio huim pfalrni prccatio,vt Deui miferum (fr affiiElumpopulum in hispublicis, calamitat^
bm rejpiciatiei^ue opem ^ auxtitum adfirat.Ante^uam vero ad preces illas defcendattvariis vtitur argumen-
tis,vtfierifolet in materiisfttaforii^yfuibui Deum mouere ad dommiferatienemyeumque ad opemferendarn ex-
timulare conatur, Vnmmn enim celebrat bonitatem Dei c^veritatem inferuandis promtfii^:edm<^ue vt firrnam^
ratarn ^perpetuam efiefiatHit,itafidemfuam hacprxcipue r(iti ofiendtt. Pofiea vero ^uafi agenere ad Ibectera
'defcendenspromtfiivnemfeufixdus allegatiquodiureiurandofanciturn Dem iniuerat cumferuofuoDaHtdejCHm
eiregnum AternumpolliceretHr. Hoc primum argumentuiP efi tt) pruipuum in hoc pfa/mo.Sccundum argur
memumfumitur afaciliicelehrat enim potentiam Dei cum veritate coniunciam,edm<^ue non tantiirn a creatio-
ne^ conferuatione perpetua huius mundi (^afiidnagubernationejVerumetiaa multis illuftrihui miracuti^an-
tehac editis confirrnat. Et (juia Deummundi huiMgubernktorem confiituitfoliu?n ei poetico more attrWuity cu-
iusfulcra dicitefe iufiitiarn (^iudiciitrn, atque id-,tanquam minifiras perpetuas & fatellites , mtfertcordtam Qf
veritatempracedere affrmat.Hoc vero tcrtium efi argumenturn,(]uo ofiendit Deu ita iudiciafua excrcere in-
ter hominesyVt denique ex etusgubernatione non tantum iufiitiafed (^ mifericordia ^ veritas eluceat:vt aua-
fuamposnas meritijint Ittd^iftpfHm tamenpro bonttate fuapoenas rnittgaturum confidat.Htticargumentofub'
iicit epiphonema,in fuo beates pradicat, ^ut hanc Deigubernationem ita intuentur , vt agnitra eiiu bonitate ^
iufiiiia,omnemfi>em& fidticiamin eum collocent,atqueab hocvno opern drauxiliurn expeclet.Reditdeinde ad
, promifiionm &foedus cnrn Dauide initum.Nam hoc tanquarn principali argumento,vt dixtrntt^,pr£CipHe ntti-
tur eivufides.ltacjue cr eimfoederis proltxam comrnemorationem tnfittuit , addtta interpretatione^ ^iu promif-
ftonet tUas DauidifaUoi lucnlenter explicat,ft) (jualefutururnfit tUudregnum pmmiffum ofiendit.
Efique hic illufiris doUrina propofita de regno Mefiia , ^tiod ex Dautdi^ regnofecundhm carnempropaaa-
tum erat-ideejue eim potentia,duratione ^ beneficiis : detnde dedifcrirnine (^ intelle^upromifiionum fiirttua-
littm tt) corporaliumivtpoftea in interpretattone diceturMuic vero doBrina. ^ narrattonifubticit deinde que^
relam triftifiimam,cuit4spaulo anth mentiofaBa eft,in (^ua triflifiimumftatum huiuspopuli (fr dtfiraEitonem re-
gni multis deplorat. Et e}uia ilta trifiifiima facies reipublica, Judaicaparurn couenire amplifiimis promifiionibHS
datis videbatur,petit vt Deus memor fu& mifericordia & promifiionurnpopulofuofuccHrrat ^ malis his reme-
dium adhibeat.Eftijue illa precatio planepathetica: vbt tterum multa argumenta afi?ergit, ^ua prouocare Dei
mifericordiampoffunt. l^am (jr defugacitate c^ miferiis vita humana , ^ defuperbia ^ contumeliis hoftiumy
cjuibus nontantum huncpopHlumfed Deum ipfum afficerent,^ueritur:(fr Deoin memoriam reuocat prtora be-
neficia huicpopulo iuxtapromifiion e exhtbita,at^He hocmodo exorabilem eum reddere conatur. Efi autern hic
pfalmus ita legendus,vt nos in noftris affiiUionibtisfimihfide dtfcarnits ad Deurn confugere,ei(^ue falutem eccle-
fa cornmendare,fretipromifiiontbus dtuinis.
EruditmumEchanEzraliicar. nia viderentur plena derperationis,itavtiampromifnodf-
uinitusfaaain dubiiimplaiie«»pudplerofquevenirec ScR-
EThan.cui pralmus adfcribitur, fuifle iudicatur ex pofteris des in nonnullis concideret : propheta maximis his dubita-
Merari filij Leui.Nam i . Paralip.tf.Etkan duodecimo lo- tionum fluftibus occurfurus affirmat.fc mifericordiam Dei
co in familia fequitur Mufi filium Merari , ^& exiftimant in- & fidem non ex praefenti rerum a/peftu nmoris & periculi
^— r tcrpretcs hunc ipfura efle cuius fapientia pridicatur i. Reg. pleno, fed ex promiffionc Dei , qu« fallere non poifit,2efti_
4. vt in prjEcedentis pfalmi argumento diftum eft.Id R veru mare,atquc hanc perpetuo pr^Gdicare vellc , quicquid foris
cft,nccefle cft hunc Ethan fupeiuixifle Salomoni, & fpcfta- accidat. JEt fuo exemplo casteros ludjeos moncc & confir
torem fuifle cius diftraaionis& cladis, qua: poft mortem mat , vtquanquamtriftibusprajfentistemporiscalamicaci-
Salomonis incidit in populo ludaico, ciira decem tribus per bus moti , nonnunquam eo prolaberentur , vt iudicarent fe
feditionem auulf^ a regno luda fuum fibi rcgem conftituc- <ieIufos,& jsromifliones diuinitus traditas vanas efl'e:fefe ta-
rent , & bcllis inteftinis ac mulciscardibus afndueintcrfe "lenrecoUigeren^, &promif/ionum certitadmefreti ctiam
grafTarcntur. Is enim tunc erat ftatus rcgni, vt propter diffi- contra camis fenfum Deum benienum & veraccm efTc iux-
dia & bella inteftina iam corruiire regmim &promifHones ta promifHones ftatuerent, atque hac fide patienter mitisa-
de pcrpetuitate fruftra datas eflTc plerique exiftimacent. Ad tione m calamitatum ac liberatione expeftarent. Hocfuiflc .
has igitur cladcs refpiccre Ethan vcrifimile eft , R tamen is prophet^confilium ex iis apparet,qux mox de difcrimine &
cft cuius iam meminimus. Ncque enim de futura aliqua intcIIedupromifTionutradit:cumdocet promifTioncs cor-
calaiiufate,vt de capfiuiTa^fe Ba^
tiochi aut ali3,quod nonnulli voiunt,loquitur prophcta:fed nis & crucis, Interea tamen etiamh^c qraiio ad mouendum
de prxfenti serumna cuius ipfe fpeftato r fuit : idquc oratio Deum plurimiim valet. Nam ciiiii ei mifericordia & veri •
tota,pr3efertimvcr6 qucrela.in quamutationcmfaaamde- tas tribuitur , commonefit de fuis promifHonibus , qnas
plorat,fatis oftcndit. Nec tamc aufim affirmarc de hoc tem- non minus retraftarepoteft quam fuam naturam exuerc.Ita
porc cnius mentionem feci in fpecie loqui prophetam. Nam igitur vtrumque his verfibus pr.Ettat propheta. Primum fc
quercl^ in fine vidcntur dc maiori vattacione ac difKpario- & fuos confirmat , ne frafti pr^efentium calamitatum fenfu
lic loqui quani qua» fiib Roboam accidit : & in prxcedentis aut dolore fidem abiiciant. Dcinde Deum vrget, vt promif.
pfalmi argumento didum eft,PhiIonem, hunc pfaimum rc- Honis fux mcmor populo fiiccurrat.
fcrread«en.iporaIo.-ikim , quiapudBabyloniosconicftus Vtitur autcmplucalinumero,cum inquit,^tf»/W«:v-t faci-
erat in carccrem.In re igitur dubia ftatuat quifque quod vo- lius dubitationem excutiat, Benefecerat hadcnus huic po-
lct,mod6 fcntcntiam pfalnii refte aflcquatur. pulo , & quanquam tuncin calamiratibus cxhiberct fe rigi-
Z Mi(cncor(^'u\s[tiernenttas , bcnttatesllchoax <ium&feuerum:tamennondumcxhauftus cratbonitatis di-
insEtcrnumcantabo ; in atatem & xtztQmlper- "'"a^ ^«"«'"cc patcrMum animum Dcus cxuerat, quantumuis
-.««r i#-i . .' caroahudftatuerec.
Veritatem nominat fidcm in feruandis pcpmiffis:hanc di-
^tf/«o]eelebrabo [prxdicabo] vcritatem tuam in ore
"^^ ' ^ ' y ' ' ^ t • 1/- i. citfenontantunapriuatim,fcdpubIice apudaliesctiamce
3 Quiadixi,perpetuoclementiaaE:dificabi- lebraturumcfle. / ^ «^«^ciamcc.
tur .- c^li ftabil.cs veritateai tuam in [velcHrn] 6J«;^^ixi]Additrationem.auiaccrt6fciatDcumaon fal^
illiS' lerc quenquam in fuis promiffionibus , fed eflc veracem &
Exordium huius pfalmi videturpotiflfimum ad confir- conftantcmin fcruandisiis quse promifit. Grxciis lcgit in
mandam fuam & aliorum fidem dircxifl!e propheta. Cum c- fecunda perfona a-n H-mt. Scd Hebrgum verbum eft prima
nim maximis calamitatibus prcmerctur hic populus, & om- pcxfon^.Siuiadixi] id cft,quia certo ftatui apud mc,& pror-
5^ fus hoc infixpm cft animo meo,qu6tl nunquam deficitmife-
ricordiaeiiis. Etfi enim metus expra-fenti periculo conce-
ptuscxcutere mihi hanc fiduciam conatur.ego tanienperfi-
Ito in haciententia^nec patior mihi iianc confolationem e-
ripi. Sic vtiintur Hebraei verbo dicendi:& lu<fta fidci & car-
»is hlc fignificatur acerrima,in qua fides fuperans tandem in
hafc vcrba prorumpit.
ClementM fidificabtturperpetuo] Id cft, nunquam intcrrumpe-
tur aut ceflabit clementiafcu bonitas diuina : fed erit conti-
nua,donecadfinem feucompleraentumperueniat. Noiie-
nim exuit aut deponit amorem erga nos fuum, etiamfi caro
interdum incalamitatibusaliteriudicet.
^dificandicit clementiam,non quod illa imperfe6lafit,
vt adiici fubinde aliquidnceefle fit.fed quod fcnfus eius non
a-que vno teilr^re ab omnibus percipiatur. Deinde quia ex-
tenditur hon in vnum atque alterum annum , fed in multa
ww'v^y^*»w
790
nicos:quod Liufus,Varro & VirgiIiiisteftantur.Notuseft e.
wm verfus Vitgilij itn,8. .-. '- , -»
Et cdfaiungebantfaederapoua,
Solebaqt ctiam foedcra olini velsdvcl faxo,memoriac
pofteritatis ac dmturnitatis gratia incldi & fculpi. Ab iUo
igiturmorefeuctiamritu fcriendi vidimasfumptaeftiixc
forma loquendi. '^
Cumeleiiomeo,inqmt,vt fignificet totamhoc fadumpen-
dere non i iuftitia aut mcrito hominis : fed a hbera & quide
gratuita elettione diuina. Vt autem hoc padtum c^m D auu-
deinitumfuam originem habct ab cIe«aione diuina: ita &
ftrderis . quo cum tota ccclefia Deus fe conciliat , nulla alia
caufa aut origo cogitanda eft,qu^m eleftiodiuma vr 1'aulus
clarc & fxpe teftatur: Elegit nos iq Chrifto antequam iacc-
rentur fundamcnta mun«it.-ttem, Quos elcgit hos & voca-
, ,^ , "it.llc(aeigiturTheod6retusini.tiiaIogocxplicanshunc.
fecula,& momncsqui quouisteporc ad ecclefiam accedunt, verfum inquit : «ft- Ji wuiw, wtc ,• ^^i^, rfUv« «; ^iw
ciufque «dificij feu cor^onsjnembrafiunt, Non enim cum ♦A«9p*W« «^ « &•«" j,,i{o«^'^ im>f.n,« ^ ^t • 7«^j«5*< W
rno feculo autatate deficit Dei mifericordia.Vultigitur di
cere,noncum Dauide aut Salomonefinitamfeucxhauftam
cfle Dei bonitatem. Quidamcum Chaldaio reddunt, Mun-
dus cum mifcricordiaasdificabitur.
C&liftabilies veritatem tua cum iis]ld eft, cum cajjis ftabilies
veritatcm tuani : abundatcnim relatiuumiundufn pr^pofi-
tioni:Vt bonitas, inquit,eft perpetua,ita & veritas.Qucmad-
modum enim caelum firmafti nc cadat: ita etiam firraafti ve-
ritatcmtuam ne labefaftetur autirrita fit. Certoigitur pcr-
folues promifla,eti5fi aliud rationi appareat.Formaloqucn-
diHcbraeisvfitataeft, vtnominatiuumnoriiinis prarponant,
atque eum tamen ad cafum fcquentis relatiuj in conJlruftio-
ne referant,vt pfal.io.Iehoua in ca;Io ftdes eius,id eft.Ieho-
ua: fcdes eft in ca:lo. Graecus interprcs fententias temcre di-
ucllit. Nam vocem CI3'C|C; iungitcumprarccdentibus^Mifc
Quidam cleftum Abrahamuminterpretantur,fedvfita-
tum cft inpfalmiseandem fcntcntiam bts reperi.lraquc e^
ledum 8& Dauidcm cundemefle nondubiuniift. Grxcus
in pluralireddidit, -nitUux-nltfjusv : legiturenim^niria^//^-
kirai pro 'TnaV ltbkiri.\t^c[i\e interpretes Grseci ad patiiar-
chas Abraham,lfaac & iacobhoc referunt.Foederis vero cu-
ius hicmeminit,formula extatx.Sam.^.
Sertium fuumnominat Dauidcm.non quodfuis obtquiis
quicquam promereret'ar,fcd quod in fua vocatione , cum ei
regnum offerrctur.Dci aucoritatem lequutus ei dcinceps ad-
hajfit,necfeaucIljabcopafliiscrt. Eflque hvctitulusei ho-
norificus,vt regibus omnibus.
Quintus verfus verba fisderis continet , & cxtant illa t.
Sam.7. Qu^omodoautcniillapromiflio intelligenda fit,ali-
ricordia a^dificabitur in cxlo.Cstera omitto,qus ab aliis in- bi dicitur copiofiits. Erat regnum seternum promiflum Da
«erpretibus afteruntur.i) enim confuctudinem loquendi Hc- uidi,non quidem corporale(non enim perpetuo manfura e
brxis vfitatamnonfatis diligenterconfiderarunt.Itaquepc — " . x- . . ... „ . .
regrinas huc afferunt fententias.
4 Pepigi foedus cum eledo nieo:& iuraui Da-
uidi feruo meo.
5 Vfque in jctcrnum ftabiliam fcmen tuuni:
&afdificabo in jetatem&aEtatemfoIiuaituum^Se-
lah.
Qupd in gencre de certitudine veritatis diuin» dixcrat»
nuccettringit ad certam fpecicm.hoc eft, ad eam promilfio-
rat illa politia ) fed vlque ad Mcfl]am,qui reftauraturus erat
regnum fpirituaIe,quod cft xtcrnum. Itaque v/tjucad Mef-
fiam poftcritas Dauidisin hoc populo eiatregnatuia. Et
quia Chriftus cx Dauidis fcmrne fecundiim carnemell: na-
tus: ideo in Chrifto non dcficit regnum Dauidis: fcd in hoc
regnum Dauidi promiflijcft c6riiinmatiim,vt iam uuUo vn-
quam tcmpore finiatur.arque in omnem aEtcrnitatem duret.
Hoc igirur vult promiflio fcu foedus: ne more ludaico hanc
fcntentia intelligamus dc pcrpecua fucceffio.nepofteritatis
Dauidisin regnocorporali, quod nuquam eflctfiniendum. i
nem quas Dauidi faAa crat : m qua Deus xtcrnum regnum Qua pcrfuafione in errorem abduftiludaji^fipe conati funt
feminieius promifcrat. Hanc promiflionem ftatuit certo regnu illuJ corporale collapsu rcltituerc.fcd fruftra:& qui-
xomplcndam cflc , etiamfi prxfentium temporum calamitas
&rcgni diftraftio aliud mincntur.Sunt igitur hi duo verfus
quafi minor in fyllogifmo. Maiorautcmproximepr^ce-
acnti verfu rccitata eit. Bonitas & vcritas Dci in feruandis
promiffiscft ftabilis, ncquc vllo tempore mutatur,im6ca?Iu
priiis peri re neccfle cft quam verbum Dci fiat irritum. Uxc
d^ cum intcritu pene totius gentis. De Salomone itaquc aut
Zorobabclc, vtnugantur Iuda;i, hatc incelligi non pofliinti
qui nontantiim ipfimortuifunt,fcd tora fimulfamiliaDa-
uidisexccpro Chrifto,qui in artcinumregnat,cxtin<fl:aeft.
In <iternum ftabiliam femen ttu{m]ld eftjnunquadeficiet po-
fteritas tua, fed a»dificabo foliumtuum, id e(i,rcgnum riium
promiflio diuinitus fafta cft Dauidi de^tcrnitatc rcgni. Er- ita firmabo vt nunquam id cucrtatur,& fcper fintex poftcris
go nccefle cft cucntum refpondere promiffioni. Hxc con- tuis qui illum tcneant. Illa veio pei petuicas.vt dixi,nufquam
clufioctfi vidcturomifla,tamen indufacftexordio pfalmi, nifi in Chtiilorepetkur.Solium/utTcfVfHKU! accipitur pro re-
vbidicitfehancvcritateraperpctuc)cclebraturum:&rcpe- ^no,ffcut fafces in Latina lingiia pro impcrio. —
titur eadem fentcntia moxfcquente vcrfu. ^ r ^„i„i,...u,,' ,► r^^.\. .„;r.,/-..l„r.^ i-n.i»^ t«
,, r • 1 ■ \, j • e, - .. „:..-,.; ..«; o t.t celebrabunt cait miraGuJum tuum le*
Vtautemfententiaplusnabeat ponderis&autoritatis, no ... r n
^tjquitur iam prophetain fua pcrfona,Tt ante,fed Deti ipfum- nf^ua ^etia nr^v
loqucntem & formaha foedcrisverbaproferenrerainducit.
Cupit enimnonfibi tanttim , fcd oninibusludxishoccfre
perfuafiflimum , non temerc confiftas cflc ab homine has
promifliones (quod caro in rebus aduerfis , quando eucn-
tuspromiffionibnsnonpcromniarefponderevidctur , co-
gitat) fcd ex ore Dci profcftas cfle.Idque ad confirmandam
Iingiilorum fidcm plurimiim valet. Non igitur fimpliciter
dicit: Pepigit autern Dcus focdus cum elcfto feruo. Ita cnim
conncftcndum crat hoc membrum ciim fuperiore. Sed vt
fermo altiiis penetret animos, Deum in medium producic,
dicentcm , 'Bgopepigifdedus.Sx.c. Quis igituf loquentem non
audiret, &quisiiirantinonadhibcretfidem ? Qupdautem
dicit,fc foedus iniifrecww £)««/</«, ineobonitacem fuamergi
Dauidcm & eius poftcros oftcndit. Quodcnimmaiuspo-
teftcfTeteftimonium amoris Deiergaqucnquam, quamfi
ita fe dcmittat diuinamaieftas,vcnon tantiimprolixe eipro-
Qiiod initio dc fc dixcrat, pcrpetuo fe celebratururn bo-
nitatcm&veritatem diuinam,id nunc,poftquam aliosnon-
nihil confirfnauit.de coco coetupiomm,atque adeo de ange-
lis quoque affirmat Eftigitur rcpctitio priini verfus,muca-
tistantiimperfonis.
Nominc c3»Iorum videtur^JttmxJij^K^f primiim inrelligc-
rc angelos.IIli enini,vtcic falutc ccclefia: lxtancur,ica cii vi-
dent Deum iuxta promiffioncin fuccurrerc afflida? ccclcfiar,
itagaudioeftetUntur, vchoc bcneficium vnacumpiiscele-
brcnc DeindcintelIi?itpcrc.^los, fandlos quoflibecin hac
vira:& quidem intcr hos,iIlos maxime qui aliis prseunt do-
drina ca:Iefti ,& prse caeteris eminent pietare vitx.Hienim
ca;Ii dicuntur,quiactiamfi in terrisagant, cilo tamcnpro-
piorcs funtquamtcrraj, Nam inquantum rcgenctati func
&rcnoi3aciaSpiritufanfto,nihil cogicanc,nihil a?unt,nifl
quodfiteaelefte.Hi igicur in coetu fandorum p rxdicanc^ri-
mittat, fed conceptis verbis foedus cum co incat,quo fe vitro mum miraculum Dei.hoc eft, potentiam eius plenam mi ra-
ei obftringat; atque idiureiurandointerpofico.quo plus fi
dei habeatjconfirmet? O beatos nos , inquitTertiillianus,
quorum caufaDcus iurat! Atque,6 miferos nos,quine iuran-
ti quidem credimus! Verbum ni3 fignificat fcindere, inci-
dere,difcindere,fucci dere. Solebant autem vidimas in foe-
deribusferirevetercs,idquevfitatum fuit non tantiim apud
lud^os vt ex Genef./5.&Ier.j4.apparet,fed etiam apud Eth-
culis ,quamin CQnfcruationc ecclefia^ & defenfione pio-
rum exerir.caquc refuam.bohiracem maxime declarat:dc-
inde i/cr/Mr«fOT,hoceft.fideIitaremin feruandis promiffis,vcl
pra:claras&infignesIiberariones , quibus fidem feruis fuis
datamprxftat.NonnuIIi cajlumipfam machinam ca:leftcm
intcrpretatur,qu3e teftis &pncco affiduus eft admirabilis pd-
t«i«Dei.Sed ciim hocgcnecaliusfit & prdprie adfe€Glefirf.<
Confer aationein nonyerrineftt,texcu< eciam affitmec mani -
fcfte in coecu ranftorum cailos celebrare pr>£enciam dituna,
retineoprioremfententiam. -'
y Qj\^innubibQi\^niturJtvrfiUrefroplHra-
li,morecoUeSiiuorHm] coinj»arabiturlehoua;.? fm'^
liscritlehouaKinfiliisDeorum. ' ■\ .fv .\\
Fecerat mentionempotcntiJBdiuinaf proximo verfu.Eam
vt magisilhiftretJncipicprQlixe concionan de hac potetia.
eamque multis argumencisoftendere & deciarare.Eftatttcm
hoc totumargumentum cum adpetitionem pfalmi relj)ici-
mus,duaumcx locojacilicatts. Curaentrafit omnipotens
quem'inuocat,nullonegotto is potent liberare fuos. Kxc
funimaefthuius&fequentium ahquot verruum, Argumeta
'!f
IP^I^Ptwpip-'
_ 79i
tcnti a cius confpicitunquod akitudincm mjiris teprrmic; ^;y'
Deinde allegorice quoque hic verfus exponi poteft d? ty-
rannis & regibus , ^uorunipo^entiaminKingtt &cohibet
Deus,neeccle(iam opprimant ^ut honjdtas politias euertit.
Nam |>er f»rfre in S&riptura inteiUigitur multicudo populorii
'&cxercitusnumerofus,iefa.i7. fezech.JKf.Ierem.ji. Non-
nulli tamen funt qui huncverfum cura fibqueme coniungfit:
& ad hiftoriam eauaionis^populi Ifraelitici ex iEgyptoaG-
comrtiodant.De qua rc non admodumcontendo. < .vB ! '
1 1 Tu conduxifti [comriuifit\ ficut vulncr atum
■Rahab [ id eft -£g^^r«?»]4n bMchioJFoititudinisi-uae
difpeffifti inimicos tuos. ^
n«..n."«.^- A - _ " Confirmatqu»di«!itdepotentiaDci , ahexeijApiJpfett
vero qu^^^potentiatn eius oftendum, vacia func, qu«~ordiae peouUari fafto. Quain£a4nquit,fit potcntia Dei,faotis apparet
confiderabimus. . ex ^)r|>MOrum poenis,quandop6puItislfraelindecduftua
In hoc vecfu fepcimo oftenditur eius potencia ex collatio- eft.cunoenim tota i€gyptas proftrata fuit inftar hommis oc-
ne Nihil inquit eft>non tantum in tejifa.fed eciara in c«Iis, ci(t,neC difficiliusfuit Deo totam itgyptum,, cuiustanta 'fuit
quod poflitcomparacicumDeo.Ergo fiimma efl^ eius &in- potentia, vt prae c«ceris regnistotius orbfs terrarum tunce-
finita pocentia Pecnubesvel a^thera'intelligic caelumfe- inineret . percutere atque ettertcire, qu^mvfttmihoniinein
cundum , & qu« fupra cxlos funt. Nubium vero atque ita vulncrare aut inccrfcere. :
inwwcJbvLjfCJBlifacitraencionem potiiis quamcer^^». Quia n Xoi func C2Bli,etiam tua eft terracorbem 6:
fi in calis nihil cft quod adgquari Deo poflic,cum camen ibi plenitudincm eius tu fundafti.
fintC9leftesSpiritus,quorumpotentta longe uperataharu Quartum argumentum . quo potemiamdiutnam often-
creaturarumpotentiam ,nemoeftqui non vtdeat hac vna ^-^ ^ fumpcumeft abopere creationis&conferuattonisto-
fentencia deiici omniumhommum vires & potenttam.Ecfi ^,^^^^^^^^ ^^^, exhocoperemaximeciuspotentiacon-
enimhomopr^aliisanimantibusexcelltt^tamenncquaqua ^ icitor.
cot.ferri cum c^leftibus fpiricibus po^.ft.Ideo inqutcQuts in ^^-^^^ ^^^.j^ j ^fj^^^^^ ^^j^^ ^ terram'condidifti,mira-
nubibus feu m c^lo coparabitur lehoue? quafi dicat,nequide biU ar;e,fapientia & potentia: ita eademin tua funt poteft*-
angelorumpocentiatantaeftciuantaeftDeitioflri.Ali.pcr te,& abs t7gubernantur.
i-pin<:rpn nubesintelli?unt folem,lunam, &iteuasc leoaoc , a i -i o r r^ j i
c|iosieunjResxnreiU5uui. V. ,' ij Acjjjilonem & meridiem [ c^ «fAr/tfr<«w J tu
^'^Simti^rit 'inter filios Dc<jr«]Hoc membrum exponit fupe- creafti ea [ r^elatimm aMeatm Verbo ahundM hoc Io~
rius. Nam filios Deorum nominathosquiin nubibusfeu ro,Z'r<i//^i'y^^f]Thabor & HermoninnominetUt)
in cxlis verfantur. Tale? autem funt angeli , qui originem exuhabiint.
fuamftonex tcrracraxerunc, neque corrupctbili corpore
funcveftici,fedfuncfpiritusc?leftes diuina pr?diti gloria,
ideoqucfilij Deorum dicuntuc, non quod Uncdiuing eiTcn-
tie.fcd quiaDeusinhisfuamPotentiain inprimis oftendit.
Eftqneformaloquendifimilisftuic, filijh^minumpro ho-
mines.Cumigiturhinon poffint comparari cumDeo, ne-
cefleefteiuspoccnciam longe fuperare onanem.poteiitiam.
S Deus terribilisin coetu fanAorum valde -
Amplificac fcntentiam a diftributionc. ,Tu,inquit,creafti
omnes mundi parces, Aquilonem, &c. Meridiem nopiinac
dexferamy quia vcrfis ad orientem meridjes eft ad dcxtcram.
Thabor nions refpeftu montisHcrmon eft ad occidentem,
atque ica Hermon ad orientcm fpeftar. Itaque illas pirtes
his vocibus explijcat. Innominetuo exukmt, id eft nomen tuit
exultando laudant . quia oftendunt&celebranttuampo-
tentiam. Nam quocunque te vertas, occurrunc ibi veftigia
& nietuendus fupcr omnes qui in circuitu eius pofcentiasdiuinsc:^ftquercrbum rcfercndumnontantiimad
Hermon &Thab6r ; fedetiam ad aquilonein, meridiem,
caclum & terram.
Innominetuo celebrabuntjVhnlii eft Hebraea,vt illa Pro-
uer.p. Bibite in vino quod mifciii, pro bibite vinum J"3
14. Tibibrflchium cum potentia-.roborabisma-
num tuatn (velrobufta eft manus tHa,vt verbHm hoc
loco fit abfolutum) attolies dextram tuam (velexcelfa
efi dexterattia.y
Concludic hanc fcntentiam de potentiaDci.Ex his om-
nibusquajcommemoraui, inqnit , fatis apparec ce iTi.igna
potentia efle inftruClum , haberequebrachiiim potcns,ro-
buflias manus & dcxteram excelfamjqux late omnibus domi—
natur. ^
funt.
Explicat & confirmv fuperiorem fententiam de pocencia
Dei . qu^fuperat c^leftium fpirituum potentiam : quafi di-
cat, Adeoverumeftquod dixt,neminemintercatleftes fpiri-
tuspofle comparari cum Deo", vt illi ipfi Spiriciis , quoruni
pocentiamnos£eformidamus,crepidenc k expauefcanc co-
ram maieftacelbei.feque cius imperio icafubmiccancvcprg-
iloilli femper n^c ad omnia obfequia, ciufqite voluntatem
fcu mandatuiu cupide excquantur.
J»c;Vc«/>««/«f3T<mquam fcilicct miniftri & fatellites, qui
ad omnes nutus fui domini func intenti.
9 Ichoua Deus cxcrcituum , quisficut tufor-
tis Dcus?& ycntas tua per eircuitus tuos.
Repetit verfum fewimum.Quja vtilejeft hoc infixumef-
fe aiiiincr,lumniamdreTimusl5e~rpot^^^ petimus Notandum autem quod noft fimpliciter dicicDeumeflc
&expe£tamus opem.Nominat autcmeum Ocum exercituu potencein,fed cribuicei bjachia, nianus.dextram: quia refpi-
qufa 8t exercitibus angelicis perpetuo eft it!patus,& tota rc- cit ad varia opera Dei, in quibus cius pocentia cliicec. Nain '
rumnaturaei miIicat,&pr«rtoeftadexequendaeiusman- brachiis & manibus homines oftcndunc &declarancfuum (?:
data. Ne autempocenciatUa nimiiim ccrreret ludjeos, qui robur. Robuftas igicur liaberemanus&dexrramexcelfara,
iam videbant graflTari poenas & calamitaccs ,& manum feu fignificac fortia & fublimia opera edcrcvr qui ea videat.po-
potentiam Dei aliquomodo fenciebant . idco micigac hoc tentiam Dci facile agnofcat, Vt igitiir facilc,cum vuIt,po-
qiiod dixerat de potecia,eamq'ue itatribuit Deo.vt fimul af- teft eripere ex calamttatibus : ita non dccecnos frangi auc
" " ' :/rr L..:.-/r .•.._ n.? exanimari mccu poceucia» & cyrannidis hoftium ecclcfia?.
Nam hic proceftor , fortior & robuftior eit omnibus hofti^
busnoftris.
luftitia & iudicium lociis foli j ( ^ii/r^tui; .
firmct veritatem in feruandis promiflis huic cfl^e coniunda.
Sicut igitur armatus inccdit potetia infinita.ita fimiil verita-
tc ftipatus cftjvt nunquam excrat potentia inexercendisfuis
iudiciis,quin fimulecclcfia» fux feruet pcomifla fidelitcr.
10 Tu dominans fupcrbix inaris: dum attol-
luiitur ftuftus ciusj [vel dHm attiftlit pt^iufuos] tu
coiTjpcfcis cos.
Alio argumcnto oftendit Dei potentiam.nempe a faftis.
^5 . . . - -
clementia &verirasprjecedunt facicin tuam.
Attribucrat Deo imperium , eiimque condifuerac rcgcm,
cuius poteftate omnia continerentur. Nunc igicur quale re-
gnumeius fit.in hoc verfu oftendit;vt hoc quoque argumen-
in quTbuselTconfpicicur. Poteft aiitem in genereliic verfus to fuam & aliorum fidem atque fpcm confirmet. N6n cnim
intelliei, quod fcilicet Deus mirabili potencta cohibcac ma- facis eft fcire Dcum elfe pocentem,a cuius nucu omnia pen-
ris impetum, ne terrain obruac. Nifi enim diuinitus cohibe- deant,& qut opitulari in neceflitatibuspoffit : fed fcire infu-
retur, & quafifuislimitibus'circunfcripcum mare teneretur, pcr opoctec, quomodo affcftus ficer|ja nos,& an iuuare ca-
iamdudumorbis terrarum diluuio eflct fubmerfus.Terra e- lamitatibus oppreflos velit.Id cnim nifi fciamus , fruftra ab
nim infimum eflt clemencum, quod in ccncro axhCidk , & cir- eo opem & defenfiongpctimus. De hac le i^itur nunc con-
cunfnndicur ac icgitur a mari , nifi quantuniDeus ad vfum cionacur,& vt oracio fic iIIuilrior,pingir Dcu taquam regem
hominfi extarc de ca fupra aquasvoluiclnhocigiturpo- fcdcntcm in folio rcgio , cuius baiis /ic iufticia & iudicium,
quod-
V6dque clementia & veritas prxcedant. Awue hlc ima- 17 rn nomine tuo cxiilcabunt quotidie ; in iuili-
ginelongeeum erte aiiutn ab hums mudi regibus Qilendit. ^1^ opaexaltabuntur. , ^W^l r.irrf-^^vi ,
umEtQuiahisverisvutunbuscarencvtdignicaccmfibiab ;„^„,^„; /^. ^".fi-uucut.t-xuicantKgioiiantur
& «i=?«'n'j?»;,^"^°""^^^^ , jm„ jjem »ioiant ouo- "»'""«' rabicm hoft.um, ipf, exaltabunnjr, hoc eft,conre,
iudicioperipfuraadminiftraturJ«y?/^/«/»auteinteUigit,(iue o: in bencuolentia tua exaUabitut cornu no-
fidei ruxcommiflos&certarpepetentes&expeaantesde- ftruiH.
fenrioneminpatrociniumrccipit&tuetur./«<J«««»autem, 19 Quia lehoujB elypeui nofter,^ fandilf
quoiniuriasaregniluifubditisdepellit,&hoftesmrui-gen- raelisRexnoncr.
^^^^tesiU^m^dua^ t^^S^^^^^j!^;^:^
pleaitur,&ommaadhorum ^^"^^^^^^ fint^fed etiam vt'glonentur de hoc Xe q^^^^^^^^^
xefert.F«'///«qu«fidelitcrprormflafcruat. Talis igitur cum inuiamnopponunt omnibus aduerfarionibus & jerumniT
fit : mftus videlicet : deinde ludexrtertio bonus& clemens: ^^^. fi,expoLnt>Tues gloria '^^^0^1« id eft vTti^
quarto verax : nemo cft qui non tuto ex pofl.t committere ^J^^ iHis^iuuandis & lifftinenL fenieren oriofa ^^^
luam falutem. Vt igitur pr^cedens argumentum fumptum f^„,^„^.^ ^^ j^^ ^^ ^^ ^^,^^ 'J.^ '^^^P^' eit gloriola . qu^
cratexlocofacultatis:itahocargumentumducituravolun. i„be^uolentiaru^] Idett,dum tunobisfaues & bene
ratediu.na,quaperfpeaapi,facilmsmeoacqmefcunt. ^^, ^ „^,^ ^^„^.,„ non cuertemrrc regnS^
16 Beatus populus qui nouit lubilationem : le- ..^ & ems organa moimntur : fed multo magis exaltabi-
houa,in lumine vultus ttti anibuiabunt. tur , acquiret maiorem potentiam, vim,gloriam , digni-
Tanquam epiphonemate concludit fuperiora argumenta tatcm. Cornua enim fignihcant vires.metaphora fumpta ab
omnia. CumDeusadco fit potens adliberandum, &pr£te- animantibus quorurarobur eft in comibus,vt f^peiam di-
rea fit bonus,clemes,verax, & iudex.certe beatus eft populus flum eft,
«lui quicquid calamitatum aut periculorum ingruat,n6 mox Clypeus nofier efl IehouA\ld cff^deFenfio noftra pendet i fo-
fjrandtur animo,vtdefperec(quodlblentquifpemnullam lo Dco. Clypeus enim |Mi7«Mij,?i;£»f fignificat defenfioncm
hibgtjfed potius Ixtatur.quod fciat Deu fe haberc propitiu quam prxftat clypcus.Qi^anquam regem ipfum fic nomina'
& falutis fux cuftodcm, idetSquc fecurus in ipfius prarfidio, re videtur, quod defenfionem prseftct fubditis, idque cx fe-
tHtela & fidc conquiefcit. Ha»c fimpliciffima eft fententia.& quente membro facile apparet, cjim abfque figura eandem
huc congruitillud Pauh Rom j. Gloriamurfuper afHidio- lententiam repetens inquit:
«ibus,&c. £^ »•**»<;/?»• e/?y&»<9//^/w/«]Ideft,ficutrexnofterDeiiuflu
C^terumphrafis , qua vtitur propheta in defcribcda pio- & voluntate efteleftus,eiufque autoritate comprobatus: ita
tum laetitia, lumpta eft ex Lege , in quafgpe mentio fit clan- hicperpetuo eft ci curar, regituc & defenditur ab eo, vthoe -
goristubarum. Ita enim vox nynn fere vfurpatur. Nam'& i^^^luo nonpoflit deeirepopulo prxfidium neceflarium.
txod.19. Deus Legcmdaturus,pr«fentiamfuamdcclarauit Monediautcmfunt hoclocoauditorcs,prophetam,dum
clangore tubarLi>& Num. jo, Populus iuifu Dei clangore tu- regis meminit , principaliter refpicere ad illum regem de
haru conuocatnr ad tabernaculu faederis,vbi pr^efentiae Dei quo promiflio fonabat,vt mox videbimus,& cuius cxteri re-
fymbolacrant. Adtubarumfonitumiubenturctiamlfrae- gesinpopulo ludaico tantiimeranttypi feu vmbrx. Hunc
litx mouere caftra.tanquam Dco prascinente aut claflicum enim vnicum ftatuebat ecclcfi* & populi fui verum efle re-
cancnte.Deinde in bellis clanpotc tubarQ cxicitabaturani- gcm &clypeu, quo aduerfus omnes iniurias defenderentur.
mi. Et in diebus feitis ad oblationes folennes adhibebatur Idco dc hocin primisloquicurcum inquic, eil autoritate di-
clansortubarum.Num.yer6 2 5.Bileamdicit depopuloDei, uina conftitui & defendi. Saniium l/raelisnominu Deum,
IBominusPeus eius culn eo^fltr^g^angorTegircumiHo; quod ab Ifraele fan(ae& vnice cognofceretur & colcretur,it3r
l/^bTper^langorcm fignificatur pr2eIentiaDei,"vel maieftas vtnomeneiusnoncontaminarefufciimidbloYirmaiK^
xegia prarfentis Dei.Propheta igitur ciim dicere vellct.Bea- ^pud caceras gentes, & quod ipfum Ifraelem fanftum rcd-
tum cfle populum qui intelligeret Deum apud fe verfari & deret.
praefemem efle etiam in mediis xrumnis & periculis,vtitur 20 Tunc locutus es jn vifionc piis tuis, & di-
liacfigura,Beatus populusquinouitiub.Iat.onemfeuclan- ^-^^- pofuiadiutorium fupraforcem : exaltaul ele-
gorem,quifcilicetnotaacfignificatioeftdiuinxmaieftatis /3. ^ 1 ,
acpraefentiacinhocpopulo, Nemo^enim hunc clangorem Ctumepopulo.
iiouitautintelligit,nifiquiftatuitDeumfibipr£fenteadef- Redit propheta ad promifliones Dauidi fadas, qiiarum
fe.d^quecius prxfentialartatur. Alioquienim ficut facrifi- fupramentionem fcccratverfu 4.&5.& iam copiofiiis iliud
ciaincreduloruni nihil aliud erant quam otiofa cjeremonia: oraculum diuinum explicat.Eo enim,vt dixi, prsecipue iiiti-
ita in impiqrum & incredulorum auribus clangor ifteni- tureius fidesin hocprxfenti periculo, quando & regisfalus
hil aliud fuit quam inanis fonitus aerem feriens. periclitabatur, & rcgnum videbatur in extremum difcrimen
JDcmine,inlumine vultui] Probat ab efFeftu eos cfle beatos addu Aum elTc , quod certo Ccilicet ftatuebat foedus hoc di-
qui , quanquamaerumnis^premuntur , Dei tamen numen & uinitus fancitum nunquam fore irritum. Dixeratautem, le-
prxfcntiam agnofcunt. Hi enim, inquit, ambulant in lumi- hou« cfll^ clypeum & rcgem Ifraelis, hoc eft diuina autori-
nevultusDei,hoceft,perpetuofauore diuino funtcitcum- tateeleftum, conftitutum, inauguratum , eidfque potentia
Iepti,&cert6fciuntfehabereDeumpropitium,a quoame- haftenus defenfum efleregem Dauidem eiiifque lucceiro-
tur,cUrentur,regantur,defendantur,&omnis generis bonis res. Eam fententiam vt confirmer, adipfamhiftoriam de-
ornentur. Hacigitufcognitionisluccperfufi facile depel- fcendit, &quomodo resgeflaflt.& qua» promiflionesfad^
lunt&eiiciunt ex animoomnescuras,folicitudines,metus, fint regi,commemorat. Dicitigitur, Tunc. cumfcilicetpri-
terrorcs, inque IblumDeumfefcreiiciuHt.Hucpertinetil- miimiuiru&autoritate diuinaeligeretur Dauid, & impo-
ludquodJob dicit capite i9. fc antequamillis ingcntibus neretur eidittdemaregium. Qiianquamalijgeneraliter in-
doloribus opprimeretur , ad lumcn Dei ambulafle, in tene- terpretantur particulam fN pro olim.
brisfenfifleDeumuropitium', atquc huiusfiducia contem- Loqmtuses in vifione^lUonvno modo patefaciebatvolun-
pfiireomniapericula&asrnmnas. ' tatem fuasa Dcus in hoc populo ludaico : il-d multifariam.
I!li^,l,|!!^-.'.i'ip,i'
i;«w
795
W^WKrW(ri7!7WWW
7
ittultifquemodis} vtloquitur ejjiftola ad Mebraeois. Num.
autcm u,tres modi fign^cantur.quibus fc Deus inde vfque
abinitioecelefiae fiiacpatefecit. Aut cnim perfpicuum ver-
bum finc inuolucris proponebatur,atq. ita dicitur Dcus lo»^
cutiis ad Mofen ore ad os. Et conciones multae de Chrifli
pcrfona,paflione,refurre61:ione,officio & rcgno exftant paf-
fim inProphetis,Iefaia, Daniele & aliis.Altcr modus ell vi-
fio,cuiushicfitmentio, quando fcilicet prophetai vigilanti
. res vel futura; vel in praifentia agenda» monftrantur ilhiftri
aliqaa imagine , qtiam vt intcHigit fibi diuinitus ofFerri,ita
fimul a Spiritu fanilo ad cxcqucnda mandata diuinaimpel-
litur.Tales vifiones habuerunt lefaias, Ezcchiel, Zacharias,
Petrus, Afto. lo.Tcrtius cft fomnium diuinum, id cft,imago
quam propheta per quietcm videt. Qualeeft illud Danielis
fomniura, dequatuormonarchiis. De hrstribusmodislo-
quitur textus Num.ix.Si quis^fucritinter vos prophcta Do^
niitii,iri vifionc apparebo ei, vel per fo mnium loquar ad il-
lum:iat non talis feruus meus Mofes, qui in omni domo mea
fideIiffimuseft:ore cnimadosloquor ci palam. Hisvero
trihusmodis additur & quartus ,* quinonad vnum tantim
II ^nueni Dauiid feruum meuni .* qIco fan^^o
mCQ vnxi eum. iriik^^^^i^^^y^-^,''^'^^^^ .<' ^-i&j^!^', ^
Ne qiia fit dubitatio de qrio Io<juatur,exprimit nomen e«
ius qtiem elegcrit. Dicitautcm fe inucnifle Dauidem, vt
rtirfus fignificet,vocationem iUam fuiflb ex cicdioneno cx
meritb.Fuit enimgratis aflumptus & d Deo inaentus. ,
' 5er«««»] Iterum riijsminat, vt fupti vcrfii 4.quod autorita-
tem Dei,^ quo ad regntTm voeabatur,iecutus fponte&vltr»
fe ei fubmitceret,nec tefragaretur Deo vocanti;etiamfimuI-
tis periculis fc obiici videret.
OleofanSiitatis met vnxi eum ] Id eft,ritu fbIeHni,adhibito
oleofanftcquoreges&facerdotds iniungifolentjdcclara-
ui & confirmauiillam eleftionem ame fadam.
Obferuandum autem quod oleum primum nominat /an-
ftum.crat enimad fanftum vfum confecratum&jferuiebac
fanfto operi.Dcinde nominat Deus id oIeumy««w,vtfigni*
ficct fua manu fe confecrafTe & vnxifTc Dariidemjquado mi-
aifl«rio Samuelis ad eam rem vtcbatur.Ita enim opera om-
nia quf fiunt per miniftros in ecclcfia funt Dci opera , quia
tribusmodis add.tur & quartus ,^ qui non aa vnum tant«m d^i,^ y^^^^^ minifterium agit. Ita baptifmus dicituc
L^l^i:."!".^^^^^^^^^^^^ l^aptifmusDei,quiaDeusipfebfpti.at,duiSm.mfterm"a-
cratque quafi perpetua qu^dam pf dagogia.vt ciim typis res
futursB monftrabatur,^doarinaneccflariatradebatur. Huc
num adJiibct.Cajterum de Chrifto qiiomodo haic fententia
r. ■ ru f> accipiendafit , intclligi potcftexhisqusefupradidafunc
5A": "" f!r.?.;!'?.""\"L?5 f ^^^^ pfal.4y.verf.8.1nde ea qS;t ad explicacionehu.is verfusper-
facrificia ia hoc populo vfirata , dc quibus fuo loco dicitur
Cum igitur dicit, in vifione Deum cflc locutum , fignificat
pcculiari mandato & voce diuina eleftu cflc hunc regem, &
cledo regi faftas efle promiffiones.quiefallere non poflint.
PwV /««] Arabs legit in fingukri numero,propheta; tuo:at-
que italegit & Rabi Dauid Kimhi.qui prophetam interprc-
tatur SamuelS.Sed no rccedo ab vhtata & recepra ledione:
lcribitur enim pluralis numerus fupreffa litera ' quod eft
vfitatum:nifi forte propter accentum Rcuia dicerevelimus
fcheua mutatum efle in fcgol, vt Deut. ?3."|TDn U'i<^. Et
quaquam hiftoria teftatur,SamueIi primum diuinitus pate-
fadlumcfTc confihum de eledione , tamcn non fine caufa
omifTqSamucledicitadomncspiosDeum loquutum efre.
Samuelcniraitaacccpit mandatumdeeligendo &vngendC
Dauidcvt illud omnibus exponeret,quorumintereratfcirc
tment,petantur.Vngitur Chriftus oleoDci fando,quia pcr-
funditur & impletur Spiritu fanfto , quem non accipit ad
mcnfuram, neque pcrccptione gratix , vt caetcri homines:
fed ipffus deitatishypoftatica vnione:& hoc fpiritu perfufijK
laetus obtemperatDeo ,& perficit opera vocationis iax,
11 Ideo manusmcaftabiiierur cumipib, vti-
que[e//'^»;]brachium meuiri confortabit illuni.
25 Nonirruetinimicus fupcreumrnecfiliusi-
niquitatisaffligeteum.
24. Ecconteram a facie eius opprcflbrcs cius:
& qoi oderunt eum,percutiam.
Hi tres verfus continent promifffonemdcviftoriishums
r/g's , quas ab hoftibus deuiftis reportaturus fit. Non cnim
hunc regem diuinitus cffe creatum. Ita igitur piis loquitur falutaris eft rex,nec feliciter adminift<,at rempublicam , nifx
Deus»quia in confpeftu muItorQ piorum, iffque quafi tefti- yid-oriis crebris holtes reprimat , & regnum fiium aducrfus
bus adhibitis,Dauid fuit ereftus.Samuel vero vaticinij de fta iniuflam vim defedat. Vt aucem id faccrc pof fit,opus eft ro-
bilitatehuiusrcgnifuitprjecoj&toniftervndionis. ' bore& beucdidione diuina. Non cnimviftorix parantuc
Pofniauxiliumfuperfortem^Hehraiimus eit, Ichhabemeine induftria liumana.Ideo vtrumque pollicetur.Primumrobm;
hUff, die ich Aiejem Volck erzeigen vviU,aujfeinenftarckcn Heldt promittit , & quidein non ad cempus, ne fradus magnitu-
gelegetMocc^, conftituifortemquendamheroem, qili futu- clinelaborisopusinchoatu.n cogatur defcrcre: fed pcrpe-
rus eft auxilio huic populo , edmque ego in ftruxi robore & tuo.Idco inquic, tnanM meajiabiUetur feu firma crit cum eo,
potetia, quaf par eflc tanto regno adminiftrado poffit. Dici- hoc eft,Ego femper adero ei pra»fto, pcrpctuiLs cuftos, nun-
tur enim Dauid fortis feu heros, non quod projpria fortitu- qua.n eum de?t.ruam. Nos Germani in candem fententiam
dinc excelleret(crat enim & exigua: ftaturar, & intcr fratrcs dicimus , lch vvill die hand nicht von im ubx.iehen,fondernftfl
contemptibilis, vt Samuel quoque eu.n ncgle(ftum prxtcri- "^ber im halten.
ret.)SedquiapofteIeftionem ornatus fuit noua virtvite, & P.tiam hrachiummeum ] Hoc addit amplificandi caufa.
multis dotibus, qus ad populi conferuationcm fufficercnt, Et(i enim manus quoque ffgnificat Dei non tantiim pr»fcn-
hinc igitur nomen hoc ei conciliatur. tiam^fed auxiliu & robur,tamcn plus roboris cft in toto bra
Eft autemtota hxc concio itade Dauide intelligenda, vt chio,quam in manu.Idco fignificac, nunquamdefu»urum ci
iimul ad Chriftum rcferacur.Fuic enim Dauid typus Meffi^, neceflar.um & fufficies robur : facit autem mentionem bra-
in quo promiffioncs iil^ omnes fafta; Dauidi complcntur: chijjquo totum robur diuinum notatur.Sequentcs duo vcr-
& Chriflusa Dauidc fccundum carnem crat oriundus.Ideo fus nihilhabent obfcuritatis.Promittunt cnim vi(ftorias ad-
^ T ahtorioriiafiAfaepe eitribnitur,: vt Vidi- u^ Ita autcm mtelligatur hjcc pro
nomenLiaur
mus in Hofeacap.j.Ezech. 34.& J7.& Auguft. fuperpfal.54. mifffo , vt non tantunradDaiurdF.n periinefe^ iudicefur
fcribens exprefTe inquit,Dauid pro Chrifto ponicur propter quc cnim mox cum illo defiit)fed ad omnes fucceflbrcs , &
originem carnis eius.Hic igicur eft ille hcros, qui infttudus in primis ad Chriftum. Sub hoc cnim tegnu.ri illnd dcmum
&pr3edirus diuina potentia auxilium fcrt populo fiio op- fuitftabilitum & confinnatum , vt efTct inuiftum, & trium-
preflb peccatis & tyrannidediaboli. Eftquehxcdoctrina phauitChriftusdeuiftodiaboIo&oppreframorce.captiuam
principalis huiuspfalmi. Nam illr liberationes corporalcs ducens capciuitatem,vt dicicur praI.6S.Incereavfque ad eius
quai fiebant per Dauidcm & fucceflbres j eiant commone- aduentiimmanficilla ftirps regia : & quanquam propter
fadio de hac libcratione populi a feruitute peccati,a tyran- peccata farpe duricer quafl"aca eft ilkfamiliavna cum po
nide diaboh ac morcis.
Exaltaui eleiiumepoptdo'] Dauid quanquam humilis & abic-
dus coram mundo,diuinitus eligicur & cxalratur, vt fitrex
in hocpopulo:verbo cnim cxaltadi fignificatur abieda eius
conditio ancc clcftioncm. Nequeenimmericisfuisaut ob-^
pulo,tamenmanfitcontinua fcricsfuccefibrum ex pofleris
Dauidis vfquc ad Meffia? aduentu.n. Hoc igitur fignificat
cu.n dicit,F.rmam forc manum Dei cum hoc regc.
De veibo N'U» difputant intcrpreces. Alijcnim Icgunt
cum punfto dcxcro,vcnoftcr habct codex : ahj cum punfto
fequiis hoc obtinuit,vt rex fieretr^fedtota respendebat ab c- finiftro,vtChalda;us,qui reddidit 'yD^N^ n6 profpcrabitur,
lcftione diuina.Quod autcm addit,e populo,cciamhoc am- & Gra?cus ut 9#ixj;9-«,non proficict, quos fecucuseft luftinia-
phtudinem gratix d.uin^e commendat. Significat cnim Da- nus. Scd fequor vfitatam lcftioncm. Sigmficat autem ver-
uide no fuiffe de rcgio ftcmmatc, fed ignobilem,& ex mc- bum NWJ propriedecipcrc, ffeducercimponcrcalicui. Sed
dia plebe,qui nihil eximium prae fefcrret. Ita Chriftus,ad quado coftruitur cum pr^pofft.Vne ^y.vthoc in loco&pfal.
quedixihocoraculuefl^e refercndum,eligiturn6ex angelis yy.mtenditur eiusfignificatio,&fignificatcxinffcliisac.. prae-
autcoeleftibusprincipatibus,fcdexgcnerchumano,dc popu tcropinionemacfpem ahquem obrucre&oppri.Tjere.Qui
lo Iudaico,caro cx carnc eius,os cx offibus cius, vt frater m- vcrbo cxigendi rcddiderunt , iudicarunt effe a flUJ de quo
ter fratres imperiu obtineret.Et cxaltatur in regno n6 priiis pfalmo pr«ccdente diftum cft.
quam in ipfam morce cfTct dcmcrfus,& ad inferos vfque de- t- •. o i- ..• a
ieftus.Itaque & Amb^pfus lib. j. de fide cap./.hoc qu^od Da- *5 ^^ veritas mca & clemcntia mea cym eo:&
uide feruu fuu Deus appellat,ad humanitate Chrifti rcfert. in nominc meo exaltabitur cornu cius.
Ncqua
^w^^,,,''':^^^^--- -^'T^'1 N PSALMVM LXXXrX*^^" ■ 7<yS'l ■ '
• i'. Nc qua dubitatio fidemlanguefacerct, pr«fcrtim cCim <Iignitasautpr«ftantia:redqu6dfiHusbeicenretur,cuiusfa-
promifliones traderentur tam larga? & magnificaj quas ani- lus Debpeculiaritereflctcuras.Hatc verodignitasnofaitei
mus bumanus vix capcre poteft. (t-uit enim res magnajiiuic copimunis cum carceris regibus. Htfl cnmi rege?a Deo con-
populo, fH. quidemin hoc,vni ccitx familixpromicti ftabile ftituti dijdicuntur,&filijcxcelfi pfalmo Si.tamen alio id fit
regnum vlque ad Meffie aduentum, qm iUud completurus relpeftu.vt fiipra diftum eft.oicuntur enim d ; quia funt vi-
&infpiritualeacJBternum commutaturuseiret.) Ideo mox carij oei in adminiitranda republica &lilijoc£iunt>quia
initio.ciim de vidoriis aduerfus hpftes diccre coepiirei, pro- ita curae funt Deo.Vt & amari eo.s ab omnibus & magn ficri
mittit Deus f? & veracem fore inpromil^is feruandis , & o- tanquam fiios legatos feu vicarios velic ; & inter confu io*
mniaillabeneficiaex mcrabeneuolentia &amoreinD*- nesregnorummirabilitereostaeatur&feruet , necumhis
uidem & fuccefTorcseius collaturum eirc. Atque id poftea refpublica , leges & iudicia funditus cuertancur , aut huma-
fubinde repetit tanquatn inpiimis ncce(larmm.Ita vero du- na vita in beluinam degenerec.Sed lontge alio modo Dauid
pliciter nmnitur fidesbauidis & fucceflbru. Primum verit/tt dicnui: fHitu Dei, Pr imiim quia per grariam ad )pt itus efl ad
promiffionum, opponicurexternis pcriculis , quaeforis oc- hxreditate vitae c:Bleft:s,& lingulari cleftiode lexin hoc po-
currunt.£o»i/^ verb 8cmifericordiamtei:nis animi doloribiis pulo conftitutus -. qu£ eleaio pec^Iiari foedere confirmata
cx fcnfu irae Dei adncrfus peccata ortis. Quai^do enim in- eft,in quo dcus fe ei ita obftrinxit,vc f • patrem cius & toiius
gruuncbella & alix publicac caiamitatesgraflantur ,iudicant poftericatis fore polliceretur: neque id tancum, fed .Meflise
imbeciiliores , promilfiones efle vanas & irricas, quibus non quoque perfonam ad tempus fuilinere eum voIuit.Hrc ma-
videant refpondere eucntus. Rurfus vero.cumfuamimmii- gna &infignis fuit pra;rogatiua , quoe eum inter omnes a-
ditiem intuentur & cogitant de iudicio Dci aduerfus pecca- lios reges ita extulit , vt quemadmodum fequcn;c verfu di-
ta exiftimant Deumhaberec^ufam luftamcurpromifione citur , excelfus cflet prjc cundis rei^ibusteiraj. Cxterunj
retraftet. Neitaque lidespiorum iiismachin.soppugnata hxcfententia peculiariter ad Chril^umpeLtinet,cuiusilIe
prorfusconcidat,Deusinfoedere,primum de vcritatefua, typumgeflit.Is filiuseftnonadoptiuus,feddelub;lantiapa-
deinde de bonitate tell3tur,vt vcramque tetationem facilius tns genicus. Ideo epift, ad Hebr. cap i .hac prarcogatiua ef-
vincanc pi j. ^"^'^" ^^"^ ^^^^ fupra omncs angelos.quia Dcus dixeiit , Ego
In nomine weoJNomenDei iiic accipicur pro potentia,plo- cro ei in patrem,& ipfe erfffinhl in filiumi
ria&niaieftace,qu£iampar!im notaerac&cciebrata. Po- ^g £gQ ctiam piiiiiogcniLum ponam eum ex-
tencia enim Dci & viitus in gu"bernatione & conferuatione celfum prx regibus lcxxx.
ccdefi? maxime coufpicitur. Atque ita nonnu li ^n^erpre- ^^^^.^ ^^.^^ ^^^ adoptionis pr^rogatiua ita ornatur & e-
tanturhocinpfalmoio.Eleuette nomenDei lacob. mo- uchitur diuinitus,vtprimopenitusfit&excelfusintcromne$
necigiturregnum Damdis nonhumana potentia conlfitm ,^^^^j^ _ ^^ primum nomen & fummam d.gnitacem
aut conferuari , k^ fola virtute dmma. Ali; exponunt,pro- ^^ j^^.^^^^ ^^^._^^^^ inter omnes tcrr^e reges ; fed Chnftus.
pter nomen meu.vcl propter gloriam nonim.s mei efhciam ^^j^^ ^^ ^^^^ ^^^^^^ ^^^ . ^^^ primogcnitus natus de fubftan-
vt regnum Dau.dis.quod videtur efle humile & abte<aum,fit ^.^ -^ ante-oWfies creacurTs-ltteuclTon tantum donai-
fublime & potens,fruftrafremente &aduerfance diabolo & ^^^ omnium creacurarum : fcd-CflIBnVt-ntKa.i3:i7lz?tnTinft.
eiusorganis. i ■ •• ■ o Sefm.^.contra Arianos, ius filioriiiii adoptatioh^niqiiarcJ-
Cornu.vt f?pe,accipitur pro glona , dignitate & potentia, ^^^.^^ conciliauic.Dcinde excelfus eft fupra omnes fegcsTer-
mecaphora fumpuabanimantibuscornutis,quorumdism- ^^^ id eft, regnum eius eft auguftum , ^que potentiaeius
tas & robur confiftit in cornibus. ^ fupra omnium hominum vires & patentiam elata , & om-
26 Ec ftatuam inmari iiianum eius : & in flumi- niaeiusimpcrio funt fubiefta.
nibu.<; dcxtrameiii';.' Ex«//«7»merr^^e;jIdelt,excelfiorcmregibus.Nam^Yiai
Amplificat Fom»^o»emab amplitudineimperij. Ante habet coinparandi.
Dauidcm regnu ludj^orum anguftislimitibusfueratinclu- I9 [ £/j in ieCUlum lcruabo illi mifericor-
fum, quia peccatapopuli ob'}abantquominus limites mxta diam mcam:& foedus meum firinum crit ei.
promiffionemprofcrrcn^ur.Sub Dauidevero auftum&di- Repetit fententiam verfus tj. amplificatam.a tempore.
latacum cft regnu.n, i.a vt vfque ad mare & ad Euphraccm Non erit regnum vnius , duorum auc trium feculorum : fed
extei)deret.ur,vt teflatur hiitoria t Sam.S.vbi vidoria? Daui- crit perpetuum&aternum. Ita enim pepigi cum eo foedus,
disdefcribuntur.EftquetuncprimiimimplecapromifIio.de vcregnum asternumproniiferim , idqUe eritratum & fir-
qualoquicurIVIofesExod.Jj.& Deutii. Atquehoceftquod mum.Itaigicur hocrcgnumab aliis difccrnitur. Aliaenim
d cit:Eeo fiatuam in rnari manum eius, id ell,ipfe extedet 1111- regna fuas habent periodos , quibus circumaftis corruunt &r
periuni & potenciam fuam vfque admare, velegofaciam euertuntur. Ncquevllum fuit vnquam tani potens quod
vtmareipfiuspocencisfubiiciatur. De ndc,ftacuamdexccra non fic deletum. Solum hocita fixum&ftabilitumeft, vC
eiusinflumnibus. Cumad Dauidemrefpicimu.s,per/««/'w nulla vi labefaftari aut euerti quear.
vcl folum Euphratemintelligerepoflumus, qiiiinmultos Obferucturautem,quodfaspiusiam dixit , mijericordiam
alucos fcinditur. vel vicma flumina Sy ri^ quae exercitu fuo {eu bonitatemyCT-«^^o ei inperpetumn. Significantur enim hoC
traiccitDauid.Huccnimrerpicitilla promiffio Deut. 11. A membro praecipuabeneficiahuiusregni. Castera regna ac-
deferto,&a Libano,& i flumine Euphrace vfque ad mareoc- cumulandis opibus, & augenda potentia occupantur. Hoc
cidentaleerunttcrminivertri--&Fxod.ij. Ponam terminos ver6rcgnumeftgratiae,m quo Deusbonitatemfuam & a-
niari rubro vfquead marePaLaeftinorum, & a deferto jnoxejm erganosexercet& declarat, dumnosperfilium a-
tuosa
, fque ad fluuium. Eftqi^^ «nr doptat,& ha»redes facit regni caeleftis. Prarterea in hac vica
pleca. Is eni m rcgni fincs c6 vfqs protulic.Sed cum ad Chri- immenfa bon^tate feruat & defendit ecclefiam aduerfus ry-
ftum referimus , qui regnum Dauidis ita ftaViliuic , vc dein- rannidem diaboh & organorii ipfius:dat alicubi hofpiciola
cepselfet eternum,vc poftcadicctur, non iam de iftis angu- &mediocria huius vitarcommoda,vtpIantari Deo eccle^a
ftislimitibuscogitandumeft, quibus Dauidis regnum fuit &colIigiinter huiusvitaeaerumnaspoffit.
inclufum,fcd ficut pfal.71. &Zach.9. dicitur, poteftas eius Hxc omnia beneficia, fpiritualia fcilicet & corporalia,
crit a mari vfque ad maie,& a fluminibus vfque ad fines ter- compleftitur vocabulo mifericordix, quam cum dicit xcer-
tx. Chriftus enim regnum Dauidis ita ampliauit , vt iifdeni nam forcfignificat ecclcfiamin hacvitanunquam deleri pof-
finibus quibus cerrarum orb s includererur . cu.n anceafaca- fe,& in alcera fruitura confpeftu & confuetudincDei fine fi-
lemquafi terminum fiium habuilfet fluuium Euphratem, ncltaque felicitatemeius nonvult ^ftimariabonorucor-
defcrtum,m3re occidentale & mare rubrum. Eius vero dila- poralium affluentia vel fruitione.fed ab hacbonitate & 3-
tationis fpecimen quoddamfeu praeludium cxhibitum eft more Dei adoptantis nosinfilios& hjredesregnicxleftis.
in Dauide.cum ille regni fui fincsfclicitcrproferret vfque Qu_arecogitarinihiImaiusveIauguftiuspotell.
addiaosterminos.EratenimDauidtypusChrifti. ^^ Et ftatuam in perpetuumfemeneius: & foli-
27 Ipfe clamabit admc, Pater nieuscs.-Dcu^ umeius cjuafidies coelorum.
mcu<;:&runesfalutismef. , RepetitquodvcrfuquintopromiferatDe«s, Ncenim iri
Nouamdignitatem prxter potentiam attribuithuic regi, Dauide fubfiftere videatur, cui ad multosannc^ regnum
ex qua rurfus amplit udo promifiionum colligitur. Cxteri amplum & florens promiferat , cxrendit promiffionem ad
r cocs iri hoc mundo omnem fuam dipnicatem ^efttmanc a pofteros, ica vt nunquam ex eius pofteris defuturuna m re-
fua potentia Quo enim maioribus prsediti funr vinbus.aut gno fucceffbremafleueret, atqucitapromiflioncmhanc ai
opibus inftrudi , eo plus dignitatis fibi conciliari iudicant: Chriftum extendit. ^ternitas cmm iUa non alibi quam m
tltoq masis coH aut metui voIunt.Hic vero rexetfi prxcla- Chrifto reperitur.Nam Ci corporalem fuccefsionemin ftir-
rapoteti3fuitinftruaus,itavtnomeciusformidabilc efleto- pe Dauidis qu2eras,defecit illa cu regno. Chriltus vero, na-
mnibus aliis regibus:tanien non inde pedebat prarcipua cius tus ex femine Dauidis feCudu catne, regnu codidit quod m
790 ^RJELECT, HE
aternu dufat.. Verltas igitur huius promiffionls inChrifto
confiftit. Et cutn regnum aitcrnum promittitur,fignificatur
nonforeiddeinccpsfub MefHa corporale. Corporaliae-
nim & terr ena omnia mutationibus obnoxia & caduca s ut.
Vttdies cdorum hotat xternam durationemJn terris nihil
cftquod conftetaut duretperpetu». Solumhocregnum,
quia ett c^lefte , non prius definet quslm quK in caelis funt
pcrearit aut euanefcanf.id eft.nunquam. Casleftia enim mu-
tationis aut interitus funt expertia.
51 Si dereruerint filij cius legcm nieam.-&in
iudiciis meis non ambulabunt.
ji Si ftatuta mea profanabum:&' prascepta mea
non euftodient.
^ ^Mmivelmox) vifitabo in virga tranfgreffio^
nem eorum:& in plagis iniquitateni eorum,
34 Sed clementiam meam non auferam ab eo;
&nonmcntiarin vcritaremea.
35 Non profanabo padum mcum : & egrcttio-
ncii) labiorum n\eon\m[<^HodegreJfum tfl e Ubiis
Wtffe>"]non miitaDo.
Promiffioni principali de mifericordia , hoc frft , de gra-
tuito amorc & de beneficiis tam fpiritualibus quam corpo-
ralibus,qua;ina!ternumfimulcum regno duraturafit, addir
Deus correftipn(em,quaj non tam minuit illam , quam fidcm
piorum confirihat, vt fi non omnia in hac vita fluere ad fu-
am voluntatem videant, aut fi multa trifti^ accidatjHC pro-
pterea promi0ionem principale in dubium vocent.aut om-
nino de fua Mute defperent.Sunt enim in hoc pafto feu foe
dere promufiones duphces. Priraa &principalis cocionatur
He rebu^ ^tc^iyg^fpiritualibus ,de mifericordia,hoc eft,de
-^n^q [^ erga fuos g^atyito^de remiffione peccatonim,(jg
»oy l^iiiiis repni.Hec omnia,vt gratis dantur fide cofugieti-
busad Deii, ita nulla his conditio eft annexa.Eft cnimDcus
verax&idemergaomnesfeinuoc3ntes& petentes hxcbe-
neficia. Promiffioni vcro dc rebus fpiritualibus aanexa eft
aliaderebusforporalibu^siq^'^ primum ad totum populu.
hoc eft,ad totam ecclefiam in genere , deinde ad familiam
Dauidis peculiariter pertinet. NaminillofoederecumDa-
jiide inito Deus peculiariter fe Dauidi obftrinxerat , fc cius
pofteris regnum in populo fuo feruaturum efTe vfque ad
MeffisE aduentum , ita vt a pofteris Dijuidis illud in aliam
familiam non transferretur.& ornatutura hos viftoriis ad-
uerfushoftesjfit aliisbonisquam plurimis recepcrat. --
Hanc promiflionem nuncdocet intelligendam eflccum
~ cxcep'^'0"^ caftigationis & crucis. Nam proptcr peccata
Deus nonnunquam interrumpit illum curfum beneficiorum
corporalium.caftigat&flageUatfuos, vtpeccata agnofcant
" &fugereatque odiflTe incipiant : &funt caufa: ali» mulca»
cur Deus ecclefiam fuam yelit f ubied:am cflTe cruci, de qui-
bus alibi dicitur. Interea tamen non violatur eius paftum,
ncc veritas diuina mutatur. Etfi enim Deus iufl:o ordine
nos caftigat propter p^ccatf, & in poenis ille quodammo-
do irafci nobisvidetur : tamen iramhancfuam itatempe-
" rat niifericordia,vt iila fupcrct iudicium, & veritas pafti di-
^^^inlpcrpetuo coriftet, iuxta diftum huius pfalmi, Vifitabo
in virga peccata corum : fed mifericordiammeam non au-
feram ab ipfis5& non mentiar in veritate me;»;.
H§c dodrina vtilis & neceflaria eft, & dc luniis rebus nos
docct. Monet enim calamitates &a»rumnasin hac vita non
cfTc figna reieftionis feu damnationfs noftrx 1 quemadmo-
dumpauidxmentesintcrdumiudicant , & ratio nobis di-
ftat, fed patcinas efTe caftigationes &cxerciti'a, in quibus fi-
dcs pioru & inuocatio crefcit , & peccata paulatim doman-
tur&fubiguntur,neregncnt in corporc noftro. Atquc in
his ip/is fidc tamen accedentes ad Dcum petere & accipere
4ebemusremiffionempeccatorum,iuflitiam, Spiritum fan-
<ftu,&vitama:ternam, etia ciim calamitatu nuUusfinisco-
,. Ipicitur.SicutIobinquit, Etiafi occidet me, fpcrabo in co.
Haccfumma efthorumverfuum,&confolatio neceflTaria.
Alioqui enim ciJim natura hominum ad peccandum propcn-
fa & prodiuis fit, & fubinde etiam pij labatut in pcccatum,
nifiDeusfubindeignofcat, nuUumeiusfoedus ratum& fir-
mumerit. Interea vcro doftrinadc difcrimine promiffio-
num , dc caufis calamitatum & crucis in ccclefia , de vcris
confolationibus opponendis fcandalocrucis, aiibi traditur
in libris niethodicis,ad quos auditores remitto.
Filifeitts'] Filios Dauidis pofteros eius nominat , quibus
fucceffio in rcgno promifTa crat. Et per hos fynccdochice
comprehendit ctiam fubditps. Paftum enim hoc ita ini-
tumcftcumDauide,vttotumpopulum; hoccfl', ecdefiam
NR. MOXTLERf
800
omnium aetaium complediatar, **
Notandum autem in ji. &}i. vcrfu, priinum poni affir-
matiuam,deindcnegatuiam:fideferuerint, &n5 ambulaue-
rint,&c. Quia duplicia funt pcccata , alia funt peccata com-
miffionis,aha omiflionis.Ita enim vfitate diftinguinius. C5-
miffionis peccata notantur affirmatiua fententiaromiflionis
vero negatiua fententia.
Etiam Ethnici ita peccata diftinguunt.NotaeftenimPlu-
tacchi fententia «^ h^iuitf , i^ ^ n^y^SiiJiyhii^ft tux^rltti
^ (pdtuxui i a^^it dtitei^i Sit 19 •m,Qt%fli^f'
Deindc , quod toties rcpetuntur vocabula pene idem fi-
gnificantia,leges,iudicia,ftatuta, pra:ccpta,id nequaquam fa-
dum eft temcre:fed voluit fignificare Spiritus fanftus , non
tantiim leuibus deHftis , fed atrocibus etiara peccatis pro-
mitti veniam.Idquc confolatione plenum eft.
Terti(i fignificat,homtnes,du cooptantur a Deo,non niox
«xuere carnem cum vitiis, aut prorfus deificari, vt hoc tcm-
porenonnulli contendunt.
Legem in gcnerc intelligit totam doftrinam diuinitus
traditam. Lcgem igitur violantnon tantum qui aliquam le-
gemdecalogi tranfgrediuntur: Vt^L etiam qui in fundamen-
to errarit,& ab articulis fideidifcedunt.2«flf<«/»dicunturlc-
gcsdiuiiiitustraditaf, qua; & poenas decernunt dclinquen-
tibus,& |)r3Bmia conftituunt obediehtibus. Vndc & ludiccs
in fcripturis dicuntur.quibus iudiciorum Deicuratio & exe-
cutio mandata eft,hoc eft, quorum officmm eft bonos tucri,
improbos vero fiippliciis afficere,vcI,vtPauIus loquitur^io-
nori cflebonoopcrij&terrorinialo. Etplerunquenominc
C3'iDat;0 intelliguntur Icgcs iudicialcs.
Statuta'] Hdbra-i in fpecie nominantritus&ceremonias
diumitus prxfcriptas,de facerdotio, cultu,oblationc,circum
cifioncfabbatis , neomeniis,diebus feftis,& fimilibus obfcr-
uationibus. Hxc autemftatuta variismodisprofananrur, vt
quando non peraguntur debita religione &piet3te, necrc-
ferunjwr ad eum finem ad quem refcrri debent: vel quando
eis affingitur opinio meriti & cultus ex operc operato , vc
facicbant Pharifxi. Item, quando traditionibus humanis a-
dulterantur & corrumpunrur, vel quando quxftusinhis
conftituitur.De quibus profanationibus concionantur paf-
fim prophetar,
Pr^cepta ] Proprie adopera moralia feu ad decalogum
pertinent.
Vifitabo] Verbum vifitandi non femper codcm modo ac-
cipitur,ciim Deo tribuitur. Intcrdu enim fignificat prxftarc
promifla vel benefacere, vt Gen ii. lehoua vifitauit Saram,
fecitque ci quemadmodum locutus fucrat.lntcrdumexploi
r^rCjVt Pfal.17. Vifitafti mc noflc. Interdum punire duiritei:
& affligere, vt hoc in loco. Et ex confcquenti, perdere om-
nino &in •nihilumrcdigerc. ler. 41. Vifitabo fculptilia
Babd.
yDfl&fiy fignificant delida nontantum quar ex igno-
rantia aut communi quadam imbecilhtate fuut : fed multo
magis qu2e committuntur.
/» w^;»]i.Sam.7.vndeha;cformula foederiseft fumpta,
non fimpliciter nominat,virgas feu plagas:fed addit defcri-
ptionem,qua» dignaeft confiderationc. Ita enira inquit,Et fi
aliquid inique egerit filius,arguaraeum in viirga virorum,1Bc
in plagis filiorum hominum. Hatc defcriptio videtur quo-
dammodo conuenirc cum iUa quae efl Hofe. i|-_Quompdo
dabo tc EphraimPquomodo concludam te Ifracli^quomodo
dabo te?Ponamte ficut Zeboim?conuerfumeft intra me cor
meum,accenfx funt commiferationes mea?, nonfaciam fu-
rorem ira: mea;,non rcuertar ad perdcndum Ephraim, quia
Deus ego,& non homo. vbi affirmat fe mitigaturum poenas,
quas meritierant Ifraelit|:qiiia cum Deus fit,qui, vt iJeiit.^.
dicitur, ignis eft confumcns,homines fuftinere iram Dei n5
pofTentjfcd mox abforptiillo xftuiraidiuina; confumeretuc
& m nihilura,redigerentur.lta hicinquit,fevirgahominum
vifitaturu iniquitates populi fui, vtantithcfin faciat inter fc
&homines,&fignificct fe non fecundum rigorcm iuftitiae
fu£ , fed more humano- poenas fumpturum de nobis : & qui-
dem, ciim morcm hum^num nominat . refpicit in primis ad
illum morem, quo parentes in caftigandis filiis vtuntur (pa-
tcr enim hic de fiIioloquitur)non quohoflcstruciilenti auc
crudelestyra^nniininferioresaut imbecilliores fiuiunt Pa-,
rentes enim ctfi vchementer oftendunturpctulantia & deli-
clis libcrorum,e6fque caftigant:tamcn illa iracundia coiun-
dacftcumamore.-Sicut dicitur, filium quem diligit,corripit
pater. Itaquc modcrationem illamin poenis adhibet , quam
amorpaternusrequirit. Corrigere enun& eraendarc vulc
filium,non perdcre:idco virgas adhibet.atque interdii etiam
plagasduriores,non gladium aut fecurim.Hoc igiturvult,
cuminquit,yifitaboin virga tranfgreffionera eorum. Virgas
enim patemam caftigationcm fignificant.
Nonm$n,
_ ...mm
XXXIX7
iPiVIPiWlilll
Non mentiar invermte tnea ] Id eft , non fallam fidem da-, Deum non deleturum ampliiis miindum diluuio , fta hufii*
tam,nec eritirritapromifliogratia;,etiamfipcccata vefti/a quoqueperpetuitatis tcftisfitfutura.Sedlpon turJiocioco
cogent me adhibeie virgas,& aliquajito feuenorem cflein pro reIatiuo,vt Ezeich.io.Et accepit,& egreffus eit,id eft, qui
cartigando. accepit.-refertiirquetamad folemquam adlunam Tejitim
Vevfns jf . confirmat eandem fcntentiam & i^uod de veri- cdofidalis.id eft,quamdiu fol & luna in carlo fulgebunt, e runt
tatc antea dixerat,oftendit veritatcm inteUigendam cfle de niihi teftes quodfolium hoc Dauidiserit firmum & xter-
vcrbo patefafto.Hoc igiturvult nosintueri , nec ab co dif- iwm.fta rurfusfuccurrithoftrarimbecilhtati. Non enim fa-
cedere , quicquid forisaccidat. Idco addit,quodegrcflum tis habctiuramento cdfirma/repromiffionem: fed tciies ad-
cft ex orc meo. . * ^^^^^ quotidie nobis ob oculosverfantesqui dc vci itate iia-
^Vcrbo profanandi vtitur , vt fuam conftantiam & fidclj- ruji promiffionum tcftetur. Nec alienum iioc a {)ei natura
tateni opponat hominutn tum leuitati tum malitiar. Na,rt» vidcri debet,qu6d folcm & luna teftes cir3t,qui alibi, vt > ef.
anteadchominibusdixerat, fi profan?uerint ftatut^ffica:
quafi dicerctjCtiamfi vos profanetis ftatuta mea,ego tanien
non profanabo padum meum
i.Deu.jj. etiam cxlum & terram, teftesaduocat Accommo-
dat enun Deus fc captui nollro , & imbccUIifari nadrx hac*
. ratione confuht.Nos enim Deum non videmus ooilis cof,
x6 Senicf iuiaui in f^ndiiatc meatfi Dauldi Po[cis,nec quotidieaudimuseumrcpetentemprominione.
Solem igitur&Iunam quotics intuemur, veniat nobis in
mentenihumspromifiionis, vthxccorpora videmus nuri-
quammutan: Jtaflatuamus,j)romi(rionem«Ie hocregnofa-
dam,efle firniam & ratam.
mcntiar.
Vt fides certiiis niti promifnonepoflit,Deusiurc!uran-
do foedusfuui^ fancit , atquc imbec Ilitatinoftrajconfuht.
Valde cnim difficile cftinhaccarnisnoftra» imbecillitatc,
&>in hac peccatorum atque a»rumnarum mole , quibus op
prcfli fumus,retinere hanc fidem,qu6d fimus in gratia apud iViefliar[T/«cri) jruo.
39 Tu auccm rcpulifti & reprobafti: & iratus es
h iii::;1
Dcum , &^u6d ille animum fuumcrga nosnon mutet ^ «.-
tiamfifcinpcenis irafci nonnunquam oftcndat. Sedcxci-
tanda eft fides in hac lufta , confideratione iurifiurandi,
quoDeus promiflionem confirmat.Maiusenima Dcopra»-
ftari non poteft c]uamqu6d facrumfuum nomen adhibet,
illiidque tanquam pignoris vice p.omiffioni adiicit. Beati
igiturfumusfccundumTcrtulIianum, quoru caufaDeusiu-
rat,fedmireri& deteftabilesfineiuianti quidem crcdimus.
Prioribus argunicntisa promift*a mifcricordia , yfe"tate
& padbojcx antithefi infert triftem querclani, in qua niifer-
rj^mum regni ftatum & pubhcas calamitates ita dcplorar vt
ciimprxfentem regni facicm non conuenire promiffioni-
busanteadatisollcndat, Deutnadopem ferendam facilius
impellac. , .
TurepHlim] Scihcet tam regem quampopulum, quem
tamenmito foedejretibi pcculiariterdelcgifti-, ciimque tibi
Emphafin habet quod non fimpliciter dicit , iuraui, fcd, «^uraDcffe afhrmafti. Atque hocoppontturci quod fupri di-
-• - "■ ■ • ■' xeratDcus;Mamismeaeritfirniacumco. Querela: lanfto-
rum intcrdum ita exaggerantur,vt magis carnis fenfus fe in
his quam fides oftendat,vt fupra aliqootics monuimus Talis
etiam haec eft.Is cnimerattuncftatus regni, vtfi quis carnis
tatiim oculis illas calamitatcs intuelretur, diceretpromiflio-
nesomncshuic populo faftas, efle irritas & vanas. Nani &
rexvcnerat in fummum amittcndi regni pcriculum, & va-
ftata regione atqjoppidis dcletis,papulus paffim vel ab hofti
bus trucidabatur,vel inrri^le lermtutem abripiebatm:, H«c
certe non videbanrur conucnire foederi, in quo firmum,§o-
rens & perpctuo duraturum rcgnum pofteritaciDauidis pro
mit:itur.Itaque fandi carnis fenfum fequuti in talcs nonnun
quam qucrelas crumpunt , qux imbecillitatcm eorum ar-
'guunt.tt tamen,qu3E cft bonitas Dci, no oftenditur his que-
fcmel iuraui. Significat enim iuramentum cfle irreuocabilc,
&nullumcfle inconrtantia» periculum. Inter homines itc-
rari folcnr aliquando iuramentapropter inconftantiam: Deo
femcl iurafle fat eft.
Ferfan£iitatem msantjid eft.per rae ipfum qui fum fanftus.
Qui iurant per aliquid quod maius fit qiiam ipfi, iurarc fo-
Icnt. Hebr. 6. Dcus ver6nonhabet pcr quodiurct, mfife
ipfum ciim nufquam maior inucniatur per quem iurct. I-
deo per fua ipfius fanftitatem mrat. Eftque rurfus emphati-
cum hoc quod dicxt.per fmi^iitatem meam-cum poflct dicerc,
pcr mcipfum.Nam fanditatis nomc ita accipimus, vt pror-
ius poliui aut violaji nuUa re, nedumincon{{antia,pof7it..
Exiftimant autem nonnulli interprctcs , nomine fandita-
tis Deum rcfpicere etiam ad fanduarium : vt fignificet fe iu-
rare per fuam fanaitatem , qua: fcilicct in tcrra vifibilis cf- ^^^^^.' '"^'^^ ^^^^ prorfus non cxtingiiatur aut fiiccumbat,fcd
fet.aut cuius fymbola vifibiIia,propofita cfl^cnt.
5/ mentiar] Tn formis iurandi paS:icnIa dDS ncgat : ficut
ccontra NlS C3N i\ non,affirmat : & excmpla varia^- occur-
runtin pfalmis &alibi: vtpfal.9? Qiiibusiurauiiniramcal
C introibunt. Marc.8. Amen dico vobis , fi dabitur gencra-
tionihuic fignum.
57 Scmcn cius in scternum ftabit: & folium
cins ciuofifol corant n>c.
Amplificat promiffionem afimili,&quafiadhibitiste-
ftibus. Quomofio autem intclligcnda fit hajcfcntentia,cx
fuperioribus patct. ittcrnitAscnim regni, quampromittit
femini Dauidis , in folo Chrifto quarrcnda eft:aIioqui enim
-jJofterTtasDauidisante multa fecula dcfccit.
Thmiufeim -vtfol^lA cft,perpctu6 durabit vt fol,
58 Sicut iuna iiabihctur infcculuni ;& teftis in
cajlo (ideli.^,Sclah.
itternir.irem comparatdurationi fblis & \mx. Primum
vthis fimilitudmibusdoccat, regnum hoc non fore muta-
tionibus obnoxiu,ficut ea quae in terra vel acrc funt. Solc-
nim&Iunanon fimt iis mutationibus obnoxia.quibus elc-
mcnta,&qu§ex hisconflant. Dcindeanimosnoflrosquafi
incjelumattollit, &monet hoc rcpnum cffc coelefte & fpi-
rituaIe,non terrenumldeo addit, foIem& lunamtcftes efle
in caelo fideleshuius perpetuitatis & durationis , vt cogite-
musjin caelis quajrcndumcfle potius hocrcpnum, quam in
terris
co gitet ita Deum prajftare promifra, vtpnus omnia con-
tra qiiam poUicitus eft tuenire patiatur,& ca.nis noitrc vo-
ta fcu defideriafubinde fallat. Sicut huncp.f^m^m vid.emus
prophetam ita concIuderc,vt fuas querimonias.c6rrigat , &
Dei confilium in gubernanda & defcndenda fua ecclcfia
agnofcat & pr^dicet.culfi inquit.Benediaus lehoua in«ter-
num. Idem & lob facir,cum inquit, Dominus dedit, Domi-
nus abftuIit,fitnomcnDortiini bcnedidtum.
Quod igitur hic dicit^urepulifi, &c. fecundum carnis fcn-
fumdiciintelligatur, cufnfides intciea promiflioncmintu*
crfs contrarium ftatuat, & in a?ternum inifericordiam & ve-
ritatcmDeifeceIcbr«turamo(lcndat. Atque vtanteafidci
fua» robur oftendit:it3.nijgc carnis dolorcs in mcdium prp-
pdnit.vt lufta pi; hoiifiinis in cruce ma^is con'piciarur. Hxq
fi tencantur, faale refutari poteft ftolidum illud atque im-
pium fapientii cuiufdam Hifpani commentum feu fom-
nium, cuius Petriis (^latinus exAben Efra menrionem facit,
lib.8.cap,i8.qui pfjlm^trahunc ncc Ic^cre potcrat. nec pa-
ticntcr audire:qu6d I3|ummeridacijarguetev)dereti:r.
Chrifto tuol Sic nominat vel ipfiim Dauidcm, cum cjuo foe-
dus initum erat , ideoque in eum redundare videbariir qu:c-
quidpaticbanturpofteri eius:velcerteeum regcmintelligit
qui tunc praierat. Qma cnim pofteris Dauidis promitdtur
diuinitus firmum&durabileregnum , nonminiis dicuntui;
vndi Dei hi quoquc quam ipfe nauid.
40 Irritum fccifti \jthrogaftuvel negafti'] foedus
Nam quod ad tcrrcnum fcu typicum illud Dauidis fcrui tui:profanafti ad terram ciiadcina cius.
regnu attinet.Primum triftis intcrruptio fada eft per mul- Ica quid^ caro judicabat j^tui m calamitatibus nih il minus* ^
tos annos,cum popuhis esful^et in Chaldxa:tandem ctiam prseftare dcus videtur quim quod verbo promifit: & tamen W
funditusiIIudendclctumaRom-aiiis. Ettamen,ficut tem- fi^esftatuif ideo prius omnia in diuerfa labi & occidcre, vt
pkm prunum,quod m promiflione fundatum erar , etia in- ▼certitud3^omil*onum.& nei potentia in ipfo euentujna- ^ * ^^''l
tCr ipfas ruinas ftare mtelligebat Daniel, cum bratuiife 1^-; gis confpidatur.Supra autem promiferat dcus , fe no JK-
cicmfuam verteret ad iUam orbi^ partemin qua fcicbat fanaturum fuum foedus: huicpromiflioniqmaeuentuTnon
templum fuifle extruftum : ita cogitemus etiam hoc.Chrifti- •fcfpbnderc vidctur,opponit caro hanc quereIam:Irrinali'l|i5Pili^
regnumeflreperpetuu,etiamfitypicumiIIudnonapparct:& ciftipadium &c. t *•• * '«»
folem ac lunam teftes efle huius perpetuitadsr^uia promif- ' Frofanafti in terram] Id cft.profanando deiedfti. Vcrba e-
/ionunquameuancfcit.&femperhabetfuumefl^eaum. nim , qua: alioqui motum ad locum flpnificant, quando
r*/fwnonnulIunterprctantur.Indem,qu«ficuttcftiscft conftruuntur cum 3 prarpofitione , veUumS , vel cum
LL iij
j^ • P r1 L eWIIENR. M O LL E R I ■ ^,104
nr,nnfitione^« motUm ad locum dclignanf.itaque in ver- & veritatem Dei,atquc ita j^laneftcum con ftitufffc,qu6d ta-
'^ fo Sm veSn . qL fepfum commodc Ikver itas fit ftab.hta. Ide6quc & prcccs rubmittit querc is.
do (KioDu ^^^^ *,rofanafti,fcilicet,deiiciendo.Pr9fa Sed quia fien ahter non poteft, qmn taro pr^fentmm cak-
'^ ■ • 1- r^ : niitatumf^nfuamciatur, & metu imminentiumcrucieturj
ten
cxprimant.Ita hoc ^ - .• vn
nariamem fignificat ex]pom probro contumehae. Opponi
turcnimclorif &dignitati. - • • r -a
Pcr diaderaa intclligitgloriam rcgni, cums mfigne cit
diadcma.Gr«cusreddidit •yUaiix Awf.fanftuarmmcius.
4j Dirupifti[^»V«e/?»]omnes muros eius: pofuifti
omi|cs muuitiones ciiis ruinam : [id e§ deftrnxifii
ptumtiones eius.] i ■■■r:. ' . ^ ^ru
Hocquoque pugnare cum promiflTonc videbatur. Supr>
cnimdixeratjNo* obrueteum inimicus. nec fihusmiqmta-
tis affliget euro.Et conteram a facie eius inimi<;os.ems.
Obferuandumautemqu6ddicit Deuni potiusquam ho-
ftes atnriflre muros, quiaftatuit non nifi urato Deo & indul-<
eentehoftium liUidini,ifta fieri.
Grxcus nnno reddidit /«^/-»:& Buchananus.
••-
tne eoncutts arcem'.
Siquamanet r^^^j .• r -j *
Ouafi diceret,fecifti vt etiam m propugnaculis formidarent
fewdismilites^Sednomen fignificacpiimo rumam: demde
f«pe Jcorpore transferturad animum.&pro confternatione
fumitur, r
41 Dir/puerunt eum omncs tranleuntes viam:
fuit opprobrium vicinis fuis.
Deftruais munitionibus patuerunt oppida & afdes cumf-
que iniquiflimorum& fceleratiflimorum hominum hbidi-
ni vt quifque in acdes quas vellet.irrueret , & obuia quajque
raperet, non ahter ac fi hortus dirutis maceriis ad fpohatio-
nempaceat. ';);..; , - •,
0^/>rc^r/«wi/i«««]Ideft.vicini infultant calamitacibus no-
nequc«9mf-McfMnthominespij, vtomnes affedusexuant:
ideo querclas quidem dc miferiis fuisinftitml> qua* carnis.
affeftus exprimunt.Sed hisomnibus fidem opponit.quae in-
tuens foedus , animum & cogitationes i prajfentium calamt-
tatum fenfii, aut timore futurarum>ad Dci promifliones rc-
uocatjinque his acquielcere cor iubet.Ide6que pfalmum ita
concludit, vt non defperare de falute , fed Ixtari de ea tan->
quam iam adcpta videatur.
t LuAaigiturcarnis &fpiritu$ homipispij in calamieatt-
bus & icrumnis hic dcfcribitur, Caro iUa intuetur quarforii»
accidtuit corpori infuauia&triftia:&quiapromilfioncsdi-
uinas fuo defiderio refpondere per omnia cupit.mox que-
' rulatur,&indignatUr,n quid expeftationi fujB nonrefpon-
deat.Fides vero contr^ promiffioni infiftit , quam fcit adeo
fallere non poffe , vt prius c^elum & ter ram tranfire neccflc
fit, quam vcritaspromiflionum infringatur. Itaque in ipfis
calamitatibus lajta ie erigit , & fecura dc fua falute triiiphatw
Talis igiturimago in hoc pfalmo propofita eft digna confi-
deratione.
47 Vfquequo, lchcuijabfconderis perpetuo.?
ardcbit tanquarti ignisindignati© tua?
Poftrema pars pfalmi continet precationem ,quaj eft^rin-
cipalispropofitioptalmijvt inargumeto diximus.Hucenim
omnia illa fpeftat,qua? de mifcricordia,veritate & potentia
Dei, d^que foedere cum Dauide inito, & de calamicatibus
prarfentibus dixit, vt his argumentis ad commiferationem
Deus flefterctur,& ad opem ferendam impellcretur.
Oftendit autem hapc ipfa prccatio prophetaminter illas
ftris, & rident noftramfiduciam , quam ex toedere cum rege ^^^^^^^^ ^ ^^ p^n^ dpbitantis dc gratia diuina videri pote-
noftro inito conccpimus.Itaque paffim ills voces exaudiun- ^^^^^ ^^^ ^^^^.^^ ^j^ intuente promiflionem,nec cffe illas
t«r,Hicfinecft diuinus ille rex.de quo tantopere gioriaban- ^^^^^^^ f^^^^^^^ impiorum querelis aut vlulatibus, quas iUi
tur,&<iuemfontmiabantforeinm£tiim? cumindfgnatione, impacientia &fremitu aduerfusDeum
45 Exalcafti dextram adueriariorum ems : exhi- ^^ pop^ij efFqindunt ,dum eum vel mendacij vel crudehtatis
laraftiomnesinimicoseius. atqueiniuftitixarguunt.
Quia promilerat fe pcrpetuo aflraturuffl huic regi,& opem Petitioni varia sraSn mifcentur , quibus tanquam facibus
laturum cpntra omnes hoftes, eumnunc queritur ftare a admotis orationem inflammat. In hocvero verfu 5T«'doceft
partibus hoftium.iffque animum & robur addere, vt perpe- partim ad Dei,partim ad hominum naturara rcfpicies.Deus
tuo vidorias reportent a populo Dci. enim,vt clemcns & bonus,non poteil , etiam cum irafcitur,
Exaltarc dextram] eft eonfirmare vires & robur alicuius, perpetuo faciem fuam abfcondere i fuis,aut iralci,fedjvc ali
vt qui antca Iangucbat,nunc exerat robur fuum,aliifquc pr j bi dicitur,momentum cft in iraeius,pfalm. jo. Itaque mox
iiaIeat.Ex/&i7/»r;»/?/,fcilicet,noftris cladibus & aerumnis. ^ depofita ira faciem fuam blandam piis oftendit , iifque opi-
4.4 Etiam rcduxifti [ retudiflt'] acicm gladij cius: tulatur.Eo igitur refpici4iis,dicit, Vfquequo lehoua abfco-
S2^onTe6ifti ftaretwo» erexif^Aeoir^ in bello.-^-- ^eris perpetuo ? quafi dicat , ciim natura ita bonus fis & a-
W cft,defbmifti eum in prfUis : vt fraftus animo amre- ^'^' ^"^1™ , quomodopotes te t^n diu fubtrahere a no-
quam vel vulnus vUum hofti'infiigeret, autfc defendere ftroconfpeftu , & nullum fignum fauoris oftendere ? aut
2onLtur,in fusamfe coniiceret.iiy Gr^cus reddidit C.«- quomodo ferre potes vt tam dm affligatur fih, tm}Latere fcu
conarccuciu imk«u" occultari a nobis dicitur Deus,quoties fenfum gratii feu- fa-
uorisfui fubtrahit : ficut econtra refpicere dicitur, ciim re-
diifle fe nobifcum in graciam oftendit ope& auxilio.Deindc
ad hominum naturam refpiciens inquit , Ardehittanqtmm
ignis indignatio tua}Qax eriim eft imbecillitas naturJB hunia-
nar,nonpoteftilla fiiftineresefium irae diuins, vt anteaquo-
que monuimus. Ide6que pfalm.7 S.Deus dicitur non accen-
dere totam iram fuam. Kue igiturrefpicitjcuminquit, Vf-
quequo ardcbittanquam ignis indignatio tua? Quafi dicat,
an non tandem modum ftatucs his calamitatibus, quibiis vi-
des populum tuuintanquam igne confumi ? Videfne quanta
fit noftra imbecillita8,& quam neceffe fit nos funditus peri-
conaretur,m
45 'De\eM\[cejfarefeciJtt]mund^ntcm eius : &
folium eiusin terrara detraxifti.
Munditiem nominat fplendorem & dignitacem rcgni,
quxiniftisbellis&difllpationepopuli prorfus coUapfa vi-
debatur^Fueratcnimfub Dauide rcgnum amplum. & fplen-
didum,& multis rebus ornatum : jiunc omnis ille ornatus
conciderat.
Soliumdetraxifit] Jolium nominat potentiam, autorita-
tem , dignitatem , quar in legitima & fehci adminiftratione
reipublicx,in defenfionc difciplina: &-pacis confiftebat.
jl6 Prjecldifti[<a^^rm4^»)liesiuucntutiseius: re,fi ignis ira» tu? in nos faeuirc non definat? Eltque hicta-
operuifti eum ignominia,Selah*. . cite indula confeflio peccati, cum ham nomiaac. Iraemm
AWificatcalamitatesregniicollatione:dicitcnimreg- Dei non nifi propter peccata accendituij.
numinter primainitiamoxdeficere &ruere ,antequam ad 4« Recordare crgo cuius ajui [ td efl , cmus &u%
maturam conditionem feurobur perucniat : non aliter ac ^\ fen tempufcuU , vtficdtcere ftceatt egojim'] fuper quo
iuuenis in ipfo aitatis flore,antequam maturefcat , violenta £4^ (jmdiVel f«r]fruftra creafti onincs lilios houii-
morteabripiatur,cum tamen xtemitashuicregiiofit pro- ^^,^^^Gr<zcus,rUtxw^T^<^t(.Cha'Mm,nuodego de
mifla. GrJBCU$rcddidit,«< •//«».€ «w ^inu mmI. legit enim -<" , / «i>
dirW holam pro CDl^vy W«>»:hoc eft,VOhlj; holamau pro
VOhv halumau. .
Operuifti eum confujtone ] f d eftjpriuaftt eum omni fpe fua,
vtqui regnumfperaueratJiabiturumfe florens,opulentum,
tranquillum, ftabilc & diuturnum , nunc fpcfu:jrdeieaus|
v^^illud citiusomnium opiniohe ruere atque euerti.Has
tlHlquerelasnon effundit propheta , quafi prorfus de fa-
iuterceni dcfperauerit , aut quodpromiflionem Dciindu-
'*biumffOGCt:fed,vt dixi , ex fenfii carnis qiierclas fuasin Dei
finum f^iiliariter quafi cffundit, f^que dum his cxonerac,
Deum iid opem ferendam magis inftigat. Qupd enim de ve
ritatejwomiffionum n& dubitCt, ipfeinitiohuius pfalmiaf-
firmat , cum inquit, fe perpetuo cclcbraturum mifcricordia
puluere credtusjtm.)
Pctitioni additalias varias rationes feu argumenta , qui-
bus mouere Deum conatur, vt quam primiim opem fuis fe-
rat.Sdntque omnia pathctice exaggerata.
Primum argumentum inhocvcrfu fumptum eftabreui.
tate vit3E huinanae.Cum vita noftra fit breuis & fugax , parcc
iiobis,inquit,necalamitjtibusopprcfn mortuis pociusquam
viuis fimiles effe vidcamunfine nos frui aliquancifper vfura
huius vicaj,quaB per fe breuis eft,& vita dici non mcretur , fi
pcrpetuis a;rumnis& doloribus homo contabefcat: &co-
gita,vbi paulo poft cxpiraucrimiis , no efl!e tempusopportu-
num iuuandi.Idcnim moncrc voluitquando dicit:Men>cro
quantuU deuifira , noc d^tq^xitn breue fit huiui» vi't£ fpatiu.
Secjin»
tof -t
Secundum argumcntutn fumitur slfine hominis conditi,
Non fruftra creafti homincs : fed ad aliquem finem.nempc
vt tuam fapicntiam & bonitatcm ci communiccs, Ficri enim
non poteft vt creatura tam nobilis & cxcellens fit fruftra c6-
dita,cum ne quidem dc iumetis hocdici queat. Atqui fi per-
petuis miferiisiaceatopprcflra natura humana , nec bcncfi-
centia tua fruatur. videbitur fruftra condita;aut certe pr ^fta-
reteam nunquam conditam efle. Itaquc nifl fruftra vis ho-
mines abste conditos eflc,nonfubtrahas manumtuam i no-
bis, vtpaterisp?)pr,fed fuccurre affliais.St bencfac.
Hoc argumcntum quanquam ipfum quoque {apere car-
nem magna cxparte videtur(fciunt enimpi;,etiamfi in hac
' vitaperpetuis airumnis exerceantur . tamen nonhuftra fe
conditosefle: fedaliamreftare vitam.inquabeneficentia &
amoreDciadlatietatcm vfque perfruentur; tamcn locum
habetin precibusfana:orum,vtc3ctera argumenta,de qm-
bus anteadiftum eft : modo fides prxluceat,quar &promif-
fionem firmiter teneat , & dolores moderetur , nc modum
cxcedaut. ^
4P Quis vir viuer,& non vidcbit mortcm , erueC
anirtiam fuamcmanu fepulchri?Selah.
Expofitio eft fuperioris aroumenti i brcuitate vit«hu-
mance. Antea enim dixit, ciim hominum natura mortalis fit
& breuis xui , non crit locus beneficcntias tux declarandx,
hifi mature id facias. Nuncraddit.confirmandas fenteti? cau-
fa, hominem ita mortalem efle. vt fuis viribws, potcnt la aut
induftriaprorogarefibivitamaute^ligere mortem nequa-
quampolfit. t u » ipu-
Viderefnmem,ei^e\penti & perpeti mortem,Iohan.8. Vbi
tamen non loquiturChriftus de iUa morte qu? cft feparatio
anima; i corpore vfque ad diem iudicij.fcd quam Apocaly-
pfis cap.t.& to. nominat mOrtemfecundam.
Manumfipulchri] Nominat vim & potentiam mortis, qua
illc omncs homines ad fcpulchrum trahit.
50 Vbi nyfer jcordia^ ip^atU] lux priores , Do-
inine,r^«^]iuraftiDauidiinvcritateiua.?
Iterum reuocat Deo in memonam foedus cum Dauidc
initum,& fimul beneficia antehac fecundiim promifljonem
huic populo pra;ftita,atque inde nouum fidei robur fibi col-
lipit.Antehac,inquit,benefeciftipopulo vt oftenderes te vc-
rac£ efle in promifl?onibus.fed vbi nunc fOt illar grati«?hoc
eft,cur nuncquoque non benefaeis?certe nifi velisefletm
diflimilis, tandem nobis quoqucbenefaciasnecefle eft.
In veritate tua] Id eft, vt quemadmodum verox es.ita illa:
perpetuo eflcnt firma» & rata: futuras.
^i Rccordare Domine opprobrij reruorum
tuoruni; fuftinui in finu mco oninia raultorum po-
pulorum[SiV enim ChaldaHS inurpretatur, vtparti-
CHlam^iyreferat ad opprobrtaJ]
Hocargumentumabopprobriis icfarcafmis inimicorum
fumptum,crebr6 in pfalmis rcpetitur Jdeo non eft opus 16-
giore explicatione.
Ferre mcum, vel , vt fimplicius reddamus , quod paticntif-
iime fero omnia opprobria.In hoc membro exaggeratprio-
- remfententiam.Dicit enim fe non vnum probrorutn aut il-
:4uffonis genus.neque ab vno homine,veI ai) vnagcnte ferre,
fed omne probrorumgenus , idque a multis & variis homi-
nibus,qui paticntix & fidei fuac infultarcnt.Quod addit inft-
»»,etiamhoc ad exaggerandam calamitatemfacit.Significat
autem fe non emmus auti longe , vtpote ex ahotum rclatu
audire iUos farcafmos & contumelias:fed coram ab inimicis
& hoftibus Dci, quafi in finum fuum cffundi & magna cum
infolentia euomi.
5z Qusc [ vel^uod aut ^uid ] exprobrarunt inl-
mlci tui Ichpua : quae cxprobraruni plantis Mcriia:
[v»ff«]tui.
Iterumexaggcrathoftiumcrimena circumftantia perfo-
narum. Dicit enjm hascontumelias fieri non tantum mifcr^
plebccula: > fed ipfi Oeo , cuius fint cultorcs & ferUi. Itaquc
aequumcflevt caufam fuain ipfe fufci|>iat , &gIoriata faani
vindicet,ne perpetuo blafpliemetur.
Qupd fequitur de velligiis Chrifti.varie cxpofuerunt in-
terpretcs. Grscus vocabiilum ni^py tranftulit tUi^^ti:/*»»
idquc Latinus reddidit comniutationem:quafi gloriecur ho-'
ftes fe regnare erefto aut conftituto mmdano Chrifto bro
fpirituali,ftabilttaq[ue mQdanagIoria& luftitiaproDeiglo-
ria & iuftitia,quxeft Chhftus. Hartc enim interpretationeni
afterunt. Sed cum vocabulum Hcbrxum proprie fignificcit
plata.s,,fcuveftigiaquaj plantis pedum fiunt, videndum qu£
fit huius verfus fentetta. Nonnulli vcftigia more Lgttinorun^
intcUigiint imitationem- tatini cnim veftigiis alicuius mfi-
fteredicunt.pro eo quod alias dicunt, mores difcere aut Ituj-
dia imitari.ltaque exprobrare veftigiis Chrifti nihil aliud fi-
gnificarevolunt.quamridere &opprobrio dignos iudicare
hos qui Chriftum imitantur,aut verbum eius amplcftumur*
Ghaldgustamen paraphraftesad fermone Hebrfis magis
qujJmLatinisvfitatum refpiciensjpaulo aliterinterpretatur.
Ita enimhancfententiam reddit, iTOn H" "|n'WO ''jJlvi
THOun mmN id eft , exprobrant tarditati veftigiorum pe-
dum Chrifti tui,hoc eft,moraj quamfacit Chriltus tims.Erac
enim ludseis promiflus Mefsias, qui vbiadueniret liberatu--
rus erat populum fuum ab omnibus hoftibus. Hic vcro quia
aduentum fuum difFerebat diutius,& ludaji interea variisca-
lamitatibus affligebantur, inimici fpem ludajorumtanquam
ftultam & vanam ridentes.fabulofum effe dicebant quicquid
de aduentu Meffi» foniniarent.hifque fomniis deccptiUul-
te fe tot periculis obiicerent De his igitUr irri/iombus iudi-
catChald^us loquiprophetam.atque hanc fententiam ple-
rique ex dodioribusfequunrur.Kamper plantas feuveftigia
videntur Hebrxi fignificace aduentum , ficut & perpedes a-
pud lefa. cap. yi. Nonnulli fententiam de vanitatefcu falfi-
tate prasmiorum Meffia» interpretantuj: , quafi ad iionien
apy fiat allufio.quod mercedem interdu fignificat. Sfed hoc
nimis vidctur eflfe argutum , atque adeo etiam peregrinum
db hoc Ioco.Mihi,vt quid fentiam,dicam.videturhecphrafis
Hebrxanon niultum abludere ab illa Gcrmanica. i^/* lachen
vndj^otttdeineiKoenigsindie Tuftapfen, DasiBjaergehefO^
ftehet , ridcnteum, quacunque incedat.item, quicquid agat.
Ha*c videtur effe omnium limpliciflima fententia. Nec ta-
men interea rciicio eam qu^ ex Chaldxo interprete fumpta
cft.Citera: vidcntur nimis coaflar. A
55
amen.
Benedi6tus Ichoua in aeternum : Amen;.&
Hunc vcrfumputant nonnuUiadicftum effc a librvio;
quia contextui rcfpondcre non videtur. Sed cum fcntentia
conueniat cum exordio , & vfitatumfit pfalmographis illu-
ftrialiquo epiphoneraate claudcre pfalmos, iudico prophe-
tam idem feciflTe hoc loco, eoque fuam fidem & pat/entiam
in his publicis malis declarare voluifle. Etfi enfm in quere-
lis magnitudinem calamitatum vehementer exaggerat, & fe
propemodum vinci dolorc oftendit : tamen in fine kie xwc-
ius colligit: vtque fe de Dei fauore,beneuoIentia &ope bene
fpcrareoftendat,inIaudemeiuserunipit. BenediAus (in-
quiens) Dbminus iaxternum, qui fcilicet onmta agit & or-
dinat adfalutem fuorum , etiam in niediisa>rumnis& cala-
niitatibus,cum iam defcruiffe eos videtur. Idqije i^a vere fe
ftatuere, atque hac confolatione vinccrc dolorem fuum,af-
firmat voce Amen bis repetita,quaj afleuerantis feu confir-
manti« vox eft,ita vt votum habcat inclufum:quafi dicat, Ita
cfto, ficratumfit.
Congruit autem hoc epiphonema cumillafentcntialob
cap.i. Doniihus dedit,pdminus abl1;ulit, ficutDojminopIa-
cuit, ita faflum eft,fit nomen Domini. benedifl:um:& oflen-
dit pios in asrumnis adeo non defpondcrc animum , vt dc
falute fuatanquam iamadcpta glorientur: queniadmodun\
& Paulus Rom.(. ait,pios gloriariin afHifhonibqs.
PS ALMI LXXXIX.;
P ART ES.
I. LaudatioDeiaboperibus&foedcreeius,ai.v.ad39.
II. Expoftulaticpetitionc coniun6):a,vfque ad V.53. ^
III. ConeluftocpiphonematicaaDeilaudibus,v.5 4..
L ^ ^. ., , . ^ ^.^ '
Propofitio fumma primai partis de celebrando Deoj, guatuor verf. continetur. Ea eft benignifateni
Dei ( quam celebrare conftituit, v.i. ) cum in ommDus tebus creatis pcrfpici , v.^.tum maxime in re-
cno DauidiSjid cft,in Chrifto & in ccclefiajv. 4. & 5.
^ LL iiij
iS\ t). ..I»|ll.l> II I|»I|))^N_HI1
'ISP' ■;'; ■ ^^.' ■■■"'■^' ' -WWMWEtr. HENR. MOLLERLT^'' Jo%,..
H«c itaprolepticepotita^giUatim deinde confirtnflhtur vfque ad expoftulationis locum. i. Be-
nignitas&fidc^Deiinrcbus creati?j|^v.6yadi6. vfquc. i. Bcnignitas&fidesDeiinEcclefiam, ai6.
ad 39» ■ ' ■ ■ ; ,
Vt priorem partem laudis qiiam Deus fibia rebus omnibus creatis comparauit, pfalt^s exornauer;it
verf.6.& fequentibusiaggreditur verf.ifi.fecundx partis exorriationcm»qua docet Primum generatimjquK
fitbenignitas Dei crgaEcclefiam fiiamjVerf.i^.17. i8.i5>.Dcinde nomiQatim erga regem. <f s
Benignitas illacrgaregemtribus membris explicatur. i. Pfaltes cxponit quac futura fit glorla rcgni
tum' temporarij,tum fpiritualis, v.io.ad ly.vfque. i. Qu« veritas & conftantia regni in Chrifto,a aiu-
tuis & refpondentibus iiif er fe officiis Chrifti erga Dcum Patrem , v. 27. & Patris erga Chriftum fiiium,
verf.18.19.50.Nam haec vniuerfe & plene ad Chriftum pertinenf.tenuiter ver6,tanquam fyis typis,rcgibus
aliis accommodari poflunt. 5. De ratione , quas erga temporarium rcgnum proptcr Chriftum lit fer^
uandaaDeo,v.3i..vlqucad59. ■'■:■.¥' ^'"" ^' .'" ' /',';.' ^ ''-'S' ■.'; '
.•-.„,,;t _,;, .. , . '^.^^^^-r,' ■ - I L ■ ^ ,^ -^ , .;, ■ ' _ ■ .;
Altera Pfalmi pars duo continet. i. Expoftulationem a verf.jp. ad 47. vfque , qua regis & populi lu-
daici lacerum ftatum depingit. 2. Petitionem adquaincoramodetranfitpercontentionem,v.+7.
Petitio autcm eft miicricpi;diap & inftaurationis. i. A perfona fupplicum(v. 48.& 49.)qui ita vanita-
tcm fuam agnofcunt,vt fe tamen Dei creaturas eflc profiteantur. 2. A perfona Dei (^v.50.) benigniiatem
fuamopcre,foedere,iuramento,teftificantis. 3. Aperfona iniraicorumjV.^i.&^z.
VeftigiaautemfeuplantaeChrifti^dequibusmeminiccircafincm^i.verf.dGcumentaMefriac habitantis
& inambulantis in nobis fignificant, i. fiue pra^terita, ad prophetiam, facerdotium, regnun) & cultum Dei
pcrtinentia. i. fiuc praefentia,quibusnosChriftusGonfolatur verbo. 3. fiue futura de promitfionibus
aducntus eius. ^
III. ,.
Conclufio cpiphoncmatica vcrf 53. a laudibus Dei,quas vtrobique fecundis & aducrfis prsedicare debct
Ecclelia.
. ObSERVATIONES LOCORVM DOCTRINAE.
Verf.i in grnuifmH' »c miferrima deploratione ob ecclefu dij^- fattUitum injiar circmdantfolium eitts , prdflo(iue femper ddfmt .
pationem propheta animtun minimi de^ondensfedfefefupra dijfi- ad eius iujfafubeunda 0" exiequenda.
dentiam attoliens,taJuUmqfu viBor, erudit nos vt eade conflamia Bettsfemperfuispromiflis conflat , (y quicc^uid accidat muta-
(^ magnanimitate hodie decertemus,armati fide (^Jpe.vtraque cer tionum,manet vndique verax.
tijftmisacfrcrfusfixisfurulamentis.hoc PfalmopatefaSiis, innixa: lo.ii In liberatione ecclefu ex JEgypto gratiam Dei etiamnum
nempe i. diuinorum decretorum de ecclefia conferuatfffne immota fcriptura nobis commendai,vt liberiitf ad eam cofugiamus, coUiga-
firmitateiAbrdhamo ^ Dauidipromijfa, in Chrijio*UuteAternum mufque ab hac ^erimentali notitia , idemfemper fatiurum quo-
fancita:cuiut teflimonia extant tum innumerabilia benejicia, tum ties ei vifum fuerit.
ipfa CAiorum moles,quAfoedtts Dei cu Abrahamopercujfum, Gen. xz.13.t4. Nihil fitfortuito vel temere in terra.quia Deiproprium
is.s.renouat.z.Immenfa Deipotentia,quA in mundi gubernatione efttueri ^ gttbernarequicquidcondidit:neque vUa efl mundi pxrs
^varifs ecclefiiliberationibus elucet. 3. Ipfitss Dei mifericordis quAopificem fuumnonretsereatur atque obferuet.huitu autempo-
CJ' iufli natura. Hac panoplia vifioriam fidelibtts omnibus acqui- tentia dejcriptio celebrts,ad nos erigendos ^ animandos plurimUm
rit.qui etiam triumphum canunt: ^ quoniam infurgit hojlis.obif- conducit .
eiens^cciefi* lapftis ^ a0iBiones qUA faedus iUud irritum fecijfe is Deus,quiJevnocontentusnullisadminiculis indiget.Jpledo-
•videntur,ita vt nemo pius quicquam deDei beneuelentiafibi aufit re imaginis fuA in bonitate,ittflitia^veritate fm nobk proponit.vt
poU$ceri:ei)femploftto nos docet propheta huic tentationi voluntatS fidem noflra Adificet,nefruflraperfequamur argutas Jpeculatsones,
de Dei tlemehtia immutabiliergaftsos in verbo patefaBam oppo- quibus dumfe dbleciant profana ingenia,non tenent quidjlt Deus.
nere:n»fir»mque miferiam ita agnofcere ac deplorare, vt tamenpa- 16.17 Beatiftmt quibus datum efl in Deo htari : quia etji Dei
iium Dei cum ecclefiafirmutnfore confidamus.quum de ipfius Dei lii^alitate commumterpafcantur cmtii mortales.non tamenjen-
noflri gloria ajfereda agatur,quA in ecclefiA ruina coUaberetur:quod fuspaternA eitn bonitatis ad omnes penienit , vtjibipropitium tjji
citm fieri nequeat,oportet ecclefiam ^pium vnumquemquevi£io- perfuafi.defalutefibi gratulentur. Htngulari itaquepriutlegiodi-
— ria tartdempottrii ^pulcherrimo triumpho tot humanA vitApu- gnaturfttos elecios guflandam iUis bonitatemfuamprAbens, vt ad^
qntts ^ clades claudere» ■_ gaudium^ iubilationemcoUigant animos. .
— 2 Vbinosadprecartdttmaceingimutfiinripfovejiibulovccttr- In lumine diuini vultus ambulant fideles.dum perfttafl peculia-
— rat dejperatio, vi ^ impetuperrumpere necejfe efl,nejlaccefcant a- riterfalutemfuam aDeo curari,in eius prouidentia fide acquiefciit.
nimi prorfufqtte deficiant,fed Deipromijftone freti non dubitent de Satisfupirque in Deo reperiunt fideles quo exultent ^ giormur.
eccleftA inflauratione Jperare qUA in Dei mifericordiis ^ veritate NuUa efl vera magnanimitas.nec vUavirtu4iiat,nifi quA vnitts
fundataefl. BeigratiAinnititur.
3 Nemolibereaperiet os ad laudandum Deum , nifiquicert}» is VirtusDeiiniuuandisfidelibusacfuflinendisJeperextatglo-
perJisaftK erit.etiam dtmfttis irafcitur , nunquam paternttm affe- riofa : idquein eum finem vt fidelesfui ojjicij memores^quod ftmt
£ium exuere. falui ^ integri.laudem Deo referant.
Nonminus eritfiabilitatis in Deifide,quam in ipfa c&lorum co- Dei beneuolentia pendet a mero eiu4 beneplacito.vnde fequitur,
fiftentia,quA ab omni mutatione efl immunis. fideles infolidum deuiclos ^ aftriBos ejfe Deo, quifola ^ gmtuita
4.f Faiderts Dei cum ecclefia caufa ^ origo in Dei beneplacito liberalitate ad profeqttendtimfuum auxilium inducitur.
ac elefHoikegratuitaftindata eft. ip Giupd de vmbratili regno 0> rege apropheta dicitur,memir(e -
Dattid rffgiA dignitatis intuitu vocatur Deiferuus : quia non te- rimtis proprieqttadrare in Chrifli psrfoniim , qui nobis dattn eft a
inerefeingejfit,fedvocationelegitimafietus,imperiumfibidiuini- patrefalutis cufios,vteius mamiprotegamur.CcUeriipiJ magijira-
ttM oblatum recepit. tus ^principes,quum vices Chrtftigerant in tcrris .populorum cly-
Nonpriuatim cum Dauide Dettt pepigit foedtts iUud gratuitum, peiejfe debent.
fed totumecclefiACorptiS infuturas Atates rcjpexit. Solidaenim 20 Giuumalijnafcanttirreges.quihAreditarioittrefucceduntpa-
throni Dauidici perpetuitas non potefl nifi in ChriSio reperiri. rentibus : alij creentur: alif vi £f manu potentiam Jibi acquirant:
6 SanBitasfacderis cumecclefia initieofirmior(^ confolatione Detisfuitauthorregniludaici.quiavocefuaDauidemelegit. '-■ --
pleimrefl , quod admirabili iUa diuindque nititur potentia quA a 21.22 ' Nihilfuit regium in Dauide,mfl quatenus atiteuertit eH
cM^btis cre.ituris agnofcitur ac celebratur. Deusfua gratia.
7. 8. 9 In c<ilis ipfis vnicus Deus emintt abfqtte focio.Et quanuis Serui nomen non meritum aliquod notat, fcd ad vocationem re-
it^ngelis refulgeat maior dignitas quam in aliis'creaturis,quA etia fertur.acfifanciret Detssfua authontate cim imperium:quod Ifd-
nos rapit infui admirationem , non tamen appropinquant Deo vt timumfuit procul dubio,quum Deo probatumfit.
ftta eminentia eum obfcurent,vei imperittm cum eo commtmeobti- Cuflos regniDauidici.cuius. author efl,Dem apparuit:ficurinon
nsant: imo trepidant £3" expattefcunt coram Dei maieftate , atque Jokt inchoatafua opera deferere,fed continuo progrefju perducere ad
fiinm
^■''^r!^" '"■'■' •W^'^ "
M
IN P S A L
fitum flnem. Et certe Chrifii veri Dauittis regnum Aternum erit,
teifeiuJfuDeiGahrideangelo.Luc.i. "^" ' . ^
2 J.2 4 Giuodpejfurdm regnum puffta eii Detu,vt Dmidisfuc-
cejfores exteris (if profanis regibu^ graue trihutum pendere foaiii
jinttcumpromijjionehic exprejfa nonpugnat:tjuiafatisfuit, accijis
regniopibftSimanere tamen radicem.vfquedumprodiret ChriHus,
in cuitu demum manujiabilefuit regnum. f
Ecclejta (qui. eft Chrijliregnum) grauiterpremitura tyranhis,
hareticis ^profanis hominihm , fed non dpprimitur , imo tandem
liherata exultat, dumChriftus virgaferrea ex^^ores iniquos, ^
opprejfores conterit.
ZS.26 Non tantum a principid DemfuA heneuolentia. fpecimen
inDauide exhtbuitfed eadem clementiam eftprofequutus.-quodad
totam Chrifti ecclefiam Jpetlat, vt nonfolhm in veftibulo , fed in
totofalutis tiojird cnrfu Dei honitas appareat.
Regnum DeifubDauide a mari vfquc ad Euphratem extenfum,
fuh Chrifto omnes terr& fines perringtt.
Z7. 28- Hac vnius tantitm regts in fjiundo.videlicet Dauidis ^
pofterorum,prArogatiuafuit,flium Dei vocari , quatenus videlicet
eorum vnufquifque Chrifti perfonajn adtempusfuftinuit. Vide
iJebr.i.^.
2P.30 HaclegeereBumeftaDeoregnumDauidis , vtimter-
numftabiliretur ^foederegratuito ^ tn meraDei ff-atiafundato.
Sedidconftarenonpotefi,donecadChriftumventumfuerit,inquo
demumreperietur ifta&ternitoi.
31.32.^3 <3}uia vtile eft hominihus caftigari Deiferulis, nonpro-
mittit Deus impunitatt quaalantur peccata.fed paternam mode-
rationem in poenis,vt vindictafummo iure non exigat,neque tan-
tUmleuihus deliHis.fedpeccatis quoque atrocibus veniampromit-
tit.Vnde coUigimus dum cooptantur homines a Deo , nonprotinus
txuere carnemfuam cum vitiis: fed oportere eos confugere ad com-
mune venii afylum in Dei mifericordia ohlatum. Neque vniuer-
falis defeiiio hic notatur.vt nihilpietatis maneat reftduU:fed qUia
interdumcontingitfdelesitaiugumexcutere, vt videripofitfuffa-
cattu in iUk Dei timf>r:ideo neceffe eftatrocihttspeccatis veniapro-
mitti.ne eos def^eratione obruat tales quiltbet lapfus. Interea obfer-
uandumeft.vbiDeusfe tranfgrefforibus propitium fore denuntiat,
qtti legemfuam violauerint,^mandataprofanauerint , confulto
odiofas iftas vocesproferre,vt nos in '^itiorum odium (jdeteftatiO'
ntm adducat,non autem aUiciat adpeccandum.lnfumma.quan-
uis non tmni expartegratia Dei rejpondeant fdeles , ideoque abdi-
catipnedignifint,Detts tamen iUis eritplacabilis.-quoniam coniun-
iia efi cumfoederepeccatorum remi0o.CAterttm,quia non adoptat
nos Detis vt impttnepeccemttsjnterponitur caftigatio.qua ofiendit
Dettsfihi odio effe peccata:^filiosfitos quidpromerttifint admo-
nens,ad refipifcentiam inuitat ^ hortatur.
34..3S Mtfericordia Dei ajidelibus non aufcrtur,dum irafcitur:
quia non definit amarequos vult effe correSios injdlutem.
Quod dicittmifericordiam non auferam ab eo , innture videtur,
nonnifi Chrifii reJpeSiunos Deo reconciliari, CJ" ex eofonte peten-
dam effejhem mifericordiA.
In eohonitas Dei cum ecclefiafoedtis in Chriflo ferientis elucet,
qtibd non modofirmumfoedtu iUudforepoUicetur .fedetiam quod
iuratfefoederatos fuos conferuaturum rte vanitate ftta dijfiuant,
vt hodie,quumpeccatanofira vfque in cdos ajcendant,tamen Dei
l'i31
V-M LXXXIX. "^^'■■■'■'
bonita4,CAbs tranfcendens,iUis eft fitperior.
36 RarA indulgentixfignum efl.qtibd dum nos ad.diffidentiam
procliues videtDominm.tam htmmiter iureiurando occurrit.&u)
minu4 excufationis nohis reftat.nifipromijjionemadeoprohefanit-
tam induhiafide ampleciimitr.quumDeusfalutis noflrAfiudio.di
vult nos verhoftto addiSios ejfe.ndminifuo nonparcat.
lufiurandum Dei efi irreuocabile.nec vUum efi in eo mutationls '
vel inconfiantiApericulum.
Forma iurandi ecUptica nos etiam docet , fohrte fumendum ejfe
Dei'nomen,ni temere ^audafier iudicium nohis accerfamusiquia
ahruptusfermo &fuffenfusJnfiarfiAni effe debet ad nos cohibedos.
■ 37.3S Giuumfol S Ittna etiam ntmc Utceant , quanuls extin:U
fitfinejperefiitutionts externa Dauidici regni dsgnitas : ideo ad
Chrifium veniedim efi.alioquiDetisinfuispromiJJisfMax videri
poffet. at hicfurculus ex trunco Ifaireipfa ojiendtt fidem optima>n
hts verhts conftitiffe. Vide lefaiam 9-&S3.Ierem.Z3.Luc.i.
5p.4.o.4J.4i,.45.44.4/.4tf Expoftulandi lihertas qua vtuntur
fideles, non alio tenditquam vtfe coram Deo exonerantes, dubtta-
tioni^JmpatientiArefifiant. Aliquoties autemproferunt inth>-^
diumquas caro ^finguisfuggerunttentationes, vt infirmitatem
quapremttntur mature Detts fubleuet.
^otquot accidunt clades,T0tide coUigttnt fideles infummts affli'
Bionibfts effefigna alienationis Dei : quopropitio totns mundus,
quicquid machinattts effet,ecclefiAflabUitate coueUere mn poterat.
Fideles quo liberiiis Deum appeUant defttispromijjts , eofortiits
luciantur cum diffidentia.^fe ad bene Jperandum animant.
47.4S-4P %uws infttmmis angoribws voces doloris profmdunt
pij.quanquamexcarnisfenfu voces iU&promanant.funt tamen cU
Jide coniun^A.
Omniafuntfalua Sf tutifftmafimulacferenaDeifaciesapparet.
Malaomniaexpeccatisproficifcuntur, quum fint irati Deifla-
geUa.
In huncfinem quufideles conditiflnt,vtin mundofruantur Dei
heneficentia,fequiturfrujlranafci.nifife iUis patrem Deus demon-
firet.Et quia hreuts eji vitA curfus.nifi benefacerefefiinetDeuSyCol-
ligunt nonfore ampliits locum vbi vita effluxerit.Hanc autem Dei
concefftone licentiam fibifumunt , vt Deumfuisprecihus adfefii-
nationem incitent:fimulque inijciuntfibi modefitAfrAnum.vtfe to
tos eim arhitriopermittant.
so Fideles coUigunt animum ex recordatione benejiciorum Deh
quemfciunt nonpoffe fui effe diJftmiUm : idebque non poffeaboleri
leneficentiam quam olimfidelibtts exhthuit , ©" in Chrifio regni
Dauidici Aterno hAredefanciuit.
si §ubgrauioreftiftatentatio , rideri patientiam noftram ah
impits ,,vt damnataDei fide nos in dej^erattonem prAcipitent : eo
paratiorfift Detts ad opem ferendam,ne tentationifuccumbantde-
biles animi.
sz Impij vocantur inimici IehouA,quia ecclefiant hofiiliterper"
fequendo,Deum(incuitisprote£iioneeft)violant.
Chrifti aduentum olim i^ hodie impij fubfannant:quia ecclepa
ab eopendentemaffliBam fif dereliiiam ejjc imaginantur.
S3 Fideles poftquamfuas qtterelas tn Deifinum effuderunt,tan-
quam oneregrauijfimo leuati,vel vt doloris . quifupereft acerbita-
tem leniant, confultb erumpunt in Deilaudes,^ hac rationeala-
criits^erantfalutem.
A R T I C V L I P R AE C I P T I.
j^BenignitasjVerkasjfis^Cqnftan^^^
cuae.
», De fdedcre Dei cum Eccle/ia in Dauide , quitypus
Chriftifuit.
|. Opera Dci i quibus & quomodo celebrentur>
4. Omnipotcntia,Iuftitia,Iudicia Dei.
5. Eccleuae felicitas in quo condftit.
4, De Dci reuelationibus variis.
7. De regno Chcifti^cuius regaum Dauidis typus fwc.
8. DcDeo patre,& de Deo filio.
9' Dauidis regnum quomodo confiderandura»'
10. ludiciaDei Ecclefiamfuamvintantis.
11. Impiorumprofperifuccefrusjvnde.
IX. DeiraDei.
ij. Deus quo fenfu Cd& abfcondcre , & quomodo reWr-
dari dicatur.
14 De vitaj noftra» fragilitate.
l;, DeChriftivcftigiis.
P R iE L E CT; H E N R. M O L L E R I
i'V,f! WUfVi'.''''A'L- ■
8ir
PSALMORVM DAVIDIS
L I B E R Q V A R T V S.
.: ARGVMENTVM PSALMI XC.
/ C Pfalmw conimEiHs efl cum pracedeme , non aham credo ob caufam , ejnam quod
de fragtlttate cjr fngacitate vitte hHmana ali^uanto proUxiks atc[ue emdentmsc^uam
prior chncionatur. Et vertfirhtle efl Mofenfumpta occafione aprAfentihm Arumnis (j-
miferiUi^uihfii in deferto multos iarn annos affljgehantur IfraeUtd, Pfalmmn hunc com~
pofuiffe,vt ejfet communis doUrina in hocpopulo , ^«^ afitdue defua infirmitate , de corn-
munthm Arumnis ^ miferiis generis humani , de hreuitate vita hummA , de^tie mortis
tyrarinide cemmonefa5li , pnmhm caufas horum malorum omnium confiderarent ^^de
veris ac falutaribu^remedtis cogitarent diUgentths. Namhactnparte do&rtnadiui-
ttitus patefaBa , ^«<e Ecclefi& proprta efl^ longe antecelUt huinanA fapientta ^cjua citrn vtdet hanc pr&flantem
naturam ohnoxiam ejfe morti, morbis ^ aUis infinitiscalamttattbusyprtmhm adfiuporem vfque miratur , aul
fieri pofiit vt tam prAFians natura-, tot cafihm ft) Arumnisiac mortt denijue ipfifit obnoxia : ^ cum veras cau-
fas ignoret,aUai procul ijUArit , velinfato ineuitabiU , vel in matcriA afiiduo fluxu : nonnulit etiam aUe^uanto
profaniores , vt catera omnia cjua eueniunt , ita Arumnas ^uogue c^ calamitates ad cafum referunt. His enim
verplexitatibta plenifunt philofophorum Uhri, De remediis vero adeo mhil tradtt phtlofophia vt maximam
fkpientiA ft) elo^uentiAfuApartem in deploratione communium rmferiartmfruflra con/umat, So /a autern do •
tlrina ccelefiis ^ veras caufas mortis , morhorum atque aUarum Arumnarum ofiendit, qt certa remedta mon-
firat tjUA c^. mntem ipjam toUunt , (^ Arumnas non tantum in prafentia mittgant :fed & in Aternum detnceps
gaudtum conuertunt,
Hdnc igitur doBrinam , ^«/^ famtUariter notam efle (^extare in ecclefia necejfe efiy Mofes hoc breui car-
minecompUBitm. Primumenimdemtferiis^frJftgacitatevitA humanAverhafaElurta-, ita illuflrtbHs figuris
^ fimiUtudinibus in eittsrei dejcriptione vtitur,vt nu/iui apud phtlofophos orator hac inparteeurnfuperet.
Pofiea veroextraphiiofophiam egrejfus veras Qj principales caufas horum malorum commemorat , <^uas dtcit
efie peccatageneris humani , tam occuUa ^uam ^UApalamfiuntiaut ^ua conJcienttA cuiuf^ue nota fimt , e^uihus
"Deus offienfns genus humanum morti ^ aUjs &rumnis ac calamitatihus fuhiecerit, Sed ptia nonjatis eji mala
fua (^ horum cattfas nojfe (ea enim cogitatio nonfoUtm non lenit dolores yfedgrauiores efficit-, prAjertim fi ex-
ternA calarnitates iBas cogitationes exacuant:(jr nifimature remedium adhtheaturihomtnem in Aternam rnor-
tem (^ exitium demergit) id»o initiofiatim antetjuam malortm mentionem vllam Jaciat,remedtum ofiendit,in
^uo ac^uiejcere piorum menteSi^tiottes his cogitatienibus cruciantur,deheant. Id vero ex promifUontbus diut-
nituspatefdBis petitur:in (juibus Deus ofltnditfe ex genere humano fihi coetum aUcjuem deUgere -iqttem pecn-
Uari amore compleBatur ,ejuem Uberare a peccato , a morte (^ CAteris calamitattbuSiCjuem defendere ^ tueriy
^uem/^ue Aterna iufiitta acvita ornare veltt. HACConfolatio cjuia efficacifiima efi adfedandos piorum dolores,
mox initio pfalmi hreuibus verbis recitatur , ft) adijcitur hreuis Eptcureorum rejutatioj^ui cafu nafci (^- inter-
iregenus humanum,omnid<jue voUti (fr ferri temere in hoc mundo exifiimant.
Sed cjuia afiidue in vita exerceri hancdoUrinam attjue ita animis infigi, vt ad vfum ttansferri pcfiit , ne-
cejfe efliJdeoypofi^uam deftigacitatevitA (§rreU<^uis miferiisgeneris humaniiac de harurn caufiis concionatus
' efltmox petitjuum (jy aUorum corfieBi sd diUgentem (jr af^tduam confideratimem harum rerum : ne exemplo
impi(& i^ profanAmuUitudinisjiram c^ iudicium Deiridendo ©^ contemnendo,fua fihifiuUttia intertntm ac-
cerfat, Deinde , cjuia nujquam nifi in Dei ergafe beneuolentia ^fduore,in angufiits(jr mortis metupofitus a-
nimus ac^uiefcere potefl,petitvtin prAfentihus calamitatihus cjuihus populus erat oppreffus , Deus amorisfui
fenfu corda piorum exhilarett ^uo dolores depeccato^Tmrte ^ &rumnis fuis faciUus vtncant (^fuperentt &>re-
Ut^uum vitafu£ cttrfitm deinceps feUciter peragant. Atque itafuo exemplo monet,fidei in his exercitits adtun-
gendam ejfe afiiduam imocationemy ^ua fibiremittipeccata,Je^ueJenfiifauorisdiuinirurJits exhtlararipe-
tat. Hac enim vnica re,fide JciUcet accjttiefcente in verbo promtfiionis,(jr inuocatione ((^ua vox efifidei afiidue
clamantis)fedantur in ammis piorum, (jr extinguutur illi tttmultus c^ trifies dolores,qut maximam partemge-
neris humani in Aternam de^erationern & mortem prAcipitant,
Oratio Mofis viri Dei. <:um a Dauide tum ab aliis compofitos.-qnorum tamen in hf-
n t't l Pr J ' ftoriisracris,vbiresgeft*rccitanriir,niiIJafomcntio. Horu
^ J ^" autoritatem fieleuarehoc Auguftmiargumento velimus,
•p Xiftimant nonnuUi , inter quos & Auguftinus eft , pfal- vix vnus atque altcr Dauidi erit rehnquendus.Ciimque Mo-
X^mum hunc non elTe compofitum ^Mofe : quia non re- fen hoc loco nominet virum Dei , fatis apparet ,eum , quif-
periatur in eius hiftoria, ncc inter cantica ab ipfo confcripta quis pfalmos collcgit & in ordinem digefiit,hac ipfa defcd-
reponatur. Idc6que pcr Mofen quidam intcHigunt fihos ptionc Mofen illum qm" pra^cipuus in hoc populo propheta
Mofe,hoc eft, lleuitas,quorum munus erat deeantare pfal- & doftor fuit,notare,eiiifque mentione coaciliarc autorita-
mosintemplo. Sedquantumtribuendumfithuicconieftu- tcm huic carmini adpoftcrosvoluifle. Vimmenm Deino-
Ta»,iudiccnt alij.Ego cur titulum immutem caufla non habeo. minat : quia peculiaribus i Deo donis orn^us , & ad fingu-
Vidco enim cooiplures pfalmos in hunc librii cfle conieftos lare munus vocatus fuie.
I Domfne
WtT^
PSAL
^* I Domine , hatitaculum fuifti nobis in sc-'
ncratione&gcneratione. ^ # i\
Antcqiiiam de mifcriis generis huniant concionetnr,co|i-
folationcmpKEmittit, quia fidelimii animos munit , ne co-
gitationcperpetuarummiferiaru ac mortis j cui obnoxium
eftgenushuaianujindubitationes Epicur^as maximg mul-
titudinis excmplo,aut defperationem incidant. Eaque coni-
inonefaftione illo tempore inprimis erat opus , cum vidis-
retMofespopulumlfracliticumaliquot feculoru triftirer-
uitutcquam perpeflus erat in itgypto j & prajftsntibus mife-
tiis,quibus in deferto multos iam annos confitiebaturjpro-
pemodumeo dclabivtde promiffionibusfaftlsmukicrabi-
tare inciperenttnonnulli,tanquam defperatafua faIute,om-
nempietatem&religionem exanimoeiicercnt: fibi etiam
crefcere quotidie diffiCultates,aerumnas & periculaex mul-
titudinisprofanicate ac petulantia, &nonnullorum dolore
cerneret.Nonenimdubiumeft, quiii quemadmodummulti
expopulo.cumfefruftraoberrarein defcrto tot annos , &
miferiis infinitisobiici cernerent , fxpe tumultuati funt, &
aduerfus Mofeninfurrexerunt: ita alij modeftiores , in qui-
bus pictatis aliquid reliquum fuit , fsepe de veritate promif-
fionum diuinarum inter fe di/putarint, fetjue & alios his dif
purationibus fatigarinc.Horum igiturydubitationibus vt oc- "
currat , initio ftatim confolatiouem-firmam & folidam tra-
dit,qu»huiufinodi dubitatiombus opponi queat ,& quo-
modo promiffio fafta intelligrdebeat,o(tendit. Et quia pfaU
mum ad formam precarionis fcribere voluit,ideo fententiam
hanc ita cxponit , vt ad fequentes preces fit accommodata.
I)omme,in(\[iit,tufuiJii»obishahita:ulum',Sic.q\x3,(i dicerer.E-
tiamfioberramus in deferto, & vagamur inccrtis fedibus^,
perpetuisperumnis&pciicLilis expofiti, mulfietiam exno-
bis quotidie communihominumfortepercunt & moriun-
tur : tamen tu Donifne es noftrum habitaculum , ficut fuiili
patnbusnoftris:(iegimusenimfub taopt^efidio muniti tua
gratia &fauQi:e,tanquamfirmo propugnaculornec propter-r
ea fit irritft promirfio, etiamfi ad tcmpus communes xrum-
/nx nobis fint ferehdas. Nam.quemadmodumfemper fuifti
noftris maioribus , hoc eft.Kcclefise inde vfque ab initio gc-
nerishilmani ,tutum receptaculum & prxfidium aduerfus
oniniamala & calamitates:ita deincep>,iuxtapromiffioncm,
nondeferesnos, necpatierisnos ragarihic fine tuopraifi-
dio. Id vei:6 fi nobis paratum fit,noh fumus foliciti quomo-
do ditiones & vrbes occupemus, in quibus habitarc commo-
de.& cxtera, qua; ad vitam ac valetudinem tueiidam necef-
faria funt,comparare liceat. Nam etiam exulantibus,& nul-
lam certam fedcm tenetibus,vthaftenus fuifti, ita dcinceps
cris habitaculum:peregrinantibus tu eris diuerforium:peri-
clitantibustu eris arx & munitio: efurientibus cu profpicics
decibo&potu,&c.
Ha»c omnia compleftitur ciim dicit,r« es hMtaculum nobls .
Eaenim ad commodam habitationem requiruntur omnia.
Et ciim ziAit in generatione ^generatiorK^^^icu^pcr^cmofxii
fimilem efTe^atqueita gubernare fuamecclefiamoftendit,
vt fi aliisrebusexternis,vidu,habitatione,defenfione,iIIaad
tcmpus deftituatur : ipfe tamen vnus piis fufficiat , quo ade-
pto nihil amplius requirere aut defiderarc debeant. Hxc
confolatio omnibus tentationibusoppanenda eft.Nam ne-
que mors , neque ca»tera; calamitates frangere animos pof-
funt, fi perfuafum habeamus, quicquid foris accidat , tutum
nos habere ad Deum receptum, eiufque prsefidio , aduerfus
omnis generis mala nos fatis probe munitoseffe.
Nomine habitacuU videturMofcs alludcrc ad tabernaculu,
quod tunc voce & mandato Deiin populo conftitutum , tc-
ftimonium & fymbolum erat prjefentise & fauoris diuini , vt
quoties illud afpiccrent fanfti , totics de Dei crgafe amore
& praefentia fierent certiores.Etfi autem magnum beneficiii
erat,hoc externo fymbolo confirmari promiffionem deaf^.
fiilua Dei pra:fentia:tamen affirmat Mofes,ctiam antequani
vifibilcillud fymbolumoculispiorumproponeretur, Defi
fuifle patribus ipforumhabitaculum,ita vt illi reipfanon mi-
nus quamqui tuncin deferto viuebant,fentircntfelatere
fub vnibris alarum Dei , eoque protegente fe tutos & inco-
lumeseflTe.Carebatigitur fymbolo illo patres ante eduftio-
nem populi ex ^gypto, retamenipfa non minus frueban-
tur quam hi, quibus propofitum erat fymbolum. Atque ita
DcuS apud Ezechielcm cap.io.dicit, fe his qui in exilium vl-
tro conceflerant,& quibus cxteri illudentes dicebanc, Pro-
cul difcedite a lehoua, vel 5 fanftuario^nobis data eft terra
in ha»reditatcm:fe fore illisin fanauarium paruum,vt etiamfi
fplendidum & magnificum illud templum Hierofolymita-
num,quod vifibile fignum & pignus erat pra^fentiai Dei, non
habcant in confpedu.re tanien ipfa non deftituantur.
H«c doftdna vtilem habct conUiionefaftionem Sc confo-
^m
814. ;
latjoncnai, necef|ariam iis quijrCtehtiVyfanlii^e hoftiuni vi-'
uere us in locis non DdflTunt, vbi pubhcum eft doarin.e fa-
crar minifterium , & facramenta fetuhdiJtm inftimtionem di-
uinam adminiftrantur.
EfTiphafis autem ett in pronomine »0^«, hon negligpnd».
Jtoquftur enira de populo Dei:non de his qui funt cxtra ec- '
clefiam,aut qui eam oppugnant.
z Antequam nionies nafccrentur & formares
terram & orbem : $C a feculo vlquc in feculum tu es
Peus,
5 Quiredigis homincmiadniliiIum.-& dixifti,
reuertimini fili) horoinum.
Poftqnam dc vera & neceflliria confolatione dixie.quse op-
poneda fit illis animorum dubij:ationibus,quibus animi pio,-
rum.dum vident ecclefiam fubifcftam eflfc cruci , & variis ae-
rumnis frafti incipiunt dubitare de veritate promiffionuni
diuinarum: nunc etiam ad refutandoisillos fe conuertit, qm'
omnia fieri cafii in rebus hunianis exiftimant , eo quod vi-
dent tot morbisjtot ^rumnis, & tandemmorrigenus humi^-
num eflTe obnoxium- quales extant mult« fcntentix apud B-
piciireos. Brutus vidus ab Antonio exclamat, qu^cunque d«
virtute difputantur, meras eire nu?as,quia fortuna domine-
tur in rebus huin3nis:& noti funt Grgci verficyli:
Et Lucanus exclamat:
Siue nihilpofitum efi.fedfors inceria vagatuf,
Fertque refertque vices, ^ habent mortalia cafum.
His Epicureorum impi is vocibus opponit hos duos ver-
fus, in quibus affirmat,'non cafu volui res humanas.nec for*
tuito id accidcre , vt /ubindealj/ moriantur, alij nafcantur:
fed Deum , qui ab xcerno fir,gubernarereshumanas , eiuf-
que confilio & voluntate hommes & interire & nafci.
Hf c f umma eft horum duorum vcrfuum. In mundo qui-
dem,inquit , vidcntur omniafiibicda variismutationumvi-
cibus, fed vnus tamcn Dcus cft , qui antequam mundus con-
deretur,crat:&hiceft,quiin x-rernu Deus eft,hoceft, quino
folum non mutatur . fed qui omnia pro fua fapientia & iu-
ftitia gubcrnat in hocmundo, nec quicquam permittit cafui
& fortuna:. Id cnim fignificat Dcum efle, videlicet hon fo-
Iiim exemptuin efle ab illa lcjje mutabilitatis , cui crcaturac
funt fubieftie,atque idco parpetuo fui fimilemefle:fed etiam
fuo confilio moderari illas mutationes irt rebus credtis, qux
cafu ab aliis fieri iudicantur. Qyod igitur n^nc rtoriuntuc
homi nes, nunc nafcuntur , & quod tanta eft rcrum omnium
viciffiudojid fit Deo volente& mandauce.
PrimuuT autem womm^tmorites.^o^czterram per epitafin,
quafi dicat, non modo ante montes, fcd ante ipfam terram,
ex qua montcs funt. Diftione orbts omnia condita comple-
dens intelligit.
Conuertis feu facis reuerti hominemadcontritionemfeu
rem minutiffimam, id eft,Tu es qui redigis homincm in pul*
ucrenrngt^ enim mQritur.cafu,
Refpicitautem hacforma loquendiad illumfermonem
Gen. 3. vbi ad Adam poft lapfum dicit Deus , Puluis es & in
puluerem rcuerreris. Qria? vcrba non Ad^ tantum:fed toc!
generi humano difta cflc, acque his quafi legem certam mo-
riendi nobis fixamefle fignificat prophcta. Non temere
autemvciturvocabulo V?UN. Faftum eft enim hocnomen
a variismiferiis.morbis&morte , quibus fubieduseftho-
mo. Nam verbum vnde deducitur, fignificatxgrotarele-
thaliter , ita vt de vita aut recupcranda fanitatc fic defpera-
cum. Homo igicur obnoxius peccato & m*orci nihil aliud cft
quam homo aliquis grauiffimo & infanabilimorbolabo-
rans. Icaque , ciim de miferiis & fragilicate huius yita: elfet
di(fturus,commode hoc vocabulo vtit^ir.,
Et dicisyReuertimini flij hominurn] Id cft, QHod alij rurfus
hafcutur qui in dcmortuorum locumfuccedant,hoc fit te iu-
bcnte: vt nihil hic rribuendum fit ca/iii aut forruna;. Quod
igitur breu's eft vira hominum , & multis miferiis obnoxiaj
quodque perpetua» vices funt nafccndi & moriendi , hoc vni
prouidentia» diuma* adfcribcndum cft.
NonnuIIi a»)»)-oe<«»c de fpirituali mortificarione&iufti-
ficatione verfum interpretantur. Deusprimum mortificati
deinde viuificat,vt dicitur i.Sam.i. <^'r;rcuslegit: (AMmmrfi-
4HC «53p»7nB». Nam nomen ^Nexprascedehtcvcrfu huc tra-
xit;& pro *7N el leglc "^N al.
4 Quiaiiiille anniinoculis tuis tanqnamdics
heftcrnuSjquandoprsereriit: & [tan^uam'\ vigilii
in no<5te.
lam defccndit ad commcrriorationem & qucrelam de fraJ
gilitatc 84 fugacitatg vitse hiiolAUvt : Sc iti hac defctipcidHe^
jw|jp|miiwi|i,i,
axxx admodum luculenta eft
iimtaxat&reprehendit VVerbmn 0
f^LE
8i(
^W^^IfffW
prujiurp taxat « reprehendit
qui in longf uitate vitae feli-
f! nonnulli verbo crefcendi reddideruntrqua-
fi lioc velit , herbas maneexorientes liiccrefcere fubinde &
ftultamhominumopimoncni,4u..».v,^.^^^^^ viresacquirere,donecrurfusconcidant&enioriantm:. Sed
citatemhommumpofitame(reextftimat.homi^^^^^^^^^ quiav«bumHebr^ummutationemproprie,velftatus, vel
conditionis ,velhabitus,autlocifignificat , &prophet?v-
trumquegenusinteritus, naturalisicilicet&violcnti , de-
fcriberc voluit,nialui reddeie verbo mutandi, quod vel dc
marcore intelligi poteft, vel certe fi id non placeat,quodjad
ortum folis in fforem fe iuduit. Nam h«c quoque mut^io
eft, de <^iia verbum Hebr^um non male inteliigicitr , quan-
quamfi exafte conliderare velis,h*c mutatio iam verbo Y'lf
fitexpreffa, quod Hebraeis eft florere. Vhde Zizaniumcft
faftum. :
Qapniam dcdciiyius [confumimur'] ia ira tua:
tioremforepr*dicant,fiadmilleannos .
vitamfuampoflk. Indccnimillacrcbravota&gratulat o^^
nes de longsuftatc apud poetas, vt apud luuehalem Sat.io.
Feltxheummiiim^MpertotfecuUm(^rte»i
I)ifiulit.atquefuos cum dextra comput»t mnos.
De Neftore Rc loqviens.Et notus ?ft Gixcus fenarms:
Huic ftulta? perfiiafioni, qu? dolorem de fugacitate vitx in
hominibus auget. opponit Mofes hanc fentcntuim: MfUe
apud tefuntficut dies f »«*.Itaque etiamfi quis ad miue-
« n«n„in vifam nrotraheret , totum illud tempijs apud
in
fimum annum vitam protraherct
re non loneius effct quam fi vnum dicm vixiflet. Quarefru- ^ ip furore t«o conftcrnati fumus
ftralongavitse fpatiaexpetimus.Na«ifiuedmvmas atqucin .-^_ .-_. .. ...„.:-. „. _.:.__::. ..:.
longumtempus annos protraha. , fiue breu. h'nc difcedas,
coram Deo fUa res difcrimen ni.Ilu par.t: nec coUocat Deus
noftram beatitudincm in longar^litate vitxmhocmundo.
fedinaliavitalongeprafftantiore.
Et tanquam •vigiUa ] Corrigit phus membmm m.rabiU ex-
tenuationcDicit enimtotum vkx humanx fpatmm> etiamfi
qu^mlongiftimumfit , &admille annospert.ngat. apud
Deumseftimarinontantumprovnodie, qui lam pra?teriit:
fed vix quartam noftis partem a»quare. Noftes enim in qua- ralis^vt plantis & pecudibus: fed aliunde accenit. Hic igituc
tuor vi<^ilias diftribuebantur , quarum fingulse ternis horis difputantphilofophi. Qusrunt enim qu^ caufa fit mortis:
conftabant. Bt quidem vocabulo noftis fignificat res hu- cumquidem noncontemnendaimmortalitatisargumentain
manas in hac vita inuolutas eflc multis tenebris , erroribus,
pcriculis.terroribus & doloribus.
Alij fimpliciter ad arternitatemDei hanc fentcntiam ac-
commodant.quam verfu feCundo brcuitati huius vita» oppo-
nerc videtur: vt intelhgas,mille annos apud Deum rcputari
Poftquamde fugacitate & miferiis vit» humana» nonnihjjl
dixit : iam ad caufas rnortis & calamitatum cxplicandas ic-
cedit. Atque adco hic rurfiis difcrimcn doftrinx ca»lellis &
philofophia» confpicitur. Philofbphia enim ita fcre difpu.
tatdemortehominis , vtnbndifcernateamamortcpecu-
dum aut putrefaftione plantarum , qux naturaliter ht deS-
ciente humido radicah,& cxtinftocalore natiuo.Scd homi-
nu natura ita condieaeft vt eiret immortalis.Eft eniiu homo
creatus ad imaginem Dei. non igitur mors crt homini natu-
naturaextenc.
Refpondet prophera, cauffam principalcm non eflc quar-
rendam in matcria authumorum vitio , aut in dcfeftu na-
turaliscaloris : fed quodDeusoftenfushominum pcccatis,
fubiecerit hanc natura morti & alifs infinitis calamitacibus.
pro vna die,aut etiam tribiis horis, fi fcilicet cum sEternitate Peccata igitijr noffra cauflg funt, qua: hac deftruftionem at-
Dei conferantur. Qua! fententia codem redit cum priore. tulerunt. Ideo inquit, In ira tua d^cimus, quant fcilicet pro-
Si cnim mille anni ad aeternitatem coUatijvix pro trium ho- uocauimus peccatis noftris.vr verfu fcquente dicitur. Con-
rarumfpatiohabendi fiint : quideftquodtantoperelonga fternaii fumus, ideft,metumortiscruciamur&conficimur.
vitx fpacia exigere in terris cupimus? & non potius ad illam Hunc cnim metum perpetuo circumferimus nobifcuni, & ad
vitam, que finem habitura non eft, rcfpicimus? Ettamcn raentione mortiscohorrefcimus,iuxtaillud, O mors, quain
tam ftolida eft ratio humana vt in ccntuJh annis,fi hos attiu- amara cft memoria tui.Sirac. 41.
}J Pofuifli iniquitates noftras in confpedu tuo;
occulta peccatanoftra ad lumea vultustui.
Explicat priorem fcntentiain. Nam ne quis exiftimet ira
hanc Dei temcre aduerfus gcnus humanum efle concc-
ptam, idcoque Deum tanquam iniuftum iudicem aut tyran-
num accufet , qui naturam humanam trifti morti fiibicftain
fine caufa deftruat; vel ctiam hanc poenam Iiominum pccca-
tisimpofica ridcat & contemnat( quoruin alcerutrum f<?ni-
per faciunt hominesnonintcllipcntesdoftrinam ccclefi.c,
& non renati ) affirmat Dcum habere caufam iuftam & gra-
ucm,cur tantopere nobis fuccenfe.u, vt uaturam hunmnani,
quam ad immortalitatem condidcrar, morti dcinde lubi-jce-
rit.Qiiia cu Deusfit,atque adco iuftusiudex.non nep.lit^it il-
Ja pcccata noftra,quafi nuUa hiscontumelia aut iniuria affici
atur.vt fomnianthomines Epicurf;:fed ponitea incofpcftu
fuo.atquc ad rationes fcu ad c?.lculum ca reuocat , iuft<Sque
iudicio ea examinans peenis afficit. Hinc igitur onines cala-
mitates , xrumng &morsipfain gencrehumano vagantur.
Nec tantum cxterna dclifta , quai cuiufque confcicnti,? no-
ta funt, & ab omnibus iudicari poffunt, Dcus punit : fed ctii
occultajqux vel non intcUiguntur ( dclifta cnim quis intel-
ligit?vt alibi in pfal.dicitur ) velncgliguntur a fccuris &ti-
niorc Dei vacuis:vcl etiam iudicantur fccrcta cfle, ncc cerni
abaliis:vel ctiam quar mirahypocrifi palliantur & tcpuntur.
Omnia cniin h^c comprchcftdit vocabulo tTDVa^^jjquod
Chaldxus & alij.vt & fupra pfalmo pr^cedentc , adolcfcen-
tias vertcrunt, & delifta iuuentutis eo norari exHHmant.Sed
ea interprcratio fcntentiam hoc loco dcprauat.Per antithc-
fin enim opponitpeccata occulta lamini vultus Dei , qund
omnia ccrnit & risuclat etiam abftrufiffims; vt nitUa hic hy-
pocrifis, nuUa fecuritas.nullus contcmp-rus nonvnis diuini
.effugere iudicium Dei poffit.Grxcus CZD^OiS;; rcddidit J <«('««»
ii(iff!'. fortequia legit aSlp.
9 Ideo onuies dies noftri tranfiuerunt [abcivit J
in indignationc tuatconfumimus annos noflrcs ve-
iut fermonem.
Concludit hanc doftrinam de caufiscalamitatum & mor-
tisin generc humano ( nam ''3 hoc loco.vt in alits multis,il-
latiua particula eft ) & rurfus alio fimili fententiam amplifi-
cat. Comparat enimbreuitatemvitf human^fcrmoni ho-
pror{iisnoncon£rruitcumHcbra»o. Ex CZ3nOnT enim no- minum.qui fcil. tantiim cftquando fit &profertur: prolatus
men fecitcum afhxo.fortaffis exiftimans efle ami &pro naw vero mox inaere fua fpontc cuanefcit , &: vt nihil in co fir-
1 cgit CD^J'\y. mum eft aut durabile : ita nunquam dcinde rcuocari poreft.
Talis
gere poIfit,fummam felicitatem ponat
5 Ahti^is coh[di/al?ieosfitctstant^Hammmhimi
*vel ifacis eos cnmimjfetu cfHodam ruere ] fomniuni
funt:manc,tanquam hcrb.i[f«<<Jnuitatur.
C Mane cfflorefcit & mucatur:ad vefperum
cxcinditur & arcfcit.
Confirmat priorem fcntentiam aliistribus fimilitudinibus.
Primum comparatvitam humanamaquarumnK)Ii , qiigex
inundatione crefccns magno impcturapitur& dcfluit , vt
paulo poft nullum eius veftigium apparear. Ein menfch (fa-
get er)ijl vvie e:n vvajferfiro der gefchvvinde verfcheuH. Aqua
inddans longe lat(?quc agros compIcr,& magnum tcrrx fpa-
tiumoccupat, fedantequam rcfpicias, vniucrfaillaaquarum
molcs defluxit: ita homincs intcrdum crefcunt potentia, oc-
- cupantagros & ditiones, quarum poflefTione tument &fu-
pcrbiunt : fed momcnto citiiis omnis illafupcxbia cum ex-
tremohalituin aurasabit. _
Sccuhdo 'mqnkfomniumfitnt.Qua fimilitudine non foliim
breuitatem ,Ted & vanitatem vicar humana» ob oculos ponit.
Kihilcftcnimfugacius& vaniusfomnio : ofteruntfc inrcr-
dumdQrmientibus imagines dc rebus magnis acfplcndidis,
&dcIeftantdormiehtcm , ficutpifcatorapud Theocritum
fomniat fe capere aureiim pifccm: fed quia nihil folidi fub-
cft fubhacimagine,'mox excufTo^fomno cuancfcit & fomniil
& res qua: per fomnium dormienti crant oblatx. Itaquc &
Pindarus acccpta haud dubie a patribus hac fentcntia , dixit
homines.efle«<)m.'^iof uc nffLfffxni oM^.Et Theognis: «V iyiyo;^d-
tinylyrtrtiucrmpotitf. Et Arifton brcuitatcm vita?hijimang
dcplorans inquit : illius exigui tcmporis & vic^, quod nobis
datur, i^r ojnoy oTo» nymUo vi Sfjjn a<pmifm , fomnun? tanquam
veftigalium colleftorcm dimidium auferrc.
Mane quafi herba mutatur ] Tertia fimili tudo fumitur ab
herbis fubiro flacccfcetibus.MuItae cnim herb?qu§ mane flo-
rebant,drca mcridiem cum folisa-ftu vruntui: , fijbito extra-
fto fucco flaccefcunt:ita multi in ipfoastatis flore,mortc im-
' matura cxtinn;nutur: pleriqjctiam violenta mortc percuar.
Idquod fexto vcrfu fignificat, cufn d'cit hcrbas non tantum
marcefccrc fua fponte : fed etiam falce refcdlas exarefcere.
Grccus quintum verfum ita reddidit : t» «?«Ay«'i<je7w «tJitS» t-m
•"«TWjquaipro nihilohab^ntur , eorum anni erunt : quod
ipp
w^mFmm-
Talis igltur cft vita humanji , quae difto citius euanefcit, &
ycflac irreiiocabilis anaus. Nec tantutn in genere ita concio-
.natur Mofes : fei fimul ad fui teniporis & populi niiferias re-
fpicit. Ciiin enim vagarenturIfracIita:indererio annos totos
<iuadraginta, & multi quotidie ex populoperircnt, miraban-
f ur landi, qui fierct vcpopulus, cui tcrra Canaan in hzredi-
tatem iamiiudu eratproniifla, & qui tctinfignibus miracuhs
exiEgypto eflet cduftus.nUnc timen ita mifere in deferto c6-
lumereturfame,fitijpelle, &aliis calanvitatibus. Howmco-
gitationibjas autvocibus obftreperis nonnullorum occurrens,
inquit, In indignatione tranfeunt dies noftrijquafi dicaf.Pec-
caci noftrafaciunt i]u6dtantaeftfugacitasvit»,&qu6dfub-
inde hiulti ex nobis moriuntur.
ji)w]nominac tempus vitae Imnian^.quoddiebus com-
prenendicsir, vel plunbus vel paucioribus inclufum. nJrt
alij cogicationcm vertcrunt , vc congruat cum illo theo-
gnidis;
10 in tlicbus aniioiuiu nulborum rcptuagin
Ua anni , 6: ii ui ion\n\dm\[n\s(pr(iiia/efientiu)octo-
gnita anni : <i:x: fupcrbia ( altitiidoifr.ajhfUia) co-
i\x\\\{id eJh(jnod e^i pricfiufittfimnm tn his) iaboi(^yi)
vx doioi :L]uia auciiuui(<«/'r/^////r)tcitinanttrj&. auo-
Janius.
Locutio eft fimilis ci qux eft pfalmo prxcedcnte,verru ter-
tio,viide rcquire.
Redit adgencralcm doflrinam de breuitate vitdc huma-
n2::&nequisrpatiuiii illud vitae liumanxlaud.indo nimiiim
cx.iggercc, vclolcnt qui huicvita: plus nimio (unt addifti,
dicic , etiamfi quis ad lonijaniaecateni perueniat : tamen pcr-
petuis mifenis & laboribus is conficitur,vt mortifimilior
quam vicxvidcripolfic: & con^ruit huc veilusEuripidisin
Alccllidc,
O' ]8i5. ihtfyiat cti C('@-,<t W^* av(jnfa^.
Cum autcm inquit, ipacium vitae hum.injE cflc 70. vel 80.
aniiorum,loquitur dcc Jinmuni rationccius temporis. Non-
nulli enim inccrdum vlcr.i 100. annos vitam cxtendunt : (ed
maximxpartrs honiinum vita non cxtedicur vlcra annos 80.
Idcoficloquitur.
Prxuale ccntiam fcu fortitudines videturappellareboni-
tatem complexionis,& vigorem corporiy.
Superbta\ Id cft,pra»ftantia,qu;i lc iiingnifif e iaftant homi-
nes. Ita vero vidcturnominare iuuciitutcm i"euA//ico3etatis.
Eaenim3etasmaximeflt)ridaert:valetrobore,viribus corpo-
ris, confilio in rebus agendis. Ec tamen inquicji.anc ipfam a:-
iatem implicari m ulds ciiris,inoieftiis,xgricudinibus,doIori-
busrnecpofleeffugcrc omiiia iftcommoda& anxiecaccs, qui-
bus vitahominum^obnoxi.i elh
Pucritia per lc ipla eft mifcra , qux vtproptcr imbeeillita-
tem in ignorationc omnium rerum verlatur: ita femperindi,
gct alieno c6filio,auxiiio & prxfidio.Sencdusvcro ipla mor-
bus cft^vt dicitur in proucrbio.Ica iiulla pars viiie carec mole-
ftia & labore.
Alij red^unt, Vberius eorum, id eft, quod cft vlcra 80. an-
nos,qu6dqueexcedic Iisc fpacia autcerminos.
Racio,quiecltiii poftremo membro,relpicitadiudiciaho-
minum, quifelicitatem vicae huinanac non omnino nuJlanl
efleexiltimant.fed valde hanc commendant,&decaglo-
riaiitur ac fuperbiunt.His refpondet pe/C conceIHone,Etia'mfi
hoc denij&concedam efle aliquam vitx luimanje felicitatem:
camen illa fubito abripitur , & in dolorem conucrcitur .- imo
nos fimul cum ipfa auolam us , & praicipiti curfu & volatu ad
mortem ferimur. Itaque agnofcenda erat vita? noftrx fugaci-
tas , miferia & dolor , & antmi harum rerum cogitationc ad
morcem prsBparandi; non exaggeranda pricftaiitu vicae ad fu-
pcrbiam & fecuricacem noftram alendam.
u QjJJs cognorcit potentiahi [ vini ] irse tux : &
[4«;]fecurtdum timorcm tui iram cuani.? , '.'.,.'.
Subiicit triftem querelam de fecuritate hominum , qui
nec miferias fuas faiis agnolcunt , nec de caufis harum cogi-
tant , vt dcbenc : mulco miniis remedia commoda & falucaria
qu3erunt,quibusha»c malatollantur: fcdcscci&amentes ri-
dent & contemnunt omnes conciones de ira Dci aduerfus
pcccatum , de iudicio fecucuro & de poenis ajtcmis , tanquam
maniaterriculamenta& anilesfabulas,atqueinrcrim feciiri
iiidulgent fuis cupiditatibus. Miferiie quidem tanta? funt &
tam graues afruriinx , qu^e nos de ira & iudicio diuino merir6
commonefacere debcbant:fed tancus eft ftupor meiicium hu-
manarum , vt nec plagis excirencur ad confideradonem luo-
ruin malorum,veIcau(aruntvndeh2cmalaprouenianc. Ica-
que exclamai Mofes, Quis agnofcitpotcntiatri ira; tu3B?quafi
:.../;^;^
dicat.tanta eft hominum catcitas & ftupor, v t fua ipfi mala no
agnofcant,& volcntes ipfi in fuas cladcs ruant.Si cnim de ca-
larnita.tibus fuis, & harum caufiscogitarent ,fierinon pofTct
quin excitarentur ad curai^i vitandi lapfus & peccata, & ani-
niQs ad qua*renda remedia conuerterent,& ^vt ipfe fequente
verfu loquitur) cor ad fapientiam adducerent.
Secundkmtimoremtuum iramtuam} Hoc membrum non
eodem modo exponunt incerpretes , nec libet omnes refcrre
fententian plerique enim procul difcedunr ab orationis con-
textu,& fententias minium diuellunt .- paucas tamen recen-
febo. Mihi fencentia fimpliciflima videtur hajc. Quis eft qui
Jta agnofcat if am tuam , vt tantum quantum dcbet tc tuneat?
vcl.vt timor nominis tui rcfijondcat irat tu»? Nam timoV Dci
hoc loco nihil aliud fignificat quam eam reuerentiam quar
Deo debetur in agnofccnda ipfius ira & iudiclo ad uertus pec-
cata, & in prxftanda humilitaccdebica, & patientiain quali-
betcaftigatione.Si i^itur verbum cuminterrogatione ex pr^-
ce.Ience membro repetatur , erit meo iudicid plana fcutcntia .
Qnis cognofcir iram tuam iuxta timorem tui? hoccft,(ecun-
diim illum timorem quotc colere & verori quifque debet?
quafidicac, Ncmo cftqui magnitudinem irae diuina: facis a-
gnofcac. Alij fic reddunt,fecundum timorcm tui cftira tua,id
elljqyo quilque cll religiofior, eo inagis agnofcic iram cuam,
quam mundus Ipcmit & concemnit: fed precatio, quae fequi-
tur.oftendit priorem lcntentiam veriorem efTc.No emmcor-
rigit nunc prius incinbiuin, fedidemquod anteaffirmat , id-
que vfiratilfimum eftin pfalmis. Alij fic intcrpretancur,recu-
dum timorcm cuum ir.i euarhoceft, quo quifcjuemagis rcue-
retur , eo magis u\ cum faruit ira rua. Quia iudicium i domo
Dei incipit.Scd hoc alicnius ab hoc loco.
li Vt nuiMcrciJHi,s dics noitrosfic fcircfac:&
adduccmus^z/r addHaim:':s]car ad fapicntiam.
Scquitur altera pars pfalmi, quar eft precatio. Att;; exhac
occafio fcribcndipfalmi imeliigi pocelt. Nam cum doftrina
dccaufis cal.^micatum & mortis ignotafit human«radoni,
& mulci cllenc in Iiocpopulo,(jui&ipfiopprelfiinorte &
miferiis non cogitarencdc his rcbus, vtdebcbant, fed vcliu-
dicia Deiacculabant, tanquam iniufta &crudelia,veImore
Epicurcorum ridcbanc & contemncbant, ( eo vfque cnim
ratiohumanaaudiens doftrinainde caufis calamitatum &
de veris remediisprogrcdicu^) petitprimiini vt Spiritu fan-
fto fuo Deus nos doccac & moucat corda ad agniofceydas mi
feriasnoftras,qua?funcmonitrices & concioinatrices dc ira
Dei aduerfus pcccaca,vc ica tUndeni cor ad fapientiam con-
Uertamus,hoc cftjvc confiderata brcuitate vkx &miferiis no-
ftrisdilcamusmetucreiudicium Dci,eiufqucmctua pecca-
tis abftineainus,& fimul qujerainus vera reniediijquibus csi
laYiTitatibushuius vitx& mortimcdcamur; Haecenim vera
fapicntia ert,quain nulia cradit philofophia , fed ex verbo di-
uinicus patefado percipicunica camen (i diuinitus doceamur.
Alioquienim hxcdo(ftiina,quiafioininum ingeriidnonco-
prehenditur.neccongruitrationis iudicio, niagis ridctur &
exibilacurquani nugxilhe philofophic^, qua: rion tantum
nonconlblantur homincm,(cdaItius etiam in dolores im-
mergunr. Quodeniindcrieceffitatevelcxeniplis quaepra:-
cipua fere func apud philoCophos coiifolacionis capica in ho
r^mhbris tradicur,idprofc(fl6 caleeftvtdolorem nobis au-
geatpotius,quamfedct.Notaenimeft-oracio Augufti ad Li-
uiam hortancem ad paticntiam & dicentem, lcnifer ferenda
eflcqua:necefrari6eueniunt:rcfponditiilejhocipfuiTi mema
lehabet.SifmledcADaxagoralugente filium morttium lc-
gitur.Dcbotia confciCntia vcr6qu2d/cuiitur,ea nonnifi in
certoquodamfaftolocumhabcncjciiiri quiexcra ecclefiam
funcjconfcienciam cranquillam nunquam habere in vniuer-
fum poflint.Quod cnim certi fadi eft^ad totam vitam extcn-
dinonpoceft
Aduerbiuriip adprinciplumvcrrusrcuocandum eft , vc
fententia fit piana. Sic fac fcire n6s,vt tiumcremiis.Numerare
autem dies figtlificat, non tantiim msr^ Arlthmcticorutii
fupputare dies : itd ipa meditari brcuitatem vitar & miferiarii
humanarum,vt finiul de caufis cogites:8: aha/n reftare vitam
poft hanc indecolligas : atque inter cas cogitationes ad
ftudium quserendi veri & falutaria remedia accendaris.
Graecus legit*|3'0' pro iJiQ' vertit enim tW J^f<*» n», atquc
ita Arabs. ,
Adducemus coradfapientiam J Id eftjintelledis caufis mgr-
tiS & calamitatum,& percepra /pe futurae & aeternie vits fa-
ciliiis compefcemtis illos tumultus animorum noftrorum,
qui in calamltdcibus frefflunt&indignanturrrcftiusferemus
Communesa:rumnas,& maiore, ftudio ad quaBrendam illam
vitam caBleftem corendemus. Harc veri fa^iehtia fanftorum
eft,itaf<fiiicetcogitaredehumanis miferiis,vt confideracis
caufis difcas vcra humilicate & patietiate Deo fubiiccre,eiqi?,
MM
■I vMmf^m''-f.'
«P"
. . 'i ivn^. , fv «,"j! ; w ■%*- . ;!.) ." >"i' I (iwfw^fipp^pp!
•i^ppi
'WW
-$ip ^ P R iCL E C; T. H E
obediendam infercndis «rumnis pratftare:& fimul Q)e pne*
fentix&auxUijdiuiniacfucuraevicx & glorix in «rumnis
prxfencem dolorem vincere.Hoc qui pr*ftare.poceft ^is non
immerico gloriabiiur Te in hac fchola ^|iricw« uitiA in hoc
rapienciae ftudio mulcum profecilTe. • -^'': *^
Ch ^J.vertic.-Ec folus propheta cuius cor abundac fapientia.
13 ReuercereIehoua:quourque?&mouere ad
coipmireracionemergareruos cuos,[ vel cot\foUre
feYuostmi\ *V¥^ '
Alceraparsprecationisconcinecpeeitionem micigationis
calamicatum &refticucionis laecicijejfublatis doloribus quos
cx peccacis admif(ts & praefencibus caiamicatibus acque erii->
nis pj; capiebant.Hos enim dolores vincere auc tollere non
opusefthumanumfeddiuinum. Atque hic rurfus , vt ante,
refpicic adprasfentis temporis calamitaces.
i?*«wrt«/fy&o/M(]Ideft,defineirafci,8: redi nobifcumin gra-
tiam:haaenttr«i)imiracu$ propcef peccata noftra auertifti
ce j nobis,& variis ealamicatibus tuam iram declarafti:nunc
placatus conuerceteadnos,&afpicenosblatido Stpaterno
vuItu.Forma fermonis i confuetudinehominum fumpta ^ft«
qui irati,ab homine,quem odeuunt,fe auertunt. Rurfus vero
placati fe ad eum conuertun^,& blade conipellant.Ita Deus
auerti i. nobis dicicur,ciimiracuspoenas i. nobis fumic : cen-
uerti,cum fuccurrit affliAi^
eiuou/quejfcilicct irafceris,& difFers promif(ionem>
Confotarenfis^Ccilicct micigando calamitaces & a>rumnas,&:
incroducendo tandempoftniulrorumannorum exilium in
rerram promilTam.
Verbum C3ina triahabet/ignificata,qua; omnia ad dolo-
rem quendam Fcfpiciuni , fed dilHmili modo. 1. Agnificac
dolere de proprio f ifto. t.dalere de alterius calamitate &
ad commiferationem mou^ri.j.exconfequenci lenire dolo-
rem alicuius,vel verbo,vel fado:hoc in loco iudico prophe-
tam pofteriora duo complefti. Qtianquam nonnulli ad
primam iignificationem fententiam accommoJant: pceni-
ceat ce fuper feruos tuos , hoc eft , muta triftitiam prarfentis
temporis &calamitates feruorum cuorum in gaudium &
ixticiam. Nam poenitece Deus dicicur cum aliquid mu-
tac,vtelegater inquitTheodorecusin Genef./x«TOfn\«« 1i^9ii
clKon/jtltu 'da /JfmCotiiiySc Auguft.lib. )8. quf ftionum, quzft. ;x.
vbi hanc auasftionem exprofelFo tradiac , aic : homines non
(blent inuitutum fuum commucare , nifi eos fa^i alicuius
poeniteac : idcirco quocies Deus mueat fadum , eum dicunc
^uci paenitudine.
14 Satianosmane^omtatc [^r^^^^ : &
exultabimus & Ixcabimur cuni^is dicbus no-
ftris.
Continuatprecacionem : &iicuc ancea liberatlonem vel
micigacionem calamicacum petiuerat,ica nunc petic tolli a
populo afHi Ao fenfii irz Dei, qui magis eos cruciabacquam
vlla; alia* calamitaces:e6que fublaco reftitui pacem confcien-
ci£&l£titiam in Deo acquiefcencem exfenfu mifericordia*
& amoris diuini. £c quia in hac re fumma eft Vera* & fo-
Iida> con(oIacionis,qaam philofophia & racio humana Igno-
-4rat,ideo dicii, fi fenfu amoris & bQnicatis diuinx erigantur
&confirmencur, nullas/ibi deinceps xramnas fore graues
aut moieftas : led futurum vt per omnem vitam larcencur &
exultenc. Tales igitur func confolationes euangelicx , fblida*
nimirum &efHcaces acque durabiles , vt Chriftus inquit:
ciim ilbc , quas philofophia monftrat , vere fint curxpallia-
tiuae & inania 9iMin'ei(« quae tantum ad tempus durant , nec
inorbum coUunt. Vtitur autem ve^bo fatiandi, metaphora
duda ab efurientibus , vt (ignificet populum exhauftti lon-
godoIorenihilaliudexpetere,autin votishabere,quJm ve
animustriftjsiftis dolocibus excuf/i» nouo gaudio exhihre-
turynonalitcrac famelicicibos de/iderancquibus fatientur.
In rebus iifHidis efuries bonitatis diuina; omnia mcerore &
anxiecacibus . econcra faciecas illius omnia exulcatione &
gaudio repler.
Mane} Id eft dcoi , antequam dolores nimium crefcanc 8c
NR. MOLLERi 820
intendantur.Hadenus enim eanquam in nofte denfa & cene-
brofa atque a?rumnarum plena egimUs,nunc poftquam cce*
pic iS ulgere lux aliqua confelationisjfac vt lux illa crefcar,
& ad fatietatem ifta confQlationeperfruamur,nenobis hic
dies rurfum in noftem conuertatur.
15 Exhilara nos fecundum dies(^^/^«tf) afiflixifti
nos{/ecHndufn)mnos{^Hii>Hj)\/idimusttiilum.
Rurfus petit liberationem a poenissideo congruunt quar fc-
quunturcum verfu 1).
Exhilara]ld eft,ficuc hadenus longo tempore nos. afHixt-
fti exilio trifti& dura feruitute.quam perpeffifumusin JEgy
pto,&variis deinde miferiisindeferto nos cxercuiftiiitgdein
ceps redde nobis dies & temporaIa;ta , vt abolita memoria
priorum a(rumnarum,la[:ti deinceps celebrare tuain bonita-
tempofnmus.
Vikeremalttm]Eii pcrpctimilum^Ceu afHigi. Efi enim ad
omnesfenfus atque item aftcftus verbum videiidi referen-
dum.
Gr«cus pro MHQV) fchamechenu legit unOW fchamachenu.
Reddic enim 'A/fffLi^/jiii.
16 Appareacergafcruostuosopustuum:&glo-
ria tua fih is eorum ifuper vel ergafilios eorum )
OpusDeinominatgratiamDei& dcfenfioncm in cruce
accalamitatibusj&liberatisnem. Hoc enim, proprium Dci
eft opus:ficutcalamitaces & poenar alienum opus abEfaia
dicuncur cap.2g.e0 quod tanquam alienam perionam indues
randiu fuos calamitatibus&xrumnisex«rcet,donec oratix
& beneficentix tanquam proprioopcrifitlocus. Hocigitur
vult cum dicic, Appareat opus tuum.
fiadem etiam ratione bonitatem & beneficentiam Dci no-
minar^/0rMmeius,quia ab hac maximecelebratur,tanquam
a proprio opere:& f uturum erat fi iuxta promiffiones popu-
lusin terram C4naaintroducerctur,vtgloriaharcpaffimin-
notefcerec&celebrareturigitur gloria feu honor fignificat
hoc loco mitigationem calamitatum,^& Iiberatione,qu« qu6
diucius difFercbatur,eo audaciiis nomini diuino infultabani
hoftes,& Deum contetnnebane.
Simui auicm promiffionem Ifraelitis faftam interpretatur,
quam fcit ratam efrc,vt,fi fe viuente non compleatur, poftc-
ris tamenilla prxftaturum Dcum.quas promifir.confidat.
AlijopusDeiexiftimant opponioperibus diaboii , qu«
funt peccatum & mors. Eo cnim authore peccatum i ntrauit
jnmundum, &perpeccatummors. Opera vcroDeifunc
oppofica,Iuftificare,viuificare & faluare.
17 Et fit pulchritudolehou^ Dei noftri fupcr
nos t 8c opus manuum noftrarum confirma fupef^
nos : & opus manuumnoftrarum confirmaillud.
[RelatiHHm abHndatirnore vfitato» ]
Pulchricudo Domini non aliter quam in eius operibus i
nobis confpicitur.Itaque dum pulchritudinevelfuauiratem
Dei confpici petit , nihii ahud vult , qu jm vt amorem & be-
neficeciam fuam in defenfione ac liberacione & affidua gu-
bernatione oftenddr. Ita enim futuruminquic.vtpulchricu-
do Dei , hoc eft , prxclara & amabiliaipfius opera omnibus
pacefiant &palfim celebrentur.
Alrj fic hvferprctantur :4ucundus fis fuper nos,id eft, ofte-
de te benignum in condonandis reliquiis peccati.
Optts manuum nqfirarum cortftrmajuper nos ] Id eft, f ac vc ita
tibi obediamus in vocatione noftra, vt quicquid aggredimur
aut agimus , fclicitcr tuo beneftcio fuccedat. Pctit enim hoc
membro gubernationem Spiritus fandi in vita priuata &
vocatione:vc hoc adiutore curfus vitar noftrae fit felix,fauftus,
tranquillus & lalutaris.Nam vt eft in verfu,
NuUiuseflfelixct(natus(^vtilisvnquam,
ConfiliumfinondetqHeiuuetqueDeus,
Opus igitur manuum vocat opera vocationis manda-
ca a Deo : qua; eniiU pugnant cum mandatis diuinis , non
funt opeft-manuuhi noftrarum. ItaPfalmus hic fummam
breucm comple^itur , in qua toca vita Chriftiaaorum con-
fiftit.
PSALMl XC.
fARTES.
I. Exordium , a perfona Dei ; culus pyimitm mirificam adminiftrationcHi & gratiam erga fuos ad-
ducit inde ab orbe condito . v. i. Deinde arternum decretum > Hue confilium » ex beneplacico voluntatis
xpiius, ad laudem gratl^ ipfius gloriofifnm^ , y,x.
I L Narratio > in qua i. exponit communem hominum mortalitatem v. ;. 4. Eandemque explicat»
v.5.6. fimilibu«, qu^ tum potentem Dei mAnum » tum vanitatem nollram graphicc pingunt.
1 Tranfit
2. Tranfit vcrf./.ad altcram partem orationi«iquamVcrf;s.9.& icpcrfcquitur , expoflulans cum Dco
dc fingulari illo iudicio ( vt dodi interprctes cxiftimant ) ^od dcfcribitur Numer.14, Afij ad varias po-
puli cladcs in deferto refcrunt. Nonnulli de fragilitate& miferia hu^afi;^ vitargemeratimintcrprctan-
tur.Huius autem expoftuiationisep^affifcefubiicituF vcrf.p.adecreto Dei ^exfe^utione illius^qua; verf.io .
amplificatur. \
3. NarrationiVteriia pars , continens verf.ii. pr«cparationem a<i precatldnes fequentes , ^ confeffio'
ni^m ignorantia? acque ftuporis Ifraelitarum , quodammodo i^er^catiom , etiain' tum quum vexarentur in-*
dignatione Dei.
III. Petitio,cuius partes funt duaf. i. Vt Deus mifertus populi animum ipfius irtfQriuct in nbtiiia m-
firmitatis fuaf,v.iz.& 13. 2. V t conuertatur ad fiios,& parcat, v.14.. bonis profecjuatur , & laidtiam eis affe-
rar,v. ij.hoc pado glorificet nomen fuum,v.i6. Summaautcm tocius petitionis v.iy. expTimicur, fuperio-
rcs fines continens,Dci gloriam,popuii incolumitatem & falutcm: petit eriim vt Deus gloriam fuam pro-
curet in fu;s,& fuos viciUim ad gloriam ipfius promouendam comparec.
ObsERVATIONES LoCORVM DOCTRINAE.
Verf.i. Homines vtfint mortdes.nihilominus ift hac vita certm turqu^m (it ira eius formidabilu.ferociifiiA ohliti recidHnt in ni-
femperc(etusextitit,queinomnib.miferiisprotexitDominus:vnde hiltim. ' . '
cofequitur in ecclefia certum extare aduerfus omnes calamitates re- Sola Dei reuerentia flt vt vere ^ fertofentiamus eius iram.Pi£
medium, vtpote quafuerit a ntundi principio conferuata. enim mentes ird Dei vulnerantur , ne^fulmina expeBant , quibus
z Dei Aternitas ^ immutabilis consiantia ecckfi*perpetuita- reprobi oppo7iunt dura ^ferream ceruicim:fed Deo vel minimitm
tem e^ conferuationem , piorumque omnium firmam fore faltitem digitum mouente fintim contremifcunt,^ci*mvera humilitate to-
fignifcat. . ■ tosfeeiaddicunt.
3 Fidelesfunt eadem atque CAteri mortales conditione,id efi.plu- iz vita. humans. momentum ingenio ttoflro non comprehendi-
rimis drumnis, ipfiq^ ^deo corports per mortem dijfolutioni obnoxij: tur,vt decet.donec affulgeat Deusfuo Jpiritu , quem ideo propheta
idque non cafu, neque ex illo phyficorum pnncipio, omnia compofi- fuoexemplo nos inmcare iubet.
ta necejfario refolui,fed ex diuino decreto, cuitts caufa h^ret in ipfts Tunc demum cor adfapientiam adijcimus , dum capimus vitd
homintbus. nofiim breuitatem. NuUaenim maior amentia efl,quam nuUa
4 Vt quam euanidafit vitanofii-a /entiamus, adcdeiiemDei propofitametavagari. Nemoigiturcompofitamentevitaminfii-
Aternitatern mentes^xufirAfurit attoUendi. tuet , nifi qui cognito vita fine, hoc e§i , morte ipfa , ad confideran-
i.6 Comunis hominum interituspropri} inundatio vocatur.Ne- dum viuendifcopum dedutlusfuerit , vtpergat adpalmamfuper-
que enimfecus in ipfo vitaliflatu nosDominus inundat.quam qui riA vocationU,
pereunt naufragio abforpti: vt mors apte dici queat inuifibile dilu- ij Sicuti rergum Detts obuertere^velpfocul a nobis recedere dici-
uium. Et hmcpalamptfommum ejfe homines qui infuo curriculo tur, dumfauoris fuifignafubmouet : itaper eius reditU inteUigitttr
mirumfibi vigorem arrogant. grati/i demonftratio:(^ diifuauiterfuosfouet,confolarifefuperfei'-
Etfifatemur omnes vita noftra nihileffe magis caducU.mox tOr- uosfttos dicitur,necnon affliSiionis eorumpaenitere.nonftfua acpa-
men q uafifuriofo impetufinguU adfngenda terrend immortalita- ter benignus infiliisfuisje obleSlat.
Tem rapimur.Nam qtiifquis je mortalem effe meminit.fibi modera- 14 Dum hitius feculi homines optant opes (ff delicifU , fidelei
tur.ne vltra modumfatagat.fedpyoperet ad metarh. Gluddo autem expetunt diuina bonitatefeu mifericordiafatiari : quia norunt ni-
nuUumfine curis noiirtsponimus, aj/iduitftimulispungi nos opor- hil defuturum , fi Deumpropitium ac benettolum foaiuerint. HxC
tet,nepro tenui vitA{infiar herb& excifk marcefcentis)vmbra,miUe atttem fatietas fide conftat, qua Deus , qui vnus nofirum animum
vitas nobisjomniemus. fatiarepoteH , percipitur. Indegaudium , pax , laus fif gi^atiarum
7.8 Ntji homines irA Deifenfu tangantur , nunquam probe ex- a£iio.
pendent quod experientiafateri eos cogit,quam citlperaSia reuolu- is Ea eft ecclefid D« conditioyVtprimitmfub cructgemat.dein^
tione difjittant, de Utificetur:ficuti Chrifius apofiolis dicebat,miindusgaudebit,vos
Ira Dei,qudtumuisterribilis,iuftit tamen eft^quia eam culpa no- ixro moeHitia afficiemini:jedtrijiitia veBra vertetur ingaudium,
■flra prouocauimus. Iohan.i6.zo.
Hac vera pro^ciendi , atque etiam fuperbiAdomaudi ratio eil, \6 SHuia Deut,ecclefiamfuam deferens,quodammodo aliendper^
Deumfentire iufium iudicem. fonam induit:fcitepropheta opu4Dei nominatproteBianis gratiam
Deui vbi irAjit&fignaprofert.ponit ante oculos homjimpeccata: ecclefiApromtffam.Et quanuis mi^ndum iudicando gloriamfuani
vndefequitur quicqutd relaxationk nobis datur , Dei indulgenti& ajferat:quia tamennihil ei magis naturale efi qttam beneficufn Ji
merito debere adjcribi,qui peccata fepelit vt nobisparcat. monfirare,ideo gloria ©" decor eitts in beneficijs exceUcre dicitur.
Gluandiu non ajfulget cum luce iudicij fui Detu , homines quA- Inprecibtis noftris habenda eftpofteritatis cufa:prAfe^im qma w*
runt latebras,feque multis faUaciis inuoluunt. Vbi autem dfulter- his promijfa eft ecclefiA perpetuitasvfyj adfinem mundi^n omnib.
Jugiis eos retrahens , quibM conaniur elabi , quA per hypocrifin oc- votis, quibus commendamtts eittsfalutem,pofier0s nofires , etiam
cultantpeccata^OiuUsfuisadmouet.tiicmetui^terrorefubaBive- quirtondumnatifunt,includere conuenit. ,
r> humiliantnr. 17 Expulchritttdinis nomine coUigirnus^uam incomparabiltsfit
p NijiDeusiramfuamremittatautmitiget,neceJfeefthomines erganos Deiamor. Glu^muis enimjitis donisnos omans nihil fi*
in continuts malis contabefcere. biacquirat,UberalitcrtamennobiJcumagendof^lendere vtdt o '
10 Ex breui vit& duratione conflat qttamfluxafit hominu con- decorem fuum palanj, fMere,acfi forma eim obfcura effet , vbi nos
ditio,etiamJi Deusadeostenedosaperteiramfuamnonexerat.Fit fuabenefcentiaprofequiceffat.
autem dum dies anhoram ad bngtfftmos calculos rettocamtts, ^ in Nihilpojfumusfeliciter aggredi vel tentare,nifi dtife duce (^atl-
minutas partes tempus difiribuitur.vt numero decepti nobis proro- thorepribet Deus,^ aujpiciisfuis nos regit. Vrtdefequiturfuosprd
^emus viitendifiduciam .fedhic magnitsacerutts,etfiadmiUia an- fams hominibus conatus (^ftudia retrorfum-xadere : quia Deuni
horuni exteHdaturJiatim redigitur in nihilum. nonfequendo, conftpie ^ inordinat\ Omniaperttertunt.
Laibfiofd equideni efl hominis vita,multifque tormentis referta, Etfi in optimumfinem dirigit peus qtticqtiidfatm GJ* omnes re->
id^ dum ttiasirmift/perbit,^ tudicio deflitutus efl:nam veUtnolit probi moUuntur,f}ecialistamenefi ecckfiaratio^inqttapacattMt '
infdtari^tirnpiis rejpiceri cogitur, ^fimul ac ocUlos aperit,prAci- imperium Detts exercet,inttufideksfm f^irii» gubernans , ideo^
piti V(flatitfi/tdfntirtemferri(^rapividet,JitamveroprAftamiam prqprieopusmanuumipjorumordiriat. ,^
finguiis momentiseuanejcere. Continuusperfeuerantidtenorrequiriturinpeigratfa^tjifUftno
11 S^ndiufeoccultatDetis,irdmqi3fuamdiJlimulat,contama~ fu0ceretaddimitUtmvJfiteiternosepperdu$os,nifi iotumtnr'
cia turgent homines, ^viotentv riiunt imp£tu:fed vbi fentire cogU- fum compleat €3* infinem projperum ordinare digntturi ^
r - ; A R T I C V L I IP R AH C I P V I. ..'\ ^ . T j
I. De ^ternitate Dei. ,, \, 6. Piorutn vota & defideria.
1. •DefiliorumDeicIeaionpiierna. 7. Precum piarum funima, Dei gloria i & noftrit ra«
). Vi(£ humanae breuicas & mireri% ^ ius.
4. IrxdiuinxCetifiis. 8. Depulchritudinc&amdenitatepei
j. Devea hominum fapientia^ f* Prefpcri fucceffu» omnes i Dti"be»ccliftidne.-
'\.>iaii ^/:^ pKiELEct. henr. molleri
ARGVMENTVM PSALMl XCX.'^-*^
)LETiV Stfi hicpjdlmus doShrin* & confiUtionisnieoque mer C£terosiVt injignis ^pretiofd
\gemma. eminet, Docet atttem host^ui in perichfft ^ caiamstattkut ad Deum cotifugtunti etu/^ue
} promtfiionihM/efefu/ientantjCura efe Deo) etuJi^Meprafentsam tt) opem certo expertrijd^ue
1 tunc maxime cum proximum eji pertculumi & mn dejperata videutur omnia, Hac promtjito,
^_ ^ '^«<e vnicumecclejta efi praJidtumtat^ueCvt hicpjalmis in^uiti^fcutum ^ clypem.tanto verho-^
rum ornatu ^ totfgurarum luminthus tterata propontturyvt ad fflendorem nthtl addt s ^uo^uam pojiit, EJi-
auefulcherrimMt^cloquentiaexempluminhocp(almopropoJitum»cum^uoatt poema aliud vllum compar*iri
pojiit nefcioAta^Ht grattu efepiis leclorthtt/ delet cumproptcrrernht homtatem (^grauitatem , tumfropter o-
rationis copiam (^^lendorem, :^^l X^ '..-^-k:. -/''', ' ': :.f '^"^h. ■'.'gh^:-^^'^''' ' ' "-%.^^}:^^.'"
^ *; BJi autemfine duhio fcripttts hic pfa/mtts c^ populo Indaic&propofitm%cum tempofe Dauidig pefffggfajfare^
tur inludaa , (^fuhito interemtjfet •jo.millia vtrorum:in quaclade Detu propterpiorumpreces peperctt vrbi
HterofolymAWtfcrthitur i.Reg.vlt*Ad bancehim hfioriam verha <^fentemtapfalmi omnes congrHunt.vtpo-
fiea vtdehmtuAtaque etfitn genere de occultis infidtistque, venenatafiaude ^mtjuo rnodoftruunturpysyde^He
fauitia ^ tyranntde manifejid hofitum ecclefiA^t^ de altis fimilthus pericu{is citm puhltcis tum priuatts , quthut
perpetuo vttapiorum interris expofita efiitntelligtpotefieJdehet hic Pfalmui(promifiio enimeftgeneraltsy^ua
non ad vnum certum periculum in fpecie^fed ad omnespiorum arumias (frcalamitates,^uas in hac vttaferre co-
£untur,referenda efiyamen multum lucis accedttorattonipropbetayficcnfideratafcrihendt occafione iiltus te-
poris hiftoriarn intueamurycfr cogitemm auantum heneficium fuerttitjHod crudeliter grajfante Jauitia pefiileti^
fh- totam Indaam aDan vfejue ad Berjeba vafiartteyDeni angelo accedem ad vrbemHterofo/^mam mandautt
vtfladtum tn vaginam reconderet^^- JanEldi, vrht parceret:vt bocJpeHaculo tn omntum ocuiostncurrentef tan"
auarnfymholo promifiiones tradttas confirmaret,(fr piorurn animos tn certamjpem ^fiductam auxilij dtutnt,in
autbufiun^ue altis pericults erigeret.Ac nos (^utdem ante trtemtumfimile heneJiciHm expertiJumHs,cum graf-
sateper Germaniapefiilentiatdr magnasregiones at^ue vrbes deuaJ}Ante,hmc tamen opptdo itapepercaDeus^
vt paucis admodum,^ui contagta ex vicints locts buc attuteram exttfi^iStCoetM fchulajhcorum ^ ctutum rnan-
ferit tnco!umis,^fiudia doBrtnarum non mintts tum ^uam ante tn hoc opptdo fioruertnt. Hochenefictumy ,ve a-
anojcere (^ grato animo cejebrare debernus:tta exemplum ad premifiiones,<juas btcpfalmui tradtt referendum
efiiVtfides confirmata infimilihm periCHhs diJcatfalutemfHamfbli Deo comrnittere,ipso<fue cotfifa rnagno a-
ntmo pericula imminentta conternnat, Vt autemfententia pfalmi m^gis fit per.^icua ^factlius comprebendi
pcfiityfummametushreutterhtcrecito,
Oocet,h^pfalmus in^ecie,fipefiilentia depopuletur acdetsafiet totasregiones acprouiitcias ,<jui illafiman-
furifint,^ ^ftimodo.^uove praftdio (fr^uacondttione.THtiermt,in<iuit^ij^HOs compleHttur (^ftuet atis , te-
qit vmhr actilo^tChdtt tn latehrasfuas Dew,Pr<efiat autem boc its tjuibtts ipfe efi ffes attjue munttto, <juihu/ ve-
fitas eius,id efi,promtpiones funt ctypetu <^fcutum,hoc efi,^ui ajfenttuntur verho Dei :<jui animos totos certa
fiduci^prAfenttdtdtHinafpeque immcta auxilif coslefiis invnof^folo Deocollocant at^Me defigunf.^ui defi-
derio cordis anxto retjuirunt (^gemtttt apidho tmplorant eum. Hos circumuallat,proicgtt,feruat (jr ertpit.-his
ponit cuflodes (jr adiungitprdfidtafanBorum arigelorhm 9 qtti factentibus cpera vocattonisfdeltter ^fedulo
vhique adfunty(:fr simoltHntur, arcent attjjue depeUunt tmpetus atque irfuhus fag:ttartirn pefiilentt veneno tlli-
tarum:vt cadente ^pereunte magna multitudme tmptoru bomtnum,in bos tamen emtfit non tnfiliant , nec ad-
harefcant :fed ipfo conatufuo eliaatttr (^ euanefcAnt-,piofi^ue curis vactios ^tutos ah infidijs (^pericttlis reltn-
auant. Hacfumma efi pfalmi'cfr profeH^o nihtl dulctus efthis confolationtbtis,(X futhustotaoratioefi coniexta.
1 T 1 kh\tzni\ feu fedensYimh^lto \lattbulo'\ Hcbraratorfginisel!<",vel hinc3ppsrft,<juiaina»roLatino
rlcxcelfi.-in vnibra omnipotcntis com- q^^fi i'>fe'P«cuntesIuiK voccn, voctruntcum Latium,&
'-*"'><'"; . : ^' . vx()reinciusO,>cmLaciain,&GeIl.lib. n.cap.ii.(cHbicm
morabltur* ' ^ ^^ librisfacerdotumpopuIiRomani, inquibus omprecitio-
— Orditur tnoti propofitione, quxeft con(o|atio opponf- nesDeorum cxponuntur, vxorem Sacurnidici Laciam,idc6-
dionmib1iStcrtSflbus&pcriculis,tain qiie i^^Satumo fine dubio fadum eft vocabulum L.itium,
priuatis calaniitatibus & airumnis , qualeCcunquc illas ffnt. quod & Ouid.teftatur \.¥si^.Diiiaqitoqueeft Lutiiittna late-
Etficnim Infpecie ad illam peftiicntia: fxuitiam refpicit ^«Dfo.Saturnusenim fugien? filium loucm ex Creta mfu-
propheia, quattuiicniagnampopulipartemafafumpferat: & lavenitineam partcmltalt^quxpofteaLactum abeiusno-
fuos auditores ihun»revult,nenimiumtrepidet, autanimos mincdiftaeft,qu6dtbi(eocculcaiIccfugiensfil j tnfidias &
defpondeantfit de falute fuaderperent: tamen vt in argumc- molitioncs iniuftas.Hxc devocabulo, quiqui farpc dc eo di-
co monui ,ad omncs cal ;mitates in gcnere hiunano confo- ftu eft,m*nerehoc loco volui, vt perfpeaa propriecate vocis
Jationes funt refcrend«.Quod cnim tuc pr«ftitit Deus , ciim fentetia eirct iiluftrior.Simul aurl & ad antithefin rc(piciedu
vt^ {an&x & pils parcerct; idem perpctuo luxta promiffto- eft. Cum enimnominat/<»rtiirf««i»gygg//i.per cocemptum ab-
nem prxftat ecclcfiae cuius vrbs illa typus fuit. , iicit *ST^epii3iat' «Jt£r«»laiebras umnes , quas Komincs libf
Eftauteminitio gencralis confolatio , qua afIirmat,eos rnpericuTrs vana t quaeffit ^nagiunafforibus acfumpribu»
Sii Dei tuteix 9c prasfidio fc committunt , tutos cffc i pu- comparant. Nam vt <le vnogftiere pe~riculi. nunc dicimusj
icis malis & calaniitartbus : quia diuinitus tegantur & de- de quo pfalmus concionatur,videmus pefte graflkgte j qujm
fendantur. H«cfuiilmaeftprimiverfus:fedfiguraf confide- varia nbi Iiomines latibula qiiSrraiii; ^ qiiib'ujrU:uitiam hulus
randacfuat^quibus diuinam proreQionem feiidcfenfioilicm inorbt etfugi^t : 8e tamen nifi diuinicus2rotegancur,nihil
piM^tr.hae cnim ofatibnem illuftrant. prohctunT. Ideo dicit^fuTIuSlatibulo cxceifi fedct, is c6mo-
Prijn&m nominab htHktiUm, quod Grarcus reddidit ilki»S4«r, rabitur in vmbra ohihipbtcntis: qua(iMiceret,isliabebit cutil
vnde in Latino legitur Adiutorium , magis enim ad fenten- reccptum & quiecumlocum, vbi fine vllo periculi mdtli ver-
ciam quim ad voccm rcfplcic vterquc.Sed plenior cft fignifi- fari poflit : ciiin intcrca qui apud homines auc cciam in foli-
catio vocisHcbrarae, quae fignificat latibiilum quo quis fe ab-. tudinibus latcbras quxrunt, atquehis confidunf,n5 Iongiu$
dit atquc occultat aduerfus vim & n^achinationes fuoruin abfint a periculo,quam quri in mediis pericitlis ver(iintur.
hoftium:vtcumvulpes«ih venatione jcanibus cinda? reci- Vmbram metaphorice nominat illam recreatioifem qu»
piunt fead fuas foueas, vt ibi latcant & pcriculum dcclinent, piis^ontmgit,quando poft mulras curas & foIicitudfnes,qui-
Verbum rnim nno fignificatlaterc& abfcondi: vndc arbi- busintrialis & periculisinicioaeftuac corhurnanum , tandcm
tror fadfi efle vocabiRum Saturnus. Hamlingualvufcaitii- iecure nsdiuina? tucela; commitilunt. Tuncenim (bntiunc
•io eadem fuxt cUia Phcenicum lingua.& Saturni vocabulum depofito mctu cor acquicfcerc & f iiauiter rccrcari , vt dcin-
ccp»
•I *
•BV
!.i|.Piipu.iiypfj|ill^}i
tllf . MJPipil
^•iiJJfB^^I^
815 .■.,■ •■■ ' . '"■'..ff.. IN ■? S A EMVM XCI. "> .^^- -t ^ ^."f'.ij:v- j^kj
ccps fecurepcrnoaare & romnum caperc poflSt : cum Jkntea dat,$: eos «^ui fide certa i*n Deum rectfmb^rcfnr , tutps fore
metupericuli arftuans omnes noAes infomnes duceret, & ipeftis/a:uitiaaflirmar. Iterumautcm perfonam mqpat, vt
triftimctudeie6);umnunchucnunciiIuc,feconucrcesfruftra nonfecum tkntum agere videaciir •'. Ce.d i3f](aua^)^d(^qr ip
fe futigarcc quxrendo auxilia in rebus humanis. Qui igicur in
latibulo Oomini fedet, hic canquam! in fuaui vmbra fecurus
quiefcicy cum alibiAurquani) requiem inueniat.
Hic R qutsquxrat,3nfpern^a fintomniaauxilia<&rcme-'
dia diuinicus monflraca &conccira;R;cfpondeo^Non elfeom-
hoc populo.ahos qupque copipellet.
-(<«c;^,<f4w ] nojniinat angelum Domini , .<;^iMs mcntiq fit ^4,
Sam.i|4.liic cnim ^anquam venator feuauc^ps ?irc.yi)ibac,Iu«
da!am,& homm.es pe|i^c>'H'* hU /f fww^^c/«j)if dicitu r.jftran-
gulatos inccrficicbat. Ideo auipni peftis CQt||p^rat,ui;]iaqi^ep
nia('pernenda:fed itaqu»renda($ccomparanda,necorinhis aucupis.quiafubitftnihiltaleppinancesobruic.-ficutauesla
acquiefcat aut fiduciam poiciat. -Id cnim fi fiat,i qunquam erit qucis irret^ta^ jrubi.tp.capiunturjCtiam cum luduflc &garriunt,
de fua falutc fecuruni.Nufquam eoifl> nifi^fiib latibulo &vm- iaquam.c;x«A peri<;ylqm pofitas: aut ficu).i)[iu(cae telis aranca,-
braomnipotcncistut6-& fecure pemoftacfisuacquiefcitcor ruminiplicancur. ^ "'X['
humanumitncoBceiTa vcro pqmedia fi quis quaeratjadeo nihil , Alterum mcmbrum explicat prius abfque J^gura : ciimqu^
proficietjvcdolorem&pcricula fii»iaugeat,& tandemfejn pef^em npnun,atcalamitoiam,fignificacintermaxim,^»mun-
exitium mergat. ' '• ' di plagas hahc rccenferi. ^ .; s
ludxi hunc verfum cum fequcncibus ita coniungHnt,vt Qu6dauteminrpcciehicdepeftedicitur,ingen?redefh-
interpofitainter vcrumque mcmbrum copula idcm dici v- deadaliasfimilescalamicatestrahacur.Et quiapeftemnoij¥
trobique velint. Qiii habitat in refugio cxcelfi ,& in vmbra nat laqucum,rcde eciam de infidiis & occultis machiiiationt-
Dei commoratur : fed mulco plcnior &dulcior piismenci- busiiupioruin.quibus exirium ftruunc piis,hic verfus intelli-
bus eft fencencia quam cxpofuimus : vc non opus fic accerfere gicur.Non enini excerna tancum vi &tyrannide manifefla ec-
. hucconiunftionem. quEduasfenccnci.is idcm fignificantes clefiam oppugnancdiaboli&horum organa: fcd fraude &
conneftat. dolismultosirrccitosa vcricatis cognitionc abducunt.-ficut
1 Uicim Iehoiiar,prote(5lio tnea& munitio mcac lulianusApollatanon vnogenerc ftaudis conabaturdoftri-
Deus mcus:fpcraho in cum. namecclcfi^ reddcrc cxofam , atouccx animis hominume-
., . J. r n.1-'- 1- 1- -j u uellere;qiiade relcgaturipnushutoria.
Mucatioperfons.qtiJcvfitata dthuirIingu3e,aliquidob- - » ..01
fcuritacis videuir :ifFerrc rentehti»Mdcdqueinterpretes noii-
nihil addunt , vt fententiam expleant. Dicam de Iehoua,vel,
dicit Dcmino:mut:it.T prima in tertiam. Scd exiftimo non fi-
negraui caufaid f.iftumefrf,vt quas inccrtii pcrronacxponi
VtiTpeJlcm deinde etiam intclligamus mauifqft i pericula &
cxitia fignificari : quali;i, funt quy in bcllis aut aliis publicis
calamicatibus accidunc.Aduerfus vtrumquc malorum genus
par.itum cll piis prxfidium & auxiUum.
4 Pcnnis fuis piotcgette, &fuba!is eiusha-
debebant, propliecaadfetransfcrensfibiipficribuat. Voluit t ^^ *.
enimanimiluifiduciamadcxcmplum aliisproponcrced- bcbis procettioncin : lcucuin 5c clypeus vcritas
quec5terosconfirmare:vtquemadmodumipfi;omnemfpein cius.
(uam in Dcum proiiccrec:iraalipH,J^idemfaccrent,horra- Rurfusaliis du!cifl[imisfigurJs candem prpmiffionem , de
rccur. Haec igitur caufa cft, cur non fi npliciccr dicac: illc,qui qua in propofitione dittum eft,inculcat. Eftquc hxc crcbra
fcilicet fub latibuIoDomioi fedet,dicit5autdiceremagn.ique iceratio ne jnaquam otiofa. Nam animus in publicis calami-
fiducia affirmare poteft ( id enim eft dicere hoc loco ) fcd ego ta«bus,in quiUus magnam hominum multitudinem Videtpc-
dicam. rire,nonpoteftnonangidoloredcpraffcntibujmalis,&metu
Verbum nOn proprie fignificat proce<Sionis caufi aliquo immincnrium cruciari.
ferccipere. V^ciim inmagnis imbribus ac tempeftacibus Itaquecuni fcnfusmalorum animos occupauit, & quafi
quis recipic fe fubte^S-um, vt fupri pflilmo 6\. Proteftlonem obftupcfecic.nonfacile admictunt hanc confolationcm.
qua»ram fub latibulo alarum tuarum , vel proceftionis caufa Spiritus igitur fanftus coties ingeminai has confolationcs»
confugiain fub lacibuluin alaruin cuarum:quas fencecia eciani & tot illuftribus figuris exornacas proponit , vt tandomdul-
in hocpfalmo repecicur.& ?<?. In vmbra alarum tuarum pro- cefcant, & animos hominum fubcant. Quid enimdulcius
tcftionem quaerent. Hinc nanO.quod fpcm plcrumque vertit hac imagine,qua Deum ita fuauiter bladicntem hobis, com*
Hieronymus.proprie fignificat proteftorium, rcccpcaculum, parat gillina» pandenti fnas alas,& colligenci fub his pullos
fcu afylum , quo quis tuto fe rccipit , vt fc contra ingruentcs fuos.vt tuti fintaduerfus frfgora,imbres,tempeftates,aut mil-
tcmpeftates,atqucimbrestegat,vc cum lobcap 14.de his qui uorum faeuitiam? '^- ^ ^ ^^
fpoliati a potcntioribus & cyrinnis non lubentdomicilium, Itaque & Chriftus hac imagine itadclefliatur , vteam re-
inquir,Ab imbribiismontium madefiunt,&abf |ue protcftio- petatMatt.t j.Obferoandum cftautem quoddicir, confugies
ne ampleftuncur pccrani. & IcC 2 f . Fuifti proceftio a nitnbo fub alas eius:quia pfomiffisnum nullus eft vfus , nifi fide in
& vm^r.^ abxftu.Quodigiturfpem vertunt,figuratumeft,vc his acquiefcamus.
obieftum fpei ipfo (pci vocabulo exprimant. Sicut vficatum Altera fimilitudo fumpca eft d rc militari ,ciim promiflio-
eft nomina affedus poni pro horum obieftis. ncm Dci dicitelTe clypeum Sifcutum piorum. Nam ficut cly-
Quarta mctaphora.qua pingit proccftionera feu defcnfio- peus corpora milicum tegic,ne a fagitci.s ab hoftibus emiffis
ncmdiuinam,cfl:in vocabulomiyo : quod proprfe fignifi- vulnerentunitapromiffioauxilij&liberationisfide apprct
cat arcem munitani,firiTiu propugnacuIum,qu6 nos tempore henfa animos munic in quibufuis periculi^ & calamitatibus,
venationis, hoc crt, belli , vcl pcrfecutionis, fecuritatis caufa ne magnitudine malorum & jerumnarum o)»prcffi frangan-
conferimus. Habet enim coghationem cum verbo nijf, quod tur:fed lasri pocius ac fccuri fub tutela Deilate^t.Atquehud
venari eft Hebr^eis.Significac igitur his crebris figuris, non in cogruit illudSalo.Pro.jo.Omnis fermoDei purgaitusclypeu»
vnotancuinpericuloifed variis atque adeoomnibusDcum eftomnibus fperantibus in fe.
prasftarefuisrutum prxfijium &defenfionein. Imprimtsaurcm obreruandumeft,<^u6d,cum anreadixif-
Detttmeti-s]Um fincfigura exponic,quodantcadixerat fi- fcr,Deum cfl!e tutumafylumadipfum confugicncibus, nunc
gurate. Nim Dcum alicu:usefle,fignificaceiu3curam& de- vericaci id cribuit,hoceft,promiffioni diumitus paccfaftajj
fenfionem fufcipere, eumque gracia & fauorc fuo compledli: qu3e,qu6d fallere fperantem nequir,vt poce a veraceDeo tra
ficucChriftus ipfeinterprecatur hancphrafin,cumad Sad- dica,veritas dicicur&hic&aIibifaBpe,vcIoanii7.Sermocuus
duca:os dicitMatth.xt.Deus noh eftDeus mortuorum,fed vi- eft veritas.
uentium.DeuseftDcusAbraham,&c.Eft quidem & gcncium Ratio autem iftiuspermutationis,vt pro "Deo veritof prp-
Dcus , qua: Deum non,norunt : fed non alio rcfpeftu quam miffionum fubftituatur,non cft oBfcura doftrinam intcUig^"
quod creator & fuftentatof harum cftrquatenus fciliccc gCne- tibus Deus enim non nifi in vcrbo promifl^^ apprehendijtur:
ralis Dei prouJdeiit|a ad has fe extendic: fed aliter eft piorum nec fides alibi quJim in promiffione Deum reperit:vt onines
Deus. , abilIoaberrarenece(refic,quiextraverbii patefaAuni eUih
^/'em^fJm/l^ySJIdeft.omnenifiduciammeaminipfocoIIo- quaerunt. '*
cabo, nonin.c^^ufisfecundisautmediis^excernisjquibusam- .^t ' • t- v a.' ^ f ' r ' ^'
mihominumperpetu6itah»rcntaffixi.vtfiabhisnuIIarpcs 5 Nontimcbis a tcrrore noCtiS:a lagltta [,f/«tf3
.ifFulgeatjadt^.maefua raluteexiftiment.EgoverojinquiCjO- volabit perdiem._^
mifiis illis in Deo confidam , qui Vnicum mea: falucis eft prx- 6 A pefte inTcncbris graflrante.'ab cxci dlo qudd
vaftat in meridie. [
Peftem,quam antea nominarac laqueum aUcupis , tiUh<{
tcrrorem noifturnum &fagittamvolantemperdiem appel-
lae. Eftque in hacpofteriorefigura pi^lchra profopopceia
peftilftte,in qua ad natura eius alludicSicutenim fagitta^i
arcu fortitcrinteto emifTacelcri volacu magnu aeris tra^iini
permeac,dE quafi momeco metacx longointcruallo oj^bo*
iidium.
5 Certe ipfe liberabit te a lacjueo aucupis : &
pefte calamJcatum [ arufnnarumiid «/^, t&runinofafeu
noxia.]
Cotinuac promiflionem, & iam quafi i gencre ad fpeciem
defcendit. Nam qu3E haclenus dc generali proteftione pio-
rum dixerac> ca nuncad prasfenccm calamitatem accommo-
"■ %
itH
P5St--^
f^TOtp^^fllp^^l
^"Htatn fencriti peftilentfx veinenum nbn tantum fomite Sc c&^
ca^u propagatuni} fed&cj^pjrfttu egeftum ii corporibus in-
^dis&lialicu impuirum,deraicantifi arceriaruffl vibratu ex-
cuifiim magna celeritate traiicitutan circunflantes cx intcr-
£iaUo>ycl ia aerem impreirumatj hukis m^cum difpergttur.
longe lateque,& obuh>^ quofqut feriehs ingentem & horri-
bilem omni ex parte cdit ftr^gem-caius reicriftia hifce annis
peirOermaniamyidimusexempla. v
fiC quia hec veneni cranfmi/uo forcior eft,8£ fxpiiis accidic
tem|^oceiioaMrno&meridie,(deoaddiCjapefte in cenebris
, graflante,8c exc^fionc»qua! vaftac in meridic.Noftu enim «»11.
«fe(c»W noftu^ni fcigoris denfato aere feniinaria fieu inqui-
napiencavolicantiainaerejqua; tatft^sntny fu*'ff4sn» km/um^Ai
vocahcur,velucicogunturacquecoarAancur)VC& i^ires fuas
validid$concrahanc,8cvelut exanguilo maiore cuto impe-
cuacvibratuehdanmnncutcxcondenracanube fulniina 8c
venenati halitus exprirauntur:circa mcridierrt«<rer6 folis ca-
loFC corpora fufa atquelaxac»& |iiantia,venenum pr6ptius
hauriunt & abforbent.
Exliis , qujexphy/icorumdirputationibusfumptafunt,
fententia horum duorum verfuunvintelligetur. Cumque af-
firmecinhistStispeciculispioscutosfore &vacuos i mecu,
«lagnicudo confolatioms,qu{ hic propofita cft.confideretur,
& intimis pcAocibus Jnfigacur. Non enimeft aducrfus hoc
malumprjeientiusautefHcaciusremedium quam quod hic
proponicur.Qutd eaim humana pr^fidia autmedicamina pof
fint,hifce annis nbn fine muJtorum gemitu & dolore experci
funius.
Aterrorenoiiii]Pci^cmtuni}itniJim; nominac terrorem:quia
ingencem eerrorem & mccum adferc hominibus , noAu ma-
xirae:cum forcius &celerius diftuiidicur venenu,ide6que plu~:
res inficic,vcdiftumcft,&cunuenebra2 atque infomnia ex
mccu contrada per fe terrorem augent.
Sextus verfus explicacprxcedenrem abfque figura,vcmos
eft pfalmographis. Graccus pro iai dheber iegic 131 dhabetr
Ab exterfnimovaftafUe](jrxciis habec ^'m nf*nvmvisir9c i^uj'
ftniu ft«oMju/eec?«,ab incurfu & dxmonio meridiano.Legiccnim
1U1 prollV* acquehincforeaffis nonnulli fumpferunt,quod
dicuiit tai & aidp tSc nominada!moniorum,qux hahtu pe-
ftifero aerem inhciunc.
Alij camen qui allegoricepfalmum interpretantur, qua-
tuor hic periculorum gradus faciunc. Qiudam cimorem no-
Aurnum,quamlibec crucem in(erprecancur,qua* nofte cer-
^reac magis quam interdiu.Sagiceam volantem repencina&
inopinatapericula,quxnonprouiderinecpropcer celerica-
tatem facile prxcaucri & auerti poiTunt. Peftem graflantem
in tenebris,fophiftacum infiJias & occulcas machinationes,
confulcaciones aucfoedera:peftiIentiam pr:£dantem in meri-
. jdie,ty rannocum crudelicacem & f£uiciam,quam exerc£e in
pios incerprecacur.Atque his diuerfis maloru gradibus figni-
ficari aiucDeum aduerfus omnia pcricula prxfio adefie fuis.
Lucherus^uos priores gradus paulo alitcr mterprecacur. Na
timore nodurnumintelli^icdc pharifaicis hypocricarum 0-
diis aduerfus dodores &difcipuloseuan<;eltj,qu3lia aduer-
farij noftri contra hanc fcholam & ecclefiam exercenc. Sa-
gitcam vero volancera interdiu de fulmimbus cxcommun ica
tiohis,qu« aduerfus pios & rcfte fentienresedunc.Item exe-
craciones & decreca cyrannica.Haec pie & refte dicuntur : in-
tetea tamencenendum cft.quod initio monui, vnam cercam
Ipeciem mali hic nocari , qua* occafioncni praebuic pfalmo
lcribendo:fub hac vero omnia malorum genera compr^hen-
di.Promiffiones enim quar hic& alibi traduncur,hon ad vnu
acque alcerii genus mali crahenda; func:fed ad omnis generis
calamicaces&xrumnasaccommodanda*. Idque fi ceneatur,
Rondifficileeric poftea vocabula dequibus voles malis in-
terprecari.Qvacdamobrepuncchmnobisnihil cale fperan-
tibus,quae de exicio in cenebris grafiance incelliguntur :qua^-
dam fubico & paiam ingcuunc.inundacioncs,incendia,vafta-
H tiones agrocum auc fundorum calamicas & fimilia malarper-
liBCuciones iccm,qua> comparantur pefti graflanti in meridie:
quxdam ita adharrenc, vc fubindc nos crucient:pr«fercim ve-
t6 n9ftu,cum foIifumus,fubquibusmulca comprehedi pof-
7 Cadentalaterctuo mille,& deceipmillia a
. dextris tuis: ad tc non appropinquabit.
Amplificat fencenciam per concentionem.Etiamfi inquit,
tanta vis ficmali& veneni,vc in omnibus locis& angulis ho
mines magno numero coneidanr & nioriantur,& qnidem ij
qui proxime adha>r£t latcri,ira vc paifim incer cadauera pro-
f ilracorum inccdas,tamen no eft quod cibi metuas:quia Deus
fii^gularifauore&graciaprofequicur te, tequepericulo o-
mnlHm ceruicibus imminenci fingularj priuilegio eximic.
. .>«t.iW >.
il%
NR. MOLLERI f
Jf>ro»/»/>/rtf^i»jiM(^/^jSciIicccmaIumvel celum. ' "^
8 Viique oculis tuis afpicies ; & retributipncm
impioruiti videbis.
Amplificaciuncula eft j caufa finali. Vulc Deus pios in iU
lispubliciscladibusftiperftices elTe , cum alias ob caufas,
tum ver6 vc fpedacores finc poenarum, quasDeus ab impia
mulcicudine exigic: vcque hi$*^cxemplis confirmaci difcanc
comminaciones de iudicio Dei aduerfus peccaca non efle
inania cerriculamenca, acque ica & ipfiin ftudio piecacis c6-
firmentur , &alips ad metum numinis diuini & pium reli-
gionis cultum horcencur. De hac caufa finali concionacUr
inhocverfu. Mundus ridec poenarum comminationes in
ycrbo Dei propoficas , quod poenaeccrcoDei confilio non-
nunquam differantur diutius : fed tandem illam fupplicij
cardicatem Dcus grauicace compenfac, vc elegancer inquic
Vaierius Maximus.
Huius igicijr rei vulcfpeftacorcs efle pios , vc ccftci fint &
feuericacis&iufjiciardiuinaiin vlcifcenda hominum impie-
catc , & bonicacis fcu aiiioris in defendcndis & feruandis
fuis cultorjbus. >
9 Quia tu lehoua, protcdio rrica : cxcelfum
^ofuifti habitaculum rocum.
Addit rationem tant« fccuritatis &fiducia»piorum, eft-
querepetitio fuperioris confolationis. Rurfus autem mutac
fecundam perfonam in pifmam, eandem ob caufam, de qua
diftumeftfupriverfufecundo. Debcbac enim dicere,Ideo
cutus eris^ periculis & malis vndique ce cingencibus , qui-
cunque ce diuinx cucela; commiccis , quia lehoua cft prote-
^iocua : fed quia fc quoqueproitiiffioniincludit: ideo quod
ad pios omnes difturus erat,de eo fibi primus concionacur,
vc&fuamfidemconHrmet,& alios fuoexemplo , vtidem
faciant,h' «rtetur.
Excelfumpofutjii JjahitaculttmlUerum i quanquam mutata
perfona , compeJIat feiprum,& fub fua perfbna omnes pios
comprehendit. Eftque haec variatio perfonarum vficata qui-
demin hac lingua, fed nufquam ita frequens& crebra, vt in
hoc pfalmo,quod obferuandum eft , ne illa mutatio icnten-
tlam vitict aut corrumpac. Ideo inquit vaces, de fe ipfo lo-
quens,Tucus eris a periculo , quia ctjm Deuin pofueris pro-
tedionem tuam &afylumquoincalamitatibus &periculis
confugias,naAus es habitaculum procul ab omni iniuria
remocum , & quo nulla vis veneni penctrare poffit. Ica fe
ipfum alloquendo animum fuumquafi examinat,&.fidem
fuam roborat : funcque illi dialogifmi piisin veris poeni-
nitentia> & inuocationis excrcitiis vfitati , & facile ab
his qui horum exercitiorum non funt expcrtes , incelligun-
cur.
10 Non occurrct tibi malum : & plaga non
appropinquabi t tabernaculo tucn ~- —
Hic verfusconfeqocns eft ad anteccdens prioris verfus,
Habitacuium pofuifti excelfum. Ergo ad te non appropin-
quabit plaga. Sicuc enim ad Deum no pertingic,it3 neque te
Ixdet, qui in eius habitaculd fedes. Nec aliquid obfcuricacis
habet hic verfus vcaccuratiore opus fitexpllcatioBC.
Mrtlum] homin.1t lucm gMfranrcm inpopulo : ficutcan-
dem & plagain nominat, Pofteain genere didione mali&^
pl.iga? intellig.1t ur coinprehcnderc omnis generis affliclio-
nes,miferias i< aerumnas.
11 C^oniain angclisfuis mandault dete : vc
cuftotliaiit tc inomnibusviistuis.
II Siipcr manibus portabunt te : [ «;; manus
teilent te , jHblAtum in manusgejiahmt te ] nc often-
das ad lapidem pcdem tuum.
Additaliamrationem , curita fecuri 8*cuti finci malis
homines pij.Nam, vc fupra dixerat, ideo nonloccnrrere piis
maIa,necappropinquarepIagascabernaculis eorum ,quia
Ichoua ipforum fic procedio & habicaculum , quo cuco le
recipianc:icanuncamplificans& confirmans candcm pro-
mtffionem^inquic ,Deum piis adiungere praefidij caufaan-
gelos cuftodes , qui ambulantes in viis fuis , & in timore at-
que inuocationc Deifacienres opera vocationis , nontan-
ttim cingant & muniant aduerfus externam vim malorum
ingrucntem,vt pfal.j^.dicicur, Caftrametatur Angelus Do-
mmiincircuitu timentium eum : fed 'etiam,^ui manibusi-
pfos geftent,ne ipfi impinganc, hoe cft , ne fua imbecillicace
Iabantur,&periculafibiaccerfanc. s
Eft aucem dulcis hxc dodrina & coniblacio de cuftodia
Angclorum, qux piis graca cfle debec.Nihil enim ad confo-
lacioaem noflri dici pocuit eflic^cius , quim id quod nunc
affirmac vaces in hac canca imbecillicate noftra, & malorum
quibus obrucum ei^genus humanum , mulcitudine atquc
con-
^f' %::.„, t
, J li
'w^^wf^wm'^ ^PSf!^.'^
■■•%
VM XCI. y ^o
quodoppont huichtfkiae pofiit: ita pefiflencift ciim grafTa-
tur,ob uios quo/queinccrimhtfiuanta vis luali eft j
.^"'jBwiJ^iriy
} vtnullis
remediis arceri poRie* Deindc cum animal % calidil/inium
concurfu, adiuh^tos nobisefle ADgelos feu exercitus cacle-
Aesjquinuitri (inc xMnv^^},vt Epiiiola ad Hebr^os nominat,
ad Kunclocum refjpicicns,& falutis noftrar cuftodcs.
Cxterum quxde Angqlisiioclocudicipotecant.petautuv leo, forte ingenteni ardorem huius morbi qui corpus hu-
exlibrismetnodicis.Nvsrenteritianncpnfideremus. / manum exiguo temporeabfumit.nocarevoluK. Gra>cusin-
Primijm inquit,Deum /Vngelis fuis mandafte de nobis,quo terpres quanquamhoclpco voccm Hebra;<im afpidem in-
fignificatur. Angelos cttc\mvfytKjii Tn^Jffjnxt t^t JimufitOt lic icrpretaeur,ahbi tamen, vt Hofe.*. ff»>SMle»ivertit: inaipidis
iMKU<ri<K *m7n\iJlp(t,vt loquitur Epittolaad Hebraros. Et qui- voce maBifeftiffimacft allufio ad paruram morbi . Recenfet
dem, ciim (inguiari numero vrens inquit</e^tf ,fienificat un- Galenus dcTheriaca ad Pifoiiem , & Aetius fer.i^ap.io. tc-
gulorum falutem iiominacim multis Angelis cuftodiendam trabibli I [ F^I.tria afpidum genera. Sed fyiiiptomata & figpa
aut defendendam efte demandatam: ne quis fe canquain ob- communia eflc in his quos afpides momorderunc , affirmac
fcuruni, aut ignobilem, aut etiam indignum neghgi in tanto Aetius. Vulnera enim in demorlb Jloco, inquic,veluti ab acu
numeroexiftimet : veletiam nedefperet, fiiuiiltis fehofti
bus cinftumvideat.
Diabolus Mat.4.ad Chriftum hancpromiffionemaccom-
modat,& rdfte. Eft enim caput ccclcfia?,cuius beneficio ad o-
nmia incmbra haec promiffio pcrtinet; fed c.allide atqueinfi-
diose p.artem oinittit,c]u.'cfequitur,/»(?w.»/^«* viis tHtsxxidi-
nucenimita facihusdulcedine proniinionis eum poffe in
n.ifiam pertrahi.
Vt cujlodimt fc]Id eft.vt tui curam fufpiciant, vt te feruent,
tuc.intur ac dcfcndannucc tc tantuni,fed facuItatcs,opes,fa-
maiiij^iignitaremjlocuin diuinirus tjbiattrilautum.
pida inue^iuntur. Bina quidem ex ma/culi morfu, cxfoe-
mcllx vero quatuor citra inagnumdolorem : i quibus nihil
effluit,nifi violentum animal fir,quod morfuni inflixit.Con-
fequiturautem ftupor, pallor frontis, refrigeratiofeu horr-
ror,afl!idwihiarus,palpebrarumnuta«loncs, colli inclinatio,
capttis grauitas , fegnicics & collapfio in fomnum profun-
dumrad finem vero conuulfio. Mors autem in tribus ad fiim-
pmm horis ex terreltri&morlu fequitur. In Chelidonia; vero
idu prajfentjffima .ideft.Porro his qui aPtyadcconfpuuntur
^aligo oculorum luccedic,& cordls dolor.facici cumor ac au-
'dituscorruptio.
i« <?OT»?^f«w«/^«w]ldert,invocatione tua.Namoperavo-/ Ex his pleraquc ad peftem congruere manifeftum eft.
cationis via cuiuRjue m rcriptura dicuntur,D/»«»«'»i/>'W»^-''' Idet^qiie afpispetticomparacur,tum quiaconcaftu inficit,tu
^^^cr.vtGermaiii lo iuuntur.Efti|uediIigenterhaecparticula veroquiaw/xi^oJjicsiwadeius morfum fequuntur nonabfimi-»
obieruanda, vt, fi auxilium diuinum & cultodiam angdicam Ha his quat peftis efficit. Nota eft autem Cleopatrse hiftoria,
nobispt)lIicerivol.imus ,concineamus nos inrra mecas vo- quatadlubitisafpidibus mortemfibi conciliauit: quazhiftof
catioriis noftia; , &:*propria againus : non temere aut ft^ult&. ria fidem facic his , qUa» ab Aecio fcribuntur. Ahj his negle-
woxo'3^e^>.,u«7uju» cxtra vocaiionem crumpamus, autilliciia^^ftis fiiniliter«VH5#eiit(»cleones&afpidesdiabolos &eius(a-
& non niindat.i tentenius. Id cnim Dejm eft centare: vt "^" teiHtesinterpretancur , quorum faedicia & crudehtas nocerc
ChnftusMatth. i». diabolo refpondet mucilatim citaiui hoc ecclefiar non poteft.Et quidem manifeftam facuitiam per leo-
diclium. % nes & leunculos, occulcas vero infidias & machinationes per
llfhimibmportabuntte^lncrtmcntMnx eft,quod amplifica-
d:Epromiffionibgrariaadhibecur,leu hypotypofis. Nontan-
tumcuftodiunt angeli corpora noftra, neforis malum ali-
quodingrucnscalxdat: ledetiam cauenr,ne eTrore,impru-
dcntia autinfirmitate lapfipericula nobisaut mala attraha-
mus^eftquc dulcilfima figura m hac feutcntia,qua nos infan-
afpides &draconcsnotarivolunt, vtanteadixi. Sedciimik
fpecie,qua> notacur, dilcefTumeft, intelligantur omnisgene-
rif pericula,quxpii$ in hac vita obiiciuntur,& pracfente qu.a-
a nlortem fingulis momencis minicantur ,fiue palam id nat}
fiue aftuce & dolo.
{nSquodafpidemcum c£ceris vertimus « Grxcus inter^
tibus comparat : Angelos vero matribus aut nutricibus,quas pres reddidit i8«t#ix/a)Mv , & verifimilc eft vocabulo \nt plura
infantesvclnianibusgeftanc, velincedere conantes gradus generavertenatorumanimaliumcomprehendi. BafiUfcive^
eoramfulciunt,ytfineoftcn(aincedant. roappellacioadnacurammorbi aptecongruit. Idemenim
Neofendas ad iapidemjVetriAitin meraphoraab infantibus Aetiuscap.jj.eiufdemlibri quem antea citauimus,de.baj[ili-
fumpta. Infantesenimf;epeimpingunt&labuntur: nififint fco ita fcribit: Vimfuperomniarepciliamaxinuacquifiuit,
qui manibusaffidueeosducantautfulcianc. Idemigitur eft vtnullaex eis qucant vel fibilum faltem tpfius fuftinerc*
ac (i diceret : nc quid tibi mali accidat,& ne te in ofBci® vo- Quin & (i quod ex reliquis animalibus venenum iaculan-
cationisturpiterdes. Hanc angelorum prajfenciam &cufto- tibusad cibum & potum capiendum properct, .& bafilifci
diam experiri omnes pios certum eft , qui communes a:rum- juxta locum prasfentiam perfentifcat, retrocedit , neccfTarij
nas generis humani & varia pericula , quibus obicftum eft ctiam ad vicam nutrimcnti ncgligens. Cxterum percuflbs ab
genus humanura,confid8Tant dihgentius. Etfi enira ipfi fa:pe eo totius corporis ardor comitatur , itif mque liuor : defluunl:
fuatemeritate8?infirmicatcimpinguiit, vtpuel»ifuisviribus capilli ecorpore confeftim &in inftanti omnino tempore
fidentes ac deferta nutricegreHum ccntantes , vcl fuis confi- mors fequirur.Ncque vero corpus ipfius mottui vllii aliquod
liispra:poftetisaucpcccatisfibicl3desatcrahunt:tame,qu6d animal carniuorum attingir. Si verofame coadumipfum
non colliduntur,nec opprimuntur magnitudine malorum,id contingAt,tum & ipfi ilico eodem loci mors inftat. Aiunc au-
huic cuftodio: angelicaj.qua; nobis diuinitus appofica eft, ad- tem quod confpcdus modo &fibilans audicus,eos qui ipfum
fcribacur. Lapit omnis genens obftacula,remor3s, difficulta- audiuerunt tollat,fimi]iterque ah ipfo confpcftos. Haaenus
tes & pericula fignificat , qu« diabolus hominibus piis opera Aetius,cum quo confentiunt Phniu^& alij.Ex his etiam plc-
vocationis agentibus obiicit. raque ad huius morbi naturam congruunr, vt bafilifco com-
u Super lconem l fen leopartium ] & afpi- pareturprimumproptervenenifaeuitiam& «^i^.W»» >qua:
j ' u 1 u- 1 u- •' 1 «r Ar<, correptoshocvcncnocomitantur.Dcindequianontantum
dein aaibulabis : concukabis lcuncuhm» & dra- co„taftu,fedetiamintuitu venenumtransfundit.idquodex-
Coneni, ^ pericntia ccftatur.Ideoque medici prohibent ne laborantem
Hic verfus iterum confeqiiens eft ad antccedens fuperio- pefte,fi ille oculos ad nos conucrcac,incucamur. icacnim fa-
rumverluum. Cu.n enim angcli adhibititibi finc cuftodes ciliusfi femucu6incueancur,venenum cransfunditur, nona-
vitse & raIutis,non cft inquit , quod metuas, etiamfi tibi inter ijfgr jj. fl nidius folis in putridam vuam incidens cx aduerfo
faeuilfimos lcones & afpides venenatiffimas fic incedendum. pofitam cadein putredine imbuat.
Neque enim nocere tibi vllum aniraal , vtcunque fajuum & £)c draconibus fcribit Aetius in eodem libro cap. 54. eos
venenatum,poteft. Ita in genere quidem per leones, ajpides & non iacere vencnum » quod & Plinius affirmat/ed attraftio-
dracones , fseuif lima qua^que pericula & calamicates noxias „£ ^ yi fua enecare.Sunt enim dentibus magnis fimihtu^ine
notariexiftimo. Eftenim vitapiorum perpetuoquafiobie- fyjueftriumfuum, cumquibus etiam frafturas & collifio-
di leonibus & afpidibus , fajuirfimis fcilicct feris & venena- „es corporum infierunt. Itaque curationes veluti ad mor-
tiflimis animnlibus , hoc eft, tyrannis & hypocritis , atquc dentfe animalia fiunt , non vt in his qux venenum iaciunt.
fycophantis & hxreticis , qui vere funt afpidcs^t/«iAic , hoc Comparatur igitur pcftilentix venenuni draconibuspia^ci-
cft,venenoinfieientcsdoarinam&contumeliispiorumvi- pu^ propter vim & violentiam , qifa corpora etiam robu-
tam deformances,qualem beftianThifcc temporibus IUy- ftiffima vno quafi momento profternit , ficue eandem ob
rica tellus protulic : eaque conditio noftra in hiftoria Da- «jaufam leonibus huius veneni vim comparat. Ab hac vero
niclis & aliorum fanftoruiti eft dcpifta : fed tamcn in fpe- fpecie ad varia deinde mala, qu« vel aperta vi, vel ex obfcu-
' ciehisappeliationibusetiamadpeftemalluderevoluifreva- rotanquam ex infidiis & latebris inferuntur , hoc mcm-
tem exiftimo.Non enim dubium cft quin ad nacuram horum hrutn fimifiter , vt alterum de quo diximus , accommodari
animalium refpexerit,vt vim vene|ii fignificantliis cxprime- poceft.
ret. Leoniigitur fcu leopardo comparatpeftilcntia: venc-
num,priinum & principaiiter propter laeuitiam feu truculen-
tiam. Sicut enim leo feu leopardus animal eft f«uum,& cor-
pora quaeque obuia fternit & laniat, ncc robur vllu tatum cft
14 Quia mc compleAitur amorc>libcrabo cum:
exaltabo cijm,quia cognoait notntn meum.
u Inuocat me*& refpondebo ci , cum ipfo
••; MM ilij
.^
.M^-.:
MatiS^
.t^f'
■*•-;■
L.(^L^V!d.%^'>i4i/iilb
8^1 ^— / -' PR^LECT. H.ENR. MOLLERI ' gjt
fum in tribulailone ; cripiam cuin , & glerificabo fohtionis,qu3e hk tradMur,fiuti5 participcs.
, iv*. u<?;n vf^:\: n^vR, «,:*#-**: ^Jn^p-:^^ « ^fv^.r?: ^4'>%4«>.. lottocat me] Agnirionem & amorem Dei lequitur inuoca-
^^- _ . ,. .f' r'2*t- «rLa.» "o- Noneniminuocac,nifiquireaeagnofcicDeum,qui-
yi6 Long^tudinc dierum latiabo eura : & olten- ^^^ ^^ ^jyg ^^^^^6 omnia fibi proimttens , certa fiducia in
«jamei faiuicni meam. . . ipfius prpmiflionibus acquiefcit. Et imiocans impetrat i<i
, quod petit velaliquid melius, vt alicubi Bernhardus in-
Infine pfalmifummatimquait colligitpromiffiones. Ec quit.
quia hadenu^ tanquam pocta miiltis figuris eas iUuftrauit, Cttm ipfofimmtrihulatione ] Hoc fingulare habet e mpha-
nuncfimpUcioratione(quimoseft pfalmographisfereper- fin. Mulcumleuantdolorem m arrumnis excnipIafiHiilium
pefuus)!easexponic.NiiiiIauccmduIcius«nihiladpauidas ac calamicatum , & fi'plures nobifcum iniifdemverienturpe-
confternacasmentesatque in calamitates demerfas erigen- riculis,ficucdicitur, MmnW>«ov(;ut$o<cci^/iu'3rtv. Ettamen
das efiicacius dici potel^ lis confolatiouibusquaB hic propo- illa fociecas doloris rjon iuuac quenquam : »d©dqMc confo-
nuncur.Ideo animis noftris perpecuo fint infixxjvt inter pre- lacio illa fi ex philofophia petatur,admodum eft languida:
candum & mente eas afiidue mcueamur & voce repetamus^ fed Deum habere fociumaerumnarum , id vero plenifiimum
Noncnim dubium eft quin cogitatione harum promiifiouu eftconfoiauone.fi enim ille fe n-bisiungir, atque ita noftris
fidcs valde confirmetur & doloresvincantur. Simulaytem calamititibusafficiturjacfi ipfiillainiuria ,quse nobisfir,ef-
&hocconfideretur:nonproinifc')eadomnes pertiiiere h^s fet illati , profe^ftononcft quod defpcremus defalute auc
confolationes. MBximaemm horBinumparspet«!3mere|s liberatione , etianifi nos cxcrceri aliquandm setumnispa-
refpuit & furenter concemnic. Icaque ad hos tancum rc- tiatur. "Vcrumque «nim hac oratiotiis forma fignificatur,
ftcmguntut,quia?dentide/iderioeasexpetunc,aucquiagnj)- & fubicaos efle cruci hominespios.&Deum adefle ipfis
fcuncDcum,quiqjieverafideadeunic6fugiunc&inuoc3ijc. prz enccm , vc & Icniac «rumnas & candem finem im-
Poftrcmo.nequehocfilencioprxcercunclum eft,qu6dDlo ponat.
ipfi hic fernio tribuitur , vc confolatio altius penetrec & fiV Et glorifcabo eum ] Auxefis eft. Non facis habet liberaflTi:
mius adhxreat. Sunrigicurhac confolaciones vereoracula\ pios,fed infupcrin alcum eos extollic&magnagloria or-
nonextripode Apollinis,fedc3eIicusdchta, quajfallerenon^^nat.Quod oftenduntexemplalofephi, DauidisjDanielis &
.poflunt. fii^ilium. Et quanquam nonomnes inhac vitafimiliqlo-
&uiame amore cpmple^iitur'] pwn fignificacingenci acque ria'ornancur :tamen quodadcorporistotiusmcolumitacem
. artfcntiamorealiquemconipledi & dcfiderare, ardereali- &gJoriam3ttinec , videmus hanc promiffionem quotidie
quem:quemadiyodum inverfudicitur, ji ^owipleri: nequiddicam deilla gloria qua? pios manec in
PeSlmvtinj^onfojUmmarumincendiafentiti mM^ al»era vica
fmverofponfAfiagratamorefu&, J^W' Longitudine dierum] Roc in Cpccieitemm idillud tempus
ocenimamorequ.iliseftfponfiergafponfam,^^'* pcrrinet,dequoin argumcntodiftumeft. Cumenim An-
dolefcentis etga virginem , quam dcperic , vfurpatur uiScrt- $ gelus pcr totam lud^eam tranfiens magnam fti agem in po-
piura,vt Gert.54- Filjj mei Sichcm aiiima depenc leu ar^<Ieccf ' pulo cderec , nemo fere erar qui fux vicx non cimerell' auc
amacfiliamveftram. Dcut.xi. Sividerisinter capciuosmu- quilQngJoremvitamfibipromitccfe auderct. Horumioitur
imreao\aiti9vt<iT tfjttni^mn. i >■ cuaiunguuuincuicruin,!
Lihrahoeum] Hoc ver^o adnionemur, vitj^m noftram in fatietas vitae coscapiat.
his terris pcrpecuo expdficam e[\i pcft^ulis & calamica- Hic fi quisquseracqaifiacvcnepepi; celeriiisexhac vica
tibus. Non enimopuseft liberacione, vbinullumeftperi- migrent: autcurlefaiasdicaccap.j7. A facicmaIitia;colIigi
culum. iuftos.Etnocumcftcap.4.fapientix, quoddehacreconcio-
Exaltaho eum'] Verbum 2lV faepe antea eft explicacum. nacur,pios fcilicec cempeftiue tolli ne ab impiis feducancur.
fignificac autom in fecunda coniugationeali^uem colloca- Eftque hxc fcncenria adco rcccpca , vc cciam Echnicifeli-
reinlocymcuium& inacceflum feu propugnaculum fubli- cicatcm aliquam in breuicate yitx pofuerint. Notus eft
-i^ me iquo nulla vis lioftilis penecrare aut percingere poffir. cnini. <5i arcus verficulus ar 7« ^a« ^i»< Um^tim» mt. CKodL
Olimen/mmunicionesexcrucbancurinlociseditionbus, in cerce Cum hac promiffione parum congruere vide^r.
moncibus praerupcis & iuacceffis,vcexaltare,3ut in locumta- Refponfio depromiffionibus corporalibus vniuerfalis eft,
lem cdlJocare nihil ahud Rt qnam cutum & incolume pra»- eas craditas & inteUigend.isefle cum aliqua exceprione, &
ftare. Eftque metaphorainivocefumpcaa remihcari(euab ficut Bemhafdus de oracione pioru'v> di|i;! , fieri id quod
vfumilitiae peiic^r, aut nonexpedire vc fiat. itahfc de longicudinc
Cognouit] Defiderio & am ori adiungitur cognicio. Non e- vitx dicamus. Aiirconcedi piis longa vicae fpatia , fi foili-
nimeft vcrus amor neque conftans, nifiqui ex agnitione cec &ipfis& pubhcx ecclefia? faluciid fic profuturum. Ci-
nominis diuinioritur. Videmusenim (nultosquidemexpe- tiiisvero migrare, R ipfis illud fic vtiliu<f. Interea tameii
tere praefentiam & auxilium numini.s diuini, ied quia nomen vel cxiguo vitae fpatio melius faturantur pij , quam incre-
Deiignorant, nunchucnuncillucfuisdefideriisrapiunrur, duli multis feculis. Et fciunt poft hanc vitam reftare a-
& vana ac fiditia numinainrebus creatisfibifingunt , vpti lianijinquaad fatietatem fruencurvita&bonis«ternis. Ad
verofuicompotesfaftiDei nomen proludibno habenr. A- hanc igicur pocif(iiniim refpiciunt, acque in eafelicitatem
morcmigicurdiuinum , vc ftc finccrus&conftans .oporcei fuam ponunc. Quarc &Dcus ipfe intcnprerationem hanc
\ regLvera Dei agnitione. Eftque obferuandum quod non di- adiicic ciim inquic , oflendam ei jalutemmearn , lioc eft , vbi
cacfimplicitcr, Qmactigw/iBVme.fcdwowwwe»»». Eftenim pertotam vitam parerno fauore eos profequutus fuero, &
nomenquo quisagnofcitur. Deusvero nonagnofciturnifi variis documentis raeam bcneuolentiam oftcndcro , tan-
ex verbo patefafto & cx bencficiis eccIefiaipraeftitis.Cogno- dem ex hac vita in aliam craduftis ofteudam falutem meam,
fccre igitur nomcn Dei , eft agnofcere eum ficut fe patefecit id cft,faciam vc experiantur in alrera vita, qua» Rt vera beaci-
in fuo vcrbcvt hoc ipfo fcrraonc ad verbum paccfaftiim nos tudo & felicicas, quam fciliccc nulla moleftia , nullus labor,
alliget. Qiiiigicurverbumhocabiiciuntjijquanquamaffir- nullus dolor , nuUa xrumna , nec denique mors ipfa vn-
mancle Dcumquxrere,eiqueadh£rere, & aliosidemfa- quam interrumpat. Salus enim Dei terrenx vitse non cft
cereiubenc: nunquam tamenadeumperueniunt,neccon- inclufa.
P S A i M I X C L (
P A RT E S.
I. Hortatio , qua pfalte* fiduciam fuam ftatuens piis in exemplum , petit vt certa fide rccumbant in
DeojV.i.i.
II. Ratio hulus exhortationis duplex. i. Libcratio a periculis grauif(imis,quorum fpccies comple^
duntur genus quodcunque. 2. Contemptus periculorum» imo criumphus fidci in media mortc Ycrfan-
iis.Haecexplicanturav.?.ad ii.vfquc. »
III. Libcrationismodusindicatur, iTque pra?ftantiffimus , ab eorum pcrfona quos Deus piorum
cuftodes conftituit , itcm^b corumdem officio alacri Sc potenti, v. 11. 5c iz. Quam libcrationcm vt am-
plificet
^^;\^.W.hifi:, '.., :'', 'J^iS^i. - ■ . • ^IHL .»._i,- ^AIbl ■':/•'* •' • ... ■ .'• iAif,.--
'■'": ^ijj'"'"" ■"' "■ \ . "'' 1 ,i^X.N'. :.P S A L^M V M "X C 11/ ■; .^>.'''; ■'■ /''\^. ' I54.
plificet,horrenda quibus pij cxpbnuntur pericula,& cx qiiibus cuadunt incoIumcs,dcpingft,v,i|.
II II. Dodriaa , qua Deus loquens {upcriorem pracdicacioneni bcneficioruni cuntjruiat jn eos qui
ipfuincoluntjv.r^. 15.& i<j.duobusincnibrisconftac. 1, Piorum ingeniumoftendit.I)euniam^nt,agno-
fcuncinuocant. i. Dci naturam. Suos Iiberat>m tutocoUocat,exaudii, prsErfentia fua fulcit, libeiat^ho-
norc afficit,ranat longitudine dierum,beat falute jeccirna. Ha:c bcncficia,promiftionibus aux cum clfcCtis
coniun(5fcaKfijiit,declara!ltur.\y,.; -- .v ^!% v i- '. ^ ^ v
OBSiE fl V AT I ON ES LO C OR VM D O C T R I N AE. ' ' '
V Fii/^r. 6}uttm miuorfars hominu, qutrMfibi varioi lat^rM,' lidis copiii armatU ejfe promntians ad nps tuetubts, diffidentia ho-
stqite vt fe quiqtte ofmoxios vident pluribmm^iUs, circunfiiciant JiramfubieHat^nec modofingulu ajfignat vnum angelU,fed cdefies
huc c^ tlluc:docemiir, nufquam alibi tuta,m (^tffexpugnabHSfa^ fttos exercitus defalute cuiufi^fideUum iubet epJblicitos.Et quum
ImisarcemepqtMminDeifrdfidio. ^■^"'■^ jltiBuoftu/icmuLtipkxfitvitAnofirAcurfu4.(j mtdtAtempeftates
2 Hu vera demum eft cognitio , quam fer manus ali/s tradere nos hucillucfubinde rapiant^ oportwt fingulis altianibus gj" confi-
licet , dum proferimut non tx labijs tantum , Jed ex intimo corde, lits angelos attri&^i df4ces,quosfciamtis nobls prAirefiue ad dextrd
qiiod noUu Dervs patefecit. fiiteadfiniflramnosferatnecejfitns.
SaniiahAC gloriaiio maximtts eft Jidei triumphtts, dum intrepi- ) yiarumnominecomendatur nobtsmodeftia, ne pr&cipitiiAciu
de confii^^imtts ad Demn quicquidaccidat-.certoqueperfuajifumm \ Deum tentemtts: fed hos cotineamits intra vocationis noftr<t fines.
nontantkmvota nojlraabeoexaudtri ,fed fatisfuperqueauxil^ 12 &lMi/quis h^c duo interje conferet^jiuidam nojha infirmita-
nobU efie in eius manii. femdeinde Jpinas falebras,faltt4^, a^eritates viarum , anguSlias,
3 Sitte occttlt%artibiMfatan nobU in(idietur,fiue aperto marte jprAterea hebetudmem mentis rtoftr&,^ fatam vafritiem injhuen-
nos oppugnet,paratum eji Dei auxilium. , dis injidits:fatebitur nonpojfe nos trespajftuprogrediinid quodam-
4 Deus vt injirmitati noftrA confulat, i cilefli ftta gloria quo- modopr&ter nacuram angelinos in aereportent. S^udd autemfape
dammodo dejlendere non grattatur , vt fub gaUinA imagine blan- impingimtts , culpknoJhAimputandum eft , quontamnos acapite
dvAs nos muit ct. Nihil ergo esi qttod nos impediat etfamiliari eitis nojlro dijiungimtis:quia tamen coUidi Deus nonpermittity pertnde
acceJfu,quandoitacomiterfedemittit. EtnobistutiJJimumefifub efiac-fi manumjitamfupponeret.
Dei alis refugium. is Siue aperti^ ^ violentii malis.ftfte occtdtis noxis impetuntur
FtdeLiios Dei in promijfionibus feruandu impenetrabilis eft cly' afatana, qui molitur abrumperejitlutts curfum , vidoriam Detts
peres aduerftM omniA tentationum (Sf ajflitiionum tela, ' v polliceturpiu omnibtis in viispdei ac iuftiti« ambuldntibus.
S.6 <^os Deus in ttttelafttdfufcepit, prob^i vndiq^ munitifunti , ^4 Vita noftrafemper circundatur Tjariis mortibus, nifiainos
nec vUam eft genus mali.qttod non repellat Detts auxilij fui clypea. ^ftflmlandos Deus manit habeat intenta. Is autem e CAlopronuntids,
Dimrfas r/idorumjpecies enumerat propheta,ne vnam tantitnf^^^j^^^tAarumJuarumproteciionenosforefAluos^tantumpduciam ^
falutfm d Deo nobispromittamu4,fed innumeru tetationibtufot- j^i^,ai? eiugfincera notitia ortam requtrit.
titer I efijtamtu. ^' is Amorille^ defideriumquAex p'(ienaJcuntur,nos ad Deum
7 &iuanu'ts totus mundus ruinls mifceaturi Detts tamenpectilia- inttocandum adducunt : (^egitima ratio precandi in Dei verbo
ri cur.tferuisfuis confulit.ne promifcue in tmbapereant. fundata eft:quia hic nihil proprio arbitrio audendum, fed quAren^
S» SApius res in terra admodum confufs, iacent: attamen in tam dus efl Deus.quatenus nos inuitat.
obfcura caligine Jideles agnofcunt Dei iudicia,vnde coUiguntfe non Fides no» eji otiofa,fedhoc examirteprobatur, dum reiia odDtu.
fiufiraineumjperajfe. conjitgiftnt qui faltitem ab eo expeSiant.
f) HACverademttmfideiprobatioeft : dumfe quifqj colligens, Fideles nunquam ab Arumnis (^ melefliis erunt immunes , quia
abfque teftibtu animumfuum examtnat: quia vbt vntco Deo non non moUem (ffdelicatam vitam iliis Deuspromittit:fed eorum tri'
contentiadhomines refieittmtuoculos,vixfieripoteftquinfeam- bulatiohibusfeopemlaturum.
hitto injidei locum injinttet. Non temporale eji Dei auxiliun^Miorum eleSiorum reJpeHu, fed
♦ Detis cehjetur pro rejugio noftro : quiafurjitm ^ deorfumnobis quodab initiovitanofirAinchoaulr,*feduloJemperqiperfequitur,
defenfor eft ab omnibtts noxis,atqut in tuto locat, vt mundifure- vfquedumfoUdamfelicitatem in eoelisfimfts adtpti. ^^^
izTr-rrTT its minasficttre dejpiciamus. 16 Vitafatiantttrfideles,quibus fatisjuperjuefufficit maturum
10 Fidelibtumultaquideaccidunt incommoda:fedcontravio- vocationis Jita cutjumcompiere.
lentos injitlttts mantijuam Deus opponit^ne prorfus obrttdtttr fide- 6}uum pluris longefii «ternitas dierum quam diuturnitas, falus
les,qtti Dettm eligetes domicilij loco, infuis tdibus tuto habitabut. autem Dei terrenA vita angufiiis minime inclufa Jit: ad kancprA-
u Hoccerie infigne eft indulgentiA Dei teftimoniii, quod fe va- ciptHiintentas ejfedecet piasmentes tam inmorte qudminvita.
Articvli praecipvi. _
I. Dcpr£Bftantiafidei,ambulancis,confidlentis,perno- 8. Eccle/iainmorteprajfcntifflma viuit. '
! ftantis &conquiefcentisinDco,profidclishomi- 9. Leoncs,arpides& dracones,fuomalo&horrcndoexi-^
msyocatione. tio Ecclefiam muadunt. — :
%. Dcusia^xilam,TTiiin"ap^Kptus^T6plJ^^ 10. EledorumDeicharaftereSjfides,inuocatio, charitas,
y teAioiclypeus fuoruni. pax confcientixjgloriatiojvica quieta.
^ j. Dc Voeationefidelium. 1«. Deifuinma ergafuosbeneficra, exauditio ,liberatio ^
4. Vita piorum grauiffimis periculis expofica , incertiffi- maliSjbencdiftio niultiplex in terra , xccrna glorifi-
ma,ruriffiiia. catio.
f. AffliAionumquajpios&impioscircumob/ident , di- i». Dclnuocatione.
fcrimcn. ij* Dcvit«prajfenrisIongitudinc.
6. Ecclefix Dei di^nitasfumma. 14. Dcfi»lute& vitaa:cerna,fideipercharitatemoperan«9
7. DeangeliseleftiseorundetHijueminifterio. gratuito dono.
ARGVMENTVM PSAL M I X C 1 I. ,
ITV LV S indicat pfalmum hunccompofitum ejfe vt dte Sa^bbathipuhlice pracineretar. Cum
enimfabbathH infl^itHtHmfit^vtfanHa in eo operafianti^jr homines omifits operibtts domefitcis ac
IferHihbHiiaudisndoverbodimnoti) conjiderandis Dei beneficiu, cjUdi ecclefiafua praflitit , va~
I cent:pfalmtis primum hortatur piosyvt qiuoties infabbatho con.ueniunt, memoriarnbeneficiorum
^^^___,_._^^ Dei recolant , atcjue horum conpderatione ad agendas Deogratias pro mirandis ipfim opertbus
^ beneficijs excitentur. Vt autem occafio ali^ua fit cogitandi debeneficiis diuinisiprAter catera Dei opera^t^uA
admirandafuntift) captum humanumfHgiunti in Ifecieproponit ante oculos (tJ recenfet afitduam Det guberna-
tionem (Jr defenfionem ecclefiA^ in qua ^ amor ipfius erga ecclefamperpetuus , ti^ iudicium aduerfus improbos
conjpicitur. Etjienim ecclefia in hac vita fubieBa efi cruci <^ calamitatibus y & florent interdum impif , vtfi
jHisfecUndum illam extefnamjfeciern iudicet^hos potius quam Hloscurx ejje Deo exifiimff.tamen Deui iuflum
SJ^
^..^■A.i&.\kiiiLii\'.£tL^)Kiit
w^s^:^^m:v ,.•■■■•■":::'
iudiciHfnJuttfhiiiiiirJks impios exercef , dnm euerft ipforum poteritiA impies irt aietrium txitium pr^cipitattc^
pioshoyi iikmiim ex calamttatiiHS eripit^ed etiam ingeritigldria ornat^ tta vt his ^ui mernbrafunt ver* eccle~
(iA,nihilpoPtt ejje aut dict beatiHs» Hacigitur beneficia agnofci (^ celebrarivutt cum alias femper » tum vero
rnaxime ^uando infabbatho hominespijpublice conutniuntxvt (^ Diofuus honos tribuatur^ (^ ipfi hac benefi-
cioruriicommemorattone confirmatidtflantcontemnere iudicia maximd iriultitudtnis hominum^ ^uavana ^
Jiulta effe affirmat , 'vtcjue confideratione fuafelicitatis eeclefiam f^ minifierium doBrtnapublica magis amenty
(^maiorefiudiofeadtilumcoetHm»quidiciturecclefiaiadtungant. I
FSalmus cantici in die fabbathi. communi ritu huic populo vfitato ctiam i Leulds adJiibcri
' 1 ■ Bonum cll confiter i lehoux fceiebrare le- <>njnis gcneris inftrumcnta mufica , vt toto fabbathi tcjipo-
»<iii<i;^j3cpfaMrt'nominauocxcclio. "" '*
Orditur ia propofitione , qiiii eft cxhortatio , vt behcKth'
rfiui^COBfidercntur &cciebrcntur. Ecquiaidin fabbatho
pr*cipue vuU lieri ab omnibus , dicit id efTe bonum, eo qu6d
fabbachi hoc prjecipuum fit optis.Non eriim colitur Deus o»
tib hotninum , ,fetl confideratione operum ipfius & celebra-
tt6ne.Ho(catur igitur nos ad gratiarum aftioncm, a fru(au,&
quidcmdupliciter. l>riinumadno!srcfpicicndo. Bonumeft
celebrare benfeficJadiuVna,quia horum confideratione ac ce-
lebratibneexcJcainur adiludiumpietatis &ani«irem nomi-
nis diuini.-pruficinius in pictate &impctramus vatia prajmia.
Qrariarum eniiii a^io , vt inquic ChryCoftomus, eftadam-
plius dandum inuitacio.Dcindo refpcAu Dci.Qui.i Deo fuus
honos tribuirur , ciim fit aftio congruens cuin Dei mandato:
&pl2cetillihi>c opusinpits. EftenimverusDcicuItus, ad
Juemprccipue pij vocantur. Hcbrxi nomen 3^0 clquam ad>
re laudes diuina: rcfoncut
Dc dificrcntia citharaf & pialteri; diftum alilsfepe. Na-
hlum Suidas d icit ipeciem ciTc organi mufici, & in voce 4«x-
•n^tr dicit nablum & pfalterium idem eflc inftrumcntuui.
Verba eius Cunt.^^^-m^oi op-iam f/uuntuit i oWip ty ttuixtr luix^rmf ,
Alij tamen exiftimanc nablura accedcrc ad illud inftrumen-
tumquodnosvrriculum vocamus. Nam ^3J vtrem fignifi-
cat.Ali; Buccinam inecrpretantur. ItaIo-lud«i cornomufam
aut cornetto reddunt. -^txHt Suidas interprctatur 7^1 «xfei
'/^ J^Ktvxui^/tJ xfJHt «Viia/. Higaion ex conftrudione appa-
ret fuifleinlirumentum muficum. Additur^im prxpofirio
n]f vc carterisinftrumencis muficis.AIij tamcn cantiones fcu
carmina facra verterunt,vtpfaIrao y.
5 Qina cxhilaralli me, Iehoua,in opcribus tuis:
infatStis manuuni tuarum cxulcabo.
Addit racionem cur bonum fic cclebrare bcneficia diui-
,ed.uum referunt ad pr^cedenus verlus fubibncmum.Bonus ^atio fumpta eft ab effeftu. Qj,ia animus cooicacione
eft dies fabbachi ad cclebrandum,&c. Sed fa-pe etiam fubfta- ff^u meditatione operum Dei exhiTSTatur , vt nouum fidei
tiuevfurpaturhocnomen,vtaIiainulca. ^robur & Ixcjtiam m Deo acquielcentem inter laudes con.
P>&r.».;»/»//«.exrW/.jMutatio pcrfoniEornatorati^ f cipiac. H^c vtilicas muitare omnes ad ftudiuni gratitudims
fignihcat enim ipla mcditatione pulim cor ipImsaccCndi Jeocbat.
Opera Dei nominat,quibus bonitatem fuam erga ccclefiani
& fidcin declarat:vt tjuod peccatum gratis reniittit:tju6d do-
vcritatcin tuam nodbibns. natiuftitiam,Spiritum lanftum &vitam xtcrnam :qu6dque
Hic verfus quafi i|»>«r«c cft prioris. Oftenditenim quid hi hac vita affidue ecdefiam rcgit & dcfendic aduerfus furo-
dcfiderio celebrandi Deum. f*' ^
5 Ad aniiuntianJum iiune bonitatcm tuam , &
fic gratiarura a6lio:& obicd i monltrat, quar animus pius in-
tueridebeat, quotics ce'cbrare beneficiadiuinaconfticuit.
Terti6 , quando id ficHdebeat, docet. Gratias igitur agcrc
Deo, cftannuntiarc& prajdicareipfius bunitatem & vcrita-
tcm.SonitMSnventaf funtobiefta.Non facic mcntionem po-
ccncis diuina* , quia fidcs & Ijonitas proprie ad nos dirigun-
tMr.TOn,vt faepe diftum cftjfeiuficit ^fynt (\ux eftin parcn-
cibusergafiIios,&bcnefier9Qux indcioriunrur. Cum igi-
res diaboli & organorum eius;& fubinde multis illuftnbus
teftimoniisfuam prdefentjam in ea oftcndit. Hzcopera con-
fideraca confirmane fidem & pariuntlxtitiam in animispio-
rum. Impij vero confiderationc horum opcrum raagis terre-
tur& cruciantur,ncc habetaliquam oblcftacioncm nifiin
fuis diuitiis&opibus,quac ciim pcreunt , omnisipforum 1«-
titiaeuanefcit,
Extdtabo,{c\x^yt alij rcddunt, Oifaboi Id cft , ouatione feu
curiubetoos celebrare boniwtcui Dei , vult hosagnofcere cancicolaudiserumpenteex cordcmpra»coniumDci teiia
mimcnfum illum amorcm Dei erga nos.-quctdctim filijcfic- bor inccriorciTi animiiajcitiam
nmsirae &dam?iationis,propccr nicdiacoreni iios adoptauit
iii^rios,& in gratiam rcccpcos fumino ainbre prurequicur,ac
yariis beneficiis cam fpiricualibuscjuaiucorporalibus nos or-
nat.Hicbencficia ordine polTuntrecenleri , Veritatem nomi-
nat fidelicaccm in feruandispromiffis. Qnpd mcutioiicin fa-
cit temporis macucini & nodi$,non ita dcci[)iendum eft quafi
per intcrualla iubeac celcbrari beneficia diuina. Cum enim
bencficiaDcifint affidua , decet&celcbrationemefleaffi-
duam.Et cum Chriftus inquic,^einper orate & non defatigc-
nvini; vt petitionemauxilij ac liberaciotusjijica gratiarum a-
ftioncm vult pcrpetuam effc.Mencione igitur xioSium & dic-
runi nunintcrualla ftatuitofed cen)poraipieconn«6bit&c6-
tinuatjVt ficutdici nox fuccedit & dies nodli : ita fubinde in
mcdicandis &cclebrandisbencficiis diuinis fimus occupaci.
Verifimilctameneftad excernam huius populidifciplinam
iimul refpcxifle vatem. Solebant enim qui non prorfus erant
«&ioi in hoc populojfaltcm mane & lejperi recicarc fuas pre-
ces, in quibus & gratias Deo agerent pro beneficiis hadenus
acceptis,& fedeinceps rcgi & defcndipeterent: ficut & apud
6 Quain magnificaruntopera tualchoualvalde
profunu* fuiu cogitationcs tua:.
Sequitur liarr.uiodc opCribus Dei, in quibusborrit.is cius
& i^eritas maximc confpicitnr. Eam vcro narraciohem or-
dicur abcxclamacione. Qni* animusconfiderans horum
beoeficiorum niagnitudinem, icaaccenditur vc faciari illa
confidcratione non poffic , & vcrc huc trahi poffit ille Virgi.-
liiverfus,
Explerimentemneqtdt,ardefcitfqjtuendo.
Icaque in exclamationem crumpens propheta fatctur fc fa-
tispro dignirateillaopcra confiderare, adrairari , aut pratdi-
care non pofle: & (equenti verfu ituporem & fbcordiam ma-
xiniae multitudinis hominumdamnat, qui ad tinta opera
mentis oculos claudunc,nec operam danc vt diuina illa ope-
ra refte agnofcant & celebrcnc.
OperaDei] Qn_a» fincdiximusante.-fed propheca verfu 8.&
fequencibusin fpecieopera Dei nominat illa iudiciaqu*
exercet incer homines, dum impiosquialiquandiuin hac
vica floruerunc dignicace,poccncia, & opibus, & harum fidu'
nos prarcipueillaccmporaprccibusdomcfticisfuntdcftina- • i • t^ „- . ^- . - .^
ta. Nec tamen ica defungi nos officio gratitudinis cxifti- J'* ''.^^" ^f "i" ^ "*^'5^^"? ""'' confenincre , odiifc & pcr-
inamus,fi ferael atqueiterum in dic public? conccptis prcci- '^"^' "''" deftiterunt,fubito cuertit : luftos vero,qu3nquam
bus bcneficia diulna commemorcmus.-red aftidue mcmoriam ^*"" ^*;"'""'» aliquandm opprciros , tandem gloriose libe-
bcneficiorum diuinorum circlimferimus,atque horum recor- '"'^ ^^ fummam gloriam & digmtatem cuchit. Harc igitur
datiorit ad ftudlum pieeatis & graticud.nis Dco pr«ftand« °P^'* "^^S" "* ""P? ^^« » ^' "f" »"^ '"telhgi rationes hon
nn< <*«-<>• r<imi<ic , rumconfiliorumdiutftorum abhumana ranone ncqucanc.
nos excicamilis.
_ Nonnulli alIegorice/w<SM interprctantur tcpus affliftio-
nis. t^icm vero ftumaTte tempus liberacionis, quum res func
lecunda* ac Ixtx, vt bmnia quarcunquc fecunda & laeta nobis
tueniunt, Deo accepraiV^feramus : & cuin periculis autxru-
nis iadamur , fidem ttmen Dci &veritatL'm fi^mper cclebre-
mus: acque ita tcmpbre cam fccundo quam aduerfo in Doi
erga nosamore ac benjeuolcntia acquiefcamus.
4 Supcrdecacl^or3o&fupcrnablo:fuperhiga-
joncum cithara.
^ Nonfiitiscftvocccielcbraiarc bencficia diuina , fcd vult cx
Longecnim alitcr rcs humanas adminiftratDeus,qu^m no-
ftris racionibus auc confiliis conucnire videatur. Racio enim
pronfltiataiquum elfe vt Deus fuis cultoribus omnibusmo-
dis benefaciar, nihilquedurumauc trifte his accidere patia-
tur:econtra ty/annos & fceleratos homines mox ad p^^nam
trahat , lic fiils fcelcribiis focictatcm geticris humani & pa-
cem ecclcfiae conturbent.Itaque nifi id fiac irafcan|cur homi-
nes Deo,cxpoftulant cum Deo , fremunt aducrfus eum can-
quam iniuftum iudicem : &planeina?qaalitatemcuentuum
auc confufioncm in rebus humanis confiderances,ica turban-
tur vc Dcum i miindi gubcrnation^ aniouere non dubi-
tCflC,
:E:'£k'i)^%i!.'^ittu,',:(i-i;i unl:
";w'>;<(,^
«J7
■ b'':>
,;.,;;c^ ■
IN PSALMVM XCII.
%■¥'''• ■
8}«
tent,£f ifi kein Gottim Himeljagenji*, fi»Ji mujie es viel anders
-^gehen. Ideo fubiicit ampiiHcandx iententia; caufa:
7 Vir ilultus aon cognofcic» neque iniipiensin-
tclligit lioc.
Sdntqueverba tanquam indjgnan^is & fiomacliancis ad-
ucrfus c£citatem & iluporem huiusmundi. Stultos & inii-
picntcs nominat} nonfatuosiilos quosiiomines etiamian-
quam fcnfu communi carentes iudibrioIiabent:red filiosliu-
ius feculi carnali quidem fapientia prxdicos, inrcbus vero
diuinis non tantutn cxcutientes.fed ilolide iudicantes , iuxca
illud i.Cor.j.Sapientiahuiusmuhdi ilulticiaeftapudDeum.
Nam hi maxime lunt qui prouidentiam diuinam negant »&
Dci iudicia ridcnt &''contcmnunt.
8 Dum geriDinant iiupij quafi herba: & florent
omnesoperarij jniquitatistvt pereant [ exterminm-
/«rjiii pcrpetuum.
Hxc , inquit , iudiciaDei abrcondrtafunt ab hominibus,
qiiod Deus iinit inipios aliquandiu germinare & florerc,
hoc e(t,crefcere &affluere opibus,diuitii$,potcntia,qu6d lar-
gicurfo?lices, fuccefTusad extremum vfque,vi iuftior fit ipfo-
rum daninatio.
Exiilimant plerique nifi fcclerati mox rapiancur ad poena,
Deum efle iniuftum: fcd in eo produnt fuam ftultitiam.Nani
Deus ffnic eos germinare inftar herbac , fed paulo poft mar-
cefcit ipforum felicitas,vel cxci(i abiiciuntur in aeternos cru-
ciatus. Non eiligitur vera felicitas iudicanda,qux n6 eft fir-
ma aut ftabifis , led qujc flibito non mutatur. Vtitur autcm
hac fiinilitudinedeherbisgerminancibus8c florentibus etia
fupra pfalmo jy. &infra 1x9. Scpfalmo 90. Mofes difputans
de fragilitate&fugacitatevitf humanae comparat eahcrb^
virenti. Ciimque antea de hac fimilitudine didum fit fatis,
non fum nunc prolixior. Verbum mfl Graici reddut «uMnrM^
oriri , metaphorice , ficut nos Germani dicimus auffgeben de
herbis germinantibus. Atquc ica fxpc rcddiderunt vocabulu
n'Jy apud leretniam & Zachariam. Acque inde eft illud Lu-
ca.',oriens ex altojde quo fuo locodicctur.
In Atemum ] Inhac antithefidcclarac feueritatem iudici j
diuini.Florent impij.fcd ad tempus.^flquc fclicitas ipforum
prorfus momcntanea. Pofteaver6,fiexitum fpeftes,damna-
tio & cxicium cft atternum.Quid eft,igitur,fi momentum fe-
licitatis conferas ad xcerntcatem l^uppliciorum ? Refpicic au-
tem propheta hac antichefi fimul ad naturam herbarum^qug
refc^jB aut emortuxalcero anno rurfus virent&pullulant,
fed impij cxciduntur.vt in aiternum pereant.
9 Ec tu excclfus in reculuiT),Ielioua.
Per ancithefln opponit impcrium Dci variis mutationibus
& inftabilitati rerum humanarum. Interhomines nihileft
•iirmum aut ftabile , fed omnia perpetuis mutationibus fune
obnoxia: Dei veroimperium non jeftimandum eftex condi-
tione rcrum humanarum , quafi ille quoque mutabilis fic in
fuis iudiciis , vtpromifcue nunc inhunc , nunc in aliumfie
propenfior, atque inde felicitas impiorum exiftac. Scd ficut
ipfe eft exceiftuMoc eft, fupra hunc mundum atquc eius con-
ditioneni elatus : ita imperiinn fuum longe aliter quam h»-
minesadminiftraf, ^ftquefoliumciusaeternum & immuta-
•bilc. Id vero ad confirmandos pios multum valet. Etfi enim
fa:pe in terris doininentur homines impij & tyranni,pij vero
fub cruce & calainitatibusgemant : tamen fcdct Deusin cx-
cclfo folio, ^ftcjue imperium cius potentius & durabilius ho-
minum tyrannide : nec dubium eit imperium illud diuinum
ad defenfionem piorum comparacum efTe. Quarc tanquam
condudens inferc:
10 Quia ecceinimici tui,Iehoua, quiaecceini-
mici tui peribunt : diffipabutur onmcs operarij ini-
cjuicatis.
Quafi dicatjCiim Deus fit excclfus, & in xternum ita in fo-
lio fuo rcfideat,vt iufte iudicet, fieri non poteft quin tandetn
cius opem & auxilium experiantur iufti : impij ver6 puniaa-
tur & deleantur. U magis cft r.itiocinatiua , quam caufalis.
Infercur enim hsc propofitio ad pra»cedentem fencentiam.
Particula demonftratiua ccrticudinis caufa adiicicur, vt fir-
jnior fic afTeueracio. Nam, quafi in rem prasfentem pios du-
cat5& interitumpiorumdigico monftret,inquit,Quiaecce
inimici cui peribunt: candemque fententiam obmaioreccr-
titudinem repetit.
]i £t attolles quafi vnicornis cornu meum:per-
fiifus fum oleo viridi.
Poftquam de impiorum interitudixic, ntjnCex antithefi
piorum felicitacem declarat. Qiiia vulc atiimos piorum con-
traiudtciamaxima: multitudints hotninum probe efTemu-
nicos, ne fcandulo crucis ecclefia; ac feJicitacis impiorii fran-
gantur.vt deficiant i Deo. Atque hoe debet eire ftudiutn no-
Itrum in Sabbato , jvc praiter caueraDci bcneficia etiam il-
lam diffirailera conditionem pioruni atque inipiorum con-
fideremus , caque meditationc in vcra pietate confirmcmur.
Accommoda^autem ad fe propheta,qua; ingencre ad totam
ecclefiam percinenc : quia & fuam fidem hac confideratione
vulcconfirmare,& alio» hortatur vt fuo cxemplo difcant pro*
miflSones ecciefia; faftas in fpecie ad fe accomraodarc. Alio-
qui cnim exiguus harum eft vfus.
uittoUescomumeum x;^v»iVoriw]Idcft,tribuesmihi poten-
ciam&felicicaceminuiaam &durabilem. Monocerota af-
firnnatPIiniuslib.S.cap.ti.viuum non capi: tJtacfteius per-
nicitas.E6 i|itur videtur alludcre. Appai ct ccclefia mifcra &
opprefl*a , dumab hoftibus vndique vrgctur &Gppugnatur:
tandem vero erigitur eius potentia, que inuifta eft. Non c-
nim poceft deleti ecclefia in hac vita.
JPetfuffufHm oleo &c.] Oleum recrcat homines labore coriW
feftos, vt Piutarchus inquic, in vica Alexandri : n«'r«» <^'«)«j
ix^«»«»'4eft)r*<raWdicJ/ti/^T«f. Ideo vndionei veteribus fue-
riint vficacat. Indc vcr6 oleum in Scripcuris fumitur pro bcne-
difttonibus feu donis diuinis , quibus propheta aic fc frui, vi
his exhilarecur. Viride nominat reccns,quod non eft ranci-
duni,ncc vetuftace obfolcuit.
12 Et videbit oculus meua in oppreflores [ o^-
feruatores] meos-.in eos qui infurguntcontra me:in
malignos meos \yelde his <jHimihi maiefaciuj^tjzu"
dient aurcs mea;.
Dehacfententia diftum eft fupraaliquoties.Pi; cum libe-
rancur ex calamicacibus & jerumnis , cum voluptate videnC
triftem interitum impiorum. (Id enim proprie figniftcathaec
phrafis vidcrc in itiimicot , feinelujlan ihenfehen) non quod
fint M»;^p{j(^K«i,qui calamitacc aliorum deleftentur,red qu6d
tandem impietas , blafphemia & crudelicas impiorum coer-
cetur, & iuftum Deiiudiciumin defenfione piorum atquec-
uerfioneimpiorum declaratur. Eftautem incrementum in
vcrbis.quibus hoftcs fuos defcribit, obfrruandum. Primitm
nominatobferuatores feu infidiatores,qui clam agitant con-
filia,ftruunc doIos,tc<;hnas & infidias, quibus^ios circumue-
niant:ipfi inter fe etiam clam ineunt confilia, iungunt foede-
ra ad opprimendam eccIefiam.Hatccomprchenduntur verbo
iiv; quodfignificacfpeculari, cumobferuationediligenti&
inquifitione contemplari, auff allenfeiten vnd oerterjich vmb~
fehen.Ex inRdiis deinde profiliunt &infurguntaduerfus cccle-
fiam,conanturque ea perficerc quae diu fecum agitarunt.Tuc
igiturfuntC=3^t3p. r«r//o dicuntur CZaiyiO cum ipfofafto
odij fui virulentiam & crudclitatem oftcndunt,
j$ luftus vc palma germinabit : tanquam ccdrus'^
Jn Libano fuccrefcet cum augmcnto[/i«gr^/r«r.] k
Quodin fpecicdefedixerat,nuncad omnesfidelesperri-
ncreoftendit.Promifllones cntmecclefiffaftK nonfuntpri-
uaca> vnius atque altcrius/cd omnium. Fiunc aucem priuacce
& proprix, cum fua quifqu,c fide eas fibi appiicat. Ptop^-
taigitur conferens ftatum impioruni & piorum , impiorum,
conditionem,quanquain ahquandiuadmirationcm & ap-
plaufum vulgiexcitec,diciccamencfremiferrimam , quod
ad intericum perpccuum vergat , vt gramme etiam dcterioi:
eorum fit condicio. Econcra piorum vicam, quancumuis vi-
deatur mifera &£rumnofa , feliciffimam &beacirfimani efle
afHrmat, idqueduabus clegancibus fimilitudinibus in hoc
verfuexponft.
Palmui fcribic Plinius libro ij. germinare ab radice (acci-
fas. Ec lib.i^.inquiii, , Palmatn facilc fuftmere oncra^ quia in
diuerfum curuatur, velf^t VittuuiUs inqu)ii, fub ipfo pondcre
fornicatur. Hxcpulchreadimaginemecclefia; conucniunt.
Primiim ad perfecutionuin tempora hoc accommodetur>
quibusinterdum ita videcur attenuariecclefia,vc nuUipror-
fus fuperfintpij:vtinhiftoriaEliar,i.Rcg.i9.Etcamenrurfus
quanquam fuccifa ,quafi collcfto nouo vigore germinac &
fruftum producic,duminterea impij in xternum pereunc
Rurfus ficutpalma infurgit contraonus t Ica ccclefia non op
primitur cruce&calami'tatibus,nec fuccumbit:fedlucetin-
tcr ipfasaerumnas fidei decus , ita vc conftancia & virtus tunc
maxime confpiciatur. De hac re extatpulcrum Epigramm»
Alciati,quod adfcribp:
Nititur inpondus palma ^tonfurgit in altum,
ggo magis ^premitur,hoc mage toUit onsts.
Tert^odoratasbeUariadulciaglarsdeSi
^msmenfasinterprimuihabeturhonos.
Ipuer, ^ raptans ramis hu colUge:mentis
§iuiccnftantiserit,prdmia dignajiret.
Significat igitur hac fimilitudine propheca non foluim n^
opprimicruce &perfecutioi4bu$ ccdcuiim , fcd> vcBafiUus
. ^ .K» ' .' ' ii ... .-,;. ■ A. eJL
sf^V PRiEt-li:T. HENR. MOLtERI .840 '
inquit,ma»Isetiamlflorere. / quamam^ittcrefuumvigorem,ruamvifam,fuamfcIicjltatem
2\ltera UmilitUdo fumpta e(l ^ r^i;ro. De hac Plinius lib.t}. quia inficiiunt C hriftojquieft vita,^ quo tanquam capite il-
fcribic, Materijeip/iefTexternitatem jhocefti nonconfumi la defluft in membra. Sedquiailia felicitas&vicaforisnon
carie aut vctuflate:vnde eftilliid prouerbium faduni} Dfgn/i apparet (funt ^nim pij in hoc mundo plerumque niirerrimii
udro canere:dc hfs qua? immortalitatem promerentur. Atquc & crudcliflime a tyrari;iis intcrficiuntur)ideo nccefTe eflhscc
hxc pulchreadecclefiamquadrant. Eft enimecclefiafirma defpiricuali&xcema vitafntelligi. ^
&ftabiiis: honconfumiturvetuftace:ficutnecperfecutioni- Adhucvigebmtjeupropdgtibmt incanitie] Intcr homineS
bus deletur. Meminie aucenicedrorum Zi^4»r:quia ibi com- qui excremam xtatcm actigerunc,vt cxtera animantia,& cer-
plurcs&procerioresnafcuntur, ' r^nalcentiaomnia, paulatim confumpcocalorenaciuodefi-
" * ' ■ ciunt&moriuntunvtniilla in rebushumanisfitfelicitasaut
■ 14 Plantatl in domo lehousetin atliis Dei nollri vitadurabiliwel pcrpctua : folaecclefia perpccuo ^iget &
fiorebunt. viret,fuppedicancevigorem &vitam filioDei.CHiinfitaefK
• "''""■'.■,* ; p f-L 'J"'" • * J;..-„ «;!* Itiquencqucinrencaadeficiteiusvirtus.HxcduIciseftco-
X5 Adhucgerminabuntmrcneaute.vpingue$&. foiatio.Eitqueh^cpromiffiononde/ingulistatI,mhomini.
virideserunt. > businteIligenda,fedadtotumcorpusaccommodanda,atquc
Pcrfcquitur eandem fententiam : & quia arboribus pios- fta ad noftra tcmpora referenda.Nos enim attigimus poftrc-
comparac,perfifticinmetaphora: loquitur enim tanquain mammundixtatem. inqua vciucorporc fenili &morbido
deplantacione&fruftuarborujrjf Simulautemof^nditvn- omniafuntlanguidiora&fqualidiora, Et tameneccJe/ia in
depiisille vigorcrefcendiruppetac. Mundus quidem iudi-i hac mundi fenefta vigec & florctmagis quani multis fecu-
catpiosvnoitiipetupofleobccri&deleri,quiacccIcfia,fiex- lisance. FuiceninifubPapacuniulcisance/iac feculis duri-
' tcrnam fpeciem ft)nfidcrcs,CGetus cft vagus, inermis , defpe- cer opprefTa , nunc rcfticuta lucc doftrmaj rurfus cCepit cfflo-
ftusj mifer , omnibuspMefidis nudatus , atque adeo omnium rcfcere.
iniuriac&Iibidiniexpolicusifedcancumabeft vtopprimiec- Tingaen^ virides eriint]ld eft,eruntfucculenti &viuidi,vel '
clefia aut cxcindi queat , vt f ubindc intcr perfequutioncs pleni vigore:fcil.concra communis naruix cut fum. Senertus
Uiagis ef/iorcfcar, aique inipfafeneaa,cumalioshomines cnim fuccum&humorem natiuumdenccac, & naturalircr
. viresdeficiuntjipfanouum vigbremconcipiacj&non tan- interitum rebusomnibusaflert,folaecclefIamorincfcic.
tijin floreat,fed &fruftum producacvberrimum.Vndcigicur
. vigorillcpiishominibusexiftic?Rcfpondecpropheta:Qn6d ,5 Vt annuntient qubd rcausfit lehoua , rupes
|W.fint;«^.;«./.WDomusaucemDei/cucempium ,T,ca:&nonrit iniquitas in eo. ' ^
Hierofolynns extruftum. cypus erat Chnfti propcer arcam ^
foederis feu propitiatoriurajquodin co eratrepoficum.Ideo- Addit coclu/ionem funiptam a caufa finali feu fruAu hu-
qucpromiffioncsIucuIent£detepIoeditxrunti.Reg.8.qux iusdocliinar. IdeoDeusvriitnotai^efTehanc doftrinam m
omnesad Chriltumcongruunt. P/^»/^migitur/'»«?o/woifA<>- ecclc/ia , eamque affidua medit.uionc piis fierifamiliare.
tu, eft vcra fide ihfcri Chrifto, atquc ita ciucm efTe ccclcfia:.' vc hinc difcanc & incelliganc , acque eciam apud alios teften-
Chriftus enim vitis eft,cui pij tanqijam pahnices infici funt& tur,Deum non efTc iniullum iudiceni auc cyrannum, ctiam/i
fruftuscduntjlolian.ij. Sicucigicur vitisillanunquaarefcit: nonmoxadpornas crahac homincsimpios &fceleracos, vel
itanecpalmitesinfiti.Hocigifurvultcuminquic, P/^»/^/»//'w etiamfi piosfinacaliquanco diuriiis cruce & variis jerumnis
domoDominiJlorebunt.hoccA, quiinfitifuntcarpori Chrifti excrceri. QuanquaenimharcDeiiudicianon congruuncad
nunquanl marcefcent, nunquam aniittcnt fuam fclicitatcm. rationis didtame:camen iufta func & omni vitio acque iniqui-
Obfcruanda autem quod dicit,I'lantati in domo lehou&.Vzcit tate carent.Idque foli iii qui mebra fuiu vcr» ecclefix.intel-
cnim difcrimenintcr viuamembra ccclefi^ & interhypocri- Jigunt.Ideo hos vult aUnuntiare & prxdicarepariim apud a-
tas. Verfantur in coetuccclefiai & calcancatrium feu cemplii lios,qu6d Deus fic rcftus in fuis iudiciis , & qu6d nunqua ab
DominietiamhypocricsB , fedquiaviuasnoncgeruncradi- officioiuftiiudicisdilcedac. Scmpcrcnini odic & punicfce-
ces, nec penitus ita implantati funt Chrifto , vtauelliab eius lcragrauiffimereconcra vcr6 picrate ornatpricmiis tam fpiri-
corpore non poffint.fubito cxorta tempeftate cohcidunt.vcl tualibus quam corporaIibus,etiamfi id non fiat ea ratione ac
xftu folistofti ,hoc eft, frafti perfecutionibus & calamitaci- modo quo nos volcbamus,aufc canvi noftrxgratum erat.
bus amittunc omnem vigorcm , marcefcunt & moriuntur, Rupes mea ] Hanc parciculam infcrit, vc f uam fidem often-
vtarboresquaenon alte radices cgerunr. Qu6d/»mV»nomi- dat, & alios fuo cxcmplohortctur, vtfimilifiducia fiiam /a- —
fiat,oftendicmanifeftefeloqui deeoccmpIoquodHierofo- lutemDeodcfendendamcommitcant. Eftenimhic pfalmus
*iymiscratextrua:um,qu6dque vt vnicum tunceratin gene- in huncfinem maxime fcripcus &conipofitus,vtpiorum ani-
rc humano : ita Chriftum & eius ccclcfian-t refcrebat. Erac mi contra fcandalum crucls probe muniantur, ne, fl videanc
illUdccmplum diftinftum in cres parces. ^Erac cnipi fanftuiTj impios in hoc mundo floreic & afflucre opibus ac diuitiis,
fan6torum,quodfemclinannoingredicbacurfummusfacer- piosvero duriterpiemi&affligi, fidem abiiciaracqueiDco
dos. Erac deinde fanftuarium, quod folis facerdotibus lice- deficianc , fcd patiencer opem , auxilium & dcfcnfionem di-
batingredi. Tertiaparsdicebaturacrium.vbtplebsconue- uinam cxpedcnt, feiuerccurein Dei tucelam & pacroci-
niebai&adorabac.Parsigiiurfumicur,protoco,quiamaxima nium coniicianc.Acqueh.incdoarinam cum alias f«pe,cuiu
mulcicudoibi confpicicbatuf. EtpIancariinatriisDeiidem yero infabbachis,vuItpop.ulodiIigcntcr inculcaii. Ideoiti
fignificat quod plantati in domo Dei. Plantatosigitur in do- tirulo dicit , hunc pfalmum compofituin eflc vt iu fabbathis
moDominidicitfubindcgerminare&virerc,hoceft,nuii- decantctur. -^^ --^. -..^-^ ^^.-.-^ _
P S A L M I X C II.
P J RT E S.
I. Proporitiotlaudandam Jffelehouam debcnlgnitate ipfius crga benoSj&fide tum in promirfis,tum
Jniudiciis exequendi^j^c propterca modis omnibus effercndum.Id fit die fcfto pracfertim , v.i.mufica vo-
cali& inftrumentalijinterdiii & ndclu,v.2.5.4.
II. 'NarratiOexpUcanscaufas,C|uaramnominecclcbranduseftDeus. v.5. totiusnarjationisargumcn-
tuiin fummatim ponitur.Deindefequitur amphficatio duplex. i. Per cxclamationem , opera & confdia
D!ei eflealtifliina,profundiffuTia, atque adeo infiniu. verf 6. 2. Adminiftrationem Dei adeo mirificam
clTejVt eam yir'4«;k''«o« non comprehendat.v.7.
Narratjonispartesdujefunt. i. Deinftabilitateimpiorum,qui,vtcunqueftoreant, iuftoDei iudicio
&: fua ipfoi*um Tiequitia decurbantur, atque in aeternum exitium ruunt prxeipites , v.8. 1. Deum natura,
confiliisjoperibufquc fempcr fibi conftare,tam ad perdendum improbos,quam ad feruandum bonos, v.p.
I0.ll.i2. ":';. v.,.v'r'""rA .,,,.,.., ' ■ .' ■ ^ ■ , ~
III. Condufio , feu dptona propheticade profperitate piorum, ar.gumento fiimpto a conftan-
tia pei , & adminiftrationis eius experientia, fupra expofita. Eft autem , verf. i?. & 14. elegans allego-
ria , quapij cum arboribus prxftantiffimis , Ecclefiafiue templum Dei cum Libano & plantario a-
jnccniftimofcraciflimoquc comparatur. Frudus autem duplicet proponuntur. 1. Vegeti & vi-
jr^ncescruntfijdclesper Deifpiritum,ferfeuerantia;queinprofeffione diuini cuItusdonoornati,v. 15.
" 2^qio-
■^JC'.W'Vir,;^*r^y;W^-'(-;fly,-,-j|(^t-^r-;;
i*''' ^ y " ■ ' rXii-m PSALMVMXCIU' ' ''84!'
2. Gloriam Dei conftantiffimi^ pracdicabunt > propscr tiu« veritatcm, pxJtentiam, bonitatem & iuftitiam;
verij^.
OBSERVATlONeS LoCORVM DO C T H 1 N.AE.
Vtrf. I. Nonfuitfabbatum diesjacer,quaji Deui otio homimm-
tolatur ,fed vt populus negotits omnibuifolutm totumfi conferret
ad meditanda V>ei opera.
z Kihil nos acritts ad officiumflimulat , quam vbifcimus nos
operam non ludere.fed probari Deo quod agimtts.
3 No modo dignus efl Deus q»i laudetur,fed nos mal^nifumtts
^ ingrati.fi cttjfamus in hacparte.Nam quum Deifides 0" bonitxs
adnosproprie dirigantur.niji animos noflros a/liciant (^rapiant in
eius laudes.fegnities nojkaprorfm efl inexcufabilis.
Nifi msfocordia nojira impediat,nunqud deefl argumttum lau-
dandi Dei-.necveredefungtmurofliciogratitudints.nifiin eofumus
ajpdm.ficuti ipfe bonitatemfmm ^ fidem erga nos perpetuat.
4 CultusDei nunquam in iliis rebus externvs ftutfitusfed rudes
(ff infirmi adminiculis iftis inftrumentdis ^ vocalis mufices ad eii
(ptritualiter cokndttm opta habuerunt.G}uitm aute exhtbito Chri-
floecclefia iam adoleuerit, euangelij Iticemjujfocant, quiadhuc ec-
clefiam veteribws vmbris inuoluunt.
5 Dies Dominicus.Jabbato fuccedens.no prAfcriptus efl vt ignaui
fedeant homines ,fed vt colligmt omnes fuos fenfus ad meditanda
Dei opera.licjj demumfunt legitimi i^idonei laudum Deipncones,
quipaternam erga fe eiu^ bencficentiam reputant ac fentiunt , vt
liberaliter ^ Uttsanimis itlud ojjicium fujcipietnt.
6 Dettsdumiudiciainterhominesexercetfiiosajjiigens, impios
patietiterferens ,fupra captum ingenij nofiri humanum genus ad-
miniflrat. Libcntcr enim inuerierenius quem ille tenet ordinem.
NcceJJe efl igitur nos intenta iila exclamatione cohtberi, ne Deo ob-
Jirepamtts , dumaliter quampro anitni nosiri voto vitA human&
ctfrjiim moderatur.
7 Cidpa rejidet in hominibus^quod Dei iudicits laudemfua non
tribuunt. . Interim a contcmptu vtndicatur incomprehenjibilisfa-
picntia Dei.quajnftiiLtiti& fjamenti^ dAmnmtur tj omnes quifa-
Jitiose eam reijciunt:C^ a vulgi torpore fldeles reuocantur,vt atten-
tiiis confiderandis cperufn Dct myfteriis incumbant.
S Florida impiortt profperhas maturiits exittumfibiaccerfit.non
fectts acfdcem herbaru maturitas: nec rejecantur vt iteru puUulet
eorum radix,fed dterno deuouentttr exitio.
9 Dem non agit noftroarbitrio, fedproutfei/t immenfa eittsfit'
pientia (^ fublimismaieflas.quod elggium adfidei noftrAfulturam
refertur.qtt&uisenimin terra anxiegematfidelesactrepidentiDetes
tamen,qui cuflos efl vitA ipforum, infublimi manet, i^ eos Atema
fua virtute protegit.
10 &iuoties fidem noflra concutit impiorumproJperitas,difcamM
in cdum co»fcendere:quia moxfluet hu doStrinajfieri nonpojfe vt
diu inprojpero flatu maneant Dei hofles.
&iuum nihil magis aduerfum fitDei natur^ quam iniuflitiafce-
leratis omnibus, vtpote maieftatisfuA profejfts inimicis, imconci'
liabile bellum denuntiat.
11 Mala omnia Jpes Dei auxilium intuens facite mitigat,(^ U
tts benediBionibtMfefruitruam confidit.
iz Vtcunque molejiifint hoftes, (^ nunc infidiis.nunc vi fij* im-
petu ecclejiam inJeftent,Deumfibiauxiliatorepromittit,vt in hac
mundi militia infatigabili fludio perfeueret.
13 &iuanuis ad tempu^ vel ixaruerit, velfucciftu videatur Dei
populus.coUei^o vigore ex integroJurget,vt no minori dignitatepr^-
flantiaji coramDeo (^ hominibusfloreat,quam infylui^ (^ mon-
tibus arbores pulcherrimA.
14. is e^uum vero (j interiore cordis affeStu Deo adhtreant qui
in eius domo radices egerunt:fluxa nonpoieft ejfe eorumfelicitas,vt
pote quAamHdo minimependeat:a comuni enim aliorii hominuM
Jorte exempti, Aternam vitam iugiter intuentur , (^ dum mors ees
aboleuijfe videtur.tuncfunt in caIo fftperjiites. Vide Ifa.6s.zo.
1 6 In rebus turbulentis compofitum animiflatum retinentfide'
les:(^ quamuisfe duriter traBari videant,reprobos veropotiri opi-
bus acimperijs.patieter expe^iant, dum opportune difcuffts tenebrit
lucidum (^ dijiinclum ordinem Detts reflitttat.
Si ittjittiamfuam illuHrat Deus. (^ fe ab omni iniquitatis labe
ptirum ojtendit.reprobos vlcifcedo.elettos autemfuos liberando.cer-
toJiatHerelicet,quicquidJ'elicitatts tmpij obtinent.pefftmi exitij ejje
prAludtum: piorum vero conditionemiam ejfe, (J apertiits tandem
fare felicijjimam.
ArTICVLI PRASCIPVI,
1.
z.
J.
4.
De hudibus Dei',eardmqiie argumenro.
Mufices facrje fub Legis psed ^gogia vfus. <,
Precum priuai:arum&pub!ic;irumexercitfa. 7.
Prouidcntiic Dei in tolerandis & delendis impiisjCbn- 8«
fidcratio. 9.
-Ecclefis Dci conferuatio, profperiras, exaltatio &
glorificatio.
Impiorum euanida fclicitas.
De jEternitate & immutabilitate DeL
Perfeuerantije donum Dci clcdis propriura.
Deus qualis agnofcatur 5 fuis.
A R G V M ii. N T V M P S A L M I X C ill.
T 1 A JM hic Pfalmtts confolatur miferam ^ nf^tUtim eccleftAmi ne , cum videt reges ^ tyran-
t nos ant tnterfe tumttltHarty atqrue orbem terrarum bellis ft) CAAibvu complere , aut ettam vtribu^
coniuniJts oppugnare ecclefiam , (j;- paj^im homines pios crudeltter interpcere^ ne (inqtiam)inter
has calamttates fubitcas i (^ perfiiCHtiones viorum ianimum delf)ondeaat , aut fidem ahijciam-%
cjuafi euerfis mundi tmperits , vel alicjHotptis interfeUis ■% ipjam ecclejiam qiuo^ue interire necejfe
ftt.Docet^nimiChriflt regntim, <juod in his terris verbofuo condtdit , effejirmum tjlabile ^ dmabile : (juodre-
gem habeat priefdemi cuitu potentia gr robur ft inmUum (Jr £ternum. Itaque qiuici^uid moliantur hosles Dei
aduerftts ecclefdm » am ijuocjuo modo tnterfe collifiturbent refpub. (j^-irnperia homines impij > manfuram tamen
iuxta promifitonern ecclejiamfeu regnumfilij Deitcuita foliumfiabile ft ^ immotum. Hac igitur confolatione
vult ertgere antmos piorum:vt fivtdeant armis concuti orbem terrarnmiati^uie interea ecclefiam duriter premi,
ivfi t%imen interea promifiionum dtutnarum veritatem intueanturyat/^ue hac confififecure in ipfo ac^jutefcant*
H(&cfumma efi huimPfalmiiCumtjue a/tbiftpe idern argumentum repetaturinon opus eft hyiga explicatione.B-^
loqiuentia tamen Spiritu-^faKtli dthgenter in hoc ^fimilibm argumentis efi confiderandAyqui vnum atqu^ idi
argumentmnfubinde noua orationtsforma tam luculenter exponit.
I T Eh 011 a regna t,decorcni (magnificentiam) in-
X duit.induiitehotta fortitudiiiem:accin^it fe:
etiam lirmabltuv tcrra,ne moueatur.
Orditur propheta pfalmum adefcriptione regis Btregni
Chrifti,quam opponit cogitationibus animorum humano-
rum,c]uiintuentes illashorribilescohfufiones,bella,ca»des,
-vaftationes, qua» fubinde fiunt ingenerchumano , exifti-
niant non tantiim imperia & refpub. fed ipfam fimul Ccclfe-
fiammo^x interltuirawi efle , multi etiam eo delabuntur vt
omnia(rttfufefriBXiftinient,& Deuma gubernatione mun-
di remoucant. Hos igitur vt refuret , vtitur hac defcriptio-
nc:lehoua.\t\<{\iiXiregn(it,cimC\ dicat^ipfe prigtft canquam fum-
musmonarcha, neceft otiofus fpeftaioreorUmquasfiurtt
ih genert humano,nequeita imbelHs aut inermrs eft > vtre-i
gnumfuartiadminiftrarcaucpotentiam fuam exererc tion
pofiit , qaemadmodum profani homines imaginantur : fed
regnat,h<i)C eftifapienterjiufte &potenter cunfta adminiftrat
in genere humano.Hoc cnim cft regem efle & regtiare. It
quidem extenditur eiusrcgnum acpotentia non ad vnaoi
orbis particulam,fed totum nmiltlum compleaitur : vt niffil
fit quod imperio ipfius non fic fubieftfi.Iraquc non feft quod
fimtis rolicitide imperiis.rcbufpu.aut eccleiia,quafi inter il*
los motus &eutbiiis,quas excitac diaJteli per homines inquie-
tos &ambitiofosaiitfcypocritas, regna omnia cum ecclefi»
fint interitura. Quicquid cnim fiat in imperiis, & quantura-
NN
*!f.
. .'^ jHt>o M^-h^Aiikii)^
«45
-T.?^,# •'l»^-'
P R iEL E C tl H ENH. Mt) L ll E R I
(OT',7*,;
\i^>
••f^>^'1K*
?SV
cunque fius viribus confidtnt tyranni,Dominus tamen obti- fcripturatribuens rcgi folium , non fignificat ica cum refidc
net fummum regnum:idque ita adminiftrat, vt inter furorci re in foiio, ve otiofus fitfpcftator eorum quat in regno fiunt:
bominum,& politias & ecclefia feruet mirabiliter. Hafc om- fed vt cogitet, fufcipiat atquc agat omnia qu» ad falutem &
niacomprehendunturverboregnandi. incoIumitac»mrcgnipercinent, acqueicaomniaiufti &bo-
Adilitautempropiictahypotypofin,quahocmembrum ni regis officia cxerceat.
dficlarai:.lmagincse«im &p^ftvira?,vtin oculos incurrunt, i- ^ txculcruntflumina , lehoua : extulcrunt flu-
t\ animos faciliiis fubeunt, & firmiiis hajrent, Defcripturus ^y^^ vopm fuam;extollunt flu mina fluaus fuos.
igitur regnum Dei , atque adco regem ipfum , introducic
eum tanquam indutum regio & fplendido vefticu , & accin-
Aum robore,atque hac piftura adminiftrationem regni e-
ius,quaiisfitdefcribit. Becor enira feuveftitus fplendidus,
quo indutus in confpedum fuorum fubdicorum prodit , fi-
gnificat illas virtutes,qu« maxime excrcendae funt in toga
& pace : & inquibus magnificenciz fplendor&decorim-
perij confiftit.Hlx vero funt fapientia & iuftitia, quibus hic
rex facit fe confpicuum , dura omnia fapicnter & iuftc admi-
niftrat.
Alij qui de ecclefia fimpliciter pfalmum ineerpretantur,
ornatum dicunt efle vocem euangelij, qua: eft petcniia Dci
ad falutem omni credcntijRem.i.
Deindcheroicamcifortitudinemtribuitcum ait,eum effc
indueum robore;quianontantum in pace regnum fapienter,
iufte&fortiteradminiftrat:fedbclli tcmpore , cumomnia
mifcentur iumultibus,& ipfa ecclcfia periclitatur , maxime
ftium robur& potentiamoftendit.
Verbo mdtiendi quanquam hypotypofis ineft,vt iam dixi-
tiius , fimul tamcn fignificatur , has virtutes ita Dei proprias
efic.vt nunquam eas dcponatjfed aflidue in gubernatione &
dcfenfionc fuorum excrceat.feque his confplcuum reddat.In
duere cnim phrafi Hcbraea fignificat non tantum ornare fe re
aliqua,fed fa?peetiam fibi penitiis eam adiungere,vt propria:
vt quacunquc quis inccdar,hanc circunferat.feque ea no ali-
tervtvcftimentoconfincicndum prasbeat.Hancefrevim hu-
ius locutionis oftendit (encentia pfalmi 109. cum inquit. In-
duatmaledi&ionem tanquam vcitimentum,&veniat ficuta-
qua in medium eius,& ficut oleum in offa eius,id eft,operia-.
tur perpetuaignominia.vtpaffim apud omnesfit niakdid*
&execrabilis,vt quicunque eum videat,tanquam vcftc fexe-
crabili indutum auerfetur.
Accinxitfe ikliimetaphori fumta ab vfu rei militaris i-
dcm dicitquod ante. Qui enim praslia inire & pugnarecum
hoftevolunt,poftquam arma induerunt,gladio fc accingunc
& telis in{truunt,quibus hoftem feriant. Deus igitur ita ad-
miniftratregnumfuum, vc perpetuo fit accinftus,& nun-
quam deponac arma,quibas & fuos tueacur & hoftium vim
reprimat.
Etiamfirmabftur vel firmatuseft (ponitur enim fuwrum
pr» praricritojquodex fcqucntiverbopDJ3pparet)or^« ne
w<?«^<«^«y.AIiudeftargunientum,quo oftcnditDcum no ab-
iccifTe curamreruhumanarum,quemadmodumfmpij&pro-
fani homines cogitant. Eftque illud argumentum fumptum
tb ipfa creatione.Deus ita codidit & firmauit orbem,vt qua-
quam ca»Ium perpctuo ac perniciffimo rotatn' circumuolua-
tur,pIanetarfuocnrfucontra primuminotnm ferantur, terra
inmedio aere inftar p\lx fufpenfa nuUofulcimincnitatur:
nulla tamen fiat concuffio,qu3c ordincm in prima crcatione
inftitutum percurbet. Ha:c igitur rc$ oftcndit Dcum non tan-
tiiiu potentem efTe.fed mundum perpetuo adminiftrare,vt R-
cut terra ipfius virtute confiftit immota,&Ieges motuum c^-
leftium funt perpetua; & immutabilcsiira & regna feu impe-
ria & politi* maneani:& ecclefia in primis,qu2e, nulla habct
fulcra aut pra»fidia humana,confiftat immota , ncc deleatur
hominunuyrannide aut flagitiis.
2 Stabile cftfolium tuum^cxtunc : a feculo
tues.
Confirmat priorcm fcntentiam a ftabilitate atque artcrnl-
tacehuiusregni. In mundo quidem mutanturimperia, &
transfcruncur a «entc ad gentcm propter peccat.i hominum,
vt inquit Syracides cap.io.Sed Dei im perium eft firmum &
ftabilcimo eftarternum.Itaque non fini» corruere omniain
generehumano.etiamfihominesimpij &fcelerati interdii
tumultuentur ac cupiant ca*lum tcrrae mifcere^multo minus
patitur'ecclefiam fuam cuius rexpeculiaritereft ,opprimi
aut deleri.Ea ciiim fi deleri ppflet , non cfTet ftabile aut pcr-
petuum eius folium.
Ordo fententiarum eft inuerfus. Ita enim ordinanda eft
iententia , Domine tu cs a feculo , & folium tuum cft ftabile
Narratiuocula eft,qua defcribit tyrannorum k fcelerato...
rumimpiosconatus&violeptosimpetusidu armis fumptis
inuadHntregna,euertuntvrbes, intcrficiunt paffun homi-
nes innocentes,& efHciunt vaftitatcs in gencre humano. In
primisvero ineccIefiamDeicrudeliteriWuiune, quamom-
nibusviribus opprimcre & delere conantur. Eftque hoc
perpetuum in rebus humanis : ficut mare perpetuo a:ftuat &
fluftusfuosattoUit. Nameciamfi interdum aliquafictran-
qiiiIlitasfeuv^</Mr«,& quardam quafi halcyonia Deus con-
cedit.-tamen ca non funt diucurna. Subinde enim recurrunt
tenipeftates,qiia;mareturbatit& inquietum reddunt. His
igitur comparat bella, & prarrertim ca quae ecclefiae inferun-
tur,qu3e pene affidua funt.
Per/««;/«Afignificacpotentesexerc!tu3 regum &princi-
pum,quibus vel Rcfpub. velecclefiam inuadunr. Nam aqua:
ficpein fcripturis fignificant populos , vt Apocalyp. 17. A-
qua»mult:e,quasvidifti, popul1n1uItirunt.Iere.47. Eccea-
quaeafccnduntab AquiIone,&eruatin torrentem & inun-
dabuntterram : Sedconfultofluminum hocloco facitmen-
tionem,vtefFeftusbelIi meliiis dercnb.it.Fiumina enim ciiitl
attolluntur & intumefeunt inundationibus, perrunipunt ag-
gercsoppofitos,&t!clata in campos fubie^oslongc latequc
omnia vaftanr.&obuiaquxquelccuni rapiunt. Talis e(t&
belli fornia, quando exercitus imm'iffiin rcgiones omnia lo-
ca V3ftant& c^dibus complent. Vnde & Virgilius hac fimi-
litudinc vfuseft JEneid. 1. defcribcns vim cxercitus Gra:ci
irrumpencisin arcem Priami:
Fit z/ia 'ui.rumpunt aditm pritndjque trucidant
Immijfi Dmai, ^ late loca milite compknt.
Uonfic aggeribtisruptiscumj^umeusamnis
Exiit,oppoJitafque euicit gtirgite moles,
Tertur in aruafurens cumulo.campojque per ojnnes
Cum Habulis armenta trahit~^c.
Quodautem inquir , Fiumina attollcrc vocemfuam flc
flu6tusfuos,fignificat tyrannos non tanrum m^gno impetu
&conatu, fed fremitu ingentiinuadercrcgna & ecclefiani
Dei , & furcnter fuarambuioni, Iibidiniauc odio aduerfus
Deum & bonos concepco in vailandis regnis & Dci ecclc-
fia indulgere. '- —
»DT Fludum fignificat , qiiod allifus ad^fcopuIunT, vcITit^
tus,vel etiam ad aliimi flufcum conteratur. Nam a conteren-
donomcn faftumeft. Llqueapte congruit ad pingenduni
eucntum illorum niocunm & bellorum, qua»ad euerfioncs
impcrioru &ecclcfia? fufcipiuntur. Sicut cnim fluftusingen-
tesnonfine horrore afpicientium ingruunt:icamagni & po-
tentes exercitus cunfta complent terrore & metu. Sed R-
cutfludusallifi momcnto quafi conteruntur & euanefcunt;
ita magna potcntitret^um & principuni vnico Dei nutu (x~
pe diffoluitur. Habicat ecclefia in liac vica ad mare tanquam
fcopulus excipienvommunvte-mpcftacum fliiAus->-^"miHiec
immotafilioDet eam confirmante& fuftencantc Kxc i-
mago pulchre pingit conditionem ecclcfi* in hac vita.
4 A voc\h[ii.[fuprAvoces'\3iQ\\»\[:im multarum;
fortium flu6tuum i7ians, fortis^^r^w^t//^^^^] in ex-
celfis lehoua.
Ideft,fortioreft Dcus quam onines fluAus & fremitus
a^uarum multarum , hoc eft, potentiffimorum exercituum.
Eftcnimcomparatioinhocverfu, qua Dei potentiam op-
ponitomniumcyrannorum & regum potentiajfcu viribus:
eiimque ita effert, vt affirmet nullam poccnciam tantam cflc
in hoc mundo, qu« non potentixDei facile cedat. Hajcigi-
tur confolatio eft piorum , qua fe in publicis calamitatibus,
cijm videnromnia fcro & ignc vaftari , & multa ccclefi*
membra horribilitertrucidari,confiirmare &fuftentare de-
bent.Eftquc hic obferuandus verficulus notus:
^ura tonet,fonet vnda maris.frenmt orbt6 (^ orcw,
Tu tamen infertos nos tibi Chrifie tcgis.
y Ttfttmonia tiia vcvz[firma\ funt valdc: do-
mui IMX defidcrabilis [decora] eft fanditas^Iehoua,
extunc,hocefjl,5fecuIo.SicutenimDominuseftafecuIo,ita inlongitudinem dierum.
& folium eius cft aetcrnum:nec vnquam ei/ertitur aut finitur Ve pij magis fint ccrti manfuram cfTe ecclcfiarh & poli-
Iioc regnum.In voce autem folij non tantura metonymia v- tias aliquas inter liorribiles confufiones gcncris humani , &
^tata efl:,qua fignum fumitur pro fignato, fed per fynccdo- vaftitates qua» efficiunt bcUa & perfcquutiones,reuocat ani-
(hen fimul omnes virtuces quacin bono rege requiruntur, mos noftros ad confideratione promifljonum diuinaru, quac
toiDpr^hendit,c4fquedicit cwn perpetui cxcrcere. Naw ciiojvera: & immuiabilcs fint,&affirmencecclefiamcoram
De*
^
Deo fanftam efTqjhoc eft,m astcrnum foedus i Deo adfcitam , pus Meffi» : fed tamen fub noniine templi princf palite^ in- *
&Spiritufanaoinafternumobfionatam,manifeftumeft.cc- telligit ecclefiam omnium a:tatum, quae hoc ornatu pr«-
clefiara non poffe violari aut profiinari pro arbitrio aut Ijbi- cipue commendatur , & defidcrabilis rcdditur , quod a Do-
dinehominum:mult6minuseuertiautdeIeri. mino fandificata eft : &quidemnonad tempus,fedinIon-
Tefitmonia Dei vocat doftrinam a Deo patcfadam, qux de gitudinem dierum , hoc cft , perpetuo. Eft igitur fententr a
ipfius voluntaic erga nos teftatur : in qua promiffiones de huius verlus : ecclefia habet verbum fcu promilfioncs , qu«
ranairate& perpetuitate ecclefia- pratcipuum locum obti- f.Ilere nonpoflunt, & eft ornata fanftitate. Itaque^dclc-
nent. Has igitur dicit elTe veras , firmas & ratas , & quidem ri ecclcfia in hac vita nori poteft, vtvt fremanr & fjcuiant dia-
valde : vt fignificet, nullo hominum confilio , nullis viribus boli , & horqm organa. Quar enim fanftificata funt diuini^
aiitconatibuseuerti Deiconfilium ing^bernanda&defen- tus, nonpoflrunthominumarbitrio.profanari.Sanaumenim
denda ecclefia pofle. Quod domui Dei dicit //«(?m»» effh ficutintegricatem&pcrfeaionem fummam omnium virtu-
fan^itatem , refpicit quidem ad templum feu tabernaculum, tum in Deo , quae labem oon admittif, flgnificat : ita & pro
quod Deus fua praj^entia & gloria perpetuo cohoneftabat eoaccipitur, quod ab omni iniuria & vicftinuiolabiie&
& fan^tificabat, idque inuiolabile cfle volebat vfque ad tem- intaftum. |
PS AL M I XC III.
P ART E S.
I. Cdcbratio regni Chrifti(qui idem eft Ichoua . Rex inftitutus a Patrc 1 a relfitar p ^ «-f^h^rf f j-r ,
verf.r.
II. Confiniittio.namquaj vniucri-edicuniur paitepriiHa v.i. confirmanturtribusdocumeniis.Pr/-
mHm eft , a c\e:\x\qi^e. ^V^^tynff rnarmnp mundi,altera |.arre huius i.vcif. SecHndumy ab ^dminiftr^tinnp po-
tentiffuna & magnificentiffima, v.2.5.4. Eltautem to;aha?c explicatiodc regno Chrifti aIIe£;orica,fum-
ptii^ ordinehumano loquutionibus , exornatidne fubiunda per comparationem aquarum .• q.d.nullam
' potentiam, quantumuis formidabilem, tam magnficam cfle , qua.u Chnftus magnificus & rcucrcndus cft
in adminiftratione fua.
III. Conclufio-v.^.fingularemillamrationem explicans ,quaChriftus fuam pra;fentiani & bencuo-
leniiam Ecclefi^ ceftatam Sacit:fiuc faiutari verbo,quod regis noftri fccptrum appellatur:fiueopere fanfti-
licationis3etern« > quam Deus cum Ecclefia communicat in Chrifto.
ObSERVATiONES LOCORVM DOCTRINAI.
Verf.z^ Jyeui non nomine tentM.fed re ipfa rex efl potentijftmtu, Solus mundiaipeBm abmde ad teifandam Dei prouidentiam
fuorum defenfor, £f hofiium vltor. Giuum aute omne iudicium pct- nobii fufficere dehet.
terjilio, etiam quatenui home eii, dederit , ^ ecclefia idcirco voce- 2 Sicuti Aterna Dei ejfentia efi, itafemper imperio ^ maieiiatt
tur regnum cdorum.Uquet hunc pfalmum inMejpam rejpicere, cu- fuit ^ erit pr&ditus.
itcs etiam vera deitoi ex eo manifefteprobatur.quod lehoun nomen 3.4- &iuanuis terribiki fint fluminum (f^maris vndt. muttibfefe
eitribuitur. collidentes,nihilJunt,adimmenfumDei roburcoUatA, qui etiam
In DeipotentiafiducU materia nobis proponitur : quia hinc vt facite admodum tyrannorum £}' impiorum omniumferociam mo-
plftrimum metus ^ trepidatio , dumfua virtute (vt par ernt) non mento compefcere potefi.
induimus Deum,maligneque eumfuo imperio Jpoliamus. s Dei AtemipotenttAteHimonium redditfiicrum illudverhum
Decorem (^ robur induere dicitur Detis , non quod aliquid in eo quodperfonat in eccUfia,cuitis(vtpote qu&fitDei domicilium^fan-
aduentitium imaginari oporieat:fed vt reipfa demonfiret.admira- Hitasfummapulchritudine iUuftrts , aduerfus inferorumportas f^
bili iuftitia (^ fapientiafefouere humanum gentts. infultusftabit in Aternum.
- ■ , - ArT le VL I P R AE C 1 P V I. ' :
t. De Rege Ecclefiie Chrifto , artcrno Deo. 4. Omnipotcntiar & magnificcnti* Chrifti defcriptio.
a. RegniChriftiajternitas,perpecUitas,&ftabiIita5.,j[,j , y. Verbidiuinifirmitas.
g. Pcjtentia-humanximpoteniia. . ,; j t- Ecclcfia; Chrifti dccora fanftitas.
'■'" ,, * ' j :u.;iy' '. . . :
ARGVMENTVM P S A L M I X C II I 1.
RGV ME NX V M huim pfalmi ex multis fimiltbtu eiufdem generis t vt fmt 9, 10. 11.12.
^Alij complttres jpetipotefi. Effehim precatioy ^ua itnplorat Dei auxilium eontra hofies eccle-
' fidt,-i quospetit tandem reprimi dtuinitns (j/ dtleri y vt definantinfultare Deo (^ ecclefa eitts. Ad"
ditur autem defcrtptto tyranmdis , crudelitatis atcjue imptetatis hoslium , vt oHendatDeHm iu-
, fiam habere caufamy curgrauius in eos ammaduertat. Et cum ipfe tufio "^lo atejue odio tmpieta-
tii ardeattjimul in hoJiiumfecuritatem-)tmpietatem ^ voces bla^hemas inuehiturygramter^ feuere obiurgas
omnes imptos,^m exiJitmantyUeum,^md non rnox fcelera puniat^non curare res humanas > nec iudicis officio
fungi. Hizcprimapars efi pfalmi.Additur auterl^ infignis confolatio^<jua confirmat piostne cruce ^ calamitati-
bt44fra6ii deficiant a Deo^fedpatienter liberati^^em expeUent. Futurum enim inqimtyVt non multo pofl expe"
ridntur Det iudicia ejfe iu/ia^qiuie etitnmfi aliejuahdiu dtffertidonec impiis foueafodiaturtea tamen ita exerceit
n/t intelligant pij fe n on negligt aut deferi in caUmitattbus ^ srumnis.HAC confolatio^vt fi.rmior ^ efficacio¥ •
fityfuum ipfe exe^pjum eonfiderandumpYoponit,<jiui cum toties defertus ab omnivus creaturisfoliusDeimiferi-
cordia ^ bonitate ikirabiliter fit feruatus Grfu/ientattt^yiubet omnes de prafentia q) auxilto Dei benejherarei
ei^Kefuamftilutem titendarn tutocommittere.Rurfm autem ejHafi^er concefiionem defcrtbit hypoerifiniinaliHa
{^ crudelit^temfuorum hajiium.fed e regtone auxiltum ^ liherattonem fuam conpderandam proponityat^ue
fuo tandem exemplo edo^us coUigit c^ vatictnaturthofies eccleftA om^ies tandem iujio Deiiudtciofkorumfcete^
rumpam^ di^f^rosjAttjue in aternumpertturos ejft,
1. X^^us vltionum,Iehoua : Dcus vltionum fufcipfat,&tandem poftlongasa;rqmnasprajfentiafua&au-
I ^afFulee xiIioaffliaamcccIefiamconfoletur,h|||HBiisdcletis8cop*
•"^ n* preffis. Tribuit autemDeo epitheton caufaepra^fenti ac-
Propofitio eft } qua petit vt Deus fuoruni dcfenfionem commodaci0imumjdumeumvocat]i>eum vItionuni)hoce(t
■ J^ ■ NN i\ .
W ■ -
, \
^U.
'^m:'^^im^'<rffm'r'^-WK'^^ •
847 PRiELECT. HE
qai eiiami! ad iniiirus fibi & ccclefix fuae faftas interdutn cS
niueaccandepi unien grauicer eas vlcifcatur. Idqiie adcon-
firt^ndamjadsm noftram valcc plurimum.Atque hsec caufa
cft cur eandem fententiam repetat.Eftqueinhac voceargu-
mentum noivtantCim a facili,fed a nacuraDei fumpttt. Qua-
le Sc illudeiljMea eil vltio &egorependo,Dcu.)2.
uiffi^lgtjli eil,fac te confpicuum,appare:quafi dicat , Il|u-
ftriliberatlonisteftimoniooftendetepnefentemeire in po-
pulo tuo,eiufquecuram te agqre.Hadenus enim quaii obli-
cus noftri dfplicuiftrtfubcraxifti te i noftr® confpe£i:u,permi/i-
fti nos hoftium libidini : nec vfquam auxilium vllum appa- .
ruit.Nuncigitur rurfusa(FLilge,vcappareat tevindicem efle
fcelerum.vtque prasfentia tua coo(^iciacur,&pioruni animes
exhilarec.
Grascusinccrpr.verbum p^.SinreddiditiwDtpp'»"*»*"»' Libe-
rcegit. Forccquia legie n^Sn quod in hac fignificatione fe-
re vTurpatur pfal.ix.vbi in Giieco idcra verbura jTi«fjl»««'{»j^
legitur.
2 Eleuare,'udex terrg: teddc retributionem fu-
perbis,
Rtfpetireindewpwpoffffbncra.fed inverbo NUJn eleua-
re.hypotypofis cft,qua alludit ad morem iudicum , qui co-
gnituri caufas&laturifententias,tribunal confcendut,quod
fublimiorc fcmperjojp pofitum erat,vta(cendendo quafi
eleuari fupra aliosvISerentur. Itaque ciim inquic,e/*««re/«-
<^cx,quafi officij {uiDeum admoner,& ad cogni>fcenda cau-
fain inftigat.ne R diutius ad iniurias conniueac , parum rede
funftiis officio iufti iudicis videatur.Deus quidem fcmper iu-
fte iudicat,defendicbonos,& fceleratos punir, ideoque per-
petuo refidec in fuo foIio,vc non opus fic eum commoneSeri:
fed quia incerduQi ad tempus impiine graffacur iniquitasho>
minum,& pij affliguntur crudeliter, nos quidem fecundum
carnisnoftrxfenfumiudicamus, Dcum quafi oblitum fui
muneris^defcendifTe de folio fuo. Itaquecarnem quodam-
modo fa^iunc eiufmodi petitiones , quibus tanien,quia fides
prxlucet, adeo non ofFenditur Deus ,vt fibi gratas efTc
huiufmodt piorum voces oftendat : cum econtra , fi ex
impatientia & fremicu aduer fus Deum aut fecuricate con-
temnente & ridente Deiiudicium effundancur,grauiffime ir-
ritecur.
Redde mercedemfiiperbh}Vioc quafi confequens cfl illius e-
pitheti,cum iudicemeumnominac&Deum vlcionum. Es
iudex & es Deus vIcionum:ergo redde impiis & hoftibus cc-
clefia; debitatn mercedem.
3 Vfquequoimpijjlehoua-.vfque quo impijc-
xultabunt? ^^ ^
Addic argumentum i perfona hoftium fumptum , & a cir-
cumftanciatemporisamplificatum.Hoftes,inquit,qii6d diu-
tius differs poenas^non foliiin non manfuefcuntjnec rcmitcuB
iram.fedfiuntperuicaciores & infolentiores felici fuarum
rerum fucceffu^ita vcnoniam nobis cantum,fed cibi quoque
mulco temporeinfultcnt in noftris calamicatibus.P7?«c 5«*
'vc\c\n\t,exult(ibunt}<\vizR dicat,quamdiu fcres vt hoftcs in luis
fceleribupobdurefcantj&fucccfTu rerum elati nobis petula-
terinfultent?quafifruftra nosfpeauxiiijdiuini confolemur
ac fuftentemus.Repetieio aduerbij amplificac circumftantia
temporis,quia fignificat impunitatem nimis diucurnam efle,
qu3E proceruiam & libidinem hoftium confirmec, vt in fccle-
ribus iam fefe iaftitent &gIorientur,& liccnciam quiduis pei -
pecrandi fibi fumant.
Caicerum de qua?ftione,an piis liceat pctere vindiftam,c u
Chriftus velit eos cil^t ma«fuetos & patiences , & iubeat etia
inimicosfuosdiligere,did'umeftfuprij9. p(al.& alibi ali-
quoties. Prxterqulm enim quod caufa diftinguenda eft i
{•erfonis.eciam ipfi hoftes funt difcernendi. Alij funt fanabi-
es:alij infanabiles.Sanabiles petimus vtDcus conuertai.In-
fanabilesvero&blafphemosjtanquam hoftesDei& organa
diabolipetimusvcdeftruat&euertat: idque propter gloria
fuam,nenoniendiuinumarfidueblafphemetur , fi diutfus
feratimpun^graflarilibidinem impiorum : deinde. vtdefi-
nantpeccarerficutenim pcccata oderunt pij',ita optaredebet
&petere vt/celeracohibeatDeus,ne terra polluatur ani-
plius.Tert16,veeuerfishoftibusecclefia fic magis nranquil-
ia.Non feriiiunt hic pij fuis cupiditatibus auc aftedlbus : fed
quemadmodum Auguftinushancquxftionem expIicat,pio
&iufto2clo^recandointeritumpr^dicunt & vacicinantur.
Sunt cnimvocahuiufmodi^prxdidiones & vacicinia,qux
certum interitumimpiis denuntianc.Eftquedigna obfcruz-
tidne fencenti.i Auguftjniin hunc ipfumpfalmu,^ui quan-
quamderefurrcdffweChriftihos verfus intelligit, tamen
quid dehuiufmodivlcis fcnclac,oftedic.Prophccia efl,inquic,
prjedicencis,non audacia iubcncis. Non enim quia dixic pro
pheca, Exalcare qui tudi casjobteperauit prophctx Chimu
Nfi. MOLLERI 748
vtrefurgerct & iret in cslii, fed quia hoc fafturus erac Chri-
ftusjhoc praidixic Propheta.
4 Efifutiunt j loquuntur duriter : iadant fe
[|/onV»»/»r]omncs operarij iniquitatis.
Subiicitdefcripcionem tyrannorum)Vtpropo|ita ipforum
impietace, tyrannide & aliis fcelcribus, Deum facilius ad o-
pem ferendam impellat.
Verbo yai fignificac oris tfltnericatem & petulantiam, qua
quicquid in buccam venit.tam contra Deum quam homines
fine pudore efliindunt. Eftqueilla linguae petulantia impri-
mis vfitatailli hominum generi quod caftri fequitur, vt ve-
re de his illud Buripidis dici poffit,
Verbumautem hocabfque coniundlione iungiturfeque-
tiverbo.Itaqueaduerbialiter€xponidebebat,vtvfitatumeft,
cruftanter, afFatim &aflidue,velquodcommodiuseftjeru-.
ftando atqueefFutiendo loquuntur: hoceft,magna audacia,
magno faftu & teineritaccloquuntur.
Loqmntur duriterl \\occ^im\nzM\xv vim& caedeshomi-
nibus piis & ecclcSar"Dci:nihiI fpiranc nifi fanguinem icardes,
incendia, euerfionesoppidorum & regnorum,&c.H2BC enim
efl illa duritics fermonis,quam neque racio.neque metus di-
uini iudicij, neque honefti refpeftus cShibec quin perrum-
pac,quocunque tulerit efti:a^nis.Uca)ci».Alij in fpeciead fal-
fos doftores hunc verfum accommodanc , qui magna autho-
ritate fua dogmaca fpargunt, & ex alto reliquum genus hu-
manum defpiciunt : atquc afe diflentientes calumniand*^ &
aliisiniuftis modisopprimunt. Qual^s multos hoc feculuin
profert.
lactitant'] Hoc cft, fidunt fua potentia & viribu^, & ftolide
fc eflFerunr&iaftitant.quafinihil obftare ipforum conatibus
&prudcntiarpoffit.DehacrepIura dixiraus pial.i©.
5 Pcpiilum tuumkhouacGnterunt; &c hserc-
ditatem tuam afflit^unt.
Aniini eiationem, fuperbiam & faftum, quem ebria& pe-
tulanti verborum iaftantia oftcndunt, fequitur visiniufta,
quam popuIoDeicrudeliterinferunt. Eftautemtriftew^Bc
in pronominibus,cum inquicfopulum tuum lehouap;^ hdredi-
tatem tuam.nouns indignitatcm rei.Indignum eft,etiam vi-
liffiinum quemque ^ tyrannis iniufte prenii. Sed multo in-
dignius & triftius eft,facrum Dei populum, qui peculiaris eft
eius ha;reditas,ir3 crudeliter a tyrannis maftari,
6 VichiamiJcpercgiinum interficiunt : &: pu-
pillosoGciJunt.
Amplificatpriorem fententiara a diftributfone. Eftque
jm3tc in perfonis. Non tantumfa:uiuntin A'irileinfexum,fed
bellum gcrunt cum miferis viduis, pupillis, peregrinis & ex-~
ulibus,quibus quo magis obnoxij func iniuriis, eo plus debc-
batur humanicatis & niifericordia;. Rabiem igitur & imma-
ne odiumfuum erga ccclefiam hacin re oftendunt hoftes.
Solcbant qui no omnino eftcri erant , parcere in bcllis fexui
niulicbn &infaritibus.Deinde & peregrinis vis fierinon de-
ber,qui;i ad hos ncgotia vcl caufaebellorum non pertinem.Si
igitur tanta crudeirtas fic hoftis , vc neque fexui, neque aftati,
neque codicioni perfonarum parcat , ea etiam hominum iu-
dieio efl execranda. Sedmulto magisDeushisiniuriisirri-
/atur,qui peculiari promiffione fcu priuilcgio viduas, pere-
grinos & pupillos in fuam tutelam recepir. Exodi il . Deut.
Z4. Eo igicur praecipuc fpeftat , vt quia hoftes non vereantur
in hos fajuire, quibus non tancum nacura & ratio,fed Dei ma-
datum parci vult,eo ciciiis poenas dent fuorum fcelerum. .
7 Et dicunt , Non vidcbit Deus;& non cogno-
fcet Deus lacob. ^
Ty rannidi &crudelitaciadduntaliud maius fcelus , quod
dicuneautftatuuntfccum,Deumcalianon videre neecura-
re:atqueideofibiimpune quiduis licerc exiftimant. H«c
fumma eftimpiecas,ex quaomnisgeneris fcclera,tan<|uani
cx vberrimo fonte promanant. Qui enim ita metum diuini
numinis ex animo eiecit , vc ampliiis afpicere Deum homi-
num fafta & iudicare neget, is nihil non audec. Ssepcaucem
in pfalmis hoc argumenco vtitur Dauid , quia ad permouen-
dum Deum plurimum valere videtur. Impiecatem enim,
qu3B ipfi omne imperium adimit,ferre nequaquam poceft.
8 Intelligite , iniipicntes in populo ; 8c t ftulti,
Cjuando fapietis?
Addic racfonem , qua per apofcrophen in hanc im-
piecacem &bl3fphemiam hoftium inuehitur.quodexifcimai
aut palam eciam affirmare audent , Deum non afpicere ko-
minum fafta, nec curare quid in terris inter homines fiat. Ab
hac impietate , cum iufto gloriarDei zelo arderet , reuocare
eos hac obiurgatione congcur. Ideo inquiCjintelligite infi-
pieote$,&c.
Vocat
1'
849 ■■'"' IN PS ALM
Vocat autem ftupidos & injipimtes , non quod iis fimilcs
iint quos mundus pro fatuis habet.- fed quod cx impietate in
^amprofanitatem/iiitprolapfi , vtprouidentiam diuinam
^ non ag«ofcant:ideoque omnem mecum numinis diuiniexu-
erinc.
Quod additw/x^/w/o.videtur ironicJsperftringerefummos
principesinterhoftesjquifibilaudem prudentiae rribuivole-
bant,&opinionefapientia:inflatialioscontemnebanc. Hos
dicit adco nihil fapere,vt etiafc reiiquum vulgus ftiiltitia fu-
perem.Qu^icquid enim magnum & fublime eft coram mun-
do, flultitia cft apud Deum.
Etfiuhi ^;Mi»ol0]£xaggerat hac interrogatione eorum ftul-
titia,quod in cas obduruerinr ac pcrcinacicer maneant. Qu^-
adinoduin hodie pontiftcifos vidcmus obduruifleinfuaim-
pictatc.
9 Qmplaiitauitaureman non audict.^an qui fin-
xit ocuIum,nQn afpiciet^
Opponitipforumimpietati&blafphemis vocibus rcfu-
tationcm fumptam i naturar ordine , & cx hac canimimi re-
gula:impoffibileeftcaufamtoto genere deterior£cife fuo cf
feftu.lnhomineeftmensintelligensj&oculi qui longepo-
/ita videc.Ergo necefle eft Deum qui homincm creauit,mul-
to magis^idcre qua? aguntur in rebus humanis.Ita ^ Xeno-
phon argumentacur,cxirtimandum non eft humands oculos
longinquas res viderepoflfe, Dei vero oculos non pofle pro-
culprofpicere.Eftne,inquit,verifimiIe,vtqui facultatem au-
diendi&videndi animantibus tribuir , ipfcnihilvideacvel
audiatPquafi dicat.nequaquam. Deus eniiiicummira arte
pIantaritaurem&finxericoculum.hoceft,vim audiendi &
videndi,nondubiumefteum qnalis quifquefic , quidagat
fjuidveloquatur.videre & audirc exaftirfime. Itaque amen-
tia& cicicaseftjDeum ita remoucrea niudo,vc nihil eorum
qua» in terris aganrurja/picere iudicetur. De aurium & ocu-
lorum mirandafabricatione.qux huc afterri poflenr, petan-
turaphyficis,&exCicerone t.de nacura deorum.
10 Qui arguit geiucs,an non corrijnet .<'qui do-
cet homines fcientiam.
Aliudargumcntum , quoeandcmpropoficionemconfir-
mat,fumptum eft a minore ad maius.Deus totis populis non
parcit,fed fcuerinimem qualibec gente dainiiat& pimit fce-
Icra.Nequaquam igicur paucos homines,& quidcm ^ecclefia»
fuxhoftes itr.punitos dimictet.Qjianquamalij velinc com-
parationemclicgcntium cumludjeisfeu domefticis hoftib.
' ^ quibus populuspremebacur. Dcus gentibusnon parcit a
nomine fuo iIienis:quanto grauiuspuniet homines impios
in hoC p?>pulOrT7rr:— - ^ :z:zr:n-l=:r:rr-T3-
(^idocet hominesfcientiam'] Hoceft,qu,i dedit ingenium
feu faculcatem incelligendi. Antithecon ex priorc verfu ad-
fcifcendum eft,an fcilicet non ipfc prxditus cri^ fcientia, hoc
eft,an n«n iriiclligerethominum cogicaciones?autrationes
inire po{fct,quibus homtnum cogitationes infringcret ? Ha:c
intcrprctatio fequenti verfu aliquo modo fimplici oratione
atque alTeucratione tanquam in epiphonemate exponi-
tur,& fimul additur cxplicatio. Deus non tantiim videt &
nouitcogicationes hominum: fed etiam fcit qUod vana: Ilnc
& fallaccs,& quod fruftra fibi honTines impij fuis c^nfiliis
atqueinuentis blandiantur. Nam vno momento infringere
atque eucrtere poteft Deus quicquid humana malitiV.ini-
moconcepit.In hancfententiamintelligendus eft verfus vn-
dccimus.
11 lehoua nouit: cogitationes honiinum, quoH
{ini; vaniras.
Conaturenim impiisexcutereillum ftuporem & fecuri-
tatcin qua fibi in fuis fcelcribus nimium indulgct & applau-
dunt.
u Beatus vir quem tu erudieris Dominc .- & de
lcge tua docueris eum.
Subiicitconfolationem,quac cftalteraparshuius pfalmi.
Non cnim fatis eftimpios dare poenas fuorum fceferum
&tyrannidis quamexercueruntin hominespio$( eaenini
rcsparumiunatcredentesad refte ferendam eruccm ) fed
neceire eft piorum mentes erudiri, vtfciant calamitates &
ajruainasfuasnoneflcfignairas&abieftionis diuinx queni
admodum ratio iudicai; : lcd caufas cflegraucs cUr Deus
tcclefiam velit fubiedam efle cruci. Dehac reigitur nunc
concionatur.Mundus quidem iudicat,pios,dumaffligumur,
cflfeexofos Deo & malediftos:exiftimant cnim fapientes,fi-
«rinonpofle vt Deus tantam licentiam hominibus fcele-
rati$aduerfusaliosconcedat,nifiilliquos premunt & affli-
gunt fintdeteriores. Atque ita amici lob ratiocinancur,dum
ci perfuadereconantar,proptcr peccata admiffaeum ita dn-
rieersiOoaiinoaIHigi,SedlongeaIiter de piorum eruce &
VM xciiii.
jT V, ■-.«*•■ i
850
calamitatjbuspronuntiathocloco &alibi Spiritus fanAus.
Adcociiim calamirates non cffe figna ir« & damnationis'
oJJ^ndtt , vth«cipfa res ipfisin ialutcm cedat. Hxcfumma
efthuiusverfus , ^ftque argumcntum confolationis fum-
pcumab vtilitate fcu fine affliaionum. Deusaffligir &exer-
cec fuos , non vt perdat , fed vc Ciluct. Eo igicur maiore con-
ftantia fercnd» £unta:ru*nna?.
Beatus qttem tuerHtbs] Hoc eft.qwem cruce excrces & doccs,
vt inter acrumnas difcat caufas cur ccclefiam vclis fubieftam '
eflecrucij&cognofcacquarvoluncas fit Dci erga fuos,vt-
que excitetur hac cogicatione .id fidem, inuocationem , pa-
«entiam & cxteras virrutes. Hxc no difcuntur necexetcen-
tur, ciim res ad voluntatem nnftram fluunt: Tum enim ma-
xime Deus ex memoria hominum elabitur , ciim beneficiis
eius fruentcs honorcm dare diuinx indulgentix debe|-ent,
vt ait LaAantius. Idco Deus onerat ecclefiam cruce . & in
hac fcholafuaeamcrudit & exercet, vtinpietatis ftudio
proficiat: funtque beati qui m hac fchola fub fcrula Dci a-
gunt. Vcrbum enim nO' de reali , vt fic dicam, inftitutione
feudifciplina incelligitur,in quanon verbis tantum,fed ver-
bcf ibus, plagis, vinculis, carceribus homines continentur in
officio. idco prouerb.29. dicicur ; idvnS canaia^a;;
Verbis non caftigatur feruus,
Gluem de lege tm docueris ] Vt fcilicct fciat ex vcrbo pacefa-
fto,quoniodoinhac vita gubemesccclefiam , & quae cua
fic erga cainvoluncis iii calamitaiibus , atqueadeoin ipfa
morte,atque ita ad crucis tolcraciam afluefiat.Nemo placide
id fcrt cui nullam boni rationem lubefle videt.Idco necefl^
eft, nos ex vcrbo Dei doceri , vc fciamus a?rumnas tale efle
w«^Ai/we»9», in quomulta difcuncur quxad falucem aoftram
pertinent .- & fimulin hocexercitioSpil-itus fanftusadeft,
qui nicntes pioruin confirmat , ne frafti cruce aut calamita-
tibus fuccunibanc autdeficiantaDto. jSlam abfquc doftri-
na caelcfti & roboreSpiricus fanflincmo perferrc serumnas
reftc poceft. Ideo bcatum dicit, quem delcge fua Deus eru-
dierif. Et fimul fignificat non nifiex verbo diuinicus patefa-
ftorcde iudicaridccruce& ajrumnis piorum , necaliunde
pcciremedia. Atquehoc lignumilludeftaDomino mon-
ftratum,quod inicftum in amaras aquas, easdulcesreddit,
fapientia icilicet crucis ex verbo Dei petita. Deinde & ex-
ternat doftrinae vfum hic rurfus comcndac. Si enim per ver-
bum patefaftum,quod pubhce in minifterio fbnat,Deus no$
dc his rcbus rcde erudit , ifquc bcatus eft qui in hac fchola
diuina infticuitur,inde conficicur, minifterium dodrinz non
effc inanemverborum fonum velcxternumaliquodexeFci-
tium:fed eflTe potentia Dei, vc Paulus ad Romanos loquitur.
M Vc prfftes ei quietcm a dicbus^ mali.-dum
fodiatar impio fouea.
Cohxrethic verfus cum fuperiore. Oftenditenimqufs
vfus fit eius doftrina; & confolationis qux cx Lege, hoc eft,
ex verboDeipatefado peticur. Is,inquir, beaiuseft, quem
Dcus ita de Icge fua docet, vt animum ipfius rcddat pacatum
& tranquillum : ne cor in calamicatibus cumultuetur , indi-
gnetur ,aut fremataducrfusDeum,fedplacide &fapientet
fe fubiiciat ferulx diuin3e,& tranquillo ac pacato animo fpe-
ret& expeftet liberationem. Hxc enim vera eft ratio patie-
tix:&quiitainftitutuseftaDomino,is vere beatusdici po —
teft , etiamfinihil nifi miferias,xrumnas,dolores,caIamita-
tes& mille mortes eumcircumftarevideas. AUjdiesmaUin'
tclliguncajternuminteritum impiorura, & ^«/V/tfw vitamac-
ternam ,qu3eericqutes perpetuabeatorum: quafihocveht
propheca , pios aliquandiu exercerl calamitatibus in hac vi- ■
ta , vt deinde ajternam requiem inueniant , quando impij ia
pcrpetuum inceritum abiiciencur.Hxc quidem fcnccntia , vt
vera eft , n im liberarionem corporakm fequitur jrterna , &
impij poftmorteconiiciunturinajicrnos gchSn^ cruciatus,
itaeam nonrepudio.- fed tamcnquiadicitpropheta.impiisi
inrerea dum furuntaduerfusDeum & ccclefiam , fibiqueita
in fceleribus fuisblandiuntur , vtexiftimenc fe extra omnp
pcriculum pofitoseire,fodifoueam, hoc eft, parari interitfi
in quem paulo poft detradi ex fummo faftigio pra:cipiten-
tur:iudicoquietemhoclocointelligendam eflc de illa in-
fefioreanimi tranquillitatc,qua innacvica pijfiduciapr«<i
fentix & auxilij diuini perferuni & fuperant omnes difficuK
tates & xrumnas : atque in hac fignificatione yfiirpatur
lefai. 7. Eftofecurus& ne timeas lal^m. & lereniiat
jo. - —
Eft autem pulchra hypdtypofis in hacorationccumiri-
quit.DHmfodiaturimpiofoueaSigniRcit enim impios,vtcun-
que fcfc cfferat aliquadiu fiducia fuarfi virium & fucceffuuin,
& perpctuu regniS in his terris fibi fomnient , exitio tamcri
eflTc deftinatos : arqueadeo i^mpropinquumipfisimmine-'
rcintcrimmjnonalitcracfirtiortiio cadaueri effbdiaturfe-
NN ii;
' ■■.'^V - ' . '^ * ■' ' ? '■*■,■ .'-VL ■ [ \ *•■ / i' .i ■^ I* . ^* \^ ' t r f ' '*-V-'->T ■■. ■■ ■ \ ■' " ' "■ ■' ' ■ - ' - i'
851 I?,. PRi5:LECT. HEi;jr: MOLLERI . 8;^
pulchrum,fn quod piulo poft infcratur.Ad haoc rententiam jg Qyis fufget milii [ prome 1 aducrfus mali-
^^t^;:;&1;^:^UST;^:!^J'^:ZZ g"-«.« ? ?«» ««-" & .fihi aducr&s operarlos
CumenimftilianusImperat6rnonceflaretperfequieccIc- Miquitatis?
fiam,&iam magnum exercitum comparaffet,vt deuiftis Per 17 NifiDominus ^uxiVmtn [fitijfet] mihi:pro-
fis^deindeomnerobur/umn addelendas ccclefias conuer- pemodumhabitafTct infilenti© anima mea.
teret , Libanius fophifta quafi bene fperans de fucceffu lu- ^mplificat & illuftrat inftitutam confolationem, i fuo c-
liani,& gratulabundus quxric ex pasdagogo , quem propter xemplo. MultlJm eftrfn ad confirmandos animos piorum va-
cruditionemfibifanuliaremfecerat, Quid facerei nunc fa. . lentcxemplalibcrationum:quiaoftcnduntDeum eifevera-
bri,filius? ita perrifum feu ludibrium nominans Chriftum. ^em in fuisproujifrionibus.&xqualem eroa omnesad feco-
Refponditpasdagogus.-Sandapilum concmnat fabricator hu- fugicntes. Affirmatigiturfequidemhaaenus habuifleplu-
ws mundi.Npcrault6 poft cadauer luliani Antiochiam eft ^^„^05 hoftgs , i quibusiniufte & variis artibus fit oppugna-
delatum. tusrcumincereanemincminterhomineshaberet.quicala-
14 CertenonabJIcietlehouapopuluinfuum; & mitate&;iniuriisipfiusmouerctur,autpatrociniumhoniini«
ij. r Tji-.: innocentisfufciperet.Itaverodeftrtumabomnibus,&iam
hxreditatemfuamnof|derelinquet. cxitio proximum,diuinitus feruatum & liberatura efl*e aflir-
15 Qaiaadiuftitianfreucrteturiudlcmm:&poit niat. HocigiturexemplumvultcsEterosintueri.atqueinde
ipfum omnesrefticorde. certam liberationis fpem concipere.
Addit aliam confolationem ab exitu' aerumnarum. Quan- g««y«rgi^,vel furgebat, mihiaduerfiis maligmntesfy li eft,
quamenimaffligitecclefiam,ramenmanetfoedus,quodcum quisvnquaintotmeispericulis,cumapotentiffimishoftib*
eainiuitjfaluum&integrum.Itaqueficrino poteftvteccle- oppugnarer, prjeftomJhifuit, vtopcmferret &metueretur.
fiam fuam deferat & abiiciat,aut vt cuftos non fit pioru : fed aduerdis iniuftam vim & violentiani ? quafi dicat , Ncmo
necefle eft vc tandem iuftitia reuertatur ad iudicium,hoc eft, certe fuit qui meis calamitatibus ita afficeretur , vt focius
vt ex aequo reftituatur in fuum locu,&res omnes in legitimu effe periculorum vellet. Itaquc vc ego deftitutus omni ope,
ordinem componantur,vtque iuftitia Dei defendat & tuea- diuinitus f um feruatus, ita & vos bcne fperare iubeo , etiamfi
turpiosjiudicium veropuniat&damnetimpios. videacishofteseflepotcnriores.
JVb»<»i«a>/]Quemadmodum fcilicec caro in {rumnis iu- AduerftM mdignames} In Hebrxo eft,cum malignantibus,
dicat. / quajphrafis propemodum refpondet Germanico fernioni,
Bireditatetnfuam ] Rcpetit eandem fententiam maioris ciim dicimus, Vver 'vvilmirheljfen mit dene Leuten.das iJiyDM
certitudinis caufa,vtconfolatio Rt efficacior.eftque fingula- ich von denen Leuten kome,oder mich los "wircke.Item, vx/erwil
ris emphafis in vocc hsereditas , quae fignificat ecclefiam ita mir helffen mit der fachen.
charam elTe Deo.vteam in fuam hajreditatem felegerit.Ho- Cum operariis iniquitatis'] Itanominat hoftes fuos, vt fignifi-
mines hajreditatem a parentibus reliftam non finunt a fe a- cct fe iniulte ab his oppugnatuni tflc , vt fi non alia caufa,
lienari^fedquancopoflTuntftudio tuericonatur. Quantomi- falteminiuria & tyrannis hoftium mouere nonnullos dc-
nus patietur Deus fibi eripi haereditatem fuam? bucrit>vt defenfionem hominisinnocentisfufciperent.
Indecimo quintoverfup>articula'3 magiseftratiocinati- NifiBominm'] H^bc eft refponfio qua; fubiici^tur interro-
ua quam caufalis.Ideo enim,quia Deus deferere harreditate gationi. Nifi Dominus openi tuliffet, iamdudum aftum fuif-
fuamnonpoteftjueceflTe efttandemad iuftitiam reuCrtiiu- fbtdefalatemea. Eram enim dcfertusab onmibus nontan-
dicium.Dumaffli$icureccIefia,videntur iuftitia&judicium tum hominibus fed creaturis •• tantacrat hoftiumrabies &
quafiexuIarc,vclIbco fuoac fedibus pulfa cfTe. Nequeenim violentia , rant6que impetuilliaduerfus meinfurgebant, vc
pi/itadefendiicur, vtnosfperabamusmec impijmoxpuniii- impoflibilemihifuiflcccruentaseorum manuseuadere,nifi
tur pro fuo merico. Qna? igitur vircutes maxime coniunftas Don>inus me rexiffct , mecjue in/igiu miraculo, quafi exfau-
effe debebvinc in Dei iudicio,iuftitia fcilicet & iudicium , vi- cibus mortis,retraxifrer.
dentur nobisincalamitatibus.piorum,quafi diuoriiofadoja AnimahalfitaJfetinJflentio^ld^R , eflem mortuus feuex*
fe mutuo difceffifl!e &neutram refte exerceri.Sedfier,inquir, tinftus, nec viut rem ampliiis. Anima dicitur liabirarein ft-
paulopoft, verurfusconiunsantur , &vtraqueita exercea- Ientio,quando difccdens acorpore nullas amphiis edita- *
tur,vt&iufticiadiuinaindefenfione aclifecrationeecclcfi^, ftiones,icdin eum locum transfertur vbi quiefcens cxpe-
iudicium vero inpoenis,& interitu impiotum confpicia- datextrcmumiliumdiemquocorporifuoreftituatur.Qija-
tur. quamfiniplicicerdiccrehicpoffumus , an'mam provirapo- • '
Pejlipfutn omnes re^i cordejKtlztmum alijad iuftieiam,alij ni ; vt habitare animam in filentio nihil aliud fic quam com-
adiudiciumrefcruntrfedvficatumeftHcbraBis relatiuum po mutarevitanicum morte, inquaomnia filenr. Gr^ecus fi-
nifineantecedente , ciim alibifxpe tum veroinprimis vbi Ienciuminterpretaturinfernum,& liuncimitaturHierony-
dc Deo eft fcrnio.Itaquenon dubito relatiuum hoc loco ad mus,& alij nonnulIi:fed Hebraeis vfiwta phrafis cft , vc habi-
Deum referri,& fruftum fcu finem affliftionum prophetam tarein filendo , aut redigi in filentium , idem ipfis fit quod
vberiushacfententiadeclarare voluifrc.Affirmat enimho- defungivita. EcLatininonnunquamverbum fileredeiisre-
minespios poft liberationcm confirmariinfide,vtdeinccps bus vfurpantquarampIiusnonappnrent,vt ciim interarma
1 maiore ftudio&, animi ardore Deiim fcquantur, maiorcque legcs fileredicuntiir.Q£ofenfu& Plinius filentia lunx vocai
conftantia deinceps ei adha»reant,quem vidcant ita veracem tempus illud quo propter coniundionecii fblenon apparet7 -=^--
efreinfuispromiffionibus,&tam infignibus teftimoniis o- i^ Sidixi, iiiotus[/^p/?«] eltpes mcus .-bonitas
ftenderefuamprarfentiaminecclefia. Inxrumnis quidem tualehGuarufliniiit [j^dael;at]me.
fieri ahrer nonpoteft quin fluauet mterdum ammus & Confirmac priorem fentenmn, deauxilio &liberationc
nunc nucnunciilucimDellatur , nec auiiquam eft ita for- j- • t%- • • r i- -n-
«e " '^"t^^""P*="'.""' '" •-'i i"."'^"'7'"' diuma.Dicirenim fe aliquoties in tantum venifle pericu-
vr fid« nn.?." '""' ^"bitationum procclhs ita i,«rcellatur, ^ ^,^^^.^ ^^,^^.,,^ ^^^ '^^^^^ . ^ ^^^^^^^ .^^ ^^^^J
?ai4 vini 5'^^' ^ 1-f ^""""'^^^"^^"ec lefiacon- 5,^^,-jideftquoties magnitudine circunftantis pcriculi
tigifle videmus. Sed m Iibcrationibus excutitur omnis r a. j r j ■• j ^ a ■ ^
A.Tuir-.^:^ nr GA^, 1.1 xiuw «i fraCtus ac dcfpcrans dixi in cordc inco iut ftatui.
dubitatio & fides confirmatur , vc lam pleniore fiducia . , ^ a^ ^tj a:»-.uu;. «c •
Deo adh2reamus,&ipfum Icquamur quocunquenos ducat. J^otuse^pesmem Id eft,iam labitur pes meus , & ficri non
Hoc eft igitur ire poft DeunK neTfacLt id nifi refti corde. P''^^ '1"^" '" ^^'"T" '*"'"'• ^yP^^ypf' f>^f P»"g« ^^
hoc eft,qui vera animi pictate & veris motibus cordis Deun ""^"^^"^ *" "^**!"^ ^°'° P'''^'"P^° ^."^^"\ ^"^^ ^ P*=^ Tu
^Mnn^ Mo»,!,^^^^,.:;.- : L- j c -iN I r retautcuerteretur,nioxperpra:cipitiadeIatusrueretinfub-
coiunt. iNamnypocritasmox initiodenciun8aDeo,velfpe • « i r • m « • i
i,r.»,„;^,„«, «;jtv; w«if,oA:^,u.„-* •. • ^ * i/ leftam voragmem. Itaquefaipein illaanxietate &pencuIo
prxmiorum victi , vel rracii calamitacibus : imoexpoftu- •/,- r • " -.. .• ec i- *r
lant r^pc cum Deo tanquam iniuftoiudice , fremunt & r^"^^" ^^'^f "" cogtationem affirmat,vc dicerec fecum,
murmuranc aduerfus eum,quafi iniufteplcaantur,&Deus "mmotuseftpes, vtlabi nccefl-efit: necfupereft fpes vlla
mendax fitin fuispromiffionibus. Qiicmadmodum Ifrae- ""*'*• , • 1 t> • • ■ ci
litxin deferto & alO" omnibus artatib^Dei iudicia repre- • ^''1^^"°^ ^ "" Dominus,mquif, ful-
hendunt& accufant. Hi itaque non fequuntur Deum fed c.uit&fnftinuitmeneruerem^: atquc ita mirabiliter pra.-
AmC,.,^^^^:..a A.. ,.c.ji . .,-..;o f-i;^;. . , . j:-j r i teromnium fiominum ipem meliberauK. Ettaliseft omnm
aelertoeoinricctuntleadlatus nauisteiicius, vt dici folet: • • u- • n r *j- • o • • •• o
ai.io,..,,.,..... „..,.: e,f - . «, .,« - «. -j piorumm hacvitaftatusfeuc6ditio. StantinpraBcipitio,&
aucupantur gratiam&fauorem eorum pencs quos vident *^ ..„ ^„1 . -j . ■ rt.-ix
f(f^r,..^ r.> ^ • _ u »-.r;; :j- u o quocunqueoculos conuertunt, videntvoraaincs fubiectas,
ciieiummampotcnciam, obtemperantfuiscupiditaMbus,& 7 . : .. n •» »«/1 ° •/• j • •
*»!i-.o,.«,rt..^!^,- :^ .. r. .r ■ . », j--r • foris vero impellunt vcnti&teinpeftates, vtnifi diuinitus
eaaguntquajcarnicrata funt, fugiunt & declinant pericu- r /1 „ ... r- i^ tr- -. • j u
la & odia hominuni.Tales igitir^t^nquam alienos a*Deo,nec i"f '"At" ' A ^"^"^"'"^\ ^f' '''^f ""g^ ^^ ^'"^"
in fcholapictacis,eftcial^tutos,exancichcfidanathicvcr- ^^2^^' ''''"^"" ' ^"^*^ agnofcendum & celcbran-
if In
.Hf257"-,ti?iran,fj™»ji5f«.PTO"^-'»»;„(-'?' 1, ' V:'' ' ■ f^yyrf^vsf^r^vfffiTi"'.!" ■ ■^ .i /^^^tg^Jjy^^y^ .Ty;.i?r« ,7' ■«f^ '^ia»*'!'^^!^
■Kl V
^5$ , ' - % I N PSALM VM XCIIII. • * 8^4
i9 In mullitudine cogltacionum mearum in ganadiaboIi.pinius,decretum,ftatutumfeu orJinemfioni-
.mcdio mei:confolationes tujecxhilaiarunt anmiam ^<^3t. Ali;aliasinterpretationesafFcrunr,nunc]uidem malas,
n.eam. • fedtiuxlenrentiainprophetajnonfatisexprimiinc, Augufti-
*. . , ■ . ./ ,. ' "^ nusadDeumidrcfert,quemdicitdoIoremfiiixiHeinprxce-
Perlequitureandemrem. Nontantum foris, inquit,depu- pto:quiad©arin3eccle/i3Beftdcarina,crucis,&qui iJie viue-
lic pericula,6c me in fummis periculis texir & defendit: fed e- re voiunt. perfecutionem pati neccHe eft. Aii) cos notari pu-
tiam ciim animus confternatuscflecdolorc,&metucircun- tant,quilegcmDeiftatucisfuis aggrauant:& oncra «rauia
ftantiummaloramperculfusjtumveromultomagisfenfuir^ hominumhumerisimponunc, quemadmodumPotificesfiiis
Deiaduerfuspeccata,plane dcieAusatqueadinferosvrque tradicionibus.
detrufusjipfe animam meamerexit&conftrmauitdulciifimis 2, 1 urn^atim cbeunt fliper aniiiiain iufli:iS<: fan-
\ confolacionibusjneihiidoloribusabforptusruereminxterna rr..;n«.n^ ;.-..-.^ -o.-»e;o J»
1 , TT _ s„n. • /- I ■ ..T n Jiumem innocentis aamnant.
, deiperationem. Hoccaputeftommsconlolatioms. Namfi °. ,1 w**»""'!"!*
' dolor, quemgignit fenfus irx Dei aducrfus pcccata, tollatur, . Ancequam conclufioneni prscedenti verfui attexat,de qua
& cor Dcum fibi propitium & placatum cfle cemat, nuUa eft "'" ^.'^"'" ^* ' ''"'"'^ *J"^^ conceffione quadam. Fieri qui-
calamiras tanta.quam non facilimeferat. Id quod martyrum **'^";'' '"%""' =^.»f" "?" Po^eft 4"'» variis modis oppugnetur
cxemcJaoftendunc eccIe.fia.EtquuIemeoiamresrednt. vt quipiosaffligerevo-
CW/««« igitur in hoc ver^ intelligantur non tantum J""r:Pf3:textum iuris qusrant : idedque turmatim coeant,&
illGE cur^ dc extcrnis periculis:ledb,ult« magis sgfus ir^ Dei, '°"^''^ conferant, vt ahqua fpec.e luns damnari & opprimi
cum quo in calamicatibus ei fuit ln^indnm. donec confola- '.'^"«f^tes poffint. Sed Deus.mquic mox, qui confencire his
tioncmfentiretmcorde,qua:doIoremhu^cvincerct.Gra;cus ;n'^rtismachmacionibusneciuaquampoteft,tandemperdee
vertit K^ ^ ^;Soc,forte quia legit 3113 pro ina . hoftes. Ita hic verfus conceffio quxdam eft , quam deinde in
I»wediomei]nxc verba figmficant doloresfuifTetriftes, "aclufionecorngir: &fimuIpofteriusn)embrumpra:ceden.
quidiuprophetamvfl-erint&grauiterexercuerint. tis verfusexpomc. Quodcninipr^cextu luris^ingunturde-
creta lanomne kripca , id non lit priuatim , vnius atque alte-
20 An ficiabiturnbi foIiuminiquitatum?fin- nus hominisarbicrio:fedinpubliciscongreflibus,inquibus
fiens moicftiani pro ftatuto. \ '"''*S"^ ora ionis grauitate&planetragiceilla exaggerancur,
^ /^ . \ quxrcontrainnocentesdicipoflunt.Sicuthoctemporeinpu-
Subiicit argumentum aliud confolationis , a natura Dci bhcisSynodiscccIefi^ harumterrarumdamnantur. Etquid
fumptum, quo & fe in fuis periculis feliciter vfum efle oflen- paffim in multis regnis agatur,non eit obfcurum. Verbo au-
dir,& aliosvtidem facianthortatur.Deus,inyuit,iuftuscft,vt tem nU',quaIesipforum fynodi & congreiTus fint, exponit.
nulla ei focictas cfle poffit cum hominibus improbis. Itaquc Non func fynodi legitimae , in quibus iufta diiudicatio caufa-
ncquaquam cogitabis eum impia; tyrannidi hoftium fauere. rum inftituatur, fed vere J^hs-e/nstj , feptx & armat» gladiis ty-
Quod fi ita eft, certe & innocetes defendet aduerfus iniuftam rannorum: vt nihil differane huiufmodi conuetus a latronum
Vim , & homines fceleratos pcrdet. Tale eft argumentum iu turba. Significac enim verbum niJ turmatim more latruncu-
hocverfu. lorumad cxcurfibnemfaciendamcoirc.
Solifiminiaiuitatuin^Nominit tyrannidem iniuftam, quam 22 Et fuit mihi lehoua in arccm : & Deus meus
cxercent hominesimpij & fcelerati in pios : fiue fintfalfi do- [yi rupem pcrfueii me\[aJyU mei.]
ftores, quifetitulo ecclefi2Bvenditant,&cadicdras,hoceft, ,^ t;^ -«««.t^j^» r...-r«/»^,. :„'i!, :..-.. • r
ui^ • n • r c ti- ■ ' i? t-trcpendct luper eosiniquitatem ipiorum:
publicumminitteriumoccupant: fiuemanifeftityranni,qui .^ i- • j iu"«v«-i" *t"vimij.
regna &opes fuas ad euerteiidam ecclefiamimpendunt, ecJ- ^ »" malitia eorum perdct eos : perdet eos lehoua
quelcelefcfoliumhium,quodfacrumciredebebat,poIluunt. Deus nofter, \
Hoc igitur odit Deus & execratur, atque ideo dubium no eft Hi duo verfus quafi cofcquens funt cius antecedetis quod
quin daturi fint poenas fuorum fcclcrum. in vigefimo verfu ponitur. ]>cim cxtera tanquam declarandi
Fingens moleHiam loco ium]Exponk quid velit intelligiper caula,& vclut per conceffionem funt inferta. Dixerat igitur,
foUum iniquitatis, ridelicec non eos tantum qui manifcfta Deum,quinaturafua iuftusiudexcft,nullumhaberecom-
vi inuadunt ccclcfiam ,ea enim vulgaris iniuria eft: led qui mercium aut focietatecum hominibusprauis:necferrepoftc
fraudes fuas &iniurias,quibus homines inriocentes premunt, iuxta fe malignum,vt pfal.j.dicitur. Quod cum ita fif,faruiant
iuiisprxtextupallianr.Hoc tamad prauosdodoresquam'ad fane hoftesaliquandiu, vtvolent,& omnis generis iniurias
tyrannoseoijgruit.Vtriqueenimtegunt fua fcelera& tyran- autlauienasimmanespr^textupictatiSjZelijautcufufcunquc
nidcm honefto titulo. Sicuthodie pontificij ®es,quiec- iuriscxerceant:Deus tamen defendet fuos mirabiliccr, & ty^
clefiam perfequuntur , f ua impia dogmata & immanitatem, rannos tandem puniet & euertet. H^c fumma cft horum ver-
quam excrcent in pios , variis coloribus pingunt & ornant, fuum. Caetcrum vocabula cum antea ficpc fint explicata,non
quibusdumimperitovulgofucumfaciunt, quiduis fibilicere fumprolixior,tantum auditoresmoneo, vt pfalmum hunc
in pios arbitrantur. Tales igitur tunc quoque fuerunthoftcs, ita legant, vt prsefentibusxrumnis & calamitatibus ,t^quibus
qui populumDciaflligebanf^quorum etfinonnuUi ia^flabant prcmimur, admoniti, transferre eum ad vfum , &confdlatio-
titulumecclefis.tamennonerantmembraecclefije, fedor- ncm hinc peterc dikant.
PT A L M I X C I I I I.
P A RT E S.
I. Petitio: cuius fumma eft,vt Deus fe glorificet conferuando fuos,& improbos vlcifccndo,verf.i.& i
Argumcntaantciirdircuntur aDernatiTfa potentifrima& iuftiflima,offici6que & operibus ipfius.
Petitionis caufa;, feu querimonia de infolentia imptobcftQITrThrafbnicainterfc, v^ji^-^. Demaleficiis
contra innocentes,v.5.& 6.De blafphemis in Deum vocibus^v.y.
II. Doclrinabiincmbris. i. reprehenfionem feueriffimam CQntirterntin»p»oiunp\'trgff 8. arl ir:v(c^{\e.
2. confoladonera& confirmationem piorum reliquis vcrf.
^fprf^ffw/?ocontinetobiurgationem,v.8.&redargutioncm,v. 9.10.11. Compellatautemimpiosgrauif-
fimis nominibus, propter roiferam & dcmentcm illorum conditioncm,iudiciumque peruerfiffimum.
Rcdargutio,ex abfurdo. brutiffimi & ftultiflfimi qai Deum furdum & caecum erfe fomniant.v.p. Atqui
audit,& vidct,quoniam Caftigat, rcpiehendit, docet fi:ientiam) cognofcit hominum cogitationcs, V.10.&
ii.Indc fequitur impioS effe brutiflimos.
C(?»/o/4/io,adquaintranfitperepiphoncma. Continetautemhic confolationisIocu«, 1. Dcfcriptio-
nem euentus qui boncs &: malos confcquuturus cft, 12.& ij.verf. 2. Confirmationcm tum a fidcpromit
fionum & veritate Deijverf.i^. & I5. tum ab exemplo fuo , quo oftendit adun3,fuj|r<p de fe,.nififuccurriflec
Deus! ita dcfperatus crat & abied:us ab omnibus.vcrf.i6.& fequentibus, ex quibus'c611igltur Dei iuftitiam,
omnipotentiam> benignitatem,& confoIationcsDeipia?animartutiffimaeffefirmamenta. Deindeiniu-
ftitiara , tyrannidem , immanitatem , & innocentum opprcffioncm ita illi cxofam , vt quoties apparet,fo-
lium Dei ercdum elfe , in quo fcdeat ad impios conterendos , & pios conferuandos , certo certius ftatui
debeat. In ftimma, I. Aperfonafupplicis, z. AnaturaDeii j. A pcrfona impiorumiconfolationuro ri;;
uuli deducuncur.
l^N iiij
,. /.■..1.'l.\l.-.^'jM^^iM.'..l
g5^ ^ P R i-tlE C T. H EN R. M 0 L L Ell I 8^(5
/. , , O B S E R V A T I O N 1 S L © C O R V M D O C T R I N AE.
Verf.t. Beusappiiretcon^icuus^infMimetffertHrydumm»' ii Impij,dumfibilatebraafabricant,decipimtfeipfoii(i^viinin
nifeiio efiShtfe vindicem demonflrat : quia tuncyidetur tribunal tate horrenda inehriatur:quia Doum,quem humano pede metiun-
confc<(dere,vtpcemts exigat defceleribue,(if virtutemfuam exerere, tur,fua vafritiefaUere nequeunt.
mundo in ordinem cogendo.Ita^ quo petulantiks lafciuiunt impif, 12 Deusfuorumfaluti confulit,dum ad t^usfinit affligi:^ve-
femper occurrat nobis hic do£irinain6poJfe tamen hoc auferri Deo, rh beatifunt, quumfalutari doHrina erudiuntur ad crucis toleran-
quin mundifit iudex adexigenda defceltribus vimUBi. Et quan- tiam, ^quos Jpiritus S.cofolationefulcit,ne rebus aduerfisfuccum-
uispro carnis noihafenfu tenebrU inclufus lateat , hancprecandi bant.Patientia autem haurienda efi exfirip>turisfitcris,qu^ dolores
. farmam non dubitemus arripere.vt fcilicet tandemaffulgeat. nofiros mitigando.materiamfouenda Jpeifitppeditant.
2 Deusqitumfitmundiiudex.nonpoteft impunitamrelinquere 13 Fidelesideodjpgunturadmomentum,vtperfuniiifitami-
fuperborum licer^tiam, fedfuo tempore debitam eis mercedem r^i- litia beatam quietem obtineat: tatijper dum impijfuper tetram re.
elit:humilibus autem dat gratiam. linquuntur, eoprorftu modo quo cadauer in cubiculo manet repofi-
. 3 §iuum olim tantam in ecclefia tyrannidem exercuerint repro-i tum,donecfepul(ihrum effoffum (it. Viu^es enim impij mortuifunt
bi.necjiatim adhibitumfuerit aDeo remedinm: ne miremurfiho- inpeccatts,nec aliud morantur quam diem interitus.quo veluti CO'
die quoque logis opprejpombttsfubiaceat ecclefia:nec putemus pror- dauera in locumfilentif deifcientur.
ftts a Deo dejertam, quanuis nonprotinusferuandis malis manum /4 Hoc nobisfacrum afylum ejfe debet.quoties malis tentamur,
admoueat. ^os tamen ejfe Deipopulum.qma nosfibi gratis adoptauit^itaqucj
4 Ambitio ^fuperbia impios eo adigit,vtprobrose ^futiliter charam ei ejfe (^ pretiofamjhlutem nofiram.quoniam nonfruHra
potentiafud eferant, tefie Pharaone, Sancheribo, Nebucadnezare, poUicittts eft.fe nonfecus eccleJi*fttA acpropri& hAredttatisJedulum
Hamane,(^ alijs:neque ratio, neqtte timor, neque honeiii reipeHtts fore cufiodem.
eos cohibet.quinperrumpat quocunque tulerit efframs licentia. is Eajpepif nituntur,quodpofi cofufam perturbationem Deue
5 ®uia non tantUmDeo cuta eft nojirafalus.quoniam homines tandem res in lcgitimum ordinem componet.tunc autemfumem a- •
fitmus ab ipfo conditi:fed etiapretiofa.propterea quod nos inpeculio nimum, vt diuinA veritati alacrius adhircmt.
fitocefet:fiquidpatimuriniuri<t,famiiiarii*s adeum cofugerelicet. 16.17 Eo redigit fuos Bomintts.vt auxiiio defiituti videatur.qub
6 Si qttartdo contingat,in manijefium diuin<t legis cotemptum, ardentiits Dei beneuolentiam inprecibtts^Uberationibtts expetant
peremnos irtiujh vexari,raptari viduas inpr/uia, J}oliaripupillos, ac perfentiant.
roganduseiiDeusvt eorumpatrocinium fufcipiatificutiexemplo xs.ip Dettspro magnitudine trifliti* ^ moerorU, ferttisfuis in
fuo propheta nos ad leuandas eorum miferias hortatur. ipfo articulofuccurrit, vt dilat. t eorum anguftiasjtaque quo magu
7 Impij non diftinife hoc concipiunt in animisfuis.Deum vide- ingrauefcent mala noftra.Jperemtts ieniendis doloribtts potentiorem
licet non videre rteque cogrtojcere:j'ed perinde contemnunt eitts iudi- fore eius gratiam. Qiupdfipro carnis infirmitate cur<i nos excru-
cium,acfi nuUa eum tageret cura humanigeneris. Tunc autem ex- ciant,fujjiciat nobis hoc remedium.varits confolationibm Deum a-
tremam 0perditam nequitiam exprimunt.dum abieSto Dei timo- nimas nojiras exhilarare pojfe ac velle.
re quiduisfibi induigent. 20 Giuanuishonorificumfitfolijnomen.vbitamenconumpitur
8 Hacmaxim% nota impij ^prophani hominesfunt confpicui, hominum prauitate.Jito pretio (^ honore excidit apud Deum , qui
quodreliquosomnesfiuitosfiuititia longe fttperant , in qua dum iniqisitatifuffragarinonpoteft.
fertinaciter hArem,miferipereunt. 2 z Etji toierabile nojitprimo intuitu infontes ab ipfis iudicibus
f> Crajfa illa audacia,in qua fibi indulget maior mundipars.te- crudeliter vexariyUtque etiam grauari ignominia.quiu tame vtra-
fiuefi.eosquitamfecuie contra Deum irruunt.eittsioco imaginari quetentationeferuosfuosoiimDeusexercttit, difiamtts nonfolitm
mortuum idolum, Ipfimet autem acis (^furdis hebetiores minim^ iniuftam violemiam Aquo animoferre,fed indifftas etiam cahtm-
cojtantjierihaudpoffe, vtquicquameum lateatquitamaures nias,quibuiprAtermeritumgrauamur.
quam oculos creauit. , 22 Inextremasanguftlasetiamfiredigantftrfideles,fatisep$n
10 Stulte impunitatemfibipromittHt pauci homines, qui Deum Deo vno prAfidij reipfa experiuntur.
vident publicas de cunBis gentibuspcenas exigere. 23 Hofiibus ecciefi<e certum exitium audaBer denumiarepojfu-
Nafuti homines ingeniisfuis conJifiDeum eludere putant: quafi mus : quiaproprium Deimuntts efiretorquere ineorU capita quic-
eorumfit priuarefcientia eumqui exfttapienitudine exiguas tan- quid molefiiA borm intentant , vt mirabile eittt iudicium magis ac
tiimparttctdasinmunduminJiiUat. magis appareat.
Articvli praecipvi.
I. DeusmifericorsquofenruDeusVltionumdicatur. 7. Affliftionum vtilitas& ncccffitas.
a. ludexterra: (iuisjacjuibus,&quando implorandus. 8. Prorperitasimpiorum,fouea.
3. Impiorumingenium,artcs,Uudia,conatus. 9. Eccle/iaanaDeodeferatur.
4. ludicesimpijdefcripti. lo. Deiapfibus&inrtaurationefiliorum Dei.
f. Tyrannorum,&£ccIefia>potentiumaduerrarioruna ta- 11. DeDeiconfolationibus.
belia. 1 X . Sapientia Dei in deprimendis icprobis , & liberandts
«. Deilultitia&fapientia. elediselucens.
- N
ARGVMENTVM PSALMl X C V,
f
V ? LEX in hecPfalmo efi exhortatio. Primj^f^ enimp^C^ i^nri^tur.^jtCipe^ /<rfieijy^eHtpf qoh-
u^niant ad n^edttanda ^ rhghrani^^ ^f^^f.firi.t A,ui*i^ Qtu e^ualia finty etfinonornniain fpecie
recenfety taTnendmfummaheneficia cemmemorat, ^uthits cs.tera comprehenduntur, Primum esi
'^Vi^ ft [f\^ent^ti9 a^idua vniuerpe creatura: in i^ua potenttam,fdpientiam (^ honitatem Dei
confideranaamproponit. ^od etiim mundum condidtt ex'nihtio,ejimqiuefua virtute afiiduefti-
fientat (j^^guhernat , eH hocfumma eius potenttA 1 fapientiA ^ honitatu- argumentum. At^ue hoc hineficium
ad omnespertinet etiam extra ecclefiam, ^uemadmodHm Paulus dicit, J^etm itaprope adeffe omnihus,vt ma-
nihus palparipopit. ABor.17, Alterumverohenefioiappeculiare efipopulo Dei , (jr ommhus aiiis heneficiis
diuinis dnteponendum , quodvidelicetpopulumruum excerptumextotogenerej)umanogratts adoptat in htc^
reditatemregni uieliis , etmqiue tanquam paHor pdelis afiiduepafcit (jf^viuificat verh^o cJr SptritufanBo,
Hoc heneficium tantum efi, vt nnn^uamfatis cogitari aut ceiehrari a nohis poQit.Ideoque ar^menta fubpirituv>
a^kaztaUo» vt cum tantA in nosexte,nt heneficia diuina , vicifhm nos verafide h^c beneficia nohis ohlata am-
pieSamur , ^ aurorem vera animi pietate ^ ohfequio colamus ^ ceiehremus. Hanc Mortationem ampiifi-
cat ah exempto patrum in deferto , ^ui citm amorem (fr heneficia diuina toties effent experti, adduci tamen hit
mnpotuerunt, vt veropietatis fludio Deum eoierent : ideoqiue potnae dederunt grauifiirnas , exciufiah in^efu,
&poffefiione terrapromtfifk. Harumpoenarum mentione excitare fuos conatur , vt matore deincepsfiudio in
religionis cuitumincumhant , c^verapietattfe dedant : nefipatrum increduiitatem yperuicaciam (Jr ingrati-
tudtnem imitentur , ex terra promifiionis iterum eifciantur, ataue ita fimulvera at^ue aterna hdreditate pri-
uentur* Hacfitmma eil huius Pfilmi, (kterum cum autor Mptfioistsd Hehraos capite^,(^ ^.tt^ Pauius
hCorinth,
yJi^T-
'.■w;\-'
T
■H--
% - IN PS ALM VM XCIIIJ. ' g^,
i.CQriHth.Ao.hHncPfalmHrn de Chrtfio inteUigendHm doceant , illttjfria htnc peti tefiimonia deChrifii per^
fona cjr tfenepdjspojfunt. t^arnprAter(jimn cfmd lehoHadicttur , '^ha appellatto proprte foUDeocompe'
itt , etiarn omntpotentia Chrifio hic tribmtur ^ inuocatto. ^<e duA res nulli creatur^ cornpetunt , vt mani-
feflum htncftt Chriflum Saluatorem nolirum , non tantmn ejfe horninemfed Detirn, Detndc beneficia eitu
fub irnagtne paflorts (^ ouium dtfcrtbuntur , de tfutbus dtclum efi fupra P/alm. ij. Pofirerno vttlts (f necef
farta do6irinade applicatione horurn b$nefictorum traditur^ckrn in^HttModte ckrn vocew etus audtHerttts,no-
lite obdurare corda vefira, J^uam doElrinam cum Epifloia ad Hebrnos luculenter exponat) non ero in hoc ar~ .
gurnentoproltxtor. •
i 'X TEnitccxulcemus Ichou3E:iubilemus rupi
V falutls noftrac.
1 Prafoeniadius facicm cius cum laudc: in Pfal-
(^ iTiis iubileniusci.
Propoflcio pfalmi eft,de qua in argunicnto diximuS. Appa-
ret autem ex verbo 13^ Venite, Plalmum hunc non in priua-
tum vfum fcriptum,(cd (f^^f is rnniipnrfhiis deftinarqfn f^ij/r;.^
quando populus frcquens ad templu conuenicbat, vt in fab-
bacho. Ira enim populum alloquitur, vt iubea^t omnes con-
currcrc ad hoc fanftum opus peragendum.
Eftque dignum obfcruacione , quod ciim conucnire ad fa-
crumtultum omnes iubeat, nullam tamen facit mentionem
viaimarum feu iacrificiorum externorum, aut aliarum caire-
moni.irum, in quibus hypocritx omnem pietatiscultum re-
ponebant.Cxrcmonix enim non funt principalis cultus,nec
ill.i X9}<*4ix«T(iH'«,qua Deum honore aftici & coli reftePaulus
teftatur: fedfunctanqu.im pajdagogia quaedam feu manudu-
ftioadprincipalem illumcultum qui pofituscftinagnitio-
nc.;ippIicatione,&celebrationebeneficiorumDei.
Omiffis igf tur ritibus exter|Jis , de vcris , principalibus &
perpetuis populi DcrculcibutmcPfalmus concionatur. Pro
nJJiJ Chaldxus ititerpres habet nsVJ , id eft , laudes di-
camus.
l'etrAfdutknoflt-&'] Afpergit propofitioni argumenuim i
bencficiis diuinis. Petraenjm lalutisnihil aliud eft quam
propugnaculum , in quo confiftentcs tuti liimus aduerius o-
mnem vim& tyrannidem quorumcunquehoftium , velin
quoferuamurtutiab iraDei, atyrannidediaboli .morce &
inferorum potcftatc, vt proprie ha:c defcriptio compecat
Chrifto. Vsrbavero iubilandi & ouandi ingcntem animi
Ixtitiam fignificnnt, qux in cogitationc beneficiorum Dei
itaexultat, vt foris etiam gertu & voce fcfe oftcndat. Et
rcquirit Deus in celebrandisfuis beneficiis animum laetnm
noncriftem. Vn cieillud adagium Cabaliftarum natum cft,
^ nnoo *]ino nSN niiu m'N uipn nn u Spiritus fandus
i)oncanit,nifi pcAusficperfurum gaudio.
Prdtueniamui] Ideft, feftinemusautproperemus venire in
confpcftum Dci: nonfimusfegnes aut ignaui ad huncculcil
prxftandum. Ita populi ignauiam in cancndis Dci laudibus,
quodainmndo hoc verbo perftringit.
Q\\mfa.ciem nominat , fignific.it Deum praefentem eflein
illo facro coeca, & omnia quse fianc alpiccre : vt fi quis hic fc
tof^6te,aut pgrum affici bcnefiiCiis Dei oft^gjnJat , non rolutn
gratumcultumnon prxttetjfcd jnfuper Deuin, offcndat. Si-
mul aucem prqmci^coriumnotat, quod ficut crat fymbo-
lum prarfentise l5eun hoc populo : ita facies Dei in Scriptu-
ra dicicur.
5 Quia Deus iDagnus lelioua: & rex magnus fu-
pctotiines Dcos.
Additcaufas cur celcbrari Deus dcbeat. Primiim quia cft
mctgnm , hoccft.quiacum Deus fit, fuamagaicudme, n*aie-
ftaie, gIoria,& porentiaomnia complet : vt non indigeat
mcndacibus encomiis,ficutregibusaduIarifolenc «MA^Mcau-
lici. Eftenimrex»i4g»«*,hoceft, potcntia&impcriam eius
mulco maiuseftquam omnium regum inhocmundo, auc
etiani eorumquosDeiloco colunchomines. Namnomine
CZJTiSn iiitelligic quicquid eminet &excellit aucoritace,po-
tentia & dignitate ipter homines,fiac reuera, vc reges , prin-
cipes,magiftratus vel etiam angeU^fiuc tantUm opinioneho-
minum.vc fimt idoh,quxquidcm, vtPaulusinquiti.Cor.8.
nihilfunt , fedtamenquiahumanorum ingeniorum vanitas
numen aliejuodtribuic mortuis huius mundi elcmentis, ali-
bi dicitidem, multosin terra nominarideos. Horum igicur
omnium potenciam ica in hoc verfii abiicit, vt Chriftum fu-
praVmnCs collocet& extollat : acqueideo diguum elfc lau-
de&cclcbrationeaflcueret.
4 Qui^ia in manu eius \xih\fpenetralia\\.Qn^'.^ al-
tirudines inontium ipfuis funt.
AJTio\»)-i«eft,quaBpriorcm fententiam confirmic per diftri-
butionem. Qupd pocencia huius regis fuperet bmnem crea-
turarum potentiam , liinc manifcftum eft, quia totum huius
mundi opificium cft opus manuum ipfius,atque ipfius virtu-
te & impcrio continetur. Ita potenciam Dei celebrac primu
abopere creationis.dcinde a confcraatione&gube:natione
rerum creatarum, Vtrunquc enim fignificat in manu eius
eflrg^quodfequens quintus verfusoftendit,qui efthuius quafi
declaratio.
Imii\ Grarcus reddidic «^t» fincs : fed vox Hebraia mia,
penecralia . feu abyflTos fignificat, quas opponitaltitudini
montium.
AltituAinesmontium^ Ideft, montcsaltiffimi, quifi dicat,
habeihicDeus nofter in manu fua ipla terrae fundamenta&
monciom cacumina : vt omniain terrisipfius potentia&nu-
mineconfiftant, ^dque adeo vc ^\ ille manu fubtrahat, omnia
in nihiium redigantur. Qu()d ccrte de nullo rege.multb mi-
nus defdolo aliquo.quod hoininum fuperftitio cffinxit, dici
potcft.
5 Qina ipfius cft mare,& ipfe fecit illud: & ari-
dam manus cius forniaucriint.
Qupd de ccrra dixerat, nunc ctiam 4c mari dicit, vt figni-
ficectotummundum ipfius imperio fubieftum efle. Et nc
quisius illud dominandiabalio conceflum effe huic regi
cxiftimet , addic, hunc regem feciffe mare , & fortalfe manu
fua aridam,hoc eft, illam parte terr3;,qu£ cxtat fupra aquas,
qua:que tanta rerum creacarwn variecatc ornata eft , vc iure
illi debeatur h«c pofleffio.tanquam proprij xdifici;. Itaquc
^\ regi alicui cerreno, qui tamen beneficiarius & quafi vafal-
lus cft huius fummi rcgis, debetur in fuo terricorto rcueren-
cia& honor a fubditis : quancomagishicrex^ quimundum
vniuerfumcondidit & potcnccr conferuat , agnofcendus &'
celebrandujcft ab omnibushominibus? Eftenim argumcn-
tum ab ipfa lege natursc duftum. Cuilibet rcgi debetur ho-
nor & reuerentia a fuis lubditis. Sed nofter rex cft fuper o-
mnes regcs,& cft Dominus orbis terrarum.Ergo abomnibus
debctur ei reuercntia & cultus. Tale eft argumencum apud
Malac.cap.i. Filius honorac patrem & fcruus dominil fuum.
Etjfi pater ego,vbi honor mcus? &,fi dominus ego,vbi timor
mct? dicic Dominns.
6 Venite,adoremus & procidamus: ^incHrue-
mus nos ] gcnu fiediamuscorafacielchouajfadtoris
noftri.
Repecicpropoficionem pfalmi. Iccrum enim hortatur po-
pulum Vt inconprefr^hnvp^l->|ifi«!<-ngiranrf^f<p bcncficiis di-
uinitus fibi exhibitis, Deo pro his gratias aganc,eique rcue-
renccr fe fubiicianc. QjK)d eadem lem tribus verbis exponit,
fignificac vnumq^ei^t^qtiy fe rotum dphfjg ^AMri^rf Deo,&ab
eo folo pcteie & expeftarebona tam corporalia quim fpiri-
tualia.Vult enim vt omnes corporisgeftus & externa profef-
fio cum cordis affcdibus fcu motibus congruant.
Faciem lehouA.dixi vcrfu fecundo nominari arcam foedcris,
quod effetfymbolum& teftimonium pra»fenti«B Dei inhoc
populo. Ide6que ranquam de legali cultu loquens,iubct vc
ante arcam procidant. Eratqac ludajis hoc folen^:vt etiam
abfentes faciemad arcamfoederis couerterent. Qik) ricunos
monemur, non nid per Chriftum mediacorem , tiui arca feu
propiciatorio adumbrabatur , pacerc nobis acceffum ad Deii ^
patrem. Nequeenim cogitandum eft, ludafosjprxfertim re-
deinftitutos , itain illoexcerno ritu fubfticiffe, vt arcae nu-
men aliquod tribuerent:fed corporeautfacieconuerfiad ar-
cam animum in cxlum ad Deum attoIIebant:qu^ hoc vifibt-
li figno admoniti fciebant fibi vere prxfentcm efle,&exaudi-/
repreces inuocanciutnpropcermediacorem.SicutDanielin- ^
quit:Exaudinosprof|cer Dominum.
FaBoris feu coiiditoris accreacoris»o/?«] Afpcrgitcaufam
curadoraridebeat, nempequodcreauitnos. Hsec ratio con-
oruiccum his qusc fupradida func :nifi quod ibi in genere
DcuiTi omnia condidiffe, atque imperio feu virtutc fui con«
tiiiereaffirnut : hlc vcro ad folos homines hoc reftringit,
quos peculiariter jibi hoc fafto ad obedientiam & graticu-
dinem obftridos eflfc voluic. Ideo enim condidit genus hu-
manum,vt ab eo agnofceretur &ceIebraretur.Eftautem h^c
caufa diligenter coafideranda. Si enim ideo adorandus
.,i,?.
A \''i<:
\
iy,
j^a->^^y--fl^(pS3r^jw,Sp^|^ ^-llifill^^lll^tlliiJlimilliJli.tii^
.- ■,■ .---.r,. ■ ■VK-^-iv.-.^^,-:-: ■ , . . -^.?' r.,.:.:....:r:>mimm
iRi^CLECf. HENR. MOLLERI 860
^ft D^us^quia eft cfeator.ccrte ppccatithM^riWlitcr, non ta- fcquatur efficacitaccm S^iritus fanfti , & velit aliquo modo
tum qui d$ creatione hominum nunquahiica cogitancj vt ad obcdi6iitiani,& petat auxiliurn. Nam in vera fide concurrunc
colcndumatqueinuocandumDcumexcitcntur,atque itai vox euangeli j , Spiritus fanftusmouens voiuntatem& cor,
principali fu« creatibnis fine aberranC: fed'niult6 raagis, qui & mens cogitans promiffionem , & ipfa VoIuncas,ac cor non
antc mortua mundi elemfenta, imaginei fculptas aut crcatu- omnino rcpugnans, vel (vt hic inquit)non obdurans fc con-
ras procidunt,eifqUe adorant. Quia ne^uaquam de his dici tuimacitec , fcd cxpcteins confolationem & benefici um diui-
poteft quod crcarint nos. Ergo ratione creationis Deus, fibi . num,& alTentiens.ptomiflioni ,^cuni quidem a Spiritii fanfto
folivendicathonoremhunt, vtnuUicreaturaseumvelitfe-';' adiuuatur & inter triftes gcrajtus er/gitur conrpeftu fihj
ciira eife communem. Itaque quid de inuocaiione fanfto- . Dei.EftquidemfidesDeidpnum &opus,vtnihilhicviribus
Vumiquam Pontifici/ comminifcuntur,&tanta tyrannide fta- humanis aut meritis fit tribuendum, quemadmodum Ponti-
biliunc,ftatuendum fic, vd hoc vnicum argumentum eqide- ficij & Pelagiani fo.Tiniant: fed donatur fides hoc ordinc,cuni
tcr oftendit. audimus verbum & cogicamus.& a^enfu ampleftiniur,& cx-
^ . . rr /7-ii-v n t, .1 -«.» petentcs confolationcm repugnamas dubitationi , & m hac
7 Quia ipfe[ry?]Deus nofter : & nos populus pa- iuftapetimus auxilium Dei. Noh enim hicotiofa eftmens
fcui cius,&: grex manus eins. &voluntas:nec'imprimunturnobisilIimotus, vtimagoin
ft -f-I-r iliSn ••iri-nrm ftirr iiini jf '"•"p^''''''' - q"=g ecclefije ceramimprimii?li*r , autaqua in dolium infunditur. Sicuc
l^ei fiinr prnprj.i. Haftcnus cnim de iis tantum , qux tiobis hoc temporc.quidainineptefcribunt, plenitudincmgrarix
ctiam cum aliis extra ecclefiam funt communia, conciona- diuinx infundi tanquam in vrceolos vaciios : & quo magis
cuseft. Nam quoddicit, eft Deus nofter,refpicicadfcedus vas*acuum fit , coplusgrafiasiofundifomnianc : arqucirac
quo populum huncpccutariter Deus adoptaracin peculiu, infufioneiuftificationem hominiscoram Deo definiunc. Sed
leque ei obftrinxerat , non tantiim ad praeftanda corporalia Spiritus fanftus moiicc pcr verbum,& mens ac voluntas mo-
beneficia.qualiaeranr, pofleffioterra»Canaan,opulentia& ta i Spiritu fandoaffentitur & acquiefcicin promifffone:
;»fHuentia omnium rerum , aflidua defenfio & protedio ad- acque ita fit viuificatio. Niliil hU adfcribitur viribus natu-
uerfushoftes,&c.fed multo magis ad fpiritualia & ^tcrna be- ralibus , cxtra verbum & Spiritum fanftum , quod nonnulli
neficia , qu? aduencu Chrifti in carnem , morte & coca eius calumniose nobis obiiciunc ffed ordincm diuinicus inftitu-
obediencia, nobis func parca & acquifita. Ideo enim dicicur tum cum Dauide & fcriptura oftcndimusra quo cuni difcedi-
Deusnoftcr, quiacumnaturaeflemusfilijirae&maledidio- tur,vtiad Pelagianam impietatem,qua»Pharirjebnim eft,vel
nis, huius foederis ratione , quod Chriftus fua morte ftabili- ad EnthufiaftJca dehria,qii3e a pictace func alienininia , nos
uit, nobis eft reConciliatus & placatus: vtiam nofter dicatur relabi neceife eft. '
iquoanteaeramusalieniffimi. Eftquide &geiitiuaiDeus, SkutmMeyiha] Subiicit.idhortationi exemplum poenx,
vt Paulus inquit,fed alia ratione & ref]>efl;u.Ideo addit,Nos in qua Deus conccraptum verbi iui grauiffime vltus eft : vt
fumuspopuluseiuspafcui: quoddegcncibusalienisabhoc huius mentione populum fcdiirum & prsfraftum nonnihil
fcederedici non poteft. Solaenimecclefiaeft popuIusDei, moIliat& ad verum pieratisffudium tr.iducat.Er.itenim po-
quempeculiarifoederc in hxreditacem regui coelcftis voca- pulusdutxccruicisjapudquem quiacohorcationibusparuni
uit&adoptauit , quemqucinhac vita pafcit& regenerat feproficereintelligit ,excmplis&metu poenarumreuocare
verbo&Splritufuofanfto. Noneniiitdcpaftucorporis,fed cos.-jd officium conatur, ' Caeteriini hiftoria,cuiushicmen-
animiinprimisloquitur. tiofit ,legatur Exod.17. A/CT-/^^&Afo//^nonnuIlitanquam
Et grexmanus ««y]In his verbis dulciffima cft imago,in qua nomina appellatiua exponCit:alij locorum nomina cffe affir-
Deus fe paftorem pingit,qui fua manu ducat , regat,tueatur, mant,qua: ab cucntu fic difta fint: fed & hi intcr fe difcrepat.
^rOtcgat miferas ouiculas,4]uas femcl in fuam curam fufcc- Nam cx Mebrxis nonnulli nonien Meriba eius loci efle vo-
pit. Atque huc fine dubio refpcxit Chriftus , cum lohan.io. lunr, cuius fic menrio Exod.i?. Alrcrum vero Malfa ad hifto-
pingeret fe paftorem: & poftlongam orationem de ofHcio & riam rcferunt , Num.14. vbfdicitur , Et tentauerunc me jam
beneficiisbonipaftoris, diceret: Nemorapictouesmeasex decem vicibus.SedIocusExoJ.17. itaperfpicuuscftvthanc
manil)usmeis. CajferumquiaChriftusineaconcionelucu- controuerfiamfaciledirimat. Iracnim ibiiegicurCuriurga
lenterhancfentenciam cxphcat.&pfalm.zj.&Sraliquid de minimecum?cur rcntntis Dominum?Ec paulo poftrvocauit-
ha«imaginediaumcft,pergoadfsqucntesverfus. quenomenloci Mafra& Meriba^^propcer iurgium fiiiorum
8 Hoaie fi vocem eius audiueri.is, ne obduretis l^raeI,&quiatentauerunrDominumdicendo,num eftDo--
n r • \/f — 1 r jv j- rFT^ Jnmus in meiho noftn? Di«us iguureft ua locus ab eueiitu,
CQryeiVtim/icuqnMcrjbarrccundumdtcinMaira cumanteadicereturRaphidim.
indefcrto, .,
Hzcalteraparseftadhortationis.Cumcnimtantabene- ^ QiKindo rcntaueruntme patrcs Veftri:pro-
ficiacccIcfixfujBDcusprxftet, quaefubimaginepiftorisce- baucruiu lUCjetianifi vidiflenc opusnieum.
lebrat , non func illa negligcnda auc contciiinenda a nobis, Hic vcrfus dcclarandi caufa fubiicitur. Exponit enim hi-
vt facit maxima pars hominum : fed vera fide amplcdcnda, ftoriam , cuius mentionem feccr.ir, & rei indigniiatem exag-
&gratoanimoaffidU^cetE:bramIa. Monet-igftur vtbcneficia geratabeneficiisluiic pbpuloprjjf^itis..: Cuoxinquit.etiaiiiii
:zi Deiit3meditemur,neexempIomaximarmuItitudinishomi- vidiffcnt opusmeum.id eft , criam ciim multis infignibus
num.petulanter ca refpuai. js : neve Cy clopico contempcu miraculis non tantiim potcntiam, ftd araorem meum & bc-
ipfiexitiumnobisaccerfamus. - neuolentiamfingularem crga hunc populum declaraflem,
Hodiefivocem eitu audiuerittsyAotc vcrbi quanquam coh^- ipfi camen non deftiterunt fuis obmurmurationibus me irri-
*^entcumfcquentibus,quod quilibecfacileagnofcere &iu- tarc. Hoc crimenpatrumpofteris reuocarinmemoriam,vt
dicare poteft,func camen in praecedcntcm vcrfum relata,me- pocnis admoniti^ilcant eife cautiores, ne fimiles fibi attra-
tro,ytexiftimo, ficcxigentc. Alioquienim caufanonerat hanr. Sienimillisnon pepercit,quos illuftrimiraculocdu-
cur praicedentibus iungerentur. Suntenim qui pcr enallage xerac cxitgypto, ciim quidem ad gloriam eius aUquomodo
fccundam perfonam in primam mutandam effe atqueita percineret, liosincoIumesintroducereinterrampromifTam,
fuperiori fcntentiarhaec verba ti|ngenda exiftimcnt: Hodie fi quanto miniis parcet ca»teris?
vojemeiusaadiuerimusjcrimuiorexcius. Vthaec condi- Caeterum quid fit tentarcDcum, alibidicitur copiofiiij.
~^ tio promiflSoni adiiciatur , qua» oftendit non alitcr fierinos DifFerunt murmurare & tcntare Deum. A^urgiujaEteflJm-
horiyn bonornm participes, quam fi vocem diuinam au- p:2USAUiL>qu3^€ftinobedientia irafcensDeo inaerumnis&
diamus, & vcrafideampleftamur. Haecfententia nihilha- pcenis. Talesfremitus&i«dignationesfaepecxiftuntetiam
bcE abfurdi. Siintque cnallagac ill» Hebraeis vfitatiffim». in fanftisjVt in lobo & lercmia , qui tamco fidc vincunt illos
Sed camea , quia melius fluit orationis contcxtus, fi hoc me- frcmitus. Sed cei]itare Deum eftpeccatum multo maius. Eft
bruiTicumfcqucntibusiungatur,&noniiiufitatumfitetiam enim non tantiim inobedientia feu impatientia irafccns
^ interccdente Sophpafuk fulpendi fentcntiam , quod in prae- Deo in aerumnis,, fed infuper addcre vel negationein & cor-
*" IcAionc Grammatices aliquot exemplisprobauimirs,fequor rcdiionem ordinationis diuina;humano confilio , vel teme-
Graeci intcrpretis leaionem , quam & autor cpiftolae ad He- rario & illicito voco reciuircrc experimencum pocentia: di-
bra>os retinet. uinaeineoquodnonordinauit.ItaExod.i7.dicuncIuda»i,Eft-
HodiefiiVtX ciim audiueritis vocem eitis:noUte obdurare cor.^^ ne Dominus in ter nos an non ? vbl contradicunt manifeftis
Benencia diuina no aliier nifi fide nobis applicantur.Ideo miraculis, quafi decepti fint, & negantopus Dci, cum aliter
/dehacconcionaturrquamveradcindeobedientiafcquicur. conui^i effcnt.ItaNum.i4.||poIuntnouum ducemeligere,^
Pides autem,vt Paulus inquit,eft ex auditu,audiEus pcr ver- quo reducantur in j£gyptum : poftea vtcunque repreffi vo-
bum.Inquitigitur,cumvocemdiuinaaudiuericis,nolite ob- luntpergere & praehari cum hoftibus , cum quidem Deus
durare cor,hoc cft,noIite conteniptim &faftidioserefpuere, 'tuncprohiberet,hoceftcorrigere ordination6Dei.Num.1i.
aut fuperbe & petulanter reiicere. Voluntasnonfitignaua, )dicunt,Quis dabitnobisadvefcendumcarnes?fupri pfal.78.
non contumaciter rcpugnct Deo trahenci per verbuni : fed Niiquid pocerir Deds parare menfam in deferco? Hlc qu^rCic
cxperi-
^^ , ,/'.• IN PSALMVM .XCV.jp^ ■;■ ^)..-- ■ $(5i
experinientumvirtutls&potcntiatdiuin*. • lndicat:ciuiaaor^ftudMcruntcognorccredofl;rInaHideDco, •
-. 10 Quadraeinca ^iinos taedio afficicbar in gcnc- '^^^ °P"* ^'"' cpnfi^rabant vt debcbanc. vifuDpminiintcU
rationef WJ^ clixi,Populus funt erras cordc A 1?^! ^^^^J^rltTA^ TlT^t" ' T '"''• "*^' '" '^?'"'**
t- J . i » * lalutcni cdcbac.-deinde Stconfifium gubcrnation>s,qiiod quu
non cogoiouerunt vias meas. noncongrucbatadigfo^umcupidicaces, fperncbant & re-
Exaggcrat crimen obftinatae malitia: IudaBprura,primuni prehendebant.
5tempore,qu6dt«tisanttisquadragintareuocaritotbcnc- ^ a ■ - ■ • r-
ficiis Dei a fccleraio propofit© non pot^etlnr. deinde i pec- ,-, H Qmbiis luraui in ira mea : Ii introibunt in i c-
catorumfoedicate. DicitcnirtiDeuSjfenon finemaximotjc- .' quiem mcam. •
dio.moltftia&naufeatulifleipforum pCccatarQuodoftendit • Concludithancnarrationem a commcmorationepcena-
ttonwiit^mmulta ," fcd grauia & fosda ea fume. Poitremo rum, quibus vltus cft Deus fuinominis contcmptum,& pec-
caufam fcii fontem tantorum fcclerum indicat , ciim inquic, candi licet>tiam in hoc popiilo: vt harum rnentione fuos au-
Popultu enans coriie : (^non cognouermt yitu meas. Verbun» dit©resafimili audaciadeterrendoabducap. Vijtate dicitur,
lOlp nonnulliexponunt litigare fcu rixari,& volunchuncefle Felixquemfaciuntalienapericulacmtum , & fatius multo eft
fenfum, quodDcuslitigandocontinuumhabueritcertaracn alieno cxemplo, quam proprio pcriculoaucmalo uipcre.
perannos ^o.cum populo duro&prxfra^lo, fine vUo profe- Itaquc exempla in materiisIuaroriisaJhibcncur,& magnjni
&.•!. Scdcollatio teftimoniorumoftenditvcrbum Hcbranim vlijm habcnt: vt, quemadmodum Diodorusinquir.ahorum
proprienonhaberefignificationem rixandi, fedidem ferecil erratis ad noftr* vica: corrcdionem leu «mendationem vti
eoeffe,quodLatinidicuc,moIeftia feu txdio affici, atqueica polfimus.
ferre grauiter & oftVlidL Idco interpres epiftolx ad Hebrseos Pronomen nv;N quidam volunt efle particulam illatiuam.
fccutusGrarcaminterpretationem reddidit,«g>in*;;j^))rtt.Luca.s Itaque exponunr,quare,veI,propcerca.
vero cap.ij. Aftorum reddidic,^^»flf6i»,i?>OT<fo'p)inir colcrauic IttrauHn iramea]H3ec vcrba oftendunt magnicudinem fcc-
mores:quaefignificatio vicinaeftpriori,fcdmoHior aliquan- lerum.Non cnim leuis offenfafuicjqua adeo commouerecur
to&mifior. ' Dcus , vcincerpofito iuramentohanc gentem excluderct i
Giuitdraginta annos] Hac temporis circumftantia magnitu- promifla? terrse pofleffione.
do & multitudo fcelerum notatur. Fieri non poceft quin ho- Siintroil?unt]ln formis iurandi CZ3N particula vim negan-
mine^ etiam pij grauiter interdum peccent: fed vt Salom.in- di habec.Sicuc econtra N^ CIDN d nonjaffirmandi.Vtriufque
quit , rclurgunt&vitamemcndant. ludseoium verb tanta generisplurimaoccurpuncmiacrislitcriscxcmpla, qujehuc
eratpertinacia , vcfinevllafpeemcndationispcrleuerarent adfcribere noncftne.ceirc. Nonnulli voIunccITeechpticam
in fcclerc, nec vel beneficiis vcl minis , vel poenarum cxem- oracionem ; Si introiuerfnt,&c, quafi dicat, non fim iuftus, R
plisper tocosanno.squadragiiua reuocari i propofico pof- id fiat.Sed noncft opusiftafubtiiitatc:fatiseftfcjrchanceflc
lenr. Icaque mirum non cft Dcum afFoftum fuiffc moleftia proprietatem huius lingua? , quae adeo vfitata cft , vt in qui-
& grauiter oftenfum. bufda formis nulla aduci talis cxpIicatio,qua oratio cxplca-
i»^e»er/t«o»e^/»(;]Idcft,ingencchac. nn propriefignificac tur,pofIit:vtcum Chriftus«iicit,Marci 8. Amen dico vobis:li
aztatcin , fc(;jjlum vel fpatium_vi|:^ ^iun^na;. Ideofynecdo- dabiturgenerationihuicfignum.
chice ad vnius ajtatis homines transfertntj &de hominibus Inrequiem mcamiltx nominat terram Canaan,quam Deus
accipitur paffim in fcriptura. populo Ifraehs promiferat.Eftque hjc appellatio fumpta cx
Etdixi\ Nunciudicium funm profert DcuEj&fimulcau- Mofe. NamDcur.iy.&Iofuaei.icadjcitur. Ratioautcmap-
famtantimaUindicat.Etdixijfcilicct, pofKiuam vidi totbe- pellationisexpromiflfione pctcndaeft. Abraham&pofteri
neficiis &miraculis tamdiu me nihil proficere apud hunc eius tanquampcregriniineahabitabant ,&pofteritasdein.
populumdurum &rebeUem. tJeinitgyptolongo temporequaficxulauit, vbiduramfcr-
Popultu errans corde] Id ett , populus pcrucrfus & pertinax, uitutem feruiuic. Quia igitur poft multorum annorum pere-
qui rapitur fui.s cupid itatibus & afFedibus,iifque pertinaciter grinationes,exilia & calamitates, ludaei introduccndi & coi-
obtemperat.Hoc enim cft crrarc Corde. Eft enim error qui- iocandi crant in tcrram promiflTam , in qua firmam dcinceps
dam intelleftus,cum per ignorantiam rctum erramus, Sicut & tranquiliam habercnt ftationem feu fcdem , mcrito vocac
Paulus i.Tim.i.dicir, fe per ignorantiam pcrfccutum efTe ec- ea Deus requicm fuam. Ec quidcm pronomen relatiuum no
clefiam ; & Iuda»i habebant zelumjfed non fecundum fcien- intelligatur p^ffiue,quafi ea requies Dco fit parata, fed afti-
tianijRom.io. Qualcsmultieciamhodiereperiuntur. Sed ue,quiahancipfefuopopuloparauerit&<fedcrit. Ca^teriimi
alterum genus errandi cft cordis & aftcftuum , quo non pcr terra quictis tacitefi?jnificafur vira ^terna .nu^pnpnln Dei
ignorantiam & contumaciam erratur. Dc hoc igitur errorc feu qcclefia? parataeft,vt in ea ab omnibusasrumnis^labori-
hic loquitur. bus sTpeccatis quiercant,& xternum fabbatum agant. Idco
Et non cognouerunt ] Addit racionc,quz caufam Iiuius mali epiftolaad Hebrxosdehac quietelocfi reffteinrcrpretatur.
PSALMI XCV. -
P ART ES.
I. Hr>rtario |^] ij^|^j|rm.ni^l prn|^^r>pendam ; Jdque fjn^grft f "^^^^-v -t ■> f^^-- Caufa , cur Deus fit pura
mcnte colendus interferitur,a natura,officio,opcribufque Dei & Chriil;iaduenientis in hunc mundum>v.
3.4. & 5.Vidc cap.4.v.7.epiftola ad Hebra:os.
, 11. Hortatio ad laudcm Dei promouendam ; idcjue obfctjy^o. Caufa huius obfcquij petitur, 1* A
fccdere officioque mutuojv.y. EftDcuSjnos populus;; Paftor, nosgrexeius. 2. A maiorum excmplo,
cjuosimitari nonconuenit, V.9.10.U. Ilhenim i.obdurarunt animum. 2. aduerfus Deum contende-^
lunt. 3. tentarunt&probaucruntcum. 4. nequicquam videruntoperaDei. 5., erraruntanimo,via-
rumqiie Domini ignorantes fuerunt. Vnde fupplicium iuftum fcquutum eft.quod non ingreffi fint in re-
ouiem lehouse.
Ex Antithefirequirit. t Vr Frflpfiavprpiyi Dci rpnerenteraqdiat. 2. AcquiefcatcifinccontentiO'«
ne. 3. Fiduciam fuam omnem in cum collocet, ab eius benignitate & omnipotentia pendcns contiauo,
4.. OperaDeidiligentcrobferuet. 5. Mcnte pura viaslehonat fequatur. Vnde benedidio illa fluit,ne-
peingrejOfusin veram Deirequiemji.vitaniaeternam.
ObS E RV A Tl ON ES LOCORVM D O C T R I N AF.
Verf.i. NoninmortuUc&remonijs fittis eft externu}DeicuttU), ^ eiufmodi hominum figmenta nihili.eim gloriA obftarenequ$Ht.
fedpruipue in laudisfacrificio. ^,s Afagnitudinis Deijpecimen in mundi opificio elucet. Mun-
z Celeritateopuseft.vbiDeusadgratiasfihiagendasnosvocat. dtuetiam^opusmanuumDei.eiufquefubeftimperio.
l£odem autem ftimulo hodie indigemus , quia non minor eft Chri- 6 Plemorem laudis materiamnobis Deuifuppeditat dtmfi>i-
ftianorum ingratitudo.quam olimfuit ludAorum. rituali honore nos dignatur ,0prdter miritum anteponit cuhHk
3 Deinominahicexprefianobisfujficiuntvberelaudiimateria. mortalibus.
huitis autemaieftas quum cdeftes Angelos cogat in ordinem, idola sNb» tXtkm cordis gratittdo apiU reqmritHr,fidttiant mttnM
*• t>.
" .'^/- '■T'''
'i-'"^?'*^!^
«^^ A >. PRi^^ECT. HE
fietati«profejJto:necemm animis noftrU tMthth,fed etikm corporis
gent*flexione^alilsJignisnos Deo ihfacr^^t^^*offerre dehemtts.
.torro,quidJii Detfa,cies,pfalmo zr.&alihi diiitim eft.
7 ^imties de inijiimahili adoptionie vratia eleiii monetter, finis
eh vtft^ Dei tuteta degereieiufdimqttehen^cijsfidejrui difcant.
Detupropinquo quodam (p familiari ^tthgrnationis modoper
fiiritm ^ verlifui virtutem eleBos fuos p4fcit:dum generalipro-
ttidentiareliquummundumtuetur.
In eo Detii a nobtspajior agrtofcitur , quando vocem eites audi-
mufx quia (ingulari gratiafa£ium eji vt. nos familtariter alloqui
dignatusjlt.
8 §lf*um Deigratia inpajiorts officio fiat conJpicua,merito mo-
nemur vt docilitate ^placida manfuetudine nosgrigem omum e-
iits ejfe probemus. '
Gluifquts negkElimpr&terit verbum Dei.neqj attenttts eji adpa-
rendum.qftanuis nonjitaperte contumax,dicitur tamen ejfe obdu -
rato ^ lapideo corde.
p Detejiabilis patru ingratitudo (^foeda rebellio Jilijs obijcitur
f^ in memorid reuocaturTfcimtts. enim quam procliuis ih eorit imi-
tationejit lapftts:quandoquide licitti videtur quicquid inualuit,^
vttujias femper aliqudreueremid fibi vendicat:^ domejiica exe-
- pla nos excAcant,vtJine deleHu loco virtutis arripiant pojieri quic-
^^:m<^f^^mw^-W^fM-.
te,*' - ■■■'■■■ ■■ .^ <..
M O LLERl 864
quid a maioribu4p¥ofiaurh kfl. t)iJlin^ueHdi iliiUlr veri patites k
falJis.Veriatttif^ imitandifunt qui fincero Dei verbo adh^renttSt
eifts opera (^ inifericordiam pofierts diligenter tradiderunt,
Tentare D eum nihil aliud eji qu^mprauo ^ illicito voto effer-
ri ad qttdrendum virtutis eitts experimehiu. ^itm atttem innu'
meris documentis teJiaiahobisfiieriti)ei^atia ^'Oh-iits,fl Adhtu
expetimus nouas ejtfrprobaiiones.eo deth^idr eji HoftVd ifnpieiiis:Ji-
cut hodie videmitt muttos miracuUfiagitare, alios expojiulare cUrn
Deo,niJi eorum votis ohtemperet.
10 Vftispfltientit Dei ise/i.vt quo diutiits rniftijierib 'verbiftii
Msadpoenitentiami^ fide follicitat,eo magiieiitstiofhenglorijice-
mtts. Inexcufabilis inim efiprorfus amentia, qitU Dohiintes in me-
dio rtoliri familiariter habitet , ac tarh vtrbo quh^ operihttsiliu-
Jirisjit eittsgloria , ctaufts octilis tot Mracidd ^ diuin& beneficei%-
ti* tejiimoniapr^iterire.
11 Giuum non modo legis terhpore.fedpofi dhrifium ixhibitum,
Detts loqui caeperit, i^ pleniits quidejub euangelio, doHrinA etiam
perfeBiopltts attentionisiurepoftulet,quotidie^fonoi-a voceadja-
Itttts ^ quietis AternA participationem inuitemw. ziidlditm ndbts
efietiamatque etiamvt eittsvoci obtemperemtts ,ne i»gratitudo
nofira iram eitts accendat,extorquedtque iujiuranditm ^cAitwOi h
CAlefiis manjionis felicitate arceamur.
Artigvli praecipvi,
t.
z.
3-
4.
i.
De vero & falfo cultu Dei.
De lacrificiis fpiritualibus.
De Mdeftate Clirifti 3-««3p«V«, & variis Dei attribucis.
Cercmoniarum externarum iii facris coetilpui vliiis &
confideratio.
De facie & foedere Dei.
De cselefti Paft(Drc,grese,paftu,ilu(flu,& ouiii.
7. Patrumexemplaquatcnusimitanda &fugienda.
8. De Confuecudmc , prxceptis & cradiciunibus hu-
manis.
9. TcntationesDei&hominum.
10. Patientix diuin£ coniideracio.
n. De Dei iuranicnto.
12. MulciplexDer&hominum requies.
A R G V M E N T V M P S A L M 1 X C V 1.
O NT J ISf E T hic Tfa.lmm illufire 'vaticimumde regno Chrifft frcpagando f>gr toiMnvTrhi ter-
rarnm j ^ vocandi^ ad ettti regntfocietatem gentibtti. Idhenejtctum cum ttiniumfl vtiiHncjHmn
fatis celehran ab homtnibuipojitt > hortatHriamgentes ^mrn iudAos-i vt abieitltsjHOerfiittombtiS
^ damnata tdololatrta hmic vntCHm ^ verum Deumco/ant f^ adorenttqiui erbcm tert arum con-^
dtderit (^ ajiiduegubernet : ei^ue pro benejictjs exhtbttis perpetuogratias agant. Adduntur au-
tem-ivt mpQemateJigurA ejutbm orationem tUufirat. Po(}e]uam enim ornnes homtnes hortatm eJ^iVt hunc regem
agnofcant qJ colantt^ gratt eim beneficta celebrent, addtt qiu'andamprofopopcaiam:tn <jrua Cdlo, terrxxfrcitrti^iis
creaturist(juafivocem t^uandam attnbtttt: celebrantem benejicia ^Uingeneri humano per Chn^um ccnttgerttnt,
vt e^ magnuudinem benefictj exhtbtti hoc/nodo exprtrnat , ^jjUAcreaturas etiarn trrationales , tnfut admiratio-
nem (^ celebrktionem rapiaty (^ fimul dunttem cordn humafu redarguat 1 quod h<£cbeneficia , ^iia nori niji ad
homtnumfaijitemfunt dejiinata , petulanter conternnit ^ reJpuittfeijHe tn agnojcendts (^ celebrundtsbe,iejicijs
diuints a brutts animantibm (jj' rebus terra nafcenttbus vtnct patttur. - - _._
Grascus ticulum habet: Laus Dauidis quando domusardi- Prstdicatei^d eft,jnnuntiate& cclcbrate ra!uteiH,quairj iU
ficabitur poft captiuitatem , qui titulus apud Hebraeos non le gencn humano pev filium contulit.Vtitur voce nW3 <]uod
legitur.
'C
i Cantate lehouarrbenedicite nomini eius:prae-
dicatc de die in diem falutem eius. •.-. < ^ ..,
Antatc Ichoua? canticum nouum: cantate
lehouxomnis tf rra.
propriefignificat rcm Ixtam nuntiare, ficut apud Gr^cos
2b«'/i>vi^«,, vt fignificet canticum hoc efle dcbere de euange-
lio Mcffia».
Et wxUdedie indiem celc-brarihoc beneficiumjhoc eft,fin«
intermiffione , vtfignificet hancfalutem noefle beneficiuia
"''Ttfnd rnrp"i'i1f .■.jT.«.;..n. r.^n^An,;^r«, fed a^cer-
5 Narrate in gentibus gioriam eius: in omnibus num beneficium , quod perpetuo vigeat, &ad onmeshomi
populis mirabilia eius.
His tres verfus continetK propofitionem,quxeu cxhorta-
tio ad agnofcenda & celebrida beneficia diuinitus nobis per
""Chriftum exhibica. Atquc haec propoficio deinde verfu 7.&
fequentibus repetitur. lubet autcm nouo cantico celebrari
Deum,quia noua & infolita bencficia requirunc nouos & in-
audicos liymnos. Noneratignotaludseisdoftrina de remif-
fidnepeccatorum &vitaa;ternadonanda propter Chriftum
mcdiacorem.-quod beneficium maxime vulrtetebrari. fed
quia hadcuus vox doftrina; ^x^S&i^ non alibi quam m lu-
ixz erat exaudica, paulo poft^ro in totura orbem cerrarG,
eciam incer gences erat fpargenda , erat hoc nouum benefi-
cium. Idedque nouo carnaine vulc celebrari, idque non tan
ncsomnium ajcatum & feculorum pertineat, &quodinar-
ccrnuni heet.Salutem enim nominatliberationenia peccato,
morte, damnatione, &ieftitutionemiufticia»& vitaeartcrna;.-
quibusrebus nihil maius cogitaria nobispoteft.SimuIauce
dulcis promiffio in his verbis cradicur , qua» oftendic non e (Tc
interituram ecdefiam Dci in hoc mundo : cjua» confolatio
admodum dulcis & grata eft piis mentibus.
Gloriam eittsj Quam falutem antea dixerat,nunc nominac
g]oriam:&deindemirabilia. Quia&gloriofaeft ha;cfalus,
qu««emw humanum ab aeterna naortc & damaacione pcr
filiumredimitur,&plena iriiraculis; idc<Stjiiedignaadmira-
tionc & celebratione. Erac quidem gloriofa & prorfus niira*!
culofa populi Ifraehtici hberatio ex i£gypto,& affidua eiuf-
dem gubernatio ac dcfenfio : fed multo "loriofior & tniracu-
tiim i Iud3Bis:fed eciam a gencibus., quibus illa doftrina non ^'^^«f^^ i^'» altera , qua tocum genus humanum i mortex^
multo poft erac reuelanda. Gentes enim intelligit , ciim di
cit, Carttate lehott* omnis rerr»,fynecdochice, gentes per cotu
'brbem cerrarum dijBFufas &(parfas. Gentibusigiiurprjedic.c
"aihivuntiatum iri doftririameuahgelij. Nam abfque doftrina
Cuangelijgentes cclcbrare vCrum Deum honpdfTunt, luxta
llludK.ort1.11. Quoinbido inuocahunt in qiiem 'fjoh credunt?
Sola chirii illa agnicioDei ,qiia!fexeuangeliopciicur,'»arit
veram inuocationem.
'/Vr;*jIdeft,grihWagi'tc ci.
terna creptum per^filium Dei afTumentem naturam humana
&paticntem,reftituicurin pofleffionem resni coeleftis, ^ qua
perpeccatuiiV^JccidCrat. Hahc glbriofadii liberitiohem vulc
cclebrari inter oences &popul<>sin toco orbe ferraruw;atqtic
■ i f a rur fUsfignlficric, etiam geiices horurn -bdiioruin foi^e par-
tici}*fes. Nam quid attineb"athia*cinccr geht^s^lihtStiritiare, fi
horum beiieficioruin*pCrpet»o^ftjturi cflehircx|Jfcrf<ii?
If. *Quia njagnits\Iehbua'& lauddbilisvalde: icr-
iffb»liifif;wtf>zi/»/lipfc fipcr ornne* t>'cos,
Addij
-%r
:.i
ym-^ f^wsswfflwj^tfWWfti^lfflSI^WIilWW'*^
«^f: * "" IN PSAtMVM XCV% » gg^
Addit ratlones cur veliV eumcelcbrariab omnibus non na maieftatis,glori*, potentix & fottitiulinisrvt quicunquc
tantum ludf is , fed ctiam gentibus. fiftque piima ratio, vc ca opera arpiciat,hung.fateri n^cefle fit.non ni/i i vcro & o-
& in prsecedente pfalmo,futftpta ab honefto feu debito, ni- mnipotctvre Deo hxc cdi.Hoc igitur eit tmod dicjt magnifir
mirum i magnitudine imperij Sc potcnriai' ipfius , quara ex centi ani & decorem efle ante Dcum , quia ciim ipfe non vi-
antitheiiopponitfiairiis genrium diis:cum.fciretgentesita dcatur,opcrafuaqua/i pra-mittitantcfaciemfuam vtcxhis
cultui idolorum eire addiftas.v^ nifi enidentiflimis argum^- tanquam ex veIUtn,vt infca pial.io^. loquitur.ipfius virtus Sc
tis conuinccretur,hunp Deu, qu j fe in Ifiael patefecerat,ef-i maieftas intelligatur & dcpreiiendatur.
fe vnicum & verum Deum , non facilc adniifltira: efl^cnt do- ' InfanSlmm «wJDiximus antea fepe, fanftuarium fuiflc
ftrinam,qu3e hadenus in populo Ifraclitico fonabat : multo ' fymbolu prarfcntiar Dei in hocpopulo, Itaque quia dcDeo
miniis abieaur5fuaidola.Inqiiit igimcqtttamagnHsIehoua, ■ tanquamde rcge aliquo potente loquitur , dicit ia aulaeius
nepe hic Deus,qui fe popul* ludaico pztefecit.Magnurn vo- & palatiojhoc eft,in fanftuario vbi rciidebat,pccurrere ima
cata magnitudineinipcrij,fapienrix&potentiiEipfius,qua ginem fplcndoris,raaitftatis&pot&iaediuinje,maeisquani
in crcarione mundi & fuftentarione rerum creatarum afll- alibi cxtra hac aulam : ita vt fi qujs ad fan^uarium refp<ciat
duaoftenditjVtfupripfalmoprjcedente&infripfalmoyy^ multoibi plura teftimonia prxfenti* & maicftaris diuiii»
dicitur;Qnoniam fcio quodmagnusIehouaDcusnofterpr^ reperiatquaimalibi.Atqueitahocipfbgentes ad agnofcen-
iomnibus diiscui fententias mox tanquam probarionis loco dum & celebrandum verum Deum,qui fe huicpop^o pate-
fubiicitjOmnia.quar voluit lchoHa.fccit in carlo & in terra, fccerat,inuitat.Quod autcm dc fanauario diatur in ecnere'
in mari & pmnibus abyffis. Cum talis igitar /it, debetur ci deinde de ecclefla intelligi debet: in qua Dei ma^ftas &
cultus&adoratio. g^^^riamagiselucetquamin c«teris orbis paitibus. Eftque
Laudabilisfeu laudandus valde^] Alia ratio eft itidem ab ho- iHa gloria &maieftas ab opcribus &bcneficus ecdcRx exhi
nefto fumpta. Dignus eft,inquif, plurima laudepropterbo- bitis atftimada.E^ver6 qualia fint,alibi explicatm,- copiofiiis'
nitatcm feu beneficia qu? exhibct generi humano , mifTQ fi- Lucet quide in toto mudo fapientJa,potetia,fortitudo iuftil
' lio.vt fi ratione crearionis& imperij fui,quo fibi fubie^Os& tia,bonitas diuina,qua- paffini cius facxe prarccdut: fcd pecu-
obftriftos habet omneshomines,non obrihcat vt adorctur& i^i^tis eft fapietia.peculiaris bonitas,peculiaris iuftiria&for-
coIatur,faItem magnitudo horumbcn^ciorum mouerev- titudo, quamergaecclefiamexercet,dumper filium eam
numqucnque debeat,vt hunc Deum cclcbret. - reftituit liberatam a potcftatc & tyranide diaboli & morris
Terril>ilis(metuediis)fupra omnes Deos]lA eft,terribilior eft * Spiritu fanfto fuo fandificatam donat iuftitia & vita «ter-
omnibus diis.Bftque h^c tertia ratio fumpta a potentia Dei, ^}^}^ in hac vita mirabiliter cam dcfendit & confcruat. Hxc
quam in fuis iudiciis,hoc cft.poenis hominum fccleratorum, ^gitur gloria & fortitudo confpicitur in fanftuario Dei.Grx-
in rautationibus imperiorum,in dcfenfione bonorum,in co- ^"? interprcs vocabulu mn inrcrpretatur «f •(««•xo>(r/v , quafi
feruarione rcrum crcatarum oftendit-Tribuebat gentes fuis ^."^'- "omen mm.Nome nj; rcddidit d^iauulut que fignific^-
idolis magnani potcntiam, ide6que crant illis terribiles & "o famenalienacftabhacvocc.
formidandi.Scd quiafalfo id fiebat,dicithunc vcrum Deum 7 Aftertc [deferte] lehouse congrcgationcs po-
potiiis efle mctuendu, qui & benefacere & malefaccrc , qui- pulorum:affertc Ichouie gloriam & robur
quc faluare& pcrdere poflit.quoru neutrum idola poffint. g Afterte Ichoua: sioriam hoiinnis cius- tolHr<.
Quemadmodum&Icrcmiasargumentatur capiteio.ltaex xku^;^., «• ■ <»;" »;»J"iuas cius. coJlitc
cSriariQne diume maieftatis metum & obreruantiam diis oWanoncm & intratein atriacius.
gcntium, qui nihil funt. nifi inania fimulacra.adimit, ac Do- ^ . • j ^^'* propofitioncm, qu^ cft cxhortatio vt dixi. Hanc
mino tanquam foli vero Deo tribuit. Hxc collatio Cx intelli- ^"'^'"«'e repetit aliis atque aliisvcrbis,quia prophctico fpiri-
gatur,non erithzcabfurda ratio. qua moueri omnes homi- ^"^'d«quam difftcile futurum fit vtgentcs abicfta &dam-
ncsvuIt.vtDeumverumcolant&adorent. Curaahoqui fi na"'doIolatna,qua: lamper totfeculaapudomnespopu-
cxtra collationem intcUigatur haec ratio potius alienarfe ho- '°^' "^^m^ terraru inucterauerat. verum aliquando Deum
mincs a Dco quam' allicere ad cum pofllt. Non enim coli- adorent,idque eucntus pofteatoprobauit.Quales enim fre-
mus filiali amore cum qui terribilis cft , fed quiamabilis & ?»""' &tumultus cxtitcrmt mter g?ntes, oiiendut hiftoria:
benehcus,& de cuius crga nos amore fumus certi. a-^'^"™ teporum, & prarfentmm carnificin^ ac lanienx tri-
5 Qr.iaoinnescIijpopuloiumidolab^mW:] ?A^„"lT;Inr' n" IT' ^'^^
,/ ^^ 1 f • ^ -' ^**^9g«anda, quxhmiccultum&honotem idolishaberi
lehoua autem cslos tccit. prohihet.Aferte lehou^, vero fi:il.cet Deo,n3idoIis aloria^
/Etiologiaeft, quaoftcndit curnumenlehouarmaiusfft e^ro^«r, ideft, tribuite eihanclaudem,qu6dfolusfitfortir
quam idolorum:vt abiedis idolisnierito coli dcbeat. Qiiia & qui gloriofa cdat opera;qux qualia fint lam diximus Huc
idoIa,inquit, nihil funt nifi vanitates feu fi^nicnta mcntium cultum cxigit i cunftis pop ulis.ltaque futurum Remiicat vt
humanarum. Ichouaautcmeftquicarlosfccit;eaquere fiia cxgenribus iTiulri aliquanto poft ad Deum conuertantur
potentiam & maieflatem oftcndit. Namcreatio eft opus o- ciimque agriofcant & celcbrent.vcanreamonui. '
casCZ3»SN *lti non dij.eo quod fint res nihili feu vana?,qui- Cum autcm nominis gloriam dirit, fimulmonct laudes iuftas
bus nullum numen,nulla ris.nulla poteftas fubfit , & quibus dici non pofle Deo,nifi ttdik & vcri agnofcatur.Nam vt no-
fruftra nitatur fides. mincquis3gnofcitur.irare«ae Dcuscefebratur, cumnomcn
Qiipd dicit Ucos populorum,notat variam multitudinem eiusnotum fithouiinibus, hoceft.cum qualisfit agnofcitur
Deorum,quamgentes fibi temerefingebant&fabricabant, Illavero agnitio ofieridit gloriamcius, quac digna eft ma-'
vtahxaIioscolerent:vtha:cipfavarietas&multitudo vani- gna celcbrarione.
tatem iftaiuhi fuperftitionumrefellerct. Quod propheta; TolUte oblationem ^intrateinatriaeinal Videturpropheta
confiliumimitati nonnulli.variorumidolorumnominacol- inuitaregentes,vt ritus Mofaicos fimul cu ludxis obferuet-
legerunt, &adtriginta millia Deoruinorbe cultafuifle facitenimmetioneniMinha, qua: eft vna fpecies facrificio-
annot^iit.Et Tertullianus ex Varrone trecentos loues fuif- rum.Deinde mcminit atri/ in quo populus ludaicus conue-
fetradit. niebat ad.peragcndafacra. Cuirigitur Apoftohin Adis ly.
Ci^spet: fynecdochc ponit pro tota mundi machina:quia prohibent obferuari algentibus ritus Mofaicos?Refpondco*
in cjfelo magisconfpicua eft Deipotentia,cumpropterinfi- Prophctacum vaticinium proferret degcntium vocatione'
pnem oinatum,&afliduum & conftantem motum, atqiic ef- hac forma orarionis fignificare voluit.cultum diuinum gen-
ficariam corporum caileftium, tum ctiam propter varia me- ribus poft promulgatum euangelium fore cum Iud«is eun-
teora quai in aere fiurit. dem & communem: nec tamen indc conficitur,extern6 rltu
6 Magnificentia f maieftasfeu celebritas digna 4"' ol'"i '" ^ege pra»fcriptus , & ad tcmplum Hicrofolymi-
-veneratione) Sc decor coram eo : robur & dccus in tanum mftitutus fuit,nuc Deu a nobis efrc colendum. Nam
^ ' . . iIleipfecuItus,quimcxtcrnisritibusconfiftebat,fubidtem-
landtuario eius. n j- u r i/:t% pusquocuangelijvoxper totuorbeterrarufparfaeft,fimul
Subiicit aliam probation5,qua oftcndit hunc folfi Deum, ciim politia ludaica eft delctus.vt cfl^ct ca rcs euidetifnmum
quem ludsei agnofcebant. cfle verum Deum. Eftque illa ra- tcftimonium.quod dcinceps coli Deus hoc ritu externo iiol
tio fumpta ab operibus confcruationis &gubcrnationis diui- let:& propheta: praBdixeraiir,noui teftamenti cultu forc fni '
naj,in quibus fuam potentiam & maieftatem quofidie often , ritualem. Quod igitur facit mcntionem oblationum & atnv'
dit.Qupd cnim dicit,magnificetiam & decoicm,robur itcm fciendum eft eum ab externo cultu, qui tunc in illo popuio
& gloriam efle coram eo,fignific3t , Dcum quideiti inuifibi- vfitatus erat, dcfcribere verum & internum & fpirituaiem
lemcflTcitavtoculishominumcomprehendineqiieat : fed cultum qui pcrpctuus & noui teftanienti proprius cft Si
•pera eius,quibus fe afl[tdue confpiciendum prxbctjcffe plc- cut thriftus inquit , lohan,^. Veri adoratores adorjjbuht
66
■i{*^
* *- * ^-s 'sm'"'^-^^"^
PRyELECT. H£NR. M01LER1
lif P RyELECT. HK N K. MOLLliKl ' 86J
patrem m Spiritu 8c verftate. Et Paulus.ad Roinanos ii.no- obtinerie regnu in toto orbe rerrarumrquod antea quali ia
itjinatKoj<»Wx«7f eJ«t.Et i.Pet. i .dicitur,OfFertc ho.ftias f piri- vno terr « angulo indufum & circumfcriptum fiierairidcir-
tuaies acceptas pet lefum Chriftum., > - • ^ • ' cp iubere vt abieftis fuis idolis homines hunc vmcu regcm
EftquchsBC ratio loquehdi vfitataprophctis, vtvidimus agnofcant,eiqucf4fubiiciant. Idemenim eft acfidicereu
m Malachia capite ii& aliis. Ciim igitur iubet gentes ingre-r JSfuUius efle regnum' nili huius Dei & HefHa; , qui eueril
di atrium Domini &,ofFerre ^Iinha>iubeteoseundem De- Djaboli tyrannide,dcuid;amorte&fublatop^ccato, regnu
um colere & adorare,q&ern ludf i ceiebWnt.Atque itafutu- fibi in omft^ .Jhomines vcndtcat : idedque imperium eius a-
ruin prafdicit paulo poflijVt apertis tempii foribusjquse olim gnofccndumjffec alios quxrendos efle dominos feu reges, i
"" centibus claufz fuerunt i\hoc eft , fparftieuangelij voce pec quibus falutem & opem qui fqueexpedtet..
. totumtertarumorbem,&vocatisgetibus ad (ocietatem ec- luftinus in Dialogo ad Tryphonem affirmat in Grxc^
clefiaBjVnus&idemciiltusfitludaiis&gentibus. ,; ^ verfione,qu«tunchabebaturj legi «*»«»»•» •n7ciau<r/»»in;g4«c
Nomihe vero Minha oW/»^w»i*fynecdochiceomniafacn- »C«(ri^^<n»«wow{o'xBj/. &dicitIudaros/celerate expunxifleiu
ficia.hoceft, omnia opera&cultusdiuinitusmandatbsin- Hebr£o cpd<cehasdiftionesei«o <»^J\eu:ne concedereco-
telligit:atque in primis inuocatione & gratiacum adrionem. gtrentur rcgnum hoc paflione & moi:te,quam in cruce pcr-
Itaqueineptifuntpontlfieij, quihocdidum,,ficut&iUud peflus eft Chriftus ftabiliri.
MalachisB primo,ad idoldlatricum MifljB facci^cium atcom- Vtiquejiaiilietur orbis j Amplificatio c&, ab effeAu. Regno
modant. Quodhicdicitur^fr^w^^^^w^e^^fatextusi.Para- Chriftt conftituto &iiabilito tumdemumftabilietur&co-
iip.K. vbi hic pfalroui recitatur , habct l^ifi ^1N3 Venite in firmabitur^bis tcrrarum , confenfu fcili<^t & coniunaio-
confpeftum eius. Qua fentehtfa refpexit finc dubio adillud ne voluntatu & animorum,quapdo vnum Deum & rege a-
mandatum quo iubebantur Ifraelitae ter in anno proficifci gnofccnt & c^lent,quj ha^enus in varias partes fuerant di--
Hicrofolymam,& apparere coramDomino cum muncribus ftraAi,cum alijalia fibinumina confingeret, & fubinde no-
feu oblationibus. E6que ritu fignificatum eft , pios iugitec uos Deos nouafque religiones fabricarent.Non loquitur hic
Sbiritu apparere coram Domino in ecclefia,hoc eft,in coetu de naturse ordine,quafi k antea nunquam fuerit ftabilis fcu
fanftoru , eique ofterre munera feu hoftias fpirituales acce- firmusrfed de voluntatum conmnaione & confenfu animo-
. ptas per lefum ChrjftujVt Petr.loquituri. epi.». Quomodo rum,& conftantia in confeflione,qua regnum Chrilti in or-
autemin atrium Domini&in confpeftum Domini venire be ftabilitur,dumvnicus&verus Ueusagnolcitur &riti co-
litur.itavtreguum hocdeinceps fitinuiftum^nullis aduerfi-
idem fit.ex his qug paula antea difta funt,manifeftum eft.
9 Adorate lehouam [ incHmate vos lehona:^
jn clecorc (kn^\'mtis[feHfa)7^Har^'] trcmifcite a fa-
cie eius tctaterra.
£'{»>*•« eft fuperioru verfuum.Iam enim abfquc figura ex-
ponit priorem fententiani vt ingredi in atria Domini,& o f-
ferreoblationes, nihilaliudfit,quamadiungercfeadcoe- _ _ . , ,
tum piorum,& iimui cumaliis fidelibus Defi adorare,eiquc ^"^ adminiftratur,no pro aftedtu autlibidine,fed xquabili-
fc vera reuerentia atquc obedientia fijbiiccce.Atque in huc tetin eoadminiftraturius, defendunturboni,recipiuntui:
fineminpopulo legis inftituta erantilla externa facrificia omnes confugicntes ad mifericordia finevlla areyy«)r9\tt.|iV,
oblationum & viftimaruin , vt de his cultibus qui perpetui Impiobi verp & hoftespuniuntur.deinde Spiritu fando re-
funt,tanquamaliquacxterna pgdagogia.oftercntes commo nouanturcordapiorum, & paulatiminusreftituiturimago
nefiercnt:vt fuprd vidimuspfal.so. Dei, & ad illani reftitudinem,ad quam donditum eftgenus
In ornatufanHmfij] Hoc membrfl eodcm modo intellige- humanum,tran5,formatur.H£c aequitas & reftitudo parit fta-
dum eft.ficut illud quod de atrio paulo ance diximus Itaque bilitatem huic rcgno , cum idolorum regna contaminatsi
tacibus,nullaviconcutiatur. Atque ica tacice damnac illam
horribile am^itu & cofufione opinioaujq^uaorbistertaru ha
ftenus fucrat clillraaus,& pcrpetuisquafifeditionib.cociuf-
fus ati')ue exagicatus,vt fubinde nutaref & ruina minaietur.
Iudkabit ('Opdos inre£iitudinibus}T>eh^c fencentia diftu eft
fupri pfalniQ 4,-. vbi fceptrum regni Chrifti vocat fceptrum
reAitudmis, Rrgnum Chriftipl^numefta?quitatis,re<fte&
fint variis & horridis fceleribus,quibus ipfa fe tandem cuer-
tunt. ' '
Verboiudicandiapud Hebrxos adminiftratio aiiuicuque
regni fignificatur,tanquam aprxc.-pu^parte gubernationis,
qu2Bcon(iftit iniudiciis.&in executione legum. Ideoiudi-
ces in populo ludaico dicebantur, qui remp.adininiftrabanc
ante rcges: hab^bancqtif 1*am potertatem quam habet legi-
timus magiftracus.
ii Lsetentur c^li & exulcet terra » tonet luare &
& Grxcus ad fehfum potius quam ad vcrba refpiciensted
'!didit:« rf «wxji «V«i.Ornatum enim feu fplendorem fandua
ri) nominat templum magnifice & fplendide exornatum , in
quo iubet tam gcntes qu^m lud^os adorare Deum: vt figni-
ficet gentes non multopoftvnumforecum Iuda*is corpus,
&cultumvtrifque fore communem, Pulchritudinisnomine
reuerentiam conciliat teniplo,& monec nos ne temere pro-
fiiiamus in confpeftum Dci:fed raetum & humilitate affera-
mus. Ide6que fubiicit.tremifcitc &c.Pulch ritudo autehi nonj
cft pofita ih auro.aj^getojcxfislapidibus^magnifica ftruftura,' plenitiido cius.
fcd m imagine coelelhs prototypi,quod MoUftenfum fue- .^ Exultabit ager & quicquid in co efl,tunc e-
ratmmonte,Exo. a^hoceft.quodimagoefletilhusdomus 1. u 1 7- . vi,iuuuc
in quaDeus perpctuoeflethabitacurus.tllaautc domusfunt ^ultahunt omnes arbores lylu^.
cordafideliu,fcuecclefia,vtdicituradHebra:os j.In hacigi- ^3 Coram lenoua quia venitrquia venit ad iu-
tur domojhoc eft.in coetu pioru,in quoru cordibusDeus ha- dicandum terramtiudicabit orbem in iufticia,&:po-
bit?.tperSpiritumfanaum, vuit nos adorarc Deum.hoc cft, pulos in veritate fiia.
refte eu agnofcercjrefte inuocarcgratias agere,vera fide,pa-
tientiaatque obedientia nosei fubiicere.Alijinterpretatur,
in ornatu fanfto.id eft.in vcra fide & ali js pijs motibuj.
Tremifcitel Id eft reuerentcr vos ei fiibiicitc,vt vere& fcrio
eum colatis , & metu numinis eiusabftineatis ab his quibus
ille offenditur.Sicut fupra inquit pfal.i. Seruite Domino cfi
timore,& exultate ci cum tremore. Vult enim nos cum ma-
gna animitetitia ingredi fanftuarium Domini, in quo Deus
fefe nobis offert benignum & placatum propter filium : ita
tamen,ne illa Ixtitia in fecuritatem carnalem degeneret.
10 Dicice in gentibus,Iehoua regnat^tiquefta-
bilietut orbis,non commouebitur: iudicabic popu-
los in rcftitudinibus.
Subiicit aliam adhortationem,vt vocem doftrine csleftis
hi qui prajcones erant futuri regni Chrifti, audafter fpargat
intcr omnes gences,Vcpaflim in toto orbe terraru Deo col-
ligaturecclcfia,atqucitaeitegnumcondatur & amphfice-
tur. Regnauic Deus vfquc ad aduentu Chrifti in ludxarquia
ibi folum ignbfcebatur&colcbatur,&edebatfuaBprarfentix
&potcnti5 teftimonia : &pij inpopulo ludaico imperium
eius agnofcetcs ei parcbant.Sed exhibitoChrifto vult reonu
eius ad vltimas mundi plagas extendi , omnefque gentes in
vnum corpuscum ludatiscoalefcere , acfub vnum caput re- '
digi.Ideo iubetanniltiari intergentcs , Dominum iam velle
Amplificat & confirmat propofitionempfalmi ab ex^plo:
in quo ett quafi qua:dam profopopoeia. Affirmat enim tan-
ta eflebeneficioru Chrifti erga genus humanuni magnitu-
dincm,vtomnescreatura»quodammodo exultent & leten-
tur,&Deogcatiasagant,curatameniIl3 beneficia nonada-
lios quam ad homines pettineant : vt Ci nulla alia re, faiteni
hocexemplo mouerinosdeceat.vt beneficia nobisin Chri-
ftoexhibita agnofcamus fcgrati celcbremus. Turpe enim
eft homines in ceiebradis beneficiis efle fegniores brutis a^*
nimantibus. Vtitur autemdiftributione.in qua partes mundi
recenfet : cique res ad amphficandam atque cxornandant
fententiam facit.
L&tabunturcdii Reaelegiturvel in futiiro vel in imperi-
tiuo. Quiaetiam cum iubetcreaturasomnes tetari proptec
reftitution«mgeneris humani,& felicitatem ac gloriam re-
gniChrifti.atqueita adfocietatem Istitise eas inuitat, fimul
futurum prxdicit, vr id fiat. Nam ficut cceaturx laborante
gencre humano fempcr coBgcmifcut. eo quod ipfe quoque
corruptioni & vanitati fimul funt fubieaar, Rom. 8. ita refti-
tutogenerehumanola?ta»tur:quafi ipf^ quoque reftituan-
tuc,&ab abufu vindiccntur. Eftigituccommunis ipfis no-
bifcum de ccgno Chcifti lajtitia.
TiJWf/jPerftrepatatqucreboet^atque itafuam lartitiam o-
ftendat.
ffluiavenit] Hacratione oftendit •mnescrcaturas vfque
■%.
■^■'
r\-:sy(f"' f.
,|>--: "■ ■■ ■ ■' ■ ■■■
■ j^-'- ?';>■>'■ -ri.-
%^9 T^TT! fr# PSALMVM XCVI. ' 870
. ad aduentum M^fli«,qaali perpetua moeftidji fuiffe opprefr nem pei,& jrcftituit in nobis iuftitfam amfflamiqu od fit pri-
iksrquo magis id de hominibus dici poteft , qui antequam mumimputatione, cum accepcamur &adoptainurin filios
Chrifti aduetus apparcac,fub ^terna^nialediaione fut po^ti. gratis abfque opcribus. Deindc inchoationexiim iulfitia vc-
Verb^mw»rtgeminaturproptcrcertitudine. Huncenim rainnobis reftituituc^&praui afFedus paulatim domantuc
vfmri faebe habet illa jngeminatio. ludicare iterum pro rege- & extirpantur,vt nulla dominctur iniquitas & iniuftitia qua
rc accipitutjVt f iipra diftum eft>6c comple<aitur omnes par- * rcgnum diaboli f catet.Poftca iudicat in iuftitia,quia ecclefia
teslegitimasgubernationis,quaille erga fuos vtjtur. eripit a tyrannidc diaboIi,mortis,infcrorum,&defcndit a4-
In iufUtiajltetnm mbdum gubernandi defignat , vt fupri uerfus hoftiles conatus ty rannorum, Vctitatcm accipic p];o
Tcrfu iO.Re^nat iniuftitia] quia reparat hominem ad iraagi- fidelicacc qua praeftat ea quj promifit.
PS A LMI XC VI.
■f . .:.■■ P A RT ES, , ■ ■-''' [:\
I. Exhortatio ad laudes Dci in Eeclefia ex Iuda?is & gcntibus coIIc5;a,canendas,v.T.2.5.idco canticum
illud nouum appellatur.Fit autem mentio nominis,falutis,honoris,operum,& njagnificenti» DeJ:vt iide-
les ad illudoblequium prxftandum alacrius fe accingaiu.
11. Argumcmalaudis, tum a prjefentibus beneficiisa V. 4.ad 10. tuma futurisquxpropheticedc
regnoChrifti aDauideprardidla funt,reliquis verf. Beneficia autem prafentiafunt. i.Religionis ycxx
verum Dcum colentisprseftantia. 2. Falfa: vanitas & abominatio. 5. Maieftatis&pi£BfentisDeiIntcr
fuos teftimonia, verfic. 4,5. vndc cxfurgunt piat illaeexhortationes adEcclefiamCatholicam,vcrf. 7.8.
«). dc ludaeorum &gentium officio : fimulque defcribitur cultus ille legitimus quem Deo dcbent cun-
tlifideles.
Bencficia futura, felicitatem Ecclefix fub regno Chrifti dcpingunt , verfic. lo.ii. 12.15. lud^Eisda-
^r aiandatum ad gentes excitandas ; prajconium enim gratia: Dci proponit Chriftum rcgentehi
orbcm, id cft, Ecclefiaminorbeftabilientem, iudicium per minifterium verbi & efficaciam Spiritus
cxercentcm,verfio. IndepcrprofopopGeiam laetitia vniuerfi tanto rcgi vcluti obuiam euntis & de pro-
fperaadminiftrationegratulantispoeticoftilodefcribitur, verficul. 11. &12. Caufa huius ia:titi*E adlcri-
pta,verfi.i3.
OBSfe R V AT 10 N E S LDCORVAl DOCtRINAE.
Verf.t.^ 2 Non modi Ijraelitd.fedpromifcue totus orbis adte- notant internHm Dei cultU.i^ibi44 mtefacrifciii nunf coti Dcta
ftandam pietatem ^ ftudium ad Dei laudes celebrandas horta- velit.A^oftolm Lreuiter docet in epiflola ad Hebrxos.CAterum veri
tur.-quodjperi nonpotuit donecper euangelium innotuit Detti. Eft cultores ad Deum vacui non accedunf.iubentur enimjejuaqj om-
illujiris concioigitur hocpfalmo degentium vocationc^fermo ba nia offerendo in fatrificiumyrmonalem ci cultumpr^are^.
betur de infolita ^ extraordinaria eiut gratia-.noui enim canticif^ p Gluando cultum externum apopulofuo Deus exigit.non idfst-
falutis Deifit mentio.quA non efi caduca vel euanida,fed perpetwt cit quodeorum officiis indigeat.Jed vt fidemfuamprofteantur.
viget.quum de die in diemulebrandafit. Pulchritudo ecclefu^qus. non in externo jplendore confiflit ifediti
3 Salus Dei poft Chriftum exhibitum gloriofa eft ^ admirabilis: fide (^ pietate,nos ittbet metum ^ humilitatcm afferre quotiespro-
nobiliui enim tunc ^prAftantius quam antea immenfA tum boni- dimus inDei conjpecium.non vt ab eius accejju arceamurfed quitt
tatis tum potentidfu* Ipecimen Deus edidit,quum apparuit toti nos humiliari necejfe eft.vt vere ^ferio Deum colamus.
m&do redemptor.-quod beneficiumnonfatu agnofcitur.nifiadinco- to Deus verbofuo ^ dothintifropagari vult regnifuifines advU
farabilemiraculumineoreJblendensfenfusnoHros attoUimus. timai mundiplagas.vt fub eiut aujpiciis in vnum coalefcant qui
^ jf Scripturarwbisfedulb 0perjpicue defignat Deum illum que priits fuerunt di^erfi.
vult a nobii coli (^ laudari,ne in erroribus vagemur,^ temereDei Omnia in mundofunt confufa,quandiu impietas hominu animos
nomen profanemus. ' occupat:quiaexrraDeHmnihilflabileeJfepoteft.Nonimmeritoigi-
Falluntur fuperftniofi qui angelii(per quosD eus totum mundum tur docet hic locus Habiliri orbem.vt ampUits non nutet, vbi redi-
irradiat.^in quibus refulgent deitatisjcintill&^ajfingunt immodi- guntur hominesfub Dei manutn.
cam gloriam, ^idololatr& ^qui digitorumfuorU opus adorant, (^ita ludicandi verbum docet, vtcunquefibi placeant homin es, omnes
a vero (ff vnico Deo abducuntur. tame a reBo aberrare,donec eos Chrtftusftbifubiiciat. H&c autere-
5 G^uia nonnifi in vno mundi opifce vera eji acfolida deitas.fi^i- Bitudo non adexternus modo vit<& atiiones referturfed efl interior
Uol&funtsg^flultA religiones qu&purum eius cultum corrumpunt. cordis nouitas: quiapendet ajpiritus regeneratione, qua refmgimur
Ergovtcunq^ innumeri homines in errore cofentiat, libere clame- adimaginem Dei.
mus pofl Spiritum fan£tum,non pofe eosminuere Dei glorid: quia ti.12,13. Tot hyperbolicAloquutiones exprimunt nthil ejfe magii
vt ipfifuntvanitas.itavanii eft atq.fallax quicquidab ipfisprodit: optabtle vel beatum quamfubDcifide viuere,qui non regnat more
contra,quU proprium Deifit afeipfo ejfe ^ fua virtute Hare.fequi- tyrannico vel formidabili.fed plenam obtinet ac exhibet fumitatis
tur commentitios ejfe omnes deos qui nonfunt mundi opifces. eJ" Utiti& poteflatemiquod enim exfauefcunt (jjfurorepercelinnttsr
6 NonpoteflDeus rite cognofci quin re^lendeat in ipfo incompa- impiffimul ac erigitur Dei Jblium,hoc iilk accidentale efl: ^ infa-
rabilis virtusi^ maieflas.^ed quia Deusperfe inuifibtlis eft,reuoca~ na eft eorum Utitia.vbifine Deo iafduiunt.
mur ad eitt6 verbU,quod hodiefymbolum eji eius prAfenti&.vt olim RegnumChyifli mtmdum exhilarat.fpecimenqfte in eo nuc habe-
fanBuarium:Porro gloriam hanc qu& in eittsfacie refulget, animts mus reflaurationis ad quam creatur& omnes anxte afpiram.
noflris concipere difcamtu,quia mortud potiusejfentiam imagina- GjUandiu abfcondita efl^ nobu Dei facies.nuUa verigaudiffcintil-
tur quam viuam deitatem,qui eiuspotentiam ab tafepatant. la nobis emicat.Nonnifi autem luceveritatis ac iuflitiA Dei,praui-
7.8. Vbi de regno Chrifli agunt prophet&,fub &tatis fit&fymbolis tas ^ hypocrifis hominibus ingenit& difcutiuntur acpurgantur.
■ ^^•■'.'ir^T '1?^. '"»■,() '-'^■?«(!^-i
Articvli praecipvi.
2.
4.
f.
Dcregno Ghrifti lehousB.
De vocationc Gentium.
DeldololatriaextraChrifti ^cclefiani.
Vcri Dei a falfisdiftinftio & defignacio.
De cultu interno & externo.
Minifterij Euangelici dignitas & efficacia.
7. De aduentu Chr ifti rcgis,
8. Verbi,m Ecclcfia perfonantis, effeclus, piorum (
piorum rcfpedu.
9. QualciudiciumChriftotributum.
10. Pc veritate.feufide&iuftitia Chrifti.
im-
il^V'
ARGVMENTVM PSALMI XCVII.
^ T I AM hicpfalmHs regmtm Chrtfii per totum orbem terrarHm propagandum celebrat : c^ omnes
"^ homines ho rtatm^vt hunc regem Uto animo amvhUantHr, agnvfcantiadbrent c^ celebrent , fe^jae ei
00 ij
;™^'TSif!^«r
j , PR£L£CT. HEN R. MOLLERf f?i
'verdriuerentia atme oiedientiafubmiantyabieBis idolis,^M haSienHsfiHftrafumfiitHtem commiferant,
.AddttaHtemhHiecxhortattoni arfumenta ad ferfiiadendum idonea. PrirnHmenimglortam&fotemam
htiuf resis dercribit,mam in difiipandis atfue extirpandisfuis hofltbus , m flabihendofm tmeno crdefen-
dendis fuis CHltoribus oflendit, vtmetu huius potentta &pfenarum immmenttum homnes ad agnofcendum «;
colendHmhHncregemalliciat.At^HehuicargumentoexantithefivanitatememsfUHCu
4et,opponit.AlterHmargumentHmfumptumeflabeneficiis,^Haab hocrege conferuhtur ptts. Affirmat enm
verpltHum pits paratumefe in hoc rege prdpdium:totum<jHe hoc regnum non mfiad homtnum falntem compa^
rJum atJe inflitutum efe.m.igitHr beneficiis^fimctH potentia diuina non moHeantur , tnuttare homtncs ad
amtionem & cultum^eriDeiconatur. ApudHebr^ospfalmushtcefi <,ftyr,yf^A^o,,ficHt t^ pr^edens^, fed
Grscus interpres titHlum addtditmem ^uanquam vnde habeat certofcirt non potefi :tamen cnm occafionem
pralmi fcnbendi indicet.n) fententi<z nonmhtl ex eo lucis accedatMdendHm cenfut. Habet ''«'^^^'^«'«•^ i^oc
modoX<ty.uU tJ Aitd/^ Ui i yn^iur^Kc^^/s-^^^ivt appareatpfalmHm huc fcriptHm effepofl vt^ortas tnfignes,
mtbHlTerras vtcinaspoPHlo ludatcopromifasregnofHo adiecir.&fit ^uaffGnmm , tn ^uovtaortam & belh
. rucceffHrh Deo adfcribit.M^ue potentiam eius celebrat.jQuia vero regnofno adumbrart Chrtftt regnumfctc^
bat hasqueviUortasmafipraludiaquAdam earum viStortarum , qua^fubregnoChrtftt verbttpftHspr&cones
reportaturi erant,effefiattiebat : Jdeo animum^ orationemadiUudregnumpradicandHmaiqueexornandHm,
potiitsquamadfuasviBoriascelebrandasyCdnuertit. , •
I TrEhouarcgnat.-exulcet terra:l«tenturinru-
X'3Jmultae.
Pf opo/itio pfalmi eft,qua hortotur omnes homines,vt de
falutcper Chriftum parta la:tentur,cique ob beneficia in fe
collata gratias agant. lehoua,inquit, regnat,id eft, potcnter
iam regnuni obtinet deuiftis fiiishoftibusj deleto peccato,
morte,oppre(ratyrannidediaboli,&c. Hasviftorias Mefll»
fciebat Dauid fuis illis viftoriis adumbrari.ldeo ficut ille vi-
cinos populos^amduduregnolfraelitico deftinatos, arma-
tus diuina^tute fibi fubiiciebat:ita futuru fciebat, vt Chri-
ftiis v6niens in carnem fuos & ecclefia; fuie hoftes opprime-
rct & deleret:& paflim in toto orbeterrarum regnum obti-
neret.Ideo dicit,Ichoua regnat.quafi dicat,iam euerfum eft
Chrifti aducntumortis impcriu,&diabohpotentia,ac mul-
t6 magis numefi illud quod idolis falso tribucbatur. Nam
Chriftus omnem potentiam, qqa fuo regno aduerfabatur*
difiecit & euertit,& folus iam rdgnum obtinct.colligcns fibi
ccclefiamcx totogcnerehumario, quamregit,tuetur& de-
fcndit. Hxc cft fcntcntia horum verborum. Ichoua regnat,
Ciimque Chriftum nominat Ichouam , oftenditin eo natu-
ram diuinam efle : atque huc etiam caetera argumcnta refe-
tcnda funt dc omnipotentia& inuocatione, quam vult huic
xegitribui,vt fupra pfaimo pj.monuimus.
Ex«/«?f«rr*]R.egnumChriftieftregnulatitias,& vt Pau-
" lus inquit Rom.4.luftitia,p4x & eaudium in Spiritu fanfto.
Affert cnim pacem confcienti* lublatis tcrroribus mortis,
peccati & damnationis. Eftque harc pax initium & guftus vi-
txsetcrn^e.ldcoiubetomneshuncrcgem, iquo ha;c bona
nobispartafunt, cumlaetitiacxcipere.omncmque triftitiam
& mQecorcm cx animo depellere.Econtra vero fignificat.o-
mnes,apud quoshic Meflias rcgnum non obtinet, perpetuo
dolore ob fua peccau & tyrannidem diaboli ac mortis, qua
funt opprcffi.nccefl^ario contabefccrc Nam regHum diaboli
atque idolorumregnum eft mortis, damnatipnis & asterno-
lum cruciatuum.Itaque qui fub hoc rcgno non funt,etiamfi
ihterdorti in hoc mundo l«tantur,habent tamen , vtdici fo-
lct,«ii« yiM»». hoc cftjrifum pretio cmjptum,quinon nifiad
momentumdurat, & paulo poft in triftiflimum dolorem &
luftumconuertitur. rm-/» fynccdochice pro habitatoribus
tcrrat accipitur.
LAtentur m/«U]Hsec fententia manifefte oftendit Dauidem
principalitcr dc rcgno Chriftiloqui.Non enim extenditfuu
impermm Dauid in tranfmarinas regioncs,vt infula? partici-
pes effe potucrint eius letitiar qiiam ex vrftoriis crebris fub
Dauide capiebant ludxi Scd ficut illc fcliciter gcrebac bel-
lum aduerfus fuos hoftes, & regni-fiii fines proferebat : it.i
futurumfcicbat, vtChriftusvcruspopuli Deirex regnum
fuum in omnes orbis partes extendcret,& longelat^que per
ininifterium doftrinat cuangclij dominaretur. Idco iubet
tcrram & infulas multas , id cft , paflSm oranes in toto orbc
tcrrarum,laftari' ^ » .;
1 Nubes & caligo in clr cuitu eiusrluftitia & iu-
dicium bi(is[ftrmamentHm](o\i] eius.
Adhortationi fubiiciuntur racioncs,quarum prior fumpt*
cftapotcntiahuiusrcgis.quami fignis defcribit. Nam cum
potcntia praccipua autoritatem rcgibus apud f ubditoi cottci-
l!et,merit6huicregi reucrcntiam, atquc obcdiehtiam dc-
berioftendit,cuiusfit fumma potentia ac robur infinitum.
Acqae hoc ipfo fignificat, quales hic rex vclit habere fub-
^itos, tales fcilicct qui noft opinionc aut fiducia propria»
fapientiar , potenti.5 aut virium fefe efferant , fcd qui depo-
fita carnis confidcntia & faflu , veraanimi humilitate ei fe
fubiiciant.
Nuhes denfai & caliginofx formidabiles funt hominibos,
quia magnas tepelUtes,tonitrua& fulgura minitatur,quibus
JsEpe pagi & oppida euertuntur.Cuigiturinquit,Nube &ca-
Ifginc, hoc eft,nubc denfam& caliginoslcfle in circuitu hu-
ius regisjhoc fymbolo fignificatcu incuterc terrore homini
bus:vtabic(fla fiducia fui difcat fe nihil habcre quod oppone
re poflintiudicio Dei,in quo arguit peccata,atq.ita fub ma-
nucius fehumilicnt&reuercntereum cxcipiant:idqucni(i
faciancinteritu fibi paratii cffe fciant. Itatefte hac orationc
minifterium legis fignificatur,quod arguens peccata &oftc-
dens iram Dci & raalediftionem-hominibus incutit tcrro-
rem,vt dcfperare de fe & virtutibusfuis , atqueita confugc-
readgratiam diuinamdi^ant.
luftkia ^5" iudicium] Airera ratio fumpta eft a bcncficiis hii-
iusrcgni:Dicitenim foliumhuius regni locatumeflciniu-
ftitia & iudicio , vt figiiificet dua> res fummas vigerc in hoc
regno,iifque fr ui orancs huius rcgni iiihditos.lujiitiafh intcl-
ligamus, ficut fupra pfalmo prxcede.nf e ,.qua imagin em Dei
& iuftitiam amiifaminnobis reftituit:deiudcqua in fu^nt
fidem & tutelam reccptos potentcr defendit aduerfiis omn6
vim& potentlam qu3B huic ;:egno aduerfatur : quaicunque
ea fit. Reftituit autem imagincm Dei & iuftitiam amiflam
in nobis priraiim iraputationc, qua nos adoptat in filios &
hajrcdes regni C3elefl:is,& pronuntiar iuftos,hoc cft,accepto9
coram Deo & reconciliacos, non aliter ac fi lcgi fatisfaftum
eflTct a nobis:&c6donat dcfedus,qui cx infirmitatc etia poft
rcconcihationcm nobis ddhcvrcnt.dcindc inchoationc: quia
paulatimper Spiritum Pei ad imaginem ipfius transforma-
mur : donec in altera viia plcna iraago confentiens cfi nor-
ma iuftitix diuin^ in nobis reftituatur. Cura hac vcro iuftitia
etiam altcra illa coniinnftacft, qua» fujefidci & cutelae coni-
miflospotenterdefenditaduerfushoftcs: idenini propriS
eftiuftitiat. Vbi igitur Chriftus regnum non obtinct, inde
exulac illa iuftitia , & neccfle eft homines oppreflbspcccacis
& tyrannide diaboli in ajtcrnum perirc.
ludicium ad poenas hoftium rcferendum cft.Sicut enim fuos
reccptosingratiam&iuftificatos affidui regit & defcndit
aduerfus omnem potentia qua» fe contra hoc regnum cffert:
itahoftcsjdiabolos&horu organa, qui regnu hocdelcre at-
quc euertcre conatur,punit& coercecnc feuire pro fua Ifbi-
dine in cQclefia poffint. Castcru forma fcrmonis ab hominu
impcriis fumpta eft, qua? refte adminiftari & maxime flo-
rerc iudicamus, fi in iis vigeant iuftitia & iudlcium, hoc eft,
vtPauIusinquitjfifint honoribono operi.&tcrrori malo:^
bonostueantur,c6fquepra»miis orncnt&beent:malos vero
& fceleratose medio tollant, nc focietatem generis humani
& publicam tranquillitacem turbet.Talc igitur eftChriffi rc-
gnum,nifiqu6diuftitia,dequahic concionatur, multomji..
iora & auguftoria bona coplcftitur: & priiis horaines iuftos
facit,quam patrociniura^orum fufcipiat.quod de aliis regi-
biisdicinon potcft.
} Igniscoramfacicciusambulabit;& inflam-
mabit[m/m]in circuitu inimicos fuos.
4 lUuxerut fulgura eius orbirvidebit & tremi-
fcct tcrra [ FHtura ^praterita vtrittfque verfut ver^
tantur
Ifjji^Riyi-fiHBiWISffpBW^JlfJTf^BTTJI
' '''■'■*'
ff^ ^^ IK P S A L
#^»/«r 1« pAfentis temporis verhat ita flanior erit
jententta,\
5 Montes tanquim ccra liqucrcant, a facicle-
houa::a facie Domirti totii)s terrac.
Additur ili,y»7tt fcu decraratio priorisarguracntr, in quo
^potentiam Dei afignisin oeulos incurrcntibus & ab cflfc-
au dcfcdbit.Dixcrat fupci.beum incedcre amiftum dcnfa,
atra & caliginofa nube , vt hominibus praefraftis 8c fcroci-
bus terrorem incuteret.Nuc ignis meminit,vt iis qui Dei po-
tentiam agnofcunt, fiduciam fu^lapienti? , iuftitiar ac vm-
um adimat.aliis vero quiciusvim & potentia tident &con-
temnunt,& qui perpetuo ipfius regnO aduerfahtur, cxitium
afterat.Huccnimtedunt qua»dc nubccaliginofa primo vcr-
fiii fubiicit. Hoc igitur nicmbrum nunc explicat copiofius.
Namdenfx ilLjEnubesnon funtinania terriculamcnta, vc
Cyclopes &homines fecuri exiltimanf.fcd fuo tepore emi^t-
tuntflammasignis.tonitrua&fulgura , qu^ interitum afte-
runthominibusimpiis, & tcrrorem incuriuntetiam pisho-
minibus:vt difcat fefubmanuDeihumiliare.atqucirameius
&iudicium aduerfuspeccaca mctiiere. Ita rurliis quanquam
dc aliqua tempeftateloqui vidctur.quae eo tempore, quado
Dauidbellagcffitaducrfusvicinos.exercitum hoftilem dif-
fipauit & deleuic:qualem fupri pfalmo i8. multis verbis de-
fcribit:aut cuius mcntiofit i.Sam.,.finm' tameadminilicriu
Lc£;is refpicir,quod iinpiis.prxfradis, fupcrbis &fiduciafux
fapiet!y,potcati3e aut iuftitis tumcntibus horribiles terrores
iricutit.qui funt initia mortis ^tem:c;& multi his dolonbus
oppref/i pereunt:aiiis vcr6timorcm aftcrtjVtabiefta fuiaut
fuorum opcrum fiducia.Dco fc reucreter hibiiGianr,ciuique
gi-atiam expctentes vcra dcinccps animi pictatc ipfum colit,
acmctunummis ipfius a peccatis abftincac.Vox igitur & ef-
fe(auslc^isdiuin^hoclocopertonitrua,flamas&corufca-
tioncs figuificari intcUi^antur.Pcr terra vero & montcscpr-
dahominum pcr,:cn-cfaaa vocc Icgis, qui antea montiu in-
ftarfcefFerebat fupra omnesalios , &fiducia futtumebant.
Et quia vox dodrinae c^Icft.s alii. cft odorvitx in vitam.aliis
odor mortisad niortcm,vtdicitur 2. Corinth.i.idco hicdi-
cithoftesDcihisflamm'scxm-i;:pios veio confpeda ipfius
potentia&?loriaannuntiaie iuftitiamcius.
Si adhiftoriam pfalmus applicetur , per montes uidicabi-
nuis flanificari magnos principes&duccs in cxcrcitu hottih,
fiuia vfitatumeftin ScnpruLa,appellationc montiumnqtari
rc-na & reges.Sxut fupri p^almo 7^'.M6tcs pr;rds nominac
re^«navioIcnta,qu;e no tantum pcr vim &cxdcsfunt acqui-
fitrfcdquK afTiduis dcpii-dationibusvaftant gcnus huma-
num. EtH^bacucj. Montes & collesfeculidicuntur icgcs
" & principcs qui multo temporc impeiauerunt. Itale-
rcmi:e(i RegnumBabvlonicum comparatur monti. Eft.
i-itur h:ec femcntia vcrfus quxnu-.Montes^vt cer.% liqutefiHnt:
hoc eft , ctiam fumma potentia qus hommum ludicio,
vidcbaturinuiaa,a facic Dci irati , vclut ccra hqucfcensad
ioncmdinbhiicur & in nihilum rcdigitur.ln qua fimditudi-
nc mirabilis cft cxtcnyatio potetix & vinum humanarum,
qu^ fe contra Deume|p|nt,plcna c6folationxs.De hac ve-
rodiaumcftTupra pfaljfil0 6 8. . ^ . • , .
^/-^aelNoninqultabigncfeda facc:fingit emmhorri-
- bilcniillumtempcftatis cal ginora:nub.s, fulgurum m:cau-.
tium, fulmihdmque pcnetrantiumafpcaum c rc facicmDci
irati & faruicntis, vfquc adco tcrnbilem , vt folo afpcftu tcr-,
reat,&quosvoIueritmfugamconuciat. .
'AfJeDommitotipi4 ?.>-m] Latina tranflatio habet,a facie
Domini omnis tcrra.Scd rcaius legitur in genitiuo.quia no-
nicn niN in conftruftionc ponitur.Et voluit propterca hoc
mcmbrum fiibiicerc ,vt oftenderct quis fit illc lehoua cuius
toties mentionem facit , & cuius potentiam celebrat : mmi-
rumdominatortotiusterra?. i* • j -
6 AnmiiKiauciiintcxliiuftitlaiii ciiis:.!cvidcrut
omncs V"'puIi}^loiiam ciii'!. . .
Amplificat fcntentiam amultitudine & cc-Iebritate pra--
conil potenti? &iuftiti« diuinx.Eltque pmf opopoeia m hac
fententia , qua fcnfum & voccmtnbuir coslo : vt fignificet,
Iianciuftitiam,qu2e in Chrifto manifc)'cabitur, tantam fore,.
" vt cselos &terramimpleat , ipfaquc in fui admirationcm &
'celcbrationerapiat:quafi dum horninum faluti confulitur.
ipfa quoquc horumbcnehciorum fenfuquodainmodoaffi-
c^antur.iifque communicent. AVij cslos inrcrpretantur An-
Wlosinc2lisa-entes:alij Apoftolos& veibi dmimpra-co-
nes, qui cMtm in histcvris vitam .agunt. Sed plemor
multo eft fententia,quando pcr profo.popoeiam c«lo fcnfus;
&voxtribu!tur.
Gloriam ] Quam fcilicctoftcndit^du fuorum faluti conm-
■ lens 5- veramiuttiti^uclUtiiic &pati;ociniumfuorumfurct-
M VM XCVII.
pie: & quam antchac intttcci non poter ant cxcarcati fuper-
Ititionibus.
Omnes popult]S\pt\&czt omnci nationes huius beneficii
fore participCs. Atquc ita degentium vocatione vaticina-
tur.
7 Pudefiantomncsrcrui fculptilis.qiii glorian-
tur in idolis.-tdorent coraiii eo Ginncsdij.
lUatio eftadillam fcntentiamaqua plalmuorditur. Eft-
que hajcconclufio princip.ilis propofitio pfalmi : argumcH-
tum cnim pfalmi tale eft.Deus qui fe in populo ludaico pa-
tcfecit , &quivere nomenilludniiTproprium diuinsena-
tu^JC vfQrpat,regnum obtinetin omnesgentel; ergo omncs
g^ntes hunc vnici Deum colant & adorcnt,& qui haftenus
nvimen aliquod idolis tribucrunt,hi damnata fua idololatria
& abicftis flipcrftirionibusad vcrumDeumfe conucrtant,&
vninobifcumcum celebrent. Antccedcns huius argumenti
probatur partima potenria, quam in deledis fuishoftibus&
defendcndis fuis cultoribus multis & infi^nibus miraculis
oftendit,partira a beneficiis populo fuoexhibiti?.
Ptidefant quicoluiit fculptiliii] Id cft,cum pudorc agnofcant,
fe hadenus fruftrafpem aliquam coliocafle in fuis idolis aut
fculptilibus .- fruftiique fc fatigaffe & fiimptus fccine in illo
fuperftitiofo cultu,quem tantopere pra?dicabant & laudibus
ornabant,quemquetanta pertinacia & ftudiotucbantur:at-
que ita deprchenfa fua: fuperftitionis vanitatc vcrum Dcum
colant&adorent.
Quod autem fieri iubet, id fimul futuru /n Chrifti regno
praedicit. Sparfa enimeuangelij voce per totum orbemtcr-
rarumconciderunt omnia idola,conticuerunr omniaoracu-
la,& cultoies idolorum cumpudore & ignom nia fuacoa-
fti funt agnofccre vanitatemfupcrftitionuni, quoj hafteniis
mentes hominumfafcinatastcnueranf. Itaqueveibafutura
apud Hebrasos retletam per futurum quam pcr impcratiuii
modum redduntur.
Adorent emn omnes dif\ Hoc Grecus interpres & Arabs rcd-
diderunt. Angcli eius.-atquehosfecutiiseft autor Epiftolas
ad Hcbr2Bos,qui capite i.hoc tcftimonium allcgat , atquc cx
co oftendit Chriftum fupcriorcm eflc. angclis . a quibus co-
latui; & adoretur.Eft aute vfitatum in Scriptura am:ei«s vo-
cari Deos,quia cumpropiorcs fint Dco,& copiam fclicitatis
habcant maiorem cjuacieterfcrcaturr, relucet aliqua ir^his
dcitatis particula' ItaPythonifla dicit ad Saulefe vidcrc Deos
afcendcntes 1. Sam. 18 tt ptaImoij8. Cum du\ pfallamtibi,
idcftjAngclis &piis. Ideo rcftcreddidit Gr^ecusintcrprcs.
Sed tame fimul vocabuIoCTDn^N notari cxjftimo quicquid
eminct in mundo.& poUct potcntia & vici^iis, hoc cft, rcgc»
& principes,& qui in magiftratu verfantur, Nam & hi dicun-
tur Dij in fcriprura : vt fupri vidimus pfalmo 8r. Et ciml hi,
qui pr^diti fimt aliqua potentia, plcrunquc maiores fibi fpi-
ritus quam pro f^a conditione fumant. fequc coli & adora- _
ri pene ab omnib. vclint,rcfte ad hos inftituitur adhortatio.-
vt depofito faftu & fuperbia difcant fe rcgem habcrc quen»
colcre ipfi & adotare debcant, Alij etiam ad fiditios deos
hocextendiputant, vt quicquidproDcohabctur, iubeatuc
ccdere & fubniittcrc fc huic vni & vero Deo, ita vt illc
folus cmiijcat.Inhacfcntentiaverbumadorandi nonifimc»
taphoriceaccipitur. Chaldaeus interprcs rcddidit, pn ja'l
NiilipD^nhN n'Op '73nOlp Idefti adorabunt cpram coo-
mnes populi qui feruicrant idolis.
Ceterum adorandi verbo comprchendit prophcta totuin
cultu quiconfiftit in fidc/pc.inuocatione, gratiarum adio- ^
ne & aliis vicinis mptibus.qui in ipfa inuocationc acccndun-
tur & magis confirmantur.
8 A.jdiuit & ktatacftSion: & exultauerunt fi-
li:E ludarproptcr iudicia tua Ichona.
Addit aliam amplificationcm ab cfTeftu. Ac primiim qui-
dem ill? viftoria; Dauidis ingentem pepererc l^titii popu-
lo ludaico.qUi hic vocabulo Sionis & filiarum luda fignifi-
catur. Erant enim b^ vi ftori? illuftre teftimoniumquo Deus
oltendat,fibihuius populi, quem adoptarat, falutem cur?
efle , feque eum aduerftishoftes fortiter defendere & tueri.
Sed quia ille viftori? & amplificatio regni Dauidis, typus e-
rant^rcgni & viftoriarumChrifti^idco quod deSione&filus
luda hic dicitur ,- ad totam ecclcfiam eft accommodandum.
Illaioiturquiaaudit m minifterio doftrin^, per Chriftum
deuiftam & euerfam eflTe potcntiamdiaboli , deftrudos in-
feros , pcccatum & mortcm cfle fublata : & iam nouum re-
crium ab eo condi,in ^uo ita ipfe regnet,vt fuo populo iufti-
tia &vita eterna donet.hocnutio illa erigitur & exhil*aratur:
vt ia fuperatis't errorib.mo rtis.infcrorfi & ^tern^ danationis
quibusanteacratopprcflamouam l£citiac6cipiat,&in hac
alfidue gcftiat & cxultet. Quod tajmen sionem £f flttu luda
* 00 iij
^j^ -^^fwpip^^^^ H E N R/ HO L t E Rf "^^-i^ . ■ •■^^^^^^^^^ «7^ '
diccfemaIuit,qy5mecclefiam^ccetumfidelium,cofigni- data& deftitutafit pr«fidiishumaniseccle/xa,&hoftcs ha^
ficat primitias huius gaudij populo ludaico elTe oblacas,ficut beat potentiflimos ac crudeiiflimosvi quibus aflidue petituc,
Chriftus inqutt Iolian.4.Salus cft ex ludf is.quo gaudio ta- & quaffatur.anxiae mentcs hominum quaerunt defenlioncm
mcn illa non itaelata eft, vt gentibus hac falutem inuiderct: & praefidia m rebus humanis:& quia multi dcDei auxilio du
fcd potius.vthocquoqueipfiusgaudiumredderetcumula- bitantaatdefperint.fa-pead malasartes feconuertat.l^ro-
tius & perfeftius.quod vidcrct etiam alias getes ad focieta- pheta igitur.vt folicitudinem & metum pi js cximatj affirmat
tcm horum bonorum vocari,atqueitagloriamDei difFundi. , etiafi odia &periculapropter pietatisftudium fint fubeuda;
Propter iudicia tua^Hoc eft.quod regnum tuum ita amplifi- fatis tamen praefidij paratum eflc pi js m Dco.fi modo vcra
tasjVt in remQtiffimas orbispartes extedas. Nam ficut iudi- pietate ipfum colant,ipfique fuam falutem tuendam comit-
care ficnificat rfcgere:ita iudicia hodoco de adminiftratione tant:Ide6que non tantum verbo cuttodiendi,fed & cripien^
reoni mtelligenda funt.nec tatiim ad poenas hoftium,fed ad «Ji vtitur.-vt fignificet futurum , vc prjefentia D6i in periculis .
omnes nartes boni» ac felicis guberuationis trahenda. li^anifefte agnofcanc &experiant^r. Affidue quidem cuftodi-
o ' Oulafu lehouaexccllus iuper totam terram, mHraDeo,ne in mala incidamus. fed corhumanumilla be-
f, ^^, £• .. i-„- ncficiafqujBgratxaspriuatiuasfcho/afticivocantjnon itaa-
valdecxaltatuseslupcr oninesdeos. gnofcit,vthberatioiiesexpr3Bfentibuspericulis:Ideon6ta-
AdditrationemcurlaeteturSion.Eftquerepetitioantecc- tumdedefenfione,fedliberationeloquitur,qu=Eeftbeacfi-
demisinfyllogifmo,dequofupiadi(aumeft.Namvtantea c.um pofitmum. i »1
in exordio dixerat,Iehoua regnat:ita nunc eodemfenfu di- ^ t ieminataf fata ) eft iufto- & redis corde
cit,eumeffeexcelfumfuperomnemterram,ideft,iamhoc V. ^"^ ^emjnataty^/^^eiUuUo.^OiieaisCorae
faaooftcndiffequodfitverusBeus. quiexcelfiorfitomni- ^*5»^'a. . ^ . ^ , .
bus qu3B in tcrri^int^qupd poteter dominetur in toto orbe, C-ontirmat pnorem f ententiam: ac fimul tacit» obieftio-
omniaque f«o impcrio habearf iibieda. Hocenim eftefle m occunit,qu2Bcontraafferripoterat. VidemuscnimnuUu
cxcelfum fupra terram. Addit autem hocloco ancichefin de coetum magis effe icrumnofimiin hac vita, quam qui dicituc
diis:vt fienificet fruflra.homines yel creaturis vcl fiftitiis dt- eccIefia.Qu.are ne iLl^' promifnonesfplendidx de defenfio-
ss tribuere aliquod numen & potentiam : & futurum vt fub ne & libcrationtt piorum rideancur,auc contcmnanturjfi aii-
Chrifti regno vanitas metium humanarum in confingendis xil um Deiis differat,& nos cxerceri lub cmce aiiquandiu &-
diisauc ftacucndis idolis oftendatur & redarguatunid quod nat.affirraac Deum interea canien coiirniaie corda piormu
faftum eft.Nam Chriftus fua pocencia deuifta morce & pec- & perfundere lxcicia:v t non foium perferre fortiter pericu-
cato.defiruftis inferis & eucrfa diaboh potentia,oftendit fe la imminentia , fed(quemadmoduni Paulu^ inc|mt; etiain
cfle regem & dominii totius orbis terrarum:& fibi canquam glonari in fuis affiiclnoa.bus poffint.f ta igitur peus cu/lodit
vcroDeo debericultum&adoiationcvanaque effe omnia ammas fuorum in mcdiispcriculis>atq.adeoid ipfamorte,
illa hominum figmenta, quaj idolis potiiis aut rcbus creatis, vt Spiritu fanfto fuo eas coHrmec & cololetunne fradi nio-
quam huic regi falutem fuam adfcribut. Hxc principalis ett le calamicacum fuccumbant , fed contra potiiis audenrioies
fencentia,qux congruit cum illa fauli ad Romanos i.Chri- cant,feque plena fiducia aperta in pcricula mittant.Hoc eft.
flus declaratus eft filiusDeicum potentia fecundiim Spiri- quoddicit,luceinfeminaniufto.L»:«cniminfacrafcriptura
tumfanAificationis.cxeoqued refurrexit a niortuis. Poflca mctalcpcicafs fignificat confoJationem , rccieationem ani-
etiam ad hiftorias Dauidis hxc referri poffunt. Nam crebrae morum feu Isetitiam^quos capitur ex rebus profpens, & aifi-
ill« & miraculofx viaoria: Dauidis oftenderunt , hunc De- gni aliqua ieiicitace, quia lux naturaliter recreat & Istificac
um,quem illc colebacefTc verumDeum , &idola gencium homines : ficut econna cenebr^ teirores & metiis incutiuht,
vana eflc numina.Ide6que his vi«iloriis tanquam illuftribus & in tnftxtiam coniiciunt. Lucem igitur inquit , fcminari iu--
teftimoniis confirmabatur in Dauide & ca:teris in hoc popu- ftisrin quo vetbo mctaphora videtur effe aliquanto durior,
lo aflenfio de Deo & fiducia in ipfiim:&vanitas idolorum in quam quidam ita interpietantur, vc dicanc piis fcmfnari lu-
quorum cultumtanto ftudio gentes mcumbebant, magis fie- ccm,ica vc iJla quidem alquandiu occulta iatcat,tandein ca-
batconfpicua. mcn fefe prodacrqucmadmoduni lemen interram coniedii
DMyvtanteverfu?. intelligo primum Angclos : deinde emoritur,velIarecaIiquadiuoccuItumantcquam germinet.
1 omncs homincs qui in dignitate aliqua funt conftituti &po- lAlij paulo fubtiliiis exponunt.Nam verbo fcminandi fignifi-
tentia pr^dici , vc aliis' domincncur : pottremo etiahi idola, cari voIunc,pios initio quafi concludi acque in arftum cogi,
quae falso dij ab hominibus nominancur. vt prodire in publicum , aut hominum confpedui fe offerrc
10 Qui dillgitis Ichouam, odio habete mahim: non audeant, quemadmodum femen jn terram demerfun»
cuftoditanimasbeneficiariorum rP«m«]ruotum: J^tet: fed tamcn Dcumfclicitacem ipforum inftarfcminis
>'"*'■ .. . . Lf j longe latcque difpergercEgo ad naturam vtriufque & lucifr
anianuimpiorumcripietcos. . . . &feminiscrefcentisailiMereprophecaexiftimo. z«;cenin»
Poftquam de adoracionc dixic. qua? ett prscipuus culcus, prjmum obfcurior eft,& paulacim crefcic&intenditur. Vndo
& vicinos motus cordis compleftitur, vt fidem , fpem , gra- Qnnv apud Hebrxos tepus mcridiei fignificat, quado lux
tiarum aftionem : nunc longius progreditur,& affirmat huc j^piicata eft. Id enim fignificat numerus dualis. £t femc»
Deum non coli, nifi integntate vitx & bona confcientia:nec cxcrefces paulatim fe magis diftundit & fuccrcfcit. Ira ifiitia
gratum effe cultum,qui ab impio & polluto homine profi- cofolationis tenuia funt & obfcura:imo fedet aliquandiu ec-
<ifcitur.Ideo hortatur,vt quicunque Dcum refte colere ve- ^ig^j, i^ tenebris atque in vmbra mortis, vt dicitur in canti-
lift^abiiciat propofitum peccandi,&deteftenturomniafce- coZachari^,Luc*i.fedvtluxfideipaulatiminexercitiiScre
lera.vtque rcftitudim &integritati ftudeant.Traditur igitur fdt.itaconfolatio fubinde fit firmior,&tandem plena libcra
m hoc verfu regula,qu$ eft apud Paul.i.Ti.rMiIita bona rai jj^ contingit.Huc congruit illud Salomonis Prouerb.4. Vita
litiam^recincns fid6 & bonam confcicnciam^.Fides enim co- iuftorum quafilux fplendec,qusB progredicnr & lucet vfque
.^ prehedicur in dilcftione & in cuItuadoratioms,cuius antea ^^5 perfedus feu ftabilis eft dies.vitavcro impiorum eft ca-
'Vmeminit:bona confcientia prxcipitur,cum inqmt : odio ha- ijgQ 3j,„ortis tenebrx.Quod ad rem accinet, paru eft difcri-
bete malum. Nec fatis efle inquic manus concinere a^ furto, minis.Ideo quam volet quiique fententiam fequatur. Grx-
catdc aut alio fcelcre externo:fed vult cor ipfum ita rcnoua- cus interpres rcddidit <pi; ^iruu, quem fecutus ett H icro-
ri, rt fcelcra deteftetur.ne ardeat odio,ira , cupiditate vin- „ymus,& autor vulgat? edi«onis,& alij Exiftimo aucemin-
diaa!,illiOtis^amoribus,aucahisprauismotibusincenfumad terpreccmGrxcumproy^lIegifle miorcaeft, quodmagis
iniurias & fcelera prommpac. Cum enim Deus fit fons lufti- i^dicank congruerc ad lucem.quam feminari:atquc ita leli^
tiar, & nos fibi veljt effe conformes,neceHc ,hal3j&nt qui recte ^^^ pfalmo m. 1 o
eum colere volunt,abiicere propoficum pecc/ndi,ne perfc- Reai4'corde Utttia} Idcm dicit quod ante.vt mcmbrum hoc
ucrcnt in fccleribus contra confcientiam.& paulatim reno- /j^ prioris ni,y»T,t. Vfitacum enim eft pfalmographis. ea quas
uari ad eam imagmeni ad quam conditi fumus. Q^od quo- g ^ate dixerant,fimi>lici oratione mox exponere. Lucem i-
modo fiacalibi copiofius dicicur.Prwepto aucem addic pro- g,tur interpretatur lietitiam acquiefcentem in Deo. Et quos
minionem,qua ad obedicntiam prxftandam omnes inuitat. juft^s dixerat,nunc^ominat redos corde:vt fignificec iiifti-
Pietas enim habet promifliones pra^fentis & futurae vits: vt ^^^^ ^^^ confiftep6 in externa difciplina . qulm etiam nou
Paulus inquit 1. Timoth. 4. Iwque quanquam aliae caufa: rcnati &hypocrit«vtcunquepr«ftarepoffunt:fedeffe intc-
mulcx funt,qu2inuicarenosadftudiumbene operandidc- gritatcm & reftitudine cordis,cum fcihcet Deus fcrio cordis v
bcnt, atque hx in libris methodicis exphcantur copiofius: affeftu&ftudio colitun \
tamenintercarterasetiamprasmianumerantur.quarpicvi- ^^ Gaudctc iufti in Iclioua : & cdebratc memo-
uentibuspromittuntun . - ^- • •
.. *^.foponitautcmpfal;nusinfpecieillapra;mia , qu«ma- namlanaitatis cius. t «^-
xime expecit animus humanus : praifertim in tanto cala- Cocluditpfalmumrepetitionepofterioris membxiprim
mitatum concurfu &hoftiu odio acfguitia.i quibuspij pcr- verfusrinquo iubctpios la-tariinhocrege, quiregnu fuum
pecuoin hacvitapremiitut; &oppugnancur. Cumcnimnn- ica gloriose, & nonnifi in falutem hominnm acfminiftre
% atque
atquc amplificet leique Vult omnes m: o hoc beneficio gra- Memoriam no minat.vel oper a & beneficia , qu« memo ri
tias agcre. Nam l«titia illa debet elTe coniunfta cum gra- mcnte rccolenda funt : vel nomen , quod fUis bcneficiis &
tiarum aftione. Ideo addit,«fe*r/»/«>id cft,memores Dci & operibus fibiparauit. ISTam nomcn alicuius memoriam no-
beneficiorum acceptoru,gratis animis prardicate eu aut no- bis fuggerit,vw» mm cinen nennet,fe gedtmket mmfeyn.
jpoen eius,quod fanaumcftj&cuvenerationcadorandum. ^
> .
V PSALMI XCVII.
PARTES, .
I. Prophetia dc rcgno Chrifti,per defcriptionctn amplitudinis & magnifieentix iftiusregni* v.i. &c;
Eftam<in defcriptio tora figurata, v.i.j.4.5.6. qua oftenditur hihil efle in terra,aui in carlo,quod non ob-
fequatur&ieftimoniumexhibeatregnantiChriftolehouas (adcuius cxfpeaationem vetiis Ecclcfiahis
pftlmis cxi\itata eftjidque longc gloriofius fub Euangelio,quam olim fadum ficquia lex traderetur.Exod.
, i^.Sc Deut.it.5.Vt enim in montc coram Ifraclitico populo multiplex eius maicftas apparuit:ita4ib Euan-
gelio inacceflus & incomprehenfibilis coram Ecclelia vniucrfali videbitur , v,2. itiftirfimus etiam, vt fuos
tucatur,& in aducrfarios.v.j.potcntiffimus item,adco vt nihil quantumuis firmum,cora co confifterc pof^
rit,v.4.& 5.Denique gloriofiffimus,v.6.Cuius gloriae & iuftitiar fpecula euidentiflima rclucci^t in cxlif , 8c
omniuiwpopulorumoculisfuntcxpofita,vtfiantinexcufabiles.Pfal.i9.Rom.i.HxcautcmomniaadEua-
gclij pracdicationcm & Ecclefiaj conferuationem donec Chriftus in gloria apparcar,funt refcrenda.
I I. Do<arina dc vfu magnificcntifiimi illius regni , frmum quidcm contra rcgnum Sat»n« , nempe in
idololatras,&idolaipfa,aducrfusqujEgloriofaapoftrophepfalte$inuehitur,v.7.^wWrergaEcclefiamDeij
qu« conftat beatis fpiritibus c«leftibus,ideftAngelis cledis,reliqua parte v.y.Hominibus fan(ais,quorum
refpcdtu vfus illc duplex eft. i.Pax & gaudium in fpiritu per audiiionem vcrbi: 2. Agnitio iudiciorum &
iuftiffimsE adminiftrationis eiu$,vcrf.8.& 9.
III. Conclufio hortatoria ad fettandumbonum , fugicndum malum , & Dcum Midorcm boni celc-
brandum,v.io.Cuius aetioiogia fubiicicur,v. 11.& 11 .a vita: prafcntis & futurae promiflTionibusA
Observationes locorvM DoCTRlJiAfe. ■
Verf.i. lehoua iUe,cuiuife!)cies meminit hoc pfalmo propheta.efl I0han.z2.32.
Chriftui iternui £ternipatri(flitii,e[uem angeli adorant,interpre- 7 Euanefcurtt praua hominumfigmenta,quandofedem ohtinei
te apoftoU ad HebrAos.cap.i.d. vera religiomam fimul ac innotuit Dei veritas.fugandti (^procul
Eiufdem Chrifti humanitas hoc primo verficulo confrmatur , abigendis Juperftitionibuifatis eft efficax. g«/ vero peruicaciter re^
tefte eodem apoftolo:quod etiam ex eoprohatur quod de regno vifi- fiftunt ptrjpicux veritati , non dubium eft inttupofterni vt cum
bili differituri cuita rex vifibilis ejfe debet, necad nudam deitatem fua iontumacia confufi iaceant.
id referripoteftfed ad regem ex Dauidis ftirpe nafciturum necejfa- ^ Verapietas in eo conftftit, vt verus Hetu infolidum colatur , (^
rtb pertinet, fic Deum vt etiam homofit, ^fic viciffim hominem, ita emineat vt nuUa creatura eites numen obfcuret. €}uum autem
*vtfit etiam Detu. P^f^ infiliofefe nobispatefecerit.vtfanSii angeli eum adorant.ita
PradiSfio luculenta de ipiritualis huins regniper vniuerfum or- decet omnes homines eifierifupplices.alioquijine capite languentes
hempropagatione:quo rejpexit Chrifttts ipfe,Iohan. s.22.^ Mdtth. (^jpefelicitatit Jpcliati aterna miferia illis imminet.
as.is. * iuftificati^atiaDeiinChriJhperminifteriumetuangelijohla
Fropheta hemines ad htitiam inuitans.fatis declafat nunquam to.folidapace 0* Utitiafiuimur.quumfcimtts hoftes omnesfalutis
Deum regnarequinfimulaffulgeatfal»s ^plenafelicita^. rtoftrA debeUatos effe.vt iuxta Dei veracempromijftonem vitam <-
2.1.4.^ JDefcriptioterribiltsiudicijinrebeUes.quibtueuangeliS, ternam pojpdeamus.
fitturum erat (j nunc eft odor mortis in mortem.quo reJpexitChri- 9 Chrtfti perfona exaltatio depingitur hoc verficulo , adquem
ftt(4Luc.iz.^9. manifeftiaUufitapoftolus.Ephef.4:io.^Philip.2.p.''
6}uit nihil miferiusfit quM (ine iuftitia (^iudicio viuere,latts h/tc mo De iuftificatorttm ^fanSificatorum officio^doilrina^cuifuh"
fhecialiterChrifto trihuitttr,quodregnando iquitatemfoltts in mu- iungiturpromifito omnium temporum experientia iUuJhts , Chri'
do reflituet.qut cerit a nobis omnibies exulat.donecjpiritu manfue flum fidelium (fmnium fore fidu?nprote6iorem.
tudiniinosadfubeundumverbifuiiugiiChriflusfleBatacdometk 11. 12 Crux efl euangelicarnm promiffionum velut apparitor
6 Defcriptio incredibilis iUitts vis diuini Jfiiritus fefe in apo- qt*idam:fed /trumnarum omniumproChrifli regis noflri nominef^
golico miniflerio demonflrantis , quod pr^dixit etiam Chriftm» gloria lAtiftimusfemperfuit ^ erit exitus. Vide Phil.^.>i.i
A R T I C V L I P R AE C 1 P V I.
1; DeChriftiscternipatrisfilijaitcrnadeitate. €', Minifteri) Euangelicidignfcas&prjeftantii.
i.' DeVeritatenaturachumanxeiuidem. 7« Idolormn&idololatrarum vaniras&mi(eriafumma.'
j. Dc fpirituali regno Chrifli . eiufdemque per vniuer- «. De maicftate filij Dei,quam Eledi Angeli & homi-
fumorbempropagatione. nes,omnefquccreaturar rcucrentur.
4. lleftorumDeiplenafelicitas. ' 9. Sanaorura ,cha.raacres,fpes ccrta vitar beataj,gaudiu
j. ludicium Dei in rcbcUes. pcrenne,liberatio & gratum officium.
j^
ARGVMENTVM PSALMI XCVIII.
V N T in brincfpium Itbn quarti complures pfa/mi congefli eiufdem argumenii. Nam ^) hic
ffalmus conctonatur de regno Chrijii proVagando per totum orhem terrarum , c^- de beneficiis
Mcfiio^i ^Udtiffe inhoc regnofuis d^irihuit. Eaigttur vult propheta agnofci (jr celebrari ah om^
- ^ — _ _ nibpu , non hominibpu tantim,fed etiam cAteris creaturisy cjmbmvvt injftsperiortbus ali^mt^ per
profopopteiamfenfum attribuit: vtf ^ui inter homines magnitudine hormn beneficiorum non afficianturi
fed contemnere & repudtare pergant falutem a Chrifloftbi oblatamtpudorefttltent fuffundantuiry quifuam p-
Intemadeo turpttert^feeleratenegligant^ de^ua etiam bruta animamia i (^ res inanimata Uttntur, Con^
uenit autem^ pfalmui non tantum argumento^fed verbis etiam cumpfalrno^G. vtnonfit opm longioreex-
flicatione* ^rm quodfuprapjalmo prtncedente dc occafionefcribendt moriui , apparet ttiam huncpfa/mt^tn
• 00 iiij
.f^
^^""^«^^^■«pR^L^Ct. HENR. MOLLERl'^ •■'^^' ^88»,^
poji inpinem filifnam hbe rationem (^ viUoriaDaMdis compdfiufn ejfe.^uam agnofci ^ celebrari vult a toto
popHhicuipax & tran^mllttas tlla DamdU vi^oria erat pma.^od autemfctret Dauidfuas vitlertas tan •
ttm prdludta ^uadamfeu typos efe tlltus redempttonid (t)falutis,^haper Chrifium totiorbt terrantmparanda
eratyeas tta celebrat, vt ad Chrtfium rnaxtme refpiciatratque in hoc complen falutempopulo Dei promtffam,
affrmet. iSfon enim intuehatur D^id tllas vtSiortas tantiim vt beneficia corporalid,ffdfctebat eas effe c-^pfA-
yiS^oLf t0figtllavr»mifitonum^iritHalium. StcutpiosindefertoPaulusaffirmat, nontantummannamtlUm
quA corpus alebatiComedife,atft aejuam manantem expetra btbifeifed ffirttualem cibum acpotum , cmus tlU
externaerant r<pf>iLyiSii tt) figtlla/mul cum tllisfymbolts edtfe ac bibife. Principaltter ergo dc &ternafalute
per ChriftumpartaiCuius\^ttera temporalis typusfuitjoratiopfalmi 0ft tntelligenda. Gracus tnterpres tteriiDA-
mdihuncpfalmumadfcrtbitifeddeoccafionefcribendimncnthtlmonee.
p c A T vj Y S, SalHtem']Da.md quidem viftorias adeptus erat,qu2e tcftf-
. f, ..•...,^««,„1«, n.ii^ moniaerantprjefentia:Deiinhocpopulo:Sc gcutes admo-
Antatelchou^ cant cum nouum.quu „,«UlismiraculofIs viftoriis fateri cogcbantur Deum pu-
nirabilia fecit : lalutem pcperit iibl gnarepro hoc populo,eunKiuedefeiidendumfufcepifle,vc
«Jextera iua & brachiofandltatisiuaf [z/ff/^fAr«r^ non male veifushicetiam adillas viftoria s accommodari
pepertt ipfi falutem.l poffit.Sed vt dixi, crant iUastantum qurdaniprsBludiaillius
Propofitio pfalmieftjcui mox fubiunguntur rationcs.Ca- ialutis qu^epcr Chriituparta eft. Itaquede hac lahiteprm-
c
ticonouojhoccttjnon vulgari fed cxquiiitojiubet cclebran
beneficia populo Dei prajftita ; quia lijperant cartera omnia
quae Deus jrencri humano praiftitit. Simul autcm hac ora-
tionefignitcatinregnoChrifti renouari hommes.vt noua
cipaliterloquitur.Ea vcro qualis fit, explicat Anjclus apud
Matt, cap. I. Vocabis nomen cius lefum: quia laluumfacjet
populum fuum a peccatis fui«. Salus igitur hxc non eft cor-
poralis ahquaiiberatio.qu^libertatemcorporum pariat.aut
a&nouaslaudes Dco gratas canant:ncc placereDeo regnamundi fidclibus difttibuat,qucmadmoduai ludxi i-
maginantur , fed qua abohto pcccaco & moice,vita xterng
nobis teiticuicuc.
Jujlinacum de rcgno Ghrifti loquimur, non intelligenda
cfttantumeaquamm defenfione fuorum oiiendit , dc qua
fupra' aliquociesvocabuluin iultitiaeinterpcetaci lumus:fcd
vt duobuspraecedcntbuspfaimis diximus,de ea,dc quaPau-
lus inqult K.onv}.Rcuelaca clt iuftitia Dei in euangclio , qua
ille nos primfi facit iuftos.hoc cft,acceptos: quod fic rcmit-
tendo peccata, & imputando nobis aiam lultitiam , qua nos
veftitos adducic in confpectum Dei,vt coram co iuiti appa -
rcamus , atquc ita cooptemut in ha:redcs regni carleitis , de-
inde in iuftihcatis hoc modo , reftituendo fimul iniaginem
Dc!,ad qua inhac vica curfiis incipimus transformari, doncc
in altcra vita illa perficiatur. Et quanquam hxc reftitutio i-
magi nis Dci in nobis iuftitia dicitur,tamen non eft illa, qua
in iudicio Dci cenfeamur iutti fcu accepti.ne qmscofundc-
rc nos illa dicat,aut calumnietur.Non enim eft illa pcrfeda
in hac vita:&adh3?rentin nobis muitiplicesfordcs.qua! affi-
duecxpurgandajfut, & clamandueftquotidie,rcmitte nobis
dcbita nottra.Ite,dcliftaquis intclligitJab occultis meis mCi-
da me.Sed tribuit Dcus huic hiclioacJB obedientia; , pro fua
bonitatclaudcm iuftitia? quia fiiij Dei iuftitia obumbratur,lc
proptcrhuncacccptacft,& piaccc Dco in reconcdiatis,noii
alitcr acfilegia nobis fatiffadum ef]ct.i»uraus igituriuftiin
hacvita, primum imputatiouc,quaius filiorum Dci nobis
redditur:&lia;ccftilia quainPauIus dicit reuelariineuagc-
lio:quam altera illa tanquaiii eftcdus ftquitar. Ita vcio i u-
ftosfeurcconciliatosDeus poccnccr tuetur &defcnditad-
carmina
opera nifi in renatis.
e}uiamiral>ilia]Kztiones c\iias fubiungit fumptr funt abe-
«eficiis populo Dci exhibitis,qux ordme recenfer. Primimi
inquit,/e«> mirabilia,hoc ctt,mir3biliter & incredibili modo
falutcm pcperit toti orbi terrarum. Erant quidem viftorijE
Dauidisprorfusmiraculofx:ncquc enimparantur induttria
autfapientiahumana,fcd diuinavirtutc: quandoDeus igne
coehtusdcmifTo.auttei^pcftatibus, autaliismiraculis excr-
citus hoftilcs diffipauit & dclcuit: idquc Dauid & pij in hoc
populo agnofccbant.. Sf d aducntus Chrifti in carncm, mors
& paflio cius.qua iilc irama»terni patrisplacauit,&opprcHa
mortc&tyrannidediaboli faliitcm arternam gcncri huma-
no rcftituit, vere mirabilis cft,& captum omnem animorum
humanorum fuperat.
^SalutempeperitfibidexterafuajU^cCccnnda ratio fumptacft
a modo partorum beneficioru:</£x;«r<»y«^,id cft.propna vir-
tutc&viribushancfalutcmpro gcnerchumano acquifiuit:
no vfuseft alterius in ca rc opera.Opponitur.n.dcxtera Dei
ordinariis mediis pcr quacDcus commuiiitcr agit. Et quaqua
extcrna media nihil dcrogat poteti^ diuin^, tamen quodam
modo ciusafpeftum veluti vclaqiiaedam obfcurat:vt quoties
per mcdia Deus agic,virtus eius a nobis, quiin.rcs extcrnas
atque in oculos hominum incurrentes magis fumus intcnti,
non ita agnofcatur.Hxc igitur falus fine vllis ordinariis mc-
diispartacft.Eftqueopusdextr^ &brachij diuini,hocc(t,fi-
iij l3ci mcdiatoris.qui in Scriptura dicicur brachiu Dci,quia
pcrcum parcahxc bcneficia ecclcfie difcribuuntur :e6quc
commcndabilior eft hgc falus!jimagisdtgna cclebratione
Atque hf c quide ctiam ad vidoriasDauidis rcfcrri pofTunt, ucrfus malitiam & tyrannidem diaboli & tociu^s mundcatq;
m quibus Deus potentiam fiia in profligandis hoftibustine ^ta ctiam in dcfenfione f ua: ecclcfiar iuftitiam rcuelar.
5 Rccordatuseft b jniiatis rua:(?c veritatisrug
crga domum irraelis ; vidcrunt omacs iincs terr^
falutem Dei noliri.
Quarta racio funipta eft a caufa inipulfiua& a preflitis
pronufhs.Homincs , d fidcm fcnitDt , piseiercim in gratuitiS
bcncficiis pr£ftandis,digni fiintlaudc.Qujiato inagis Deus
cclcbrj^ndus eit,qui cum tam ampla bona,)iullo prouocatus
mcrito,fedgratis,atquc ex fola mifericordia & bonicaccgc-
ncri humano promififTcc , memor illarum promiflionum
prxfticic quod promifit: idquc ita vt non tantum vnus popu-
vllis ordinariismcdiis oftendit.Scd,vt dixi,fucrut illg vidlo
liartantumpr^Iudiahacum riftoriarum.quas Chciftus pro-
ii^gatisfuis hoftibus & parta^tcrna falute rcportauit.Adhac
falucem parandam nulla creatura coferre aliquid potuit:fed
fbla dextera&brachiodiuino ciatcomparada. Ideo lefa.c.
■ s9- quafi cxplicans hanc fcntentiam,ait, Et rcfpexit Dciis an
eirct aux;I:ator,miratus cftneminem cfTc qui intcrccderct.
Itaquc falute fibi fccit brachio fuo,& iuftitu fua fc firmaUic.
Atque cademrepetuntur cap.53.
2, Noiam fccitlehouanilutcm fuam : in oculis
genriuni rcudauit iufticiam/uam.
Tertiaratioeft,Quia falutemparramomnibushominibus lus ludaicus, adqucmillse prom fdones initio edits erant,
vultannuntiari atqucitaomncseiusficriparcicipcs. Bonum fcd <iWtnCf 'Bfres tcrrarum hancfalutcm viderent, ciufquc
cnimcftcommunicat)uunifui.Et.filiusnon,iibi,fedtoti ge- pa^ticipes fierent?
iicri humano hxc bona acquirit. Venhnmrecordandi ad fcnfum homiiium refertur. Non c-
Hrcin^cnsbonitasDcieft merito ab omnibuscclebran- nim propriedicitur Deusrccordari aliquid , qui nunquani
da.Haiftcnus enimpecuUari foedercDeusfcobftrinxerat vni aliquid eorum quaspromifir , cxnicnte autmemoria fua ef-
p«puIo Iudaico,in q-uo prarfcnci^ fu^&amoris multiplicia fluerefinit;fedquiadumdiutiu,sdifFcrt res promifTas.&cc-
teftimoniacdcbat:fcdChriftusfaIiitemfuam&iufticiamre- " clcfia interca duritcr quaflatur & affligitur , vidctur nobis
uelac omnibus gentibus, vt iam non mmus gentCi; quam lu- quodammodo non cogitarc de fuis promifliouibus.Idco fe-
daiiadrcgnumDcipcrtineant. Hocigicur beneficium vult cundumfenfumnoftrumrccordari Deus diciturfuxbonita-
ccfebiari a nobis:& profcfto plusquim ferrci func,qui ma- tis & mifericordia: , quoties pr^flat quod antea ex mcra bo-
gnirudine hiiius ainoris & bcncfici j non cxcirantur ad grati- nitate & gcatia pcomiferat. ^
tudintm: pr§feft:im d cogitcnt qualis fucrit gentiii conditio Veritatis nominc promiffionem fada inrclligit,qu^ qufa H
anreChrifliaduentum.ErantgencesalienxaDeojOpprcfl'^ t>Co verace cdita cft.fallere non poceft.Eftquchoc cncomiil
horribilibus tenebri8& horrcndis fccleribus contaminatg, promiffionum diuinarum valde fuauc & efficax ad confola-
in quibus neccfre cit omncs in.i;rciiium pcrirc,quinon libe- tionem.Hominum promiffionibus ncquaquamtribui hoc c-
rantur a lili#.Inde igitur benefici j magnitudo xftimetuc. Jogium potcft,vt dicantUt ipfa vcritas:quia cum metes horiii-
/ num
■ ir^ " r '' ■ ' ^^^ ilsf ^^AL.MVM xcviii. y " -' '■ ■■ '^gft- v'"
nuHTimitablles ffnt,fifpe foUuttt hotum ptolniniaiies. Vcr- Quarto verfu iubet, omnem terrani.hoceft, habitatorei
fcum videmli non ad oculos corporis » quibus multi illas Da- totius orbis l«tari p ropter hajc bencficia,& Deo gratias pro
uidis viftonas cuin quodam ftupore intuebantucfed ad ahi- his agere. Iterum igitur /ignificat communem hanc fore ge-
mioculospotinuntunrefcrtur: Eftquevnicusanimioculus tium&iQdaeoramiaIutem,& gentes hprum beneficiorum
jn videndaDei lalute ndei8,que promiffionS in verbo patC^a- fore participes : & vna deinceps fore Dci fccclefiam in toto
Aam ampleditur, eamq; fibi applicat & vera fiducia in ea ac- mundo,caniquc in vnum fidei «onfenfum colledum iri.
quiefcit.N6 igitur videt falut^ Dei qui aut obiter auBiiit aut _ i» citham (^pfalmis] Jd cil,non tantum voce,led omnibus
legunt promimoncs diuinas, feu beneficia eedefiz exhibita, inftrumentis muficis perfonate Da laudes , atque ita aninii
ncc cordibus infigunt:vel etiam,qui cum manifeftis teftimo- ,' l«titiam ob partam & rcftitutam falutem oftenditc. C«;te-
niis conuincuntur,vtf otradiccrc veritati promifliond diui- riimqnpd tot inftrumentorummufiGorum mcminit,qu2e
narfi non poffint,fuu tamcn cot obdurant,& pertinacitcr itt nmic in vfu non funt, nec necefle eft ea facris noilrisadhi- ,
fua idololatria & fcclerib" pcrfeucrat,& beneficia diuina rc- beri, fciendum eft prophetam Ioqui,vt vnura ex populo Ic-
fpuiit:Cquales multi hodie rcperiuntur,qui fccundum pro- gis> apud qucm illi cxterni ritus erant vfirati:nec oblcurum
phcta vidcntcsno vident,& audietes non intelligfit.Icfa. 6.) cft eumin generehoc vclle, vt quibufcunque modispaffi-
fed qui vcra fide promiflioncs ampleautur,& in his acquie- mus, animorum laetitiam &gratitudineni prOptcr adeptam
fcunt.Hanc efle vim vcrbi videre,phrafis Hebrxa nos admo- falutem declarcmus.idquc i\on vno tempore : ne exiftime-
nec;fcnfuum enim vcrba comprehendunt affcdus comitatcs. »mis nos vnius atqu e alterius horas cantu defungi pofle of-
Cumautemdicityii/««wJD«»o/Zr/,exantithefifuturumdi- iRcio:fcdaflidue peromncmvitamidprjBftandumefTe.
cit,vtgentes vifa hac falutc deincepsidolis nequaquam falu- Fluminaplmdat «?/i»«]Figura eft, de qua fnpra in atgume-*
tem iuam adfcribant,fed omncm illam fiduciam,quam fru- to diximus. Tribuitcnim inanimatis.non tantumfenfum,
ftra in idolis pofuerant,damnent & abiiciant. ^^^ mcmbractiam corporishumani.Etquia hominescom-
Sequentes vcrfus habcnt repetitione propofitionis, in qua plofione manuum vcl affVicationG animi la:titiam oltende-
nihilcft obfcuntatis; &iampleraquc funt in fuperioribus refolent,iubetfiuminactiam manuscomploderevelafFri-
cxpofita. " "re,hocett,moregaudcntium(igrialjetiti3ecdere. Signifi-
Repctitio autcm crcbra ciufdcm fententiae oftenditcum <at autcm nnO abflergendo aliqmd delete.vtcum oUam
requirerc non fcgncs aKftimacorcsbcneficiorum diuinorum, feupatinamextergimus,vtfordes remoucamus, vel chara-
fcd acrcs & diiigcntes,& affcrcntcs ardorem animo cum feu ^eres in tabnla fcriptos extergimus,ne ampluis co/piciatur.
ferium ftudium : quiquc non vocc tantum,Ied omnibuscor- 1« -•Reg.ai.vfurpatur:AbftergamHierufalem,queadmodu
poris gcftibus atque adeo tota vita oftendant fe ob hatc be- qu's abftergit abfterfione, & vcrtit fuper facicm fuam , hoc
ncficia laetari.atquc in his acquiefcere.Simul ctiam ciim ta- eft.ita inuertic,vt nihil in eo rcmaneat Et Exodi r;.Dele roe
ta Ixtitiaiubet celebrari ^neftcia diuina , oftendit quis fit cx libro tuo quem fcripfifti. Hmc meraphorice ad peccata
proprius euangelij cfFeftus. in quo hjec falus nobis oftertur. transfcrtur in fcriptura . qu» Deus dicitur delcre , ciim ea
Nonenimparittrifticia.dolores,horrores,metum,fugam,aut gratis remittit. Vtfignificetur,pcccatanoftra,quafiin tabula
fremitumaduerfusDea,ficutlexdequaPaulus inquit, Lex fc«pta,atqjmc6fpeauOeiaffiduepofitaefle.*Deu vcropro
ifamoperatur:fedpacemaflfect confcientiis,exquala*titia immcnfa fua mifericordia propter meritum filij.tabulas iU
exiftit acquiefccns in Deo,& aflidue eius beneficia celebrans. ^as rationum & chirographa hoftr a extergcndo delcre,ne
Qucmadmodumigitur advocemlegisnonalije exhortatio- ampliiis confpiciantur.aut in rationevj^nianr.ltadiciturEfi*"
ncsquamplenxtcrroris &defperationisaudiuntur : itaad 4}.Egbfumquidclcotranfgreffioi>es tuaspropterme. vbi
Vocemcuangelij fequunturha dulces exhortationcs. ^"tur verbo nniO^ Huic verbo vicinum cft alterum NnO
. f T^ • c ^ ^ o ^^ quodetiafuo quodimodofifinificatterperc velabftcreere.
4 lubilate Deo omnts terra.-refonate , & ouate l^,^,^,^^ ^,^,,,^,, ,,^ ^J, ^,„^^ nfanu aS! Gr,:
& pfallitc. ^ ^ cinominant «e;irifiC«»,:.<4»«»<i»fl5wr«^«». Sicutautemnon-
c Pfallite lehouaP in cithara .' in cithafa & vode nuUi complofione manuum j ita alij& prxfertim mulicres
nfalmi ^ pucri.affricationc manuum animi Iztitiam produnt.
^6 Inbuccinis &vocctubx; iubjlate coram re. ? a,m«,M.«^]Etfupravcrfu6.&hocb
o AiiuM*.viw. wv T camfaderiSjqu^quiafymbolumcratprxfentiaeDei, dice-
ge ifto[^»» «/rjlehoua. ^ ^ baturpopulu^apparerccoramlelioua.velfacerealiquidco-
7 PerftrcpAt marc & plcnitudo cius t orbis & ram eo quoties a d tcmplum Conucniebat,vel facra ibi pcra-
qui habitat in eo. ' gebat.Et quia illa res typus crat perpctuae praefentiaj Dei in
^8 ' Fluraina plaudant mariu.-fimul montcs ouent. «clefiaiideb quotiescora lehouaorarc autgratias agcreiu-
" * f, . ..„,:, j: j: bemur,mteIIigamusnosde fidemChriitjmadmoneri:qucs
9 Goram lehoua , quoniam venit ad ludican- Deumarfidueinverbopr?fentem,&velutpacrembcnigna
dum terram :nudrcabic orbem m luititia , & popu- &placatumintuetur,atqj in eiuscrga fe bencuoletiaacqui-
los in rcditudinibus. cfcit.C£tcra,qusBhuc pcrtincrc videtur,petantuc ex pfal.»tfi
PSALMl XCVIII.
OkSER^ATlONES LOCOkvM D O C T ^ t N AE»
Verf.i,FmM»t» Chrim cogmtiopertotii orbe magii quam an- nes populi quiprittsfuis ielirits fafcinAti etani.
iMConMcuam reddiditDei gloriam,Iud&& limitibus inclufa : ideo -f Vnam pr&dicitfore ecclejtam in totomundo.quAlehbuM ChrU
trophetk iubet magnifice nomen Dei celebrari. Jium celebrabit cu inen^rrabili Utitia,vbt Deus ditutn maceriaun
InhmanAredemptiortisopereChriflusmediatornuUumprorfui eundemjideiconfenfumomnescoUiget.
mumimhabetJ/eduBores igitur non doBoresChrifiiani nominandi f.d. In muficts inpumentis aUufio eft M morefub lege obferua-
funt aui fanSlorum merita obtruferunt, vt Chijium ^ maieflatis tum,necvbluit S.S.gentes ceremontis legalibus obfiringere.
r thronodetruderent. Verhorumrepetitiopatheticadocit,qualibetAr>dentercon^urho^
z Omms noflra redemptio fita eji in Chri/ii iuflitia. quA noftrk, mines celebrare mundi redemptionem , nuUas tamen laudesgratia
furtimputatione,fierinequit. <' magnitudiniparesfore. , ^
i Hoc omnt heneficium ab vna gratutta ipfius Dei poUicitattone 7.8.9. Horum verfuum doBrtna quum paulb ante , pfal.pd.fiit
mvmtmjirommnf.eiitj^ Jii^ijutfcr euangeliu participti om- iijdfm vtrlftitradittt ^ applicata,inde repetatttr.
r^....iift.*»j.
P R iESt EX T. H E>^ R, M O J- L E RI '^ ' ^^ 884
I. ilum3iationis,fanftitati*s,obcaierkiat,moms/rcfur-f5^^^^^,^^ !;, Muficcsfacra»vfusrut)Iegfsp«3agogia:$:qii^s deJ
red;ionis,afcenfionis,glorificationis Chrifti efEcacia. * ', jbeat ^iTe fub Euangclio.
Z». !Dc gentium vocatione. ,^ ^ ;;^ jf. Crcaturar cur ad l«titiam & applaufum^4 Mefli»
3. Euangelijdignitas,praeftantia,finis. yi '';.;; ,^> ; adUentuminuitentur. i. j, ,:'*
De fcedere Dei,& fide promiffiMium eiuis.
7. De Mefl^ae regno,fceptro , & potenti adminiftrationc.
ARGVMENTA^M PSALMIXCIX.
^ iC Tfalmtts partim cdnfolationem habist ofponendam fcandalo cmcis c^caUmit^tum Eccl^'
t fi^» partim exhortationem ad celehranda beneficia , (^uaDew populofuo in afitdua guhernatio^
ne c^ defenfioneprafiat.Erat dutempofului ludaicus tUo tempore typtti EccleftA ommumAtdtnm.
Itaqueficut Judai a vicinis hofitbtu tunc crudelite r 'vexahantur : tta omni tempore povultis Dei
hofies hahet peutfiimos Diabolos^ hornm organa» quain eitu perniciemconiurarunt ^ beUum
&9vw^tv cum fogeruntSfl fgitur ecclefiaperpetuo obie&altbidini (jr tyrannidi malorum hominumi^uibuspre-
mitur (^ affiigitur grauifiime. Sedficut populus ludaicus hoc loco iubeturfe hac confolatiorie fuftentareytfuoii
lehoua cfut tnter Cherubimfedetyafiidue in hocpopulo regnet) ^ omnia boni regis munta in afiiduagubernatio-
ne (^ defenfionefuorum obeat.-ita nos <jUoque cogitemns habere ms regempotentemya quo defendamur aduerfHS
tyrannidem diaboli <^ organorum eius.att^ue hacfiduciafalutem nofiram fpfituendarn fecure committamus.a- .
deoaue de eacertifimusyVt in affltElionibus (t) Arunis non tantum no doleamus aut animo deficiarmsifed iuxt^t
Paulum tnfupergloriemur, ^ Deogratias agamusyqui afitduis c^ Hluflrtbus tefltmoniis prajfentiam [uam in ec^
clefia , c^potentiam in dekndis hoflibtts ofiendit : ^ ^uod inter CAtera ecclefii, bona non pofiremum efl ypreces
piorum exaudit : vt non minus nunc ilUfint efficacesyquamfuerunt elim,^u<& a Moje, y4drone ^ Samuele fum-
mis in ecclefia Dei viris adhtbehantur. Continet igittir c^ hicpfahnus illuflre vaticinium de regno Chridiy auod
affrmaty Deo defendente ^ conferuante perpetuo duraturum ejfe inuitis (jr repugnanttbus dtabolu^^i^ neauic-
(^uamfremente vniuerfa mundipotentia:at<^ue hacdoSlrtna vultammos noflros confirmartiVt ^ defklUte »«-
flra certifimus: (fr Deo pro his beneficiis gratias agamus.
I "rElioua regnat,&commoueantur[/V^yc4»-
X.tur^fremant'] ^oi^wXi: fedens inter Cheru-
biro,commoueatur terra.
1 IehouainSionmagnus;&excclfus fupero-
ranes populoj.
Hi duo vcrfus primam partem pfalmi continent , qux eft
confolatio aduerfus illum metum &terrorem. quem piis in-
cutiunt arma& crudeles conatus hoftium,ca?des& horrenda
fuppliciamultorumfanftorum& vaftationes horredf.quas
diaboli & horum organa efficiunt in illa parte generishu-
maniquaidiciturecclefia.Nam fiexternam faciemecclcfia:
fi>eftemus , nullus eft populus miferior &caIamitQfior illo
coetuquigloriofumillumtitulum vfurpat,qu6d fitpopulus
Dei. Qu.emadmodum enim ardet implacabili odio aduerfus
filium Dei diabolus : ita hunc coetum, quieius Qcdcfizdki-
tur,deIcreconatur : ideoqueomncsfuas artes, oninem vim
& conatus fuos aduerfus eam cxpcdit. Qupd afHdua bella
& perfecutiones immancs omnium temporum oftendunt.
Ficn igitur non poteft quin fanfti in illis ecclefia? calamita-
tibus & periculis.triftifTimis dubitationibus agitentur , vt
quxrere incipiant an fit aliquiscoetusin genere humano qui
peculiariter Deo fitcura»:an manfura fit aliqua ecclefia in-
terillas horribiles cardes &fupphcia piorumhoniinum,&
vaftatiohesqux fiuWin generc huniano.Talibuscogitatio»
nibus animus Elix percellebatur , qui exiftimabat fe folum
efle reliftu ex illo coetu qui erat ecclefia,& futuriim mctue-
bat.vt fe mortuo ecclefia in generehumano interiret. Idco-
que triftiffimis querelis huncdolorem fuum exponit. Bt op-
pugnantur fanfti omnibus xtatibus fimilibus duljitationi-
bus & doIoribus.Prophcta ieitur cum videret fiju populum
ob perfecutioncs &bella afJidua venire in cas cogitationes,
vt exiftfmarent autnuUameire ecclefiam,autfiquaefretea
tamen paulo poft intcriturani , & cefTuram efle tyrannidi &
potenti» hoftiunijopponit hanc c6folationem, in qua affir-
mat,Deum,qui fibiecclefiamin hoc populo coIIigat,poten-
tiorem cfle vniuerfa mundi potentia:atque hunc afTidue ad-
efle huic populo.eum regere.defenderc &tueri aduerfus o-
mnem vim &tyrannideni hoftium. Itaque non efle defpe-
randunidcdefenf^one, vtcunque fremant &tumultuentUr
quod tantopere metuitis minas aut truculentiani hoftiG?cuc
non potius omnes ipforu conatus ridetis & contenitis?Nc-
queenimregnueripi5thuicregi,cuius potetiaeft infinita,
neqj ille.qua; eft eius fides.deferct fuos fubditos & cultores.
SedensfuperCherubim] Id cft,qui pecuhar;tcr fenobisob-
ftrinxit&perpetuo prxfens adeft , quod oftendunt Cheru-
bim,qui funt fupra arcam foederis : de quibus fcribitur Exod.
if . Indc pr^cipiam & loquar ad te de medio Cherubim.Isi-
gitur obtinet regnum. Repctendum enim eftverbumrc-»
gnandi «'tt» ti luiiolDc Cherubim diftum eft fupra pfal. 80.
vbi eadem fcntentia extat. Inde igitur auditores rcpetanc
qua; ad declaraHonem vocis pertinent.
Moueatur terra\ld eft,concutiaturorbistcrrarum,& colli'
datur armorum ftrepitu, bellis & tumultibus , vc videautuc
omnia regna ruitura atque interitura : quafi dicai; : Vani c-
][unt omnes conatus & molitioncs omnium hominum.
lehoua in Sion magntts} Hic verfus i^iytKrn eft vcr bi Regnai.
Significat enim hunc regem,qui in Sion, hoc eft , in populo
ludaico.pcculiareregnum fibi conftituerit,& populum hunc
peculiari foedere regendum , fouendum & tucndum fufce-
peritjeffe noninibellem ahquem hominem, cuius potcntfa,
quantumuis magna,vno momento euertitui: multo minus
cfremutum autmortuum aliquod idolum ,inquonuilafM:
^ vita,nulla vis aut potentia,fed eflc magn^Um & excelfum^pri-
E^H*?i?_S'on,hoc eft populo ludaico^jiiti quomulta Aispo-
tcntig & pr^fehfig teTiimohTaTiiiHeTius
omnespopulosjhoc eft,impcrium& potenriam huuis Dei
fe extendere per totum orbcm terrarum,& omnes creaturas
huic fubieftaseffe.Itaque fatis illi viriumeflead difturban-
doshoftium conatus ,&eucrtendas vires , &fLurtraaugi
mentes hiimanas illo metu , quafi m collifionibus regnorii
atque imperiorunijaut in horrendis perfecutionibus interi-
tura fit ecclefia.
} Confiteanturnominituo inagno [ celebrent
»flwf;7]& terribili:fand:um efl:.
H^caltera pars pfalmi eft,nempc adhortatio , vt in peri*
culis &calamitatibuspublicis pijnon folumnon frangan-
tnranimoautdefperent dc defenfione& liberatione, fed
potiiis gratiasagant Deopro ingenti amore quo ecclefiam
fuani compleftitur,& pro bencficiis diuinis:atque ita certo
hoftes,omniaquc inexitiumhuiuspopuli molfantur. Hjbc ftatuant^Dcumjqui haftenus adfuit fuf ecclcfi^.&fibi pecu-
fitmmaefthomm dtiorumverfuum. liaremfcdeminter Cherubim delegit,nunquameam dein-
Verbo regnandi multa compleftitur.Significat cnim Dcum ceps deferturum eflc.
fibihiincpopulumpeculiariter exomnibusgentibus ^qIc- Eftautemhic verfus& fcqucntes quintus.&nonus^quafi
gifre,eiquc ccrtam fede attribuiflTcita vt j])fc rcx cflTet in hoc confequens eius antecedcntis quod in exordio ponitur , &
populo.omniaque pra»ftaret,qu:E a bono &falutari rege ex- deinceps aliquot vcrfibus cortfirmatux & illuftratur.Bftque
pedari poflruat,gubernationem fcilicct affiduam &defenfio- argumenti fumma hxc-Dcus regnum obtinet in hoc populo,
nem, Iii hisenim c^terabeneficia omniacomprehenduntur. & aflidueei prjeftgubernans &pot(?nter dcfendens eu ad-
Dcindcpr3editus& inftruftiis cft potcntia ac roborc inuido. uerfus oitiniapericula , qu? foris obiici ab hoftibus pofliint.
Sj igitur lehoua verus fcilicet Deu? & conditor orbis terraru Ergo licettumultuentur hoftcs ecclefi.» Dei,& commouea-
pra:cft huic popuIo,& regnum in co obtinet,quid eft,inquic, tur totus orbistcrrarum,vos tamcn Ifto animo falutcra ve-
ftram
ftram eicommittite, J8t potetuiam ems , quam in defenfione
fuorum & euerfionc holtium oftendit , agnorcentes.affidue
cclebrate.Antecedens confirmatur multis rationibus.
I. • Ab externo & vifibili figno ac fy mbolo prxfenti^B Dei.
Nam Cherubim, qui fuis alis tegunt arcam foederis .teftaa-'
turDeumnobisadeflepr^rentem^®numinhocpoi^uIo
fibi vendicare. , ,. ,,
1 1. Ratio fumpta cft i tefiimoniis & miraculis , quibus
inde i prima cduftione fuam potentiam & prxfemia ih hoc
popuIodecIarauit:cuminquit,lehouainSionmagnus. ^
1 1 1. Ratio fumpta eft abipfiuspotentia , qua omnes
populos in toto otbe terrarum liio imperio (ubieftos tehet.
Ket^em enim bonimi & falutarem , cUi cbmmittere Vitam &
fortunasfuasalijdebeantjnon oportet tantum^adgiiberna-
tionem atque adminiftrationem rcipublicaB affcrre volunta-
tem & ftudium refte gubernindi:fed opottct etiam potentia
circinftrudum , vtvim&iniuriam depellcreaiuisfubditis
poflit.Huc igitur fpeftat tei'tia ratio:Prima enim ad volunta-
tem Dei erga hunc populum dedarandam pertinet. Secun-
daveroadvtrurtque refcttur, hoceft , advoIuntatcm&
facultatem. '
Ad has igitur rationes, ad quaspoftea plures adiicit, hunc
fequitur condufio. Ergo omnes qui hunc rcgem agnofcunt,
celebrent hinc eius potentiam:cuque fciat ad falute^cclefix
hanc dcftinatam elTejgratis animis praidicent.Eft autcm apo-
ilrophc iti verfu, quafermonemadipfumDcumconuer-
tit , quafi taxans quorundam focdrdiam & pufillanimlratem
in xftimandis Dei beneficiis , & fperanda defenfione , cum
tot teftimoniis de prxfentia & potcntiaDeifintronuiai:
quafi dicatturpiffimum forc fi quis adhuc de defcnfionc du-
bitarc aut defperare, atqucitaDeum potcntia onini exucre
vehtjca tot extcnt illuftria teftiraohia.quib^ille fuS potcntia
haaenus-dedaraui-. Ideo addir.confteaturmmmituomagnoi
quod fcihcct taic cnfe multis antehac teftmionus & miracu-
iis declarauit. Atque huc quoque peranet quod adiicit:
Terribih ] Qnod tamen pcculiariter ad hoftcs rcfcrcndum
eft,quorum potenriam faepc itamtregcrat , vt omnibusiam
cflctformidabileeius nomen. Eftquemhac voce quarta ra-
tio, qua potentrameiusdedarat, & anteccdcns confirmat ab
hoftium pauore. Hoftcs ipii metaunt ciuspotcntiam, eaque
multis fuis dadibus cxperti funt. Cur igitur nos de cius p6-
tentladubitcmus? a /• n
SmciumeJi]DecQ: relatiuum nUN;quod <?ft fandtum.Ettque
hsc quinta ratio feu probatio antecedentis. Atque hxc rur-
fus non tam ad oftendendam eius potcntiam , quam ad vo-
Iuntat?emergapiosdeciaradampeitineE.^ Eft fanftus inquit
Dcus nofter. & vult coh ianae,& honore affici. Ergo non
patietur nomen fuumpollui autperpetuo ludibriohaberi^
ab hoftibus. Qupd fieret fi fempcr admiurias eccrefix faftas
conniucret,(i non vindicarct nomenfuum a coutcmptu, co-
tumeliis & blafphcmiis hoftium.
4. E\.iobu^[td ejhregrmm]tc^\s mdicium d,ll-
git.tu firmafti lectitudjncs-.iuaiciuiii Sc iuftitiam in .
lac«!>btu fecitti.
I V. Probatio anteccdentis fumpta eftra proprus orna-
mentis huius regni,& ^natura regis. Hoc Chnfti rcgnum ita
~inft4tutum eft,v*^f€mpef in^o vigeat iudicium & iuftitia.Elt-
quc ea huius rcgis natura.vt iudicium diligat.
Ergonontantumodittyrannos & hoftes ccclefia: fux,
fcd ctiam grauiffime puniet : atque vt in hoftium poenis m-
dicium fuum aduerfusimpictatcm&icelcratyrannorumo-
flcndct , ita etiam in defenfione fuorum luftitiam fuanl de-
clarabit. . ^ , _ - 1
Nomcn pN ,t«n.^»*?/x(J; f^pc fignificat rcgnu, Vt infra Pfal-
mo ixo. Sceptmm roboris tui,ideft,rceni tui. Et fupra Pfal-
mo 8 . Ex ore infantium & kaentium fundafti robur, id clt,
regnum, &c. Eftque hxc appellatio accommodatilfima hmc
"^ jnateri«.VuIt cnim piis hoc cfie periiiafum.regem huncefle
inftruaum tah potcntia & roborc , vt facile defendcre luos
aducrfus vim & iniuriam poflit.& fruftra angi mentcs huma
nas dum de defcnfionc folicitx alia pr^BfidiacxtraDeum
qu«runt. Alij nomen regni non ad formam feu mod"/" g""
bcrnationis,qu3E plenaTit «quitate &iuftitia,fcd ad fub^itos
rcgni,hoccft,ad ecclefiamtransferunt, quK ea Icge fubicfta
fit bei imperiojVt iuftitiam & integritatem colat. Ea fentcn-
tiaquanquamveraeft, &cxprioridependet,tamen prior
maciscongruitargumcntopropofito. ^, „ . ». . .
Tufiatuijfiiremtudines-] Ideft,tuomnia reae& mfte admt-
niftrasintuo rcgno, Idqup afltdue &conftanter: non patro-
cinarisfccleribus , impietatiauttyrannidimalorumhomi-
num, nec finisbonos & pios tuo prarfidio nudaros perpetuis
iniuriis&libidinihoftiumeflecxpofitos. _
Judieium&ittfiitiam tufecipliiiocmcmbtu exphcat ante-
MV'M XCIX;
fr^r:^-*-;^
w
••«4
cedens.C^od autem dicit m lacobire^cit ad populum lu-'*
daicum, ift quo illotemporc regnum lioc Chrift* conftituc-
rat,donec iq tocum tcrrarum oibcm propagarctur.Nomine •
igiturlacob iiKcihgantur dcfignari primo iudaji , qui eranc
primitiaj hiiius rcgni , ad quos adoptionis iusprimum perci-
nebat:deindeecclefiaomnimii3etatum. ^^
5 Exaltate khouaiu Deum noflrum : & adora- •
teadfeabellum pedum cius:.'an(5tumeft.
Repctitconclufionem, quatcftprincipalispropofitiohu -,
ius pfalmi,vt antca monui.
Primiim iubet exaltari Deti, quod hon fit alia ratione ^Juam
cumincordibusnoitris ftaruimushuncregeita pra»efle fu§
ecdefi*. vt alfidu^& potcnteream regat,protegat,tueatur,
libefet.excalarait«tibus &3Brumnis: non.vtreges ignaui aut
impotentefccam dcferat aut prodathoftibus: atque hac fidu-
cia lajti noftram ei falutcm tucndam committimus. Deinde
cura ad aliosctiam homines hanc potcntiam & fidem eius in
affidua conferuatione & defcnfione Ecclefiae pra;dicamus &
extollimus. -
Quod addit Deuni mflrumiin eo rurfus de promiflione &
fcederc fuos commonefacit, in quo Dcus peculiaritcr huic
populo fe obftrinxerar,vtccrtiorefiducia in ipfo acquiefcac
& de voluntate ipfius certi flnt. Itaque ficut lupra dixit eum
fedcre inter Chcrubim , itahiceodemfenfudidt , Deus
nofter. Fiduciam autcm fequitur adorario , qux Deo
hunchonoremtribuir, quod &poffit&vcIitfuostueri:id-
eoquevitam , dcfenfioncm accasteracorporis bonaabco
pcnt.
Verbum nnnwn.quodadorare vertunt,cft verbumgeftus,
& proprie figniiicat fe incuruare aut procumberc ad genua
alicuius,vt fblet adoraturi.ldco fequitur datiuus. Quod au-
tctazddix. adfcabellumpedumeius , iterum refpicit ad arcam
ftederis , quae quia fymbolum erat pra:fcntJae Deiinhoc
populojdicitur hic & i.Para. 2 b.fcabelium pedum Dei,qii6d
quafi in regih fclla hic refideret, atque inde fuam prasfetiain
& potentiara in alfidua gubernatione & dcfenfionc populi
oftcndcrct. Idcoque ludasi adoraturi Deum facicni adar-
cam conuertcbant , fequc coram ca inclinabant , quafi cogi-
tantcs ibi rcgem fuuu) rcfidere canquam in lolio : ita tamca,
vt interca animis ad ca:lum a/cenderent:quod fcirent ita pe-
dibuseura tangere arcamgloria fua, vt maicltate vniuerlum
orbem & ca:lum repleret. Quia vero propitiatorium ^rcat
impofitumtypuscratChrifti , quicft vmbraculum noftrum
aduetfus irara & iudicium Dci : idcohocntu admonemur,
vtDeum adoraturi Chriltum intucamur.in quo habitatplc-
nitudo dimnitatis, quique eft fymbolun & •tpe»«>i« perpetuae '
prjefentix Dei in ecclcfia proprer aflumptani carnem: atque —
huius fiducia ad Deum acccdamus. Auguilinusfcabcilum
pcdum de humanitate Ghrifti interpreratur, feu de corporc
,aflumpto in quo vclit adorari.Synodus vero Nicena I J.qug —
feptiraa dicitur, habita impcrantibus Conllantino & [rcne,
hoc tcftimonio impie abutitur ad probandam adorationcm
ftatuar.um & pifturarum.Qua dc re fuo loco dicitur.
SanStusefi'] Additrationem, cuius fupra quoquc mcminil.
Eft fanaus,hoceft;purus,mundus ab ammcontaininatione,
nihil habens commune cum profanis idolis.quibushomines
perperam fanftitatcmtnbuunt.dum ea colunt. Deinde ciim
fanatus ipfc fit & inuiolabilis , non pacitur fuosquoque cul-
torcs violari aut profanari.
6 Mofes & Airon inter faeerdotes eius : & Sa-
muel inter inuocantes nomen eius: clamabat ad le-
houam,& ipfeexaudicbareos.
AmphficatinftitutamconfoIatiOnem abexcmplis prid-
rumliberatiOnum Exempla cnimplurimiimvalent in ma-
teriis fuaforiis, & prxfeitim in doftrinaconfolatiohis, quai
biis adhibenda eft . quoties premuntur xrumnis & calamita-
tibus. Quia promiffiones confirmahtur excmplis, ne exi^M-
memuseas clTe inanes fonitus. Deindcdeapplicationenos
moncnt : vt quemadmodum aHis videmus adfuiflfe Delim.
iuxta promiffiohcs : ita nbbis quoquceumadfuturlimefle
certo ftatuamus. .
Adducit aute cxepla Mofis , Aaronis & Samuehs;quorum
pietas in hOc populo fuit fpeaata.Erant ehim ludf oru cory-
phxij&prsecipui ducestS in pohtica guberhatione, quam in
facro cultu ante nauidcm.Ncct.ime dubium eft horu nomi-
ne caeteros omhes fidcles coprehcndi.Id quqd mnuit aperre,
cum dicit fuifle eos intcr hosqui nomen Dci inuocabant.
Nec vcro tantum ad confolationchi ha;c exempla faciunr:
fed ctiam ad alteram materiam , ncmpe ad exhortationcin
fmlt accOmmodahda,
Si eoira funimi iUi vii;i quotidieDeum cekbranmt muo-
*■'+,,.,
,.iL,..
ii^-..,a'ikilL^ ..J:^-A ■n.Ai.^.^M^cl.i. iJ^I,^:. ,i. -
.^^.'ii^u>.k.^;^^>L>A'i...;VaS&aL^ja'tiilt.su>^i!&kkaMiiO;^
l 0itu^,
ivtfvjf^ '»™T!T(^.TTOr->;Tj,ii"P*'='^
fm^mim^wf^ r -■ , f. '~f#i^- "t,''-!;!' •' ■■sr >
x;>"
*j'>
PR^LECT. HEKR. MOLLERl , 888
& fumtna propter hanc picta- ces piorum, tamen tunc videtur cxaudifle, cum ea quaf pcti-
ii?
cationis cultu & facrificlis , . . h- .- ■ r
tatem adepti funt pr^mia . nos quoque eorum veftigas «ift-
ftere & exempla eorum inutari decet , vt hmili pietate Dcu
colamus, Sed hlc quacftio occurrit^xplicandavMtfjf^^ enim fir
mulcdm Aarone interfacerdotes nuWeratur i dum tamen
dc eonon legamus quod facerdos foefit, sHit q^uod fummr
lacerdotis honorem vfurpauerit. ^tfilijMofisinter vul-
' • i'' '•*••
musimpetramus. V . :i^ . ; -; v
7 Incolumna nut>is locutus eftaicost^cus;
cufto^iuerunt tcftimonia eius , & flatutum [^»0<^]
dedit illis.
Oftendit ab alioteftihionio &exemplo, Dcumantchac
gares Leuitas locum tenebaHt. Refpondent nonnulli, nur- fuiflfe prifenteminhocpopulo.&defuoergahncpopulum
merari eum inter laccrdotes,ficut Samuelem inter inuocan- amore teftatum efle: vt fuos doceat, nunc quoque de ipfius
> •
tes: hoc eft , principaliter ad cultum refpicere vatcm , queoi
Mofes cxhibebat Deo , dum affidue intec Saccrdotes facrifi-
cantes verfarctur,& veraitque afliduainuocitionc &obfcr-
nationemuumexternorumDcum coleretj Ita cnim ille af-.
fidue fuit ad tabernaculum & inter facerdotes . non quide vc
pfit
beneuolentia &amorebenefperandumefl"e. Quia figna iUa
&fymbola pi-aefentig Dei,dc quibus hk loquitur , non tan-
tufti feruiebant illi yni tcmpori, quando exhibebantur. Scd
volijit Deuis illa figpa efle «xp^yijhe promi/Iionum cradita-
.^.„ - V -j •• rumadomnempoftiBritatem, vt qiiicunqueexppfte^ishoc
munerc facerdotis fungeremr, fed vt nunqua a cultu dmmo au dlrent & legerent , fcirent fibi Deum non miniis efle pr»-
difcederet, ficut Samuel inter inuocantes numeratur. quita-. fe:ntem,quam illis quibus illa figna exhibita funt. OBterum
" men ipfc vt facerdos etiam facrificia ofterebae. Haec fimpli-, jg columnanubis, cuiiishk mentibnem facit, legatur hifto-
ciiTimaeftrefponfio,quxinpr5icntiafufficerepoteft.Aho- ria Exp cap.jj.
qui fi ad primam originem fpeftes , cum Mofes fiient ex Cuiiodiuermt ] Hoc membrura ad aftcram partem pfalmjV
tribu Lcuitica & exccllerct autoritate inter Iud3eos,non du- nempe ad exhortatione pertinet. Ideo enim piecate & reli-
bium eft antequam iusfaccrdouj Aaron^& filiis eius voce gionemfanftorum patrumcommendac,vrfUosadidempie-
rr ..._ r.. . - tatis ftudium excitet,& moneatjvc fi Deum benignum & bc-
neficum habere velint,ipfi quoque cxemplo Sanftorum pa-
trum vera animi pictatc Deum colanc , & in praiceptis eius
ambulent. Non enim profuht noljis promiflioncs amplx &
exempla cum his congruentia, fi impietate & deliftis contra
diuinaconfirmaremr,fuifle pr^ditum fummo facerdotiofed
cb nuncnonrefpicerc prophet^m exiftimo. '
Adfertor aute & aliaanonnuUisratio dignacofideratio-
ne.VocabulumenimtnUnon femper fignificat facerdocem,
qiioftcrendis facrificiis & CKteris ritibus pefagendis fit de- ^ ., - -, ...
itinatus: fed minifttum in genere, & quideln non vulgarem, confcientiam Deum a nobis alienemus & abigamus:& fruflra
fed intimum & charum pras castcris , atquc ita hominempri
marium & in praccipua dignitatc conftitutum : vt (icut facer-
dosintcr Leuicas autoritate & dignitatc miniftcri) excellic,
ita iilc inter gubcrnatorcs politicosprincipemtenerctlo-
cum. Itai. R cg. 4- Zabud filius Nathan dicitur facerdos, qui
tamen non crat extribu Leuitica,& iam paulo ante facerdo-
tcs crant nominati Abiathar & Zadochus:fed ita nominatuc
quod cfl^ct princeps aula? , quemadmodum & Chaldsus pa-
raphraftesj&tftctiis in Paralip.vocabulum illud interpretan-
tur. Et x.Sam. 8. fili) Dauidis nominanturfacerdotes,qui ta-
mcn quod cflent extribu luda , fungi officio facerdotis aut
miniftri efle facr»rum non poterant. Ita igituc dicebantur,
vel quod fub minifterio & difciplinafacerdoturaviuentcs
bonasartes&doftrinaindeDcodilcercnt , vtquibufdam
placuit , vcl potiusquodefl^entwf^rt^^jfvfcu principcsaulx
& proxmii i rege : quemadmodum tcxtus in Paralip.yoca-
bulum illud difcrte interpretatur.Nam pro coqiiod i.^am
homines fceleratiaccufantDcummendaci) , fi nonomnu
iuxta promiffiones obtineant. Nectamen deincegraiinplc-
tione legis fenteritia intelligatur,fed quod doftrinamamplc-
xi fint,eamque re[Jinuerint fide & bona confcicciaj&ad alios
propagare ftuduerint.
8 Iehoua,Deus nofl:er,tu cxaudiuifti eos:Deus
ipro^hius[rermtfe)is] fuifti illi5:& vltor fuper opcra
eerum.
Repetit verfuni fextum. Quia prodeft hxc exempla fem-
per habcre in confpeftu & probe animo infigerc. Nam & ad
confolacionem plurimiim faciunt, & animos bonorum ad fi-
mile pieratis ftudium accendunt.
Propitiusfuifii iUis]Scilicet pro quibus Mofes, Aaron,& Sa-
muel intercedebant. Referendum cnim hoceftadtotuin
_ ^ ^ populum. EftquevfitatuminlinguaHcbrajarelatiuaponi
8.fcribiturt=3'3ni3TIT^«n'n z.ParaLii. ita'legituriJ3l abfque antecedente.
nhon r^ C=au\yN-in in Mofes igitur fecundum hanc fen- ^^ ■^*'<"'J Corrigit priorem fentcntia.Sffirmans Deum ita
tentiam faccrdos dicitur.quod cfletprxcipua eius in guber- .propitium fuiflc populo.& placatum redditum incerceflione
natione tampoliticaquamccclefiaftica, dignitas & autori- ♦Mofis & carterorum , vt fimul camen fcuere animaduerteret
tas.Et tamen ctiam hoc verun\ eft,partem muneris Sacerdov »" peccata,& ludicium fuum aduerfus fcelera declararct. Et-
talis prccipuam, Moien etiam in gubcrnatione politica con-i ^ enim corpus feruauit integrum: tamen fubinde multis poe-
fticurum obtinuifle acque obiuifle:cum videlicec & dc volun- n=^'."" cxemplis vltus eft ipforum mgratitudinem & perui-
tate Dei doccret popuIvim,& affidue pro eo intercederet, & "ciam. Id quod hifttiria popuh commoranris in deferto , &
preces ad Deum funde^et : vt quantum ad hoc attinct.iure » aliacomplura oftendunt.Itaque &hoc membrum ad cxhor-
dici Sacerdos poflit, anguftiore camen fignificatione , quain ^ ""onem eft peferendum. Vult enim horum exemploiura
ciim Aaroni tribuitur.Ex tribusenun officiis Sacerdotis duo
adminiftrauit. Sunt enim tria Sacerdotum Icgalium officia
liis verfibus comprehenfa. ;
7»&to».Dici igiturSaceidotem exiftimQ,& qu6d doftoreflct
in populo ,& (quo pra?cipue nuncrcfpiticPropheta) quod
populi nomine affiduein confpeftum Dei prodirct , & pre-
ces pro co ad Deum fundciet.Sicuthoc poftremumSamue-
li in priniis tribuitUT : nulla fadafacrificiorum mentionc,
cum tamen is efl*et Saccrdosex tribu Leni natus, & muncre
Saccrdocali cciam in facrificando fungerccur. Atquc ha?c
fcntentia etiam ex his quae fequunrur comprobatur. Addi-
turcnimeoscla«iafleadDbminum, hoceft , fuifleinter-
ceflTores apud Doum pro populi falutc , & mediatores inter
Dcum&nomine^ , qua in parte pratc puum muous Saccr-
dotalcconfiftcblt.Atqueadhanc fententiam refpicit lere.
c.is.cum cx Dei mandato populumica affacur:Siftecerint co-
ram mcMofes&Samuel , noncft mihianimusad populum
iftum.
Exaudiebat eos^l Quod fcilicet oftendii in aflidua guberna-
tionc & defenfione huiusj>opuli , &in variis ac mirandis li-
Lcratioaibus. Quanquam enim Deus femper exaudit preccs
commemoratione incutere metum hominibiis fecuris,ne au-
dita voee prortiffionum&exempliscumeacongruentibus
putentfe iam quafi in finu Dei quiefcerc,& extraomnem ia-^
ftum telorum , hoc eft , extra omne periculum efl!epoficos,
eciamfi fuo morc pcrgant indulgcre vohiptatibus &deli(ais
contra confcientiam.
9 Exalrate lehouam Deum noftrum,- & adora-
te ad montem fanditatis eius : quia fandus lelioua
Deus nofler.
Concludit pfalmum a repetitione exhortationis , quar al-
teraparseftpfalmi: & quod de Sion dicitur hocloco, id dc
ecclefiaomniumsetatumeft intellipendum. Eftautemhic
verfus idem cum quinto.ideonon indiactlongioreexplica-
tione.Nam quod de monte fanftitatishic dicitur.eodem rao-
do intelligatur,ficutid quod de /cabello pedu diximus.Mons
Sion dicebatur mons fandus, vt fupra pfal. 2.& 7 8 .diximus,
&infra ite rivmpfal. iji. dicendumerir,quiahun(fculruidi-
uino Deus confecrauerat.Epitheton autem & ad confolacio-
nem &ad exhortationem rcferendum eft , fi cnim fanftus Sc
faccr eftjcrgo eft e^n/^oc &nou poteft vioIari.Dcinderequiric
fanftoscultores. >
P S ALMI XCIX.
P ARr ES,
I. Hortatio ad laudes Deijamabxis tribus claufulis repctira,a tribus arguuaentis.
u' Abamplitudine&potentia rcgiTqucCIirifti,v.!. 2.5.
z.
K be-
i|flP-T;?»)\
^i
gg^ w -cvv^ ■^■1 ;:.;. ; .IN PSAXkviVi C,.
*^^'^^i A li^ncfif entia ) luftitia & gratia In populum Dei coljata fci Chriftum^duobus v. 4.& j. ' '
* 3. Ab cxcrnflo MaiofVim.V. 6^7. 8. quo oflcndic Pfalics merito ab Ec^lcfrt Cathofica Cljrif^um re-
gem clTe praeclicandum per compacationcm niin6ris,hoc modor^i inrercedcnte Mofe*& Sacerdocio
Leuitico Dcus populum ifraclis profcquutus cil funimis bcneficiis , cxauflicns cos, alloquens , condo-
nans ,& partcnsin grauiffimis ofKJhfionibus : <|uanto magis pr^dicanduni cft rcgnum Chrifti fiUj 5^ hx-
teiis in donio Dci^itl Saccrdotib *tcrno nosPajtri conciliauit. Vlde Epiftolaih ad Hcbraos. / ?;, yr
11. Apoftrophe.ie^mphaticaail Peutn,qua pfaltes oftcndiceum populimiferiumelk|ro vericd-
lefoedcrisfiii,aierafu%g^Ua;a^.pjrf>ind^ i; .
.! •
~3t-
.:ji' ;;■:''
.^ii.:.i-:^'
0»SERVATlONES LOCORVM DOCTRlNAE,
'^m
fs^^:'..
Ve^f.i1biiiufeffMthmikuhtre^eBuJumfemaffMpcispotentU fdeleyconciperi^ineqmfubfifierentinexfMUfgniss:Vtyion^^
dockmentis infuhlimeattoUit: quia dum opemfuam occultat,au- bi qttkm in tnonieSiorm,eccteft«. Chriftiant t^^dtles admoneri^
daciksproteruimtincreduliiaejinullmejfeti ; turlegitimumiyieocultumprsftari. ..■..;
Chriftiregnum , id eft Euangelium minifterif vocepromul- <iInuocatioJacerdotali^fublege,typtMintercejjionis.Ghriftiif^m
gatum,impijs eit formidabile.i^ mortis odoreleHis contra pacem eofilofiidatafuit. §}uod enim fiddes hodie exaudiSturalif pro aliik
ffjlititiamadfert. interraD^in inttocantesfttvirtutei^merito vniitS^-fmdiatoris
QtdoUminludAafS SanSiuario glori& fuA notM ipfculptoi de- Chrifti.
monjlrauit,vndepauor in vicinos populos effitftts eft:poft Chriftum
•txhibitum orbem terrA varits modis,tum in ittdicium,tum in mije-
ricordiam,agitauit.
z ChriHus eft magntts in ecclefia,vt inde veluti fummtes impe-
rittoradperdendos o '» nihilipredigendosEccleftAftt* hoftesprode-
at:fuper hos enim excelfus eil.
3 Fideles,quosadDeinomenft>ontecelebrandftmcognitid fancii-
tatis eitts incitat.decet ChriSli nome corde, ore ^faiitsfincercpro
Ecclefia eft ccettts clamantinm ad Iehoua,a quo exattditur ^ li^
ieratur.Re ipja enimfuisrejpondet Dominus , eos videlicet imaUi
'eripiens f^viuificansfiiJt^atia. ' . .
7 Temporaliajigna quibies Ijrdelitas DettsoUmconfirmauitJi,
dem nojiram etiamnttn/ roborant, tefteApoftolo Rdm. li.^.. f^j.
Cerimh.io.6, ■
8 Pyexaudiuniur.quiamutttuseftinterDeigrdtiam ^eoritm
pietofem conjepfui. Vnde fiquiturfincero affeSht cuftodiendum
fiteri , ne potentia iUa,qua armattts eft, in eorS perniciem ver- anob'tseffeDeifoedftr.^umautereJrigefiitpieta4inmUdo,nihil
tatur. mirumjiDeHsmanumfuamquoquefitbducii,velfi^emncnex..
4 Ea lege Dei imperio fubeft ecclefia,vt iuftitidm colat ^ inte- erit tam illujlri modo. Bt ^uo Uberalius nobifeum agit,eo minits
gritatem :vt etiamDeissiuftitiAvindex.imperij formam inter fert.vtludibriofiteituUberaUte^.
fuos inftituit,quA optimafitpie iufieque viuendi regula. Detesnon efi temere a. nobis coUndtis, fed quUm infidei certitudt-
s Dei gratiam experti fideles eo Je alacrius ad cultttm pietatis ne fundatus fit cultus eius.Jadhfque rtos ejje iubeat,qtu» ipfefdcitu
mddicere debent. eft,ciuesfanBAlerufalem,idift ecclcfu.ijcenfindifuntquiviuafide
Templum vocabatur fcabeUtim pedum Dei.i. vtprAfintiafita patrem perfiUum inuocant,colum,0> perpetuattnimtfubmilfione
inEcclefiaDeusteftafetur.z.vt nihildeDeocarnalevelterrenum venerantur. . ,
Articvli
1. De regno & Saccr Jotlo Chrifti Dci-llomf n is.
X. Ecclefia folium ehrifti,Sermo vcritatis^ Scepcriim re-
gni , quo rebelles conceruntur , iideles conferuan-
tur.
^. Regni Chrifti notae.
J» R AE C 1 1* V li
4. rJefcabellopedUmDcf.
5. De facerdotioLcuitico&Euangelico.
6. DegratiaDei, popuio fuo peccata benJgne eondo-»
?nantis.
7. De £ccle(ix notis 8c oJFHciis.
A R G V M E N T V M P S A L M 1 C*
RGf^MENTFM huitis Pfalmi titulns indicat: fignifcat enim ftriftUm ejfe utfitforma,
fubliugrAtinrfm aUienis infacro D« fppulo. Cumemrntardi ^fegnes fflert^ue fimus tn ^tFii^
mandis, meditandis (^ pradicandis Vei benejiciis , Spiriius fan^ius hac fuo^ue in parte/uccnr-
rere mfirdignauid fJyfocordiA voluit. Jta^ue cbnciptis phbUcis precumfermulir , c^ magnitudi-
nembenefictorttm Deinobtsdb ocukspQnitiHjr^uidfacere nos deceatioJiendit.Efi igitur hicPfal-
muSiVt Wulti alijtexhortatto ad celebranda Dei beneficia,^ud, tllegeneri huhiano cxhibuit^eae^neadhortatio
multis verbiSii>tmos eFi Spiritutfancleyrtpetitur (Jr illuHratur .Bencficiaautem non omnia recvfentur.fed in
jpferetaa^dtfummafmti^fub ejuibvu CAtera comprehendipojfjint ^ debent. EHautem primum beneficitim
creationisy cum mo comungn afiiduamfuBentationem ^gubJrnationem,edmq[ue tUuHrifimtlitudine expHcat»
dum Deum pafiori tgentu vero humanum ouiumoregi cornparat» Idtjue benefictum tanturn efi , vt iurejtbi nos
Mri&os ad cultum habeat. t^ecfue enimfatisjuit tam nobilem creaturam ex mhtlocreaffeinift eandem ale-
ret ^ curam ciuA ageret perpetuo.Itaejue ficut tuftum eji , vt creaturafuum ereatorem colatuta multh magts hoc
prafiare eos eonuentttqiHt tot beneficiis ab eofunt offeEli. Alterum vero beneficium eft i <^uod nobis in Chrtfio ex-
hibmtiper attemnosfihiadoptauity^^fublatopeccato-imorteQjmalediUiMtlegiSjVera ^ Aterna hona reftituit,
tuxta illuddtiium lohannis Baptifta<, Lexper Mofen data efl ^gratia ^ verttasper lefum Chrtftumfa5la efti
auA verbaapparet dpratone Chrtftt ex hecPfalmo effe defumpta. Hix.c antem beneficia ita magnafunt%vt huI'
Im animtis huma^tes cogitare eafatts , nuUd^ue lingua celebraret ita vtpar erat^ in hacvitapofiit.Necefie eii
tamen initiaali^ua huita lucis i^ agnitionisidum in terris agintHsftn nobis ascendi y atque ita ad a/i^tiamgrdm
tititdinemtios excitari.Ideo tottts tUaexhprtatio repetttur: i^.^^duntur lumina verbortHmi quibus c^ adhor-
tatio auafi acutturi^ beneficia exaggerantwrtvt tamordtionisfuauitate i ijHam rerumgrauiiate animihomi-
fiHmadmeditandaapidue^celebrandaheicbeneficiainuitentur,
Hdcfumtnaefi Pfalmi. Iterum dutem nionendifitnt hoc loco audilbrfi ivi cfitotiii in Pfatmis hais adhor-
iationes de celebrandis Dei b^n^ficfts ieguni,fimulcogitenti Spiritum fanSium innuere , verum piorum cu/tut^
mn cmfifiere in obferuatione rituum ixternerum ifed ejfe Ae>«ii> XalfeidHif^tia Deo offert non viSiimas Leuit
ticas ifediVt Hoftaiim^uii , vitu/4>s iabioritmfeu hofttds xlaudis , ^uemadmodptm epifto/d ad Habreos cap. 1 j.
i/lud interpretattir.Cum<jue prirtcipatis cti/tus ftt internus e)jpiritua/iSiio tpfo docemtir cuttus i/los iegates Ju-
d^isprafcriptos nonfore perpetudsjedjito tempore abrogdndvs. ^^madmodftm^ StA^hanus in Aais capiii
•jierudite argumentatur
S^i
. ^^fw^wsiwwj^^iiippf^iii^^af^ip^
PRitLEGT.
Pfalmus pro hw^e-tfeu cclebrnhotieiid efl%
, WogratUrtm aciionepr»pterhit-
- ■ )i '-{ fjeficia dmiriitus nobi^
--•■ ■ •Tm^.wmmpm^^^''
KENR. MOltERI l/^m
■'5-u;
m
f > , >. I
7'^ 85?! '.
ab omnibus hunccuhuln i,lirepor<:u &.rcquiirit > vt aut jreat
vitas tgnofcant & celcbrenc. Ex anHtiicli autem daittnac
omniaiJ*l^,quib'usfiiIs6 nuiTien aliquod ^ut potenria iii
creatione aut fuftentationc rerum crcatarum iribuiturab
hominibus. "■■ 'ys'"''"'^'-'' '• > ■ :h ■: .\i •■.>"'3«',1' .';:"•;?,** ;
Nonipfinos} ESciftimant homin^es profani ho^nincn^ nt^
(ci ex homine conimuni naturx c^i;^jine}& natosfuis parcn<
tibusvitam deberc^contcndunt,qui» fapicntfatn & potiin-
tiam Dei in hac re non agniafcunllSed amrmat praphet* ho-
mincsita naffcicx hominibus, vc vita noftra n©n abhontine
fcd ^ Deo pendcar. Is enim cft qui hominem primum crea-
uit ex limo terrae ; eiquevitam iitfpirauit : quique dcinceps
opus illud propagationis potenter conferuat , & hominem
in vtero matris format,vt infra oftfdemus pfalmo ^;». Ati]ue
hoc iure fibi no$ fubicftos habet. Hacc ratio in genere,9m*
ncs liomines adf gratitudinem prxftandam horcatur. lure
cnimcreacionis iJco ad obfequi^um & obedienti^ni man>
cipati fumus. Sedquxfe^uunturoftendunt prophetam noti
tancum dc communi creacione loqui, fcd maxime deipi-
I -^^ultacc [iHhilat^i IchQuacomnister-
% bci uite Ichoux in la:ticia:yenice Jn confpe-
6;um eius in oratione.
Propofitio Pfalmi eft: Exhortatio fcilicet»yt cum gaudio,
cxultationc.gratiarum afti«ne & laudcin coiifpeftu Dd ap-
pareantomncsjcique gratiaspro aceeptis beneiiciis agant.
Ciimquc omncra^terram nominat , yidetur quidcm omnes
ludaeos qui per terram promiflam /parfi >erant , & ad quos
primjim hsec adhortatio inftituitur , intclligerc, fedquia fu-
turum videbat prophcta , vt gentcs efiam ad huius regni fo-
cietatem venireBt,adhas^uoauehancadhortationemper- _ _ _
tincrciudicemus.ltique otnncAi tcrram rcacinterpnetamur ^^^'^H^ reoeneratione piorum ,' qua ad imaginem Dei r^fn-
i.-u:..-.^.-„ ..-.►;. .e^,-hi«rerrarum. gimur. ^unc cnim pi/ opus Dei non canciim quatcnus iti
vccro matris formati funt ( id enim cura cxteris habent com-
mune) fed eciam quia ad caelcftem vitam per verbum & Spf-
ritum fanftumregenerantur. Qup fcnfuPauIus adBphcf.
1. dicit nes eifc •nini^st 9t»> Itaquc qua; de paftorc & ouiuni
f.rcgc fequuntur ,quanquam adfu(tcntacionem& guberna-
cionem rerum crcatarum referri quodammodopoflunc 8c
debenr: canien principalitcr adfpecialem ecclefiar guber-
naHoncm & prutcAioncm pcrtinent. Dc qua cuui fuprsi
pfalmo zj. & p f. nonniiiil monucrim , non fum nuuc pro-
Jixior. HieronymushoclocolegitjBtnosipfiusfumus, fc'
quutus ca in rc Chaidf um paraphraftcm,qui pro N^ legic tl.
4 Ingrcdrmini portascius cura cclebratione:
atria eius cumhudc : celebrate eum (Sibcnedicicc
nomini eius.
Repetitio cft propofitionis.McBifnit aurcm atriorum,qui3,'
vtancediAumcft,Ioquitur tanquam vnusex populolcgisj
habitatores tocius orbi«ccrrarura
SwK/Vc] Apud Ha;braros duo funt verba , qua? cultum diui-
num defcribunc NT & 13^ quorum prius religionem illam
quae in animo fita eft , feu interi«rem & fpiritualem cultum
comprehendit. Alcerum vero prxter cultum intcriorem , e-
tiam cxternam feruitutemjqua» rituumSc ca:iremoniarum ob-
fcruacione coniinctur,defignat.
Loqaicur autcm prophcta tanquam vnus cx populo legis,
& crat ci tunc negotium cum populo qui obftriftus erat le-
gibus cKrcmonialibus. Itaque refte vtitur vorbo lap , quo
ptimum quidem & principaliterinieriorcm cultumnocac,
^d fimul ludaeos hortatur , vt facrificiorum oblationc incc-
^orem animigratitudincm ipfi teftentur. Solebanc aucera
hoftix pacificoj, duai^ vwmtJlou , vtGrascusvcrtic , Deo oftcrri
poft adeptam falutem, velacceptumaliquodbcncficium: ad
quxfacrificia hoc verbo refpicit. Sed quia illi ricus cxhibico
Chrifto aboIici;func , nos vcrbo nay culcum noui cefta-
menci proprium & fpiricualcm vocari fciamus : iuxca illud I.
Pctri 1. OfFcrcchoftiasfpiricualcsacceptasperlefumChri- quiadacrium domusDoniinifrcqucns conucnirc , & facros
ftura
Z*m»<»]I-Ioc vocabulo fignificat bencficia Dcieflleingen-
tia , qiKfc ficut hilari animo .iccipiuntur X piis : ica fimili ani-
mo cclcbranda f unc. Qno enim maiora funt bencfiria qua:
acc ipimus, eo maiorcm Ia»ticiam illa in aniniis noftris pariur.
Ciim.jgitur berteficia Dei nobis per Chriftum cxhilpira fint
immcnfa , vultea Spiritusfanftuseciam hilarianimocele
ibi cultus pcragerc folcbat. E6quedidomonct,rtnonn\fi
exlegis prxfcripto homincsDcumcoIant. Non em*m alij.
ibi culcus peragebancur , nifiqui diuinitus mandati(;eranc.
Qupd autcm dc pottis , acriis 8c populo ludaico dicicur, nos
de coecibus facris fidelium intelligamus, ad quos.dum «os
coIIigimus&adiungimus.Dcumiuxta verbum patefaduiit
col vnus, nec proprios culcusconiminifcamur: funcquccon-
brarirvtappateat nos affici his bcncficijs^ Hypocrita; cnim & gr«{fus publici inftitutlno vi otia feftcmur, auc voltipcatibus
iuftitiarijacqucEpicurxi , quia non afliciuncurhisbenefi
ciis , &cogitantvcI CiifuhxcQbiicijVcI fuainduftria&me-
rito comparari, necefTegracuita, nonicalaitancurvtdebe-*
bant. Ita^ue tales abigic hac voceSpiritusfanftusacoe-
tu piorum : & Tiuc congruic illud' adagiuin Cabalittaruni,
quod pafHm celebracur , Spiritus fandus noncanitnifiex
co^deia?to.
Vemte in conJpeBum ««*]De hac phrafi diftum eft fupra ali-
quotics. lubctcomicnireomnesadtcmplum.vbicratarca
federis, quaterat fymbolum pra^fcncijcDei.Idco nominatur
pcr prophetam i:onfpcAus feu facies Dei.
5 CognofcitequodielTOuaipfeeftDeus: ipfe
fecitnos&nonipfinos : populus cius&grexpa-
fcuorum eius.
indulgeamus,fed vcbeneficiaDcimcditemur&celcbrcmus.
Idco addic,celcbracecum,&c. —z :.....: — — _^
5 Quoni.-im bonuseftlehouarin feculummi-
fcricordiaeius: &vfcjuein generacIonem& gene-
rationem vcritas elus.
Pcrfequitur altcram rationem a bcneficlis fpiricualibus
fumptam, quorum iamquodammodomcntio fafta eftrfcd
nunc in fpecie qualia fint defcribic, eaquc si pcrpecuitace co-
mendat. Compleditur autem omnia bcneficia ecclefia; proV
pria duobus vocabulis, mifericordix fcu graciar,& vericatis,
Qr^tiaS^u\ojiius fionificat reconcili.itioncm , rcmiflioncru
&iuftincationem, qua iiositiftos,hbceft,acce.r
peccatorum
ptos reddic, & nos in filios adoptat, idquegratis abfque vllo
noftro merito. Idcoque nominat eum bonum , f uod grati^
Prima ratip fumpca efta creatione & conferuatione re- nullo prouocatus merlto aut ofiicio lixc omnia doner. Veri^
rum creacarum ; quo beneficiocunftoKmortalcs fibi Deus ms eifiin>generefidem,veritatem & conftantiam in promif-
tca obftridos habct.vt fcelerati & impij xtcrnis fuppliciis di- fis feruandis fignificatt tamc ciim de bcneficiis eccIcfisB pro-
gnifint, quifca fuo crcatorcccmereaue^nt , &vcIidoIis prii«Ioquimur,ctiamrcmipfam,dequapnuniffio fc^nat,c6;*
vitam & falutcm fuam , vel propri* incpnriar, vel fapienrig pleftitur. fignificat igitur veriras hoc loco prastcr illam fidem^
aut viribus adfcributic. Suntquebeneficia iIia,fncreationc &conftaQtiam inferuandispronnffis,p.rimum vcramlucctn
coflata>icamagna&rauIta,vc animushumanusmagnitudi- in mentc, refte agnofcentcm Deum & refte inuocantem,
nem horum & varietacem nequaquam capere , nedum cclc- acccnfam a Spiritu fanfto per voc^m euangd|ij : deinde im
btare ppo merito queac. Nequehuiuslociautinfticuci noflri
eftjomnia illa bencficia hic recenfere : qua: ab aliis cxplican-
tur in Icriptis 'ffhAMttMt. Eft & teftimoniuni ^'di&itiitace
corde veros&ardenccs mocus congruentes cumlege Deir
poftremo vera &a»tirnabona, vitam &Ia^titiam acquiefce-
tem inDeo, & confuiscudinem a>ternam cumDeo. Eaque
filiiinhocvcrfuobferuandum, quodPauIusadCoIofT ca- bona omnia opponuntur fugacibus hujius vita»bonis:qu2e
pite 1. explicac, cum inquit,Omnia per ipfum &in ipfo con-
dita (ijnc. Eft enim creatio* opus naturx oranipocentis &
diuina? : & neqUaquamcondica: funccr^acura»pernaturam
humanam. Cum igicur in Chrifts fit nacura conditrix &
creatWx , ncccfreeft quoqueinipfoChriftoefTenaturamdi-
uinam
quodfallacii & fugacia fint, nequaquamdici veritasme-
rcntur. Duranc autem illa bona ccclcfia» propria in aiter-
nura, nec vllo vnquam tempore intcrrumpuntur. Itaquc
& hocad jmpiificandam bcncficiorum magnitudincm pct*
tinct. .' '..'■
Etfi enim per fe ha»cbeneficia maxima funt , vt nihil addi
eiHedipfefitDeta] Quid hoc fit mox explicat, cum inquir,'^ adhorum cumulum poffit:tamen eofuntcommeridabiliort
Ipfefecitnds ; quafi dicac , ipfceft qui iure crearionis , ve &prxftantiora ,qu6dnoncum hacviracorporaliceffancvet
cajtcrascrcaturasomnes , ita in primis nos homines.tan- exringuunturrfeddutant inomnemsECernitatem ,& piosiri
quam racionalescreaturas , fuoimperio fubicAos habec, & seternum bcatos rcddunt. Ha>cigiturquifqinsagnofcit, is.
n«n
IN PSALMVM C.
^^J^WffL" ' 7
piPl^f^P^ipw^
f94
;;*/:»•
f l>on poeeft non erumperc In lavdes diuinaS,& anitni gratiw- modum infti Jfcitur, Oujld retribusm Domino pro omni«
! <Iin« lingu* ,vocc& viu fua lota dcclararc. Aliud cnimquod bus,qu« reiribuit mihi? Calicom falutarcm accipiam,& na-
i Dcoprohisbcneficiisjrcpendamusnoniiabeinus.Quemad- men Domini inuocabu. > ,^, •
;,-: ..:--;.i\ v" ■•:'■; • v^KiMi c. .. ■>> • ;, /'■■' .■' /■'•';. '..^
'-Rr£5. . 'S • ; ■* ■• ' \ : :i
I. Hortatioad colcndum &pr«dican4um Dcumverumin Ecclcfiaejc lu(iai$ & Gentibus collcaf»
cognitum&cultum,v.i.idquecumlaetitia&cancu,v.i. - -
II. Ratio honationis a confideratione primae & fccunia crcationis noftra pctita, v.^ -^ .
I I I. Doarina dc agnitionc fidcli tot bcneficiorum,qua: in creationc & in patcfadtionc clcaionis no-
ftr» per vocationem,iu{lificationem & fandificationem noftri,confpiciu«tur,v.4.
I V. ConclufiojDeiim modis omnibus celcbrandum cflc, vt (jui bonui, bcnignus & fiddts fit in atcr-
.-, „«..f * ' ■
nuin>verf.5.
ObSERvATIONES LOCORVM OOCTRINAfi.
Verfi.&2. DevocMtonegenthmad Chriflinotittam,^de
piorum Utitiafnb tamfelici regno.locui illuiiris.
Superfiitionii ^ idololatri* homines imagirMrio gaudio inebri'
antii.^foiida lititiaprimntis,oppoftta defcrtptio.
3 Dei notitia in eo confiflit.vt Deo relinquatur ittsfuum , nec
'vUadeitatopponaturqfMtantutnnomenobfcuret.
Tidelesfunt propriiopus Dei,noncitiatehui in vteroformatifunt
homines.fedqmfenfu Apofioltts Ephef z. lo. vocat eos TB^/ii/<|t -n
dtH,quia conditifunt ad bona opera,quApr¶uit,vt in iUis am-
bulent.
Cratuita Dei bonitate ^irituditer ftimM regeniti , o* eadem
gratia nobisfalutan manet 'vfqueadfirurnc[Uod femel datum efit
vnde fequiturin tot tantifque beneficiie reputdndis prmptii no"
firam operam ejfe conftmendam.
4 Non aliter ritl defungunturfideles m gratiis Deo agendis,nifl
etiam infolenni pietatis profejfionefe exerceant.H^c autem Profef-^
fio ad verbi Dei pr^criptum formanda (^referenda efi.
s &imim mifericordia ST veritas Deifitperpttka . pUtfquam
tttrpe nobis ejfet infoluendo laudisfacrijiciodefatigari. Porrl> veri-
tds mifericordiniuhgitur, vtfciamttsdepaterho Deifauoreeosni'
hil conciperepojfe,donecfacrum os ad charitatemfuam tefiandm
aperire dignetur.
Articvli Praecipvi.
1. Vocatio gcntrum ad ^hriftum.
2. Elcftorum Dci lartitiifub rcgno Chriftr.
j. Vocatorum ad Chrifti gratiam officium.
4. Dcoperc potentiaE& graciarDct,fiB«~dc^cnerationc
& r«gcncratIone.
$. Dc vcro grcge & paftore
«. Dc bonicatcbenignitate & vcritafeDcJ.
FINIS SECVND.C PARTIS.
PP i/.
S E G
P A R S
ENARRATIONIS P S A L-
,, ; M O R V M D A V I D I S»
■M ■ ■..,:.,■
E X e E P T A E X P R ^ L E C T I O N I-;
bus HenriciMolleri Hambuigcnfis.
clArissimis viris , nobilitate ge-
J^IERIS, DIGNITATE, PRVDENTlA, ERVdI-'
tione & pietate pra^fliamibus Gonfulibus at(]ue Senato-
ribusreipubl.S^tadenfiSjDominis & amicis
fuis plurimutn obfcruan-
dis, S. D.
I s E R. X A s Vit» human* defcripturus lacob Pitriarchl, & poft eum regiui Pro-
pheta Dauid» cotius vitx fux curfum , quafi in fafciculum colligentes j peregrinatio»
nem eiTc dicunt:qua voce nercio an aliquid magisappoHte ad xrumnas vitx huma^
na; depingendasjatque oculis omnium quafi in iiluftri imagine fubiiciendastdici pof-
fit. Nam prim^m) iecundvlm Poet^m» •TfMyx^otvviiivK l^ KamTtfOf aWo fiforoinz &
nihil eft tam trifte tamquc acerbum > quod peregrinaaces interdum non exerceat,i(
Deinde ver6,fi ad caufas exilij & peregrinationis noftra: refpiciamus,di(5i:um vtriuf-
, -que multo fit illuftrius , & de rebus grauiflfimis atquc ad pietatem alendam vtilifli^
mis nos monet*Nam(quod mirari quis poffit) peregrinos Te efle &hofpitariln liac terra dicunt illi^qao-
rum alter promiffiones habct ampliffimas de terra , quam annos complures iam inhabitauerat & colue-
rat|6c de regno,quod pofteri in eodem loco habitufi cflent, vfque ad Mcffiam , onmibus rcbus ornatifli-
mum ac florencilfimum : alter vero rex in illo populodittinitus cledusr atquein dus rcgni poM
tmmiftusinulla prorfus re,qu3e ad h^nc vltam pertinet,egere videbat)tr. Hi igitur^ quanquam ipfi quoque
exulare aliquandiu a patria necefTe habuerunt : tamen non tam exiUa illa , qua; mox cum felici^te'fumma
commutarunt,quammiferiasiIlasperpetuas, quae vnumquepque inhacvica premunt , peregrinationis
vocabulo notare , atque de horum origine &c caufis, quirmas reddutlt triftiores , docere nos voluerunt»
yt miferijt fcnfu adftudiumrecuperandarpofreffionis amifTaequodainmodocxufcitaremur. Nam^qnod
dici folet , tum demum fiomines fua intelligere bona > cum qusErin potcftatc/uahabuerunt, ea^miferun^
id piis inprimis vfu venit, vtciim feregrinos fe effe in hac terra audiant , fimul intelligant , fe ex par»-
<di{o,quae primo hominem creatum tanquam patria excepit &fouit,propter peccata eiedo5,nunc quam-
diu vitam in terris agunc , tanquamexulcsincertis fedibusvagari, & peregrinando , nonc hoc riunc
illud hofpitium quaererc , donec confefto curfu ad alteram illam caeleftem patriam , ad quam initio con-
diti eramus,redeant. Ea vero res quemadmodum doloris plena eft ex recordatione illius felicitatis, ad
quam conditi initio fuimus : ita uioleftias , aerumnas & pericula fecum trahit innnuiera , de quibus ani«
mus nofter fine dolore nc cogitare quidcm poteft. Trifte enim admodum & raifcrum eft , fecuhdum
poetanj,
' v.O ' ^atriaamijfaUribHfijHcvagAti
■ *v V MendicHjniC^tmidavocerogareciboSt ^
C/m ftattfjue errarc fitis,^ contHge tnoifia,
BpcHmmatretiacHmquefarentefene.
Sed triftiHS multb , quod peccatis fuis fandi intelligtrnt primum hominem fibi &; pofteritaci attraxiffe
has mifertas , in quibus confpedus irae & iudicij diuini aduerfus hominum fcelera nos fubindc terret , &
dolores incutit grauiflimos.Nam fecundum eundem Tyrtznm»
Nonexulcuradiciturejfe Deo,
Exilium igitur^ peregrinatio affidua 't ad quameiedi ex paradifo homines mox alapfu Adi^ cori-
demnati funt , duplici nomine triftis nobis efl atque xrumnofa. Primum quidem quod de peccatis n»- '
Ibis nos admonet > quae aos l confuetudme Dei auulfos in erraticam hanc yitam > in qua velut aues detur-
■ " ' . _ Wate^'
. .. _n-
7t-, ,
■ ms!^*
.■•l^W^VmW^lf^l*'-''''^!^!!?'''!!'?'^^^^^
im S T. D E13:1 C A. T O R I A.
Ifeti cx riUis Ms^^cti^dBoihM Icfaias loqu i toifci hin^ indc cum dolorc &• gemitil vagaimur & obcr^-
inu$,cofiiecerunt.Ddin(|e qu6d fehfus imferiai<uiii?Varic no$ cxercet, adcotjuc grauiter prcnilt,vt yijta, qu^
alioqui,etiam fi breui$4t» fuaarsefre,fecundura Euripidcm, folet^/plerifquc fiac amara atque »iecrba: mul*
ti eciam penaefi iliarum miferiairun^^orcem vkro libi confcifcanc. Vt autem miferiae ill^ , quibus obao-
xium cft gehus horainum » rc(^i^s irtteliigantur , atqueih haccognicionc ad iludiuiw quacreiuii mal,s no-
ftnsrcmediaconuenientiamentesacccncbncur (priniusenim,quod medicidicunt,ad fanitacemgradus
eft,nofle morbam ) vitaperegrinatoris feu viatoris faepe afpicienda eft , in quajlla: mifcriasnoltrae , ^fiibus
obie(9:i in hac vita perpetuo fviihus , quodamhiodo adumbrantur , & a quanta felfcitaEC cxcidcric genus
humanum dcmonttratur. Huncenim a domo fua egreflum , mox innumcrae cxcipiunt caiam>tatc$, neque
id ab vna tantum parte j a^que vno in ioco,fed quacunquc fe conucrtat auc pergat, pericuium fibi paratum
cffc intelHgit , totaquc rcrum creatura,qucmadmodum in fabulis eft , confpirafle in eum, vtqu< pallium ci
excutiant j hoe eft , fuiseum commodis fpolient , quodammodo intcr feconccndcre^o^jme^ijmndi .partes
vJdentur.Pfimum enim a caelo ipfo & aere,qui nos circumfunditjquot iniuriaj.quant^ & quam,crel/r5 tem;-
"pcftatcsiquam faeui& aduerfiftacus,qua; fulniina,grandines, pluuia; autaquarum cx his inundijftipntfs funt
cxpedancla! ? quibus corporis vires (i npn plane frangunturatque cneruantur » faltem ita attcnuantuT , vt
progredi dcinceps, qua coepcrat alacritate, viator haud poflir. Atqj hic mihi in lientem venit tri(ic.quod-
dam irium agricolarum exemplum',quorum duoj,, ci^m in Italia eflem , vidi in agro iter facicns nonpro-
cul ab Eugubio vna cum afinis quibus vehebantur, afulmine idos fubito isxpirarc , tertio qui in eodem e-
ratcomitatu.oflabrachij ita afulmine comminui, vt , cu n foris eius mal» veftigium ouIIu;^>apparerei>i|4
la tamen qarnis mortuae inflar a corpotedependcrent , nec animaduerti offis alicuius veftrgitim in his pol^
fctrvndc poftea dolor fafuiffimus concitatus miferum hominem itacxcruciauic,vt fingulis ino,mentis mor-
tcm (ibi optaret.Quam multisidem accidit,qui vel vcntorum vi abrepii in prajcipitia defjprijntury yel niui-
busautaquisoppreifi fuffocantur? ^ . ■;''.,;;, ;T;ji:
Quanquam vcrofol fereno c«lo interdum peregrinantibus aftulget : tamen prarterquaho quod nulla
tempeftas elt ftabilis, hic ipfc facientibus ii:er faepe eft moleftiffunus; dum Corpora horum vrendo exhau-,
rit & fatigat : vt Ifraelitis per defertum iter facientibus opus fuerit nube interpofita tanquam vmtfracu-t
lo , quo ab «eftu folis (lcfendcrentur. Nec mihus luna per noctem fuis radiis caput feriens , noxiis humo-
ribusiilud replet,^valctudinemaffligit,quod Pfalmus centefimus vigcfimus primus non obfcurcin-
nuit, dum eos qui fub vhibracnloDamini dcgunt , tam a luoa? iniuriis , quam a folisaeftu tutos fore affir-;
mat. Terra vcro & fluuij quam multa proferunt vel obiiciunt, quaz iter facieniem vcl rcmorencur , vel
a progredicndi ftudio prorfus abfterreant , vel in ipfo deoique itinere certum interitum adfcranc ? Quot
enim & quam variaproferc terra veHena,quaEincaucosfaepeviatores,dum fame extimulantc npxias hcr-'
bas deguflant , fubito interficiunt aut morbos crcant infanabiles ? Quot eadem aquas fundit hominum va-
letudini rnfefta« ? Quot denique feras alit ac venenatas beftias, aJ quarum vel confpe(ftum homoco-
horrefcit? AcquevtexhisviatorinihiIfitpericu!i,ipfetamen periculi mctus fubindc pcrgentcm vchc-
mcnterexcruciat. Periculornm magnitudinem augent nod:is tenebr«,quas & pcrfe formidabilcsfunt
hominibus ad lucem conditis , & i quod Pfalmus inquit , feras ex luftris fuis cuocant atque ad venationesi.
> cducunt,vrnonrar6viatoresab hisdifcerptijtrifteprjBtereuntibusfpedaculumpraebeant. Po^rcm6,ne
^ quid ad cumulum malorum defi^, obfidentiir viae paflfim a prajdonibus& latrunculis , aquibusdum itinerac
infefta rcddi intelligunt qui fe his commiferunt, faepe dubij fubfiftunt, aut regrcdi nonnunquamcogitanti
praifercim cum caroper fciners, ignaua icmole fua grauata,etiamfi pericuIumnuUum eflTet , laborcs &
-_ moleftias longi itincris auerfetur ac detredet. Per^endum tamen ipfis eft, vt ad mctam optatam aliquan-^
do peruenianc. Nam Ci Ifraelitarum e/emplo ad /£gypturn retrofpiciant, ac rclegepc prius icer velint,cre-
fcct penculum cum labore. Quae cnim fuperata prius crantincommoda, auteuicata: hoftium infidia:,aut
confcdta itincrum fpatia,denuo erunttentandaatqueadeunda cum redcundo tumregrediendQ,(cxituse-
— nim ab ea parte ad quam rcrpiciunt, viatoribus illis nonmagis datur , quam ifraelitisin itgypjcum rcdire
volcntibus,qui marc fibiabjedhim, &;£gyptiorum animosimplacabili odio cxacerbatos elfe videba,m|Vt
nifi ciim certa pernicie c6 reucrfuri non eflent ) &: qua? antc rcftabant mokflia; ydum-iter fledfecentypoft-
emenfos atque iteratos labores non minus erunt fubeundae , quam tunc cum refteftcre curfum, quam pci;-»
gerc makierunt. Siftvfubriftcrc ante tempus iii loc.> , cuius voIuptate~aIiquantifper capiuntur^IiDCaty »cct-
deteis quod de Vlyffis fociis fci ibitur , quos Circen proptnato veneno in fues , aliaquc ferarpm mohftra
conuertifle legimus : vcl ctiani , quod de Lothi coniuge facra Scriptura tradit, qu«E ciim affixa rcbus pra?-
fentibns hjercret attonita,nec progredi cum rnarito poflet aut vellct,in lapidem obriguit fadta inutilis: aut
dcnique, quod Ifraelitis in deferto vagamibusaccidit ,vt fi pertatfi laboris fremcre aduerfus Deuminci-
pianc , inipfo huius mundi deferto cxpirent , & adpacriam promiflTam nunqudm perueniant. Taceo hoc
loco comicum pcrfidiam , hofpitum morofiratem , & incxpilaodis aducnis iniuftitiam ,ipforuip,que.ho*
fpitiorum immunditiem atquc illuuiem , aliaque incommoda , qua; in terra percgnna vctfantib^sd^Cirf
re fe confueuerunt innumera.Neque enim Spartani tantiim hofpites «grc admtttebant,autScy.tiha;eofdcn|
crudeliter ma6tal^ntfufpenfisadportastempli^apitibus :fed vbiquc fcrc hoc infuat)C carmcn audjuQt
pcregrinantcs , vt auc domo exire, aut ad hofpitis morcs fc attemperarc iubeantur. Omitto &; nauigatio-i
numvariaincommoda&pericuIa,dcquibusPfaImus loy.coniionatur. ^am mihi de pcrcgrinatpribat
fcrmo inftitutus eft , quos v^el neceffitas folum vertere , vel honefta ratio alicubiextranatalefoLum Cpjcs
quaircre cogir. Hos ciim tot pericula fubinde cxcrccant , ncmo cft qui horutii miferias cx His qti?c dijSt^
funt,non aliquo modo agnofcat, & quam vera fit illa fapientum querela,j(j)ixa ru4 ttnt^ mXX* f^lAfiirr^M f v^i|f
intclligat. i ' \ • ' ■ -!^; ' , ■■".■' .^i,m i^-!".rv;< ■.
Ad hanc vcr6 imaginem conferatur mihi vita jpiortim , qu6$ Paulus i*r«*T»""^« vocf t^ &:tmprtmi9 laf
xCobi iUius , au.t Dauidis , quorum fupra mentio fadia eft. Dauid enim exemplo progenitoris fui pccegri'
amn fe effe iii tefril affirtnat » n6n qa6d locum habitationis , vbi cohfifteret > noii^ haberit ^ auf cert^ habi-f r
turum fe paul6 poft non fpepretcfciebat enim fe diuinitus populo Dei regcm ^ire.4eflinatum)feda(l
pf iniorum pareUtum exilium cum lacobo refpiciens » cogitabat fe quandiu dbmi efTet in corpore ^ tan-
diu cum carteris fandi^ a Domino peregrinari : & ( quod autor epiftola ad Hebrsos inquic } fe ciuitateni
manentem non habere, fed futuram inquirere^ Ideoque quas viator a coelc^ tcmpeftates , a latronibus infi-
dias,a terta voragines aut venenai a feris & aquis pericula metuit , ea fibi & quidem grauiora mulco ad coe-
leftem pamam tendenti a Diaboli hoftis generis humani crudehfnml infidiis ) a mundi machinationibus
de carnis fiidemaiitiaquotidieofferriinte^lgebat : vtnon immerico verfum.illum vfurparede fe & fociis
itinerispoflcti,- ■'■-•■'.■ -^ ^» >■:•,>,.•.■■.■ ■^i',;.. ■ .■.,,,,,.. :.,^^i^|^{^j..:. ■,,..., ,.,,.•,, ■ ■■■::?•]■.-■■.■>■ ;.
' \ iPtfrvkrioscAfftSipertdtdifcriminarerHm, v ? tr r
- ^^■'^TehdifnHsinfatriamveram
^ Atqueiiicaxrumnarum fuarum cogicatione dum verfabatur» feque deftitutum non tantum ami-
cis,fedinvmuerfumpraefidiisliumanis &rebus externisoronibuscernebat,ad curam vitandi cum pe-
riculatum remoras hincindeobiedas, & ad ftudium conficiendi iter fufceptum accendi fe animad-
uertebat. Nam quod Paulus optat peregre abeffeacOrpore& apud Dominum habitare , idem fecifTe
Dauiden» de nrtiferiis huins vit» cogicantem oftendunt ciim cstera vota paffim per omnes Pfalmos
fparfaj tumiUaimprimisquaEhuicipfi querelaedefuo exilio annedit Pfalmo ccntefimo decimo pono. Ita
i^gitui^ttifblio fuo fedebat Dauid » non vt deliciis huius mundi affixus » tanquam vinum fuper f^^cibus fuis
quiefcerit, f quod de Moabitis hominibus voluptuairiis ac fecuris alicubi affirmat Icremias; ) aut quafi vo-
ti fui^ompos faftus vltra nihil quacrendum cenferet : fed per fidem> vt Paulus inquit » ambulans , atque ad
cJBlcftcm patrfam perpetuo afpirans , animo , quamdiu in cerris crat , peregrinabatur , idque vnum maxi-
mdin votfshabebat, vtconfedohuiusvitaccurriculo,xterna Dci cpnfuetudine in cxleftipatria fruere-
tur.Hasc Dauidis & rcliquorum fandorum exempla proponi nobis fciamus, vt ea intu^ntes ,atque interea
de mifertis exili) hoftri coeitantes , nos quoque quamprimum in hanc viam den^us , qux ad carleftein pa-
triam nos rcducit , omiflaque rerum terrenarum cura , & abdicatis huius mundi deficiis ac voluptaci-
bus,itaalmbulcmusvtdignum eft vocatione noftra,hoc eft , ne pericula vlla aut moleftis a fufcepto
itiherenosrctrahant,ncve remorae aut impedimenta vlla,qua; varia a diabolo , a mundo & carneno-
ftranobisobiiciuntur,curfumii]hibeant:fed tanquam acres & exercitati s-^J^oS^fofjiot, fipaCaor illuda?-
tern« gloriac aclaftiti« a filio Dei,qui in hoc ftadio curretitibus affidet (ifm^itvrit confcdo felicicer fpaiio,
ConfequamUf.
Cum autem non longa tantum ac difficilis , fed periculi , vt diximus , plcna fit hajc , quam pij ingre-
diuntur>via,cumquc,vtleremiasdicit,nonfithoBDinisvia eius,neque viri dirigere hosgreffus fuos,
pIuribuscerterebus,quibusfcviatormuniat ,atquc ad iter hoc inftruat,opus efl'e»nemo cft qul non
intelligat. Quis enim ica infanit , qui fe longum aliquod & afperum iter per ignotas regiones & gentes
•Tipa^^XwT^ovc aut Cyclopum more hofpites fuos iugulahtes fine duce atque incerprete,fine armis,ac fi-
ne viatico conficcre poffe fperet .? Inprimis vero , fi nodu iter faciat , quo progredietur , nifi fit qui fa-
cempra:ferat,atquCitermonftrct?autquamdiulabores itincris fuftinebit,fi in itinere hofpitium nui-
^minueniens ipfe viatico deftituatur ? Nos vero qui ad patriam ca?Ieftem tendimus , per denfifnmas hu-
lus mufidi tenebras , per calles anguftos & itinera fentibus obfita , aclatrociniis infefta, denique per regna
inhofpita , aic plufquam Scythica barbarie ac crudelitateinfamia paulatim progredimur , nudi plane , ac,
quod ad externa ilia attinetjrerum omnium indigi,vt cum Mofe clamare ad Deum necefre habeamus;Nifi
tu prafcedas,non educas nos de Ipco ifto. Deus ver6>qu6d vifibiliter nobifcum nunc non verfetur,idedque
non per fpCciem in qua coram eutii in hac vita de facie adfaciemincueamur, fedperfidemambularenbs
veIit,fpohte hic nobis fuccurrit, eaque omnia , quae ad nos inftruendos pertinent , abunde fuppediuc. Pri-
mum tfnim,ficut Ifraelitis in deferto vagantibus nodu ignis columnam prxmifit , quae, vt Nehem.p.dici-
tur vViam ci^patefaceret Sc oftenderet , per quam ambularent ;ita nobis facem prxfert verbo fuo , quod
Pfalmus ilp.dicit lucernam cfTe pcdibus noftris, dum in huius mundi tenebris ambulamus: & Chriftus ipfe
viamfe cffe profiitcturjquJ? ad cMum ducat : noh^^t^^ quia viam hancyeluii ftatua qua:dam Mercuria-
Iis,monftrat in verbo , fcd etiam ducis munere fungens , ac maturfuarhos apprehendens ex labynhthis ac^
falebrofishuiusmundiviis,exquibushumaneconfilioautviribusnos expcdire non pofTumus , addo &
latronutn recfeptacuUs,tanquam adiundo faluo condu<%u nos educTcT Mox etiam vt verb® fuo,qui eft gla-
dius fpiritus> nos inftruit : ita Spiritu fan6l:6 & paracleto fimul hos munit & armac , vt & hoftcs fcliciter re-
pellere»& quaechnque in hoc itin^re noftro ingruant pcricula ac melcfti se , fortiter haec fuperare & ad me-
tam peruenire poffimus.
Qupd ver6 longior nobis via apparet , quam carni gratum erat, corpufquc viribus defedum cibo non-
nfUh^lilim eft reHciendum , idem Deus qui lucem verbi fui ambulantibus in tenebris accendit , ctiam gra-
tiflflmuthlgV^^^oradiicitjquo inftrudi^ac , quoties vfus poftulat, recreati ,^ergere deinceps alacritcr pofiS-
mijs. id ver6 quale fit,Mo{cs oftendit cum inquit : Non in folo pane viuit homo, fed in omni vcrbo quod
progrcditiit Ciore Dci. Idem isitur verbum in ecclcfia patcfa<aum non tantum face ad depellendos tenc-
Brariim <iri:Orcs 8c hbrrorcs y & fagittis iugulandis hoftibus idoneis nos armat ; fed cibum fimul fuggerit a-
niniis efuticntibus ac fitiencibus, nofque ita reficit , vt , etiamfi per vallem vmbras mortis , aut per inho-
ffpita lociakmbulanduni hbbis fit,nullum periculum inde metuamus , nulUmque famem aut fitim exhorric'»
fcamii^. RtiSe igitur Chryfoftomus exclamans in quadam Homilia in epiftolam ad Goloffenfes fcripta,
fbos ^ttditbrcs hls verbis horucur : Audite obfecro fcculares omnes, comparate vobis Biblia,animas phar-
maca. Si accideritmGeftitia , huc velut apothecam pharmacorum ihtrofpicc: hinc tibi fumefolamen mali,
fiue darhnum eucncrit,fiiic mors,fiuc amiffio domcfticorum : im6 non introfpice folum,fcd omnia iterum
fttqutfitCrum verfajment^que illa contine. Hsec demum omnium malorum caufa eft,qu6d fcripturas igno-
' rantur:
rdntunte armis bellum ingredimur«& qutsmoda feruari pofTumus ? Armati vincere feruariq; folent/mer-
mes'iiequaquam)Scc. « .
Atque hatc quidem ^nia qux de Scriptura facra dida funt hadenus, inprimisdeDauidisnoftri
pfalmis intelligi volo. Pfalmi enim , quod Chry fofliomus in eodem loco dicit , compleduntur omnia : &
Ba(iliusre£i:emonet>inpralmosvniuerramdo(5trinamracfam tanquam in farciculum feu compcndjium
quoddam etuditiffimum a Spiritu fatiiflo eflc congcftam.^ rfoc igitur viarico,hoc telo, atqucjiac facc fe in-
Itruat 6|[>ortet,quieunque in femitis Dei amburare,acquc per haS ad casleftem patriam^in quaxterna quiece
& vita fruatur,peruenire cupit.Quain re memorabilccft optimi & piiffimi ConftantinopoJitanorum cpi-
fcopi Cofms exemplum,quiivt Zonarai refert>lcum multa perperam fieri publicc gcrique cerneret,difpli-,
cerctquc gubernationis praefehs ftatus , neque (pes emendiitionis oftenderetur , fponte abdicato Epiico-
patu atquc vrbe rcgia cedens,miniftrum fuum quem vnicum fibi adiunxerat compeiIans,non aliuid ex tan-
tis opibus<cclefiae, cui hadcnus prajfuerat,aufcrrc fecum , quam Pfalcerij hbrum iuffit. ludicauit enim vir
fandiis,nullum'viaticum homini Chriftiano pcregrinanti magis elfe idoneum auc neceflarium hoc libello:
& fuo excmpflp oftendit , nonjredi^s quam in medt tationcpfalmorum ftudium pioruin hominum occu-
lurnaque
displut^imum placuerint.
Vtautcmcumfruduverfariinpfalmoruniledione& re^tevti hoc viatico poffimus,opera anobis
danda eft non tantiim vt verba ipfa memoria tendamus , quibus decantandiViiineris tjedium leuemus , fed
multo magis vt verum ac genuinum verborum fenfum afTequamur.Nain vt igr^oti (quod dicicur) nuUa eft
cupidotica fcientije abfcondita? aut dodrina non in tellcdae.nullus eft vfus. In primis ver6,fi cum humana
fapientia haec falutis dodrina mifceatur,aut erroribus profanorum hominum contaminetur , non tantum
lucem nullam illa prajbct , nec hominem ad vitam scternani pafcit : fed quemadmodum faepe fub melle ve-
nenalatent,& fatuiignesautnodiuagjBccElifacesviatorem in auia aUt pra:cipitia abducunt,aut naucs
etiam,quod noftro feculo ad promontorium lutia: factum meminimus, vt fcopulls allifae frangantur ,alli-
ciunc : ica dodrina facra , fi cum humanarum opinionum fermcnto mifciatur, venenum eft peregrinanti-
bus lethale, & pro luce cxlcfti erraticam quandam oculis oftundit , quae a feraitis Dei homincm abduccns>
in exitium pcllicit atq; praicipitat. Nec opus eft procul qnaerere huius rci exempla, cum quid in Papatu fiac
anteoculos fit pofitum.Monachi cum in Pfalmo ip.legercnr, Obferuationi mandatorum diuinorum varia
praeroia diuinicus propofita efle,illi fpreta dodrina Euangeiij de gratuita remifUonc peccacorum, qua? ali-
bi in Pfalnnis exprefse traditur , operibus fe mcreri vitam aeternam contcnd(?bant , & Dauidis autoritatem
allegances operum mcritum ftabiliri fomniabant. Scdantes igitur cum Ifraclitis legem luftitise^vt Paulus
loquitur,adlegem iuftiti» no perucncrunt. ludaei cum nullum aliud quam corporaleChrifti regnumfom-
nient » in quo ipfi prae caeccris autoritatc , dignitate & potcntia emineant , quam roulcos Pfalmos fcelerat^
corrumpunt,& praecipuarii dodrinam de officlo ac beneficiis Chrifti contaminant f vt nihil interea dicam
dc ineptis 6c procul exorbicantibus tam Gra;corum quam Lacinorum verfionibus ,ex quibus nullus fenfus
commodus,nedum vcrus aut genuinus,clici incerduro poteft.
Vt igitur de vera & naciua pfalmorum fententia conftaret , mulci do6ti 6c pij viri hoc tcmpore id ope-
ram dederunt, vt ex fontibus Hcbraeis , & perpctua tcftimoniorum cliuinorum collatione , vcram horuni
vtiliflimorum fcriptorum fertcentiam eruerent,& pfalmos, qoales olim tempore Dauidis & Efrae in popu-
lo Deiaudiebancur,in eccleriasnoftras reducerent, idquc donum noftristcmporibus diuinitus conccflum
grato animo agnofcendum ac praedicandum eft. Quocnim tenebrae fub Papatu fuerunc maiores, cum pfaU
mos non intcIle£tos quotidie in templis magno boatu Monachi^ aut a Canonicis condufti miniftri , ven-
triscaufadccantarent : eo magis gratulari nobisdebemus > dum puerosquotidiedecantareautrecicare ad
menfam pfalmos ica audimus, vt& ipfi quid dican:,intclligjnr,& alios,fi opus fit, erudirc queant. Ego v^-
rbcumde aucoritate&confilioeorum, quiftudia publicainhac Academia gubernant , cofdem Dauidis
jpfalmos cnarrj^n^do_sfufciperem,diUg^ncerid6pi2ramdedi.vtv^^ > non
ignauus elTcm horum fcripcorum interpres,ncc allertas u phrafi aut difcrepantes a fidei analogia fcntentiaS
in pfalmos ingcrcrcm : Sed quod Hilarius monec , vt vcrum intellcdum cx ipfis didis , atque ex perpetua
orationis ferie ac verborum proprietate eliccrera potiiis qi^am aliundc aflumptum importarero, Idque vt
fpero animaducrtent, quibus fontcs aliquo moclo poti funt,auc qui alioqui fcrium ftudium ad cognofccn-
dum hoc {^^p,tum attulcrint,atque hislaborcmmlnc noftrum non ingratum fore confido.
Caetcrum vobis viri clariffimi nobilitate, fapientn, dignitace ac virtute praeftances , dicare hanc poftrfr-
mam enarrationum mearum partcm volui , cum vt viro reue^^erido, pietate & omni genere virtutis orna-
tiflimo D.Ofiae Cordo, ecckfiae veftrae paftori fideliffimo,amicitiaque mihi plan^ fratcrna coniundo, qui
toties hanc a me mcditationem cfflagitauir,ncc vllam hadenus valctudinis exCufationem admifit,candcm
fatisfaccrem,deque meo in ipfum & caeteros eius fymmyftas , fratrcs in Chrifto vcnerandos , amore & fide
hoc officij genere publice tcftarer: tura ver6,vt mc illorum beneficiorum quibus a plerifquc vcftrum affe-
dlusfum, memoriam grato anirao circumfcrrc &"rcrigio$e conferUarcintelligeretis.iJ|quidem vcrcaffir-
mo,vbi a domcftico amore ac fratrum coniundione difceirero,nulIos mc vnquam rcperjfle,qui tanto fl:u-
dio,t6tque officiis me profequuti finr,& certatim quafi fua in me beneficia contulerint,quam vcftrum plc-
r jque. Quid cnim vnquam praetermiflum a vobis cft,quoiies ad amicos falutandos, & coniunttionem cum
ccelefia veftra oftendendam atque alendam , ex patria ad vos me contuli, quod ad amorem in me^eftrum
dcdarandum pertinere iudicaftis .<*Nam & priuatim finguli in me humanjter comp|eCbcndo atque ornan-
do fuiftis affidui,& publice nunquam nifi bencficio aliquo affedtum me dimififtis.Atquehf c omnia eo mi-
hi acciderunt a vobis gratiora,qu6d nullis a me officiis proriocaci > de yuius viri integorvimi, atque de rc-
PP iiij
IJfw-r^iT!.
7i'K»IWR^';i;'fsPWt"^'»|Wf<""
EPiST. b EDIC ATOtll A.
publlci^ vef^ra prxclar^ mcrtti D Johanivis Kamperi fratris mibi diledilTimi comraendatione tani honqri-
ficede mc fencire,dcque iudicio veftro coties& tam benlghe teftarinon dcdignati eftis. VcJHam ver6 hoc
officium meum ) quodrcferends aliquo «lodo gratii^ catua a me fuf^eptum eft , tam gracum (ic veftris di-
gnitatibn&atque excelientiis i quam ab animo grato ^tque accepcorum beneficioruii^ mempre proficirci-
tur. Nihil enim e{|;> ex quo ego Koc tempore niaiorem capere voiuptateqpiqueam. Quod tamen anceHac
fummisinrepubl.virisiprincipibus&gubernacoribusnondirplicuiire (imile meum fludium atque offi-
cinm incelligo«ea res facit , vc vobts quoque } qi|orum ^mper tanta >n me fuit beneuolentia » probatum iri
: hoc qualecunque declarandi animi mei fludiumconfidam. £)eum xternum pacrem Domini noflri lefu
Chriui toco^edore oro,vt Remp. veflram &,eccleriam)in qua dodrin^e c^leftis vox incorrupca fonat, fer-
uet & tu^aturyvobffqueomnibus & fmgulisSpiritu fuo adtit>ycin veritate,quam ecclefia veftra profitetur,
pernflatiS)&Rempubl*pofterisrelinquatis>non tantum opibus inflrudam ) fed multo magis vero pietatis
cultu>opcimis legibus &eiiiium,obedientiaac confqiafu munitifHmam atque ornatifnmam. Beneac feiici-
ter valete.Vviteberg«,dieInnoe^ntum puerorum,qui nos decxilio Ghrifti & ecclcfiac eius admonet.Iofc-
phus enim vt crudeles Herodis manus effugeret , in i£gyptum fugerc fub id tempus cum matre & infante
' "^*^ atur , vl mpx nafcentc Ghrifi;o,atque cius regno cmcrgente, parata efTe piis cxilia inteUigf "
rum miferiis cogita^tes cum fando viro Philippo Melanthon&dicereiiiuSf
iubcb
dehoru
ExhI erat Chrifiwycomites nos exulis hmtu
. ^Jfe decetycmtts nos ^uo^ue membra fumtu
;eremus,&
•J ';
Vcflrarum Dignitatum
Scudiofifnmus,
Henricvs Mollervs.
v,.,
ARGV-
i*-
9^
!N PS A LM VM Ci.
' <:'^'
ARGVMENTVM PSALMl C L
ASET litc P/klmtts IMentumptf ac honi principis exempbtm. Nam Dauid regkl
iam in^HguratHS , cumfe pr^pararet ad mftnus omnium^ramjiimura c^.dtffictllimum , ho&
efti adpiam , iufiam ^ tegitimamgubemationem popuU Det .tiin^tidm infifctcithirn col--
Itgit prAcepta omni^ de ^virtutibus ^na in^no^fatutdnpiiricipepriciptie ^erhiriere de-^
bentt edfifue itafibifeBandas at^ue exprimeridasproponitj vtfefottnni^Haftvoto ad ha~
rum eultum coram Deo obftrtngat i fitjue fidelem Dei in hocmUnefevtcartumfore oBen-
dat. Nec dubium cft» Dauidem^ curit hocfvotum Deo nUr\cuparer, non tamhh iftHeliarn
eoHtarninatam co nfiderafte. Et ^uid ab illis vitiis '(^r fieteribusi ^ttibm aUld iUa tiincfcatebat i alienumfe fo-^
teprofiteturt f^citefimulpetity ^t ^Uamprimum in Vegriipoffejitonem a Deo immiffHS ^ autamimpiam Corrtoe-
rey^dm^uepietate ^ c&teris virtutibia exornare ejueat, lidc de argUmento breuiter dtUafitfpciami Cdie-
rum viftutes ipf<t(juarum hicmentiofity muttorumfcrtptisfuntttikftr^t^e, ad<^UA attditoris rerhhto: nobis bre-
ttiter eas indicaffe ft) ^uafi dtgito mohftfajfe fuffecerit. ^iavero boni(^ faliitaris PrihCifisexempluriitn.
DaHide pfoponitur, Pfatmus hicafitdue ifS , (^ui ad gubernattonem ReipubiicxeducantHr, erat proponendusl
jQuan^uam enimfcrifta hutus argumentiextant complura : tamen nulium efl , cjuod in neruofa breuitate tarii
mutta compteUatur:vt de autore tntertm taceam» cnius te(iimonij amoritas <^uanta apnA pios effe debear^fupra
inonuimusi _ - .
Pfaimus pauidis.
i >^ Lcmehtiam & iudieium cantabo : tibi
V^ ^lehoua pfallam>
Orditur promiffionem i commcrtieraiione illarQ virtutQ,
iijuaEinbonaStfalutarigubernationcfiiritpiatci lu» , &qLix
tatteras omnes fub fecomprehendunt. Niui ficut Pauius ad
Rom. ij.inquitjMagiftratUmdiuinituscoiirtitutumeflc , vt
fic honoribonooperi&cerrohmalo: Itaeodemfcniu cjuafi
fummatim complcftens oninia officia boni Pr mcipis , affir-
mic jbonamj legiciniam, & falutarehi gubernationcm coii-
ftare & compriehcrtdi prarcipue hisduabusvireunbuS, boiii-
tate fiue clententia,& iiidicio.
yan primiini fignificac amorcth erga fdbditbs^ & fiudiuni
ift procuranda populi falutel. Sunc enim Principes ( quena-
admodumreftePlutarchuseosdefinitin iib. quem fcripfic
0uvif'iiUi9imt Si t^ dtit ^/^oiv «uSpsirofc i(^Jv ^ iyt^i 'td f4ft ti^-
fu^ni-mSi^uhti-amni.lca.qiicGLCUt Deuseft fumme ipi^a.t^ifnt,
ita haec virciis eminere in vicario Dei dcbetjvc fit amahs fuo^r
irum fubditprum, & cogitationes , atque aditmes omncs ad
ipforum falutem & incolumitatem dirigac. Acquehucper-
cinec diftum illud apud Xenophontem 8. mfj'. i!fii.Ji»<tifH
tlfygti aytdtt ayet^i itmT^it. Ad hunc vcrd amo/em hiiiita per-
tinent. ...
I Primus & prxcipuus gradus eius amoris & ftudij efl",
Vt curet refte doceri luhdicos de Deb.Nam liT vera aghiciohe
& cultu Dei praicipua hominum (alus pofica eft.
II Deindc'vcde viftu & antnona fubditis profpicia-
turi Quainre imitari e3teniplumbonipatrisfamiIia.de-
bet. . .
I i I Bonitas eomplfftitur benignitatcm & libcralita-
temindaHdo. Nam nun fignificacnontahtumbonitatcin
kugtfyiuii fedcciambencficiumgratuitum ,quodexhuiuf-
modiamorcproficifcitur. £fl autcni bcnefieentia virtusquae
maxime dccct & ornat prinGipem. Idco apud Hebra»os apto
vocabulo aopiinantur ca^ani hot cft,<iU|i>lT«y, «jjuemadmo-
Uum cuangelifta Lucas cap.ii.id interprccacur. Ec Titus Im-
peracor intelligcns, beneficenciam pricipue percinerc ad
principmn, fi quando non afFeciffec dliquem beneficio, dice-
re CQlehityfiodie non ifnpermi.quiajnemmi benefeci. .Huc perci-
hcc &illud Lconis niagni Imp.R, qui ditere folebac, 6^e«^-
/uimodumfil,quibu4 'affidftrit,iu cdtrefuum impertififoletfitae--
fiam ciementia alf ^^eratorf iis tribttenda eft.quos ajpexerit. Et
Thefcu^apud Euripidcm de magiftracu loquens^nquit
ibifyivtt^^^nionbl^iy^tik^^.
1 1 1 1 Ad bonitatcm percinet facilieas lo audiendis cau-
fis& querelis fubdicorum. Debcnc enim principes habere
Jlwo^if^»» ^*K»i hon «iorofe aut (uperbe i fuo confpeftu re-
pellcrefubclitos, autnegligereeorum querelas: fedfaciles
fa in cogflf«^fGen<lis ^aiifisf pr «beire. Idco Dipa iaudat Miiiz
hiini , quiincaufiscognofccndisfuerir&faciIIimus& dili%'
gentiffiinus, adeovcvni caufx cognofcendat & diiudicands^
l^pedies vndecim auc duodccim fribuerer: nonnuiiquam
cciam noftes Jimul infiimerer. Et Suetbnius dicic, Au^u-
ftumiusdixifle non diligentia modb funmia, fed & leni-
tace. Itaque refte illii miilier refpondet inipefatori Adria-
noiquicum in publica via ihtei-peliaretur 3 muliere , &
dixifl"cc,ianyi.onvacarefe pi)fr<: cognofcenda» cauiii cErgo
ne impe*J,ihquitiIIa : qud vocc illc inotiis inbx cauflam co-
etiouit. I
V Mifencprdiahac i^oce commendatur, cjvxvtfubdito-
riim calariikiltibils afficirur:ira mitigarc & toliereeas ftuder.
Atquchucperiirietdefenfiobonoruhi contra iiminiijftam>
tam patis quam belli tfcm porc.
VI Clemetitio, mahfuctudb & 'i^Hktm requirliut pri-
mtimin ignofccndis deliftis nori enormibus , qux non ek
fceleratb pr6pofito,fcd ex imbecillitate quadarh naturaeco-
mittuntur. Demde in mitigando rigore iuris & leniijnda a-
/pcritate pttnarurii. Tertio. quai in dubiis cafibus in m.itio-
rcm fententiam ihclinet. Mifericbrdia ciiim fuperarc dcbec
iiidicium.Etvciurisconfulci diciihf, fauorcsampliandifunc,
odia vcro reftringenda.
Harc funt praecipua, qu^ vocabulo ion fignificantur,itquc
his mulca alia vicina poffunt ceni ungi. Ex antithefi aiitem 6t
coiitrariafuntcogicanda. Opponicurigiiurhuic vircutipri-
m«m *;ofjiia mulcorum Regum & Priricipum , qui nullsi
"iWaTrubriJiTrfubditoTunlafficruh
ta eiTe,» ugft ^i^ ><«<«, *?«.* meidJ^tylui ty vCqii. Talis erat Sar-.
danapalus.de quodjcit-urapudAtheriaEum,i<ari, mvi, to </).*
ai^* )c^ Tiiifia m^H. Talcs funtmuftij gui falutcm publicaui
negligunt,& omnia ad fuas Voluptates trahunr.
I I PuMant cum bonitate feu benefieentia fordes,tenaci-
ias, auaritia,qua»nonfoIunfinon dac beneficiuni ; fcdetiain
omnesartescjcj^ilandipopulumexcogicac: vtadminiftrariQ
reip. quaifturjft, quain legitimo iniiperio fic fimilior, Talcs
igicur quifunt,iIlinon fuariibencficcttciam^ fed |t<A//4/<ti ca-
nunc & pra»dicaric. , i ;
III Superbia & faftus iri repellendjs fubditis, quoties!
caufas fuas cogrioieendas ad aulaim deferunt,'& neglediio iu-
dicioruin. ^ , ,, .,
1 1 1 1 AWs^a feu a^fylk , qiig fubditorum calamicatibus
hon afficitur:&imm!fcricordia>' qusetiamcum probabilisl
ratio eft.rio mitigat iuftamafperitate : deinde crudelicas,vel
manifefta faeuicia, quat Vei leuiter ifriraca acrocicer graflatut
in innocencesj&fiBuicinfuppIims.Habentautem (>rincipes:
plerumque miniftros , c[\ii cbsextimulant ad<;rudelitatcm^
quibus fi aures praJbeant , hioaum in pceriis excedunt , &
fine caufa prertunc & afrfiguhc bonos , vc yidere eft in hifto-
f lis. Laudatur auteni clem^ntia Theodofij 1 1. Imperatoris,"
cui ciim dicerjetur ,' neminemiillorum morte mulcacum effe^
<^i 6fraiurij'fuiirca«:,'rcfpoWeh's,yi^/»^w , inquiiip eosiiiam iif
vitamreiteMrtpoffmquiiamdutb^mmmuifunf^Adeoiil^ '^''-^^''■'^nficinfis^erefenjm"*- .;
hocruit ii fieuitia. HumanosediBavdent^vtvitaregentii. Iccm,
W«i*i«»adcxecutionem&poena$ fceleratorutnpcrtincf. Scilicetin.vulgusmanarafsxempUtregentum. ,^ -
Sicutenimrexhonori debeteflc bonoopcrijita terrori fie^ Regisaie}cemplummmcomponkurorhis.
" malo.hoc eft, prohibcat iniurias &puni?it delinquemes». VtqueducMmUtuosJicmorescafirafeqUuntur. >
^ toUatomnes qui publicam focictatera turbantautfceleri- EtCicerograuiflinieinquitj:4eiegjbufi: «*^
bus fuiscontaminant, Debent igituriuftozelo&ojlioar- ,; §lt^pornici0kt,de R^ttiiUcameremim^vhtofi^
dere confra delinquentes : &animoforti pra-diticflein e- ' nofolumvitiaconcipiuntipjt .fedeajnfundunt in ciuitatem: ne-
xequendis pGenis.Sicut Phinees, Num.ij. &Mofcs,E3Cod. jj. qifoliimobJunf,quUipficorrupitturJedetiaqubdcorriipUt:plu^^^^
Y Ideo lcx inquit : ToUas malum de medio tui, & non parcas. exeplo,quampeccato »oc?>.Et Plinius lunior inquit: Vitafrinci-
Et notum eft diftum Demofthenis: 0»(flf » ^t\& nihnntim /W pis cefura eft,eaq.perpetua:adhdc dirigimur, udhdiconiltertimur,
viS^tX^^rittiiiiuwi-mt. Prudenter igitut agere in via perfcfta , fignificat ornn^ vicahi
Pugnatautem iudicium cumfegnitic , ignauia &indul- &aftione$adnormanaverbidiuiniinilituere,atque ita vi-
gentia , quJC adomnia fcelfra conniuer, & alienis peccatis tamdegere,,neinmoribu$ aut vitaquicquam culpari pof-
concedit velimbecillitatequadam, vclmetuodioruna auc iic. Hocigitur fignificacfore fuumftudiuni^vtyitamfuani
periculoruhi v.Vel fpc lucri , vel ratione amicitiat & rogna^ re6le & prudenter mftituat iuxta normani in verbo, pratfcri-
tionis,velstiamjvtQiceroinquit,qu6 faciliusipfisiudici- peam , & vt in integritate cordisfui ambulet. Aliireges&
buspeccateliceat. Quiigiturtalesfunt, nequaquamfunti- principesexcaicati dignitate & potencia,quamiIIis refpu-
doneiad/»u&ernatione. QualisinhiftoriisdcicribiturHono-r blica cribuitjaUtebrij voIuptatibus^abiiciuntomnemcUram
rius&jli)multi. ' regcnd^ vieam & mores s & licentiani quiduis agendi fibi fu-
Cantabo^U eft,publrce ia tuo confpcftu proficebor me his munt,ficut ille inquit apud Stnccvxi;SanBiias,pietas,fides,pri-
virtutibus deditum fore, & iuxta has regnum,quod mihi «^^^o»^7t<»^-2?e^«^«^/««/»/,e«»^Atque.indeexiftucn6ta-
commiflum abs ceeft , vbtadeptus fuero , adminiftracurum: tiim muita fcclera priuata, quae in ciuitateni & fubditos effli-
vtcantare clcmentiam & iudicium tantundem fic, acpro- fa^ plurimum, vt Cicero in^uit , e:iemplo nocent ; fed etiaai
fitcri & folenni verb«rum nuncupacione teftari , fe fore iu- onera publica & iniuriar, quibus populus duriter premituc
ftum&«quumregem , quiomniarefte& legitime fit ad- & affligitur.HincenimilIariniuftxexaaiones,&aIia onera,
miniftraturus. " quibus , vt ambitioni & cupiditatibus principum feruiacur,
Noiinulli Auguftinum fequuti , clementiam & iudrcium opes &facultaces fubditorum attenuantur & exhauriuntur,
dc Deoaccipiuncqui bonos defendac & malos puniac,atque & viftus neceflarius plUrimis fubtrahicur : hinc prdfikriptio-
idem dignus fie laudibus : quafi hac confolatione antequam nes,C2edes,fpoliaciones,aduIteria & alia peccata, ^fuje oinni^
adregnumperueniret &multis infidiis interea a Saule pe- cumlegediainapugnant. y; - > v-
teretur,Dauid fe fuftentarit, quod fciret Deum prsefidio efle Quodautein dicit fe prudenter vitam inftituturum, ita vt
bonis , &malo$iuftis poenisfuo temporeafficere. IcaquC /»w<»/»fA/(?5^ambulet,inceIIigaturnondeper/eftione,qua5
futurum certo , vcalicjuando ab exilij calamitatibus ere- eft incegricas omnium virium& congruentia cum norma
ptus in regnum promiflum coUocarecur > quo tempore ipfe Icgis diuina?. Ea enim in naturam humanam, poftqua con-
hxcbcnehciagrato animoficcelcbraturus. Sed non ioqui- taniinaraeftpeccato,&dumvitamin terrisagimus,cadere
tur prophetade Dci iudiciis : Sed de legicinu regni admi- nonpoteft.EtSalomoninquiCri.Rco.s. Nonefthomo, qul
niftratione , quam , collocatus in folium regium , indi- nonpeccet.Item,Sepciesindiecadit iuftus. Sedperfeftio
tuturus fit, concionatur, feque ad hanc fingulari quodam va- intelligatur 4c; ferio ftudio & conacu , ia. quo cor confentic
toobftringit. cum externisaaionibus, &abeftomnishypocrifis & firau-
TibilehouapfaUamllMtWi^it Dauidfcinhoc munereeP- latio. Arqueeodem modo intclligendum quod iubiicicde
fe Dei miniftrum , & iam diuina aucoritace ad hoc deftina- integricate cerdis. Non enim eft via perfefta , nec incegricas
tum. Icaque ficut Deo vni illam dignitatem fibi per Samue- cordis , C\ foris extcrnx aftiones aliud fimulent , aut prx Ib
lemcoUatam acceptam referebat ; ica intelligebat & illas ferant:corver6cupidieatibus a^ftuansahorapiatur.
ipfas viriutes,qu2Einbono gubernatore requiruntur, Dei D^wwx^^^/W/i^^w*] Velintcrea,fcu,vrquedumveniasa.l
dona efle : & fe tota f uam gubernationem ad ipfius volunta-. me. Ha»c vcrba oftendunt Pialmum compofitum eflrc,ante-
" tem & mandatum componere debere. Ideo inquit, ego libi quam ^dgubctnatione peruenillct. Sunc cnim vcrbxliomi^
pfallam: a quo fcilicet folo \\\x virtutes proficifcuniur, & cu- nis priuatim adhuc degentis , atque expeftantis , donec illa_^
ius gloriae prxcipue illaidebcnt infcruire. Ita has virtutes, regia digfiitas promiflTa fibi conferatur ,& in folium rcgium'
quJB prxcipue funt in gubernacione , commehdac par- coIlocctur.Hocenimiignificathoc Ioco,</fl»fcw»//i5i«^»;^j
timabautore,vt&fc&aliosad illa pecenda exufcicec , par- ideft,doneccqnferas mihipromiiramdignitatem &mere-
timacaufafinali.Qinaiileotribuunturillarvircutesregibus, gno praeficias. Eftqueidcmfenfusin membrQ fequenti. /»
vc toca ipforum gubernatio feruiatglori» diuinae amplifi- /»ciw</(?w»5we<e^ideft,dumadhucagoddmime2e.l^amediii
canda»&celebrancla:ingenerehumano. Acqueioa hscprs- domusfuaf,hpceftpriuatosparietes,opponicpaIatio &2di-
cepta differuntaphilofophicis fcriptis,qujedeinftitutione busregiis, vbi pofleaerat ei viuendumin luce&oculis o-
ptincipum i muUis edita funt, Non enim intelligiit principa- mnium hominum. Affirmat igitur fe iam tum ciiM priuatus
lem finem gubernationis, nec iubcnt vt Deo pfallatur , fed id ageret & fpem de regno fa Aam amplexus efTet , diligenter &
vnum agunt.vt nomen & honores conrequani;ur,& dignicate affidue cogitafTe de magnitudinc muncris fui , atque ad id
~acporentiJcrefcanr. — Tcd^ obeundum multo ante & prafpafaflcnfe^^i^^^
2 Prudenter agam in viapcrfeda, quando ve- dio,&.vtftudiumefretardentius.&magisferiura,folenniin-
nies ad me : ambulabo in intecritate cordxs mei: iri ^"per voto adharcofficiafeobflrinxifle. Alij hoc membrum,
j. j ■ o «««»/<<> i/e»/Mfl(tf«;tf,mterrogatiueexponunc,vcfitquafique-
medio domus mes. ^ ,, , . , rela de mora nepromiffio fafta diutius difFeratur :quia vi-
Haftcnus de us v.rtutibus dixi t , qu^ fe publice i n gubei'- jcbat fibi varias interea i Siule & fatellitibus eius ftrui infi-
nationeoftcndunc: nunc de ns concionacur , quas pnuatim d.as.&iaftarifecxvno genere periculi & calamitatum iri
regem decent & ornant. Ac primum mquit fe prudcnter a- ^n^^ . ftd fcquens membrum oftendicillam interpretatio-
durum. Qiiod quanquani ad omncs parces oubcrnation.s I c „£,„ „„„ \^^ i^^^ ^„„1^ ^ ^ff^ veriorem.Eft enim pofte-
cxtendit, mquaoporeetPrmcipem efle vig.Iantem ,qindi- riusmembrum huiusverfus, quodin pfalmi. eft vficatiffi«
Ii^cnter cog.tet & .ned.ceeur ea qua: ad publicam paccm & „,u„,^ explicatio prioris. Itaque ficut illud quod primo loco
falutem regnituendam percinec,ficqueprou.dus& caucusm aixcrzt, prudenteragaminviaperfeaa, inalteroi^embrohfs
rebusagcndis,n«fuaftulticia&ccmcritatcatrr3hatfubd.t.s ycrhis cffcrt,ambulaboinintegntate cordismei:IubxcveT\>^
pericula, auc euertat rempubhcam Cquocj fac.unt fere i, donecz^eniasadme.pcrillzexp^icaturlnmediodomusme^.Ve^
qu.ebr.1 voluptatibusomnia adfuas cupid.tatcs & yolup- „cratquideDeuscumpromiflioneadDauidem , cumcum
tates trahunt, dc quibus Plato inqu.t , ^9v«c jv^, ^ w ««- Samuelcm conftituerct regem in populo Ifraelitico : fed
r,i»fltcn.,qui amb.tione elat._turbantomma) tamen fi- ( -^ promiffio nondum erat compIet4,idtf6 abcfle 5 Dauide
mul decura priuacim regendi fuam v.cam &mores luxra yidebatur. Nonquidemin vniuerfuttif ideratenim ei fua
prajrcriptum vcrbi diuiniloqmtor.Rexen.mnon rantum gratta ,fauore,auxilio,defenfione)fedqu6dammodo,quod
operam dare debet , vt pub hce difcpl.na conftrtuatur & m f^i,;,^; ^j ^J^,^^ promiffionis faftar Jcrtinebat , cum in-
iudic..s rcfte omn.a adm.n.rtrentur , & pax vb,que coferue, j„,^ fl^^^^, ^„„ ej„,„i g^ j^^^i variis^rumnis & cala-
tur ifcdcumcuftosfitlcg.s, ea.nqueexequidcbear,.pfeabi mitatibus
ante otnnia poncre lege.n iHnocenci» , atquc ita vitam t<i ' n.^.. r t - r
fuam inftitueJedcbet, vtcxcmplo pr^eat fubdicis, c6fque 5 N«" ^«"am ipofjAm] coram ocuhs meis rem
fuaVita & moribus ad pietarem & vircutis iiudiui» extimu- peruerfam imptam: J tacere dcclinantium lid ejt o-
let.VerijOSme enlm diftura qft a Cl^jidiano: pHf prnHarjcatortim^odio nabcotno adh^rebit mihi.
Exan-
,;«^ * ,
■■■■ ^ •)'V',w
JN: ?ShTJUVM t%^
'j (^-£x antithcfi declarat j)ripr«m,fenteHtiam. Sicut eniin lu-
pra affwmabaB fe prudenter&ii) iijtcgritate corJis ambuh-
turum, hoc efi, probitaiis &iuftiti« alhdiitim forc «fultoren?:
ita nunc ex ?ntithefi affirmai.fdi* aerendo principis offici»
hoftemforeiniuftitiae&fceleris. Ncquefane potefteflele-
iium virtutis & iuftiriae ftudium, nifi' fcejera ex aiiuiio de-
tcftemur&odiohabeamus. Etinprincipeimprimisret]Uiri-
: -turiuftaNcmeli»adiierfusJmp!lecgjen?i.Afcelera,Qiya,wltor
eflefceletum,&infe&inaliis4cl?et, ' ■.
: Remptaum pontre fibi 6b - pcuios, :mhil aliud eft quam
propoHCre £feii-4iliqui4 im>ie agcndum,>yeL animuramdu-
cerevtimpieagas. Nam pooere rera pUoculos,fignificato-
«ulosjvelcorporis vel aniaiiperpetMb in aliquid intetos ha-
bere, idquevnumagercautcooitar,e..yj;pfalnipi7, .Qfulos
. fuosponunc adexpdSfcdcndum,rete:;inierram, Penomine
Belialdiximusfuprapralmoi*.;! '(■ . ' '^ , . r ,
ni\yy Hoc yerbura quidam coniMngunt cum prsceden-
te membro.;ad!ieaa litef a % Nion prQponamroihi rcm pra-
uam adfaciendium : quafi dicaj, pulla prauit^s ita mihi allu-
befcet,viearaexequar. Sed-quia verbumperMacaph iungi-
tur fequcnti di^^ibni, /efte etiara , tQti fequcnti raemtro a
plerifqueiungiexiftimo. ' i''
Infinitiuus igicurniuyloconpminlsponitur, facercdiq-
- clinantium,id cftjopus declinaAcium.i Et declinantcsnpnn-
naceosquidifceduntanarraa legisdiuinar, hoceft, homi-
•«es impios & fceleratos, ejui noii patiutur fc regi ver^)o diui-
no, autqui amotaillanormaexruocoinfpeijtu, <;upiditaci-
bus fuis prauis fecure & petul^nter indulgent. Grxcus & alij
nonnulliinabftrafto dcipfo opcreexponunt, faceredefle-
Kiones,id eft,commictere fcelus,/vel opus pugnans cum le-
ge diuina,6dib habui. Et deflexip nbn tantum de aftionibus,
qua-pugnantcum decalogo intelligatur, fedetiamde cr-
toribusindoftrrna. •/
Non (tdhArebitmiht\li. eft, egd t&tus abftinebo abimpieti;
te S^ fcelerc,& ero inimicus fcelcfribus.
4 Cor prauum lecf pdep a me: [c^ ] raalu m non
<ogno{cam.
Confirmac eandem fcntentiam. Affirmat eoim fe non da-
turum Ipcum prauis cogitaci©nibus,&fi qua impietate & af-
fedu prauo tcHCetur, fe tamen non obtemperaturum his af-
feftibus^ fedadiutuma Deo repugnaEurum&^xcufturum
jllas cupiditate& .
Atque ha:c eftmilitia fanftorum in hac vita, qua cor pra*
iium affiduedoraant & in Aruitutem redigunt» hthfciui-
cnccs ruant contralegena Dei.Fitri quidem non poteft,quin
-prauorum afteduum motus cor percellant:red fandi Jiis mo«!
cibus repugnanc,&^ Dco fe rcgi pctuat.Hoc igicur nominat
■prophetajcor prauum Fccedere ab aliquo. ~ ^^^^ r^ ~ '
Malum noncognofc/tmyLAciksWti probabo,nonfeftabfjr,fed
<x anirao abhorrcboab ©mni maleficio&iftiuria. Verba e-
nim cognitionis& fenfuumapud Hebrxoscompleduntur
afreftuSjDepe eciam aS:iones comitantes,vtPfaLi.NouicDo-
rainus vi^rmiuftorum. &c. Sicuti igitur ea qu% appetimus
&qu6 nosanimicupiditaces r^piunt « dicimur cognofcerc,
]ca^umaliquidrefugimus,dicimurnon<^ognofcere. : >
5 Detrahcnteni clamproxirtio fuo, huncdi/per-
danl ; dltum oculis ^ liabm cbrHehunc ferci
PlMfW^lP
nonpotero. , ,. . , . ,
Haftenus de furanris &pra:cipuis vii-tutibus, qua: in gu-
^ernatiane confpici debent, dixit, & de fu« ftudio in, regen-
da vita & componendit adionibus fuis omnibus. ad norma
ih verbo 0*1 prxfcriptam e|B: concipnatus. Nam hxc prima
&; funima curt eflc debet.vc virtutcs i[{x , de quibus diAiuii,
eft, in gubernatione vigeanc, & Princeps honefto exemplo
CEcerisprajcar. Quiaverifdmum eftquodlfocracesad Ni-
coclem fc.r;^bic ; »71 ww •in>.tmt*h.»t tditifJutHraqivt «vyiict,
^Juiic de .sniniftris loquitui^;, & qualef adhibicurus iit gu-
bernationi & publicis muneribuspiljtendit. Princeps n®n
tanrilm debec operara dare, vt ipfe fe prasbcat bonura & iu-
ilumrfed ptiam debec prasftare omncs miiniftrof bpnos. Nam
miniftrorura vita & %Iera ipfis prinpipibus impucJincurj
Ciim enimper miniftros, tani.xuampermanus, pleraque
finc expcdienda.nifi boiii i^ncsequitas & iuftitia, quam pol-
Ijcitus fuerar, nonpotcfteflepetpetua. Eftauteracommu-
nis&pemitiofiffiraus morbus aularum, calumnia'& obtrc^
^atio:quod oftendunt hiftorix omnium ajtatura. Nam iux-
t^MeAandr. S^Ut f^\t^myne9't liJi-mt ■, *»^ili '^eifi^oki^^it^y
' J^B'OTe»ioi*wf«»n»c. IdeoprimoJocppr^firetu*fecaIuni,if^^^^
res&obtteftatotesnon palRiiuin in iij*4 ^ulh, fed exdtpatu-
rimi t^nt^am peftes aularumV<Ais(Ce\«(c^ hfSn Xi>^vwri M^it-
«« »7itJijfi^ mi^efyVi inquic Thucyd.lib.6. Exepla adulato-
j:u)n &fycoph?uiarum paffimoccyrriintin Jiiftoriis, Apud
^ Alexandrura eft Mccjiu? -. apud Tiberium Scianus:apud Se-
^erum P(laucianus:4|>udThcodo/ium luniorem Eutropjus-
ajHid Iuf^inum^fp<jundMrathpodorusmonacfaus.Etmu^
cosprairtanccs yiros calumniisopprefrosfuiflclcgimus, Pa-
lamfid^ra, Milciat^epn.Cicctonera, "I^lictniftockra , Sycra ce,
Theramenem & alids innum^ros: D^ civcmplis noltre£c:|i
cis non opuseft ,co^?mpnefieri audicprcs., , ,
V. .^ ^yfi^Q eAqxfprma^sip. Addrc^raurcra,)p4,para<»oofc.
ce,id(;oqj choIcmm,utaturincarae?icatuph.G/,»i»ye/infe-
creto.hocefl;, non audientibusiisdd^quibus fermoeil & vbti
non fit locus aefenfioni, Q^i in c^ipge.M|wi^i& raalkiaca;
lummacQruriiproditur. . a ' ,t.v . • ' /
.. Dijpord^m2U:f{ity nontantumabigam exaula, fe<letiam
grauijflmis poenis afficiam., Specitra taraen poenaruni non
cxpnmu. , Charondas legillatorThuriuisexiliumftatuitca-
Juinnjatoribus Dauid vcrp etiam grauius a/iquid videti*r
ftacuiffe la calumniatorcs. Significat enim verhunj pQs*
extcrmi^are, (eu , conftringendo & coardaiido difperdere
Et viacrur refpicefead legem Dcucer. 19. quai f^Ifos tefte*
raorti adiudicat. Qiyamoxvtiturverjjon^njri.quodcftjcx-
Cindere. i j ■*
Oftendir igitur boni & piiprinppis efl?nontam contrft
eps concipcreodia,qui calumniose accufanc^r,quam concra
ipfoscalumniacores. ■
Alcerapeftisauhruracftfaftus&fuperbia.Naraea di«ni-
tatenT,(plendorem j potentiam.opes , fauorem principum &
liicccflura ra rebusagendis fere perpetuo .comitatur. ideo
vfuate dicinniMaximaqmcis domtHfermeJipknafup^is. Ec
Plato ^.de legibus raquit, «♦x*u7i« eflb cau fini P^piiiiim k&^
leruni.Vbugiturfuperbidominanturinaulis.ibineccirecft
pieratem & vircucera eciam exularc,& cconcra omnis aeney
ns vitia fuctrefcere Significac igii;yrDauid briraura fpfum
principeiii deberceaehurailem.-ncadrairacione fu«fapien-
ciaraucposentia; maiora viribusauc iJlicita tenfet,aqciuft*
■jy^^c'"'^^''^ '" agni tionc infirraitatis ^aif & ,„ ciraore Dei
ap(iue fjctatofiiciavocationis,&contineac fe intramct.is.
DCinde tales etia fibi adhibere rai,?iftros,cjui fint humiles &
moderaci ra rebus agendis. &ra3nfucti:qra non conteranac
Itibdiros, non ferociaot,non crudeliter tra^^ent fubditos, no
fint imuri; cuiquara:quod faciunt homines fupcrbi,Peccata
enimhorumra Jpfum principem redundant.Eft autcm ob-
(eruanda elegansdefcripcio fuperborum partira abexternis
gettibus iprorum,parcim ab incernis cau/is [vkux^tn,
I. Vocaccos^/*rfli^f«/kquiavc:p/,u,i,rirane;3tovultuin-
cedcniesaninumperbialticudineurpredunt. Oculus enitn
fynecdochice pro vultu accipitur.:.quanquarain ipliscwm
oculisfedeseft fuperbjar.Dcind€vocar/«ft,j,^«^r,hoceft iri=—
Jatos & turgidos , qui npn poffunt fe concincre intra me*tas -
luat vocacioni$,fed fubinde niaiora apperut: atquc vtcupidi-
tates jpforum (unc infaciabiles,ica fubinde cjctra Vocacionein
crumpunc, &nihil,rton t(;ncanc.vc de/xderiis fofs faeisfacianc
&^el>us opcacis pociantur. ^Jon tantum igicur fuperbos fed
eciam auaros & rapaces hac oracionis forma nocac. Su'ncque
in aulicis hxc viciapIerunquccontunaa.Conftancinum im-
jieracorem fcnbunc lpadonum&auIicorum,quos tineas&:
forices palartjappellare folicuserar,vehcmentem foiflc*do-'
rracorem. Qu^ira re ad Dauidis exeraplum refpexiftenoh
dubiuracft. • < ■; -v,
A-g««c «g^/e^vt^^^J-vel ferre potero. Grieegylgglt, Wry eS' ~
»i«*Hy^,oy cum hoc hon edebam,id cft,non hflbebamconfue-
tudinem.legitenimVaNoc^/.pro^aiKi/M/.' i •..-..«: ■
, 6 Oculi mci ad veraces tcrr^nhabitcnt mc^
cum : atnbulans in via perfeda hic miriiftrabit
mihi.
Exantithefi oftendicquales habiturus C\t miniftros quo»
gubcrnacioni prsficiac . iuftos fcilicet . & vefAces, feu fideles;
quibus vocabulis omncs virc.uce$ ix\ mirtiftris nece/farias cpl
pleaitur. .Eftque .harc diligcntiain dcligenjlisrainiftrisad-'
modum necelTari?. Ideo 2!pnaras laudat LcQnem Armeniu,
qui magiftracus cam ciuiles guim railicares delc(?lu ejc ppci-
mis habito conferebar, Rqmaharuraque ptoufriciarum prje-
fefturas , nequepecuniavenum ejcp«nebac, ne^ue exoracijt
viris incpcis ad magiftratus,auc iuiris & ius pecUhia vehd6-
tibus largiebatur. Idera Valentinianum primum laudat,
qui non tantumhoc egitdiIigenter,vthominibusidoncis
magiftratus deraaiidarentunfed muJcosquiin maojftratuc-
ranr, pupiuic,dicens, AprincipeinprimisiuftitiAflf^itari fffra^
Econtra Macrinum rcprehend/t.qui magiftratus honjJnibus
indignis largicbacun&addichanc maxinaam eijfe pvtem im-
. peracorij muncris, idoneos homincs & virtoce, prdditos «*u-
berriationTprasficcrc. Atqueh*ccyrapr«cipuedefct Chri-'
ftianos principes,quibus curaconffcrMandjBreligioriis &bU-
.niatisdoarinarprartercatceraincumbifi
' GeHUheHtAvtrMtsZ M eft , ego diltgcnter cnrcupfpiciam, fcclera in principeni redundartt, ideo veniunt ob mintftros
& cur« mihieric , vt tales mihi dellgam mihiftrtts , qui fint tn odium Suoncemptum. JDeihde fi fraudibu5& doHs , fub- -
veraces &'fideles, atque hos non ex atliorum fermone 8c lu- laca veritate & fideltta^e,concedacuT locus, tolluntur.omnes
•dicio deiigam , fcdipfecircumfpiciam dijjgenter, vtnon a- conjcraftus.erieruatur ijjldieiorum aiitoricas.impediuntur af-
lios , quam quorum fides perfpeAa & probata fit , muneri- tcs,quai futit pr«fidii huius vitse prxcipua. Ideo Dauid pro-
bus publicis prseficiam. , '''^''<' ''"^''^- '^^1^ W *• f - ' 'inittic fe vindicem f^e fc^attdul^tarum machinationum 8{\
HacvirtusmultacQ4»ipIefticur. I.'WR^iocrem fciintla^ depeptiofnuminiec pfcrraiflurumvthomines fraudulentilU-
eiuFrei quam profiteris. Nam homines ignari bmnium biUan^irinoculi»fui^,hbc£ft,permaneucem;fi;diein ieufta-
rerum & rudes , nonfune apti ad gubernationem , aec bilem locum apud fe habeanc. 7* !;:'t-u) •
^boiruntdicifidclcs.ldeo diciturvficate Sluamquifquenoritar- Dolum BafiiiusinPfal. )).<itiidefinit.l^)iitf^O^ j(^)um(<<*
f8/»«VbMye«xfr«»^EtPhocylidcspraecipif, - xaap-y* it <mffean(itii •fV iiOitAwtff "nhnrlea mtfi^^eff^ Ad qMa.
M.imnyifHtltiiaJtufjuimajUjiduiiiiea^t. congruicillavficatainiuredefinitio,qua*SeruioIurifcon(iil-
Bt Ariftophancs in Plutb exclkmat » »i «ff)*x4o» n^yfist X$t ' to adfcribjtur. ff;ie^o\o rfialo l.i.Doluseftmachinatio qua:-
tf^£iyit»i AvxniiiASii^yKp^ii^roe Afiriny. II. Deinde damalteriusdccip}eniElicauiia,cijmaliudagitur, aliudfimu-
fcdulitatem&diligentiam in,adminiftratiofie. Nequeeni^i latur: C^anquam lurifconfulti dcfinitio gencralior fic,
^delisdicipoteft.quivolensmulta negligit. III. Reqtii- riectantumdemaIo,fcdde<i[u®uisdoIo intelligipoffic. Di-
«tvcritatcm & conftantiam in diftis& feftis : (icm enim citenimeflremaeh|riaiionemquajfiatdeeipicndi.caufa,^uod
.principem non deccnt labia mendacia ; ita decet Cum habe- ctiiim in occultatione noiii infidiofa , fed propter honcftuin
re miniftros vcraces, qui veras Q:ntentia$ amenc, & vera,re- feu vcilem finem fufeej)ta locum habet. Bafilius vero doluni
£ka,atque cxplicata conftanterdicant& faciant : quique in malum definirc voluit. Idco dicit efle vwirorf*» x<«3^«i*».
Jnoribus fugiant infidiofas occultationes & fimulationes. Reprchenditur autem lurifconfQlci definicio a Labeone,
III. Ta^itarnitatem commendac in miniftris : quJB yirtus quam difputationem videanc ftudiofi in libris lurilconful-
auIicisneccflariaeft,neconfilia, quascelari&occultaripro- torum. Et cumin enarratione 8.prxcep»i atquc in JEtluci»
deft , patefiant. Ideo prodere arcana prasfcrtim in rc militari difputationibus dicatur de dolo copiofius, ad illQS libros au-
apudRomanoseratcapicale.ft*.dcrcmilita.L. omni. E« Au- ditores rcmicto.
guftus Mecoenacem propter taciturnitatem reuerebatur. Damnat autcm propheta fallacias & fraudes, non tantitni
Plucarchus aliquic cxempla recicat corum', qui propter in- qua» verbis fiunc,fed qUae (iGiis ftruuntur. Ideo coniungit far-
continentiam linguarincideruncin pericula.Eurip. inOre- cientcsfraudem&Ioquentesfallaeias.
fte turpiiiimum morbum dicit effe garrulitacem, «mW» 8 In matutitiisperdam omnes impios terrxtacl
f^ yxiojw ivVs*» »•'«'• *f in Ba«h. ^A-^^iWsr/^sJwrTi nxo< excindendum ex vrbe Ichoue omnes pperarios ini-
ttucn^*. Viiiitari*
I7A*tf>e»fwfc«»»]Hocquidam generaliterexponunc,& «iuuaiis. .... . .
ad omnes fubditos fideles accommodant , quibus fauorem I" conclufione comprehcndtt in genere omnes impios
fuumDauidpolliceatur: quafihocdicercvelit,Egoopcram &fceleratos , quos promittit (cnontantumcxaaurumex
dabo .vthominesveraccs&fidcles tuto & tranquiUe habi- aulafua.fedgrauiifimtspcentsaffeaurunicffe: &addttcau-
tencinmeorcgno,&habdant praefidia neceflaria , ne exagi- fanifinalemprascipuan» : vi cimtas Domtm rcpurgeturi
tcnturiniuriis,neuclibidim malmum hominum fint expc- fordibus &tnqutnamentts,&fanft.ras,pictas&tufttttavbt-
fiti. Sed loquitur principalitcr dc miniftris,qui cum Dauide q"c viocat. Hajc caufa principalts cft,cur poen» a magiftra^
habitaredicuntur, quiaaffiduein aula&inconfpeauregis tibus fintcxercendar. VuU entm Deus fuum coetum, quem
verfabantur,ipfiQue regi adeo crant familiares & domcftici. condidit ad bona opera , cffc fanaum & mundum : & ficuc
Ambulan^iriviaperfeaa] Dehacphrafi diftum eftfupri uafatur pcccatts , tta yult tramfuara&tuftitiamconfpici
verfu t. Inviaperfeaa,ideft,innoccnti& fincera,hoceft. m pants.Hutc caufaEaltxdetndead.ungjpoflbnr. II._Ne-
eainoncft contaminacus fcclcribus , autquinonindulget ceflccftconferuaripaccm&tranquillttaccmpublicam:quo<4
prauis cupiditatibus,fed ftudet pietati & virtuti. «f " «o» Po«6/l , fi inagiftratus in punteiido fic remifflor &
Hic miniflrabitmihi\ Id eft.huius opera vtar in adminiftra- al»cnls peccacts concedat. Nam,vt Sencca tnqutc, probts no-
«ioncReip. &hunc prxficiam publicis muneribus, &c. Dif- cetquttmprobtsparcit. EtPythagorasdiccrefolebac; .i>'
fcruiit&nay & mt». Nam nay fignificat quiddam magis fer. «•x«V«7« S» j(^ic<ii^»xo>ir«f «Wa«, Si «Vs»i'. =-
uilequJtmaltcrum ; quod plcranque fignificat in publico lll- Excmphcauflraeftfeucritatevtcnduni.Ttalijifcc^-
mUnereeumaliqiiadignicateminiftrarc.Suncenimquxdam lcrc deierrcamur.
munera,qua!dignitacemconciIiantiisquipraificiuntur.Hic Namqm mmedicabtlevulnut
vfuseft ve;bi mv acqueita facerdocibus hoc verbum tribui- -. ^^fi recidmdMmeft,ruparsfincera trahatwr, i
tur.Aliamuneranon conciliantdignitatcm, qusfciliccto- Grajct dtuerfashabcntpoenaraappellgciones, fumptasadt-
peris fcruilibus occupantur.hic vfus cft vcrbi Taj;. "^"^»* caufis finalibus : M^x«m,&au«:ei;,ndMi«v. »»^«1».«», eas
f Non habitabit in medio domus mesc facicns Panasnominanc, quibuscraendacioeius^uipteccaukqu»-
r', , £.!!• n.ii:-. > "'"'■• Noncnimomncf p«nafdebcntefle capttales^ Hinc
fra^dem : loquens feiiaciastion ftabili«iur coram eftilludPIatonisinlcgtbJs . «•,;t*«i»«V.Ar«.V,V«>w
oculismeis. ^ . . v • j. Ti|u«f/«»vocantp(3enam, quatobconreruandamdignitaten^
Reditad priorem antithefis partem , inquanegatiuam &autoritatemperfQnar quagla;ditur,aut legum violatarunt>
"expncat. Dixerat fujKa fe calu iiifligitiirr llKaturenim lin w/wiTcTpreno. «^«g^ dicunF,
paffurum in fua aula , noc commiirurum illis aliquara parce ciim cxempli caufa animaducrcjcur in aliqucm , ne tmpuni*
gubernationis. Nuncalioshisadiungit , homines fcilicet caceadfimiliaperpetrandainuitcntur.
fraudulcneos, mendaces & perfidos,quos opponit veracibus Inmatmirml Significac fe non dilaturum pcenas in lon-
ftintegris. Etvideturiam compleftinon tantumeosqui gumtempus , fed mature & tempeftiue eas adhibfturuin,
funt fn gubernatione aut dignitate aliqua conftiruci , fed in ne fi vicia mores fianc, rcmcdio dcinccps non fic Iocus,iuxta
fcnere omnes miniftrosdoraefticos & cohortem regiam. di^lum:
Quotquotcniminaulisminiftranc, fretivclfauore, veldi- Frincipijs obfia:fero medicitMparatur,
gnitate>vel fplendorc extemo,vel etia luxuriantes otio,mul- Giuum maiaper longas inmluSre moras,
ta fibi fumimt in alios , fiintquc ad fraudes flruendas cx quo- • Et Plato inquic, poenas clTc inftar pharmacorum , nccefTe
dam yfumagtsinduftriiferequam cafteri homincs. Ideo exhibendas ciim rcs fwnc ita defperarar vt curari nonpof-
& intcr Ic certant fraiidibus & dolis, & fi alios circumueni- fint.Principcm autem efleeanquam mGdicum quendamRci-
redolopoffintjidlaudi fibi ducunt. Plurimum autcm bffi- publicat.
cit dignitati & autoritati principis , fi illaliccntia miniftro- pw»** c&mdicic , fignificatfc^fafturum fine acccptione
rum non coerceatur*. Qui enim dovnui fuje non bene prae- pcrfoflarum.Alibqutvfitat^fit,quoddici folet,
cft, cIm authof ius iii publico vilefcit : & quia miniftroruni Dat veniam coritis.vexat cenfura columbat.
P LS AMI CI.
V ' P ART E S.
I. Exordium» ijuo proiitciur Dauid fe hoc folenni cantico obflri^fcumiria.d prasftandumofficium '
fuum. 1. Vtbenignitatefua Ifraclitis ornnibusprofit. i, Vt ius aduerfus improbos exerccat. v. i. ]Et
]iflrduxfuntverommprincipumIaude5. '
I I . Narratio, fiue expofitio pfficij quod voucbat Domino, coiaft (^is ex trlbus partibus. i. De in-
ftitpt9
wmw^^ffmn' ' /"Tr
^u . ■■ iN-" pValm VM cfi.P*'''*^'^^ -
ftituto&vitaipfiusregU, avcrf.2.ad 5.BQnaopcraainpleditur,v.2.Malaauerratur,5.fontcmautem,v.
4.indicat. 2. Deinftitut6regalisconfilij>v.5.comitatus,v.^.minifterij priuatijver./. ^. Decafllgitio-
nciniproborum,&pungacionetotiusrcgni,perfeucrani obferuationem difclplinje ciuilis ^ Ecclefiafti-
c«, vcrf 8. Summa cft, Meipfnnb, Rcgiam, Regnum, Eccjefiam, indefincntcr curabo, vc fordibus quibuf-
ciinquc fubllatis , Dcus finccrcrcolatur ab omnibus, iuftitia , pax, tcmperantia,pietas deniquc florcat ac
vigeat. , ,
Observationes locoRvm doctrinae.
Verf.\.Poteftfitei,tuminmonanhia,tuminmflocrati(i(^de. pios virosfibivitAComitesadimgere.
mocratiii,funt oLDeoordiriatA,^ reges.princifesac magiftratus 4..S S^ttr» primipes f^ magiftratuifuo velutiariitrio reliSiJb-
fitnt miniftri Dei,aliorum hominum bono. leatvtplurimumexemplaf^placitaqu^dam comminifci qttd po-
Omne verorU Dei miniftrorum muntts ad duas prdcipuas virtu- flea imitentur.vel ab ik accepta qui latm ipforum cingun^,(upidif'
tes reuocatur ,nempe clementiam (j iudtciu-.quarumiliafacitvt (imiarripere./tihileflquodmaiore/iudio vitaredebeat qttamho-
amentur potius reges quam metuantur.-iftud vero ex vfufcripturA mines corruptis moribusprsditos.
declaratfeueritatem qua contumaces coercentur,^iUi mollitiei op- Aliorum minifterio, veluti ocu Its ^ mribus.quum magiftratm
fonitHr,qUAlegumvinculanonmodorel£txat,fedetiamdiftoluitu. vticogantur, viderint etiam atq.etiam i. Ne profanos ^ mnla
CAter& virtutesfub his cemp rehenfi, f^ vitia ^ppofita,in texttts e- co nfcientiapr^ditos homines^onfiltarios , domefticos ^ miniftros
narratione copiosl explicantur. , fibi adfcifcant. 2. Ne delatoribus ^fycophantU aures aperiatiLj,
Clementiam ^ iuftitiam magislratuum oportet effe Deo confe- imb eiufmodifocietatis humanApeftes diligenter extingnant. j. Ne
cratam,ac proinde ad leges a Deo ipfoprAfcriptas accommodatam. fuperbos ^ ambitiofos vllo modo tolerent^ .
g«/ enim auaritiA, libidinibus , ambitioni,has virtutes applicare 6 Fidei ^ integritatis j^^atA homtnum confilio ^ o^cra v-
1iudent,fibi,nonIehouApfaUunt,^produlciftimo concentuhorren- tmtur.
daminterrisinuehuntilm^i'»». , 7 Nunquamadmittant.imoproculabigantverfutos^callidos,
z Prudentia regum ^ magiHratuuM in eo confiftitvt admint- qtti variis artibtM (^ compofttis verbis pietatem ac iufiitiam con-
flrationis publicA habenoi a Dei manu (ff legitima vocatione acci- uellunt. }
pi&t :deinde foUicit^e verfentur infuafun£iione,eam^ adverbidi- /« Poftremo,impiorum,perduellium,ftatufqj pHblici hoftiumiudi-
uini amu0m feduTo.exigant.fintqj in cmnem euentumparatia ces,piorum autemfubditorum ^ Aquitattsamantiumviroriide-
DeiprouidentiafubmiJfoanimopendentes-.necnoexpriuatAfami- fenfores ^ alimi no modb verbisfed reipfat^ tempeftimappareat:
liAfuAreSla gubernatione difcantfuo munereficutipar eft defiigi. ^nevltimum acprAcipuum omnis ciuiUsadminifirationts aphilo-
S Inpublica vocatione nbn debent exfeipfis praua capere cSfilia. fophisignoratufemper rejpiciant:nepe vt expr&fcripto verbifui le-
ncq.malafequi exempla,fedfummoftttdiofapientes confiliarios £? houa in ciuitdte fua^id eft,in ecclefiaiColatur.
ArTICVLI tRAECIPVI.
1. Potcftates ciuiles a Dco.
2. Magiftratuum,Rcgum,Principumjofficium.
3. Clementia & luftitia iiumana qualis efle debeat,
4. Prudentiam Magiilratuum qualem efle deceat,
j. De publicis & priuatis vocationibus.
6. Magiftratuum infcriorum charafterei.
y. Aulicorum piorum & impiorum morcs.
8. In imperiis , rcgHis , rebufpub. labcs & fplendo-
res.
9. Ecclf fiai nutriti; pij principcs & magiftratus.
10. Reformatio abuf uum in Ecclefia , pars maxima ofKcij
piorum principura & magiftratuum.
ARGVMENTVM PSALMI CU:
\S ALMV M hmc apparetpopulo Judaico prajcriptnm ejfet cum iam longa exilij calamitate
'in regno Babylonice effetfraBtiSt ^ anni 70. dittinittts per Jeremiamprafixt lam vene eJfcNt e/a-
Ipfiytlmt enimieftiicHnepieamorfmtpfalmii populo reuocare tn mernonam promifitones diiuni-
tnsfaUoi de redu^tone ^ refiitmione popHliiatque harnm conjideratione Juddos excitare cr e-
I rtgere tn /fem recuperandapatriaj^ adpetendam Itberationem animofiores reddere. Sno igitur
exemplo (^ voce CAteris prdit-ipetens a Veo ^ certafide expeElans Itberationem promiffa?n.Sed ^Hta dtf/ictle e»
rat in tanta, mole (jr concnrfft caUmitatumitjuibtu iamperannos jo.dHriterpremehantur , jpem alt^uam recw
'^pemmisparridctrmripereitdwpdfi^mm^
verbis efl ^HeflHSiConfolationemproponitfitmptam ab Aterna. Det (^ promifitonnm eim veritatCiin quam intues
f^fe contra lUosflu^us tentationum erigit^ certdejue fide petit ^ expeciat liberationem , (<r cateris exemplo fuo
fraitjVtflmiliter in hisfuis arnmnis a Deopenderetat^He ah hocpetere ^ expeBare reflitntionem difcant. Co-i
folatiqni vero ^ petitioni fHhiicit citm alia argumenta partim a promifitone Dei^partim adeflderio piortifnm-
pta:tiim vero tUud a caHfafinalifumptum,in ejm expltcando diutius commoratur. FuturHm entm inejHit,vtge~
tes hAUentis alien& a Deo^vhividerint iliamiraculofampopuU ^poUtia reflitutione (^r manifeflam Dei in hoc
populo praifentiamfimul cum ludtfM gloridm (fr potentiam ettts agnofcant ^ celebrenty^^ tota pofteritmgrato ^-
T$inioidbeneficiumprAdicet,H(&cfummaeflhmptspfalmi.
Repetitur auteminfine cjuerela^ precatio y vtfierifoletinmagnis animimotihm^ defideriis. Eflqiie in
qmrela 'orjid-og admodnm trtfle tt) adfleBendum Deum maxime idoneumy^uod conjideratione dignum efl. Scig--
bantpij in hocpopulo ddificationem templi Salomonis atqne eim refiaurationemy tjfuam afiidtiis votis optabanty
typum e([e eim templi^uodper Mefiiam codendum erat^nbn ex tignis aut lapihibus caflSffedviHis homimhHSy
in cfHihm Detts Spiritufuoin AternHm habitaref.ficut exprejfe i.far, 17. dtcitur. Atcjue inde amor Epifioia
ad Hehraosfumpta otcafione cap. ^.dicit,domtes Dei nosfHmm,a Chriflofcilicet ddtficati. Et Panlns i.Cor.6,
vos templum eftis Dei vinentis, Jtem i.Cor.6» corpus veftrum templum efl hahitantis in vohis Spiritm fanUi.
Hanc domtim credebant tunc demHm perficiendam att^ue abfoluendarn ejjeivhi Chrifltisfmffet exhibitmitdeo-
^ue initia tantum eim tedtficij^ c/Hidem tennia in populo Judaico haEienm vifa fttifie fciebant. Jn hanc igitur
imaginem intuentes non tantum petuntyte?nplum tUudy^kodtypum effefciebantfiituri adificifyreflituiyat<^ttetta
fimulinchoatam illam antehac ffirittialem adificationemy fed^u6dammodo exilij arumnis interrHptam, con-
tinnarifed pmul querHnturffe interea dim Mefliarny quihanc adificationem perflciatifHmrno defiderio ex-
PRvELECT. HENR. MOLtERl pig
feStatiex medio quajicurfu ante temptUiihripiiat^He itafieri» vt ecclefia( mm reflauratio expeSinhaturJm^.
gmtudtne calamttatnm qpprejfapene tntereat, Hacemm ef cogitatte omniumpiorHm tn magnts caUmttattbm
(^perfecHtionilHit**[ •"■*•''': '^.•'.,'' ..' •.■,"''•■=-:. 'v^.-i..^ v
Sed httic trtfit (juereU opponit confoJationtmi^Ha animos magnittidine ca/amitatfm oppreffos rurfm crifit^
tonfrmatyne interireprorpts Dei ecclefiam inter Arumnas njr calamitates ex^tment.Eam confolattonemfmtt
ab Aternitate DeiyCum <^ua veritas eius eSi coniunlia.Loe}uttur emm de Deo.cum atermtatis mentionern facity
non abfolutctfed ijuatemfe in verbo dr prom ipione patefecit:vt ^uemadmodum ille abdterno efi (jr nutiat(am
ejfe definit:ita verbum^ius feu promifiio fit firma & ^rpetua. ^uamfententtam ex coIiattoneyVtpoHea dice-
turiexornat <^ amplificat.AttjHe inde hanc neceffartam confolatt^nem elicit, ^ua ^falmurn concludtt : Man-
furamfcilicet ejfe Det ecclefiam in omnem aternitatemynecvUoi ejfe caUmttateSy^ua euertere eawiy aut irritam
facere Pei verttatem pofiint.Hac confolatione,ficut tttnc in illts calamitattbm (jr drumnis exilijfutt opui,ne pu
dolore abforberentur.ita nobis <juo(jue eampropomfciamus hoctempore,<^ui vtdemus totum mundum tn pcrni^
ciempiorum conffiraffe:^ certofiatuamHs manfuram Dei ecclefiam vfc^ue adfinem mimdt^vtvtfewant dla^
boli (t) horum organa.
ORatio opprefli, quantlo opcricbatur,& coratn
lehoua eflFundcbatmeclitationem fuam.
Titulus argumentum pfalmi indicat ,&oftenditinquem
vfum & finem fit compoficus, ncmpe vx in magnis animi an-
guftiis&doloribus, qutpartim ex rcnfu irac Deiaduerfus
peccata»partirti ex «rumnis & calamitatibus oriutur.Iije prc-
ccspro liberationc & mitigatione dolorumfundantiir
Nonnulli ad tempus lam reftituti populi,cum grauitcr af-
fligerentur ludaji^vcl a vicinis hoftibus Palatftinis,& aliis,qui
reparacioncm tcmpli & vrbis ac politiac inftaurationcm im-
pcdirc conabantur,vel ab Antiocho tyranno, quitemplum
&cultum profanauerat & multos crudcliter interficiebat,
pfalmum accommodut. Sed non dubium eft eam fuifte fcri-
bcndi occ3fioncm,de qua in argumeto diftum eft,quod ver-
^a & fentcntiar pfalmi oftcndunt.Intcrea in generc ad qua;-
Ijbettemporaarrumnofa, quifeusa»dificatio templi Dei, hoc
uertit & abfcondit faciem ab eo quem odio profequitur,nec
afpicereeumfuftinetataDeus dicitur abfcondere faciem
cum preccs noftras videtur negligere & ad vota noftra noa
fuccurrcre nobis.Affiidio velanguftia nontatiim intcllioa-
tur deatrumnis , qu« foris hunc populum premebant , o^iix
tamenmult» & vanx fuerunt ,iuxtaiiludGra;cumdiaum,
W««.«'Tf*oA\'iVAM^<,^y,'. fet nutum eftdiftiim,£x«-
les nemo curat e» Udere nemo veretur. Non exulcur&dicitur efg
Deo. Sedmultomagisdeintcrioribusanimidoloribus, aai
cx fcnfu ira Dei aducrfus peccata oricbantm.
Fejiinarejponde ]Duobus vcrbisimmediaciuinftis prius
aduerbiafcit.Itaquepriusreddendumeft aduerbio citoauc
fimili.
4 Qu^iaconfumpti funt vt fumo dies mei;& 0^.
fa mca quali Focus cxulta func.
Propofitioni fubiicit rationem fumptam
magnitudJnc
cft,ccclefia; propagatio,f3euiti£ tyrannorum & variis diaboli fuorum dolorum.quos ex defolatione cccle/ie &diilipationc
artibus impeditur,& piorum animi fenfu peccatoru fuorum po^uli Dei capiat. Illa enim racio quantum valeat in Dci
pcrculfi& mole calamitatum opprefli,confoIationcmqu«e- confpedu.fupradiftumcftaliquoties. Nam viuificationeni
runtjplalmumaccommodandum effe fciamus. feu confolacionem neccfl^e eftpra;cedcremoitificationem in
0/'mV^/i/«/-]Veibnm fiiop fignificat operiri,obte|i,obrui, qua cor ccrnat &fentiatiram Dei aduerfuspeccata, & fcrio
& cum dc anima,fcu fpiritu, vcl vita hominis dicitar,fignifi- dolcatDeum efleoftenfum. tftque hic dolor facrificiu Dco
cat, aiiimum vel fpiritum,vcl vitam illiusita coftringi atque gratum.fi fides apprehedens prouiifHone acccdat ad Deum
occultari,ne ampliusconfpiciatur autmunerefuofungatur, vtdicicur pfal.5i.&Icfa.57.& ««.Scddoloresillinoinomni-
Vcficiningencibus animipertuibationibus, lipothymiis &
dcliquiisanimoru. Eftqucpulchra collatio invcrbisBBy
us limiles lunc , nec in omnibus idem robur ett , vt pof/inc
...,,, Fi^ferreiJlosdolorcsIdcocumhas&finiilesdcfcripcioues
& lU^jqua: nacuram fidei depingunt. Initio in dolonbus & dolorum in plalmis legimus, in quibus magna verborum
calamitatibus animus quafi ftupore contrahitur,obnubilatur & orationum vehementia , & variis imaeinibus illi exagjre-
&ope ritur magnitudine dolorum,ye fefc exerat aut confpi- rantur,etfi non omncs experimur fimiles*dolores/ macnitu-
ciendum prarbeat. Sed mox fides difcufla ncbula illa ani- dotamenir* diuin^' aduerfuspcccaca cogicccur', que ciiin
mum rccreac, vt aufit coram Deo fe eftundcrc, clamare at- vere fentttur.tanquam ignis confumens,caineni ofla & nie-
^ue ab eo opem quxrere.Et congruit huc illud diftum, In- dullas depafcitur & confumit.fct Ci in nobis no fint tanti do-
gefttes cur* nupent.paruA loquuntur. Alij adgeftum moerentiii lorcs,quaIes fuerunt in Dauidc , vel in autore huius pfalmi
verbum accommodant. Solenc enim qui magnis doloribus &aliisn6nullis,ex eobonicacem Dciaj;nofcamus qiii non
opprefH func,faciemocculcarc,&feabfcondcrc,necaudcnt Cmit nos tcntari fupri quam fcrrc po7fumus : ncciuc enini
oculoscrigere,autfaciemoftendere&c. Sed pfal.i6.&alibi omncs fimilcs dolores ferrc poflemus. Ita tamcn hos
ad cor & animum accommodatur, ideo hoc quoqucin loco dolores fandorum intueamur , vt fccuritatemcarnali qua
tc&e dc anima intclligi exiftimo. n^XJ proprie muffitatio- iram & iudicium Dei ridet & contcmnit , cxcutiamus & al
ncm fignificat.Dcindc pro qucrcla fumitur & orationc, qua agnitionem noftrarum fordium ac peccacorum exciremur
-cumDeocolloquimur & querelas noltras cxporiiiiius eifa- j^e illefcnfus incaucosaliquando &fecuros opprimac & in
miliariccr. . ' f«^ernum eWmffi^^^
2 Ichoua audi orationcm mcam: & clamor meus ^"ftes illas querelas de doloribus faiid:orum lcgimus.
adtevcniar. ' ^.. .-..^-
;5 Non abfcondas facicm tuam a me.in die affli-
(^ionis mcx[(jiuaangufiiamiht]\nc\\niia(\ mcaurcm
tuanr.in dit[^tto]claHio,feiHnj[;Wf/?,ci/tf] refponde
niihi.
Propofitio pfalmi eft precatio, vc popuUismultoiu anno-
rumexilio &variis2rumnisattcnuatusliberetur. Repetitio
autem ciufdcm fcntcntix&variatio ardcns animi obcinen-
da» leuationis defiderium oftendic , & fimul magnicudincm
dolorum exprrmit. Dicitur aute exaudirc Deus oratione cu
otantcslibcrat.Quanidiucnim diftert auxilium&libcratio-
nem, eciamfinunquam alpernacurprcccsinuocancium fc,
fcmper tamen nobisvidetur nondum exaudiuiirc orationctu
noftram,quia nuUum eitis rei teftimonium apparet.
Nomcn clamoris fubiuneitorationi, vt fi^nificet fe in-
genti dolore impelli,vtad Dcum confugiat. Quo cnim do-
lormaioreftjCovox & clamormagisintcnditur-
Ne ahfcondasfaciem]Deh3ic phrafi diftum eft ncpc.-ficut &
dealtera.inclinaadmc aureni. l,oquitur fcripturade Dco
tf^dpftjrorrttSwc, tribucns ci faciem , aures, oculos , vt fc ad no-
ftrum captum accommodec. Itaque/icuthomoofFcnfus a-
Confumptifiintvtfumusdiesmei] Variisvtitur fimilitudi-
nibusin deicriptione fiiorum dolotuni, vc magnicudmem
facihuscxpnmat. Eftquc fummahuius & fcqucncium vcr^
fuum,Tancam cfle doloriim fuorum uiat^nicudincm vc om
nemvita-vigorem,omncm corporis(fuccum , omne robuc
confumat.I. Pnmum cnim quod de fu^io dicit.non obfcura
cft kntentia.Nam ficut fumus in aciem fpargitur & euane-
fcit, ita fignificat^tatcm populi confumi fi,bit6,& contabe-
fccrc piosin affidms cxilij mifenis.Pleraque excmplanaha-
bent rwya projwjja quxleftio figuificat corporis fuccuna
dolore prorfusefle exhauftum, CKm ea qux fumo maceran,
tur,arefcunt&amittunt omnem fuCcum.
,,. ,^ , . jpeccata&ex
publicaccclefix calamitate coceptus omnes virescxhaurit,
&c6fumptofpiritucorpusaridu reddit,iuxra illudProuerb
x7.Spintus triftis arefacit ofia.Per ofl^a autem intelligit «rtu.i»-
Jk;tf««fquicquideft roboris & vigorisinhomiQe, In offibus
enim pra-cipuum robur corporis confiftit.
5 PercufTum eft tanquam hcrba & aruit cor
meum ; quia oblirusfum comcdcrepapfm meum.
III. Tcrtii
P^;
^■Wf^^iW'-'^ '■..l|SIH!'PP5* ,
lil^.''l J'l'VllilHP*l^:'iip>^
^17 ,''■:■--- ■ IN 'P S A LM VM C I L ■ ^;; 'WlPP^^^fP . ^■Jif^
I i I.Tertia fimilitucfo fumita r a gi:amine,quod vcl re/e- huic 'OOip quae ctebro occuriw. Pfal. y .'jnui pro ^Oy nu» . A-
ftum, vel arHorc folis peruftfi fubito amittic omncm fuccfl» Hj ab ^711 deducuot , quod /ignificat laudarcatque ita Gcx-
&marcercit Eftquc hoc valde' trille.quod dicit,cor (liura eflc cus rcddidit:idquc nonnulli pec aatiphrafin expopedum m-
inftarherbxifuaradicerefeftr, quxattiaherefuccmnne- dicant,pro,quiwevituperant,
qtiit,fignificans cor quafi auuf fum a cprpore dcftitui fuo nu- luramper me] Id eft,fumuot ifte tanquam infigne exemplai;
tfimento >&fpjritibus cxtmAis exarefccre.ld quid fit non in- malediftionis & dxecratiouis,vt fi cui velint mala imprecari
rcnigunfhommesfecuri&ebrij yoluptatibus.quos Paulu& anoftra calamitatemutuenturiurandiformulam,dicentes:
liominati.'!rn\>«K9W<:fed quicunquc fanfti futit.huiusrcigu- Deustibi maledicatficut ludjeis. Eft enim iiirare,aduocare
ftum alique in veris poenitgtiae exercitiis percipiunt^alij ma- Deum velteftem vel vliorem.Hinc paenam ffpe Deus in le-
ois,aIij minns. i V.Quai ta defcriptio eft ab inedia, quae na-^ ge minairur ludxiss Cx abiefta lege cultus idololatwcos rece-
niraliter comitatur magnos dolGi:es.Car enim languidum & pturi cflent.Sed lurfus apud lefai.c j; .pios confolarur,vc fi
^dolore maeeratum refpuit & faftidit cibos , vnde poftca fc- probris & conuitiis ab hoftibus afficiantur,ftatuanc non tam
quitur tabes',d€' quafequenti vcrfi* loquitur. fibi quam nomini diuino hafic contumeliam fieriatque ideo
6 A vocc geniituS mei auh^ierunt olfa mea vltioncm a Deo expeftent.Atquc adhanc promiffionem fi-
carni me§ ( ^^ e%corpmfaanm efl tahidum, vtcon- "5.^?^^" Ii6cloco refpicit propheta.
fiimpta carne ojfa cutt adh<£refccrent. tJarn carne hoc
hso fto cute accipit. \d<^ue kvocegemttpu^ idefl.prx
tameniatione continua.)
'■ 7 Similis fadusflim onocrotalo deferti : rui
guafi
;io Quia[fmf] puiucrcin tanquam pancm co-
iTicdi:& potum meum cut7T fietu mifcui.
V I L Dcfcriptio doloris fumitur a gcftu & ritu lugenti-
um.Solcbantlugentes proni in tcrra iaccre , induti facco 8c
confperficinere:&abftincntes abonini mundiore viftu,pa-
nc vili &fordido,atqnc in terramproicdo vefcebantur. Ad
suuijbubofolitudlnum. . . ,. _^
V Quinta fimilitudo fumpta eft ab auibus folitudincs """c morem alludens, afKrmat fe quafi cerra; afrixum pro-
incolentibus. Inqua qucriturnontantumfedeferiafociis ptRr affiduumluftumiacuifle, 5cnc cibi quidcm funiendi
& amicis(Ita cnim (^eri f blet, vt in rcbus aduerfis ctiam a fa- gr^^a mde furrexifle, vt ficri n* potuerit,(]uin puluere cutn
miliatifiimis deferamur,iuxta illud Luca.lib. S.NttlUfdes -vn- cibo nonnuqua ingererst.Eode pertinet quod dc potu dicit:
amm mirer0selegitamicos.ltemli.7.CUudafidesmifem.Aui.e<i ngnificat enim fe nc quidem intcr cibum capiendum & bi-
tes plurim iim auget dolorem bonorum hominum,ficut So- bendum tempcrafle fibi a lacrymis , ciim alioqui fcre inter-
phoclesinquit.-riA^ei^v^x^of H<piX.c.J^xtOfcdctiamfepro- ^ ualla qu^damfint doIorum:&homines dum fc ciborefi-
ptcr moeroif m fugerc confuetudinem hominum. cmnt.pauhfper folcant moerorem cohibere. In CDn^a pro
riNp Septuaginta Pelccanum vertunt. Hicronymus Ono- 3 alij fcnbunt a.
crotalum.Quxcunque fitauis,excogenereeamcffe , quo: ii h iac\c 'ir^ti]^[propti:riramtHam]Scmdi-
folitudincsincolunt.exhoc lococoilat.Dcfcriptio Onocro- gnationis tu^.-quia cxtuiifti me & proJGcilH mc
tali eft apud Plin.Iib..o.cap.47.01orum,inq«it,fimiIitudine Primiim amplificat qucrdam i caufis calamitatu & fe
Onociotali habenr,necdiftare cxiftimareturomnino,nifi --
faucibusipfisincfletalteriusvtcrigcnus. Huc omniainex-
plebile animal congerit,miia vt fit capacitas. Moxperfefta
rapina fenfim indc in os rcddita in veram aluum ruminan-
tis modo refert.Fortalfis nomenindc faftum,qupd pifces in
alterum vencriculum coUcdos rurfus euomat.vt dcindc his
vefcatur. Namnomcn vidcturcognationcm haberecu Nip,
qiiod euomcre fignificat. 013 Gra:cus nyfticoracem reddi-
dit:alibi buboncm vertut:&defcriptio bubonis,qu2 eft apud
l»linium,non male huccongruit. Ita enim fcnbit hb. lo.c.u.
Bubo funebris & maxime abominatus publicis pr:gcipue au-
fpiciis,deferta incoIit,nec tantiim dcfolata,fed dira etiam &
inacceflajnoftis monftrum:nec cantu aliquo vocalis, fcd ge-
mitu , itaque in vrbibus aut omnino in luce vifus dirum o-
ftentumeft
8
. - - fenfa
poena? diuinitus mfliaai. Atquc hic dif crimen inter dolores
& querelas piorum atque impiorum confpfcitur. Etiam
impij querulantur inmorbis & aliis calamitatibus , qui-
bus vident hanc naturam humanam , quae videtur ad im-
mortalitatcm condita , deftrui. Sed longe aliter dolenc
quam pij:plcrique enim,qui cafu omnia ferri & ficri CKiih-
mant, ex inipatientia fundunt querelas in aercm,quia dolo-
rcprefenticxcruciantur: ncc modcrate ferre pofliint, qu3e
vel a materi^^ vitio, vel cafu oflcrri fibi crcdunt. Ali/ qui nu-
mcn aliquod diuinum in poenis agnofciit^vt hypocrita!, non
tantum impatientcr ferunc dolorem, fcd infupcr indignan-
tur & fremunt aduerfus Deum, ciimquc tanquam iniuftum
iudiccm&crudelem tyrannum accufant,quihancpr*ftan-
temnaturamtot calamitaiiibus&^prumnisonerarit.Pijvcro
.^... n' r I- • r incalamitatibuscumpriiratisjtumpublicis.iram Dei itain-
VigilauijSc fuiquau pafier lolltarius luper tuentur>vtcogitcncDeumnontemere autfiuftrairafci ge-
neri humano, fed pcccata noftra effe , qux iram Dei acccn-
dant&poeiiasattrahant. Nonigitur tam ex fncommodi;
teftum. . , . .... - .
V L Defcriptio doloris fumitur a vigilus,reu *jf u«-vi«,qua-
vt magnos dolores & curascom'tatur,iuxta illud Virgilij,
Neque enim membris dat curafoporem:
Ita corpora vehcmenter affligit & attenuat,iuxta diftum,
Attenuant hominnm vtgtlat& corpora notUs.
Similitudo autemde pafl^erecongruitcum fuperioribusdc
onocrotalo & bubone, &c. & notatludlu inquietudinisple-
num.ltfi^iiinniSS quam^^^
auroramcanant (ea cnim nominisetymologtaeft) hictame
& alibi fsepe in fpecie pro pafl^ere accipiti'.r,quod lUud aum
genus vbiquc fit oh\x\m-\.Solitarium vocar,qui viduatus fit cb
pare. Eft autem illarum auicularum natura,vt impatientif-
fime viduitatem fcrant.
9 Qoocidie exprobi-auerunt n-\\h.{{probris afficiunt
•w^jinimici mei:& gloriofi mci (cjmfe taUttantad^
uerfti^ me)\>tt me iurant.
Amplificat defcriptionem doloris fui ab opprobriis & c6-
. ... iis &
arrumnisoriturhorumdolor , quamex fenfii peccatorum,
propter quje intelligunt Dcum fibi effe iratum & infcnfum.
Itaquc mulcbgrauiorefthicdoIor,quieftinfan(5tis,qua qui
in profanis aut hypocritis ccruitur.Sed cft ille doloK faluta-
ri^.Operaturenimpoenitentiam acffalutcm haudpoeniten-
dam, ciimecontramundidolormortemafterat, vt Paulus
inquit a.Cor.7.Ha?cfi cogitentur,noncrit obfcurum qualis
fit amplificatio doloris in hoc verfu, cum inquit: Afacie in-
dignationis tuA,&.c.V\ih enim dicerc, dolorem quem habent
& circumferunc fanfti in exiIio,nontam exiftere cx amiffio-
ne patriae & aliorum bonoru : nec tam ex xrumnis prxfen-
tibus, in quas funtconiedi , quam ex fcnfuirje Dei aduer-
fus fua peccata , & quia manum Dci in his poenis agno-
fcunt.
Hoc igitur primo mcmbro fignificatur. Scquitur alia ani-
plificatio doloris acoUatione prioris ftatus,dignitatis,opulc
tia:&potentia», cum pr«fentibusa:rumnis &miferiis, ciinv
inquit:^«/« m«///?/' ^'/"'^^^«Vy/wf.Erant antea euefti ad funi
uitiis hoftium. Augent enim dolorem pioruni fuperbariii- mamdignitatem,crant feleai extotogenerehumano,vtdi-
feftationcs^atquc illufioncs hoftium,quas ferre cogutur pij: cerentur & effent populus Dei, cui Deus fuampromiffione
Et verum eft quod Plutarchus fcribit, Homines conrumeliis de vcnturo femine & oracula fua c5miferat, cui ccrram Ca-
maeismoucriquamaIiisiniuriis:idque mulco magis /Lfint naancanquam pignuspromiffionis dederac, quemvariis &
calamicofi.Tuncenimmiferationedigni eiantpotiusquam illuftribus teftimoniis prxfcntio? fua;, miraculis infignibus
iUufione:fed eft h3cc<fibj««/p«W« prauis hominibus vfitata. & benedidionc fua ornauerat , &c. Ex hac igiturdignitatc,
Infanientii in mejld quidam fic exponut. Qui crebris con- potentia, opulentia,tanquam ex fummo dignitatis & gloria;
uitiis & probris fuam amentiam produnt , feque oftendunt faftigio detrahi,&patria fpoliatosin fummas miferiasapud
homines effe futiles & vanos.Nam Sn proprie fipnificac in- hoftes & barbaras gentes coniici, fuit triftiffimu &acerbini-
fanirc. Sed fimplicius & concinnius eft, fi vertamus malcdi- mum.Nam quo maiora funt bona,eo maior ex horum amif-
cOs & odiose fefe iaftitantes aduerfus piosivt fajuitise & odijf fioncdolor cxiftit. Eftque vfitatum, vt tumdemum bona
furiofiaccufethoftesmaledicos.Itaquefi vertereinfaniendi noftraintelligamus, cumqujc in poteftate habuimus, ea
verbolibebit,erunthoclocoinfanicntes,quifrequetermihi amifimus.
irafcuntur&rabioscmcinfeaatur.Vcrbiformarefpondct Hoc igitur eft quod inpcrfona totiuspopullguentur.
919 T ?R;£LECt. HE
Extulifti mc,& proiedftifquafi ditat , Metiloria rumtnoruih
bencficiorumjquibus antehac gcntemnoftrym a(Feceras,nja-
gis doloremnobis auget & exafperat. Videht enim quanta
dignitate deiefti & in quantas mifcrias demerfi Rnt. Alijad
geftum eleuantium tliquid, quod mox ad terram cbllidant,
puta , vas teftaceum aut fimile aliquid,prophetam refpieere
cxiftimant,& fimplicitcr de violcnta deieftione fententiam
interpretantur.dc qua lefa.cap.jo. loquitur. Atque huc iliud
leremix Thrcn. ?.affertur:Elcuatio nobis&fraftura.&c Sed
plenior eft fentcntia, fi comparatio illa intelligatur fumpta
adiuerfis temporibus & conditionibus huius populi Etno-
taeftfignificatioverbi N\y3,quaehocrequirerevidetur. Na
N'\y3, nomcn inde faftum fignificat priricipem in dignitate
conftitutum, atque ad fummoshonores eucAum.
li Dies mei tauquam vmbra fndinata ; & ego
tanquam herba avm[exarefco.]
Rurfus ab alio fimili defcribit fuas mifer/as , comparans
vitam fiiam vmbrac inclinatar,hoceft,iam ad occafum verge-
tiatqueintenebraseuanefirenti.SoIcnimdum in iplo me-
ridiecapitibus rioftris imminet,non facit fubitas murattones
vmbrarum , fed vbi adoccafum vcrgcre incipit, fingulis fere
momStis variant vmbrar,donec in tenebraseuanercant Hmc
igitur dicit vitam fuam ( nam dies pto vitas curriculo fumitj
riuafi vmbram inclinatam feu ferotinam & fole cadcnte iam
ad noftem vergentem,efle fugacem,& non procul abeffe ab
interitu.Etfi enim vmbra crelcit & gradior apparct fole oc-
cidente,tamen magnitudo illaeo propior fit n6(f^i, quo ma-
iorvidetur. Talisigitureftvitahumana , queiri fenedute
exafto tempore coUabitur.Conqueritur autem propheta.id-
ipfum in media & florente actatefibi &populo fuo accidcre,
c<5quc dolor eft maior.
Tanquam herbaarefcd] Repetit fimilitudinem herbx arefa-
aacjhoc eft,quar vel a^ftu folis aduritur, vcl a radice rcfeca-
tur:dequa difVum cft fupra verfuy.
15 Ht tu , Iehoua,in pcrpetuum habitas:& me-
moria tui in generationcm & generationem.
QucrclaB fubiicit confolationcm , qua & fuum & castcro-
rum animum erigit , ne dolore abfbrbeantur. Atque hmc
turfus apparctjlonge aliter fuas miferias deplorare fandos,
quam faciunt homincs profani & hypocritx. De Turno in-
quit Virgilius,
Vitaque cum gemitufugitmdignatafub vmbras.
' Ita omncs imp i j opppref fi a»rumnis & morte, cum trifti fre-
mitu&indignatione vadunt ad Tartara,vitamqi;e ipfam&
Vocem in triftinimisgemitibus& vlulatibus rcliiiquunt.Sed
piis mortiticatio illa & dolor pcimus gradus eftf ad confola-
tionem & viuificationem Ita enim intuentur iram Dei ad-
ucrfus peccata, vte regionc immenfam Dei bonitatem &
mifericordiam ac veritatempromiffionisconfidcrent Hanc
igitur fidcapprehendentes, itatuunt fc efle in gratia apud
Deum,etiamfi foris millcmortibusfintcircudati: atque nac
fiduciaaccedunt ad Deum, & vincuntillostriftiffimos dolo-
res.quos pariuntagnitio & fenfus irr Dci aduerfus peccata.
Id facithoc loco propheta,cum inquit ,T« inAtemupermaries.
Quodnon cftintelligendum fimpliciter de Deofecundum
fuam eflcntiam abfolute confiderato.Id enim parum faceret
ad confolationem. Nequeenimfragilitas vitxhumanar aut
~ conditioTridc reddTtuFmelior.quod Deus eft immutabilis &
perpetuo fui fimilis. Imo veromifcria noftra cx illaDci x-
ternitatemagis fitconfpicua &dignalacrymis: ^ft^ loquitue
prophcta de Deo relatiue,qualem fcilicet in verbo promif-
fionis fe patefecit ; in quo ciim de fua voluntate erga popu-
lumfuumtcftetur, &ofl:endateccIefiam fuamfibicurseeflc,
ctiam intermaximas arrumnas & calamitates, capiunt hinc
pijfirmamconlolationem:quia fciut tam fallere iUam pro-
miffionem non pofTcquam mutari Dei naturanon poteft.
Atque ita intelligendum cfl^e hoc quod dicit TuinAternum
permanes, o^cnik membrum fequens, cum inquit , Memoria
ttti durat ingenerationem. Nam memoria Dci nihil aliud eft
quani notitiaex vcrbo & promiffionibus eius concepta. Nifi
cnimDcusfepatefecifTet, nullaefreteiuscertanotitia aut
memoria. Sicut igitur promifno & foedus initum cum popu-
lo Dci manct verum.ratnm & firmum : ita piis manct illa c6-
folatio certa,qu6d curac fint Deo.ncc potcft vUis calamitati-
bus &a:rumnisilla nobis excuti.
14 Tucxurges,mifercberisSion ; qulatempus
mtferendi einsrquia venir ftatutum tempus.
Prius mcmbrum conclufio fiue confequens eft eius con-
folationis cuius iam meminimus.Tu oeus es acternus , & foe-
dus tuum initum cum populo tuo eft perpetuum , vt nulla
temporum iniuria interrumpi poffit. Ergo tadem miferebc-
ris populi tui.nec paticris eum perpetuis exilijmifeciis con-
NR. , M O LL E R J . ^-'^m^^^^i^^
fici.Haec confolario iimulhabet votum admixtum,quod tf
ferendumeAad principalempropofitionempfalmi, queeft
pecitio liberationis &jteftitutionis policix , vc ancea diaum
eft.
Ex^ii^^frfP^Mdicicur^quandoquialiquandiunobis quie-
ttiffe & n^Uum prsfcntia; autfauqcisfignumedidifie vifus
fuic , tandem illuftri teftimonio fuam pra^fcnciam & pocen-
tiam in liberanda ecdefia oftendic.Eft igitur verbum hoc ad
fenfum & cxperientiam noftram referendum. Non fedcc
Deus tanquam otiofus fpcftator eorum qua? fiunt in generc
humano.nec dormitUt qui cuftodit lfi:ael,vt alibi dicicur;fed
perpctuo vigilat, &eftintentusin falucem fi^orum ; quocies
camen vcrfamur in aerumnis, id nobis non apparec. Itaque
cunc primum exurgerc Deum ad yindicandas miurias ecae-
fia» fu2B fadas iudicamus,cum & poenas ab hoftibus fumic, &
ctclefiae optatam pacem & :ranqui llitatem reltxtuit.
Mifereberis Sionn 2 Hoc multa compleftitur. Primiime*
nim petit populum ipfum , qut aiibi dicitur filaSion,iii
gratiama Deo recipi , eique peccata, proptcr qua;, exilio
grauiflimohaftenusmulaatuscrat , rcmitti. Dcmdepetic
eundem reduci in patriam, &mftaurari non tantumpoliti-
am : fed imprimis cul.um diuinum Nam vocabuio Sionis
vtrumquc (n«>i*Jb.^wJccomprehenditur.VtcumIefai.».dici-
tur.Ex Sion exibitlex.Iacebacnontantum arx Sion,cJu-E fe-
des crat regia,fcd templum horribliter deftruftum.Vtrura-
quc igitur pctic reftitiii,atqueita integram pditii rellaura-
ri.Poftcemo quia fciebat populi Dei confammatione & (b-
lidam felicitatemcofiftecc in promiffi Meffia» aduentu:idco
Sionem rcftaurari petcns^ipfum fimul Meffiammitti in car-
nem ardentif.imisvotis& totopeftorepecit.
Cum autgfimiles calamitates omnibus xtatibus experia-
tur ecclefia , nos nominc Sion s ecclefiam omnium cempo-
rumcomprehendi intclligamus : & Dcum oremus , vthoc
quoquc temporeexurgat , & ecclefia: fuae,qua: &dome(iici$
diffidiis laceratur,&foris externa vi & horribilibus perfecu-
tionibus premicur. mifercacur.cique piam pacem & concof-
diam docentium largiatur.
Giuiatempusmijerendieius]l3.ra addit alias rationesTotum
quidcm redemptionis &reftitutionis beneficmm pendeti
gratuita mifericordia & amore Deiergagenushumanura,
fed quiahanc mifericordiam itain verbofiio patefecit , vc
fpontenullis noftris meritis prouocatusnobisadpraeftan-
dum hoc bencficiumgratuitu fe obftringat : ideo non tantS
dicit,mifereberis Sion : fcd addit.^w/V* tempu4 miferendi eiut,
ej" venitfiatuttes dies.tefpidcszd vaticiniaprophetaru, lere-
miarimprimis,quicap. 29. promittic fore.vtpoftannos 70.
populus reducatur in patriam. Affirmatigituriamexaftum
efle illud tempus aerumnarii&exihj.quoddiuinitus praefixfi
erat:ideoquepetit vt Deus memorfuae promiffionis , fincm ~_
tandem imponat his miferiis, & populum in patriam redu-
cat. Nos vero cxcmplo prophetae difcamus in precationibus
noftiis intueri Dci promifTiones , atqueharumfiduciaad
Deum accedere. Idcnimnifi faciamus,fempcr vagabuntuc
animinoftri, nec habebunt vbi acquiefcant. Deinde hoc
quoqiie obferuetur, promiffionibus Deum obftringerequi-
dem nobis fuam fide,atquc ex pafto pr^ftare quod promifit:
interea tamen beneficium manere gratuitnm, ideoqucar-
dentibusvorisi Deo percndu eflTeid quod vidcmus hoclo-
co facere prophctam.qui etfi fciebat iam inftate tempus rg-^^^^^^
ftitutionis , & eam ex pafto debcrhtamen ardentibus votis
hocpetitr&mifericordiaeDcitotumadfcribit.
mn^ R. Dauiddicit eflTcexPiel, & fecundum normatn
fcribi debuiffe nJJnV Alij tanien ad primam coniugatio.
ncm referunt,in qualefai. 30. occurrit haec forma CDDJan^
vt mifcieatuc veftri.
ly Quia bcneplacitum ha\)ent[ deleSiantur^^^er-
ui tui lapidibus eius : & pulucri eius fauebunt
\fduent.) ,
Addit aliud argumentu a piorii coniunftis votis & defide-
riis. Omnes,inquit,pij fummis & ardcntibus votis expctunc
tandemreftauraritcmplum&vrbcm. Et quanqua dolent,
illa pulchcrrima ^dificia , quae Deus fibi habitacula dclcgc-
rat,a crudeHflimis tyrannis efTc fubuerfa , difiefti atque in
puluerem rcdafta : tamen cogitantes de fingulari gloria
huius popuh & peculiaribus bencficiis diuinitiis in eo loco
exhibitis, ipfis rude«bus & lapidibus fauent & dcleftantur :
quiaamor ergapatriam,erga teligioncm &culcum mancc
fixus:& certo fperant futurum,tt ex illis ipfis ruderibas rur-
fus pauli poft nouum tcmplum & arx noua c6furgat,& po-
pulus in priftinum ftatum ac dignitatcm rcftituatur : idque
maxime ob hanccaufam,quia non multo poft vcnturum cf^
fe Meffiam.qui omnia inftanracct & regn ura amplificaret. i.
Daniele edo^i erant.
Mone-
^
' Wfrw^fW'
^irW^^fWl^W^ p S A L M V M C n.
Monemurauteraliocexemplo , vtquanquam videamus
ftatum ecclefis efletriftiflimumi& omnia vndiquc difKpata
&di(ieftat)rr^nnide &furore diaboli : tamen animuni non
defpondcanJtiSjnec de falute ecclefi» defpcrcmus. Potelt e-
nimDeus^jVttuncex rudcribus&puliicribus nouam arcem
&templum:ita cx calamitatibus &mortepiorum nouam
condereeccjefiam.ltaqueficut ludaji ruderibusfe deleftari
affirmantiitanos quoquenon nimiu doleamusjfiyidcamus
ecclefiam noftri temporis efle fqualidam , & partim diflidiis
docentiumdeformariacdiftrahi, partim perfecutionibus,
cxdibus ]niullis,& ahis crudelibus fuppliciis & ruinis vafta-
ri:fcd fpercmus ex his ruinis nouam deinceps ecclefiam di-
uinitusexxdificatumiri.cuiusgloriamaiorfit quam fucrat
prioris:ficut de poftenore teplo Hagg^us vaticinatur , mul-
to id anguftius fore, quamfuerat illud quod i Salomone e-
ratxdificatum.
l^etfemos nonnuUiinteIligunt,fignificari non Ipfos exules
Iud3Eos,fedCyrum& D3rium,quorum conceflione politia
reftituta eft.-
i6 Et timcbunt gentes nomcn Ichoux:& omnes
reges terrx gloriatii tuam.
Addituraliud argumcntumfumptumabciFedu feu vtili.
Reftitutio illa non tantum prodeiit ad inuitadum popuknn
ludaicumad gratiariimadionem& verum pietatis cultum:
Sedetiam gentes, qua: nunc a Dcofunt alieng , hoc infigni
niiraculo & bcneficio mouebuncur, vt potentiam & gloriam
Dci agnofcant & celebrcnt , & abicftis idolis acfuperllitio-
nibus hunc verum Deuin , qui fe in Ifrael patefecit, colant.
Neque id plcbeij tantum , fed reges quoque & fummi mo-
narchae.
QuodfiericoepitcumDarius Medus &Cyrusad agnjtio-
nemveriDeiconucrtcrcntur. Nec dubium eft multos ex
Ghald^agente&hliis fccutos cxemplum fanftoru regum,
yel alioqui motoshisinfignibusmiraculispotentiam Dei a-
«nouiflc.Scdquia haec rcftitutio populi & a^dificatio Sionis
nim demum perfefta eft , quando Chriftus mifllis cft in car-
ncm, quieftvcrusilliustcmplifpiritu.alisarchiteaus & la-
pis an^ularis.ideo & hoc vaticiniuintunc demum impletum
eftjqu^ando exhibito Chrifto fparfatft euangelij vox in totu
orbcm terrarum,& ex gentibus paflim ecclefia minifterio A-
poftoIorum& facccflTorumcft coIIcaa.Dc populi igiturlu-.
daici reftitutione ita Ioquitur,vr illam alteram reftauratione
8c regniamplificationem, quaefub Chrifto futura erat,fimul
complcftatur.
Ci/om/» /«^w]Id eft,maieftatem,potentiam,virtutem tua,
quam oftendifti in populi tui rcftitutionc.
17 Eo quod xdificauit lehouaSion, viruscft
in gloria fua. - - -
18 Refpexir ad orationem humilis [ dtruti , fl'U
Tniferii:^affli6it] & non conlempTit orationem eo-
rum.
Additcaufain.curagnituri &celebraturi fintDominum
reges &gemes.Quia)inquit,agnofcet,illam reftaurationem
Sionis.&rcftitutioncmpoliti^^efl^e opus plane diuinum.Ne-
mo cnimhumanoiudicio ficripoflTc fpcrabat,vt populuspec
totumregnum Babylonicum per annos 70. difiedus & di-
fpctCus . rurfus ita colligcrctur,vt politiam & regnum fuum
reftauraret,& in vnu corpUs rurfus coalefceret.Cum itaque
id faftumeftjgentespotcntiam & gloriam huiusDei,quem
Ifraehtx colebat,agnoucrut.De hac re vaticinatur.Scd quia
illa xdificatio Sionis imago & prxludium fuitcolleftionis
ecclcfixjqu^ per Chriftumfieri dcbebat,fimulhinccolligi-
tur , colleaionem illam atque xdificationcm cfle opus non
humanarumvirium, fcdDci:qui quanquam mtniftris fuis
adhancftruaurarapcrficiendamvtitur, ipfe tamencftar-
chiteftus.vt dicitur i.Cor. ?, Dei xdificatio cftis , nos fumus
#iuj«/i>p/.Deindc h^ec ing^s cft gloria Dei , qua; paffim omnes
gentes ad agnofcendum &celebrandum ipfuminuitat,qu6d
ccclefiamquafi fepulta atque emortts tenebris cruram, cum
nulla fpes eius eft, fufeitat&gloriosea»dificat:ficut tunc po-
pulum ludaicum hominii opinionc iam intcrnecioni defti-
natum,gloriose in patriam reduxit & rcftituit. Atque hac ra-
tionc vtitur Dcus in coUedione fua» ecclefi^. Prius enim
quafi in mortem eam coniicit, vt nulla fpes vitx aut rcftitu-
tionis appareat. Deinde cum omniafunt defperata,ex ipfis
faucibus moftis ereptam reftituit, atque ica gloria fuam ma-
gisconfpicuam reddit. Ideo hic dicit Dcum vifum effe in
gloriafua, quando Sioncm ^dificauit :cum anteaillaintec
affliftiones piorum quafi abfcondita & fcpulta latuiflet: imo
aplcrifque nontantum gentibus, M ludxisquoquc ludi-
briohabitafuifl!et.
Rej^c}^ adprecem dep-HBi[h\xmli$.^ Addit aliamcaufam.
'■ ^ " ' 5?2i
cur gentes celcbramr* fint Deijim. Qu^ia hoc exemplo com-
monefaftar difcet , Dcum non mox abiiccre populum fUmn,
eciamfi finat eum aliquandiu exerceri cruce& calamitacibus, '
nec refpuerepreces eorum vt profani imaginantur, qui cxi-
ftinuc «rumnas efle figna ir» & abicftionis diuin» : fed tunc
maximc, cum calamitatibus opprcffi clamant , exaudire ip-
lorum vota & preccs, & prajfcntiam fuam oftendcre in libe-
ratione fuorum.Eft autcm obferuatu dignum, quod rcdem-
ptiohem & reftitutioncm populi prccibus fidelium adfcri-
bic.Eft quidem illud bencficium gratuitum,& pendet ex fo- >
la mifcricordia diuina , vc ancea dixinms, & camen precibus
noftris Deusfxpe fcidtribuereteftatur, quod alioqui fpon-
te & ex promiffioncfaaurus cft:ytnosfld fiudium jtrccandi
cxtimulct&alacriores reddaf.Et cupiy,inter precandiiintue
anturpromiflionemgratuica>& mxtaeam dari fibi bona cu
fpiritualia tum corporalia petant, non eft abfurdum prcci-
bustribui.quodcxpromiflioncpedettquiapromiffionunul-
Iiiseft_vfus,nifi fides casapprchcndat,&in verainuocatione
darifibiillabonapetat. 1
Nonien npij; poniturhoc loco colleftiue. Ncquc enim
de vno tantum Ioquitur,fcd de omnibus piis, Significac aut»
hominemabie^ftum, afflidum & calamitofum, dcftitutiim-
que omni prxfidio & auxilio. ISJamnpnp vox geminata cft
cx radice nnjJ quod vcrbum fignificat vaftare, deftruercjde-
populari, dirucre, vtler.51. Murus Babylonis diruendo de-
ftruetur. Metaphorice fignificat viduare feu orbare. Inde cft
^•^^^-^]} orbus, qui eft fiiie liberis feu ftcrilis. nyny vero etiam
myricam fignificat, qua» eft herbahumiiis, fpreta&abieda:
vnde pro humili a plcrifquc reddicur. Alij ab Tj; dedu-
cunt,quodfignificatexcitare. Vnde nynycxponunc homi-
nem excitantem (e,hoc cft , fedulum & diligcntcmad ora-
tioncm.
19 Seribetur hoc ad generatioiiem pofl:eraii>:&
populus crearuslaudabicDeiim.
Argumcntum ab efteftufeu vtili duftum amplificat & ck-
tendic Prophcta a circumftanta tcmporum & pcrfonarum. '
Non modoquifpedatorcscrunthuius niiradarliberationis
&reftitutionispopuliin pr^fentia porcntiatuam agnofccnt
& bonitatcm tuam celebrabiit: fcd fadum hocpublicis mo-
numencis commendabiturtotipoiteritati,vtquicuquc dcin-
ceps ifta legant, magnitudine miraculi & benefici; nobis ex-
hibiti excitenturad agnofcendum& cclebfandum nomen
tuum. Fruftus igiturhuiusbencficij nodefinctcumhis qui
id accipient, fed in multas aetates atquc adco ad oinnem po-
fteritatem fc extendet. Hxc fumma cfthuius verfus. Siinul
autemftudiumcoferuandihiftoriam ccclcfiaj hocvcrfuco-
iticndatur, & qui fit vcrus vfus facrarumhiftoriarumoften-
ditur, vidclicctjvt multi harum rcrum, qux in ecclefia geffe
'funt,commemoratione ad agnitioriem &cclebrationem Dci
inuitcntur.
. Popultti creatus} Id eft, qui deinceps creabitur.Ncque prin-
cipaliter hoc ad carnalc hatiuitate rcfercndu eft.CNaex car-
nalipropagatiohe nonafcunturfilij Dei, vtdiciturloha. i,)
fcdpotiiis ad fpiritualem regeneratione, per quam reddituc
nouacreaturainChnfto, Non enimnifircgeneratiper Spi-
rirum fandum vere agnolcunt&laudat Deum. Etquidem
tacitehis vcrbis videtur perftringere lfraelicas,apud quos c\x
laudes Dei conticuerincopusefleaffirmat nouo populo,fcu
nouaccclcfiajqusperSpirituinfanftum regcnerata laudes
Deicelebret.
. zo Quia prorpcxlt de cjfcciro fan(5licatis fua»:Ie-
houa e cceiis in tcrram refpexic.
21 Vt audiiet gcmitum vindi:vt fGlueret filJos
morti*.
Repetit caufam, de qua verfu 18. didtum cft. Pofteritas cx
hoc miraculo inrelligit Deum ita curam gerere fiiorum,non
vt tanquam otiofiis fpeftator refideat in coelo , & ad omncs
iniuriasfuisfaftasconniucac : fed vtpcrpetuoecoelispro-
fpiciat & intentus fit in falutem fuorum, cxaudiac preces &
gcmicus eoruin, & candemex periculis & cribulationibus
cos cripiat. Hoc igitur exeplo moi^cbuntur, vtfc ad Iuda:os
adiungant, & vni cum ipfis Deum verum celebrent, vt iam
fcquitur.
Iterum vero notandum eft, quod non rcgum gratix & fa-
uori liberationcm illam adfcribit,fed Dei bonitati. Ait cnim
Deum ecoelis propcxilTe & vinftorum gcmitus exsudiiiifle,
& filios mortis foluifle.
Excelfum fanBittttii Dei vocat coelum, quod fcriptura alibi
nominatfedemDei,non quod coelo fit inclufus,fed quod
in coelo maieftacem & gloriam fuani magis confpiciendam
prsbeat:&nos appellatione hac monerc vult,vt animos no-
ftros a rebus terrenis abfttados furfum ad Deum leucnnus.
Pk^LfiCt. HEiJ
«fupramundumeumquasrainus. ' . ^ , s- -^ s''
2»rw^jldeft,acl pios degeqtes mtcrra,id humiles, Tpre-
tos & abieftos.
F/»(3»]Id eftjvinAorum. Sin^ulare cnim pro plurali fcfi-
bitur.Vindos aute nominat ludatos, quia captiuitas eratil-
lis inftar duriffimi carceris,in quta vinili tencbantur. Filius
alicuius dicitur, qui quoquoniodo eo pertinet ac facit , aut
qui ab altero fcruaturjiuuatur aut poflidctur.Idco filius mor
^tis Hcbrzis dicifur, qui iam deftinatus cft morti , & de cuius
lalute eft derperatum.Ita filtus ftculi tlicitur,qui plane addi-
ftuscftmundo.
22 Vt annumienj; in Sion nomenlehous:&
laudcm ciiis in Icruralem,'
Continuat fnpcriorem fentcntiam dc fruftu & vtilifatc
huius reftitutibnis. inqua argumcntum eft, quod ad peifua-
fionem facit. Non tantum ludaeijfed genrcs quoque mota;
hoc beneficio inuitabutur ad agnitione&celebrationfno-
minis tui.Et h^cc quide eritgloria infignis populi Ifraelitici,
quodperegrinaegcntes , quxnontantiimalienai haftenus
fuerunt i ludxisjfed accrrimihoftes huiuspopuli.lcrofoly-
mamconueniAit.atqueibivna voce, atque vno confcnfu
Deum nobifcum celcbrabunt. Eft aiitetn Sion & vrbs lero-
folyraatypus& tmago ecdefix omnium^tatum ( erat cfiim
illa arx cum vrbe fubiefta peculiariter iromini diuino con-
fecrata)ideo ille concurfus gcntiumadvrbe lerofolymam
nihil aliud fignificat quam.adiun<aionem ad veram ccclefi-
am &'confenUim in doftrina & fidc.Quod antea vcrfii 9.di-
xcrafpopulum crcatum laudaturuni Deum, id nuncverbo
nSQ cxponit : vt laudarc feu cclebrare nihil aliud fit quam
beneficia eius , quibus amorem,bonitate & potentiam fuam
Deus decIarauit,narrarc,recenferejdeprKdicare, atque hac
celcbratione tum fuam fidcm erga promiflioncm cSfirma-
rctumallos adhancdoftrinam ampleaendaminuirare.
Nomcn Ichousc dicit pro ipfo lehouajquia non nlfi agni-
tusreftecelcbratur.
zj Cum colligentur p opuli fimul) & regna, vt
feruiant lchoua?.
Hic vcrfus oftendtt manifcfte cum loquinonfantumde
ludaiorumgratitudinc , fed omncsgentes fimul conrpleftir
& affirmare quod huius rcftitutionis fruftus ad illasquoqye
fic redundatuius. Itainhoc argumcnto, quod a frudu f<iu
vtilitatc fumptum eft,vatieinium cotinctur illuftrc de voca-
tione gcntium & adiunftione haru ad verum Dei populuni.
Quod argumentunijvt pleuum erat coiifolationis, tion tan -
tumadgcntcs, fedadtudsEos quoquc.itaresvidebaturpC'
neincrcdibilis.Erattemplum lerofolyraitanummulto ante
. dcftruftum & excifum, & populo in peregrinas aclongin-
" quasterrasabduiJto , atqaehinc indc difperfo.vox dodrina»
c^lcftis coticuerat aYinos iamyo. vtnuUapcn^ iam memo-
ria cfletcultuumdiuinorum. Taliigiturtcmporc&hocrc-
rum ftatu fperare non tantiim reftitutionem tepli & cultus,
fed amplificationem talcm, in qua deinceps gentes fe ludjis
adiungerent, atquc eundcm ciim ipfis Dcuni agnofcercnt 8i
coIerCni:id profefto oinniu hominfl captu & fidem fupera-
bat.Sed quo magis incfcdibilis hxc rcs nonnullis videbatur,
eo maiorcm cofolati%i6 affercbat piis inhoc jpopulo.Etqui-
dcni initia quardam huius rei ftatim inreftitutionepopu-
li funt confpefta.quandoDarius Mcdus,Cyrus& fine dubio
multi cx horum fubditis ad agnirionem veriDei funt couer-
fi^fed quia h^crcs non nifi a Chrifto perficienda crat.vt di-
cirur Gencf 49.Ad ipfum crit colleftio gentium:ideo vcrfus
hic& fimiles ira intclligendifunt.vt tempusvtrumquc,li-
bcrarionis fcilicet cx captiuitate, & aduentus Chrifti in car-
ncm.conneftcrevidcanrur.Idque vfirarumeft prophetis , vc
de initiis illisnon minusgloriose quam dc perfeftione feu
confummatione loquanrur.Eft autem dignum confideratio-
ne, quod inquit,nontantum populum , fed regna quoquc,
atque italreges & principes,& qui funtprjcipua pars rcgho-
rum, conucnturosefTead cultum diuinum. fignificatenim
rcges & principes duccs fore & autorcs fuis fubditis,vt hund
verum Dcum agnofcant & colanr , quod oftenduntexem-
pla Conftantini , Theodofij , Caroli magni & aliorum:
hofquc fuo excmplo alios inuitaruros elTe , vt & minifte-
riumdodrina; magnifaciant atqueornent, & infacrocoe-
tu ad agnofccdam doftrinam & prasftandos culrus Dco gra-
tos frequcntes conueniant:Idque meminifle dcbebant ,qui
in aliqua partegubcrnationis diuinitus funtcoUocati. Nul-
lum eft fpcftaculum iucundius , nec cultusvllus Dco gra-
tior , quam ciim reges & fubditiiuxtahocdidum pfalmi
conueniunt.-ficut econtra nullum eft triftius fpeftaculum,
quamquando adculrus idololatricos vndiquc magno fec-
«orcconcurtitur.
R. M O L L E R I I:'; -JJ|»pPf;'j^^-^
' Qupd dc collc<aionc ad vrb^m I<yofolymara dfcit.non i-
ta intcIligatur,qiiafineceffefitomnesregcs&popuIos, qu(
adChriftum fonucrtuntur,afcendereIerofblymam, arquc
ibivnjcum Iuda;lspcragendis Mofaicis cultibus occupari:
fed quia vfitatum eft prophetis cultum nouiteftamenti for-
mis loquendi huic populo vfitatis tanquam fymbolis defcri-
berc:ideo etiam hic conuet»tus feu collcftio ad vrbem lero-
folymam^nihil aliud fignificatquam adiundiioncmfeu ag-
grcgationcm ad ccdefiam &facrum Dei populum : quae fic,
quando abieAa idololatria 8c ifamnatis fcelcribus,vcram de
Deo dodrinam inpopulo lifdaico tunc patefadam ample-
ftmiur,& Deum'vcrafide,&.vitjeacniorumfandirate coli-
mus. Italef^rascap.i.conuerfiouem&coIlcCTionemgenwfi
ad ecclefiam huinfmod/ orationis forma defcribic. In nouil^
fimis diebus crit mons Domini in vcrtice montium , & clc-
uabitur fiiper coIlcs,& flucnt ad eum omnes gcntcs , & ibfic
ipopnli mulci & dicent : Venite,& afcendamus ad moniem
Domini,& ad domum Dci Iacob,& doccbit nos vias fuas, Sc
anibulabimus in fcniitis cius. . .
24 Afflixit inviaroburmeum : prsEciditdfc*
fDCOS,
LRtinuscxGraeco reddidit,Refp6dit ci in via virtutis fug^
f)aucit^em dierum meorum nuntia mihi.Nam vt voccs ma-
e intclleftas aliquo modo connefterct, cx fequentc verfu
duas di(ftiones afllimpfit '^N nON omareliquas tameii perpc
ram legendo commutauit in '^N nON emor elai.Kcpetit brc-
uiter querelam dcaffiduiscalamitatibus huiuspopuli, qua
co magis nunc fiunt confpicux , poftquam dc reftauratione
huius regni,de amplificatione &gloria per Ghriftu paranda
cft concionatus & vaticinatus.^ Habcbant ludxi aditum ad
illud rcgnum prse citeris tanquam primogeniti, qui ante a-
lias gcntes cflent adoptati &peculiari foedere, ad focietatem
huiusregni adfciti.Idedque magno animi deilderio cxpete-
bantMeffiam promiifum : quem no tantuni redauraturum,
fed amplificaturum & firmaturum hocregnuin fciebant, c-
itifque rei quafivmbra feuprjludia qugdam haftenus in po-
pulo ludaico erant confpcda. Iriteiea aurem dum ad hanc
metam c6tcndunt,hoc cft,dum Chriftum redemprore anxie
cxpcftancafque in eo fpei curfu pcrfcucranr,afHigunturva-
riis modis,& exafti ex patria,quafi.ex medio curfu abripiun-
tur.ne tempus illud exoptarum arting.u, nec gloria? promifl -
ix fiant participes. Atque ita in mctu c6iiciuutur, foro vt dc-
leto hocpopulo ecclefia feu regnumDei in gcnerc humano
deleatur.&vox dodrina: carleftis coticefcat. Hxc fummacft
huius querel*,de quactiam in argumcnto didum elLNon-
nulliinrcrprereshancqucnmoniam adilludtepus reftrin-
gunt,quocxhibit«fueruntIudaris molefti», poftquam data --
fijcrat illis redeundilibertas.Et viam interprctantur illud i-
tcr,quod in reditu confecerunt.R.DauidKimhivcro pervi»
intelligit obcrrationem in exilio.ciim de loco in locum mi-
gr3rcco^eicnrur,neccerram fcdcm inuenirent : & verbum
affligendi hoftibus tribuit. Sed fequens fententia oftendic
prophcrS dc Dco loqui, qui varits calamitatibu s ludaros ex-
crccat,atquc intercapromiffioncmdeexhibendo Meffiajad
quam vnicam animo & fpe fua ferebatur,diffcrat. Itaque via
nihil aliud fignificat, quam curfum vitr & dierum , quo ad
metamprifixam,hoccft, adChriftum promifTum fercban-
tur.Hunc curfum qUeruntur interrumpi calamitatibus exili|
&hiiorte,ne adopi:atametaperi:iiigant,hoceft,ne Chriftum
in carne vide5t,& gloriae eius regni fiant participes. Sunt au-
tefimiles femper pioru omnium qucrel^^qui quariqua initia
aliqua confolationishabenc,fuam tamen imbecillitatem fen
tiunt & deplorant,qu6d non ad plcnam illam lucem, vt op-
tabant,perucnirepofHnc:ide6quequcruncur fe abripi exhac
vitacitius,quamvtproficerefatisin agnitioncDci & boni-
tatis ipfius,& firma fide in eo acquicfcere poffint. Vident itc
ccclefiam horrendis perfecutionibus in hac vita vaftari,ideo
metiiuntnccal^mitatibustanquamex medio curfu abrepta
in nihilumrcdigatur.Inde igitureft harc trift is querela.- Jlf'
flixit in via robur meum .
Additur autem precatio &confolatio dulciffima de verl- *
tatepromiflfonumDci, quam opponit iliis dubitationuisi
fluftibus.Primum inquit:
if Diyi\iT>cmm'ur\cto\\3ismQ\faciasmeafcen-
dereiGermamfmus eJl,Es gehet alles ?nit im auf^^Ha-^
le ^ illudjef.^.jios eiusvt puluit- afcendet, id e^, e-
uanefcetin auras] in dimidio dierum meorum : ia
gcnerationem & generationem anni tuJ. ,
id cft,in hac tanta confternationc & animi dolorc ego c8- '
fugi ad prefcesjtanqua ad facramanchoram.Et dixi:Deus nc
tollas,id eft,non abiipias me ex medio curfu ante tcmpus,
unas
/inas me pcrtinger^ ad illiiJ tempns", ad quod omnes tanto
defiderio afpiramus:finas mc videre Chriilum promiiTum Sc
glbriaeregni cius fieri parcicipcm. Hoc enim fuit omniuin
piorum defidcrium in populo ludaico, ficut Chriilus de A-
brahamo inqiiit: Abraham optauit Videredicmmeum, loh.
S.Etcrcuitilluddcfideriuniinpiispoft reditum populi ex
captiuitate cumiamprope inllaipc icir?nt ill^id tempus.quo
Meflias exhibcreturiideonon dubiumeft,pios omneshoc v-
nicum in votishabuifle,vtvitaDcus fibiprorogaret, donec
Chriftumoculijafpicercnt.Icfquod exjiQcloco&Simeonis
cxemplo Luc.i.apparet. Quailquam.fi vniuerrum populum
relpicias , foedus feu promifiio fafta Ifraeli in exilio videba-
tur quodammodo incerrupjta:& metuseratne./iilla calami-
tas eiretpcipetua,promiil5oredderetur iirita:vtqiiodde di-
midio dierum dicit, hucmaxime referri debeat,ac li. in per-
fbna toeius populi loquatur. Na matura eccleiiar a»tas Chrifti
dcmum aduentu fuit completa. Ideo cjuicunquc ante illiid
tempus moriebantur, vidcbantur quafi in medio /patio ab-
ripi. Hoc fenfudieslfrae^stocumtcmpusafancitofaedcre
vfque ad Chriftum comprehendit. Quocun<J'ue modo acci-
pias , dulcis cft imagq &commonefad:io in hac precatione.
Sicut enimtunc ludasi optabant fibi vitam prorogari, donec
Ghriftumcoramafpicerent : ita pij omnibusietatibuspoft
Chriftum exhibitum petunt longius vicx fparium,vt in agni-
tionc Dei proficiant,& coniblatio in corde crefcat & fiat fir-
raior. Item, vtalios ipfi docere & confirmare.atque ita do-
ftrinamadpoftcrospropagarepoffint, ne ecclefia ingcne-
ichumano deleatur.
Ingenerationem ^ generationemami.tHt] Cofolatio eft fum-
pta ^Deiaeternitatc:fcd vtantca monui,intelligeri'dacfthfc
jEternitas non tantum abiblute: fcd multo niagis ad promif-
fiones,in quibus^^e Deus riobispatcftcic , & ad opera in qui-
busfe peeuliariter ecclefia? oftendiceft referenda : alioqui
nuUa fubeflet confolatio. Sicut igiturDcus natur^^fuaeftx-
ternus, carensprmcipio &fine: itaftacucnduracft,vcrbum
proraiffionis quod protulit ex ore fuo, efle firmimi,ratum &
perpetuum, & ciim iuxta hoc vcrbum ecclefiam fibi dclcge-
rit.cui bona czlcftiain omnistcrnitatc communicec,neccf-
fccft eam manere perpctuo.Ncqne cnim minus fallere ver-
bum ipfius.quam nacura cius redigi in nihilum potert.Itaque
non eft,quod metuat quifquamde cuentupromiflionis.ctii-
fi calamitatcs & aerumnafprajfentes certumintcritumnobis
minentur. Quod annos Deo cribuic,qui conitanc cercis tem-
porum mcnfuris , id fit per <u3pa)m)ffa^««» : Jfignificatautem
Deum efTc a:ternum.nec morc hominuni obnoxium efle mu-
tationi aut ii^teritui, ^cA perpctuo eflc vnum & cgndpm fin^;
vlla mntatione & fine fine ^ tam quod ad «acuram feu eflen-
i-iam.quani quOd ad promiilionem editam attinct. Haecigi-
tur fumma con^latio.cft in ecclefix arrumnis ; quodfcimus
non mutari nec abolerivcritatem promiffionis,ctiamfi cala-
micatum fenfus aliud interdum nobis fuggcrat. Atque ea
confolationetunc in exilio maximefuitopus.quando omnia
videbanturvergere adintcritum , & adum efle dc ccclefia
multi iudicabant.
x6 Ptiusterramfundaftir&opusmanuum tua-
rumcxli.
Amplificat inftitutam confolationem a collationeiconi-
paratenimcielum&terram&rcscreatas omnes cum Deo,
affirmans totum mundum obnoxium efle mutationi & cor-
ruptioni , folum Deum expertem cife omnis mutationis. At-
que hinccolligit& concludit , ecclefiam qua» verbo & pro-
miflione Dci fulta & firmata eft^nunquam interituram , fed
pcrpetuo duraturam efTc. Qua? confolatio dulcis eft piis
mentibus , prjefcrtim ciim afpicimus noftram imbecillita-
tcm, & confideramus diaboh &totiusmundipotentiam&
furoreaduerfusccclcita. Kft tn fapc vjra ecf lefia fquahdajg
atrunofa,cumpropterfua peccata &pr6pter comunem natu-
rat humana: fragilitate & fugacitate.tum propter cruce & ca-
lamitates quib* eam Deus mbiecit:ita yt R externa ei^fpecie
c5fideres,nihil videatur ea miferius aut inftabilius. Econtra
tcrra Deus ita fundauit vt pet tot millia annoru confiftat im-
mota. Et coelum quanquam affidue mouetur, femper tamen
manet in fuo ftatu fine vlla mutatione.Et tame quJtdcunque
iitvetiiftasca:Ii,autterr«firmitas : tandcnilHavcirerafcent
LMVM CII. ' ^w-^mmmw^^^^
& mutationempatientar. Solaecclefiaquantumuisfragilis,
infinna & caduca, confiftit & durat perpccuo. H^c fuinma
eft huius poftrema: partis , qua: CLim Vtilcm doftrinam & in-
fignem confolationem habeat , digna cft quae anmiis noilris
ihfigatut. '
Priits] Id cft,ante,olim,pridem,iampridem,multo ante;
ciimemm CZ3'JI) fignificct faciem,qiia;cft antcr¥>rpafs ho-
minis, diftio ca^je'? qux naturam aducrbij induit & ad te-
pus rcfertur, fignificat tcmpus quod antc nos fuic.iftdefinite.
Fundfjfii] Idcft, ita hrmafti, vt eflet ftabilis, & immota'.
, Quod teftimonium confidcrandum eft contra eos qui dil-
putant terram moucri.
Cdtfum opera, mmuum tuarum]Jd e'ft,tu formafti & cxor-
nafti ««lO,&addidifti corporib* c^Ieftib* i^tum perenocm
& regiilarem,,fine ipforumcorporum ca?leftiam mutatione.
27 Ipfa [ falicet Cdtlum er terra J f eribiinc,i3«: m
permanebis: & oinnia qnafi veftimentiun vctcra-
fccntrquafi veftem nuitabi.s ca ik mutabuntur.
Nobis <^uidcm,fi tcrrae ftabilitatcin & cxleftcm corporum
immatabilitatemconfideremus , non videnturvcterafccre
aut corruptioni obnoxia efie, idc6que nonnulli cx philofo-
phis mundum ab a:terno fuiffc contendunt: /cd affiimat fcri-
ptura totam hanc mundi machinam paulatim vcccrafcere &
tendere ad finem & interitum. Idque vtmcliiis intellii^acur,
addit propheta fimilitudincm a vcftimenco , quod paulacim
vfu acccritur & vilcfcitfeu vt lcfaiasloquicur,ficutiiber pu-
rrelcic,auc ficuc fumus liquefcic. Eft cnim crearura propccr
hominiimpeccaca obnoxiacorrupcioni , jdcdquc afiidue
gemic &parcuric;vcPauIusinquic ^ota 8. Non cftnunciiia
ciaritas luminis , ncc funcilla: ftcllarum vircs , quse fuerunt:
cerr? eciam vircs qqom. .do dcTieiunc'quorannis,manifeftuni
cftjvc hxc mundi niachina fcnilicorpori & veftimenco atcri-
co refte comparari qucat: fed in reftirutionc hominum, ipfa
^uoque mundi machina rcnouabitur,&nouam formam,tan-
quam velte Jiouam.depofitis prioribus fordibus,& firu qucm
e^ vtftufhte contraxerat.vt hic dicitur, induct. £t ficut Icfa.
inquic c.6y.Non erunt in memoria priora. Re<fte igitur dicia
pcrirafam hanc mundi machinam: quia proifus nouamfor-
riiam iuduct,tanquam noua vcfte circumdata.
^% Attuidcmes.-&anni tuinorideficlunf.
Adddit alterum mj|5mbrum collationis ex antithefi.-rf//«/-
dem eslA. eft,nihil e/lfirmum & pcrpetuum nifi tu. Uxxllisc-
nim aIterat!onibus& mutationibuses obnoxius.
^nnituinondejlcient^jhlon confiimuntur auifimuntur. HlS^
locum Apoftolus citat.in epiftola ad Hebr.c.i.ad probadam
Chrifti diuinitatcm. Eftqjteftimoniumhocintcrcaetcralu-
^ulcntum contra fomnium fanaticum Valentini Gentilis, qui
contendit folum patrcm ciTc verum & vnum Deum , atqu6
ita miam excludiciTri ■nu/nvint ■»( ntiaiite &veraDeitatc.Cii:n
taraen Apoftolushoc in loco & alibi nomcn Ichoua , quod
vnum&verumDcumfignificat, tribuatChrifto, & hunc
Pfalmus affirtact eft!e conditorem c^li & terrar.Qua dc re fuo
locb dicttuc copiofiiis.
' 25> Filij lcruorudti tuorum habitabunt:(S«: femea
feorum eorim te ftabilietur.
H«c eftillatio , quam ex fupcriori comparationc colligit:
fi Dcus eft :ECcrnus, neccfle eft ccclefiam quoque, quxipfius
verbofundata & firmataeft, & qnjc acommuni forte & con-
ditipne mundi cxempta,ipfi perpetuo vinculo coniunfta eft,
cfle perpctuam.NuIlasrigitur caIamitates,null£a:rumn?B,nul-
la pericula, nulla fupplicia tanta funt, qnx delcrc ecclefiam
in hac vita poffint.
Verbo habitandiRtmam & aeternam habitationcm,t3nqua
in domo hxreditate acquifitaj /ignificat, atque eode refpicit
vcrbum ftabiliendi.Eft autern obferuandum quod inquit,co-
ram te.Nam R extcrnam fpcciem ccclcfix confidcres,non eft
piorum fnlus firma : fed quia perpetuo Dco coh^ret & con-
iunfta cft.ideo fehcitas eius eft fempitcrna.
Filios/eruorum Dei & fem^en piorum non intelligit quofli-
bct carnali propagatione defcendetes a primis patribus qui-
bus promiffio traditd eft:fed qui fidempatrum retinent, atqi
horumpictatem imitantur. Ali/ degeneres acquaquam ho-
rum fcmen dici pofTunt.
P S ALMI CII,
I^ Exordium,audientiam faciens,» perfonafupplicis,hcmpc pij culufcunque,n6niinc IfraelIs,folitarij &
eaptiuitate opprefli,v.i.& Dei,cuius proprium eft voces afflidorum exaudirc,v.2.& 3.
II. Expoftuhtio 1 feu narraclo mali quo obruebatur Eccleiia. Sunt aucem illius tres locii
r^^"~^l»"ll '111 11 ;ffW""i'*WfllW-'">'v , ., «JIIMI— I— II11W.^1UH 111 IMI—MllJ ■1 I IIIIH
^^ ' . -p j^'^ L E C T. H E N R. M O l 'rWWT''^^ ^'"'^^^ ■■-p.
I. A vanitatc 8c imbccillitatc ipfius, 4.5.6. verf. i.Ab improbitateallorum,mifcros pcrfide deflituentium,
7.8.9. verf. 5.Ab ira & piagis inflicais a Dep, IC.11.& li.vcrf. qu« oiiinia rimiiitudinibus appofitiffimis il-
luftrantur. *""
III. Propofitio argumentorum quibus fideles confirmantur 8i adducuntur ad inuocandum Deum.'
Suntautem argumentaduo. i.aconftante naturaDei. 2. altcruma gloriacius.Qua; proJcpticcjV.i^.pofi-
ta,infcquentibusordineexplicantur. ^^^> . . * *
Primum argumentum a conftante natura Dei,fam qua eft mifericors,verf. Vf.tum promiffionibus quas
ante fecerat populo de reftitutione po£l annos feptuaginta, v.15 poftrcmoa finc».vt innotefeat Deus, v.i6.
17.18. .... ' '
Pofterius argumentuii9,agloriaDei,quae tenuibus illis principiis fuit in EGclcfiam Chrifti diftundcnda:
prout reftitutio populi ex deportatione Babylonica figura fuit & documentuni-reftitutionis perChriftum,
v.ip.&isvfque ad i^.In quo argumento officium Ecclefiae veteris & nouiTeftaraeti Deum laudantis,fan-
&.Si vocatione adChriftum inuitataf & congregatas falutem oblatam amplectentis & feruatorem fiium rite
colcntisjgloria Dei vero fuos recreantis,exaudientis,libcrantis,coniund;im proponitur.
1 1 II. Tranfitio(v.Z4.>d concIufionem,afflia:ionum vtilitate propofita,qu« dat intelledum & fidem
languidam excitat.Concli?fio autem continct prajfentis mali deprecationem , v. 25. argumcnto du^ao a
conftante & aeternaDei naiura,v. 26.27 .18. i.pctitiongn fcmpiterni boni^v.i^.
Observationes locorvm boctri na^.
. Verf.i Anguftu animi ^ precatiomm effufio non repugnmt: ab eim amore-.in eius enim ruderibui ^puluere elucet cdefifsj^le-
nec enim ckuditur ianuaprecibus nofiru.dum ccntradk dolore lu- dor.quem beatiAngelifumma cum rmerentia contemplantur.Ido-
cem ^confieBum hominumfugimu4,vt tunc vere opportunumfit lolatrarum porro infuispompisfuperhientiumprofana magrtificen-
tempui orandi:quia hAC vnica curU mfirU leuatio eft , dum Uher^ tia nihil aliud efi quam abominaiio cormn Deo ^ Dei eleBii.
cordanofiraefunderelicetcoramJDeo. id EcclefuinBauratio acredemftiotamillufireefi diuin^po^
liiprafcrihuntur a Dei SpirituprecandiformuU quos angit ec- tentiA j^ecimen.vt ijtcredulos cogatBeum reuereriquempriitsfub^
clefu clades. fannauerant: magnatefque ad Chrifli in Euangelio patefaSii obfis'
2 Vereadvnicum illum Deum in verbo C ecclefiapatefaitum quium adducat.
tunc confugiunt ore ^ cordeJideles,quum diris cruciatibus affliBi, 17 Gloria Dei in ecclefiA infiauratione fulget:^ quamuis inter
ardent ingenti defiderio obtinendA leuationis , quA clamorts iiehe- medias affiiiHorus Dei virtus abfcondita videaturteam tamefem-
meniiam exprimit. P^P'! contemplantur fdei oculis ^ inpromifitonumjpeculo.
3 Ecclefiapertot annosfub crucefatifeeris , Deifaftoremerito 18 EtfiDeusgratuitamifericordiaferuatecclefiam:tamenintA
■yetitfubleuari.In die ajfiiitionis enimfacies eiut veluti nube teita feruandafuorum votu apparet propitius:quia quurk^ gratuitispro-
•videtur.e^odautem adeofamiliariterinfinum optimipatrisque- mifiionibusannexdifintpreces.harum effectusex iBsfluit.Maximi
relas effundit,tumpromiffionttm diainarum certitudinem, tumfi- momenti funt igitur fidelium preces, vtpote qwbus ecclefia redem-.
deinaturamnebisproponit. ptio adfcribatur.
^.s.6.7.s Piorumfub cruce conditio varitsfimilitudinibui de- G^uamuis difi>erfifintfideles,ne legitimos habeant ConuentMS,ta'
piBa:H<e.autem nos docent i.De ecclefi<ifalute nos debere effe inpri- men m hac vafia diffipatione Dominus exaudit gemitus eoru,mo^
misfolicitos. 2 . Homines effe admodum inf,rmos, ^ Dei cafiiga- do fincerofidei conjenfu ad refiitutionem ecckfiAfimul ajpirent.
tionibusferendispr^orfusimpares. 3. Deiiudicia effeformidanda. ip MemorabiliumDeioperumlam infequentes &tates efipro-
^St(bcruceomnemcarnisfiductameuanefcere. s-Omnesregiones paganda,
a quibtu exulat Dei veritM,effepiis veluti deferta (^ horrendasfo- Non femp er ita feruatur ecclefta vtfuperftes appareat : fed vbi
lttudines,vbi in luUu ^fqualore perpetuo verfantur. 6. Titc nos mortua videtur,repente creaturnoua., quoties ita-Dso vifum eft.
ftdquirendum Deum effeparatos, quum vndique imminet Arum- NuUa tgitur-defolatio hanc nobisjpem adimat : ficutifemel Detts
nA,labores (^ pericula. " "~' — ^tx nihilo mundumconditUt yitaproprium-effe eitts opus , ecclefiam
p EximiahA.ceficonfolatioyproteruiahofliumnofirorumma- ex mortis tenebris eruere.
gis accendi Deum,vtfead opem nobis ferendam accingat. 20.21 Dei mifericordiA in Chrifio mediatore {irmat&iliberatio ^
10 TrifiitiA effeilus de/criptus,nec in cibopotttve quidquamfa- infiauratio ecclefiA,non homtnum confiliis (^ viribtts efi tribueda.
poris aut gatidiumpercipere fidelesfub cruce.Contraprofani homi- Nequidterrenum de Deoimaginemur , domiciliumfibi in caIo
nes verbo Dei petulanter illudentes,Edamti^,inquiunt, (^bibamtis, aj^gnatynon quod CAlofit incluftts , fed vtfupra mundum a nobis
cras enim moriemur. Sub cruce (veterumfidolium exemplo ) etiam quAratur.
IkitA voluptates coercendAfunt. Gjubdpiorum gemittts audire Deus dicitur,nos excitare debet ad
11 Locusdeir&Deifenfu. GjunmnosmanufuiiDetispercutit, orandum(^pofi liberationesadgratiarum aiiionem.
non tantftm ad iclits ingemifcerc.vtfolentfiitpidi homines,fedprA- MultA maximAquefunt aJfliilionespiorum,ex quibus tamen in
cipue caufam expendere conuenit,vtferio htmiliemur. tempore extraordinaria Dei virtute liberantur.
De donorum Deipriuatione. ffluoties Deus ornamentis qttA eo- 22.23 Locttsdevocatione gentium ad Deinotitiam.Etfi autem
iulerat nudatos quafi profiituit adopprobrium, difcamtts ideo mct- neceffe nonfuerit , lerofolymam afcenderequicunque ad Chrifium
iorem nobis effe lugendi caufam, quia lucem culpa nofira conurrti- conuerfifunt : more tamen inpjhlmis ^propheticis libris vfitato^
mu/s i» tenebras. legalis culttts tanquamfymbolum verA pietatis hicponitur.
12 Stattts ecclefiA Deifub graui afifiiclionum mohiefi vehitifolls Nttnquam melius celebratur Dei nomen quam dtimpropagatur
occafus ^ virtutis extin£iio: na. tn tenebris velutiiacetes fideles ^ religio ^ crefcit ecclefia.
languore ac tAdio cofei}i,nihil nifiperniciem ^ interitU intuentur, 24 Fideles de miferiarumfuarum grauitate querelatfundentes
13 ^oties innumerA mortes nos obfident,hAC inuiita eft confola non expofiulant cum Deo,acfi ipem eorum fiufiratus effet:fed quia
tio,Deu effe ^manerefemperfuifmtlem:ac quum nuUa mtitatio- perfuafifunt eum non agerefallaciter cumfuts cultoribtts.hac que-
nis vmbra in eu cadat,pr£fioJimperfuis aderit: idquefaBurus efi. / imoniafe adbene Jperandum confirmant.
quia verbum habemtis quofe nobts deuinxit,nec m memoriam fui 25.26:27.28 Ecclefia adttentum Chrifii expeBans meritoprela -
apud nos depofuit, qttAfanilam ^infeparabile focietate continct. ta efi ne in medio curfu^ ante illam exhibitionem deficeret.Hodie
14. Detu efi omnipotens ^ immutabilis.fuo tempore igitur im- autem qutim folenni promiffionefii^ciatur,Chrifium illi adfffturH
flebit quod pollicitus efl.fuos nempe liberabit. vfqueadmundi confummationem.confidit,^ optat inpietatisflu-
Surgit Detts quando reipfa ^ externo a£iu vt loquuntttr.altitu- dio cenfirmari. _
dinemfuam demonftrat,vtpios confcruet ac e manibtts impiorum JEternitasDei Aternamfore ecclefiamprAdicat ae poUicetttr^quiA
• erutos mifericordiafuafoueat. in verbo ^promiffione lehouA veracts ^ omnipotetisfundata efi.
Inftaurationis ecclefiA caufam famit Detisa gratuitafua boni- Coeli corruptioni funt obnoxij propter homints lapfum :ita autem
tate:mifcricordiamquefi*am promifftonibtts vltropatefaiits anne- renouabuntur ,vt merito perituri dicatur:quia non iidem erunt,fed
iiit,vt nosper verbumreuelatum.id efi ipcr modum adinfirmitate ali/.Ecclefia autemiVt Deiveritas,manetin Aternum : hAcautem
nofiram accommodatum facilius adfepertrahat. perpetuitas in vno illo lehouafundata efi, apud quem nuUa efi mu-
Temptts liberationum ecclefiA eflquidem nobis opertttm.fedadeo tationis vmbra.
firmiter a DeoprApxum , vt momento conflituto liberandi ftmus. 29 Vromiffto eximia de ecclefiA perpetua duratione ^ vita Ater-
Huic autem certiffimAperfuafioni coniungcndAfunt preces afftduA na. Ergofi confianterferuamus vitA thefaurum apud nos depofitu
eidquas nos Dei verbumferib foUicitat. ne dubitemtufitiamfiinnumer&.mortes nos ctrcttnflent, anchoram*
u ^jup trifiior efi ecclefiA defolatio,eo minus nos alienari oportet fidei nofirA in caIos iacere.vt inDeo refideatfitlutis nofirAfiabilitof.
Articuli
^i^ ,
i',piiffpi)!*-MJ-''-'
iN psALsrvTr^nr
j-wm^ifm^v^f^mmmii
pjO
mVHipMIMHP
•f
■ ,•■-1: ( • .;;. • ' ' A ■, ■ ■ ■■ . ■'
AH Vi C Vl I P R AE C I > V t.
; Dc cfficacia precli Ecclcfiaf affli^ionibuis gcauiflimis ii. De inftauratione & redemptione Eccleffaf.
oppreflTje. • "• tSIoria Dei in ECclefiae inftaurationc maxime
X, Quis,perquem,quomodo,ilquibus«randus. fulget.
}. Crucis fchola,lucis fchola:feu de multiplici affliftio- i|. Ecclefiam fiib cruce latentem Deus videt, aiidit & ex-
numEcclefiaevtilitat^&Vfu. . ' * ..- ; audit.
4. Depiorumtriftitia&luftu, * :'M^ Deiis quo fenfu e c^iis in tcrram intueri dica-
,,' DefenfmraiDei..- ■ ^ . . ;.
tf, Dc donorum Deiprmatipne & reftitutionc
7 . De conftante natura.feu de imrautabilitate Dci.
B. Surgcre quo fenfu Deus dicatur,
j. Dc teinpore libcrationum j/eu de Ecclcfiaeperiodis
&iubilaeis.
lo. Ecclefiarfplendornoneftexteruus.
tur.
15. De vocatione gentiunfii,
15. De aducntu Chrifti.
17. De «ternitate Dei. -
18. Decreaturarumcorruptione&immutatione.
ij. De pcrpetua ecclefiae duratione,& vita «tcrna.
ARG VMENlT VM PS ALMI C I II.
tJ SIGTJ IS hicefi pfdlmHS propter confolationes in eo dulcipimas^ ^ amptifiimasy<fH£ in do-
loribtis confctentiAy in aHtbns animta ItiU^tHr cnm ira Dei (^ dejperationeyfingHlarem vfnm ^
efficAciam habentyideocjHe commendatifiimM ejfepiis homtmbHs debet. Efi amem pfalmns Eh-
T ti 1^5 ^cbarifiicHS. Nam (frfeipfttm Damd in exordio hortatur atfne exufcitat ad confideranda innH-
c^^X^^S'"*'"'* -^^' benepctaiC^ ad animigratifignificationem edendam , c^ tnfine omnes nm taf\tum ho-
"mines/ed Angelos^uo^ucat^He adeo totam rerum creaturam hortatttr adlaudandum Deum (jr celUranda
ipfius beneficta. sAt^ue h^cpropofitio efi pfitlmt,adhortatio fciltcet , vt afiiduts laudtbus Deum celebremus (j-
prsdicemus. Argumenta autem (jr rattones huius adhortationisfumpfit Propheta maxima ex p^rte a benefi-
ciis tam sfiritualtbus ^uam corporalibus, citmfibiprtuatim , tum populo vmuerfo exhtbttis. Ed^uevt magis
confpiciantur ab omnibHS,(^ in cogitatione horum auditoresdiutius rettneatur,fatla dtfirtbutione non tantkrn
commerr^prat prolixe yfedmHltis eleganttfiimis fimtlitudinibus ff) coUationibus , magnatfue orationis copia (^
(blendore exornat qt ampltficat. Atejue in hac commemorationepracipua pars pfalrni confumttnr. Addttur
mteminfine & aliud argumentumfHmptum apotentia ^ imperio^Dei ^uo omnes creaturas fibifubiectt , ^
ad hunccultumfibi obnoxtas reddtdit ,vt fi ijuemillabeneficia innH?nera non moueantynecadgratitudinem
aliauam exufcitent, is tamen/ciat hutus Det tmperio (^potentia itafe conftrtElum tenertyvt velhocfo/um no-
mine ei hunccultum debeat.Qui enim Dominus efl tottus orbtsfc^ omnia impenofuo continet.huic merito non
homines tantumyfed omnes creatur& laudes dicunt. ita^ue vt in exordiofeipfum adgratitudinemprafiadaex'
timulat : ita infine Angelos <^m<^ue c^ omnes creaturas^qutbHS tamen beneficia iUaproprie exhibita nonfunpy
ad hunc cultum Dee prafiandum inuttat.
DAVIDIS.
i -rj Enedic animamea lehoaafe : & omnia
~ JLJ intcriora mea nominiianCto eius.
2 Rencd^ft ani^Tifi ^pilehoii^ : 6^ ne obliui-
fcaris omnium munerum [benefictorum]Q\\.\s.
Propheta celcbraturus mifcricordiam &bonitatem Dei
ergagenushumanum.quamille innumeris beneficiis cum
fpiritualibus tum corporalibus oftendit.feipfum ter repeti-
ta adhortationead confiderationem & pra;dicarionem be-
neficiorum Dei excitat,atque hoc ipfo fQgaitieni j{ rardu-a-
tem cum fuam tum aliorum in a-ftimandis Dti beneficus
- arguit8c caftigat.Eftque hxc adhortatio ipfapropofitio pfal-
mi. Cumenimdicere fimplicitcr potuiflet, Egoa^opeo
gratiasproomnibus beneficiis illius: ne fbmnolenter qu^d
agere videretur.animam fuam quodammodo obiurgansco-
peIlat,ejquefomnoIentiam&foporemin meditandis Dei
beneficiisexcutere volens , inquit , Benedicmimamea lehouA
&c. Atque hocluo exemplo nosraonet , vt in celebtrandis
Dei '^£nr(ir'"''"?**^1""n"^ WPV^"^ "ouriii r^rrif^amns.id-
que tanto magis , quanto ab illo zelo & pietatis ftudio,quo
Dauid feruebat,abfumus lonoius. Si enim tantuspropheta,
qui fingulariante alios zelo feruebat,non finC indignatione
' &dolore morbum hunc fuum agnofcit, & magnoftudio
corrigit:quanto magis nos ad hanc diligentiam excitari o-
" portct, quinimium(proh dolor, )torpemus,&rarQatque
«9 ctiam leuiter has cogitationes in animum admittimus?
Verbum benedicendi varie vlurpatur in fcriptura. Nam vel
d<. r..p>yj^|-jKiK ad inferinrp.s,^ft fermo.vt cum De^s dicitur
bene(ilcere aIicui,Num.«.Benedicat tibi Dominus,^c.ln ta-
li fermone bencdicere fignificat bgafi^fiCtf .& omni^ gene-
ris bonatam fpiritualia quam corporalialargiri. Nam Peus
vsbenediccdo benefacit.Et huc refpicit autor epiftolx ad He-
brooscapr. Minoraccipitbenediaionemamaiore. Vel
fermo cftde «qualibus ad ajquales,vel de paribus ad pares.
Vc cum de hominibus qui pares funt dignitate,aut conditio-
nc , aut a:tate loquimur. fit tunc fientficat bene precari feu
bcatu prardicate,item falutare 8c valediccte: difccITuii enim
ab amic6,huic bene prccarifoIemus.ItaIofu.ia.vfurpatur:&
benedixiteisIofua&dimifiteos,&abierunt ad tabernacu-
Ia,&c. Vel fermo cft de inferinrihns arl nipgriftf^j^r ciim i
creatuta ad creatorem fermo dirigitur.Ita vero hominesdi-
cunturbenedicere Deo,non quod bene ei precetur.cui me-
lius cfTe nonpoteft^eftenimCWTO^»!! ) fed quod grata vo^e **
celebrent & laudibus Deu extnl/anr propter immenfa bene- ^
ficia,qui pr^ftitit generi humano.Itaque fupra pfa, j 4.in hac
fignificatione dicitur = Benedicam Domino omni tempore,
femper lauseiusin ore meo.Eodemmodo accipiatur & hoc
inloco.
^»/»M]Nomineanim^non tantum fignificat orrmesco-
gitationeshucreferridebere, vt beneficia Dei meditentur,
&magnitfidineni horumxftimentjfedbmnesfenfus & af-
feftus fimul comprehendit, quos huc dmnes ferri vult,vt cu
mente confentiantjatque haec beneficia ita ampleftanni^vc
fequaturlaetitia acquiefcens in Deo,eaque rurfus animum
& linguam excitetad celebrandum Deum.
Om»ta interiora]ld cH, ( vtalias/cripturaloqiiittir) omnia
vifcera mea,feu omnes facultates. Qua locutione ardentifii-
mumanimi afteftum fignificar. Nullam enim partehomi-
nis vult hic torpere:fed quicquid eft in homi!ne,excitari ad a-
gnitionem& celeb ra tio nem bcneficiorum Dei , atque ita
damnat hypocrifin , qu:e labiis hortorat Deum,cLim cor in-
terea longe abfit.vtinquit refaiasc.19.Et ChriftusMatth.i;-;
id repetit.
NominifanHo'] Nomen Dei , vt ali£s nionuimus , figniilicat
Deum ipfum refte agnimm iuxi:aygrt?orn patcfaflium. Nam ^
de nomine quis agnofcitur.In verbo aute ira patefccit Deus
quodfeiuftus,omnipotens,fapiens,bonus, mifericbrs, cle-
mens.verax &c.Paterqui genuit filium,& qui eiindem midt,
vtmortefua redimcret genus humanum, &Spiritusfanftus
procedensa.Patrc&filio.qui mittitur in corda credentium,
vt cafanftificet. T^Iem,if;'nir prydicaf.e,eft nomini eiui
benedicere. Etmonet phrafishajc, Deum ^^non aliteijji-
»nrin,4.im anf rp|phr.indum.qnam gnalf ||^ |yp^fg^^,> l^,
que enim debet animi noftri vagari in inuocatione vt Ethni
corujde quibus Chrittus inquit.nefciiit quid adorent.qucrrt
adm»d«raHccuba apud Euripid. clamat:Iiiuocb i;e Deiis.fi
p
I» R iE L
m.
.T,j^r- -.T-^
ue eshoc caelum,fiue mens qufvehitur in caelo.
t)icitiir autcm nomen Deifanftum,non tantiirh quod per
fe eil diuinum , magnificum, auguftum,rcligiofurii,purum
& ab onini contammationc alicnum , fed etiam quod fain-
&e a fuis vuk coli. Qut igitiir pblluta cohfcientia ad Deuih
accurrunt , neque inuocarc , neq^iic gratias Peo agere
poflunt. Ciimenimrtomeheiusfahftumfii: , nohrccipft
nec adrtiittit j)olli^tormn b^nediftiones, &c. Kepctitiojn
fecundo verfu vchementfaiifi atfeftuuhi & ardoremafiibi
/ingularem m caftiganda fua tarditati: oftendit. Quo enim
niagis mcditantur bencficia Dei homines pij , eo magis do-
letfemagnitudincm illorum fatis aflequi non pofle, & (uam
fegnitiem deplorant, & quantum pofluni caftigant & eraen-
dant* , , .. , .
Ne dl/lmfcAm'] Uxc propohtio caufani quoddmmodo o-
ftendit , cur l"c tanto ftudio ad gratias agendas excitare de-
beat.^ Quia cum tanta fint Dei erga nos beneficia, fcelera-
tus omnino habendus eft qui horum obliurrcirur.Ita vanira-
tcm humanoruffl animorumperilringit,apud quos nijiil ci-
tiiisfenefcitquamgratia, !»wX'cM»3«e>AV«X'«e!'f > «At»«^>« A'
fiont , inquit Pindams , Antio^ua gratii* dorir.it y^hommes
fitraimmemresAd. vero non tantum in rebus humanis eft v^-
tatum : fed multo mag:is vbi cum Deo agendum erat. Qup
autemmaiusfceiuscftillaingratitudoergaDeiim , eo ma-
gis laborandum eft^vt illam carnis fegnitiemexcutianc & e-
mendent. Huc igiturrefpicit illa adhortatio,Ne obliuifcarii:
«uafi dicat , Noli imitari conomune exemplum maximac mul-
titudinis hominum.
3 Quipropitius cft omni iniquitati tuse.-qui fa-
nat omncsinfirmitatestuas.
Scquitur confirmatio propofitionis fumpta a caufa inipul-
fiua hoc eft a magnitudme & multitudine bencficiorumHi-
uinorum , qux ordinc tanquamintabelIadepi(^acomme-
morat.Sicut autciri in inuocatione prxlucere dcbct ^desac-
cipiens remiffionem peccatorum,qua non impetralinullo-
rum Dei bcneficioruinfumus capaces:ita in giatuKum aftio-
ne prxcipualaude dignum eft hoc ipfumbeneficium , quod
srternus pater propter filium rtcipit & adop|at genus hu-
manum , & peccata nobis confugientibus ad/hiifericordiam
gratis remittit. Ha»c gratuita reconciliatW|j^n qua confiftit
luftificatio hominis coram Dco,vt Paulu^iB Rom ^.oftcn-
dit ex perpetuo fcriptura: confenfujfons ott, vnde cstera o-
mniapronianant. J >,
I. Ideo rede primo loco hoc benefidum commcmorat.
Quod quantum fit,etfi fatispro magi^itudine & dignitate
xftimare non poflumus : tamenfitriftiffimasillasdamna-
tionis3cternae Icntentias, quaecontra impiam multitudinem
diuinitusprolataefuntjcogitemus, &doIorcs primorumpa-
rcntumConfideremus , quando polt pcccatum admifliJm,
fenferunt fe cxcidiflc ex gratia Dei , & f attos efle reos jetcr-
"nzire&damnationis , nonnihil cxcitarianimosadharum
reiumcogitationcmneccfleeft: fkiit cnim mhil efttriftius
atquc miferius qdamperpetuo auulfum a Deo ibjiicihomi-
nemin jeternos gehenna; cruciatus.vbi igrtis impi^rum iux-
ta lefaiam non extinguitur , & vermis eorum noli moritur:
itaecontranullummaiusbeneficiumgeneri hum'ano , i.im
ad astcrna fupplicia propter peccatum addido , pr^ftari po-
ruit , quam quod promiffio ex iSnu jeterni patris pcr filium
prolata eft,quajagnofcentibus peccata & ad thronumgratiie
confugientibus annuntiat remiffionem peccatorum & gra-
tuitam adoptionem ac reconciliationem.Quis igitur hoc be-
iieficium grato animo non agnofcat &pra:dicct ? profcdo
& in Deum impius ac contumeliofus ell , & in fcipfum cru-
delis , qui vel contemnit h^c beneficia , velnimisleuiter
<airat.
Excitandus eft igiturcrebro animusexemplohuiuspro-
pheta: ad horum beneficiorum confiderationem : quod fieri
rcftiiisnon poteft , quam fi ha:c beneficia femper habeamus
in f onfpciftu: econtra vcrb miferrimam hominis conditione
extra beneuoIentiam& fauoremDei confidereinus.
1 1. Eft autem cum temiffibne pcccatorum coniunftum
aliud beneficium , quodfecundoloco praedicat. Non enim
tantum Deus remittitpeccata &gratisnosin filios adoptat,
imputatanobisfilij fuiiuftitia : fedfimul Spiritumfanftum
in nos cftundit.qui corda renouat & paulatim fordes noftras
abftergens, imagirtcm Dci in nobis reftituit. Simul, etiani,
quia expurgari in hacvita ohinesfordespropteringbntem
infirmitatemnatur25,.noftriC non pofHfnt , ita fanationem
inchoat , vt peccatorum reliquias fua gratia tcgat & con-
donet. '^^^' , .. ; , -... 1.-J--
De hoc igitur beneficio loqtiitur , cnm inquit: G^uifanat
mms infrmitatestna*. Qwd quidam de (Jbrporalib* niorbi s
intelligunt ?' ftd iciune nimiiim. Eft autem dulcifTima fimi-
iitiidbjiqua E^eum comparat medico , qui & vulnerum for-
deSjabftcrgit 4ifigenter, &fanitatem, guanto poeeft ftudio,
reftitiiit. Spiritiis ehimfanftusitapebcatforumppftrorum
fordes tollit, vt fimul voiuntate & corda ad obcdientu De»
placentem fleaat. Clga» d&iftrina alibi explicatmj copiofius.
Poteft etiaiti infiimrtas hoc loco dc poenis qjuibiifcunqac
intelligi. Nam cum rehiiffiohc peccatorum coniunfta eil
remifno pocnj.
4 Qui redimit c fe^ukhto [fonea ] vitam
tuam:qui te coronat clemchtia & nriifeifatronibus.
III. Tertium beneficium ex primo tahquani efte<ftus i
caufa deperidet. Sicutenim ira Dei aduerfus. peccatum cer-
tiffimamorseft: itahacpJacata redditur nobis vita,& vindi-
cantur corpora & animx noftrar ab interitu & damnatione.
Hicfruftusconfequitur rcmiffionempeccatorum. Cumqu«
fepulchrimerttion?mfacit , oftendit qualis fitgcncrishu-
mani conditio , antequam in gratiam recipiatur. Eil enini
morti & fepulchro addifl:um,in quoinaetcrnumcareatluca
caslefti, qux cft vita hominum , atque ita jmulfuhii Dco ex-'
tra quem vita non cft, artcrna mortepereat : ftipcndium e-
nim peccati mors eft,Rom.<J.nnu; igitur hoc loco fAtTaiuiMmf
mortem fignificar.
Filius au^cm Dei morte fua nos i morte redemit, atqne
ita vitam nolt^am e fejpolchro redimit. Hic enim eft illc
yax Gocl , qiii fanguine nos attingens caufam noftram
fufcepit & nos vindicauit.transferendo ad fe iure hxredita-
tfs. Id «^nim proprie fignificat verbumSNJI, redimere fci-
Iicet rem alienatam , & vindicare. vt redeat ad fuum harre-
dem. Inde ^NJ propinquus , ad quem pertinet ius redemT
ptionis.
Alijj fimpliciter de conferuatione vitie & valetudinis no-
ftrf intelligunt :iuxta illud Deut. jo.Ipfe eft vita tua & lon-
gitudo dierum tuorum.Sedloquitur magis de fpirituali vita,
qua coram Deo viuimus.
g«/ te coronat] II 1 1. beneficium , quod amor iUeSc fa-
uorerganosnoneftmomentancus, nec mutationealiqua
temporis aut voluntatis intcrrumpitur: fcd afiidue fuam bo-
nitatem &patcrnum animum erga nos feruat, ram in aducr-
fis quam in fecundis rebus . lOn taim proprie ad res fecun-
dasfpedat , quando amoreiuspaternnsin variis bcnehciis
confpicitur,dumnosornat&inftfuitvariisdonis , conuc-
nictttibuscuiufquevocationi,datfucceHusvtperferreIabo-
res poffimus,&c. Miferationes zdtcmpus crucis feu calamita-
tes referendat funt,quando afficitur noftris miferiis, & nobis
clementerfuccurrit.Nonenim habemus; Pontificem , qui
non poffit affici fenfu infirmitatum noftrarum. Atque hi
duo afteftus in parentibus bonis eniincnt ptx ceteds.
Obfcruandumauten^quod dicit coronar^ff^s dementia. Si-
gnificat enim non tantiim co"n]Tanter fcruare Deum fuum -
amorem erga nos , kd ita vndique nos beneuolentia fua &:
miferationibuscingereacmunire. vt qu^ecunque difficul-
tatesautxrumnxincurfu vocationisnoftr«e incidant , ea
deiicerenosdeftatuauteuerterenonpoffint , fiintrahoc'
feptumnosvera fideincludamus& contineamus Nain S,
magriitudo laborum & moleftiarum , aut fenfus infirmita-
tis in vocatione noftra nos terret , adeft Deus qui cin^it nos
boTiitatc fua. Si pericula fi nt fubeunda & calamitates pcrfe-^
rendas.mifcrationes eius prxftb limt qu^E ita nos muniuntjvc
aduerfa vis nulla f rangcrc n os aut cuertcre pofiir. Hxc co-
piofe extendi& exemplis illuftrari pofFent,/! mftitur.i inter-
pretandiratio idpaterctur. Sed fumuscontenci giammatica
mterpretatione.
5 Qi*jJ.iiiir.a.t.bono maxaiaiji tuamj .r^noiiatur
ficut acjiiila' inuentus tua.
V. Beneficium ficut& fextum ac feptimum pertinet ad
corporaha beneficia. Deus pro fua clcmentia non tantu dac
illa fpiritualia:fed in hacvita ^^xCcit & nutrit corpora noftra ,
&fuppeditat omnia quarad viftum & co rpor is cultum per-
ftnent.Etquianonparcenecexdemenfo bona corporalia
diftribuit : fed , vt Paulus inquit i. Tim.g.abunde nobis dac '
omniaad fruendum,ideo vtitur hac orationis (oraiziSiui fa-
tiat honomaxillas tuas:z\[\xdet\s%d conuiuia opipaTe-iflftrufta
& apparata, in quibustanta vanetas & copiaeft ciborum , vc
non ventremtantUffl4iMMre , fed maxillas quoquc mafti^
cando fatjgare queas. Nam Cx res ad viftum hominum diui-
nitus creatas fpeacs^tanCji cft harum varietas & copia, vt ad .
fatietatem quotidie his fruamur , & femper fupcrfit : adco
vt citiiis maxilla? mafticando deficiant , quam res ad viftum
ncccflarix.Hoc fignificare vult,cum inquit, GiuifatiatmaxiU
las tuns hono. Aliquantp cnim plus eft quam fi fimplidtcr di-
'xii^ety
ifXZ . . ...
iflVt oui fatiatventrem.Ncctamen,|iafc orano itaaccipieti-
If confuc udinem probet Deu< ai c^am prom nm.ium fu-
ius quot cs vberior fuppetit copia)fed loquut.onem cx c6-
n?morefumpfit,quacopiam& vanetatem lerumadvi-
SuloluSinilus crratarunvnotare vokit. Q^^^
Sa n^aeS^in oculos.inc«rrent , R res in vfum hon,mum
c eatt^lnes fingulanm colligamus & expendan.uS : id
"uo^^b his faftumlft d.ligenter . ^-^^^^l^^^^^^^
«rnlivas ediderunt commeotatipnes, vt Thcodoretus, caii-
TiufScon^^^^^^ quorumlfcripta hunc vcrfummtcr-
^'Sfnnuili non de cibo corporali, fcd de omnium bcnefi-
JNonnuui no _ r eftundit,ita vinihil
•n^^rrPo^ird^vSrS falutem.Euc
fi^.t^dqrre^u^^^^^^^^
quamdefpirituali viao^n^^^^^^^^^^^^ VI. Bencficium eft
corrlt&tXis:quoi^^^
S.aitudincfumptaab aquila: qu^ eft auis omnmmvma-
dffima & ad ^ltmium vfquc fenium fempcr vegeta: nec an-
niVdebilitatiK,nec mmbis obnoxiaeft. Nam Phn.us l.b..o
cId , Sicaquilasoppeterenon fenio,necxgr.tudme,fed
famejn antum (upenore accrcfcente roftro , vt adunctas
aneri inequeat. Viuit aatem aliquandm potu,quo fefe refi-
cft hoe eft^fanruine , ex interfeais fens . fed qu.afolus po-
tus adto le andam vicam non fuffic.t.fame& med.amag.s
tabcfatTQuam concidat defcftu V.r.mn V.gorem.g.tur
& V etXem i.itegram in piishacfim.l.tud.ne defcnb.t.
Dcuseni^^fciuat pios.vt .ncxtrema astate adhuc v.geant.
Sr. deecclefeinftau,adoneloqu.tur Senexcen^
•renariusfitfimilispueroHucpert..iet.lludIefa. 4o. Qu.
fteranti.^Do.nino nouisviribus auft. volabunt vtaqu.l^,
cur cn &non fatigabuntur , ambulabunt & non erunt
laneu.d.. Quod etfi non femper in corpor.bus , .n an.m.s
amen expemntur fuis , in quibus tul.ec lux fide. mtnens
Drum &"l^titia acqoiefcens in Deo ,qu^ animum langucre
futcondde e non (7n.t,etiamficorpusvel morb.s fat.getur»
?e var£ perlcuUs ih perfetatione .nfeftetur,&c.lud^. , vt
Ji:itaSsinco..finLnd:sfabul.s^^^^^^^^^^^
las fineulis quibu fquc dccenn.is cofccndere vique ad extre-
n'^"l b elementarem,& ex fubl.m. fe con..cere in mare.
nmque fuccr^fcerenouas pennas, ^-^-1^^-"
harumrcnouari.Ambrofiusautem ferm.^f.Tom.j.de mno-
uati^e fidelium hanc renouationem aqu..larum de affidua
comnmtacione habitus, qualongama^tatcm.Uaducat dum
vetXpIun.isfatifccnt.bus noua pe.inarum fuccefTIonc
muencfci?, ita vt depofitis anttqu.tatK exuuus rcd.u.ua m-
dumc.Korum natiuitate (e veftiat, ..ncrpretatur. Sedqma
Zxaddit, feneftutcm aquil^ nonfent.re mcnbra , fed
«lumas oiiendit fe ad iHaiii viuacitatem . quam natura hu.c
plumasjOitenaitiL -^" aua ad illas ludxoru fabellas.
aut attnbmt^potius relpexille,quaaaiua»
6 Faciens iuauias lehcua : &c ludicia o,mnibus
Haacnusde benefic.is fibi priuat.m exh.b.t.s cft^concio-
natus nunc ad p.iblica com.nemoranda d.gred.tur. Et pr.mo
roco recenfct .^.dic.a,qu^ Dcus .n fua ecdefia exercefc dum
n!os .n fuam hdem & tutelam recpit, imp.oj vere & hoftes
jrorum horr.b,l.bus pcnis afficit ^^^'^,^,^^^^^^^^
turbeneficiumeftaffiduaconferuat.o&dcfenlioeccleliarK
p orum homftium intcr odia & gramffimas perfecut.ones
diaboH & organorum ipfius , &repreffio co.iatuum .mufto-
riS , quibul delere ecclefiam moliuntur hom.nes .mp.,.
hT benehcium qu^mquam priuat.m ad fingulos quoque
waat,&Dauidfine dubiofe quoquemeorum numero
ftatuit,qui diuinitus aduerfus iniuftam v.m & tyranmdem
maiorumhominum muniantur(erat en.m aux.hum cm m
mu tis perfecutionibus expertus) tame nunc tanqua pabl.cu
& onimune omnibus .d pra.d.cat, vt & fe & ahosadagn -
donem&celebrationcm huius bcnefic, eo magis inft.get,
Itque hoc ipfo fuam& aliorumin Deum fidemconfirmet.
ne fi noua fibi parari fubinde penculav.deant, defuafalutc
defperent.Fieri enimfolet,vtqui femelatque iterum l.be-
ratuscft.tamenfipe.-icula recurrant f^p.us . nonn.h.l ian-
puefcat & tandem etiam magnitudirie malorum fradus de-
fic.at Hicigiturvtilc eft hanc vn.uerfalem experient.am
habere in confpeftu , & hac vniuerfali promtffione fe er.ge-
re&confirmare,c^que ardent.us P«ere & expeaare i.bc.
rationcm.C«terum de ^hrzC.facereiuMamef^udu^^^^.dix^
mus farpe.luftitix eft fupplices & confug.entes ad fuam fi-
Tm defendercltaque facere .uft.tiam .n.ufle oppreffis, fi-
Scathosinfuafide& tutela rcc.perc,eos mun.re &te-
|er€c6traviininiuftam.FacercJudiciufignificatetiam»rma
1 N P S A X M V M x:ilTr — ■■"' " ■'■ """•" '^ v->fj.m'i^^^
cxpedire,quoties opuseft.ad depellcndam ininftamviO), Si ^
hoftes iniufta molientes perfequi & puniie. Vocabulum c- *
nim DfiUO fa;pe pro altera parte mdiciorum , nenipcpro c-
xecutione liimitur,
7 Nota* fccit Mofi vias fiias : filiis Ifracl fada
fua.
VIII.' Bencficium eftjquod fe Mofi & filiis Ifracl edito
certo verbo pacefecit. Quod heneficiu.n mter pr^cipua eft
numerandum.Etfi enim illuftiia Dei veftigia naturx impref-
fafunt,exquibusillequodammodo agnofci,atque adco ma-
nibus.vt Paulus inquit, Aftorumt;. palpariptne potett;ta-
men nifi fe fingulari modo prodies ex arcana fua fede pate-
feciflet, tradito certo & exprcHb verbo,nec de efli^ntia.nec
devoluntate Dei ergagenushu.nanumquid ftatuenduniel-
fet certo fciri poflet,ac necefle eflct aniinos noftros triftilfi-
mistenebris oppreflbsvagarifine vita,fineluce. fineconfo-
lationc: ficut olitf ethnici,& nunc Mahpinetiftx & lud^i.qui
-fprctoi&ab.eAolerlK) diuinitus tradito, propria audacia
fibi numen confiiilunt , trifti ruo cum .nceritu & damnatio-
ne. Qupd igitur nfcus peculiat.ter olim populo ifraehtico,
& hac xtace noms Yepatefecit& defuaeiganos voluntatc
Verbo fuoteftatuseft.coque fibiinterris ecclcfia.n colhgit,
id beneficium grati agnolcanuis & celebrcmus. Dic.t autein
Mofi Deum patefecifle fuas vias , qu.a ille minafter & inter-
nuntius fuit eius patefadionis.
Vmm hoc loCo no.ninat doclrinam , quar docet quomodo
Deus affeaus fit erga fuos , quomodo eos in hac vita regat &
gubernet veibo & Spiritu famfto,& quoinodo tandcijicdu-
ftosexhacvitacoUocet in regnumcaelcite. vbiperpetuoin
confpeftu Deiviuant&Ixtcntur. Hxenim funt viae. qui-
bus ille cum /uis agit. Fafta nominat miracula,quar ille ad-
didit dodrin^ vc eircnt teftimonia confinnantia mences// vt
certo ftaruerent hanc dodnnam cfle diuinitus tradita.m.
Taleteftimonium f^itedudioex 7Egypto,& aha miracuh»
quibus fuam virtutem & praelentiam in hocpopulo teftatus
eft. , 4
i MrCbticors & clcmens Iciioua.-longus ira 8c
niuUusbor|tatc.
Dc hoc verfMiaum cft fupra pfalmo 8 6. vbi i.fdem ver-
bis recitatur. Sfcimptus autem cftverfiisexorationexMofis,
Exod. H. cui ciSn DeusfepatefecinetinmonteSinai.ipre
tanquaminfafciail\i.nh£c De» attributa colligit , quibus
natura & gloria D^i'adu.nbratur.& ingens traditur confola-
tio. Itieo fandishar c fentetia femper fuit familiaris.Quatuoi:
;iutembcncficia hic ipmmeniorat. i. Qiipdcalamitace.& mi-.
feriisfuorummoucaiur.&gratisremittatpeccata. a. Quod
fit benignus & promptus ad auxilium ferendum , & quod i-
ramfuamin poenistempcietmifeiicordia. j. Quod fitlon-
ganimis,qui non flatim irafcatur . & etiam ci^un irafcitiir iu-
fte , temperet ira.n bonitate & muha ignofcat. 4;" Qupd fic
berieficus & clemens, qui fpote nullo prouocatus officio aut
mcrito Benefaciac,&cuiusclementiaac bonitas maior fitira
& iud.cio. PaternusenimafFeaus vocabuloian defignatur,
vt anteamomiimus.
9 Non in perpetuum rixabitur: & non in fccu-
lum cuftodiet [o^/r/"«'«^i>. 1
Expolitioneeandcm fententiam repetit. Nam quod antea
dixerat Deumeflc clementem & tardum ad iram.item mul-
tx bonitatis: id nunc negatiua oratione per antithffin expo-
nit, Non rixabitur in perpetuum, id eft, etiamfi offenfus fuc-
rit, vt iuftifTimam habeat caufam rixandi & obiurgadi, id eft,
poenis fuam ira.n oftendendi(rixat enim Dfii non funt verba-
les fed realcs)tamen eft placabilis, cito remittit ira,nec per-
fequitur fummumius,quia natura adignofecndum propcn-
fus eft. Nam in feculum obfcruat,id eft.non eft tenax iniu-
riarum&oftenfionum:vtfunthomines . qui ofl^enfi mox fi-
multates cxcrcent, & de vltione cogitantes nocendi occaiio-
nem expeftant & obferuant.-fed vt natura eft boniis,.ta ofte-
famfacileremittit&condonat , & ad rcconciliationem fc
promptum exhibet.Et ciim remittit.omnem mcmori.nln pec-
cati delet & fepelit,ciiminter honunesraroconc.hatioin-
ftituatur, quae non fit oirtaxef.
Id vero non promifcue in totum genus humanum com-
petit:fed eft peculiaris promifiio & confolat.o ecclefia» pro-
pria. Nam de impiis &perfeucrantibus in fceleribus coatra
confcicntiam , non eft cogitandum quod fe placabilem his
exhibeat.fcd (vt in Exodo & Deutcrono.mio dicitur) cft ze-
iotes qui vifitat ifflquitatem patrum in filios.&c-^
10 Non fecundum peccata nofha teeit nobis:
heque fccundum iniquitates noftras rcpcndit fuper
hos. ,,....-,,,
Confirmat hanc fciitentiam jibexpenehtiatni«crfall»
Omnes fanfti expcnuntur > Dcum efle benignum Sf plaica-
bilem eigafuos , & multipliciter paixere iis.quos iuftillime
perdere &clelerepoterat. Nam li peccata noftra obferua-
ret & nospunirec pro meritisjiamaftupi eflet de nobis.Ne-
mo enim eflet qui fuftineret,vt dicitur pfalmo i}0. Qupd i-
ptur hucufque falui fumus , hoc eft bonitatis & cleraentia;
eius argumentum certifiimuni. Haec eft fumnia buius
verfus. '
II Quia , iGCundijrn altitudinem CJelorum fu-
pertcnam, j>r2cualec bonitas eius fuper timCntes
eum.
Amplificatftntcntiamj ih quaprincipaliscftcpnfolatio^
comparatione.vt bonitatis & clementix diuinse giatiam ma-
gis nobis commendet. Nam in terroribuspcccati & ir* Dei
nulla eft efficacior confolatio , quam qua: a bonitate & cle-
mentia Dei fumitur: & nulla in doloribus confcientije faci-
liiis euanefcit. Hanc igitur vt diligcnter inculcet piis menti-
bus,non folum ad experientiam piorum prouocat : fed tres
dulciffimas fimilitudmes cv, natura rerum fumptas adducit,
quibus mifericordiam Dei & bonitatem immenfam pingir.
Prima fumptaeft a cxU mundum ambicntis fimilitudine. Ci^r
cut enim c^km refpcdu terra? plane eft immcnfum ( etfi e-
nim ipfum eft finitum : tamcn vt Plinius inquit.proptcr ma-
gnicudinem i^finito fimile eft) ita mifericordia & bonitas c-
ius infinit/.s modis maior cft , &, vt Paulus inquit , exuberac
fupr jpeccatumN^nt igitur peccata noftramulta, inagna &
grauiib vt vere funt :^men illa magnitudo & multitudo ne-
quaquam nos arcerc a confpeftu & gratia Dei potcil Vbi c-
nimabundauitpeccatum,fuperabundauitgratia.Rom.j. Et
ficut tcrra^cfpeftucajli, quafipundum a:ftiniatur, cums non
eft magnitudo fenfibiiis : ita peccata noftra , cjuantumuis
multa & magna.ii gratia Dei ita abforbentur,vt inrtar punfti
nullammagnitudinisrationemhabcant. Quod tamcnita
intelligendum eft , ii confcenfuri in caelum & accefluri ad
gratiar thronum pcccata nortra in terris retro poft nos relin-
quamusjhoc eft,pjropofitum peccandi abiiciamus.Nam mala
confcientia,qua» rctinetpropofitum ruendi in delida , non
folumnon confccndit adc3Blum,necimpetratgratiam: kd
iram Dei magis prouocat & auget. Ideo tidAitfitper timentes
««w.Qupd intelligendumcft detoto cultufpirituali,in quo
fides accedens ad Dcum.&petcns r^miflioncm pcccatorum,
cxtcris omnibus pr^lucct.
li Sccunduin diltanciam oricntls ab occafu pro-
cul remouit a nobis peccata noftra.
Alter» fimilitudo a diftantia orientis ab occafu fumpta,
magisetiamrcmilluftrat. Etfi enim hocperfuaderihomi-
nibus vtcunque poteft , Deum cflb bonum & clementem,
taitien quia peccata noftra fubinde nobis obllrcpunt, exifti-
mamus nos indignos efle illa gratiajatquc adco pcccata no-
ftra efle iudicamusjqua; viam gratij Dei pra»cludan t. Hunc
igiturmetumvtnobiseximat , aic Dcum ciim pcccacorem
ad fe confugientcni rccipit,tamprocul abigerc ab co pecca-
ta, quam longe diftat oriens ab occafu, a:quc ita gratiae Dci
vbique locuni eire: pcccata vero non obrtare aut le mterpo-
nerepoflre quominus gratia ad nos pertingat,
13 Sicut iniicricors eil paLer ergafiros,miferi-
co s eR lehoua crS;a tlnientes fc.
Tertia fimilitudo, ab amore & commifcratione parentum
crga filios fumpta,non tanrum illuftrat priorem fententiam,
fcd fimul primam huius bonitatis & clcmeutig Deicau-
famexponit.Sicutpater ^'«T^fyjc ardcnti amorccomplcftitur
filmni, quem ii videt calamitatibus & aerumnis opprelfum,
non tantiim commiferatione crga cum mouctur , fcd quan-
tum potcft, cumeripereex calamitatibus & iuuarc omni
ftudio conatur , adeo vt non tantum facultates omnes in fa-
lutemfiliiprocurandamimpendat, fed ne vitae quidem fuf
parcat: ita Deus ardentiffimo amore profcquitur gcnus hu-
manuQi, ide6que coetumfibi aliquem ex eo colligit, quem
adoptat : & quia peccatis& morte oppt eflum eft gcnus hu-
Aianum, ip/e intucnsmala noftra &commifcrationcmotus
mittitfiliumfuum , quinos apeccatis &xternamorte rcdi-
meret. Beneficia igitur,qu3E nobis confert per filium & qu£
alibi cxphcantur copiofius,dicit proficifci ex gratuitoDei a-
more&cbmmiferationecrgagcnus humanum , quxvte-
nidentior fit & faciliusin corda noftra penetret, amori pa-
rcntuin erga hberos cam comparat. Hac enim fimilitudine
&appellationcamorispaterninihilpoteftcfl'e dulcius , &
ad confolationem cfficacius , illis prasfcrtim qui illa xnifit
& Ks^vntett naturar noftras fentiunt. Si cnimparentis ani-
muni & afteftnm erga nos Deus gerit , profcfto nullum
peccatum, nec calamitas vlla tanta cft , quajintcrcludcre i-
ler mifericordia; ipfius ad nos poflic , modo inter hos rcpc-
^tt. MOlLE
riamur qui Dcum timenchoc cft, qui vera fide in eo acquie-
ftunt&petuntremiffionem peccatotum& p(Enaruni niici-
gatione:deinde fe ciua verbo reucrcntcr fubiiciunt, & Deji
iuxta hoc colunt. K . '
14 QuiaJpfc cognofcit figmentum noftrum :
recordatur quod puluisfumus. ^ ^ ^; .
Addit aliam caufam.qux Deum moueat.vt noftris ajrum-
nis & malis afficiatur, fumptam ab obiefto.Frincipaliscaula
& «©«jp"/"^» redemptionis* & rcftitutipnis gencris humani
eft amorTuthmus & <n\<a^i»7ri* in Deo , quas nullis noftris
meritisprouocatur.Obiedum autcmmouensDcum ad con-
miferationem eft noltra infirmitas & miferia» noftra». Hanc
infirmitatcm duabus fimilitudinibus notat. Primitm} inqmc,
ipfe nouit figmehtum noftrum. Noraemy fignificatopus
figulirium ftu vas teftaceum, quo nihil eft fragihus. JEt cer-
te Dcus ex limo tcrrx hominem finxit, vt aptiflima fitfinii-
litudo.Dcusigitur fcitiigmentum noftrum ,id eft, con/cius
eftnoftra-infirraitatis, & fcit quam fiagiles uos crearit.ideo
magnalenitateinfirmitatis noftra;rationem habec , nc di-
gnasanobispoenasfumac : fed colerac clementer & condo-
natnobisinfirmitatesnoftras , &minus feucre innosani-
maducrtit.
Altera. fimilitudo non tantiim fragilicatcm , fcd miferias
eciam gcneris huniani explicac. Conipaiat cnim nos pulue-
ri, quo ciiMnihil fit abiediuS,pafllm is proteritur & concul-
catur. Hoiho enim etfi conditus cft ad imagincm Dci,& hil-
fit in eo ai^te iapfuni eximia lux rcde intens & agnoicens
Deum , pra:ditus fuit eximia fapientia, iufticia & gloria : ta-
men poltquam contaminatus eft peccato, /poliacus eft illa
gloria : qucmadmoduni Paulus ad Rom. j, iriquit , Omnes
pcccauerunc & carenc gloria Dei;vc,nifi fiac reftitutio, fimus
creatura omnium abiediffiina & defpcdifTima.Haic co9\ti-
cioprimum fuperbiam noftram & arroganciam recundere
debet,nepropter dona.fi qua funt.nos ftplide eftcramus'Ie{I
in agnitione infirmitatis &miferiarum nos humiliemus&:
Dco fubiiciamus.Deinde ad fiduciam de bonitatc Dci con-
cipiendamhic ipfemiferiarum noitrarum fcnfus cxcitaie &
animare nos debet. Nam quomifcrior&magis de/peda
ert noftra conditio,eo propefior cftDcus ad mifcricordiam;
&fic«cfupcrbisrefiftit,itahumil!busdat gratiani. lacob. 4.
Ita igitur hicloquitur de miferiis generis humani , vt has i-
pfas dicat efle caufas '©gf;«eTK^KTi<sif, qua^Deuninioueant ad
amorem & beneuolentiam fuam in rcllitutionc gcncris hu-
mani dcclarandam,cum alias mcnshumana iudicet raiferias
cflTe figna ira» Dci.
15 Honia quafi fierba dics eius [id'efi , hominis
diesfnm ^uafi herl>a]t\\idiG flos agri (ic floret,
16 Quoniam ventus tranfu fupcr euna ,& nori^
erit : & non-cognofeeteum amplius locuseius [<!/-
bifctlice.t paiilo antejtoruerat.]
Infirniitatemgeneri&huniani& fiagilitatcmnaturx no-
ftrxaliafimilitudine declaratjdequacum fupra pfalmo 90.
aliquid didum fit.non ium nunc prohxior.Conccdit Dauid,
homincm in teriris, cum pollet lapientia,& prasftat viribus ,
opibus,dignitate,autoritate aut aliis donis , habere aliquara
gloriamjquJB incurratin oculos,&hominem aliquaotifpec
obleftet:k'dhanccomparatfloriherbarum , quoniiiil cft
fugacius: vnico enim flatudeiicituraut marcefcit. Flligitur
fimilitudo in Co fira, vt intelligatur fubita & irfperat?. euer-
fio florentis hominisrnon qubd inftar iicrbamm Jemper re-
fnUIulet.Eftque fimilisfententia apud ieiaiam cap. 40. qu«
lanc confirmat.
17 At bonitas lehouieafeculo & vfque in fc-
culumfupcr timentcs euin : iullicia eius fuperfi-
liosfiliorum.
Pra»cipua parspfalmi confumitur in amplificatione m{-
fericordiar t>ei. Quja igiturde iiuferiis,fragilicacc & fugaci-
taceric£ehumana;,qux caufa »?.»<tfeTw/ix77>M»Ieu obieftunieft
moucns Deum ad mifericoidiam,pnul6 ancc dixerac , nunc
cx ancitfaefi rurfus mifericordiam diuinam commendat ab
jetcrnitatc. Hominis quidem vita cft breuis & fugax , & eft
obiefta variis miferiis:fed Dei mifcricordiam nulla tem-
poris circumfcriptio metitur,nec mortevUa cxtinguitur.Eft
enima-tcrna & extendit fein omnesa;tates.Nonigjtur cxi-
ftimandum eft eiusmiffcricordiam& bonitatcm, vnacuin
homiftum aitatcdeficerc, vt R quibusantenos benefeciflc
videatur,beneuolentiameiushic finiri & tcrniinari neceflfc
fic.Namhxcogitaciones/incerdum obftrepere folenc piij
hominibus. Deinde fi cfta!ccrna,eft igiturinfinita &im-
mutabilis.De hominibus dicitur,
Omnia vertuntur,certe tertmturamores.
Et Platb
Et Plato inquic , <f«ai SJ/utmfliMt^tf ifiiiit. fed Dei voluncas
cft immutabilis.Num.xj.Mal.j. Non igitur potcft magnitudo
peccaiorum noftrorum obftare , quin gracix apud nos iic lo-
cus,mod6,quodp(almus fatpe repetit, Deum limeamus, hoc
cftjverafide ad eum confugiamus,&ei obtemperemus.
luftitia] luftitia hoc loco,vc fxpe ahas,accipitut non deiu-
re, quod Oeus hominibus rcddic , nec de reaiuncratione qu£
meritis fcu opcribus hominiim tr|buitur;fed,vtfupr^diftum
eft aliquoties , de dSe (eu de fidehcate Dei reci^iencis in tu-
telam ad feconfugientes.Hancigiturfubiungitlionitati,quia
ad illam tanquam efteftysfeu fruftus conlequicur. Qu^os e-
nim adopcauit gracis,hos & in tuteJam recipii.Ec quod addit,
eamprop.igariadfilios fihorum^rcfpicitad promi/ionem,
qux cft addica prtmo prarcepco , Exod. ib. & repecitur Deur.
7.vbi inquic fc fidelem eflc, & cuftodirc paftum fuum, &mi-
fericordiamdihgcntibusfe,in mille gcnerationes. Itatjue
quod de filiis filiofum dicir, non ira accipiendum eft,quau in
nepotibus niox eius-mifericordia deficiat: fed loquitur de to-
la pofteritate , quae nifi a Dco deficiac , hoc ell , fi fit cuftos
dodrina: m fiJc & bona confcicntia, fitparticeps huius amo-
ris diuini. Hancdodrinamconfirmanc mulca exemplapio-
rum hominuiinquorum poftentas diu rioruir, vt Dauidisjlo-
nathac&fimilium.Etiam echiiici cxjiericntia didicerimt hanc
• fentenriatii verani cfle.qu.indo educis virtutjbusftudctunvn-
de eft jUud apud Theocncum,
18 Addit cc.rrcftioncni fcu dtcLirationCjncquis feeftcrat
proptercarnalem pixro^;aciuam,quo(i (oleuc facerehypo-
crica; , qui qucmadmodum degcncres fil(j anuis iLioruiii ma-
iormnmduciinepte fehis oftcntanc- ita iJhproinii/iones pa-
tiibusfaftas arripiunc,& vauam fibi ffJtcicacem fomnianr.
Ita ludaeiapud leremiam capiccle^cimo clamanc.TempIum
Domini. Icem : Non peribjclex afactrdoce,ucque confiliuni
a f.ip!eiite,nec fermoa ijropliera. lerein.18. &c. led promif-
fioues Dei uon pertinent fnfi ad eos cjui patrum piecacem i-
mitancur,,&cuangelium fidc & bonaconfcien ia ampieftiin-
tur,idque prufitentur & propagarc ftudcnt. Nam (eruare
fcrmonemlcu foedus,vt hic loquitur , eft amplefti veram
doftrmam fide & bona conf(:ientia , & eani proficeri & pro-
pasare. Neceftintelligcndahxcfcncentia, ficutlexloquitur
de implecione pcrfcda, qu«e iu hac vira in hommem nonca-
ditifcd, vccuangelium loquitur',deprofcffione vcrae doftri-
r3! in habcntc fidem & bonani cunlcienciam.Et congruit hoc
dictum cnm i^Io lohannis I4. Siquis diligit me , fermoncm
mcum feruabit.
Fccdt^ intclligaturde toto yerbo patefafto, cui certi ricus,
tanquam figilla lcu axp&ty''J^ty eranr additi. Et qui illos ritus
feruabant, proficebantur fe auiplcdi illam dodrmamdiuini-
tuspatcfadam , ficut nos in vf 1 Sacramentoruuj profitcmur
haiicdodrinam,cui illaligdla nddira (unrjtfTc veram, &nos
adeum«iecun),iii quo h:ecdodiina (onat.adiungere. Foedus
aiiccm prjBmittic Iktucis, cjua? prceccpta de culcibuycontinec,
quia non redecolicurcxccrnis ritibu<,nifiiuxcaverbum prje-
icriptuni,& nifi fidcs proiuiffionis pr.-cluccar.
Vtfaciant eajNon facis cft noUc pr3EceptaDei,auc de his co-
piose diflerere puirc:!cd accedcrc oportct itudium obteinpe-
randi oeojiuxca illud i.Cor.^.llcgnum Dei non eftin fermo-
nc./tfdinvircute.
lehnia in CT^l;sflabiliuit thionum fuuiii: 5c
f N P S A L M V M C 1 1 1. ' ™- 3,35j
(edent pro tribunaU. Ideo Auguftinus inquit , Sedet Deus
ad iildicanduni , & furgic a4 puniendum» Si ad regnum gra-
cia: refpicias , fcdere figoificat gubernationem ecdeHx afli'
duam.
In omnes dominationes ] Quafi dicat', non in vna parte cerra;
aut mundi , ficue reges & prmcipes habenc diftinda impcria:
fed (fomplcditur fuo ifnperio omnia rcgna,& omnes domina-
tiones ipfi func fubicdae.
19
clci
rcgnum cius in (.ii):>ni cu ii.inationc.
Hadenu.s dc bcncficiis ram priuatim quam publicc in nos
collatis dixit : q;:z iti multa & magna funt, vc lireicratiffimus
fitqiiihifcc non moiietur, vt grati erga Dcumpedoris ali-
quam fignific.acionem edac. Nunc addic ahamcaufam,qu;E
nosinuitareadcuitumoeo gratum debet. HcEc ratio fumi-
turaneiporcntia&gloriaimnicnfa. Affirmatenim oeiim-
pcriuni per cotum mundum feexteudere,& maieftatem cius
impcrijfuperareonines cxlos. Icaque etiainfi nulla circnc
bencficia ,qux nosinuirare adeius amorem &obedicncian^
poteranr.f^Icem hsec impcrij diuini maicftas,gIoria & pocen-
tia fledere & mouere nos debebac, vt nos cuni reuerencia i-
pfi fubiiceremus ,eiimque vErcgem&DOminum verocimo-
ic colcrcmus.
Hjcc fumma cft huius verfus.Interea monendi funt audito-
rcs, ita loqui prophccam de potentia & maieftate nei y vc re-
gnum graria; Chrifti fimul comprehedar.lllud enim regnum
ficutdiftundicurpcrtotumorbemcerrarum voce minifterij,
nec vni angulo cft inclufum : icaxquum eft omnes hanc gra-
liam agnofeere & praedicare.
Betisincdo]lA eft,pocentiaeiusnoneftcircunfcripta cer-
tis limicibus : fed fuperat ipfos cajlos , & cft immenfa, vc
ncmo fclubcrahcre ipfius imperio poffic. Sedis nomine po-
tcftatem iudicandi & rcgnandi intclhgit. Nam diduri ius
10 Benedicitc lehoua; angeli eiustpotentes vir-
tute : qui facitis vprbum cius obterapcrando voci
verbi eius,
11 Bencdiciie Iehoua»omnesexercituscius:au-
niiltieiusjqui facicis bencpiacituni eius.
11 Bcnedicite lehouar omnia opera eiuscin om-
nibus locis dorainationis cius : Bencdic anima mea
lehoua:.
Concludit pfalmum repetita propofitione,a quaeumerat
exor(us,atquecam ip'aiu nuncextendic& amplificat. Non
enim fecintum ad gracias agcndas horcacur, fed Angelos
quoc|uc & cocam rerum creac uram in fociecatem vocat. Suno
eniin beiicficia ita magna & multa , qux Deusgenenhuina-
no per filium exhibuit, vc angclos & Cocain rerum crcacurarn
Ixcan , 5l ad c iinmuncm gracirudincm excitari neccfle fic.
Et de Angelis quidem non cft dubium ,cum vna & cadcni fic
ecclsjja eleda Angelorum &hominum(funtcnim vtriquc
ad imaginem Dci , ad vicam sBtemam & focictatemomnium
bonorum cumDeo condici) eosnobifcumlaccarideparta &
rertituta gcneris huinani falutc per Chriftum, & pro hoc
beneficio affidue Deo gratias agere. Cuius reiexemplum
ctiam coram homiuibus in natiuitate Chrifti cdiderunt.
Ca?teris vero creacuris per profbpopoeiam vocem celebran-
temDeum tribuic. Etfi enini voc6 & fcnfu carent plurimaB
crcaturx , (uo tamcn modo Dei laudes canunt. Lucec cnim
in cre^turis omnibus, tanquam in fpcculo , imago poten-
tii, fapientix & bonitatis diuin», Icaque nulla creatura tani
cxiguaeft,qua»nontacitumdc Deo & dc prouidentia eius
teftimonium dicat , vc ncJffimmerico , quod Nazianzcnus dc
menre& fcnfuum ftbri^a dixic in orationc quam habuit in
Chrifti natiuitacem «i^vthc Tf) imiiitui "nt /uuyixHpyictt ^ii i^
J)a9fuaiii4 K)!fv>(sK , id eft , cacicos efTe laudatores & caneros
prxconesinfignisopificijdiuini ,dc omnibus rebus creacii
dici id queat.Ac curpceft,hominem , qui ald imaginem Dei
condicuscft^vincia brucifanimancibus &reliquis creacuris.
Scd aur angclos horcacur*ad c#cbrandumDeum , quos non
dubium eft fponce id facerc,& mulco alacrioresad hoc pf-
ficium cfrc,quamvcftifnuIisnoftris indigeanc? Refp^ndeo.
Non tam angclorumcaufaidfacitj^vtftudium eprum hoc-
tando laudcc&comprobet^fedmulto magis, vt nos ipforum
exemplo cxpergefiairius & fomnolentiamnoftram excutia-
mus.Si cnim Angcli Ixtantur & gratias agunt Deo pro bene-
ficiis generihumanocxhibitis , turpe cft noshisbeneficiis
non affici,&c.Atque huc tcndittota defcriptio Angelorum
& prxdicacio obedientia» ipforum,vt oftendac non miniis nos
obligari ad obedientiam Deo pr^ftandam & laudes eius ca-
nendasquam angeli,quiad ipfius imaginem conditi fumus.
Et quidcm collatione ipforum obedientiam magis illuftrac
& commendat,cum inquit angelos cxcellcrepotentia 8c vir-
ruce.&camenitafehumiliarc, vtadomnia minifteria prs-
fto fint.
Etodem pertincr,qu6d nominat angelos exercitus Dei, quia
perpctub adftantadtribunal Dci, & exequunturciusman-
data.Q^^nontanruingIoriafummaeft:fcdeft cum magna
'potentia coniundj.Et tamen hi fpiritusfponte miniftrant,&
ad omnes nutus oei funtintenti.
AUjexercitus incerpretantur SoIem,Iunam,ftellas. Na Ge-
ne, 1.& DCUt.^.Nay pro aftris accipitur,& eode fenfu Matth.
a4.& Lucai 2i.dicitur,Viccutes feuexercitu?_caslorum moue-
buntur.fedcoptinuacpriorem fententiam,&quod vfitacum
eft Pfalmographis,aIiisverbiseandemremdefcribic. Idque
ex poftremo membro huius verfus colligipoteft ; vbiinquic,
quifacicisbenepIacitum(eiu$,quodpropriecompctitnaeur£
rationali , &fignificatvoIuntarium obfequium, cum ca?-
cerxcreaturjearcan©quodamnatura»inftindu oco obtcm-
perent.
Benedic anima}Kepetitinit'mm pfalmi , quod vt vficacum
cftoauidi in hiscarminibus,ita oftendit,curnontantumi
bcneficiaillacommemorarit^fedetiamcur illa exemplaab
angelis & creaturis duda allegaric:niinirum vtfeSc. alios hoc
modoadagnofcenda & celebranda bencficia diuina exci-
taret.
/
^m:"^'-
PR^.LECT. HENR, MOLLERI ^
PS ALMI CIIL f /^^
T ART ES, H
I. Propofitio laudiiifeu cxordium>quo feipfum excitat,horMturque Pf opheta%ad benedicendum T)f»n
ex toto corde«^otQ animo,tQtlfque viribu5.^.& 2.
I L Narratio,feu '•*'rf '^f^O henefirmnim De^. I. Smgularium erga Prophetam ipfum, & vnumquem-
que fidelerf5,v.5.4.& j.Haec funt, peccatorum rcmiffio > renouatio,redemptio,fan(aihcatio>dona corpora-
lia.Summa,complcdituromniaDeibcneficiaqu3Btcmporalem&fpirituaiem vitam fpcdant. i. Com-
mAinium crgatotam Ecclefiam,a v.6.ad i^.Huiuspartcs funtbencfafta & documcnta. Bencfadagratiam
Dei crga eccleliam prolixecontinent,& dulciffimis fimilitudinibus Ecclcfiae miferiam > Dciqucfauorem
explicantibus illuftrantur.pocumenta paucis indicantur, v. 7. & 18. In hac narrationis parteDeiNatura
luculenter dep.ingitur.-3. Tcrtium argumjentorum genus ad laudem Dei pertinentiura,nimirum domina-
tusciusvn!uerfali$incajlo&interra,v.i9.^fe; i "^^^ ■'■.■■ ^
III. Conclufio.quapronff^^ar"^ \^i^^fKTifi^rimum rpsnmnpQ r^'^^^^'^^^ 7,0 Tf, Dcijidc^^orania fada
cius,& poftreQi9 fuumipfius animum,v. Z2.*
ObSERVATIONES LOCPR.VM DOCTRlNAE.
Verf. I. DeieximMtrgaJingHlosJideles beneficia.eos ad gratitu-
dinemf(itufuperqjftimulant,modo nonjint prorfmflupidi.hicflu-
por autem ita corrigendus efi,vtprophetA exemplo intelligenfiam,
affeSius fif intimas anims. partes ad Deumfnceri (^ferio laudan-
dum indefinenter excitent.
z Porro vt ingratitudini fiat medicina,^ Dei laus in nobis vi -
gtat: I. Sciamus Deum nohis nominis Jiti benedicendi materiam
femper abundift^peditare. z. Innumera ejfe erga nos eitcs munera.
3. Eorum memoriam nonfepelienda.Jed diligenter ^fingulis mo-
mentis renouandam.
J.4. y. Specialis autem horit beneficiorttm recordatio ad certa capi-
tareuocatur hoc tertio (^ Jequentib.verfculis.i. Peccatorit remif-
fo,(^ gratuita reconciliatio.primo loco poJfta,(ff merito quidem.vt^
quAfitfons vnde reliqud omnia beneficiafcaturiut. 2. Remijfionis
feccatorum effeBus:quod Detisfanat infirmitatesnoilras:idefi,Spi
ritufuo nos gubernans,concupifcentias carnis mortificat,nos purgat
a vitiis , veramq^piA ^reSl*, vitA fanitatemreftituit. 3. Reatujii-
blatOipoenarU codonatio.4. Exinnuju^istetationib.^periculis li-
beratio. s. BenediHio multiplex in tot^vitA cuniiculo,qui/iimmd
Dei char/tatemerga nos tefiatur. 6. Rerumnecejfariarum copia. '
7.N0UUS vigorperfingulas Atates^bis injiiilatus,vt alijs beneficijs
alacresfruamur acfi vires ajpdt^ reflorefcerent. fiuum autem cor-
rumpitur exterior homo nofier,inmeliorem vitam renouamur:ideo
non efi cur molefie feramus vires nojiras coUabi :prsfertim quum
debilesac languidos Deus SpirMifu^fiineat.
d.7.8.p.iq.ii.i2.i3.i4:is.xd.r^:i8. Afriuata confidcratione al-
-tittseuehedifumm,videlicet adbeneficia iUaquA DeiecclefiA(cuius
membrafumus)fiunt comunia:eaque aanosfiieciatim vt (^pr&ce^
dentiaaccommodaredifcamus.Eafuntautem i. VariA (^ eximiA
Itberationes.tyranis, fialfis doHoribus.hypocritis gf impiis oppreffis.
2, VtarumDei,idefi,voluntatisfu&inlibrts Propheticis QfApo-
ftolicts,^quid^perminifieriiiverbipatefaSiio. 3. Oper&feu mira-
biliumfuoriiyinquib. iufHtta.mifericordia £f veritas eiuselucent. •
exhibitio.In ecclefia enim Dei iudicta Gf miJericordiA coujpiciiifw:
dumfuperftitioft^ profani videntes novidet,(^ fiulti nonintelli.
gutvias(^operaDomini. 4. Benignitatis,clementiA,Ifiganimita-
tis,bonitatisdiuinAfenJies:vndefides,Jpes,charitas,patientia,cofia-
tia,inuocatio,ferfeuerantianafcutur,alutur (^ fouentur, s. Exi.
miU aute Dei erga ecclefid beneficiU illud efl.quod vbioffenfmfue-
rit.placabilis tamen apparet,^ quide reipja modifq^ irmumeris:
quia natura femper ad ignofcendU propenjm efl.quodperpetua ex- ^
perietia (ff multtplici argumetoprobatur.Primum,nonperpetuo ri-
xatur,nec femper iratum vultttm oftertdit,fedoccurrit propitius, ^
dum iudicatmifericordiA mcminit.Secundum,minimampeccator^
noiirorUj>arteattingit,leuiter caftigat,necrepeditfupernos fecun.^
dUiniquitates noftras.TertiU,infinita ^ incoprehenflbilts efifuper
nos bonitai eius in codonddis,toUedis Mprocui remouendis peccatis
nojlris :vt tribusfimilitudinibus dtdctjfimis conftat, verf. 11. 12.13,
exprejfts. ^mrtu,nouit optimi quifimu4,(^ miferi& nofirA re^eSitts
eU^uocat ad nos humaniter toleran dos.Gjiuintum,foletfertsosfuos
omnibusfeculis iuxtafoederis gratuitt coditiones paterno quodam
affeHu amplecii.HAcautemargumenta reftpifcentid,f,dem,dileBio.
nem.humilitatem ^ obedientiAfiudium in omnibuspijs auget (^
alunt. Etdiuin& mifericordiA pr&dicatio eft in Dei eleiiis fantit,
vit^pabulimt ac fulcrum.
ip.2o.2i.22. Dei beneficia iubent nos mundumtranfcendere,vt
admaiefiate iUdomnes c&los infinitis modis fuperante e/tehamttr.
potetidmqHe omnia imperiafub fe cominentem non metirihuma'
no modo difcamus : nihilque magis honorifictim mbit ejjeputemus
qudm in Dei laudes prorumpcre:quumangeli ipfi , ^ omnescrea-
tura , prAclaris ifiis ojficiisfungentes .nosadperpetuam (^feriam
gratitudinemfonora voce prouocent.
A RTICVLI PR AECIPV I.
I.
2.
De vcra animi gratltudine. j.
Beneficia Dei Hngularia & comraunia ergaquof^j e-
leftos3& EccleHain. 6.
DcNaturaDei. 7.
EccleHx felicicas inenarrabilfs. 8.
De patcfiftione voluntatis diuina: in Legc & Euan-
geIio:feu de foederc Dei.
Piorum.Deo vere addiftorum.officiuin.
Laudum Dei argumenta innianera nobis occurrunr.
De Angelis & opcribus illuftribus Dei.
ARGVMENTVM PSALMI Cllll.
VVERIOR pfalmns ea rnaxime beneficia celebraty^m ecclefidpropriafunt. Concionatur enim
derermfiionefeccatorHmy dc redernptione acrefiitutione generis humanitde latttia cordis acquie-
fcentis in Deo^ defingulari pateJAUione promtfitonus euangelijy de afiidua defenfione acguhernatio-
\ ne ecclefiay de mitigatione calamitatum (^pcenarum in hac vtta , ^ ijua his coniunBafunt, H<&c
enimhenejicia cumproprie ad ecclefiam pertineantt nec ab alijs ^udm aptjs agndfcantur , ab his potifiimim re-
ejuiritautorveramanimigrAtitudinem (Jjr afiiduam Dei celebr4tionevf Htcveropfalmusea beneficia coUicity
quairkomnium hominum oculos incurrunt , (^ ^uibus non tantumpij in ecclefia yfed profani ^m^ue ^ impu
Jruuntur.Ordine enimpraeipuas mundipartesyatcjue harum pracipuum vfum recenfet^vt ^ opificis fapientiam
f^potentiam in tanto operecelehrety ^prouidentiam eim ac bonitatemplane pdternam erga genm humanum
commendet. Et ^uantjuam hacheneficia , <^ua excreationec^ ajiidua conferuatione rerum creatarum in nos
redundanti ita magna & variafunt , vt nuncjuamfatis agnofci aut celebrart a nobis cjueant : tarneifiauia ma-
xima hominum muUitudofecuraft) excAcata voluptatibus nunejuam ita ajpicit h<x,c opera pulcherrima , vt nd
agmtionem ^ celebrationem opificis aliquomodo exciteturipropheta hanc profanitatemt^ oontemptum operum
Dei trtfiii non tantum obiurgatione , fed imprecationeposnarum in fine pfalmt deteflatur ^ damnat : ^Je tan~
to diligemius ad celehrandd Dei opera emfcitat. Ffi igitur pfalmw euchartfitc^Uyin ^uo primkmfaptentiam
&po-'
■^^■^-r- -,, -•• .,. .„ ■..,^„..»,.- j^. PSAL,MV-M c I I II. ■ "^^^' "' ' ""' "'^ ' "^^ ■
(^porefttia Veh^ii<i ex opificio mHdi qt namrd ordine elucetideinde honitate ^prouidentia eiu4 in afiidua re-
ru creatarn con/erHatione,^ certis ac deflinatis fingularu parttu-vfihus celebrat ^ comendat.Jd^y autor Gracx
verfionis indicare voluitttjuii^uani^Hd apud Hehr.pfalmus (it eJtTriyfxx^ofjCerto tame cofilio hunc titulu eipr^-
fixtty^oLhuQf «irt AtfCiJ^ wwip T K9<rfA.\i<rv^.a(rt<iif. Volmt.nJeSiore comonefiert de argurneto pfalmi.Idftte in alijs no-
nulli^ pfalmis a Graco interprete no mato cofikofaBti vidernta.PlecprxtereHndii hoe loco eflifuod Jufiinus mar-
tyr in lib.de expofitione fidetihuius p/al.menttanemfacies ex catalogo rer^ creataru, ^ui in hoc p/al.infiitttitttr,
pie ohferuat ^. colIigit,filtu Dei (irSpiritii S.re^e excludt a creaturni^piod nulla in pfalmo/iat hor% rnentio: qua
de re locus ip/e in^tciaturtc^ diltgeter confideretur.E^.n.comone/aBto vtilis,ctiifuus ejfe loc^s ali^uado poteB.
I XJ bnedicanima niealchouae: lehdua,Deus ru3editionisingredicntem,cui(icuchoininc$propterpoten-
J3ini,magnjficarusr^/am>f 1 esvalderglo- tiam&virtutestribuunclaudeni,&reeifubiiciunt: itaiubet,
■ ; . , , _ ,.,j.,;a; ,r ,°. Deuni,quifemah6fpl«ndidioreapparatu,poinpaacqueor-
rmn^decdrcmmduiftl. 1^-^ ^v^^Ar.r^^m natuin ribuscreatisJ6fpiciendum{}r^bea^ vberioJemce-
Eademeftpropofitio,quarpr«edecispfalm..Ex^^^^^^^^ lebrandi fui materii inLcpulcherri.no mundiopificiona-
feipfuuiadlaudesDcicanendas, & taciteprofanitatemma- .. - .. . r .. t . .
xim2B mulcitudinis hominum damnat, qux opera Dei plena
fapienti,r,potencia5 & bonitatis,nec confiderat vr debebat,nec
in vfu rerum ad vicam hominum condit.arum grati aoimi {{•
onificationemcdir.Cumqueanimaj nietionem facit;Vultgr3-
iiarum adionem cfle fcriam.non fi!nulatam,qualis eit hypo-
cricarum. Nam ctiam hypocric^E interdum voces quafdam in
brehabent,quibusbeneficia Deiceitbrant : led cjuia in labiis
potius quam in nertore hx nalcuncur,non foliim non his affi-
citur Deus hon6rc,fed cuni contumelia lidecur.
lehouaDctumL&c^ Addit raciunegeneralem, qua poftea
in fequencibus verfibus pcr dillributionc explicat & exponit
bis ofFerat, ab omnibushominibus cum reuerencia cxcipi»a-
dorari&celebrari. Idque cumpleriquefacerenegligant, fe
ipfum inprimis ad hoc pietatii ftudium hortatur & excicat.
£ Amidusluceficut vfcibn^ento.-extendensCcC-
los quari vcliHt'.
•Racionem generalcm, qua vfus erat , fafta diftrjbutionc
exponitcopic>fiiis:atquc ita ad commemoracionem rerum
creararum,in quibusgloria & maieftas' Dei confpicitur , de-
fcendit. SicLit.iucem antca dixi effe quandamprolbpogra-
phiam in his verbis.gloriam & decorem induifti : ica eandcm
ntfnc profequitur. Ide6que deluce tanquamde veftimento.
Vticur autem apoftioplie,ad Deu jpfum hanc orationeai c6- gr j^. ^-^1^ ^ tanquam de tencorio regio loquitur. Lucem pri
uertcns , vt dt oratio ttwgis eniphatica , duin ofteadit omncs
fcnfus& cogita:>ioncs (uas in huiusrei meditatione effeoccu-
p;jcas.Plusennii ell c|uain fi diceret:Qui.iDeuseftmagnus.
Miignificatuses.'^ Qmd:im iiitcrpretcs nulunt legcic vcr-
bum Hebrxmn in fecundaconmganoncn^nJlniiignificeegi-
fti. Ordiiic enim prius eft, vc quis magiuhGe agat, pottcrius
eft,vt magnificecur. Gloria enini (cquicur res prxclare scftas.
nio Ipco coinmcmorat, non tam eo refpiciens , quocj i.Tim.
6.dicitur,Dcumhabitare luccm macccflain ( Nam hocad
eirentiam cius rcfertur , qux humanis oculis ccrni, aut com-
prchendt acic nicntis humauxnon poteft,ide6queluxilIa
inaccefTibilisdicitur )quim ad lucern primo die conditam
& crearam , qua , cjuaiuiunn ipfc eft inuifibilis , fuam tamen
gloriaiii confpicuam reildidir. Lux itaque illa crcata eft
SedloquicurnuncProphecadeDco,qiialis3pparcatex ope- qmil vcftitiieiicum , qujfuam dignicatem, maieftatem, &
ribuscreacisjfapiens fcilicet,potcns & bonus.Qaanciua eniin
inletalis eftperpctuo; camen nobisnonnificxopenbusta-
lis conlpicitur. Ideo verbo neutro fcu abf bluto vcitut , & ii-
gnificacDeum raagnifieri,cjuandoper opeia magnus&ad-
niirandus inno^cefcit.
Gloriam ^decorem induiftil Id eft,creaturas tanquam fple-
didum & prctiof um ornatum ac ve(iitum ribi circuiudedilti,
vc quicuncjueeas afpiei: , uiox tuam mignificenciam, poten-
c;Iof iam Deus nobis oftcndit : ve cimi penecrare ad ipfius ef-
fcatiam pernofccndam npn poffimus, ex hoc tamenopere
quafi vcftitii ipfi circumfufo,gIoriaeius &niaicftas quodam-
niodo a nobis ajftimari t|ueat. Inter res omnes creacas lucc
nihil eft adinirabilius^&quanquam huius quoquenaturaeft
ituperfcrucabilis,tamenabefteftu tanquam a pofteriore&
a conirario praeftantiam eiiis quodaiiimodo cognofcimus.
Tenebrit, adimuni oiiineii) rcmm cognitionein & diiudica-
tiain & gloriam agnoicat. Sicut cniin hoiuo cx vclticu agno- cicyem,vndc fimul & animi appetitio eripitur.Quia ficut rei
fcitur,cinusficorilinis&dignitatis : itaafrirmat, Dcumex c)- ignocailnulluscft amor,nullac]uecupido:itarci noxic timoi
peribuscrcacionistanquam vefhtuagnofctacintelligi,quaIis eftfeufuga.Deindetenebi?!Eiffefutterrores,formidinesjmoe-
fit eius fapientia,potencia &glori.i.H£C£llfiinplicilfimahu- ftitia,&c.Nam vt Alceus '\ni.imt-,'vtS J^ a^paeiHTriill-inmi «ftJdoc.Su-
ius verfus fcntentia. Szepcaurcm lia;c vocabulaninnijlin inusaatcoditi ad rcscreatas.agoofcedris,&fumus natura «f/-
Scripcura coniunjJLintiK^quaJo de inaicftare,pocentia &^gio- AojiMe^src.Huic rci fcruit primum lux mentis humanae.Deinde
ria fernioinft.tuicur,vc lupru ofil.i 1.^5.96. & infra p(al.Ui.& illa altera crcata, quxioris corpora opaca circunfundit &
i4y.i.Parahp.u.Iob.^o, Ecp.aln.o 9 6.aliC]uid hacdere dn5tQ illuftrat,vtcerni&diiudicari poffint.Luxigiturnotitiamaf-
cft. VidenturaTitciVi vocabula cum cuniunguntur ita pofle fert& diiudicationem,c]uam fcciuitur appetitio & profequu-
difcerni; vt ninfir;ni(icet fplendorcm, «5iai^(.afeudignitatem, ciorerumbonai-um &fuga malarum. Atque ii^ecad incolu-
qu2B fe cjftcndit funs in vcfticu, geftu auc incefiu, vel etiam in niitatcm geueris' humani tuendam faciunt.Ideo lucem tan-
vfubonorutn,in •di')nibus&operibus.Namalioquiquando topereexpctimusrccon-^ra tencbras tanc|uaiiiignorantia:,tet
fola hxc vox vlurpatur, fignificac in generc potentiain,facul- roris & periculi plenas exhorrelcimus & auerlamur.Et alio-
caces,vires,robur, hoceft, quicquidinvnoqu >i]ue prxftac& quilux vidcturhabcrc C(5nuenien:iam cum (piritibus ani-
cxcellic , & qu" quif ]ue inftruftus eft ad cxccllencfr ahquid malibus,idecSque naturahtcr nos rccreat,quia omne cogna-
-^erficicndum , vc cftin diuite opuientia , inampHffiino rege
potentia,in corpo e vircsjVt Prouerb.5. Nc: dc» alicnis facul-
cumsaudetfimili.
potentia,inGorpo :evues,vti'rouerD.5. iNcac^ancms. latui- AbefFcdtu igirur &tenebris cotrarils cerniinus quantafic
tarestuas.lcfa.jo.Etaudirc facictDominuspotcntiam vocis lucisprasftaiitta.Quanraenimmircriacflecjfi in perpctua i-
fuse , & brachiutn fuum oltcndet in ira fu:oris fui. Danicl, lo. gnoracione omniiun rerutn verfureniur,fique noflc & vidcre
Veriuiu eil: robur meum fuper nie. Std quando coniungun- noxia noii poHcmus.Deinde a corporibus cognatis etiam id
tur illaduo vocabula ,non fignificac iixc vox intcrnumali- coUigereliccc.Qi^o cnimqui^que naturaprxftantioreft, eo
quod robur, nut opes feu vires latentes:fcd relatiuc accipicur plus habct lucis,vc angeli,anim3B rationalcs,Spiritus vitales,
dc illapocencia , & viribus , qua: fcforis in confuctudinc , in ca:luni,ftellK,ignis,gemnia;,&c.Deusigicurprimodie condi-
connecfacionc, in fcrinone, in geftu, in vcft.CLj, in adionibus dic kiccm tanquam rem prjeftantiffimam inter omnes crea-
produnc, vtnonmale vocabulo decoris fcu dignicatis , qu;c turas,atquchanc,vt pfalmusinquit,tanquam veftimencum
porencia & viribus fulca eft , reddiin his locis queat. mn ve- fibi circum'dcdit,vc ipfo efFc<au oftcnderer, fe efTe eiTenciani
ro fignificac rcuerentiam , venerationem & gloriam , qua: il- lucidatn & cxpertem tenebrarum.Sicut lohan.incjuit,ep.i.C.
lamdignitatemcomitatur,autquamtalismagni(icentia,glo- i.Deuscftlux.&tencbrae ine® non funtvIlx.Sicutautem i-
ria aut f plcndor in aliis excitat.Nam nin figiiificationein ha
bec ornancii, vencrandi ,reucrcnciam cxhibcndi , vt Lcuit.
\9. Nonhonorabis facicmmagni. Exodiz;. 1'aupcremnon
honorabis in caufa./ua», Et congruic fignificacione cuin vici-
no ~nH , quod eft illuftrare , aut illuftrem prxdicare : vt fi
pfamluceeirentijeoei ncc coprehendere animo poiTunius,
nCc curiose inueftigare debenius:ita ex hac creata luce, qua:
eitancjuamveftitus circunfundicur,eiusprarftantiam qubda-
modo cogitare & admirari poflutnus.Exiftimanc autem do-
ftiores,eciam angelos eo tempore creacos efle, quando lucc
gnificatio vocis linfit paffiua,& intclligatur de fplendore condidit,dequoinpra:fentianondifputanius.
feu dignirate, t)ua fc propter res prscclare gertas,prc>pcer vir- Extendens caslos qu^Jivehm] Secfido loco casli meminit.Na
tutes feu opes aliquis confpicumn reddic.Pofterius verp vo- caelum opus cft fecundi dici,vtdicitur Genef.i.Cselum igitur»
cabulum fic aftiux fignificationis de honore fcu gloria , qux inquit,ab hcn; quoquc rege &dominatore orbis terrarum ex-
fic in honoraiite , atcjue ita fit mutuus inter hasc duo vocabu- renfum efl!e,tanquam tcntorium cjuod tantum rcgcm ornet
la refpcdus. &decorec.Eftenini illa machinaiiafabricata, vt& propter
Eftautcniprofopographia inhoc&fequentibusverfibus. figurainnihi!ficeaperfe(ftius,&.propterma^nitudinem,mo-
Pin"itauceinhacimagmepr§potenteinaliquemregemcum cum celerritnum & ornacum pulcherrimum,quieiadditu>
magna pompa & fplendore iucedcntein , & vrbcm aliquam eft,iiiUU iit ^o afpeftabiUus.
Nomeniip**!^ apud Mofen Exod.xC.eft noinen miteri^>&
figntHcac pellem.cuius vfuserat in rabernaculo aut teifcoriis
tegendi$.I4eo Grazcus reddiilicafniiAifiiii. ConneAebantur c-
nin) peilesacque his cegebacur tabernaculum,& vela inde (ie
banc,c]ua; appendebantur ianuis auIa;.Atque inde ^untrxi/ltiaSt
nomennyni cransferturamateriaadformam.Significat e-
nimvelvelumtalevertentoriuni huiufmodi pelfibus con-
teftum.Hihc jiAIres caslum comparat tencari«>,neque ad ma
tenam,qua tcjgirur hxc mundi machina , neque ad figuram,
(ed ad v(um refpicieds. Adhuc enim inilla profopographia
verfatur.Sicut igitur tentqrium magnifice ornatum maiefta-
tem regisquodammodo ornat & commendac:ica cxlum hoc
immenfumSc orbicularicer extenfumac magniiicentir/ime
exornatumjeftDeoinftar centorij,iD quo fuam nfaieftacem
Scgloriam repra;fentat.Tdque eo magis,quanco hoc centoriu
formajfplendore & maicftace omnibus ornamentis eft prai-
ftantius.Quid enim eft rcgis alicuius centorium etiam fylen
didiffime ex(;>rnatum,fi ad cxlum conferacur? Etad fencen-
tiam hanc rjtifpexit fine dubio lefa. 40. cap. qui voccm nyn»
incerpretaturus proea rcftiruit ^hti quod tabernaculum feu
tencorium fignilicaf. Nonnulli tcmere .irrepta Grject yer-
fioneimaginatifunccxlumefle hemifpliaerium feu dimidiu
gl6bum:quodiigmencumnullonegotio a dodioribusrefu-
cacur.
5 Contignans Iii aqiils ccenacula fua , po-
nens nubes vehiculutii fuuni ; anibulans fuper ams
vcnti.
Pijfcdence verfu vcftitum & rcntorium cliis defcripfir^nuc
carnacuIa,currus,equos & miniftros ei accribuit^in quibusma
ieftas eius & gloria confpicicur.Tota enim oratio huc lendic
vt c)ftendatDeigloriam,pc>tcntiam &m.Tieftatem, qu« pcr
fc inucftigacioncm mentis huinan^e excedit,cx eius operibtis
&creaturjscanquam a vefticudeprchendi ,atquc itaanobis
«um agnofci oportercNain ad eflcnriain cius ciim penetrarc
acies inentis humanx non poffit, neccfle cft nos oculos ad
cxcerna eius operaconucrcerc.
Eft autem oratio planc mirabilis& aliena a fenfu hominu,
quod dicit Deum caenacnia/ua cotignare in aquis . Sicut cniia
trabes quibus molc > afdificij incumbir,neccfle eft efl!e folidas
& robu Ihs.ita has ipfas inuui fundamento & bafi firmr opor
«erc nemo eftqui non mtelligac.Namtrabibus fuolciconio-
tis necefll- ert mcre tocam aedi|>cii molem .Sed Deus ficut te-
torium fuuin non fufpendit ab huiufinodi fulcris,nec paxill is
in teiram defixis hrmat,vt hsminesfua folent.lcacoelcfte ftiii
palatium non ftruitruper lapidesSc niuros dcnfos.redtrabes
ponic in aquis in m.iteria tluidiflima, cui hoc puiclierrimum
-^- mundiajdificiumfupcrftruic.Q^aorationeexcitarcnos vulc
ac deDco cngicemiiSiVC dc homaic aIiquo,cui cahbus fulcris
& :rdificiis fit opiis.
Ponit nuhes vehic ulnmfuutKl^on mouecur dc loco in locii
Deus, qui omnii repletcftencia , pra?fenria &pGtentia : ied
qui.T hypotypsfin inrtituit,qua maieftatenihuiusregisqiio-
dammodo adumbrare eonacur, nuUcs loco curruum Deo at-
tribuit <t#3pi.7»»T«!aa)f,fignificansDeum in omncs mundipartes
fefeinfinuare,& tanquaventu celerrinic omniapcrmcare&
penetrare.Inprimisautem nubibus t.inqi!.im curru ad nos
.iduehi dicitur,quando vel pluuiisterram irrigaf,atqucita .i-
^i^morem &pr^fentiam fuam i!enunciat. VtPial.iS.dicit Dcfi
cum profligaturus eflTet hoftcs populi Dei vcftum fuifrc fupcr
Cherub&voIafl*e,&agitacum fuifle fuperalis venti.Poruif-
fc itcm f.cncbras lacibulum fuum circi fe,& tabcrnaculo fuo
tencbfasaquarum,nempe nubesstheris.
Ambulansfuper alis •vmU^Kxc fententiacxpriorc dcpcn-
det.Nubes enim agitantur;* ventij,&quidem motu velocini-
mo:ideo dicicDeumfuper al.is vcntiambularc, idque quid
fic exPfaI.i8.intclligipoteft.>4/*enimvctis accribuucur pro-
ptcrpcrnicifnmummotum.Etquia vcnri & nubcs non*nifi
arbicrio Dei cxcicamur ac circumaguntur j ideo dicit vcntos
eftetanquam alasadditashuiccurrui,quo peu$ velutur,&in
omnes parces tranfmitccns fcfe praefencem oftcndic.
4 Faciens angclos fuos Spiritus .- miniflros fuoi
ignem flammantcrii.
HuBCverfum Iud«i volune eiTcffHjMffi» pnoris,vtfcntetia
fiCjDcum ventis &igncvtitanqu3m miniftrisluis &«untiis3
quiavencorum& ignis miniftcrio fuam voluntatem &poenas
f^epeexequicur.Vcncorum enimminiftcrio ipeusviamftra-
uic Hebrxis in mari rubrozveacis nubes adducit & aquas plu
tiias,quibus terramhumedet&foecundamreddat: iifdein
fepeaereininficitjfegctes exurit,&fruges terrs corrumpit:
nonnunquam arbores & aidificia profternir,vt venti tam ir;3e
quim bonJtati£»ei fintnuntij&miniftri. Ignis fulminum
i^ilxcer>ficuc noxio» hutnores in aere confumcns ipfum
R. J^OLLERI * .■J^::..:;^.9^^
redditpuriorem Scfalubrioriindr^ ieftr«peetUai pcenas fuas
Deus ignecoelitufsdemiflbcxequitur , vt inconflagratione
Sodoma* & in fimilibus exemplis. Hoc igitur volunt fignifi-
cari his verbis:fecit nuntios fuos fpiritus feu ventus. Acque
huc referunc illudPfalm.i^S. Ignis,grando.nix,vapor} fpiri-
tusjproc^IIa; facientes mlodatum eius. Uzc fententia con-
cinna e(l,& cum praecedenteverfurcdecohcret. Atque ita
Si verfum intelligas , nomina 1'3N^0 & VmWO non pro
fiibiedis , fed praedicacis accipienda func , & vocabulum nil
fiinplicirerdevencisincelligendwmeft, Sed autor Epiftolse
ad Hebraios cap. i. de Angclis huncverfum incerprecacur,
de quibus ctiam prxcedens Pialmus concionatur. Hos ait iit
numerum creaturarum referri , cum filius Dci fic ab «cerno,
atqueitalongeeumab Angelis diftare & dilccrnendum ef-
fe ; vnde finedubio luftinus illud fumpfic , cuius in ar-
gumeritomemini. Hanc fcntcntiam plerique ex patribus
litquuntur , & Dionyfius infua c^elefti hierarchia prohxe
hunc verfum cxponic.
Ecfecundum hanc incerpretationcm ea qua: in priori in-
terpretationc prxdicati locum obtinebanc, hic pro fubicdis
accipicnda funt.DeuK creauit angclos ruos^vteflTenc Spiricus,
id cft, fpiricuales efl*enciaj , piirae ab omni adiniftione corpo-
rum , non moles ex cxli aut clementorum nacui a coiiflacr,
'ide6qiicincorrupiibiIes,& quidem plenae lucis,id cftjfapien-
ria: diuinx : deinde flamma: ignis , id eft , ignea: natura:
(quod in rapcu Eli«, & aliis cxemplis oftenditur)& ardentes
amore Dei &Ecclcfia: ctus. Eftenim in angelis fummusa-
mcr,aidenciffimum ftudiuni&voluptaspromptiffima obe-
diendi Deo & feruiendi ccclefia; cius. Itafccundum hos, &
quid finc angeli, & ad quc.n* finem conditi finc , quxque fint
horum officia, inhocverfu exponirur: qua: dod:rina fcicu
digniffima cft, acquc inde dcfiniiio vfitata excrufta efta Do-
miiio PJiilippo. Gra:cafcholia appcllatioujes, quae angc-
Jis tribuuntur,ita intcrpretantiir. Ti Jiw».Tni >^ ru')^ J)» infifnf^f
f/AiWy. o^MU /J^yS ii Tjv&ifjiirot »• <fva-K , «^wg^Q <« ■mgft kckifyitt.
«tf cvoinm , //« i^n^-m^t * (MHiMi&jniTitu MhtitsxKMi an(Jisijmt itif-
yettu.
Cum fchoIi.iftc Gijjco congruit &ilIudEJix Crctcnfis
cpifc4)pi, qui pfalmi difturacicaiis,ica fcribic.Quanquam e-
nim Dauiddicat,Qui angeios fuos Spiritus facit,& miniftros
fuos ignis fiainmani:iiitclligitamen debec hoc abeoprola-
tum volentecum leuitatem, tuin igneamipforum&abom-
ni fecrecamcogicatioriccraflaiij obeundisprompciffimoftu-
diodiuinis mmifteris cGleritacem depiiigere.
Hxc diueriJtas fcncentiarum facileconciIiaripoccft,fica
C(9nfidercntur,qua;P(alm.i8.diftarunt,vbicum dicerecpro-
phcta Deum agicari fuper alis vcnti,fimul dicit eum velu fu-_
pel^^Chcriib & voJarc. Vbi minirteria angelorum & venco-T"
ruin coniiingirpropheta : vt /i;^nificct cvvcncos & angclos
creatos ciTr.vt iu fli Oc i cxcqu.mtur, & tjuidcm in ventis ti-
qu.-iiuin vifibili aliquo rpcculo n^nifleria angeloruin quo-"
li.iinmodoadiiinbmri, Itaquc fi hic verlu.s ir.-i iniclligatur,
vtr.iquecxpofitiorccipi potcft.
Ignemjlammmfem j Alludit ad nomcn 5]TV' qu« vocantur
angcli abEfa.cap.fi.quafi ignitos dicas.
f Funelauit terram fupcr bafcs fuas: n»n rap-
uebicurin fcculiun5: vfqu*. ^
Siciit in ca^Iifabrica Deus fuam potcntiam & maieftatem ""
ofkndif, cumtanrammachinam,qii3ectfifinita eft, infinito
tamcn, vt Plinius inquit, fiimlliina cft, in orbeni fcu globum
ita cxcendic & extrnauic , addico velocif fin*o & pene incom-
prehenfibili mocu: ica&incerrxfundatione fuam gloriatu
coBfpicicndaiu prxbct. Quod enim taptam moIcm,cuius
magoicudo ex rircumfercntia feu ambitu facile ailtimari po-
tcft, in raedio aercjitafcabili firmitate fufpenjic, vc confifcat
immoca , id profefto ef t fumijix eius pocentiae argumcn-
cum: & miraculum auget, quod tanca> moli non aliam bafia»
qu^m aquam feu maria, clementum liquidiffimum , fubie-
cir. Nam bafcs quarum hic mentionem facic, fupri pfal. 14.
dicit efle maria & flumina.
Nemoueantur infeculum} Hoc membrum quanquam addi-
turf'^N>H7iia»c prxrcedenti , tamen fimul dulccm confolatione
continiJt dignamobferuationc. Vult enim nos tranquillis
aiiimishabitarcincerra, nefi cerrat mocibus aat hiacu cerra;
parcem abforptam audiamus , mox crepidi dc faluce dcfp^
rcmus. Ideo dicit eam efl!e fundatam & firmatam diuiniius,
nevnquam moueatur. Deinde te(timonium4iic cradicuril-
lufrreconcraArifcarchum SamiumJC alios nofcri feculi ho-
mines,quiconcendunccerramtffiduemoueri, &c. Deqi»
Ts nihilhicaddojcumde his rcbus difputare noftri non fic
propofici.
<» Abyrtb ficut vcftimcnto opcrucras cam :
fufc^
IN l^SJSXM
fuper montes (bbant aqtix*
AmequamaquasDeuscolIigeret&iavnum locum con«
gregaret}Cerra in imo Ipco tanquam in centro mundi iacebac
tedi aquis.Eil enim«^fi/»IeuiuselemeBum,quod eciam phi-
lofophorum fententia^xcare fupra terr3m,eamque circuni-
funderedebebat.ldeodicitinphmacreatione terram fuifTe
opertam & tedam aby(ro,hoc efl.profundicate & mOlcicudi-
neaquarum.taaquam palUo feu V'cftimenco,& aquas fteciffe
fupermontes,hoceft,to?amterra: moleniobrutam fuilTe a-
quis.Sed poftea /Ingulari Dei potencia & virtuce faftum elTe,
ve omnis aqua» vis in vniim focum cogeretur, & tcrrse aliqua
pars in vfum hominum k cxterarum creaturarura eminerec.
De hoc igitur opere,ih quo infignis Dei fapientia & poten-
tia elucetjconcionantur cres verfus fequentes;&Mofes Gen.
i.id fadum efle tertio die docet. .
NonnuUiinterprctesnondeprjererito illo niiracuIo,fcd
depr^lenti terrajformahuncverfum interprecanrur. Ica e-
nim terra eft diftinfta ab aquis.vt rantjiam abyfllis form > c;i-
reat:ficramen terraeomatus.Nam fimilitudinemveftitus or-
nacuscauflaapponiexiftimanc.Atque hanc interpretacione
vcdcfendtnCiCogunturfeqiiensmembrumin modum pote-
tialem refoluere.Supermoncesftarencnuncaqua», nifi fcili-
cec ab increpacionc cua fugerenc. Ego exiftimo fiinilicudine
vefticus lioc loco non fignificariornacum aliquem,fed fimpli
cicer operimciitun.Hic enim principalis vfus vcftimentoru,
vt corpus cegan: Icaque ad ptxcericuiu cempus cum aliis re-
fero,& verba futuri cemporis inOj?' l^QU^ &c. ciim prseccdat
prxcericum in'03 & fequacur alia eiufdem tem poris,rcfte re-
folui exiftimo iu prxteritum imperfeftum.Id enim vfitatiffi-
mumeft inp(alnii"s.
7 Ab iiicrcpationc tiia fijglcbant.'a vocc tonl -
trui tui ccl eritcr rranlibant.
Non cemcrefaftiim effeinquit,vc aquis fubfidcntibus ter-
tx fuperficies aperta cxtaret:fcd mandato diuino. Nifi enim
decreto diuino iinpetus aquarum fuiflct reprcflas,rcrra per-
pecuomanfiflecobruca &opprel]aaquarum mole. Dicicau-
temnon fimpliciter mandacoDeif.tdumeftc, vc aqu.e fuo
lococcderent,fcdincrepacioiieDei,&conicruhorrendo: qua
figura fine dubio cefpiccrc voluic ad furences impecus & ino-
tusaquarumvchemenriores, qui coerceri autrepriini noa
poffinc,nifiDeiincrep;Kione& voce horrifica,quaIis eft co-
nitrui.Sicut & in Euaugclio Chriftus incrcpac vencos ac ma-
re.Ica igitur aqua: iucrepacae & perterrefaftx fe in fugam de-
derunt. ^^__
»Sn fignificacanxie.crepide & prarcipicancer fugere,vcfa-'
ciuncquibus pra:lensimmincc'inorris periculum. z.Sain. 4.
per mccaphoram igicuc hocloco ab homine cransfercur ad a-
quas. ,^ "
8 Arcendebantmontes&derccndebant vallcs.-
-srdlocum c|ucm fundaucras ipfis.
- Aquis defcendcntibus & in Oceanuni colleftis appafae-
runcmontes& v;iI'es,acqucicacondica&diftinfta eft cerra
montibus &conua'iibus,noncancrim,vcvarietas &diuerfitas
nos de le<ftareCj& oculoshominum pafcerec : fedeciain quia
variccati reruin terranafcentiumhoc conueniebac.Alia enim
felvcius proueniuncinmoncibus,&Iociseditioribus, alia in
vallibus.Qijpd aucemdicicmontes afcendifle,& valles de-
fcendifle: figura poecica eft,ab honlinum fenfu fumpca.Nam
ciim cerra obruca efl[ec aquis,nullum apparebat difcrime, fed
aquisfugacis,monces videbantur afcendcre aplanitie,&cc6-
tra valles deprimi & defcenderc.
9 TerminLim pofuifti[^«m]non tranfibunt.-non
rcucrtentur ad opericndam terram.
Hocquoquc fingularis non cantumpocentix,fed prouide-
tiajDeieftargumentum.quodaquas certis & przfcriptis li-
mitibus inclufas cocrcec,ne incumefcSces pro fua nacura ifer-
ram iterum obruant & tcgant.Nam alioqui ratio ipfa fateri
cogicur,cum aqua globofafic,& mcdium locum incer cerrain
&aeremoccupec,fieri non pocuifle quin aliquando adfuum
locum reuerteretur,nifi,quemadmodum lob.j8.dicicur,Deus
mare circumdedilTet cerminis fuis,& pofuiflec vedes &oftia,
& dixiflfcc , Vfque huc venies , & non procedes amplius, &
hic confringestumences fludus cuos. Icaigicur , quodde
colIcAione aquarum dixerac, amplificacPropheta a perpe-
tuo ordine,quem Deus in illa prima diftinftione vcrbo fuo
fanxic.
10 Emittens fontcs in torrentes[^«f]inter mon-
les decurrunt.
Poftquam aquas fegregauic Dcus , & fedemfeu hofpitium
homini in terra parauic , non ^oluit tamen omnis aqux ter-
ram elTe expercemyne fici deficerent animancia. Id^ocx
VM CIV. 94^
Wriis & foniibus & fcatMriginibus/<»w«i/« 8t ffuuios eduxit*
quipcrconuallesdecurrentes &tetramipfam irrigant,& yt
hommibus varium vfum pr«bent, ita omnibus animanti-
bus potum fufHciunt. fiftque res plena miraculi , illi fon-
ttum& fluuiorum,fcmpiternalapfu fluentium perenniias,
^uam admirari homlnes fapientes poflTunt , rationem eius
fufficientcm innaturainuenire &x>ftendere nequeunt.Nota
enim runtqua5iphiIofophis.hacderedifputaeur,quibus ni-
fi ad Jas , quod hic dicit , diuina fcilicet pocencia & mandaco
emitti fonces, & fcaturigines ex terra, non habebic mens vbi
acquiefcat. QuicquidenimPhyfici dicancdecaufiseiuspe-
rennicacis , fuUinde nobismultaoccurrunc , qu£cau(as illas
nonwntumdubiasrcddunc, fcd plane euercunr. Teneamus
ergo quod hoc loco incer fumma miraeula Dei ceiebrac Pro-
pheta:8i agnofcamus Dei hac m re potenciam & boniratem,
qui hoeeciam modo c6fulere fuis creasurii voluic,quado ve-
nas cerra; aperiens in variis locis correates ac fluuios indee-
duxic,quorum quantus & quim varius fic vfus, nsn eft «loftri
inftitucinunccxplicareaopiofiiis. Pindarus certe obmulti-
plicem & variuin huiuselcmenci vfum non nule dixiflTevi-
decur Sjinp «g^^T.
Vox hm torrencem fignificac , & interdum pro eius al-
ueo accipitur. IJeo nonnulli interpretes conuallesinterprc-
rantur , per quas correns labicur. Et quia vficata^ funt in h ac
lingua illsB fynecdocha», noti referc vcrum corrences feu val-
lejperquasilli decurruncincerpreceris. Eodem cnimredi-
bic feiuentia.
n Bibent omncs beftia; agri [vel potum da-
bunt ommbHs beflits agri : ] irangenc onagri fitim
iua;ii.
Addic amplificatiunculam ab vfu correnciuin& fluml-
num,qu6meIiiisprouidenriaDeiin his operibus confpicia-
cur.Torrenres.inquit, pocumpr^bentbeftiisagreftibus.-alio-
qui cnim firi pericuraerantonniia animantia. /
Frmgunt'] Id eft, excingurr,rcdant.Grajcus Iegit„«*ocJ^'^<iv-
r^tjitx^tHfrh^taeui^fii!. Legicenim quifquis autor eft eius,
verfionis, fin finiftrum pro fin dextro iubberu^ pro iifchbberu.
Nni>videcur elTe nomen gcneris , ad oiHnes feras accom-
modatum:nec mulcumabludicvocabulum Latinumferai
voce Hebra»a : fed a plerifque incerprccibus pro fpecie acei-
picur.hoc cft,proanimaIi,quod onagrum appellamus.
11 luxta eos volucris carli habitat;e mcdio
ramorum dant vocem.
- Fluuij & corrences prarrerquam quod vfum maximum prj-
benchominibus& cseceris animancibus, cciani volupcaces
afteruncmirificas. 'Namvccaccam,quod homo vefpercino
tcmi^ore iuxta riuos & fontes deambulans non tantiim fufur- —
roaqjiarum&aurafrigidiufcula, fed ipfo quoque afpeftu
dele(iltatur, & exlaboribus diurnis quodammodo recreacur,
(Vndeincer prarceptafanicacishic verfus recenfecur, Mam
petes montes -vegettu/ed ve^erefontes.-^ctia. ex a uiu cantibus qui
iuxca riuos funr crcbriores,magnam voluptacem capir. Aues
enim iuxtariuos & fluuios ledentfrequcnciores.pocadi vide-
licecgraci^, Vndeexhilarata^emediis arboriim frondibus
creatorem fuumlaudanc , &variecacecancusnoftras aures
mirabilicer demulcent & afficiunt. Argumentum de auibus,
quod Chriftus traftat Matth.6.kic volens omitto.
- 15 '^rrigans montes e ccenaculis fuis : e frudu
operum luorumfatiabitur terra.
Incer ca»cera opera creationis , qux non tantum fapien-
tiam &pocenciam,fed prouidentiam & bonicacem diuinain
oftedunc, illud vel praecipuum eft,quod quotannis aquis plu-
uiisirrigacDeusterram&foecundamreddiCjVt omnis gene-
ris res in vfum hominis & caiterorum animancium proferat.
Terraenimcumper fefic elemcncum ficcum & frigidum,
nihilexfegigherec autproducerec,nificaIore cxleftitepe-
fa^a , & aquis nubium diuinitus irrigata , ad edendos varios ,
fruftus idonea redderetur. De hoc igitur beneficio, in quo^ ,
fingularis Dei prouidentia & ^ix«f9]^ac fimul elucet, nunc ' * ^
concionatur. Primum dicit eum irrigare »»?/« ^fa/wcrt/wyiwf,-
Montes enim natura fua & loei pofitu funt dcciotes qajm
valles,que torrentibus & fluuiis humcd:antur.Icaque,nifi c^-
leftibus pluuiis & rore irrigentur, manenc fteriles. Deus igi- "
cur prouidensvidui animantium,montcsirrigat, VCgramina
efliindant & abundent pafcuis.Coenacula Dei nominat vc fu-
pra verf. 3. ccelum feunupes, ex quibus res 8c pluuix de-
fcendunr.
Efi-uHuoperim (ttorHm\ Inpronomincenallagecft petfonf
vflcata Hebrasis. Fruftum autem operum Dei vocat imbrem
opera diuini in nubibus faftum. Quaedefcriptid obferuart-
da eft. £tfi[ cnim proprie Deiis laborare non «licitur 2 ta-
mca ofiendit h«c fcatencia noa frhyficis tantiim caufts
RR iij
5>47 ' PRiELECT. HE
gtgnj aut produci pluuiastfed has opus efle prouidentiae Dei,
quoplus in fae cundan^a terra proiiciat,quam omnes homi-
ncs (ua culiura Sciabore.Phyfici latis habenc caufas meteo-
rorum in qatura quxliuifle Ccvrcumque monftrafle : fed pi;
aiciiis conrceHdunc>& ad Deum omnia refernnt , qui fuo ar.
bicrio illas c^ufas phylicas modcratuc & regic.
14 Gerniinare ficit gramen iumciito,& herbam
in minifterium hominis ad educcndum paneme
terra.
Amplificatpriorem fcntentiamde fercilitate ,ddiftribu-
tione rerum praecipuarum> quas cerra in vfum hominum &
rcliquorum animantium producic.Pnw»A(/»,inquit,Deum ita
irrigando & foecundando terram producerc exea gram^ pro
anitnalibuscam fcrisquiimdomefticij.vtrumque enim atii-
malium genus hoc loco vocabulo non^ coinprehendit.Dcm-
^aiias variashcrbas i» vfum honiinis. Nam 2Vy colleftiuu
hoc loco eft.cofnpleftens omnis gcneris herbas , quarum a-
liquas ad nutricationcm hohiinis,: liquas ad niedicacionem
condidit.fcd quta ilftarum miximus & quotidianus eft vfus,
quaradniitritioneinptofunt.ideo raox fubiicit, ad cducen-
dum panemeterra.tt nomine/'/i»if intelligit hoc locoom-
nisgenerisefcani/eucibum,qiiicxrebus terra nafcentibus
cunficicur,& quo corpus hominis alitur.IUud autem quod di
cit in minifterium /»o«wwif,noneodem modo cxponunc inter-
preVes, Aliijiii enim intcrpietati iuntaftiue.ad culturam ho-
uiinis.fcuculruram adhibentc homine, vt ad laborcm agri-
cultur^ icfpicerc vidcatur-.iuxta illud Gcnc ^ln fudore vul-
tui tui v^^fccris pane tuo.tcfi cnim fponte& /inccukura hujl
IX hcrbx e terra nafcuiitiir,fct^ctcs tamcn & Iserbx fatiuae o-
pcram hominum&fudorcm icquirunt. Itaqucfihoc modo
intcrpivteris,fcntentia huius mcmbti erit iixc:Dcum bencdi-
corc quiilcni & foecundarc tcrtani,& varias rcs indc cduccte
ad vfuni &cultum cori^orumnoUrorumiica tamc fi iabor &
indulhia liominum accedac. Scd txiftiino h vtaliis caufam
finalcm potius,quam inftiiMiientalcmnotare,& cxponcdum
e(re,ad niinirtcrium,hcu;cft,v:uuniftret& vluai pra-beatho-
niiiii.
15 Et vinum[^«o</lexh!larat cor honnnis; ad il-
luftramlam facicm pr^ olco:6«: pantni[^«/]cc.r ho-
m nis fuftentet[//</«4/.]
Tcrfium quod ex tcrra in vfum hominum Deus producir,
eft vinum,idquetantacopia,vtnon tantuin ad neccfTitatem
& ordinarios vitae vfusfufficiar,fcd ctiam vclargius fumptum
corda exhil iret.Non cnim alit nos tantum cx dcnicnlb,v t o-
limdiligentes patresfamilias fuos domei^icos :fcdpro fua
indulgentiapatcrna liberahus nos tr.-i<ft3c:idc6quenon aqua
• tantum,quae ftifiicere poflec ad fcdandani fitim,& ad rcfrigc-
randas.&humedandaspartcsincorpoi-chonrniscalore af-
5duoexhauftas& 3refaftas,vti nos voluit,fcdvinivfuni poft
diluuium addidit.Primiim vr fencfccntis & dcficicntis naturf
humana;viresconrcruarct.Deindevraninuim a Jaboribus&
moleftiisquibusharcvita plcnacftauocatum intcriluin re-
crearet &exhiIararet.VndccoI!igicur, Deumnon dcledari
triftitia,mifcria&fqualorehominum, quos ad nominis fui
gloriamcondidit:&inagnofccndoac cckbrando fuocondi-
tore vult nos effc animo placido,Ia:ta,rranquilIo & compo-
. Iko.Nonenimcanit Spiritus fanftus , vtcft iu quodam ada-
gio Hcbraeorum,nifi de medio gaudio.
uidiUu/irafidamfaciemeitiipr^oleo ] Hanc particulamiu-
dicoadiicijvtamplihcetprius membrum ab effcdu , addita
comparationc , qua rem magis illiiftrat. Vinum enim non
immodice fumptum.itaexhilarat cor hominis vtfacies etii
fiat nitidior &fplendefcac niagis,qnam fi oleo eflct pcrun-
Aa.Nam oleum nitidam reddit cutem:c©rdis vero Ixtitia fta
cimin vulcu fe prodit.Hanc iudico efle fimpliciffimam fen-
tentiam. Kani^raepofitio ]0 comparatiuevfurpaturapud
Hebraros>vc fxpe iam vidimus : cftque illuftre rxemplum
pfal.4.verf.7>
AIi;*flmplicicer olei beneficium feu vfum commendari
dicunc, quod Deus crearit adnitorem & alacritatem atque
agilic&cem corporis:ide6que magnus eius in calidioribus
tegionibusfuitvfus. Atquehucreferri poteft illa Eufebij
libro 4. demonftracionum euangcl. fententia , in qiia v-
fum & effcftum olei de/cribit: joinlinit ifjd-^c «*;?<«; •>,»if <p€»nt
4«/4)«*, ^^efwtrt», ^uvit Jlio» «tjroyjx^e» itif: f^stfH.9e/i-}at{i liauyin
j^xaju^^M-^auW^l^bjultbtt» ciirmktuJS tluj o-]tf. Alijctiam ad
lucemasreferuncquaroleo fouentur. Alij cwuiKJh^^^ntSt o-
leum de vnguencis omnibus qqibus delicatiercs in orienta-
libus regionibus plurimiim indulf ^ibanC, prxfertini quando
erant accefluri ad conuiuia,fententiam interpretantur. Ati.
£ uAinus hec ioco oleum exiponit gratiam (eu dona Spiricus
L L E R I
N R. M 6 L L E R L- '^■■- -wy-^^^srw-^ ^^y
fandi. Exponchs autem illa verba praLt^i. Oleum peccaco-
ris non impinguet caput meum , lirribit oleum fplendcre &
nitere fupra carteros liquores , & femper adfupcrficieme-
niergerc. Ideo exiftimat vocabulo olei nocari gloriam. Bic
pfal.i4«.01eum,inquit, eft ipfa gloriatio proptcr nitorem &
fplendorem. Sed iudico, idquoddixi,efl'efimpIicius. Nam
at^Iatiuuminftiumenti cflerunt Hebra?i per pr«poflcioneni
a non per przpoficionem {0.
Et panem qui cor hominisfuflentat\ ^artum.quod terra in v-
fum hominum producit, funt fruges,ex quibus panis confici-
tur,pro alendocorpore.Itaenimconditus eft homo vt nutri-
metoconuenienti vires corporis alac&c6firmet. !NuIIa aut€
reseft, quaeciciusvertaturin fangulnem &plusgignatnu-
trimenti, qu jm panis & vinum. Quia igitur in alimentis hxc
prxcipuum locum obcinent , idco prae cxietis a propheta
com^endaniur
Alij tanicn ita reddere malunr, Qj^inquam panis cor ful-
ci.it : acfidiccrcr, (ufficeretquidemin mini panisad vitato-
lerandam , fed Deuci vinum tanquam 'Jifirvyf^ ex abundantt
adiecit , vt non tantum ad vfum, fcd ne ad honeftam quideni
voluptatein quidquani decffct^vt ita repetitione huius mcin-
bri (^ixwSpwjB* Dei inagis commcndcttr.
16 Satiabuntur arborcs lchouiE ; ccdri Libani
quasplatitauir.
€luintum beneficium pluuiarum eft,qu6daiborcs etiam ir-
rigaiifjVcfcliciterfucciclcant.Arborcs aureHiDominivoc.it,
partini quod fua fponte nafcimtur finc hominum culcura.
Idcoc]uc quafi cxp.lic.His lioc mox adciir, qtias Dcmplantanit:
parcini ccism , quod fua magnitudine f<;u prbccritate finc
conlpicuiv: \c fupra dixinuis pfalm. 39. verfu 7. dc montibus
Dei , L flitia rua ficut ntoiitcs Dei. Quicquid cnini cxccllit
dignit.icc, porcntia.niao^iitudinc, id Dei nominc vuc.int Hc-
brjei;vr Gcne, J}. PnnccpsDci cs in nKdionoftii,idift,li.i-
bcnius re planc pro principe diuino & excellcnti. tt cap«
30. Gcncr.IJn^ationibu!. Dci luft.ita lum,ideft , magni5&
arduis.
17 Qiiia illic aiics nidificant : cicoiiia tiiiusab-
ictcsfiint iloniDS.
Alia amplificatio cftab vfu rerum crcatarum. Nonenim
Mntinn varictascaruni:ied vfusin.ixime fapientiam & pro-
uidcntiam diuinam commcdat.Sicut cnini mirabili arte om-
nia (untcondita:ita adpeculiarcs vfusfingulafunc dclhnata.
Itaque ficut ante de vlu panis &vini cft concionatus : ita
nunc .irborum , montium , luna; , folis , viciffitudinis dicrum
&nodium vfum quodajnmodo dcclarat. Etdc arboribus
quidcm , prxtcrqugm quod variosprofcrunt fruftus,&ca»-
fa: advanos liominum vfusadhibentur , gracum & con^^
niodum Ikis j- ixb c r e d oiii ici f iinn .iTi ib u s af (1 r m a t , vbilfri-"'
dulcntur &p»IIosfuosex(Iudai.r. Ec cxcmplicanfa ciconi-
ani adilucit,(]iiciria!rioribusarboribusfoleatnitlificare:pr^-
fcrtiin in cacumincvbivolatus noimpcditiir ramis.LlID^nSlf
puto hocin loco nonien efle gencris put us quain fpccici,
riTDn ciconiain pleriqueverterunr. Eftque nomen fadii
a pio ;ifFedu. Nam nTUn piani leu «l'fD^>»» fignificat: quo vv)-
niinc viderurdift.i ciconia , quod parentes ftnM confcftos
cura fiianutric&fouct. Nam de ciconiis /cribir Pnniushb.
10. cap.ij.Genecricum reneft^iminuicein edtjcanc. EI nota
efUex xicoriiarum apud Ariftophafleni.- In Gr-£caxtAnila-^
■■TP?f^™
tioncita hoc meinbtum radditur r-w ieji^ftMi» nfimm» AySttti"
*i<fV. Herodij doniusduxeorumcft:qtiaeIcftiocumHcbrca
non confentic, fcd crrorisoccafioncm facile deprchendunc
Hebra;.^Iinguajperiti. Legitenim auror eius verfionis bero-
fchim pro berafchim.in capite ear um,fcilicet auium,pro abic-
tibus. Ec capuc iudicauit nietaphorice ponipro principefc»
duce. Eftaucem Herodiusauisexiisqu;is RoinaniDiome-
deasvocanr. Theodorus ardcolum vcrtit.Auguftinusfulica.
Sed SuidasHerodiumitadcfcribit: •'c^tTwc «TJkoV'»" * wixcyyc
Xtyf/Sjj^K i o/Miot eu-iV, iKmfiit vit «» 1»^ ti «t Txin JlXI^Culy 7tUT»$T
iffiL^ieDicnvtii.
Cia^vna berojchtm nonnulli fraxinos interpretaniur: vocc
Latina nonmultum abludente a voce Hebrxa. Hieronymus
abiccem vertic. Scdquia huius arboris magnus erat vfus in
fplendidioribusa:dificiis,vc apparcc ex z.Par. a.vbi Salomon
ab Hiramopctitcedros,ber%fchim &algumim protemplo
Domini excruendo. Et quantumexperientia teflatur,&Vi-
truuius afHrmac ,fraxinimateries noneft multuinvtilisx-
dificiis.Abies vero quanquamrigiditatem habet& leuis efty
nequecuruatur, vthanc ob caufamxdificiis apta/it:tamen
quia arbor refinofa & pinguis,ceredines & tineas ex fe gignit»
necdiupoteft durare , prxtereafaciIeignescohcipit& mag-
nas euomitflammasciimincenditur.ideonon eft verifimi-
le hancarborem ficdici abHebrxis: neque cnimprobabi-
leerr,huiusarboris maceria.qux viliffima fanee{c,Sa!omo-
nem vti
rwWfP^P^TPiPPIP
mm
PS ALMf N! (iilll.
949 ji rs 1' 5 A iw M V ivi K^ i 1 i 1. > c)jO
nem vd voluifle in templo Domfhi Cxtrucodo vel cegendo. modiores fuhe infidiis ftruendls , & obruendis aliisferis : Sc
Noiuiulli pinum,alij etiam cupreffumvtTtuut: vetumJigna alioqmcjuia vclrtrepicuiudiurnum non fcnlt, vcifibi ;ib ho-
ifta quam"uis durant , curuancur tamen & pondus non ferunc, minibus metuunrjnude fcre ad praedain pro/i!iunt: idque ex-
vthancobcaufamajdificiisparumaptavideantur.Placctigi- perieiuia didicic oauid ,quando exui in dclerro vagabatur.
tur mihi fcntentia eorum, qui genus cedri minorisefle voliic, Qu;i in rc prouidcntia diuina con(picicur,qu6d taui formido-
qua» arborfimiliseftiumpero, EcTheophraftushukismcn- loium animalcauernisrerraf mterdiuocusincluditjVthomi-
tion<:m facit: atque id itaefleoftendit texcus i.Rcg.y. vbi ce- nibusculturam agrorum &irincra tuta prafftctEft autcm ob-
drostan;um peticSaiomon ^bHiramo:fcd*nParaiipomenis feruandumquoddicitleones qua»rercelcani fuama DCo,non
CTJ^wnaiungitcumccdris. qu6daonofcantlibial)codaiiahmenta,fcdrcm ipfamdefi-
i8 Mnncsc^cc\[\i[r,c>hus[riipicaprtsfeiieUrnis] gnat,fignifican$, leones,nifi Dominuscuram habcictipfo-
ntpes laLibulmn cuniculis. J."'";,^^'^^^^^ »^1" pr;tdam aliiuam, ftatim famc pctituros ef-
Sicucarboresdomiciiiapr^betitauibus:ita/»o»rt;ferisfyi. '^' ^"'n.ergooeus fit,quivcc3ctcra animantu ,ita icone«
cafiini
ueftribus,quarum duas fpccies recenfaj/^/cw & cmicMlos, fub
quibus cajceras comprehcndic. Atqiic ita oftendit.non homi-
nem tantiim ,(ed beftias quoq^e feras & aucs curx efl^c oeo,
ciim ficiat , v t alia? in publico ioco fint cuta^, alia; in caucrnis
terr.^. Pliniuslibro u.cap.jj. Rupicapris indor/um adunca
cornua,damis in aducrfum eflc fcribit. De cuniculis I^roucr-
biorum30.dicitur,C«»;r«//popuiusnoii validus,& pununt in
pccra domum fuam : vndc apparet eflc ex minoribus ani-
mantibus , & ecymoiogia oftendit a fjdicndo nomcn habcrc
id antmal.
19 FecJL Lunam in ftata tempora : fo! nouit oc-
fuun).
Rctiit ad crcationem mundifuperioris. Et quiaanrea dit
xcrat de lucc, calo , nubibu^ & vcntis, ac]uisiteni& arburi-
bus , cuccfuiic opeca trium dierum ,nunc decluobusciariifi-
niis luininibus/o/i' &/««>» ioquitur, qiue dcus fimuicumca:-
tcrisftcllis condidit qiiarco dic,& insechcre locauit, vc mo-
tiium varictafc non modolucis ac tencbrarum mutuis vi-
ciilitudures cfficcrcnc,quibusiab:)ri<; & quiccisalcerna fpa-
tia colt ucnt:(cd ctiam frigoris & caioris,vtdiucrrotum tcm-
porum vis ac poteftas , vel gcnerandis vcl imturandis frugi-
hus conuenirer, vt Laftantius ioquitur. Atcjuc hiiic wnria di-
uinx inouidentia: arr.uniciua lumuntur : fcinuisenim cju.im
grata fit lux , & quancutn vf ;m prajbcar hominibus , dum ad
liiccm onuiia luaopcra cxpediunt: qiii tamcn vfusncconti-
nmtate vilefccrct, vcficri folecin rebus humanis, eeus vi-
ccscirevoluiccenebrarum &lucis, vtqu.incumboni elTecin
vliira lucis diurna; , ex noftis ac ccncbrariim horrore & (qua-
lorehomincs cognorccrcnt. Scruit& illaviciffitudoquicii
corporum ^vtiamdixin^s. Nam honiinesnoftuquie((:unt,
fcra; interdiu , &c. Scd non minima vtiiitas eft quod h:Ec lu-
niinaria fuo motu diftinguunt cempora,ordinanc aimos,inen-
fes, dics, lioras : vc fpacia cemporum numcrare rcde & diftri-
buere,atqucicaonuiiaordmcagcrepo(fimus. Hocfignificat
vocAbulam ZZH^^IV^O ,temporaordi?tata Ccihcec Sc diftinfta:
quxidcc)adiunani porini^iuihrrcfcrc,~qiiTii,vcca»rcraj gentes
pler3cque,annis vccbancur Lida-i lunaribus,& ad lunx' motuin
iua calcndaria accominodabanc,de(cribendo mcnlcs.dies fe-
ftos,&tcmpc)ra publicts deiiberationibus ac conuentibusdc-
ftinaca:ncc dubiuin cft vocabulo CZanyiO omncs temporuin
diftindiioncs noc.iri.
isr(j«/><?fw/<wi]ldeft,rccinetconftanter oriendi &occiden-
di viccsj^quibus tcmporum, dierum & noftium viciflicudo ef-
ficicur,ncc cantum de quotidiano illo curfu id inteiligendum
elt , qucm quotidic ad inotuni primi mnbilisyo/ conficit , fed
inprimisde eo,qui foli propriuseft, nimirun'i,quo contra
morum primi mobilis fcrcur. Hic enim mocus, quo foi nunc
propiiis advercicem noftrum accedic,nunc itcrum rccedic,
anni temporainxftatem^hycmem, ver &aucumnum diltin-
guit,& gratas ac corporibus hominum vtiies tcmporum vi-
ccs efficic:qu<B doftrina in aftronomicislibellis cxplicatur
copiofiiis
quoqueaiat ,dicicleoiie.s rugitu (uo.qucm fimeextimulati
cx Ccnlu indigcntiae edunc , a crcatorc & conferuatore rcruin
omnium cibum neccflarium pctere : pcrinde ac fi infante v.i-
gitu fuo efcam & potuni a macre quaerere dicas , qui tamcn
nullamatrisautmatcrn«cura»cognitionc prxditus eft, fcd
quod infantis ncceifitas propriepcrtineac ad materni pefto-
ris curam. Atquc itacorui clamaredicunturad Dcutnproci-
bo(uopfai.i47. ." *
21 Oruui-fc)J,colliguntur:& addoraiciliafua
accubant.
Profcquirur candem fcntcntiam .• &quia de commodita-
tctcn(.brarumdixcrat,niinc ex aiitithcficommodit^tcsdic-
rum leif iucis expiicat,vchac quoqucin re prouidcnciam di-
uinam oftendat. Oricntc (olc, incjuit .quiadiurnumtcm^us
commodilfimum cft hominiadlabores, fingulari prouidcn-
tia diuina fic , vc feuc calti(;antur in fcia iuftia , atque ibi in-
terdiu conclufx qiiic(canr,nc hornincs in agris laborantes aut
icincra facienrcs infcllcnr. (^od ergo lucc protegitur homu
contravim &iniuviam beluarum, in eo pcrfpicitur iiicom-
parabilisDeiboiiitas,qui humanis commodis tampatern^
proipexit.
Colligumur] Partim (cilicec,quia lucem non fcrunr^parcim
quia ftiepitum dici, vci viin taui hominum.quam carterarum
bclliariim horrcnt.
2 j Lgrcclitui homo ad opus fuum:& ad laboicm
fuum vltjue in verpcraii),
Opus hominisnominat iaborem quemcunquc honcftum,
quo viftuin fibi parat, & qui Genefcos j. honiini poft lapfurn
iniuiiftuseft. Suncautcm laborcs varijpro variisconditio-
nibus &gradibushominum. Alijregum,alij priuatorum;&c.
idco vocabuIum^iyiS cftgcncralius. Sednomcnmiaypro-
prieadterra;culturam,&ad opcrafcruilia crt rcfercndum.
Ec vtrumquc opponitur opcribus prohibicis a Deo,vt func la-
trocinia,furta,rapina»,adiilteria,quae non funt opera honiinis,
ied.^pera4}c.C-catifeuconcupi!ccntia:: & nominanturopcra
diaboli,i.Ioh.j.
V/qUeaUveJperam'] Conftituit terminum Jaboribus Iiomi-
num vefpcrtinuin tcmpus , quia non vulc lionunum vircs ni-
mio labore atteri. Idco qucm modum ij^fe ocu.s i,iboribus
noftrisprjBrcnbit: liunc nobis modum icnundumcfl^efcia-
nius.Nam,
Qttodcaret alterna rcqtiie, durabile mn eft.
&,Vt Ariftotelcs l;i Ethicis inquit, Tuv^5j8x'AK«iiTa •yv/juiiaia.it i^
T« ifXtiiHfTttf^if» tUjj i%tw .Idco Paulus in epiitola a<l Colofl*.
iubethonorcmhaberi corpori. Ec huc pertinetpra^ceptnm
r\icdicorum,^>oi,(»jTi«,oi/n'o/,»w»'™ fAitei»,
24 Quaui inagnitica [ multa] funt opera tua Ic-
houalonuiiajn fapicntia tccirti-.impletaeil terrao-
pibus tui.s.
TancaiCft operum diuinorum varfetas,& tantainhiso-
mnibus luccc eius fapientia, pocentia, bonkas & *(A*»9-ejoW<»,
20 Ponistenebras, & fitnox:in ca prorcntat o- vtvideat fc cnumerando omnia aflTequi non pofle. Icique
mnisbeftiafylua?.
Sicut ortus folis luceiTijita occafus eius tcnebras afFcrcquas
poni dicic feu ordinari a oeo , quia diuinitus hic motus (oH
attribucus cft , vt motu primi mobilis circa terram rapcus fuo
ortu &occal"u vices dicrum acnoftium efficiac.Ecquiahomt-
ncs tencbras fcre auerfantur ,t3nquam priuacionem gracilfi-
m.r lucis,commodicatcm camcnearum & vfum alicjucoften-
dic.Oniifla cnijn quiecc,qu« corporibus hominum diurno la-
borc exhauftis noftu gracif fima & conuenientiffiina eft,& yj-
rcs rcftaurat , dicic feras nodu prorcptare ex fuis latebris , in
quibus metuinfidiarumintcrdiu delircfcebat,&tencbrarum
commodifate ad quxtcndam cfcam vti,idqucleonisexeinc
pio oftenditjde quo inquit:
21 Catult leonum rugientcs ad praEd3ra,& ad
tjuxrcnduro a Deo cibum fuum ,
cjuafi abrumpens narrationeiniintexit cpiphonema, quo.d
exadmiratione fapientia? & bonitatisaei,&coc tantorum-
quebonorumconfidcrationenafcitur. Annnusenim huma-
nus(iuotiesingrcdicur in hafce cogitacionc^ dc mundo, de
omnibus eius partibus, & fingularum partitm vfu& fine,
quodammodo obftupefcit , & magnitudinererum, quasfe
fubindc ofFerunt,ita obruitur,vt pi^jgredi cogitandonequeac.
Idetn oauidi accidit. Ideo cum admiratione exciamans , in-
quit , Gjuam magnifica, vei quam muita & variafunt operatua.
Nam ad magnitudinem & multitudincm verbmn DT refcr-
tur : quafi dicit , Nequeo operum tuorum magnitudinem &
inultitudinein cogitandoaflTequijnedum-prodigtiitate fatis
laudare & excollere ; fupcrancenim meas vires & cogicacior
nes. Icaque dicere aliud non po(rum,qu£im quod finc nwgna
& mirifica : omnia enhn fccifti & difpofuifti fapientiflSme , vc
quocunque oculosvertam , tua fe mihi fapientia in creaturis
Leones ccfi fames in^erduin ftimulat, vt interdiu ex luftris ofFerat. Ita hxc fententia nos doeet quomodo crcalura? a no
fuis progrediantur,& feras capiancjCamcnT^uia tenebras com- bis finc confidecanda:: nimirumj npn vt Democritus auc £pH
RR iiij
PRiELECT. HE
curei fadunt, qui ex atdtnfs temerc concurrentibus mundum
confluxifleexiftimaHt.red,qucinadmodum Auguftinus ait,vt
cx perpctuitate creacurarum creatoris «ccrnitatem , ex ma-
gnitudinc omnipotentiam , ex ordine & difpofiiione fapien-
tiam , ex gubernationc bonitatcm eius cognofcamus & cclc-
bremus,Impoffibile enim eft tam concinnam & insftimabili
ornatudiftinftammundimachinam ,& huncordinem in na-
tura,quicerniturinperpetuis & conftantibusmotibuscor-
poruni caslcftium , indiucrfitate formarum, ad certas vtilita-
tesdeltinatarum,in confenfufuperiorum & inferiorum cor-
porura,inconferuationefpecierum,ih diftributionc finium,
in elcmentis, plantis ,animantibus, partibus humani corpo-
ris , quarum fingul* ad fingula officia deftinatae <unc,dcni-
quc lumen illud rationis humanae,quod cogitando tam mul^
ta compleaicur & nieminit,quodquedifcernithoneftaa tur-
pibus.extitiire cafu. auc cafu confiftcrc : fed vt fabrica ipfa fe-
cundiim Euripide^n , n-^i '^ iniMXiAst nit-rom n<f» : ica a mente
fapiente & potente affidue regitur & conleruatur. Difcamus
ioitur cum prophetahocopificium ita a(picere,vt in admira-
tionem fapientiaB^potentise.fic bonitatis eius,qui hanc machi-
nam'c6didit,rapjamur, atque itainahquameiusagnitionem
deducamur. Eft enim fumnia ingrantudo & lummum fcelus,
haec opera pulcherrima, quae noftra caufa condita iunc, nolle
afpicercautcelebrare. , ^^ ., . ,, « „ n
Impletaefiterra opibu6 velpojfefiombm tuu} U elt, nuUus eit
mundiangulusjinquem non muhiplices opes congeflTeris,
aut qui non fic referrus tuis facultatibus: omnia enim fcatcnc
& plcn.i funt ruisopibui.Nam verbo iinplendi.fignificatur a-
bu!idantia.& ciim opesnominac,bonitatem Scbcneficentiam
Dei commendat. Nam opes Dei inteIligir,non quibus Deus
ipfe fruicur, fed quasin vfum hominUm & animantium libe-
ralitcr cflFundit, itatamen vc omnia in ipfins fint poteftatc, &
maneant eius propria.Ideo maluit vci vocabulo pjp.quod eft
a mp , quod figmficat polfidere , acquirete , quam vocabulo
nuy fcu aho.
Z5 Hoc mare magnum & fpatiofui-n^rf^ verbHmy
Utummamhui ] illic repiiie & non nunicrus lUeH,
reptilta qHorurn non esi numerus ] auinjalia puiilla cu
niiignis.
Haftenus de coelo & terr a dixit , in quibus omnia mirabi-
tiaric& fapientia condita & diftributafunc,nunc ad mare
defcendu,in quo non nimus fapientia Dei lucer. Trtmumzu-
tcm i magnitudinc illud commendac. Etiamfi emm pifcibus
vacuum efl^et, & nullos pra:berec hominibus vfus, folo tamcn
amphtudmis confpeaueft admirabilc : prxferrmi ficogite-
mus quanta aquarum moles fubindc ex omnibus mundi pai'-
tibusin Oceanum influac, quasomnes ica recipit & abforbct,
vt nonaugeatur, nec intumefcat tot annorum fpatiis . led in-
«rafuoshmites&tcrminosprxfixos fe contineac. Ecquan-
quam ventis mcerdum & tempeftatibus agitatum alicubi m-
tumefcicj&fluftus fuos altiffimorummontium inftar attollit,
mox ramen fedatum refidef,leque in finum fuum recipit.H*c
ptofcao digna funt admiratione, & pocenciam crcacoris ma-
nifefteoftcndunt. , .
J^um manibui]U eft,fpatiofum,fcu A^ft!)^eft 3«^««^«jVc clt
in Gtxco. Lacinus interpres non confideraca phrafi , verbum
verbo rcddere conatus cft , cum vertic,fpatipfum maiubus.
Quodenira nos dicimus finus,prophetat=3ns hoc eft, ma-
nus,metaphorice hoc loco nominat.Sicut Salomon Prouerb.
8. nunus portarum nominat plateam proximam portx; funt
cnim finus ceubrachia quaeda maris. Et ahoqui vfitatum eft
in hngua Hebr«a manus pro fyatio feu loco feu cermino po-
nijvt plalm.uo. Ad manum cramitis laqueospofuerunt mi-
hi,ideft,ad locum.Ita leliai.xr. terram latam manibus appel-
]at,qu6damplafit&fpatiofa, .
lUic reptilia ] Alterttm elogium cft , quod abundet mnume-
rispifcium gcneribus. Quod cnim didt , beftias raaris nu-
mcrari non pofle , intelligi debet non tantum de multitu-
dinc , fcd ctiam de generum ,formarum ac naturarum varic-
tatcinqua profcabadmirabilisDei fapicntia confpicitur.
Et qui de variis gencribus & naturis pifcium fcripferunt,
hunc verficulum quodammodo interpretantur ; vnde quae
ad cxplicationem huius pcrtinent , peti poflunt : ficut c?ttera
Jphyficis. -
16 lUic naues ambulant : Lcuiathan quem tor-
maftijvt ludat in co. • « ».
Tertium quod in mari admiratione dlgnum venit, eft quod
nauium beneficio hominibus tranfitum peraquas concef-
fit, atque inde multiplex ad homines redit vfus propter mer-
ccs varias,qua; nauigiis importantur & exportancur.Et quan-
quam auaritia humana hac in re, vt in «cteris , peccat raulti»
plicitcr , & dono diuinitus conccflb turpitcr & fcelcrat^ farpe
NR. MOLLERI ^52
abnticur;tamen ipfai commutadoncs rerum &aducaiomer-
cium/aromatum, rini & aliarum rcrum, quae Deus ad homi**
num vfum condidit, nequaquam rcprehcndcnda,fed Iaudan>
dapotius res cft. £t vcrifimiie cft vfum nauium diutnitus pri-
miiiu Noflc monftrarura ei7e:£cut & his temporibus vfus ma-
gnetis diuinitus oftenfus eft,fine cuius beneficio Oceanus^
tjuemadmodi^m nunc fit, nauigahilis no tflet. Vt hoc quoque
rem de qua loquitur magis conjmciiidabilem faciat. Profani
fcriptores inucntum .& vfum nauium Atlanti Mauro adfcri-
bunt:fednosfacris fcripturismagi^ credimus,quilm proftnis.
Eftq^ res digna admiracione nauigatio,de qua diccre poflimr,
qui marc aliquando ingrcffi funt:nam adalios fermo penevi-
detur incredibilis.
Leuiathaniile}Marisquartum mtraculum eft magnitudo
vaftiflimarum bclIuarQ, quas bala*nas fcu cecos appelkmus.
Etfi cnim pifcium abundantia,varietas & muitiplex vfus glo-
riam Dei non parum amplificat , Bahenam tamen feu cetum
pra;cipue celcbrat, quia folum hoc animalfatisfuperquefor-
midabilem Dci virtutem ante oculos ponit. Quare & de eo
tain Iongusfermoinlibrolobcap.40.texitur. Scribitautem
Piinius hbro )a,i. Cetos iexccntoium pcdum lengitudinis, &
3«o. laticudinisinflumen Arabia* intraflc .' vnde magnicudo
immaniumillarum beluarumxftimaripoteft. Verifimilec-
nim €&)in maioie adhuc magnitudinein eas excreicere. Qua
de re audiuimus fermones nautarum pene incredibiIcs.Dicic
autemcetum condicum eflc,vrludacin mari,hoc eft, vtqua-
quam vaftiffima fic bclua, mocum tamen habeac ceferem , &
marc ei datum efle videatur,vtinhoc fe cxerceat vcnando
alio s pifces & luiiedo, ficut phyfletcres vafa interduin d nau-
tis in mareconieaaflatuinaerem proiiciunc,&miiabiIeKlu-
dos edunt.
27 Omnia ad tc cxpcdant [ vvarten aujf '
Mch irejpiciwit] vt c.es clcani corum m temporc
fuo.
zS Dabis iilvs,coIligcnt: aperies manum tuam>
fatiabuntur bono.
Poflquam prarcipua» mundi partes , qUcT maxime digna»
funt confideratione &admiratione, commemorauit, & vCam
fingularem quodammodo oftendit : nunc fubiicic genera-
lein doarmam dc prouidencia Dei, in qua prsecipue eius
bonicas confpicitur. Nfn enim ica condidic creacuras , vc ab
opcrefuo pofteadifceaeret , & cafuifeufortunxeasrelm-
querec: ficut architeaus difccdit a naui quam fabricauit,
eamqiK ventis & tempeftadbus iaftandam committic: fcd
rescondicasconferuat,& animancibus omnibu«de viau &
csteris, qu3E ad vitam lucndam pertinenr, profpicir. Quod ^
vcfuprain fpcciede leonibus & aliis quibufdam animanti- -^
bus dixerar, pro quibus gramen in motibus producitur quot-
annis:icanuncin genere dc omnibus aniinancibus & pifci-
bus idcm affirmac. Nifienim diuinicu>i alerenturcunaa ani-
niantia , necefle eflct ea fame.perire: ideo inquir, omnia an(-
inancia ad Deum rcfpicere.non quod iudicio& rationepoK
lean t bruta animalia , vc nutricorem agnofcanc , & ad euin in
neceflkace confugere fcianc : fed , vt fupra deieonibus dixi-
mus, quia indigentix & incdia; fcnfus , quo ad pabulum qux-
reiidum trahuntur , ad Deum creatoi«m,atqueipfius curam
percinet,eumquc mouet & exftimulat,vt ipfbrum neceflitaci
fua hberalitate fuccurrat. lde<5quc nihil dicit dc indufiria a-
uimantium m comparando^& quatrendo viftu, quam tamcn
niirifici omnibus natura attribuit:fed firapliciter dicit Deum
dareefcara,abfquecuius liberalicate nulliuscreaturarindu-
ftria aut labor parare fibi viaum poffit. Qupd maluit dice-
re, Das efcam ipforum, quam das ipfiscfcam , voluit oftendc-
re pro varietate animantium , varias eciam ipfis cfcas conue-
nirc jacque in hac varictate conficicnda Dei virtutem & po-
tentiam confpici.
Tempore fuo\i^oV\tn Hebraium fignificat tempus opportu-
num , quod cuique animanci conuenicns & commodum cft,
& quancum ncccflitas cuiuflibec poftulac. Alij tamen tem-
pus hocitaintelrpretantur , quod Deus , qui quotannis ter-
ram foecundat, ex illa fertilicate fingulis cfcam rcferuet & rc-
ponat.vt ctiam tunccum terra frigore eonftriaa eft,animan-
tibus de viau profpiciatur. T*w;>oy<y^,hoceft,a:ftate,ciim o-
mnia in agris macurefcunt. Sed cum ingcnercloquaturdc
omnibus animantibus & pifcibus> quibus noneft opus rebus
terra nafcentibus , retinco priorcm fententiam , quam vocis
propriecas (uppeditat. Sinit Deusinterdumad tcmpus egcre
& homines & animantia &pifces:& tamen qux cftciusboni-
tas,cum ipfi opportunum vidctur,fontesfuaBbeneficcntiasar-
perit,& omnialiberalitcr pafci». Ideo darc dicitiir animanti«
bus efcam in tempore fuo .
jyakU ilk,C9Uigtnt ] Hic vcrfus •»•!;€& fupcrtoris mgbrf,
'Vtdes
■ymififfm^WTT^fW
cb . ■:•■.. :. - ' ' ' .-^,^, I N P S A L M
vt des efeam. Siint tempora inni cc!rta,qiHbus rcfs ad viftfi ne-
cclTariaB naCcuntur & proueniunc : ficut rurfus alio tempore
tcrra «lauditur &c6ltringitur,nc quid proferat. Quotiesigi-
tur terram aperic Deus, & varias rerfi fpecies ex ea producic
in vfum animantium , aut ^uocicsaqux piicibus efca aduol-
uunt &oflPerunt,toties aperilemanfi fuam &dar« viftuani-
mantibusdicitur. Aiiiinantif veroviftum liberalicerd Deo
datfi coliigunt, e6 jucadfititftate fruuntur. Hocigiturpro-
uidentia; diuinat eft ccrtifllmum argunjentQ. Oftcndit cnim
Deus fe omnes rcs a fc c^ndicas gubcrnare , fpuere & fuften-
tareridque tejicndum eft contra furorcs Epicureorum.
29 Abfcondis!facienituain,terrebuntur:colligis
[aHJers ] rpifitumcorum,delicienc, &inpulucrein
luumrcucitentur.
Dechrat priorem fententiam ab antithefi. Quemadmo-
dum eniiu Deo alentc , fouente , & Jiiftentancc rcs crcata:
coferuantur , ita vt fingulis fuae vires, (ux agitatioocs & mo-
tus, qualcs ^uc oliiu fuerunt aut nunc funr , maneanc lalua;;
Ita rurfus Deo auertence faciem fuam , hoceft, fubtrah^te
curamluam, necampliusinipertiencevitam &mocuni, o-
mniacurbantur &CQnctdunr., Inilloehimviuimus, rnouc-
mur&fumusjvtinqiiit ApoftoIusAft.17. cicans verfum A-
raciw it tyifo'- *<^ijSit. Non igicurcafu oriuntur auc oceidunc
rcs j vc lomiuac Bpicurus , acque eius dilcipulus : qui ridens
proiiKi^ntianT diumam ironiccexclamat, Scilicet is Jftperii Ia"
boreji.ea, cura quietos Holltcitttt: led vc rede mfjuic Tiieologus,
Qnod dicic,'x twm oinnia,fi facics diuina abfcondatur, fi-
"niiic icm;x in coiporibus animantium curbari omneshu-
mofes,& Lin£;uelccrc vircsoinnes, R J^eusccirecvim calons
naciui fouect^doucc tandc^n Deo aufeience /piricuin viui-
ficum iisu vigorem , quem corporibus indider.it, corpus aui-
matumconcidac.
Dcindefiad res humanasrerpiciamiis,vi(.icinusomnia in-
ter hominespcrcurbari, & fumniaiiiiismifccri, fi Dcui le a
cuia & pubernacione paulifper iubcrahar. Nulla eniin lapie-
tiahumaaacaataeft>qu.rconferuire leJioaiinmnpoilit, fi
Deus facicm fuain liibcrahac.De Ytroque iudiccinus concio-
nari prophccam: primiim de iingulorum vitajquK ne mome-
tum quidem durac.ni/i Deo luppeditance & vires conicru tn-
tc:deiudedecominunigubernatione reruiu humanaru.Ver-
bum tJQN flgmficat non tanciim colligcrc: lcd cx confcqucn-
ti,rescolledtis ,vta:d(Um fordes, aufcirc &foras prouccre,
vvegraffen.vvegreiJJei^.Ua vfurpatur fupra plal.2 j.Ne colligas
cum peccacoribus animam mcaiii.
Et inpuluerem]Kdpiat ad ilia verba Gen.j.PuIuis cs, & in
puluercm reuercens. =-~— — =_— ^ ;Er.::T_.=^~r
50 Eiiiittis l^:)iritLim tuuiiyl,crcantiir : dc renoutis
ficicmtcrrx.
Amplific.icdodrinnmdeprouidctiadiuina aperpetuitace
fpccicrum, a propagatione item, & geMcratiouis niodo. Ecfi
cnim Deus (init inrcnre quocannis & quodammodo inter-
mori herb.r>.&arbores : aninuntiaiteui &homiiies magno
numerofiibinde veiviolcnta vciniturah luorce coiiic , at-
queinpuluercin redigi fimt : tainen propcerei ciusproui-
dencianoneftneganda. Imo veroidalpccierum pcrpctui-
tas & propagacio^quar fic quotannis renalcencibus nouis her-
bis,& noua animalium Ibboleprocrcata , illultreteftimonul
cft prouidentia: diuinx. Vidcmus cniiu quorannis nouis hcr-
b^is , frondibus , robolcanimancium &hominum tcrramre-
noaari & cknuo quafi creari, atquc ita fingulas fpecies mi-
rabili Dci fapientia conleruan : quod ccrtcnonficrec, nifi
hicmundus.i menteihpiente & potente regeretur. Dc liac
i"itur re nunc concionatur : ^ generationis (cu procreatio-
nis moduiu exprimir,ciim inquit : Emittls Spiritum tmmSi-
gnificac enim,ita reuiuiicere herbas & arbor<r$,& gigni a!ia a-
nimantia , fi Deus Spintum fuum . hoc cft , vigorem nouuin
& vitam rcbus nalcentibus , atque animantium loboli mfpi-
ret acque imperfi.'.r. Ncque enira fortuito aut cafu renafcun-
tiirherbr , necanimantia fpcciefibi firnilia prodicunccafu:
fed omnia pcntk-nt ab illo fpiricu & vigore, quem Deus ctm-
ftis impcrcir. Deus enim ell^qui vitam & iuotum,hoc eft-,fpi-
ritum viuificum crcat in animantibus. Spiritnm enim Dei
vocat.qui a Deo proficifcitur, nonqui fir parcicula ipfius ef-
fentia;:quemadmodum indido loelis Spiricusfanftusincel-
ligiturelTe eiufdcm eirenc!Kcumpatrc;quandodicicur, Ef-
fundam deSpiricuinto fuperomncm carnCBi. Iccm Pfal.ji.
De qitadiuerficace luonendi func hoc loco audicores,non ta-
tuin propterManichxos,quiexhoc& (imilibusceftimoniis
collif^erevolueruntanimam hominisefleparciculam diuini
Spiritus,& nafci cxeiustraducc: lcd ecianipropterrecencio-
rcsjSeruetum^Flacium & alios, qui erroribus Manichxorum
plura magis monftrofa & abfarda afBngunt. Nam, vt Mani-
chxcp omittamus , quorum iiiipietas manifcfta & i plunbus
refucata cft,Flacius m iilo Cuo opcre,quod clauem fcripturar,
arroganci titulo infcripfit, fingit diabolum fonnaremaflam
hominis in vtero macris,ciimc)ii e cranfeleinencare, rtfcoque-
re auc refundcre, vc loquitur impie & barbare , acquc ita cf-
rentialcmfuamimaginemimpiimere hoinini ,vndedoginn
fuum tctruin euincere cona:ur: Qupci peccatCi aut pars pec-
cati /it fubftantia,im6animaipfa:fic enimloquicur. Id vcro
rnanifefte pugnat cu hoc ceftimonio.Dauid enim iilam crca-
cionem & formationem cribuit fpiricui Dfci , non diabolo, vc
vult Flacius.Ait enim,Enutcis fpirirum tuum,&creantur: &
Aa.i7.dicirur eodem fenf\j,ln ipfofumus,viuirnus'&moue-
mur.Etcongruitcfi histeftimoniis tocuspfalmus i?9.de quo
fuolocodiccmus. fupraeciam pfalmo 100. dicicpropheta,
Jpfe fecit nos,& non ipfi nos:v£ mirum fir, in tanta tcftinio-
niorum cuidentia aiidere hoirtinem ad turbandam ecclefia:
paccin & fcindendum concordia: vinculuni natuni , tam ab-
furda &auditu horrenda in medium proferre,& inueniri qui
talia approbent. Scruetus non contentus Manichaeorum de-
lirio,finxitetiam .ifinos.cancs, boues.eflepjrteseflentiae di-
uin.i?. Qu^ia hic dicatur , Deum cmitcereSpiritiim fuum, vc
rescrecntur, Nec confiderar liomoimpurus,cuiideiii(piritii
dicifpiritumcreacurarum pr.tcedenreverfu, vcfpiritus Dci
non alia de caula dicafur, quam quod autor iit vitse & inocus
in (ingulis animanciijus , qii6dque vitam & motum infpiret,
noncjuidcmde fua fubftatia,fedqu6d fpiritus fitmotuscrea-
cusaDeo.
Vciturautein verbo creandi,quia illa perpetuitas fpccieru
& prop.agacio, eftquafialfiduaquaedamcreacio, dummun-
dus veluti intcrif & renalcirur in fuis parcibus.
Renoua^sfacie/^jj Siouc cniiu temporc verno terra virefcens
nouaiu forinaiu S:facicminduit: ita quotidieciiin homines
&animalia nalcuntur , qua! in locuin eorum qua; fublata
funtfuccedanc , ipfa rcnouaridc denuo veftiridicitur. Ide-
nim hifi fieret, nuindus vno lisculo conlencfccret, atque ita
incerirec.
31 Sit gloiia LchQu.t iii rcculum: Isetetur lelioua
inoperibus fuis.
ConcluditpfaImumrepccitionepropofitionis,qu2evcdixi
eft gratiarum adio. Cum igiturjinquit^tanta Dei fapientia,
pocentia& bonieas confpiciatur in creacione mundi & vfu
ad quem fingulas res condita: func : acque idem Deus res
creacas tanta benignitatctueatur &conferuec,dignuseft qui
perpecuo celebrccur ab hominibus , in quorum graciam ha»c
omnia condica func, Nos cnim pro cancis bencficiis quod
rcpendamus nonhabemus,nifilaudes&graciaruin adiones.
Icaque non tantum horcatur oinnes homines ad animi gra-
cituthnem declarandam,fcdetiam fieriid optac:vc fitor.icio
non cantiiiu agcntis gratias &hort;incis aHos:led ctian; opta-
cis ,& fimul fcgaitiem nofiram m confiderandis Dci operi-
busrcdaigucntis.
Eodem pcrtinecquod Aicit.LAtetttrin operibit^fuk. Eftcnim
quafi ratio priorisadhortacionis a caufa finali.Nain ti affidue
a nobis propccr bcneficia in crcatione miindicxliibitacelc-
brccur ,& res condita: cum graciarum adione a nobis vfur-
pcncur, ipfje creacura:quodaminodo mngisei placcbunc ,&
maioremlaELiciam ci aftcicntiquia non fruftra viikbicur con-
didilTe mundum &crcatura,s. Q^^ando eniin opus 3licuiu<;
laudatur,ipfum mngis placetattiHci,& ad maiorein curam &
laborem is excitatur, ficut dicitur , Laudataquevirtascrcfcit.
Atqueitaoftendithocdido, Deum condidiiremunduiu , &
111 hunc collocafle hominem , vt in hoc opere fuo acquiefcat
& Ixcecur, & viciffiina nobisap.nofcatur&corhtur. Deindc
fubcll votum , quo optat'conleruari creaturas omncs,& or -
dinein qucm a principio Dcus inftituir inlegitimo donoru
eius vfii, vt icaaffiduel2etaridefuooperepoffic:& tacice fi-
niulinnuic.DeumdoIorcquodammodoafiici, fivel uon a-
guofci videat autorera tancorum bonorum ,v«I vario abiifu
dona fua pollui & corrumpi incelligat.
\i Quj afpicit tcrram 6l contremffcit : qui tan-
S,\i incntcs & fumiganc,
Obicerinfericrationcm feu arguncntum fumptumapo-
tentia Dei, vt adhorcatio magis fit efficax, quafi dicat , fi qu?
adeofuntduri&pr^efrafti, quosbeneficia illa innumera &
immcnfa illa fapientia,quam in creacioneoftendit, non m©-
uent , vt autorem & architcdum agnofcanr,hos faltcm nio-
ueat cius potentia, vt cum aliqua reuerentia de his rebus co-
gicet:videmusenimcrcaturasomnesexpaucfcerefuumcrca-
torein , & terram &montes fulmineincenfos adipfiuspraf-
fentiam & nutum contremifcere & fumare : q«anto magts
hoinines decebat hanc potentiam cius agnofcer* , vere-
ri &celeBrare ? Sedtantacft (prohdolor) cordis humani
^5^"'' ■■'■' - ■''""■■ PR^'LE.CT. H.ENR.' MOLLERf^^^' 'y'-'~''^'--''^^^
'*'' duritics.vtduriffimascautesfuperet* rumvoluptas& laititiafimulcumvfu. Piorum verolaetitia,
Videcur autem propheta rcfpicere ad hiftoriam Exod. ly. qu« ad Deum aucorem horu m bonorum refertur , eft folida
vbi mons Sina incenfus f umat,& tota terra fubtus tremit. & perpetua:ideo mauult l«tari in Iehoua,quani in crcaturis.
55 Cantabo Ichoux in vita mea;pfallam Dco Etexhac'l*ticiaoriturver»ilIagratitudo,quamDeus;ino-
•'•' !• r Disrequinc.
Qupdaliosfacerciuffitpropheta.nectamenirapetrarefe . 55 Deficiant fceleratiaterra : & jmpij donccno
a maxima multitudine intelligit , fuo ipfe exemplo confir- ipfi [ id eflyvf^ue dmn defmantt aut donec confHman-
mat, fi^que tanquam «f <v>?» laudura diuinarum confticuit , vt /«rJiJenedic anima mea Ieh6u3e,Haleluiah.
ahisccfrantibus&tacencibus,Deicamc«memoria&laudes ^x antithefi imprecatur interitum hominibus impiis &
nonprorfuscont.cefcantmgenerehumano. Ideo dicit, e^o f,„i quinon tantumoculosfuos clauduncad tanima^
cantabo:zc fi diceret,video quantaftt ingrat.cudo hommum, ^^^^.^ ^ /^^i^^^ j^^i opera,ncc'potentiam, fapientiam aut
quantufque ftupor &negi,gent.a m arpiciendis Dei oper.- g -....^^i^, i„ affiduacanfcruacione &gubernationehu-
bus & ^ihmandis eiusbeneficus Ego camea cum videam & -^^ ^^^j-^^ ^.ebent.agnofcunc & pr^dicanr,fed in%er va-
incelhgam al.quomodo quanta fitDei pocentia, qijanca fa- ^.-^ fceteribus & mulciplici abufu rerum creacarum iL no-
picncia & bonuaj,quam m creat.one huius •""nd. & in con- ^.^.^^^^^ ^^. ^^^^ {J^^^^ ^ contaminant. Sune enim in-
/ , feruatione^ gubernat.one affidua oftend c, non defina meo j,- ^ beneficiis, qui non cancum illa non agnofcunc^fed fce-
locopr5d.carehasDciiaude.&v.rtutsei^^^^^^^^^^ krareetiam hisabutuntur.Ideo.nquit,dcficiantfcelerati:vt
diu vixero: & meo cxemDioal.os, vcidemraciant, .nonco. - • j- i -i-i- \ r <, -i • • n
uiu vjA^iu. txiucucAcmpiuaii , ^^ ■ c ica crcaturarum vindicetur honibilisabufus , & tib. lufta:
Namhucrefcrcnduraeirehoocxemplunimonetvoxin fine i • •„ „ •• ti i-i. l • -
j.^auiiiuv.iciui«;uuumsiiw,*w ^ laudcs deinccps trjbuantur. Habic autem hajc imprccatio
fr^/^"';'.^^^^'^ ■•f;cT,„^..oHh;K.M-. r. • vim vaticini/. Docetenimcerco pericurosefTeomnes, qui
Ff^Uere De.] Eft decantare ipfius laudes adh.b.cis organis p^- 1,^^^^^^-^ ^^j contemnunc vel turpirer his abutuntur.Ea-
muficis.quod folebat fier. publ.ce in cacu (acro ^^,^ comminatione excitari nos decebnr , vc .n med.candis
^4 (jratuslitei lermo meus : egolxtaborin &pr3ed.cand.sbeneficiisdiuiiiis-eiremusmagisaffidui,&ca-
lehoiia. ueremus ne abufu bonorum diuinorum iram Dei in nos pro-
n*5Bc eft. Nam ciim videacfe^ec co^itando alTequi poflc uocarcmus.
^w^^
magnitudinem illorum operuni & beneficiorum diuino- NomineC3'Nlon videtur vocare eos«)ui donis Deiabu-
ruin,nec commemorando aut celebrando dignas referrc gra- tentes le fcelere obftr;ngu:.cr3'yuT fignificac homines pro-
tias , petit & optat , vt cum aliud rton habcat quod rcferat, fanos,recuros,conEemnentes Deum & opera ipfius.
Deushoc qualecunque officium& facrificium labionl gra- Benedic anima mea lehouA ] Repecitio principalis propofi-
tum habeat,& hac balbutiente voce atque oratione delcfte- tionis,qua plahnum pro more cdncli;dtc , fingulare hoc loco'
tur. Taliafuntvotapioru.nomniuminprecacione:quoma- 57«'9«chabet. Prophecacnim coiifiderans non taiicum,quid
gisenimincclIiguncmagnicudineiTi beneficioruin, eo magis DeoJebeatur proinnumeris illis, & imuienfis beneficiis,
fchisvelpercipiendis , velpraBdicandisagnofcunceflTeindi- quajgeneri hu.ivinoquotidicexhibec, fcd etiamquanta&
gnos. Et quidem quomodo placeant Deo (acrificia gratia- quam profligaca fic hominum hac iu re neghgentia , & quam
ru.naftionisoftcnditPetrus..Epift.c3p.fc. Item Hcb.ij. Per iuftusinteritus&damnatio maneacomnes ,qui harcbencfi-
ipfu.n ofterimus hoftiam laudis . hy praepoficionem nonHuI- cia non agnofcunt & celebrant , .nagno anmii moru parcim
liincsrprecanturi/e.fedcommode reddidcris prxpoficionc feipfum obiurgae , qui nimium lencus & negligons fic in
apud. confiderandis & .neditandis Dei beneficiis , partim animum
Ego Utabor in lehoua] Id eft,vtina.n ita afpiciam Dei ope- his cogirationibus occupatura magis inftigat & hortatur, vt
ra,vt autorem femper inconfpedu habeamjinqueiprolaetcr affiduediuinorumbencficioru.ii inemoriam circumferat , &
&acquieic3m:non quemadmodum maximahominum mul- grata voce per totam vitam eacelebrct.Hocenim cft bene-
titudo.qua; ad prajfcntes voluptates , qua: cx vfu rerum crea- dicere boinino,vt alibi diftutn eft.
tarum percipiuntur,fereabiicit, atque his icafciminergic VoxH/»W«M^infincadditur , vtali/cxemplo ad fimilent
vt nunquam ad autorem agnolccndum & celebrandum fe graticudi.icni excicencur. Idem enim eft ac fi dicerec,Lauda-
attollat, idquemagnofuonontanrumcumdedecore, fede- tc&c3eceri Dominum , fi gracum ci cultum &honorcm pro
xicio. Namquiainrebuscreatis cantiiml2ecancur,3cque.n innumeris bencficiiiprajftare, velpGBnascriftiffimaseftuge-
harmn fruitione fummura bonuni ponunt, euanefcitipfo- recupitis. — -— ' '--- — - -^
P S A L M I C II II.
P A RT E S.
I. Exordlum fiuc propofitio totius argumcnti rieu cxhortatio ad animam fuam vt Deum grata ccle-
bret.fummam harum laudum v.i.cxprimens,nempeDeum magnum eCe in feipfo,decorem^ maieflatetn
induifreinrerummirabilicrcacionc,conferuatione,admini{lrationc& fapienciflimacura.
II. Narrationaturaliumargumentorum adDcilaudcs pertinentium non figdlatim quideoiomnia
explicans,fedgencratim& certis exempliscomple^ftcnsdocuiTientagloriajDei.
Sunt autem ea aut Creationis , cuius cxponuntur opera tribus primis diebus cfFetfta a Deo, v.i.vfque ad
io.nempelux,expanfum,aerisregiones,ignis,terra, mare,aqua:.AutordinariiB ad?ninifirationisDQ'iyvhi i.
agitur de vfu aquarum inferioru.n & fuperiorum,v.io.vfque ad 19. nempe de aquis fontanis & pluuiis,vn-
de herb3E,vinum,oIeum,cibus,arbores. 2. De vfu diei & no6tis,quarum inftrumenta Sol & Luna,i9.v.ad
25. ibi de tenebris & luce, de animantium nodu grafTantiuro cura , de homine ad laborem nato agitur,
addito epiphonemate v.24. de faf)iencia & gloria Dei in tam ampiis opcribus elucente. 2, De vfu ma-
ris, V.25.&26. cuiusvaftitas, incolae, admcrcaturamexercendam commodicatescelebrantur. Tertium
glori* Dei documentum innarratione, eft conferuationi^ rerum terreftrium, aercarum,aquacih*um,v.27.
z8.25).?o.
III. Conclufio a laudatione Dei,v.3i.&c. Huius tria fuqt membra. i. Generalis prouocatio rcrum
creatarum ad laudcm tribuendam Deo,v.5i.& 31. 2. Singularis profeffio laudis,quam fuo nominc Pfal-
tes Dee att»ribuit,v.53.& 34. 5. Improborum excidium,eorumque omnium qui Dei laudibus adnerfan-
tur,v.55.QuaE tria clauduntur hortatione eadem quse habetur iri priricipio Pfalrai.
Observationes locorvm doctrinae.
Verf.i. Quum in mundi opifcio ^ naturA ordine viuafapi^ttA, Ingratitudinis damnandifunt omnes qui Dei laudes,quibus nil
potentiA.^^onitatis Dei imago eluceat , ad Deum Imdandu me- debet ejfe notius vel magis celebrefepeliuntfiientio.
rito nos impellere debemus , qmtenus in hac caduca vita fe nobis §luanuis Deusfit muifibilis.cojj^icua tamen efi eius gloria.na du
patrem exhibet, fuofulgorc totu mundu irradiat, hac vefits eft,in c^ua vifibiliseiuo-
4ftmmod§
9^7 '^^«^wmmmmm'- • ; j^is}- ; p s A L M V M C IT 1 1. ■
dammodo nohls apparet,qui in/eipfi erat ahfconditus. •> - ip.zb Deus^ta dijpo/ititfilis fif lund cursu.vt aptijjimi cohAr^at ^
z Deusquitfe lucevefiitam nohti ojferat.no eji cur ignautAfua alternadiei^noiiisferies.Adeoenimnopertuirbatvarietaiinmu
trAtextii captent qui etus notiti.amfubterfugiunt,ac fi inprofundis tuis vicibui.vt faciti appareat tempus no potuijfe^elius tUJlingui.
tenebrts lateret. Nec cdum velum eji qtiofe Deus occultet.Jed quo Luna non modo lucem a tenebris dijiinguit , fed Uiam defcribit
decdretur eius maiejlas: ac fiprophetM diceret regium ejfe tentoriu. annos ^ menfes ^ deniqtte accommodata efl ad multiplices vfits,
Nonfuafednoftra caufa lucecreata Deus indutusefi,^mundi quia ex eius curfupetiturtcmporum diftinfiio.
machinam creauit. Sol no tdtitm quotidiano circttitu mundU lufirat.fed etia grada-'
S Nubes,aquA aeriA,venti,luculenti teftes huiit6potentiA,fapie- tim nuncaccedes propius adnos, nunc recedens,fuas ftationes me-
tiA,bonitatis ^ iuftitiA Dei. * tiri nouit,ex quibu4 &ftatem,hyemem,autumnum (^er conficiat,
4 Sicuti Deus verUu vtitur tanquam nuntijs celerrimis, vt eo- GratA vices dei ^ noctu pecuUarem Dei bonitatem erga cunHa
rumminifteriopotentiamfttam decUret: ficangelicreatifunt,vt animantiaprdidicant.
creatorts iujfa exequatur. Et certe injpe^aculo totius naturA maVe ¥er& ipfs.funt curADeo , qui eispabulum liheraliterfuppeditant
profecimus,nififideioculitJpeculamUrJpiritualemiUamgloria, cu- iubet vt fecure Optimi Patris prouidentiA acquiefcamus.
fus effigies in mundo nobis t^paret. 2iEademprouidentiafit,quodtamformidolofaanifnaliain
s (Sjiueadmodum lux,CAlum,nubes ^ ventiprouidentiam £? be- antrufe cotinent.vt liberiOrfit hominibtts ambulatio.Animalium
nignitate Dei ergagenus humanum teftantur: ide de reliquis crea- autem in nos effera licentia defeBioni AdA impUtanda eft , quA illi
turis n^ beneficijs vf^ adsi. verficuhim defcriptis^fintiemii eft. Ea dominium inferas beftias abfttdit. Ita tamen \t reliquiA quAdam
heneficia verofunt terrAftabilitas , aquarum hojpitiii mirandum, benediSlionis in co appareant,qubd diurna luce quafi repagulis vel
tnonteSiConuaUes,fontes,pluttiAyanimantiumpaimla,herbA, panis, catenis Detts tot truculentas beftias cotinet, qumts commodis mo-
vinum,oleum,arbores,fol,lumynox-,dteSi antmantium £3" hominu mentu alimentumfuppeditat.
'viciftitudines 0" labores,mare,pifces,rerum creatarum conferttatio, zz.23 Sic dijiribuuntur a Deo temporum vices , vt dies (itpro-
interitus ^ renouatio. Fim autemfubalternus vtilitas hominis : prius hominis , in cttittsgratiamferis pro terrore lucefolis oppofuit,
primiirittt,Dei gloriA celebratio. vt maiorfit nobis libertas verjandi in labore vel rtegotijs.
Nihil in mundo eft ftrmum nifi quatenu^s manibtts Deifiilcitur: 2.f Tunc demum iufttts honor tribuitur Deo.vbiftupore corre-
nec aliunde pedet totttsn^turaordo, quam ex decreto Dei, quo in- ptifatemurlinguasnoftras ^ fenftts omnes deficere.
dita eft terrA ifj mari mirabilts iUa proprietas , in qua phtLofophi Nihtl in mundo eft confufum , quin potiits fumma ratione ordi-
ipfi Jpecialem Dei prouidentiam agnofiere coguntar.TranquiUis a- nata eji tot rerum miftura,vt nihil vei addi,veldetrahi,vel corri-
nimu etid vult nos in terra habitare: quia noftro comodo perpetuts gi qtteat. Hinc Jequitur Epicureos tttrpiterfaUi, eos item qui in re-
eamfulturisftabiliuitiqu£ alioqui fingulis momentis pojfit abfor- putandis Dei opertbtu CACutiunt.
beyi, nijl arcana Dei virtutejlaret. Detts nonfibi diues efi,fed in bonum noiirit exuberat, ne qttid ih
6.7.S.9 MareeJiterrAveJits,Jcitfitum,feuornatum,feuejfecia vfusnojirosdefit. Terra vero non eft tamfaecunda vellocuplesa
eiii4 Jpeciemtts. feipfa.fid liberalitatis Dei erga nos minifira.
<siM)d tnontes aquis labilibus non operiunturt idfit clemeti vir- zs. 26 Mare, peUucidum ac ingens eftpotenti& ^ fapientiA Dei
tute creatoris,cuitis vox (apud Mofen exprejfa.Gen.i.) aquas in li- Jpeculttm.feu vaftttatem eius.Jeupifcium varietatem ^ abunda-
mitibus i^ aliteisjuis continet.Vide lerem. i.zz.Iob zs.zi. tiam,feu agitationes,fluxus ^ refluxtts eius confideres.
^auis natitraliterpojfint aquA terra tegere.hoc tame no accidet: BalAnafatis fuperqjformidabilem Dei virtutemante oculos ex-
qutajicut Aterna eji veritas,ttajiabilis manet hic ordo quem Detts hibet:huic etiam vajttjfimus camptts datus eft in quofe exerceat.
verbojifojdnciuityvidelicet vt vniuerfali maru (^aquard diltmio 27.28 Etjiratione (^ iudieio ndpoUent bruta animalia.vt necef-
terra ampUits no defoletur.fed aliqua maneat eitcs incolis habitatio. fitatifuA remediu in Deo quArant: proprie tame dictentur rejpicere
10.1i.12. 13 Aliud virttitts i^ gratiA Dei argumentttm^infonti- ad Deum,cuitis liberalitas eorit inediAfuccurrit, ne mox deficiant.
htis qui ex montibus per mediasvaUes decurrunt , vt omnegenus Miraculum eft iUud infigne,quod Deusftatis temporibus terram
unimantium tndejitim iucunde leuare pojjit. foecundam reddens , benediHionem in reliquum annum extmdit:
Amplificatio etiam huitts gratiA,quodjUimi ctiram ad brutape- quanuis efuriem ^famem minetur
cora,imo vjque adjcras fylueftres extendere digitatur. Si Dettsferis (^brutis animalibus viSlii opportunefuppeditat quo
\ ^ii tot amnes per dejerta ^ amoena loca decurrant , pafccndis adfatietatem pafcantur,nobis eius benedi^ioinexhattftu erit copi&
feris herba crefiat , ex innttmeris arboribus refonent auium voces, cornu,modo eam nonprohibeamus infdelitatis noftra obftaculo.
m^dtiplixqi bonorum copta ©* varietas oculis noftris vbiquefein- ap CunBaanimantiaftat ^ caduntpro Dei nutu. Stantqtta-
geratyplufquam brutut ejiftupor nolicr.nifi adpiamgloriA Dei me- tenusfua virtute eafuftinet:cadunt autefimulac viuifictt Jitbducit
ditationem eo magvsfumtu intenti. Jpiritit.Bis ergo inexcufabilu eft noftra c&citas,nifi in illam bonita-
Miraculii cfi non vulgare,quodtnonteiquivideturperpetuafic- tem quA totum mttndum viuificat,vicijfim conijcimus oculos.
citate damnati, ^quodamoUo pendent in aere.tamen abundat pa- 30 In noua animalium foboie ajfidue cernimtts nottam mundi
Jcuts. Id accidit au:c,qttia Detts terra exjita quiete benedicens effi- creationem: idqj ajpiritu quem Deus emittit,ideft,qui ab eopro-
caciusagit qu^mfi chmH mortales ajftduo laborefe conficerent. ficifcitur,^ cuitts arcana vtrtute mundttsfubfifiit.
14 Loctis hoc verjii (!jfequentibtts dejpecialiprouidentia ^ cti- 31.32 HACpiorumgratitudo vnicA compenjiitionis loco eft apud
ra Dci ergx homines , quos necejfarijs c^ iucundis bonis clementer Deum,vbi debita eum lattde profequuntur. '^'
locupletat. ** Sicut Deumpaenituit fecifie homin'e,ita dum fuam benediiiione
Deus producit herbam hominibtis,qua alantur, non modo quia inquinari videt noftru corruptelis,obleciatione ex ea capere definit.
vicium in tritico terrafuppedttat , fed et iarh in herbis ^ alijs fru- Status mundi in Dei Utitiafundattts eft: quia nifi terra vegetet
iiibus:quia non vno tantum genere alimenti pafcimur. ferenopaterhoque afleiiu ,fimtilac eamjhuero oculo aj^exerit , tre-
is Nomodo nobiserogat quodfatisfitadfiugalevJum,fedetid mifaciet,montefque ipjos exuret.
nofirts delictjs indulget: ^ qaUfatts benignum Je nutritium inpa- 33 Meta i audandt Dei in morte locatur,non quodfanlii in alia
ncpr&ftet,bts ^ ter tamen tn tpfis lauttttjs(nomine vini ^olei co- vitafuperfedeant ab hocpietatis $fficio:Jed quia in huncfinemfu-
prehenfis) liberalis apparet. Hac autem legitima vtendi ratio eft, vt mus conditi, vt Dei nomen pernosin terra celebretur.
nosjujtentet vicius,non opprimat.Deinde mtttua comunicatio qua 34. NihilDeo magisplacet vel probattir qttam laudumfuarum
Dcus prAcipit,optimtim eji tnteperantiA frAnum.Tertio,non tatum prsdicatio , ficuti nihil a nobit tantopere exigit :fid quia poUutio
ad necejfitatem,jed ^ ad Utitiam vino ^ alits lautitiis decet vti, nojira contaminat quod erat naturaftiafan£lijpmum,ad Dei in-
modo Dei i-^' nojiri ftmus Jiimper memores,agilioreJqj reddamur ad dulgentiam nos decet confugere , ne nofiris canticis in Chriftofan-
Dei obfequium. (Siuarto,vt difcamus abundare & penuriam pati. ciificatis locum deneget.
&luinio , bona confcientia nospoffe vti moderatu deliciis vbi iufta L&tari in Domino,rara virtus:quia nihil dijficilius quam erra-
facultasfuppetit. Poftrem^o,vtfitamuspaternam DeiinJMgetiam ticisgaudiis,quAper cilum Cf terram euanefcunt,merrtem coUige-
nobis optimam frugalitatts magifiram ejfe debere. \ pevtfeinDeocontineat.
16.17.18 Ab hominibusadarbores,montes , aues & viliaqiix^ 3S Imprecatio a prAcedente verficulo pendens. Sluiaenim impij
dam antmantta tranfiens , docet non efie mirumfi Detts homines mundumftusfordibus inficiunt,hincfit vt Deo minits iitcundafit
ad imavinemfuam creatos tam liberaliter nutriat,quum ne adar- acfere dijpliceat eitts fabrica. Ita ergo Dei beneficiis cum fincera
hores S motcs excelfos, animalculdque in eis latitantia curdfuam gratiarum aBione vtamur, vt tampretiofos thefauros afcekratis
extender.?grauetur. poUui^diJfiparinobisdoleat.
Articvli P R^AEC I P V I.
I. Laudiim Deiargumentum mukiplex&iafinicum. pedibus,Sole,Luna,die,nofte5pifcibus.
X. Demundimiracreatione. j. De mundi adminiftratione & creamrarum conferua-
3.* Deoperibusdiftiiiaisdierumcreationis. tione:feudePfouidcntudiuinagenerali8c(peciali,
4, De luce, cxlis.sechere.aerisregionibusjventisjterra, ^. DeAngelis. _ .
niari,aquis,montibus, conualIibus,aquafontana& 7. Dehomine.
pluuia,cibo&pocuvario,arboribus,auibus,quadrU'. 9. Dcpotentia,rapiemiajm«i«;ftateDc»»
►RytLECT. TilNR. M<!rtLE.Rl
■ ■•'■WPWWM' •
^
60
fi IuftarerumcreWarumcon54cra|io',fcuphyficaChri- n. Pioruminmundicontcmplationeofficium.
^tit<^v».ftiana. fr'^^^^^^«>^^ v^ ;\ u, Impiorumcaecitas, fors miferrimaj extcus horren
' XQ» DeimmcnfaDeibenignicate. ' dus. -■
4 , V , .
*R-
ARGVMENTVM PSALMI C V.
Ll AM in hocP/almo,f(tam mfrioribm materiamgratiarHm aSlionisJibi ^popnlo fropo^
nitfropheta.TSIon enimpojfmit omnta Det beneficfa vna cogitatione ant oratione comprehendi,
Jdeo argumenta gratiarnm aHtonis in Pfalmis ita difiribuuntur>vt altas.aliud celebretur bene--
ficium. Interdumenim corporalia benepciarecen/entjVtinprdcedentiPfalmo.-i^ua etfiad omne^.
hormnes etiam extra ecclefiampertinenti tamen quia a maxima hominummuhitudinc contem-
nuntHr,pijs ea medttanda (^ ce/ebrand'aproponunturJnterdum verhjptrttualia beneficia, cjua
tcciefiapropria fHnt,exponunt. At^ue hdcomma ita dtflrtbuunturiVt fingulifere Pfalmi w^a.eAmo) pecultare
^lttjjuod benefictum commemorent. Htc antem Pfalmm beneficium adopttonii populi Judaict ^ introdu^tonis
in terram Canaantaprimis exordifsrepetita tota hifloria^celebrat , idt^fue a caufis exaggerando ampUficat ^
commendat : fuit enim maximum ^ inenarrabile beneficinm , qmd Dem Abrahamum ^ pofieros eim ex tot 0
generehumano horrtbilt idololatria ^fcelenbni contaminato ^atijue Aternis poenis addt^io-,eIegityat^ue his fefe
pecultariter patefecitiedita promijitone de venturo feminetcuim vt cuflos effet vfcjue ad aduentum Mefiiaper-
petutu » alteram promifiionem corporalem de poffefltone terrA Canaan adiecit. Volutt enim Dem promifiionem
de falute generis humani inparadifopofi lapfurn primorumparentum editamt in certo d^nceps ioco , ■q) certa
gente conferuarii^ ecclefiam di/^in^iam ab tmpta multttudtne in ilhtfiriloco conjpiciJdeo promtfiiont shritua/t
alteram tancjuam e-^f>etyi^ct adiecit. Et ^uan^uam non mox pofl tniturhfoedm-iAbriihamum ft) pofierojs eim tn
pofiefiionem terrAtmmxfit-^tamenfno temporepofi edita varta qt illufirtafua prtefentia tn hocpopulo f/fiimonia
fide prdflitit-, c^ vtpromijfa apparerent,Jecit. ^trumgue igitur beneficiumiadoptionis fct/icet,^ introdu^ionis
in terram Canaan^tn hoc P/a/mopradtcaipropheta. Magnttudtnem autem benefic^ diuini exaggerat ft) con-
fpicuamreddtt a caufa trnpulfiua. Ali<juottes enim affrmatt nuUis meritis , nulla dtgnttateaut prairogatiua
AbrahamHm attt poHeros etttstd benefictumX Deo obttnutjfe: fed ficut folamifericordia gratuttamottu Deits
initioin Paradifo edtdit promijitonem , ejjua Adamum t^ Euam terrortbtts mortis opprejjos rurfm injpem vi-
ta erexit : ita eandem deinceps, vt-verjtcemfe oflenderet inpfomifitontbtts , huicpopu/o repetiutt ^ obfignauity
addito certo foedere i in ^ao terram Canaan i tan^uam domiciltumvera ecciefia (jrfcho/am^int^ua vj^ue ad
Mefita aduenttim promijiio illa afiidue fonaret ^ conferuaretur , populo Judaico pvfitdendam tradidit. HiHC
fumrna e(i Pfa/rni: ^tiem quoties legirritu , cogttare debemtunos quoque hoc tempore tmmenfa Dei mifericordia
cum Abrahamo ex tenebris cr ido/o/atria Pap^ttts ad /ucem Euangeiif vocatos , q^ ha^enus mirabt/tterfer-
uatos (frdefenfos ejfe inter horrtbi/es furores Diabo/t ^ tyrannorim, Id be'neficiumgrati ceiebremtts. Et (^uofl
Pfaimtts tn fne monet^hdc beneficia prafiita futjfe Tudais , vt doElrinam a Deo traditam ^ ritus externos^cjuos
adtunxeratyferuarentiidem nobis ^Ho^uepractpifciamus. I^ult entm Deus tuxta doEirinam afe vatefaBam a
nobis agnofci ^ coii , (^ nos cjut vocattjumus adfocietatem ecc/efiis. vult efle cuflodesverA do^rin^ , ita vt non
• tantum externaprofefiio cum ea confenttat:fed vt totam vitarn noflram ad hanc dotirinam tanejjuam norrnam
omntum aUtonum nojlrarum referamus^r^ vt Pau/us ad Ephef^ .tnquttiita ambtiienms vt dignum efl vocatto-
nenoflray^uavocatifumus.
Pfftimtis efi mmypoi^of,nec autorcm indicat. Hifloria ta?nen r. Varal.xG. oflendit Danidem ejfe huius auto-
rem.jQuando enim arcajcederis Hierofoiymam tranfiata efiyCtim maxima pompa 0^ feftiuitatettt) mtnijicria ad
tabernaciiliim dtflrtbutafunttDautd AJaphttm princtpem cantorum conflitmt,eicjue hunc /^faimum decantan^.'
dum exhtbuittvt effet pttblica gratiarurn aSitonis forma , cjua populttm ad confideranda ^pr&dicanda Dei be-
neficia excitaret. Ex hac tgiturfcribendi occafioneinteliigi recitus exordiurn,^ (juo tota narratio tendatiani-
maduertipote^.Voiuit entm popuio reuocare in memoriafimma illa beneficta,^nA Deusaprtrna adoptione vf-
que ad tUa tempora pofteritattAbrah& exhibueratt^ pro his m hocfoiennifejio Deogratias agere.
l X^Elcbrate Iehouam,inuocate nomen eius: \^^^ inquit, Celebrate lehouar», fcilicetin hoc conuentu: ac-
V^annuntiatein popiilisoperaeius.
1 Canite ei,& pfalJitc ei:iocuimiiii de omnibus
iTiirabilibuseius.
Propofitiopfalmieftexhortatoria, ficutenim fpfeDauid
agnofcit 8{C€lebrat bcneficia huicpopulo diuinitus ekhibi-
ta, ita vult omnes fubditos in hoc facro conuentu & publica
que in co fefe opera veftra & ftudium huius diei occupet. Et
quia ad veram animi gratitudinem multa requiruntur , idco
q,ua(i fafta diftributioneprarcipua officia fcu operaad qua;
peragenda.publica & folennia fcfta in populo Dei funt inftl-
tuta,recenlec.
I. Inquit^Celebrate lehottam.Vwlt enim in facro cof tu pri-
miini omniuni Dei bonitatem & miTericordiam laudari , a-
gnofcL& cdebrari , quod ex gencre humano fibi ecclenam
pompaadconfiderationemdiuinorum beneficiorum & gra- colligit&excerpit, cui fefein omni xternitatecommunicet.
tiarum aftioncm excitare. Qua in re primiim imagoboni Huiusenim beneficij memoria , ficut perpetuo eam vulc
& pij principis proponitur , cuius ftudium ip hoc pr«cipue Deus extare , ita nunquam prardicari fatis a nobis , neque vc
occupatum eftjVt Deus refte agnofcatur &celebretur.'idque par erat , cclebrari potcft. Excitandi tamen animifunt ad a-
vt faciliiis i fubditis impetret,ipfe fua voce & exemplo c«te- hquam medicacioncm & gracicudinem , idque tunc maxime,
ris praeit.Eft enim verum quod dicitur i Claudiano:
Scilicet in vulgifs manant exempla regentum.
Deindeprxcipuusfinis facrorum conuencuuminhisver-
£bus oftendicur. Non enim iuni erancconueniteIudxi,vc o-
tiofi effent fpedacores illius pomp3»,qux infticuta erac a Da-
uide, aut vtinanifpcdaculoillo animura& oculos pafce-
rent & obieftarlt, multo minus vt fe ad delicias &heIIuatio-
nes.quodferenoftrargenti in publicisferiis eft vfitatum,por-
coruminftar proiicerent : fed vt animum inrenJerent adea
quaragebantur , & commemorationebeneficiorum diuino-
rum cxcitati advcram gratitudinem & pietatcin fle^er5tur. ad vcram •ratitudmcm pcrtinet etiara ftudium propagandl
doftri-.
ciim facri conuentus aguntur.Ideo anteomnia vulc celebra-
rilehouam.
I I. Gratiarum autem a6:ioni mox coniungit iitjiasajip'
Hgm- N^ir hi funt duo principales cultus , quibus Deus ho-
nore afficitur. Ec ciim gratias ei pro acceptis beneficiis agi-
mUsjdcfideriu bonoruin diuinorG magis in ttobis accendicur,
& fides petens ciim fpiritualia tu corporalia bona confirma-
cur Jdeo gratiaru adioni adiungenda femper eft inuocatio.
III. Annuntiate opera ] Non faris eft cora Deo faterij ab
ipfo nos acccpiiTe beneficia ci!im«fpiritua!ia,ta corporalia:fed
mmimw^m
'^"''»',(*!W»l»'
PSALMVM CV.
III "ii|'.i!«.^
^loftriiu de Deo, &gIoriameiuspaflrimapudoinnc3 celc' rum gigm'tinnobisIa;ciii«m acquiefcentem inDco,atque
-'brandi & ainplificandi , vc plures ad veram agnitionem & hsec con(piciingratiarum aftionc & tow cuitu debet. Nam
vcrum Dei cultum inuitenturjdeo rubiicityAmuntiate info- qui triilis ad facrum cuioim acccdit. is oftendit fe nullum
fttlis opem eiifs. Nun erat populus Dei in ili^i terrx anga
lum inclufus, vt firaul veraDeiagnitio & celebratio i&is an-
guilisiinibus circumlcriberecur :fedvoIuit Deus certam ef-
ie fedem eccleiiae > vndc vbx doArinx cxleitis in omhe!> gen-
les fpargeretur. Ideocerram Canaan , qux rcgnis mundi po-
tcntiffimis interiefta erat, elegic, vt ex hoc taquam fonte do-
drina de De» adcaeterasgenresfacilijis emanarec. Sicut le-
faias inquic capite 1. ExSionexibicicx. Ad hunc igicur fi.
nemelc^j; & conditxeccleiixludaicx refpiciens Dauid, ita
Deum rcde celcbrarf affirmat , fi opcra eius , hoc eft , benc-
harumrcrumguftumpcrcepiirc,feque adhuc alicnum circ.
aDco.
4 Quajrite lehouam & fortitudincm eius:inqui-
rite faciem eiu$ iugicer.
Supra gratiarum aftioni iungcbac inuocationcm. Itaque
ficuihaaenus expofuic qua; fic vera gratiaruni aftio, vide-
licct , quae loquitur de mirabilibus Dei operibus , caquc an-
nuntiac inter populos,& fanftum Dei nomen cclcbrans vera
animi laeutia in Dco acquieleit : Ica nunc veram inuocaiio-
ficia ccclefiarprajftica, & teftimonia prjelencfe eius In eccle- nem.quxeftalcerapars culcus diuini,hac oracione dcfcribir,
fia,&porentiae,paffimapudgencescclcbrencurt Atqueita /i- iDquien.s:
niuhnonet ,non excludi a fociecite ccclefiaB & communio-
nebonorum ca^leftium cjBcerasgences.etiamfi nullo pccu-
liariFoedere fe*Deus tunc ipfis obltriaxemt. Id exempla
corum, qui cx gencibus ad Deum tuncconuerfi func, con-
fiimanc.
Cantateei.-pfaUiteei^Kepem eandem prop^^tioncm. Et
quiainfticuerac DaujdJa^oci humanx in facro co^cu organa
mufica adiungereCLir,cjuibus prxfecic complures,quos hifto
ria i.Paral.K.commenioratndeo, poftquam dixie,cancace.ad-
dicjpfallite. Tocius auteai niuficesfinis er3f,vt anmii excita-
enuiirite lehouam ] Eft autcm qua;rere lehouam vnicum &
verum Deum ,qui letradico certovcrbopacefecit,icaa<»no-
fcere , vt abieftis idolis & fprccis rebus cerrenis omnibus , ad
hunc vnum prompto animo ram in fecundis quim in aduerfis
rcbus c6fugiamus:eiuscur3e&patrocinionoscomniutamus;
cumfolum vt rt/^tffjp» & duce vicae &IaIucisnoftra:fequamur,
cique iio:-. vera obediencia lubiicientcs,omnianecciraria,tam
fpirirualia quam corporalla,ab co petamus.Hf c igitur omnia
concurrerein vera inuocacionedebent. /
Deindeaddit,Qnxritefortitudineaurrobureius,vbiGr2e«
rentur ad medii.andadihgetius &expcndend3 & eommemo- cusperper-imlegic ^«:(j«prti hu:^. vertic enim )tf <«7w/»S«n
randa Dei berieficia. Huic enim rei fcruire mu(ica,non deli- *f' eft,confirmamini.Nomen nj; etfi mecalepciciJs fimpiicicer
cijs vci obleaacioni aunum dcbec Idto mox addic,Mcdica- ptotegno fumi potelhvc in aliis didis muItis,Pfalm.8.&i»faI.
niini feu loqmmini d.e omnibus mirabilibus eius.Ec mirabiUa i^o.&c vccongruac cum illo ditfto Chrifti Matth.tf. Primuin
nominar, vc luprj mV*7lJ opera, omnia fcilicct beneftcia ec- qu^nte regtium oei.camcn hocloco &ahbi,vc fupra Pfal.<}.
tleii;Eexhibica,&miraculorumteftrinon!a,quKconfirniabat Pf'l-78.vei;l.«i.peculiaritcrarcafQ»derisdicicurforcitudofett
& doftrinae certitudinem , & Dei m h<jc popuio prxfentiam
afiiduam.Ea vero uinma calia iunt . vt & capcum & vires hu-
manas fuperent. kleo nominatca DlN^^flJiuirabilia.
j Lauiiaie m nouunc faiiao cius; laetecur cor
qii8cient4uni Uhouan».
robur Deiper ineconyniianv. cjuiafymbolumeratroborisfcu
regni diuinitus in hoc populo conftuucL Hoc igitut fymbo-
lum quircre lubentur lud^i.quo commonefadi fciant & cre-
dant fc habercregem poteatem, cuius virtutc cripiatur a po-
tcftace diaboli,morcis & peccaci, & defendancur aducrfus ty-
rjnnidemimpiorum & fccleracorum hominum, acquc liac
Non fatis eft Prophecx hortari populum fuum ad agendas fpe yincanc tentaciones.de fua imbecillicacc aut inanitate vi-
Deograciasrfcdlimulinilruic &do(.cc eosquaii^ eflcgracu- riuni fuarum.
rum adio,&qualeianimos.cftlrreadliunccukumdebeanc. Eadem fentcntiacft membrifequcntis. Arca cnimfcede-
Inquit enun , Laudate m nomit/efanUo etm. C^iud nihil ahud ris eadem ratione dicituryi»«MD«,qua robur eius. Erat enim
eft quam Deum , qualem le in vcrbo patetc»;ic , cekbiurc & fymbolum perpccuarpraefcacia; oci in hoc populo , vt diduin
laudare.Deus aucem edens proiniffioiicni de ledemptionc & eft fupra aliquotics pfal.9y.& aiibi.Deus cnim ctfi facicm no
refticutione generis humani, & Abrahamum cum pofteris habeat,vchomo,vndeagnorcacur,camenquiavfuhumanoa-
ex media idololatru vocans ad focieclaccm ecclcfi^ &. bono- liquid cffe in facic autcomparcrcprsfencix argumetum eft,
rum coelcftuim, ciufqueieminicerram Canaaapoffideudam Deotribuiturfacies,vtprarrentiailIiusfignificccur ,idc6que
tradens , ac multisuilignibus iniraculis& ceihuioiais hunc rcs quxcunque,quibusDeusoftcnditfcnobisade(fe , rede
populum ornaus, fe ollendit elle mitcricordein, ^^ihiu^^Tniy j^icuncur facies Dci:quemadmodum in vctcri ccftamcnto,co-^
clemeniem, bonum , potcntem & lapicntem. Has igicur vir- .lumna ignis,nubes,deinde arca foedcris feu propitiacorium.
cutes, ex quibus Dei nacura, acque ica noinen eius innotelcit, In nouo teftamcnto Baptifmus^Ccjena Domini & minifterifi
cx quo agnofcacur(nomen enini eft quo quis agnolcicur)vulc cuangclij. ejHArere [oitw faciem X)«,eft ad Deum,qui fe pace-
a nobis intelligi & celcbrari. Idco AicitjlaHdMe in nomine eiuij fccic & pr^lentem adeffe certis fignis oftendit,confugere,ac-
hoc eft, quemadmodum & Chaid,£us interprctatur , annun- quc in eUmcercafide & fpe rccumbere. Ei quia populus lu-
ciate haslaudcs & virtuces Dei,&vosbeatospraedicate,qui daicuscertalegefeudifctpUnacogebacur quorannis conue-
ad veram agnitioncmhuiusDeivocacieflis, &quitam mife- nire ad cabernaculum,inquoilIaarcaerarrepo(ica:ideoillis
jicordem, benignum &liberalcmerga vos hadcnus cxpeici ratione iftiuspa*dagogiar inquirere facicm Dei fimul fignifi-
eftis. Vcrumque enim compreheudu verbo quartx coniuga- cat conucnire ad ittum Iocum,quem Deus elegerac, & qucm
tionis l^^vnnn, & ceiebrarionem illarum vircutum, & glona- tanquam fcdem ordinariam externi minifterij cfTe VQlebat.
tioneni fidci.Addic aucem epitiieton.vt nomen hoc difcernat Addir autem,J«^//«'id efTe faciendum , neexiftimenc fc de-
non tatum ab omnibus idohs,fed creacu ris ctiam.Nih;! enim fungi fuo officio, fi bis auc ter in anno coueniancad taberna-
eft fandum,puruin &mundum, nifi Dcus, & cui illcfe com- culum, &externosricus iuxta lcgem peragant : fcdhocritu
niunicarit.Deindcy/iwcifwwctiam relatiucintelligatur.Debet fciantfeadmoneride interiorcanimipiecate ac cultu, qui
enim nobis quotjue iliud nomen efle laudu»!, hoceft,debet dcbec efTe perpctuus.Haec doftrina,quomodo ad nos accom-
haberi dignum veacratione& cultu ,ita vc nuUius creacurar modandafic,non eft obfcurum.Ecfi nonhabemus arcam fcr-
culcus cum hoccommilceacur.ciim enim fandus fit,nonpaci- ^^*"'* autalios ricus fimiles Iudaicis,habemu$ camcn minifte-
turnomen luumpolluiaheno culcu. rium verbi,&facramenta,additaverbo.Haecigiturfuntfaciefl
LAtetur cor^l^ezntxdum quod in cultu gratiarum aftionis & Dei>quam quxreredicimur,quando nos adiunginiusadmi-
inuocationis requiritjcft cor iartum , hoc eft, fide mundatum nifterium , audinaus facras conciones , coniungimus vota &
& Dco reconciliatura. Nam cor intuens iram Dci,& opprcf^ preces noftras cum ccclefia,vtimur facraraencis diuinitus in-
fumdoloreobpeccata.non acccditadDeum,hoceft,non ftitutis: atquefcarcomniaeoreferimus, vt Deumrefte a-
agitgratias pro acceptis beneficiis, necpetic bona i Deo: fed gnofcamus & colamus : fdque noncuuc cantum quando iii
fugic Deum,& fremu aduerfus eum, ficuc Cain, ludas , Saul, publico coetu verfamur,fed per omnem vitara &ia quolibet
& fimiles. Ideo accefluri ad Deum ante omnia ftatuerc de- ^o<^°'
bcnc , f e elle in gratia apud Deum , fecjue eflTe iuftos, hoc eft,
acccptos Dco & reconciliatos , & quidcm gratis propter me-
diatorem.
Haecenim fiducia parit pacem confcientiae , vtPauIus in-
quic Rom. f. & Ixca accedicad Dcum, clamans, Abba pacer:
cum alioqui indignicas& immunditia noflra nosfempcrre-
trahac iconfpeftu Dei,& mentesmergatin triftes dubitatio-
nes& dolores.Acquehuccredorefpexerunt CabaIift£B,apud
5 Mementote tNirabilium eius,qu« fecit : pro-
digiorum eii;s,&'iudiciorum or^is cius.
Rejpetitio el|: vcrfus fecundi.Itcrumcnim iubetnos recor-
dariinhocpUDlicocongreftu mirabilium & ^rodigiorum,
qua» Cflidic Dcus in populi fuihberarione.acquelioTum c6-
fideratione^idgratitudincmexcicari.Miifabilia enim nomi-
natillam aloriofam hberarianem populi ex if gypto,in qua
ui;
nes« aoiores.Acquenuccredoreipexerunt Cabahlte,apud virtutem/uam nouis& admirandisoperibusedldit, &pra:.
quos prouerbi; rxct illud dittum ladatur: Spiritwifan^m non fentiamfuam in hoc populo oftendit.
canitnifi^e Uto cWtf.Bonitas igicur&raifcricordiaDeigr.i- --Prorf^Mnominatillaportenca&rairacula, qu« per ma-
t« nos recipiens , deinde magnitudo beneficiorum accepto- nu Molfs fafta Ieguntur,8cinfr5 rec€fentur,qu« fic appclian-
.. <.■■'
PRiLEfctf iHElf^i
96i%^ '
tur.quod iratn Dci&faturumimpiorum exitivm portende-
renc. Vt nome nSIO hoc loco anguftius Ri qu^m n^N7&lPro
prie enim refertur ad illas plagas ^gypti:cum altcrum com-
ple£lat^r totum opus liberationisjin quo multa miracula &
teftimonia prxfentia; & potentix diuinx eonfpeda funt.fitq)
generalc ad nfilO & ad c=3iIDfi\Cib.
ludicia videtur nominareillam vltimani poenam itgyptio-
rum,quando tr^duftis Ifraelitis per mare rubrum .exercity^m
hoftilem mole aquarum cbruit & deleuit. Nam Yocabulum
(dSUO Ixpiffime pro illa parte iU(liciorum,qua: feueritatem
in poenis exequendis oftenditjV furpatur. Qnod autcm oris iu-
dicia appellat,id ideo fieri exiftimo,quiafententia ijla depoe
nis &interitu yEgyptiorum multoante i Deo !atacrat& pro
nuntiata,primum ciim ad Abrahamum dicitGen.iy.Genteni
cui feruiturifunt,ego|iudicabo;&poftea eademadMofenre
petita eft Exod.j.& iniequentibus. Alij iudicia oris legcm in-
terpretantur,qua? poftca in deferto lata c&.
6 Seiiicn AbrahjE fcruieius : filij lacob cledi
cius.
Hic verfus fubieftum efl fuperiorum omnium , a quo iii-
choandaeratconftruftiorcompcllat autemvniuerfum popu
lumIudaicum,quemappelIationibus feminisAbrahsB &fi-
liorum lacob defcribir,& fimul femina argumentorum ad-
fpergit,cum dicic eos efle feruos Dei,&ab eo peculiaritcr at-
que immenfa mifericordia ele61:os,vt nop fine fumma impie-
tate&fcelereomitterehunc cultum poffint. Filios lacoh no.
minat,vtoftendat fe Ifmaelitas &Efauitas excluderc. Hi e-
nim quanquam origincm ab Abrahamo ducebant:tamen a-
lienicranta Deo. r
7 IpfelehouaDeus noftcr,intota tert^a iudicia
eius.
Propofitioni fubiicit rationes^quarum prima,quj^ in hoc
verfu rccitatur,fum'ptaeft adebito,atqueabipfa lege natu-
ra;:idquedupIicitcriI.Quodetiam verfu prxcedente nonni-
hil attigi,quia peculiari patcfaftione & foedere nos fibi in po
pulum delegir,atquc ita fibi ad hunc cultum obftrinxit.Dcin
de,quiaomncshominesfuoimperiofubiecit, & vbiqul^ fua
iudiciaexercet. Itaquevtroq. neminehiccultus&honosei
debetilr,quia & pater eft,quidedit nobis ius adoptionis ,- vc
dicamuT filij Dei:&eft Dominus. Quod etiam apud Mala-
chiamcap.i.eomodoexponitur.Atquehuc alludebat vcrfu
pra»cedente,cum Ifraelitas nominaret,primiim feruos, dcin-
de & eleftos Dei.Nam & fili j honorem debent parentibus,&
ferui Dominis cultum & reucrentiam,ad quam pra:ftandam
etiam mctus poenarum cosinftigat.Huc enim refcrendum eft
quod dciudiciis diuinis dicit,nempe quod Deus in omni ter-
ra puniat non agnofcenres aut detredantes hoc imperium.
Alij tamen ita huc verfum rcdduntrquanquam iuilicia m to-
ta terra cxercct,& omncs homines fuo imperio fubie^ftosha
hct.tamen peculiaritcr eft nobis Deus .- quia pofthabitis cx-
terisgcntibus,pecuIiaribusteftimoniis fuum amorem crga
nos declarauit. Ita fccundum hos ratfo hic fumitur a bene-
ficiis diuinitus cxhibitis.& iequensrotaharratioquafiexpo-
litio eft huius verfus. Nec mihi difplicet hxc fenrentia,nifi
quod alteram iudico effc pleniorem ,&congruere cum illa
fententia Malachi3e,de qua antcadiftum eft.Iurifdiftio fignu
eftimperij^ideoiudiciametonymicJs fignificanc impcrium
feu poteftatem, - — —^ .izzr^ "r'".z \ :^_
8 Rccordatuseftinfeculum fcedeiis fuitverbi
quod mandauitin miilegcncrationes.
Hanc iudico alteram rationem efle,quaj fumpta eft a mul-
titudine beneficiorum,quajDeushuicpopuloindevfque a
prima elcaione feu adoptione vfque ad illa tempora prxfti-
titrvc propter initum foedus,in quo mutua vtrinque fuit obli
gatio.j^onintelligantfeobftringiadillos cultus ,faltemhis
beneficiis innumeris,qu3c poftea acceperincflcftantur ad co-
gnofcendum & celebrandum autorem.IIIa autem beneficia
ordine prolixa oratione commemorat,atqua in hac narrati»
ne totus pene pfalmus confumitur.
PrimiiminquitDeumpcrpetuofuiflc mcmorem fui foe-
derisrnequisexiftimetilludintcrruptum autviolacum fuifle
ex parte Dei:quia non mox promiflraapparucrintjnec ftatim
poftcris Abrahami cerram Canaan poffidendam dederit.
Nunquam enim depofuic memoriam foeHeris aut promiflio-
«is fuar , fcd certo confilio effedum feu rem ipfam diftulit.
Quia & exercerc fidcm Abrahami ac pofterorum , & fuam
gloriam in affidua gubernatione & admiranda liberatione
Jiuius populiilluftrioremredderevoluir. Dilatio igitur &
morailla ,qua>incerceffic inter promiffionem & effeftum,
non foliim non infringit foedus,aut irritum reddit , vt hypo-
crita; hic aliquod cfTugium habere queanc, fed conftantia^n
«moiis Dei erga huncpopulum & veritatcm promiffioDuia
MOLLERI ^; , . 5^4
magiscommendac&confirmat: Quia nulla teniporum in-
tercapedine auc iniuria muta tur aut labefadatur.Ideo inquit
Deum perpecuo memorem fuifle fui fcedcris. Dcindemonec
hac oracione propheta ,totumiIIud beneficiumlibcrati'>ius
ex feruitute iEgyptiaca, &introduAionis in terram Canaan,
non pendere ab aliquo merito aut dignicate Ifraelitarum,
fedi promiffionegratuitaquafeDeusvltro obftrinxerat A-
brahamo & eius pofteris. E<S;]ue maiorem eflfe caufam, cnr
inlaudesDeilfraelitae erumpant : quianecvirtutcfuah.-ec
bona fibipepererint, nec proprer fanguinis prserogatiuani
ad hapcgloriam &potentiam fiiiccuefti: fed quia cxpro-
miffione gracuitum fitbeneficium.
Verbi qttod mandauit^ Pa£tumilluc4,inqutt,feu foedus initu
erac, nonvtefll*ecvniusacquealterius feculi, nequcvtvnus
aucalterhomo in eo comprehenderetur: fed vt inmillcge-
nera!ionesduraret,&omnespofteriilliusgratiie acbenefi-
cij fierent parcicipes. Idco nunquam illa gratia quae in foe-
dcrcpromittitur fuit abrupra. Et ciim nos vberrime illis rc-
busomnibus , dequibus promiffiofa^aeft,fruamur,decec
nos co maioreftudio illa beneficia amplefti5agnpfcere& prj
dicare. Eft autem numerus certus pofitus pro Incerto , & rc-
fpicitadpromiffionemadditam primo prxcepto decalogi,
Exodiio.nilhominumajtatemfignificat. ficut Grajcis -^ti
quae compleaitur annos ^o. fed apud Hebraeos fignificac
ipatium centum annorum , Gen. 15. Hcbra.'i enim ad homi-
nivsajtatcmrcfpiciunt, qu2e inillo mundivigore ceiuum,vt
plUrimumeratannorum. Gra^ci id tempus numerant,quod
quisin adminiftrationereipub.conficic. QLiodttiginta.in-
nos vt pIurinnim,non excedir.
Vtitur ;!uccin verbo madandi.i. Quia Deus pafta fua vulc
efre rata&firma: quemadniodunr rexaliquis fcu impcra-
tor ad fuam dignitatem &exiftiinationeni pertinere iudi-
cat , ne cdifta mutentur , aut retraftentur. Q[uod igitur vult
efferatum, hocmandat. i.Quia infoederemucua eftobliga-
tiojin quaDeus non aliter nobifcuin pacifcitur ,nifiqu.ue-
nuslegibus latisobtcmperemus :ideo foedus feu promiffio
nomine mandati exprimitur. Sicut enim Deus a fe promirtic
omnein amorem, beneuolentiam , defenfionem , auxilium,
&c. ita ^nobis , quos in foedusadfcifcit, viciffiin requirit fi-
dein,timorem,dileftionem,&c.Ideo ad Abraham inquit,Ge.
i7.Ambulacoramme &eftoperfeftus,&ponam foedusmea
inter me & te , & multiplicabo te vehementer nimis. Et no-
fteros eius fimiliter compellans, Leuit.i9.inquit:fandi cfto-
te, quiaego fanftusfum DominusDcus tuus. Videinfrl
plal.iii.
c) Quod pepigit cum Abraham : & lurauienti
fuiad Ifanc. - _ ^ ^.
Pcrtinet hic verfus ad prxcedentcm , cffmqu^ TiTgeneYe^
nominafl*et foedus :nuncillius nomcn exprimit, cum quo
frdus illud primum inituinfit. Erar Abraham , ciim voca-
retur, permiftusidololatris, vtnullahicpr^rogatiuam, nul-
lam dignitatem aut meritum eiusobrrudere qui(qu.im pof-
fic : fcd torum beneficium vocationis&adoptionisfuicgra-
tuitum,e6quemaioreiiilaudem exhac adoptione mererur
Deus. Vtitur autem verbo nljin foederis defcriptione, quia
acceffic certusritus,quofoedus illud confirmatum eft : dc
quo legatur cap. ly. Gcne. vbi ritus ille prolixe defcribirur.
Verbum cnim Hebrxum refertur ad illam ca;remoniam
ca;dcndi & diuidcndi viftiinas & fnnfeundi interpartes, qui
ritus poftca etiam gentibnsfuitvfirarus. Quodcx hiftoriis
Didys,Daretis & aliorum coUigi potcft. Ec notum cf^ iliud
Virgilij S.itocid.
Stabant,^ c&fa imgebant foedera porca.
Repctitaaucem cft promilsio adl/aac & Iacob,vtmnior
eflet certitudo , prarfertim ciim res ipfa non raiuiim non ap-
pareret,fedpotius contrarium in multiplicibus & afsiduis
huius populi miferiis eflet inconfpcftu. Atquc hic quoque
bonitas & ^ixwSpaTJi* Dei confpicitur. Praidixerat Abraha-
mo,fore^vtpoftcritas eius annos 40©. in^Egypto affligere-
tur. Ea res nc certitudinem promifsionis infringerec , farpius
illarepetitur& confirmarur.ipfiprimum Abrahamo ,dein-
de eius fih*o ncpoti : & vt prorfus omnis dubitatio tollere-
tur, additur luramerttum, vt fcribitur Gcne.ai.prxferite & au-
dicncelfiac: atqueidem repetitur adlfaacGene.ry.Idque
luculcnter explicat epiltola ad Hebraeos cap.6.&c.
jo Etftabiliuitillud lacobo indecretum : If-
raeli in foedus pcrpetuum:
II Diccndo , tibi dabo terram Canaan: funitu-
lum haereditatisvcftra.
SiciLijC filio Abrah», ita & nepoti foedus illud confirmatur,
& noua promiffione ftabilitur^ vt omnis dubitatio abef.
fer,& pofteritas fciret non vni Abrahamo,fed toti poiceritati
faftas
IN P-SAXMVM" C V. ^■■v--'" •'-■■"•'■. ■';■/ 9^fi;^f''
bdas cfTc has promiffioncs:e<5que maiore fcelere fe obftrin- que nomen eccIe/iK eft amabile apud oninesbono$ : ca tame
giintclljgerencaquitantabeneficianonagnofcerenc ,necvc eius eftinhac vita conditio ,vefemperferefit:coetos,4ualis
parerat.celebrarent. hicdeicribitunprimiimeftexiguusj&credetespaucifuninu-
Dicicautemfcedusilludinitum efle,vt efrety?<»/aw/»,vt hac mero. Nama^rumnx perpetuae&fcandala , tjuibus multipli-
ctiam voce certitudinem promintonis exprimat; ftatiitae- citerdeformaiiur ecclefia, complures abfterrer,vtabe.i defi-
nim feu leges non feruntur, j Deo prasfertim , vc in horas aut ciant.Ipfa etiam paucicas credcncium mulcos re tiner,vt com-
diesmutentur, auc cum vna aitate hominum euaneicant, munem multitudiais erroremfequancur.Dcinde jconditio-
lcd vt fint firm£ & perpetua:. Sicut igicur fupri dixit , Deum ne feu fortuna fumit defcriptionem , ciim inquit , coetum ec-
maiidafle hoc v^rbum feu promiffionem; ita hic eodem fen- clefix efle quafi modicum , hoc cft , nullis eflTe inft^^uftHm vi-
fu ait Ueum ftabiliuifTe fuum foedus in decretum , vt fcilvccc ribus aut praefidiis, tffc infirmu & inermcm , idedque celis o-
cflTet ratura & immotum : atque eodem pertinet , quod mox mnibus & iniuriis expofitum. III. Suit pij peregrini in cer-i
fubiicic , infoedusferpetuum : quod nullo fciliced ccmpofc ia- ra , & viuunt tanquam adaena» in alieno folo , hoc eft , nulla
terruraperecMrautaboIeretur. Hictamenmonendifuntau- funtcogiiationeauraffinitacc muniti.nullaquehabencftudia
dicores de vocc CsMJ' » qua: non eodem modo femper acci- autofficiaamicorum: deferuntur enim eciam afamiliariffi-
pienda, fedpro diuerfitace rerum , de qutbus fermo eft, nunc mis & caniunftiljfimis , & vjuunt tanquamignoti & alienige- -
cIetemporeinfinito,nuncde fatis quidem bene longo , fcd nx.&quanquim habent promifHones etiamde rebus corpo-
tamenfinito ac determinaco inteUigenda eft. Erantaucem ralibus,infignes fune&luculentas:tainenitaferefir,quem-
A\ix rcs promiflTas in faedere,primuai Ipiritualia & ^eterna bo- admodum in verfu 15. dicitur, vt cogantur ambulare a gente
na,dequibusdiciturinhac promiffione: In feminetuobe- adgencem,eregno3d populumalium,hcce{l,vcnulIum ha-
nedicentur omnes gentes.Genef.ii & «. Item ; Noli timere beantfixum domicilium in mundo;fed vagentur tanquam c-
Abraham : cgo protedortuus fum,& merces tua magna ni- xules & i^refnuu-nt , vt Paiilus inquiti.Corinth.4. Qujavulc
mis,Genef.ij. DeindecorporaUa, qua» Deus adiecit promif- Deusecclefiamcommonefaceredeprimoexilio,&vulr nos
fioni fpirituali tanquam Vhi<mjtM & mp^yiJh rerum fpiri^ua- fimiles fieri imaginis fili; Dei. Sed hlc maxima Dei potentia
lium.vtciimdiciturGene.if.&alibijSeminituodaboterram &virtu5confpicitur.Hiccnim coeiumillumquantumuisexi-
hanc. Cuin igicur de bonis seternis & fpiritualibus fermo eft, guum, iofirmum,omnibus prasfidiis nudatum,& fine certa fc-
vox C^^iy addita promiffioni fignificac cempus aEcernurn de vagantem in mundo feruac, protegit&defendit aduerfus
& nunquam finiendum Nam Daniel capite nono,& tota fcri« omnem vim & potentiam Diaboli & or»anorum eius : fitque
pcuraclamat, iufUtiam &c3Btera bona , qua: in hoc foedcre iHud beneficium proteftionis & liberationis inter aflidua ec-
promittuntur ,forefempiterna:fedquandocorporaliumbo- cle^xpericulamagis illuftre. Si enim i>ericuIanoneflent,
norum,vc poffeffionis terra» Canaan,opu!cntia»,tranquilIita- nuila in defenfione Dei virtus cofpicerecur. De hac defenfio-
tis regnij&c.fit mentio jdidioCZD^iy fecundiim fubieftam neloquiin^ur verfusi4.& i;.Sicutenim Abrahanicum fuafa-
maceriameftinterpretanda.Erat aiitemcerrapoliria promif^ milia &filio fcruatus c(t niirabihtcraDeointervariasinfi-
(a ludaris vfquead Meffiac aduentum , vt cxprefse inquicDa- dias & arriimnas ; icaomni tempore protegit Deus fua eccle-
nicl cap.9. Matth, lu Luc.id. Ideo vox tD^lj; tunc ad illud Jiamjmque, qucmadmodum Zacharias inquit,miirus igneus
tempus reftrmgenda eft. in cii^tuitufuorum.
Verfusvndecimusformuiam habet foederis, quam ideo Citmqueingeneredixifrec,Deumnonpermififlfcvtquif-
fubiicit, vt mentione fummi & quidem gratuici beneficij ani- quam eos miuria afliccrct,addic taquam exempli loco, hifto-
mos ludajorum adgfatitudinemexcicet. Oftendiceniaihaec ria«rcgum ^;iypti& Gerar,quos caftigauitDomfnas pro-
foederis formula.promiffioneni rerum fpiritualium, quam il- ptw Abraham,urn & eius coniugem, vt fcribitur Gi'nAi.& zo.
la alterade corporali regno obfignabat , prorfus eflegratui- coqueexemplooftendicfuorum falutemflbicuraeefle.quan-
tam,nec pendere ab hominum meriris feu iuftitia., ficut dici- tumuis mundo finc execrabiles.
tur Deuter.p. Ideo inquit Deus ad Abraham , cgo dabo tibi: Netangatk ChriHos meos,^ Prophetiu meos ne Udatis.j
vtfignificeteflcdonum feubeneficium gratuitum. Efaddit, Haec verba icrihimw (ju/MVKiis. Nam vt euidcntius ap-
funiculum hdreditatfsveBr£:v tkireniludxiretcrT^mC3.naia pareat amor Deierga Abrahamamatqueeius pofteros,Sc
nonalioiurepoffidere, nifi quod ex Dei pafto legitima erat manifeftixfiatnuUa humanaindufiria,neccafu aliquoextot
AbrahsB hxreditas. Solebant aueem agri & fundi , in quibus periculis,in quibus aflidue verfabantur,euafifle, recitat edi-
pr2Ecipueopestuncconfiftebant,funicuIisdiftribui.Ideoter- ftum > quoDeusinhibueritferociam gentium ®um,
ram Canaan metonymic(Js nominat funiculum harreditatis fub quorum videbantur cflTe poteftate:e(5que tanquam mu-;
Iud3eorum,id eft,bona adipfos lixreditario iuredeuoluta, & ro firmiffimo aduerfus bmnem iniuriam fuosmutiieric. No,
funiculis feu fortediftribura.Ratio loquedi fumpta efti Geo- liteinquit tangere Chrijlos meos^iA eft , abftinete vos .ib omni
detis,vt fupri pfaI.i6.didumeft.Mutatio numeri in pronomi- iniuria. Afpergit aucem argumeta feu rationes,cur velir fuos
ne wi?r<e, fignificat , promi(ftonem Abraliae fa^Sam pertinere i" tuto efre.Priniiim,quia funt vnfti Dei , hoc eft,fandificati
ad tocam poflericatem, & omnes comuiuni foedere obftringi ,Deoin peculium,&excerptipeculiariter in generehumano
ad "oatitudinem prsEftandam. Tt ipfumagnofcant &colant. Nani vnftus hoc loco fignifi-
iz Quum ipfi elknc pauci numero: auafi modl- '"*^ pecuhari vocat/uKC ieleftum & deftinatum ad cultuni
>ir^«. p, ;«; ; .1 «., diuinum. Forma fermonis/ionptaa more qui poft ajtatem
cumcvperegnniinea. Abrahamivfitatusfuit:quandoReges&lacerdotes peculia-
15 ^t pertraiilici unt de gentc m gentcm ; & de ^\ vnftionis ritu ad munus omnium fummum & grauiffimum
regnoad populum alium. in generchumanoordinabantpr,hoccft,ad curam confer-
14 Non permific hominem nocere eis:& corri- uandar& propagands doarinsB de Dco , & difciplin» ex-
ouit oroDter eos re<^cs. ternse. Alioquienim Abraham,lfaac&Iacobnonhabue-
* * vT 1- ^ ^i Ti - n T o runcexternam vnftionem. Seddicunturvnd:i,nuiacumfe-
15 Nolite tangere ChriftoSL w^o/]mcos: &pro- g^egati eflent 5 Deo ab impia mulritudine , fimul Spiritu &
phetismeisnolitemalefacere. donisdiuinisinftruaifunt,qua;oleo fignifiicabantur.Eftque
Subiicitconfitmacione,quam fumicab ipfo euentu.Atque mosilleloquendi vfitatusin facramentis. Deinde quia func
hac occafione iam i primis exordiis repetit hiftoriam populi Prophetx Dei.Ideo autem nominantgr Pr<»/^ef<e,quia & pe-
Ifraelitici, vt ex continuo curfu beneficiorum, magnitudo a- culiari reuelatione fuam voluntatf ipfis patefecerat Deus,&
morisdiuinifacihusconfpiciatur,& animi horuin confidc- voluic eos eire non tantum cuftodes promiffionis tradi-
ratione ad gratitudinem flcftantUr. Deus,inquit,non tantiim tx, fed doftores & pcopagatores.Hisigitur elogiis ornintur
promifit Abrahamo atque eius pofteris multa & magna bo- Patriarchaj,Abraham,Ifaac & lacob, vt manifcftum fiat cur
na : fed etiam optima fide prajftitit: eamque fidem mox^b patrocinium horuni fufcepcrit : &nequis exiftimec teme-
edieapromifnonedeclarauit. Etfi cnim non mox terram C4- re ita fadum cfTe^vt reges potenciffimi fe ita demitterenr,
naan tradidit poffidendam Abrahamo , atque eius liberis,ta- vt Abrahamum & filium eius vererentur , eorumque amici-
men tunc quoque,Ciim pauci cfTent numero, & terra; amplif- tiam vltro cxpeterencSdncque haec dogia diligcnccr 5 no-
fima: atque opulenciflimx poffidcndas nondum fufficerenc, bis obferuanda,primum quianos de vocatione noftra admo-'
idedque quafi peregrini & inopesvagarialiquandiuincer- nenc:& ad ftudium doftrinJB ac piecacisnos exifrcitant. Su-
tisfedibuscogerentur,oftendic fe horumcuramgererefin- musvnfti&ProphetaiDei. Ergocura confcruahda: 8c pro-
gularem. Nam & vicam eorum tucatus eft mirabiliter inter paganda; doArinaj diuinitus tradira; nobis incumbic , & cul-
mille pericula , &muItosrcgespropceripfoscorripuit. Eft tuspiecacisdiligencer&affidueanobiseftcxcrcendus. Nec
autem inhisverfibuspulchra ecclefiseimagojqua: diligen- prodefthicexternusricusvnAionisquicquam,fianimusfic
«.tcrconfiderandaeft, nepaucitas credentium aut azrumnx impius & profanus:quemadmodum Monachi & facerdotcs
piorumanimosnoftrosfrangant, autintriftes dubitationes fomnianc,&perperam hoc tt^ftimonium allegaQt pro fuis
ieu defperationem coniiciant. Quanquain enimpromiflio- fceleribus tegendis. Deijjde h«c vcrba confolationem pro-
ncs fad« iUi coetuiaqui dicitur ecdefiaj func fplendida>,ide6o ponunt dulciffima. Affiroiac enim nos ful> tutela Dei viultc»
SS jj
' ;'-ite I-
•*
■Jt.
P R iE L E C r. H E N R. M O L L E Rl
5j(f7 .._.,_„ ... ,^^^
hoc edido atque elogio probe nuinicos efle ad^erfus omne c onfilio lud^ veniim Ifinaeliustficque per hos mancipiuia
tyrannideni &iniuriam malorum hominum.Neque enim ad Pocipharis Eunuchi in /Egypco. Acque ibi rurfus in alias ca-
Abrahamumtantum&eiusfilium acncpocemhbcpercincc: lamicaccs&periculaincidie, qua* confiliuin Deide confer*
fed ad omnes,qui per fi(|Sim eius filij hdi in idetii fcediis ad» uanda per eum familia pacerna & coca gcnce inulciplican-
opcancur. Tercioeciamreges &principes hoc loco fuioffi- da obnubiIanc,acqueex ocuIiscoilunc.Non enim muico poft
ci;admonentur,ifrqucquaficompedesiniiciuntur,ne adop- falso accufacus st coiuge Pocipharis mulierc impudica conii-
pugnandamecclefianiprofualibidine profiiiant auc armis cicurincarcei^emjinquoaliquocannos recinetur&duriter
eam euercere cencenc.Grauis enim & horribilisdamnationis affligicur,vtfcribicurGenef.;9.H2ic certe calia funt,quxcuni
fencencia manec oinnes,qui fpreco hoc feueriffimo mandaco promiffione congruircnon videntur. Sed ica Deus agic cum
arma aduerfus ecclefiam fumunt. ■fuiscontrarationisiudicium,vt&vcricaspromiffionum cer-
16 Et vocauic fameni fiiper terram.Oranem ba- tiiisappareat ,& confilium ipfius & vircus in defenfione ac
culumpaniscontrluit. " liberationc fuorum meliiis confpiciacur. Ideoquanquam
^ 1 .. t ,. ■ « : 1« V c • i. :^ ^^ vendicusfuit Ioreph,& pofteaincarceremconicftus,vt pro-
SubncitaIiaranarrationem,inqua ahabenehciahuie po- »v.Mu.i.uoiu.t_ iv^ ^ .,«.^,i«v,«iw . ^ .. ' „.r .
ximo verfu dfciturrtainen hatc omnia fcruiebant confilio &
prouiden tia> Oei ,vr fci licct lacobum cum familia in famef u-...
ftentarec&hicoccafione in loco fertili eos collocaret , vbi
cfefcerent& raulciplicarencur. Nec tantum irritam wm fe-
citharcaffliftio promiffionem,fed magis etiam promouic;
&euenius docuic virum hunc diuinicus prajmifTum fuiflc,
vc cUram fuam &amorcm inferuanda ecclefia Deusoften-
deret. Idque exemplum vtilem habet doftrinam , ad omnes
calamicates & pcricula ccclcfix: accommodandam.
18 Afflixerunt in compede pedes cius ; ferium
venitin animam eiiis.
Carcerislofeph, quajcaufi &occ.'ifiofucritioft«dithift()-
riaGenef.;9.& habec illa hiftoria pulcrum exemplum ca-
pulo prjftita comiiiemorat.Propheta enim ordine praicipuas
huiuspopulihiftoriasaprimavocatione Abrahai vfque ad
traditam pofleffioneni terra» Canaan commemorac,vc & ma-
gnicudine & mulcitudine beneficiarum diuinorum animi ad
gratitudinem aliquo modo cxcit^ntur.Eftautcm h«chifto-
ria fumpta ex Genef.ca.)9.40.& 4i- vbi integre illa recitatur.
Hic enim cancum ea accingic,qu« amorem Dei erga hunc po
pulum & fidem in praiftandis promiffis maxime declaranc.
Hic autem verfusprimam occafionem narrat,qua lacobum
itiipulic,vt cum tota familia fiia ex terra Canaan migraret in
yEgyptum:quod tamen humapo iudictovidebatur abfurdura,
S^cum ipfa promiffionepugnare.Erat enim Abrahamo & c-
ius pofteris promiflfa terra Canaa.Et tamen lacob relifta il-
la terra,in qua iamfedcm fixerar^defcendic in itgyptum. An fticacis , dc quo ftudiofi lcganc oracionem 8. Theodoreti de
is^iturpromirfioncm tanquam vanam&irritamabiecit.fcqi prouidentia. Amplificatautem propheii miferiascarceris,
hoc fddo haereditate promiflTarfpoIiauitJNequaquamtfed in- cum inqwt,ferrum venijfein anirttam ««*. Loquitui cnim de
tellexitdiuinitus famem illam immicti , vc fibi QC^fio eflec interioribus animi doloribus, quibus fuit afflidus Inrereit du
mutandifedcsadtcmpus^&apudperegrinasgenwhabitan incarcere detineretur. Non enim foris tantum fenfit cru-
di. Itaquefequutus eft Dei confiliunijatque int^tca tamen ciatiis&dolorescorporis, fcd aliamultatranr,qua»animiim
promiffionem certa fidc rccinuic. ' Jk vulnerabant. Videbat fc quafi abdicatum eflTc a familia Dei,
Ideo dicit propheta,Df«w vocajfefamemfupertfrram^^h in qua fonabat promiffio & doftriiia de Dco , & diabolus ex
non cemere nec cafu itaaccidit.vtfterilitacem .igrorum fc- hac ^alamicacefuniculosdcfperationisei ncdcbac, videbac
quereturomniumrerumpcnuri.i:fcdDeocIaudentemanuin fcturpinimo fcelerc meretricis veniflTe in periculum vita?,
fuam&fiibtrahentealimenta.EtquoddeiUius temppri|sfa- &totam ignominiam in fe redundare, qui erac innoc^ns:
meaffirmat proplicta,idingenereadfamem quamlibetljfi- dolebac fratres canto fcelerefe contaminafTe , acque irani
miIescaIamiraces,vtbeIIa&pcftes,accomraodcmus. Voca- Deiinfeprouocaffe : fcicbac patrem nunriata morte filij
tur enim a Deo fupcr terram calaniitatcspublica?, vc impiae domi doloreconfici: metuebat nefracres excinfto patrein fe
multitudini fintpQenaepcccatorum,piisvcroexercitiapQeni- mutu6infurgerent& digladiarenrur. Ha:c& fThuIia torque-
tcntix & inuocationisfcu^Ki/«(ffi«t>,&c. banclofephum maRisquam illa ferrea vincula : ideo dicic
DiciturautemDeusvocarefame,quiaDeusfuo nutu feu ferrum ingreflTum effeinanimameiusiaut vcGra;cus inrcr-
mandato efficit,vtresquxnondumcxtabant,fint: ficutqui pres &aIijexponunt , in ferrum venifTe animam eius. Eft
vocacur,venicinconfpcftum,cumantea nonapparuerit. autem.riNa foemininum, quod ad nomcn DS3 refte rcfer-
.B;»c«/«»»/>;»»«]MetaphoricJs vigorem fcu fulturam illam tur.Atque ad h.incphraiin, fiiie dubio rcfpicit Simeon , Lu-
ciborura,qu«nosaliii& fuftiner^numinat baculum fcu vir-^ taca. quandoad Mariain inquiF, Tuam ipfius aniuiam pc-:
gam,vtnon malereddiderit Grxcus ^«'eiT^Ksf.Nam panis co-
firmatfcu fulcic corhominiSjVt dicitur plalino prxcedcnte:
hoc cft,quemadmodum baculus feu fcipio hominem innite-
tcm fulcit,ne corruat,ita panis corpus (uftentat ne vires de-
ficianc. H«cratiocft metaphor*e. Eftautcmhicpeculiari»
modus famis fignificatus.Alia famesoriturcxfterilitate a-
iietrabitgladius.
Iterum autem hic Dei confilium in gubernanda fua ec-
clefiaconfiderandumeft.- Nonenimmoxapparentea, qua:
promittit Deus:fed vtitur longocircuitu, obiiciens in medio
curfuvariaobftacula &remoras, &quafi nubcculas intcr-
ponens,quxconfpedlum rerura promiflarum quodammo-
grorum & inopiarcrumifed alia cfl eti.im in ipfacopia :fum, doadimunt:vt&fides noftraintereaexerceacur,& pra^fentia
cius & auxilium in libcrationc fiac illuftrius. Ita cnim -ciiin
lofcphumcuchercvcllet, atquchacoccafionefamiliam la-
cob feu ecclefiam fcruaTC , non mox adducic eum ad regem,
aut huius fauorem eiconciliat :fcdpriusferuumeumfacit,
& falfaaccurarioncdeformatum in carcerem detrudit:vn-
dctandem poftannos aliquoc ad rcgni gubcrnacula euehi-
tur, Ica & pater eius per multas & varias calamitates, quibus
iadatuseft, candem inhuncporcumdcfertur , vc videac &
fcilicec Dcusvirtutemalendi & fuiciendi corpus fubtrahicrc<
bus nafcencibus.
17 Mifitanteeosvirum: in feruumvenditus eft
lofeph. " -^-^ t
Hanc hiftoriam intcgramlcgant ftudiofi,Genef.37.Hic ve-
ro confilium DCi confideretur, quifcelus &crudelitatem
fratrum lofeph itadirigit.vtnon tantum pofteritatiAbraha-
mi,fcdmultisaliiseentibusinfalutemcedat. Eratfecutura „ r^ nr " -/r„ c, - 1 r r
fo . V. «<.,,„.», nffl.A T »>•-•• ftatuatDeumpronufTionis memorem eiie, & eccJeiiac fuae
tames,qua:afHieturaeracmuItasrcgiones.Pra»mittituri2itur ' r t 1 if ^.,j, r. J. ...cj- a
IofcphiniEgyptum.qui& vencu?am denuncicc&maturo '"^^"^ '^''^ ^^^' ^""Tu^^' "tPZ^^^^^^^
confiliopublicicalamitacioccurrac^acque icacum c^ceris »n^rumnis & caJainicat.buseccIefi^confirmetu^
eciamparencem&familiameiusvniuerfamalacHjccprima ^9 Vfqueadtempus [^«0 ] venit vcrbum eius:
cai»fafuit,curpraEmifl"usficIofephinitgypcum. Sederac a- lermo Ichouas cxaminauit eum.
liacaufa maior,de qua poftea loquicur verfuai.&ia. Nuc Hicverfus caufas indicat, cur Deus aliquando difFerae
huius mentionem facit , vc oftendat , oeum non obliuifci liberationes fuorum. Prima efc : Quia Deus fuo confilio gu-
fui foederis aut promiffionum, etiamfiinterdumquxdam bernat ecclefiam , nonhumano.ideoquccemporacerca de-
accidanc , quac aduerla fronte vidcntur pugnare cum pro- ftinauit, quibuseam liberet. Tandiu igitur neceflceft eccle-
miffione. Namfilquis biftoriam lacob iuxta rationis itidi- fiamfubcruce manere &gemere, donectcmpora illadiui-
cium examinec , exiftimabic omnes illas promiffiones de • mtus decreca veniant. Altera eft, quia Dcus cruce & calami-
poffenioneterrxefle vanas & irritas. Nontantum enimnon tatibusexploratcqnfcanciam piorum: & intcrairumnas cre-
occupat terram proraifllam.red ciim in ea habitare tanquam fcit lux fidei,& inuocatio fit ardentior. Ideo inquic lof ephunt
aduenafcuhofpes co»pifror,curfus indecum Iiberis expcl- nmdiufmffeTetc^^uminciTcere.donecveniretverbumtquod
litur.coaftus fame apud alias gentes quasrere panem.Hic ve. Deus de lofepho dctreuerat, h6c efc, donec tepus cueftionis
ro ne promiffio fierec irrica , n6ve curam fuorum abieciflfc & glorificacionis i Deo decretx venirec ( Nam relaciuurh iii
Dcus viderctur ,prxmiteicur in ,^gypcum lofeph canquam 'nai quod hoc loco fine ancecedenee ponitur , ad Deum re-
Oeconomus qui patri venicnti paret hofpitium & familiam ferendum efe) quanquam alij verbum fimpliciier iat erpreta-
cius alat.Et camen hoc ipfum Dei confilium initio non in- cur eucncum fcu exitum, qui ha£tenus latebat , & relatiuum
tclligitur, Primum cnim cum iam a fratribus deftinatus eflec refcrunc ad lofephuin: donec venirec verbum eius, id efc, da-
«iorci,ideoquein ciftcrnam mjflusjoblata ahaoccafione dc necpacefieret cxitus Iofephi,qui diuinitus ci eratdefrinatus.
,^ Ncque
W7W-
1,1 I iiipp.i^r-pjisir
fW^
Neque ehim eafu id U&A. eft>vt tiitf dfii i ic^ret Inclafu^car-
ceri.Bft autem iri hiic caufa (intul dulctfnma cbnfolaiid com-
prehenfa.Cum enim inquit^eccleiiam exdrceri cruee 6c cala-
niitatibusjdonec verbunifeu decre((frii Dd veniiti (ignificic
afHidiones fandorQm m hit; Vita noh fore perp^tuas^f^d t&-
porariasj&quidethniomentaneasjVt Paulus inqutc j e6qtM
niaioreconnantia efTe ferendas.
Additdeindeferiiidnem lehoux examinaCe lofepham,
hoc e(l,decretum illud deeo libefando diuinitus fadum ca-
diu tenuiifc eum fub cruce>vc paa«nciam eius j}robarer,& fi-
dem acquc inuocatibnem redderee ardedores.Verbum fcniih
t)13( proprie/ignificatmeiaHaigni ekco4uere8c puriora red
dere.
Mifititcx, &lbluit cutti doiuinator populd-
C V.
.1.1,.1-itC
- ■^: ' ■ ■' ■ ■•■"■" 970
nonopuseft idriinjimfci hJc aliqutm litirarum comftiuca-
«onem cum fcntcnii« fitfiittpliciffiina, fi metaphori arperiV
tasverbiHebrarimolIi«cur. Noa enim exiftimandum cft,
impe.rium lofephi faifl]e tyrannicum iiut crudel6, vt quocies
^'°"^"^ prihcipes in ^arcprcmconieceric . auc durius trada -
riciledcuinfummaeiijseflet inregno aucoriras , & iieccflc
^.^^^^''^^«^«""esabip/iusnutupcnderceiufijue manda-
"*P3*W». <•»<•« eum. vinciuifle principes .hoceft, tenuifle
.libiica deumaos & obftrifto ., vcimpune detre^lare eius au-
toricacem aut mandaia non poffenc. Vincula igicur non in-
telligancurde catenaauccarcere,fed de obligatione, feu ne-
xu, quo med^nce vel iuramento vel /implici «landato rcgis,
oblcringebancuradobfcquium.
J»^;>w-»_/&«j Hoceftprovolutatereu arbitriofuodeuin-
rum&libefauiteiiili. %.: '^i^ r"^ ^'"^"^^'^s^^Pof'^'*»^^ «="«»> «cavtnecrefVa-^aiic-
Huiusliberatibrifs,qua:occafio fueric,oftendinii«6ria Ge- '"s imperio,nec prouocare ad rugem ab ipfiusfcntcntia lice-
ne.41.quam integram legant ftudiofi.acque in liac hiftoria.fi- jet. Apud HeV^os vocabulum ycj meialipticaTs pr o vo-
cutinvniucrfuminomnibusIiberationibuseccIefi3B,cogit^t luntate feu defiderio accipirur: quia anima voluntatis &
vcrumefleilIuddidumSaIomo.Ppou.ij.Gloriamancecedit defiJcrij fedes cft. Sicut&apud Grae(:os vocabulum %|«-
humiliatio.lcaenimDeusgubernacruamecelefiam, vcprius ?#) vc apud Xcnophonteni i. «H<<r. de pacre Cyri , ^i^»
eam morcificet,deinde viuificec,&c. % W»x »' ■^'jff , «*** 0 ro^t iSin. Grascus incerprcs perpcrain
reddidit didioncm Hebrxam 1DliJ3»fi'«uT»», vnde in La-
20
ii Conftituit ciim doiriiiium fuper domum fua:
& dominatorcni in cundis op;bus fuis.
22 Ad vinciendum principes fuos inanimafua:
& vt fencs fuos doceret fapicntiam.
tina vcrfionc legicur , feipfum. Verifimilc enim cft eum le-
gifleiwaw mucicaliteraa in 3 fimilitudinis.
Vt docsret fapiefitmmfenes^ Hocmembrum oftendir,qu,i re
maximefibi obttriAos rcddidenc ienes, qui ancea lummi
in aula regis fueranc,nempe, rjuia ad autoricarcm feu man-
lofeph liberamsex carccre non tancum rnanumittitur,cu . dacum regis accefiit eciam fuinmafij.iecia, & fcientia rerum
ancea feruusfuifl^, fed euehitur ad fummoi honores , ad tam diuinarum quam humanarum. Hauc vero fapienciam
fummamdignicatem&potenciam. Conllituicur enim pro- quiaiuifuregis communicabaccxreris liberalicer,crcuice-
ximusa rege,& commiccicur el adminiltratio totiusregiii,vt ius a jcoricai ,.vc C\ qui aiuei).-ic mctu coadi imperiuin aono-
fcribicurGenef.4i.Hanc vcro dignitacem & potentiam con- uiiTenc, nunc Ipohte etiam & vlcro ei fe fubiicerent. Demde
ferebac Iofeph,non tanciim ad confticuendam rempublicam, oftendir cjualfc fuerit lo fephi imperiummon cyrannicum . in
ad ordinanda iuJicia,ad promulgandas legcs honeftas , quas quo omnia pro libidme fua agcrec : fed quod cotum pene ef-
neruieflenrbon2&felicisgubernacionis,& (vtDemolliic- ''- ." . ,^ . . _
nes inquic} n}«5(Ji wc i8«nx«<if : fcdmul;6 magis ad propagan-
dam doArinam de Dee,8c ad cradendas alias arces seneri hu
mano neceflarias.Ideo dicitur non tancum conftitucus fu-
perdomum&poireifionesPharaonis, vteiusautori;ate &
confilio omnia in regnu adminiftrarencuF:fcd eeiam erudiifle
principes,& fenes docuiflc fapicnciam.Sapienciam enira iiac
intelligo primum veram de Deo doftrinain , quam didiccrac
a pacre & auo,doftrmam de creacione,de lapfu generis hu-
mani,de peccaco & ira Deijde giacia,de reparacione & relti-
tutionegenerishumani perlismen proniiffuinrdodrinarn i-
tem^de vero cultu Dei , decxtreiTioiudicio,&vicaa»ccfna.
H«c enim prima & vera fapiencia eft,noire Dei voluncacenL
erga fe, & fcire quomodo placeas Deo,& qui cultus ei fic prg
ftandus.Quam tamen fapientiamiSgyptij,a lofcpho acce-
pcam,n6 diu recinuerunt:mox cnim rclapfi funt ad fuos ido-
iolacricos culcus.
fec occupatum iri propasjanda dodrina de Deo ,&in tradcn-
disaliisboiiiiarribus. Acquc hicimagoboni& ialutarisgu-
bernacoris proponicur, (ju^m intueri affidue acque imitari,
quiad Reipubl.gubecnaculacoliocati l"unc,debebant.
2^ iit vcnit ifrael 111 /Egyptutn : 6i lacob f c-
rcgrinatus eft in terra Cham.
_Ad(Jitur cercia narracio profcfttonfis Ifraelicid populi in
:a^ptum , qua» prolixe disfcribicur Gcn.46. Eiusaucem oc-
catt^ fuit fames,cuius ancea mentionem fccic. Nec opus eft
in remanifefta longioreenarracionc. iCgyptum nominac
terram Cham,eo quod Mizraim x7isT>tgencis.^gypci«, vnd«
nomen regjio ipfo indicum eft,lilius fucric Cham.Gcn.io.
r^T EJr auxitpopulum lunm valdc:& robufti-
orem eum fccit pra: mjmicis fuls.
Hic iam Jiticipic aliquo modcyapparcrc Confih*um Dei , cur
ITraelicas volueric migrare in jEgypcum, nimirum vc faci-
Deindenomincfapienciatince!ligancuretianiaIijBarres& litts^n regtlo opulenro&fertili folo crefcercnt& amplifi-
doftrin»:vt doftrina de motibus & cffcilibus corporum cjb- ^areiitur.Erat familia lac )bi, ciim in. j^gypcum dercenderec,
leftium,denacurarerum,dehoneftislegibus,quibusrefpubli npnadmodum magna. Defcendic enim cum lexagincafex
cae feliciter gubernantur,de remediismorborum&c.QUibus animabus : quibus (\ lofeph &filij «iiisannumerencur, ani-
arcibus illud cegnum ex infticucione lofephi pottea floruic& ma» func in vniuerfum liepcuaginca,Gen. 46. Ex his igicur bre-
^eUuic pra; omnibusaliisregnis & monarchiis : vc cseceras ui temporis fpaciocam nuincrofus populus prdcreacus eft,vt'
gent«s,qua: doftrinse & erudicionis fama poftcacelebrcsfue- poft^nnos ducentosviginci tJuos(cocenim ahnifuncji defcc-
runtjhainc^fapicntiam petcre ab ^tgyptiis neccffe fueric. At- fu lacob vfque ad exitum Ifraelitarum ex ytgypto } egrcde-
quc ha:c prSi^cipua caufa fuit^ur lofeph iniEgyptum fic mif- rentur fexceta fere millia pedicum virorum, excepcis paruu-
fus.Voluit ciiim Deus,ptonuffioncni fuam defalucegeneris lis & muIieribus,Exo.ii.Nam quod in eodcm capice dicicur,
humani,eciam inlHo regno,omnium cunc ceinporis florecif- habita^ionenvfiliorii Ifrael,qua manferunc in i€gypC(>, fuifle
limo,fonare,acc|ue eiusvoceex gencibus quoque ecclefiam quadringencorum&crigiHcaannorum:id intelligendum eft
fibi coIligere.& voluic fcire Iuda;os,promifiione grati^, quse de prima vocacione Abrahje ex terra Chaldaeorum, daca pro-
Crac principalis iD fcedercnon percinere ad folos Iudros.Id- miffione, vt apparce ex Numeris. Nam & ille mox anno cer-
eo mox initio eius rei documencum prajbuit.Dc hisigicur re- cio fame coafltus defcfidic in -<£gypcum.Ica & Paulus hoc in-
bus concionancur hi duo verfus. cerprecacur Gal.j.Hjc igitur rurfus t>ci amor ergi hunc po-
I*rimum dicic,PKaraonem conftituifle lofephum fuper do- pulum confpicitur, qui quanquam ^uk eum afiqtianoiu exu-
mumfuam'.<\}xx otitio fignificaC eicommcndatam effeguber- lare,& tandem' cciam laboribiis & miferiis ini£gypco cofici:
nattonemaulaj:&ca»ceros conliliariosipiius imperio acque eamen inceripfasajrumnas, fupramodum.&prarter comu-
qiie autoricatif aifle fubie:^os.Nam Gene. fi.dicit Pharao ai riem confiiecudinem , populum iuxta^romi/fio\iem auger,vj;
tandem forcior & numerofior ipfis itgypci Habiracoribus e^
uadai. Verbucn ccbyj; qu.od ro&orari Ugnificat , nonnulli
per proleplinde re ^utura accipiunc,quia po/^^s*. ^" intcritjfi
^gyptiorum ftfti fiint robuftiores fui^ iioftipus. ^ Sed exi-
ftimo prophetam ad ophiioncm feumecuniiE^ptiorum re*
fpicere. IfraeJi la^enim cum cre^cerene quotidie ^ numero
ac viribus inuafcfcercnc , hebanc iam formidabiles ^gy-
^^^ ^ . . ptiis:ide<Jquemulcoante fucurum mecueban^, vtaufto if-
ceftate coniiciendi in vincula eciam proceres regni. Alij faelicarumnumeroipfiab aduenisaHquanaioexcutetdiTCijry
quia hoc afperius eflfe videntydeducunc verbum mDK^ a quodceftaturhiftoriaEx6.i. Eoigicurreijpic^ensdiciiilfrae-
verbo *»P' quod eft erudire.Nara N & ' ciim liters /inc cogna- licas robufti dres elTe faftos fuis hoftibdsl Mm^rfnim re ipfa c-
ta:>fatpc iilcer fc commutantur. Acq.in hac fententia fuicGrg- ranc inferiorcs , qufviliquaiido fucurum metuebant vt fOpe-
cus interpres}qui viSrbo ^AJa»^ Hebraeuni cranftulit. Scd ri^encurnumero & viribu$.Ideo fequitur:
^ SS iij
Iofephum,t*rajeris domui me2B,& ad impcrium oris cui pare-
biconinis populus meas;vno folio te anceibo.DeindeampIi-
ficaris hanc ieHCcnciam,addit curo confticutum fuifte domina-
Aoy«;>?fuper omnes pofle/fioncs Pharaonis. Noneniin cltum
subernacio aul2B ei fuit commendaca , fed cocum regnum&
omnes priefeAur» ab eius aucoricace pendebanc.
Ad •vinciendumprincipes in animafuajHoc plerique fic ex-
ponunt,vtverbumvinciendiincelIigancdeimperio feu po-
rK^LECTv HE
»;, CoiiaertitGoreorum> yt odio haberent po-
pulutn fuuin : & fraudulenter agerent cum feruis
iuis.
Hic rurfus ficrcrufncommucauo. Videbat populus pro-
aufliooetiv Abrahx h&m quotidie compleri in nutqcro-
fa lobolc oa\nium£»niJliarum: ideo in ipcm konam eri-
gebantur. fore vc paulopoft immitterentur in poiferfionem
icrra: Canaani(c(i h«c fpfcs mox ipfis cripitur nouo inconir
modo & calamicate. Rcx enim iEgyptius nontantum im-
poniciilis operas & onera duriHima , quibus populum atte-
nuct Sc affligat:red ctiamcumhocmodofenihilproficere
vidcrec,obliccricibus mandae , vc pueros mafculos omncs in
parcu mterficerent : 8c candem ciim hxinipioediA» non
obcemperarenc > populo vniuerfo priecipit : v« quicquid ma-
ftuiini iexus niiceretur, in flumen proiicercnt. Atque hoc
cailido coniilio cxiftimauitlebreui teporis ipatio Gencem
Hebrxam extirpaturii eirc. Hanc iuftorwm, 4use defcnbitur
Ex,od.i.lioc ioco attingit jirophcca, vt ollcndat Dci coniilia,
in-Subcruatioi^e & conlerbatione ccclefi» longc alia elfe
«iuiiU iunc huinana iudicia : & doceat,ri6 eflb delpcrandum
de Dei fide & bonicate iuxta proniiilH , eciamfi illa noh fta-
tim vocis noftrisperomniarcfpondeat.
Qubd au«cm dicitiDcumperuertiJfe cor iUoriimwt; odib ha-
berenc &c.nonitainteHigcndumcft, <]u6dDeus autorfucr
TU Piuraoni & ^gyptiis horum prauorum confilidruin>
autquodhzc cailida & lcelerata confilia ipfis immilerit.
NaniP/al.;.inquit:DeusnQlensiniquitatemcucs|< Non ha-
bicabic apud te malignus &c. lteni,Odifti onineJ operances
iniquicateni,&c. Atque hsc lententia palfiniin Scriptura
repctitur,Deut.jt.01e.n.Plal. <?i.Ezecli.3j.qux;ytraque ma-
nu aut potius coto peftore tenenda eft , vt lciamus Deu non
cfle cauiam vllius peccati, nec velle,nec efficere,'nec appro-
barelcelera& cocuniaciamuiipiorum : ledpcccati caufani
•efleprauam voluncatem honimis, & afHatuiii ieu impullum
diaboli. Pcruercifle igitur dicicur Dcus cor Pharaonis &
iEgypcioruni > quando corda nacuia fua peruerfa reliquic
calia dcferendo , vc conccpcuin aducrfus liraclitas odium
cflunde rent. Odium enim iihid pcruerfuni in Pharaone &
^gyptiis non erae ex Dco : fed ex malicia, cx faftu, & auan-
tia ipfis innaca : quam quia Dcus per graciam fuam non cor-
rexicfeuabftulicdiciturpcrucrtiirccordaillorum , vcpijin-
celligerenc,nd fine voluntate Dci ifta fibi accidilfc .- quaeco-
gicacio plurimii affecc cofolacionis in cruce. Hxc fimplipifli-
ma cft, & conlbna ceftimoniis lcriptura: iententia.Ec ita Au-
|uftinusIoquiturTom. i. concra Pclagianos pag.300.Deus
nonobducac impcrtiendo malitiam, iednon impertiendo
mifericordiam.ldem lib.t. cotraduasPeKig, ppiftolas, cap.
z8.ait:Nec ex Dci potentia vel in malum , vcl in bonumin-
uicum aIiquenicogi:fed Dco delcrenrepromcriris ire iii
malum,&Deoadiuuante fine nicritisconuertiad bonum.
Verbum igicux peruertendi , & , quod in Exodo fedccicso<?^
curric,indurandi,nonintelligaturdecfficaci adlionc, %ddf
permirfione fcu defertione,vc Auguft. ftiquit lib. y . c6cr(l IW-
lianum.Eft enim vficacum in liifgua Hebra»a, vc verba ^&l^
nes fignificancia ponantur pro adlionuiu cau(is,fiue veris,
fiue«»Hc<Mv:qu£ciimfincvoIuntas, facultas, perminTo, (x-
pc fir.vc fint cxponenda per, volo, polfum , permitco, & per
propriQinfiniciuum. Gal.j.Quiex lege iuftihcaniini , Id eft,
vulcis iuftificari. r.Cor.io. Per omnia omnibus placeo, id eft,
cupio auc ftudeo placere.Luc. 8. Audiences non audiunc , id
eft,noluncaudire. March. 16. Qui perdidcrit animam fuam,
hoc cft,volet velparacus erit perdere.Ita lefai.ej.Quareer-
rarenosfecifti Dominedc viistuis , indurafticornoftrum,
netimeremus te:hocmodo exponendumeft, Quare defe-
ris n6s,& finis nss errare , &c. & non potiUs retrahts nos, &
gubernasSpiritutuo, nenoftra negligentia & malitia in harc
mtlaruamus?&c. - ^
Vf dolumfiriterinttyel dohsi agerent mtnfermsfm j iEgy pti-
os aie vfos fuiire dblo in exterminanda gente Hebrja , quia
n6 mox manifeftis caedibus fxuiebant in eorum corpora, fed
primiini laboribus aflSduis & duriflimis eos exhaurire &
actenuarc fiu(l6banc:mox cum hac non fuccedere viderent,
alia via aggrciC, opcra obftetricuin mafculam fobolem tol-
lerc conabantur : afqiie vbi fic quoquc fua fpie fallerentur,
candem vniuerfo populo mandabant ; vc marculos natos in
flumcn fubmergercnt. Ica prius vii funt infidiofis confiliis
&fraudc, antequam ad manifeftas cafdesprogrederentur.
£t harfunt artcs quibusdiabolus ecclefiam , omnibus a*tati-
bus oppughac , dolus 8t vh aperta : quo enim Vulpina non
percingic,Leoninam afluir.
^26 Mi%|^oren feruum fuuai : Aaron qucni
clegit. s',mhi ■^-i^- -: '. — ii — ^— - ■
NR. MOLLERl 974
Haccquartacftnarratio dcMofe &Aarojieminis ad e-
ducendum populum ex >£gypco:qua;hiftoriadefcribicur j
Mofe Exod. ).& f equentibus capitibus. Acque hic rurius Dci
prxfentiam & vircutem- in feruandis fuis confiderandam
proponit.Premcbacur populus duriflima fetuicute , & raultt
infantes ftatim i partu incerficiebancuc;&-<lurabac ea crude-
Jicasiupra.annosodoginca (coc cnim annifuncaMofisna-
tiuitate vfque ad railfionem ),vt nulla pene fpes popu-
lo reliqua eirec. Sed hic iterum Deusfeoftcndi|; Mouin.ru-
bo,& liberationem promittit. Eftigiturvocatio Mofis , cu-
ius hic meminit , peculiare Dei opus, & teftimonium , quo
fuam prasfentiam in ccclefia , & fidem in feruandis promif-
fisoftcndit-Ecficuc cuncMofenvocaiiitadhocopus, vilf-
raelem oppreirum cyrannide liberarec : ica quocunque tem- ,
pore,quando ccclefiam fuam liberatityrannide, excitaca-^
liquos heroas quidiuina virtute inftrudi patrociniunviuo-
rUm fufcipiant,& ecdefiaB aliqua halcyonia parianr. Idquc
beneficiuuf anobis qui iam annos quinquaginta eo frui-
mur, agnoiccndum & pradicandum eft : ficut ludxos pro-
phcta monet , vt propier mifTum Mofen Deo gratias agam,
Vocatautem Mofei)ycr««/wDei, &.cum'aiteiremiflum^
quia non rapit ipfe fibi illud imperium , nec Jt feipfb quic-
quam tecauit : fedDeuscum clegiccumfratre adilludopus
liberationis perBciendum. De Aaronis vocatione legatuc
hiftoria Exod. 4. Aaronem aurem eodem fcnfu vocat elc-
ftumDei,quoMofenferuum. Vterqueenimeligebatur, vc
Jiorumopera Deus vtereturin fcruandafuaeccIefia:ideo
vtrifquc rede tribuitur ekdio.
27 PofuciuutJn iliis vcrba fi^oninieiiis:&
prodigia in tcrraCliani. w
Amplificachaninarrationem a miraculis , quibus Deus
&vocationem Mofisatqne Aaronlsconfirniauic, &iuftura
fuum iudiciumatque iramaduerdis^fcclera & ryrannidcm
iEgypriorum declarauit. Nam Jise fuerunt pnncipalcs &
fpeciales caufg illorumprodigiorum, &p]agarunihorren-
darum,qua; 7.H. j.io.u.cap.Lxodi defcribuntur. His vero
&ali3ea|ldi pofjuiit excommuni doftrina de pcenis &ca^
lamicatibus geiicrishumani, cjuasbieuitacis caiila omicco.
Obferuandum aCirem quod dicit,Mofen & Aitonem,fofuif
fe inter ./tgyptios verha, hoc eft,rcsfeu fafta fignorum Dci,
ideft, miracula diuina : quianon propria virtuteediderunc
illa miracula,fedhorum minifterio vfus eft Dcuiinoften-
denda fua virtute & potcntia.
28 Mific tcncbras 6c obtenebrauit:5(: non fue-
runt rcbell^s vcrbis cius.
Diftiibutioeft, qua miracuIaitV!,^gyptocditain fpccie
reccnfet : ncc tamenomnia.neque eoordinequoin facris
hiftonisgeftalegunirur. Namadpropofitumfatiseratpro-
pheta.',qua»dammaximeiiluftria commcmorafle. Idcoque
atencbrisinduftis orditur,qux tamen plaganonfuicordi-
ne prima, fed nona, vt lcnbitur Exod.io. Fuit enim illud o-
pusmaxime ftuptndum,cum mutatatotius nacurx ratione
luxconucrtereturin tcncbras :!taquidcm vtccuebrae reli-
quam >€gypt«m opprimetent per cotum triduum:illam vcro
terrani,vbi Ifraelita: habitabanr,non accingerenc. Voluitau-
teinhoc miraculo oftendare Deus , illuftredifcrimeniBcer
Vtrafquc gentes,& conditionem vtriufque depingere. Eranc
oppref fi ifgyptij horrcndi5tenebris,hoccft , Ignoracione
Dei i carebant luce 'confolationis, trepidabant,&de falute
defperabant. Econtra Ifraelitisfulgebatlux gratiffiaia, &
confolatioexpromiffionibus &teftiinoniisprxfcntiie Dci,
qua fc in illisafrumnis fliftentabanc & confirmabant,nc cum
itgypciis rucrenc in arcernamdefperationem & mortem.
Ita ecclcfia omnium tcmporum diftinguitur ab Ethnicis,
Iudxis,Mahometifti5,&c.
Et nortfuertmtrebelles verbU eiaijHot non intelligeduin eft
de if gyptiis , quafi moti illis tcncbris refipuerint; fedde
Mofe,& Aarone,quivocationi diuinat obtempcrantesiuflTa
cius fideliter funt executi. Idqueexemplum confiderandum
eft,vt Deumvocantem nos fequamur, cfque obediamus.
Quidam tamen hsc adfigna&porcentareferunt, quodad
ver^umDei prxftofuerint, nec repugnarint Dei imperio.
Sed hoc videtur efle alienum & coaduin. GrjBCus interpres
ncgaciuam parciculam omittic,quiaexiftimauitde JEgyptiis
efle fermoncm.
29 Conuertitaquas eorum in fanguinem : &:
occidit pifces eorum.
Verfio aquarum r|i fanguinem, qua» durauitin feptimum
diem,primapIagafcuvItio fuit , vc fcribicur fixod.y.Etde
hac fcribitur 5apientijB ii.ca. Aquas fluminis in fanguinf ver-
faseffcvtpunirenturiEgyptl; propeer infancum «fcdCs quos
Pharaoinflumincfubmcrgiiuflcrar,atqiita fSguIriis cflTufi
poenas
Pfwplifpippp
^7J , ; 7 IN PS ALM
poenas in fangdine foluerent. Nam pcr qux quis peccaCj per
cadcni punitur. ^
Occidit ptfcei eornm iVikts enim infanguincviufere non
poilunt. ■ •( . .
30 Produxittcrraeorumranas: incubiculisRe-
gum ipforum,
Haec plaga fecundo loco recenfecurjExod. 8. & miraculuin
in eooftendiriK,qu6d in cubilia regum,in furnbs,9c reliquias
ciborum ,vt loquirur Mofcs, penerrarinc. Alioqui cnimtota
quidemiEgyptus fcatebat ranisrfed tamenardificia prjcfcrtim
regum & principuih ab his eranc immunia. Regesdicit , non
quod plures fuerinc reges in Agypco , fed vel filios regis, qui
in fpein regni cducabantur, vel procercs re»ni fic vocat ; vel
etiam ad arces,a diuerfisregibus,&diuerfis temporibuscon-
ilrudas, refpicit. Aliegoriam de rahis,ite aquis in fanguinem
verfis, & pediculis,quam Origencs excogitautt,Iubens omit-
to ,quiaalienavideturabliocpropofifo. lUud potiiisconft-
deremus,nonfinecauia Deuminicio htinc ranarum exeici-
tum immictcre iEgyptiis , vc fuperbiam & failum huius gen-
tis frangeret,(Turpeenim eratillos a ranis in tantum metum
&trepidationem coniici , qui antea coti cerrarum orbi vole-
bant efle formidabiics ) &fimul fuam potentiam oftenderer,
quifacilelineioftruftoexercitudebellare&profternere fuos
hoilespofTet.
ji DixitjS: venitcxamcn mufcarum \_infeBHm'.]
pediculi in omni termino eorum [ td efi , in tota re-
gtone.] '
Tn hoc vcrfii coniungit tcrtiam & quartam plagam. Nam
pediculoruni inimiflio tertio loco rccitatur a Mofe; infefto-
rum vero quarto , Exod. 8. Cxterum diftio Hebraia apy fi-
gmficat niixturam diuerfi generis infcftorum , vc fuiit ve-
fyx y crabrones , afili. Grsecus KWfA^ea, id eft, mufcam cani-
nam, vertit: nonnullietiam ferpentes,&fcorpiones,&a!ia a-
nimalianoxia.hocvocstbulo compichendiexiftimant. Cau-
fain huius plagx explicare volensIiberSapientijc cap. it. in-
qivit , Quia iEgyptij colebant mutos ferpcntcs , & beftias vi-
les, immififtiillis multitudinem animalium mutorum in vin-
diftam , vt fcirent, quod per qux quis peccat , per eadein pu-
niatur. C3'J3 vocem Hebra»am Septuaginta vertcrunt MiTnr,
feu TO»/7nc,quifiincvcrinicuIierodentes ligna:inde irrepfit in .
Latinam verfioncm vox Cmiphes.Sunt autem cr3'33 bjsftio*
liecxiguai,infcnfiffiin2E,qua: nonfoliim Ia»duntcutem,fed
etiam penetrantad interna. H.ibent enim inde nomen, quod
firmiterinfigantur &incumbant corpori,ica vcpoftquamcu-
tcm perforarint, non facileauelli queant. Nani p3 fignificac
firmain bafin collocare , vnde p bafin fignificat , cui rcs inni-
titur.Origenes dicit efle animalia niinuta volucria,adec cxi-
gua, vt oculi vifum, nifi acutecerneiuis,effcigiant.corpus ta-
men cum infederint,acerbiffimo terebrenr ftimulo.ita vt,cum
volitantem vidcrc quis non valcar,fenciacftiinulancem. Quae
'dcfcriptioculicem potius quJm pediculum refert. Alijca-
mcnpediculosverterunc. Nam hodie quoqueludzi pedicu-
lnmnominantn»- Quodinitiovtitur verboD/ce»</i,often-
dit malum id noh fuifle fortuitum, fed Deo volente & iuben-
tc immiflum.
Inomni termino ] Id eft,in toca regione jEgyptiorum,qu2e
fuoshabebat limitesfcu cerminos. Eft autem «auntiftjil , ne
fjuisexiftimec,in limitibus foliim confpe^laFuifTchaEcani'
malcula.
31 Pofuic pluuias corum grandinem: igne flam-
mantem in lerraipforum.
Hxc cempeftas & plaga fepcimo loco recenfecur a Mofe
Exod.p.Etadditur.grandinem, przterquimquodcumigne
permixcaferebatur, tantx fuifle magnitudinis, quantanun-
<]uam antea apparuiflet in terra iEgypti. Fuit igitur impetus
ille grandinis horribilis & miraculofus, ciim propter magni-
tudinem, tum propter ignem intermixtum, quem naturalicer
aquaj reftinguunt. Voluit enim Deus incutere tandein terro-
rem hominibusfuperbis&praefraftis , vt fentirent fibi cum
Deo negotium effe. Ita Sapieniix K.hxc hiftoria exponitur,
qfe huc refcratur.
55 Et percuffit vineas ipforum , & flculncas co-
rum:& contrluitarborem terminieorum.
Mofes addit etiam homines & animantia fuiiTe percufla
grandine.
14 pixit, & vonitlocufta: & bruchus abfcjue
numero. , .^
55 Et vorauit omnem hcrbam in terra ipforum:
& confumplirfi^uclumtellurisipforum [ ^Hemfcili-
cet^ratjdorelii^uumfecerat.]
wmmmrww
■VM C V. _i • c ,,r;^ •' . •■ S^74
Hasc oftaua plaga eft,quac dcrcribitur Exoiji de^imo. Bmi-
chinon meminitMufes,l'edcomprehendic vocabulo niaiK
omnisgeneris aaimantiai qu« folia arborum, fegeces & her-^
basdepalcuntur., .,,,„,,„,;,,,..■;;,,:;>., ,.,,•(., ,.,■;-,..
36 Et percuflit omne primbgenitum in terra i-
pforum:principium omnis ,virtutts ipft runi.
Ha:c vlcimi eft plaga,quat defcribirur Exo.u. Sicuc aucem
in cxceris omnibus , ica in iiac quoque plaga , iDeus non can-
tuin pocentiam fuam aduerfus itgypcios , (ed amorem e-
tiam fuum erga Ifraelitas oftendit.Sicutcnim in cxceris pla-
gis terram Gofen , in qua Ifraelice habicabanc , feruabat in-
cadam&illxfam.icaetiam in hoc tranfitu, cum proxima
noftc ante populi egreflum percuterec omnia primogenit»
itgypti,pepercitfam>.liisirraelitarum ,quorumliminacon-
fperfa erant fanguine agni. In qua hiftoria dulcis confolatio
ecclefia; proponitur. Omnibus enim tcmporibus tranffc
Dcus per mundum , puniens horribilitec contemptum mini-
ficrij euangclici , & contumaciam in atrocibus deliftis: & ta-
men intcr collifiones & ruinas regnorum parcit cccIefi^iCon-
fperfa^fanguincFihj fui. Huiusfummibencficij commone-
facit noshic v*rfus, coque nos ad gratitudinem excimulari
decct,
Principitm virtutrs'] Aitiphdcat virtutcm Dei repetitione
eiufdemlcntentiae. l^rimogenita autemnominat initium vir-
tutis^quia Virile rbbur In gcneratione fc oftendit. Alij dolo-
rem, alij ciipiditatem inrerprecantur.
Sed diftio |1N quando ad corpus refcrcur ^um^xTffimt pro
viribus fumitur,qu^nimium inrenfarnoncancuin languorem,
fed dolorem membrorum afFerunc. Et notum eft illud Pinda.
tijJ^tftTa Ti >y Tn^fHt 71 y^i Ita lacob Ofc.it.dicitur prsualuiflTc
angelo in virtuce^fua.Et lefai, 40. Q2.i dat feffo potentiam, &
ei cui non func vires , robur. Vbi ex antithefiapparet diftio-
nem Hebrasam fa:pepro robore aut viri6us fumi. vidcfupra
pfalm 78.verf.j1.
37 Ec eduxit eos cum argcnto & auro.' & nulIuS
infamiliis ciusfuic debilis. •
Exantithefifubiicit rtarrationem de eduAione Ifraelica*
rum ex iEgypco.Quemadmodum enim ^gyptiosdccem il-
lis plagis, quas Moles commemorac, duricer afflixic : ica e re-
gione populum Ifracliticum non canciim incaftum & inco-
lumem feruauit, ica vc nullus in omnibus familiis efiec, qui
aliquo incommodo valecudinisafficerecur,ciiim quidem pec
cotam i^gyptum horrend» ftrages efl!enc edica»; verum ctiain
audumopibus & ditatum ex illo duriffimo carcere tandem
eduxit, ^xod.i{,i4. Vtigitur cjctera miracula omnia, ica hoc
inprimisceftimoniuerac amoris&praefenti^e Dei inhoc po-^
puIo.Eftque ha»cIiberatio rypus fucura^&xterna; libcrationis
ecclefiae, qua» per Chriftum a diaboli tyrannide liberaca , per
marcpeccati& mortis h\ promifTam requiem vitae ca?leftis
introducetur.Icaque ficutlfraelitaj hoc corporaIei>enefici»im
iub^tur celebrarc.itaccclefiaomnium temporum illud fum-
'mumbeneficium prxdicandp extoIIere& cominendarc po-
ftericati deber.
Quod Aicitcum auro ^argento eosexiuifle,oftendic Deurri^
liberaliter compenfafle tandem illam duram feruitucem , &
miferias qjias tule)rant Ifraclitx in Tfgypto.Cum enim ^gy-
ptij tyrannice annos ampUus oftogintaJiTiperairent ludaris.
&grauifirma oneraimpofuifTcnr, pro quibus nullanfmercc-
dem rependerant, Deus ancequam egrftderentur Ifraelitar,
iuffiteos acciperecommodato ab i€gyptiis vafa aurea & ar-
gentea, &veftes,Exod.ii. eaque mercedis loco ipfis voluit
effe.Quod itaque ae furto Ifraelitarum difputatur, fcicnduiu
cft , autoritate Dei, qua; nititur iuftiffima ratione. id fadum
eflfeablfraelitis , necopuseftaliashuius faifbiquxrcreexcu-
faciones. Debebatur Ifraelitis metcesproopcrisferuilibus,
quam quia norj dabant-(€gyptij jDeuspunirehocmodoin-
gratos & crud;elesiEgyptios voluit.Sunt & aliz caufajjcur au-
ro,argento, & Veftibus ditatos voluerit exice ex ytgypto. Vo-
luit enim fuos inftruere ^iatjco , & voluit eos habere aiiquidi
quod poftea conferrent ad conftruftionem &ornaruin tabcc-
naculi foederis. Atque huc pertinet allegoria venuftiffima Au-
guftfni libr.i.de doftrina Chriftiana, cap.^o- quat vtilem ha-
ben commonefaftione. Sicut enim Ifraelit^idola, & vafa au-
rea atque argentea vtgyptiorum auferunr,& ad iuftos & Deo
placcntes vfus conferunt : ita Chriftiani Philofophiam & di-
fciplinas liberales , qua» in ^thnicorum libris extant , non eo
prorfus relinquere debene,qu6d ethnici eis impie abufifunt,
fed ad iufium pra^dicandi euangeli/ vfum tratjsferre debcnt,
Hqc, multo rcftiiis & verius dicitur , <]\xim illa qu« funt apud
Qrigehem , qui ex aquis /n fanguinem vcrfis facit dogmata
PhiIofophorum,ex raniscarminaPoecarum, ex pediculis »•
tem Dialeclicam,&c.
Jnfamiliis eitts] NonnuUi relattuum referunt «d Deum»
SS iiij
iip,i»iiiii«ipi;i|pj»pi,
quia Deuspomiiuth illultn adoptauetat « rt eflec ipfius tribus.
SedltintcnallagJB numerorum ^rfitatatin lingua HcbraBa , vt
fingulare fcriptum fitpro plurali camioa^a.
58 Lmta eft iEgyptus in egrclfu eorum : quiar
ceciderattimor ill6rumfU{)erillos. ,
QOanquatn oljftinace Agyptijaliquandiu manebat in fuo
propofito,vt Ifraclitas retinencios,& miferiis ac hborib.con-
ficiendos cenferent:tandem tamen tantus ilfis terror incuffus
eft exinteritu primogenitoruro omnium.vt &egrq{rum vrge-
rencj&lxtarentur qu6d aBiifl*ent. Ea mucatioafFeftuumnon
fine fingulari prouidcntiadiuina accidit.
Pduor iUorum ] Ifraelitis pauor tribuitur non paflfmejred a-
ftiue:quia iam ex muitis plagis &'pro«ligiis fafti crant formi-
dabilesAgjrpriis.Pauor itaque Ifr^elitarum cecidit fuper iE-
gyptios,quai)do iEgyptiis tcrroreni incuflcruBt.feu cerribiies
hierj4n^.Iiftque tiic rerror planc Panicus, vc Grarci nominac,
& Pindarus Jk/^'v«, pifioi. Quanquam, C\ paffiue interprctari
nomen nn J) velis, non incommoda erit fententia.fi dicas,pa-
uorem,quo antealfr.ielita* fuerantopprefli.cum in perpecuo
mecu & ^erlcuio verfarencur,nunc fada rcrum commucatio-
ne cecidiffe fuper iEgyptios.
39 Extenditnubem ad tegumentum :&ignem
Yt luccm pricberec nodu.
Poft eduftum populum per mare rubrum j etfi non ftatitn
cos introduxit Deus in terram promiffam, tame mulcis fignis
&miraculJs toto illocempore quovagabincur Ifraclita: in
dcferto, luym amorem & curam erga hunc populum & prjc-
fcnciam affiduam oftendir/e^ue verum effe Deum, qui folus
colendus & adorandus effet,coiifirmauic. Voluit eii tni Deus
aliquot annorum obcrratiooe in deferco fidem Ifraelitarum
probare,e<ifque in ftudiopiecatis-acqueinuocationis exerce-
re : idep moram intcrporuit. Intereatamen aifiduis miracu-
\i& & teftimoniis vifibilibus fuam przfentiam oftendic , ne fi-
des frafta languefceret aut extingueretur. Ex his igirur ali-
quotmaximeilluftria & infigma recitgt ,eorumque comme-
moratione de affidua Dei in fuo populo prjefenria & bonita-
te auditores fuos commonefaciens, omnes ad verain;animi
grati tudinem , & laudum diuinarum cckbracioncm excitare
conatur,
Eftautem primum beneficium,qu6d vagantes Ifipelicas
in locis vaftis & folicudinibus interdin tcxit nube, noftu ve-
ro lUcem illis columna ignis pr«btiit,Exod.ij. Acquc ita noa
tantitm contraajftum folis interdiu eos procexit,& noftu lu-
ccmgracam ambuluuibusprajbuit; fed multo magis.hoc ex-
terno fymbolo fe ducem fore fufcepti itineris , & deftnforem
in omnibus ptriculis, quxcunque vel interdiu, vel noftu ob-
ilci poffent, teftacui eft. Hicprincipalisfinisfuiciftius mira-
culi.Nam miracula illa, & bcneficia omnia in defcrto prarfti-
ta, fucrunt illis Sacramenta feu arpyiyJii promiflionum diui-
narum.HxcveropifturaeccIefiamomniuni temporum com-
moncfacitde vera praefentia, confolattonc & defenfioneDei
in omnibusxrumnis & periculis.Nam ficutcunctexit popu-
lum oubccaqttenoftu lucein prarbuit: ira omnitempore Fir
lius Dei tanquam vmbraculum tegit ecclefiani aduerfus ajftu
irae diuinx , ne hoc ignc confumatur. Eftque lux,vt lohannes
inquir, lucens in cenebris , & llluminans omnem hominem,
oftehdeiisPatrem,&dtccns confolationem in cordibus no-
ftris.ldeolefaias cap.4.enarraMs hanc hiftoriam,atque a^ to-
tamecclefiam accommodans, inquit.Crcabit Dominusfuper
omnemloGum mOntis Sion, hoceft, fupertotam ecckfiam,
& vbt inuocatus eft,nubem per diem,&fumum &rpIcndorcm
ignis flammantis in nofte : faper omncm enim gloriam erit
proteftio. Aduerfus fulgorem erit tegumentum , & aduerfus
aeftum crit tentorium in vmbraculum , & fccuricaccm , & ab-
fconfionem i curbine & i pIuuia.HpC igicur bcnefici um graci
agnofcamus & celebremus , & fimul Filium Dei otemus , vc
nobis quoqUc fit vmbraculum ab icftu : & lucem, hoc eft, ve-
rath ignitionem Dei , & confolationem cfHcacem in tcne-
bris cordiUm noftrorum, & confternationc animorum, & vc-
ram diledionem iH nobis Spiritu fuo aceendac,& in omnibus
pcriculis acqUf: a?tutnnis op6m &aiixilium inuocancibucf^-
rat,vt (kctft cutn Michea pofllmus: Cutii federo in tenebris^
Dominusruimba.' /^ ' ,
40 Petiuit, & yenit coturnix: & pane cacli fatu-
raniteos. * •
SecUlidum beheficiumeft , <^li6rf j^etentibus, deditcarnesi
E*od;i«.8tNumer,M.cuiidiungic tertium demanna, EJtbd,
1«. Alio autem finfc hUiuS hiftofi* mentionemfacicqii^m
fupti pfalmo 78. & requentibus. Nam ibi Drtitti iratnm co-
piam toturnicum mlfifle affirmat : & hiftoria Exod. 1«. &
Numer.ii.idem affirmat : qu6 etiam fequens pfalmufe alli/dit.
• Sui eiSirfi impatieoltla & mUi^mutationibus hoc Deo extor-
KR. MOLLERI ' 5)76
fehmr Ifraelicae , vtvcntoe^tcacocolledas coturnices per
caftradififcercti&cupidicaci ipforum morem gercrec. Hlc
vero eam hiftoriamicaaddud^ vc afErniec, Dcumctiam
hoc fado fuum amorem & indulgentlam continuam ergi
hunc popuIumcOnfirmaffe:ldque propofito argumento con-
ueniebat, ' i
tanem cdorum"] nominacManam,quia ca;Iitus ros deplue-
bat , qui concrefcens in grana&grumos dulciffimum cibum
pra>bebat Ifraelitis. Quia igiturcibusillcnonex cerra , nec
interuenientc hominutii cultura, led coclitusabfque omnt
mortalium opeca ad pafcendum Dei populum defcendit,no-
minachunc panem coelorumfeu coeleftcn). Gxteriim dulcif-
fima eft in hac quoque hiftoria commoncfadio , qua» ad ec-
clefiain omnium cemporum pertinet. Sicut enini tunc in de-
ferco populus alebatur panc coelefti : icaecclefia Chrifti,qua;
vere in hocmundo viuir,tanquam in deferco, alitur &ruften-
tatur voce euangelij.- qua animt credencium fuftencantur , 8c
vita^cemain eis inchoatur ac fouqtur. Nec tantiimvox e-
u.tngehj , fed Chriftus ipfe , qui pcr vocem euangelij eft effi-
Cjx , & per fidem habitat in cordibus nottris,aIit & pafcic nos
ad vitam ajternam.Ideo lohannis 6.inquir,Ego lumpants vi-
C3e,qui de caelo defcendic, dcTjuo fi quis comedcric,viuet in z-
ccrnum. Panis quem dabo,caro mea eft , quam cgo dabo pro
mundi vica.
41 Aperuit rupem , & fluxeruntaquas : ambula-
ucr \int[ahtertmtjdefiHX€rHnt ] in zxiiX\^[fciUcet locu]
ycfluuius. ..
Quarcum beneficium efteduftio aqu»'te|c pccra.Poftquam
enim carnibus &pane cxlcfti eos faciautc , addidtc ctmn po-
tum prorfus miraculofe , vc carcera ouinia. Eraac eniu^ Ifrae-
licx in defcrto,in locis ficcis & aridis, vbi'uulli fontcs auc ri-
uulireperiebantur,&parum .ibcrat quin fici extingueretuc
populus. Hic Deus per Mofen aperuic durilfiniam pecram,
vndeiilanenihilaqua^fperari poterac:acque inde cancam a-
quarumcopiamcduiic, vt no^ tantiimhomines& tumen-
ta biberenc: feJ,vc hic inquit,etiam inftarfluuij per defertum
aqua^ decurrerent.Harc hiftoria dcfcribicur Exod.17. & Num.
a o. CjBtcriim allegoriam pctrx a Mofe percuffx, & principa-
lem doArinam huius hiftorix explicat Paulus 1. Cor.ie. cuni
inquit: Bibebant Ifraelic;c defpirituali.comitance eos.petra.
PetraaucemeratChriftus. Aderat enim Filius Deipopulo
Ifraelitico perpetuus comes,cuftos, & defcnlbr,& fuam pra:-
fenciam cum aliis multis teftm^oniis vifibilibus , tum,impri-
mis hoc infigni miraculo oftcndit, Hoc igitur pij in populo
Ifraelitico agiiofcebant,ide6quc aquam illim cx pecra fluen-
tem non ita tantumbibcbanc , vc corporis firini ea reftuigue-
rent : fed mulco magis, vc lioc ceftimonio commonefaftt fta-
tuerenc, CI\riftum,qi^em petrailla vifibih fignificari intclli-
gcbant,fibi perpetuo adefle, & animos fitientes,hoc eft, »ftu
irar Dei , & metu potnarum cxhauftos , idedqueremiffionem
peccatorum,iuftlttam,& vitamasternam £Xpetences,fonte a-
quarumEuangelijfeupromiffionis reficere & rccrearc. Hoc
Paulo fignificat bibere defpiricuali comicantelfraclicaspe*
tra,qua: fit Chriftus,illa r upe,quam Mofes virga percuflcraj^
figuratus.
Confideranda autcm eft & appellatio petrx , qua» Chrifto
non in hac hiftoria cantum, fcd paffim iHferipcura tribuicufr -
Matth.i«.&ai.Aftor.4.i.Petr.t.Icla.a8.Ephef.i.itaenimdi-
cicur , quia eft firmum & folidum fundamentum ecclefiat : &
vt Pfalmi crebro eum nominant, rupes falutis noftrs , in qua
cbnliftentestutifuraus aduerfus omncs tempcftatcs & flu-
ftus peccati, mortis, & pocentiasdiaboli. Hanc vero pecram
feric Mofcs,id eft, lex Dei, quae cocum genus humanum obli-
gabac vel ad obcdientiam, vcl ad poeuam : illo vero fuccum-
bence fub oncre & malediftione Icgis , feriii FiliumPci , qui
fc Mediacorem incerpofuic incer Deum &homines , cranfla-
ca in fc culpa noftra & poena, lef a.;3. Hic igitur percuffus ii
iege, hr^ceft, faAus pro nobis nialediftum , vtPauIus inquic»
fundit largilfimos fontes aquarum Euangelij, falientcs ad vi- ^
tam aecernam , vt lohannis quarto dicitur, Quemadmodutn
igitur Ifraelitas Paulus dicit in deferco bibifle dc fpiricuali>
comicance eos, pecra : ita nos in omnibus noftris doloribus &
pcriculis ccrta ndeconfugiamusadhaiic petram Filium Dei,
edmque oremus,vt viuis fontibus Euangelij fui corda noftra,
Rti & aeftu arefaAa , reficiat& rccreet : at^que hunc perpetuo
nobis adeffe fua gratia & auxilio in omnibus aerumnis ftacua-
mus.HarcdoArinacopiose explicacurin oratibiie D.Philippi
de Mofe feriente petram : inde ca>tera , quai ad hunc locuqi
pcrtinenc,pecantur. ^
42 Q{fj,d recordatus efl vcrbi fan<5litatis fux: ad
Abraham Ttruuni riiuin.
Araplificac narration^ i caufa impttlfiua , vc beneficioruin
/
magni-
5?77 ^; I^ PSALMVM C V. ; ; ^- ,. ,971
niagnitudo fit conrpedior. Nullis,lnquir, hominiim mcritis eicatem in copia reriim corpojralium ponebatipij tamen,cum
addudus ett Deus, vt tanta beneHcia prxftarct noftris maio- in pofleflioncm terra; Chanaan mititcrentur.animum i rebus
ribus : fed ficut grjituito amore & beneuolencia primum A- Vorporahbus ad c«Ieftia abducebant. Sciv.b.int enim reonum
brahamumjXTJWv gentis Iudaica>,in fosdus recepic: ita non a- illud corporale datum eire, non vt in hoc affluetes omnibus
liam ob caufamj quam vtveritatem & fidem fuam in feruan- rcbus tanquam porci fagioarentur & iuxu diffluerent: fed vc
dis promiftis comprobarec , tot & tantis beneficiis pofteros eflet fchola in qua doftrina de Deo alfidue fonarer, acquc ad
eiuscumulauic:c6quemaioredignus eftgloria&laude.Ver- poftericatem conferuarecur : & officina vcra» pietatis, in cjua
bum feu promiflionem nominac fanftam , quia tcadita erar, filio Dei «terna ecclefia feu hscrcditas voce Euan"elij colli-
vc eflet raca & inuiolabilis. Ideoque morcuo cciam Abraha- gcrctur,qu2B aetema vita,iuftitia,& lajcitia cum ipfo fruerecur.
movaluit. i^C'^fundiilli&3gri,quosinterraChana.-inpolfidcbanclI-
45 Eteduxitpopulumfuum inl«Etitia:in cxulta* "elicar,erancilliscommonefaaionespcrpecua;flealcerailIa
tionecleaosfuos pa^ru®nocxleftijadquodverafideafliduearpirabant.
Repecitfummatimbeneficiumeduaionis,quodcratfum- ^^«^^^^/^^'•«'«nommanturauitate^^^^^^^
neta , id eft , omnia illa quaelabonbus humanis ardificantur,
plantantur,& coluntur. Etquiaiam totailla rcgi® erat cul-
ta,vrbibus & xdificiis ornata, vt nullo nouo efletopus labo-
rc,ideo refte dicrt eoslabores populorum accepifle in hae-r
reditatem.
• 4y Vt cuItodirentHacutacius : & legcs eius fcr-
uaient.Halcluiali.
Concludit pfalmum a caufa finali , cuius verfu prxceden-
te&inargumenco meminunus : idcoinea explicanda non
, , . , -r T^ «u u fum nuncprohxior. Tocuinconfilium eledioms.&omnia
plenhoc, quodohmpromifcratDeusAbrahamo:atqueica u^^^ti-,, ,,._ i .- :^ ,- ^ • »«,w.uiuuici
}., . r V ■■ l' f 1 Lr- u ^ 11 DenGhcu,qua;L)opuloindevlquea pruna vocatione Abra-
fiilesinfinouhspushocfadoobfignabatur, vtcerto llatue- u^ nr-x.ail-.l.^ . 1' r, »;o. u.St ,,1^, «i.«liuiic -r^uia
r /r 1 L-T . i-. j • 1 j /^ Jia;pra»iticaerant,eofpcctab>int, vcDcusiflhocpopuIo rcde
renc,rctf)eele(ftosaDeoada»tern£vir3Ehasredicacem.Cor- ^a,Lir^rf>r„r x, J i ;i. u .•«;,. n- ^r^r"*"^ ^'■^'■«^
agnolceretur&colerecur. Hocigiturconfilmm vulcomnes
mum , & in quo praccipue amor Dei erga hunc populum , &
potencia eius confpiciebatur. Nam poft incarnacionem & re-
furredionem Fili/Dei, nullum eft magis admirandum opus
Dei.quam eduftio populi Ifraeliciciper mare rubrum, & de-
dudic) in promiiram terram. Ideo prxcifi^ caeterismiracu-
lis , quorum aliqua recitauit, cum cdudione mox conncdic
intcodud^ionemin terram Canaan,& diftribucionemhxrc-
ditatis promiflx. Quieuencus,pjomilfionem Abrahajfada,
exomiuparteconfirmauic. Ideo dicic cgrefllbs elfe llraeli-
tas in laeticia & exulcatione; quia fcilicet lam videbant com
poralisenim promilfio obfignabac fpiricualem. Acqueua
incelligendus eft verfus qiii fequicur.
44 Etdeditillis terrasgcntiam ;&laborem
populoruin in h^rediiateii"» ade^ati func.
F.tfimaxima multitudo Ifraelicarum^adcerrena bona in-
incue .i , & operam dare, vc vica & adiones omnes vocationi
diuinsE rcrpondeanr.ldeoquelubucic v ocem HaUlnMh, qax
cotumculcumdiuinumcoinprclAendcre, & defineoninium
noftrorumopcrumnos conuuouefacere incelligatur. luxta
illud i.Cbr.io. Omniaadglorum Deifacite.ItemMatth.y.
hias,fatishabebat cum po(fiderctamplasditiones,fundos,& Sicluccaclux vcftracoramliominibus,vtgIorificecur pacer
agros.necampliusquicquamrcquirebac, (fuiahimmamfeli- veller qui in cxlis eft.
P S A L M I C V.
P A RT E S.
I. Exordium,fiue propofitio hortatoria ad celebrandum & colcndum Deum.Argumentis dudis i. A
natura Dei,Omnipotenti$,Sapienti(fiini,San(5ti,Opt.Max. 2. AbothcioliUorum Abrahse &lacobi, qui
foedcrecumDeoiunc^ilifunt^v.i.vftiueady.
I I. Narratio caufarum,cx quibus Ecdcfia ptouocatur ad laudandum & colendum Deum. Sunt auteiu
in vniuerfum duask i. FadusDe^ gratuitumcumEcdefia. 2. Mirabilis adminiflraiio ex foedere. Qike
duofummatim,v.7.pofita, poileaordinc tracllamijr. Foedus quidcm , v.8.9.10. cuius fumma v.ii.difcrtis
verbis concipitur & repetitur.
Ad niirabilcm vcroDeiadnliniftrationcm tranfit Propheta,per occupationcm,v. I2.&13. Sunt autem
trcs narrationis de illaadminirtrationc partes. PrtmA dc rebus miritice a Dco geftis ancc profc(^tion£ in
iEgyptumjvfquead v.i6. SeCHfidayde rebUs ini€gypto gci1:is,ante& polllacobi profedioneni vfquead
liberationem per manum Molisja v.i6.ad57./-'o/?m/?<«de rebus geftis poit exitum cx /EgyptQ,a j/.v.ad li-
ncm Pfaimi.
Partium haium membra funt. 1. Pcregrinationes AbraHjt,Ifaaci,Iacobi in terraChanaan&circum-
uicinis. 2. Protedionescorundem. 5. Prouidentiaf DeieosprotegentisarcanaeFticaciu&externavis.
Et harc dc prima parte.
Altera,dc rcbiis in ALgyfto geftis. i. Occafionem dedudionis lofcphi in i£gyptum continct , nempe
famcm. 2. Secjuiturlofcphi venditio,fcruitus,captiuitasdura,probatio,libcratio, cxaltatio. 5, lacobi
dcfccnfus in ytgyptum ,& Ifraelitarum comii^oratio inter iEgypnos. 4., Ifraelitarum dura feruitus.
5. Mofis & Aaronisvocatio& miracula. 6. Plagae/Egypti.
Tcrtia , de i ebus geftjs poft exitum cx .^Cgypto , diffcrit. 1. Occurrit gloriofaliberatio in qaa popu-
lus auro & argento onuftus, validus, yEgyptiaz genti grauis,maHu excelfa exit. 2. Nubes & coliina ignis.
3. Coturnicum innumcrusnumcrus, panisdecsclo, acjusein deferto. 4. BcncuolentiaDciinpopulum.
<. Ifraelitarum beatitas,in paee confcientf», & Chananaeac regionis («ternsc vita: typi ) poIfcfliqyQe confi-
ftcns. 6. Finishorumbencficiorum^vitxprjcfentisrefpedu. ,
Observationes locorvm d O C T R I n ak.
Verf.z.2.3 Tota leatitudo EcclefiA , qm AbrahAgenus efl , in Robur (^ facies Dei in Chrifio nobu per emn^eUum exhibitoe^
gratuita Dei adoptione confifiit : ^ hic celebrari iubeturpaternus lucet, ^ qu&renda efi. 6)uo autem in verbo Cf Sacramentis fe mnt^ '
illefauorqmeleiiosfuosDeuscomplexuiefi. gigfamiliaremexhibet Deus, adeumquArendUalacrioresanimos .
Opera ^ mirabilia Dei funt elehio ^ vocatiofiliorum Dei : (5* efie iubet:vt cert^ adminicula h^c quibtts infirmitatem nofiram
ob hdc beneficia eos Utari decet , (^ Deum inuocare:quo priuilegio fubleuat,fiudium nofirum magis accendere debent, Prdterea in eo
foli excellunt eleHi. qudrendoviamtenere debemusabeopr^fcriptd ,necfutitrudim»-
Vt nuUa efi pax imfijs, contra Dei ele£ii per Chrifium iufiificati ta reijcienda.quibus nospaulatim adfe deducit, Pofhernb,perffiitp '
pace fiuuntur qu&joiidamparit Utitiam. rmdum efi; in curfupietatiSi donec metam in Ulo attigmmtu.
^ NotaeleBorumefiDeitimor^reuerentia.quAnominequA- s Obliuio^ ingratitudonoftrapofiulant vtfipiiesmirabiliM
rendiexprimitur. , p^od(gia(^iudiciaDeinobisproponatur,vt horumreCordationos
e^uamlibetvoluntarijvirtute SpiritutfanltireddamUradDeti, adfiduciam,j^em^gratitudinemexcitet. ■;;'' ,.!',•
qu&rendum, tamen ncccjfaria nobU eflperp etua illa incitatio qu& 6,7 San^itas patrnm & filiorum h fola-t>ei eUlhone nMijflt,
pigritiam noflram cafliget, nonanatura.
V .■.
■-* ..
»^^.
.'*.; ^Jik^ -
■""^'■'^^T^W^
F^TP-
■"TT
PR/CLECT. HENR. MOLLERI'
^muis T)ei imperiupateatfer totum orbep , (^ vbit^ iudici/t
Jua exerceat.efl tamenpeculiaris DeiesfM ecclefiA,cuiu« mlbra non
txceUunt,quod meliorafint aliis,Jedpropter Dei beneplacitum'
8.9.10.11 Non obfolefcunt longo feporis fraitu Deipromiffiones:
feddum mundus credit eaa effe extinMas.vel obliuione deletoi, vi-
get earum memoria coram Deo,vt easopportutH impleat,^ reipfa
ojiendat vetuftate non coUabi vel effluerefidemfuam.
FoederisDei propagatio amaioribtssadpofteros facit vt altius
hominum cordibus infideatDei veritas:deinde vt notiorfit ac ma-
git celebrisDeigrittia,repetitis vicibasfipiiss teftata.
DeMplufqudindulgenternoftr* infirmitati confulit,dum fij* iu-
reiurando ^ repetito fermoru nobis confirmat quodfemelpoUici-
tus eft. Gluofoedior eft noftra ingratitudo dum fidem abrogamus no
loquenti modbfed etiam iuranti.
Dum aliqua inparte fitapromiffa erga noscoplet Deus, malignt
fitmm ^ingratii nifiinfidei noftrA conprmatione h*c experientia
valeat : neq^ enim dubinm eft.quotiesfepatrenobis exhibet Deus,
quin verbifui vim ^ efficacidrealiter(vt loquuntur)cordibus no-
ftns obfignet, Gjuodfi terra Canaan ia cdum deducere Ifraelitas
debuit.quiafciebantrejfieBufoederis ineamfefuijfe adduHos^lon-
geplus momentiapudnos haieredebet.quod Deus Chriftumfuum
exhibuit in quo omnppromijftortesfunt Etiam f^ Amen.
i2.i3,iJi:is EcclefiaeftpufiUuigrex:pij(eiusmembra)funtpere-
grtniinmundo,exulantetidf&pijJiml , impiorum audacia fedibus
fuis eie^i.-attamen mira quadaprouidentia Deus eos tuetur,miidi
principes coercet ne ecclefiam tHrbent,tyrannos reprimit ^caftigat:
arcanaitem voceiubetvf eleiium populum cuftodianty aut Udere
timeant:vtperpetua ecclefi& hilioria abundeteftatur.
Fideles injpe Aterna. vitA vocati, aDeiJpiritu vnSli , ^ profuA
ziocationisratione verbi Deipruones ^ conferuatores dicuntur ^
> funt re ipfa: quodDei beneficia ^ piorum officia meminijfe iubet.
Dei ergalfiaeliticam ecclefiam beneficia nobis occurrere debent,
vt quidingratiam ecclefu Chrifiiam pr^xftiterit.expendamus.
16 Famis f^penuriA caufa ea eft , qukd Deus manumfuam re-
trahens dimentafubducit:^ huiufinodiflageUum no^temere cir-
cunfonatfedDei krachio dirigitur(vt ^ aliafl.igeUa) eiufq^paret
arbitrio, Fames autem accedit, z>eltritici copiaoblata, velquum
fufflat Deus inpanem ipfum vt efuriem non toUat ,fed maneant
famelici qui vorandofatietatem quArunt.
17. iS.ip Prouidet Deus rebus humanU : fed peculiarem femper
regendA Cf alendA ecclefi*fu£ curamgerit, idq^ modis human& ra-
tioniprorfus occultis (^ repttgnantibus , vt per homines infcios vel
nolentesjkpiitsexequaturquodftatuit: quemadmodum ex multis
hiftoriA lofephi circunftantijs coUigere licet.
AgnofcendA ^ reuerenter obferuandA funt iUA vii Domini in
^80 '
fuorum conferuatione:^quotiesper inftrumentaquAdam vifibilia
fuam potentiam ac beneuolentia erga multos homines teflatur,no-
flrum efl attentis animis initia.progrejftts ^ fines tantorttm operi
intueri,vt Dei virtutem 0" bonitatem ardentiits celebremtts.
Finispiorum affiiiiionibtts fapientiJjSmo Deicofilio.pfAfixus eflj
donec videlicet probi examinatifuerint.
20.21.22. 23.24. Liberatio,^eXaltatio lofephi, acpopuliincre-
mentum,iUuftreteftimonitmdicuntJpeciali Dei prouidentid: cha-
ritatemfuam erga ecclefiam teftantur , idjj exgratuita mifericer-
dia:docent Deum nobis adejfe ^ adfuturum quum optu erit.,etiam
fi CAlum (^ terra inperniciem noftram coniurafft videantur : iu-
bent nos in medijs aJfliBionibtti deDeiauxilio Q> clementia hene
Jperare:ac Deo non deejfemedia , eaqjprorftts nobis incognita.qtti-
bttsviam futs decretis de liberatione gf exaltatione nollra ape-
riat.
25 S^uod impij ex beneuolis £5* humanis hofpitibtts fitti hcffes
ecclefiApoftea apparent,idfit arcano quidefediuftiJJimoDei cojiliof
eorum corda vertente.ne cum bonis benefedfiaudulenter agant.
26 EccleftA vindices,protedores fiT liberatores dtuinittts excita-
tur , idqjfingulari quadam mifericordiaac virtute, quA ineorttm
minifierio elucet.
27,28. 2p.30.3i.32.33.34..3i.3d.37 Variis flageUuimpietatem(^
initiftitiam hofiittmfuA ecclejtA Detes in tempore coercet.
OmnescreaturADeiiudicijsexequendis(quotiesiUeiubet)infer'
uimt,ita vt vana ^ irritajit imptorum dejenfio.
Multuplagisregna,^principatus,ctuitates (^familiA quA Dei
verbo relu£tantur,videmus affiigi, vt pietatem £3" tuftitiam colere
difcamtu.
Pro ratione fcelertim ab impiis commifforum iudiciafua in eos
Dcus exeq uitur: ^ per quA quis peccat.per hac (^ pnnitur. Crude-
litate Qr^fuperbia in IJraelitas eorumq^fobolem JEgyptijfiuierat:
iUorum autemprimogeniti extinguuntur,aqtiA injmgttinem vo-
ttmturj^ totittsregionis in Deumferocientisfuperbia, ranarum,
muJcarum,locuftarum maUeo contunditur.
Nouit Dettsfuos experictdts incolumes eripere , ^ bonu cumu-
lare.impiorumqj corda itafleciere, vt Deipopulum timeant,^' te-
poranea quadam beneuolentia gompleciantur.
38.39"4-o.4i MiraculorU iftorit defcriptio depingit mijericordia.
Dei ergapopulum ingratum , noftramq^ eondifionemnobuin me-
moriam reducit, vttot beneficijs ^ liberationibtts nojko hocfecul^
cumulati.gratis animis eitts clementiam celebraredtfcamtts.
42.43.44.4f GratuitumDeifoedtts in Chrijioomniumlibe-
rationum nofirarum caufa ^fundamentum'.
Finis autem eft vt rws totos in eitts cultum,obfequium ^ laude
dicamtis ^ addicamua.
Articvli
X. Eccle/ix fclicitas in adoptionis diuinx confideratlone,
& laudum eiuldem celcbratione confi IHt.
1. Demirabilibus&falucaribusDeioperibus.
|. De foederc Dei , eiufdcmque priuilegiis & commodis
eximii!;.
4. Patriarcharumvita*.
y. Ecclefia; Ifraelitica* , ante & poft exitum ex iEgypto,
facies.
4. De vnftis &prophetis Def.
Ti^^Dcimpioruminduratione.
P R AE C
8.
I P.v 1.
Plagarum ^gypticonfideratio.
9. De inirabili & fpeciali prouidentia Dci.
10. Ecclefe pericula & liberationes.
ii. De creaturarumDeomilitantiumpotentia.
11. Deniiraculis.
ij. Impiorum ferocia quibus malleis contundatur.
14. Piorum fub cruce eximiagloria.
15. De Iiberaciunum £ccle/ix fine.
1 6. Hiftorise facrae con/ideratio & vfus.
. A R G V M E N T V M P S A L M I C V L
CRIPTVS efi hic PfalmiiSi (fr populo tan/fHam communis formula precationis traditm > eo
tempore t^uandt^ exulabant lud&iin regno Bahylonico , c^ in vm-iasgentes erant dtjperfi. Jd cfuod
non ohfcure indfcat verfks penuitimttSyin quopetuntfe coUigi ex dttterjis nationtbusj^^jj-inpatriam
adrefiaurandumfultumdiuinumreduci. Erat autem calamitas illa tanta vtverbis exprimifa-
tis neeiueat, Jdeo cum petunt mitigdtionempanarum j ^ iiberationemy nonfaciunt mentionem vUamfuarurn
miferiarumtVt aliasfere in his Ffalmisyejm habent petitionem auxilij c^ Itberationis.fierifolet : fed alia addH-
cunt argumenta , cjUAfacilius mouere Deum ad mifericordiam , ^prijiinum amorem coriciliare voffe videbari-
tur. Omifiisigitur cjuerelis demagnitudinefiiarummiferiarum ^periculorum ^orditurprephetaPfalmum a
celebratione ponitatis c^ mifericorditi Dei , ^uam ille etiam cumgrauiter offenftu e(i , tdeoque iufiam irafcendi
^ puttiendi caufam habetynun^uam omnem exuat aut deponat, jitcjue hac commemoratione^^uam confpeBui
fmrumpeccatorum at^ue arumnarum opponit tfiduciamfuam in Deum confirmat , ©/ orationem reddttarden-
tiorem, Se^uitur igfturpropefiti§,q[ua efl petitio liberationis'.(Jr additur caufa finalis, Utitiafcilicet ©/ gloria-
tiofanSlorum in beneficiis fiii diuinitm promifiis atcjue exhibitis, Petitionifub^cit, vt dixit mn commemora-
, tionem calamitatum atefue arumnarum exilij , fed confefiionem peccatorum , in cjua fatetur popului fe peccatis
fitis variis (^grauifiimis prouocafjfe iram Dei tf} haspoenasfibi attraxiffe \^>tVt confefito magisfit ingenua, a
frtmis exordtishuiuspopHlirecenfet hifiorias,tn ^uibus multipiex etus contuniacia aduerftu Deum & peccan-
di l^Ufido conjptcitur. Vt autem peccatafiant conJpeBiora-, e regione nonnun^uam exempla bonitatis Dei, tjua
illein t§lerattdahuiuspopuliperMicacia,atqrHe ignoftendis deliUisyvfUs erattadmifctt.vt ^ iuflijiimam habert
' ' Deum
,t.,
fSi ' > IN PSALMVM CVI. 9^1
Deum huifisfeuera sinimaduerfionis caufitm oflendat,^ de patientia in perferendio- arumnif acpcenis)<juaipec-
catisfui^fibi ludai attraxeranhpios commonefaciat. Neeiue vero in hac commsmormorie fnbjiliti Propheta,
fed ex hac ipfa narratione^^uAfcelera Jfraelttarum a prima vfcfue gentis origme exaggerat, (^grauiora red-
dittnouamtpfe fiduciamde Detbonitate ^ mifericordta in prxfentti^us arumnis exhtbe.ida coctptt. Q^a entm
fuerat haUeni^ bonitas Deierga huncpopulum ^erpetua,^ua nonpajja efifuo eum errore c^fiHltitta pertreyfed
toties,^ totfcelenbus prouocatus,cum iufiifitmam excindendtpenitnspopuli caufam haberet^ rncrnor tame fHJt,
promtfiionis feufoederts i ^piorum orecibus cedens,Jitbinde nottapr^fentije. rj- rnifericordufHcz in rnitigatione
fcenarum ^ in Itberationibus tejitmonia oflendit: t dem vt nunc ejuQCjue in ha c triflf(iima calamitate ft) furnrnis
rnfertts faciatypopulumque tn dtuerfas nationes dtfitpatum colltgat-,^ tn patriam rediicat,pettt:(jr caufamfirfa-
lern adijcit,fumpta agloria Dei^^UA ctm inter arumnaspopult Dei ^uodarnmodo obfcurataftertt , eitts Itbera-
ttone ac re^itutione hanc illttflrari rurfus (^ amplificart petit. H^cftirnma eft petitioms.StcHt autea celebratio-
7ie laudum diuinarum Pfalmum exorfus erat Prophetaiitapofiifuarrifenfitfidern crefcere tnterprecadum ,(^ de
liberatione animum iam certamjpem cocipereyturfus infine erumpit ingratiarum a^ionem^(^ ornnesfuo exern-
ploadagnofcendamc^celebrandambonitatem Dethortatur.
, Y T Alcluiah. Cclebratc lchouam,nuia bo- Concludit exorditira , accommodans exhortationem ad
rlnusrquia in feculum bonitas eius. conlolacionem. Eftque ha:c fumma huiusexord^j Dei bpn.-
■*""*• ^ tas Scpotentiaelt perpetua &minienra: id quod haftenus
Orditur pfahnum a celcbratione Dei & gratiarum afti». jn affidua & minfica conferuatione fuiE ecclcfije oftendit.
ne. Ac ne pcregrinum videatur hoc exordium, cii totus pfal
mushabeatconfcflionem peccati& peticionem liberatio-
nts,confideranda eft vis& vfus huius argumenti in hoc exor
Ergo beatifunt qui omnitempore,hoceft:, noii tantum ia
rebus lccundis, fcd cciam in aduerfis, in perlecucionibus , h\
exiliis&aliis calamitatibus, faciunt iu<licium & iuftitiani,
dio. Prinmmenimcaptare vult beneuolenciamcius, cmus hoc eft,quinonabiiciunc profcfiionem doftrm^ deDeo.
auxihum &opcmimpIorat.Vtiturigiturgratiarumaa.onc, ^ui non deficiuac a Dco, qui non polluuc fecultu idoljrum',
vtoltendacfe & cxterospios,in hoctrilliexilioadeonon qui nonabnegant agnicam vericatem , qui non fraftimctu
frangicalamicacibus&cruce, vcetiambonicaceniDei& mi- nialoruni quserunc praefidia inconcefla , auc adaliasmalas
fericordiam in hisasrumnis magis agnofcanc, & celebradam artes fe co.nucrtunt: fedqui conftanter adhsrentDeo, & in
iudicenc. Nam d .id peccata fua rerpicianr,videnc fe nihil,nifi ipfis xrumnis recinenc fiJem & bonam confcientiam. Hxc
trifteni abiedioncm&astcrnamdamnationem, promericos omniacomplefticur hocvcrfu. Acqueexeo intellioicurcur
cfTe. Qupd.igiturniirabilitcr feruantur&dcfendunturinter hoc exordio volucric vti propheta , videlicer,vc fuoshorta-
iftas exilij fui multiplices serumnas , id agnofcunc b )nttatis rccur vc dolori repugnarent , ne frafti calamitacibus a Deo
Dei efre,qui in ira mifericordix fux recordetur : ideoque di- deficerenc.
gnus fitjqui ab omnibus celcbretur. Facere iudicium ^ ittflitiam, vfitata phrafis eft lithrxx lin-
Deinde confolationeni habec hoc cxordium admixcam. our,pro eo quod nos dicimusjrcfta, vera,& iufta probarc ac
Si enimnunquamita ira(citurDeus,quiniram cemperet mi- Jacere,mala ccontra odiflc.damnare &punirc. Forma fcf-
fcricordia: imo fibonitaseius& clemcntiaduracperpecuo, nionisfumptaeft aiudiciis,in quibusjfiredeconftitutafint
eciam ciim in poe.iis maxime irafci videtur: non decec pios rei & nocentes damnantur & puniuntur , boni vero & inno-
animum abiicere in Jerumnis , auc defperare , mulcominus centes abfoluuntur &defendunturabiniuria improborum:
indignari, autfremere aduerfusDeum,fcdcerrafidiici* pe- quorum iIludeftiudicij,hoc:ver6 iuftitix.Dcbet autem vni-
tere&expeftaremitigationem& liberacionem. Hx caufa: uerfavicapiorum talisefle.vccumnorma boni&iufticon-
func cur a gratiaruni aftionc plalmum ordiacur : quas C\ quis gruachoc cft,vt quiltbet in fcfe,quod iudex in aliis facit,fta-
diligentius confidcret, videbit non alienum efic hoc exordiii tuat.Dicic auccm feruare,pro eo quod alibi fcripcura dicit fa-
a fequenci narratione &petitione. cere iudicium, quia vulcefle ferium & ardcns ttudium ac fir-
Celebrnteinc^wk lehomm , quafi dicac , quanquam grauiffi- mum propofitum pictatis & fugx malofum jiie vna aftione^
mismalis&xrumniseftisopprcffi, tamennondefperatede nos perfungi exiftimcmus.
Omni tempjore] Id eft, conftancer & perpccuo, & in omni
forcuna.
bonicate&auxilioDei: quinpociiis mifericordiam eius &
bonicacem, quam affidue tn noftri defenfione oftendtc ,cele-
brate,acquehincnouamfiduciam de fucurahljerationeco-
cipite. ,
nailfl differt a non. Nam ficut 10/1 fignificat fop-iLJ natura-
lcm, qua complcittmurcx nobis natos,aut fanguinciunftos:
icaboniras fignificac promptum benefaciendiftudium,adeo
quidem vt ne in ingratos quidem,aut hoftes etiam, ,vereatur
conferre beneficium. Nani vtapud Grxcos dicitur »ui!p /Sbtf-
yi-mt)yti}ct^teniy(CtQlgtiiV7rttfyfCyoiJUoc >i ^a^i^pirtf. Talisinpri-
mis eft Dei bonitas , quem nulla hominum ingratitudo , aut
malitia,facitreftridum,aut tardum ad benefaciendum.Sinit
enim oriri folem fuum fupcr bonos & maIus,Macth.f , Idque
cxemplum iubec nos imitarl Chriftus , cum mquit , Diligite
inimicos,& b.ncfacite iis,qui odio profequuntur vos.
z Qu^slocjuecurpocentias [wfj-JIehoua;?an-
nuntiabic omncm laudcm cius?
SicHt aticea bonitateni Dei i perpetua duratione & confta-
tia commendabat: ita nunc potentiam coniunftam cum bo-
nicatCj^magnitudine celebrac per adynacon,eafdem ob cau-
fas,quarum paul» antc mencio fafta eft. Quemadmodii per
4 Mcmcnto mihi Ichoua in bencpiacito \bene-
mlentia^l^Q^wYi. tui [id eftierga populurn tuurn:] vili-
ta me in lalutc tua.
HaAenus&beneuoIcntiamcaptauit,& animos ludxorum
confirmauit, acdocuic ita fcpendasefre communesasrumnas
& calamicates, vc in his ipfis Dci bonitas & clemencia agno-
fcatur& celcbretur, & profeffio vera; doftrin.^ ac ftudiu pic-
tatis rctincatur : id enim qui facere pofruiiCjrefte ferre cruce
didiccrunt.Nunc fcquitur principalis propofitio pfalmi,quas
eft petitio mitigationis calamitatiim, & liberarionis a capti-
uitate,& serumnis cxilij:itcm redudionis in patriam & refti-
tutionis politix ac cultus. Huic propofitioni in hoc verfu a-
fpergitur argumentum ab honcftojhoc eft,a promiflione. N.1
cum beneuolentiam Dei nominat, refpicic ad promiffionem
feufoedus , inquo perpetuum amorem ac beneuolentiam
huicpopuIoDeuspollicetur. Quod igiturinqufr, Me»ze»w
meiin beneuoletia erga popidtim tuum £3* vifitn me infdute tua,
idem eft ac fi dicerec,cum haftenus in his cantis noftris cala-
petua eft , inquic, Deibonitas , ita eadem maior efl: quam vt mitatibus, quibus pene contabuimus , vifus fis qu.-ifi obliius
celebrari vnquam fatis a nobis pQfKt. Immenficas enim eius tui foederis & promiffionum craditarum, nunc tandem reuo-
omnes fenfus noftros fuperat &obruit,vc ne cogitatione q«i- ca in meiiioriam,quae femper fuerit tua erga huricpopulutn
dcm affequi facis,nedum voce exprimerc eam poflimus. beneuolentia , & qua; bcneficia inde vfque a prima eledione
Potentifts Domini intelligit hoc loco prajcipua beneficia ei prseftiteris^atqueica huiusbcneuolenciaeinemor, fac vc c-
ecclefiae fuxexhibita,inaffiduaconferuatione,defenfione,& goqiioqueeiusparticepsfiam ,vcquehberacus a triftiflimis
propagationeecclefije.lnhisenim potentia diuina,tanquam exilij xrumnisad facrum &eleftumcuum populum colli-
in illufiri fpeculo^confpicitur.-prjefenim R cogitemus,quan- g^rj& vnusex tuorum numero ccnfcar.
ta rabie, & quantis conatibus diaboli &^horum organa dele-
re ecclcfiam in hac vira moliancur. Vocabulum enini n"n33
fignificaccalem pocenciani autprasualefcentiSm"^ quaein vi-
6toriis aduerfus hoftesmaximeconfpicitur.
5 Beati qui cuftodiunt iudicium : & qui facit iu-
ftiti^m omni tempore.
Seneuolentiampopuli nomimt non aftiue,qua populusalios
profequebatur.led paffiue pro amore ,in quo Deus fuosclc-
dos grafis compleftitur, feu pro gratia , in qua apud Deum
funt elcfti. Vifitare autem Deus dicitur in falutcquos iteril
fauore &bcneuoIcnria fuadignatur, &quosin curam & pa-
trocmium fuum fufcipit , ciim quidemaliquandiu fe fubdu-
yifTe a confpeftu fuoruni aut falutcm eorum neglexiffc vifus
..•l
> PR iELECT. HE
eCfec. SaluN^notntnacopentralutiferarn feuUberationera
abillis triftinini»s«rumnis,quibuserancludaBioppre(H. Ita-
que hoc tanquam %n« petit oftendi 8c probari populo be-
neuolenriain& amofem diuinumcvtquihaftenus in^rumtiis
vifus erac irafci populo fuo»tde6quc non in falutejfed in vir-
ga St cruce iniquitates eoruni viiicaueratjnunc io liberatione
oftendac (cclTe placatutn.
Scicndum aucem prophetam orarc inpcrfonatotiuspo-
puli:cft cnim »f «v;e« harum precum : ideo ptonotnine fingu-
larisnuiiicritomtn populum compleditur, quod ex fequen-
ti oracione apparec. Atque haec caufa eft, cur Graecus inter-
pres mucaric numerum fingiilarein in plurale:reddidit enini,
5 Vt videam in bonum [jhofifiatem] cledorum
tuorum^&: laeter in l^titia gcntis cu£: vt glorier cun»
hacieditate tua.
Addit caufam 6nalcin,citr optet reftitui. Primiim,vt poflic
vidcre bonum clcftorum Dei,hoc cft, vc focius 8cconfots fie-
ri poffit eius beneficetuiaj diuinse quatn feinper experti funt
eledi. Hoc enim fignificat videre mhnum, parcicipera fci-
licetfieri alicutus boni,e6quefrui cum voluptate& Ia:citia.
Sicuclohan.^.dicuntur pij videre regnum Dei.& i.Pet.3. vi-
dere bonum Sc vbzm. Quanquam aliquaiuo plus eft in hac
phrafi,videreinbonum, c]uamcuni fitnpliciterdicimus , vi-
derebonam. Nampraspofitio/» peculiarirer defignatinfi
gnem voluptatem aiiquam 6ci£citiam , qux fruuionetn illa
coinitacur': ideofeqiicns membrum ett quafiifH>i»m huius.
C:rceriim bonicas illa,dequa hic loquitur, non eft mtellige-
da prindpahterdecorporalibusbonisjvcde vbereprouentu
vini,olci,frumenti,&caeteroriirii fruduum, quibus terra Ca-
naatj prx aliis rtgtonibusabundal»at:non eniii) principahcer
vocac>etaj!jtIudx'iadharum rerumfruicionem: feddebene-
Hciisfpir(ti4^ilibus,qua£ perMclfiamjcIccliis adfcrendacranc.
Abhis quodkmmodo excludiic iudicabaiu,quaindiu in tcr-
ra pcregrina cxulabant. Exilium enitn videbatur cfTe quafi
abiedio huius populij&abdicacio ifamilia Dei: ficut econ-
tra redudio in pacriam erat refticucio in fuiniliam Dei.
Vtldfer]Hoc membruracxponitancecedens L^titia er.im
ingens comicatur fruicioneni bonoruin cxlefttum.hftque Ix-
titia iUaintelltgendi dc incerna &fptrttifali,qua animus fu-
peratis terrortbus pcccati& mortiifecurusin Deo acquic-
fcit,& initia vitx caeleftis in (e accendi fentic. Ec cum la; icia
coniunda eft gIoriatio,quf magnicudinctn horuni ben^ hcio-
rum confiderans & agnofcens,non folum fi,bi de his gracul.i-
=tur,(i^quebeatam prardicac, fcd etiarn aplid^hos~eadein prae-
dicat,& operatn dat, v^ quam plurimos ad agm tionera & fo-
cietatcin horum bonorum inuitet:iin6 eovltjiie procedit,
vc quetnadmodutn PauluiiadRoman. inquic, inaftiidioni-
bus glonctur.
ObCeruanda autc eft defcriptio ecclefijc in hoc verfu, qua»
{dcnacftcoiifolationis. Sunc enimin hoc verfucres appel-
_ acioiies,qu2E conditionem ptorum dcfcribunr. Frimum no-
minat ecclefiam eledos Dci.quia non fuis mericisauc operi-
bus quifquam hoc confequitur, vt in populo Dei cenfcatur:
led cotum bencficiuni pendet^ gratmco amore & eledionc
Dei:eftque hxc Dei0ledio firma &rata,vr mucariaut recra-
darlnequeac.EftautemgloriofiifimuseccIefis citulus, quod
a Deo dicicur eleda. J)«Wenominat ecclcCvim gentem Dei,
quia eft coecus ex gbnere humano excerpcus , & in familiam
Dei adfcriptusjVt pirticeps fit otnnium bonorum regni c^le-
ftiSj&vcviciffimD^um re«5leagnofcar& colac.
Terfto nominat hkreditatemDeiyVt fignificet Deum hunc
caecum,qui dicicurccclefia, tanquam fuumpeculium &vni-
cutn thefaurum,vehementer amare,fouere,tueri, & pro hac
hsreditateaflerenda nihil non facerc. IdepChtiftusdicic.
itaDeum dilexifte hancha>reditatem,vc filium fuumvni-
genitum daret,&c.Qu,o nihil maius prsftari potuit. Etpfal-
mo K.inquit Mcffias , Omnis voluptas meain eis. Nec fine
caufaha^appellationespropofitioni (lintinfercz. Sicutenim
aneea caprabac beneuolentiam i commendatione bonitatis
Dei,quae fiit perpetua & immefa: ita nunc his quoque appel-
lationibusfebeneuolentia; Dei quafi infinuat,eiimque exo-
rabilem reddit.Deinde,vt dixi,ad confolationcm piorum hae
appellationes eranc efiicacinima;. Qus enim calamicas,qu£
cribuIatio,autcent3tio frangere animos piorum poteft.fl fta-
tuanc fe efte eleftos ii Deo , C6q\ie cenferi in gente & famiha
I)ei,dcinde fe efle partera h«reditatisdiuina;>
De vocabulo m etiam hoc loco obferuetur non efTe illud
nomencontumcliofum,quogencesbarbarx & slienx aDeo
peculiariter ditantur>vt ludei fomnianc, citm per contume-
liam nos norainanr CS^MJi.Nam hoc loco & alibi, Exod.19.
Kribuicur ipfis ludacis. Yos ericis mihi regnum facerdocale &
gens b^Gt». Fornia aucein hoc loco fingularis nuraeri eft^
NH. MOLLERr r V ^^ 984
nQnpduralisjVtquidaminterpretesvoIuerant. Naml MJfic
3^M'8i in diftindioncTU , In pluraU vero numero babec
upl ex,CZ3"U,vnde eft forma coftrudionis "li & can"1i.
Gen.io.
6 PcccauiiDiis ciim patribiis noftris: ini<]ue egi-
niusjimpic itcm\\is[fceleratenosgejlimtt'^.]
Sequiturc«nfirm^tio propofitionis, in qua,vidiximus,ar-
gumentafumit nonsimagnitudinecalamitatum autmora,
neque ab iniufto odio,cyrannide,& crudelicace hoftium, auc
fiinilibus , quac Deum ad aliquam commilerationem moue-
repoterant:ficucalias fere vti his argumepcis folenc pfalmo-
graphi: & in omnibus piorum precibus iUae rationes func
crcbras&familiaresvnicuique: fedprius vtiturconfeffione
peccacorum^quam circumftantiis varie exaggehit atque am- _
plificat. Hatc ratio iiupetrandi liberationem auc micigatione -
calamitatum pt-orfus aliena eft ab hoininum iudicio. Nos
eniin mentione aut commemoratione dclidorum videnius
iram hominuai potiijs accendt quam placari : ideo in Grxco
verfudicttur,
Sed Dei iudicia alia funt ab hominum iudiciis. Sicut enim
fecuritasnon agnofcens fua delida,& concemptus iudicij
diuini,ianuamcIaudicgratixDci:icafciendiim eftnon prius
nosimpetrarc vcniatn,quam peccata noftra deceftemur &
damneraus, &ingenuacQnfeffione delidorumad thronuin
gratise Dei accedamus.Ideni pfalmo^i.inquic, Dixi,confite-
bor aduerfus me iniquitatem meaniDomino, &c. EcPro-
uerb.aS.Quiabfcondic fcelera fua,non dirigetur:qui autcin
confefTus fucrit,& reliqucrit ea, mifericof (hain confcquetur.
£t I. lohan.i. Si confiteainur peccata noftra, fidel.s& iuftus
eft vc retniccacnobispeccatanoftra&cHinceftillaapudNa
2.ianzeiutmfencentia, iJitixm<Ah*o\ iniH 'ni^tiy ieaa%f ijfofMh*'-
yim. Harcigicurprima & principalis caufia eft,curpetitioni
(ubiiciac confeffionem peccacorum. Dcinde hac ipfa confcf-
fionevulc animos populiprxpararead pacicntiam piisho-
minibusdign.iin , &fimuldocere promiffiunes diuinasnon
excidi(re,nec irritas fieri , etiamfi duriusaliquanto fuos ca-
ftigecDeus. Nam fi peccacis noftrispoenas nobis attraxi-
inus,fimulin mentem venirenobisdebcc,Deum iuftam ha-
bere caufam irafcendi & puniendi. Nec iniufticiac aut men-
dacij accufari potcft Deus , quafi ininime fcruans fit promif-
fionum fuarum , ciim punit ecdefiara. Tradita: enim fune
promiffiones corporales cum exceptioHc caftigationis &
crucis. Hazcaufaz /unt cur petitioni fubiiciac confeffionem
delidorum.
Eft aucem exaggeratio dclidorum in verborum congerie, j=
quibus gradus dehdorum notantur. Primum verbum UNlon —
ca potifliinum pcccata fignificac,qu£ vel errore,vel per igno
rniuiain,vel pcrinfirmicntcm carnis«ommictficur:iteinpec-
cataQiniffionis. Eftcnim vcrbumilludleuius.quamquajfe-
quuntur:& fijinificnt in genere aberrare a fcopo.
Secundum IJ^iyn ca peccacanotat,qua; non ex crrore auc
infirmitate aliqua carnisortuncur,fed quse fiuntcHwe*"»/?*»*»^,
& dcftinata i^alitia, feu propofito : cumfcilicec mens videc
quidredum ^ arquum fitjquidve Deo probecur,quid non,8c
tamen indulgens cupiditatibus , fequicur deceriora. Atque
huc referri poffunt omnia peccata concr^ fecudam cabulam.
Terrium verbum grauiora pcccata defcribit, atqueea maxi-
in"^ quibus in Deum feu contra primam tabulam peccatur:vt
funt incrcdulitas cordis,contemptu$Dei,rebelIio & obmur-
rauratio aduerfusDeum ,cencatioDei,defcdio avcro culcu
Dei ad fupcrftitionem & idololatriam,&c.
Notum enim eft vocabuluni y WT q uo in fcriptura impius
in Deumfignificatur.VuIcigicur autoroftendercnullum ef-
fe peccaiigenus quod non commiferic populus.
Alcera exaggcracio delidorum eft in his verbis : cumfd'
tribus noftrii. Affirmant enim peccata i pluribus feculis efte
accumulaca,& quanquara Deus pro fua bonitace peperceric
niaioribus,feramen IonganimitateDeinonfuiftemocos,vc
refipi(cerent:ideo grauiusprouocafle iramDei,&c.Honiines
maiorum feelera ita fuis obtendere folent.vf horum pr^tex-
tu minuere culpam velinc. Quicquid cniin exemplo fi«(in-
quit Cicero) idiure fieri homines putatt : fed hocipfum ad
exaggeranda fua delifta proferuntpij.
7 Patres noflri in itgypto non intellexerunt ^
mirabilia tua, non recordati funt multitudinisbo-'
'nitatumcuarum, & rebelles fuerunt ad mare,in '
mari iunci[*rf efitin mari rHbro.l
E'f»(>meft pofteriorismembridedeliftis patrum. Vult
enim oftendcre , ha:c delid^ non ab vno atque altero feculo
primiim inualuifte, fed a prima inde gentis oi;igine,cum ad-
hvxc habitarencin iEgypto, populum variis fcelcribu$ fuiue
conU'
•♦■.
5>»5
-^ J
* i^ • j.- a /i^i> m ~y' -xvj
6*' contammatum. Ita confeflio.fit magis ingcnua»q[uando fci -
licct nihil occultacur , Sc nuUus prxcextus palliandis del \.
(ftisquxritur. Qu,o«l iglcur dicit , Pacrcs intcUeitiflcfflira-
bilia titi & rebeiles fuifle, /ignificat iam inde i primabrigi-
ne populum fuiiTe prauu 2c maliciofifamu. Amplificatio au
tdm impietatisSc rceleruiD.fumitur a magnitudine & mulci-
cudinebeneBcioruni, quibus neuspop^ilumin^ypto af-
ficicbat,duQitotinfIgnibus miraculistcilimonia fuxprxfen-
ti^&bonititis ederct.Quo enim m aiora fut benefici3,e» ma-
ior turpitijdoin ingratuudinfe&rebellione cofpicitur.Ioquic
igitur,pai(es no intellcxiffc miracula Dei inySgypcoJioccft,
quanquam quocidieincantis& coc illuftribus muaciiliscer-
netct-cerciflimateftimoniaprajicntiar Deiinhoc popuJo:ca-
mchisn6moto'sfuiffc,vt ftatuerent ie Deo cma» e(re,eiquc
' plena fide fuam falutemcuenda.committerent.fed n^agisad
caufas fccundas refpexifle,atque ab his pependifrc.ldque tta-
tim oftendcrunt,quahdo ad mare rubruni acccfrerunt. N.im
cuma tergo viderenc fe vrgeri ab hoftibiis,& vtrinqoe ad la-
tcra ii moncibus effe conclufos. & ante oculos eflec mare ru
brum>vtnuirashuinano iudicioeffec exicus.mox defperaca
faluce coeperunc murmurace aujuerfus Deu& miniftrum eius
Mofcn,a quoinhoc difcrimen addufti efrenc.Imo non tdn-
tiim in liccore maris . fed eciam duni ipfum niare cranfaiit-
terentpedibus,querebaiicurdcDeo,& deeiusfide acproui-
dencia dubicabanc,cumvidercnci£gypcios magaoimpecua
torgoinlequi. Hocigitureftnon intclligcre miracula.hoc
cft.non cogitare,quo fineaDeoillafuiflent exliibita.Aique
ex hoc ftuporeoritur triftis illa rebellio,in quacft altera am-
pliiicatioimpifetatis &fcelerum. Longe enim grauioreil
rebellio, quaminobediencia, auc dubicacio. Namprajtcr-
quam qu6dc6tunj.jciter detreaat mipcrium alicuius,eciam
addic conturhtliam aduerfns legitimum Dominum, auceius
miniftros, obloquicureis,nonnunquain ctiam conuitiishos
laceracficntfeciffe irraclicas hiftoria ceftatur.
Marerubrnm Hebraei vocant nureSIQ id c(l,iunci , quia
traftusilleiuncisfuitrcfcrtus. Dicituraurcm ita iuncusafx-
gura acuuiinata,qu6d inia parte latiorc deficiacin acumcn.
Nam filD Hebraris eft actenuaiij donec tandcm rcs deficiat.
QiJ,a ratione eciam ni5ia dicicur curbo , ventusfcilicec , agi-
tatusin gyrum,donec definacin mucronem paulatim act«-
nuatus.Nam imaparscircuroaftain terra ,eftacuminata,fu-
peciorrotunda; indc diciturteresturbo apudFlaccum.
8 Etferuauic eos propttr nomcn fuuui, vtno-
tam faceret potentiam fuani.
9 ttincrcpuit mareruhrum,&exiccatum cft:
& dcduxir cos inabyflis, fieut in dcfcito.
=1^ To Etfcruauiteosc manu hoftts:& rcdcmiteos
"ciiiAnu iniajicofum,
11 Ec openicrunt aqua; tiibulatorescorum : v-
nus ex ill s non fuit rcfiduus.
Commrmorationi peccatorume rcgionefubiungitnar-
rationem , in qna Dei bonicatcm pra^dicac & comnfen-
dat , qui grauiter irritatus camen non abiecerit curani
populi fui , nec fidem promiffionum irritam feccrir:fed qui
proipiffionum fuarummemorpopulum etiam rebellcm &
imntorigerUm ab hoftibus liberaucrit. Hanc antichefin fub-
iicic pfaices , non rantum vtadmirarrdamDeibonicatemin
— tojerandis&condonandis maiorum deliftis dignis laudibus
cclebrecfed eciani vt hoc exempIo,cum fuam, tum aliorum
fide exufcicec , ne defua falute in pr^fentibus arrumnisde-
fpcrent, & vt Deum ad fimilem beneficentiam,& iuuadi ftu-
dium extimuIec.Vuic cnim dicere,Pacrc&noftri peccaueruc,
• & quidem grauicer ac mulcipliciter : & camen.qua; fuic Dci
bonicas & yef icas in promiftis feruadis,Iiberauic eos ex mul-
cis pericuIis:ergo nfic quoque iuxcapromilfionem adftCjtio-
bis, &nos abihisexili;a:rumni$liberec : nusquoquepatien-
tcr ipfius auxilium expedemus.Hxc funima eft horum ver-
fuum,& cocius fequeneis narracionis. Rcdduncui^aucem du£
c.iufaf (inalescur Deusferuaueric maiorcs. Primura prppter
nomenfuii. Non feruauic eos , quia illi digni erant: fedquia
hoc modo nomini &-gloria» fuarDeus confulcre vo|luic,vc fci-
licec,verax io promiffionibus fuis confpicerecur^ acquc ica
conftancia fua in promiffis feruandis popului^i hun« adpcj:-
petuum obfequium &cultum fibi obftringerei.
Deinde eciam, vc pocenria eius cpnfpicerccur ab hoftibus,
quam illihaftenus , dum Ifberationem diflferret , riferahc&
^contempferant. Dc hac caufa finali dicitur Expd.14.vc ficiant
jEgyptij quod ego lehtiua, cQ glorificacusfucro in Phacao>
ifc,curribus &"equitibus eius.
In nono . n. & n. verfibus pcr diftributionem modum
conferuatioiiis&liberationisdefcribit , cuius prxcedence
TCrfunono, vnico cantutn verbomeminerat.&quiahiflo-
tiacx librfs Mofis nocaeft,non immoror. Legaturauccin
£xod.i4.
/ "^Mtmcrepuitmkre^cya^ao iacrcpandidiljlmusfupril.pfal.'
68.
D<*</»xir«w] A^plifif^t n^trieidnem i fiipiH,vt miraculura
fiacilluftrius. ' ■>- v - .
Etredemit m) Latinis tedimcre /ignificat dato prcticqugd
venditum,vel captiuum in alteritispoeeftatem venerat,vel a-
cui poenaj obiioxium crac, aut fuae ipfius|>otcftati vendicare,
autin iibercatem afferere.Inlderedimerccaptos,Cic.z.Offic.
Vt corpMsredimns^ferrumpatieris ^ ignes,0\x\d, Icadicitur,re-
diinerc culpam praecericimi. Item rediincre diem,qui precio
accepco aliquid facienduui fufcipitvndc eftapudCiceroncni
in Vcrr.5.0pus facicndum redimere. SedUcbrxuftaliquan-
co hrguis & latius vfurpacur. Lcuic.iy & j y.vforpatur pro li-
beratione,quac fitdato pfetio.Gcne.48.Exo..<5.PraI.7x.Prou.
z3.Icr.50. & aliis multii locis, pro UberacioncquJBfic quouis
modojcciam manupoteiiti,qua opprefTusa violentiainiquo-
rum eripicur.Peculiariteiautemapud tiebrseosSyJ fionififcat
iurepropinquitatisrediinerc &vindKarc. Vnde filioDeire-
dirflune tribuicur.
li Etcrcdiderunt vcibis'eius:camauerUnllau-
^i^s eius.
Hanc narratiunculam de fidelfraaliearitm.&grariarum
aiftioae, qu^ lccuca fit libcrationem, non ideo infierif hoc lo-
6u prophcca , vt picracem maiorum fuorum cclebrct: & com-
mendet.iiuc vcpcccacacorum exteniiet( namhocpropofito
argumenco prorfus repugnat ) lcd pociuj vc ingracicudinem
&impietaccm ipforum m tgis cxaggeret:ficut ujox ex fequen-
ci narrationcvidebimus.Vuirenim tancum iioc diceirc.Ifrac-
licastandem coc infignibus documencis, & cam iliuttrimi-
raculo edudiionis per marerubrum, conui£tos fuiflc , vt face-
ri cogerencur j l5eijm veraccm efl*e in fuis promiffionibus ,
caraquclaudempubliciscarminibus decantarentr. Nequee-
nimintam illuftri miraculo negare potuerunt Dei potcn-
tiam & vcritatcm in feruandis promiffis Ei tamen tanta fuic
huiuspopulinon tantiim infirmitas,(edimpietasprorfusin-
cxcufabilis, vccam maiiifeftis eeftimoniisde veritace promif-
fionum diuinarum ,&definguIaribeneuolencia acqule amo.
re Dei erga hunc populum conuifli , mox tamen redirenc ad
in£enium,& mcmoriain omnium beneficiorum vno quafi
momento (epelirent. Ica hac narracione ffon piecacern Ifrae-
licarum commendac^fied crimen defedioais augec:quafi di-
cac,Non diuciiis illos crcdidiffe Dco , qujmmiraculifplcn-
dorfenfibus iilorum obuerfarecur.Monecauce nbshocexf-
plumdc infirmitacenoftra:dcqua cngicantesco maiorcftu-
diopeceredebemus, vc SpiricuslanAus veram fidemihno-
bis accendac <& confirmet,ne afFcdibus noftris.tanquam veri-
cis,abrepti in fcopulos du bitationum & diffideiiciae, cum If-
raelicis impingamus.
ij Feilinaueruntjobliti fum opcrum eiifs : non
expedaucrunt conlilium cius.
Continuat narrationem dc pcccatis Ifraelitarum^fitque ii
confclfio illuftrior ex illaancichefi , quod manifeftis miracu-
lis conuiAi, camen relapfi .'inc ad priora fcclera.
F(/?/«<»««'«»/,ffi/;>/y»»!r]Ideft,fcfluiancer oblicifimc. Apud
Hcbrzos cum dua verba immediace abfque coniundiione
iunj^uncur, prius aduerbiafdc. Vcpfal. yy. B,euerteri$,iuftifi-
cabis mc, &c,pro icerum iuftificabis me, &c.Teftacur autem
hiftoriaExod. ij. Ifraelitas, cumitinerecridui amarirubro
progcein efTent ad^ara , nec inueniffenc aquas, nifi amaras,
in Mara ftatim murmurafle contra Mofen,^ quoin iftas dif-
ficultares effcnc coniedi.Ad hanc hiftoriam videcur cefpice-
rc hocloco.
Nonexfe£iaaerttrtt confiUum ««fjSpeciemtranfgrcftionisdc-
fignatPropheca, quz eft impaticiiciafeu inobedientia ira-
fcens Deo in aerumnis aut poenis. Debebant IfraelJr£ , & ex
doftrina ccBleftiVquaindidicerant,&ex hiftoria ecclefia:©-
mnium cemporum,atqueadcocx fuaexemplo,fcire,eccle-
fiamDei nonregi humanis confiliisjnecomnia fecundiiini
vocanoftranobiseuenire:fed Deum cerco confilio cohiice-
re incecdum fuos in a?rumnas &difficultates , &aliquandiu
diiFerre aHxilium &Iiberacionom, vchac mora fidem ,'ihuo-
cationem , & patientiam fuorum exerceit : & poftquam fi-
dem fuorum cjjiercuit &proliauic , longe camen alioiin^do
Iiberare & feruare ecclefiam,quam nos in hac itnbeciIlKate
noftra cogitanius vel opcamus.Hancdo6:rinam,qu(at|(roptfa
cft ecclefi* fapientia , qui «x animo rcmt^ucnt Ifraelitas» &
tantum fuis cupidicatibus obfequuntur, iaqi^it propheta,eos
noncxpeaafreconfilinmDei, hoceft,non conicciffe cura*
rua&inDeum,nonpiaeideeum> inuocafTe^ noncocosfegu-
bechandk)s Deo commififTe, ntt cxpci^iafre paciencerdonec
pretibus annuetet : fed ftados impatieiltia munnuraiTc ad-
TT
^
s
■,.i;ii
nerrus Deu8{i)Ciqiie Modtun & tcmpnf liber^tionis 8e «uxilij
pra;{ctipflfle.^ :*- ' '
Hoc igicnr ctic peccttum huias popttli;qao commonefadi
diCcamaspendere icoiifijiioDei,dique>ci^m«r«mn« nos pre-
munC}in ulentio & Ipenos rubiicUmus , & placide defenfio-
lieitiabeo ex(^edemus. Ipfe Mim fbo confilio rcgitec<Ie/i|.
& fcic quid nobis expediacSc quaodo fuiccurrere deb^ar. Harc
necefiarfa^ft eoitimone&igMo'. <ftque ha^( idoftrina in «rum-
i^s horum temporumaSC peiriculis,dil|gcnter exerce«da.Nam
&;%os ilU iutetkiperieis cupidiutum nbnnunquam ita abripit.
vt velimUsDeum mox fuccurrerenobis in aerBmAis«£dq» nifi
faciac,iaurinuremus,auc etiam dcfidamus.
14^ £t concupiuerunt concupifcentiam in defer'-
to;& centauerunc Deum in folicudine.
Pergic alia comtnemorjuie popttli Ifrielitici peccaia : & i
legione poenas reccnfec , fj[uibus Dfcus vituific populi fui iii-
gracitudinem & impiecarem. Pertinet autem harc comme-
moratio ad confcflionem dc peccatis maiorum huiuspopuli
fxaggerandam: alteria ver6,quasfe9uitu^dcpaehi$.'non tan-
t4in ad oftendidam magnicudinem irae diuina; aduerfus pec-
cata, fed etiamad crudicndoslfraflitas quicranc in exilio. vt
hisexempliscommonefadicogicarena ftiuftas darepoenis
ruorum peccacorvm, 8c Dcum,etiam ciim punic peccaia fuo-
rum grauiflime, non camen irritam facere promilfioneni de
perpetua eccle&r coaferuacione ac defenflone. Hac commo.
Bcfadione tunc inf^rimis erat opus.Nam multi in exilio, fra-
^magnitudinc calamitatum ,incipicbantdubiearede vcri-
lait^promif^onum, &2rumnasiiiasac calamicates iudica-
banceflefigna perpetuaeikbicdionis populi Ifra^licici. Tales
agitur coniicmandi cram his exemplis , vt & iram & iudicium
Dci tnter lilas pcenas metuerenc , & camen non oninino de
promiifionibus editis dcfperarenr. Hifioria atttcjcuius in hoc
verfu fic mencio,defcribitur Numeror. ii. Nam populus non
contentuscibo caeleftitquo haftcnus illos liberalitcr pauerac
Dcus , ccepit flagraredciidcrio caraium , qtias cum murmu-
rc&flecuiMofepofluIarunt. Hzc hidoria integre legatur
in'Mofe. Ex patnz autem , quat fequitur, cogitetur quim tri-
ftc peccatum fit faftidium bonoruni praefentium , quod vt in
aliis rebusomnibus reprehcn/ionc dignum eft, vtpote quod
ex mobilitaiequadam animi,fubinde alia aitque alia appece-
tis,oritur : ita in rebus diuinis maxime eft cxitiofum. Arguit
einim nos non cantum impacicntiae . fed negledus & con-
cemptus diuinocum beneficiorum , & oftendic talcs animos
Bunquamveroguftu bonocMm coeleftium fuiiTe iinbucos.
Co»ci^iueruntconcupifcentiam]lde&, vehemcnci defiderio
carniumoacrerunceique indulfecunc , non neceflitati : cum
quidem nianna ad fuftentanda corpoca. fufticeret.
Et tentmurunt Deum ] Qgid (it tentare Deum.diximus fu-
prjpCa{.78.& ff.Eftcnim cencare Deum, corrigercDci or-
dinationem,vcinegare, vcl addCrecorrcdionein, fuo confi-
iio,& ex aniino incredulo, & temeritate cxpcrimenium po-
ccntiaEr feu voluntatis Dei requirere in Co, quod Dcus ita no
ordinauitrarque ita Dcum quafl circunfccibere,feu legem ei
imponece.Hocpeccacummult6 grauiaseft qua murmuria-
tio.Ita enim Ifraclitz volunt ^apere experimentu potentiae
& voiuntatiscrga fe,flfcilicetcarnibus ipfospafcat : adco vi
fi id non faciat,non habituri eum fint pro Deo.lta corrigunc
ordinationem Dci fiumano confilio , dum pra>fcribuntet
nouam rationem alendi 8c fiiftentandi hunc popttlum ia
deferto. y •
ij £e dcdit iilis .petitioncm eorum [ Uqmi
pettHerunt]6L mific maciem in animam iplbrum.
Obfequitm? quidcm cupidicatibus populi DeHs,adduda
ingcnti muhitudine cocurnicum,fedita.vcin.ipforttmperni-
ciem id cedat. Tcftacut cnim hiftoria Num'ii.pl3ga diuini-
tus immiiTa magnam partem popuIifuifleextinftam,atque
eo loco,vbicarnes comederant,fcpttItam : vtlocus ab eucn-
tu poftea diftus fit Sepulchra concupifcentiar.Plagam autem
ilIam,reu'Iuem,hoc loconominat maciero ,vc fignificec, iu-
ilam fuifle poenani pco fcelcre infli^bim. Qucrebanr illi lau-
titias & cibos delicatiotCs. qai paisco graci eCcnt,& corpora
bene faginarcnc,faftitiitis illis vfittcis quibtts haftenus, Deo
benedicente.vitam&yaietudincm ejgtegid cdferuaranc : fed
tantum abfuit vc cibus iile corpof a uiginarct,vt quo pluS illi
ingercrcnt,eofierentfflacilenciores.6rtaihdemcabe , inito-
dudafcilicec«V«^<f,coafamerentuc. Haec yniuerfalis poena
cft hcluonum , 8c eorum qui delicias in cibo & potu pri^ter
modura appetunc atque ingerunc. Non cantfi enim ion red-
duntcorporarobuftiora,fedattenuantvires,&corpora im-
beciiliora »eddunt. Ha^c vero faicflngularis poenaintcm-
pcftiu^ appecitionit , qitit cum ibiiinnttratione erat coniun-
Aa.£ft aucem8cp;tiE}iaomafl4obii;r«ai|d«.iavocctinqtta;d-
....... _i.i -._^l^i.,^..':,..i,-. ..t-:^:::-:-M. ;.,..-,■ • .♦••■-- ■• ''
{|endit rationem,cur pro voce nsOi qu«eft apud Mofca.pro-
phecafubfticueric yocenilin. Sinedubio enim alluficad vo.
cdm cognacan;! {1Xi,quar fignificac beneplacitum,feu quod al«
lubef(pit:quafi dicat, Carnes,quae erilt ipfor um bencpl acicum
feu pl(i,qua?que coepecant ipfis all^befccre , taquam res gri-
cat palaco,& cocporibus conuenicnces, conuccfa: funt in ipfo-
rumnii,id cft,maciem,& corpuris pecnicicm, Bencditniio c-
nim Dei eft,qu; corpor;t aUt ik fuftentat.non ciborum copia,
auc varietas fcu deledus.''
Grxcus rcddidit ;9Aii«|A*iFlui,forte quia pro { legic 1,8( nomen
deduxicanil.
i6 £t xmulati func Mofen in cadris .- Aaron fan-
dumlelioua!.
Aliudpeccatumlfraelitarum commemorat. Qi^iacumii
prima origine populi exorfus effec narrationem, orditie pro-
ttiit pra;cipuas hiitoria$,in quibus non cantum ingratitudu in-
fignis erga Dcum, fed malitia huius popuh confpicitur. Non
cantum beneficiis, tam variis & illuftriDus,moueri no pocue- ^-
runc, vt Deum aucorem re(£te agnofcerent & ccicbcarent, lcd
nepoenis quidem grauiffiraiscoecceri malitia ipfo^um,& im-
petus furiofiis aduerfus Deum & miniftros eius pocuit. Pcri^
cles apud Thucydideni inquit , m^gisfe metuere doineftica
vitia & erraca.quam hoftiumvircs &cQnfilia.Id Mofcs mulco
verius de (ua gubcrna!io|ie plena ncgociorum &Periculorutn
vfurpare pocuicNon cnimAgypcijaut Arabes plura impedi-
menra aut difficultates Mofi obiecerunt^ quam popult . cuius
gubernatoreracconcumacia. Narrathilloria Nuiuer.i6.qu6
nunc aucoc lefpicit , duccntos quinquaginta viros , incitatos
clamortbus Chore, Dathan & Abiram, mouifle feditionead-
uerfus Mofcn &Aaroneni,qu£ non raucum ip/is autoribus,fed
magnx infuper mulcicudini cxicio fuit. Quacuordecim enim
millia hominum &feptingenci percufTi func, abfquc his qui
pericrant in feditionc Chorc.Hoc cxernplum accommodan-
dum eftad regulam,quae cftapud Salomonem Prouer.i14.Ti-
me Dominum fili nii, & rcgem,& cum fcditiofis ne mifcearis:
quia fubito venieccxitiu eorum,& ruinam feditioforum quis
nouit?VerbumK2phorlocofi2niBcat inuidere alteriuspo-
ientia*&dtgnitati,atque ita odium iniuftu^ aduerfiiscum
conciperc,& iniufta moliri.
A*rontm nomxAXt fitnSiii lehout^ vt exaggeret f celus homi-
num fediciofofum. Non enim aducrfus homiuem cantum m-
(urrcxeruntjfcd aduerfus fahftum Ichoux.id clt,peculiaritei.
a Deo cieAum & cofecratum.vt cflec facerdos in hoc popu-
Io,& prxfes facrorum. Contumelia igicur & iniuria non tan-
tum ad homincm pertincbat,fedad Deum ,culussracmiHt-
ftec fcttlegatus. blogium aute hoc fub vnius perfona vtnque
tribuitur.Eftque ciriiluslhic ebferuadus,quo fingularis digni-_
tas.autoricas & reuerencia miniftcis Ecclelia; Dci cociliacur,
& homines inonecur,ne cemere quid aduerfus hos, dum uii-
nifterio fgofunguttrur,centent.Nam qtti hosiiiuadunc, non
taniumhominibu$,fed Deo bellum inferunr.
17 Aperta eft tevi'a,& deglutiuit Dathan : & c-
pcruit fuper tabcrnaculum [ congregatiomm J Abi-
ram.
i)i Ec acccnfuseftlgni* in congregationeco-
rum : ftamma inftammauit [ id eficomvH/sit ] ini-
pios.
Poenafeditloforulncopiose defcribiturNum.i*. l£x pcr-
Mf autem magnitudine atrocicas delidi cognofci poceft. Siit
cnim in deceftacionem fceleris non ipfitantiim viri abfor-
pt i a terra,fcd & cabernacula ipforum.
Qup exemplo moueri alios o|»ortcr , ne aduerfus Dei mi-
niftros ccmere aut fceleratealiquid tcntent.Cxtcrum quod
0otuificij nobis hoc cxenfplum obiiciant , & nos huius cri-
minis accufant,qu6drebe|lcs & fcditiofi fimus aduerfus cc-
cicfiam 8l Dci niiniftros , Papam.tc Epifcopos : nihil habec
pottdecis. Non cnim fpnelcgicinii Epifcopi^cciamfi citulttm
vfttrpcnc : quia non funt vocaci diuinitus , ncc fuBguntur fuo
officip ea fide quaMofcs in domo Dci fidclis fuiffe probatur.
Hcbrator.c.}.
I$i^ips2 Id eft>noN cos tantiim . qni fNervnc eius fedieionii
& tvmttIcttsattCorc$,fed reliquam etiam niultitudinem . qua;
peftea aduerfus Mofcn & AaroNcm cumttlsuata efl. Sunc au-
tcm interfcdi 14700.
19 [Et] fccerunt vitulutp in Horeb:& adoraue-
runt conliatile. ,
ao ,£c nluti^uerunt gloriam fuaminnmilitudi-
nem bouis.Comedencis fcenum*
1 1 Obliti funt Dci,qui fcruauerat cos [ ferHA-
/«ri>/«#:]qui fcccrat magnifica in itgypto.. ,
" ''- "- ■■■■--Nunc ■■- ■
1
• r
5,19 ' ■ -^ ^ ■''' ^ IN VS A L M V M CVl.
Nuc rccitat ptJBcipuum fcelus, i dololatri^m fcilicet quairj
inftituerfic iii dderto,erefto aureo vitalo,& exhibito ci cul-
tu planc diuino.Etfi autempoltea fa?pe relapfi funtad fimi-
leni idoiola'triam,vt quando vitulos i n Dan & Bethel erexe-
rimt:quando cultus idololatricos exeicueruntin excclfis feu
montanis:quando culcum Baal i gentibus acceperunt : aut
quando ido.lum Moloch adorarunt , &c. tamen nunchiso-
miilis recitat hiftoriam erefti aurei vituli , qua? defcribitiir
Exod.si.QuiahjBcficut prima fuit defcftio vniuerfipopuli,
itaomnium tuit turpiflima , &excmpIo fuo ad omnempo-
ftcritatem nocuit plurimum.
Qux autem occafio fuerit Iiuius idololatri«,colligi poteft
cxhjlloriis,Cumcnim ludaeivilibile aliquodnumcn cxem-
plo reliquarum gentium expeterent , prxfertim ciim vide -
rentMolen.duccm fuum diutius abefle, quem iam mortuum
clfe arbitrabantur,&fcircnt in jCgypto coli Apin feu Scra-
pin.ipfi quoque Aaronem impcllunc , vt itgypiios imicacus
Titulu c6flaret,cui culcumdiuinuprasftarent.ita populus If-
racl.longacommorationeinter i^gyptios, non parum vicij
ab illagcntc contraxit.Ficri enim id f olet,quod eft apud Eu
mmmm
^^m
5,90
us
fubftituerent,non boucmanimal brutiim, fcd mortuambp-
uis formam.Hoc profefto magna fuit cascit^s & deteftabile
fcclus,tam craflas de Dco concipere opiniones,vt boui eum
ailimilare non vcrcrcntur.
ObUtifunt ] Altera exaggeratio criminis fumit ur a czmCh,
cu mdignatione, CaufacnimidoIolatriarfuitobliuioDei &
bcneficioru eius.Ncquc enim fola infcitiapopufus delapfus
eft in hunc errorem , fcd ingraticudine , qux oritur ex oblf
uione bencficiorum.Nam Peusvcrbo & miraculis Catisfu-
^ «^"'^ ^^ patefecerat,vt nullus ignorantia» prxtextus quseri
jJ^oflct.Et quo nwiora fucrant beneficia in huc populum col
laca , eo maior turpitudo in obliiiione atque ingratitudine
confpicitur , cum abiefto Deo ad figuram animalis bruti fe
profternunt.
iz Mirabilia in tcrra Cham:terrlbilia ad marc
rubrum.
Amphhcat rairacula & beneficiadiuinitus cxhibitaadi-
ftabucione,vt foeditas in defcdione fiat cofpeftior.&ftapoc
^^aflus Ifiaelitarum magis in oculos incurrat. Deus , inquir,
ripidem, vt longa conucrfatione inter barbaros aliquis bar- "°" femcl atque itcrum ipfis benefecit,ncque vno atquc al-
barusreddatur,Cicapudclaudumclaudicare difcat. Cxterum "^ero miraculo potentiam fuam&prajfentiaminhoc populo
de ApiautScrapi lcgatur Strabo lib.i^.&Plm.lib.S.cap.^tf
MarcQlIin.lib. 1 2 . Alexander ab Alcxandro Iib.d.c. 2 .
Auguftinus lib i8.de ciuit. Dci,& Clemcns Alcxandrinus ,
dicunt Apin regem fuilfc Argiuorum, qui ciim nauibus traf-
oftendit:fed & ante edudione ex i^gypto varia ^didit mira-»
cula , quibusamorem fuumteftatuseft:&in eduaione,tajn
illuftnfafto &ftupedo miraculo 'incredibilem luampeten-
tiam ita declarauit,vt vcl vnici huius miraculi recordatione.
ueftUs ini£gy pcum & mortuus efl^etjfadus fit Serapis pmniu " "»" prorfus profanj & impij fuiflent, rccineri in Dei ti
maximus itgypciorum Deus.Cur autem no Apis poft mor
tem ,fcd Scrapis appellacus fic, racionem rcddece conantuc
Varro &NimphodorusAmphipolites i,n j.v9|M/A«u».QHia enim
arca.in qua mortuusponitur, m^ Gra:ce dicitur , & ibi vel
regem,vclboucmfepultumvencrari coeperunt, priufquam
tcmplum eius efl>:t extru(aum,Sorapis primo,deinde vaa li-
tera commutata Scrapis.diftus cft. Scd altcrum vocabulum
Ofiris , quo idolum illud notatuc, oftendit vocem efle He-
brxam & >Egyptiam. Nequc enimdubiu eft, Ofirin efle no- .
mcn "»l\:^pi'«pofito articulo,quodyEgypciis&Iud«isbouem a^ini iram eius nc dclcret.
iignificat. Vt Serapis compofitiimfit a Sor & Ap,quod bouis Idololatrfa; manifcftx ita irafcicur Deus vt non partem
faciem fi^nificat. Eufebi^us de pr£parat. Euangel. cxiftimat populi.fcd vniuerfam multicudincm dclerc decreucric.Ideo
more & culcu debuerint.
Ita pcriierficas naturae humanor in his veffibus defcribitur,
qux* tantum prona eft ad malumomnitemporc, necvllis
bcncficiispei mouetur,vtautorcm cognofcat& celebrct:fed
femper fuis cupiditacib.obfequens, ad quiduis pocius quam
ad Deumfc conucrcit.
23 Et dixit,vt pcrderet cos , nifi Mofes elcdus
eius ftetiffet in ruptura corani facie eiusrad auertcn-
Ofirimdiaum quafi mulcioculum , forfaflis vc prouidencia
diuinanocecur(Namvcrbuimr;; fignificatintcntis acfixis
oculis aliquid intueri)vt fignificetur,primos iEgyptios eter-
nam Dci prouidentia fubhac imagine colerc voluiflTe^quan-
qtfam Eufebius vuk Ofirin folcm fuifTc, qui fitoculus mun-
di,& Ifidcm didam fuiifelunam : quia fieri potuit,vt poftca
ad folem hoc accommodarent.
De Horeb diaum eft alibi. Nomcn eftlnontis in regionc
Madianitarum,alias Sinai. Sunt enim duo cacumina moii-
tiumvicina.
Adorartemnt^TSion ita cultumprxftitcrnntlfraelita»huic
idolo, vt vitulum ipfum,tanquam Deum,vidcri vellent ado-
rare:fcd,quia vifibilem aliquam imaginem requirebant , ad
quamfuo cultuDeumalligarefepofleadefficacius cdenda
prsefentix fuae teftimonia iudicabant,idco vitulum conflaruc
& extruxcrunt, vt Deum hoc modo colcrcnt.&quafi de coe-
lo dctraaum fibi obftringerent. Ideo dicebant,Ifti funt dij
tui Ifracl,quieduxerunt te ex i€gypto:non quod auro con-
flato illa vim,feu numcn per fc tribucrent , fcd quod verum
Deu iam adefle fibi propius , & vifibili figno alligaLum efl"e
credercnt.IdcoAaron quoque clamari curauic per pr?cone:
Craseftfolennitasmn»'? Ichouae. Quibus verbis fignifica-
bacur,fc in illo viculo adoracuros & culcuros non aliu Deum
quam Ichouam,a quo hberaci eflcnc ex JE^ypto. Ec tamen
Spiritus fanaushocloco affirmat,eos non adorafle Ichoua,
fed vitulum tantum. Quia Deus non alligandus cft ad rem
vllam ad quam fe non alligauit fuo verbo ,nec agnofcendus
autadoiaduseftahtcrquam ipfcfcpatcfecit.Atqueh^c di-
ligcntcr obferuanda funt contra Pontificios & imaginu cul-
torcs,qui quanquam dicunt,Imagincmnon cflaDeum ,fed
fub imaginc fe colere vcrum Dcum: & noti funt verfus hac
de re fadi in fccunda fynodo Niccna.
Nam Detts efi quod imago docet.fed mn Deus ipfa:
Hanc videtufed mente coltu qnod cernU in ipfa:
Tamen Spiricus fanftus hoc loco affirmac non Deu,fcd Co-
flacilia & fculpcilia adorari ab illis.qui ante ftacuas quarunfi-
ciique formaru religionis gratia procumbunt , & totum il-
lum cultumcfleexecrandam idololatriam oftendit.Et Au-
guftinus in pfiil.iij.rcfte dicit:Nemo orat,veI adorat ,fic in-
tuens fimulacrum, qui non fic afficiatur.vtexaudiri ab co fe
putet.vel fibi prxftari,quod defidcrat.fperet.
' Etmutaruntgloriamfaam]'Pvimumztnpli{ica.t fceluslfrac-
litarfiex anrithefi'.Ifraelit2e,inc|uit,relifto vero Deo.qiiie-
ratgloria&dccusipforua-i.quiqueeos ornabat& decora-
batfuagloria, eo dcmentia; delapfi func, vt inciuslocum horumvcrborum coUigi facile poteft. Nam ij. capite ac
TT ij
in Exodo inquit ad Mofcn , Cerno quod populusiftc durae
ceruicis Cic : finc me, vt irafcatur furor mcus contra eos , &
deleameos,&(i.Idque exemplum irar Deiaducrfusidolola-
triam obfcruandum cft,vt fccuritatcm noftram excutiamus,
& fcrio omnem idololarria? fpeciem vicemus ac dctcftemur.
Na ecfi omnia peccaca difplicenc Dco,& merecur poenas pr^-
fentes &• ajtcrnas : tamen nullum ellquod magis ofFendac
Deuiii,quam idololatria , quascft aperta defedio a Deo, &
crimen,vt itadicam.larf^maieftatis Dei, & immediatepu-
gnatcumgloria Dci. Non enim tanrum gloriam Dei ob-
fcurat.fcd totani ad creaturas transferc. Hoc primil cft quod
in hoc verfu cfl: obforuandum.
Q^od dicit Oemudixiffe -vtperderet, hacphrafivoluit fignf-
ficaregraue Dcioflenfam. Significat cnimdccrccumfaftum
cfl^c deperdcndisidololatris,DixitDeus,ideft, decrcuerar,
& certoftatuerat Hic (i quis qua!rat,cur decretum illud fi^e-
rit mutatum, aut fi-quis Iiinc coUigat, Deum cfle mutabilcm
&inconftatem,qui morc hominum fubito cxcandefcat.dein-
deplacatus confilium mutec; Refpondendum eft , Commi-
nationes omnes dc poenis fcelermn intcUigendas eflic cum
excepcionepoenitentiar, ficutinhocexcmplo, &in Nirtiui-
tis videre eft. Vult ciiimDeus his Cominationibus terrere po
pulumpeccantcm.vt agnita culpa adDeum couertantur, &
vtaudientes fententiam mortis concra fe lacam, eo maiorc
fe beneficio obftringi fciant.cum poftea parcit dclinqucnti-
bus.Alterum, quod in hoc verfu obfcruandum venit, eft ad-
niirabilis ^fyi, qua Mofes populum complexus eft. Non e-
nim vitam duntaxat, quar homini chariffima eft, in difcrime
adducere,fedetiamanachema, ideft, res in aEternuma Deo
abiefta,& deftinata a:ternisfuppliciis,pro faliice populi fie-
ri voluicciim dicit: Dele me de libro vitjc.Qaod exemplum
intueri atque imitari omiies debemus,vt ecclcfi^ caufa om-
nia pcrferamus. ',
Quod dicit, Jietit in ruptura corAm facie eiui, alluffo eft advr-
biumoppugnationes:vbi fimurus ariete, aucalia machina,
concufTuscotruac, ftrenui milices, obieftisfuis corporibus
rupcuramclaudunt, nehoftiscapartc, quamurus apcrtus
cft,irrupat Hoc igitur eft ftare in rupcura. Ita igitur Mofcs
ftetit in ruptura,'& qi^afi obiedo fuo corpore, precibus fuis
impediit,ne ira Dei f^uiret in populum.Ita hac phrafi figni-
ficatur.fi peccata horiiinum inftar diluuij cxundet,rupturam
ficrijper qua vindi^aa Dci ftacim penecrarc queac, &granari
ad omniavaftanda , donec in nihilum redigat. Extat autem
fimilisphrafisapud Ezechicl. cap. ij. &ii.vnde fcntentia
"^^Wij^ 5^'
F X\W
x--^ '* • " n li Friv*
cufat Deus falfos prophctasj quod non arcenderint ad ru-
pcurasineclepiuerint fepem feii murum ruper domulirael,
iA ftandum in praelio in die Iehou3e:hoc eil , quod non fta-
tuerint vera & fana do6trina populum reuocare ab errorib.
ftpeccatis.fi^ram Dei,aduerfus populi peccata conceptam,
ihhibere feu placare.Capite vero ix.queritur Deus.fc quai-
fiuifleviru, qui fepiret (ep€,ne domus Ifraelpateret latroni
bus &furibus,&qui^2retin rupturajhoc eft,qui poenas im-
minentes anteuerteret.fed non inueniflerideoefFudiffe fe in-
dignatione fuam,& in ira furoris fni confumpflflie eos. Alij
rupturam interpretautur diuulfionem,quam populus, abru-
pto Dci fdJedere &fanda vnitate.fecerat.Sed c.ode redit hajc
fententia. Quamdiu enim in fide manebant Ifraelitas , erat
ip/isDcuslocomuri& antemurahs:fed iratus , quafi rupta
macericjirruit in eos quafi ad ftragem.Hic igitur fe opponit
Mofes & mcdius intercedit. Graecus reddit « t» ^^^nt , in
confraftura. Ali) in diuifione.id eft, fi non prsBbuifl*et fe in-
terpretepi & fequeftrcm, difiunftos & interfc alienatos
reconcilians.
Tertio.vis & eFficacia prccationis hoc loco in Mofis exem-
plo confideretur. Ille enim,ftans in ruptura , fua precatione
fuftinet,& quafi infringit impetum ir« diuina» , ne in popu-
lum gralletur, hoc eft,fua intercelfione perficitine Deus to-
tamiramfuamin populumeftundat.ldexemplum excitare
omnes debet,vt fciant nulla re melius, quam precatione ar-
dcnce auerti iram diuinam , & finguli in fua oratione pluri-
mum ad falutem ecclefia? procurandam pofitum exiftiment,
coque diligcntius & ardentius orationi incumbant.
24 Et rcpudiauerunt terram deliderabilenT.non
crcdiderunt verbis eius.
25 £c niurmurauerunt in tcntoriis fuis^non au-
dluerunt vocem lehouar.
Rccitat aliud peccatum Ifraclitarum , faftidium i^dlicct
terr^promiflaerex quo, cumexortus eflet tumultus , Ifiraeli-
tg parabant reucrti in ^gyptum. Hiftoria extat Num. 13. &
i4.Concurruttt aute in hoc vno pcccato multa alia. Primiim
cniminfi^is&indomitajmalitia» fignum fuit,qu6d Ifraeli-
tz certifijmo exitio addidi propter idololatriam, cum vix e
tanto& tam praefenti periculo fe ereptoseflc fcirent,non de-
finunt tamen tumultuari aduerfus Deum , ncc metupoRna-
rum repriniuntur , quin pcrgant obfequi fuis cupiditatibus.
Secundo ,ipfumfaftidium terr^ promilTa» & defidcrabilis
oftendit homines eflc «d«ot?,qui non nifi rebus praf fentibus
afficiantur,atque ex his.prout funt feciidje , vcl aduerfa:, I«e-
ritiamvel metumconcipiant. :•
Terti6,additur grauius peccatu,quod hic notat propheta,
ciim inquit,non crediderut verbo Dei:quod nihil aliud eft,
quamarguereDeummcndacij:iuxta illud i. lohan. i. Qul
non credit Deo,meudacem facit eum. Qupd fcclus profcfto
efthorrendum.IufaueratDcuspatribus, fe daturum terram
Canaan pofteritati:& tamen tamprofligati funt, vt ne iurSti
quidem Deo credanr. Quart6,incredulitasilla in manifefta
murmurationem & tumultum erumpit ,quando explorato-
ribus reuerfis audiunt tcrram efle quidcm cultiflimam & o-
ptabilem,fed propter inhabitantiuni roburinacceflam.Quia
enim vident pericula fibi effc adeunda antequam ter-
ram occupeut , malunt vel in folitudine mori, vel in >Egy-
ptum reuerti.quam terram a Deo promiflam irtgredi.Quin-
to additur & aliud fcelus,qu6d non tantum cx impatientia
aliqua autpcriculi metu murmurant & tumultuatunfed c6-
tumaciter iam dctredant Dei imperium , &mandataeius
dc occupanda terra Catiaan pro nihilo ducunt. Horum tri-
iliffiraorum peccatorumJqtnE in vno fcelerc c6carrunt,con-
fidcratio admoncrc nos debetv vt & dc imbecillitatc ac pra-
uitatc naturxnoftra: cogitcmusv4'ligentius, &huiusconfi-
deratione nos exufcitemus ad curam& folicitudincvitandi
lapfuscontraconfcientiam, ad ftudiumitem obedientig , &
ad fcriam inuocationcm.in qua petendum eft,vt Spiritu fuo
Deusfidem in nobis obfignet , ne hsereditatcm vita: caeleftis
noftraincredulitate amittamus.
Voce nnOin amphficat fcelus quod crat in faftidio. Dici-
t\itz\itcmterradefiderij.,nox\ tantum quidrcbus omnibus ad
viftu & cultum neceflariis abundarct,fed mult6 magis quod
hxc terra diuinitus elcfta erat , vt efTet fcdes & fchola vera»
doftrinaj de Deo,& cultuum diuinorum,in qua lud^i fegre
gati agentibus,Deum refte agnofcercnt & colerent, & pro-
miffioncm de veturo femine coferuarent : deinde vt cxleftis
haercditatis arrha & fymbolum illiseflTct. Hoc igitur facrum
Dei domicilium refpucre, feque hoc contcptu omnibushis
beneficiis fpoliare, extrem^ ingratitudinis & dementix fuit.
NoncrediderunQ Caufamcontemptus notat, & fimul deh-
^umexaggerat : cum illo cnim contemptu hoc i'cclu$ £ult
coniun^um,qu6d Deum niendacij arguccent.
T»muUuAtifiint]lde&, mota feditione opprimere conatt
fupt-Mofen.AaronejIofuam & Cakb,quiillis tcrrapromif^
famcommen<labant.Verbum{Al fignificatcQ fremitumur-
murare aduerfus aliquem,aut eu accufare,autfufurrationib.
mi^tuisfe aduerfus aliquem incitare. Nec multum,fi fiat litCo
rar^mmetathefis,abIuditabHebraeo Saxonicum kurren,
Nitn attdi$terttnt}ld eft,detrcAarunteiusimperium,no vo-
luerunt regi amplius voce diuina,&c.Itaque & contra man-
datum diuinum conantur ingreditcrrapromiflionis,pugna-
tes contra Amaleicitas & Cananieos,d quibus cxfi funt.
z6 Etextulic manum fuamipfis [tdefi,coKtr4
ipfos.-^lad profternendum jeos in dcferto.
Rebellionem fequitur triftis pcena. Deus enim nirat , ex
his quiegreffi erant cx itgypto , & fuperauerant annumae-
tatis ricefimum , neminem ingrefllirum cfTe in terram Ca-
na3n,exceptisIofua&CaIeb,fedomnes morituros paffimin
deferto:idque euentus comprobauit.De hac igitur poena lo-
, quiturhocloco.
£x/«//>»z^»«w] Videturrefpiceread illa verba quae funt
Nuin.i4.Deusiurans,inquit;Viuoego,aitDominus,fia)tIo>
quuti eftis, audietcmCjfic faciam vobis:In folitudiue hac ia-
cebunt cadauera veftra.Omnes qui numerati eflis a viginu
annis & fupra,& murmuraftis contra me, non intrabitis ter-
ram, fuper quam leuaui manum meam,vthabitare vos face-
rem, id eft , quam iureiurando vobispromifcram nie daturil
poffidendam.Vbi leuare manum.figmficat iurare,forma fer-
monis ab hominum confuetudine liimpta , & ad Deum im-
proprie tranflata.Nam i^urantes, manum ad ca:lum attollunc
tanquam monftrantes eum quem in tefiein vocant,aut iudi»-
cem eum de cxlo acccrfentes,fi failant.lri hac fignificatione
apud Ezechielem cap.io.Deus aiiquotics hanc phrafin vfur-
pat:Leuaui manum meara pro femine lacob, id eft,iurameto
interpofito c6firmaui promiffiones meas. Item,Leuaui ma-
num meam in defcrto, me diipcrfurum eos in gcntcs. Itemu
Introduxi eos in terram fuper quam leuaui manum mcara.
Eft autem leuatio manus etiam geftus comminatis vel iam-
iam percuffuri : Ideo nonnunquam leuare manusfignificac
in Scriptura,vcIcomminarijVelcaftigarc, prgfcrtim quando
Deo tribuitur.Vt Ief.i9.Timet &ftupebit a facie eleuationis
a^ugitationis manus Domini, quam leuaturus eft fupcr ea.
Pfal.io.Surge, leua manum tuam. Secundum lianc fignifica-
tionem nonnullihancphrafin cxponunt , Elcuauit manum
fuam,id eft,extendit vt puniret populum.fed prior expofitid
optime quadrat cum textu, qui cft apud Mofcn.
27 Etaddiflipandumfemeneoium intergcntes:
& ad difpergendum eos per terras.
Hoc quidem in illo iuramento diuino in Nujn. non dici-
tur exprefle,fed quadam confcquentia, & ab autore pfalmia
& ab Ezechicle inde deducitur,vt exeniplum pcenx prarte-
ritaeadpiafentcsaerunaspopuli, vcrfantisin exilioproptec
pcccata, accommodctur. Sicut enim tuncin deferto iurauit
Deus fe proftraturum Ifraelitas, &cadauera diffipaturupec
defertnm,vt poenas darcntfuae rebcUionis,& idololatria;,id-
que fafto dcclarauitiita non dubium cft.ipfum eodeniiura-
melitoomnibuspoftcrisfimiles poenas minaru fuiffe, fi per-
gerent maiorum fuocum exemplo fefe polluere idololatria
& aliis fceleribus.De hoc igitur admonerevterque IfraeHtas
in exilio yofuit^vt fcircUt iamdudumfadum effe illud decre-
tumdcpiaenis^quasnuncpaterentur: vt haccogitatione ad
poenitentiianl& feriam inuocationem eo5 cxufcitarent,n e, /i
pergerent indulgere increduhtati & aliis fceleribus, maio-
rumfuorumcxemplo i fpe recuperaodajpatcia: prorfusex-
cluderentur.
lnterras]ld eft,varias regiones.
18 Et copulatifunt Baal Pcgor ; & comcdcrunt
facrificia mortuorum.
Ifraelita»,toties ob fuam ingratitudinem & alia fcelera du-
riter caftigati , non definunt tamcn fubindere abi in pecca-
ta,& aouis fceleribuspriora accumulare, Itain hocexemplo
iterum peruicacia humanae natur^epingitur, quae nec bene-
ficiis innumeris mouetur , vt Deo gratum obfequium pr«-
ftet,nec plagis reuocari i libidine peccandi poteft. Haec pra-
uitas naturj noftrar agnofcend^ & deploranda eft,&vero pie
tatis ftudio corrigenda,ne poenas nobis triftiflimaj exemplo
Ifraelitarum accerfamus. Hiijoriaautemcuiushic meminit,
defcribitur Num.i j.Populus enim Ifracliticus cum morarc-
turin Setim,fornicatus eft ciim filiabus Moab, quxvocaue-
runteos ad fiicrificia fua.IIIi vcr6 comederunt, & adoraue-
rut DeosearQ,initiatt{fque eft IfraelBaal Pcgor.Ita fcortatio
caufam praebuit huic nouae defeftioni,in qua fecultu turpif^
fimi idoli cotaminaucrunt.Scortatio cnim,,vinii & ebrietas,
vt Hofcas inquit,cap.4.auferupt cor, idcft, laxant humanos
animos,
■'"W)f9fl«#j
ww^
|i.iMiiitilliPUi
pnifhos,& effi:£nacosinfurore|iagum, vcqtir veiiin&vl.
no tndu^enc, c^i & amentes cuant in fcelerajreque in exi-
tium praecipitenc.EcexenipIa omniumaeeacuno id confirmac.
InpnmisaucenicunNldoloIacria coniunda* Atntcecrx irbj.
dinum cunfufiones/uncque eius vcl caufajvcl poen£:quod &
hxchiftoria.^exempla Echnka,Poncificia,& Mahomecica
oftenduacjm quibus ad culcuni idolorum,remper accefleruc
horrendx confuiiones libidinum. Quo maiore (ludio fugic-
dumefthocn:eIus,&cauendumne corpora noftrahocf»oi-
luancuh
CopMatifitnfiVct\>\it)rnQl£ {ignificacconiugarijcon;)biniri,
ficucpair iumencorumad iugum alligacur. IndenOV fignffi-
cacconiugationcm duorum aninialiumadvnUm^ugiirrt Ad
hoc verbuin,& quidem adliuncipfumlocum refpexille vi-
decurPauluSjCUth inquita.Gorinth. &.Nolice crahere iugum
cum inf.dehbus,quanquam illc inff^uyii dixit pro^Ju^i»:
quia fignificare voluic , non efTe diucrfa iuga crahenda cum
Chriftianis fimul & cum gencibus,nec committenduni. vc \n
diuerfa iuga dtftraherencur, fi feriovellenc efleChriftiani.
Elegancer auteni & cocinne vtitur propheta hoc verbo,pra»-
fertim cumfequafurnomen^pn quod matitumfighificat:
quia nocare voluic perfidiam Ifraclitarum , qui violato fpi-
ritualiconmgio.quoDeoaddiCli &copulatierant, fornica-
ti finc cum Deo alieno.eique fe turpiterproftituerint.tanqua
ipfi coiugari. Deus enim ccclefia.ii fuam habi^t Iocovxoris,i
qua vuIcrcaeagnofci&coli,& vulthuncconiugalem amo-
rcm cffe purum & illibatum. Icaque fi idolisfe illa addicac,
non minuscurpiter fidem virjlat,quam H mulier relifto ma
rito fe adulceroproftituat. De hoc igitur crimineaccuacur
hocloco Iuda»i,cum inquic,Coniugaci funt Baal Pegor, &c.
rclifto fcdicet fuo marito.
Nomcn ^pa fignificat niaricum,d minum.herum, poflfc^-
forem rei propr i^,feu qui habet dominiii in rem propriam,
& fibifubiedam. Fuitautcmhoc nomen commune miiltis
idolis gcncium:vnde eft iUud Baal Zebul:acque inde eft fa-
duth nomen Belus,vc hac ipia appellacione non foluin fub-
ieftionem (uam &reruitutem qua uldidi cflenc idolis,ofte-
dercntjfedturpitudinem luaminiupcr proderent.Necdu-
bium eft imicatione gecis ludaic» id faftum efic,in qua fcic-
bant , verum Deum tanquam maritum , cerco foedere , in
qUo pa^lio fliit mutuiconiugij,fil?i delpodifle populu fuum.
Qua de re diftum eft in Hofea cap. ».
niJJfl nomen fuit idoli Madiamcarum. Nam Baal vocabu-
lum tanquam communc prarponitur,vt &aliis:vcBaaI Zcbul,
Baal BeLJchj&c.Ecexiftimanc plerique fuifTePriapum : ficuc
& de Hellefppncis& Lampfaccnis conftat eoscoIuifTe Pria-
pum tanquain tutorem hortoruim. Nonien autem faftuni eft
abapcrtione, quemadmodum Vocem. Priapusnonnullifa-
fta efl^ volunr lim li «^Ti»«^,hoc eft , ab eniiffione.fciltcet fe-
minis IcaqueBaal Peeor vertutquida Deu apercfonis,& ad-
duc causa,qu6d pudeda cora eo 4ecegcret,aut quemadmodfi
Hebrici fcribunc ^pT J»N' yiOl np3lon ^fi lUfi'? pyTfiU. Eft
aucem & prsprium nomen monris .ic loci in regionc Ma-
dianicarum , in quo templum huic idolo faic conftruftum ; e
cuius loci regi oiic morcuus fcribicuir Mof es.
Et comederHntfacrifiCMmortuorur,>f] Hxaggerac turpicudin^
his verbis. Soleb^nc Ifraelicae vefci facrificiis,qu± Deo vero
ofFcrebanc:qua:resmonebatpios ,ic2arftam & familiarem
cfTe inccr Deum & ipfosconiunftionem, vccanquam coniu-
gcsvnaquafimcnfa&conuiftuvcerencur : ideoqueconui-
uaricuncdicebancurin conrpeftuIehouje.Nuiicvero Ifrae-
litxreliftovero & viuo Deo.comeduinc facrificia morcuorii,
acque hoc ricu morcuis idolis fefe con&ctahtes, ea fibi qua-
fiin coniugium acccrfunc
29 Etad iracundiam prouoeaJiierunt[<r«OT]ope"
jribns ruts:& irruit in eos plaga.
Idololacriam & fcorcacionem icerum fequiturpoeBa.Qma
vniuerfaleeft,libidines& fcortatione,tarn fpiricualcm quara
cot^poralefnjpuniri atrocibus poenis ecia in hac vita.Cur au-
tem femper commemorationi deliftoruni ^iarrationem de
pcenis fnbiiciat, diftumeftantea. Primovtcommohefierent
cx6lcs, fc quoque dare iuftas poenas fUoruhlf f(^ierum:dein-
de vr confideratis his exemplis , fcirenc , Deum eciamintei;
horribilcs poenas memorcm eflefuarumpromiffionmii , &
lerukrtecclefiim.
I»r^jV]Magno impetu inuafit,trrupic canquimi aqua exun--
jahs,autcxercitusvipierrumpens oppofitum agmen,&lon-
;,3 lac^qtire edens ftragem:id enimpropri^ fignificat vet-
bu^» V^'* ^^^^^^^ autehi Mofes occifa ftjifle viginti quatiibr
M^
mi
Iliahominum.
50 Et ftetit Phinces &; yindlcs^uii [iudicduif]
& culnbitaeftplaga.
AmplilJcat h^kmMi ab txmpUMntesjin du«i W
gularishkm^fls , hocjdi, indignitio aduefttts acrocia fcelera
conf^icicur. ' Nam (hgrelTuS lupiinar intttMi^t Zihiri princiy
I»em cribasSih<eoh,Vhacuhi fcortoMjldiahfride.CaraqiDeus
dpprobet & prafihiisoteec lioc fiiftUm,fe3icih]> uhi hoc oihhi-
bus gubcrriatoribbs proponlcur , vcfciahc hqtcVcquiri i fc, vp
ardeantillfto feeloadufcrfus th^pitudihcth ,*eiraque omnibui
modis puriiant. ^' . f ••
6/Wf Jld eft;magno ariiihb fbri:exjt.Vt'iJAhift de ftoftiitore
fuinerec: non fediccanqufaihotiofUsfpeftatorapprobaiistfe-
Mum , vel falcem conni:ueh$,V^ fa-cJiihc plerhrique in magi-
ftratu homincs rgnaui, moiles & dmidi : fed fuit ariimo foftf,
& arfit mfto zelb.In hac fignificutione vforpacur v^erbum tOO
ctiam (equenteP(klmo. ' >
/«flf/f<»w>]W cft,prajbuic fc vindiccmmo iiiHmi expeaara U.
dicum fencentia.fhmpfic peenas de Zarhri.Chaldarus vcrti'c,&
orauit:qua: ffgnlficawb huic Vcrbo famiH^ns eft in quafta c6-
mgacione: fedm fecunda conitrgatione ad iudicia propri^ re-
fercur,& figrtificat vel arbitrom agerc. (eu arbitrari,fcu inter-
pellaretanquam aduocatum. Iccm appcllarcad iudicem.fcu
ad iudicium piouocarej dcrtjque judicare: vtfc^Ienciudices&
arbitri. Vnde CZn^^^^lb func iudices & arbicri.
EtcohibititiftpUgti] Faftum Phinccv multis encomils &
prsmfis ornachr. Pf imum«nim , ficut Mofis precibiis hoii
mulco anre phcatus fuerac pcus,vc iram remiccercc:ita nunc
facloi^hinees plagim fijifle repreflam & ftidjram atfirmac.
Q;k) excmplonionemur.nunum e<ft mclius txtinguendo ire
diumxincendio remcdium,quam fi (luemadftiodumPhinees
fibi ludicis parccs funipfit m ahtino peccaco , quod publicein
oculis omnium pacrabai ur, vmdicando : ita finguh in fuis.de-
liclis puniendis & deieftundis fibi ipfi finc iudices: iuxca iilud
Pauli i.Gorinch.n. Si nos iudicarcmusip fi, non caftigaremur
aDominou ^v
51 Etimputatum cftei ad iuftitiam ; in gene-
rationem CS: generation^m vfquein feculutn.
Alcerum prjBmium , quo omatur faftum Vhiiiets, eftpri-
uacum,& pccuhaiicer ad eius familiara pertinet.Priaium au-
feni inquit, imputatum cicflTe hocfaftum adiuftitiamjid cft,
habitum eflfc pro iufto opere & Deo accepto. Nim alioquii
fihominum iudicii fi)eftcs,multaoccurrunt,qujc fafkum hoc
infamare ppffunc. Primum cnlm non crac ordinarius iudex
aut magiftratus in illo populo, nec crac armatus gladio. Ec
quanquam erat |)r«fcaus facris , tam<m,quod ad iudicia pu-
biica atcinet,non minus priuacus habcdus Mat,quam alii ex
plebe.Deindcper /e crudele vidcbatur, virfiljmul & mulie-
rein & quidcmloco parum honefto perfodetc. Poftremoe--
rat pcriona Zamrinon priuata ahqua, fcdin dignitatecon-
flituta.Erac cnim dax de coonacionc & tribu Simeon. Dcni-
que & mulier erat filia nobilifliimi principis Madianicarumj
vc hoc refpeftu faftum videacur cemerariura & crudele. Se<i
Spiricus fanftus affirniat opusfuifleiuftum, canquam cxpio
zelodiuinitus accenfo profeaum,& Deo faftum ita placuif-
fe,vt & ad omnem poftcritatcm illud voluericcommendari,
& mhltis magnis prxmiis ornarit.cofirmata non ipfi cantura,
fed & poftens feriefeu iure fucceffionis in facerdotio. Hjbc
igitur dignitas,parta eius familiaj in multas states , non fuic
leuedecusfeuprarmium. Atque haeceftfimpliciffima huius
loci fencentia:qu6d fcilicet opus cius gratura fuerie Deo , &
hoc nomine ipfc fuerit iuftus, Alioqui enim nec opus ipfum
ica crac perfeftum , quin labealiqua auc vitio efTet inFeftum,
nec fufficic ad iufticiam hominis vnus aftus fpeglahs:fed quia
Deus perfonam acceptac propteraliud, etiam accepta habet
cius opera.Itaquehequaiquam hinc colligedum eft, Phinees
hoc vno opere confecutum effe iuftitiam, quacoraDeo fub-
fifterecaucgraciam feu reconciliacionertimercrctur. Aliud
enim cft loqui de iufticia perfonx,dc qua Paulus loquitdr ad
Rom.4.<iuaBin gratuita reconciliatione confij^t:aliud de iu-
fticiaoperisfeucaufx. Etdiuecfx locutionesobfcruenturin
Genefi & hoc loco , Imputaliic illud^i iufticiam,&in)puca-
juraefteiadiuftitiara* ;, : , ,
3J1 - Et proudcaifcrunt ad ixacundiam f irriViiK*-
runt] iukcaaqoas contfadidio^nist^wr^jr] &niii4^
ceffit ipfi Mofi prpjpter eos»
33 Qhifl exacerbauerunt rpiritum eii|p$|^con-
fiderateTocutus cft labi js {uis. ,
InCer peccata poptili qua; commific rn defeRo,recenfetur
hoc loco tuh)ultus &feditio,quainexcitaUerunt indefertoi
Sin,«itm ventflbht ad Cadcs,n£c reperiflent ibi aquas.Ea hi-
"•iMriaidcfq^itjirNum.to. Non quidfferuacucordojqufeft
aptnlMof^n , vbi fornicatio cum iiliabus B^d^nitarum (b-
r qfiiitrtrlialrui cumultuationein : f^d camen non fine cohi^o
TT iij
. fid;uoi c|^,r(;aQtequamincro(Iucfrctiirin terr^mChanaan, promiflireminis,d^qaeeius regno perpecuo.^Hlclglcur ftans
; )|>oj|rciiHi6 loco hoc peccatum commet^orjtretur. Quia hoc ad pctrani , Prophetica ^iricu videc, & incclliglc hac pecra
^ peccacditairrltauciunc Deum,vcpopuliiniquitasiniprum fignificariChrifl:ura,quiaquas falientes in ^icam asternam
'^ duc6rcdundaret,ifquealiingreffuterr»promjl&arccretur. defno corpoteefFururus erac: itaquc iuflUs percutcre hanc
* Multaaucerafuncinjiachiftoriadignaconfiderationcqua: petrara,liibio» conftcrnacur^quaii obftupcfaftus magnitu-
* cum alibi explicaca mit copiofius.nobis capica,8trummas no- dlne rci , quam /ignificari & quafi adumbrari hac adiione vi-
taflrefufficiac, Primum, inquic,populum adiram prottocafle, debat. Nofac enim (e reprjefencare legcm &poUtiam iftam;
Ihpriaddiea periona (de qua fefmo fic. Eft autem yficatum He- itaque cogitat futurum, vt lex aliquando feriac pecram , hoc
brxis , cum oracio talis eft , vc nonaifi de Deo inpelligt qucac, cA , Chriltum , quando fucuruif ei^t viAimaj^ro peccatis m-
vel homen eius oraiccere prorf«s , velloco eius ponere rcla- dus generis humani': fmurum etiam j vt tota politia, hoc eft,
tiuum abfqueancecedcnce , cuius exemplum vidimus in N^a- populus ludaicus, m hanc pecram cum fremitu & odio cru-
Jachia. Icaque non dubium eft,etiam hoc loco Deum fubin- deliccraliquandofxuiree.ldfa£i:umeft,quandoclamaucrunc
telligcndum c(lle,qUcni ad iram prouocauerincfua increduli- in paflione :TolIe , crucifige eum, &c. Hiec cogreatio (ubiens
itace,impacienHa & fremicuaduerfusipfum,& manifefta fedi- anunumeius, non mirum ett , fi eum conftcrnanorem rcddi-
tioncaducrfusgul^ernatorcm Dei miniflrum excitata. Hxc dic,quamcummarerubrum p.ercucerec. Hac enim percuf-
cnimomniapeccatainhocvnofccIcrcconcurruntJifqucad- fione incelligebat.fignificari laEciflimam viftoriam ecclefiar,
co|;rauiterofFenfumfuiflcDcum affirmatPfalteSiVtirameius quam reportacura eflctde abolico peccato , & proftraca»ty-
pottca in poenisfenlerint.Nam irritare Deum fignificac fcele- rannide morcis,diaboli,& totius mundi. Icaque magno & la:-
re fuo fibi poeaas accerfere,in quibus ira & iudicium Dei ad- to cunc animo feriebat mare. Scd vbi intelhgic legem & po-
ucrfuspeccataconfpicitur. EracquidcmrixacontraMolcn, pulumlegisita mcurrere in Chnftum,lalutis noftrje auto-
fed concumelia atque concumacia aduerfus miaifl^ura,,ad rem, vc lcxquidempoftulandb fatisfaftionem pro peccatis
Deum ipfum pertinet. gcnerishumani,iprum vjdunamfadumfcriat,populusver6
• AquK contra^iftionis nomen fortitai func ab cuencu , eo legis fuam in cum (jeuiciam acerbe excrcear : ad hanc cogita-
quc>dpopulusii>irixatus& tumulcuacus fit aducrfus Mofen cioncmquafirefilit.nonnshil,&trepidat, fuperatusquodam-
propter aquarum penuriam. ' modorciniagnitudine,praslertim cumde caufis karum re-
EttnaUceJfit{Ce\x male fuit) Mofi^ Exaggerac crimen Iftae- rum cogicaret diligenrius. Scd non dubium ell , Mofen, ciim
licarum i calamicacc dueis , qui poenas luit contumaciaj fui cx petrapercufla vidercc largiflimas aquas profluere , rurfus
populi . extlufus ab itigrcflTu tcrrai promifl"«. Hinc enim fefeerexiflTehacconfoIacione, quod intelligeret tx Chrifto
colligitur, Deum grauitcr fuiflTe offenfum , quineele6lif- percuflbprofluere aquas falicnces ad vicam xternam. Hac
fimoquidem feruo fuo pcpercii , ciim multicudmis fremitu igiturhauftareferecollegit,&piosfus cogitationibus erudiit
&concumacia abrepcus , qua:dam timidius & cum fignifica- & confirmauit.
tioncdubitationiscgifletadpctram.quamiuflbseratpercu- Bxncerbauermt^^Q^n^^m tranfitiueexponunr,rebelIarcfe-
cerevirga,e»quefafto aquam indeeducere. Sienimpriua- cerunc/piritumeius, Sedvficataett fignifiuado hsec cxacer-
tus fuit terrat ingreflu Mofcs , qui alieno vitio prajter animi bandi aliqucm contumacia lua & rebeliione, in verbo mOn.
fui fcntentiam abreptus fuic adpeccandum, quanco minus Cafum etiamnominis & relatiui nonnuUi fic mutant, Re-
colcrabili$eftpopuliimpietas,quidataopera ctim Deo rixa- beIlarefecerunt,rciiicetMofenjSpirituieius,rcilicetDei :fed
tus eft , & Molcn fua incempcrie ad culpse focietatcm pertra- hoc durlus eft,nec cum re cogrui c, nec cum grammatica. Ne-
xicjTalisamplificatiofceleriscftinhocverfu. CsBtcruquod que enim ita afpere loqui voluic ptopheca de inconfideraco
de Mofe hic dicitur.etiam de Aaronc incelligendum eft.Nam lapfu & errore Mofis, ciim fcquente membro verbo molliffi-
fuit vterquc priuatus ingrcflTu cerrae fandae ; & quidem Aaron mo peccatii eius cfFerai. Exaggcratio potiiis eft fcelerfs Ifrae-
mox poft hunc populi cumulcum , & criftera fuam dubitatio- Iicaruminhisverbis,quiciim fiia contumacia,feu fremiiu
nem, iufTu Domini confcendic montem Hor, ibique morcuus perpetuo & furorc Mofen nnpuierint qua fi violenter ad pec-
fcribicur.infinibusterrseEdom, nonpr«)»cuI5 Cades. candum , ipfi tanquam autores multograuiiis pecGafTein-
Depcccacoverovtriufquegubernacorishocmoncdifunc celligantur.
auditores.Etfi no leuia peccata func dubitatio & diffidentia, Et locutus efi lahiu inconfiderate] Quidam hoc ad Deu ref«-
' quat irt Mofis oratione plena trepidationis confpiciuntur, Tunt,cuiusanimumpopulusinipioluo murmure exacCrba-
ide6que grauiter puniuncur:tamen hsecpeccataprudencer rit, vcfententiamduram& criftem fcrrec in Mofenfcruum
difcemeda func a lapfibus mulcitudinis , qui func niulcogra- fuiLra , 4ui fpem orauem ingreflusinccrrara promiflani ci
— uiores,SuntcnimpeccatamortaIia. Cum Mofesadiutus a prjecidereccfedrediusadMofenrefcrcur: qui ,cura alioqui
Spiritufanfto fuum peccatum dcceftaius fit , & repugnarit incotagubernationctalemfe prjebuiflTctjVC conftancia,forci-
dubicationi fidcpecens fibi remitci hanc impiccatem propter tudo,patientia,moderatio,& alise cius virtutes eflent coqfpi-
Filiuni Dei, quem fciebatpropofitum efle Mediatorem : id- cuie,nunc taraen populi fremicu ica mutacur , vt temcre ali-
que fafto ipfo oftendic,quando fuperata dubitatione pcrcuf^ quid & turbulentcr proferat.Hoc enim proprie eft ND3 Ac-
/itpetram. Itainomnibasrcnatis funt reliquise pcccati ori- quehuccongruit, quod MoTes Numer.a*. inquir, Num de
ginaIis,caIigo,dubiratiQnes,carnaIis fecuritas,errantes flam- pctra hac poterimus vobis aquani educere?Indigaati6 igitur
mae vitioforum afFcftuum,& ignorantix non affcftatse , qui- ex fi emitu populi cocepta,ita animum cius turbauit,vt(poft-
- bus fanfti repugnantcs fpiritu manent in graiia: & retiRent habito Dei mandato ) (n has voces , plenas dubitationis &
fidem & bonam confcientiam. diffidcniiar,erumperet. Gra?cus interprcs habct , iftir«^"di-
Eftaut^totahsec hiftoriailluftrisimago, inquapingitur ftinxit.
difcrimenlegis&euangeliiabeftcaibus. NamMofcsgu- Non perdidcru«c populos.-dcquibusman-
bernatorhumspopuli cum Aaronefratrereprajfentaclege, , ^^ .... ^. * ^ *
tamMoralem,quamCcremonialem.;Qu6digiturhipopuli dauerat lllislehoua.
duccsnoningrediuntur cerrampromiflaro , nccpopulunn Haftenusilla pcccatapopulireccnfuit , qux indefcrto
introducunt , hac imaoine fignificatur , legc non iuflificari commiffa funt. Nunc congerit alia plura peccata ,qua» Ifrac-
quenquam, nec openbusconfequipoflchxreditacem vitse litajcommiferuntoecupata iamterraCanaan , vtitaperpe-
cCieleftis:fed,aIio opus eflc duce Iofua,fi velint m vitamca:- cua huius populi malitia redarguatur,& confideranda his ciui
leftem ingredi, in exilio eraat, proponatur:non tantiim vt deiudicio diuino
e^uf/fexacerbauertfnt^irinm eiui:<^ loct*(Hs eftjf^c.^Mofcs fu aduerfus peccata cogicarcnc diligcntius , fed etiam vt fpem
roreconcitatasmultitudinisabreptus, incipic ipfe quoque certamliberationiscxillisipfisexempIispetcrcnr.Non mi-
nonnihil dubitare deDei potcntia.ideo ftans ad pecram,qua nus grauicer peccaranc maiores quam ipfi:& camc , qui erat
iufTus crac ca?dere virga , cum trepidacione inquic: Num de Deierga populum fuum amor & mifericordia , non fcmel,
petra hacpoterimus vobis aquam educere ? Hanc nouam & fcdfaepifllimecosliberauic abhoftibus& aliis aflfti^lionibus,
inufiwcam confternationem actulit Mofi concnmacia & fre- vcoftcnderetfcetiam inter Krumnas& calatnitates ecclcr
mitus populi , qui ciim anrea femper fe oppofuiflct ftrenue, fiac,memorem ^fle f uarum promilfioaum , eafque ratas eflc
hictamen,nonnihilfradushorumimpetu,per«ellitiirme- relle. ' .
tu&dubitacione. Icain h*c hiftoria fignificacur,etiam opti- HjBcfummaefthuius narracionis, acque adhflicvfumh^c
«nos gubcrnatores nonnunquam vinci affiduofremitu &c6- foca coraemoracio cft infticuca, vc ancea quoquemonuuiius.
tumacia popuIi,vt nonnihil difcedanc i mcncis fux ftatu , fc Priniura peccatum.quodin hoc verfu commcmoraceft ino-
tefto propofico. Eicjue in rc difficulcas,quai cft in gubcrna- bedicncia,& neglig«ntia in exequcndis Dei mandatis. Nam
tioBcconfidcranda propoaicur. Exiftimoauc5& aliam fuif- £xod.34.&Deut. 7. icapromitcicDeusfcdelecurum gentcs
fecaufam magis pcculcam, qua: ipfum ad hanc trcpidatio- Ganan«as,vtfimulpr3ccipiacIudaeis,vcCanan2BOsadincer-
ncm impulerir,de qua cogicarepioscft veilcErjitenimMo^ nccioncm vfquc deleant, & nunquam quicquam commcrcij
fcs non tantiim gubcxnacor,fed eciam doAor& prophccaio cumhis habeant:a«raseciam corumfubucrtant,& ftatuasco-
hoc popuIo,cuius extac cxpccQft vacicinia dc aduccu Meffiai, fringanc.Ec ratfo prarcepw a'dditur ip Dcur.Quia cum popu-
* lusll-
riraiM v'M'''"U'V'f;>
, si «(Tei fanftus & ab omnibus quas racriticaueriihc rculptiHbasf 1^0/1^^ CaDiiian:£e;
umpolluiconfuetudinc&focie- polluta cft tcrrafailguinibuJi o '^' -^ ' '
iuis Ifraeliticus eifec eleftiis
fordibus purus, non voiuit eum
tatCturpiffimarum gentiuin. Pppulus igitur parcens Cana-
nieis,often<lii fetcmandata Dei non magnifaccre , &ab m-
quinamentis peccatorum non ieaabhorrcre vtdebebac : im6
fordes & inquinam^ta in terra reliuquit, qux ipfi paulo polt^
ita adhaeferut.vt toti gend attraxerincexiomni. Queniadmo-
dumhocipfum mlnaturDeusNum.33. Ecce,inquit,eg6 iuf-
feram interfici gladio omnes ittos populos : nunc quia non
paruiftis mihi,crunt vobis ia fpinas, con^figent vtrinq^e lat»-
ra veftra , & compungeni oculos veftros. ludxi quidem cle-
mentes videri volebant , quod non totas gentes delerenr,fed
femenaliquod relinqucrent, ficutfemper prastextus qu^ritur
impietati:fcd ett pratpofter» &nox!a illaclemcntia.qux cum
Dei madato pugnat.Ideo & m hac hift»ria,& poftca in Sau-
lis exempio,reprehenditur& punitur, cuni contra prjeceptii
Dei Saul peperciflet Amalecho,i.Sam.ij
Ampfificat & ejtaggerac Cririicn f(Sololatrr« ab iftimaiii-"
tate , qujB coniimdi'fuitcum idolol^cria. Tintus eiiim fuit
furor mobferuitfone ethnicarum fuperfticionum, vcparcn-
res etiainlibcros fuos ma£):arenc &oflerrencIdoiis infacri-
Hciis. SicutdePriamo legittif^ quod fittamluam iinmolaue-
nc. bc Agamemtionfiliam Iphigeniam immulaturuserac.
Hanc crudclicatem a diabolo orcam, cum peculiarem quen-
dam cultuin in co reponi cernerent, imitati lunc IfraelKae,vc
videre dl apud ler cap.7. vbi grauifliraa orationc inuehicur
in iftam crudelitatem, inquiens. i€dificauerunc excelfa To-
phec , qux funt in valle filij Ennom , vc incciidercnc filios &
lilias (uai i^ni , quas nonpr2Bccpi,ncC cogitaui m corde mco.
Et eadenj cocioprolixe repctiturcap.is.ItemEzechifi. vbi
fingularis cmphafis cft,cura dici(,Et tuliftifiiios tuos & filias
tuas , quasgenerafti niihi, & immolafti eos ad dcuorandum.
55 Etcommifti fucrunt gcntibus:& didicerunt Exemplahuiusreileganturin hiftorja Achas &Manaflc in
^ - ^».-,^ ' Paralipomciiis.
opera corum. '^
Qupd futurum prsedixerat Deus, Deut.^.fi parcerentgeti
bus, vc impiarum gencium confuccudine polluerencur, re» i
nu> daemones interpretantur.Nomen cjs inditum eft 5
nocendo & vaftando. Sunt euiiu noxij ipiricus. Hos igitur vc
placarcntgences,taJes cultus idololatncosinftituerunt. Hoc
autem nomen odiolum data operu ponit propheca, quo ma-
gisdeteftabilc rcddat crinien populi.
E/ effudemnt fmgmiem mnoxmm j Repeticione darius ex-
ponit, & fiiiiUi exaggerac quod de oblatis in facrificio filiis &
filiaipusdixcrac. Vuicenimdiccre,eosnonfimphciterconfe-
craflb lilios fuos & filias dsemonum feruituti , Icd ctiam ma-
dafle & occidilfc, & quidem paruulos adhuc exifteqces & in-
nocentcs.quifuror prorfusclt diaboUcus.
EtpoHuta efi terrttj Addit cpiphonema Jumptum ab effeftu.
Ita,inquit;hoc iiumani fcelere poUuta eft itei:ra,vc qu^lacra-
rium Dci elfe debebac,purwir^b omnifcelere & flagicio, fie-
rec triftis carnificina & crudele laniarium hommum mno-
ccntum.
iyangmnibui ] Sanguines & ipfani cxdem iniuftam /cu raa-
itai.ioneminfantmnilignificac5& reacuniquiconntacur. Bo
t|uodvtiiurpluraU numero, fignificatnon (emelatqucice-
rum id faftuia coniHiiflum elfe , fed faspius & variis in locis,
vc coca ccrra cruore infantiuni pollueretur.
59 ht inc^uinati[^o//«r«]runc operibus fuis:& for-
nicati funt in ftuctui fuis.
Condufio cft generalis , qua cocam narracionem quafi c6-
pledens, inquit,his cot delidis fuis pollucos fuifle Ifraelitasx
inftar turpis fcorti , quodcorpus fuum cuiufuis libidinipol-
luendutn & concaminandunj_profticuif. : ____—--—
"Ot>fcriiaiTdiichauccm quoidicitiinoperihttsfuii. Opera C-
nin hominum opponic operibus Dei.Sic^ic auTcm opera Dei
funt,qua: ab ip io lunt prxccpca , & <\ux ab ipfo probancur &
prasmns ornantur:ita opera hominum nominat omnes culcus
quc^nemandato Dei infticuunt, & in quibus cultum ali-
queiRrdigioniscollocanCjbona aliqua, vtloquifoIent,in-
cencione. £a vero ita conimendancur lioc Ioco,vc pollui his
homincs, acque itaf(£cidos& aboniinabiIesfieriinc5fpciftii
Dei affirmetSpiritus fandtus.Suntqs hxc clogiai3>XedpHox«Ws
id eft,cultuumhumana aucuritatemfluutorum,hocloco.di-
ligencer obieruanda.
40 Ec exarfit ira lelious in populum fuum : &
abominatust.it hxreditatemfuain. ^
Sicutin dcferco iaEpe oftcndic Deus iramfuam aduerfus
irapiecatem & ingratitudinem IlraelitarUm : ita pottquam
teadiximus.Ecfimuldocec,quifjcritfru<a:as liuiusimpieta- ingreffi funt cerrain promiflam, & non defierunt irritare
tis. Nam illa ipfa rcs,per quain venabantur gratiam , capra- Deum fuis fceleribus,paenas horum fcelerum faipe dcdcrunc
bant gloriam & opes , quacrebanc otium & pacem, ceiric illis graues. Subiadeenim immific in eos bella & alias calamita-
in ruinam,vel,vt hic dicitur , fuit ilUs inrtar la luei, quo tan^ ces , quibus iuftum iudicium fuum aduerius fcelera declara-
quam auiculae captas perirent. Nam ab iUis ipiis poftea duri- uit:vc ceftatur hiftoria ludic«m & Regum. Sed omnium ma-
ter Ibnc affliai,& caltigati,quibu$ peperccranc. xime horreda potna cit, cuius m hoc verfu mcmimc prophe-
Obleruandum autcm , quod idololatria» praccipuain fpe- ca , cuminquit, Deum abominacum fuifle/w^»» hdirettitattm,
ciemeflc dicic feruire fimulacrisrfdcjue adrcfutandos Ponti- jd eft,popuImn quem fibi vduc in petulium & haercditacCm,
ficios valec plurimum , qui vcfuos culcus idololacricos, & a- reliftis omnibus aliis nacionibus delegerae , propcer idolola-
dorationes ftatuarum exculcnt,fingunc Deum dfe colcndum nhm non alitcr abominaium efle , acque ab co abhorrniflc^
x«Tp«*,iinagines autem J^uKti*. Prophcta vero oiiinem lerui- qua maritus auerlatur coiugemj quam fclt fe polluiflc adul-
cutem & omncm cultum qm iniaginibus quibufcunque im- terio.Hac abominatione vc nihil triftius cogitari li nobis po-
penditur,damnac idoLolatriaf.Itaque vana eft Papiftarum di- teftica fimiles iapfus omni ftudio cauendi func. Admonendi
ftindio.cjuiB repetiturapud Pct. Lomb«rdum Di<i:intt.5>.lib. tamen funt audicores jhanc abominationem non icaititdU-
gendam efre,quafi ad vnum omnes icaabieieritDcus.vt ha»-
reditace coelefti eos fpoliarec:fcd loquitur dc maxima multi-
tudine.quae fuo fcelere &ingracicudine fe exofam Deo reddi-
dcrat:Cum interea cameh multi efl*ent pij in hoc populo,qui
agnofctntes ira Dei aduerfus peccaca.ferii doluerunc dc fuis
& aliorii fceleribus,& remitti fibi ea petiueruhc.Hos non ita.
repudiauic,.vt excludcrec.eos ab adopdone & hxrediucis iu-.
pfa moxdbcuic. $tatimenim,vbiconuerfariCumimpiis,&
focieiatem atque affinitatem cum his contrahere coeperunt,
didicerunt >pera eorum, id cft, impietatem & fcelera eorum
*fiHic imicaii. Haichiftonadefcribitun.&j.cap.Iud. In qua
primu.nfn.ii;i:uspra?pofterarcIemcnciaE&hum*nicatisnocan-
diis eft,qu£ non tanrU n nM profuic Iudaris,led obfuit jiluri-
mum. Si cnim foli habicaflenc m terra, facihus crat retmere
purum Dei cutcum: niinc verb muicati ilcccbris getium de-
generant , &adidolo'atriam prolabuncur. Ex quo canquam
iUuftri exemplo difcunus , familiaritates & Ibd.iLtia impiorii
hominum plurimil noceie pictati& moribus: qabd lua con-
ta<none homines praui faciUime nos laedant & iiificia t. Vi
tiorum enim,inquJt Naziaicnus» ficut membrorum, faciliiis
adhaererdcconcagio qu.im virtututn.Quod cinn ita fit,omni
ftudio vitanda funt prauorum hominum conforciaEc nocuia
ell illud iErchylididum:<p!itSc ifuKldf Kjnuat «<A'». Ec Scnarius
Menandri,49-«efuni»S»xp«^<*'*<*"''** ww^* Ucin , ifgjuU ifMXc^f
CommifcuerHntfegentibus ] Inica fcilicec cum his focierate,
& contrada affinitate cx coniugHS.Iudic.3. Elegerat Deus ge-
tem ludaicam, vtfeiunfta & leparata ab omnibusprofanis
^etibus eflet gens fanda.ficut dicicur Leuit. 1 1. Sanfti cftote,
^cuc egofum fanftus Qtjpd igicur le mifcentcumgentibus,
eo fafto hanc fanaificationcin poUuunt , atqueideo in nihi-r
lumrediouBt, vcfiftum hoc manifertxdefeftionis crin>en
^^ incurrat. Nam,vc ApQftoIusIudasdediabolisinquit,e6sli6
recmuifle ongincra fuam : ita illihoc fado a fua vocatione
dcfcifcunt.
Opetaeonim^O\)eH gentium non intelligicartificia,quibus
vidum & opes fibi parabant Paia:ftini,quique ob fiiara indu-
ftriam liac in re laudantur. Sunc cnim lUa opera Ucita, qu^
ad vittus neccffitatem pertinent : eilqac itidultria illa pecu-
liare donum diuinuin. Sed opcra intelUgit proprie fuperfti-
tiofos&idololatricoscultusjquibusiaferti fuerunt IfracUtg,
~~ cum fiertnt gentium difcipuii.
36 Et fcruieruni, lituulacris eorum:& fuerunt il-
— lis inruinain.
E'f«>«a-iccftfuperioris*verfus. Oftenditenim,qu«nam illa
opera fint,qua» didicerinc a gctibus,nempe idololatria.vt an
3. Idola autcm nominat CTD^aVy ab eftcAu , quia nihil nifi
dolores,moleftias,calamicaces,afferuut hominibus,cum ftul-
ti homincs falutem ab eis fpercnt.
37 Etlacrificaueiunt tiliosfuos:&filiasfuasdas--
monibus.
38 Ec effudcrunt fanguinem innoxium : fan-
Cuinem filiorum fuoruni j & filiarum fuarum» rc:fedtamcncomraunes?crumnas&calamitates,qu«p«|?«
. TT iiij
fii^i;u)aj(;pcccatciiruVn , ferre illos <;uin atiis in hac vica necef- crvntinitigationeni calarnitatum publicarum> ncut Aipri de
(« fuicquae ficut extcrls fuerunt tiiu^ftu,: ita his fuerunt Jitw Mofe,incerce(ience pro^pulcdixiinus.
HturinfihQC eft.exe;:citia paenitentix Sc inuocationis. Tajis ^it Reecrdatut eflfiedwU 1 Qu.6d non raox populum, pcccatis
panicl4tem autorliuiuspfalmij&alij muUi. ;S^/C7,.j,>: ;^. ^^^ poUutuin,vniucrrum delemtjeius rei n6 fukalia c»^fa,qaim
" 41 Ewradidit illos in manus geOtiutn:& aomi- <in6d rarum voluic elfe f€ed«s quod femel Iniuerai cum ma- ,
natifuntfupercosiniiniciro/(»mfcorum* ioribusipforum.HominurncnimdcIi^anonabo^cnecir-
" ' /r • r '-1 n. • / . Ar u.. ruamf<icmntDcrptomiflionem. Alteraaiautemhotaccunr
42 Et prefferunt ipfos ^ioftes iploruni : & hu- '^ -
miiiati funt^tjb daanu ij^((k\xm.[Qmfcilket/kb ma-
jtuVei humliarinolehmt.']
Horum verruum fententia non obfcura eft iis quibus nota
eft ludicura hillDr^afideo in his explicandis non immoior.
45 $aB^c hberauit eos , ipli tamen exaceibaue-
runteum[i»]coniiliis fuistSc marcuerunt [contabue^
r««/,ro«/«w^/x7«»/]ininiquitat:efua.
Sicuc antea multis exemplis oftendit.ram obftinatam fuif-^
fe populi uialiriam, vt hullis pcenis , nuIlilVe plagis , corrigj
auc emendari potuerit : ica nuncecontrario eandem malitu
exaggerat,videUcet abencficiisDci, quibus coticsaftedi ta-
mcn reuocarim viam , auc flcfti ad obedicntiam non potue-
rint. Eftautemc^tremx&dcfperataemalitiaB exemplum, v-
bi ica illainualuitjvt ncc pcenis corrigi,nec beneficiisemol-
liridurities&peruicaciapofifit. Talis fuitlfraelitarum ftu-
por & durities. Ita in hoc exemplo confincitur verum cfte,
^ood eft apud Theognidem : »' ^^t »»^*i<H •jW ^w^v » JUu*-
ta^.Fleiierenafuramff^atMnuUapoteJi. Econda bonitatisdmi-
naeargumencumfummum eit, quodreuocare in viam ho-
inqutt:£^/(EmirK/reA;»,&c»Pcenitece dicitur Deus, non quod
aiFedibus lieu percucbacionibus hominum Rt obnoxius , aut
quod mutabilisiicauc quod cum dolore^feu errore pcrnicen-
ti.i Dei iic coniunfia , fed quod ea facit, quae homines poeni-
cencesagere conii}euerunt,hoc eft,qu6d mucacfadum cerc3«
ob caufis. IcaAuguftinuslibiij. «^usft.yi.hancphra/iii ex-
plicat. Ec Theodoretus in quxftionibus in Genefin inquic:
Dedit eoi inmiferitordias} Id eft,fecit,vc hoftes.qui antea im-
.^placabili ^duetiuseosodio erancaccenfi,poftquam in capci-
uitatem abduxerunc eos , pr^cer fpcm cum illis fumma mife-
ricocdia 5gerent,e6fque humanicc-r&clemencer cradarent.
Ica mox Deo fleftence corda tyrannorunijfafta eftcouerfio,
vc qui antea fueranc hoftes faeui & truculenti, nfic pofttjuam
in poteftatem rcdcgerunt, quos priii^ oderant , incipiant a-
more compleci;i,& mifcricordia profequi, quafi cx lupis agni
f.jai. Quod eftargumentum peculians prouidentia? & amo-
ris Dci erga fuQS,& potentiae eius.
47 Serua nos,Ichoua Dcus nofter: & colligc nos
ex gcntibus,ad celebrandum nomen fanctitatis tu.t;
mines errantes tot modisftudet, nec quicquam inccntatuni r^Jad ceJebrandum laudem tuam.
rclinquit.
Legacur auccm hiftoria ludicum, qusehunc verfum lucu-
lenter enarrat: necopus cft inre manifefta prolixiore decla-
raeionc.
Co»Jilijs]ld eft,prauis fuis figmentis, pitgnantibus cum Dei
VoIuncate.Nunquam cnim aoinium fuum accommodare vo-
lueruc ad Dei verbum, acque ad huius normam a^iones fuas
<lirigere:fed indulferunc cupiditatibus fuis, vt quocunque il-
fae cos raperent, magno impetu & conati^^ id incumberent.
iVtque ica ciim locus remedio non eflet, maxima multitudo
contabuit & pcriit in fuis delidis.
Concludit pfalmum precatione ,accommodans priora e-
xempla Iiberationispopuli adpra;(entemneceTfieatem. Pec-
caueruntfa»pepatrcs noftriinde vfque ab ihitio vocationis
fua;:& quanquS interdum caftigafti eos duriter,camen niifer-
tuseorum in calamitatibus, & menior tux promiHionis, mi-
tigafti po»nas,& liberafti eos. Itaquenfic quoque,ecfi fcimus
& fitemur, nos noftris peccatis tcgraujter offendiflle , & has
poenas nobis attraxifle,eamquc ob re doIemus}»lurimum:ta-
men qua bunitatem toties exhibuifti patribusnoftris,e4dem
nobi> quoqueexhibe , n6fqUcabhoc trifti exilio liberatos
reduc in pacriam;idque facias non vt nos ex mifera & xrum-
44 Ec vidit cum illis eftet anguftia : audiendo nofa vica in placidam,cr.in>:)uillam & voluptuofam vita con
damorem eoruni.
45 Et recordatus eft ipfis [eria eos'] focderis
fui : pocnituiteum fccundum multitudinem [vel
magmtudinem ] clementiarum [ bmitatmn ] fua-
-^
46 Et dedit eos in miferationes in e^nfpedu o-
mniuin qui captiuos abduxeianr eos.
Dcus etfi neque puniendo neque benefaciendo quicquam
iici.is(quod vnum carci fpeftare in fuis votisfolet^fed vtno-
men fanftuni tuum per nos celebretur , hoc eft, vt doftrinar,
quam nobistradidifti& c6iiiififti,puritasconreruetur &pro-
pagetur, & cultus nominis tui haftciius incermiflus refticua-
tur,atqueitabeneficia tua nobis exhibjca, & laudes,qu£
^aliquandiu conticuerunt in hoc trifti & asrrumnofo exilio,
l*ta voce ab omnibus celebrentur. Haicfumma cfthuius
verfus: Petitio fcilicet Iiberationis,cuiadditur racio a caufa
finali. "
ColUge nosexgentibtti]Sc[\\cttiin quas difperfi fumus noftris
deliftis.Nam iniquitatesnoftraf,vtinquit leremias, vtvenci
diflipauerGcnos. Tu ver6,quipromifiil:i,fi fuerimus ad qua-
cuor mundi plagas difperfijindece collcft urum nos, DeutCr.
jo pra^fta quod promififti.
Celebrare laudes^E^ paffim annutiare, & pra*dicarc Dei mi-
fericordiam,bonitatem,potentiam,vcritateni,&c. quas Ubc-
ratione declararic.
1 48 Bcncdi(5i:us Ichoua Dcus Ifrael, a fcculo, &
in feculym : & dicat omnis populus , Aiucn , Halc-
luiah.
Additin fincepiphonema ,quod habet pr*conium diui-
profecit a]>ud gencem malignam & obftinacam : tamcn can
tafuiceiusJ}onitas,vt non prorfus voUieriteos abiicere, auc
cxcirpare fundicus. Itaque q loties vidit populum fuum fub
trifti onere calamitatum gemere& clamare,quanquamilli
talc oihil meriti cflTenftipfe tamen non derur eos tueri & fer-
uarc. Atque huius rci dua» potiffimum fuerunt caufse , quas
hicallegat t Primaeftrccordatio promiflionis ieu foederis,
quodinfringi aut aboleri malitia hominum non pocuic. Eft
cnim Deus verax.AIcera cft immenfa eius mifericordia,qua:
fuperatiudicium:&graCia, qux, vcPauIus inquit,exuberac
fupra peccatum. VidercDeus dicicur noftras afHiAiones.cu
itacas afpicit , vt fimul (uccurrac, &manuni auxiliacriccm
nobis porrigac,ne fub onere fuccumbamus,& ytpaulacim ex nx laudis. Vnde colligicur incer precandum fidcm prophecat
his excrahamur. Verba cnim fcnfuum humanorum cum ad magis fuiife accenfam, & fpem de refticutionc populi ita co-
Deum transferuntur,accipienda fui^tcum eflFeau. N6 enim firmatam vt iam quafi voti fui compos faftus crumpat in il-
cft otibf M$ fpeftator calamitatuin noftrarum , vt homines in las laudcs , quas Deo fe difturum promiferat. Simul autem
quibusvclanimus^ttoneftiuuandi, vel visautfacultasdecft, animuspiorum, qualis fit in a»rumnis oftenditur. Etfienim
quafcripcreopprefros pofKit. Eodcm modo intclligatur & grauitcrpremuntur& oppugnanturpija diaboIo& ciusor-
vcrbum Jludiendi. Etquod de claniore Ifraelitarum additur, ganis : camen quia fciunc,afHi^ionem parerc pacifintiam, ex
mon^ndi func auditores,non in omnibus hunc clamorem or- hac vero probationcm , acque hinc rurfus fpem exiftere , &
^ . tym fuiflreex agnicione ira: & iudicij diuini , auccx dolore de perfuafum habenc, prasfencjs temporis affliftiones , non cire
admiffispeccatis^atqucexfideincucnte mifcricordiam Dei, paresadgloriam, quaereuelabitur,vtPauIusinquitadRom.
& petcnte rcmiffionem peccatorum & mitioacionem cala- ideo non foliim patienter ferunt aerumnas : fcdetiamcum
mitacum.talis enim clanior p^us eft & falucaru^fcd orcus fuic gemuncglorianturin afHi(ftionibus, & Deo gratias agunt,
hic damor in maximi parte tantiim ex impatientia & caU- qui calamitates & crucem imponat fuis , non vt finc fignum
mitatum magnitndincqua; illis has querulas voces exprcfle-
runt : non aliter qu^mciim vulnqfa in corporibus actreftan-
cur durius,homincscIamant.Fueruntaucem fempermaximx
mulcitudmi aliqui admixti^pi/ , qui in publiciscalamitacibus
cogitancesde aufishorum malorum, Vcra paenicencia ad
Dcum conucrfi funr. Sicut dicicur Icfa.t^. In anguftia rc-
qiii^ijer unc te. Horutn igitur preces peaetrac nubes,& impe-
abieftionis d(uina>,fed gratix & amoris.Pater.enim quem di<
Iigicfilium,caftigac.
Benedi£ltu]\Are^\zaAztm & celebris fic.
Etdicatomnts ] Horcacur vc fuo.excrtiplo fideles ad agno-
fcendam & selebrandam Dci bonitatcm excitcntur , & voca
hxc quafi rata eflc iubcant,at(^c ita hac acdamationefuam
fid«m dedarcnt.
PSAJft^
: '■^ ' ■;-; ■;;''--^ P S A L M I . CVI.' ■ :. ' '^, ■
PARTES.
I. fexordiam > feu cxhortatio ad celebrandum Deum bonum & benignitate perpetua fuos excipien-
tcm>vcrrj.
I I. Propofitio imbecillitatis Ecclefiaf,qua! nequc verbis,ncque operibus , Deum condigni^ celebiarc
poteft,v.i.& j.Supcreft igitur,vt miferiCordiam eiusimploret,v.4.& ^.dcinde peccatafua confiteaiur,v,&.
• il I. Narratio, explicans alteramconfcffionis partcm,de peccatis maiorum. Sunt autem huiuis narra-
tionis exempla multa,a v.y.ad 4G.vfquc.Haec ordine indics^mus.i.Rcbellio in deferto & tranfitu maris ru-
bri,v.7 .8.9.10. II. 2.Hypocrifis,feu fidcs tCmporaria,v.i2. ^.Obliuio & inconftantia,v.i}. ^.Concupifcen^
tiapraua&tentatioimpia,v.i4.i5;5.InuidiainMofen^Aaronem,v.i6.i7.i8.6.i(lololatria,v.i5?.2o.7.In-
gratitudo fumma,v.2i.2z.i3.8.1mpietas,incredulitas,murmurationcs in Deum,v.z4.ij.i(5.27. p.Commu-
nio & fcelcratum foeduscum idololatris,v.28. 29.^0.31. lo.SpiritusDci exacerbatioiv.ji.^}. n. Rebellio
in Dcum,& fcelerata clementia erga diuina; maieftatis reos,v.54. u.Fcedus profanum & horrendum,fum-
ma curo impietate,idololatria & parricidio coniundumjV.jj.j^.j^.^S.^^.Admifcentur his Ifraelitarum (cq^
leribusjad auxefin paticntiae Dei,illuftria fingulis hiftoriis cxcmpla & documenca.
1 1 1 1. Dcfcriptioiuftiffimsc irx Dei fcedifragos Ifraelitas punientis,v.4 ©.41.42. Cui additur clemen-
tiac eiufdcm crga afflidos & refipifcentes tabella graphkc depida,^}.^^. 4S.& 46.
V. Conclufio.duaypartcs continens. 1. Petitionem beneficentia: Dei gratiofa? a maiorum exemplo,
V.47. 2.LaudationemDeifolenncminEcclefia,v.48.
Observationes locorvm i) o ct ki nae.
Verf.i Biuinarum laudum celebratio prAfentia mala leuat , ^ impleat Detis opusfuum.
animos a de^eratione erigit . * Tentare Deum efi.non acquiefcere Bei arbitrio, fed plu4 expeterc
&uum Dei ckmentia immutahiVts tfperennis permaneat.exul- quam ipfe dare velit.
tandi ^ canendiperpetuum habemus argumentum : modo id in- Injanos ^ infanabiles ejfe oportet, qui ne coaBi quide refpifcut:
gratitudine noftra minim\ extingmmus. fed in lautitiisfuis ita putrefcutvtDei atq^fui prorfus obliuifcatur.
2 Vtcunque ad canendas Dei laudes ftudia omnia Cf conattn 16.17. is.i^.zo.zi.zz Homines diuerfos peccandi modosfubinde
nofiros conferamus , tdm Jplendido argumentd tamen erimus im^ fabricaht,^ ingeniofifunt adprouocandumDeum.quod nobis plus
pares.Non definendum proptereafed potius acuendianimi vtfufra horroris incutere debet. In eo autem illorum intemperies feprodit,
vires nitamur. Et optimum adnos animandos folatium iliud eft, qubd dum blande f^ fuauiter aDeo fouentur.fuafortenon conten-
quodfcimtts,vtcunqtte nosfacultas deficiat , quas ex animo ofteri- ti.aduerfus eum calcitrant.
tnuslaudes.Deoplacere. Expoenarummagnitudinecognofci poteft criminum atrocitas:
5 Non placent Deo laudes quA in ore tantum refonant,%ifi con- nouitqueDomintu omntpotens facri minifierij authoritatem tueri,
fentiant animi , imo in tota vita rejpondeatfincerus i^perpetutis (^ impios derifores duriter percutere.
concentus. EtfitumttltuufAtuminpolitia.tuminecclefiapaucifipitisfitnt
4. s Singulorumpiorum votumpncipuum iUud ejfe debitt , vt attthores.multi tamen interdumpuniuntur , quoniam ex fiemitu.
"Deu^ amorem quo ecclefiam complexus eft ad ipfos extendat.vt hoc confenjit.calumniis ^peruicacia confiat populum contagione rebel
modo benediiiionum omniUfiant participes quibtts ab initio Detu lionis ^ hArefeos ejfe infeSlum.
dignatus efi fuos eleitos. ^quasde die in diem continuat. Nihil e- Idololatria efi fcelus howendum, ©" omnium fcelerum maximtL
nim melius acfelicius efi quam cenferi ingrege (^populb Dei:quia Dum autem homines in mediocrifuperftitionefe non continent,fed
femper optimusfuitpaterfuorum (^falutis eorum fidelis cuftos. proieBo pudore faltant ad prodigitfos cultus , turpior ^ deteftabi-
6 Venii impetrandA non ant^fumta capaces,quam ptccata no- lior eft eorum CAcitas: ^ quo magis Deipotentia bonitdfque eisfit
Jlra damnauerimtei. conipicua,eo niintis eorum Juperftitio eji excufabilis.
Quum nos Deus caftigat,nefingamuspromifiiones eiusexcidijfi, Z3. 24.2^.26.27 Ftorumprecibus cohibetur Dei vltio.
fed cogitemus mercedem nos referre quam peccatis nojlris fumtts Deus in ananofuo confilio ignofcere fuis ftatttens.non defiuit eos
promeriti:ferio enimrefipifcentibus occurret promijftones quibusje terrere , ^prontmtiatfeperdereeos veUe,vt agnita ctdpAfuAgra-
propitium Deus ojfert. uitate humilientur.HAC efi pocnitentia, cttius infcripturisfit meft-
Hac vnica eil ratioplacandi Dei.vbi feueri in nos cSJbresfumus, tio.Non quod Detps infeipfofitflexibilis :fed quia vt irAjuAjenftt
variifque verbis (^ exferio cordts fenfuprofeBU peccatorum noftro- nosferto tangat,indueje cogitur hominkperfpnam.
rum atrocitatem exaggerare difcimus. InCredulitas Dei^neficiafuperberepudiaticontrafides CAlum^
&ubd ProphetAfe maximts peccatoribus adiungunt, vt videre efi vitam beatam certo ampleiiitur.
multis locis,tumprAcipue hocpfalmo Cf apud Danielem,docet,Jieri Hominum impietas o ingratitudo clades gf dijjipationes horre-
nonpofife,durn regnant vitia © eorum coUuuies exundat,quin etia das inuehit, quasfola Dei clementia in Chrifto ptorum precibus
tdiquaadoptiniosferpatcontagio,quiadDeitribunalprodeuntes, excitatapacat.
vident fe non pojfe elabi.Deteftartda igitur ift eorim hypocrifis qui 28.29 ^umDeus vxoris loco ecclefiam fuam habeat , dumfe
perfeBionem nefcio quam in commentts ^ larutsfuu fomniantes, idolis addicit,non minhs turpiterfidem violat , quamfi mulier re-
omniumhominumimperfeEtiffimiapparent. ^ Momaritofeadulteruproftitmt.
7 Nunquam malitiAfuA renuntiant homines:imbpatresfilijfi- Multiplex efi idololatrarumfcelus: vero enim Deo valedicentes,
quutur,quauis Deus incredibili bdnitate (^ repetitis miraculis eoru mortttosfibi in coniugtu7»-accerfunt,coram ligno ^ lapidegenufte-
peruicacia fuperare conatur.Locus de corruptionepofierorii Adami. iiunt,eis mdHant hoftiai,^poft execrandajacra in idolorum ho-
8.9.10.11 Deus ecclefiamfuam epericults ingentibus ^ humart& norem epulantur:vt Dei iram tam turpibtesfaSiis accerfant.
fapientiAinextricabilibuseruendo.infrmitatefuorii coarguensglo- 30 ^andd Detis condituit malis publictsmederi , benefceiitiA
riAfuA confulit,cuius vim viaf^ a nobts vult agnofci ^ chlebrari. fuA infirumenta idonea profert,quibus infiittttUm optts peragit.
ludicia t>ei in impios vtfunt terribilia: ita eiufdem miferatio- Optimum hocremedium eft extinguendo vindiSlA Dei incendio,
nes erga ecclefiam.ifummis miferiis ereptam, immenfiifuo tempo- vbipeecator ipfe vltrb iudicispartes adfept^niendum occupat.
reapparent. Vniushominispoenapttbticamplagam/edatiprAfidtquevnum
12.13.14:1^ Fidestemporariaaveraviudquedifiinguendaeft, quamvnitatemperire.
diquoties enim velint nolint hominespotentiADeifenfu ad aliqua 31 Egregia virorum iUupium gefla aliorumfcelera magis ape.
ei^ reuerentiam coguntur. Vera autemfdes Jponte ampleaitur riunt^ damnant.
Dei verbum.d '» ^'*<^ obedientia conflanterperftat. Giuidam infanSlis obferuanturfingitlares e^ extraerdinarij mo
Nonaliadecaufatamingratifunt homines erga Deit, nifiquia tus {vtdeMofe^Phinees legimus ) qui ad communemregulam
&emunt eius beneficia : quorumfi memfria animis nofiris hAreret; exigi non debent. Porro vfttatus vocandi modtts ^ ordo quo Deus
%Ani Utco ejfet ad nos in eius timore retinendos. vtitur,non obfiat quominm eleihsfuos , vbi vifum efi,arcano Spi-
Miraeficupiditatumnofirarumintemperies.vtvixdiemvnurh fitus motu gubemet.
Heo concedat.-nifi enim protinus hobis ohjiquiturjlatimfubit im- hnputatum eft ipfi Phinees opus fuum ad iufiitiam.fictiti Deus
patientia, ^ tandem deJf>eratio. G^uibus malis medeturfides , pro- cperafidelibus non intrinfeco merito.fed gratis in iujiitid imptitat.
<^afnfknti(i nospliam,ac in,JJe ^fikmiomi mtimnh^nm iZ'?Hf'if'?<^'^7. iS. -3^ ^mentta Dti peccn-ovs txpemi
V
H E N R. MX> t E E^inr^
1.15,* liwm»)!!^^)!*.
necleuibusdecaufisexchaturadiram. omnes^erevelfiAgeUUconturtdere.velbeneficiUemoUireconetur,^
Fidelesferui impiorum exemplo fij* conuerfatione adpeccandum inviam reducere^tentet.vnufquijque tamenfuipermanetfimilts.
impeUuntur
Feccatapeccatispuniutur:ex pturmurationibus.reheUio nafcitur^
deindecum impiis confortiii,moru corruptio.idololatriAhorrendA.
Corrumpunt pietatem ^ iuiiitiam impiorum confortia : £5" qni
cumprofanis verfantur.tandem frofani euadunt. .
Idololatria apofiatis efi infxcidiu:necefie enim efi corpore ^ani-
44.4j.4rf Infatigabili clementia> cum noffra ingratitudine cer-
tat Dests. - ^
MeraDei bonitatejferudturhomihes quiturpi excidio diptierat.
NuUa efi mutatio in X>eo:fed in poenis ipfis quasfumus promeri-
t^icitur autempoerutere: namjboenas mitigando, vel manumre-
trahehdo ab exequendisfuis cohJtliis,videtur qubdamniodo mutare
maperire.qui a vero Deo r/cedunt, vt opus manuiifuarU adorent. confiliuin.
Tandemfuperfiitiofi (^ idololatr* in horrenda ^ nefandaruUt Dei manu reguntur corda hominii,vt veladfimtiarn infldnitt,
fcelera:nec mirum efifi Deo negleito naturam ipfam^ tenerrimos vel ad humanitatemfle^ftt.quoties itdvifum efl:^ Dei prouide-
omnes affeBus exuunt.
Idololatrarumfoeditas nobis ob oculos ponitur , vt Deum colere
^ ardentiore animi affeBu reuereri difcamus.
4.0.^1.^1.2,43 Expoenarum atrocitate deliBorum grauitas e§l
expendenda.Et merito vexandi ^ opprimendi tyrannis traduntur
qui iugum Deirecufant.
tia aliquoties accidit vt eccleji&perfecutoresfianteiuspaftores.
47 Promifito f^fcedttsDei pios inmediis xrumnis adbenejhe-
randum £5* liberatiohern phendam animatatquefoUicitat.
Finis liberationum hofirarum,celebratio nomimsDei,
48 Inter varios gemittts ffon definamtis tamengratias ttgere
Deo,cuittsferulis multiplici clementia temperatis manjiteto/piritte
Humani generis ingenium hic nobis depingitur : quia quu Detu pios omnesfubiici ^ crucem impofitam patiextter ferre necefii eft»
A R T 1 C V L I P R AF C I P V I.
10. De peccarorum variis fupplfciis.
n. Deldololatriasfpecicbus&efFciais.
I. Dei laudcs i quibus prajcinendar.
i. Laudum diuinarum argumentum.
5. Piarum prccum /umma.
4.. De varia pcccatorum confeflione.
y. B cneficlorum Dei & ingratitudinis noftra; f ecordatio.
6t De miraculis in ^gypto,in deferto,in terra Canaan.
7. Eccle/fa* militantis peccata.
8. Defceleribusmultiplicibus in Ecclefia vifibili graf-
fantibus.
9. Tentare & exacerbare Dcum,quid fit.
U, Piorum,ira: Dciobfiftentium,zeIus.
13. Dehorrcndislfraelitarum&aliorum idololatrarum
facrificiis.
14. De ira; diuinaf effeftis.
Ij. De miranda Dci patientia & clementia.
16. Paenitere,& recordari quomodo Deus dicatujc.
17. De fine libcrationum Ecclcfiar. /
PSALMORVM DAVIDIS
LIBER QVINTVS.
ARGVMENTVM PSALMI CVII.
ICVT pracedetJtes duo ffalmi amorem tvj beneficentiam Vei ergapopuinm J/raeliticHm
prdidicant:ita hic pfalmtts generalis efl do^irinay^ commendatio proHtdentia Deii(jHa ille
non tantHmpopHlHm IfraeiiticHm,fed totHmgenus hHmanHmferHat,regityaiit/oHetttuetHr
f^ defendit aduer/hi omnis generis calamitates ^ miferias , edcjHe amoremfuHm ^) curam
ejttam gerttpro genere humano, afiidue deciarat. Hanc doUrtnam neceffe efi extare in ec-
ciefia)^ aflidHe in conlfeSlH ejfct ne infurores (fr amentiam EpicHreerum delabamur , tjjni
omnino nuUam habere Deum cenfHcrunt rerumprocurationem: vnde verfni tlle nattueftt
Scilicct \% fuperis labor eft,ca cura quiecos Sollicitat. Et dtUurn illHd: Dens ambulat fuper cardines coeli, ^
res humanas non confiderat : ideoque Deurn ita remouent nonnulli a gubernatione rerum humanarum,vt par-
timforttina eas adfcrtbant^partim nofira diiigentia regi exifliment.Qontra hanc EpicHreorumfententiam con"
firmat nos Deut nonfoium diBi-s fcriptura, tjuapafitm occurrunf,fed etiam mantfefiis exempiis ^ tefitmoniis,
cfutc conuincunt mentes humanas^vtfiatuere cogantur,non volui res humanas cafH^nec prudentia hHrnana tan-
tum regufed effe Deum, mentemfapientem^,<jHi omnia difponattft) regat profua/kpientia.
Recenfet autem hicpfaimus tHufiria aii^uot exempla,^ Jfecies calamitatum , )qttibtis cum vniuerfum genm
humanum tanquamfiHBtbus ^ procellis obruatur, ^ tamen interea mirabiiiterferi^etHr , neqHaquam id teme-
ritatifortundi,aHt etiamfiSlittis idoitst^uod Ethnici tuncfaciebant,fedfoii Deo cohditori (^ gubernatori hutHs
mundt tribuendum docet. CumijHe tam iUufiria in his exempiis extent prouidentia diuina tefitmonia , vt dubi-
t4ri non pofiit^cfutn ad Deum autorem vita ^faius hominumfit referenda: hortatur omnes homines, vt abieUis
(fr damnatis cumprofanis optnionibus omnibus,<juas cum EpicHropieriejue communes habent, tumfuperfiitiofis
cuitibus,in quibus idolis xf) fimuiacris aiiejuod numen a nonnuUis tribuitur ,foium verum Deum agnofcant fua
faiutis autorem, eitjue gratias agant , ^uod inter tarn varioi dtrumnas ft) calamitates generis humani, ^ totpe-
ricuia,(jUA nos ^uotidie circmnfiant i^ premunt,7nirabiiiter feruat genus humanum,^ in itbtrationtbus variis
pr&fentiam ^potentiam fuam manifefie ofiendit. In primis vero monet,ne in ecciefia homines pij pofi accepta
beneficiafiantfecrtrijfed cogitent (^fi mirabiliter regi a Deo , (^ totumgenus humanum maxime proptcr ee"
ciefiamferuari.
Hdcfumma efi huius pf^imi.Addit autem infine obiu^ationem (jua in hdmincs profanos inuehitur.-fuorum
tantus efifiuporiVt mllif,^Hantumuis perjlpicuis (^ euidemibtu tefiimoniisciimincipofiint,vtprouidentiam di-
uinam agno/cant,^,(juemadmodum par efi,ceiebrent, Huic obiurgationi annexa efi ^uereia,de impia (Jr objii-
natafecuritate maximApartis hominum,^ Epicureo Dei contemptut^uem corrigere dr eximere mentibtu ho-
minumnHllaDeibeneficia,nuiiagratiittefiimoniapofiint, ■ . ,
> ^ Celebra-
•■'^iiiw!|jii,»ijiii!^fi, iif",tmif J5j|, mnfTy
F3 A L^
ain
^>l j Y^Elcbrate Ichouam.j^uia bonus : qui
' V-/fccu]umbencficcntiadui.
Orditur pfalmum j propofieio^e, 9UX eft exhortatio ad a-
fnofccnda & celcbrada bcneficia Dci,q(ur ille aflidue in gu-
ernacionc ^ conferuacionc gcncris humaninobis confcrt:
8c additur caufa i conftancia amoris Oei crga gcnus hunia-
nui^i2& perpctuisbeneficiis.
Ciim auteinlchoifram nominat , cogitandum eft ,nomen
ill^d oppo^iprimum illi profnnae opmiuni plurimorum.tfui
cxiftimani calii voIuireshuman»;&omnia icrri cemere.
qualis profanicas pingitur in his verHbus Poetse , Ame nthtl
pojitHm eH,(^firs incerta vaiMtur^Fertqiie r^ertque vices.f^ h»-
he»tmertaliacafum,deinderedztgM impios idololatrsi , qui
omnia ailfcribunt fuis idolis. Nome^ci)iiti lehoux.veci Dci
pcculiarc nonien eft,<(iuod fibi ipfe indidit,vt hoc ipio oftcn-
deretjfe vcre eum elte , i quo exifterenc , gubernarcncur , 8c
conieruarenturomnia, ( Id enim ftgnificac nomenlehpua)
ac^uchac appellatione fe abomnibuscommenticii&numi-
nibu^ 4u« vc Paulus m<.juit,nihil func,di(cernirec. Ciini igi-
tur dicir, Celehrate lehouamicx ancitlie^ omnem profaiuratcin
mencium humanarum,& omne cultum idololacncum ilanac:
qua(idicac,N6exiftmiace calu reshumanasvolui,muIt6mi-
nu^ vii am & laJutein veftra adlcribite idohs : fed vcrum Dcu
cclebratcjs eoim eit.qui al/idue regic & conferuac hunc inu-
di)m,8c vteft ^ihtui^umc, ica innuuierabilibus bonis pcrpctuo
afficic genus hum.jnum.
Bonitas ngnihcatjTompticudinem ad benefacicndu , qua>
vtnullis othciis, nuilitve metitisprouocatur: ica nulla eam
malttia.aucingrtciiudohominumretardat, vsfupra Jiduin
eft in p oximo plalmo.
lon prmiim amorcm & ptxtudpvMm» Dei ngniiicat , qua; o>
nmes (v/i>o'rparentum erga liberos luperat: dcinde beneiicia,
qu£ ex caliamorc proHcifcuntur.
^ Dicaut rcdein^ti iehouac:quos redeinit e i»a-
nu tnbulantis. ,
Hic vcrfus a p^lcrifque coniungiturcum prjccedcnte , ac fi
iuberecpropheta, quo> alloquitUr. recitarc hoc celebre c.ii'-
mcn m honorem Dei , & Jaudein beneiiciorum etus. Ha:c
fcntencianoneft inconcinna : fed lequens verfus , quihuic
per copulam iungitur , oftendit noti mmiis commode hunc
verfum referri ad totam fequentem narrationem , in qwa &
exilium ciufque moieftias Stcalamitates deli:ribit&exag-
gerat : & e regione beneiicium liberationis diuinx com-
racndat. Redcmptos igitur lehcuije hoc loco non tancum in
gcnere omnes quicxquauiscalamitateliberantur,intelli-
git , fed in fpecie eos , qui ex longinqua & difHcili peregri-
nacioncatqueadeoex trifti feruuute & capciuicacealiqua
incolumes donmm reueccuncur. Hos lubec dicere , fcili-
cet , laudes Deo , hoc eft, prasdicarc eius bonicatem & gra-
tiam quam in Iiberacione iint experci. Tales autem nomi-
nac redemptos lehoud : quia docere vult, nun cafu eos efre fer'
uatosjcum pcr delcri^ & inuias folicudines vagarencur,& fg-
pe ab o mni fpe redit is excluderen t u r:fed Deo ducencc &dc-
fendeiue cos me; varia pericula feruatos , & donium redu-
ttos eire. Verba igitur hic monere eosdebent, vt adepta li-
berationc cogirent (e non eiTc «^INJi liifTJ^f, » npi»t*idfp'
mnt.n iV HJiixmf,<ed « ^iflJ.
£ manutribtiiantu] njf & hoftem lignificat,feu tribulatore,
& lubftantiue .mguftiam : ideo vtroque modo redditur. De
manu anguftix, hoceft, de vi anguftiar,feu de afflii^ionibus,
& dc manu leu potcntia anguftiatoris.
5 Ec colligic eos c terris ab oiicnte , <S<: ab occa-
fu:a reptentrione,& a mari.
E'fii)4t«teft prasccdentis verfus i diftributione, vt beneficiii
appai eat iliuftrius. Non cnim in vno ahquo loco, aut lerrat
angulo ha:c eius bonitasconfpicitur, kd paffim in toto orbe
tcrrarum , dum cx omnibus terra» angulis & plagis mundi e-
xules colIigit,& vel in patriamdefid©|-atam, vc^ in aliam vr-
bem commodiorem eosreducit, vbi rieceflicacibus fuis con-
fulere polTint. '
Amari ] Qujdam intcUigunt marf mediterrancum,quod
ludxis futt ad Occidcntem , arque ita bis fieri mentionem
plaga; occidentalis exiftimant. tt Iudaci,vt funt audaces,fin-
guntmcridiei mentionemprarrermifram, quoJca rcgiopro-
pter aeftum folis rarius adiri foleat , cum in nulla orbis pla-
ga plus ncgoriati fucrini Iud«i , quam in ./Egypto & Arabia
feliccquaiiUismeridiemipedant. Veri/imileauc^eftinhac
dilhibutionc plagarum muadi non omitti meridiem , itaquc
marc ineiligo non deoccidenta!i,quod mcdicerraneum vo-
cant(idenim invoceanyOcompreliendicur)fed meridiona-
li.q jod Arabiam felicem , & Africam cocam, quar ipfis crat
ad meridiem , ambit. Cxterum exules & errantcs , quorum
hic mcminit, inteiligantur no» taatiim hi , qaifpontc neg4»«
tiorum fuorum ciufa in longinquai regioocs abeunr, vt fa-
ciuntfere mcrcacores,dc quibus dicitur, , , ,
ImpigerextremoseurritmercatoradlmUs: •
fed ctiam iUi qui vel hoftih impetu, velaliavi&neceffitate
patriis fedibus pulfi funr , vei capciui in hoftium poteftatcra
venerunt, velalioqui in piratas aut prcdones incideruntk
Hos omnes , ciim claman t ad Deum , dicit cxaudiri & Iibe*>
rari,8(c. Eftquehoc ^ix«uS]ianJ«( & prouidentia» Dei «rgu.
menrum.
Infabulis luno fcribitur venifte ad Argonautas in mo%-
tibus & fcopuhs Herciniis , vt viarti errantibu» monftray
ret. Qua imagine fignificare volucrunt do(fti,in locis dCfcK-
tij&horridisraagis opus cfTe peregrinis Dei ismiliaritaic
^ope ■ ■,.,^,,,^,^. ,
+ Erraucrunt in deferto in folitudinc a via : \ f-
bcii) habitdtionis non inueneiunt«
5 Famciicl,ciiamfiribundi:anunaeoruminipfi«
dcficicbar.
Amphficat narratbnem amiferiis&calamitatibus exuI6>
vc magnitudo bencfici j in libcratione e regione fiac confpc»
dioT. De mi./criisauteniauxiIijGrarcuseftfcnariusn((i(|(»utf
M/ti wm' itpixiuiM <^vyli. Hxc verb mala per diftributione hbc
loco aliqiio modo recenfenrur : & extanc vcrfusTyrcaEi po«-
caejin quo eadem luculcnccr defcribuntur.
Num miferum eft patria Amtjfa,la,ribufque vagari,
Mindicum f^timidavocerogarecibos.
CumnatifqueerrarefuiSifJconiugemoefta,
Et cum matre pia, ctimciue parente fene.
Omnibtu inuifus, quofcunque accejferit,extd
Sempererit.femperjprettesegenfqueiacet.
NuUus homsgeneri eft,^ perdiiagratiaformi. efi^
Cuniidquetabefcuntmembradoloregraui.
Curat nemo vagos, ij Udere nemo veretur,
Non extd cuta dicitur effe Deo,
De his malis etiam hi vcrfus concionantur,fed vltimus in
fcquentibus cotrigitur:qui3 pfalmus inftitutus eft,vtprofanf
& Epicurjatopmiones homiriibus eximancur, atqueita ad
agnofcenda& celebrandabeneficia diuina cxcitentur. Ita-
que exprefTc negat jiaulo poft , quod Poeca aic , exules non
cflrecurjeDeo. Itahacquoque in rc difcrimen phiIofophi>e
& dotftrina* cacleftis conlpicicur. Racio ex cucncibus iudicac,
de amore vel odio Dei; fed aliter pronuntiat hac dc reSpirt-
tus fan Aus.
Sentcntia autem horum vcrfuum eft:exulcs faepe vagari in
defertis feu in locis horridis & incultis, vbi non tantum (x-
pc a rctao icinere abcrrenfc , & in loca auia & periculofa ab^^
ducantur: fcd etiam vbi hofpitium nullum inuenianc,atqUe
ita,quemadmodumlequitur , proptcrfamem&fitimde vi-
ta perlclitarl cogancur. Id qujtm miferum fic , experiuntut:
ij quiinlocis vaftis& inculti. praefisrcimcumfamiliaober-
rant. Ideniin mulciplcxpericulum obiicitur : Primum afe-
ri»& veoenacis beftiis:deindea famc& fici.-poftremo ipfa fo-
licudo & vafticas anxietatcm & mecum addic & auget ho-
mrnibus. . „ „„^— ,^._i*-„ -^
Vrbem habitationu\ Id eft , vrbcm ad habitandum Com*
modam.
Operiri dicitur fpiritus in homine apud Hebra*os, cfi fyit-
cope feu deliquium hpmo paticur,vel ex virium defeAu,vel
ex mecu &anguftia,vel aliis de caufis, quibus fic, vt fpiritus
refugiant ad cor,& deftituant membra exteriora^
6 Ec clamauerunt ad lehouam in anguftia fiia: ex
tribuIationc[^rf//«rto]eorum eripuit eos.
Hic verfUs.quitanquam intercalaris aliquottes rcpetituri
pcculiarem habct doftrinamfeu commonefadionem,qua;
non eft obitcr prxtcreunda. Primiim enim oftendit , cur
Deus finat Cepe homines adduci in calamitatcs,anguftias,&
pericula.eaqueitainualefccrcnnat, vtnullo humanoconfi-
Uo exituspateat. Facitenim id,non quod hominum miferiis
aut interitudeleftetur,fedvt pcriculisexcitenturacf agno»
fcendum Deum . & ad opem eius implorandam. In rebus
enim feciindis animus eft fccutus, n6n cogitatdeDCo , nc«
que inuocat,fed in anguftia,vt Icfkias inquir,homities requi-
runt eum,eciam illi qui alioqui vera fide pratditi noii'funt/&:
quitantiJim magnitudinedolorum ad effundcndas cj^erclas
& petendam opem adiguntur. Nam his quoqiie hanc coiifef-
ftonem extorquerc vult Dcus, nonsliunde qufmab vao i-
pfo petencfapi &expedandam cfTe falutem. Haec dodrinadt
caufis arrumnarum diligente^ cogican^a S|^ (^fcruanda hof
IbCo eft: ne (i in prricula ipAquoque incidamus, cogitennis
caUmie^tes efTcfigna ira; & abicdioiiiiDei > atquc ita (uib
impia multit^4tr>e in defperationctn & frcmicum aduerfii»
^JVfT'
iooS
Deum ruamus : redpotiusefTe Vk«uf<«in«iqu«no8n[)oneanc rumnas&rquaiprescarceris amplificat, vceregionebenefi-
de p(»nicentia , & peticione auxiiij diuini. Addicurautem ciumliberationisilluldtcc. Priaiijm dicic»capciuosrcderei»
A\4l^v&coi\bXztiOxeKttngttfliistorHmmpmeoi: vie difcamus, tentbm^^vmirAmorfisjidcA. dcmicti in voragiaes prt)fun-
pretces nofiras quas in calamitatibus nofliris fundimus , non das & tcnebrofas,vbi lUfemafpicere ncqueaiic : atque itj lu-
fore irdtas : £dque adconfirmandam fidem r\pftrtm prodeft, ce orbatos p*enemortuJs^(re /iiniles.Ha;c fuininj eft rnileria.
ne vagentur animi noftri in inuocatiooe vt Ethnicorum, qui Sumus cnim conditi ad l\kem afpjcifdainjcjque frucndam :
.i«mperdubitant«aexaudiancur,yccumHecuba inquit, O nainluxrerumcognicioi^ein&diiudtcationem, quam natu-
lupiter, qvicquid es, fiue caelum hbcfiue mens quse yehitur ra expeticjofiert : ideo animus na turalicer ad ort uin lucis ex-
-inccloi&c. ., ,'K -•' hilaraiur : econtra ver6 tepebras , canquam rcs cum natura
Clamauerunt ] Vricur prppheta^rOmilcue verbis prazteriti pugnances,& periculi plenas^cxhorrefcic & auerfacur.Capti-
&Aiturt temporis , ideorefteprzCens tempus fumicur, quod ui igicurjcum perpetuo in tenebris fedesnt, in perpetuis ver-
continuum adum fignificat. Hoc loco autem refponden^ fantur niiferiis , & alliduo metu trepidant : & alioqui aer ilie
du^ eft ad obiedioneni,quam homines prophani , qui Deu conclufus & corruptus plurinium nocet valetudini. Vc nilul
&promifliones eius rident , lemper in ore habere /olenc dicam de cxceris rebus naturalibus , (luibus conlecuari vaie-
contrahuiurmodiproinilIiones.£tumIi,inquiunc,inccrduui tudinemdicuntmedicl,quxomnesdeluntcapcmis; vteftco-
fic.vt nonnuUi ex praf fehti mortis periculo , vtex aquisauc ueniensratiocifai&potus,vicesexercitij&quietis,ftatatein-
incendiis , prxter Ipeni euadant incolumes , tamen mult6 porafomni&vigiliaruni .affeftusanimicranquilliores: de-
plurcspereunt oppreflicalamitatibus. Numvt de vnoge- niqueeuacuationesuacurajcoiiuenientes. Hisomnibuscuin
nere calamitatum dicamus,quam multipereun^ naufragiis, careantcaptiui,afllimariinde iiorum mifcria potclt; &fub
vbi vix vnus & alter leruatm ? ' Qj.am multi etiam oberran- nominc tenebrarum ha»c omnia coinprchcndtre voluit pro-
CCsinlocisdcfcrtis,obruunturarcuis, niuibus, tempefta- pheta. MeminimusiUuftrilifimum quendam&pium princi-
tibus,pereun.t fame, deuorantnr a feris,&c? vtliadhoscom- pem,ciimdepericulis,qua:obreIigioms prufclKionemcxpe-
parentur, qui inpericulis feruantur, vix centefimus auc ftandatunccrantjdilTererecdicerenihilfe ma^inmctuerc
millelTmus quiquegloriari dehocbeiieficioponit. Etex- quamdiururnosc.irccres.Exiftimareenun fe.diuiurnofJjua-
tat difteriilm Icurr* cuiufdam veteris , quod prorfus refcrt lore & iniferiis carceris magis frangi animos, quani vlla fup-
ingenium & fcrmonem hominis ridentis & contemnentis pliciorum atrocicate.
Deum , &pro nihilo ducentis , quxdeDei praercntia & au- Vmhmmmortis] Scriptura nominatillamcaligincm, qujc
xilioin promiflionibus eiuscraduniur. Nam ciim ingreflus iam lam moriruris offundicur. Hic vero & alibi non taneuin
cempliim tabulas i mercatoribus ilfic poficas fpeftatet.qui-
busprofitebantur deorum beneficio ex naufragiofc ereptos
elTe, viluscftfacete&falseexcipere. Atqui nonnumeran-
curcorummortes , auifubmerfi funt , quorum innumera
cftturba,&c. Itafalfo diderio negauit prouidcntiam di-
metaphoiice accipitur pro denfiffimis tenebris,fed etiam
/tMn»XH7if/M»cterrores & pauores mortis fignificat. Sicutfij-
pra pfal. 44. operuiftinos vmbra mortis. £tpl'al.88.dcter-
roribus mortis dicitur Pofuifti me in fouea infcriore, in tene-
brofiSj&profunditatibus. Vbi propheta comparat fe ca-
umam. Scd fidtitiis idolis potuit ille lic illuderc: ha:c enim ptiuo, qui in profundum , tetrum & tcncbrolum lacum iin-
vitam hominum fetuare non poflunt.Sed cum deyerp Deo, milTus^nihil fpei de vita reliquum habeac , fed canquam ca-
atqueeiuspromiIfionibus,fermoeft , comiiionefaclio iioc pciuus quotidie expcdet fcntcnciam mortts contra fe fe-
loco addeiida eft , quaEobicftioncm hanc dcclarat & re
fucac Etficnimmultifdcpc oppre(fi calamitatibus pereunt:
tamenea res non obfcurat gloriam bonitatis diuina? , ncc
proptcrea illc remoucndus eft a cura reruin humanarum.
>icenimmiiiBricorseft,vtfimul iuftitiamfuam &reuerita
rendam.
DeuinBimguJlialA^[&\antl^ferro\ Altera mifcriacapti-
uorumtft , quod noAcs & dies compcd;bus vinfti funt vJjcc
polfunc moaere corpus pro arbitnoiprsBterea durijer amigii-
turmembra&crucianturneruiferreiscompedibus , Vtfem-
tem confpici velit in poenis fcelerum.Ita ;ue multos propter per dolore acerbiffimo quafi pungantur. Hos enim nominat
lcelera perire finit in fuis calamitatibus:&tamen in ipfis poe- vinftos afflidione.
nis hoc quoque diHrimcn tenedum cft , vt fi qui vere m poe
nisconuertantur ad Deum , &ad gratiam cius contugiant,
hosnon judicemusabiici cum impia multi udine in aetcr-
Tiam damnacionem : fed peccata his remitti gratis , & cum
Culpa remitri etiam pcenam«ternam : Pcenas aucem corpo-
ralet.ideononmox tolli, vtcxrec tcftimonium irac &iudi-
cij diuini aduerfus peccaca , & vt exercicia piecatis ccdelia
habeac.
7 Et dcducit cos in viam rciSam : vt veniant in
vrbem habitatioiiis.
Hic verfusifjijn9-/ceftpofterioris membri inproximover-
fu. Sie^nim ^ripic Deus ex calamicatibus muocanccs fe , vc
cos voci fui compoces rcddac.
8 Celc brt nc corati> lehoua [^lehoHd] clemetiam
cius:m!rabi)ia eius intcr fiiios hominum.
Repetit propofitionem,quar eft adhorcatio ad gratfarum a-
dionem. Amplificac autem hoc loco propoficionem i diftri-
biitione.P.'imum enim ipfi Deo vultgracias agi toto peftore
pro impecrataliberatione: quas ?'jrem virtutescomplefta-
cur illa gratitudo,aIibi dicitur.Demde etiam coram homini-
bus vult pracdicari illabeneficia,vcah'j his exemplisinuiten-
cur ad agnofcendam Dei prasfentiam & potentiam.
5> Qiuafatiat animam concupifcentcm [^faien-
II Qtna rcbclles fucrunt veibisDei:& confilium
cxcelfi fprcuerunc.
Addit caufam caiamicatis, vtbencficium liberatlonis ma-
gisexaggcrct. Deus enim non tantiiin liberaceos , quinul-
io fcelere mi!<£rias'captiuitatis fibi accerfunt , vt lolephmn
& fimiles.quibus carcer non tam eftpana,quim JhMn^irUtfcd
eiiamquifuaimpictate&fccleribus fe in hascalamitates
conicceruni. fio inaior itaque bonitas Dci confpicitur in ho-
rumliberatione. Deindcadditur narrationi hacccauia, vc
moucantur homincii . ne exittiment cafu res aducrfas con-
cingere , fed iufto 0ei iudicio nobis quafcunque calamieatcs
immitfi. Nam fi vitam noftram cxaminemus dihgcntiiis,
nuUacalamitas tam trtftis efle poteft, quam noftris pccca-
tis , vt ingraticudine erga Deum , & aliis multiplicibus fcele-
ribus , non acccrfamus : etiamfi foris in politico iudicio ne-
mo nos accufare aucconuincere manifcftoruth fceleru queat.
Semper enim in nobis reperiemuscaufam malorum. Itaque
Mauricius Imperator, cum videret coniugem'& liberoS fuos
interfici,quanquam Phocam nulla iniuria affecerac,camtn a-
gnofcensfua deHfta cxclamac, luftus es Domine, & redum
ludicium cuum.
Tcrcio.habet hic vcrfusdulcem confolationem, omnibus
qui in calamitace aliqua func , neccflariam. Monet enim e-
tiamtunc , cumnonDefteconTcijfumus nobis ,& cihn cor
tem > anhelanUmx ] & aniraam famelicam implct noftrumnos acculsic , non efle defpcrandum de ^atia & au
bono;'*« i ^ - '"' '^ ' ' *~
Addf ccaufam,quae coniungcnda eft cum verfu fexto & fe-
ptimo:nam aH idem beneficium pcrtiner. ^
10 Habitantcs^^in tenebris & vn^bra mor(is: de-
uindi anguftia[<»^^r<r/5io«ff}& ferro.
Sicucprimaparspfalmi celebrat mifcricordiain Deierga
errantesinIocisdeftrcis,<6cexuIes,qupsDeus poft logi tem-
poriserrorc!; & multiplides mtferias reducic in viam & cer-
cas eis fcdestribuir : ita ih hac partecelcibrat mifericordiam
Dciergaeos , quipropter maleficiain carcerem & vincula
fantconleftt.ipfdfquc, qui prxfentiam & auxilium efus ex-
Seriufltur ,hortatur, vr benignicatem Domini,qua fpfis pras-
o fueric agnof<ranc,confit(;antur,&: reli quis mortalibus prae*
idicc^c. SicittaucctD rupr^'miferjiascxili/:ica in hoc verfua:-
xilio Dei : fed inrregide accedendum ad Deum &pecendain
gratiam ac liberatioticm. Ide6que non de leui aliquo deli-
do Ioquitur,cui fpes veniar offeratur, fed de deliAo omnium
fumnio,nimirum de inobedientia, contumacia, & rebcUione
aduerfusDeum, &decontempcu yerbidiuini, d^qjueingra-
cicudine » im^ de frcmitu aduerfui Deum : qux func fumma
fcelera.
Confilium vocac verbum patefa Aum , quo tanquam bonus
medicusDeusconfuIitanima;& faluti noftras.
]?N^ non tantiim fignificat fpernere, Icd ex concempcu ali-
cui concumeliose infulrare,etfmque conuiciis incefTerervc fa-
ciuntEpicurei , cum non tan^iim neganc prouidentiam diui-
nam,fedeiiamfremuncaduerfu$Deumin calauiicacibus : 8c
t^rannidis eum incufanc.
IX Et humiliauit ['#'« ] molcftia cor ipforum:
corru*-
.'•■ '^„
"T.p.P. ''! '
r"Kj— cTir.
loro
■ '■ ■ < ..1 ,*■'■
tprrucruni [«t^www^Jneceft quiadiuuet. ^ ,
*»'^ Amplificac fentencf ain ab cffSftu feu caufa finali. Deus
■quanquampoenSscarcerum pleriimque vult efle 7if^f«<«f, v^
tonfpiciaturira&rttdiciumipfius aduerfus peccata :taineni
ali« caufx plurfes fiitit,cur lus calamitates iramittat. No n e-
nim Deus eft <jcri Jeleftetur perditione noftra^fed quaerit fa-
lutemnoftram: ideb poenas & calamitateis immitcit,noii,tan-
tum quta vult irt h'is confpiciiram fuam.&vultcxcarecxe-
plaiudirij&iiiftidjefua;: fedetiani quiahis aflliaionibus
fubigerevultpr^fraftacorda hommum, vthumilientur,ac
definant confidere fuse prudcntije , iuftitiaf,prajfidus huma-
nis,8caliis rebus extcrnis:& vt inhac humiliationea^nofce-
tes fuam infiritiitatem & prauitatem ; incipian t fe iufto Dci
iudicio fubiicercatdue abipfius ope&faliite pendere. Atque
hac ob caufam Deus faepc ita exaggerac pcricula , vt omnem
fpemacaufis ecundisnobiseconfpeclu eripiac,vtdifcamus
neminS efle,quipofftc &quivt;lit iuuare.nifificvnusDcus.
Ideo addic.Afflifti fuic,vel conuerunt, &nonerac adiucor:
vc fcilicec ipfi in roUdum adfcribacur cocum beneficium libe-
racionis.
15 Et elamauerunt [ clamant ] ad lehouam in
anguftia fua : ex tribulatioiubus [preJfHri^ ] eorum
liberac eos.
Hic verfiis intercalaris vfum affliftionum oftendit. Cum
enimpremimuradeovt nullumabhominibus velcaufis i'e-
cundis auxilium fe ofTcrat , tum denmm vis afifliftionum co-
gitnosadDcum clam.irc. Hocigicur eftquod lefaiasin-
quit.In anguftia reqtiifiuerunt re.Qi^indiuresfliiuncadvo-
liuitaccmnoftram, ncmo fere eft qm Deum curcc, &facile
obiepit obliuio eius.IdcoDeusimmiiCic crucem,m qua fub-
trahit nobisomnia pra^fidia humana,vt ad ipfum redeamus.
Hxcigicureft vcilicascrucis , quam camencancopere fugi-
mus & exhorrefcimus. Arque hinc manifeftum fir,verum ef-
fe quod dicitunHommcs rctlius ferunc aducrfam quam pro-
fperam forcunam.
J4 Educiteo«cxtcuebris& vmbra\nortis : &
vincula corum rumpit.
15; Cclcbrate Ichouac bonitatem eius;&mira-
bilia eius intcr filios lioiiunum*
\6 Qj)ia confringit portas xneas : & veiSles fer-
reos contcrit.
Vcrfus t4.& ij.nihil habcnt obfcuritatis.
Decimus fextus repetit verfum 14. figurate,vt v/icacum eft
pfalmographiseandcmrcm aliisatqu^aliis verbis exorna-
lam exponere. Idque facic ad ampiificationem.Sicuc igicur
"aiicea carcerem dcfcripferac vocabulis tenebrarum, vmbrae
lnortis,&vinculorum:ica nuceundcmhacperiphrafidefcri-
bic', nominansjfror/^ £)ieas ^ •veiles ferreos^yt fignificec fe de
tali carcere loqui,ex quo,fi rationem in confilium adhibeas,
nullafpesfitliberationisjfcd vbiiiifquaIore& mifcriisper-
pecuisconcabefccndumfic, nifidiuinicusliberemur. Icahaec
repeciciq non eft otiofa ; fcd ad amplificandum beneficium
diuinumpercinec. Si fpesaliqualiberationisforisapparerec,
non magnum vidcrccur diuinUmbencficium. Eaeftenim
natura animorum humanorum, vc magis ad illa excerna re-
fpiciant, quam ad Deum.Sed vbi ab hominibus am aliis cau-
fisexternisfpesnulIaofFertur,&vbi,vthic inquit .carcercs
portisxneis&vedibusferreis funtfirmact, vcinclufbs per-
pecuis miferiis addiftos retincanc,ibi liberacio folius Dei bc
neficio adfcribifolcc. Na hic cft quifua vircuccporcas aeneas
confringerc,& veftes ferreos conccrere, hoc eft^qui obftacu-
laomnia, qu^falucem & liberacioncmimpedire rideban-
tur,collere poceft.
17 Stulti \_,^ni] propter viam tranfgreffionis fu^e
[fLagitiorHmjmrHnt] & propter iniquitatesfgas af-
lli|;untur.
Tcrcia fpecies calamicacumeftmorbus , in quo itidera, vt
jncxteris, experiri homines Deimifencordiam&bomta-
^em affirmat. Eft aucem hoc malum creberrimum &ad plu-
r^s fe excendit. Nemo cnim fcre'^ft qui non morbos incer-
dum experiacur, eoque dulctor& gratiorefTenobishajcco-
folatio debet. Vc aucem finitas incer prgcipua huiusvitse
commoda recenfetur r h<^fn cV i/jnv»«», fccundiim illud De-
liaeum epigrSma.Et m. «w» i-yilitc iifHHoi wSii hi jSi»:fic magna
miferiaeftconfliftarimorbs. Dehis vero miferiisloquitur
vCrfu fequi^nte. Hicautem decaufismorbormnnosdocet,
multo alitef quam phyfici aut medici, qui caufas morborum
referuntadmateriam, nccvlterius progrediantur inquiren-
do. SedSpiiritus fanftusprincipalem&primam caufamcum
mortis,tum morboruin,hoc in loco & alibi monftrat. Prima
cnim & prjbcipua CauHt, vc 'cajrcrarum calamitatum omnkim}
ita morbotum & mortis , cft pcccatum, cui obnoxium eft to-
tum genus huftianum.Sicutinc)uitpfaImusj9.Pfoptc<:iniqui«»
tatem corripis fliios hominum. Ec Syrac. cap.jfi". Qui delin-
quic in confjjcftu crcatoris,inciderinmanus mediciv Oe hac
reneceflc dl nos in ecclefia dijigenccr coimnoneficri,vc con-
fideratis veris caufis mortis & inorbQrum.difcamus eriam ve-
ra & filucaria rcmcdia quxrere , quibus^hajc inala coUaatur.
Qin enim tancutn phyficorum morc de morbis difpucaiic,i/
non aliunde quam i caufisfecundis remedia petenda cefenc.
Sed queinadmodum de rege Afa fcribitur 1. Paralip.itf. ciim
in innrmitate fua non qu;creref Deum , fi?d magis arte medi-
corum confidcret, mortuum efle .- ita hi quoque parum pro-
ficiunt fuis rcmediis , nifi verum medicum adhibeant, de quo
Syracidcs inquit : Fili , in tua infirmicate ora Doininum , &
ipfccurabitte,&abomnidelia:o mundacorcuum ,&dalo-
cum mcdico.
tZU'^'!»* nominac pcccacores: quod peccacores ftulcorum
morefuiscupiditacibus& aftcftibus ra[>iantur,iirquetemere
indu!geanc,ncc paciantur (eregt verbo aut timore Dei,qui in
rebus agcndis prajcipua fapiencia cft.
Grajcus interpre.s ita reddidit.*»mai'/2»Toaj;iV,opem culic il-
Iis,vel,vcnoftcr interprcs habet,fufccpic illo^i^fortequialegic
a^T^Nin.veljquod vcrifimiliuseftjiiD^^J^in.
PUS fignificac dcfe<ftionein,qu2e ficper rebellioncm. ea e-
niiueftcapuc omniuin fceleruni: nam vbiquisfemel iDeo
rccelfit,nec ampliiis pacicurfeab eo regi,ispoftea ex vno fce-
lereinaliudimpelliEuradiab ilo. Compleditur itaqueno-
men y\us concempcum Dci,fartidium verbi, fecuritatem car-
nalem , & tjuje hisconiunda func pfeccata , pugnantia contra
primam tabulam.py fignificat omniadelifta pugnantiacum
iecunda tabula.
1« O nnem efcam aboiinnatur aniraa ipforum:
& appropinquant ad portas mortis.
Vc (upra in ca^ceris narraticnibus , ita hk quoque ampli-
ficatmalum, vt bonicaccm Dci, quicin liberatione Confpici-
tur, magis commendet , &oftendat non nifiiDeo fanacio-
nemprofeftamefli. Significac enim fenonloquidevulga-
ribus , fcu communibus morbis , in quibm incerdum aliqui4
vaIecarsmcdicorum:fed de his qui prorfus lechalesefleccn-
fencur , & qui humana induftria auc confilio fanari non pof^
func. Talesenim morbi func , in quibus agroci non cantiim,
proftratis omnibus viribus, omnemcibum faftidiunt,fcd e-
tiamadipfasporta» mortis pertingunt , quafiiamluftintcs
cum morce, &Ie morci vicinos efl^e fentiences.Porcasfibuic
morci, ob poccftatcm & cyrannidem quam exercct ingepus
humanuin. Olim enim iudiciaexercebanturinpeit«|T5c
agicabancur confiliade Repub.VndcporcsBpropotcftacefc-'
gia & impcrio accipluncuir.
19 hc clamant ad Ichouam in tribulationc fua:
exanguftiis eorum fcruat eos. " ' \
Verfusintercalaris,vcanfea monui,fiaeni affliAionum o-
ftendiCj&fimulnoftram fecuritatcm arguic. Etfi enimhoc
nobis m bonum cedicquod morbis & aliis cafamitatibus ex-
cicamur ad agnofccnda noftra delifta,& qusBrendimDeio-
pcm.camcn ille ftupor& fecuritas mencium humanarum di-
gnaeftreprchenfione, quodnonnifiinextrcmo difcrimine
pofjti , & ciim omnia ab hominibus funtdcfperaca , incipi-
mui cogicarede Deo,& ad hunc confugcrc. Qupd camen il-
lenc turtcquidemadfeconfugientesrcpcUit, cfthocfum-
mxeius bonicacis &<^(X(t»9;pwOT'et«argumentuni.
20 MitLit vcrbum fuum, &Tanateos;& eripit
eos cx omnibus coxx[x^K\.Qmhi\s[perditionibHSiinte-
ritu)cox\.\m.
Modumliberacionis xndicAtAn quo Dei potentia & vlrtus
confpicitur. Deus cnim fanat morbos emiiro verbo vnico,
ideft,folonutu&mandato abigitomnes morbos^ adc6que
ipfammortem. Sicutin centurionisexemplo apparecquf,
forte ad hunc locum refpiciens, ad Chriftum dicit : Tantuin
dicverbum,& finabitur feruus meus,Match.8. Nam ver-
bum initccrc&fanare, nihil aliud eft qulm velle & manda-
revc fanecur xgrocus. Hancicaqueopemdiuinamopponic
prophecaomni^ushumanis remediis, qu»cancaarte,tanto
fiudio, tato fumptu ab h^minib. conquiruntur & adhibgcur:
fedfruftrajnifiverbum hoc accedar. Idololacraj ranitacein
adfcribuncSebafliano,Rocho,VaIcntino,Iobo,Otiliaf,A|)oI-
lontae. Gentes iCfcnlapio. Spiritus (anftus verb bonicati di-
lanx. Tetiendum autem eft,quod initio dixi, loqui prophe-
tam in genere,non tantiim de populo Dci > fed de omnibus
etia extra ecci«fi5*VuIc enim Deus fuam clcmcntiam & bo-
nttfttcm etiam in reprobis& in^ratis confiderari,vt buius rei
confi^etRtione fiducia noft^ra m ipfum magis c5firmGtur. Si
VV
l.
emm tanta eft eiusbonitas?tiamergaexti:aneos& aHenosit Muadum non poffc viuere fin^ mercatonbus. Nam impor-
foBdere,vtrogatosruccurratincalamitatibus,quant6raagi8 tatiorerumquaeai)ud1tipsaonnafcuntur,,&;fine quibus la-
ftatuendum eft tum noftras prcces exaudirc, & terre nobis o- men bene viu i n6 p6t:eft,ne"ceiraria elt.Quoautem periculo-
pem velle.quibus fe peculiari vetbo dbftrinxu?Hoc piimum fior cft ha:c negotiano maritima.quac vfitate^icitur •«>«/L»e*>
eft. . (illacnimquajmrcbUsimportandis & exportandisconfiltic
Deinde a morbis corporalibus h:EC ad fpirimales & anirn» per vefturam, tofmyix-dicitucj ffcut ftatj|ria i^la & domeftica,
morbos per *»*jii>^' transferenda funi.Nam corporum farta- «4s»5Tt»it,qua» oninium <ift tutilfima^eo magisprouidencia di-
tio l^uis eft moraenxi , fi non anim« i fuis fordibus & morbis uiha in hac confpicitur.tdeo Euripides inSu'ppIicibus,ingref-
pUFgentur. Sicut igicur corporales morbjnon nifiDeiver- fusincommeraorationem de operibus prQUidcjiti» diuinaj,
bo&imperiofanantur:itamult6minusanimajreftituuntur negotiationes maritimasirtter prxcipua ponit, inquiens:
in vitani,nifiper vetbum, & quidem fide apprehenlum. Ne- otitbo t» »ews«x»f<5td-' »c <f><t^«>«( t;^i(ilf/ei»,ih.oiJi> ^ •mmn yi. Et
qUe*'tantum ad verbum patcfaftum , quod (onat in externo Se\ieca lib.y.naturaiiuni quasflionuni \r\<^\mv.Inter c&terofprom-
minifterio , hoc referendum eft , fed multo magi« ad m»V» il- dentu diuin^operet,hoc quoq^uedignum ejiadrniratione, quodna-
lum xternum , qui a Patre in hunc mundum milfus eft , vt af- tara ventos dederit incitatores nmigiitionii,vt commoda cuiujq^fte
fumpta natura huma.na niedicus eflet animarum noftraruni, regionisfierent commmia.Sicut hoc tepbre Deus bentficiQ nar
& nos lethaliter a;grotantes , hoc eft, morti ac regno Sacan^ uigationum patefecit nouum & aotea incognitum orbem, ex
mancipatos fanaret : cuius rei fpecimina quajdam edidU, quo non tantumaurum & ali^e res pretiofa; adueliuntur , fcd
qu;rndo in terrrs minifterium fuum peragens varios morbos aromata , & mult* res qux magnu in viftu & medicina vf uni
fanauit.HxcanagogicahocIoconon funcomitteda. Namin habent.Eain tecerteagnorcereDeiprouidenriamjprxfercim
his prarcipua confolatio cft : ideo in librp Sapientia: hasc ac- in hac morBida mundi fenedia^qu^ pluribus remed,iis,pro va-
commodantur ad medicum Fiiium Dei , qui eft fapientia Pa- rietate morboruni vndique ingruentium indigec , & prxdica-
tris:Perfapientiam,inquir,ranatifUnt,quicunqueplacuerunt rebcneficiaaccepcadebemus. Deindephrafis Hcbr^Eactiam
tibi Domine i principio. ^d piicaciones refcrri potcfl,quaB vtfuncqua»ftJipfiores in ma-
mn'n«J corrupttoneslTntdUgit moihos, quibus miferide- ri quam ,in fluuiis , ita maiorecuni peiiculo funt coniumaar:
tinebantur, vtiam mortividerenturvicinf, atqueadeoalte- vtnoruntij, ijui inifslocishabitant , vbihaleces capiuntur.
rum iaro pedcm haberent in fepulchro. Nam nnu foueam Audiuinius enim, aliquotiesin illapifcationealiquothomi-
fignificat. """'' '"^^^'^ ^"^ ^^^^ periiflc. iift aucem & pifcari, facere o-
21 Celebrentcorani le/iouamifericorcliamcius; pusinaquis.
Stmirabiliaeiusapudfilioshominum. 24 Ipfi videni opera lehouac: mirabiljaeius in
XI Etfacriiicentfacriticialaudis: & prJEdlcent profundo.
opeta eiuscum exultatione. OperaDomininominat multipliciailla teftimonia pro-
Iterum requirit gratitudinem , qu« qualisefle debeat , fu- uidentia: diuinx , qua; nauigantibus quotidie ofteruntur. Ea
pradiximus. Hic vcro tanquam i^»>BTjicftf addit offercnda ef-
^ fe facrificia laudis, rcfpiciens ad morem populo ludaico , at-
que adcogentibus quoque.tunc vfitatum. Solcbant enim
ludaei ex inftieutodiuino^&gentessmulationeluciseorum,
feu more i primis parentibus adipfostranfmifl"o,accepcis
Iniignibus beneficiis , offerre facrificia , atque his graticudi-
ncm fnam teftari. Ea facrificia Grxci nominabantfwwei*.
Hebrzi C3'0 T^ pacifica.Sed quia picrique.non tantum in«
ter gentes, fed ludxosquoque pr^cipuum religioniscultum
pofirum cflc in facrificiis arbitrabantur,&iudicabancfe abu-
de fatisfacere Deo pro perceptisbeneficiis , fifuiiiptuofa fa-
crificia offerrent , & viaimas cumularent,vnde i^iiiACif a-
pud Grascos jntroduftx funt:propheta hanc fupcrfticionem
& prauum culium redarguens , inquit , f icrificia laudis effe
"^^ofFerendaDeo." Ncque enim extcrno illo^ritumaaandipe^
cudesprxftariDeo^gratumcukuniortenditjfedveraanimo-
rumgratitudine, quae prxdicatione & cclebratione diuino-
rum beneficiorum , non externis pompis , aut facrificioruin
multitudine fitdeclaranda.
'^ Prius igitur membrum verfus viccfimifecundi .«'^/yiJTc
cft eiusquod ante dixcnt^Celebrent coram lehoua mifericordia
eit44.hhtt\xm,pr&dicent opei^ eiuscum exultatione.dechnt po-
fterius membrumpisecedentisvcrfus.quudauteaddit.cw;;^-
xultatione, fignificat gratiarum aftionem & pra:dicationem
beneficiotum diuinorumproficifci debere ex anitno agno-
fcentebeneficiafibiexhibica , &Iajtante ob tcftimoniaprg-
fentiae diuinae , quam expertus fit in fua calamitate. Non e-
nim valetudinisjreftitutio tanram voluptatem afFerrenobis,
quantam Ixtitiam conciliare debet , quod hoc tcftimonio
deamorefuoerganos. & prxfentia in airumnis noftris te-
ftari Deus voluit.
23 Qm defcendunc in mare nauibus:qui faciunt
opus(«f^on<«;;ffj)inaquis magnis.
Quarta narr^tio compleditur pcricula nauigationis, in
quibus cum praifentia Dei manifefta confpiciatur, dum nau-
fragos, autdiu multumque in mari ladatos.in portum redu-
cit, non fecus acficx mortein vitam eosreuocaret:liinc in-
telligi vultpropheta, quamtam humani generis curam ge-
rat Deus, & vulthascbeneficiaagnofci & celebrari. Ha?csu-
ma eft huius narrationis.
Befcenduntin /»«w]Hoc ratione littoris intcUigatulr, vbi fos.-animaeorum inmalodHroluitur(/*^»^?>.)
terraextatfupraaquas:alioqui enim vnda maristellure eft Primum cft hypotypofis , qua tempeftatemdefcribit, vc
altior. pciriculi magnicudo magts confpiciatur. Dicit enim naui-
Taciunt opusJHoc non tcmert addirur , vt fciamus eum de gantes in mari concitato , ruuc ad cslum attoIli,nunc ad a-
hisIoquiquicaufashabetcurfemaric8mittant.Namfiqui.s byffos deiici. Quod )?irgilius imitatus elegantef exprcffit
temerefinecaufafcc6mittataqui$,autinea$fec6iiciat,non hisVcrfibus.yCh.}./"^ , ^i ^ * . >
mirumeftfiinpericulo quodamat,pcre.tt.E«cw«autem(j/«* ToBtHUr in c&lum curuato gurgite,(!$ ijdem , .
principaliterad ncgotiationesfpedat, quibusrcs quibus in SubduBa ad manes imos defctndimtts vnda.
vira opus eft,cxportant^r & imporrantnr.Huiusaute ita ma- ^»/>w/»wy«}AItera amplificatio fumpca eft a magnitudine
gnus eft vfus , vtBaldus in rubr.cxtra dc cleri. peregr. dicat, metHs, & calainitatum in quibus vcrfancur nauigancej. Cum
enim
autem ita varia funt , vt brcui oratione comprehendi aut ex-
plicari non poflint. Primum enim ingentes illaj & innu-
mera*belu£,qu3e vifuntur in mari,& multiplicia niiracu-
la , quibus marc refertum eft ,& quae plura ofteruntur in ma-
ri , quam in terra , teftantur de Dei potentia & prouidcntia.
Deinde, quo principalitcr hoc loco retpicit proplieta, in ilUs
fiibiris mutationibus tempeftatum, inconcitatione& com-
motione maris, & fubita fedationeeiufdem, tanta elucet Dei
prouidentia, vt homincs maxime profani , fi mare aliquando
ingrediantur, liismanifeftisteftimoniisconuidi, agnolcanc
aliquod numen c/Elette, a quo omnium liominum vica & fa-
lus pendcar3& deinccps profinitaccm illam corriganc.Cuius
rei vidimus exempla nyn pauca.Obferuandum autem,quod
iilamcommocionem maris , & qua; liancfequuntur, nomi-
natJ'jpera& mirabiliaDci , neqiiid hicfortunaBaut Phyficis
tantum caufis tr ibuariius , fied omnia ad prouiden tiam & iu-
dicii dinina referamus. Idco fcquitur.mandaco diuino cyLci"
tari procelias & cempeftates in mari.
25 Etdicit, & £^cit furgcre ventum proecll^:
& in fublime attolht {fcilicet z/c«m) fluclus cius
(jnaris.)
lamincipit depericulisconcionari, qux ex.aggerat pri-
mum hypotypofii,qua defctibicmagnam ccmpeftarem cx ve^
tis fubito ortis , &ex procellis ac fluduum magnitudinehy-
perbolica. Vcrbum dicendi ad mandatum diuinum rcfcren-
dum cft. Deusenim eft, qui vencos fuis vtribus conclufos re-
net, quosfuoconliliocum vultemi:cit:ncc fufficiunt hicvl-
\3s naturales caufk quaia Phyficis afFerutur. Habent quidem
nautajvarias coniedlurasdecempeftatibusex caufisnatura-
libus fumptas,eafquc non omnino vanas:fed fubitas muta-
tioiies,vt prouidere non pofrmit, icain his& aliis agiiofccre
eosDeuni autbrem nccefleeft.
E««>yZ^y*]Standi verbiim hocloco, ficut & fupra PfaLio^.
verfu 30,pro furgere,vel exfurgere vfurpatur:vt ftare vcntux
dicatur ciim exoritur : ficut & Gerniani , qui inlocis mariti-
inis viuunr, eadem phrafi vtuntur, Es ftehet eingrojfer vvind
auff,ide^>orit\ir magna lepeftas. Deus igicur facitltareve-
tumcum ex:citat vcntos. Significatuiautem verboftandi&
durabiliras tempeftatis.
26 Afccndunc in ca?lum , & defcendunt in abyf-
N ttalm V M xTrr
enim nilul nifi mortetn ob oculos vidcant j&iaftatiotori- Euripidemaicad VlyfTem: iJ)S ^'^'««Vki. ,K^r9«xi(,««r^ils,',k,
dcm mortes oftcntet , quot flqftus infiirgunt^occefTe eft eos -nKnumTnKUt ■mnai mnjin j8om. Alij Cereri,Baccho,S. Vrbano
coniici in fuininas anguftias & dolores, oiios vtfignificanter &c.felicitatem agrormn & vinearum adrcribucHuic Cyclo-
exprimat propheta , dicit animam in ipiis colliquefcere , & pic«B opinioni opponendus cft hic Pfaimus, qui docet caufam
quafi diffluere refolutis omnibus viribus. Huc congruit illud foecunditatis agrorum ellb benediftionera diuinam, & ecocra
Athenazi ex Pofiiippo,(» ,u« in nK&umt /A"» id^Kn Hs^nih^ f*i- propter pcccata hominum , vc Malachias inquit, terram pcr-
r«/^;^ouwTHitfr^<(6\<tin£^(. £c vetusdiftum eftAnacharfidis, cuti anathemace. /
tantum abeiTe nauigates a morce,quanta eft fpiflltudo tabu- Fonitflumma] Per flumina wMni^jiKut intelligit terram ir-
larum nauticacum. Atqtae idem nauigantes dubitabat vtrunj riguam,atque inde frugiferam. Maior enim fempcr eft ferci-
inter viuos an mortuos referret, litas agrorum in locis humilionbus & irriguis , quara in al-
27 Agicantur in gvrum > &,nutant tanqiiam e- "onbus. Ita iE^',yptus maxime commendaturi fertilitate, '
brius :& omnis fapientia eomm abforbetur 3"^dtota fu irrigua lcatraausiIle.inquofiicruntSodoma*
j - , *^o"iorrha,tmc&fertiliffiinus &amoehifHmus,quiapec
(perir.j / , _ ^r i-c- i^^a'nconuallemdecurrebaclordanis,quiterramirrioabac &
Amphflcatiterumnarrationem penculorum afim.h.Si- foecundam reddebat. Tcrrasigicur irriguas & foecundas po-
cuc ebrii circumaguntur & nutat,& carent ratione: ita nauta: „,-£ j,, lolitudiaem feu defertum . id eft , vt mox CcCc cxplicac
laaati fludibusnufcjuam confifteremnauipofTuntjfednu- exiccatisvelauerfisfluminibus cfficic vt terra exarefcat &
tancncc funt compotes fui. Icacjue non luuat eoscunc quic- f^^^ ^grilis. Sicut hodic multa loca Afi* & Grxci* quorum
quam in difcrimme peritia T^c^^-n^i^.qux ahoqmmari fe- ^iagna olim fuit vb?itas,nunc redada funtin fol.tudmcm vc
nulh ibi agri colantur, & nihil ad vfum hominuqi proueniat
ilPiil
dato nauetn refte gubeirnat & dirigitj&defperatis reb us om
nibus cogunturrelinquerenauemtempeftatibus raptandam
quoquo verfus.Sapientiamenim hocloco nominatprophc-
taarcemnauigandi ,qua?pccuIiareDeidoillim eft,vtc»cera
omnia. Neque enim cuiufuis eft refte gubernare nauim.
Multaenim ad eam artem requiruntur , qua» nonnifi longo
vfu&experiencia, & peculiariquadam natura» vi difcuntur.
28 Et clamantad leliouam in angultia fua : ^
cx piciiiiriscorum hbcrauiteos^/f^^r^r eos.^
Hic vcrfus oftendit vcium efle,quod quidam dixit,S^;»e-
Jat orarey difcat ^iauigare.N :im profefto magnicudo periculo-
rum excucit tandem hominibus.quantumuis profanis.veter-
num.vc de fuis miferiis & periculis cogitantes,ad Deum c5
hoc enim nominac ,defercuin locum, qui fcilicetnoncolitue
ab hominibus.
Exitui aqmrtan ] Repetic idem membrum , & vt fluuio?,
itaexicus a-juaruin ieu fcacurigines pro regionibus irriouis
ponit. °
Infitim ] Id eft, in terram aridam & fterilem, vbi nuUa fic
humoriscopia.
TerramJrft^iferamin/alfuginemjHic verfusl^(;).t9-/fcft prio-
ris.Exiccacionemenim fJauiorum &foncium fequitur fterili-
tas.quam hic,icein Ierem.i7.fM7«<^oeiKicnominatfaIfugincm;
quia fale nihil eft fterilius. Ideo ciim locum aliquem vaftare
& in folitudinem redigerc voJebant vetere ;,foIebant eum fa-
fugere difcant, &experiencia reftatur, ferociffimos quofque leconfpcrgercvclegiturlud.p.cap.de Abimelechr&beutcr,
crebrisnauigationibusfierimoderaaores. J-^-cominemoraturinterDei execraciones,fiterra,quai ferci-
2^ Facic conliiteie |#4r^]proceIlam in (ilentio: l'f f^ie^at , in faliugiuem conuertacur. Vc verifimile fic , pro-
"1 r ► fl /1- ' r phecam& adlmncr"'^'-'*"'' ""••-' — 0. j-' -• — .:_. :i ■_
& filefcunr fludus iproruir.
:morem alladere,& decomminationibus
.... ,,,., - • ou ■ rk • diuinisledoremcommonefacerevoluifre.EtforcafnsiIIaip.
Addic modu hberationis.m quo & pocentia &bonicas Dei f^ j^^i^^j^ prarludium quoddam fuit eius Valhtacis & fterili-
confpicitur.Nammuocatus&calamicatehoniinumaffici. tatiscotiusterrajCanaan,qu:efecutaeftdifperfionemgentis.
tur,vtprecibus ipforum.annuLnsfuccurrac; & ficucdicendo QiLancaenimfuerit fterihcaseiusrcgionis,oftendichiftoria
leumandandoexcitauiccempeftac^s, ua rurfusvniconucu I(aac,Gen.x6.Nuncver6quancafitfterihtas,teftanturhiqui
ventos compelcir,&furorem atcjueimpetum concitatima- illalocaadicrunt.
fiscohibet,vtdei.iccpsquiefcac. vt ^ a « Pro/f^r w^/zVw»,] Hic caufamillius mutationisfubiicit.ne,
E»«u.»y?^ere]Deusfcilicet,quieft Iehoua.Non C^^^ quod profani h^mines folent , exiftimemuscafuautceme-
Pollux,non Neptunus,non fandus Nicolaus,&o. Fluftus di- re ifta fieri Terram igitur inquit, puniri propccr fcelera ho-
cicfilere.alludensadftrepicummarisconcuaci. minum,vtipfavigorem omnemamittat, n^camplmshomi-
Flattuseorim} bcuicet nautarum iqmbus hucilluciacta- nesfceleratospafcat. . t
bantur, _ • r V •V^^Ta^ V^^- 35 Ponic dcfertum in ftagnuni aquar«m;& ter-
20 Etlastantur, quiafeJatiruntr/?^/^r««^/7/^«- ,,.!:r«i:r., i; ...;. * ^
t.\ „ r ^ I , I I ' ram lolitudims inexitusaquarum.
de]&c[ ^ma, mmvau hocloco habet vm ratvona- SicutpropterpeccatahominJm f^peinducit Deus fteri-
hspantcuU J declucit eos ad portum delidcnj iplo- htatem , non quidem vnius atque alterius anni , fed durabi-
vu m . lem, qua: totas terrasinhabitabiles reddac,& genees vaftetrica
Amplificat beneficium ab efFeftu. Sicut enim antea in pe- e rcgione , cum bcnedicei e vult genti alicui, cimque multi-
riculo opprcffi crant ingentibus terroribus & pauoribus : ita plicare & locuplecare.tcrras fqualidas & incultas reddit foe-
ex ferenitate oritur ingensla^titia, quod quafi ex mortis faa
cibus erepti in vitam reftituti funt. Nam quo maius &cer£ius
fuit periculum, eo maior eft laetitia in liberatione.
51 Celebratelchouse bcncficentiam ei,us:& mi-
rabilia eius inter filios hominum.
Hic verfusantea eft explicatus.
51 Et extollant cum in coetu populi: & in con-
uentu[^cow/^j^]renum laudenteum.
Hic verfus amplificat pofterius membrum prajcedentis
verfusadiftribucioneiVuIcenimpaflim non cantuin in pro-
mifcuo vulgo,& publico ccetu , fed eciam incCr eos , qui jTunc
in aucoritace,& proptsr fapientiam acpotentiam parcem gu-
bernationis cenent,hasc beneficia priedicari. Nam hos nocat
appellatione feniorum.
35 PoHit flumina in defeitum:& exitus aquarum
in fic<itatemp»y?w«,]
j4 Terram fruiliferam in falfugincm : propter
malitiam habitantium in ca.
Quincum argumentum prouidenti«diuin3Ecft,quodnon
<^undas, vtdeincepsmagnaibicopia frugum,&omnes res
neceflariaj ad viftum proueniant.Ha^c mucatio priori oppofi-
tamelius illuftrac Dei potentiam & prouidentiam.Nam vbl
aliquidex priftma foecunditatedecedic agris,taniaeft homi-
num malicia & profanicas, vc, quemadmodum eft apud Co-
lumellam , dicanc vbcrtatenimiapriorisgui defatigatum &
eftoecum folumnequire priftina benignitate pra^bere mor-
talibus alimeta, non aliter quain inuher frequentipartu ef-
foeta redditur. Sedcuiiiloca ^quaianteaarida&incultaia-
cuerunt,reddunturfoecunda, id non nifibonitati&proui-
dentix diuin.^ adfcribi poteft. Nacuram enim rerum mutare
in melius.neino nifi Deus poceft. Hoc igicur vujc cum dicic,
loca deferta & inrulca conuerci in ftagna aquarUm, hoc eft,
terrasaridas &fitientes,acqueidco infrugiferas & ftcriles,
reddi irriguas , deduftis eo fluuiis , &c. vc deinceps iara inci-
pianccoli &magna frequencia habicari,
36 Et facjt illic habitare famelicos : qui confti-
tuunt[/m(«»^j!?^r4«f]vrbemhabitationis.
Vhi fama increbuit locum feu cerram effe repertam , quas
habitari commode & coli poflit , eo confluunt homines fa-
meIici&exhaufti,quosvelpenuria cogimouum hofpitium
nunquam propter peccaca hominum, fterilitatem & fainem qu3Bfere,vel quipatriaextorres oberrant& vaganturin cxi-
induclt,& rurfus terras,qux diu fteriles & incultae iacuerant, lio , nec fedem reperire haftenus p^tucrunt. Id autem to-
facic feriiles & foecundas: vt ita oftendat 5 fu*|krouidentia o- tum confilio & bonitati diuin«tribnitur. Non cnim tam ipfi
pes & inopiam, fterilitatem & foecundicateni manxre, & dfb- eliguntillas fedes, quim diuinitus ibi coUocantur , vt vndi-
ceac non fuperbicndum cfle donisiDeo datis: &econtra quc ptouidentiae diuinsc teftimonium in hacre confpicia-
non abiiciendos cflc anitnos,quando prcmimur inopia., Ho- tur, Deusenim eftqui condit&coUocatpopuIos, &confti-
mines Epi^urgi exiftiinant cafu fcu neceflicace nacura: tcr- tuitrefpubl. nec cafu aut terasre CQnfluerehominesexifl^^
tam quotahnis fierifoecudam. QuemadmodiiCycIopsapud maqdumcft.
VV 1]
I 57 Et ferunt agros,& planUnt vine{w:& faciunt cur.De hai; rc conciopatur Daniel.c. a .Tg-rorem tui , 6 Rex,
fruaum proucntul . > m * v )^- ^ ; - - De"s poHi^c in ipfis auibus c»li &1)eftiis tertar.
» ^ '^ "^ • t* -\; - 1 Deusautemcurapumre&euerterc vultreses,e/?w»<ftrin
, Fruftum ptouentus nommat, quiex cultura agroru quot- ^^^ ,,„,,«,^,«;;,,hoc eafpoliatco;. fuadignitatl,& reddif cos
irj^L^T"^"*''^"',*"''"^'^"'!;" "Z""''''^"/"'' concempcibiles. ItafitfvtfaaiJudibria^hbminum^tandem
Ah,iubaud,un« copulam , fruftum& proucntum : quod eo- ^^.^„^ ^^- ^^^ ^^^ p^^^J^.^ ^ ^^^l^^^^g^ finxul cum dlgnitnte
Hic verfqp defcribit ftudia & operascorum , qui ad locum ^^1^^ ^ '^''''^''" Poffederanr,& quibus tautopere
inhabitandumconuemunt,Eth*rucruneopcwatqueoccu- W/4«;...m^;,y?^^/cj Hocdipliciterintelhgipoteft.
pationes prim««tat.s mundi. fcrcre agros . plantare vincas. p,i^^„i„i.„ .j ,J^^^ ,4^^ J^ ^,;„^^ • -^J^
faccrefruftus prouentus : 4 qua confucfudme quantum haec fi jficetur.Sicut enmi guhernatiofelix eft,vbi refta funt c"!
atcas magna ex partc djgwerariceft m cofpeftu. Nunc enim ^f- g^ ^,,^„,^^ rcfpondent confiliis:ita eco^tra errores in co-
opcrxillarruftic«adahieafcoshommesreIegantur:cum fiiiisattrahuntvarumcommoda,quibustandcmitaleinuol-
oiimhoneftiffimiquique operam darent agricultura., non uu„tprinapes,vtcumexpedire feneciueaDt,vltr6mcalami-
cancum vtiUtatiscaufa«fedlioneftatts Quoque nomme.Nam, . r *• ~ Jr * ri- n
vTdeSna s patribus nihildicam, ouos conftat fuiffe agrico! '^''' ^^ P;^<='i" J5"^- , ^^ error m confihis prtEc.pua peftis rc
ri w '''"-^" F*"»'^ "> lumiuicaiu, ^uvj» •■"""«' *"'"V o gnorum dici polHt.Ideo principibus perpetuo in ore & in vo-
la.vtdeIfaacleg.turGen.z«.conftatapudRoman^^^^^ Tisdebebat eirehicverfuLpi2,wxZ.^/,-S«-»^«V^^^^'T.;tf'oc,n
fiiIespiaatores.Senatores,f§pecxagrisvocatoseireadfum- ^^&,^^.'^ij^>, .,.-^,.^7 J- * «Pf^
mcshonoresmrepub.capicndos. ^ ,, o Deinde&adcalamitatesexilijaccommodaripotcft.qu^
58 Etbcnediciteis.&multiplicantur valde:& raultoacerbioresfuntinillultribus viris,qui cum dignitace.
iumenta ipforum rton mihuit. ahquando vixerunt, quim in plebeiis homlnibus.Ideo vide-
Sobolis mulciplicatio eilex bcncdiftione Dei, &c. qu«, vt nius nonnullo? ioaiir^pacienter mUfle exilijKrumnas,vt mor-
cajtcra corporalia bona,t3m bonis quam malis confertur. tem |ibi confciiierint.
59 Pofteaminuuntur&deiiciunturr/;«mW ^ 4^ Ht crigit cgenumexaffliaione:& ponitin-
^»r,r«r«^«/«r]pra:anguftia.malo&Iabore. ftar gregts bmilias. _
Mult^&crehi^vices Snt rerum bumanarum. Ssepc ma- - Ancchefis eft rupenoris verfus. Sicut enim principes dcv-
gnWgentcs, quarnm virtus & potentia fuerat antea formi- "C"exfu«i^niofaft.gio,icaecoutrahommesab.cdos&iono.
labins omHibus, fubitb cuertuntur & diflipantur bellis ince- ^'^^^ ' ^"j!'^^!»^ ^""^°^ ' ^^F «tollit & euehit ad fun.mos
ilinis, feditionibus, pefte. ant aliis incommodis attritae. Rur- honore5,d.gmtates,& potcnt.am,augetque ipforum fa,Ti.has
fus vero populi obfcuri & ignobiles incipiunt emergere, ^Tm .^^^"«^"^.^^^"ibendafiintS.Georsio.nonMarti
crefcunt viriEus, po«cntia , ac?upant regna , & longe late'que ^^'f^^^^^'' Atque hoc eft>quod Mar.a. celebrat in luo canti-
conftituuflt impeda : culus rei exemplis tota mundi hiftoria '^°'^"^-'- Depo|u.tp«tentes de fede.&exalrau.t hum.les. Et
eftplena. Hasvicesrcrumhumanarumprofanihominesvel nosJiisexempliscommonefaa..agnofcere& verer.Deuu-
tcibuunt fortunae.vel adfcribunt fapientiihuman* : fed pro- ^""™ debemus.vt no^lecundum lacobi d.ftum , fub manu
pheta docet , vt c^tera omnia, dc quibus haftenus conciona- Dei hu.n.hemus,nec efferamus nos don.s noftr.s,aut v.nbus,
{us,eft. ita hanc quoque muffltionlm Rerumpub. &gentium ^' ^'[^^ ^^»^"» ^'^"^ ^""'^""- Q^» ,^"^"^ ^^ exaltac,hum.l.abi.
dimtnutionem pcndere d fingulari Dei prouidentia. Sicut ^^^l.^^^'\^' n ■ r -i in n. er • c t- .?
cnim tcrrasipfasfepc mutaf, foecunda,A teddens fterilem, StatfiamMgreg^famdm: Ideft effic.t vtfamiUahatnu-
& ftcrilem foecundamrita eafdem mutationes in rebus huma- '"erofa,& lub.co crelcens exeac .n pl ures familias,
nis efficicalias gences deiicit. aliaserigit, & roborat. Uxc 4^ V ideant reai 6c ijtencurtic omnis iniquitas
doftrina nora effe piis d<bct, vtintantismifcriis &crebris ohiiimt[colltgati (^ contrahatjos fuuiii. ^
nmcationibusgeneris humani ftatuamus, res humanas om- Epiphonemaeft, quocoi\icIudic pfalmum cum exhorta-
ncsiregi prouidentia diuina,&ecclefiainterhasiplasmu- tione. Cum eniminhisomnibas, qujehaftenus conmie-
tationes niirabiUterconferuari & gubernari. Haecfumma moracafunt.illuftriaextenc documencaprou.dcntixdiuin^,
efthuiusnarrationis. Homines.inquir, quorum ali^uandiu primum iubetomnesbonos& redos, hiscxcmplis commo-
magna fuerat potentia.magna dignitas,magnum robur,ciim nefaftbs, non defperare in a?rumnis:fed l^cari , quod Deum
proijccr multitudinem, tum propter fapietiam , rurfus minui habcant Cux vkx & falutis autoie.ii ac gub£rnatore.n, hac-
&deiicidefuo gradu:quia redigutur in anguftias, calamita- quecogitatione&fidevincereomnes xrutnnas& pericula,
tes & miferiasjhoc eft,quia vel bellis vexanrur & opprimtin- qu.bus.genus humanum eft ©bnoxium,& Deo gratias agere,
tur, vcobleflirediganrur in fummasanguftias, &bellicla- cuilctanclecflc curx. Nonenimillx aerumnximmittun-
dibus pcreant, vel pefte & aliis malis affliguntur.vtpaula- turdiuinitus, vtgcnushumanumhisdcftruatur, atqueinni-
tim atcrita>&confiimpta*deficiant&pereant. Tribus ctiim h.Iumredigatur:l'edvcfint7mtMiiiei4 &(A»<'/<$ein^, quxnos
vocabulis my njJT pJ' publicas calamitates o.nncscompre- commonefaciant de poeoitentia , & ad fidem atque muoca-
hendit,qu£totasgentesaccenuant&conficiunt. tionem vnumquenque exfufcitent.
40 EfFundit contemptum i.i princip^s;& errare 1^«^«^« inuchitur in homines^^irnpios & profanos . qui
C-:.- «:.. -n*^ . ic n. 3 r j /' quanquamquot.dic variis &illuftribusteftimom.s conum-
facit eos in vaftita e,vW non eft vla [ ad verhumy m ^^^^^ ^^^^J^,^^ prouide.itiam diuinam n«npoffint:audent
inamtate jtiie via.] tamenincruce & calamitatibus obttrepereDeo , acque ad-
~ Qopd antcaingenere dixerat, nunc qaafi propofito exe- uerfus eum , tanquam iniuflum iudiecm & tyrannum . frc-
plo in fpecie oftendit. Loquitur cnim de tali cafu,qui maxi- mcre. Hos Igicur in quotidiana vita intucntcs tot exempla
nie in oculcis hominum incurrir. & prar cartcris eft notabilis. & tefti.npnia prouidentiae diuinar.qua» fe paffim ofl:erunt,iii-
Vidcmus eni.n non raro fummos prindpes , quorum maxi- bet os clauderc , &le continere , ne blafphemo ore confilia
ma fiierac potentia, ex fummo faftigio horiorum , dignitatis Dei in aflidua conferiiatione & gubernatione rerum huma-
&potcntia:deiici,&in fummascalamitatcsdeuenire,vttan- narum.velrideancvvel rcprehendant. Doftiinaigiturhuius
dem inttar mcodicorum in cxiliis oberrent , velanimi do- membri hxc eft,Omnis iniquicas c6trahat os fuum, id eft,tta
loreipfifefcabdantinfoHtudines, & hominum confortia libercnturpij.Deibcneficio&potentiaac mifericordia.vt i-
vitent, vtdc Bellcrophonce fcribitur. H« calamitates ciim niquJ obmutefcere cogantujr.AIii fimpliciter in futuro legGt
fint maeis infignes in illuftribus viris, & magis percellant *ore fcilicct, vtetiam impij, conuiditandem multiplicibus
animosliomihii .ideohaecexemplaconfideranda proponir, teftimoniis&exemplis,dcfinanc Deiim bl afphemarc, nega-
vt prouidenciam & iudicium Dei in his agnofcere & admi- do ipfius prouidcntiam. Scdaltcrafe<ntentia cftplenior:&
rari,&horumexemplorumconfideratione animosadpieta- huicrcftcfubiicitur querclainfcquetttiverfu.
tem & yirtutem fledere difcamus. Modum autet^deieaio- . q,«s fapiens vt obferuet h«c : vt intellieant
nisoftend.t,ciiminquit,EffundereDeumw»rCT»w«OT/»*ffr , ^«/Tt^I,/^.,-*.
principes. Exiftimant reges & principes,fi habeant firmose^ bonitates lenoux.
xercitui , & inftruAi firit opibus feu neruis rerum gercnda- Sa|Hcntes foli funt , qui habent verbum Pei : atque hi ao;-
rum, fatis habere le prxfidij ad tutanda fua.Sicat Dionyfius nofcuot bencficia diuina. Alij cuiuis potius quam Deo illa
fenior, ciim congcffiflctmagnos acerUos auri & argenti,di- adfcribunt;
cebat, ha>c elTe adaiiMntina vinci^ia regni. Sed rcuera,ficut Non tStiJimexhortatio cft in hoc verfu, vt omnia tcftimo-
cx hoc I0C0& aliis fcriptura; teftii^oniis apparet,dignitas nit prouidentias diuinK diligentcr ab omnibus coll.gantuc
jlla&reuerentia, atque autoritas, qu^m Deus conciliat re- &obferuentur,atque vtefficacior fit adhortatio, fapicntra;
gibus & principibus, eft prasdpuum regbm nninimentum & nominc hbc ftudium commendatur:fed etiam triftis cft que-
prarfidium. Ha»c enim & fubditos retroet in officio. & cxte- rela, vt antcain argumento monui, de profanitate maxim*
jwi« quafi frjnum iniicit , nc qMidtemere tcntgnt ayt molian- multitudinis kominu. qua? fecura, fiblque indulgens. nunqui
' "• ^ in«u«-
"ir^-i>"
intueturaurconfiacrat illa pulchettu«ateftitnpmai3uf nos
aoCCtt^&crudiuntdeDei prouidcntta , de ipfius amorc^
ciiraquam gerit pro gcncre hun^ano: quafi dicac , quocus
quirqueeft. quiitafpcactauc confiderethaecopcra Dejvc
JcDebac ? Icaq^e ficut fapicncias pecul|aris &proi:fus diui-
nx efie dicit , non afperhari illa teftimonia, acque his ad ci>
morem Dei , ad picca.tcm, ad fidcm, & inuocatiQnem cxcica-
ri : ica & ftuporis , & ftulcitias cxcremaj eft, ad hajc cascutirc,
&iiunquara aiumpa.f|^j^«WU|nje^^^ COSnitipncm exu-
' i^icarc. , .■:>;,■■'■■ ■*.-■■<, ; ., •. s ,-:.■.■ ; ■ . .,,■ ■ _.
Obferum ] Sigmficac rion tantum ocuhs incueri Jla teftt-
monia,fedanimum'ad hanc confidcracioncm ica cxufcicarc.
W mc|ipr U{Ie.A|»4at,|ipc ^ivc pjccas in co alacUr&confir-
mecur,& ad.^iliflwniiinuocationcmaflljefiat. jntucnMir lj«c
teftimonia t^txi^ ho.itiinespi;of^ni , &quidem comiiai rei
cuidcBcia faccntur nonnunquanj^fle aIiquod|iumen, i. quo
omniag^berncntur: fcd nonJta oWcruaoc, vt oonfidej^atio-
neharura rerui?iinpietati;s ft^dip.proficiant, &in Dci^rga
fc bonicateacquicfc^nt. Hocigiiwcmonemurvecbo obfer-
uandi.Subiicit cnim,iea obferuandacflctijcvt intelligantnr
bonitates Dei , qua; fcihcet in his teftimoniis , erga Cgcnos,
'inopes&exulcsclucent.Atquchicefle vfus hiftor^rfi dcbet.
IntelUgtipfWtthxkVa. eft plurah&numerijquia particula «O
?««eftdiftE«butiua.
•S \
PSALMl CVII.
P ART £S.
I. Exordium> v.i.feu propofitio hortatoria ad celebrartdum Deum bonum & perpetua benignitate
fiios excipientem.quemadmodum ex fequentibus narrationibus abuiidc coniiac.
II. Deferiptio argumentorum laudis diiliinaj, ^uinque narrationibus cpitftans.-quas Ar^^ebei vcrfu?
fere terminant,a v.i.ad 42.
Trima Narratio eft de vagi5,& in regione eum fummo vita: difcriminc peregrinantibus,atqueclcmen-
ter aDco conferuatis,v.i.&c.ad lo.vfque.
./4//tfr4,decapciuis, quos aliena vincula conftringuunt , vt fuorum peccatorum poe.r\aj iftflili^ aDeo,
av.10.ad17. ,
TenUi^t iis qui decumbunt grauifiime propter peccata fua,a v.17 .ad 23.
jQttartaiAt nautis,ve(aoril?u«j& oninibus per maie negotiantibuj, a v.z^.ad 33.
jQt^ntaiAe agrorum & pcrfonarum mut^tionibus efFedis a Deo , lubiedis ad fingula , illuftr ibus a;i-
tithelibus, av.35.ad41.
Singulis autem narrationibus hortatio additur, yt redempti Ichoua: dodrinam vniuerfalem de bene-
ficentia Dei profiteantur, ab hypothefi vel fingulari exemplo & experientia fua.
III. Conclufio Pfalmi, cuius parces func duas. i. Deofficio0mnium,qyibuscernendaproponun-
turopera Dei magnifica:tum bonorum,vtiisrccreentur : tum iraproborum , vt illis confundantur
& obftupefcant, V. 42. 2. Breuis expoftulatio , deftupore &ofcitaniia omnium hominum vel fapien-
tiffimorum>qui in tot,tantis,& tam frequentibus miraculis, documentifque bonitatis & benignitati$Dei
caecutircdicuntur,v. 45.
Observationes locorvm doctrinae.
Hic 'Pfdmus vniuerfdem ^ particdaremDei prouidentiam
ajferit aduerffts impios~qui Deum vel toUunt penitus,vel a mundi
gubernatione fwnmouentwt Epicurei : vel vniuerfaliter tantu res
afe conditas curare cenfent, vt Perif>atetici:vel caupsfecundis al-
ligantyVt Stoici : tum adaerfits fuperfiitiofos , confitentes quidem
quod res efl, fed quod vnim Dei Opt.Max.efl,f^itiisfuis numini-
bui attribuentes. His corruptelis autem opponitur operum Dei iu-
fia confideratio:qu^ piosfummam in iii fapientiam tum Aquitate
agnofcere ac pr^dicare docet.
I Prouidentia illa diuina qu& in mundi gubernatione fit confi>i-
cua , bonitatem Sf clementtam immenfam Domini nos celebrare
iubet, qulppe quA in ea adminiflratione euidenteroccurrant.
^,3.4-.$. 6, 7. ^.9 . Jf^iftio dfipecuUariprouidentia Dei ergape-
regrinantes ^utr^ g^^^ii ' quorum errores nontemerariofortunA
impetu pellunturfed Deifapientiagubernantur.
Innumerif cafib.obno}(;iffuntperegrinantes:fidaDeo rdjpiciitturt
qui dH opm efi,fert auxiltu,(^per tot difmmina reru vagos homi-
nes deducit, ^ laboratibus opemfert,iis praeiptie qui ad eum vota
fuadfrigmt.
Etfimdtiviatoresper deferta inma,nemorcf, ^ affos mifer\, in-
tereunt,^ totidem iudiciffuiJpeHaculatunc Deus proponat,tame
vt aliquam humani generis partemfaluam conferuet.ex immenfis
periculis ereptis non paHcis,mifericordiam fuam abunde tefiatur.
Non vi anp titdufiriftJiMthomines ex viarwf^ pericuUi ewtdiit ip-
columes.fedDeiman^ re^ucfirtttir in vianf,vt cgmrftodum hojpiti-
um inuemarif. Dei etHmfolitis efl tum corporu tum animi noflri
grejfm dirigere.
g«« in (mguHm conflituti Deum inuocantjcertufn ^ tnirXdum
■ experientur eius auxilium.
Dpffthomii^es e^i^ufiiis erfims.nouis ben^ciju exhi^ftt,vt
nouam £5" cumulatiorem nomtnisjiti laudem etsfuppeditet.
In huiufmodi beneficiis magis jconjficua efl Dei g^atia qftam vt
latettfdebeat: ^ dum tacerit qii liberatifunt, perfdofilentipDei
^iraculajiijfocant.
ip.ff-te.iS.H-^iS.f^^.AUsr^nmafff 4^ pieaflf4friprmi4e>iti4(r'
ga captiuos :quorum c^lamt^S^ nffferia df^if^tfr^deiifde eif^^
(aufafcilicet verhiDeixonternj^tus.Vnde conHatlibertate rwnppf-
Ji diupui homines,niJi confiUa excidfi ret^eriter ftffpiciant.
Spirittts irifiis exftccat ojfa: jSJ" aJfUBorum ea^miferia vt ah <-
mnibufi defvtmtm , ntffftktmm dikiprtttertj^io rwminis ditu-
niinuocationereperiant.
Vexatio dat intelleilum, (^ miii/jifimfunt fjiffSM(4»'m.Sedprorfui
itt/aniunt qui vero Deo reliSlocmjugiuntadidola ^ nHmna qu^
fibiipfis finxerurtt. __^ ._ji^___„^
Dei liberationes nonfmt incertx attt imperfeBAiJed^TnagmJiiA,
conJpicuA,(*J quAimmenfam liberanttspot^ntiam ^ckmentiam
teftentur.vt Jonora voce laudes eiusa liberatis celebrentur.
i7.i8.ip.2o.zi.22 Tertia narratio depeculiariprouidentia erga
Agrotantes. CaufAmorborum ,peccata:0 tra,»JgreJforesaci»iqui
yeriftulti cenfendifunt:quumfapientiA inititirnfit timorDomini.
BffeSitts morboru, eJCA abominatio.vtbenefictts Dei merito pri-
uerttur in Arumnis,qui dum erant incolumes , fanitatefua abufi
funt,^ benefa&orem non vtpar erat coltterunt.
Aiter effeiittSiadfepulchrum iter ^ accejfus.vnde indujhtia htt-
mana neminem poteft eripere. ~
Deiinuocatip morboru efifalutaris medicina.Nutufuo qitoivult
omnipotesD^mir^liberat ^ priftinAfanitati refiituit^feu vires me
diis externUit^iilet.feu arqrna quada, vi bonitatemfitam exerati
Sanitaiti reJUtuforH rmrm efi,D,ei Uberatoris mifericordiafincero
corde celebrar.e,virtut^.eiusprAdicareMft4tiftcrificia offerre)0lA-
to corde tot accepta beneficiaprAdicare. Vt igitttr detefiddiJUt itffpif
qui in morbts ad idola autveneficos,fagas,impofiores,malefcos,at^
iUicitaremedia(Deo dereliBo) cofugiunt:ita merito dananturhy-
pocritAfuperfiitiofi^athei.qui mowk Uber»ti,fuis meritfs,aut ido-
lis,aut vanitatifacrificant.
23.2^^.2S.26.27.28.2p.3o.3i.32,Qtutrta narr^io depeeuliaripro-
uidentiaerganautoii^permarenegofiantef.
Vbique dpparent Dei opera 0" mirabilia , prAcipue ven in mari,
fiueimmeiafam eius!vora^em,fiue tumtdttts,vicijfitudines (^fA^
manauigationumdifcriminarejpicias.
Pericu^ nfiftfgfitiftnuit^.hpp^^^aftjmt :itavt a ntpr^uisp/trU 4if-
ferre videantur. '
Nujlumtam immtnens^ grande pericftlum,ex quo no^Mihfit
Deo quos vult eripere^prAcipue autet^ eos qfu eius opetnjupplicts^
implorant. ..^ <. .. .■.i^.''i,,.\ii^;^t:i'. ; :.■
DetfSfji(vfpo;tf pff^iffUfr^ refifm fftidftpt 0 ismMmyqil^m^i^
jUtSltts,quantumuis tumentes, compefcere nouit.
Quogramttsfujtperictf^ii^eQlAtiofeftli^ermo,^ dacri^etiat»
dttuuA clementia celebratio effe debet.Sed non iimis votiuA (ahda
funt ttffigenda,vtJitperftitioJoriimos eft.Omnipotes &f OptitMulH
YV ii/
MWWPI
^
^mwTTmmm7mnmn:wm
■m>
V
iplll
hoitaldudandut, t^cor4mfopu6«i^m»pMti^iu txtoUmdtt$eft,
i3-8^if' 3<f'37'3f'39"tO'4' ^tuint» mrrath de pectdiari proni-
dn/tioDeicirM mi4tatio»esqiuu/ortimMC*caignorfmtia ddfcri^
Juf.Ed stttempmim regionestfiirtimferfondi if/ki re^iciunt.
Z^Regidnes irriguas infilitudinem iuHsu mundiiudex redigit,idj}
varijs rationihm.vt teUa,feftes,fumes ^ ali^ clades acpopulorum
migrationes tefiantur. Cbntrafolitudihes cultas (/fhahitatfiles red-
dit, vt omnium temporum ac multorumpopulorum hifioria lucu-
lentertefiatur. ■^: ';-\''* '■■''^^ .•''
Propur peecatk pdpuiifrum malediBio Dei in terramab initio
efufarenouatur', ^j^eciali qmdam fupplicioft vt variA mundi
plagAprtus admodum fertiles prorfusfleriles reddatur, tefte ludta,
Cr/icia,(^ aliisorbispartitftu,
Migrationespopulorum,colonia, (^priuatorum mutattfedes no
temerariofortuna impetu,jed Viei arcano motu reguntur.
Agrorumprouentus.paxpttbUca^boUs multiplicatio,sitt diuina
««pp^^fHiT^qpMP
bemdiffi«nisteflimonia.HHitis autem maledi^tom referendafltm i
rilitas,beOum,hominumMminutiOf luHus, deilor,dgritudo. ^
Vanifunt principesc[iu cdU ipsupetuntftultitia, ^ambitieni
acfiduciafuarU viaruni elati,cum ipfa mortefefxdus pepigijfe sS-
niant. Domiitator.n.domin0ntiiielatifiresfacitedefoliodeijcit, fif
exponit ludibrio^vel eorU cofilia euertit gf infatuat^vel conteHt fif
dtfiicit:ad sUmas dignitates eueiiis ijs quipauib antepenittu oppref
fi videbantur. Vide Canticum AnnA ^ Maria virginisu. Samj.
^Luc.i.Itemomniufnfictdorum(noflriprdcipui)hifioriam.
42,^3 Pif homines oculis a SanSlo Spiritu donantur vt magni-
ficaDei opera videant cum ingenti UtitiaJmpii juuem confundu-
tur GJ" obfiupefcunt. Vide Pfal.p2.Ifai,z6. ,' ; * '^ ^ /
Vt fapietes cmfondifunt qui Deiprottidentia diligenter obferuant
^reuerenter,at^ adeo bonum ^ clementem Domtnum celehrat:
ita deteBanda efiprofanorU ofiitantia qui in tot.tamis , £f tdfie-
qttentibtu miraculis documentifi^ benignitatis diuina CACMtiuntj.
Articvli praecipv
I.
1, De Speciali prouidctnia Dei crga humanum genus,
praedpue erga peregrinantcs, captiuos , atgrotantes,
pep mare velificaates reunegotiantes,regiomim&
pcrfbnarum mutationes.
De officio eorum quos Deus exvariispericulisrede-
mit.
Pioijum & impiorum ante jrumnasjin a:rumnis,& poft
^rutnnas difcrimen.
Deinuocationis diuina* efficacia.
JMalorum omnium antidotum,auxilij diuini implora-
tio fupplex.
t.
4.
;.
6. Omnipotentia, fapienti3,cIemeatiaDeiin cakmito-
fisliberandisvarie ciucet.
7. Rerum humanarum mirx vicinitudinesaliter5piis,a-
liter ab impiis confiderantur.
8. PericuIorum,quibus fubiiciiimrjtota vitajhypotyf «res
cleganti(ifima:.
9. Exaltatio &humi!iatio a Deo iudo , clementc, fa-
piente- /
10. Piorum Dei iudicia &mifericordt3s incuentiumbea-
ta fors : impiorum ad tniracuiorum lucem carcitate
percufforum miferia.
ARGVMENTVM PSALMl CVllI.
\S AL MVS efifartim Eucharifiicuj tpartim vota (jrpreces habet ardefjtiftimasypro regno
ChrifiiyijHodper toturnorbem terrarum propagari > ©; hocmodo aternam Deo colbgi ecclefiarn
pettt. Oceafio autemfcrtbendi huim Pfalrnijex crebris vt5iori)s Damdisi^ incrementii regni
I eittsfurnpta efi.Ciim enimpofl longi temporis angufiiasypericHla varia (^ caUmifates^ videret
'popftlum ludaicumfubfui regni ausficijs pauUttm refpirare-, ^ regnum no tanturh prtfttnofuo
lilendori ^ poienti£ reflitnii veritm etiam^ tncrementa capere luCulenta , debellatis (^fubteBis vtctnis genti-
buSii^ua perpetuis bellis populum Jfraeliticum haBenus inf^fiaHerdf.htsfuccef^tbus ita exhtlaratur ^ exHltat^
vt animHm»ab hoc corporali regno abdu^umy ad fpirituale illud Chrtfli conuertat,etHf^ue tncrementa (^pro -
pagationem confiderans,totHmfe in Idttitiam ^ gratiarttm a^tonem effundat-.fctebat enim fe typiigerere Chri-
Jih& regnum bocpoliticHmfeH. vmbratile diuimtus inHitntum ejfe,vtin hocglorta illtus jpintHalis ^ caleftis
regni tftiodammodo prafiguraretHr.lta^ue fcut tunc Idttfiima vtdebat auffictafutregni , cpm hofiibus vicims
- dem^isyregrtumfitum amplificaret,^ fines longe lateque extenderef.itafuturum videbatiVt GhPtfius non mul-
' ttpofiviElormortis(ii' diabolideommbus futshoflibHStriHmpharettti) regnofmper totum orbemterrarum
propagato numerofum Deo coliigeret populum , a cfuo Aternum agnofceretur (jr celebraretur . D^ hac igitur re
magis latatWt quamdefuis vtUoriisMdeoojHe tanto fludio dr conatu ad tefiandamanimtfitigratitudinem tni"
tio Pfalmife exHfcitati^^Jimui preces admifcet , vt opus iiiudjtotiterrarHm orbtfalutare, iuxta promiflionem
perficiatur. Interea tamenfuM tjuo^ue vtclorias cfiebrat,^Has agnofctt diuimtus fibi datas ejfe, qt quidem hkc
ipfam ob caufam , vt efient praiudia ^utedam ilitHsgioriofifitmi triHmpht, ^uem Chrijius de ho/itbusftms ac to-
tius generis hnmani detHBis reportaturns effet, Et ^itia curfum iliarHm fitarum vt^ortarHmfaciie mterrHmpi
pojfe videbat, nifiDeHS afiidue tan^juam dux profuo popuio pugnaret,eit^ue prAiianti opemferret(nHiia emm
potentia hurnana tanta efi, ^ute non ieHimomentocorruat^ euertatur, fi Deusnuinumfiiamfubtrahat , ^
^Hemadmodum hic dicitHr,vana efifalus hominumjideo petit infine, vt Deus afiidue adjitfuo popuio , eftjue
in necefiitatibus confiitHto,aHtpraiianti,opemferat:ne vi^ori<x, iiia iiiufires,in tfuibusprafentiamDei conJfe->
xerant,trifii aii^uo euentu aut ciade corrumpantur. HAcfurmna efi huius Pfaimi.Caterum verbapartim ex
Pfaimo cjuinijiuagefimo feptimt^, partim ex fexagefimo funt defumpta. Vnde eat^ua ad explicationemphra'
fium^fententiarumpertinent,petantHr.
Canticum Pralmi Dauidis.
i , 'f^ Onfirmatum eft cor meura Deus : can-
^«/cabo & pfallam etiam gloria mea.
5 Hxajtare nablum & eithara : excitabor di-
luculo. i u i r .
4 Celebrabo te inter populos lehoui : & pfal'
lamtibiinterplebes.
5 Quia magna fuper caelos bonitas tua:& vfque
adnubesreritastua.
< Exaltare Tupra csIosDeus:& fupra omnem ter- cbaris Deus in exercitibus noftris?
ram gloria tua. 15 Adfer nobis auxilium a trib }jXiXiotiQ[angufiif:1
^7 VteripkmturdiUditui ;(cnwdcxtcra Uia& quiavanaeftfalushominis. .« *^^^^;.v^^^^^
madim^. . . r ; . 14 InDcofacicmusvtrt!utcm[^«w»^e^M-
• :' •. ' ' ■.•^' ' \ ' ■ eiter
% Deus locutus eft in fanftuario ruo,exultabo:di-
uidam Sichem:& vallpm Succhot dicnetiar.
9 Meus eft Gilead,& meus eft Mana{fe;& Ephra-
im robur capitis mei : luda legiflator meus.
10 Moab olla lotionis meae : fupcr Deum proiici-
am calceamehtum meuni>fupet Palacftinam iubi-^
labo.; ,,.,7::':'V'' . • ^
11 Quisdt^ucetmeinciuitatemmunitam: quis
deducet me ad Edom?
11 Nonne Deus[^«i]repulcras nos:^ non egredi-
mK^fm
citerfrAliabimur : ] & ipfe cofnijiileabie aduerfarios
[holles]nQ{ixoB» ^[^^.
Confirmamm eft cor metm] Orditur fl;Uim ^ gratiaru adio-
ne. Vcque ceAificatio de animi gratituAne fic illuftrior , non
CQT tantum.fedlinguam quoque,& inftrumenta omnia mufi-
ca)quafiexu(«itac adfonandas laudes diuinas.Agnorctcenim
bencficiadiuina canta eife.vt nuUa lingua, nulla vox, ea facis
celebrare queac.ideo tocam rerum creaturameramperein
laudes diuinas cupit.
Confirmatum ] Id cft>quanquam initio inter varia pericula
& cladcs , fub regno Saulis acceptas, cum videreris nos repu-
lifle , nec egrcdi cum exercitibus noftris , vehemeftter trepi-
dabam ,&penedefalutehu!us populi defperabam : tamen
nunciterum confirmor , cum video Deuni nobis adelTe praj-
£entem , & ftatuo ftolidam &firmam felicitaeemin tenobis
paratamefle;
4 Verfu quarco oflendit, beneficfum hoc non pertinere
tantum ad populum ludaicum , fed eciam ad gences. Vnde
colligicur eum ica prxdicare has viftorias, vt animo, Chrilti
viftorias , quae paulo poft inter gentes prxdicandx eranc , iu-
tueatur.
y In quinto verfu ratio eft a caufaimpuliiua,feu obie5:o,
quo excitatur ad gratiaruni adionem. Video enim in hoc be-
ncficio tantam clucert euam mifericofdiam & vcritatem,
vt ipfi c«li eam capere ne^ueant. Aequehk pratcipua bene- <
ficia regni Chrifti commembrancur.de quibuseft in difto lo- {
hannis : Gratia & veritas pcr lefum Chriftunj fiifta eft, Sicuc
enimilliscorporalibus bonisDeus Dauidi ofteirdit. feefle
bonum & veracem in feruandis promiffis : itaiifdem te^atus
clt,fe pofthac in regno Chrifti,omnem.fuanrl bonicate;ii,om-
nemque gloriam ita cffufurum efle,vt ca;Ios ipfos niagoitudi-
ne fua fuperatura fint. i
Exaltare ] Addit prccationem , vt beneficium inchoatum*
& tanquam in typo iam oftenfum perficiatur , mmo & cx-
hibito Meflia : hoc enim exhibito futorum crar vt exaltar
retur.
Exaltare-] Id eft,redde gloriam tuam confpicuam, in caelo,
& in terra,deuiftis omnibus boftibus, * ;
8 De$ts loc^tus eft mJaniHtatefua]! n fecunda parte pfalmi
in fpecie comemorat fuas viftorias , quas vicinis hoftibus op-
preflisnupereratadeptus. lilas veroviaoriasomnesitain-
tuetur,vcintelligat hispr^efigurari Chriftiviaqrias,quasiJIe
de fuperato & deuifto diabolo,deftrijfta morte (& peccato,re-
portaturus eracSuas igitur viftorias ita celebrat,vt has fimul
comprehendat. Nam ficui ille tei ras vicinas regno ludaieo
adiecerao : ita futurum videbat,vc exhibito Chrifto.tot^us o*-
bis terrarum regno ipfius fubiiceretur.
Quontam htc Pfalmtt^ CV II J.partim ex L J^l Lpartim exL X.compo/itns eB,ParteSy Obferuationes
locorum docirinae»^ Articuli pracipui ex ijs repetantur.Summampaucii indicamus.ConHat
/y^/ww,i.Exordio vattuOiCjuo jpondet Pfaltesfe celebraturum iXeumya v,i.ad 6,
vf^ue. 2. Pctidone ,verf.6.(fr 7' $. ConRxmmonc apromifiionibfu
Dei,averfi.adn.vf<jue. 4. Conclujione petttoriai
verf.iuii.Vj.Gri^'
ARGVMENTVM PSALMI C 1 X.
CRIPTy S eft hic Pfalmtu a Danide ycum in aula regis Saulis degensyoh hypocritii ^ affema"
tortbia regijSyDoego Idumeo^^ fimiltbtu,crudeltjiime oppugnaretur.Quanto entm inpericulo tunc
fuertt Dautdtquantam odiorum acerbitatem expertusfit > ifuamvarijs itemfraudibpu ft) dolis vita
etus expofitafuerit)oftendit htHoriafacrayi.Sarnuel.i^.^^feq.capitibus, Primum igitur in exordio
Pfalmitpoft petitionem auxilij ti) liberationii , longam e^ acerbam cjuereUmtexitde odifs , crudelitateyfi-audi-
btu,doliSi& malttiafuorum hoHium^vj hac commemoratione Deum ad opemferendamfactlius impellat. Mox
autem &jconfcientiafua integritatefultusjf^hofliumperfidia commotui, addit imprecationes grautfiimas,auibtu
hoftesfuos perpetuo exiti» & triftifiimis poenis deuouet. Eslcfue hdc imprecatio diuina vltionis,& execratioyita
terribili orattone expoftta-yVtnullurnpene infacra Scriptura extetfimile eiiempl^m: &ferreos eJJeoporteat,aui
hls verborumfulminibus non mouentur , vt odium aduerftu ecclejiam Dei&ptos homines deponant. Impreca^
ttoni fiibijcit tterum petitionem auxilij tf/ltberatiotiisiCui rattonesfubiungit,fumptasparttm a perfona Veti^iup
^ue naturatpartim afuis miferiis-ifeu a necefittate-, partim etiam a caufajinalt, vt pofiea dicetur. Vtque , mtod
pfetit^facilius tmpetret^gratitudinem perpetuam infinepolUcetur.
Hacfurnrna eFt huitu Pfalmi, Non dubium efl autem,Dauidem in cogitatione fuorumpericulorum g^ Arum-
narunhre^exijfe ad ChrtHum^cuimperfonamfeJiiflinere & typumgerere fctebat. JS^am hac Cogitatio, quodin
fuaperfona quodammodo adumbrartfuturas arumnas ^pajiiones Mefimtntelligebat ^omnem illt dolorem le-
nievatift) ad periculafufiinenda animofiorem reddebat: vtfupra quoque tn aliquot Pfalmis vidimus. J4eo de
crndelitate & perfidia nort tantumfuorum hoftturntquos Saulfecum habebat^fed multo magis de hofkibtu ^pro-
ditoribfu Chrifli cogitans , & magnitudtnem impietatuf (jr/f^ieftir»gentis ludatcit, tn interfietendo Chrifio , &
perfdiam ludaproditorisperpendens^tanta orationis vehementia vttiur in tmprecatione poenarum,non irafux
aut cuptditativindi5ia indnlgens, fed SpiritmfanUi in^tnUu,adtamamfceleri4 magnttudinem tottts cohorre-
fcef)s,(jr iuflo T>ei iudicio toUt e medio hofles Ftlij Dei optans. Cum autem necefte fitynoSiqui membra Chriflifu-
mw^conformes fieriimaginis Ftiif Dei, ideo , qua de odtOi crudelitfite,fiaudtbm c^perfidta Judaorur/» aduerfus
Chriftum htcdicunturyita ad vfum transferamtUt vt cogitemtUt ecclefiam, atque adeo vnumquemque noHrumy
femper habere firniles hoSies , a quibtu prematur dr oppugnetur, Sed vt Dauid ^ Chrifttu infuis Arumnis ad
Deum confugiunt : ita nos in calamitatibtu (^perfecutiontbmi non aliunde^quam a Deo opem ejfepetendam x^
expeBandamfciamiu,(^ has imprecationes , a SpiritufanUo DauididiBa-tas ^ certifiima ejfe vaticimafisu ora-
cuia de interitu omnium hojiium ecclefi£,ftatuamus,
AD triumphanduni,Dauidis pfalmus. '
De titulo didum eft pfahno quarto.
Ji Deuslaudismeaj,nefileas.
Orditur plalmum i precationcquxeftprincipalispro-
pofitiopfalmi.vciamdiftumeft. Pecitcnim fehberariabin-
luftfs odiis, & crudelibus conatibus hoftium fuorum.Hk ve-
ro viuCQ verbo propofitio illa exponitur. Sed infri in fine
pfalmi pluribus rcpeticur. Quod autem Deum compeiians,
nominac eum Deum laudumfuarum j hoc epithcto fuam in
caIumniatc>ribus&fycophantisiniuftetraducJ & dcfocinari
in aula regis Saulis , & pra^cipuos gubernatores, atque adco
ipfum regem aurem praebere calumniatoribus , atque ita
omnium iudicio ,tanquam fceleratum & feditiofum fe eon^
demnari. Ecfi igicur ha? calunini> & iniufta potentum iudi*
cia maximum dolorem , imo & periculum creabant Daui-
di , tamen hac fiducia fe fuftencac,qu6d ftatuit, fe^Deum iua^
innocentix habere tefiem & approbatorg,hincque approba-
tionem pra?fert&opponitomnium hominuminiuftis6diis8e
, - . iudiciis,inquiens:Dm//«»^/»«<e,veI,quieslausme8,uiefl,
Deum fidueiam exufcitat , feque conrra iniqua hoftium fuo- qui me laudas , quique teftis, & prasco^ atque adeo vindex m
runi iudicia & caluinnias munit & confirmat. Vidcbatfed meae iimocentice & iniegnatis, dum iiiiuftis iudiciisgaber.
VV inj
^"^
ipwwipippf
'^w M.wimwmw^.^'»'' m nnwm>%^pfF^m^w^ fi l)
'm^wirT^
1024
i^«i*'
'■;*,
n««rum 8cp«puli «mdaniior. Hace idecclcfiamonnium tantiiinaniduieas cdumnmdi ,& indefeflus conatusin Da
tenjporum «ransferettda fune.Scmpcr lUa coademnacutt i^di^ uide fcu Chrifto eaertendo , fed & multiCudo hoftium ofien" "^
cm potcntum : fed hal«t Deum teftem , iudicem & vindicem ditur. Dicit enim,fe illis caluraniis , quibus odia hominum
fu«integrittiJs. ■ ^ , ^. .j ^ n- *^""f"«f« «on'^"af»fcw"»«»«onaii«erquimabhoftiliexer,
Ahj aame eupottunt: Dw« Uudts «uM,id eft,quem ego affi- citu ob/Ideri & eppugnari , omniaque ab iis in fuatn Derni
due laudo & celebro , nec vnquam ita frangor calamicatihus ciem parari. Atque hajccft vna belli fpecies.qua Dcus fbos fi
Si aerumnis, quiamemonam berteficiorum eius recoiam ,at. lios,vt plurimiim ia hac vitaexercet. Nunquam enim defi.nf
quchorum recordacione in laudes eius prorumpam. Sed toti Satan filios Dci tanqt»am ^,Uf(»tu & excrenienta muncli
Qratiopfalmioftenditprioremfententiameircveriorcm.Se^ deformarc.
^tur enim roox quercla de iniuftis & peruerfis iudiciis , & Gr^«]Iterum amplificat querelam i fua innocentia vt di
crudelibus odiishQminum , quibus hlc ex antithefi Dei iudi- xi paulo ance,& fupra pral.ip.eadcm fententia excat Ouan"
cium <»pponit,ftque eius cogitatione aduerfus iniuftascrimi- quam eo eriam referri^Qceft,^UQd mali bonos oppu«>iWc R
nationes & condemnatiopes confirmat; quafi dicat, ego qui- ne fpe vcilicatis,vc dicicur.-iT/ee» ^; »v<ft«»W«r,oWij^KiChri
dem vidco meommum hominum ludicio damnari, & haberi ftus ad /e hanc fentcntiam accominodac,Iohan.i;.Qnia vt in
pro homme fceIeraciffimo:fed incerea ad tuum iudicium pro- argumeato diAum eft,quod in Daaide aa*mbracumfui*c n'e
uoco , quod vc flrio iuftum eflb , ita fpcro te innocencias mea; ceflc fuic in. Chnfto,caquam capite,implen:& nos,qui tnem'
Mftimontum perhibitutum eife. Atque huccongruic.quod braChriftifumus,vniuerfiadfocietatem huiusmilicijevoca
mox adiicit: JVrctt«#w,ideft,nonfinasmeoppMmicaIumniis mur,vtfiamus conformes imaginisiili; Dei, &u9i*{««to paf
& iniuftis iudiciisimproborum horainum , ncque conniueas fionum Chrifti in nobis implcantur,vt dicitur Golofli Idco
adipforum pctulantiam &malitiam: fed ede ac profer cefti- refte & ad Chriftum , tanquam caput, & ad omuia mVmbra
monium innocenciae mea?,vt omnes mtelJiganc, qudm iniufte eius \\xc accommodancur.
aoc periculis & odiis fuerim expoficus , & eripe me ab his ca-
lumniis.N3m ego in cuo vniuspacrocinio cocus acquieico.Ea-
dcm fententia eft in Grasea le£tione & Latina quae huic refpS-
decDeuslaudemmeam ne cacueris:nifi quod verbuni tacen-
diiu9gicurcumnomine:quod tamen conftrudio hoc loco
non admictir. Nam formaconftruftionisin nomincnSN o-
ftendic : fcquens nomen 'nSnn efle cum hoc iungendum ge-
niciuo cafu,vc folenc fubftanciua.
. 4 Pro dile(^iQne mea aduerfantur mlhi : & c^o
oratio. ^
5 Etpofucruntraperme maiumprobono : &
odium pro diledHonc mc.i.
Coiifirmat & amplificac priorcm fententiam a deteftancfa
ingraticudme fuorum hoftimn. Non foliiin nullis iniuriis i
»nef"ntJaceffici,rcd,quodpiuseft,muItisamebeneficiis func
2 Quia os impij , & os fraudis uiper mc'apcrra afteai. Egoenim fui illis amicu» , dik\i eos,prseftitioffi^cia,
{\iM[velaperuerunt: Jlocutifunt mihi lingua dolofa ^'J^cu^q.ue potui, ornaui & euexi eos, conciliaui illishono'
[wendac^ ,fallacu.'\
Subiicic propofitioni rationes,fumptas 3 neceffitate.atque
ica mox initio delabicur ad querelas de fraude , doIis,mfidii<!,
odiis iniuftis, &crude]ibus machinationibusfuorum hoftifi:
acquehasampIificacaruainnocei;Cia,cum verfu/equentcin-
quic,(e finecaufa & fine merico fuo,ica ciudeliter oppugnari.
]Nam,vt in verfu dicitur;
g«<e venitindigni poen(i,dolenda venit.
Primacaufaeft, curfibi opcmfetripetat, quiahomines
res,dignitaces;nunc pro tot beneliciis hancgraciaramihi
reddunc,qu6d vicam & fanguinenvmcmii expetunc. Hsec vfi-
cata funtin vita. Nihil enim ciciis fuiefcu quam eratia , vc
inquit Seneca.
Sedinecclefiahacingratitudincm multomagis experiun-
ci:rhoinincspij, Nunquam cnimceffatdiabolusinflammare
odia malorum hominum aduerfus pios, vc nufquam canca o-
diorum acerbitas coofpiciacur, <juam in iiis ipfis, i quibus a-
mari debcbamus.
Et ego oratiojDe hac fcntentia diaiuin eft fupra'pfaImo «9.'
hnpij , fraudulenti , & mendaces , os fuum c^ntVa homme^n Gran^^ma^ volunt orono ^^"f/Jf^^^^^^^ '"^" ^''^'"^ 'f'
innocentem apernorinc:hot eft,iniufte eum accufai int & tra- vCaTro '? vt fitCmTn.^n, .1 r Ar ^T^'"' "• "'^
j • ^ j- - .„ ,-,,.. 'i^rpan pro '7,vt ntnominatiuusloco clatiui. Fon orann irl
duxerincvt o^ia regis,procer^um regni & popuh aduerfus eu eft,n\eun; erac orare,vel ego orabam. Ita Ecciefiai;. e"o os
"' - .-- o'i -— — -j-j — — r I —--.—— — w.
accenderent.Dicebantenim.Dauidem efle homincm feditio
fum,quifemuniret faftionibus, vc regnum inuadcrec , &
cxcuflb iegitimo rege ipfe populo Dei imperaret. Has
oalumnias ica arcificiose inftruebanc,vc viderentur vera dice-
rc, ed<iuefaciliusregi & confiliariis perfuaderenr, rcm ica fe
liabere. Ita Chnftus accufacur a ludris , canquam biafphc
«us & feditiolus. vc non ctntum pr^feftus Romanus cum Z tevn cun, Irrhor H A «^'^'"fiT^^r ^°'""?«"d^'">
fuis facell.cibusJed cota multftudo lud^on.m. .^.Vrf... ..„. "3. ^f r"''"'"- ^'^ ^?'' dido ollcndic fidci luar conftanciam.
regis feruare,id eft.meum eftos regis obieruare , & mihi boc
incumbicvc regem obfcruem,&c.i.Sam.ii.Nunquid defedus
furi<)iorum ego.pro niihi. Ita & hoc loco.ego oratiofid eft,ego
in his periculis & aduerfa(ionibus,quando cotus mundus
aduerfus me conlpirafle videtur ,non habeoquo confugiam,
auccuicaufam meamautTalutenrtutandam commcndem,'
fuis facellieibus,fed cota multltudo ludseorum, aduerfus eum
"concicaretur.
Bt nos hoc tempore i Pontificiis fchifmatici & fediriofi di-
cimuna falfis ctiam fratribus nunc accufamur,qu6d de Chri-
fto minus reftefenciamus quim ipfi Turcse , qu<idque Maho-
meciftx rcftius fencianc dc Chrifto,quam nos. Acque his vi-
.rulcncls calumniis odiaregum &principum aduerJHs nos ac-
cendercconancur.ExempIa igicur Dauidis & Chriftiinruea-
mur , hifque nos confirmemus aduerfus iUainiqua iudicia &
condemnationesnoftrorum aduerfariorum, & fimul in men-
tera nobis veiuanc illa difta confolacionis plenifllma.Iefa.^i.
Non timete probra hominum , &propter biatphemias eo-
rum nolite frangi animo^Matth. j. Beati eftis, ciim maledixe-
«nt vobis homines mentlentes propter me. Eft in confpeau
<cextat publice dodrina noftra,qua- ceftacur nos rccinere do-
ftrinam tradicam ii^ fcripcis Prophetarum & Apoftolornm.
Ec,fi nwnc canta odidrum acerbitas eft,quae hoftes cernere ve-
ruin non finac , adpofteritatem tamen omnem , R qua furura
eft,teftabitur,no8r vc veritatem doftrina; nobis cradita» confer-
uaremusiftudiosciuxca Pauli admouitionem recinuifl^e vwW-
Tmn t tl^tuiotmtxiyn.
lungmfid/ttatis^iU eR^m&d^m pingunt fuas accufationcs,
vs fiftcum faciant auditoribus.
j ^t vei;bis odij ciVcumdcdcrunt me : & oppu-
gn^ii^v^nt me fin^ caufa.
Amplificatquerejjjasi a crudelitateodiorum &iniiiftis mo
quod itt tantis penculis non frangacur mctii,nec animum de-
fpondeat.fed hisipfis excicetur.vtad Dcumconfugiat, atque
apudhuncfuismalis remedium quaerar. Suntcniuiarrumnje
nobis JiK4fjytai«f.
Deindefuoexemplonos monec, vt cum iniuftis odiis &
caIumniispremiinur,non alioquam adDeumconfugiamus,
cuinquc vindicem forc noftraeinnocentiar fperemus.
Hebraiimum alij fic rcddunctcgo pro illis ho{iibus,fciIicec
orabam,quacumuiscrudeIiterin mefauirent. Sed fimplicius
eltquodanteadixi. AfHrmatetum, fcquarauisatrocitervc-
xatum,non applicuifle aninium ad illicica media , neque hoc
egifle vc paria referret,fcd vniuspcicutela! fcu pacrociniofa-
lutem fuam commififle.
Pro bom>1 Id eft,pro beneficiis,quibus eos afteci.PuIchre au-
teminhocverfuinoenium maloruin hominum dcfcribitur
&congruithuc verfus Gra:cus Theognidis . iy^^ «W^ ^
furn » ^'«T^.Fleftere naturam gracia nulla poccft.
6 PraE:ficc[fo«/?»/«<?] fu per cum impmm : & adr-
uerfarius ftet ad dexteram eius. ^
Querclx fubiicic triftes & horrfindas diras fcu imprecacio-
nes,quibusaecernoexttio deuouec hoftes fuos. Suntautcm
hxcfuknma anatheraacumcrebrisverbis & fcntcntiis repc-
tita,vt fciamus non temere,aut prxcipiti aliquo animi impe-
tu hxc verba excidifl*eDauidi:fedSpiritu fanfto diftantehac
formuIamcxccraMonis effii fonccpcam , vt perpetuum cfl^ec
vacicmium fcu oraculum dc trifllbus pcenis &interitu ho-
l^ti^bus&or„mhoto«,Nonf^iseftipfis,qu6d,urpif. ftium^SrDd.-^Neq g13
^iscainmyis&mwdacnsmedeformauerunt^&infufpi. ludarproAtori Chrifti^aspoenas mp^^^^^^^ m
20»em:|pu4bonos.q«ofqu«adduxcrunt:fedcaU.mniisad. omnes, qUoiouot regnim cLifti oZenanc fimi «0.^
*«.fin»gnam odiofum acetb«aeem, &omnibu. viribu, hoc nas rr^^t^^lc^Jc^t^Zl^Tn^^^^
SSru?«£t^''l''^'"'""j.^'*''^r*"^ «onibusfanaorum fenciettdunc, fuSToS
m^^mimM^HXmmn^bsitB^m^^oSSay^^u^t, €«,p«mo5^.*aabi. Nonpugnaith«impSones^IS
Spiritu
•i'o25 ' ■nr'N PSALM vM OTX.. ) ^'^HPip^ ■ ■ ■ ■' ici^
Spiritu imnruetndinis quidebeceffeinpiis ,hfec cutnanimi VticurProphetalongadiftribu.ionein iniprecationepGe,
moderatione ,quaeartimosnoftros ad patiemiamcomponit: narum. Primuin,vtdc mtgnitudine fireleris, quod commit-
mulco minus proficircuncur ex iniuftis aft\;6ltbus animi,odio, cunt hoftes Filij Dei , & eccle/ic eius, nos couimonefacjac;
ira , maleuolcntia feu '<fiiij«/p«jycit(ct , aut amore Ciii ; ibd pro&- deinde vt mencione horribilium poenarum homines reuo-
circuncurcxiufticixxelo, quo cupiunttolliemediohoftes cetab impiofurore, quoinCliriftum , & membra eius He-
filij Dei.vcaliquandodefinancpQfcarc&conturaeliisafjSce- uiuht: terciojvchaecpoenarunicommemoratioconfirmetnos
reMeniain, vcquepoenasblarpheintarum & fcelerum fuo- contra fcandalum crucis ecclefiaj , & felicitatis impioruni.
runj pendant , 8c vc confilia illoruni & conacus difiipeacur, Videmus enim ecclefiam in hac vita plerunque duriter exer-
&eccieiije injnus noceanc. Hoc defiderium pioruni ncqua- cericruce & calamitacibus,& econtra bofteseius efle felices
quam culpandum cft.Dcindc,vt Auguttinus ait,func ill^ nn- & fortunatos,8c habere fuccefriis plane mirabiles, &c. £a res
precationes vox fpiritus Undti, ferentis vltimam fencenciam multorum animos frangic, vc deficiat ^ Deo,& ad impiorun»
de blafphemis , & confolantis ecclefiam , vc fciat vericacem caftra tranfeahc. Sed cogitatio horribilium poenaru recincre
vitlricem brc , & Deuni repreflTurum & extirpaeurura efle nos debec,quominus deficiamusauc parcicipes fceleruui nos
blafphenios. Poftremo fciendum cft,has imprecaciones diri- faciamus,Sccunda igitur imprecatio eft,vt lceleraimpiorum
gi , non ajlaerfus fanabiles , fed aduerfus pertinacicer petfc- ica fi mc manifefta , vc non cantum in Dei iudicio, fcd ab ho-
uerance^ in perfecutione agnicai vericatis, & defendentes im- niinibus quoque agnofcantur & damnecur, ipfique fcelerum
pios&falfosculcusj&c. fuoruin conuidi & damnati viuantdeincepsincer homines
Confiitmjiiper eum impium] Loquicufiin fingulari numero, nocaciperpecuaignominia&infamia. Hoc enim eft, exiudi-
" tanquam Je vno hofte, cum anceaplurium, qui efTent inftar cio exire i/npifim,hoc eft,conuiftttm impiccads & flao-itiorum,
magniexcrcicus, meationem fecerit. Verifimile enim eft acqueidco iuftoiudic.odainnatum, perpetuaignominiano-
eum infigneni aliquein ex magna illa hoftium turba notare, tari. Plerique incerpreccs cantiim ad iudicium Dei hoc refe-
qui reliquorum quafi dux fueric &antefignanus,& quo ance- runc.in quo omnes impij candein poenas dabunt fuorum fce-
hacfamiliaricerviusfic,vcperfiJiaindefe(flioneficmagisde- leruui. Deeo quaiiquamincelligi poceft &debech3ec fci^-
teftabilis3£ digna cilib jspoenis. Notumeft aucem in A«flis centia( nam hocpoftremumiudiciumeft, quodomnesim-
cap.i.id luJamproditorem ha»c accommodari: quia Dauid, pios inanec) tainen fimul humana iudicia in hac vitacom-
vtdift jm eftyperfunam Ciinfti reprajfencabat.Ideo qu§ Da- pleclicur.Fitcnim iuftoDei iudicio,vt etiam in hac vita inter
uidiin Doegoautfiinilialiquo acciderunt, rcftede Iuda& hominesfiantinfames, quife hoftes ecclefia:Dei proficecur;
limilibusdicuntur. - vcDiocIecianus,IuIianus,PoncificcsRomani,&horum latcl-
T'73n eft exscucioneiii caufe , vel munusobeundum ali- hces,quorumturpicudo itamanifefta eft^vt ne qui^cmab alJ^
cui impoiicre. Confti:iie,id eft, eum illehadsnus pro fua li- fentatonbus aaiplms celari queat.
biJtne crudeliccr & impiefeuierit in bonos &pios , tu vicif- Oratioeiusfit in peccatumjHoc quoque ad humana iudicia
fimillumfubiicela )iniaiini.>io, cuius libidini &vioIentia: aliquo modo refercndum eft.Nam ciim petiiffec fcelera im-
per o nnia fic obn uius. tuftjm enim eft,vt quam ille violen- piorum palam fiori,atque iiominuin quoque, eoruinprailer-
tiam & crudehcacem hx alios execcuic, candem ijjfe experia- tim qui in magiftratu lunt , iudicio damnari : nunc petic , ne
tur. Hocputoingciierefi^aificiri. Alij impiuminterpre-' deprecationi auc reconciliacioni feu mifericordia; vllus tri-
tantiirdo(Soresiinpios,quifairadoc1ruiaaliosfeducunt,iux- buacurlocus,fed vtinfamiaipforum fic perp^ietua: imo vt ita
ta iUudi.Tne(ril.i..Q_aavericatemnonfuntamp!exi,mittct fiantabominabiles, vtfi deprecari autexcufare deliftum ve-
eis Dcus efficaciam erroris. Pontificij magicam vim his im- lint , hoc ipfo fe m igis dctcftibilos , & odio dignos reddant:
precacionibas cribiiunt. Conducunc enim Francifcanos, eo quud hypocrifis ipforum & pertinaciainfcelereiamdu-
qui huncpfalmum quocidie pronuncienc concraeos quos dum fie cognica & perfpeda. Tales enitn cum fcelus ^li-
oderunc. Iri qiia fuperilicione refucandanonopuseft vcla- quodautculpamdeprecantur, lUudcre&Deo&hominibus
boremus.Rcseniinper feimpiaeft&concuineliofaaduerfus vidcncur. Deinde fi coram' hominibus deprecationcs ipfo-
Deum. rumvult vcrtiinpeccatum, quancoinagis id valebitin Dei
EtaduerforiusBetadextrisciHi.^llocc^idim^e illiinimi- iudicio,in quocordafingulorum cx lihffime expiorantur?
cum,quio.naiaeiuscou(iIia & conatusiinpediat &euertat, Vtvt enimforisfiinulenc aliquam fanftimoniam autpieta-
autquinonpatiaturcumpcrficerequodinftituit Starecnim tem,&geftus omnescomponant ad aliquam honcftatem:
adcxtris alicuius, eftcummagno conatuaduerfari & impe- tamenquiacordagerunc polluca&concaminaca varijs fcclc-
_dire alicuius labores,infticutuin,conatus. Dextracnim ma- ribusj&ardencodioFilijDei&ecclefiaeeiuSjnonmtjdonon-
xima ex parte res geriinus,& vircus feu robur corporis appa- acceptacftipforumoratiocoram Deo.fcdhoc ip(o fafto cu-
rctm.ixiincin dc/ccra.Itaque qui inhibereaRum vulc,& im- mulanc priorafcelera.iramque Deimagis exacerbant quam
pedirceiusconatus, confiftic addexceram,acque icafacilliine placant,iuxta illud Prouerb. 28. Q^.» declinac aures fuas ne
iftusvel conacuseiiiselidic. Hincpjcoclfe fiiupliciffiinam audiacIegem,oratioeius ericexecrabilis, ideft, res abiedta,
fcntcnciam, q ixo^lcnJicDeuin roprimerc &cohibercfuro- &»execraca d Deo.
re; hoftium Bcclefir.oppoficisaliisquiipforum conacibus, o r-- i- • • v n
velxmj!ationequ,ida,velaIiisdecaufis,obftenc.Itai.Sam. . ^ Sintdies eius pauci; practedturam eiusacci-
17. confilia Achitoj)lielisinfringuncucperClmfai:& noftro piacalter. . ,-
tcmpore vidimus hoftiumnoftrorumconfilia&conacusfa:- Terciaimprecatio eft,vtiinpij &hoftescccIe(i£finc»V/jp-
peniirabiliter, obiefttsaliis impeJimencis, fulflre reprefiTos. ;tc»»«9/rcubreuis vita;,vc ciim alicerfuroripforii inhibcrinon
Qja in rc beneficium Dei, mirabiliter feruantis & guberna- poffic.morce pr^matura candem crudelitas ipforum finiatur.
tisEccIcfiam fijun agnofcendum eft. Poteftautem&Satan Eft quidem ha;c vica mulcis xrumnis & miferiis referca , vc
nohcancuni dehominibus, fedmalis quoque fpiritibus in- mors,qu3B finem inalorum adferc, malaferc viderinon pof-
tclligi,quiaduerrationibus, caedibus, bellis, turljantconfilia fit:fedcamen quiaconditi fumus advicam, non tancum iVanc
aduerfariormn. Sicut hoctempore conacus Hifpanorum, & omnes expetimus,vt ille Cenex apud Euripidem inquit,To ^iw
GalIorum,obieftis.iliisimpediinencis euercuncur. (7Ai«^5»,a*M.*o/u«f j,\t/«/. fed etiain longseuicacem teftimonium
SimilisphrafiseftapudZachar.cap.j. vbiDominusoften- eHebeneuolcntia» diuinaeducimus. EcDeus ipreinfignum
diteilefutn facerJj:em mignuin, ftancem coram Angelo fauorisfuifajpepromittic ,fe vicamprorogaturu hpminibus.
Domini, &Sacanamftante:nadcxcriseius. Qupddidudi- Econtra vero vits brcuicas pro figno maledidionis habe-
gnumeft confideracione. Eftautem & fingularisemphafis cur,nontancuinincerpios, fed Ethnicorumquoqueiudicioi
notanda in verbo ftandi. Significatenim affiduum & indc- Nota enim eftilla fententia Homeri:
feflum ftadium&conacum. Noninquit, iaccac, aut fedeat, h^ •muJfi
fedfter,ide{t,nunqianice(ret, nunquamremittat : fed.ftec eiif^*tfiMtta-n/htiu(xiiiw^hH^»' fi^f.
perpetiio peruigil,vrgcns, & infiftens Ai eo pcragendo quod PrAfeSiuram] Funftionem,minift8rium feu mnnus fibifor
femel inftituit. crcditum , id cft , omnia qua» in eius cura funt , quaique iub
Ali; fimplicicer fententiaih hanc ad malo? fpiritus acc5- f^a poteftate habet, feu quas ei commiffa lunt : quafi. dicac,
m xiant , &iudicant Prophcca loqui de prarfcntia & efficacia fpoliecurrua dignitace,h6noril9us,potentia qua abutitur ica
diaboli in hoftibus Eaangelij,ac petere, vt diabolus impel- fcelerate. Hxc fententia oftenditloqui Dauidemde aliquo
lat cxcas impiorum metes, & peftora csca,&deferca^ Deo, hofte fuo non prfuaco aut obfcuro homine , fed qui fuerit iri
vcexaliis fceleribusin aliaruanc, doneccandem prxcipice- gubernatione,ide(SqueprxdicusautQritace & potetia qua fa-
tur inxteriiuinexitiuin. Banciacerpretanonem quanquam ^^s fitelatior,audacior,improbior&infolentior,vtfieripl«if
non reiicio, & in altera coinprehendi cxiftimo, tamen ptior runque in aulis folet. Eftquc lix: fors filiorum Dei in hoc
magis congruit ad plirafin, & aliquantoplura complefticur. mundo,vc capicaliores hoftes non habeant, quim cos qui o-
T-- . ,. • r • • « • mnisinnocemia;,pietatis, &iuftitia»amatorcs acdefcnfoue*
7 Dumiudicatunpieexeacimpiust&oratioc- efl*e debcbant. Prarparandiigiturfuntanimi adhasiniurias
Jus verratu r in pcccatum. feredas,ac intuqnda exempla Chrifti<paw<lis,&aliorum fm:
■■■*».■
f!^'; ^orumjqulbuseadeniacciderubtabhisquiingubernatio- Dti^mahquifitunoitgattdetiertiteshAres.
ne conftitutl erant. In AAis , cap.i. hxc fencentia ad ludam Liboris vocabulo nocac res maeho labore & fudore partas:
accommodatur) cuieum alius furrogandus eiTet inmune- /u<mxi««7(x«c enittifumiturcaufaproeffeAu.
rcApoftolico,Petrusdicitoportuiireimpl«^ ^^ Non fu ei protraheni [ Pr(»r^ii««/1 mifcri-
hicfcnptumeft^plfcopatumeiusaccipiai alter..Namvtm ,. . ^r ■ ■/ ^ ■' "
argumenebdiximus.viditPetrus Daaidem typum geffilTe cordiam : & non lit qui miiereatur pupiUorum
ChriftijideorcfteadChriftu&eiusproditoremhaecaccom- eius.
modauit. nipfi igitur quanquam geperaliter praefedura feu Hoc ad alienacionem animorum referendum eft. Petic c~
, ' adminiftrationem alicuius publici muneriis fignificat,^amen nim vt impij odioii iiant omnibus, vtquc deferti $c execrabi-
Pecrus ex Graecorum tranflatione de epifcopacu feu Apofto- les fadi,tandem Ih excremas miferias & serumnas deuenianc.
lacu rede intcrpretacur. Hebrxi, vt funt audaccs in peruer- Paupertas quidem res mala & grauis eft : fi tamen amicos fi-
tendisfcripcurasdidis, &nialitiofl, notnenn*11p& exponunc dos habea», a quibus iuuari pof fis , tolerarivccunque poccft:
de vxorcralij deanima, quae eft precioftim depofitum in ho- & plurimiamicorum ope SCftudiis riirfus emergunt.fcd fi in-
mine:alijctiam de fubflantia,inon aliarn ob caufam quam vc fuper huniinuin ftudia, beneuolentiam, &amorem frmul cu
fencentiam,perfecIiram&/perrpicuam,obfcurenc,neappo- opibus quisamictat,&inodium apudomnesveniar,illo ho-
fite locus i ^etro cifacus videaeur.Sed relinquimus has nugas mmc nihil eft infelicius auc miferius : vnde ille in tragoedia
Iudxis,quibus vere hoc accidit,quod Paulusmquit z.ThcfT. lamencando queritur, l/m^Mof ^ixwniiOTBWu/ftfej. De hac igitur re.
a.Quiaveritatinoncrediderunc.mitticillisDeuscfficacem nunc loquicur.
errorem,vccredanemendacio. ^efieprotraUensmifericordiam^JdeOiynemoRcetumCKbis
9 Sintlil.jeiuspupiilir&vxor cius vidua. qiiiancc'aeumc6mplexirun£,autqui bcnefecerunc,qui euni
H«c imprecatio ex priore dependet. Si enim mature m- digiium demcejps iudicet , in qaem aliquid amoris & ofhcij
terear,rclinquet orphanos , & coniugem vidtjam. Atque ita conferac;(cd omnesjnucacis animis ab eius amicicia difcedar, ,
malediftio extendituradliberos & vxores. Eft autem intci: "^<^ ampliusb(|;nefaciai»t , coquemodo in iniferiis fuis eu^m
maximasmiferias&ajrumnas, relinquerepoft fe viduam, contabefcerefinant.
qu3B variis iniuriis expofita fic , & pupillos qni nondum ad PttptUorum] Tantum dicitfuturumodium in impfos, vc
macuram ^tacem peruenerunt , nec fuo fe confilio regere commuius cciam legis naturx nulh habenda fir ratio. Nam
auc qu^rcre vidum fua induftria pofTunc. Ideo ridcmus orphanos& pupiilos-communis nacurajicx iubet recipiiii
plerofc]ueexhacvitadifcedentcs,etiam cumanimoadmor- pacrocmiuni. ImpiQsvcfb in tantumodiumDeus adducit,
tem runtparatiflimo,tamen liberorum &vxoris caufa maxi- vt totaeius pQftcritas fic exola & execrabilis. Eaque poena
meangi. eft talionis. Ipfienimfuncinhumani &immites erga pios,
10 Et vasando vagentur filij eius,& mcndicet: "^<^ '^^^^ mircricordia: affeau^tanguntur erga ventatis a-
,V nii^ranr r vafti' aribSs fiiis "^^"'^^' ? fideles:imo nufquum maiorepi crudelicacem exer-
6^qua?rantcvaltracibasUils. ^- - ,- cenc,quaiu inhos,ciuosamare&ornaredebebant. luftoisi.
Hjc vcro mator cftcaUmitas cum futurum pra:%,t,vt li- ,^, jy^, ..^^^^^ ^^ ^,^^^^^^^ ^^^^^^ ^ oj
benfpoliati omnibuibonis,&haereditatepaterna cxuti.eu- tianturahi ' » i""»wms
cianturfuisfedibus, & rebusneceffariis omnibusdeftituti, ,, c.r' «n-^...\^. «: „• ...
mendicare viftum hmc inde oberrando cogancur. Nam ccr- , '5 ^^\ polteritas eius in exitium: in generatione
temiferumeft,vtinquitTyrt2us, alteradeleatur nomen corum.
^ patriaamifihlaribtifquevagari l-ongapofterius &conferuatio familiarum magnum eft
Men(Ucum,^timdavocerogarecibos. , I^eibeneficium , non tantiim quia cupimus conferuarino-
fetnotuscftverfus: ' menn()ftrum interris,fenfuquodam immortaIitatisadqu5
OuJhTnnn^otfvnefti^ii^^fjioi. Et, conditifumus: fcdctiam quiaalios Dci culcores rclinquere
n.»/«^' «n^» >y m «/jIJuJot/h. poftnosdcbete ftatuimus.Ideo inter promiffiones(pfaJ.iix.)
Elocis vaftitatis} Hoc varieredditur. Plerique enim ficex- harc vnaeft, Potens erit in terra fcmcn eius : Generationire-
ponunt:Mcndicitascogaceoscxirce,Xcedibuseueffi^ &exi- ftorumbenedicetur: quodTheocrituselcgantirfimo vcrfu
nanitis ad quairendum yiftum,vt domi nihil inuenicntes exprefnt?L(C^Cia»7iB/AAnt«^»4« «/b«tC»ai»c/i'«'. Subitusigitur
quaerant ahbi. Alij,cficcicacibus,ideft,vbinihil eft. Alij fic inceritusfamiliarum & cxtinftio nominis noftri, maledidio
^ exp^onunt >^v'XQr_8tiibcri.relia:i non folum paifim vagando eft & poena diuina.de qua bk loquicur.
mendicenc, fed eaeciam premaiicur necefficate, vt &cum 5tf/»o/?my«w,2^c.] Alijvertunr,poftremumeius. Eftautcm
domiluntin vaflatisiamcafulisfuis,coganturanxieconqu> nomen colleftmum , quo tota pofteritas fignificitur : quafi
rere vndeviuant: vtita tam domi quam forismendicare eos diceretjbreuiabrumanturliberijquos poft fe rclinquit,vtno-
oporteat.Sed quia ante dixerat,vagando vagencur finc certis men impiorum in filiis auc nepocibus dcleacur.
fedibus,&mendicandoqua;rantvidum,vidctur ha:cfentecia -N^ow^^wf^rwwjPluralisnumerusoftendit, Dauidemita de
eflc alienionideo mihi placet, quod quidam priepoficioncm ^9° ^"°<^*'" pecuhan hofte fuo loqui.vt tocum gregem im-
jO exponunt prajpofitioiiepropter,vt cft vfitatum in hac lin- piorum hominum compledatur , & vaticinium ad omni?s je-
gua.Commodiffima cnim fententia erit,fi fic exponas.Qusc- w^cs extendacNoa enim fiiis tantuin,fed Frlii Dei & eccle-
rantfcilicecvidumproptcrvaftltates,ideft,eoqu6ddomus fia; hoftibus hxc imprecatur.
ipforum fint vacuae & defolatx.vt cogantur vagari paflim in- Ingenerationealtera} Vel poft fine fcculi:vt in filiis aut nc-
ter exteros & mendicando vitam fuftentare. Eft autem hoc potibus extinguatur nomen famili;». Latinus interpres ex
quoque vltionis diuinae argumentum , quod magnihcas & Graco reddidit , in gencratione vna : legit enim nriN pro
fplendidasaedes impiorumf»pe cumipfisopibus leliftisita "^fN.
euertic,vtruinzper()etuum fint tellimoniumimpietacis & 14 In memoriam veniat iniquitas patrum e-
fcelerumipforum.quadercvideIefa.cap.j. ;us,coram iehoua; &c fcelus matris eius non dc-
11 Illaqucet fcencrator [^exaUor^l quajcunquc I^^tur.
ry««^lilli:& diripiant extranei laborem eius. ^ Refpicic Propheca ad maledidtonem annexam legi . vbi
"" _, . / , ... •Deusinquic, fevifitaturumimquitatempatruminfiliosin
Haec imprecatio ad fortunas extenditur. Hommes impij tertiam & quartam generacionem. Non quod filii portet ini-
dies nofterquecogitantjquomodomagnamopumvimcor- quitatem patris (Ezech.ig.) fed.quia ipfi quoque pacrum e-
radanc , &exiftimant liberis fuis fatisbene profpeftum cffe, xemplaimitantur,& fcelera i maioribus admifla accumulat,
fi magnos thefauros poft fe relinquat,vt Dionyfius tyrannus iufte^dant poenas fuae impietatis & fcelerum. StincquepcBnje
dicebatfilio, fe relinqucre ei adamancina vincula imperi;, ep^grauiores.quopIuribuspeccacisiraDcicftirricaca. Ideo
magnosfcilkecaceruosauri&argenci. Sedquaminftabiles niaTorumpeccacadicitDeusfe vifitarcj
&incerrtefintOpesomnes, oftenditexperientia:& monet ,_ c:„*^ tl r <> 1 .
h*c fenrentia,malediftione diuinafieri. vt opesimpiorfi fu- , ^5 ^ ^^^t coram lehoua iemper:& deleat [ cxctn-
bicodifSuancautdiripiaiHur. fl/irje terra mcmoriam ipforum.
laa^Met] U eft,nexu obliget. Refpexitenim ad illas obli- Expolitio eft prxcedentium duorum verfuum
gacioncs quae func inter creditores & debitores , & has nomi- sint} Scilicet peccata cam ipforum , quam qu« 5 maiori-
naclaqufeos,quibusnexi quaficapiuncur,&candem inferui- busfuncadmifTa, inconfpeftuDomini,ideft Deusvlcifca-
^ njtem veniurtc.Graecus interpres legir, if.^fl.»W» fcrucetur, cur & puniac ea : & quidem ita . vt petpecuis poenis oppraffi ^
fortaffisquraprojlegitavtverbumficu^pav nunquamicerumemerganc. Tuncenimvcnircinconfbeaa
EMranesdtfsptantj ExcraHeosintelligicomnes,qm velvi, auc efTe coram lehoua dicuncur pcccaca noftra , ciimDcus
vel fraude ac dofo,praecer fas, allorum bona ad fe transferCc: poyias pro admiffis fceleribus H nobis cxieic , cum alioqui,
nec opus eft in rc manifefta longiore cxplicatione. Congruic quando non punir,quafi fe pofuiffe auc remouifle e cefpedlu
autemdiaueihoccumrcgufa, vidcatur.Loquitur«nimfcripcura*.>-W»«fdeDco. Ho-
mine«
mmes auceai ciim examinarefeaa 2ltctiius,ac de his iudica- fed fcnfum irae <ii.uin* perpttuo in cordibus ipforum excita- \^*
revoluntjtabulasdehiscjnfignacas infpiciunt, &quafi fub turum ingeni.csdoIores, acciuf itaiplosfuos cjuu/i cainifices
calculum & rationem reuocanc. (ndeigicurhxc fonnalo- excohfcientiafcelerumcircuingcllucuroscirc. HAenimJmt
queudieftfumpia. ^ -^' 'r''>.;. /^', imptjs(YtC\ccroin<\uit)aJj7dMiiomJiiuquefurU,qu^^diesfio-
Deleat^iterm ] Vt rciliceretiam inter homines extet tcfti- ' Hejquefcelemmpoeniuah ipjis repstunt, dumfm quefntfjfrautjp^
monium irse & iudicij diuini aduerfus ipforum fcclera. futta terror maxirne vexat, Qpfuum quemquefcdtn agitat.amenr...
, r^ . X- \ n n I r I tidqueafficit , fu&maUcogitationesconrcientiAqueanimitcrrent.
i6 Qma[tfo^»orfjnonclt recordatus tacerecle- -^ '^ ■ -^ -^ ^-
^^Werfic
Etliuc cungruitquod deimpiis dicitur apud Ie!aiam:Impius
ett vt mare asttuans.Et Ariftotelcs homo Ethaicus, expcrie-^
tia edoau&,inquir,?T«8i«f« tfiu'!^»* 4w5,ji.
Altera finiilitudo furiiicur a potu, qui non modo intra
corpus aflumitur, fed eciam iii fobllantiaai corporis animaci
coiiuertitur. Qiiii fia\ilitudinc /igniiicacur hanc malcdidio-
nemita fore efficaceiii,vt in mores &naturam crudelium.
mcntiam , 6c perfecutus eft virum raiferum & ege
mm^ atBidlum [obfcHrum, ferturbatum^ cordc,vc
Imerficerec. ^ >
Addit caufasjquaseum impellant vc camdiris imprecacio-
nibus vtacur,& tam horrcndis poenis dignos iudictt,:ic deuo-
ucat lioltes. Non ft;mulant cum iniufta: cupidicates,aut pri- ^i;:;;^^^^^ Cxi abitura. Videmus enim cales 1 oaiines ita
uacus ahquis dolor ad cxpetendam hanc vind.aam.lcd cau- ^^^^^^-^ ^^ ^ ^ . ^ ^^^^^^ . ^. j^^^ volunt boni aliquid facerc,
fa publica. Qu,.a videbac noa fe tarttum pen,fed touim c«- „^,^^,^^ pIurimum.Qn.aIis enim arbor, tales eciau. funt fru-
tuin hde u.m m lua perfona perichcari : & cantam efle od.o- ^^^^ Arbor mala nob^oteft bonos fruftus facere. Vulc is,i-
rmn crudehcatcm, vt mfi dmmicushoftium furor repnmere- ^ur dicere,Ica malcdiftione diuina repleantur.vt finc rcprlbi
cur,(alua<ireecclefianonpoflec. H^c prima caufa eft qux adomnebonum,fdqueiuftoDeiiudicio. Qmafuo fcelere
mhocverliirecicatur , immanicas fcihcec odi, erga pios. fibi hasDoenasaccraxerunt. ^
Nam quod de raifero & afHifto dicu ua ad fe tr;fhic vt to- ^.m^ fimilitudo fu.nuur ab oleo . quo corpora fic vngun-
tum co6cum fidcIiu.ncomprehendat.Pmgitur autemfingula- ,^,^ ^^^..^,^ ^.^ ^_^^^^^^ .^ ^^^ ^ meduHas. VuUigitur ma-
ns crudehtasinhoftibus.cumaKeosfatUnnon poffcquod lediftionem ita in his cffe eificacem , vc ipfi in faroribus
m varias eum milenas & ^. umnas con.ecennc : cum tamen ^ ictlenb us (encianc iuftum Dei iudiciu.n , feque f ua voce
naturahter calamitates ahorum quodammodo nos afficiant: ^ teftimonio ipfi dami.enc : cuius rei vidimus exempla non
fedcahmicolo&.aopprefr..nlupermttare,vccumprorfus paucanoftra xcace in hoftibus noftrarum ecclefiarum. Si-
tolhntemedio,hocvcroodiumprorfuseftdiabohcUm.No g„,fi,ajy. ^ ^oc, malcdiaionem ita alce radices afturara
e.uu. n.fi intentu nort. o ille facian potcft.Eft & hoc empha- ^^^ ,^ impiorum corporibus , vc nullo vnquam cempore &i^-
tkm^y(\\:ioa\Xicn,pertupbatumvelaffltBamcordeM\\\ti.mi^\x& titpari polfit. >
^rumms nefcioquos fpiatus & quam ferociam retinem. In 19. verfu pene eadem fententia repceitur. SedpaUifSi.
Ideo non ind:gn. itid.cancur qui magis premantur.bed ii cor ^,.„^^,. ^^^^^^^^^ peculiariter fignificari figna quaedam
xrumn.s plaue fit fraaum & deieftum . videtur crudelis ni- ^^^^^^^^ ^^^-^^ nialedia.onis , qux ia ahorum hominum o-
mium qui tah mfultac. culosincurrant. Qualc eftilludfignumfeatus ,quodD«us
17 Et dilexit twaledi-flionem , & veniat ci : & P°'"" *7 Cain^vt quicunqueeum afpicerct,agnofceret cum
mn f lac^jit ci bcnedi(5lio[^W<fo]elongetur ab eo
x
Alterlcaufa cft, curtands poenis d?gnosiudicethoftes,
fumptaa pe.pccuo concempcu euangelijSc falucisineoob-
lacx. Iuftiffimu.n enimeft, vcqui fpreta & abieaabenedi-
ttionc & fahite , diuinitus oftcnfa & oblata.damnacionem
fibi accraxit,ea pereat , & qui exitio alios addicerevoIuic,id
fibi ipfi fe paralTe intelligac. BenediBionem principalicer no-
minat doftrinam euangelij, qux cft verbuni benediftionis:
cam quia rcpudianthoitcsccclefias, &cxprofefrooftcndunt
ie hoftes Filij Dei(vt I udaei ciim dicunt.fanguis eius Cit fupec
nos) manet iraDei &maIediaiofuper^os,vc inquiclohan-
nes. Deinde bencdiaio incelligacurde ftudio bencfaciendi a-
liis : quod quia in impiis non eft/cd potitis crudclicas & ina-
lcd:aio,hoceft,ftudiumdeIendiccclcfiam,incerficiendipios,
1 Jeo elongecur ab co benediaio diuina, id eft. nuiiquam fiat
particeps cius falutis 6cbenediaionis, qux piis perFiliu Dei
parcaelt.
Alij malediaionem i.werpretanc-ur imprecationcs acdi-
ras.quibus dcditusperpccuo fuerit impius ; quafi hocvclit,
nihil exore cius prodiifle nifi d.ras imprecacionesfeu exe-
crationes ,quibusbonosperpecao exicio deuoueric: &fic,
non voluit benediaionem, id eft , tocus nequitiai & prauica
cfle poIIucum&abieaumaDeo. P/»/A«wenim &cinguluin
aflumuntur.ciim in publicum prodimus,& func externa quj-
dam fymbola quse honiinem ^onfpiciendum & agnofccn-
dum praebent. Cingulum cmen plerique ita interprecantur
vc exiftimenc fignificari, malediaionem impiis ita adhsrere
perpecu6,vcinftarcinguU eoscmftringat &coaraet:quod
mihi non difplicec. Nam illa ipfa figna reacus,qux Deus in^
cerdum hominibus fceleracis circundac.tanquam vincula cos
conftriaos cenenc, vt fentiant fe in fuis fceleribus deprchen-
fos efre,&non tantun Dei,fed hominum quoque iudicio,pro
impiis & fceleratis habeti.Hftautem fummahorum duorutn"
verf uum , impios fore malediaos & abieaos corani Deo in
hac&alteravita. '-^ -■ __^
20 HocopusaduerfanLium mlhi alehoua : &
loc^uentium malum fupcr animam meam.
Goncluditab exclamatione &a(reuerafione, qua oftendit
hasimprecationes non fore vanas autirrica,s,fcd cerco ii::ec e-
uencura eflTe , vtvt aliquandiu floreant impi; opibus , poten-
cia,dignitacej& fucceffibus arridentis fortunse. N6 efFugienCj
inquic,has poenas,eciam fi illx aliquandiu difterancur..
Hoe optti aduetfantium] Opus accipitur hoc loco non aai-
-i
ue,(edpaffiu^,idquevficacumeft Hebra»is.VultenimdiCerc,
ti fuit dedicus. Sed puto alceram fencentiam pleniorem & j^^^ ^^f^^ fiec,vel eueniec i Domino,D«f vvirdinengefthehen.
fimpliciorem efle. lam enim exaggerac poenarum comme- ^ndvviderfahren.hW] opus interprecanturpro mcrcede ope-
moracionem , &oflendit fenon canciim corporales poenas
imprecari hoftibus Filij Dd, M secernas, quas comprehen-
dit nomine malediaionis : & tanquam pcr triftem qucrelarn
accufacprauicacem naturxliumanse.quje vcfuiscupidicaci-
busindulgeac, mauult falucem in euangeho oftenfam &
oblatam repudiare,quam hoc agerc , vt a malediaione , «ui
obnoxium cft gcnus humanum, confugicndo ad Fihum Dei,
fefeeximat.
18 Et induattir malcdi^SlioncquafivefHraento:
& veniat tahquam aqiiiE, ifi peneiralia [ tnteriorajtd
efliVtfcera (^ venas]c\us : &: ficutoleum inoflaeius
\perimasmeduUas.]
19 Sic ei quafi pallium[^«o]operiaiur: & cingu-
lum[^«o]re (empcr accingac.
Exppfitio eft fuperioris verfus acomparationibus.Impre
ris.Nam ita interdum vox \h^ii vfurpatur, vt Leuit.w. Non
morabitur ( feu pernoaabic ) opus mercenarij cecum. Nec
inconcinna eft haec interpretatio. Ideo ^ qijjs ea vti mauulc,
nonimpedio. Eft aucemobferuandum,qu6d,ciimhaaenus
fere de vno quodam peculiari hofte fuolocucusfic , nunc in
gcnere imprecacionem a~d omnesaccommodac: vc fignifii-
cct, nonfepriuacam hic cauramagere, nec ftium hofteiii
principaliter fpcaare, vt homo aliquis priuatus ; fed intu.eri
cocum corpusecclefiaB,& oinnesholtcs,quiquocunq^etcnv
pore fucuri (unt,fi.nili exicio deuouere.Ideoquc ha:c omnia,
non vt priuaci homiriis voca , ex iracundia aliqua aut alio
curbido afteau profefta,legendafunc:mulco miniis in exem-
plum a nobis crahenda ; fed canquam oracula & vaticinia, a
Spiritu fanao concra hoftes Filij Dei, & ecclefix eius,edi|j^,
intuenda funt. -^
Loquentihut]V erham loquendi apud rtebr^os^non fcfnipet V
' fignificac fermonem ore prolacum : fed confultaciones,dcli- '
catus eiym er it in genere hoftibus inaled.aionem: fednunc beraciones,machinaciones,& vc Grasci loquuntur, xiytf hiiii
vcicurhis compara:ionibus,vc eam efficacem & perpccuo du
ratura elfe oftendac. Frima fumpta eft a vefte interiore,quaE
proxim(f corpuscontingic, &commpfuracaeft€orpori. Ea
veftis quia non ad tepus alTumicur , & per incerualla deponi-
turivt aliasquaj ad ornatu.nadhibentur,fignificacnullam fo-
re incermiifionem auc rciaxacionexn huius malediaionis,
S-ira»,&Gi acqj ica hic j^ccipicur loquimalumij^to m^<;h|nari &
ftruere malum f(£u pernicicmalicui. |^. i= Ji^v j?^ ■ '
21 Et tu, lehouaDomine , fac in*cim pro-
pternomentuum : quia bona clemicntia tua,cri-
pemc. r
*• '• ■ V 'y^^ "■' ■■"• *'■'.■'
LER r
BW»'I m^^v^ w\
TTWIT'
Propofictoncm pfalmi > quae Aiprii vnico verbo expofiiia
>6rac,nunc repecic pluribusverbis: Eftque precatio ex fpe
certaiiberacionisfequucurariam mult6 ard£cior , quam ini-
cio.Najn kuiufmodi meditatione$,de liberatione ecclefix>&:
pcenis,atque intericu hoftium eius^confirmat fidem noilrani}
vt maiore fiducia accedere ad Deuiii,^ petere ab eo libera-
cionem poflfimus.Ideo vtile efl; ante preces intueri huiufmo-
diprbminiones. Propoiicioni fubiiciuntur aliquot rationes,
quarum prima inhoc verfufumitut ^ caiifa iinali : alcera a
natura Dei atque eius perforta.
Proptef^MrhmtuttM} Ha»C prima caufa eft. Tu, inquit.vis
gratiam tuani & praflentiam iii ecclefia agnofci & celebrari:
ad/is igicur mihi,vc n^men tuum,tua bunicas , & (ides in de-
ftsndendis 6c feruandis cuis cultoribus. & in puniendis hofti-
bus potentia &: veritas agnofcatur ac celebretur. Hoc enim
«ft nomen Deiibomtas fcilicec , clementia , veritas, fides in
fcruandis prbniiCfis , & potentia in euertendis hoftibus : his
Deus agnofcitur:idque tunc maxiiiie, cum fe taleiu exhibet.
Ideo petit.vt ipfe fuum nomen tueatur.
GimabdtM cUmentiattM^i^Altera. caufa fumpta eft a natura
Dei.Tu,inquit,natura es bonus & amans noftri:^llquetanta
& tam mulra tua erga nos beneuolentia,vt fupcret omniuni
creaturarum captum : ergo pro illo tuo erga nos amorefuc-
curre rtiihi in his periculis, & eripe me. Non affero in con-
fpedium tuum meriia &opera,qaibus poltulem hoc tribui:
fed nitorfolatua mifericordia , iii verbo ofteqfa & promiflfa.
Hxc exemplaincuenda i n6bis,& imitanda funr in precatio-
ne. Aticea quideni dc incegricate lua dixu.quam holtibus fuis
oppoiuic, vc miferias fuas , &holUuin furorein exiggerarct:
fcd cum ad Deum acccd.:nduiii eft , atque ab eu aliquid pe-
renduin, eicludcndacftomnis mencio merici aut dignicacis,
nec compewfatio vlla qu3Brenda:fed fbla bonitate & gracuito
amore cius cft nitehdum.
Fac »»w«^«?]Tuere partes meas , age mecum, fis mihi a la-
tere adiutorcontrahoftcs meos , halte es mit mirMerfey mit
niir.Mn difcedas a me,nec patrocineris hoftibus.
11 Quia niiibi [affitlHi ] ik egcnus fuin : & cor
meum vulneratum elt intra me.
Tertia ratio fumitur a mifcriis & a:rumnis,in quibus vcrfa-
batur,hoceft,a neceflitace,qua: eum vrgcc, vc ad Deum con-
fugiac, &quamoueriDeumfcitadcoininircracioHein, & ad
opem ferendam extimulari. Eft enim atnor th eo ardcntif/i-
nius,qui nonferc vt liberi pereant in calamicatibus.
AjfliBusllili eft,variis3erumnis & mifcriis fatigatus, & penc
opprelius.
Egenusl Id cft,omni ope & auxilio deftitutus. Careo enim
omnibus praefidiis humanis.
Et cormeum]lioc vero rummuni eft in miferiis , ctim cor
ipfumcftfaucium&deieftum. C^idam eniin italUntpra:-
fradi.c6tumaces'&rigidi,vtin ipfiscalamitacibus, quaHob-
ftupefa^i recine.int (uiiM) falliim &'uperbiam, nec tnollc-
fcantautmitefcant vUis pla^is, inio magis obdurenccorda
fua,&cfterantfeconcra Ucuin,vt Pharao,& (imilcs. Scd pij
cogitantcsdccaufis poenaruin, &deira acque iudicio Dci
aduerfus peccata,feri6 expauefcunc in pGenis,& dolcnt, qu6d
Detlm uftcnderint,& inecuuc cius iudicium. lUoigiiur (enfu
ir^e Dei aduerfus peccata cor quaii inalleo cotunditur & vul-
neratut : acque hinc exiftic tancus dolor in fan6tis , vc ii foris
eosafpicias, vidcancurfxpe animo eife abic6tiore, quim
fuerunc mulci Echnici in fuis a^rumnis.Inprimis autcm Chri-
ftus plenius & efficaciiis fencic irain & iudicium Dei aduerfus
peccaca, quando P.tceir incurrere incufinicomnium noftr&m
peccaca, vc lefaias' loquicur. Idco hxc querela maxime ad i-
pfum fpc£lat.. Nam ad alios fandos vix gucta, feu leuis tan-
tuin guftus huius doloris percingir.
Z3 Sicui vmbradum inelinat, tranfco, excuflus
fuinquafilocufta.
Amplificat quel-elam ab imaginibus vmbrat & locufta».
Dfc priiorclimiluudincdiaum eft fupri pfalmoioi.Compa-
rat ife & Vitam fuam vnAi^x inciinatar, hoc eft , iam ad occa-
fum vfefgfenH.atqde in tcnbbras euanefccnti. Sol ehim dum
in ipfo mei-idie capitibus noftris imminct , rton facitfubitas
mucktiones viiibrarU^ij,fcdvbiadoccafum vdrgere ihcipit,
fingulis fere momencis variant vinbrar. Indeigitur dicitft;
crin/ire tdhqaam Vmbram iaclinatam feu feirotinam.qUK fo-
le xd otci/uni Vergertte ieft ftigax , & noh ptiocul abeft ab in-
teritu. 'Erii eflihi vnitira crefcic & grahdior apparet foleoc-
ct^dnteimaghitudotamehilh eo pHopior fic mdtti, quoma-
ior videtur.Talis eft vita humana,qbdi ctim ad fuhimum p6r-
ueniife vtdecur, fubico collabicur, & cahquam vmbra euahe-
fcic. inde Philofopht dixerunr, vitam humanam elfe vmbras
fomniUni.
Excutior vt locujla] Hanc fimilitu dinem neo eodetn modo
Itf
interpretantur. Afij ad maciem corporis referunc, qu6d io-^
cuftaefinc tentiesac leues:idquedecffedu moeroris inccrpre'
cancur.quia moeror accenQac'^orpora & vircs.
Alijadiniuriasaccoiumodancquibus illud animaleftob-
noxium. Sxpe enim yi veucorum magnaagmina locuft irum
abripiuncur & prazcipicancur vel in marc, vel in loca dcferca:
fzpeeciam ab hominum impreffionc euertuntur: vthoc mo-
dp /ignificeturcalumnix vis &iniuriarummagnicudo , qui-
bus opprimacur.
SeQrcAius eirecxiffiino,quod alii afferuntde inftabili cq-
dicionc cius,quae (imilicudine locuftx aptiHimc notatiir.Lo-
cufta* enim hinc mde falcamt/nec habenircertuni aliquem lo^
cum,vbi quiefcanc. Dauid igitur comparans fe locuftx.quc-
ritur fe nufquam inuenire cutuiti locG, aut receptum feu ita-
tipnem : fed inftar iocul\ce agete vicain mocoriam , & ex vno
lacibulo confugcre adahud , vc fxuitiam perfecutorum eftu-.
giar. ItaPauIus i.Cor.4. fc&alios pios inhac vicadicic cifc
«sxtwMlm». SuntqucexiiiaeccIefijcvj(icata,vtcommoncfafti
noftrisxrumniscogicemus & de primo exilio generis luima-
ni , in quocxleftcm patriam amifimus, & dcFilio Dei, qui
f a^us ex ul reducit nus in arternam patriam.
14 Gcniia mea collapfa funt piac iciunio : & ca-
ro mca cxaruic a pin J^u ; dine [ id ejh defaudata^ex-
hAnJiay deji-ttuta eji oleo fen ptngHediue , amtsttqtie
fiiccum ^ viriguedinern CTn::cm.]
Iterum .imp!ific;icfiiasxiumnas ab effeftibus, &afignis
triititia: & doloris , in lUibuseft hypotypofi^ hominis aflli-
fti & miCcri.PrimumJtgmm ert ingcns dcbilitas corporis,qug
fequutacft affiduum ictuniuni , fcu faftidium cibi&potus.
in magno dolore faftidimus omnem cibum & potum , ficuc
fupri iiv^uit pfalm.iot. Oblicus fum comedcre pancm
meum:im6vica ipfa nobis txdio eft. Corpora igitur ex
longo ieiunio debilitantur, & ficquodhicdicicur, vt genua
vacillent,fc nerui atquc ofl'i non fullincantcorpus. Signifi-
cat igitur fcin maximufuiflb maerorcquivitam fibiacerbam
reddiderir.
Ali; ad inopiam hoC referunt. Dauid enim fugiens hoftlu
r3euitiam,& in cauernas ferarum fe abdens , non tantiim vo-
luntario ieiunio fefemaCerauit,fed etiam cum cibum appc-
terecjncceflario vi6tu deftituebatur. Itaque duplcx ea caufa
fuithuiusdebilitacis;inr)piafcilicetcibi,feupenuria, deinde
faftidium cibi ex doloreanimi profcftum.
Alterumjigrmm doloris & segritudinis animi cft macieS
corporis.Spiritus cnim triftis("vt inquit SalomO Proucrb.17.)
cxiccacofla,vrpere3tomnisfucciis& vigorcorporis. Huc
congruit illudHippocratis, ^ffvTit jffthfm nintt &Galeuus dc
tueda valctudineinquit^curas accelerare tabciii &aiios mor-
bos. wna fignificat hoc loco attcnuari vel macilcntuiHcire,
vt concraruiin fit nomini JOiy quod obefum lcu pingucm R-
gnificit : vnde apud doAorcs Htbraeorum nuina nOnp dici-
tur beftia macilenta. Atque in Iiac fignificacione vfurpatur
nomen VHD pro niacie,Iob.i6.vcr.8.
25 Ego autciii ladus fiin) opprobrium illis:dum
viJent me,concutIunt caput fuum.
Alia eft amplificatioterumnarum a farcafmis & opprobriis
hoftjum , quae honcftis viris in calamitatibus ingcntem afte-
runcdolorera.Faciliiis cnim reliquasiniurias oinncsferc anf-
musgencrofus,quan) probra&contumclias. Sedpeculiaic
illud genus eft opprobrij , qu6d pioruin conftantia m pro-
fcffioncdoArina:c«leftis ,&fiduciaauxili/diuini acerbiffi-
mcexagitatur & ridetur ab hoftibus. Vc cum Chrifto pen-
denti in crucCjdtcfincIudsBi : Si Filius Dci eft , defcendatdc
criKC , & ciredcmijs in eum. Confidic in Peo , liberct eum
nunCjii vult. Eft&aIiudgenusopprobrij,quodtrifte vulnus
facic piis omnibus , quod fciiiccc iudicantur cfTc ngi^fpisfm &
idBt4t/[<jt7«, hoc eft, piacula, qua» neccfle fi't tolli & remoueri,
ne Dcus totis gcncibus irafcacur. De hoc opprobrio irtquic
Paulus x.Corinch.4.finedubio ad hunc pfalmum rcfpicierts;
Vfque ad hanc horam efurimus & ficiinus,nudf fumus>& co-
laphis ca*diinur, & fine ccrca fcde vagamur : malcdicimur,&
benedicimus: perfequucioncm patimur,& fuftinemus : bla-
fphcmamur,8c obfccramus: tapquam JMi3ti>j[<st« fafti fumus,
& omnium «fei4NA<$e>SimiIis qucrclacftChriftf pfalmo xt. £-
go autem fum veraiiS]& non homo, opprobrium hominum,
& abicftio plebis. Difcamus autem,admoniti his exemplis,
Chrifti,Dauidi$,Pauli,& fimilium, qualis fit eccjefix condi-
tioin hac vica , & animos noftros pra>paremu$ ad ferendas
huiullnodi concumclias. Si Chriftus tulic pacienter illas vo-
ces conciimeliofas , feramus & nos,quos oportct conformes
fieri iinaginis Filij Dei.
Vidertt me.^mouent caput ] Geftus eft iliudentium & irri-
d5tium,de quo di^um eft fupra pfalmo x».& teftacur hiftoria
paffio-
IC5S
X N PSALMVM CIX.
■ iPipPiip^^W
paffionis Chrifti,Iud3eo$ ludibrijcaufa conCufniTe capuc.Le:(
autem Deuc.a8.incer paenasjqiix manenc coficempcores Deii
recenfec opprobrium &concu(nonem capitis. Vc dubiiim noa
iic Dauidem ^ac tcncacione non leuiter tGc fuilTe perculfutn.
Ciimenim vidcretfeprodamnato ab omnibus habcri, co-
gitauic nonnunquam , poenas has eiTe ruorufti peccatoruni,
&remerit6 pledi &abitciaDeo.Sedhanc (entacionem vi-
cic fide & inuocacioQe.Itaq^e nos^difcamus hxctent;acionum
tela fimiti modo excuFere. Fides^enim eft qua: extinguic ilU
celadiaboli.
2.6 AciiuUa m'e,Ieh6ua,mi Deus: faluura me fac
fecundum clei«endara cuam.
Repetitpropoficionem. Eflfiue i^a crebra iteracio prbpo-
ficionisjargumencuardenris fideijnec ociofa eftCae-^^xo^-ia.qug
aures Dei oftendac,yc multi exiftimac. Vulc Deus nos ailidue
orare}& no defacigari,vt inquic Chriftus:ideo fubinde cardem
preces i piis iceracurj & crefcit lux Bdci inccr afHdui^s prcccs,
vc inuocatio Ht qua/i adddua nutficul.i B Jei : id quud umnc^t
experiuncur,&excmplain plalmis oftendunt.
Mi Df«*]Vox fideieftardentis,& iiituentis promiffionein.
Nemo enim dicere poteft Dcum fuum , nifi promiffione;» lUr
cueatur , & intus in Q6rde luceac vera fides. Alioqui enini fu-
gimusDeum,& fremimus aduerfus eum in calamicacibus,
eumque accufamus iniuftictx & crudehcatis, qui nosfupra
vires oneret, aut praecer meritum in tantas xrumnas con-
iiciac.
Stcunditm cUmentiant^Cltm^tixitcvmrx meminit,vtoftcn-
datfe fola mifericordia niti.
17 Etcognolcantjquod manus tua hatc^^nod tu
lehouafecens.
Rurfus fubiiric petitioni rationem,fumpcam ab vtih, feu a
caufa finali.FaCjinquitjtamillUftrefitauxiliuni ruuni,vt oni-
hes perfpiciant & inteihganc , me non humanis viribus , auc
induftria euafifle ex his peiiculis ,fcd numiniscui prxfentia
& pocentia, edquemagisad cclebrandam tuam potentiam,
& pra*fentiam in ccdcfia , inuitentur. Oftendic auceni hxc
ratio , Deum fuo quodam confilio fxpe coniiccre homines
|>ios in eas difficulcarcs & a;rumnas,qua;humanisconfiliis
prorfusfunc inextricabiles , vt fciiicet deftituti omnibus au-
xiliis & rebus extcrnis , difcamus quam verum fic quod fupra
p(aIm.io8.dicicur, Vanaeft falus hominum, hocctt,omnium
rerum externarum extra Deum : &inhac cogicatione con-
fugiamus ad ipfum , & libcrati fateamur nos tanciim diuini-
cus fcruaiosefle.Hanclaudeai vulc fibi cribui Deus. Ideo fse-
pe fubtrahit nobis oninia prxfidia huniana , a quibus fpes ali-
qua affulgebat. Ficcnim confpcftiorprarfcntia Dei. ciim no-
bis openi fett finc caufisfecundis,quain pcr mediaab ipfo
ordinaca. Hxrc difccndafunc,vcinnoftrispericuhs&a;rum-
nis, quid faciendum fit, (ciaraus. Manus/i4ii«X)i7i7<j<«( fignificac
potenciam & vini. Nam vis&robur corporis manu oilendi-
tur&exericur.
28 Malcdicant il!i,attu bencdiccs; infurgunc
[»//<]fed pudctient,(3<: fcruus tuus iictabitur.
Dauid iam intcr precanduni fcnriens confolationem in
corde, &cercior fadus dc exitu & liberacione ,quafi trium-
phumagitdehoftibusfuis,quoruni minas,contuinelias,p<»-
centiam & vires omnes extenuans , & quafi inf ultans omni-
buS,inquii : Ipfi maledicant , hoc efl , ipfi quidem me cxtre-
niaconcumelia afficiunr,duni vociferanturmeefiehoniinem
impium & feditiorum,ide6que dignum qucm boni ouines o-
dio profcquantur,& execr£ncur:ini6 quem xtcrno exitio fuis
diris affiduc deuoueanc. Sed fruftra idfaciunt. Nam Deus
hanc iniuftani odiorum crudclitatem, has iniurias atque exe-
cracioncs , conuerric in benedidioncm : ficut alibi inquit o a-
uid t. Sam. i5. Rcddec mihi oeus bonum pro maIedid:ione
hac.
Benedicere] Eft tollcre maIediAionein,& benefacere.
Infurgunt ] [d eft, nihil non tenranc & moliuncur aduerfus
me, oppugnancme manifefta vi &doIis, & plane eo func
anirao, vtoftendantfenon quieturos,donec meopprefle-
rint.Onines enim hoftium conatus & confilia verbo furgen-
didefcribuntur.
Sedpudefent ] Hoc eft, friftrabicur eos fpes fua , 11 ec fienc
compotes fui voci. Deus enim infringet & clidet omnes ip-
forum conatus , &oftendct, friiftra fumiarmaaduerfusec-
clefiam. Hac confolatione hunc Iiifce difficiilirais cempori-
businaximeeftopus. Nam&hoccempore cocus feremun-
dus infurrexic aduerfus ecclefiam , & in eius perniciem con-
iurauic : fed ficuc hadenus mirabilicer oeus elufic hoftium
Oonacus , ica non dubitemus eum deinceps nobis adfucurum,
&ipfofaaooftcnfurum elTe^non effeconfiliumcontraoo-
itiinum.
100
■ SermstumUtabitur ] Scilicetnontam deadepta falute.
quam quodgloria Dti hoc modo illuftracur. Hoc enim pr«-
cipuuni effe debet piorum gaudium in hberatioaeecclefia:
quod videlicet Dcus oftendit.fe efle prarfLncem in fua ccck-
fia, ftqueefleveraceminf?ruandi$promiifis, &liocmodo
plures ad agnifionem fui inuirat. Deindc affcrc etiamiila
fubi^a & infperata nKitatio gaudium,quopij poft longoj do-
lorcs recrcancur* , > .
29 Induentur a^ucrfarij iriei .probro:& op«-
rientur (juafi vlite (palito] ^udofc fuo [ eruh/cen-
ttaftta.J ,■ ^,^! /j . i ..,
• .Continuat priorem fcntenciaip , in qua l^tiKttt caitic de
luisholtibus , &quisexirus fucurusfic huius fujetragcedi*
oftendic. Hoftcs,mq^it,haaenus nie acerbiffimis conuitiis
profciderunc& dcformarunt , vc onvnium hominuni odia
aduerfus me concitarentrfed nunc.vice verfa,iIii'deMi i fua
fpe,& rppreffi diumitusjopcriencur pcrpccua ignonunia , &
uidicabijcur abomnibus *A«e-<.^r,qui focLetaci hominum plu
rimum,noceant.lde(5que deinceps eruncexofi &execrabile*.
VyO togam,Ieii vcftcm ad lalos demiflam fignificat.
}o Laudabo lehouam valdecremeo.& itimc-
diomukorum cciebraboipiuu). '
in fine proniitcitgratitudinem.vtfolet. Etfi autem omni
tempore laudanduscft Deus,vt fupra dicit,pfalni.j4 tamen
illull.ibus iiberationibus& aliisinfignibus bencficijs excita-
ri dcuonuis,vi iVudiofius & alacrius laudes diuinas canauius.
Neccamiim intra priuatosparietes, autinobfcuroalinuo
angulo id fa^enduiu cit : icd etiam publice in frequencia &
coecibushonunu, &mcef proceres, vt alifquoque ad agno-
fceniiain & celebrandam Dei prxknciam m ecclefia inuir cn-
tur.l>ebcceninie(leuiurua?atdificationisftudiuniinterpios.
liujuK wtcmvalde fclaudaturmii,ideft,diligeter&impen-
fe, hoceft, nonicuitcr fc sftimaturum illa beni^ficia diuina,
necdcpofiturum facilememonameorunj, ve fere folent ho-
mines.apud quos nihil ciciiis reiaefcu quam gratia.
OremeoiU tiiy publiceid facianj, vtabomnibjusaudian-
tur car inina mea ^'^^e^ntf'.
31 Ecquod ftctaddcxtcrampaupctis:ad fcr-
uanduraaiudicantibus[co/7^fw«^w//^w ] animaui
eius.
Ratio pollicltationis funipta eft a beneficio liberatlonis
cuius antea mcmincrat. Id enim quia illuftre erat , dignum
iudicac,quod modis omnibus cclebretur.Et (juanquam de fd
loquiturprincipalitencamen fencentiam iianc ingenercef- -^
fert,quia bencficiurn futuru erac comniune , & fuo cxcmplo
confirmacos vulc aliosin fuisasrumnis eandem Dei praefcn- y
cia &liberationeexpea:ire.Ideo n6,d«cit:ftataddexteramca
fed ad dexteram cuiudihetpauperi^.boc cft , dcfticuei & nudarii
omnibuspr^fidijshumanis,& ifolo Dei auxilio pcndentis,
Aliter autem hic vfurpatur phr.ifis, Stare ad dexteram a-
licmus.quimfijpriverfu fcxco. Eftqucaliahoc lococoftru-
dio. Ibienini rerbumlOy conflrudumcumpiaepoficione
^^gnificat icaconfiftere ad alicuius dextram, vceius im-
petus&conatusinfringas & cohibeas:hic vero conftruflum
cum htcra ^ fignificat ita ad dcxceram alicuius ftare,vt lio-
&is vel aducrfarii iftus omnes excipias,& ad cuius latus con-
fiftispatrociniumhuius fufcipiens, tutum abhoftis impe-
tu & violentia reddas , hoc cft , vt vice fcuti & gladij fis ei,
quem dafendcndum fufcipis.
Eadem fere phrafis eft pfalm.i^. nifiquodpro V'bipo-
niturpr£poficio|0, Quiaadextra meaeft Deus, nonnu-
tabo.
Vtferuet a iudicantikuianimam eiui] Id eft, Vt eripiat efi ab
illis iniquis iudicijs^quibus non tantiim deformaiiur,&iniu-
fte apud omnes (raducitur, tanquam blafphemus, turbulen-
tus,feditiofus,pacis &cranquilliratis hoftis,aui reus ix^x ma-
ieftacis:fed eciam exitio & morti adiudicatur^HxcpIena funt
coiifolationis. Semper enim ecclefia in hac vita premitur il-
lis iniquis iudicijs impiorum hominum : & nos hoc cempore
nulla rc magis , quam iniquitace illa iudiciorum, & iniuftis
condemnationibus tam hoftium manifeftorum,vt potifieio-
rui^n.quamfalforum fratrumexagitamur, dum vel fchifina-
tum & h^refeos,veI turbat^ pacis, vel coilufionis cum hofti-
bus,vel etiam^manifefta: defeftionis ad impietatiS Mahome-
ticam accufaniur», Hic veri> teneamus hanc confolationem,
quod Deus liberaturus uos Cit ab illis iniquis iudicijs, & toti
mundo innocentiam noftram fit oftenfuru^. Yeriffimahi e-
nitn eft,quod Tertullianus in fuoapologctico inquit: Chma
mundo damnamur,d t)eo ahfoluimur. K^c\c paci6ter feramus
illas iniurias & ^runmas, & falutem noftrani huic no^ftro »'-
7n9i<enr»,qui i dexcris noftris ftat,cbmmendemus.
XX
-*l-
i.
PSA LMI CIX/
P A RT ES.
,j^'.*f'
mi^mm^
W
'v- 1. £xordium,audient>atn &ciens l natura Dei , in ^uo laudetn ruam totaro confifte/e exponit praitesi
v.i.dcindca perfona aduerfariorum &fua,va.3.4.j.
II. Iroprecatio in aduerfarium ab omni pietace & humanitate alieniffimum, a verf^. ad ii.vfque.Ma>
le precatur autem Dauid tum ipfi aduerfario ^eciatim > verf.6. 7. S . tum familiariverf. 9, & 10. tum tciam
boniS)honoribu$:9&nomini'iilorum omnium coram hominibus , verf. ii. I2. & 13. tum faluti coram
Deo , verf 14. & 15. fequentibus autem imprecationis iuTu\$yU fubiicitur ) nempe verf. iC-. 17. iS. 6c eiuf-
demfumma» appofita iimilitudine» verf. 19. iScbreui cepecitione, ad maiorcm emphafin proponitur^
,111. PrecaUb,quat)auidt>eumoratprofalutcfua.i.Anatura,foedere&gloriitDci,v.ii. 2. Aperfo-
na fua>miferrima,& pmni opc deflituta,v.z2.ij.24.ij.
1 1 li. Condufio , continensprimum anacephaljeofin totius orationis przcedentis : vbi inuerfoor-
•dine Dauid Deum orat pro (alutc fua ad gloriarn ipfius , verfi. 16. 17. ^8. &Npro confiifionc aduerfario-
rum , vcrfi.z9. Dcinde ^rofeffione vtiturfui crga Dcum officij & grati anirai, verfi. jo. addita ratione,
verfi.31. quodDeusfuorumficliberator, quemadmodum horum vnufquilque fibi aliifque teflisefilu-
culentiffimus.
OBSiaVATlONES LOCORVMDOCTRINAE.
• '■f ■
Verfo lideles neqm dmm expet»m,ntq$te etMtn dlibi vfquam
pojfunt inttenitefiuim^itiuit vindicetn quam Denm.
Vbi improborum cdtunniit obrttimm.DtHt innocentid. noftn. te-
ftii nonftlebit. '■
enuuminfitaperftfmt Chriftum (ji> ecclefia corpttt Dauid reprt-
fentet.quotiesnos omniprobrorUgenere onerant homines,difcamu4
scquie/i^ere in vnitu Deifatrocinio.
2.3.4.S EtfiDeifiUosSatan viapertaoppugnat, tamivtpater
eft mendacij,miiris calumniarum artificiit eos deformare tentat,acfi
tffentfues i^excremeitta mundi:(^ qttotidie in fidelibus impletur
1« vstfifittmpajponum Chrifti,ficut in Chriilo impletum eft quod
in Dauidefuerat adumbratum. Semel enim infepaffitsfidelesfibi
confortesacfocios accerfit.
Prodigiofi fitnt Satana impulfus,vbi mttes hominUfihi tenet mi-
c^atat,(^ naturam prorfus exuerunt qui amicos odio profequHtur
45" crudeliter infeftantj.
Pif atrociter vexati non applicant animum ad iUicita media, vt
paria referant-.fed ctntenti vnituDei tutela,fe ad eum conferunt,
^precibtupugnant:videpfal.<fp.t3.
6 ^iuoties pij maledi^ionis vdta concipiunt aduerftes impios,nec
immodico carmsaffeiiu commouentur, nec aguntpriuatam causH,
nec inconfideruto zelofunt accenfi. Giuiautempriuato fui reJpeHit
intemperantia camis, ^ftulto zeliferuore abrepttu diras in quof-
cunqj libet euomit , fiuftra Dauidit exemplo nititur,nefcitque quo
> ducaturjpiritu. Vide Lucp. ss. '
g«i crudeliter in bonos ^fimplices homines grajfatur, dignijfi-
mus efi hocfupplieio vtimpitts 4iusft*per eum dominetur.
Infidiatores fif calumniatores qtti per infidias pejiempifs machi-
nantttr > tandtmttttrahtnt fibi iufto Dei ittdicio adtterfarium qui
eosih definenter vexabit. ^
7 Palamfient impiontmfeelerOinec reliquttt erit ahjbltttioni lo-
cm.ommf^eorum deprecatio repudiahitur. Sluodfi tribunalhu-
tnanum eptgiunt, in Dei manus tandem incident.
8 VitA breuitas,impiorum re^eHu, efifignS maledi^ionit: nam
Deutfeeleflos > terra violtnter raptens , indignos ejfe commttmjii-
ritudemonftratLi.
(S}uttm feeUfios honore abdicat Deu4,^ ex alto pr4cipitat,patt-
fithorrendum eitts in illosiutUcium,
Dauid quum in Chrifti perfona locutmfit, reifi huiut verficuU
imprecationem diutu Petrttt,AB.i.2o.ad ludam accommodat,
Non efi cttrfuperbiant improhidU regpat in mundo:quiatantUm
tos manent exittu quem hic Dei Spirittupronuntiat.Et nobit etiM
fuggeritttr optima patiemit. ^ confolationit materia , dum aitdi-
miu,vtcttnqi injitblim* nunc eueiiifint.propinqttam tamen abdi-
cationem iUit inftare.
p.io Atrocia criminagraues acfeueraspomas attrahunt,(^ ini-
qttitas patrum intertiam ^ quartamgenerMionem vifitatuf,
IX MaJ^partamatedilahuntur.f^necejfe efi pauperum illaquea-
tores tandem ab aliis exaBoribits,vafiis etiam artibtu iSaqueari.
12 Impiu aiiqttoties hMpaenareponitur, vtDtusomniufnho-
minttm eos intutntium corda obduret , nt quid miferieordtA inue-
niant quifine tnodo fuerura crudelest eademq, mmfura qua alios
metitifunt illis r^endatur.
13.14.iiS Ineamruinamdeiiciuntut\ reprobi.tjtnunquam vires
coBigant ad recuperandumpriHinumftatum quemDei manftktu-
tline ad temput obtinHrtunt.
guutn Deu4 vlcifciturpeccata i» tertid fif quartamgineratio-
nem.nd promifcu^ inuoluit infontes cumfeelerdtis:fed reprobos pri-^
uandogratia (^luce Spirittufui.nobisofiendttfe adinterititmap^
parajf* vafa ira antequam nafcerentur.
16 ^ia Deus nonfittftra in tutelamfuam recipit miftros,mo-
doftfub manfuetudine contineant. 0* deieSiio cordiseorum in Dei
con^eiium afeendat, exultatio impiorum tadem in luHum ^fup-
plmum cohttertetur.
Impiorum eSi crudeliter (^fiiperFe agere in affiSlos (i;>contritos
corde.Pif autem aliorum mijeriis compatiuntur,
§luia nobisnSdum datSefi difcemere tleStos i reprobis,difcamttt
btneprtcari omnib. qui nobit-moleftifunt.optare totiut humani ge-.
neritfaUtteprofingttlis itiam eJfefoUiciti.ItUtrea hocnon impediit,
(imodopurifint nohit df compofiti animi, quin liberifrouocffntti
ad Dei iudiciumyi/t de^eratos omnos mdth perdat.
17.i8.1p Gluicquidmachinanturimprobi,recidettandem inipfo-
rU capita:^quo maiorelicentia graJfantHr,fibi accerfuht qiticqttid
aliit intentant: fitqj confilium tjlit confidtoribus pejftmum.
20 Etjttottu mundus nos deiiituat, memesjitrfumerigerenot
cohuenitjf^icalis vindicem noHrum expe£iare,quiprofuaJapi4^
tia Sf bonitate opfortunumferet auxilium,
2t Pijvnicitmajylumftbifiatuunt tnDei clementia. Giuoties
ergoad eum accedunt.^bonA confcienttA teftimonio opttshabedt:
tamennuUamfingHnt dignitatem quaDeum objiringat.nec vUH
meritum cui debeat mercedem.fedvnico Chrifti merito nituntur.
per quemfe gratos ejfe cdefti Patri firmiter cridttnt.
2i Deus illis eft tnedicus qui veri humiUati adeumfuj^irant,
ncc in malis Juu obfeupejcunt.
2} Suos miris moSs Deftt exagitat, (^ multa cafuum varietate
eis torporemexcutit, vtfuaiafirmitatit confeijeoardentiiisUbira-
tionem expetant. Vide i. Cor.^.ii.
24 GramffimAfunt piorum iirumrtA.ex quib. macies contraki-
tur,^ vitapaulatim deficit vt admeUoremiUam toto cordit affi-
iiu ajpirejit.
2s Summit ttntationumg§neribiuimpttunturfideUs,acfipror-
fits a Deo ejftnt dereU£ii:modo autem Deuspaterno nufu iUos ami-
metltmpiorumfidtfannationes contemnunt.
26.27 Git^pUtribus machink nos oppugnat Satan,eo maioreftu-
diop recibnt Deumexcitare vt nobis ferat optm necejfe eft , ficuti
faUtfermsJUUindieaffliBionisadeJfe.
Non vulgari modo,fed infigni Dei virtutefideles liherantur, vt
impif (onjMfiobmutefcant.Cateriim Deimanut tam fortuna,qui
humanis omnibut mediis opponendaefi,(^vniuiiUomnipotmi
attthorfaUttit EccUfia agnofcendus.
Dum optamtu Deimanum obiici impiorum cohatibiu,neceJfe eft
vt liut cognitio animis hoftris infideat.
28.2p Necordanoftra vnquam perceUat hoftium malitia.im-
probitas, audacia , robur ^furor , difcamtu Dium a parte nojira
ftatuere,quiinftarfumi difcutiet omnes eorum conattu.
Leniter (^ manJitetUanimitferendaJ}truaffli^iones,donecad--
ueniat maturitm gaudif tempus.
30.31 Cor ita linguamprmi debet in ceUbrandie^eiUutdibuti
vt lingua etiam cordi comes accedat.
EtiamfivideturDeusJitos negligere,deindeprocul recedere.fem-
per tamen eis adeft,vt prAfto Jttadopem eis tempeJUuh ferendain
aduerftupottntifftmorumhoftium fuperbos furoris,
AfcTI-
,.^ ... . , .,.. LMVM CX/ "^
" .• a^ ,.,'<M»-\'U. . ."^-- ftRtlCVH PRAECIPVI. ^ ■'.
fc Inuocattomsfrua;us8cvrus, ,
a. Impiorum notar.
3. DcimprecationibusinDeihoftes, -
4. Zcli pij & pricjjofteri diftinftio.
lO^
t »
f. ^ Deiudiciis iiorrendis in rcprobos, tum vita» pr«fcntis
tumfuturaircft)eftu. ' ^,,
6. Piorumvarixcalamitates&Iiberationcs.
'.;:.-,,i';f^ i
■V
ARGVMENfVM PSALMI C X.
JC toms Pfalmw dulciJSima efli^^ywitfeuenarratiofromijliomsdeventHro Mefiia »tradir
tatjirimis parentihus pofi lapfum in paradtfb,^ pfiea repetita Abrahamo ^ eius pofieris. Otu
promijiio vt fundamentum ^ bafisfuit eccleftAyinde vf^ue ab initio coUeRA exgenere humanoytta
fubinde rninijierio Prophetarum in veteri tefiamento magis acrnagisfMt tlluflrata: nec alia in re
magis ^uam in hac declaranda labor tllorumfutt occupatus, Nulla^autem extat concio in iibris
veterisfeflamentii^U(£, tanta breuitatettam Iticulenter^ (^ tanto orationis fl>lendore eam promtfiionem euo/uaf»
^ maiores res compleBatur. Jdeo^ue grata effeptis auditeribns huittspfalmi letlto debet. Docet emmpfaimusj
^uodftt iUudftmen promtfmi(^ ^ua etttsprdcipua officiafeu beneficiafintfntura, Deperfona inejHit,^an^ua
tromifiio defemtne mulieristdeinde defemtne AbrahA^tradita. erat,^hoc ipfo ternpore adfemen DaHidisprO"
miflto reftricia eratii^uibus appellationibtis haud dubtevertu homofigmf.caturJti.imeufuturtiMejiiafimulDo'
minuDauidis cfuiad DeiPatrisdextramfedcatycfr diuinapotentia regnet.Vnde colltgituriMefiiam nontan^
tum hominem^fed Detmfuturum.Et Chrtfitts ipfe{AJatth. 11. )hoc argumente Pharifeorum erroremt de Chrifti
perfona conuincensyofienditfe non tantum homtnem.fed verum quorjue Deurn efle. Deindi officia huitu Mef-
fia ad ejutx. mittaturiexplicans, aitt eumfore regem (^ facerdotem-i^ <]uidem longc alium <juam ^ui ex homini-
htts confittuitur' Efle enim hoc regnum ft) facerdottum Aternum : cum tmer ho?nines regna ^jfacerdotiafint ca-
duca (^ temporariaiVt mox dicetur. Continentur autem tappellatjonibus rcgni ^facerdotij praeipua benefcia
Meftiitiinejmbus faltis hominu confi/lit. Cil enimfacerdotis officiumfit docere dotipnam de Deotorarepro eccle-
fiat&facrificareyiuxtaverfumMpiVf tIm ifx^a-^luj Ivtbyythim J^S^ATmi l\(t<rKet ^ijtitf, '^Ts S^i «tpfltjc ti ■^w: mO-
net appellatio facerdotis , cjttod Chnfius proferat dc8rinam euarigeli^ exfinu patrts-if;^ hoc verbo viuificet nos:
quodfa^ttsfitpro ncbit vinima;cjuod fit medtatorpiacas Detim:<juod tollat peccatum-^uod tnterpeliet pro no-
bis:<juodfitponttfex,propter juem exaudiamur j c^ <jtu noftraspreces ad patrern perjerat. Ad regis vero offi'
cium pertinet^ejuod defiruBo regno peccati-imortis,f0 Diaboiiy iiberat nos ab Itorum hofiium tyrannide (Jrpote-
fiate:c^uod refittititbona erepta ab hsfic.^uod armat nos contra hofiem in hacvitayVt noscjUoijuepuQnare contrtk
hofiempofitmtw.ijuod opitulatur infirmitati noflrdi,i(^ cofirmat nos aduerfus hofteSiCum cjttibus nobis eft MTrtv-
Sof triMfxofi^^ fimul ipfe pugnat:denitjue ^uod edu^hs ex hricvita ta^em iiberatnos, (^ adducit in confi^e-
Uum Deitdonans Aterna iuce>iufiitia ft) vita, ^
JJarttm rerum confideratto ^ explicatio magnam lucem dffertprimA promiftionii ^ad confoiandasperter-
refaUas mentes efi efficacifiima, Quia igiturpfalmiu has ampltfiimas res mira orationis breuitate iuculeter ex-
vonftiQ)fimul ejuaiis huius regnifit populus-, fi^-ejuA conditio tam regisiCjuam fubditoru oflendif.debet hic pfdl^
mus familiarifbtme notus effe omnibHSpijs.Et cjuiafcire oportetitjuomodo horum beneficiorum»de<JuibtiS pfatmus
conci»natttr,participesfiarms,firnuletiam do^rina de appiicatione cogitanda <?//, quA in aiiis pfaimtSiVt 2. 4J.
(jj' fimiiibuSiQ;' pafitm in tota Scriptura tradttttr. Apphcatio enimfitfide,iuxta dtfla : Beati ornnes <jui confi-
dttnt in eo.Jtem,^Quj credit in Fifium,(p^bet vitam Aternam.Ji&c ^ ftmiiia diBafimuicogitandafu>{ttCjuoties
debeneficiis Chrtfii dicitur: Fttfira entmdebeneficiis Chrifii cocionamurinifi fimuicogitetHr , <juomodo hAcbe*
neficta ad nos perueniant, tt) ^^^ his fiuantttr.JudAi,vt omnia ScripturA ditia,<jUA dc Chriflo ^ eius beneficiis
concionantur^fcelerate corrurnpunt-,ita etiam huncpfalmtmpiertcjue tnfitififiime interpretantur deAbrahamot
Votuntenim effe gratiarum aUtonem pr^ vtd.oria diuinitus ccnceflfa Abrahamo de regibus gentiu:cju^ hifioria
legiturGen^i/^.fj; fermone attribuut Eltel(erferuo eius,<juife (^pios confirmans promifiione diuinitus tradtta^
Abrahamo dicat , Dixit Dominus JDomtno meo , ^c. AHj etiamde EXechiaintelligunt : vtrefertTer-
tullianus Itb, 5. aduerfus Marcionem , quod isfederit ad dextram tempti,(fr hofies eius auerterit Deus ^ ab-^
fumpfertt.
Sed dr tituius eos redarguit,(jui pfalmum Dauidi,non FJeaz.ari adfiribit:tt) Chrifius ipfe teftaiur Matt 22.
iMtncp/aJmum defe compofitum efllt. Etiam res ipfa oflendit pfaimum de Abrahamo, aut aiio cjuopiam rege,in~
telltgi non poffcLo^uitur enim de rege,<juifit regnaturus'dtuinapoientia,{jr cjuifimuifacerdos fitfuturus,non
legaiistfedfecundum ordinem Metchiiedec,^ ejuidem Aternus. Confiat autem CAteros reges,nec aquari Deoi
nec perpetuitm regnum tenere,nec facerdotiofungi,^ <juidem Aterno. Jdeo autor cpifiotAad HebrAOsperfpicue'
ofiendtt,non de alio cjuam de Chrifio hunc pfaimumaccipiendum effe, Efi^uemaiitia JudAorum inperuerten-
dtsScrtpturAtefiimonitsveiex hoc vnicoiocomanifefia.
D
Dauiciis pfalmus.
regi,qui voce dluina ordinatusfic rex, &conftftutUSadidex-i/
teram Dei. Nemo enim fine fcelere & impietate repudiarci
Ixit lehoua Domino meo , Sede a dex- ^^^^ contemnerc hunc regem poteft, qui n5 ^bi r^puit regnfii
msmeis-.doncc ponam immicostuos fedvocediuina iiiauguratus& coaftitutus eftrexomnium.
^abcUum pedibu&tuis.
PfalmuSjVtinargumentodiximus.eft didafcalicus & pro-
pheticus.Continetenimdercriptionem regni & facerdotij
Chrifti.Aptiffime igitur orditur propheta narratione ab au-
tore huiusregni,vt& regi conciliecjnter homines autorita-
tcm,& nos doceat, regnu hoc Deo placere, & efle efficax ac .
perpetuum: Atque iu moneat, nos debere obedientiam huic
Deindenonpoteftnon cfTeefficax & falucare hocregnum
hominibus.quod Deus expreffb madato, & folenoiquafi ri-
tu, huic rcgi adminiftrandum commendauit. Ideoque cumi
fibijtum toti cccIefiK de hoc rcge Dauid gratulatur. Poftre-
mo.cum regnu velit efle, non quale eft inter hotnines,tepo-
ralefcilicet & caducum.-alioquienim non «puserat hacfo-
leui eleftionc & ordinatione, qyS fuo ipfc lurametofanciret
XX i)
/.
^-«±r
^^.s^\
& conftrmater : fed exemptum a communi ordine & curfu a -
Itorum regnorum,, naceffe eft & «ternum cffe hoc regnumj8t
«terjna bona in eo adminjftrari & diftribui. De iiis rebus om-
nibus monetexordium,ci^minquic, D/xtt Iehoua,8iC. Eft autS
&|)hransconfideranda. Diccrcenim fignificat hocl6co,non
f anrum voluotatem fu^m alteri,hfc eft,regi conftituto & or-
dinacopatcfacercvtilledefuaeleaione lit certus: fedim-
menHi iapientia decretuin facefe, idque generi humano pa-
tefacere, promulgare & fancire, vc fitratum &immotum : fi-
cue poftea additur iuramentum huic decreto. hjEcconfidc-
randa runc dil igenter. Neque enim fatis eflet Filio regi hsBC
difta eflc,fed necefle cft ecclefiam de hac re certam eiTe.Ideo
decretum hoc pacefit, atque hac patefadiione colIigicurDeo
ccclefia in hac vica.
Domino meo} lam regem nominat,& perfonam eius defcri-
bit. Eftque haec defcriptio diligenter obleruanda : quia necef-
fariam do^rinam continer. Acceperac Dauid promiffionem,
fQrevtex ipfius pofteritacenarcereturMcflias.Itaenimfonac
De fruftu ventris tui ponam fuper foliuni tuura,&c.Erat igi-
turChriftusiurenaturxfilius DauidJs:ficut& PauIusadRo.
i.cum nominat filium Dauidis fecundinn carnem. Cur igitur
Dauid appellat eum Dominum fuum ? Nam filius certc non
eft dominus patris,iure natur^e : fi loquamur de reali domi-
nio,non deinani titulo. Salomon enim non eft dominus Da-
«idis.tamctfi crcatus eft rex viuo patre. Et in eode regno po-
litico,acqueeaJein natura pacer, feu rex qui antecedit , fem-
per eftdominuseiusquifucccdit:vr Auguftus hxres imperij
Komani , non eft doniinus lulij , etiamfi maius habetimpe-
rium. IcaqiiecxhocIocoficargumetaturCkriftus.difputans
cumPharifjEisjMatth.ti.Fihusnoneftdominus Patris. Mcf-
iiaseft Dominus Dauidis.Ergo non eft eius ftlius. Eftque Hoc
argumentum ij^folubile iis qui nefciunt «uis iit Meffias , &
-quod fit eius regnum: id quod^Pharifxis accidifle vidcmus.
Vtigitiir r€«^e refponderi pofHt ad argumentum Pharifiis
obicdum, refte tenenda eft doftrina de perfona Filij Dei , &
deeiusofficio. Verumeftfiiiumeiufdem nacurx feu xqua-
lem, non efredominumpatris.Itaque fi ChriiJus tantumef-
feehomo, nequaquam dictvpofTet Dominus Dauidis. Scd
quiaDauideuraappellatJDomiiiuinfuum, hinc colligitur,
Chriftumnonefre tacum hominem aucxqualem Dauidi, fed
Deumquoque.
Haec prima cft foIutio,cui etiam altera addi dcber, fum pta
aboFlSciojChriftum fcilicct diciDominuniDauidisiquia cum
no tantiim homo fit.fed Deusjiberac eum a morre,a potefta-
te fatanar,apeccato,a damuacionc, &reftituit ei iuftitiam, &
vitatn xcernam.Ideo quanquam filius Dauidiseli: fecundum
carnem:tamen,quiaaliudhabetregnum fpiricuale , inquo
loge maiora bona difpenfat & diftribuit quim reges tcrreni,
redte dicitur DominusDauidis : ciim aJioquin in eodem re-
gnofiliusdiciDominuspatrisnon foleat. Ha.'cfolutiorefu-
tat ftulcam tuda»orum perfuafionem, qui pxillimabanc Mef-
fiam forc regem mundanum , quiarmisoccupaturus cffet
toturaorbem terraruni,&inter fuospopulares diftril^uturus
regna&prouincias.Talisenini firexefTet, noefrccDominus
Dauidis. appellacioigiturhccpriinum docetnos , Qims flc
Meflias:nimirum , quod non tantum liliijsDauidiNfic fecun-
dimi carneni,fed eciam Dominus, quia natura efl in eo diui-
na,& quia xtorna bona aftert. Deinde fegregac regnum Mef-
(\xl regnoDauidis, & docet illudno effepoliticum regnu,
quodconftituatur ad corporalem defenfionem , vel adcon-
feruationem iuftitia: & pacis ciuilis:ledfpiricuale &arter-
nuin>
Sicut autcm Dauid rex hunc Mefliam agnofcic fuum Do-
minum:ita castcrireges & principes cogitent tunc fe habitu-
ros regnutn gloriofum,pulchre conftitutii , & falutare fibi&
fubditisfuis, fi hunc Dominum exemplo Dauidis agnofcant
& fui;m efTc fateantur,hoc eft,fi fubiiciant fe eiui imperiojfi-
de ampleftantur eiusdoftrinam, petant & expeftenc ab eo
bona scerna & ca:Ieftia,inuocenc &aaorent efl, foueanc cius
membra,ornent ecclefiam, & benefaciant piis in hac vica:no
excutiant eius iugum,non decreapnc obedienciam, non per-
fequantur odio,aut oppugnent cius ecclefiani.
SedeadextrU meis^Hxc funt verba inaugurationis , <^ibus
huic regii commcndatur & committitur adminiftratio huius
regni, & commifTuin cffe ecclefiaj demonftratur. Sicut ieitur
de perfona dixerat,ita nuncofficium eius explicatur. Eftque
forma fermonis diligenter confideranda & tefte intelligen-
da.Cuni Deo attribuicur dextera,non eft imnginanda diflin-
aio fitus aut Ioci,quafi Deus habeatdexteram aut finiftram
locis &fitudiftindas.Sed loquitur Scriptura de Deo tut^^^jn-
jwSwcvt fe ad noftrum captum Spiritus fanftusaccomodet,
&vt res fumma* atque imperucftigabiles , aliquo modo i
nobirintelligi pofsint. Significat auretn dextrainter ho-
minej,robur,vif es,potentiam alicnius, quam ille dextera fua
maxime confpicuam facit: : vc cuin ji>fri pfalmo 144. dicicur,
dextera eoruth,dexcera met^dai^id eliofallit eos fiducia robo-
ris &'potervci{,nec poflunt exequi quod cupiunt. Ab homint-
bus igitur vox dextera adDeura tranflata^fignificat efficacem
virtutera & priefencia Dei, quam ille in conferuatione & gu-
bernatione generis humani , atque ingrimis ecclbfia; fux o- '
ftendit: vtcumdiciturpfalm.118. DexteraDeifccitvirrutem.
Deindcficut reges ad dexteram fuam collocant , quos inre-
gni focictatem admittunt,fignificates hoc ricu,velle fe digni-
tatem & potcntiam fuani cum his cbmmunem efTe : ficut Sa-
lomon matrem fuam honoraturuscollocateam ad dexteram
fibi,i.Ileg.2.& pfalmo^y.inepithalamio Salomonis fpofa ad
dexteram regis collocatur ,vt azqualicas honorij & dignitatis
fignificetur.Ita DeusChriftum hjc dicitur ad dexteram fuam ,
coIIocare,vtfignificetur Chriftum accepco i patre imperio,
pari cum eo pocentia in ecclefia regnare , eiufdemque throni
&fedisefreparticipem. ItaPauIushancphrafin interpreca-
tur Ephef. i. Collocauic eum ad dexceram fuam in coeleftibus
fuper omnem principacum, &. omnia fubiecic fub pcdibus
eius. Eci. Corinth.ij.fine dubiohuncpfaImiverfumincer« '
pretarivolens, inqutt:oporceceumregnare donec pofuerit
oranes inimicos fub pedibus eius. Huccongruit & iUud Heb.
I. Qui exiftens fplendor glorise & cliarader fubftantiaj eius,
&purgationepeccatorum fafta conleditin dextra magnifi-
centixin excclfis, tantomelior faSuiangelis,quant6 cxcel-
Icncius pra[; ilhs ha>reditauit nomen.Cui enim angelbrum di-
xic aliquando, Filius meus es tu,&c. Et iterum, Sedc a dexttis'
meis.
Atcuein lianc fencentiam Bafilius inquit: to Ji^i^ttttiui
^Cfn <rtixi)f,aV« tIuu >a&t t6 im ^inv. Sedcre igitur ad dextrjra
pacris, ecfi ad nacuras in Chrifto hoc referri poceftrvt fi ad di-
uinam refpicias , squalicacein non pocencix camum , (edef-
fencia: deciarec (Oeus eniin gloriara fuam alten non dacj hu-
maham vcru in focictatcm huius regni & pocencix aflum-
pcam acque eueftam cfle dcmonftret, hac camenlege, vcex-
cipiacuns, qui omniaeirubiecic, i.Cor.ij.&naturarunipro-
priecates feruencur diflinftx : principalicer tamen fignificac
officiumChrifti, quodcon^fticinaf/iduacolled;ione,guber-
nacionc, defcnfione & faluacione ecclcfix. £c hoc officio cx-
alcacus eft Chriftus fuper omnes creaturas.Nam dextera Dci
nihileftfubhmius.Hacinterpretationephrafisfimpliciffima
fimus contcnti,& relinquauius illa,qua? nonnulii ex mcntio-
ne dexcera» Dei coUigere conaniur , vt dogma nouum & ec-
clefia: Chrifti haftenus ignocum deinfimcate humanazna-
tura: ftabilianc. Mam phrafcs,qua: officium cum fumma a-
lioqui dignitate &potenciaconiunfturafignificanr, no func
confundenda? cum appeIIationibus,quoPproprietates natu-
rarum inChrifie dedarant& diftinguunt. It ficutmifsioat-
que obedicnti.i filij no tollunt ^eqqalit^tC'" efl'enti£ aut po-
teti^e diuin:r:ita rurfusgloria ac maieftas officij,atque ctiani
culcus ipfi u nobis adnibiti, non tellunt difcrimina naturaiu
in Chrifto:nec proprietatcs earundem abolent. NnmJicM
Dens.vi Leo refte fcribicw» mutaturmifereitione,itahomo non
confumitur dignitatc.
Gubcrnatio aoie illa,feu regnum,de quo hic Ioquit^r,per-
tinetad officium Mefsix':& federcaddexteramDeifignifi-
cat cxaltatumefle in rCgno,& illud regrium.pocenter & feii-
cicer adminiftrare, in quo officio vtracjue natura fuas habcc
aftiones, fed conipetentes perfbna?. Ideo de perfona mifl!a,
non tantiimdenaturahuniana intelligatur didum:idquod
vel appellatio Doniini oftcndit,jex qua Chriftus ipfe Matth.
la.colligic ,fe non tantiim faominem , fcdDeum quolque ef-
fe.In quamfencentiam& CyriUus inquitin dialogis de Tri-
nicate,Chriftum cffeexaltatum,vr cuin carne dominecur.No
eninr abfque carne ,fed in carne & cum carnc dominacionis
gloriam fufcepit.Bt quamjuam nonnulliex patribus exalca-
tionem ad nacuram humanam redle referendam ccnfent:
(Ea enim in hacglorix fociccatem afrumpca&euefta c{k)iA.
camenfacicnduai efteofenfu, quoGregoriusNiflbnusBa-
filij fratcr in oratione contra Eunoiniuminquit:«'^v»/"^'»
i^iym.Cy^aiitM Ji <f>«7v KvgAot ly ;^i^t ij/ui^, Et adiungenda eft
Hieronymifententia, quiin fymboli explicatione , inquir:
'^Refurrexit Dominus tertia die.afcendit inccelumfedet ad dextera
patrts.manente ea naturti carnisjn qua, natus ^pajfm.efi, in qua
etiamrefurrexit.
Quod igitur nonnulli cx hocloco argumentantur:
DexteraDeiefi vbique,
Chriflus fedet ad dexteram Dei,
Ergo humma nntura eH vbique atque infinita,.
Facjilis eft folucio. Eft cnim fallacia amphiboli» , & funt
quatuorterminiin fyllogifmo. Loquiturenimmaiordepro
prietaee alcerius natura;:mihor dc officio perfona:. Nec^ua-
quam autfi confundendae funt ^ppellatipnes feu defcriptio-
ncs
nes Qffidorum cum appellatlonibus nitturxi OfHciaenitn
jcompetunt coti perfon^iin quibus vcraque natura habec Aias
a£tioaes,non camen feparatas:quia eft vna perfona: vccum
<iicicurMcdiacor,Rex,Sacerdos.Ac reaedehis Leofcribitad
I^lauianum, Agit vtntqueformacumdterins communione<iuod
profrium ejl.vtrbo fcilicetoperate,quo4verbi ejl^^ carne^exeque-
te,quodcarMseft.N!Liuuruvir6 appellaciones ica funcincei-
ligendaijvc fuis illae propriecacibus diilinguantur,nefiac con-
fufio.Cum igicurinfinicas(vt de aliis nunc non dica)proprie-
cas fic vni naturx diuinf compecensmo eft cogitandum huma
nam nacuram in fefaftam eirc inhaita , etiamfi-cwin infinita
hatura fic vnica& exalcata lupra omnes crcacuras. Hacenim
e/lverarefurreitio»is cofejfio (inquicHieronymusad Pamma-
chmm ) quAffCgloriamcarniiribuit,vtnonauferatveritatem.
H5cpcrfiicuaeitfolucio.\ . v
Deinde aiiud eft ledere ad 4ex teram Dci:aliud,efle ipfam
dexteram Dei:vc hinc coliigi facile poffic, non rede lubfumi
fub maiori cumdicicur,Dextera Dci eft vbiquc:Chriftus fe-
dccaddexteram Dei.Sienim dehuniananaturaloqu;iris,n6
rede dixeris,ea eflc ipiam dexceia Dei. Icaque uoii fequicur
c6clufio:& eft fallacia Confequenris in fyllogifmo. Acque ex
hoc fote mulca pofllinc {bluiargumeta,qu» plaufibiJiter ad
ftabiliendam confufionem £utycliianam a nonnullis i&e-
runcur.
HsBC de phrafi primo loco monedi eranc auditores. Dein-
dedoftrinaconfidcrandieft, quse inhoc diftococinetur. Na
defcriprione regni bencficianocantur, qu£ehuiusregnifunc
propria:neque euim otiola eft hsBcdoniinacio.Dixi^ius aute
fupra.regnii hoc aliud efle ^ regnis mudanis. Ell enim xter-
nu& fpiriBuaie.Qi)are& fpiritualia beneficia & scerna in hoc
regao diitribunntur , qusenonpoflunt compararihumana
potentia auc viribus. Sunt autem illa beneficia,yc antea quo-
quemonuimus,remifsio p8ccacoru,mftificacio, donacioSpi-
ricus fanai& vita»aEcern3e,liberacio a cyranidediaboli,apcc-
caco & a morte, defenfio & auxilm concra furores diaboli &
organorfieius , qui cccTefia in hac vitaoppugnanc&delere
coaantur,in qua defenfione non iple lancum pugnat pro fu3
orege , fed fimul nos armat & inftruit viribus , vc fuftmerc &
depellcreimpecumhoftiiein polsimus. Haecomniaappella-
tionere<»ni comprehendirjde quibus cum cogitamus , fimul
cofideremus quomodo liic rex agnolccudus&celebrandus
fic,&quomodohoriibenefieiorum parcicipes fiamus. Ciim
enim rcx fic n6 teprenus,fed Jpiricualis & caelelhs ,etia fpiri-
tualemculcum&obfeqummfpirituaierequirit. IUe autem
culcus confillic in fide qua Iikc bona nobis applicamusjdem-
de in inuocacione & gratiarum aftione. ^ y
Poftremo & hoc confidcrandum clt : cum rex nofter fit hic
Mefsiasjfolus eftqui legcsfuis fubditis pcxfcribat.Itaquere-
oio iionore ejjnifpqliant, qu|nouaslegescondun:8c con-
fcientiisimponunc. Qualemtyrannidemiamdudum vfiirpac
inecclefiapontifcxKomanus, qUifeipfunifjuafi ad dexte-
raniDeicolIocans, poteftatem fcrendi iuas leges&diuinas
abolendi audacifsinie fibi fumic,c6cra hoc decrecum in quo
foliis Mefsias rexccclcfixconftituitur.
Bonccponctm inimicostuos^lzm de viftoriis huiusregiscon-
cionatur, Ginn enim rex fic non otiofus auc ignauus, ciim-
que hoftes habcac fxuifsimos, aftutiffimos & pocenciffi-
mos,neceflc efteum aflidue bellagerere , & pugnare pro fa-
luce populi fui. Hic igitur pTomiiti tur ei viftoria ab hofttBuT'
deuiftis. In qua promifsione fumma eft confolacio piis pro-
pofita, qu3B in xrumnis&pcrlccutionibusgrataeftaffliftis
nientibus. Etfienimappcllafionehoflium monetSpiritus
fanc1us,regnu hoc afsiduos & innumeroshabereholtes,id-
eoque variis modis oppugnari in hac vica , vc quiefcerc auc
fuaui otio fruiquiin hoc regnofuntnoapofsinE:camenaf-
firmac regcm huc fore fuperiorem oninibus fuishoftibus : &
docet regnu hoc ita firmum efle,vt nuUis hoftiQ vinbus.nul-
Iisarmis,nulIisfraudibusaucdolis eucrcipofsic. Vtvcigitur
omnia fua arma & vires expediat hoftes,& nihilno moLatur
aduerfus hunc regem&eius fubdicos, nihil camen proficiet:
fed exuci candem omnibus viribus & poftraci abiicientur ad
lcabellumpedumhuius regis, &pocenameiusin fuispoenis
& niifcriis agnofcenc. Hocenim fignificatabiici, &poniad
fcabellum pedum alicuius:ne quis Origenis foninia fecutus
hinc colligat(quod quidam facerecentarunt, ) vniuerfos efle
feruandos. Nam abiici ad fcabellum pedum Chrifti,non fi-
gnificac membrum fieri huius regni , aur parcieipem fieri bo-
norum caeleftium:led, vc dixi, fumm/miferia & abiediio fi-
gnificatur,inquacum horribili dolore & confternatione
agnofcenthofteshuius regis pocentiam,&fuam impietatem
acque audacia deteftabiitur,qui feaufifuerinc opponerehuic
regi.Sapi.f. Alioqui enini ciues^uius regni,quosChriftm fer
uatjnon abiicic ad pedes fuos , fc|d ad menfam tanqua conui-
uascollocac.^ftaucemformafermonis fumpca aconfuccu-i
■•«'w
dineiftarumgentium, Nam orfentales hoftibusdeiiiais vcc-
bancur canquam fcab«llis pedum. lud. i. Adoni Bezelc, Ti-
merlanes.EcAleJtanderponcrfijx fupferbe imicacus efthunc
nioreni. H»cprima&principali$doarinaeft inhoc mcni-
brodcviftoriis h^uius regi^ , & de irricis hoftiuni conati-
bus.
Derndeconfidcrandum cftquifinc ilhhoftes,quorum hlc
mentionemfacic.NonenimJoquiturde vulgaribus quibuf-
dam hoftibus,quorum impecusjvteft temerarius.ita facile e-
uanefciti&fine negocio elidicur.Sed loquiciirdehoftibus po-
tentiflimis,fupienti(fimis,crudeiiifinus,& quidcm non vnius
feculiaut *catis, fedquiaffidiie &magnis viribus regnuni
hoc oppugnanti&cum quibus perpetuo vfque ad finem mu-
dibellum ««ii^Jb» fic Chnfto oercndum. <^iigicurfuncilli
hoftes ? Refjpondco breuiter: Tocutii regnum diaboli:Id eft,
diaboIus,<^i):ftautorpeccati& niortis, &p«irpe<vcatum&
mortemaSfkraxic i Dcogenus humanun) , vcquosfemeU
Deoauulfit, ipofleffione regnicceleftisperpetuoarceat &
excludat,& ipfe oninia molitur/neregnum Chrifti capiac a-
liquod incrementum , & homines impios arnjac aduerfus
Chrrftum,vc periequancur membraeius. Htncigicurcot& '
camfiBuabellainecclefia:atque hinc tanta hominummul-
ticudo,quifcomnibusviribushuicregi opponunc, alij aliis
initio caufis moci.Nonnuili cnim abiurdirace doftrina: , quse
captum humanum^perac, &infirmiracedocennum&dif-
centium oftenfi iudicanc, Euangeliura inancm fabulam elTe:
ideoque deridcnc & defpicijnc hunc coetum , qui diciiur ccr^
clcfia.Alij odcruncEuagehum ranquam facem diffidiomm.
Alijvthypocric£,a:greferuiit fuam mftitiamextcnuari&in-
cer locdes abiici. Ideoque clamant hanc dodrinanaTellecor-
ruptelam morum & difciplinar laxacionem. IJas igicur cau->
fas fuis odijs prjetcxunt , qua: diabolus polfte^ magis inflam-
ma:,vt ingenti animi ardore & furore cortcunant ad oppri-
mendu lUum ccccum. Sed Chnftus vincit hos holtes omnes.
Primumabolec f>eccacum& moKein,a quibusdiabolusini-
lium iax potenci^ &cyrannidis^quamcxercccingenus hu-
manum,(umpfit, deindc ipfiiis diaboli,& omnium, qui ver-
bumDei perfequuncur^otentiam dercruit& euercit : & fa-
cit.vt Ius,qui huius regniciucsfunt,nec peccatum,necmors,
nec diabolus,nec vila honunumpotcntia noccrc pofsit.Nam
hoftium nomine cciam mortem & peccatum comprehcndi
oftenditPaUlus1.C0r.15. Hsq de vocabulo SMN monendie-
ranchoclocoaudicorcs. \
Difputancaucem incerpreces de particula^y quamnon-
nullinon vc aduerbium tetnporis,fcdvtroniundioncmc3u-
^ falem intclligi voIunc,& ita/eddunc: Scdca dexceris meis.i.
habeco regnum diuina pocenti3,vt ego tibi fubiiciam inimi-
cos.Ha:c fentencia concinna eft,& qua^ftiones nonnullas prg-
cidit. Ec cerce cft nacura harum parricularum indeclinabi»
liumcalis, vcadprEfencem& lubieaainmaceriam accoin-
modencur.Cuntautem regnum Chriftific aEternum,ficut&
hoc loco facerdorium ei pronutticurxcernUra,nbnic3 accipi
poteft particulany qua fi aliquando finis h^iusregnifirfu-
turus, aut quafidepofito imperio aliquando amifllirus fic
fuam dignicatem &maieftatcm.Itaquenonmale caufalitcr
rcdditur:q«anquamaIioquinetiam vfitatum fichanc parci-
culam ita referri ad cempus prscedens , vt de fequenti non j
affirmetor contrarium,vt cum Matth«i primodicitur,Non
cognouic eam donec peperiffet. Et Gcne.8. Non reuerfus eft
coruus doncc cxiccatx funtaquaefuper terram. Quseinter-
pretatio videtur oninium fimpliciffima. Et exempla fimilia
habesGenefis aS.verfu ij.i.Samuelis fcxco verfvltimo.Mat-
thfivicefimooftauo infine.Poccftaucemintelligi fentecia
cciaui fecondum illudPauhji.Cor.iy. Ciimcfadiderirregnu
Deo& pacri,cum abolcuericomnem principatum &omnfi
poceftatcmac virtutem.Vbinon vulcPauIus finemforere-
gni Chrifti , in vlcimoiudicio:cum cocies fcripcura dicat,re-
gnieiusnonforefinem,LuciEi.& a.Pccrii. Sed modumre-
gnandidefignar,qui ceflabitinilio die. Chriftuscniniaddu-
cet refufcitatam ecclefiam ad patremjcui diuinicas fe iuimc-
diate oftendec,& cradcc Chriftus regnum pacri , id eft often-
det has aftiones colligendi ecclefiam per miaifterium eflre
complecas , & aufercncur illi gradijs , qui regno & admini-
fiirationieiusfcruierantj&abblicishoftibuscefrabuncillaof-
ficia regt«, vcp«>pugnare,cueri, vincerc,& quasfunthuius
?%,.
generis.
'%.
1 Sceptrum potentise [ ?:(r^«/ ] tuac craittetle-
houa e Sion : dominare in medio inimicorum tuo-'
rum.
In primo verfu regem conftitutr,& ei potentram contlenifi-'
tcm canco regno atcribuic.Nuncde fede rcgni feu deloco va-
tt6inatur,inquo regnum hoc fic ipchpandum. NeceiTecniin
XX iij
faichunc regem tn aliquo certo loco exnibell^ coprpici,v. deli^iis ac luxu difBy^nt. Hxc imigtnatio prorfus aliena c;il
^ biinictum f^cccet fui regnit vtcohfcientix certo cenerent i religione noftra^l^^n /i foris ecclefiam cpnnderemus , ni"
vbiquierendukeiret iile rex j Sc vbi agnofci poiTec Alioqui • hil ei^ eaniirerhis, nihil f rumnolius}aut deformius. Sed o~
enimfucurumeracvcanimi noilri vagarentur& aberrarenc mnis Qrnatuseius,vc alibi dicicur,eAintits.Nam iuftitia^vica
in quxrendo Qhrifto,& quemuis potiiis quam verum regem & laetitia , qua: luccnt in<ordibus piorum , & qux propria
amplederentur. ficuti ounc maximahominum multitudo runchuiusregnidona,nonincurruncin oculos, nec conipici
Mahomericum regcm amplefti'ur.Dicit igitur initium hu- anobispoflunt»,* -^ - v>:r;j(f> ,;^^,|,sf*^^; 4; • V t?>
iusregniforcinSion.atqucinde propagatum iri per tocum j ^ PopulustUUsiitiraIiUtum[ ifi/^, #(>«rrf;;m,
orbem. VndecolIioicurChriitumexhibedumforeinpopu- , , ' i rr ^ ^ 1 1 ■^ »t
lo ludaico:& quidcm eo adhuc florc<itc& habente p.htiam: '^'^ voluntArius.vel ^ontamarHm objattomm. Nam
nam Sion arx erat jegia.Et congruunt huc vaticinia cattero- vox nai3 c^- Itherdhtafem^ett mHfitficenttamyi^ re^n^
rum prophetarum.telaia: (ecundo dicitur,Ex Sion exibit lex ^UA liberaliter acJponteDeo off'ertur,& dicatur^Jigm-
& vecbum Domini de lerufalem : & JVIichea: quarto eadem ^V^rlin die excrcitus tui [ i/trtutis /eu viUoriA tua]
fenietia tepetitur.ldco enim cSftituta eft illa politia,vt eflec -^ ornatibus fan6tis:cx vtero aurora^ tibi ros gcnc- '
^erc^locusinquo exhibcreturMeliias,vbidoceret&ederec ■ - r j t r i °
teftimonia fuK doarin«. vbi fierec viftima, atque hoc modo raiionis iux[adoIefientt£yiuuenttttts tud.j
regnum fuum inchoarec. Et poftea exhibico Chrffto^ policia Dixerat Chriftum dominaturum eifc incer inimicos fuos>
fundifiuseftdcleca. vtefletceftimoniu.quodmiflus^tChri- quo oftendimus prxter alia (ignificari defeftionem gehtis
ftus,& quod regnum eius non fit poIiticuiH. ludaicx ab hdc rege fuo , qui huic populo peculiaricer pror
Dicit autcm rcgnum hoc fore regnum potens.Id enim fi- mifllis erat,& aduerlatione affiduam maxima; partis homi-
gnificacvocabuIuHyquodcerteinadmirabiheiuscoUeftio num:ergonequisexiftimet Chriftum fore regem inglorifi
ne,propagatione & conferuationeconfpicicur. Nani vtipfe &finepopulo (namgloriaregiseftin propuli multitudine,
Ciiriftus inquit:Regnum^ Dei/8««Y«»»i ideft, viperrumpit^ Proiier.i4.)autbeneficiahiuusregis ad neminem percmere,
frcmente & fruftra rcpugnante diabelo & toto mundo. De- eo qu6d maximaniulticudo hxc repuciier:aftirmat propheca
inde dicicur potes, quia ipfe cft efficax per hoc regnum.Rur- habituru huncMefiiam iiium coetuni,qui eum rege agnofcac,
fus aute hicconfiderandum eft, qualefithocrcgnum. Dauid rccipiat& colac vero obfequiomeque hunc fore exiguum,
quidemfwroff/^waCf vocabuio fceptri ipfumregnum feu re- fedinftaVrorisquicotamterrjBfuperficiem irrigat. Harcpri-
gniadminiftracioncm fignificac. Qualis vero ea adminiftra- madoftrinaeft in hoc verfu, qux continetinfignem cofola-
tio/icfurura,n6fatisapertedecIarat. Sedlefiiias & Micheas tione. Namin rantaconfufionererumhumanarum, &rui-
qua/iinrerpreteshuiusvaticinijaddutilluftrem dcclaratio- nisregnoruiii, in tiarisdiffidiisopinionum, &diftrac1ionibus
ncm, qujcdignaeftconfideratione. Qupd enim Dauidno- voluncatum,niu|<!i dtibitant, an fitaliquaecclefia in genere
niinac iceptrum regni,Iefaias& Micheas nominat legem feu humano,qua: abhoc regerefpiciatur,ametur,regatur,dcfen-
doArinam & verbum Domini. Hoc igitur fceptro.nimirum datur.imo exil|^imantpierique nomen illud efl'e inane. ied
verbo Domini,confticuitur&adminiftracur iioc regnum, n@ ficuc Symbolii^rcicuius iubec nos crederequodfit aliqua cc-
armis,n6gIadioautvi corporali ratqueita diftertnocregnii cJcfiaiChrifti./caliicaffirmaceflealiqucm Chrifti populum,
a carteris.Qi^alc autem hoc verbum fit alibi apud lefaiam 61. ac| qupm pert|ineat illx ampla? promiffioncs & beneficia per
ipfe Chriftus exponic. Ad annunciandum afllidlis mificme,vt huc r^gem pirra.Hoc primum cft. Deijide cradicur infignis
medcar contritis corde,& prxdicem captiuis indulgentiam. defcript^io^ccclefise v^ Iioc verfu, qux multa monec. Primuni
Promiffio igitur Euangelij in qua offertur remiflfio peccato- inquic/^o/tw/wwGlirifti forc JpotmeumM^c particula primum
rumgratisomnibus, eft hoc lceptrum dcquohicloquitur opponuurciuiliregno.Regna inhociriundopnrantur &c5-
Dauid,nonIex.Lexeniini>on exSion, fed ex monte Sina ftituunturarmi.s, & vicoguntur homines axl obedientiam v-
cxiuic. ni homini prasftandam.lca AIex.ader,IuliusCa;far,&aIijar-
Bominare in medio inimicorit tuorum^Kurfus promittit huic mis fubiiciunt fibi orbeni terrarumflcd Chriftus habet popu-
rcgi vicloriam.Qu^ia enim illa regni huius propagatio habi- lum non coaftum gladiojfed colledum verbo:ficuc lupra mo
' tura eraf siimasdifficultaces propter poteciflimos hoftcs qui nuimus,vbide fceptrohuiusregnidiximus. Icaqjaudito ver-
fc oppoficuri crar,neccire eft his promiffionibus regem & in bo fponte fe& cum alacritate adiungunt huic rcgi & conflu-
primis eius miniftros conftrmari,vt fciant nuUa obftacula ta- unt ad eum, vt lefaias inquit,ac cupideei obediunt fine fimu-
tafore , qua: propagacionemhuiusregniimpcdirepoffint. latione, finccoadione, fine!wMo»sf/'et .finerefpeduprsemij,
Semperenimhicrex dominaturin medio inimicorumluo- deniqucfinemoroficate&faftidio.Nectantuminaftionibus
rum,ica vt inter hoftiu aduerf3tiones,odia,crudcIes conacus, hanc obedicnciam prxftant,duce & adiutoreSpiritu fponca-
machinaciones & tyrannidcm, potentia cius fiat illuftricfr & neo,de quo plalmo yi.dicitur.- fcd ctiam in afnidionibus ita
confpeftior. Qiipenim magisoppugnatur hoc regnum, co obtemper.int, vtfehuniiIientfubpotentimanuDci,&iram
magi^crcfcir&augctur.-quod ofiendic cxperientiaomnium Dciicaportcnt,ne frcmantaduerfuseum autimperium cius
«tacum. EtBafiIiusrc(fteinquit:E'»Tt^f &Ai4t»if<j?/*o»5«'M«* cxcutiant,im6rcrotusprogloriaDei cradant. Talisefthu-
i*itxinnct. iusregni popuIus,ad quem fi carterorum rcgnorum fubditi
Monetigicur hocdiclum , rcgnum Chrifti in hac vica cfle conferancur.omnia inuenies couiraria.lbi enim nifi armisSc
^egnum crucis.aduerfationum &pcriculoruni,qiixfullinen- mecu poenarum lubditi contfrTeancur in officio, no ellfirma
Ma funthisquifub huiusrcgis vcxillis milicanc. Ecqucmad- beneuolcntia ,ficquequodcftapudThucydidem,w77n0» «d -
modum lefaias inquit , federcecclefiam ranquainpuerum Capi^. Nouaigiturhicformarcgnidcfcribitur,qua:longeaIta
infpectiafpidumj&Iuderscum b^filifcis ,veIvtoues,vcrfa- cft a rcgnis ciuihbus,
ri in medio agmfneluporum.Sed confolatio ingens additur, Vnde autcm fic illa fpontanea 6bcdientia,alibi dicitur co-
qu:E cercam&Izcamviaoriamprbmittic. Periculaautem& piofius.QuiSpiricuDeiducuntur,inquic Paulus,hifuntfili)
cercamma illa non funt intelligcnda tantiim de externis pe- Dci.Etpfalmo fr.orat Dauidi^piritu fpontaneoc6firma mc,
riculis,quxforisatyrannis offerucur:fedmuIc6m.igisdelpi- Spiricu igitur fandoperverbumfle<ftunturcorda,vt fponte
ricualibus & inrernis , vbi pij luftantur cum peccato, fe fubiiciant huic regi. (txceraregna non mutanc corda,vc
cum morte , cum fenfuirae Dei aducrfuspcccata , & me- fponreobediant: imo angencterrores&metus, vtfi qua fic
tu damnationis aecernx. In hoc grauilfimo & difficilli- obedienci3,ilIaveI nietu fitextorta,veltotahypocricica:fed
mo cercamine erigendi funt animi hac conlblatione, quod filiusDei ita colligitfibi ccGlefi«m,vt verbo &Spiritu fanfto
Chriftus dominacur in medio inimicorum fiiorum, quod vi- rcnouec cor,& accendacvoluntariam obedientiam & fponta-
fl:oreftpcccati&mortis,qu6dluamortepIacauicirambei neumcultuth. Atqueinhoc cultu differc abomnium alio-
aduerfus peccaca,& chirographum quod cotra nos fcriptum rum fubdiWrum erga fuosreges culturdeinde etiam ab ipfius
crac aboIeuic;Ha*c omnia cogitanda funt in hoc verfij.SimuI legis obedientia (eu carnis iuftitia.Nam irt hac quoque,quan-
aucem vaucinium de defeaione ludxorum & vocationege- cacunquecafic,mslnetrcbeIIio,Indignatio&fremitus aduer-
tium hic ccadieur.Chriftus exhibitus inSion dominabicur in- fus Dcum,pra;fercim cum calamitates aut mors ingruit. Et
ter inimicos fuos:ergo principes & prascipua pars populi lu- Paulus inquic,fenfus carnis inimicitia eft adu°rftis Deum.
daicihoftiIitcroppugnabuncChriflum,&aducrfabuncurei, Gr«ca tranflatio habet yu.j<,arrt"»'«yj(ri, Tecum principatus:
ficuc alibi dicicur , Nos non reputauimus eum. Icem , Ghri- quod alienumeft agrammatica. Errorautcmindc extitit,
ftus occidetur. Ec camcn quia regnum potens & amplum eft quod incerpres Grajcus nonbene cohfideratis punftis voca-
habiturus,quod longelae^quepertotumorbem propage- iibus & lireris cognatis pro ni313 lOy legit naiJ^^jOy.
turneceffecftgetesalcifci infocietateih huius regni,& ficri Namvc Cia'3niprincipesdic«ntur5 raunificentia & libe-
participes horu bonorum,qua» in hoc regno adminilirantur rahtate:ita cxiftimauitna^Jfignificarc principarum. Lon-
& diftribufitur. Ha»c c6tra ludxoru ftulta sonia teneda funt, giiis autem ab vtroque rcceffit Latinus incerprcs ^ qui dcce-
qmexiftimatChriftiregnumforecorporaIe,potes,&glorio- ptusambiguitate vocis Gr:Eca; , &noninlpcftocodiceHe-
/ura in hoc munio, in quo ipfi vtprincipes imperent ali;s,& br.To reddidit,Tecum pcincipiumi
wm
doftoribus voce euagelij inter gences coiliges & coftitMeis tibi licer nnwO we/f^^i^er.&auturvulgacfcraflacioiiis pro i^nni^
regnum. Nam euangelij voce hic populus fponcan^iS Chri' mledduthecha,le'^u *j'ri l^ ' ieUddtthecha.
(locolligitur,vcdiftuil(i eft:8cAt)oftoliaccatterimi/iiilrifunc Haecauccinlencentiarumdiuerficas non rediiis tjuiin cx
qiiafi exercitus filij Dei,per quosillc viflorias parit,& poten- foncibus ip/is diiutiicari poceft,idco qusrenila vera interprci
tiam fuam exerit& dccIaratilAlij vertiint,in die exercitus cui, cacro horum veiborum, quam Grammattca ip:a gignic. Hani
Ideft, quocies rexluftrarevolecpopuluin fuum, aureducere aucem fupra exppfuinnis, ciim it^ rcddidimui: Ex vteroauro-
copias fuas , ftatim prarfto erunt ad obfequium omnes popu- ra tibi ros generatiom tu^i,/ea,iui4e»tutis tua.Nec mouemur ac-
Ii,neccogenturviolenroimperio. . ctntudiftindtiuo.quilenceiitia quafiinduomcmbrad.juellir,
/» ormtil/uifan^ii\0rnumn fandum npmmat vcftein fa- & prms membrum prjeccdentjlbus conncderc.videcur , quafi
ccrdotalem. Itaenim fcriptura nominatca vcftimenca, qui- ornacus ran(!:tus,quQ mduti funt ciuc;. hmusrcgni.nc fplendi-
businduebantur Aaron&filij eius, quando fungebancur fa- dus vcluclux aurors.Fit enim la:pe,vcaccentusdiftin(aiuin6
cerdotio,Exodi ig.Facientveftimetafandafracricuo Aaron tam fententias diftinguant ,quam ordineili conftrudionisiu-
& ftliis eius,vt fa<;erdotio fungantur mihi. Alludes igitur pro- uerlum efTe fignificeuCjid quod & ex hoc loco &ex aliis mul-
phecaad f^erdotes facrificances in veftitu facro fignificac o- tis manifcftumcft. Ordo cnim fentencix lalis cAiRosgenera-
mnes credetes,vclefc.6i.inquic,eire faccrdotes Domini,feu, tioni^feuriuuentutistu&, efi veloriturtibi ex vtero auro/iX. ,id eft,
vtPetrus inquit.efle regios facerdotcsjqui offcrac hoftias fpi- nafciturexauroramamiuuenrutcmexvcero efleponiturpro
rituales acceptas Deo per Chriftum.Ec kac defcripcionc ite- nafci.Hxc vcrba funt Hebrxa fimpliciffime reddita. Scd quis
rum ecclcfiam diftinguit ab omnibus aliis regnis in hoc mun- horumverborum (cnf us genuinus fic,nonduin conftac.Ec cer-
do.Noh occupacur ccdefia comparandis vel exercedis armis, te magna elt hic, vc in re obfcura , fenteniiarum varietas : de
non excernis ricibus aut geftibus , non ad exrernam fpecicm qua cciain nonnihil monendi f unt audicores.
effifto obfequio.feu culcu,quo regem fuuin demeicatur: fcd. Tcrtullianiis libro quinco aducriusMarcionem ,deNati-
cxercec&cxhibetculrus fpirituaIes,feu?ioj<xi-iA«TfH8w, con- uicateChnltiex virgiachanc fententiainexponic. Ecillud,
ueniencem officio facerdotali. Eft autem facerdotis nfncium Ex vtcro,ita interpreratur;Ex (olovrero abf juc virili femine.
prajdicare euangelium, incercedere apud Deum,& oiferre fa- Hlud ver6,ante lucifcrum, & dc ItcIIa Magis oftenfa,& dc ce-
crificia iDcoinftituta&mandata. ftimonioangeli.qui no6tuannunciauic paftoribusClniftuin '
Ha:c cria offici.i finguli in fua vocatione femper exercent, nacum clfe iu erpretacnr.CuinTertuJliano confcntit lultinus
idcft, prsEdicantC(.iangelium ,ornancminiftcrium euangclij, indialogocum Tryplionc.Moucnturenimappellacione vte-
ftadcncpropa;^ircdo6trinanicuangclijadalios,profua quif- >/,qua Spinrum fanitum itfpiccfc adpromiflionem dcfc-
qiie vocacione quanciun poftlincldco prajcipitur C0I.3. Do- mine inulicrisexiftimant. Naciuicaccin aucem hancdicunc
ccte&cmendacevosmucuo. Deindccii.n inpericulis ,ruin comparariiornnacucino: )ui.i canqijainrosc2eieftis,fihusDei
cxtra periculum confitencur Deum , gratias agunt Deo pro decrlo nuHus concipicunn vtcrb virginis abfqucvirili lcmi-
accepcis bcneficiis , inuocaac Deuui in nccemcatibus cuin ne. Alij tamen, vt Hiiaiiuslibro \i. dcTrinitacc , Ambrufius
priuatisjtumpublicis, fequetotosproiicTucm Dcum. l-*oftrc- defidclibrc primo,capitefexto,EpiphaniusIoco anceacita-'
mo oftcrunt eciam hoftias, led fpiricuales,vc Pecrus inquic:id cojEufcbius hcclefiafticae hiftorije libro i.capite primo , Au-
eft, C3Eceras vircuces omnes, quas rcquiric vox diuma , vc func guftinus fupra hunc pialmum,Athanafiu3 in oracione concra
paciencia,fpeSjdiIedio,cimor,quibus omnibus vera fides prae- Arianos , & ex luda:is nonnuUi verfum hunc ad iccernam ge-
lucec. Nam haj virtuces omnes accenf^a Spiritu ,funcilla neracioncmfilijexfubftautiapatriscrasferunt:& vrgcntpar-
veftis facerdotalis, dc qua hic concionatur : poftremo fe ipfos liculam mane , qua fignificari volu t ante omnes creacuras na-
quoqufe ofFerunt Deo: cum in vera confeflionc adeunc cxcre- tum efle filium.quafi dicerec,Ance Iuciferuni,feu ante ptodu-
niapcricula& ranguincmfuumfunduoc pro vericace. Poceft ftionem ttellarum,idc(t, ancequam quicquam clTec coditum,
aucemveftis facerdotalis incclligi eciam de cjeccris dnniSiqua* ego genui ce. Hxc incerprecacio magis recepca fuic fuperiori-
funtaut j|<«e/i(7*a7», auc «/>««»'«/, aut bl^p^-wiiyjtiw, vcloquicuc busfecuhs. -
Paulus, qux non vno acquc eodem modo diftribuuntur i S.S. Terculliani & luftini incerprecationem fequicur Reueren-
lcddchisalibicopiofius. dusvirpraeccpcornofterDominus Philippus Melanclion,ini
Bucerus&alijhanc icnccntiam icareddunt, In fplendori- fuis commentariis: & vteri appellationcm iudicac maxime
busfan(aicaci:,hoce(t,in vrbeHierufalemfauiao fpledorcin- quadrareadvifibilcm generacionem. Similitudine vero de
figni.Nam jUavrbshabira eft clariffjma acceieberrima,co q, rorecadencc aptiffime f^gnificari Chriftum nafccncem , Rne
euangeli; fplendoribi primumillu7cic. Alijjininagnificentia concagio, &fine virilifcmine ,ac veniencem in hunc mun-
fanftuarij.Nim quia fmduariumcratpecuIiaritcrDcd dica- duni vircuce cxlciti : iuxca illud Imcx 1. Virtusalcifi^mi ob-
tum , affirmac populuin Dci (pontc conuenturum.non tan- umbrabit tibi, quam fcntentiam alibi ctiam Auguft]nus fe-
quam adimpciium regisprofani,fcd tanquamin copfpeftum quitur.Alijallegoriasqu^runcnimis longepccicas Namro-
I)ei.Hierony.muslegit,inmoncibusfan(5tis,decepcusvicinua- reminterprecancur benediiaioneni & plenicudinemgracije:
re liccrarum 1 & l:Iegic cnim mna. & ica rcdduiic fententi.im , Ros n.itiiiicatis tux , id cft, graciar
Ex vtero aurorA tibi ros adolsfcentiA tttsi\Y)e hac fcntecia an- illse feu dona cjeleftia,quibus ornabcris dum carnem ailumis,
tccua dicam, primum ommuni conferendae funtincerprecum obuenienc cibi lam inde ab vccio , &: a principio natiuitatis
fcncentix , quibus admodum obfcuratus eft hic verfus , vt ex tuae , quafi hac fencentia plenicudinem gratiaruu) in Ciirifto
collatione tandem rcftior fcnrcntia elici poffic. Epiplianius commendcc prophcca,de qua ca^ccri fidelcs omiies accipiant:
tom. j.Iib.x.cocra hxrefin «y. vbi Samof itenum refutac,valde iuxta illud lohaimis, l;x plenitudine eius acc^pimus omnes.
fudat in huius didi explicatione; ex quo came quoininus be- Acque has quidem fcnccncia: omnes de Gbfifto regeloqmm=i —
ne auc comode fe expediar, parcim opinioml diueificate,par- cur, ad cuius pcrfonx defcriptionem haec verba referemia efle
timlingujE Hebraicsfeinfcitiaimpcdicur. Inicioauccmcoferc cenfcncinccrpretes.
varias traaflationcs , qu.if hoc loco adfcribere non cric alie- Scd fi paulo acccntius verba prophet^e &cotcxtum oratio-
num a noftro ptopofito, & fortaffis aliquid ad indagand.a ve- nis confidcremus , videtur Dauid in hoc verfu loqui non dc
rani fententiam conferec. Primum Sepcuiginta inccrprecum regis perfbna, auc deciusconditione, (cd dc fubditis ciu.s.De
tranflationem recicat, qu£ fichabec,c»i )«reic«yo"sa»ipo'e?« i- quorum ftudio & obfequio voluncario, dequeornacufando
•^wmtoi. huic reliquorum verfiones fubiungic, Aquilasfic fcufacerdocali,quiidiccrecoeperat,nucdehorum increme-
Te^dhiimiMifftii^if^taiMhvtniJ^int m^fiivint <nv. Symma- cis,&quidem fubicis atquc inufitatis loquicur, adduftafi- ^
chus", ut KSkt' if^» tf^imti wmt nu.T\\coAo\\on , MfAirteit^-Tn milicudine derore,quomodumpropagacionis&fubicorum
'wejoi vio JDW iTsi*. C^mti. editio ,oti,ft)ir&it^'odpou mJpintci incremcntorum aptiffime oftendit. Sicucenim rosmirabili
itiiininu. Sexcacditio,e« ytf&titivinvaiinJjiintuivintmi. atqueinuifibilimodonafciturex vcero auroraj.idcft^cx au-
His diuerfis intcrpretationibus Epiphanius Hebrjeas voces rora quafiprsBgnance& cdencehuncfoecum,veI, vcaliiin-
fubiiciens fuam ipfe intcrprecationem afcribit,qua; fic habec, terprerancur , ex aurora exorience , fine omni ope ac viribus
-TO /tmf «> j*s-©ff liii,(*i»Titstf Jiiiif^ittfn&t mitwi , oojb S^ «r/ iu- humanis,fingularidono Dei,quihalicus terrr crafllores pon-
«rpiofu Xi»KTOX K) mfi nt J^Qiny 'nojiioi timJ\}(^^St 'fy W i-^m- dere fuoinhibitos ac dcprefros,ne eleucntur aIcius,mitio-
ffBffi. refrigorecogicinIiquoremroridum,vere&^ftace:Ica(in-
In his omnibus verfionibus vnus fcre perpetuus error eft, quit)Dominus benedicet tibi vc crcfcaf populus tuus,& pro-
quod in.voce inuO IJteram czahabuerunc loco praepof^cio- pagecur non generacionc carnali, vel, non cx fanguimbus,yc
tiis,non vc hxcmanticam liccram. Arquetndccft.quod vfica- loqifitur lohanncs cap.i.ndquecx volutatecarnis, ideft,fuc-
taverfio Grxca lcgit «y)o iaiarpiefv. Ciim enim luciferi ortus ceffiohequ^eficpcreledioBem.neque exvoIuntateviri,id eft,
auroriconiunftusfit, &dieiaducncumindicec«;i<n«;ojK(ftjair, perimicacionem,ficuchypocricximicancur rituspatrum: fed
nomenJuciferi pofuic pronominc aurorae. Nam & Icfaias • prorfusnouo,inuficaco&mirabiIimodo,Deofcilicetregeng.- ,
cap.14, Luciferum nominaEfilium auroraj. Inde eciam apud rante cordapercuangelium & Spiritum fanftum. Hjc enim
• XX liij
QiG^us eft prppagaTidnls ecclefiaf,.WoIenim eft generatto fignificatutafult more geatis lu^^aica^^ vbi ciim non Hcerec
carnalisjfearegcncratio rpirituatis. mifcerc familias,(eu tribus matrimoni(s ^(voluic cnim Deus
Deindeetitmde increm^ntis fubitis & admirabilibus In- manerefamiliasdiftinftas propcerpromiflionenpy^yc fciretur
telligei\da eft fcntentia. Sicut enim ros dum e coelo cadit>ho- ex qua tribu nafcicurus efTec Memas ) fola; illx dux cribus,
minum oculos fallit , dein(je coqfpicitur in magna^bundan- regia ( ex qua Chriftus oriundus erac ) 8C facerdocalis inter fe
tia, dum omnes herbz & arborum folia videncur rorc afpcrfa contrahebanc coniugia, vc ex libris Reg.apparec.Sicuc aucem
^ irrigata : ica,inquic,aafcecur cibi (oboles incredibili nUine- fupri non tanctiro appeilatione, fed modo, feu fon»a guber-
ro,dcpra!cervIicatum nacurxmorem. Ad hanc fencentiam nationis & fubditorum condicione hunc regem diftinxit ab
c6gruunc alia fcripcurat dida.vc cum lefaias inquit capite 54. omnibus aliis, qui in hoc mundo pocecia aliqua pra;dici func>
£xulra ftenlis,qu3e non paris : quoniam plures Hlij defolacx, fi^que fupra aliosefFerunc: ita nQc quoque peculiare ei facer-
QUtimiilij maritacx, dicit Oominus. £t Micheas capice }.tc- dodum accribuic,quo eiim i cunfiiis aliis,& inprimis i Leuict-
ipiciens ad hunc locuin,inquic, Eruc rcliquiz lacob in medio cis facerdotibus , quorum nome propcer infticucionem & au-
populorummulcorum,velutro$^lehoua,ftcucgutc£fuper ^orlcacemdiuinamceIeberrimumerac,feiungit,dujninquit:
herbam , quae non expediac virum , & non pracftolatur filios eum fore facerdote in xcernum ; & fecundum racionem Mel-
hominum. , chtfedek:quibusverbisquidveIit,deiiicepsdicenius:Prius e-
Harcinterpretatio,qu.ieadmodumpropagacionisecclefi« nimcaccerafuncexplicanda. ^^
& ad fubica incremencaVefpicic,vidccur efTc omnium fimpli- Defcripcionem faccrdoci j Chrifti orditur propheta a iura-
ciffima. Nec cemere de hac re iiionere nos voluic Spirieus mento diuino:quod diligenter confiderandum eft. Non enim
fanftus.Homincsenimcarnales&hyj)ocrita;longe3liceriu- fruftra iuracDcus,nequefuacaufa iurat,fed noftra.idep quo-
dicancdepropagacione ecclefia:,quam Spiricus fanftus.Iud«i tiesiuracDeus , iudicabimus dc re ma^na & ad falucem no-
exilHmabanc le eflc cccIcfiam&popuIumDei, quodcfrenc ftram percincnce agi Suncquidem Dei promifl*a eciam fine
cx f eminc Abrahai propagaci. Icaquc appellacionem filio- iureiurando rata & firma ; ( eft enim ipfa veritas , qu3e falleic
rum Dei fuperbe fibi arrogabanc , fprecis & damnacis genci- aut mentiri non pocefl ) addic camen promiflls iufiurandum,
bus, quas iudicabant ad hoc regnum nori pcrcinerc. Ec hodie vc noftra; infirmicaci & dubicacionibus fuccurrat, nofque cer,
fummiYiri his fomnjisdemcncantur. Poncificij ecclefiam al- cos omnino de his rcbus, quai ad falutcm noftram percinenr,
ligant ad fucceffionem ordinariara epifcoporu, quam volunC XQ^u.Beatos igiturnos, inquit Tercullianus, ^uorum caufa iu-
efle certam fcinfalhbilem nocain ecclcfi£,ica vc alibi iila noji rat Deui:fed miferos nos,qui ne iuranti quidem credimus.
confpiciacur, quamapudhos, quifuncinfucccffioneordina- Quantumaucem referac duftiinam defacerdocio Chrifti
ria. Monachi vero & hypocritar exiftimanc imitatione exter- rede ccnere , atque intimis animi fenfibus infigere , iam au-
norum riruum propagari ecclefiam , ide6que coti in hanc v- dieniusjcum de officiis faccrdocis dicemus: illud f alcem nunc
nam rera incumbuncvcricus a maioribus infticutos ftudiofif- ceneant auditores. Obfignauic D;us fuam afleuerationem de
fidieobfetuenc.His Iud3eoium,Pontificiorutn,Monachorum facerdocio Chrifti folenni iuraihcnto,& additfenuntjua niu-
& fimilibus fomniis opponacurhicverfijs,quidocececclefia cacurum hanc fententiam :ergonondubiumcfthai)C volun-
efle rorem exvcero aurora: genicum , hoc ett , efle multicudi- tateni Dei veram & immotani eflc:&beneficia,c]ua» nobis per
nemdiuinitiisnacam fparfo vcrbo&mifro Spiricufanfto, vc hunc faccrdoremexhibentur,eirc cerca,rata &firma. lcaquc
rosfpargicurdecajlo. / nulliscencationibus, vel fcandalisautxrumnisexcuricano-
Ha;c priucipalis dodirina eft. deinde addenda eft & illa dc bis auc eripi paciamur.Hoc monec verbum iurandi. Addic au-
incrcmencis, qu«B plcnaeftconlblacionis. Incredibilc crac temmaiorisccrcicudiniscaufa.
tancam mulcitudfncm fubChrifti imperium tam exiguo tem- Nonpoenitebit c«w]Id cft non mutabit,non retraftabic fen-
porc pofle colligi , & quidem fbla euangelij voce , cum ipfi centlam,c]uam femel iuramenco confihnauic. Id enim figni-
ludaji &COCUS mundus furiofe repugnarec : &fcmperin hor- ficac poeniccre, quociesDeo per «t»9-<:?»«jr«JT»3V<M tribuicur. Ho-
rendis perfecucionibus,quaIes hoc cemporc pcr Gilliam,Iea- mines enim ( vc inquic Auguftinus hb. S^.quaeftionum^quaeft.
liam , &Hirpaniam & Belgium excicatx funt , videcur minui ^i.)non folcnc infticutum fuum cominucarcnifi eos ii&i ali-
numerus fidelium, vc mulci afpicientes illa liorrenda fuppli- cuius poeniceac.ldco Deus quocics mucat faftum,dicicuxduci
cia & neces fandorum vchemencer angancur, & cu Hlia que- poenitudinc. Non quod illa? pcrcurbationes in Deo finc, qua:
rancur : NeminemefTc reliftum , qui Deum rcdeagnofcat & in nobis animaduertuntur , quocies dolore afficimur,;)ropter
colat:fed non difficileeft Deo fubico excitareingencem mul- aducrfjs restauc quocics nos erraffe incelligimus.fed cjuia agit
ticudincm fidelinm etiam intcr medias perfecutiones. Sicuc quae poenitences confueuerunc. Ica (^enefeos d.dicit, Poenicec
id fafftum cft cempore Apoftolorum , & hodie idem accidere me quod fecerim homincm , id eft , confticui pcrdere genus
' videinusinGallia&alibi.Dehisigiturrebiismoneienos vo humanum.
luic Bpiritus fanftus per Dauidem in hoc veifu. Ec quia ha;c Tuesfacerdos'] Anccquam dc officiis facerdocis dicam, mo-
ienccncia apca & concmna eft , & refte cohajrec cum prxce- ncndi func auditores de luda^orum corrupcelis.Qma cum vi-
dentii membro ,eamque video fummis viris praicepcoribus dcitneque de Abrahamo, nequedc Ezcchia rette dici,(]u6d
noftrisD.Luchero&Philippo probari:ego quidcm hinccar- fuerinc facerdotes, vimhoclocovocabuIoafFerunc ,&prin-
terisomnibus antefcr o, nec tamen impedio, quominus illam cipem interpretantur. Et colligic Rabi Dauid in libro radi-
denatiuitatcfilijamplcdancur, cum habeat tocceftimonia cum teftimonia,vbi \n\2cohen fignificac duccmvcl princi-
antiquitatis. pcm, vcl aliquem ex regni proccribus fcu confiiiariis rcgiis,
Gaeterum , quod ad vocabula attinet : nomen nnV quod vc cum dicicur Cencf.41.Ec dcdit e^ Afenath filiam Pocipha-
alioqui puericiam fignificac , & fere ad xcacem puerilem ac- ris faccrdotis On , hoceft, vtille incerprecacurex Thargum,
commodacur ,hicponiturcoIIeftiue , &non puericiam,fed principisOn.NaminThargumlcgicurNan.IcemSamuela».
puero$4pfbs fcu coecum cius «cacis fignificac. Sicuc&apud EtiamHira Iairicha^eratjm3ipfiDauid,ideft,miniftcrfeu
Lacinosiuuencus fcu puericia mccrdum fic accipitur : vc ciim confiliarius intimus & fummae auchoricacis, feu, vc Tharguni
Virgilius cfFoam iuuentucem nominac ^neid 8- Eftquc vfi- rcdJidir, an. Nec poceft, inqiiic Rabi Dauid, inrelligi hoc de
tatum, inprimis Hebraeis , vt abftraftum proconcreco & eius facerdote,quia facerdosnon erat ipfiusduncaxat Dauidis,fed
fubicftovfurpecuccuiusreiiamcompluraridimuscxempla. vniuerfi Ifrael.Addic&certiumcxemplumExod.j. Mofepar
Pueritia igitur fcu iuuentus pro iuuenibus accipitur. Sed cur fcebat pecudes lethro foceri fui Jma Midian. Vbi iterum vo-
pueros nominat omnes qui ad Chriftum conuercuiciir, ciim cabulum |m3 Thargum incerprecacur Mn , id eft, principis
larpe fenes & proueaae aecatis ad Chriftum conucrtanciir?Rc- Midian. Dicuntur & filij Dauidis CZ3' Jma principes & pro-
fpondeo jPueri nominantur,quia omncs rcnafci oportcat,fi- ceres , feu «o\V:^?/>auc qui func ex cognacione regia , t.Sam.g.
cut Chriftus inquic apud lohanncim : Nifi quis rcnatus fuerit 1. Paralipom. 18. Acque ex his ceftimoniis euincere conan-
Cx aqua & Spiritu ,non incrabit in regnum caelorum.Ei rege- cur , eciam hoc loco ^nJ3 intelligendum efle de principe feu
ncraciQillafpiricualisomnesfimilesfacit infancibus,vtPe- duce.
trusdoceti.epiftlcap.i.oicei^^ii^yH-mjS/ii^fN.Rorempueritiaeno- Sed refutantur ludxifacilecx ipRs verbis Dauidis. PrJ-
minat pueros in moduni roris ex aurora cxletUs dodring na- miim enim, quae dignicas efTec huius regis , quem tamen dicit
tos feu propagatbs. fcdere ad dexteram Dei,& diuina potecia regnare, fi proceris
4 lurauit lehoua ; & non poenitebic eum : Tu es ^^'"'i»« ei tribucret,qui inftrior eft dignicate rcgia? Deinde,
D, Jrdo, in «cr„um,fecu„du„, ori»c,„[r«..„H T^^^^^^S^^ti^^^S^^
Melchlledek. ^ procerum?Poftremb,cur nomlnateumtmafecundum or-
Haftenus de rege Chrifto & elus regno , de'que eius fub- dincm Melchifedec,fi ab aHis regibus non difFcrat?Nam Mel-
ditis,ho« cft, dc ecclefia diXic.Nunc de lacerdocali eius digni- chifedec i rcgno non commendacur, fed qubd fuerit facerdos
tate loquitur : atque ica oftendic Chriftum fore vtrumquc,& Dei alciffiini. Gencf.14. IVec licuic pofteris & fucceflbribus
rcgem&facerdocem,quaefunc fummaedignicatesingenere Dauidis in illo rcgno corporali fungi officio facerdotis:
humano:idc(Jquc fimul vni Chrifto concigerunt : idque rcfte quod appatct ex hiftoriaViiar,! .Paral.i <.qui lepra pcrcuflTus
efti
••^«BiBWipP
■ ■ .*■
': cft a Deojquod fuffitum adolere Deo tentaffet, Ex his igitur te eripiamur. Defnde e.x hae 4o^rina fequitur alia maxime
apparec^hriftum non dici {ni3, quod rex fuerit, (dc ofricio neccflaria.Si cnim Chriltus fcleofterc patri, & hac vnica vi-
enimregioiainanteafatisdixeratjfedquod fuerit facerdos. ftimapIacarurir.ipatris,&confumaiituromn(isinpcrpetuu
Et decelTanda clt ludasorum profaniras,qui fcelerate &auda- qui lanftificantur: dcfraudatur ac /poliatur mun^re faccrdo-
ftcr irruunt in fcf ipturas , & omiiia pro fua libidine conuel- tali ab lis qui eum dcnuo in remiffioncm peccatoruin offcr-
lunt, tantum vt fuam impietatem & »V«?w9-i*» his Ibmniis a- re conftituerunt , ai^t qiii alias excra Chrilium placaiidi Dei
Janc&confirmcnr.Nam quia feniei Chriftum cum fuis bene-
ficiisrcpudiarunt, nondefinuntin fuam perniciem omnia
fcripturae difta corrumpere, & in alicnum fenfum detorque
pf
rc:&quxin ffilutem ipforumduiinirustraditaerant,in pciti-
Jentiffimumvencnum conucrcerc.fedomilfis ludxis redea-
mus ad verba Dauidis , qux cximiam dodi inam & cunfola>
tioiiem necefTariam continenc.
rationes inuemunt. Virunque auteui faciunt Papiftx duin
Chrifti corpus dicunt fe oftcrre in mifTa, acque hac objacio-
ne fe m^ren fibi & aliisjtcmi/fionem pcccatorum fin^',unc.-
Quartum inembrum in dcfinicionecft , quod alfidueo-
ret pro nobis. Id manifeftum eft cx diao ad Hebrscos 7. Ac
hic habec perpetuum faccrdotium, vnde & faluos facere ad
plenum poteft,qui pcr ipfum adcwnt Deum , feitiper viuens
Nommac Chriftum f»cerdotem:\\\jiX appellatio ampIifHma ad hoc,vc interpellet proillis. Item Rom.8 Sederad dexti-
rampej.&incerpellatpro nobis. Icaquefolennibus vcibis
Cbriftusapplicansfacnficium fuum pronobis, lohannisi?.
cum inquic, Ego me fanftifico, mox addic prccationem,qua
oftendit virtuienufeu mcr.tum facrificij & interceffioncm
fuam pertinereadomnes crcdences : cum lubiicit , Oro non
pro eis tantum , led proommbus credicuris per verbum eo-
rum.Ciiinque hic vnicus Cit pontifex.qui interpellec pro no-
bis, impium eil alios fingere mcdiatores& aduocatos , quafi
non fatis cfietvnum effe aduocatum. Reftat pollrema pars
concinet dodlrinam } & confolationeni dulciffimanv: ficut &
altera regis appelIacio,de qua ancea diftum eft. Vt aiitem rc-
(ftc inteliigatur doftrina de faccrdotio Chnili , repetenda
funt ca qua: anjea dc officiis facerdotis monuimus,atque in-
dc extrucndaeftintcgradefinitio. Dixinuis prsecipua ofH-
cia facerdotis effe docere legem, lioc ett , totam dodtrmam a
Deocradicam, & in hacpraecipue euangelium : intercedere
pro aliis & placare Deum aiiquo facrificio,vel fuo , vcl alie-
no. DeprioribusduobusofHciisSamucl lo>.juitur i.Reg.12
Abfic i ine , vt pro vobis non orem , & vos non dirigam ad definitionis.Qupd iTabeac tcftimonium,qu6d cerco exaudia-
viambonam &re<ftam:de poftremo loquiturlex farpiffime: tur.Id probacur his teltimonas:Iohan.ii. Egofcicbam quod
&copi6liffinic'expiicarur palfimin Scripturi. Haec officia - mefeiiiperexaudis,&ad Hebrasos j.Cum clamorevahdo&
cuni Chnrtu eanquam iummo facerdoti prascipue & prmci' lacrymii ofterens, cxaudicus cft prop:er rcuerentiam. Itciu
paliter congriianc , tcneatur definitio, qujB eius pcrfonx Pial.r. Poftulaame,&dabo ribigences liseredicatem tuam,
competic. Cxccrienimquiminilteno funguntur, tanciim &c. Vbifimul affirniacperhunc regem &propter honc col-
panicipanoncluncfacerdoccsiquiaaliquamparcemfaccrtilo- ligiecclefiamexgenerehuinano. Ca;reramanifefta fiintex
tij Chrilli admuiiftrant , & huius faceidotis bcneficia diftri- mulcis fcripcurx diftiS.Nam de b^nedtftionc mox dicecur,&
buunt. . , .. 'dedonationc Spiritus ihp.di& vitajajternascxtancmulcate-
EHiptwtfummuifaccrdos perfona immediace mifla a Deo ftimonia apud Iohannem:Qje paccr mittec in nomine meo.
adannuntiandumeuangelium , & immediatc id profercns Item, Q^emegomitcam vobisapatre. EtjCovitam xter-
ex finuajternipatris, acmiflaadofFerendumficrificium, vt namdoeis. ^
perfoluta poenapro nobis placarctur ira Dei:& affidue orans Haec dodrina de officiis facerdotis fummam conrinec con-
pro nv)bis,habens ceftiinoniuui c|uod cxaudiatur , & conier- folatioucm , ficque dulcior , cum cogicanius iurameoto Dei
uans minilterium euangelij, & pcrpecuocoUii^ens ecclefiam hunc facerdocem, pcr quem placaca eft ira aecemi patris , &
voce Euangelij,& benedices, dans remiffionem peccacorum, propcer cuius mcncum.&incercelfioneni recipicur oenus hu-
Spiricum Sandum & vitain sccrnam. Haic dcfinicio fumpca manum in gratiam,efre lanciturn & confirmacum. Idco Epi-
eft cx epiftola ad Hebrajos,in qua membra huius dcfinicionis ftola ad Hchraeos hoc mraniecum exaggerac^inquiensjDcus,
omnia copiofe explican:ur,quaj breuicer moncndi caula nuc ciim eximie vellet haeredibus promiflionis oflendere firmica-
repecimus. tem confilij (ui,intcrpo(uit iiifiurandum: vti per duas res im-
Primumdiximus, faccrdotem fummum efTe perfonam im- mutabilc.s,mquibusfierinonpoflrec vt mentiretur Deus,va-
mediare miflam a Oeo. ,Id probatur cx hoc ipfo teftimonio lidam confolationem haberemus , qui huc confugimus , vc
&aliis compluribus.Neino.n.(vtinquitepi(toIaadHebr|os potiamurpropofitafpe,quamvelutanchoramtenemuscMni
c.j.)vfurpat fibi huc*honorcin,fed qui a Deo vocatur, queni- cutam tum firmam. -—_:;_: r =3—
admodum& Aaron. Ica&Chriftusnon iismecipfumglorifi- AddicaucemhuncMcffiamefrefacerdotcm,z»<«/^^»«»«:vbi
cauic,vcfierecponcifcx,'fcd isquidixerat ,- Filius meus es tu. iterumde multismagnisrebus monemur. Sienim inaccer-
Sicut &alibi,Tu es facerdos in .xcernum. Chriftum aucera numeftfacerdos, neccfTeeftin Chrifto cire naturamdiuina:
fummum facerdotem oportuit immediate vocatil & miflum non cnim poffec eflc liiccrdos .^ccrnus,nifiefl'cc nacura Deus.
cflTc a. Deo. Ncmo enim in his quae ad Deum pcrcinenc, age- Haec commonefadio primiiia ad perfonam ipfam /pcftat , &
re poceft quicquam, nifi qui a Deo miflusfit immediace. Ncc rcfurat Samolaccnuni, & eo^ q'ui hoc temporc eius bMfphe-
nobis volunracem pacrisexponerequifquam poterat,nifi qui mias rcnouant. Dtinde tcftatur hrc particula ChriftfiVj\ian-
effeeinfinu patris,&cuipacris pcdus penicuscfrecintrofpe- quamneceffefuiceuinmoiccmguftare, quando fidus aV^»
ftum : ideo epiftola ad Hebra:os inquic , ip(um cfle conftitu- pro noftris peccatis,poenam peccatis dcbirain,qua» mors aft,
tum a Dco. fuftinuit:camcn non potuiffc recincri a morce. Necelfe igimr
Sequicurindefinitione, facerdocein hunc mitci ad ,annun- fuic eum refurgere a moVte,& viuere vica a5Cerna;ahoquin-e-
tiandum euangclium , iJque profcrre immediate ex finu x- nim non poffec fungi munere aererni facerdotis & regis. Telt-
tcrnipatris.Huccongruiinicertimonia, Ncmonouicpatrcm ti6,Eftfaccrdosa:ternus ;Ergo & bona,quaeabfacerdotedi-
nifi filius,& cui filius volet reuclare : itemjFilius qui eft in C\- ftribuuncur,funt sterna.Suo enim facrificio abolet pecCatum
nu patris.ipieenarrauitnobis. Etexlefa.ei.cap.antecitatu &mortem,&aftercnouam&perpecuam vicam, Qi;art6,eft^
cftdiftum: Adannuntiandum afflitiis mifit me,vtmedcar facerdosxrernus. Ergoeric&cccIcfiaaEterna,& necefleeft
concricis cordc. Arque abhocofhcio dicicur Jiajpc: juiaficut niinifteriumin hac vitaconferuari.
ipfe eft imago parns, ira per eum fe pacer nobis pacefecit, & Secundttm ordinem MeUhifedec] Hoc membrum quoil perri-
per eum ac proptcr eum ab inicio colligitur ecclefia:cumque iict ad dcfcripcionem facerdotij Chrifti,vt refte incelhgacur,
hiclolusfitverus Jko'>'«>& angelusyvc inbenedidioneIa<R)b pfimumdicendumcftquisfuericMelch^ifedeCjCum cuiusfa-
nominacurGen.^S/oIuseft audiendus,non alij. cerdociocomparat prophcta Chriftl facerdotium. Namde
Tcrti6 , Summi facerdori» officium eft ofterre facrificium, hac re quoque aliquando inter interpretes difpucatu fuit, 0-
qupplaceturiraDei. Oinnisenimfacerdo», inquitepiflola tigenesenimfcripfic Melchifedccfuiffeangelunucuius fen-
ad Hebrxos c.S.ad ofttrendum donaria& viftimas conftitui- tentiam Hicrortymus ait fccutum fuiflfe Didymum, & quof^
. tur^vndenecefTceft , vihicetiamaliquidhabeat quodofte.
rat.Sedquiafanguishircorum & tauronimnonpoteftaufer-
repeccata .autplacarciram Dei, vt dicitur cap.io. Chriftus
femetipfum perSpiritum a»terniim obtulit immaculatum
dam alios. Sed reprehcndit Hieronymus Origenein,fcribens
adEuagrium:& ex HebrsBorum fententta,affirmatMeIchife-
dec fuifre Sem filium Noae. EtEpiphaniu<! refutans eos, qui
ncoabant Melcl>ifedec fuiffe hominem, affirmatpublicrani 0-
Deo,acqu€ hac vnica oblacione perfedos effecit in perpetuu piaionem fuifTc in gere Samaritarum,qu6d Melchifedec fue
eos,quifan<ftificantur.Hebr.9.&io. Ethucreferedafunt alia rit Sem filius Noa»; Videauteiii fupputacionem Epiphanij
teftimonia qua» paffim excanc,vc lefa.jj.Quia ponct animam lib.a. tom.i.contra hajrefin yy, Falfa enim eft, quia fequutus
fuam hoftiam pro peccatisj&c.Ioh.i^.Ego meproiis fanfti- eft^o.interprecum Chronographiam.
fico.Item in concione lohanis Baptiftae.Ecce agnus Dci,qui Cum aute Scriptura aflSrmec Gcn.i^. Melchifedec regnaf-^
tollit peccata mundi. Rom. 4. Tradicus eft propcer delifta feinSalcm &benedixifre Abrahx,quando rc^erfus Abraha
noftr.T. Rom- 8.De peccaco damnauic peccatu. Hsec doftrina i caede exercitus hoftilis primicias ei obcuIit;& conftec , Sem
dulciffimamh.ibetconfolacionem : oftcndit-enim quomodo fiiperftitem fuiffe ipfi Abrahai annisjy. verifimileeftilluin
recociliatum /it genus humauum patri,& quomodo ex mot- Melchiftdec fuiffe Sem filium Noe. Erat enim mos piimisi.
:l.
Kj^l P R^iE" li E C Ti H E. H R. M 0 L^I^civ i > -^ lo^t
r ii>M|ibu$ , qui acce^to vctbo? diuinitus faaierant pontifices m&ftrac ^utor epiftolae ad HebrxbS} A hiftoria q^u» dcfcribi-
fj;, do^ores humani generis , quafi pet manus traderc verbu, tur Gen. 14. At is,inquic cap.y.cuius genus non rccenrctur ex
t.& mwjifteriutoiuum,hoc eft,<acerdotitim (uisliberisi^ vt cas- , iUh»dccimas accepit ab Abrahamo, Sthabcntiprdnuffioncsv
4 ieftis doftrina propagaretur & conferuattitur ad poftcKos, bcnedixir. Porro nemb negat quin id quod rainus eft, bcAe-
^com^mendarc. Itaquenon dubiuraeftScm a patre conftitu- diaionem accipiat ab eoiqubdmaiuseft.HjEcw:aecipuadif-
^ tum ei&p9ntificem & doftorem illius mundi. Ciiniqijic in ferentia eft inter (acerdotium Leuiticum & MelchifedecjBe-
illis locis vbi Abraham poftea vixitconfederic.&luo mune-
rcfundus fitetiam poft Abraha; mortcm , rede videncur in-
dcxatiocinari ludasi , hunc Melchifedec fuifleSem.quivi-
nediftio nimirum , quxcftannuntiatiogracix&a^ternorum
bonorum,quam tiibuic hiftoriahuicfacerdoti. Prxdicabanc
quidem facerdotes Lcuisicipromiffioncs de Chrifto, id vero
derat vtrumc]uc mundum. Dicitur autcm in Genefi , hunc non eratf toprium ipforum ofHcium, fed eratpropheticdm.
' Melchifedec f«ifle regem Salem. Erat enim fumma eius au- Leuiticum vero proprie erat mandaturfidpcend* Jegis,c]uod
^, toritasin familia, tauquam primi progenitoris, ide6que di- arguebac peccacum & proponcbat malcdiftiones ; ncc vqui
'citurregtiaffe,ideftj aucoricace fua & confilio pofterisfuis lexcradicapertummandatumderemiffionepeccatorum.nec
pracfuifle , vt parentes liberis prxfunt. Eranc enim tunc pa- docet de gracuita remiffione peccacorum , fed requirit no-
terna regimina , & erac reuerencia calis natorutn erga paren- ftram obedientiam , arguit peccata & proponic malcdidtio-
nemtdeindeaddicquafdam externas cercmoniasad pa;da-
gogfam infticutas , vt fignificent aliquid de peccato generis
humani,de morte,de ventura hoftia.Haec funima cftLeuii^ici
minifterij. ^
SedMclchifedeci officium erat officium bencdiftionis, vt
tes & maiores,vt non opus eflet durrore impferio, praefertira
in piis famiiiis: qux retinebant proferfioneindoarinaf c«le-
ftis.Regnumigitur quod MelchifedecotribuitScriptura,fuit
paternum. .
Sed quia cura conferuand» & propagandx promifhoms
diuinx de vetiituro femine ei praecipue demandata erat ,, at- ciim id Abraham inquir, Bcnediftus es Abraham i Deo al,
que ipfe vnicum Dcum refte colebat; , dtciiur in Gcnefi fa- tiflimo,id cft,Deus elt tibi propitius.remitcit tibi peccaca,re-
cexdos Deialiiflimi. Adcius facerdodum igicur rcfpiciens cepii ce in gratiam , vc iam fis membrum ecclefia:, fisiuftus
propheta inquit , Meffiam effe facerdotem fi;cundum ordi- & hxres vkz aeterrje , donat tibi S.S rcgir, protegic,adiuuac
nem Melchifcdec. Id vero quid fif, iam dicecur : priusenim te in prjelio , vt ortendacceftimonium praefcntisB lux. Chri-
plicaiidumeft, quoddiciturMelchifedecrcgnafTs iaSale. ftusioiturfacerdos fecunduin huius ordinem ofterc vcrum
cxc
Ideniinconfirmachocquoddiximus, Sem,inilIislocis vbi facrificium,hoccft,feipfuni,acquehocfacrificiopIacansir3m
Abraham vocatus ex Vr ChaUlseorum vixic,fun6l;um efTe of-
ficio facerdotis , acque exl:acracionecolligi, Melchilisdec
fuiflcSem. Fueruncaucem duo oppid.i nonrinc Salein. Al-
terum,quod poftca diftum eft leiulalcm , fttum eunti verfus
occafum a mari mortuo : quod lofephas affirmac condicum
Dci benedicitnobisjiden:, annuntiat&donacnobis remif-
fionem pec catorum , Sc bcnedidio eft efficax : refhtuit enini
innobis iuftitiam & virama»ternam,coIligit,cuftdtIit&libe-
rac ecclcfia , vc in omni aeternitate cum ipfo Deuin celebrec.
Hsecfjmnia fi"nifican'-ur, cum Chriftusdiciturf;icerdos fe-
efreabhociMcIchifcdec. AIcerLimabhoCvcrrusaqmlonem cundum ordinem Mclch.i(edcc:atqueitahuiusoflicium ina-
fitum.erat,€]uod& Sichem nominatur ,non procul a liechcl.
NamGenef!}j. diciturlacobcum reuerfus efTer e Mefopo-
twnia Syria: , tranfifle dc Sucot in Salem vrbem Sichemoru,
& habicaffe iuxca oppidum , & partem agri,in quo fixerac ca-
bernacula, emifle a (iliis Hemor pacris Sichcm. Etfi aucem
dubitari poteft, dequavibeloquacur MofesGenefis 14. ciim
inquit, MelchircdecregnaflreinSa!em:tamenverifimiIccft,
& teftatur lofcphus, Melchtfedec habitafle in Ula vrbe, qux
poftea difta cft lebus, & deinde lerufalem. Fuit enim hxc
vrbsvicinaSodomisdiftanscirCicer^.vcl 8.nnlliari.-i:& non
procul ab eo habitabac Abraham in Mambre,ita vc Hicrofo-
lyma pene inccrmedia fuerit inter Sodomam & Mambre.
Appellacio autem vrbis Salcm fi indita eft a Mclchifedec, vi
nifefte diftinguitur ab ofitcio facerdQtum Lcuiticorum. Ha»c
igiturdo^rina coinmoncfacit nos, vicredamus nobisquo-
que Gc benedici a Chrifto. Qua in re fumma confolatio eft
propofita, vc quocicsaudimus pcr voccm cuangclij annun-
tiari nobis remiffionem pcccatorum &: benediftipnem, exe-
plo Abrahxftatuerepoffimus,Chriftum ipfum hancbene-
diftioncm nobis annunciare &pcr vocem ininifteiijeffica-
ccm efTc. Hajc prxcipua collatio cft in hac fententiardeinde
fcquitur hinc & ilh doftrina , quod miniftcrium Leuiticuni
in adiiencu Chrifti fitabrogandum. _Si eniin Chriftusfutu*
rus eft facerdos fecundiim ordinem Melchifedec, iam non o-
puvericiIliscxteriiisciBremoniis, (juarlongepofixoteMel-
chifedec funcinftiruca?,&inanifeftum eft,ilIudnouuin face,r-
teftacur Iorephus,conuenientinimacft officio /acerdoriSjSa- docium longe praifcrri Lcuicico.
cerdoscnim,vcdiximus,cultos eracdodriuae, feu promiffio- Ponrificijex nonnullorum patrum fcntenciis , ciimhunc
num de venturo feijnine Chrifto , qui pacem conciliacurus e- locum iHterprerantur,accommodanr cum adillud quod fcrr-
rathominibuscumDco. Ideolefaias ji. cxclainans,inquit: bicuriiiGenefi-, Melchifedcc obculiffe panem & vinum : &
Qti.impuIchrlpedcsfuntfupermontcsannuncia«tis &pra:- ctim propriumficcrdotisftt oflerreficrificiti , iudicanthanc
dicancispacem, annunciancisbonuni,prardic^nris falucem, fententiamintelligcndainefrcfimplicicer decxtcmo quoda
diccntisSion,regnabit Deus tuus : Locus igitur, ia quo pro- oblarionis ricu.& quia nunc in etclefia non alius cft excernus
miffio illafonabatjrefte diciturSalcai, quae voxpaceni & oblacionis ricus,quamqu€ipfifibifingunc, dum inniiffaaf-
felicitatcmHebra^isfignificat. firmant offerrefecorpusChrifti:hunCrirumvoIunt Irisver-
Nunc vidcamus , curChrfftumdicat effc facerdocem y«- bisftabiliri^alioquienim.vcilliexiftimat, panis&viniobla-
cmdum ordinem feu ricum Melchifedec. Non cnim tcntere cio efle vtrique conumisnon poffec.redfalluntur longe.Non
hanc defcriptionem addere voluit propheta , & non dubiura cnim Deo tunc obtulit facrificium Mclchifedcc,fed panem &
eft magnum alfquod my fterium fignificari , id quod autor c- vinum dicitur protulifTcvt fcilicet exercitum Abrahse refice-
piftolae ad Hebrseos indicac,qui quanquam quaedam euoluir: ret, idedque Scriptura vtitur vcrbo N' Vin quod non fignifi-
tamen quodammodo cam explicationem prxdicens affirmac cat offtrre facrificium Deo , fed dcpromere aliquid ex penu
fermonem de hac rcire^uB t^ J\jnffjmnvnv , prxfertim apud fc- fuo. Fieri quidem potuit , vt ante cpulas vcteri more in illo
curos & ignauos auditores.SequeritcsigituraUtoritatem hu- hofpirali congreflb partcm panis & vini fumeret Melchife-
ius autoris^quajdam monebimus tancum,qu3c vcilem habenc dec & diftis precibus libiret, hoc eft , oblacione fifti gratias
dodrinam & commoncfaftionem , idquelareuiter : nam res
ipfg alibi traftantur copiofius.
Non dubium eft Chriftum dici faccrdotem fecundum or-
dincm Melchifedec, primum quidcm , quia vcrumque fuit
MeIchifedec,Kex fcilicet& facerdos. Idque nouum & inufi
agcrccDeo proilluftriviftoria, proqueipfo cibo& proo-
mnibusbeneficiis. Sed exilla cxremonia non poteft ftabiliri
ilhid imphjm commencuin pontificisRomani & Monachorii
de oblacione Chrifti in mifla , quam fingunc efTc facrifictum
applicandum pro aliis,vt mereatur eis rcmiffionem pcccato-
tatum erat in hoc populo ludaico , feu in progcnic Dauidis, rum,& quidem ex opereoperato. Eci.nmfi enim talis aliqua
cui rcgnum tantiim promifTum erat. N6 enim volebat Deus libatio fada efret intcr folenes preces & cum gratiarC adio-
^in populo fuo hxc ofBctamifceri, quod cx pccna YRx appa- ne:tamen nequaqua dici poteft, illas f reccsfcu gratiarum a-
rct a.Par.ztf.Sed foli Chrifto teferuabatur hajc dignicas,vt cii dioncm fuiffe facrificium pro aliis applicandum , vt de mifla
regnihonore& dignitate religio facerdocij coniuagerctur. finguntmonachirfederatgratiarumaftioillaGpusfideinon
Ha;cprima ratio cft. Scquitur altera, de qua plcrique inter- pro aliis valens;fed placebac in ifto,tanquam rec6ciIiato per
pi-etes fefcuti authorem Cpiftola» ad HcbraiosloquuntUF. Di- fidem,ficutipfius propria confeffio. Cum autem iti coenafiat
citur Chriftus facerdos fecundiim ordinem Melchifedcc, vc no oblatio panis & vini, fed coinunicatio corporis 8c fangul-
ica eius facerdotium difcernatur a Leu!>ico,& oftendatur cx- nis Chrifti,vt Paulus loquicur, non dcbetllla aftio & vfusin
hibitoGhriftofinem foreiftius Leuicicifacerdoti;,quod oc- alium fine longe diuerfurn ab inftituco cransferriv funccnim
cupacum aflidue erac in madandis)& offcrendis viftimis , at- Sacramentacertigenerisaftioncs,qua»extravfum inftitutu
que in castcris ceremoniis peragendis. non func Sacramenta.Nec debet precikus noftris aut gracia-
Hicaucem differentia praecipua cogitanda eft inter /acer- rum adioni tribui,quud finc facrificium hu^m.
dotium^Melchifedec & Leuiricum, & confiderandum quo- AutorepiftobBadHcbr.cap./.aliamccianjcoparationem
Inoilo illud potius quim hoc Chrifto c6Heniat.Diffi:rentiani inftituit inter Chi^ii & Melchifedec.Nain quia a Mofc Mcl-
chifedec
chift^9^dercri6{tur llNI?i«f t«fM'wf»«)9iN«x«><iier, /Mn «yV' >•'- confolatur nos docendo , ecck/iam forc yldricein Ctntar (2«
' leiUs<ltti<lain homo. hinc colligit Chrijfti ra(:erdotiu h6c ty- Iudicabitin^entibtu I Poenain quam rrgibus minatus erac>
poidiiA\br»umcarerefiae,8cefleperpetuum.Sedha;(ulibl cxtendit propheca in huc vecfu ad omnes qui nmili furore
copio£[us,;exp]ican||:ur. CoUatioenimli«cfic,vcintypp^qua in eccle/iam €hrifti fxuiunc. Icaautcmexerccchaspoenas
vderevidcTheodoretuminfccundodialogo. «;',;; r^ Chriftu$,vtintercatamenintergencc$,qua6do6lfrinamodc-
'manSi;] Quidam vertunt fecundiim verbum meumaVffic junt & oppugnant, eccicfiam fibi colligat, & rcgnum fuum
fententia, Mekiiiredec non rapuiile fibi hoc munus racerdo- conftituae 8c atnplificec : ideo ancec|uam de poenis dicac , in-
cale propria a,Utoricate > fed diuinicus vocacum & inftitucum Qmt, ludictihit inter genteSii^ eft,par[im inter gcnces cohfticuet
fuifle faccrdotem.Hf c fentencia quideoi non cft^inconcinna> iuum regnum, & continebic omnes huius regnj ciues fuo im-
fed quia aliquid fubaudicndumeft, fiica reddatur,malo cum perio.Verbum aucemiudicandi omnia huius regni oflicia co>
aliis exponere fecutidum ordmem.apparet enim lod hoc lo> )^\t^\t\xT.ludictibit autera arguendo peccatajdando rcmilfio-
co eife paragogicum,vt farpe aliis, &tnnai fcribi pro ii131. ne peccatocum, conuerfos faluando & defiendendo aduerfus
Et fignificathaecvoxjfacerdotiurafiueMcIchifedecfiue^a- hoftes. Simul autemredteradocinaturdeabiedionegencis
ronis, fiueChdfti, non fic comparatum cfle , vt/ic cemerario ludaicae & de detetione iftius policia;. Si enifu regnum fuuin
arbitracui obnoxium,qu6d poffit in quafcunqucformas fingi conftitucc incer gentes,non ent deinceps calis poIicia,quaIis^
vel reiingi.Ted conftare cercoordine, certa Icgediuinicus haftenusfueracmpupuloludaico.
pr3ercripta,certaconditione, ferie &conftitutione. Nomcn //»^/«^«f r<M^»«r/^M, velcumulabitca4auera,ideft,paffim
' Melchifedec rcdilfime conuenie Chrifto;fignificac cnim Ke- reprimec & euertec hoftes fui regni3& horribilibus poenis op-
gcmpacis. ^ primecomnes contumaces& ingracos. Significaturaiitem
5 Dominus ad dexteratn cuatn : confringct magnicudo poenarum hac fententu. oftendic enim magnara
\crHentabu]m^icitX fujcreges. hincindefore c^forum ilragerii,vc magnitudo ira: diuinar ex
*• , , j. l:.; ^ ^-L • I u-- — J— .«•.:k.«. aceruiscadauerum &exregnorumruinis«ftimariqucat.Eft
6 ludicabltin gentlbus: jwplcbltcadauenbus. a„te.nhxccomnunario noS advnumcertum tepulrcttrin-
coahfingetcaputlupertcmni inagnam. gcnda,ficutnequefcquensmembrumadvnumccrtum im-
Profequitur vidorias hunKi:egis,de quibus arttea in exor- perium feu regnum : quemadmodum nonnulli de Romano
dio ijuius pfalmi dixerac, qua; doftrina & confblationem ha- imperio intelligi voluac : fed de omnibus temporibus & re-
betad pios neccflariam , & terribilcm comminationem ad gnis qu§aduerlanturChrifto,quocunquetempore accipien-
impios&perfcquacoresecclefi^.pocetenimhuncregemin- da eft ha:c fentenda. Omnibus enim hoftibus Chriftihas
ftrudumdiuinaporentiaperpetuo adcife fuae ccclefia!, rege- pornasminatiij-.Hieronymus hoclocolegitjimplcbii valles: ,
rcjtueri & defenderc eam aduerfus hoftes.&omnei quotquoc Jegic enim msu pro nviJI.
huic regno fe opponunt, horribilibus poenis aificere. Allo- duentabit caput ] CoIIeftiuum cft; /ignificat enim omnes
quttur aucem Dauid ecclefiara ipfam in hoc verfu,vc illa in- quf cum aliqua auchoricace & pocencia fe Chrifto opponut,
telligathancdodrinam de regno & facerdotio Chtifti ad fe daturos efTepoenis fu» crudelitatis & tyrannidis >& nullam
pertinere.eamqjeincantafua infirmitate&^rumnisadv- yjn^ hoft,lemforetantam, quajimpedircautinhibcrccur-
fuaurasferredifcat. C^od igiturdicitI)o«»;»«*^flfeK^r«mf, fum huius regni,aut labefaaareeiusvirespoffit.
non hoc vult , pacrem itare i dexcris fili j : vt nonnulli inter- caput maintim\ Id ell,humaoa imperia & regna, qUje huic
pretati funt:nam antea dixerat filium federe ad dexceram pa- impcrio aduerfantur.
tris. ScdnunceccleiiamaIIoquens,air,iilumipfum'JnNfi- r)<.torrenfein vhKihef nrrinfPr/.-. «.v,r^<.k:*
lium fcilicet qui addexcram patris fedeat,hoc eft,qui diuina 7 ^^ torrente in via bibet. proptcrca cxaltabic
pocentia regnec,ftare a dextris noftris, id eft,ita nobis adelTe caput.
in railitia noftra , in qua perpecuo in maxima uoftra infir- Non eodem modo hunc verfum exponunt interpretes , &
mitace cum hoftibus mfcrnfiffimis & acerrimis , diabolo, breuicasaffert^Iiquamobfcuritatem.Iuda^iquinihilnifire-
peccato, morte & mundo nobis pugnandum eft, vtipfe ftans gem aliquem politicum &potentcmMefTiam promifrum fo-
a dextris noftris , latera noftra tegac , excipiat iftus ab hofti- rc fperint, hanc quoque icntentiam ad vi(florias cius incpte
bus illatosjpugnet pro nobis,depeJ[lac holles ^ capite & cer- accc»;nmodant.Ita enim exponunt:«l«r0rrf»re,fciIicec fangui-*
uicibus noftris, inftruat etiam nos Viribus idonejs,ve fultine-. nis^agforumbibecrquafidiceretprophcta^Meffiam viftorem"
^*"te impecum hoftileni poffimus . Harc.omnia coinpTelSfftur, tiihtaiy hoftium ftragem & cazdem fadurum eifc^vt torrcntis
cum inquit,J)fw ft dextrts ttui.A.Yio igitur refpedu dicit,hunc /hftar fanguis caeforum manaturus CitjSi bibere viftori excr-
Dominum federcad dcxteram patris, alio cundem elfe i cicui ex eo corrence Iiceatinvia , dunr hoftes perfe^uicur.
dexcrjs noftris. Nam federc ad dextram patris , vt antea mo-/ Qua forma fermonis fignificari exiftimatic Chriflum facia-
nuimus,fignificacdiuinapocirigloria,virtut^que&pocenm tuniifihoftiutn fuorumfanguine: fedcum cextus hoc loco
diuina regnare fiiper orania, quzin c«lo & terra funt:fed/Cf- nihil de fanguine dicat, nec fanguis potus cfle viftoribus fo-
le ^ dcxtris ecdefiae.eft munire cara & protegCre,ne .vi^vHa leat,nifi figurate id dicacur,vt in vaticinio Bileam: vbi pocatio
ad eam pertingat,obiicere corpus telis & idibus hoftiiim.in- fanguinis ad leoncm refertur , & non mfi figurate dc populo
., fringere vim&conacum hoftilem,ne nocere quicqu^tn pof- Ifraelicico dicicur,Nura. 13. Inprimisvcro ciim hoc Qhrifto
lic:dcniqucvires&roburfuppeditare,vt ipfi quocyie^felici- competat ,reiiciainusha:cfoniniaIudacorum, quifalcinati
ter puenare poflimus. Similis phrafiseft pfalmo jpraeceden- opinionibus dc regno Chrifti mundano,pIcraque Scriptura:
te,verLvItim.& Pfalmo i «JDeusJJcxjeramea ejl,noiidccli- difta audaciflime conucllunt &corruffip4nt.
^ nabo. / Exrecentioribus nonnulliexiftimantfiniilitudincmfum-
Haec confolatio multa monet. I. Eccrcli*^! , qua: in hac ptam effe a ftrcnuis & robuftis ducibus , quidum hoitem in
vita eft inermij,& videtur cffe fine praefidio, & finc defeMo- fugam conuerfum perfequuntur, non remittuat de fuo ardo-
ne, & perpetuo obtcfta eft furoribus diaboli & huius mundi, re,nec cura cibt, potus, fomni aut aliarum deliciarum impc-
habcrc regem potencem , i quo conferuetur & dcfendgtur, diuntur,quominus vidoria: curfum vrgeant: fed contenti vcl
nec poffe eara deleri , vtcunquc inffcftis armisin camincur- aqux poti^ cxquouis obuio torrente , qua fitim reflingu^nt,
rant hoftes. '*'Stat tnia(i dexcra ecclcfi» filius Dei dux ma- mox hofti fugienci infillunt, nec dilabi eum ex mani^us fuis
gnus, ica vt floftes in hunc primiim incurrere, atque eius vi- paciufttur.Sicut Gedeon ludic?» ex aquae pocu fuorum mili-
resexperiri neceirefic. II. Monet nos haec confolacio de tumvutucem& animiroburcxplorabac.IcaigiturdcChri-
: patientia in cruce & affliftionibus, cum ad<}ic , In dieir<tfu*, fto intcUigi hunc verfum volunt, quafi militarc robur Chti-
Significat enim hunc rcgem nonnunquam difFerre auxi- Ho hac forma fermonis tribuatur,vc qui ita viftorias fuas pcr-
lium , diffimulando iniurias, & conniuendo ad tyrannidem fequatur,vt non quicfcat,nuliifque deliciis,nulla fomni,cibi
& fcelera hoftium, donec iuftum & maturum vltionis tem- aut potus cura ab inftituto auocari poffit,ideique mctucnda
pusadueniat. Vultenim interafRiftiones&ccrcamina, pa- ciuspotentiam &roburhoftibushocmodoproponi*
nentiam , fidem & inuocationem piorum exercere : fed vbi Sed retincamus fimplicifHmani fcncentiam , quam phra-
f tempus vlcionis & iudicij ( quod nominac hoc loco diem i- fis ipfa gignit , nec qtiaeramus argutias procul quzfitas. Di-
raB)aduenit,tarditatem fupplicij grauitatc compenfat. Tunc xcrat propheta derege Chftfto , cui fummam potehfiam &
enim,vthlc dicitur.Iethalia vulnera infligic, & paffim cumU' vidorias dc hoftibus cf ibucrat. Ne igitur ludaico m^rc hoc
lat cadauera hoftium.Eft autem cmphafis in vocabulo OO^O acciperetur de regno corporali:addit dofiirinam dc eius paf-
rcges. Significat enim praecipuam partem generis humani, fione,quaeciquafiviaraaperturaerac adgloriam&adexal-
qu« praeftat opibus, potentia & fapiensia , aduerfacuram tationem in regno. Sicut dicicur Lucae 14. Oportuii Chri-
cfle huic regi & eius regno, & perpetua fore ccclefiaibel- ftumpaci,&ficintrareingloriarnfnam. Bibcre cnim in fcri-
la cum his , quorum fumma in mundo eft poteotu , fapien- pcura accipitur pro afHi^i, vtlcrcm. 49. Non cris ihnocens,,
cia& autoricas. Monecigitur ne fraftiiniquis regum aut po- fedbibendobibes. Qutbus non eratiudicium, vcbibereot
tentum iudiciis g auc odiis , deficiamus ab hoc rego : & fiiuul calicem , bibences bij^eac* £t tu quafi ionocens (clioquC"
^xi^f^^^^^Wk^M. E C T. ■H'E^ R. ,MO LLE tR.1 .f ; ;, f-^ii;;'^ ./:''««*|f.
ris>Icein;3'^**^ Poteftisbibfrecalicenitquem ego bibatn? fcholiaftes refpexifle ad tUS hiftonam fili«,qua! exeat i.Reg^
Sed ali^uSco plus eft in Kac prhra(i,Cum dicic^Bi^iir /0m»^« 17. vbi Elias i ubetur bibere de torrence , hoc eft , ih exilio £(
qu4im u fimpliciter dixiirer.Bibec calicem. Nam calitrem bi- xrumnis contentus efte cpmmuni potu,qui obiiiara fiat.
bere figaificac portionem asrumaaruni cuique atcributam Inviahibet'} Comparat Chriftum viatori facientiiterper
liiftiaere. Scd dc corrence bibere.hoc loco (ignifieac omnes hanc vicam. In hoc igitur icinere, dpnec fcilicet in hac vica
mtfefias gttftace,& omnium mifcriarum fummos gradus. Na ante rcfurreAioncm & glorifici|tionem verfabicur , hauriec
correns vim & magnicudinem aerumnarum yndique concu|- & fuftinebit has afflidiones , ex quibus cum emeFferic re/u.
reacium fignificac. Qhriftus enim fetific in fe efflindi ira Dei , fcitato corpore ex morcuis,candem exalcabitur in fuo regno,
& tanquam validiflimum torrencem incurrere in fe peccaca & eric fuperior omnibus hoftibus fuis , diabolo,morce ^ co-
cociusgcncrishumani. Ideodicicurbiberedecorrence.^ Ec fius mundi pocentia: 8cregnifui fubdittsdonabiciuliitiam&:
per hanc paflionem , inquic propheta,incrabicingloriam, yicam ascernam.
Sc exaJtaiitcafut, hoc cft> refurgec a mortuis.Scdeinceps po- Hacc eft doArina huius pfalmi de rege & facerdoc^o Chri-
cenccrdominabicur. fti, in quoiuculencilfimadeprxcipniseiusofficiis &benefi-
Hanc iudico elfe fimpltciffimam fencentiam , qux o- ciiscefiimoniaproponuntur, qiiargracaeire nobisomnibus
ftendic Chrifti regnum longe aliud fore , quim quale ludasi debenc. Qupcies aucem de beneficiis Cbrifti dicitur , fimul
Ibmnianc Chriftus enim per aerumnas , per af£[iftiones& de applicactone,quod anceamonui, cogicandum eR, vc fcia>
per morcem,quam noftra cauia rubic,trafic ad ^loriam fuam, inus quomodo horum beneficiorum parcicipes fiamus. H2c
vc accipiac nomenfupraomnenoaien , vcdicicuradPhilip. ceneacurdiAum Iohan.3.SicDeusdilexitmundum,vc filium
a. CiSinquenos oporceacconfornicsfieri imaginisfilii Dei, (uuni vnigehieum darec, vc omnis, qui credic in eum , non
exiftimemus,non priits gloriftoari ecclefiam , quiimlnortifi- pereac , fed habeac vicam zcernam.& hucafterenda func alia
caca fueric,hoc eft, variis affliftionibus & aerumnis quafi fub- teftimonia.ciuae paffim in fcripcura extanc. Ita enim quifque
a^a & confirmaca. Humiliamini, iiiquic Pecrus, fub pocenci particeps fic horum beneficiorum , fi vera fide ftatuac ad fe
manu Dci,vc exaicemini in cempore opporcuno.Gra>ca fcho- quoque pertinere hxc beneficia : & fibi hunc redempcorem
lia fic habent.Hocdicicur,non cum faftu ingtediecur,nec fa- & falnacorem miffum &don3tum efTe, & vcra fiducia in hoc
cellites habebic , cum aduenerit : fed cenui ac frugali vicx fe rege & /acefdotc acqtiiefcac. Quae do^rina in libris Mecho-
ipfecradec,ac C2li,vc de corrente fic bibiturus. Videcur autem dicis explicacur copiofius.
P S A L M I C X. '
P ART E S.
L Propoficiqofficiorum, quaDeuspatcrcommJfitfiUo, duo meiflbracontinens, i. Deregno &
prophetia eiuSfV.i.z.^. In rcgai autcm cxplicatione tria occurrunr. Vocatto artcrna a Deo patre in rcgiam
adminiilrationem & gloriam, v.i. Adminijiratto vniuerfalis & potentiffima pcr Spiritum & prophctiam
fiuedod:rinaEuangelij,iiiuitishQftibus,v,2, Cultusfideliffimus acftudiofilTimus obfeijuciium fubdito-
irumChriftijV.). 2. Alcerumpropbfmonis nicmbrum,defacerdotioClirifti,v.4. Dc cjuo legenda epi-
ftola ad Hcbrzos,ii cap.4.ad 11.
II. PropofitioeorumquarChriftus eflfeduruseftpro officio fu6, feu dceffcais jiptentiffima! ad-
miniftrationis Chrifti rcgis noftri : Gontinens vidoriam reportatamdeomnibusinimicis, v.^.^.y.quae
allegorice humano bcllo , ftr.ige inimicorum , & vidoriis pcrfcquentis cxultantifque geftu fi-
guratur.
Ob SE RV A TION E S LOCORVM D O C T R 1 N AE.
Verpi.ChriftttsJilittt regis Dauidis fecunditm carnem, efi tame gts copi<t exfanSiitate internofcmtur.Saniiitas ecclefiA coram Det
eius Dominus. Brgo Deus iternus, Chrifto ipfo interprete, Matth. eft Chrifius ipfe: cora homintbm fideifrtiHtu. Stmit autepropheta
i2.4-3.&c. formuldloaiuendiexSacerdotiiS Leuitarumornatu:inquo(foll'
Decreto Patris dterrtofiltus.quatenus zierus homo.eo vfq^ euelius nibtts prAfe^-tim diebui)cora Deo infuisfiationibusfinguli appare*
efi,vtpofi afcenfionefedectt ad dexteram Patris,id eftyobtinetfum- bant. 3 . Dccus iftud nunc quide veluti latetfub cruce ^ *rumnis
mum ^ Atemum imperittm in calo ^ in terra, cum nomine qttod quibtts obnoxia eft ecclefiafed cjuodfumtis apparebit die illo luflra^
(excepta deitate)eftfupra omne nomen. Afferitur ergo veritas hu- tionis ecclefiAyCuiusfit metio AB.3.21. ^ i. Cor. zs.z8.quado Deut
maxu natttTA Chrifii, cuius natur& veritatem glortftcatio non ab- fiet omnia in omnibus eleitisfupra cdos cU Chrifio ad Aterna (^
fttdit^yt noui EutychiMnifomniant.ItemperfonA in duabtts natu- bedtiffima vitam fittenda. coUeciis. 4. Piorum caetHa,qiMntumui*
ris vnitas. Vide cap.i.epift.adHebr.12 . arumnoftcs, cU leBiftimorum iuuenu exercitu comparatttr:vt noue-
Chriftfts, rex eccle/ia, omnibttsfeculis habuit ^ adpnem vfque rimttsperfici Dei virtute in noftra infirmitate: qu& vispotijfirhum
mundi habituntsefthofiesplurimos ^potetijpmos, tum vifibiles, emicuit inprima ecclefii ChrifiianA nafcStis infantia,magn0 qtti-~~
tum inuifibiles,quiregnanti reluBantur,fedfiufira,fubijcientur e- de fuccedentium dedecore. s. Ecclefia ipfaf^ cumultts donorum 0-
nim concttkandi pedt%us ip/itts. Erucius autem huitts viStorii ad tnnium quibtts exornatur,pulcherrima (^ accpmodatijftmafimili-
membra Chrifii fertinet , tum inprAfenti tumprdcipue infutura tttdine,dicitur ros ccelittes qttafiex aurorA vtero elapfus: vt qttSad-
vita.Vide i. Corinth.szi-.^c.Hebr.io.is. modum roris innumenguttA cernuntur ab auror/t certis anni vi-
Proponit igitur hic vtrficultts i. Natttras duas in vnaperfona cibus in terram JparfA, ita ecclefiAfiliorum ifj donorit caelittts mero
Chrifii. z.fummum eitts imperium. 3."beUa ^ viiioriat adtterftts Dei beneplacito coUatorum innumerttsfuturtts efinumertts.
ecclefiAhoiles,quiChriiliinimiciappelldntur.VideAii.p.^. ' 4 Alterius munerts Chrifie impofiti , id eft facerdttif Aterru ^
z ChriBtts au^icattts efi imperiu iSiud in Sione , ad omnes ter- iureiurando fanciti (repetita etiamfub Melchifedeci typo vtriufqt
rarttmfinespofiea^into vfque ad Dei dexteramprouehendum.Vide naturA in vnicum lifi^i^i» coniunBione ) abfolutijfima defcri-
Ifa.2.3.Luc.23.24:Matth.28.8.ip. pHo,cuiui quot ^ qttantafint myfieria , toto epifi.adHebr.cap.j.
P0tensefifceptriiChrifti,quiahocmirabiUfitit,totoferimundo declaratur.
repugnantefrt^agari nihilomintts Chrifti crucifixi regnum:^ ita ejiuemadmodum Melchifidec quafi CAleSlts quidam homo defiri-
dominatur in medio irumicormn fmru.Hinc coUigimtts. j. 6luan- bitur a Mofe: ita Dauid ChriHum ei comparans.fine carere inteU
tumuis inJamoM impij, non ejfe tam longas eis mantt^*vt ChriHo ligit ChriHifacerdotium. Vndefequitur,quia morte non impeditur
fceptrum auferanttdoSrirMmqf Euangdij aboUantf^. (Sjuii Chri- aif exequendofuo munere.nuUum ei ejfefuccefforem. §up nJittatM^
ilus non fibi r^ut,fetiinJaUttem nofiram,nosfub inttiiH regis cu- miJfApapiflicA deteifandumfacriUgium. nam vt DeumfuperSii-
ftodiatutos ^ incoltmes fire. 3- Afiieram quidem eJfepiorU con- tiofis recontilientPontificij facrificuU , Chrifio eripiunthonorem «
ditionem,vtqidinmedioinimicorumcrttdeltumf^innumerorum patredatum.
verJentur,continttaq} exercentur militia: fed dum injfie ^fiUmio s.6 Sequtttur certamina iffitts inprimis Chrifti:ttc deinceps etiam
degunt ,acfe ad manfuetttdinem (^ toUrantiamparant , Chriiii eccUfiA, ^primordijsprAfertimpatefa&i euagelijadaltern Chriili
prApdio fretifitroribtts impiorum intrepidi infultant. dduitU^duerfitsfatand (<J potttiffimis quof^ mSdiprincipfs, im-
3 Propofito rcge/equititrfubditorttm eitts (qui hoifibus opponU- pietatis,idoUlatriA,hArefeos ^tyrdnidisfautores:nifiper monarchM
ttir)ideJlverAecclefiA , exaHa defcriptio. i.EflpopulusvUro^ (cuittsJpeciatimmentiofitverf.<f.)befiidiUd(^b^tAimaginem^
finefimtdatione obfeqttms. 2. Vt miUtesfub tuitufigrm miUtent D.Iohanne in Apocalypfi depiiid , Cd eii, imperium Romanum C&»
ex habitu aut aliJsfymboUf dignofcmtur: ita htiittsfaniiij/imi rt- AntichriftU in ttmpU Deijpertot annosfedentem, (^fttpraDeum
.' • . . ■ . Ce[c
. . ' ^v . •■ ,
*fi" "i?w«"iwp«PWfpiipF
^lwpppipfi^
U Jl I 11.11 H|Pfl
^llf PSALMVM CXI. , ^ ^ ^1058
^»Ji^entem.wteUiger»malinms, 7 fopermtverpcdus%fcrihitfimmamcertitmiiiii^vi&o'
^^ T/wf « gloriofior tum ipfitaChrifii regis,tum etiam militum fu- rtarii cMfti.qui gujlatis omnibm miferiis,(fftorrSte lethaiiii dolo-
tmiu ^ triumphuSiquantdfueritfortiits ac diutius certatum. rUpro nobis exhaufio,dii hofles nofiros inuikos infitga verfos debet
JmfiorH aduerfits ecclefiam irritifitni cotMttts.quia DeusChrifti lat,intercipit, ^ tJiSlos fibi fitbitcit,nempefatana,peccatii^mundii,
tegnum tttetur,^^ potentijpmos e^uofque aduerfarios(tefie omnium mortem ^ infernum,pofi crucis ^ morits ignominiam, refurgh ^
feculorU hifioria)difiicitac confiingit.Vide Pfitl. 2.p.f^Apoc z.z7. e mundo difcedens,in gloriamfuam ingrefftes efi,ideo, mncexaltat
09.ti, caput,idefi.infummaglorja addexteram patrisetteciftsjnde vS'
Sicuti erga ottes manfuettis efipaftor, lupis autem ^furibttta- turUseft adittdicadum viuos(^ mortttos.Porro quU membra capiti
^er acformtdabilts: itaChriftttsfuauiter^placidefouet quife eiu^ conformia effe deheantiittudfixum mt^rtet.pios per multtu affliSlio-
cuff odia committunt:atqui obftinata malitia excutittnt eitts iu- nes^pprefiiorus ingredi in regniiDei.Aii.14.. 22.1bi enimjnUcfub
giim.fentient qttam horrilili potentia inliruilusfit. ^oatten- critcefatifcetes.plena vi^oriaper ChriI}ttmpotiti,*terrMque glo-
titts cauere nbs oportet,7teprAfra{io ^ intraBabili ingento ira eius ria ceronati.vere capita exaltabunt. ,
prouocemets,dum nos comiter inuitat.
■^ A R TI C V L 1 P R AE C IP VI. >
i. Chriftus filius Dauidis recundum carnem,eft Dcus sb-
ternus,ideo Dauidis Dominus.
z. PerfonarumPatris&filijdiftinftio.
3. Chriftus Patris seterni filius 2ternus:feudeaeternafi-
lij Dei dcitate.
4. De ferfione filij dtatdpiiTru ad dexteram Patris.
j. Deveritatehuman«natur«Chriftf.
6. De regno, prophetia & facetdotio Chrifti.
7. De Chriiiihottibus,eoruademquecladibus &inte-
ritu.
8. Eccle/ix Chrifti luculenta defcriptio.
9. De Chrifti regis certarainibus.viftoriis & triumphis.
ARGVMENTVM PSALMI CXI. •
I D ETF R hicpja/mtts z^ali^otfeqnentes in hunc vfum confcripti effe a DauideyVt inpu-
blici^C^folenmbnsJ^Jiis^ijuando populm vntuerfm lerofolymd conueniebattdecamarentHr:pr<Z'
ctpuevero mfefio pajchatos ad ejum agni pafchalh hicpfalrnmaccommodatttsefl. Erantenim
tria apud ludaos folenma fefla dimmtiu inflitutAtVt memortabenefctorum ditiinontrn, auapo-
^ pulo Indatco exhtbtta erant,^uotanniy' renouuretnriC^Deopro hiipubltcegrattA agerentur.ld-
'.0 rnox tn titulo pfalmi populus adgratiarurn a^ionern,taejitarn adpraccipuum opmfeufacrificium tn iUisfolen'
mhfis congrejiibtis Deo offerendum-iexcttatur.Recenfei: autem ^ropheta in hocpfilmo non tantum illa bfneflciat
au£ peculiartter populo liidaico itt eduEiione ex JEgypto , tnadmtnibtli conferuatione ^ nutritione in deferto
fer annos 40./» iraditapoffejiione terrA Canaan, tn conBitittione ^ conferuatione polttiAiminiHerij publtci ^
ctiltuumy haSlenus exhibtta erant,fedaltiiis ordienSiipfam creationemijeu opera creationis , deinde conferua-
tionemrerum creatarum c^gubernationem aj^iduami in Cjuaperpetua teflimoniaprouidentiafgtorid,matef}atis
^J tusiiti£ diuina confpictuntur,allegat : atfjue his tandern omnibus redempeionemt ^«<e per ChriHumfaUa e(iy
ianejiuamftimmum ^prtncipalc beneficittmfubiungit. Ideocjuepro his omnibus fuo locogratias agitpropheta:
C^ c&terosfuo exemplo hortatitry vt agnofeentes immenfa atque tnnumera Dei beneficia » quapopulofuoprafti-
terit^vera animi gratitudine ^ voce eum celebret.uiddtt autem infine epiphonemay in tfuo proponit commone-
faEhonem opponendam iudictt-s profanorutn homtnum,t^uihafce Mdhortattones de agnofcendis^ celebrandis be-
t/eficiis diuinisy vel doHrtnamde redeniptione generis humanipartamper Chriflum audientesyrident illii cae-
titmy(juife afftrmatejfe populurn Dei, (^ de fuafalute (jr vita Aternapalamgloriatur.Exiflimantenim extre-
mam effe flulttttam harurn rerurn cura afJict.Monet igttur neprofanis iudictis hominum deterreamur^ vtpro^
Je^ione dcBrtndi, c^leflis (^ pietatis ctiitttrn abttciamtuifed potitts hanc fapientiarn fummam ejfe iudicemus,(ju<&
tn agnitione veri Dei,^;^ pietatis cultupoflta fflx^docet hac ipfamfapienttam tanguam rnintme vand,vere ef-
fcacem effe in piorumpeBortbpts-yin ejutbtis inchoat veram lucem,veram fapienttam^veram confolatione inDeo
acejjuiefcentemvvnde exiftit s.tcrnagloria ^ beatitudo.Sunt atstem ver{us huitu pfalrniflcut ^feejuentisyador"
dinem literarum Alphc.bett flcdigefti , vtflngula Kahct a literis ordine alphabetario inctptant.ld quod, vt in
aliisiita in hoc ^uo^ue exiftimofaUum ejfe memoris. iuuanda caufayrudiorum pr^fcrtim^t^uibu^ cumpfalmiifii
prafcriberenturita/ibtts admintculis o^usfuiiyVtfaciliusm^ jQuevfum apud nos in can-
tilenii prafldnt rithmi.
Halcluiah.
ID eft,hoc prajcipuum fit opus huius fefti & prjecipuum fa-
crificium,agnitiofcilicet 8f celci>ratio beneficiorum diui-
norum.quafi dicat j Non exiftimate vos tantum ad epulas &
conuiuia.^^deciam ad cumulandasviftimasvocari:fedhoc
eft prazcipuu opushuius fcfti vt Deum celebretis. Ica in hac
Toce quae exclamationis vim habere videtur , cxhortatio eft
accommodata ad rera praEfentem.
1 Celebrabo lehoua in toto corde : iii congre-
gatione iuftorum & cce^u. ,
Orditur mox d gitaciafum aftione, quaeeft principalispro-
pofitio pfalmi. Eftque ipfe xt\i^af)st illarum laudum ^iui-
narum, vtfuocxemplocaeterosadcanendas Dei laudi^s cx-
citet.TaleexempIummuItoefficaciusmouccanimosvulgf,
quiproHxa^exhortationes.Ideooptanduerat, reges &prin-
cipes.quiveram doftrinamampleftuntur,hacinparteexe-
plum Dauidisimitari.ReAe enimdicicur^ Claudiano.
NonftcinJkBerefenftts
Humanos ediS}avalent,vt vita regentum.
Regis ad exemplum totus componitur orbis.
Et certe fcandalo fune alijs,ne quid aliud dicam , non fo-
iuin qui a facris coetibus prorfus abftinec,fed euam, qui cum
templum ingrediuncur,ita fe abdunt interea , vt aliis prarire
cxemplo, aut prxcinendo inuitare fubditos ad culturapie-
tatisnequeanc. ♦
In toto cordejOOicnAic qualis efle gratiarfi aftio «lebeat.De-
bet enim fieri no obiccr auc verbis in ore nafcentibus, fed ex
corde,eoque non diuifo auc fucato:fcd integrb, toto, & fin-
ccro, ex omnibus videlicet animi afFedibus. Opponit au-
tem hanc <iki<f&ivn hypocritarum prolixis decantationibus,
qujequanquampleno gutture & magnis clanioribus fepe
laudes diuinas tonant , tamen quia cor vel abeft longiffime,
velitadiftrahicur, vtparum in rcmpraJfedtemfiEintenlium»
omniafaciunc fimulate,nec Deum afficiunc honore, (edji-
dent eum,& fibipjoenas accerfunt. Ix hacantithefiiudicari
poteft,quid vdint h«c verbitExtoto corde.N6qiiis materian
feu 9Ccafionem d«fperation,isinde fumac, fi animaduertac
feeam cordisperfeftioncm n6 afferre, qualisoptandaerat:
aut,finphomniabeneficia diuinaenumerando affcquatur.
Nam vtvt mutilsfefinc noftr«Iaudes,placent tameDeo,fi fin-
cere & fine hypacrifi hic cultus prarftetur.
In congregatione] In argumento cKximus, pfalraum CAnfcri-
ptum efle ad publicum vfum, id quod vel ex his verbis colli-
gi poteft.Suo autem exemplo monet rex,vt non priuatim ra-
tum,fed publice etiam laudes^diuinascelebremus.Sucq.eius
YY
" »..■«'«
. ■■r-
.fKlL^bv"
^fn
Rl
'mmmiff^m
■miiBii >
1060
re in publico pioruin congreiTu admbnemur. Vult item nos vfin fignificat cupidum j volentem> fiUdiorum,ardencem de-
iioiii:a coofealone teftari , quod feiungamus nos ab omnibus hderio & voluntate inquiredi:Non CZ3n^3CSn,quod eft ii no>
feftis & impiorum cultuum inu£toribus.Poflrem6,vuIt Deus mine fubilantiuo feu abllradio \^ton.
noftro exemplo nos inuitare alios , & vult nos publicos con-
greiTus conferuarejVtminiftetium docendi conferuetur.
Incon^gAtioni ] Nomen '^IO Hebrxis ii2nillcat arcanuln
feu myi^erium : & quia donnlia debent efle fecreca & arcana,
faepe ponitur pro confilio , quod nonnifi intimis communi-
■^ . Gloria & honor opus cius; & iuftitia eius ma-
net[/?4r]in reculum. '
Repetic eandem fententiam,viiItquehocdicere,Ex omai'-
bus Dei operibus , fiiue creationem & gubernationem mundi
cacur', vc pfalmo ;5. Cui fuauiter communicabamus condlia, intelligas , Hue ad ecclefix colleftionem & conferuatiunem
id eft , orania fecreta noftra. Hinc in genere fignificat fpcie- in hoc mundo refpicias , fummam eius gloriam, maieftacem,
tatem , quod conuenire foleant homines de rebjus arcanis in- fplendorem & ma^nificentiam efFulgere. Omnia enim ope.
ter fe traftaturi ,& confilia commujiicaturi. Hlc igitur acci- ra eius,qua:cunque illa firit,teftantur cius immenfanf fapien-
picur pro piorum coetu feu conuentu ,in quo min ifteria Dei tiam & bonitatem.Incurrunt quidem iri oculos & admiratio-
quae vere funt fecreta , ho€ eft , ignota rationi huriian» , tra- nem pariun» res geftat magnorum regum, Alexandri, Scij)io-
ftantur. ' nis , lulij & fimilium. Sed profedo longe abfunt ab hac glo-
Dicit autem hunc coetum eflfe iujiorumy quod quomodo fie ria , quse fe oftendit in operibus Dei ; imo euanefcunt fatile
intelligcdumjalibi cxplicatur. Eft ecclefia iuftarprimiim.quia omnia humana, collata cum diuinis operibus,vt merito Dco
plaeet Deo propter mediatorem.cuius iuftitia illa yeftitur,vt foli iaus & honos debeatur. Verbum Hir» venerari. reueren-
dicitur apud lefaiam cap. 6i.Deindedonata eftSpiritu fanfto, tia profequi fcu celebrare fignificat. Jnde homen nin figni-
qjai inchoac in piis nouam obedientiam Deo placencem ; cui fican fplendorem fcu axioma , quod fc oftendjt foris m vcfti-
quantumuis languidx &fbrdid2B tribuitur in Scriptura no- tu, geftu , aftwnibus & operibus alicuius. nin vero fignificat
men iufiitixrnd quod ppponatur ira:& iudicio Dei, aut quod venerationem feu gloriam, quae comitacur illara digmtatem:
toUat peccatum & mprtem , aut qued mefitum fic vita: f ter- Ideo plerunque iunguntur tanqiiam correlatiua. vide fupri
nafjVt Monachi finxerunt: fed placetin his qui propterfilium pfalmuni centcfimum quartum.Significatio votislin eftpaf.
funtiufti,ideft,accepti & reconcihati.Hos igitur iuftos nomi- fiua : intclligicur enim defplendore feudigmtate,qua fe pro-
nat,h3bentes fcilicet vtramque iuftitiam,imputatam,qua co- ptcr res praeclare o^ihti aliquis confpicuum reddic. Pofterius
ram Deo iuftijhoc eit,«ccepti funr:& alteram, quar eft lullltia vocabulum eft acliuum:iatelligicur enira de honore &gIoria,
operum,quamefficicinrenatisSpiritusfanftus.Talicoetuai- quajcftin honorante, vc fit^mutuusinterhiEcduo vocabula
firmatautor huiuspfalmifedeleftari.Parescnimcuparibus refpeftus.
facillime congregantnr.Eft autem mu»>cJ^'j^ in vocabulo iufti. lufiitia eius mmet in feculu\ Wxc fcntecia opponicur calum-
Sunt enim raulti hypocrita; femper admixci coetui piorum, niis impiorum hominum.qui opera Dei plerunque cauillan-
feddenominatiofit^potioreparte;ficut &ln Symbolocuni tur&ridcnt. Nam quia videncniulcafierialiterquam vole-
dicitur,Credo ecclefiam fanftam. " bant,vt quod non mox rljpijuncur ad poenas homines fcclcra-
2 Magna ©pcra lehouae, exploranda pro omni- ti,im6 fxrpe euehuncur ad fummos honorcs,ec6tra ver6 boni
bus voluntatibus eorum. *?^i innocentes, ac^i imprimis illa pars generis hurnani,qua:
Scquicurconfirmatio propofitionis i rebus geftis & be- d«cicurecciefia,duricerpremiturb^lhsperfecutio.ubus,aiiif.
ncfi,ciis diuinis. Magnas, inquit, caufx & res funt.qux nos in-
uitare & mouere del)ent,vc affidue Deo gratias agamus. Pri-
mum enim fi opera eius omnia afpiciamus, qux potentiam
ipfius commendantjtanta potentia , fapientia & bonitas Mc
in his ofiert, vt comprehendi ab homioibus horum operum
magnitudo no poffit. Opera autem primum in genere nomi-
nac creacionem,& rerum creatarum conferuationem. Icaque
dicit illa opera ciTe magna, nOn foliim propter varietatem &
' maonitudinem & pulchtitudinem : fed etiam quia in minu-
tiffunis quoque rebus admirabilia fapientixdiuinx veftigia
confpiciuntur,& iavfu rerum creatarum amor Dci fingula-
ris erga genus humanum intelligitur. Deinde opera poflTunt
que cnlamitatibus,exiftmiancnulla effe prouidencia,autiufti-
tiam Dci,fed omni<fcrri cemerevclcafu:multieciam tyrad-
nidis&fajuiciseaccufancDeum,qui coc malis genus huma-
num oneraric. Horufn iniquis iudicijs vt occurrat, affirmac
Deum perpetuo iuftum t{[c in fuis operibus , nec vnquam
difcedereanorma iufiicixfux, eciamfi noftro iudicio hbc
non ftatim apparcac.Alij iullriciam i.^cerprccantur verbum &
ordinationemDci, quam dicunt eireimmocani,itavcdeIer(
verbum eius aiJt conuclli ordo non poffic. — — —-""-/
4 Memoriaii) fecit miiabilium fuorum [mira-
lfilihmfiiii[c\cmens 8i mifcricors lchoua.
Ab operibus Dci generalibus defcendit nunc ad fpecialia,
in fpecie eciam intcUigi de vocacione populi ludaici, dequc & qux huic populo eranc peculiaria. Rcfpicit autem in hoc
fegregatione acarterisgentibus, de rclcuatione promiffio- verfuad illam mirandam liberationem, quapopuluslfrac-
num,de promulgationelegis,de coftituca ecclefja in hoc po- licicus edu£tus eft ex -^gypto , cuius beneficij memoria , vt
puIo,de'politia,ae niiranda;conferuatione,de mirandislibe- perpetuo viocretSccoteruar^^turin hoc populo,Deusinfti-
rationibuscccIcfias.Nam haefoperaimprimisfueiucmagna luic ritu m.iftacionisagni,quemquocannisrepcci&celebra-
& admiratione dfgna , & voluit Deus hxc opera fua in hu c ri voluit : non folum vt fignunvtfret admoncns Ifraditas de
populo agnofci &cclebrari.
' SjuAinquiranturproomnibtMvotuntatilftis eomm] Facitdif-
crime inter impios feu alienos .i Deo & inter pio$. Impij ecfi
oculis corporis afpiciunt quotidie Dei opera , tamcaautore
non agnofcunr, neceelebrat,nec res ipflus pro magnitudinc
fua,vtparerat,a;ftimant. Non enim attendunt quanci in o-
peribusDeifapietia,bonitas, iuftitia & virtus eluceat.Pij ve-
prsteritaliberatione:fedetiamdefutura, & deagno,hoceft
de viftima, per quamjvera & ^tema liberacio donanda erat.
Hoc igitur ritu dicic Deum memoriam fccifle niirabilium
fuorumihoceft.inftituifrc illum externum ritum maftatio-
nis agni & publicas feftiuitatis ,vteflct mcmoriale , quo ho-
mines commonefierentdeihgentibusillis niiraculi$,quibus
Deus teftinionia ediderat prxfencix fuaj in hoc populo , &.
ro ita afpiciunc operaDci,vt quocunqj fe verttnt, teftimonia imprimis clementia» fux & mifericordise , vtque in publicis
eiuspveuidencia?, fapientix, potentias & bonitatis animad- congfeffibuspro his beneficiis Deo gracia:agerentur.
"uertanc.Atquehocinquifttionis ftudioficuc deleftantur ve- Continet autcni hicverfusgrauiflSlmamdoftrinaindevfu
hementer, ita fentiunt fc c6 excitari magis ad agnofcendum cerenioniarum,quaB diligenter obferuada eft : plerique eninj
& celebrandum autorem. Hxc iimpliciifiinia eil fentcncia, exiftimantobferuationemrituu perfe eflTeculcum, quoDe- *
quas ad vtrunque genus opecum facilc accommodari poteft. um promereantur.Ideo perfunftos fe fuo ofHcio exiftimant,
Nam /ide cpeatione, &rerum creatarum conferuacione lo^- fl in ritibus peragendis fint affidui & diligences : fed affirmat
quarisjVidemus quamfocordes&caEcifintinipijin harum pfalmusaliumefle finemexternorumrituum,quifia|)fit,i-
conflderatiorie. Qupeufquifque enim eft,qui ccelum, tcrram pfa? nuda: ceremoniie parum aut nihil profunr.Dcus enim in
& casceras rescreatas ica afpiciat.vc aucqrem agnofcat ac cc • fuo populo illum publicum ritu ma^tacionis agni & fimilec
• lfibret?ficcIcfi£Vcr6bona,doarinamfcilicetd Deotradita, inftieuit,vtfuaipfis bencficiainmemoriaaffidue reuocaret,
& quae de benefici js Filij Sei dicuntur , mundus plane iudi- atqi hoc modo eos ad agnitionc &ceIebration6 mifericordi^
cat cfle fabuIofa.Pij ver6,vt operaDei in creatione ita agno- & bonitatis diuina», & ad fiducia in Deo pongdam excicarec.
fcunt,vt autoremcelebrcntritadoftrinam eccIelTaE traditam Hic erat pr^cipuus finis & vfus iftaru ceremoniaru ludaica-
experiuntur efle reram & efficacem,vt poftea in fine dicecur; rum , quem qui negligebant , aut qui cultum aliquem pecu-
ide6que magno Audio & magna cum voJuptate inquirunr, liaremin ipfa ritus obferuatione ponebant , ij totum Dei
eaque teftimoniaomnia paifim obuia habent. Nach allihrem confilium peruerteBant & corrumpebat. Inde igitur crebras
'vvilien.YttthQ (crutandicommendaturdiligencia in inquifl- reprehenfionesfacrificiorum apud prophecas.
tione (Tperum diHJiaorUAi & cura difcendi. Qupd addit clemens ^ miferims,Q6 Cpt^t quod ha;c niira-
■ — - ■ ,^la •
"»»>«"- ■"*" '"miciwixjwjiic^
r^rwTTMVMcx
culaiiluftm teftiinpniafaermtmfignis tlementix&miferi-
-jricordixdiuinae. '
y h.ic2Lni[pornonem]dcdittimcntihus{e',recot-
dabjcur in fccuium foederisfui.
Hunc verfum plerique ad efum agni pafchalis accommo-
danctnonnulli de lioftium fpoliisquibus potiti funp Ifraelit»,
cum in terram Canaan introducerentur : alij in genere de
benedi£tionediuina,qua haAenus dicatusfueratpopulus.vt
ohmibus rcbus ad vidlum necelTariis abundaret,interprecan-
Scd quia mox fequcnti verfu mentio fitintrodudionis
I.
1061 ^
si
riantesrecflrepopulum Dei, qui peculiariter eflct eleftu-,
Deo.&cuita amplajpromirfionesefret faftxde regno. Sed
oftendit tandem Dcus.fe efle vcracem &iuftum iudicem.qui
&fuisad/itfua gratia,fauore&patrocinio,&in ho/lium fce-
leraanimaduerrat. Sicutautemde illis operibus Dei intro-
ducentis populum io tcrram Canaan hoc dicitur,quodfinc
ventas & iudicium Dei , id cft , qi^od flnt vera & iufta;ira hoc
ad gubernationcm eccle/ia; omnium SBtitum transfcratur:
Semper enim veritas & iudiciuuiDean ea confpicitur.Et re-
deinptio illa popuh 1/raclitici memorialehuiusreifuit &
tur.
populiinterramGanaan,&verfupra!cedentedeeduaione. ""^ '"^^"'^jj^^i r
populi ex itsy Pto locutus eraticjiiftimo prophetam impri- ^ ^o<^ addit,/»-»»* (eu ccrta omntaftama eim (^flabiUta in
Jnisrefpicercadhiftoriamoberrationispopuhlfraeiiticiin ^^«^«f lEftquafigeneraUsconclufi
«^ — .„ ' '^ ...... &ttlhmonns eiustemporjscoiligi
documentum perpetuum.
Qtipdaddit,^rOT<»feucc ^. ^^ .,
yfc«/«OT]Eftquafigencrahsconclufio,quam ex iliis^^miraculis
deferto per annos 40. Toto enim illo cempore, cxlcfti cibo
diuinitus funt fuftentati.
Ilium igitur cibum nominat hocIocofinDqui tanquam
prxda fameiicisindefertofuitobieftus.Ncc nmltumablu-
dit voce& fignificationc difliio Hebrsn a Graeco vef^i.
Timentibus fe]K^\z propter pios aluit totam multitudine,
quse maxunaex partc crat impia. Acque ita femperDeus
propter ecclefiam bcnefacit multis.
Memorerit in<itermpaiiifHf] AdditcauCzm ImiusJibcrali-
tatis & pacerna: cuias.ldeo enim ramliberahter pauitlfrae
o t, &adomnesa!catesac-
comodat.Opera enimilla.quibus cuc veritate &iuftitiam fua
decJarauit,oftendunt omniaDci ftacuta(hoc eft , tam legem
quam promifliones dininitustradius^eHevera, firma&im-
mota.ctiamfiratio humanaaliccr incerdum iudicec.
H^cdodtrina iirniitercenendaeft, nontantumcontraE-
picureas dubitatiortcs& profanamultorumhominuniiudi-
cia.qux in multis fidem languefaciuc & extinguunt : fed etia,
infirmitati noltrx opponendacft.Quia etiam pi^intcrdu his
tentationibvsoppdgiiacur, quod promifliones&commina-
humie non finc firma:
l,casindeferto,&intertotpericulaeosfcruauit,vcipfo efte- """^^'«'"mjrnonfinctirma: : pr«ferum cum non moxre
o... „/15^-..- f^A„. r„n,« *,„. «Ac ,,i^,^r-.M^r..ri., ,.^,„.i,„« M'"ndu eucii tUiVocis noltrismcrucc,m calamuatibus pioru
ftu oftederec foedus fuum, quo eos adoptaueratin populum,
non efre irritum vel inane. Alioqu i enim fi lccund um me-
rita ipforii voluifTet agcre,omnes m dcferto peniflencQuod
jo^fcruaturecclefia in generehumano^qu^dqueornatur
miutis beneficiis ,idnon iribuatur homiilum pietati auc
meritisjfed foiius DeibonicatijCjui eos quosfemelin fiiios
adoptauiticonftantcrauiac.nec vultirritamfieri fuampro-
^niiflioncm.
6 Virtutem operum fuorum annuntiauit po_
pulo fuo:acldandatii illis ha:rcdicaccm gentium.
lam quafi in fafciculum colligt» illa bencficia omnia,qu2e
pofteduftionemex^gypcopopulo funtexhibita. Namin-
troduftio m terramCanaanmuItacompleftitur &miracu-
la &beneficia,qux omniavno atqueaitero vcrbo nottt,cum
inquit : virtutem operumfuorHm, id cft, Deus ciim darct hxre-
ditatem gentium,feu cerramCanaan maionbus noftris,vir-
tutem operum fuorum feu potentiam fuam illis manifeftauit
&patefecit.Verbuinenim annuntiandihic de reali pra?dica-
tioncaccipitur.Fuit enimtoiaillahiftoriaincroduftipnispo-
puli in terram promiflam , perfpicuum tcftimonium, quo de
fua potentia Deus IfraeUtis teftatus eft. Non enim humanis
vir,ibus parta eft illapofreflio^fcd virtute ca:kfl:i &multis mi-
raculis eft tradita.
&fucce.^fibusim[)iormn hominum.Pr«cipii.igirurhoc diftii
de fide.qus retinenda & fouenda eft, etiam cuui foris omnia
contrana iefcnfibLjs noftris offerunt. Sicut de Abrahamo di-
citur , crcdidiflc eum conrra fpem m fpem, fd eft, rctinuilTe
fpcmfirniain &imniotam, etiam ciim cauf2Efccunda»eum
abiicere fidcni Hi ipem iuberent.
Q^mpfi Noininat doftrinam,quam coramcndauit Ifract
litiscuitodiendam.
9 Rcdemptionem mifit populo fuo : manda-
uit in aeternum foedus fuum fanclum,&tcrribilc
nomcn eius.
Progreditur vlterius in commcmoratione beneficiorum
diuinorum. Non enim fatis erat populam liberatum ex fer-
uiture .itgypriaca collocaflt in terra Canaan,vbi a vicinis ht>
ftibus,a quibus vridique cingebatur,paulatim abluiBeretur&
delerecur:fcd muniuit eos quoquc pra»fidijs ncceirariis,vt tu-
ti eflent aducrfus iniurias& incurfiones vicinorum hoftmm.
Omnibus enim-terrorem incuffit, ne arma temere fumerent
aduerfus lud3Bos,&,fi quando eo audaciar progrederentur, vt
armis laceflcretlud3eos,aut iniuriara aliquaminferrcnt,mi-
fit diices,qijos inftruxit prudentia,robore & vircute milicari,
— • 1 c- vt hoftesfeliciterdepel{erent,&paccmpopuloreft!cuerenr.
Erat autcm donatio lUa terrx Canaan, mgcns benehcmm, ^tque ica fuu populu feruauit ne dclcretur.Ideo dicit Deum
& huic populo peculiare. Nam illa donationc ccclcfi.e, qua- mififleredemtionem populo fuo. Neque enim hocda vnica
tunc no mfi in populo ludaico erat. attnbuebatur certa ledcs liberatione populi exfcruicutc i€gyptiaca.fed de affidua de-
& politia: cum alioqui nec ante ncc poft habuent certum lo- fcnfione & liberationcinrelligi dtbct. Quod vero addit Deii
cum : fed fparla fuerit & fic mcci gcntcs finc ccrto imperio & t^andajfe in AternMm fcsdusfuumioi^cndit illas ipfas corpora-
certa politia. Ideo hocbeneficium propheta mter prajcipua i^^ hbcrationcs piis fuifl^e commonefaaiones dcarterna li-
commemorat.Non cnim fecittalitcc ommnationi:vc ahbtdi- [jcratione i morte . a tyraiinidcdiaboh , ipcccato , i Iege:&
■citurinpfalmoi47. de rcftitutione vitar«ternaf pcr Chnftum. Deus enim non
Opcra manuum eius,veritas & ludicium : ve- foliim dederat huic populo legem & politia raanfuramVf-
racia[^rw4]omnia ftatuta eius.
8 Stabilita vfqucinfeculumifadain veritate&
reditudine.
Sicut antea opera creationis & confcruationis commen-
daratamagnicudinc, dignicate,fplendore feu magnificen
que adaduentu Chrifti:fed criampromiffionesdcTitaastcr-
na.Ideo dicit,eum mandaflcinxternumceftamcntum fuum:
atque has ipfas corporalcs liberationcs, quaquam fucrut in-
gentia bcnfeficia , tamen fjiflietantum vmbras, & qua:dam
documenta fcu praeludia illiusaarernjehbcrationis, quajin
foedere promiflDi erat.Ita igitur vult populum intCicri & ce-
tia,& i iuftitia Dei,qua» ex his operibus elucefcerent:ita nunc lebrare illas liberationes,in quibus haftenus pracfentiam Dei
opera& coUeftionis &conferuacionis ecclcfia» in populo lu- confpexerancvc harum confiderationc excitarcntur ad am-
daico praidicac a vcricace & a iudicio:vt hac commendationc pleftenda,& grato aninio celebranda iUa xterna beneScia,
animos piorum ad gratiarum aftioncm^ad fidem & cimorem qux in foedere promifla crant.
Deimagiscxufcicet.OperaigicurDeiin hocverfu nonacci- DeformaIoquutionis,M»»^«/f /»<t?cr»«OT,diximus fupri
piancur jIJwijmic, vt ante:fed in fpecic de operibus Dei , quibus pfalmo i«y. Dicitur Deus mandare fuum paftum feu foedus,
ille prjBfentiam^uara in populo ludaico feu in ecclefia o- quia vult illud elfe ratum & firmum.Reges cnim ad fuam exi-i
ftendit. ilimationem&dignitatem pertinere iudicanc,ne mandata
Dicit autem opera, quae fcilicet edidit Deus in incrodudio- mutcntur aut rctraftentur: ideo quac rata efl^e voIut,madanc,
ne populi in tcrra Canaan,func vmV^ ^ iudiciU^id eft,often- & qua» mandata func , iiJdicantur eflie immutabilia. Deijnde
dut Deum efle veracem in fuis promifHonibustprajflicic enim foedus ita initum erat cum populo Ifraehtico,vt fimul popu-
quod pr0mif€rat Abrahamo & eius pofteris,dcinde oftendiit lus ad obedientiam mandatis diuinis pra;fbndam obUgarc-
eundem eireiufturaiudicem : quia fuis cultoribus benefecit, tur , idco vtitur verbo mandauit. Nam cum promififioipibus
attribuendo ipfis certas fedes & politiam , & fimul horribili- fimul lex lata crat non lantum moralis , fed & ceretnonialis,
ter puniuic idololatriam , libidines & alia fcelera gentium vt popuIusfubJiacp3Bdagogiacontineretur,&^tcbus«k-
Cananaearum. Priusad fidcm&graciarumaftioncmcxci"
tarc animos debec , pofterius ad ciinorem Dei in nobis exci-
tandum valet.Vcrumque vero opponitur iudiciismundi.Ha
denvs cnim deridebacur ludasi viuentcs inter getes peregri
ftibus crudiretur.
San^um tfterribilenomeneius^ Addit epiphoncnia , qubdl
eftvelutconclufiogratiaruinadionis,admonens nos ne in
confideratione diuinorum beneficierum imitemurmaxinaae
nas-i&poftea vagantesin deferco per cot annos: & tame glo- parcis hominum ignauiam, negligentiam fcu «»1^'««: quiTcl
YY ij
V.
lo&jf PRitiLEC T . H E
procfus non cogkanc de Dc o aucore vicae & bonbru omnium»
vcllaciuncidQimisorcicaiikr & negligetiter .- ita ve nomcn
I!>ei quidem in ore babeanciil fed fan&icatis & reuerenciae ho-
nocem» quem <lcbcbanc,non cxhibeanc.Alii ecian),quod ma-
gisdepiorandumeft,honorem Deo dcbitum cransferunc ad
idola, 8cadcreaiuras, quibus quidquid boaorum habenc ac-
cepctim rtfctunc Horum omnium impiecacem & profanita-
cem redairgucnspropheuinqutr,iVomen Deieflefanftum &
ciraendum:iraque non obiter autperfunftoriede eiusbenefi-
ciiseiTecogirandum.- fed cuin fummareuerencia&honoris
eKhibictonc,q(ia> conueniaccius fan6titati & maielhci^mulco
vero mtnus fpaUandumeum efledebito honore, vc faciunc i-
dololacra;. Cum enim fic (andus, non vulc nifi fande &cum
quadam reucrcncia & faonoris fignificacione fe agnoici & ce-
lebrari.- necvukconcamiaariauc poilui cultum fuum profa-
ijicate opinionuni , contempcu Epicurgo aut Cyclopico, auc
roifceri eciam nomen fuum cum idolis. H«c commortefadio
cxu(citat3iudicores&monec,qualesanimos feu aniraorum
inocus affcrrc in iacrum & publicum ccetum debeaat. Non
fint fri,p,idiautftupidi in bonorum diuinorum cofideratione,
non adferac animos, aliiscurisautcogitacionibus occu])att)Sf
mulco miniis circuniferant in fuis cordibus idoIa,quibus pius
honoris,reucrencia:attc cultus exhibeanc,quam ipfi Deo.Dci
enimnomen^ vtfanftum eftjquodpolluialienoaucparum
honorifico cuku non dcbet:ita etiam timendum feu metuen-
dum eft.Vindicac enim Deus ful nominis concumeiii & con-
cemptum. Nomen Dei eft ipfe Deus , qualem fe io verbo a-
gaofcendum pratbuic,
10 Prindpium fapieiuia: timor leboua;: intelll-
gcntiabona cundis facientibus, ca : laus cius manet
(/?<«/,^f«m)perpetu6.
Conclufio pfalmi eft quaficonfcquens colledum ex fupc-
liorc epiphonemate. Cum cnim nomen Dci fic fandum &
mctuendum,hoceftilande& reuercnter colendum: ergo,in-
quit,ftatuamusomnes,principium vef caputntpienci<Befl'e
cimorem Dei ,non fimus profaniaut Epicurei, qui autpror-
fus negant efle Deuni : aut fi c©nuifti fateri cogantur efle ali-
quem Deum,tamcn neganc ei eflfc cmx res humanas , & ver-
bum.quod Deusde fua voluncace patefecic,taquam fabulani
inanem ridenr,abiiciunc & concuIcanc.Deinde cum fic Deus,
quireshumanascurac,qui alficicur noftris caiamicatibus &
miferiis , quique cot & tancis beneficiis amorem fuum crga
nos oftcdic, ftatuamus ei etiam culcum a nobis & obfcquium
deberi , & quidcm hanc clTe fummam hominum fapienciain
refte agnofcere & colere Deum , refte inuocarc eum, pccere
& expedare ab eo cum xterna.tu corporalia bona, totos nos
eigubemandos committerc, gratias agerc pro beneficiis ac-
ccptis^nam his rebus timor Dei contioetur) Nec moueamur
iudiciis profanorum hominum , qui mundi rnpientiam ma-
guifaciunr,&ea fola fe obledant. nam humana fapientia ad
hanc collaca prorfus in fumos cuanefcit.
IntelligentiabonAcuncfti\ Confirmac priorem fencentiam,&
cxancithefi dam^iac omnemfapientiam humanam, quxfe
auellic a Deo,nec k obftringi vult ad obfequium Dei.Exifti-
Tnacmundus prircipuam e(refapienriam,redeconfulcrc re-
bus fuis,munire le praefidiis amicorum & opum , accommo-
datcfe ad aliorum hominum ingenia &voIuntaccs,acquein-
de capcare fauorem.honores, dignicaces;denique omnia tra-
here ad fua commoda & vtilitates:eos ver6,qui his rebus no
occupantur, ridenccanquam ftolidos^fedconcr^^inquicpfal-
mus.hsec eft intelligencia fcu prudeiuiabonaiqiia; longe al-
ceri illi quam mundus fufpicic &ma^nifacit,elt anteftrcnda,
obfcruarelcilicet mandataDei, hoc eft, amplefti doftrinaih
diuinitus pacefaftam , & cocam vitam fuam ita componere,
vc fcruiac glor j5Dci,& faciac madata cius.Loquicur enim hic
dc cotocultu Dei,qui coniiftit infidc, diledione,fpe,timore,
paciecia,itiuocacione,gcaciarum adione. Ita antithcfis deda-
rac hanc feocentiaiii.
Relaciuum Dnponitucabfque antecedece,quod vfitatHm
eft Hebr£is,& videcur refeceduui ad nomen tZDmpS quod
cft verfufeptimo.
Eftautem in'hoc membro definitio timorisDeicompre-
henfa:dicic enim ttmere Dcum nihil aliud efli: quam Deum
rede colerciuxca eius vctbum , feu ftacuta,& quia culrus m>
cft legi£imus,nifi quem gubernac agnitio Dei , idco dicit hfic
cimorem eflc fapienciaiii,& efla incelledum, Nam affedus
feumotus cordium noftroruinregi debent norma in vcrbo
pr^fcripta, nec eft veru^tunorDei.quiadnormam prxfcri-
ptamnon congruic. Ideo *9»M>3p»<;ni««e pontificiorum & hy-
pocntarumnonineietur nomcn cimorisDci.led putiiisdam-
nacura Dco.Poftea noincnintelligencta;accipiaturetiamaf-
fcdiue fieu compleciue, vtloquinmr in fcholis , de vera & ef-
ficaci animorum confolatione , quse exifl:; t cx vci a agnicionc
&cultunominis Dei. NuIIa eft enim dodrina prxcet hanc,
qua»aftcrac pacem & tranquillitatem confcicntiis , aut quos
oftcndat firmas & cfficaccs coufulationes. ideo vere ha:c in-
teiligentiadiciturbona. Namcxceraomniacxtraverbuindi-
uinum afferunc triftes dubitationcs, tct: am & abuminabilem
fugam & frcmitum aduct/us Deum , & mergunt hotnines m
del"peracionem:f ola liajc tlodriiu eft graca & lalutaris.
La,u4 eiiamanet infeculuni]AiAh aliud epiphonem.i, quod
& prjeccpcuni & promiflionem cottnet.Quod adpracceptum
atcincr,congruic cuin citulo pf.ilini,qui h.ibecadhortationem
ad cauendas laudes diuinas. Vt igicur initio cohortacus erac
populuni, vt in facrg coecu Dei beneficia celcbraret; ita nunc
iubec, vtperfeuerencin celebranda laude Dei,hoceft,vt
fiue in facro coecu verfentur , fiue domi viuant , nunquam in-
cermiccanc celebrare & prajdicare bcneficiadiuinicus acce-
pca.Tanta enini illa funt,ve Hunquam ex memoria hominum
effluere dcbeant.Deinde harc ipia adhortatio cotinet dulccm
promiffioncmjqua» ceftatur doftrinam de Deo non pofTe op-
primiautdelerii cyrannis & d abolis. Si cnim laus &gloria
Deiperpetuoduratura eft.trgo femper eiuntaliqui,qui eu
refte agnofcant & colanr, ctiainfi diabolus omnibus viribus
id agac, vc euangelium dcieaCk Imo non tantum iq hac rita
corporaIi,qu3e breuis & momentanea eft,& qu2E finem fuunn
habet, agnofcetur & celebrabitur Deus : fed quia glona eius
durac perpet,u6,neccflre eft reftare aliam viram , in qua tan-
dcm fiue impedimcntis,fine dolore,fine lacryniis , fine luftu
Deus lita voce ab omnibus piis celebrctur in xternum. Hxc
dulcis eftconfolatioquse opponedaeftzrumnisjCalamicati-
bus & doloribus piorunvin hac vica, quibus intcrdu illa glo-
ria nominis diuini quodammodo quafi obfcuratur , vt no fa-
cics tantum , fed vox etiam piorum triftior fit , quam gloria
nominidiuino conueniens rcquirar.
Alij tamcn hanc fenrcnciam ad pios Dei cultores accom-
modant , quorum laus fic futura perpetua : dum interea illa,
qua» mundus magnifacir, prajdicac & accollit.fua lcuitate ti-
qua nebulje euanefcunt & pereur. A tque ita Buchananus no-
nullos incerpretes imitatus in fuo carmine reddidit,.ff«c w»-
tura nepotttm femper dicentfecla beatum.
PSALMI CXI.
P ART ES,
I. E.xordium fiue propofitlo laudis Dci,cuius partes liint hortatio ab cxemplo fuo, v.i.& famnia dc-
claratio rcrumadlaudcsDei pertmcntium,v.2.& j.quae continentquatuor epithetJlaudabiliumDei ope~
rum ; nji^uipe qubdfmt i. magna. i. expofita piis.j.gioriofai & decora.4. iufla quibus rcfpondcnt membra
narrationi^ verfibus fequcntibus additse.'
II. Nar|:atio ha:ccontinetbeneficia&fa6taDciergaEccIefiam,a4, v.ad 9. vfque.Haecfunt i.Gra-
tiofa & tliifericors Ifraelis liberatio cx-(tgypto. 2. Mannasalimcntum. ^.Patientia&charitasimmcnfa
rebellem populum ferens. 4. Terrae promiffac donum. j.In omnibus, veritas,potentia,gratia,fapicniia,
iuflitia elucens.
I H. Exhortatio ad officium prajftandum , feu de rcciproco populi erga Dcum officio,v. 9. nemp«
obferuatio foedcris,& (incerus Dei cultus.
IIII. Condufio per t;s-g'/i«w, v.io. duas narrationis partes compleftcns. 1. dc dfficlo piorum, vt re-
uereantur Deum , freti hac protniffione, vt fecundct cos bencdidtionibus.i. de laudib^m Dci in fcmpitcr-
num pra!clicandis>quibus pfalmus incipitur & cJauditur.
O B s 1 R-
^
. ,:i*fPiPi;;:HPSA L'M V M " C X tl. ■.. ,;^i ' •
ObS fia V AT lo N E S L O C O R. V M DOGTRINAE.
, . ^ - . - /'■''■*■ ' ' ' - 'fr ^<^'^^
rVw^.T^:'-'»?.;'.;'^ •-PbSBRV AT lONE s locorvm DOGTRINAE. ^■-■-^.■■iV«i*.'.^r. / ■,'
nry:«. miopHmitejl^c mprmk e^cax. exhortdndiratio, vt fihiadoptaHitinpopulum.nec vnquamfatigaiur/kosienignitra
qui vocOitUme, authorme ^ donk Spiritus excellunt,ducesfe a. iidndo.fluodad nos attinet.fidem nojkam non iiporm effefiuxam*
UisproponantadcanendMDeilaudes. . fedvitam i^^mortemtrafifiendere.
Beurnintus & fine tefle laudare pr£flat,qu^mfiiio animo cla- 6 Vt infignibui liber^mniU Ifraelitfi veritatem diuinifaederis
mare fS.tonare etualaudesplerto gutture. Cordi autem fincero linr agnouerunt.quando dduerjut tot hoftespraualueruntinterrA pro
gua etiamfiaccedat . celebratio adimpletur, ita tamm vtfemper mtjfii acquifitione (^pofejfione : ita fdeles omnipotentem Detcle^
tnfirmtt^es nofiroi faptat.Sed vtcunq, muttU fim piorum laudesy mentiamper Chriftum ^f i» Chr^fto oblatamper euangelium fen-
Deo tarnen placere non definunt, fi nutdh nonftmulate enituntur timt,dumfaaiparticipespromiJfionumfalutis Aterm, inuipit tot
adprfandum huncptetatts cultum. hoftibuscrudeli/fimis,inJpe,charttate (^toleraniiafubcruceforti.
Jn hunc maxtmefinem aguntur facrt conuentm,vt Deo laudem terperfetierant, donec h^rfditate cdeftifruanfur. '
facrificentfui cultores.vide pfaUs.u 7.s ^idelU 0', reaus tum infuisoperibus tum ip verbo fm Deus
2 Operum Det magmtudo quafitumHts ^conJpicua,its tantum cognofcitur.-adeo vt inter diaa ^ facJa eius pulcherrimHi confen^
apparet qui earU afiderattone deUaantur. Videpfal.8.9^.to^.io7. fu^ appareat.Hdc autemfidem ^jpempiorum mirkce confrmat.
^ lfai.z6.Vtcunq. autemtncomprehenftbilfsfitfapienti.*.*quita' p Nonmodofemelfuos ij>ericulo quopiamliberat Dominus, fed
tis,iuftitiA,potentiA,miJericordfA immenfitas in Deioperibus.noti- vbiq.^ in omnibus anguftits eos tutatur, iuxtafuifoederis immu-
tiam tamen delibantfdeles,quAfuJficit ad Deum glorificandum. tabilis verbum,Ero Dem vefter.Ac vt eleaisfmaum eft nomen e-
S H*c opera Deiplenafunt magnifica dignitate.quia vbiq^ con- iws.nam in eius beneuoletia reuerenier acquiefcunt.-ita hoftibus efi
JpicuaeftDeiiuftftia,quAtumimpiosterreat.tumfideUsfuadulce- terrtbtU.,vtpoteqmsconterat^ in fitrorefuoaboieat '
dineaUiciatadpdem^obfequium. lo ffiuum timor Dei fit caput fapHentiA , infaniunt quicunque
4 In opertbiis autem extraordinariisf^ mtruculofis gratia ef Dei reuerentia negkaa vitam non componunt adUgis ob/equium.
henignitas Dei apparet : dum fuos modis htmanA rationi prorfus Vereatnem fapiunt qutmandatis eiiu obfequunturJ
ignottspotenter Uberat £f conferuat, vttot beneficiorum gloriav- r aute.-^ r^h/h..^*:^^-\.: — — *.,,^-.„ i n..i — ^j. „.
nic& eiua cUmemiA tribuatur.
s Detii ecckfiAfuA curam habet vt nece/fttatibus eiusprojpiciat:
quia reip/a vult o/Undere foedtufuum non ejfe irritum vel inane.
ilecalimdefiutint beneficiaquibus nos projequitur, nifi quianos
Latis i^ ceUhratio Dei .quantumuis afceUratis negligatur , exi-
miai$ perenniieft permanjitra. Tiis ergo femper aderit Dominus,
vt adJecttU conjummationem v/qttein terra conferttentur ndnul-
li coetu4hominum qui nomen veri Det purlinuocabmt (^ ce^
Ubrabunt,
J
A R T I C
L^ P R AE C 1 P VI.
rti
I.
2.
3-
4-
De Dft laudum prxdicatione.
De coetibus fcu conaentibus facris & Ecclefiafli-
cis.
Operum Deiconfideratio qualiseffe debear.
De mitaculis.feu extraordinatiis operibus Dei.
f. DefoedereDef.
i. Deiapientiavera.
7. Detimorefeuicucrentia veriDef.
8. Profperitatis omnis fontes & riui.
ARGVMENTVM PSALMI CXIl.
j4 R 1 1 S vtitur Scriptura argnmentis ^ rattonibnSi qmbtis homines adptetatis /ludtHm^
perfeuerantiam tnfhfcepuj}tidio addncat. Et certe in tantapiorum hominnm tn/irmitate , m
tdtis calamttatib.c^ Arurnnta^qmbHS affidHe premitur eccle/ia,in tantis odiis 0* aduerfattonib,
malorum hemtrmmt tn tanns qj' tam multipltctbtu fc (iudalts,<juA antmos a vietatii ftudio alte-
nant,mnltisoptis e/i mpoftfjLnTneioff^^uibns animi excitentur ttj confir?nettir,vt infufceptopieta'.
tis/iudtopergant alacrtter,nec feabdnci tnde vllis miferiis,terroribns, minis,pertculis autjcandalistat$mtur»
Jnter CAtera autem argime?:ta,tllud quod a prxmiis bonoru operum ducitur,crebro infcripturis repetitur. Nd
idadpietatem alendam tnprtrnis e/t ef/icax.Et/i enirn Deogratisferutendurn efi,tamen cumpromt^iones diui-
n(X.,<jU(& te/iar}ttir,non [blkm poj} hanc vitam,fed etiam in hacvita reddt pramia pro bonis operibus, nonfru^ra
fint traditA-,^ homitjum natHra ^e pramiorufacile ducatHr,voluit Spiritusfan^us crebra illa repetitione ex~
citare animos noftros,vt eo alacriHS mftudtum ptetatis tncumberemuiyremotis ex eonffie^iu its omnibns tjthsfiu'
diurn no/}ntm retardare^aut dubtosjcu lagtttdos reddere antmos no/Iros po/fent.Talts igitur ^ hicpfalmtts ej},
Colligti enirn vanas cr amphfitmas promtfitones ^ ^mbtts ^ munit animos ptorum aduerfusfcanda/Hmcrucis, .
^uod nonnullos kpietate altenatic^ofienfa ffie amplifiimorurn pramiorurn veluti calcaria animis piorumfubdit,
vt/}udturnptetatts eo alacrius arnpleUantur^Q' tnfujceptofiudioperfeuerent.
Hacfumma e/} huius pfalmi-.c/i^ue tottts pfalmtts explicatio dtSlt Paulini uTimot.i^.Pietas hab^t pr^mifiio'
nemprdfentis (^fumravttit.Sedquia eifentusinterdum hisprormfiionibusnonvtdeturre^ondere ,^ extant
altafcnpturit dt^a,^u£ affirmant ecclefiam in hac vita fubieBamfore cruci ft) calamitattbus:vt cum dicitur i.
Timoth.^. Omnes cjui pte viuere volunt inChrif}(t,perfequutionempatientur. Et Qhrifius ine/uit,^Qui vultme
feejui tollat crucemfuam,tt}c.neveritai harurn promifiionum tn dubiufnvoceturytenendum efi hoclo.co difcri-
wen promtfitonis gratitt^ bonoruni corporalium.Principalttervocatur ecclefia ad bona aternaiadqmrumpof-
fejiionem tnitio condttifumus. Cum<^ue hac bona Aejualiter omnibusfint neceffaria , datitur omnibus credetibus
fine conditidne feu exceptione:ita vtfiue adfint bona cor^oralia,fiue non adfint,pro7nifiio horum bonorum ma-
neat rata,firma (^ immota,^eoq[,ue infummis calamitatibtts ^ morte ipfa fit retinenda»SicHt lo.b in^uit cap»
^.Etiamft occiderit me,fperab9 in emn. Talis eji hac promiflio'.Sic Deus dilexit murttium^vt filiumfuum vni-
genitum daret, vt omms,cjui credit in eum,nonpereat,fed habeat vitam Aternam . Sed aliajHnt promifiipnes
bonornm corporatium. Mam, (^uia in hacvita colligittfr ecclefiaiOpHS e^ ttiam bonis corporalibus,opusefi ec-
clefiA alt(^utbus bo/pitioiis,feu nidulis, vbifostus fnos edere ft) educare Deopofiit, opus efi viUu,ofus efi defen-
fione,in tarfta prafertim rabie ^ furore diaboli ft) aliorum hofiium, T^on en,^m mortm laudaktiht te Pfiminfi,
inijuit pfatmus 115. Ideo principaltpromiffiont additafttnt alia promifiiones d« rebus corpora/ibiiSyfed difiimi-
liter. Addita enim his ^fl exceptio cafltgationis (jr crucis, Ideo non eodem modo bond corporalia tribuuntHr
piis:(^uia vult Deus ecclefiam in hac vitafubieBam effe cfuci,cuius rei quA caufa fint alibi (Xponitur, *TJon i- *
gitur ex difiimilitudine euentuum iudifdri debet devoluntate ^gratia Dei erga nos»vt monet Salpipomfed, ex
promifiione grati(it,,c}tiA ratA (^ immota efi omntbus eredentibus.De corporalibus vero bonis flatHend^efl,^uod
cerio coftlic aliter atque dtiter e^ difpenfet ^ diftrtbuat Deus in hac viia,proHt cuicjue e/i vtile.T^ec tameideo
funt irrtta promifiiones corporales , auod non eodem modo bona huius vita tribuuntHrpngulis. Manent r-
YY iij
-4'-
joCf 1; P^^L^Ct. liENR. MOLLER I ^^ lo^g
nmterUMicorporifiHvniuerfi ecetmifiruAtu^r enim^ defenditurecclefiatnhAcvitamirahtliter, ornatur
piukisframiis^mHltis iUuflribus viHqriis,^ tefiimoniisfrafintia Dei,t4metft,vt in acie > interdum rieceffe pt
alifuamemlfra fati al$^uid;aut interfi^i, Ita (juantjuam lonathas tnterficitur in acie , tamen ecclefia ^ ^iti^
* dern ipfiHf lonatha fo&eritas a Deoferuatur^S' multifltcihHs pramiis ornatur.Hac de difcrimirte promtfitonu
tx communi ecclefia doElrina hoc loco repetenda erantiVtpfitlmus reclifes intelligeretHr. "kun^ ad tnterpreta-
tionempfahniaccedo.
Haleluiah. ^ rumtiis dcficiant:iDco,velabiicijntprofen(ionemdoarinaB
TIt«Ius iidem eft, qui fuper ioris pralmi. tt^rtatur cnFm & ftudium pietatis.Quicquid cnim iudicet mundus,&quan-
ad prasdidanda Dei benehcia , fcd alia occafione atque tumuis mifera &fqualida appareat facies ccciefiae, vcre tame
alioargutnenco. Namquia tamamplapietacidiuinituspro- beatifunt, quiDeutnrefteagnofcunt &coIunc: &ccontra
pofita funcpr«mla,eiqueDeu$proluoconfilio& lapientia miferrimi funt haben/Ji, quifibi aliquambeiatitudinemex-
libcraliter inierpiosdiftribuic,vultp7ophetah2ecbona afin trahanc,qu£piorum propriaejft/omuiant, &hac fallacii-
gulisgraBoanimaagnofci^praedicari. Necvultnosinhac maginefe^eludunt.
reirait!rimaliciammudi,dequover^dicitur,apUdPindaru: 2 Potens in terra eritfemen eius; gencrationi
mx^im yStuAt xttiit,*f*itifMncJ\"0efT»- Imp non tantum ;x»- redorum bcncdicctur.
. ^-fcJ^aW,^ 5«,.-U;tfi»,f* WAV« radeofuntftupidi homi- q^,^^^ ^^^^ dixerat.pios cflc beatos.id fada diftribu-
nesprofani,&ade. fibiplaccnc , vtaucoremDenefic.orum tioneexplicatnunc proljxe. Pri.no autemioconuer bona
nunquam agnofcat, fcd vel fuar mduftnj,vel amicorum ftu- corporalia recenfcr fd.citacem fobolis. Sicut enim poft len-
dio ac bencuolcnti*, vel ctiam fortun* bona fua adfcribant_. «,,„ i,^ j^^- aduerfus peccatum, non eft maior dolor in ho-
Qusdevcrfibiis aut mcmbnsverfuumadordmem hteram niinc. quim qui cx calamitatelibcrorum percip.tunita ec6-
memor.»cauradifpofitis,pfalmopr^cedcntediximus,eare. traingcnseftbeidonum felicicas liberor^m , quo parentes
petcrehoclocononeftiieceflc. ... m3gisdeIcaacur.quamvUisop.busautho.10ribus.Ideo pfal
1 Beatus vir qui timet lchouam : m mandatis mus ii7.inquit,fruaum vemris cffe haredirace Dei, & mer-
cius deletour V2lde[multumiplHrimHm.] cedem:& Comicus Ethnicus in quf c , nstx^e^os ooc a.w^t'""' « f
Primus verfus,qui concinetpropofirione , in gcnerc prae- "'««. In hiftoriis legimus Gafiipanam quandain muJicreiu
dicarheatos omnes,qui timeo^t Dominum,& qui eiobcdien- nobilcm cutn Romaqi venifl'et,omnein fLfum mundum mu-
tiaiaprardanc cum animi alacricate & ftudio. Hic primum liebre Cornelix Gracchi leftiffil.iis fceminar , cuius hofpitio
dcfcriptio hominis , ad quem promiffiones fequencespcrti- vtebatur,infpicicndum dedifl'e,& rogafle , vt fua vici/fim or-
aentjobferuarida eft, Timor Dei compleftitur veram agni- nameta& thsfiuros promercr.Cornelia pueros/iios.^fi.ho-
tionem Dei,& fidem acquicrcentcra in promiffione gratia*, la reuerfos produxit , inquiens : Hi niihi vnici funt che/auri.
quahomoficiuftuscoran^eo. Namabfquehacfideexifte- Qi|ia igitur omBCsnon monftroficupiuntfuishberis bene
re verus timor Dei in homine n5 poteft.Neque enim hic lo- cire,& hanc fummam effe felicitacein iudicant , fi reimquanc
quitur propheta de timore feruili,qui tatum expauefcit fcn- poft feliberos prafdicos virtute & hononbus, & floretes glo-
fuirxDei, &metup<rnarum,finefidc:&inhoc horrcndo ria fuccefluum, propheca, vradftudium piecacisomnes ho-
dolorc fugitconfpe^um Dei & frcmir aduerfuseura, & can« mines inuicec,repe(it promiifiohem in lege cradicam, Exodi
demin xternamdefperacionemruit,vcSaulJudas, &nmf- lO.inquaaffirmacDeus, fepiorupoftericacibenefafturum
les : fed,loquirurdecimorefiliali,quifemperconiunAus eft cfieinmillegencraciones. Si quis igitur cupiat florentem
cu m fide agnofcence fuam immundiciemi & tamen ftatuen- pofteritatem relinqucre poft fe , non ixiftimec fe id effccku-
tequodperfonaplaceat propcermcdiatorem,&hacfiducia rum , fi magnos aceniosauri&argenciaccumulec, & poft
accedenteadDeum.Vbiigicurillafidesprxluccc, fequuntur ferelinquac: fed fiDeum rede agnofcfac &colat, &huius
ca>ceraopera tahquamfrudus,diIeftio,fpcs,patientia,inuo- cucela;&'pacrocinio fuam prolcm commcndet. Ica enini
cacio,gratiarum aAio,verarcuerentiatuhi.ciens feDco,non Deusfauecpietact,vtbonitatemluam adpofteroscciam ex-
volens ofl^endere Dcum,& alia vtriufque cabula» opcra.Qiiae cendat.Non autem faciserac prophet^e dixifle,poftericas eius
omniaynicotiniorisvocabulocomprehenduncur. Timori- critfclix: (cdvtpromiffionem niagis iiluftiet, dicit/emcii
gicurDei totnm culcumfignificat, qui anobijiuxra le|em pfdrufore potehs.hoceft, pofterospcruerfturosefltadma=r-i
prxftacur;& ad hunc fine.n refivtur , vc Deus honore afhcia- gnam dignicaceth , potentia.n , opes, atque ica forc fclicem
cur&celebrctur.Itaquerequeifs membruin,7»;»«W/«ref»M(f acdiuturnam.
deleBatur valde-.ed quafi ifnjiKnf huius vocabuIi,ficut & in di- Alccro membro idein df cit:& ciufam oftendit, vnde fit il-
fto ecclefiaft. vltimo.Cum enim dixiffet , time Dcum , mox la felicitas. Non crefcu.nt Iiberi,nec perueniunt ad magna-v
• ?«j«7i«»ffubiicir,&mandataeiusfcrua. Non obfcure autcm opes authonoresfua induftria aiit viribus, fedquia Deus
illum timorem, quo Deusrcfte colitur , diftinguit i timo- piorum pofteritati bendtcic. Nam bcncdiftio Dominidiui-
referuili, quem Bafilius in pfalmum jj. S^feKirimSBcwtaaf- tesfacir.Congiuicaurem cum hoc dido dulciffinin'! vCrfus
r/a< appeilat.Dicitcnim talem cflc timorem , qui deledetur T heocriti ldyl!.jv ^ ^ j
valde mandatis Dci,nonqui metupGrnx&cuodiolegifla- * 'e.Cn^i»\ •m]Ji<xsi7o,y.'iin><f^c»siU(*vJtoi.
torisfe quodammodocontineat , neerumpens extra metas qnl familiarircrnotuscfreo.Tinibusfcholafticisdcbet.Oftc-
popnas fibi actrahat:fed qui hanc obedientiam fpoce prseftet, dit cnim hic verfus gentcs quoque experientia didicifl~e, has
eamqueantcferac omnibusrebusexternis. Clemens Alexa- promiffiones non effcvanasaucirricas. X
drinus inpro(treptico,eieganterdiftinguitinrervtrunqueti- j Opes&: diujtiz in domo eiias : ^ iuftitia eius
morem^A'^«f,inquit, «JVc j;&«it9Cir,^»7B*|4."^^^ manet inxtcrnuni.
iB»Sio» , i{«i9iK$b 01 TTtqAc oi Wcjgfiic tteft c5i ■mtk^f ji Ji i'n^i Sccunda proniiffio eft de opibus piorum. Sa»pe cnim et-
SJktn^wfM-mfjiimiiyiHvUimikvKtiir^t Atin-iw; ti^twmi^- iaminhac vita timences Deum redduncur diuites &fclicc!>i:
fjtiroti. ' vc Abraham,Dauid,S3lomon,Conftant.nus&alijriiuIci.Di-
Timorigiturfilialis,quem hoc Uco requiric, eft,qui fpon- cit igitur Ofes ^ dmtiriiComangeas duo vocabula, vt fignifi-
te & cum voluptace obccmperac lcgi Dei. Euui vcr^p qui fic cet noncancum dari quantum ad neccfTarium vfum fufficiat:
timcf Deum, Pfalmus affirmat cfle felice & beatum. Ea vox fed ctiam vt fuperfit. in proprie fignificat opes feu faculta-
qujm mulca cornpledacur,oftenduntrcquentes verfus,in * tcs,quarmagnoconatu,Iabore&cura payantur. Significat
quibus fa^la diftributione hanc felicitatem copiotius expli- cnimverbum,a quo deducitur,omnibus Viribuscotendere,
cat. Nune in genere hanc diftionem opponic laiquis homi- conari,intendere vires ^ & monet vox,opes dari per ftiedia
numiudiciis,quiexiftimancnihileflet^ircriusilld coetu.qui ' diuinitus ordinata,hoceft, per laborcs. Graecus intCrprcs
pietatem & vcrat rcligionis ftudium plrofitctur : vidcnt eniin reddidic JVf«,videtur cnim legiflcnn pro Jin. Nomen ntijl
potentiores omncs & fapientiorcs inhoc mundo aducrfari fignificat talem opulentiam feuopum abundanciam,vbi non
do(flrfnxc£lcfti,fitomniDusviribuscamoppugnarc. Inde tantumneceflariafuppecunt.fedvbi plurimumex copiafu-
igitur cxiftunt bella Scper&cutiones , quibus ciimduriter pereft&reponitur,quodpofterisrelinquatur.
premitur eccIefia,nemo extra ecelcfiam eft,qui hunc coetum Indomo em\ Ergo habent pij domicilia,8c profpicicur cis
poffit dicere bcacum.Imo Ipfi pij incerdum magnitudine ca- diuinitus dc viclu,de Iiabicatione, &c. Fitautem fa*pe, vtin
Iamitatu.n"ttonnihilffafti, veniiit inea«cogftationes,vt exi fuis tuguriolis viuantpij tcnuiter, & frugali etiam viftudc-
ilimenc fe nihil efl!e mifcrius, & totum pietatis ftudium fru- ftituantur. Quim multi cnim efuriunt & premuntur pau-
ftra a fe fufcipi:vnde funt illx auerclx pfalmi 7;. Ergo fru- pcrtace ? quod ccrte paru conuenire cum hac promiffione
ft;ramundauicor meumt&c.PiaifflUsigitur&impiorumpro- vidctur.Sedhictenedacft doftrinadedifctiminepromiffio-
fanaiu<Jiciaredarg«it,&pio8hacvoceconfirmat,nefra&iae- nutdequafupradiAumeft.VuItDeuseccIefiamfuaexerceri
fttb
•^tiimFf^^v^^^mm^^fmmTmiw^
icjo
1069 ' IN PSAtMVM CXI
^ol» cruce,vt crefcat fid<rs,inuotatio,c«ter* virtuccs , i ^ ^. natos as ternis pceais : cum tamen antea in rebus fecundis Rhi
^yilt K«>.wi> TO iM<x«». 8c quia opes mulcis nociturar erant(func admodum placerenr. quafi qui in fiiiu Dcl q uicfccrent Hxc
cnimirrKainentaaulorum)ideo inhistribuendisnonfei»- eft/impJidf/imafencentiahuiusverrus Namtcnebr* 'vtf«-
per candem cxercet Deus libcrahtatera.imoipfas opes,quas peiam didum ell . in Script^ta <ufcwAH^.it« /leruHcant tcrro-
adepti erant^, multis fiibwahit. ne cor apponant. & a^ pieeate res , affliaioncs . calamitate^ .- ec<intra iux conlolacioftemac
mmmKmmfmmifm
fianc alieni. Plures.enim ftmc,qui frugali viau rcftiiis vtacur,
quaimnagnis opibus:im6 qui contcnti/incfua medidcritate,
npti aliter ac /i magnos opum aceruos pof/iderenr, cum intc-
ita niiila copia faturenrur^profani hoinines, iuxt;ji commune
prouerbrumj^/Mr^c tof» deeft quod hiibet,^uam qmd non habet.
Eft enim auarus /imilis Taatal5 , qui in mediis vndis /itic , 8c
congeftopttti^er inauro (^ , vc inquit Poeta. «u/mpK(M igitur ilU
piorum non minus eft ex benedidione diuina,qu jm mulcf &
magnx opes ; & quidem; qu6d tucio r /it.prarf erenda eft maxi-
mis opibns.ldeo Paitlus iiiquit uTim.6.imeA0H*t i*iytt li 'iJoiCnx
l^p mnmfKtKK'
Iuftitiaeiftsmaneti»ficiditm)ilinc fententiam non eo«iem
modo exponunt intcrpretcs. Rccentiorcs caufam fignificari
cxiftimat.cur qui pie&rc^viuunr,fruanturopibiis fiiis,ei(-
quepoli-crisrelinquanr tquiafcilicctiufte parca:finc opes;&
iuflitia pij hominis fitfidcli/Tiaia quafi cuftosopum. Vide-
mus enim opes iniuftepartas non efle durabiles,fed vno qua-
Ixtitiam, , ,, ,. ;,;,
Clemens'} Confolationcm hancadfcribitclementijcmire-
ricordix& iuftitix Dei rquiapropter Chriilumgratisnos rc-
cipit .& in patrocinium furcipie.idc<i4ue nihil tribuit piorum
operibus. lujiits dicitur Deus , quia bonis bcnefacicns r?jcipic
eos in fuam fidem & tuteiam,impios ccocra punit.Si verbum
nil interpreteris abfolure , O^rum eft. erit in hoc membro
cauf^e redditio. eftque inferenda coniunaiio '3. quia clcmcns
eft,&c.aiij tamenin datiuo exponerc malunt,cxQritur lumcn
mifcricordi,&c. ■ ■ .\
5 Bonus V ir [ W, vt alij reddHm0fianttHe,bo -
nuMvirhvelbeneviro ] [ ejui ] mircretur 6c conimo-
darrflifponic verba fua iud cio.
Initio pfalmi piuin defcribit ab opcribus primae tabul», & ;
raoxfubiicitpromiffionesluculencas de pra*miis,qux comi-
«anturpiecatcinergaDeum:nunccundemdeicribicab ope-
/i Dei flatu.y t cft apud Hagg«um cap.i.difiici:^ftquevficatum "^"^ fecunda; tabula? , in quibus charitas erga proxinium e-
iid:\xm,Maikfarta maTe dilabmtur.Et,Demale qudfttis non gau xercctur. Atcjue liic iterum cumulat & illuftrat promifliones,
^/^^/«^««^«•«.Econtraopesiutteparcajfuntdurabileii. Huc yt hoinines ad lliudium bonorumoperuminuitentur. Sicut
voiunt relpicerc propnetam,ciiin dicit iuttitiam liominis ma- igitur antca dixerat , homincm pium timere Deum , & dele-
nere pcrpetuo: quafi dicercc , non opes taiuiini, fed iuftitiam ^^'i cius mandatis: ita nunc dicit eundcm mifcreri & mutuo
fuam canquam cuflodem bonorum cranfmictere hoannein
pium ad poflcros.
ludxi tamen paulo aliter hanc fencentianT interpretaiHur.
lufticiam eiiimincelliguncdeiuflitiicaufa;,qua;tandein vin-
cit,vt dicicur.in verfu , Tandem bona cauja triumphat , eciamfi
dare proximo.hoc cft, ita affici calamitatcaliorum, vt ipfoiu
neceffitatibus fuccurrat & opem ferac. Eftque fententia in
genere de omnibus operibus charitatis crga proximum exer-
ccndx , intelligenda. Nam mutuo dare ,fpecies eft, qux cjb-
tera officia omniacompleclitur. fctquidcm vcrbum jJH fi-
aliquandiu opprimicur aut deforniacur calumniis, vt Saul gnificat prxftare beneficium gratuitunijfeu gratis donare,
obiicic Dauidi crimcn affcftati rcgni : lofeph falso accufatur "on tantum vbi nullo bcneficio auc officio ancca /is prouo-
de adulcerio : & vtcrque his calumniis venit in periculum vi- catus.fed ettam fine fpe aliqua compenfacionis aue mucui of-
tx,(a.ij\x & forcunarum : candem cameji verieas diuinicus pa
te^c. vcappareat iniufte fuiffc acculatos.lta martyres incerii-
ciuncurcanquamlcdiciofij&turbatorcs pacis& cranquiilica-
tis,&c,
Sed manee iuftitia hominum in ascernum. agnofcunteniin
pijomncsiniufteeosdamnari: & Dcusiplcdaccefhmonium
vericati.Etiam apud gentes calia accidunt cxempla Palanie-
des , Socrates & alij per calumniani incerficiuntur ; & tamen
iuftitia corii patefit , & puniuncur calumniatores. Cicero per • bus ciuilibus & magiftraBibus,feruae afqualitatem in contra
ficij.Nam hxc charitatis lex eft , vt iuxca Salomonem panem
in aquam fpargat,&c. Vcrumqueigitur pra^ftat charitas.mul-
ta dat gratis, vbi ett opus , & dac mutuo /inc captione lucri &
/pe coinmodi.
Moderatur verbafiia in iudicio fid cft , res fuas & negocia fuat
omnia rcAe ac iufte adminiftrat. Quod diftum incclligatur
de omnibusaftiontbus in vita,hoc eft, de vniuerfah & parti-
culari luftitia.Homo pius,& bonus prasitat obedientiam legi
calumniam peliitur ciuitate : & camea poftea rcuocatur. De
hac igicur iuftitia , quascaufa*4uftitiaeft, volunt ioquip/al-
fflum.Qu^od eniin innocentia & integritas eorum,qui per ca-
lumniam opprimuncur , tandem patefit , ett opus Dei : atque
lixc quidein refte dici arbitror',fed addeda eft altera comnio
nefadiodeperpetuoDeiiudicio^qui vera
ftibus, alienus eft a fraudibus & impofturls , ncminem iatdit,
nuiliusrapitbonaviveldolo,exercee iudicia finc 9&m7n-
M(4/«i,cftverax &conftansindiftis&faftis. &cribuitconue-
niencem honorem fingulis. Hic ordinecolligantur omnia o-
pera fecundajcabulaj.Inhisenimopcribusfacitiuftus, vt/ua
& non inani gloria ii^cegricas con/piciacur. Nomen inaTcciam ludaei annotariic
feu fama ornac pios. Quid enim prodeflic Nabothopcr ca- nocTocoaccipipronegociis,n6profcrmone.EcSymmachus
luiuniam incerfedo,fi prorfus extmiSijseirec.quod poltea vc
ritas patefafta cft^Cum igitur dicitur, lujiitiaeipts manetirtfi-
c«/«»z. luftitiacaufscuiuliiiuc pij6c innojrentis inteiligatur.
• Nonenim folumitaiuftitiamliominispi; patefacit Deus , vt
omn es boni iii hac viracaufam eiusiuftam fuifle agnofcant&
probent : ( Nam hxc quidem inanis cft gloria feu vmbra glo-
rix, quae opprefTum nihil iuuat ) fcd vt ipfe quoque in ajterna
vita ii\i giorii ptrfruarur, patcfada fcilicec & approbata cu-
iufqtic iuftitia ab ipfo Chrifto in cxcremo iudicio , & reddicis
iis pr^miis.de quibu$fonantpromifKones,Beati qui perfecu-
cionempatiunturproptcriuftitiamjquiailiorum cft regnum
cxIoruin,&fimilbs.Hanc cxiftimoveram &natiuamefre'fen-
tcnciani. Alijlongiiisdifcedunc,quificinterpretantur:Scm-
vertit Tw «es^;>u«TO. Quanquam fermoncm comprehendi fi-
mui exittimo. Eftenim veritas vircus odaui prarcepri,qujEad
hanc integritatem pcrtincc. Nondcbetiuftusoccultareveri-
tatcm: nodebetaf^enciri impio dogmati ingrariam aliorum:
non debee abiicereconfelfionem ventacis metu periculi, auc
/pff dignicatis feu opum.
6 . Cettc[vel ^uiaifi in pracedeme verfHlegis,be-
nevirojin jecernuai nou nutabir.in niemoria aetcrna
erit iuftus.
Rurfus attexit promifTioncsjVt diftum eft. Primiim aiitcm
ftabilem conditionem iuftis hominibus, & piis poIIicecur.Fif:
juidcm vt affligariturintcrdutn.Sunt cnira obnoxijcomniu
per agit iufte,& nemini iniuriam facit. Loquitur enimnuc de nibus miferiis. Sxpc etiam ita crefcunt pericula, vt aftuni ef-
fcdeipforum /alutevideatur: & tamen diuinitus adiucie-
luftantur , & manent firmi irt fuo gradu , non deiiciuntur nec
franguntur periculis, Ccd vii^lrice patiencia fupcrant res ad-
uerfas.
InmemoriAAternaeritiuHus'^ Hafcfcnteiitia congruiccuni
illa, de qua fupri ditftum eltcercio verfu. luftus quanquam
afBigicur & prcmiturvariis incommodisrtamcn tandem libe-
ratur, & patefitac pratdicacur ipfius inoocentia & pietas,non
tatum in hoc feculo, fed etiam in altera vita coram Deo, fanr
pr.^miis.non dc ipfa operum iufticia.
4 Oitii m e il [ vel potfksiOririfacitiin tranjittna
fgnificattone , vt ettam Rahbi Kimhi wterpretatury
propter illa epitheta ^H(tfe^HHntHriCiemes,mi/ertcorSf
tuJhiSy^H&nonmji PeopoJJHnt attrihni^m tenebris
luiuen reel:is,clc»nens,mifericors,5i iuftus.
Hic vcrfus perpetuum difcrimenfacicinter pios & iinpios. ,
Concedit quidem no^nunquam ingruere tenebras , hoc eft, ftisangclis&hominibus. Nam&inhac vitamultistcftimo
turbulenta tempora , aerumnas & calamitaces , qua» afFcrunc niis oftendit Deus,fc non obliuifci fuorum,aut negligere eos,
ingentes dolores hominibus piis. Sedinhis Deusclemens dum verfanturiripericulis,&inalreravitafacit, vtipfomin
facit illii oriri lumen, id eft , ^epulfis nebulis accendit in cor- memoria grata & celebris fit apud omnes fanftoS arigelos &
dibus ipforum veram confolationcm & la^titiam in Dco ac- homines. Hoc igitur cft, quod dicit, In memoria taerna erit iu-
quiefcentem . qua affliftioncs omncs non tantiim ferrc facil- JUuM^ enim ad praaifentein vita illa refcrcda funt, vc doftrina
lime , fed contemnere & iupcrarc poffint. Econcra ver^ im- de vita aeternahis promif/ionibus inteiligatur inuolui. ' a-
pij in rebus aduerfis nihil habcnt connii;,nihil fpei & confo- rum prodcft tot millibus fanftorum martyrum , quodipfo-
larionis:fed ruunt in ingentesdolorcs.qiue funt initium mor- rum piecas & conftancia in profeffione i poftcri«, quai^diu
cis a;ccrn£ ; fcnciunt enim fe iam e/Te abieftos X Deo , & defti- hic mundus durac, prxdicatur, fi ipfi firic cxtindi : fed q;Qu tn
1 YY iii/
Hipnp^fw' iif wjjy (.'*."
rfeiELEClr. HENR. MOLLERI
itfi
«ternum celebrjod» eft !»f(»um wiemoria > wuiuifce»t illi bcre Deum propitium > & fe cui-aj effe Deo/^que eiciudiri 8t \
iq^amabi:
t^ndem p«!efacit : fed ctiam- in altera viiacoronatur arcerna
gloria & honore.
7 Ab audicu raalo non tidmebit : ftabilitum cor
eiusiconl^deos in lehaua.
Prior pars huiu? verfus pertinec ad confirraationem fupe-
rioris fcntentiar.-dixerat cnira iuftum fore in azterna memoria.
' Hincigiturcoiligit,iuftumnontimerc fibi ab audicu malo:
milliscpim vel calumniis, velpericulis opprimi, vel memo-
ria eia^ extingui poteft.
Audittu md$is2 diipliciter imelligi poteft. Primum de ca-
lumniis,conuiciis& contumeliis , quibiis difFaniancur &de-
formantur. Quanquam enim pi j omnes fuas aftiones difpo-
nunt in iudicio.hoc eft,refi:e &iufte adininiftrant, eifque re-
feruntadgloriam Dci& proxigii lalutem , tamcn nunquam
fy " ' - ' - - ' '
enim
tionis : ita pij^vocantur blafphem
cccleliae.tiirbatores pacis &BranquilIitaris.H3ecruntigniea &
vencnata tela diabpli^qux perferre difficile eft.Nam genero-
fisanimisaliquanto faciJiuseft pcrferre cruciatus corporis,
qudm famx.&exiftimationis laduram, vt inquit Plutarchus:
fed pij non niouentur vllis conuitiis auc concumeliis, vc pro-
fcffioneni doftrinae abiiciant, auc a vericate deficianc,me-
moresillorummandatorum dminorum lefaiaeji. Conuicia
hominiim netimeatis.Matth.j. Beatiquum maledixerincvo-
bispropternomenmeura,&c.Hasc primum fignificatauditus
maius.
Ahj camen fimp|icicer audicum malum intelligunt fini-
ftramfamam,quaIiseaeft,quamimprobi &fceleratilua cul-
pa & vitiis cotrahunt. Ab hac dicunt pios foreimmunes,quia
nihil eommittunt quod iufteculpari poffir. DeindeaLditus
malus intelligatur etiam derumoce periculi auccalamicatu.
NonexpaueKCCjinquit, auccrepidabiciuft isabaudituraalo,
id eft,cum terribilia pericula offcruncur non fuccumber,non teli>g^Tius.
deficiecinon lanwut hec, quemadmodum increiluli,qui ad mi- Vcicur au
nimas quafque Saiftri runioris auras, imoadfolij volancis
ftrepitum.vt dicicur Leuit. z «. tnepidant. Quicquid cnim pe-
riculorum nuntietur,curas iilifuasomnes placidi &quieti
proiiciuntinDeum.ciqj falucem (uam tuendam commitcunt
Ita MoTes ftans ad mare rubrum , cum viderec a tergo inflare
" ingcntem hoftium exercitum, ncc polTec eif igc re, hinc niari,
illinc montibus fcptus & concIufus,in tan to periculo non ex-
pauefcit, ncc abncic fpem falutis, fed ardentinimis gemitibus
cIamatadDcum,vttextusinquit,&re:inetfidem,quaconfir-
matus tandem exclamac, reuocaris Ifraeliras a trepidatlonc:
Statc,& videbitis magnaha Oei. Talia exempla intueri vtile
eft, vc nosquoquein noftrispericulisdifcamusrctinerefide,
nec patiamur no^ obruicerrore malorum. Ficri quidem non
poteft, quin expiucfcanc nonnihil pij, fi quid impendcre di-
fcriminis audiant. Nam fi nullo publicorum inalorum feufu
tatigerencur , ftupocis elfec , non confcienciae in Deo acquie-
fcencis ^curitas:fed dum ftatuunc fe efle in gratia apud Deu,
& eum agnofcunc vita» fua? cuftodem , quanuis folicitudi nc &
berationem,iuxeaDei,voIumatem. Im*tanquam rupes im-
mota coriififtit aduerfus fludus,quibus aifidue tunditun HXC
conftaricia &firmicas in afflidiombus& periculismagnfi eft
Dei donum , cum quo fi cattera corporalia bona conferantur,
videnturcifevaldetenuia. Suncenitncaecera omnia fugacia
& fragilia.Hocfolum ftabilebonum eft,quod incalamicati-
bus &(grumniscertum portum oftendit.in quo acquiefcamus.
Quare quihoc bono prxditi funt^eo^ vere beatos pronuntiat
pfalmus. ■'^
Donec videat in aduerftrios]ld eft.donec videat aduerfarios
& hoftes ecclefias radem pcpnas dare (uorum fcelerum.EccIc-
fiaenimtandem iiberabitur, & videbitvltionemdeinimicis
fuis,& quidem cura gaudio. Id enim fignificatconftruftio,
quando verbum videndi conftruitur cu pra-pofitioneavt ali-
bi monuitpus : non quod Vh^fi)(^iu> fint pij.qui Ixt^cur alio-
metu non fint cxuti , in fuo tamen curfu pergunr, &falucem
fuam Deo comendanc , cui us arbicrio fe libeiicer permiccunt.
nyiOU? hoc loco , vc alias fere femper , non pro facultate au^
diendi feu fenfii auditus.fed pro obiefto eius accipitur.Obie-
fta igitur func criftes ferm.ones , fiije fint eontume iae, fiue pe-
ricula aliunde nuntiata, a quibH«^oa timet homo pius.
Stabilitum cor eius] Additi9noxo)/*»,quarenon expauefcat
autfrangatur mctu malorumimminentium: quia, inquic,cor
eiuseft firmi|m& ftabile. Nidcur enim vnico Deo,€uifcic fe
efle curaf,efqueconfidic.Ita hlcexprefsc concionacur de fide,
qaasvirtuslnprimisdifccrnicpiosabimpiis. Impi; non fta-
tuuntfe cuKB efle Deo ,q«[ia aut cafu omnia fieri exiftiraant,
autfcindig«oseireputant,qui JiDeo rdfpiciaiitur. Ideo,cum
ingruunt poenas & calatnitates, treiglidant & pauent , & in his
pauoribusfugiuntt)eum,iquo fe exiftimant abiedios elTe,
£remunt aduerfus eum,horribiIiter irafcuntur ei,non ftacuunt
fibi isnofci,non petunt neque expedant auxilium i Deo.Ta-
lis eft Saul & alij. £contra Dauid & fimiles vera fide inuo-
canteum, & animoplacido ac compofito eaeqtus ipfi coni-
mittunt, certi quodquicquid accidac >piis omnia cooperen-
turinbqnum.
8 SuftuUum cor eius non timebit; ^onec videat
inaduerfariosfuos.
Repetit eatndem fenteneiam. Cor eius eft confirmatuin &
flabillcum, fcilicet fiducia mifericordix Dei > qu^a fcir fe ha-
blafphemlis & furoribus hoftium, qui doftrinam dc Deo dc-
Icre in generehumano , & toUere e medio pios Dei cultores
conabantur.Ha^c enim eft voIupeasfinftorum,quam ex inte-
ritu impiorum capiunt^ Videre igicur in hoftcs fignificat , icl
quod nos dicwxuSiSeinefieude etn 4enfeindenfehen.
9 Difperfit , dcdic paupcribus : iuftitia cius
manet in fcculiim ; cornu eius cxaltabitur in glo-
ria.
Initio repetitverfum quintum,iii quo concionatur de cf-
ficiispijhominiserga proximum :deindcaddic promiffione.
Quemadmodum ^nim tunc diximus, bcneficeotiam illam
indandis muneribus, aut mutuo danda pecuniaintelligen-
dam efle de omnibus ofliciis charicatis, qux debCntur proxi-
mo:itanunc quoque,etfinominatimdicic dcliberalitate fcu
eleemofy nis:tamen comprehendi omnia charitatis officia in-
is.
aucem yerho Jpargendiy vt liberalicatc iuftorum me-
lius exprimac. Non cenuicerautmaligneerogantbonipau-
xillum aliquid(quemadmoduni multi exigua ftipedcfun^i
voluncerga pauperei^ fi^'' copioselargiuncur,quantum fcili-
'. cecpoftulac vfus,&pacicur eorum facult^Sj&funchilarcs da-
corcs. Abfuncfordes,abeftcenacitas, abeft mecus amitcenda-
rumfeuactcnuandarumfacultacum.Indcraulusi.Cor.p.ex-
hortans fuos,yrget verbum fpargendi.Q_!J parce facit femen-
cemjparcemetet,&c.Dcindeaddicj/»/»»/>er/i'«i. Qaa vocc pri-
miim liberalicatcm quaficonftrirtgit,&ceicas cinietascir-
cumdat. Liberali^as enim nondebetefleprofufio autollen-
tatiofplcndorisinprofufione inani:ficuc fa:pe laudanturin
mundo fupcruacui & fuperfluifumptus, qui fiuiitvana: oftcn-
tationiscaufa.lllaeniintantum liberahcas laudera meretur,
qua»pauperum incpia? fuccurrit: non quae anrlbitione qua-
dam multaprofunditin luxum , in conuiuia,ina;dificia> aut
resfimiles. •
Deinde voxpauperum monet, prudentiam & dcledtum in
dandis eleembfyms efle adhibendu.fitfi enim,vtAtticus Epi-
fcopusConftancinopoIitanusmittens pecuniam ad Calliopu
Presbycerum Nicenum , quam erogarecin pauperes.iubec vc
in elargiendo ne religionis quidem racionem habeat, fed hoc
vnum fpeftetjVt indigentes alat,neque eos prxferat, qui mo-
ribus noftris viuanc: addic camen eis maximeefle dandum.qui
mendicareerubefcunc: non hisqui in vica vencrem ad nundi-
nationem proponunt; & lohanncs Chryfbftomus Olympia-
di prxfcribens modum dadae elcemofynaiincer^jBcera inquic,
Liberalitacem perentium indigentia eflTc metiendam.Hfc ve-
ro omniaquomodoconcilianda fint cum difto Epicharmi,
nffBi tx^hTfnfff ^J^U.cx aliis libris petatur.
lujiitia eius manet perpetuo ] Id «ft, celebratur eius pictas &
iuftitia fton tatum in hoc feculo, fed ctia in altera vica appro-
babitur ^DeojAngelis & horainibus,& ornabitur praimiisa;-
te rnis.Cornu eius exaltabitur ingloriajfeu cum gIoria,id eft,ro-
bur, vires, potentia , dignitas ems cref cet. Deus cnim euehit
talcs,vt in dies crefcac ipforum profperitas.
Ingloria\ltz vc felicicacem illa laudenc & celebrcntomnes
boni, & intelligant diuinitus ornari pra»miis liberalitatem, &
cxtera charitatis officia indigentibus pra^ftita. Comu metale-
pticJs fignificac robur & vires.
io Impius videbit & irafcctur: dentibus fuis
fremet & tabcfcet .* dcfi$lerium impiorum peri--
bit.
Antithefiseftpoftrerai membri inpra!cedMiteverfu,qua
Dci V
'iiWii.i,.^ii..!i|Jiiliiiiiipipii..iiJl j ^ P S A l' M
Pei gratiam & benignicatem erga pios niagis illuftrat.Dixe-
Tat eam futuram piorum,feIicicatem,quam celebrajari eircne
omnes bbni : fed impij, qui? liuidis oculis afpiciuutielicita-
tem piorum , & tantiim fibi bene cflc volunt, non foliiin no
]a?tantur eorum felicitate, ncc quoddebebant agnofcuntin
hac prouidentiac & bonitatis diuinat teftimonia : ied quia fla-
grantimmani odio erga eccleixam & erga pios , incredibili
^olore & indignatione vruntur , cum vident diuinitus adiu-
uarieccIeiiam,&fuos conatusirritosefTe: imo itaturbantur
animo , vt moleftiam & dolorem cordis fui fremitu quoque
pxodantjSc tanta liuoris violentia corripiantur,vtcorde con-
tabefcant.HjBC iufta pcena eft impiorum. Q^ilis poena con-
fpiciturin Pharaone &aliis. IdeoNaxianzenus luuidiam ex
omnibusafFeftibus nominat «V<m»t«u> «"msc ty i^tHmommim-
SKt^-n (jSfitTt Tmn iKfji^ti rtJc v>-o«t> "^Ji «Tt •nit.H c&i tpgmc. A ddi-
turauiem hgec antithefis promiffionibus , ne^pijiilafpecie
fcandali incurrcntis in oculos moueantur, quod videlicet
nonnunquamdifterturliberatio pioruni , & impij aiiquan-
diu florent& triumphant. Fietenim, inquir.rerumcommu-
tatio: pijcnim liberabuntur& glorificabuntur , impij vero
dabunt poenas. Non igitur iudicandum eft ex prxfentibus
euentibus, cum^pijaffliguntur, auccumnon ftatim appa-
VM ttll.
ret liberat/o : impij vero imerea perguntfurere, imo tait-
quain^am triumphatum fit de piis,3cerbe eciam infultant&
illudunt i^Cn : fed vera fide & fpfe expedanda eft piprum
liberatio &impiorum poeua, quse in hispromiffionlbuso-
ftenditur.
Befidermm impiomm peribit ] Generalis eft fencentia , qua
pralu)umconcIudit.Impij vt funtinexplebiles, totiusmundi
opcs Ipc fua hauriunt : ideoque dies noftefque his curis fati-
gancur vt optataconfcquaatur, & bonos omnes,quos obfta-
re fuis conatibus videnc,oderunt & perfequuntur. Sed fruftra
hxrc cura & labor ab ipfis inlumicur. Tandem enim conci-
dunt cum omnibusfuis conatibus, & vt in cantico Mari*
eftjfpe fua deieat dimitcuntur inanes & famelici. Nunquam
ennu obtinent quod volcbanr. Hx funt confolationcs, qui-
bus muniendi funt animi hoc triftjffimo tempore, quo vidc-
niusdiabolum &organaeius rabiofe furere aduerfusbonos
& pios,ve aduerfus hunc impiorum furoremfefe facilius fu-
ftentent,&.in profeflione verasdottrinx conftanterperfeue-
renc , certa fide ac fpe expedances liberationem ac olorifica-
tionem , quam certo tandein iuxtapromiffionesexperietur.
Neque enim pietatis ftudium , vanus eft labor : nec exitium
boms afi-err,vc plerique exiftimant.
PSALMI CXII.
_ ' , PARTBS,
I. Exhortatio ad laudem,his duabus vocibus , HalelH-jaht cjuse frecjuenter occurrunt in Pfalmis & If-
raeliticasEcclelia: ewTje^wfaiidlam dcmonftrant. . *
I I. Propofitio fumma narrationis , v.i. exponcns noias boni viri : nimirum . i. Reuerentiam Dei &
vcrbi ipfius. i. Vna voce fummatim felicitatem eius denuncians,c[u3e in fequcntibus explicatur.
III. Explicatio folic^taiis piorum,cuius partes a Propheta tres conflituuiuur, Prma eft felicitas to-
tiusfainiiiiEdomeftica,v.z.&5.Conli:ituitur autem in generejhonore,opibus& vita. Secmda domeftica:
felicitatis cuni exteris conlKicracio, v.4.. & y Lux feu profperitas tanta eft in domo pij viri,vt in alios ca-
lamitate prefros,graciosc,mifericorditer & iufte profundat de benedidtionibus fuis, Tmw,conftans ani-
mifecuritasabomnimaloiv.e.y.&S.Huiusfecuritatispartcsfunt. i. Calamitatibusnon deiici. 2. Vi-
gere&valerecoramDeo&hominibus. 5. Nequeaduerfis neque profperis a pictatc dimouerl. 4.Niti
diuinaope. 9. Impiorum exitio rccreari.
1 1 1 1. Narrationis illius dc pierum telicitate conclufio,charitatcm,iuftitiam,gloriam eorum coraplc-
dlens,v.9.& infelicitatem impiis obucnturam,v.io.InfcIicitatisillius fumma eft,impiorum cogiiationes>
confilia,labores & conatus in Dei fcruos,irriti fient a Domino.
Observationks locqrvm
Dcfcriptio feu charafieres pij viri.
1 Deum verum ex eim vcrbo nottit.colit, reaehtur ^ inuocat.
Deimandatls furnma cu animi alacritate (^ trdqurllitate obfe-
quitur.nihilj^ habet antiquius, quam vtpietate ^ inftitia colat.
2 Varias benedidiones obtinet a Deo: mpenumerojam <Qf bca-
tamfobolem.
5 Antmumfortcfu a contentum, (^ quantumfatis efi ad vita
tranquilliter d^endam.
Integritatem in vit& curriculo , optimam ^ fideliffimam opum
^aliarum Dei benediStionum cuftodem'.
4- Fauorem ^prdfentiam Dei in rebus aduerfts , tunc enim eti
mifericordem , benignum ^ fidelem fentit , vnde incrementa fidei,
Jpei i^ patientiA oriuntur.
i Vifcera mifericordi<i,qu£ in liberaliter paupertbmlargiendo (^
mutuo dandoffinetenacitate (^ auaritia,conjpiciu^tur.
InreidomefticA tra£iatione , ^inconuerfationecumproximk
fanElam fimplicemqueprudentiam , qu& a luxu,fordibtM (3> difft-
dmtiafit prorfiis aliena : deinde iniontraBibtt^ finceritatts ^ &-
quitatis amorem. . "'"•'
6 Perfeuerantia inftudio (^ ftadiopietatts iQ> iuftiti&, inter tot
mnndi conuerfiones,ita vt dumfiaiitti collabitur orbis,viBricepa-
D O CT RIN AE.
tientia res omnes aduerfas fiiperet. '
Bonam confcientiam ceu murU ahenettm aduerfiu improborum
calumnias:ac coram Deo,a?tge!is ^ bonis omnibus, durate (ffab-
foltito huius vit& curriculo gratam memoriam.
7 Conftantiam qu& nuUis calumnijs , nuUisfiniJiris rumoribtts
concutitur^qtioniam in Deo Jpemfuam habet repofitam.
8 Spem.quafit vt certo expeilet iuftam in impios Dei vindiffa,
ideoque opporttmo ^ conftituto tempore liberationem.
p Charitatem munifcam erga pauperes,quantum poftulat vfus
^patitur eiusfacultas. «
Bonorii abundantidjVt egenisfitccurrere magisacma^is valeat.
Eximiumnomen in Ecclefia ^pr&mium coram Deo.
10 Projperumftatum inuitis ^ Jrendentibus impijs,qttortim co-
nattu ^ confilia irritafieri ac infumum euanefcerepius videbit.
Hls charaheribus pij homlnis.fi quis notas impij velit opponere,
dicet impiU veri Dei notitia carere,ejfe aut fHperfiitiofitm Q> idolo-
latra.aut atheum (^ epicureum,auaru,imptirtmi,fauore Dei defti-
tutum,crudele^prodigum,aut turpts lucri ctipidU, aut tenacem,in-
conftante.iniuftum, impaticntem, mala mentepr&ditum,deft>era-
bundUfpauperum hofterh,in abundantia egenum^celeratum.deni-
que tum in vita tum in morte ^pofi ipfam mortem miferrimttm.
Articvli
P R
1.
z.
3-
4
Viri Deum rcuerentis & beati notar.
Debenediclionibusinternis&extcrnis.
De elceinbfynis& mutuo.
Oeconomias reftc adminiftrandz vera ratio.
f. Piecatis 1
6. Confcientia
7. Impiorum
I.
na merces.
pna fulcra,& fr uftus.
iiiferrima,& Charaftcrcs.
ARGVMENTVM PSALMI CXIH.
*if-»'
S A L MV M centefimum decmHmtertium etfiflerioiHe interpretantur de Mejiia (jr eim
benefcijs , ex tjuibus difcrmen interhmus MefiU regnum ft) cjLtera con^ficiturtnec incommode
iju&damfententix. 'mfine.ffdmthuc accommodaripofiuntfvt cum dicitur Deus htmilia refpice-
re in c^lo (^ in terra, ^ attollere apuluere inopem :quod non male congruitAdiUud Chrifii di-
Bum)f^€ni/aluosfacerepeccateres:Et,renitfUHsDeiferuare»ijuodperier4tilt?iVe
t. .. 1*
"'kX'\
•A
■*' . .Jl'''^,
#
temiiiu confideremmjaffaret totumpfiimHmmhUalitiditfe ^ukm confe^nim ^ iordmHnemgratiarHm atltd'
ttem diproHidentiadmnajin qua admiranda Pcifaptentta^iufittia^ionitasi^tM^fu^^^ Hirtutesdi-
gna admifatiohe ^perpetua celehratione confitciuntur, Ottfd enimad^mrandummagi^t ^uam ^uod Deust
^4Hifuperi»r efl ciinUis cfeaturistdr c*lis ommbmita tamenje demittktVt ocHksae^cHfAndumgenw humanum
conuertat i t^uUafapientia hurnana tanf^efli fua capere hancfapientiamtt) bomtatem diutnami nedum ex-
\ haurife aut pf&dtcare pro dtgnitate queat.Vult tamen alifuo modo a/jobishancprouidentiam Veusagnofci ^
• (elebrart.Et ^uta multafunt rerum vtcesin rebm humanis t^fubitaconuerfioneSfqtKeprater ^emaccjduntiin
his ip/is aQnofci vuh mhtl acciderefortuttum-.fed ommafingulart prouidentta ^fapiemiadtuinitusgstbernari,
Hacfummaeflpfaimt, • v v ' >- . .,>..... *...,.-. ^
ToM autem doUrina de prouidemia peij^u^ htc^ alibi in pjalmis traditur,ita confideranda efly non vtin
hacteneralidoUrinai^uam etiam Ethmci ^uodamrnodo norunty^^ Phtlofopht tnfuisfcripti^celebrant, acqm- ^
" efcamus :fed vt alttus mnmhil cosfcendentes (^ogitemm Deum hac benitate ^ philanthropia , ^ua in afitdua
eifts prouidentta elucettprmpujt moturn ejfe, vt mtjjofiltonos quan^uam reos ^ pollutos peccatis redtmeret , g;
inpojfefiionem caleflis hsredtmu- , a ^uapjir peccatum exctderammii reflitueret. De quafna voluntate cum
exvrefjo verbo iejtamfit, dccet nos hanq etm bomtatem ^ phtlanthroptam inprimis agmfcere & celebrare,^
vera pde fiatuere, nos quanquarnpoUutos ^ contamtnatos trtjhfiimis peccatis , rectpi tamen ingratiam ^ pro^
nunttdri iuflosy hoc efl , acceptos cor am Deo , i^irjiert hdredes vtta Aterna propterfilium , ^uifatim vtQima ^ro
peccatis irarn Aterntpatriiplacauit, HiceflproiCtpuusvfm do^rina deproutiientiaDei,tn ^uo intelltgi potefl,
hancfententiam pfalmii f)uisficut Domtntts ? ejHt tn altu habiiat & humili^ rejpicit , in pnmis accomrnodan-
^ damcfife ad ecciefiam. Quanquam entrn hac mifera ^ tmbecillis natura oneyata efl ira Dei , morte, tyrannide
dijiboli tt) alijs ingenttbm arumnts^vt nthtl homineftt humtltm/ntjerim ^ abie6itm:D em tamen imrnenfa rni-
fericordiaper (^pro^ter filium coUtgit ex eo fibt ecclefiarn,(juam liberatam a morte,damnattone,tyranntde dia-
bo/idrtrtfltjitmts arnmnis tandern exaltat (jr ornat c&lejii ^ dterna gloria ^ Utitia,Jeqm in tota aternttate ei
- comrnuntcat.Hac doUrtnafi addatur illis generalibm fententijs deproutdetta diuinaje quapaJim,apHdfcri-
ptores grauijiimafententia extant, valde dulcis eflpifs mentibm, ^ confolationem ajfert extmiam. Itaque ^
Theodorettts,cum multos libros deproutdentta erudite Jcrtpfijfeti ejr dihgenter argurnenta omnta collegtJfet,(]u<A
menies noflras conuincunt , vtfater-t cogantur mnferri omnta ca/it, quemadmodum Epicurm fomntat/ed regt
mundum a mente drtj[Hafaptente,tnte!itgente (^ ammtegeneris humani, tandem tn poflremo Itbro tnqutt^fim"
mum or infaUibile argumentum prouidentta ^ amoris dtuint ergagenm httmanum ejfemijitonemfilij vmgenttiy
per qitem toUitpeccatumdr mortem,^' reddit credentibm iufhttam 0- vitam aternarn. Hoc argumentum copio-
Ce itlHfirat,(ir amplificat : atque^oflendit , tta dulcefcere mbts do^rinarn de prouidentia dtuina, ^ confolattones
prAberenobisefitcacifitifnaSifitntegraconfideretAr. .
• ^. -'■" . ij *r^ ■ • - ■, .
ti'it H' T Aleluiah.Laudatc ferui Ichou* : laudatc "on cantum vocem affiduc fonacem Dei laudes.fed & curam
*^^ p^l^ 1^^ nomenlehou* acltudiumconleruandxdoarins ca:Ieltis,miniftenjcuange-
-■Propofi;^pfaImieftexhorc;cio,nnomenDominiceIe- l^ct ^ ^liarum b^^^^^^
" brecur. ^^^^l^i^^^f^^^^P^^^P^J^^^^"^^"^'";"^^^^^ S/> W/^?«;«] Id eft, celcbretdr & pr^dicecur. Nosenim
■ Jeflip » praEdicaco beneficiorum d.uinorum. Non cpn ftic ^ , ^^ benedicimus ahcu Uuc bcne preca.nur ei, aut laudamus
il einoDcribuseleftitns,auc inquadimumulationeopcru _. ,a ,,. ' _ r *»'■>"• '-•, *Hnauuaums
«ici|iopcuuu»cic..iiiiui , «VI ^^. •„„!,.„- ^.„f„^ cum.DequaJroquendiformafupridiaumeft.
Iejeis,queinadmodumPhanfa:i&monachiantehasctcmpo- aU^. ri; r« ^ j r i ii*
rafinxerunt. 5 Ab oiiu lolis vlciue ad cius occafum laudabi-
AdditautemcircumftantiamjCuminquit^yw-wiwWjoften- le nomenlchouaj.
dens fe prjBcipue all«qui & exhorcari eos , qm func membra Iterum amplificat propoficionem a loci circfiftancia. Glo-
verxecclefije.quiquepeculiaricerculcuidiiinofuncaddidi. ria(inquic)Deicancaeft,vtinomnesterraepIagas&inomue»
]5tfienimargunientumconcinccpfalmuscunftis morcalibus orbisangubs fe diflundac<e6que turpius critnobisquiiR
fceYe & cclcbrare. Ideo inquit,L?udace ferui Iehou2e:fic no- fuppnmamus , vel obliuione noftrafepeliar
minans pios , quud foli-agnofcanc qui cUltus Deo finc pra»- fentencia incerpreces, vt prophetam in hoc pfalmo tantiim
„_fiandi, &qu6d prsBaliisomnlbus intelligaric,^^f^^
-rem & cultum Deo deibere,vtopera Scbeneficia ipfius agno- poft exhibicum Chriftum in toto orbc agnofcenda & celc-
fcant&celebrent. RcpctitautcmverbumlS^Tneaqueicera- brandaerant. Sed vficacumeftinpfaImis,ci){nioperaDeiin
tiononcftociofa. Facitcnimadexcutiendum torporem no- genere recenfentur,etiamgentesadmoncrinec]aufisocuIis
^rum. Sumusenim omnes nimis fegnes & tardi in confide- illa prasccreanc, fed fuo quociUe officio in prxdicadis Dei be-
rajddis & celebradis Dei beneficiis. Idco opus eft talibus fti- neficiis fungancur. Eaque ,f xh,9rtatio quafi quendam p udo-
mulis, Dcinde affiduitas & perfeuerantia in laudandis Dei rem ludaeis incutit , R i g^ntibus vinci fe h^c in re patiaritur,
beiie.fidis hac iteratione notatur. Non enim fatis eft femcl Quanquan| interea non negarim , vaticioium de vocationc
atque itcrum celebraffe Deum , (cd perpctuo fonare debcnt gencium hi» verfibus efle inclufum. Si enim paffiui in coro
illa» laudcs in ecclcfia,vt proximo verfu dicitur. orbe haec beneficid rcfle debent agnpfci & celcbrari, neccfle
Set\ioslehou£ nonnuUi intelligunc Leuitas, quibus in lege eritgentes aliquando rcfte dcDep doceri,& doftrinam eius
illa: parte* canendi Ia;udcs Dci eranc mandatK. Haec fenten- in totum terrarum orbem ipargi.
tia ctfi non mala eft , & verifimilc eft pfalmum Leuitis prx- ^ Excclfus fuper QUines gentes lehoua : fupcr
fcriptum&decantandumtraditumefle:tamcnpertinetman- cselosfiloriaeins. 1 -;
datumadomjic«»&erantLeuit3EianquamiJ«5(fl«:hodicver6 ^ j>rJ^G,.i^..;{:.u^^:..,^,:^..^^ ^.-u '^ ^^- t
ornhesChriftianiuntLeuit».^^Jn^ei^^^^^ .^^Z!^::^^^
agmtum.Agnofciturautfmexverbo&bem&us. vcrfufumptaabamplitudincpocencil&gETuh^^^^^^
;;.V^ Sitnomcnlchou«bcnedietum:exnunc&v{l in^uit,potentia& maicftasLcndit fe non^«l^%S
quetnrceulum. ^ omnesgenteis,fcdipfisca;liscftexccifior. Ergo conuenir, vc
Repccit can^en» ffcntgnt^am , & amplificat^i circunftan- non tantum in ludjca yfed in cunftis totius or^is nationibus
tia t^poris , quam etiam in iterationc verbi yTtn notari dixi- gloriofum fit nomen eius , vtque vbique omnes creatur» re-
mus. Vult enira Iauj(l.esl>ei affidue fonare in genere humano lonent laudes eius. Si regein terrennm , cuius eft aliqua po-
prarfcrtimin eceiefia* Ideo dicitoperam effe dandam ab o- tentia & virtus^ dignum iudicamus quem honoremus & ce-
mjubus, vt perpcruo l^geher^humano vigeat memoria be- lebremus, qiianto magis dccet hunc Dominum t.im p©ten-
. «ffiivorfi De^ JMui(|ii^tttr li^ocloco ccquiri i nobxsiciamus: tein,qui totum orbem fuoimperio fubiecitj & affidua guber-
"'*' '"' '''^^^$^r''''^^-;ii^',^ V ■ ' "'• ■'■, . ■ " nationa
>'.■•'■ t ■ • * H ^ '■ * j »■ Y»
» ■ ■■■ ■ ■ • •' ?: 4*'tv '
«*!,■■ ■-■ „ ••.."■ ' '■'■ • . • " . ■ .' '■'%,' " '-: '■■'■
1077
■j
* natione accQnferuatione tp^tios rnuild! pocentiam & matfe-*
ftatem ftianv oftendit, ab.omnibiis coli? certe neceiR eft o- *
mnes eflTd^faicf ilegos , qui htw in; pj|te^Deum iuftis laudlbus
fpoliant. ' '" s . • ,;*■■ ■i:.:,Jt^ ..J ''_*„. ,., ^' v;*
Alij ad mai^ftarem Chrjfti triumf hantis 'de deuifta morte
& peccato,8fc gloriose regnantis ad dexteram patris,& ferua-
tisacdefendenti*vecclefiain fuam ih hac. vita , verfumhunc
accommodandunl cenfent. Nam fublimitas illa promulga^o
Euangeliomeliiis perfpefta fuit.quia tunc demura, yt antea
monui,rub eius imperium colledus eft orbis. Id quanquam
rede 4ui exiftiuio,ramengeneraIemiIIam rentetiam,de qua
dixi.nus,iudico prif mittendam efle* wtv; * ., ,
;' 5 Qujis ficutiehousi Dcus nofler.'' exaltan s fe ad
^habitandum,. : .
Amplificat rationem a comparatlone per exclamationem:
vt oftedat nuIIuittjefTe inter honiines,qui minimaparte po-
tenti^ aut virtutis conferripol/itcuni hoc Domino. Nullus
cft^inquitjneque ih cxlo, neque in terr;i,ijui jjarti fic poten-
tia,& qui in loco tam fublimi/fedem fibi delegerit. Ergo ne-
nioieeximat auc auellatab huius inipcriomemo quatumuis
potens exiftimet fe non hunc habereDominum,quem agno-
fcere,qUem /ercri^quem colere & adorare debeat. Quanca-
cunque enim fic pocentiahumana » nemo tamert eft qui non
huiusjnipeno fitfubiedus. Icaquc regibus' & principibus
concioj^anir ;'falmus:& raonecriefiducia fuae potencia? &
virium le eflfeVancautimperio diuino fe fubtrahant : quem-
a(imodumNabuchodono(br,&aIi;,quihorribiIiterdiuinitus
puniti& euetfifunt.
'n'3iOinhoc& fequentibus participiisIodabundat:cu-
iushxccaufaeflevidetur, quodcumnai ex eorum nume-
ro fic,qux mappicata vocant Grammacici,additum fuifle lod
videcur , vc redius proferretur , & pottea in cset^ris finiilem
formam fuiflreobreruatam,ne appareretdif/imilicudo.Qua-
quam &admuficamforce iiia adiedio vnius Iitcrx refcrri
poteft.
6 HurDilians ad A^idendum in cazlis & in terra.
Addic aliud argumentum, cur fit celebrandus , fumptum
a prouidentia diuina. Deus, inquit , quanquam fupra C3eIos
habitac &infinica potentia prxditus cft, vt propter hanc for-
midabilis efle omr.ibus dcbeat : camen tanta fimulefteius
bonitas coniun6ta cum potentia,vc dc fua maieiUce quafi fe
demitccn!), omnia in caelis & in ccrris oculis clementia; fu£
afpiciat & gubernet,& nihil fit in rebus creatis,quod non pa-
ternameius<curam& opem experiatur. iEquum eftigitur,
vt omnes haru: eius bonitateih agnofcant & celcbrent. Facit
autem &cxIorum nientionem. Nam & angeli hatic paterna
eiuscuram,vcexpcriunturquotidie,jtagratoanimo aifidue
celebrant & commendanr,e6quc exemplo inuitari h6mincs
decet, vtcocbeneftciis afteftifequoque ad harum rcril con-
fidcrationem qu(jdammodo exufcicenc. Turpeenim eft no-
bis,ob quorum falutem miflus eft in carnem filius Dei , ab
angelis hac m parce fuperari.
7 Ei\^eas[attolie}is]c puluere inopenr.e ftcrco-
ribasexaltatiTjircrum. ;
IConfirmat rationem ab alftiucjt exemptis, Tn q^
uidentia D^ei manifefte deprehendi poceft. Fiunt, inquic,in
rebus humfanis fxpe niutationes praster noftram opinione,
qux cogunc nds ftacuere & fateri efte aliquam prouideciam,
qua cunfta gubernentur. Si enim femper idem & aequabilis
efletcurfus, omnesdicerenthunc eflenacurje curfum,qui
rautari non poffct. Sedquia fubitsB& infperacseinciduncre-
runi conuerfiones , intelligunt omnes non ejfleeum naturx
curfum, qui tam variis& crebris-matati(^ibus fit obnoxius.
Rurfus ver6,nc(qubd i plerifque fit) illaefubitaemutationcs
adfcribantur forcun2e,affirmat prophetajj^rcano Dei confilio
& prouidentia eas accidere: quia nihil fit fortuicum in rebus
■ humanis. Qupdfgiturvidemus facpe hominesobfcuros&
defpeftiffimos , vt lofephum , Danielem, M6(<;n,Dauidemi
& fimiles euehi ad lummos honores & potentiain , ^a reso-
ftendic regna ^ imperia non parari induftria , fapientia aut
viribus humanis,neque hunc elfe natur^ curfum^fed admini-
ftrari & conferuari ab a»terna aliqua mente iapiente & po-
tcnte: aDeofcilicfcconditore totiusmundi, quinunchos
nuncalio.sad guberuacula reipubl. tanquam vi'ca*ios fuos
coilocat , e^que inre rion refpicit di^nicacem , fplendorem
familiar.opesaut potentia cuiufquam:T*d faspe obfcuriiSmos
cxcitat,quoprouidentiieius meliusconQ)iciatur.Hoc primu
I*'
' V*,:
■ ^.
V ^xvi ^y, A,l fl i. • • ^ ■ -. _ loyji
jft quod in hocyerfu monere vcJluft proph«ta. Deinde in
hot exemplo ita pingit prouidcnciam diuinam , vc oftcndat * '
Deum^urafua&amorecompleaitaniinfirmosqua^mfum' ' '
mos.&nihil efTeinPcbushumanisquodabeiuscurafitalie-"
num. Ethnici fapientiores cum tot videant argumeHta, qu«
prouidcntiam diuiriim confirmant, fatcritur quidfefleprp-
uidenciam,fcdtalem quxmaximaqua?que gHbernet, tcnuia
ncgligat.Sicut dicitur in verfu:
i^onvacatexiguisrebttsadejfeloui.'
Iteih : SciUcet isfuperii Ubor eft^ea, cura qttietos
SoUicitatl ....
Hisprofanis opinionibus opppnit hanc fententiam pro-
pheta,oftendensDeum etiam eorumrationem habcre,quos -
mundus ludicat abieaiffimos,& quon^mpr«-fdfti4io,&con-
temptu ne nomlna quidemicire dignatur. VLxc doftrina piis
mentiBusduIcemafFertconfolationcm. Semperenimnobis
obftrcpit indignicas noflira , & exiftimamus Deum non cura- *
rehominesobfcuros, humiles&abieaos, fedcantiim refpi-
cereadfiibhmia&quxhominum iudtcio.videnturdignaa-
liqua cura autrelpeftu. Contr^ inquitpfalmus.peuro dclc-
ftanhumihbus&abieais : idqueoftenderemuirismanife-
ftis exempIis,quando etiam in politia & repub.eos euehit &
fiipra alios collocac. .- ; -f
Epuluere] Ideft, cx infimo & abieaiffimo loco feu condi-
tione. „
8 -Vt c#llocet[<?«»2]cum principibusTcumprin-
cipibuspopulifui. ' d.-y'
Amplificatmiraculum acircumft4ntiaconditioriis,Ioci &
pcrfonarum. Primum.iiKiuic,ica eum crigit & exaltat,vt non
tantum vindicec nomen eius i concemptu , & fit dcinceps in
aliquo numero ,in aliqua dignitate, exiftimatione&gracia
apud homines : fcdeciam vtcollocet enm com princ|pibus, .
hoc elt,euchac eum ad principatum, ita irt csBtcris iam impe-
rec, & quiab ommbusancehac contenJnebatur , nuncab
ufdemobferuetur&colatur. Dcinde rurfus hoc ipfum ar-
gumentum promdentix Dei amplificans , zddit, cttmprinci-
ptbtupopHkfm: qua- dignitas fumma cft cenfenda. Multo
enim maius eft prajfici populo Dei , quim aliis gcntibus, feti
alus terr? partibus. Mulco enim maior dignitas eft Dauidis
quem I^eus fuftulit de caulis ouium, vt inquiiPfalmo 78.&
regem in fuo populo conftituit , quam cuiufcunque regisin-
tcrEchnicos.
9 Habitve facicns ftcrilem in familia: matrtfm
filiorum la2cantem,HaleIuiah.
Additaliudexemplumfumptumaboeconomia.-vtoften-
datin omnibuspartibus humanaevitse confpici prouidetiam
Dei. PohtiasDcocurae efreoftendic non tahtumperpetua
conferuatio inter cam horribilcs furores hominum , inter tot
bella,cxdcs& vaftacioncsquas homines efficiunc ambitionc
&Iibidinedominandi acqueaiiis cupidicacibus addudi : fed
ctiamquo^Ideieaisfummis regibus faepc obfcuros &for-
didoshomines euebit&inrolium regium collocat, vcfinc
mutatesprincipes. Inoeconomia eciam affidue fuam prae-
fentiam multisteftimoniisoftendit : intcrqux non poftre-
niumcfthoc, quod farpe fteriles matresfamilias rcddit fce-^
cuffdas , eafque beac vroxt/nx»* , vc Saram , Rebeccam, An-
nam matrem Samuelis, Ehfabecham &c. Eft enim procrea-
tio fobohs & wohunmua. fingularis bcnediaionis diuin£ ar-»^
gumentum. Ideoomiffiscaereris^hoc prouidentisc &amo-"
ris Deiargumcntum allcgat,vt cajtera fub hoc comprchendi
intelligatur. Quam multa quocidie in oeconortiiis noftris ac-
ciduncjin quibusmanifeftecernimus praefentiam ©ei? & ta-
men quotufquifque eft,ciui hsec beneficia ita agnofcat vt au-
tori gratias agat?
n'3 hoc loco non fimplicicer pro sedificio capitur , fed pr o
ipfa familia ou«i*;/^;y««Jc,cont,inens pro c6tento,vt apud Qtx-
cos nomen otm vel »iuct in Adis & alibi. Siniilis ph rafis eft
fupraPfaI.68»EftquefimpIiciffim*fententi3. Facithabitare
fterilemindomo, ideft,facitvtqu»pnus fiieratmulierflii-
rili$,fiat fcecunda &idomum libcrisimpleat,
Matremfdiorum ktantem] Laeiitia matribus tribuit prophe- •
t3,quia nulla re magis deleftantur matres quam liberis. Etfi
enim omnium hominum animi propendeantld expetendas
diuitias , delicias & alia vita» conimoda : foboles tameh o-
mnibusfaliis prjefertur: <r«nfv7«>Wx»»r <fi/)iTe>» JSinu a«»c *»%»-
iroiciuxcaEuripidem. Hanc fententiamalijallegpriceexpo-
nunt iuxtaillud Icfaiae f^.LsEtarefterilis quaj non paris,quia
pluresfuntfilijdefertaj&c. ., ^ ,
I " -^ '
v*
;'v-
'14-
• 't<
V"""
% .
¥l
•H,
'..:*' ■'"%'/' ^■*^
»ltiit,. .
Fflr.rHEK.R. MOLLERr ^^ "^^? .iQJc
#f SALMi i,:X:xiiL
■.■>.i 'tf
«,-
.■sV
-3i . t",*'.^ ) j,_
; ^ ^ : p jijtr E$.
X Hort^tio ad Uudanduin Deura)V.i. Vldctur autem hic pralmus inmulti&conttenire cum Ann^ can.
tIcO)i.Saiii^2.
II. LaudatioI^eiiampliHcatacircunftantiis cemporis&Ioci«v.2.&3.q.<l. Laudate|el|p^il^m in tempus
infinicum & infinitis in locis.
, III. Huius4atrchicionis atgumcnta duum generum. i. Ab ipfa raaicftate DeJi v.^.vt quai omnes gcates
(qperct^,{itquc etiam fupercaelcftis. 2. Ab opcribus Dci:quae copimendantur per interrogationem , v.5. &
ad infihitatem diuinai prouidentis & potenti; rcferuntur,v.6.Dcindead operum iftius prouidentia; mira-
biieseffe^urin vit^ humanae reuolutionibuSiV.y.in rcbus politicis, v.S.in familiis> v.57*nngulari quadam
rationc luccntes. H.
'■^;*aC5«>
ObservAtiones
LO-CORVM DOCTRINAE.
Verf.t, GHuumfoUfdeles^irktMlibus oculispriditi fintad cer- Deifrouidetia: nec exaltatio Mtt humiliatio aliunde quam kpM-
nendd Dei maMtm,merit9 admmims eius celebration* intutdtur. nu eiuiprocedit. 3. NuUa mijeria manU Dei impedirefotefi,quio
SMblatoLemiticofacardotioo^mms Ckrijiianiad laudis hofiiM a- fauperes.quumlibet^Jiercoreadthrontm erigat:ttflelofepho,M.o-
pudipfum Dei tribunal cfirendnf nuncfunt confecrati. hu igitur Je.DanieUi ^innumeris alijs:vt etiamfuperbos deijcit : quemad-
exhortatio adomnemecckflarn Chriliianampertinet. modum ex Nebucadnei^aris hiftoria liquet. 4. Summit afficit ho-
Ha laudes demumgtat*. Junt^qus, a Deiferuitprofcifcuntur, ^ noribus,quos vult exceljus ille,quemadmodum Dauidi accidit, qui
ad verum illum Deum rejeruntur,ficutfefe verb o fuopatefecit. ex ouium pafiore,popuU Dei rex faBus efi.
2 HAcduplicatio focordiam noftram accufat^tmul^ docet con- ejmcunque ex infimaforte ad^munerapublica eueSli funt , Dei
tinuandas effe toto vitA curfu Dei laudes :folUciie item ejfe curan- prouidentiam £5" bonitatem agrufcere ^ celebrare difcant : nefor-
' dum vt nobis mortuis vigeat eius memoria. te ex folio propter ingrati animi vitium inpulueretit ^ lutumpra-
3 eimperomnesmUdipaHesdijftifafitDeigloria^minim^iexcu-
fabilis efi ignauia noJira,nifi muttib inter nos laudes eitts refonem^.
ctpttentur.
Bona confcientia pojfunt fideles ex infmo gradu adaltiora utn-
-f Oculatosdiuimmaiefiatis^gloriA teftes HuUo modo decet fcendere,modoidlegitimisfiatrationibus,Qf velutDeimanu:quos
(ejfare ajb eius laudibus.qui inter c&cos quoque refidgent. enim auaritia, ambitio, fif mundifalttts euehurtt , horum mifera
Deifublimitas, Chrifto in came exhibito , meliits perJpeHafuit: prorfus efi conditio, ^ proximus ac horrendus caftts.
quia iunc demumfiib imperium colle£im eft orb ts.
i.^ §luanfiis Deusfupra cdos hahitans , immenfo int^tiallo a
nobis difiet,non'tamen obftat h^c altitudo quin fe nobis propinquU
exfjibeat, (^ familiariter/alutem nofiram curet. Eximium proui-
denti* (^ clementtA Deiargumentum.
7.8 Specialis prouidetia in politiciftatus adminiftratione locus.
p Aliud opus JpeciaUs prouidentiADei in aeconomico Batu, quS
non ordo naturA.fedarcana Dei benedi6tio conferuat Qf auget.
Nihil latius ^ amabiUus infamiUa quamfoboles : tum prAci-
ptie quum noua quadam rationeaDeo conceditur:vt videreeft in
SarA.RebeccA,^ Arma hifierijs.
Totigitur inpoUtico (j» oeconomicoflatu rerum vices impiorum
i.Bjerum vicijfltttdo admonet.arcanum Dei confiUum nonfortuna ftuporem damnant, piofque ad confiderandam ^ pr&dicattda Dei
dominari. 2. In rebus omnibns , pncipue autem in infoUtis elucet prouidentiam attentes ac diUgentes ejfe iubent.
Articvli praecipvi.
I. Dci laudes feruoj eius appritne decent.
1. GloriajDei pifta» tabeilaein inimdo &in Ecclefia.
3- De diuinx maieftatis^inimen/icace.
4. DeprouidentiavniuerraIi,rpeciaIi,rpcciaIif{iiiu.
f. Vicifiitudincs rerum in mundo quomodo coiifide-
randx. , • /
6. De hutuili;itioneiexaltatione, fobolis priuatione & do-
natione.
A R G V M E N r V M P S A L M I C X 1 I II.
: ^^^^ \
S T tolUipfdlmUshifioriMfHldammf^^^^ ^MbfeUitefexpntfexitumfopkh Jjmditici
ex AEgypto^^prActpHa miracHia,q!Ha editafunt tn hocpopHloidb egreffn ex AEgyptOtqmad in-
trodh^itfHni m terram Canaan , vt his tellaretur J)emfe elegiffe hHncpopHlum > cuiproponeret
htcctejiimonia prAfenttA fux iuxtapromifUones datas patribwiqHod ejfet ipforum Deusn^mdque
effet feruaiurtis promiffa ^ exhtbiturm Chrifium :Jimul etiam his ipfis beneficijs populum Ifrae"
uticumfibi obflrinxityVt intelligerentfe totos addtiios effe DeO)(^ CHltui diuino vacareper omnem vitam debe-
re.De his igitur rebusyvt admonerentur Jfraelitay voluit Deus ^uotannis in folennifeflo memonam horum be-
neficiorum repeti (frcelebrart:^^ verifimile eft non vnumfedplures Pfalmos a pauide ^ alijs inhunc vfum co-
pofitosfuiffe:vt cmn adfe/ium Pafchatos Ifraelita Hierofolymam conuenirent, hac^occafione de magnitudine a-
morisdiuini erga hnncpopulum (Jf varijs huitts amoris tefitmonijs commonefierent , ^ ita adfiudium difcendit
ao5irina de Deo,adgratiarum aBionem (^pietatis cultum horum benefciorum recordatitne excitarentur^Hac
ferejfummd efi hmuspfalmi, Cum autem hifioria illA eduBtonis populi ex AEgypto tjptes fit redemptionisi quA
nfibisperChrifiimpartA #/?, cogitemus noshocfummo beneficio multo magis obftriBos efje Deo iVt beneficiaac-
ceptagrati agriofcamtss c^ cetebremuSiC^ omnem vitam atqiue aiiiones noftras ad prafcriptum verbi ipfitts com-
ponamus, Stenimpropter terrenumi0.udbeneficiumpopulum Judaicttm fibifacrumt^ peculiarem efte voluitt
eofque omnesfqui rittis facrorum prafcriptos nonferuarent, exterminari expopftlo.fiso iufiit.-qiuanto magis nos,
^uos aternis beneficijs fihi obfirinxityOperamdare debemuSiVt vitulos labiorum nofirorum cr hoftiasjfirituales
^cceptasper lefumChriftumyVt Petrus inquitiofferamu6}
i y^ Vm cgreirus efTet Ifracl ex yCgypto : do-
• V-/niu$Iacobde populo barbaro.
^ 2 Fada eftludaea \fa£la eftJuda] in fancauarium
eius:I/rac>l dbminationcs [vel domima]dus.
Inftiopr^Imiexponit finem miraculi, vtomn(Js intelli-
gantfhiftotiam edudionispopuli ex ./Egypto non ideo quo-
tannis repeti & publice in facco coetu recitari , vt aures & a«
nimum illa recordatione oble^et rudis populus '. vc cum
Homed aut Herodeti hiftorije in Gc^corujn comitiis recita-
bantur-'
f h
r-
•'•jf
■;wi
1081 ^;^ i^ ^^
bamur.^red vc tbtnmonef^dihac hiftdlia fcirenc Te peculia-
ritcreleftoseffei Deoj&^ex triftivleruitute liberatosjhaaei
nus mirabiliter efleferuatos & defenfos, vtefleAtpopulus
fanftus^in quo refte agnofceretur & coleretur Deus,cui ipfe
iblus tan(][uam funimus rex prxeffetj()u^m verbo luo Scfpi
titu r^gerdt.quem cuftodem efle vellecfiiar doftrinaE,&|>r6-
mifllonum 4t Meffla. Hic finis in fecundo vcrfu ex|>oiutur ••
fed inprimo'yer^,quandp cdudionis mentiopiem facit,be-
neficiumnounihilamplificac^cuminquit , Domutnli^cob
eduaaiii eflcipopulo barbaro.l^ii/fi enim funt IfraelitS tri-
fteni& duram feruitutemfubitgypiiis annosquadringetos,'
quam hisvei?biscisinmemorfi»i«reuocat. Noneniminfeo
miferia populiludaici tantum confpicila fuit , quodviUe-'
rciu apudgentem,cuiusalienaeflretlingua , quanquamper
fe id miferum & graue elt : fed qu6d huic gen^i b/rbarai &
crudeli adrciftiffimamferuitutemmancipatiis fui(,ve tefl:a-
tur hifloria Exodi. Haictriftisealaniitasfacitbeneficiumli-
bcrationisilluftirius : ideo menti^nerri eius mox inexprdio
facere voluit.
Fuit ludaififiin^ificatmem fetf JaniltMr$u\lde(i,Deus hac
liberatione populum ludaicum, fcparatum a profaarS gen-
tibus , itafibi addixir&obftrinxitjvteflret gensfanfta jiquo
redie agnofcerecnr & coicretur. Hjec enim eft fanftificaiio
feu fanclitas Ifraclis.fcgregacio fcilicet a reliqui multirudi-
ne impia,& confecratio , qna culcui diuino petuliariter ad-
dicitur. Et haec confecratio inftitutione peculi^ris liacerdo-
ti) in hoc populo ranftifica^aelUjfracI igitur dicitur fanftua-
iium'Dei,quia Deus ibicollocauit ecclefiam (nzvafeinBifih-
thumb oderJeinStiffi.
Ei««]Relatiuum eftab queantecedente. Referendumeft
autcm ad Dcum,cuuisnomfenf£Bpein fcripturis non expri-
mitur, & tamen cx circunftantia orationis facile colligi-tur.'
Deindedicit:/yr<»f/ff»» hdum tSe domirMtionem eitts, id eft,
populum cui ille tanquam fiimmus rex prajeflet, quem ille
iegerer,tueretur,defenderec conrravim& furoreshoftiuni.
Dedit enim Deus liuicpopulo politiam cercam, inqua
ipfe fuic fummusgubcrnator fcu prajfes : & populuni mira-
biliter defendit & feruauit . Ncc voluit populum fe auel-
IereabhocRege,autpriuatoarbitri)fibi alium deligere.l-
deocumpoftulaflentregem Ifraeljta:, inquit Deus adSa-
mueleni, Nonteabiecciunc,fedme,nercg»ein fupereo?, i.
Samuel 8.
5 Mire vidit & fugic.-Iordanis conuerfus cftre-
trorfum.
Subiicit narrationem miraculorum » qua: edita func ia il-
h liberatione , vt & bcneficium fiatilluftrius, & in au^itpri-
bus hac commemoratione exciretur fides, inuoc/itio &
gratiarum adio. Sicucenim tunc il/is miracuIis^Deus te-
itatus eftjie adcflTc fuopopulo, fe exaudireinuocantes itoC-
quciuuare & LberarcutaomnibusteinporibuS ftatuendum
eftjDeum adefrefuis,ctiamfi vndiquenoicircumftenc varia
pericula:acquc hac fide accedere ad eum,& pecere atqueex-
pedacc liberatioacin debemus. Hic vfus efje horuni mira-
culorum dcbcr. N.menimIegendafunchuiufiiiodimiracu-
la , ficuc hiftor.iaj Liuiihje deprsliis Romanorum & vicina-
rum gentium.aut fimiies narrationes , qux ad nos nihil per-
tinent.
Primum miraculum eft dc diuifo mari rubro , & tranficu
popuU Ifraelicici.Quod miraculum ita illuftre eft-.vt^imiie
non reperiatur.Ideo non santiJ in promulgatione Iegis,cu di-
citur, Egofum Dominus Deustuus,quieduxiteexi£gypto:
fed alias fepe in fcriptura i Spiritu fando tanquam certifli-
mum teftimonium & pignus prajfentix Dei in hoc populo
allegatur.Hiftoiiaaurem defcribicurExodii^. I«.oquitur au-
tem,vtPoct3,demariper profopop(riam,canquam dcho-
minibusrciim dicir, Mare vidifTeexercicum populi Dei,& pa-
uefaftum vtrinquc fugiflc.atqueica tranfitum prjcbuifife^non
aliccr quam exercicOs oppoficus, mecuenshoftilemimpreP-
fione, vcrinque ceditvi^oriexercitui,ncc/iinpediteiusiter.
Cajterum qua» ad ampfificationem hiuiis miracuh faciuatj
legantur apud eos qui hiftoriam illam incegre expofuerunt.
Secmdurn miraculumeftde lordane, quem dicit ad tran-<-
ficumpopulilfracliticiconuerfum eflc rctrorfum, hoceft,
quemadmodum hiftoria liSbec lofu. 3. aquas infcriores de-
lapfas fuilfe & defluxiflc in mare falis , fuperiores verocol-
leclas fuiffe &ftetifre immocas fupra cxercitum Ifraelica-
rum, inftarmuriicuius miraculi circumftanci^ omnes dili-
gentet funt cxpIicatE a reuercndo viro D. Paulo Ebero in
prasfationeCalcndarij. ■^^■-. r^'-'^ — "ij^' •}»■■■ 'i^ ■'''■' ■ ■■'■^yj
. 4 ' Mbntcs exilicrunc vt ^irietes : colles ficiit filjj
obi \xxw\id efiy c.gnifett hxdiynam jnj:,^ cues-^ capras
comvrehendit.l^ . '
».■"'»0^ l^y
•TnrF'
"W™
'?«!,"
cmfu ..>-■. .,8,^
Termm miraculum de commotione moiitis Sinai & vici^ ^
norum,de<cribiturfixodiij^. Dcus enim daturuj legcm4e- >
fcenditinmdntemSina. Etftaciav»dciuspr«fcntiain.gion«
ama & fubiefti colles treniuerunc.vt inquit texcus,Et tremujt -
omms mons valdc Quld a^utem tremor illc moutium,coni-
rua eccrcbrarurgura fiinificarint,alibi diciwr«pioflus:ho<: '^
loco Utis eft fcircDeum hifce mifaculii. ofte-d^r^fuam pra:-
lenciam in hoc populo &potentiam voluiflp, vt omnes intcl-
ligerentcotam r^um creaturam ipfiuc. imperio parere,,^tquc
ad eius uucum concrcmifccre: & quidcm ita vt illa fubieajo
ieruiatadfalM;emeccIefi«. Quar cogitatio & fidem piorum'
conhr mac,&r^a anmns noftris timorcmPei, iouocationem &
ahapictatiscj^drcitiaaccendit. ^ ^ * '» . ;■ r
Qil^ddetremoremontiumhlc^icitUt^UliiiritellJgUiitae
fcopuIistorrentisArnon.dcguibusrcribitiirNura.ii.ScopuU l ■
torrenjium Arnon mclinati flihc , vc requiefcerent in Arnon,
& recumberent m finibus Moabitarum:quaficxuItances & fa-
Iientes demifcrmtfe in torrcntcm,& tranfmifcrint Ifraclcm. ,
Nonnumeciam demontibus & collibus intelligunc,quiin
cranfiru marisrubri , nudi in ipfu niaris finu apparuerunt: vc
illijcum defluencibus niaris vndis prominerent, veluti fubfili-
re vifi finc. Sed non mulriim refert fcirc, de quibusmontibus
'^collibus loquatur propheta:mod6 hoc tencatur,quod antea
diximus. Dcum &potentiamfiiam & pratfentiamtn-populo
Ifraelinco his miraculis declarao? , voluifle. Huccuim tota
narratiodcmjraculi&tendit. ; ,.^. ^ ..:- , ,■
5 Quid ubi uiarcquoii fugifti ?lQfdanis , quod
conuerfus esfretrorfum?
6 Montei(^«o^)exultatisytarietes?colles,{icut
filijouuun.*' '
Amplificacprophecanarrationem rhetorice per intcrfo-
gat lonem , in qua eft t^^7«7B,t« , quafi fcnfum & rcueren-.
ciampocencixdium» cnbuens mari , lordani & montibus:
vc magnitudinem horum miraculorum magis confpicuam
reddat :&fimulhisvenuftifl[imisfiguris hominomftuporcm
acriiis coarguat, fi in confiderandisDeiopcribus,&metuen-
doipfiusnuminevinci fe i rebus inanimatis& fcnfu carqi-
cibus patiantur. Quanquam enim mare,Iordanem & mon-
tcs alloquitur : camen fimul homincs compeIlac,e6fque hor-
tacur , vc quemadmodupimare , flumin*& montes vident fe
ad obfequium Dei , no^ aliter ac fl racione & vqluntate prx-
dita eflent,componerc,)Sc concra natin-am fuam adeiusnutij
fc fleftcrc : ita ipfi cogii(enc mult6 magis fp fioc debere Deo,
vt & opera hf cconfiderfeot, & numen diUinum cum in aliis
rebus omnibusitum prascipue in conferuanda.&r defcndenda
ecclefia agnofcant.Sienim monces ad Dei prajfentiaconcre-
muerunc, feque vc cranfitum prafberent Ifraeliri.«i demiferrit:
ic fi mare fiflum eft , fluuiufque recro curfum flexit : quanto
magis nos .inquorumfaluremillaomnia fafta func,agno-
lcereDei protfenciam in ecclefia, ciqucfalutem noftram tu-
cndam plena fiducia committere debcmus? Hatccaufa eft
cureandem fentcntiaminhisverfibusrepetatfiguracam in-
terrogatione & pittlopopaia.NonnuIIi dicuntexiliifle mon-
tes prajlartitia propter falutem Ifraelitarum,qu«eisexilja
patefadione obucmebat.
7 Afacie-Iehouscontrcmifce terra:afacie De*.
Iac(J>. _
Reddic caufam horum miraculorum , i quo orta & pro-'
feda fint. N<^n cnini exiftimandum eft illa temere aut cafu
fuiffe fafta.-ficu^ alioquihomines de terr^ motibus aut fiiQi-
libus natura: miraculis nomiunquam cogitanc. Sunc enim
^ta illuftria,vr nih^il mc cafuMfucfortunx.mulco minus- indu-
ftriat aut viribus hominis tribui porfit.Qupdenim mare cedic
fiio locoadaliquot^milliaria, lo.autcirciterinldgicudinem,
& viadat tant£ multitudinitranreuncipcraliquocdies,po-
fteahoftes infequences (ubito obruic , quafi quodam fcnfu
& iudiciopraBditum, quo hoftes Dei a populo ipfius difcer-
nerec : id profeSo nerno quancumuis profanusfortuna* auc
cemerario motui maris ccibueric.ldem dici de cxteris poceft*
Necefleeft igitur jpcoconditore&conreruacoreomniuni
rerumhaec miracula fuilTe profeda : atquc huncipfumtait '
le numCn efle, quod tion fic alligatum caufis fecundis , fed a- '
gens liberrimum ,,(iuodcrcaturas6mnes &harum curfum'
acqueordinemfapientiimoderatur, provtipi^vifumeft) fiC .
vt ccclefiae fuxproluturum idoouic.Ideo inquic, AfachVc-
miru.contremifee ^crr/i,refp6dens quafi ipfi tcrr«,adquain in-
terrogationem fuara verf u prajcedence direxerat,qi|afi dicat,
^ffic oportuit fieri ( 6 terra ) vt a' facie vel ad prajfi^tiaih regis
tui,vcl,vt pfahn. ui.inquio , ad increparioneni iius , concrc-
mifcercs,atque hoc moru feu tTcmorc teftateris;^ te efle
ftabilicam&firmacam ituo«reacorQ> vcc^qh^II^velir, ,M
cStca inft;itucutn'ordih£ Ilbenter commoudaitis atr(j|ue nilias. . ^ ^
.■■■ ■.«^
>'3t;r:
M
y^,-
.«■: i.
iidii teguot itt inclialiuo , tem conttermfdt. 4iri tpro ^ Eft au^ejn hoc quartuin miracalum» quo in dcferto iterum
*!)|^ri. fuamprifefimtiMii&poteotiam populolfraclitico oftendit,
V AU|coili(emirceremecum,vtfitte/ponfio tc^rjead prxce- vtmagnitudine fiimultitudinemiraculorum conuidi ifrae-
iKcndsver^sfnterrogationeni. Sed quia nomen terrs mox lltxcertoiiatuerent.firmiimfeliabereinhocDeo (uo pr^.
ySibi3dtUr,eftllla interpreutto coaftior. itdium»nec aliunde quiim ab hoc Dieo pendere /alutem luam
^Quod zd^tAfiuitDti Hfw^.primi^ih id fit vt Ifraelitaf ajl- crcdcrejif. Hiftoria; aiitem , ciuarum hk fit mcntio , dcftJti-
inoncancurde fNafelicttate. vcquefumm^ gloriarloco ducac. buntur Exodi 17. &l<Tumer. to. eftque miraculuni pra;cipue
qu6d tantiDei popuius fint fafti.Deinde opponitur haec par- in eo poficum , quod ex ficca rupefifla aqua elicicur. Id enim
ticulafi£^itiis numinibus,quibus illa gloria & potentia dctra. eft practer naturx ordinera.Cum alioqui rupcsYarpiflGme lar-
hiiur. Solus enim hic Deus in Ifrael patefa^lus poteft com- gos fluuioruin fontes emictant, fcilicet ex terra: ca^ernis, non
mouere creatutas omne$,& vfitatum ordinem feu curium na- ex fua fubftancia. Cxcerum do&rina de pecra fundente aquas
. tgirJemurare.Ideoaddit: m • • copioseexplicaturinprimaepiftolaadCorintii.io. &fupia
; 8 Qui conuertic pctram io ftagnuixj aquarum:& pfalmo 10 j.aliquid ^je hac, 4}^«^|ft: jideo cf i^ hocJioco non
tHpemin&ntemaquarum.,,.,,, .,,,-;•,- ' '• -. ^f^' ,.-.,, Mi,:M^y;hi--:yh'^^ ^
^.
-fe
r ,,<
Uf
,,, , ,.,, ,. , . ,, ■•-,' - -" . ■•'- ,,->;■'*;-•■ ■(••i*n »' . ' '* •■ ' V ■ '■' ' ■■'' -■■■■■■.*' '"i H- •*» ■
|j;:»JV-''-iv ■'",'■'■ ■;■; .:■'■ .«t''^ ' • ' V; ■; •t^>r?|iiS«'^*'t' : -H(f n-' '. *' ' ,, T -^" Vj "'*'i'n;/^! ', . !
'mm:t-'PSALMi c XII II.
•\'t.
..'•tn^-
.1'' '-"
P A RT ES, i "
I. Narratio miraCuIof«liberationisp^opuIieferuituteyEgyptiaca,v.i.z.j.&4.Hu'US cii^cunflantii funt,
I. Manumiflio ex tyrannide iminani. i.Fauor Dei>ex fcedere gratuito. j. Peculiaris 3c noua qujcdaui py-
^uliadoptlo. 4. Maris & lardenis fuga. 5. MontiuminLegispromuigacionecunilernatio.
II. Doflrina, reliquis verfibus, ex narrattonis argumento pecita. Pcr profopopoeiam veto mare ru-
b.rum,Iardenemjmontcfqueintcrrogac,v.5.& 6.ad quam interrogationem refpoiionis loco dodfiria fub-
iiciiur,v.7.& 8. Bruta tellus autem rcfpondensinduciiur , qujc hcimines brutas ik quouis faxo duriures ad
trcmorcm>timorcni & reuercntiam veri Dei'cxciiat atque inuitac. ^^
'"■■'• ' " ; '. ■ " ■„ ■ '( ■
Observationes locorvm dqctrinae.
V«rf.i.z JJeibtwfSciaergafMreSffofierisfifiitsJkntrepetendaj fitlfimf,eiu/que/aluti ac bono in/eruiunt.
m irmati fiant ^ immemores. Deipotentiaire^eBupiorumiCumfaterws eius cura (^fiudioyvt
Bcclefia non ampUtss efifi» i>fi*i qt*um Dettsper Chrillum tam eos conferuet.coniurtBa eff.
eximsepretio eamfibi acquifinerit. s. 6 <S\upties Scriptura mutas creaturas compellat , fiuporem
■Sa/r^ifcMstr Dettsfirtiontmfitontm re^eHu.-quia infi neqj cre- hominum ad Dei opera CACutientiUm , eiufqtte 'voces ptrda aure
fcitMqite minuitur. Interea veri rhoMima eius bonitas ineo lucet, . prgtereuntiumperiiringicpiofque ad videndum f^raudiendum ex-
qubdgloriam ^ rtonumsfmfanltiftcationem citm falute fuorum citat.
conittngere dignatuefit. Liberationes ecclefia immenfam omnipotentiam , fapientiam (^
JfraeUtica ecclefia Uberatiortes etiamnum hodie clementiam (!$ mifericordiam Dei elara vocepradicant.
cmnipotentiam Dei nobis itaproponunt , vt in tam totos tutoque 7 Terra ^facie Dei contremifds humanam damnat duritiem,
nes recumbere iubeant. pio/queiubethumilicordisaffeffuDeivocemexcipere. .
Ecckfia efi Heipoffeffio ($pecuUum. Brgo nunquampotefi inte- Nihil efi in coelu (^ in terra,quod Dettspro fuo arbitrio mutars
rire,iHC Predmptrpetuafuit hoftibusfieri. (^inuerterenon popt:idqjinfuAecclefu commodum. Etfiigitur
5.4 GhMties fdittifitorS, confulere Deus conftituit , nihil potefi ingentts ^ inextricabilesfintpiorum affiiBiorKs.facile efiDomino
ebfiart qttontinusfitpitntiffimum illud decrttU exequatur: validio- fttos Uberare. &iuoties autem mortis imminent pericula,ad eum U •
ra4s obfiacuUt tSc non tnodo ceduntyverfietiamDei opits promouet, uemus oculos,qui expetra ^ptum voluit aquasfuts eUciens, ofiendit
EccUfia Dei crtdturis omntbtu tfi vtntrabilis. huic enim omnia admanum ei effe auxiUa que, nobu impojftbitia videntur.
, . A R T I C V L I PR AE CIP VI.
r. B<^ncficiorumDeirejpetitioperquatjineceiraria. 4. OmnipotentiaDei.
X. Ecclefiacfandificatio qualis"uplex. 5. Miracula vera a falfis diligCnter difccrncnda.
3. Poffeffiojfcudominium , 6c pccillium Dci , Ecde- 6. Impiorum ftupor innumeris teftinioniis pcrllriftus
* fia. &damnatus. . -
ARGVMENTVM PSALMl CXV.
VIVS PfttlmipropoJiHOi etfiexprcjfe in exordio pojita mn ejijamen exargtmentis feu rktiani--
btUttjiuibpuvttturvates ^ manifefie coUmtury Pf^lmum hitncconfcrtptum eJfejVt ejfet petitto auxt-
lij (^ hberationii ingraui^fubUcs calamitate huim popuU, jQtipd enimpetitnefacrumDeino'
men blafihemfmg intergetttes y ^ne tota doUrina de Deoy qua tn hoc populo fonahat , ^ fiducia
piorHfHy quam in Dcum habebant , ludibrio habeatur ab hoHibtu:hacoratio oSiendtt iam tum hojies huiptspo-
pulifuiffe in armis\ (^ fiduciafuarumviriumacgioria fuccejfuum elatosatrocitermindtosfmjfe Ifraelitis.
Ideoauecumaliqmdquodopponerent non haberentpij in hocpopuloy opern (jf auxiliwn Deitmplorant , (y
hoflwtuommm infuUandi Deo (^ ecclejia eim occajtonempracidi petunt* Apparetamemtaiesfmjfe.ho-'
fieSyijlMos vtHoria crebrth^Jitccefluumfloria ita injlatos reddiderat , vt verum Deum in Ifraei patefi^ifum ri-
derent ^ contemnerent:^ e regioneidoiorumjitorum cuitum magnifice extollerent ^pra^icarent ilquaiispin-
gitur Rabfaces i. Reg. 18 Jejaia 36. Jllf<s cmm hojiium vodbtts ne animi plebis capti aut ianguefaui fidem u)
V, inuocationemabifcerenfi moxpetitiom coilationemfitbifcitt int^uaveriDeit^uem Jfraeiita coiebant,poten-
tiamdeferibitf ^eregtone vanitaiem illorum eleganter depingens^non ipfa tanturn idoiatfed c^ cultores ipfo-
rumcontemnendos (^ridendos ejfedocet^ fo/iea adhortationemfubijcit ^treQarnadtotum coetttm piorurn.
In ^ua monet, nefraBi arumnis (jf calamitatibus abijciant fidem , Jpem (Jr inuocatiopemtfed copfianter^ perfe^
rantarumnas» fjjrcertajiduciapetant afixpedient iiberationem:vtque exhortatio magisjit efficax-, dulcijimas
promifiiones admijfcetide prttfentiaDei injuopopuio , deefue amore , beneficentiai cura^ afitdua drfenjionef
quam hoBenus inter toifericula (fr aritmnstt erant expertuvt his cogitationibus confirmatiydeinceps quoque de
^: euentu bene fperent* Ipji etiapt taitquant t^ttp^tQyVt defua Ts^w^ofeecV ^fiducia in Deum tefletur , nonvota
pl^umtt/ffif^tprofalHte ecclejiaiffd qttajitertusde viiloriagratuiatur eccieJiA hancfeiicitatern^^uod habeat
r''!'^^';..-...,-,,-^ •'•■••■•■- ■ ■ - , Dcim
■# *■ V'' V ■
-^T^-^^yry^-p '■'^w^^^Tyf^
J^eum prppitmmj vmmpotentm > vbifMeprafeMem (jr curam agentemfiiortm • (^ fnaioris certitudims cmjk
argHm^nfum dddit afine wcationis (tf tidoptioms hui^popuh^mp9um,exfmcq^igiffierinofffojevt hic
poputus deleatur, Cnm enim non pojjit coli Deus a mortutsy f^ huncpopul^m pecuH^rtter.vocarit ac ffgrega-
ritab omnikus aliisgentihHSiVt ab eo agnofceretur c^ cehhrareturynon potertt deleriarmis hoflinmtfed necejfe
eJlewntandemefieviSloremiVt beneficia accepta celebrare Qjpropagare ad aitos memoriam keheficiofumdt-
uinorum pofitt .
'vWr3
NOn nobis Ifhoua , non nobis , fcd no-
inini tuo da gloriam : propter mifcri-
cordiam tuam^proptervcritaccm tuam.
OmiiTa propofitione mox initio Pfalmi caufas rcicitac,
cur pctat exaudiri & liberari populum ex periculis & fcrua-
ri : atque itacommcmorktjonccaufarum petitionemfuim
oblique (nfinUat. Prinu ratio fumpta eft i caufa finali:& ad-
ditur eerVdt0-<{ vt vehcmcntius vrgeaiDeum,JNr<)» wo^^jinquitj
Petitioni fubiicit propheta collatjoniera . iQqu«ipaiefta-
tcm.eloriam &potcntiam vcri bci,Qucrn Ifraelitajcolebat,
cxtuflit, & e regione vana oentium f joii^iavquaj numen ali-
quod idolis tribuebant, ridet & refutar. Hanc coUationem
ideo diximus inftituere prophetam , vthoftium in(ultationi
occurreret,& inimos fuorumconfirnMrecncirafti illis ho-
ftiuni ludibriis & amarulentis irrifionibusi rero Deo defi-
cercnt,&fidcm atque inuocationem abiicereijt. Valde cnim
difficiie eft in asrumnis & calamitatibus , pr«f?ftim fi in con-
y?i»<,»,/W5«..&c,hoceft,Eripcnosityrannidehoftium,n6 fpeftufit hoftiumccclcfi^ potentia&VelicitaL&audiantur
quia m>sdignifiimus,vcl merita aliqua afterimus,aut,vt no-
bis aliquainde gl6ria,vel nominiscelebrisas accedat. JSihil
enim tale quatrimus. Q^antumenim ad nos attinet,fcimus
peccacanoftra mcreri poenas , & tciufte nobis irafci : fcd fa-
cias id propter nomen tuum , hoc cft , ne nomen tuum con-
cumcliaatficiatur inter hoftes, quaii veliuuare nonpoffis,
velpromiffionum tuarum fisoblitus. Facitem, vtinnoftra
illi Carcafmijde quibus didum cft,retinere fidcm & conftan-
tcr mancre in profeflionc doftririae. Vc igitut animi IfraCli-
taium aduerfus harc fcandala . & ipfiffima diaboli telafim-
nirentur , nccoffe fuit hanc collationeminftitui.in qua tumi-
dx huftium Voces & contumelix refu.carenC|i|:,&piorum fides
conftrmaretur. , .
Inquit autem,Dc«* noftereflin cdo. Vbi in pronomine em-
libcratione tua potentiacorilpiciacurab hoftibus , atqueita phafisdiligencercftconfidcranda. Nominantemmlfraclitr
illiquoquead te agnofcendum & celebrandu.ninuitentur
Hanc caufam finalem fazpc alle^ant fnnfli in fuis precibus,
vt Ierem.14. Danicl.9. Cumqueapud Iefa.48.dixeritDcus,
Propter me, propter me faciam, vt non blafphemcr: non du-
bium cft tales preccs , in quibus non merita noftra ad Dcum
afferimus, nec ad vllacommodanoftra refpicimus, fed fim-
pliciter gloriam nominis diuini illuftrari petimus, efic effica-
ciffimas.Itaquc cxerapla haec intueri & iniitari in noftris pre-
cibusdebemus.
Non nobis] Repetitio fignificat ardorem affcclus , quo fe o-
Deum (uum , illunj qui fe ccrto Verbo in hoc populo patefc-
ccrat , & qui fancito fcedere populumhiincfibi in peculium
adoptarat &dclegerat : qui demquetottcftimoniis hadenus
oftenderat, fc praefcntera efle iii hoc populo , feque exaudire
& iuuarc inuocantes. Hunc.inquam, verum Deum afiirmant
effe in coelo, non qu«)d eum certislocoruin fpatiis aut ternii-
niscircumfcribant , cuius eflentiam fciunt cSc infinitam , auc
quod cum ab ecclcfia & populo fuo remoueant:fcd v{ innuac
potentiam cius efle multo maiorcm,quam cui vllq hominum
auccreaturarumvircs comparari queanc. Nam eflfex»ra/ofi-
mni dignitate , omnibus meritis exuit , & iola le gratuita Dei ^^-f^^^^ ^k efle pr^ditum infinita potentia,qu;« non alligata
mifericordia niti fignificat. Alrera caufa , quam allegat , eft .^ fl^ ^11,^ ^^^^^^^ ^^1,^5^ ^^j ,„g^, ji^ . ^^^ ^^^ /^^^^^^^ ^^^^5 J
fit obnoxia : qua» impediri 5 creaturis aut inhiberi non poflSc-
itavi infiniia &libernma fit,& fruftri,im6 cum ipforum exi-
tio ab hoftibus ridcatur.
impulfiua ; fropter mifericordiam tunm , quafi dicat . Toties vn.
verbu tuo & haftcnus in pcrpetna dcfenfionc &c6fcruatione
huius populi oftendifti, tc eos , quos fcniel in foedus afciuifti,
complefti araore prorfus paterno { eum enim proprie figni-
ficat vocabulo lon.) Hoc igitur amofC tuo moueans , ne nos
filios tuos.quos cantopere amas , relinquas i\\ hifce miferiis
&periculis: non exuas nequc deponas r«/>>^'feu amorem
tuum.quo nos compIefteri$:oftcnde tc,vt patrcm , affici mi-
feriis Iibcrorum,& fuccurrc nobis.
Tertia caufa fimilitereft impulfiua, non tantum gloria
nominis tui aut ro^jW paicrna te nioueat,vt opem nobis feras:
fed veritas tua.Tocies enim nobisopem & auxihum in verbo
promififti:facigitur vt promiffa appareant, &: veritas tua ac
fidesin leruandis promiffisconfpiciacur.Hascaufas diligcn-
ter meminiflrc^ in noftris precibus allegate debemus.
Omnia^A voluitfscit"] Confirmat priorem fcntentiam ab
operibus Dei. Dcus, mquic,libera voluntatc condidit omnia
quzvoluit, &condita confemdt:deindc multa fac/t opera
extraordinaria longe aliter quim caufx fecundae cient auc
mouent:ergo potcntia eius eftinfinita &eft libcrrima. Id
ciim if a fit,nemo dubitarc debct, Deum,cum ipfi vifijm fue-
rit,Iibcrare pofle fuos ex penculis &3frumnis:&deteftan-
da; funt voces hoftium, qui, quod vident huius Dei cultores
nonnunquam premi a>rumnis,clamant imbellern eflcDcum,
quiliberare fuos cultores aut praiftare promifla non valcat.
Hxceftfimpliciffima lententia huius vcrfus. Cafterura do-
ftrina , qujchictradicur, diligentcr obferuandaeft contra
Quate dice nt gcntcs iftaJivbi iiunc [^y?] Dcus Stoicas imaginationcs , quibus Deus alligatur caufis fecun
eorum.'*
Amplificatprimamcaufamab indignitate rci., recitans
contumeliofasquafdam voccs, quse exaudiebanturin hoftili
cxercitu.Hoftes enim inflatipotentia & fucceffibus, nonta-
tiim negabat hunc efle verum Deum, quem Ifraelitae agno-
fcebant & colebant , fcd etiam blafphcmabant eius verbum,
& promiflioncs datas" populo Ifraelitico ridebant. Ideoque
contcmnebant,odcrant8cperfequebantur omnes, ciuidam-
natisidolishuncfolum eflevcrumDeum dicerent.Itaquein
illis fuis fucccffibus fiepehas blafphemasvocesemittcbant:
Vbinunceft Deuseorum? exprobrantes quafi hoc farcafmo
ludseisnon can^m calamitates , fedridentesetiamreligio
dis,&^ngitur aliter agerenon pofle.quamficutillae cicnt
aut mouent. Hoc fomnium refutmt priiniim ipfa opera or-
dinariain creatibne, quasDeusIiberrimavoIuatate condi-
dit,deindccxtraordinaria,quibus ofteadit fe non ciTe alliga-
tum vlliscaufisfecundis.
4 Idola eorum argentum &auruni .-opus hia-
nuumhominum.
Haecalterapars eft comtionis, in quacx antithefi com-
mentitiorum numinum 8c r^gionis Ethnica; vanitatem
pingit & dcridet, vthici^^uJifSrH ;inimos infirmorummagis
irt nde&fufcepro verx pietatis cultu confirmet.Nos,inquit,
icilmus nos colere verum Deum, qui fecit coelum & terram.
ncmipforumatfQedus.quodfibicfrc cum Deo iaftabant : & &cuius>otentiaeftinfinica:ide(Squenon crramus.-nccva-
na cft fiduda noftra,vt hoftes nobis obiiciunt. Contra hoftes
colunt fimulacra , qua> nihil funt nifiatgcntum& aurum.
qux necfenfuim,nec motum habent, §c tantum manibus
hominum formantur, Qjiid igiturnuminisefleinhis, aut
quae potencia poteft? deinde,^qua fiducia pecere homioes bo-'
na',aut commicte^-e his fuam falutem poflun,t?£ft autem pro-
lixus propheta in jlla i|ov</Vri»9-« idolorum:quia vtile eft ani-
iam ab euentu vanitatem cius arguere voIentes,vbi,inquiur,
cft Deus eorum?hoc eft, an non res ipfa teftatur,non efTe ve-
tum illuraDeum>quemilIi tam gloriose praedicant & ado-
rant, &vanameflrcomncmillorumfiduciainjquamin hunc
Deum collocant ? Nam fi vcrus efret Deus,non vtique obii-
cercc cos tanris periculis , nec in his miferiis contabefcere
cos fineret. Talis eft illa orat.Cic.p^ro Flacco:6J«iS chara dijs
]mmonaKejjkliu'glmioc^^^^^ mospiorum probe muniri contra illa dcUramenta , quibu|
ferm. Ux & fimiletf voces quia ad contumeliam nominis di- niaxiraa hominum mulritudo fcducitur . dum hbi proprmra
aliquodnumcnpenefinguliconfinguntj&cultusmftituunc
propria autoricate & confiIio:quibus camen nihil eft vanius,
nihil ftulcius, nihilineptius.
Primium abipfa appellacione fumens argumenti mate-
riam.inquit:Deos gantiymefle idola , hoe eft,res njUiili . quae
numen nullum,nuliam vim,nullam potefiti^m , nullt^m vi*
gdrem habent:imdquae aliud niHil funt,qiiiiim ioUcitudinei|,
curf8(dol»Ks oxtiexvano metu i^ his quiilla idbla cdfingQc
ZZ i)
uini vergebant,dolorem fuum perquerelam familiariter ea
dc re exponit vates,& fimulpecit^ne.vltrj hancblafphema-
di licenciani concedac hoftibus, fedquimprimumnomen
fuum ab huiufmodi probris vindicet,fuprji aute Pfal.79.vidi-
raus fimiles infulcaciones , quas audicores cum his conferSc.
3 AtquiDeusnofler in caelQ.-Qqnni» ^u^ voluit
fecit. '' '" ^"•",.
* f
M. '^x:3
wimmmm
iot7
^ft^tuui^t, Nomeijcmm 3?fy , <juod intcwlum per mcfapKo-
'^i$m idolum rcddicur, proprie doIorcitD, trijftitiam fcu moero-
-*^m (rgnificat : vc Hocipfo vocabulo innuat Spiitcusfandus,
Jidol|i)iq[uil>H$|lulii homine^ falutcm commictunc, nihil aliud
c0e;(|^iimji|rukiiem curamjolicicudinem&dolorcs, quibu» fe
jfruftra homiiiesfacigant. Nani idoJUim nihil ell,nifi cogtcatio
^ortacxinanifolicitudine&mecuhominum. . ,
' Deiiide i materia JimuIacrOrum oftendit nullam in his efle
vim aut potentianiifuaduntur enim ex metalli maicria coc-^
vru^pl^ibili , in qiia ciim oulluth numen nc,ancequam in talem
lR>rni3m cdfleiur,%omodo heri poteft,vc deinceps ei aliqua
Ws accedat ? quafi ditzt: annon ridiculum eft morcua: & peri-
'furie maineaftingerequiniGatem ? Ideo leremias cap.io.pro-
lixe ridciis vanicat^ rellgionis Ethiuca!,inquit,NoItte cimere
- lea.quae nec niale facerepoirunt,nec bene.
Tcrtio, A cauia efficiente argumentitm fumicldola func o-
pus manuum hominum. Impoffibilc ieft autem hominem
polTe fibi ipfi Deum fabricare , auc ret alicui plus virium aut
potentiaeattribuere^quimipfehabct.BrgoftuItumcftima-
ginart in fimulacro ab homihum libidine fafto , efle aliquod
numjcn.Nec incclligunt hominesinepti(fimi,inquttLaaan-
ciu$,qu6d,fi fcritfireflmuiacra& moueripoflent, vltro adora-
tura homines fuiflent, ^ quibus funt expoljta : qux eflenc aut
incultui &horri(lusIapts^ aut materiainformis & rudis , nifi
fuiflem abhomineformatJt.Homo igitur illorum quafi pares
iudicandus eft,per cuius manus nata funt:per queui,rpeciom,
fiouramtpulchritudinem habere ccepenint.Etideo melioreft
quifecit, qu<im:|:Iaqua! fada funt. Et tanien fadtorem ipfum
nemo' fufpicitautveretur: qyaj fecit timct,t3nquam plus pof-
fit eflein opere,quam in o])iBce.Eft &apudlel.49*fimilis c6-
cio, &Sapientiae>f^ultitiaeorum qui fimulacracolunc, gra-
phicedepingttur.
j Os ilIiS)& non loquuntur: oculiilhs, & non
vidcnt. . ' ; ,
6 Aurcs illis, & non audiunt: nares illis,& non
olfaciunt. j
7 Manus illis, & nbn palpant:pedes illis,& non
ambjalant:non clamant gutcure fuo.
Etiam formam ridet. Addune quidem arcifices fimula-
cris formam hominis , raagna arte effingunt os , oculos , au-
tes, nares,pedes : kd nec ienfum, nec motum accribuere pof-
funr.Itaque quanquam videntur habcrc aures 6Q oeulos, ta-
nien nec audiunt UQC vident. Quid igicur eflec inJiis numi-
nis ? Ci3rm igitur nulla neque arce neque natura iiHinagini-
bus fic diuinitas , quiimKluItumeft noftra opinioae( eis ali-
^ quod numen affingere, auc diuinam maieftatem htrTkiortuis
elementis alligare?
NonltquunmrlEtgo non habent hotnines cercum verbu,
quodinhocculcu fequancur:& fcuftra confugiunc ad idola,
quumihuocancium precibusnon rerpondeanc.
i NonvUent ] Ergo fal&o illis cribuitur,qu6d curam agant
rerUm humanarum.
Non»uditmt\}cT\Ata. igitur homines ipfocum opem expe-
2»rfl»o^i«»0^riiftraigiturtotviS^[mxeis c«duntuc, &
tam fumptuoCa facrificia offeruntur,veI fuffitus fiunt.
ManuSyCfnonpalpant'] l^rgo nullapenes idola eft iuuandi
facultastcum econtra manus Domini fic potentiffima.- - — :—
fedesif^ non ambulantyiA eft,nonpoflunt mouere pedem,
fed quoconque geftantur , ibi tanquam palmjc harrent fixse,
nec ie ipfos ab interitu vindy:are polTunt. Quomodo igitur
aliis labotsintibus fuccurreigit.
8 SiiT[li^le«illisfunt,quifaciuntca:[^]omnis qui
confidit iii eis.
Sicut idt)la Vanitatis arguit , ita fimilitcr ipforum opifices
& cultores ridet & fubfannat,affirmans iculptores idolorum
& horum cultores non minus efl^e ftupidos.qu^mipfi trunci
vel lapidcs. Nifi enim ca:ci . furdi ac plane dementcs clfent,
facile ihtelligcrene . nihil inde expeaandum efle auxilij aut
opis.vbi mortua funt omnia:multon(tnus cogitarent in his
mortuis elemcntis rcfidere aliqujd diuinitatis. Ita igitur
hoc verfu damnac maximam pattem generis humani, qu{
omnibusxtatibiis idololatriae ita dedi^fitit, vt ftupor & de-
mentia in hac re efTct manifefta&4^pIoranda. Nam,vt de
Ethnicis fuperfUtionibus iam nihildicamus , quibus totus
pen^ mfidusyfque ad Chriiii xtatem , &aIiquanto poft fuie
immerfus , quaiitus furor hoc tempbre eftin pontificiz relir
gionis fedatoribus,qujcontra mamrd^um Dei verbu, quod
tamcn ffe ampleaf afBrmant,turpitcr&1fceterate fe abiiciut
& proftexnfit coram ftatuis & fimu1acris,atque ab hisjiritam
8cuIatempecaot?Qua;r6sprauitatem humanas naturarar-
liii^^S^Si?^ Pe^m vcurum o^ulis non afpiett , & &n^ m».
*t».
ioS8 ■
minis ope fe viuere tamen non poffe rcdie credit , rebus vifi^ .,
bilibus pro arbitrio & voluncace homioum alligar^ Deum &
aftigifuisfigmentisexiftiniiat. Eftaucemfummahxcimpie-
tas & facriiegium,quo gloria Dei non tantum obfcuracur, fed
fumma contumelia af^citur , & , quantum in hominibus eft,
prorfus lepelitur. Ideo&hocinloco&alibifaEpeadeoduri-
ter inuchitur Scriptura in cuitores idoIorum,& monet Deum
non aliter agnofciendum aut colendum efle,quiim ficut fe ipfe
patefecic. Simus igicur vigilantes,& caueamus ne pulluamur
idoIts,aut prauis opinionibus,quibus cultus Dei adulteracur:
& vera dodirina muniamus nos,ac Deum oremus,vt ipfc me-
tes noftras rcigat, ne a: vera de D6a dodlriaa & veri D ei inuo-
catione aberremus.
p Ifra jl,fpcra in lehouatauxilium [adintor] co-
rum & clypeus eorum ipfc^^y?.]
Hanc adhottationem infert pcupheta adillam collatio-
nem , de qua hadenusdi>;imus, & oftendic ad quem finem &
vfum illam inlUcueric. Vociferabantur hoftes , fruftra Ifrae-
licas fpei are & cxpeflare opem & auxilium i fuo Deo,^ quo
tamdiu eflent deferti ^ ide^que iubebant eos ibieSto fuo cul-
tu fedari gentium idololatriam, qua> tancam felicicacem ho-
minibus aftlriec. Nam fuam felicitatem & potenciam idolis
fuis acceptam ferebant. Sed contri inquitpropheca, has vo- ^
cesh6ftiumeflcimpia$&falfas, NonenimefTealium Dcum
quim quem colanc : & idola gencium nihil aliud efle , quam
moi tua fimulacra , in quibas nulla Rt vis , nullus fenfus , auc
motus. IdeohortacurIfracIicas,ne moueantur iftishoftium
clamor>bus, quibus abftrahere animosi vera religioneconfi-
tur: fedconftanceradhxreant Depfuo,eiquefaIucem fuam
tuto cuendt^m commicicanr. Talis eft illacio in hoc verfii, qua*
rede cum fuperioreliarracione cohxrec. Vt aucem adhorca-
tio alfiuspenctrec in animos audicorum, & cfficacius moueat
corda,repetic propheta dulciflimas prominiones,qux paffiui
in vcrbo diuino tradica; iunt , de pra?fentia Dei in ecclefi^, de
cura & dcfenfione aflidua , & iuxca has certo fpcrare eos de-
fenfionem, auxilium & liberationcm iubet. Hacc fummaeft
huius & fequenciutp aliquoc vCrfuum, nec opus eft in re ma-
nifefta longioreexplicacione.
Auxilium eorumi Scilicec fpcrantium in eo. Nam relatiua
fkpe fine antecedente fubftantiuo ponuntur : quod tameu
ex prxcedente oratione , aut aliqua eius circu nftantta colli-
gendum eft : quanquam & mutatio perfbna; efle pofftc , qua:
vfitaca ett huic linguie.
Clypeui ] JMeconyiriicJs defenforem & tutorcm figni-
ficac.
10 Domus Aaron,conficlite in Ichoua:auxiliuni
eorum & clypeus corum[<'/]tpfe.
Gum antea omnes tribus complexus cflet nomine Ifrac-
lis, nunc peculiaricer compellacdomum Aaronis feu tri-
bum Leuicicam, quam fimihter iubec fperarein Deo , acque
ab eo opem& juxiIiumexpefl:are:non quodprae caecerispc-
culiareshabeaticpromiffiones aut praerogacmam aliquam:
fcd quia antiftites erant religionis & doftoresiiihoCpopu-
lojvult eos aliis exemplo fuo prjeire,&Ad verum pictatis cul-
tumcajteros inuitarei Hsec piecasabomnibusecclefix do-
doribus requiricur , vt non cancum voce fed cxemplo aliis
prxcant, & fua pietate aliis tanquam adicum ad fandua-
rium prxbeant.aqua tamen piecatcqtiam procul abfint ple-
rique,res oftendic.
11 Qui tiriiccis lehouam, corifidite inlchoua:
[Gr<eCHskgit hod loco ints^ bateku pro inoa bitekH\
auxilium coruni,&: clypcus eorum[fy?]ipfc.
Addit fuperiori fencenciae, quafi correaioncm , qua hypo-
^ cricas & degeneces tfraelitas difcerntt j verisDei cultoribus.
Erantenim non in vulgo tantum; fed in Aaronis familia
multi , qui non minus quam hoftes religionem habebant
pro Iudtbrio,&fecuciDeiiram&iudiciuni coriiemnebant.
Hos quia fuis exhortationibus fcit fe corrigcre non poffe.il-
lum ccetum alloquitur , qui doArinam de Deo ita erat a)n[-
pIexus,vtverafide&pictateDedcolecet:atquead hunc^ce^
tum pconiiffioncsomnesccclefiasfadasreftrtngit. Hxc cau-
faeft curhosgradusinftituatprophcta. Vulccnimmoncre,
ad quos principaliter & proprie illa: promiffiones pcrtine^t.
Alij de religiofis Iudaeis:alij deprofelitis : nonnulli fine di-
fcrimincdc quibufui$ etiam extra populumludaicumhunc
verfum intelligunt: ic fi vaticinium eflret de vocatione pen-
tium. Sed non opu^ eft illis argutiisicum alioqui, qua; de I -
fraelehoc loco& alibi dicuntur,fciamus pertinereingenefe
ad ecclefiam oranium f tatum & temporum. Sienimtimen-
tesDominu in hoc verfu feparandi fun^ ab Ifraelitis feu po-
fteritate Abraha;,eo qu6d feparatim iIIo4-ii fiat mentio, eode
argumenco etiam domus Aaronis i poftericate Abrahx ecic
exclitr
-!'S.j
A
miMr^
I l«!W||i,i»f»
^^10^5; r ' ->;;.,-Vt^;f.,IN •t-S AXMVM cxv. -. ^, ,0^^
tionc,siiod tmentes lehomm pccuharitcrcompcllat. Videbac quam a»rumnis & falamitatibtw atrcfluati ^Sorntaffi
eiian niagnam multuudmem dcficeread hoftes,fraai n»etu tamen certo habctis Deum placaturti & fluS? e S
peaculorum.Piougitur horwtur, vt conftanter perfeuerAc coreceptHngratiam,agitis cuvam ?e«ri & b^S o^fft^^^^^
adh^cere Deo.nec moueantur hoftium ckmoribus,vel fuo- rem fumn infigni liberarion^&^lU» miisC
runipopuhrmmdcfcaione. Cartcrumvcrbotmieaduom- vosdccla.abic. Itahoc verfu ofter^dU lo^S iS^^^^^^^^^
prehenJit totum cultuminvcrbodiuino pra.fcriptu. Eftquc dumeflede ccclcfia rcupio-rumt.ietu qX 3us tfdT
tjmcrc Peuowf^pe lamdiaumeft.mhilalmdquim qUod cat. Mundushabet nosprocarharma is^&danS^aDed"
Paiilusj»qmt, M^tarc bonam mihtum , & retmere fidem Sed Spiritus fandus damat.nos quanquam «uce^^^^^
ac bonam con/i:ietum,hoc cft.vera hdc amplcai totam do- tatibus deformatos , benediftos efi-e Deo HaSrt S^
arinamaDeotraditam.&inh*cpromiffionem^ati*, acin l«ioncm pcruerfo mund. iuXifoppo^^^^^^
vita omncs aft.ones fu,s referre ad hunc finem, >c Deus cc- fuftetemus in noftris «rumnr& oerSSS/ ^^
lebretur^&honoreaffid,tur V f^^l-^^^en^^^^^^^^^^^^^^
.: U lehoua memoi elt noltri;benedlcet,benedi- fitpotentiae & vinO adtuendosfuasTetiamfi hoftes petulan-
cCtdomuilCrael.bcnedKctdomui Aarori. ""'"""^'"^"^^^nf 8^ in"dant,duinqua/iimbclji&incr-
15 Bcnedicettimentrouslehouam:paruulj's fi- !""""*J«nf » ^^^'lue^regionefuaidolacxtollunt, a^ quibus
mul cum magnis. ^ a.hl"nr^"'""' finceueai/Si cnimcalum &terram fe-
• Infine P^lli congcrit.prom,<noncs quibusmentcs fi- ^^^^^;::^^
a Dco.Animus enim nofter in peiiculi»confticutus dilputac
at tcrrain dedit fi^iis
fecum,an /imus curae Deo , an rerpiciamm & exaudiamur:&
plcrique.qui ex euentibus amorem Dei metiuntur, mdicant
cos pro abieais i Deo habendosefle.qui «j periculis non
mdx opcm & auxiiium diuinumcxperiuniur, «c diabolus il-
las cogitationcs variis niodisadauger.Sed huic «etationi op-
po/?t» iunt hae confoUtiones, quas hic rccitac Pfilinus:Dc«*
memor efi nofiri-.hoc eft, eciamfi aliquandiu finit nos affligi &
diBTert auxilmm ac liberationem:tamen nonobliuifcitur no-
ftri.-tion abiicitcuram noftri:non ita fe fubducit,vtfuccurrc-
re iiolu:red in ipfis calamitatibus memor eft noftrudeft no
bis,curam agitpro nobis,&folicite procurac omna^qu^ ad
falutemnoftrampertinent^. Quare fuo temporc, ciim opus
cricbcnedicet nobis.id eft a^fltker fihitcm &liberab't nos,&
omni genere\>onorum noscumulabir, iuxta promiffiones in
'foederedatas. Namverbo benedicendi fine ctibio adfoe-
dus refpicit fa^um cum Abrahamo : & nonwne henediaio-
nisytriufquc generis bonacomprehcndir, fpiritjalia nimi-
rum & corporalia.Repetitio crebra eiufdem verlu ccrcitudi-
ncm promiffionis oftendit. Rurfus autem vticiii illa diftri-
butionc, quaanrca erat vfus:primo loco totu populi corpus
compreIiende«s;deinde feorfitn familiam Leuiarum & Sa-
cerdotum peculiarircr confirmans,ncilIa ftuftia fefatigari
cultibusdiuinis exiftiiiiarec:teiti6 tocam pro;ni{ionem, ad-
dita correaione, ad folos timentes Deum reftriigens:qua de
re fupra diaum eft.
Amplificatautempromiffionem acircuniftatiiia pcrfona-
rum,vtpatcrnam Deicuram ,amorem& indul^ntiam crga
fjos magiscommendet. BenedicetDcus, inquitnon magnis
tantum, qui in ahqua digniae funtconftitutiautquorum
nicritafunt egregia erga ecclefiam & rempublcam.fed eria
vilifilmis&conteinpcilfiinisquibuf.jucmodoCeuintimeat. < ^
&fideineiusiinpIorent. Deusenim xqualiscterga omnes, ^^ conceflerithomimbus, vtcuihbeti
neceftineo •cf<7wzr«A»4<*.Itaque neminem indijnitasfuaauc '^P^cndi.ampUficandifuasditiones, & omnia agcndi ao dif-
vilitas feu abieaaconditio abfterrpri.rl(»hpc r„i„m*r.„ooj ponendi pro fnalibidine.Hancitnpiam andaciam abutendi
teftimoniis facrat fcripturae ad turpitudinem &fcelera ho-
minum cegenda , aut ftabilienda , coto peaore execremur;&
has atque filmiles /iententias legentes Deo gratias agamus,
quiterram.hoceft.bona corporalianeceftliria inhacvita,
Vtregimcn policicum,defenfionem,viaum & alia nobislar-
gicur.-atque his argumcntis bonitatisdiuinarconfirmemur,
vt alia ctiam maiora & coeie/iiatona abipfo petamus & ex-
peaemus.
Caelicceli} Repetitiodi/cernircoelum illud fupremumi
promifit.Ita argumetum , hoc loco inferitur duaum d facili
vtomnisdubicacio anxiismcntibuseximatur. *
16 Cceli coeli ichoua:
homlnuni.
Occafione fumpta ex prxctfdcntiverfu , in quo depoten-
tia ^mma dixerat,rcpetit eandem doarinam: fed poftea tan-
quam ex antithe/i bonitatem eius ccjmmcndat , nuam Deus
quanquam in coelo refidens, & fua felicitate concenius,erPa
genushumanum variismodisdeclarauits vt veihoc modo
f uos beiie fperare de falutari euentu doceat.In coelo quidem
ita refidet Deus,vt& omnipoteni /ir,& fua felicitatecontcn-
tus,nuUiusmdigeat ,nulli$prouencibus terreais aut mun-
danisopibusegeat. SedcameniJem Deus , vtde fua boni-
rate & amoreerga geuus humanum teftaretur, terram locu-
pletatai.i & vertitam uuxima bonorum varietatehominibus
po.hdeadamd6:dit:conftuuit&confcruat inea politias-fet-
uat hommum caetus:hiecur ordinem poIiticum:depcllit dia-
bolos,& euertit tyriono^ vaftatores pohtiarum & eeneris
humani. Neque emm vtiltinfimtam fieri valltitateni- fed
vulcterrampoifidcri;tbhominibus,&infruitione reriim i
fcconditarum vult bomcatem fuam i nobisagnofci&prx-
dicari. Huius bonitatis cumtamperfpicuanobisoboculos
quotidie vcricntur teftimonia , fpcremuseum nunc quouue
curam agerchuius pohti* afecunftitutar, & nidiaoshos,
quosnobis attnbujtjcueri & dcfendcre.H«c cft fimpiiciffi-
ma huius verfus fcntentia.
Honiines profani , quos ha»c fentcntiaadagnitioneni&
celcbrationcm bencficiorum inuitare debebat , fcclcratc
nonnunquam adfuas cupiditates cxcufand4s& tyrannidem
ftabiliendam ea aibutuntur. Cum enim dicat propheta,coelfl
efTe Dei , & terram datam filiis /lominum.exiftimant Deum
remotuin ita efle i terra , vc c3b1o fuo contentus terram ple-
he conceflerit hominibus , vt cuilibet inde fa^a fit potelbs
vilitas feu abieaaconditio abfterreredebet, quomlnusad
thronum graria: diuinae coiifugiat, &auxiliun:acliberatio-
nem expeaer:benedicet enim paruulis fimui cnm magnis.E-
tiam infaHte» &obfcuri,atqueignobiIesparticipes eruncbe-
neficiorum diuinorum.
14 AdiiCiec khouafupervoscfupcrvos&filios
veftros.
Vtilluftriorfic promiflio&gratiorpiism;ntibus , affir-
matpropherapeummaioradeincepsbencfi:iacollaturum -««...«j .x.M.uuu«uc^uucc«:.um luua luprcmumi
populo quam tcccratantea:& quidcm ita vt ,ion ipfi tacum, rcgione elemencari & xtherea, & norat excellertrem quan-
qui tuttc vmebant, illam beneficentiam cxptriantur : fed ad dam rcgionem Cceforum,inqua Deus cum fanais agit Non
poIteik)s quoque illa extcndatur. Tales cnin promiffioncs, quod is non fit vbioue , fcd quod cius prxfentia.maieftas &
m qmbus poftens quoq-, fpes faluti% & bencdiaioni? diuinar gloria ibi magis illuflrif.potcn8 & efficax confpicitur.
oltenditur.comagisafficiuntnos, quom^siisdcDoficrisno- xt :i j i r -.r>v
ftrisfumusfoIicitrAdiiciet.inquitVafi^cat,Cta„tum ^^ Non mortuilaudabuntMDeus;nequeom.
— r„...u:. _-!.:-. ^ . . » „ . .. ncsquidelccnduncinlilcntium.
confcruabit nobis prsfentia bona tam fpiritualia qua'm cor-
porali^ : fed etiam augebir, vt deinccps &ecclcfia & politia
ad pofteros magisfloreat.
15 Benedidi vos Iehou«:qui fccit cajluin &
tcrram. :^ . . .!
Exclamatfo eft atque a/reueratio , qua promiflionem ma-
gis confirmac.Hoftes,qui oppugnatum venerant huncpopu^
*um,faMnd«cIamabant,popuIum huhc efTc abieaum & da
18 Sed nos benediccmus Dcorex nunc & vrque in
feculum.Haleluiah.
Sicutinitiopfalmifupprefla propofitlone ntox arguinen-
ta feu ratibnes recitabat propheta , quibus moueri Deuni
fcicbat , vt ecclefiar perichtanti opem fcrret:ita nimc in finc
diffimulata petitione,rurfus vtitur arguoiento,quodadinfti-
tutaspreccs & vocapiorum erat accommodatiifimura.Cuni
narnm .- -----—— ■.-,r-r -"••■• ""•... wnc .^.......lu... «. u*- tutaspreccs » votapiorum erat accommodatUUmura.Cum
De^ tra'^"^'"-/,'''^'^^'''*^^",* ' '1"^''' ^"^ ^^""^^ enimpfalmus,vtdixi,pctitiofitauxilii&liberationis,addic
Saor & rf,!.^!r 1 ^"r '"'"*'"'" & l''b<^^3"°"e?^ argumcntum a fine conditi gcncris humani,& inprimi. hu-
v!5 di. ? ■ * '".P^i'^*^'^'- ^«' Pf ««of "^^ fi«orum fenfu. ius populi eleaione fumptum . Ideo Deus cohdidit «nu*
vcl diuturnitatc maloru fraai.exiftimabant non falli hoftes, humahum , atque id^o poftea populum Ifracl bccoliaritet
nec va^nadicereritaquepcricuh metu nonmiUi deficiebant. /cgtegatujiiexgcnerehuraanofibidercgit, vteffcmquictiX
. ■ • ^ -^ . ^ _ 22 iij
t '
,.*:;,
f)b bac vict . Jc i» teccii bonileateni eiijis agno|cercnc & cele- in his terric t quod fieri non poteft , fi pij ab impiis confi^.
|^r»rcnt. laver^qttianoanifiiviuisfieri poteft :{Mornit madtur. Hocigitur fenfudicic, Non mortui huHabunc c^'
'^|nimIaudareDeum BonpoiTuncz&inipiihofteseum b!a- Dotnine.
^whemantjtantiim abeft«vt illum coUaudent & praedicent.)!- Hxc fumma eft horum verfuum :eftque vtiIisdo£lrina hic
deo,inquit}ferua aos & hanc poiiciam noftram,quam iu ipfe tradica , qux oftendit cur longiora vicat ipatia i nobis fiat
condidifti,vtremperaliquiftnt}quicevere'agnofcanc&ce- petenda. i£rumna> &CRlamitatesfa>peeodeducuncnosvc
lcbrent, & qui tenes efle doftrinx nobis tradita; , eamque omnisvita nobis fit acerba, &cum Paulodicamus:Cupio
propagare ad pofteros pofiinc \ ne nomeo cuum «xcindum diflTolui & efte cu Chrifto. Sed ci^m cogitamus ad que ^nem
Bobifcum fepeliatur. Hoc argunitentum,ifine vocationis & condici & coiiociti in hac terram {imus.non fcnipet- indul-
adoptionis h^us populi fumptum^in fiae pfaimi coilocacur, gere nimiii^m iftis vocis debemus c atque iinprimis fi videa-
3uia fid^s piorum in populo Kraelitico Imprimisnitebatur mus ad gloriam Dei & f;^uiem eecleMa;percinejf^e, vc nobi;
la promiffione de certa poiitia, quae maioribus fada erat: longior vica fuppecat.
& vtite erat imbeeilles his adminiculis excitari ac confirma- Silentium ] Ita fepulchrum nominant Hebrxt metonymi-
rijVt maioii fiducia ad Deum accederenc,& falutem fuam ei cds,quod ibi perpetuum fit filencrum : & qui eo delati func,
tnendam commicteretu. ampliusincerhomincsnoncompareant. Q^ip fenlu Plmius
J^tf^^m^rMf/^MiA^Mn^rfjScilicet.inorbeterrarum.Ineatlis filentia Lunx nominac tempus iilud quo propcer coiiiun-
q uidcm nunquam defunt , qui eum laudenc : fed* vult Deus dionem cum Sole non confp/citur.
non tanciim in alio feculo prardicari & laudari : fed etiam Sed »0x]Gra;cus incerpres & Arabs fupplent ^i vuimiu/ •
''*' , ■ ■■ ■ 'pSAL'Mi CX V. '"i- ".-„
'y " P ART E S. , - . ; f' ': ..-'■:
L Pctitio vt gloriam fuatn vindicet Deus> fuis benefaciendo»ta;iquahi iprorum Deus,v. i. Inimico-
rum Eccleiia; blafphemas^voces reprimens , v. z.quum omnipotent ^itjV.j.Necdcccat infanos idolorura
mutorum cultores in impietate fua ica exultare, vc Dei vidrencis v^ritatem & Ecclcfi^nr fuperbis co natir
bu8 obruerefe poffcconfiiJant, V.4.5.6.& y.Scd potius illosftupoie percutiac <5c confundatiV.S^ -Tria i-
giturhkoccurrunt. i. Airercio vcriDci omnipotentis. t, lalfa: rcligionis terricularidicula. 3. lin'
piorum conacus non magis mccuendi,c}uam idolorum effigies. Deus autcm idololatrarum ftatus oppo-
nitur tn eo,quod i.Dcusincorporeus in cxlis habicat:ftatua; itfterra pereunt. 1. Deus viuit.-ftatuae in^nt-
ma; apparcnt. 3. Statuae molella fuperftitione torqucnc fua (mncipia;Dcus folacur & feruat fuos. 4 . Dcus
facitquicquidvult:ftacux mutxnihil poifunt, nec quod idolQlacras polcunt, poffuntexcqui,veI riocerc
DeiEccIenae. 5. StatuarumcuItoresit^oDeiiudicio mentis cxcitate percuciuncur : Deus aur^m fuo-
rumoculosilluminat. , '
I I. HorTatio , qua pios iubet pfaltes fide in Deum recutnberc propter promifliones & opera einsy
diftindionc fada popuIi,& Leuitarum acque Sacerdotum>v.9.& 10. quibus gentes quafcunque ad cogni-
tionem& DcicuIcumacccdentesadiungit,v.ii.Deindcpromifiioncs flgillatim populo Deiaccommo-
dat}V.i£.i5.i4.i5.&i6.
III. Conclufiolaudatiua,quacxponit,qu6d non moriroir, id gIori« Dcitribuendum efTc, v.17.
Proinde totam vitam in gloria Dei cffe occupandam,v.i8.
OBSEaVATlONES LOCORV/I DOCTRINAE.
Verf.i Fideles dum in rebue deploratis ad Dernn eonfugiUt, nuh lutrarum goriatio,opem quarentium ab ijs cjmhus djederuntorigi*
la iaBant meritafua , nec impetrantU ftduciam aliundx cmcipitit, ne flf" forman. 4. Deut perpera quAriturfub externis fguris^ua
niji quia ipfos iiberahdo Beus ghriifuA confuUt, cuitts vindex se- nihiljimile jel affine habvt c*lejii eiusglorii. s.Impyfunt qui Deo
per apparet.Et hicfcopusprecum Uberationum^mflrarum ejlo.vt yaledicentesab hominibns per irttagines reprAfentatis petunt auxi->.
benificiumj qupd erimus adepti,Dei nomen illt^et. Uum. §iuuri eniin a Deo vita noflra pendeat, nihil ahfurdim &
z Sjiumn Dei adoptiOfgratia ^promiffionesin Chrifto fancita. magis impiuu quam a fmulachris fenfu mottique cArmtib-M pe-
abolerinequeat,quotiesprofanipijsaflU£Hsinfultant,acfi Deusfui tere qmd illiideefl.
fuorumqj ejfet oblittM,noJirum eft adfanHum iUum veteris ecclefia 7 Idololatr^ rton minusflupidi ftmt, reru JpirituaUum rejpeli».
zelum animos noflros rrferre,fideiqj chtmore Deum excitart,vt im- qttamfi trune ejfent vel Utpides.lUa autem CAcitof voluntaria eft,
piorttm bUtJphenMU vocesreprimat. — ^^^.^ — ^...-^^ eofque reddit porfus incxcufabtUs ; ne obtendere Uceat , errorem k
3 Fideles Deum in cdis lecando,canceUis non circundant imm^- bona{vt vocait)irttentione efteprofeBum.
fam eius effentiamjed negant finitam ejfe eittspotentiam,vel alli- FruSites idoUUtriA is vt imaginum cultores fiduciam a vero Deo
gatam humanis medijs:negant obnoxiam effefato velfortunA-.de- auerfam adfmru^ manuu opera conuertant: vndefequitur men-
nit^ totum mundumfubijciunt eitts imperio , vtfuperior omnibus tis CAcitas (^ indtcaticquA veriiatt rejpuit acfureter perfequitur.
obJiacuUs,Uber^quicquidviJum efl exfquatur. p.io. it Dumfujerftitiofi ludicraillafigmentafua innumeris ce-
§luumdicitur Deus facert?omniaqtuvult,docemur i. G^od remoniisprifequuntur^fruflrareclamant,nonefltimendumve-
DeopUnafuppetatfacuhasadtttenddm eccUfUfuafalutt z.<jU ri Dei cukoribus,ne ipfos in necejjitate deferat velfruflrttur : qttia
omnes creaturas contineatfub manujh^,nttUo obiiactth prohiberi tapropefus efl aAcurandaeorumfaltttem quampotetiainflrttSttf.
quominusfua confiUa perficiat:imo ipfis i^edimentis ifti ad via EccUjupafior^ aUisJideUbus debent ejfe exemplum fdeijquando
pbiflernendam. 3. Islihil fortuito contingere.fed Deumfic aterno fingtd^ifhottor^Deuseosdignatusefi.DomtisenimAaronishic
confiUo omnia moderari, vt mhiljiat nifi ipfo volente ^ ordirutn- nominatim com\eUatttr,
te. 4. Necproptereaejipeccati Mtthor:nam etfi ihcomprehenfi- Puri^nonfuciticuUoresDeitAhypocritkdifcernUiftmt.GjiuS-
bile nobts eft eius confiUum, optima tamen ei ratioftmper coniiat: uis enim opemfitem Deus UberaUter omnibus offer-at, iUis tantitm
furufqj eiiuaffeBits ^ operumjinisy i vitiofadiiUiohrttm (^ im- eft clypeus,qui viudfdeauxiUiieiusimphrat ^ oblatumrecipiiit.
piorum volMataie,operatione ^fcopofemper ieft difcernendus. s.In 12.13.14. Qmd in tcclefia fua inchoauit opus,iUud ad finem vfi
Dei ittdicik,qiujitnt abyfftts profurulijpma, regnare fummam iu- qtte perducet Domims fuos innumeris ben^ciis cumulando.
ftitiam. 6. Execranda effe omnia prudentiahumanaaduerfus Gjuu^nuUafitperfirtariiacceptioapudDeihnridhacceJJurios at-
hdnc iuftitiam in gubematione mundi ^ hominum vndiq^ con- fierredt ignobilisf^ abieSia noiira conditio,quddo tam comiter in-
^icuamobieBa. 7. SiDeusfacitquicunqjVultyConfequiipfum uitatquinuUius vidinturejfepretif.
noUefieri quACunt^ non fiunt. Qmd tgitur ecclefiafub cruce^emit. Affiduus gratia Dei ergafuos curfus eJfefoUt , vt ex repetitione
aJ vitiagrf^antur,DeoremeiUanonadhibente,docet eumnoUeta verbiBenedicere ^ MuUipUcare coUigimus. Adpofterosquoque
fubiibfuis opemferre ^quia moram ^ diUttionem vtiUm effe no- manat:quia in miUe generationes propagftt adoptioms fuAgratia
uit : vt faiiHa tolerantia difcamus ferre iugum, (^ Uberationem (^fruBum,
placidisanimisexpeiiare. ^ '»* n Deus quumfitcoeUf^ tfrraopifex.minimetimendumefine
4^5.6.7 IdoUlMriAdeteftatio. t. Idola vocantur res niMi.vi^ ipfevnusadnos tuendosfufficiat.
mta«,magiftrimidacif, 2. Conjlatafuntex mortuamatMaiideo i6GU>riafuacontentusDeusterramnihiU)minuscreauit,f^co-
fenfu (ff H/igore citrent:atque adeo fittjira inuocantur. 3. Prftium pijs omnibus locupletauit in noflrum vfum,vt infinitapoffiderem'
materiAruhildatprAftantiA idoUsvt plurisfierimereamur:nihil paternA eitiscurAteflimoniaiquA nosdd^emfirmam,quodperpe-
ftMmaliudfuntqukmopM manuuJ)ominimm,($ftiilta eflicono- tuo nobis aderit,animaredebentt
^ , . if EccUfitt
»095 IN PSALM
riw» ^wuiitisfrofims cehbrandH creatafifymerito Ubersfioni $x-
petit,(Slmmi(impiisfioritibtts)depr$cittHriVtl}ei lMuUs,qiu alio-
qu$filmi9perp$t0$fijil»mr$ntttriperfimnt in or$filiorum fitorttm.
.v-^PiPPIiP
'iwiir
->f'
. • *o ■ " j^
Articvli
I. Gloria foli Deo tribucnda, ficuti ad Dcuni iblum pcr-
tinct.
t, DignitasEcclefiafinrolaDeimirenccrcliaconHflit.
3. Impiorum blarphcmx voces «um ridicula Sc cxeciran-
da idololatria coniunAx.
4. Deus immenfiis «yuo mo4p in cxlis efle & ha bitare di-
cat^r. '''i,':''^??-.''':^*^''^"^' «^■'■''■' ''■'' ^'v''^
if. DeDeivoIunfate& Omnipotentij.
6. Deidololatriainterechnicos&inEccIefla.
V M C X V I. ; ,6,^
^ w GrtttitttdinempiipoUicmtier:«ji$o4pr4ft«rene^t$emtitmiL
fper ditmfieb trmegemtmtMeb dum mxilium impl^m. <fe /»**^
rstion*ficuritCot^duntfiI>e^,m» tatkm in hac Uterymarum vaU
le,fidpracipukinaternavitaaterrtumhakttlSmh4iiluros,
P R AE C I .P V I. ■ ' ' ■ ■ ^ V ''^i*^-''. -'"'■ '' =■«#■;•' ^. , i: '
■■ >_■.' /^■■A>i /•.•■»^<;'- , ^: ■■ ^. '-■'■... ■ ■;■•...■ .;.'': !....^, ''^
7. Idblolatrarum cxcitashorrtnda. 't^^^ '
8: Piorum intcr idololatraru ni fiirotes offif iiim ijuale fft.
9r. I^cus ^ualis fit erga (uos ab iwpiis c<l«itumelia affe-
-'/aos.v-r- ^ ■ ■ - ■ '
10. Debfenediftionibus Deierga Ecctefix tuembra.
11. C«Ium & terra . Dei poflTeflio , quo iurcid Dci popu-
iiim pertineant.
12. Mortui quo fenfu filere nec Deum lauda^c dicnn-
'W
ARGVMENTVM PSALMl CXVI.
^^' T^SIGN IS e^gratiarum aBio pro hberatione ex ingentihm ttrmnnis, terrorihm & periat-
y^ lis. Et ejuamjuam verifimile eB notari externum ali^uod pertcu/um , in fuo conHituttts Dauid
a*^^ P^^ '" /4»/«w» venit dtfcrtmen,vt de vita (^faluie pene defferaret: tdeo^ue a mrmulliii ad illam hi-
& 5 1- ^S^ fioriam accommodatur,<^ua defcrihttur iSamueUy<^uando a Ziphxuf proditus Dautd , parum
^iJfA^' ahfmt quin a Saulis exercttu comprehenfui crudehfiima cjUdique paieretur : ab dlm- vero ad hi~
fiortam Ahfalomt refertmyciud defcrthttur i.Sam.i^^eo ^uod infine mentio fiatvrhis Hierofolym£»qua tempore
Saulis tjondum conditafutUNon tamen de his tantum externis corporis pertculi^ ^o^uitur propheta in hocPfal'
Mo.fed <juodfieri in arumnit (p' calamitatihusfanHorumfoIetyaccefiit lutlajpiritualisy in aua cum ira (fr iudicio
Dei aduerftu peccata , (^ cum aterna defferatione ei fuit congredtendum tt) certandum. In hac luUa omn ium
graHifitma,^ttx multos ohruittQr tn aternam damnationem ac mortem prxctpitAt,fenfit Dauidjihi adfuiffe PeU»
cttias opeextraSiiis exdolorihus mortis (frififtrorttmimirahiliter fit recreatiis,^' ^ouit Utitia perfitfite.jiett ijti^
tur etgrattasyijuod confugientem adgratiam^^^ expetentetn o^em dtuinam exaudiuerit t^ iuuerit. Vtaue hdne-
ficiumfiat illttfiriuSinarrattonem infittuit, in ^uapericitli (fr dolorumfuorum magnitudmem exponitiO' f retio-
ne honitatern ac mtfertcordiam Dei in iuuandis affliHis commendat, Addtt tt) circumfianttam a vanitate prafi-
diornm humartorum. Hancpartem rnultis verhis exornat ft) amplificat» Voftremofe ad ffratitttdinem ohfhingit,
Et c^uia aliud compenfationis gentis fe non hahere intelligiti^uamgratam vocem prmdicantem heneficia diuina^
promittitfe perpetuo deinceps celehraturum bac heneficia,(^aliosfua voce atcjue exemplo ad agnittonem ^ ce-
lehrationem Dei inuitaturum effe, Hacfumma efi huitts Pfalmi.Cum autem Pfalmus exemplurnfit prorntfiionis
diuinatin ^ua auxiliumpromittitury ^ Itheratio offertur omnibus verafide ad Dtum confugientihtu» commont-
facit nos ^uo^ue,vt in nofiris pcriculist arumnis ^ dolorihusfide intueamur promifiionem, ^ exemplo Dauidit
petamtti^ expeBemtts liherationem : (^ iiberatigratias agamus : denitjfue vty cjuam ille patientiampraHitit in
cruceyi^ deinceps fe prafiaturum promittitinos ita componamus vt animo ptacido ^ confianti perfitrre arumnajS,
^ Deofalutem nofiramplenafide commtttere pofiimus.
I T^ Uexi [ velpotius dtligo ifignificatur enim
\ Jcontmuus 4fl«j]qu6d audit lehoua voce
ineam,preca ionem meam. ,
—7. Qyodinclinat aurcm rtiani mihi: & in dicbus
mei-^^^Ki^wjjinuoco.
Orditur mox i propofitione. Ego cliIigo,hoc eft,ego ex a-
nlmo I*Eor , quod Deus adeo benignum & clementem fe mi-
hi exhibet,vt clamantemnon repudietauc repellat: fedmox
annuac precibus meis. Defe£):iua efl: locutio , qua> eft magis
emphatica:figniiicans nufquam fibt velgaudium velquietem
eflb, nifi in vno Deo. Nos Germani fic exprimere poflTumus
hanc locutionem,D/w ift mir Ueb,vndili mei§e hcecbfie lufi vnd
fieude ,nihil mihi excra hoc eft fuaue auc iucundum in vita,
nihil eft in quo cutiiis acquiefcam. Verbo diligendi comple-
£tmr Ixciciam acquiefcenteni in Deo , & exultacem in ipiius
bonicate. Liberati enim exingencibus^pauoribus & dolori-
bus, pcifunduncuringenciLetitia, cum quaconiunda eftdi-
Icdio Dei,
Vdcemmeam,precationem meam ] Per appofitionem diAum
eft,quafi dicat: Vocem meam fupplicem. CI3'31Jnn fignifi-
caepreces, quaifiunc &adhibentur progratia impecranda.
Nonnulii hoclococoniunftioneminterponuncjvccommo-
diiis fentcntiain exprimant : vocem meam j& precationem
mcam. In fecundo vetfu repetitur ratio in priore verfu ex-
pofita. Vtitur autem figuraV vt alibi fa?pe in pfalmis , fumpoa
fornia fermonis a communi confuecudine hominum vel ani-
mancium,per «3p«3cw«'*|eii.Nati\ qui inte^homines actendere
voIunt,aures loquenti tt&i obuertunt, & quafi ad eum incli-
nanc. Alioquienim Deoauresnonfuncquasinclinet:fedita
loquitur Spiricus fanflus, accommodansie ad i^oftram natu-
ram&captum,
/» d(ebu4 meis q^utbttsinuoco ] Id eft , quibus inuoco vrgente
neceffitate & periculo, kntto meas preceS non eile itriras.ied
exaudiriaDco.AlijicaredduncjEgo cuiiam feliciterantehac
fuccelfic, Deum orare toco vit« curriculo in hoc curfu perga,
Sed planior eric fencentia, R Aibaudias relariuum "WH , quod
IxpeomiecicurmpfaImis,& orationcmtotam inpra;fenti ex-
ponas. lunguntur tnim pra;cerica & futura, quod quociesficj
refte fUmitur me^iumi;empu$,fcilicec praffens.
3 Circuo^ederant: me funes moitis,& angulli^
fcpulchri inueitcrant meitnbulationcm & dobi^cm
inuenicbam,
Amplificat benelicium i tnignitiidine pcriculi & dolorum,
cx quibus diuinicus Rt extradus, quodfieriingratiaruina-
ftionefoler.Quoenim niaioraruncpericuIa,eomaius b««e-
ficium in libcracione apparec.Continec igitur hic verfus nar-
rationemingencium &horribilium doIorum,tn quibus fenfic
iram&Todicium diuinum aduerfus peccata: qui doloresita
exercuerunc eum.vt parum abfuerit ^ morte.Hi vero dolores
quales finr, non incelligunthominesfecuri, ebrijvoluptati.
bus,aut furentes ambitione,& aiiis prauis^cupiditatibus.Idco
qui in hoc piecacis gy mnafio non funt inftituti,nec hafce nar-
rationes facis intcUigunc , nec vfum doftrina; de gratuita re-
miffione peccatorutn & reconciiiatione percipiuncfedqui
vera habent poenitentia: exercitia , & aliguando guftarunc
hosdolorcs,illi& pfalmum incelligunt, &confoktionem cx
hoc cxemplo capiunt vtilem & eximiam.NuIIus eft hominis
dolor maior , quiniqui hic defcribirur : ncc potcfi oratione
vWi magnitudo exponi>fed experientiii difcitur.Laqueos feu
doUtresmortts tiominAt nbn tantum periculum corporis, \m
quo vidicfeefie vicinum morti , & quafiiam taqueismortia
irretitum & conftridum teneri , vcluu qui ad fupplieiadu-
cuntur: fedinprimis animidploresludanciscumiraDciad-'
uerfus peccata. ' ^
Yerbum '7an figniHcat obftriAuni cilc ali^i serealico»
ZZ iiij
'ff^
•.iJV
PiPiPPiiWIPWN' '..i> Wi.f
-II vm
1095 PR^LECT. HE
tang^am funibus ligatum. Eitun vtrkafftfiift, ad foluendum
fciUcec (]uc»4.(i|(b«tui'* In iccun4a c6iiigatione figjaificar coo-
:^Jngefi9^jv^Gi«inenter;i!cut crediti>tcs vroentj^ conftriflguoc
fuos <lebuore$.Dttin4e.accominoda(iir ad dolores veheovciiT
tes.qui quafi vrncuIiiconftringUnecor&coarAant, vt laxare
Jrentriculos &effundere ipititus vitales non pofliiu. Qup re^
piciens NazianzenU s dixir : hiirUjn Jiajft.if Anii viic nstfJ^of' Inde
eft nomenSarit quod fignificacdolores fntenfinimos « quales
funt j^arturientium:quando fcribitur cum duobusjf«g0iS&';») fi-
gnificat funetikfeu funiculum.
. Sepulchmm metonymiccJs capitiir pro morte. Nam morr
tuiinferunturin fepulchra. Anguftiae igitur fepulcliri ni-
hijiaUudluncquiim doiores raorus,dequibusanteadidum
cft.,
, ih^bHlationem Cf dolorem ifMtenieh^mlKepetitio crebra m«j-
dum certaminis aliquo modoofiendit.Sunc enjm vicesdolo-
rum $c terrorum ,& fidei inuocanris & quarrencis confolatio-
nem. Intecdum fides videturiaoi vicifle& difcuffifle illos do-
lores : fed paulo poft recurrunt & recrudcfcuat , quibus nifi
firma fide & inuocatione arden^i fubmde refiftatur, tandem
hominem mergunt in inceritum:vt videmus Saulem,Iudam,
& fimiles huiufiiiodi doloribus oppreflToS perire. -^ ,
4 Et in rtominc Idiouac inuoc^bam : obfecro,
Dotnine,iibera animma mcam.
Elegans eft in his verfibus hypotypofis animi opprcdfi hu-
iufmodi doiorib^s , qui non procul abfunt a defperacione , &
rurfus erigentis feprominfionibus diuinis , & orationis reme-
dium adhibentis. Rjrxcedect verfii dplores defcribuntur.quo-
rumgradusfacit,c]uiaintcrdum fieu(oresfunc,inceidum funt
mitioresj&recurrune perinterualla. Ideo facit nientionem
nunc funium.nuncangulUarum fepulchri,nunc cribulationis',
nuncdoloris. Inhoc veriu &duobus lequenribus defcribit
remedium, quod oppofuerit hiice doloribus, & cjuo eos tan-
dem c^pfcfleric & fedarit. Alterum quod in hoc ver fii defcri-
bitur, eftinuocatio aifidua nominis diuini. Nulium enim eft
praefentius autefficacius remedium,ad mirgandos & fopieij^r
dosillosdoIbreSjqudmmMCMffo.Nequepoflunt vliaalia arce
depelli.Idco inquicego muocabaiii.Ec quidem vt exeniplum
alijfibiproponiin elliganr,permimefin oraciunent fuam cx-
pT'\mit:ODomi?te,lil>era ammam meam CX^H 'P ^i oratio often-
dit, cumnon loqui tantuin de corporirperici.Iis : fcd de illis
ho rendis & fa;uis animx doloribus , dc quibus ancea didum
eft. Tcftaturautem&hjecipfa oratio, Dauidem cunccum
hajc I(:riberct,& ciim bm eluftatus eflec,fcnfiflr. lanien adhuc
ftimulosaliquosillorum dolorum , quos oratione vtantea*
quoquc fuppreffic.Eft qutdem oratiobfeuis, ted eificax inau-
ribus Dei'.quia profici^itur ex vera fide, & ex ardentibus ani-
mi motibus.
j ClcmcnsIehoua&iuftust&Deusnoftermi-
fericors. • ^ ^
6 Cuftodiens fimpliccs Iehoua«cxtenuatus[tfA:-
A/i«/?«j]crani,fed attulit mihi falutem.
Alccrum remedium,quofandi medenturillis fummis do-
Iqribus^, cdfides intuens promifnones , & ie his erigen;. Ne-
que enim inuocatio fieri fine hacfidepotji^ft, & animi in •
doloribus non funt alio deducendi , (^|m Jikd promintones.
His citm nititurfides , accenditui'ini|ii}(fiitW & fequitur con-
folatio ,in qua tandem animus acquteiciC^^NonnuIii Enthu-
fiaftarum more quasrere nos iubene nefcio quas reuelatio-
nes, &voIunt ab impreifionibus fea fenTu nos facereiudi-
cium de amore Dei erga nos. Sed in verae poenieenci» exer-
citiis , & in veris doloribus animus pdne nihil cernie nifi
Dcum iratum & iuftum iudicem : fencic enim horrendam i-
ram Dei in fe incurrentem .quxnihil aliud eft quim ignis
confiimens. Ideo^fi fecundiim ienfum iudicadum fit,animum
mergiintriftemdubicacionem & defperacionemneceiTeeft.
Deducen^lt^eft autem ad vcrbum & prbmiffionem , in qua
Dcus oftendit , feeflebenignum, mifericordem,cIementeni,
bonuro, placabilcm & iuftunt erga omnes fe inuocantes.Hac
promilfione il $des nitatur,& repugnet dolori , tandem fen-
tiet tn corde cOftfoUtionem. Nam,vtPaulus inquit, fide
iuftifiiati habemtis pacem. Seqaitat fittfttsconfolatiMit&dem,
uotC praecedic. fiftque aUus hic proceflfus qujm in phyficis»
vbi expetientia prxcedit airenfum: priiiseaimexperientiji
difciraus tgnem caleficerc , qu jm ailcntiamur. Hi$ de re-
Ibus monent nos hi rerfus , qui diligenter obieruandi lunt» vc
innoflrisdoloribus fciamus, quae remedia adbiberidebeant;
=||Ene difputaCionibus de eleftione fides noftra turbetur,i
/>i^intempeftliue nimium nonnulli eonfoiationera inchoa-
i llvoljinc» ctim firmitas, confolationis in hacpotiusfiniatur
autperficiatur. Nemo autem noftrdm eft , cuinon aliquan»
ib fiiosdbicesiiifgatdiaboUw, & vulnus aUquod faciacMa-
N R. M 6 L L E kl \,^>:W 1095
ture igitur parand^ tmi reni«dia , & cau^ndum , ne incautos ^ '
nos ppprimat diaboIj|jts,Nam qui iiecuri hafc ridec & concem-
Aunt>tandeiKi«ppr«ilMA|drii2U9 tuuot ia„|tfrnuti}^«ittttf(Hlc ^
mortem. -'■.'^^i^ ■„.^'i.: -, ^ ^..x- ' ; «:*^v-v'!»^>si<^''^-,i^l«V.*'i^ ■''• 'v
Confiderentur autetii vocabula. , ''T v " " •
Prinium inquir , eft Cltmem feu benignus , hoc eii , gratjs
remitcit peccata, & recipit in gratiamfine difcrimine omnes
fide ad fe confugientes. Deinde ad auxiltadum gracis eft pro.
penfus.Non eft quod afferas merica tua. Noti enim demere-
inurDeumnpftris officiis aut ftudiis; fed beneficia oninia
func gratuica. Neminem igitur deterrcat multitudo peccaco-
rum, auc molescalamitatun). Dehisomnibutmonet vox
MJn. Deinde addit,Eft/M/?Mf .* quia quos femel in fuani tuce-
lam recipic, aut quos videt,cuni iniufte bpprimuntur,fibi fie-
ri fuppI>ces,eos nodeferit in difcrimine; fed quemadmodua\
pollicitus eft fibi illorum vitam curae fote , ita etiam illis in
tempore fert luxilium.De haciuittcia loquicur hoc loco.qua
eorum, qui fe fidci ipfius commictunt , patrocinium fufcipit:
non loquitur de iuftitiapuniente deIifta.TertiQ,eft wi/eww,
quiaafficiturnoftris calamitacibus. Sunius tjuidemtndigni,
quibus Deus fuccurrar. Sed tantus eft eius amor erga nos , vt
non poffitno afficinoftris doloribus& (T^Iamiratibusrquem-.
admodummaterfeu patcr SSirtfyt calamitatibus filijinoiie-
«ur,&quaiitumpoteft easlenirJ*i|||jccoIIeteftiidec. Idenlm
proprie fignificarartnO.Eftqueinhacijioce dulcis confola-
tio.Eft & confolacio propofira in pronotBi(ie r^ofier. Deus eft
noi^er,inquit, quia pateftcit fe nob!S,& cerco verbo feu pro-
tniffione fe nobis obligauic , vc confidere tuco ipfi, & acquic-
fcerein eo poffimus. '^
Cttflodiensfimplices lehoua] Quarba:cotifolatio hi/«w»»/|^o-
nihui diuinis propofu3d\y:(.]u6d Deus cuitodic fimpUces. -^
CZ3'NnB hoc loco noriaccipirur inmalaffipartcmde ftul-
tis , qui nec ipfi quid agendnm Rt videnc , nec aUis refta mo-
nencibus ubcemperanc,vt ciim Proucrbiorum i^.dicitur.h»-
reditariopo/fidcntfatuiftulciciam. Sed icajwminat prophe-
ta eos , qui patent iniuriis , qui caucndis. iriBfeis minime func
folcrtes, qui facile circumueniuncur,& ciinfTJ^ fe regere au^^'
expedire fuis confiUis non poffint, auxiUum a Domino pc-
tunt & expeftant. Tales, inquic, Dominus cuftodit.Fili; hu-
iusfeculi,vtvalencaftu,ica txiftinianc fe facis ciTe inftru-
ftos potentia & viribus ad depellenda maJa feu pericula , fi
quaingruant. Ideo nituntur& confiJuntfua fapicntia & fuis
viribus : vt cum Aiaxinquir, Ignauis cffeopusauxiliodiui-
no , ie vero ctiara fine Deo vincere pofle. Non igitur func
CI3'Nnfi,ide6que in pericults deferuntur a beo.Grscus red-
didjt^^«*x«W»» ■w«»»OT«o iwc*®' . notj; voccm.red fentenciam ex-
^rimens. Sumus enim Inftar pucroram , qui variis periculiW ^
funt obnoxij : & camen fibi tonfulere nequeunt , nec viribus' "
ad depellenda pericula funt inftrufti , tde(5que tanciitn ab
lienoconfiiio & auxiJio penderecoguntur. Tales rerofite
cuftodic ■ , •:*^
Extenuatm eram, (^ mihi opitulatus e^"] lamappUcarpro-
mlffibnes ad re,& in fe exemplurii aliis confideridum prd»po-
nit.In meisdoloribus&calamitacibusexpeccusrum, inquit,
has promiifiones n6 elfei^aiias.Eram enim excenuacus & cx-
haullus ilUs fummis doIoribus,& conie«Sus in cxtrema$ cala-
rairates,nec vfquam foris apparebat confiIium,vt pcreudum
omnippmihifuerit: ffed Deus meferuauit&rcftituit. Ver-
bum 7^1 figmficacttaexhauriri, vtadfumraaoi inop<amc6-
filiorum, vtrium & opuitt rcdigaris, hoc cft, vt omni coniilia
& ope deftituaris. ,; ,^
7 Reucrtere,anuna nica,in requiem tuamtcjuia
lehoua rependit fuper te.
Haftenus defcripjjtluftam Jn qua primum magnicudinerB
dolorum &calamicatum commeroorat: detnderemedia,qui«
bus viUs fit.oftcndic. Nunc quia femri illa rcmcdia fuiirceflfii-
cacia, & iam confolationem vincentetn iJIos terrores in cor-
de fentit, alloquttur&ipfum , & non cantiim fibi dc viftoriia
gratulatur : fed feipfum horratur , vtdeinceps quoqucinhac
confolatione acquiefcat , & hqc clypco, quem fides iam ap-
prehenderacyaduerfus ingruentia mala & tellaillaignitade-
inceps fefe nruniaf. Reucrcere,inquir, anima mea in requiem
tuam. Hadenusenim iadata es hirfum & deorfuni inter va-
riosftuAus & procellas dolorum, dubitationis & defperatio-
nis.cs grauiter affliAa,perculfa & perturbata, ciim te vrget^t
doiorcs mortis & infcrorum,&ahquatidiuportumnu!l«Qi
videresjin quo acquiefceres:nunc quia difcuifa» funtillaf tem-
peftates,& ia fidei (hie apcricportus, vbi turo acquiefcat, huc
tende & reuerterein trequiem cuam,iis iam lata &tranquilla,
qutafcis.vbi acquiefcere debeas. -
§^ lehoua benefecit tibi ] Hoc cft , quia fenli^i hunc ttbi
aftuiflTe in fummis doloribus & periculis,ex quibus tcim-
menfa bonitate extraxit. ^OJI lemper notat viciffitudinem
. ^ faftorum
T;^
ridft
i
\
1097
m T>S ALM
£idorum vel etiencuum: (ignificatonim velbonaprobonis,
* velrbona pro nialis, vel mala probonisreddere. Datiid igi«
tjjir^quia fueratin fumma calamitace conftitutusj& dtuinicus
• lifter jttus.re^te dicic DeumjFada commutaiipne fibi tetribuif.
rebQnuai pro nialo.
'' 't Quia eripuifti animam meam a niorte: o-
culum uieutii a lacrymis t Sc pcdem meum a la-
-pOi. / ■ ''• ' •>., '. .,
Hic verfus cft i5ii>«irie poflcrioris mcmbri inprajcedenti
verfu , feu potiiis incerprccatio verbi *70i. Fic aucem muta-
tio perfonac , quse vficaca eft huic iingux. Cum pnim antea
' de Den loquerecur in cercia perfona , nunc oricionem ad
iplum conuertic,quia fides incuens Deum, crefcic in hac ipfa
mcdicacione,8c lencic Deuni coram dbi adcffe. Ideo non p&'
teft non eum compeliare- £go,tnquit,.anceaeram in morcis
periculo confticucus, & iam quafi adfauc^s morcis liecrufus,
cum nihil nifi mortis imago & criftis damnacio animo meo
obuerfarecur. Sed cu excraxifti anitham meam, & rurfus do-
nafti vitam.
Oculum a lacrymis]Vtim di(lribucione,vc beneficiuni ma-
gis illuftret. Dolores & pericula Ixpe excufTerant lacry^
masDauidi: imo vcrfabaiur m afliduo moerore & luftu,
& quemadniodum pfalmo fexco dicicuc , lauabatrper fin-
gulas no^es & rigabac leftuth fiium lacrymis : fed Deus
cftenfa vera Sc efncaci confolacione & rcddica Izcicia tan-
dem abftec/ic iliaslacrymas,& ludum in gaudium con-
uertic.
Pedem meumaUpfu [ ab impulfione] Id eft, cum m agna ^c
iiifirmitas mea , vc viribuspropriis nequaquam refiftereii-
Iisdoloribus,aucfuperareillascencationes pocuerim,tu ma-
num cuam clemencer mihi porrexilH & me fuftencauifti,
ne vidus illisdoioribus fuccumberem , ne ruerem in defpe-
racionem aucfremicum aducrfuscc, ne defperansdefalucc
aliquidgrjuius commiccerem. Infupermeviribusinftruxi-
fti, vc fortiter refiflrere diabolo & vincereillos dolorespo-
. tuerim.Forma fcrmoniseftmiIijcaris,vbiiinpeIlipesdicitur,
quandoccdichofti vrgenci& candcm in fugam feconiicic.
Pfalmo iz.1.
9 Ambulabo conm facic lehoux > in terra vi-
uentium.'' ,
AmpIificatbens^KHum abeffejflu liberacionis. Ex illa li-
beracfone hoc conrecujtusrum,inquit,vc deinceps coram fa-
Tie lehouxfim ambulacurus, hoc eft > omnem vitain meani
cranfadurus fim liib eius Cura & u|^e£tione,pacerna. Rc-
fpicic enim propheta adh^)ttilhunfoiifRecu^lmem , & prae-
fercim parenCiini. Nam quilibe^os luos Vehemcnter amanr,
eoshabencperpecu6& geftanc in oculis fuis, & nunquam
c^c^onunt curam ac folicicudinem pro eis, funtqueperpecuo
Mpt^ in ipfoFum falutem. Omnis enim in natis charijifit cu-
raptiria^tts. Liberiigitur dicunturambularecoram facie &
^ inoculis patencum , quos perpetuos hdbenc <ixcubicores
pto fua incolumicace & faluce. Ita & pij in hac vita imbu-
; lanc coram facie Dei , eius nimirum cura & proceAione inu- '
r nici. ■ '
I" In ttrra vimntium} Hoc eft,incer viuences,nempe,quia fer-
I uacus fum & excraftus j morce & fepulcto. Ali j iianc phrafrn,
p J ambulare coram Deo, ad citlcum diuinum referuni,8c de ca-
r"T bernaculo cxpomincvc pollicicacio, fit gracicudinis, quaii di-
;,' I J; cac , Ego affiiae veniani in cemplum Dei,& verfabor coram
^ ,i: arca Dei ^q^uas dicicur eius f.ieies , ac praeftabo omnia ofHcia
prv verae pietatis,quibusgIorifjcatur &celebracuf Deus,& oftc-
w{ram facrificia laudis. Hasc.fcncentia facis eft concinna,nec o>
v.^jnnino rcprehendenda. Exiftimo camen alceram eire fimpli-
' ;.<ciorera , jJraefctcim ciim adhucbencficia fibi praiftica pociiis
r commempret^quim gracicudtois mcncionem faciac: de ea e-
^ynim in po^rema part6^fklniidicecur. ? V, r- v ,» , ;;<
-l^ Jlludhpclocoprxceicire non pofTum, quod de Babyla
■'* Anciocheijo Epifcopo fcribic Suidas. Is cnim )CJim iu0u
^ ^ Kumeriani Imperatoris jquemadf^cra Chriftianorum Cpf-
4|ii^(j!tan4a admiccere noluerae , dicensnon licere eiq^i cruore
& idolorum facrificiis pollucus effec, in domum Dci cam
prascipicanter ingredi,& diuina myfteria concaminacis o-
^ «ulisfpeftare: vcIjVtSui^asrecitac, noti pafruruin;fe,yc
* lupusouile Domini ingredereciir : ob hanc caufiiin duG<j-
retujT «d fupplicium, ciaravoce hoscres verfus,quosiam
.interprecacifutnus pronuntt«uic > Hmul mandans «ftanci-
bus , vc cacenas & vincula vn^ cum fuo corpore fepelicentl]
neornamentis fiiis morcuo carendum efFec , 'im 5 (ufmi-Hk
*H(Sf>if> iiiafMt. Cja^ hiftoria no? monet hanc confolatiov
ncm re^iffiriie adhiberihisiquiex hacvicadifcedunc^liue
a cyrannis interficiancur , fiue alia morte perfcanc. Pi/ cnim
fciyivc f? ^ njiprce trai^fire iA vitatia ,, Scpet fnortcin «orpora-
VM CX V fifF^v^'?^ '^'■■io5>C.
lcm ingrcdi in «cernam quiecem, Iib<fari simorteVi F«c*^
to,ab omnibus miferiis y k dcinceps iirie fine ftui confuetu<»
dine Dci &gIoiria , quae fuperac omnemfcnfum* ffeJcoMta-
cioncnij Huciflicur&nosoculos noftroS&animum refcra-
muSiQuando nobis eric migragdii,&*Iiis decedentibus aflan-
ces has fententids plenas confolacionisfubindeproponamu$,
vt eo alacriore aiumo ex iadlatione Kuius vica: ad porcum
xternxquiecis&cranc^uillicaclisdifcedanc. Nec dubiumeft
talibus fencenciis mirihce erigi & confirmari eos,qui aliqua
habenc inlcia fidei, quibus adoerfus certorq^ moctisfefa'*
ftentanc.
10 Credidi , ideo loquebar : ego affli<Sus cram
valde. '■■ '^--:^ . ■• ;' '^-^ • ;:-.■• , '-••
Grxcus incerpres hunc & fequentes vcrfus i prarceden-
tibus diuellic, &ahum i prjorc plalmum facic , fed rcue-
ra cohaerent hi verfus cuni luperionbus.Ideo non dtfccdo ab
vficaca difiindione Hebrasoruin. Mon libec auteni hocloco
recitare foinnia ludaeorum , & recentium quorundam , qui-
bUs verlumhunc& fequentem non incerpr etati func, fcd in
alienum prorfus lcnluni traxerunc, dum aiij adhiftoriam
Mephibolethi &(er4iieiusSibx , cuicemerccredideracDa-
uid a.Sam.ie.aiijafl Abfbloniimendacilun, cumvocumfe
redditurum Deo in Hebron falso dixiffet , hos verfus re-
ferunt.Mihinon dubium efi,Dauidcm hoclocorepecercvo-
luiffe defcfipcionem illius lufta» , de qua ancca dixerat : vt
& illa repecicione de ma^nicudine bcneficij diuini , quod
inliberationefibiconti^iUe norac , admonerecur, &rem
ipfam actentius confiderandam aliis proponerec. i£go qui-
dem, ini]uit,.-ifflittus eram valde , hoceft^cram oppreflusia-
gentibus&horribilibus dolonbus , ^uibus pene fuiabfbr-
pcus:fcd tamen non ita indulH dolori, vc omniuo ceder^m &
viftas manus prafberein , fed fide incerea incuebar promif-
fiones diuinas. Has quia ftatucbam efTe yens^loquelfar.Uoc
eft,hac fiducia inuocabam Deum,& in ipfisdoloribus Ai&dui
eas repecebam , acque ignicis diaboli telis opponebam : vt
hac alfeucratione teitarer me non vinci ab illis doioribus,
& vt crcbra repctitione tandem dolores nonnihil compe-
fcerem & fedarem , etiainfi ilh fa;pc recurrerenc & recru-
defcercnc.
Hanc iudico efre fimpliciffimam fcncentiam : vc verbo lo-
quendi ad vtrumque remedium de quo fupra diximus re-
fjjiciac. Primum ad inuocationem : deinde ad fidci/ua> tefH-
ficationcm. Namhaec diximUs armaefTe , quibusiliatela
cxcuciuncur & hojftis repellicur. Alij paulo ahcer incerpre-
canrur : Ego non loquar /lyperbolas , non loquar nifi quod
animoconcepi,qu6dque diu medicacumhabeo : debec enim
lingua: confcfiio cum vcro cordis fenfu congruere. Se3 hoc
videcureffccoadius. Paulu$ z.Corinch.4.deconfef7ionefeu
teflificacione fidei fimpliciterdiftum plalini interpretatur,
afHrmans fidem non efle otiofam cogitacionem , fed doAri- "
namquamainpleflitur, lingua prohccri. Satis cnimeierat
ad fuum infticutuin diiflum lilud accommodare, nec opus
erat omnes circunftantias , ad quas hoclocopropheta refpi-
cit,perpendere. Particula^a hpcloco non caufam li*gnificar>
^fcd vim^illationisfeu confecucibnis haber, & red^exponicur
N parciculisi^fo, igifury auc fimilibus : 6c occurrunc alibi fimilia
cx|;mpla,i.$amud^£; FilijHelinonaudiueruncvocempa-
cris:quiaDominuivohivtconccrereCos.&I,uc.7.Remiccun-
cur ei peccaca mulc4i^|^ diligic mulcum,i4 cft, Ideo diligic
mulcum. , *
Ego affiiiiteseram-valde ] Non mox fedati funt dolores,fcd
fuit ingens), difHcilis & diuturna luda Dauidis, in qua cameli
recinuualiquam fcincillam fidei , ideo dicit , Ego affli£tus e-
rain valde , eciam' ciim loqucrer & reftarer me vcra fide ap-
prehcndere proinirfiones,& ciim inuocarem Dcum, dolores
illi vehemenccrme oppugnabancAIij ingeneredeperfccu-
cione qua:fequicurconfeihonem,accipiunt.
11 EgOidixi in trepidatione mea > omnis homo
mendax. ; * *■
iitiyiiris eft pofterioris membri in vcrfu praecedente & am- "**
plificacioilloiiumdolorum. Quoufqueenim illa afHidione
& dolore abrepcus fit oftendit , vc eregione graciam Deiin
, iiberacione magis illuftrcc & excollac. Ego,inquic,coiiiie-
Auseram in cantam animi confternationem & crepidatib-
nem, vc cumomniaviderencur pIenaefredefperationi«^&
nufquam auxifium afrulgeret,fdepe dicerem, hoc eft, mccuin
'^ogitarem Ac ftacuerem jO»}»«f homo ejl mendax,<\\xod iAcm e^'
ac fi diceres,nihf I eft, nullaquc eius habetur ratio apud Defi.
Icaque fruftra eft qubd cogitec fe curs efft Deo , ftque re-
fpici auc iuuari j Deo. Quidenim efthomo,vcii DeocUre-
cur?vc,congruaccumillo pfklmlji. Egodixiinconfternatio-
ne,ProiedUs fum ab oculisDei. Tales cogitacionesobrepe-
rerblent faniiis in illis grauifjimis tcntationibus,quasecfi
'V i '
10,9 - ^Ri¥^L E C T, HE N R. M 6 1-1. £ R I
fideaQdemrepeUunt &feri6 deceftaatur: t»nen aliquan.
4itt cum hi*lu£kantir 8c^fauiterexferceBCur. Eftqucnon le-
ufs res,fteclittnianaifum virtum ppus, in hac lentacione fupc
■PlPIPfilW-iii ■i,«ivip.|'
liorcnieuadcre. Mendaciuta J)to rccuinihtl fubcftfolidi:
^mtndMc homo pro rc nuUiu* moiuenti furaitUR lei. a 8.Po-
fuimu»m)pndacium fpem noftrafft* Pfal. 33. Mendaciumad
(alutcm.id eft.nihil cft,nihil iuuat , nihil confert ad lalutem,
noti poteft pracftare quod externa fpecie poUicctur.Prouerb.
ji. Mcndaciumcftgratiajid eft,f<»rmaivenuftas.Ier.ij.fons
mendaic,id eftjquifaliitfpem. Alij ad Samuehs promilfione
accommodant : quafiinhac centatione ilia cogitatio obre
vel addicurepichecon,quodrem explicac,'vtci^mapudl6-
faiam f i.dicitur , Cahx icx< feufuroris.I,(em calix nuxroris $c*
triftiti«,£zech.3). .* ■■ / ■ .■•■■7':'-^^.'''^''''' *'".yi4- '
Inmcaho} Inuocatio vtrunque compleaitur, gratiarum a-
Aionem , & petitioneni vtdeinceps leruetur: deinde &cnn-
feffionein & prxdicacionem feu fiudium propagandjb vera:
doftrinsB. '■ -' ' . ,Uv; ■-' •.:' ''.■'••')
14 V6ta mea Ichau* readam : nunc corani to-
to populo eius.
Vfitatum erat populo legis in magnis morbis autpcricu-
lis vota nuncupare de quibufdam rebus Deo ofterendis : non
pferitjSamueicm fruftra regnUm promililic, cum tuentus no ^ j j^gy^ jjjj demulccrent , vel tanquam propofica mercede,
refponderet.AIij aUter,Omuis homo mcndax,id cit.vana elt .^^^^^ ^^^-^ obftringerent : (ed vc fiduciam fuam in Dcum, his
(alus hominum. >t li ' A .' # v; -. ;>^.- ^>«v canquam (ymbohsconfirmarent, & fead gratiarum aftio-
, '}1 Quitl rependani XcinoUX ? omnia bieneilCia C- ^^^ excitareat,& quodammodo obftrmgerenc, canquam lc-
ius fiip^r mc, ^ gis,iuflu & confuecudine voucndi commonefadi perpetuo
Narratibni pcriculorum & certaminum : ex quibus diui- debito fc & fua oninia debcfl Deo. Venfimlle eft igicur Da-
nicusfe excradum & Uberatumcire &intenigic, & fatecur, uidem quoquc in fuis anguftiis & periculis fecifle votuni.
fubiicicnuncpoUiciiationcmgraticudinis. Cum enun agno-
fcatfe cxmcdiamQtcecrepcum &vJta:rcftitutumefle , id-
que nulia ope humana , ied tantum fiagulari Dei b.ueficio,
l«co animo acceptum bencficium pr JBicat , & m tota vita
memoreit^ fe huius fore oftendic. Hanc gcaiitudmem impn
misintelligitiferequiri. Ideo nonpromittit ijnagnum nii
merum viain|arum , aut aliorumrituum obieruationes, ii
quibusnonprincipaliccrconfiftic culcus numinis diuini : fed
promittitinuocationem.cpftffionem, praedicationem & gra-
tiarum aaionem. Eft autem in hoc vcrfu exclamatio,in qua
exadmiratione maenitudinisbonitatisdiuiiis erumpit. A-
m
quo infirmitati fuasnonnihil fuccurrerec , & pleniore fiducia
Deo faluceni fuam cuendani committerec. Hoc igitur votum
nunc fe perfoluturum dicit, vc tefletur fe agnofcere autorem
beneficij.&fehuictotopectoregratiasagere. Hocenime-
rae principale in his votis ; & ciim ad hunc fiaem refereban-
tur,placebancDeo. Nuncetfi ad legalia illa voca in nouo
teliameco ncmo obftringitur:(na; in baptifmo & nos& noftra
omnia Dco vouimus , vc nouo voto non fit opus ) tamen de
fine illorum votorum, qui cll perpecuus, fcmper commone-
faciendi funt homines. Idco & in pfaimis omiflTa la»pe men-
tionc facriftciorum^qua» voucrat Dauid, ciira de votis ioqui-
noftit enim bencficiH multo maiora cfle, quam vc refcrcn- tur,mox laudes Dei liibiicit, quaj erant principaUs cultus in
huiufmodi votis. In pfalmo 5 6.dicitur , Super ine funt vota
tua :retribuam laudes cibi.& 50. Sacrifica Deo Iaudem:& red-
dc altilfimo vota tua. Arque ita hoc loco vora niagis de
graeiarum af^ionc & aliis vcris culcibus Dco dcbitis , qu jin
de facrificiis exrcrnisfunc intelligenda. Externa cniin facri-
djcgratiJBparcirequeat. Giuidrependam lehou&i inquicqua/i
ilicat, agnofco quidera inc immenfi . beneficiis a Deo affcdu
efle,nec ftudium declarand» gratitudinis mihi deeft^fcd quid
habco quod rependam pro cantis beneficiis ? Non enim vno
acquealtero beneficio fum affoftus & ornacusifed orania be-
neficia Deifuncfuper me , ita vcnullum fitbeneficijgenus ficia qua;ofFcrebaiuur,tantumfymbola eranthorum pra;ci-
quomcljbinondeuinxeric. • puorumoperumjinuocationi.s.confefliQnis^gratiarumadio-
Monet autcm hicveriUs ,beneficiaDei non leuiteraefti- nis, propagac\onisdo£trina?,'obedicntije&patientia?inaffli-
manda eirc, nec defunftorie reputanda-, fed ita vt in admira- ftionibus. Ha»c cum ita lint,facile iudicarc poflLmus, quam
tioncm horum rapti ad amorem Dei, &afliduamgratiarum inepta fit monachoruni nstM{n\itt^c[<.\{ nunc quoque vota nun-
a&ionemexcitemur. GtaecusinterpresrcddidicniuTOOTAow cupanda efle docent , iifquepromercrife varia bona cxifti-
n^ mMtt (J^ mtjmi S^ wmTriJhiM (ut Sed prior fententia elt mant :vtnondicamiam, quanta cum impietate&blafphe-
~ ~ ■ .. .^ .^-1 r-_;u mianominisdiuini illa fiiicconiunda. Qijis enim nonvi-
dcc illa vota.qua» fiunc & rt dduntur fanftis morculs, cfle im-
pia & idololatrica? Omitco illa,quibus laquei inexcricabilcs
neAuncur &iniitiuntur confcienciis, quibus in aecernum ext-
tiuni trahuntur vpuenres.
' Additautem corampopulo vel fpeftante totopopulo red-
diturum fe illa vota: quia fecundiim Chriftidiftum Matth.y.
Sic lucere debct lux noftracoram hominibus.vc homines vi-
dearit bona opcranoltra , & gloiiticcnt pacrem qui incaelis
eft. Exemph'! enim noftris alij vel confirm<indi , vel ad pie-
tacemadduccndi lunr.
15 Piccioia in ocu'<is Ichouse mors ploiutii
cius.
Additcaufam, curgratiaseiagere^in publicocoetu velic.
Quiafcilicctinfuiscalamitatibus didicie pios Deo curaref-
le.placere ei,refpici & iuuariiDomino. ^
Dubium autem non eftquin hanc fententiam ex antlthe-
pienior, & beneficia Dcimagis lUuftrat : 'ni^TlOin fcribitur
n»OiN pu/7 "YrilV hoc eft , forma lingua: Aramca: , pro
H Calicem falutuin accipiam:& nonien I ehou«
inuocabo. ? ^
Cumvideatnihilhabcrefcquod rcpendac , confu»it ad
gratiarum aftionem.qi «e vna folutio Deo abunde tufiicit.E-
go,inquit,caliccm falutarem accipiam , id eft,ego grato ani-
mo agnofcam & accipiam hanc liberationem , eamque gra-
ta voce cclebrabo. Videtur propheta refpicere ad morem v-
fitatumin facrificiis. Quando enim offercbant facrificia fcu
•wwe«« » quiexgraui ahqua calamitatc feu periculo euale-
rancfolebantpoftviftimasoblatas facra celebrare conuiuia
in quibusIaBtidecantabanc&celebrab^tbcneficia accepta,
&piis coUoquiisfemutuo ad fid^verboDeipra:ftanda&
alia pietatis fiudia cohortabatur.IiSi cocmiiuio verifiraileeft,
eum qui facrificia obtulcrar,caIice|!Jv(quem hicnominac ca-
licemfalutum|M4ww(«ij«i<,eoqu6dfyniboIumeflreciiberatio- fi opponac verfu n. Ciim enim premcKPCur ingenci mole
nis diuinae^manafuftuHirc vel Ieuafle,& fafta libationc con- calamitatum,& triftiffiinis d»loribus exagitaretur, fa»pe ani-
ceptis verbis gratias pro falucc accepta cgiflc* Idque innuc- mum eius fubierunt h« cogitatioues: Omnis homo mendax
re videtur verbum N\W3 quod leuare feu attollere fignificat. cft, id eft , cft res nihili feu res fucilis & vana , atque indigna
^ignificat igitur Dauid , tanquam vnus cx populo legis , fc cuius fufcipiat Dcus curam.Ide6que fruftra faciganc fe fanfti
quoque oblaturum facrificia pacifica: ita tamen nc inhis cx- his cogitacionibus : an Deo fint cura»,& an refpiciantur. Has
cerniscercmoniisfubfiftat,autprincip9lemcuIcuminhisre- v cogicaciones quas infirmitascarnis& diabolus fubiccorunr,
ponacrfcdquodl/^ieratinillis facrificiispraeftct, hoc eft, vt tandemfidesinillis ccrtaminibus repulit&extinxic, ftacues
Hco gracias agat & nomen eius inuocecHanc incerprccatio- fe no abiici aut negligi propter calamitaces & aerumnas: imo
nem iudico cfTe maxirae concinnam. NonnuIIi de pacientia nequidem propter peccata,quibus Deum grauiter ofFende-
incrucepriusmembrlinterpretancur.Ego accipiam calicem rae:eimque fidem Ipfaexpcrienciadeinde confirmauit, qua-
falucum,id eft,patiencer feram crucem fialucarem, fubiiciam do excraftus ex doJoribus & periculis fenfic fibi vicam & Ix-
meDeo,non tantum in vita & vocationet: fed etiam in tole- titiam reftitui. Inquic xgkwjpretiofa mors fanBorum,\A eft,n5
randisaffltdionibus. Hanc fentenciam ec6 nonrciicio,tame negligit Deus falutem fuorum, neceositaabiicit,vitcmere
alteram iudico efle re£i:iorem.Etfi enira caUx inScripcura fi- & forcuico eos in morcem proiiciac,aut calamicatibus eorum
gnificac fere portionem cuique accribucam . fiue bonam fiue non afficiacur : fed pretiofa eft' mors fanAorum eius in cono
malam,fumpta fermonis forma i dem6fo, quod cuilibct do- fpeftu Dei,& charas habet animas noftras , tanquam precio-
meftico pacer&mili^s admetiei»acur:tamen epithecon additQ fum chefaurum , quem non vulc temere perirc, aut fceleratS
Vhoclocooftendjt eumnonloqui decalamitatibus&aerum- abhominibusautdiabolofibieripi.
nts> ex quibus ijfm Uberatum fe efle laetatuc £t alioqui ciim Hacc iniignis confohcio cft , quam Dauid oppofuic ilUs
^e calamitatibus accipitur nomen calicis, vel abfolute poni- fuis terroribus , quibus oppugnabatur : & nos monct, vt hac
^UFt&tuncexcircuniUi;tiaorationis fcnfuscoUigitur , vt do£trinatanquam clypco nosmuniamus contramoriiister-'
.pial.ii.Spirinistcmpcftatis pars caUcis eorum. (Nam &ab- rores & diaboli tela in piiblicisperfecutionibus ecclefiap &
tolut^in bonamparcem n6nuttqaam siccipitur,vt pfaLitfa}.) priuatii dolotibus: fdntque grauiflimx doArina; in hoc difto
comn
'r .cotnprehenfe,dcquibuscogitandumeftdiIigcnten ' - ' oderunt eum & Dcrfeauunmr M-,m m..«J..o «..«r
' , '' TeftarureccMamfuWamcrecruUaffliaioni: func odio Sft,&^^^^^^^^
bun&ajfirmanonnunqua.ndcduc canr,vf4ucadportas Dei.&promiffion.busfumptumrqua^aicatituc^^^^^^
' KSet " ">fi'«°«^"&»n«"«i'nfib,oboculo,rer. eur,vtfcruarer, Voluiaienim conpjicl cS gKm^^^^^^^^
ri M . «i-a: 'li' i ; - ... S"'^™*ndeferi[ionctuor(imcuItorum:visetiamaJiquosef-
II. Monet afflidiones illas 8r«rumflas feu fupplicia ft , cjui nomen tuum agnoCcant & celcbrenr , & Qui?e^u«a
fanftorum^noneffefignair*&ab.eaioms ifacieDe.,vtiu. verbumtuumcoIant:.5eorup,ftivincuIa mei sSSn
dicat mundusrquidum videt pios foris dclhtui ommbus pr?- depraminionibus Deum aJmonet . cim ft nomin^Sm
?,-■ i r C-,' ' • 7 I « • *^ ^ "^-l^yniuuwniDus 1/eum a<imonet , cum le nominatferuum
l^lZ7^]"c^Z^^"^^'^^^^^^ «us.Sumferuu,tuus,cuifcilicetpromififtidefSnerer.
aduerluseosmluroit. . , ,r u g?»"«=^P'omiffioBemmilu eampr«ftitiftimonigituriaft;
A • i nonnunquam al.qua membra ecclefia. ab hc fua aliqua merita. Addit dtindifilisis ^./Zrffi S
>ftibus&tvrami.smterficiantur,iIIammortem8ccarteras verhUoAJ^^i^c<,^^^r..:... • r '* . . *•"*•♦»«• v<ajoi
fer
inea.
L iiu i. ::~y*. *.7, : "^ *"*-'"*''"4"*'"crica.ftaaitdeinde,6tt«f A»w/Z^f««:Ouibus
hoftibus & tyrann.sinterficiantur , illam mortem & carteras vcrbis ad ecclefiam ri.r.>.ri» ;„ l.l\u : 1 V v^ajous
afHia,ones L ,fl-e ignominiam: fed rein gloriofam in co.. en Jtu's ^ldSX&im^^^^^^^
fpeauDe.,& Deo placentem. Ideo Paulus mquir,gIor,amur suitSrf fe quoqucpcrtinere , feou, membrun. efle c«IcfiJ
iu affliaiombus, jd eft, ludicamus affl.ftiones res elfe glor.o. ^nx a Deo eft' adSptata & ad cuVs Deo prXndorvoc«a'
fas,quas Deus poftea commutab,t cum gloria. H«c pecuha. pilius enim anciili Dei dlciturVquafi verna & domeftfc^^ ^
ns eft Iap,encta ecclefix,ciuam muncbsnon ,nteU,g,t. Dei,ab vtero matris natus in ercoe De «^omeiticus
lill. Supphcia ianftorum efle pricipua lacrjficia & ,_ Til-,W./..-;fi«-,k^ u 4+:- i i*
cultuspei,camaccedumfides,inuocatio,co«fcffio.vtpfaI- , ^^ 1 i^i facnhcabo hoitian) Uudis : & nowcn
,no4fd.citur,Proptcrcemadamurtotadie. lehouae inuocabow
V. Poftrcniodoceth3ecfententia,reftarevitam&iudiciii *8 Votajiiealehoux reddam: nunccoram toto
poft hanc mortcm Sieiummorsfanftorumnonnegligicur populoeius. ^
a Deo,fed eliprct.ofainconfpe(aueius;econtra,vtalibidi. ^^ InatriisdJlnusIehoux: inmcdiotui Wa-
cicur,morsimpiorueftpeffim3:neceflreeftreftaremdicium. jg,^ Halel i h » ''-uiu wuncruia-
inquohocpacefiacomn.bus, &cyrannipcBnasdencfuaEcru. « * . ,,: ' . - ,.
delicacis,pij vero orncncur aBcerna gloria. Si enim lacrymas 'yepetirpoUicicarionem gracttudinis pene iifdem verbis,
piorum numeratas .n vircm colligit , vt dicitur pfalmo ;5. ^"*''"* antcaexpofita erat.Difertc autem dicit,fe facrificatu-
quomodo languinem pro confeffionc nominis diu,ni cfFufum '"'" "o"'^'" 'aud,s: qu.a illa legalia facrificia , qua; fcriptu-
If nerec euanelccre? ra noinmac DO^JW hoc cfjl , pacifica,& quae fine dubio tunc
CZin^an dicuntur,qui toti pendent ab anwrc Dei,&quos o°fulitDauid,fc,t hoc fine,nft,tuta ciTc non vt in hoc operc
Deus ica ampleaicur,vt alfidue cis adfit & benefaciat. f '""° /""'.'«'' . »1]^«« culeus reponatur : fed vtfymbo-
^"'""tS' telhficatiode vera animigratitudine: vtque hoc
i6 Age,lehoua,quia ego fcruus t[i\is[^fwn\ ego externo ritu homines admoneantur de hoftia laudis, qu*
luus tuus, filius ancillaj tux : dirupilu vincula P."n<^^=»^"er&pcrpecu6inhoccuIturequiritur. H<>ftiavc-
ea " f o ""«»'« complea,tm:fidcm,inuocationem,gratiaruma-
aionem,confeffioncm &pira:dicationem ver« doftrine iuxta
Age hortantis potiiis eft quiim obfecrantis , hoc Ioco,ficut vocationem, obedientiam item in affliftionibus.qu* confef-
&'NJverfu 14, Confirmat autem fuo exemplo praeceden- fionemfcq(iuntur,&diligentiamcauendifcandala,nedoari-
tem fentcntiam,& generalem dodrinam ad fe accommodat. na propecr nos malc audiat: poftremo camis morcificacione.
Affirmatenimluavincula, quxfupradixerat fuiiTcvincula Poftremus verfuscQ if<}iiairejusquoddixerat,coramtoco
niorcis , efle rupta a Deo , atque ita ex media morte fe cre- popuIo:Ioquitur enim tanquam vnus ex populo le<»is. Erat
ptum efle. Addit autcm rationcm,quam ahquoties rcpctit: culiusdiuinus tunc alligatus ad tabernaculum, quod erat in
dicitenim feliberatumefle, quiafitferuus Iehoua;:qu£ap- lerufalem. E6 igitur cum alfidue & frequenter conucnirct
pellatio duo argumenca compieftitur: Primu a Dauidis con- populus, dicit fe in medio Hierufalem & in atriis domus Dei
ditione. Ciim Cit feruus Iehoua?,& tantum hoc agat , vt Deo celebraturum Deum : quod idem eft ac fi diceret,in inagna
placeat, noncantiim deferituramundo, fed luali infuper popuUfrequentia&infacrocoecu.
P S A L M I C X V I. ^^^
P A RT E S.
I. Exordlum prolepticum , v.i.& 2. de fingulari illo afFedu quo impcllitur ad ea profcrenda qux (e-
quuntur,arguiuento dud:o a bcneuolcntia Dei erga fuppliccinjSc fupplicis officio in portcrum.
I I. Narratio fideirux &: amoris crga Deum ,ab anteadx vitse lu* exemplo, feu propofitione cOnfti-
tutionis animi fui in angudiis. In qua confiitutione tria occurrunt. 1. Orationis fumma quum pcricula
imminerent,v.^.&: 4. 2. Fidcs Dauidis, qua ad Deum orandum addudus eft,cuius fcopus & firmaraen-
tum , Dei natura 6l officium erga fideles omncs & feipfum cxplicaiur, 5.& 6.verf. j. Animi fui confir,
matio ab acceptis beneficiis, in fpefalutis&prscfentis vitae,7.8.&5?.verf, 4. Argumentafeufrudusfi-
dei,ncmpeoratio&fpes,partcprimav.io. - .
III. Confeffio, qua humiliter agnefcit infirmitatcm carnis fua: , Dei promiffiones repudiantciiJ, nifi
fpiritus Dci fideni in feruo fu^ fuftentaffec : reliqua parte v.io. & v.lJ. agnofcit enim fe dubitalTe de ve-
litate promiffionura qusi illi fadaj fuetant de regno Ifraelis , quafi Samuel de re non fatii comperta , rem
ciieciftct.
I Ili. iPropofitio confilij : cuiusconfultatio v.ii. habctur. Definitio huius confultationis duas par-
tes Gontinct, Vam , Officij pracfcntis, V.15.& 14. Altcram Caufaf^v.i^. Officij leges funt publica profeffio
nominis Domini, & ()r«dicatio beneficiorum cius in Eccleiia. PoUicetur ergo , holocauftis & Euchari-
fticis Deo obIatis,fc facrum epulum populo fafturum ad rccordationem multifariae falutis, quampercepit
a Dco,vt narratur fecifTci.Chron.ifi.i.&c. Caufa autem eft I ibcraiip fui,in qua agparuit npn modo Daui-
dis confcruitioncm > fed & piorum omnium Deo efte chariffimam : ita vt non fortuito neque Icuitcr e fc-
culo migrcnt ad meliorcm illam vitam. , , ., i, jAr;>' ?; '
V. Conclufio precatoria , yt fibi diuinar crga fe gratiae multis mbdiscofifcio licedt fempcr in Dei cnl-
tumincumberc,v.i6.i7.i8.&i5>. . -^^ . . , . >»$•
ObS ERV A TI Oll^ll^L O C ORVM D O C T R I N AE. , .!^
Verf.uTiMesdulcedinebmitatisDeitUeBiyinipfovnpquie-- affeBH ad Deim confugiant. '.' ' ' i
fcunt: f^ experientiagratiA Deifms exauiUentis poftuUt vt ipfitu 4. NomenJehouA tutum refugiuflt: ifquefittu inwcnniM qm
fdeipenitui fe committant. foltes Ubtrarepoteft,
z Infummfspericulis,pifpr*/ensfent$untDe$exaudiemisMU'- s Oratu$taefilnuUlitratic:^hancdememiamcmiitMmiu-
xiUum. ftitiaiquamDeMexeritadfuostisetuiot.cMieuliungitiH^nfiJmttr^
3 liduUA ^imlftBabiU$fmtpiorummguftiA,vtf<mntiort d^,ftnequaindigmftimt*fqittbmDjmfu$mrM* /*
,!&>.'-'
MOj
PllitLEGTv
HthJR. MOLlUERI
inMcmtfi^precemur indefineut^f^tuiem tximditos (£ffutk
^ttiutclemntU &J!deUtAtiefhtaMe eft confermittOpmtmMtt
ggnniiod^utifitihfuprolbicere pequeftnt-pro ijs enim Deusfa- uatos ejfe reipfafenttam.M.
^l^iumMmir^uUmidJuACttjhiiampen^ 12 OccumtiUicoJ>ei.ma»mmxtUatnx,cumtmmenfabenefi-
mquibus ipfommfidus impetitur. / ciorum mole.quamfidetes tantam efejt^nofcunt^vtreferend^gya-
t SuiDeumfibipropitiumexpertifunt, aliosfaciUconfrmare tia pares ep nequeant.
iwiM^wr. , ' < .» 1} RiteDeusanobislaudaturJtnonmoaoUnguMfednosipfos
.? . 7 Beiffratia fitfficit adfedandas omnes animi noBri^ertur- (^ quicquidin nobteeftofferimus infafrificium: non quod vUa in~
bationes. deadDeumredeatvtiUtasfedquiagrMitudiitemnoBrahocmo^
8 EaautemapparetdumfuosexlethdUhuspericuUsereptos do probari Aquum efi.
txhilaratnouiiMberationtbut.eifqae tnantimpdrrigit,ne labantur 14 Locus dfi votis ; qmrumfinu ^vfusefl, primUm vt impe-
autfub tentationumppnderefatifcant. *' '*' ^ trandifiduciam cordibwsfuu obfignhntfil^ Deiideinde vtfe magis
p IndeoriturconfidentiaiUapiorU, quodinimo dtgant, vita^t adgratiarum aBionem incitent. Nthdautem voueredebent nifi
iucundafruantur^Deoproeisexcu^iasagenteii^totameorumvi-. quodDeasprobat,^ quodineisfitumefi.
tamdingeMe.Contrkverldenobuaaumeft.^fingulismomen' is Abhypothefiadthefin&generaUmdoHrinamacceditpro.
tie infiant nouiinteritm,fi noftri obliuifcatUr. ^- pheta , docens pios curs, effe Deo , vt tUis in.necefiitate opemfirat:
"' • f ' >■• ■.^..:^ ^AfM^ r.4,i^t it* qfiiapretiofaeftcorameoipforummorstetiamfi coram hominibm'
for(Uda,imoprobrofafit.
Manfueti dum vocamur fideles , iUud epitheton iubet eos adfe-
rendum crucis ottusplacide coUa/ubmittere , vt in patientiafua
pojpdeantfuasaruma^. ,;r, ty
16 Caufa UberatJonis piorti etfi in eo cofiftit quodfintferui Dei,
mininie tame iaiiantfua obfequiafed potiks animum adgratuita
10 Forro confidentia hAcmultU tentationum proeeOis fiipius ita
^agitattfr,vtfideles veUtt excifi appareant. Ac occurrit larcana vir-
tus SpiritusfanMi, qua eos erigens ex ore eorum educit veramfuA
, infirmitatis ^ diuin* potentia confefiiomm.quam antea medita-
tam ^proVe com^ttmintus retinebant. Vide. z.Corimh.4..i3.&
Kom.io.io. '^- ■' . . ifc, , /, • f •
lEiiamfi fcopumfupernA vocattonu^deles firmts ocultsm
ttteantur , tamen vfque adeofunt violenti ientationum afttts , vt Dei eleciionem referffnt : quiaminime in nobis fitum^eftynos facere
extrafe aUquoties abrepti, ^ animis confufi, incefideratefe inuol- Deiferuosjed ex mera eius adoptione nobts confingit h&cdigmtaf.
uantcarnisfuA laqueis^vt nihilfirmi vfquam concipiant. Idaute 17.18.1p PubUca gratiaru oBio dUquoties necejfaria , vt exter.
Mbisproponitur,vt tamiri/ii exemplo excitati magisfoUcitiDeum na qmqueprofejftonepietatem nsfiram teftemur apud homines.
i.'-.:'
:•■■>;
A R T 1 C V L I P R A£ C 1 P V I.
Benignitas Dei inuitamcntum ad ferias pr|ccs ex fidc
conccpcas.
Piorum exercitia grauiffima , periculofaj tcntaiio-
nes. ,
EcclefiK Iiberatio,vndc,huius figna & fruftus.
4-
5-
6.
7'
DeSpiriclts & carnisIuAa.
Devoiis lcgalihus &Euangelicis.
Pfouidcncix DiuinaE: crgafideles ratio.
Adopcto piorum a mera Dei gratia.
8. -D? cxcrciciis piorum,at<j[ue adco de excerno Dei culcu.
-.'••
ARGVME^iTVM PSALMI C X V J I.
REV IS eji pfilmMtfedplenns doUrina ^ confolatione. Bum enirn non IfraelitM tantumyfed
omnesgentts in totoorbe terrdrHm hortatur, vt Deum laudent propter tmmenfam ettts mifertcor-
diam ^ bonitatimy ^uam primkm ofiendertt editapromtjUone d^ venturo Mefita , in ejuo <^per
\(juembenedicendd!,erant omnes gentes » ^,paulopofi ecdem ittxta promifiionem exhibii-o confir^
marit : AionetforeyVt twn multo poft dotlrina de Mejbta ^ eitu beneficijs , hocefi, de remifiione
peccatorumtimptttdtionf iusiittthdonatione SptrittK [anBi (jr vita aternx,Jpargatur pertotutn orbem terrarmn:
cuttu voce coUtgatur pafiim inter lud^os c^gentes ecciefiaftjua Deum reEle agnofcat ^ cclebretjnon externis ri-
ttbfts autfacrtficijs:vt haBentts fiterat tnpopulo Judateo vfitaium: fed cultujpiritualt ^ internoy nempeifide,ti-
more,inuocatione,gratiarum athone,confefiione,propagatione do&rina & alijs vtrtuttbus.Et oBendit hos cultus
itare(juirereDeurn,vteosfibip!aceretefletur.
' EJi igitur pfalmus vaticinium feu prophetia de vniuerfali vocatione gentium : incjua doBrina rnultiplex eJl
confoUtio,<^ua altbi expltcatur copiose. Deinde doUrina hicproponitHr,^U(e monet regnum Chrifii non effepoli-
tiam Mofatcam,jedgubernatiQnemfiptritualem,in ^ua bona <it,terna credentibiti difiribuantur. Tertto ofiendit,
cfui cultus ^ cjUA opera huius regm fint propriaytjud Deus recjuirattc^ qvtA iffi ptaceant.PoHremo,omnes horni-
nes hortaturtvt Deumpropterfumma hacieneficiaperpetuis laudibus celebrenty^j' dotirinam de eius tegno ^
beneficio ad omnts propagare fiudeant,
Audatelehouamoinnesgentes: cclebrate ricordiaeius: &vcricas lehoux m acrcrnum, Ha-
eum omnes populi. leluiah. 'V- ^
Primu^verfus propofitionem habet , quae eft exhortatio Addit caufam a beneficiis , qux comprehenduntar voca-
non ad ludacos tan,ram,red ad omnes gentcs dircda^vt verum buHsion 8c nON. Ec prorfus congruit haec fcntcntia , cuni
Deum celebrent. Hzc adhortatio comple.aitur vaticinium diao lohannis ; Gratia & veritas pcr lefuna Chriftum fafta
^ ^°/^.*"n"? gentmm.Si cnim gentes celebrarc debcnt Deu, eft. nflfl proprie fignificat illani stp>^' p^ternam . qua Deus.
pacer dilcxtenQS in filio diledo, & quo amore mocus edi-
ait promiflionem dc mittendo filio,per quem ira xternipa-
tris placarecur , & nobis rcdderctur iuftitia & vita : hanc di-
cic prxualere fupra nos, hoceft , rcgnar^ fuper nos fuperato
peccato & mortQ, a quibus captiui dctine^amur, & pocencer
iam dominari. Congruit igicur hocdiftum cum illoPauIi ad
Ronian.$.Gratia exubcrac fupra delidium.Eftquepicnfi con-
folatione : quodexperiuntur hi,qui vera habent poenitentia;
exercitia. - . :
SMernos ] Loquitur de Iuda>is &.gentibus, tanquam de v-
n^BuIo fub vnutti caput feu regnum coIIcAo. Ideo & lu- ,
dll^Purit pfalmum |iunc percinere n^VOn Jl^O^S hoc eft,
ad oics MeffiaE.Dein^c addit:T;«7'/^^ lehou* in aternum. Veri-
catem intelligit Hd^m feruantem promi0a. £a coniungieur
cum gratia feu cum amore diuino propter grauiffimas cau-
fas.Senfus enim gratia; diuina* impeditur,& laaguefit partim
iudiiiiis hdftium iniquis,qui ecclcfix dodrinam non tancum
rident;&contemnUnt, eoquod ad rationis iudici^m non
coagraac ,fed tanquara caufam omnium malorum & turba-
'^ run^
necefle efteis annunciari dodrin4m de Deo, & de veris cul-
cibus Deo debitis. Quomodo enim inuocabunc,inquit Pau-
lusRom.io.inquemnoncredunt? Quomodo autcm credgc
eijdequo nonandiucrunt? Fides autcmexaudicueft,audi-
tuspcrverbum. ItaqueStPaulusRom.ij.hoc teftimoniov-
titur ad comprobandam vocitionem gentium. Et in Aftis
o;cmpIum quoddam huius rei mox inter initia propaga-
tionis regni Chrifti editutn eft. Nam Aft.ij. fcribitur, Ciim
audirent gentes gauifa» funt, & glorificarunt vctbum Domi-
ni. Repctit audem mox eandem fententtam aliis verbis:
quia vult ardens & fcruens ftudium effe in aonoTcendis & ce-
lebrandis beneficiis diuim's : & vult affidue laudes diuinas
cani.Qujdar^ voce cn'OW putant notari ludatos. Ipfi ludaei
* cpMJ cxpotiunt de his fub quibus fuerant cap^iui. Giim
dicitiUtudate lehouam ( quae appellatio eft vnius ve1»©ei pa-
tefafti in ifrael) monet vtad vocem dodrina; de vero Dco,
mox abilciant fuaidol^ , quje hadenus tanta fuperfticione &
jp^tts fu^j^tibus fruftra colucrant. *
^ 1 "Quiaexupcrauitf/jr^eK^/tf^J-ftfpcr nos mifc-
-#■♦
.r^.-
ruininvjcadamnant&abominantur : paftini etiammole quitaee temparum,aue alio quouis tnodo fiae irrlta.Fie interr
xcumnarum , qu» pios duriier premunt & execc(ent:& fiepe dum,vc pij amittant bona corporalia omnia,im6 vitam quo-
eos in has cogitationcs ducunt , vt exiftimenc fe eflc i Deo que adduccre cogantur in dircrimen: non tamealabefada-
dereccos&abiedos. Histentationibusopponendaeft vecicas turveritas promifiionis.fedmanet ea certa |e firma omni-
Dei optimeferuantis fua pconiifra,vtvciudicia laDminum re- bus credennbus.ctiatn amiflls bonis corporahbus omnibus,
dament, aut calamitatum moles feu periculorum magnitu- atque adeo vita ipfarloquitur enim prorainiio de bonis.after-
do aliud nobis fuggerere videatur.Et quidem veritas hxc no nis & caleftibus,qux non minus eripi credentibus poflunt,
ad tenipus aliquod feu a(fquzdam fecula extenditur:fed re- qua vericas Dei labefadlari ab hominibus non poteft:deinde
gnat in 4ternum:\tzyi nullo ccmpore dubitadi caufa fibi quif- vericas fignificat vera & folida bona , qualia non fun^uius
quam fingere poflit.Promiffio enim edita pertinec adomniu mundi bona,quibus nihil efi fugacius & fallacius.
3Btatumhomine8,&eftfcmperrata& ccrta,itavcnullaini- , '
j->^i
P S A L M I C X V I i;
P ART £S. -
I. Hortatioadgentcsorancs» vtDeumlaudibiiscfferant, v.i.repecitioncadditaadauxefinnecef-
fariam. Gcnt^s cnim variis modis grathm Dei expertaefunt , nec cam pro meritis celcbrarc pof^
funt.
II. ifitiologiahuius hortationii,v.i.abenignitate^veritate,atqucconllantia promifiionuro Icho-
usB de regno Chritti,intcrprete Apoftolo, Rom.15.11. quae promifnones ex mera Dei benignitate profct^ae
funt. , * ^
Observationes locorvm doctrinae.
Verf.t.f^z3remjftmtupfalmus,fivtrbajpe£ies:(impliJJimHS au- exhibitioJnterpretefanEto SpiritftjIohMn.i.r7,
ti (^ exulUmiffimuSifi adfenfitm conttertas mentis oculos. §luinqj Tertium.finit tanti benefictf.nempe adorMtioDei in Sprritu fiJv*-
autem occttrrunt hicpruipua doShrint capita. titate, vt Ipiritu4tte ejfe regnum Mejpe nouerimtti,
Primurn,vocatio gentiumj interprete Apoilolo,cap.is.ii. epifio- §luartum , hiiitti regnifubieBorum mtmus effk laudare (^ cek-
h adRomanoscfruJira enim gentes inuitaret propheta ad lehottant hrare lehouam.
celebrandumy nififimul cum Abrahafiliis congregandA effent infi- Pojh-emum, vt ludm, ita (^gentibusy DeumJintatorem agno-
deivnitatem. fcentibt(saccolentibus,vitam^felicitatem Memamoblata,co»-
Seeundum, Euangelijfumma , grati* videlicet ^ veritatis Dei frmatam in hac vita,(^ in cdis eJfeparMam.
Articvlipraecipvi.
1, Vocatio gentium. ^-^., 4. Regnum Chrifti.
i. Gentium officium. y. Fldei fcopusjvita xterna. z
;. Enangelij fumma. 6. De mifericordia & veritate Dei.
argvMentvm psalmi cxviii.
X JSTJ M AI^T do$itfitmi <^uitfue interpretes pfalmttm hunc confiriptum ^ Dauide cjrpu^
hliceinmagnaa,Uijuafeftiuttate^popuUfretfHentia decantatum effe y cumpojimortem Sauitff^
filij eiti4 Jsfofeth inauguratns ejfet regnoi^ ah vniueirfo popttfo rexfitJutatus. HaQenus enim va-
riuspericulidjuerat^ ohieBm,non tantiimfub Satilei^ui rnuUiptices ei injidiasftruxerat^^horribi-
U atef. implacabiU odio eum perfecutns eratifed ettamfuperftite adhuc eiusfiUo Jsbofetho,cui dece
trtbus arnorte patris adhajerant , ^ creato duce Abner gramfiimum bellum Dauidi intulerant. Mox etiam
cum tnterfetio Jsbofetho ab v)fiiuerfo Jfraele in regem vn^us eJfetiPhiUftai coUe^o maximo exercttuJudaam in-
uaferuntiVt nouo rege oppreffo Judtnosjibi tributarios facerent.Dauid igtturiCurn ex omntbus his ariinis (^pc'
riculis Det beneficio ejfet eiuEiatus,^ tlluftribusinjuper viBoriis ornatus,conuocata maximafubditorum ntul-
tttudtneiCrprdicipue his^ ^uorum vtrtus (fr atttoritas erat conJficuaiVt fcrtbitur i.Sainuei.6.fefium ceiebrauity
in cjuograttas publice egtt Deo,<juod haUenus inter totpertcuia effet feruatuSi(Jr ad hanc dtgnitatem ab eo eue-
clusyVt rex conftttueretur inpopuioDei:Q)Juo exempiotvt idemfaciant c&teros hortatur.Arcam ettamfoederis
Hierofoiymam tunc transferre conatus eftifed interttu Qzjs. impedifus in adibus Obededom eam depofuitiVnde
poftea magno cum triumpho Hierofolymam eft tranfiataiVt Jttpra df^f*M eft pfaimo.Ct. HAcfumma (^ occafto
eftpfaiim. Vt autem beneficiumi ^uod celebratifiat tiluftriuSitpfe pertcuiaiin tjuibus haBenus verfatus fuerat,
romemorando exaggeratied<f.taUafutffe oftendttiCx cfuibus nonnifiope diuina Uberari potuerit.Jdeo^ue plenit
ore (^ corde ingrattarnm aUtonefefe effundit , c^ in celebradis htfce beneficiis muitus eft ^ copiofus.Simui aH-
tem tn fine fubditorum beneuolentiam captare videtur,cum affirmat • nuliisfe maiis artibus qudfiuiffe regnurn
in hocpopuio^nec per feditionem aut vim illud inuafijfe(vt alt^uado (ibi obiefiimfub Saulis regno meminerat:
ftj' nodum omntno exemptam effe omnibus iilam fuJfictonem opinabaturjfed voce^madato diuino ait fecrea^
tum fi) conftitutum efte regem , ejui populo Jfraeltttcopmeffet.-att^ue ita monet omnestne temere hocnouutntm^
pertumdetrelientiaut aii^uidfeditiose deincepsmoitantur :fed magna iAtitta regem diuinitus donaturn ^xci-
pianti omnifuefauore ft)fiudio eum profeqtiantur.
Hoc gratiarum a^tonts exemplum etftingenere ad omnes fideies pertipetiVtfinguii de fuis periculis commth*
nefiantifjy de prafentia Dei tt) mirandis iiberUtionibus cogitantes gratias Deoprofaiutefita agantuame prin-
apaltter Dauid tn hocpfaimo ChriftumrefertiCuius typurn fe gerere fciebat. Eft^ue tftuspjaimusvaticiniude
affttBionibuSipaftione ^ refurreElione Chrifii. ^htemadmodum enimDauid infito curfu variapericuia eji eX"
fertuSianiequam rexpubiico omnium confenfuiraiuguraretur,(^regnumfciffum rurfus mungeret:ita Chriflus
faHusviUimapro noftris peccatis fuftinuit mortern c^ alias arumnas.SedtandemJuperata morte rmxita&co-
fiituit tzternum r^gnumt in <juo ipfe vtrum^ue popuiumiludaosfiiiicet ftjgentet coiungittfjj' fiih vnum caput re-
digit.Jdeo in hocpfaimo dicitur iapis anguiartSi^ui vtrumcfue parietem coniungatii^uem^dmodufnlefaiai capi-
te i%,Chriftus ipfe Matth.ii.Apofloius Petrtis ABorum 4. c^ i.Pet.i»^ Paulus ad Ephefios i.id interpreta^
tur.Nec duhtu eflyDauide in hocpfalmOiVt inpierif^ue aJiis,magis ad ChriftumfCuius perfinagerebat > (juam
< AAA
■.■■* •
aAfi rejpexijfcjmpiHe infe imaginem exprimcre VQluifcAtque indefaBHmefl^vt efuotiesfof iUud temfiu hic
\. ffalmw infynngoga a luddis legereturiad Mefiiamfiterit accommodatns , c^ inter eas preces , ^mlfHi adnent im
\ etHipetchatut^relatui : vtteflatur Hieronymus.CHm^ue ex aflidua repetitionepopulo ejfet notijitmuiyhinc fnm-
ptue eflverficHlus inpompa Hla^in qua Chriflus tanqudn^ rex huius popttlifuit exceptH£,vt fcrthtuK^Matth.ii.
I y^Elebratclehouam: quiabonus, quia in
,. V^^t^cuiutn clementia eius:
f: Dicat nunc Ifrael > quia in fcculum dementia
cius. ■■ '^■^^..■'^^■^^^^'■-^' ■ '.f^;|'»'C'" •'^'■^ /'
I Dicat nuc domus AaronjC^^in feculum cle-
menciaeius. '^'-:^y
4 Dicant nunc timentes lehduan? , quia in fe-
culum clemencia eiuf. >
Pf opofitio pfalmi eft liortatona,ve omties agnofcant benc-
(rcia,qux diuinieus cotigerinc huicpopulo, dato Jioc rege,qui
popuium multis cladibus affliaum , & regnum mifere diftra-
dum reftitucrct,& cultum diuihumfuperioris feculi impieta-
te horribiiiter profanatum reftauraret. Omnia enim hajc fe-
licitcr pr«ftitit Dauid in populo Ifraelitico : fcd multo magis
Chriftus in rcgno fpiricuaii, quod «ft ecclcfia, QLure ad nos
quoque hanc adhortationcm perdnere fciamus.
Primus verfusgcneraJis eftadhortacio ad omnes pertines:
poftca vtitur diftributione, in qua priraum totum multitudi-
niscorpus comprehedit,cura Ifraelitasnominat.Tcrtio verfu
facerdotes&Leuitas,vtfuprap(al.iiy.coinpeIIac:quiahispr3B
caecris commifllis crat cultusdiuinus,idc6que conlpici ipto-
rumpietaccm prae cBteris decebat. Sed quia tam intcr faccr-
dotes,quJim in promifcua multitudine, nonnuUi erant bypo-
Crir^,multifeg»es&ignaui,quipro dignuate nonjeftiaiabat
hxcbeneficia diuina,tandcm orationem ad vcros & finceros
Dci cultorcs conuertit , atque hos iubct fccum celebrarc be-
neficia accepta.
5 Ex anguftia inuocaui Deum.-refpondltmihi
inlaticudineDeus.
Quo4 in gcncre in fingulis verfibus dixerat, bonitatem
Dci dutate pcrpctuo , id nunc fuo cxemplo confirmat. Eft
itaque in hocverlu&fequentibusconfirmatiopropofitionis
fumpta a bcneficiis Dauidiexhibitis.Primumbencficium eit,
qubd orantem in maximis pericuhs,tribulationibus & angu-
ftiis cxaudiuit & (tonfolatus cft:& tandem ex anguftiis & do-
^ . loributextraxit JPoilchre autem in excmpluDauidis pingitut _
imago ecclcfi^ omnium temporum. Ea coniicitur in maxi-
mas anguftias & pericula , ex quibus nulla ope & viribus hu-
manis e^uadcre poteft : latpc ctiam eo redigitur,vt prorfus a-
ftum eflTe de falute eius videatur. Sed in his anguftiis & pe-
^/ riculisduvjdetfeomniummortaliumauxiliodeftitui, cla-
matadDeum .eiiifqueopcm &auxiliumimplor3t : &quo
inaius tft pericuIum.coardentioreftiniiocatio.Deus igitur,
qiii eedefiam cruci fubiecit.non vt eam perdat,fed ad pocni-
tentiamretrahat , &exufcitet adtimoreni,fidcm & inuoca-
tioncm, clemcnter exauditinuocantcs,& exanguftiis cducit
inlacitudmem.patefaftofcilicctexitu, hisquiantea obfeffi,
aut carceri inclufi , aut etiam ingentibus doloribus opprclfi
crant.nyOtalem anguftiam fignificatvbinontantum foris
vndique obfidemurabhoftibus,autcircumdatifumus peri-
culis.vteuadereautclabinufquampoffimus: fedcciani vbi
cor dolore ac mctu ita conftringitur.vt ncfciat quo [eCe ver-
tae , nec inuenirealiquodrcmediummaloprajfcntipoffi.t,
xum> yif (A8-/uac 'raotfcpJlltic.Refpondere autem im laticudine, eft
extradu ex periculis & anguftiis ftatuere in loco lato &am-
plo , vbi iam libere refpirare & rcs fuas agerc poffit:hoc eft,
confolari in ipfis periculis , & deinceps prorfus libcrare ex
malis:atque ita fafto oftendere quod inuocantcm exaudiue-
rit,vide fupra plal.4.verf.t.
6 lehoua mecum ; non timcbo quid faciat mi-
hi homo.
Amplificatbeneficiii abeflFeftu. Sentit cnimfidem fuam
ita efie confirmatam hoc exemplo, vt ftctus auxilioDei au-
ftt iam infultarc nonpaucistantumhoftibus,fedtotimun-
do,& certam fibi viftoriam & liberationem in omnibus pe-
riculis dcinccps polliceri. Ita fidcs crefcit in tribulattone,vt
deinceps facilius contemnere pericula immincntia poffit.
Jehouaiinqmt.mecumyhoc eft,in his meis periculis didici Dcii
adefle mihl prjefentcm , munire me& circumdarc tanquam
muro ignco ne pcrtingeread me ni.ilum poflit:confolari de-
nique& erigcre contra omnes pauorcs & terrores , fi qui in-
gruantldeo deinccpsnon timcbo , non abiiciamanimum,
non frangar magnitudine periculorum:vtfaciuntquiexter-
nis prarfidiis defiituuntuc :n6 ccda mahs,fed cocra audcntior
ibo.Vtituraueemcxtenuacione,cum omnium hoftium vires
& copias comparat vni homini, quia fides non magis pcrccl-
litur,fi totum mundum videat in fe infurgere,quim fi ab vni-
co homine oppugnetur.Quim fieile vnum homincm deiicic
Deus & profternit,tam faciietotius mudi vires euercic. Autor
epiftolxadHebr£oscap.i3. huncverfumcicat tanquam con-
folationem opponendam auantia: aut curis de viftu.NuIluiu
enimeftmelius aduerfus auaritiam rcmediumi quam fincera
inDeum fiducia.Et diffidentiacum metu hominum coniun-
fta,eft radix auaritia; & defeftionis a conftanti Chriftianae fi-
dei profcflionc.
7 Ichoua mecuni intcrauxiliariosmeos:& cgo
vidcbd in oforcs meos.
Repetit candem fententiam. Deus cft,inquit,qui mihi aJ-
cft in periculis & anguftii' .Hunc quia habeo a ptrte mca fti-
tem,& mihi opem fereHtein,non ero folicitus de mca vira auc
falute: imo fucurum fciojVt de hofhbus ineis eucrfis & profli-
gatislxter&truimphcm. Vidcreenim quando conftruitur
cumpr2epofitione3,notatQuandamIartitiam. Ca?reruiii qna-
lis fit hxclaecitia, diftum eft iam fa^pc. Non eftja7;y(//it<utw'«,
qualis eftin diabolo & malis hominibus. Sed Ijetantur pij,
blafphema ora impiorum taiidem obcurari» & ccclcfije Dei
reftitui pacem, dclecis illis qui implacabili odio & fiiie fpe e-
mendationis Ixuiebant in pios. Idt 6 jut Deo gratias agunt:
quemadmodum videmus Mofeniufticiaiii Dei celcbrare.quar
ccrnebacurin poena Pharaonis.
8 Melius eft: fperare iu lehouarcjuam c jnfiderc
inhomine.'* *
9 Melius efl fpcrare in Ichoua: quam confidcrc
in principibus.
Addit ytmiAlw , in qua primum pri'clpit fiduciam in Dcum.
& e regionc damnat fiduciam humanorum prxfidiorum.
FiduciaminDcum&obcdientiamin affliftionibus affirmac
effecercum prsefidium falucis noftra: , econtra fiduciam, quar
pendct ab hominibus , efi^e lubricam & exitiofam. Non <]ui-
dcm damnaturvfusmediorum i Deoordinacorum:fed pro-
hrbemur^jjem falucis-inltisirtediix c vHoctre^-^onfidcrc^in —
lehoua , cft obedire Dco in cruce& afHiftionibus:!ta vt nihil
ficiamusconrra Deu frafti metu aut duIore:& fimul vera fi-
de ftatuamus quodailfitnobis^&quodarternamfalutemno-
bis daciirus fit. Hxc fiduciacercum&tucum portum , in quo
acquiefcamus.oftendic. licontra hominum pra^fidia minimd
func tuca aut firnia. Prim6,quia omnium hominum volun-
tatesfuncmobiles & inconftances: vndefunt illse qucrclr,
NHfquam tuta fideSiOmnia vertutur^certe ziertunturamores, <fi~
>^& '($ ^aiot <jio'(r« 2l/MeTwCo\«», &c.Demde rcs humanae admodu
funt fragiles&caduca:. Etiamfiquis incer homines cibi be-
ne;velit:tamen quam leuimomento cuercicur? Hoc igicur
iwonere voIuitSpiricus fanftus vocabuiohominis.DeindeSc
principum menrinnem facit: quaappellationenon tantuni
regesaut diuitcsifedalios etiampra:ftantesingeniis,fapien-
tia& virtutecompleftitur. Et monet neex illorum autorira-
tCjiudiciis & voIuntatependcamus,n^ue nos ad illoriim vo-
luntates infleftamus:quod camen eft vficatifllmum. Phrafis
in hoc vcrfu /imilis eftilli, qua»eft Luc«i8.Defccndit iulti-
ficatuj prx illo. Eft enim intclligendum hocnegatiucvel
exclufiue.Dcfcenditiuftificatus publicanus, non Pharifajus.
Qaemadmodu nos Gcrmani dicimus, Er bekumptesfureme
anderrt.lu hic:Bonum cft fperarein Ichoua,prx coufldcre m
hominc-.id cft,non confidcrc in hommc.
lo Omnesgcntcscircundederunt me:innomi-
nc lehouae certc cxcintiam eos.
Supraverfu quinto periculum vnoverbo recitat.cumaic
fe fuiffeinanguftia.Nunc, vtbeneficiumliberationis tiatil-
Iuftrius,16ganarrationcpericuIa enumerat&cxaggerat, &:
e regione liberationcm diuinam prazdicat. Atque ita fuo e-
xemplohasfentcnriasdequibusdiximusconfirmat.
Primum amplificacpericulumab hoftium multitudine.
Ait cnim fe fuifle fajpius obfefliim , ncqueid a paucis, fed al>
ingetimultitudincjiravt totusmundusaduerftis ipfiim con-
fpirafle vifus fic.Ec talis eft conditio ecclefie in hac vita^hanc
circumd.mt vndiqne inipi» gentes niagnis viribus , & dclere
eamconantur. SedficutDauid innominelehoua;fuosho-
ftesvicit & profligauit:ira ftatuamusccclcfiani forefuperio-
rem&viftricem.
Si
too7 '' .liiH. IN PSAtn^Tkl rclSVlTf.'^-^'; ^ r ,0.0
.^ Si ad Cbfiftum accommorfarefentcntiwn yelitnus^on e- DauM tantArn , fed rdiqua muTtltadb vniuetfa agoofcere &
j:it j*^s obfcuia. Hic non tantum totius mundi pccctta io fe fatcri hanc libcrationem efle pro/fns diuinam. Atqueco ad-
tranftulit,ideoqu€ ab omnibus quafi obfideri^premijCoaida- ducere Dcus folct ecclefia fuam, vc difcat pidmt i folo Deo,
ri.atque adeo 'in mortem tradi intelltgitur.-ftd etiam f «a vo- non ab externis praefidiis aut mediis : & vt libetAitJutoptn ^
ceScdodlrina totum mundum aduer(usfecuncicac,8cqua(i bejoeficij agnofcat & celebret. . ^ :> * joi^*?«i'>fti r*^^ "^"
in rabicm conuertit.Sed ficut mortem fuperat:ita etiam cx- Vticur autem proplicta apoftrdi^te,if>rum noftem compel-
tCjCosfuQs hoftes feliciter reprimir,&tandem penitus eucr- lans,cuni inquit,iii)pelleu<loinii?ulcras ine. Quia Aib perfo- #
iitf ' ' naip(kishominis,/tueSauli&fic,fiue^iu5qu((piain,noftcam%|f
Q^idam omnium gentium nomine intelligunt vicinas tumhoftibusfuiKomnibusinfultac,adedqueoa}nesip[brlfni
gcntes,a quibus cingebatur vndique Iuda!a,vt cratPhilift^i, vires iStconatiis ridet&conjtiemipicfilMecM iacetur (e,proprift
Syri,Animonit£,Moabi(ie,Iduiu3ri,a quibus Da^id jnitio fui 'ua virtuce non poiuiiTe refifter£Mii]jus, aut infringere eo-
regniinfeftabacur.tandemtame eosatcriuit & oppreflit. Sed •■"«« c )natusimo<|«ancuTO a j£g^^»tema prxfidia peirtine-
Dauid,quia fimul ad Chriftum^cuius typus erat.refpicitjfim- bar,affirmac adum fuiflc de fua faiueej ibliusautem Dei po-
plicitcr inteiligittoturamundufibjfuifleaducrfui)i:vniuf,-, tentia&virtutcextraduai. ,
Dei auxiliuin capitali & furiofo odio opponit , quo ta in po- Imfellendo impt4tftt ] tiy*&-^nt feu itcf atio CiitfHcm vcrbi
pulares quam vicini in eum fatuiebant , vc nullus angulus in mighani vim & veiiementein impreifionem hofti liem notac.
terra ei tutus relinqucretur. Ide cnim eft ac fi diceret.magiu vi iuipcllcbas me,ica vc con^
/»wo»M»«I«^o«*)Eclipcicaeftoratio,& fubaudiei^dum eft fillere contra iUnm impetum nonpoiTcinjhoceft, omuibus
aliquod verbum.aut certe conftruftio eft inuerfa.quod ofte- vinbus & conatibui hoc agebas, vtme opprimejrc* ^ }'efiun-
dit accentus Reuia,qui hoc membruni afequcnte djftingues dares. Sumpia cftforma iermonis ab lis qui praEcipites e iii-
monetjnconftrudione ordinemeflcinuertendum. Quie- bliniiimpeliuntm, vtperprajcipiciarucntcspereanc,
clipticam orationem efle iudicaiu,monenc repetendum efle /e^o««W«#«r»wjhiccoIpiciturdifcriaieini)ter ecclefiam
vcrbum cx fupcriore verfu: Ego in nominc lehouas ,fcilicet &homines unpios auc protanos.Homines inipij m calamica-
(pero vcl confido. Echabcthxc ecliptica oracio ali -|uid ve- tibu$& veris ammidoloribusagnofcuncfepropterruamale-
hemcntise. Oftcndit enim quascopias & qua: arnia ipfe can- f^^a puniri,&rc abicfto elfe a L)co,q^uem (enuunt iraici ho-
co numero hoftium fuorumoppofueritrno ;ilia fcilicct,quam minum fcelenbus, & videntfe ruere in aeccrnam inortcm &
nomen Dei.hoc elt, Deum qucm agnofcat fibi placatum a- paDiiam:ide6cii cum frcmuu vita ipforuni fugit mdigna^a fub
defle tutorem & procedorem , & quem fciat pio fe Cuntra vinbras. Scd pij agnoftunt fe caftigan 5'Deo, non vt pereanr,
hoftes pugnare.Hac igitur fiducia ereftus,inquit,fe profliga- ^d nin caftigatione magis agnoicant praelentiam & miferi-
luruni facile& cxcifucum fuos hoftes , quantuumis magnis cordiam Dei>vcque crefcat fides & ardor inuocati mis, & nu-
viribus aduerfus fe infurgant:idque eucntus in mulcis fiiorum iore robore celebrcnr & coficeantur Deum: Id Dauidquoque
hoftiunt cladilnisimprobaucrat.Sed fimplicius videturmihi inluisa;rumnisdidinflere affirmat.*
fidicamusconftiutlionemcfre inuer!am:itaque ficreddcn- 14 Robiir n)cuiii ik canticum mcum Deus:& fa-
damcflefeiitentiam cxiftiino. Sed excidam eo^in nomine ftuseft Miihi in aluteniv
Ichoua; , idcft.in vera agnitione & inuocatione Dci,quera Poftquam pcriculacommemorando exaggcrauit, rcdit ad
fcjo mihiadefreinhispericulis.ujcqut-defcndcre&faluarc. ceiebracioneinbencficijji quo exorluseratplalmum.Eftigi-
Verbo ^IO fignificatn jn otioCo ,"nec.dormiei)ticontingere ti,r hic verfus & lcqueics alujuot «iviw«,in quo Tiftorias fuas
vidortas^fed ccrtanti & pra:Iianti. _ ita ceIebrar,vtnou fibi,[ed foli Deo eas afcribit. Rom:c ciim
II Circunuledeianc nic , etiam cinxeran.t celebrabanturtiiumphi.&canebat<!rKb»ijMo»,virtuti ducum
me vndique : iu nominc leliouaj certe cxcindam tribuebanturresfeliciter & forcicer^eftaj,& horum canc-
gyjj ^' banturprgconia.Sedecclefiaagnofcicvicam&falutcmfuatn
I«rum .mplificar- periculam fuam . ab inquictudine & '^^r^rtZ^^r^^t^t^.r^^f'!^ ??•
>pprimercnt. lilarmacnmationes, lUud lueacrcituamm <x , '. \. ■ c , oc Tt
'^' . ,1- • u- bur,ip;aluaminfirinicaremagnofcic&fatctur. Nequaquan»
conatusholhum notaturiteratioticvecbi. .„• ,„ n.u au t . ^ ir i '^'"*-M"'"i"-'»
cnimpareftholtibus iuisporentil(imis,mundo,pcccato,dia-
11 Circumdcdcraiu me ficnt apcs-.cxtindifunt bolo,&nccefl>eftcapenre:nifidiuinituic6firmecur& fcr-
vt ignis fj^inarum.-in nominc lehouae excindain uecur.IdeoinquitDauid,Deuseftrobur meu,quircilicetme
^>5^ armat 8{ viribus inftruit,vt refiftere hoftibus , & fuftinerc il-
lorumimpetumpolfim. Dcjindecftcanticuinmciim,id efl-,
Tcrtia am;'Iific.itio pericuh fumicur abardore & rabie huncfolum cgo cano & laiido,lniic gracia,sago,in hocfolo
hoftmm D.iuidis, qua pingit invigine apd.In apibus canca eft glorior,non :n mea prudentia aut viribus Caiuicum f uinicur
vindiftK cupidir;is,vt irritat.^ Ufme-vencnumMorfibus injpiret par[iue,pro,qui caiiicur, hoc eft, celebiatur a me, velfimpli-
d ipictila cdLca. relinquat .Affix* venu animafqs in vulrtere pondt, (-iter pro obicfto catici. Sicut nomina afFedtuu m faspe pro i-
vtaic Virgihus. Aculeo autemamifloteite Ariftoteleaucci- pfonim obicdisvfurpancui; i^^^norprorc amafa,'pcsprore
t6moricarapicula,aut;jM.f^perftes>definitexercere mel- fperata. Deusigiturdicicur canticum DauidiKquial^lus cft
lificium. Ita h; ftes ecclefi^ fnriisagitati,tantastamqueim- quemlaudet&in quogloriandimatcriaipfiluppetat.
manesodiiflammasconcipiunt ,vt malintfe fuaque omnia Et faOHi efi mihi infalutem] Ideft,(blusipfe meferuauit&
indifcrimen adducerc,quiiu ecclefiaj concedere p.icem , auc eripuit ex periculis.Salus metakptice,ficut & robur/umitur
cenfuram dc fe & vica fua fieri a piis. ISJotancur igitur hac fi- p^o autore faIutis.EfFedus enim punicur pro caufa.
milieudine accrrima odia & prslia fapiencum & potentum j^ y^x exultationis & falutis in tabernaculis iu-
inhocmundo tt ri A r •«Jc r, ftorumrdexteralchou^fecit virtutem.
Exr/»<?» /«w^/;«<f»jj»fef /*/»/*>'«»?] Ignisfubiectus ipinis lu- r^T^^ji. c ■" ir v r • ^
t> ■' ■' ^B.u ii 1 a? -4.^.,,,, iii^.-r,o AgnoicicDauidfaenehciueile maiusquam vtfatisfit pri-
bitoexcitatmaximas&horribilesflammas,eduncq. illa»ma- ^ vr r o lu • kt tx j i-
.- , r u--^ ... fl, »-,.,* ^...^«..luf^ijj^ uaciuiafevnoagnorci&celebran. Namqua;Dauidiexiii-
cnucrepitum,fed tamenmbitoconfia2rant,quianullalolida i . • c - • r 1 j ju
..^ ■ f u n. 1 ■ I A . ; ; ;> ? .,^0^..-. fir^,., bebantur benehcia,ea mvniuerium populum rcdundabant.
iiuterafubeft. Itaimpetusholtiuminirioluntacres&ma- ^j j •• t • • r 1 • rr j • --i
: o. I -u^r r^ r .*,; •!• Ideo dicit , voccm exulcationis falutis paffim cxaudiri iU
cni,&conatusfunc terribilcs:redmoxeuancfcunt&mnilii- , ».* . <, c..,;- "u u r- ..
f ^j- »i--/' •£ • u - tabetnaculis luftoruin. Etpiiomnibusetacibusagnofcunt
himrcd.guntur.Ahj fignificationem tribount comrana ver- ^^^^^^^ refurreaionis &libcrationi$Chrrfti i mor^rcdire
boHcbrxu,&cxponunt.Exarferunr. ad totamecclcfiamldeovoxexultationis&falutispafllmin
xj Impellendo impulifti me,vt caderem:led Jc- jabemaculis iuftorum perfonat. Vocert exultationis nominat
houaadiuult me. - eam,quaEmagrialajtitiaceIebratbeneficiumacceptum. Vo*
Qaarta amplificatiofumituri magnitudinepcriculi&pro- cey^W«defignatgratuIationes,quibus deparu(alutefibi&
ptnquitjKe interitus. Iam,tnquit, veneram in fuivmum dif- aliis gratulftbat ur. Ha»c vero exauditur tantiim in tahemacH'
ctimen.lmo hoftis ki me impuierar^vt iam ruerem, & nulla Usiufiorumjtxoc eft,ciedentium,Na impi; &profani homines,
fpes vitae aut falutis fuperefl^cr. In cali periculo cohftitlicum etiamfi ipfis qjuoque faepe propter ecclefiam benefiat,taniea
Dcus adiuuit & eripuit.-acque ita bcnehcium liberationis fa- non 3gnofcunt,nec celebrant autorepi fiiae falutis,
€tam cft multo illuftrius,&viTtusDeiinde.magis effjlfic. ' DextraIehoufifecitvirtM:emjMlf*iiritc%quioi;i^aoniiaAo-
Si ercptus fuiflet , cum adhucintegris cflfetviribut , &' rumexprimit.AgnofcuntpijnuIIishutnanisviribusautprf*
cu^m confifteret , adfcriptum id i plerifquc.fuifret vel lidiisferuari ecclefiam , fed folo Dco deicndcnte tutam &
forcuns » vcl Dauidis induftrise,aut aliis caufis fecundis. Sed faluam cfre,ideo dicuc,dextera Dei facit virtutem,id eft,oftc-
quia eripitur , cum iam pcne cuorfus & opprcflus fuifTet ab dit & cxcrit fuam potentiam , dum ecclefianyiudatain on;»-
hQftibus,& iam mors ipfa vexTaretur ob osulos^cogicur non iiibus praefidiis excernis& mifere afftidi^poteter & mirabiti*
AAA i;
IIll
ter reniat,ne <leleri po(fi|: abhofiibusi&mdejm^loncMe libus foris ingruunt icruinnaele pericula. ludicat enim caro
''Uberac. ^iiJH - > * i^?^i«^IK^^^^^ ill»efleccrti»ia[iafignair«&abieaionJsdiuina;, &diaboIus
.4; 16 Pe4ra lehouz [*/? ] exaltata:dextra lehoua;
l|i;0C virtuteui.
Repeticcandem fententiam : 8c tepecitio non tantdimo-
ftendic aedenccmgei^cncis Scexultancis animi afFedum: fed
(imul monec , pi^ non obiier , auc quafi in cranfcurfu coni.
memoxare beneficia diuina : verum diu mulcumque in his
medicando commorari , 8c aii(idue ea prxdicare. fia iteratio
vc grat^Deo cft , ica fidem piorum confirm^lic & ardenciocem
rcddir. ' ^
Dicitur autem dexterii Dei exaItari,quando gloria pocen-
tia; Dcifado aliquo infigni , atque in omnium oculosincur-
rente dedaracur , vc omnes agnofcanc & faceri cogantur, non
aliundequam i Deo hoc benefictum proficilci. Suncquidein
innumera Dei beneficia , quae tamen quaaiuis exhibica , non
ica funt nianifefta,vtab omnibus agnofcantur. Sed ha^cfalus,
quam Dcus tunc conciilerac populo If rachtico, & quas nobis
omnibus eft inChrifto»itxeft ipanifefta.vtambigi non poflir,
quin (olus Deus fic autor huius beneficij. Ideo dextera cius
dicicur in hocfafto exalrari.Non quidem in (eexalcaturdex-
' cera feu virtus Dei.cui nihil accedic,neque decedic. fed nobis
videcurexaltari , ciim in defenfione & hberationc eccIelixeA
potentcr exerit & con]Q)icuam facit.
17 Non inoriar , fed viuam : & narrabo opera
Dei.
Poftqaam de publica cotius ecclefi? voce teftatus eft,nunc
ad fe redit: & quia videciam dircuiTum ciTe periculum, in quo
haftenusfueract conftitutus,f<Jque iam ex mortis faucibus eiTe
excradum.lscusdefuafaliite.&tanquamhoftibusfuisinful-
tans exdamac, non mociarjinquiens.quafi dicat, Fui pcr an-
nos complures opprelfus horrendis doloribus , in quibus lu-
Aatus fum cum ira & iudicio Dei aduerfus peccata,cum a?cer-
na morte &derperatione:cleindehofteshabuipotentif(imos
& acerrimos , qui perpetuo inlxdiati funt vitx mea? , & maxi-
misviribusmc oppugnarunr. Ex his doloiibus &pcriculis
nunc Dei beneficio fum ereptus. Sentio enimmehaberc
Deum placatu, & hoftium vires fraftas & euerfas efle, Itacjue
non moriar , quod vnum voluerunt & allidue moliti funt mei
aduerfarij , quiin pernicicm nieam perpetuo fucruntincen-
ci : Id eft , non cedam doloribus & tentationibus , non fran-
gar minis hoftium , autmagnitudine periculi : fed viuam, &
canquamefepulchro emergens, atque emorterefufcitatus
— ^uar^ €agleftija«itia,qua; vera^vita^ft.
Addit autem caufam finalem. Agnofcitenimfeereptum,
clTet ex tot aBrumnis&ptriculis.non vtotiofam vitam dein-
ceps dcgat , autinyoluptatesfeconiiciat:fedvtopera Dei,
hoc cft, admirabilem eius virtutem & potentiam, qua morii
addidum mirabiliter (eruauit , annuntiet , & pradicandb
inultos ad agnitionem Dei inuicet. De hac caufa finali libe-
rationis ccdefic moneri omnes necelTe cft. Pleriqueeniai
poft libei;ationcm fiunt fecuri,& proiiciunt fe in volupcaces,
aucetiamcuris huius virxobruunt bencficiadiuina. Hiex
citandi lunthac voceDauidis,vtcogitent,re ideoleruari &
enpi ex p ericulis,ai;q; id^o fibj vitam prorogari.vt operaDei
annuntient. Atque hic cogr-noiisB func caufse cur longa vita
exoptanda fit.Dc his vero ahbi dicitur.
18 Caftigando caftigauit iiteDeu$:& iiiorti non
tradidit mc.
lamrcccfctoperaDei.quasaffidue fit celebraturus. Dcys,
inquit.corripuit me (cria & feuera caftigatione, &cxercuit
his , canquam inftrumencis, vcicur ad impclicndos animos in
aecernani defperationem.Q,uemadmodum in difputacionibus
lobviderelicet.SedhictenendieftduIciflimacofolatiojqua?
hocloco tradicur. Affirmar enim Dauid ecclefiam in hac vi-
cafubiicicruci,&exerceri variis xrumnis jDeo : Sedillas
calligaciones noneflfe figna abieftionis& irjcDei , fedpacer-
nas ferulas , quibils noftram fcrociam feu concumaciain do-
mat, & vetcrem hominem crucifigie , fordcfquenoltrascx-
putgat , vc ad obedienciam deinde fimus promptiores. &m
caieftiphilofophia proficiamus. Hsecciiincogicantpij ,fa-
cilius ferunt zrumnas , & certiore fidc auxillum & libera-
tionem expedant.Non enim pernicic & inceritu noiir o ddc-
Aaiur Deus .- fed j>rumnis nos reuocare ad piecacem,&recra-
herein^iam fludet. Hxc de fine afHtftionUm priiiiiun mo.
ncndi func audicores. Deinde & hoc cogiterur , Eciam cuin
proprer peccata noflra,iuftenos puniri inteUigimus :tamen
fciamus cantain elTeDei bonicatcm, vt iram fuam aiirericor-
diatemperet& modcretur. Ideoaiicic,Deumitacaftigare,
vc morci tamcn non cradac : & hoc (enfu alibi dicicur pfalmo
77.Non accendittotamiramfuam. Icem,Inirami(ericordiac
rccordaris, .
19 Aperite mihi portas iuftitiaenngreflus in eas
cclebrabo Dcum.
Dixiinus'fupra in argumento.pfalmum in hunc vfiim con-
fcriptum cfle a Dauide , vt in publica feftiuicatcquando^rx-
cipuosex populo HieToIblymam vocauit, decantaretur.Vo-
luic enimhoc beneficium , quod nonpriuacum, fedpubli-
cum cfleagnofcebac , ab omnibus intelligi & celebrari, Ideo
ficut in exordio ptimum tocum-Ifraelem,deindefaterdo-
res& Leuitashortatur, vtbonitaceiin & mifericurdiamDei,
quaiiiin hoc prarfenti beneficio oftenicHt, perpecuo cele-
brent : ita nunc rurfus ordinem Sicerdocum & Leuitaruni
coinpellans hortatureos, vt fibi fores cabernaculi Dei ape-
riant,vcper illas templumingreflusfiinulcum totocoecuin
publico & ad culcum diuinum dcftinato loco beneficia diui'-
na celebret, & 0un'e/« oflerat , quibus animt fui graticudinem
teftetur. Cuin enim publicum fit beneficium, quod ad rocura
populum pertinetjvultcttampubhceab omnibus cdcbiari:
atqueipfe harum laudum (eu.carminiseuchariftfcieftt(<^
jgt.Portas igitur ;«/?/«* vocattcplum (eu cabernaculum,cuiijs
cuftodeseranc (acerdotes. Quod autcm portasillainorainat
porrasiuftici3B,ipfevcrru fctjucnceexplicat,cuminquit,7»/?»
inimbunt ineam. lemplum enimeracconftrudum,vrp!J &
iufli ibi difcerenc doAcinam de Deo & culcus diiiinos pcra-
Sed cur iubet aperiri portas feu fores t.nbernaculi, qiix a-
lioqui ex more quotidic aperiebantur? Refpondto : Voluic
Dauid expnmcrc ardcns iuum defiderium . quolaborauit,
quamdiu vixic iii exilio .• & e regione prxfcntein Ircitiain,
quam ex con'po#u templi feu tabernaculi capiebatjJecIara-
tfi. Haftcmis cnim varia pericula & cxilia prohibucrant
euin,non tantumabadicu,fedeciamaconfpedu fanduarij,
Nuncigiturrefticuccspacria^®no, vehementer l;Et.itur
fibi pottfftatem faftam efle adeundi tetriplum , &c. Ideo
compellans (iicerdotes dicic , Apetitemihx tandcm/or?*/ iu-
fiitiA , quarum fcilkec confjieftu tamdiunon fincfummu
nieo dolorccarendum fuic ,&adquas tanco cum defiderio
femper in exilio rcfpexi. Cajterum quod de poitis iuftitiat
hic dicicur.in genere intelligi deber de coecu piorum , vbi-
cunqueilledt.Adhuncomnes refp(cerc dcbent & optaie.
vtineo vcrfari , & ai^nofccre ac celebrarc bcncficia Dci
nie grauiffiinis doloribus, in quibus luftatus fumcuni pcc
catojcum diabolo & morte, & parum ^bfuit quin his abfor- poflint.
ptus in secerniim perirem. Deinde foris etiam immifitin me Ingtejftfs celebrabo Dettm]\^ cft , vtpublice in coetu pioruni
hoftespotetiffiinos&crudehffimos, quivndiqueme mani- graciasagereDeopoffini proimmcnfis beneficiis , quibus
fefta vi &fraudeoppugnarent, & omnibusmomentisiugu- me &popuIumornauit. Qljanquam autemnondabium eft,
lummeum peterent.Hisflagcllisgrauiteriamannosaliquot quin facrificia quoque fecundiun lcgem obtulerit Dauid:
fum c«fiis.Scd agnofco patemii Dci crgame amorem : Pla- tamen nunc tantum de laudibus dicit T quia incelligir hunc
•a» cnim, quas pcrDiabolum&impioshomines mihi infli- culcumprajcipucalc requiri,ficut fupridixit pfal.jo.facrifi-
xit.non fuer unt mortiferaE : nec pafTus eft mc his doloribus cas laudcm honorabit Deum. Itcm,immola Deo facrificiura
& periculis opprimi : fcd creptum tadcm & reftii utum in vi- hpdis , & redde altilfimo vota tua. Sacrificia vcro externa
cam ingcnti laccitia pcrfudit. Hoc igjicur beneficium & hunc fcifebac cflTe adlungenda taquam teftim.onia interioris animi
amorem patcrnum quoadvixcro.gratavoce&animocele- gracitudinis.Dcindchacorationcdifccrnitfe ab hypocritis.
brabo. Proponit auccm Dauidfuumexemplumf.vtinftar Nonveniam,inquit.intcmpIum, vthypocritsefolent: qui
promidionis communis ad omnes credentes percinere in- putant fc abunde fatisfecifle Deo,fi cumulcnt facrificia,& in
celligatur. Qualem cnim Dauidin fuisxrumnis &doIoribus hjs dflerendis faciant magnos fumptus & apparatus. Quibus
expertus cft Deum,calcm cflrecum omnibus cogitemus. Deusperlefa. exprbbrat .<qudd pauimentum fuunVfruftra
Caftigac Dcus ccdefiam fuam, & quidcm duriter.quod R- lerant.Icfa.i.Dicit igitur fe ingrcifurum rcmplum , vc Deum
gnificanjF illa itcrationc vcrbinO' &caftigatione*non funt cdcbret.HaEC xojhmI >L«Tf#»« placet Dco. non illi cxterniritus
non
hon hoc animo vt Deu celtl?|icnt,'fed vt qvacftu exerceant &
ventri fuo feruiant. Ideo hos quoque taxari iudiccmus.
zo Haecporta lehou^-.iufti intrabunt in eam.
Primutn caufam oftendit , cur cupiat fibitandem poft tot
aniioruerrores&varia exilia aperid fores^templi. Qu.ia,iii-
quit , Porta cft Iehouac,id, eft,Deus fibi hoc templum dicari
voluit,atque in eo vuic refte a^nofci &coli:dcinde varia fua:
prsefentix teftimonia hic edidic.Eaigitur caufa eft cur tanto
defiderio huc afpirarim.Deinde ex hic ipfa fentetia conclu-
fioneminfert, qua ofteditxquum efle fibi & fui fimilibus pa-
tefieri fores templi, id quas pndenl accedcre aufus non fue-
rae.Cu enimportafit IehouaE,ergo docet iuftos,hoceft, cre-
dences & vcros Dei cultorespereamintrare,nonhomines
impios& profanos, qui haftenusin hoc populo crudclicer
funtdominati.&templmn variis modisprofanarunt.
Hadenus in g<ncre lihcrationem ex periculis^elebra- {
uitmunc vltimum bcneficiura , quod fecuti^ eft illam libc- |
rationem , & proptier quod hoc ibleone mkum inftitucum - 4
erat, comniemorac, videiicet , qubd diuinitus eucdusfit ad '■
Jianc fummam dignitateni, vtcrearetur & conftitueretur tex
in populo Dei,<iui populuw diffipatum & non vno niodo af-
fliftum tandera m vnum corpus rpdigerec & coniungeret,&
fuo (pkndorCj^ignicacc ac potenria intcr e^ccros eminekec.
Hoc bcntficiu,!»! in prirais ceiehratmon tanciim quia iplca-
gnofcit diuina jpoientia & bonicate fe ad hoc hQnqjis & di-
gnit:icisfaftigi^meuci£tuinefle, ledquiaetiam aliisquuquc
vuk hocefle p0rfuafura. Hadenuscnim X plerilque & qmde
ab his,quorumpraccipuucrat dignit-is&autoncasinhocpo-
pulo(4uos per Adt^cates incelligit)cai)quam fediciofus, fceie-
ratus & nefarius publico praeiudicio erat damnatus & repro-
batus: -'dco.jue non modo indignus iudicatus cui regni gu
Ita fi,„ulobliquenotatindignicatem rei,& pubhcam fu- bcrnaculacominitccrcntur. ledquiomninolocum habercc
perioristemporiscaiamitatemdeploracquodfubSaulisrc- mhoc^dihcio. hoceft,mpopuloDa Vnde,.Sam.a6.que-
gnocumiufti exularent .templum occupatum fueritab iy
pocricis &tyrannis,& horribiliter Cn profanatum:atque e re
gione Ia»catur . iuftis tandem quafi poflliminio, f uum ius re^
Ititui, vt ingredi in facram Dei doinum poffint. Eft autem i\\
his duobus vcrfibus luculenca deficriptio eccle/ia: propofica.
qua: diligeter obferuanda eft.Nam quae de templo dicuncur,
ad ecclefiam omnium ajtatum percinenc
Primo dicicur porta iuftitig,quia ecclefia eft coetus.in quo
fulgec iuftitia:& qualis eaiuftitufic,alibi dicicur.;'.chacip(a
appellacione dircernicurecclefia a ca:teris rcgnis in hoc mu-
do.Porcae enim per mecaphoram fignificant regna (ieu impe-
ria.Sicucigiturmudiportae vt plunrnum funcporcasrapinar.
crudelitacis, auaricia:, faftus, arrogantia?, & multorum alio-
i-umfcelerum:itaecclefiadicitur porca luftici^ ,primo quia
refta eftiuftitia Chrifti. qua pUcecaiterno pacri, &propter
hanc fit ha:resVit3B3ctern2 : deinde quia pcr Sp:ritum fandu
noualux & iufticia in i>iorum cordibus accenduur. Et quan-
quam alia regna, fi bene confticuta fint , iu ftitiam extcrnam
feu ciuilem vccunque tuentur , & c^iercenr poenis improbo-
rum audaciam : tamen non adferunc iuftitiam & vitam xtcr-
nam.
Eadem dicitur porca feu regnu Dci,hoc eft coetus , ,in quo
Deus rede agnofcitur , inuocatur &colitur , & in quo Deus
potecer regnat, & fua: prxlcntia: ceilimonia edir. Portse mu -
di non funt portx Dei:qai.i no agnofcuiit Cliriftum,necin-
uocant '. inio Chriftum cum fuo coetu in exilium euciunc &
— crudehccr peffequnncur.Ideoque non Deus^^jdfioftis gene-^
rishurnani diabolus in huiufmodi porcis rcgnat,&efficax elt
infiliisincredulitatis.
Tertio , oftenditur qui fint prsecipui cultus regnf, cclcbra-
tiofcilicecnominisdiuuii,qua;compIcftiturtotu culru , in-
uocationem & gratiarum aftioneai.&c. Er hxc cft noca ex-
terna.quaj odcndic eccJefiam habcre certum verbuin , f uxca
quod agnofcit & colit Dcum.
Qnart6,docet qiia» fint vera metnbra ecclefix. Etfi enim
inulti mali fe admifcenc ecclefi^ vifibili in hac vii:i : tamen
tanciim iufti,hoceft,credetcs,acccpci pcrfidcm,&vereDeu
colentes pcrtinentadhunccoetum, & luntparticipesillius
iuftitisB.dcqua antca difl;ume'ft. . . *. -r n. n.-
^ , , j- •n- o c -n- natusprxtcr omncmexpeftationefiduseftincaput
21 Cclebrabo te , qujaexaudiuilti mc : & luiiti i,,,id eft,collocatuseft m primo & injigniori xdificij 1
mihiinfalutem.
Repetitpofterius merabrum vcrfus decimi noni , & addit
caufam curvcnies incaetumiuftorum,prxdicarebonitacem
Dei quam magnificeciffiraje.& gratias ei agere velit. Primuin
quiaexaudiftime , cuminmeis anguftiis&tribulationibus
ad te confugere.no occlufifti aures tuasad preces meas,non
auerfatus esorationcm mcam, fed pra«buifti te benignum &
cxorabilem.
D.D.Lutherusreddit.quia humiliafti&afflixiftimc, Dof
dumichiiemufigefi.itqueitzCampcnRs leglt. vtprimoloco
pcriculum recitetur,poftea fequentimembro liberatio fub-
iiciatur, qui ordo fupra fuit inftitutus. Hasc diuerfitas inter-
prctarionis cx ambiguitate verbi nayoritur. Interdume-
nim fignificatrefp6derealicui& annuere votisalicuius:in-
terdii affligere. Ideo quocunqiiemodo legas,c6ftabit fenten-
tia.Quanquam in primaconiugatione.ciim aftiuefumitut
verbum n3J> vt plurimumfigntficat refpondcre. Ide6que
maluiverboexaudiendiredderc cum aliisplurimis.
Fft^i mthiinfdmem ] Id eft,opem tulifti mihi periclitanti
& in fummo yerfanti difcrimine, Mecalepticaeft locutio,
de qua antca diftum eft. Salws enipi pto fer uatore & autore
falutis vfurpatur.
2z Lapidem reprobauerunt^dificantes tfadus
cft incaputanguli.
rttur ad Saule:MaIedifti funt quieiecetunt mc hodie,vc non
habitem in Jisereditatc Domini , dicentes, Vade & ferui dijs
alienis.
Dauid igitur ad regnum prxtcr niulcorum fpem & opinio-
neni euedus , ciim exiftimaret. mulcos adhuccffequiinuc-
teracum illud oJJum rctincrent , nDnnuIlos erumerrorc
quodani m iJl.i opimone verfari incelligerec, quod malis ar-
tibusaffcda(rei rcgnuiu , multa(|ue (cditiosecontraSaule &
eius libcros molitus eflec:priniuni iUis , qui mordicus odium
concc tuin recincbant,& quoru c^lumniis iniuftis ac pr^tcr
mcrituni grauabacu r,inlulcat,& de hja potentia gIoriacur,af-
firinans parum fibi obri.uflc procerii malitiam , i quibus ha-
Clcnus abiedus & reprooacjs fueric, Sc enim inuitis omnib.
fuis h'.vftibus ad hanc gloriam & potentiam eucftum eire.de-
indcc^terisjquofummaxiinaeracmultitudo.crrorem cxi-
inic,cuiH fequente vcrfu inquit,« Domino id faSium ejfe-.atque
ita innnceuciain fuam afleric,fequc fubditii commcdat. Ha»c
funimacft tiuius&fequcntium duorum vcrfu^m. inquitJus
c6(u!c6 oracionem actribuit toti piorum coetui, vt caJteri^qui
alicniores ab eo efle vid-bancur, faciUus aflentirentur. Cx'
tcrum quomodo ad Chriflum hajc refcrenda fint , poftca di-
ccn^us. Priuseniinfententu huiusvcrfiiseftexponenda.O-
ratio prorfus eft figurasa («u allegorica : ideo opera dada eft,
vt rcifle accommouecur.Priminn comparat fe lapidi , qui in
ajdificiolocii habcrc debuentihoc eft.qm ciuis fuent & me-
brumpopuli Dei Nampopulus Dci cft, illudacdificium, dc
quoiucliiquituri&i^iitatum cft iafcripturis regnumDei,
vel ecclefiam conferri jedificio.
Hunc vero lapidera inquit faiffe reicftura ab xdificanti-
bus:fic nominans procercs rcgni.pcncs quos antca refidebat
fumma potcftas,& qui rcrum potiebantur, Horum enim ftu-
dium & labor in aedificando populo & conferuando publico
ftatu occupatus eflc dcbebat.Talesfuerant Saul & eius con-
filiarij ac (atellites.Hi veio D.-iuidem non tantum,tanquam
inutilem & nuUi a»dificij loco idoneum ,contemnebant &
reiiciebanc,(ed tanquam homincm noxium efuocoetu eii-
ciebant.&horribiliodioperfcquebantur, itavt nufquam in
tota Kraelis dicioiic hsErere cuto poflet. Hic tamen lapis non
tantiimfprctus &concemptus,fedomnium peneiudicioda-
angu-
oco,ve
fieret rex. &caput in populo Dei. Qnp fafto Deus oftcndic
manifefte,iniquiffimis iudiciis &caluinniis haftenus Daui-
dem fuiflepr3egrauatum:&Dauid hoc teftimonio diuino Ix-
tus oftendit fe parum morari pcrucrfa aliorum iudicia: &fi
qui alioru iniquis iudiciis prieoccupati fuerint, hos horcatuc
vt candera difcat agnofccrc IegitimuraRegcm,cique fc fub-
iiciant. .ExHcbraeJs nonnuUidetoto populo Ifraelishunc
verfum cxponunt.AiuncenimpopulumlfracIiticum eflehuc
lapidem, qui a potentibas huius mundi reprobatus , in dte-
bus ]Vleffi3e fit fucurus caput totius orbis tcrrarunratque hinc
regnum mundanum & fummam potentiam adhuc fomnianc
&fperant. Sed ha^c omitto tanquam aliena.Congruunt qut-
demJiajcingcncre adecclefiam omnium xtatum . fed non
ftabihuntillam imaginationem de regno corporali.
Saepe autem in pfalmisiam diximus,Dauidem typum fuifTe
Chrifti.QuandoenimDauJdcrcatuseft rexjiafta funt fuda-
m(entaaeterniilHusrcgni,quod Chrifti aduentu patefaaum
fuit.Ideoque fcriptura ipfumChriftum nonnunquam Daui-
dera apppllat, vc ez&c.u- Sicut igitur xrumns, dolores, &
ppricula, quas toto vit» temporc, cx quo primum vnclus eft
Rexa'Samueie,fuftinuit Dauid,imago &typifunt paffionis
»iru^narHra&mortisChrifti:ita etiameius hberationes &
Tji^oriar , injagp^quafi prasludiutnquoddam funt rcfur-
rcftioriis & glorificacionis Chrifti feu cxaltationis in rcgno.
Quarc & hocloco.qux dc refurrcftionc Dauidis atquc eius
AAA ii;
X-
'pii-nw I " U '• ' ' ' '« "■ "'■ '^'" ' -'i^iji Y l^- Y H £ N R M oTT E R t' liPP^^'^^^™^*^
gloria,qu«rei«aionemrccutac^,popoluscominemorat, Hajc de Dauide pnmikm 1n hocverfu cogitanda fiint:
ad Chriftum U!rtiner«iaamusjSJl:iU Cwiftus ip deinde ad Chriftum hoc acconimodetur. Hic Chriftus rex
hun.cverrumwl/cacc6'naodat:8tl€fiiias,cap.^8.l*et.Ador.4. non humano coniilio raifTuscft, nechumanisviribusvicit
& in ju^pift.cap.>.de Chrifto principaliter intelligedum cflc peccatum 6c mortemifed miflus eft j Deo,& potentia diuina
, docent. Chriftits igitur milTus sipatre in hunc mundum , in aboleuit peccatum & mortemtita tamen, vt ipfc morte priiis
falutem gencrishumani , hic iMpucQi non folum fprctus & fubira & guftaret. Ideo mirtbiJe cft hoc in oculis omnium
abie^us,fcd etiam odio habitus.idque non i vuigo tantiim, h»m inum. Qfiid enimmagis mirum, quim hunc miferum
fe<i etiam ab iis qui primi crant ccclefix antiftites , hoc eft, & aerumnofum.quem totus mundus, atqueadeo fui oderunc
facerdotes & Leuitar. Hi cnim fune architefti , qui f dificare & damnai.quique ipie has rriftiffimas quereias vfurpar,Ego
ecclefiam Qiinifterio verbi diuini , & coUigereDeo nunie- vermis fum & non homo , & tandem incruceclamac,Deus
rofum populum debeb.mt. Sed oblitimuneris & vocationis meu^ quare me dereliquifli , &c. imo qui crucifisitur & mo-
fuxad/contraria ftudia feruncur. Pro co enim, quod aedifi- ritur , hunc tamen efle regem , per quem generihumano re-
care domum Dei debebant > ipfi primi in hoc mcuiubunt, vc fticuitur iuftitia & vica.& qui in zcernum ecclefix fua* domi-
aidificium hoc diruant , idedque hunc pretiofiflimum lapiile naturPCaro certe hac fpecie offcnfa refiIit,Si exiftimat fabu-
quitotumillud fpirituale «dificium fuftinec,&in quofalus lam efle.quai de Ghriftonarratur. Sedfidesita haccintuetur,
noftra fundata eft abiiciunt, & magno odio profequuntur. vt Dei confiiium aenofcat & grato animo prajdicer.Poftqua
Sicuc hoc cempore idem fieri videmus in Papacu , vbi qui ti- de Dauidc & Chrifto verfiim interpretati fumus, ctiam toru
tulfi ecclefiae gerunt, & fucceflbrcs Apoftolorum dici volur, corpus ccclefiae complefti dcbemus.Chriftus enim caput eft
magno ftudio ecclefiam Dei euerterc conantur , & hoftcs ccclefix fuaf:ideo quas dicuntur de Chrifto , pertinent ad ec-
func Chnfti acerrimi. clefiam omnium artatuin. Sicutigiturecclefiaeft fcmphun
Chriftusauccmficeieaus&danatusji faccrdotibusjScri- fandum asdificatum fuperlapidem angularemlefum Chri-
bis &Pharifaeis,atc)ue adeo rnorciadiudicacus, cumlocum ftum,quieftfundamentum apoftolo um&prophctacum,E-
ampliusnon habereinhocajdificioccclefiacDeiiudicarecur, phef.x. Ita cogitemus hocaedificium mirabiliteri Deogu-
bcattts eft a Dco in capite angtdi , inuito & repugnaiicemun- bernari, &Iongealicerquim racio humana cogitac, conlcr-
do :refurcitacusenimamortefaftus cft veruin ecclcfia: fun- uari.
damecum,quod toca aedificij mol€ fuftmet,iuxta illud i. Cor. Wagnum enim eft difcrimen inter politias humanas & ec-
13. Fundamencu aliud ncmo poccft ponere,praecer hoc quod clefiam Dei.Habent regna in hoc mnndo fuam glof lain , di-
poficum efl,quod eft lefus Chriftus : & fundamentum incel- gnicaEem.poccnciam,& praifidia, qux foris confpicluntur , &
ligatur non cantum de doftrina filij Dei , qua vnica pcclefia quibus ill 1 confiftere creduncur:habenc fuos regesjduces,fie-
Deocolligitur ia hac vita: fedetiam demerito leu redem- natores.habentfuas viftorias & tiiumphos. Econtra ecclefia
ptione & efficacia. Eft enimfiindamentum ecclefiae & pro- coefuseftexiguus, fineamiis, fineextcrno fplendofeaucro-
pcerredemptione &efficacta[In. Sicucenim hac loladsdri- bore:nonenim iiabec in hacviraaliquem fummum monar-
na colligitur Deo ecdefia.ica proptciChrifti dcprecationem cham , qui (ummam habeat poieftatcm conftitucndi & de-
& paffionem omnia caecera ecclcfiae membra eleda funr , & cernendi:carec prxfidiis, imo expofita eft odiis , tyrannidi&
ipfe eft efficax in eis,remittic peccacum credentibus , fandi- libidini ommum hominum. Et tamen ecclefia conferuatur
facateosSpiritufanfto.exaudit.regit &protegiteos invariis mirabilitcr,&habec insjentemgloriam.Deuseriimfuocon-
periculis , dcpellic ab cisdiabolos,dac vitam xternam, &c. fllio eam gubemac.excicat dodores& gubematorcscxcelle-
Auguftinus, quoddecapiteanguli dicitur, icainterprecacur, tes.per quos hoc aedificium<Ediflcecur&ornetur,defendit&
vt Chriftum dicat effe lapidem angularcm , non tantum qui fcruatecclefiam.etiimfi duriterquaflaturinterimperia mu-
pro fundamentopofitusaedificium fuftincat.fcd eciam, qui di Habcc igirur adinirandamgIoriam,quae nopendec cx hu-
vtrumqueparietem coniungar,hoceft, Ecckfiam cx Iuda;is manisconhliis.fed ib admirabilibus Dci operihus. Ideo di-
&getibuscollig.ic,cuiditiuftitiam&vitam JEcernam. Nam cunc(iij hocloco, haecopera Dei cxcitare admirarionem in
caputanguli^^vi dicirur lapis , quando in e a loco collocatiir animis hom inum.N^n foemininum relatiuum vfurpatur pro
vbitotius xdificijiunfturamfuliinct: vnde Ap 'ftolus vertic ncutroqu) carcncHebrari.Vcfruftrai nonnullis ad Grxcuin
^Htgf)«»i<4«y» Eftaurem indodrina huius v<ifusduicis confo* j-jM^«Mi,ab aliisecianLadnomen jwM*referacur.
r
lacioopponenda fcandalo crucis & perfecutionis. Semper nNSfiJ)^fcribiturIocon, ficuc Excch.4*. nawi &reuer-
ingenerehumano fummi rcges&facerdoies, qui titulum tccuCj&c.
ccclefix gerunc, perfequuncur Ghriftum & eius mcmbra:fed ^^ HafC efl: ^\Cs\^uam]icQ\t lehoua: exultemus &
lapishicansrularisita locatus&firmatuselt diuina vircutc i-,^-„,,,r ;n #.i
& potentia vt nulia hominum vx rcuelli aut euerci hoc xdu p^^._^^ . ^ ^ .ifl-eueracionem fupcrioris verfus. Deinde
ficiumpoffic.Ideofequitur: adhorcacionem f;biicic. Sicutauremdixeracdiuino conf5I,o
25 Alehcliiafaaumcltlioctmirabilecitino- hxcomniaficgubernataefle, vthicDauidrcxcfl-ec in po-
Culisnoitris. puloDei:ita nuncdicirhunc fiDlenncm dicm,in quopopulus
Volcbat Dauidomnibus fubdicis hoccfTc pcrfuafum,fe conueneracdiuini us illuxiffe, vthoc beneficium ab omni-
non extra vocarionemaftcftaflt regnum , ncc humanis con- bus agnofceretU|;& celebraretur.Sequitur igicur adhorratio,
fiiiisaucviribushscicageftacfUi.vtfublaco Saule&eiusfa- vt omnesexultent&laetentitr,hoceft,vcgracihoc beneficiu
milia Dauid tex crcaretuF in popuIo:fcd cotuin hoc opus cfle accipiant , nec fu; erbe id aipemcncur aut concumacirer re-
diuinum:vc cadem depofitis odiishunclegicimum fuum re- pudienc.Haecfummaeftlmiusvcrfus,necobfcutumeftquo-
gem agnofcerent, fcquc ei fubiicerenc. Ideo piosincroducit modo ad vcrumque,adDauidem fcilicet & ad Chriftum,iioc
agnofcentes&cum f^up^^rc admirantes ac celebrantes hoc accommodari poffic.
Oci beneficium , qui^d hunc regem tot periculis & tot telis Qjiod autem dicic.hunc diem fccifTe Dominum.ita vc mc-
hoft.umexpoficum ca^dem adhancdignicacemeuexcric,vc rico diuinus dici poffit.id fit »^T lgo;;^.Nullus enim dies cft,
rex eflet in populo Dci , & fuo exemplo caJteros,vt idem fa- quem Dominus non faciac Sed huncdiem inpnmisdelege-
cianc,hortanres. racDominus,vc ineovnftionem aSamuelefaftam fancirec
Adomino,[n(\\mM,fa£lHm efthoc^ quafi dicerenc,non fuis & ratificaret,&vtdepulfis cenebrisjhoceftjerroribus^pericu-
confiliils.non temereaut viftusaliquaprauacupidicatc Da- lis & aerumnis , quae haAcnus populum Dei opprefleranc,
uidfit>irapaichocimperium:fedDeoficvoIence, &mirabi- Solcin iufticiat&fanationemquaefubalis eiuseft,vcinquic
licer gubernantc cuentum,f .ftum eft hoc, vt Dauid in regio Malachias , reducercc , & illucefcere ccclefijefineret. Idco
folio collocaretur. Itaque definant ei obftrepere homines huncdiem,quoDauidinauguratus cfl;,& quopoftca Chri-
improbi & fcditiofi , & legitimum eius imperium agnofcac ftus in orbem incrodnftus cft,dicic diem efre,quamDominus
eiqiie fc fubmiccanc.Qu.^d autem aDco haec res fic guberna- feceric.quafi haftenus nuUus fucric in orbc diecquia omnia
tafic,probanc ex miraculofo eucncu , quitaiisfuirvt plcnus plenafUerint tenebris,tcrroribti$, periculis,calamit^tibus,
/itmiraculis,ide6qucincredibilisantchacfuericvifus. Quis morte denique ipfa:quae omnia exhibicohocregecolluntur,
cnim crederc potuiflec , hunc hominem cxtorrem , cic^um & oritur Sol infticia: fua lucC totum orbem Uluftrans, noua -
expatria, vagabundum , defcrtum& deftitutum omnium quelucem & perpctuam laeticiam in cordibuscredencium
ope & auxilio : imo laboranccm grauiffimo odio oin- accedic,fublacis ccrroribus peccaci &morcis.Ideoque oinnes
nium procerum regni , & damnacum praeiudiciis totius ferc hortatur ad laetitiam & gratulationeni , qua fcilicet oftcn-
multieudinis, pcruencurum aliquando ad eam dignitatcm, danc.fchsc bencficiadiuinaagnofccrc&gracoanimopra!-
qua n6 alia erac maior in genere humano? Nam regcm cflc dicare.
in populo pei,& quidem calem qui fit typus illius regis , qui Diem hunc aliqui fimpliciter incerpretancur tempus noui
deuida mbf^e populo fuoreddicurus eflec iufticiam & vicam ceftamcnci, in quo genus humanum liberacum eft i peccaco
attemam .dignicaseft,cum qua auUaaliamhac vita com- & amorcc : & quidemdiem, refurreftionis Mcffiae , quo die
parari potcft. omnes promiffiones complecae func,& vidoria pet Mefliam
parta
„,7 IN PSALM
parta eft > qua vniuerfa tcdc&a pra*cedens & fecucura falua-
tur. Acque hunc dietn opponunc diei quo lapfus eft Adam &
£ua. Isenimdiesfuicludus&a!Cern£ira»acmortis, quiop- '
preflic cocumgenushumanum.Acqueeiusdiei xrumnasnon
fccic Deus,fed diabolusr&durac ille funeftus dies impiis fem-
per 8c omnibus temponbus. Alcerum vero diem,in quo fic re-
ftitutio iufticis & vira-.proprie fecic Deus.Nam reftitutio illa
eft folius Dci ppuSj&c.Hrc prtncipahrer fignificantur,vc an-
tea quoque monuimus : fed typus eciam iacerea explicandus
fuic. Ideo nmul cqpliderandum , quomodo ad Dauidem hxc
referenda/int.
25 Obfecro,tchoua^rerua:obfecro,Iehoua:pro-
fperumfucceffuni da»pbfecro.
Agnofcunc pijm popiilo ludaico huncregem Hbi diuini-
tus datum effc.Ideo primCi lastancur & gratias agunc Dety,qui
niifercus popuii fui poft niultas & varias iaftationes & aerum-
nas talem regeni dederic , cuius gubernacio fehx&falucans
cracfuturacoci populo.acquedenacrefuprAdiftumcil.Nuc
etiam precibus Deo falutem huiu^ regis commendant, & pc-
tiincjvtomnia fclicicer huicnouo regi eueniant,hoceft,yt rex
inftruacurdiuinicuspiis &falutaribusc6flhis,quar ad feliccm
gubemacionem rcquiruncur, & vc fubditorum animus flcd.i-
tur,vtfpontefeeifubiiciant&ofetemperent, Vtenim oculus
vidcat.&aurisaudiatjVtruiqueelt beneficiumDei.Deindefi
foris refpubhca propugnanda &dcfenc!enda/itarmisaduer-
i\is hoftes: vc Deus liuic regi largiatur vi^orias , & hoftes ab
hoc populo depellacjne fiac vaftitas.&c. H^c omnia compre-
hendic hoc verfu.Sicuc aucem populus ludiicus regem fuum,
cuius fitlucefingulorum fubdicorum fahitem comprchedi in-
tclligunt.piis precibus Dco commendant, atque hoc fafto fi-
delium fubditorum officium exequuntur^Ita ecclefia omni
temporeprecatur,vn regnumChrifti in terris cofticuatur.flo-
reat, & profperos habeat fucceflus : idque eo magis aflidue &
ardencioribus votis facic, quo plures & potcnciores hoftes in-
telligic aduerfus hunc rcgem & regnuni hoc infurgerc.Atque
hucpercinetillaparsorationis dominicse: Sanftificetur no-
men tuum,&, Adueniac regnum tuum.Qj,aEe &C iriftum in-
grcdienteaii in vrbem Hierololymam, tur ba qua» ad dicm fe-
ftum Hierofolymjm venerat,&i uerim templo,canquam ve-
rum Meffiam,iiis precibus & acclamatione, quae eft in proxi-
mo verfu,excipiunt,Macih,2i. vt intellig-imusnon tantiim ad
Dauidem . fed propric ad Chnftum in Dauideadumbratum
hxceflercferenda.
Bafalutem^ld cft,adcfto huic regi,rerua,dcfende, protcge
eum,ne vel domcftlcisfeditionibus , velexterna vieuenatur:
depelle diabolum &catteros holksmolientcsdiftipationem
liMms regni,auc ferences feminadilfidiorum &.odiorum,& a-
liisfcanaalisdeforinanreshunc populum.
Dapro^erumfucceJfHm]lde&ihc vc & in coga,hoc eft,in pa-
caca gubernationc, & in bello omnia dus cSTi^fiha fint faluta-
ria & profperum habeant euentum.Eadem congruunc ad fic-
clefiam & Chriftum.Nani &Ecclefia orat, vt hoc regnum fer-
uctur.&rtprofpcros habcacfuccefl^us.Sed hic oricurqua»ftio:
Cur pij orenc pro Chrift i,vt feruetur^&omnia feliciter ci ce-
dancjcuin ipfefalutem affcratgeneri humano ,&extra hunc
nulla fic vera falus.Vidccur enim hoc efle fuperuacaneum.vel
pociiis inepcum,ci optare falucen», aucbene precari,exnraquc
lalus non eft,&£{ quo folo falus alionim pendet.Refpondeo;
Pij refpiciunc ad cotum corpus,cuius Chriftus eft capuc,& ad
rcgnuquodChriftusincerrisconftituit.HoccupiuncampIifi-
6ari,florere&feruaricontradiabolum& eiusorgana,qu2eo-
dio implacabili hoc rcgnum oppugnant.Ideo dicunt,da falu-
tem & profpcritatem.&c.
Particula rUN , ficut & N3 hac loco, vt alibi fepe, eft obfe-
crancis : &iterationefrequenti voluit Sptritus fandlus per os
Prophec3Bexcitarc in cordibus piorum ardorem precandi , &
iimul nos de periculis &6ertaminibus Ecclefixin hac vita
commonefacere.
16 Benedidus qui vcnit in nomlne IehQu«:be-
iiecliciuuis vobise domo leliou^.
Acclamatio feu gratulatio, qua vtitur populus>habee votu
annexum.Icaqueprecatic fupri infticutacontinuatur,&ofte-
dieur cum honore & gaudio excipi a piis hunc Regem diuini-
tusdatum.
Sit henediHuilldei^: ,omni genere bonorum ,qua» adfe-
Vcem &falutarcmgubernationcm requiruntur, orncturdi-
Utnitus,nimirum fapientia,iuftitia,prudenti;»5clemencia,for-
ticudincautoritate , fuccefllibus in gubernatione, vi^oriis,
&,c.
Giuivenit in nomine Bomini.Jld eft,qui diuinitus ordinatus
&confticutuseft Rex,&cuiusoperaDcusin hac gubernatio-
nc vci conftituic in populi faIutem.Hic enim dicicur venire in
VM CX VIII. - — r - ^ ,,jg
nomine Domini.Ca!tei;i qut vel ambitione.wel iiliis cupfdica-
tibus impul/i afFedant regna,&totum orbo^rraruin mifccn;
bellis & cxdibu$,vt opcata coniequantur,non veniunt in no-
mmcDomini. Ec taiibus Deus non benedicit. fitiam/icnim
interdum floreanc aliquandiu , tamen poftea mifcre euertuno
tur,&ruuntin xccrnudi exicium.
Benedicimtes vobis.^Vopaii acclamacioni fua vota adiungCrt
& quafi pronuffloncm fubiicifit iacerdote$:vc fideles maglsin
fua fentcntia confirni^tur, & fides eorum crcfcac & augcatur,
& vt cxteri quoque, qui furte adhuc alieniores erant A Oaui-
dc.ad comple£lendum hunc Regeminuitentur.
Benedicimus vobis j.Id eft, felicia omnia precamur vobii,
&opcamus,vc hscgubernacio &hocrcgnum vobisomnibus
ficfalucarc.Imo fucurum polliccmur.vcfub hoc rcge feliciter
vobis omnia eueniant.Vtraqucenim gubernatio,& ecclcfia-
ftica & policica,fub hoc regc erit felix & falutaris. Atqucica
monetSpiritusfandus,ftatum populi efli: felicemfub regc
bono& venientein nomine Oomini : inprimis veio cccle-
fiam omnis geucrls bonis tam fpiritualibusquam corporali-
bus ditan afuo rege Chrifto,qui in Djuidefuu adumbratus.
Hicenim miflus X Deo affert pacem, iurtitiam,Ia5titiam & vi-
tamxternain.
' E domoDominifid eft>quifumus e domo Donlini.&quibus
curadomusDomini,hoceft,dodrin5&cu[tuumdiumorumi
eit commifla , quiquc colimus Deum , id eft , nos facerdotes
benedicimus vobis. Loquuncur enim ica pro officij fui racio-
iie,quibus iniunft^e eranc benedicendi parces : ficuri pluribus
in locisMofes docec, &pr2cipueNum.6. Alij exponuntyvo-
bis qui eftis domus Dci,ideft,qui eftis vera Dci ccclefia. Be-
i^didio enim hxc percinec ad folam ecclefiam , extra quam
non cft falus. ,
7 Oeus lehoua,&iIluxit nobis: ligate feftum
frondibu!.,vfque ad cornuaaltaris.
Enchymcmaeftinhocverfu,in quoprimuin prxdicat &
commendac beneficium a Deo huic populo collacum.deinde
adhortationem fubiicic , vc hoc beneficium Dei graco animo
agiiofciint & pra^dicenc.
Dc«<,uiqiric,qui cft lehouaMoc eft,qui folu? eft verusDcus,
&quifcnobispatefacit cradico verbo & iUuftribus tcftimo-
ntis , hic illuxit nobis hoc temporc prjeter omnem fpem &
expeftationem.Nam vau hoc loco vel exegeticJs ponitur,veI
fignificac celeritatcm feu fubitam rerum conuer/ionem , quat
accideric przccromnem Ipem.QuanquamalijcaufalicereK-
ponant, Ichouacft Dcus; quia iliuxic nobis. Sed prior inter-
pretatioeft magisperfpicua, lllucelcere autem Deus dicituc
popuIo,quia poftlongas tenebras,jterrores, pericula,calami-
taces &£rumnas,quibus ia^ati fuS Saule,& paulo ance huhc
fueranc, candem fub Dauide refticuic illis lucem, hoc cft>dif-
cuflis cenebris , cerroribus & pcriculis rcddidit illis pacem>
tranquillicacem,floretemReipub.ftatum,prorpericatem,ani-
morum la?ciciam , atque adco vitamipfam. Ha;c vero niulto
magis ad Chrifti regnun pertinent. Nain hafc redemptio fub
Dauide fadafuiceiusredemptionis,qua: a Chrifto tandelpe-
randacrat,praEludium.Chriftusigicur,quifelucemc(redicit,
lohan.i.fuo aduentu illuxic ecclefia: , quae ancea fedcbac hor-
rendis cenebris , terroribus & dolonbus opprelTa , & fua luce
affert animis pacem,lgticiam & vitam,dum oftendic,fc cccle-
fiam fuo fanguine liberare a peccato & morce , reftifcuerfc iu-
ftitiam & vicam xternam credencibus, exaudire preccs & ge-
micus inuocantium,adeflenabisin periculis, defendere, fcr-
uare & iuuarc nOs,&c. Ha»c igitur lux vere depelht tcnebras,
quas diabolus per peccatum in mundum inuexirj & reddit a-
nimis la-titia & vitam.Et hxc beneficia iubct prophcta agno-
fci & celebrari.Ideo fequitur,
Ligatefeftumjrondibus^^ldeii.ctXc^ivzttk^Mm folennibus
ceremoiiiis,aut ritu vfitato,frondibus fcilicct contextis & al-
ligatisad aItare;atquehocritu oftendicc animi veftrilacci-
ciam & gracicudinem,quae agnofcac vndc beneficiiim fic pro-
feftum , & incelhgat fe viciffim ad grata obfequia Deo pras-
ftanda obligari.Nam altaris mentio de Deo aatore huius be-
neficijludxos commonefaciebat.Erat cnimDei altare.quod
lubenturfrorfdibus ornarc.nec vultfulpendifrondesinpri-
uatis a^dibus, fed vfque adcornua altaris protendi. Quo ipfo
fermone moncbantur,vt fe fifterentcora aItari.Loquiiur aU-
tem prophcta vt vnus ex lege,qui fciebat fibietiam illas et-
ternas ccremonias eflefcruandas. Nunc in nouo teftamento
abolitisvmbrislcgalibus, finis,quitunc fpeft«batur,retinen-
du$eft,vidclicet vcDcogratias agamus pro miflb filio,ac
pro rcftituca iuftitiaac vit3.ItenA,vtftudeamu$c6feruaremi-
nifterium publicO & doftrinat puritatg, vtquefoueamusver«
doftrinJe ftudia, & coramunemecclefiae confociationem ala-
mus. Hascenim omnia fignificata funt illis frort,dibus cowex-
tis & ad alcare alligatis. firat praiterea hxc pi£lura imago do;
AAA iiij
ww
MJi$, - f»Ri£tEeT. HENR. MOLLERI - . .^io
cttatiUi»|uudicenm,qtios monet,vt conibcta;ti fint vocc do- i^ Confitcmini Domino quomam bonus: qad-
a«naf,inuocatiott?,€onfefrione,patiarum aaio>»c^atHgati ^^^^ j^ feculum tD ifericordia eius.
quiaem ad imurri4lurc,id eft,ad mediatoremChr iftum & ad ^ j^ finc rcpetit propofitioncm , qua: cft gratiarum aftio : &
ttitiracem occlefiae.
Alij paulo aliter hanc fentcntiam reddunt.Nam in noM in-
terprctantur folennitatem feu feftum diem,fed agnum,mero-
nyniic(& , qui in eofefto cum pubHca ixtitia & tripudio erat
oferendus. Skuc Pafchaincerdumaccipitur pro agno,qui in
illo fefto madabatunvt cum Paulus inquiti.Corint.tf.Palcha
ndlrumimmolatuscftChriftus. Deuceron.ii.Non potes im-
molare Pafcha. Hunc igitur agnum alligatu|n funibus ( nam
CZa*ni37 vcrumque fignificat, funes & fronde.s)tuxta horum
interpretationem iubec propheta adduci ad alcare Domini,
acque ibi tanquam vidimam paciBcam oiFcrri,qua vniuerfus
populus -de fua gratitudiae erga Deum ceftetur. Eodem reci-
dit haecfententia , Sc eflec mco iudicio concinnior alcera , fi
exemplum exraret , vbi Jin pro agno feu hoftia accipiatur;
quanquam Pagninus affirmat lefa. 25. verf.i.vfurpariproa-
gnisiBipj' czaun.
28 Deus uieus c« tu,& celcbiabo te: Dcus mcus
cxaUabo ce.
in priore quidem verfu ipfe Dauid bcncficium acceptum cc-
lebrat:in pofteriore fubditos,vt idem faciat^hortatur. Cumqi
debeneficiis per Chriftum partis hoc pfalmo admoneamur,
cogitemusnosquoquchanc graticudinem debere Deo, vt
bonicacem &inifericordiam eius erga nos,quam miflb filio v-
nigenicoDeusdcclarauic, affiduecanamus& celebremusjo-
mniaque noftra ftudia &a£):iones ad gloriam nominis eius il-
luftrandam refe.amus:nequeenim vox noftra tantiim (onare
debet laudes Dei , fed tota vita noftra ita componi debct , vc
Deus per nos cclebretur,& ali; ad agmtionem eius inuitecur.
ttaigitur intelligenda funt verba celebrandi & cxaltandi iu
his vcrfibus , vt & voceni & corda noftra ad Deum tantorum
beneficiorum autore atcollere iubeanmrj& fimul cogitemus,
requiria nobisvitam caftam.honeftam, &ftudiispietatisoc-
cupatam , quae Deum celebret, & profeiJ^one noflram ornct;
non fcandaiis deformer.
Rcpeticio eiufdem fententiz in prioreverfuexprimit vc-
hemenciam affedus & ardorem.
PSALMICXVIII.
P A RT E S,
I, Exordium 'Cfp^MXtvg-im ad laudcs tribuendas Deo. Primum autem omnes in generc ad id pra-flan-
dum inuitantur,v.i.Deindc populus Ifraelis,v.2.Tcrci6,Saccrdotes & Leuitacv.j.Quarto, Timentcs Icho-
ux,v.4. Ita vifibilis coetus prinio loco, deiade cledorum communio, vcluti duplex chorus conftituitur, a
quo laudesDei prsedicentur.
II, Propofido argumentorum ad Dei laudes pertinentium,a fingulari exemplo Dauidis, & commu-
ni Ecclefix excim^lo. Strigulari^ duo funt locj. i. De liberatiombus prseteritis.z.De fidc & conftantia Dei,
pra&llantiffimaqucDauidisinpromiffioncs iI]iusfiducia,quiloci pcr prolepfin,verf.5.& ^* pofiti deinceps
explicantur.Secundi autem loci prolepfeos ipyoKrU dc Dei veritate fcu fidej& Dauidis fiducia,v.7.8.&: ^.ex-
plicatur. Prioris autem , nempe de libcration.bus a Deo acceptis, per vs-ipu(riv Hebrceis frc<|uentiffimam,
tp^ttfl-iotfequitur,v.i0.ii.ii.ij.i4.conr.inensbrcuem narrationem irapecuun) quos ab hoftibus pcrtulit:& vi-
doriarumqua$ipfiattulitgracioseDeus.Co/KW««/iftfAr(?w?/7// fumma,v.i5 & 16. cxponicur.Ecclefiaexultans,
in libcratione Dauidis , omnipoccntiam gratiofam Dei celebrat , cui (ubiicicur Dauidis pia proteftatio ex
fide,& grati arum adione nafcens,v.i7.6<: 18.
III. Narratio caufa? dialogiftica,qua pfalces oftenditliberationem hancDauidcm & Chriftum ( cu-
iu«^^illci:yputfuiL)ita fpecbarcYtad Eccleham Dei,ncmpe Dauidis lubiedos & Chrifti mcmbrapercincat.
Huius partes funf.i . Aditus in domum Dci,v.i9.2c.2,Oratio Ecclefi* ad Dcum,fcu laztitia? piorum excgefis,
v.zi.ad 16. 3. OratioDei adrcgem & populuro pfer facerdotcs fuos,v.i6.27.& zS. Oratio Ecclefise conftat
cxpra:dicationebeneficiorum Dci. Pn>»«»jibeneficium,exauditio&falus,v.2i. ^//fr«wpcrtinens ad rc-
gem,V.22.totumquc rcgnum^v.^^.^^.z^.tjuodcypiccin Dauidis perfona ftabilitum,pcrfcde &abfoIutc in-
fticutum eft in Chrifto & inEcclefia, vt ipfe Chiiftus Matth.2i.42.& alibi accommodat. Vide Ephcfi.io.
Oratio Dci ad rcgcm & populum , feu ter.ia pars gratulationis , coniinens facerdotum vcrba omnibus cx
officiobencdicentium,Deut.io.8.&facrificiaimperantium,v.i6.& 27.
IV. Conclufio,afingulari laudacione Dci fortis, V.28.& alaudationc publica^v.ip. qua: adhibebatur,
cjuum ifta Eacharifteria cfterrentur Deo. ' ;
Observationes locorvm doctrinae.
Capitis (^ membrorum ecclefiA coditio hocpfalmo eUfcribitur.Vt
Chrifim veruiDauida fynagogareie£lusttamen confiitutus efi ec-
(lefiAfundamentum-.ita Adifcium illi impofitum nuUisviribu4 aut
artibftsdiruipotefi.fedmanet in Aternum.Merito igitur ad celebra-
ttonem Deipro tantls benefciis quA Dauidiprimkm exhihitafue-
runtypdeles inuitantur. '
Verf.i.z.3.^. Argumentum Uudadi Dei nobisproponitur in eius
Iftifiricordiapotiits quam inpotentia ^ iudicio.-quiafi illic quoque
refidget etifesgloria.nunquatamen alacres^voluntarij latides eius
canemMs,donecfuA bamtatts dulcedine nos alUciat.vide Ffal.s1.17.
Mtfi^dgentesQhriiif regnum ( dequo Dauidprophetico jpiritu
difierit hoc pfiflmo)fit extenfum.origine tamen (^primitias habuit
inpQpulo eleilo.quipropterea nomine domus Ifraelis ^ Aaronis ad
Deum celebraudum compellatur. ^
VerilfiatlitAfitnfifomnes quiDeumtimpnto cflluntfxeius
verbiprAfcripto, qHAdefprfptioad Gentes ihfamiliam AhrahAper
fidem in Chriftum adoftatfif epiampertinet.
s Jc.xemplfim Dautdispios omnes con^rmat,ne rebu^ aduerfis a-
nimum de^qndeat:quia non excidit Dei mifericordia, imo tunc in
frecibuspftratumfifi malis nofirisjolatium.
6.7. ^i Dfi manupotegutur,fecure d^^iciut quicqttid rnctchi-
MTfpoffufi* homiaes:^tunc demii Deotribfitffrit^us ifonor»qHii
pr4^fo nihilduciturtota mtmdipotetia, qtfa ckm nimiumformi-
dtun^Sy mininiepurttm eBifitapt incrediflitatistot luimttspoenftf.
^Huoties Deusnobi40pet4derit,crefcat itffUfidttcia inpofier^.nec
tam obliniofifimi^t^quinfemper occurrat eitts bonitas fif' virttts^n
ipfa neceffitate nobis perjpeBa.
Ptfs Detii auxiliatorfiifiicit,modo iUum afua parte fimtem kttt-
beant. Deu4 enim illis efi infiar omniumi fiueplures homints,fiue
paucos videant auxiliatores.
8.p. Multumprofecerunt qui vnoDeo contenti,etiafi nihil auxi-
xilij reperiMntinterraJbenetamefierare non definunt. Nec ij mod^
fiulifi errdt,quiplebeiis hominibm ^em fua addicunt.fedquifum-
mis etiam regibtts aliter qttam oportet, adhirent^quia femper tan-
dem maledifta eritfducia quA in carnefundata eH , Deo autepro^
pitio mors qttoque in vitam conuertetur,
10.11.12. fluamuis vndique Ecclefiafit ab impiis obfefia,tan-
tumfuccurrat Deivirttts , fatisfuperqtte valebit ad omneshoHes
perdendos.
Pertinaxij inexplekileefi impiorum aduerfkspios odium:fed
impetu c&co feruntur,^ tandemplus excandefcentiA quam virium
in eufuiffe euenttts comprobat.
13.1^. Virtus Dei hinc melius refulget,quod ab ipfis rtunis eccle-
fiaerigitur.
Ecclefia infrmitatemfuamingenueagnofcens,vniDeo adfcribit
qtibdfalua maneat,cui etiam totatff falutis fuA laudem tribuit.
is.id.Hoc exigit mutua intp^fidehs comunicatifl, zit a^ij pro alifs
•viciffim Deo gratias agant : prAcipue veroquum ineccleftAf^lute
manufn fuampoteter exerit, »/ nffiro bocfeculof,^itisfaBum ell.
Deusferttosfuosf4pe liberat,/(docctdte(^fublpecie i»jirmitatis,vt
Jfnti4t quideipfife manu ^iuffiuip «reptos.hoc aufSaliis nofitpe-
rindecognitU.-aliquofiesautepottnter agendo, ^ prater confttetum
morem
:A.-.IIII
IN
mnm mdnumfmth infiihlime eprtnspios omnes inmMwiJits
v^wTK ^bonitatis admirationem rapit. ^» " "^ ,*f
J7 ^icqmd conentur imp^,eceUfia in morte concluJkhdnhuM
vitamindies emerget:fed ea conditiomvtpermediiu ttnelrof in-
cedat e^ luHetur: quiafalHspioritm injpe repoJ{tA,palam conjpi-
cmeiiejfertequit.
Deuswtamfuis nonprorogat vt Jruttntur terrents omnihus co-
modiSffed vt eius quotidiana beneficia cdebrtnt, Vide Pfal.iis.
i8 Hocprimu eji inrebus aduerjls, i. vtjciamus nos hHmiliari
^fub Dei manu. z. Hoc modoprobari noftra obedientiam. 3- Vi-
tia noftrareprimi. ^..Virtutesomnesinnobis accendi. s. Nosfti-
mulariadcdeftif vitAmeditationem. tf. Affliiiiones omnes quan-
tumms graues nobis cederein bonum. 7. Deum infrmitatis noftrA
femper habererationemjiec lethales plagas infligerevelle.
jp.20.z1 Dum hodieperjitmmum nejias ^ dedecasplerifqj ia lo.
cis Antichriftijatellites quantu infe eft.fnniiHarium Dei ocCupdt,
reftituta inter nosjincera euangelif docirina ^ facramentorii ad-
minifiratio requirit, vt demns quApofJumtu operd arcendis ini^ui-
namentis ^faetidis mifturis quApuritatem ecclefii corrumpunt.
Sacrificia laudisfunt offerendaDeo , quandoquidem eius gratia
tot modisfumttifer/Mti.
zz Dauid aprimoribus regni eieclus,tandem infoUum regium
eue^us eit.Chriftus verus^ AternusDauid, inuitis PomiJicii/us.
facerdotibtts ^ aliis, titulo Adijkantiuynfuperbientibtti., rsx eccle-
/»« eftagnitus : necnon hodie Jrendente tota pfeudepifcopornm col-
luuie,per Euangclium regnat , Antichrifti tyranntdem in dies po-
tenter eu^rtens, donectadem illuiiri aduentu Juo filtum illum per-
"W^t^
A R T 1 C V
^. Capitis &membrorumEccIefi3BDei conduio.
i. Laudum tliuinarumargumentaluculentifHma,
L I
4-
EcclefisB Dci Charafteres , fincera JDej agnicio St lausj
benignitatisdminajfcnfuSjfanfta vica.
De auxilio Dci & fiducia in Deum.
De affliftionibuspiorum.
■ ditioilSsomninoaboleafi -l^^^iift^iiH^^.^i :*;;>«^;d;.^.^
2} NuUumprdftantitts Deiopus quam re^ Chrifti ereSlio
^ conferuatioimer tot mundi mutationes ^ Antichriftifitrores.
24 Veridiesfiftifuntquicunqueinfignes Eiclefin Uberationes
nobts proponunt : tupr&cipuh ij in quibtts redemptionis noftrA my-
fitria repetuntttr. Propter alias liberationes a tyrannide perfecut 0-
rum i^h&reticorumpropter iudicia in impios . dpoftatas ^hy^o-
critas maximietiam.Jedin Deo,Utandum,
zs Pro regni Chriftiprojperitate 25" incremento ardenter eftpre-
candam: illtidquejemper animis nojirts occurrere debet,Adueniat
regnum tuum. '
Non hominum indujhia velpromouetttr viljulcitur Chrifti re-
gnum:fed hoc vnius Dei eft opm , quia adfolam eitts benediihone
confugeredoce/iturfideles.
z6 EtiamfiDettsJponte^ ahfqj vUittsrogatu filijfui regnum
tam erigere qttam tueripoffet , nonfiufira tamen hanc cura hobis
ma»dauit:quia nihilejt in quoft melias exerceant fideles quam in
expetenda etm gloria.
27 Chriftus rex EcclefiA datus quufit apatre CAle/ii(cttius gra-
ti&foUum Dauidisfuit prAUtdiHm) Beum iUuxijfe fuis eleBis me-
rito dtcit Scriptura. Et mftrum esipro t:*nto beneficio laitdis Jacri-
ficiagratis ^ Utis animis Deo ojferre, qu&per Chriftum agnit im-
mactdatum{cuitts fanguinefumHs redemptt)fancitji(antur,
28.z<f &iuum tot modts Deibonitatem in Chrijio Jimus exper-
ti.fupereft vt nos aliofcjj tumpitblice tumpriuatim, pro mflr& vo^
cationis ratione , adpiam animi gratitudinem i^faniii huiui no--
minis celebrationem alacriter inuitemus. \
P R AE C 1 P V 1. ^
6. Portae Ecclefix,portis mundi & inferoruin oppofic*
7. Dc typico & myftico Ecclefix lapide.
8. Dcrcgno Chnitiluiumiregis.
9. Dedicbus fcftis Ecclefii.
10. Piorfi vota pro falutc Ecclefix & aduentu regni Cliri-
llijDco gratiffima.
A R G V M E N r V M P S A L M 1 C X 1 X.
'^^J^ Z\/ hnnc pfa.'?num etft vari-afHnt congefia^qua adpietatem alcndam (jr confirmandamfaciunt,
sC^^ & crebrh nnnc adhortationes,nunc ^nerfUi nunc preces, nunc gratiarum .^Mtones , nnncconfo'
"'^^ lanoneSynnncpoUicitattonesy/iifcentur: tamen vna pnncipalts propofttto Pfalmt hj^c e[h^ifod'o-
^^^ '^ ^ W£g/,^«*y««r mernbra zierA hcclefiA , hortatwr , vtp^jMMMLdotirjM.leiis ^ prorntJU^ de
ti^:jy4^^ A/p/?/<!r fludeant conferuare-^^ vitent ornnjssjrptniones ac cultasjineyerbo^it tradttos^Detn-^
de, vt vitafanHitate animtpietatem decUreyit-, adeocfue totam vitam tuxta normam in verbo dtHtn» pr±fcri-
ptar^ componant.Idvero qma virtum human^rumnon ej},fape mtfcet precattones,i^ttibiis petit,vtdtmrtttus per
Spiri(ttm funtiurntlluminetnr (jr regatur, vt 'cr doBrtnarn re^lijpntelligat (y conjianter ampk^atur , cr qudi in
verbodiuirtoprdicipiuntur^prdjiarepojitt. '
^ddttur (^grattarum aBto , qruhd hatlenmfenferit infuo corde alK^na iiiitiafidei (^ vera confolationis ac
noHA ohedtentiA ejfe accenfa^edijite petit angerti^ confirmart : rnijcenj tjuerelast in cjHibtts magmtHdinerrtfuo-
rumdolorumiCjuos de peccatis {^^irnmundttiefux habeat,o/iendtt : ^ non tantmnfnoexempb afjirmat , nerni-
nem (^uantu^nHis fantittrn tn hac vttafitufacere legi diuinA'.fed etism confolationes adiHngtt opponendasfen-
fut ir<t ^ ludtctj dtuini adtierfu peccata,(S' a/ys dolortbtis,^utfxntlos tn hac vita gxcructant, Addtt (^ altas
querelasde rnalittaiCalumnijs-tCrHdehtate (^ tyrannide hositumfuorum,^' non tantum adtterfus horurn vtm (^
tmuriam defendije petit ,fedfuam coniiantiam inprofejiione do^rtn<e qJ ptetatts cnltn e regtone commendat:
ipfis etiam hofiibtes poenas ^) extttttmminatur. Vtautem adhortatio injittuta magis fit ejficax QSf fu^uofa,
Propheta pafiimfuum exemptum ecckfi& intuendumat(fue imitandumpropontt y(Jj' Jimul de vttlitateat^ue ef-
ficacttate verbi diuini t^ firucitbus pietatis per totum pfalmum concionatur, ^Jimulpcenas contemptorthtu dor
Urindt coelefiis denuntiat. H^cfumma eji h^uimpfalmit ^ui vtfaciltus mandart memorta a rudiortbfts poJfet,tta
compofittts e/iiVt ad ordiner» literarum abhdbett congruat,^ o5io',ariafecitone ad barum numerumjit dtsiri-
butus. Vt er.imprtrni oBo verfvis omnes a prim^ alphabett litera N int^iunt:ttafecundi4s oSionaritis a^:tertitts
a ■! incipif.tdcjHe nonpariim ad memoriaiuuandam valet. Cumque non dubtumft httnc pfalmtt propter vartt-
tate do^rtna (^ confolationum duictfiimarH fuiffie ommbtts tn populo ludaico ^uamfamtitarijiimum^ opera a m-
his danda efi^vt non tantum verba memonterrecitaredtfcamiufed intimts animt ^ cordis nofiripenetraltbtu
infigamvut^ cjuottes oppu eji^non tatkm teJitmonia»^u<e do^rtnam confirmant,fed confolationes etiam ntceffar
riasindepetamtts.
N tur adhortatioiilafit efficaxinanimisaudi'torum:&plurcs
I X> Eati integri in via : ambulantcsin leec adpietatisftudian^inuitencur,variainh»cpfainiocoliiguB-
I Jlehouae.
2 Beati cuftodjentcstcttimonja eius : [^««]toto
corde exquirunt euni.
Diximus.autorem pfalm/, quirquis iliefit (nam deautore
non conftar) hoc principaliter fpeftare,vtfilij* Dciexcitetur
ad doftrinx coeleftis amore & pietacis ftudium:& ne ftudium
fit vagufti, qualc eft corfi qui cultibus humana autoricate in-
ftitutis feu idi^o3pi(iw«V Deum demereri ftudcncprjBfcribi in
hoc pfalmo certa regulamfeu modii veri cultusDei. Vt igi-
tur argumenta , quibus perfuadere , quod inftituerac, cona-
tur:cumque(iomines maxime fpevciiitatisducancnr,niox
initio de fruftu pietatis diflerit , & fimiil qu« fit ratio pie iu-
ft^queviuendidefinic. Beattmquit,funtintegriinvi0t(tfniu'
lantesin lege Domini, Mundus non folum non iudicac beaco^
qui religioni & pietaci operani dlt, fed babet eos pro honii-
ntUus abiedifHmis & contlptiffimis : imo tanquangi Hg^Ufnfi'
iH & •ale<4*/<$(7Biiudicacremouendosex hominum confpeftu,
ne cerraipiorum contaAu polluacur .\ide6que inagnaodio-
rum acerbicatc Sc fuppUciorum cruoisliMte plenque )>io^
■*» H^
Y.^
^iff"
'^"'mm^^p^mrw^W^:
/ •-
perfeauuntur.Sed afBrmat Sptticus fandus tales efle beators,
Hoc cft, efle membra vcraB ecclefi* , placere Deb & eflc has-
redes vJixrcerhx , quancumuis inhac vita cruce 8c calami-
.Utll>a$ preuiancur , aue odiis fi^ iniquis prxiudtciis grauen-
tur. Hoc primuaa cft argumcntum i quo pios hortatur pro-
piieta , vt dodriaam a Deo cradicam conftancor aavpleaan-
tur,6i iux^ta hanc vitam inftituant. Deindcnc quis cxiftimcc
piecatenVconfifterevclin externa, atque bonefta morum
gubernatione , ficut philotbphi iudicarunt, vel eciam in rici-
bus humana aucoricace confiais,atque inftitutis , vtPhari-
Cxi ,.hypocr»tae, & monaclii lomniant , addit dpfcriptionem,
<}^aies fintauteflt debeanc, qui verac pietatiftudent , &
quam nortna in oninibus fuis aiftionibus intueri & fequi dc-^
beanc. i
Prhpugn,tnquic, integri in vw,id eft',incorrMpti, non conca-
mii^aci idolorum culcu,auc faifis opinionibusde Deo, & non
polluciUpfibus contra confcientiam. MultimccrEtliBicos,
vc Atticus,Scipio,Socrates.Ariftides,'&c.agunt hyneftairi vi-
tam , quod ad externam diiciplmaoi attinet , tribuunt fuum
cuiq..e,neminem ijedunt a\jr defraudanc,(unt iufti in contra-
aibusjfuncbenefici.iuijaiic publicamcranquilhtatem, &or-
nantpublicum ftaLUin,quancum poflUnt. Idco laudem iil-
llitix imer homines merentur. Sedtamen noniuntintegri
invia.qiiiamens eorum polluta elt prauisopinionibus de
Deo , non rede agnofciint , nec colqnt Deuin . non rcferunt
a,^iQBes /uas ad gioriam Dei; ardent ctiam iniuftis cupidira-
tibus & aftt-ftibusj quos non agnofcunt cfle peccata. Itaque
lonoi fiineabfunc ab ilia incegritate , quae a piisrequirirur,
necpuflimtdici beati.Hic aucein expljcandaeft qaaettio. Cu
ahbi fcripturadicat: Non eftiuftu?1n cerra , qui faciai bon*
&nonpeccet,Ecclef7.&Prou.io. Quis poteft diceremun-
duin eftcormeum? purus fum i peccato? Item i.lohan.i.Si
dixerimusquod pcccacuni non liabemus, nosipiosfaliinius,
& veritas non eftin nobis. Item,onuiespeccauerunr,&c. id
eft,habent peccatum & funt rei. Gurigitur rcquiritur incc-
gritas&perfeftaobfcriiancia mandatorum Deiab homini-
busquam prxftare & aflequi non ptoflunt?&curbestitudi-
nis nomine, quae hoc mudo aiigehs potius quam hommibus
coagrnitjfruftra rcriptuVa nobis bianditui? Refpondeo,phr.i-
(csifta:,qu2videntureflelcgales,&pafiim inhocpfalmo ,&
alibi occurrut,(vt ciim dicitur, inregri vel immaculati in via:
ambulantes in lege Dei: cuftodientes mandata Doniini:cur-
rere viam nranthtorum Oci & fimiles,) non intelligedae funt
»»ju4)t<»c de perfct1:almpletionelegis dequadicicir in Deut.
^T^MaLediftus omnjsjqui nqnjTianfcrit injamnibu^ qux fcri-
pca funt in icgc.nec opcre pcrfecerit: fed hoc loco & ftpe a-
liaslotiuitur voxdiuinaeuangelice de profclfioneincorru-
pcae doarrna: , qux tamenfic fidc & bina confiieacia, vt lo-
quiturloh.14. Siquisdi!igirme,fermt)nem mcurn fcruibit.
Icem.Luc.ii.Beaciqui.auqiunt fermonem Dei,&cufto(]iunt
illum. Vc enim ibi feruare fermonem nequ iqnam intelhgi-
currejtujMic deinregraimpletionc legis,feddccuftodiaincor-
rupta:dod:rin:einfide& bona conicientia. Icainterigantur
fimiUa di^a in hoc pfalmo , Ambulantes in lege Dei , Icem,
cuftodicntes mandata Deij&c.
Deindc in voce CZaiOn adiicienda eft commonefadio.No-
fter interpres rcddidic cx Grxco , immacul icum Nam Gra?-
cusrcddiditfljuuu/wiquod ipfum videtur efleavoce Hebra»a
C310. Sed voxca^Onproprtefignificat mtegrum,vtcum
de pecude offerenda in facrificium dicitur, pecudem eflb in-
ccgram, non morbidam^ non mutilatara , non ca»cam , non
claudicantem,n6fcabiofam. Ita igiturincegcrin viadicitur,
non (vt Latine dicimus ) confummatus fcu perfeftus,qui o-
mncs partes obedientije & omnium partium fummos gra-
dushabetjautquiprorfusfit wl»f^fviv>(,8i nihilhabetvitij,
fed figniflcat incorruptum, non contaminatum falfis & fa-
naticis opiniombus de Deo aut cultu idolorum , nonpollu-
tum peccatis contraconfcientiam,hoceft,quiiuxcarcgulain
Pauliretinecfidem &bonam confcicntiam. Phrafis autem
fumpta eft cx Gencf.6, Noc vir juftus atque pcrfeftus fuit in
gcnerationibus fuis , & coram Dco ambulauit ,& cap. i7< ad
Abraham inquit Deus:Ambula coram me & cfto inceger fcu
perfettus , id eft, fis cuftos incorruptae doftrinae in fidc ^bo-
naconfcieniia.BtDeuter i8.praecipitur:lntegereftoCoram
Domino Deo tuo,ideft,fine falfa opinione & cultu idoloU-
trico&finefuperftitione: prohibctenim ibi obferuattones
fomniorum,auguriorum & fiinilium fupcrftitionum.Ex qui-
bus teftimoniis intelhgi poteft quomodo Sptricus fanftus v-
fus /^c hoc vccabulo. Cum igicur dicic pfklmus , Beati inte-
grir )^j^ci\>it vt vitemus corrupeelasdottrinae, & veram do-
^rinfam i Deo tradicam aniplefiamur , & iutca hanc de
Deo fenciamus, eiimque vera fide inuocenaus 8c ei dbtempe-
remiis.
Vf$m nominac otnnia ftudia tt a^iones noftt^s, atq,- adco
M 0 L L E R I
totuia vicf nofirae iKflitutiMii.Z» viaM tStjfnalkimdatrmif
vmigehetvnddttserfur/fM. " . • -« '^^-v ._
n*i1Jl In genere fignificat do^finam j De» tradiram &
pacefadain>cftquc vocabulum generale, quod compkAitur
omnes partcs doftrinaede Dca. Significac enim infticutioiie
feu doftrinanijIefai.i.Ex Sion cxibic Lex,& veiibum leiiou^
c Icrufalem. Proucib. ». Ne fperrtas inflitutionem matris
cua!,&cap.i4.I«ftituciofapientiae eltf«ns vitae. EtChriftus
libros vcceris tcftamemi appellatnominelcgis , lohan. to.
Nonne fcriptum efl in icge veftra: Egodixi dijeftis. Iteni
cnp.if. vt compkatur ferme , qui in lege eorum fcriptus elt:
Odio habuerunt me gratis, Et Paulus GaL^. Gcnefin vo-
catlegem, &i.Cor.i4 legem eflTelcribic ,quudex lefa. cap.
z8. allegiic. Saepe tamen ha^c vox etiam m fpecie pro lcgc
Mofis accipicur , & cunc fere comprehcndic omncs cres
partes.
nnj; Vtitur prophctavariisnominibus inappellatione
dodrinafdiuinitus traditae , qux quanquam in fpeciedifFe-
ratitfigntficatione , camcn nunctanquam Synonyma vfur-
pantur,& vnam atque eandeni doftrinam fignificanr. Voluie
auccm propheta h.ic variecate appellationu &varfiselogiis
plusreuerenti» conciliarcdoftrinx diumse: Nomenaurem
my irt fpecie quidein figniftcac teftimonium :accommoda-
tur auteai ad doftrinain a Deo fraditain:fcd CMm certa nota-
tione feu relpeflu. Qiiia fcilicct hxc dodrina ita tradita
tft diuinitus , vt Deus cercis conditionibus ctim populo fuo
p;icifcatur,eft |uecercaconuentio:paitiineniinqLiid velira
nc/bis fieri conceft ti.ir;partim de voluntate fua erga' g«nus
humanum,hoc eft,de gracuita adoptionc teftatur.Iraqueh^.c
voce non tanuni decalogus, fcd ctiaiii promiffiones com-
prehenduntur.
/^ toto corderequirunt ««»]Id eft>qui ardentcr & veris c.^^r-
dis mocibus ac finccrefinc oiniii^ypocrifi,finc cfaudicatio-
nCjfinepIeonexia, fincmoro(\tatc, fiaefaftidiocumcolunt,
q iiue nonore t.iiitiitni.-idanc pietatem, fedfaclis pra^ftanr.
Dilirernit igicur h ic phrafi vcre pios ab hypocritis , quoruin -
nitura iiiu!tisfiiimIacionuiniauoluC!T> cegitur& qiiafi qui-
bufdam velis t bre:idicur. Vcrbum nXJ in hoc verfu Gra:cus
reddit vcrbo ifi^A/»«iv fcnitiriifcd proprie fignificac conferua-
rc& obferuare. Silenrautcm lcrurantes omnia diligencer
obferuare. Ideo Grascus illo verbo vliis cffe videtur,vt com-
mendcr ftudium mijuirendi veritatem & difcendi doftrinani
dcDeo.Sicuc& Chriftusiiibens, inquic,Scrutaminifcripru-
ras. Scdfignificatio vocis Hebraeae m.fgiscungruit adillunn
fermoQeiii Chriftilohan.14. SiquLsdiiigicme , fcrmofteni^
' nicum leruabir,&c.
3 Ccrtc iTon faciunc iniguitatem [yw] in viis c-
ifsambulant.
Videtur prophcta occurrcre obieftiont. Cum enim beiti-
tudincmnon nifi his prumittat , qui icaambulancin Iej5C
Dei : vc icftimonia eius cuftodiant , & Dcuin ex toro corde
requiranCjVideturiuiporfibiliaprJBcipere. Nam, vtantcadi-
&.am eft, Non cft iuftUs in tcria,qui faciens bonum no ctiani
peccct:& fcimus nemincm affcqui in hac vica poffe iliam in-
tegritatcm & perfeftioiicm quani lex requirit. Sicut Pauliis
adPhilip.cap.j.negac fe pcrfcftum efle,fcilicecqualttatefei*
ommbus gradibus. ( Nain quod poftea dcomnibus fidelibus
affirmat eos perfeftos efTc, intelligedum eftde numcro par-
tiunijnon de qualitate. Sumus perfcfti.ip eft, habentesom-
ncs parccsintegrales , videlicct, omnesarticulos fideifea fi-
dcm & bonam confcientiam, eciam fi obedientia erga legcin
nondumomnesgradusl^abeat.) Vc igicur oftendac fe non
loquidcIdaea,qua»nionftrariin fubiefto non poffir: vc Plato
de fuis Idaeis , auc Cicero de perfcfto Oratore diflpucac,addic
fuperiori fencentix tiuandam corrcctionCm.Primum nc quis
cogitcc promiffiones ampliffimas de beatitudine hominis
fruftra traditas efle , cum aflequi illam perfeftionem nemo
poffit. Deinde vt magis foliciti laboremus in affipleftcada &
rccinendapuritatedodrinxcxlelhs, &cauendislapfibusc&-
traconfcienciam.
Quod cnim dicic:No» enim opeyantur ini^uitatetn.qui invi/s
eitts ambulant , non ica incelligendumeft, quafifandi in liac
vica nulia prorfus habeanr peccata aut immundici^:auc quod
nunquam labancunfed operari iniquitatem,fignificat aliquid
ex prbpofito & contra cortfcicntiam committere contra leg€
Dei:vc cum quis cocra confcienciam recepit doftrina pugna-
tem cum fundamenco , siutcuertecem vnumaut plures arti-
culos fidei:aut ciim alioqui fciens & volenspeccac conira c6«
fcientiam. Nam aliud cftHebraeis peccarc,labi,errarc,dequo
in difto Ecdcfiaftis dicicur , aliud eft operari iQiquicacem.
Peccare inSrmitacis eft humanae ac prauicacis, quam nafcen-
tes nobifcum afFerimus in hunc mundum , & exucre in hac
vicaplanenon poflTunius. Scdoperariiniquicatcm,il:udijeft
&conacus
' 44«*w«p9if 'iw»P'-'5il
iii$ • ^' ., '■■■^^^ni^ PS A LM
£c conatus,& dele^acionfs coniundx cum illa malitia : & A-
gaificat totutn effe addi^um fceleribus , •8c praefertim dunis
a Deo acceptis ad quxuis mala abuti. Ex his iudico incelligi
poflre,quidveIit propheta cum inquhtCerte non operantnr ini-
qftitatem.Yak euim diccte,ctiamfi pij>qui in lcge Deiambu-
lanc , habeanc ruos n^uos & fua peccaca in h;ic vica : cimen
propcerea noiiexifttmaHdumeft neuiinem ambul^tre in lege
Deijuec coco corde rcquirere Deum. Si enim n0n recipiaut
crrorcs pugnances cum fundamento, necindulgeanc pecca-
tis concra confcientiam, (ique ferio ftudio vitenc, fugianc &
deccilencur omniaquaepugnanccum legc Dei, iudicanour
ambulare in lcge Dei.Hocfenfu dicitur in i.Epift.Ioh.j.Qui
cx D^co natus ei\ non facic peccacum.id elt,aon eft ei dcdicus
auc adiii4\us,non dele^atur peccato , non ruit petulancer in
fccleracontra oonfcienciam. H^cfimplicii/imaeftlencentia
huius verlus.
DeindeaddiSc hoc debet , quod fimul voluit proponere
fruftum pict atis,vc nos ad cius ftudium inuitaret.Sicut enini
beatieudoproiiiiitticur ambulantibusinIcgcDei:icahoc e-
tiatn copimodi acccdit cx pietatis iludio,qu6d diuinitus c6-
feruantur boni& piecacisamancesne in horribiles furores
auc lcelera ruant, quibus fibi & fuis exicium atcrahanr. Hxc
vtilicas adeo manifcfla eft, vc omnes inuic tre ad piecaci» ftu-
dium debeac. VidemuscnimsCos qui neglcdo Deo & verbo
ipfius,ruo arbicrio viuuncfuis cupidicacibus & afFcftibus ra- ^
pi & ptxcipicariinhorrenda fcelera:vcSaul& maximamul-
Citudoingcncreuuinano , exculToDeo ppKcipitant feina:-
icrnuin cxicium. Itaque nihil eft niilerius ifto huininc qui
neglefta Deo & verbo eius,fuiscogicacionibus,&ciipiditaci-
busindulgct. Quociefcunquc enim fe ofFertoccafio,iuit in
cirores & icelcra,quibus fe tandem euercit. Vise Dei lioc Jo-
co fignificant formam.modum feu iniHcucum viuendi, nobis
Jege Dei patefadumac pra^rcripcum.Alibivero (arpefignifi-
catniodumfcu racionem, quaipfeDcui vti-.ui ingubernan-
daccclcfia.
4 7'u inandafti ftatuta tua cuflodiri vaide.
Tcrtiumargumencum , quo ftudium piecacis nobiscom-
mendat^fumpcuin efta inanda is diuinis. Dcus,inquic,feuere
exigic a nobis lioc ftudium vitandi crrores in doftrina , & la-
pfusconcraconfcienciam. C^anquam igicur caeleftis doftri-
nx&piccatisftudiumcomicaiicurconcempcus, odia, inopia
&innumcrabilia pericula, camen fciamus neceffarium eirc
id ftudium. Nequc caim in noftro arbitrio pofitum eft obc-
dire velnon obcdire , necftudium pictatis eft quiddain*<A«'-
_ «eg^r , vc^Carpocraces diccreJolebaCi-in»W dlitfoffi* TikbjJTii'
mitt , incelligens fidem hiftoricam , qu^ excerna profelfione
ollendic fc probare doftrinam craditam per proplietas & A-
poftolos. Ht noftro cemporc Antinomi vociferancur,Icgem
non eflc piis proponendam tanquam norm im aftionum.
Haecomiiia refutat,cum inquit,T« mmdafii vt cuftodiatur
vdde. Conipellat autcm propheta ipfum Dcum. Tu.inquit,
mandafti : quafi iudicem Deum antc ocuios oinniu ftatucns,
vtadhorcatio magis firefficax.
Vjilde] Id eft , (Ummu ftudio & diligencer : non obitcr nec
icuiter, fcd v. tocumftudium noftrunnn co litoccupacum.
5 Viinim^rmcntuv [/UbiliarUHr]. vigmeaiad
cuftodienda edida[/?<ir«Mjcua.
Videc propheta cancam cfTc infirmitacem humanx nacu-
ra»,vc nifi diuinitus fuftemcmur &confirmemur, facile in er-
rorcs & fcclera Iabamur,nec poflTe nifi per Spiricum fanftum
in nobii inchoari nouaraobedienciam Deo placencem,ficuc
re^ftedicicur aNaitianzeno min figfnf^un^/toimt^^toJ^dn. Et
ccclcfia czan^fine tuo numine^nihil eft inhomine^nihil eftinno-
xium. Ideo per tocum pfalmum mifcec voca.vc dimnirus Spi-
ritu fanfto mcns regatur & confirmetur, vt reram dodrinam
rcft^ incelhgat,& ita ampleft3cur,ne ab ca ad trrores aut hu-
mana fomnia deficiat : dcindc vt cor ctiam mc! iiis accenda-
tur &confirmetur, vctotam vicamiuxcanormam diuinitus
praefcriptam inllituat,& in hoc pietacis curfii v(quc ad excrc-
mum conftanrer perfeuerec. Ideo vticur verbo \\2 quod pro-
pric firraare aucftabilire figmficat, vc eregione infiriwtatcm
luam,& omniuui hominum notec. Nam nec dottrmam nifi
Deo docente intelligimutf^propcercriftem caliginem& dubi-
taciones, quasnafcentcsin huncmundumaffcriinus, neccor
fubiiciturlegi Dei,nifi Deo ad obedientiam id fledente & ad
fereducence.
i—nyri proprie fignificat ftacuta & ritus diuinitus pra»fcri.
ptos,quales pluriini erant vfitati in facerdotio Leuitico.
Ita auremdicuntur , quodceremoniar in lege IWofis nonef-
H-nc otipfa fped.icula autexercitia tancum externi hominis,
fed vnibra & iinagines feu typi rerum maximarum. ppn e-
nitn fignificat dcpingere: effigiareimaginem, &formas fin-
gerc fcu infculpere. Hic vCro gencraliter, vt ca^tera vocabu-
VM CXIX.
iPiPiiPiPr,
ii(S
la««<*^;yiM»jaccipitur detota doftrina diuinitus cccIcfijB '
tradica.
6 1 uiic non piidefiam,ciira rerpexero C intentus
/itfrojadoninia mandataiua. .. ; ,
Aliudeft argumentum * quo ad pietatem nos hortatur,
fumprum a conlcicntia ttdie fadorum & ab cius «ranqufni-
tate,idqi proponic in fua perfona, vc omnes pi j ad fe id per-
tincreintelligant.
Eracenim Dauid(quem crcdibileefthuncpfalmumcom.
pofuiire)rummus doi^tor iii populd: icaque in fua perfona no
cancumdocec coerum vni,uerfum,fedipfeeciam prxit, &fuo
cxemplo quafidux cft. Ei^.o, mqmtynon confundar.id eft,non
poenitebicincvlliusconfilijvelaaionisfufccpt«,necturba-
bitur confcientia vllo faftofecudum Icgem inftituto,omnia-
que mea ftudia,conacus & adiones habebunt bonos & placi-
dos eucntus, Ci legem tuam taquam normam omnium aftio-
num lcmperintuear &mihiantcoculosponam. Idque cx-
peritntur cartcri, qui meuin cxcmplum imicandum fibipro-
ponenr. Alioquicni nquiremotaex confpeftu legediuina
ad fuam dignitatcm , opes , gloriam & alia commoda refpi-
ciuntjvel dodrinam Dci adprincipum & multitudmis volu-
tates &afFedus inflcdunt.hi fa:pe pudefiuncno tantiim quod
optata vt plurimiim non confisquuntur: fed ctiam confcietia
fauciata fuftinec dulores ncerbiffimos, cx quibus nifi diuini-
tus iecrahancur,pcrireii) sEternum neccflc eft:impcdicuretia
inuocatio.&fequuncurvarijerrores in confiliis&alispoenjt
grauiifiiTtajcciam in hac vica.
Nihileft,inquicGregorius Nazianzenus: quod ha nos ex-
hilarer , vc pura confcicncia & bona fpes. Ecocra nihil eft tn-
ftius& milisriusfauciataconfcicncia. myO in fpecie legcm
mura:cmfi;^nificac. Deucer.6.&c. Hkgeneraliter accipitur
pro tota doftrina. Eft auccm emphafis in voce omnia. Nam
fidesjvt dici folc^eft viia copulatiua.Et qui in vno delinquit,
fitomniuin reus,Iacob.i.
7 Cekbrabo te in redlitudinc cordis ; Ctim didi-
cci'0 iudic a iulbtix tii.ie.
8 Edidta tua cuftodiam : ne me dcrelinquas vf-
que valde.
Quia petiuerat fe diuinitus doceri & confirmari , vc con-
ftantcr amplcdi doiSrinam & vitam fuam iuxca hancnor-
maminfticuerepoflcc , fubiicit nunc argumentum a fine du-
ftum , afiirmans ad gloriam nominis diuini eam rem fpe&i-
re. Si entm diiiinitus^ccatur & gubernetur , nfn^ntum—
ipfe priuatim habcbit J«cam & cranquillam confiicnciam,
fcd cciam Ixta & cranquilla con xientia celebrarc Dcum, at-
que ei obedirepoccric.Rcfticudinem cordis nominat finceri-
tatem,a qua abcft fimulatio, dcdus , coaftio , •AioviJ'«& alij
praui affedus. '
Crfe^m^o]SciIicct,abs tccofirmicus &gubernatus D'lOflt/J!)
ludicia fignific mt proprie leges iudicialev, quirum vliw erac
inforo&iudiciispublicis: fed vt caerera vocabula, transfcr-
turhoclocoad cotam doftiinam. Qopdautemaddicur Vn-
cabulum iufticix.fignificac in hac doftrina nihil pr^cipi , nifi
quod rcAum & iuftum fic , vc iudicia iuftitije nihil aliud fint
quam pra»cepca, quae perfcdam in fe iufticiam concinent. Si
quis ramcneo vulr accomodare , vc iudicia iufl^icise dicam ur,
quod fola Ii2ecdoclrinamonftrer,quomodo homofiaciuftuS,
hoc cft,accepcus coram Deo, & quomodo inchoata obedie-
tia placeacDco,non repugno.
Ne me derelinquai]ln fine oftonarijpcticvt quemadmoduiu
mipfoDeus coepitbonum opus, icaidperficiat. Agnofcic
cnim haftenus fe diuinitus gubcrnarum efle : & quia intelli-
gitmaximam eflcinfirmitareir noftram , & varias infidias
diaboii conancis nos abducere a refto pieratis curfu, petic nc
deferacuriigratia Dei: fdqueduplicitcr inceUigi poceft. Pri-
nium vt a Spiritu fando affidue doce.itur & confirinctur, ne
lux&3r;nitio doftriiixcoeleftis a^Spiritu fanfto acccnfa in
fuo animo rurfus cxtinguatur , atque ita faftidium & con-
ccmptus pietatis ac religionis fibi obrepat. Deindc quia
ficrinonpoteft,quincccIcfia inhac vita cxerceatur crucc
&calamiratibusmultiplicitcr jpctiteriam calamitates&ae-
rumnas, quajcunque ingruiant , ita micigaii , ne fraftus ma-
gnicudincmaIorum,autirpecitusDiaboii laqubis deficiatit
Dco,&curam rcligionis acpieracem omnem abiiciat.Atque
ad hanc pofteriorcm fcntenc^am alludere videtur di^lione
nSO valde. Significatenim interdura quidcin Deum in cala-
micacibus ita fe fubduccre ex confpeftu fuorum vt non
confpiciatur: fcd nifi id dnvfquevittde, id eft, nifipcrpctuo
idduret,autnimis diu exrrahaturauxilium ,acnifi malutn
fit nimis graue, pofle refpirare pios, fi poft longam etia mo-
raconfpiciant teftimoniualiquodprjcfentiai Dci intcrpios;
Alioqui enim langucfic fidck & inuocatio , & pictatis ft:u>
v-v
r
iHiili^^^
L%
ziw
*rf
f| :-,iiutn(icremi<Ettk. AlioauitameahasvocuIasnNdli; vfque
« vtfUfreferuiitadprjecedent membrum.^go cuftodiam mi-
data cua valde^d eftjex toto animo' & virlbus;mod6 fie dere<«
ras me : vt alludete videitur adiiltid Mofii^Diliges Dominu
Deuffl cuum ekoiiinibus viribus: vbi extat didio INO. -
SECVNDM OCTONARII
. A R O V M B N T V M.
EPETJT Fropheta eartdm doElri-
nam. Sicut enim jHpra in genereomm'
b^Syita nnnc pecuhariter iuuentHticom-
meodat ftudtum verbi diuini (jrpieta-
tis, SHntqHecauftprinctpaliter duaicur
sdolefcentiam nominatim erudire voluerit, F.rimitm
^uia illa <ttas homines locat quafi in btmo , vt certum
fibi genus vita deiigant i \ ^uemadmodum de Hercule
ex £rodicorefett Xenophon. Jn taii deiiberatione o-
fienditt nulium efe cenfiiium meiius q) tutius , ^uam
iegemDei magiliram fjr ducemfibtproponere : (jrfi-
mui monet fiudium illud docendidoSlrinam de Deo,
^ obtemperandi mandatis diuinis , non effedtfferen-
dum in vltimam Atatem : fedftattm aprima adoiefce-
tta inchoandum. iJam vt aiio^ui t-\>itAitd-itt raro eH
feiix: ita fi adoiefcentia negiigat (jr abticiatftudtum
doHrina caieflu acpietatis ,(^in erroribus acfceie-
ribusfitis obdurefcat , dtfficulter a confu et udine pec-
candife auellet , ^ raro ad t>eurn conuertetur. Ai-
tera caufa eftt (fuia adoiefcentia maiore tmpetufertur
ad obtinendam iicentiam cupiditatumfuarumi ft) ma-
gts d^uat itbtdine ft) aiijs vnijs, Jdeo feuetiore opus
eft adoiefcentibus difcipiina ^ maiore diitgentia tn
regendts moribusi ^uam nipmature adhibeant ,peri-
cuiumeftne abrepti fuis cupiditattbus ^ardoreiu-
uemiifefe in exittumpracipttent.Jd ^uod multis Acci^
^n^fire videmus. Hs.cfumma eft huiusprimi verfus^cum
itiquit:
9 TN quo mundabit adolefcens viam fuami*
— Xvt[/?]cu{Udiac verbum tuum.
Dilieenterauteniobferuandum cfl , quoddicit : Inquo
Tayxf\i\witiidoltfcens viam fuam ? Significat illam xcateni ob-
noxi3me/re& fcaterepluriniisvitiis. qua* corriginuUa re
meliiis pof/intjquam ftudio verbi diuini & exercitiis piecatis.
Prasftant aliquid in inftitutione liberorum parentcs , pa^da>
gogi.amici* auc etiam facrorum miniftri , liofBciofuodili-
genterfungancuc:fcd nifiipfiadolefcentes antmumad pic-
tatis ftudium adiicianc , omnis tlle laborpenefruftrafufci-
picur. Deinde mundare viam iuam fignificac , abiedis viciis
ealem vitam ageteqvia» Deo pjaceac. Sfcipio , Accicus & alij
interEchnicos.ecn ad virtutcminfticuuntur,&'ip(t hone-
ft^ regunt mores cxternos : tamen , quia non <;ufto(liunt fer-
monem Dei , id eft» quia ftmt ignari doAirinae diuinicus tra-
dicx , nec milicanc illam m^iciam,qua! .confiftic in fide & bo-
na confciencia , non eft muiida ipforum via , id eft , non pla-
ccnt Deo ipforum a<ftiones& fludia, lofeph vcro , item Da-
uid & alij (irailes mundani: viam fuam fecundum regulam
hic |>racfcriptam. Abftineclofeph ab alteriu| coniuge . non
tantiim quia intcr homines cogitat honeftum cfTe alienam
nohaccingcre,fed fimul cogicae mandatum Dei, 8c refcrt
fuam obedienciam ad gloriam Dei. Cauet ne Deus oflfen-
datur,n^ve fcandalis doftrina deformetur. Ideo hic mun-
dat viam fuam , ciim caeteri tancAm ad hominum iudicia re.
fpiciant.
Cufiodiendo ] Id eft,cauendo fibi, rcgendo fe & inftituendo
vf cam & mores fuos iuxta verbum tuum.
to laXQm cpriicjuiefl4juaeiiuitg_: nc mc crrare
finas a mandatis tuis.
11 In corde meo abfcondi cloquium tuum , ne
pcccem tibi.
Inceraliaargumenca .quxdominesadduceread ftudium
piecacis pofTunr.propheca fuumexemplum faepc in hocpfal-
moallegar, qnod alij fibi incuendum acqueimitandumpro-
ponancMuIcum cnim valent exempla ad perfuadendum. Et
inprimis in hoc argumcnto opus cft aliquo exemplo. Vidc-
B.. M O L L E R 1 . -?iu8
^baturenimpoftulare aliquidnon arduum iinodo, fedpea^
itnpoflibile : cum dicercc ;^ Nonforebeatos, nifiquimtcgri
cflcnt in via,&qurtococorde requirerenc Deum. Neigicur,
f! res viderecur impoffibilis , homines abiicerenc ftudium
piccatis, adducic ipfe fuum exemplum.&'dc fe afKrmat. quod
totp corde exquifiueric DcG. Sicut & Chriftus cum dijiifrec,
Si quisdiligic me, fermonem meum fcruabic : adduxic mox,
Hi feruaucrunc fermonem meum. £c tanien ne quis exifti-
mec,id.poficum effe in viribus humanis, addic propheta pre«
cacionem vc diuinlcus feruecur', neriiat in fcdera contra c6-
fcientiam. Acqueitamonet.quomodqobfbruacio mandaeo-
ruminhacvitafiat poifibilis, fidefcilicec , confugientc ad
gratiamDci&impiorante I^ei auxilium. Fides enim ance
. omnia ftatuic perfonam placere Deo propter medi;icorem<
Ec quia magna cft infirmicas hutiiana, 8i ad.|>eccan4um pro-
cliuicas , pecicillam infirmitatem^&prauas inclinaciones ce-
gi,& fimul fe confirmari i Spiritu fando, vc in coepco pieta-
tis curfu pergcre polfic. Ita igitur opcra piorum,quanquam
procul abfunt i ^erfedlionc ^uam lex requiricpUccnc Dco.
quiafcilicecperlbnafplacetpropter Mediatorem , prppteq
quem etiam narui & Ibrdcs , quae nobis adhasrenc , teg;untur,
& fimul adiuuancurpijilSpiricu fanfto. vc inchoareiiouam
obedienciam &ofFerre ho/liasfpincualcs accepcas per le-
fum Chriflum poffinc. Hanc vero nouam obedientiam,qu^
tamen admodum languida & fordida eft in hac vica,hoc elu-
gio ornac pfopheca , vc dicac fe coto corde requjrere Oeum:
quia ftatuic fe fide intuence Mediacorem & apprehendenre
eiusiufticiam non aiiccr placere Deo » quam fi ipfe legi fa-
tiffeciffec.
NonfmiK meerrare] Ideft,da vc retineam fidem & repugne
falfis opini onibus , & ne confcicncia fauciecur lapfu concra
legem Dei. SigniBcac autem verbum Hebrxum,cancam efle
liumana* nacura; propenfionS ad peccandum , vr fl Deus ma-
num fuam fubcrahac > mox in errores Sc peccara homo laba-
cur.Cum enim dicic,Ne finas meerrare,idem eft ac fi diceret,
prohibe,nc quod fponce fcu natur^ prauicate impulfus fadu-
ruseram commictam. Nacura enim ex fe nihil poteft nifi cr-
rareSc labi. Sed tu,mquic,c^cine mcinfemicis tuisjatquc ica
facneerrem.
Jn corde meo abfcondi] Hic vcrfiis oftcndit.qujbus rebus mu-
nitos nos cfTe oporteat,fi vitare velimus pcccaca concra co-
fcienciam & errores cuertences fundamentum. Magna eft
imbecillicasnacura; , qua> facile ruic in errores & pcccaca, &
acccdunc infidije & afnacus diabolimulciplices,quibusho-
^ninesimpcllitin peccaca. Hic igicur animusmuniehdus^ft^
hoc dypeo cuius hlc meneionem facic , vc excucere illa igni-
ca diaboli cela, & refiftere noftris prauis afteftibus pofftmu!..
LexDeipenicusinfigendaeftnottrispeftoribuj. Eftautem
dulcismecaphora invcrbojfiy iumpta fimilicudine ab his
qui cheraurum muencum abicondunc & reponunc.Signitici.
crgo proplieca eloquia Dei piisefTe loco chefauri,qui abfco*
di folec neamiccacu r.Sicuc Chriftus cft vfus hoc f?miii,Mact,
I). Simile eft regnum coelorum chefauro abfcondico in agro,
quemquiinuenit homo,abfcondit,&c.
iz Benedidus tu Iehoua:doce me flacuca tua.
Repetitprecationem : & caufa huiusafSduarrcpetitionii:
iam fignific^ca eft.Monemur aucem eiemplo Dauidis.vtnos
quoque inceffanter orc^ius , & vc quifquc fc diuinitus adiu-
tumfuiffe fcncic, eo maiorecura & ftudio ad implorandum
Dei auxiliutn incumbac . Nifi enim c5cinuo fuo fauore Dcus
Ros profequatur,a6tum eft de nobis.Dauid quanquam excel- -
lensDoftor in populo Dei fuic,tamcn petitie doceridiuini-
tus, quia fcit nihil fe intelligere in dotftrina diuinitus pacefa-
fta, nifi Deo monftrance & doccnte , & cupit donafua co6r-
mari & augeri.Idcm nos quoquc faciamus. Nominatawcm
Deum benediftfi, vt hac appellacione fuam fiduciam in Deu
cxufcicec &confirmcr,dum fibi Deiinimenfam bonicatcm,
iufiitiam &mifericordiam ob oculos pofuic.Benedidus enim
dicicur Deus:quod onini laudepropcer bonicatem &miferi-
cordiamfitdignus.
1) Labiis meis narrabo omnia liidicia oris cui.
Petitioni fubiicit confeffioncm & pollicitationcm grati-
tudinis, in qua oftendic cfFe^us donorum dfuinorum. Sicui
enim, inquir, hadenus fundusfum munere DoAoris in po-
pulo i jo : icadeinceps absceedodus & confirmacusmaiore
ftudio& diligencia inid incumbam, vcdoflrinatuapropa-
gecur. &multiad agnicioneni nomiriis cui inuitenturr^on
defugiam illa pericula, labores aut ccrtamina : non frangxr
odio,maIeuoIentia autcaliimniiseorum. quae huicdo^lrina;
aduerfalitur. Verbum ^71100 quod in praecerico fcribitur,fi-
gnificac continuum a£lum. Iudicia orisDei nominae doftri-
nam diuinicus patefaftam,quafi ex ore Dei flt profefta (Tri-
buit enim os Deo tu^amwwidatt , vt cercitudinem doArinas
coliimcn"
IIJO
dicic (eomniamdiciacommemoracurutn: quu - . ^- , •
krt complefti incegrain doftrinam, non conuellere aut cor-, 'tegatur,& (juam dmtjflime viuat, idque propter agmtioncm
rumpere aliquam partem. Nam fides,vt fupri diximus , eft Dei,&huius fummas fapieutia! exercitium.Dcindc etiam pro-
vna. copulatiua. Ideo populus Exo. u.iubebatur comedere pter propagationem doftriii^.Hxc vidctur elfc fumma prim^
intecrum annuin. verius. ,-,„..«, .„
14. InvJateftimoniorum tuorum delcaor.fi- «^^^^'«''«^'lldeft^vicifliniiexiBrumnisme enpc&
T, j- • • conrolare,&confermihi hocbeneficmm vcviuam. Verbum
Ciitlupcromncsdiuuias. „ . „ .- . ., '70i(quodrecribucre vertunc)Hebrxisnon femper fignifi-
Poftquam adolekentcs hortacys eft ad ftudium doftrtv ^^^ niercedem rependerc aut campenrare meriium. Sed , vc
n^ &piccatis, nihil aliudin koc oftonatio f.cicquam quod ^y^^ nonnulla eius generis verba , li«nificacvicifltcudinem,fi-
fuumexemphimconrideranduaipropomt,nontanrum,t}tiia ue fiac coinpenfario , fiue non, Einsfmander. Vtcum pro
pubhce vult excarc fiiam confcrfionem , fed et.am , ciuia ^^j^ redditur bonum, vcl bonum loco alrerius boni,veI bo-
exiftimatiuuenes tanti Do^toiiS , & tam lenis aucoritate& ^^ ^.^^^^^^ r^idditur maia. Ita igitur hlc quoque fignificat vi-
ex^nplo plurimum mouen pofle , vt anttnum ad pietatis ciffitudinerti ex perfccutione.Eftque vcrbum intclligendum,
ftudium adiiciancErat criim Rex m lioc populo Sicut igitur ^^ gratuito beneficio : ficut & fuprd plaUno u6. veriu 7.& u.
fupradixcrat, fcabfcondifleeloquiaDeiincordc fuo:Icem, gj.jiibj^
in tot^i corde fuo rcquircre Deum! i ta nunc ex collatione a- Retrkue/erua ttto] Id eft , confcr hoc beneficium fcruo tuo,
morcm fuum ergapcum,& dclfeaationem.quam ex doCtn- ^^ ^^^^-^ ^-^^^^^ propinquus,viuam. Haftenus enim mor-
na eius capiat , oftcndit : atqucha<;colhtione cEteros niui- ^^^ .^^^ ^^- ^blimilis , oppTeflus fcilicct variisaetumnls & ca-
tareadcognolcedam doftrina conaturrlntcr hommcs nemo lamicatibus , ita vc de vita defperarem. Tu vero eripe mc ex
fere eft^ qui non ardcatcupiditatc congcrendi opes & diui- hrscahmitatibus, & proroga mihi vitim: cxhilaraetiam cor
tias,& maxima pars hommum inhis pomc fummani fclici- niCumfer.f:! fauoris &beneuoIencije ruae. (nam haec vera vita
tatem. Quahsigitur efle voluptas & deleaatio polTec ems ^q^ ^ ^^^^^^ imprimisexpetir) Ica ereptusexcalamitatib«s,&
hominis,qui omncsmundiopcscongeOKret, t^ds elt yolu- reftitutus ,cuftodiam fcrmoncs tuos , & cxcrccbo mcincul-
ptasmc;?,mquit,quam capio ex doanna coelefti. Mihi feniin j^ diii,ino.HcBf; veraeft &genuina huius verfus fententia. Eft
pietatisftudium tam eft lucundum , quam filus huiusfeculi gyjg,^ precationi fimul admixcum argumcntum i caufa fi-
tcrrcnarum opum copia.Huc congruit illud Pauh i.Timo- ^^,| duaum,c]uo J plurimum ad pcrfuadendum valet.Often-
th.6.MagnaopiiIcntiaeftpicrascumv;>luncate . quajcon- ditenimomnes homines ad hunc finem prtncipaliter con-
tentacft prajfentibiisboms. Viam celhmyniorum appcllac ditosciTcvtDeumagnofcant&celebrcntj&doarinamcius
doftrinam diuinitus traditam , in quicuiquevia,quaincur- adaliospropagare ftudeant.ldcdqueomnesvultfccumope-
Mt,prxfcribitur. r- • J ram darc,vtfi(ios& vcrosDeicuItorcsfefcprobcnt.Inhanc
15 In (latutis tuis meditabor :& rcfpiciam ad fentcntiam Ioquituretiamfupf>lpfalmoii8.Nonmoriar,fcd
feiViitas tuas. viuam. Ibi videcxtera , qus ad explicacionem huius verfus
16 inftatutls tuisoblcfl-iborac: honobliui pcrcinenc.
/. , Reuela oculos meos] Hftus verfus lenientia plana elt « per-
Icarvcrborumtuorum. fpicua,necindiget fongiorccxplicatione. Pecitcnimfedo-
Repetit eandem fentcntiam ,& fimul perfeucrantiam in ceri diuinitus, vtdodlrinam rcdle inrclligat, & cottanter am-
fufccpto pietatis ftudio promttcit. Vo!t enim m onere mon pleftatur. Ex aatithefi vcro monet,'^mnium hominum mcn-
fatis cfle beiie inchoafle illud ftudiun),fed opus efle perfeuc- tes cflc C3»cas , ncc intelligere doArinam , quandiu non illu-
rantia.Nam qm perfeucraucrit vfque ad finem,hic(aluus c- minantur a Spiritu fanfto. Verbum Hebrarum JVyl fignifi-
rit,inquit Ghriftus Matth.io.Ideo addit , Non obliuilcar fer- cat inuoluta euoIuere,& oculis fubiicere,quaB inuoluta & te-
nionum tuorum. Omnia autem hxc non ica accipiemla ftaerant. Congruit enimcum^^Jl,quodingencrevolucre
funt, quod finc inanis ia(aantia,quaJeJDeo4;ommendat:^ed^ (ignificat. Monccigicurquafi velamcn eflTc otduauin ocuEs
vulf fuum excmplum aliis prodrfle. mentisnoftrie,vel(vc Apocalypfis loquicur,) Volumen legi»
Inftatutis tuismeditahor^lde^yboc vnicum eric meum"ftu- fcudoarinaeclaufum&conuolutum efle, vt lcgiaut mccUi-
dium,vccuam dodrinam refte intclligam ,in qua fola fum- gi non poffic.nifi Spiricudecrahentevclamen oculis noftris,
ma bona monftrantur ,agnitio veri Dei &inuocatio,qu2 v- & euoluentevolumcn,vtoculis noftrisfubiiciacur. CompVc-
iiicum&firmirfimmneftpriEfidium reruhumanaruin:dcin- hendit igicur peticio fimul triftcm qucrclam de cxcicace
dc firma animorum confolatio & norma vira: Deo placen- mentis noftrz : & fignificac non pofle eam nifipcr Spiritum
tis.Inhisigituroccupabor&deledabor. GjBteraquarmun- fandumtolIi;idc(5quearfiduepetcndum efle, vthicdoAor
dus magni facit& admiratur,curo nihil. Mundus cnim nihil niittaturincorda noftra, quicailluminec &fapientiacarlcfti
nifi fuum, hoc cft,viciofum &immundum amat. itnbuat. ItaPaulusin Aftis^remotis fquamis,id clt,prauiso-
Refpfciam adiemitas tuaslln quibus rcilicet,-incedens erra- pinionibus quas concepcrat(h3e cnim fquamis adumbraban-
rc non poflum:hominum enim femitae funt plena» labyrin- tur^illuftratur vt rcftiiis intclligac dodrinam caelcftein.
this,crroribus,doloribus, & abducuntin prsecipitia. Conjpiciammirahilialld eft,vE inteliigam aliquoraodo illa
T-cTJTtxrc or-Ti^MvTAP ruc mirandaconfiUamifllionis filijincarncm.coUeftionis, rc-
lllKII\5> U^^IU rs AKJ.^5. ^ demptionis,fanaificationis,gubernacionis.& finalis libcra-
, tionis&glorificationisccclefistua:, iaquibusomnibustan-
taoccurruntmiracuIa,adqua:necefle cft hominiMn mences
17 y\ Encfac fcruo tuo : vluam & cuflodiam obftupelcerc.Ncc poflunc pcnitusperfpiciin hac vitaopera
|< , tiiiiin tamarcana. Initiatamenaliquo mododifcenda funtmhac
J^.cimjncmiiium. vita.IdeopetitfuosocuIosrcucIari.Eftqucnotandudiligen-
18 Aperioculos nicos: U conlpiciam mirabl- ter,qu6d pctit fibi rcuelari myftcria legisfcudoftrinz, vc
lia ex lcge tua. intcUigamus nos alligari ad verbum patcfaftum , nc Enthu-
19 Peregrinusfam in tcrra; ne abfcondasa me fiaftarunamorcqugramusrcuclacionesextravcrbumjvthoc
mandataiua. temporemulti fanatici abiefto verbofuafomnia & deliriit
ampleftuntur, caque pro verbo Dei obcrudereecclcfia» co-
Tcrcium oaonarium inchoac a prcciitione , qux cur co- nancur.Non funt auccm illa mirabilia ex legc cenfcnda , fcd
ties adhorcationi mifceatur,iam didum cft. Scitpropheta, monftra&figmentacercbrihumani. Moftrofaenimingenia
ncc intelligi refte doftrjnam pofle , nifi Dco doccntc , rtcc partus edunt moftrofos , qui tamcn facile i myfteriis diuinis
poffehomincm conuerti ad Dcum, autinchoarcnouahi 0- difcernipofllmt ,'jfircmoto rationisiudicio &hominu auco-
bedientiam Deo placentem, ncc perfeuerare in fufcepto\ ritatefepofica,adIcgem&adtcftimonium,iuxtaIcfaiaepras-
pietatis ftudio,nifidiuinitus regatur&confirmetur. Quiavt ceptum tc rcferas,atque hinc normim iudicijpetas.
Paulus inquit , Senfus carnis cft inimicitia aduerfus Deum: FeregrinHsfum in terra^Kic etiam caufam allegat, cur diui-
& acccdunt multiplices diaboli infidias,, quibus abducere nitusdocerideDciergafevoIutafecupiat.(iuia,inquit,fath
homines conacur a verbo, & (ipe incaucos oppriraip. Ideo & percgrinus in ccrra , quafi dicac : Incelligo me non ad hanc
ipfe propheta tocies pctit f e doceri & confirmari diuinitus, & vitam mortalem conditum cflc, fed ad aliara longe praiftan-
aliosfuoexcmpIo,vtideinfaciant,hortatur. Videturin pri- tiorem,& beatiorem. Antequam veroadillamperueniam,
ino vcrfu & alia caufa oftedi,cur haec bencficia pctacNa ciim percgrinus fum & quaf? viatorT^hac cerra , qui ciim fciam
inquitjF/^ i;;«^;»:non obfcure fignificat,fe verfari in maximis aff^due mihi currendum efte, vtjn veram patriam pcmenia,
calamitatibus , aerumnis & pcriculis : in quibus non procul non fum afHxus rebus caducis, vt in his fubfiftam:fed fcrapci;
aj^fip a morte, Quoiquot enim pie vluere volunt in Chrifto, ad iUam aeternam vitam afpiro. Tu igitur inftirue mc in do-
' B B B
^;^^ ^ PR^LtCT. HEN R. M OL LE R I-*''*^'^- ' 'vT' ,,,»
aring tua , qux tnih! visun ad hanc coeleftem patriam moti- ' opprobritm vocat crimen haerefis , fcditlonis , rchifinata 8c
ftrat & prselcribit, & qu« quafi viaticum eft ad h«c itcr plane fimiles criminationes falfas , quibus onerahtur & infaman-
ne^el&rium.Hominibus profanis & terrenis nihil aliud curx tur pi j doftores & profcflbres^ iiuius dodrinaB : cum dicuntur
cft, qujim vt commode hk viuant, quia putant, fe tantiim ad elTe biafphemi aduerfus Deum, & faccs diffidiorum in eccle^
hancviiamconditosefle.Ideopcrpetuoliajrentaffixifaecibus fia & repubiica. Sicuthoc tempore talia nobis a pontificiis
fuarum voluptatum, &fupcr his quiefcunt,vtinquit Ierc,48. obiiciuntur . vt jregum & principum odia aducrfus nos in-
dc Moabitis,& Sopho.i.nec tanguntur cura reruni coelcftium, flammentur. Ciim autem generofa raens facilius poffit fer-
vt refte Perfianum illud dehis vfurpati poffic: O mrm inttr- re cruciatuscorporis.quam audire haic conuitia : quibus non ■
rm arumA,d ccelefHtm imnes. »pfi tantum , fed nomen Dei inprimis contumeJia afficicur,
A j A^r.A^^:,,.-,^ r «,/./ ""ti fruftra pecit fe hoc onere leuari , & ipfas fublaiina-
lo Attritacft animamca ad deddenum i vel ,i^„,3,o,„pJ^,i, Addue3'««^^/«/'/««»,quocompIeaiturl
dejiderio , /eft dejiderando : ] ad iudiciatua lii omni diainiufta &maleuoien:iam, qna impij incitanturadperfe-
tcroP<5re. • quendospios, &ad omnegenuscrudelicatisinbonosexer-
IterumaIlegatfuuraexemplum,vtofteadatquaIiseflein cendum. ^
nobis afFeftus , & quale pietatis ftudium debeat. Vult emm Etiamfedent principes ] Petitioni addit rarionem, in qua eft
in animisnoftrisexcitaredefidetiumdoftrinsBDei. Ideo di- querclade periculis & caiamicacibus piorum. Eltque ainpli-
cit tantum fuum fuifle ftudium & diligc.ntiam in dikenda do- ficata illa querela a circumftancia perionarum. iNon tautiin»
ftrina & tailto animi ardore exercuTfle fe in pietatis cultu, honunesplebeij,in(iuit,irrideiitme,fcdaiam principc,&
vtanimaipfafitattrita. Fierieninifolet,vt ficupide&ma- proccresregn),*iuiicdcnctanquamiudiccs,C(miulraiitaduer-
£rtoftudioinremaliquam,incumbaraus,&omnesfen(us&: fusme,&nontantum damnant luis pra:iudiciis doftrinam
coeitationes noftras intendamus,ipfi fenfusalfiduitateftu- quam proficeor,(edineuntconfiiia, miomodojnc . pprimat.
dii & intentionis confumantur ,& vigor animi frangatur & Hoc vero grauifliinum eft.Na.ii vuigi coimitia & cocumelias
euanefcat. Tale igitur ftu^ium rerum diuinaruni vnlt elfe in ferre , ctfi graue id ijuoque eft.ramen gcnerofus aiiimus cuu-
omnibus-&fimulfeq"^'""^'^'^^"'^''"^^'"'^^P''^^*"^'^"^**"-^' temnerequodammodo iiidioa ftolidie multicudinis potftft,
oocal.capitej.reprehenduntur,quinequefrigidi funt,neque iiytfXfinmiiuKti^» -i^JtJ 7re^\(*F •4«'<?» > ied offi-ndere voluntatcs
feruidi & additur triftis comminatio : Qupniam tepidus cs, magnorum & laudatorum principum ^& aliorum hominum,
&necfrigidus,nccferuidus,incipiamteeuoiTiereexore meo. quipraeftantlaudeeruditionis & fapienti^e.iudiciancgligc-
Ou6d autem propheca proponens fuuiTi cxcmplum, fubinde re, id profedo difficillimum eft. Hic vcro incucamur cxem-
orTtioncm ad t)cum conuertit, id ideo ficit, vc fimul confef- pium huius prop|ictJe , qui aic 'c nnn moueri iiis iniquis iudi-
fionemfuaracdat,&"afrcuerationefidemcQnciIiet. Lotjuitur ciis &odiis,vta veritatedeficiat,fed coiiltantcriniufccpto
enim hxc tanquam in confpeftu Dei , & teftem fivi fermonis piecatis Itudio perfcucrarc , & a Dco peccrc defcnfioncm &
Deumadliibet,nefifimplexficafleueratio,aIiquaIeuitasaut liberationeni.
iaftantia fubefTe videatur, aut ne temere exemplumpropofi- Verbo Sedendi figuificat; eos non tantuiu priuatim in futs
tumrepudietor. cubiculis vclmenfis inique &odio.sc loquidepiis,l'ed publi-
Quod addhlomni tempore , Monec perfeuerantia opus ef- ce quoque in ipfo tnL)unaIi,vbi lus dicendum erar.Nam fede-
Omni tempore'] Scilicet, fiue res fint fccunda», fiue aduerf^, intueri verbuni diuinum , atque huius meditatione animuin
&.,r-iip 5,1 finpm vif3» erigere & confirmare, vt ferre conftanter contume.lias & in- .
vi«ue ad nnem VU2. t> /r u rs, • j r i- n- rr: . i , ,
it Pcrdidifti torfP^,P««^]fLipcibos:malcdi- iuri..spoffit.ldDauidfetecifleafhrmat,&aiiosluoexempb
. . . xL \ ■ ,-.^ adfimilcftiidiuiuhortatur. VuhautemDauidhaciententia
dtiquidechnantamandatisiuis.. primumoccurrereobieetioniqu^vulgoin promptueft. &
Additaliudargumentumjquo confirmat propofitionem,^^^^^^^^^ ^j^^^.^^^^^^^ J^^^^^ ^^_
fumptum i poenis contempiorum verbi diumi.Concempto- ^^^ doftriiix inter bomines nihil pariat nifi odia , contem-
ribiis & hoftibus verbi dimni immmenthorribiles panr. ^ ^^^^^^^j^ innumera , exiftimantpIeriqueextrcuKr
mntque tanquam anatheinata rcicdti & damnati aUeojCjui cfledcmeti?,fruftra fc hoc ftudiof.itigarc,&vltr6in taliapt-
verbumeiusreiiciuntautpetulantercorrumpunt.F.rgoadii- ricuIafecomicere,in quibusnullumconfiliam , nuila con-
ciftmusanimum ad ftudium doarinx cxlcitis ^ & maiore cu- ^-^j^^-^ ^ ^^jj^^^ efl-ugium confpiciatur. Huic obicftioni op-
ra puritatem &cmiferfionem doftrina: retuieamiis. Verbum -^ ,^^^^ fencentiim. affirman,s,meditationem verbidiui-
nyj; fignificat incrcparerled ciim Deo tribuitur.cffedushmul ^^^^,^^^ eft,fidem quie intueturpron.iffioncs , & fe Jiis fuften-
comprehendendus eft. Increpatio enimduunacomunCtaelt ^.^^^ ^.^^^^ efiicaciter erigere animosaducrfus iUos terrorcs &
cumtriftiffimispoenis.Hxiguurnocaniur. pciicula, &animummftruerefalucaribusconfihis& firma
Superbos nominac hdnunesimpios & alicnos a Deo , quia - ^^^^^^i,^^^,,^ ^ ^^ nerfcrre arrumnas polftt : idquefuo excm-
funt fine timore Dei, & fiducia f ua- fapienti^ & potentue in- ^j^ confirmat.Dum illi me condemnant , ego, mquit, medi-
flaci reIigioncs& dogmata fuo arbitrio conftituerc conantur, ^^^ doarinam c^tleftem : hac ine f ufl:^ nto «t erigo aduerfus
vtNabuchdonofor,Pontificcs.Mah©met,Samolatenus, A- iHa iniquauidicia &odia. Dcindeiia^cipfafcntcntia argu-
rius,Pelagius & alij : & fucceflU fiunt ferocesatquc arrogan- ^^^^^^^ continct ab efficacia verbi diuini fumptu,quo pro-
tes ; & quia fibi quiduis hcere cxiftimant , ruuntm omms pofitionen^ confirmac, ficqueargumencum illuftrius fiiinti-
generisfcelera,atqueitafibi poenasaccerfunt. Idemvcibo Jiicflsconfideretur.
dcdinandioftenditurrquo non fignificantur qua^Iibeqdeli- pj^-^. doftrinamdiuinitus patefaftam in perfecutionibus
fta,vtcum aliquisexmfirmitatelabituraut4^eccat, aut ali- gjpericulis ,qux propterconfcffionemdoctrina-fuftinenda
qmdomittit, quod erat faciendum. Scdfignihcat dcdinare funt,effefuum gaudiirin , fuas obleaationes &virosconfilii
petulanter,&cumimpioDeicontemptu feleproucere ino- (ui,ideft,hancdoarinamitaconiponereanimospiorum, vc
mnisgenerisfcelera,&cupidicacibusfuisindulgere. , [jEci&cranquilliinDeoacquiefcant, atqueicapaiere robur
21 Aufer [amlue]), me opprobrium 6i. contcm- & lititiam , qux fupcrct omnes afHiftiones , & qua inuida
ptum:quia telUmonia tua cuftodiui. ftet aduerfus omnium tentarionum impetus:dein Je inftruc-
22 Etiam principes fedent & aduer fum rae lo- reeciam confiliis , vtinteUigant quomodo rede ferr^ pta:-
quuniur:feruus tuus meditatur in flatutis tuis. fentes arrumuas poffint.ne quid peccent contra Deujauc a-
v|uuinui.iw*wu .. u viiLatui gantaliquid.quodpugnetcu pietate&honeftace. Hecpro-
24 Etiam teftimonu tua obredtationcs me^; la^tumma lauseft huiusdoarin». Econtra fapientia hu-
Viriconlillj mei. manarcliriquicanimosmtrift|ffimisdubitationibus&pauo-
Quiamentioncm feceratjimpiorum hominum,vcnireiin ribus,exquibusnunquam fefehomoexpedirc poceft. Nul-
inetem,quam multa& grauia ab hoftibusecclefiajpaffus fit, lum enini oftendit portum , in quo animus tuto acquiefce-
& videe eam cire ccclciije conditioniem in hac vita.vt neceffe re qucat. Itaque Cicero in fuis airumnis deftitutus vera con-
iiteamefTeexpofitamopprobrio.contemptui&odioomniu folatione & reftisconfiliisexclamatinepift. adOdauium:
hominum,eiquercpIurimum labefadari pietatis ftudium O menunquamfapientem,& afiquando idquod noa erat
in multis:ideo queritur dehoftiummahtia & odioiniufto. fruftraexiftimatum! quantum te popule Roinane de me
& petit fe & ecclcfiam defendi aduerfus iniuriam improbo- fcfellit opinio ! O nyeam calamitofam ac prjecipitem fcne-
rum horainum . vt liberiiis vacare deince)\<! ftudio doftrina: ftutem! O turpem exafta dementjquexrate canitieni ! Ta-
cxleftis poffit. Deinderepetit confeflionem fuam,vtfuoe- lesfuntquerelajomniufapicntiiextraecclefiam in calami-
xemplo oftendat , vnde in perfecutionibus & aducrfitatibus tatibus.Nec miru eft, ta naifere eos errarc & cognito errorc
pcienda fintyeradolotunj tcmedia. torqucri,quianulisc6filiariis fc regedos tradut. Ciceronem
ambitia
V.
ii}5 I N P S A LM
ambicio itnpellie ad illaconfllia.quspofleaintelligitnbi
fuij^ exittofa:aIiuin auaricia, ftlium ilius affeftus rapicvc
fubmde intcr fpem&tnecum fluAuenc, & aunquamxertum
confilium habeant quo nitanrur. Contra qui non exhomi-
nibuspendent , nec afte^ibusfuis reguncunfed Dei verbum
incuentur tanquamnocmamvit£ Scadionum jhinunquam
difceduntautdeiiciunturii fuo ftatu«fed ptiflant firmi atque
immotijSc Ixci luperant omnes calk; aeerbos. Ha?c antithe-
fis aliquomodoilluftr«thanc (enteciam.Parcicula CSJ vc^f.
24.cum fuperioreeonne^it.
r/r;w»J?/y/»«JHebraifmus eft, pro confiliariis & conful-
toribus.Sunt viriconfilij,id eft.gubernantmentemmcam &
cormeum. Loquitur cnim,vcrex,qui affiduehabetconfilia-
riosfibi adilances : &fimul afficm.it feicahosaudircvceo-
rum confllia cxaniinet , & videat quomodo congruanc ,ad
hanc doArinam.Hoc boni regis eft:idqueexemplum princi-
pes intueri,atque imicari debebanr.
QJARTVS OCTONARIVS.
V M C X 1 X
"M WlwppWJfipBf-tffAiWIWW-W*':!'
"•^IRnw^JP!^
"54
»5
A
Dhaefit pulucri anima roea ; viuifica
r _ _ i\ I ^ ^, '.♦>
melecunciiiin verbum t«um.
Sicutanteaoftenditin perfccutionibusecclefi«&pubIi-
cis calamitatibus nuUum e^eprarfentius auc efficacius re-
medium aflidua mcditatione & ftudio vcrbi caeleftis atqj i n-
uocatione:itanuncm priuatisdoloribus,qui oriunturexfe-
fuirae&iudicij Deiaduerfuspeccata, docetnon ahunde,
quam ex verbo , petendum clle remedium aut coufolatio-
nem. Atqueitaabhac vtiiicatclludium verbi diuini nunc
commedat.Sola harc dodrina retrafiit animos ex doloribus
mortis &inferorum, erigitdeiedos,confol-itur afflidosac
moerentes,& viiiificat corda , oftendic item & patefacic viam
adDeuin.Ecgofummo ftudioea eft.impleftcnda & sgno-
fcenda. H^cverofiimmaefthuiusoftonanj. Quod aucein
formapcecationishocargumencum cxponicur , ideofit, vt
fuo exemplo mox ad -argalf/» homines a<lducat,& oftendac il-
la exercitia poenitentia» & inuocattonis dcbereefTeaffldua:
nonenim fatis eft legere & awdire do<ftrmam:fed in vlu 'Cn-
titur dus efficacia.Ec fimul i.ionet efficaciam haiic non effe
tribuendain extecnis elementis: fed Dco,qui per vecbtm eft
cfficax.Nikilautemadcommendationem verbi Dcidici re-
ftius aut praeclarius poteft , quam quod affirniiat fohm hanc
dodrinam adferre mentibus perterrefaftis fenfu ira? Dei,
firmam & folidamconfolatiiinem,& recrahere aniniosex
morce in vitam. Q^od profefto nulla .ilia dodrinaprxftare
poteft. Itaque emphaticJs illud pronoinen Tuumin toto
pfalmo eft accipien(lum:ex antithefienim excludit alias do-
Clcinas omnes.
Animn meaadhAfitpitlueri ] Id eft , Ego fui opprefTus hor-
rendisdoloribus oitisi fenfu ira: Dei aduerfuspcccata.in
quibus non procul abfui a morte. lam enim anima adhxre-
bacpuluerij&cratqiiafiaffixa terrae feu fepulchro. Atquc
hoc cft initium,feu terminus a quo , conueifionis ad Deum,
mortificario fciUcet.in qua homo icntic Ce efl*e reum ir§ Dei,
& dolec fe ofFcndiffe Deum. Sed in hoc dolore fides incuecur
promiffionem euangelij , per quam filius Dei accendie con-
folationem iucordibus,&efficaciterviuificatcorda,&in ea
efFunditSpiritum fanftum, mouensea,vtcerta iiducia &la»-
titia acquiefcant inDcopropter Mediatorem : quac Jartitia
eftvita, ficut^atilus eam nominat vitam Spiricus. Ita igitur
fit viuificatio , de qua hic loquitur.Nee fit hzc viuificatio vt
Enthufiaftx fbmniant, finecogitationeaut motu cordis , vt
cum aqua in dolium aut vrceolos vacuos infunditur , fed fit,
cum intuentes verbum afTentimurpromiflioni , & nos voce
euangelij in doloribus fuftentamus , & cum Dauide clama-
mus:Viuifica me fecundiim verbum tuum. Affirmat Dauid
leaffentiri verbo promiffionis, & fide idampledi, & fimul
petitfe fecundum hanc promiffionem viuific^j. Ita fit viui-
ficatio : non funt hlc fingendt illi raptus aue |inotus , quales
fomniant Enthufiaft^. ItaTheodofius Imp^rator ciim ar-
guereturproptercajdem Theffalonicae commifTam, incidit
indolores grauilfimos,& poftea petes abfoliitionem abAm-
btoftQ, ihgteflus eft templum , vbi pronus humi ftratus hanc
DiuiAiam vocem tmiRt: Adhdjit animameapulueri , &c. &
manibus capillum veIlenifrontemquepercutieti^s,&guttis
lacrymarum pauimentum rigans , dari veniam fibi p^tiuic.
In talfbus exgplis Dauidis , Thcodofi/ & fimiliUih, confpici-
turvfus huius db^rinx , & oftenditur, qujm friuolxfint)nu-
gat eorum, qui fficunt horainetn ignorare momcnta , horas
autd(€s, quibusconuertatur&iuftificetur.
Hifltoria 'f heodofijlegatur apud Theodoi^etumlib.j.cap.
i8.£cckftaftieai: hiftoriar.
16 Vias mcas narraui,& refpondifti mihi : docc
meitacuiatun.
Alio argumento oflendit vtilicatcm doarinJe carlciftis , ab
euentibusfcilicet vocationis.Qui dikuncdoftrinam dc Deo.
& in pietaiis ftudio feexercent , hocindecapiunt commodi,
quod ciim labores vocationis fuxDeo commendant,fciunt fc
cxaudiri a Deo,atque ab hoc euentus omnes ita gubernari,vc
in ipforum falutem cedant. Hunc fruftu quia fe ex ftudio pie-
tatis referre intelligir,fub fua perfbna exponit: & quia in hoc
pofitam eflc felicitatein hominis ludicat, fimul pecit fe afli-
due doceri diuinitus,vt deftrina reae intelligar,& iuxta hanc
aaiones omnes dirioat,ne ftolidis fuisafFeaibus &cupitlitati«
bus potiiis quim verho Dei regatur.
Vta in Scripturis fignificac vocationem & omnia officia vo..
cacionis,ideft,Iaborishonefti,adquem rite vocati fumus.Ita-
que quicquid hominiincidicfaciendumfecundiim vocacio-
nem , id dicicur via eius. Exponere igitur vias Deo , eft riihil
rentare,nihil fufcipercnihil aggredi", uififecundum verbum
diuiiium: & euencum Deo commitcere , atque ab hoc petere
opem & auxilium. Quod non faciuntimpi) authypocritx.Hi
enim niruntur vel prudentia fua , vel opibus & potentia , rel
fauore principum aut multicudinis,feu amicorii, vei aliis me-
diis: atque Iiarum rerumfiducia nmlra ccneanc, & muha nio-
liunturpugnantiacum vetboDei: Idcoque non confugiunc
a«lDcuin,nonimploranc, non expeftauc eius opem & auxi-
Iium,a m cuininittjiit fe regenJos Deo. Itaqueincidunt tan-
dem in triiks calamit ues & dolores,quibus ablbrpti ruunc irt
arcernuniexitium, vcSaul.& alijmulci. MonetigiturDau.d
fao cxempiojomnes aifiiones regi debereverboDei,& opera
yocationis tioftr^ ficienda effe cu inuocatione nominis Dci;
itaeucntus m fore falur.arcs,& labores felices.Deus enim ta-
lescxaudir, ideileis ficiencibusopera vocacionis,iuuaceos
& ptouehic conacusjdacbonos & falucares euencus,&c. Haec
f uaima eft huius membri,
l^ocemefl^tuta tua ]0{ieaiit multum referre,vt aflidue
haiii: doftrinam habeat in confpeJtu, & totam vitam iuxta
hanc inftituat.' Id eniiij nifi faciat, facile futurum intelii-
git, vt a fuis cupidicatibus abripiacur extra viam , & in erro-
resautfcelerapraBcipitecur:& mouenc eumexemplamaxi-
m« mulcitudinis hominu, dum videc, quam leuibus occafio-
nibus hommesimpulfi ruant in omnis generisfcelera. Quia
igiturintelligitnon efl^choc opus humanarum virium, to-
cam vitamadpraefcriptum verbi diuinicomponere, ideo
petic fe diuinicus doceri & regi Nam doftrina fimuf gubec-
nacionemcompleaitur, phrafihuic hngua: propria , vi fa;-
peiatn monuimus.
27 Viam luandatorum tuorum fac vt intelli —
gam:& meditabor in mirabilibus tuis.
Repetic priorem precarionem , & oftendit fruftrainobis
fufcipiftudiuin intelIiget)didodrinain,nifi diuino Spiricu
mens illuminetur & doceatur. Sunt enim mirabilia quae in
rerbo diuino tradita func , hoc eft , talia, qua: captum men-
tishumanae fuperant, & qujecogicationefuahomoafllequi
nequic. Eft igicur opus Spiritu doftore.qui intus mentes'ad-
cendat & illuminer, vt hjec myftcria mtelligantur , & ne fa-
ftidium nos capiat huius dodrinr. Nam igftoti nuUa ci^ido.
Quidain reddunc : Loquar de mirabilibus euis.Nam verbura
n'W cam ad fermonem , quam ad cacitas cogitationes refer-
tar. Quemadmoduin Graecialium faciuntxa3*»e»/>«^»wi,a-
lium «effee^Mv. Secundumhos igicur duo pecitinhoc ver-
fu,tanquam doftot Ecciefi» inhocpopulo:primiim vt fa-
pientia fpirituali inftruatur ^ vt doarinam ipfe rea^intcl-
ligatrdeind» facultatem difrci*endi, vtalios docerehanc ^o-
ftrinam poffit. Vtrumque d^num filiusDei Apoftolispro-
mitticLuc.2i.inquiens,Dabqivobis os & fapientiam.
28 Stillataniniaprajmoerore: erige mc fecun-
dimiverbuintuum.
Kepetitprimum verfum in hoc Od^narlo , & oftendit in
doloribus , qui oriuncur ex fenfu itjt Dd aduetfus peccata,
non aliunde quim ex verbo Dei, petendam effe donfolatioi-
nem. Nam in priore membro contritio notatUr,in fecundio
modus clare defcribitur,q«o in contdtione recreariiUt , VBt'-
bo fcilicet Dei, quod offert gratiam & rertilffioriirti p^cCJi-
torum.Haec vnica res fuftdntat & viuificatcorda.Et quia Ver-
bum nec intclligi nec apprehendi fide poteft^niflgratia di-
uina accedat^quae rtos per verburti erigat:ideo adiuiigSda efl
affiduainuocacio,vrDeus fecundiimverbum& proiiiiffio-
nem fuamanimos noftrosconfirmet&erigat, neopprefSi
doloribus ruant in aeternam defperationem : fed certa fide
ftatiiantfe recipi aDeo & exaudiri. Haec qualia fint non in-
telligitur,nifiin veraconuerfione , & ih veris poepitentia; ex-
ercitiis. Qui raptus s6niatauc infafionl plenitudiuisgratiaB^
BBB ij
■>
WiiiWllJWii
wm
ilpp
qiue fiactantiiin in vrceolos,vc loquuntMr,Vacuo$}tdque hora cultuoi diuinum percinencSed quia inchotri noua ob^dien-
& mdmenco nobts incpgnico, hi quid dicacur in hoc verfujno cia non poceil,nifi iad:6 fHndamenco,id eft,niii agnicoMMia-
intelligunc tore,& proptcr emn accepca remiflionc peccacorum,& rcc6-
- ({Sl Mlare feu difHuere inftar aquarum , & ftillando qua- ciliatione,qua corda retrahunci|,r ex dubribus mercis,& per-
& atcenuari & confumi (ignificac. Ali j ad lacrymas putanc funduncur noua la^ticia , acquiefcencein t)eo : Ideo , ficuc fu-
prophetam ailudere» qiiafi dicerec, anima flec,&in iacrymas pra pecebat fe irigi & viuificari fecundum verbum diuinum,
iiquefit. icanuncpromitcicrc alacriter progrefTurum in pietatls ftu-
ip Vianifal{itatis[w^ff^4r^]aill0Ucatnc> & le- dio,ficorfuumfucricdilatatum,hoceft,fublacisdoloribus&
getn ruam dona mihi . anguftiis, quibus propter fenfum irajDeiaduerfuspcccaca
H«cpetitiocontungendaeftcumea,qu»fupri{vcrfui<5. premebatur , vcde alacriute incurfufufceptononnunquim
& i^.recitacur. Sicucenim ibidQcerifepeciCjVcdoftriham
diuinicus craditam re^te mceiligac &ledatur,atque idem
remitcerec , perfufum & recreacum fueric noua confolacione,
& Ixcitia incuence Deum,accedence ad eum & clamante,Ab.
ba pacer.Dclores enim ilii ica conftringunc cor,vc non modo
antitheii pecit fe muniri & confirmari aduetfus omnes erro- «'^"s Jt homo ad opus bonum,fed ne quidem pede mouere
res & fanacica dogmaca , qu« diabolus & praua ingenia fpar- l^^f »d ^ene agendum.Sublacisvero dolonbus,&reddtta pa-
guncomnibus xtftibus in genere humanc^Haec petitio quim ^!'i!?"i^^;!iV.*:!"3_"|^^, R<>man^j. luftificati fide pacem ha-
necefiaria fit, oftendunc omnium aitatum criftiffima exem'
pla. Nunquameiiim ccfTat diabolus uiipellere praua inge-
nia,vcerrores pugnantcs cam doftrina cajlefti fparganc in
vulgus , & videmus maximam hominum multitudinem fem-
per abfurdiflimis opinionibus applaudere. Sicuc dicicur a-
pud Sophoclem : w^^ftia-wwSa 'i^>MHt«v tJ^mfei , qUod didlum
cicacPlucarchusinvita Artaxerxis. Quoigiturmaiuscftpe-
riculum,ne deccpti «■«^«moj.ioi/i huraanajfapiencia?,autSn-
phiftica,qua?fal(asopinionesfucefispr5textibustuetur,fedu-
camur,eo ardentius cum Dauide pe«amus,Viam mendacij a-
moucame.
Da mihi] Verbum pfl fignificat gratis dare feijgratificari:
fateturigitur fe non afterr e in confpeftumDei merita,quibus
hoc tribui velit;fcd ficuc fcit iiludbeneficium efl'e gracuitum:
ita petit ex gratia id fibi quoque c>onferri. Alij ver tunttpac vc
tua lexgratJ fitmihi.Nam lex carnijquam in ordinem cogit,
odiofaeft. Scil hjcc lisntcntu ett coadior, ficut & illa,de legc
cuamifereremei.
50 Viam vcritatis elegi:iudicia tua propofui.
Repetit confeflionem fuam,vtfuo exemploalios ad fimilc
fiudiura excitet.Debet in nobis elTe ardens & n&n fimulatum
fludium inquircndi veritatem doftrinx C3elcftis,&fugiendi
errores,& ad hoc ftudiu;n debct acccdere pia inuocatio^vt fu-
pra monec.Ita fiet vt quifque voti fui fiac compos.
Viam veriiatis nominac doftrina caileftem , quaj fola viam
homini monftrac ^perquamreae&tucoambuletifed ante-
quam in hanc viam homo deducacur i variaci obiiciuntur
bemus erga Deum,ita alacris & idoneus redditur homo ad 0-
|>us bonum.vt non modo ambulet,fed ctiam currac via man-
datorum eius , id eft, magna alacritate in ftudio pietatis fe e-
xerceatjnecvUis difficuIracibu$,quaB foris obiiciab aliis rebus
poirunCjimpedirifuumcurfumfinar. NuIIjb enim res cantx
funt,qu2B rcmorari nosin curAi poffint , fi abfitille dolor,qui
ex fenfu irae Dei ortus corda hominum conftringit,& curfum
oninem inhihec. Sunt quidem odia hominum, pericula,con-
cumelia», & aliae iniuria?, qux fuftinendse funt propcer confcl-
fionemdodrinje,aliqua piccatis impedimenta feuremor^,
fed quaj faciUimefuperantur & amouentur , fi cor , qucmad-
modum didum eft,£it pacatum, hoc eft, fi fide ftacuacfe Deu
habcrepropitium.
Eftautemdulcis mecaphora in verbo currendi , fumpta ab
his, quicurfucercanc: quosGr2cinominanC(T«/lieci^a'|Uv;, iu
quibusmagnam iucfle alacricatem neceflrceft.
O C T 0 N A R I I
A R G V M E N
(XJ INTI
T V M.
T^ hoco^onario fubinde re^etitnr ea-
dem precatWjde ^ua fuj^ra alt^HOtiet
diSlnrn^H. Petit enm , vt dimmtus do-
ceatur,yjt^atur , confirmetar , qt defen-
datur aduerjits calumnias , opprobrta
^ minM fuorum hojitum. Eficjue oratto plena arden-
impedimenta a carne, a' mulfdo & diabolo, & occurruc _mul- ttRtmorum afFeUumni auod ofiendunt esdem fententiA
c;. vi^. qu^ in auia & pr^cipitia «''^"^"":- "?;^ ""5^^"?„^: fuhtnde repem.Ouo emm magis tntelltgtt tnflem ca-
caomnia& erroresaitfeicafupcraflc:quia vnicamdoCtrma J < ' ^, ^^, /. "^ . • / ^ #/ ;
coeleftem , tanquam Ariadnes filum & normam aftionum, itgtnemy teifbrasy dubmttones &tmbectUttatem hu.
fibi fequ6dam propofueric & elcgerit.Ita affirma t variis qui- manarum rnefitimn , c^ videt tjuam leui momento im-
dem illeccbris animum fuumfuifle tentatum: fed tandem pellantttr homines , vt defictanta veritate, Q' errores
Deibeneficioitafeefleeluftatum, vtiam de veritate cer- ^ „;^, CHmdo^nnacMi ampleUmtur •, autin.
tus fit, &firmumhabeat propofitumperfiltediinagnitave- r^ r 1 ^ j '-^ - r ^ n
ricate.Tale ftudium in o.nnibus elTc dcbet , id<]ue non Irritfi ^^^^ gramafcekra ruameo ardenttus Q-fcrttus tnfiat
fore Dauid fuo exemplo confirinac. fetendo^vt dimnttus doceattir^regatur (t-J confirmetttr,
51 Adhaereo teftimoniis tuis lehoua : noli me neagnitamveritaternahijctat, autinfcelerafeprAci^
confundere. pitet. Etfuo excp/o rnonet^vt nos tjuoejue aduerftu ca-
Primuin repetit confcffioncm : fed quia varia obiiciuntur liginem nohifcum nafcentem ^ tmbecillitatem carni*
homini pio,qua; eum abducerc aut langueficdre in ftudio ^oflrdjeinde adtterfii^ dtabolorum infidias ^furores
pietatispofl-unMdeo peciteuentunidiuinitusfic gubernari, ^,,^^„,^„„, mtimamus-.vero fciltcet ftudto & cogni-
nefpesfuaauclaboresfint irriti.Namconfundi dicitur,quc , r-, ■ , n n 1* ■ c^ ■
fua fpes fallit. ttone doctrtnaca/eltts^ afiiaua precattone. btemm
Ego quidera^inquit^flf^/^-creo teftimotmstuisy & ita tenaciter tantta vir,t^ui tamprdclarosfeceratprogref/ltSiidpe-
amplcaor doftrinam,vt ab ea me auelli non paciar:fed quia tit:quanto maqis^ qui muitij ^ rudes tyronesfuntfa-
mulra quotidie accidunc, qux fidem nonniiiil turbant & ^^^^ ^^ dehent^. HAcfumma eft huim othnarif. Nunc
ianguefaciunt , imo quac dcfperare me intcrdum de re toca
iubent: cu fac vi fortiter &plcnafiduciaperfiftaminagnica
vericate ,& euentus conceptae fpei , atqueexpe£l;ationi mea;
refpondcant. *
Alij verbum Uia ad contumelias & ludibria hoftium rc*
ferunt,quibus feruos Dci conantur infamare& odiofosred-
derc iii hoc mundo:& iudicanc prophecam peterc,vt Deus fie
vindex illarum contumeliarum & caluraniarum, quibus ho-
mines pi; in hac vita deformantur ab improbis & fceleratis,
rtque innoccntes ab illis probrisvirulentarum linguarum
liberetJSed non iudico prophetam taiacum hucrefpiceretfed
ingenere petere, vt quam fpem &fiduciam concepcrac de
'verba (^phraftn conftderempts. Quid fttcuflodire X0
feruare /egem,di£iftm eftfttpra inprtmo oUonario,^c.
n
35
DOCe trc lehoua viam ftatutorum tuo-
rum :5c cuftodiatn cam ad finem.
Vciumquepcticinhocverru. Primo vc refl;e infticuatUB
&doceacurindoarinaca;lefti , vc rede eamintc!Iigat,8c
Deum rcde agnofcat,ncc quiderrorum admifceac. Deinde,
vtdiuinicusincotavitagubernccur, vci^onftantcr vfquead
Dei erga fc amorc & beneuolenua , de profpens fucceffibus ^^^^ ^j^^ -^ profeffione huius doarina: perfeuerec. Nam
m fua vocatione,d(^quc finali liberatione & glorificatione,ea ^^^^^^ doccndi,vt heri monui, vtrumque comple^iturjin-
»ta fic rata & firma , ne vlhs aduerfitacibus aut fcandalis fibi ^jij^f joncm & gobcrnationem. Id quod ex hoc verfii ttiani-
cxcutiatur. fcftumeft,Diciccnim,Docecme3Vtcuftodiam,&c.
5^ Viam mapdatorum tuorui» peicurram : vbi viamftatutorum D«n®minat doftrinam diuinitus patefa-
diktaiierls cor meum. ftam,qu3ecercamviuendi racionemiuxta Dci voluncatern
j Primum fuum ftudium oftendic in peragendis his , quaf ad praefcribit. Profdffio autem if on tatum in ore confiftit.fcd ia
\
vcro
1 i^ «x- .j rvx* m ▼
'x<i'<m & z^t
ver«'pietatiscuItu.Vox3pj| proprie fignificat €alcem,calca-
neCplanti pedis feu veftigium.Et quij|.planta vlcima cftpars . - . ,, ^
corporis humani, ideo pcr metaphora fignificat orane iilud, fponfte fem ad hoc ftudium , vt Deo obtcmperet ; fcd potiti?
quodfin^ vel operis alicuius,velKudij,perindc atque fruftus «n contrariuminclinarc.vcuifidiuinirus recrahatur , fcmper
cuj^ditate abduftus violet rcIigio|i'em,aut difeedat i pictatis
ftudio. Et verboinclinandioltendifjcor Jiumanumnoafua
iiuida c6rcquitur,fiue id ftudio qua^racur, fiue non cpajraEur
imo etiam fi operans ndlit vt fcquatur. Adqucm modum
ff udus mali operis eeiain non qua:fituK,fic fequicurjvc vit.ari
ncqueatjfedinuitosquoque apprehcndat.-atquemde fospe
pro (fauni finali acppicur ex hac fignificatione. Interpreces
fere reddiderunt^vocabulomercedu.atque ica hec ioco non
ad malum fit propcnfum, Verbumpsra proprie fignificacfn-
fufiiciencer appecere, vr folenc homincs auari , quibus tam
decft cjuud habent,quam quod non habent. Ec quia taJis cu-
pidicas vulnus cft auinia; perpecuum & incurabile , 3c homi-
nci ad omnisgencris fraudes &iniuriasimpeUit,ideocfte-
Ctiuefxppfignificacvulncrarefeu violcnter agere contraa-
nulU interpretancur, & hmc fentcncian; eliciunt , vc liic fic iKiuem.In lecunda coniugatioiie, fxpe concraria fignificatio
fenfu-iVbi urobeedodusfuero,nonfruftraeos laboiarcco- nc fignificaccancum dare,velcancumdicere aut facer e quod
pnolcam.qui le adclicucadob!cruanciamIegiscux.ldc6quc iufhciat;&accipiturtam;nbon3m,quam in malam parcem.
propcer mercedcm mandaca cua cuftodia, ; uia nuquam fru- Inde nomen fignificat vtilicatem, quaiftum , lucrum , Darm
llraris cultotcs tuos. Sed non cantuui pro fruftu^qui confe- eviergmg habenjolte. Sed quia auarus femper plura appetic,
' ' " ^^^umi-:6luoplusfuntp0t<i3plMfitimturaqur.ideoSgniRc»t
ecii taicm cupiciitace, qua: latiari non poteft,& cui nxiail fuf-
ficit. Haqcnominamus auaritiam. iumicur autem nomen
auari:ia: hoclcjco auuiiiJh;^ii.oi( , (pccies progenerejC|uiahoc
vuiuai maxime incurncm oculos, &nihil magis eft conrra-
rium piecaci: vc iani diximus.Intcrea reiro fciendum eft ii^gc-
nerenocariomnes prauos& vitiofosafteduscordishumani,
qai nos abftrahuns a ftudio pietati^.Quales multifjnc,vc cn
piditas vindiflx, ir,i,odium.inuicha,ambitio,xmulacio,flarn-
ciuicur aftionem, fed eciam pro ipfo finec^micunque rei ea
demfigura accipitur voxHebraia : acque ica hocloco coai
m
lodiffime eiiponicur.Cumfiue cunlttuacur cum veibo,qurjd
fium regit cal'um,innaturam Jidueibij aunnihildcgciicr.ir:
itaque rcde interpretabens,Scruabo eam finalicer,ieu ad ii-
nem,vel,TtGr:Ecus&Lacinus hjbcnc,lempcr:ica caiaen fi cu
medoceas &confirmes. Alioqui cnim denciam cuai propcer
iaibecillicatem na ura:,cum propterinfidias diabou,&aii.is
varias illecebras,c]ue in hac vica hominiobiiciuncur. Non-
'niiUi neoleao pronommc , quod verbo adiicuur,maiucrunt ma: Iibiainum : eciam s^fj^ qua; (iia natura bona: funt , nifi
ficexponcre:Eoocuitc)diamfinem,ideft,fanpcrero mten- diuxnicus rcgancur , ':Epe nos aftudiopietatis rcuocant, vc
'^ ° - . . - T- :.- muUipropcerconiugcs &Iibqrosabiiciunt ftudiumdoftri^
nx,Sc abiicgaac piecacem.Ideo Chriftusdicit , Qm» amac pa-
rcn ces plus qudtn me, non eft ine dignus. Hsec omnia iguuc
compicditur in hoc venu.
tusjd fcopuin aicum,ficumcdoceas&co.ilirmes.Tuemm
hacleoein ftadio cuonoscurrere prxcipji, vtmorsdeinum
fic me«.H»c vero conft uitia m me non rcpciiccur , niliaffi-
due me doccas. Te igitur ducc iemper ero m Ipectda.ncc o-
fulosmeosafincmeo&fcopo defleciim. Sed videcur hoc
circ coaaius, praifcrcun ciun pronomen vcrbo afhxum hanc
lliucnciJin non admKcac.idco recineo vfitaum lentenciam,
qua: eft perfpirua. • '
3-1 f ac inc intclligcrcvt obrcrucm legcm tuam;
iiftodiam illam in toco cordc.
Repetice.andemfcncenti3m.Etquodanteadixcrat, ytcu
&c
37 Aueiie ocuios ineos ne videant vanitatcm;
inviatuaviuiica mc. ■.
, Sicuc ance.i pccebat cor di<jinitus cuftodirijtie incicatura »-
uariiia aut aiio prauo aftcd^^ aiiquid contra legcmDci com-
muccrcc.-ica nunc codeai iciiluorat, viextcmilenrus colri»
beaucur.ne ad rcs vanas exorbiccnt.Nam oculormn vocabu-
lo comprehc:ndic omnes cxccrnos fcnfus , adeoque ipftim
ftodiam vfquead fiwem,nuc his vci bisexponic, vtcuftodiam cor&m6vJtem , cuicxcerni fenfusrenuntiant,quse forisge-
ia coto corde. C«2terum,quid illa phrafis fignificet, didum rantur. Sed quia fcnflis oculorum intcr cgteros excellit di -
clKupr.ipaoniriopriiao. " g»ifate,&plurima percipitobicaa,qiiajimurtos& vitiolbs af
Ert autenj obferuandui*» diligcntcr, quod liimmam & vc- fedus mouet:ficuti dicicur,e« w»/>ir>«n7Byra «/i*',ideo inquic,
ram prudentiam , qux omni ftudi^ expccenda fit, dicic cfTe, Auerteoculos ne vidennt vmitatemMcliyCohihe fcnfus omnes
fi quis refte inccUigat doftrin.tm ca:lcftem,&iuxcaeam vi- &inprimis oculos, neforis diuagcncur vclutifamulienon
tam fuam mfticuat. isam uuiiKlusccrteiongeahceriudicac. probeinrticutai.qua: aliquid nuncientcordi, quodincendac
Exiftinac enim hos tantiini laperc,tiui bcne prolpiciunc fuis prauos affedus & cupidicates: dcindc ipfam mcntem & coc
cominodis , & in ncg t is huius vitar fuot verluti , & artutia rcgeanc proptcr rcs vanas , vc opes,potcntiam , gloriam auc
pollent adfalkndos fim[>Uccs. Propheta vero hancpruden- voluptates ,deficiama verbo cuo.Ita fignificat homincm nc-
tiam fcu fapichtuim c^pleftem , qu« reaejnteUigat do/iri-. quaquam' poflccauerc omnes infidias , nifi diumitus cufto-
nam & totius vic3e redrix fit, iudicac cfle (ummam & a^t-c.o- diatur. Ipfi oculi & caiccri fenfus , timincolumicatis caufi
mnia cxpctcndam. Et quia humana induftria auc viribus Imminibusanacuraluacaccribuci,fu!uquafifen.rtra: jper
iU.i parari ncquii:,petic cam diuiniciis fibi dari. Ica prxcipic ^uas diabolus inmcntes hominurn illabituF , & oiimia incus
lacobus primo capite , Si cui_ dceft fapiencia , poftulet ab eo corrumpic & vaftar,nifi diuinitus repeUacur.C^o igitur ma
Dirige
ca
me in femita mandatorum tuorum:
dclcclor [ in, ea comoUcttum efl ,
qui dat,&c
quoniam
Iterum eompleftiturvtrunque: inftitutionem feudoftri-
nam5& gubcrnacioncm. Namciim femicxmandacorumdi-
uinorumfacic mcntioncm,fignificatvariaefleerr0rum di
iushicpericuIumeft,eo ardenciiis cum Dauidepecamus
Auerteocttlos^c.\?iwt.\<c\ lib ijfeiB-a^j/^^j.u^TM/i).; pulcherrimu
pricccptum rceit.1t dccohibendiscxccrni.'; renhbu.s,quodcale
eft. OportetM^\iii,/enfu/n nequaquaforii diua^ari velutifmiulH
nonpfohi infiituid, verkm thnt ab animo dimittitur ad negotia, in
illii verfari.celeriterque renUtiare.quod mandatu efi.deinde rurfni
decenteri/itusapudratiofi-everfariiUiqueattendere.Hocciuiicm.
praiceptumprajclaruin eft. Sed ex hod pfalmi lococoUigi-
uerticula , & varias huius mundi illecebras , qu« homincm tur. humanam diligentiam in regendis rcA? cxternis fen/t
abducunta'rericate,nifidiuinicus affidue doccacur. Deindc bus nefiuaquamfufhcere:fed opuseflcdiuinagubernatione.
verbodirigendi,gubernationemdiuinam cxprimic. None- Vanitatem nomimt resomncs,qu2B vanas,rtolidas&pra-
nimcancum vulc intelligere doftrinam , fediuxcahanc to- uascupidicaces excicare& inflammare pofliint,quaIiarunt
tamvitain&omnesiftionesinftiruere.Ideo inquic.Facme huiusmundiomnia. Ideo ipfeinfequenti vcrfu viara Dei
calcarc.feudirige mein femitamandacorumcuorum. opponic vanicaci: nonobfcure fignificansviasht?minunief-
DeleHorl Idcft , haBcfummaeftmcavoIuptas, cibi fcruire feillasvanitaces,dequibusIoquitur. Ec vidcrevanicatem
& obfequi fccundiim legem tuam. Supra cadem fententia non fignificat fimplicicer, quaeforisinhoc mundogerancurj
vcrfm4.cxpofica eft:inchoauitquidem refteillud ftudium, afpiGere^Cnamidvitarenemopoceft^fcditaintucrijVtadha;-
fed vidccfibiopus eflc perfeuerantia:idco petic, vt qui dcdic rcfcas vanicati,aut vc voluptatc afJiciaris,& ad «mulationcirt
velle.dcc cciam vc perficiat. cxcif cris.ao fencias,te cupiditacc ad ca obtincnda ferri.
56 Inclina cor rueura ad tcftimoniatua:& non inviatua^Vtonomcixtua^fQnkni: emphaticafs.Namvtdi
ad auaritiam.
Paulusi. Tim.^;inquic , Qm volunt diccfcere.incidunt in
tentaciones&laqueos diaboIi,& cupidicaccsniultas.ftultas
& perniciofas, quajdemergunthomincsinexitium&intcri-
tum. Nam radix omnium malorum cft auaritia:quam qui-
clamdumieftantur, aberraueruntaftde.&feipfosimplicue-
runtdoloribus mulcis.' Haec Pauli conciooftendicnjhil tam
obefTe ftudio piccacis quam auaritiam : vt rede Cicerodixe-
ric pro Qojntio,NullumefiofficiumtamJan^umatquefilenne,
quodnon auaritia comminuere atque violarefoleat. Id inccUiges
propheta pctit fe diuinitus rcgi,ne auaricia aut aliqua iniufta
xi,viaDciopponitur viishominii^qu^funt vanita$,im6 quai
ad intcrieum 8c rtiortem ducunt. Sola aucem ha;c via aftert
vcrumfoIacium& vitam mentibus hominum. Oblcftant
quidcmvixhominum adtcmpus , idc6quepluresalliciunc
& inefcantjfed tandcm afFcrunt mortem & malediftionem,
Eccintra via» Dei initio afFerunc pericula,serumnas,difficul-
tates.odia: fed ad cxtremum viuificant.Hanc antithefis often-
dit,cur ficIoquacuc:In via tua viuifica me.
38 Confirmareruotuoeloquium tuum:quiti-
Vi\ox\two[deditus efi.l
Inter preeandum aUegat proaiiffioncm,qu3m fides intue*
BBB iij
■SWIWW
mvm'^
j9 inr^xxc T.y^i^ e n ti. m o l l e r
tur.Hwc peelt fibi confiirinarijhoc eft,iuxta haac praeftjtti fi-
bi ea q«i« haOicnus petiit mihil enim petic nifi iuxia promif-
fionem diuiniws datam , & fuo exempb monct non qu«li-
bec iuxca noftras cupidicatcs efie petenda.
Alij fimpliciter ficexponiinttConfirma cloquium tuum,
ideft, facvtfirmitcraffentiarverbotuo» &conftanterreti
s^fswpi^swwMs^f;»!^
quiumtuutn. '*|j> ^ J
Primiitn pettt remiflionem peccatorum & acceptatIo-<
nemgrxtuitam ex milericocdia, iuxta promirfIonem.Na mi-
fericordia hoc locofignificat amorem illum gratuituiu,quo
Deus recipit genus humanum ingratiaiimputiteiiuftitiani
& d^t vtcam xternam propeer Mediatorem. Hanc anteom^
neam, sitquc 5jA»fif^o©c'«fidci, quas nonpatiatur fe auelli nia pctcre neceflTe eft. Oportet cnim prius pcrfonam eife
abste. reconciliatam , ancequamc^cerabonapetancur} &natur3e
^itimori tuo] Hanc particulam quidam yo^unt efle cau- ordo poftulat vt caufa prajfcratur eftcftui. Mifericordia enim
fani finalcm ; icaque fic reddunt , yt ce vere titneam & ante- origo &fons cft omnium altorum bonorum qu§ Deus Jar-
feram omnibus aliis rebusexcernis : quafi d|cat, timeam ce, gitur ecclefiac.Deinde pecic defenfione concra crimmationcs
nonmundum. Alij volunc efle i?»')i«ai» nominis "pay fcrui iniuftas,8H>dia iniqua aduerfariorum. Nam falu» fignificat
tui : qui fcilicct timori tuo addidus eft , qui^on fubfiftit iri auxilium,defenfic>nem & libcrationeni. Addit autem,yec«»-
terrenis commodis, vt profani homines , nec prxpoftere 4„fn eloquiumtuum^yt oftendat fe ntti promiffioneJIac enim
abutitur promififionibus Dei^d captandascarm^s delicias, fidesinomni inuocacione incueri debet. SiintqueilldBdux;
fed timorem & reuerentiam Dei fibi propofuit fcopum &
normaiQ omnium adionum.
59 Aufer a me opprobrium quod tituco ;. quia
iudiciatua bona.
Rcpetitprecationemver/usii. Vidcturautem deprecari
non tantum priuatascoutumeJias, & conuitia «duerfario-
rum & hoftiumdoftrinar,fcdmult6 magispublica probra
& contumelias nominis diuini, qua? deleto verbo & oppref-
fispiis audiuncur, cumaduerfarijtriumptiant & cumulant
blafphemias aduerfuiDeum: vt cum alibi inPfalmo iry. di-
cunc, Vbi nunc eft Deus eorum ? Hxc probra & has contu-
meiias Iiollium, quat fcquuncur oppreflionem piorum,vide-
tur maxinie timere Dauid. Nam \\xc probra coniunfta funt
cum concumelia nominis diuini, &pIurimiimofficiunc ec-
clefis, Aliquiopprobriuminterpretanturinfamiam, in qua.
incidCre poflet fua culpa , fi fcilicet deprehendereiur ab ad«
uerfariisin aliquo dclifto. Erant enim multi qui eum obfer-
coIumnae,quibusinomnl vita fides innicicur , mifericordia
& promiffio, qua? fi labefaftcncur aut remoueantur , corruic
falus noftra, & fides in Denm euanefcic.
41 Vc refpondcani probris mc afficicnti vcr-
bum; quia confido in fermonibus tuis [«"« verbo
tuo.]
Additcaufam finalem.cur petac fe defendi & feruari. Q|Ma
fcilicec plurimum referat refutari iniuftas criminacioncs
hoftium,quibus nonipfe tantum iniufte deformetur,fed do-
6lrina carleftisapud plerofque in concemptum &odium vc-
niat. Hominesenimcumaudiunr, eos quihanc djoftrinam
profitentur, paffim his opprobriisonerari,quodfint hoftes
Dei,ecclefias,parricidar, (editiofi,turbatores publica»traquil-
Iitatis,peftes gcnerisJiumani:Item( quodfarcafinigenuseft
vfitatum ,prarlertimin magniscalamitatibus& perlecutio-
nibus ) quod fruttra fperentinDeum.autfruftra glorientur
de eius pra-fcn tia & auxilio,^tque his fubfannationibus fidci
uabant, & Ci k leui aliquo delifto fuiflct depreIienfus,occa. ipf^rum Hiudi. quafi vana fit.fiunt alieniorcs i do6lrina.Ne-
fionem maledicendi & traducendieumindefumpturieiac.
Scd hocvidcturefrecenuius& coadius.
Gluiaiudiciatua bona} Addic rationem ex contrario iudi-
cio. Sicut enim hoftium iudicia falfa func .- Ica fcio tua iudi-
cia cfTc bona,hoc eft,iufta & arqua. Quemadmodum igitur
illorum calumniofa iudicia deprecor : itamihifatiserit,fi
vitam meam tibiprobcm, & ad tuum cribunal confiftere
poffim. Idqucfiobtineam,faciIecontemnam illa hoftium
iudicia. Nonnulli volunt racionem effe ab indignitacerei
fumptamrquafidicac iniquumcfl!e,vt homines impij& fce-
lerati de piorum vica & dodrinaiudicenc,& horum h&a f uis
calumniisdeprauenc, cttm finc impuri&peruerfiflimisiu-
diciispraedici^concra veroiuftumefle.vcDeus iudicec dcpi-
is,cuius iudiciafuntbona& rcfta.
40 Ecccconcupiui[ dc/iderio ajjicior]a.drmn'
datatua:in iuftitiatuaviiiificaiTic.
cefTe eft igitur has calumnias refutari.Ideo dicit,veniac mihi
falus cua vc refponderc po(Tim}vtrbum,id eft,vc poffitn refu-
taremanifefto tcftimonio lias calumnias.
G^ttia confido] Addic caufam ab honefto & arquo. Qin^ j'"'
quit, ego cenfido promilfionibus tuis: ifiquum eft igjtur , ve
iuxta has inifericordia& beneuolencia tua me compledari';,
&contra caliwmiasj&rabiofos fycpphantarum morfus de -
fendas. Altoqtiienim fi me dereras.& me fpes mca fallat,vc-
ritas promiffionum t;uarum noitconftabir. Quare vt falua fit
vericas tuarum promifnonum,defende& ferua me,necper-
mitte vt calumniis aduerfartorum opprimar.
Notandaautemcftanrithefis inter verbum homihum &
Dei vcrbum. Hoftes ecclcfiarobiiciunt verbum probrofum,
dutn fidcmeiusludibriohabent, aut aIioqtiif<iIfiscrimina-
tiombuscam deformant-fcdhisccclefia refpondetvcrbum:
itatamen vrfperetinvcrbo Dci. Qiiaiidiucnim huicinniti-
tur.ftac inuidacontra virulentasimpiorum blafplicmias aut
calumnias.
Primiim repctic fuam confeffioncm. Vulc enimfuo ex-
cmplo alios adpietatisftudiuminuitare.Deindehocargu-
mcntopcummoucrevult,vcopus,quodinchoauit,3bfoluar. 45 lit ticeHpTas cx 6rc hico veiTium vcritatls
Idcomoxfubiicinlniufticiacuaviuificame.Priusmembrum vfqiie valdccquia ad iudieiatua cxpcdo.
congruic cum verfo xo.cum inquit,attrica eft anima nica de- ^ ^^ precationem verfus 5 2 . & addit confefTionem quai,
fiderando ludiaa tua De poftertoi-c membro farpe lam tn . f ^ ,j ^^^1^ jo.cxpofita eft.Petit cnim y t in agnitione & pro-
hocpfaItnodtaumeft.Quod cmmdicitylntufiinatuavmt- feffjone doftrinx cxlcftisitaconfirmctur, vcnunquamfra-
pca me, idcm eft , quod anteadixeracrviuifica me fecundum
vcrbum luum. Nam iufticia hoc loco videtur defignare ver-
bum feu doftrina dtuinicuspatefaaam. in qua quia iuftevi-
ucdi rcgula prxfcribicur, dicicur iUa iiHIicia.In hac igicur pe-
tit fe viuificari,ideft,conArmari,, animiquealacritatc& lar-
titia acquicfcentc in Deo donari. Quanquain,fimpliciter
nomen iuftitiar etlam , vt atiis fere, accipi poffitde ea virtute
quartuetur& fuftentac fuarfidei commifTos :de qua multa
dl^ain aliis pfalmis loquuntur. Sed videtur prior interpre-
tatio lioc loco cfTe concinnior.
OGTONARIVS SEXTVS.
l^ihilobfiuri hahet hicoUonttrim^ nec optis efl pe-
culiarialiqm Argumento,^Ho [Hmma oftendatur.Suk-
inde emm repetitur eadem precatio , c^ miicetnr con-
fepiOjtjuA exempli locofit omnibus^ <^ Deum moueat^
vtfeliciter coeptumfiudium confirmet ^ prouehat , vt
dus, vcl confpeftu fuorum peccacorum , vcl metu pcriculo-
rum , aut minis hoftium eam abiiciat. Hac precationc eo
magts fibi opus efTe i ntclligunt pij,quo magis confiderant &
intelligunt infirmitatem fuam , &vidcntdiabolumomnc';
neruosintendere.vt perfuaorgaua,hoc cft,tyrannos & ma-
los doftores,nobis de manibus extorqueat doftrinam carle
fiem, & erroribus ac tencbris horrendis nos inuoluat.
Sed cur dicit , non eripias ex oremeoKuv non potiiis dictt,cx
€orde>N3.m parum rcfcrt linguas cfl^e pr omptas & difertas,fi
corda fide vacua fint.Et vbi firma fides in corde Iu<fct , fpon-
tefisquiturlingua. Refpondeo , Sicut antea fcpe petiuerac
redoceri& infticui diuinitus,vc legem diuinam coto corde
feruaret : itanunchanc fententiamde externa profeffionc
addit.vt oftendatnon fatis cfle aflentiri vcrbo& ferio id am-
pledi,fed neccfTe effein externaquoqueconfeffione confpi-
ci noflram fidem & firmitatcm. Et quia varia hic nobis obii-
ciuntur impedimenta , qux linguam&osinterdumocclu-
dunt &quafiob(urant, nequodanimus fencic,os liberepro-
ficeacur: ideopecicnqnmodb cor muniri & confirmari , vc
aii^ua ipfigrata fiant.Additur^ conjblatio verfu^$. firmiier adharreac vcrbo vericacis , fed linguae eciam vincula
in aua vtiltt<u tt) efficaeia verbi dimni exponitur.De ''«^«^"''VC libere inter homines profitcri & celebrare nomcti
I • • • j • * dtutnum pofiit.
hac m merpretattene dtcemus. .,^,q ^y^j^ ^^y^^-^ ^^ ^^„j„^^ p rorfus aut pcrpetu6.
^. T • .. M • r j 1 T • !• Qiianquamalij maluerintrcddcre vnquam : refpicientesad
41 TJ 1 veniant miht [/«^w^j mifcncordix h^^uod Ccquenti verra dicmr .Cuftodiamfemperf^ infecu
JLrftU» Ichoua , faiu« tua fccundum elo- lum. SedpriorinterpretatiaphrafiHcbrxarvideturmagi
magis
c6n-
1141 .^.:r,r>^..^ . ■ ;^,^ ■ p;s A LM
con^ruere: ficut&fupra verHiS. eodetn fcnfu hae parttculaj
anobis redditxfunt, & infri iterutn occurrenc odtonxfio
fecjuente: Superbe illufcrunt mihi valde. Hlc vero rurfus
quj;(lio oritur , cur petat non omninoeript veritacetn ab o>
refuojquadnonmctuacverbovericam defticui adtempus,
Scfacisiic, fipoil; longum filentium fibi hxc mffnaim refti-
tuacur. Hoc vero ablurdum eft : cumfemperdebeacextare
i8taudiriconfc(rionoftra,& nunquam probanda /icillapu-
fillanimitas, qua: ad tempus occultac veritatem , ciimcon-
fefiio requiritur. Rcfponjeo : Nequiquam probat propheta
illam of7«Jli<M feu trepidationem,qux,ciimconfeffio eden-
da cU , tnccu pcricuIorum,vel amore fui 8c aiiorum, vel alias
ob cau(as veritateaioccultac feu prodit: fed confideransin-
firaiitateru carnisnoftra!,8cinteIIigens etiam robuftiflimos
quofcjue interdum vacillare & trepidare, dum violentiijs eos
oppugnant nmndus & fatan : ica vcnon femper ea in his
fic aniini prsfencia Scconftantia, quxeiTe dcbcbatrpecic non
onmino, auc prorfuseripiab ore luo veibum vcricacis, hoc
eft , ctianifinonrcmperinprompcu fit, qux opcanda eflcc
loqueadi fiducia,!ie camen diu fe obmutelcerc permittat. Ita
Dauid(u3E infirmicatis /ibiconfcius,hancprecationem hoc
loco recitat,qua fuet.ur tacite , non femper fe fuifle tam con-
ftanrem & animofum,vt parerac, fed linguam fuammetu
fuifle cjuafi dcuin(flam : & fiinul afhrmat non cirein fuo arbi-
triopofiiam ilIamnj(ppoffi<M, qu.r Iibere quocunquetempore
vcritatem proferat & fateatur : fed opus id cflc Spiritus fan-
&i , qui nifi lingu.is iioltras gubernct & impellar , vr prom-
pta;fiatad libtram confeflionem, &fiaui! roburcordilup-
peditct,nonfoliimlanguent corda vel proftrata iaccnt , led
lineu.r etiam conciccfcunt. lcaPauIusad Ephef <. hortatur
ccciofiani aJorandum proonmibus fandis 6cprofc,vr fibi
dctur lctino in agnitione oris& Hbertate,vt nocum faciat
my tlerium euangelij : & Cliriftus inquic , Ego dabo vobis os
&fapientiam, Luca: ii. Itcm,Nonvoseftisquiloquimini,
Match.io.
&IHmhidicia tuaexpecio. ] De hac fcntenria fupra didum
cft. hidicta, vc lupri monui.fignificanc cutam doftrinam diui-
nitiis parcfaftam •. hanc feuitueri, hanc amplefticoto corde,
&iuxcapromilficmcmexped:arele auxilium diuinum affir-
mat. Talc cnim ilcbct efle ftudiuni in nobis , & in tali ftudio
,ic propofito , li farre aliqua imbecillicas ingruat , hanc tegic
&fmat Dcus,moJ6 non petulantcr & perfide vcdtatem abii-
cias,vcl abnegatione tua prodas:lcd cum Dauidc petas, Noii
auferasex ore meo verbum veritacis. Alijiudicia cantum in-
terpretanturdepoenis quas lex minatur: & fentenciam ita
reddunt,Egoconrremui adiudiciacua:quafi verbum Hcbra;u
fit^innon^^nv Sedcocafentcntiaoflendic manifcfte,eum
non loqui cantum de legis prrcepcis , fed principalicer refpi-
cere ad promiffiones. Hx enim funt , qux noftram cxpedia-
tionemfuftiiienc&fulciunt. Itaque quod priori mci^lbrp
vocauerac vcrbum vcritatis, nunc codem fenfu nominatiu-
dicia (7LUiiX(/b;^x<s;. Suni cnim iudtcia parsdodiinjediuinicus
tradit».
44 El cuftodlaiulcgem tuam fcinpcivix: in fccu-
luiii & vii]Lie.
Repetit fuam confeffionem , quam quia rulc aliis efl^ee-
xemplo, piomittic fe non ad paucos dics fore legisdiuina:
ftudiiifum, fed vfqueadfincm vitar. Sicuc & fupradicicjj.
\eif\j,v/queinf»em. Taledebcteffeomniu piorum fludium:
non vniushora» ,mcnfis & annl, fedtotiusvitar. Ideovticur
tribus verbis , idem (ere fignificantibus , nec camcn otiofa eft
congerics. Vultenim fignificareopus cflcacri ftudio &con-
tcntionc.vtin fulcepto pietatis ftmiio perfeueremus Id cnim
nifi fiat , variis tcntationibus & illecebris excutitur nobis ri-
mor Dci , & fiunt aniini languidiores & alieniorcs a doftrina
cxlefti. Nam quod Lucianus inquit , in natura innatum eflc
<n (ft^oKSiiiav i(st4 i^^itt&f ,id maxime experimur.in ftudio do-
drinx cjeleftis Et nullapene caufa aIiaeft,curcoth3erefcs in-
uehantur inecclcfiamjqu^approbatoresinueniant,nlfi cjuod
vficatamdoftrinam fatlidimus. Dehac ip,iturcontentione&
ftiidio retinendi puritatem dodrinse caeleftis , & perfeuerandi
in profeffionc & fludio vcritatis ,voluit nos commonefaccre
hac vocum congerie ,8c nos ad hanc pugnam fuo exemplo
mflruere.
45 Lt ambiilabo in laijtud!nc:<][uia niandata tua
cxc.ui<''ui-
ConfefTioni & adhortationi(quam fcmpcr diximuscon-
feffioniindufamefre) fubiicic iterum argumencum abefFe-
ftu feu vcilicace fumptum. Ecfi autem ad fe,qui confetfionem
fuam iam cdidcrat, hanc fententiam applicat Dauid : tamen
ingcnere ad omnes,qui fludio cognofcend.-e dodrina» ce-
leitis & colend.-e pietatisoccupantur ^ pcrtmet. Namquod
Dauid affirmat, fe hanc vtilitatem fcu fru^um ex ftudio pie-
V M C X I X.
II 4z
tatis capere , quod afT^due ambtilet in latitudine , id ci cum
omnibus piis eft comiiKjne^ Omnes enim hunc fruftum ex
pictatw ftudio capiunt. Significat autcin ambulare inlatitudi-
ne , non torquert animo , non timerc aut expauefcere ab ira
Dei aducrfuspeccata, nullos fenrire morfus coiifcicnti«,non
fugere Deumin rebus aduerfis,necfrcmereaduerfuseuin,
fcdcfleanimocompofito , &cum conlcientia? tranquillica-
te & cordis laetitia vitam fuam degerc , & fe Deo regcndum
commitcere. Ha?cfummafelicitas efthominis in hac vita.
ifti "jfS eSvet Sj^fi^ieti i/j(^t ei«9tii, uoBtp 70 awjtiJit HStSPXfif iQ dytHjti^
i>.5nAc,inquit GicgoriusNazianzeniis. & notum eft Pinda-
ri 6\Q.\xm:'nS fMJifiiwaiihiuif ^tMeiJ^v»JiTat.*>imc*ti'7n»fiiiiy»-
y»^y»SfV<P&'. Econtra impios & fceleratosmala conlcicntia
fempertorquet&vexat. Sicutdiciturapudlefaiam j7. Im-
pijfunc ficut mare feruens.quod quiefcerenon poteft. Et
Ariftotelcs de (ccleratis inquit nono Ethicorum , ^«««Jm ««J-
iVif4«5eI. Nihilautem triftiuseft,quam affiduecircumferre
doloresconfcientia;,qui func quafi perpccuus carnifex,&
(vt Plutarchus inquit <rfi5i^'Su,.<i<t») vlcus perpetuum, quod in
animorelinquiedolorem affidue pungentem.&vulneribus
nos conficientem ,feu vcille loquitur.^w/wixHrtjt^^Wowrt»
<t« 19 »t,'<w»wjiu/. Et Hercules inquit,poft intcrfedam coniu-
gem & liberos , Nemofolluto queat animo mederi.mortefanan-
dum efifcelus.
Dcindcfignificatin huius vitip a(J\ionibus& conucrfatio-
ne cum hominibus habere confilia plana , reda & cxpedita,
quxncn abducant nos ab honeito, qua: nihil habeant pcr-
plexi.qua: non inuoluant res aut negotia; ita vc quicquid oc-
currac difficultatis , anguttix aut pcriculi, cxpcdita fit ratio,
qua fe expediar & cxitum imicniat. Hxc vtilitas fcquitur ftu-
dium verbidiuini: cumintereaimpij multipliciter [c[e fuis
confiliisjtechnis & aftuuts inuoluanc, fibique ipfismagno la-
bore laqucos tendant, & foueas fodiant, quibus irretiti & ca-
pti taiidem poenasdent fuorum prauorum confiliorum&fce-
icrum.Forma fermonis fumpta ert velab his quiex carcere &
angiiftiisin locum fpatiofumeducuntur, vbilibererefpirare
pofl^int, qno fupra pfalin.iS.refpiccrevidecur, cum inquit,&
cduKlt me inlatitudinem : vel ab his , qui in regia & lata via
incedunr. Hiscnimtotum itcreft facile&expeditum: cuni
ali;, qui diuerjicula quxruntjfspein locafalebrola&angu-
ftias fefeconiicianc ,ex quibus emcrgere,nifi regrcdiancur,
non poflfunt. Sa»pc etiam fua pertinacia eo vfque fe immit-
tunc,vc regredi non poffint.Inde prouerbium natum eft apud
Saxones, wer den gebahnten vndrichtige weg gehet,demJ{oJfen
keinefireucher in die augen.
Alij putanc verba efl^e opcandi, Vtinam ambularem inla-
titudinc.
ffluia mandataiuaexo[uifui] OftenJitvnde illatraquillifas
aninii,qu3efiiieoftenfionecurfumvir3Bperagar,oriacur,niini-
rumex ftudio verbi diuini & piccacis. Nam cx^cerx doftrinaf
omncs inuoluunc nos potiiis quam euoluunt.
46 Et loquar dc tciHmoniT^ttsis coratn regibu^:
Sc non purieiiam.
Reditadconfcffioncm. Rllquc in hocverfupollicitatio
quardamgratitudinis , &fimul dodrina,qux monetqualis
animitranquillitas&confidentia fequaturltudium pietatis.
Dixerat fupra verfu 43. ne auferas verbum tuum ex ore meo.
Hujc petitioni,quam fbituit iam cffe exaudicam aDeo, can-
quam votifuicomposfaftus, fubiicit hanc poUicitationem
gratitudinis -• Ego, inquit, Cic abs te edoftus & confirmatus,a-
nimo prxfcnti & flne trepidatione loquar de teftimoniis tuis,
hoceft^afTeramgloriam tuam, &d3bo operam vtmeavo-
ce&cohfcffioneduftrina tua paffim fpargatur & propage-
tur. Nec tantiim ad vulgus id faciam : fcd etiam coram regi-
bus,vbi maiori id fit cum periculo. Nam reges non voliint fe
cogiin ordinem, nec volunt fibialiquid prasfcribi, multo
minusvolunt fua reprehcndiaucdamnari:ideooderunthanc
doclrina, quae quafi vincula & carccreseis circumdat, & frx-
num cupiditatibus ipforum iniicit : &, vc Pfalmo fecundo di-
citur, fummis viribusacconatibusiiocagunr, vthiccvincula
rumpant. Indeigiturexiftunt illa odia,furores & perfecu-
tiones,in quibus magna fuppliciorum atrocitatein pios fxui-
tur, vt nemo fine pcriculo os aperire coram rc|ibus aufit. Ec
tamen qui tantum profecit in hac pietatis fchoia,vtintelIigat
hancdoftrinamfolamducereadcaileftem vitam & beatitu-
dinem , is cum amplificandae glorix diuinx ftudio , cum quia
falutiomnium hominuinconfuIerecupit,non verctur libere
& palam in confpeftu regum& principum hanc doftrinam
profiteri,atque ita gloriam Dei aflerere. Quare is dpmum fe
reae verfiri in ftudio pietatis , & multum profccifle fciat,qul
ita afFeduseft , vtanimo increpido coram toto mundo hanc
doftrinamprofitcri^fequc his.qui eam oppugnant, conftant*
pcdore opponere aufit.
BBB iiij
m
^^mmf
WiitCr, HENR. MOLtERI^
- Nonpudefiam ] W cft,non deiiciar i ftatu aut fpe mea , non
trcpidabo,nonmetu periculi aut probrl fubterfugiam vel
abiiciam Confeffionem.non vincar tcrroribus aut minis.
47 Ec oblcdabome inmandatistuis<iua: di-
ligo.
De hac fentcntia didum eft fupra verfu »4.fift cnim eadem
fcntentia , nifi quod hgc loco caufam etiam illius l«titix feu
obleftationis fimul oftendit. Amor enim vcrbi diuini parit il-
lam l»ticiam in corde.de (jua fupra diftum eft: nifi enim cum
fcrio ifcatdcnti afFcdu ftudium noftrumfic coniunaum > fta-
cim fuboricur faftidium & fatietas»
mens poffit.Idcdque relinquic hominem in triftiftiffimis du-
bitacionibus , in aelperacione&fremitu aduerfus Deum , vc
tandcm, quod Virgilius^it, yita cius cum gcmitu fugiat indi.
gnata fub vrabras.Itaque rede aic Plato in Axiocho,phiiofu-
phia; confolationesefle Kij^mcv j^ <f M/^«iK,id eft,inanem gar-
rulitatem . qux non efficaciter vulnera cordis fanac, fed cau-
tum cicatrices vtcunque obducit. Sed do6trina caeleiiis often-
dit vcras & efficaces confolationcs,quibuscorda retrahuncur
cx doloribus morcis & inferorum , & pcrfunduticur noua vica
& laeticia in Dco acquiefcence.ficut hlc dicic , Verbum tuum
viuificac me.
Hsc vcilitas ita magna cft , vt omnes inuitare & impelle-
48 Et tollam manus meas ad mandata tiia , qux jg gj Itudium pietatis debcat. Deinde fi doftrina philofo-
diIigo:& meditabor in ftatutis tuis. phica, q-iia: quafi Ipeculum &<7iw/o-4<f eft omnis lapicnciae hu-
Repetitio eft confeffionis. Nec opus eft caufam eius rcpe- manaj.ta^uam inutilis ad veram & cfficacem conf olacionenii
titionis faepiiis inculcare. Cjetcrum-pkrafis, Tollire m»nM *i hac Dauidis fentcntia reiicitur , quanto magis illa vana fola-
w*w/;«r^,dupliciterexponitur, Alijenim.Icuaremanusidem cia , ad quarvulgus refpicit, qua;que inccrta funt & fallaeia,
putancetfcquoddicimus.-Adhiberenianusoperi, Scoperam hocSpiricusfanftiiudicio damnari exiftimandum eft? Non
dare, vc fattis exprimamus prxcepca Dti. Neque enim latis foium enim non viuificant illa , f^d altius ctiam mergunc in
eft/efle difercum in legc Dei,nec auditoresjfed fadores legis mortem & incericum , & dolorcs efficiunc criftiores. Tertio,
iuftificabuntur. Alij camen exiftimaqc, ardens animi deiide- obferuandum & hoccft, dc quo fupra vecfu prascedence non-
rium hac forma loquendi fignificiri , fumpca mccaphora ab nihil diftum eft: pcrfpicue oftcndi in his verbis modum, quo
exccrno <»eftu. Quje enini cupide appecit cor,ea excentis ma- fiat confolacio in ccdcfja , ne more Enthufiaitarum & Ana-
nibu!, capcat,&fibi.ipplicans,quafi propriafacere ftiidec.Ego bapriftar^m fomniemusrapcus & illuminicibnes cxtra vcr-
itaque inquic, C3ntodefiderioexpctomandatatua,vtinex- buni.Iterum enimdeducicnoshscfenccntiaadvcrbuni^hoc
terno quoquecorporis geftu exccnc feruoris & defiderij fi- eft, pronufilones, & oftendic Spiricum S.efl^e efficaceni , iioc
pna. Ica ollendit in piis excernos corporis geftus refponderc crt,erigere & conf Jari corda per verbuni5& non alicer. Idco
'' "" eniniinquit, Fw-^ww/^^^wxiw/yrf^f we. Non quodmagicain
' vini tribuacfyllabisjvelacramento, velchartulisecollo fli-
fpenfis,veIcercoruni vcrborum recitationi, vtletiam vuiu-
ininibuspretiosecompadis, &muIto thureconiccratii.3']ua-
Ics fuperlhcioriesinuaiuille apud pontificios videnius. Scd
quodcerto ftatnat & re ipfa didicerit ,hjc modo Spiricum
fanftum in corde fuo cfficacem efle , ciim fidcs intuecur
promiffionem , & hac fele concra cerrores & dolores erigic &
fuftentac.
Huc congruuncmulta alia teftimonia : Prope eft verbiini
in ore cuo&incorderuo. Sicredideris, faluusctis, Rom.io.
& Romali.isQ^aicunque fcripca func, in noibam dodtrinam
fcripta funt, vt pcr parientiam & confolationem Scriptmai li
fpem habcamus. Sed h^ec non intelliguntur nifi in veris in-
uocationis & poenitentiaf exercitiis. Ideo homines otiofi &
cxpcrtes liorum exercitiorum, fomniant ncfcio quas infufio-
nes ,qua:fianttempore & momcncisnobis incognitis,honu-
nemque ita abfoluant, vt qui haCicnus fueric impius, & pro-
pofitumhabeacpcrfcucrandiin fceletibus concra confcicn-
riam, mox eo momenco fiac iuftus.Ita vcdiccrepoffis,hic eft
iuftus. His enim verbisvcuntur. HaecdeliriapIaneEnthufia-
ftica fugiamusi & di(camu*,non aliter ficri conlblationcm in
cordibns nifi per verbuin,pcr quod Spiricus fandus fic efticax.
Nec cft illc efficax, quandiu pcculancer reiicimus & contcm-
nimus verbum.Sed cum mens percerrefafta agmcione pccca-
ti in vcris doloribus qu;Eric confolacionein, & verbo promir-
fionis fe fli(lenrar,&c.
AjpHiones noininat non tantum cxtcrna mala, qua» corpus
affligunc, fed mulro magis illos internosdolores&crucia-
lus^qui oriuntur a fenfu irje Dei,&qui,nifi confolatio fiac,ho-
>^^W!
gn_. . . . - .
mccriori animi piccati, tca vc quicquid aganc , pietatem iplo
rum arguar.
OCTONARIVS
P T 1 M V
S E.
s.
T
49
M
Emcnto vcrbi ad feruum tuum : fu-
pcr t]uo f^-cm dcdiiU m.lii ^^feafii me
fherare.]
Etiam hunc oftonariu inchoat a precatione.m qua mtuens
promiffionempetitiuxcahancfc.uaii&defendi.iNamquod
dick,memento verbiadferuttmmum.iden eft ac fi diccrecPrg-
fta & re ipfa exhibefcruo tu > qua: promififti. Nunquam qui-
dcm eft immemor verbi & promiffionum fuarum Dcusj fcd
id nos non inceliigimus,nifi ciim f afto id oftendit.Ideo fic lo-
qulturde Dco «dj.-7re;nx3».:. Effedusenim demonftiat,Deum
cflb memorem tuarum promiffionum.
In quo meJ}erarefeciJii]Oi\endit fpem piorum nulla aha re
niti , quam promilfione diuina , & quidcin vc penderc ab hac
fola poffit,idfieribeneficiodiuino. Vtraijuedoftnnaadmo-
dum necefiaria eft. Non fblum quipalam llint impij.abiefto
verbo,& promiffionibus diuinis fcpultis, niiuntur f ua iapien-
tia,viribus,pocentia &aucoritacc,&c.Scd ctiam multi m coe-
tu eccieGx quaerunt nefcio quas iiluminaciones & rapcus ex-
tra verbum Dei : nec volunc in co acquiclcere fidc. Scd vera
ecclefiafcicfceflc.illigacamad vcrbum. Icaquemprecaciu-
ne.quoties accedit ad Deiim,& ia omnibus ad:ionibus fuis,c-
xemplo Dauidis , intuctur promiffiones , & iuxta has petit fe
exaudiri & iuuari.Ac fiindignitasnoftra hic nobisobft^epar,
& a Dei confpedu nos arccrc conetur , fides intuens promif-
fionem ancefert cam illifcnfui indignitatis,& hac promilfio-
nc (cfe fuftentat & crigic. lca fic confolacio in coi de, & viuifi-
catio,dc quavcrfu fequetCdicitur: & crefcitfiducia in Dcum.
Sed quia'ex nobis id praiftarc non poffumus,vt in hoc certa-
mine illam firmitatetH fidci & fpei retineamus , qua: non pa-
tiatur fibi promiffionem excuti,lciedum eft hanc iplam fidcm
& fpcm diuinitus accendi per verbum , & fimul conferuari &
augeri a Deo,vt firmiter inlixrctc promiffioni poffit.Ideo di-
cit,*» quojperaremefecifii. Dc his rcbus omnibus monct hic &
iequcns vcrfus.
50 Haic confolatio mea in afflidione mearquia
ycthumlelot^utum^tuiim viuificat me.
In hocverfu exponitur praccipuuis efFeftus verbi diuini,
^ftqucinter ca^teraareumenta, quibus ftudium verbi diuini
commendac , hoc miximcinfigne , quod in hoc vcrfu ab cf-
ficacia eius ducitur. Vt autcm melius intelligatur hic verfus,
cx antithefi confcrantur alia» doftrina: extra ecclefiam cum
minein mcr?,uncin mortem.
Viuificat ] Ilccreat iiK':ita vc fublatis doloribos mortis, Cen.-
fum \xzwx acquiefcentis in Deo cordi immittat. H<ec eniiu
vera vitaeft,qua cordaeriguntur& reftituuntur.
51 Superbideriferunt mc T^\nnni\x\x\[magnope'
r^:]alegc[^«/fw]tua non declinaui.
Sicut fuo exemplo paffim oftendir,quaIe cflTe ftudium pie-
tatis, & quaUs conftantia in omnibus debeat : itaetiam fepc
a fe oftendit, quid ferre eos, qui pietatem proficcncur,ncceffe;
fic , & vnde in periculis acque ierumnis verse confolaciones &
efficacia malorum remedia pecenda finc, monct. Talis igituc
hic eft vcTCus.lPrimumitKiuitjSuperhideriJerutttmeplurimum.
H3BC enim eft condicio eccieiix in hac vica , vc d fuperbis, hoc
eft, hominibus epicur^is, ignaris cuangclij , & fiduda fiia: iu-
fticix,fapiencia»aucpoteti£tumcncibus,idedquceciamDeum
&iudicia ciusconcemnencibus ,deinde &ab hypocricis dc-
rideatur , concemnacur , prematur , & magna odiorum acer-'
bicacC oppugnecur: omnia enim ha:c verboilludcndicom-
vcrbo caflcfti. Toca philofophia ctfi multa argumenta coUi- pleftitur. Nam mundus ca qux fua non funt,odit,vt Cnrillus
gir,quibus pcrfuadcre hominibus conatur , mortera & ahas inquitapud lohannem.Ea autem debet efle in omnibus con-
;erumnas gcucris humani cflexquo animo fercndas , fiintque ftantia , vt has illufioncs & iniurias , ab impiis & incredulis
illa argumenta paflim in doftrina philofophoruiu obui3& illaras, fortitcrferant.ncfraftimagnitudincmalorumautca-
ctcbrb repecita , tamen non oftendit vcram & firmam confo- lamitatum deficiant 5 Deo,& non aliundc quam cx ipfo ver-
lacioncm ,nonmonftratvcra &falutaria remedia.quse adhi- bo diuinopctcrercmedia fuorum malorumdifcant. Ideoin-
bcada fint doloribus ortis cx fenfu irx Dei aduerfus pecca- quit,EtiamfiruperbimihiiIludunf,cgotamenalcgetuanon
ta , & morti$a:ternar, nccoftcnditportum in quo acquiefccre dethno.Et mox fubiicit;
ji Memor
"pifPlfiRWW^fpF
II45
ji Mcmor furfiadiciorUm tuorum a feculo Ic-
hoiia:& confolationem capio.
Non enim aliunde quam ex verbo diuino & exemplis iu-
fiitia: Dei peri vera remedia pofrunt. ludicia eRiin Dei hoc
loco exiftimanc dici exempla in verbo Dei propofica , qijii-
busDeusteftatUieftjre,iuftumefle iudiccm. Vteft hiftoria
diluuij& feruats fimiha^ Nohse, edudiopopuli Ifraelitici
ex JBgyptOySc interitus Pharaonis, cxcidium gentium Cana-
n£arum,& fimitcs panar. Inhis cnim admirandis liberatio-
nibus ecdc/ix & poFais hoftium confpicicur Dei pracfentia in
eccle/ia,& iudicium eius aduerfus fcelera &impiecacem ho-
ftium decIaratur.His igicur exemplis confirmatus propheca,
affirmsr fe indeconfolacionem ia rebus fuis aduerfis accipe-
rc,& iii fuicepco piccatis ftudio conBrmari.
5} Plonoi- apprchendic me,proptcr impios de-
reliuquentcs legem tuam.
Non fatis eft veram doftrinam intelligere & amplefti:
IN PSALMVM CXIX. .^
winpip*
^IPP
& aducrfa plurima : fcd econtra du!ciffim'M coi^rolatfones
haufi cx doa«na, & ornatus fum muIcis^Dco beneficiij.
Vcrunqueigitur vulr nos cxpcftarc , qui in hocftadio cur-
nmus.
Ah"; ita reddunc, Hoc eft meum opus,veI,hoc mihi cur»,&
cordi eftjcuftodire man,daca rBa,id eft,retinerc do^lriBam in-
corrupcam fide & bona confciencia.
OCTON A R H OCTA VI
ARGVMENTVM.
N toto hcc oUonario rHrfusfuum exem'
' p/«w ecdefu^Yoj^onitt (^ (^ualefmmfite^
rit /iudiurnt (^ualif^ue ardor in cognofcen-
da doUrina coelefli , demonflrat. Deinde
cjualem conftantiam in fufcepto pietatis jindio adhi-
fedfimul oportet odifle omnem fophillicam & mendacia ifuertt, oflendit. VtcjHe rnagis {mm exernplum mbis
p:jgnan:iacumdoarina,&eos,quifceleratedcficiunc^do. cormnendet.drvtconftAntfaJitconfffeator/tterumho-
ctrma,autleoesdmmasaudaaerviolant,tanquammonftra n r ■ i r j ,. .
toco pettore dcteftari & auerfari. Hoc igitur affirmac pro- If^^^^f^orum vartas technoi, ftaudes, machtnattones,
phetali:feciirc,&nosfuoexemplohortaiur,vtfimilem ze- & tnturtas cornmemorat , (^jmbtuadeofraiiui nonfity
lum atque indignationem c.ipianiuis aducrfus prauos dofto- vt magis etiamfe confirmathm atcjue ardentiorernfa-
res & violatures doftrin.^ coeeftis. Supra diximus , iii A- ^urn tn pietatts cultiti^ [hdiofius colmffefe illum c(*~
pocalypfi eosaccufari,quincque frigidi fint neque calidi.
Qupd huc etiam accoinmodari potcft. Alij horrorem ex-
ponunt, qui ortus fit cx cogicatione de exjcij & incericu im-
piorum. Scd principalicer loquicurde illaindignacione&
iiorrore.qui oriturex violationefcu profanationc doftri-
na; coe'eftis, qua & gloria Dci lajditur , & poenae non canciim
priuata;,fcd publica; attrahuntur. ItaPolycarpusobturabat
aurcs ne audirec blafplicmias , & vitabac loca in quibus illa»
pronunciabantur.
Fropter impios ] Non dicit propter peccatoreserranres aut
imperfeftos ; fed impios& blafphemos.qui veruatem coele-
ilis doftrinse oppugnant &delere conantur.
54 Caiuioncs fucruntnnh: ftatutatua:indomo
pcregrinationum mc.arum.
Rcdit ad commendationem vCrbi diuini, & quia fuo exe-
ploaliis vult prodefTc, affirma: legem Dei feu doftrmam
cotlefteni vnicam fibi fiiifTc vel prarcipuam obleftationem
& voluptatem.ldque a figno oftenclit,cum dicit , Statutn Dei
fuijfefucu cantiones. Nim cantus.lajtitix indiciumcft. Addic
3.\Metic\ , in domo peregrinationum menrum i vt oftendatetiam
tunc quando caufa aliqua erat dolendi aut mecuendi pericu-
la.retinuifFe fe iliam animi tranquillicatcm & Ixcitiam , qua:
cx ftudioverbidiuiniontur. Namquiperegrinantur&do-
mo abfunr,variis folicitudinibus torquentur, afficiuntdrque
moIeftiis,&conficiunturmuiiislaboribus: multaetiam mc-
tuerefibialatronibusSca feris coguntur. Solenc enim non-
nunquam viatores cantu folari laborcm fuum,atque ita ani-
mo fuo cxcutere mctum aut rolicituditicm qu^ cosexcru-
ciat. Ica,inquit,cgoquoquemeditationeverbi tui, &dulcif-
fimis ex hoc petitis cantilenis,leu6 huius vitacmi^cVias & do-
lorem.quem cx exilio capio,in te vnum iatlafts curani & fo-
licitudinem. Videtur cnim Dauid vocabuWperegrinationis
fuum notarc cxilium , & tacite hac voce monere voluifTcvi-
tampijhominisin hac vica non difFcrre a peregrinatione.
Qt».emadmodum IacobinquitGenef.47. Dies percgrinatio-
nis ierui tui pauci & mali.
55 Recordatus fum no6tc nominis tui , lehoua:
&: cuftodio legcm tuam.
Coha:ret hic verfus cum fuperiore.Sicut enim fupra dixc-
rat , ex fola doftrina coelefti petere fe animi confolationem
& oblciftationcm dum peregrinatur : ita nunc inquit , noftu,
ciimfcilicec hominemcuraepropccrfolicitudincm &infom-
nia magis cxcrcent , quam incerdiu , & cum homincs impij
ftcrrunt,& fune fccuri , aut etiam cum fcelcra meditanturin
lefto, fe refpiceread legem diuinam,atqueinhacobferuan-
- d.i fe exercere.
^6 Huc faitum eft mihi: quia ftatuta tua cu-
ftodio.
Colligic ex vtraque parte qna»'fibi euenerinc : primiim tri-
ftia & aducrfa,vceranc fubfannationcs, irrifiones,min«,odia
hoftium.machinationcs crudeles, pcrcgrinatio&exiliu, &c
tumy^titpietatis dotlrinam profitebatur,affirmet.Ad~
dit atttem rurfpts petitionem, vt diuintttu doceatur ^
confirmettir , ft)infne argurttentumfurnit ab immenfa
Dei mifericordia (^r bcnttate ^ejjua, ckm pertotum ter-
rarum orbem dtfftifafitfe ^uo^ue eita altquemguftum
percipere debere tudicat. '
n
57 T^Ortio mcaIchcuadixi:aclcuftodiendum
f verba tua.
Confeffio cft,in qu3,vt dixi, ftudium fuum commendaf, &
aliisimitandumproponir. Inleftione cft aliquid ambigui-
tacis : ncc omneseodem modo hunc verfum interprecancur.
Ainbiguitas aucem inde ferc oricur, quod nomennin' diffi-
milicer accipicu r. Aliqui cnim fic lcgunt , lehoua cu cs por-
tio mea,ideo decreui Icgem cuam fcruare. Alij fic,Deus,qui
portio mea es,decrcui,&c. NonnuIIi,Dixi,vel ftatui Deum
portionem meam, ad cuftodiendam eiuslcgem. Doftiores
autcm ita fcre rcddunt: Dixi Domine.hasc portromcaeft,
fcruare kjem tuam. Et haec fententia videtur efle magis
Grammatica.Naaccentus in verbo 'mON oftendit ordincth
conftruftionis efle inuerfum , & conftrudionem poft voca-
tiuum efl^e inchoandam a verbo.Nec tamen aliorQ fentcntias
prorfusrepudio.Nam& illud reftedicitur,quodprimoloco
dixi.Dcus portio mea eft, ideo'&c. Nam qtiod Deus cft ha?-
reditas piorum , ficutfefe in lege nominat, & quod vnus ad
folidam felicitatem noftram fufficit, id nos inuitare inprimis
adpiceatisftudium.&aniinum adderenobisdcbet. Etcerte
jequum eft,vt ciim fibi nos in pcculium dclegeric, nos in iptb
viciffim acquiefcamusjScillornoita concenci fimus, vc am-
pliiis cxcra illuni nihil requiramus.Recineotamen poftrcmi
fentcntiam.quae magis eft grammatica. Ego ftatui apiid me,
quod hajc fit optima porcio,& o|)cima hxreditas mca.feruare
legem Dci. Quid enini prodefi; homini ( inquic Chriftus) li
totum mundum lucratusfueric,&»nima; fuje iafturam fccc-
rit?Matih.i6.&PauIusi.Timoth.6.inquit:Pietasopcimuseft
quaeflus. hsec eft fimplif ifHma fencentia. Comparac autem
Dauid legis obferuanciam omnibu? fiditiis bonis, qux ad fe
hominumcupiditaces rapiunc:acfidixi(ret,appccacquifque
quod mens eius tulerit, & fuis deliciis fruacur:tion erit quod
aliis inuideam, fi mihi falua manebit hxc portio, vc me Dei
verbo addicam,
58 Precatus fum facicm tuam toto corde: mife-
rcre mci fecundum eloquium tuum.
Supra dixin^us , ffiidio noftro adiungendam cffe affiduam
precacinnem : alioqui enim facile faftidium doftriiix obre-
pic , cum non fcntitur cffeAus in corde:&fidej, nifi fubinde
in inuocatione,qu3e eius quafi nutricula cft,alatur, facile ex-
tinguitur. Ideopaffimpcrtotum pfalmum mifcetur prcca-
tio. Dcprecari aucem faciemDci, fignificacnon tantiim de-
precandoinciuj confpeaumvenire, acqueica familiaiitcr
deinde folatia,qu2: ex doftrina CGelefti petiuerit, prjcfentiam cum eo cplloqui: vel eciam vt nonrtulli interpiretantur,XHp-
Dei qium in rebus aducrfis expertus fit , & liberationem ex pliciter ante alicuius faciem procumberc : fcd ctiam pctcre,
doloribus & a;rumnis. Atque ita quafi opponcndo hxcciim vt qui fc aliquandiu facie auftcra & vultu toruo fubiratuni
kk tum alios fuo exemplo confirniat , vt in ftadio pietatis oftendcrit , blandam nobis faciem fuam obuertat , atquc ica
conft.'ntcr& atacriterpergant, rcdiilTe nobifcumlngratiam oftendat:quafidicas,faciPni ali^
Hocw//)//Ji<?«wfi?]Idcft,Hoceuenitmihi,&c. Senfimala •uiusdeprecandofleftereautmolUrc. %^
wr^
♦
^^!^TFT
.1*4^.. ■;ir-^.',. . PRiEITECT.: )BEN
. To/^ w?<& 1 rioc oppofituin cft hypocriticis flmuUtio-
nibus, 1 » s. .
4^«'#WMi]Hascfumm«fuitpctitionis,in quaotnnisge-
neris bona petit, fpiritualia &corporalia: fedqUjain omni
pctitioncpfselucerenceeffeeft fidcm accipienteiA rcmiffio-
nem pcccacorum , ideo inquit,Mifercre mei,id e|t,per nule-
ricoraiam recipc me in gratiam . efto propitius , & fuccurre
mihi in omnibus affliaionibus & pcricuUs. Et mox lubucit,
Seeundfimeloqmuffitufm , id «ft , fecundum promilfioncs. in
verbo tuo comprchenfas:ve oftendat fidem folo verbo niti.
59 Reputaui vias meas : ik conuerti pedes meos
adteftimdniatua.
Redit ad confeffionem, in qua aliis fuum proponit exem-
plum.Cogitare feu refutare vmfrm.eA diligencer expendere
vltx fuJL' inititutum feu rationem viuendi : ficut & 1 aulus
praecipitEphcf.5. Ambulate accurate , non vt faiui. Vuiunt
bleriqu(jfine lege & fine Deo , nec cogitant an via quam
fnorediuntur,ducacveladmteritumveladfalutcm.ldeoquc
obuiamquamque.&eaminprimis,inquadelic«,volupta-
tes,honores,dignitates Scopes fefeofFerunt,mox cupidefi-
neiudictoarripiunt. Sed hominis pij eft reputare vias fuas,
&cogitare ancongruantcumverboDei,&quisexitus VI2
infticutarficfuturus:fiintelligat non congruere ad prxfcri-
ptum verbi diuini,autfi pes exorbitet a regia via,mox cxcm-
plo Dauidis retrahat pedem & ad teftimonia diuma fe con-
. uertac In hac enim via tutiflSme arabulatur: alix omnes ex-
* trahancadintcritumducunc. Dehac diligentiamonetBos
* hicverfus.Seqiiens verfus monetinhac delibeiationefugie-
dam cfle pfocraftinationem fcu dilationem: quia dilatio illa
cum periculo eftconiunaa. Si enim liic ignauix noftrx in-
dulgeamiis,tandcm obdurefcimus in fcelenbus noftris , nec
facileindercuocamurad rcgiam viam , prxfcrtim cum toc
nobis obiiciancur impcdimenta & remorr , qux nos ab hoc
curfu auocanc. Nec expeftandum eftquodEnthuha tedi-
cunt, donec eciam repugnantes rapiamur. Sed cura alloqui-
turnosDeusin verbo fuo,&.nostrahit,reuerenteraudiamus
cum,& Cquemadmodum pfalmus inquit) feftinemus ainple-
'- ftiverbum.idquemagnoftudioagamus , Vtiuxta hanc do-
ftrinamviara noftrani inftituamus.ldeo inquit,
60 Fel^inaui & non diltuli, vt cuftodircm ma-
data tua.
Duobus vetbis fignificat zeli fcruurem:quafi dicat, ab, que
cunftatione & niora cucurri ceieriter.
6i Funes iii>vioruni apprelienderunt me [yel
catHs imptormnfpoUaHerHm me: ] lcgis luae non lum
oblicu$._
Sicutantea ra:pc,itahoc quoque verfu docet,non abucie-
dam cffcprofeifionem doftrinat & cuitum religionis, etiamfi
odia &periculaproptcr eamfinc fuftinenda. Hicconftantia
& fidei firmitas neceflaria eft piis omnibus : quia crux fcm-
per fequitur profeffionem huius duarins, qux quia multo-
rum fidem Ubefaftat & euertit, eo raaiore ftudio & cura no-
_ bis opus cftjoefides in nobisextinguatur.Dehacdiligcntia
- leu cura retinendae puritatis , doftrinat & fidei, concionatur
hoc & duabus fcquentibus verfibus. Sed quia illa conftantia
&firmitasfidei in periculisnon rctinetur humanis viribus,
" fed fingulare cft Dei donum , ideo verfu fexagefimo quarto
additur precatio , quam toties in hoc pfalmo repetit: Doce
meftatutatua : nifienimdiuinitus doccamur &confirme-
mur , fruftra laboramus in exufcitanda & confirmanda fide
Hoftra , qua; tot machinis intus & foris oppugnatur : intus a
carne 8t peccato.foris 5 diabolo & organis eius. Memineri-
. 1T1US igitur Da«idis cxcmplo non indulgendum cflc dubica-
tionibus autdiffidentiae: nec abiiciendam tSt fidem aut pro-
fcfliong doftrinas^fi ingruant calamitaies & pericula:fed con-
ftanter&magnacontentioncpergenduefirein piecacis cur-
/ i fu.Nc vcro labor fit irritus,addendam efleprecationem,qua:
donum conftantisB &firmitaiis diuinitus impetret.
lunts impiorum] VerbumSan abfolute fignificat teneri a-
licuiobftriftumasrealieno feu debito, vefa6liue,obftringe-
re aliquem fibi,Vel obftriftum fibi redderc propter debitum,
itcin,pignus accipere loco debiti, quo tibi alium ad foluen-
diim debitum obftringas. Inde tft nomenSan quodinge-
nerefignificatfunem^iftringcndofeuligando. InterdO mc-
tonyraiciSscapitur pro parte feu traftu terra; funiculis men-
furato. Sarpeetiamproccetu fcu caterua hominfi certisfor^
dw^ibus feu paaionibus tanquam funibus conifidorum. Du-
p$c eft igitur huiusmembri fententia , fed qua: eodem reci-
dit. Alijenimrcddunt,funes impibrum apprehenderuni
nic. Alij jcoetusimpiorum depr«datifunc,vel(vtnonnulli
reddunt) fpoliauerunt rae. Namvcrbumniymalunt verbo
fpoliandi vel depr«dandi teddcrc : quod nomen ip prxdam
R. MOLLERI ii4g
fcu fpolifi iignificet. Quocunquc modo rcddas,plana & per-
(picna eft propheta> fcncentia:fignificac enim feab impiis
quidem variis modis vexatum. & multis corum infidiis peti-
tum, atque iniuriis omnibus expofitum efle : inteCea tameti
recinuilfe fidem intuentem promifnoties: atque ita fuper afle
Ii£c pericula^ & e manibus hoftium euafifiTe. Nonnulli red-
dunt,doIores impiorum:fed hoceft alienum ab hoc loco.Et
diflerunt fignificatione ^an & *nnkehl cum tferi fub prima
litera,8t kehl cum Segol fub ^adem prima litera.
62 Media noCte [ medtetate no^ts ] furgam ad
confitcndum tibi fuper iudjciis iuititis tuae [ id efi,
tHftis tnis,']
Amplificatfuum ftudium ^ circumftantia temporis. Tan-
tustinquitr eft animi ardor in difcanda dodrina tua & colen-
da piecate , vt non tantiim interdiu hocftudio occuper , fed
nodu quoque : & quidem tunc cuun csteri profundiCimo fo-
mno iaccnt «]uafi lepulti,furgam,& de tuis beneficiis cogitas
tibi gratias agam,quod te patefecifti ccclefia?, & quod parti-
ccpsfum faAiis tantorum bonorum.
ludicia iuftitU vocat iudicia i\ifta,more Hebrato.Et iudicia
hoc ioco accipi poflTunc vel in fpecie de exemplis, in quibus
iudiciumerga impiosdecIaracDeus , vei in generc de tota
do£trinaineccIefiapatefa&a, vtanteafxpe. Monachihunc
verfumtrahciead fuos fuperftitiofos cultus , eofque com-
mendare exemplo Dauidis folent.' Dicunt enim fe quoque
furgercmedianode:quodquidem reprebendendum non ef-
fet , fi faccrent libcro fpiritu & nullis humanis traditionibus ^
obnoxio,fua fponte non ventris & otij gratia,citra vllam fu- '
perftitionem & idoIoIatriam:ledquancmn fit impietatis &fu.
perftitionis invita nionaftica,rcsdocet. Ideo-parum refte ad
palliandam fuam Impietatem talia dicta allcganr.
6:5 Socius ego omnibus y qui te tiuieni ; & qui
cuftodiunt itatuia tua.
Ad diligcntiam & ftudium retinendie fidef & puritatfs
doftrinxpcrtinet , vt nos adeum coecum adtungamus , in \
quofonatvera &incorrupta doftrina , & ip quo legitimi
cultus vigent.T.ilis enim qyifque eft aut euadit,qualium dc-
ledacurconruetudine.Eftqiten)agnavis,vtinquitPlutarchus
inBruco, admores rede formandos,in confuctudine bo-^
norum. Econtrademalis noti func verfus Graici. iEfchylus
inquic, e» m.i-ri «gjryH i«S»'d>MX/«f Hsnnit i^iiuty iJii. Itcm , yc».!^
mffixMi oxet^ni f^idtitet, £t Mcnander , i(£tiuit ifju\u» Hfcni cm,-
C«Vh KgutH. Et quod Paulus ex Menandro citat , (f^tigf ani nSh
Dauidigitur in fe volens proponere exemplum homi-
nis ardentis ftudio pietatis & vere timentis Deum , affirmat
fe confuetudine piorum confirmatuni & adiutum fuifle plu-
rimum in fufccpto ftudio,feqBe magno ftudio hoc egifl!e, vt
& interbonosac pios affidue vcrfaretur , & coniunftioncm
illamtjuibufcunquc poffet ftudiis & officiis tueretur& or-
naret. £c in omnibus piis vult fimile ftudium confpici. Huc ~~"~'
pertinet iUe verfus Nazianzeni,?»» n»i wjCmm Smes /juffi <)>*>
tixu^a. Omnes debemus operam dare,vt,fiinus ciucs & mem-
bra vcra: ecclefi2;,cuinosadiungercdebemus fide , profeffio-
ne,inuocatione & voluntatis coniunftione : & ftatuere quod
extra hanc non fitfalus.iuxta illud pfalm.83. Beaci qui habi<
tanc in domo cua Domine,& Pfal.yi. Piancaci indomo Po-
mini florebunc.
64. Bonitate tua lehoua plena efl terra : fliatuta
tuadoceme.
Addic precacionem, quia intelligic non efl^e id pofftum in
noftra volunrate feuarbitrio, vc coftantes maneamus in pro-
fcffiouedoarinas &pietatis cultu , fed opus effe gubernato-
re Spiritu fanfto, qui nos doccac & confirmec. Addic aucem
argumencum feu racionem, vtfupra'quoque monui , fumpta
a perpetua bonitate Dei , qua» fe non tantum intcr homiitts,
fed in omnibus mundi partibus ita oftendat & exerat,vt nul-
la fit creotura quas non fic eius quodammodo particeps.Petic
igitur vt ipfe quoque huius bonitatis aliquem guftfi perci-
piat,& quidem talem, quo de Dei erga fe voluntate doccatur
&confirmetur.
O C T O N A R 1 1 N O N I
ARGVMENTVM.
CTOT<I ARIVS nontts ^mimgrt^
tiarum a^ione,partim doBrina de cruce
confumitHr' Ac de precihfa ^Hidem/kpe
iamdt^umeft. J)e calamitattbtisvero
peculiaris commonefaiJio loicinferitHr.
SifHt enm antea in qHerelis 9 qna^ etiam in hocTfitl-
' mOi
, t-
M-f I N P S A L M
mot verfu 69. ^ yo. repefit , oflenditeam ejfe ecclefu
cotjditionemtn hacvitay vt necefe Jit eam varijs a-
rumnis cr pericHlis expofitam effe-,irt ciuibns tumtn re-
, tinenda Jit fdes intuens fromtfitonemi (jrtnxta hanct
Itherationem a Deo expeUans : itanmfjVt ammtvio-
rum adjerendas calamitates infttuantur ^confir-
rntntur i finern earum ^ vtihtatem exponity docens
7rat9»juct7tt ejfie fxet^iiMt-jiifhoc efljartimms erudri eccle^
fiamtVt ijr retitus inteiUgat d£i.lrinamy ^i; confiantins
amp/etlatur. Crefcit enim fncalnmitatth^ts ^ lertm-
' nis lux fdeiy^ accendnntnr C£tera donat cjha infecu-
ris ^ otiofis-,aittebrijs voluptattbHsfepHlta iacent : c^
citm negligmtur aut fepeliitntur', loco horurn donorum
fitppHilhlant in corde humano i^arij errores in doclri-
na-tti) fcclerd,<^Hibt'i4 ^ nomen dimnttm profanatttr, ©-
attrahiinturpriuatiz cr pub/icx caLirnttates. Hxcpy.c-
cipua do^lrina eff in hoc otlonarto.Repetitnr aH/em (^
vjitata co?jfefiio de perjeuerantia, ^uafn vult alijs effe
exemplOfVt f(Zpe lamdtximtis. Infine^^vjjfndmn ver-
bi diHtm rurfti-i commendet^ infittmtur collatio d.otiri-
nt& cdejiis-, CHrnfugacibns huim mundi bonis -, ad ^ute
adipifcenda cmn homines magna cuptditate ferar/titr,
monet q- pr&pofierumejje eorim Jludium ,(jut cnpidt-^
tate harinn rerum tnflar/imati , ne<r^ltgtint illurn pr&-
siantiflimitm thefiHrum^cam cjuo nnlla hniits vitcs. ho-
na cornparart poljunt , ^fclicitatern verarn non asii-
manda?n ejfe a magnis opnm acerHiSffcd-ab a/iimipie'
tate{^reltg:ontsciiltu.
c ■
b'
65 "O TEnigne fccifti cum ffriio tuo Ichoua : fc-
f^ciinciiiin veibumhiun).
Primum gr.niasagic Dcojaquo iuxta proniif/ionem variis
hadeiiusbencficiisfic ornatiis:ita vt his ij^fis de vcTitatc
promiflionunuliuiiiarum fitcofirmatus.Beneficia auteiiiccl-
lipanturtum fpiritualiatuin corporalia oniiiia. Nam corpo-
raliabenefici3teftimoniafunt,quibusquafi obfignancur ipi-
rituales promif/ioncs.
Secundkm verbtm} Ideft, recundiiinpromiffioncm,in^ua
gratis fcilicetcrcdcncibus hajcbona ofters.
66 Bonitatcmguftus&rcieiitiadoceme; quia
mandatis tuis ciedo [ Gerrndnijrnns eji.-lchgicube art
deinegebot.]
Non parum profeceratiam Dauidinfchola pietatis,quod
oftcndic crebro repetita eius confelfio , & tamen toties petic
fedoceri ficconfirniari: vt moncatquaardua fithscmilitia,
de quahiclocjuicur, Scdc quaPaulusprjccipic ,cuni inquit,
Militabonammihtiam recinens fidemSc bonam confcien-
tiam:i<c quamnihilhic tribucndum aut fidendum fitviribus
hunianis. Nifienim diuinicusgubernetur &doccaturhomo,
leui momenroexciicicurnobis certitudo doftriniE , vt mox
incipiamus, vacillare & dubitare: & lublataw^Mej^oe*'?' fubori-
tur contcmprus &ftftidiuni dod:rina?,quoddenide comitan-
tur horrendaetcnebr^e, quaehoniinem inipelluntin triilede-
fperationein &intcritum. ItaquealfiducTCpetenda^anobis
funtcuin Oauideli^prccationes: DocemeDomineftatuta
tua:Bjnicareni guftus & fcientiam doce me,
Scientinm nominac cognitionem cotiusdoilrinsede Dco, «',
& expcricntiain terioruin in contritione > & confolattonem
fideiillullrancis doftrinam. BonitMemguJim nominat redii
iudicium& fanam dilaetionemreaeduudicantem dogma-
ta &aftiones omnes , &dantem confiliainrebusagendis, &
moderantem zelum noltruni. Vtraque res niagnopere ne-
ceiraria cit piis.omnibus , & eft donum plane diuinum.
Nam&int(dIigeredo(ftrinam & exercitiapoenitenti^acfi-
dei.nifi diuinitus edodi , non poirumus. Et tanta eft imbe-
r lillitas&caligomentiumnoftraruin, etiam ciim doeemur
^ ^e Deo , vt diiudicare tamen errores aut reda confilia infti-
'tuercinrebusagendis nequcamus, nifi Deus verbofuofa-
cemnobis prxferat , & iccr (luod ingredienduin fit mon-
ftret. Deindequam mulci nimiumprouehunturinconfide-
rato2,eIo,vtfibi&aliisnocc5nt,? G.^cusinterpres maledi-
flinxit bonitarcm & dilcipUnam. Vocabulufn Hebraeunv
CzayD fignificat guftuni, qui inter exterioresfeniusrecen-
fecur. Scd metaphorice hoc loco & alibi,vt pfajino j^.tranf-
fertur ad nientem. Sicuc enim guftudifccrnuntur lapores:
T^'
■n^
f^rfmmw^mm
"mm
VM ,CXIX. . - TT ,1,50
ita mcns illuftrata a Spiritu fanfto rede diiudicat dogmata,
prudentcr inftituit fua confiIla.& adi-jnes oinnes , ncquid
committatquodpugnetcumlcgoaucconfcientiain Ja;dat.
Vidctur autem conlulto & hoc m loco, & pfalnio 14. vti vo-
cabu]oguftus,ad oftendcndum difcnmcn Iiuius vic«,&Cqu»
anobisexpcftatur)xcern3e. Naminhac vitain tancainfir-
inicatc noftra & in tanta mole calamitatum, primis tanrinn
labrisguftainusbonitatem Dci: fcd in altcra vita, in q»a
Deus critomnia in ontnibus^implebiniur luccfipienfia, ui-
ftitia &la:ticia.Nunc enim, inquitPau!us,exp.irtecogr.i>fci-
mijs,&perfpeculum atque ^nigma afpicinuisveriratcm,&c.
Addic etiam rationem, quam litpra aliquoticsetiaiu rcpctii!.
Quiamandatis tuiscredidf,ideft,quiaainplcaoi verbuiu
tuum:idquefide intucor,l\<iC nitor,hoc me fuftento. Haec ra-
tiodihgenter obfeiuanda eft contra eos nuifi)mnianc fieri
infufionem graria: tanquam in vrceolosvacuos , fdtjueccm-
pore & hora nobis ignota ,- atque ita fingunt iuftificari homi-
nem etiani aftu inipium,hoceft,cyntumaciier pcrgcntcni &
'pcrleuerantcm in delidis.
67 Pr;uic]aaiu huiiiiliarcr ego crvaui ; fcd nunc
fcinioiicni tuuai cultodio.
Exhorcationi , qu^ principalis eft do^a^rina in hoc pfal"
mo,inlci it dodrinam dc crucc & caLanicatibus , quas docee
in fua ^K-riana prodefle piis , vt iides,inuocatio & cxtcre vjir-
tutes crefcant & coiifirmencur,& lalcmia acconcuniacia car-
nisdomecur ac coni,>riniatur. Eft(iu<:lla:c propna&pccu-
liaris fapicntiaecLicfi«,ignotaraaonihumana?. Nani inuii-
dusa5runHi.is,morbos,calamicaces, &quicquid malorum eit
in hac vita, tanquam rcs noxias & dcftrucntcs nacuram , fu-
gic & aucrlatur : acquc ca lola appetic ,'c]uae grata funt c irni.
Pij contraincelligutit, ecclefiaui fingulari Dei cor.filio iti
hac vitaoiictaricrucc&calamitaabus,nonvc hisopprcif»
pereat : fed ponus ,vt edodado fuispcccatis . & commone-
faaadeni.ignicudineirxDijiaduerluspeccata , quaein poe-
nis &calainitatibu4niaxime conl"picirur,difcac domarecar-
nem fuaiii , & vitare lapius & peccaca. Icaquenon inodo
nonfiigiccrucem, nc.iucdefpcfatmcalamitacibus; fed cuni
Dauidc a.;no(cit & farerur fibi vtiie efle, imoneceflarium»
fubcrucc&fubfcrula Dei contineri. Nam expericntia o-
ftendit, fi aliquantiilum indulgeat nobis Deus , &ferulam
fubtrahat, niox carncm lafciuire ,& adferociam ccumpcie.
Ideo \nciy\(\un.,Antequamhumiliarer,iAe%zmc(\\x3Lm cala-
initatibusedciausincelJigercm quam triftis & foeda resefl!eE
peccatuni , & quanta efl"etinagnitudo irar tuse aduerfus pec-
cata, ego fccurus & negligentior faftu 5 indulgebaiu.milii , &
obtenij crabam animo meo,&,vtIercmiasinquit, canquaia
viculusindoinitusferocicbam. Scd nunc fcrulistuis edodus
& edomitus,cuftodio fermone tuum,niilicando fcilicet, bo-
nam niiIitiam,recincndofidem & bonam confcicntiam. Im-
pij calamicatibus franguntur,vt luox delpcrent.Sed piis con-
trariuni accidit.
68 Bonus^f-j^Jtu &bcncficus.- tIocemcfi;at:uta
tua.
Dehac precationc, qux (uhinderepetitur, ficpeiain didil
eft,& fupii verll^^.iihicm veibis reotacur.
Bonm] Id eft, natura propcnlus ad bcncfaciendum ; & be-
neficus,ideft, quimultisceltimoniis &cxeniplis nacurxbo-
nitateni oftendis.
6) Concinnaiicrunt fupcr me mcndacium fu-
perbi .• ego autcm in toto cordc cuftodio naandata
tua.
70 Inn^nguatum [incrajfatum ] ell ficuc adcps
cor eoruuKcgo Jcgc tua idc oblcCto.
Inter variasarrumnas & calamitaces , quas Dauid cxper-
tuseftjCtiam hxcfuit, quodalfidue abholtibusvirulonriffi-
niis,aftutiffiinis,potentiffimis& fuperbilfimiseftoppiigna- "
cus,nullain aliam ob caufam quam quod lludio verbi diuini
&pietati efl!ctaddiftus. De horum igitur vxrulentia , faftu &
crudelitatc , ita queritur Dauid paffim in hoi pfalnio , vt af-
firmetfe tameninter jftasaducrfationes multiplices & pe-
riculajretinuifle fidei conftantiam, nec abiecifl^ piecatis ftu-
dium, Atquc ita fuo exemplo & cxperienria confirmat quod
priiis dixerat, calamitates &xrumna.s , non tantuin non ob<
eflepiis, fedprodcfle pluriinum , quia lux fidei crefcit iii
certaminibus , tentationibus & ajrumnis , vc toto corde iam
adhajreacniandatis Dei,quiancealanguebat ,im6 fepecr-
rabat ; & fimul de duabus rebus fioc loco nos nionet.
I. Fieri non pofTe quin malcuolencl^m &odiajfmpioruin
experianturpij. Deinde , animos ad huiufnv)di certamina
prarparandos eflTe affiduo pietatis ftudioj & verb.i diuini nic-
ditacione. Mcndaciiim inteHigaciir nontantiun de calum-
k-y
niis «qwbascIameumtradQcebaat & defor^arecon»b3n
tur.dumeumhommeinreditiofumt fanguinarium &.turba-
corcm reipublicK proclamabant , atquehaeccriminanonfi-
ne artifid<^ &colorc in vulgus fpargcbant : ( nam hoc pro-
prteeftconcinnare mendacium', mendacia vidclicet mcii-
daciis afluerc,e^quevarie pingerc ) fed dc omni genere doli
&fraaJum,quasyitxipfiusfiruebanc. Eaenimeft hoftium
cccle&e natura . vtquod vi perficere ncqaeunc, id fraude &
quidem fpccie amicittac perficeretcntcnt.Eft autem haec du-
ratcjitatJo Non enim tantum probris & contumeliis valde
mouenturantmi hoininum;fcd qua:€ftinfirmitasnoftra,non
- fennper profpicere auc cauere omnes fraudcs poffumus, pra»-
ferttm fi ipecie amiciiijB nobis infidientur hoftes. Sedhico-
pitulacur infirmicati noftrae Deus,fi verbum ipfius habeamus
inconfpedu. ^
Innomine tZDnr araplificatio eft qucrela! icircumftan-
tia pcrfonarum.SigaificateniinfenonivuIgaribus aut ple-
beiishominibus,fedafuniniis &potentiffimis& primariis
fiiiireoppusnatum.Sw/xfj-iieiiim runt,qui fiduciafux fapien-
tia? & pocentiaeinflati, Deum &ipfius cultores concemnunt,
8c audaAer in hos infurgunt.
Aiceraaraplificacio querclae eftin fequenti membro, ciim
inquit, imfingu/ttiufr elicor eomm , fumpta a felicitace impio-
rum. Ea enim vehemencer vric noftros animos,& mulcoruin
firpefidem fabefadat : pracrertimfieregione yideamus pios
qmni generemiferiarumcxerceri , vt antea didum eft pfal-
irio 7J.& alibi. Et tamen hlc quoque retinenda eft fidei con-
X ilantja , ne offenlf illa excerna fpecie deficiamus i Dco , aue
ftudium piecatis abiiciamus Atque hoc prxflanc 2crumnaf,vc
magisinter has,fides confirmerur. Sicuc econtra res fecundx
impiiiguaiic impiorum corda.vc prorfus fiant craffa & ftupi-
da,hoc eft, oon fcnciancdodrinxdiuinse bonitatem vel vir-
tutem,tdcoque illanon d^leflientur, {&i fecure eam contem-
nant,& faftii luo elati obftiiute pergat furere aduerfus Chri-
ftum & eius membra.
71 Bonum ell mihi quod afflidus fum : vt difca
eddatua.
Repetit fuperiorem fententiam verTus «7- Eftquc quafi
illacio ad praBcedentem fentenciani. Oftendic enim fe hanc
vtilicatem maxime capcre ex affliftionibusjquod le his exci-
tariad maiorcm/ diligeiuiam in. difcenda doftrina coelefti,&
crefccre his exerciciis luceni Spiritus fanfti , fidem , inuoca-
fioncm & caeceras virtutes:econcra vitia quje a natura cuique
adha;r€nC) paulatim emendari & expurgariiiiceliigit, vc qui
antea erac contumax & iuuenculus indomitus , nunc diui-
nitus caftigitus & eruditusfiudocilis, &ardcntiifi[inodcfi-
derio hanc doftrinam ,tanquam vnicam omnium maloruin
niedicinam expeftatJ''Eft igitur inhoc vcrfucaufafinalis af-
flidionum ecclefix expreffa , qua: diligcncer obleruanda eft.
Magnam enirn vim habetad confQlationem.cum cogicamus
ecclefiarninhac vica oneratain cfle cruce , non vt opp.effa
pereat, fed vtretrahacurad poenitentiam, vtquecrclcat fides
&pietatisftudiura. Hxcdoftrina alibi copiose exponicur.
Grxcus pro 'nuy legit 'jn^jy.
72 Mclior elt itiihi lex oris tui»quam millia au-
rl&argenti.
Prxcipua» commendaciones verbidiuini \n hoc pfalmo
fumunrur ab efteft.bus.dc quibus fscpe iam diaumcft,&
rurfus dicendum eft infrl Intcidum auccm , vt hoc in loco,
afpergitprophetaargumenrum fumptuma coUatione vcr-
bi diuinicumaliislmiusvitxbonis. Idque ideo, quiamun-
dusniliil magnifacit ,nifi opes & voluptates : qujc tamen
resfunt caducai&inftabiies, & Ipcs hominum mirabiliter
ludunc & fallunt : nec poffunt humines adduci facile in
hancfentcnciam,vt negleftis opibus & voluptatibus , ftu-
Ho vcrbi diuini , quod tancam molem a^rumnarum & ca-
Iamitatumfecunitrahit,fcfe addicanc. Vtigitur ftudium
verbi "diuini commendet , pra»fertagnitionein doftrmae coe-
leftis omnibus mundi diuitiis , quarum iafana cupido ma-
iorem hominum partem mifere demencat. Atque fic afte-
ftum effe oportct , cui falus fua curx eft. Nifi cnim hunc
coeleftem chefaurum mundi opibus prasfcramus , nondum
facis in hac fehola profecimus. Suo igicur excmplo monet,
qualesanimosadftudiumreligionis & pietatis afferre de-
beamiis.
MiUia, nuri fif argenti "] Nominat ingences opum acer-
uos , in quibus accumulandis omnium hominum cogi-
tationes occupata? funt , fcd infeliciffimo euencu. Nam
qui negledo piecacis culcu 8c ftudio , in hanc vnam rem
incumbuncpcrnicieai fibi colltgunt & thefaurizant : quem-
admodum Chriftus inquit , Quid prodefthomini,fi totum
mundum lucratus fueric , & anim^ fux iaduram fecerit>
Matth.K.
" • " ^ pCTONARlI DECIMI
AR.GVAIENTVM.
y ly S (fUonar^ initio repetit vjitatar^
precationetVt dtmmtus doceatnr ^t^ confir-
metur in/kfcepto pietatisfiudio'.(fr addun-
tur du£ rationes : ^uarHm prior fumitur a
creatione hominis -, atqueab eiusfine : ^ttera ab vtilt:
^uiafuturum afjirmat , vt alijfuo exemplo corrfirmen-
tur. Deinde redtt ad doUrwam de cruce , (juarn fn-
fratnjiituerat: vt^ne fuam pattentiam ^ obedien-
tiarn ojiendat » ft) alios ad eandem exufcitet , affirmat
Dettm iufiam habere caufam cum interdum ptos in
hacvitaexerceat durius. Sed mox fubijctt precatio'
nemtpetens vt diuinis confolationibus corfuum confir-
meturyvtfuflinere affitBiones (^perfeueraretn fiudio
pietatis pofitt, Et^utamagna erat ho/iium rabies ^
crudelttasjhes ^uotjue puntrt ^ eH€rtipetit:td^ue non
fua caufa tantum^fed aliorum ^uo^uey ^uos poenis im-
ptorum confirmart petity ne extfitmentpietatis doBri-
nam efifetnanemfabulam.Infine repetit vfitatam pre-
cattonemyvt purttas doBrina tn antmofuo confirmetur ,
^ alatur.
jf, \ yf Anus tuse fccerunt me , Sc firmauerunc
J[l^me : fac mc intclligere, vtdifcamaa-
datatua.
Enthymema eft in lioc verfu. Nam in priore membro ta-
quam in anteccdente, caufa recicacur , cur pecac fe diuinitus
doceri & confirmari. Quia, inquit, manus tua? fecerunc me:
quafidicatiEgo lum tuacrcacura, condita fcilicct non ada>-
rumnas & calainitates, vcl ad cxitium : nec fum brutum ali-
quod animahfcd quia voluifti me cffealiquarh crcaturam,in
qua jiimotefccrcs,cuitepatefaceres,a qua agnofcereris &ce-
lebrarerisj&meinhominum numero eflfc voluifti :idcQ tu
doceme.
Firmauermt wejScilicet offibus,neruis,ligamentisvc cor-
pus fic firmum & lolidum ,& nondKabatur. NonnuIIi vcr-
bumnUjrad animam, pl3^d corpus Tcferunt , & Bafilius
Grscam verfioncm interprecans inquic : miun-ni \im wiSifia~
74 Timences ic vidcbunt me & laetabuntur:
quia ad verburii tuum fpcraui.
Alteraratioeftab vtili. Caeteri meoexemplo confirma-
buntur,vt firmiore animo fuftineanc calainicatcs,& conftati-
tiiis tibi adhasreantxonfirmabuncurf in fide cernente praefcu-
tiam Dci in a:rumnis,& petenceatque cxpeftante micigatio-
nem & liberationem , vbi fciiicec viderint te mihi adfuiffe in
mcis calamitatibus,ncc fruftra me fperaffein verbum tuum.
Hsc ratio niultum valet ad monendmn Deum. Ideo fjepe in
prccibus noftris alleganda eft.
Giuia expeSiaui^ Hoc intelligendum eft cum effeftu, nempe
quianon fruftra cxpeftarit & fperantin Deum, fcdamplum
fuaBfpeiprajmiumretuleriB, adiutusaDco & ereptus cx ca-
lamitacibus.
75 Cognoui [fcio'] leheua ,qu6d iuflitia iu-
diciatua : 6c veritas [ quando » vel ^uibus : deejie-
nim relatiuum '•^N, quod non rarofolet omttti ] afiii-
xifti nie.
Percexit doftrinam de cruce fupr^ inftitucam. Ec quia di-
xic fibi profuiflfe calamitates, nunc addic confcffionem qupd
pi j iufte affligantur in hac vita , nec tantCim non habere cos,
quod reprchendant in Dci iudiciis: fcd agnofcere Deutn eflfe
iuftum in fuis iudkiis , & pra:dicare eum. Ita infrjiinquit,
luftus cs Domine, & reftum iudicium tuum. Solicnim pij
in Ecclcfia agnofcunt iram Dei aduerfus peccata , & intel-
ligunt aliquo modo,i|uam mulcis pcccatis fint polluti Qtcon-
taminati.
Idco fubiiciuBtfe poenis & obrcmperant Deo in calamica-
tibusj&cumDauidcclamant, Scio quod iudiciatuaiufta.SC
cum Danicle , Tibi Domine luftitia: nobis autem confufio
faciei . ItaMauricius Impcrator , ciim vidcret inccrfici con-
iugcm,filios& fiIias,edidittaIcmconfcflionem, dignamfu*
picracc. ludicia hicfumitpro poenis, quibus in hac yica
Deus punit pcccata noftra , vt nos ad pgenitentiam fohcitet.
Sicuc
IN PS ALMV M Ct IX.
•ppflPiiPiPf
Sicutipfefe explicat.cum inquit.quibus afflrxifti me.In hac
fianification^ Olcae.y . vfurpacur , Oppreffus iudicio , id eft,
poenis& calamitatibus.HaEC igituriuJicia dicit effe mfiitM^
(^veritatemiidcf^, efleiufta& vera,ita vt nemo quicquam
culpareinhisiautconqueride fsuitia aut rigorc pof/it., Irno
^quis redeconfiderareveht, femper iram temperari mife-
ricordia deprchendet,dum non hoc agit fuis iudiciis feu poe-
nisvtnosperdar,fedporiu> vthumiues ad poenitentiara re-
uocet. Talis confeifio neceffaria eft piis. Oftendit enimeos
ahquo modo agnofceremagnitudinera luorumpeccatorfij
&cogitaredeiraDeiaduer^s peccata.ideuquc obcdientia
pra.'ihrein pcenis fetendis, exemplo Michea;,qui cap.7. in-
quic.Iram Domini pon;abo,quia peccaui ei. Hypocritatrj-
buunt quidcm interdum laudem iufticia; Deo , quando alios
caftigat.ncc /eueriratem eiusimprobant.fcdintertafibi yo-
lunc pari;!. Na qui tument perfuafione lu§ iuftitix.no iudicat
fe nier^ripoenas.IdeoincalamicatibusfremutaduedusDeu,
&acculateum iniuftitiae&tyrannidis.Sed pi;nontaina!io-
rum quam fuis peccatis func acrcs & feueri cenfores.Seipfos
enim diligenterexplorm&examiaant: id quod vcrboco-
gnoicendi hicfignificatur:& cum incelligant fepeccacis pol-
lucos efle,fubiiciunt le Deo in pdenis.
Ali; malunc iudicia accipcrepro prxceptis Dei.quafi di-
car.SciiDomine legem tuam fanftani & iuftameffe : nec
abduci me patiar ab h.ic rententia,etiamfi affligas me durius.
Sedprior fcntentiacft fimplicior. VocabuIumnaiON iungi
debetcumpiy quodoftcndicaccentusReuia , fjintquc illse
voces fere fynonymje. Iciquefic ordinaiidaeftconftruftio.
ludiciatuafunt iufticKi & vcntas,ideft,iufta & vera.Alijlite-
ramainfenmc, & txponuncinvcritatc, ideft,veraciterfeu
fideliter,hoc eftjmeocommodo.ScdmuIco commodiorerit
fententia,!! inferaturrelatiuunnWM quod fjcpe omittituf.
76 Sir quaj(u clementia [ bomtas ] tua ad con-
folandum mc : fccundum eloquium tuum ad fer-
uumtuum.
77 Vcniant mihi miferationes tusevt viuam:
quialex tuaobled-atJoncsmesB.
Affliguntur pij in hac vita $i quidem iufte:quia omnes ha-
bent peccaca,quce Deus vj^lt in ecclefia agnufci. Sed non de-
feritDeus fuosruma^iguntur,fedadefteisjerigic& confir-
matcorda dulciffimisconfolationibus, vtperferre xrumnas
poffint, &tandem glori:)seeos liberar. Suntque de prae-
fcntia Dei in affliftionibus palfim in fcripcura duIciffiHiJB
corolationes propofita^. Hasigitur intuetur fidesi&iuxta^h^s
pctitope&auxilium.Nec alibi quam inpromiffioneeuage-
lij hxc cofolacio quxreda eft. Hac de re inonet nos fuo exe-
plo Dauidin hisverfibus 5/>^o»/>^f»^,idefl,Tu,qu2eftim
inenfa mifcricordia & bonicas cuajcofoleris, erigas, fuftetes,
confirmes me in hi s affliflionibus.vt rede eas perferre & fu-
perare poffim , ne fradus calamitatibus deficia a te , vel rua
in defperacionem,id?;ue Hcvjls fecundum eloquium, id eft,pro-
miffionem .quarn cradidifti fcruo tuo.
^^«•«^(/«o^inquic.Qma fidcspromilfionem, quse in genere
adecclefiam fadaeft, appUcicad fein fpecie.Statuitenimfe
effe ex tis ad qu<3S illx promiffiones pertinent.
Venimt mihimiferationes /-««ejRcpetic eandem fententiam,
verbistantiim immutatis. Namquodfupradixerac confola-
tionem,hic nominat vitam. Animusenimopprefrusdolori-
bus ex fenfu irae Dei aducrfuv peccata in calamiratibus &
poenis, verfacurinperpecuo niortispericuIo,inquo perireeu
neccflc eft,nifi diuinitus recrahatur & firmis confolacionibus
confirmecur. Hxc igitur eft vita,de qua hic loquitur , ^uan-
do fcilicet animus oppreflus dolore depeccato &ira Dei re-
trahitur ex faucibus mortis, & feruaturjneabforptufipereat,
atque ita Deoreconciliatur & refticuitur.
&iuia lex tua] Addk rationem a fua fide,quia aic fe niti pro-
milfione,& quidem ita,vtfummam ex ea voluptatem capiat
qua fefc aduerfus illos dolores &terroresmortis fuftentet.
Talis eft piorum fides & fpes in a»rumnis. Sunc quidem foris
pugna;, intus pauores , dum affliguntur : fed interea fide^ fu-
ftencat fe promifllone ptseGsntix, fauoris & auxilij diuini , &
quidem ita.vt feivfus confolacionis innumerabiles volupta-
tes & gaudia aflferat, qu-efacilc fiiperant omnes dolores : at-
quc eadem fides fubinde mifcet precationem , vt Deus,
qui eft autor omnis confolationis , hanc fidem augeat &
confirmet.
78 Confundantur[^Woytf adficianturideieBijpe
///<»] fupeibijquia falsoperucrterunt me.egome-
m^
ditabor in ftatutis tuist
Addit imprecationcs in hoftes fttos , quos videbaiimpla-
cabiliodio&furoreaduerfusfe &ecclcfiamf^uire. Petiti-
gitur vtpudefiant, hoc eft, vt,coji3tus.ipJ[prunl fi mt irriti,at-
queitafpefuadeiiciantur. Addic autem rationem ab ipfo-
rum fcelere.
Sluiafalso peruerterunt me^ld cft, peruerse egerunt mecum,
fcelefte & miiligne oppugnarunt me.iJque faIs6,hoc eft,pr^-
cer nieritum, & nulla a meiniuria affedi. In hacfignificatio-
ne nomen ipv; etiam infta verfu t6. vfurpacur. Alij tam«n
hac voce etiam faIIaciaS)infidias,dolos &fraudes,quas ftrue-
banthoftes,noiariexifl:mi4mt. Grascus membrum hoc fJinij;
"^pU leddidit i»<fiitmtlwd(Mmi tit i/ui. tSc huncpleriqueinter-
preces iequuti funt ,decepci vicinicatcfeucogaationc verbo-
rum my & nij;.
Ego meditiibor\\Q(\\xztlinftatutis tuis} Subiicit pollicitatio-
ncm graritudinis. Nam liberationem debet fequi gratiarum
aftio.Atque ideo coniicic Dejs ecciefiam in varia pericula &
ajrumn.is , vcprasfentiaeius in conreruationc & liberatione
magiscon/piciatur&celebretur. IdQo in^Miu egomeditabor,
id eft,vbi libcratus fuero , difleramde promifliombus tuis, &
oftendam omnibus quam fis fidelis cuftos ecdcfiae cua?, quam
certusliberator,quam ijftusvindex:(cem profeifioeric magis
libera.fi deincep.s non impediacur ab hoftibus & perlecutori-
bus.Hsc racio fumpta eit ab vtili,feu i caufa finali.In magnis
perlecucionibusora pioryin quafi obcurancur, vt oublicedo-
cere euaiigelium, & libere proficeri non polfint : fcd repreffis
& euerfislKiftibusredditurlibertas in publicis coetibus an-
nuntiaiidivcrbumdiuinum. Atquehuncfinem principalicer
fped:ancpijcum pecuntliberatianem exxrumnis &calami-
tatibus : no pecunt laxari publica malajvt in otio & dcliciis &
pro libidinc viuere poffinCjfcd vt conuenire publice,audice&
docere dodrinam tradicam queant,
79 Conuertentur ad me > qui timent te : & qai
nouerunt tcitimonia tua.
Addit aliam rationemab vtili ,qu3B fupra etiam verfu 79.
expofica eft.Pij vbi viderint te mihi prgfentem fuiffe 'n ^rum-
nis,meo exemplo excicabuncur, vt fe maiore ftadio adiungat
ad me , hoc eft , ad coecum , qui nomen cuum a^^nofcir & ce-
lebrat.atqucicacrefcet numeruspiorum. Haftenus in mei^
calamitatibus plerique trepidabant.crant animo deied):o,fu.
giebantmeamcoufuetudinem, quamfibipericulum afferre
iudic;tbant.Nuncver6dilcuflbpericulorurfus adiungent ie
mihi^fuaexepIo^aliosinuifabunTjVrad ecclefiam redeantl
ita mcum exemplum crit communc documentum omni-
bus piis.
ejuiaoueruntteftimonia ] Id eft, qui doftrinam tuam reft^
intelligunt. Timqri fubiicit cognitionem dodrinar ca?Ie-
ftis.quia hanc vult efle regulam cultus diuini , ne quis exifti-
raetcultum nominis diuini pofi:u efreiii eleditiis operibus
aut tbt\o^tiiiK*itii(. Hypocritr prx fe fcrut timorem Dei. Sed
quia caretcerto verbo ipforum cultus,non elttimor Dei,fed
»3»\e3]P*iw«« , qua Deus non tantiim non coiitur , fed magis
contumeliaafficirur.Nonenim vultalitcragnofciaut coli,
quamficutfe patcfecit.
80 Sitcor mcum integrum inftatutis tuis,vt
non confundar.
Hasc precatio f<epe per totum pfalmum repetitur.Nec ta-
men otiofaeft illa repoticio. Qjo magis enim incelligijt pi/
fuam infirmicatem,& vident quantofurore.adiabolo, imfi-
do & carne fides fanftorum oppugnctur , eo magis crefcit in
ipfis defidcrium difirendi dodirin^ cxleftem, atque hoc defi-
derio excitantur.vt fubindefuas preces itef ent. Accedunt &
triftiffima exemplapoenarunjinhoftiljus & perfecutoribiis
ecclefir,qu3f cum incuenturpij, non poffuntfacere, quin cii
Dauide petant fibi dari cor incegrum &rcftum , quod fcili-
cet in agnita veritate perfeueret & fincere Deo adhajreat,nc
aliquando pudefiant, quemadmodiihuftes tapdem pudcfieri
nccefTe cft , qui fua fapientia , fua iufticia aut viribus nitun-
tur.Sicut aute antea, in primo huius oAonarij verfu optaue- ^
rat fibi dari fana metem, vt refte intelligat dodrina:ita nunc
petit,cor etiam fanari,vt Deo obeempcret fponte , fine coa-
ftione &finefimulatione. Hoc enim eftcormtegrum : non
tale inquo nulli vitiofi affeftus reliqui finc , aut intcrdum e-
buUiant: (Nam in hac vita exuere omnia vitia no poiTumus)
fed quod fine hypocrifi & ferio atque ardeti ftudio Deo fer-.
uiat , & Dominum omnibus huiufcc raundi bonis prar-
,. fcrat.
cce
>1i^le:c t. he n R. m o L L E R I
-diccndojquando confolaberis me.
."■;■,;*
't
ij^^
i.p CTONARII VNDECIMI
,> . ■%; ■^ »"^ , ' -i ....
n ARoVMiNTV M.
Primum defcribit animum anxium in magnis periculis &
calamitatibus ,in quibus nulla libcrationis fpes lefeforis of.
fer t.In his conficitur animus dolore, & fuccumbir,niA excm>
ploProphetxrefeiconiideratione malorum abilrahat, &
promirnonem intueatur , in qua vera; & efHcaces confolatio.
W M PrDfefiionemdoSiriftaCAlellfst^ nes proponuntur : & qnanquam mox non fentiuntur ill«
tiefatislfHdiymperpetuoeomiteturodia (nonenimftatim apparet libera tio , nec fine magno certa-
f . ■' , ■ ^'^^ /",..*.-«-, ^^««. mmereimerifidesintuenspromtifionempoteitUamcnnon
mptorum h omtmm,perfectittones,<zrum' ^^ abiiciendum ftudium,fed fortius inftan^um pitius,& ani-
ttai^ innumera pertculai ^ ^falmns htc „^,„5 retinendus in confiderationepromiifionum, quae fallerc
confcriptui fit , vt fit infittutto (^ quafi negueunr , atquc ita erigendus & confirmandus.Haec luiaa fi.
gnificatur in his duobus verfibus. Fierinonpoteftquinani-
mus, dum auxilium &iiberationem Deusdinert, fatigetur &
excrucietur multifariam , ita vt pene deficiat : & tamen ince.
reafidesintuensverbum fperat& expe^^ac ea quxpromifia
funt. Sicut de AbrahamdicituradRomanos ^.crcdidit con-
tra ipem in fpem. Hanc fidei conftantiam cxprimit,Primuin
fimpiici oratione , cum inquit , In verbum tttumjpetv. Dein«.
de figurata, tran<>ferens ea qux animi funt , ad corpus , cum
inquit, oculos defecijfe ad eloqtiium Dw.Qua orationc figmficat
nontantumanimum occupatum fuifle cogicatione promif-
fionum diuinaruni , fed afilduitate lcftionis fcripturarum
confirmalTc fe animum , atquain ea ita pertinaciter perfeue-
^TwVwris hominispij ^ Deum amantis^fape mifce^
tur dotlrina de cruce (fr calamitatibttsmlefiai vtani-
mi prmuniantur , nefraBi malis defciant a Deo : c^
fimul oHenditur , vride in pericnlis aut Arumnis pe-
tendafintvera (jr efficacia horum malorum remedia.
Sicui igiturfupra dixerat iuHo Pet iudiciofieri , vt
Ecclefa in hac vita exerceatur cruce & calamita-
tibks , atque hasprodejfepiisaffirmat : ita in hocoBo-
narioi fm exemplo oHenditt ^uonam in arumnis g; ca-
lamitattbm^ti) indolonbusconfctentiAortisexfen-' .> • r r c • -
fu ira Dei,fit confiisiendum : videlicet non ad externa "«^' ^^^'l"!.^^ perpetuo dcfixos m verbum , fenlent,cum ex
jHirs,uci)jn^ "'Ja . , ... lectioneaffidua.tumexdefiderio mixto cum mgentidoJo-
aut humanaprajtdta , pr&ter cjua ratto humana nuua ,ehebetari. Id excmplum intueri & imitari in noftns dolon-
alia nouit/ed adDeum,a cfuofolo vera confotatio,cer- bus debcmus.
tum auxtltum ^ Uberatio fit ejcpe6ianda. Et cfuidem Bicendo ] Mimefi expri mit ardorem afFeftus feu defiderij,
'vultnosniti verboprQmtRtonisyetiamcumforis omnis &fimuIlu«aam,inqu.-ifidcspropter moram feu dilatione.u
", ■ ■ a • • n^^. -* .»->.^;>J;«»^ auxilii«txcrcebatur. Non enimfuic mollisautdelicatus Da-
ffies , qus^ antea antmt^ nofirts tnfitaerat , pr&ctdttHr, ^j j ^ J^ ^^^^^^^ ^^ ^^.^^^^^ ^^^^, . ^^^^^^^^^ ^^^^^^^^ ^ ^^^ ^ , _^
(^ auxiltumfeu liberatio dtutna differtur dtuttus. De ^[^ ^ grauiccr excrcerctur , & multa fefe animo atque ocu-
hac re monet nos propheta initto hutus oElonarij , cum lis ofFerrent , qua» ipfum ad defperationem inpeHercnt , ipfc
tpfe tnquit-,fequtdem anxie ^ magno defiderto expe- quidem affirmat moram diutumiorem fibi molcftam LiHe,
li ' / „ ../ }L.^^t.r,^^n^ ,fji n,t Mi^ivn^i*in^ & tamcn non abieciffe omnem foem : fed fidc intuentc pro-
llare aHXihum & ltverationem'% ttavt ammatngen' .,^ , a. n- \\^ ■ u o
, r? I ■ ' j /: • rj miffionem,certocxpeaaflchberationem,iuxta vcrbum :Sc
ti defiderto elanguertt ac pene depctat :Jedtamennon i„ j^^^ expc«aatione, fubinde crcuiflb defiderium confolaiio-
abijcere verbum feu promifiionemy etiamfi auxiltum nis ,pra;fertim cum intus in animo cum fatigarent dolox<:s
fh' liberatio differantur diutius. Inferta autem eB his de peccatis adniiffis, & de ira ac iudicio Dei aduerfus pecca-
verbis auerela , «/ auafiexpofittlatto au<&dam Via , de ". Hxc qualia fint non intelligunc hommes profani & cbrij
^ • V.*. ->;-«»;.. >.«»^-«.;/,/.,W«-..^ volupcacibus, autquifa«iniancnekioquosEnchufiafmos&
mora:qHs^ ^utamn ex tmpmentta autfremttu aduer- r^ violencos:fed iUi tantum h^c qualia fint intelligunt,
fM Deum proficifcitur Jed regttur fide^ tntuente pro- ^„4 ,„ ^^^{11 fchola erudiunmr.
-jnijhonemi tt) hacfefe^gente,nonrnodo mn ojfendit
85 Quia faftus fum Ijcutvterin furoo: ftatuta
tua non fuixi oblicus.
Hsecprima ratbeft, cur pctat animumcrigi confolatio-
neinliisfuisajrumnis&calaniiraiibus, &currandem eripi
ex his calamicaribus cupiat. Eftque hajc racio fiimpta a ma-
gnicudinedoloriim , qui dcpingMnrnr fimilitudinc vcriculi
fumotorrefafl-i.Sicutenim vter fumomaceratui: & totrclir;
itaanimusafiidtiis doloribijs& continuo malorum arftu ex-
hauritur&conftiniicur. SicutdiciturProuerb.i^.Spiritustri-
Deum , fedplurimum eurn mouet ad opem maturan-
dam. Et hahet querelapetttionem annexam : quA in-
fia a verfu oHuagefimofexto exprefieponttur.Quere^
U fubijctuntur argumenta^ curcuptatmaturari auxi-
Itum i) Itberationem. Primum fumit amagnitudine
fuorum dolorumy(^Hos fimilitudtne vtrisfumo torrefa-
iltfeu macerati amplificat. Secundum verofumit vel
a breuitate,vitafH(t,vel ab tndignitate ret , cjuod im-
pij nimis diu impune graffentur in viros boncs. Ter- ^is cxiccac ofl^j. Necefle igicur cft fuiflc maximos & diucur-
L I a . \. ^^i:*i^ ^) «AinHc M,nlit4^*,iU,., nos huiuspropheta;dolorcs, quibus tantri fqualorem&ma-
ttum ab ho/ttum malttta ©/ odtojts moitttom&tis. ■ n -Jc f ja-L :,\r-i
•'. >_ ./'/'j ^ r ciemcontraxicvtinltarvtrislfumo torrefactiexaruerit.Vidc-
jQuartHm parttm afita tpfins pdttctaiparttm ajua tn-
nocentiafumit.jQuintu afideifuA conftantia. His ra-
tionibfufubijciturpropofittOy e^Uit eflpetttio auxilij ^r aliquo modo has res intelligunt; Nec neccfle cft in ommbus
liberationis.IneaverofacttmtfertcordtaDetgratui- ^'"'J^^^^^^^^^^^^^^^ ^*:"'^^"'>PJ!*!^l^*'"!"f^
ta mentionem ,vt figntficetfenon afferre ali^utd me-
ritorium in confpeciu Dei , fedfola eitu mifericordia
ft) bonitate niti. Additur c^' poUicitatio gratitudinist
cum int^uityfe deincepsferuaturu teflimonia oris Deiy
hocefl-yconfirmatum hoc teflimonto,certiore fide ^ma-
iore conflantiaperfeueraturum in pietatisfludio. Efl-
fue hoCfextum argumentumy cjuodprioribus adijci
debet. Efi autem confideranda hoc loco elocjHentia
Sptrttus fanEli , quibreui oratione res tam magnas
compleUituri (^ magno verborum apparatu expo-
vit»
S(
pcdo.
81
modcratur, nec plus imponitonerishominibusquamfer-
repoflunc ipforum vires, vtPaulusinquit 1. Corinthio-
rumio.
Argumenrum quod fubiicitur a fidci conftancia , infri
vcrfu 87.repetitur,& fupra aliquid de eo diftum eft.
84 Quot funtdiesferuitiii ?quando facies dc
pcrfecutoribus nieis iudicium?
Secundum argumentum exiftimant nonnulli fumptum
efle a breuitate vitx human£,qua? cum fic fugaciffima,& ta-
men pij promiffionem habeant fore vt videit vindiAam ab
inimicis fuis,petit quampriinfi idiudicium manifcflari:vt {it
ha;c fententia.-Cuin tanta fitbreuitas vita>meae,curnon ma-
ture fumis poenas de impiis,& vrgcs vindiftam,vt(antequam
difcedam ex hac vita^fpedlarcteftimoniaiudicijiui aduer-
fus fcelera impiorum poffim ? Ac quid de hufufmodi preca-
tionibus fentiendum fit, fupra aliquoties diximus. Ali; ca-
Efecit r confumpta efi] ad falutem tuam men prius membrum huius vcrfus cum pofteriore ica cSne-
I '■ ■^ !.-'■•. ftunt,vtvtrumqueadaffliftionesDauidisrcftringant,&in-
dignitatem rci per querclam exprimi fenciant , quafi fa-
miliariter cum Dep^ expoftulet , quod tamdiu iuftos af-
Pefccerunt oculi mci ad fcrmoncm tuum: fiigit & impiorum libidini fubiicic, impios ver6 impunc
pr»
D
y pr) fualiHdinegrafljdiii Itnpios finic , necip&rum furon^
' bus fe vindicetQ opponit: vtcongruat querela cutn ilJa.quos
eftin Apocal.cap.6.Ec clamabant anima* incerfediorum fub
altarivocem.igna , dicences .* VTque quo Domine non iu-
dicas & noh vindicas fanguinem noftrum de his qui habicac
in cerra? Inhoc fenfu dies prophecx accipiendi func non pro
caduca&fugacihominuia vica,quam deploret: fed de certo
&pra;rcriptotemporc , hocell,dctotaDauidis militia,qui
fua opinionenimis longam fufliinuerat , idedque non abs re
finiri cupir: quali dicac.Quamdiu tandem necefleeft me has
iniuriaspaci:& quando hnem impones hismalis?
^5 Fodenmt raihifuperbifoueas : quodnon
[?i?]fccui>dmn legcm tuam.
Quattum argumentum,ab hoftium malicia & iniuftis ma-
chinacionibus fumpcum.non. indigec longiote explicatione.
Eft^nim pei: feplanum & perfpicuum. Refpicit autem hoc
arguinento primum ad iuftitiam Dei,qu2B fcelera hominum
&fraudesnonpoteftnon odiire& punire. Deindeadfumu
periculum.quod videde euicarenonpulfe nili diuinirusfer-
uct ur & eripiacur, Hoftes enim non tantiim aperta vi: fed
omni genere doli & fraudum eius iugulum petebat,quas iii
tanta infirmitatc fua prxuidere aut cauere non porerar. Has
fraudes,doIos,& quicquid eft fophifnatu,quib*hoftesinop-
pugnandis piis vcunrur,notat /iinilitudine lumpca ab iis,qui
feris foucas p^rant & abicoiidunt, vtin illas dum paftum fe-
quuntur incid.jnt & c;ipiantur LacinusexGraeco reddidit :
Narraueruntmihiimqji fabulaciones: lcgeruncenimGraeci
nin'U? cu li punftt) finiftro.
Gjiuod non efiyWoc membro iniquitatem& magnitudinein
fcelcrisinholhbusex.tggcrarjVcDeu 1) ad opcm ferendam
magisexrimutcr. Non eniipin ine tan^iu.inquit, iniurijfunt:
fed limul legem tuam violant. & iram tuam & iudicium ad-
uerlus peccata ridenc & contemnunt.
t6 Oiijnia mandaca tua veritas:fallaciter mc
pcrfeqiuintur,adiiiua me.
In priore membro argumentum eft a fiducia nitente
promiffione.quam ft.ituateire veram ,& iuxta quamauxiliii
& libcrationem expeftet.QiMcquid,inquir,moIiantur hoftes
inmcumcxitium,cgovcibumtuu intueor,quod ftatuoelfe
veru:ideoquenondubito te adfuturumihi in hiscalamicati-
bus , & finem aliquando his malis impofiturum elfe. Hunc
clypeum oppono omnibus terroribus & pcriculis,e6que me
munio.
E«Z/!»«>cr]Hocargumentum fumita fua innocentia,& ho-
ftiuminiuftis odiis ac raalcuoIentia.Hoftes,inquit,nulla ha-
bita xquicatis ratione me perfequuntur. Nunquam enim
eoslaz/iaut iniuriaafTeci^nechabetillialiam odijfuiaduer-
iiis mc caufam, quam quod conftarer adh:Er«o vcrbo tuo , &
affirmo hancdoftrinam , qu:B abs ce nobis tradita eft, efle fir-
mam & immotam vcritacem.& quod iuxta hanc vitaminfti-
tuo.i^quum igitur eft , vc fuccurras & opem feras ita iaiufte
laborariti & oppreflo.
87 Ferc confumpferunt me in terra.cgo tamen
non dcreliqui ftatuta tua.
Hoc quintum eft argumentum fumptum a fidei conftan-
tia,dequo eciafupraverfu 8(.diftumeft. Ego, ii^quit,quan-
quamverforin fuinmis periculis,& parum abelf,quin deie-
h\xm & proftratum in tcrram prorfus perdant : tamen non
abieci fidem & Ipem.non defeci abs tc ,non recepi , nec ap -
probauicarruj)telas doftrina?, no obtemperaui hoftium cu-
piditadbus , non accomniodaui religionem ad ipfbrum affc-
ftijs: fed conftanter pecfeucraui in profeffione doftrinae &
ftudio pietatis. Talcm efle^onftantiam in piis necefl*e eft.
Eftqueimitandum hoc propheta! robur. Non enim fatiseft
primo congrefl!u fe foriiem praibere , fed etiam cum infiftic
&yrgethoftis ,& cuiti i^m extrema omnia tentans etiam
mortem minacur , retinendaeftfides,eaqueoftendenda eft
in confelfione. Multi ab hac conftanda adeo procul abfunr,
vt ad primam anciUsB vocem (quod diciturjtrepident &pro-
feffioncm doftrijaa» abiiciant.
Notandum autem quod dkitjnterra. Oftendit enim,eti-
amfivitam fibi eripuilTcnt] hoftcs interra, fe ramenaliam
vitam fperare in coelis,ade6quc fide iam penetrafle cselos, &
viuere vitain ca»Ieftem:vt fi vita corporalis amittenda fit,pro
detrimeato non fit habiturus.Quitalem vitam agunt,facile
cx defperationecincrgunt.
88 Sccundum bonltatem tuam viuifica me:
& cuttiodiam ceftimonia oris cui.
Inpoftremorerfurepedtpetitionemauxilij & liberatio-
nis,& additpollicicadonem gratitudinis,vc di^um eft.Inhac
"IVI ■▼'"*■ '^''21. ir-aisr
veroratiocftfumpta ab Vtiii fcu cauli finali. Meb.inquit,
libera rae , vc tibi fcruirein toca vicaAgratos culcus pr«itate
p offim.
OCTONARII DVODECIMI
A R G V M E N T V M.
/
N huiui oclorjarij initio nouo argumen-
to vtttur , tjuo verbi diumifiudturn no-
bts commendat.Mam cum omnia tn hoc
mundojint fluxatincerta ^ caduca , ^
animus piortm hacintuens fepe anga-
tur,acmetuat , nCiJi bonorum c<tlefiium , <^ua in verbo
oflenduntur.ftmtUs ftt ratio.fiuftrajiudtum alt^uod in
hts actjuirendtsponatHr-.ProphetOiVt huncfcrupulum
nobts extmat yCommendat verburn dtuinum ab Aterni-
tate feu perpetuttate, Ac ne quis ex inUabtittate re-
rum mundanarum hanc doUrinam £fitmet.ianimos ho-
(iros tn cdum-attolltttate^ue tbi eitufirmttatem (^ cer-
titudtnern <^uArendam ejfe docet.jirnpltficat atete hanc
fententiami collationefumpta a condttione,fiabilttate
^ duratione terrat. In hoc mundo ejuanquam omnta
fumfiuxa (fr caduca^ ^ rntrabilesfunt ornnium rerum
vices: tpfa tamen terra perfiflit immotaj(jrtota rerum
creaturafic condita (^ ordinata fi?, vtferuiat volun-
tatt dtuinA.Quamo magis igitur exifiimadum efi-iVe-
rttatem doUrtna C£lefiis,<ju£ non rebm terrenis affixa
efiiVt cum hismutari cjueatifed tn cdofedemfiabilem
acprmarn habet, ncc vllis mutatiombHS obnoxia esl,
firmam c^perpetuarn efifel H&c affeueratio confolatio-
nem habet dulcifiimamj^^ pits menttbus in maanis do-
lortbm gratifiimam. Multi enim cumvidentnonfe-
<jui eum fi-u&umadpradicationem doUrina edeHis,
ejuem expeHabant, iudicant Euangelium efie inanem
fonitum ft)fabulam. Alij etiarn ciim videanf res htt-
rnanas variis mutationibus effe obnoxias ,&fubinde
ruere omnia in deterius-yiudtcant frufirafefe credere^
aut melioremfortem prA aliis expeUare.ltaijue abij-
ciunt multifidem (t) deficiunt a Deo.Sed his tentatto-
nibus vult Propheta opponi hanc cofolattonem.Ouod
verburn Deifitfirrnum, <zternum^ tmmotum,^ <]Uod
hocverbo vereEcclefia Aterna Deo colligatur^cuidA- ---
turtufit bona aterna : ideotjue deleri eccleftam in hac
vitanonpoffcy etiamfi trnperia variis modls inter fe
collidantur ^ ruanti cr variafint rerum humanarum -
vices ^mutationes, Hac confolatio ejjuam neceffaria
fit»intelligut pij omnesyciuos interdu iUa cogitationeside
(^uibm diElum e(i , non leuiter exercent (jr excruciant*
Subijcitur autem mox (jr iUud argumentum , in ejjuo
vfum do6Irin£ ca/efiis in ftto exemplo feu perfona^qfie'
dit. In magnis enim calamitatibm & Arumnis dtcit
fe ex fola doUrina CAlefii haufifie varias ^) efficaces
confolationes, ^uibusfi defiitutta fuifiet, pereudufibi
in calamitatibusfuifiet: atque hocfuo exemplo monett
vt verbum diuinittu traditum magnifaciamus,^^ am-
babus non tantum manibus,fed toto peElore ampleB a-
mur:quod nulla alia doEirindfit ejux in magni^ dolori-
bus fpericulis^ arumnis, confolationemfirmam aut
efficaciaremedia ofiendat prAter hancfolam. Se^ui-
tur deinde conclufio , ^ua e/} ^uafi applicatio doUrindt
prius traditA.Cum enim talis ftt dotirina,vt in aternti
tmmota confifiat , ^ folaconfolationem (^r vitam in
arumnti ^ doloribus prAfiet , ego,inquit , in Afernum
non obliuifcar tuarftm promiffionum : fed hisfide ni-
tar,f^hii me fufie^tabo,nonruam in delfierationcfnec
deficiaaDeo ejuicejuidforispericuloruaut ArmarHpi-
fe offerat.Et auodfefa^uru ofteditialiosfimiliterface.
CCC ij
.V».
iff M^^/. i^am, vtfape iam diBnm eSiyfmm Propheta tia i fimilicudine, fumpta a ftabilitate terr«,& 5 pulcherrimo
Sxemplum»
^Halemfe _
ejfe^alios cupit.tales enim adhortati$nes quA apre- qulZiilnluoiocolidel^^^ .
pnis exemplfs ducuntur-,fmt maxime effcaces: & •% vt fibilis nobis verbi diuini veritas proponitur. Si enim terra in
Pabam ad Jmperatorem Theodofium in Panegyrico mcdio aerc verbo Derfufpenfa.cSfiftit ftrma & immota,qiia-
rcribuMandtjime iubetur exemplo, Hanc doclrtnam " '^^^« ^»*^^ decretum de falute eccle/i« in cxlis fancitum &
V . "^ . r /f • ^ ^ .■ urniacum eric cternmnrHoc pnmum eft aroumentum m hac
feqmtur precatto , vttnpr^jenttbus arumnis &pert- collacione : ac^^ficuc priore argumento animos hominum i
culisferu.etur:& addunturrationes, Prima ab hone- vanitace lui fcnfus reuocare voluit,ne fcilicet conlUnciam
fioi quta infoedere Dei comprehendatur,fide^ue totus feu veritatem verbi diuini a»ftimet ex rcbus terrcnis,quac fub-
a Deo pendeat , ^ huncfolum colat : idque ab effeElu |n^e fluftuanc , & inftar vmbra; effluunt : ita hoc argumento
*^„A.,/ ««;^*>.^*.J^*>*-/..r r,.anJ.^* 'ni;*,^*.l«>»ri»/* inhrmitacinoftra:luccurric,vccuiusfolidacognicio3cfruicio
protatyqmamandataetptscultoatat. iJetnaeaneeej-' •, ■„^, -j n.^- „ n. „ ■ ^ ,,.^,
r, ' ' ... .,.'_- / . aicajloqua:redaeu»cxuscaraenguuumincernsquoc2ueprje»
fitatefeupertCHltmagnitudtne.TerHamprobatuynem bcrifciamus.
fumit a pducia fu£ certitftdine & confiantia , ^uam Aiccra amplificacio fumpta eft abordinecotiusnaturar,
nullis hoBium molitionihuSjnull/f^uepericultsfeu ma- qui decreto & imperio Dei maner firmus & immocus. Tert a
B /abefa^arifinat. In fine repetttfententiamfeu con- quotannisfit foecunda , & mirabili^ordine conferuantur fpc-
_, .-' j ■^^ -^ , \.f . . ^ u...^ ^. ^..\A cicsm procrcacione rerum fin"ularum,funt certiumix ac
folattonem det^rpetuttdte 'i>erbt ex coUattone , ^uod ^^^^^^^ j^^^^ ^^^^^^^„^ c^ieftium. viccs dierum & noftium,
hanc tudteet dtligeter tntimt^ Jenfibus ejje tupgenaam, nfA^^etti & «71570»««, plurimarum rerum in naturar fi igicur
vt aU(t in rnamis Arumnis (^ calamttatibus maximum in his rebus omnibus , qua fenfibus noftris iudicari poflunc,
vtum prtzFiet. tanta eft certitudo , quanto magis exiftimandum eftiliud de-
* ' cretumdecolleftione, defenfione, liberatione&secernaglo-
' 89 TN«ternumIehouav.crbum tuumperm«- riaecclefi^eflc firmum&perpctuum?H«cefthmus verfus
t ' i- - fcnrentia.
Xnet in CXlis. ^ ^ JWicMnominatdecretum feuordinacionem diuinam,qu»
90 Iil generationcm & gcnerationem VCritas cuiquereicerta.'quafileges& meca,' func prxfcnpca:, intra
tua:firmafti terram>& permanec[co«/^/>. ] quas toca rerum natura, Rcut ab inicio condici eil , kCe con-
01 Ad iudicia tua ftant hucufquerquoniam om- tinens.fuocreacori obteinpcrat &(eruit.Ideo rubiicit,Omnia
• r r ir • ' lunt leruitui. Minenc cnnnrescreat^B millo ordjne,quem
nia iJunt ] lcrui tUl. Deusin primacrcatione conftituic &fanxir. Solus hpmo &
' .- r I-.: : «• - — ..ju.. — a.:^ 1,.«-. ^,v«; diabolifeaDcoauuIferunr. Sicutigicur ordo iUenon muta-
Magnamconfolationemaffcrtmentibusnoltrishajccom- . .^ \ a^c /:i. ^ n-
. .• ^ j u rk • • -..- T«j^ «..,.•►„ ^fc^; tur:ita cogicemus promimonem cccleiixtaaameiiccertam
tatio,quodverbumDeunaneacmaiccrnum.Inaeenimcthci- „ . ?., o ) cj • c . r ■
/■ j- -N ir •n I r -..„*.» .^o.,fi,-, /;. & immutabilcm , & hac hducia tcramus a:rumnas pricrencis
tur(vcdixOcoIlieiDeocccIcfiam,qu2perpecuomanmrahE, J xt • r n ci- r^ ■ ;i u r
ji • II- u • • •u rr o ..«o^..;^,- vrtaj. Nonemm falhc nosfihus Dei.quihocverbum ex finu
qujEqucdelerinuilishumanisviribuspoifit:&omncsquicrc- . t o i ri ; . . i r
J ' , c r -u .,:o - .,— ; a:tcrni patris protulit ,& hums voce hbi intcr nos ecclcfiam
dunc verbo,manercinxcernum, &rruibonisnunquamperi- ... .^„ ' j n- . ^ ■ i.
>. r • • L • • r •. .- : co li"it.Gra:cus /«fl^«/?rectc vertit<ft«7aj«y.
turis:etiamfiforisinhacvitavariaefintagitationcs,vari3erc- o "-• '»-'■ ••
rum vices & mutaciones,feu.vt poetainquit: pj, -^7^^^ ig^ ^^^^ [fmjfet] delcdationes me^,tunc
Omni»fort»n.v^riispntobui^tel^j periiffem in alfliaione.
Attt ettam longo tempore v:iia caUant. r
Tcncnda eft igiturhxc confolatioin variishuiusvitaja»- Alio .irgumcntovfum do(^rin:E ca;Ieftis oftcndit:idquc i
rumnis & cafibus , ne fcilicec vcrbum Dei feu promiffioncs fuo exemplo & cxperientia. Atque ita n©bis ftudium verbi
ccclcfiac faftas .ex variis fortunae vicibus^ feu cafibus aftimc- diuinicomendacur. Affirmatenimhanc lolam doftrinam,
mus:fcdfciamus & promiffioncm efle cercam, firmam & ra-^ qujG ecclefix paTcfiSa eft , confolari&^rigere animos in as-^
cam,8c lalucis noftra; cercicudincm infoIovcrboqua»rcndam rumnis &calamitacibus .ncruantin tnftcsdubititioncs &
cfl'c.Idc6inquit,i».«rtr»«w, &c, quafidicat, ctiamfiin terris dcfpcrationem. Quicquidcnim philolophia pricipiac de
mulca fefcoculis & animis noftris «fterunc, quainon vi- modcrandis animiaftcdibus&doloribus, deprxftantia vir-
dentijr congrucrc cum verbo, & rcs humana: in hac vita va- cucis auc aliis rcbus , qnarum capica in philofophicis dodri-
riis mutacionum fludibusiaftantur: tamen vcritas doftrina; nis notantur : funt tamcn omnes illa: confolationes, nihil a •
diuinitus tradit» manet immota in c<e/if.Decretum cnimDei liud quam inania »>Mtwe*«, qu^ intcrdum ad tempus fedant
decolledionc, defenfionc &hberationecccIefia;fixum£ft dolorem,autexccrnosgcftuscohibcnt, fedmalum non tol-
& racum in ca:Iis.ncc mutatur vnquam. Idc6que fi non om- lunt. Nam peccatum&mortem, acfcnfumirsB Dciaducr-
nia,quae foris accidunr, congruant cum noftris cupiditatibus fus percata non tollu.-^t , neque oftendunc cetcum porcum M
& affeftibusjcogitemus ecclefiam ica colligi in hac vita.vt in quo animus acquicfccrc poffit. Jdeo fubindc rccurriit dolo-
c«Iotandem fruaturiHisbonisnonpericuris,qu3ein vcrbo rcs, & recurrcndo crcfcuni , donec tandcm mergant homi-
oftenduntur. Ha»c eft fimpliciffima fencentia. Nam vox ncm infdcrpcrationem. Scd dodrinaccclcfixollendit vcra
cflitacitein hocverfu opponitur terra; , adquam inhacvi- &efficacia remcdia, quibus toUitur peccatum &mors, &
ta nimiiim refpicimus, & quia videmus tot efle rerfi omnium oftendicur prxfentiaDci in affliftionibus & a;runmis.His re-
conuerfioncs & tam fubitas, faipc cogitamus , cccIefiiB non mediis tollitur defperatio, & confirmaturanimus vc nouam
aliam cfle quam aliarum rerum humanarum conditionem, vitam &lxtitiam concipiat , &cxdoloribuscIudetur. Ideo
fiuxam fcilicct & incertam. 'Ha; cogitationes quotics obrc- in(\\ik,Nifi lex tuafuiJJ^t deleBationes meA.
punt,aut obftrepiit nobi», iubcc nos animos aCcoUcre in cx- Eft auccm obferuandum, quod dicic,lcgem feu doftriiiam
Ium,quod nuUis mucacionibus cftobnoxium : inquocum diuinitus patefaflam eflfe obleftationcm hominis aflflifti.
fciamus noftkm falutem eflfe obfignatam , nequaquam nos Quja alius eft ordo confolationis iw doftrina ecclefia»,quam
mouere rerum humanarum inconllantia debec , vt quam fi- in philofophia.In philofophiaprarccdic fenfus colligens fin-
de apprehcndimus.in dubium vocari finamus. gularia cxerapla : poftca fequitur ;i flTenfio. fed fide fic fit con-
Ali/ non animaduerfa antithefi, quxeftinterca;Ium& folatio^nonvc^fcnfuordiamur ;fedprior eftaffenfio,quan-
res terrenas, iudicanc veritatem doftrinx csclcftis cum ipfo do videlicct moci a S. S. aflentimur verbofeu voci diuina;.
caelo conferri, icaque hanc eliciunc fentenriam , Veriras Det Dcinde feqmcuf fenfus confolacionis fcu Ix!:iti:s,qua» eft gu-
certior cftquimipfe cjlorum ftacus:vt congruac cum illo ftnsquidavirasxccrnjB. Etfivero hicfcnfusccrtifllmefequi-
Chrifti , Cajlum &terracranfibunc , verbum auccm meutn tur aflcnfionem, iuxca illud,Iuftificaci fidepacem habcmus:
nohtranfibit. Sed prior fenrentia eft multi» illuftrior, & tameninmagnis doloribus &3Brumnis, nonfemper exhoc
ad conrolationem aCcbmmodatiot. fenfu iudicandum eft de voluntate Dei erga nos.vc quamdiu
Nonagefimus verrus primiim repecit & confirmat prio- cfFcftaillanorifentias, afTcntiri promiffioni noIis:fed prius
remfcnteciam.Sicuc enim in.cajlovcricas doftrinx ftabilem fides afTcntitiir vcrbo', & hoc fe fuftecacacque in hoc acquic-
habec fedcm, vc muc^ri varietate euentuum in hac vica non fcit.Idquc cum facit.tandem fequicur confolacio,qua; paccm
poffit:ica eciam cius vocc omnibus a»tatibus colligitur Deo {c tranquillicaccm reddit confcienciar^&afferc vicam & laeti'
ccclefia , eaque mirabiliter regitur , feruatur & defenditur tiam. A verbo itaquc ordiendum eft, acque ex hoc iudican-
diuinieus, eciam ciim omniacafum & ruioam minancur in dumde fide,a6 mox^ fenfuconfolacionis. Namdumlufta-
hocniundo. muradhuccupcccacisnoftri$,cumqucarpicimus fordcsno-
Fmdajli terram ] Aniplificat & confirmat priorein feoten- ilras.&cogitam' de ira &iudicio Dei aduerfus peccat3,fcnfu$
■■ , ' iUe
XI Ol
lllc^conrolatiojjiis fype ita obruit^r.irMioJipcircipMWr.fflK-
""^ii ^^%^'^%"^"^'^'^ yq-bopromifffonuin, «wp^dtiirf?
ablibe^uelli. Jta tanf ^^ri^ ^btip^tur confolatio , quiaq vincit
' '/ A P^^*^^" * iHprtis.& vitgtn ac I^ticiam ^flferr , vt iain
cettd ftjcuere & gloriari bmxio polfit,. fe eile in gracia ;}pu4
5^??^*''V'1«C cfle liaBrc4«m vitae sEternf . Acque haec eft pax
T
11" Wi
ip^
WM
111
K
w
'- V.^'?r^*"^ ^o<I"«uic ad Pbi,Iip. 4. quar fupe^ajis qiu-
ndniaterie(aum cuftodic corda & feafus noftros p?r Ie(um
Chriftum.
0UeBatip/ies'y7t.mx ^hxiii nmncro, vc fupra quoquCi; ii,.
snincan^Ulluni cflc genus afaiftionis auc doloris , cui noa
inueniitcjfin verbo Dei remedium. IN id eft, tunc vel pride^
ISIpra.tyrenimlongumtcmp^s. - ' \
j„ 5;}, Jin re(;ulutn npa obliuifcar flaiutorum luo^
nittJtquia in illis viuificafti me. »' ;. " >' v'^ difcend<)udfrAdtcat,vt t/nte moneat^fimiiemditi
: Iamapplicachancdoarinamadre.& coricludit. ifciim gentUmre^wtab omml^m, Exemp/o rHefiiHm ar-
itaqueharcdoannaficfirnu&perpetua,&oftcndacveras& '^ •■>-•-.'' ' - •^yj^^vjnvjMytji.tntr
mneshomiaes , qui «fidc haiio doftriitam aniple^untu« -^
OCTONARII DECIMlTERTil. :
I€ Q^onarim tottu in commendatio-
nefiudij verhi ealeftii confnmiturxnam
in hhicfinem\ vt ante^ dtximw^totm
pfaimui cbfcriptt^ eji-^ Prtpwma^temy
vt c^itt. plertfifue altif^^um exemplU
ecclefiA ^rapcmtft^dnu^ue afiidmtatem ^ ardorem in
gHmm^feu rattonesfumptas alf^fM ^ effeaishttiiii .
fttidif. Bt Xft oratiofit tU>*jtrtoriVtttur coparatione Per
dtfirthmionem. Tria emm homimgenerafen^gradHs
receMfet^Reipub gHbernatores (narn hosper intrhicos
intellig^t) Uo^ores t^fenesy ejutbtis etfiomniitmiudi'
cio fapientia ^) pruderaia tnbuttttr : fuam tamenfa-
pientia?n-,quam ex verbo Dei haurtat, horumfapen'
tt£ ^^prudentiA longe antepontt,i^ee^tte idfactt arro-
ganter aut tmmodefie :fed e^tiia vfas do^irtme, cde-
ftii hac collatione magls illufiratur^^ muntendt erant
anirnipiorttm^ne captt extermffectej ejua multos de-
mentatMctperennir.Cum enim hi (jjtiifunt inguber-
natione aut m ordtnarta fuccefiione doctorufeH mini"
flroni eccleft£iattt cjtti &tate ahis antecedut,antecellat
ettH^ aiftorttatejapientia.lpecie iuftitiayvalde diffcile
eft a talibus vtrtsdtjfentiret ^ tot hoimnu autoritate
tOfapientia ^rd^ftanttum tudmis nomoueri. Et multi
hocargumeto ita tenenturfafcinatt,vtaddticiadftti-
dturn,fi) cogmtionem verbt nonpofitnt.Sape enim au-
quas verfor. Ergo opcm fer nnlii.na iinas me extra populu djtmtur hutufinodiferrnones, I\fon decet nosplus fa-
tuuminceralienosperire. ^ x- . . *. •'
g«wy?«f«M/»/»]Probat ab elFe^ufe eflc Dei : qqia quaujs
verfecurincergencesidololacras.ad quas eraceieftus, auc e-
tiamfiviuatinter iinpios , tamenretinerefeaitverbumDei
^^4egitimos eukus^nec tontaminare fe gentiumidoIoU-
tria. ■ ^
t?^ Me (JJfPaiP-arunt impij vt mcperderentrtc-
jftimbniaaiitl^tua cc>j)Cidcrabo.'
Alteral-atio fumitur a periculimagnicudine. Idpo fuccur-
re.quia hoftes niagno conatu & virib-us hoc agunt , vcnie
perdant.Additurdeirtde tertia ratiojalidci conihntjajvtan-
teain argumcnto di^mn eft.videbanturhocagere, vcvcla
vero cuitu Dei Dauidem abftraherent , vel , fi id non pcrfi-
cercacjeumemedto tollerenu Ideodicit feconfiderairete-
ftitnonla Dei,nec paflum efle fibi erjpi duariium, quic ]uid
hoftescontramoiirentur. H^ecconftantia, quo rdrior cft in-
ter homines , prcEfertim ciim in perniciem noftrani conrjM-
iirmas confolationes, ita vt corda percerrefafta-fenfu irg Dci
aduerfus peccata viuificei& exdolonbus inferoruretr^har,
ego.inquic, nunquampatiarmihi cfducrehiricdodlHnam:
fed perpetuo eam circumferam in aniino& pcdorenieo , &
tanquam pretiofiffimum theiaunini & certiffiinum wm^m
contradefperationem, conera mortem &peccatuin, onmi
ftudio & cura afleruaboi Qupdque ego facio. omncs vt aieo
«xemploedodifacianc, horior. *
94. Tuus cgolum, ieiua mc: quia flatuta tua
iiiquiro. :, , ..
Admonitioni , qua: vfum &efficaciam doftrinJE, ca?leftis
inmagnisdoloribus oftcndic, fubiicic precacionera ,hx i\\
pr^fentibus pericuIis&aErumsis feruecur. Namcumftudio
dodrin^c & nde promilHone intuence iemperprecacio mi-
fceri debet.Pratmiccit autem rationem funipcam abhoncrto:
quiaficDei,hoc eft.quia foedcrcDdcomprehedatur.in quo
hic populusab omnibusgentibus fcgregacus.&inppculmm
Dcieleftus erat,& quiaiuxtafoeduseum colebat.Ei;fi igitur,
inquit,fum eiedus e medio populi, vc nullain videar habere
in eo partem aut hxreditate:tame fum tuus, quia fide nie i n-
cludo inpromiffionem fafta patribus noftiis, & iuxta verbu
tuuni tecolo, abicfta & damnata idololacria gcntium apud
pere yCfuarn maiorcs. Et malumus cttmmaiort^us no-
ftris hornintbus faptenttfitmis errare , quam cu?n iftis
noumis errontbmreViefentire.Hicigitiir tenenda eft
dotirJ.na.huius pfiilmiy(]M£ monetknge aliam^ mulio
excellentiorernjapietiam tradi in doiirtna eccleftAyab
ea ^uammundus fHfpicit ^ admiratur:^ rettmdam
effe huitts doBrina purttatem ^ confcfionem contra
peruerfii hfiitts rnundi mdicia. Redit detnde adfuarn
confejitenemi oftendeHsfuo exemploipietatis fittdium
non Verfaritatitm tncogttatione ni/aa aut medttatio-
ne tfed in tota vjta qt attionibtts coffpta debere : ^
^Uidem hancpietatem yion exiftereab homimirn dili-
genttafieu viribusfed agi: bernatione diuina. Ait e-
ntmfe ideo non decltuaffe a ludtciis diuinis , ^«/4
rant improbi,,& magnis viribus iiiftruttijCo magisopera diutnitus fit edoU:us ft) g!tbernatiis,ln fi^e rurfiis corn"
danda ett, vc eam in profcffione doilrin:^ oftcndanius. mendat fiudium doSirtria, cecleftts: primum ex coHa-
Confideraremandat., feu i.icelligere ad mandat-i Dei,figni- ,,^^, ^, (^^^ ^^ ^^^^^^^ ^,^ ^^ -^,^^^^ •
ficatfe totumaddiccremandatisdiumis , feque verbo Dei '■ r , r , n 1 n ^
contraomneshoftiuminlultus&impetusraunire:acqueita afi^ffir^enttonemfecerat-.^fimuloftendit.cumftudto
integrum fea corruptelisferuare,&firmam confolationem doarinAC<&leftii- [emper contunUam efifefttgarn ^ 0-
in peftore retinere. dium fophifiice Sierrcrum ^ mendactorum:, nec retine-
96 In Qinni pcrfe(Aione vidi^ fincm:[/(?i/]latum npojfe purttatem docirtnx ccelefiis^ nifiex antmo de-
mandatumtuum valde. teftemur (j' fugiarnus ornnes errores , corruptelastfo-
De hac fentencia fupra didum eft Repetitur enim confo- phfrnata & mendacta , e/mhis z^eritas do5irtncC dim-
latio fumpta d perpctuicace verbi:fed vc duldor fit , & alcius ^ ^^^^^ . obfcuratur & obruitur.
penetrecammos.ornacurcollatione. Orams,mquiC, perfe- D
ftionis vel cofummat.r' rsi vidi finem,id cft , video finera ha- .
bereomniaetiamperfediifima. Nihil enim fub ca»lo tam 97 \
eft perfeftum vel abfolutum omni ex parte,quod non muta-
tionificobnoxium,aucfinem aliqucm habeac. Solum Dei Primus verfushabet confeffionem doftrinx & ftudij,
verbum ita eft amplum,vc onjnes terminos & mecas fiiperec, qua;,vt dixi, taquam exempluin quod imicentur omnes,pro-
& ad omnia cempora & ajcates fc extendat, id eft,vcfit dura- ponitur. Vt aute oratio plus moueat animos,non vtitut fim-
bile,firraum & perpetuum,n«cvnquamabol€ri queat. Hxc pliciafleueratione,red interrogacione exelainat.feincredi-
igitur confolatio tenenda eft in arumnis & affliftionibus, bihamorekgijDeifuiireaccenfum.Atquehacexclamatio-
na cogitemus fieri poflTejVt nosin inedio curfu deflituamur, ne quafi ad iudicium &tribunal Dei prouocans,oftendit ftu-
veletiam nc non pentinere ad fe proniiffionequisexiftimet. dium fuum fuiiTe ferium & artlens,non hypocriticum. Sie-
Sicut enim perpccub durat & perfiftit verbum:ita latum nim fegnisaut tardus fuifretinhoccurfn,vt funt plcriqiie
eflvalde,ideft,vndique ad omniatempora&xcates,&ado- quireligionem profitentur,,nonauderetitaUbereadDeum
CCC iij
QVam diligolegcm tuam/toto die
ipfacftmeditatiomea.
^
w
TWrrTTTTWTWmW
11V4
prQjvo€are,eiiniqM teftem fui ftudi) iidhibefe. Quo exeplo aflfbdos iloai ab his > '^ id virtptem infticuto^ effe jaMltgi-
inonen)ur,onujiiaf(genda eiTe canquani in cotiirpcau Dei:ita mus , metkb rcueremur eos; '& itiUirla eoj^m ^agni&ci-
vc quouis ce(n[ik>re teftem cum noftraruin a^ionum adhibe mus. Et tamen nlfi dodtrinam cxleftcm piire profii^^aatur
re ncin crube/camus. . / • <l'^- p -' ' &tradant,'nondebetTiusrn6u^eri edtum iudiciis r8<; vaier? >
Toto die ] Amor nunquaim eft otiofus : & refte Auguftinus hic debet,quod Ariftoteh' tribuirtir., Amicm SQcmtts, aniicus
inquic , Animus amaritis eft,non vbianimat , fed vbi amat. Pltitotmagis Amica, vmViw.Eft enim ha:c fapientia,qua; in do.
Qiu igitur amore verbi diuini eft aecenfHs,facere no potcft 6;rina toHeili «radicur > inulto pra^ft^ntior, qu^m vt coii)p<i-
quinairidue meditetuclegem diuinara. Cxterum medicacio raW^cbhvea; (iedum antefcrri alia dcbeat. Mirum aucem ej^
illa,de qua loquitur, multa compleftitur. Ifpn enim confi- cur Daiiid fe Doftoribus inhoc populo pr^ferat. Nam cert^
ftit in nuda fpeculacione quae examioat pondera verborum, illi legem docebanr:8( debcbat ea cfle reuerentia in Dauide
confiderat phrafin,q«a!ricferiemfenteutiarum>& profpicic ergiriiios pra:ceptores , Vc rcftedocencesnonarguefccj^uc
mecam,ad qu«fn difta referenda fint: ( quanqtjam hiec quo- deformaret. J
que9<«e(«neceffiriaeft)fed»vcEpiphanius monet,accedere Refpondeo:ficut fupr^ demeditatione diximusj^an) hdn
oporceti{<8irn|r leu fensu, qui inexercieiis veraepoenitecixat' confifteretantum in riuda confideratione phrafium,ant col-
queinuocatianis, & in tencacionibus incipiac incellig^re v- latione m^ nibrorum,in definitionibus & laciocinBtionibu^
lum ioftrina: , & promiffiones fibi applicet, feque his crigat fed in appIicaiione& \{\x:Xu non (atis eft in tradenda dodri-
8c fuftentet aduerlus terrores peccati{& mortis , quique vita na aut interprctanda fcrij^tura eflc exercitatum,red requiri-
exprimatdoa:rinam:quemadmoduminfradicif,ferUaui fta- cur etiam vt vica refpondeat doftrina;. Nam qui bene doccc
tuca mea.Haec meditacio,vt falutaris crt, itaaffidua efTc in &maleviuit,vnamanuporrigic,quodaIter3 rapic.Verifimi-
nobisdebet:Iang«efitenim^&euanekitfide$, fi hocftudium leeftautern illaaetate, cuiii liib rcgnoSauiis moreseflenc
remitcacur. Ec func illecebra» vana:,quaj nos abduciic,fi pau- corrupcilfimi,eciam dodo.-cs, mulcitudinis exemplo.tanqua
lulumacontentioneremittamus. / seftuautvifluminis abreptosindulfiflcfceleribus ;quo(dam
9S Prac aduerfarijs ineis Xapicntem nie red- ctiam perfide &fcclerateipflexifle doarin.imadaflfefius&
aidrfti mandatis tuis : quoniam id f mandamm\ cHP'd»tatesaulicorum. HosigiturnotanMnqpit,fefapiea.
.... *■ -• tioremcfleIutsdoft«ribus,quiafcUicetmcditcturteftimo-
mihinipcrpetuum. niaDei,hoceft,recineac puritacemdoarinxcoeleflis.&iux.
99 Prar omnibus dodtoribus meJS prilden- tahricvitaminftituacquoddodoresnonfacianr. Antithefis
tcin me fccifti : quja teftimonia tua, mediutio hancfentcntiamveramefleoftendic.
Terfius gvadus eft fenum, iri qiiibus a;tas,vfus & cxperie
mea.
lod Vtx fenibus intcllexi ; cjuia ftatuta lua fci:-
Collacio cft 5 vt dixi, in qua vfum feu fruftum doftrina;
cxIcftisoftendiit& iiluftrat. Comparacenim fapientiam ot-
lcftemcum mundi fapientia,eiquc in infinitum illam ante-^
ccllereortendit. Qupd trcs gradus hominum rccenfet , rei-
pub.gubcrnatores.doftores-feuprajccptores , & fenes, idi-
deo racic,qu6d hi maxime fibi arrogenc fapicntia , qu<Sdque
intcr homines hi maxime fapientes habeantur,qui velxtate
& vfu rcrum antecellunt,vel ad gubemaculareipub.ledent,
veIdo(f):orum niunere 'u\ publico coetu funguntur , vt dam-
nata horum omnium fipietia,hanc vnicam,qu3: ex verbo di
tia confirmat iudicium. Sicut dicicurin Senario Gr^co,
^♦«/^ «'l' «]"**»"< Mti^yfi^Tiz^i. Et Ouidius inquic;
AdOt quud ejlfenibm rerum prudentia maior:
Solus 0" artifites qni facit,vjits erit.
Ciim igiturfenibusnaturatribuerit inaiorem prndentia
quam iuuenibuS]Omnesfic iiidicant , horum iudiciis efle ac
quiercendum, ncc morose repugnandum efle horum auto-
fitati & fentcntia^. Sedmonetpropheta, &gubernatorum,&
doftonl , & fenum iudiciis aiueferendum efleverbum Dci,
quodvule vnicam & certiffima eflb normam agnitionisDei,
confilioriim & aftionum~noftrarum:&affirmat,hanc fapien-
tiamcoeleftem longe pluris faciendam cfle , quam illam
politicam , quajauc confilia publica;gubernacionis,aut pri-
uino peticur,commendet. Hsecenim folaeft,qua> ad Deum uatim morescuiufqueregit
&ciusfruirionemnosducit. ,0, 'Ab omm femita malaprohibui pedesme
Admfarios fuos finc dubiointelligicSauIem&eius mi-
iiiftros,quo^TiOB'dignatur illo honore, vc vocet eos pr«fides
teipub.auc patres pacria;. Non enim hoc agebat,vt rempub.
recte conftituercnt & gubernarent : fedpotius vt euerterent.
Etquia Dauidem regno deftinatuin incelligcbanc, eumque
finem aliquando cupiditatibus & fcclcribus ipforii impofi-
cyrum metuebanc,implacabili odio eum perfequebancur , &
osjvt cliftbdirem fermonem tuum.
lam viuo quafiexemploprobat &confirmat doftrfnam
^^ vfu &efte(3:is doftrinae coeleftis , atque hanc oftendit fum-
'".im cflefapicntram cuftodire verbum Dei. Innocentia, in-
Muic , &piecas \ux mea; ollendic hancfapienciam praeftan-
tiorem efle illa mundana. Cum cnim alij omnes fuis cupi-
varias raciones acque confilia inibanr,quibus cum euerterer, ditatibus in diuerla trahantur , ego ab omni via mala cohi-
Ideo vocat eos fuos inimicos per contemptum.Erant autcm beo pedcs mcos,id eft\ repugtio prauis ciipidicatibus,&bellii
omnesilli in magna autoricate non apud regem tantiim, indico omnibusviciis. Nifi enTmha»cmiIiciafic affidua,pra:-
fcd eciam apud vuIgus,proptcr opinionem fapienriz & pru- ftari illa pfetas,quam Deus requtrit,non poteft.Nam in tain
dentiat:nequeeniin;folent deligiadgubernationem reipub. vitiofanatura,intertociliecebras, & in tanca mentis noftra:
nifi hominesinduftrij&rerum perici.Ideo aduerfiirios fuos vanitate,nihil procliuiuscftquamin ciroremabduci:do-
nominans, incelJigit ingenerehominesfummafapientiain ftrinaigicur CGcIeftis hmc fapientiam afferthoininibus, vt
hacvicaciuilipr2dicos;quitamen ignarifunchuius cxleftis prohiberefuospedesa via mala, atqueita cuftodirelegem
fapientise.imo qui cam rident, contemnunt, odcrunt & per- poffint. Viam malain nominatomnes motus abcrrantes a
fcquiitur.Etaffirraacillam mundifapientiani nuUainparte lege Dci,& crrores in doftrina.
cum hac conferendameflTe.
Qm in republica verfantur, infl.itifuafapicntia,iudicant
ea nihil pulchrius efle , qua vident parari & cofcruarircgna,
conftitui iudicia& leges,acquiri opes& dignitacem. Vulgus
ctiam ica iudicacnihil digqius aut pra»ftantius efTe ifto homi
nuin ordine,quos videtin reptiblica vcrfari cum dignitate,
valere confilijs & prudentia , & habere fucceffus. Ideo hos
folos furpicic,adiniratur & beatos przdicac. Acque e regionc
illHmccecum,quidicituf ecclefia , ridec & contemnit. Imo
ici A iudiciistuisnondifceffi : t]uia tudocui-
fti me[vefha prtttertti temporis tntelHgantnr de con^
tinuo aUw.ttae^He inpr,:ifenti reddideru.^
Priusmembrumcongruit cum fuperiore fententia. Pr«-
*l'catenim fuam conftantiam , & oftendit eam ab omnibus
"^^quiri.Sed inpofleriore caufam indicat iftius conftantiai in
Picfatis ftudio. Agnofcit enim nouam illam obedientiam,
qu2 Deo placet, non poffe inchoare hominem ex fe,aut fiiis
doftrinain ecclefiae tanquam inanem fabalam abiicit & exe- viribus,fed opus efle Dco docente & regente mcntes noftras
' " Horum iniquis iudiciis ne moiieamur,dicit, fapien- Spiritu fuo fanfto. Nam vt ecclefia canit,5/»e Spiritus mmim
cracur;
nihil eft in homine,nihil tfl innoxium.
105 Qt^iam dulcia fuerunt palato mcoeloquia
tiam, quam per doftrinam caeleftem mentibuspiorum Deus
inftillat, multis rebus feumodis antecellere illam mundifa-
pientiam, itatamenfinon fic momentanea aut <»©>V;{«e>f, \r 1 •
fed perpetua,qua! ad omncm vitam fc extendat.Hoc monec ^*^^' i"per '^cl on meo.
cum inqijif.quoniam id mihi in perpetuum. /</ponicur di- * QuodfupradixitaIiquoties,legcmDeivnicam cirefuam
ftributiue.pro vnumquodquceorum.Neque id fit finecaufa. / bbIeaationem,cam fcntentiam nuncexornatcollatione: dc
Moaeteniinomnesarticulosjfideijefleconiungcndos,&do- quafupraPfal.ij.diftumcft.Sicucmel fuadulcedine fuaiii-
arinam ecclefia; eflTe vnam copu7atiuam,vt dici folet. ter afficit palacum.-ica & quidem raulco eflGicacius & fuauiiis
Secundus gradus eft doftorum & praBceptorum. Nam & animum meum obleftat & reficit doftrina tua, prasfertim in
his non folum propter doarina;eruditionem& ingenijex- magnisdoIoribus.Sedmirum videturcur dicac, orifuocffe
cellentiam, &quiacumpublica auroricace&appUufu mul- dulciacloquia,cupociusdeberet dicere,aurib*, per quas do-
torumdocent, tribuiturfapientia : fed etiam quia beneficijs drina in animu illabitur. Scdloquiturpropheta ianontan-
tmnvc
,/
•yf^mw
' tutn vt difi:ipulas8c auditor.ftd etiam vt do^oritfui hihil fiia-
uius, nihil iucundius (It, quain de doflrinaca^efti aflidue dif-
lererej&aliosfecumerudire&confirmare. - ' *
104 Ex ftatutis tui*fa6lus fum prudens: propte-,
rea odiQninem femitam falfitatisi ' •> -^ ~ •
Repetit fuperiores (ententias,nec opus eft loiigiore decla-
ratione.Verani &ralutarem prudentiam dicie ex do^rina cx-
lefti bauriri.Na illa politica prudentiatetiamfi thuitas & nVa-
gnas res adminiftrat,&gerir,niagnifque viribus antecellftita-
meh in rebus ad hanc vicam pertinentibus tatiim occup.ahjr,
&fajpifliineimpingi!:j&eftinfeIix.SicutCicerodereccln<iuie-
ritur inepiftolaad Oftaudanum: O menunc^uamfaptmUm^^
aliqmndotd,quodnon eram.falsb exiflimMum. Et hiftori» ofte
dunt,quim infelicesexitus liabuermc eeiam fapientiffimi.Sed
hsec fapientia.qux mandacis Dei paret,& ab ipfq ad guberna-
tiortcm petitur,fola felix eft & ialutaris.
Odifemitam^V crkis do&dnx cacleftis & integritas confcie-
ti» recineri non poteft , nifi errores omnes leu corruptelas &
mendacia fugiamus.Ideo piis opus eft fcientla feu prudentia,
quae dilcernere poffit inter vera & falfa do^mata, & ferio ftu-
dioyitandi funtcrrores. Sed haec non aliunde, quim ex af/i-
duo ftudio verbi cajleftis petenda funt. Nam il quispropria;
fapientiae aut prudentiae innitacurjturpiter errabit. Ideo dicit
propheta,feinteilig?reomnesimpoiluras,&odi(reatquead-
uerfari omnes errorcsiquia ex verbo diuino fadus fit pruden-
tior. Hahc doftrinam tenere omnes debemus , hoc pra»rertim
. tempore,quado diabolus per fuaorgana,toterroruiri femina
" fpargit, &ecclefiam opinionumdiifidiis itamifcrelacerac.
Non cogicemus humana prudecia animaduerti pofle errores,
aut facis efle ad principum feu multicudinis iudicium terpice-
re, quod plerique faciunc : fed opus elfe tali ftudio , quale in
hoc pfalino requirit propheta.
OCTONARII DECIMIQVARTI
A R G V M E N T V M.
Rl MV S verfiu hmm oElonarijiVti-
litatem verbi diHtm ofiendit,^ regula
vttltjiimarn tradtt-i^judi fempeir in con-
fpeUueffe omnibm debet.Monet enim
vttam hHmanam regi debere verbo di-
uinxr^ nec de Deo aHJCtittibpisipfi^elntis alitevfiatuc-
dfim effeycjHaficHt verbofko fe patefactt: e regione vero
fftgiendai effe omnes opimones commentitioi pugnates
curn verbo Dei. Nam cum verbii diHinitm traditum,
iHcernafitpedibmnofIriSihocefi,chnfola hdc doElrina
in ecclefiapatefa^U ofiendat (^md de Deofiatuendumy
ijr ^mmodo corameofit ambHlandum: neceffe efl CAte^
roi do^irinof omnes effe tenehras-^c^eos-^qm relttiover-
bo Dei i ttnmen ali^nodfinguntt aat ctdtiM excogitanty
vtfaciHnths.r€ticiy Pharifii, Aionachi ^fimiles , in
horribihbm verfan tenebri», Infecundo verfu ritrfns
fHamconfianttam (^ firmum animipropofitmnin cttfio-
diendo verbo diuino pradicat^ idi^He notamfuatVtfs,-
pe iam di^Hmefii<jHam aliorum caufa, quosfuo exem-
plo excitare adfimtlem diligentiam conatur. Terttm
verfm cjuerelam habet de (nrHmnis (^periCHlis^in (jui~
bm verfetur propter confefltonem doElrintz: ^ addttnr
precatio > vt in his izrumnis ^ dolonbm verbo dtuino
fuFientetur ^ confrmeturw Quarto verfHpetityVtfHa
fiHdia,laboreSyCertarnina»pattentia tn cruce,inHocatio
^cntera aBtones ornnesprobentur Deo, (^fintcultm
acceptt. V-& Vt.verfu repetit e^uerelam defuis i&rum-
nis (j;fcricnlis'.^ moxfubiicit confefionenh^uod inter
tot drmnnas ^^pertcnla non defecertt a Deo , fedcon-
ftaterperfeuerarit in profefiione huim doBrina ^pie-
tatiiJhidto:vt Ctcteri hoc exemplo admoneatHr,no pro -
pter drumnas (fj^calamitates^aut hofiium odta^faudesy
infidias ^tut crudelcs molitiones abyctendum effe ver-
humVeifed rnulto magistn ipfis periculis annited.um»
vt hunc verbt dtmni thefaurum,tanejuam vnicum pa-
trimonittm noFirum retineamm , at^ue exhocpfom-
ptuafio remedta malorum nofirorum petamits.
■y4 ...
m
U CXI X
'4c j - T' Vccrna p^4ilj!tfj'iifieis verbum cuum:5c
.''■^'■f" Ju^lnmentoitl^te;"T?-'H'^'V^;-:^i^' • ■
Vtre'<ftiasinteIUgatunn?'yeraiii7#tic^ conii^cranda
eft. Ciiin enim inquit; LucefHa|»je(h|>.us meis'verbuin.tuum,
e^ antithefi inhuit,t4uril geh6| Hd«i,anu fextra cccl|fiam va-
gari ih dciifinihiis erjroruin t«ii^e^Js.'i^edque mifere abcrrare
a Dedikluiis nditriaiitore , rid^a reifteagnofcere , non refte
cblere eum.atcjiie ita bndem br^^pitJ^ri & rijere in acternum
exitiumj&mit^Vepsrire. Qui^'^^^
co^it^t deDeo aut cuttibu&diuiirtinhrfleft nill te^^ I-
mp , vt Paulus inqu^ , fehfiis carals inimicitia eft aiiiierfus
D eu m : rantum abeft Vt m oiil^rar^e viahi fal qtiis ratio hiimana
poffit. Qi«aJn mifer^ erfat philqfopWa in inaximis rebus?&
quanta; funt <i|pinionam apudeos cjui hanc profitentur, con-
fufiones? Infrtra aiite tcdefia ex yerbo patefafto rfede agno-
fciturDeus, fcWte colitur , nec^alia^gnofcen fi ^j)!cia,ut cul-
tuum diuinorum regula fiiigerfdi 6ft , quim qua: diuinitus eft
patefafta.H^ec fola enim.iuquifjfacem pr^fert pedibus,vr re-
fteambularc coram Deo in tenebris huius vita; poflimus,
diimque hanc ducem)& inagiftrann fequimur jnufqiiam im-
pinginmSinufquam labimur ,aucerrau)us. >Kefpexitadihanc
fencentiamPetrusf;£piftx ciini inquit, Habemus firmioreni
fermonem propheticum, cui dum attenciuis, ceu lucernaj ap-»
parenti in obfcuro loco.refte facitis, donec illucefcat dies, Qc
lucifer oriacur in cordibus veftris. .
H«ec prirna dudrina eft Deinde hocquoque obferueiur,
Perperam fingi ob icusitate in verbo Dei i pontificiis^Si enim
lux eft.non eft obfcuritas. Si veiatum eft euaqgelium, inquic
Paulusjin his qui pereuncvelatum eft.Nam mundusnon ape-
ru oculos ad hanc lucem,nec comprehendit eam.
ic 6 liiraiii , & liabiliam : ad feruanduna iudicia
iuftiriae tu.ie.
Vc ftudiu doftrin* & piotatis cflet magis ardens & ferium,
afnrih*cfe incerpofito iureiurando confirm^fle animuat in
pio propofito , atquc ita fiUem fuam fe obftrinxiflellieo , nc
nuitaret confilium.. Nonenin'! fatis eft beneccepifTe, led qui
perfeueraherit vfcjue ad fine, faluus erit. Et multi cugaudio,
inquit Chnftus,fu(cipiunt fern!ioncm,fcd in tetationibus re-
fugiunt acdeficiunt:iuulci eciam curis huius vit^&vi^lusob-
ruuncur, vt tandcm ardor illis.quem initio ad hanc rem attu-
lerunt,langu6fcac,alijaliis illeccbris capiuncurDauid igicuf
volens feipfum in fufcepco ftudio confirhiare,animi propofi-
tuinfirmauit iureiurando feu vocoiblenni,quo fubinde com-
monefadusaIacriter&conftanterinpietatiscurfupergeret4
Sedquid opuserat vouereDeohanc obedienciam,adquam
fe antca obftridum fciebat?Non enim ignorabat foedus iniif-.
fe Deum cum hoc populo , idquc extemoritucircumcifionis
quafiobfignaflTc.In quo fa?dere,ficut 1 feDeus amorem &bc
neuoletiam promiccebac Ifraelttis,iuxta illud, Ego ero Deus
tuus & feminis tui poft: te : ita viciffim lanftitatem & vita; in~
nocentiam ab ipfis requirebat.Sicutdicitur Leuit.u.Sanftie-
ftote,quiaego fum fanftus.Elt enim in fcedere fempcr mutua
obligatio feu ftipulatio, Cum igicurintelligeret.iam antea fe
obftriflam eife Dco ad hanc obedientiam prxftandam , cuc
nouoiurameiito feu voto fe obligat ? Rcfpondeo , In vcteri ^
teftamerico veebanturpacresccrcmonia & ritu vouendi,vc
pasda^gpgia quadam erudirentur& commonefierent,debito
perpetiio & fe & fua omnia debefi De6,vt non mddo iuflU le-
gis, verum eciam confuecudine vouendi, fe & fua omnia Deo
addifta cfleintelliiTerenf.Dauid igitur caDqu.imvnusexlege,
quanquam inceiligit le hanc Qbcdientiara , ad qi^am fe obli-
gat,iam antedebere: tamen folennivotp& iurifiurandi reli-
gione interpofita fe denupobftrfngit,vthis velutiquibuf-
dam ftimulis fe ad officium faciedum excicet,& fiduciam im-
pecrandi in corde fuo obfignec.
Nunc in riciuo teftamenco , in qub illi externi rituslegis
Mofiicaj in vfii non func , finis camen illorum votorum fpe-
ftandus & tenendus eft. Nam & Baptifinus nofterftipulatio
eft bona; confciencia»erga Deum per refurredionem Chnfti,.
vt Pecrusinquit,& id?o recipimur ingratiam,&donamur Spi-„
ricu fanfto , vt intelligamus nos obligacos efle ad agnitioneni-
& inuocationem Dci ,ncc cantiim res noftras, fednosipfoS
perpetuo debitodeberi Deo. Itaqueillisextemisvotis nunc
non eftopus. Et tamen R qtiis ad fijbieuandam fuam infirmi-
tatcmaliquo voto tanquam ftimulofe excicet, fcicndumeft
illam libercatem concedi fidelibus,mod6 vota iila fintde his
rebus quae voueri po(i'untj&, ad illum finem, de quo dixiftius,
referantur. Neque enimexcufandafunt votaiMonaftica,quae
fiunt de rebus illicifis& impoffibiIibus,&ha6opinioncprx->
ftantur , quod fint culcus ex opere operato , & quod mcrcan-
turfalutem&vitamsternam. " ■■ j
OccurritautQ^n &ilia qudcftio. Dauid iui^at fe feruatiirufn
CCC iiij
<
YWMvtCrfiWe. N R. uo L t E 11 1
iudicia iuftitiar.Sed lex cflk impoffibilis in hac vita.Ergo temc-
re vidie(ur ^cerf, qui r^m iiBii>pl$bilcaj propiitCB.Relp^lIeo
j(implicicer> Di6tmn pfaltni de/crMan^is iydiciis gjfticiadiui-
n«, nonpftintcUigendumle^aliterde imnleitiphc kgis, feu
h Pentm Qbe4ientia':f|^d e^^ijgcfcec^cf^t antca in exoraio
hufUsyi^Wi raoAulmu^. 'i{|^^reruarefudiq3,|jgfjific?t ara-
plc^i dlattrinam dii|mi(tHskr;f|R^ 8cbona-^nfcientia.
Ec qiianquani ex fe idJpj:^.l^arcI)ipmb'o.9n pqisfl^ fides
i>tuq|ur promiffiqhem grati?B,^ auxiUjj diuiijjJ5i;.e;;»m fibi ap-
|»Iic|t: kt finiuieffun^iturSgj^ritusin 9}ardai).6jr^, quiea re-
npuait «1 inugi.n^^j^jej , & excita|: ppf ^?d fl:u^iui^ bouqium
alhaeri^Ut noj^is ih hac,v,i'ty j 8t magna eftinfirmi.tas noftra.ta-
men tegiintur^llyfprd?^ per CihriftunT,qui vefti^
iiocehtia:&quia per|onji placet proptei! filiunjjplac^inc etiam
ppera.?edrisec,alibi(;opi9j^uscxplicantur. ,
197 Atflictus fum vique; valde : leh.oua viuifica
ine (ecunduiii verbum tuuin. ' >.>....;
. HaHc fpatentiam fupri aliquoties intcrpretati fumuj,ideo
nonrumauncpxolixior. Confeffionem doftrina: & pietatis
ftudium fcm.per cojnitantur serumnaf i C|jamir4lcs , & varia
pericul.nrtuxwiilud, Qui pie viuere volunr in Chrifto, perfe-
quutionem paticncur.i.Tim.?. Et in his ipfis xrumnis,prjefer-
tim ciim difFertur auxilium & liberatio diutiiis , angitur ani-
mus,an fijiius in gratia apud Deum,& an Dcus curet nos.Hic
deloranimimagiscxcruciatnos,(]uam vlla alia tormenta.
Dauid igicur per affliiliones intclligit non tantiKn illa exter-
n3.pericula&difficultate«,quajforisei obiiciebatur,fed mul-
tomagisillos inccrnos animi dolores.Ideo fubiicic,/e^o»^ -yi-
w/c* W5,idcftiConfotare,recrea &confirma me,n€ abforbear
his dolotibus , neve ruam in defperationem & mortem : fum
epim gi^rti vicinus.Hoc Dauidis exemplUm it^tU.eri &imita-
li d[e|jj^mus in nbftiris calamitatibus & gruranis.ne dolori fuc-
Cfjfn^ai^s,ai>t'dearatia& aiixilio diuino dcfjiercmus,
Pf^^evalde}tAM\iihpti modum vel vehementillifne.
SecH^diimverhum tuum'] Id eft , fecundum pron^iffionem.
Nani fides fempcr nititurpromiffione.-tiec aliud quicqua ha-
bet,qubd affer^t in Dei cpnfpeftum,quam promiflioncm au-
xilij, Hscc igiti^r fola iides aditum patefacit ad Pt um:ficut e-
cpntra fiducia iuftitiat & tiieritorum c^lum nobis claudit,& a
confJ)ci^u pei nos ^rcct.
io8 Vblunt^ia ori^ meiqujcrc acccpta^y<ir<g}
habe,Ichoua:& iudlciaiua doce^nie.^ *^^^^
Dub petie in hoc verfu. Primum vt inuoc.itionem , gracia-
rumaftionera,confelfionem,ftudium propagandi doftrinam,
& cajteros labores , quos in docendo & diTcendo fuftincbat,
Deus grata habe.ic,& vt cultus gracos approbet.Deinde vc af-
fidue eum doceacvt in ftudio fufcepco proficiac. Qnx preca-
tioivt fcitis.in toto-pfalmo alfidue repcticur..De primo memT-
bro id diligenter confiderandum eft , qubd voluntaria oris,
hoc cft,lacnficla laudum,inuocationis,grariaru aftionis pra»-
fcrc omnibus facnficiis externis, qua: vocediuina in lege ma-
dataeranc,atqueinii$ principalcm cultum conftituic. Nam
omiffa mencione viftimarum Mofaicarum,dicit fe offerre vo-
luntaria oris,hoc eft,fecrific!a laudis,quae plalm.jo.fic appel-
lacjvel v.itulos labiorum,vc Ofeasinquiccap.i4.qu0s fponte,
&quidempr2eIucentefideofferac. H.-cc igicurfacrificiafpiri-
tualia, propter qux illa externa in Mofe inftituta erant, petit
vcDeusgratahabeac.
Acqueitifignificat primb magnam effeinfirmitatemna-
turashumanasjetiamregenerataf.vtprajftaretalesculcus.qua-
les Deus requiric, non poffit.Itaque femperopus effeindul-
geintiadiuina,&vmbraculo,quodcegatnoftraminfirmitatem
& fbrdes, quibus obedientia noftra femper eft afperfa.D«»</e
quanquam magnaeftinfirmicasnoftra,&muIta; nobis fordes
adhatrcnt, tamen inchoadam efie hanc obediltiam & cultum
fpiritualcm ,.& quidetti ita , vt obcdiencia illa fitfpontanea,
non coa^a aut metu extoita, vcque femper pra*Iuceat fides
. incuens Mediacorem & vmbraculum noftrumJ^Jam h^c fides
eft qua nosexcicaieSpiritus fandtus ad fp5tanea obedi6tiam.
Tertib oftendic,hoc piorum ftudium obcdiendi DCo , & hunc
curfum,hoc eft,houam oDedieriam,quam in hacvicainchoa-
mUs.pIacercDco , &effcculcum ac facrificiuniDeo gratum.
Qua in re magna eft Confolatib propofita. C>uid enim dul-
cius eft, autadconfoIationemcfficacius,qu5m qubd Deus in
verbo fuo oftend<t,fe languidam noftram ac fordidam obedi-
crttiam apprdbare, & gratam habere,& labores noftros,quos
appTobat , luuare ? iuxta illud , Deus eft qui efficit vt velitis,
dabit etiam vt perficiatis.Po/frw»^ monet nos hic verfus de fi-
ne omnium adionum noftrarum.AfBrmatenim omnia ftudia
& labdres pioruni adhunc finem dirigi debere , vt Deus ho-
norc n^^ltm > ^ afiqua ipfi grata fiaht : qu emadmodum st
alibidicifur.pn^niaadgloriamDcifacite. ^
Atque ia hoc fine inprimis<onfpicitur differentia operum
ciuilium feu virtutum Echicarum,& cuItuspiorum.Opera c-
nin^ piorum,vtinhaghii(ione veriDei & fidefiunt, iraad hunc
finem referuntur , vc hac noftra obediencia declarcmus nos
Dcofuramum honoreml}abere,& tcftemur hunc v^rum effe
Deum, quRm fic coliipus ,& vtaliosad veri Deiagi)itiouem
inuitemus Jdiebriue femiper pctuntpi;,veDcus illa opera tan-.
quam facrificia grataacceptet & ^pprobet. Philofophi & alij
honeftiviri in vita ciuili, quanquaminterdum pulchcrrimis
virtutibus.prtditi & ornati funt:tamen quia funtfine agnicio-
ne Dei , & fine fide i & non referunt fuasaftiones ad gloriam
Dei,np func cuItusDei illai virtutes.Scipio, Atticus,Socrates,
habecpra^claras vircutes.de quibus Arilloceles dicit,qubd ne-
qucHefperusicaluceat: fednon referuncillifuasadioncsad
huc finem,ad qijcm pauid incelligit omnia fludia & aftiones
cflTe ^efercndasjidco plurimum differunt.
Voluntaria oris, vt dixi,opponit facrificiis externis.qualia e-
rant inlegc , & comprehendic in<*iK(ft;yKac totum culcum fpi-
ricualem ,qui in affidua inuocatione Dei & graciarum aftio-
ne,icem in propagacione doCtnnx exleftis maxime confpici?
tur. For^affisautemper voluncariaorisetiampcculiariterin-
telligi vulc iUa vota, de quibus ancea verfu io6.diximus. Ha;c
enim Yota,qua; fpontepraifticerat, cupic icaprobari,vt fimul
petat fein hoc ftudio confirmari,regi & doceridiuinitus .- in-
telligit enim non cffe poficum in fua pocettare , vc feruet fer-
monem Dei. idco voco,quo fe ad iianc obedientiam obftrin-
xerar, addic precationem , vc Deus & vocum hoc gratum ha-
beac , &fimul viribus vouentem inftruac , vcpraeftare ea quas
voucracjpoffic.
1G9 Anima mea in iTjana mea fempei:& Icgcm
tuam non fum oblitus.
iio Pofuerunt impij laqucum mihi:& a roanda-
tis tuis non abcrraui.
Repecicdodrinam de a»rumnis & .ifflfdionibus fuis , acque
e regione de conftantia fua cocioh.icur.vc mdneac vtrumque.
Primb, qualis piorum forruna & ftatus fic in hac vita .- dcinde
quale^ fe gerere incer illasarrumnas dcbeanc.
Animameafemferefiin manumea^ld eft,ecfi lemper verfor
in fummodi(crimine,&pericIicorde vita, fumqucexpofitus
adomnescarus fubicorum periculorum: non tamen proptcr-
ea fum tui oblitus. Anima hoc in loco, vt alibi fa;pe:i /u«7«oi»-
nP/xriTcaccipiturpro ipfavita hbminis. Icaque animam effe
ihliiaWjiTigriificarvitam^roximam efle pericultr, ira^vr nifi
foicimanuiddepellatur ,ad;umficdeyica. Formafermonis
videcur fumpca ab his qui in acie verfantur, & cum hoftibus
congrediuntur & dimicanc. Hisanimafen vica dicicur effein
manu , quia & periculo proximi fuut,& quamdiu forci manu
periculum dcpcllunfjtamdiu vitam feriiar. Ica ludicum duo-
decimQ,Iephihc.dicitad Ephiaim, fe ppfuiffeanimam fuam
in manu fua , &pugnaffccum filiisAmmon, hoceft.ob-
ieciffefeilli periculo,cuiuc2Brerartribus eum defererent. Et
lob ij.ciim queritur , fe in malis fuis tabefccre, &infingula
momenta mortem expeft.ire & metucrc,Cur(inquit)pono a-
nimammeamin manibusmeis,id ettjobiiciamme tocatrum-
nis& periculis. Item i.Sam.iS. magica rauIicrdicitadSau-
lem, Ecce obediuit ancilla vocicux, & pofui animam meani
Ihlnanujid eft,adduxi vita meam in difcrimen,vel obieci me
periculo vitaj.HsBC interprecacio huius phrafis eftfimpliciffi-
ma& reftilfim.i.
AIij formam loquendi inde fuinptam exiftimant, qubd
quicquid in manibus pofitum rit, non facisfic cucum, cum au-
ferri,excidere & elabi poffic.NonnulIi nimis proeul petitas&
contortas inccrprecacionesafterunt, dum exponunt , Anima
mea eft in manu mea, id eft, vita inea eft in mco arbitrio , vc
regereeampoffim vtvifum eft. Refpexeruntenimmagisad
Lacinumfermonem,quam adphrafin Hebrxam. Quid^m
Hdirajorumphrafinficinterpretancur : Ica eftimmiQuca&
affcAa anima mea, vt eam cocam & omnes eius facultates ve-
lutin palmameapoflimponere. Sed & hoc nimis eft argu-
tum , aut potius friuolum. Recineo igitur hoc,quod cft ex v-
fu fcriptura?.
Legem tuam'] Id cft, etiamfi mors mihi femper verlctur oU
oculos;tamen non deficio i tc,nec abiiciolcgem tuam.
Poftierunt] Alia fimihtudinepericulum fuum cxponit.An-
tea enim fc compariuerat his qui in acie congrediuntur cum
hoftibusjVbi apertam vim fibi intentari dicit; nunc fe affidui»
hoftium infidiis peti,non aliter acferas,quibus iaquei ac re-
tia ponuneur > affirmar. Vtroque enim modo pugnanc hoftes
cum ecdefia , vi & dolo. lulianus cum videret fe vi & fa*uitia,
nihil proficere, ad dolos conuertitur. Hlc igitur maiere opus
eft circunlpedione & diligentia,' necircumueniamur.
m Bkt:
^iipipp
mmii ^" p s A tiuvm ttit
^■"^«^«p
in Hajreditate acquifiiri [ JfeHfiareditatis loco
/;^^;<<]tefti!nonia tuain aeternum:<]uialxtitia cor-
dis meifiint. - , -
.. lu Inclinaui cor meum ad faciendum ftatuta
tua:in aEternum,ad fincm.
Pergicpropheta prjedicarcfuamdiligentiam & conflan-
tiaminftudiodoftrin^ & pietatis. Quaderequid fentien-
dum fit fepe uta. diximus. Non funt inanes tlirafonirnii aiit
voces iadabundxjqujliscrc illa Pharifaei oratioj Luc.i8. Sed
confeffio elt de doftrina, qua & fe excitare vulc , & ahos fuo
exemplo c6monefacit,vt in ftudio doftrinf & pietatis fint af-
fidui 8c conftantes. Eft autem hlc dulciffima afleueratio de
ftudio & amore verbi diuini,ornata fimilitudine.ciim inquit,
h^ereditatis loco habco. Significac enim fe dodrinam coelc-
ftem omnibus huius vita» bonis prajferre. Eft enim hxreditas
relida .i parentibus honcftis liberis non tantum grata, fcd e-
tiam pretiofa, ita vc nefas cfle ducant hanc imminuere & di-
Japidare.Qiiare omni cura&ftudio eam afleruant,& opcrani
dant, vtnon tancumnonimminuantjfedctiamadaugeant.
inpriniis vero pecuharia qua»di)c«^')i(«, quaeparentibus gra-
tafui(reintelligimus,fingL:lariftudioafleruamus,&maioris
SEftimamus, quam multa alia pcr fc pretiofiora. Nam amor
eft,quiprecium rebus conciliat. Ita igitur Dauid affirmat,fe
vnicum haberepacriiuoniumsquod magnixftimec,qu<5dque
fummo ftudio &cur.i aflcruandum & adpofterostranfmit-
tendum ducat,verbum icilicet diuinitus pacefadumiideo^iuc
noncurarele ImtusmundiopcsjdeJicias , voIuptates,hono-
res,digi>itates,quas tamen canto ftudio cxceri appetuntjmo-
do rctinere perpecuo hunc thcfaurum poffic.
Additautem rationem curtantifaciatliunc chefauriiiqufa,
jnquit,cft/<e/^/>/(« cordis tnet. Opes&diiiiciarnihilfcrc adfcruc
nifi cijras & folicicudines, dum non tantum augcre eas fata-
gimu>>,fedcti!mpL*rpetuo metuamitteodicruci.rmur : dein-
de etiamfi ad tempus anunum exhilarent:tandcm camcn ho-
minem deftitimt. In magnis cnim doloribus &periculis niil
lum inde pcti remedium poceft. Sed doftrina coeleftis corda
JjetificaCjdumoftendic gra^isrcmittinobis peccata,& nos re-
cipiin ^r:)tiam,permifencordiam,propterfiIium> &per hac
nos recociliari Deo & fieri haeredcs vir^e a'tcrnd?,& per cun-
dem perferri preces noftras in confpeftum patris,exaudiri &
iuuari nus in omnibus noftris aftionibus, donari Spiritu fan-
dojferuari in aerumnis huius vic3e,& tandcm Iiberacos ex hoc
carceredonari xtema Iuce,iuftitia& vita. Hincigiturcxiftit
laetitia cordis , quse ciim fit initium vitx xternje , nihil eft in
rcbus Tiumaliis, quod cuin ea compararrqucax7 Qriare me-
rito hxchzrcditas magnifacienda & omni ftudio allbruan-
daeft.
Vltimus verfuscongruit cum fuperioriconfeffiqnc. Ciim
enim cimeximium bonuni adcpcus fit, quod omrrcs huius
inundi thcfauros facile fupcrac, proinitticctiiim fe fiJcIcHi
foie huius thef luri cuftodemi&«pcram daturum cfTc vt gra-
ticudincm fiiam in colcndotantibeneficijauthorc oflcndat:
idquenbnad tempus,vc folencferehomines, apud quos ni-
hil citiiis fenefdt quam gr.uia,fed per omnem vitam,& hila-
riter ex animo. Nam id fignificat,cum inquit, fe mciimjfe cor,
•vtfaciat ^nanditta. Debcccnim obcdicncia eflc fponcanea,
non coafta aut hypocritica , (]ua: foris in cxceinis mcmbris
autreftione locomotiuae tancum confpiciatur : fcdqua^cx
cordc proficifeatur, ncc debct illa intcrrumpi, fi res aducrf^
incidant.
Verbum inclinandi opponitur vagis affcftibus fcucupidi-
tatibus,qua;cordahominum quoquouerfum rapiunt.&nunc
ad h^cnunc ad alia fcelcra inclinant & impclIunt.His cupi-
ditatibus & carnisadionibus , yt Paulus easappellat,fandi
repugnantSpiricn ,& ica easmbnificant, vt tandem cor ad
obfequium & obedicnciam mandatorum diuinorum inflc-
ft.mt, Id quod non fit finemagno &afIiduo conatUj^fine ccr-
taminc&Iud.i , vt re<5tedixerit lob vitamhominispijeffe
perpctuam miliciam.Eft aucemobferuandum,qu6dcumver-
fij 36. petiuifTctincIinari Cor fuum diuinitusad teftimonia
Dei,nunc fe inclinare cor fuum dicit. No enim pugnant haec
inccr fe.fcd ordo fignificatur,qiio Deus in nobis agat. Efficit
Deus & vcllc & pcrficerc: ica tamen vt mouenti nos per vcr-
bum afrenciamur.&rrahentem fequamur:non repugnemus,
non Contumacircr cxcutiamus doaoxein & rcftorem, fedlu-
Aemur cum diffidcntia , dubitatione & defperatione^ & eri-
gamus nos promiffionibus diuinis,& (quod Paulus iubet) e-
xufcitemus donum Dei quod eft in nobis.
Id monuerunt vetcres cum dixerunt, Prajeunte gratin,co-
mita?ite voluntare. Ncque eft hoc opus hominis •4«a**'J
quod cx fe & fuis viribus id praeftet, yc calumniantur aduer-
f irij,ctiin dicinius homincm non conuerti vt truncura,aut la-
1170
pidem : fediicutin pcrficiendototal^us tribuuur Dco, nec
tamew otiofa eft tunc voluntas , ita nec illud velle nobis in-
funditur,velut in vrceolos vacuos, nobis vel ftertcntibus ,vcl
etiam contumaciter repugnantibus, auc pergentibus in deli-
dis coutra coufcientiam. Quandiu enim repugnas&ad-
uerfiris Deo , non fit conucrfio. Etciim fides nicaturpro-
mulgato verbo, quomodocflreea fine cogitatione fcriptae
dodrin^.Sc fine aflenfione poteft ? Non feparat Dauic^ fuum
conatum agratiafpiritus, fcd coni^ngit, &tameo agnofcic
bcnelicium, cflTe gracuitum , ctiamli fide tanquam manu
quadam accrpi ncceffc fit. Itaquelorige diflentit ab his,qui
iLiftificacioncm dicunt efrepaffiu3m,e6 ftuod tunc nihil agac
voluntas. \
app Additur praecedcnti voci i|«^«7iiMff.Ic\que male reddi-
tur iLacinojpropterretril^utioaem. \
OCTONARII DEClMIQyiNTl
A R G V M E N T V M. X
T I A M hic oUonariiueji mixtns.Pri-
rnmn repetit tonfefiionern fmm , deinde
dimnam proteclionem (^ defenfionemy
^ttam pij tn tota vitafna ^ maxime in
K arumrm experiitntur^commendat.Repe-
tit deinde conf-fiionemi (^ addit precationemftpere-
petitamtVtduiinitti-sferHetHr g^ defendatury cumpol-
licttattone gratiiudmis. Tadern, ^uaji nouumfdeiro-
bur concipiens , (^ certior depoents hojiiumfa^pis , his
infithatti^ir poenM atejue interitum denuntiat. Easve"
ro po^t:as trifiifimas dnm confiderat^fe (^uogue nonni-
ml concutt horrore-, atcjue ita adptetatisjiudiurnma-
guf excitari afurmat. ^ -^
mmm
INlUbilcs [ propendejites ad diuerfas opi-
niones ] odio habui : & legcm tuam di-
lexi.
Confcffio, qucein hoc verfu recitatur , non tantum pieta-
tisftudium,&conftanciam inpiopropofito , fcdercglone e-
ciaminconftantiam& mobilitatem animorum humanoruiu
taxac & rcprchcndit.funt enim multi,qui ad quafcunque oc-
cafionc.s,& ad quamcunque fpem fcu metum refiliunt a vcr-
bo , & (vt Paulus loquitur, ) quocunque venco doftrinag c|r-
cunferuncur. Hos odifle , & ab his alienum e(rc,& conluetii-
dincm corum fugerc fc affirmac. Ita ex antithefi fuum ftii-v
dium magis commcndac. Ec cerce cales cfTc , qui piecatem
profitcntur, ncccire cft. Nonenim fitiseft adtempus&in
fpeciem profitcri piccatcm, & inrerea animo nunquam con-
fiftere, nec Ti^ofto^tu aliquam habere : quales iUi funt , qui
cum Apelle Marcionitafonmiant , qucmhbec in fuareli-
gione relinquendum cfre,& (vt Eufebius refert, ) fMiiMvo\mf
i^iiBi^H* ■jiixoyi^n ^ti. antqui Eccbolium illum imitantur,
cuius lcuitatem&uiconftantiaiu hiftoria ficclcfiafticaexa-
gitat:fed necefre eft vcric.Jtein nos ica amplcfti, vt mendacia
fugiamus,& ex animo deteftemur.
Nomen«)'j;aproprie fignificat ramum arboris. Deinde
/MTu^pteAK.Sc promontorium fignificac , quod rami inftar emi-
nec,& ex terra in marc procurrit : vcl in gcnere prominen-
tiasquaflibetcuiufcunquerei. Tert;6,inlpeciecogitationes
fignificatquaeexcorde profeftae funt, ficut ramiex trunco
arljoris hucatque illiic recxtcndcntes. Indelcgituri.Reg.
18. Q2,oufque cbudicacisinieropiniones, id eft, fluft«*tis '^
incer duas fententias ? Hinc , CZ3'fiyO //*mui9iiuit fignificac
hornincs qiii varii,s cogitationibus fluduant, tanquamrami
arborum ventisagitati feu inftabilcs & nutates, itteKp*ef'(4"*
wwiTi *»'i/M» w <ft(/k37««xi*c i» tii wCeiit •aS «w3p»7n»v, &C. Vtin-
quicPauIusad Ephef. 4. Dcbet autem vnufquifque infua
nientccertusefrc de doftiina pietatis quam profitetur , vt
Pauliis iubet Roman,i4. Ideoauerfari debemusconfuetu-
dinem eorum qui Ecebolium agunt.Nam iuxta proucrbium,
^^■KiSmmHMi oK^^eii m^vivim. Et notus cft fcnaritis, /(Mi*''*^*!*
NonnuIlicZi^SyQcxponunt fimpliciter cogitationcs , &
vtfententiam commodam eliciant, addfic interpretationem,
loqui fcjlicet prophetam de cogicationibus obliquis & pcr,-
plexis,quaE inftar ramorum arboris funt perplcxa: & cortuo.r
fe.hoc cfl, prauar & vitiofx. Eodem fcre recidit hatc fentenr
cia cum priorc.
114 Latibulum mcum & clypeus mcus cstu : m
verbo tuo fperaui.
1171
'""^WPWfP
Antea faepe de xrumnis > caUmitatibus 8c periculis, qul-
bus perpetuo expoficirunt pij, dixcrac , idque fuo exemplo
probauerat : nunc igieur confoUtioncm oftCnditopfonen-
damillisasrumnis&periculis. .Iterumautem aditf dodrina
hanc accominodatjvt fuo exemp^lo efficacius animos noftros
mouf ar. Non cnim t.im mouec animos noftros nuda pro-
mi(fio,quam exemplum viuumcum promilfionecongruens,
anteoculos poficum. Eftautem dehacfententiafupri diftfi
pfsilmo ji.verfu 7.Deus vtrunque prarftat piis. i. Abfcondit
eos , ne publica mala ad cos pertingant : ficut alibi dicitur,
Cadenc a latere tuo millc,& i dextris decem millia:ad te au- ,
tem non accedet malum. Cuius rei exeitiplum propofitum
cft in caede itgypti orum , ciim Angelus tranfiens percuceret
primogenita iCgyptioruni & Ifraelieis parceret. Deinde d
malum aut periculum ingruac,Deusfcutum opponir.quo a-
niinas & corpora noftra defendit , nc hoftium vis nos oppri-
matauc peifundet.Prius gcnus dcfenfionisrcholaftici vocanc
gratiam priuatiuam , cum fcilicet Deus mala a nobis aucrtit,
ne ad nos percingant:pofterius vocant gratiam poficiua, ciim
fcilicet manifeftum periculum anobis depellK, & nos feruat
ne in periculis pereamiis. Et refte inquit Gerfon,plures eire
gratias priUatiuaSjiijuimpofitiuas.
Addit autem, in verbo tuojperatti. Quia fiducia praifentiaf,
auxilij , dcfenfionis& liberationis diumx non nifi ex verbo
concipitur,& fi Jes aitens verbo hxc bona impetrat. Interca
vero eciani hoc (nonct , fi mora auxiiij & hberationis inter-
cedac , n'>n mox abiiciendam efl'e fidem , ncc dubitandum
eftede<'r3tia& amore diumo: fed patienter iuxtaverbum
expeftandum effe auxilium, & ferendas 2Brumnas,qNibus in-
terdum nos cxercet Deus. Iplc enim nouic tempus oppor-
tunum quo fuccurrere debcat. Interea iubec nos fperare in
vcrbo.
ii^- Dcdiuate a nic fcclefti: & cuftodiam manda-
ta Dci iiici.
Apoftrophe cft,qua etiam magis fuum odium in homines
profanos & fceleratos , de quibus verf.uj. dict re coeperat,(f-
ftendit. Intelligitcnimhorum confuetudincm pns plurinnl
obcfle. Ideo fuo exemplo monet,vt cx animo lalesdecefte-
mur& fugiamus. Harc enim caufa eft cur cam feuera obiur-
gacione cales a fe repellac& reiiciac , tanquam rcmorasfcu
peftes verajpietatis. Quia fieri vix potett , (i famiiiaricerad
nos obrepanc,quinfuacontagioneprotinusnoscorrumpat;
ficut rede inquit Nazianzenu^ , Mala citiiis adiia»re cere no-
bis quam bona.Sicut morbicontagiofi aftantesfacilime infi-
ciunf,cimr/irtus nequaquam hocmodo tranfinittatur.Dein-
dc poenis fimul implicantalios.Ideo dicitur Apocal.18. Exi-
tedeillapopulus meus,neparticipcs fitisdcliaoruineius,&
deplagiseius neaccipiatis.
X)«w«]Hoc«mphaticeadditiir, vc fignificctfcvniusDei
erga feamore magis deleftari, quam omnium honiinum ftu-
dio,amicitia vei officiis.
116 Sufteta nic lelioua fecundiim ve^buni tuiim,
vt viuam : & ne pudefacius me ab expedlatione
inca.
De hacprecatione lacpe iam didum eft. Pecic vt in animi
doIoribus&anguftiisdiuinicusfuftcntetur,nc ruacin defpe-
rationem,fed vc confolationc diuina eredus eluftetur ex dif-
fidentia,dubitatione,& defperatioi^e, qux cft initium mortis
xternar.Ideoaddit^i^/wwrfm. Rurfusautcm verbi promiffio-
nis mentionem facit,quia hanc folam fides in xrumnis intue-
tur. Obicruetur & integra phrafis ^Non pudefaciai me ab expe-
iiatione mea, hoc eft,fac, ne fruftra fperem in verbu tuum , &
non fallas fpem meara.
117 Confirma[/«/«]me & faluus ero:& confidc-
rabo ftatuia tua femper.
£tiamha>c precatio (xpiusiteracur , vt oftendatqu^m fa-
cilelabanturhominesetiam pij,vc ruantindcMa&poenas,
nifiaftiduediuinitusconfinnentur. Ideo perpetuo nobis in
ore dcbet efTe ha;c precatio. Qui ftat,inquit Paulus, videat
ne cadat. Atqui fi Deusgratiam liiam fubtrabat , mox adif
mus. Non enim in noftris viribus hoc poficum eft, vc firmjf-
terconfiftamus. Confiderare ftacuta Dei,fignificac nontah-
tum medicari affidue dodrinam, fed totam vitam fuam & a-
ftiones ad eius normam componere. Nam ciim in xtum-
nis experimur certum Dei auxilium , animus conl$rraa-
tur,& vtverbumrediusintelligat, & alacriiis fe in pietatis
ftudio cxerceat. In verbo njJtt/N fcribitur camez pro fegol
propcer guccuralem , vt annocarunt Rab. Abraham &Rab.
Dauid.
uS Conculcas omnes aberrances sl ilatuds
RT^OLLERI
tuis:qub tnendacium dolus eorum eft.
iii; \Tan^uam](con!LS abiicis[<i^o/w]omncsim-
pios terrx.-idcodiligo teftimonia tua.
Hiduo verfus concionancur depoenis impiorum &ho«
ftium eccledz. Natn & huc ad pietacem aleadam & animum
confirmandum facic, quod fcimus impios, qui aliquandiu it^
hac vita a fHuunt opibus & diuitiis, quique ftorent dignitate,
potentia,autoritate, eaque ad opptimcndos pios abutuntur,
tandem daturoscflepoenas. ,
Vcrbum conculcandi opponitur.ftultataut potius vefanx
impiorum confidentiai. Illi enim perpetuo tutiicnt fiducia
fua: potcntixjdignitatis, opum, & vulgi applaufu, feque fu-
pra omnes alios cfFcrunt , imo bonos oderunt & perfequun-
tur: fed candem Dcus detrahit eos dc folio faftus & fupcrbia:
fuaf,& proftratos in terram pcdibus conculcat & conteric : id
cft,non tancum reddiceos omnium boininum abieftiffiinos,
fed perpetuis poenis & miferiis eos conficic , & in poenis eoru
iuftum fuum iudicium & iufticiam adueriiis improbos dc-
clarat. NonnuUi verbo conculcandi iudicant prophetam re-
fpicere ad raorem vinitoru, qui stu<y(/Xot , poftquam vuas cal-
carintpedibus& vinumexprefrerint,tariquam res nihili&
fordidas abiiciunt.
GHuiamendaciumdolmeornm ^] Addic rationem qua occur-
riccacicaj obiedioni. Impij.qui pfjeftancopibus,potentia,vi-
ribus, & prajdici func iiigcnio ac prudencia , norunc varias ar-
ces, ciuibusfcexdifficulcitibusjfiquarincidant, cxpedianr,
ciimque inceromnes aliosemineanc, videnturpofici extra
periculum&iaftum cclorum. Idt6quen'>n.ibaliis tancuia
fortunati&bcati prxdicantur, fcdipfi ctiainfibiicapcrfua-
denc,vt Niobc , l"c lam humana omnia cxcclfiflo , ncc obno-
xiosefrecafibusvIIis.IdcofecurecontemriiK& riJciicDeuin
& homines. Scd hascoj^icacionesproplietadicic cffcdoios,
quibus non cantumfibifals6& fiuJtra blandiucur;fcd ctiam
^qiiibus lc'<rturpiterdcapiunc & in exicium prxcipicant. Si
quis dolusinfpccieinceiligere velicde aflucis & fraudulcn-
cisconfiliis, quaecapiuncaducrfuspios,non rcjiugno ;nain &
haec func mendacia, & in fumos tandem abeunr. Non eniiu
perficiunr impij quod animo conceperunt , fcd fruflracuri-
pfos fuus doIu'>-. In iequcncc vcrfu impij comparatur fcoriis,
rei viliffimar&abicdilfiin^ificucinprimo pfalmopalcis.Sed
fimilimdofcoriarum apciifimequadrac adimpios. Namiii
hac vita impij permixci func piis , ficuE fcoriarargento& au-
ro:&quemadmodumpuricatem metalloruminficiunt &co-
taminant fcorix : fic inipij non parmn noccnt ccclcfi^: fem-
perenlhiccclcfiaaliquid virTJabhiscontrahic. Scd eandcra
crucc cxcoquiturccclefia, in quafcparanturpij abimpiis.
Impiis igitur feparacis & reicdis , puritas lcu munditic* pio-
rum magisniter. '
Sedhi'ciudi'craquanquamquotidiecxefcencur : randcm
reftat finalc iudiclu n in (]uo tandem plene id perficiet Dcuj.
Idco prophcta dicitjrandcm omnesimpios tanquam fcorias
abiici.Coram nuindo quidem inipij rcpntantur ficuc afitum,
argentum & lapidcs pretiofi: pij vero vc fcoria?:fed lonee alia
func Dci iudicia. Vocabulum CZ3U'Q Graicus rcddidir«^-
Ci^'von»^5pra:uaricantes:&fecundamperfonaii,i vcrbi mucacin
primampraeuaricantcs rcputaui omnespcccatores.Nam J1D
retrocedcrcfignificar : vndeJiQ rcoriam fignificat , quod 111
purgatione aut coftione mecaijorum fcparctur & remo-
ueacur.
Propterea dilexiieftimonia ttid] Oftedic qucm fruSu cipianc
pij cx illls Dei iudiciis , non cniin profeftu apud pios carenc;
confirmantur cnimindottrina piccatis,& incipiuntmaois
diligere doftrinam.
lio Horruit a timorc tui caro mca : nam a iudi-
ciis tuis tiinui.
iudiciis illisdiuinisnon tantum fides piorum & amorer-
gaDcum confirmacur,fcd cciam cimor & rcuerencia alitur
& crefcicjvc Dei iuditia, hoc eft , iram cius aduerfus pcccaca
mccuences , caucamuslapfusconcraconfcientiam&errores
pugnances cum fundamcnto,& in tota vica circumfpcfte
ambulantes.exercicns poeniccncia?affiduis no^ dedamus, nc
fimus fecuri.Filij enim non foliim diliguncparenjies , fed ca-
uenc eciam ne eos oftendant , quos videnc in caftigandis fcr-
uis tam eflc feueros. Non igicur pugnat hic cimor cUm amo-
re,dequo loquiturprjeccdente verfu.Eftemm hic cijnor pio-
rum non feruilis,fcd filialis:de quoalibi dicitur, In|tium fa-.
piencijE,fciIicec ca;Icfti$,eft timor Domini. Et Paulusinquit,
Operamini falucem veftram cum cimorc ft crcmore, Vhilip.
i.Grzcus habctiu(dii\aiiini> ck v*<poC>t nJ •mtimfit^tfjuv. Confige
i timore tuo cames meas:reTpiciens force ad fignificatiohem
nominis lOOO quod clauum iignificac.
OCTO-
PWW"
1I7J ^ '^ ' I N i» S A L M V M G X I sf.
OCTONARII DECIMISEXTI f.cl.berarionempoterat.
fgpi<^?))fW«(l [1,1,1, i(j|!H(ll Tlfsmspp^Jip»'
1*74
AllGVMlNTVM.
facere iudicium , & damnare & fugere iniufla fcu pruhibi-
talcge,hoceft,neinincinlaedere,nemincm iniuria afficere,
nemincm prouocare ad iram,&c.Nam in iudiciis refte con-
ilitutis, ficut vircus laudatur & prxmiis ortiatur : ita ccontra
fcclera daiimantur & puniuntur : at^ue in Iiac aitcra partc
\ y • \ j n^ iudiciaveplurimumfuntoccupata. iMiiitiamfaceret eliao-
tores^ a ^utbns mn tantHm etm dtUa ^^^^^^^ ^^^^^^^^ .^^j^ ^^^^^^ ^ fj^^ pr^ccpea. Eftqui defiS-
l^^l r©^i<3^'P"^ malttiose devrauabantur , jed ^i^ iuftitiac vniucrfalis , qu» cft «ii9>tfi( <jvtar ;«(/ dim ilv)*-»»-
Jl^^ylg^-z/^tr^// artificijs , fraudtbtu &• technis f^mu
fama & vita e tui oppu£nabatur : vtaue factUUs auod Campenfis legit r\W]f pro ^n^);)}/.
•^ . . .,'-4 ° ^ . ■*. • -fi fthotide hro ferua tuninhntiumiHnri'
^jff^^ 2SI1TJ0 huiHs oBonartj petit fe de-
Li^ ^^ijf'^"^^ f ow/r^ fycofhantas dr calumnia-
petit impetretyconfefitonem fua integritatis illorum ca
lumnijs opponit. Addit ^ alterum argurnehtum afuo
defiderio ^jpe defenfionis diuin£iatque apietatusfiu-
dto. Deinde repetitur vfitata precatio,vt atuinittts dc-
ceatttr c^ afitaue regatur , nefctltcet infttfcepto siudto
propter pericuUi aduerfationes (^ odta aduerfartorH,
aiit alttu i&rmnnas languefiattaut a Deo dejiciat. Tet
Spondeproferm tuo in bonum]Hoc eriam membru varie tcd-
diderunt inicrpretes. Grajcus intcrpres legit K^f «« litMxot
«J.fufcipe feruum aiimiaiuae fignificatio tamcn a verbo He-
bra-ocftaliena. luftinianus reddit,Dulccfcatferuotuo.Mu-
fcuIusaaiue,Obledaferuum tuu. Alij,attcmpera,redde a-
ptum vel idoneuni ad resbonas. Pagninus , Congruere fac
vel apta fcruumtuum bono.vcl potius, fac, vt bono oblcfte-
tur fcruus tuus.id ctt,fac vt feruustuus adriciat animumfuu
potiiisad reftitudineii|,quam adprauas cupiditatcs.Videcur
t^poenam imprecatur hoflibas Ecclefid ^ui doElrinam enim Pagninuslegifldiny proany. Caitipcnfis habet, In-
diiitnttMtraditarn vel corrumpunt , velprorftu abij
ciunt c^ oppugnant. 'B.fique in hac precatione vtt^of
de mora.Po'<iircmo,rurjM confefitonemfuamrepetit-ii^)
ftudtumfuitm atijiie amarem verbi dtutnt commendatt
vt ahosfito exewplo ad fimtlem ardorem ^ pietatem
indifcenda^ mnplellerida doUrina Cttlefit , eJ in ftt-
giendis omnibas erroribi-ts ^ corruptelis cumhacpti-
gnantib::s exitfcitet.
111
121
FEci iudicium & iuftitiatn : ne tradas mc
opprimcncibus inc per caluuiniain.
Spodepro fcruo tuo [fubarrhaferuurn tuum]
in bonum*.ne opprimant me fuperbi.
Hi duo verrus pctJtionem habent , vt a calumniatoribus
dcfendatur, qui ciim ipfius^lorixiauidereat, pietatcm eius
&ieIumpercalumiiiMn dcpra,uabant,& inuidiose cum paf-
fimadprincipes& vulgus traducelaant ,quafifals6 fuiscu-
piditatibus &fcelenbus pra^tcxerec nomen reIigronis,e6cjue
fycum vulgo faceret ; his cnim^alumniis^ anii«os_procerum
& vulgi aducrfus eum iuflammabant , vt facilius oppnmere
cum & dclcre poflent. Nam hi lunt ilii C=3'p\yy quos hic
nominat, qui in aula regis Saulis verfabancur , & alfidue vo-
ciferabancur, Dauidemhoinincm dfe feditiorum,pcrfidum,
turbulentum ,quiviolatoiureaffinitatis &curbatareipubl.
tranquillicate conarctur legitimum rcgem deiiccre de folio,
& regnum perfraudcm & vim occup.-ire,&f.ulli-a praicende-
rcpietacem & zelum fuis aftionibus.Elfe cnim meram fimu-
lationcm , qua animi lui morbos & fcelera dccultare ad vul-
gus conarecur. Icaque non fercndum elfe ampliiis : lcd tan-
quam reuinmaieftatiseiicienduin acqueopprimendum.Ta-
lescalumniajfcmpervfitatSE funci&nunc quoqueinaulisrc-
gum&principum verfantur tales , quibonos deformanc,&
regum odia adutrfus cosinflammant , vc Hofius Cardinalis
in"PoIonia,Locharingusin G.illia,& plurimi tribunicij ora-
tores inGcrmania. Hisigitur cxemploDauidisopponamus
teftimonium confcientia; noftra: , & confugiamus ad prcces.
Dauidenim fuam inccgricuem & confcicnti^fuai ceftimo-
niom primumallcgar.vtoftendit fc falso abhis accufari&
traduci atqueiniulte oppugnari
ftiga feruum tuuin, Sed fentcntia Hieronynn,quam fefluuti
hocloco fuinus,niaxiineoniniumcftperfpicua , &coneruic
cum figmfidatione vcrbi HcbrjEi.Eandemquc AquiIa,Theo-
dotioiijFclix & Luthcrus retinuerunt.llli enim liabeiu,Fide-
iubepro (cruotiio, quod Lutherusficfeiiciccr & ele"anc«r
Cxprelfic.Fw/^r/V deinen knecht.
Verbum Hebra^um in gcncre fignificat mifcere feu com-
mifcerc.Incelligicur auteiii niixcioVel de rebus.vel de perio-
nis. De rebus, vt ciiin cciicbra: mifcencur luci , & aduefpe-
rafcic. Inde yyy fi.;nificac vefpcram, & Grxcum 1^1)8« cali-
gOji^iCmocobfcurus. Icemcuincommifccnturmerccs , Eze-
chicLi7- Nau;« eorum fuerunc in tc ad commifcendum
nierces , quod nos dicunus perniucare mcrccs. Germanice
y?«^c».Interdum ^ww^HnfotftTc fignificatduIcefcerc.Nani ciiin
diucrfarumqualitacum res mifcencur,incroducicilIa tcmpc-
racura niixcis dulcedmem & fuauitatem. De perfonis ciim
vfurparur,fignificat fideiuffione & fponfioneperronas ita
intcrfe mifceri feuconiungi , vc alceialccriilla fponfion»
obftringacur, &quodammodo quafi ineius locum fefubfti-
tuens cum eo milceatur.Inde cft {nay Arrhah.ln hac ficnj-
ficatione eciam vfurpatur hoc loco. Ciim enim pccitur^s
efTccDauidauxiliuni fibi ferri contra calumniacores , ele-
gantioratione feu figura ornat petitionem,& quod antea di.
xcrat , ne nve tradas, nunc^gurace dTcic, fis fponfot pro nie:
hoc eft , interpone te medium tanquam fidciufTorem^ne ho-
ftis,qui laniiamadcrifteinfcruituccm velfuppltciummcab-
repcurus eft, jiro fua libidine in mc faeuiat ; vc falcein tua au-
coricateatc]uciudiciocompefcancur,quica amc pofcucqug
nondebco,c|uf(]uc accufant mcfcditiofaruni molitionum, •
turbatJB pacis, aflcdari regni , & putant mc fibi proptcrca ad „
poenas obftriftuni cflTe.Tu vcrb intcrpone fidem tuam,&can-
quamnumeracadebita pecunianexiifolue, hoceft, aflere&
pacefac nicani innocciuiain. In hac fignificacionc vfurpacur
verbum hoc etiani Iob.i5jj.vcrfu j.Fideiuflorcin da mihi apud
te,qui fcilicccin haccontencione,qu3emihitecumintercc-
dit,fpondeatteftacurum iisquaeiudicatafuerint, vttenon
tanquam iudicem gcras cuavtens maieftace.fcdtanquamli-
tigatorem.
125. OcLili mci defcccrunt [ elanguerunt defide-
rantes viderefalutem tuam-^ejuam promififii\ ad faiu-
teni ruam:&: ad ftrmoncm iufticia: tux.
Addit pecitioni argumenrum a fuafpe &.defiderio falutis
feudefenfionisdfuina;: deindea fuoftudio. Eftqucdevtro-
Pe«,inquit, iudtcium (j iuHittam , id ^ft , ego fempcr iiite- que membro diftum fupra verfibus 8 1.& 8?.Cum aurem di-
gritatemcolui, nec ynquam iniuria qu^nc^uam exiis aftcci. citfalutemtuain, cx antithefiinteUigatur,eum omnibushii-
Dedi operam iuftitiae & a;c]uitaci , & al|ftinui ab omni iniu- manis prxfidiis & remediis deftitucum fuiffe , & quidcm pe--
ria & maleficio , itaquc f.ilso illi me accufantde aftedato re- riculum fuifle diuturnumj vc animus expeftatione & defide-
gnoaucdemocafedicione. Loquitur ei\im hic prophecade rioauxilijpenerontabuerit. Adfermonem,iAc^Mpi:om{£'
iufticia caufa», non de iuftitia perfona» : fi^uc & fupra pfalmo fionem auxilij & liberationis. Fides enim expedans falutem
y.cam allegat. Oportetenim in nobisefle iufticiambon^ nititur promiffionevcrbipatefafti,&ineaacquiefcic : nec
confcicncis,ne paciamur vt feeleraci,vt inquit Pccrus.Et ali- quarricalibi falucemextra verbum.
bi dicic Apoftolus.Si cor noftrum non condemnat nos,habe-
mus fiduciam. Aliud eft autem loqui de mftitia perfonat, de
quafcriptura affirmatnos iuftificari fanguinefilij Dei,per
fidem, hoc ett, iuftos & accepcos efTe coram Deo & reconci-
liari propccr filium qui fadus eft pro nobis vidima , dum fi-
de ad eum confugimus,iuxta illud, luftificaci fidc paccm ha
13 4 Fac buWeruo tuo fecundijm mirericordiam
tuam.& iuftificationes ruas doce mc.
H*c principalis eft prccacio in hocpfalmo , quae fubinde
rcpeticur. Efl enim in co pofit.a fumma falutis noftra»,vc di-
fcamus verbum Del , & difcentes diuinitus rcgamur & iuue-
bcmus crga Deum. Sed de hac iuftitia nunc non loquitur mur.Vultigitut nos difcipulos efTe Chiifti,qui nosferulis e-
Dauid. Sed ciim pecit le defendi aduerfus holles, innocen- ius fubiiciainus & dociles pr^beamus. Non enim difcunt,
tiam &intcgritatemalIegat:quianulIaeosafFeceraciniuria, qui hunc prasccpcorem contemnunt aue reiiciunt. Miferi-
&nuIIamcaufamcantsE .acerbicacis auc odij ipfis pra:buerat. cordiae feu bonitatis diuina? mencionem facit , vt fignifi-
E6 igitur facilius fperarc , atquc impetrare defenfionem cct fiduciam impctranda: diuinaegubcrnatipnis atqueiafti-
ii7S " ^ P RiELE CT, HEN R. MO LL ERl ' 117^
tttcionts non alia rc quim mifericptdU 8c boniutc diuina OCTONARH DEdlMlSEPTlMl
nitijScdonum hocefleSMtuitum.
115 Scruus tuus ego fum : da mihi InteUigen- argvmentvm.
ttamjvccognofcam tellimoniatua. .':
Repctitcandem rentcntiam.Ncqucefthac rcpetitio otjo- ^sssts^^ V RSVS coUmt ar^timenta , gHihm
Ci. O^ndit enim ardorem animi & pium ftudium ac defi^te- SWM propofmoncm princtpalem confirmat.Si-
rmra:&fimulmonetQuantarfit caligomcnMumhumanJtlfu, w^mL^iS ' '^ ' l &: cil c^ n n,i
qu* fine doaore Spiritu fanfto nihil inielligunt eorum c||uae |l (^^J ^«^ f *^ *^^^^ f m^^^^^^P^Fiftbm
in verbo diuino traduntur ? iuxta illud , AnimaUs homo non ^TO^m vervi dimni > a mandato Dei i apcenis
percipiteaquaefumSpiritus,i.€or.2. JifliflitSW*^ contemnentiHm doUrinam > a defenfione
peindeargu.nentumeft in hocverfu furaptum aba-quo ^bonis Aternis.^HApiisparatafmtylvarus coUatio-
SchoneftOf Cum emm antea dixifletjfac cum fcruo tuo,8cc. -/.«^^^^^^ j ^fi j-.^j a^- ^ t a ...
nuncapptilacionem ferui vrget. atque inea itainfiftic, vt m^^scommendautt jhdmmdoarn^ cdefiu:ttanmc
oftendat ad gloriam nominis diuini quodammodo percine- ab tpjo genere doarina,c^ a mtrabth eim efficacta ar.
re, vt doceatur & regatur. Sum enim,!iiquir,y^«»*#«»*ituis gumentatur. Dicit enim doUrinam in ecclefia fatefa-
fcilicet obfequiis ob^^nftus & addidus^vt qui membrum fim ^ampofitam efe extra captu rationis humana, ^ cL
tui populi, qucm tibi delegifti , vt ab eo ^S^ff^^J^i^^^- pMt alta (jr re condita rnyfterta fen res rmfiicM.quM
breris. Sed cuni ex mc neciue intelligercdoCtnnamjneque r ^ -^ , r "^ ir "^ n
prarftare tibigrataobrequi;rp«ffini,xquumcft,vttumedo- ratio autmeshumanafHa acte afieqm nonpofitt.ean-
«eas & regas , feu (vt Paulus loquimr , ) vt des vcUe & perfi- demcjue mirahihter eficacem efie : vt vel hoc nomine\
cere, vt aliqua tibi grata fiant. Eandeni rationcm fupra e- longe anteferendafit c&teris dotlrinis omnibpu-y^fum-
tiamPfalmoiifi.allegat. Nec cogitandun, eft eumhkia- jnoftndio ac dtltgentia comofcenda. ^am do^rina
darefuamerita.cumfe nommatleruum.Qjamenim nul- ^i i r ^i . /- • • ; />
la'prorfus babeat mer/ta , verfu pr^ccdente oftcndit.cum pe- m^fophtca f^fapentta humana, etiamfimn ommno
tit fibi fecundiim mifericordiam & gratuito prxftarf hoc bc- afpernanda eft (eft emrn (^ ipfa. donum Det) (^^fitum
neficiuin. inhacvitavfitmhabef.tamencjHianonmonftratcau-
iz6 Tem pus cft ad facicndum lehpuaEidifripa- fas mortis (jr lirumnarHm in hac vita, nec oftendit re-
ueruntlcgemtuam. media ^mbus mederi his miferifs qt ca/amitattbusy
Hic verfus cum exordio huius oftonari j conneftcndus eft. auihus /tibie^Hm eftgemu hHmarium,po(iimfes'.deinde
Nam ficuc ibi petebat fe defeiidi & liberari a fuis hoftibus: „„„ -«^^-.,^„ -/i/.i* „ ^,„ j^ • ^/w a a v *,„
- u A j- : • «., • • 0. • • ^ •. e«.j „jj *..- nonenicacttercclolatiir coraatnajnictiontbpts es^prd!,-
icanunchofte-.diuinirusreprmii & puninpetit. Sedadditur ^ .■'.■' . ,. . ,. .•^■' . - ^*
wi3.4 j mora.quafi dicat, nifl mature fuccurras & opem feras, i^f^^^^ tnjenfii ir& (^ iudtcij diHtnt aduerfus feccata:
& nifi hoftium fcrociam & fceleratam audaciam quampn- dent^tienHlIitmmonftratfalHtisportum,ad^Hemh0-
muni reprimasjaftum erit non demea tacum falute: fed glo- mo ex hac vita dfceftitrni conftigiat,hoc efi, nthtlcon-
ria nominis tui obfcurabitur, quia illi non dcfi.ient audafter ctonatttr de vita &terna , quA reflatpofi rnortem : ideo
profanare&polluere leoemtuam, &tibi bellumindicere. i „^ r ni r ^, ^ n j
Tempus cft igitur Vt facuc Dominus , hoc eft, vt pcenas fu- ^'"i^. '''f'''''^ "fi hnc fapientta , ^ nullo modo compa-
mat de improbis. randa cum iila quA ex doUrina CAle^ihaHritur. Ad-
Addit autcni rationem, vt oftendat fe no» tam cogitatione dit igitur conclufione vropheta:Cttmtalis fit-^dtltgenter
& defiJerio priuatz (alutis,quani cura gloria- & nominis di- eam agnofcamtu,(jrfmmoftHdio compleElamur.Hanc
uiniexcltariadhancvlcionem petendam.Etcerteficomnes rYir,rl,4fin«i,^ ^^^^^^L^ :.*.^..^ .,.*^/ il- .^— ..»*...-
a a. iT A u u a I r j I ni conciHjtonem qeneraiem tterumt vt alias per totum
arFeftieffedebemusjCuniholtes ecclcfiacdelen petimus.Plu- /-i "^ r ^ j^ ' j
risenim debet nobis efl^e legirimu.s nominis diuini cuitus, pJ^'mum , tnfuaperfona ejfert & <^dfe accommodat,
^u5m noftraijius:ita^Tifquoties nos priuaTftniuri* raooet^ ^n^uienSfldeofiruaHitea anima meonOccurritdeinde
peruer fus & turbulcntus eft nofter zelus. tacttA obieBioni. Nam cjuia dtxerat hancfapientiam
D(^jfr4r«»f]Labefaftarunt,irritam fecerunt.id eft,non tan- caleftem efth imotam humana rationi ^ mirtficam, ne
tumcontemnunt&abuciunt doarinam tuam, fed audacter n- ^ n i- r i- r
& fcelerate violant legem tuam. Sis igitur vindex glori^ 'J^J'' T"^"' "'fi'''' f A^^^ cognofcendaeterreret,
tu«. fed potttis tncttaret, dicit moxyingredienttbus, ^ <^ui-
127 Proptereadilcxi ftamta tua,pr3e auro &: demparutilis^hAncdoBrinampatefieri,^mentesbo'
obrizo. minum diHinitpis illuftrari^vt htncarcanaQ) admirdn- ^^
128 Proptereaon":niamandataC//^^]omninore- datntelltgdnt etiam cjui funt tyrones in hac fchola,
6t3i duxi:omnem femitain incndacij odi. Afox verofttum defidcrium ^ ftudium difcendi con-
Repetitfuam confeffionem,c]uam cxemplo e/Te vult aliis: fiderandumpropomt^vt oftendat non promifcue omni-
& ficHt pfalmo 19. & in hoc ipfo fupri aliquoties dixit , fe bm hanc agmtionis Ittcem communicari , fed, vt Chri-
hunc verbidiuinithefaurum prxferrcomnibushuiusmun- a.,./.„^..:r'^^..j i i ^ /• j .^ j /"-'*
diopibusritanunceandemfententiamrepetit.vc oftendae fi^,*"^^^^^%^dJohannem, hts jm audtunt (f dtfcut.
lc>iige diuerfum efle piorum ftudium ab illa cura & folicitu- ^pf^tttis fantlus entm non tmmedtatcy fedper verbum
dinc.qua filij huius feculi perpetuo occupantur & crucian- leiJum,cognitHm ^ cogitatum,eft efficax,^ ftiam luce,
tur. Illi enim nihil cogitant , nihil.cxpecunt , nihil defide- ^«^ eft cdeftis fapientia,commHnicat . DoUrtna igitur
rancprsteropes, honores,dign.tates, voluptatesrfcdquia audtenda ^ afitdue traBanda. Sequentes auatmr
aurum prascipuum & maxuiie tdoncum inftrumemum r ^ ■■ r 2 ■ , f %. ■ ■
illis cfl-e videturad comparandam dignitatem, potentiam. '^''rJ^P''t^ftoftint,^Haparttmdocert cfrregtdmtm-
& voluputes , toti in hoc incumbunt , vc aurum cumulenc, ^^' partim defendi ^ liberari ab iniurijs hofltupetit.
Sed pij ia fchola Chrifti edofti fciunt thefaurum in ca?Iis fi- SuntejHe hapetitionesper toturn pfalmtifparfg, ^ cre-
bi rcpofitum efle , quem nuUar tinex confumant nec fures bro repetita.Vltimus verfm W^-flf habet^in qm dolo-
auterant. Hunc igitur comparare fibi omni ftudioconan» /-^^ ' 1 ■ ' •
mr. «c c»m adepti fun. . omS. huius mu„drbod°el remfu»pH,n,himuon<:m ^xpmt,.,»<m ex mf«,-
prjefenmc. ^^^ audacta c^jcelere concepertt: vt oftendat no igna-
troptereu j Qnia fcilicet fcio te patrocinium morum fuki- t*os effe difcipulos doSlrinA CAleftis homines pios,fed ca
pere.etiamfi ad tempus permittisnosexerceri , & non flatim ftudio doUrinA ftmul excttari veros ^ ardentes motus
fedfuo temporeficis iudiciunrln poftremo verfu notandfi. animoru,c^piHmXc/um,^ui & do^rinam ipfam m4-
quodbisrepetit, feomniamandataDeireftaducere.quiafi- -r • ^ ^ ^ /^ ' ' fJ
des eft vna (quod dicitur) copulatiua. Eft enim doftrina in- W"^"^» &propter profanattonem atque contemptum
tcgre compleftenda ; nec addendum eft quicquam , nec mi- "''* ^^^^ doloruftimulosfentiat: ficut alibi inpfalm»
nuendum.Homines provt hoc vel illo vitioIaborant,veIer- dicitur,Zelpts domus tua comedit me, Pfa/m.6^. & in
rore infefti funt, optarent vcl prarccptum pugnans cum eorfi feauete oSlonarto diciturfTabefecit me 7eltU tuuSyama
^nl^ntrtZlT^^G^^^^^ '^'' '°'"'" °' «^^^>'/««^ ^''^^"^«'^ '«''^^ aduerfary mei. Eflcjue ille
pinioniretragatur,proriusnonextare.Ideoqueineatorque- ,•', .. . n- ■ ■' , n /
da&peruertendafudantmifere. TLeluicalcar adpietatemtt) tHfttttam,&fecundmnve-
'in©'] Refta duxi, id eft refta praedicaui apud eos qui ve- '^^''^•^ Theologos ir^dxeta. ^ Tri^tm» Ideoque opera eft
ritatipctulanter contradicebanc. danda,vt torporem omnm a nobis excutiampts.
\i9 Mifa-
►J^JPT^ ■f^gfilfpii
t^ PSAL
Irabiila [id efiyres mirabilesjurn] te-
(Hmonia tua;ideo feruauit ea anit»a
Ab ipfo ge^nere doArinx argumencacur , & oftendit hanc
fencenciamjqux in verbo Dei comprehendicur , dignam efTe'
qua^ ab omnibus ftudiose difcacur. Efl enimnon vulgaris
do^ina,qua:omnibusficob(iia,ide64ue vilis & abiedafic
iudicanda.lcacnimfereficjvcquasdonieflica & noca omni-
bus furic,negligancur.Sedeftdoftrinaiquai compleaitur res
mirabiles & arduas,quas non cuiuis ©buiae func , fed quae fu-
perancomnemfenfumhumanum Nam vcdeeflTencia Dei
quaein cribus perfonis pacefaAa eft,niiiii dicam,coca do6lri-
na de refticutione generis humani^de incarnacione filijf Dei,
de colleftione eccleiiat per verbunv, de alfidua defenfione &
gubernacione eius,deexcremo iudicio ,eft res 6c dodnna
mirabilis , quam non compreliendic ex fe racio humana.
Nam deDeoSc eius voluntacenihilintelligimus nifi Deo
ipfodocente,vcinquicIrenxus. Deindenon cantum ardua
eft,nec tantum arcana quxdam myfteria eomplefiticur , led
eft mirabiliter efiicax in cordibus audiencium &difcencium,
afterens confulacionem , verani Ixticiam Scvicam : iuxcail-
lud,Euangeliutn eftporencia Deiad falucem omnicredenci.
Hgc igitUrexcicareftudiumnolhumdebenc, ficucDauidde
fehoc locoinquir. Ideofcruauicea anima niea:ne, quod
vulgusfacic, faftidioseeam concemnamusvelabiiciamus.
Nam ahoqui animus humanuskquanquam ad agnicionem re
rum maximarum afpirat,videc camefe fruftra in rebus cxcer-
nis quarrcre veras & efficaces confolaciones , aut vcra dolo-
rum remedia.
] 50 Ingreflus [ apertio ] rermonum tuorum ii-
luminat :iiicell geimam puxitat [^rtfy^^twj-] paruu-
lis.
Occurric obieftioni. Eft quidem mirifica hxc fapientia,
nec cuiuis obuia:nec pofluntilia admiranda myfteriain hac
vita penitus cognofci aut perfpici : non tamen abiiciendum
cftverbiftudium,autdelperandum deprofeftu, fedfunti-
nicia cognofccnda in hac vica. £t hxe initia cjuanquam te-
nuia fuht,ficonferancurad illam plenicudinem qua: erit in
aitera vita,vbi Dcum intuebimur a facie ad faciem,camen il-
luftrant mencem,& docent quid in hac rerum humanarum
percurbatione ftacuendum fic de Deo 6ceius voluncate erga
nos.-quo«iodo lilaereturgenushumanilapeccato & miferiis:
quomodo refticu^cur vitx adquam eondicum eftinitio, &c.
Acque haec Iux,qua; eft agnitio mifericordiae,bonicacis Siprx
fencias Dei , concingit non tancuni fapiencibus , fed paruulis
qui non pollentmagna fapienciaj& rudibus:acque his quid^
mulco maxime. Nam fapiences huius mundi plerunque hanc
doftrinam fpemunc &negligunr.fdeo qui volunt effc huius
magiftridilcipuli,exuerefuain fapientiani & dcponcre de-
bent.Nonfinecaufa vcicurvocabulo nnfl quoprimus quafi
ingrefliis feu veftibulum notatur.Voluitenim oftendere,ini-
ciacantiunpercipiinhac vita, &hxcipla initia pra:ferenda
cfTe omni humanae fapientia;.
Verbuin iliumfnandi & ad mbntem & ad cor referendiim
eft.Illuminatprimiim docendo.Deinde confol.mdo & quie-
tando.Lux enim nacuraliter exhilarat.Icafignificacur do^ri-
najefficacia. ^
i}l Os meum apcrui &c haufitcjuia mandata tua a-
uid^ defideraui.
Dixic de do&rina & eius efficacia : suntque pra*cedences
duovcrfusquafi ancecedens enchymemacis. Nunc attexic
confequens,quod quidemnoningenereprofert. Std quia
exemplum fuura Ecclefise proponere voIuit,ad fe accommo-
datj&infuapcrfbnaefFerr. Debebac enimeflTe hoc confe'
quens: Er^ohaEcdo<arinafummo ftudio eft cognofcenda,
&noncancumambabus,quoddicicur,vInis,fed tJto pefto-
rcaccipienda,&magno animi defiderio &voIupcace haii-
rienda.Id ver6 Dauid ica eflertiOj mettm aperui^^ hmfi-Ac fc
Ioquens.& c«teros,vt idem faciant,monens.Oris aucem vo-
cabulo & hauriendi verbo ythnn ij.im^9^iuit , ficuc v/icacuin
cfti corporead animum permetaphoram fcrmonem crans-
ferri. Eft autem mecaphoraaptiffima & fignificanciffinia,
qua animi fui defiderium exprimit Sicuc enim famelici aut
vehemencifitiardencesauide os aperiunt,&cibumappofi-
«um vclpotuminhiand^-cflemmehaurlunravifamem fedee
auc fitim reftinguant^Ita ego,inquit,dum animus xftuaedo-
lore ex fenfu irar Dei aduerfus peccaca.ex confideratione in-
firmicatis.aut cx cogicacione fordiu & peccacorum, qu« mi-
hi in hac vica adhxrent,aut ex variarii calamicatuin concur-
fii & maldrum fenlUjad v^rbum tuutn confugio,& tanquam
longam fitim reftingucre cupieoj , auid^ promiffiones in .
verbe ofteijfas bauri» & ampleftor , hifquc mccrigo , fu,
ftento&confirmo. Atquc ita fentio mc niirifice «fici <t
viuificari.
H«c doftrina diligcnter cogicandaeft, vc incclligamuf
quo ordinefiacin nobis confolacio & vimficatio. Non pxpe-
CTacDauidmotusviolentosfeu raptus enchufiafticos,qua-
les multi hoc tempore foinnianc, qui clamicanc tanquam in
vrceolos vacuos infundi graciam , idqi hora & minuto no-
bis mcognico, &c. Sed audit doftrinam & difcic:& dum e^m
dilcic,mteIhgitinmenceperSpiritmBfanaum accendi no-
uam luccra,mtuenteni Dei voluntatem etgafe. Haoc igitur
voluntatem m verbo monftracam , mouencc cor Spiricu fan-
tto , auideampleaitur. & canquam famelicus feu fitibunilus
plcno cordis ore haurie, hoc eit,acquiefcic in ea, flifUntac &
erigicfe ea aduerfuscerrorespeccati,morcis &infcrorum.Ica
iSitiir fic luftificatio feu viuificatio , de qua dicitur , I uftifica-
cifidepacemhabcmus. Eftquehoc imprimis ionauHfe & fc-
curp fomnio Enthufiaftarum oppofitum, quod dicit, Apcrui
os&haufi. Illuminat Deus& dac incelligentiamparuulit/
necfit viuificatio mfi i Spiritumens illuminecur,&voIun.
tas trahatur & corroboretur , fcd ciiin id fic , mens aflenticur
verbo promiifionis, edquc fe fuftentac. Neque nulla eft h5c
aaiodummcns afrentitur& voIuntasacquiefcit:imQfiiiiic
ifta non finc magna lufta & ccrcamine.-quod non eflccfi fic-
ret mfufio , tanquam aquar in vrceolum vacuum, aut ficut i-
mago imprinutur cerje.
^itiiammdatatuadHigo] Id eft,quia expefto confoIattonS
in verbo propoficam , & fentio nufquain nifi in hac doftrina
repenrifirmam & Iblidam confolationem : ide<iquehanc ex
animo diligo & omni humanaj lapienciseprsefero.
13: Reipice ad ine , & miiercre niei : fccundum
iudicium erga d.lvgcntcs nonu'n\t4ium.
Repetic vfitatam precacionem. Pccitenim vt diuinis con-
folacionibusinhaclndi & certamine, in quo ci noncum
carne &f3nguine,-fcdcum morte&diabolopugnandQ fuit,
fuftentetur, & in grariam recipiatur , he.ibforptus dolorc dc
peccatis & ira Dei adiierfuS le Concitata ruatin dcfperatio-
nem &pere»c: & addic rationenTipcrpetuo more &confbc-
tudineDei,quam abexemplis&experieaciacoUioic. Nam
quod dicit, Secundum iudicium ergadiligenteste, idem eft ac fi
diceret, pro ratione , confuetudinc fcu raoretuo , quo vteris
erga diligenteste.Intuecur igicur in hoccertamincDauid e-
xempla omnium piorum , atquc horuna confiderationefin
derh luam cpnfirmat. Ciim enim Dcus]non fic «^«rfatM/^,!,
&recipiat Adam, ManaflTem, Petrum' & omnes aliosadi-
pfius mifericordiam confugientcs,iuxcaprojniCfion6,Match.
II. Vcnitc ad rac bmnes qui laboracis & oncraci^ftis , & c»o
reficiam vos. icem : Rom.io. DiuesDeus in oninesinuocan-
ees ''e.& Rom.ii.ConcIufic omnesfub peccacum,vc omniura
miferearur : npn debenius ftatucre aliudde nobis efle decrc-
tum , quod contrarium (it promiffionibus. Sed ficutpmne»
ab inicio nnmdi confugieflces ad thronum gracise recipir : it«
cumDauideftacuamus i&pecamus nos quoque recipi&ab
eius ira feruari. Non implicac Dauid ncc turbac fidem fuam
cogicacionibus de eledione feupraedeftinatione: fodintuc-
tur promiffionera & exempla cura promiffione congruencia.
Idem nos faciamus in noflris doloribus. Idque ctim facimus,
cum demum dulcefcic doftrina de elcaione. Sicut enim do-
cec beneficium cfTe gratuitum.ita oftijndis falncis noftrjc por-
tura effe certum,quia decrecoasterno & imniucabilific firma-
tusjvt dicere cum Paulo poffimus, Qiiis feparabit nos i dile-r
ftione Dei?Rom. 8.
Diligentes'^ DileAionem ponic, qujceft fummus&prarci-
puus fidei effeaus , quopi) i profanis hominibus difcernun-
cur:neque hoc vulc propheca,qna fi dilcftio id mcreatur.vc in
gratiamrecipiaturhomo : fedfimplicicer,^^raciamdiuinam
non ita eflTc omnibus communem,vt promifcue piis&impiis
conting it:fcd ad illos qui Dcnm vere amanc &colunt,eire re-
ftringendam.Interea quomodo applicetur nobis,vt cius par-
ticipes fiamus, alibi oftenditur. luftusfidefua viuit , inquie
Habacuc. pt Pfalmo j a .dicitur , Beaci quorura remifTa: funt
iniquicaces,& quorum cefta funt peccaca.
ijj GrefTus mcos dirige [firrna^ in eloquio tuo:
§i non domin«tur riiihi omnis iniquitas,
Alcerapars peutionis efl, vt diuinfcus regacur & guberne»
tur , & vcomnia confilia , omncs cogicaciones,omnes motus
SraaionescongruantcumlegeDei, & cor fic morigerun;).
Namfinehacgubernacione , ne inchoari quidem noua o-
bedientia Deoplacens poteft. Ecquidem difcrcedicit,m«^
quiotm : quia verbum eft norma adionum noftrarum. Scd
quia maxima eft infirmitas humana; nac^ra?,qux prauis a£Pe-
aibus & cupiditacibusjt^quam nii^ri&aeftu varie agtcatus, ncc
' ' ^ PDD
_Jv>
,^ -_ P Ri«L E C T
toUi omnino ill« prauae LnclinationeS} dtimhlc viuimus,pof-
f'une,pecitita feregi, non vcnoninfeftetur autcent'etur( Ide^
nim fieri in hac vita non poteft ) Cei ne domincntut aut prx-
ualeanCjQive^ominem in feruitucem peccati fecum abri-
pianc.HucPauIus re(bexic,eum id Rom.(.inquit,Non domi-
netur peccaeum in yobis ; & hinc rumpca eft diftinitio vficata
inter peccatum regrians 8t non regnans, Macarius elegancer
inquic concione 1«. ol^fgftifjui tnniwuiMffttiTni^tcJx''^'"'''
«umithXiifjil^tiwi^n^tKSiigitVhiuiMtf^tiytx^Sf^wJ^/iiyiioimf. Sed
addidebec hrc pecitio,vc'diuinicus regamurne dominen-
tur , vcque Deus pro fua niifericordia hanc infirinitacem re-
mittat. Nam iili praui affeftus & indinaciones non func ma-
la praeter legem Dej, vt M*nachi finxerunt, fed pugnanc
«u.mle«ediuina,8imereniur xcernam mortem^niiifiatre-
mifilio. '
154 Redime me d calumniis hominum [ ah op-
prefiiorKiyifuafitfraudeidoio ^calHmnijs^SiC cultodiam
manclatacua.
Tercia pars petitionls oppofita eft infidiofis & fraudulen-
tis molicionibjus hoftium , de quibus fupri praicedence ofto-
nanio di(^um eft. Necopuseftlougioredeclaracione. Addie
autem rationem rumptamicaufa finali , feu i pollicicacione
gracitudinis.qua? diligenter confideranda eft. Nonpeciclibe-
rarife ipericulis,vtdeinceps viuereinocio&fuauitercura-
re cueem pon?r.-/ed,vt cuftodia* mandacorum diuinorum libc-
rius ac plenius incumbere poflic.
R.
'37
M 0
155 Facicratuam illuminafuper feruum luum:
& doce me iUiuta tua.
Hatc pecitio crebro repecitur. Cairerum de phr afi, Illumi-
nare faciem fuam f uper aliquena , diximus ali^s fxpe , & in"
primis Pfalmo fexagefimo fcpcimo. Dodrinam aucempecic
/ibicommunicari,&meaaninium confirmari,vc hoc quafifi-
gno tefteturDeuSjfefbruofuo fauere.quafi dicat, cum bene-
uoleiiciam cuam miki derlarabis.&mc lereno ac placido vul-
cu afpicie»,cum ftacuca cua magis ac magis me docueris. Vn-
de iterum colligitur,eumdoftrinam celeftem omnibus bonis
huius vita; prafferre.Alijex afHuentia bonorum &fuccefTibus
iudicare volunt de Dei erga feamorc.-fed Dauid tum demum
lc amari intelligir, R. quotidie proficiat in doftrina & pietatis
ftudio.
i}6 Riui aquarum fluxerunc [de/cenderunt.Pra-
teritum efipro prdfenti vel praterito^ imperfeElo : de-
fluHnt]cTt ocuUs mcisjquodnon cuftodierunt legcm
tuarau ^ _. : :
aiHtt eft , quolngentem ruum dolorem oftendit , quem
capiacexprofanatione dod:rin3> cxleftis & violatlene legis
diuiHae.Cum enim vagarecur m exilio.&prscul abeffec a cem-
plb,vrdebacinterim dominari in populo homines profanos,
quidodrinam cxleftemnon contemncbant cancum, fed cor-
rumpebant & violabanc audadier , & nomen Dei concumelia
afficiebanr. £a res maioremdolortm acculic Bauidi quim
ipfum exilium & cxcerx miferia;. Ideo dicic fe riuos aqua-
rum profudifie ex ocuIis,vc dolorem fuum teftaretur.Loquu-
tio eciamfi videtur hyperbolica , tamen afte^um piorum vc-
rc & fimplicitcr depingit. Etiamfi enim tantum lacryma-
rum fundereht, quaneum aquarum nonriuus.fed fluuius ma-
gnusvoluit.non poflec exhauriri illorum dolor , quem ca-
piuntexcorrupceL*s& profanationc doftrina? cajleftis, &ex
intcricupietatisjcilim vident pafTim Deum contumelia affi-
ci , & maximam partem generis humani horribiliter ruere in
artcrnum exitium. Et certe qui Spiricu Dei aguncur, hi fen-
ciunt tales dolotum ftimulos : vt Loth ciim videret fcelerum
emnium.colluuiem regnare Sodomx , animum fuum cru-
ciaba^, &. Petr.a. CjcterM qui vacui funt hoc dolore, nec af-
ficiunturpublicismiferiis, obiurjatprophcta Amos#. Vx
•pulentis in Sion quibibnnc vinum , & nihil paciuntur fupcr
contritionc lofeph.
O C T O N A R 11 X V III. A R-
GVMENTVM.
TlAM hic Ooiondrius mixtus efi:
ft) pene finguli verfits peculiarem ha-
hent doBrinam. Jdeo omijfo argumen-
to verfut ordine interpretabimur. IUud
—_-»/« ^—— ^^^^^ monendi fum auditores tplwa
ntargumenta colligi,^u$ifHtcommendetfiudium ver^
hi dtuini. De his in ipfa interpretatione reUius di-
cetur.
IVflus es lehoua : & reda iudicia tua [ vel,
vt alij^reSlus iudicijs tuis.] \ ; ,
Hoc nouum eft argumencum • quo ftudium Ao6tx\n» cx-
leftiscommendac. Laudac enim doflrinamiiuftitia & asqui-
tate,& afHrinac Deum ita in ea patefieri, quod fit iuftu& & re-
ftus : ide($que hanc dodrinam aaiandam & diligeiiccr co-
gnofcendam effe. Qoinon funcinfticuciindoArinapietatis,
J[uiduis potius de Deo fibi fomniant,qulm vc iuftiim eum eC-
edicanc:praefertiminmagniscalamitacibus,cumiudicancre
negligi & deferi a Deo : fed pij tribuunt Deo laudem iufticia;
tam in rebus aduerfis.quam in profperis. Agnofcunt eum iu-
ftum,ideft,aequalem omnibus,&recipere omnes in gratiam»
& irafci peccatis : ide^^ue damnare omnes,i|ui Mediatorem
non ampIeAuncur, ncc remiffionem peccatorum pecunt. £c
quid eciam in piis in hac vita manenc celiquia; peccaci,agho-<
fcunc Deum iuftas habere caufas, cur £ccleflam in hac vica
fubiiciac cruci. Hxc omnia conipledicur hic verfus , ^ftque
oppoficus iudlciis humanse fapientix.Hommes enim quiduis
potius quim iuftitia; laudem Deo cribuunt. Cum videnc la-
cob recipi, Efau ver6abiici,iudicant homines Deum efTe
•^fmnxuiilujSi inxqualem. Ciiimque videue illampartcxn
generis humani,qua; dicicur Ecclefia, effe miferam &aerum-
nofam, impios ecoiura florere felicicate fuccefruum in rebus
agendis ,opibu^s,fortuna,dignitatc &petentia,cxiftiiiianc ca-
fu omnia ferri in rebus humanis, & Deum non exercere iufta
iudicia. Sicuc poecae Hngunc forcunam cxcam fpargcre bo-
na/ineiudicio. Kurfuscumimpij inciduoc in calamitatcs.
(Nam&inhac vita punire Deusfolec impiorum fcelcra)
irafcuncur Deo,fremunt aduerfuseum, accufanc cum tyran-
nidis & rxuicix,qui hanc prasftancem nacuram coc nialis onc-
raric , ide6que blafphemanc eum , & nomen eius contume-
liaafficiunc. Sedqui indodrinacaelefti teft^ inftitucifunt,
agiiofcunc Deum effe iuftum , & rede eum exerccre iu--
dcia , cam in mundi affidua gubernacione & conferuacione,
quimin Ecclefix colIe£iione , defenfione, gubcrnatione &
faluacione.Iea in^enere intelligldus eft hic verfus. Alij fim-
pliciter volunc cfle doArinam de paciencia piorum in cruce.
Nampijin cruce agnefcunt Deum luftashabere caufascur
fuos exerccac durius : ideo pacienter fe fubiiciunc Deo, & fe-
runc a>rumnas, & cum Danielc clamanc , Tibi Dominc iufti-
tia>nobis autem confufio faciei. Atque hoc fenfu cciamlni-
peracoF Mauricius,cum in cofp«ftufuo viderccinterfici libe-
ros & coniuge,cxcIamans,verfum hunc pronunciauit , luftus
cs Domine,& reda iudiciatua. ^xcrcfte dicuncuri vciam
monui. Nam in his iudiciis iuftitia Dci sft agnofcenda : fed
nunc paulo generalius iudicia accipienda funcvcdixi.
EtreHa'] Ad vcrbum eft; reftus iudiciis cuis, vel reftum
iudicia cua.id eft, fingula iudicia tua, vel vnumquodque iu-
diciorum tuorumsftreftum: vcl fubftanciue, reAicudofunc
iudiciacu;i. ' '
158 Mandafti iuftitiam teftimoniorum tuorum,
&vcritatem valJe.
Hocalcerumeft argumentum, quo ftudium dodrina; &
pietatis commendat ,fumptum a mandatoDci. Atquedc
hoc arsumento fupra in primo oftonario vccfu 4.di£tum eft.
Non eft res adiaphoracognitio doArinacc3eIeftis,qua; aut in-
ftitui auc omitti podic. Sed feUeriffime i Deo prxcepcum eft
eius ftudium. Eftqucmandatum immucabile,Hunc audice.
Ideo necefTario cognofcendt efl doftrina Euangelij. Ciiiii-
quemandatafitdiuinitushuiUsdodrinxcognitio,nccefrar)6
fugienda & deteitandafuncomnia dogmaca cum iiacpugna-
tia. Ornaturaucem & fuiselogiis dodrina ca>leftisin hoc
verfu,vc & hxc animos excicenc ad ftudium. Dicicur iufticia.
Item,teftimonia& veritas.de quibus appellationibiis fuo io-
codiftumeft.
1N0 nonnulli ad verbum referunc: mandafti vehementer,
id eft,feucr^,ica vc hoc mandacum fii immocum. Alij ad no-
mina iuftitis Scveritatis referunt , vtfignificeturin doftrina
cazlefti exadiffimam fcperfedifliraanocmamfeu ideamiu-
ftitia^ & veritacis diuinx proponi. Atque hascquidem fencen-
tia probatur doftioribus.qui iudicant adu erbium hoc redius
iungi ciim n»minibus,qu ^m cum verbi^ : quod tamen no vi-
decur mihi efre^niuerfalc.
1} 9 Conflrinxit me zelus meus : quia obliti funt
verborumtuorumaduerfarij mei.
De hoc verfu fupra prxcedentc oftonario nonnihil 6i-
dum cft.Non debet ftudium doftrinj effe langiridum aut frf-
gidum,fed deWeteffe ardens & ferium:ica vc hoftes huius do-
Arinxex animo fugiamus& deteftemur. Huncardorem (i-
gnificat vocabulo zeli , qui eft afteftus mixtus ex aaiQre & i-
ra,cumamans aliquisirafciturvehemenccrei ^ quoIa;dicur
res
ri8« ^ ' ' '^N P S A LMV M XXIX. . ^ ,,g,
res atnata.Da,uia in fuis aFrumnis ttmiferiis non tam afficitur font firmiorcs aut ftabiliores, qu jm qu« proxim^ ad leees di-
de Iudxis,B,9m.io. HabentzeJum, Icd non iecutidum fcien
tiam- Hth^ctemporemulti amUitiqni fux ttc cupidicacibus
prxccxuntzelum , <)ui tamen veritacis ftudium nuUuinha-
5ent>5t a vera piecate adeo funt aheni,vt ne pohcicaruui <}ui-
emVircutum vmbram aliquamprac .'c ferant.
140 Purgacum eloquium cuutn vchemcncer: &
feruus tuus dilcxicillud*
Hoc terciuin eft argumentum In hoc oftonario , quo Ru-
dium doftrinae catictlis comtnendat.ab cfFcAu luiupcu Nam
in tentacionibus Si ^rumnis , ini^iuic , deprehendi efHcaciam
liuius doftrinae 8c vericacem , ciim omnes phi^otop; icx con-
folationestiinceuaaercant&in fumos abcane. Vcitur autein
raetaplioralUinpca a rebus metallicis. Metallaeniin in igiie
conieAa probancur & purgantur:cztera,quf ance codioiicm
ipecicm inetalli habere videbantui,nonrultu)entviin ignis,
fed euanefcunt & in fuino.\ abeunt. Ica, inquic, verbum Dci
in tcntaiionibus 8t arrumnis fiibfillit,& prxltac veras.Brmas,
iblidas & effictcev coloiaciones.Iiuoquom !gis crclcitcrux,
co magis ("eiuitur eius bonitas & efficaciaQjanuis cnim per
fedoftriiiafirpuri & icgregaca ab omnibus iudis& prjelH-
giis lophLfmacum : camen refpedu nofiri fir purior, quialux
ftdeicrefctt in ccrcainini.bus,in ccncationibus &,acrumni.s ,6c
dodtrinaficnobisdulcior.Sapen iahuinana,c]uanquamcol-
Iigit iuulca ipeciufa argumcnra , quibu\ dolorein lcnire co-
natur,tamen nihil fubellkis loiidiauc firmi. Ideoin inagnis
doloribus&tentarionibusdcituuuncnos. Siinilis fencentia
eil pfaimo iiquam ibi vide.
Etferuttstutii] Additconfequens. Cuin dodrina tahs fic,
ego valde eam diUg'>,lludiose Jii(;o Sc ampledor,idqiie alios
meo exeinplo inocus facerc volo.
141 Paruus cgo [y«r/»] 6c conccmptus: praeccpca
tua non fum obLcus.
Rurfus concionacurde fua conilantia in confeffionedo-
ftrinae,& iludio pictatis, quamfupraaliquoties coofideran-
dam aliis propoiiiit. Vc autemoratio fit illullrior,de iua c6-
ditione loquicur ex comparacione: £go quidcm, inquic,ftim
paruus 8c lUm ipretus & contempcus in hoc mundo , vagor iu
€xilio,exutus omnibus bonis , nudatus & defticutus pxx/uliis
amicorum,derifus ab omnibus :econtra hoftes mci iunc ma-
gni&nonorati, vaicnraucoritace, dignicace,potentia : iunc
in admiracioneapud omnes propter opinionem fapienciae &
prudencia» , difSuunc deiiciis & opibus: Ideo inflaci opinione
lapiehtiae & prudenciae , & elati fiducia iuctefiuum ipernunc
&abiiciuntlegemdiuinam. Egoveio paruuliis&abiedilii-
niusretinco dud:rin-uu diuinitus paccfidam , necmoueat
meillacxterna ipcftacula., vt a [)co ticficiain. Scio ciiim
doftrinamcajleftcmantcferencla n ciTtf oiniubus huiusmun-
diboni.s,& retinendam cti.iin ainillis oinnibus boniscor-
poralibus. Hsec vcraconftantia cft , qur ia ccrcaininibus &
afruninisnondeficic a Dcojfed ncinetfidcm. Namalioqui,
cum res ad noftram voluntacem iluunc , mulci gloriantdrde
Deo & lauiiancDeum: fed pauci lunt qui ( fi parui & coii-
temi>ci fint ) cum Dauide dicant , Ego prxccpta tua noniuin
oblicus.
144 luiHt!atua[f/?] iuftitia in feculumt & lcx
tua[^//'|veritas.
In hocverfuduo argumenta coniunguntur, qiiibuspro-
poficionei|i confirmat. Prius fumprum eitabxcerniracever-
bi , alteruin i vericate : de vtroque ancca quoque didum eft.
Vt autem redtiu^ intclligaturvis vfriufqueargumenti,confi-
deranda eft anrichefis. Semper eniin dodrina Chrifti & phi-
Isfophica ita opponuntur,vt quicquid illi cribuitur, huic de-
trahatur. Sapientia humana eriam admiracionem fui con-
citac apudomnes, eftque donumDei non concemnendum:
tamen noneft durabilis , fedcum ipfo homine interit&e-
LextM ejiveritas j Quafi dicat: fola liarc doftrina, ficqt el^
afterna ,ica'eciam tft vtr.i , firma & folida, qu« non vaua opi-
nione imbuicmences noftras,nec fallit fpe;. noftras.vtcarcer*
doftrinas. iEternirascniinnoniiititurnjfivcrit^ce. beinde
fola hxc doftrina monftracitcr ,'alucis.- cajcerajabductim ho-
mincm m varios& trilles crrorcN ac praccipitia: fola harr ni6-
ltratverasconfolationts:iai>ieti:^humanadeftituithominem
in zrHninis.Scd dc hoc um dicecur.
143 Tribulaiio ik angultia ihucneruntme: man-
data cua obicctat ioncs wvx,
Scxtum argumentum in htocoaonarioiterum fumptuni
e(t ab^effcftu, Nulla cftalia do<ftrma,qu£prxbeat verascon-
lolationes, & in qua aiiimus acquiefcei c poffit in m.(gnis do-
loribus&arrumnis, quim harc , quxiu ecclefiap.icefafta eft.
Hsc cnim non (oluin lcnic dol orem si. afpericaccra ciucis:fed
l2;ticiain aftert acquiefcentem in Deo , & gloriaatem de af-
flidtionibusjVcPaulus inquit,cun/carceraj dottrinx omnes
ininai;niscalatnitacibusnjsdeftit6ant. Ideoinquir, Quan-
do ttibiilatio mc inuenit, manJata tua iuiit obkaacioncs
mea?. Sola cnim ha?c doarina oitendit aei umnas non elTc fi-
gna abicctionis &ir3e Dci,ca eniique monftratcaufasi^.cur
Dcus exerccac pius iii hac'vica:oftendit item Mediatortm
propter qucm rcmitcuncur peccaca & recipiuntur homincs
ingraciani; & promi;cic prxfenciam Dei in a:rumnis &li-
beracioncs, Dehisrcbusomnibus nniti funt libri philofo-
phorum. Itaquc exclamanc in atrumnis , O mc nuWjuam fa-
picnccin,&c.
144. luiHtia teft inontorum tuorum in feculum:
iniellcduin da aiihi vt viuam.
Priusmembrumrepetitargumentum verfus 141. Pofte-
rius habet precacionem vfitacam. Non fatis eft fcire hanc do-
drinamefle firmain , perpcfuam &cfl!icacem in cordibus ho-
minuin. Sednecclfe eft noftra ctiain accedere vota,vtp«-
tamusnosdiuinitusper verbuin doceri,rcgi,& erigitinnis
confolationibus aduerfus dolorcs mortis & inferorum. Id
cum fic> fencitur efficacia huius doftrinjB.&percipitur vita,
^&qua hlc loqujcur. Non enim loquirur de vita corporali,
fcd de«a , qiiae iuperaca morte & peccaco viuit, acquiefcic St
laftaturin De©. SieutPauIusinquitRoman.j^.RcgnumDci
non eft cibus & potu» : fed iuftitia , pax & gaudium in Spiricu
fanfto.
^ G T O N A R I^. XI X^ A R-
GVMENTVM.
'^f^. I^ iT 10 hnitis o£lonarijfrecationts
^ J i/fitatas repetit , (^Jimttl de ardore di-
^^^/^f»dt (jr afitdmtate fludij teflatur , vt
^ <»/?^»^^^y«o exemplo vtracjue re opns
ejfe pttsyfl proficere i» pietatti fiudio vc
Itnt , dtlige/itiaftudij (^precatione. Ita enimftudium
hocinpiu homtnibHS eflfelix (fr fatutare, iej^ eartoS^v
rif oujTof Kifi^tf awnttTfnti^.Simul autemilld ingemi-
nationesprecHmc^crebraJignificatiofludij de effica-
cia do^rtna nos monent contra EnthuftaflMj^uivo"
cem doUrins, auditamje^amfeu cogitatam afpernan-
tur.Si enim nulla effn eim vocis efficacia-ifruftra tefta-
retur Dauid ^fe dies noHefque leSione ^ cogitationt
dotlrind confumere. Altera pars Pfalmi rurfusftu-
dtum verbi commendat ab eipu efficacia ^ VeiprA-
uanefcii. Legcsctiain in imperiis & politiis conditar^fa- fentiain cruce ^perfecuttone^^a verbiflabilitate:id-'
pientiffimis legu.nlacoribus , etiamfiad aliquoc feculadu- ^^^ itertmfacitrm exemplo , auod vultperpetuo om-
rent : camen candem cum ipfis impenis euertunt^r & abole- ^^y^ ^jj^^ -^ conJpeau.Sicut enim Dautd varias arum^
nasQfrcalamitates efi expertus: ita necejfe efi ecclefiam
perpettfofiwieSiam efe cruct. Sedficut Dauid infuis
arumnis non altunde ^uarn e« verbo Dei confolation'!
petebat: ita nos eogitemui nufefuam nifiin verbo diui"
nittts patefaBo oflendivera dolorum remedia , eoqu0
ipfis impenis euertunt|i
cur.SoIa lex diuina,quam hic & fupra verfli i^S.iuftitiam no-
minatjco qu6dnormafitiuftiria»inDeo,cfta»terna. Sicute-
nim fapientia& iuftitiaDeia»rerhaeft:icaneccireeftIegem,
qux eft eius norma^elfe aeternam. Quod autem de lege dici-
tur,etiam deeuangelio intelligatut. Nam voluras Dei de re-
ftitutione generis humani eft immota. Hpc argumentum «ft
fpeciofum ,&valdecommendacftudiumverbidiuini&pie- n 2 -r^ 1 j a r ta
tatis ; & fimul monec operani dandam efle in imperiis &po- ftttdtofius hanc doctrtnam coonojcamua (^ ampletta^
litiis,vt leges ciuilcs congruant cuin lege diuina.NuIlae cnim mur,Hacfitmma efl huitu o&onartj,
DDD ij.
■ ii'
V,
11. .IIP1I>»T ■
P R iEJL EIG;^'^ HE
D
.^ri^j V^Lamaui toto cordc,rcfpondc mlhije
\^houa,ftatuta tua fcruabo.
-.Doftrina carleftis nunquam redcdifcicuraut intpnigitur,
nilR affidui oretnus ficaerumnisexerceamur.Weot^ties Da-
uid precesfuasing^diinac.- quiafcit abfquedoaoreSpiritu
fantlo vanum effe ftudium noftrum,& fimul quantura ^inter
srtimnas fuas profccerit in hac fchola oftendic.
Ck^aui] Non tam ad fonitum vocis,quam ad contentio-
nem animi flccordis dcbec referri.
, T<>^o<:or</«JHoc6pponiturhypocrili,dcqua dicicur apud
lef ca.aj.Populushiclabiismehonorac.Ueus yt in coca yi-
ca.itain precibus requiriccor^fine quo omnis oratid cft figi
da,im6 ludibriumquoddam,quoDeusnonhonore,(cd con-
tumdiaafficitur. (
Cvim autem nominat cor,intelIig«rur,quod eft accenl jm
fide.
146 inuocauite,fciu,ani«:& cuftddiam tefti-
monia tua. ' ■ ,. ^ .
Rcpeticeaiidem fentCnriam, & ingeminatio precum ofte-
dit prano raagnitudincni periculijdcindeconftantiain & ar-
dorem &dei,qu6d non fiangitur malorum raagnitudine, aut
moraauxilii,vtremitcac deftudio.vel abiiciatlidem. Polle-
fterius membrum in vcroquc verfu pollicicacio cft gracuudi-
nis,de qua etiam fupra didtuui cft.
J47 Pr^cucni crepufculuui &: clamaui : quiain
verbatua fpcraui.
1,4.8 Praeuenerunr ociili mei cuftodiasad medi-
tandurt) in fermone tuo.
Hi verfus ardorem ftudij oftcnduncqui profefto in Dauide
fuicferuidus&infiiciabilisrnihilfccitofcicancer auc pcrfun-
dorie,vc muitialij qui a doftriiia& pictatis ftudio celebrari
voluncEcnos decethoc excmploadfimilem fludijdiligeti-
tiamexcitari.Suntcnimha:cpraEfcrip:a in noftram doAri-
nam,Rom.if.
PrMeniin crepufeuhlQ^dim interprecantur,pr£uenialios
omnes increpu(culo.AlijlimpIicicer,pra!ueni crepufcuIo,id
eft,ance auroram fudipreocsmcas ad Dominum ^IUJ d-
gnificac hoc loco non vcrfpertinum cempus ab occafu folis:
niulto minus macucinum cerapus,vt vcrticLatinus interpres,
noUrafte perpendcnsGra:c«rum tranflationem, qux habet,
w «Vf , id eft , nofte intempefta-, fed fignificac tempus ob-
fcuneiucis fub cxortum aurorae.Voxfadaeftaflandd.quod
fubortumaurorxScfuboccafum foleac excitari aurafrigi-
dior. '
- AdwrbumtuumexpeSiaui^Siiketietiamii mora interuc-
nireo & non mox annueres meis votis.SoIet fe Deus in cala-
inicatibus quafIfubcr3hereexoculisnoftris,adeo vc nufqua
apparcat.lbi retinendum eft vcrbum. Nam eoamiffo Deus
prorfus amitticur.
PrAuenerunt ocuU cuftodiofjld eft,ego ad meditandamdo-
ftrinam catleftem magis fedulo fui attencus , quam vigiles
noftisadexcubiasagendas. Inprimis vero obferuandum,
quoddicit fedcligcretenipusmatutinum,qu6d id ftudiis &
medicacioni& intcntioni fie aptifiimum. Vidc fupra^faU
mo j.
149 Vocctn meam audi fecundum ciementiam
tuam : lehoua , fecunduro iudicium tuum viuifi-
ca nie.
Repetitio eft prccationis : fitque precatio & fidcs ardcn-
tiorcogitationecaufaiimpulfiuai, cuiusmcminit, curain-
quit,Secundum dementiam tuam.Hac enim f«ia fides niti-
tur,8cdum hanc intuetur,maiore fiducia adDcum accedere
jpotefl.
Secundumiudiciatua^lAli] fecundum quod tibibonu vide-
tur:fed hoc ad Latinum fermonem magis congruit quam ad
phra/in Hebrxam.AIiquiexponuntficut illud verfus ijz.Mi-
fercre mei fecundiiim iudicium erga diligentes te, id efl; , pro
more tuo,&vt cuos feruare foles in vita,&c.Alij,tamen ma-
lunthocloceiudiciafimpliciterintelligere,vt antea fxpe,
de dodrina diuinitus patefada (eu promifltonibus diuinis vc
itcfencenti^:Secundiiim iudicia cua,id eft,fecundijim promif^
fiones tuas.Clementia enim Dei non alibi qu^m in promif-
/tonibus oftcnditur.Ideo hasincueturfidesinprecacione,ncc
aliunde cercicudo eius eft pccCnda.
Viuifica mf]Id cfljfcrua me in vita,& rccrea doloribus ex-
haliftum.
150 Appropinquaucrunt pcrfccutorcs fccleris
NR. MOLLERy ^
\m(tlitUi]i lege tua longe rccefferqnii ' * '^ ' j
Rurfminferic querelatii de perfecutione ecclefiaf, CUtde-
inceps verfu lequenci opponis confolationcm. Haec dodrina
ita necefrariacft inecclefia,vtWfiperpetu6fitin confpc^u,
homines tandem frafti calamitatibus deficiant i Deo 8c ab-
iiciant verbura.Non enim eftalius castus ingener^ humano,
quim qui dicitur ecclena,qui tam fic asrumhbfus, qulque tot
odiis& periculis fic exfoficus. Confpirant enim aduerfus
eum Piabolus & tota' mundi fapientia ac potentia , & quo
quifqueeft fceIeratior,eo audacius aduerfusbotios infurgit,
Ideo inquit, '
AppropinquaueruntferfecutoresfielerU] Id eft,h6mines «rcdi-
ti fceieribuj & intenti malitia!} &qui longe ii mandatis tuis
recefferunt,inftanrmthi,&ad inferendam perniciem vno im-
petu in me irruunt.Hsec forseft fanftorum in hac vita,vt (ine
tanquam meca feu fignum , adquod diabolus &mUnduso-
mniafua vene»«ta &ignlta tcla dirigant. Vt enim Chri-
ftus caput noftrum pofitus eft in fignum contradiAionis,
ita necafle eft menibra eius eadem experiri. Alij fequuti
Grajcum interpretcm legunc , Namappropinquaruntper-
fequetcsmcdolo : pro 'Snnilo<//»/5>«legerunt ^fWMiodphai.
AIi;fubaudiuntpra;pofitionem-rf/<,Appropinquaruntperf8-
cutores ad fcclus,vt fignificetur , perfecutores fuiffe proptos
& paratos ad omne fcelus , & oblitos cflTe lcgis diuina» , ica yc
nullo obftaculo retentifuerint vel cohibica ipforum impro-
bitas. SedfcribiturparticipiumHebrasum in conftruftionc;
ideo legendum eft nOt in genitiiio , Perfecutores fceleris, id
eft, quinihilaliudmcditanturquam vtperaudaciam & fce-
lus meopprimant.
Pofterius membrum huius verfus «fn'j«(n« eft prioris. O-
ftendit eniin qui {ii\tperJecutoresfceleris,nempeiqui verbu Dei
abiiciunt&contemnunt,autqui non patiuntur fe regivetbo
Dei.Quoenim quislongiusa verbo Dei recedic,eo propiiis
ie coniungit fceleri & malitiae.
151 Propces tulchoua: & omnia mandaca tua
vcritas.
Subiicit duplicem confolationem opponendam dolori-
bus noftris in trifti perfecutionc ecclefije& fceleribus ho-
ftium. Priorfumptaeft jpra>lentiaDei,aItcraaftabiIitate
verbi&ecclefia». Vtraque confolacio efficaciflime medctur
doloribus noftris. De priore diftum cft fupra pfalnio 91,
Gum ipfo fum in tribulatione. Adeft Deus fuis periditanti-
bus& dolentibus , eri«ens , confirmans & viuificans corda
diuinis confolarionibus. vt ftatuant^c effe in «ratia apud
Dcum , & fe hxredes cffe vitac xtetnx . & hac faducia con-
ftanterperferantpraBfcntesajrumnas. Deinde etiam Spiritu
fuo nouum robur indic cordibus , vt contemnere omnia pc-
ricula poffinc. Ha»c prafrentiaDeiccrniturin martyriis fan-
ftorum , & in affidua confcruatione ecclefiar. Nifi enim Do-
mtnus effetnobifcum, viuos deglucirentnos , vtinfra dicitur
pfalmoi24.
Alterlocusa veritatefc fempitemitatepromiffionum &
ipfiusecclefi£,fxpein hocpfalmorepetitur, &in confola-
tionibus maximum habet vfuni. Si enim promtfliones funt
Rtmx & ratx, & fi Deus eft verax in fuis promiffis, nunquam
delebicur ecclefia , & fruftra fxuiunt in eam diabolus & mu-
dus.Talibusconfolationibus erigendus eft animus in magnis
calamitatibus&a*rumnis, quandovidemus nauem ,inqu3
Chriftus vehitur , iadariinmaritempeftuofo, &pericu-
lum eflc ncfubmcrgatur.
if z Inilio [ iam pridem] cognouifti de tcftimo-
niis tuis,qu6d iti xternum fundafti ea.
Muliiim referthanccoufolationemde ftabilitate&firmi-
late vcrbi diuini probe infixam efTe animis & peftoribus no-
ftris: ideo fuo exemplo nionet nos Dauid , vt hanc dodrina,
qua; vclut facra eft anchora , in magnis xrumnis & pericu-
lis diligenter meditemur , & multo aiite his cegitationi-
busanimos noftros muniamus : nefipracter opinionem &
fpem ingruant calamitates , fubit6 nos opprimant. Debe-
musenira inhacre imitari prudentes medicos, quinaefpy-
x»KTii(^ t^ iulnt^^Hsf prxfcribunt,& mult6 ante cpmparanc,
vt,fi vfus fcrat, ea in prom ptu habeant. Dicic igitur prophe-
ta fe iam pridem didicifTe vel edoi^um efTc ex teftimoniis
Dei,qu6d in aiternum ilabilia finc,qu6dnonnutetk,non
infringantur , non mutcntur , non abolcaaruraliquainiqui-i
tate ,autiniuria temporum , vel hominum perfidia. Natn
qu6d ad Deum attinet , ficut ipfe mutari non poteft , ita nec
eius verbum:ideoque tut6 niti his fidem,tam in rcbus aducr"
fis quam fecundispofTc.
OCTO-
4
m*vimmff("^''
ixS; ^ ^^ IN P S A LMVM
OCflS^NARII VlCESlMl AR-
GVMENT VM.
l^ hoc oHonario nihUnom adferturfed
eadem precanones ^ confolatwnes ri-
\pei^mtur yde i^UilfHs antea dt^um efi.
, Et iterum exernphm conflantiA in rna-
^>— ' inis (trumnis ^ ferfecHtionibus tn Da
uide no$is propenttHr.CHm^ue res ipfa anteafint ex-
poJit£imnc tn interpretattone hmus oBonanjfHm hre
nior.Initium fumttur aprecatione/ot defendatur dd~
Herfus vim (7 iniurtam bojiium.
155
V;
T^lde affli6lionem mcam & erue tuc:
cjuia legem tuam non fum oblitus.
Hancprecatioi)«;m fubinde ingeminat ecclefia omriibus'
temporibus.Nu«u|uam enim eft fine cruce & finc calamita-
tibas.Videreaffiiciionem dicitur Deusjcum manifefto teftimo-
nio oftendit (c affici nqftrisatrumnis & mireriis,& curam no-
ftriagcre.Nam cum auxilium & liberatio diflPertur.ratio no-
ftra iudicatDcutn procuHnobis abeflc,nec agcreciiram no
ftri,autetiam dormire,ficutChriftusin naui Jormit.Sed no
dormitquicuttoditlfrael.vtinfrapralmoiii.dicitur.ncc ab-
iieitcuramnoftri;funcqueeiusoculiattenti ad omnia quae
geruncur inrer homines.Scd quia id a nobis non intelligitur,
nifi cum fuccurrit & opem fert.ideo ex noftro fenfu dicitur vi
derc afflidionem,cuin eripic ex calamitacibus.Pofterius igi-
tur verbum in hoc verfu igH^Mjjc eft prioris. ^
&uia legem inam nonfum oblitui^VLxc ratio a Dauide adii-
cicur,non vc lua inerica iaftet.vel cjuafi mutuam fibi merce-
dcni a Deo rcpendi velit : ftd tantiim vt oftendac fe vnum
efle ex Dei cultoribusfeufacerdotibus,c]uem nulla vnquam
capiac obHuio doftriiix certis & illuftribus teftimoniis a Deo
tradicarrvc g;loriae diuina» interfit talem dcfendere Et ficut E-
■/.cchias,cuin dicic,Memcnto Domine quod colui te vero cor
dc:nonallegai!niericum,fedcau(am,cuifad.i cft promiflio:
ita Dauidetiaallegat fide,qU3emifericordiaquiEric propter
promifliotie.Echatc racioadpra^serecausafpeftat. Vbiqjc-
nim condanrix !uae exemplum aliis imicandum proponit &
jnculcat Eftciuejaoc rarx yirtutis & conftantisB fignum, non
abduci rebus aduerfis i tiraorc Dei,fed tum raaxime ad eum
- confugcrcjcum nos abigere a fe videtur,
1^4 Difceptacaufam meani),& redime mc :ad
fcvmonem tuiun viuifica me.
Rcpetiteaftdemfcntentiam. Eftautem in petitionetacita
quercla de iniquis iudiciishoftium.a quibus iniufte condein
Hetur & falso traducaturjtancjuam reus maieftatis & turbatar
pacis.
CiimwimAic'\t,contemlecauJammeami({^nificu fimul fe
non tantiiin dcferi a legitimo magiftratu, a quo defendi de-
beat aduerfus calumniu5,fcu iniquaiudicia &doIosaducrfa-
riorum.fed illujnipfum occupatuinafycophantisiiiiquifli-
mede fefurpicari&iudicare.Cumigituraboranibus,» qui-
bus defenili debebain,non tantum de/erar , fed eciam sppu-
gneriniufteSt crudeliter,Tu,inqult, aflereiusmeum, tuere
caufam mea,& rufcipeeamdefeadendam.Ita transfertcausa
fuam ad carleftem iudiccm,cum m tcrra non inueniat qui re-
Aecaufam cognofcat &iudicet.
Adfermonem J Id eft,fecundum eloquium,feu fccundum
promilfionem.Nam hanc,vtfjEpe diftum eft,fides in precatic>
ne intuetur.Litera "7 poni tuf pro 3 quod ex fuperioribus fimi
libus formulis animadnerci poteft. \
Redime^^Ergo fatetur feiam qu.ifi vindlurii teneri,& Venifle
in hoftium poteftatem:vt,nifi manu redemptoris Vindicetuf,
aftum fitdeeiusvita.
ly^ Piocul ab impiis falus: qulaftatuta tua nbn
quxfiucrunt.
Hic verfus ad coufolationem pertinet Nam ciim impij &
hoftesecclefiarinhoc mundovtplurimum floreanc opibus,
dignitate& potentia:&iudicen«ur beatiab omnibus:econ-
traecclcfiafithumilis,fpretaiabiefta& concyI..-ata ab om-
nibus:i«ulti illa externa fpecie capti deficiunt ab euangelio,
&idiunguc fe ad latus nauis felicius,vt dici folet.NeccflTe ell
igicurpios pr«munirihac confolanonc.vt fciant veram falu-
tcm non efft:; poficam in magna dignicate,;iut potentia , nec
dicendosefle beatos , qui opibus & dignitarcfua tument.
Naaiquido£trinam Dei fpernunc & abiiciunt , vtcunque
diffluantdeli«is & 6pibus hn hacvita , funt pmnium^nifer-
rimi , lancque opcs & diuitia: illorum maledi^lar ; tandcte e-
nim intrifttspopiias &exitium ruunr. Cumintereapij,qui
in mundo grajjia paOI funt.diligantur i Deo, & tandcm fianc
hxredes vitar carleftis ac perpetuo duratur». Eftquc h«c iri-
ftisfententia depipenis impiorumdiligcntethocloco obfct-
uanda. . . <-'m
156 Miferatjones tuac nmhdc[ma^n£] lehoua : fc-
cundiiin iudiciatua viuitica me.
Dehacprecatione fupri aliquoties di^tumeft, Etratio,
qu« additur, crpbro repecitur m pialmis. SanAiin precibus
luis confugjunt ad Dci milericordiam : quia intdligunt non
ahbs faluos fieri , quam qui cx mifcricordia Dei in graciam
recipiuntur & viuificancur. Verilfime enim diftum cft in
I»na , Qui non confugiunc ad mifericordiam , feftantur va-
na.cap. i.
Extoilic autem & commcndat propheta mifericordiara
E>ei i inagnitudme, vcfidem fuam contirmet , & plcniorc fi-
ducia ad Deum accedat. Nam ahoqui confpeftus peccat(*i<
noftroruni nos arcct a Deo. In illa vero tentatione tenenda
eflhxcconlblario, Gratiaexuberatiuprapeccatum.
Secunditm iudicia]Hoc exponc,vt f upra veriu iii.& 149. vei
demore& confuetudine Dei,vcl depromiffionibus.
157 Multi lunt perfecutores mei & anguftia.
tores mei : a ccltimoniis tuis non rcceffi [ decli-
naui.l ':' ' ,'
Rurfusconcionatur de fua conftantia in cruce &perfccu-
tionibus, de qua larpc iam diftum ett. . Et vt raagis fit in con-
fpedu excmpium,amphficaturamulticudinelioftium. Eft
cniiiitioc pecuharis conftantix , virtutis & pietatis argu-
njtncum & fpecimen , cum quis circumdatus a inultis lui-
micu oppugnatur variis arcibus & fceleribus,& interea reci-
net(^imiintegritatem. Nonenim tantiim ilh doh,arces va^
ri2,^lumnix,aut vis maaifefta, quam adhibcnt hoftes,fran+
grtanimos mult<i>rum,vtlanguefiat:fcdctiamlicentia, quam
irapui^aliquandiu vfurpant,eft quafi violenca quafdam ma-
china concuticns & labefadans fidcm noftram : quia Dcu»
conniuendo vidctUr no^ in.pra>datn cxp*nere,& hoftibuspo-
ti^s qj(iamnobisfauere.Hic igiturretaiercfidei iategritatcra
hc conil|antiam,nec difcedere a verbo,ain: licficerc a Deo, pe-
culiaris eft virtus,c6qj magis neceffaria, quo pJures funt ho-
ftes quiTccIefiam oppugnant. Id monefc vbluirDauid fu»
excmplo.Eft autem obferuanda querela feu narracio de mul-
titudine hoftium ecclefis.Non enim tantum fignificat plures
hoftes cqneurrerc &vires fuas coniungerc in perniciem ec-
clefi£,fed etiam alios alils caufis moucri,vtinfijrganc aduer-
fus ecclefiam.
Alia caufa mouentur tyranni , cur delctam atque cxtirt-
i^am cupianc luccm euangclij : alia impelluntur hypocrita;.
Tyranni metuunt mutttionem przfcntis ftatus , qui, qualif*
cunqueeft, defendendus &conferuandus videcur. Ita Dfo-
cletianus . Maxentiu^s).& ali) hoc argumcnto moucntur , vc
iudicent nomen Chrilha^orum efle delendum. Hypocrica:
nolunt reprehendi fuas opiniones & cuItus,quos fibi confin-
xerunt.Idcoaudicavoceeuangelij, quareprehenduntur &
damnaniuroinnes cultus &errores pugnantcs cum verbo
Deijfremunt,& implacabih odio ccetum piorum perfequun-
tur: & odio ac furori fuo prxtexunt nomen Dei & ecclefia;.
Finguncenim fe pugnarepro gloria Dei & religione a maio-
ribus accepta.Ha:c ica ficri omnibus ccmporibus vidcraus. Ec
cuin pu«nanc aduerfus ecclefiam illi hoitcs,non vtuntur vno
genere armoru^n : alijvi&vario gencrecormeatoru&cru-
delirfimis fuppliciis fxuiunt,ali;fraudcm&dolos adhibent,
vt lulianus Impcrator . Hxretici etiain falfis dogmatibas
turbant, laceranc&defc^rmancecclefiam. Monemurigicuc
exemplo Dauidis,ne frangamur animis,cum vidcmus eccle-
fiamquafTarivndiquc.&oppugnari: &,vc fiiHuIpecamusnos
diiiinitus confirmari, luuari & ^iberari : id quod videmus Da-
uidem f.icere.
158 Vidi prasuaricatores 8c tardio afficickir
[oramter offendebar-. ] cjuia eloquium tuum non cu-
Itodiucrunt.
Hic verfus caUfam habet petitionfs , quara mox fequenti
verfufubiungit: oftcndit eniin fe non iiara fuopeciculo,quod
f amen jrauiffimum fit,moueri , vt petat defenfioiftm & libe-
rationem,quam quod videattotamrcligionem venirein c6-
temptumi & legem Dei negligi , abiici & conculcari ab ho--
ftibus. Hancremdicitfiblpeperifl!eacerrimoi d©l*Tes, vc
quotiesineam cagitationemingrediatur, totus cohorrefcaty
k tanquam ^Sihuyfj» cateruara, impiorum auerfecur. Id eaira-
DDD iij.
ti:p
,187 ^^r- PRifiLECT. HE
proprie fignificatyerbum Hebrxuin idip. Ica fignificat pium
fuum zelutn &d6lQrem proptercontemptum religionis, qui
exiflere in qmnibus piis,& oftendi in precibus ^orum flebec.
Magis enim decec nos gloria nomi^is aiuini angi, .quim pri-
uacis periculis feu malis. " "S [ ' / •}.:, . '' .
'^y) yidic.quod mandatatiia^^iicjfi : Ichoua, fe-
cundumbonitatem tuam viuifica me.
Subiicit petitionem auxilij & liberatipnis,8c inprimis petic
fcin fuis doloribus , quos fultinebat ingcntes , vt iam diftum
eft, diuinicus conBrmari , ne opprefTus magnitudiiie dolorts
pereat.Nam vfrbum viuiBcandi non tantum ad extemam li^
berationem>fed>mult6 magis ad leuatienem interiorum do-
iorum , quos aflidue circumferebac Dauld , refcrendum efl^
Cxterum de ratioaejquam petitioni adiungitjdidum efl fu-
pti verfu 153.& aIi£s.Non enim hk allegat meritum,fcd cau-
fam, cuifaftacilpromiffio. Idquemoxipreoflendit, ciim
caufam iti&nypl^lM allegat,propter quam petat fe recipi:Se-
cundiim mifericoniJam feu cleinentiam tuam.Fidesenim ac-
cedens adDeum , non nitiwrnoftra iuftitia , fed fimplicitc?
banitate & mifericordia Dei proini/Ta proptcr mediatorem:
vc inquicDanielcap.9.
J>/%fl]!Monetobferuationem lcgisnoanifi ex dileftlone
6afc(. Non enim debet efle coa£):a,auc mecu extorta, auc fer-
uilis noftra obcdiemia. -,
'160 Caput verbi tui[<?/?]veritas:& in perpecuum
omnciiidicium iuftitiie tux.
Repetit areumentum allquoties fupra recititum,de ftabi-
licate & ccrtitudinedoftrinaBdiuinituspatefaiflx , quoftu-
diom erus nobfs magis commendet. Et certe neceffe eft hoc
probeinfixumeflb animis noftris, vtcerto ftatuamuslunc
dodrinam, quat diuinis literis comprehenTa & traditaell p«;
patfe$,prophetas& ApoftoIos,non efrecommeiiticiaif , led
veram&certam,vcqu3BDeum ipCuni.autoretn habeac. 4ta
enira nifi ftatuamus.accidet nobis quod Paulus caueri iubet,
vt omni vento doftrinx circumferamur,& variis opinibflbus
fluftuances inter nos ludamus,ficut fecerunt Ethnici.auffphi-
lofwphi. Idco vt vecfus reftiiis inteUig uur , femper ex anft*-
thefi conferenda efthxc do^trina cum caeteris,quas r^o hu-
manaabhoc, verboidifccdensvarias & mirabiles confinxit.
Fit enim variitat-illacum confpeftior, fi cuni hacdoftrina
conferanty r,& confimiatur aflenfus in animis piorum depre-
henfa certitudinfti Caeterum argumenta feu teftimoj\ifa,qli;e
oftendunt certitudincm dodtrina; diuinitus paccfadx, alibi
recitantur.
Caputverbi] Ideft,initiumverbi, ita vemox intuenti yer-
bum,& pium ftudium adhibenti veritas occurrat , vtadpri-
mum auditum apparear.Alij prxponuntparticuIa^Oaprin-
cipio, id eft , a feculo, quafi dicat , femper verbum tuum fuic
verum.
ludicium w_/l?/m]NonnuIIi de Dei opcribus interprctantur:
fedvtfupra, aliquoties , ita hic quoque dc doftrina inter-
pretor, vtidemdicaturin vtroquemembro. Veritas enim
vteftimmutabiUs , ita neceflc eft doftrinam ccclefia: cfTe
perpecuam. *
NR. MOLLERI
■JiSjwffW"'
ilii
US8
OCTONARII XXI.
G V M £ N T V M.
AR-
O^TVS oElonarim exemplti propomtho-
rninispij ^ conflantif^ cjHod ajiidue intueri
atcjHe trmtari V7mmc^uemejue [uq^ exemplo
utbet. Sed verfu 165. inferitur argttmentum
A pXAmijs feufru^ihm pietatis-) de ^uibus in tnterpre-
tationedicemm,
i6i TjRincipespcrfecuti funt me gratis : & a
JL fermonetuoexpauitcor mcum.
Hic ve'rfus congruit cum iy7.& multis aliis. Eft autcm du-
plex amplificatio periculiinhocverfu. Primiim (^fi inquit,
printipes , fcu potentes ty ranni, hoc eft , ipfe rex & proceres
regni omnes oppugnanc me. Eft autem graue telu,cum vide-
mus prsftantes quofque 5 nobis difTentire. Deinde in voce
C33n. fluAvenitindignepoeni* dolenda w»/>.Magis enim affi-
cimur,cum fine caufa nos perfequunturhoftes. Et certepra:-
flare hocdebent pij nepaciantur vt inprobi, i.Pet.4. Caufa
enim facicmartyrem,non martyrium.
Afermonetuo expauit cormeum] Emphafis eft in pronomi-
ne Tmo. Oftendic enim fe in his periculis nonfraftum efTea-
nimo propter odia,maleuolcntiara,& iniuftosac crudelcs co-
mtus hoftium fuorum , fed fubinde refpexifTe ad mandata
diuina,atquehorum cogitaticite, &reucrentianOininisdiui-
ni perftitifTe in profefljone doArins & fufceptopietatisftux^
dio,nec quicq^am commtfifle illicitunii : atque in hoc ftudio
falutem fuam & vitam Deo defendendam commi^fTe.vt c6-
gruat hic verfus ci^tti illo lefaix 8. Non expauefcatis ad eo-
rumcerrores : fediIehouacxercituum,fitipfecimorvefter&
pauor vefter. Monct igiturhic verrus,quibus armisinftrudosN
efle oporceac pio(,vc in p«r(ecucionibus coiififtant , & impe-
tus huiusmundifortiterfuftmegnt. ■ , ; ■
i6t Deledatus fum cgo fuper fernione tuo : fi-
cutiqui educitprasdam muliaai,
De hacfentencia fupra aliquotiesdiAum eft.Excollatione
eriim monet doftrinam coeleftem anteferendarii eflc huius
mundi bonis & deliciisjimo vitx ipfi. Itaqj ficuc fuprjdixc-
rar,fe Ixtari magis de pofTeilionfrdoftrinx coeleftis, quim de
ingetibus auri & argenti aceruisiita hic inquic.felxtari fuper
eIoquii$Pei,ficucqui iridtor magnam przda eduxitex bello.
Solccautem fcripturafummamlaetitiiim dcfcribere hac for-
nia fermonis a victoribus,qui fpoliisnoftium ditefi:unt,fum*
pta: vtcumlefaiasinquitcap.y.delztitia, quaefuturaficin
diebus Me(fiaj:Sicut exulrar vidores capta prxda,quando di-
uidunt fpoIia.Et Prouerb.ji. dicitur,niaritum ftrenua» mulie'
ris non cariturum eflTc fpoIiis,id eft.vberi lucro & lajtitia feu
VoIupcate.Nullum enim lucrum eft.quodplus afteratlajcici^,
quamciim viftores fpolia amplaexbellodomum referuni:
•quia&cumlucro ipfoconiunda eft gloria partx vi6toriae&
triumphi,& vtilitas repenteconringens magisdeleftat.quara
qua? longo ftu'iio & labore paratur. Significat ergo Dauid
fibi ex vcrbo Dei fummam laetitiam afFerri , ad quam nuilus
quxftus quamlibct optabilis accedat.
NyiO plerique interpretantur , vc participium prxfcns
priiiiseconiugationis vcibi NVQ^&verbo inueniendireddi-
de;:iinE. Alij vtparticipium tertix coniugationis vcrbi Ny,
quosiinitatirumus.
165 Fraudemodio habui & deteflatus fum: le-
genn tuanidilcxi.
Repecit eandcm fententiam addita antithefi , vtfincerita-
tem cordis alienam ab onmihypocrifi exprimsi. Nonfacis
eft amplcAi legcm Dei & veritacem eiu$ agnofcere , fed nc-
cefleeftetiamnosfugere,& ex animodeteftari atqueabo-
minari,quicquid pugnatcum doftrinacoelefti, fiucfinr cr-
rores & corrupteljc manifefta; in doftrina , fiue fophifmaca,
quibusjreritas qbfcuracur & inuoluit.ur,fueata fpecie verita-
tis,fiue etiam fcclcra feu delifta 7quit>S» lexdiuina violatur,
& nomen Dei contumelia afficitur. Nam vocabuJoipU 0-
mne prauum & perucrfum ftudiumfeu infticutum intelligit.
Vtiturautem atroci verbo ciim inquit, Abominatui fum : vt
ardentem animiaffcftum in tuenda'& propugnanda veritate
dcpingat. SignifiCat cnini vcrbum Hebrarum non fimpli-
cem rcie£tionem , fed indignationem vchemencem, & 0- _
dium hoftile , mixtum cum aliquo dolore & horrore, qui e-
xiftitciimrcs aliqua horrenda, tanquam infauftum oraeii,
nobisoffertur. ,
164 Scpiics in dic [^uotidie] laudaul te : proptei'
iudicia iuftitiartuae.
Ad agnitionem & confeffionem doftrinx adiungi debcc
etiam gratiarum adtio , quod Deus fe in ecclefia fua clemen-
terpatcfecit, &perverbum acSpiritumfanftum multosco-
uertit®eneratad vitam^eternam. Etdebetefre illagra-
tiarum aftio affidua. Hoc monet fuo exemplo in hoc verfu,
ciim dicit/epties fe quocidje kudare Deum, id eft, frequcnter
& fxpe : Nain nunierus feptenarius apud Hebrf os cftnuine-
rus perfectionis & fufficientia;. Atqueindein generefigniti-
cac fxj»e indefinitam multitudinem. Eft autem ratio lo-
quendi inde orta , quod Dcus rcptimum diem in creationc
fua quieti confecrarit , &fuum populum eundem diemtan-
quam fanftum , & a fe confecratum obferuare iufreric.Septi-
manarum item numerum in Pentecofte , ^i^nnorum in iu-
bilafoobferuarivoluit.EtEh^tradicioinnuitexadtis fcx niil-
libusannorum , feptimum millenarium foreinitiiim aeterni
Sabbati. Danieletiamnumerat 70. fepcimanas. Gcnef/.
Deusiubetfeptenaanimaliatantum in arcam recipi. Leuit.
4. feptenis vicibus iubetur facerdos fpargere fanguinem co-
rahi Ichoua. Jn his omnibus fignificacio qua»dam fuit & com-
monefadio propofita,dequa fuoloco dicitur copiofiiis. Vn-
de Macrobius , Nicctas & alij huAc numcrum i veteribus
niHdAt diAum volunc , quafi vcnerationem ci propi:cr excel-
Icntiam tribuerintveteres. Exempla vcr6,vbi pronumero
indefinito , hoceft. pro m^ilto &copiofo ponitur,occurrunc
paffim infcriprura.Prouerb.26.Sepreabominationes funtin
cius cordc.Ief.4.ApprchcndetlepccrarauIieresvirum vnuni.
Pfa.ii.
j
A'
ii8p
IN PSALMVM CXIX.
1190
PfaLxa , Auruni purgatuf fepties.id eft , fepc & fufficienter. comungif,vt oftendat fe non tantiim loqui de lege, fed de to:
Pontificij ad&ptemhoras Canonicashoctrahunt admodu
inepce&fuperllinose. Neque hxc inreUigencla funt,quafi
laudandi lui caufa hxc dicat I>auid,fed gratitudiiifs aftcftum
congniemcm cumdidoPauliJnceflantcroratein emnibus,
depingere-vokiti&excmplofuoexcitari vult alios ad fimi-
lem<-diiigcnciam.
J65 l-^ax mulca diligentibuslegetn tuain:& non
c 11: i 1 ■ is o tien ii ' [/?^«^^/«»» .]
Inferitargumentumiifruftibus pietatis, quo confirmat
propoficionem. Eftciuehoc argumentum oi>po(?tum externg impetus,& ad oalendam pietaiem veluti calcar
fpeciei &iudiciis-hominumde ccdefia. Nam G foris eccie-
fiaiu incueamur,niliii eft in lioc mutido aerumnofius ilio coe-
tu tpii dicitur ecclefiajadco vtpropterin6|»'iam,"caIamitates
& asrumuas fic inodio.&fiatexecrabilisina^iiTisBmultitudi-
ni.Sicut lob videt coniugem & amicos a feaIienari:&Laza-
ri a:ruiiiiiisr,em©afficiturjnificarelli5qui vicera eiuslabunr,
Luc.i6.ila»c cxteriu fpecies i>e frangat animos piorum , aut
fidcm labefaftet.opponic conlblationem nec^flariam a pras-
miis(eufruftibuspietatis,affirmans5pios , quicquid foris ac-
cidat,frut Isetirfima pace & tranquiilitatc:quia cot eorurn ix-
tecur &acqi'ie(€atin Deo,tanquam fummobona.P^xeHiin
principaiictriioclocoincelligenda ffi^Ag. ^fj^^q|iilltf,irp mr-
6^j^jjiiUjiiJaJc,c\xtn lciiicccftde llatuimus pl^acere Dco nos
ix vitamnollraiii,& ac.|uicli:ii-n;!sin'bona cpnrciencin, ficue
dicitur ui Rom.y.lufHiicariJide pacemhaBeDius.EtadPhiJ.
4 P-Y PP' ripRr.-tn^r>i^]npm rfnrnm & t0.^iiatiOhcm,CUllo-
diatcorda veftra.
HjEC aniini tranguiliiras feii JijayjMrfifummumbonum cft,
&. beaijB vitx capur.Ideo deliac ['jjijjuum intelJigacur.Poftea
etiam I^ax poteltmtelligi dc proipcrQ ^ felici vjt3£ ftaiu , R--
cut Hcbrsi faepe vfurpant hoc vocabuium.Nam pictas habcc
pronuffioies vicaqKadtuuisj&fururaj.Ec fupra plalmo in.di-
citur,Opcs&diuitiae indomoeius quitimetDpininum. Scd
harproniiifiones dc rebus corporalibus in;eliigendar funt
cuin exceptionecallig.Kionis& cruci.s.Ft tenend.ieil rcgiila,
Eriam aniilfisomnibu^boiiis corporaiibusjtamcii retinenda
efl'jfideni,c2uaeftatuatfeplacere Deo & eJle in gratia,&hac
fiduciaineo acquiefcat.Vox igitur Hebrca principaHterde
jnccina paceiiicelligcndaeftEc ciiin icaaccipituroftendicu-
luni in altero membro,n6fignificatpritic!palicerres aducr-
fas aut 2erumnas,a quibus pi j non pofTunt eflc prorfus immu-
nes in hac vit;t, icd fiqnijgar omnps .inipTJ pprriiiliafinnps.
quibus miferelaborant&aeftuant , quiverbo Dei noninni-
xi vel f iia libidinc,vel alidrum hominuin arbitrio ferontur.
Impij enim ficut mare xftuantrluftus ver6,vt mons Sion,n6
commouctur.Hoceft quod Aicit^Non eft illis ojjendicultim.Et-
fi enim in (hnftis in hac vica manent reliquix peccati origi-
nis^manct cri jlis caligojdubicacionesjcarnalis fecuritas,erra.-
ici Jianinia: vitiordrum affLttuumi&i^iiorantia: vel oiniffio-
ncs non affcdatjcttamen quia his non iridulgent (anfti , fed
ta do Arina diuinituc patefada , in qua eriam comprehcnd*
debct falutis foedus feu promiffio Euangelij , qua: vcre cft te"
ftimonium de voluntare Dci erga genus humanum.
enuoniamomneiviA^l deconlcicntiacfuaiintegritate tcfte-
tur,nondubicatprouocareadDeiiudicium.Tibi,inquit;not3
eft mea vita,feu aftiones,&c. & fcis me nihil agere fimiilate,
fed ttudium efle feriuiu & ard^s.Monet aucem hoc fuo exein-
pIo,omnia^ nobiseffeagenda tanquam in Dei confpc^lu.Ea
enim res eft nobis inftar frgni ad cohibendos prauos animi
OCTON ARII XXII. A R-
G V M E N T V M. ' ■
LAVDIT Propheta Pfalmum pre-
catione (^gratiarum a^tone. At^ue ita
rnonet onmibm adtombi^ noflris perpe-
tho rmfcendoi ejfe preces adDeurnytHxta
tUud Chriflt:Seper oratct^c. Et do^ri-
namcAieUern ncn reEie perctpt,tnji aftdue cres:(^ tn-
primis docet, vitnrn hanc noJlram', ejuarn m terrii agi-
mtuiy cLiudendam e(fe precattone , atcjue ita eV ivpi^fxlct
hinc dtfcedendim cfe. Swif aittern hapreces crebro re-
petft£,tdeo non immoror.I.Petiivtprofciatfhbtnde tn
donrtna ejrjhdioptetatu-. iSfam hoicprima debet ejfe
ctirayVt rette Deum agnofcarmn c^ colarnta.
■ (t
^O A Ppr^^f^i^^^^etclamor meus inconfpe-
, jtjL'^^'-'!!^ ^i''Jii^ I^li<^ua;rccudum verbuni
tuunn fac me ^x\iC\f:\Mi:\w\j.nte\iigentem T^
•\ 1^0 Veniat dcprecatio inca in confpedum
tuuititfecundum vcrbuni tuuin eripe me.
Secunditm verbum tuttm.llii (]u'\d3m ficexponunt:Ad regu-
lam vcibi cui.vtnon aliterft.ituam quam verbum docet ; fe<i
plerique,vc (uprji,dc promiflione incerpretanturjatqj ita moji
wqiicflte verfii 171.
171 Eructubuat labia mea hymnunr.cum dbcuci
rismellatutatua.
. %j7i Pronuntiabit mea lingua fermoncm
'- rouni: quia omnia mandata tua [/«»i]iuftitia [td efi,
iufia.]
Addit pollicitationem gratitudinis. Ego abi te edoftas ce-
lebrabo nonien tuum , & doccbo etiam alios : ita totum hoc
repugnancfpiritUj&ftacuuntpropterMediatoremhasfordes beneficium vergec ad gloriam Boniinis rui. y21 metapho-
rcoi & fibi remitti:itleo non^il: illisoftendiciilum. non labu- rice hoc loco vfurpatur. Sumpta enim eft figuraifcatu-
turjnonruuncinpeccatacontraconfcientiam,noneflundunt ngine foncium. Significat igitur copiofum fermonem pro-
Spiricum finftum & gratiam,non eucrtuntur,r.cc damnan- fundere.
Pr(»»«»r/(«^/>]Scilicet,in vfum aliorum.
g«M iuiiitia] Id eft,quia fola ha»c doftrina eft vera,idedq;
dignaqusepropageturlludiofeadalios, vt multite rcfte?-
gnofcant&colant.
173 Sit manus tua ad auxiliandum milii : qula
mandatatuaelegi.
Sitmanui] Antea doceri fe petebat.nunc defendi &feruari
fe petic. In his duabusrebuspetendis perpdtuo occupari (unc
pij,&c. ' ,
£%i]SciIicet pbfthabitis huius mundi curis, opibus&
deIiciis,quodnon fit finecertamine. Eft cnim valde diffici-
le, cum illa externa titillant fenfus nofiros , non fimul abripi
cupiditate.
174. Defideraui ad falutem tuam lehoua : & lex
tuaobledtationcsmeae. ^
Deffderare ad falutem Dci,eft agnofccrenon alibi pofltam
efl"e falutem qudm inDei gratia.
LextuadeleHatioitesmeA\%x^tim{t modum paiienter expe-
ftanda: falutisjvbi fcilicetmalis omnibus folatium &leuamfi
co perpetuo extare in ecclefia. Primo dicit animam fuam petimus ex verbo. Hinc enim petitur folida confolatio:& qui
cuflodirc ceftimonia Dc!,vc emphaticc exprimat fe penitus hucnon refpicit,eius fidcs leuiflimoinfultuconcutitur.
&cxinEinjiOCordisafFeAudedituinfuifleIesidiuin2c.Etquid » \r- . : n,\....AnW\r *f>' Rr\x^A\c'\Z
fignificccferuarclegem,d.aumeft(upra. Eft autem hiius '^]. VlUCt anlma mea & laudablt t,e . & ludlCl»
fcdul^ cuftodia; caufa fingularis amor.Ideo fubiicit,&rf/%(j. ««a adiuuabunt me.
Nam fcruihs & meto extorti^jobedientia non eft vera. Mal- Repetit pollicitationem gratitudinis, & tanquann certus
lercnim Icgem prorfuscfferemota velabolitam.Significat deviftoria&Iiberatione,defalute fibigratulatur. Idimpe-
igiturfuuftudiumcflepium&fincerfi.M^^wfo^^ (^teJHmoni/» trantpijprecibtts fuis. Alij tamen in optandi tempus hasc
' D£)D iiij
fto Ie(u ainbuIant.-Rom.g.
166 "ExpeiUui ad (aliitem tuam Ieh0ua:& iwan-
daca riia feci.
Reditad fuum exempluin,quodaliisconfidcr3ndum pro-
pc)nit:&nunc quidcm paccmjfidcprofperitatcautfelici om-
nium reruin fucceffuin hac vita inrelligaturjinonct piosma-
gis liabercin rpe,qu,-im in re.Dauid cjuidem pacein habebat
in corde,fed foris affligcbatur variisaerumnis Rccinec autcm
fidem &fpem,qua paticnterexpeftatliberationem& miti-
gationemcaIamitatuminhacvJta,iuxta confiliuni Dei,&
vicam scccmam.Ideo dicit.Expcdto falucem tuam.
Mandatatuafeci]ld c(kiintcrez dum fic affligor & expefto
faIutcm,recineo fidqm &bonani confcientiam.
167 Cuflodiuit aniiTiaincateihmoniatua:& di-
ligoilla vaide.
168 Scruauimandatatua& teftimoniatua:qno-
niam omncs yix mex coram te.
Repctitio efteiufdem confcffionisjquamvultexempli lo
%%
^w ■ - ■ ■ ^^^- p-R ^ L E C T. Hl .N R. ' M O L L E R ,1 —^ ^ -^-^w^^t^
vcrba transfcrunt,yt fit c»ntiouatio precati«nis: Viuat anima dat.Eftque ratio addita i ncc6flitate feu pericuIo.Deinde prft-
mca , fcu prorogetur mihi vita , vt me excrcerc canendiis tuis cationem anneftit.Poftea alterara rationem fubiicit.allegani
laudibus & aliis docondis poffim, vt fupri' ii j.Plalm. Nos qui fidem.cui fafta eft promilfio. Dicit fe errarc ficiit oucm pcr-
viuimus benedicimus Domino. ditam : quia eie&us ex patria vagabatur ia exilio, orbatus o-
iiMbcMiterumdeDeimanu & prouidentia,quapio?intue- mnibus pr«fidiis,omniope&auxiUocxterno,&carensomni
tur , impios vero punit & delet, nonnUUi interpretantur : fed confiiio, vt f creundum fibi fitin his calamitatibus& asrum-
malunt alij ctiam hic ludicia intelllgerc doftrinam feu vet- nis cxiiij,nifi icaelcfti paftorfe requiratur & rcducatur ad ^ui-
bumDcijCui auxiliaridi partes tribuit prophcta,quia non va- le. Ouis enim oberrans in deferto, nifi i paftore requiratur,
nis promiffis laftat nos Deus,«d verbuni ruum,qudties opus perit ibi & c»ntabefcit,nec poteft in viam redire.Ita nos om-
cft,pr«fentimanusfu«virtuteconfirmat&fanc)t. . nesfumusouiculaserrantes,mifer^ &imbcciUe?,Iefa.5j.Scd
^ c • r .. : --J'** «.,^..-r^..n,-, ♦.,.,'rr.. fiHus Dci qui cftpaftor , quscrit no$,& impofitos humcris gc-
176 ErrauiricutGuispcrdta,quxicferuutuum. ftat,&reducitnosadouil2,hoceft,adccclcfiam.Huncoremus
quia mandata tua uon luin pblitus . cum Dauide,yi ipfe nos aflidue pafcat vcrbo fuo,regat & gu-
In hoc verfu primiim airumnas fuas exprimit.comparans fe bernet Spiritu i1io,nc ab hoc ouili abcrrantes io dcferto huius
ouipcrditJBjVtDcumadopemfcrendani promptiorcmrcd- mundiopprcnitempelhtibuspeteamus.
^ P S A L M I C X I X.
I N X X II. O C T O N A R I O S D I S T I N G T I.
Pfalmus cxix.generis niixti continct promi- v.2i.22.2j.jij^.^Confirmatpetitionemhancargu-
fcua documcnta & preces in fingulis Odonariis, mcnto a iuftitia Dei fuperbos pcfliindantis. i;rc«**i-
ordinealphabetico confcriptis ,ad infignem Pfal- Itanteipfiusofficioerga Legcm Dei. 5. aperfeue-
mi dodlrinam notanrdani & facilius memoria com- rantia in meditaiione i\atutorum Dei,ncgled;is im-
pleaendam. piorum confiliis.
1. Felicitatempiorum Jnftudiojfidc&obfequio IIII. DaUtk*-.-^ -
volunta«nDci politam efle docet. i. Petitio qua prccatur feilluftrari & rcgi vetbo
2. Innotitiaillius,ftudio,fide&obfcquioiaSbr- Dei,*argunientis-fuTnris,-i. apra:fentemalo, v.z^.
iiiariaDeopctit. ^" 2. apr«ce<lentibusDeibencficiii, vj:6. 3. aftudio
3. Ab omnibus impcdimcniis fuae carnis , pK- aniihi fui flagranciffimo,v.27.& 28.
Cati , mundi , fatanac , hoftiumque omniuni confer- 1. Deprecatio,qua pctit aduerfantia vcibo t)ci
uari. . longe arceri a fe. i. Ignorationem vcra: dodrin^
4. Sibi de tota anteada vita & asquitate cpufa^ cordi a natura ha;rentem Legc fua per gratiam adi-
beneconfcius^Deofeipfum&rcliqua: vitsfuiad- matpeusjverf.ip.&^o. 2. Liberationemapcricu-
miniftrationem commendat ad gloriam ipfius & fa- . lis vitam circumobfidentibus,vi in vera dodlrina fi-
lutem fuam. ^ de&proniptoobfequio pius vir ambulctjvcrf.^u
Ha:runtgeneralcsPfalmiparte$.Specialesf«qnu# &3f. •
_tur fuis Odtonauiiaffignata:. . 'V. tfe^
I. Odonar. Alefh. ^j^ i- Petititfafupcriore pendcns,quaprimuminr-
-r. Thcfisfeupropofitio gcneralis de feliciti^^ ftitui& informari petit in bono , verf. 33.^34. 35. &
bonorumobfequentiumDeo,v.i.2.5- ._: 1^^ ^^' _
2. Hypothefis,adquam fictranfitio,verf.4Ain z. DcprccatiolmpcdimentorumquacapietatTs
quaPfaltes primiim voto fecomm«ndatDcoJy,.54r ftadiocurrcncem reuocant. Haecfunt, vanitas,in-
Dcinde fpondct conftantiam, v 6. gratiaruma<9fo- conftantia, & torpor fpiricualis,vcrf,57. Reuerentia:
neiB,vcr.7.& obfcquium erga eum cuius opcm im- Dci obliuio,v£rf.38. Impietas quae Deo ius fuum au-
plorat.v.J. fcrt,vndchominisconfufio,quampiusmaximcfor-
IL Beth. ra!dat,v.39. ^ _^^
1. Summamfupcrioristhefisexponitjv.^. , *5* Conclufio fummapctitrohi$,_j\£o^uatran-
2. Propofiiio inftituti fingularis , quo Propheta fitur ad fequcntis Odtonar ij votuni.
vfus eft in animo fuo informando : quod bcatdrum V I. Vm.
attributum eft,fiipra v.2. Duo continct haec propo- i« Promiffiojfiue votum gratl animi crga Deum
ficio. I. Petitionem a Deo vt ferui fui ftudia pro- acccptorumbcHcficiorumnominc.
moueat,vcrf.io. 2. Narraiionem ftudij lui cum ar- Conftat autcm profeffio hac,
denti precc coniunc^am, v.ii.& l^. i* Libera declarationc & pietatis intrepida pro-
3. Expofitio amplior ftudij,qua Dauid oftcndit fcffione apjid aduerfarios per Spiritum Dci » v.41. &
feboni&fidelis difcipuli officium facerc,quodin 4^.
oris confeffioncjv.ij.cordis cxultationc folida,v. 14. ^. Vita: intcgritate &|>rotcftatione apud om-
fanda mcditatione , v.15. pcrfeuerantia laudabili v. ncs,cuiufcunque ordini$,v.4J.44.45.& 46.
i6.confiftit. 3. Sando&piovfu apudDcumciianiniofuo,
II L Gimmel. ^ V.47.&48.
1. Itnploratio beBeft€cntiaEDei,pcrprolcpfin, Vll. Zajm. ■
V.17. - I. Pctitio gratia: Dci,v.49. <
2. Petitioprior,vtDcusipfumabimpedimen- 2. Narratio animi firmam confolationem per«
tis natura; inhaerenti)>us liberct,ncmpe cfcitate me- cipfentis , tum cx promiffionibus Dei pios confir-
tis,ver.iS.mundi fcandalit qua; obtegunt Dei vcram mantibus , confolantibus & recrcantibus , verf. 50.
notitiam » verf.15). carnis fraudibus qux dulcedinem 5i*5^'y3'54-55' ^um ex bona: confcientia; teftimonio,
verbi Diuini corrumpere fteidet, v.20. His opponif^ verf. 56. Firma autem hatc confolatio ad fequentes
PfaltesfuumzelumexDeigratia. ^partcs rcfertur. r. Viuificari vcrboDei. 2. Non
3* Petitiopofterior,vtlibereturabaducntitiis dcclinar^ a Legc inter mundi fcandala. j. Recor-
malis quibus piorum anitnos o]ppugnat mundus^ dariiudiciorumDei. 4. PfallercDee. 5. Rccor^
V dari
'f4
ik l>sAj:;MyKi cxi)c.r
•\%. "^4
d^ri n6(^a nominislenou», & tibfcruare lcgcm c- 103. &'io4. Vfus hic confiftit, i. Inrcccflu ^ ma-s
ius. ,. V '^ ^^ ^ lo.i.lniugimeditationciudiciorumpoi.j.lnfpi-
Vlll, Cheth,' . "■ ' , rituali gultu diuinorum eloquiorum, 4. Jn vera
r. PetltJo gvauaf fundata prorhifliQn^ Dci, v.;/. prudentia , quar <ib omni falfitate piura virum a-
^58. *f* '■ ■ :.* . uertit., '■.,^^,'f . '*^ ',...■.
' xriii. ^m. - sf
Pciitlofaiutls.i^ gratia:,ad quam confcquendam
tria alhibec argumenta.
I. Promifrionis Dei &efficaeitatis per Spiritum,
verbo demonftratajjv.io^.
1. Studij fui & animj conftantififimi ad obfeguer
bequcntibus autem Odonarij verficulis harc ar-
gumenta copiofe exponuntur.
X V. Samec.
Petkionis continuatio qua Dci opem & falutem
implori|t. ,
I. Studium fuum exponit Dco , & aduerferiis
&:58.
i. ExplicatiS'& accommodatio duarum partium
quae proiHJflione cominentUr.^-nimiruni profeflfio
officij quodi nobis ftipulatur Deus,' v. 59. 60.^1.6:.
(J^.Officium illud eft, i.lncedere attentc in viis Do-
mini. z. Sinc cun^ationefeftinareinobferuacio.
ne mandatorum eius. 5. Non obliuifci legis diuina?,
in perfgcuiionibos grauiffimis. 4. Imo Dcu iuftum dum Dco,v.io6.
indefinenter celebrare. 5. In communione verse 5. Miferia: fua»,v.i07
Ecclefije permanere.
3. Petitio,nempe vt Deus ferui fui mifertus,
promjflionem prsEftec , ad quam adhibetur argu-
mentum a beneficcntia Dei in res omnes creacas,
V.64. ,
IX. Tet.
Petitio documcntorum Dei, variis argumentis obiicicv.ii^. 1,4.115.
fuffulta. 1. Sequitur petitio trimembris. i. Vt viuifice-
^ I. Abantea(fla ipfius beneficentia ergafuppli- rur fecundum Dei promiftlira. 2. Nonfruftretur
cem,v.65. fpefua- 3-Perfeueret vfqucadfinem,cumgratiani-
1. AperfonafupplicisfidemofFerentis,& indi- mi votOjV.iKS.ny.
gnitacem fuam,v.66.&67. 3. ConfirmatfcipfumaDeiiudiciis.-feuerisqui-
5. ABaturaDei,v.<$8. denr^n malitiofos^verf.iiB.iip. gratiofisvcroerga
4. A bonaconfciencia,qu«noniantumimmo. eos qui fc diiudicaut,ne cum mudocondemncntur,
taeftacalamitatibus, v.6i;.& 70. Verumetiam pcr v.izo. • ^,
iliasaugefcit in notitia & ftadio voluntatisDei,v. XVI. JHa]in.
ji.ikji. ^ I. Petitio,quapoftulat/?nw«»»fcruariamalo,
\ X. Joa. V.121.&121. jD««^ffafficibonis,&inftituiverbo, V.
Petitio , vt a Dco inftituatur , argumentis dudis, 125.124.li5.Idqj tum a perfona fuajcuius obfequium,
I. A gloria Dei , qua; tuni in Dauidis falute il- fidem, & ftudiu explicat fparfim: tum a natura Dei,
luftris futura eft coram piis omnibus, verf.75.& 74. & aduerfariorum pcrfona,v.i26.
tum in pracftaiionc promifhonum eius , verf. 7^. & ^2. y£tiologia , cur informari pctat in cognitio-
^6.
ne legis. i. C^od legem booam , fandam , & pre-
tiofiflimam efle nouic , verCu^. 2. Se autem vitro
dili^erc bonum , & malum odiffc profitetur , verf*
n^,
XVI L Pe.
2. A perfonafua,v.77.
5. Aperfonaaduerfariorum,v.78. ■
4. Aperfonabonorum,v.79.
Quae omnia , v .80. prbmiffione animl grati coil-
cluduntur.
:r^-3-™-7—-:—X-I.—CVf^/;eT— —:--—— -r~~"
Petltio auxilij & liberationis.arg.dud.
1. Aperfonafaagrauiteroppreffa,v.8i.8z.8^.
2. A natura Dei & perfona aduerfarioruin,quo- quentibus demouftratur: nempe Informatio vitaf,v.
rumimprobltatemcum iuftitia Dci & innocencia m- Liberatioabanguftiis, v.134. Documenta v^rbi
fuacomparat,v.8^.85.86.87. perSpiritum>v.ij5
1. ' Profeffio ftudij erga Dei dodrinam , qua; cft
^adm^abilis,v.i29.& efficaciffima,v.i50.ideo cupid^
' cxpetitur a Dei feruojv.i^i.
2 . Petitio gratia?,v.i j2.Cuius triplcx effcdus fe-
3. A voto gratianimijV.SS.
XH. Larned. , .
Petitio falutis,argumeotisduobus;
I. A natura Dei couftantiaque & efficacitate
3. Expoftulatio 4e a„duerfariis, legem Pci vip-
lantibus,v.i56.
XVIIL rz.ade.
1. Defcriptio via: falutaris quae in Dci vcrbo pa-
verbi eius.Efficacitatem hanc explicat primiim vni- tefit,& commcndatur a iuftitia, integritate,fide,c6-
uerfe , ^ generali ca^li & terra? creationc & admini- ftantia,& muItipKci vtilitate,v.i57.&c.
ftrationc , v.89 .& 90. Deinde a fingulari & extraor- 2. Collatio hoftium, & Dauidis , qui fe paruum,
dinaria,vcrf 5>i. Tertio a fua ipfius expcricntia^v.^i. tcnucm & contemptum agnofcit ^ vt Dei auxilium
ccrtius exfpc(9:et,v.ij9. 141.145.
3. Petitio fapienti» vcrae , vnde vita fcquitur , v.
144.
XIX. J^oph.
Pctitio falutis,du6tis argumctttis,
1. A pcrfotta fua , quae obfcquium fpondct,vcrf.
&^j,
2. A perfona fua,quum fit fcruus fideUs, verf. 9 4.
Meditationi voluncatis diuinacaddidus^v.p^. & am-
plitudinis eiufdem admiracor,v.95,
^ XILI. Mem,
1. Exclamatio prior, inquamrapituroccafione
fumta db amplitudine verbi quam modo comnren- 145. & 146.& pr*fcBs ftudium Cxplicat , verf.147.Jc
dauerat, &quaccIebratamoremfuumerga Verbum 148. V**
Dei : proptcr prxflantiam fcientiae & intelligentia?, 1. A natura Dei benignifllma, verf.149. pracfcn-
quam fupra oiiines eft confe^uutus ex mcditationc tiffima, vcrf.150.151. conftantiffimaquc in vcrbo fiiOy
&:ftudioillius,v.97.98.99.ioo. . v.i)2. „t^. ,
2. Exclamatio pofteriorjpr^ftantlara vfusquem XX. Refch.
percepit ex verbo Dei dcmonllirans , vcrf. loi. 102. Pctitionis eiufdem fupplex & ardcns rcpeij*'
f ■ ' t. . .
1195
-■'M^!',
^
I.' ApctfQnafua,&aE,quuatisftudio,v.i5|^ .
f i. AbaBquitatccauf«,v.i54. -*^
3. A pcrfona aduerfariorum,v.Tj5. . .^
4. A natura Dci,cui«s mifcricordia , bcnigni-
tatc & fi4e iudiciorum fretus, fc conftantcr falutcra
cxpc(aarctcttaiur,verf.i56.i$7.i5S.i59- & J^®» ^
XXI. St/bw. *
I. Protcftjitio pia, ^ua Dauid conftitutioncm a-
nimi fui erga Deum & vcrbum cius cxplicat. In ca
concurrunt pius mctus, v.i6i. Obledacio fanda, v.
i6i.Dilcdio fincera,v.i6j.Laus continiia,v.i64.Mc-
NR. MOLXERI '119«
ditatio grata,v.i^^.. Spes certa,verf.i$tf . Propofituai
vocatione dignum,v.i6 7,
1. Ratio pruicftatieni$.Tu*Dominc,vides,agno..
rcis,ini):icuis,Sc curas vitam mcam,v.i68, ^^
" XXIL Thau. K ■ ^
I, prccatio , qua pctit doceri, iuuiirf , & fcruari a
DeoiPrimHTn proptq; gloriam Dei,v.i6p.&c. vfquc
ad 1754 Deinde proptcr fidem fuam iii |promiffioncs
Dei,v.i7>& 174»
1. Conclufio Pfalmi gcnerali petitione opis Dci
ad glorlam ipdus & falutcm fiiam , V.175.& '7^* ^"^
oainium piarum prccationum fumma eft.
Observationes locorvm doctrinae.
Quomarn innumerd comnentur inhocpfalmo do-^
Brmaipro z.elo DaHidis/erMDetfapiits (jr neceffarto
repetiu , dtligenter/jHe expitcata in enarratione con-
textHSi prdtctpua^ tantkm obferuare (p- ad thefes ^uaf
dam reuocare inprafentia vifum eji, Efio tgtturpri-
ma h£C Thefisfeu obferuatto.
1 Telicitns pioritm infludio volmtatii Deipofita efl.
z Volmtas hAC ( doStrinam Ugis e^ Euangelif compleBens ) ^
j)toipfop»tefaa;a eft,^ facrtsfcriptu comprehenjk.
3 Huiui variafnnt nominapropofita , qu* eiusfiuMum^ a-
morem in nofiris cordibus accendere debent.
4 PatefaBa autem efl diuirutui, non vt illam duntaxat imel-
leSlucomprehendamus.fedvteam vnufquifque tanquam v^^fua
normdmferio indefepqueftudiofequatur.
5 yt illam & ample£ii ^fequi velimus ^pojflmds .poftula-
dut eft necejfaribHei^iritus.qui tenebrasab intelleij^depellat.vo-
luntatem adohftquiumfleiiat, deprauatos affeiius corrigat.fenfuf-
que omnes tum tntemos tum externos perpetttb moderetur.
6 MuTtdani hominespartimprofano metit territi.partim ambi-
tione.auaritia.voluptatibus excacati,aliud iter ingrediuntur: ij ta-
menfolifapiunt quifemitamDei verbo pr^fcriptam inflflunt.qtu-
cunqu^feinhac vitadifficultates oferant;^ tandem quoque vita
dternadonantur.
7 Sapientiapiorum dum huius vitafladiii conficiunt,in eo con-
flfiit,qUhdDeumctuconfidunt, inuocantfub cmcepatienterexpe-
iiant,coluntpuro cordis afffau,&pr£fentiam Spiritus eiui efficaci-
terfenttunt , qua confolanturfe , (j ak omnibus impedimentisfua
carms,peccati,mundi,Sata^A,hoiliiimque omnium confiruantur.
8 De tota anteaita vita,(*^ tquitate in conturfatione ciwtpro-
ximis bene confcij.Deofe ipfosf^reliquA vitdfuA adminiftrationem
pif commendantadgloriam ipflus ^falutemfuam.
Pio ^fednlo te^ort ertt faaie fingnlos totitis pfalmi
verficnlos ad vnam vei alteram harum thefettn reu9~
carc' iJihilomintis tamenjpeciales ^uafdam annotare
Itbutt , ejuA generaies tllas explanant, Has autem ad
fe^uentia reuocamtu capitafen nomina , ex tjuibtts re-
rttm ipfarHmveritatdeprehendttur*
I Deus.
z VerbumDei.
3 VerbiDeieffeBa.
4 Py homines.
, s Piorumfludia.
6 'Eovundemvota^ preces.
7 Impij. V
8 Impiorumfiudia.
p Falfa doBrina ^ vita Dei verbo oppoflta.
I DiHS aprophetafinguiispene verficuiis conf-
peliatusyhis prdcipue nominibtts hoc
pfalmo infigniturf
lehotta: quod nomenfipiffim\ occurrit,nec tam Dei «temitatem
quampiorum in ea acquiefcentium intuHamfidei (ifjpei certittt-
dinem demtat.
BenediBus Iehotta,idefl omni laude maior,a qtto defcenditomrt*
t^numperfiibtm : qtum fropheta etiam doSorem^ magiilrum
txoptat.
Deiu feruonmfttorum. Beneficus.
Portioeorum. Propinquttsjitit.
Mifericors. Latibtdum (ff clypeut eorum.
Bontts. luflus.
Benigniagens cumfertut Ittcrepansfuperbos.
ftas. Conctdcarts impios.
Ex qitibus nominibttt , qu* ad mifericordiam f$ iufhfiam refe-
runtur ^colUgimtts pios tum dejita falute ^perpetuaDei prete-
iiione,necTtondeSpiritttseittscommunicatione vtin iitftitiapie-
tatifqueviaincedant.tum de impiorum iulio matttroqueexitio
ejfep&fuafos. Secundofe in omnibitspericults , anguHiis , affUBio-
rtibus, ef tentationibus dominum ^ opitulatorem habere , qui in-
uocatttsprdlio adeiifuis , quos potenter fif iuxtapromijfionesfuat
liberat. Tertib, quum Deusftt eleBorumfuorUmportio ^fi^es , ij
autem inprafenti vita cumtot inimicis.periculit ^ motte denique
luiiantttr,feUcitas eorum in cdis cerih efl repoftta. §^rti, ex Dei
benignitate (^ benefica clementia oriuntur prAclard illalibefatio-
nes quibuspij fruuntur.Dertique citmflt eispropinqutts,itulefiuunt
faniiAillA cogitationes (^ ardemes precationes qtte. Spiritusfartiii
vim ^ efficaciam abtmdh teflantur.
1 P^erbt Det nomtna , ^uorum hocpfaimo Pro-
\ phetamemtnit-,funt hoic,
DoBrirta. Sermo.
Ediiia. Sermopurgatus.
ludiiia. Teflimonium oris.
ludiciajermonis. »-> Teflimonia.
lufiitiaperpetua. Tefiimonia iufia dffidelia.
luraoris. Verbutn^
Lex. Verbum veritatis.
Lexveritatit. Veritas. ^
Leges. Via iudiciorum.
Leges iuJHtiA. ViaprAceptorum.
Mandata. Viaftatutorum.
Mirabilia. Viaveritatu.
Mirabilia legis. , Via.
Pracepta.
Ex quibttsfacire coliigentur obferuationes quAjuis locU in enar-
rationecontextutluculenterfuntexpoflt*. Harumfummaeft, do-
iirinamiUamverboDeicomprehenfam,fummam Cf mirabilem
nobisproponerefapientiam, veritatem,fidelitatem , iuftitiam, vo-
lurttatem Dei noflri , cui voluntati adhxrerttes reSfi incedimtts , ^
tandemadDeumipfumqui efiipfa veritas (^ vita peruenimus,
vt in eo omnifelicitate , cuiut radif in hoc verbo elucent , Atemutn
frut^ur.
V H«»i« verbi natura ^ ejfeBafunt hx4
Mmdatviamittuenum.
Cuflodit Deijerttos rtepeccent. *
Eftlexbona.
Viui^cat pios in affiiSiione.
Eft veritas.
Permanet in dterfutm in calis.
Efi veritas qttdftat ingenerationem (^ generationern.
Eii Ittcernapedibus noftris,^ lumenftmitA nojir*.
LAtitia cordis rtoftri.
Res mirabilis.
Limen httitts iliuminat.
Inteiligentiam prtftatparuuUs.
Eiipurumveikmenter.
Huittscaput(feujumma) eftveritas.
Pacemaffertpijsfineoffenfione.
Sapientiores , prudentiores ^ inteiiigentiores redditpiot ad-
uerfarijs,do£loribus i^ fenioribtts.
Hac effeSla oflendunt,vitA noJirA ab adolefcentia inflitutumpec -
catofcedatum,do3rina verbi Dei, quAfalutem in Chriiio ^ regw
las vitA nobUproponit, mundarifide emm corda hojira murtddtur:
fdes autem efl ex *verbo Dei.
Variis iliecebris adpeccddum inducimur: doBrina atttem de Dei
mifericordiagratuita in Chrifio , di eiufdem beneficiis ^ittdiciu,
piosin officio continet:Spiritttsper verbttm reuelatum fcriptum ^'
annttntiatum agens, cufiodit nos ne inpeccata contra confcientiam
£f in impcenitentiam ritamits.
Mona Deilegot ^ inflittttUrHS malitiam tordium noftrorum rA
tfiodi
W97 * V - IN P S A L M
modbcorrigunt, fedetiam nos/idverasvirtutesinfomdt,(^ bontu
iUebonitatis fu& radiis animarum noftrarum tenebtHs difcutit', fj
' lucemiufiitiA reuekt^acfro modulo conftituto paulatim effmdit.
AffliHio deiicitpios velufii infepulchrum-.verbum Deiautem mi-
jis modis eos recreat (^in vitam nouam reftituit.idque argumen-
tufiitdis.promifts , ejiempUs :prAcipm ifero quwn Dei in Chrifto
clementia i^perpetuttecclefii conditio occurrit.
Serrno tuus veritas eft, inquit Chriftus. In verbo enim Deus no-
bis feipjum exh/buit. Deus autem veritas ipfa eft, quA pios defalu-
tis certitudineper/itafos effe iubet innumeris teftimoniis iureiurado
confirmatis.Ipfaetiam veritas «ofdem vult fruipace ^ tranquilli-
tateanimifub crucis iugo:qm enim auxilium promiftt , veritatem
fuam,id eft.feipfttm.veluti inclujfit in verbofuo.
Vtutpiorum coetus infnitis tempeftatibus in terris agitetur.eft ta-
, menfirmumfuturum quod de eius perpetuafalutefibi conftitutum
efe Dem verbo fuo patefecit . §uies autem^falws illa quu affliQio.
nibiis interrumpi videatur in terra.fidelesfupra cdos euthuntttr.vt
ibifdutemfuam veluti infculptam videant. j—k.
* NuilisJeculisveritasDcidebeataJortepiorumlabefaaabituK
Benefaciunt{inquit Petru4 z.epift.i.cap.) quodattendantverbo
Dei,tanquam lucern<g. lucentii» bco caliginofo. Suntin mentedti-
bitationes,falfA opiniones,ignordti<e:in voluntate repugndtiA,rebel-
liones,pugn£:in cordepauores.horrendi affeaus:in memoria.benefi-
tiorum Dei obliuio.vanitatis (^bonorum caducorum coaceruatio:
ideft.erramuspertenebras.quasmundus, ^fatan augent. mllU
autem hic remedium extra veritatis doOrinam ©" lucem in verbo
patefaliarn» qu* veras rerum, DeiprAcipue, ^diuini cultus noti-
tias acformas offert:quAfimul mentes dirigit, cordafleBit adobfe-
quium:dentque nospertot falebras (^ faltusfaluos incolumefque
perducit ad eum qui via eft,verttas (^vita.
NulUtm aliiUe quam exfolida Dei notitia (^ reuerentia in ver-
bopatefaiia Utitiamfideles caperepojfunt. Extra verbii enim om-'
niafunt vanitas.dolor.i^fub malediiiione conftittsta iacent.
&uis res mirabiles in Dei verbo coprehenfas (fiue dotirind crea-
tionis (^gubernationis rerU^fiue myjierium redeptionisy^glorifica-
tionis eleStoru Dei expendas)enarrare aut animo coprehendere va-
kat? Mirabilts eft , vt humilimentefacrarium ijiud ingrediar/tur,
Dei v&cedemiffo corde audiamus,profanas(^ carnales cogitationes
txuamm,adcAleftefaniiuarium,vbi tot arcanorumfifmus partici-
pesfideperjpem, charitatem ^ humilitatem operante, ajpiremus.
Forro.inter tot turbas,tenebras, Ardnas, ^ tempeftatu defiffimas
nubes qu£ nobis tantdJplendoreverbiDeiauferuntj (^fidei lumi-
nibus offlciunt:attamenipftim limen ad DeU audiendum ingreffts,
fefelux quAdam inenarrabilis conjpiciendam offert , mentes ipfas
- noniamfulgoreperftringens quam lAtificaJplendore coUuftrans.
Hac luxfeu doSlrinapiosfuAfibi ruditatis confcios , (^ in fchola
Deidiligentes difcipulos.vera/apientia informat.
Nihil eft verbo Deipuriusacfincerius.jtu authorem,feu doSiri-
nam ipfam,fiue doftrinAfruBu^.cffeBa (^finem confideres.
Primarittm iUudeft in Dei verbo , quodeftfirmijfimum. Videl-
fai.4-0.^ Matth.2^. '
-^- Effeatii eximius,piorum reJpeau.iUe eJI,quodtranquiUitasfum^ ^
maverdqtiefecuritas, ^ ab omnimiferiatutaiu demum obtingit
qui doBrinA facrAftudio tenenttir.
ffiuum Dcifaptentia nobisin vcrbofuo reuelnta fit ,fapientes,
frudentes & inteUigentes cert^i cenfendi. e^ reverafunt.de tales de-
prehendentur tandem qui CAleftem hanc doOrinam dies ac nocies
meditabuntur.
Contrd coUigimus , verbi Dei contemptores effe omnium homi-
numdeterrimos acmiferrimos : quemadmodum exfingttlis verbi
huius effeBis.acctirate expenfis, coUigere licet.
4 NmcadfiliorumDetnomtna hocPfalmoex-
^ freffa accedarnns.Eaaittemj^ntar&ci-
fua eju<tfeqmntur»
tntegri via.
Ambulantes in lege ^ viis lehouA.
CuftodientesteftimoniaDei.
^AtentesDeumextotdcorde.
Non operantes iniquitatem.
Timentes Deum.
SeruiDei.
Cognofcentes teftimonia Dei.
* Dtiigentes doSirinam Dei. ^
TranquiUitatefummagaudentes. .
Rejj)c£iuverohomtnum,&vit£pr4int{s.
Feregriniinterra. Derifi dfuperbis.
>^fflf^i' , Spoliati ab improbis.
, Ttmentesopprobrium. Parui(^contempti.
' 'Pfobris affedii. Opprep.
J^£ nominafingula vtind diligenter expedamtts! prAfentis enim
^JuturA vttAftatU,quenimium heu cofundimus,meliits apprehen-
aemcs,verbt diutni confolationes htAtriemus auidiore animo.
V M CXIX. „^t
y Piommjludia etiam wkti in taheUa exhibtuffefitfficiA.Ea
verh fidem,^em,charitatem erga Deumf^ proximum,mali odittm,
d^ cordis inDeildudeserttmpent'ts,finceramlAtitiam,idefi, homi-
numDeodileiiorumvitam,prop0nunt.
Fides dHtempiorumitefie Profhetay
Mandata (^ ediHa Deimeditatur.
Rejficit ttd vias eitts.
" Non oblittifcitter verborum eiftn- "
Conjpicit mirt^ilia doilrina Dei.
Toto corde doSirinam f^ teftimonia eitu cuftfUfit,
ConfiliumcapitexDeiverbo.
ViasfuasDeonarrat.
Viam veritatis eligit.
Leges Dei fibiproponit.
Adhdret Dei teftimonijs.
Viam mamlatorttm eitts percurrit.
Cuftoditfemper viam diuinorum ediSorum*
Confidit Deiverbo. .
Mantlata eittt exquirit.
Non decUnat dfana doHrina.
lehottam dicit effe piorum portionem.
Recordatur noiie nominis ettes.
§iuArit(^precaturfaciemeiies totocorde. ■"''''
Reputat vias fuas.
Conuertit pedes ad Dei teftimonia.
TeftinatadcuftodiendaDeiprAcepta*
DoHrinADeinonobliuifcitur.
PrAceptis Dei credit.
Cuftodit tejiimonia oris eitts.
Mandata Dei inquirit.
Teftimonia eius confiderat.
Inclinat cor odprAfidndumftatuta Dti.
Deumprolatibulo(^ clypeajtgnofcit.
Omnia eitts mandata reita ducit.
Spes.
ludicia Dei expeSat. '^
Verbttm Dei expeEiati
Expeffat Deifalutem.
Charitas. *
Diligit Dei doShrinam edmque toto di« mettittltuf.
Aliispttsfeadiungit. ^
ExDeimandatishauritprttdentiam.
lurat (!fprAftat,vtferuet leges Dei.
HAreditatis loco^bet Dei teftimonia.
facitiudiciumt^iuftitiam.
PrAcepta Dei exequitur.
Ex animo cuftodit (^feruat Dti teftimonia,
y Charitatisf-uEitis^aU Odittm. ^
Horrore afflciturpimpropter impios defpaorts.
Odit femitamfalfitatis.
Inftabiles odio habet. ~" ~'""
Omnejn femitam mendacij deteflatur.
■ Impioiumperuicaciamdeflet. •
Conftt^ngitur:^loproptereorumcAcitattm.
Fraudhnodit &deteflatur.
Cor^is pij in Dei Imdes erumfentiii foMsr^
& fincera Utitia. ""
CelebratDeunicumficiitudinecordis.
Narrat labiis onines leges oris eijus.
Cantat Dei laudes ex diSieeiiesdefitmptas.
Surgit midia noffeadDeum celebrandum.
Septies quotidie Deum laudatproptereitu iudicio.
Ldttjfia fij viri hac efi.
Viateftimoniorum Dei deUaaturfttper omnes diuitias.
EdiHa (^ teftimomafacrafunt eiits delieiA.
In viaprAceptorum diuinorumfibitlacet.
Concupifcit Deimandata.
Confolationem haurit ex iudiciorum 2)A" recordHttione.
Melioremputatdoarinam. oris Dei qudm miUia auri (^ /w-
genti.
I>>*if"fupramelpalatofentitDeifermones.
DiligiteittsediiiaprAauro(;lfobriTo.
LAtaturcordeinets.
PrAceptafandaauiitidfifiderat, ^veluthiantimhtmire
conatttr. .. ^. ,,
Dele^aturfermonibtts Deificut quieducitpradMntfitdfdra,.
^ t>iligifprACeptaDeivalde.
Hifuntpiorum virqrum Chara^msdDeiStMtHhocffdm»
defcripti.ex qttibtes innumeros obJeruatiortesTheoloiia candisUti
finenegotio4eprornere queunt. 6 PrAcipuU verofideiexereitiunH
preces videlicet,attiungamtts,vt eleHorum Deifadet maps ac m»-
giseluceat:(^quidemexProphetAvirbie,
?«
'J;
it;.
.-. ■'■.-.«S.'
i-i/
il5>5>
PRiELECT. HE
■ '•■■,■'.'■ 'ii'-ti;« :."■. ■
'y!X-:-
■^'
Ir-
.^.■4-
T>im^i trgo CHin pauidtfij h^rnines^
BenefacfirtUftms. ^ /
jiferioculos nojfros.
FattfacnobismandatatM.
Audlue opprobrium ^ eontemp(um k mbU.
Viuifcanpsfecundstmverbumtuum. —
DocenosetUBatua. . * \
Tac\utintetligamHSviamtimndatorumtuorum. •
Erigenosfecurdumverbumtuum.
Viamfalfitatuanobisamoue. .
DoBrinamtuamrubislargire.
NoU nos pudefacere.
IncUna cor nofirum ad tefiimonia tua, ^ non ad auaritiam.
Auerteocuhsnofirosnevideantvanitatem.
. Inviaf^iujiitiatuaviuificanos.
Auferanobisquodtimemttiopprobrium.
Veniant. nobis mifericordia tui.
Mifererenofirifecunditmverbumtuum.
EdiBatuaedoce^nos.
Eonitatemgufifis d^fcientiam doce nos.
IPac nos intelUgere vt mandata tua difcamus.
Sit qujfo clementia tua adnos confolandum.
Veniant riobis miferationes tUA, vt viuamus.
Sit cor nofirum integrum in edi^is tuts.
Adiuuanos.
Secunditm bonitatem tuam viuifica nos.
Tui fumtts:firua nos.
Voltmtafia oris rtofiri,qu<t/iimus,habe accepta.
, Netradasnosopprimentibttspercalumniam.
SpondeproferuU tuis in bonum.
Tac cumfiruis tuisficunditm mifericordiam tuam.
Danobisintelligentiam vt cognofcamm mandata tua.
Re^iceadnosymifirerenoftri.
Grefusnofirosdirigefirmonetuo.
NuUainiquitas dominetnrnobis.
Redime nos a calumnits hominum.
'Faciemtuamilluminafuperfermstuos.
JDa nobis intelleSium vt viuamm.
Inttocamtis tetjerua nos.
Difceptacaujam nojiram (^nos redime.
NR. MOLLERI
Vimjica nosfictmdiffn bomtatem ^ legem iuam. ''
.^ Secundum verbitm tut^fac nos inteUtgemes ^eripe not. iC
^arejeruos tuos errantes ficut otus qttaperift :quia pr^cepta
tttanonjitmtetobjlit*' *
7 FysoppotttlKfurptifiimimpififMorHmnoniintt
expfalmocolleiiafetjHUtttur.
Superbi. Dolo^ agentes, ' '
Derijbres. Pr^tuaricatores.
Impij. ,.: Improbi, .
Infiabiles.' "- '- Corimpinguatumhabentts, ^
SceUfii. ferfectttoresfcelefii.
DecUnantes amandatis Dei.
Aberrantes ab ediHit Dei.
A doHrina recedmtes, ^ eam diffparttis^.
EdiBa Dei non quM-entes. -
Probrispiosafficientes.
Pios fioUantes.
Concinnantes mendacium inpios.
Perfecutorespiorum.
Aduerfarij piorum. . ; .
, Opprimemes piosper calumniam.
§iMlesfintitrtpijinfeipfisprimum videmus.deinde inDeum,(^
in DeifiUos,quibtes virtutes tot vitiis oppofttA conueniunt.
8 Impiorumfiudia ttominibus eorii cotinenttfr.Nomina verh ^
fiudia hAcfiqtus adomniit temporii,nofiriprdfertimficuU hijlorias
reuocare veUt,nopauca occurrSt obferuationes qttA ProphetA cttex-
tum iUuJirabunt.Nobtsfattsfit velut exerto digito eas indicajfe.
9 Supereji Dei verho c^piorum virtHtihus oppo-
fitafalfk doUrina (jr impia vita ^ua a
Propheta vocatur,
Iniquitas. Vanitas.
SemitamaUt. Pratu,
Semittifalfitatps. Mertdacium,
Cttpidifas. Viaerroris.
Vnde coUigere Ucet qAam miferafit eorum cortditio qui vel tan~
tiUttm a Dei verbo.fdei fif operum regula recedunt. Centra qu^m
fintfeUcesquiinvita^morte Dei vocem in fcriptis Propheticis
(^ Apofiolicisferfinantem humiUter audiunt,percipiunt, gf adja-
ItttemampUHurttur.
■**..
Articvli pkaecipvi.
I. Deverbo Dci patefaaojciufd^qucpwftanuajmuL*
tipUcivcilitatc,dignitate,8cc.
a. DenaturaveriDei.
4» ChaLa|terj»pioium& inipioruni.
4, PcprccibusadDcum , earundcmqucvariitformuli».
f. ViFCutuni& vitlorum eIegantertypotyp«fcs. '
6. Animxpia>3natomiaperfedi/sima.
Videobferuationeillbcorum doAcinse. — *^
ARGVMENTVM PSALMI CXX.
VIU D E CIM Pfalmix(juigradHum infcribuntHri^uafi in vnHmfafcicHlumcoUeUicentefimo
dedmonomfubijciHrjtHr ordtKe,non qfuod vna^ eademfitomniHm materia autdoBrinafed qruod
inuentione ^ compofitione fibi refpondeant, Sunt enim velut epigrammata , qiuaprimitmpropter
inuentionenhin q/uafemper peculiari^ ali^ua doUrina (Jf ingernj oonitas ftn acumen elucet^detnde
etiampropter carminis fuauitatem f^ elegantiamyaddo (^ breHitatem,commendantHr.f^aria enim
in hisTfalmis doBrtnacfr cognitu necejfaria, mira breuitate fiiauitatet^ orationis ornatu atque elegantiapro-
ponuntur:idi6<juepra aliis in Ecclefia afitdue leSit (^ decantatifueruntyvt afiiduitate leElionis ommbtts fi^rent
familiares. Efent autemmultofuauioresfittHri hi PJalmi, f(jr muficaludaorum cfr carminis ratio admuficarn
accommodata nobis nota effet. XJamficut in Epigrammate non tantkm inuentip le^orem obleclat ,fed ver-
fnum bonitas ^ numerorum elegantia rem ipfam commendant ffr vttpioriamfimHladiuuant.-ita de his Pfalmis
iudicandum efi^nonparum eosfuauitatus ^ elegantia amifiJfe,q[uando mufica ludaorumcum politia intercidit,
Efi tamen rerum bonit(ts in his tanta , tantuf^ue orationis fi?Iendor <^ elegantia ,vt etiam abf^ue nttmeris ani-
mospiorHmplurimUm afficiant(^ delefient.T^ec opus efi defingults hac loco id oflendere.Eiet enim td reBiiis t^
commodius in ipfo ^rogreffu ^ in interpretatione , in ^ua leEiorerh de cuiufiibet Pfalmi materia ^ argumento
monebimtts diligenter,Nunc Budiofos auditores hortor, ^t h^tc dulcifiima carmina , at<jue adeo ipfius Spirittss
fan£iipoemata,diligenter cognofcanti(frfingHios verflts tanquamfingula oracula afiiment. Namprofememi-'
nent in toto libro PfAjmorum velut infignes gemma:^ necejfe efl valde ^wov ejfe ^^ui hoc eiegantifiimo Spiri"
tusfanElipoemate honafficitur. Antequam autem ad interpretationem accedo , neceffe eji dicere ali^uid de ti-
tuloyde qiuo etfi.nihil certia me afferripotefl^tamen cum interpretis rnunus mihi incumbat , iudico hoc k me re-
* ^uiriivt cjua veterum (jr recentiorumirfterpretum hac de re opinionesftnttbreuiter recenfeam.Ac ^rimnm ^ui-'
dem monendifuntauditoresfTitutum iilunh^ui his prafigitur,»onpertineire^d ipfam materiatny nec exfiicare
argumentumpfalmi : ideoejue non muitum referre , etiamfiveram htiius dppeilationis ratlonem affetjjui neqnea'
mus.tfiampnepericHlo hieerratunficHt^Jj-inaltarumvocumyde-^uibus ha^enm in nonnullis titulis diShtm eflt
explicatione,
Atitequam autem de noflrorHm fententia dicam > primhm lHdaorumfenteniias,conJid«raHmtUi non tjuoi
* alifuid
1
iikijca*. •...•. 'Jk:'*.',
■ uoz W ' V
dii^mdhorum aHtoritati trwkemtim rifnfeam:{efi enim eohttfirin fingendis fahelltSyilfqHe infiripturdtm infe-
rendis afid^cia ^ irnpHdentia iure reprehendenda^/ed vt ex co^atione ornntHmfemfntiarHmaptfareat ^ auam
frufira a nobis laborfi*fciftatuY-,ficertnm aliqttid definire aut elicere ex hacvarie^atefententiarum velmM.
\ Eft autem inter lud&os RabbiDauid Kimht ^racipua autoritatis^ efui cum caterorumfententiaf collegerit, hak
breuiter recitaboJ, Frimiimfunt qui exiftimentiPfalmosgrAdHumfeu afcenfiommdtci a i^uindecim gradtbuiy
quibus in montedomus Dei a manfione muHercularum ad enm lo^umfnerit afcendendum»tn quo Ifrael tn domd^
, i>ei cdngregari conJueuerit:ita vtfingulis hifcegradibns finguli ex htfaf^utndecim Pfahnis fuerint deputati..
iJam inhifioria RegHfcribituryquodpergradm afcendebatHr ad illam partem temp/t , qut» viris erat dejiina^
ta^cum t^feriusfubfijierent mulieres^Atque hancfententiam Lyranus etiam non mprobat^quanqudfm quoda,
iiidicio id expltcat. ll.Sunt alij,quifabeliam afferut de abyffoyt^ue, dtm dmHsfanciuarijfunddreturiita afcede-
rit,vt pertculu efiet ne mundum vniuerfum inundaret x^ fubmergerettVt necejfe fuerit Achttonhele illit^ exun^
danttamfcripto (jr adhibtto \ynaQn cdw Schemhamphoras cohtbere ^ ad quindecimgradus vf^ue teflringere^
Atqtte ad hancfabulam vtdetur refpextfie Chaldaus interpres , ^m fic vertit NOin m t" piaa^;? i^NnNT kt^;
ideftycanttcum fuod di^um ejifupergradibtts veiafcenfiontbtis abyfiu I Il.fertiafententia eji Rabbt Saadt£^'
qui ad muficam pertinere hanc vocern n^rpO exiffiinat, Cumque vox afcenjum pgnificet > putat hacvoce admo-
nitosfuiffe LeuitastVt vocem altius extoUendo hos Pfalmos decantarenf.quafetentta ejuthufdam vx noflris ma ■*
ximeplacet.IUJ.Alijiinterquos eji Abene^J^ra^non ad elationemfeu intentionem vocis in cantandofed.vtfu^
prain aliquot titulis diximus , ad certum melodiagtntiSi velcerte ad noti qt celebris alicuiiis carminis initium
pertinere vocem H ebVaam extfiimant,vt fcilicet hac voce de melodiafeu vt noflri ioquunturM tona admone-
rentitr Lemta. F.Plerique tnter Juddos cum regnumfibi corporaJe^quodper MeJ^iam conflituendumjity per^
pettto fomnienti(fr hoc tempore differfiinter vanmgentes triflemferuttutemferantyexifitmanti hacvoce iibe^
rationem4llam,quarn expeclantynotari,ideoquefuturum aliquando Jperant vt exhihitofuo Mejiia ex vnitterfis
genttbus tn quas dt^erftjuntiadterram Juda afcendant ^ reuertanturitt) hos Pfalmos /ati canant.Alij etiam
fimpliciter de redttu ex captiuitate Babylonicdy bu nc afcenfutn intelligi volunt-
Bafunt Judaorumfententintin quibm quam nihilfit certtmjmo quampfcraqttefintfabuiofa ^ inepia^nema
eftqui noiintelJigatJtaque omifits ludxis nofirornfententias confideremusjn quibpes tttaiUa videtur efefatig-
inepta^qUA vocem allegortasinterpretatur degradibus virtutiiyquibus quindecim iflt Pfahnificfintaccomoda-
tiyVt fingulipecultare aliquam (jrpr^cedentibHS fttblimiorem virtutem cornmendent. Atque himtrumin modii
poftea tnter tnterpretandum in declan^^^dis illps virtutibuSi^ Pfalmorum accommodmone laborant.qnade re
prolixa pofiet injiitui oratio fitempfisferretyc^vtiliseflet earesdifcentibus. Fideturauiem hxc fimpta effe e^
Gregorto. I!^az.ianz.eno,qni in oratienepoft reditum habita,canticagraduum aUegcrice de his.interpretatur^qui
virtute profciuntiidque ad:fuum inftitutum non maie accommodat^Alij ex recettoribus rnaxime probat Lyrani
fententtam-iquiputat Pfalmos gradtiumfic diHos efte a locoiquia (iantesin loco eminentiorifacerdotesamete-^
p-lum hos Pfalmos decantabant,vt melius exaudtri apopulopoJJentiW quidem ita idfaciehant > vt pr&fentium
atiditoru rationern haberentyMquepro horum conditione feu infiituto Pfalmos ad td accomodatos deligerent,Vt
^cxerriplicaHfa-tfiquisnuptiascelehraturiiseffetihuicPfaLii^^pacinek^^^^ cahmnijs ^ ^erfidia a-
micorum querelas adfacerdotem ajferretihuic ex Pfal.iio.commonefaBiones c^ cofolationes recitkbantuf.Se^
de hisjiatuat quifque quod volet, iJon enimpericlitatur veritas^Et non debemusinh^,qiu£fine periculo ignor^
rari poptntinimis effe cttriofi.Ego de his omntbus tanfuamincertis ^ dubijsnihilpronuntio±^audit if^
berurn iudtcium reltnquo.lJon tamen diffteor mihimaxime probarifententiarn Lyraniyqui a loco eminentiorei
in quo decantatifuerint Pfalmt, nomenfaBum ejfeexifiimat.j^dfi omnino ad muficam referenda eft voxyno
dtlplicet mihifententia eorumyquiintentionemvocis (tgnificari affirmant, Suntalifqiui canticuma/cenfionisin-
terpretantur canttcum conclufionisyquod in fine facrorumyquado dimittendus erat populusfint cantati. Sicut irt
Romana ecclefia nominant cornpletonumi quod canehatur,ckmfacra effent completa.Mouentur autem hocar-
gumento quod afcendere Hebrais fignificet nonnunquamfinirifeu euanefcere-.Metaphorafumpta afimo afce^
dente cr euanefcente.Gen. ^^.Afcendit excelietia eiusyidef,finita efl (^ eHanuit.TJahum x.Afcendtt Aifperfof
ante faciern eius.Jnde in commehtariis Hebraorum legifuriHuic afcendit anntHiid ejlifinittisfeu cornpletus efl,
Etfi autem Lyranus ad capttuitatem Babylonicam argumentum huius Pfalmi referendum docet , in qua cum
oberrarent hinc inde Juddii , varijs calumnifs erant ohnoxij , ^f<tpe in periculum vitd amittenda vemebantiVt
oiiendtt hiftoria Efter:tameniCumpleriquegraduum PJalmi exprefie,vel Uauidi vei Salomoni tribuantttfi exi-
fitmo etiam hunc a Dauide compofttum i^fcrtptum effe eo tempore , quando opprefim calumniis aulicorurn coa-r
^ Bus efl cedere^non tantum aulafed toto regno Judaicoy ^ apud vicinas gentes barbaras <^ idolo latficas hoipi-
tium quarere.Efl enimprecatio aduerftu calumniatores ^JycophantaSiquo^splurimos eo tempore in auloDauid
habuit-.ijy additur infine triflis querela defauitia (^crudelitate o£ftreBatorHth,qu<e tanquant ratio efl a necejii-
fatefumpta,curpetatfeliberari,Stintatttempulcherrimaorati9nislumina^ornametaafperfa,vtinpo<imatet
mtibui Pfalmumexorfiat.TJam cumfe hberaripetiuiffetifubijcitmoxapoflrophen ad ipfbs calumniatoresiin ifua
vanitatem confilij ^ inane maledicendiftudium ipfts exprobrat. isJam caiumniatorum eafere eftconditio i vt
quanquam aliisplurimu noceantyipfitamen nihillucrifaciant-TJamficut Augufttts de proditoribut didrrefole^
batifOfoS^orl^ (pth.aiitBfoS^o^^S^ vk iTrtxJiva: itade calumniatoribus dicipotefl, caturmias quidem cj;' obtreElatio'
nes auide audiri ^ arrtpi a nonnullis qui his faginantur:ipfos tamen nullum alium indefluclum capere , quam
vt pro hominibuifceleratis c^perfidis habeantur , (^fides ipforum aptidbonos omnes laboret. Exprobrationi
fubijcit exclamationem iin qua hnguam calumniatricem S" dolofam duplici CoUatione defcribit , <^ quantum
exea maliin homines innocentes redundet^oflendit;^Sequitur dtinde querel<t,de quaiam diElumefl i eaqui
Pfalmum concludit. ^ .v^
Hacfumma e/ihuiUs Pfalmi. Ctim atttem Dauid propter doSbrinte coeleflis profejiionemcjr vita integrita-
tem maxime in odiurn venerit,c^ hosjycophantarum morfus expertusfitj cogiternus omnibus temportbusfimilid
ferenda ejie his quipietatis fludiofefe dedunti ^ ccelefiis doBrina propagattonem fideliter adiuuant. T^un'
quam enim defunt i quiiferam dokrinarn aflute depramnt^ calumnientHr i(^ diSloresipJos calumniisojf-i
_(^
/
'^
^i^
i^
PlliELECT. HE^R. ^IOLtERI
»V'"
-|^C ,^^..;«::...,.--'v;;5*..; p R ^ L E C T. H t N R. M U L 1- ti l\ .1 \ »^r:-,>.: ■■. / ^-^^--Jio^
frmant: vt hoctmporey ^uam multi exeoptant prafiigias (^fophifmata , vtfucatafecte idelafuAflahilidmt
^ odto accetifi contrafwceros do^orespaffim eos traducunt ^ ^ regum ac prmcipHm odia contra eos in^
flammant , vt mafitdm verfariperitulo neceffe habeant. Vt autem Dauid opprejffu calumniis aliud reme-
dtumnonhabet^ quam orationem : itacogttemmnobus quo^ueinhac tanta calumniatorum virulentia ^
ediorurn acerbitate hoc vnicum reliquumefe , vt nofiram tnnocentiam J)eo comnendemHS, dr ^^ ipfo defenfio^
Ttern ^ liberationem petamus
I A I^ lchousm in anguftiameaclamaui:
jr\, & refpondit mihil.
Antequam liberationem petat,confirmit fe recordatione
priorfl liberationum,allegans exempla in quibus Deus prg-
fentiam fuam & fauoreni erga Dauidem haftenus oftende-
ratjvtmaiorefiduciapetere&expeftareliberationeinprg^
fcnti pcriculo poffit.Animus cnim ad Deum accedens,cum
cogitatione promiffionum , tum exemplis cum his congru-
cntibus, eft accendendus , atqu,eita fideseft exfufcitancia 8c
confirmanda.Quoties,inquit,gWue aliquod periculum mihi
mffi vmIow <ftiJ<M.Videtur enim legiffe p^ ittttm in hophal,
pro JJT iuttm:8c flDV iufaph pro fl'Ql' tcfiph. Itaque Augufti-
nus admodii fe hic torquet in reddenda fententia. Exponii
enim,quiddabitiir tibi? id eftjJjuo rem^dio Jiberaberis?
4 Sagittserobufliacut^e: cum carbpnibus iuni-
perorum.
Sicut prajcedete Verfu cti indignatione & deteftatione fcc-
leris oftendbrat, ad calumniatorem nihil ex /celcre redire
<ommodi:ita nunc ab altera parte defcribit calunia ab effc-
ftu : &oftendit quantum raali 8c periculi aliis creet Jingua
imminet, eeo teSti ad Deum confugio,pofthabitis omnibus frauduleta,idque a duplici collatione. Confert enimlingu»
illis, in quibus mundus fpe falutis co.llocat.& haftenus qui- calumniatricem primiim fagittis viri validi, & quidem acu
dem expertus fum,n6 vanas fuifle meas preces aut irnta vo
ta: Sum enim fcmper exauditus. Quare nunc quoque in hi$
inguftiis & pericuiis conftitutus , idemfaciam. Ita coUigir
Dauid non aliena exempla. fed propria, quibus fidem fuam
confarmat,& tentationes de indignitate vel alias extinguit
ac repeliit,& oftendit fe non efle iam tyronem in hac fcJio-
Ia,/ed probe exercitatum («'jwvir-if.
2 Iclioua,libf ra animara meam a labio farfita*
tista lingua doli.
Hxc propofitio pfalmi eft. Petir eniiti fq defendi & libe-
rarij^calumniatoribus & fjrcophantis,qui & doftrinam & vi-
tam cius calumniabantur & deformabant : quales multi eo
tempore erant in anla regis.Labiui?/falfitatus nominat lingua
calunuiiatricem : qua; omnia difta & fafta alicuius finiftre
tis.Nam vir robuftus fi fortiter multd mque arcum tendat Sc
fagittse fint exacutaf, fortiiis illa» penetrant , &grauius vul-
nerant, atque id quidcm incautos. It3,inquit.calumnialar-
dit graui/Iime incautos & innocentes. Nam prarftantiffimi
quique opprimuntur aut deformantur calumniis > vt Pala-
medes,Socrates Ariftides,Cimon , Theramenes, Dauid, A-
thanafius, imo Chriftus ipfc & infinita docentium in ecclc-
fiamultitudo. Atquehi omncscxperiutur vcrum eflle quod
dicitur. Aducrfus fycopbantz mqrfiimnon cfle rcmedium.
tt nullum tclum cfle nocentius lingua, fi ad nocendu co«-
feratur. Vndc eft illud Satyr.
Lingua malipars pejftmaferui.
Cum carhonilfui tmiper^rum ] Altera fimilitudo a carboni-
bus iunfperoruni fumpta mahtiam caluniaj magis declarat.
Nam calumnia nontantumin prarfentia nocct , autin pc*
accipit& interpretatur, &paflim obtreftando bononun in- riculum adduci-i^innocentes, vt cum fagitta valdc corta aJi-
noccntiamtraducit & infamat.Ita Dauid tunc dicebaturh^- quis exinfidiis vulneratur & interficitur fubito, fed ita alte
reticus, qui in doftrinareligionis diflentiret a rege & auJi- infidet animo auditorum,vt etiamfi in prfsetia amoueatur
ds,eo quod dicerctillos religionem deprauarc, &^xcogita- omnis fufpicio, tamcn venenum ita adhxreat,vt poftlongii
re falfos cultus:dicebatur feditiofus.afFedator re^ni, turba- tempus quacunque occafione iterum fefe prodat, & ex par-
tortranquiJlitatispublicK. Harc omnia dicit faJso a calum- uafcintiJIa magnumincendium odiorum, certamihum 5c
niatoribus confinoi:atque ita innocentiam fuam afleritjCum bcJIorum excitet.Hoc voluit fignificare fimilitudine carbo-
jhoftibus labium falfitatis ttihuit.LinguamMi nominatjqug hurti ex lignis iuniperi. Nam fcriptorcsplantarum affirmac
fucatafpecie amicitia» aEcui ftruit dolosivt qui in aulis fimn- niatcriamiuniperi.fi fiicrit accenfa,non tantiim vchemetiii»'
lantfe alicuibenc vellc&fauerc , dicuntquefcaffici eiUs adurere quam c£teras,propter raateria: denfitatcm&fbli-
miferiis & calamitatcofferunt etiam nonnunquam fua ftu- _ditatemjfed ignem cciam quam diutiflime foucre , modo ci-
dia&officia,vt animum &confiIia eius cxpIorent,& aliquid nere cooperiantur pruna?. In libris fufHatoriis fcribiturex
extorqucant, quod caluniofe deprauando ad principem vcl iuniperis faftos carbones , tanta cfle vi, vt per annum inte-
regem dcferant , atque ita maius ci periculum creent. Tales grum ignem fcruent incorruptum. Vult igitur calumniatn
hoftesCiitphabuerftDauid.imoChriftusipfc , non mirum non tatuminpraifentianoccre plurimiim, idquein omni-
videatur nobis , fi nos quoquc talia experianiur. Eft enim bus vita» ordinibus &gradibus,in ccclcffa,in republica,in vi-
hajccommunis ccclcfia: fortuna. tapriuata; fed nunquam ita plene refutari atquc cximi ex a-
5 Qiiiddabittibij&quidaddcttibilinguadolij himoaudientispofTc, quin aliquid mancat fufpicionum, &
Expoftulatio eft orta cx quadam indignationc,ab indigni- virulentix ex co,quod ex calumni^p veneno lethali.vt laco-
tatc rei, in qua malitiam fuorum calumniatorum depingit.
Qui iniuriam faciunt alicui, fuo fcre commodo mouentur,
Vt aliquid contra honcftum committant.Sed calumniatores
atqucobtrcftatorcsnihilfcrelucrantur, nihilque capiunt
commodi cx fua artc, imo rcddunt fe ipfos fufpe^fos & con-
tcmptos hominibus prudcntibtls. Et tame ficut 'nSei oCptut di-
cunt Grxci , uC^tovSit iuf<fbi,lDcvm Simtifiiui : ita verehoc de
calumniadici potcft, quod cum nihil lucrctur, adeo ramch
deleftat homines prauos,vt iuxta Pindaru,his fit obfonij lo-
co.Ncccffe eft igitur infignem effe obtrcftatorummalitiam,
qui cu ipfi i^i^il indc capiant conimodi,\ta tamcn delcftatur
alioru pernicic, vtfua ctiainfamiacaredimcrc velint. Ideo
diciturj^wJ^^vwwKfijpnoiv^Aa/Bixyc^'»». In hac fcntentiam ex-
probrat Dauid fuis hoftibus turpe illud obtrcftandi ftudiu.
i^ddabit ^/^/]Id eft,qucm fruftum capis ex ilUs obtrefta-
tionibus ? quafi 4'cat, nullum nifi quod hominem innoccn-
temcoiicis in pericula & calamitates innumcras. Atquc ha:c
cxtremamalitia eft,fine fuo commodo alicui crearc malum.
Deindc multo ctiam maior turpitudo in co cft quod hec res
artc & dolo feu fpccie amicitix inftruitur. Nam c6 iterura
refpicitcumlinguam doli nominat.
Alij cxiftimant Dauidcm hocloco animo intucri omnia
bus appellatjafflatum eft,vt nunquam deinceps rcde &can-
didequis iudicetdceo, quipercalumniamaccufatus crat, o-
mniaque ita iu finiftram parte mterpretetur & rapiat, vt vcl
leuiffima occafione, vel leuifiimo errato prius ilJud vulnus
rccrudcfcat,& magnum odiorumincedium pariat. Ad hanc
fcntentiamcongruitilJud didum Medij aduJatorisin aula
AJexandri,quod citatPIutarchusinlibro de difccrnendo a-
mico ab adulatore. Verba digna funt confideratione, ideo
adfcriboicHiXfutT dttfftwu-m ctift&ai jy </i»'(tr«v tvjtiieifioKtlity (A<Ae -
Mtffl» on X*» B§efimvff» ti •'xwc o JiMf/Sj/^®- yiS oCxi fSfm rit J)aliexiir,
Hoceftjitaffit audafter calamniari,quia etiamfi vulnuscuree
l?fus,manet tamen calumnix cicatrix. Significantur & ca-
Jumniatorum infidix Iiac finiilitudine. Tanta enim eft ho-
rum virulentia,vt quemadmodum carbone.s,cum foris vide-'
turcxtmdi,intus tamen adhuc ardcnt;ita illi occuJtant iufi-
dias,donec oblata occafione acerbitas odij crumpat.Grecus
habet awi 7i« aSipa^i w?f lf»Au««if,qucmLatinus fccutus eft.
Alij de vltioncDei aduerfus delatores.hominesimprobos
intcrpretatur.Quid afterct calunia tibi?Sagittas, id cft vltio-
nem i Dco irato,qui fiiaftilmihainflarfagittarumin tecoii-
ciet,& confumet te tanquahi ex iuniperisexcitato incendio.
y Het mihi quia pcregrinor [verfor exulo ] in
\
pcricula & mala qua; cx calumnia haftcniis prouencrint, vt Mefcch:habito intcr tentoria Kedar ,
horum cogitationc fc cxfufcitet ad orandum ardcntius. Ita- /Ocfcriptioni calumnia;, in qua malitiam feu virulentiam
qucPronomcn^/^/rcferunt non adcalumniatorcm.fed ad atquecfte(ftum cius depinxit, fubiicit triftcm querelam , in
aninxu Dauidis:quafi dicat.quid amplius tibi nocere potcft, qua fuam & in fua omnium bonorum calamitatem & mifc-
quartinocuitcaIumniator?excruitenimomncs viresfuas, & rias deplorat. Itacnimfere coparatfl cftvtquo quifquceft
cffbditinte omne virusfuum vtnihiladdi ad malitiampof- mclior,rcftior& honeftior,& quo magisdat operii pietatiSc
^t':eo itaque ardcntius nunc inftat orationi. virtuti ac morfi integritati, co vita ipfius magis fit obnoxia
CratcusinterprespafliucredditiTirfbSi/BffB/^v^Ti^-ije^nJv^H'»! calumniis&obttcftacionibus. VcPindarusin juit in Nem.
■■■■"""'■ Wf.Ft>J ^P SAL
■/^. Nammali& pefUerfiliommes , ficut omneAi p;e-
tacem & viituttjai oderunt j ita cultoics ems calumniantur
&dctbrmantquibu5pofluntmodis , adducunttjuein odia
& pericula,& quacunque poflunt arte uoccre nocet. Dc hac
ieitur re querimr Dauid m hoc verfu , vtfaciliusimpetret
defenfionefli & auxilmm aDeo. Hci quam,inquit,inlk &
miferum eft , vitam bonorum perpetvo e>*politam cfl~e fx-
uitiae calumniatoium! Exaggerat autem crudehcatem ca-
lumniatorum, dum eos comparat gentibus fcru & crudelif-
{Imis^Mofchis fcilicet & Arabibus.No qmde cxulabat Dauid
anudMofchosaut lfmaelitas:fed populaieshoftes fuos m au
la reeisSaulis,a quibus crudeliflime trattabatur & dmexab^i-
tur,hisvocaJ)uIis"notat.Eratenim.lUgentes,propter cri.de
litatcm & fxuitiam,infames apud ludxos. ideo apud Mof-
chos & Arabes exulare fe dices,innu.t fe verfari inter homi-
nes fxuiffimos & crudeliffimos.quos nulla pietas, nuUa ho-
nefti ratio moueat,vt ab iniuria abftincant: imo quos virtu-
ris & Dietatis ftudium QfFendat,& odia ipforum irritct: qua-
les fuHTe tuftcin populo Dei mirum eflet,nifi pra-fentia te-
Dora doccrent , nori ahbi reperiri accrbiora odia & fxuitia
maiorem, quam i" his,quiin finuccdefix educati /unt. Me-
fech Grscusinterprcs voluit efle nomen appellatiuum. Et
Quia verbu fignificat extcndcre,protrahere.prorogare,pro-
ducere cum mora . cxiftmiauit nomen lOU figni&care pro-
lon<'ationemfeuptorogationem.ItaqueficreddKlit**f««.„
; J&.ni. i«,K.../S«:quam fentcntiam etiam Lat.n* mteri,res
exDreflxt, & poft cum Hieronymus, qui reddidit,peregnna-
tio meaprolongataeft: vt iuxtahos Oauid diuturnum fuum
exiliu,quod fine fine prorogari vidcbat,in hoc vetfu deplo-
rec SedquiamoxfubiicitnomenKedar, quod propnum
eff-e gcntis Ifmaeliticae non dubium eft reaius etiam hoc no-
men vt proprium de gente exponitur.Fuit autem Mefech fi-
Iius Iaphet,vt fcribiturGcn.io.a quo poften propagati dicu
tur filii Me^ech. Vide«ur autem nomen ei inditum efle a la-
culando feu ab extendendis arcubus:vnde Scytharu nomcn
faftum eft,qui lingua Saxonica funt Schumn-.yd cert? futuru
prxuidens pater,vt pofteritas Mefech iu longinquas.& pro-
ful extenfas regiones fe difleminaret . hoc nomen tanquan>
omen futuriincrementieiind.d.t,quafi dicat : Mcusfihusc-
ritMefech,id eft,procul fe & poftei os fuos extendet,fra;w^
fuh vveit ansPecken -vndauibreiten . occupabit emm mag-
4as& latas ditiones.Congruit autem cum appellationcMe-
^ch nomen gcntis, cuius pot^ntia et.am olmi/uit cclehw-
1! & hodieo?bi Chriftianoeftformidab.l.s.Fcritatcm &,m.
mSem ^^^^.& «.«.„ «J» defcribit Apolloniusin Ar-
^^c^^ne libro aEtnotuseft Lucanivcrfuslibro
f quifxuosMofchosappellat :&noftraattas fcritateme.us
gentis cxpcrta eft in cxcidio gcntis Lmon.c^ & ahcuius par^
^''SjfuiTfilius Ifmaclis,qui pcrfecutus eft Ifaac. Ab hoc
Arabespropagatirunt,vtno,nineKcdarArabiamfacrisli-
te is fignificetur : ficut apparetex vat.cmio depoems Ara-,
bum lffa.cap z,.Nomen ex inditum cft a n.gro colore. Su.it
aut^m ArabL Nomades. & fine ccrns fedibus yaganmr.fi-
cut &Morchi.Et.vtraquc appellatio Mefcch & n^J\c figmfi-
cateosquilate fparfidiuerfas rcgiones occuparunt Idco
pfalmus dt eos hibitare in tabernacuhs feu tetorus. Quales
Lem moresfiiu Nomadum,, oftendit Eurip.dcs m Cyclo-
^,cuminquit ,v«^J^r,.'..i<,-AMAV^Wc , idcft,nul laha-
bitarationehoneftiautaliommhom.num. rapmntur fu.s
cupiditatibus & inaulgent animo fuo. nec patmnmr fe regi
lesibusautdifciplina; nec habcmr apud eosturpe la.derc
qu^enquam vel afficere iniuria:im6 laudem cx mmri.s rapt-
nis,}Jtc*de aliorum fibi comparant.Tales .gitur,.nqu t,fiint
«nei populares,cum quibus viuere cogor,ho.nines fcdicet ef-
fcri &crudeles,qui immanitate &f^uitia certant cunr. qm-
bufuis baibaris & eflceris gentibus.Notandfl autQm.quod di-
cit fe pereqrinari apudhoshomines.Etfi emm in patriaage-
bat:tamen dicitfefuifle inquilinum. Pr.mum, qu,a nun-
quam poterat fibi certi & fixam fedem pollicen inter tales
homines.fedaflidueerantei meditanda ex.lia& qua:reft-
fc
da? Iatcbr»,vt doceteiushtftar/a. Deindevt i^nificet fcd^-
tcHari horuni hominuincoiiruetudine^Tij iicc afnofccre cos
ro fiiis popularibus, quos videat ita c-Tc corruptos, & taiu
ouf;e dc^cncra^e d maiorum ii;oruiii pietatc & virtute.Si-
curautcin Dau.d quenturfe verfaM interhoftes crudelifli-
mos: itacogitemus cccletiam o.nnibiis tempcxr^jDus cin(^ani
cfleabhis gcutibus, quarumhicmem'nit, hoceftub hofti-
bus crudeliifimis & Ixuiffimis, Et qu.dem cxiflimaut multi
eruditi , vaticinium efle in hoc verfu de poftrcmis tempori-
busecclefiae , quofignilicetur eccle.^iairxnoui^Iimis.tempo-.
pbus exulaturam effe mterMofthos Sc Saraccnos, quos A-
rabes efle conftat. Teftantur aureni praffencium cemporum.
ca]a.nitates , ecclcfiam a,b his duabus gentibus maxime pre-
mi & exerceri. Ideo has qucrclas cum Dauide in flnum Dei
cflrundamus, & petamus ccclefiani fa,;uari & defendi coutr^
miman,em iliorum hoHium rabiem & crudelitatem.
6 iVluliuui ht^h.taiuc libi aniu^a mea cuin 0^0^^
pacis.
Ampliflcat querelam d mora feu diutuniitatc mali. Ca-
himnia , inqiiit Salomon, concurbat fapieni:ei,),& frangic
robur cordis eius,hoc cft,fi inccgritas n,Qlha d uiius traduql^
turab hominibus impuris&fceleiatis,& fine finepetulantei:
iUi nabis obftrcpan!:,ea res veheiuenter au^^ct doiorem. Ec
multi quidem , eciamfi primum impccum. fuftincnc fordcer,
can^en t.iflcmfrangunturmo a auc diucurnitace mali. Dauid
vero etfi non fra6J;us eft prorfu^^jauc prol\ratus;ramen queri-
Cur dolorcs fuosvcrefcere & augeri illa diuturnicatc mali,
5/^/]Rcdundat,vc f.Epc ecia,n m Germanica lingua.
Cum ojorepacis ] Nunc finc figura exprimit, quos prius o-
blique nptarat perMelcchitas & Ked3renos,eosnempe, qui
cd eflcntin populoDei,&pro religiofis ac piis haberi vcUer,
imo qui le lumma & columnas ecclefi^ iaflitarent^Mofchos
tamen & Arabes referrent, hoceft , a pietate eflent ahenif-
fimi,& p^rpetuo fcrercnt feiuina odiorUm . dilcordiarum,
bellorum ciuilium: quique nihil aliud agerent,quam vt pa<
triambello inuoluercnt, vt intcrcacxhonoru oppreffionc
& rapinis ditefcerent. Tale affirniat eflTe ftudium calumnia-
toruin & obrredtatorum Ciim eniiu homincs fint ambitioll
& auari, vident fc non poflc crefccre in pace & in orio, neq
oStinercIicenciamcupiditatuiufuarumaifioppreflisbonis,
per quos pax colitur & conferua::tir. Sicut igitur Phiiippu?
Macedo militibus dicere Iblebat , iilis pacem efle bcllum,&:
bellumpacem:ita hiperpetuo turbant ccclefias & refpub.
vt interturbas Qppreflis bonis, tanquam qui auguillas ca*
piunt turbatd flumine,crefcant. Sciuut enini uimis verum
efle,quod dicitur,e» J «ftj^scwsj* i^ i 7nLyi(»it«t ii*/Mfi "nfjmt.
7 Ego pagcm : &c duin loquor^ ipli ad bcl-»
lutfi.
Rurfus amphficat: quereljmex comparatione morum &
aftionum , in qua primum fuum anin;ium pacis & concordias -
cupidum, dei,ide e regione animorum implacabiliracem ii^
hoftibus depingic: vc hoc modo fuas miferias cxaggerec. &
Deumad opem ferendam exciinulec.
Egopaeem] Abrupca eft locucio.fed camen fencencia non
ett obfcura. Ego, inquit. feaox & colo pacem, expetQ -
patcem. nunquam prsebui occafionem odiis , & fi intelli-
gameosnoiibene efle ersa me affeaos , fiudeo fanare &
mitigareeos, quibus poflum officiis & ftudiis, ineo om-
ncs rationes & confilia.vt redeamcumeis in gratiam, ofte-
ro me ad pacem & ad amicitiam j fed adco nihil proficio
meamanfuetudine& lenitate , vtmagisetiam odia ipfo-.
rum accendam, & impetum ipforum in me concitem. Mo-
net autem hoc I>auidis exemplum, pios non folum abftinc->
re debere ah omni iniuria,fed etiam debere efle n«^C/C«fTwt«
qui ftudia& voluntates hominum ftudeant fibi conciliare
& comiter allicere ad fe,& Ci videant quofdam effe ofFenfos
aut alieitos a fe.hos ftudeant placare & reconciliare, ctiam-
fi ipfi caufam odij aut fimultatis nqn praibiicrmc. Qupd fl
nihilhacftia lenitate & modeftia proficiant, tum demum
caufam fuam Deo conimeQdent & pa^e^tcr defeiii^on^n^
expcftent.
P S A L M I C X X.
I Narratio. quaPraltes aeclara. . quomodo fJmLtum gr«,iramU difficultatibm in «fulio fuo
Dcum inclamauerit.& '^;;!''^"'^'''"';;;:;-,^ Deum,» verf. i.Reprchenfio aduerfariotum Pauidem ca-
,„i';SirriuC;rrrH^^^^^^^^^^^^^
'in Ob S E RVATIONES llOCOR.V,M DOCTRIHAE. ''
ftrf.i. Inuacatio vtri Dei ed tutijflmum ac prAfentiJfmum bellum indicunt,quam vtfibipermiem nccerfanttp enim malum
^malorumomniumremeMum: confilium confultoribus pejfimum.
' Non moJlo perfecutiortibus violentis £f gladiorii iHib^pif in ma- 4 Aeuu quidem ^ lethalesfunt robuftifagitti:ardentes iten»
ximat conimuntur angujiiaf,fed etiam fycophantarum calumnijs funt iunipert prun&: fed acutior efl calunia in caput quide caltinia^
aliquoties ihf comprimuntur vtjpeciali Dei auxilio illisfit opm. tium. Tametfi enim ad tempus malignA lingUA JpicuUs innocentis
2 Omnipiftentis Dei opits efi variorumfycophantarum, nempe feriatur.manet tame impenetrabiliSi^tela in coniicientereuertHt.
impiorum magifiratuumfalfisprdiudiciis, ediSiis ^ pronuntiatis s.d.Nihil trifiiuspiis quam inter impios ad rixas ^pugnasprq-
in ecclefam ftuientium, tum aulicorum epicureorum.fumh.Areti- cliues(qualis eB hodie Chrifiianarum ecclefiarumplerifque in loeit
corum,hypocritarumi^profanorumpietatisalumnos irridehtium conditio)habitare.
linguas compefcere. Vide Pfal.iz. 7 Piorumefipacem diligere, (^modis omnib^, quatum infe erit,
Suos eripit ab improbitate ^ virulttia linguarum Dominus, vel modofine glori& diuint iaSiura , jpcurare: etiafi cu deploratis viris
mirandis modisfuos liberando,vel eorum innocentidm euidentijfi- fit iUis negotium.Dum enim quodDeo ffratum efi, coram hominib,
me aperiendo,vel impio^ ipfos obtreBatores iudiciis horrttUs toUedo. fincero cordis affeSlu promouere conamuryeuentus omnesfapigntif
3 Calutnni0tores ntnil aUudprofciunt,pr£cipu'i quumpietati fim& omnipotentis prouidenti& rios committere par ejl.
' , Articvlipraecipvi.
1 DeinuocationeDe/. j Piisan&quomodoliceatinterimpiosvcrfad.
% De calumniis & dolis hoftium Ecclcfiar. 4, Rbftium Hcclefix multiplex diftinftio.
c
ARGVMENTVM PSALMI CXXI.
V IV S pfalmi totafiratio efi concio tjuadam mifitaris , vt videatur compofitus ejfe hicpfaimus X
DaiitdeiCjuando vixit in cajhiswbi cmn vidcretfe Q^popn/umfuum afitdue expojitum ejje hofhum
infidiis S-periculis variis^colligtt tn hoc pfalmo varioi cr iuoilentas promtJiio»es, tjuibus (Jrfefe &
exercitum fiturn confirmat , ne jraBt magmttidtne aut rnetu pertculorum aciem aut cafira de^ere-
rent , velpopulum Det hoftthtti dtlantandum acdelendtmfiia ignauta ohijcerent:fed vtforttter tnfita qutfejue
ftati'one manentes defenfiotiem ^ auxilium a Deo peterent (^^ e.xpeciarent .Hdcjumrna ejt huttts PJalrnt, Stcut
autem Dauidern (^ eiuifubditos afiidua exercuerunt bella a vtcints gemibus tllata : tta cogiternus perpetuam
effe omniuifn picrum militiam in his terris^in ejua nobis pugnandum eU cum peccato , rnorte , dtabolo , rnundtpo-
tentia (Jy carne nofira, Narn hos habet hoftes ecclefiaperpetuos ,potenttJltmos (^ cri(deltfiim«,s. Aduerfiit
^uos etft longe imparibus viribus pugnamtts ^ congredtrnur nudi ab omntbus rebus extermsitamert antmos no-
hrfis cogitatione harum dulcifftmarumpromtfiionumt <jua in hocPfalmo qJ altbi tvadumur.muniamus ■, ne fra-
Eli magmtudine periculorum a Dev deficiamus , vel adhoftem tranfeamiis:^^ fiducia harum promifitonumpe-,
tamus ^ certo esdpeSlemusdefenfionem c^. liberationem . Adeft enimc^rto filtus Deilrnnianuel eccleft&luAy
(^ armat ac inftruitpugnantes , (jr viresfuppeditat , vt impetlim hofitlem fiifttnere pofitntupfe ettam dextera
fi(a^pugnat^pr£/iamtfcer.(^ hoBes feltctter reprimit:tanaem etiam infine hmusfecult deletis omnibus hojii^
bus Utym aget cum uclefiafua trtumphkmycumcam add^uat ifTconlpeflmTpatriSt^donabjt^am vttaxfrbea^
titudine dtterna.
► "■ " .' ^' ^ ' '. \ ' '
Anticuni' graduiim. Leuabarh oculos ficari,qux totaerat montofajficut dicitur Deutcr.u. &mfri
^meosadmontes:vndcvenirecauxilium P.^^^- '^^- ^ mctonymi<;isomniacxtcrnapr«fidia%mfica-
■ •!• r ^^ 1 _^ J • riper montes.Nammontes aiioquiiignihcant quicquid ar-
nimi [velmeum.j : .::r::r:r---:^:~:' — —— — duum,firmum& potenieft in mundo.Pingitautemproph»-
Hunc verfum plerique ex noftris ita intcrprctantut,vt fi^ ta in hoc verfu animum cunftitutum in magno pcricuh me-
propofitio pfalmi , qua: oftendat vnde m niagnis periculis. tu,qui vndiquc circum/picit , & oculos circumfert in omncs
& doloribus fit petenda & expcftanda confolatiojauxilium," niundi partes & angulos , an fo rte aliquid aiiunde fe offerat
dcfenfio & liberatio.VoIunt enim cohgruere fententia hu- auxilij aut /pei.Ita enim pmncs natura fumus aftedi,vt adea,
ius verfus cum precdtione lofaphat J.Paral. 10. Ciim igpo- quas ante oculos pofita ujnt , feramur, atque inde remedia
ramus quid agendum fit , ad te Domine oculos noftros-at- noftris malis peterccupiamus.Sumusenim o*i').<3/. Ideoilla
tollimus. Nam montcs interpretantur montelfti Sioit\&j|^ terrcna nobis obucrfantur. Aliusigituropes.aliusbeneuo-
Moria , in quo fe Deus patefecit patribus repetita promif-^ lehtiam & ftudia amicorum,a]ius alia requirit.
fione de vcturo feminc,& poftea fanftuariu fuum ibi condi- Dauid igitur in fua perfona non fuum tantiim, fed vni-
dit, atque ibicoli&inuocarivoluitadditiscertis teftimo- uerfi cxcrcitus fui atque totiusgenerishumani animumin
niis patefadionis &propofitis vifibilibusfignisfuxgratiar hoc verfu depingit. Qupties erat educendus exercitus ex
& prxfentiac : vt leuare oculos ad monteshoc locojnihil a-, vrbe Hierofolyma, & gercndum belhim ciim hoftibus po-
liud fit quam oculos ab omnibus vifibilibus rebus , a quibus tentiffimis , pr imum fubibant hx cogitationes animum Da-
fpcs aliqua defcnfionis, auxilij & opis aftulgere poteft, tan_ uiclis ; expeftanda efle a montibus prius auxilia reliquarum
quam st rebus fugacibus & incertis auertere , & ad vnum tribuum, atque itaciammunibus viiibusrcmgcrcndamcflij:
Deum,qui fe in hoc populo patefccit, propofito certo ver- comparanda etiam efte aliunde auxilia & prsefidia , & ni-
bo & elefto certo Ioco,in quo figna fua» prajfeti.^ propofuit, hil omittendum quod vfui efTe in re prajfcnti noflet, JExer-
dirigcre , & vera fide opem.auxilium, dcfenfioncm & libe - citus vero multo etiam magis trepidabar,confidcrans poten-
rationem ab eo petere & cxpeftarc. Eftigitur fecundiim tiamhoftiO&magnitudinempericuIorum , &vidensfuam
hos metonymia in vocabulo montes: quia per montcs figni- paucitatcm & imbecillitatem. Itaquc huc atque illuc anxius
ficatur Deus, qui fe in his montibus certo verbo & teftimo- & metu plenus rcfpcdabat,an aliunde Venirent auxilia,qu5
niis patefecit , & ad hos rnontes cultum externum ita alliga- excrcitum augercnt & firmarent. Ita igitur Dauid & vniuer-
uit,vt alibi fibi oflFerri facrificia nollct. Eaque caufa fuit cui: fus exercitus in omnibus ncgotiis fuis aliquid humanum pa-
ludaii, vbicunque locorum cfTent , oraturi faciem fuam ad tiebantur,vt rcfpeftaret ad montes,hoc eft,ad externa pra?-
hunc fanftuanj locumconuerterent. Sed ciim propheta v- fidia & remcdia,quibus tolli aut mitigari malum in pra:fcn-
taturnumeroplurali,cumdicit,«</wo>«:&vfitatumfitfcri- tiapofleiudicabant : & nosinnoftrisairumnis&periculis
ptura»,cum de loco fanftuarij loquitur, vnicum taeiim mon- fSmilia experimur. Eft enim hxc vanitas nobis omnibus in-
tem nominare,non plurcs, (vt Icfa i.Prxparatus mons do- gcnita, vt praffentibus rebus affixi magis fimus qu.im debe-
mus Dei in vcrticem montium. Ttem,Venite afcehdamus in bamus.Et hanc fuam & exercitus fui imbecillitatcm ita pro-
montem Domini.EtPfalmo 78.ElegittribumIuda,montem ponit, vt ipfe fe &exercitum fuucaftiget & rcprehendat, vt
Sion qucm dilcxit &c ) iudico permonteshoc loco non fan- mox ex fcqucnti vcrfu vidcbimus : quafi dicat, Cum ad ca-
Auarium feu bafilicam Dei,fcd terram ipfam Canaaq figni- ftra & bellu cgrcdimur,Jta fere omjaes cogitamus:cxpedan-
4a.
vn^^^^^^V^
'••ffi-W'^*''!'!,!^^;" ^^Sm^
•■«#
2109
ALM VM CXXi
rw»?^ ■
.,«, ''V
^dapriuscflcauxilu retiquarum tribuum'> firmandura eflc
excrcicum copiisauxiIi3ribus,& omnia comparanda,«}uxad
beilum feiiciter gercndum pertinent. Has cogirationespe-
riculi magnitudo, iipodiabolus ipfe, nobis immiccit , vtcxi'
ftiinenius rem feliciter gerinonpofle, niflauxilia forisfub-
rniiiiftrentur. Scd addic ancithe/in verfu fequenti •, qua iianc
vanam ftduciahi corrigit
*'. Iird
bus fiiis , vt faciunt vfgiles fomholchti ant ^oi-mfentesrfcd
certo cum adefle fuis in crucc & calaim. 3 tib is,cfle fb licitum
dclaluteipforuni , agtreperpetuasexcubia» profaluteec-
cle/i«,pro(picere & auercere pcricui.i <<iinia , qujE opprimer-
rc ccciefiam poiflnt.Loquitur auteni Dauid , auc quifquis eft
autor,ra(.juaindux ad exercicum fuumndeo phrafes fiint mi-
litares. Inexercituneceflcefl: diligentcrdifponi excubias.
.^^t>i:
NonnuUi pro^N el, legunt^ry al, fupra raonces jid eft, qux vigilcnc pro falutc reliqui exercitus,& fi quis ab hofte fe
«"oueat.autpericuhaliquidingruar, mok incaftranuntiet.
traiifccndo omnia mundana.
i Auxiliuu) metimalehoua : qiiifecitcoelum
&terram,.
Hajc vox fidei cft.corri^cns & cxcutiens illas cogitationes
dcquxrcndis praffidiis vifibilibusinrebusexcernis, quafidi-
cat, Fruftra circuferimus oculos ad motes & ad externa pra;-
fidia, fruft.-aquc confidimus in roborc aut multitudine cxer-
cittts.in fcienciarei militaris,in amicorum fauore.opibus auc
potentia, &c. Nequeenimliaircs iuuarcnosautcripercex
praircnti periculo poflunt:fed i folo Deo cft expeftandum &
pctendumauxilium.Islblusiuuarc&Iiberare nos poceft>ec-
iam ciim amnes caufat fccundat nos deibtuunt . ciimqiiC nul-
lumi moncibusvenicauxilium, &fQris nihilopis aucpra»-
fidij confpjcirur. Addic autem defcriptionem Dei , in qua cit
argumentum a facli, & anrithcfis,qua ad montcs illos, quo-
rurapriusmentionem fcccrat, rcfpicir. Deus fecit cslum
& terram , crgo mulco maior cft eius potentia , quam cotius
niundi , nedum illorum montium aut vrbium , a quibus nos
camanxie auxilium expeftjmus, & facilc eft ei etiam abfque
niagno&numerofo excrcitunos feruare & viftoriam largi-
ri.Ica nos quoqne hoc epirheton Dci difcamus ad noftras se-
rumnas &neceffiratcsaccoiTimod.ire. Neceflccftcnimnos
fcirc &ftatuereDeuinp<>flenosiuuare,etiam cumabomni-
bus creaturis dererci fuaius. Devoluncatcveroeiusexverb»
& promiflionibusftatuendum eft. Qupd Dauid in fequcftti-
busfacit.
5 Non dabit ad lapfuiH pedem tuum : non dor-
rritabitcuftostnns.
&exercicum ad arma xonuocet , arque itapericulum a-
ucrcar.
Eft igitur tilibus excubiis, qtia» perpctub vieilanr, & in o-
mma intcntae (unt, in exerciru mhil preriofiu^,Vt Jotc in qyi-
bus falus totius exercitus confiftic : ficuc ecoucra,fi excubiic
fonino indulgeant, nilul eft pemiciofius. Tocuni enim exer-
citum fuafomnolcntia produnc &pcrdunt. Deus autem,
cumexercitusccclefix educicuradbelium , adcftperpetu^
ccclefia: militanci,agitcxcubias proca,monecdiligenccrde
omnibu.vpericulis quae imminentab h- fte, &nont3nrum
ecclcfianuidarma fulcitat, fedipfe ctiamprininsinhoftem
impecum facic,& fuii nwnu potenci eum rcptllir. Sunt qui-
dem&aiigeiicuilodes ecclefii &pcrpet;ii6 funcinexcu-
biis,vtPfiImo9i.dicitur, &hibd i.i felileiiddemonftrat i.
Reg.i. Sed cuftos fupremus feu pra^feftus excubiarum , efl
ipfe filius Dei,qui perpetub ilat in excubiis & pugnat pro fii
liis poptihfui. Hichabct a>5tcAtMr ft «i^to» , vt inquitBafi-
lius , videt omnia qux mohuntur hoftes, rcddit irrira & elu-
dit eorum coSlia & conatus, monet fuos de periculis,ii ftruic
fuosfalutaribus confiliis&armis^quibus hoftem depellanc:
ipfe etiam pugnat & prxlia miicct. Apud Homerum dicitur
de regc,
«' ^tfii *«> u';^}» S'An j8((X).<ji Jg^r m^p^,
Id vere dicitur defiiliDei excubia» agentepro fuaec-
.clcfia. ■
Dauid igicur etfi educebar cxercicuni , quem videbat noit
fefleparem hoftium multitudinj ,& fcicbatholtesnontaruin
circ pocentes , fedinftruftosetian fciCKitiareimilitaris va-
Gencralem promiffionem , cuius pra»cedente verfu me- riisdolis , technis &fraudibu», a quibus facile circumueniri
mlnerat , nunc fafta diftributionc vfque ad fincm pfalmi ex-
plicat&cxaggcrat.
Primum,inquit, fi per afpera & ialebrofa loca fit eundum,
vt ficri faepe necefle eft.cCim cxercicus educitur , & nos in to-
tovitaf nolUajcurfu inmulra loca afi^cra & difficilia conii-
& opprim i cxercitus tam cxiguus poitcrat : tamen hac confo-
latione & fefc S^exercitum fuuin C()nfirmat , quod 'cit hunc
fuum cxercitum calibus cxcubiis eflTe circumdatum&mu-
nitum .qiiseliofti quantumuis variafencanti autmolientij
aditumadcaftra ftonfint concefi^ur;E,fequc& fuoshoc prc-
/?1: : / i _ rr. •■ • /- . • ' n • ^ { ^-
t-.3f'
cimur , ex quibus humano confilio aut viribus nos expedire fidio muniros fccurc poirc quiefciere in caftris & dormire.
nnn poflumus, vcUeciamficominu^^fic congrediendum cum Gbftruadum autem qaod^Tcit,f«/?«:^4feZ«7Signilcat eniin
hoftc&pugnanduminacie , nondibitpedem tuumadla- hancpromiffionem peKfn^lrepeculiariteradpopulumDeii
pfuin,id eft,non permitrec vc vel kineris afperitace,vel nego cuiTe parefecit& a quo rcdii agnofcitur & colicur, non pro-
tiorummole&difficulratejveleciamhoftiliimpetueucrta-^ mifcue.adrotam hominum Vultitudinem. Ec reipicichoq
ris:fed fuppeditabit tibi robur & vtrcs,Vt ad^icrfus omncs dif- verbo ad promiffionem tndicam Gen.^17. tgo ero Deus tuus
ficultatcs & pericula fortiterconliftas,itincra difficilia^upc- & fcminis cui. In verbis Hebraeis c=^U& jW' eft aliqua diffie-
rcs,negotia quantumuis grauia felicircr conficias, & hofteni renria CZDIJ inchoationcm poriiis foinni , quam fomnum fi-
tibicxdemminitaMcemrepcIhis. .^ . . gnificac, vtciimquisinterdiupoftcibuinrumptiimfopirurj
AiAhi\itinondormitabitcufiostuus:vt occutntobie&ioM. dtu heiftfchlummern. SedfU' de continUaco fbmnointclli-
Namintantainfirmitatenoftra.in tahtahoftmm , quino* gitur,quaIiseftnofturnus.Inrenditur igirur/fgnificatioinpo-
•ppugnanr,potenria & virulentia , in tinta negotiorum mc- fteriorc verbo , cum inquit >;y" N*? quafi dicac , non dormi-
le,&belli,quodgerimu$,difficuIt3tc,fierinonpoteftquinin- tabit, mulrbiuinusdormict , veltantiim abeft vtdormiac
tcrdum p simpingat autnutet,Vel etfundanturpenegrcfliis profundum fomnum,vtnftquidem AoxmmnAtydaseraHch
noftri,vtPfjImo 7<.dicitur, &aiiimusn6}Jo[cft omninoefle dieaugennichtzttfallenlejfet. Ita enim raciocihantur Hebrjei
fine mccu & Gite cura , prxfertim fi non omnia mox fuccc- a maiori ad minus.- Si non dormitat.qupmodo fomnum pro-
dantexvoto,&pericula ingruant hum.imsconfiliis inextri- fundumadmittec?ApudIefa.cap.j.vcrfu>,7.vbiftrenuitatem
cabilia.Hictenenda efthajcconfoIatio^Deumaffidu^ nbbis hoftiuradcfcribir,vtifurprophctaeadem phrafl,
cuftodcm adeffe , fertiare nos , nc opprimamur magnitudine
periculorum, etfamfi aliudinirio nobis vidcatur, fi rationjem
in confiliumadhibcamus: diftatenim iIla,Deum non affici
curanoftri , I >uem abiiflTead deorum conuiuia&dclicias a-
gere, vt fingit Homerus, vel dormire, &c. Fidcs vcrb cxpro-
»ninionibuscontrariuin ftatuit.
4 Ecce, non donnitablt, ncque dormiet cu-
ftos Ifrael.
Repetit pofterius membrum pra*cedentis verfus,quia vult
hancprominTonemdulcifiimarade defenfione piorumpro-
beinfixam cfTeaninnsnoftiis^eamque opponiEpicur^isdu-
bitationibus aut diffidentia; animorum humanorum. Ideb-
quc particula mn no« excitat, quafi coram prxfentem mon-
ftranshuncDominum. Omnes enim in magnis periculis.
. 5 lehoua cuftos tuus : lehoua vm*bra IproteSlio]
tua:ad manum dexteram tuam.
Rcpecic&lificiteandem promifiionem de dcfen/io-
net)ei, vcfitquafi expolitio prioris fentcntia» feu membrii
quod eft in poftrema parte vtriufq; verfus.Sicut vigilac Deus
perpetub profaluteecclefiaefuat: itaadeftetiam perpctuus
cuftos.defenfbr&auxiliator; DixeratpraEcedenteveriii,non
dormireeum quicuftodit Ifrael. Nuncpriuatiin vnuquenq;
compcllans moncc vt promiffionem, quse ad cotum ecclefiae
corpus pertinet, finguiifidead fc accbmmodent, & fein eam
includant. Idco dicit,eftcuftos tuiis.&c. tcrrepetens ih co4
dem vcrfu pronomcn.Dicirur autem Deus cufios fuorum non
taAturaquiayigil.it autcxcubiasagic pro eis, fedetiamquia
vndiquceoscingicfcuco bencuolcncia» fua;,V"tfupradicicuif
^t.
ciim non mox confpicicur liberatio, cogiramus Deu «^biecif- pfalmo j.eftque , vc apud Zachariam dicitur, niuruS igncits
(e curam noftri , ncgligerenos , vel dormire prorfus, vtqui
rerum humanarum cura non tangatur. His tentationibus
opponendus eft hic verfus. Sicut non cafu voluuntur res ho-
minuttfThcc fine certo r>ei confilio exercctur ccclcfia x-;
rumnis&calamitatibus itaetiim cerrb ftatuendumeft, non
in circuitu eorum, arcens & repelJens hoftes , infringens eo-
rii vires & conarus , nc irruere in hunc excrclcum prt> fua lU
btdine , omniaque fanguinc ^ casdibus complfcre poifint.
JEcclcfia quidem in hac vita nudataeft &'caret ohinibuj
externis pratfidiis, vtvideaturpatereomnibusihiutiis&ob-
iiegligere Dcum ccclefiam fuamdumiacct a;rumnis op- ieftacuiufuislibidini , eaquercshoftibus animos&fpiricUs
preflla , nonabiicerecurara cius , nonprodereearahofti- addit^vcmagnoimpetu aduerfuseaminflirgancfed tamcii
EEE iij
..Ta;
yi™'™ !^' .
MOLLERI-.,.,;.^,^!;.,.- • ' ^ ij^
illa nurabiliter clefcnditur & femiatur. Ficri quidem aliter & illa:fum. In pofterioremembro occtjrrit tacitae obieftioni.
non poteftjquin, vtin magnoexercitu, vhus atqueatterauc Acciduntnobis in ha(^vitamultatrifti^& dura,&nuJla ©cns
etiiim plures in pugnanonnunquam interficiantur. ( Eft c- cft magis mifera &ajrumnoU, quam ea quse eccle/ia dici-
nim ecclefia vt cattrorum acies drdinata. ) Sed tamen totuni tur.Cur igitur dicit,ab omni malo. Refjwndet fe loqui de eo
corpus fcruatur,eftque ecclefia tandemvidrix. malo, quodanimae noftra» &faluti eft pemiciofum. MaU
Dominmeftvmbraculumtmm] VideturreQ)icereadhifto- corporisadco nonofficiunt faluti piorum ,vc potiiis iJlani
riam cduAionis cx i€gy pto , vt hoc exemplo commonefafti promoueant.Idco dicit,cuftodietanimam tuara.
finoulicertifintdeaiixilio & defen/ione diuina. Scnbitut;
enini Exo
•tini
da+. Cum populus Ifraeliticus educdretuccx M-
gyp-.Oj&peruenilTet adaneuftiasiuxta mare rubrum.&ho-
ftis iam atcrgoinftaret& vrgeret.ita vtnulla fpes vita? rcli-
c|ua eflet.-angclum, qui haftenus prarcefTerat caftra.conceffiA
feadcergum exercitus,& iimul cumeo coli)innam nubi&,
eamquc ftetifle inter caftra iEgyptiorum & caftra Ifraelita
8 lehoua cuftodiet egreflum tuum & ingref-
fum iuum*.ab hoc tempore & vfque in fcculum.
Id eft, Dcus erit cuftos tuus quocunque perrexcris; hulla
loconec tempore tibi deerit:itaque quicquid inftitues agen-
dum, id felicitcr cedei , Deo benedicentc tuis laboribus.Huc
noftis tenebrae multum iucis kabere videri potuermt,atquc
ita fuis tenebris texifte exercitum Ifraeliticum, & hoHem
cohibuifleneinfequeretur. Sicutigiturtuncangelus Domi-
ni,hoc efl, filius Dei, fuit vmbraculum Ifraelitarum:ita cogi-
temus Deum aflidue nos protegerc , vt pugnantes cum ad
runi. Fuiflle autem nubem illani tenebrofam , ita vt pra- illa igitur habent faluum conduftum , atque hanc fidem publi-
_ /i-. t. 1. . I .-:-.. -L 5i„.: ;_.. „.^... camhomincs pi;, quamunitiambulanc inhacvita perin-
numeras difficultates, miferias, infldias hoftium,pericuIa cx-
trema,&c. Inbelliscnim nemo tutofacere iterin hoftiii
regione poteft, nifi faluo conduftu aut fide pubhca fit muni-
. . tus. Nosveropcrpetuoinhacvitaagimus&vtnamuririter
uerfariisnonljBdamur,&vthoftesiacuIa&haftasfuasfruQra medios hoftes:opuseftigiturnobis haefidepublica, quarn
in nos mittant. Apud Homerum Pari» imparibus viribus c6- nunc vocabulo ab Italis.Gallis & Hifpanis accepto nomina-
greflus cum Menelao , ciim periculura crefceret , fingitur i nius ^^/w/ig^W^ficut Ifraclita: aducrfus percufl^orem per i£-
VencrcnubetegiatqueinuoIui,atqueit3periculoeripi.Ta- gyptumtranfeuntem muniebanc fefanguine aoni, quo a-
liavidenturacGcptacfl^eexnarrationc patrumde cduftione f])errerantfuperliminaria. o » i
Ifraelitarumexitgyptoj&afiiduapiorumproteftione. VerbaHebrxa egredi (^ in^edi y RgniRcint quidem inoe-
..(^^/^/««/«'^«««^«^wiHoceft.inipfoprzliojquandocominus nereomncs vit^ctioftra; adiones , vrcumSalomondicif i!
conorediendumeftcumhofte& dcxtraresgerendaeft, hic Reg.j.Egopuerparuus.nec fcioegrefliim meum autin<»refi
«deft tibiDeus tanquan\fidus <a%isTtinc, excipic iaus& tela fum,id ell.non fcio quid agaro,quid incipiam,quid inilituain
h«ftium,&facitnelaidaris ab hoftc. Ecquidcmcuminquit, aucquomodo me gerere debcam in adniiniftracione tanti
Itaddexteram tuam , monetDeum nonprocul quarren- regni, non fcio quid omittam , qujB fugiam,qujeue fequar
dum effc , vt folent animi in periculis conihcuti ncfcio quo Forma tamen fermonis fumpta ell vcl st. paftonbus vel i du-
rcfpeftare,quafiDeusproculanobisabfit;fedvuIt4Bscerto cibusmiIitaribus,&Ioquitur hoclocopropheta 'tanquani
ftatuerecumnobis prasfto adeflle, & ftareabvniufcuiufquc duxexerctusin concione. Proprieenim e<'rcdi& incredi
latere,vt eum conferuet& tueatur. Itafuprainquit pfal.iip. fignificat^ducereexercitum ad bellum & reducere bello co-
Dominu$adextristuis,contcretindieirjBfua»regcs,&pfaI. fefto,vtDeut.ji.inquitMofcs,N6poflrum vltraeoredi&in-
j5. Qupniam Dominus a dextris meis.idco non moucbor, gredi, id cft , ducis munere fungi. Additur autem°f«pe prarl
Diximus autem dehac plirafiplura pfalmoios'. Sicutautem pofitio Ante,vtoratIo fiimagisperlpieua. Numer.ji.P^fi_
Dauid alloquens fuos milites vtitur phrafi conueniente rei ciat lehouavirumfupercongregationem , qui ewrediatur
prafcnti : ita accommodemus hanc promiffionera ad fingu- anteeos,&qui ingrediatur ante eos, id eft, qui ducis munc-
los&adoranesaftioncsnoftra». Nectantiim inprslio^fed re fungatur educcndo exercitum ad bellum & reducendo
in omnibus noftris aftionibus fcu in laboribus vocationis i.Samuel.J.Rcx egredieturantenos&pugnabit bclla noftra*
noftrg,qui pcrdextram fignificantur,adeftnobisDeus,adftat ideft,iIIeeritimperacornoftcrcum erunt bella oereda. .Si-
nobi$,a Jniouenpfe^manum , pTouehit^htdia&conatusTiOi - ^i«cninhpaftoris,ita etiam boni duciieft.perpetuo^prsecede-
ftrosjferuat ,tuetur&defenditnos,reprimicdiaboIum &e- rc exercitum.efle ducem itineris, & primo oninium aporcdi
iusorgana,neimpedire honeftos labores noftros poffint. jioftem.EftqueiIIaboniducisfidex,vcno dicacmihtibu^s Ite
Dcus enim qui efficit vt velimus, idem efficit vt perficiamus, iI16,led venite hnc,quemadmodum de lulio C«efare leoitur.
Vttaliafiantqu3Bipfifintgrata,Philip.i. ^icutautcm,dux ipfcdicituregredi& ingredi, ciim e^ucit .
6 Interdiu fol non vret [percmet] te : neque lu- ^ reducitexercitum: ita &cxercicUs cgreditur & ingrcditur
nanode. cutninhoftemproficifcitur, &felicirer confcdobellod»^
Rurfus refpicit ad hiftoriam eduftionis populi ex i€»y- "'"'" '"'"'''' .^.^*^°^ triumphos ab hofte deuido agit Dauid
pto.Eftenimillahiftoriaperpetuaima§oeccIefi^ommum '^•^"'^^'•"'"•".t exercituifuo.fore vt feliciter bella fufce-
remporum. Ideo farpe fcripturaloquens de ecclefia ad eam f" ^^ 'r°^ i K'T ^ "«^fi^^n^.l^ia Deus aftut'u-
alludit. Cum enim populus vagaretur in deferto in locis ca- '"' ''' T' P^i'""^ '.^ largnurus fecundos euentus, vt qua
Iidis&ficcis,DeusintcrdiunubetegebatpopuIum,ne5M- fni^^^lacntateadbellum pergunt,cadem &quide,nma- '
lorefolisvrerctur. Noduetiam intcrpoficacolumnaipnis. '"^ ''«'"«'"^«""""t"^ •' qtna laabeant DominumZcba-
prohibebat ne radij Lunse nimia humeftatione ccrcbrum ^- Pf P«""m cuftodem & ducem^ Sed qu« de bellis Daui-
LBdcrenr. Itucigitur refpiciensprophetacxercitum fuum *^^^^P°P"J»I^.e»hK dicuntur,eafinguliadIaboresfu£vo-
monet , cum perpetuo in caftris & fub aperto cslo comrao- ""T <^°"^f' entes accommodent , & ftatuant Dcum in
randumfir,ne mctuant«ftum folisdiumum, autnoxios hu- r? a""' ^•'^"*^^'^^='P^' efle , inftruere eos falucaribus con-
mores.quosLunanoauconcitarcvclaugercpoffic. Dema, f ''»>^''^.'^'^r°b"'-' vtparesefle aboribus grauiffimispoflfinr,
enimhi incommoda omnia ita tempeTaturum affirma^ ^ •l'""^'" T' ^"^"'"'' •^'. -^'^^' '? 8^"^'"« '""c R^
ne nocere fuis aut Oiitialia eflc pofifint. Hjbc fumma eft f "ifi^t^exirc ad operas vocat.onis facicndas : Ingredi vcro,
huius verfus. Significat autem ««,.«J),;^«<J'c p«r calorem fin'tovclabfolutoopereadquictemreuerti. Eftqueharcdc-
folis & humores noxios H Luna noftu concitatos , quoduis -r !"* 'r'^"*'" promitm , affidua &perpccua. Qups e-
^ ^^_ nimfemeIinfuaratuteIamDeusrecipit,&fuofauorecom-
incommodigenus,& quoduis periculum, quod nobisin no
ftravocatione fubinde obiicitur. Multaenim nobis quotidie
accidunt grauia & difficilia , qua» humanis confiliis explica-
tinonpoflunfjDeus tamen has difficultatcs omncs ita mi-
tigat, nc pi; his opprimantur :*ficut arftum canicul» in «ftatc
gratiflimis flatiWiis etefiarura feu frigidiore aura tempera-
re foIcE.
7 lehoua cuftodict te ab omni malo: cuftodiet
animamtuam.
Qupd figur3tedixerat,nunc abfque figura repetir,& pro-
miffionum haftcnus traditarum certitudinem ^onfirmat.
Deus cuftodiet ce ab oitmi maio, id eft, feruabit te integtum
plefticur , cos nunquam deferic. Ideo addit, Ex hoctemport
'vfque infeculum. Ali) exitura interpretatur egrefTum ex JEoyr
pto.vcl reditum ex captiuitate Babylonica.Ali; etiam eoref-
fum ex hoc mundo. Etingreffum cxponMtiotroitum in°ter-
ram promiflTam feu patria xternara.qua: eft domus Dei , &c.
Sed hoc pofterius pars eft aut finis curriculi vit« noftrarj
quodDeus itagubernat,vttandem animolaeto&tranquil-
lo eam claudamus & nos ad quietem componamus,& (iux-
ta lefaiam ) confeftis omnibus laboribus & fupcratis diffi-^
culratibus vitatnoftra;,ingrediamur in cubiculum noftrum,
&cumLazarodormiamus, donec voce Filij Dei rurfus ai
xternam vitaiafufcitcmur.
' PS ALMI CXXI.
PARTES.
l, Difceptatio animi cum multarum calamitatum fcnfu confliaanti*, v. i. pafi dicerct/quid fi
ru~
ftra
ftra huc Uluc cIrcumfpc(5l:o ,ad confequcndam opcm ? quo mc conuertaui? vndc veniret mihi auxilium^^^ "^^^^
NulIaexpartcabhoniinibu«>quacunqucoculosdefledam. ' , -7 ^
II. Oratioanimi ex difccptatione fua emergencis , fibiipnj-efpondeatisj&adfidem in Dciim {eCc
erjgcntiJ, v.z. Se Deo coMimitcit propter naturam, opera, & officium cius, cx gratuita proniirfione in
Clirifto.
III. Explicatio auxilij diuini , quod pfaltes per apoftrophcn prccatione fibl accommodat,
vcrf.j»
I II I. Confirmatio erefti animi a promiffione Dei , cuius praifentiffima efficacitas docetur, v. 4.&
5. Deinde clemens conftahcia,v.6.7.& 8. --
Ob S E R VATIO NE S L O fc 0 R V M DOCTRlNAE.
Verf.x. §lt^ndo nosfiUUitant /.■fcrmina.vel tentationibuico- G^ia nunquam vel mmifnhm domitat Dem de EcctefiA (alutt
etaimMr,ad1m^'^'^ extermfolemta rejpicere , £5" inde auxilium ex- . inprimis folicitm.vtpote quamftbifoedereperpetuo coiunxerit. mi-^
pe£iare;quod infirmitatisfipitis eft indicinm. nim^etimendum efl ne quidaduerfipijs contingat.Eosemm CHflodih
Licet quidem mediii externis 'vti.pracipue in bello ^ alijs peri- vtpupiUam oculi fui, hormn nomina in mmibus habet defcripta ,
tulii imminemibM : ita tamen vt ea tantum ceugratiA Dei in- perpetuaque beneuolentia veros Ifraelitas ampUMitur.Inde intotb,
firumenta re^iciamus.nec eis confdamus. . viu curriculo.in ipja mortepij hauriunt cmfoUitionesfirmiftma^.
z Afolp Dei omnipotentis(terrd 0' cxli conditoris)auxilio,qu£- s Nonprocul qumndus efi Deus-.fedprAfio adejl.imo Jlat ab e-
cunque dtfcrimina erunt fubeunda.pios pendere oportet. leHorumfuorum latere, vt eos ciiflodiat ^ tueatur.
eHuamlihet alte Speculentur homines.nihil extraDeumver&fa. d.7 G^anuis humana vit<i miferiis py promifcue fuhiaceant,
littis reperient.Vt igitur detefianda ejl eorum confidentia,qui ex car tamen vmbra Dei ad latusfemper erit oppofita, ne qitid nox£ inde
nis brachio aliifve terrenis auxilijs,ad extrema reda£H,faiutem ex- fentimt.
peBartt : ita modis omnibus damnandi funtfuperIiitiofi,qui muta Fietas cttm cruce coniunBa efi.ideo non tales deliciA promittm.
idola e^ homines vitafunSlos, vero Deo repudiato,in arumnisfuis tur Deifdtis vt im?nunesftnt ab omni molejiiafed hisfolatiis tem-
attxiUatores inuocant. perantur eorum dolores. Deo propitio ab omni exitiali noxit fecuros
3 Demergapios itaaffeBm efl.vt eos omniexpartefaluosprd- fore,(^falutemfuamintHto ejferepofitam, itavtquicquidmci-
(iare velitieijque cuftosftpiJlim^prop(fnitur,vtfecur\ ineiusproui^ dat.idomne cedat eis in bonum.
dentiam recumbant. 8 ■ Tot repetitiones de Dci erga ms prouideittia diffidentiam no-
Pijfrpe nutant ^ labafcunt :fed virtute Deifulciuntur, ita vt Jiram arguunt.nos ad benejperandum , ^puro cordis affeHu ince-
miniml ruant in extremum exitium, fedex lapfibus ereBi ilant ^ dendum animant, iubentque illudmeminijfe, Deumpro Ecckfii»
perftant infde. f**^^g^e'Xcubias,vtvnicoeiusprAfidiocontenti,omnibusmundi
Intertotimpendentiapericuladifficileeftpiosametueximere:fed fgmentisvaledicamus. '
pro faluteeoi^um perpetuas excuhias Deus agit. HAComniaautetnfunttypi^irituaHsHliusauxilij ,quo Chri^
IhfignU hoc verficulo ^ feqttentibus extat doBrina depeculiari ftus peregrinantem tn mundo Ecclejiamfuam mirabiliter confer-
prouidentia Dei erga Ecclefiam. uat,ac etiam totidem pignora , ne in hac quidem vita defutuhum
4 Vt Deumfibi propitiumfore quifque confidat,a generaliprO' nob'u,indefertis quantumlibet ajperts, qt^icquid ad eamtranfigen^
miffwneeft incipiendum. . dam requiritur.
ArticvlipRaecipvi.
1. De mediis cxternis eorUnd^mquevfu&abufu. 4. Prouidenrixpeculfaris quaDeusruos fouet & fuftea*
• 2. OmnipotentiaiDiuinae, increatione& conferuatione tatlocus.
rerun» refta conTIderatio. f. Afflidionum Ecclc/«e & cuiufquepijpiflura.
j.DevniusDeiverainuocationc. «. De-perfeucrantia pioruni.
'Pl>i'^gf*""7-'' wv^
'^
j^-j^Q y^f^^^lY ^ p Sp^l^^ l CXXII.
MNES fere interpretes extflimant Vfdmum himc ccnfcriptum ejfe a Dauide , cumiam arc4
foederis lerofolymarn ab eo tranfiata ejjety (jr ad hnnc vfttm Accomrnodmtm-i vt cjHotfes adfolen-
niafefia popultis Jfraelittcui lerofolymam afcenderet, publice decantaretur^non tantumgratula^
tionis caufaj^uod arca taudemjiabtlemfedemfeu locum reperiffety crfHCcef^io inregno ad certarn
f^miliam attigata effetfed multomagii., vianimiJudiorum excitarentur ad confiderationem ho~
rumbeneficiorum dimnorum-i^ adgratiarum a^tonem acprecationem. Tejiabatur enimDeM hocfaUo , curn
\ montem Sion deligeretiin quo fanSluarium fuum coUocaret , ^ adfamiltam Dauidfuccef^ionem alHgaretfe re-
\ffnumfuum in hobpopulo deinceps habiturum ejfefiabtle tt) firmu7n,hoc efi , fe colleclurum effe voce doBrindt, E-
tiamelij aetum ex hocpopuloy^ regnaturu in eo per SpiritumfaHciHm,etq[ue daturTi effe bona Atertta : (jr Hiero -
fmmamvnicumfote locumyin ^Ho verbum diuinittis traditum^ promijiiones edita deinceps conferuarentur»
i^ cultm dtuinitus infiitutw vigeret vfque ad MefUa aduentu?n. Cum efuo befteficio cfr hoc coniun^tim erati
auodregnumillHdpoltticumfeupolitia fimulvf^ue adexhibitum Mefiiarn duratura erat. 17 am propter ec-
€lefiam ^ eultum ittum externum neceje etiam eratferuaripelitiam, l^on enimpoterat exerceri cultus ad il-
lum locum deletOrpolitia.De his igitur tantis bonis Dauid in hoc Pfalmo graiulatur populo Deijeifm^ue horta-
turyVt non tantum locum hunc^cjuemDeus ipfe elegeratimagnofiudio ^uotannis fre^uentent, fed ettamyvt sfuo-
tiesjiatis anni temportbus conuenimt^hdc beneficia pie meditentur ^ celebreint , ^ Deum orent i vt ejHemad-'
Tnodum coeperat , pergat huicpopulo benefacere , j^ catum piorum acpblitiam ommgenere bonorum oraare c^
CHmHUre.HAcfummaefihuimPfalmi.
Debet autem Pfalmm accommodari ad etclefiani omnium attftum ^gentium. Etji enim numpofi exhihi*
tumChriJium^ deletam politiam M*faicamecclejia non habetpromifiionem de certo loco y detjue certafede
feu remoyVt habebant luad : tamen cumfummumgenfris humani bonumfit vocatio adfocietatem eccleftAfeu
fiUorum J)ehvbicum<^ue coUigitur cir confiituitur ecciefia , ip ejua verbum Dei auditur,Deus inuocatur e) t^oli'
tur^^ perverbum coiie/iia t^ aterna bona piis communicanturtVt hodie apud.nos,agnofcendafunt illa beneficidi
"■ (^Deo pro hisgratiaperpetuo agenda : c^fimul rogandut efi vt ecclefiam ^ bona coelefiia in nobis inchoata
conferuet ^ adaugeat , nofcjue ^ ecclefiami^uam inter nosftbi colligit, omnigenere benedi^ionum cumulet ^
■ exornetJdme40 maiorefludiafacere debemm , quo magis intelligirnm diabtlum ^eim organa fHwmo conati*
EEE iiij
%'^.
'Mi
,.. ■^t.
iwipwpiwiw^p^
!'"' '■'''IW^^' Wp^ ''P^^
-^ ,. '■- rr-i, ■■wr'^ '
H E N K. M 0 LJC- E R I „,^
|^/**^'1?<'^' & molirhvt AoSrinam cdlefiem,^H4i efl vnieus & prafiantifiimM anifhorufn noflrorum thefaurui.no^
"': bis enptant f0 ecclefiam harum terrarnm deleant, jidprtcationem fingulifiio loco ettamfiudtum ^ officia
■* fua adiungeredebent, vtpuritM doElrina cdefiis (^pax ecclefu conferuetur^ (^ hAcfumrna bona adpofieros
tranfmtttantis, Sicut hoc in pfalmo iubet non tantum rogare ^ petere ea ((u<t ad pacem lerufalem pertinent^
fed ettam rnagno flndto^K^rere ea ^u^ bona cr faktariafint Ecclefu, hoc efit vnumtjuencjue profut dont modl
ernare ^tuuare ecc/efiam. , ;
"^^
Pfahnus graiiuum Dauidis.
1 "W" ^uti\smmcamh'i%[veUntereos]q\ndi-
X-#cunt mih',in doniumlehouseibimus.
Propoiitio Pfalmi eft gratulatio, «jua fibi & vniuerfo po-
pulo hanc jfelicitatem gratulatur,(juodtaiidemcertuslocus
ollenrusfit,in quodeinceps arca foederis, qu%erattelli-
monium &pignus praifcntia» Deiin hoc popuio , quiefcere
debeat. Ea enim res animum Dauidis & piorum omniuni
1 ' confirmabat , vt ccrto ftatuerent, verbi diuini minirterium
nianfuriim iam efle in populo ludaico vfque ad Meflise ad-
uetum,&fimulcum exteriio minifterioregnumilludcor-
po.alcqaodiquidem iam ad familiam Dauidis aJligatum
erat,conferuatu iri. Ideo Jxtatur Dauid:&non tantiim fibi,
fcdtoti populograta!atur.Ego,inquit,exanimo la°tor,quo-
- ' ties audio nonuJlos ex populo mutuis cohortationibus lefc
excitare adcultum pietatis,& animisconiunftisafcendere
ad locum fanduarij, atque ibi cultus fuos peragere. Atque
vt animi Ixtitiam tefter, ego his me focium prompte adiun -
go. Video enimiampromidionemiUam aliquotiesapud
Mo/en repetitam de eligendacertafanftuarijfedcimpleri
&euentu confirmari, vt deinccps vfque ad Meflise aduentu
nonalibiquamin hocpopulo ,qu«rendafit Dei eccJcfia.
Hadenus arca foedcris nuIJam habucrat JlabiJcm fedem,
fcd huc atquc illuc tradufta fuerat,quafi peregrinardfcur.Ea
res pioru animos faepeturbabatsprsBfertim cumpauloante,
fub HelijvidilTent etiam arcam ab iioftibus capi & abduci:
vt fa»pe in cam cogitationem venirent,Deum aliquando R-
niulcum aica migraturum efTc exhacterra&deferturum
ludxos : atque ita fides fiebat dubia : fed nunc quia vident
• Tcertum & ftabilem locum defignari arcx, reeipiunt animij ,
& in pietatis cultum maiore ardore & ftudio incumbunt.
, Itaque collocata arcain Sion fe mutuo gratulabundi co-
'_ hortantur.
sjjr, I- /»</m««jDo/w/W,inquiunt, ihmus,\hi audiamus verbum
^- eius, jnuoccmus eum , gratias ei agamus pro hoc certiffimo
■" •amorisliucr.sanos tcmmonio &p1gnore,& reliquos cul^
pctuo fufpcnfa & dubia erat , nec vfquam inueniebat certl
confolationem,in qua animus confitteret & conquicfccret.
Nunc , pei beneficio , poftquam lux diuina iterum acccnf a*
eft in his regionibus , & certum habemus vcrjbi minifteriii,
quo colJigitur inter nos Ecclefia, ftant pedes nortri in por-
tis IerufaIe,hoceft,cert6fcimus,qua' &vbi fit Ecclefia:itaq;
adiungimusnosad focietatcm vera? cccle/i»^ & bonorum
cxleftium fumusparticipes. Dc hocigitur tanto bono ficuc
gratuJari nobis:itaagcre Deo gratias debemus,& cumDa-
uide& aliis prcces noftrasprotranquillitate&ftabiiitate
Ecciefi^ ad Deumfundere. De his rcbus monetnoshie
vcrfus,cum mcimuStantpedesnofin.&cl^onx fynecdochica's
fignificant vrbem : quia aditum praebcbant ad vrbem & ad
fanftuarium.
5 icrulalcm xdlficata cft vt ciuitas : qux confu-
ciataeft fimul.
Subiicit nafratiuncuJam.fn quaexcurrit in commendatio-
nem vrbis Hierofolymie, vt popuium alacriorem ad ftudiu
pietatis rcddat & in officio rctinear. NuJium enim poteft
maiusbonum darialicui rcgioni aut vrbi , quim doftrinar
puritas^facramentorumlegitimus vfus & adminiftratio ,&
cultus cum vcrbo diuino con£;ruentes. In qua vibe h*tc vi-
gent & flor^nt.vt confcnfus fit ciuaim in reiigionc,ea vcr<*
xdificatur vt ciuitas,ertque xdificatio abfolutifiima.' Econ-
tra vbi non fonat vox doftrinar C2eleftis,& vbi no a<ynofcituc
nec coiitur Dcusiuxtaverbumdiuinum, etfi a:<lificia finc
fplendidiffima.fulgeant auro& argento. Refpub.habeatho-
mmes prudentes & vfu rerum peritos,c!ues fint induftdj in
parando viftu, & aliacomplura habeat ornairjenta,qua;fo-
ris incurrant in oculos & admirationem fiiiexcitent:ea vtb»
vcre non eft ciuitas , fed luftrum Diaboii. Impcria enim
& vrbcs conditz funt.vt eflenttempla Dei , inquibusreae
agnofceretur & coieretur,& vt doftrina cceleftis in his con-
fcruarctur & propagarctur.Sicut duJciffime diciiur in verfu:
Vtque alios^lij de relligione docerem,
Contiguas piftfu iujftt hetberedomof.
^
„ tus nobis tradiros peragamus. Hos fermones cum audio,
-^inquit Dauid,inagno gaudio perfundor:atque vt initio ipfc
oraculum Dei de hoc locomagno gaudio fum amplcxus:
ita nunc ex animolaetor accederepopuIiconfenfum,nec
petulanterreiici autcohtemnihocbeneficium. Hxc efthu-
- lus verfus fententia Sicut autem Dauid Ia?tatur Ecelcfiam
inhocpopulo conftitui &confirmari, & Deo gratias pro
hocbeneficio agit:itanoseiusexempIo ad confideratione
horumbeneficioruni,&ad gratiarum adionem&pietatis
cultu excitemur.Eft enimhodie , Dei bcneficio, domus le-
iiouasapudnosjin quafonatverade bco doftrina, &Iegi-
time adminiftrantur Sacramenta. Hanc igitur frcquente-»
mus,& cogitemus, Spiritum fan^um hic nobis quoque con-
cionari , & excitaie nos hacvoce;In domum Domini ibi-
mus, &c. ad verx pietatis ftudium , ficut ohm ludxi fe mu-
' tu6 excitarnnt, Etpatrein Gregorij Nazianzeni Spiritus
fandushacvoceexcitauit. Is enim ciim eflet cthniciis,&
fxpe monitus & rogatus efTet ab vxore. vt dodrinam Ghri-
ftianam amplefteretur,noftu fbmniauit huncvcrfum,quo
, fllius eum fcribit valde fuifle confirmacum.
2 Stantes fuerunt [ td efi^funt ] pcdes noftri in
atriis[>orm]r«is,Ierufalcm.
Prorequiturrermonempiorum gratulantium fibi dehac
felicitate , quod locum certum &ftabilemtandem arcain-
^ uenerit. Haftenus nufquam fixum habuerunt locum pcdes
■ noftri , vbi confifterfnt , fed migrandum nobis fuit ex yno
^lojco in alium, provt arca fcederis,veltabernaculum exio-
vxo in iocum fuit traduftum. Nunc tandem Dci beneficio
'fmtftantes^edesnofiri feu quiet!,id efl-, certum habent locfi
inquoconhftant, vt non necefTc fi- eincepshiicatqueil-
luc difcurrere , & animus feu fidcs iam certa eft de promif^
fione tradita huic populo, manfiiiam fcilicet effe ecciefiam
in hoc populo vfque ad Mcfiix aducntum.In Papatu.maio-
tG noftrorum ped^s crant incerti & vagabundi , ciim iube-
rentur homiiies difcurrere nunc Compo(^eIIam,nunc An-
conamad Mariam Lauretanam , nuncRomam.nunc alio
aefcio qu6. Et vt pciles craat vagi:ita & animus & fidespcr-
Cui igitur vrbi fiaec res deeft,quomodo ea ciuitas dicipo-
tcft ? Dauid igitur vrbem Hierofolymamdicit aidiecatam
efle.vtcimtateminon tantiim quia ciues confentiant de po-
liticis legibus, & iuxta cas honcfte viuant:fcd muJto maac
qmaindoftrina veraereligionisfummus fitconfenfus &
quiafedesfit fanai^arij, vt populuslfraei.ticusquotanni»
iliuc aicendat & conuertiat ad foiennia fefta,vt nomen Dei
celebrct.Hoc ciim verum k vnicum ornamentum Gt vrbifi
vult prophcta & beneficium diuinum ceiebrare . quod huic
vrbi contigit,vtfolain orbeterrarumtuuc vrbs veredicerc-
tur, & fimul hoc encomio commendarc vrbem Hicrofoiy-
mam,& animos popuii excitare,vt eo ftudiofliis & aiacri^s
adhancvrbcmconucniant , &facros cultus ibi pcragann
non difcurrat ad exceifa vbi facrificent,non fibi loca fSo ac
bitrio chgant , m qiiibus facraperapant, non rcfpeftentaJ
Siloh, autahaioca.inquibus antcafuerat tabernaculum.
Nosetiam hac voce excitati operam dare debemus. vt ma-
gno ftudio quaframus vbi fit ecclcfia feu cimtasDei in gcnc-
re humano , & poftquam ex dodrinje puritatc & legitimo
facramentorum vfu eam agnouimus , poft^abitis rcbus om-
nibus ad eius focietatem nos adiungere , in ea pedem ficc-
re,& vfque ad extremum vitae halitum in ea pcrmanere
Nam qui inter idololatras & alienos a reJigione v-uunt ii^
muItaobuciuntur,quxanimum turbant, & non tantiimve
rum cuitum impediunt aut polluunt mterdum,fed etiama.
lieniorestandem a pietatc rcddunt.
§iuAfic$ata e^fimul] Id eft,vbi ficut«dificia reae & ordi-
ne funt cooptata & difpofita, vt nihil fit hiulcum aut diuul-
fum,& fumma Rt vbiquea»qualitas:ita etiam fummus cftin-
tcr cmes omnes confenflis in religione , in cultu pietatis 8e
mfti ti?,vt nihil hac confenfione poffit cogitari pulchrius Ea
res mmtare omnes debet,vt tanto maiore ftudio fc cum hoc
coctu coniungant. Nam in ecclefia eft concordia, & animo-
rum acvoluntatumconiunaio.Diaboius vcr6 autoreft<,';y,-
-myaOTV.Ahj ita interprctantur, Ad quam conueniatur fimiil:
Et conuentusinterpretanturillatria foienniafefta,quibus
populus lubebatur quotannis conuenirc ad tabcrnacuium.
I. Vt confcruaretuc & celebraretur memoria eduftionis*
II. Vt
I2I7
I N P S A L M V M
uiS
Il.Vt renouaretur memorfa promu^gat» legis , &Deogra- ludaico erat propo(itus,ii:acogiteihusnoftris aftionib. huc
tisE agereutur pio conftUuta politia , ctjfiushx legeserant fcopumpra»fixiimcirc,ad quem rcferri dcbeant.eaquecau-.
nerui. UI. Vt celebrarctur memoriagubernationis &cle- ia ell.cur propheta nunc meationem facrificiorumnoa 1*4-
fenfionis mirand^ in deferto. De hoc congreflu populi di- ciat,quas tamen in illis;congrenibus magno numero & cer-
cit fequenti verfu.nunc dc aniinorum conimnitione & fa n- tis ritibus ofterebantur.Vult eni»n docere prxcipuos &.per-
fta vnitate in religione,& in iuftitig aique aliarum virtutum petuos cultusefle fidem . inuocationem & gratiarum atStio-
cultu concionatur. Grajcushabet »' (Mito^j^»' «»•»({>% tj*oV, neni,necgratacfleilla racrificia.uili hx virtucespr3Bhiceant:
quod Latinus reddidit , cuius participatio eft in idipfum: imo in hunc finem inftifuta elTe f3crificia,vt de his admone
qiiod eft obfcurum.
4 Vtilluca^ccndanttribus, tribus jSei in
#^^
t"
teftimonium Ifraeli : acj cclebrandum nomcn le-
houa?. ■, '■/ :;;■■•«;■ ■''f.r ■'■ ■ ^;-" ■' ■:;':'■-■
Subiicit caufam finalem reftaurats vrbis Hierofolymi»
non tantum vt vrbemipfam commendet ,fcd vt commen-
dando hancfuamlajtitiam cxprimatj&ammospopulifinml
rentur fideles.
5 Qiiia lilic Ccdcr\ini[fedefJt] fuliaad iudicium:
folia domus Datiid,
Alrerum hoc eft bcncficium , dc quo Dauid ipfc Ia;"amr,
& quod alios quoqiie fecum agnofcere ac grato animo vulc
celebrare, quod fcilicethxcvrbs dfuinituselefla iTt , vcfit
fedes regia,in qua dcinccpsiudicia reCte adminifti-entur,iu-
ftitiaque&paxin hocpopulo conferuetui:&c]uidemvt fta-
cxcitet ad frequentanda hxc facra , qux iam deinceps in ea bilis & firma fit huius rcgni fedes, alligatam efle fiicccfiione
vrbe celebirari debebant. Nihil gloriofius dici dehac vrbe adcertam familiani. nempe Dauidis.Fucrant qiiidemhade-
potuit, quam vnicam hanc in toto orbe terrarum elcftam nas aliquain populo iudicia,fed ea vanis tcmporum iniuriis
cfle,inquaeflctfanftuarium &tcmpIumDei,vbipropone- ixpe fuerunt intecriipca& mutata. Nunc hjccnouaguber-
rentur vifibiliateftimoniaprjBfcntise Dei, vbi fonaret eius natio Hiero.^olyms itaconititutaeft, vtperpetuo vfque ad
verbum&exercereturcuituslegitimus. Neque vnquam vl- Meffia» aduentun^ ex pofteritate Dauidis aliqus regno
la vrbs alia in genere humano diuinitus ita fuit ornata. De i^fasefletjqui ius adminifti-arec &populum regerct Hoc pro-
eaigitur re Ixtatur Dauid,& fuo loco hoc beneficiu prardi- fefto magnum fuic benekcium:nec vnquam fuit vrb^ , quse
cat:cxterosetiam vult hoc beneficium agnofcere,e6que ma certani habuerit promillionem de regni duratione , vc h.?c:
iore ftudioin feftis folennibus conu^nire adhancvrbem, ideo nTedto hoccelebratD.mid.
& gratis animis hacc tanta beneficia proedicare. Hxc fenten
tiaefthuiusverfus.
Sicut auteni Hierofolyma pra» omnibus aliis vrbibus lau-
datur,qu6d fedes fuerit famauarij Dei,atquc in hunc finem
condita dicitur,vt tribus fcilicet illuc afcendanc Ita cogite
Sedsntfolia] idcil, collocata ibifuncfolia, inquibus fedc-
antiudiccs. vtgubcrnacores Rcipub. ,,^Jlenim iynccdochc.
Non enim fedent folia, fcd iudices in foliis.Sederc aucem inf
fcripcurafignificat non otiofumeffe aut federe , fcd ad gu-
bcrnacula federcjclfe in regimine, verAri in adm nift:atio-
nius ad hunc finem in toto orbe coiifle hominum Ibcieta- ne negotioru,& agere ea quE ad rempub percinec.Ita Pha- ^
tem,&vrbes conditas efle principaIiter,non vt collatis ope- rifxi Matth.z j.dicuntur federe in fella .Mofis > id cft, efle iii
ris quererent voluptaces & earum inftrumencayfed vt eflenc miniflerio,quod Mofes ex maudato Oei inftfcu'C^& docerc.
fchol«,in quibus doitrina de Deo fonarer & propagaretur, Nos Germani eciam fic ioc[mn\i\\:,Erfux,et disjar im Ritth , id
vt populus in culcu pietacis exerceretur Hiinc igicur finem eft,er hctt x,u regieren.
£i qua; vrbes aflequuncur,harum celebricas mulco maior eft,
quimcarum qua» tantumpropcer opes auc pocenciam func
in admirationc. Atque vt IfraelitJt ad vrbem Hierofoly-
mamiubebancurafcendere, & facros culcus ibi peragere:ita
cogitemus nobisquoquc prxcipi ,vt eas vrbes-qu^templa
Dei funt .eligamus , ia quibus domiciliumhabeamus , hoc
*eft, vc ciucs fi'nusver3eficclefie Pr?ceptum,quo iubetuc
tribns aniiL vicibus omnis mafculus cx populo Ifrael ap
parerecoram Domino,extat Exod. n. & h Voluic Deus
memoriam illorumfummorum beneficiorum, eduftionis
cx itgypco,dac2le^is,& miraculofe gubernacionis , dcfen-
fionis & conferuationis in deferco perannos 40. excare c6-
feruari &celebrari ad omaem poftericatem. Ideo ter in an-
6 Prccamini paccm lerufaleni : prorpcientur
diligenres tc.
Poftquamcelebrauit prscipuabencficia qusanimospo-
puli accendere & inuicarc debebac ad congreffus f iacros de-
inceps in vrbe lerb fblyma maiore frcquencia& ftudio celc-
brandos : nunc fubiicic cxhoi-cationem ad totum populuni .W^
direcl:am,qu3» illam laudationemconcludit. Vult enimitr^
4i€&get€ttnvigitur hasc vibsFIierolalyma C\t fedesianfl:i
Dci & rcgni in hoc populo,atquelta ab huius pacc & felici-
tatc totius populi & regni pa:t atguc profperitaspendeat.
nemo fitintcrvos, qui lion votaconcipidc prO felici huius
facrr vrbis ftacu. Quandiuenimhaecvrbs, hoceft, facerdo-
tium & regnumfloi-ucric,cam d^uvobisomnibusbeneerit.
no voluit conuenire vnmerfum populum,& vmcum iocum g^ ^^^.^ ^^^^^^ ^^^ affliaa, neccire cl^populum fimul perf-
delegic^inquocultus^externiexerceretut^vcfacilia^sconler ^^ ^^^^ aiKcmnon aliundequama Deo falus huius vrbis
:.uaretur confenfus in do ftrina &pietatis cultu, nec fuperfti-
tionibusinvarias religiones diftraherentur.
Tr/^»5 De»]Ita,nominat popalum ludaicum diuinituse-
Ieftum& fan(aificatum.Nec quicquampoteft dici magis ho-
norificum,qu3im cenferi in familia Dei.
Inteflimomuml/raeli]lloc varie exponut intcrp etes. Qui-
dam fequentibus iungunt : Teftimoniumeft Ifraelivt ce-
lebrctur,ideft, quodteftaturlfraelem debere laudare le-
houam. Alij:quiapr£ceptum cftlfraeli vccelebrec. Non-
nulli adiefta pr^poficione , vercunc ,ex ceftimonio Ifraeli,
fic peccnda.ad hunc preces veftras dirigice,& petice vc per-
pecuo hiiic vrbi adut cuftos&dcfenfor. Nosquoquecxe-
plo Dauidis publicam falutem ccclefi^ & illarum politia-
rum qu3e hofpitia prxbchc ccclefiis , Deo commendare in
iioftris.precibus debemus , idque eb ftudiofiiis facere quo
maiushispericuluma diabolo & mundo immihet. Vide-
musenim quomodoregna immdi in eccleffam infurnrant.
l^ec debenc rtobis res priuat^ tim efle char3c,/vt eis pubUcas
poftpohamus. , , ; .
P^ciniomeh generaliter.accipfcur pro laero &fclicifta-
vel fecundum teftimonium Ifraeli . id eft,fccundum foediis .^^^^^ Latine dicimus I^rorpcntas-quia cx omnibus bomsnul
cumlfraele inttum. Campenfis vcrtit , Totaturba populi Ju^ pacemel:useft,vei opcabiIius,iuxtaillud,
Ifraclitici:&alijhuncfequutiverturtt conciolfraehs ,qua-
fi vocabulumfitmy nonCDny Noftracranflatio Germa-
nica habet,ad docendum feu concionandum,vt finis fignifi-
cetur , ficut & in proximo mcmbro. Scd cum vocabuluni
Hebr^um proprie fignificecteftimoniumfeu teftificatione
abliyquodteftificarifeupacifci fignihcac , iudico notari
hoc loco mutuam conuentionem incer Deum ac populum^
feu ceftificacionem de vtriufquc voluntatc^quz erac expccf-
pace 1
^ax optima rerum,
Giuas hommi nouijfe datum efl.pax vna tHttmphis
Innumeris potior, ,, ; , ..
Teliciter agent ]Addic promiflionemidculcntam , vt m.igis
etiam torperites exiifcitet. Solenc enim homines fpc prf-
miorum impelli , vc alacriiis fufcipianc &perficiant ea quK
func agenda.
(SHn dili(rmt\H eft,qui ciiram ecclefix agunt,quique
om-
fa in foedere. Voluic Deus' populum fuuni quocannister „ib^'ftu|iir& ^fSlohfemacidnem. doarinje/cxleftis
conuenire ad facros coecus celebrandos. De hac volutate te- iuua„t^i ,5 felicfter & profpere omnia i uccedent , his bene-
ftatuserat,& populus feidfa<aurumreceperat.Quotiesigi- dicetDeiis ,ornabiceosvariispr3Bmiis,ciiminhac, tum in
tur conueniebant, fiebat hoc ex foedcre feu paaojcjuia dmi- f^^^^y-r^ vita.ilHw fignificat in quiete vel pace aget?e, ve} tran-
nitus ica iufli erant,& illi folenni promiffione fe^ad hoc ob- m^ ^ j- ^^;^^ yiucrc. Metaleptice vero fielcitec & pro-
ftrinxerant:neque enim concurrebant temere,ficuc fercbat -^ ^^^ 3.^t\:c. Nec multum abludit a voce Hebrasa Lacinum
libido. Hoci^itur erat teftimonium Ifracli,quod fcilicet ex
prjefcrfpto diuino feu pafto fciebat fc ad illum locum ordi
nariumxomienire , & nihil hic fieri temere.aut contra Dei
voluntatem,ne forte ea res nonnuUos faceret dubios.
Adcelebrmdum^ViKfinh f^uic padi vel conuencionis . In-
ftituicDcus hos congrefl"us , vt memoria diuinorum bene-
ficioruM rccolcietur & i
;kbraretur. Hicfinis vc populb \i\Xlif€HpAlatU4\x\\\%l
Salus Siloh etia hinc dicitur Meffias Gen.49. Eftque figni-
ficatio vocts non tantiim paffiua , vt nonnuUi expolierunt,
quafi dicas,iFortunacu, cui profpere cedant ,omnia:led aftmi
qubq;,vc Siloh fic fofpftacor fcu promiflse felicitatis iidtor.
7 Sic pax in munitione tiiatprofptiritai itl ttU'.n-
nt9
rr^
■i-
^PRy^LECT. HENR. MOLLERI
, f-fi ,;' ■" ■■-■ >'■ ■■
/'t .- -f ;■■■ .j'"'
•ti-Dauid tanqnam rcx&t^f^^ijcipfepdmus invota erum-
'i|>ki& cxteris quafi formam precationis praefcnbit.
Sitpax ] Id ett ,profperitas in munitione tua , quafi dicat,
BuUis bellis aut aliis incommodis turbetur tranquillitas
huius vrbis perpetub floreat vrbs pace,& abundet onmibus
bonis ad hanc vitam neceflaiiis , vt colligi hk numerofa
Deo eccle(ia,& propagari dodlrina pofiit.
"I^ina Alij vertunt in exercitutuo,alij in virtute tua , fed
munitionis nomen , turribus meliiis conuenit. Pofterms
cnim membrum ell iteratio eiufdem fententi:E.n"l'7W pro
abundantia & rebus profperis accipitur. Facit autem men-
tionem munitionum & turrium , vt fignificet fc cpmpkai
totam ccclefiam,quae animo & fide huic vrbi quafi erat in-
clufil. ^'■g:^v£f^<-f^fjj,itm'd:}^^'...,^.6n'i£d^^ . r
8 Propter fratrcs meos &' propinquos [ amt-
il?j]fneos'.locjuarnunc pacem in tc.
~ Addit caufas cur bene cupiat & precetur huic vrbi.Prima
in hoc verfu recitatunpropter fratres,id eft,quia pax huius
vrbis , quae nunc eft fedes fanftuarij & regni. redundatura
eft in fratres & amicos. id efl, in reliquas vrbes . m quibus
habit?ntfratre5r& cognati,qui ab eademftirpe defcendunt
& funt eiufdem fidei & religionis confortes.Video enim &
intelligo, falutehuius vrbis,tanquam capitis,contineri reli-
quarum omnium incolumitatem. Videtur autem tacita fub-
efle antithefisjciim inq\iit,propterfiatresmecs,8ic.<iua.ifcin.
uidiam & fufpicionem remouet. Cum enim arcam foede-
ris in fua vrbemtraduceret , videri poterat ajjud improbos
& malignosfuum potius.quam Dei au.t religionis negotium
agere , & arcam ideoHerofoIymam transterre, vt regnum
fuura hoc modo ftabiliret,& fuis pofteris confirmaret.Hanc
fufpicionem , vc animis hominum eximat , teftaturfenon
klin
moueri priuato fui refp«k"il,red publica vtilitate.quod fciat
huiuscei frudumjp totuhi popAlum redundaturum eir.-, &
tamdiu faluum fote populum , quamdiu fe fub. hoc regn(>
continuerit.Loqua^mquit.de tua pace lerufalehi , lii eft,o-
pto vt tibi benc fitivtqueperpetuo florej3S,noii quia vel mi-
ht vel meis id vtilc futurum cft , fed quia prolpefit ils tua ad
omncs filibs Dei fefe diffiindet.
9 PruptcrtloiuuinlchouasDeinoflrijqu*-
rambonum tibf.
Alteraratioeftcurhuic vrbibene precetur, vt fcilicet
*dodnna& cultus diuihus cgnferuetur purus & illibatus.
VuItenimDeus hanc vrbem fedem efle dottrina: & cul-
tuumfuorum,& hicvultagnofci & coii ab omnibus. Vt
igitur doftnna diuinitus tradita conferuetur & propa-
gctur , & vt cultus voce dmina inftitutus perpetuo vi-
geat& exerceatur, egoquzram tibi bona,ideft , curabo
quanto polfum ftudio , tuam mcolumitatem , agam om-
nia quaj ad conftruationem & propagadonem doftrinas
carleftis pertinent : & iu^tiabo Ecckfiam omnibus ftudiis &
officiis. Hoc exemplum Dauidis imitari debcnt primum
reges,principes & magiftratus. quos Pfalmus si. Deos no-
minat, quod hancdiuini munerispartemfferant , vt Eccle-
Rx falutem procurent, Jioc cft, vt curent homines refte do-
ceri de Deo,toIIant,idoIa & horum culrus , fanciant difci-
plinam,adiuuent & orhent ftudialiterarum , quibus Eccle-
fia carere non poteft , profpiciant nccefHtati fingulorum.
Dcinde^priuati quique fuo loco idcm agant , libcnter com-
ferant fumptus & operas ad ornandum minifterium publi-
cum & conferuanda doArmarum ftudia , & preces fuas ad-
iungant ad oauidis pieces, &falutemEcclefi£oeoaf^due
commcndent.
PS A LMI CXXIL
:, P A RT ES.
L Propoficio Ixtitiaj Pfahis doas habet caufas.Vna efl: ftudium quod fuo temporc in fidclibus r^imac^-
uei"tic,v.i.Altera,effedusiiliusftudij,nempeafriduusDeicuItus, v.z.
I L E'p>ctff^ fiue exornatio fupcriorum caufarum , ad la^tiua: amplificationcm , a laudibus ciuitacis,
verf.;}. Ecclefias,verf.4.<?<: regni tum fpiritualis tum tcrrcni^verf.^. Olim lerufalem ftruCtura oppidojum,
ii§BlJgione& adminiftraiione differcbit. Nam tria fueranc oppida.-religio vero & adminiftiatio duplex «
"~ * " " orum:nunc atitem,i.temporc quo lucJJalmus pxiuium fcrJptuseft,inndisoppit{is,v.j.
eligione anitnorumjV.4.& fingulari adminiftrationctciuili & Ecclefiaftica,modis oinnibus coagtucncaia
faicv.j.
1 1 1. Cohortatio ad omncs vt vota fua conferant,ad paccm priuatam & publicam Ecclefi e,v.(J.& y.Dc-
iQde nocninatim ipfe idem ofHcium poUicctur Deo 5c EccIefia;,v.S.& c^.
Ob S E RV A T lON E $ L O C O R V M DO^CTRINAI.
Verf.i. Bis gaudendum efl , vbinonmottb vnumquenque no-
firum Detts Spiritufuo inob/equium verbifui format ,fed alios
quoque nobifcuadducit,vteiufdem fideifocijfimut omnes.Perfeiia
MUtem piorumgattdium eft dum adjpem vitA AtemA,prAcipue verb
ad beatam illam diemfuturA refurreBionis corporum,totis animis
feruntur.
2 In veraecclefia(cuius lerufalem fuit typU5)eflfalus:^prmi-
terftant eledi.Porrl quum Chriftus,in quo habitat plenitudo Dei-
tatis,^qui veruseft nobit Immanuel,iruer nos refideat.fuppeditat
nobis vberioris gaudif materiam. Nitimur autem dulcijjtma eius
promiftioru.Egofum vobifcum vfque ad confummationem feculi,
Math. 18.
3 Sola Chrifti eeclefia,eft Dei domus fif ciuitas.fanBis legibus in-
JhuHa.extra quam nihil nifi ruinA ^ dejolationes AternApropter
feccatum imredulis ^ impijs imputatum apparent.
Non aUterftat ineolumis Ecclefia,nifi vbi vigetpius confenfui, ^
fideaccharitate coagmentata fanilam colit vnitatem.
^.s SanBuariutnfixum in monte Sionis.populifidem continuit
mjpirituali Chriflifacerdotio.
Regm Dauidis/olium typusfuit regni illius quod Chriftut in om-
nespiosapatre obtinuit. '
Vbicumquepofl Euangelium ab Apoftolis pron^ulgatumfincera
Chrifli voxperfonat,piorum eflaccedere adfacros illos coetus.vtin
fide.Jpe €5* charitate crefcentes Dei mifericordiam celebrent.
Sacriconuentus nonfunt inanes,imo in eis elucet de Deifaedere <e-
temo teflimoruumperjpittfum.
Tideles comuni voto ^ confenfit,quamlibet per omnes mundipla-
^M ^ft^erfi,in vnum corpusfub capite Chriflo co'eunt:quodper afce-
Jionem ^coniun^ionem omrmm trtbuHm,in vrhelerofilyma die-
busfeftis a Deo inftitutis coUeSlarumfiUm adumhratum efl.
Verum Dei templum twn cenjetur nifia doiirina voce condito,-
ris patefaiia,(^ infcriptis propheticis ^ Apoflolicis confignata.
Fideles exproprio fenfu diuinos cultusfibi minimefingunt,fed Dei
mandato duBi eum colunt injpiritu £5* veritate.Vitiofi autemfiit
e^ execrandi cultus qui Dei prAfcripto non rejpondent.
Vt adoptionis noflrA.ita o^nium aSiionum finis efl , bonorunk
omnium gloriam Deb tribuere.
Penes DauidispoHeros manfit ius ^ poteflas regnandiydonec in
ChriflopatefaHaeflfolidaAternitas.
6 Precumpiarum hocfit exordium,vt Chrifius EcclefiA fuA cor-
pus conferuet.At qui ecclefiam Dei quoquomodo turbam.fibi tpjif
horrendum creant exttium.
Dsfalute Chriftianarum ecclefiarumfoUicitismultapax tum in
prAfenti vita,tum infutura.parata eft. Vide lefatam a s^. capit»
vfque adprophetUfinem.
7 Formulaprecumpro EcclefiAfalute^cuiusfummaeflvtfartBH
vrbemfuam omniexpartefuis benedi^ionibus cinciam,munitam
f^ omatamJ)eus ejfe velit.
8.p Gluumpretiofapiis efte debeatfiatrum (id efl,or^mum Dei ele-
(lorum)falus,^ Chrifti gloria,curdda eisfimul eft EccleftAincolu-
mitas,verbi mmpe,fitcramentorii ^ difciplinA incorrupta admini-
firatio.^um enim Ecclefiafit columna^firmamentU veritatisfi
daihirM. (^ difciplinAfit iaSlura, pietatem quoque,id efl,fidem,fp*
ac charitatem,extingui necefie eh.
Non inanis efl EcclefiA titulus,fed vbi vigetpura religio,iUic quA-
rendaefi Ecclefia. Deteflandifimt igitur profani ^ tdoUilatrA,qu$
profiigata Euangelij doBrina , quam impiis artibusperfe^untur,
Ecclefia catholica nominift^erbi/tnt.
\
AR T I-
4't''
f 1
m
pr
%
■• -7;
1 N Pl >X ^ V M CXf 111!
' A n T I :c T »- 1 p R AE c 1 p V t; .;^
' ■: /. .
«. 'l>e iirtperfefto & perfeAb gaudio pioniiai Dei. . / ,.
V-Impiorum furiofa Iztitia. . y. De regimmaf Ecclefiar. s
2 DeveraDeiEcclefia,eiul'dcmquevnione8?comm<ti 6. Pax ecclefiat qualis expctcnda.
~ hione. ' 7. Votapioruhi.
4 Vexa ftlus , pax, perfeuerantia nulla extra Ecclefiarii 8. De amieis & proximis noftris.
ARGVMENTVM PSALMI CXXIII. - :~-
t ABET hicpfalmHS argHmentulH comhtuhecummultif aIUu & nihil hAbet chfcHfitdtis. Pin^
i £it enimfaciem EcclefiA » ^udlisfemper eji in hac mundo. Mon tantum enim oppugnatUr illaa-
I pertafauitiaifed etiamtjuia doBrinamprofiteturpugnantem cum iudicio rationisyVaria&irii<jHif^
-gmesakJ^fima defeconcftat haminumiudicia . Alij enim , vthypocritat ^uia mluntfuam faptentiam aitt
iitfiitiam damnari &pro reieBamentis haberiyodia acerbifiima aduerfus pios concipiunt , hos tan^^uamfa'
tis feditionum & difiipationis generis humani damnant,^ procatharmaris acperipfematts eos haberi volunt^
id efi»propiaculis execrandis,quibus Deus implacabiliter trafcaturi& a ^uibMtota rerum natura abhorreat,
auarumquevmbravelut contagio noceat vniuerfkfocietati humana , dr ^os remoueri necefefit, ne Deus toti
ienti irafcatur. At^ue hinc exiSitt HlafitPpliciorum & tormentorum irhmanitds , <^uaimpi) pafiim in bonos
ffairantur.AliliVt EpicHrei,quia vident, huncCoetum,qui dicitur^cci^fiaycrudelrfiime oppugnari afapienttjii-
%tis & potentifiimis in hoc mundo i (^ exiSiimdntreiigianes ab hominibui fapientibus excogitatasejfe tan'-
tumvt rnetu &numinis diuini praui homines continerentur in officioyrtdent fimplicitatem & ftultittam piorut
aUi vt masnus quidam vir ali^uando ad nos de GerrHanis dicebat,propterfittilem caufam reltgionis exponant
Ce totpotentum odtis (frpericulis.-cumque videant,htinc CKtum.^ui veramdoBrinamprofitetur, ejfemiferumtt)
irumnofumyfuperbe ei infultant.rident i contemnuntyfubfannant ^ concufcanteam. Eaque in repatremfuum
Aiabolum , ejutefl •^:^^<qp«'Ktt>to^,/w^w«^«r.C/«»» autem hafce contumelias multo grautus ferdt homtnespify^am
vlla corporumfupplicid, tjueritur de his inpfalmo Propheta, & pettt aduerfHk hAeinttjua iudicia, odta & con-
temptum hofliurn Euangelij Ecclefiam a Deo defendi (jrferuari. ti&cfumma efl huiuspfalmi. Exiflimant au-
ternnonnuUtpfalmumhuncconfcriptumeffeabalii^uoprophetaya-populotanquam communern precandifir-
mam traditum ejfe, cum velapud Babylonios exularet , vetfub Anttocho graUiter cmcuteretur. i^m cur ad
Dauidem non referant,hoc maxime argumento mouentury efUod nihildepriuatisfuis iniuriis , molejhis ant do-^
loribus admifccatprophetayquod alioqui Dauidi vfitatUm eflyquoties de Sauie & eiusfatellittbus qu&itur.
. CantiCumeraduami , (fifintboni&honefti)defenfionem^nioruferuorumrufcj-'
^ o * U k* • pmnt:&hac defenfioiiemDomini noneltileruts.il miurii
I A D tc leuo oculos mcoi : qui habitas lll afficiantur ab aliis,iure nacur» debcnt.Sicut igitur vtile eft
X^.C3clis. in fapientem viftoreincidere:ita dulcecft, fiineaniicala-
Orditur Pfalmum a conteftatibne fidei fuae, quam i n in- mitatem incidas.prudenti & bonb viro tradi in feruftuteni,
uocationeoIFendit.^tafpergirargumentunva facili : quo Cicxx^kkm^n&natxo^ii.AJ^MhifJimJjsti^
fidem accedentem ad Deum confirmat. In magnis.inquit, tra nimis vere exclamat ille apud Ariftophdnem, *'t\iS(ti
toeis doloribus & p^riculis, cum vndique in me ruurit ho- > -^ -- '-^ ■ -~» ■-' ^ -^r- •^'-'-'^ - »—-.«...-. Jw--'—
ftes,m^que cbntemrtunt & proculcant propter doftrmatii,
quam profiteor :ego ad te in caelumodilbs leuo a te peto &
verafideexpeao defenfioneirt, auxilium & Iiberationem.
Nam iii hoc mundo nihil rfeliquUm feft opis vel auxil.j : nu- „.,. , . «.., .« .... ..,„„.......„ ...- . ,-. „.„ _..
dati enim fumus omnibus prxfidiis.omm defenfjone, omni f\igimus,& petimus nos defendi & feruari:cumque in terris
ope & confolatione. Tu vero qui habitas iri C3jlis,qui es 6- fimus deftituti omni ope & defenfione, tu pronlptiore ani-
jimipotens & in ciiliis martri funt omnes creatura: , facile mo tanquam bonus Dominus defenfione noftri Md}^{es.
botes nobis fuccurrere. Deus quidem vbique eft , fed quia Admanum^U eft,opem & auxiliuni ^.TwXH7i7<iif , (4tvcfti(u-
de c*Io maieftas & potefttia eius magis re fulget , . dicituc lo&c etiam ad fidem. Eft enim nttmus fymbolum fidci.
habitare in ca;lis:& quafi per antithefin opponit cxlum & Donec mifere»tur-\U eft,douec auxihetur & opem ferat li-
terram In anguftiis & calamitatibus ecclefiar videtur Deus berando nos ab anguftlis.quibus premimur. Petunt pij au-
^ fe auaii fubduxifle 5 terraiideoque nlhil tunc in terra appa xilium:& fimul fe ofterunt ad obedienti3m,fi velit eos dm-
ret oDis & auxilij & videntut omnia plena effe mortis & tiiis exercercatque interea tamen retment fpem Iibcratioi
defperationis-fed non ita fe fubducit Deus , vt prorfus ne- nis.Diftert quidem Deus auxilium. fed non aufert.
cligat fuos. Refidet enim adhuc in c«lo:vnde res humanas
omnesfuafapientia, potentia& bonitate ita moderatur &
gubernat, vtpr»fentia eius paflim atque inprimis in eccle-
fiaconfpiciatur. Quanquam igituriri terris omn.a turbet
& peruertat hbminum furor: tamen tu , quia habitas mcx- . , . .
iisinetashominumfuroripr*fcribis,&tandemopcmtuam coi^tcmptu ruperboruni.
afFuleere nobis finis:ideo oculos meos ad te leuo, ad te cd- Haftenus fidem fuam &fpem expofuit,nunc propofitio,
ftiaio&absteopempeto. ' nem fubiicit.quai eft petitio auxil.j & Iiberationis. Eft aut^
; Ecce Hcuc ocu.i feruomm ad manum doyl- ^^^i^^^ "" P-"^" -"■^■^ ^
tiorum fuorum : ficut ocuh anciUac ad nianum do j^^^^^ ^^^^^ ^^^^ fubiicitur a neteffitate fumpta iteratur;
miniSE fu«:ita oculi noftri adlehouam Deumiio- ytpericuIumampIificetTir,&Deusadopemfcrendamraci-
ftrum- donec mifereaiur noftri. lius fleaatur.Huc pertinet etiam verbum faturand^quo fi-
rtuam fpem 8c fiduciam fe Jjabere in Deum dixerat Ver- gnificant fe diu admodunl & multij probris affeftos efle.
t\ t«^redente,eandem-nfic eleganti fimilitudine exprimit: Non mox clamaht pi;,fed.ferunt patienter : fed vbi crcfcifi
flm^,l autem necefmt6 vocabuIis/«-«e»r«w & mciUrum ex- periculum,& liberatio differtur, crefc.t ardor anmli inpe-
nnnTf Mifcra crat olim & dira feruorum conditio,vt& nuric tendb auxilio,& iam ma.ore (iduc.a ad Deum accedit..Quo
i Turcas & alibi Erat enim expofiti omnibus omnium enim maius eft periculum , eo facilms fcit moueri Deunl
fCk& contumcliis,&ciimeflentinermes(nequeenim ad opem ferendarri. Ciimenimreseftm nouacula, quod
ladium aut telum geftare Iicebat)neque animum, neque dicitur.id eft,cumextremum eft periculum.tunc Deus pr^-
?«ftmmpntaaddepellendam iniuriam habebant.Nonigi- ftoeftfuaope. . _ . t .. ,.
t« habent quo refpiciant fewi,quara adDorainos fuos,qiii SuhfmnmmfY^ fcihcet niagis vulnerat .ariimbs,qua«
Nos igitur, aiunt pij , quorum conditio nunc non eft me-
IiOr,4uam feruorum & ancillarum.imb peior etiam , ciini
non habeamus in terris dbminos humanos & mifericor-
des:vt alii ad fuos doniinos.ita nos ad te Deum rioftrii c(tn
3 Milercre noftri lehour.miferere noftri , (juia
valde fatiati fumus defpectioiie.
4 Multutii[^///r/>»«w,<«i!sfwo^«w]fatiataeftfi-
bi [apudfe] animanoftrafubfannatione dluitum:&
omncs ali« imuri«. Plutarchws in viu Timoleontis mquit,
Faciliusferunthomincsomnesaliasinturias, quam contu-
melias. A'tque,ii inprifnis de piis verum eft. Illae enim con-
tumelix&opprobria, quae doarinat cauHi ipfis fiunt , noit
tantunipriuatimipforum vitam & famam perftnngunt au«
Iseduiuifed cum contumelia nominis diuinifunt coniunfta.
^ mag.is igiturvuUeraturipforumanimusjeftquemaiot
obhancremdolor.
ijjHproprie videtuf ^gnlficarc blase loqui & balbutire,'^
vt lef.B» Popu'^"W bacbarum non videbis,popuium profun.
dum feu abftruCum Ubiis> b.al(:f utienteni iingua abfque in«
tellc^u. pwS ivhi' Solent autcm per concemptum, muld
eoi-ufm quibus illudunt vitia lirlgua? , ifi qu» habent, imitaFi,
Indepofteain ge/tcrefi^nificatfubfhnnarc, irriderc; illu-
dere,ficut ap^rcontumclu afficere , ludificari, labc afpcrge-
re. pNiy tranquillus, fecurus fmt,& per mctalepfin, infolens
Eofdein nominat fuperbos quos diuites, atquc hos fub- fuit. Tranquiilicascnimreddithomines elatiorcsatqucin-
fannaredicitpi«s,quia,vtdicitur, «•Vw^e*»'^^*'»"* >— folcntiores.
ri.-
r.^ ■
>,(-"!»■
i^i!^ Sii.\ ■':'»:
■ 1
. ^ , rS ALMI cxxiu.
- - v! P ART ES. .' ; ^
' * 1. Proporitio,qua oftendit PfaltcSjnoroine Ecclefi» grauitcr affiia», quomodo & quantifper fic adii:
turusDeum,v.i.&i..-4r.: • i: i r • • i jm •• r o » i
1 1. Petiticqua poftulat pnmiim gratiam Ecclcrias impiorum ludibrus cxpofuar , & contemptu obru-
tJhfieri , v.^.Deinde acrumnas iropiis Dei & Ecdefi» hoftibus imponi.ncmpc^vt fannis (5c contcmptu fiio ^
tcmporeobruantur,v.4.
, ObSER V AT lON S S LOCORVM DOCTRINAE.
Verpi Quoties mn vnu4 ef dter tantitm.fed tota ecclejta ho-
fiiumfmrumlibidine iniufie ijfuperb% vexatur.pij omnes inuitd-
turadardefitioreminuocationemveriDei.
Ismtemdiciturhabitareincaelis. i. Vt emfotentu deferant
auantumopfirtet. 2. Vt inprofmdifimis grauipmaru calamita-
tum abyffis conflituti.cogittnt Dei virtutemp mifericordia in coe-
cemfideiattoUere difcat.^-
4-S Mifericordia Dei efl ecclefu afjiiBs. tutijfimum refagium.
Jmpij vtplurimum nonmodb violenteK graffantur ad quiduit
audendum.Jedper lu(UbrMm calcant Deiferuot ef ancilltU.
Ajfli£liones pioriim dum multipliiiantur , multiplicentur etiam
precesadeumquifuostorpentesvarijsjlageUisexcitat,autlafciuii-
^lKtnanereintegram. 3" Vt difcant coeleBe Dei regnum turbulento tes compefcit ^ continet in ojficio,
ej" confufo rerum mundanarumflatui opponere. 4. Vt certo per- Impiorumfubfannationes , eo quod in Deum ipfum vibrantur.
rua(iint,DeumquifupramundiprocellaieueiiuseJl,easquoties piorummentesgrauiterfauciant.
vifum erit,facili difcuierefuofque incolumes velin mediuJluMibus ^i eminent i» mundo.populurn Dei ex alto deJpicerefolent:quu
conferuarelvelprorfusintutocoUocarepoJfe. " ^ enimambiti6ne,auaritia,voluptatumiUecebrts,honorumJpledore
z Similitudo qua vtitur propheta.Jign^cat extra Dei tuti^la ni- Jint excAcati.interna ecclefiApulchritudinem intueri nequeuntj ^
hil iffe nobisfolatij , nos inermes ejfe i^ad^uamuis iniuria^ ex- Jptrituale Dei regnumfaftuosea/pernamur. Ne nouum igitur no-
pofitos,non vires nequeaudaciam adrefijiehdumfuppetere.-deni^ue bisfit,quodjtlij huiusfeculi hodieChrifii ecclefia contenunt: fatia-
noflramfalutem'pendere totam a Dei auxilio : vt carnali fiducia U enim eft omnibusfecuUs Deifamilta noh modo crudelitate ^
prorfus depofita in vnum iUum omnipotentem confidere, adeum fiaudibus.verumetiamprobro ^ fubfannatione.
confugere, GJ" humili mente contritoqu^corde 'auxilium petere di~ Etiamfi mundifuperbiapios velutifordes ^ quifquilias rideat.
Superbi inim , Epicurei , iufikiarij hypocritdt hic exprejfis ac calcet pedibus, hoc vnocontentigaudent, qubdin vita 0* morte
pretiofifunt coram Dei oculis.
jfcamHs.
^nMtrbisdamnantur, ,/-/..,
. Deiferui ^ anctUA certo tenent eum m omnes eccleju (ua tl
asiniuriith^molefiias adfuturumvin^m.
4 '^''^ ^Ecclefia(qu7eft coetusferuorum ^anciUar^n^ Dei)eft cructfub.
V ^^^ ^t ad Dominum fnifericordem ^ liberatofem oculos ^vo-
Infumma.dum Epicurei (j fuperftitiofi rident.fibiquefecurifa-
Munt delicias ,^acfuperh\ Chrifti ecclefiis iUudunt,vita lucem qtta^
yamusin coelis , © ad beatam iUkm liberationem noftramar-
dentibuAvotuaJpiraredifcamuA,
'' . A R T I C V L ^ 1.
» ■ • . ■'.-*
-•■■■* I > '■.
X. InuocatioDeipiotumingrauiffiinijstentationibus a*
(ylum.
%. DeiK quo fenfu in cxlis habitare dicitur.
j. Ecclefias militantis cxtra Dei auxilium nulla; vires.
4, Verae ficclefiae defcriptio , nempe quod fit coetus feruo-
%•
■ ,1
C I 1» V I.
rum & ancillarum Deijfub crucc ad Dominum fuu,
la
gementium.
j. Miferjcordia Dei,piorum libcratio & gloria.
6. Impiorum Ecdcfiar illudcntiuni dcfcriptio.
ARGVMENTVM PSALMI CXXIIIL
VEiSV S in hdc pfalmo pingitur ecclefia fopHli Judaich tjtialisfuerit ab iriitto confiitutApoU-
tidt vfijue ad extremuntexcidium. Etfi emrh alias magis alias minusfiorebat (Jr tranauilla erat
politia:tamenfemper habebat hofies infefliffmos , k quibtu vndique gramter ^ afiidue oppugna-
batur, Ab oriehteimrninebanteui Ammonita^t Moabitat AJJjrif iChaldat: ab occidente PaU-
'fiini: afeptentrione Syrij : a meridie JBg)ftif , Arabes, Idumai , attjfue hi omnesfubinde fumptis
armis impetum in regnum Jtfiaorumfaciebant.His igttur hofiibtu cinEli Judaifemper erant in maximo mettt
(^periculoy non aliter vtgrex ouium , in efuem multi vndi^ue lupi irruunt.Et tjuidemfaBurn efi tnterdum , vt
nonnuUi tanqua exgrege a lupis abrepti cruAittflimenecarentur.ac verifiimile eH^hocipfo tempore,auod Pfal-
tnpu in fftecie notat^nonnullos effe ab hoHibu4 trucidatos,at^ue alios in trifiemferuitutern abreptos. Sed tamen
ficut D.aniel feritatui eft inter leones , ^ tres adolefcentes infornace ignea: ita totum popult corptu vfaue ad
Mepia aduentum mirabiliterferuatum ^ defenfum efl dimnitus, Hoc igitur beneficium agncfcens Dauid in
hoc Pfklmo celebtat , c^ cateros idfecum pr^dicare iubet. Vt<jue magnitudo beneficij fit conff)ehior,initfo peri'
cula,qua diuinitus depulfafint^ variis fimilitudinibtts exaggerat ^ amplificat, EB autem hifioria populi If-
raelmci imago ecclefia omnium temporum. Ideo ficut iUa vndiqfue cinUa ^ obfeffafuit ab hoBibus potentif-
JimiSiaffutipimes(jr crudehfimis'. ita omnibui temporibus ecclefiafimiles habet hoftes, a qfuibus oppugnatur (^
^uaffatur duriter. Et hoctempore totus mundus inperniciem ecclefidy qitfa in his regionibus Deo colligitur^con-
iuraffe videtur. Abvna parte imminent Turcay^uifitnt dorhini magna partis orbis terrarum^^J; hoftes Chrifii
funt ex profeffo. Ab alteraparte Pontificijj^uorum qr^antafit tabiesin oppugnanda ecclefiay magno cum dolor*
tnultosiam annps experimur, Et ne q%idadfummam calamitatem autpericuU meium defit,accedit Mojhoui-
tica tyrannis,qHa extremam vafiitatem hisregionibn(,plnf tjuam barbaricaferitatf, at^ue imtnanitate,^uam
-■-•■' ■ ^' :■ '"'-■ ■-, ^" . ,, ,. • r ., .^ , . ■ ^ ^itbi
«i-»
^
■K i"'
t:
ms
ifPcT-''
IN P SACMrM QXTtlTt.
»Ubi apud vkitm exercuih^inatur.lntfr tanta hoflium odia ^pericuia qmd haSienHsjer/uat Deus ecclefit
mhisregtonibus^ei^ue aliaua halcyonia concedit^magnHm tHdicemui effe heneficiumM^ue cumprophetagrt,.^
animo agnofcamns ^ celebremus, ft) cum leremia clamemuj , Mi/erleordia Dommi ^uhd non confumpiifH-
mus. Ideojnim h^c exempla affiduA defenfionis ^ liberationis proponunturiVt adfidem,inuocat,ion em^gra-
tiarum aHionem excitemur.
Pfalmus graduunijDauidis.
& oculisotnnium con/iderandampfoponcre. Nam in ma-
gnisinundationibuscum obuia qu«que cuertQtur^impe-
Muuij abripiuntur,fi quis feruatur , ficut illc qui in^cccnti
diluuijclade, qua:inci<Iit in IIII.NonasNoucmbris anni
if 7 o.cum fua domo abreptus,& procul i fuis fmidis reieftus,
tamen manfilfe fcnbitur uicolumis: non poteft hoc mfiDef
prouidentixadfcnbi , cumaiioquiinbeUismuIta videan-
tur geri frhcKcr human* induftria & aftu . ficut dicicur , tt
m\ii *y>»ht>H» in>\<ii jtt»t mf. Vc ergo moneat totum bcne-
ficium liberatiomsm folidum Dco eflTe tribuendum,coitipa-
rac penculum illud, quod ab hoftibus imminebar,diIuuio a-
1 Q*lnonlehoua.[Jm(Jetj quiimc pronobiSi
i3dicat nunclfrael. '
1 Si non lehoua > qul fuit pro nobis , cum in-
furgeret conira nos homo:
, 3 Tunc viuos deglutiuiflerit nos : cum excan-
dcfcerec furor ipforum in nos.
In exordio eft adhortacio,qua excitac vniuerfum populuni
ad agnofcendum & celebrandum beneficium diuinum,& ip-
ferexeft i({«yj^« eiuscarminis. Vc autem animi in cogiratio-
nebeneficiorum diuinorum retineancur,amplificat pericu-
la,quibus fuerac opprefli ab hoftium immanitate timitTihmTi t
pathetica , qua> eft in exordio , magnitudineiti gaudij expri-
mir, quod cxcitit in cordibus piorum difcutjb tanto perieulo.
Quoenimmaioreftmetusin pericu!o,e6 maius gaudium
eft eo difcuflfo : fed impiorum gaudium non intuetur Deum,
necagnolcitdiuinitusillam liberationem obtigilfe, ideo per-
functi periculo vcl mala extenuat.vel fua fapiemiam & indu-
ftriam depra;dicant. Sed pij agnolcut non nifi diuinitns repri-
mi hoftium furoren) & potentiam pocuifle.Ideo vcde hac fide . dam dentibus eorum.
fuaceltencucafleueracioncmmagnalaetitiaiterant; JVi/<Do- .
mmuifmjfet,\n(\wk.cttm excandefctret furor hojiium, id eft,tan- . In gracitudinc prarcipue luccrc debet vcritas , qua? «gno-
taeracl>6ftiumpocencia,cantusfuror&rabics,vtimpoffibile '"'^-y""^ profedtum fit bencficlum , & aucorcm gcato animo
fucritrtos euadere periculum,nifi diuinicus fuiflemus cefti & Pf^eaicec. lcain hoc pfalmo extat cofeflio adfiriuans.non hu-
feruafi. Nihilenimhabebamusinrebushumanis,quodcan. m^ntsconiilusaucprxfidusjmulto miniis cafu,fedfola di-
XX poccncia: & cantofurori opponercmus. Nequaquam enim Jf'"' ^FWe populum m tancis periculis fuire defenfum &
eramuspares viribus, prudencia, fcientia reimilicaris, anca- ^eruacurn. Iterumautem rcfpicit propheta ad iliam iraagi-
liis rebus,in quibus hominesfpem viaoriae colIocant.Nulhs """ verfuterrio propofitam,mquapingicbeftiamferocem.
quarum,'quodnuIlahumanaarte«utinduftria auerti »btu-
erit.
Aduerbium UN ^««n*;» eft.ac fi digico monftrec illud prjs-
fens periculum, quod ceruicibus omnium imminebat.
pecorrencibusdiximusfupra>faI.i8.ycrf.j. Vjxfignificat
fubuas mundaciones &violcntaaumina,hoceft,notac hofti-
lem impetu.Aciuasfuperbasnommat tumidas & magno im-
pecu fluentes,& fubito inundantes.
Bcncdi^aus Ic houaiqui non dcdic nos[<»]pre-
truculentam.&fame exalperatam.qua: vcntris ftimulatado-
lore magna rabie in pr«dam irruic , & obuium quiduis dila-
niac:vt hoftium fuforcm atque immanitatem iterum ob och-
losponac.
7 Anima noftra ficut auis crepta eft e laqueo
venantiuin[<«/<c«/?«w.] laqucus ruptus^eft , &nosii-
berati fumu?.
Sicut pnoribus fipiihtudinibusvehementem impetum,
furorem atque immanitatem hoftium defcripfit:ita nuc alig
- j . r : , imagiiie,abaucupibusfumpta,infidias,dolos& technasho-
amconditionempiorum,fiexter-, ^mmdepingit.a qutbus etiamaliquanto plus eftpericuli,
-!!!)_^- fi""^'^ r- r. : '■ ^•^^'^ ^^ ^P«'" ^^'^^^ «"»"1 diaboIus& eius organa aduerfus
ccc\QC\zm^u%ninti)^omnx^c\\i2L^\itntcsv\x\^mzm.Et<\\x3B.
igitur prxfidiK aut viribus humanisjfed cantiim diuinicus
feruati fumus. Hoc agnofcere & pr^dicaregratidebemus , &
vtfaciliusidpra?ftarepor(imus,magnirudopericulorum,qui-
bus vndique c\nti\ fumus.affidue cogicanila eft : ficut hoclo-
co facere prophetam videmus. Nam in tertio verfu cum im-
manitacem hoftiumdefcribir, proponit imaginem veluti lu-
poiumauc leonumfamehcorum, quiingregemouium ir-
-^liettte^jipnts vno impetu^quafi viuas degluciuc & abforbcnt.
Qua» imago & furorem a^que immanicacem hoftium eccle-
fi^B , & deinde infirmitarem atque imbeciUitatem, qux non
cft parpenculis , &mifera
ha pra»h'dia (pedemus, apti
Nec opus cft longiore declaratione, ciim res per fe fit ma
nifefta.CianN indefinite ponitur pro magna multitudine ho-
ftium,idqueemphatic*s,vcnocecfaftLim &arroganci.'«inho-
ftiuw);^!Ii enim l'e folos exiftimanc efle homines , & pios ca-
quaminermesconcemnunc &proculcanr.
4. Tunc aqu.^ inundaifent [ tmnddtione ob-
rmJfef7t]nos: correns traMfiiflct fuper auimam no-
llram. . i/_^
5 Tune tranfiifCent fuperanimamnoflram a-
quae tumid^[^«w«' altce.]
Icerum amphficac peiifculum afimihcudineaquarum Jn-
tumefcentium & totas regiones obruentium , qua: quan-
rum damni denr.cum dolore audiuimus ex Hollandia , Fri-
fia,& aJtis vicinislocisnfltiari. Comparat aute hoftilis exer-
citus impetpm aquis validis fcu diIuuio:c]uia,ficut aquse exu-
dates& aggleres oppofitos perrumpentes, vno impetu euer-
tunt & abripiunt quliqaid obuium eft : itacxercitus hoftilis
fubito magn^m vaftitatem & cladem efiScit.Eft aurem vfita-
tum fcriptura» per aquas in genere notare magnas calamita-
tesquafcunque &pcricula^ii«M»T*iie(;cvt fupraiS. jt. SC69.
diftum eft. Nam &diIuuio vniuerfali perieratgenushuma-
num,& particularibus exundacionibus fgpe magnse regioncs
vaftancur, & vrbes abforbetuninfpecie cciam hoftilesexer-
cicus cum aquisexundantibuscomparanturproptercaufam
dc c]ua iam diftum eft,vt in hoc Ioco,& Ier.47.Aqu» afcen-
dunt ab aquilone,& erunt in torfentem , & inundabunt ter-
ram.Ief.17. Tumultuspopulori|ficuirfonttus.nquarum mul-
tarum fonabunt,Ezech.i<. Ciim afcedere fecero fuperte vo
noftraeft fimpliciras, ncquaquam auimaduertere dolos ho-
ftium noftrorum poflumus. Deusigicurcft.quilaqueosau-
cupum rumpir,hoc eft,frauduIentos conacusiprorum iinpe-
ditjcludit&irritos reddit,&nosabhorum infidiis tutos fer-
uac.Iani,inquit,eramusconcIufi retibtis aucupis, eramuscir-
cunuenti infidiis hoftium, & vndiquc cinfti , vt(quoquo nos
verteremus,)ante ocalos interitus verfarecur. Ibi,in pr^feoci
pcriciilo,)^ i>%' fugfJiTifti iotTtn i(>(3i,Iaqueusrupcuseft,vtquafi
aues auolaremus ,ideft,periculum prajfens fijbitb cft difcuf-
fuin diuinitus,pmeromniumhoftium opinionem&fpem:
atque itaferuati fumus prorfus miraculose.
8 Auxiliumnoftrum innamineIchou«:quife-
cit caelum &c terrain.
Claudit pfalmum epiphonemate gratulatorio,in quo ite-
rum eft confeffio & celebratio beneficii,& doftrina , vt hoc
exeraplocommonefafti fideles foli Deo falutem fuam acce-
ptamreferant , efque affidueeamtuendam commendent.
Non enim aliter ecciefia manct incolumis nifi quatenus
Dei manu& tutela protegitur.
In nomine lehouajld eft.in Deo patefa^o xn hoc populo &
agnito in (uo verbo, & iuxta promiffioncm inanifeftis tefl*'
moniis oftendente fuaro prgfenciam. Nomen enim DeTefti
quo ille agnofcitur. CSgruit autem hlc verfus cum illo PfaJ-
miio. Hiin curribus & hi in equis , nc>sautenjiinnomine
Dei nof):ri.Icem, in Deo iuxta verbum inuocabo.
^ifecHcdHm (^terram]ld eft,qui eft creacor, quiqueha-
bec omtna iA manu fua & fuo imperio continet. Atque
hocepithecon attribuicDeo , non tantiim vc eius poten-
. tiamdefcribat ,&hoftiumviribus opppnatjfcdctiamvtfi*
raginem.& operuermtteaqu»mult>.Indein Apocalypfi di-. aitiis idolis eam laude, quam hoftes eistribucbant, adimac.
citur cap..7. Aqu^.quas vidifti,popurifunt,& turbx,& gen- Ipfeenim euentusdocuit quam nihil habcrcnt virium ipfo-
tes, & Imgui.VoIuit aucem propheca hac fimihcudine, &ei rum numina,& quam facile fit vero Deo,«tiam in rcbus d«-
prj!fenciAm,auxihum&hberationemm^gisiIIuftrereddere, fperatiffimis,opem affcrre.
FFF
mi
'■ m^i^:. . . ^ .V; ^::|'Cri'';MJ:#::^ , P S A L M i C x' X 1 1 1 L'^ ^'-c:.' :■ ,.■. y^>.
.. ' .■"•0''"' "" >i-''^'W''' - :': C ^'"^'P^ RTEStf ' • .vl... . -„^
I, ■ Narratio,quaPfaltesEcclefia5totiusnomine jomniumque temporum, narrat mirificas iibcratio-
ncs effeto a Deoi piosomnes ad Dci manum & ilimma pericula, quibis erepti fuHt, contcmplanda inui- .
tans,v.j.a'J.4*&5' . ./ ^ - ^ . >'
I I, Gratiarum a(fMo,qua Ecclefia Deo bencdicit propter libcrationes fuas,v.(j».& 7. Qua:,vt & «rum-
c,idoneis &elegantiffimisfimilicudinibus,rem ipfam fubiicicntibusdcfcribuntur.
nz.
III. Prafdlcatio graiia: & opis Dei conftantirfinia?,v.8.
•%.
■ f, ■ . /.^■■.
Qbservjltionbs locorvm doctrinae.
Vetf.t.z.i.4:S Ecclefti Deiconditio ea eB,vtJfne Deifrdjentia
(£peculiariauxiliofulfi/iere nequeat.
Omnibm ferefeculis reperti funt hoilespotentiffimi , qui contra
ecclefiam tam validts copiis infurrexerunt,(^ etifunnum infur^ut,
vt nihil a morte dijiare videatilr.
Nonprepriii viribuijiat.fedadmirabili Deigratiaferuaturpio-
rum coettts. vt-fe adDeum inpericulisquArendum d inuocandum
ajfuefaciat.
Meiitandafunt diligenter praterita pericula, neexanimisno-
Jlris euanefcat ff^atiA Deifenfi^^^tgratam memortam tot bene-
ficiorum con/eraaredifc/wiu^:neHniitilis,inib necejfariaeii admo-
dum liberationum nofirarum recordatio.
tr&Ho tH Dominus adferendamfuis feruis opem , fij" ab eorum
parttflftt tempore epportuno. 1
Non aliundeneque aliter pojfumus ex imminentibus periculis
faluieuadere,quam quum Dettsmanum nobis porrigitif^tunc de-
mumperfuafifumHi,nosadfcriberefalutis nofhr&gloria Deo,quttm
profitemur ettm nobis effe propitium, vt nos tueri (^ incolumesprA-
iiareyelit.
ImmenfaDei virtusin liberationepiorumaliquotiesitaperipi-
cuefidget, vt in homines nonpojfe competere talesferuandi modosy
dmnessatque adeo ipft licet intpij,vltrofateantur.
Nonpaucifunt,fedinnumeri ^mnisgeneris hojles eccleJiA^qui-
bue opponendut vnus lehoua omnipotens.Tunc autem diitum Eli-
fs, 0CCitrrat,2.Reg.<f.i<f. Ne metuito^nampluresfunt qui nobifcum
qttam qui cum tUisfunt. Et Apofloli,R.om.8.3i. StDetMpro nobis,
..quiscontra nos>
Sicttti tructtlenta efl impioriifmitia,ita viriU imparitas ea cerni-
tur,vt eceUfianopoJ/it inuadentib. ea reftjiere manu, mediisve in
mundo qu^fitis: imb tam facitk poffunt hoBes eam aggredi , quam
facile luporum turma ouium imbeUem grege laniare fif vorarepo.
teii, aut torrentes ^ aquA violent& abforberefuis exundationibus
qtticquid fit obuium.
Fericdorumhypotypofesfuntnobi^necelfari&.vtpoflliberatione^
Dei berteficta attetiits recolere difcamu^.^ ex quam profundts m.t-
lorum aiyffis fuerimnsDei manu ereptiMteliitsfentiamus. Nam iU
li demumfalutemfitamDeoferunt a cceptam,qui fe ante liberatio-
nem fuijfe perditos agnofcunt. \ ,
6.7. AdgratitudinemperpetuamfumusfMicitanditnegratii
Dei obliuio animis nojlris obrepat. Ingrati enh» animi vitium e,'i
vitiorum omnium extremum,tumpr&cipue qut^inDeumJertur.
Dei liberationesfunt eximi&.:fert enimjnis opemieof% liberatfi-
pijfimlab impiorum -violentia, nonfecus acfi qttisph&dam ex den-
tibus fer& fij" crudelis bejii& auferret. \
Nonmodo cum truculentis hoiiibtts ecclefa precibfts\ff>e (^f.
deinDeumluiiatur : verttm etiam aucupiis ^ Jraudtbusimpio-
rtim iUaqueatur f&piffime , vt tuma Dei potentia , tum ai> eiuf.
demfapientia pendere difcat : (^liberationesjitas miraculojtkeffe
fateatur. \
8 Incolumis manet ecclejia, quatentts Dei mmu ^ tutelapr
tegitur.
D« auxiliU aliis medtis,quibtuperpera mundtts confidity eii op-
ponendu:vt omnipotemii Dei(coeli tS^terrd creatoris ac conjeruato.
ris)virtutefietijquicquid Satan ^impij in nos machiuattir,ficure
dejpiciamtts.^oties autem.fiemente Satana^ impiorum coUuuie
trepidamui:occurrat nobts coeleftes ^ ierrelires creatur&,qu&fiupo-
rem nojirum coerceant,nofq^ benefierare, ^fummi opificts poten-
tijfimum auxilium placidis animis expeclare doceant.
ArTICvLI PRAECfPVI.
I. Ecdcfia militans innumeris periculis expofita.
%. Deiauxilium niilitanci Ecclefixnondeei);.
3. Periculonim ex tjuibus erepta eft Ecclefia repeticio-
nes ncceiTarix.
4. Gratiarumadio pioruni vtile exercitium,
y. Perfecutorum £acIefi«B violentia , caJliditas, mali-
tia.
6. Eccle/j^ liberationcs admirandie & miraculo-
far. '
ARG VM ENT VM: P S A LMI C X X V.(
SALMVS eji riS^fxu^TDiof . Hah^t enim promifsiones dn lcifiimas de perpetmtate ecclefuy
deejue afitdua Deiprajentia tnpopulofuo (jr de perpetHadefenJione ac proteElione ptorumit^utt. tii
inprimis cernitHrtCum res maxtmefunt turbHlentA,(^ omnta cafumfeu ruinam minantHr.Quo e-
ntrn infefiioribus armisi^ q/uo matore crudelitate oppugnatur ecclefia,eofirmius pr<efentiafua <^
angelorum prnifidiis Deui eam muniti^ hofiturn conatpu eludens^ipfos tandem euertit g^ delet,^ ecclefiarn va-
rits bonii cum corporalibpu tum ^iritualtbus ornat.Hac confblatio,^uam hicpfalnius dulcijiimis figuris propo-
niti^fdtpe totafcriptura repetity multo ejficacior eji,^uarn (^UAexphilofophortm fcriptis petitiir.Monflrat e-
nim Detprtifentiam in (zrumnisi^^ affirmat affiiBiones piorum nonfore dtuturnoi aut perpetittas.,^uorii viru-
^uephilofophi^ ignorat.FJac^ur confolationeDatsid, aut ^uif^uis eji autor huius pfalmi,fefe qt populumfuti
inpuhlicispericults ^ calamitatibus , cufn a vicinis hofttbusvndi^ue oppttgnarenturt confirmabat, (^ adfi-
dem acprecationemfingulos exufcitabat.Et nos decet in noflrispericulis, e^ua mttha ^ magnafuntihis cojjiU'
tionihus confirmatos conflanter ferre prafentes tzrumnaSi^exemplo prophetAfalutem nofiram Xyeo commenda^
rCi^ ab ipfo opem at<^ue auxtlium expetlare. Jdfifecertmusyexperiemur has confolationes , ^uas pfa/mus pro-
.pomt^non effe Me^ti foitti » (p^^uapoi^oyicts; id eflyinanem garrulitatemyVt de confolationibus philofophicis in A-
xiocho in^uit PlatOtnecinama tantum ^KK7neAa:fed cjua efficdciter VHlnerihus cordis medeantury tt) trifttfii-
mos dolores,fuos vel ex pubIicorummalorumconfpeBu>vel expeccatorum noflrorumfenfu capimitSi finent g/
toUanti^ veram at^rn in Deo acquiefcent enk animorum Utitiam pariam, \
„, ■ Pfalmus graouum.'
* .-■■:',.v,.'^ ■►■■:■,''.'
1 /^Viconfidunt inIchoua;ficut monsSi-
i^ Vj[on [qui] non commouebitur 9 in «ter-
nu m fetOiSitlfedebitj^uiefcettmanebit .]
Prima &principalis confblatio in hoc verfn rccitaturrqu?
sQpta cft i perpetuitate & duratione ccclefise.lmpof fibile ell
ecclefijm
/
'i^
U29 - vv!:-'^^-^-T'^ . INPSALMVM C X X V. . ; - ii,o
ecclefiain ielcn in luc vua. St^t enim illa fijrma & immota pro|(niffiones»))opulQ irraelittco f»^4S pecttnerein geawea^
decreco feu pcominione 4iiiina , qua fundau & iirniaca eft.
Bigofruftra conantur hoftes eam delere,& vc poftea in finc
inquic,ent pax fuper IfraeJl} etiamfi hoftes ad cenipus IJeuiac.
Antecedensilluftrac fimilicudine>Sicucmons Siun ilac im-
raotusScnonnutac, eciamfiabomnibus vndique vencis cir-
cunflarur.ica ecclefiajquae vera fide niciturDecnon vacillac,
eciatnin cruce,cum variis arietibus incus &fori$concucitur.
HancpromifBonemjquaf ingenere adcorpus eccle(uep«r-
cinec , vulc fingulos vera fide ad fefe accommodare.ldco m-
quii,g^/(:«»^Ma^/»I(fA?fl«;i:a|fimulmonec ad quospertineat
promiffioncs diuinae : non^^E^icuraios concempcores do- Ita enim fere nffcQti fumus onines,vt pr omiifiones diuinas ad
drins coeleftis & profanos n6mines,non ad hypucriias,aut noftras cupiditates accommodemus , & ad conamoda noftra
ad promifcuam mulcicudinem impiam.fed ad crcdeiues, ' jui crahanius , ac nifi omnia fecundum voca & curildicates no-
verafide I^as promifKones ampleftuntur. Fic quideni incer- ftras cuenianc , iudicemus promiffiones efle vaiias fic jrritas,
dum,vc qucmadmodum in magno exercitn , nonnuilu ty- idedqae plurimi eas abiicianc 6ccontemnanc. Si enim , in-
rannis interficiantur.fed quia horum vita & falusin Deo fii- quiunt, perpecuis prasfidiis Deus ecclefiam fuain munic,,cur
ecclwam ouinium xtatuna* nec exprrare cfi ip^ policia. De-
inde exprefse affirinat,ecclcfi4m |!«rpettta duraturam effe im
hac vica:quaBConfoUciopiis mencibtisdulcitrnnaeft,prjcfer-
cim in magnis perkiilis3c calamicatibu$'publicis,cutn omaxz
videncurminariniinam&tmerituin. .* \; r,;n
5 Quoniam non quicfcet /cepirum impiorum
fuper folrtem [id cfitccetkm ] iuAQruin ; nc cxccndant
iufli ad iniquitateni iiianus fuas.
Corrigit pr iorem fentenciam,& tacica; ofafieAioni occurric.
curfum peragunt, animo lunccranquillo,compofico,intrc- cyrmnis excrucianda& dilanianda obticicuc? Huic obtedio
pido & infrafto , contemnunc minas hottium,& ridem fto- nioccurrensmonetpromiffiones rerum corporaliutn veras
iidos ipforum C(>nacus,quia tcnentcertum p&rcum
Haec omnia fignificanturinhocverfu,animifcilicettr.»n-
quillicasinpiiblicorummalorum concurfii,&veKe falutis
ftabilicas,qu£^nulh vi,nullisarmis hoftilib.,nuIIo adueria-
ris forcun* impecu eripi poffic.Deinde ipfius corporis eccle-
fia: perpecua (^uratio. Sed h«c promiffia dulcioretianifuic
populo Iffaehcico,quivfqueadadueiumChrifti promiflio
elTe & rata«, non miniis quini illas , quat concionantur de rc-
busaBteriiis& Ipiritualibus, fcd inceiligcndaseirecum excc-
ptionecaltigationis& rrucis. Etfi enim cenerrime fuosdili-
gitDeusjtamencruce vuiteosin hac vita exerceri, vc cielcac
poenicentia,fidcs,inuocatio & ca-tera: virtutes.ldeo interdum
aUquandiuconniuetad tyrannidcm impioruni,&fuos paticur
dunter affliiii : lcd tandem , cum ccclefia>profucurum incelli-
nem habcbat de certa rede,qua conficmati fciebanc politiam git,reprunit cyrannnos,& fuos gloriose liberac. Atque iea eue
illam deleri non poffe,vcvthoftes in eain faruirenc Nos etia-
fi promitfionum de cerca fede nonhabemus,tamen in^ gene-
re (ciamushanc pr6miflionemde duratione ecdcfia; eflefir-
mam&ratam : idccJqueverafide & inuocatione nos ad ec-
clefiam vbicunqueillafit,adiungamus,& flatuamus , ita nos
faluos fore,fi cflNoha in hac arcavchamur.vtdulcirfimein-
quic Nazianzenus, ^nw n<A xuCwrs» tTms fugpt axitit **v^ot,
Confidcrata promifliuncetiamantithdfis c<»gitctur.Sicut
tus tandein oftendic quam ha:promiflionesfintverar.Etfi igi-
tur nonnunquam premuntur pija iyrannis,tamen Ula crux
non crit perpetua. ^
NonquiefcetjVRtzti verfio habetji^on rdinquec:ac fi eiTet X
mvSed forma verbi oftendir futururhefle verbt nu
Ne exeetuUnt iulii } A iidit infignei^ caulam , cur Dcus cc-
clcfiam non finat perpetuo premi , acque cxcrceri cyranno-
ruminiurits&faruicia. fitfienim aliajplurescaufsefunccur
cnimccclefia,qua»eft regnum coeIefte,inftar moncis Sion Dcus candem liberet ccclefiara fuam iniuriis malorum ho*
confiftit firma & immoca aducrfiis omnes infult js diaboli & minum oppreflam , do quibus alibi'dicitur : tamen ha:c quo-
organorura ipfius,ita e rcgione caetcra rcgna in ho c mun|o, que vna ex prxcipuis eft , quse hoc loco recitatur. Temperat
quanmrauismagnisviribusfulciantur.&opibustanquaada- Dcus res aducrfas, & micigat calaraitaccs prarfentis vit3e,
inatinis vinculis,vt Dionyfius dicebat,firmetur, nihil tamen quia vulc parcere infirmicati fuorura, quos videc impares effe
inhiseftftabilcautfirmum,(ed nutant perpetu6,&funtob- adtefiftendum. Si enim perperuis tniuriis vexaretur eccle-
noxia perpccuismufacionibusy & circumafta fui pei1odo^fa^"fi^rF«^riculu efl^tne mu!ti frafti deficcrenc aDeo, & contra
dem cuertuntur & ruunt. Q^od ceftarurcot^us mnndi hifto- iufticiam & alias virtutcsexcmplo multorum facerent , ^j
ia,& experiencia.HaEc aucichefis illuftrat promiffione, prx- piecaciscultum deferer^ :vttcmpo(eAntiochi mulii fine du-
.hrtimii cogiteturquam ecclcfia in fpectem nihil habeat bio vaciIlabanrjSuccurritigicurDeus& mitigacxrumnas.vt
qut)d durabilitatem aliquam promitcac : Regna vero mundi faluci fuorum cSfulat. Hxc racio diligencer notanda eft.Mo-
fuo^ftu perpctuam felicitatem fibi fomnient. net enlm primum de infirmitace noftri , ne viribus noftris
Eft& altera antithcfis confiderand.i cum inquic, Qui con- confidamus.Nemo enim quantumuis robuftus in fide/ubfi-
fidit in^omino. Damnat enim oinnemfiduciamquaecol-,
locafur m .iliis rebus.in fapicntia, viribus hiimanis, autaliis
illicitis & incoceflis mcdiis. Talisenim fiducia,vcperpetu6
fluftuac & incerta eft,ita tandem fruftratur fperantem,& rc-
linquiteumtVi mediamorte. Solahicfiducia,qua:tn Dco
coUocaKir.firnia eft & tuta.
1 lerufalem, moiues in ciiGuitii e\\xs:[fcribitHr
antecedens CHrn\fuo relatiuo contra confuetudtnem
Latimfermonis iltat^uejic refolue : In ctrcuitu vrbis
HierofolymafHnt rrkntes j & Ichona in circuicu p.o-
puli fui,ex nunc & vlxiue \n fcculum.
ftere poceftin pugna,nifidiutnicusconfirmetur& fuftececur.
Deindecurara Dei & folicitudinem in dcfendendis fuis de-
fcribit, qu; res conCoIationis pleniffimaeft.
Notetur & phtiRSiExtenderemanuad iniquitatem.Monet e-
nim centationum impetus efle admodum violentois, vc iufto -
rum manus,quxpriuseranCquafideuind2i:, &quarum mo-
cus erant compofici ad Deiarbitrium , nunc quafi foluta: ad
peccandi licenriam ferancur.
4 Bcnefac lehoua bonis & redis in corJibus
fuis.
Confolacioni attexitprecacion€,qua faluce ecclefiai & fin-
guloru pJorfi Dco commldat. Nam hxc furic arma ecdefia:,
llluftrac promiffionem de proceftionefeu defenfionepio- ^^uibus fe aduerfus diabohl &cjeceros hoftes tutatur.Verbum
rum ab alia collatiof»e,& qiiafi raiitonem reddiceius firmica- promiffionis fide apprehesu,&inuocatio.Ha£ci°iturm6ftrac
tJs feu ftabilitatis , de aua fupra ycrfu primo dixerat. Ideo j^c pfahnus,& fingulos ad hanccura exdcac, vchis arhnisfeft
inquit,ccclcfia pcrftat tarma&i4imoca )i^Mi«iIdiiHuiiuiiiPlii<i'* aduerfus immin^ccst^peftaces&pericula muniant.JSenefaci
dique eingic & niunit:cftque ( vi apud Zachariam caj).x.dici- (inquit)id eft,ficut promififti deflfione piis:ita no pacere cos
tur ) muu^&igneus in circujtu piorum, arcens& depellens pattocinio cuflregere:nonproiiciasdiu!damanimam tuani
hoftes, &fudsmuniensacdefenden$, nevishoftilisadcos jQmedium hoft:ium tuorum : fed benefac bonis & piis , dc-
penetrare poffir. Hanc dulciflimam promiffionem itcrutn fcnde ccdefiam tuaoi, & pratiia eam tutam aduerfits quofuis
exornati?niiilitudine.Quemadmodum,inquit,Hierofoly«ia hoftium iQfulrus, ^
vndique cingitar moncibus , qui quafi formam murorum & ReHis cWflDefinit bonitatcmyquam vu|t talem efle , qtiaj
propugnaculoj-Wiu rcpratfentant, &facittncvc noiifaciWab careacomni hypocrifi, vs non canciim aftiones exter|^^finiC
hoftibus adiri acqueopp«gnaripo(4r:itaDeus fita vircute & £ne fc€lcre,fe4 cordis eciam integritas reipondeat, *' '*■ ^ '
potentia,&fuorumangeioruprafftdiis circumdatecclefiani, - '* ^ -^'
& omncs ndxas ab illa arcec . tpib igicur ficus vrbis rudes &
infirmoBdeecclefia:fbrmaquodammodo commonefacic,vt
quoties illos montes^quibus vndiquc vtf>s eiuda eft,intiien-
tur,cogitentdefirminimispra»fid|ii»» quibitsiicclefiam fuam
Deus in hacvitaperpetuo munit|^'^
I Quiautcm diuertuntin prauitatcsfu«».ain-
bularcfaciet lehoua cum operariis iniquitati^tPax
fuperKriel." ^- >^:^ ^ ' ■' ^ ■^'%'' ; -^
Vt magis illuftret propheta promtffiofii»!!! ^cclena? f<-
Aai», exantitfieft opponitcomroinatidncs poenarum quf-
Ex num^vfqtte] Hxc amplifidttio promiffioiiis i tempo- ioipio^deiii^ires mait^cpromiflioni auxilijjdef^fibnis & li-
re feu duracione fumpta dilig Jtel' docanda eft. Oftedit enim berauonis,qu£ ecdefif propria eft;.Ni cdtraria iuxta fe pofi
FFF i\ -
4."-
.^.
,.«&,.jJi!v-'..
S^fS^
I£^l
^4.
PRiSLECT. HENR. MOLLERI
ta qiagisillucefcuncEt fifnul cot>iminatto iUa pios monecjne Operarij mqkitatis qut fintjdixiinus fuprit Pfal.tf .& alib/,
fradt calainiucibas aui cruce dcficiant a Oep. Qui deciinanc P/rx autem trit fupra //f«£/«i»]Id!eftjCaecus piorum qui co-
ia prauitaces vel iubricicatcs fuas^hoc cft,qUl non perfeuerlt ftancer perfeuerat in profefllione dodriax,& paci^ccr iuftneC
in cdfeifione incorruptae dodrtnx, fed aut Ipe vidi^aut terro - & perfert xrumnas iiuius vicx , & luam falutem piis precibus
re fi-adi( nam hi praui affeAus funt lubricicare^ feu cortuod- Deo commendacornrfbitur bonis cum corDoralibus tum fpi-
tatesjdequibus hic loquiturjinflcdunt fe ad malorum homi- ricualibus.Nam numen pacts.omnis generts bona compledi-
num affedus ^ cupidicaces, 8t alios fimul fccum corrumpiit, tur,vt fuprd pfal.ttx^diximus^Jnhac vita pene concrariuin e.
& ad peccandt licentiam trahunc ( Verbum enim Hebrjeum uenire videtur. Florent inipij,& mu,lti fpe felicicatis fe ad eos
etiam adiue exponi poceft. Eft enim tertiae coniugationis a infleAunc.econtra premuntur pij}& crudelillime traAantur i
niQi.) Hos faciet Deus ambulare cum operariis iniquitatis,id tyrannis:fed interea illi habent pacem cora Deo,dc qua Pau- ,
eft,pertrahet eos in ordine impiotum, nec finet eos abire im- lus ad Rom.s.Ioquitur. Hc radetn |etiam deletis huftibus glo-
punitos, fed deteget ipfbrum Improbitatem , vt appareateo- rioseeccIefiaIiberatur,&fruitu^^ce cum in hac vitajtum ia
rum hypocrifis & curpitudo,quaE nunc later.honefto quodam fucura.eaque in xternum duratura eft.
religtonis prxcextu velaca, & cum impia hoftium multitudi- nilpSpy Gra^cus rcddidit s-^^*>^iite obligationes.
ne iandem horcibilicer puniet & perdet eos.
psAL M r
P A RT
CXX V.,
£ 5.
L DidafcJilia , cuiiis loci duo. Vnw , de firmitateEcclcfia? , qux' fundata ci^e dicitur &: circummupita
fc.mplterna virtutc Veu^.iMi^AlterA^ inftabilita^e improborum,fi^uando vidctur Dco Ecclcfjam fuam
per illos caftigare,v. j. ^ .
IL Petitioquabonis&rcclisgratiam beiieficamaDeo cxoptat,v.4. HypocritasauceminEcclefia
vcrfantes,& impios extra Eccleiiam graflantes confundipetit:vt pace fruatur l3ei popiilus,v.;.
Observation$s l o c o r vm d o c t r I n ae.
Verf.i.^z EccUfiafemperJklitft erit ac tutayquia inexpugmbi-
UvirtuteDeimunitaeH. j
Sdlm communitertotieleiiopoputopromijfai ad vnumqttenque
fideli^mjpecialiterpertinet.
Vifibilti imago ecclefu nohisproponituriVt carnis pigritiem excu-
tientes inuifibiteDeiauxiliurnjidei oculis intueamur.
^qtii ab omnipericulo tuta efi Dei ecclefia,acfi motibus GJ" in-
expugnabilibu4 propugrMcuUs vndique claufa munitdqueforet.
HierofolymafApiffitahproponitur.vt vers. eccUfiAtypus^quodil-
lic eJfetfanBuarium f!! arcafoederis. '•
Inter tot mitdi mutationes,^reru vicijfhudines ac iftclinationest
fideUumfiUutinuiiio Dei prifidiofrma (iat : non quod tranquilli,
vititprdfentisreJpeBu ,femper habitent:Jed quiajubDei cuftodia
fiuftra irnpetitur eorumfalm:autfilabafcant,faltem nunquam
excidere poterunt. _
Gjuicunqj mdnuDei omnipotentisfuUiri cupiuntfConfianter tn ea
recumbanr ; qiibd enimftpe inftarpaUi affliiiionum ventis Deus
~nos ioBaripatitur.fit noftra huitate, dum huc ^ ilUtc vagari vo-
litareqj malum^is.quam in rupe auxilij eitts mentes ffofiras figere. .
3 Nonoijlat Dei tuteU quominus cruce ^ affliSiiontbtu inter-
dum exerceamttr.fedfatis eft nos non deferi,vbi indigemus Dei au-
xilio, ^ quanuis impiorum tyrannide nosopprimi contingat , pa-
tienter tarnen expeiiandum efi,dum eorum vioUntiam Detts com^
pefcat aut omnino conftingat.
Nonfine iufta ratione Deu^fmt humtUat, ^ cruciandos ad tepus
tradit tyrannis: fed indepetendum eflfolatiim, quod opportune U-
berdbuntttr quiin lehoua confidunt.
Pr&tereatemperdturdDeo resaduerjk.quiaparcere vuUfuorum
infirmitati,^^ curarenemaUsfraBipietatis cuUum deferara.Nam
vtcunquein cordibue noSiris vi^at Deitimor.tarnennonfumtu
tantafortitudinepr^diti, vtfuliineamui infinem vjque^nifi Dens
imbeciUitatis nofir& rationem habeat.
It4 <violenti ftmt tentationum impettis.vt iuHi faciU deficerent,
nifipeculiari quatUm ratione ad officium redttcerentur.
jf. ' Nos quidefuflentat fidesyita tame vtpreces mifcendafmt ad
confirmatioTK. Et quu affliBiortes pioru ^ impiorum difcrimen co-
rd Deo toUere videdtur,idcirco votis ardentibus petendit efl^vtfuo s
ab aUenis reipfa difcernat.
Ptfs nonjitfficit abftinere ab omni maUficio,niftreJpondeat inte-
rior cordts integritas,imo nifitotam eorum vitam gubernet.
s Deuanotffemp» conniuebit ad eorum fceUra,quifefdlfapro-
feffione iaEiantes po fuaUbidirte vagdtur^vel etiam fimpUces cor-
rumpunt ^ fecu trahtfnt ad peccandi Ucentiam. Vt autem reHos
cordeiuuarefoUt,impioi contrajnec »3 hypocritas,diuerticuU quA-
renies, £3* abcrrantes d viapietatis.in exitium pncipitat.
Ex Dei in reSios corde mifericordia,^^ in hypocritas ac iniqutta-
tis operarios iuflitiaypaot eccUjU nafcitur. e^uod cum i» hac vtta
wn adimpUatur perfeiie , ad meUorem iUamin coeUs nos toto cor-
dctenderedecet.
RTlCyLl PRAECIPVI.
f.
a.
l-
4'
De firmitate Ecclefia;.
Deimpiorum inftabilicate,
Ecclenx militantis libcrltio certa.
Tentationum quibus pij exponuntur modus
tu<^.
cer-
5. I^iorumingenium &,officium. .
' <5. linpiorum intri & ektra Ec4efiara graflantmm mi-
feria. 1.
ARGVMENTVM P S A L M I C X X V I.
.. , ' ,. , . ■ , ■ ■ •■■■;.■ i.' ' ■. ■>
VNC^falmum oratio iffaindicat no efje ''f^^^jpMMA /?i^^^ 'M ^ff*odamprophgtafeH d»-
^«revopult tudaiciitjfuafidci trib^ iH^aab exUto Mabykmco reduxitDeHS ^inpatriareftituit.
Celebrat enim autor pfalmi .idbeneficiuipy^ verhis multis ac iflendidis exornans atfUe amplifi-
cans liberationem t hortatur omneSfVt beneficium acceptum agnofcanti(^ gr4to animoceiebrent,
DeindtytjjHia non vniuerfuspopHlus, fed vnicatanthm tHbus Inda (chi tame alij muiti ex cateris
fe admnxerantjedcjue nonduplene refiitma erat,f^bucitprecationem,(^uapetitvt opus inceptuDeus perficiaty
ft)yeli<^iiids pafii^ exgentibHscoUe^asinpatriarpdHcattvt beneficiufitplenHm ^integrHm .Hdcpriorpars
ejt muspf^lmi.^a vtro intelligebatpropheta hanc liberattonempopuli ab exUto Babytonieo, ^ i^editum in
P/*fp^f'faf*fpri^rem edH^iionem ex Mgypto, vmbramfeu typum efe eiusridemptionij, qna perChrifium H-
berafidteranttapucato, amorte, a damnatione legis&atyrannide4MboU,0-donandierantvitacAlefti&
aterna,ac reducendi in veram patriam, in fHa,noua luce,fapientta {fr iuftitiOffirhati DeH celebraturi ejfent in
omm ^terni(ate(jrfruititrieiHs conffejaH UtifiimoiiHbetPropheMpi^s^^irp^mrm ttmporis dsrumnasdr hanc
hberattonem corporalem ita intueri,vt tn eertajpi iftius plena Itbemionts ac^mtionis erigantur,^ vt hoc
W '^.mploprtfemitliheratimis commonefm d^cant^nHUam c^lamitateminMas arumnas pioru inhacvtta
m
■wwgi u^mem'm x* 'juw: w i.
»^54
tatitasefe fuas vm atermcum gotidio c^ iiftifia ^iifHandd pnt comfmtaturi. flac tgtturfpe treShs vnlt eos
prafemsvtta ArHmnaiqu^mHltipltcesha^enusinextltoexftrtierant yaitt tjuaferendadttnteps rejhabant,
animoforti t^ intrepidoperferre^tt) doloremquem ha^BenHsha^^eranhimity.Certo enimfuturyiejiyvt faueml
admodumChrtfiusad4fo^sj^w
moauferdt ambis.
fayu.
/ u/
■;*>f;|;.
iv^ |cciedit «tfiiittihftiin & prat dfcarib beneficij ai> ipfisgeoti-
^sA ba».Qjipd^»ftiWqmum reddebaf behcficium diuinum tnul-
<!•
iet
CanticutBgraduutxu . >i .)»'.}.»,
Vin reducerct lehoua captjuiitaWtfl »>.«*-VBP™«wqmum reddebattreheficium diHinum^tnul-
i,5 ^ ^ ^ ^**^*""^'** PopV» I^daici efle %nam & tefji^^
^f*»^"^»» *>ei ambrts erga gencem 1 udalcam , Idquc publi-
Propheca cel^braturusl^^aliQni^mpopM^i ab exilio.Ba-
^ylonfto^l^nefi^ium ipf
variis fij^uris^y t mps qft c
nis ip£i;ipsreu {urjs ;,magt^tiidic^mbeneHcij rcAe xftiniare
& coQimemorandq.<celebrare. P4Qui|n).aucemin hoc vccCif.
(^lsbuCALheneficjum ii magnitudine gaudij , c|uodeKt^ticiQ
animis piurutu foluca captiuicate.£c. vc uracioiic ilUijfttior,
vciturcoUacip^e feu imagine(bmniacium.T^nia, inquit,eft
huius mira^!uu8t bcneficijnugnitudo , vc nos initiofi^dde'
ree plane attonicos ^ Aupentes;videbanf us enim & cum ^v,-
pore adinirabamur nos (upra & extraconfili? huniaf^ ierr
uatosefle, ^quidcm tunc cum iiiinimnigi jpei eflet reliquu.
Adedqi haec rcsmagna ^inuficatafinFrvt prasgaudio, lom-
niantesnobisvideremur,quafinon verehocaocretur, vtfu; contigit.gratoaninio&pienoorept^dicire ? Turpeenii
bito liberaremur a criftiflima feruitute&multiplicibusekilij fuerit,noshacinpartegeittibusefledetc,ri6rcs.
nifle : fcd confpici in bs manifeftam bei prarrentiam etiaoi
ab impiisjdn alioqui m rebus diuinis prorlus funt c«ci.6u«
athrtodtmi & in ifegypto uugi dicunt : Vere hic eft digiw»
pei.It4^icargunit.ico i tcltimoniis barbararum gentium
duab,ampltfitat betiefiCium.Deinddexemplain hoc populo
confidehmdtfm propo./it, vt ipfi qupoue ad agnitionem hu-
iusbenefici;& gratiaruih adronem excit«ntm:. Nani figen-
tes inipi«,& ai/eria? aDeb,agnolccrepoe&erutw hoc benefr-
ciumeireplanediuinum, &infigrijejiiborispci«ga ludeo,?
teftimomum, qua»it6 magis dec^c nos , ^uibus hocbeneficifi
:-5-rfO"s'Ci.'.'(
niiiferiis.lta vecbo fomniandi rem incredibileui i & qua; npn
fic vificatis modis,notat,cuius cpgicatio nos in admirationem
& ft jporem rapit, ac d fomniuni cflec, non res gefta. Sicut
Peirus Aft. ii. cuni cxcit^tus ab angcio cgrederetuc ex car- lam quan ««mpio gentium exd^us erumpit iplc quo
'cefe,nefciebatverehocfieri,quodficbatpetang(|lum , fed ^"cin-celcbrattonemhuiusbenehci/) (^ftqueprophetaquafi
putabat fe vifioneni videre. EtlapobGencf ^f. audifensTi- «f^VX^ huius^verfijs , quemafli^ue vtile fonare & decanta-
lium lofeph viuere,quafi de graui fomno euigilans, no crc "" '
3 iVlagnilKc le gdfic lej^ojua ^ agcQ^^oj np-
Dilcuiii:tacti fumqs laianie».,
lam quafi «Jflfiftjplo gentium
que incelebracionem huius benc
debatfiUjs id narraatibus. Soff^c^ymm ^cus itf^^opre cutp
piiSfyt coprj-^Lnynqia fpofilia hiHBiW» Wf> iiberwcy petioi'
lis, fiii rimci nuTi ,inioifnf.fpcramu8>ptgr€n»>m fvtam '/ftK"^
dat, vUutfrtnndn hfW.fif iiim fitf » lluftaitf » & ingratitudint
Tocus nuilu5reUDqu.atur..Sieni'u vfitatis modis agerct, iudi-
catentplerique cafu ita fadum eflc r>ut ab indultria & con-
filiis humanisfalute Ecdefia; pendare , nec autorem, vrpar
crat, agnofcerent & celebrarcnr.Vt igitiir intelligant pij fola
Dei potencia defendi & Itberari Ecclcfiam, iulct fuccurrece
fui$,cuni omnia fupc defperaca. Icacjueficvtliberatioannfi-
tiata fit fimilisfomnio, quod fidem propterrei magtiitudi-
nem & nouitaiem noTrftaiiln mTCfecur;
repopulum. Itahic verfuscontinctprincipalepfopofitionl
pfalmijquaseftgratiarum aftio, vtinaigumento duimus.
Magnificefegefttild eft, Magnificam luam potentia in hac
liberacione cuidcnter oitenait , & nooHuis fui gloriam ^fin-
dttfgutffcpntcmptu feu interitu. ;, r* f. ,,,
'^A£iiftinmftXnmShB>.cpetit icommcmoratiiRJemgaudij ei
fupcrior? verfu, vt niagn^tudo bcncficij fiat illuftrior.Non e^
nim fuit vuliSre aliquod aut tcmpuranum beneficiijm , fed
quod opprcflbs iiigcnridolore,asrumnis1Jc c^lamitatibu*, c4
propter corporale? miferias,quas«xiiium fecum trahit infi-
nitas , tum vero projpter fenfum irg Pciaduerfus populi
peccifi,qua hac veiutiabdicatlone ab hafredltate fua tefta.*
tuseratjiubitd iteru^lpcm non tantum xocporalis liberta*
z Tunc implcbatur hratertta pracedentisverfiu ^^^. P*'"* «ecuperandg erexit,fcd qu^d nouo acqueiUuftri
^futurumhuiHs reah reddunturper medttmtem- ^tZS^m^i^^!^'^^'^^^^^'^'
^J , rt rh T r 'g"uringens«iccititillaljptma,quasaniaios ludasorfioce*-
ptisyhocefi^erpratentum mperfetittm j rilu o% no:».» pauit.Namqucmadmodumbonavalecudogratiorcftiisqui
llrum,& lingua noftra cxukuione[ouatfone, gratu^
i^tione ; ]cunc dicehant inter gences , magna fecic
[magnificefe ff/J»f]Iehoua ad agendum cuift iftis.
In noc verfu t>cneficium a|nj^{ifirat i fignis eiusgaudij,
de quo fupri dixerat , feu a confequentibus. Tandem enira
certo periuafi veri & re ipta hafc beneficia prajftari populo,
& totam hanc rem eflei>*mp nonsKy, vt Plato loquitur , hoc
eft,nonefle fallacem imaginem in fomno obieftam, fcd^be-
neficium.quod |:e ipfa & vere ipfis nihil tale fperantibusAuc
opiniintibus cxhib^fecur , foluci fuiit it\ rifutii. Nam dx ma-
gna crift^tia & moerore , in quo hiinenus fuerant per aniios
^eptuaginta,in tancaui laeciriam funt coniedi , vt voce & ge-
cx morbo conualuerunt, quam quinunquani«gro corpor*.
fueriic:ita jucundiorem fecit hanc Iibert«tcra tnfti rfim* fer-
uituti^&^ngentmm illora dolorum » quibus temporc exilij
contabuerant,rccordatior Laftatiigitur fuimus,inquit , hoe
eft,cx ma^nis & triftiflimisdoloribus, pcriculis & «rumnis,
fubit6 coniefti fumus ialaetitiam,fccuritaccra & fclicitateni;»
quam nemo vnquam fperare potuiflet.
4- Rcduclchoua captiuitateni noftrara,ficut
riuosf^crrmf j]aqii|irum in auftrb.
■ Commemorationi beneficij &gratiarum adioni adiun-
gitprecationem,qu3e obiter mcuenti videtur quodammodo
pugnare cum f uperiorc narrationc. Si cnim adhuc teducen-
ftibus interioremXnitni laetitiam pro detent. Fieri cnim ali- da cft capiiuiras.qucniadmodum hic orat. cur haftcnus tam
ter non potuit , ^uin cogicantes de multiplicibus exilii fui , niultis vcrbis reititutionem illam celebrac?Sed facilis eft fb-
mirerits(inquibushoccriftiffimumfuerac.quodquandiu i hiciohuius obieAioni' '^'-•^— -- -'—-- ^ ■•
patria aberaint,candiu quafi i Domino abefle,& quodammo-
doabdicariabhxredicatefibi promiflavidercntur)nunC o-
ftenfa fpe libdrationis , qua; quafi tfiftimonium erat renoua-
rxadoptionis , in ingens gaudium erumperent, idque cum
voce tum casccris corporis geftibus teftirentur. Itaigicur
>biedioni^, fi hiftoria eius tcfnporis diligenter
confidcretur. £tfi enimdataeraf lihe^ri< XiyA^A^^fy <?|fi, p^-
teftas^edenntli in-parriamitamg j>aiiy^r^|tt<^ tflutjrfi fupt.PIe*
rique cnim mecu pericuIorum,qu»tBdeuiitJbu$ m jpatriara,
& policiam reftaoraturis immincffe Ivicinis hbftibus vide-
bantur,mulci etiam moleftia & difficultatibus itincris fufci-
rifm hocloco accipiatur no de tmmoderata aliqua animi ef- piendi,alijignauia,alij Voluptacibus fiiis &delidis,quas iant
fufione auc corporis gcfticulatione indecora , qua» fic incer- ■. ex einpcis agris & prafdiis,& contrafta cub gencibusaffini*
dum propcerresfriuohs & niigaccs, & digna eft reprehen- ' tatefeunegdMationibu8percipiebant,aIiiaIiftcaufisretirie-
fione:fedde fignointcrtbris & quidem fpiritualis illiUs gau
dij , quo aninii ludasotum oblatacer'» liberationis fpe per-
fitndebantur.
Eodem mbdo etiam \\oCif\Moi ikexi^h,tione UnguA,Ceu gra
talacione dicitur,intelligatur. Naln corde fuauiter aftVi^o &
lajtitia perfuf6,ficut frons,vultus,oculi,fic etiam oratio figna
lartitiajcdit. Vbx nn igitur fignificajt iH^s voces I^tantium
<]uibus fibi mutuo ludxii in pattiid|iiitcdeuntesgratiltaban
f ur,& beneficium diuinom prjedicaaiihit,
bantur,vt cogitationem omncm de redituabiiccr<?nt. Qsj»-
re&Zachariascaj». $. reliqui^ cantum rediifle in patriani
\ affirmat. Et lefai.di^. io. huc relpiciens inguit,tant(i rclir
! quias faluas fote,etiamfi populus fit vc arena maris. C^a^
vcrb non canttim extrcma ingratitudo erat, oblacumiilttdl
beneficium refpuer^,fed eciamxcerua /aluseoruni, <|4i inteje
gences teiiqiium yicae fuf cranfigere , ac liberos fuQS ibi incec
jdolol jicras co%car|;,qua in pacriiredire niialcliant , |«ricli«
tabacurivt fuanipr6 his folicicudincm o^endant.qiurcdie^
Tmcdicekamitttir^mtes^Mpv^J&itijfylu^Qp^ rant,peiunc,rcIiqi^jB i]Uoque, quiadbucDa(||^intet giin^
\ f,iti.iMi
"^^
"Ite^ (^arfi eranttredud & fic beneficiumcoeptum perfici.Hoc
''* ic^c primi^in pettr. peio4e qHia multx difficMlvi^ iUos
fb^qujiam rcdiecant.qubtidie^ieip^ani. ytin^tchacia
Haggaeodiximus,pecitioetiam huc|fefefeha4eft\c intel-
i>iAjigamus,eos qui r^4icrinc»al:dentibi|l^^ f^btt' ne refti-
cutio calcuum diuinorum & politif , quae iam fieri coepera r,
iniuriis 6c incurfionibus vicinoruni hoftium aut alijsincom-
modis &^ifBcultatibt^s impediaiiuc»fc^,yi;adfic,9^us perpe-
'cu6 , vc opus coe^tum ftMcicer ^rflcjl^iif . , )^/enc^iitia e&
huiusjpreciicionis. ,/, V . . (. ii *
^ Addic i\iixica,$fcM r^iios m 4H/I^«:irt q^u^ i^jen^pro compa^a-
cioefti mirftcuiolumpta,, qua magnitudtheni benefici j ex-
cbllic dc araplificac Eftque argumentutv^ ijfaciliv Videbatur
e(fii^arduafi{ditficilifpoptUum ludaicum infqc toc gea-
ccs dif))erfliun &ianLi'H^r^aimorjibusairuecu poiTedeinceps
invnttmcocpu$rurfusWalerccre,8^t:oiinmunibuspacrixler
libuil iteinceps viuece. ^ed tainen c^ca iHa cespQ/ica ccac in
Deiarbicrio,non f<jcu$ ac per defercutn acidum cfuos duce-
"Itt. Viderur alludcre Prophcca ad itincra feu loca»iper qu«
iredeuncestranfirehccc^cecat. Pleraque cnim cc;inf ficca &
derecta.ItaQue fiper ea bopufuin difpcrfum reduceret,id in-
ouit forcinftat n[\agn,iiniraculi, quod celebtitatem nominis
muini coditi^ei^d^turum fit.non al.iceracfim regione tlerili
■«cacida, qualia eric loca ^use ad tftcridicm vcifgcbacriqos a-
quarfi dcducerec. Acqueipfis adeo redeiicibus rcm hanc cain
j»atamfore. quam fi pccegrinantcs pcr loca arida & arftu
tol(S'exufta,<incidant ih riuum aquaruni , quoiitim longaai
reftinguant.-ficuc lira^litis in dcierto vagantibus riuos aqua-
rum cxpecra cduxic Monct autem hxc ien^cencia,omnes no-
mines in exilio fifo confenefcece & excingi^oc eft , ^crire
i^fuispcccacis.^ ab^it^i «ftu irae dioitfetfrai diuimus con-
yertatuf,^pCoin^i(fiQne;3u»ngcIijiqu9eeftriuus itquacum in
mccidic,poreutur6crecrccniur. Alijfc
.|pill.Rai I «Jiiiiii
^ Vadcns vddct, ac flcbit poVtans [^i^'^«rwf J
tradbttm fcttiinis:\>6il<^nsFycnict in exiritationepor-
tansmanipulosfuo*.*v^V^ — ...........
jA\ji>if >iV*>v.i
ntciuiam dc exficca-»
Qui fenu|iant in lacrytnis > 19 exultatione
]ic,pot
co mari rubroincerpceCaniur.
5
mctenc
inhacpoftctiifia ipaftc Pfalmiaccommodat excmp^mij
fi^xfcnsaiJ^^.2t moiiec quid ex eo i^{terq <|ebeat fidel^fi
[a^enusexperti erant varias difficuttates 8t. «riimnas in
exilie 7o.annocum v & videbancur maiora ajiluiclnftare pe-
ficulaab hofttbuS)q.ui reilitutipnem polici(g ludaic; omni-
l^usviribusimpedireconibantur. Hic igituir nc dehci^t ani-
mis , n^ve cogicent promilfiones Ecclefiafftftaseneinanes
auc va.^^«,fl.«^j|i;^in^ifKa|>ricolariini^ahnHhti.';flinip|^n. dc-
^cribic con4icionl hominis pijin hay vira. a tque hac defcri-
prione & pracrens beneficiG reftitutionis rurfus c6mendar,'8t
^in poftcrfi ad pacientii pios hortatuc.MagnQ crac bencficium
diuinfi , qubd poft cbt «nnorCi laborcs,exiha'^zrumnas,rc'-
dudicrancinpacciam,8crcddita ipfis,ecac libcHas ademprah
Tepus igituc exiIij,quodpcaEtcrierat,con^pacacPropheia fa -
ifoni, qux tamen non fic fine imgnodolore 8t incommodo
fcminancisjin magna pracfectimannona; difiiculcace &rerum
omnium penuria . Cogicucenim nii&Lagticof», qui iam e^
furic, fraudarefefruftuordinario &cerrx femencommen-
dare , quo ih annum fucurum fibi profpiciar. Id quanquam
acerbii cft,8c fxpc facic femence agrieola non fiae iacrymis:
ramcn fpe meffis futuraf incitacur , vt fuum ipfc gariuni de-
fraudans,defi^i£tibu$ad vi£tum necefl*arium vix fufftcienti-
bus decerpat,quod in tccram proiiciat. Sed tadem, inquit, v^
bimefnsappecic.dolor^clacrymx feminantis vertuncur in
gaudium 8c rirum,&mecic agncola cumexuicaCione,qui'an-
ce^fcminaueracia lacrymis.
Idemigiturnucnobisquoqueaccidic. Experti fiiuius an-
nos fatnis duros & criftes « fuitque illud cotum cempus exi-
lij plenumaerun)nis decalamicacibus, ficucquod incer facio-
nCm 8c melTem inceccedic,vbi fgpe pacerfam.cugi liberis eo-
gfmrftrghiafeftirl?y rftd WBtle^difedtctJetis nobis mefre vbc-
r€y8c rm-fiis" iiiili eXJ^liatiiiiiihrtddica ^^Snu % rtihbti^"oih^
nibusbonis qu£ amiferamus. Hocpcimfiinhoc vetfu & ie-
quencc fignmcacur, vcrecordationeptacteritocum malorum
excicentuc aflcogitationS praefcntisbencficij 8c ad gratiaru
adion^. Deirirdicquia nondG immnnes eranc a periculis om-
nibus,8tTeflab3it adWc mulca ceccai^niiia 8c pericula , monec
ingei\erefotahominispijvita quam in hociftundoagimus,
frmilem efic fationi a«ric(>Ia;, quae cempore annona; ht cum
dolorc 8c lacrymis, 8c hanc pracfencem liberacioncm qua ad-
CQti cranc, cann^m Vhibcam 8c quafi gufhim e0*eifliusaecernx
ln>eracionis^qu;e$dc expedacur. Hac ipicucfpciubeccos
atrumnas 8t perfcuta , quae rcftabaiit«fqrcicecpcrferce , nec
dcFatigari aut deficcrc^ f^d fpc fiitUrae, mi^Cfis arquc aeterna!
lae^tiae doforera prjercncis vicae folari» perto cnim re-
ilac alit vita . ad quamCcctefia vocata e1| , in qua fruetur (-
rerno Dei confpeAu 8c Uctitia. H{c cft fiiiiplcx 8c natiua hu^
itei vcrrusfcntkntii»
Expolitio cftprioris verfbs. Cilmquc df fcnfcntia facis fic
diftumivcrba cantunV8c phrafin confidcrcmus. Tota feiuen-
tia,yt diximus ,coinparatiocft vitf fidelium cum labonbus
agricolaruin: itaqueconfiderandum cftquoinodo membra
rc^e,aptentur feu accotntnQdlencur. Tciplex eft-in vcroquc
verfuantithcfis.qua? diligenccr cotifiderandaeft.P|lma eft ia
verblseundi& venienm: Sesiinda in verbisTeminandi &
meccndi. Tertia in lacrymls^i ffi>udio. Hasc re^e ;<ccommo-
datvia runt,& adagi^icofas, 8c Irpios. Prim6 fe^tidQiiicirur
ireigQcoIa , ciim pcogfedtens in agro feiiien in tcrcam pro-
iicitJlica^ricolatafli>s,vif«ftuma.na»cmiipii^iIur ,quat pcr-
petua efl: peregrinatio iWTi^e^i/lta, ffcm }^tfti\i Gf ne^^tifur.
f«m vitar fuarnomir»««.4iirspere»rinationis.N6nenim'habe-
imus hlfc fixum locuiii aut fedi^rh;rcdexulat ecclefia>iT»atm,
ad-quamalTtduiicntlimusiltatiucperpetiid, in hacVita pere
itinamur.VndePfllitfus/iniquic,Dum in hocmundo fumus.i
Dominopercgrinifmur. a. Corinth.j. Vciujctautem dicitur
n^ricola, quando dcattjQffs feg£iihus.& coUeAis fioi^bus re-
tlit dtjiompi ex i^gris£iuQjCintiCo ^a re^ cbniparatur migra-
tioni piorum exhacvf^a. Quatidoi enim ittgred imur fepul-
crum,(<atur nobisCcquiesiiiaboribns huiusvitaH&mifcriis,
■& tahdem ciim ad «rcrnam jdtam excitabimur , abftcrget
Dominusomnes lacr)^masab oculis piorumj& corda inxiii-
mabili^igaudio perfundeC, erftque tunc fabbathume;^ fabba-
tho,in quo laeci friieinur bonis caeleftibus.^
II. Altera antithe fls eft in «f rhf« r^.mmantti «r meten-
jLi. Seminandi verbocompreliend^t nmn^;,^ f^gricQlarum la.
bjQHSs, quilfacionem ancecedunc , & funt niultipliccs. Cum
aucem feminandi verbum ad pios accbmmodatuc, comple-
AJMir totuni htiins virag cnrf^fpi. qm' plfmu i»fl ^a^f^re & afrfi-
nis., nCc. dacur nobiJMrequiej, anccquam corpiis noitrum re-
fu(cicandum.innouiffimadi«4Ji-tcrram depotmuc. MeceAdi
vq(|3uQu8Egcftidi madf tiIos,ii:udus.fi^iufi«a«ur,quiex labore
agricolarum pergipimcLa^ipfiK a^rif jplarnm <iiAt,.^rif][imi
8MnQi^ftifi(it|fi.feW ^"'^iiSiaji trmp''-'' ""'^^« *•* '^iif p?rt'-
picur^eft dul<fiffimu8. Icapifrumvica eftmagnorumdoiorfi
plena.arrumnarum, calamicatum, quibus afTTdue exercentur:
f^d^ruAus has calamicaces excipiunt nunquam perituri , de
quibus Paulus inqUit Hom t. non eff« pares afflidiones
praefentis temporisad gloriam,quf reuelabitur crganos.
1 IIt_ Opp^nit lacryinas & gaudium liiu» ancithefis iam
in fuperioribus nonnihil eft declarata,& re^ plana eft ex di-
&o ChriftiJnmundoopprefiura habebitis.Item.Nuncniae-
roccm habebitis: fcd iterum vidtbo vos,& gaudebit cor ve-
ftram,Iohan i6.Sutic autem ha;cafIiduecogitanda,& pietus,
•p.ititntia inperfercndiseruintlis,ac defi.-lcriumvirfcjkftis
his iVieditationibus eft alendum & confirmandum.
Fmamtraiiutnfeminu] Hbc mcmbrunmoneodemmodo
ab interpretibus redditur.Graccusncglcdo vocabulo *|V0
reddidic fimplicicer, /e«Ku»7ic'mW(^TK«/'^. Sed alijfcrc
ceddunc,portans prctiolumtemen feu pretium (eminis: at-
queita diciexirtimaric /emen,quod aRnia^naannonaepc-
nuriaeftcarum&preciorun-i, i^coqiie i;ion .fifiedolore&la-
crymis ab agricola ffiuinacur. Decidftur cnim & fubtrahitur
i vrdu necefiario,& indubiumcuencumterraecommiccitur.
Acmailetrctinerc illud & in vidum nccefTarium erogare,
nififuturae famis metus i^ prohibecec : vt meritohinc pre-
tiorumdicipQffic.Quii^ahunclocum interprecaci runc.mo-
uencurceftimonio,quod ex 2 8.cap.Iob.adducitRKimhi,vbi
lcgitur tzau^JSO nQannu;01 & cradio i^piendae pra: mar-
garicis.-qiiod RabiKimhiica expofuic: ^precium fapiencia*
meliuscftomnibus margaricis. Sed verbum IVO non figni-
flcac ieftimarc aucpreciofum cfie.fed cxtenderevel protra-
licre. £c pLrafis illa iii diAoJob vidccur congruere cuiii illa
3!use Crermanis eft familiacis'& vfitata, Dievviisheit ietubt
enperlen vyeitvcr , prxfertur margacitis , longe cxcellit
mai;garitas,J&priore loco habetur,vtnon necef]^ fitverbo
auc nomini Hebraeo hoc ioco affingere alienam fignifica-
tionem.Retineo igitur & in hoc pfalmi didp fimplic^ & vfi-
cata nominis fignificacionem,&traftiohem feminis intcrpre-
cor,vel vasfeminis feu C2niftrum,quo fcm£ trahicur aut de-
portatur ad agrum , vt autor Tigurinae verfionis &Bucerus
ceddunt,vel(quod mihi redins 8(fimpiiciii$ videtur)Tradio-
herrt fcminis incerprccor femcn cradum , quemadmodum i«
fimilibus diftis.vc promjffiong Spiricusaccipiamusperfidfi,
ideft,promifrumSpiricu:acqucitadici fcm^ cxiftimo.quod
cralbifeucradioncbr?chij inccrram prQiicitur, vtadmo-
duni feu rationem feminandi alladac, & oftendac,fe de tcnj-
porcfarionis loqui.Nam qui feminanc,craftu quodam con-
ciniio 8c SifrAiMf in fpargendo fcmine vtuntur. Sicut &
incefua
11J7
•^T»""
^Tppw^^^
■fWTg.ft;r!T^it?j
iQcefno per agFum Aiam habettfquabilitatem & jivfjcMtr,<^ui {n yiin j id eA , reaitnimM Teu prQudentl femen certo quo4aai^
hoc loco geminatipne vniusverbi .%niGicacar,cum inquu,ve- ira^u & A'puMf >ne iiu^Maitter remeniparg;»? in agrunj. , ., .
nicndo venier.feu incedendo incedet.idedque non incpte D. ' fifta^tur ientcntiamijus vC(fUi;/icut agrifjn|a. <%»« l;»]!^-
Luelierus decontinuatis fcu alrcrnatis, iijjique mutuo fucce- res fuftingt.& fajDc in p^t^i[(r|ji giim lactymtsfiBi^en it^ fgrrgm
dentibus centationibus interpittatur. •^■VHi tty^ » - j 4»*^^ >!(vvi#*^"V. eQndjipi: , iwifi^ ' " . ^ i ^ -r .
f Hanc (entcnciamconfirmat locus in Amos ca. >.vbi fclici- Taborum reciDific.
tatem, quat futura erat fub regno CIwifti,defcribens prophe-
ta.figura fermonis ab ybertaee agrorum & vincarum , vt mo?
eft Spirituifanao,fumpta,inquit : Iri tjicbus ilhsjait lehoua,
occurrec aratbr nie{rori,& calcas viias trahenti femen ^ti/lDa
vberri[numfri6rmp
■fi!'
PSALM I CX X VK
i6iCUi\fD#damn»i^1ftr^ lei^hi^e - " -' v^ r^T^^
^ iS
:.•;■ y
PARTE S*
, V''V
si' ■>.' ' V.i
■V
■.Vi*U\\Si'.»
■'V-j:^ V«'i*«<i4 ^' '
•.■'•■■i^«rV'i,«i'""
T^^!^-'
I. Najiajipjin qua riiagnificatur apus Dei,duobus argmnfintisiPrifinlrri cft,ab infpgraty&lncretlibjli
Mr\«ift*tj^MS« WV\^A^ /«t4ArM *%t>tfl«» ¥%A M.« Ima«.2 /^••«ft :M..!^ *«. ^ ».H ^r^^m»^,-^^ M,««' •• . 4lfc^u. .. \ l 1 ^_. •/ t *
nia,gratiam Dfci Itberantiscum flucntis, populum vcro cuni terra fitiCultffa cotnpara|, & gijatii t)ci itri-
gari pctit,quaiu nemb poffit auertefe^v.^. Altera,populus,in captiuitatcd»abdudu$.eg[entibiijtflg^-jrAj|ig.
& femcn ad aUujaajwmjJuam nc^cffarium tcrrae cQmmittgtitilpus cQmparatiir : rcdicns ver6 cutn raeflof It
buscxcopiofimelfcjv.j.did. ' . .v . . vi
Jl ■ . ■,■ .. -r ,• ■■..., '• ■■
. -, , j^BS E H V AT lO N E S LO C O RVM D Ci C T R I 1*J AE. ;
Verf.i. K^dmptio seclefu ex tyramorumpoteftateimagis mirifi- tnorti dettttos libtrat, noftrttm eft tampracUtrum dput hilari ctrdt
caeft,quamvtfortHndadfcritiqfteat,fedIehouAtiindici ^mifi' ac ore ctlebrare.
ricorai eft tribuenda. 4. PrecanduieQ ^contintusvotiiCompeUandttsDeKi,vt dif-
§uos Deuifecumfoedere coniunHos agnofcit , inferpetmm </e- ftpata ecclefiAfua membra colUgere dignetur,& ita reghum Chrifti
fererenonpoteSi. adueniat. -
Itafuntattonitipro carnisfenfHfid^esyVteximiat>ei,ecelefiam TamfacileDeo. efteccleftas di^trfaireducerf^tuditcmrittetper
liberantis.operapro dignitate operatisjatis expendere rtiqueant. Et defertum ; vt in mediis iltis turbi^, quas AntichiiSiifiinfitts tam
ctrthquicunqueadconfiderationemtotliberationumlfraeliticaf^ foUcitepromouentibetu^erare nondefitutmtn.
Chriftianaecclefiamentisoculosconiiertit/omniarefipotiksquam ls.6. Affii^^p^ei ecc^efi* veluf fjtij^ntf qftfl^tifj jfP^f i^lM tM-
vigilareputat. d^m dulcem iuai^. gratia {^fauoru Beigi^um^i^^f^^ . ^^^
3 Soliditmnoftrumgaudiumgeccltfuredemptio.i^fubDeitute- videUcettyt^f^os reprimit.^fuos \ffruitufalibt>rM
la pacifittssftatits. g«i vero in ikUcits rident , nec ob contritionem §imm vita noftra in terrts fationi appofith ajpmilataitot mifi'
lofephi lugent,horrendum exitiumfibi accerfunt. riis ds* lacrymis obnoxittfit^vt. praftnti triftitiAgatttUitm fitceedat,
&luum in/pij ipfi vel muti fij* confHfiprApudore maneantyvel co- difcamus ad meffem Utijfimam,id eft, beatam illam vitam in ulo
gantur Dei manum agnofcere, quotiespecHliari quada rationefuos nobie repofitam,anim&iJUXtmdaie.
^ — , ^ , Aktic^i PR/
1. .Ecclefia*milicantis re^mptiotiesmiraculofa*, > 4. Eccie/ixinAauratiofutijmisVocisoptandit. ^
a. Piorum & impiorum in Ecdefia? &mundi viciflitudt- * "5* ^^'^'^"""^^^^^'^""^""'"^^^^^^^"^gi^^^asViceSjat-
3.
nibus cogitationcs.
De gaudio atqueriTu vero & falfo.
qilc illuftres piAura;.
■♦-»-
"^ AR GVMHNTVM 1?SALMI CXXVJ. ?^ .
JEP E in vniuerfa doElrina EcclefiA repetitUfdo6irina huttti Pfalmi.Pafiim ^nim clamitat Scri-
ftura nuUos hominum labores e^efelices , nec c^nfilta vUaeffefalutaria , nift l^eo adimdpte ^
\ benedtcente^vtCHm Chrifttu xn^utt hhan.i<). Sine rne nihilfoteftisfacere. Et lohannes BapttFia
j loh.in.^. H^erno potefl fibifumere ^uic^uam,mfi datum fit ei defuper.GregorittsNa'Xianz.enu6 ele-^
Uganti paranornafia alludens adfententiamhuius Pfalmi in^uit , d-itH JiS^mtt lAnS^ir i^uet ip^o-
vocjiy jUfl Mdvvoi u*iHv '1%^^ ttoVoc ^titur autem auior Pfalmi dt^ributione,vt res fiat magis perificua, (if re-
Eiius animis homtnum infigatur. Difiinguit enim totumgenM humanum ifMuos ordines,po/iticum ^ aconomi-
cumy ^ de vtrocjue ordtne tampohtico , ^uhn osconomico, in cfuibut conftituendU-,conferuandisiaugtndii atqi^e
ornandis ornnii omnium hominum curajabor (fr induflria occup^tur,affirmatinecregna,necpolttias, neccuono-
mias,necamplam remfamiltarem,hominum induHriaparari , aut corifiltp ,faptentia a^tvtribtu humanis con-
ftruariyfedfitla Det benedtBieneflare ^florere.Id^ueab ekemplo confirmat,a Itberorumprocreattonefitmpto.
Suni enim liberiy^uibns cum Relfub.tum «economia conferuaritur,peculiare Deidonum,vtfiDrocreatio illacef-
fet,rnox ruere ^polttias c^ aconomias neceffefit,Ergovelhocfolo exempio oflendtturmaNifefie,mn hitmanis vi-
ribus,potem<e,confiliis,faptent ia aut induflrht ddftribedum ejfefeiicem velreipublica velotcononuAJiatumyfed
foli Deo, ov^ueAf , vt Gr^cus poeta in^uit , ovS^eif ^Ctv^h fipor^. '* HacdoBrina omnthm , ^uipartem aliquam
coTfimuntmn laborum velin politia , vel osconomiafuHinertt , debet ejfe notifiima , rnaxtme propter duas caufas,
Frimum proptergloriarn Dei,ad domandamfttperbidm noftram,(^ taxandamingratitudtnem. VHlt^nimfciri
Deusflorentespolitias ^ occonomias afe dart: 4)ficut damr^atillarnfuperhiamAntmorum humanorum, qti% exi-
iiimant fua induBria ^ vtribus parari dr conferuari regna (^opcs, ideoque ikuttlibus fape contenfionihHS fefe
macerant ^fiangunt , vt Pericles , Demosihenes t^ aly:ita tndieatfe honore afflci,fiiri agnitione infirmifatu
httcbona ab ipfb petamus. Deinde vtilis e§i h<ecdoBrina ad corr^endam diffidentiam noftram ^ vanamfb-
licitudinem ,^«<« multos a neceffariis laboribus r^rahit e) ahSierret , auos tamen pracipit voxdiuina. T^m
, cum rnultt videant induBriam homtnum aut vires non pares efje moa^ gubernationis in Rehnifuk* & res ipfa
tesieturfApe optirne cogitat^peJitmlcadereJraSli ^atieritistjdefirun^^ernAtionem: t^ineUonmiieeiim vi-
■ " ■ "^. . ■*■'■■■ '■■^' ■^ rFF iiij
mm^^^rmrmmrw
dtim$09ttn0Uifi^tidimkmrmf4Wi^4remy necauic^tim froficit^dMitateUhtrff ^ conteAtiontm , non
tsnmtfitttti r,mifiieres ^ yMnmidiores , fedfiepe iefyrtis (^nimkmit iik^¥ ^fmtlPt^, &fi9m mrernM
inifm^miffiitrcm^^ m^Ait^nh^ttA iMdicatfipietiai^m^iiri^m humanu comparari
pHjgm «^r^w^ yi«Y ifif ffilfflillifti/Hfi^fciii^*»""»* ^ 1^^* ^^" fra^ifci hitifhnd» Detnde diffidentid no/irajkccttr- ,
r^ejfimex mMa ^mto fionjiiimditiiittfocdem^ nebie comfnenddtarndefef^a^tuidut labores
necejaritis ^i(jj^inim0i^f(ihhina^ a Deo expeBimm, iuxta Hlud. Pfal-
ifkffiSS^ttitiirefloTfFo^^^ .mam^tiamiCJr ifftfaciet.Ettenedijfant hoc loco ver^
ftu dulcifiimii^ui fummamViitHe PfdVni continentr .«,
iJulUtueflfelixconatns^vtilisvnquarni ' domumasdificare. ItaDeusEjs^d.itvdiciturjedificafledomos
ConfiliHmfindnditaueiuuitaueDeue. ' obftetricibusifgyptiis.hoceft,p^fpexifre iW^ deomnj-
_- f f„ :. ^ '\ ' ri • /• • n* ; PU$rebusnecciiarus,auxifleremfamiliarcm&opes,dediffe
rmctUUAt%\leamm.CUmmtmfihtconfciareUt iiberosmorigeros,bene moratosacflorentesinRepublica,
v; Mandati omcij muneraiHftaptcif: w- f ;;, , :%^f, ..,,,, «c miniftros obrequente$,&c,Cura igitur inquit, Nifi Domi-
Effimul OHXiUitfit prMfentt a numtne Chrtsft , »«« </*f|?c<M!i««r,&c.figmficat pmnes cu ras &m5bres,quos ho-
''^ -ininesinrumuntin cotiftitiienda fannilia.in procr^^
* ' ' beris , 1(1 augenda re famfliari , in propaganda nvAuais-me.
inorta>ad poftericacem, cfie irrkos 8c vanos Mflili^^cuncntuF
4iui(|i(us. ^^ .i
Altera phfa/is CK his,qu« iam diximus, facile intelligi po-
teft.Nam cujiodire cmtatem figtu^cat irempubi. fpu magna feu
paruam regere& adminiftrare , ^onmtaragere, quxad cbii-
reruandam,firmandam,ornandam,augendam & pofteris tra-
dendam Rempublicam facerevidentur. Atque na>c quidcm
- yaria runr,nec breui ocauotie exflilicari pofllunc. Sunrque h.ic
dereconfctiptiaphilofuphis mulli libri,&pr£cept3 varia
tradita, quibusomoibus ha>c rententia pfalmi prazfigi debec:
vt fciamus , non humanis 'confiliis auc viribus (ronflicui rcgna
& polici-is, vc plerique exiftimant : multo minusconieruari:
fed Deum t^ qui tramferc , mutac & ftabilit re^na ; id quod
etiam honeftiores iflterphilofophosintelIexifle,fcripta ip-
forumoftendunc. Ciceropro Rabirioinquit,X>ef£»(£f<f>Mx/<.
lio m ulto magu Rempuhlitam Romanam, quam ratipne hominU
^ confilio guhernari.Et veriffima cft illa vox PIatqi|is ^.wthm^
MiiVbinon t3etts,fedmortaUialiquispriu!l,ibi maufrum nttUtim
" 'tttm.
i:J
uertere omnia pericula & incommoda|& qwe profucura func
p6rfieere Jnde eil illud Homeri^m: «^ -«;?.:; ' .
2 Fruftra vobis mane feftinando furgcre : tar*
''Tofcittf^ expeaat non duhifdntefide.
Sicprocedet opHifauflumpop^lif<^ue tj^iiflieir
piriitttjr^eJpfiaurafecundtiiHos:
lnuiilamqi^%\idextramvisnuUarepeUeti
'0mnidTepmircederepronaD'e9j^ L^^I^ -
Jpfa etiamy^uiimHis Mamanti inci/aferunWy
Cumfetimits,ceduntfatafeHeraiDeo.
Nec Dem eflnumen Parcarum carcere claufumy
Ouale putabatur Stoicus effe DeHt.
Jpfepoteiifpii^CftrrMinhihrevolantes, .. ,,
Jpfei/elutfcojfulosfluminaflareiiibet, . ' n,
' Ont;icun;i gradutim,S;^lQmoms.
nd^V)^ nonnulli exponuntin daciuo cafu , quafi dicat^ pro
Salomone. ExifiimaKlcnim pfalmum ^patre Dauidefilio
praifcriptun] eflc , vc efiee norma vicat , confiliorum & aAio-
num, cam inpolitica gubernatione, quim tnadminiftranda
r^^uniliaci. A U| raaOTiimpiicitei.id.Saloinaftftni tanquam
a||ioremPfiamumreferunt,quicfimeff^ ' Notandaauteraeft&cmphaiisinverbohOp;%nificate-
fapientiapolitica,rcai(flme omnium dfihisrdwtfdltee ol^nontantumoperaraimpc^dercfcd vlquc ad facigacio-
P*!"*^* r A 1 nem^^rooleftiamfatagcre.
I ll^Ifi lehdua^^cfificet doft\um,fruflraIabo- Per«iy?ofl(f*fw/^/tt<tf,quodexphrafiiamexplica8aintelIigi
^l rant qui edificant caoi.nifi Ichoua cafto- poteft.non iignificaniur tantum qui locantur in excubiis,fed
diatciuitatcm,fruftravigiiarcuftos. ^ , inpritnis'inagiftracus&iudices,quosoportetaffiduevigila^^
~ ^~^h,lT-^ir~~ii — • Tx T — — ^^'^ fklu^^RcipjibJt^aJi ftances in fpecula .prolpicerc & a-
Fropoficio Pralmieft,Magni hominum laboresfune irri- - ^^ ^ «^ '^--
ti per lefe . niQidAUiiepcur diuinitus. Hanc propoficjonem
explicacperdiftribuctonem.Kam omnesomnium hominum
labores occupancur vel in Reipublics adminifttationc , vel
jnconftituendaatqueornandaredomeftic3.{Nam deeccle- ,** ^^ - r /■ 1 /r j n ^r ,
fiafticislaboribuspccuIiariseftd»a ina qugalibi explicatur, dStores icHionjs [fctltcet efje MeSl, tjuod accelera-
& tamenhlc«juoquefub publicis laboribus comprchedi po(- tis manefurgere-, g^ efuoddij^ertis federe ifeumoram
fanti) Hos igitur affirmat tuc demum eflc felices & falutares, facitis fedendo ] comedentcs pancni dolorum [fcili^
fi diuinitus adiuuentur:& (inc Dco nullam ftare vel policiam ,^, ^rr^. ,^ ^^^ comedere panem dolorum ,feu anxteta-
^elceconomiampoiredcmonftrat. Intcreaveronondamnac ■" ., , ^ ^ ' ir j l- j^i li r r
vigilantJam gtibwnatorum , aut diligentiam in adminiftran- '' '"'*.?"'« ft^l^ilforepartum^yiQ dabu dilcdo fuo fcm-
daRepub.ae<;vefaclaboresdomefticosatir<»conomicos:fed num. ^ - _ __1.X_: _,:
vcanceadixi,fiduciam,quxcolIucatur inprpdcncia humana, IUuftrac propoflcidntm per antithefin, in qua primum eft
aut laboribusnoftris , taxar, & iubet, vt ci^m «innia facimus, hy potypo/is defcribens curani , folicicudinem , anguftias &
qu^adred;eord^andamRempublicam>velconftituendam conatus animi fine Deo mngna conancis. Pingic cnim pa^
remfamiliarempercinent,cogitemusnoslaborandoaucfat- treriifamili^svaldcfoIicicum& diligencem in comparando
agldo nihil proncere.nifi quatenus Deus noftro labori bcnc- vi£lu,qui niane ante auroram furgic , fero it cubitum, & toco
dicit, ide6que abipfo petendtki ciTc feliccm Reipub. ftatum die (efe ftrenue exercec & labore facigac , cenuic^rque ex la-
&llorencem oecoHOiniam. . boreviAicac, fuumiplegeniumdefraudans,incuseciamina-
Nomine domUs incelligit Salomon non tantiim manfionls nimo excruciatur amdua cura & folicitudine , qux fomnum
locum,fed auwMecl^^^Mtomnia, quz adconfticuendam &alen- impedic. Hociracioiudicatplurimum f^ceread cumulandas
dam fariiiliam, & ad dignitatem patrisfamilias tuendam per- diuicias. Sed hos labcircs omnes & curas inquic Salomon cfle
tlnent , vt func vxor, liberi , rcs familiaris, ferui,honcfta cxi- irricas, nifi DeWs nobis benedicac Idco cum labore coniun-
ftimatio pttriBfamilias fcu fama,&c. Et nomine vrbis com- genda cfl Dei muocatio , qua Deo oflerant pi; fuos labores
muncm Iteipub.ft;atum feu politiam dcfignat. iCdificare igi- benedicendos,& gratiarum adiio. Debet autem hoc cxem-
turdomuna>nQi(^gnificattacumexcruereaedificiumaliquod, plumjpacrisfamilias etiamad reipublica; gubernatorcs ac-
quod commQ4.am nabitacionini pr|beac:fed CQmpj|rare om- coromodari. Nam hi quoque fruftra muniunt vrbes legibus,
nia qux ad coniU^iiendam & conferuandam ^amiliam perti- autconftitutionibus poIiticis,aggeribus,amicitiis vicinorum,
nent.vt duccre VXQr<^m,procreare libecos,henefiis laboribus foederibus,magni$ acerufs auri & argenti,quosDion'yfius ada-
quaererevi^um^pro fe& fitmilia fua: rcponcre aliquidex re^ maatifia vinculaimperiorum eflecenfebat,auc aliisprxfidiis:
buslvbore noftfo pacitsiqupd clocandisjdeinccps Uberisfect fruftra in tcnti funt in emnes occafiones augendi imperij: fru-
viac. Deni(jue omnia agere, ^ua; adconferuationem no. ftra macerantlecuris & laboribus,quos pro reipublica; falu-
minis & familixpertincnr. Suniu$ enim condici ad immorta- te fulcipiunt : fruftra comparanr exercitus,aucinftruunt claf-
licatcm. fes,nifiDcusdecfelicesnicceflus. Idquodhiftoriatomnium
Senfus igitur ille fmmorcalicatis , qui non eft omnino poft arcatum oftendunr. Non dcfuerune Dario excrcitus cjuos op-
lapQun CKtindus ,cogitno$ , vt ciim videamus nos obnoxios ponicrct Alexandro, non fcientia rei militaris,non alia praefi-
efle mortitiq ^fteriSs taraen fludearo us meiiibriain noftri c5- dia : & tamen vidus cfl ab Alexandro. Hacf prima pars eft ia
((;ruarc.Ifi4eigiturtotIaboresfufcipiuntur,quibusnonnobis aotithcfl' '
canti^ , fe4 liberit auoque noftrisprofpidftius. Id igitur e^ Altera pars habet anettcratipnem manifeftaai leu promiA
■ i^oncra
iz4^
'in
£bnem : tunc deaium labores eile fcUqcf u ii^jCepub.qujm
in (£conomi3}fi Jiuinttu^ a JiUuencur, DjiU£liifuUjin(miCid»e
V fomnum-.quiU dic^v.Pib 8: Deuin tifneucibus ica obiicic bona
co^ofalia , vc non neC(;Uc lubeanc i£ie,iu<inibus curi^ nia>
cerare, & vicarn iibi acerbani Ycddcrc ,'auc cum diebus no-
"^cs cciam mfbmnes sraducere^red dac eis fomnuQi.hoc c'ft,a-
nimum quiccum &(. paCacum , vclabores vpcacionis diutnos
^ jtae)ccquanr.ur,vceuen[unxDpo conimeiiidcnc&peradula-
- bore fuauicer doriniaac,Sc quieci curpus &animum reficianc.
. Kondicicpiosnihii labuiareauc (inuiescfle cruncis.. Nam
iequens Piahnus prscipic lav^iremjcum inquic.Laboies ma-
fluum tiiarum m3ndukab^ij>>^{l(|&e piorum vua fere perpccuo
laborioia : fcd diciccUm liis iaboribus non effe coruundam
illam i/ianem folicicudiaem & curas^qux corpus & animuiu
torqucant,macercnc,iiuc exliauriant, & (\ux nunquamquie-
fccrednimuiii paciancur. Cum ecottcra impij eriafm in ma-
' icinia opuiencia flnt ficut mare xftuans, quod perpcctio fluxu
j^ &refluxuagicacur, vt nunquanv confiltat. Alijexponunc:
</ daceis per f omnium.hoc ert,(iiie magna Iblicicudine. Largi-
turenimmulta de quibus nunquamcogicarancrcumccontra
impij,qua: fe adcpturos fuo iabore iperabant,nonaffcquan-
tur.Eodeni redichxc fententia.
Acque hazc eciam ad Reipu. admfniftrationem accomnio-
dencur. Timotheus Lliciterex[>ugnat vrbes &infula',, quas
adiicic imperio Athenienfium.His fuccelfibus elatus glor.a-
bacur fuainduftriafe peperiflejveiamplificaflrc impenuni A
th:nienfiu.n cdiiiquc aliquSdo vidiffec pifturain,inqua for-
tunapinc;ebacur reci circundare infulas & vrbes , rcdiensab
expcdicione venitinconcione& dixic,Hocego fccinon for-
cunnipoilea nunquam fuic forcunactts.Alexander pugiiacui us
^poitcrodie,inciditinfomnum profundum.vcPamieniocoa-
ftus fueric euni excitare. Paulus I Il.curauit pingi Carolum
V.dormiencein in rdla , & forcunam ei dcpelleucem mufcas.
In his hiltoriis pinguncur cxeiripla , qux fenrentiampfalmi
confirm.-mt Q^i igicur vulc fuos iabure^ efle felices.dcc ope-
rani vc fit Dei diltttus , hoc cft, quaerac eius regnum & iufti-
tiam,vc Chriftus iaquic Maccli. 6.
p Viin habct a(reueracionis,& cercitudincm fignificac Pa-
nem dolorum incelligit maximisdoloribus&molcftispar-
tum, vel qui cunimoieftia &per^etua folicicudiiie & aQxiC'
tate comedicur. ' : '. ■ - „ '
3 Eccehasrcdjtasl^houaefilij : mercei f(^us
' vcntris. •'•'■'. ■ ; ■'■•'■■
A L M V M :C X X V II. : • •.|w--''^- ■■^■r-»^-^.';. . ,241
MerceseflfruaM x^/m] EadHJjn eft huius meonbri fentencia
qu|: laii» cxpofita ell V^c^^buiw Hcbraum 13^ noi» fempcc
hgmficac cuinpenfationcq} pro laliore auc merico, fed in gc-
netcaccipit^rpry vicilficudine, D/»p/'»MJi^r<^ andtr emm
gegeh^ vvirdodefbegegrut.S\ixt,^3.i cpmpeiifati^ fiuc nS.Ita-
S^? f*pc prc^gratuito bencficio,quod diuinitus homini con-
feriur,& muratmnem fortunas , iUius auc condiciows aftcrt,
accipitutJdque ve^ exhoc Ipco mariifcftum efl:. f ,
4 ,Sicut iagictjpin m^nii potenci5[rfl^«/?/;]rta fi-
lijadoiefcentiae;. ^ , ^: \ , ■ . _, . .■
No f()lum libcrorum^fjroc^i-eatio eft Dei <!wium,fed etiati
vt liberi fint firma valecudme & viuaces,fintque praediti prj-
ciaramdole& omnigcnere virtutum ornaci, non aliunde
quam a Deo proficifcirur. Nifi enim ac^edar animi generofi-
casjvel natura: rcaitudo & probitas ,ir»xv7iwM plurimos do-
lorcs aftert parcntibus , vt in bonis cenfen haudpolfic ; imo
Iterihcas vei orbitas felicior fic quim facundicas. Ncque hk
fufficicdiligens parentumautprsBceptorum inftitutio, vcli-
bcri euadaiictalcs, qualestire optamiis. Videmus enim in
mulcis rciae formandis oinnem operam & laborem fruftra
infumi:fed donum eft: pianc diuinum gcnerofa indoics in li-
bcris,qua ad vircutis ftpdium rapiuntur. '■',
Idigitur prsedicatin hocverfu. Vticuraucem fimilicudine
quaanimi vigoremingenerofisnaturismdicac ,&quaneuni
parentibuslenio confedis libcri honcfti fintprxfidiumjoftf-
dic.Ea fimiUcudo fuinpta eft a f3gitcis,qu« concorc3e& excuf-
fe a robufto homine,obftacuia omnia (ubito & raagna vi pe-
netraiicacproftcrnunr,funcque*/«rtTO'e««a;rma,quibushoftcs
& fcras a nobis depcUimus Ita igitur filij honcfti & gencrofi
rcs magnas dcxtre & magna eelcritate cpnficiunt* vt Hercu-
Ies,cuius imp^tum aduerfus Meropas Pindauuis in lihro hym-
horumdicicfimiiem cflTcnon igni, nec ventis.ncc mari,fcd
fuImini.Ec Alexander fulminis inftar aut fagittsE cum viftore
exercitu volicatper Afiam,& magnamorbis cerrarumparce
libWubiicicncc vUi exercicu» auc munitiones reprimere eum
auciohibere cius impetum pofrunc.Dcinde ficuc telis Jioftes
depellunus,icafilij honefti cuencur parentcslenioconfcdos,
& fiint ipfis prajfidio, vt quacunquc incedacpater munitus &
ftipatys hoc facellitio,cucus fit ab hoftium iniuria & impecu,
ficuc feijuence verfu dicicur. ,. ,_
Hd|.igicur primiim docet fimilitudo fagitcarum valida
manu«6torcarum : dcindedocec ha;c fcntcnciajmagnos fuc-
ccflrusljon contingere hominibus ignaitis & otioCis. Nam
qucm^modum Piutarchusinquic in vifai€myIij,3i>!o»j<«>
*
laco vno exemplo feu fpecic <^6firmac.Eft aucetii in Iitic cxS
ploargumencum comparacoruni si maiore ad ininus. Euri-
pidesinquic, ^vsntlimiotnniiiiafmK, Idnon tanium verum
cft de familiis, quarumnomen>mcmoria&dignicasfuftcn-
"^taiuur &conferuantur per liberos mafculos : fedctiamde
Rcbufpub.quarum liberifuncfcminarium. Nifi cnim fubin-
de ilijcx aliis nafcercntur, qui in dcmortuorum locum fuc-
cederent, mox rucrent &tnterircnt non tantumfamilixfin-
gular, fed^iam poIitisB, Cum igitur Iiberosdet Deus, qui
funt 5w\Mo«M»»&>r9MT«6r»,agnofccnda cft cius prouidentia,&
dceiusbonitatcinrebusminoribus, vt m vidu&in neccf-
faria defcnfioae,non eft dcfperandum. Imoftituendumcft
reliquaoniniaficproficifci^bencdiftionediuina,ficuc lobo-
les in coniugio. Vticur aucem inicio apoftrophe, qua prauas
hominum opmiones & negligcntiaminconfidcradii opcri-
busdiuinistixat. ' ':' \\
,^liiloiophidicunrnihiltam efTe naturale , quimgignere
fibrfitnile: &profanamuItitudo, philofophosimitata.vei
fortunK, vel inocui naturae foboiis generationcm adfcribir.
Hanc pr ifiinamopinioncmcorrefturus, compellatSalomo
vnumqucmquc&Iiortaturomnes, vcrcra reftius &me!ius
confiderent. Nt»n cafu nec nacurae. cantiiin vi procreancur
bDminc;, necvllo hominuni labore aucinduftna parari pof-
f unc liberi : fed Dco bencdiceuce & foecundante vtrumquc
fexum,S: mirabiliceif formante (vtPIalmus ijy.in^uitjlfoetu
in vtcro,nafcun(;^[ir libcri cx parentibus. Idco Rabmi di^uht,
quatuor efle claues Hti quas nuUi communjcet,ciauem fte-
rihtatis,claiie.pluuiaj,claucni cibacioms, & claue fcpulwrae. pocta
Cuni igicur Jd qupdprjecipue requiricur ad confcruacio^eOJ;
politiarum & fainiliarum, non pcjlfic comparan humano ia-
bore aut induftria,cur in cxteris rebus fruiira lc fatigat &ma-
cerat h<?mo , & non potiiis prouidenciam & graciam «liuinadi
vbiquc agniofcic& praedicac?' >,* u rt'\ »:) \ •; '^' •
H<ireditas\Co)\<L\x{tQ vtitut vocabulo lixrcditatis, vt o^', •
dac iiberos ncquaquam parari induftri^ humanajred efle do-
nwm Dci. Nam liaereditas non icqiiiritui' vUo laboreaut in- '
duiiria libcbrumjfed ^parentibus relinqiiitur.
mi
qt5iritlaboresacerrimos:(edaddcndacft correftio ex hot
pfalmo ,* vt fciamus labores illostion efle fcliccs,nifi diuini-
tus forcipencur. Tunc enim felicicer ceduftc omnia oVar aw^'-
J*» 7ic«wTOc;^9i«((jity«VtT«^ , vc inquic iEichylus in Promc-
theo. Qujiignaui funtinRepub. gerenda , & ponfuiunc fUo
otio&tra^quillitati,auc voiuptatibus dediti totpefcunt,tan-
dem cu^tunt Rempub. vt Sardanapalus, de quo /cc;ibiCur a-
pud AtIfcna;um,ii<S/i3(lOTi, TOc/i'«»*«e<^77ireji»»«fl<. ItemHono-
rius,cut|is..tanta fuit ignauia . vc fubfcriberecliceris ancea no
ie£lis.Econtra alij quidem vehemcnter conancur,(ed labores
eorum func infclices,quia non coiunguntDeunf vtPopeius,
Cato,&hoc temporemultii
Dcinde in priuata& oeconomicavita, d quis non laborac
tandcmconfumpta hjereditate a parentibus rHjicl^ adinp-
piam redigitur.ldeo Ignatius in epiftola ad Tarfcnfes praeci-
pit inquienSj/XNif^ic or «'/ui» af-^ti^^fAint-^f nt iMiiiuc i a^yt*. Ec
verum cft ilixid Xenoph. mtt<f^,. «. mt ^^xi^» i^«* « (u^ttm iv>V'
tfUt&ttj.Fili^Miohfcentia. vcl iuucntutum,id cft,qui nafcuntur
ini^ucntutel)it)min|ls, vclpotius fiinplicicer , Filijiuuencs,
fortes,ftrenui,qui habent impetus hcroicos. De phrafi diftil
cfl fupra pfi.x» Grjcus intcrpres iudicauitHebrxu caniyJ
quod in plurali numerofignificac iuuentucem , efTc partici-
piumpraetefitum : ideoreddiditHei iVlintmky/j^ij proquo
inLatinaverfimJ€legi(ur,FilijexcuCoAi,im' .' ■
5 3eatu5 vir , ^jui implcuerit jxhai^etram fuani
illis :,nou GtM^JH^^s^it dutn lo^euturjiiiiJtni^is fviisln
"^ '■'■'{' ^ '.'./ .-:'•...'■> •V;.". . '■'^■■rt_.
Subiicitepiphonema quo fimilitudinem ijlam clariifsex-
plicat.&pfalrhumconciudic. Sicuc ddmus pacrisfamilias h
c^eat foblole & ifii^ brba Ijbcris, rionpoceft f onfiflercl diu:
"^ica^efpubl. qiioque, nifi fir inftrufta taiibus ptapfid4is iuUe-
mm a«ri^m &vipcute,prxditoruni,obnoxiaeft variis iniw-
riisj&tahdefn corrHit &cueriicur. Econrra veri,fipaterli-
berils fuis,tanquarn arcu&pharctra, incedat munitus, facile
fe defehdic adu^rt-ftis cos qui vcl vitae v^l 6^ibus 6iu$ infr-
diantur. Sunteniiiifi)i;'praffto parehcibus , Vt fagittae Cx
lSv,4i#ir,s*J
It' ■
1^45 ■■•-"■^*..- • ■■ ' p K i£-Ljfc'CT/ H'E « !Ri'''M OX ''■J,,- ■<■):'- 1144
pkafetra d<iflffm)ftXfBc pirvpoirant vkn 8t imtiriam , It pst- Non co»fkntk»tttr]Miit ratidnen). ' *^^
rcntes ieftjfidimt EtRefpub. ealibi^s ctutbtts tnftrufta ma- Infor*a}U eft;\^(Kfceptandum erit iudkio, non facil^ e^
giseftmunita , quam & aggerest denfos 8e, liaetas fofT» circom rftt violentiaf brbnoxij, vt <auia fUa cadant & repreffi confun-
vrbem dticat . vtrefti^ Plntarcliiis Inquit in vita LycurgiiNe- dantur. Habcbunt emm qui eoru p^trocinium fufcipiantjSt
^uaquain Yths miniis eric muro circnndata,fi qtris eam opti- qui poflint os obftruere aduerfariis K calumntatoribus.
fliisViris,Oonlatieribuscinxerit. Taiis fuit Sparta.Beata >gi- ^ Olim in portis a«cbanrur conuentus & exercebantur iii-
W}tnqait,eftRefpiiKqu«tales ciueshabetmultos , firbea- dicia. Ideo deportisiiicloquitur ,vt nuncnomin^mus tri-
tus eft paterfaihthls qui iuulcos habet ^lios ftrenuos & vir- bu nal,vel curiamjvel fenatum. Futuruni igitur inquit, vt fi
\tutt praidfcoa. fiilque hacc f«licitas tam Reipi^.quam £imi- caufa pubUce dicenda fit pani , filios habeat qui caufam tu-
lia* priuatae peculiare Def donum : quod ita agnofcendum eancur,& patrem ab iniuria & calumniis defendant , & bona
eft , vtex eo di^tit*nus nihil nobis^neq^ publice neque pri- parta tueancur. Hac oraciorif tionnihil mitigat & liinitat R-
ufttimacciderc ik^fle fine voluncace Dei,& nihil feliciter gci» militudinem de fagitcis. Nbii enim vuic eam tr^hi ad vio-
rifine ope & auxiiio diuino : hicque coeicatione continea- lenciam auc tyranidem , quaii httronum indar ^veiic eos graf-
mus nosincra mecas , & ica &ciamus officia vocationis no- fari, aut cuiquam vim facere ; fed vtres & robur diuinitus da-
fknt » vt nos 8c noftta omiiia Deo commeodemus, & ab ipfo tum vulc eos conferre ad defenfionem parentum & falutem
efem,auxiliij & fucceflus petamus. Pharecram Graecus red- patrix , atque ita in liberorum vircuee & morum integriiace
ilidic mHf/Jwr.Cti per phaiecram intelligic vrbem feu coecum hanc beatitudinem ponic , R parentibus & patria* fint fub-
gubertianciuin:icemd(»mumpacti$familias. fidio.
' ^. . ■ ' ■ ■ ' * ■ ■ ■'* ' '
\ ' ■ ,■''■■ ^- , w. . "
'::■'" ^'-, ''''''""t!:"' '■ '" PSALMI CX'XVII.'
■-. ■ ^- - \ ' •■'• . • ■ ■■ 1 ■ ■ ■ ■'■
' ' ■ P jiRT ES, ■ ^■'■"" •. - , ■,
I. Documcntufiipnmum,*deprIuata& pubj.carerum admitiiftratione felice a fola Dei vcri be-
nedi(5lioncexpeia^anda,v.i.& 2. Sumtihijhaecefl. Deus iedificat & cullodit tutifnme,quieLemc)iie libe-
ram ab omnibusimpedimentis concedit ei queiii diligic > & qui dt diledione cius confirmatus fe coui-
tuitticei. ^ . , . ^ ,
II. Documenturaalterum,defingularigenerispropagatiotie,aDei benedi(5tioneexpe<5landa. Sunt
auteiti huius benediftionis tres gradus.GeneratronisjV.^.educationis ingcnuar atquc n;origera; , v,4. fru-
dus,<juiexlibcrisbencinftitiftispercipitur,v.5. ,
... .■ ,. '•■■.■/ • ^ ■• '■■■■ ■ 'r -^ . •
■ 0»S ER V A TI O NE S f*L O C O R VM D O C T R I N AE.
Virf.t. eimcquidoper*, confiUff^indufhi/ihominesaprunt tingiteorumvitio.qmfi inDeiprouHentiamnonfoUcterecubunt.
itd tmndemfamiUiif vei conjeruadas rej^uhlicas,irritum e^ nifi Sedvtile ejs eft inquietudine huc ^ illuc adtemftu raptari^vt ad
Ddminmicaloproj^oseuentMiordinet. <* quietumhuncfomnumperueniant.
€^tum a mero Dei beneplacito conOtio nefira terrena pi^deat, 5.4 Nonfortuito cafu obtingUt liheri,fedpatresfiunt quos Deus
txecrandifurtthypocritdiqiuoperumfuorumaUs incdtnAvfque hoc-honoredignatur: ^ liberorum Arumnojkeducationiilludfim-
eueherefipojfeftttant. «* ,perefiadmifcendum,qtibdfuos Dominimunttt&hareditas.
Lattdandaquidiefimagifiratua i^ patrumfamilias pimfigHa- jiUerumDeiheneficium erga comugesefigenerofaindolesiuli^
—tia:fidntfiD«tuexcuhiaA Ojiat 'itdo,nidlahominum perMictteia, berts. ' .
eaumdis ^ aitertentlit periculisi vel accerfendiseommodiMtfficiet. HACgratia Vet cognttto optimus eft atacrttatisJHmfilas adedu^
z Wrugalit vitajlsdulitas in vocatione,labor improbueMMl ef^ candam fobolem:qui autem natura ordinem.qttem vocant,tdtum
~^cientjnifiDei inuocati adfit auxiUum ^ benedi&tiOi Qttfm^^tde intuentttr, comemptim ^fafiidiosifuos alunt. *
fibi erro confuluntqui Utxui df otio indulgtntes,bla^hemifs ^ co- s Sluantumuis frobitati addi^i fintpijpatresfamiUas , nun-
tumeU/s perpetttu (acrum Dei nomen afficiunt : aut int^jkidjiu quam tamen deerunt obtreBatores.
(*J tetuuitati conjidentes terra toti adhtarent, J OptenturaconiugtbttsUberi, nonimpij (^ fiattdumacvioletit
tideles,etfi laboriofam vitam agant.copofititamen (Stjfanqitil- atnantesfed qui Deum venerentur^Aquitatem colant,non recufent
hs ammisparent Dei vocationi.fee^ in fideifilentio citinentes,acfi fubeffe legibtts, acparatifint ad iuftam vttAfus. d^enfionem. In
tiortnirent , patris ctUefiis cur/m eorum rtecejfitatibiu qfcurrentem fummapie, fy generoftfoboUsfrititio mera fingularique Deigra-
multis modis experiuTaur^Et quoties immodic^ torqumtur,id con- tiafidfUbus coniugibus conceiUtur.
A R t IcTl I P R AE C I P V i. ,
■^■■i**'* ■
f. Vit* priuar* & publica: inftitutio & conferuatferV^ y. Vita? prjBfentis commoda & incommoda quid nos do-
z. PatrumTamilias . & Magiftratuum , Opificum , offi- ceant.
cium. 6. De propagatione familiarum, &. liberoru educacione.
}. Beiledidionisdiuinaf efHcacia. 7. Coniugij laus 6( commoda.
4. ProfperitatiS & aduerfitacis fonces. 8. Liberorum officium.
4-..i
ARGVMENTVM P S A L M I C X X V 1 1 1.
. SALMVShic reUefubiungiturPrticedenti. Eum enim ^uajiexplicst ^ confirmdt. Uam
I ficut frior Pfalmm dockit Dei oeneai^ione omniafortunaritnon nofiro labore aut cura : ita hic
Pfalmus Aoc^tiCfuibm contingatilld benediBto,nempe histjui timent Dominum. Et ^uia inpra-
ctdente Pfalmo pleraejue ad res oeconomicas accomodantur,hic Pfalmusfuafiillufhaturusprio-
^Hf rem,pulcherr'tmis imanni^ut ^figurisfelicem eeconomiamfeufeUx coniugtHm depingit , ^pro -
mfiionem dulcifiimam addit,fore vt hi ijui timent Dominum , benediiiionem diuinamin comugio (Jr inpropa-
^nd^familiafkdtxperiantur, Efi^ue hiepfalmus VHi^nKetiiiof xiy^iCffcriptus in lattdem,dofkindm & confo-
lationem eorttm^uiaittverfanturinconiiigio,autidvitagenHsinffreJfurifint. Coiligit autem, vtfierifoletin
eiufmodicarmine^itip omniafftttmolefia videnmrincomugio» tjfualia funt Ubores in ^uttrtrido viBuprotota
familisheoniewK ($- tnnculutn iBmdconiuj^Meyauod virttm tjttafialligat ^ captiuum rtddere videtur: ficut ille
Hfttd C<miatmdkiht^xdrmduxi,libertatenivendidi:po/hemh iiberorum educatio^^a cert^ eft laboriofifiima,
i^maxtmot re^uiritfui^tHt.Harun^rerum omnium'melefliamlenitttrits,fingulii addit benedi^ionemfeupro'
mijfiionem vt appanant ItHiortsMtingenerefttbiicit inpne^iritualipromifiidnem,^ttafa(ile mnes lab^res c^
mlefiias
^^r^tmfv^
enim
molefliM coniugij lenit ^ vincityetiAmftfmtgrautfiimAy BenedtaionemfciUcet ex Sionfen ecciefta. NihiUr,v„,
tamefl moleftumaut durum, ^uod nonfactleferatur ahhis fui memhrafunt vera ecclefiA , ft)fomes verarum '
confolattonum mrunt.Monet igitur vt harum remm cogitattone moleflias omnesfaciltusferantyfequfi ^fms ad
ftmorem Dei,fidem(^ inHocaitoaemexuJcitent. r ' - ' ^,, -
Canticum graduum.,
' T> Eatus omnis <jui timct lehouam : qui am-
X/t)ulacin viis eius.
Propoljtiopfalrai cft, quaB^continet promifiionem genera-
molhens leuiores reddat. Invita hominis & pr«fertiifijn
coniugioprimamoleftia nobis obiicitur , qu6d afliduis &
maxmns iaboribus parandus eft viau$,& plerumquc iis qui
pie viuere yolunt , hoc vfu venit,vc non fmt in^e lauca , ncc
habeanc iiiagnas opes i parentibus reliftas, aut a principum
len),&affirmat . quenc^jbet infuo vit£ genere , quodcunciue vel aliorum libcralitate obieftas , (ed fint fortuna tenui , ha
taodem illud (ir, placere Deo , Ci Deum timeat & in viis eius beantque(vt propheta inquit,)paHem ardum & aauam '
rao-
ambulet. Hajc dodrina neceflaria eft ad refutandos eos/iui dicani, & duriffinie laboribus cogantur viftum comparare:&
defultoriam vuamagunt,velahud vitxgenuscanqiiamlau- '^■■"— •— «^- „.„/:_. _nr =?.- . .
ftius& magis Deo placens alij prxferunt : vt monachi fub
papatu fuum monachatum^ cuicunque vita? generi longe
anteponunt , ideoque deferta hominum (ocietate fe in coc-
nobia abdunfvcl qui moleftias & labores foniugi j mulcijili-
ces intucntes , iiiud vitx genus tanquaih impedimcncum
pictatisjftudioriimdoftrmje, autaliarui^l rerumbenege-
rendarum fugiunt & daamant. Nam ficuc philofophus lilt
dicebat,^ij« l/<wj)c» w <fiKbtn<feit «' jctui;. £t Dion , vtell apud
Stobxum, dicebat, fAty» Jh(nt'7ni/.ist no^^mjjtn TtnKiKnc' itaple-
quo maior & numerofior eftfamilia alenda, eo magis crefcit
iabor & dolor. Hos labores fugiunt pleriquc,ide6que-a coii-
lugio tanquam moleftiarum & laborum plcnp refugiunt.
IVIuIci etiam laborum & moleftarmu pertxii coniu<»es de-
ferunt & aufugmut. °
Neigiturpijquoquehiscogicaciombus vel exemplis ab-
dudi imque & perperam iudicent de coniugio, aut auerfen-
tur id VKx inftitutum , vtitur propheta primum concelfione.
VerUmeft, in(]uit, SanxitDeushuncordinem poftiapfum
prnnorumparencum, vtcum labore & moleftia iamQu«-
rique etiani iudicabaut ante ha»c tempora , conmgium non rendus /ic vidus Syracides 7. Non indigneris, fi moleftus fit
tantum/i4)«i|(«7n)d)ovlT)TO&«^9^ir»dimfHv,ledetiameireim- labor : Deuscnim ficcreauit. eftque inprimis vita piorum
purum. AtqueindefaaumcftjVtconiugiofaccrdotibusin- maximelaboriofa. Diabolusenim & mah hamines plures
terdiceretur. £t Papa Siricius eotandcm impudentiaj pro- difficultates his obiiciunc quam aliis,& mai(?reftudiohorum
grefluseft , vtdicerer,eosquiincarne cflTent ; hocelt, vtiUe vica:, valetudini.opibus & fortunis infidiar)tur:quod teftari-
perperara & infulse interpretabatur , qui in coniugio viue- tur non tantum lobi & La/ari exempla ,kd vita quotidjiana
rent,Deo placere non poife. Icera, Qu^i fecundiim carnem, fimilia fuppeditat infiuica. Deinde fit hoc quoque, vt pleri-
hoc eft , in comugio viuerent , setema morte perituros cfle. . que coniuges collocencur in fundiones pubhcas. Nam tales
Homineseciam poiitici videntconiuges abducivariiscmis videnturmagis afficicuraReipublic» , quam coelibes pro-
& iaboribus a Republ. adminiftranda & procuranda pubjica Ptcr pofteritatem. Crefcit igicur & cuniulatur coniugum la-
falute,& variis moleftiis implicari , quje aiiimum emoiliunr, bor domi & foris,
'., Mulci jgicur vt tencaurr illud philofophi x*'9« jS/«»c : Item,
«i^»V«^a.?re(«}'/t««'Ta»ix,«v7ricft«, prorfusabftincnt i coniugio:
feH.Spiritusfandus , neconfpeftus & metuslaborum quen-
qikmaconiugiodeterreat,conceffioniiubiicitcorreaionf,
adflpns dulciffimam promiffioncm , quam laboribus illis o-
miHi)us,qui molettiam aliquam afferrepoflunt,opponit,ea-
quAeluci obruit moleftiarum fenfum.Impiis quidem illi h-
borb funt poenas peccati , fed tu , inquit, vtens apoftrophe,
qua|(finguIos aIloquens,qui Deum times , beatus es , & tibi
& eneruant.vt in rcbus gerendis non ea fic firnntas aut animi
Tobur,quodeffcdcbebat.Ideo,vcilie3pudTcrcntium,fortu-
natum pucant vxorem non ducere.
His omnibusopponicpialmushancfentcntiam , quxcft
plena confolationis ; Beatui omnis quitimet Dominum.&ic.Si'
gnificans,quemIibetinquocunque vit^genereplacere Dco,
£ic liajredcm elfe regni coeicftis , fi timcac Deum. Non igicur
ex hboribusjCgeftate, mileriis , a^runmis ftatuat maiitus de
amoreDeicrgafe.multo minusex iinpiis pontificum de-
creti^.^ed^x^verboDeiH^&ftattur^conii<gitfnuaIevicggenus ^rJi^enexetiamfi^kborandum^bi^tt^h^ verfaris
cfle quod placeat Deo. Atque ica eciam ilh,qui vel excra c6- in co vita» gcnere, quod Dcus ipfe inftituit, quod approbauit
iugium, velin coniugio viuunt , non iudicent eos beatos, &nftihiplicigcnerebenedidionumornauit,Be/ir«j«,inqua,
quos videnc florcre opibus, dignitate, potentia^aut e regione id cftttplaces Deo cuius mandacis obccmpcras facicns opera
abieftosaut damnatosa Deo iudicenc quos vident magna vocaiibnis. Etquiaacccdit fides&inuocatio, fitlaborille
molexrumnaruui &pericuIorum obrui in hac vica. Nam cuItusDei.
cx his cxternis Ipeftaculis ncquaquam a^ftimanda cft homi- DeiAdemV tihibene, id eft, Deus benedicet tuis laboribus,
nifi beatitudojlcdcxagnitionc &timorcDei.QM,ifi.|uiscnim vtfupictat non tantum vidus neceflariuspro te & familia
refte agnoicu& colit Deum, in quocunquefic vitx genere, alcndJ: fedetiam vt fuperfitaliquid ijuod ad pofteros rcpo-
& in quacunquc fortuna , is eft beacus , placet Deo , eft ei nas. Nlm bona honelhs laboribus patta durant etiam ad po-
cura»,&pertiuecadregnumcoelefte, cuiusciuem effefum fteroslErit etiam tibibenc,quia Deusdabitanimum J2Etu&
ma ett felicitas & beacicudo. Hsec piima ctt confolacio op- tra.n^c^iIIUra,vt forte tua polfis eflc contencus,& non cogaris
poncnda mundi & monachorum iudiciis. Nomen timom ^liowinQftcliiltatibusiniuftismodis inhiare. Eftqucnwgnus
conipleftitur cocuin culcum diuinum , qui pra^cipitur in pri- quiftiiS pietas cum animo fua forte contento , i.Timoth.6.
ma Tabula. Confiftit igitur in vera agmtione Dei,vera fide, Impiis.non cft bene etiam in maxima opuJentia.quia femper
fpe,inuocatione,gratiarum aftione, patientia in fercndis ad- maiora appctunt,& aliorum fortunis iniufte infidiancur.Eft-
que illud Horatij veriffimum.y* »0»
Intendes mimum fiudiis (jf rebm honeftti,
Inuidia ve{ amore vigil torquebere.
Variamfemper dant otiamentem.
Tcrtio qui laborant , & corpore & animo meliiis habent^
Quia & corpora reftiiis valent , cum iuftis laboribuscxerce-
tur. Ideoque inter prascepta fanitatis tucnda? ponunt msAici
doKviUju 7TO»«»»,& animus purgatur mukis vitiiSjHberatur multis
tentationibus& occafionibus fceIerum,quibusobnoxi; funt
qui otio indulgent. Sicut Theodoretus pulchre inquit,
Sermo.^.de prouidentia:ii ^ -ffd Tmmi^xajim&t*'^'"*^ fwi'
%\int (pu-ytmyeti ix i^JkmftSavittuiuxnc. Efi Xenophon inquit:
il nnf^mulinnxti |i<$eiM«i> avuirii d^Uci.niAmtt&iJ&fniiy /Jmt H0uuttf-^
yiiu M«»» wt atfyic «'f«<>«.W<«^,Et Bidl.Afym t(^iuVf}4»( nfyi.
Quarco, Laborances honefta & bonafamacomitatur,cu
econcra otium, vt Scipio diccrc folebat, C\t communis a»calis
mors.Dc labore inquic Cato Senior,Sedquiaper laborept reB*
fecens,labor ille cito a te recedetyhoneftas vero manet. Si vero cum
voluptatfi turpefeceris quidpiam , voluptascito abibit , turpitudo
femper remanebit. Ericigicurtibilaboranti bene,id eft,coitti-
liabis tibi honeftam famam & exiftimation^. Vnde illud eft
uerfis,&c.
jimbulare inviis Bomini,(\\.\\d fignificet diximus fupra pfal-
mo .19. PhrafiX«nteIligi debet luxta EuangcHum. Signifi-
cat cnim ampleftidoftrinam incorruptam , fide agnofcere
mediatorcm, & habere inchoatam obedientiam , quse placec
fiducia mediat :>ri!>:iuxta illud Pauli, Mihta bonani miiitiam,
recinensfidem &bonamconfcientiain. Eccum viasDomi-
ninominat,fimul confideranda eft antithefis. Nam maxi-
raahominummultitudo ambulat infuis viis,dum fuiscu-
piditatibusobfequitur, a quibus tanquamabxftu marisra-
pcancur & iadancur.pofthabito Deo & eius verbo.Hypocri-
ta? ver6,qui rcligionem fimulant , fuas ipfi quoque vias &
cultus excogitanc,quibus exiftimat fe promereri Deum pof-
fe. Qui vcrotalesfunt, vEVtforisomniafeliciterfuccedant,
nequaquam iudicandi funt beati. Solienun illibeatifunt,
qui ica cimenc Deuin, vt pofthabitis fuis fomniis & damnatis
fuiscupiditacibusjin ipfiusprseceptis ambulcnt, & iuxtahxc
ci obediant. *
2 Laboremmanuumtuarum vtiquemanduca-
bii-.beatus es & bene tibi[m>,]
Poft propofitionem gcrteralem dcfcendic iam ad fpeciem, JVIenandri , <fi>.imm i'^ ly 0iov tuiin) Ksthii. Laborem intelligic
accommodans pfalmum ad eos qui in coniugio viuunc,atque quem cuiufque vocatiodfferfcnon lanium ifi oeconomia, fed
ordine recenfet moleftias coniugij, vt pottea ex ancithefi eas in omnibus vicse generibus.
'.'*.«?"' i
'"HSf"» ""^^ f»? ?g IJflS" ■ t"%t ^ Liw<it.'"Y^.
VTri*~'*i"'~i
'r-f^iKM
,147 PI^iELECT. HtWR. M0LL1E.RI
j Vxortua ficutvitis frudifera in latcribus do-
mustttcrfilij tuificuc pianculae oliuarumiincircuicu
mcn&tnar. .'gH-',, " "^^
Altcr» moleftia qu« in coniugio maritis obiicitUr,eft mu-
lier ipfa,dcinde educatio liberorum. Idqo ciim de labbribus
diiciuec , ctiam hano moleftiaai oppofitis bonis raitigare co-
nacur.Dc coniuge & libcris dicitur i Mcnii^dro, fuyih» to^iv.
vt ttUfifmtii i|) )wi*«. Primum enim, Yt deconiuge dicamus,
multi impatientiffime ferunt illud vinculuni coniugij , quo
videncur fibi inperpjccuain fcruitutem adduci ,ficut illea-
pud Mcnandrum inquit if<fu^« yi(j»s ikiMt ^i T^I^if.^^t no-
tunticft Tereotij diftum , quod fupri citauimus. ideo pleri-
quckutprorfusabftincnt ji coniugio.autferi tandeni ma-
tfimonium ineunt. NonnulU etiam fceierate illa vincula
abrumpunt , &belIuino more vagantes icfe libidmibus pol-
luunt.I>einde magnaeft muliebris (exus infirmiias,pcricula
pai«usgraui(fii;iia: multarum etiam mulierum magnamo-
rofitas, vndeeft iliud , x<i«»'» W-**?"" i^t^i^e^''* )««"•• Ec
Salomoiiinquit ,Scillicidmm efi perpetuum mulier rixora.
£t apud Planudem in vica ^ropi citancur verfus Euripidis, fummam dignicacem, adfummos honores in ecclefia & Re-
woi*.4f£fi 6f}4mi4^imt dtt\ai4)ni»t , *<)»«/*> sr»»/^*"» >6i "m&c^tffAtS |;ub. ForeenimorganaSpiritusfanftiiquibusille vfurusfic
»» icsnMi. Item> Sngpt <»W>*»»» -jf <«7»an .^Aii >»»'. Ec extant fimi-
Ics fencetiae plures in vicuperacionem fexu? muliebris. Mulci
igicur his farcafinis.ouibus fexui muliebri infulcacur , moti,
iudicanc prorfiis abltincndum circ i coniugio , & noci (une
vcrfus Menandri:
ihwjnt «"^«c ToV jBiey ^g/it yifMV,
Item '.yifiun i i*itf*.trt eit /Mtanoitu if^ni*
Ec : ff»y fiio* i»t <u yft*n(^ fu! if i^Mc.
• fjji ytuffi tudpmmt mc->;^c< mm^, Scc,
Praeterea eciamfi mulierem commodam ducas : camen edu-
eacio liberorum eft plena raoIeftiarum,plena dolorum &cu-
rarum,&f3Bpeomnis labor omnefque lumptus fruftraine-
ducationeminfumuntur: quiamulti degenerant.nccpaciun
turferegi
runtin pcsna:
1*48
infixa, vc opponant cam mole^iis & doloribus partus & edu»
cationislibcrorum:cogitltetiam fc appcllatione vitisc5nio>
ncficri,quales cfle debeant. Nonfin^c ipina: autfcntibusacu^
leaciis fimiles, fed vltes, ^uae fuauifii^ium liquprcm fundanr,
quo maritusinfuisdoloribas& mceftitia rccreecnr Sccxbi-
laretur.Sicutautcmvxores viti,& tenclios liber^s pcndences
adhuc ab vberibus matrlsaut geftatos in aluo , confert pfal-
mus vuis , Quia vxorem dicit efTeiVt vitem faecundam.a qua
dependentvu<e:itaiamadultos libcros comparacnouellis
oliuarum;eoqu6diam fuccrofcantjftcutteneisearbores. Sed
cur oleiseosaffimilat? Refponde6:'Significac vegecos,iloren-
tes,praeftantes indolc ingenij, tnduftriar, probitatis , & fanos
corpore , profuturos ecclefiae & Reipu. & alkturos parenti-
tibus fenio codfedis folatiumi& reddicuros ai-ndpinfie/ut.Nzmi
oleu lenic & fanat vulnera, & mcmbfa reddic vegeta. In pu-
blicab*titia vngcbanturfaciesoleuodoraco , vceffencntci-
diores. Ideodicicur pfalmo 104. Vinum Ixcificac cor homi-
nts,ad illuftrandam faciem eius pra> oleo. Ecpfalmo 45.dici-
tur oleum Ixcui^. Reges eciam & facerdutcs vngebantur o-
leo:vc fignificecur liberos piorum peruencuros aliquando ad
adcommunem falutem.Olim etiam rami olex eranc fignuni
pacis, vcpalmaviaoriae. Itatjue& hoc videtur fignificari,
procreacione liberorum anirnos piorum coniugum ardius
coniungii vcdeincepsilIudfce(lusconiugale& confuetudo
fit plena aoaoris , beneuolentiae , pacis & concordiajjVt null«
lices ampliiis turbenc illani animorum coniundionem , &c.
Vcrifiime cniiu ab Ancipacro in Ser. de nupciis diftum eft:
Gjuifqms vxorem Cf Uieros non eji experttuyverijpmam fij" genut-
nam beneuolentiam ignorat. Vndiquaque commifcetur coniugalts
amor.chm nonfilum opes ^ liheros ^ animam,fed etiam corpora
foliconiuges communiahabeant.
Ica igicur in hoc verfu piugitur oeconomia.vt hortus amoe-
niffiinus ornatus pulcherrimis arboribus, vite & olca. Hunc
JbortumcommendacDcuscolendum pacrifamilias, vtPara-
ina.multl fe in fcclcrapraicipitant & incur- difum Adamoante laptum : & fpe vberrimorum ac dulcilfi-
ublicas, vt perpecuum dedecus famili» pa- morumfruftuumeumcofolatur. Vinienim &oleimaximus
riant. M^IIcnc^cur jnulci parences perpecuam orbicacem, cft in vica humana vfus. Deinde ficuc colonus cum voluptate
quam Iiberorum^t»Diam. Vnde funt tlla: querelx nuiliens m hortumcoUt,quia non tantiim deleftat eum fruftus, fed etia
tragGedia,quas citacXleii^cns j.Scromacum: • Iabor:^ftque hic maxim^ verfi,quod Xcnopho inquio. oi mm
Ta /Ht 7^iiac(< Kf n'1/^M 4><fi>«/ iSgf cw, 7 »40* TsicotV^'^ : ficnulla fuauior eft voIuptas,quamviuercin
^'irH-mmiiJhitawimK^ah-iHJ^irt honefto coniugio. Ec ficut vitis vmbram pra:bec in xftu &
Tix».n«(W4" AL/il}i^p^w« wf^ .1 recreationein poil^dcfacigationem, quia vitis vndique exten-
«nxifv;
dens palmites gracam vmbram praebec coloiio : ita inaritus
publicis negotiis defatigatus , auc curis publicis confedtus, &
c*nfufione rerumommum percurbatus,domirequirit vbi fc
Huic miidiiudicio opponic Spiritus fanftusinhoc pjalmo obleftet. Et vxoreum excipiens,tanquam vitis vndique do-
fuum iudiciuin & promiffionem dulaffimam, qiia omnes mumcingensvmbram ei grarampraDbct,&animum (ermo-
illas coniugi; moleftias, quas colligere poffunt fapientes,fa-
cilc obruit , & ex confpeftu remouet. Et qbod Pindarus fa-
pientes facere iubet tTmt t» xfi^* J|o» iri4«" j Ip^c quoque in
hoc pfalmofacit. Ipfeigitur Spintus omnium optimcintel-
ligens fuas creaturas , & verisIaudibusornaturusVxorem&
Iiberos,c6parat eospulcherrimisarboribus viti&olWqua-
runi fruams maxime expetuntur & funt falutares g
humano.ImoFilius Dei ipfe fe viti compiTic.tit^etmttNfp
m7iitffil»(JJiioi(ii}rlfytt »}a^t it^fav^tAO^ «iif<<fo»r, Vt inquii
Bafilius contra Eunomium. Et pi jqui funt viua membra cc-
clcfise^fjBpeconferunturoleis :fupra pfal.52.Iefa.14.Zach. 4
nc blando &aliis officiis recreat.Virisetiam flores Aio odorc
ferpentes&onaniavenenacaanimalia a fcdepelIir:icahone-
fiaconiux Ienic,fopit & occultat,quicquid moleftia aliquain
marito videturefrepancurum : arcetctiami fuisxdibus lin-
guam obtredacricem,vanos rumufculos,(ufpiciones, zeloty-
piam,qux funr quafi venenum amoris coniug ilis.
Refpicitetiamprophetahocvcrfuad nf/mii^i^j quas cft
inter vitem & oleam dum liberos comparat & vuis & oliuis.
Namoleainfitavici gignit & vuas&oliuas. Hac imagine
pingicur «B^yii incer macrem & liberos. Nain^matres tcnerri.
me amant fuos liberos , & maiore cura fereeoSvfouent quam
EccIefiafticii4.&jo.Magnaigicureftdignicas,&magnalaus pahes. Gigniteciam vcriufquefexus libefos.qlod eciam di
vxorum&Iiberoruininhis fimilicudinibus. Echocquidem uerfiKappellacionibus vuarum &oIiuarum n<«ari vidccur.
princtpaleeftin haccoIlacione:fedmuItaaIiafimuIfigmfi- Hxcomnia hacdulciimagincpingunturmulto reftiiis &e-
cantur,quorum nonnulla breuiter cantiim-indico,vc ftudiofis legancius,qua vllis fapientum didu: vt vel cx hac vna fentc-
accafionem de his cogit.mdi praebeam. ' ' ' ^ ■- /-- 1- « « • «•
Vitis, eciamfi fic delpefliffimum lignu, liquorem vini pro-
ferc ad nucriendum curpus, & ad exhilarandum cor, vtihffi-
mum paricer & efficacitfimum. Significacur igicur hac ima-
ginc ingens voluptas , quaj extfticexparuulorum liberorum
vfu acconfuecudine; prajfercimcum parentes timentcs Defi
cogitant (e genuifTe illos non ad hanc mortalem vitam ; fed
tia cloquenciam Spiricus fandi per prophetas loquencis ^f^i-
mareliccac. \
4 Ecce certe fic benedicetur vir timens le-
hoUan^.
Promiffiones dulcifilmas claudic Spiricus fanflus epiph«-
nemace,inquoeftrepecica aiTeueracio, vcmaiorficpromif-
ad immorcalicaccm. Haec cogicatio quancam animorum Ix- fionum ccrcicudo , & fides coniugum hac afreueracioae ex-
ticiam pariat,verbis exprirai non poceft. Deinde ficut nemo citecur& confirmecur. Nam quia fa»pe in cojiiugio mulca
fpernic vices propter ligni fragihtacem : ita vir monetur hac accidunt molefta & grauia , difputant faspc aniini pior um an
fimilitudine, vt cohabitec vxori «w«pej»«{, no contemnat fexu placeant Deo in hoc vitae genere, & an curae fint Deo. Imo
infirmiorem, non tradet coniugem concumehose aut tyran- fenfus calamitatum & onerum coniugi j fasp^ eo deducit eos,
nice,&c. Tercio, ficut foecundicas inviie commendaturtita vtcogitenthasaerumnasfigna cfTeirae & indignationisdiui-
fciantvxores hocfummumfuumcffedccus,fifintfcfccunda?. na:,f(6que abieftos&damnatcsefrea Deo: & accedit diabo*
Itaque & apud EthmcQS probrofum fuit liberis car^iffe ; Et lus & mali homines,qui ifta exaggcrat.vt in hiftoria lobficri
Menanderinquit,oraau>i)efi> % Ujtv^uaItu rif ^l^ 1;^«» ifi/Mtii»- videmus. His igitur cogitatioriibusopponit Spiritus fanftus
A^ ■rfu: thuM»'^xoi hioiiun miJit tivit^nnt. Inprimis vcro a- hanc itcratam aflcuerationem. Et initio vticur parcicula dc-
pud ludxos fterilitas cracprobrofa. monftraciua,qua accencionem mouei. Ew.inquit :poftttIan»
Haec confblatio ficut maritis molcftias laborum in coniu- oculos non corporis fed f piricus , qui intucanrur non in illa
gio Icnit : iu ipfis quoque mulieribus perpetuo dcbet cffe mala cdiugij.quj incerdu fcfe offcrunt: fed in bona promiffa»
' qu«
Jitf qu» pluris a8fti;i)aii,& ^uorufti comparatioflc: obrui Ula pne- £* vidmlntnHm] A4 boni corporalt^ «ccedco? aIia'Hi«Q^
} < fentia «lala «lebent. Sicut videmus lobumfacereirt fua dif ra.Faciet eiiitn «'t videas florcnt^uji lepofiily^am,()oc eft,ec-
putatione. Mundus illa bona quafi daufis oculis prarderit. clefiani , cuius tu cs membnim , & cuius falutc , tua quoque
« taotum mala/inmefur.Ind? igiturfunt querelat de inconv- compreheitfa eft ,'ita vt qufcciuhl tibi & dotni tu« accidat*
modis coniugij in vita. • "unquampolfiseirertjifer aut infelix. Qijaadita.oBimflttfec
OpirticuJa faoc luco non eft rationalis, fed eft alfeucs^ ; ccdefia, hoc «ft, quaodiu rcfte «oofcitur Si <|olitu> OeuJ , &
tiwa.vt /irpe alias. / ,|' '"^ quandiupr^f^asilleeftiuxtapromiflfiou^^^
5ic] Admirationemhatet/quj; exaggcrat magmtudmem beqeeft. HpCKiJfcurprincpali^er fi2ni6cariinho^i5e&;
bonottim contra ludicia vulgi. Mundtisenim cxaggcrat ma- bro.Debetautem S ad Reipublicar fliatuni accoramodari.qul
la.lmoPomifex Romanus impudencer affirmace audct,eos dumfloret,&fruiturR.e(^>ub.paceac franquillitate,coniugia
quiinconiugio viuunt,Dco,.p%erenonpofte^:; .£v«4i;«. pr»uatorum(uwtfwanquilliora&l«tiora;l?cutcontr4 infedi-
Benedicendi verbum op|p»mtu^maledi<aioni,quae'acceflit tipnibus, bdiis,valtation^bu$,(;6iugia/unt iofciicia &,«rum-
poft Iapfum;quando Adamo iniunxit Deus laburcs. & terr* nofa. Deus igitur , qui priuati^i pi^s coniu«»ibus benedicit &
fertilitatem aiinuit:miilierdmver6multis xcumni. & do- benefaoitjCtiamproprerhosipfpsbencdicifRebufpub.vthis
loribus partiis oncrauit.Hxc nula' omnia.inqiiit , tolluntur, florencibus florere etiam coniugu piorum & redeeduciri Ko-
, aut ccfte mitigantur his qui timent Deum , illis benediAio- boles poffint. Sicut igltur Hcfiodus de malisinquir,«M<iu jj
nibus,de quibus iam didum eft:quod fciunt (cplacere Deo !;uuimm mKitKstHgu viJfiitiimvfH : iiaviciflim ex hoc plalmo
Mi coni ugio, & quod Deus benedicat laboribus ipforum, vt diicimus , l«pe Deum jpropter vnum atque alterum pium &
crefc.int & augeantur opes:& qubd 1 1 rgitur coniuglum tii- honeftam virum benciaeere toti Reipublic* , regioni aut vr-
.' quillum& fcecundum. Deinde docctvocabulun]benedi- bi. Idqucexemplafacraj Scrip^uras comprobant. Deus vo-
ttionis,hajc bona non parari viribus aut induilria humana, luit parcere qumque vrbibus , fiin his «k-ceni pii iiiucmren-
necobiicicemereaurcafu, icddonaDeieire, &expromif- tur,Genef.i8. Prppter JoffphhenefeciitotiregnoiEgyptio,
fione contingere. Genef.^t. Propterlacobb«ncdicittaban,&augeteiusopcs,
^titnent Dww]H.>c mcmbrum difcrimcn facit inter pios Genef.jo. Ita igitur poftecil»?i mcuibyrum S( d« ecclcfia &JR.&-
& impiusconiuges.Etiamimpiisinterdumdanturbonacor- pub.accipiattr. ,H'*..
poraha , &cxternailla,iiuxhadenusinconiugippraedica- I^i^rewiowwwfignificatcumvolupftateintueriflorenteni
uit Spiritus fanftusjfcd noh lun|^eati^nec eft lihs bene,du ftatum vel ecclefix, vel reipubl. Nam vetbum riNT, quando
hborant & laborando viaum qu^tunt, id efl:,neque pcrfo- conilruitur cum 3 , nutat obkftaiai>0fi» , vc fuprsl aliquociet
na,ncque adiones impiorum placent Deo , nec fati intur diximus. > . ifett^- ;* ■-
ynq fiam cupidirates i^furum, fed pcrpLtua folicitudme & Omnibttt diebtts] Etia in hac partiCuJii iftfli ampIific4tto prp-
cutis, etiain in niagnaopulentia& wBM»nii»/?iconficiuntur. minionis,qu6d dicith^nc voluputem&fclicitaiemnonfo-
Deinde non agnpfcunt dona Dei,necgratias ei agunt.Igitur re momencanea.H3e dulciffima; promiiflltones inuitare vnum-
nori funt benedidijfcd^maled ifti. Sed pij funt benedidti & quemque ad ftudiii piecacis debcbant.-videmus cnim illa pro-
bent;dicuntur:Quuperfona& vocatio& aftiones ipforum mitcipiis. Etqu6dfaepehisboutspriuamur,id peccatorum
Deoprobintur.Ethasccorporaliabunafunt iJlis quafima- noftrorum culpa fit.
nudu(ftio ad xcerna & fpiricualia bona. Ideo ecfi mtcrdu auc Alij volunc hanc ientcntiam efie voeum (eu precationem
priuanturautdeftituuncurboniscQrporaIibus:came cimen- Spiritusfandipcopiisconiugibu$.Itaqueficreadunt;Benc-
ci Dominum othnia cooperantur in bonum& bcnedidione. dicat tibi,&c.Eodem rcdic fenccnEia. Nam otiinia votaSpift-
*) Benedicet tibi lehoua e Sioa : 6: videbis bo- tusfanfti habenc vim promiffionum.
Mum lerufalem, oiiji.ibus diebus vitae tuae. 6 Et videbis tiiios filioruni tuorum: paccm fu-
Ti'Jiitytrtt &lificacio cftfupcriorisfencentiaj.Vult cnim per Ifrael.
hocclarius ottendere , Dcuincflcautoreinillocumbono- Sicutanteafelicitatem in Iiberis,piisconiugibus promi-
rum.dequibusanteadixerac .nequisforcuna: velinduftria; fcrat:itanucillam promiHioncm eciam adhorum pofteros
fuae quicquam adfcribac. Acquehoc 'u\ primo membro di- » extendit,& par6cibus mentionc nepotum longaruicatl pol-
ciconled in altero cxccndit pruimflitmei»^, -& corporaltbus liceturvFore eninvdicit vtnon tantiim filios ex ie nato,v, (cd
bonisadiungicipiricualem bcnedidionem. Hancinprimis nepoces&pronepotesvideant.Ea ver6magnaeftparentuni
' vulc opponi omtMbus iJlismifeiiis , qujc etiam m piorii con- fehcicas. Vcenim coditi fumus adimmortalicatem : itacum
iugiis afFerunc ali^uas moleftias.Fieri cnim non poceft, quin vidcamus corpus morti obnoxiutn efre propcerpeccacum,
piisconiugibus accidanc interdum qua:dam adueria» qua: cupimus mcmoriam nominis noftri xonferuari iri pofteri-
(bnfum illoruni bonorum corporalium obruanc , aut certe tatc.ideo lajtamur.quando foboles nobisnafcitur. Scd mul-
ita minuant & exrenucnt ,vix vcilla prarmagnitudine ma- to maioreftlaecitia.fividcamusccia nepocesaucpronepoces
lorum conf()iciantur. Hlc vcnirepiis in mencem dcbec, e- cx liberisnoftris nafci : ciuia illa ipesimmorcalicatis quoda-
tiam deficientibus illis corporalibus bonis certo XXcicon- modo renouacur & confirmatur. JtaqueDcusfichominum
filio, tamen Deum plureshaberebenediAiones,qua; funt naturamcondidicvcrofj^eijetiammultbfiricardenciores erga
multomaiores. Ideoanimum piorutn deducicad ccclefiam, nepotesquam liberos: rurfuserga pronepotes ardeiltiores
cuiusfciuncfe eiTe nicmbra. Quanidtu igicur in hac iiinc quimerga nepotes. Flammaenimhaecamorisex/enfuiUo
(erunr autem omnibus dicbus vitae fu«e) tamdiufciuntfibi immorcalitatis , fubiode cotraignis nacura<]efcenditmagis
bene eflt , & nullis aduerfitatibus poffe fc a falute fua ^epel- magifque,& quo magis defcendit,eo fit fonior & ardentior:
— li.H^c eft fententia huius verfus. idque fignificarcvolucrunt , quiin clypeispinxeruntflamaS
lehotta benedicet ri^i]QjKifi dicat,cum aflluurit opcs in con- plures & dcnfiores , atq*, adco multo longius defcendentes
iugio , auc commoda tibi concirigicconiux &liberi hone- quiim afcen^entes. Nai^amorliberorumergaparentesra-
, ftiacbenemoraci,ha>cdona,vcmagna func&ab omnibus ruseft,&ciciiisdeflagrat.VidereigiturfiIiosfiliorum ,pecu-
expecuncur , ita fcias a Deo proficifci, noii paiariitt^ii^ria liaris eft benedidio diuina, idq-, donum pij agnofcunt & ce-
humana,nec pendere i forcuna. " - lebranc.Deinde confpeftus ille nepotum & cofdetudo plena
Addit auterii, E^Sicn.vt pios reuocet ad memoriam foe- amoris.friulras coniugij aut ztatis ingrauefcentis moleftias
deris,quod Deus cum ipfis pepigerat,qui cunc ia Sion cole • parentibus lenit. Sed nc videatur de priuatis tanriitn c6mo-
batur & pra>fens ibi erac iuxta promiffiones. Hic igicur disloqui, rurfuscomprehendicpublicam eccIefia;&Reip.
Dcus,iBquic , qui fe riobis pacefecic cerco verbo & inico no- falucem,vt fciamus has res cffeconiundai , & nullampriua-
bifcum foedere , qui riunc in Sionadeft prxfens iuxta pro- tamfelicitatem magnam efle , quam publica talaihitas vel
miflionem, &qui hica nobiscohtur&adoratunisincjuam ineccIefia,velinRepubI.perturbac.VbiigiturDeusbenedi-
.lutor eft benedidionum tum corporalium tum fpiritua-^ cit piis, facit id non tantum priuatim , fed &publiceinec-
liiim, Isaderictibi , tuebiturte&familiamtuam,dabitvi- clefia & Rcpuo.florente. Alioquifaiiuseirecinori,quimvi-
dum^&caEcerahuius vicxneceflaria. dere filiosfilipruinA&iramDeiquocidiegrairantem.
. PSALMI CXXVIli '
P ART ES.
I. Pij hominis beatitas proponitur, primutn quo ad gratiani diuinatn qua beati funt quicunque Deii
cxanimo reucrentur.Deinde,quoadpietatisdonumgratuitoiii,v.|. '*-! ,
I I. Declaratio illius beatitudinis, vitx teniporalis & fplrituajis refpeflu. T^mporalis , quo ad fc.
M Namcum vitaprsefens iugi alimento opus habeat, pius vir compajribit illud inftnui^m {uaruoi iufto
^ GGO
labore » quem I)'cti8 (ortunabit. Et vtetut illo , manducani : turo in ppfcns f quo ad fruicioncm fuauenv &
iufcundam ; tum ad futurum,quo ad inciremcntum, benc^i$ctur,verf.i. Qup>ad fuos, vkor ei vofu piatcm &
viilitatem adferet,fcecunditatc,& rcidomefti%curiv.j. ^bcfi dele<ilabunt eum,& in magHam fpem cte-
,. III. Spiritualisbcnediaionis declaratio. Huius dignitatctn acclamatione cxtollit , attentioneinque
captat,vt a temporalibehedi^iohradfpirltuaicmmentcsconucrtcrepi/ difcant,y.j. Deindemcrduin re-
^itnfet.Ex Sione,i|iquit»bcnedicet tibi Dcas,per Chrif(urn Ecclefi* caput.H«cbencdi(aio duplcx cft. i. in
yita pr«fentc,vidcbit pius Ecclefifi^profperitatcm in donisDci fub cruce maxime luccntemjv.^. i. in vita
"^turajpacem aeternam,quando abilerfis piorum lachry mii, vidlor Cjiriftus ddfm triumpbal3it».v.6. Cuius
\iaori«pr«ludiisetiamfide&(pegaiudetacpotiturEcclefi^ 'f ' ^, ^ ' -
'"^ Summai^|icratimbenedi<fti(inemDeicrgapi6sprafd:car,verf. .i.j. Spcciatim<c|uafiinrfempra?rcntein
(lucitfidelcsfihguloSaprxfcmelua&Ecclcfif experieniia,v.4.5.&6.%^^ ^:*v »^
■:Mt -r-
0
■'«f
O B S E Ry ATI O N 1 S^ t J^ IC b R VM D O C T R IN AE.
Verf.t. &Mhenedieiionkl^icHpmntefeparticipes,fincerifeei
addicer«deh»,qHia CMkmsfmi^ifktnqmmfiuflrabitHt: imo,quic-
qmdcomr» Epicurei (^ filffecHlifenfiant.beatM erit qMicunque i
DeopendensieiHsreHerentid($amoreafficietur.
J)eitimorukeitesptoHidenti*cofftitiohecertaqsperfHafionema-
xitii^pendet: nihilenimtnagis optabile,niMtutum.nihil omni tx
partebeatum,qHiimdelitefcerefubDeiprAfidio.
yW^timorinfilidi obfequio Ittcet : acresfuntindiuidtUt tsmor
J>ei,^ Ugis obferuatio.
Non aliterprobatur Deo vita noBra , nifidum lim^us volun-
t^em , in verbo patefaBam ,formatHr : 0" nuUa ew^^^eram
iltamohediemiam,reUgio.Ss^ernitiofiergo ^«^Jg^^^S^ '"-
felicet. '"'^^•' J^^X'
z ittia in hac peregrinatione vel terreno hojpitibpaelesbeatam
vitH Offmt^non in otio,delic^s,mundi honoribus ac diuitiif torpen-
tes.fed ttnuifirte contenti.drfubBeo nutritio legitimis,in vocatio^
nefanSia fif h6tfefla,ltU>oribusfibifuifqHe qmtidiano vtHuproJpi-
cientes.Damnmtur ergdventres otiofi.fitres.bonarum artium tum
liberalium,tum mechanicarum inimici . (^quicunque vocationes
ceconomicas^oliticas,e(clefiafticat aut refitgiunt,0ttt otioti^ritia^
lHXH,aliifqttefceleribitspoBuunt. ' ■ ' *
3 DeHsfcecMndosredditfuoscultores,vtfibolemnumerofamge-
'nerent:^quum hancfunm henedieiiorienipriferat omnibusditii^
tiis,ideoeaptinpretio habtamus.Vide Fromrbior,ifi,i4.^ Ffalm.
. 127.3.^ i.Tim.4:8.
Terren* benediSHones , verefunt Dei henediBiOnes , mddo(int
totidemfcdd quihtts gradatim caelum confcendamus , (^ akcrius
adpatremcaUHem S aterhamhxreditatem cum familiis noBris
feiiinemtti.'
4 In extrvmo huiue vitsfiatufttlgetDei gratia.qua nos operam
non perdere eum coUndo deniohftrat .
s.S Gu^niam donotum diuihorum conJ^etHi falfa imagiriatio-
nes exfenfu carnis ortAfipitie dbfcurant.nonfaperuactta hac efi re-
petitio.h Deo henedici fideUs^qttoties eis, aUquid proiperi eitenit. »
ObfoedHs quod nobifcum Deus inijt in Cbrifio,^ eccUfia matri
noftrACitftodiedum commifit.benediiiionemper verhi minifierium,
inquo Spifittu fartHus virtutemfitam exerit.tonfeqitimur,
Pr^cipuum votum noftrumefio.florentem videre Dei eccUfiam,
Vt enim eitts diftipatio nos infeUces ejfe clamitat.ita dum inHaura-
tHr,beatitudine omnittm maxima nos ajfici certo fciamut.
Benediifienes domeflicA communibtii eccUfi* borus funt ptrmi,
^fcendi :ita vtproSpera condttione domt vtentes tttnc gattdeamtts,
' quum aUtsfideiibftsper varias mitdipartes dijperfisDeum effepro-
pitium audimtis.
Articvli PRAEC I P V I.
1. Debeatitudmehominis.ft^fummobono.
2 , Bencdiftio Dci a qulbus & quomodo fpcrandar"
}. Detimorefiliali&feruili.
^. y^tabeatainquoconfiftit.
f . Benedii^onum terrcnarum confiaftrauo & yfus.
6. De coiiigij dignitate|,priEftatia,multiplici fruau & vfu.
-TrFanYiiiarum^prarijmfelicitasT ^
8. Mariti,vxoris,i>arcntnm & liberorum officium. ^
9. Gaudium piorum non intra aEdiumparictcs, fedm
Ecclenx pace condufum.
ARGVMENTVM PSALMl CXXIX.
^,..:^ _..„
/ C Pfalmtit confcriptHS efi ingra^i aliqua calamitate (^ periculo hmus popHlt^n ^ho nefi-ange-
retur animus plebisyaut de^eraret dejalute, Propketa dulcijfimam confolattonem fumptam k per-
petuitate ^ fiahilitate ecclefiA ^ a posni^ hofiium proponit, ed^ue antmos pioYumtngtt ^ confir'
i mat. Primumemm memorta repetit totam.ecclefia ht/^ortamiinde vfque.a^ initiotanditi generis
htimdki 4Ut eletii huiuspopuli:atq[He ex hac oftendttifzpet^UidemgraHiter afjUBam (jr quafiktamfuijje eccle-
fiamiVariifqHe initiriis ^ malis ex^gitatamfed tamen mtrahiliter a Deo haUenus fuijfe dejenfam ^feruatay
repreffa (J^ oppreffa tyrannide hofiium,& reddttaecclefufua tran^uHlitate^ pace.Hoc benefictmn ficut omnes
vultgrato antmo agnofcerecJ^prAdicareiita htnc certarn eosjpem concipere iubettfore vt deinceps ^uoqrue di-
uinitus feruentur ft) defendantur.yif^ue vt omnem dftbitandioccafionempr£cidat yipfis hofltbus Qertum inte-
ritumts-poenas minaturyquas%vtfacilius(^ thaiore cumpducia arripiantur ab duditortbtiSielegantibus figuri^s
^Jimilitudimbusillufirat (jr amplificat^vt fnox dicetur.Docet igttur hic pfalmus, qHalesfint arumnA ecclefiit
omnium temporum,t^ ^uod inter iUas arurtinas ftj perfecutiones tartien diuinitHs feruetur ijrdefendaiur.At^ue
vtafSidua Deiprdfentiain ecclepa agnofcenda ^ celebrandaip:ita ^uocun<jiu€ tempore ^ in ^mbujuisad-
uerjitafib(t.scertafide(tjfbepetenda«;}expe6iandaefiltberatip.
..f*r
Canticum graduum.
I Qifipcafflixcruntrteaiuucntutcmeardica^
\) nunc Ifracl. ( ;. ivui . >
1 Saepc afflixerunt mc a iuuentutc mca : ncc ta-
.mcnpotueruntcontramc. ^ . ,,
In exordio pfalmipericula variacommemorat,&ere-
gione mirandaa liberationes piis coniiderandas proponir,
vt hac cogttatione animi erigantur , ne in hoc prxfenti pe-
rici«Io , quodvidetur fuifle grauiflimum,def!ciantautde-
(]>erent. Antehac quoque, inquir, populus hiic non femel,
fedfjepe duritereft quaflatus ^ affliAus, idque ^ primae-
ledione & foedcre cum patribus injco. Ipfe cnim Abra-
ham &eius pofteri Ifaac , lacob , lofeph , deinde populus
vniuerfus in iCgypto, quot mifetias&a;rumnasfunt exs
pertl? Quanta nialaperpeffifunt maioresnoftri, ciime-
greOH ex iCgjrpto vagarencur in deferto annos 40. aut
cum ingrefli cflcnt terram Canaan , vfque ad tempora Da-
uidis ? jDeinde fub regibus, quamtriftts dilaceratio fa£fca,
& quot lclades feciitat ? Nunquam enim defuerunt hoftes,
quicruddlifllmehunc populum oppugnarent 8c delere co-
narentur,& diabolus nihilnoin in eius perniciem & interi-
tumeftmoH^us :&tamen defenfus cft hadenus repreflis
molitionibus &dif)(ipatis viribushoftiuni. Hocingcnsbc-
neficium iubct^os antmo pjprpendere & celebtare, atque
hac
hac cogicatione amt|ittj|pt| fiM|miiij^i:ferei)(ik>mn)iM& hoftKi>c(iiWtIiat,oNM«s^«lKKhmas at(r0ii|Ku«»ft
fperat^daliberaciohe cofirmareMdeo dicitihicattfmc ifv*d, •Qit^6mwkmtt^W3ai\n(tttn^aa(fii9VMt\Q
ftfei^ciA eflvexperiUQcmta vecerafecum repatec»acque hmc inftrudif&woe^ai^eatkokmiciinfi «<im^uiff^operi.£>euin
culligac,prinnHtH^(|uaii£fiexrttinna:eccJbfi« : deinde quam aatempratcer oi»ttium^e(n&; «xpedaiionf iti ektfilTe &ir.'
liabeat.defedioaiemj&iquQtnQdoinhac vicaregatQK &rer- ritoscnUklifieip&iinnconaiusitiiMalieevacfibobtusarai^
uepureccleiia. . Athplificac «uteni peBicula.primum il t«pi- cibusfuncs con£ciii(lereiitury nqutfita^arationisopu^iriipc-
pore,dcin^<i«<ii^f>AWaiS4/«,inquit)tf^MerM»/mtf«f«Mmri^«. dircxur, Hoc^mlMntficnim.agn<»fteriedebeee«de^ar, &-
Non enimynum cancijtni ^ii periculu ^ neqAie vnius «empo» t ckun exenvpla ea>iiunii(&araf iotutfif r«)4Agtc, acceitdiiH nobi^^
ris auc^culijfcd in4evique»iuUei»tMteniea> boce%i^pffi«<> dcfoetiidesyvtft9«Mnvasnos^fiio^ue^Mt>:l(effeI>e«:slcce*
mis exordiis fen prima origine , quando Abraham diiiint'^ d^re debecinuocicto poteiMt 9n»itl^(^ ieatp^lfanglifctfituto-
tus efleleftusin patrem ipuHarum gentium. Vel etiam nem. Nomen iufliaddi(furadconfirmandam(idempiorum.
quando primum conditiefl ecclefiavqrbo pr<Mni(Konjs, QupdenimnonfinitperpetuografTariimpiosineccIefia.id
atque ita denuo nata;. Ab"iIlo e^im tempoie Diafeolus hor- ideo facit, quia eftiuttus.hoceft, quia procegiteos,qutfe ip-
Hbile odiumconcepitaduerfuspios, quos vidcbarpartici- f^usfldeicommiferunt, &punitfceIeratos. Ec quanquam in-
pis fore regni Coeleftis,^ quo ille fua fuperbia & faltu exci- terdum certo confilio liberationem differc & tolerac vafa itxx
derac : imb quo^ fucccdere in fuum locum & dignicate<ii in- camen non deferic fuos,nec obliuifcicur iuftitix i\ix, fed adieft
ceMigebat.Idco non defiit omnibus viribus eamoppugna- prxfensinipfisperxcuIis,confirniatviresanimi&corporis,v,c
rc,&totummundum,cuiusprincepseft,aduerrtis carfi^cdhd- fuftinereafftfAibnespofTtat^ folaturpios fenfuamoris&bei-'
tare. Hincigictirfit,vcnunquamin liac vita ecclefia d'ia fic ncuolentixrvcfacileomntamala&hrcommodaprxhoccon;
tranquilla.fed quoticsvnopericulodcfunftaeft, mox aliud . temnant : donec iandem iuftum. cempus vindidta; reniac , &
in£;ruac. Hocigicur fignificac.cum vtcni ««Aa^aioi/.inquic: impiisfuafceleFarependac. _''. .\
faepe : fa^pe iuquam indevfque aiuuencutc meaafflixerunc i> j c o,. u. .. r
me. Hicfe'-mo multbefficacius mouet 4hiraos,quamfi ty- 5 FudchcfW 5^ verte«itur rctrodutn omnes qui
rannidemiEgyptiorumcantum, quae tamcndiuaurauic.vel odertintSi n-.''- ' '"■'■^^ ■ ■■[ '"/'• '.Ij"- '
eciam Afiyrioriunallegaflet. Atciuehxcfentencia moneat lam exemplotum ptzteTiebrum commemorationem ad
nos quoque,vt dc forte & arrumnis ecclefi^ omnium tempot- pratfens inftitutum & futuriMri tempus acdommodac , atquc
rum cogicantes, non fremamus aducrfus Deum|nnoftns inde promiflionem <iulcifliiwamextcuit. Ita verb, quomodo
ajrumnis.cruce & calamitatibus, fed pptiu,s cum piis I fraeli- ad vfum nransferri cxempla debeant,oftendic. Nam exempla
ris pratfentiam Dei inaerumnis agnofcamus' & cclebrcmus, illarumUbcrationumeccIcfi«fcrip(afuncinnoftramdoftri-
&iaj»/wo» hoccu ipfiscanamus:Er non potuerunt contnt «je.^Eft nam&.confolationem. Sicut igitur,inquit, hadenus inde vf-
enimhaftenus mirabiliterdefenfa& eruuaecdcfia.ficfer- queacQnditaprimumccclefia ,Dcws,ca,mdcfendit:uanunc
iiabitur deincep» fruftra frementibMs & contri nitcntibus (iuoque&deinceps,quandiu ftabic. hk muiidus,pudefient
diabolls & totomundo : a^uehac fpt prxfentcs a»rumnas feu decident fpefua hoftcs eccIe/Me.it erunt Conatusipfo-
paticnter feramus, & Ifberacionem vera frde petamus. Nam rum irriti &^ani. tfoceiiim figmficant hjcc yerhz, Fttdefient
quod devrbc AthenarotfieditumcfrehuncverfumSybillsB ^vertenturretro. Deus enim perpetu6eftfuifimilis,& eft
dicitPlutarchus, iuftus.Ergoetiamfiinterdumconniueatadiniuriasboflium,
iatt&^'litt^i^yi^<if^niti iiiac'di}. ^ &finateps aliquo vfque progredi: tamen tandem oftcndxc
Idmult6veriiis& reftius de ecc!efiadicipoi;«ft& de- fibi curae e|« fuos.& fe odifTe hoftcs ecclefiae fuae.q/om intel-
bet.Athen* enimdudum fttnteuerfar:(cdccclena hiic vfque ligic omnSsrfioftes ecclefiae,cyrannos,perfecucore», hsBrcti-
Itanquamfcopulus, adquem vndique flu<Stusmaris.alIidun- cos,&c.
tur, pcrftatfirma&immota, necdekbiturvnquam, iuxta Alij voluntefTc precacionem, itaque ficredduntrpude-
illudChrifti , Porta; inferorum non prrualebunt aduerfus fiant,&c.quod,vcfupridiximus,eodemrcdiccumpriore.
eam,Matthi6. 6 Erunt ficut herba r^r^w^«]te(^orumqua: an-
- 27<,«/^.«;»/«em«/]Ideft,nonpotucruntpopulumopprx- ^cCiumicu^.tmiaMmantraum^aitmeuellrt.velvf
mere auc peflimdare. . .^ * . i j'
^^ , — r atu^Dmnt neMrahtertframen qnooranttqnttm exeat —
tra)4eFUUi rulcos [ Gr^c^ a»o,xKtM J luos [ velftiicnm ju^ft^Jj benediaionem de panis & interitu hoftium i
fmtm:efiertirndHplexleEho.\ fimili. Eftqueeademfententiacumpriore,nifiqu6d figu-
Amplificat pericula&afftiftionesa fimili. Compirate- rateexponitur, vtaltiiisferiacfeupenetretanimos, & fir-
nim iniuriasjquss pcrpeffi eraiu ab hofttbus, arationi,& vn- i^ior acqj cfficacior fit confolacio. Ideo enim illa lumina o-
diqueduftis in tcrrafulcis, vtfigoificet, ncmiiiem abiniu- racionum& figurarum adhibentur, vt res ipfa faciiiiis arri-
ria&quidegiauiffimafuiircitiimuncm. Aratioenimterram piatur.&animusfortiiisafficiatur. Hoftes, inq.uit,erunt vt
quafivulnerac & deformat, &cum dorfinventionem facit, hcrba: tcAorui» ^^^quanquam eminentfuprahominum
fignificat trifte onus communium miferiarum fingulis fe- capita,& crefcuntin Iocofublimi:tam«nfMntinutiles,&quia
rcndumfuifreimpoficum. Hocigiturprimumeft in hacfi- fuccumnon habent , paulopoft arefcunt. InSyriateftain
militudine , qua deformis fpecies eccl^fix fub cruce pingi- xdificiis funt pIana,id4o in rimis & fiffiids lapidum gramen
tur. Nihil enim in hac vita piis eft ^erumnofius : ficut terrae paflim enafci folec: fed quia fuccum diuturnum non habet,
profciffa» aratro & nudatse nulla eft fpccies.Eft aucem &alia pcc altc agere radices poteft, moxiterum frdore folisexu-
caufa,curhac fimihtudinevcatur. Prarterquam eivim quod ftue^ia^fcit. Tales,inquit,funt impij&hoftesecclefix,ge-
deformitas ecclefijB fub cruce hac oracione piiigitur , fimul nmt altos (piricus , efterunc fefe tanquam in fummo faftigio
eria fruftus feu caufa finalis asrumnarijm tc<fte innuitur. A- collocati, & fupra aliorum capita eminenres : fed pereuntin
ratio^enim terram prfparat , vtfcmioa facihiisaccipere & primogermine&vigore. Hsecmagna eftpocentisBmundl
fouere poffit : Ita dofttina euangelij reftius intelligitur , & cxtenuario, qua? tamen ita rerribilis in mulcorum oculi^ ap-
promiffiones ac confolaciones auiiims arrjpiunturin cruce, paret,vtmulti & profcffionem doftrinse, & fpem quam eon»
&corfubiaum aerumnispratftantiffimosfert fruftuspa- ceperant,abiiciant.
nenri*Miocationis,gratiarum aaionis Scc.J^uz vero nifi j^ ^^^ -^ .^ raarmm fuani mQ^oxmt-
aretut &flibie.-ttur,mhilbrofert mfifcntes&fpinas : ficcor ' \ .^ . ... ^
humanum cxeracnicem eftfccurum & indulget vitiis. que fmumfiwm manipulos coIljgens[ ^? metensi
Prole»gaiterHiH}iioc Lutherus ad fericm & cotiniwtionem Jett pr» mtrcede la»orans,j
malorura accommodacinquacxicusvniuspericuUcftgra- j^ Ncque dicunt tranfeuntes : Benedlidtio le-
dusfiiturr. houacfuper vostbenedicimus vobisinnominele-
4 Icliouaiuftus:concldit funes[Gr4;c;« a«;t^W houa.
cerm€es]im!piovi\m^ ^ Confirmat priotem fenteneiam . & firaiKtu<l{nem initt*
Repetitconfolationehifupraverfu fecundo expofitam, tiitam magia illuftrac , opponexwh«tbam*qu«inteftisnd*
' Sicuc enim dixexit.nonpr^uatuerunt mihi:ixz nunc quafi cau* fcitur.aliis herbis frugiferis & vtilibus, qua; varios habenc v-
famv^oriarum& defeniioniseccIefiaeoftcndensdicit,ideo fusinhominu vita:& vtipfisnuIUvfuifint, tam^aUmentunt
hoftcs n5.pra8ualere,quia Dominu& funcs ipforu abfcindat, pracbent iumentis^fcd fiKnum «i ceflris tatum abeft vc pabu-
ac «tonacuslpforum aibrumpac : atque ita ccckfiam a trifti lumpr»beai iumeris , vr nc quidem in numcro donora diui-
cyrannide & feriiTtotis iugo liberet.Perfiftic autcm propheta norum hab«atur.Iide6q» n6 colligitur i mcfforibus,vt gratne
in metaphora infticuta. Quia enim aratri mentionemfece- quodkf vaUib' & pratis nafcitur (priuscnim ««•e «xarefcit,
rat,e6 atludens dicit f uncs hoftiij, qui fcilicec alUgantur ad qwim in aliquam altitudinem aflurgat ) neque fi abfcinda-
colla boum,pr3Etidi. Interea vero per/»»« fignificat omnia tur.labori cuinf^uam bene^jcitur. Ifgc fumma cft horuni
-w«^^w '"«ii-p R"^:itX E^'1'r 'WE N"Kr M Dli I/E -K I ' jmppil 'izj^
4udruDi vcrfuutih in qvibui alludit ad conrueeudinem meflb- netno condoleat^ imo l^tetur ecllflbs tanquain peftes gene*
ruin,quigr«inendemt(runicolligunt inmanipulos&accr- rishumani. ' \ ~
uos>& ad vrum feu pabuluijnumentorum reponunt,8e & q uis BmeeUSiio lehoud ] Nfimefi exprimit verba prsptereuntium,
t^fiehs videat vel florere fruges ; vel mcflbres laborarc in qutbus ineflbres aUoquuntur «& eis bene precatitur. Apparec
agiiis bene prccacur Jpfbruni labori, opuns. vefes tcrra natx autetn cx his verbi^.hunc niorein , qui adhuc vfitacus eit.ciK!
cedancin vfum & vidum tam hforainum quim iumcncorum. ■ vetuftuni,atque adeo non ipiis cantum, fed profanis quoque
Scd gramen te&orum ncmocurat , ncmo optatiUud feliciter;'* h«minibus viurpacum. Quo exemplo nos moneniur,vt cogi-
prpucnirc , quia nocec fece aedificiis : & & quis abfcindat, ne- tances terrx foecunditatein magnum tffe Dei benefici uin,ipfi
mocft qui bcneprecQtur. leaigitur percunt h^ftes ccclcfiae quotidie Deo terra: frudus fehcitcr producciidos ^Hiugcn^
DCbl¥IJICmoCf);;a<nV^>i^(nu°3^^i<i^t.?^^ dos commendemus, ^^'^
i. J^farratio continiphs defcripiidnem ta^^ iiiitiosverbis j)roprlis,vcrf.i.&: 2. Dc-
inde figuratis,allcgoria /umpta ab aru6,cui Ecclefia comparaturiver.j. Koftcs auteiii fiiDiles fuqt agricolis,
quorutn Deus opera vtiturad farcienjdun),arandutn & coleadum Ecclefiain fuatnfCuius iilinuliain partctn
rcliqucrunt inucfcam,<)uinifuroroo labore cffodcrent.^
I I. Declaratio libcratianis niiraculo(ap,tum ordin&na>, tum extraordinarlaB, v.4f In allegoria perllas,
ortcn<iiiDcum,q(ianuis valida & firQiaconlilia,conatus& opera impiorum nullo negotio diirecarc,qumu
opuscft,adancrendaraiuftitiamfuam.. - j
I I I. Praedi^i(>>(^? ^U»efto aducrfariorum Ecdena; cafu,v. ^.qiiem deinde exponir, fimilitudine conti-
nuata,vanitatem & fterUitatcro conflliorum humanorum aducrfus Dei veritatem eiurdcmtiue Profeflbres
in<licans,v«^'& 7.& fummo impiorum fruftra laborantium contemtu,v.8.
ObS E R V A TI O N E S L O C O R V M D O C T R I NAF.
Verfi($2 Ttielibiuoptimumfolatif gmuiiUudeft.fiocuiosre- Sjuattuis adtempetidiJjHmuletDeut.nwtquatAmenohliuiJiitur
ferarit ad vetuftaEcclefia certamitta,agnoJcXt femfer laboraffefub fus. iuftitiA,<{uin detaffiiElis relaxationem. Vide 2,TheJf,i.7. Salut
(ruc€iitcinit^ahoHiumviolentiaduriterfuiJfevexatam:fedfa- eoimeccleftineceJfarihconiun^aeJicumDeiiuftitia.
tiendofemptr vidricem extitijfe. Ideo ru>npr*$Mlent Eccleji* hoftes,quia De$aeorum conatm ab-
Mundus innumeru impiorum copiis refertus efl , quosfacite ar- rumpit^ecpatitur vltraprogredi quam apudfe decreuit.
mut Sattm in bonorumpemiciem , vt omni ex parte nouafubinde s Eccleji* hoftibus confufio fif ruina certifpma imminettita vt
beila emergant. quo magis caput audaiier toUere,^ progredi acfelicesfuccejfue i>a-
Continuis exercitiis » condito mundoDeipopulus adpatientiam tere videnturyoo propinquius excidium illorum effefcianucs.
probatus «/? , tf adferendam crucem afuefaiiut: vt in eiut infirmi- 6 Giuotiet nos terrebit impioriifplendor,vel eminentia,occurrat
tate fitlcietuia,^ contereTtdis impiis, Dei virtus magis ac magis e- nobU hic comparatio: Herbam in tedunajcetem efiefublimem.fid
luceret. ^ abfqj radice^deoqj no longd duratjmis:fic iftos quopropiitsfuperbi*
j.-f Ecdefiam cruxperpetuo comitatttr.ne pacem in mitdofom- fuA altitudine adfole accedunr.citiits confumptii iri.quia radice ca-
nitmu*. re^ y i^^fti pia humtlitate, qiu fola vttam ^ vigorem haurit a
Impij perjecittoresparatifunt a dpergendum,nec vnqttimfatia- Deo quam nobis injpiret.
~tureorum crttdelitaiJedinexpeliatiirationibusvUmf^noftrohoc y.S^mpij^^ ecclefidtperfecutoresi vebfti^herb^rinutilesjonmiMti
fectdoDominus rabiemeorum compeftuit. , odio vehmtemptu tlignifunt.
-^ma Detes^iugtimjuimvukanobiiplacitreftfrcipi.nonabsre Ditmodoftudeamuscenferiinterlegitimos ecclefi*ciuee,intrepide
comparamitr tem arabili,quA nihil opponerepoteft qttin totafcin' defpicere licebit totnm. impiorumpotetiam:qui» etfiftoreant ad ii-
datttr aratri traHu. ptu.fintjj cenjpicui,funt tamen herbafteriles ^ malediM/c.
A RTICVLIPRAECIPVI.
I. EccIeHf niUitantisperpeeuumemblema, Crux. gitatione.
£. Pcrfecutorum Ecclefix ingenium, artes,conacus, tnte- 4. Impiorum interiruseleganterdepi^us.
rims. 5. AratioEccU-fia», Dei &hominura refpeftu.
y. lufticia Dei in probatione piorum, & impiorutn cxa- f . De miraculofis EccIeHx militantis libcrationibus.
A R G VMENt^M PSALMI CXXX.
* ■ '*•
/ C PfalmHS interfcenitentiahs referturfideo prx cdttris in ^cchfihfemperfuit votus ^ decaHtd-
tus.nec obfcura efifententia his qrut alttjuando fenftrunt terrttres pecvati , f^ altqiuit habuermt po!'-
nitentia exerciiiauHmqtie tota doBrma de foenttentia alibi exfhcetnrintegre ^ coptose , «0» optts
efl eam hifce commentarijs inferere. JEtfi autemtt) dc autore Pfalmi ^ de temporefuo confcriptits
fittdiffertint interpretes(alij enim aa Dauidem ^ terhpora Sauiistalif ad captiuitatem Bahylonicam referen-
dum cenfent)tamenfidefententta cenflety non magnopere difputandum hac de re exifiimo, Proponit Spiritus
fanUus in hoc Pfalmo exemplum hominis expauefcentis agnitione &fenfu ira Dei aduerfuspeccata,^ tn vera
conuerfione confkgientis ad mifericordiam Dei, (jr ^uarentis confoiationem in verbo prom^ionis , of^etentis
fihi remittipeccatagratis. Sed hdc res quia nonfitfine magna luBa-, nec obtinetur confilatio fine magno cer-
tamineiideo ^ deloremfuum de peccatis admifiis (^) de Deo offenfo^f^ ingens defiderium redeufidi ing^atiitm
eumDeo atcjue obtinendi remifiionempeccatorum,quod exfideproficifcitur,autor huitis Pfalmi mirifice pingh.
Et cumfides intuens promifiionemfuperet (jr vineat doloreSi^ff/entiat confolatio nes, ^uibus ex morte in vitam
reduciturycupit exemplumfuumprodeffe omnibuspijs. Ideocjue infiite Pfalmi hortaturpios om nes, vt,^uoties
fentiunt fimiles dolores dejuis pefcatistmox ad mifericordiam Dei confugiani^f^ certit tuxtapromifiionemfibi
peccata remitti^qfue ingratiam reffitui credant»nee deterreantur vel magnitudineyvelmultitudine fuoru de-
h^orumfedcredantregnumgratitt multo potentius effe regno peccatiy (Jr copiofam effe apud Deumredemptio-
nem.Hmcigitur adhortationi Spiritus fiknSli obtemperemus omnes,ft) ^uottes^Lexnos accufat , c^ cordamnat,
hhieseim ProphetnadmiferimdiamDeii^ thronHmgratiaconJugiamus,^petamnsacfidefiatuamHs nobis
■ ■ ' ' peccata
■vr*
SSf .
feccata reminujSlon ejim§£lemusr/^ptHs Entkujtaftieos^^^iktts gratik inms ta^uajn vr^eoJosvacuosprtHsm'
*nfundaturjQ:) Jic cordelapideoprorfus excifo aliud noutim tn nohts creeturiten^Worethorf autmometo noktsw' ■
cognitOiVt nunc (juidam lo^uuntur, Multo rninus mertUs aut operikus nofirisyiju^madi^kdiimPpn^cif doc^t» i,.
hoc tribuifiittuamus,ijui)dingratiamrecipimur. Fter^ueenim m^r matf^efie refuta^ur c^Trk^rpphcta dicil^^*'
neminem confifiere in iudtcioDeiyfiipfeobferuetiniijiuiwh^Etfead.veriumpromjjkomsreJpk^^ ^
hocderemifiionepeccatorumi^J^-degrattafiatuereydiferteaffrmat, ^^\^ ' ^
W'
- .K
- ; . -;< Pfalmus graduum.
I r^E. profundi? clamaui ad ce lehoua.
i, JL>r t)omine aM^i SfPcem nieam:inteHta;
Tiiit aures cux ad vocej|]S precktiohum mearum. '^ ^
Hi duo vecfus eontinentiprojpdfitionem Pfalmi , qus eft
oratio valde patherica,petcns vr exaudtatur, & remiffionem
peccatorum,quain qua>rit> confequatiir De profundiscla-
mo,inquit:qua(i dicat.non cil otiofMiclamor.aut in fpeciem
pietatis efHdu^qualis cft hypocntarum: fed proficifcitur cx
imis animi fedibus , ex intimis cordis penetralibus , imo ex
aquarum feU doiorum gurgite , quibusfum obrutus. £fte-
nim mecaphora in voceHcbr3ea,fumpca a gurgite aquarum,
vel a voragine leu hiatu terrx.in quem aliquis deiedus nul-
lam fpem vita; reliquam' habet. Significant autem etiam a-
qusinScriptuca graues afflid);iones,dolores& pericula,qui-
bus ita opprimimur.vc nulla appareac euafio aut hbcraciorvt
/
multitudinis impiar fibi peccare iic^at; Dcin^c tribuifeDeo
laudem iuftkiar, ff nos puniat inter<iura . . ^(n^. i , * i.
Nomcn iniquitatis compledKuromnia;.peccatanontan.
tum aaualiaJdeo conlulto hacappeHwione vfus eft. Signi-
ficat enim vox idem<quod lohannes norninat «»«/»'«'.
4 Quia a^ud le clt propitiatio : vt timea-
ris. ' ' ' ''■■ '''"' '' ■'-'' ' ■ ^^.'::^tM-^- v*,^: ■. f^ifi
Alteraratidi^iltur^iiatura feu »,K*,^»«-/«De?, quaih
ex antithcfi opponit naturx immundiciei & peccacis. Egp
quidem,inquic,agnofco &fateorme eflepoUutum &con-
taminatum variis deliais . & dignueflequiiiiajternum ab-
iiciar.Sed peto mihi remitti peccata , quia fdo te benignura
cfle &aurencordem , & cbnfugiencibus ad thtonumgratia
tux ignolcere gratis , & parcere dclinqucntibus. Hac igitUr
fiduciame engo&fultento, &confugio adtepetens mihi
remitii pecctta. Ita igitur rurfus fe erigit fiducia mifericor-
dixjcitans promifiionem. Ithafcalteradoarinaeftinhoc
cum quis m niedmm mare proi.citur,vnde nifi ^iumitus ex- pf,i„,^ ommbuscognicu neceflaria.Sicut eniui antea docuic
trahatur, perire ibi & abrorbeTi cum neceffc fit Dau.d .g.tur ^mncs homincs efl-| obnuxios peccatis , & reos etern^ ir^
aut quifquis autor eft huius Pfalmi.hac voce affarnut fe ver- & damnacionis , & ncminem pofle mereri vitam" xternam
far. m «erbiXfimis dolonbus propter fua peccata,& ua Dei, f^i, openbus : ita hic vcrfus docec ^r atis remiCti peccata, &
ide6quequafiminfernumdemerfum ac defperat.on. pro- pe^ milericordiam g.acuitam homines reconcSian ok
ximumefle. Inhis tamcn<|olonbus&mhacprofundicate Quxconfolatiofiamitcatur.ncceflcefti
coftitums non .luiulget dubitationi aucderperanoni,vt fac.ut
muItiquiinaBternum pcreUnt,neqweotiofus aut dubius ex-
peftat raptus illos.de quibus antea diximus.quafi priiis rcpp-
perireoinnes&ta-
befcere in fms pcccacis.EnantigiturPapiftje, & Deumcon-
tumeha afficiupc, quinefcioquasfatisfaftiohcs confinguntj
quas opponahtir» & iudicio Dei, & fomniarit fe fuis operi-
busmereri remilTionem peccatoruin&iuflosefle. Non e-
nimrehnquunt mifericord.xDeilocu, dumftatuuntmeri-
tum codigni.Va^autem hominumvitae.quantumuislaudabi-
lijinquit ille.fi remota mifcricordiaiudicctur.
Propitiatio autem intelligatur.ficui illa reuelata eft in pro-
miffione de Chrirto. Eft quidem Deus propitius & miferi-
cors , fcd in Chrifto . qui eius iufticiaj facisfecit. Extra hunc
nuUagratia.nullafalus fperanda.led 'r.ttisrigoriuftiti^ex-
peftandus. Fit igitur fimul mentio caufi impuIfiux.JEfto mi-
hipropitiusjlcilicet propter Chriftum.
Vt timeartsl Addit amphficatiunculam i caufa fimli.Idco,
mquit , remntc peccaca , vt maneat aliquis cultus nominis
tui,vt rede agnofcaris & celebreris. Nomen enim nmoris
complefticur totum cuitum. Sed cur dicicDeum timeri,fi ^
fitpropitius&figracis remittat peccata? An non diabdlipo-
tentiam eiusagnolcunt & concremifcut?Ec hoftes Dei noiint
vclintjcandem in poeiiis coguntureum liinere? Re/pondeo.
Primiim hoc conllitui necefTe cfl, qupddixi, vocabulum tir
moris nonde feruilialiquo mctuhoc loco intelligi , fed
de legitimo cultu,qui compledicur omnia opera prima» ta-
bulx.agnitioncm Dei,inuocationcm,graciarum adione, de-
liftorum confeffionem,fi3em acquief<entem in Deo,fpemj
patientiamincruce&c.Hic culrus i neminc praeftatur, nifi -
quiDeumpropitium eflre,& gracis remictere peccataprop-
ptcrfil.umJlatuit.Aucenim fuperbiunt.cpntraDeuin^&ctte-
rcnt^S''fe frauciai fuorum mcritoruiii , ' opponujjt iudicio Dci
fuamdignitatem, vr hypocrirse, Pharifii, Monachi,Pontifi-
cij,^3«eef/: autfingunr Deumtanquam iratum &feuerum
iudic9n,& fremunt aduerfus eum, vt diaboli, Cain,SauI, lu-
das & fimiles. Ideo neurri cu^m rfment.Sed qui agnofcunt (e
habere peccata,& dii expauefcunt agnitione & fenfy ir^ Dei
aduerlus peccata,iimul erigucfe fidi^cia promiffi mediatoris,
& fide ftatuuiit fibi remitti peccata gratis : hi vete colunt
Deumj& re^e eum inuocant,& fipiijtif Opera iua omnia fafla
in fide placere Deo.
Grajca tranflatio^ habet , twuin iii^isf.ntnS, quajfenten-,
tia non mtiltum difcrcpat a fontibus.Vult enim agnofciDeus .
& celcbrari abhominibus. Ideo gratis remittitpeccaca
pcopter nomen fuum, Se~d Latinus interpres perperam red- ,
didit,propterIege.fi ^iaofi.Legiteoim min thorah.pto Nniil
thimri. Chaldiens habec,videaris vel obferuerisjforie quia,
iudi^auic v^tyfltf.^mati l rjlNn qfi^^ yidendi figmficatip- ,
nem^liabet,, •■■'? ' -,'^,.*r!^-* " ' ..ni.,^-'// >.;.,
5 E?p€<ioIeliouam, cxpeda; animaniea:&,
in venbufn eiws (pcraui{|^tfro.] ' s*" ^'^ 1^'
Illaiid.eftad fupfcriorcm fententialm» iii^^aEfftaturde
propter Chpiftum , & multiplex infirmitas ac varia; fordes fua fpe 8ifiducta, atque ita ad fe doari«aimtonfi>Iacionis
eciam iri riiri^is tegantur & condoheniiur. Neque enim al- plenaraatcomtao4at.Naffl ciimantc^ mgchete dixifletJDeil
legat hoc didum,ad cxtenuandiim deliaum,quafi exemplo propitium ^cxi^i^abUcm eflle omi^ibus ^ferk peccatoribus,
. c GGQ iij
ni in gratiam cum Deo nequeat.quam nouitatem illa impref-
fam aut infufam fentiat.vt iuxta Flacium dicere ex hoc lenfu
poffit,Ego iam fum iuftus.Sed clamat ad Deum,& pctit regi
acrcmitti peccaca fuagratis proptcr mediatore promiflum.
Ita hac fiducia,qu3e ei hunc clamorem exprimit.cor eius eri-
gitur&confirtuatur,vt,ftatuatfe^ampIacere Deo & efle in
gratia.Ahoquienim,fiabfquehaccflet.fugeret Deum tan-
quam iratum iudicem.Monest autem hiec fentenria,tunc pri-
mumarderefidemin inuocacione, cum in profundum feu
gurgitem aquarum & dolorum coniicimui ,noc eftiCiim ira
Deiaducrfuspeccatafentimus.&inmorc^meTgimur. Alio-
qureniffl fere corpcc animus in inuocarione."dnm peccatum^
dormit & animus eft fecurui,
Ponrificij fcelerate pro/nortuis hunc pfalmum demurmu-
rant. , v
Qnodlehouam compellat , fignificat fc non ad idolum a-
hquod Gonfugere.\'t faciebant BaalitiTjfedad verumDeum.
, Hicenimeft,quifoIuspeccataremittit,&quicontritos cor-
de fanat.
Aures Jint intent^] Repeticio eiufdem fententije fignificat
animi anxietatem,& ftudij fcu defiderij ardorem.Solet enim
animus in magno periculo conftitutus fa:pe ingeminare caf-
dempreces.vt defuo doloreteftetar.&facil.u? quod petit
obtincat.Efl: auteninotandum.quod voce CZJUlinil intelli-
git pccicionem remiffionis peccatorum&gratia:. Namid
Iroprie vox figmficat. ~ _-___-
5 Si inicjiittates obfcrues, Deus.-I^omine , quis
fuitincbit.? -^ * .' ,
Addit rationem ,cur fibi opus fit gratuiira remiffione pcc-
catorum , ab ingenua confeffione fiioium dcliaorum,&
commemorarione magnitudinis kx Dei iuftiffimaiildeo. in
quit,opus'eft mihi & omnlbiis aliis gratia & remiffionc pec-
catorum:quiaomnespollutifumuspe(?catis, & nihilaflPer-
re in confpeftum tuum pofr.imus,nifi fordes & dehfta, vt fi
agere npbifcum iure velis & fec undiim rigorem iuftitiae, at-
que ita exequi iram tuam , ficut conuenic immenfae iuftitisB
tuae,nemo hanc fufiinerepoffit,ac neceflle fit mox totum ge-
nus humanum in nihilum redigi. Sed quia no condidifti ge-
nus humanum tanfciim ad interitum. fed vis aliquam parte m
faIuari:.deo age mecumnon fccundiim rigorem iuftitia;
tuae.li^d fecundum mif^-ricordiam tuamj& reniitre mihi gra^
cis peccata. Hkc ratib dilificinteirin hoc pfalmo obftruaftda
cft. Dacetenimmanifefte.neminem coramDco innt>cen-
tem efTcjaut propria munditia feti m*ritis luftificari.fe d om-
neshabei^c pcccatum,& reos Cfle arcerna? ira: & damnationis,
idc6qucopuscfre omnibus gratia qua gratis iuftificentur
IB^r^^
r^ppHf^iifpiiiKii^mjppiixvxiwii^ jU'«^'Wii ryin-'^ "t^ w'»* ; w^tt^'^
ii«uiailciu»gfatfain confugiunc » nunc condudic ,^fe igitur
3 fpccare & eioedarc Dcum certa 6de, donec animum iuum
l crigat,confo]te«ir8c retrahatcx iliistriftiffimis doloribus,
i fluiljuscrac opprciiruS.Nam vcrbum expcaanaiitcratum 16-
( gam mdramauxilij&liberationisfignificat,in qua tamen
non abiccctit edcm, fretus Ula boniiate & demcnaa,de (jua
vcrfupnBcedente dixcrat.Inquitigitur,EA3fe<9<»/'»*««»,qua-
fi dicat , Quanquam vchemcnter & diu excrucior varus do-
loribus dc peccato d^quc ira Dei, &acceduntdiaboli m-
fidisB , quibus me ad defpcrationem impdlcrc conatur : la-
men cgo non patiar mihi eripi hanc conrol^tioncm , quod
tu fis propitius & demcns omnibus ad te confugientibus.
Hac igitur confolatione in his doloribis Si. in hac luda mc
fuftentoi^erigothacfide cxtinguo oirtniaigni^atda dia-
boli,&feroacvincoillam moram auxilij & liberationis,
& repu«no dubitationi ac defperationi.Harc omnia comple-
a«ur cumdicicEgo cxpeao.Et quihancluaamm vcfis do-
loribus cxperei funt. illi intdligunt quid Yeht Prophcta.Se-
curiautem&ebrijvoluptatibushastancasre.s non capiunt
iiec incelligunt. . , ^ . , • r i
' Quod zmjitAeaatanimamea, Primum mgcnsfuum de-
fideriiim &fidciardorcm vocabulbWJJaoft^ndit. Icacnim
Jepevocabulum Hcbr«um vfurpatur:vt fic h«c fententia, E-
p6 magno defTderio^jcxpcao. Deindehocquoqucdoccc,
cum differreturlibefacio,fe non caHtum foris Imguam & os
cohibiiifffe, nc obtourmurarenc Dco aut eum accufarentil^d
ctiam intus interfummos&acerbiffimos dolores cx jisfifu
ira; Dei aducrfus peccaca ortos animo fuifletranquillo&
cOmpofito,recinuiffefidem,patienter culifle irattipeicui
peccaucrac,& cerca fide expcaafle hberanon^. Id ve^p pauci
faciuncPIurimienimviaidiffidetia & defperacione fremut
aduerfusDeum.&fugiuncDcum tanquanuratum mdicem,
quxrunclatebras.vbi fe occultenc a cohfpcauDei,quas quia
noninueniunc,fatpelaquco, nonnunquatngladio, alijaliis
modis vitam abrumpunt,vc-videre cft in »aule , in luda & fi-
milibus. Inhis igitur cxemphs apparec quam difficilefic
in iUo certaminc expeaarc lehouam , &quidem icaexpc-
aare,vcanimaintus fit quieta ,viai»&fupcratisillis dolo-
ribus,quosgignitconfpeaus ira: Dci. Ncc fiunt hacc more
Enthufiaftico.fed confolatio obtinetur in magna lu^a.
Scd cur addit,»» v€rl>ttmeiusJperaui>His Vero vcrbis quomo-
do anima in iftis doloribus &certaminibus reddatur qmeta,
& quoinodo fiatcorifolatio, in qua redditur nobis vita& Ix-
titia, oftendit.Alij aliaremediaqua:runt,quibus medeantur
illisiolojibuSi An^baptifta?, & fimiles Erithufiafta; , qua;-
runt ncfcio quasilluminationes & conTolationes exff a ver-
bum, &verbumabiiciunt, quod dicunt non alium habere
vfum quim vt e^terior homo habeit aliquod exerdcium Jii
eundem fcopulum Impingunt ctiairi hodie Flaciani , qui
quaquam dicunt Deum agere per verbum & eire eflficacem:
tamen hanc aaioriem , quam vocaflt infiifio^em^Ienitudi-
nis gratiai , fomhiant fieri tempore, hora & mOmento nobis
incognito.&quideminfundigratiam repugnantibus, aduer-
fantibus& hoftilitcradhuc militantibuscontraDcum,atque
ita verbum nihil aliud efle exiftimant, quam canalem( nam
ficetiam nonriulliex ipfisloquuntur) per quem gratiacf-
fundatur in nos etiam ni|iil tale cogitantcs,ini6 ctiam iri ad-
uerfantes. Atquehis eft illis aaus ille luftificationis, hic cir-
culus, hocforum ,hocpunaum, in quodicuntnontantum
exdudi omnem dignitatem & raeritcftn bon orunv, operum,
ledeciam omnemomninopreftanriam. Exiftimancenimno
nifi adhuc a^u impiis & furiose rUCntibus contra confcicn-
tiam illam graciam infundi,e<5quc aau abfoluto tum demum
fequioperataquamfruaus. Ab altera partcPharifai.Mona-
chi& Pontificij huius pfaimi doarinam fcclerace corrflpunt,
qui nos ad opera &niicritafeu propria,feu ab aliis empta ab-
legancacque ica fedari illos doloreS poffe exiftimanc, cum
potiiis haec res dolorem augeac Nam animus in veris dolo-
ribusconftitutushocipfum maxime deplorat,qu6dnon ha-
Leat opera illa quae Deus requirit,& faciieagnofcicillis nun-
dinacionibus alienorum operum iram Dei noncolli, nec
qttiecariconfi;ientia,tantum abcft.vt in his fperarc tucpoffic
Dauid autenl & cxteri fanfti, c^m in veris dolocibiis ortis
cx fenfu ira> Dei aducrfus peccata quaerunt confolatioriem,
non expeaant illosraptus Enthufiafticos,nec otiofi expcaSt
aaum illum infufionis gratic , de quo tam prolixis fcriptis
& tanta cori^tcntionis vchcnicntia & conuitiorum acerbi-
tate in CoUoquio Aldcnburgcnf! difputamnt Fladani,mul-
to minusfuamcriiacolligunt, quac bpponantirar & indicio
Dci:fed fimplidter ad verbum,hoceft,adpromiflrionem mi-
fericordia;, quatin verbo comprehenfa eft,refpidunt : hauc
verafide accenfa p.cr Spiricum fanaumin medicationc vcrbi
amplcauntur,in jiacacquicfcuntj&inxca hanc ftatuunt fe
placercDco^&ciTciuftos, hoc c^acccpcos advitamarterna.
ROO 1
ctiam cum fcn fus ^eccati rcchmat , & illa infufio gracic
nondum confpicitur autfcntitur. Ita igitur fit iuihficatio
hominis feu reconciliatio , non aliqua infufione gratia;, quse
eftipfanouitas coniunaacumiufttficatione , feu quxtion
cft nocquo £unius\iufti coram Deo : fed quia fide intuens
promirfioncm ftatuic fc placdrc Deo & eflfe iuftum. ]d ex-
prefTe fignificatur iri hoc ni^mbro, ^eraui in verhc «nw.Eftqi
teftimonium iioc diligenter obferuandum non tantum con-
traPontifidos , fcd&veteres£hthufiaftas,&imprimisad-
uerfus illos recentiores , qui Enthufiaftaium fomnia & de-
luia renouant,& cditis libellis in vulgus fpargunc
Cum Pfalmi diao conj^ruit illud Pauli Roman. 15. Qnae-
cunque fcripta funt, ad noftramdQarinam fcripta funt , vc
per patientiam & confolacionfni fcripturaru ipemhabea-r
^iusznondiciiperinfufionemgratia! : fed per confolationeni
fcripturarum, & per patientiam. Nani in cogicatinne pro-
miifionuin feu vcrbi fcripti,fitiiul adeft filius Dei , & dicic
confolationem in corde credentis , & accendit fidem,fpem,
laetitiam, inuocationem. Itaigitur fciamusnos dcduciad
verbum.Sicutftipripfalmoii^. multa liac de re teftimonia
audiuimus.
6 Anima mca ad Dotninutn.p rae cuftodibus ad
manetprac cuftodibus ad mane.
Amplificat&illuftrar priorem fenrentiam i collatione.
Vultenim oftendere, hancfidemimuentem proniiffiones
non fuiffe inanem cogitationem : fed cum qua fuerit conv
iunaum ardensdefiderium &fiducia.Ideodicitfeardentius
expedaffe Dcum in illa luaa , quam omnes vigiles fbmno
grauatidiem feu auroram , in qua fcilicet illis dormlire &
quielctredmdieftiisvigiliarum noaurnarum liceac Ecre-
peticio jUud defiderium nn|igis cxprimic Significar enim
nullurii vigilem tam diligenter •bferuarc aut expeaare lu.
cem diei,quam ilie hanc confolaticnem , qux in verbo pro-
ponitur,expeaet,& optet in fuocorde accendi, in qua I)eu,
quem nunciracum &faciemcenebris inuoluentem videac,
intuerideinccpsplacatu&reconciliatum , & faciem fuam
fer^nam,lucidam &blandam ofierentem pofHt. Grxcusin-
cerpres & qui eum fecuci func ; non animaduerfa comp<ira-
cione in hocverfu,quampra>pofitio{Oind>cac, ica reddide-
runt hanc fencenriam : Aniina mea expeaac ad Deum a vi-
gilianiacucinavfqMC ad aliam, &c.cuni')P1U non fignificet
vigiliam.Ea enim Hebraeis eft nniou;N vel niiov;.
7 SperaJfrael[pr<c//o/<ir^] Iehouam:quia apud
lehouam cltmentia : & multa apud eumrcdcm-
ptio. -..:
8 £t ipfe rcdiiiict Ifraelem ex omnibus iniqui-
taiibus cius. "" "^ ^
Haec alcera pars eftpfalmi , quam, poftquamfenfic pro-
phccaconfolacionemincordc,& aliquo modo eluaatuseil
cx doloribus, accexicinfine , vt doceacexcmplumhocica
proponi ccclefiae, vt finguli illudincueancur&imitentur, &
fcianc non aliter luftiPcan homines coram Dco,nec alitec
accipere remiffioncni peccacotum autrecondliari Deo,
quam vc hoc cxemplum doccc. Ideo inquic,Ifrael fpera in
Deo , hoc eft , meo excmplo edoa^s omnem fiduciam ia
ipfun'Colloc3,non vincaristerroribuspeccaci, mortis&in-
fcrorum, non abiicias fidem aut defperes,fi quando tcpec- .
catum accufat &lex dam» at: autfietiam videas diffcrri diu- _
cius liberationcmreuconfolationem, nonex fenfu doloris
ftatuas de amorc Dci erga te, fedcx verboflcem, non nita-
ristuadignitateautmentis.
eiuia apud Dominum clemeMtafeu mifemordiajHmc cofola -
ciunem opponic magnitudini peccacorum. NuHapeccata
canta funt,qum fuperct Dei mifericordia & cIcmentia.Non
igitur dctcrreat nos aconfpeauDei indignitas noftra , &
confpeaus peccacorum. Ideo inquic , apud Dominumeft
gracia,non ira.Ec cum folamifericordiaDeinitacurfides^non
valenthicopera. . ,- ■
Et Afudeum multa redemptio ] Hoc opponitur multitudmi
peccatorum.aut fi lapfiis fint iterati.aut calamitatespublicas
& priugtjc denuo rccurranc Non enim mox deficit fons bo-
nitatis Dei, fcdredundat copiofe, & fubindc fe diffundit m
omnes qui adeum confugiunt, & quocunquetemporc &
quocunquc malo opprefTos.
Redm^tiol Sdlicct i culpa & poena peccati, vt mox dici-
tuc Naminiquitatesintelligit &culpam &panam peccati.
Culpamtollitprorfus& remittit ctedentibus,& fimulcum
culpapoenas jcternas. Temporales vero.quibusEcdefiatn
certo cSfilio fubiecir in hac vita,ita mitigat, vtpetfcrrc,imo
vt gloriari in his peffinc ■ , i*^-'^ • - 1
Addit ZMt.tm,omnibii4 , vtomnem prorfus dubitationc tol-
Iat,ac defperationi occurrac quas orijur velex multitudme
IZOt
•^F^yy
:T^mT9 Tri-,4J 11- ■JU''mPVl!JLff V .^»il" 7V' HK W' VJ'
nn"!!!
■■iip
'PP
d^U£lorum , vel ex peculiaribus quibufdam lapfibus , qui vi> pulCi AiQ (eru^turus i^c i peccatis niisjhiBltC&ficitur Chriftum
d^nturcffcgrauiorcs. elTe verumDeum>fluemhicPraImusnominacIehoi;am.Id-
Cum autem angelus Macth. u hoc beneficium Chriflo tri- quc ceftimonium ad cai^tera adiungendum eft, qu« probaoc
buac »qui inde nomen lefu ei cribuendum monec, quod po- deicatem filij.Eft enim adtnodumperfplcu\ini & iUuure. - "t
PSAL M I
PJRTES,
cxx xA'-''";^'^^;-:'^» -^^-
- • - V . . 4 . *.. . ■.._„. t .-■ J ■;. L J
•'I. 1 .
I, Narratiojin quaPfaltes res anteadias fuas exponit; nempe fe profundiffimis,immanibus & lethali-
bus periculis obfcflhip(mctaphora ab aquis furopta,vc Pfai.69. v.i .i6.&c.)adDeum cIamafl'c,v.i.Summa au-
teiu orationis con40^cur,^^;z. Caufa huius pcticionis ad(litur,ncmpe,extra homineni,v.3.in Deo rcpofita,
v.^.cuius gloria ihtercideret,ii infquitates obferuarcc Deus,& mifericordix fuae non recordaretur.
II. NarrationisaIterapars,in quaprxfentem animifui.cdnilitutionemexponit, a ^rscedentibus ex-
perimcntis,v.5.&6.
. III. Dodlrina,quaEcclcfiamDciinfornaatinverafidc&fpe,v.7.deinde promifiionemadditadEc-
\clcfia:corpus & mciiibra pertinenteni,v.8.
ObS E R V AT lO N E S LOCORVM D O C T R 1 N AE.
Verfli. t)at vexatio inteUeSiu:^^ qmnuis nihil difficilitisfit qua,
ex alta ftueftitia animos excitare adprecandum , tamen S.Spiritus
gemitibm^ineffabiUbuspiorum infirmitatesfitbleuat , 0 in eorum
cordibus ta^Qeuere clamat.vt eorum voces exaudiantur in caIo.
Fidelibtts m hac terrena peregrinatione ad Deumfitipirantibus
quum eximia n^cprecandiformulaprA/cr^tafit,deteftddus eftfit-
perftitiofi>rumfuMr,quipr<tfentem Pfdmum viuisrapuertit,qfiem
mortuorum vmbrisin ignefiSlitio degentibustribuerent.
2 Crefcentibttipiorum srumnis, crefcit precum ardor t^ftu-
dium.
3 Simul ac irAfuAfimaprofert Deits.etiam qui aliU omnium
fanSiftlmi videntur,ad hMc vocem defcendunt.Si iure cum eie age~
ieftatuat DetiSfVoceteh adfimm tribunal.neminem mortaliiipojfe
confiftere:fed admifertcordid^/ylumconfugere necefte eft. Vide Mo-
fis,Iobi,DauidisyNehtmi£,Ifai4,Danieli6,Pauli, ^ aliorum Apo-
ftolorum cofefftones.Audi Chrijmmfuos docentem clamare ad Pa-
trem qui eft in c^liSiDimitte nobis^eliita noftra.
SiinconJpeHu Dei, quamlibetritrafaniiitatepoUeantPatriar-
ch<i,Prophet£,Apoiioli,tamenfttccumbunt,(^eniamfupplices de-
precantur,quid iUisfiet qui peccatapeccatis addunt?
6jiuicunqtte iuftireputantttr coram DeOtVenia (^peccatorum re-
mijftone iuBifunt : quod obferuandum en\aduerftis partialemfo-
phifiarum ittSiitiam, ex Dei indulgentia (^hominum meritis con-
-flatam.
4 Vt orandopreficiamtts,neceJfe eft a gratttirapeccatorum remifi
fione incipere.Et certiDeum inuocantes vtpatnm rtofbrum^de eitts
immenfabeneuolentianos effeperfttafos oportet: cttitts noreddimur
participes , qttinnosfibiperChriftumreconciliatospeccatorum vi-
nia Cf receptione in ffratiam beauerit. FaUuntur ergofuperiiitiofi,
qui infatisfailionibtts httmanis ^ cimpenfationibtu^UArunt co-
ram 'Deifolio refugium.
NuUa manetpietas in mundo, nuUtts Dei culttts,fine\tnpetran-
dAveniAfiducia. 'Execrandifunt igiturjbphifia, dubitatiortem de
gratia Dei,fidem implicitami(^re£iA inttocationis ignorantiam in-
ducentes.
Ex miJericordiADeiperfttafione,reuerentia,culttts ^ volurttariti
objequium oriuntur:quA Deo acceptaejfe confidimtt«.Increduliat/tte
(qttanuis multttmferuoris oftentent)quia de Deifattore nihil ci
Jperant,feruiliformidine impeUuntur adftta figmenta Deo propo-
nenday in quibttsfihiplaudunt, donec mortis ^ confcientiA aculeu
excitati erumpunt in blajfihemias,aut in dejfierationem ruuntprA-
cipites: velftupore perculfi.finefide 0 verapoei^entiapereitnt.
s Non modo in hominum oculis fortef ejfe nos decet ifedaputi
Deum etiam animam placidam &patiitemfottere. PatientiAatf^
tetn nofirAfulturaefi Deipromijpoin verbo eiusinclufa.HACpro-
mijfto autem in EttangeUo twbisperjpictiijtatefit: §jm credit in F»
Uum Dei.habet vitam Atemam.NuUaeftcondemnatio iisquifunt
in Chrifto lefu,^e.Porro vt verum^ei noJirAdocttmerttum extet,
folo Deiverbofimttscontenti: irtde etumex^eBtuionpfiraorittur,
(^roburhauriet. v-v*- >. .
tf eiuum lentl nimis ac fiigidi mehtes itifh* eontendant ati
-DettrnSftdminimos quofque tentationum tmpitlfusfaciiilabm'
tur,feruoreftudijtconftantia,perfeuerantidqftenobit opmseft, quat»
piis precibtts impetramtts.
EtiamfiDominus opemfuam adtempusfapienter,iuB, (jj pa-
temoduausfemperaffeaudiflerat, decet nosdefixisoctdisineius
manum reipicere,i^inftatione nobts pr^xa,velutifub^ei,fidei,Q^
charitatis tentorio , irttreptdos ftare , donec ad auxiUumftrertdum
appareat.
7 Spes omniumpiorum in mijericordia Dei fundata eii.
Mx Dei mifericordia nafdtur EcclefiA Uberatio (*ffaUts. Etiamfi
igitttrfideUs neque dignitatem vUam , neque merita afferant , ipfis
tamenfufficit qtibd Dettsfit mifericors.
Hac efl in omnOtm defferattonumaiyffisfideliit confolatio,quot(
MmamtDeifint midu ^incrtdibiUsfenumdiwA^vttot^EccUfiA.
JfiaeUticAiChrifiianA,(*f membrorum eius Uberationes abunde te-
ftantur. -■' .■-■?.... vii,; '-,;■
8 eitfum non defint Deo infiniifUhmimum mdi\popdum
cert\ redimet quernfibi elejftsvrule coUigimuSivbi tefidtn nobis efi
Dei adoptio.faluiem quOqUitcertam nobis e/fe.
Merito dicitur Deuffuos redemptttrus ndtn ab impiotum tyr/m-
rUdeiVelapenuriatveldenique ab aU'tsa0£iiOnibui,fed apeccatis:
qtuationec hominibns quos affiigit,ignofcat^ttUaff^eranda eft Ube-
ratio. Primitm igiturfide,vera conuerfione,pietatis ac iuftitia amo-
reaccultu cum eoredeamtts ing^atiam.vtimpetrata veniapecca-
torum,a mijeriis Uberemur.
Locus degratiaDeifCulpam ^pdtnam remittentts, aduerfttsfb-
phifiarum dogma de fatisfaftionibus &f igne commmtitio.
Ex cunHu iiuquitatibttsfuos Deits redemitper Chriftttm,vt mi-
feripeccatores re(ipifcentes , (^fidetantum reiempiiorus beneficitwt
ampU£ientes,quanius muhipUci reatufe obflri^osfentiant,Jperent
tamenDeumfibiforepropitium.
Articvh p R AE C I P V I.
I.
z.
J.
4.
5-
6.
7.
Tentationes piorum nonnunquam grauifllims.
De fidei incrementis fub cruce.
Inuocactonis fincera; efiicacia.
Peccacores omnes coram Dco.
luflicianoftra in remifnone pecCacorum confiftit.
De perfeftionc fideKum.
Operum iufticiampi; Deo minime ofFeruncfed coram
c^IcfK tribunali mifejricordiamimploranc.
De niifericordia Dei.
Cultus Deo gratiffimi origoyfenlus diuinx mireri-
cordix. . to
De remifnonepeccatbrum.
De timore filiali & feruili.
Pacienciafidelium in quo confiftar.
De perfeuerantii piorum.
Spes noftra in Deiciementia fola fundatur.
Ecclefia; liberacio & falus vnde.
DegraciaDei.. . I :
ARGVMENTVM P S A L xM I C X X X I.
:'U ■
V EMADMODV M Chryfif^omtts pf^actdre in'(juhjtihmiiia dejferfiSiione Uangelicai
FundarnentHm noftraphtlofophia eji humilitas:Ita Damdin hocPfalmo hancvirtHtemcommen'
daturpupiis ornnibnSifuHm tpfe exemplumproponitiin quo veramhumilitatem viuis cokribus cjr
apti^firnilttHdtmbtu tta deptngit^vt nuUusRhetor aut pt^or melius eamdefcribere aut depin^ere
G^O iiij
9
r m m^^ijmmam^mmwmm.^m ^ *^ i2*"-ii;-iv x
no^
pft^,0ft^MoriUmHl€ntAAihmMiorfe^^ tvtsm tccl-efiam dtreStamiVt/ciamMs non ex ^uadam
rf^it&yJijtj/^i a^t^o^amia aut iaSiantiahanc commemeUtionem injiitm> fed vt regis tah^uam captpi in hocpo-
^itioe:fcml'*^nal^.prodeJfeti^fl^^^ hancvtrt^terninmtaYeritHr.lSlam regis exem-
plumplmmumvalet ad mouendos animos (HbditorHm. ^uemadmodum (^ Ifocrates Jslicoclemfuum ad mode^
Atarntt) temperantiam hortari volens, iuhet eum re^tcere ^dfnbditos ,^ adquos mouendos exemplum princtpis
plurimumjitprofuturum , ctWTia) o-iosjw reoipfoowJlw (B^S'&yiia.%7f AhKois KA^lsrni^ytvarKutort tst»*- idMas
;hnf*l^foi*oiwri^mia'fZ<^^<n.EtnotifuntverfMsClaudtani, ' ,
; ,: ANonfi^ ,' . . ^
Huttianbs cdifta valent,vt vita «^^ Itemt ;
Scilicetinvulgusmanaritexemplai^egentum. / k^'
* Regisadexempliimtocusconiponituforbis: V. , .S . \- ;
Vtqiieilucum lituos,(ic mores caflra fequuntur. ^^f
J^t autem reBius intelligatur Vfdrnm^integra defirtitio humilitatis ^ contrarij vitij, hoc efl,fuperbia,te)iea-
tur.fi Hmtlttas eHvereiudtcanterndepropriatnfirmitme ttmeite X>eum-,(:^nQn erumpere extravocationemyjed
tntra metas vocationis fefe continere,dr Deofermrefieatixtlij diuim& non dejpicere,necpremere aut impedf-
re ahosineccertare amulatione aut liuore cum antecelletthtts^ed tribuere fingulis gradum m^uem ordine collo-
cattfttnti^fentirc illos etiamrfOfe organa Deifalutarta ejfeii^jr noirafci Deoinpoinis.HuiHs definittonis tjuin-
quefunt pracipua membrayfua dtUgenter obferuandafunt. Adferunt emm lucem huic Pfalmo. 1. Feritas re&e
iudteansA^fuMftfirmitate»agnofcensfeec^ta (^proprtaTh imbepUitatemy ^ dolorpropter infimitatem ^'pec-
cata I /. nnor Dei-i l /• Cura manendi intrametai,T{ec omm veldejerta vocattone propria irruere tn alte-
noA vocationes,nec appetere maiora vmbus. 1 1 1 l.TSIemineifffde^icere^nec accendi tp.'uidentta, F.Nonfieme-
r^ aduerftts Deuminpoenis,fedin,calamttatepattenter obedire, Ectntrajitperbta eH^non cerneniempropriam
ififirmitatemautpeccatajf^fibimagnasvirtutestribuentemjecurumacfinetimore Dei ejfct c^ cefidere proprta
fapientia,virf6>*ts aut merttisyautjiduciafut extra metas vocaiionit erumper^,fibtpotentiarn velleaugere,dejpi-
cere dr P*'^^^^^^^^^^»'^^^ ^^^'^^^^ ^^^^^^^'^^*'^'^'^^^^^ ""^^^ ^^V^ ^f^tecellentibft^y^ irafjpi
Deo & homintbts4,CHm exittfs efl infeltXyveiimpedttHr cuptditas. In hoc vttio e^uin<^ue itidem membrafunt op-
pofita prtoribtu. /. Cdcitas non agnofce>:speccatum tt)propriam infirmitatem. //, Securttas carnalisiVelieJfefine
timoreVei. 1 If: .iirrogantidmbuensfibi maiorem aHtoniattm.^uam conuenitt^) confidensJTtafapientta aut,
donis aualtbufcun^ueiCum ^ua coniunSla efi audacia erumpens ^xtxa mepox. llll. Inuidentia ^aliorum de-
Q^eUig,. V* Inipat^entia repugnans volunta^i diuina.HapmembrafireBeaccommodentur adPfalmumypluri-
mumiuciseiactedetxnecdiffictleideritftngulamembradihgemiusconfideranti.
Canticumgraduuni Dauidis.
'.VVWi'-'
i TEhdwa.noneft exaltanim<;or meum,neque
JLeJati funt oculi mei : nequearabulo in ma-
gnis, r*^«tf]^ roirabilibus fupr^me.
ne cum aliis nunquam feedidifle fignum aliquod animi e-
lati , nec vnquam defpexiiTe alios , auc a?mulacione cumhis
certaflTe.
Non ambulaui in rebua magm ^ mirabilibusji^ra me ] Hoc
ad condiia & adiones refei endwm eft. Qui animo & corde
fiinttumido, ficut magnaappetunc, ita varia confiliaineunr,
rnfiduttt4ua rapJemia^ viTfbus,au-^
T^mTduo verrushjLbcnt propofitioiiem, qu.a» eft quaft ati', — quibus crefeant
tecedens in enthyinemate. Na J;ertius verfus confeiiuerjtS eft> dafter erumpunc , tranfiliunt extra metas vocationis , inge
applicans exemplum iad alios. -Z..^!:^ •■■'■■ u_ runf fe in alienasfunctioncs.turbantpubUcum ftatum & cra-
Ptimuravin^uit » noneft exaltaitum cormcum, hoc e(l, quiIhtatem,&tentancmaioravirJbus. Phacthon vultregere
nontumetjiiduciafui,noriefFert lecoram Deo fiducia pro- cUrrumlolis, &fufcipicmatora viribus. Gleonvultemincrc
pri^E iuftitia» aut dignitatis , nec eft cor ca;cum , vc in Phari- inRcpublica.Ideo turbatRempubhcam,&^ademre&Rem-
ftjo apud JLuca <;.4ficimo oftauo, qui non-agnofcit nec ceroit publicam euercit. Hoc igitur R^n ificar, Amhuhre in rebus ma-
fua peccara & infirmitateni ; fed bland.tur fibi , eft fecurus& gnis ^ mirabiUbusfHprafe, ninurum fiducia proprise fapientig
jfinecimore Dei,npndoletnecingemifcicproj>terfuaminfir- &pocentixmiiora vinbus fufcipere. AHoquienim Dauid,
raitatem & peccata s irao gloriatur & effert fe ptopter illam qui erat & rex & prophcta in populo Dei , imo qui in facro
diCcipUnani externam..Dauid vero corde eft deiefto in agm- filjj Dei folio fedebat , erat in fummo dignlratis & exoellen-
tione peccati&iraBDei.lntelligitenimfenequaquarahabe- tixgradu collocatus.-fed non ambuhbac in magnis rebus
re illam iuftitiam ^uam lcx re<^uirit; nec habere illa dona,de fupra fe.Nam h^c poftrema particula derermiiiat fcnfum vo-
quibus gloriari queat. Ideo inquit cor fuunv non efll; exalta- cabulorum.
tura. Acqucl»lojcv<(paoritur humHicas. Si «n^mcorintus tu- Supra hominemenim eiredicunrurea quas funtpo/itafu-
meat.& efteraC fefe, hurailitasjqu» felbris oftendit, mera eft^ pra captum & vires alicuius. Ergo Dauid continuit fe intra
fimulatio, Ide9 elegahter inquit Gtegorius Nazianzenus nrfis» vocationis fua? metas,& nihil centauic cxtra Dei verbu : quod
am^i*e,}i>3i^.^l.Humiliimihieft,noqmdefehumiliter(^modefle proprium eft humilitatis.
lojuitur,^ciHtiUdpaucosp raro^autquiignobilioreaUoquitur ^ ^. ^^ f^^ ^ cmctatn tenui animam mcam:
blmie^humiliter\fedqutmodeJhdeDeoloqmtur,i^qu&dano- /- ■ n. ui a r r r . i
uitdicere,quAdareticere,inaliquibmfaterifuamignorantiam,d ficut eltablaaatus fuper matrem fuam: iicuc abla-
aliisjqmbtispaytesdocauUclhniffifuntiCBdere.Frons.vtiltusjMuli Clata fuperme eft anima mea.
fApemetiuntur,m<\\x\t Cicero,oratio autefipi^mXUco no po- Pjrimum confirmat priorem fencentiam , addita maiore
«ftefleverahuraiUtasjvbicor £ureec&eftinflacura:& Dcus alfeueratione , quae vim habec iuramenti : idque adliibetur,
cordacontrita&abieaaeUgitjVtibihabitetjPfalraoji.Iefa. ^ vtmaiorei fides habearur. Deiude ornacus caufa eandem
66. Hieronyinus ad Celanciam clegaacer inquic , Mult}) illa illuftrac fimilitudine. Vocula» NVc=DN,/»(?»,Iocura habent
deforniioreJlfuperbia,quAfuh quibufda humilitausfignislatet.Ne- apud Hebrasos in formis iurandi. Eftque obferuandum, quod
fcio enim quomodotSirpiorafuat intia^ cttm virtutUJ^ecie celatur. alias monui , didionem C3N fine negation^ , in iuramentis
Nonfunt elati ocuW} Hoc ad extecnos ^geihis omnes perti- negare , vc ciim dicitur Ezech.)). Viuo ego , fi volo raorceni
net , in c]fjibus fe prodit animi fuperbia vel humilicas. Qgi peccacoris , id eft , non volo. Pfalmo p; . Quibus iurau^ in ira
fuperbi funt , incedunt elata ceruice , & , vc dici folec , ciim mea , fi intrabunt |n)-equiem meam. Marci 8. Amen dico vo-
htfm i incedahr, t« mmXv ni ci&t^h d(^artvny & in primis vul- bis , fil dabitur generacioni huic fignum, &c. Sed cura addituc
tUs & oculi funt indices nrenefs. Ideo oc^Ios nominar, atuit»- negacio, afBrmatiue phrafis cft accipien^fa, Iefa.{. In auribus
y^;^xwrComprehendetis onlri<es corporis geftus, quibus jani- lehoua; exercituum , fi non domus multa; redigenturin fo-
mi morbu^ ofteniditur. Elatio autem animi fofis iefe pro- Jitudinem. Et 49. Audite confilium Iehoua;,quod confulca-
dens . prasterquiim quod per fe res cft viciofa & illaudabitis, uit contra habitatores Theman , fi non traxerint^eos pajuult
im6,vtScri^tura inquit,Aborninatio coram Deo,eciam fcan- grcgis,(i rion pofuerinc fuper eos tuguria fua.Talis etiarii ora-
dalo noeet. tdeono'» fetts ei fuit dixiflls , corfuiire hulhile, cio eft hoc loco:Sinon compefcui.Scc.i*} eft^certo c5pefcui ani-
Ced additin geftibtit, tninceflTu >infermOtte , ia conuerfatio- majm mcam. Quanquam forma aflreuerationis aut iurani£ti,
'■■^' ■ quat
: ■'s, .•
1165
''-r^-
^ K"¥ %^n:^mvii/i"'-''L'TWxfi
m
quae prxcedere pleruinque folet, hic oniittitur. Pleri^uee-
xillanancinoinnibus huiuftnodi loquendi formis efleelli-
fiCta, quia fubjudicndaiic imprecacio , quae confuico fuppiri-
micurutditcanthomioesiurandoliiiguameohibere, nec te-
nicre adiurandumprurumperi^Icaque cliipticamuracioiie,
qu«in iudicaiit eflc inhoc verfu.ficcoaipienta Fruftrer mea
lpe,vel male inihi fit, aut , nunquam Deus adh'c inihi, /i non
cocrcuerim auc quiecuin reddiderini aniiuuni ineutu^udeni
redit ha>c incerprccatio.
eiuietam tenere mmam^ fignificat cohibere & frxnare oni-
nescupiditate&& afFedustCou^priiQereftolidpsinipecusc^ir-
iis \ nc^erum)>anc aut efi-erancur contra Deuni , ne nnpcliauc
corpoiis aie.iibra.vc ie,^nt aliquid fine verbo & v^catione.
nerepugnenc voluncati Bjeiincebus aducrfis,ne cumuicuca--
tur auc frenianc aduerfus Deum. Sed ponere lcu ad^quare a-
niinani,videcur nihilaiiudcfl'e,qiiaiuanimuinappiicare adl
vcrbum Deiy ad hoc affidue fe rtfcrre, hu;c fe dedere, attjue
atlhuius norm im ftfi componCre , & onines aftiones rege-
re , ab hoc folo pendere , in hoc lolo tam in rcbusprofperis
quani aduerfis cjuiefccrcinde coaiolationera petere in rcbus
aduerfis,6c confihutn in fecundis. Sicuc f upri Pfal.119 .d.xit,
VerbumDeieOeconfiliariosiuos Scudiutn igicur verbidi-
uini,quod feiiiper coniunctum efl cum inuocacione Dci,prx-
cedic ilta^n^W'» de quibiis m alcero nicmbro ioquitur,
cuoi inquic,compercui animatn.Nam abfque hac applicacio-
neanimiadverbuinOei,fcu adipfumDcum,hocefl,abrque
iludiopietatis>abr{ueiiiuocationeDei abfqueopeSpiiitus
fanfti ,qm tantum perilliid fludium in nobi:>eilefficax,ne-
mohocprxdare pute(l,vt Deb quietam tcneac aniinam fua,
hoC cftjVt compcfcat iinpettrS,& in filencio & fpc, iuxtapro-
piiecain,patiencer fe fubiiciatDeoin rel>us aduerfis. Dauid
vcro quanquani vehementer ia^fus a Saule>& fisnciens arden-
resjinpecus cupiditatis vindidas : tanien rcprimit fe propter
gloriamDei,i)onmunicfefadionibits, nec attollit manum
fuain iad intetficiendum Saulem. Ica ctiam incalamitati-
bus&rebusaduerlis,nonfcemic aduerfus Deuin,non quxric
auxilia aucprasfidia inconcefla,non dikurrit ad idola: fed tc-
net animam fuam quietam , & in fide & fpe expe£^ac libe-
rationem feu mitigactonem iuxta Dei confiliuni. Ita in fedi-
tioncfili; dicit, Siinuenerogratiam inoculis Domini, redu-
cec me & oftendct i:^ihiarcain foederis &|ta^ernaculum. Si
dixeri{,nonplaces,pr3efl:o fum, faciat quo\^bbniim eflcoram
ipfo,;«'Sam, 1 f . ^quare fignificat a:quab Jc-ttTFeddere, ne ex-
orbitcc aut niniiuiufefe vclinhanc veliniltampartemin-
fleftat.
^5itr«f:a^fai?a»«f^Hac^militudiBedeclafa^reni&intiftfaf.
Nam , vt Chriftus inquit Matth. 18. fien nos oportet fimiles
puerisjfivehmusingrediinregnu ccelorum. ItaDauidquo-
^e fe puero recens abladaco comparat. Suncaucem multa
inbac fimilicudinedignaconfideracione. Primum pingicur
ingcns infirmitas noftra, (^idcnimpuero laftenteauc re-
ccns ablaftdcoinfiriniu» ? i\am fine opematcrna ncc viuecc
nwc cd.ucari poceft , ctufi i!t nudus, egens cibi &potKi5,pollu-
tus f6rdibus,nec proptcr virium imbecillitacem ie ipfum re»
gcreauc defenderepoteft. Tales igiiur&nos fumuspleni
fbrdiuin,miicii & imbecilles. Id vero agnofcerc,fons & cau-
fa eft verxhumilicacis.Namquifinealicnaope&auxiliovi-
ucrefctionpofrcincelligic, isinodefte fe fubticicaliis^eft-
quealicnusab umniarrogahtia&faftu. £c ficuc infansla-
otansaut recensabladatuscoius pendera aiacrcfua,& ab
ea fula^expcdac nucricacioncm.&caecera cducationisofficia,
qua» multa & varia funt : ita pi; agnofcentcs (ua^ rordes,fuam
iiifirmitatenv & mifefias,toci pendcnt i. Deo, abhuc vno pe-
tuuc & expcftainc vicani , viftum , defenfionem , faluccm &
confolaciunem in aerumnis, abique quafciuncfefubfiftere
it) cercaminibusnunpofle, EcDcuscanquam m.ztcx i^ihi^fys
curam agic noftn , reciptt nos alendos, fouendos, tuendos,
confirmandos & ornandos, fi tam^uani infantes in ipfius fi-
num nos cocos c^niiciamus, &ipfiusamoriacftudionos re-
gendos & gubcrnandos cunimictanius. tioc vulc fimilitudo
quam fumpficabaecoaoania.&areiii ornnium oculosquo-
tidie tncurrente,vt res ficret magis perfpicua.Et repeticio af^
fcuerationem auoet,eltqjchypocrifioppofica. Nam anims
appellacio excludic omnem h/pocnfin & fiinulactone. Ver-
fiones inconvmodas hoc loco lubens prietereo, ciim haec fine *
dubio fit vera & genuina fenccntia , & cxcerx eam tnagis ob-
fcurcnt.
} Spera Ifraelinleliouam : cxnunc& vfqucin
fccuium.
Hoc confcquens eft enthymematis in hocPfalmo. Ac-
coinmodat cnim fuum excniplum ad omncs pios, quos vult
affidue idexemplumincueri. Sicut igiturfeconiparauerac
iiif.inti pendenti a fua macre, & ab ea fola qua:rcnti viduin &
cattcra neceflaria , eciamfi illa lacnegec & vbera fuberahac,
idque fine vlla ambicionc , Cmt fattu aut aliorum contem-
ptUjtanciim ferifu indigcntiaj: ita dicit , Ifrael tu quoquefpe-
ra in Deum,id eft,dcpofico omni faftu ac fiducia tu£ fapien-
tia^&iufhtiaz.intelligetenihilhabere quo fubfiftas coram
Deo aut glorieris, fcdcareregloriaDci, careceiuftitia, efl^
miferum, obnoxium peccacis,a>rumnis,arqueadco mocti &
damnationi. Sed in lioc fenfu indigcntiaeconfuge ad Deum,
in hunc vera fide recumbe, teque ei alendum, ^uendum, &
ab inceritu feruandum przbc. £c quanquani diuina miferi-
cordia ittterdttffl itMtf utnnis,tanquam mater ^videturlaciics—
gare, & tc abiicere:tu camen fpera , non abiice fiduciam fra-
dus mora auc fenfu indigenciae, fed in hac hducia conflanccr
perfeuera vfquca,dcxcremumhalicum.
PSALMI CXXXI.
P A RT E S,
I. Doftrina , quaPraltcsaninu fui riinrlicitatemexponit, v. i. &: 2. metaphora du(5la ab infante,
qui necjueunitno, neque ilgnis, ncc|iie fadto magnum fpiiat $ vcl tentarc audet , matris duftu con-
tentus.
II. Exhortatio, cjuaDei populum jfuo excmpload fpem inDeolocandam flhnular, vciij. Sum-
macft, vnumqucmque pium non ingentcs fpiritus alcrcdcbcic, fed a diuina voluntace pendere per-
pecuo.
ObservAtiones locorvm doctrinae.
Verf.i. Locti4 de vera humilitate , animi vitio omnium maxi-
mo,fftperbiAvideUcet,oppofita.
Fons omnts temeritatis (^ illicitA mdaciA efl cor elMum,qmndo
fuis cupiditcttibm itaferniunt homines vt aliis contemptts feipfo^
fupranubes miehnnt , tanquam omni gloria dignos ob exterha fi)"
internsi hona, quifibi propria ejfefomniant. At qui Deum omnis
puritatis,fujficienti£. , omnipotenttA Oceanumacfolemintuentur,
demif[t5 in tcrram oculis , fu£quefirtis ac mifericordtA in ChriSio
impetratA memores , cum Abrahamo fe puluerem ^ cinerem effe
k humili corde confltentur.
Superbi&fignain eUtione octdoriiappareni.ac infcripturisdam-
nantur. "Et nihil efi quodimpiorumingeniii,quicquiddijfimulmt
Mtent^i conjpicientibui.fkpitts aperiat. Contrafideles oculis quoque
firtnum inijcitint.,ne cordi(altitudints cupido) cofnitesfe prdbeanty
fif vna curft corde omnesfenfui coponunt ad modefiicim. HypocritA
-. qut larua teBi.feipfosprimum fallendo, poflea impurts animi cdgi-
tatiombtis alios decipiunt.grauefibi creant iudicium ac exitiitm .
Ambitio.magna f^ardttafemperfomnians.inlahyrintho vaga-
tur donec miferepereat:horrendienimlapfttsfunt eoru quipoflha-
bito Deiverbo, vel fe ingerunt vltra quampareft ^ velin alienas
funBiones inuolant. At vbiprducet JDei vocatio^ nihil eflpijs hu-
mili mente perpetuo incedentijkus abfconditum vel magnum: fed
Dominusfuorum mentes aperit, manufqj difponit.vt quAfuifunt
murierii per^ictit videant o exeqtiatur,euentu4 mirabiles ^ ahf-
conditosfapientifftmA Dei prouidentiA committentes.
2 Dum erraticis ^ violttis motibtts homines ambitiofi, ^for-
tefua non conienti, fefe temereproijciunt,altunefcio quidperpetuo
defefuifq^ confilifs ac rebus geflis gerendi/vefapientes, pif modeflia
f^temperantia.(quodcunquecolantvitAgenus)fltdiofi^n Dei vt^
catione tlrattqttilli refident,pendentjj toti ab eitts arbitrio,
3 Spes mtdta efl ecclefiA, quum eius mebra humiUme^H ttfft-'
^uDeofubijciuntHr. ' :.^% s"",/.iS'.^'x^ '.■••'< '
Optima hAC efljperandi ratio , vbifobrtiiff huflitmer de nohis
fentie»t«s,mhil ntfi Deo approbatore eupimusvfl muUmttt,
tA .-.,
;',*■
./ ..*
'T
•O
wwwmrwu^is e u i
if
i, ■ Devm& filtahumiUtaw..'"^^-, ^|f^ ,'^^,!'-r /. ^' ^ , •(. AmWiionUde/cripa©;.'),.^.^, -^!»*-''; '■*"'' V^ .• ;;.
». I^^jiMOi^^i^ fc» elatione cordis. , / 1^; |, > . 6. £cckfiae fpes & fehcuas m humilitate ,tcmperanMa &
3! bo Ycr^pioruitt^ndperantia. , raode(Ha confiftit. .^ .^j^.:
.4^ Impiotmitintcrapewtttiiiatcftratw^imuj, ' , ,^ ^v -^ '^ '•
ARGVMENTVM PSALMI C X X X 1 1.
V I fS Pfalr^ifentetttia reBtfiime intelligitur ex; hi/^oria,^ux dejcrihifur i.Sam^y. & 1 . Para' '
Iip.17. TJam cum Dauidconjiitmpt adtficare domumDomino > w ijtto arck/citderif refoneretur
^facra deinCeps peragerenturitpfe <^uidem Dauidiujfm esiahfitnereaktlloopere».^^ mvnfirato
per oratulimiocoy fiho Salomjmt^ra adificandadimHS^ Domim eSl €omitncndata,Sed^ma D»-^^
mdis ptetas erga Deufn in hoCconpto 0* inffituto tluce^at» Dem quanquam domumpereum adi-
ficari notuit:tamen piani eius voluntatem ^'prop^fitum^ta approhamt yvt regnumtpfi ^pofieris eim confiK
maret in /^ternumid^^promifiiones adderet ampiijitmas , ncn tantitm dedurattpne regtii ft) ecclefia in hocpopu-
lo , fed etiam deprofperttate perpetita, Has tgttur promtfitOnes a llegant pij inhoc Pfalma > ^ harumjidttcta
pttunt €onJef^a/H diuiniti4s PuhUcttm miritfiertum doUrinA (jr ct^tuum ,^Uiad taherhaculium infiituti erant,
(^politiam Jtidjatcamf eam^ite ornari (^^tmu/ari omnis generis henedt£iionihm. Hacfurnma eH' Pfal-
ff^t. Ouanquamvero tBtmpoliiia ludaic4 (^ externorumcultuum Lettiticorum 1 qu*po(i adueiitum Chrifii
vna cumpoltttaprorfm aholtttfunt,expreJfafitmentto m hoc Pfalmo: tamenfctantmmgenere in hocPfalmo
^ormamprdferthiyqua omnttemporevtanturptj^ dumpro regnt Chrtfii ^ tllarum pohtiart4Mi ^wi hajptttapra^
^hent eectefi*,profperttate orant. Namficut tunc in tUapotttia , pr6 ^uapij tn hot Pfatnfoorantyfedesfittt ec-
clefia : itavhicunque poft aduentum Chrtflifonat voX do^rina ^^lejiis tncorrupt^y^vtget legittmmfaCra-
mentorumvfMiihi fctamm ejfe ecclefiam Det^eiuf^^iiefalutemfimuleumpolttijs ^ Ii,ah,ufi?tthticis ya^uthm iiia
fouetury Deo commendemus. De autore non conuemt inter interpretes.fed ex htfioriafact U colligtturyVeltpfHm
^Dautdem hancprecattonisfotThutam compofmffe,^ filto prjtfertpfiffe y citm tamprorhipifde cetto Itco f0 de du-
rattone regni edita effet , vet certe Salomonem ad emn vfnm hnnc Pf^tmumjcripfi^e , Vtfuh regnifUi aufptcijs,
cum iam in adificanda dorno Dei occuparetur , afiidue k pijs decantandorepeteretur. Nam in fotenm dedtca-
iione tempti^ua defcrihttur x.Paral.d.Salomontpfe quofdam verfm^vt 8.5;. 10. ex hoc Pfalmofuis preethm in-
fertt : vt duhfum ejh nonpoflit,qutn iam tunc notusfuerit hte PfalmHS, 0" mutto ante ctiam kpijs infdennihus
^precihusvfurpattts; i
'° ' Canticumgradlttftn. pleaarisj&perficiisquodpromiftrti.
1 -1 *£lmento,lehoua,Da«idijJ[e^lomnisaf- EtomnUapaioniseit^2?cr;Lmimotte*intdligitt6^^^^^
\/\ n -s- • tJCrpnus curriciilij, quodplenumruif dolorumaerumnarum,
jLVjL"'<itionis eius. ^ pcrfculorum,foliciiudinum. Namejtrjuovocatusfuit adre-
Inomnumibcationc necelTe dt pr»lucere fidem intuen- ^^^^1 ,mox variispcriculisfLiit 6bleaus,qU3Eeum cxercue-
umfmrtdi&<iiii^UeQmimt^p^
fidesininuocationeaccendacur. Neq^iccorftacuerepoceft, fisno«nihilp< ^ r
an estaudiatur, nifi cercam promiffionem habcat. Vagantur
enkn animi& oberrant in inuocationc , nefcientes qmd.pe*
tant, aiitcur pctant,qui pri^miffionesnointuentur.Prophew
igicurmoxiniciopfalmi allegat promilfiones quarumfidu-
cia pccicfe exiudiri. Erat,ciiim Dauidi no tantumregnu pro-
miflum, fcd & eius regnipcrj^eruiras & llabilitas. Ideo cuin
DauiJis mcnrionem facit : primum ad prom Iliones Dauidi
faftasrefpicit. Deindequia etiamnun.acumininuocatione
nosintuerinecefle eft.appellaao Dauidiseciamdeinandaco
Deiim cbmmonefacic. Exprcfle aurem mandauerat Deus
Dauidi.vtfiliumiuberecxdificaredomuni nomini lU>.;ifle6-
que ipfe multo ante marcriam c 6p. r uic excitacus il.o liian-
dato. Cum igttur inquit,wewc»wI>««/Wij,vcrumqucfignifi-
cat,quafi dicat.memento quod maMdarum dedens Dauidi,&
quodluCulentiffimaspromiffionesaddideris, cuin mandata
decxtrucndo temi>lo dares. Cdmque fis verax inverbo tuo,
fac vt promifla ipparean
liciftatuecclefia:&rei
pcriculis publicis, <ixercuerunceuin variaecurse
& fblicitudines,cum de domo Dciextrucda cogitarec.In hoc
cdto ipfius curriculo , in totxrumriJs,&inhis curis&cogita-
tiohibiis , quanquam Deus maiiifefHa teftimoniapra;lenci3#i
fuje farpe ei exhibuit : tamcn voto fut) eum potiri paifus non
eft,(ed eum fufpcnlum tenuit vfque ad fiuem vita: , & rem in
filiUm rciecit.toigitur relpiciens hoclocopetit.vcDcus me-
mor totius liiius curnculi, quem iuo teltinionio apprvbaue-
ratj& cura; & iblicitudinum,quas ille pro gloria Dei illuftra-
da fuftinuerat , tandcm lioc quod ille animo conceperac , &
tanta lohcitudinc & curafibi propolutTat , quddque Deus
ipic fua voceappi obauertit,perficiat.Hancfententiam feqlj€-
tesvtrfusconfirmantjvt fruftra njeritum aliquodineiuspaf-
fionibusftatuaat.
i.Par 6.verfu4X.Iegitur^i3j; innQnS mai Memento
bonicatum Dauid reruitui.VbnDn videcutpofitum palfiue
_ •■ j - II c r probeneficiis,quibiisornatusfaeratDauid, nonadiuedei-
anc.Itapetitionemdet.aquillo&fe- ^fi,sopcribus,vt nonnuUiinterpretancur.A^queeoforcere.
r uu Pub2"^eftpropofitiopfalm.,confir- Jpiaens incerpresLacmushocIocoreddidic manfuecudinis
mat hoc verfu ab honefto, hoc eft, a verbo Dei , m quo par- ^l^^ ».^o'„wc j}«
' H e«":iwSf;'tuS^^^ P--e debcmu. »' Qi|i >"-" IeWou|r:voui. forti lacob.-
Hxc eft fimpliciffima huius verfus fententia ; ncc audiendi 5 ai mtrojuero in tabernaculam domus meaf: U
funthoclocopontlficij&monachi.quiexiftimantappella- afcendero fupcrltratumlci^iimei:
tionet)auidisallegarieiusmerita,dignitacemautopera,qui- ^ ^j dedcio fomnum oculis meis : palpebris
bush^ctribuivehncpij.veletiamquimortuorummerita „Kisdormitationcm.
&fuftra?iaftrodeirevmtsmdicant.Eftcminmc mosbcriptu- ta« • 1 » 1 1 t- t
r3e,vtquotiesinprecibuspiorummenti<>fichorum,cumqui- 5. iJoryec inuenero locum lehouac : habitacula
bus Deus foedus fuum vel iniit,vel exprcffis vcrbis renouauic fori) lacob.
&confirirtauit,nonadipforumopera,autdignitatem,fedad Hisquatuor vcrfibus confirmat & amplificat priorem
promifliones ipfis faftas refpiciat. Ita enim Mofes in oratio- fententiam , a commemoratione ftudij,voluntatis , curarum
nefua Exod. 31. refpiciens ad-^omi(fioncs patribus faftas &foIicitudinisDauidis,dccondendotemplo:atqueita, quid
inquit, Kecordare Abraham,&jlfi^ac,& Ifracl feruorum tuo- pra»cipue per affliftiones intelligi verit,ofiendit. Promiferat
ruai ,quibus iurafti pcr temetipfiim diccns : Multiplicabo. Dcus Deut.iz.fe elefturum fitji locum Certum , qui fedes eC
&c. fet Deut.9.eandcm formam repetit.Rccordart feruorum fet fanduarij , & mandatum addiderat,vt quemcunque ip^fie
tuorum , Abraham,Ifaac & Iacob,ne afpicias duritiem po- locum eligeret , eum populus frequentaret , & ricus extcr-
pulihuius. Eodem modo hicpetunt pij: Memenco Dominc nos in lege praefcripcos ibi peragercc. Dauid igiiurintelU-
Dauidisjideiftyfaederis&promifnonum Danidi fad^arum, gens iamconfticuto & confirnlato regno marurum tcmpus
qua; vcrz efle non poffunc , nifi pofteros eius fauore com- eile , quo locus ille pateficrec , cum fcirec res efle coniundas
rcgnuin
'■^.
'■^:
W, V,., *v
Ii6p
-^t^W^'^'
rcgnum 8c f*cerdotium perpetua cura & folicitudffie In in-
qujrcndo & explorando loco illo cruciabatur,!ta vt lomnutn
ocuiis non adtwrteret , & tandem Juramentum etiam & votu
adderecnonpnus /e dcpo/tturumf flchanccuiain& cogita-
tioncm exaoimo , quim locum iUumdiuinitus deftinacum
exdiumareuelatione reperiflet. Hkc igicur res ftudium cius
aagians&curaseiusaOiduas, quibus fe afflixitpro glcria
Dei iUufi:randa,oftendit.Idque exemplum imitari omnes qui
funcinmagiftratu,debebant. Graecuspro «fiegitftVincuiia
librari/jvcputo.
Pontificij ex hoc locp ftabfUrc fua vota conantur. Niim
cum iuraucric Dauid,^'Voto fe^hftrinxeric, non priiis quie-
turum fe,qua'in locaini landuario reperifltt.putanc in gencre
omnia vot* Deo pcobari & placere. Sed alia funt voca, (]uje
nurir fecundum volunratem Dei, &dequibusDeus manife-
fte pronunciat fibi ea placere : alia funt, qu» fiunt contra vo-
lUntatem Dci cx camis fenfu & Rnc certo verbo : Pruni ge-
nens eft Dauidis votum , qui ex vcrbo fciebat id gratum tfle
Deo.Nam Deuslocumfemonftraturum eflepromiferat.Ita
X 1 I.
*my-HP i^^^^fmmnf^
m
>t •■'*'
f , . ^i^
^ ,,«•(*»" '^ 1170
referpnda cfle ad promiflionem Daui Ji faftam , nec rcfpici
Jacinre dignitaccm Dauidis auc aliorum. Eftigicur hjcc
fencentia.Eccc audiuimus eam in Ephrata,id eft,ficuc Dauid
vehcmentcr cxpetluit fibimonftrarilocum :ita tandem ex
quoregem fiphrataeum fibi Deus delegit , locuhi fimularcae
deltinauit,i5iqueipfidiuinitusertreueUtum. Atqucexhac
reuelatioo^nosquoqueid accepimus . non tantum regnum
corporal^,fed & Ipirituale in hoc Ephratjco atque eius pofte-
ri5.n!)bis^nfirmari.
CW^<,i^/«4nomin it IerofoIymam,c]tjafcinaaftrat mon^
tib( s fyluofis & ohuetis: quo fcnfu i Propheds intcrdum U-
banus d.citur,qu6dex LibaniccdrisvrbscflTet xd.ficata: vi
quacjttam locus niliil habcrctamaniratis.ipfe tamgpiaceat,
quia audiant a Dco cum eligi, Nam id fatis efrfcire ii, culau
n'"V"'. "^'^««^«''^^«"amonetincdndendo tcmplo, quod
eflccfcdcs fanftuari & culcuum diuinorum, non humano ar-
bitno cleftum fuifle lpcuin,(ed diuinitus monftratum. Idqj
in oinni cultu diulno valere debet. ;
. que cum Dauid iuxta verbun: inVo inquirld^irboraVel^pro " r.W V" /•""P'^"*''"'^^ '^«^"^" admodum fe torquent.
bateiusftudium & votum Deus.Sed P^ontifido um vo^^^ nZtr 7 '2^'" "">"", "^«"' ^''^"' ^*^^^"
tim ridicula & ine ta funt . vel etiam .mSX , paft m ^n r " fi ^Pirat^M.qmz locum pociiis auim pcr- ,
manifcfte impia : quia fiunt opinionecZs c ri rit?& fi cft i ^r ^" p k" ^'"*^'"'^"S« ^Phrara cxponunt^doh qur
votacrcaturis^Ideiexempluii; hoc Dauidisprofu r^'o^p ! hl ^lfl&S;,^^
tr6cinatur ipfis. Sed curiurat Dauid,& vouet fe non inc?cf- G b ra.:I eif ^f/ ^V '"r' ^^'"* ^^'° exponunt
furum domum fuam , priufquam inueniat locum , nui fen. n.m ^^ T ^"5«"''""« Canathiaarim^qu? ciuitas lylua-
pioxdi&cando diuu>uL fit deftinatu!? V dctur^n m^ h ocu n^& 1?' '' " ^"f 'ta'^'''''''!' \ AlijcxiftiJnunc
cerc mconfiderato zelo, cum noh eflet in eius arbi"io tem- fXbfno in V&Tfta „'£^ ^ "^ r"^'7 ^^"'"""!
pus Deo prarfigere. Dcinde rtiultorum dierum perfcrrc i- caret om r . rn W^ n n u f ^P'^'!*'»/. f^tilitate: quod
nediam & mulcis noftibus peruigilc.n durare/narurr& in- ffr?. °v • ^"'^^^^,^'" ^«^.r "' '" ^*'^*'" ««^ ^ ^««I-
firmitas humani corporis non fe?c . nec fcir pV cft q-^^ "o fin veH4 sllo.nr.tff '"'^'^ '^ T''' ^^'^ ^^^^P-fi-^^vt
Votum hocfccerit Dauid.Q^d emm Hei>r/fabalanrur eu Be hletm cr vL' / >"^ patre,quum adhucin
cxpauefaaumconfpeftua^Ii.C«,d.ftc,&t^^ fud1S:& vbhllurirn:^ ^^'^^
SiTS;;u:^afLrar^^'^"^'^"^^"^^^'"'^^*"'^"^'"^^ ,^Nonnuliiaud.tuminterprecancurdepubIicorumorcfeu
Multa.gicur videnturconcurrere, qua; vldcntur pugnarc iiTtlZrrTlT^^^ '^^^^^
cumnatur! &ration« votorum. Vo/alnimficut deb^fefl-c biumLnce v^^^^^^^^ exittimabantpleriquehunc
licita : ita dcbeiit ficri de rebus po/ib.Iibus , & in viribus at- l! _"'"/'o f!^!'"*'-"^"*^ "^^'^. .^P''^'»"^ cffe condendo
que arbitrio noftro po|icis.Sed vt in Poefi,ita iongain medi-
taciohcm, &ferium atqueardens defiderium Dauidis defcri-
berc voiens Spintus fanftus, vtitur hyperbolico diccndi gc-
nere.quod tamcn ita commode refolui potctt,nc quidablur-
di concincat. Idem enim elt ac fi «liccret,Nunquain domu.n
<•■ f
tempIoj&qmapatriaeratDauidis, &quiaIocuscrat aptUS
atquc amoenus; fieri itaqj potuit vt rumor fpargcretur in po-
pulo, & opinio hxcin plurimis confirmaretur , condendum
cfl^etemplum m hoc loco Itacjucfic reddunt, Audiueramus
eam in Ephrata.fcd inuenimus in campis J^lmy in loco fcilicet
non tani culto& aihoeno. Quidam etiam hucaccommodanc
; j- /1 , j * —..-... """camcuicoocainoeno. Uindametiam hucacfomnmrlan
mgrediar , nunquam ftratum coniccndam , nuuquam cibum pro.iuifionem de loco natiil^atis MefS , qu^ 6^^^ Mi-
_cap.a,u^u^agam aliquid,q,in m« i[\, c^r^ ful.ciret..!>empei^^feeameap.^. qua: promiffio quanquam4unrnondum4^S
eniiu,vbicunnue ero. circumfcram nitcum has coPirarmnt«<. /_ c?-. _ ' • . ^ -'i^uaiu cu ic npnaum eaita
eniiii,vbicunque ero, circumfcram nitcum has cogitationes,
ealque nunquam deponam , doncc quod opto expiore.n , &
cettior fiam dc loco.qucm Dcu^ eic^cnt. Hec iHcerprecaEio
hocloco co.iunodtl finueft.
Habitacula] V.demr vci plurali numcro^propter parces
templi. Erat enim adycum.tr.it & lanttum.quod lolii factr-
erat,tamen heri potuit, vt lam tum Deus aliquid magnum &
infigne dcBethleliem tcftaretur. Itaquc fecundum hos cri^
ha:cfententia:AudiuimusquidedeBsthIehem haaenus ma-
iora quiin de Sion , fed quia ille locus adhuc in fpe nobis eft
ablconditus, & nunc condeifdo tcnplo Deus aiium locum
.. _.._. _^ _ ^^^,. 'lertinauir, erltnobisiiKcreacoIendusDeusinhocIocofvI-
dotibuspatebac. bter.it acrium, vDimultuudo promifcua u» ^rin*.,.rtr«n,.r<: ^, j r- »-«»... ,.uv lut^^yi
roimen.ebir '""vi»* "f » donecpromillKmcm quam dc Ephrata fufpcndic , im-
' ,/ ,Tj /1 i- r. . ' . P'^3t.Ha?interpretationesomnesvidenrurmihieflecoaax-
Locumlehou.M eft^vbi teponatur arca Ichcju^. Arca cnim & nonnuliar ex h.s argur^ .nag,s qudm vcr±. ideo hTs omiTffs —
icadicuur^.™,uj*^.,vtPfahn.68. Fortcmlacobnominac rccineoeamquamprimolocoreataui. ■■ ^"':°'""'"
Deum potentem.quemita agnolceiet & coltret lacob ijc
ciiis polteri : vei qui potentcr leruauic lacub ex o.unibu:» pe-
riculis.
CSN/j Informaiuramcnti negat, vtpfalmopr^cedente
diximus. "-' — T~^'- ' — - — : """■": ' ~ " '"•
{
7 Ingretlienuirinhabiia ionesclus : adorabl--
mus ad (cubcUum pedum eius.
Narrationi fubiicit ttftificationem laetitiaepublicje , quam
peperitilJapatefaaiocerti ioci feufedis, &fimuIadhorta-
tionem.vtfinguli hocbeneficiumagnorcant,e6queardetio-
ribus & coniunftioi ibus animis & ftudiis ad templum accur-
rant.&verun Dcumibiadorent.Iam nunc,inquit,poftquam
ccrtus locus diuinitus nobis monflratuseft, itiaiorefiducia,
maioreftudio& animorum coniunftionepoterimusaccur-
rcrca^d fanftuarium :quia nuncfcimuslocumdiuinituscire
ordiiiatum,vbivciiccoli.Namha;cvoluntaspoftquaminno-
6 £cce audiuiinus eatii [^falicet habitattonem.
ReUtimm emm refertitr ad niatt^o J m hp hrata : in-
ucniuius eaai in campis fyluJE.
Pertcxit nirracionem quaiu inftittSerat dc loco fanauarij
apcriendo.Eftque huic vcrfui infeica graculutio ^cgraciariltK
aaio , quod tandem fecundum vota Dauidis & piorura cre- orauiacuni,vDi vcuccoii.iNara nxc voiuntaspoltquam inno-
bra (uipuiamouftratus fic certuslocus, acque it;\conditx m tmt,xquumeftnosad obfequiuinalacrioresreddi. Faccflat
hoc loco ecclefiae actnbuta& confirmaca Cn cei ta ledes.Nam igiturdeinccp^amnis defidia.omnifque pra;textus, quo quis
quod Dauid optauerat fibi indicari ccrtum locum vbi tem- ig„auiam fuam excufare haae.ius conatus cft,imoucatur.
, pluin extrueretur , & nos pcrpetuis vous haftenus cxpetiui- ^^om^/;»«*]VocabuIum adorandi compleaitur omnes a-
mus , um tandein. inqu^|., audiuimus templum id couden- aiones in templis vfitatas,vt,aijdirc v-ocem doarinfiinuoca-'
dum efe^ftJSBJ^yaca : atque adeo furgit ipuPium opus leu re Deum,gratiasei a^ere nfferre f;^cfjfiria vel. vtAdti^ ar- v
yjificiuin in .c.impisjyjjjii^res ipla teftacur, Dauidem,& commodemus.vcTI^^enH. Ji^mir^..^ .'nftirnr.-c.TinrTnTT;^ ,
pios omnes cum ipfo, faftos cfle compoces fui voti. H^ceft Pauli.QMpmocIo inuocabunt in quem non crediint? quomo» ?
lententia huius verfus. Scd de appellationibus Ephrata &de <io crcdcnt fi non audiuerint?Rom.io.
cainpis lylua- varie dilputant interpretes. Scquor aucem dq- ScdeUumpedum Dei nominat prophcf a arcara fotderi» feu
aiorum fentenciam , qui cxiftimanc nomen Ephrata potius propitiatonum. Quja Dcus fc ibi patefccerat & mandauccat
deperfonaDauidis, quamde iocoaccipiendumefle. £rat feibiadorari&coli, &ccrt6promiferaefecxauditurumef-
acpcnonaLyauiais, qua.iiac locoaccipicHauiucuc. ^.« leibradorariatcoii, &ccrt6promilerae lecxauditurumcl-
Dauid natusin Ephrata,hoc cft,in Bethleiiein,acque ibidem fe jnuocarices. Erac igiiur arca fGederisextcrnumfymboluni
vnftusin regemi.Sam.i6.&i7. Regemicique Ephracagum praefentijB Dq in Iiocpppulo , vc quocics cam incuerencur
atquc eius ftirpem nominac Ephracam per lynecdochen , vc IfraeIicae,tocics ftacuercnt Dcum ibi adeflc & exaudirc inuo-
moneat Spintus fanaus , omnia h«c , qujc dc condenda do- cantes.Ideo & facies Dei dicitur Pfalmo 17. Qujerite faciem
mo Dci & confticuenda ceru fede ccclefis diaa crant, meam,6cc. Erat quidem Deo fe reuelanti per vetbum ctiam
sdbfciueexterniifigni^ifidcs habenda: rcdquKeftinBrmttas
nQ9ra.peus imtnenfabomcace verboruo addic externa fym-
- bbla, quatpromiffionem verbi confirmenc. In fymbolis igi-
cur his nihil cotporalfl aut terrenum eft imaginandum : vt
cum propitiatorium Uicitur fcabellum pmum , aut facies
eius, noh eft thbuenda auc affingenda Deo%)oles corporeaj
aut figuca corporis humani , vt lecerunc Anthropomorphi-
ne : mUlto min^s cogitandum eftvDcum certo loco includi
aut circumfcribicfedaccbmmodat feDcu? hoc fermonis ge-
aere adooilrum captum,8c noftrae infirnvtaci ^ccurtit.
Itaqueciim fa<;iem fuam nominat arcam foederi^? , hoc vi*
fibili lymbolo teftatur ie familiaricer cunv populo fuover-.
fari & pra^fentem agnofci : fcabellum etiam pedum fuorum
eandem ob caufam appeilac. Nam cum arcam fymbolum
prxienciar fuasin templo proponit , pedes ruo^^uafi in terra
exteiidit ^ populo fuo palpandos praebec, quottes ei fuppli-
. cesfieri volunc. Nam olimfuppliccsprocidebantadpedej^
i.Sam.15. Fuit autem peiTpropitiatoriumilludadumbracus
Chriftus, qiii futuras erat propiciatiopropcccatlsnoftris.
I4eo intuences proptpatorium admonebancur de Chriftp,
qui fucurus crat vmbraculum incer legem condemnantem,
fcu irara Dei. Sf. inter crcdehtes , qui iu hoc Filio ftatuebaijit
exaudiri preces fuas.Nfic abolitis figuris legalibus re^a ineti-
tes ad Chciftum , quem (cimus iam exhibicum effe , dirigi-
mus. In hoc ftatuimus Patrcm nobis placatum & prajfentCtn
cfle. In Synodo Niccna fecunda allcgarunc hoc diftum pro
CQt^firinandoimpiocuItu imaginum. Suntqucibifaftivcr-
fus , qui ex Gf«co in Latinum verfi hodie vifuntur Venciiis
inacdcaiitea:
NamDjens,^qm4imag0docet,fednonDewipfa:
Hancvideas.fidmeMecoltnquodcernisinipfa. J^
Seddehacidololatriaextant luculentx noftrorumrefu-
tationes,ad quas auditores remicto.
■- 8 Surgelchoua in requiem tuani : Tu & arca
fortitudinjs luae. / .-^ ' i
Hk verfus & fequentes duo con«(genc propofitionc pfal-
i^i,quaeeftprecatio,Ideoque a Saloraone,».Paraiip.<>.ioIen-
nibus precibus,quaS( Dco in dcdicationc tenipli adiubuic.in-
feruntur. Suntautcmpluramembrahuiuspctitionis, quae
ordine Cunt cpnfii^cranda.
Primum inquit, Surgein requiem tuam. Wxc oratio eft a<:-
CQmmodacaad ilium ritum excernum, quo arca foederis cle-
uataq:an>fcrebacur.- Ntm vt exMoIc apparct Nuin.io.guo-
tics leuabatu7arcaTn alium iocum trah ferenda^^iaraabat
Mofes, Surge Doraine , & dilfipcntur inimici tui , & fugiant
qui odejrunt tc a facic tua : ciim aucem deponcretur,diccbac,
Keuerterc Domine ad multitudmem cxercitus IfiaCl. Atque
hmc exordium pfalmi eS.fumicDauid ,quem verifimilceft
' eumconfcripfifle , cum arcam foedcris cransferret in arccm
Sion. Ad illum, igicur ritumetiam in hoc vcrlu alludit , &
quia iam in ftabiiem & firmum locum depoiienda erac arca,
non vcicur produs ea oracionis forma,qu 1 M jfes. Nam tunc
. Jubinde cx alio loco in alium migrabar.Nunc ver© puft diu-
turnas 8c crcbras migrationes deftinata erat ei firma & fta-
bilis fedes.Ideo inquit^Surge Domine in rcquiem tuam : Pc-
tens vtquem locum ipfe fibidclegerat,in quohabitarec aut
vbi quicfccret , & vbi vifibili fymbolo de pra^fentia fua tc-
ftaretur , eum tic defereret. Erat auccm hoc fummum benc-
ficium.quod Deus propofico extcrno fymbolo fe ad cercum
Jocum alligabat.Ita cnim animi ccrtieranc dc praefcncia Dci
in inuocatione,nec vagando aberrabanc a veroDco, vt Eth-
nicLDcinde cum certus locus monftxarecur^in quo arca dein-
ceps quiefcerec , iam tu fpesdedurationcecclcfix& politia;
ludaicae ex promiflionibus conccpta.confirmabatur.ldeo no
fruftra petunt,S»rg;m requiem tuam.Cxtemm forma oratio-
nis nod ica intelligenda cft,quafi Deus mole corporea prxdi-
tus ex loco in locum migret , &mutandoIocuminnouGho-
fpicium veniat : Deus enim.vt prophcta inquic.caelum & ter-
ram implet,£t notus eft verliis: '
]sjl tMintgr^afemer Deus hic e^ vhique,potenter.
Scdquia adexcernum illudfymbolum prxfcntiae 8e gra-
ti« fu3e*^erto verbo je aUiga.uierat j atque ibi yifibilem fuae
gr^iae & virtumfiiiepraefentiam exhibcbatiidto cum excer-
no fymbolo ipfum quoquc Deum furgere i& in requiem
migrare dicit.Nam Deusivc rede cx Auguftinoveteres dicfit,
eitfi vbique eftpereflentiam, tamen non eft vbique perco-
habiiationis gratiam.Sicut igitur arca migratin requiem.fua:
ita Deus quoquefaccreid dicitur.quia e^ iHo locodcin<eps,
vbi coIl6cacaerae arca,teftimoniaperpctux prxfcnci^ & gra-
tic ftue in hoc populo editurus erat. Idque ipfe propheta
inox dcclaratcum fubiicic:TM£<^4rM,&c. Diciturautem ar-
cayW/TM^uMd^quia non crac ociofum aut inanc fignii fcu fpe-
Ariiiii«fed teipfa teftabatur Deum praefenteai efle ifi hoc po-
]^^ MOLLER I 1174
pulo,& fua virtute rcgerc , dcfendere ScTcruare hdnc popul^; .
aiirabilitcr aduerfus hoftes.
^ 5) Sacerdores tui induantur iullitia : & manfueci
tui cxultenr. , ,;t-;,,., ;;;.,.,,,, •■■iu>^&''' ■■
, Sicut m praeceacnte verfu petit firmum &perpetuupro^
ponilymbojumgratije&pr^fentia: Dciinloco queinDeus
elcgerat,vtanimim inuocationcccrtieflent, L]uem alloque»
rcn(ur,& ccrta fidcacfpe opcm &auxiliura eius expe^a-
renc : ita nunc pctit vt miniucrium confcruetur pcr iaeerdo-
tcs rcde docentcs. Non enim fatis er,at ad collioendam Deo
ecclcfiamin hoc populo proponi aliQUod vinbile prxfen-
- tiaicius fignum: ficuc |ie nunc quidcni^atis cft,Chriftum,qui
propiciatorio illo adumbratus erat, incarne vifibilicer exhi-
bicum eire:fcd neccfle eciam eft miniftcrium dodrijiae perpe-
tuo vigcre,& voce euangelij colligi Deo ecclefiam.ldeo pe-
' dt, vcfacerdotes eciam induantur it^itia : quod incclligendum
eft' reHpcdu minifterij. Propheca cnim adhuc adillamcx-
tcrnan(po(||ipain refpicit,in qu.t,cum arca geftarecur i Leui-
tisjfaccrdotes iriccdcbant & comfcabancur arcam , induci ve-
ftibusfacerdotalibu^. - -
Sicut igitur tu|ic illud cxtetnum minifterium in transfere -
da arca refte a Leuitis &facerdotibus f uo ornaru indutis per-
agcbaturdta pecitperpetuo facerdoces indui iuftitia,hoc eft,
redefungi- fuo muncrcvera docendo,confolando,facrifican-
do &Te^eadminiftrando omniaquaefuierantmuneris&of-
ficij. Nonenimloquicurde iuftitja perfona» docends. qua?.
quanquamingenseftornamcntumniinifterij,( Etre<fte di-
cit Nazianzcnus in f\iis vetRhus^^U^fana docet ^ turpiter vi-
uit , vnamanu porrigit quodaltera rapit : ) tamen ill a iuftitia
miniftCrijinagis neccflaria eft.quo ajf^tofuriT^nrpus, vt fcili-
cet miniilii fbncnt incn{i\tprnm gii.iiii>eIifdofl:rinam , non
adniifceant errQ.reSjiautcorrupcclasdofl:rjnae.&: finc affidui &
diUgentcsin fuoofficio: vtgue Deusficefiicax per ipforuiu
minifterium , colfigac & feruet eccJefiamvocc minifterija
fcinftituti. Hocigiturpetit.a.ParaIi.6.1egitur,Induantur fa-
Iute,quodinfraetiamverfu i6.repecicur. Idprimiim depro-
pria cuiufque rcconciiiatione & acccpracione coram Deo
accipiatur,deinde dc efficacia miniftcri j ipforum. Nam ficu t
inhocverfupetit vt minifterium ipfbrumfieiuftum, itain
Paral.& infra verfu i«.petit vt fit falutare. £^ autcm tum fa-
lutarc,cumDcuscfHcacitcragitpcriprorum minifterium in
hominum cordibus,& multos per verbum & Spiricum rege-
Qcracadnouam & caeleftem vitam.
_J ^SmMitui exultant']^ eaium aiembrum pecitionis.mentio-
ncm facit fru^us (eu cftedus , qui confequitur cum minifte-
rium re£te eft confticucum. & ordinatum. Ciim eniiu miniftri
Tcde docenc& funguntur fuo raunere > filius Dci eft cfficax
pcr verbum in cordibus auditorum , accendit in eis nouam
Iuccm,rcde agnofc&em Deum, & veramiidcm accipiencem
remiffionem peccatorum & re^e inuoc^ntcm ac clamance
Abba patcr. Hanc iguur fidem fencien;ein initia vicT a»tcr-.
nx & fuperantem terrores mortis ac peccti, fequitur pax &
la^citia acquiefcens in Deo: ficutPanlus inquitRom.j. Fide
iuftificati pacem habemus coram.Deo.Dc ea igicur loquicur
in hoc vcrfu. . ^ - r " ' — - ^i
1« Proptcr Dauid feruum tuurn , ne aacrfcris
facicm Chrifti tui. ,
Hadenus pro minifterio doftrinae & g^tCCclS^a precatus
eft. Nam prima cura noftra efTc debcccccleflaefalus:ea eijim
falua,ca:tcra omnia rede habent. Nunc adiungic potiriam,
pctens vt fimul cum miniftcrio dodrinae feruetur & flo-
reatetiam politiain hocpopuIo.Suntenimhxcfummabo-
na in genere humano: E^clfifiaJzene confticuca,&jQfiCfia$lcf^
NeauerfirisfaciemChrtJiitui.'] Qoidam ica exponunt : non
priucs nos confpcftu redcmptoris. Scd hoc ahenum eft ab
hocloco.Eftquc phrafis linguae diligenter confideranda,qu^
faal^ oftcndicquid velic propheca. Aucrfari eoim faciem a-
Iicuius,fignificacfperncre& reiiccrepcticionemalicuius. Sic
enim Bethfabe Salomoni fiiio pro Adonia interceflTura dice-
bat, Rcm non magni momcnci hali|b quam abs ce peto , Ne
aucctasJfaaMn nMm.i.Reg.i. id cf^^iie me rjiifiiffaionfpe-
du tuo , & ne rciicias aut concienina4irfe4Uxuaterceflionem,
n^ve dencges quod poftulo. l^ecit igitur ne vota,quar pro fa-
lute totius populi & pro fclici ftatu regni concipit, afperne-
tur vej(^rcpudiet Deus. Totain igiturillam orationcm.quam
Salomon2.ParaIip.<. habuir, hoc membroquafi condudit.
IJec tantum pro fe itii petit, fcd omnes fucceflbrcs ita petcrft
iubcc. '
NonnuIli/»«fiOT ipfam regni forma,magiftrai:gs,Ieges,iudi-
cia,poenas,difcipIinam, defcnfionem & prxcipu^ pium ftatfi
ecclefia; intcrpretantur. Icaquo cum dicir,n5 aucrtaisfacicin
Chrifti tui,fic inccrprecantur,non finasdelcri formam regni.
'^hjti'- f
'«S,',
m:
Addic autem ractonem ab hottefto feu i pr6milKohe,qua< m ZorobabeI,& reliqui duces vr^ue ad Macabeos. £c fub Maca- ' ^
f upra quoque iatcio pfalmi ponic,/»'o//CT' Dtmidfermm tuH^n, bcis manfit aucoricas penes Syftiedrium , in quod collcgiuni
id eft,proi)ter promiffionem ipfi faftam. Qijta enim hoc ho- poftcri Oaiildis cooptabancur.Tandem ex trunco arboris rc-
nore eum dignatus es,vtfoeduscueof»cercs,eftveritatis& fcfiixnarcitur furculusille,ciueni lefatas&caiteriprophetiB
iuftitixci)X,huic virofideniferuare. defcribunc. Itamanficcontinua (eries ducum atquedodto-
, II lurauit lchoua Dauidi vcritatem , [ 4/^'jm rum inhacfamil»avrqueadMeflia:aduencum,iquoftabili-
veHtate,tr<zpofitalitera 2] nec fe auertetf dtfcedit ] " «^ '^^» perpetuicaspromifla .• itatamen , vt interea tmpic-
ah ca; de Yru c^u ven cris tui pona fuper iol.umtuum "Y 'Iv ""'' "'^^*"^^'^' «»ntftertj,& libidtnes huius po-
r ./^ 7 nv,wi ^ ^ puh caltigarcnrur. ;,,;/r?Li.* ,. ;,,
Bis7eccratmentionempromirfiomsDauidi.faa3e.Nam .'3 Qlimiatii ekegltIcliOUaSlon:dllcxit[c*«f«-
hanciii prccacionefuaprjBcipue intuebaturrcx,&popuhjm /'^«'flcain thicoem iibi.
huiusfiduciapeterea Peo fucceifum rei inftitutx volcbat. ' 14 Hjt^crequiesmea in xternum : hic habicabo>i'<}>'Tiv^ r.v4.
Vttgitur magis confirindreturfidcsinfingulisjipfa promif- quiadikiti eam.
fionis verbaalleeat.Namcum promiflionesinprecibusal- c; - .. i^ j r -i- n. •
i„ -j ° c ■ ^rv r Sicut reonum corporaic ad vnam certam famtltam aftrtu-
legancpi/, tdnontamfaciunt proptcr Deum, quem fctunt „„u-*.- r il ' r r ?
/r o /1 • rr / n gcbatur, vs Icirent non ahbtgujmin hcc regno falutcin
cilever;iceni&conftantcmtnpromi(fis ( £goemfn,mquit, „.,^ ^ j tr^ ■ • j V ^ , " . =• «*miv«*
TN^ \ A . r cj rj quxrcndaniciie:ttaineoaemfa;dere& turamento, atquc
Dcus, nonmutorlquampropter fuamfidem,qu3econfide- }, ^ , j n 1 r i -j-
. »., rr i o, c • r codcni tempore,certus locus deitinacurtempio fcu cujtut dt-
raclonepromiifionumalicur&conhraiatur ,ataue tta faci- . : ■ ^ 1 r / , " j >.i. -ii. ,
,• ' j .. . Tj j , .'^ uiiio,acqueitacerra ecclcfiaeiedcs vfquead Chrtfttadueo-
Iius iinpccracquodpecic.Ideoiniciudicic.Iurauit veritatem tr u c - i j j *
«. JT j u c- I 1 j rmn tnbuicur : quo benencio nonpotuitahQuodmaius darl
&nondifcedec abea.Simulaucemhocquoquecogftatidinn l ; , «1 -n » • ^ 1.11«*.^^«"" «• •
/1 ' :r/' ir i j • • rN iiuic populo. Ap tllo cnim ccmporevfquead Meiua* aducn-
:,, eft,cum promtffionem allcoac , cxcludiomniameiica Oa- . ' *^ ,. 1 /• ■ u 1 ""»*""*"*•".*•'
' . : I- o, r .. c: - V -rk rr tuni inanut aliquaeccleiu in hoc populoj&feinpet mulci cx
utdis&aliorum.btenimcocaresa^racuica Dei promiffiouc ^ , . *■ \ jn.- r ^ - • ■ r*-»'»""*
~» jM„, .,u u« *i j^ • II eoadvic3nia;tern.imeIectiianc:cuminceriinca:cerarcenam
pendebar, nonhabenclocumopera,dionitas,auc inencavlla. ,, t. r^^ou j^
-n £..1 -wi^x r j n- o c I tot •terraruniorbecarerenc verarelioionej&horrendtsce-
Defr»£/»jVerba luntdiuina»promiflion!s,qu:B&SaIomon „„r ■ ,^ ii ° c, . -j j^ u i-
; ,.o,^-o„i. «,^ -, ir I rv r n- nebns opprella mancrenc in poteitate & tyranuidediabolt.
interorandumcoram ccclcfia populi Deifrequendriima r» j j -cr a r n
^«..,..,^.„ ..,..-. r> c. «• n I A/f I • /' ^^^ou^utemcodcnirempore vtraqjpronulhodcluccefiio-
coinmemorauif, i.Rc^.g.&i.Paralip.o.MuIta auteai iunt m ./7*: «, 1 , •'^•,1 •< l,; r. . «- - n
1,,,., ur «. j ^ /'j n a 1 r. nt; m rceno,& de loco miniiteriipubltcieditur ,eares often-
hacpromiifionedignaconfidcrationc. Pr/;»«/» itabilitasre- j,, • „ 5 „- /'•' V>i a. ..^a iw
,„; a„ j; A 1 j n- ^c^fw» dit hasduas resefleconnexas.hcucChriltuspolteaillascon-
"aioltendirur.Antehaccum vidiflentporenciam Saulisfu- • ^. . . ,. „ /- j f j x
1*7 0, . n; r f • 1- I- j- iun"it in lua perlona canquam rex&iacerdos. Ideoquenon ,
bico &criiticarufrar2ijcque euerci mulci metuebacneide r r r c n- i a <r r j *
^ •. ^ r^ r ° ' /■ T j I ii - iinccauladicic,moncemSionemeflceIectum,vtcuccfedes
accideret Dauidi^acciueita rcgnoeuerlo Iuda:unhoUiu po- /- tj, . ,,. ,, • »* • • 1-
^ n, « u - rv j- ■rr rc lanauarij.omifia .'ippellacioneinoiuis Mortae,mquo ccmplu
teflatcm venitenc, i^Iicii;Stur Deuscdic promillionem.affir- n ■' i- V •'•"•*'" ■^'^ * ' -1 r»
r» •!• A <■ /T /j' • TT poittaconiutum elt.
«lans Dauidis polta-os (ucccfluros efle in rei!no.H:Ecpro- -xr u i- < r-i. •/• • • • • - • -u
•rr jj j I u /- VerbumeligenciioppouAturphariraicis imaginationibus
niilfio valdedulciserat intuentibusfuperiorumtcmporuin j • «, 1 ^^ ^ tr "«*" ... i ^ ...
cr r\ i, T • ^ .• ru- demcrtto& Je«3»xo3pii!nt«»,Fauorenim &beneplacitum,me-
contufiones.Quam enimcrebra? fuerintmutationes lub lu- 1 o. r «, A • u • r»
,. .. „ ^^ , j j -^ ruc I n. 1 • ritoljci &pef(ona»& nolmsintentionibusopponit«r.Deus
dicibus, & quafcladesaccidcrit fubSau!e,natum eft ex hif , . , ', , " • /• _
a ;; c j ; i. ta j cr c elegit hunc locum ?,racuita b >mtace. non motuscuiulquam
Itoriii. Scdnequism vno atquealteroDauidistiliofinitum o /• \ r rs ■ \ ■ • 1
■ k r r meritis: &ncutIocumipieUbicIegic:ita certos ctiam cul-
iti regnum exiitimec , vcrfu lequente promitticur pcrpecua r ■ r • r • t>. 1 • • : u -
.- ^P o j • u /-/- ii j^^ cus prjEfcriphc^luosferuariptxcipic. Debecurigicureihxc
luccelho , & quideni in hac promiinone ollendicur , ^ !• j » 1 \. r i. c ^-.»..-
^lTTi j ' „. p^.r^ -^ ., ' rcuerencia, nequisahudceuiplum aucalioscultushngacauc
Chrx/Iilffi ptodituruniefleex femine D.iuidis , qui aeternum f 1 • •
reonum fit conditurus. Interea donec veniat Meflias. /uccef- <-» j ji;. / • ^ - • .. - -j • .-if„ ... ; .«
/.-^ j-iK j ii ji /-k ju /: • Quodaddicur,*>.«ffffl«/«»?tf/»/»<c?cr««,iiintcIIi2aturiux-
Iio externa adDauidisitirpcmalligatur. Quodbencficium ^^ . x» r -w \ j
r r • • n. • I rc ° ^- /* j^ i ta enarrattonem prophcraruni.Manfitillecultusexternusaa
VI lummumtuicicaDauid atnrmac, nunquaniledtgnislau- , a- r jn/r rr j „ ^^i.:u:
i. ,, trrr- • I \ cempluni mfticucusvique adMe(fia:aduencum:quo exhtbt-
dibus ce ebtarepoflCiEcfiigicuccascera reqnaomnia luaha- ri • .r,. .. j • !.• -it j-i- i. .. »,^.1
, o/f.ij u r- toDanielfuturumpEaidixit, vtpolitiailladeleretur, &cul-
bucruntornamcnca&iuumrplendorem ,quihomines faci- i 1 u 1 - o. r a;ii..j.-.«
,^. j . . I • ^ii f ■ I cusIe2alesaboIerencur,&quanquam euerfumeltilludcem-
leinadmirationem crahic:nullumtamenfuitinterris pul- , "„ /r i- j 11 1 i 1 .- .. .»..-»
4c III «tuiiiiiaiiuiic^iii iiaiui ; iiuLiuiii idiiit^ii luii III (.«^iiis uui- , „ /t- • !• j^ 11 i i i- ^ « -«..>_
-^L j ' o, !■ I — j-f. I, r> -j^ _j r /1 plum,&ccflauicaliquandtuilIecultusle2ahsteniporecap-
chrius & Iplendidius hocDauidiSTegnoTinrodmantfeita vo- — '^^^r-T^^--, — ,j *_ __« ^_ ? \^a,^L
^j. *^/i- np-r ''.^ r •, tiuitatisflabylonicaertaffienTeftauracumcttpauIopeltrcna-'
<•»* fliiilnn inltiniriiiTi /»lt W i*r.|pi-,iirim-i in vn J f.imi lia aiin/ic . ' _. _ _ . _ » * _
ccdiuinainftitutumeft&coferuatumin vna familia annos , « i- n- „, r» r j^ r * ;ii;..'»r^....4
, ., ^ : n • , plum& cultus reftttutus;& Deusfedemiuam lUicvlquead
1071. donecMejuasexcius polteritate natusregnum coele- t^, n- j
/1 „, n- ^,. j. ., ,,** n ehnftt aducntum retinuit.
Ite & a»ternum contticucrcc. Hac di"nicatcn tlla poteft cot _, it i a u: j r a. - ..rc— ^ ;.,
. , /-j ^^ • o j^ • Hxfreflwwwe/ijIdcft^ibiaderopraBfens, «eroethcax in
2itari maior. Acquchancconfidtrariapiis, & pra»dicaritu- ji ^ j • u o» u . . u,u
P _, .V ^ • a • • cotdibu,crcdencium,horumopera&cu!CiiSprobabo.
tcbTicur.Eracenmi rt-sconiunlfS^I^rbu Poncndi no '5. Victui cius bencdicens bencdicam .• paup^-
ettobiterpiirtereunduminhoc verfu: Manifeiteenim ofte- re.s eiiis faiurabo panc.
dicdiuinicusefle liocreghumconftlcucum,&diuina poicu^ Promilfionidoftabilicateregnt& facerdotij,qua» princi-
tiaidemconferuari, nec rortuito hocfieri , quodiongapo- palis eftinliocpialmo,additur Yhfl i^**^'"^" '<•" rehii-'.jfirp;>
ftericasDauidis regnumvfc)iiie ad Meffir aducncuintcnuic. xalibu^. Nam fpirituahbus proinirfionibus fcinperadduntur
Hxc igitur erat fultura huius regni , non "quod reges ipfi el- promiifiones de rcbus «orporalibusiquia neceiTe eft c6lligi .
fencfapicntesauc poccntes.fed qu^d diuinif us in loiiuui re- & maneree«l6fiami«hacvica.Mancrcau«enonpoirec,nifi
giumcollocarcntur. . devidtuciprofpicerecar.rdcoPaurusinqMit^Pietashabetpro
11 Sicuflodiucrintrilij tui foecliis meutn & te- mirfionespr^rentis&filtura^vitar.Ca-terudecaufis^curtradt-
Umonia me^[comter.'ttories meas] qv^fiihccbo co,: t? fint promiffioncscorporales^icicur alibiin Mcthodicis
r,.. •• r • j- I r 1 1 r libris.Vtitur autem <»<ii(ft77A«y« etufdem verbi& proptcr ccr-
ctiam fih) corum vfcjac in iccuiam icdcbunt fupcr tjtudinem & ad copiam i!gnificandam : quafi dicat, ccrto &
foliumtuum. liberaliterbericdic.im.
' Proniiffioni additDeus corredionem feu conditionem, Pro *i(^<W noiiiirte Hoftra interpretatio legicividuam eius
vttamregnumquimfubdicorumpiecacemalerec. ^ eniui bencdic»m,qWodfi nonhicuria interprctis faaumeft, qui
hos honorcs & hac dignitate pofterititi Dauidis,conceffit,vt pro 3»^»lcgifl"e'videtuf jt»1»'»j infcitia librariorum htcerror
jpfi otio & vohiptatibus indulgetes Ceic & fuos ruhditos co^- in Latinum fcodicem ifrepifir. Fieri cnim potuic , vxlsgetf c
rumperenc, fed vc domumDei xdfficarenc, & ornacapc, viij^|ip pr/s vi.^iimj Hr gufa vpcg mutilam efleiudi^aiut^fe-- "^
hoc eft,ecclefiam Dei in I>oc populo fpuerent , & puritaicm r^ir Wfiprarti^ aiKgnP it^ viA^jitm i^ffVf jr Nbme veroHeErxu
doftrinae & cultuum tuercntur & conferuarent, &icirent fe nTV in genefe fignificat cibvm vcl venacione vel aho quo-
typfrgerere Meffix qui ex ipforum lunibis proditurus, Dc6 cunqtfc laborifc partum. Eft cnim laborcutufque in fua vo-*
queajternnni domum xdificaturus etatcx lapidibus fpiri- cationequ£dam^enacio,quavtdu$ paratur.
tualibus.Id nifi facerent,minAtur fefe in virgavifitaturum ini- Pauptfes eim i H&c vox oftendit promiflfioncs corporales
qoitaces ipforumvWque fadmn cife hifloria teftatur,quando inielhg^edas eflei cum exc^jptione cafti^itionis & crucis.Pro-
populus in captiiiiratem cum regeeftabduftus.Ettamen.vc mitcic quidem Sidhiii,hoceft,populo Dei viiftUm , & omhi;!
veritas conftaret diuinx promiffiont , & oftenderetur gratui- qus ad cuicum corporis nec£flattt(jjnt:icd camen interca e-
to haec beneficia conferri, non cantum populus, fed & famir rupt pauperes. Non cnim ex aiquo largnur bona corporalia.
Jia rcgia in exiho Babylouico mirabili modo feruata cft , & Paupertas igicur comicacur fepe pios.Sed duplex confolatio
candem pacriae reftiruca poft annos ^o.Nam leconias.qui c6- hitoftendicur. Primiini giiQd paupertas non exclttdat nos i
filio leremia; obtempcrans deditionem fecerat, in cxllio lorte feupopulo Dei, autafpefalutis,hoceft , guod non
honoratus eft , x. Regum & leremi^ vltimo. Huius fili- ficfignumirar &abte^/onisdiuinaf.Deinde,ctiamnnonfup-
us, Sealthiel fuit in reditu , dux prinius , cui poftea fucceffic pecac ex «quo omnibus magna vbertas aut copia,facit tamcn
H H n .
m"^
^JIWSf -
j in pafturla ratKntUf.M»piwniiironcs paflirain Scri- " . In tantis vcrS dilacprationibus & tam crebris cbncufnoni'
,piu.ra repetuntUr. Pauperes vero intelirgantur rynccdochicas bds, atque adeo in ipfo quafi interltu Deus fecit vt hoc corim
non tantum quibus deeil tfiftus , fed qui quocunque genere Dauidis non tantum attritum^red etia conuulium &rered:uni
caljupitatijfunt opprelfi.
i$t £t facerc^tcs eius induam falute : & pijeius
exultando exultabunt. ^^■^'^^ ■^.v.^u^ijv ■ ; ■... • :_ i^ .^'
Kedit ad protniffionem dc coii(eri^atidhe miniiterij , & de
eius eificacia , qux, vt dixi, principalis eft in hocfoedere. A^t
autem iupvi yttCu nono iuftitiam interpretaci fumuc non de
iuftitia perfonaejfed miniftcrij:ita etiamin hoc verfu falus n6
tam ad fingulorum facerdocum fanftimoniam autvitxinte-
gritatem , qu ^m ad cocius minifteri) conferuationem refera-
tur. SacerdotescnimnonintelligunturexcraofBcium. £ft-^
que haec /implici(nma fententia:Ego efficiam vt ininifterium
lacerdorum % f?''""^^ ^, jnrolume, ne fcilicet conturbetur a
prauishominibus ,auc concammetur errorum foedicace : dc-
inde fic falutare.hoc eft, efficax in piorum mentibus, & niui-
tibeneficio huiusminifterijadipifcancur asternam falucem,
ficutdiciturRoman.i. Euangeliumeftpocentiapeiad fa-
lutem oinni credf nti. H«c falus primiira & principalicer fi .
gnificacur, quando fciIicecminiilerium«editinmultorum
falutem. , • .„ ...;..foi..„ r-.,<.,j^,ic M,. ef(icaciam,vires&pocenciain coiifplciendampribe,
Pofteafiquisvulcad prmatam cuiufque facerdotis falu- gnoilIocorporaIi,Viamdiudtirabac.micabancc,uafi
temverfumaccommodarepoccft.Sunccmmmmiftrieuange. & . ;,,. i.._£_ „.!„!. -i_.rc :..u. /, • J- " ,
lij f^lui , incolumes & beaci, quia diuinitus defenduntur, fer-
uancur , & omnisgeneris benediftionibus ornantur. Eftquc
-hocconfojationisplenum aduerfus odia,maleuolentiam&
. perfecuciones.quas fuftinerecoguncur.Nec rantum de facer-
docibus vereris ceftameci, fed nouriquoque hxc promiffio in-
telli<^atur. Fuic enim vecus vmbra futuri noui ceftamenci,ica-
que promifliones etiam ad nos quoque percinenc. Ell autem
nictaphorainverboinduendi , dequafupra quoquePfalmo
jop.nonnihil diftum eft.Indui enim apud Hebr§os,cum figu-
raccvfurpacur,fignificatvelorhariaUquare,ficut corpusve- dendaeracaduerfushoftes. Promiffijautem^ternam ftabi-
ftiru, velaliquid artaiffime adiungi alicui,vi eius fiac propriu; licatem, p' temiam & fplendorcin huic regno polhcetur. Si-
ficuthomoinduit.&penicusfibiadiungitacquafiadglutinat cutautem (uprapromiferat, fefaccrdotesinduturum iuftitia
veftimentum,praefereim incerius,quod proxime concegit cor- & falute: itanunc eoacin fciiru incjuir, Inimkos indmm confu-
pus,&commenfuraturcorpori,vtiamquafi vnumquid,non fione.Ctw probro, tdelt,nunt]uam hocefHcientininiiciquud
resdiucrf«appareanr. moliuntur, fed deiiciencur rua/])c,&cumpudorccogentur
Dc altero membro diximus verfu nono.Qii,ando minifte- defiftere^ fuo propofi:o,vbi omnia fruftra tentarint. Phrafis
denuogcrminarec, &nouum vigorem ac robur acquirercc,
donec tandem a Chrifto eiusi firmicas & perpecuitas eft ftabi-
lita.Tuncenim cornuhoc ita eft firmatum,vc nullis deinceps
viribus cuelli poffit. Hoc igiturpromitcitur verbo gerniinan-
di.Et huc refpicitIefataScap.il. cum Chriftum furculo com-
parat, qui ex refeda arbore feu trunco nafcitur. Zacharias e-
tiam cap. <• germen eum eandem obcaufam appellarevidc-
jf^ur.Atquehucallufit Zachar.Lucgi.suminquitjErexit cornu
falucis nobis in domo Dauid pueri tui.
Parmilucermm Chrifio mo jldtAi illicefficiamfloridum
robur,regnum illuttre feu regiamdignitatem. Nam ilJic col-
locaboaliquemepofterisDauidis, qui femper eritpopulo
velu£lucerna,idquefaciamin gratia Dauidis, cuiidpromifi.
Et quanquam obfcurabitUTinterdum, vel etiam fuligine ob-
duceturregni dignitas & Iplendor : tamen rurfusaccendetur
eiuslux.&confpicietur eids dignita.s.Nunquam enini prorius
cxtinguetur.donec tandem Chriftusverusrexfuoadueniiu o-
mnem fuliginem & fqualorem detergar»ac Uicernam hanc ita
accedat,vjin toroorbeterrarumfulgeat,& fuam dignicacem,
"^ "- - . . . ^^^^ j^^ ^^^
^cincillar
ex illa lucetna.nunc clanffiinunviubar folis iufticig fpargiiuc
per totun? orbem terrarum.
18 Iniiincos ciusi induam confaCi0nc[proifro:]8^
fuper iplum florcbic diadema eius.
Vlt!miisverfu<!. quiqiiafiepiphonemafubilcitur,complc-
6licur comminationcm & promiffionem. Comminatio dire-
fta eft aduerfus hoftes,qii i cornu hoc eucliere , auc lucernain
diuinicusacccnfamextingiiereconantur. Nonenim farisera:
intus iftam politiam pr >/pere agere, fed foris quoquedtfen-
rium refte eft conftiturum , hoc eft , quando doftrina fana &
vera fonat publice in minifterio , & exercentur legitimi cul-
rus,redeque adminiftrancur facramenta, & facerdoces rede
fungunturfuomunere,cucDcusper miniftcrium eftefficax,
&mulcosad feconuerticquiaudicapromiliione euangelij
accipiuncconfolacione,qua retrahucurex morcis doloribu».
& ex hac con(i:>l
fupr^ verfu decimo fexco,&Pfalnio cenccfimo nono explica-
ta eft.
Appellatio inimicorum moneraiiquam ecclefiam in ter-
risita quietam flutbeatam efFe, quinhabeacinimicos^qui-
bus infcftecur.
Siiper ipfumjlorebit diadema} Eade cft fentcntia,qu» prxce-
aHv&4aticiam. Dc hac — dcncis verftrt. Promic^ic eniin regnumftc
eniml£titialoquicurp(almus,non dealiquacorporali ,qiia-
^ lisinopum afflueciaj&voluptatibusautfelicirerumfuccef-
,fu confpicitur. t^
17 lllic germlnare faciam cornu Dauidis:para-^
ui lucernani Chrifto meo.
Uxc promiffio iterum ad regnum pcrtinet, cui perpetui-
tas & ftabilitas promiccicur, eciamfi interduni minuacurauc
Iabefadecur(eiusaucoricas& -pocencla. ,1
Cornu m fcripturtsjtwwiiii/^ujittrc fignificat robur, pofcntia,de-
fcnfionem & pr2cfidium:quando hpminibus rribuicur': fimul
eft mecaphora fumpta abanimancibus , quibu$ robur eft in
cornibus. Vnde & Daniel, imperia & rCgna orbis terr^rum
depifturuSjVticur appellatione cornuum.Corni^igitur Ddui'
dii intelligacur regnum,& quidem inftruftum potecia & viri-
bus.Neq-, enim rcgna cire fine aliqua potencia & prae/idio pof
funt.Sed iddit,Egogerminarefaciam,Qao verbo primilm co-
tempraregnioriginem, deinde mirificas reftitutioncs pr6-
phcta defignat. Quod ad primum attinct , fcimus Dauidem
ex obfcuro. loco & ignobili tugur^o a & quafi Cx ouium fter-
coribus,cuminterpecuarij homi^isfilios minimus eflet, in
folium tegjum & coUocitum, & aifiduis incrementis pr^ter
^ fpeauauraefle^Deindepoftmorte^alonioni^ fe.cutacftd^-
flrraftio^ in regfioTudaico. Nam iecem.tribus.fe.;iuulferujat
atribuluda. Fradaigitur &debil[tatatunc eii potentia hu-
ius regni,magnae^us parte refefta & in alium tranflata. Po-
ftea fuer ut anidua bella itiKr reges Iftacl & r^cs luda, quf-
bus regnum Dauidipromimim valdc fuit attrieum &.quafla-
tum,tandem ctiam m exilium populuscum regcfuofuitab-
dudusjvt iiam prorfus inceriiijfe videretur regnumi :
,,,■;■ i.'. :■' ■-.•■ - •■ ' •■' -J'.'i!S>; •■.><.■■■'.■• ■.■ >,■ i-
'•-•■ . : -.>)"■.■...: -PSALM^l
lencum 8t
potens.cuiiis digniiatem & autoritacem non ludxi tantfi,fed
gentes quoquercuereanmxJJequeeiuibmitrant. Q^anquain
enim caducum crat in fpeciein,& (xpe quafi flos heibx flac-
cefcebat,diminura & propemodum extinfta eius autoritate,
dignitate& potentiaitamen fubindc diuinirusacquifitono-'
uo vigore efflofuit : donec tandem miflus eft Chriftus , cuius
capiti impoficum eft diadema non caducum , fed in omnem
ajternitatcm flores.Huic enim data ert poteftas in c«Io & iii
terri,M4tth.vltimo. EcAngelusLuca; r.aic,EtdabitiIJiDo-
minus fedemD.iuid patrisipfius,rcgnabitquc fuper dommn
lacob in ajternum,& regni eius non erit finis.Quicquidici-
turdeinceps moh\intur hoftes aduerfushuncrcgem, nun-
quam tamen deiicienc hanc coronam, nunquam etiam faci-
entvt.flaccefcathic flos.Quanqwim enim hoftcs habet hoc
regnumcrudeliffimos, cameninperfecUtionibus augetur &
magis florececclefia.&lucec intcr ajrumnalis decuseius,con-
fpiciciirque fili; Dei potetia.Tadcm ver6 in poenis & inceri-
tu hoftium vniuerfali apparebic niagis huius rcgispotentia,
quam nuncmundusridet &concemnir.
Grjctiis hoc membrum ita reddit,8?b'«/i' <ujni i'f «i3j|«-« -n «'-
3i(«»i!tfs>W,fuperipfuinefl3orcbic faftificatio mea. Significac
enim n?3 feparari ab aliis re!igione,saftimoniaau8 voto fin-
guhri, vel ctiam dignitatc. Cogruitenim cu n\r indcnr^J di-
cebarurinlege,quifepat«tus eratvoto &religionc acom-
muniviuendimorc. Indeigiturfaftumeft, vtnn Graccus
cxponeret fanftificationeni,quae fit feparatione. Scd hoc lo-
co & ilibi nomen Hebrxum fignificat diadema fcu corona
cxgemmis&auro,quotan<juam dignitatis ornamento feu
infignircx feparatur a^cf terishominibus. Id qB«dpr2cedens
vcrfus oftenditmanifefi&.
I.
CXXXII.
.1 , ■ ■ ■ . I. , . ' ■ ' ' ' ' ■
'•^"■^•^.^.-i.._^.-^ '';■■' PARTES, \
Oratio,fiuc petitio^, ctjMis prolepfis fiuc gcneralis pctitionis propofitio continctur v. i.fcquitur
autem
7^
enus
autcm cxppfitio Iffli^ionutrt Pauidis>V€rra« |«4.& 5.quibusfubiicitur «V>»««fiiiecxomatio.alt
mcmbri proiepfeosjin qua Dauidi harrat officium fuum prmerieuin, vcrf.6. ^ pr^Bfens , vcrf. 7. dcindc
cxponit peticionem fuam,quae contiriec precationeni pro domicilio Dei,verf 8. & pioruin fanifctfica-
,tione,verfi»' p. idque proptcr Chriftum,filium Dauidis , verfi. 10. qui fubinde in prophetls Dauidap-
pcllatur. ■ ' ; , : C: . .'<,/■"„?■ ■^•'■. •■ ■■ /,.vV;^-'-..K.^"'''-.:.t.'.:'/-^: '.'■., .',,..
I U Explicatio promiffibiiiitTiiqmbus freta fides ad adof Iftf u mlScnttl jfu|^^
cft. Huiusautemproniiffionisfunt lociquatuor. GcmisDauidicac,id dft,Ecclefi»,cuiusc%>utc{l
6t a dt. Hmus autem proniiiuonisjunt loci quatuor. ocniis Dauidicacid eit, Ecclefi»,cuius c^^f ut cft
Chriftus.Dauidis fiUus,a!t€rnitas.v.i7.& 12. Vrbis & regionis fanaificatio ex prarfeiltia Dei,y,i}. 4.& 15.
Sacerdotium.v.i6.Rcgnutr»florentiftiniuni,v.i7.&i8., T ' ''^ "' .1; '
inium,v.i7.
ATIONES LOCORVM
■;S^S:^^ ■■''■'■/■m^
D b C TR I N AB'.
.1- *■
, Docet nos hic Tjklmus ingenere, u Chriflum{cftiHs regnum Da- fueti Dei voctmtur. VbLn.regnat m/mfltetudinisjpirittts.iiipax,
itidis ^facerdotiii legalefuit typtts) ejfe regem 0* facerdot^ MernU beata vita,^ heneficiorum Dii copia conjpicitttr.
ecclefiA. z.CultU Dei(verA ecclefiA notam vifibilem) in verbidiui- lo Antec^tidm Chrifius peraHo facripcio cdeftefanHttarium in-
mpr&dicationefinc^a^facrametorii adminifiratione Itgitima effe greffks ejfet.interpofitusfuit ad tempus vmbratilis mediator^quio-
pofitum. 3. Verbum vere diuinum ©" vera Sacramenta Chriftum randi fiduciam daret ludm.Chrifto autem nucplene exhibito,pr» .
•verum^vnfcumferufttoremnobispropoaere.4.BenetiiSiionespr£- cantur fideles vt tandem colUiiis inc4ocumcapitemembrisOf
fentis^futur&vitArtobisejfediuinittisconfiitittas, s. Impiorum mnibmregnumgloriaadueniat.
irritosfore omnes conatus. 6. Vro regni Chriftipropagatiorte,^ po- n Salus eleSiorum Deifirmiterflat in &ternum,nemte Dei iure-
litiarum ( in c^uibfis hojpitia ecclefu pnhentur ) incolumitate ejfe iurandofancitaj £5* in atemo rege Chrifto , Dauidis filio ., Jiabi-
precandum. I Uta.
Verf i.€lifumpromiJfionesDattidifaiidi regnu dternumChri- 12 Detts^ingratumludiorum populumtamfeueritervltus,ofle-
fii reJpiciant,necDauidextotmiferiisereptusJitvtpofteaperdere- dit non fiuftraconditionaliterfe hquittuejfe:demttmautem Chri-
tur,fed vt in eim domo veritas Dei maxime conjpicuaferet, i^De- Bi aduentu gratis prdliitit, quodgratis eratpoUicitus , dum reti-
itsfti&glori& ncqueat ejfe immemor-.coUigimus regnum Chrifttper-
petttb duraturii,portai inferorum pr&ttalere nonpoffe aduerfas Dei
ecclefiam,Deum meminijfe aJjliSHonis piorum, ^velle ab iis intto-
cari, vt promijftonumfuarum memor gloriam fuam in eorumfa-
lutepotenter tueatur.
um diadem afuper Chrifti caput repofitit,ei omne imperium in c&-
lis ^ interratribuens.
ObJeruantiampaSiifitidum tam feuereDeus exigit, rtpudiatis
hominumfighentis,inpura verbifui doBrinanosretifitt.
13 Ecclefia non eligitur obfuam pr&flantiam,fed qttia Deo ita
z.3.4:S Piorum efi.etiamftaffliBionibus vndiquepremantur.de placuitia cuius mera konitateprofeditilla dileSlio quaAos ele^os
promouendaDetgloria curamgerereacvota concipere.proratione profequitur. ■- "
vocationis (^ virium quas illis Jubminiftrat Dei ^iritus. /4, Motts Sion non efl aholittes , fed ChrifH adiietttH dilatattts v
Deovouerequpd fibi gratum fofepronuntiat, laudabile efi : fed vfque ad vltimos terra fines. Nececclefia efi hodie vni loco alli- •
detefianda eft eorum attdacia qui camisfu&fenfu impulfi ad vota gatafed ex quo Dei maieftas fif veritasper totum orbem *nno~
ridicula,temeraria , impojjffhilia^uperftitiofaiimpiaprofiliunti tuit, requies Dei.nonnifi in Chrifio (^ membris eiusreperiit».
d NoneftinhominumarhitriofaTtHuariumDeivfquamfgerey is.id ^ianon adeofumtts JpiritttaUs,vt inc&lospenetremut,
id eft, modii colendi Dei inftituereJonectatefaaafitDei voluntas. ofertfe nobis Dei benediHio.tum in quotidiano vi£iu,tii in arca-
Damnandafunt igitur Ethnicorum Ssfuperfiitiojorutnfuo arbi- na ilia virtute, quafit vt terr&prouentttt nobU in alimenturnfuf-
trio numeu colentium,putidafigmenta. ficiat. Inquo etfi gratia diuitut conJpicuafit:tamen adfaluttil-
7 ejuo certiits innotefcit Dei voluntas,to nos ad obfequium ala- lam qua ecclefi&ferui £5* filif(vndepax (^ latitia perfeBa)indum-
criores reddipar eH: o damnanda eorum emniumfegnities qui tur.nos re^icere pr&ciptie decet. ,; : ;.;i *
pro modo reuelationis etiam in 1(elo non proftciunt. ¥■»- 17 Sub Dauide fif eittspofieris robfirDeigerminauit,altaJqj egit
Deii locis includerejitperftitioforit eft:neque tatnenfiuftrajym- radices.-arfit etia inter lud&os Dei lucema,cttius lumeji etfi eminus
bolis extemis vtitttrecclefia^nefcilicetveiadmimcidkppififg ne- non erat conJpicuMm~,fideliB.tamencertamfalutem lemonjirabut,
gUgat yvelinipfis nimiitm defixa fit : fedh^mediis inc&lum SubChr/fto Dauidisfilio. Ecclefi&&ternorege, T>eivirttts perfeEli
euehitufil$ velut Deipedes interra contreBans ad eittffaciefupra exeritur:ramofqj porrigit per omnes mundi partes, ^ foliUeiufti- —
omnes c&lostonteplandamfide aJ^irat.Hodie aittem(fublatisfigu* ti&acfalutts plenofulgore orbem illujirat.
ris legalibus)rite adDeifcabeUumfideles adorant^qui reuerenterfe li §luemadmodum in ecclefia , falute ^ iuflitiajkrui Deiin-
eiusverbofubiiciunf.^facramentisfe-exercentadfiiritualem eitss duunturf^ exultant inChrifio, cttitts virtute (^fllendore viuifi-
cultum.Chriftusautem,in quo npnmodo quiefcunt pedes Dei ,fed cantur : contra imptfprobro induuntur,dum in Deum infurgentes
tota eJfentiA ^ glori& diuin&plenitftdor^det , (*f in quo Pater indurantur,exc&cantur,traduntftrinreprobtimfenfum,peccata
qtt&rentkts e^,ideo defcebdit vt nosfurfum attolleret. peccatis in dies addunt , ecclefi^ crudfiliter^erfequuntttr, vnde illis
8 ' Miris&c&lenib.eldgiff externa qu& infiituit Deuspietatis e- tandem ruina,horrendumexitium, ^ &termfupplicia,qtt& eorum,
xercitia ^ myiieria ornatur.quo libentiks operam illis impedat fi- tmnes conattts infringunt ac euertunt.
deleSif:^ hitmedififidemfuamconfirmm. Sdctuariii/vocatur Dei Nihil impijs irttolerabilifts eflquam vetitasDei piosadfevo
requies,Circtt»fificffoedus,Agnus tranfttus fif liberati»,Aqua la- cantis. DoBrina enim in fcriptis Propheticis fij' Apoflolicis confi-
uacrum reg^ferMionis, Pants ^ vinum corpus (ffjanguis Chrifti. gtMtitiVt eftpotentia Dei adfalutem omni credenti , ^ odor vita
ft Nont^itminfiHem Deus in medio nojhi habitat, qttam vt ijs quiper Chriflum falutem confequuntur.-ita impi/s omnibttsfit
benei^ feUciktfnobisfit. odor mortis ad mortem.Et Chr^fit, {cuius Dduid typusfitit)diaJ^.
luftitia nbs Detu veftire dicitur,quum apparet liberator nofler, ma tuncfioret,qitumparcitfubie£iisdebeOdtqueJuperbos.Idataem
&ficgubernatvt tefteturje gerH^efttram nojiri. . * plmiperfitiietur,quando apparebitvtiudieetvittos^ mortuos:i-
ItaeftcotfifbfituseccUfi&Deiitirdfi^tpaftorespriliiiisfiaat^ deo diademaillud tuncnumer'tsomnibusgloriofumapparebit,qu!i ■
vitAfan£Hmoniaexcellere-debeant7 «. -- - . omnibusecaefi&hofiibttsin&temumignemdaurbatis ,ele&iDei
Ex dormum Chriflr in ecclefiafu& membra effitfione, nAfcitur cum Chriflo regefuofupra ornttes c&los corpore fij* anima eue£H vi-
JitmmaUtitiainatdmisfidelidf^conuenientiffimoepitheto,md- taijbeatitudine perfeSaperpetuaqffrftemttr.
• ■^P»"'
ArTICVLI PRAECIPVI.
•V^-rV'^ '
■Qi
I.
a.
5-
4«
J-
4.
Chriftus acterttus rex & facerdos Ecclefia? DcL ^ 7.
De vero & legitimo , tum interno , tum externo Dei 8.
cttlcu. 9'
In verbo 6cSacramentis Chriftus quzrendas. 10.
Regnum Chrifliaecernum.
Decaeremoniisleealibus. ii*
QupmodoinficcIefiaDeusfiabitaredicatur. \
Vt:
De votis IfcitisSe illicicis.
Membrorum Ecclefia; diftin^tfo & ofliciuniJ
Eleftio Ecclefias iri Chrifto fundata.
Benediftionum diuinarum confideratio
& v-
rol^rfu
Piorum gloria. & impiorum opproljrfum atque iHr
teritus,
' HHH il .
u^,.
:'.A
■. ¥,'■ ■
'.#■1
.>Z;it- '4-, »,>■, .*sf
i-. ..'.
'i>;-iArl^-
AKGVMENtVM PS/VLMI C X X X I I i. %^?i^/^
, • .-. ■ i'- ^' .;,■%■■■ '-■:•''- --'•■^- ' '->''"■ ' ' ' "■
;»■:■'■ ;,x ;'y;"^';'5*';%ir
■^ ... -",-..■,■;•''<;. ■■■£»■•..(■''■:.
, /■-,
"■i.-v
<<-'
(f c
T5/ Pf4lmiuhicMienerefludiMmpacis^edncordUtHend£ commendat^ non umitm invh-
taprit44t4 f^jamliisfin^ulifjed mmto magis in repub.i^ecclefia: tamen occafio fcribendi Pfal-
mtficonfyt^rei^inonnSoillMcisorationi^quamHisferfejflendida (jr va,riis luminihus ornata»
acceditXitmenim Dauidantorfi^huiM carminis^ 'serifimile efUHnccompofitumjtbto ejfet ciim
\ extinElo Saute regead refnifafiigiim effet eHecius^^o enim temhorei ^uatum ex hiftorta colltpere
licettrtonnantumah ipfi multi ex ludais erant alieniorest^Hi eumpro hoflefHblicg &fe^tiofi> hontine hahelat^
(^fitklatum €Upiebant:fed ipfi etiamfuhditi interfeanimis,fententiis ^fafiiombus difiidebantyaiiis alio incU-
nantibuttVt non nifiptibiica ali^ua clade aut alteritts partis interitu reduct in concofdiafofie viderentHr,Nota
enim efl eim temporis hiftoria exfecundi Samueiu libri cap. iJn hoc turbuUnto tt) fericulofo regniftatH,^ui an-
nospene o6lo durauittfingulari Dei beneficiofaSum eii , vtdepofitis vtrin^ueMiis ^ armis , tandemin v/ium
regem Dauidem omnes confentirent»^ anjmis coniHntlispublicampacem afnpleUerttur,' Hoc igitur beneficium
celebrat in heicpfalmo Propheta , ^pacis ac concordtajfudium dHlcifiimis fguris acfimtlitHdintbus , de ^utbns
iamdiceturiomnibus commendat.Simulautem curn adconcordiam tuendamfuos hortattir,eas etiavirtutesyHjUA
ad retinendam concordiam necejfariafunueumre^uirere , c^ vitid contraria damnare acprohibere cogitemns*
Sunt autem virtutes adtuendam concordianecejfaria,HumiUtaSiManfuetudoJ^atietia,^'Chtei>t9tityfine ptibus
nufla efihdiuturnapax ffr concordiapotefi, ybi enim amhitioyiraiaut impattentia homnum animos occttpati^
nemodefuo iuret^uod reuera habet , veletiam interdumfibifingity tjiuiaju^m vult remittere , ibi confenfiis efe
sUiiitirnus non poteii. Hasverovirtutesomnesmoderaritregerecjr excitare innobis praceptum de dilcEliove
Dei(^proximidebet:defua(!t)caterisvirtuttbtisf!iolccodicitur.
Canticum jgriduumDauiclis.
« TC Cce, quam boitiim & quam decorum,ha-
JCfbitare fratres eciam fimul !
Propofiuo Pfaltni e(l.Encointuin videlicet concor<liae,qitQ
xcicare ooidcs ad ampleftenilain & cucadam concordiatn
fciculum virgamn dabat filiis confringendum. Flucarchus
afci«JVMX;/<v. Etextanc in hanc rencenciani niulta ii philoib-
phis dida,quae volens oinitco.
Fratres igicurin hoc pfalmo tncelh'gantur,non tantum qui
invnarepublicaaucfamiliaviuunc, aucqui in eodem mu.
ncre veifancur , vt collegj» : (cd eciam qui vnam & eandcni
conatur. „ • '*t te\.! '• ' ^ matrem habent ecclefiani, & Chrifto inferci ius filiorum Dci
Eft aueem (^mphafis in adoerbio Ecce , qua non modo res adepti funt. Hi funt fratrcs , quos omncs colere concordiam
ipfa ocuUs fubiicicur ad excitandam admirationen^ &ftudium iubet. Pariicula CZPJI non tam copulat hoc loco, qu^m vehc-
cuiufque, fed firaul tacita fubeft comparacio bclli inteftini, mgciam notac,quafi dicac: Haftenus fuimus difttaftiin varias
qtt^d pcnc annos odo iamdurauerac,& populum varie affli- faftiones , certauimus odiis & armis : nunc quam bonum *
xcrat, quafi dicat, Nunc undcmexperiincia ( qtiai ftultorum pulchrum eft , non tancum odia c^ fopica , fcd viuere eiiara
Uiagiftra eft) no$ docet qiiam magnum & inajftimabile Dei ciues vnius reipubl.aiiiuiis inccr fe coniunftiffimis!
bonumfi<publicapax&concordta.Antehacdiftraaorcgno ^ Sicut oleumpretjofumrnKh.TmTmi' oftendtt
m cUuerfas P««J? &*>*'»«^* «"«^*»";"'»»^^^^^ eum de Pr^antifumo cleOi hoceft, opobalfarno lc^ui]
bus&armiseiuthbus^eraflabaaiurinternosmutuiscxdibus, - r / ■' i i r !• r ' \ i *
8cetar faciesrcgnttTiteffima^^NucTeftitutapace^concor^-»»? €^^"^»<^a dcrcendit ltfpet-barbafflAa)foiH"
dia^quam lxtus& florenscft ftacus reipublics ? dum ciues quod dcfccndit fuper oram vedimenti eius.
iepfkiun6:is animis 8c ftudiis incer fcviuunc &mucuoamore pofirmac propofitioncm dUabus fimilitudiiiibmjuaruin
fe profequuntur. Hasc facies inuttare omnes ad amorem pa- jrior in Koc Vgrfll' TulHtrnr gfa~gTgiy tragrance & lace fpargf-
cisdebebat. Qnod autem Propheta regius de fuli politia te ac diffudence odorem iuum. Hac liinilituaine^eu cxcni-
feu regno dicic , id in genere, primum de ecclefia,de<- ■^ore[f'ragraiuIii[iCTa, fuauicas&vcilitaspacis 8c concordig
gatur.
jam hiaulycft^dor balfami,& quam rcsipia clt faTutaris.
^lilimum cnim , guod gen ti ludaicarpectiliariter Dcus c6-
PhiLi.Sed pra>.fipnA i» '-fflff^ p]tpy''Ma cft pax & concQj;dia. ceitcrat)( nam prot>e vrbem HierichUlWBStn {5f OUgftfus eius
Dulceeft pa^is nomen,& resipfafalutarisjtnqtiit Cic.
inde.de policiis , pofiremodc fanuliis fingulis intelli- oftcnditur. Tam inquitjresduTcTs dclalutarts eltCQncordia,
icft iai
nteVD'3
^ TOWfBl
frimum inter docentes. Nam doCentiu diiiidia triftes pariunt vWrimus^ab odoris fui fuauitate nomen vrbi dediiTe credi-
dubitationes in animis muleorum, & impediunt inuocatio- dicur ) non folum fuauitace odoris, ired&faculcate fanandi
nem & curfum.^odrina;/ mulci eciam in Bpicurfum Dei omnium plantarum fuccis longe pra>ftac. Talis igicur reseft:
concemptam ./Uunc propcer docencium diffidia:nonnullt concordia&paxpublicainecclefia, inrepubli& iin&niiliis.
Ctdionibas i(udent«&tUmuItus cicnc Reipub. peiniciofos: Eaenim , vtCiceroinquit,de lege Agrariainon modo i/
fedcamen luec pax non debec redimi difpendio veritatis. quibusnacurafenrumdedit,1^detiamttAaJBc||grrmutil3;-
TieitnU inter omnes hominfs vigf|:f ^ebccdiledio : quia tari videncur:adferc enimpiiblicalajtitiami^qul vltffhomi-
Chriftus prxceptum de dile^one proximi, tanquam vni- nis nihil eftconuenientiu$.Deinde ficutbalfamu vulnera fa~
cuni & praecipuumrepecic ance paffionem fuam, & voca* nat;itaanimu5 cocerdiae &^afis ^uDidusiapacjttoIIic oy-
fiium praecepcum & nouum, & notara qua pij ab impiisdif- ncsoHeAlioncS|yCQdonat prtuacas injtfrias.rcipuDTcaufajiTiuj-
ccmancur,Iohan.t3.i}.Suumaucemvocatprzceptum, non, tarenijttic <le"iuo,iure,ett pacfens. ihAhiugtllSt^ilgmllis , pori
quod ancea tradieum non fit.fed quia nemo refte obtcmpe- inflatuf, nontndulgetTufpicionibus, eif lincerus, ~ScSrPi\i-
rat huic pra-cepcojnifi & euangeltum refti didicerit, & ali- Iti5"dgthin1uu.luquinH}i.(auilHth. l}. Et&alAmoainauir,
quo modo intueacur has duas virtuct» €hrifti)^humilitacem j;:i^rouerb.io!y illUgf m lleMa Upgf 1! JIKMlfl. — "
& pacienciam. Nouum eciam appellat auc non vfitatum mii- Facit audm bieQtibiienl MVSfiU.Pnmhmi n oftendac fe
do,non quod legem hanc ignorec haAenus lud^ auc Apo- loqui de illo oleojquo olim Sacerdotes & oninia templi va-
ftoli. fed (]uia nemo ignarus euangeli j,& non H^be^s timo- fa vngeba{ur,& quod erat omnium prxftanciffimum & fra-
rem Dei , & fidem in Ghriftum,praeftat hanc lc^em. Nouum graociffimum. Deinde vt mnuat non pofte diu coli pacem
enim dicitur n6 propter tempus»fed quia non tmpleatur,nifi & concordiam,|ii(i cdrenfus ficin doArina re]iigt6nis , & nift
*ouiTeft;unencido.i^o. - vna doftrina ab vno fummo Sacerdocc & ^ercice Chrifto
Poftea m repuh. quantum '^lln? *" ^^^pr^p /•i.^^piaHKi J^ci- fparfa doceatur i coco coecu Sacerdocum. Nifi enim in do-
y^tur copiQfe.l.iuius difcordiam ordinum &auium in rcpubl. ^rina & culcibus diuinis confentianc,& Spiriciis fandus ani-
Rdmanavenenumra^llac, exancichefi monens nulla re raosiungac,moxrurrusdiffiliunt, &inmutuaodia accon-
magis conleruari incoluimeaiem /eipubl.quim c8cordia & tentiones exardefcunC. Goncordia igicur vera fluic i vero &
confenfione ciuium.^djftremo ^tjfMnilias fingulas defcenda- puro Dei cultu , abfquc quo nec expcci debet, ncc retineri
tur. In quibusficucinrepubUibcSaluftij.quoquevalet.Con diupoceft.
cordia parujerescrefcuncdilcordiamagnajdilabuntur. Nota Poftea zddityqwddeftenditinharUmf^inoraveJlimetitius:
caim eft Sciluri regis Scycharairi hiftoria«qui raoriturus, &- vt fignificec tunc demum folidam& firmam cffe pacem.
■ ■ . — ' '" ' fi
jwsiii ■ '^,, ,...T-T ■^- ■'"•"',»:>■>* *-^ =j,,;^;j>»,»», .—^^TT^—wy"
fi tocum c^piji^|^ecclefig&RciDublicagJioccft,|^ngtjl^ mer^- fcenditin Sion.Nam aliptiiii mOntcs illi dirffti fuot. HermS
m-a^liocoTlo p^ entm bona hxc nvjgmh ipar- ejHm.vltf» Iprdanen) e(t pmguis & opimus,quem ros copia-
guur late,ii lion tiintiililn barbam Aaronis dcfcendat , hoc sedccidensfaauiterhuoietlat & foecundar.Sionicis lorda-
eft,(i non tantum paucos, qui propiiis ori fummi Sacerdotis ncm eft. Vel fimpliciteiTorem Hcrnion intcfligc , fic dici,
adhatrent,& doftrinam affidue hauriHnr,imbuat hoc oleum, quodex vaporibuseius montisgignacur,ac longe latequc in '^
fcd paffim per totum corpus fpargatur, & ad infimos vfque montana Ixxdxx fpargatur.Qu6ci enmi montes Sion nominat,
publicuj ftatus, feu regni,fcu ecclcfix.non poteftelTe firmus & iuxta monccmSionis habitabant, irerumfignificatfeeam
aut diuturnus, nifi omnes fimul vinculopacisiungantur : & cocordiaintelligere.qu» toiucorpus c6pIeaatur.Alijpaul6
comiectantur. Sienimdoftoresaui gubernatoresincipiant fubciliusinterpretatur:Cum cnim mficts in lcripcura figni-
interre^t/j»ji(jtx«»>nihiI|onmatt excooritur:rurfusfiaudi- ficentregna mudi^cxirtimantmoteHerniofiignificari impc-
torcs autciues etiamfaftiose infurganc aducrfus dodores riaSc regna^montevero Sionis I'cclefiam:cuncautemfalu-
€c gubernatores, illud lAiyirn^^ionn» e» OT\«,vt Placo inqult tarem eflc concordiaiyp : fi ros ex montibus Hcrmon defluac
inlib.dcIegibus:nosaddimu$etiam in ecclefia. Cxterum inSionem,hoceft,fireges&principesfiantmcmbraEccle-
dcolco fanftificationis, legcExod.jo.&Leuit. 8. Quodbis fi2B,& fuisopibus foueant&ornencEccIefiam.
repeticnomen barbjB: diftributiue accipiatur propaifimin SU^ia iUic(Domims)madauit l>enediiiionem,vitas(id eii{,c6-
barbani. Qiiando enim idem nomen geminatur, fignifica- ' moditacesvitarC^^/V^ysflMOi^l eft,bencdid;is coiiiodicatesjqug
tureius rcidiilribucio, Marc.tf.Gencfis ji.Exod.i«.Eftheri. interQ.oncordes(emperficmanfiirat.) Additpropofitionia-
Exod. 8. t. Reg, 17. Plalmo ii. loquuntur corde & corde, liam confirmationem i proniiflioue bonorum teu benedi-
ijtc. ftionediuina.Deus,inquit, iastabonorumabundatiareftacur
. - quantopcre fibi placeat ftudiuiu c&cordix.Vbicunqucenim
5 Sicut ros Hcrmon[c>^Jqui deiccndit iupcr hominesviuutvnanimes &concordes,ibicrefcucopes&or-
montesSion. Quiaillicmandauit Dominusbcne- namentavrbium&fainiliarum, &ccclcfiahabetfaeliciain-
diaionem,& vjtam in perpetuum. crcmenta idqne finguiari Dej bencRcio: ^iaDeus mand^t
■^ *■ mcbenedmtonem y idclt-,mo mitidito emcUiVt Ratioiiehces
Alccra fimilitudo fumitur a rore cjelefti , quo rccreancur fuccelfus & vica. Nim Deus diccndo effici£,& Dci benedice-
agri&pratadiurnis foIilMis cxufta. Sicut enim ros luauem recft benefacere.Vticuraucein verboMandandi , quiacum
quandam & lcnem humcftationcm tcrra^effundit , qua agri tota rerum creacura Deo condicori militet & mandato eius
acftudiurnopene exhauftirccrcantur, &nouam vim, nouum obremperet, ipfe creacuris tanfjuam miniftris imperat,& his
fuccum & vigorem accipiunt, ad produccndos varijgencris tanquam mediis vtituradlociipletandoshomines,quipacc
fruftus:ita piaconcordia nonfolumfuauis eftodoriscoram &concordiainalunt.
Deo , fed etiam varios & vtiles fruftus uroferc in ecclefia, in Vitam intelligc non tantuin illam qua? confiftit infcnfu
Repub. & in fingulis familiis. Concordia cnim parua?res &motu corporrs;fed cum qua coniunftacftcranquillitas &
crefcunt, inquicSaluftms , difcordia maximaedilabuntur. Istitiaj&vbiforis aifluutbonacorporali:^ ,a>n)(»'<«,fuccefrus,
HaBcfimilitudo dulcior erit,confiderantidiftu Mofis,Deu- &c. Nam iila vira, qiia; perpetuo mitera & airumnofaeft,
tcron.ii.Vbi cx antithcfi opponens terrain Canaan itgy pto, mors potius quam viia dici poteit.Ineelligit igitur vitam cui
inquic , Tcrra quam ingrc4%is poffidcndam , non cftficut nihil ad foelicitatem deeft , quxque caret onmi m»Ieftia,do-
terra i€«»ypti, dcquaj^xUU,|biiaftofi;mine io hortorum lore,3Brumnis.Pfalmo?o.VitacftinfauorcDei. 54. Qins il-
morem 'aquae ducuntuiJitig^iia! ( nara exundatio Nih quot- lc vir qui vult vicam. Vitam in perpetuum inccUigit cam.cu-
annis foecundabat agrojp&erant riuipanimperagrosdufti, ius foelicitas in hoccurfunoninterrumpaturaliquacalami-
Vt facilius diftribueretur) fed hzc terra montofa eft, & cam- ,tate autxrumna , ied qux fubindc l«to & tranquilio animo
pcftris , de cxlo expcftans pluuias , quam Dominus inuifit. fruatur fuis bonis. Sicut autem concordix promitcicur bcne-
Monecigitur Dauidhacfimilitudine, ieiunam acftcrilem, diftio& vita:itaexcontrariofenfucolligamus ; Vbianimi
hoc eft,miferam forc hominum vitam,nifi ffaterno confen- diffident vcl in rcIigione,vcl iii vita ciuili &priuata, ibi diui-
fu foueatur. nitus immitti malediftioncm & mortem , hoc eft,omnis gc-
Sententia vero huius verfus ita eft ordinanda, yt vel con- neris ^rumnas & calamitaces, qnibus tandem ecclcfiar &rcf-
iunftio tnferaturantcrelatiuumU vclrepetaturdiftioRos. publicx euertuniur. ^
ConcordiaeftrtsvtilisjficutrosHermonj&ficutrosquidc- ^
PSALMI CXXXIIL
^<^7 DoarlnajquaPfakescommunionem Gndofum cclebrat, abonitate& amoenitaceeius. Pri-
mum auiem Qceurrit propoficio, verfi.i. proleptice continens epitheta illa duo communionis fari-
aorumjquaBpcrtJs-tW/Hpoftca cxplicantur. fratres autcm appellanturfilij Dei, Ecclefiae membra, e-
iufdcm doftrins & vitae particlpcs in Chriftojqui interfc coinmunioncm colunt, vt Deuscum ipfi»
colit.
1 1. Expofitio amcenitatis per comparationem,v.z. de qua vide Exod. c. 50. q. d. vt amoenum cft o-
lco vridionis rierfundi Aaronem totum,omniaque veftimenta eius,& omnibus circunftantibus odori efrc.-
itaamoenum eft corpus conuenientium in nomine Dei , quos Deiis certiffime fua p^aefcntia ornat,& do-
i)is fpiritus odoratiflimis. .
IIL Explicatio bonitatis.-qu» primum adumbratur duabus comparacionibus,nempe roris liermo-
nis , & pluuia: montes lud?» rigantis : poftca nudis verbis expohicur , v. 5. betiediaionem^enim Eccle-
fiaefuiBDcusimpertit , ncmpe remiffionem peccatorum , & iuftitiam in Chriftb, cumdoriis fpiritus
regencratibriis & fanaificationis , ncc non varilsbeneficiisinternis.^externis:cleinde vitam «ter^
O BS E RV AT I O N E S L O C O R VM DOCTRIKA».
Loctts de amabili ($ fanaaUulefti, concordia,bretiiterfedfer^i' I>ei verbum (^.fiiritttm capittfm aggluttHentttr. • ^ . -
cii^admadum&eUiantiftm^idefcripta. . » ; i. [^ltucimiUeDei^erbefepUtciifefubniimM.-i^fr^^
Verf I Vtmirabile ^f inexpeBatitmfuit Dei<^usyIudMs tHpo- pleaendi,(^ Deita fuppUciterorimm i vttMSreduU ^ fHperfltttajt
ribitsDauidis adconcordiamdefcendere,&femtttm amphaitiui ex defeaioneadpiam concordiamredeant.PrAfra£losvero,perdtm
ta acribtts odiis per multos annos certaueranf.ita nihil beatiua in- Epicureos,fceleratos Apoflatasycrudeles perfecutores^n Deumbla^
tertos qui Chrtfli nomenproj;tentur,qu%m vtfaHa comordiaper [^hemos,^ tnfm^fceUribMjuperb-iexultantesomtttmneceJft efl»
n H n u j
/.-
^. Jfi|
,vr"
t^mlh^etmfijtfef^ tciMmBk uUnequit^nfummumpMrem
(k quo 0mm ccgfMth mtur,) ahnegemui.Coneordifienim,euiHs
picmltticfitji itffjtintoutfiteine^eredebet. §uo}refeOiturpjfettdo-
'iChr^ianvrMn obieBum i qui OrthodoxisEccleJusfchiJrnataeK-
probrant,Mtenimpij nd alitul qudrunt nifi vt omnesin i/eritatem
peicenfintiantyquavmcum efifanBA vnitatisvinculum.
' ' Conciiirdia,de qua imp^J»ypocritAfeditiofi,h4attici,crudelesper"
fecutoresgUriantur,quumtieigloriam euertere cometur,fatanica
fonjlpiratio dicenda efi.
- X Prior inufimilitudoofiendit. i. Religionemprimum stper
gradum obtinere,inierj>eiferuosdebere:nec vUam veram inter eos
ejfe concordiam qui Chrifio eapiti vertnon comunguntur. z. €}ua
t . . ■ 'i . ... '
_ _ - 1 ■ ■ ■ ; ■ - '
A:B. T I C V LI
I. DeamabiUeccIeficDelconcordia.
1. Impiorum vniofeuconfpiratio; piisperniciofa, Deo
exofa. ,
pite Chrifto rnanaty diffuHdi. ). NifAfitnuimt^i^miiaiUa ^
amabiUecdefiAiferuatorifiMfideperTnamatemo^erante , adh*.-
rentis.concordia. '■■"' '■■ *' " r- .■•'.■
I PofieriorfimiUtudo ofiendit, u Piamhncordiam proferre v-
tilesfi^uHm o Deo acceptos:ficuti rosterram irrigandofuccHm ^
WgonM^uppedii0t. x.\UiujMmacfieriltm,miferam denii^ejfi
Jhominum vitam,nififiaterno confenfufoueatur^^'^
Lata bonorum abundantia tefiatur Deui quantopere fibipU~
ceat,bomines viuereinChrifiovnanimes. Videz. Corimh. 13,
f^ PhiUpp.4.p, — - *
,Xf.
V^AEif I P V I.
,/
jl Religtonis ver» praiftantia.
4. DeCiiaritace Cnriftiana.
CXXXIV.
ARGVMENTVM PSALMl
-, '•■"'%■'■, ■,-' .■,,■■' .■ „ ; ■ ■■''' '.•■"■■■ . , ■■
\S ALM f^ S efi juipdinTiKef , ^ adfacerdetes ac Leuitoi ^ertinet > ^ui ex lege iubebantur
die acnoBe excuhias agere in templo Dommuvt dmtur Leutttci 8. Die acno^e rnmebttis m
' tahernaculo-iobferuantes cuffodtas Domini^ne moriamwt. £t repetttur lex illa Num.^^.Ne igi-
turinterea. otiofi e^entyautfomno corpora darent^aut defungife officio extflimarentifiiiitemplo
' peruigiles fiarentihortatur eos hic PfaImuS)Vt dum excubias aguntjaudes Dei decantent^ be-
neficia eim celebrentynon tantuminterdiutfed noBu quoijue. I^einde vt falHtern popult afitduk precibus Deo
commendent. HocemmprActpuei]lalegerequirtdemori(irat.HACfumma efl huipts Pfalrnt. Debetautempfal-
rnus non tantum ad Leuttas veteris teflamenti,fed ad omnes ecclefid miniflros etiam in nouo teflamento accom-
rnodari, Hos tnimhortatur Spiritta fanBus , vt afitdue f^fideliter munusfuum oheant docendo , laudando
Deumt(jr orandoprofalute toiius eccleflAxatque itafingultfno locogloriam Dci illuflrent^c^regnumDciin ter*
ris ornent^amplificent.
Caniicum graduum.
Cce bcneJicite lehouam onvncs feruile-
hou3e:qu i ftatis in domo lehouaj per no-
6lcs. ,
Propofltio eft hortatoria, vt diximus. Aduerbium,JE«;e,non
eft otiofum , fed excitandi vim habet;mpnet enim vt sl-fidui
flnt 8c diligentes in ofiicio . ita yt ne nodu qurdem patiantur
E
fibi obreperc fomnum, quiimpediatipforumofficlumjqua-
fidicat , vidcce ne tempus nodurnum vobis fit obftaculo,
quiAofficium faciatis. Eft quidem tempus nodurnum quie-
ti hominum tributum:fed vobis lex pr-ecipit, vt etiam noftu
vigilctis& cxcubiasagatis,nootiofas,fed in quibus laus Dei
celebreBur,& ecclefiae falus promoueatur.Nam quibus tanta;
rei cuta &admiinftratio eft commifla , eos non decetindul-
gcrefomno , auc fua fomnolentia,& ignauia publicam falu-
te/ncorrump«re.Oetcrum Leuita;quidem,qui per vices ex-
cubias agebant , iubebantur totas nodles infomnes agere, &
pro domo Domini vigilare , vt fieri folet in domo regia. Id
verode omnibus miniftris ecclefia: ita accipiendum eft,
qiiatenus ea res ad falutem & commodum ecclefix per-
tinet.
Leuttasvocat feruos Dei,c[\ioA mltm nominisdiuini prx
carteristribubuseffent^ddifti : &pet'tinet h«c appellatio ad
omnes miniftros&do£);oresecclefta?,quiadhocmunus con-
fecrati funt, vt Deo & ecclefias eius feruiant. S/^<«r*,min.'r:ro-
lum eftinferuicntium Deo, & peragentium ca qux adcul-
tum ipfius pertinent. •
' ^ i ' ToUite manus vefl:ras[ ad] fanduarium:&
behedicite lehoux.
■_ . : -- ■ ,■ .fv, , :,r:r'::'i "■:■'
Huiiisverfusfcntentiacxmultispfalmiseft nota.Dixtmuf
cnim faepe arcam foederis in fanftuario pofitiiniTuifre , vc
cfretfymboIumprlefentia*DeiinhocpopuIo^atquc is pro-
miferatfcibiexauditurum precesinuocantium. Huc igi-
tur faciem & oculos oraturi conuertebant & manus exten-
debant: Idquenon tantum IerofoIynus,quitempIum tn-
grediebantur : fedetiamintota Iuda;a&in exteris regio-
nibus. Cattcrum propitiatorio adumbratus erat Chriftus.
Nosigitur fublatisvmbris , -quibus mentes rudtorum tu&c
attollebantur ad Deum . iniloftris pfiecibiis^ Chriftiim in-
tucmur: ad liuuc manas att Qllimus» 8i per ac propter ipfum
audiri& iuuari nos petimus d^fpcramus.
IntextuHebrxo ellipfis eft prsepofitionis ^quaininter-
pretatione adiecimus. Alijinterprewnturinfanfto, ideftjin
coetu fanAorum. Aiij aduerbiaiiterj^nfle.
3 Benedicat tibi khoua * Si on : ^ui fecit cx~
lum & tcrram.
Alterum officium Leuitarum & facerdotum erat,vtpro
totaecclcflaorarent. Ideo poftquamdcprinio &principali
'^.•'^^.'■ST'*'
#-
*v
■■V'.-''
ofticio eos admonuit,rubircii^ormuiam, qiia vti folebant
facerdotes , ciim populi falutcm Dco in precibus fuis com-
mendarcnt : VI fcirent pro falute ecclefije perpetuofibi vir, ,,
gilandum , laborandum & orandum effe. Atque hac oratio-
nis forma vtebantur facerdotes dimiffuri coetum,vt voce fua
aliis praBir«nc,& quafi»*gflyx^oiefrencprecum,quas finguli pro
fua falute concipere & Deo adhiberedebebant. Non cnim
ca opinione populo bcnedicebant facerdotes iu nomine
Dei, vtalijfecure viuerent autnihil peterent: fedvt voce
facerdotis eiicitati fingulicogitarent fema!ediftoscfle,ni-
fi diuinicus fibi benedicerecur, ediqucardentiusipfi quoque
orationiincumberent. _;^,.,.,:,,. '
ESionJ Id eft , vt nonnulli interpretamur , e coetufan-
dorum:inquo prxfentiam fuam Deus beiiigmffime exhi-
bcbat & teftabatur,vel flmplicicer ex illo Io£o,in quo propo-
fuit vifibilia teftimonia pragfcntia; fuae. ; •
Alij voluni;efrc votum ,/^t Doi^inus miniftris offici-
um fuum in ccdefia facientibus benedicac. Natnin mun-
dofere funtinodio& variisiniuriis funt obnoxij. Dein-
de magna eft ipforum imbecillitas : fcd benedicitDcus
ipforum laboribus , nelinc inanes. Deindc etiam ipfis be-
nedicit , dumeos tuetur . defcndit, & ornat variis modis
in hac vita. Hxc fententia fatis concinna eft:fed forma ora-
tionis fumpta eft«ic iacerdotum precatione , qui dimifTuri
populumbene eipfecabantur,vtapparet cx Numcr.6.Ideo
malo cum cxteris retinere priorem fententiam. Exiftimanc
etiam nonnulli morisfuiffe, vt fingulis noftibus aliquisin
dbmoDci cohilitutusin gradibus nunc pfalmum decahta-
ret, & ca>teros fua voce ad celebcandum Deum excitaret. Dc
quo ftatuat quifque vt volet.
Gltdfecitcdum (^terramyHxc vcrbaadiefta funtprecum
formuI«,ad notandam Dei potcntiam,ve fidcsin petendis
bpniscorporalibus & fpiritualibus confirmaretur. Deinde
vt hoc epitheto ab idolis & commentitiis numinibus Deus>
ii^ po|>ulo|nrael patefadus,dif<:ernej:cnr«
^'i^f .
„AV
■ «d^
•f\.:
.f
■■■V
PSAL
f-f
JL r^ ■ «! «^, "•>* -^iiK *•♦ ■ » .'«.«•(■^ »*'.w»i,-*B» «F'«» "iKw '»■' m).i«r, .
^
i.'iJ
i^*
I^v .» </■ rtl .
■ ^Vi-*
«J •«
1. ^*!^ f I . ■<. J'« . ■
,??.*?■■;;:/•;*
.sf .■■ ;J . ',fV« ,
I. Hortatio PfaltistEcclenx notnine ^ad Sacer^.Qtcs & Leuitas ad laudacionein Pei i tuiii muto gcftu,
tum nicntali& vocali oratione,v.i.&i,;5ri%jn m J iJ"^' f ^y':': -•« ^ !f « r^r^; ,. ^ .. -.^
I I. Pfecatio feu proim(no, qua Sacerdotes primiim Eeclefiae toki bene prccantur. Deinde grato ani-
nio Deum glorificant , vt qui parciculari beheuolentia ex genere humano fuam colJegeritEcclefiam , in
ludaca primum:6c vniuerfali potentia mundum creaucrit,qucin iinmenfa fapientia gubernat^v.j.
BSJ| R V AT I O N e S
LocusdediuinammlMmumpeifetM precurattone atfU cele-
hratione.
Verf.u SiHum illud nohis innatum ^folenefit.externU ceremo-
nits nimium inhtrereUubet S.JpiritU4,vt pij omnes (quib$t4 Ecclefi^
minifiri doHrina ^ exempUspr^ire debmt)fe exerceatinjpiritua-
U Dei cultu,(^ritU4omnes extemos adprutpuum illudfacrificium
referant,vtDeilaudescelebrentur.
2 Ceremoni<tfanSlAfunt, quAJpiritualem iUii cultupromouent,
CJ" piorum animos ad Deum erigunt. Videndum autem,vt manus
}idfirApur*fint,vt ab humili finceroque cordisaffeSu dirigantur.
3 tafiores EcclefiA aliisfidelibus itaprAtre debent,vt quifqipri-
LOCORVM DOCTRlNAE.
Articvli
J.
2.
De laudibus Dei.
De paftorutn EcclefijB & piorum omnium
offi-
CIO.
uatim domi.pro menfiira donorti k Deo acceptorum,imitetttrquod
infacrts caetibtes difcere debuit.
Populo pdeli benedictmt minifiri ecclefiA,quatenus Chrifti perfth-
namgerunt. "^°* " "
Creatoris elogiitm iubet vt mhilnonjperareaudeamits ab eo qtti
omnipotenttAfuA tefiimonia in tot creaturis exnihilofoBtSj (^ fa-
pienter adminifiratit ae conferuatis exhibet.
Proctd no efl qiuredtts Detts.nec in obfcuro latet.fed in verbofito
eccle(i& patefaito reperitur ^ vtfacitefamiliariter libere ad eum ac-
cedamus:ac vt in c*Us ^terris potentiam,ita in Sione,idefl,EccU-
fia.paternum eiut amorem agrtofcamtis.
P R AF. C I P V I.
}. Cukus interni & excerni confiderattQ.
4_ De benediftionibus publicis , earundetnque funa-
ma.
ARGVMENTVM PSALMI CXXXV*
rr
1 A M hicpfalmtis hortntHrfacerdotes ^ LemtaSi qmrum eratflare in domo lehom , id efit
miniHrare Deo in tlio cultH externo ferageridUi^iti-fmties excuhias ad temolum agerent,aut mi-
ntsie.riofiiofungerentur^ifimulanimosexufcitarcnt admeditanda ^ celehranda beneficiti dtui-
na,rie perfungife fuo officio exiBimarentff in externo cultu aut munere oheundo effent afiidui c^
dtligemes.jitfue hac cjuidem etiam inpracedentepfilmo pracipiuntur.Jn hoc vero pfalmo ^uafi
materia ttiampiA meditationis ac celebrationi^prdfcribttur.PoFltjuam enim hortattts efi facerdotes ^Leuitasy
fubiicitprolixam commemorationem operum Deii^ua dtgnafint cofideratione acpradicatione afitdua.Sunt au'
tem tUa opera dupltcia.Nam ^utcdamgeneraltafiinti^ux non tantum ad ecclefiamifed efiam ad omnes homines
pertinent,vt eji creattOifufientatio ^ conferuatio ^ejua Deus adefi toti opificiofuo,^rer'4mfubfiantiasferuatf
^fientat Cdiinm^ff) motus cdefies luktt^effe afidHo.TiffKCundatJerramiprosreatfrHges tn terra-, creatvitam invi-
uentibu^.Atpie in hac fuftentatione rerum creatarum, t^foscundattone terrdt-i afitdue magna miracula (jr teSii'
monia JH£ gioriditpotentidiybanitatii (t) (ftXtw&fa^rficti edit.Sed alia funt jpecialta operafeu btneficiatfUa ecciefid
proprta/unt : ideo cum ab his narrationern exorfus effett mox ad ea commemoYanda regreditur. Inter tlia verh
opera pnmum (;^ [ummum efl i (Pjuod populum Judaicum fibi ex toto genere humanofelegit (^ adoptautt-, cui vo-
luntatemfuam patefaceret,^ ^uem parttcipemfaceret bonorum coeleflium ^ Aternormn. Jllarn vero patefa^io-
nem & adoptionempofieamuitis magnis ^ lUufirtbus rhtraculis confirrnauit in ednBionepopitlt ex JEgyptOtc^irt
tradenda poffefitone terr& Canaan. J-Jac igittir omriia agnofci vult ^ ceiebrari : ft) vt popuitu rudis ad confide-
rattonem horum beneficiorum excitetiir^facerdotes ^ Leuitasfua voceprdre Cittcrtst e6f<iue fuo exemplo exci^
tare ad hocptetatis officium tubet.Jnferitur autem commemorationi operurn Dei , etiam narratio de tdoioru va-
nttate,^ua ethnicorumfuperfiitiofi citltHS ridentur,vt e regione potentia ^gloria Dei^<jH<e inopenbtueitu elu-
cet,magis commendetur^r^ pij in vero D'eo agnofcendo^ ceiebrandofint ardetiores. Si enimgentes magnisfum-
pttbus c^ operofis ceremomis coiunt fua idola,in ijuibus tamerinecjHe fenfu4 necjjue rnotus efl , ^uam turpe fuerit,
pios qutverumDeHmagnofcunt(j}' coiunt,afiiduitatet^fludioabhisfuperart?
H
Aleluiah.laudate nomen Ie|ipu«:lauda- ^e agnifum in ip/ius verbo & operibus.
tefciuilehouae.
5»-««iterum vocat facerdotes & Leuitas, vt fupri Pfalmp
praicedente, id quod ex fccundo verfu coUigitur , cum di-
cic eps ftace in donio lehouse. Nam,ftar&eft mintfteri; publi-
ci,qju6d a Leuicis madindojexpurgando templum, excubias
agendo , a facerdotibus, offerendis facrificiis & aliisca*rcmo-^
niisperagebatur. Eftquemetonymia tnverbo. Accipiturc-
nim /ignum profignato.Infraaucem in fine Pfalmi audiemus
z Qui ft.iLis in domo Ichouae : ia atrlis domus
Dcinoftri. ^ r iv
5 LaudateDeum,quiabonus Iehoua:canite no-
mini eius,quonianifuaueeft. |; .■» \
' Primi tres verfus hab et propofitionem, qua: eft ayhortatio ita moperi facerdotes & Leuitas, ne populus excludatur. Sod
ad gratias Deo agendas,& celebrandum nomen eiusjn tercio. quia populus rudis & tardus erat ad hxc pietatis ofHcia , vulc
vcrfu rcpe/itx propoflcioni adiicicurraciocurcelebradusfic. facerdotes fua voce , & hoc pietat^ excrcitio cajteris pra»-
Ea generalis eft, & compleftitur omnia Dei opcra , in quibus ire , & praecinendo vel diftatido Dei laudes , eos ad pietaten*
bonitaseiusconfpicitur.vciamdicemus. extimulare. Eft igitur in vocabulo nay ratio fumpta ab
Laudatenomenlehoux] VerboIaudadidocetqu3cpr«cipua ipforum officio. E{iis,inquit,feruiDei,&peculiariterad-
fint miniftroru eccIefi.B bfifiicia, & quibus facrjficiis Dieus ma- difti eius ciiltui : ergo decct vos efTe exarchos communiutn
ximegaudeat&deleftetur. Nanihuc omnis ipforumlabor precum. ^ ,■ .
& cultus ille extcrnus referri debct, vc Dcus rcfteagnofcatur Inatriis j Hic vf^ctur fimul reliquam mulcitudiiiem com-
&jceIebrecur.Sicut multa diffca pra:cipiunt,dc quibus didutn pleftl. Vtitur enim plurali iiuihcro , quia facerdotibus quo-
eftpfal.fo. que fuum eratatrium. Deinde erat alterum communeto-
Nomen lehouajld eft,Deum ficutfc p3tcfecit,feu Deum re- tius populf, Leuit. 1 6. Ergo vult facerdores ita celebrarc M
HHH iiij
laudes.ve t>opuIus fiiatn vocem coniungat,ldque poftei^ in fi- Poftqaam de prinrfpali beneficio dlxtt» quod eccclefix feu
ne clarius oftcndit^r. *^ populo peipeculiare &propriume|fc,nunc,aliareccnrcto-
e^niamhnM]Hxc eft confirmatio propofitionis^fumpta {^era,ifl quibus partim bonitas,partim potenciaDei confpici.
si Dei bonitate.Eft 4utem,v«dixi,hoc generale,& referendum ti»r:vc fi.quem bcneficiorum niagnitudo non moueat ad cejrc-
cft adomne&eius ai^iones,(iUe fint generales, (lue fpeciales. btandum aucorem,is faltem poccntia; eius nietu ad hoc pieta^
Dicitur autem Deu$ bonus , quia Iblanaturafbonitatemo- tis officium&rcaerentiamexcitetur.^SuntautemhiJccopera,
uetur,vtbenefaciat ^enerihuraano,&quidem ingratis etiani. qu» nuccomrnefnorare iiicipii-,generalia illa.uimpta i crci-
Sinitenim folem fuum oririfuperbonos&malos. Eaenim tione &con(eruatione nmndi, ab affiduis miraculis, qua? vel,
eft verajbonitatis natura , vt fua iponte moiieatur ad bene- in nubibus,vel in agre; vel in tcrra, vel in ^iatiedit, vt omni-
faciendum,{iuegratiareferatur,iiuenon, & tantiim officio pocentiam fiiamomnibusoftendat, &ad nommisCui cuhuni
benefaciendi deleAetur, fihe captatione. Nam quod de »j8/i« omnes exclcet. Eft enim totus hic ajundus,eii'ifque compjgcs
dicictar , ifi^tovJiiiufJi^m9u»iJm(*JiKii, id de bonitate muta- & ordo, cercx leges motuumin cor^pnbus Cv-eleftibusvmir.i-
to verbo vere & rede dicitur, a}»dim n4iitufStt\wvauiiiuai ijtf- biles eftelfbiones {lellarum«grata: vices temporum, affidua co-
^ni. ' fcruatio^rpeci^erum , pulcherrimum quafi theacrum , & , vt
Camte nominieimllA eft,c^lebrate Deum ex verbo & ope- Euripides inquit , ^x»» miiuhf^sf- •"«tovcc (n<paJ, oftendens archi-
ribus eius refte agnitum. Namquod bonus fit,idedqj dignus tccli fapientiam & potentiam, & monens, autorem tanci opi-
celebrationejidnon tantiim ex verbo.fed ex omnibuscius o- fici; efle colendum & celebrandum. Icaque,etiamfi nuUa ex-
peribus intelligitur.HxcigitUF boniias clt illud nomen quod tarent in ecclefiam beneficia pcculiaria, tamen propter hanc
cani&celebrarivult. potentiam,inquafimul/irigulariseiusbonicas&^u«w3p»wi*
eimniamfuauej^^omtn Hcbra»um alijadiediue exponunr, elucec, erat timendus &adoradus.Hoc igicur monec hic ver-
& referiinc ad nomen CI3\y,eodemfcnfu, ficuc antea dixerat, lus , & duo fequences. Eftque in hoc verlu collatio Dei cuni
quiaeftbonus:alijtamenfubftantiuemaIuntexponere,quo- idolis , caxans gencium ido!o'atriam & fjperrticiofos cultus.
niara fuaue , vcl res fuauis , res dccora & [Hilchta eft canere Gentes enim, reliito vero Deo, vani nuniina colunt , ih qui-
Domino.Sicutinfra PfaJm.i4r.LaudateDorainum,quoniam bus nuUus eft (enfiis, nulla vis, nullum robur; Deus ver6,qui
bouum eft canere Deo noftro , quoniam iucunda & decora fe ifraeli pacefecit , eft maior & potentior , non tanrum iclo-
eft^laus.Eilitaquehxcaltcraratioproppfitionisa fuauitate, lis, fedomnibuscreaturis. Hicigitureftagnofccndus^nobis
qula non tatiim decet nos,qui beneficiis aftefti fumus, auto- & cetcbrandus.
rem celebrare: fed etiam quiaresipfa per feeft plena folatij. Ego cognotti^lta loquitur propheta,non quod alios exclu-
Animus enim dum excitatur cogitatione beneficiorum Dei daf,fed potiiis vt ex fuo fcnfu'& fuocxemplo excitec carceros
ad celcbrationem eius,fimul accenditur & confirmatur fides, ad eandem atcentioneni.
& la»ti:iaacquicfccnsinDeo. Hasceftigiturillafuauitasaut Dtus nofter] ldc{k,(]ui(e nobispatefecictradico ccrtover-
iucunditas.de qua prxcipue in hoc verfu loquitur. ^ bo,&ilIuftribus teftimoniisprajfentia /uam in hoc populo &
4 Quialacob eie^iciibiDeus:lfraclem in pe- artioremerganoso(tendir,dum n6sii)irabilitcrtuetuf&de-
culium (lb\{/Hum 1 fendit.EJimagnttspfA ommbm,\d ert,niaior &potetlor omni-
Sequituramphecatioprima>rationispcrdiftributionem. bus.Scd curkaincomp.rationeloqumrpropheca, ciim cx
CommemoratenimprJ»«Deiopera,inquibusbonitas Pau'o..Cor.8.&toraScrr,,turanotam Tk, Idolum n.lulel^
eius & ♦..«9p«:»« elucet : Primo loco autCm fummum iUud '^.^f 1"« ffuftra cum Deo comparan ? Rerpondeo , Refpic.c
beneficium recenfet^qubHex toto gencre humano morti & ^^^^^^' ^^ op.monem liom.num . non ad rcm tpfi.ii. Genccs
aetern» damnationi obnoxlo populum Ifracliticum fibi de- C"^'" tudicabantefle Deos.quos colercnt, tdedque honoretn
legit ,cui fefe parefacerct,.& bonafua cxleftia communica- ilhs exh.bendum ludicabac. Itaque ad horum opimonem re-
rct,pofthabitiscunaisaIiisgentibus.Hocbeneficioqu,anul- fiJi/ienvnquit.Deusnoftereftmaior: nonquodDijgenn
lum aliudmaiuscogitari poteft, primoloco id coUocai.vte- «1»^"«^ fim , fed quod ahquid efle.udicabantur, qu.fi ytens
ius mentioneomnes adgratias aoendas exufcitet.Et nos,qui- conceffione : Et.amfi qu.d eflent Dij gentium , vt , li exifli-
bus hoc tempore Deus im.nenfabonitate fefe patefecit,&vo- '"^»"' "'"en nofter Deus maior & po centior eft. Ah; putanc
ce doftrinae ca-lcftis inter nos fibi ecdefia collegit. decec hoc l^^^lTSllSi?'' ' /^"? ''_'"^^^^'g^"^"'" ^^^ ' '"^
^eliiirciurm^ofcerc &gratoanimocclcbrare. Vidcmusc^^^^^^^scjh aliquid diumum clucet, quatenus ca.-IeftesTunt
nim nuximam partem gener.s humani opprefl-am eire triftif- virtutes & princtpatus, fapere.ninec tamen Deus ipfe , & ex-
fimis^rrorum tenebris , & horribih idololatria atqi ahis fcc- cellit poentia & glona in m fimcum.
lcribuspollutam&contaminaBam,atqueideo aDeoaliena 6 Oiiinia quJECunque viiltlchoua, facitin carlis
efl;e.Interea vero inhislociscolIigitDeo aliquamecclefiam, ^ .^^ ^^^^^^-^^ ,^;^^- ^ -^^ omnibus abyflis.
«uiinomniaJternicatefuamfapientiam&mltitiamcommu- J
nicct. Id igitur qui no agnofcit,atque eiuscogitatione inter- Probatio eftpra:cedentis verfus.Nam ex operibuseius ma-
dum ad gratias Deo agendas exufcKatur,eum non effe ftupi- gmcudinem & potenciamoflendit. Compledirur autem his
dum iantum,led impium prorfus & in Deum,& in fe quoque verbis totam crcationcm,& afliduam conferuitionem rerum
neceflceft. creatarum,&gubern;itioneni,quamaffirmat fimpliciterpen-
Vtitur autemprophetavefbo eligendi , vt fuos auditorcs dcrcipotentia& voIunrateDei. Peus,inquit,iibcrrima vo-
admoneat,niiIla eos excelluiflTe propria virtuteautdigmtate, luntatiffeSdidit cjelum & terram,&fuo arbitrio pmnia in hoc
qua Deum den>erefentur,vt prstetitis aliis in facruin ab illo mundogubemat & moderatur.Ergo necefreeft liuncefle ve-
populumadoptarentur/edtotamrcmpendercagratuitofa- rum Deum&omnpoieccmjeftqueis folusabortjnibusado-
uorcDei.EomasisigituripfosDeoobiUiaoseflte, quinota- randus&colendus,Eftautemho(fteftimoniumo^feruanduin
tiim illis generalmus & communibus beneficiis,vti creatione prlmum cpncra Scoicos , & carceros , qui ieternam matenain
& conferuatione vita»,communicatione lucis diumse, & aliis, fingunt, & Dejm caufis fecundis ita alligant, vt non poffit a-
fed patefadione fua; voluntatis, & promiffione bonorum ca»- liter agere,qu!im ficut illat cient. Manifefte enim dicitjomma
leftiuin,quam deinceps fqedere peculiari confirmaiiit& obfi- qua vult,A\xt q|»ae placentei,facit.£ftigitur Deus agens hbcr-
gnauit,eosfibideuinxit. rimum.&ficuilibera voluntatecreaturasquasvoluit, condi-
Nomenn^TiafignificatpecuIiumfinguIare&propriumjfeu dit:itaeafdemiibercconfcruat, &fuoarbiEriomodcratur&'
rem peculi.item & propriam. NonnulH exiftimaiit iir fpecie regit , ita vc omnis| in hoc mundo pendeant ab ipfius nutu &
fignificari certumorriamenti genus,cuiinclula:i?nttrCfpre- prouidentia jnonimateriaemotuautcaufarumconnexione.
tio/iftimx gemmasforma triangulari, idedque pra? catteris ta- Hasc doftrina dulcem confolationem affert in rebus aduerfis,
quam peculia^-c aliquod ««hmixio» fitcharum.-atqueindedici ciim fides ftatuit Deum poflTecontrafccundascaufas feruare
Segol grammatici voluiit, nimirum quod forma trian^gulari fuos. Sa?pe enim in eis calamitates deueniunt pij, vt fi caufas
fit difpoficum. Et Paulus ad Titum a, cap. reddidic «feiei/««r, fecundas afpicianc, nuUa euafio appareat.Hic occurrat nobis
quafi dicas, chariflfimas & pretiofiffimas opes, quod recondi- hoc diftum.Deinde refutantur hoc di<fto etiam Epicurei, qut
mus & afl^eruamus. (efetouWinehlm Graecivocant,quodfuper- exiftiniaritDcum fedcreotiofuminc«Io,& omnia in hoc
eft, nec ad vfum quotidianum aut necefrarium viaum requi- mundo ferri temere feu cafu. Confulto enim propheta om-
ritur , idedque reconditur i ficut Geta apud Terent.fuum pe- ncs mundi partcsjcajlum.terram.maria & abyfrosnominat,vc
culium definit,quod vnciatim vix de demenfo fuo , fiium de- oftendam nullam eflTe mundi partem,ad quam fe cura,impe-
fraudans genium,comparfit mifer. Eiufmodi ver6 facultates rium & adminiftratio dluina non extendat , & nihil vfquam
maximeomniu proprias nobispucamus &chariffimas. Huic fieri confuseaucfortuitp, Nonigitur otiofa eft illadif^indiio
affinis eft fignificatio verbi '7JO apild Chald«os , apud i^uos hoc loco. Manifefte enim refuMtBchnicos, qui dicunt| Nom
Iu^rarifigmficat. ' ' ,; . ! • ^^*^, ,' •Uacatexiguisrebu^adejfefom.
• ,\ yQ^ cgo cognoui quod magnus \Jit] icnoua: 7 Afccndcre faciens [ tyuifecitafcendere ,/<?« e-
tc Deus nofter prx omnibus diis. leuat ] niabes ab extrcmoterrar , fulgura ad pluuiatn
facit:
«"T^"
■*";%«#*» 1-4 llf ]p::-W *'»,■-'< T>rf «■r-imrfiB^^Ti^^TTir"
*»>ymi
|i'ci?FelS«t vcnfciiiitcx ,thefauris[/a«/ ^lffiondt-
mjfuis.
" Genwalem fentcntum ^robat & decUrat prolatajrni at-
^uealterafpecie.vtex hiscxcmplis c«tera iftielU|antur.
Confu Ito autem Ula recenfec, in quibus vulgus €afum domi-
nariejfiftiinac. Nam 6c pluuias cafu ita gigni cx Yaporibus
temere afccndentibus ex terra & in aere frigido condenfatis
iudicat , & ventos teraere exiftere & ferrifuo iinpetu credit.
Contra vero inqait vates diuinitus attolli nubes ab extre-
misterrae partibus,quotiesDeovifum^ft. Et vtmiracuium
fiat illuftriusjdicit fuIgurapliiuiaB mifccri,& faepecrebraful-
gttra inter largiffimos i^res cmicare : <\\xx rcs vc lcitis,func
prorfus contrariaj, ita #niU quotidiana cxperientia ha?c co.
^nitaeflenc,miraculam'viderctur incredibile. Efteninima-
•teria fulgurum exhalatio calida & ficca, v% apta fit incendio:
contra nubiummaceriavaporeftfrigidus&huinidus. Ven-
toruni etiam cau;amconanturredderePhy/ici,& quanquam
func eius caufas in natuj-a : tamcn prophcta aflirmac diuinitus
«xcitan vencos,quia ijla generatio ventorum & inultiplex a-
gtcatio plena miraeuli,non fif csco naturae inilindii,(ed Deo
volente & iubente. i "^ "
' 8 Qmpercuffic primogenita/Egypti^bhoint-
nevf^^tjcadbeitias. _j
Ab operibus Dci generalibus redit ad illa fpeculia , qu«
populo©eipropria& peculiaria erant. yolebacehimfuos
auditores ad gracicudinem,excitare, quos commemoratipne
horum beneficiotum, in quibus peculiaricer paterpuriv^uni
amorem erga hunc popuiwm Deus oftendit , magis moucn,
quam cJEteris illis. quae omrtibus obuia funt,credebat. Poft-
quam igiturDeus populum Iffielilicum ex toto generehu-
mano fibi delegic, cui fcfe patefaccret'& certo focdere fefb-
ftringeret, addidic infignia teftimonia potenti» , fauoril 8c
pr^lenti^ fua: in hoc fuo populo ,primuminit§ypto , ^^ni
trilli & dura feruitute opprefrus eflet populus, & iam crdfde-
liifimaediaaTegisdenccandis Hebrseorumfiliis, &futlidi-
tus extirpandis lud^is propofita efTent. Inter illa autem mi-
racula , non feruato ordinc hiftorico primo loco recenret id
quod recitatur Exod. 12. cspite de occifis itgypti primoge-
nitis. QupfaftoDeus oftcndit quam pretrofa eielfet falus
populiiui, cuiusrcfpedu tamagno & opulenco regno non
pcplrcit. ^
Abhomine vfque adbefiiam] Id cft, tam hominum quam
pecorum. s
9 [£r]aiirit Iigr.a& prodigia in medio tui /Egy-
^araone 6c in ouinibus feruis eius.'
B*^iy^m eft fuperioris verft^si diftributtone, in qua tamcn
nonomnes reges nominati.in recenfer, neque eos quifue*
cuuc omnium potentiffimi , fed qui pracclufo terrx aditu ma>
xime ei^ac formidabiles ludsis, praererEim ciim populusnon-
dum ad bellandum eiree alfuefadus, vc appaccc ex Num.ao.
&lf:pofteain generecompledicuromncs,ciimdicic, omma
U £t dedic terram eorum hsreditacemjhaercdi-
tatcm Ifraeli,popuIo fuo.
Hoc tanquam vitlmb beneficio concludit hanc narratio-
fieih.Deus infeedere inito cutn maioribus proraiferai terra
Canaanpofteris Abrah3e,tandem vero ex fc^dere id prasftitic.
Idec^ue coc miraculapr^cefTerunc, quae oilenderent diuini'-
tus tradihanc teiraih Ifraelitispoilidendam. Cxtetum pof-
fenioterrasCanaancertum&nrmum erat teftimoniumfeu'
atpffiyit eiusadoptionis,^iquafupraverru quarto dixerac.
Teftabaturenim hasc piJ^fle(noterra:promiffionemeiferata
& firmam,ideoque piili erat perpecuum facramentum,quo de
amoreDei ergale fertiores redderentur. Hoc igitii,r erac
principale in hol^beneficio , de quo cugicare pio$,& eius co- (
gitationeacceridi adgratiarumafllonemiubet. Deindeilia
ipfaliiftoriade introdudione populiin cerramCanaantot
miraculis plena, monebat Ifcaelitas hanc politiam non tan-
tiim inicio diuinitus condicam & confticutam eiTe^fed^huc vi^
que etiam inter Varia pericula & ctudelinimas vicinorC ho-
Itium moliciones fbruatam Sc defcnfam effe, vt non cantum
d^iilo fpiricualibeueficio Qnitiiiimaximo , de quo poffelfio
tferrg Canaanafiidi^eeos monebat,fcd de corporalibusquo-
que,qua£ muita & v|ria in hac aflidua confecuatione politiae
cuncurrunt,gratias Ipeo agendas effe f cicent. .
15 lchoua, notnen cuum in feculum:Ichoua}me-
moria tui in gcinerationem & generationem,
Commemoracioni beneBciorum addit epiphonema , quo
teftatur fe affidu^ cogitare de cantis beneficiis, &futuru prar-
dicit, vt ad omnem pofteritatem mcmoria horum beneficio-
rum vigeat &^eiebretur. Hoc igituc & fuo & pofteritatis e-
xemplo audicores excicare vult, vt ipfi quoque in celebradis
beneficiis aiuinis fint affidui , & fimul monere , vt cogttenc
Dcum proii|numerisbeneficiis , quibus afficit geiiushuma-
num , nonaliitd requirere ofiicium , quam animum gratum
&vocem celebrantem beneficia accepta,non quod hisnoftris
ofiiciis indigcac : (ed cijm fit bonus & beneficus,inprimis er-r
ga ecclefiam , cui fefe in omni aeternitate communicat , vulc
abeaviciffim agnofci&celebrari.
Nomen] Eft id quod ex operibus feu beneficits eft adeptus.
Hic verfus funinutim compkfticur omnia miracula cdita
In 4gypto,ancequam populus educerecur, qux dcfcrjbuntur
7.8.S.10.& i4.Exod. Nam quod Pharadnis & feruorum eius
meminit, refpicitad vltimaimpoenam, quadocumfuo cxcf-
citu Rex fubmerfus periit in mari rubro. Fuit aucem fioc mi-
raculum illuflre teftimoniuiTi praefencise Dei in hoc populo.
Ideo Exod.aj. iubeceius memoriam perpecuo conferuari&
celebrari : & hoc loco,niencione cius muaculi, populum ad
gratitudinem vult excitare. i
10 Qui percufrit genies inultas : & occidittrcges
fbrtes.--— . :,_^._:____._. __.^ .^.M^L--
Secundolocorecenfetbeneficia,qua; prxftita furfllfraeh-
tis , cum iam egteffi eflent ex yEgypco , neqUe tainln omnia.
Omiffis enim ommbus illis , quibus pra:fentian^am , & a-
moremindefert© perannos quadragintaoftena^, recenfet
caqu« pauloante ingreifum populi. in terranrCanaan ac-
ciderunt : primiim vc oftendac non ica edua^luiffe Ifraeli-
casexiEgyptOjVt poftea deferti a Deo in v^ peregrinacio-
ne perirent, fed vcin terram promiffam in|#ducercntur. I-
^eocumacceffiflent adcerramCanaan ,peus percuifit &
deleuit gentesmagnas, vc harum regua 8^|isdes Ifraclitis at-
tribueret. Deindenon fine caufa,gencesUominatmulcasfeu
magnas, & reges fortcs. Vult enim njonere non humanis
viribus, fed potenti manuDei inicio o||upatam efleterram,
& poftea vfque adfatalem periodum ^hferuatam eiTc; Inde
igitur& amorDeierga hunc populum,& poicntia eiusdc-
prehenditur. %,
, Gentes in Scriptura noniinantur pbpuli terr^ Canaan , Ic-
bufxi, Hectxi,Pherefa:i,Heuaji,Ge||ezxi, Amorrhaei&Ca-
nanxi. Has noniinat magnas»ent|Si& harum re^es fortes,vt
cregione ludaios commone^cial, maiores ipfbrumnequc
numero neque viribus pares fuiffehoftibus fuis.
P<7>-/««?«jHorum nomina®norum tedes recenfcntur
loftieii;. V
n Sihon regem Aniorrharum,^: Og rcgem Ba-
fan:& omnia regna Canaan. , -
& quo qualis fic agnofcicur. Oftetidf t autem in hisoperibus
fecflrc non tantiiin omnipoccntem,fcdedamiuftum &bene-
ficum ac mifericordem , ciim e;^a tocum genus humatium,
tum verb inprimis crga ccdefiam; Talis igicur agnofcetur &
celcbrabicur iuomniaeternicate.Ethoccft^quod dicit,nomen
lehouA efi in feculum.
14 Quiaiudicabitlehouapopuh<it,fuui)i:& rer-
uis fuiseric propitius.
Addit racionem , in qua nonnulla Dei opera proptcr qua;
in ecclefia cclcbrandus fic, recenfec. Mundus coternnit fum-
ma illa beneficia quae quotidie accipir i Deo, exiftimat enim
^el cafu exiftere illa bona,ve! (>arari humana induftria.VuIt
camen Deus non prorfusinterire memoriam fuorumbene*
ficiorum : ideo excerpit fibi ecclefiam cx genere humano , i
quo agnofcatur& ceiebretur. Hanc igitur «W/W, ideft,vin-
dicat ab ihiuria & iticcritu,feruat & defendit eam cotra furo-
res diaboli & organorum eius , ^ftque affiduUs cuftos & de-
fenfor, vthisbeneficiisexcitataofferat illi|d iuge laudisfa-
crificium,de qup alibi pr^cipicur.Eft enim verbum Hebrgum
legalefeuiudiciale.quodcopleftituronmespartesiuftiiu-
dicij. Eft autcm boni & iufti iudicis,defenderebonos aduer-
fus vim&iniuriamimalosvcropoenisafficcre.Scribiturqui-
dein in futuro,fcd fignificat hoc loco continuum aftutii. In-
cerea tamen hoc nocandum,fa:pe ecclefia incidene in eas ca-
lamicacesvt videatur neglcfta & <|eferta,.& in praefcntia non
" videacur habereiuftumiudicem,quicaufameiusaflcrat,&
innocentiam eius tueatur aduerfus hoftes. Hic fuccurrere
nobis debent verba huius pfaImi:Dominus iudicabit populfi
fuum,& feruis fuis eric propitius.Etiamfi finit nos aliqiiadiu
afifligi:tamen iuftum tandem «cercebitiudicium. Hocfei^fu
vtitunhacfeatentiaetiam Mofes, Deuter.jj.infuocantico,
vndeefttranfcripta. '
Alijverbumiudicandiintelligunt devocedodtnneargue-
tepeccaca,8tconciohante de pcenitentia, & huc acCommo-
dant illudGencf.6. Non iudicabit ampHiis Spiricus meus in
homincid eft,<iop amplius vcrbisarguec 2 fed poenamm fcn^
fu & intcritUL^encris humani.Sed cx Moft facile intelligicur
iiU!i,.4.-..J4MBBP^'Py 1^^^^ ^ ^ iw iv.'^'-^^'w^
•A
PriQteri) fcnMiitwmelw %iwejn* (^od ^im Mofcs pd fui DijMt 4^ v^ro Deo coIendQ |c t^ora n<lp i» Ihoc populos
t^ipp^tis jioftesjqui/popOiJiuin affidue i^nfeftabantjaccommo- nunc ex antithejS damnac idololatrfam gentium , vt fyos ati.
dat} jd propheta ad ccciefiano omQium «tatum trahit , & ad .ditores muniat & prxinooeae t n^ in inuocationc aut gratia*
oninia tempora f^ertineireoft^ndit. , Nunquam,inquit,patie- rum aaionis c^ltu aberrent i vero Deo , ' n^v^errcaturx po-
(ur D^us penitus incerire ecclefiam ,(ed aderic perpetuus iu- tiiis quam crea to ri beneficiuth acceptjS referan t. Vulc enim
dex ^ defenfor. Nf>nnulli futurum tcmpus in praeterittim Deus eccl^fiatn fuam ab impiis pc ielololatris diftindam efle
cotiuertunt,acnioquaturdepaena^gypciorum:ft;dhocTi'- opinionibus,cuIeit:fus&nioribus,&vult,itbeccIefia red;ea«
deture^ecoaAum. . , gnofciSccoliiuxta verbumifetraditum,8chdccultudi/cer-
Su^firuufuispaenitentiadueeturjliefki etiatn(i poenis inr niab omnibus commentitii& numinibus. Hxccaufaeft cur
terduni exerceat fuos.in quibus quafi iracuin 8c feuerumiu- defcriptioni veri cultus e regione attexatprolixam infeda-
dicem,etiamer^aecclefiamfeoftendit:tamen tandemmitii- tionemidoIoIatriseEthnicar.
gabit|»oenas,&mcipietclementiustra£tarefuos. Ca^tcrumde fententiahuius & iequencium verfuum di-^
Dicitur Deus p«nitentia duci, vt inquit Auguftinus libro dum eft fupra pialmo ii$. vnde ea qu^ ad explicationem per-
8j.qua^ft.quxftione f t.' quoties fadum mutat : forma fermo- cinenc,requirancur. Argumenta quibus vticur , funt fumpta,
nis ab hominum cbnfuecudlneiumpta. Homines enimnon I. abappellacione:funtnmulachr^:ergonihil.iiii6dalorem
folerit iiiftitutum fuum muiaVej hifi eos fafti alicuius poeni- iafferutit. II. jt materia. 1 II. a flaufa cfficiencc. 1 1 1 1. i.
teait. Deusigicur agenseaquaEf^o^nicencesf^Ient, dicitur forma ridicula &inepta. \
«i3]pi»»»»ifSwcpoenirentia diici, neccadit mucatio aliqua in |-,^ rr i l i-v t i i
DeCfedeaapparecinipfare. IdeoTIieodorctusinGenefin ^S> Uomus iirael , benedj^telchoua:: domus
inqUit,/M»W/««xi«i*aMJolM».^<«fg!i>wrtA<., Aaron,bencdicite lehoua?. / ' o
"" Verbum HebrjBum in genereiignificatdblcre, fed vario zo Pomus Leui, benedicite lelious : tlmenics
terpeduScrecuii^iiiiivariaobieds. Interdiimfignificatdo- Jehouam benedicitelehouje
lere de|.roprio fafto^interdum de alterius calaiiutare,inter- ^-^^^^ ^^-^ ^^ repetitur propoficio pfalmi amplifica-
dume» conf^quen«miti|areaItermsdqIorem, &Ien.»^^ ^, pcr diftributionem. Hortacurenhuomnesordines&orl
folando rel alus etiam oficiis. Nos pnmam figmficationem jus hominum . vt vnufquifquc beneficia diuiua aScac &
retinuimus : ita tamen vt diceremus Deum al.ter pamtere, ,elebret;& minifterium pubhcum ornet. ^
quam homines. Noo enim ipfius poenitenti^ lunaa eft cum p^^j^^ , ^^-^^^ ^^^g^ ^^^^j .
doIore,ncqueacc.ditpofterrorem. Sed apte etiam huc reU- hoc magis congruebat, in quo pcrcUt defenfionem & lib^
quMu^refempoirunt. Deusenim mOcrerur noftri in <,a. ,^,ioncfn, &inhac pccuione qMcrelas exponit deiiSleLcia
am,cace&2uce,icavcmcalefcatvircerAeius,vtpatriserga hoftium,quifuperb*^infultantesIfraeIicis , clat^abanr!^ii
liberos,&affic.atur mifermndftris, vndcpleriqueHierony- i^„„, ^f^^^^ ^^ ^ - g^^^ „.«^^3^" ada
mumiecuci reddidcrunc , Deus erit placab.lis feu prop.tius bant.Hic vero vtitur verbo bencdicendi, quod maoTs prop^-
populofuo. Quia veto commiferacone crga nos mouetur. 5,^ argumento congruir.C^tcra conucnilnt. Fic autem fen-
en.t etiam dolorem noftrum , dum non tantum mitigat ca- tentia iUuftrior, R antithefis ex prioribus femper accerfacur.
Iamit3tes ^ Srumnas,fed eciam quia fpintiim fuum miccic in Benedicice lchoux : non mutis & mortuis idolis,quibus ctlis
corda noltra,quem Chnftus nominac paraclctum,qu. in ver- riilMicni.n..^ ,Mo,*i,UKAM,>. «r ^. .;;... -«. • *''!'*'""*'•''"•
1. ' A j' rx L- /r I *^ o- j' A cuitusnequa^juamaeDetur , & quiiuuare inuocantcs non
booftenditDeumnobisefieplacatum, &cordanoftra^on- poflunt. «iuui.4uiw «un
firmat,vtfuftinereaerumnas poffint:tandletiamla;titianos * ,, '«-«^j.-ri ^ t 1. . c • 1 » •
perfunditacquiefcenteinDeo,&fuperanteomnemdolore. ^' f . i , , u ""^ " ' *^"* "'^ ^"
Hapc eil folida confolatio , quse in hac vita fuos habetgradus Hierulalem -tialcluiah.
& fqas vi^cs , donec tandem in altera vita omnem lacrymam . .^^^"^" hortacionem epiphonem?tc,& ipfc canquS l?<v>;c
a fa<;ie piorum Deus abftergat. initium facit publicx gratiarum aftionis , vt inultitudo hoc
15 Simulachr^ centiuiii,areentum & aurum : o- exempio cxcitata fubfequatur. taudetur.inquit , & cclebre-
pus manuum hominum. fuoPrlSSr ^L"^'"q ^'"•T^a^^ q"« populo
X ^ r /2i-,f a 1 . \rr T r ^"opf*"?"t.Addit autemeSion,ideft,exilIoIoco, vbipro-
16 Q,s[g/?]ilhs&iionloquuntur:oculi[/«H>pfis mifit fe adfizturum nobis, propofitisextcmis fymbohs pra;-
& iioq yident. . . , ■ IeiuiiTIi3B,& exauditurum precesinuocantium ,&graiii ha-
^' 17 ,Aures ipfis & non audiunt: nafus[f>/?.f g^] no biturum facrificitim offerenciumin verafide.
f«/?3fpiritus in oreipforum. — - --^■.;-- ..v: , ^ihabitatin lemfalem]Hon quod in tam anguftum lociL
o c- -u- -c • .•,! r/T • • mcludaturDeimaieftas, fedquodsratixfux vifibiliafiona
^18 S.cut ilh^qui faciunt iIla:[^]omnis qui con- ibiprapofuifla. Deus quidem vbi|ue eftpefeCh^^^^^^
tlditineis. ., ;' . nonperinhabitacionisgratiamjinquitAuguftinus. , .
"■ ^■■"■"^"^-"-■^'■■"---i^^^^^ "P5AX Mi ' -rC X XXV. ■■■-■■■■■■■■ T "' " '"'"'"- "i''"'
. ' ■ P^ART ES, , : y" '
I. Exordium,quo Sacerdotes,LeuitaE, 8^ popujus , quibuifua atria erant (2.Chron.4.pr) Eortanturii
laudationemDei,v.».&i. \ ^
II. Propoiitib fumma argumentorum ad Dei laudes pertincntium. i.DeusfuanaturatSnus&amie-
nus fcu benigniflimus eft^v.j. 2. Talem fe exhibet fuis,v.4. j. Potentiflimura vero extcris,v.5.qu« duo
pofteacopiofiusperws-ipawexpbnuntur. H/fc .
III. Explicatio pofterioris membri prolepfcos dc omnipbtintia Dei , tum in emnibus rebus crca-
tis , V.6. & 7. tum in hoftibus Dei & populi ipfius demonftrata , v,|.5>.io.n. Scquitur explieatio mem-
bripriorisdebonitate & anjoenitate Dei erga populum fuum, qlsc non tantiim in traditlone terr«
pofita eft ,, verf.iz. fed in conftante Dci bcneficentia , quam pct.exclamationeni enuntiat Pfaltcs»
vcr/^Hj. ^- ■'*■ \ ' , ■■, '■'., '
1 1 1 1. Qccupatio obieaionis , de calamitatibus Ecdefiae. Refp, D^qs quidcm non femper indulgct,
at non femper verberat:fed fiiprum mifertus fcrulam abiicit,& paterne fuos recipit, quafi poenitercl: duri-
terciimillisegifrc,v.i4. , 1 • ; - . ?%
V. ExQrnatio fuperiorum documentoirum, a comparatione potentiast)ei cura impotcntia idolorum,
V.IJ.16.17.& exitus idololatrarum,v.i8.
V I. Conclufio ciufdem argumenti cum cxordio,v.i9.& 20. Acclamatione omnium ordinum addita,
qu« fit hortationis prop^etica! figillum,v.ii. /
. ,*i
ObSE RyATlONE S LOCORVM D O C T R I N AB.
Verf.t,2.3 Quuf^nullHmfacrifeifmDeomaiUplMiafyqu^^ cekhrMdumDmmtotffalmurepetitaexhrtatio. Videinterc^e^
dumgratftwitnenoflramergaipfumtefiamHr: iHcUda wkiffitad res ffal. fQ.m.i93.io^.m.t94ui,7.u(f. & 136.14^.1^3.144. 147.
ttfi.
x^s.T^^+.iso.Tot repetitiotubttt etiamdamnatur hominU focordia,
qtuinnumerk benefciji nUe^iBti laudes turpifilentio obruunt.
Spiritualie bic cmtts ittbet neprApoftero Dei coledifttidio in nu-
dis cfremonifs fubfiHMmtts , vtfolent. hypocritA , fed vigeat apud
mseximum illudpietafii officium.
MimftrortMtecclefu eft in pietattsftadio cdteris zelo.doBrina^
exemplis prme:tiliorumfdeUumfequi.
Nihiljuauius Deimmine ^lande. Cotra nihil magis infitlfum
(^ indecorttm quam(peo negleSio) hominibtis adulari.
4 IjprAciptte, (tanqua multiplici vinculo dettinBi)Deum cele-
hrare tenentur,e^tios adoptauit^fibi filios per Chrifttim. Porro natu-
ra rerum,ecclefu redeptiOiiudicia Dei in profanos idololatras mid-
tiplicem harum laudum materiam piis omnibusfubminiftrant.
i.6.7 Generalis potentiA Dei in murtdi gubematione elucentis.
defcriptio.
Quifquis cdi ^ terrs, conjpeBu ^ vfufi-tiitur, manet inexcufa-
hiUs.fifapientiftimum, ommpotentem, optimtm maximwn illiim
Creatorem conjpicere ^ colererecufitt.
Notitia hACpfjs omnibutprdcipue per verbit oblata ^fide am-
plexa,ad Deum celebrandttm nos inuitat.velpotiits cafiigatftupo-
%em noftrum^quodnonfimusadeam confidermdam fatU attcnti.
Detu nofier vocatttr ille mundi coditor, vtfciamm eit cu ecdsfia
foedus pepigifie.quod in tabulis Legis ^ Etidgelij confignatu efi.Iu-
d&iergo,Turc& ^alij infdeles, quanuisDeu Creatore caU ^ terrs,
fe colere proftedtur, meroi nugas agitnt^quia vbi a lege ^ ettage-
lio difceditur,qu£libet pietatis iaHantia veri Dei efiytbnegatio.
Dei magmtudo fic excellit,vt innihilu redigat quicquiddeitatis
fingunt homines. Etfiin AngeUs diuinum aliquid emicet quatenus
cdefiesfunt virtutes i^ principattts-.fupereminet tamen Deus ipfe,
1/t eos cogat in ordinem,ne magnitudinemfuam obfcurent.
Eamagnitudo efi.quod nonfemel tantum condideritorbem, fed
moderetur etiam omniafuo arbitrio,ita vt ei cur&ftntfinguU mii-
dipartes,vt nihil confuse velfortuito vfquam contingat. Hinc o-
ritur luculenta refutatio erroris Epijcureorum,^ eorum qui vni-
uerfalem tantitm protiidentiamfomniant.
Noflrum non efi difquirere cur Det*s fieri velit qun, cUfenfu no-
firo rt^ugnant :fed{nifi velimtu omnia pietatis elementa coucUere)
frmum hoc manere debet, nihilaccidere nifi quod Detts Ifatuit ac
decreuit.-qttod quidem etfi eH abfconditura,iuBHht ejfe non definit»
VideFfaUis. / , ■
Infigne doctmenttim esl poterttis prouidenttA Dei , exigttos VH'-
poresfurgere.qtti deinde totum aerem momento occupent.
Ignis ^aquA tnpluttia ^ftdgure miHura incomprehertdbilem
^Jpecialem Dei prouidenttam pridicat.
Ventos etfi naturaliter procreari certum eft , f^ originemphyfici
demonfirant , mirabile tameh Dei optts efi tam multiplex ventorH
(ex abfconditis hum^nA intelligentiA lo cts eductorum)agitatio.
ffhioties pluit,aut venti ex varijs murtdiplagis erumpunt, non id
ft c&co naturA injimciu : fedquia Detes ita decreuit , cuites efi pro
fiio arbitrio coelum exfercno reddere obnubilum,^ caligine difcufi '
Jk ptiram lucem reddere.
8.p Peculiaris beneficentiADei erga ecclefiam commemoratio.
pretiofam DeoeJfeomnibmfecttlisJkorunkfiUutemofiendit, quum
ingratiam eoriim magnis ^ opulentis populis minime pepercerit.
J0.H.I2 Injatigabilk eJigratiA diuinA perfeuerantia : nam vbi
femel mmiH fuis porrigit.virtute exerit jitam donec promijfts bene-
ficijspleneperfiuantur: eojq^per varios tentattonumfiucius , infir-
mitatisfiiA confcios ducit.conferuat,^ tandejaluos ac iticolumes,
inuitis omnibui impijS,Satana, peccato ^ morte, fupra codos ette-
hit.vt beatam illahAreditate(cuius CananAaregio typusoUm ex-
titit)ante mundifundamenta ilU paratam Aternitm pofftdeant.
13.14- Totus mundus theatrum efi diuinA bonitMis,fapientiA,
iuftitiA,virtutis:pars tame illttfirior efi ecclejia,^ quo famiUariits
fua bcnefcia nobis communicat , in eorum meditatione nos atten-
tiiis exerccri conuenit.
Semper Deus prAfes erit i^^e^ftos popuU fui,cuttts(Jatis humiUa-
ti) vindicem opportunefe ofiendst , nec vnquam patietur vtpeni-
tits intereat ecclejia,cuius aboUtione rex ejje defineret. ^
Poenitentia dicitur ajfci Detts,dum ecclefiam quam irattts iufiis
paenis ajflixerat, cUntenttits traciare incipit. Mtjericors enim eftfi-
deUbtu.quiafUjfunt,^ ipfeptttcr ejfe vult eortm quos in Chrijlo
Aternaadopttonebeauit.
is.i6.i7.iS.i(f.zo.2i Vide commentarium ^ obferttationes in
PJai.iis.
ArT ICVLI
I. Delaudibiis 8<gr.itiarum adionibus ad vnum veruin
Deuminf ccle/ia.
t. De fpiricuali & legicimo Dei culcu.
j. Piorum omnium , prasfertim miniftrorum Ecclcfia: of-
ficium.
4. Laudum Dei arguinenta,CreadQ &coaferuadarermiL^
Redempcio eIcftorum,Damnacio reproborum.
j. Deomnipotenti3,magnicudine & libcra volucatc Dci.
P R AE C I P V 1«
6. Piiyfiologis facra» &recularisdiftin(aio atque confide-
ratio.
7. BeneficenciaDcifummaerga Ecclefiam.
8. Mundusdiuinarbonicacis, lapicnti«,iufticije, virtutis
ciieacrum.
„^i__D£U5 ijuo fenfu pGBnitereJicatUf .^
io< Idololatrije irrifio & deteftatio.
A R G V M E N r V M P S A L M I C X X X V I.
D E Me^ argumentHm hnim pfalmhtjfftod pracedetitu: Hortatur enirn omnes homincs ad agno-
\ fienda f^ celebrmdaheneficta ditiina., ft) vttturiifdem argumentis . l. apotentta Det creantt^ (^
conferuantii omnes creaturas , <^ fHAfapientiagubernantts totum rnmidmn ^fidgulM eius partes,
II, a bonitatey(jttit non tantum infuftentattone ^ afiiditagubernattone homittitm: fed tnpnmi-s in
colIeBtone^-conferuatione ecclefi<c,$n eduSHonepopulifni ex AEgypto^in admtrandagttbernattorie tn deferto,
in introdnBtone in terram Canaany c^ c&teris beneficijs, ^mbtts fopulum huncprA omntbus alijs genttbns orna-
uit^confbiciatHr. At^ite vt magis hac beneficia CQrnmendetyaffirmat hac omma profictfct ex rnera Dei bonitatet
C^ dartgratuito:deinde ita exhiberi ea beneficia,non vt prafenti tantkm tempori tnfertiiant,at^ue ita rhox cimi
breuis temporis vfnra euanefcant:fed vtperpettiafint teflimonia atnoris Det ergagentts hitmanumi c^ inprtmts
erga eeclefiam omnium ataturn, Ideo in fingulis verfibtts hscfententtai Quoniam tnfeculurn mtfencordia eiitSi
repetitHr,vtfidesrecordationeprateritorumbeneficiorumexcitetur (jr confirmetur ,vt deinceps de Deiergafe
amorefit certa,Q) nihii nonfibi de eitts beneHoleatia poliiceatHr. Nabeneficia iuxta promifiiones exhibitafunt
e-^fstyUtfpromtfiionumy^mbusfidesconfiymatafiatuft Deum, ^ualefe haUenns ergafuos exhtbuit tuxta ver-
bum,talemdeinceps ^uo^uefutHrum omnibus verafide emn tnuocantibus.
Vt igitur Gract ^ Latini poeta , id ^uod pracipuum efi in carmine , interiefio verfu intercalarifkpe repe-
tunt : itafides in commemorattone beneficiorum diuinorum fubinde repetit hanc voCem. Qupniam infeculum
mifericordia eius : affirmans omnia bona a mera Pei bonitate tt) clementia proficifci , tt) fingula eius be-
neficia, ^ua fingulis pnuattm^jue dantur ,finguUeffe tefiimoniafeu ff^faylS^af tpfitts erga nos amoris (fr be-
neuolentia. . ,*.- - ■' ■■ ■( • , '*■..';».'
2 1-au
AudateIehouam,quia bonus:quia in fecu-
luni clemerttia[^o«i><w]eius.
-audate Deum Deorum: quia iii feculutn mi-
fericordi^ eius.
C ^!^,'
lum mifericordia eiu$.
Primi tres verfus funt propofitio n^ifeuHVHM. Hortacur e-
nim otnnes h6mini:s,vt diujcias bonicatis & mifericordia: Dei
grata mente & lingua pra^dicent.
§iiuttboMte'} Inferic femina argumentorum : ^ftque df hoc!
$ Lau<iatc;DominumDominorum:quiainfe€ll- fupr^pfajinioprjecedencediAuni,
^iHoniaminfie^um'\l& eftiquoniam beneficia eius n^-func
'^^oniencanea iHBque vijtius cemporis: fed benefacicperpecu^,
'"ncqueeius benefiti.'i,4^ocunque tempore exhibtca, pcrpe-
ti>a cellimonia de ipHus e)^a nos aiiiore & beneuolencia.
Quetn enim animC hadenus in innumeris beneficiis often-
dic,eudem feruac perpecuo. Id fides in omnitnuocacione ftS'
cuerc debecica crefciteius luxScrobur.
Non igicur inani^eft fixSmyitc^ixod breuibus 8c concifis
fencenciis hancparciculamcocies in(eric.Monecenimvbique
de applicacione (ing^lorum beneficiorum, quomodo ad nos
ilia fieridebeaCiEcalioquihxc racio admuficam ilhus ceni"
poris eft accommodaca,quam Dauid ita infticuerac, vt alcer-
ni?: canerenc Leuicx , & in ceiebracipne beneficiorum hanc
iencentiam fiibinde iterarent: cuius r6i exempla videre iicec
in dedicacione cempli. t.Paralip.7. & in Epinicio lofaphat,
cuiusfit mentioeodem librojcap.io.
Laudate Deum Deornm ] Sicuc in priori verfij afpergit argu-
mentum abonirateDci: ita hoc infequenti afpergitargu-
(nencum apocentia&maieftaceDei, eaqueargumeCapoftea
per diftribucioiiem enarrac copiofius.
Deum Deorum nominat,oppoiiens eum omnibus commen-
tkiis diis.quibusaliquod nume ab homijiibus affingitur. Etfi
enim reuera non funcilli dij.tamen quia ab impia hominum
muicitudine cales eflTe iudicantur, nominaceos Deos, affir-
ir.ans, eciamfiquid fccundiim hominumopinionemin hi$
eiTec diuinitatis(quodtamen nonert)tamen Deum verum &
in Ifrael pacefa^um fuperare potentia,gIoria & maieftace o-
mnes hos fiditios Deoi , non aliter quim qui incer homines
in aliquo faftigiodignitatis &poCenri3Bfunc collocaci,Ionge
infri Deum ftatuuntur. Nam ciim Dominoshominac , in-
celligit qui inter homines dignicace & pocentia excellunt, vc
fuiitreges ,princi"pcs,magiftracus, &qui aliquam parceni
gubernitionis fMftinenc. Hos oportec pocencia armacos &
maieftace aliqua confpicuos efTe, vc reuerenriam aliquam in
animis hominum concitent , & vt exequi leges, tueri pace &
dirciplinampoffint.Vtiturautem plurali numero in vtroquc
vcrfu loquens de Deo.qui vnus eft eflcntia, canquam de plu-
ribus,ad figni(icandum myfterium Tnnitatis in vna eirentia.
Mox enim fubiicit verbum fingularis numeri , & initio pfal-
niilehouamnominat, qucm mox plurali numero efFerens,
Deos & Dominos vocat, ciim camen fcripcura vnumefle le-
houam affirracc
4 Qui feeit mirabilia piagna folus : quia in fe-
culum niirericordiaeius.
QujBpropoficioniafperferac argumentorum femina , ca
nunc per diftribiitionem explicat& exaggerat, recenrense
lus prajcipuaopcra, inquibusprimuiiimaieftas & potcutia,
deinde bonitaseiusconfpicitur.
Primum dicit eum folum facere miracula. Q^o nomine
intelligitonmiainfignia Dei operaaminimo vfqucad ma-
ximum , quK nos in admirationcm autoris rapiunt, & qux
imitari humanainduftria aucpotentianonpoteft .fiuefint
operaordmaria,qu3BConfi)iciuntur in creationa^erum crca-
tarumjfiuc extraordinaria,qu3Bfiunt concra nacure ordjnem,
vc repreffio curfus fblis,rcfufcicacio morcuorum,foecundacio
anus e#betaj,&c. ..').•
Dicitaucem folain faccre miracula , qiiia vera miracula
fiunt fupra poccnciam naturalem , qua;eftin rebus condicis.
Reliqua qu3e fiunt i Diabolo, auc ab his qui ab eo impellun-
ciir & iuuanrur,non fiunt fuprii pocentiam nacuralem.fe^ in-
ftrumentis naeuraUbus,vc ciim ab eo homo incerficicur , ant
ciim cos fcinditunVt hac impoffibilitaceimicandi facile 4if-
cenii poffinc diuina miracula ab aliis vel prg ftigiis,vel etiam
fa(ftis Diabolicis. Nc quid nunc dc finibus dicam , ifl quibn?
mox difcrimcn deprehendicur. '' ^ ' "
5 Qui fecit coelos in intelligentia : quia in fecu-
luni mifericordiaeius. ''
Intermiraculaprimumomnium occurrfcipra coelifSbri-
catio,quod canto arcificio compofitum cft, vc quoquo animii
& oculos conuertas , veftigia immenfx fapientiaB&pocentiar
diuihar appareanc. Nam fiuc maenicudinem, fiue figuram.fi-
ue ornatum , fiue mocum & ordinem ciim ipfius coeli , cum
corporum coeleftium,fiue fplendorcnij fiue efFeaionem & V-
fum confideres , vbiqueadnifranda vis fapienciae&poceritise
diuina» inimicabiliscreacurajfefeofFerc. Nec dici prolixe de
fingulis hoc loco poceft & debec : nam ifta fuo loco incegre
craduntur : vc re^e Plato dfxerie , Gratam dcDco famam in
arcibus fpa.rfam cfre. Tantiim homines aCuefaciendi §c ^o-
ncndi fnnr,ychancpulcherrimammachiqaaffid(ieintue|in-
cur,nQnPhilofophicis rantiim ocuIis,fed vf tanti & Miisopi-
ficijconfideracione ad celebrandum & colendum auchorem
excictnturiEft cnim deccftada ingracicudo,hominehecpuI-
chcrnma opera Dei^quar in vfum noftrum tondica funcnun-
quam ica afpiccre,rc de dignicate & vfu horum operuR),& de
aucore horum aliquando cogicec ,acque iti hac cogicacione
ad cimorem Det ieCc exufcicec.
6 Qiu extendit terraui fupcr aquas : quia in fe<
culum milencordia eius. / vi?' ;; )^-
1 1. Miraculum confpicitur in terra,quii; quanquam liifi-
mum cft clementum}& in infimo loco in centro mundi fub-
fedic: tamen extat magna fui parte fupra aquas ad habttatio-
nem & vfum hominum , quod fit non une miraculo diuino.
Nam cum elemencis forma fit fpha;rica,aqua;naturaliter cer-
ram obcegerenc, nifi Deus clauftrisfuiseascohiberct. Ideo
fupra dicit,pfal.u4.Poluifti termihjim aquis,que non tranf-
gredientur,nequc:conuertentur,vcoperianc ccrram.Non igi-
cur hoc extitic cafu.vccam ampli tctrx cradius fupra aquas e-
minerencSed ciim Deus hofpitium concedeic generihuma-
no vellec , fua pocencia aquas ccrtis tcrminis feu carceribiis
concIufic,quibuscontinerencur, & tcmqn fupra aquas exta-
re voluic.Id vcr6,yt ca>tera opera omnia,perpetua» cius boni-
■ tucis cft argumencum. Ideo , vcin aliis vcrfibus hoc adiicit,
Quoiiiam in ftculum mifcricordia eius.
7 Qi>}:fecic luminana magna : quia in fcciilum
mlfericordiaeius.
8 Solcm ad pra= fet^uran i [dorm^iiumjm die: quia
in f<;culum mifcricordia cius.
9 Lunam 6c Itellas ad prajfeduram in hodle:
jquia jn fccnliim mifericordia cius.
Redit ad fabricationem cxU, in qua multa admiranda Dei
opera fefc ofterunt. OmifToaiiccm ipfius caelimotu, qui fiia,
celeritaceadmirabili & perpetuiratCjaddo & vfu.vel trucUia
mouere poffic, vt in hoc potenriam & fapientiam Dei ceCne-
rct.Tecenfct corpo^ra ca»leftia, Solem, Lmiam & cicceras ftel-
Ias,ciim fixas cum erraticas, (in quibns BafiJius, in concione
dc fide , prjBcipue 'iW2b«e7*««,7t6V-<v*3i(,7tt«x.»*»'«<»''^'<^''«^''*'»
Tiui^xiit^-jeiwTOjTiui S»air,;^iM'v)f»iv,confiderariiubec, ) vtaliquo
modo ex his Dei potentia & bonitas cognofcatur. Prophcra
vero omiifis cajteris , vfum praicipue in lus celtbrar. Solem
cnim diciccondicum eflc vcdiem efficiac, &interdiu admi-
niftrct lucem,ac tencbras pellat.Ea in re tju;;ntum vtilitatis,
quaritum obledacionis fic , exponi hoc loco non poceft nec
debet. Tantum hoc moneo, vitam noftram non abfim ilem
fare morci, R in perpecuisccnebris dcgendum eflec. Nam &
rcs omnes ignpraremu^,& exerceri nulla vitf officia pofTenr.
Ecalioqui tencbra? naturalicer horroresincuciuncquifunc
iniciummortis.
Lunam ^xterasJteUardicit in remedium tencbrarum di-
uinitusordinatascfle. VoIuitenimDeushac gratiffimalu-
ce terrorestcnebrarum lcnirc,&homincs commonefacerej
in tenebris noftrarum mentium, & ccrroribus animorum,ca-
mch Cajlitus aliquam afFuIgere lucem, qua» nos crigat & con-
firmet, ne abrorpticerroribusmorcis & infcrorupcrcamus.
Sed eftprxtetea multiplcx vfus luminis & motustamSoIa-
risquarnLunaris, atquc item cajtcrorum planetarum , de
_ quo alibi dicitur copiofe, & f itis cfl prophetae, id quod prat-
cipuum eft,& quod ab omnibus cerni & iudicari poccft; bre-
liitcr monftrafTe. Sed hic quxftio explicanda eft.Cur Solem
& Lunam vocec laminaria magna,cum Afjronoini afBrmenc, ^ _
Ivnamcanquaminfimum & nouiffimum fydus, vcPliniu»
appeIIac,minorem efl°e caeteris planetis, & ex vmbris in ecli-
pfibusccrto deprchcnditur Solem maiprem efTecerra, Lu-
rtam vero mulco minorem , vc qua» in fuprema parcevmbra;
cerra» , quam x«»6<<flf cffe experiencia docec , corarfepe obfcu-
retur.Rcfpondeo:Voluicpropheca loquicumMofc, qui Ge-
ncf i.c. fcribicDeum fccifFeduo luminaria magna:nodifp4^*
i;ans de magnitudinc ipforum,nec quaerens quoc femidiame^
cros cerrae concineac femidiameter Solis , vc faciunc pbilofo-
phi & Aftronomi:fed rcfpiciens ad Iucem,quf ex ipfis ad nos
peruenit. Cercum eftauce haec duo corpora plus lucis io cer-
ram fpargcjt.quim caJteras ftellas autplanecas. Ex fenfiium
igicur noftrorum iudicio ficloquuncur Mores& huiuspfal-
mj autor : nec cum i|ft''^"^'^'V uunc difpucant , fed rudifH-
mum quemquecompellant, eiimque exci>are ad confidera-
tioriem horuri? bperum, & ad autoris celebrationem volunt
roentione horum lucidorum corporum , & vfus queni pra?-
ftanc hominibus , dum gratas vices dierum & noftium effi-
ciunc , & fuo lumine calorem viuificum in haeclnferiora cot-
pora fpargilinc»
10 Qu[ percuffit iEgyptum in primpgeni-
tls ipforum : quoniam in fcculum mifcrlcordi»
cius,
^i Etcduxft Ifraelera e mcdio corum : quia In
ieculuai mifericordia eius.
il97
'^mK!V HIWIPi )MilJIJ|^pil^*Hjppp^
u In maiiu forti & brachiO cxtehto : <|uia iti tk- ^'i^^l^*)'j^^^^? i^'
cuiumtuircricordiaeius. j
Haaenus illa miracuU r<pcitauit,qu« in cceatione 8c <5on-
'^iecuanone huius mundi confpiciuntui^. Illaenim cutn mun-
dusMnquam«|Wicliana ncgligat & contemnat, vult tamen
abefclefia agnofci , & autorcni hor^m oji^rmn celebrari.
Etfi autem non omnia conimemofat,t3meft mentione pras-
. ci puorum caetera fignificac fe coniprchendere. Nunc defceri-
dit ad commeqioraiionem iilorum bcneficiorum , quat huic
populoerantpecuIiaria,8c^u3Bbcus exfaedcrcKracliprae- ^
ftitcrar,vt de flio atnorc crKihunc pbpulum teftaretur , & e- feculuiii mifericodia ciusl
ledionehi feu adoptioncni 3 cuiiis ift fcedexe mencio fit. con-
firmarcc. Haec igituf, quiii ccrtiiis amorcift Dti crga fingulos
oftcndunt, vulc dihgentius confidcrari &celebrari. Eduftio
cnimexiEgypto, Sccajtera miracula qjif inhac contige-
runtjvnuraqucpque in hoc popUlo admoncbat,vt certo Ita-
tuerct fe f«crtinere ad foedus quod initum eratcum Abra-
Jiamo,ide6qtre Idn graria efle apud Deum.habere remiffio-
neni pcccatorum , ius adopti6riis filibrum Dei , iuftitiam &
vicamaeternam. Hxc ficutf ingentiafunt bencficia.ita ho-
ruinniemoriam nuiujuam trultdeponi.
Per.cHfuinprimogenitisl Emphafiseftin verbo/«rc/#f.Ecfi
«nimplures plagar duinitus immiff* funt ilgyptiis: ca-
mcn tantafuicperuicacia&duritics.ve nullis cladibusmo-
uerencur;tandem ha»c vltima plaga itafregitjEgyptios, vc
Deocederent. Ideodicit.inprimogenitis eos fuiircpercuf-
fos./Vlij interprecai;tur,curii primogenitis; fed altpra intcr-
pretaciomeliusfluercvidetur. \.
/Mamfoni] Hisverbis compleftituromnia miraculain c-
duftione populi edica , quibus Dcus botentian^ &gloriam
fuam oftendicSt dcclarauit. Manus BnimfortiSf«n»»B^itftff
potentiamdiuinanifignificat,cuinullaaliapar eft. Erant
quidem vnd^queoble! fi niraelitJBinegreflu.ita vtexitus non
pjfteretjfcdpotcntia Dci fac;leipfis patefecii viam..Eodem
fenfu poftea d\c\t,br(ichioextetoXA eft aperte cxerca vi ad ho-
Jles populiful concereiKlo :forma fermonisab homimbus
fumpta,quicuma!iquidarduum moliuintur,brachiuiii "•-
.>het3 , cumjtiquic } Dcuth
ducem fuiflepopuro iti dcferto perannosquajfti^Jiginta. ,Pr«-
'fii^te enim otnnia ca qujB funtboni & fidelis ducisiimopi-
tris : |)roIpcxit cjs dc vidu,aluit e^fcibo aelefti,e4yxtt aquas^
ex petr;i,prtit'e*ii; eos nubcataBftu foiis,curauitmorbos,de-
feildtt «O^etftis hoftc« , &c. fed integra hiftoria C3t Mofe pc-
tcndaesft. ' ^
171', Qui^crcuificrcgcsmj|gnos:quomaminfc-
culum muericordia eius. - i * - , -. ^
iS Qui irttertecit rcgcs potentcs : qubni<im in
Tfm-
^ . ■•g-i-X 1 I
ks
H^redit^te [/«^»4w] IfracU feruo fuo: quo-
t feculum miicricordiaeius.
ex-
J9 Sihonrcgem Amorrhaeorum: quoniamin
{eculum milericordia eius. ^ V ' i >,
10 QgregemBafancquoniaminfecuIum mife-
ricordiaeius. ■.'.■,/;■•. ttifsi ;.;■.■■,.;:■/'•-. ' ,- : '••
2,1 Er dcdit terrani eorum in haereditatem:quc>-
niam in feculum mifericordia eius,
22
niaai m
^i verfus Pralmo pricedenire funt expofiti , & jncegra ht-
ftoria i>etenda eftexlibris Mofls&iofiie.DeSihon &OgIe-
gatur hillorta NTUm^ir.
Beditterram\Wiiielo(\x^%u \
2j Qiij in Iiumiliationc noftra mcmot fuit no~
ftritquia in feculam mifer icordia eius.
24 El eripuic nos ab iniiuicis noftris : quia iu
fcculum mirericordiaeius. ^^
lAxc beneficia referenda funt ad illud cempus,ciim in-
troduCh in terram .Canaan fepc i vidnis ho4ibusirifefta-
rentiir, & nonnunquam armis eprtimdpprefliii-itteihfcr-
uitutem fcrrcnt. Hajc cnim eft illa humiliattb , de qua Mc
loquitur, quam paffifunt proptcr peccata. Qa.btres aufcem
in publicis calamitatibus ad Deurtr clamarunc , Oecitauic
tendunt. Significatit;iturinhberando populo fuo vfum cfle Deus duccm prxthnccm , cuiusduau&aufpiciis hoftesc-
poccnciapeneinfolita. .! . icfti funt ex tcrra Cahaan , & tud«s fua eft libercas reddi-
1» Qhj -iiuiiic mare iunciin diuifionestquiain ta: quadcreiegancurhiftoriailibri Iudicum&R.tgam,ncc
feculum nnferieordiacius.
14 Euranfiie fccic Ifraclcm perroedium cius,
duiain feculum iriifericordiaeius.
Et prgcipitault Pharaonem & cxercitum
«5 ,
cius in marj rubrum[»w/fo/«w.-]quja jn feculum mi-
fericordiacius. \ >
Hxc hiftoria fupra »liquotJ>faImis cft expofita , vt Pfal.
78.ioj.io(lfi.ij5.&integredefcribittir Exod.i^.
Mare Suph ] Id eft , caricofum fcu arundinofum. «]10 enim
iuncum fignificac, feugcnus iunci crefcentisin excrciMitate
maris.ifigura aeuminata , quod vna parte latiore deficiat in
acumen. Natti t)10 fignificat attcnuari rem , donec candem
deficiatjvndceftmo finis, &nfi10 turbofeu ventus agitatus
in gyrum,donec dcficiapin mucronem pauiacim atccnuarus.
Namirnapars circuij^acla in terra eft acuminata ,fupcrior
rotunda.Vndedicititi-teres curboapudFlaccum. .__ 1
Indiuijiones 1 ludaBiinte^rdecem miracula^quaefii^ funt
iuxta mare,quinco loco reccnfent hoc miraculum , qifod a-
gu« fuerint diflTeftae in multas vias iuxta^iumerum tribuum,
idque in moduni arcus rotundi , & allcgant hanc vcrfum
BfaltniStd hoc IiidaifUin commencum cft,ficut ca:tera mi-
racalk , quae in eo libro qui ihfcribitur hiaK 'p*lSi commihi-
fcuntur.' Palam enim Aiiic Mofcs aquarum nioies vtrinque
ftetiflcj vndecolligiturconciiiuum fuifle fpaciura. Scd quia
turmitinV tranfibat populus.non vnus poftalium proptcr
viaj artJplitiidirtem,in qaa lihCri progreffi funt viri & mulie-
^ ciliifi ftiisfaifniliis &iuineAfis , fcite Prophcta diuifioncs
in6^hit,rfci]pcQ;u Itilieer, tiirmaruin &. agiiftl^umtranfeun-
tittiti. "' ; " / ', ■'■ -: ■ ' "^V.,/;. .-,'..; '^'^
Prdc^itiiidt^^y^oX^piimh^in vcrbo,qua rei^ vclut ob.o-
culos i^ifendam pto(>onft. 'Si|nifi(;'at Cnim verbum « aliquem
cxcutiertdo ptaBcipiterti d^r(fe& ptorfUs cuerter^.fiftauc illud
ihiraculum 'to i^lnfti^s, (^uodpauloantcftccqpeaetranf-
greflletint Ifraelit* ,rte quis temereaut naturac motu hoc
accidilfc eiiftfmet.
.,,•■>, .^•■({'■•■s,»,,) IJI
16 Eum (!jui tJcduxit pdpuluw fct de^miiii
[fcthcet^^ukhraii^ij^UiiL iii lceulprtv miferitiMiS
cius.
■m-'
Totani h.ftoriam admirandaf gtibdi^iiAtittnfS jpbpiili Ih
opus cft prdlixe his imrtiorari. Diligtnter aucen) obferuau<-
da eft h«^ fentcntia , quod dicit -Deum recordirl futtfum
inhumilintione, hoc cft , in crucc & calamitacibus. Eft enim
hascfentcnria oppofita iudicio rationis & fcnter^tiat legis.
Nam & racio iudicat calamitates efle figna dcfcrtionis (eu
abieftionis 'diuinae : Ec lex fcmpfer inrordibus fonat hanc
vocem , Maledidus qui non manferitinotilnibus ,qua({cri-
pta funt in lege. Huic fentenriae acrcxieconrcientia miiio-
rem & conclufionem : Tu non manfiftiin omnibus,fed fic-
pe violafti legem , Ergo es abieftus & damnatus i Deo.Hjcc
fentencia mulcos adigit ad defperationcm. Sed conera affir-
matSpiricusfandusexEuangeIio,Dpuni in humiliatione
mcmdreiti eflTc noftri,curarehos,refpicere nos,fufciperc de-
fenfionemnoftri,& alibidicicur , Eum pcope efl!e his qui crt-'
buIancurMHaec confolatioinaerumnis eft retinendJi.Bftenini
cfficacifpma.
JnMuff^iU»tioml^AeR.AeidStio\\CjC\im deieifli iaceremus & ^
eflemus opprefll ab hoftibus noftris. ,
. 25 Qui dat panem [ id efi, efcam , fiuci-
hum^Yomm carni ; quia in feculum mire|:lcordia
Poftrcmumbeneficiumadftngulosfpeftat. Publicaenim
beneficia a plerifque fere negliguntur: fed qu^d fingulos
quptidic pafcit & alit miral>Uiter , produccns varij gcncris
fruilSiuis c;x terra, & retiis vim alcndi & fuftencandi corpor*
ad^eiis . i^ kdco eulden^ eft, y c negari noi^poffic Deum hoc
teftimonio fuam p>auifwm« oftentdere & piFobarc. Ideo vel
hoc vnico. excicari omncs vult ad celebcanduhi Dcuj|n nucri-
tiuin ccclcfi£fuae. Vc auteti]f iQiracuIUm fcubcneficium ma-
gisafficiaf, dicitjC^antam e,fl^pci bonitacera » vc nonhomi-
nes can^um y^ fe^ ei;iam ca8?eraaBi<naiicia,qu« in vfum homi-
nu»n creaca funt , aUt & fuftcntet^ox enun 1V73 caro , qu£
alias more icripturjc pro homitie jccipicur , hJc omtua ani«
maiiria cdniiplciftitur. , \ , ^- / *. " ' ;
16 Celebrate Deitm-^oeior.um , qiiia in fcculuni
mifcricordia eius.
Vitiipiverfiji r«Jp6tit oirbpofitionfi Pfalmi. E|d| caeli no-
MUltt,ia*lliiaraiidam iplius potcntiam:quia.c,Umailum fic
ieXircteiltiUh^ipars, llonificarc yultDeumomniahaberein
eftite, & manu fua contlnelrc omnia , eiLqae feruare,
\\,U gubecnar<: pro Aia fapiehtia & potCntia.
l\ia
in0<
,^*"
^-
■y
•V. ^ " I ' ■
iPSALMl C XXX
I.
..•S>f',
*8.:* j.,,;A-fi'-^^0toa;-i^i^':i;' ir^i^;' ■;-S^„.'»'''?'H
:2 ,t^:;il!^.-V-^^-
►^ I, Wopofitio hortatona ad hiiclcs De^jduflis argumentis,PrjtiiiJin] I natiira Benefica & fumma male-
ftatc eiu«>ycrr.i.2.& j.EftautcmPfalmus «ViVp^f «c^ uue rmgulbs >ferfus cadem claufula terminans : vt do-
ccatur,tum laudum noftr|iifum>tum operum Dei omnium , fontem vnicum efle benienitatcm Dei. quod
documentura, quiaperpeljiwn eft., propterea i^ic Pfahiius qDOCidic in veterc Ecclcmab I^euitis cantatus
eft,i.Chron.rt.4i. ■ \;''':.i,yrk-i.:^[-r,:.\yi:..'^--ys^^^^ ^ _,, .
i L Propofitionis alteiiim mcrpbrum , dc laudatiope Dei ab opTcribus ipfius, quaf v.4. proleptice po-
nuntur.Deinde vero diftribuuntur in opeta creationis coelorum,v.5.?xpanfioriis terr« fuper aqiijas,Y.^.Lu-
roinarium magnorum,ncmpe folis,lunap, ftellarum.v.y.^.p. Alterum genus opcrum ad laudes Dei perti-
neritium,nimirum bcnigna ipfius admihiftyatictum fingularis conrraTinlmicos EcclefijB fu^^tum crga Ec-
defiam ipfam,cxtraordinem & ordinaric,v.io.|i.&c.vfque ad 15.
III. Tranfitio ad ordinariam adminiftrati^nem Dei bencficentiffimam >|um crga Ecclefiatn, v.2j.&
24.tum vniucrfalem crga creaturas omnes,v.z5.
I V. Conclufioij|)ortatoria ciufdcm argumenti cum principio feu prkpofitione,y.i($.
* »
.'<*■"> j >^
ObSERVATXONES LOCOft.VM DOCTRINAE.
Verf.i.2,3. MifiricordiA Vei laus quumjtt immenja,meritp hor- gnitudine/itpermt ) ficundum lumimre vocai , mmifeHi e^eRm
tmturfideles ad eam ceUbrandam.cuim benepcia ^effeSia in vni- caufa,vtque difcendi viam flebeiis ^ indo£iis aperiret.
tierfum ientcs humanum,frsxipui vero in ecclejui coUata hoc Tfitl- NuUo dominio potiuntuffil (^luna.fid quia mirabilis in hac di-
mo expUcantur. ftributione (^vicifptudine luciseorum.Deioeconomiarefulget.idea
Repetitio tant* bonitaiu.fingulis verfibtts app0fitefiibie£la,iubet diei (^noBisprafeiii appellantur:^ fane tunc honorificumDomino
nosfiatuere omnia Dei bfneficiaab vna eius UberaUffima cUmen- fuo(qui eis hanc commifit prouinciam)obfequium pr^fiant.
tiaprofi!cifei:vtin^ecertafalut'uno§hdreddamurcon^rmatiores, 10.11.12.13.1^.15.16.17.18. ip. 20. 21.22. Vide obferuationes in
dumiflabenefcentiaimp^sexitiocedtt. Pfalmum 78.10S. 106. 114. 13S. InUberationecccUfi& omnipotens
eiuum perfeBa omnis bonitatu.potentiA fif dominij pUnitudo in Dei bonitasfit ommbus conJpicua,(*) Uude digniffima manet infi-
iinoDeoinueniaturyineiuslaudestotisanimisnosinciiberedecet. culum.
^.S.<f Deui quumfecerit (^faciatfilus quicqutdadmiratione 23'24- DeipropriumefifuccuFrerecaiamitatibtispopuUfuJferi
dignumefitdifcamusnonpoffe velminimamlaudiseittsguttdaUo perditittUc autem nobkmagis eluceteitts bonitas.quimfi <tquabiU
\ trmsferri /Ufque intokrabtUfacrilegtosquia vbi totam mundi ma- tenorefoue ret integrii:qttia ipfa neceffttas oculos piis aperit, ^fin-
chinam luflrauerimtis , rubil occurret qupdficiH vel Amulum Deo fits excitat.vt auxiUumin neceffitate ardetiits expetant, ^ pr£fens
adiungere Uceat. . acopportunumnonfineadmiratione^ceUbrationediuinAbonita-
TantoartificiocompofitifuntceUtVt cUmitentfitampuUhra tis intttemtur.
'difiiniiionemirabiUterfuiJfiornatos. ; 1 . >; ^ ^v ''zs.^d Deus,quinebobu.s qftidem,afinis,coruis,^pafferibtfs ccn-
TetrAprAcUtriii^ memorabiUDeiopus ineo apparet.quodnuda futere grauatur , prouidii4 ac benefctcs erit paterergafuoseUHos^
(^ficc^^eiitsfitperficies expanfafitfuper aquas , vtficpro immenfa quos bonitatisfuxperpetuospracones effe voluit.
f^ft bnmiate Detts humanogeneri concederet hoSpitiunh 5 ; < • o G^uum tatafit ergafdei domefiitos Dei bonitas.eitts lattdes quis
7,8.9 Mofen FrophetafiquutusjLunei (quam alijpUttepA tnaf noftrum fatts vnquam ^ pro meritu celebrarepoteriti
^■^.
A R T TC V L I PraECIPVI.
1. Demifcricordia &bemgnitate pcrpctuf^verip!^*. ,. ^ 4. De prouid^ptia Dei.
1. Decreatiohererum. ;•,.,,,' y, DeperpetnalaudumDeicelebratione.
3. DelibcrationibusEcclcfia;.
^
iit
' ' • ' ARGVMENTVM P SALMI CXXXVII.
■ / C J^falmus cfuerelas haket de cdlamitate popnU JJraelitici exulantis apiid Bahylonios , ejuas mi-
rifice exaggeratautorydumvariac^trff^tjiima rra^ natrattoni ajpergtt t ed^ue omnia coUigit,
cjUA ^ dolorem exulantium oftendant^ ^ Deupi ad commiferattonemmoueant. .QuereU veropre-
cattonem fitbiungtt , <^uatnteritHmhif^^^ precatur , cjuem Prophettco fpihtu prmidens ^
prddtcensypartimfuosinffem Itkeratipnis erigtt^partiinmonet ne in GCiitium idoloiatriam/efepractpitantes
fimiles fibi poenas accerfant* HnLcfumma eji huius Pfalmi , ^uiit^ legendus ejlyvt ad timorem Pei excitemur,
VtdeturenimGermanishoctemporeDeusmpariJimileeKtlitfrh^ ..
Sioni,s.
S
ctiam. fieuimus : dum recordarafiur
OrditurPfalraum jtidiiitA^H^i^ratione ingcntiuihcloio-
Vpcr flumitia Babylonis illic fedimus, quiafciebaj.tfefuispeqcatfs attraxitfefibihaspoenas.&DcC
" • ' grauiteroffcnfumeflreagnofcebant, imoexilium quafi ab-
dicationem i famiUa Dci plerique intelligcbant : ideo, ficut
leremia s ih fuis Threnis, ita autor huius Pfalmi dolorem dc
his fuupn & cjcterorum piorum oftendit.
rum,qubsfuftinuerinitoto exili) tcmporc. Eftque hxcnar- Suni'autcm WSnquzafpergit, confideranda ;eaeoim ad
tati6^<t)rfus pathetica.vt audicmus.Cstteriim hiftoriX.exilij cxageerandum dolorem plurimumi /aciunt, Primum pathos
,; legciit iuditoircs in fineR«gum, & Paralip. atquc ita legent, cft ii loco , quod in Babylonc , loco fcilicet procul ii patria
' ,vt & de catifis eiusexilij cog^tent . &fimiIespaena$omnfbus diffito,& intergentes barbarasatquealienas jfoedereDei
temporibiis'' imuiinere c6tempco;ibus do Arin^ cxleltis cxi- verfari , & horum tyrannidem fejrre coifti fint.Erat eo tem-
ftiment.Caufas cxilijprophetaEinfuisconcionibuscomme- poreBabylon fedes^fummi Mon^rchaj. Eo igitur conflue-
morant fuifteplfaecipuas,idploiatciam}Contcmptii minifterij, Dantomnium nationu hpmincs, quorum ludibriis & iniuriis
contuhiaciam in atrocibU^ d^liAis. Harum caufarum rCcor- fuerunt cxpofiti ludxi , & quipii crant afpicere quotldic &
datiotriftius efHdebatei(ilw.NamcuIpacaruifre magnum audire cum gemitu foediffimaruin geniium fcelera & libi-
eft foI4tium,&«otus(6ft verftis, , }.#ii ^ ^'"^* cogdbantiir. Hasc resdolorem augebat piis,qui antea
Efidiquidma^nimjioiieiittbepmalk:}^^ ^:-.. vixerantinSioue,vbifueratfan^uarium Dei &f»wi^pa-
Idco quidam philofopniis, ciim io e?cilium eiiceretur.pa- thos eft i /itu , )qu6d confederint ad ripas fluminum , Tigri-
tienti^fime id tulit; cdmque ei exiliiJin aliquis obijiccret ^ re- di^ fiqilicet & Euphratis ( nam hi fluui j ad Babylonem con-
fpbhdit fe ciuem effe niuddi. Et Anaxagotas cui<|l^uercnti fluunt ) & erat tota regio irrigua propter plures alueos feu
qu6dcxtrapariliTioricogeretur,refpondit,>m#TO;t»V*'*»'*' brachia cx fluuiodeduda, SignificateniraeosinBabylonc
SQiv» (!( £Jiiu ^mCunt , pr6 quo tamen in ecclefia rcjtius di- non habuifle hofpitiuro , fed vel fub dio manfifle, vel rugu-
cimtxs, Tmvt^^tiSfMtcil^tlf «i Ti>i?flji>o» JtfdCcuns. Se^^t^^jiei, riola paffim adripas conftruxifTe.vt fors ferd)ai.Idq; poftca
• > ' '■'."' '",.'.' . ' cviam.
.*T
r~
1
l^^ijwr^^F^^Ti ,"'^ , ' ■!5--'.--v ;XT^ «^^ /i:ns
a etiam fequcnte verfii fianificatur , ciim dicunt fe ad klkes
■■•• inripisfluuiorumfufpenoiflefuas cicharas feuorganamud-
ca. fift auccm valde mi(erum,ita fubdio viuere fine te£to.
Coguncur enim ferre non tancum carlt & omnium cempella-r
tum iniurias, fcd hominum etiam Scfcrarum.
Tertium ^^cfumptum eft i mcura fcu diuturnicace tem-
poris. Namverbo fedendilongum cxilij cempus notatur.
Sedebant cxufes tanquam affixiiis ripislupra &infra Ba-
byloncm.eiccHbefcentes infuis malis,nec Webac cuto locum
uiucare,ne infufpicionem venirent,quafi: fugam raedicaren-
tur. Hanccircunftanciam admodum pachcticam exagge-
rac aduerbio deraoftratiuo ibi , quafi ducens leSorem in rem
praBfentem. g««r/«/»7w3ocett abanimi habicu.quod totuin
illudexiiij tempustrahfegerint flenclo,hoc eft,depIorando
fuas miferias & calamitaces. Ellauccm triftiffimafpccies
, hominis in agrojvel adflummis ripas fub dio fedentis,atcj.
ibi fafta fua deploranris: & magna fiiic hoftium crudelitas,
qui illa fiitifpecie & lacrymisnon mouebancur,vt aliquato
coshumaniustraftarenc,g«/»f»www9c,- elti caufa. Idennn
diilorem & srumnas reddit acerbiorcs & tniliorcs,cju6d
de caufaharumcogicantes.incelliguntfefua culpa incidiife
in has caiamitates : deinde dolorem augec cogicacio amif-
fionis patria:, cjuaivcdixi, erat qusedam abdicatio afainilia '
Dci, & qu§dam religionis pura: extinftio.QiKmdiu enim vi-
ucbantinter gences barbar^sSc alicnasa Deo, tandmhjec
CQgicatio diuexabat ipforum animos,qu6d ipfi quocju.c alic-
ni eiTent i Deo , viqui cx ea ccrra ck&.i eirent ,cuius poffcf-
fio hadenus fu<ira!t piis certum teftimoniuin , quodpercine-
renc ad foedus D€i,& ccnfcrentur in fam ilia cius.
Icaquefierialicer non potuic,quiiii vt in fummum dolo-
reconiicercncur, quoties cogicatio Sionis,hocelt,fc£deris
inicicum patribus, religionis itcm & cultus diuiai,& inpri-
mis tertimoniorum illorum,qua: pra:fentiam Jyti in hoc po-
pulo haftenus oftcnderant, animoseorumfubibar. Nam iii
monte Sion ecexerac Dcus fanftuarium fuum, atque ibi pro-
pofuerat vifibilia tcftimonia fua? prajfentix,ibique familia-
titer oftendebat.fe verfiri cum honiinibus. His igicurbonis
nunc fpoliati, quid aliudcogitarepotuerunt quamquod 5.
Dco effcnt defcrci & abiefti? Non igicur mirum eft, cosvi-
xifle in perpetuo luftu & Iqualore. In quo tamen non du-
bium eft, piosc6gicacione promiffionisdeliberacionc,fefe
fuftentaffe &vicifre dolorem. Alioquienimmox abforpti
fuiflentconfpedlu feufenfuirxDci. Hisigitur iIlid<|>lotes
» accrbirfimi,qui hic defcribuntur,non fucrunt 7i//Me«>.vt im-
piis & profanis,fed cft»«/t««ffi<j.
X Infalicibas [/}^y?gr/4/;'ggj]i4i4ii€iiQ€ius^fitipca^
d jmus cithanisilollras.
Sextumnri^n! fumptum eft afigno luftus , quia obruri do-
lore fufpenderuut 5 falicibus organa mufica. Nam vt Eccle-
fi.ifticusinquicc2p.li. Mufica in Iuftucl^impori;unanar-
raeio. Animus enim occupacus doIore,& adhuc ftupens,re-'
fpuic illa auKTiJe** , qua;hoinincsadfedandosdotores adhi-
bere folent , nec afficicur illa vocum harmonia , imo often-
dicur. Huc ver6eiiamhocacceffir,qu6dexercitium culcus
diuiniin illolu^u eftomiflam.^fam cjtliararum vfus erac in
facris cantionibus , quas Leuitae exDauidisinftitutoadhi-
bcbantivt populu ad meditanda beneficia diuina,& ad facra
peragenda reddercncactcntiore.ltaque nc fui muneris obli-
uiici vidcrencur,exati omnibus forcunis, citharas tamen in»
T ftar pretiofjB rupelleftilis lccu afportarunt,& diligenter cu-
ftodicrunt. Sedtancusfuicdolj^rexpr^EfencibussBrummsjVC
quanquamlocicommoditaceiiiultar^tur: tamen exercere
Mufica pon potuerint. Salices enim ad ripas fluuiorum graca
pr«bebanc vmbraminxftu, ciqi;ieobleftacio-multosinui-
tare & altrcere poterat , vt atrrepcis cicharis dolorem fuum
canendolenirent: fedgrauiii» fueiucanimieloruin oppreffi
fenfu irjB Dei,quam vt vanisfolatiiste^fallerent. Animus
enim quanKliu luftacur cum fenfu irx Dei , & iudicio diui-
no aduerfu* peccacum , caret illofanftogaudio, quod fefe
invfuojg$norum rauficorum prodit. Itaquc quaies tunc
animiipforum fiierint,hoc fermon6 notat , talesfcilicct qui
nuUa foIacia,nulIa<jue3-»^«wfi*« admicterenr.
5 Tunc ^tiii^i quxfiuerunt [ pofhUuerum ] (^k.
nc)bisi,qui4:eiierant [ ^jduxermt ] iios,v<;rba canci:
ci,& in (lifpenfionifeusaoftfislaEtitiaai : canitc no-
'bisdecantico[ii^pi(?,ir^r//rr;>]Sion. '<:'
Se/>rtV»«w»path6Sfumpcum eftabinfuliationibus&vene-
natis farcafmis hoftium , qi}i vrgebatift moeftos, vt luderent
citharis, &defuareligiotiecanerent. Vtautg indignintem
rei magis cxponat , vtitur mimefi , qua verba hoftiui]| tejpe-
tit. Valdeaucem fauciant animos ^ruiMnoforum huiufmodi
amarulentgirrifiones. Proficifcuncur cmacx'ffhx«\t%iisi^f,
m.! VJWi!Wift.'w.iT;r'
•f^
quafB vt PIu«»echus definit 4*< «•(.v«ef^. *5iiWk*'iW*»j»i,>if/,«,
j(^«M(. r<iU$ veroalFcdusprocul abcue^iebebat «b homini-
bu$,propcer communcs mtfenas quibus fubiedxitn eft cofutn
genushui»a{ium,&quiacuiiib«t «cddcre po^cft i|uod cui-
quam accidic. Sed imicantur mali hac «i re pacreni fuum dia-
boiuai, qui inaxime eft 'Hi^fiiuoutydc inprunis ixcacur in ca-
lam.itatibusipiorum. Idcoque fua ocgana impelliic , vt tali-
bus infeifiiationibus fnordeaut pios , & dolorem ip^brumau-
geant.Sicut vidcftnus Chrifto illudi i Iuda?is io paffionc.Qua
de rc fupr^ audiuimus triltes eius quetelas. Hoc primmh
eft £rt auceni &<»/»WW3»f in hot verfu , funipcum i rci iix-
dignitate. Etfi enim dolorcin augebant piis ilke haflir|B»4n.-
fultaciones: tamen hoc fuit multo gr^irms, quod noft cajitiim
caacilenas quafcunquc pcrludibyutia aiivxftis polluiafttnc;
(edeciam c»rmina,quibus antehac dotni in facris fali v/i
eflent ludxi, audicevoluecunc. Earesindicabatprimuiftcx-
cremumcoiicemptum vera» religionis in hofttbus, vt quicar-
mina racrafuisvoltiptacibusferuire vellent. Deinde ingcn-»
tcm fartum & fuperbiaih natabat, vt qui fe iam tis carnuni- '
bus obie^tari dignos iadicarencquibus fuerat laudatusDeus.
Sicut & Ba:da4r iubcns inferri conuiuio vak facia. Sit i^i-
tur [xocoSimitm m^t ^ quod poftea fequente verfudcclatac
copiofiiis.
Verbacantici ] Ideft,caivcica.EmpIiafis eftin adaerbio iUii,
fcilicec in cerra aliena.
InfuJ^enjiombiiindfiriiUtitiam^liiQcmembrum varie red-
dtcmn cft ab iiuerpreeibus , & , cuin nonien hoc hon alibi
quim in lioc PjTalmo rCjieriacur , diififictlis cft bledio. vi au-
tem cogicare audicorcs de fentcimapo(Knt,&y!tdBrequce-
nam mixime congruac, recicaba :pra*cipuas incerpr^tio-
ne» breuicer, Qu^cus mterprcs fic reddidit hunc verfuin:
•'ti o»« iTTHisiviTru if^^t d^yj^-KcnvaitrntHfA^t M'^i(ifJiii ly^uau-
yty>int»f^^!yiM»t. Hi«ronymus rcddidit : Et qui affligebanc .
ijos lajci. Vecrque iudicauic noincn H^)n eflfe parficipium
prajfcni, aut certenomenparcicipialeverbiS^n,cttialiant
GrsBCUs , aliani Hieronymus figntficacionem aflSnxit. Atque
hos imitatus eftquidatnex recentioribus. qui propriamqui-
dem fignificationem verbo reliquie,(ed in fornia nQminis
HNin cum ipfis rcddidit:Ec cumtilatorcs noftri a nobis ifticia
pe.iueruni. Curaulatores autemdici exiftimathoAes , quod
moleftias & aftliftiones fubinde accumulent3& dolorem do-
lori addanc. ludasi fere omnes cxiflimameilenomenfub..
ftantiuuai^fed in intcrprecationc & in indicanda Fadicc, non
omnesconfeotiunt:Rabi Mofc cxiftimat nomencflTe fadum
a ^?*?» ficuc a 3«;^ fic 2\U\n incola. Leuir..» j. Icaqure reddidit,
prQvlulatibusooftri^ fuitla;rici.itHis, incerpo/feaprgpofi-
tione nnn. Scd h^e fcntentiareprehei»ditar si c2teris:ncque
enini fcribitur prarpofitio nn/1:& , fi ita |:ft,cur quxrunt , vc
cancenc?(atis;enim erat illosiascari viulatibus ludgorum. £c
3Win eft noinbij Toar.
D. D. Luthehts&Forflerus hancvocis fignificacionem
quidcin retinenc.-fcd lencenciam paulo aliter rcddunt. In Vr
lulatibusnoflrispoftularuuc j nobis. Rabi Salomon dedu-
cicnomcn ab TJMl quodcftiivfajnire, Pfalmoiot.verfuj;.
Et fic re<Idit:[nimici noftri qui infaniunt contra nos. Quod
Mulculus fic interpretatur,& deridentes nos. Garceri iudtcac
eflenomen fubAanciuum abT^n , quod in genere conjruic
fignificatiohecum n^, q«od fuipend^re fignificat, quo ver-^
bo prascedence verluvfas cfti Qu;incjuam proprie vcrbum
hhn fignificec eleuare feu actollere, iniUr tunvu^i feu cumuli.
a»V7ir»igicur imerpretantur fufpenfionesj&ficdiciputac
ihftrumenca mufica,^e quibu&aflteadixetac , ^Uod ea abar-
boribus fufpenatflent. Sentenciafn ita^^lrefic reddlunt,Ec in
fufpenfionibus noftris, id[eft, inftriifneftcii rauficis noftris
poftulabant Ixtitiam, ideft, voltinc obljpiSlafi noftra mufica.
Ha»clentencta, qntavidccurcflreomniumfimpHciflima , fic
non tancumR.Dauidi Hebrj^um doftil]imo,fed alits etiam
interpretibus magm notninis probatur , libeiiter cam reci-
nco:qtianqua4n nondifliteorcam R.Abrahamo atiquideflre
in hac voccobfcutitatis , prxl^rritn cumalibiHcminuenia-
turvfurpaca, vtex collacipne^enatiuafigni^cationciudi-
caripofiit.
4 Quoniodo cancabiiiius cantioitn lehotia; ift
terraaliena?;.--!, :,;':'_ ; M- _:^._^„ ^,,,^,^ . ^
Declatat oftauatn patlios. m qiib i«i|nitateai rei mag»
exponit. ^on tantum in hoc inhutni^c» oobifcuin agunr,
quodMufic^m non conuenknt^ng^lfliftis , in fiinimis no-
ftris doloribus nos exei^Cci^e yanmc ;np!l«? iwafflidisfupet-
be inftaftdo atque vrgendp affiiiftionena add+int ; fedlipc o-
mniuin iddignijSinuin & abfiifdiiliinum eft , quod jn terra
aliena,^dnceit!ecracaitoraiai^iuino» fed contaminata &
poUum Jb»rribiii idQl<»latria 8t variis fceleribus,iub«^t nos
canere{fcc»scjn«ilcnas, qujt noa^ibi quim indoraplt-
■• ^^t^,r':''p ■ • •■ IH ij ,.
i;,-.} ■ —
\
V
0«
't:
.•»• '
hou3P,hoccft>inIj5K:o^cultuivcriT)el peculiaritcr deftinato
c^ni folcbini. Hdfe primum cft in hoc verfti, dc quo monere _
ledoresvoluicc . ^
Eft «utem .fiinuJl: in hoc vcrfu & duohus lequCntibus te-
fiificatio de animi magnitudine fidelium , 6c conftantia in
confefKoncquiruoexcmpiocasteros etiam animabant jtie
hoftium libidini & tyrannidijn omni)>usfefc fubiiicercnt,
Impiareierafiëudibrioac contumclia diuini nomi-
4iis coniunfta ,carminafacra , qu* «jultui diuino deftinata e-
rant , hoftibus , hoc cft, hortinibus pollutis & contaminatis,
occincndo , aures & animos eorum demulcendo obledare.
Ideo conftanter refpondcnc pijLeuiiac fuis hoftibus ; Rem
impiam & impofSbilcm i nobis peiitis.Quomodo enim abf-
queimpietate & abnegationis fceiere canere in cerra aliena
huiufmodi facras cantflcnas poffemus ? Atque ita fuo exem-
plo csetcros ad candcm conftantiam hortantur. Ethuic pro-
pofitoferuit etiam voxl2i diena. Tcfte enim monet, non
4ta. ekGtoi efle in exilium ludasos , vt perpctuo inter gentes
impuras&impiasviuant: fcd vt eaftigaii aliquantifper &
plagis cmcndati, in tcrram^Ganaan , quam. Dcus /ibi tan-
quam quietis fedcm dclegerat;, reuertantur. Sumus,inquic, iii
terbalicna , vbinullum eftminiftcrium publicum : tton igi-
tur dignos iudicemus hoftesnoftros,quibus verba facraoc-
cinatnus ifcd cxpedemus pacienter , doncc Deus nos in pa-
criara redpcat. Cum enim agnofci omnino , & coli ab homi.
nibui velic, & hic locus facroculcui, quem inftituit.non con-
u^,niat { eft enim terra aliena , non pertinens ad foidus Dei )
patieriierexpcftemusjdonccillc nos ad eum locum reducat,
quem illc fultyi nominis fui peculiariter confecrauir,& forti
ai^fflo ineereafarcafmos ,irniipncs hoftium , minas & miu-
rias contenmamus. " .-
5 Si^oblicus fuero tui > Icrufaiem : obliuifcatur
dextera roea..
6 ' Ad/iafrwt lingua mea palato meo,(l non mc-
mincro tui: fi non cxtulcro lerufakm fuper caput
l|Etitiae mez.
" Ad^iicii^pfccationcmfcuvotumjprimiim vt fuam con-
ftamiapd in confeflSonc magi^reddatconfpicuam : deinde
ad repridiendam hoftium ferociam , qui non delinebanc in-
ftare&vrgereirrachtas, 8c vcncnatis fuis farcafmis illis il-
ludere : poftremo ad conhrmandos pios in hoc populd , ne
fr^di minis hoftium, ipforum libidinttandcmcederent.Ma- ,
lo,inquit,manum mcam obliuifci arcis fux,& Jinguam pror-
lurobinu tefcer^uSltrhac^iriTelro us obtemperare.
'. Si ohlitHsfuero ^»i]Id eft, fi aliquid liac in re in gratiam ho-
V i^iuincommifero,quodoftendatmememoriam patria», &
in primiscuUuum iUorum diuinorum depofuilTc , vel metu
fuppliciorum feu injuriarum ajiimum inflederead hoftes,
if (que in profanando culcu diuino obtem pcrare.
ObliuifcMur dextem meaj Scilicec arcis muficae vel opcr is fu i,
id eft,reddacur pofthac ftupida & inucilis, vt pulfare citharas
riO^n poflim : maloenim manum mihi exarefcere, quam ad
profananda carmina facra cam accommoda.rc. Alij paffiue
inccrpretancur:ObIiuioni tradatur dexcera mea , id eft, pcr-
eac auxilium meum j 8cno ficDcus adiucor meus : fed form^
veTbiHcbrzieftexprima coiiiugacione.quae velvelaftiuam
velabfoluta habet ftgnificationem.pjinde,qtua non tantum
IQorganis noftj-is muficis cantilcnals, quibus obledentur,
aUdire volunt , fed voce nos c^nere iubent cantica Sionis,
quoties ilU hoc imperanc , tpcics opco mihilinguam adha?-
rcfficre paIato,nc vocem ^rticulata vllam edere poffit. Malo.
enim obt^utefcere.&fermonis vfu carerc , quim aliquid in-
digmim pietate 8c r^igione noftra, quo vel Deus contume-
Ua afticiatijcvvel infirmorunv corda (aucientur,vel tyranno-
rum&hpftium impietasconhrmCturcommittere. Hoce-
xerapIl|m2eU& conftantiae diligcntcr confiderandum cft.
Mulw,<^m monet-.I. oftenditDcum etiamintcrfummas
.jlfllidioheyf Rcricula ecclefiam fuam mirabiliter feruare.
" Viacbatuf aaumcfrcdeecclefia& popuioDci, ciim in
Babjrlonem aldlaccretur , & in varias gentes difpergeretur:
:8f tamen Dcu^i feruat ccclcfiam. Etquidem ipfe ajrum-
ftxquamplurim^adttiaioretiipietatcm&conftantiam ex-
citabant;Grefjtita|^Iili|fidei ina*rumnis. Deinde monec
hoc exemplum d^fauciledku promiffioiiumcorporaUum.
Erat iuda^is tci^ra C^fflil|0 promifTa, fed cum exccptione ca-
iligitionis &crud%Tci^nii^^ aHoram fidem cohflrmandam
plurimiim prodeft h<|^ exempltmli
Eft aiitem, ih hoc ipib ^oto c^tiaih tacitum vaticinitim de
inftauTationeIerofolymar& reftitutionc vcrorum cultuum.
Diciccnimffe nonobw^rumlcrofolymar. '
Miigemicus fana:orfi flintgemitusSpiritusianiaijiS tum
pet«ff»tis,optantis 8c vaticinantis , for e vt>rbs reftaurarctur.
"<■!'• ■"■'.■''■ •'■y*. " r •"^^^.^'«.■■■■■-#,:?'y J"
' ' ' VA '"*'■■<■ ' .'■■ . ■*;
\ ■ ■xtlf'. , .■ -
r
Si npt mulero ] Grafcus fic rtddit : lnifti tit^t^vtJi^m tU it-
(yvWnV* •( t»tifM wc^*f efnu/iic luni.^i non prsofdinauc|:o le-
rufalem tanquam in principio laKitia: mca;, Eft aucem fim-
pUciffima fementia, $1 non iudicauero lerufalem > hoc eft,
ftatum eius vrbis florcntem, funimam mcam Ia£t\tiam,& qui-
dem principium tiiea* Isevitise. Quandiu enim iUa non re-
ftauratur , tamdiji'decraum inihi eft indulgere dolori &
lufifcui , nec vllo geftu aliquam Ixcitiam oftendere. Vbi
illacoeperitinftaurari, &cumvrbe religio & poUtia facra,
cuncrurfusincipiam Ia;tari, eritque fummum meum gau-
diumvidere florentem ftatumeius vrbis. Itacaput hoclo-
co , & principium ratiitiae & fumniam Ixcitiam figmficat.Eft-
quc cxemplum amoris , qui debetur ccclefia; , in hoc verfu
propofitum.
7 RecorJare Ichouafiliis Edotn , in die le-
rufalcm dicennbus : nudate » nudate , vfque ad fun-
damencum in eii[/ciii(et quicqmd eHifcribitur enim
•fia/ro-na^^a.] , \^:}?^:,: . ■ ' ^ ■
Cti<.erelxfubiiciturpeticio, inqua imprecatur hoftibus
fuis,Idum£is &BabyIonicis,poenas&. exitium.Idumjeis qui-
demv^iiod c^lamicofis ludazis-, fracribus fuis conlanguincis,
fuperbeinfulcaiieranc,& Babyioniorumcrudelicacem fuis ir-
rication|bus auxerant. Ba^loniis vcr6,qu6d fanftam vrbcm
crudeliccrdeleueratic&populum Deiabdiidum in exilium
variis f«i^piiciis necauerat,& multipliciter afHixerant.Eftai;-
tem hxc ipfa imprecatio vaticunium de cxcidioA^criufquc
gencis : auccerte pecitio , vtprius cdica vaticini^ confirnien-
tur. Nam huiufmodi prcces a Spiritu fanfto^^di^ata? vim ha-
bent vaticiniorum,vc fupra aliqupties monuimus, Refpondic
autem euentus his vaticiniis. Nam Idumsei paulo p6ft abdji-
&x funt ipfi quoque a; Nabuchodonbfor rege Babyloniiio' , vc
prxdixerant Abdias, Ezech.i5. leremias^p. EtuGrimulto
poft Babylon eft vailataa Medis & Perfis, vt praedixerant le-
faias ij.t^.Ieremias ; 1.
Citerum de huiufiuodi imprec.tionibus quid fcntfcn-
dumfit jdiximus fupri aliquoties Pfalmoig. 55.109. Prima
caufa,vt monuimus,feu res diftingucnda eft aperfonis.Dein-
dcipfae quoque perfonJB difcernendK. Non peccant quiim-
piis precantur aliquid mali, modo hoc fibi habeant propofi-
tumanteoculos, vtilUaliquatidodefinarft peccare,ytpce-
nas maleficiorum fuoruni pendant,vt illorum confilia dif-
fipentur,vtminus eccIefiafnoceatur,vtgIoria Dei illuftre^
tur.Suis autecupiditatibu^ &inimicitiis leruirc nondebenr.
I>7m£</ow]Germanifmus,^e<fe»c^^7»e».
Memento filits ^dom } Id eft , memento vt fe gcfrcrint filij
£dum , cum vaftaretur lerufalem, & non fine iilud fcelus ^
bire impunirum. Erantldumaeinontantum vicini, fcd con-
fanguinei & fratres, vt Mofes cos vocatDeuteronomij 1. E-
rant cnim pofteri Efau:ideo ciim tradita fuit tcrrae pofle(fio
filiis Abrahx, iuffi funt ludxi parcere Idumafis tanquam co-
gnatis^&nihilhoftilitercontraieostenwrejDeut.j.Sedldu-
majiimmemoreshumanitatis,tamimmani odio profeque-
bantur ludaeos.vt cum ipfi nocerc non poflenc , Babylonios
accerferent & fuis flabelUs keuitiam eoruin accenderent.
Hanc igitur ipforum immanitatem petit puniri, vt hod: ipfo
exemplo infirmorum animi confirm«ntur,rte degratii 8ifi-
uorc Deierga fe dubitent , fi videantimpiam & crudelcm
gentem hoc impune ferre,qu6d elefto Dei populo adeo fn-
petbe & crudeliter.infultarcnr,& lioftes in Cf cidium vrbis ^-
nimarcnt. NomineldumasorumaMtenon dubiumeft qilin
caeterosquoque vicinoscomplefl:atur, qui fimiliodio ad-
uerfus Iudajosard<:bant,& calamitate eorum Ijecabantur.
Sed hos nominatim exprimit ,quiamaior reiindignitas in
hocfaftoeluccbat, quod cognati,&quidem magiiiisantea
beneficiisaffcfti^tantaodiorum imnunitate & crudeJitatc
populum Deioppi^gnabant.AIioqui enim fere non eftihufi-
tatum vicinos incer fc voluntacibus diffidere ^ ojiiis certare.
Diem lerufalem nomina c diem vaftacionis Icrofolyma^.
picemibiti:nuddte,nudate]Miit caufam i iufto.Quia ipfi in
cxcidiovrbiscIamarunCjNudatc , nudatpvfquisaH funda-
mCntuminea. Mimefiexprimitipforum verba , quae eranc
quafi claC(icum,vccrudelic^s fiat confpeftiorJNudatc, inqui-
unc,non canciiin diruicemuros&municionem, fcd ipfam vr-
bem fundicus cuercice, quafi dicat,vaftate prorfts ad ipfa yf-
que fundameta,diruice & diffipate omnia,ne nome amplius
huiusvrbisextetj&nefpcs reftaurationis reUqua manea,c.
Repetitio«iufdcm,vocis etiam nocendi ardorefm & dili-
gentiamnotat,quafidicat,affidueinftabantvrgcndohoftcs,
neparcerentnobis.
/$ |tFilia Babylonis vaftata :Beatu$ qui repen-
det tibi retribudonem » quaii» retribuifti no-
■ bis. - ^ ■ ^'■'.' '' ' ■■'■■^'^* ".
Bnby-
./■
.,,07 'w . iWTTKnWv
Babyjoniisqpntantiim imp*e(;atur exitium,fcdcon^tis
verbis praedicif.vtcns prjttcrito participio.qua/i iam rcs efret
peraifta,ad fignificandam praediaionum certitudinem.Quod
cnim lefalas & lcremias praeidix^rant ,idtamcert6cucntui.
rum erar,ac fi iam euenifTet. Fidcs enim promiffiones adlmc
complcndas ita intuctur,quafi iam (Jflent completf .Ideo co-
tics in prxdiftionibus rerum futurarum vtuntur propheta:
verbis prjeteriti tenliporis. Eirat- autem res co tcmpore pcne
incredibilis , vrberin tam potentem , quf crat capu? orbis &
regia fuiiuiu imperi j fedes , pofle aliquando expugaati & e-
uerti.Eo magis vult captiuos intueri praBdidiones,nw intue-
te,i eius vrbis robui: & potentiato anirao frangattur, aut de
rcdiiu.5c falute fuadefpercnrtfedvtintuentespraEdiftioncs,
certam ex his fiduciam deredituconcipiant, acinterea fu-
pcrbas eius vrbis minas, vcnenatos farcafmoSj&iniurias ri-
fleant & tonteninant,
MtamBabel ] Morc fcripturai nominatipfam vrbem cum
ciuibus & inh.-ibitatoribus. ItaPfal.j.Iefaiaii.Ierufalemdi-
citur filiaSioni ,
Vafiiita\Ei!t^3i eft, nonmulto poft vaftabitur &dclebitur,
atque ita dabit poenas tux crudelitacis^quara innos exercui:;
& refjjondit euentu^^quandoBabylon a Cyrocapta,&cyra-
nus Balthafar,quiab Herodoto Labynitus appellatur,mcer-
fcdus eft.7.7i«jA<«if Cyri.Plinius lib.6.c.x6.
QujE aute Spiritus fandus in fpccie hlc minatur Idumxis
&Babyloniis, eademimniinereomnibus ecelefix hoftibus
omntuifTatatum feculis ftatuamus. Habec fcmper ecclefia
fuos Babylonios, qui in perniciem emsconfpirant &"arma
fumunt. Habet &. Idumaeos falfos fratres, cjui hoftium odia
inflammant & iiEuitiam accendunt. His omnibus minatur
hocloco Spirituvranauspaenas&intcritum.
BeMui^mrependet}\A eft. qui tibi viccs repeudet pro malis
quibus nos afflixifti.eritbcatus, ideft,habebicprofpcros &
lxtosfucccfrus,perueniec adfummos honores,potentiam,&
f.id:um anobis &ab aliisiniuria & tyranaide oppreffis tan-
quaiufta vindida praedicabitur. Non enim hoc vult dicere,
quodhocfafto promereancurgratiam diuina.autquodpro-
pterhoc obfequium peculiariterplaceanc Deo.Nam Perfas .
& Mcdos Hon gloria Dei auc amor erga populum Dci , (^di
jimbitio & d;)minandi caeca libido impuiic , vt arma Bab/lo-
niis inferrent:fed quia vindiftam a Deo decretam exequeba-
tur.pollicetur ipfis felicem euentum & plurima ex eo huius
vitascouimpdi. ^ .^
VcrbumSoJl vtvelexhoc locoapparet , nort fignificac
femper mercedem rependerc , fcd vici ffitudinem , Einsfurs
ander.mzlum pro bono,bonum pro malo,bonum pro^oho,
malum pro malo.
5> Beatusqui apprelicndcc &: allldec [ ^/7;^ Wo
diJiipabie]}paTuu\os tuos adpetram.
In hoc verfn poenam imminentem hoftibus exaggerat.Fu-
turum enim pra;dicie , vt non tahtiim vrbs in hoftium potc-
ilatem veniat, &ciues armisdepulfuri hoftem incerfician-
tur,fedetiam paruuli infantes crudeliter maftentur, &(a-
xisallificonteranturfine vllacommiferatione.vc itaiuftas
luantpoenas fusecrudelitatis , quam inludaeos exercueranc.
^PlPpiP"^
%
m.
%'
■•V,'
Nam vt in vwfuRh»daniantidicicuf,
IuftamdishuadmiJfoprocrimne.f(xiMij^f
'*f * Si(itufecerun^tad£mp»ti(^ntur^tffi.
Maftarantautem Babylonii infaijijes ludxofftfn cirudfli-
teneadem itaque poena afficiuntur.|iic explicanda itcru eft
quaeftio. Ciim fanfti beatosprafdioent,hoftcs,qui humfmodi "^
crudclitatera exercent,videi)turipfi caperc xoluptatcm &
Iztariin calamicate hoftium : & Mofe^canit ca;nem. trium-
phale extindo PIjaraone,E»6di ly. inliiiuitqj choreas & tri-
pudia.CQntra vcro, inquit Sa.Io. Proucrb.i4..Si,ccciderij ini-
micustuus ne gaudeas, &in ruina eius nc cxultet co^tuum,
ne videat Dominus & difpliceatilli,&auferatiramfu»mab
illo.Et in vniuerfum Jfti;t«f«)tf8Ki<« etiam abethnicisdimnata
cft.Videtureniminaturahuntrmaaiienumcire, ciim om-
nes fimus obnoxij calamitatibus. alium in fua calaraitate ri-
dere,& affliAo afflidionem addere.
Relpomko , ficucfa:pc dc imprecationibus diftum eft,ita
hic quoque yidendum cft , quo ummo & affeclu ifta fiant. Si
enim ita gaudeas,vttua quaeras,*hoc cft, vt tuis aflPeftibus in-
dulgeas,& igteris tuasinmrias vindican,tuo ocio>paci & in-
columicatidcinceps lubiatohoftctuo confuli,atque ita.hanc
calaraitacem holtis tibi prodcife exiftinies , in^uc eo iuaui-
ter acquiefcas , aftcftus omnino cft vitiofus & fugiendus:fcd
fianimum referas ad glt^riani Dei,& ialutcmproximi, &;
te intra has mctas concineas,affeftus hic laudandus cft. O-
mnes enim hi.c optare & peccre i Deodcbcmus ,vtcona-
tus hoihiim fuorum &ecclcfia» Chrifti reprimat. cumque
id facic,merit6 laitanturfaufti, quod Dcus tandem vetbum
& no^iiea fuuma contempcu & blafphcmia hoftium vindi-
cat , quod inimicum plagis fuis ^d poenitcntiam nonoun-
quam reuocat & meliorem reddic , quod peccaea & furores
diaboli&hominumimpedic, ne amphiis turbcnturcccle'
fix, neimpediatur ftudium & profelfio doftrina: diuinitus
patefada:,qu6d gloriam & potentiam fuam hoc modo con-
ipicuamreddir.
In his ig itur affcftibus , in quibus tantum ad gloriam Dei
& falucem proximi & e(fclefix Oei refpicicjir. hcc mifcetuc
aliquid ex turbidis afteaibus ir2B,odij,a»muiationis,inuiden-
tiai, maleuolentiz, cupiditatis vinditta; , autfiitiihum , non
folum nulium peccatum eft, fed Deus etiam commendat ta-
lcmieIum,queminChriftt> fuifle ardenciffimum iegimus,
cum ApottoUallegantloIia.t. diflum pfal.«p. Zclusdorous
tuaj 'coineditme.Et fupra U9. dicit propheta , Tabercere me
fecitzclus meus. Eftque in vniucrfum de huiurmodizclo
aut Iaetiti3,qu« exiftit ex intertrulioftiura Dci ,lehenda re-
gula:Non excmplis fanftorum,muIt6 miniis noftris aflfedi-
bus aut iit>pulfionibus,in quibus pluri^ium eft prauitatis,fed
legefeuverbo Dei eife regcndum vtrunqueafFcftuin, ad
quod fi congruac,eftlauda,bilis.fin minus,eft vitiofus.Paulus
habuic zelum , fed non fecundiim legcm. Sic dc ludxis ipfc
dicit quod liabuerint zelum.fed non fecundum fcientiam. I-
dumaji lajtancur in calamicate Ifraelitarum impie&fcelc-
rate. IdeoDeusapudObadiamhanc Jfijx.ai/pixtfw/t» ipfis ex-
probransgrauiffime fe vlturu minatur. Moies vero & IfraCr
iic£ in interitu Pharaonis Istancur pio zelo.
wm
# >'..-
PSALM CXXXVII.
P A RT ES, - '
I. Narratio ludificationis , qua hofles in ludxos captiuos , ad ditionls Babyloijlcas vada confiftentes,
donecalijtraieciffent,vtebantur,v. i.i.&5', ,^
I I. Confirmatio fadi piorum, ciir luis hoflibus^morem non gcfTerint. Efl bimeihbris. Prias mem-
bram eft aetiologia : cuius primaratiofilentijpiorum, petitur a cincionum genere,quas facras Deo eife
agnofcunt,nbn autem prophanas,& ad libidinem inimicorum Dei abutendas. A,ltera ratio a loco &
tempore:q. d. non cft huius loci , neque temporis. Nam cantica illa ad cultura lehoux in Ecclefia afpe-
dabili pertinentia fuerunt tantum in cerra (^uani fandtificauerat decancanda. ^tiologiz Huiuspartes
continentur,v.4. : ■ v ^
ConfirmMonis alterum mcmbrum,nimirttm deuotio" fui ipforum:q^.difpcrcam fi fcfero.abfita pie
tam indignum facinusjvt quafi oblitus Ecclei]^^ cantica laetitiae canam,y«5.& 6.
III. impr^catio in hoftes ecclcfias Dei,v.7. & propheticadenuntiatio ruinae Babyloni^jV.S.cum excla-
raaiionebencoptanteillis, perquosruinaBabyioniQrumcrdt euentura,v.9. ji
ObsERVATIONES LoCORVM DPCTRI N AB. '^
^- Verf.i Lengo exilio interprofartosfopuios aliquando m^Batur
tcclefiat iufloquidem Dei iudicio. Nec licet tamen piis tff^iorum
moriifus, propter longiorem moram,affuefcere,mt mundi tUecebris
inebriari.fedmemores beatA illius fortis qua fiuehantur dumfie-
tatis exercitia inter eos vigerent.eis licet lacrymis (^ ardStibus vo-
tis liberationemexpetere.vt Deus glorifcetur.
Dumprof/m ffpfniil^sri^ent^ Deo ohkquiitm,piorHm efifub
cTHCefiUrei^Jieimanimptttimterexpe^Are. ,
z <§jmm tmpt^ fitfiendJM dfUtandiiqttotiesadluiiiiinuita-
mw{qmiifit dSecckfiapremitur ab impiis) htitiAinfirumitaftit
remouenda,^ caiiones in gemitus conuertendd.Maledicutur enim
qui da ofprimiturecclejia epHlaturfuauiter^mufica deUBarttur,
I|I ii)
!«*•."•%«■
„:,4m(>s <^,C0n^A,^e«/^^f/r«»w»^«i|r Chriflittfiosqmlugmt.lMC.(!.
f>|/ j Nih^fMniiiarittteftimfifsqtMmkaJj^kemats inDettmia-'
*' (^lari,^fidd fimtmfrobros^imiere. ' >i
,; FijomrUunt rerttm terramfiiia&ursmtranquiUoferun^animo,
(*^faciliohUpifiuntitr:SarcaJmosautem(^ Epicureorum fubfkn-
nationes altis mentibus ferurtt refofitM . <Dei enim veritat (^glo-
ria iltit eft omuibtts alijs rebtts potior. ' '
4I..S.6 Retfnendae^fimperinaffliiiionibut,etiamgraui^mis,
f^propfer varia deliila noflra iiifto iPatris cdleflis iudicio inJUBis,
cotiftintia nonmodb infide.fedetiam in a^loinefilentio vert^atem
protlamtu, aut hominum mettt velalioprauo affeiiu emoUitioffi-
cittm dejeramtts.
Indignifunt impij qtahtu offeratur fanSla Dei veritas , qua />e-
(^tts conculiarent:fidhoc ipfitmt qubdimpijfint,non eft,quum de
gloriaDeiagitur,diJfimulandttrn.
e^uddiu cum impijspij mifcentuTinon infua,fed in aliena regione
habftant.Dum autem in pr/ifintk vita hojpitio duo vel tres in no'
mineChrifti (etiamfub impiorum tyrannide}coUe£li funt vt pijs ■
exercitijsfein veritatepromijfiommtliuinarumeonftrmetit,tiic in
' pat riafua,id efl Dei ecclefia verfanturtvbi DeU celebrant : fid ca-
ticumDomino invihtitternaperfeBo corde ^ orecantabunt.
Zelum domtu Dei ptUmam tenere in cordibus hoftris Aquu eSiy .
vtfupraomnes priuatosaffeSiits emineat.
I.
1.
4-
A R T I C V H
De exdiloi Alentio fub cruce,triflicia & patientia pio-
rum Dei fetuHs afflidorum.
DeluAu r£ligiorau& prophano.
De mufices vfii & dbufu.
Conftantia . animi pra^fencia , & vericacis confenio k
piis perfecuclonem paciencibus rcquiricur.
Pacria & exilium piorum.
MOLLERI ; ^ yg^
KuUdpits finceraUtitia tniftvideamEccleftim-pro^eroftatH
frui,fiJnuttu4 moeror nifi ex midis ^ affliSHonibits ecclefi* conce-
ptits.quiprofanie omnibtts gaudiis ianuampracludatL..
7. 8 eiuiijeruisfuis Deuspromiferitfi in tempore opelatwU.pro-
mijfionis memoria reuocat in animos noftros ,vtDeum vindicem
foreperfuafi^ffliBionum exititjiatienter^modtrate expeSiemtts.
Impttne nunquam fitumfieltuferera ecclefia opprejfores,acprdfer
tim ij quipotSntiorumfauitiam aduerfits innocentes accendunt.
VindiBam petere neJaseft,nifiquamj>romifttDeusy(^qitidem
aduerfusreprobosf^ infanAbiles.Namalijsquatumttisinfeftifint,
optanda eftfitna mensjff refipifcentia. r '
AffliHionibustquas Y)ei ecclefiaperpetitur, initium.modus ^fi.
niseftaDeopr^fixus.
Fideioculispif con^iciuntabfconditum Deiiudicium in impios
quodetfi adtempus diferturjion toUitur,fidmomentoprAfixoap~
paret,^. tarditatem gjrauitate fitpplicij compenfiit.
NuUaprudentiaynuUapotentiahumana Dei iudicittm poteft a-
uertere.quin potentiftimos ef aftutiffmos ecclefiAfitA hojtes tande
intrafuatoUat^medio.
eiua quifq^ menfitra vfiisffterit ergaalios,vicifttm eiremetietur.
Impif in ecclefiam Dei crudeliter ftMientes , riuUafexus vel Atatis
hdbita ratione.vt omniit temporithiftoria teftatur,tandem fimiles
datDeo paenas,ita i/t inpatres (^paruttlos eius iudicia Oppareant.
P R AE C I P V I.
«. De pio & priepofterp zelo,
7. De imprecationibus.
8. De vindidas cupidicate & imprecationibus aduerfus
Eccle/iae hoftes.
9. ludicia Dti impiis parata , cerciffima func & ineuica-
bilia.
10. Vindida? diuinx inftrumeca quomodp cpnilderanda.
ARGVMENTVM PSALMI CXXXVIII.
S AL MV S efi eucharifiicus' Dauid enim reuerfus ab exidio (^ in regem inaugu ratus agno"
fcitfe Aiuinitus inter tot hofiiurnfuorum infidtas (jr teia haSienus feruatmn eJfejQj nunc tandem
ex humtU loco ad eamvotentiarn eueSlu ejjct^ua non tantum apudfubdttostfedperegrinas auo-
cfuegentes (^ reges vtctnos ipfum celebrern reddai , ft) manifeftam Peifr&fentimn ^ auxilmrn
eius confpicier^dumpr(zheat,H<&c igitur benefictagrato animo pradtcat in hoc Pfahm. Et ^tJ^
intelligit nondumfe defunQum effe omntbus vericulis,^ diabolum m prtrnus fihi' 0- regna fuo injidtarit petit tH
^CivHDeus opus captumperficianm^ue^tdrfinem perducatirdfUe-propter clemenej^m^honitatejn~ftiami(^us
CE1(
Di
'"*!■
fit inexhaufia ^ nuUis temporum termtnis circumfcribatur.H^&cfummaefi. htttus Pfalrni.Dtxtmus autemfkpe
Dauidem typum gerere Jldefiiazi^ in regno eius formamfuturi regni^uodamrnodo adHmbrart.Sicut tgttur Da-
uidper multas tribulationestanguflias ^perfecutiones adftttm regnumperuenif.ita Chriiiupatipriiis ^mori
att^utita intrare ingloriamfuam.oportutt,Luc.tn.(jr ^4« Celebrat igitur ^ Chrifiustn hoc Pfaimofuas vtBa-
riasy^ Deogratias agit,cuius omnipotentia tnffruEiusregnumfuum debellatts hofithtisjeiictter condtderit ^(^
in totii orbemf^arfa Euangelif vocepropagaritiVtgentes attdita Euangelij do^innabonitatem ^potenttaPet
ipfa cjuofHe agnofcerent cfr ceiebrarent.Et ^uia regnum hoc-,ptamdiu tn terris voce Ettangefij coUigttur ^ co-
ftituiturfemper hoftes habet potentifiimos ^ viridentifiimoSi dtaboium(^ eius organat^ua immant odio fiiimn
Dei ft) eius membra proff^uunturigratiarum a^tonifubijcit Chrtfius precattonemj vt opus mimflerio Apofio-
lorum ^ Juccejfortm coeptumfelictter vfcjue adfinem Deusperducaty doncc compieto fdelinm numero reg?ium
aternum tn altera vita inchoet:in ^uo bonitas g^ mtfericordia eittsfinefine ceiebretttr.
Dauidis» '^^* eire,& incelhgac Deo perpecuam gradciidincm deberi.
lElebrabo te in toto corde meo : coram Weoinquit.celebrabotococorde.ideft.finGeroquodfo^^^
... /-.. ... damgIoriamcnbuatDeo,nonparcem adlcribacidolis.aucfa-
US plallam tlbl. ^ pienciae&induftrijehomanar, parcemDeo. Tocum eniracor
2 Incuruabo mc acf tempium fanditatis tuaf, opponicurduplici, ficuc&fuprapfaIrao9.&iH.
& canam nomini tuofuper clementia & vcrita- Tcrrto debet illa graciarum aftiofieyfnontanciimpriua-
te tua : quia masnificafti fupcr omnia nomen tim:fedpubUcequoque,&quidcminIocofacro.vcaIiihis
tuum verbo tuo [ ali. adticiunf copuiam , & verbum ^«•«Pli''.»""^""^"^^ agnuionem &celebrationem bci.
-1 L j ""*^''*n"fi- ''Vffttiti/f* i tj vfii vnrr» Idco dicit fc wr/»»»-<f»g<r/» carmcn decancaturum , &poftra-
tftmn.] ^^ tiirunvfecDi^am facieDei,ad templumfanaumeius. Vok
Propofitio pralmihis duobusverfibus exponicur. Egoa- tl^m^H Elohim,infcripturaprimumtribuiturDeo,cuius
go tibi gratias.idque^aciam in tota vita quandiu fpiritus hos fumma eft potentia & robur. Deinde tribuitur ctiam Ange-
regct artus,& faciam id non fimulate, vt hypocritae.fed toto lis, & magiftratibus , qui fublimi aliqua poteftate prxditi &
cordc & veris aninr» moeibus : & faciam non priuatim tan- ornati funt diuinitus.Siue igitur Angclos hoc Ioco,fiue iud i-
tum, fedpubIiceinconfpeauomnium,inlocofacro&pe- ces &magiftratus intelligamus . fignificat fepubhca voce
culiariter nomi m tuo confectato.Itahac defcrrptionc often- in confpeftu omnium cclebraturum nomen Dei.Sicut fupra
ditquahs eflc noftragrJi|itudodebeat.P«V»i»»debetillaef- pfalmo 111. hanc fententiam fimpliciflimisverbiff cxponit,
fe perpetua , ne quisdefuttgt fc cxiftimei,fifeiAfel atque ice- in confilio & congregacione iuftorum: &PfaImo io7. Cele-
rum Dei beneficia commemoretiquales mulci func , qui fi brace lehouam in fenlo-um confeflli.pft enim facfer piorura
lemel iUa decantarint , mox illorum beneficiorum mera»- conu£ntus , quafi coelefte theatrmp , idedqmi angelorum
riam fepeliunt. Itaque nihil ab aliis ingrati» diffel;mt.Deinde frequentia ornatur:& Cher ubim idco arcam foederis cinge-
non debetoratio illa , quar Dci bcncficia comf^emorat,in bant,vt fcirent fiddes fibi adeffe fanftosangelosjquoties in
Iinguanarci,vt Pharifeoapud Lucam : fed ex cord^ profi- , fanftuariumveniebant. BtcoramiudicibusTcu gubernato-
•ifcj,ita vt cor agnofcac &ftatuac hafcbencficia diuinitus pro- ^ibus rcipub. & optim^tibus,hoacft,in confeiTu Cfilcbri.cum
cclebra-
^^
jj^^ ■ ■ ■:.,.: mm^': I N R S A^ L M V M C X X X V 1 11. : ' ' ,,to
celebratur.Denis, ipfa res mti^ tncurri^ in bculos , & magis quaiu cnim non moxliberacus fit m periculii & ansuftiis: w«
Uiuftrac gloriam Dei, & moucc animum vulgi, vt excmplum meij intus in corde affirmat (cinpcr fenfifte ic Ixritiani acquie
profic pluribus. * . . ^cc»«cniinDco,&fuperantcmiiIo$dolores,quibusaliquan-
Qu.od autcm de celebratione beneficiorum diuinorum diuauciabatui-.Indcigiturftatuifrcquo^eflecexauditus.c-
hic drcitur ,>d etiam incelligi dcbet dc confeflionc doiftrin*, tiamfi luo con/ilio Deus diflTerrcc adiiuc liberationem. H«c
qua» eft pairis iiiius celebrationis.Ula cnim debet fieri in con- altero membro iiuius verfus clariii* exponuntur , iil quo tan-
fpedu regum & principum , nec dcbet quifqoam defugert; quam aliam adiiciens cauiam aie , Deum fibi muliiplicaffcii$
pericula, quxconfefiionemcoinitantur; ficut fypri inqwc - animarobur;lioccft,conlirmaffecoreiusfenluaniorisfuicr-
pfalm.ii j> . Loquebar dc teftimoni^? tuis in cdnfpcAu regum. ga ipfura,& effudifle in cuin Spiritum fanftum, aui cor paui-
Nani & ita ceiebracur Deus , eftque Hqc in gratiarum aftio- duin, redderet quictum & tranquiilum , & perfunderet iilud,'
nc prajcipuum , non abiicete profcffionem doftrinaj me- Ia?titia acquicfcente in Deo , atque ita /imul viritus inftruc-
tu periculorum , fed magno & conttanti aninio pt«dicare ret &corroborarctanimumjncfraa:usmoIecaIamitatueon-
Deum & eius verbuin coram mundo , coram rcgibus & prin- cidcrct aut derperarec : fed fortitcr potiiis contrii infuroeree,
cipibus. , ^ 'equefiduciapraefcntijc&auxilijdiuini contraiilosdSboli
Incuruabo me ai templumjein£lumtmm] Hic loquitur-ta^- & lioftium mfultus armarer,& tandem feliciter vinceret.Hoc
quam vnus ex popuio iegis, qui icge tencbatur conueniread vero beneficium4ion tantuiin priuatum Dauidisfuit, fedom-
illum locum.quem Deus cuitui ncminis fui 0fecrauerat,auc ncs pij in luis certaminibus , quandoluftanturcum fenfu irx
fiidnon^oilencjfalcemocuiis&faciefeadtemplumcouer. Deiaduerfuspeccata,&fideintucntepromiffione,repuonanc
tere. Interea fignificat gratiarum afti' <nem non cantum pri- dubicationi , expenuntur in anima fua diuinitus mulciplicari
uacam,f0d pubiicam eflTe debere. Dauid quidem fpiritualicer ^obur.quo tandem ex inferorura dolonbus eludcneur. Hinc
celebracDeura : fcdcaincn oculos fimuladiilaexternafym- igitur Itatuuntnon de/erife in hiscalamitatibus,fcdrefpicii
bola conuertebat, quibus fides excitabatur & confirmibatur. Deo, & fuas preces exaudiri. Hxc igitur beaeficia cum Daui-
Canerenomini diuino aut ceicbrarenomen, fignificac, ea de de affidue cciebrantfanfti.
Deoprajdicare,qu|adagnitionem&celebrationemnominis Verbo nvjltiplicandi feu roborandi notat infirmitatem
diuimficiunt. carnisnoftrxinillaluaa. Nifi cnim aflidue nouum robur
Super clementia ^ -ventMetm ] Addit rationem.cur Deum fuppeduecSpincus fan<aus,atque ita cumulando id multipli-
afiiduecelebrarc velic, fignificans qua-beneficiaDeipr* ci- cet,nonpoteftcirofuiUnerevim &impreflioncm leeisdam-
piita nobiscelebrandafiat. Hftquidem potentiaeius& vir- nantis,aucdiaboliinfultus:fedconcidic oppreflamoie dolo-
tus, quim fepe ofttndit,digna celeb|:acione, acque lioc quo- rum. Dcus igicur videns lianc infimiitatem noltrara, dum af-
que ad nomen eius pertmet.vt & c«ti^r§virtutei;fed nihii nos fidue m hac pugna vaciliamus & nutamus , fxpe etiam refpc-
tani inuicare debecad celebrandum nQmen eius,quamgra- ftamus & fuganimedicamur,fubindefubmictitnoufirobur
tuica bonitas & mifericordia,deindc veritas. Mifericordia eft, quo confirmati confiftere in acie, & feiiciter pu«»nare ac vin-
gratuita ilia acccptatio , qua nos miferos atque abieftosgra- cerepoffimus. Hoc igitur eft quod dicit, IVIuItTplicafti mihi
tis adfcifcitinfoedus.remittensnobis pescata, &acccptans «■oburinammamea.NonnuiliadieaacopuIamembrumhoc
nosadvitamxternam. Hanc niifericordiamficutin verbo "areddfit,MuItipIicalti me &inanimamearobur.AIij Mul-
pacefecitDeuS,ita cum verax fic,pr3cftac quod proinifit.Cum ciplicafti mein animo meo robore : qujc fententia codem re-
inifericordi.iigiturconiii>igitvericateni. IntelligebatDauid ditcumpriore. -
nullis fnis iiieritis fe liofc obtinuifle, vc diuinitusadoptaretur, 4 Celcbrabunt tc lelioua omiics reges tcrra-
&abouihad-tantumdign.tatis&honomfaftig.umeueherC quando audiuerint verba oris tui.
tur,vtfieretrejcrapopuloDci,&quidemtahsrex,quitypum ' t:~I *-*"a wwoiui.
gercietMcffi2B,&cuipromiifiofieret,>6dex femineeius . 5 ^'tanent in viisIehou<e:quhmagnaeft glo-
nacus McfiiasiBcernum regnuni conditurus eflct.fcd hjcc om- ^** lehoujE.
nia profeda efle cx mera Dci bonicate , qui gratis eum ado- Amplificat beneficia acccpta a multicudineeorum quibe-
ptaucrat&elegerat. "^ficia diuinitusDauidi exhibita,fint celebracuri. Vulle-
— fdeo dicit fc celebracurtimDeum propter mifericQrdjara,^ nim hoc dicere; Tanta funt hgc& tam illuftria beneficia cua
qui gratjs hxc canta bona fibi promiferar.Deinde,etiafi Dcus vt non ego tantiim ea fim perpccuo cciebraturus , fed eciam
afiquandiii exercuerat eius fidem , cum obiiccrec eum variis ali/ reges iii coco orbe terrarum , vbi audiuerinc quslm Iibc-
penculis,& aliquandiu exulare cx patria vellet, tamen tande raliter mecum egcris , ciim me abftradura ab ouiii in regem
pr§ftititquodpromiferat:id.cod»cic,proptervericatemtuara. eligeres, & quam gloriosefaftam proraiffionein prjeffite-
Nos quoque, commonefafti lioc Dauidiscxemplodifcamus ris, hanc tuam bonitatcm in promittendo , & vericatcm in
celebrare H^i niifericordiam,qui nosgratis adoptauit,& hx- fcruapdis promilfis , & gloriara feu potentiam in defenden-
redes fccit regni cxieftis fine vilis operum mcritis aut digni- dis , liberandis , ornandis atque euehendis tuis, Cxwt celebra-
tatc noftra : & cum Dauide ftatuamus , cum veracem cfle in turi. Hxc fimpliciffinia eft horum verfudm fententia ciim de
promil^o"^, & lianc laudem vcricatis ei cribueiucs,& ipfum Dauidcpfaiinum inteiligimus. Nim quod dicit reoes cele-
debitohonoreafficiamus, & fidem noftram confirmemus. hraturoslehouam,vbiaudiuerintverba oriseiusjintcllifcn-
Nonnulli veritatem intcrp^etantUr vera &non fugacia bona, da iunt verbadeproniirfione , qu.E Dauidi per Samuelem e-
id 'eft,totani illam viuificationem & gubcniationem Spiritus rac fafta de regno , de dignitatc & pocentia. Ea proniiffio
fanfti, & vitaii(i xternam , in qua bona ilia indioata confum- poftquam pra:ftita eft , eo eft iliuftnor, & eo maiorem in ani-
niabunturjiuxta iliud loiiannis 1. Gratia & veritas per lefum niis horainum,regura inprimis,admirationem parit^quo ma-
iChriftum fefta eft.&Roni.f.PerChiiftum habcmusgratiam ior& potenciorefiquipromitiic,&quoeftmiferior& abie-
&donumpcrgratiam. Vtveritashoclocoidem fitquoddo- ftiorcuifadaeftpromiffio. Bftantem Deus creator cceli &
nura per gratiam,& ppponatur vmbris. terra: , Rex regum , Dorainus dominantiura , xn. cuius manu
Vtracjue fententia pia & plana eft.Sed cu ad bencficia Da- func oninia , qui regnum Dauidi promitticDauid autem opi-
iiidiexhibitarefpicimusjvideturveritas iraiiuelligenda,ficut lio eft, humili &obfcuro loco natus,&fordidisIaboribus oc--
primo loco expofuimus, quod videhcec veraciter praBftiterit, cupafus , vt nullara generisnobilitatem, nullam dignitatcu»,
quae liberaliter & ex mera mifericordia promiferac; vc veritas nullam vircucem , prreftanciara , anc merita iaftare polfit. Id
idem hoc loco fic,quod fides feruans promifla. igitur vbi audiuerincreges , quod ciim fis Deus omnipocens,
Sluiama^nilicafti] Ideft.quiahispromiffionibus&benefi- hurailiacametirefpicias, vtpoftcafequitur,ceIebrabunt te,
ciis,qua:miiTiiuxcaproraiffiones exhibuifti,extuliftinomen lelioua.
tuura fuper omnia,vc iara ab omnibus cua clementia, cua ve- Et canent in viis lehouA ] Id eft , celebrabunt opera eius, m
ritas&virtusagnofcatur&celebretur. Haftcnus quamdiu quibusgloriafummsbonitatis&potcntiaeclucct. Vi«cniin
regf»abatimpiusSaul,&ego«;ogebarexulare,&fubinddexi- Ichouae func opcra qu* Deus agit, aut ratio agendicum
lijIocamutare,nonicaiIIuftrefuiEnonientuuapudnos,quia piis. Agic autem ica , vc vndique eiusbonicas,cl{ementia,
fpe tantuni cencbamus qiiod promifcras.,.nuc ver6,poft<]uam veriras & pocenciaconfpiciatur:ideoque dignus habeatur,qui
id pr2eftitifti,elaturaeftnomen tuum f^pra omnia,&falfaac- ab omnibus celebretur. Ideo fubiicit,quiamagna eftgloria
que impiaSaulis&latellitumeiusfiducia,quaininido|^auc lehoux.
n)agoscolIo£abant,damnata. Diximu$ auteminargumento, pfalm^m de Chrifto quo-
5 In ,Xic\c}Ho\ chmaui,mox exaudiiU me:muki- 2"' intellfeendum efle , cuius Dauid typum gcrebat. Chri-
1- n- -1 • • I ltusemraidecretopatfisconftitutusrexinmontcSion,poft-
plicaftimihimaiumamearobur. * quarahoftes.ruos,mortem,pecc3tura&diabolumwicit,&
Addit alias rationcs , cur nomen lehou.;^ anidue celebra- regnum^ fuum' vocc euan^elij per totum orbcm'^ tcrrarum
re velit. Prima eft , c;uia toto tempore perfecutionis & exilij fparfit & propagauit , ea prxdicationc non folum homifies
animaduertitprecesfuasBonfruftraifein aereiii cfFufasef- obfcuros&ignobilcs.fecf regesquoquepaflimin toco orbc
fe, fedveniifein C(!lnipeduinDei,&exaudicasc0c. Quan- terrarii,excitaiiir,quiha;cbcneficiainChriftocxhibitaagni>«
/^ III iiij
,3 CT^ P R i£ L E C T. H E N R. M O L L E R 1 p? . j^
fcerent 8t cel«braren«. Etfi enim noti malti fap icntes fecun- fert. Deinde contra hoflesinit ininrias exterfiits j^IhVetur f».
dAm carncm,vt ait PaulfJS,i.Cor.i.ncc multi potentes aut no- bi ccrtum auxihum & defenfionem, cum inquft , SerMthtt m
biles doafinam euangfllij ampleftuntur; «am^n omnibus tg- dexte^a tm, ^mdnu tuammittesfuperiramitiimcerum, id eft,
poribus alkiui rcges %. principes fafti funt membra verae ec - repnmes ipf orti furorem, infringes atque irritos reddes ipfo-
clefiae.Hi iguur quan^i^ fc adiungunt ad.ecclefiam, cuih inter r um conatus , & me munics ilHs praefidiis , quibus me tutum
cjetcroshorajnes emineant dignitate & potentia, fua confcf- reddas aduerfus ipforfi infultus. Icain hocveffii nouam cau-
fionc& aratiarum a^ione , qua cxteris prateunc , efficiunt vt fam o{lendit,cur exiflimet fe deberegratias agere Deo. Naiu
beneficia Dei in Chrifto exhibita fiant confpeftiora,& a plu- ficut aniea prajterita beneficia commemorabat:ica nutic futu-
ra eciam coniungit , qux fides praeteritis liberationibus con-
firmatacertofibipollicetur.
Particulam«)Kquidaaccipimitn8proira,fedaflreueratiuc
pro etiam.Bxcendcs ecia fuper inimicos,&c.Sed quia prxpofi-
tio prxmiccitur, qua: nome m fuo «afu requirit, retineo rece-
ptam iententiajin qua & fenfusplenior efi, & nihil coaAuai.
8 Ichoua pernciet [confHrmnabit^^^xo mc,Icho-
ua clemcntia tuain perpctuumtoperamanuum tua-
jumnondeferes.
Cohxret hic verfus cO fuperiore.Sicut enimantea ex pric-
teritis beneficiis cercani fiduciam aduerfus futuras tribulatio-
nes concipiebat:ica nunc,quiavidetn»ulta adhuc reftateccr-
tamina & pericula , qua; per totam vitam fint fubeunda , fed
quibus ipfe ferendis aut fuperandis par effe non poffic,oflen-
s rcgatur. «.v-o"- — - . y,^ dit (c certam habcre fpem , quod finis tandcm horum malu-
Non enim mihi tantiim prodcrit,nec i me cclebrabicur : fed rui,^ fit fucurus,&fi «jua moles inalot um ingrn3t,qua» ipfe dc-
fruftus beneficii ad plures alios redibic , in qijibus confirma- pcllcre non poffic. Dcum fua opera cju» caeperac feJiciter a J
ribus agnofcanturac cfeicbrentur.
6 Quia cxcelfu* lehoua , humilem lamen refpi-
cif.&excelfuseminusagnofcit. '
E?<>«r« eft fttperiorum verfuum. Oftendit enim qus illa fit
gloria Dei , quam celcbraturi fint reges , vbi hanc hiftoriam
Dauidis,eleai&eue<ai ad regnum,audiuerint. Exeaenim a-
gnofcent.quod quanquam lehoua fic excelfus, cuius pocentia
fuperat omnium creaturai-um potenciam & glonani :tamen
immenfabonicaieica fe demittat, vt homincm ignobile, ob-
fcurom.nuliadignitate aut meritis prajfiicem, fcdfpretum &
abieaum rcrpiciat,curet,amei:,foueat,atque m eo ornado at-
que eifehendo fuam potentiam &gloriam omnibusoltedat.
Atqud hoc excmplo confirmati agnofcenr.non yolu» res hu-
manas temere,aut cafu.fed effe proMidetiam dujinam.qua to-
tus hic mudus regatur. Hicigicurfruftus eru huius beneficji.
bicur h«c fcntentia,qu6d Dcus in hoc mundo omhia admira
bilifuafapientiaregat &gubcrnet, &nonfinaErcshumana$
temereautc3ecoimpctufcrri. Haec igitur cogitac|o adagm-
tionem & ceiebrationcm nominis tui , ad inodcftiam & alias
multasvircucescosinuitabic. Ica, ciimdeDauidep almuin-
terpretamur,6.verfuseftintelligendus.
Ad Chriftum cum transfertur,norfobfcurum eft ^uid vehc
finem perdu6:urum & perfedurum efle, eaque re oftenfuruin
fibi curae elfe eius falucchi. Et rationem addit dulcilfimam ac
confolationispleniffimam , quam fideintucns,indetancani
concipit aiA»©i»flc*'**. Qii,ia,incjuit,cIemenoia tua eft in perpc-
tuum.-noncniin eftmomeittanea,neccum vnobencficioeua-
nefcit. Sed vt ipfe Deus eft jtemus , ita & clementia &,amor
eioserganosduratperpetuo. Ficriioiturnonpoteft,vtego
Prophcta. Exhibito enim Chrifto , & rcgno eius inter gentes deinceps opprimar vlla mole calamitacum auc aerumnaruni,
propagato.haecimmenfamifericordia, bonicai& Dei anior multominus fenfuira» Deiaduerfus pecc2ta,cumfciamme
erga genus huinanum in euangelio annuntiatur, quod quan- amari ab ipro,& fub ipfius lutela viuere.
quam f ummus Monarcha fit Deus, qui ^xt MitupxMi , & nuUius Perpciet]Gixc\is rcddidit **«ti7wt/i»'ff^:fortc quia '70i legit pra
officij indigcat,& fit iuftus,qui peccata damnet & puniac, ita - - -
tamefefcdemiccat,at^e ira benignum fc exlubeat,vt falutis
hominum cotaminatiflimorum & fpiritu cotrltorum curam
agat : idedqi filium fuum in hunc mundum mictat,qui afium-
pta fiumana natura fiat vidima pro peccatis hominuin,& fua
mortenosredimata malcdiftionelegis &damnatione. Hoc
igiturbeneficium totus mundus , atque adeo ipfi.reges quo-
qu«,qui ahoquifidncia fii^fapi€ntiag,iuftitig,& pocctiagper-
petuo tument, ftquehis rebusbeatos efl!ecxiftimant,agno-
fcent & priBdicabunt,atque ita gloriam tuam illuftrabunt.
Excelfiueminuingnofiit] Repetitio eft eiufde fententiaB vR-
tata prophetis.Dcus quaquam eft fubliniis, tamen agnofiit.id.
eft,curat,fouer,regit,ctiam ea quae videncur cffe loginqua auc
procul i cura cius rcmoca. Paruuli,3biefti & calanutofi vide-.
tur effe longiis a Dco remoti^fed hos non nnnus curat ac fibi
propinquos.Echnici dicuntjNo» vacat exiguii rebui adeffe lotii.
nOJl.
Optt4 mmuum tuarum non /^e/^m]Repecit prius membrum
aliisverbis: cum mifcricordia eius fitperpetua,&Deusin
fuo propofito fit firmus & conftans , non mutabilis vt homo,
nec franoatur raoleftia laboris, ipfe quod coepit felicitcr per-
ducct adfinem.nccabiicict opusimperfeaum. Suntenim
donaDeia^TOjta?v»7w, Roman. vndecimo. Ha?c vero vox fi-
uleiiioniu accipiendaeft,quafi Deus nos vehtprorfuseflij
_-:../" :_ * :..:i _..^ : i i . .^ ■ n /■
otiofosincertaminibus,aut indulgere torpori & feciiritari,
vtfaciunc quiiubent nos expeftaretempusquo nobis pleni-
tudo gratias infundatur tanquam in vrceolos vacuos .• fed po-
cius confirmatur hac promiffione fides,vcciim raulta nobis iu
hacfpirituali lufta & pcriculis occurranc qux fidem labe-
fad.irepoffunc, non frangamur metu periculorum aut co-
gitationenoftrajinfirmitatis, necexiftimemus forevt fpem
^ . , _ noftramin mediocurfu Deus fruftretur, fed vt confcij-no-
Itaprxcipuam partemprouidenti«negant:&refacar.turhoc ftrajinfitmicacis ab vno Deo pendeamus, & ab hoc opem
diao pfalmi,quiaffirmatDeuraeti3na ea qua»Ionge videntur &falutem petamus &cxpcaemus. Fidesenim, vtPauIus ad
a confpeftu eius pofita agnofcere & curare.Verba enim apud Philippenies pr imo inquir, fibi certo perfuadet , quod is qui
Hebra»o$intcUigendafunceftecliue. Agnofcereigitureftcu- coepicbonumopusin nobis, perficiet vfque ad diem Icfu
rare.. NonnuUi niaJl in accufatiuolegunt , Excellum eminus Chrifti. Non igicur frangitur mole calamitatum aut mora
cognofcif. quafi hoc velit, Deus altos & fuperbos noa digna- auxilij , non ihdijlget diffideritiar aut dubitationi , multo mi-
turpropinquointuitu: fedeminus, hoceft,contemp«imeos nusfit fecura ,aut fua ignauia Dei aftioncsimpeditaut cx
Forte enim T leserunt
cludit. Volunta.s enim dcbet fehabere,(i»!«i!^'s»nc vam5«-
•nw!, qux mota a Spirjcu fanftoacccdacadDeum.&petac
bencficium , & oblatum rccipiat , feque tbiain rdgendani
Dco cradat , vt inquit Macarius. Ha:c fiitiplex eft horum
verfuum fententia. Caieriim coBfolatio,quamfibiDauid
hltproponi«;,eaque animum aduerfus mala futura munit,
itaaccipiendaeft,qu6dfiniul habcat votum feu prccaeioo
nem inclufam, qua lefe & faUitem fuam in pofterum Deo
commendat. Fides enim intuen:i praecerita bencficia non
defpicit.
yi" quidam vertunt conterere
proT
6 Si atnbulauero in medio tribulationis :Viui-
ficabis me, fuper iram inimicorum meorum mittes
maniim tuaip,&: feruabit suc doxtQra tua [ytlferud
his im dextera tita.]
Hoc verfu & fequente ita celebrat beneficia accepta, vc af-
firmctea fton tantiim fibi in pcriculis,quibus dcfuniftus crat, tantum his confirmatur , vt in pofterum dcDeierga fei^o
profuiffejfed in pofterum per totam vita profutura efTc. Harc luntate bene fperet : fed etiam excitatur ad inuocationem,
Aenim Iiberatio,qo«fiiaa^rat,teftimoniumfuitccrtifllmum vt quod fecundiim jpromiffionem fperat, etiam ardentibus
-^ prarfentiae &ar9ori8Deierga Dauidem. Eoigiturliberatio- votis aDeopetat. Vtrunque igitur in poftremo verfu in-
nis beni^ficio C^firmata fide certo ftacuit, fc deinccps quoque celligacur prscftare Dauid. Ex praetericis fcilicet bencficiis
cursB fore Deo, & fi ingruant calamitates aut hoiles infurgat, futura coUigere , eaque omnia vt par cft celebrare , & fimul
Deumadfuturumfibij&primuminmediotribulationisviui- Dcopreccs adhibere, vc quabcneuolcnciahaftenus ipfum
ficacurum ipfum, id eft, fuftentaturura & confirmaturum cor amplexvs erat , deinceps pergac euin foucre , ornare , pro-
ipflus,ne viflum ftinfii ira; Dei aduerfiispec<;ata ruat in dcfpe uchere , tueri ac defendere falutem eius. Inprimis vero , vc
ration^m & interitum , & eftufiirum Jn ipfum Spiricum fan- quae initia vit« ca»leftis in corde ipfius accenderat , ea per-
€tum , qui accendac in eo la?titiam acquiefccntem in Deo , & ficiat, donec edudum ex hac xrumnofa vita in xternam bea-
foris onmia pericula & aerumnas contemnentem. ISam h£c ticudinem , in qua omnia qua; hic per minifterium vocis in-
, eft illa viuificatio , de qua hic loquicur, quam antea in inaxi- choantur , perficienda erunr, collocet. Hoc eft i^itur, quod
mis fuis a*rumnis & certaminibus expertus erat. Idedque il- inquic , opus manuum cuarum non deferes. Ec,Iehoua perfi-
laniomnibuscoi^poraiUbusbencficiisfeuHbtJtationibusprar- cietprome.
PSAL-
/
m
•'.WlSpipiifiJiI»'
'•'.•
P JrT E S.
i^-)^ PSALMI CXXXVIII. nMirm-k''' '•^'?
'( . ■ ■ ''■ :>''.';^it-» ■ . ■ ,' "■, ■"■
, . , ■■-':,-, ■ . ■ , ■■'' ■<'■ '- -'■' •*■ '■ ;■■ '■ ■ ■"■ '•■'
I. LaudatiQhfs Dci proteftatio duplex.Vna eaque /ingularis a Dauide,v, 1,2 & j. Benignitatls & fidci
autem diuina; meh3init,quibus nomen Dei magnificatur, & veritas fermonutn feu promiftionum cius al-
feritur:confirmatione addita,ab exemp lo fuo,v.3.
Altcra pars laudationis,communis omnium gQntium,quacad Chriftiregnum vocandae erant, & Dcuin
iaudabuntde verbo fuo,v.4.&deadminiftrationeexverbo,v.5.& 6.
IL Petitio, cuius argumentura prlmum abanteadaDci beneficcntia, v.y.proponitur. Altcrum, a
naturaDeiconftanteipb^neficiiscrgafuos,v.8. '
ObS ER V A TI O NE S LOCORVM DOCTRINAE, • v
Verf.i. e^ 2. §luo (impUoribus Dei benefici/s ormtifuntfideles, fideles mdii del>ilitati,a Deo cjuem inuocant,nouam animifor-
eo^ magii profiteri tenenturfe non vulgari modofro tantis beneficijs titudinem obtinem.
faregratos. ^.s T»mprMlarAfuntf&piuspioritmUberationes,vtmundi
HypocritarumefifiSla^inanirefonantiafacrificiumlaudlspoU principesinadmirationemrapiant.
luere:pij autemfincero cordis affeiiu J)eo gratias agunt. EuangelijdoBrina reges terri coegit audire verba orts Dei, ^fce-
^Huotiti in con^eSU Deiprodeunt fideles,quafifegregati a mun- ptra fua Chrifio monarchA potentiffimo ( cuius Dauid typttsfuif)
do coeUs confcendunt , vtfe coniungant Angelts, ^ vno confenfu fubijcere.
eoncentdque Deum celebrent. 6 DeiprouidentiapiorU afylum. Nec obfiat eim celfitudo quo-
Etfi^iritualis efi diuinus cuUus.fenfus tamen adextemapieta- minuspios humiles ^ abieBos rejj^iciat in terra : contrafuperbos
tisfymbola ^ exercitia conuertunt fidele^, vt huiufmodi vehicults non dignatur propinquo intuitu.fed contemptim dejpicif.
ad Deumeuehantur. 7 H£cverafideiregulaefi,inmortistenebnscernerevitAluc?:
Nihil acrius fiimulare nos debet ad celebrandum Dei nomen, nec tatum inniti DeigratiA, quA nosab omniincomfifodo eximat,
quamgratuita eites bonitas:quia Uberaliter nobifcum agendo , os fedquA nosfingulis momentis in media morteviuificet: ficuti nos
nabis ad canendasfuas laudes aperit. njarijs affli^ionibus humiUat,vt mirabiUter tueatur,atqi4e ita vi-
VtcunqueeffeBtsfebeneficumDeusoftendat ,nifitamenprdu- t<i cufios (^ Uberator appdreat. ^»,./,.-. '
ceat do£irin^quAfidem eius ^ veritatem offerat, impediet fiupor Varijs modis impiorum ecclefiAperfecutorum rahiem Deus com^
nofier ne eitu binitas in animos noftros penetret.HAC igitur optima pefcit.fuijque potenterfert auxiUum.
eflad nos expergefaciendos.ratio , dum fua voce nos compellat 8 Giuum Deus,nullo iure nobis objlri^tes , vltropromittstnos
Deusy £5" tandem effeHu quampoUicitus tft gratiam, fancit ^ob- fibi cunfuturos , fequiturjalutem nojiram nonfore caducam ntf
fignat. temporaietquia Atema eft Dei bonitas. Vidt Rom.11.19. Pif autem
2 GluanuisfApe vota nofira Deus prAueniat, ^ occurrat quafi fbUcitudi^e ^ metu ajficiuntur, quiafuAfiagiUtatis confcif ab v-
dormientibtts , ideo tamen nos vtplurimum fui fi^irittU inftinStu nitts Deimifericordiapendent. Interim foUda certitudine rectun-
foUicitat adpreces.quo meUitsfuam gratiam iUuJiret, dum nonfi- hunt in eius gratiam, quia non dubitant quinperficere veUt vfqui
neprofeHunosoraffeagnofcimus. indiemChriftiquodc(epit.PhiUp,i.6.
"*• • "^^^
Articvli praecipvi.
^^■■Wyy
jT
1. Degratitudine& ingratitudine.
1. Pietatis profeflio eciam cxterna elfe debet.
3. Bonitatis Dei vaHaargttmenta^
4. Inuocationis/incerx fruftus.
5. liberationespiorum admirabiles.
6. Devocationcgentium.
7. De fpeciali prouidentia Dei fumma deprimentis, iofi"
ow^altantis.^ — i
S. . OmnipotentiaDeifuosgloriosecuetur,coaferuat, c-
ripi t,& dono perfeuerantix coronat.
ARGVMENTVM PSALMI CXXXIX.
S A L MV M ^^nc exiflimo fcripum effe a Dautde , cum velfub Sanle exuUret , W Cijuod
mthi maglsfit veriJimile,JcMm afilio Abfalornoferfedttionem regno exmlfta effet.Vtro^Hs enim
tempore hoc ei acctdity vt vtrHlenttjitrnn calitrnnijs ad VHlgas traduUHs m odrum apnd plerofffte
adduceretur. Narn Saule regnante Doeg ft) alij affentatores aultciperpetuo eum tanquafeditio-
\ fim turbatorempacis pubiicaireum Ufk maiefiatis, aut etiam hoHem religtonis ^ contemptorem
facrorum accufabant, Pofiea vero cum ad regnum eueEltu in homines impiosytdololatras , am tpanifefits fcele-
ribus*contaminatosfeuerius animadtterteret, inclinataforturia infkditione Abfaiomii Semei ^ alij difctpiina
impatientes virumfanguinum ft) virum Belialeum effe clamabam.i.Sarnuel 16. Hacconuitiay ^uibui imujiifii-
me deformabatur VaHtd^rnaiorem iili dolorem attulermt,<^uam ilia externA drumnaaut pericula, ^uibus vita,
eitts expofita tunc erat. Intelligebat enim his conuitijs nonfe tantum ^famamfitam iniufte /acerarijid nomen
diuinum ^uoqfue contimelia afficiyvt pofiea verfui^. dicetur : ideo tottes in muitis Pfaimis teflatur defiia in-
notentiay^ in hoc Pfalmo cumplerofqiue ex vulgo intelligdt aures prAbere calumnijSy ideqque afeficH dlienio-
resyad iudicium Peiprouocat^^uem cum KAf^oyyti^Uu fcia,t eflcyab hocpetit vt corfuurnbene exploretc^ €xa~ '
minetf^ficulpa eumcarere deprehendat , ^oenasab hofHbnsfHmat , at<fueitahominem innocentem defendat
aduerfmvirulentifitmosmaledtcorummorfus. Hac/itmma efi huius Pfahni, Confuniituf autemmagna pars
Tfalnii in hacthefiprobanda quod Dettsfit KttpJicj.vedernc , (jrfti?tittntur argurnerita ab eitis, (juiomnium hmi--
num confiiia,di^a ^fa5ia cognofcatyomnipotentiayinfinttafcientiayvmuerfaliprafentia^perpetua prouidentia^
ab efienttdB eiusproprietatey^ ab hominisformatione, ^c. quibus oHendif nthti De^m latiere pofie. fdeojfuefie-
ttts confctentide fuicintegritate Ipretis omnium hominum iudicijs, ijuibusmhil efi fallaciiiii y ad Deumprouocat,
eumque teHem ac vindicem effefuA innocenti& tupit, Infine vero Pfdlmi deteBa hofliumjkorum malitia , t/r*
ram caufam indicat cur in tantum odium veneriiapud impiosyvi irnpudeitter ^ffiEiis CaltlninijS pafiim ettpt ■ird'
ducerent (jr. deformarent. Non enirn altunde illud odium extitit , ^uarn ^nqd ex animo ipforum impietatem ^
fcelera detej}abatnr,(^ tjuottes res pofitriabatfeuenein manifefie impios ^ contumaces animaduertebM. Ode-
runt enirnimptj omnta vinitila dtfci^lina, c^ ^uia legem tyrannum effeiudicant , omnem magifiraium iantftMm
fc^lerumvindtcern hofliliter oderunt Q)profeqnunturi Hec igittiroftender^sinnocentiam fti^mmagia ^fferitf^
caufamDtovindicmdamcommendat. . ^.^, ! . ■^;^'%m^^-&y»w^ ...■'■ ,i\ " ''
■>,
TT^wrrrc^fif^
Adtriumphahdum > Dauidis
Pfalmus.
<> •■ .',■■/';%'•■
.:\-.>
I
IEhoua explofas me & cognofcis.
Tu cognofcis federc ineum & furgere
meum : intclli^is cogitationem riicam procul [ e-
5 Semitam mcam & accubitum meum oblides
[circumdM:]di. omnes vias meas inccliigis.
4 Quia nuUus fermo in lingua mea: ccce leho-
ua agnofcis totum.
5 Rqtro&aniccoafaasmcr&ponistuperme
manum tuam, >
Orditur Pfalmu i generali thefi feu doftrina, quod Deus
Rt w^wy^-wf.qui intelligat 8c videat omnium hommum co.
gitatipnes.confilia.ftudia.molitiones, conatus, d&z omnia,
ita vt nihil cuth latcac eorum quae mter homincs fiunt & a-
genda fufcipiuntur.Hancvewgencralemthcfin tanquamm
hypothefi ad fuam perfonam accomrtiodat , & per diftnbu-
tioncm cxornat atque amplificat , vt inde irifaac neminem
rcaiusdefua innocentiaiudicarepoflequ^m peum,quem
nulla externa fpecies auc fimttlatio fallat: ideoque le ipfius
iudlcium prjeferre&op^onereomnium hommuracalum-
niis.Hxcfummiefthorumqumqucyerfuum.
Primus verfus eft gencralis fentcntia , qux po ftca per di-
ftributioneau:xplicatur.i<rAo»<t.f/# explorm ^ coffio[cu wc,m-
qutt.id eft,tibv hfita funt omhia mea confilia, cogitationes.a-
, ai6nes,flC nihil abs te eft abfconditum.Ioter homines.frons,
'oculijvultusperraepc mentiuntur , oratio auteni fepilhme.
Itaque hominesfaepe fallunc ^ falluhtur fimulatione : tibi
vefo nemo impo<»cre potcft, vt qui cor ipfum mtrofpicias:i-
taque adtuttm tributiil mefiftere non dubito, vt tu m^ m-
te*rttatis&innocenti* fis teflis. i.j.4-& y.verfusfuntdiftri-
hutio fcuext»oHtio,qua generalcm fententjam accurattus
cxplicit,ldqueide6,vt omnibus faciat perfpicuum,omnia le
agere feri6,tanquam in Dei confpeftu : nihil hic fingere aut
iim&Iatfe.fcd intimos fui cordis receflus euoluere, atque Deo
iudicandos & examinandos proponcre.Hac ingcnua & Itera-
ta toties confeffione ci opus tunc erat, vt fufpicjones qua: al-
te iatn multorum animisi.ifederant & radices egerant, exi-
mcret, fequc 5 contemptu& odio , quo laborabat, facilius
vindicarec. Nam quicunque non erae profligata; prorfus ma-
licisc.eumncccflc eracauditahacoratione nonnihil repri-
^refe,oe^maIitiosernduIgerefufpiciQnibusa4aurespj:g
berectlummis , cum videret Dauidem tanra ammi conten-
tione & tantaorationis vehemcntia & Twppnri^ proudcare ad
tribunal Dei.
5f<fere»jf«»»jRecenfet quacuor prsecipuos corporis motus,
quibus figurace oinnes excernashominis aftiones notat.Sc-
dere,furgere,ire,cubare,funtpr2rcipuaemotiones. Nam ver-
bo Sedeodi & cubandinon ipfam quictem tantum, fed motu
ad quictem notat. Significac igicur nullam vitK fua? partem
Deoefle abfconditam.Siuequiefco fiue ambulo.inquit, mo-
tusomnes meosobfcruas.
Sat-getemeHm'] Gra:cus,habetS>«f<r<»,Laiinus refurreCtio-
ncin.
Cogitationeml Deus non tantum externos omnes corporis
motus videt:fed etiam quo confilio fiant,aut quicquid mens
humana cogitct aut meditetur , intelligit,& quidem intelli-
grcj)rocul,hoccft,quanquamvidcacurprocul abeflfe &ne-
glioere res hominum : tamen non ita rcfidet in coelo,vc non
videacquid in terris a^acur.Imo quae proqul ab eoabefle yi-
den«ur,cafunt eimaximepropinqua. ynin Chald«afignifi-
cationeaccipitur pronaunO. Quemadmodum & illud Itjb.
i7.v'erfir y. Ci3T>TTi'|l.Leui exponie, in cogitationibus.
Hieronymus vertitjtiialum n^eumi qtiafi Bomien fii fadum i
piylcumfitinpi.
,f imtt/ww/. Alij vertUBt,iampridem,antequam fcillcct
aiiquii)animo cocipiamus: quafi dicat, antequa os aperiam,
fcis quid fim difturusjimo vero quid in anitno habea, muito
ant^ qfuam Cx 6redcptoTiiam,animi fenfa \u rfofti.
Semiti*f»'6' «iM**kitum meum hbfides] id eft,ttt feraper mihi
ades itcr facienei & iaccflti» tuqueitacircumdas me, ve quo-
quomevcrtameiindovelcubando. fcmpcr pra&Iens fis, &
quicquid agam aut qiifo tendam videas. yerbum hlfproprie
fiehificatventirare feu vChtilando difpergereJdeo nonnulli
hk in vCrbb purant tfle metaphoram , vt vcntilare idem fir,
quod a tfetttbris erutum in Incenrproferrc : fed iudico pro-
phctam aHycre ad fignificationcra verdi "»« quo poftea
verfu 4.vtitur , vel e^iam refpicereadnomen nil quodPfal-
mum fignificat ^vc^c velic , Deum quafi manu cxpanfa vn-
dique eunitenerecondufum, fiueambulet, fiuequiefcat:
.:''»"•'■ ,,,*«■■
lIXi ii,6
itaque non poire fe quicquam agere quod prouidentiam eius .
efFugiat. ^
yan Graicus reddidit ^in» funiculum.
0«w«wWwc<»*]Qij^ihfpeciedixerat,nunccolIigens in
gencre exponit.Via enim fignificacinftitutum vita>, aut pro.
pofitum alicuius feu aAiones.Tu intelligis>& cefes vias nieasj
ideft.tibi nota^funt omnes mca^adiones, omnia mea infti- '
tuta,tu cenfor es & inCp^ftor meorum morum & animaduer-
tisinme. VerbumpD fi^nificationem habet cenfendi fcu
accenfendi, aut potius afluefcendi cum aliquo . Et dicicur de
eo qui femper pra^fto eft alicui.vc famulus feu accenfus.Mc-
taphorice igitur tribuicur DeQ|'qu6d pra»fens incueatur no-
ftra, Alij exponunt,vtilcs fecim,vel proficcrc fcciftufed hoc
alienum eft : non enim commendat nunc Dei bonttateni,fed
tantum oftendit nihil eflc abeo occulrum. NonnuIIi red-
dunt afluefecifti,atque ita exponiic illud lob cap. a 2 .verf 2 1.
tOy Na pun afluefce quaefo cum eo.
&iuiei nuUusfermo]Quoi. de confiliis & aftionibus dixid.nuc
" ctiam de fermone & vei bis affirmat , & quidein aic Deo ver-
ba noftra cognica efle,antcquam vox ipfa in ore formetur,&
fermo in lingua nafcatur. lcaque eciamfi quis coftfiiia filen-
cio cegere velic, eum canien nihU proficere. Deum enim ni-
hil lacec: id quod cthnici ctiam tion difficentur: nocus enim
ett verfuS5n»»m o'f« iA«c 9#^>^f*«» ^ OTt»T'iwjMu'rt.Honiines qui-
deoi cogitationes cordis cx fermone,qui charattcr eft «ninif,
inceiligunt. Deusverocogitationesabfque fermonccuiul-
quain,& antequam fermo formerur,inteIligit.
Ecce] Particula demonftraiiua emphatice additaeft,vtfi-
gnificet nihil prorfus eflfe quod Deum lateac.
Retrof^ante] Repecitio eftverfus tertij. Dicitenlmreex
omni partecircundatum &concIufum teneri Dci confpe-
ftu,vcfruftraconecur eftugere, quocunquc fe^ertac. Nam
corani Deo nullx infidia», nullx occultationes , nulla ftraca-
gematavalentjVtin inilicia,quibusaliquiseuadat: vt Hanni-
D;il circunidatiis a Romano exercicu.ftacagematefibi exitum
patefacir.
Sed Dcus non minus a tergo, quam a frontc homincs cori-
fttiAos tenet:ideo nullum eft efFugium: id quod homines fa-
cinorofi fa:pe cxpcriuucur , dum fugam raoliuntur. Eodem
pertinecquoddicit: Pomsfupermemanum tuam, ideft, tu
me cocrces & cohibes me manu tua , vt quocunque me ver-
tam,tu hie conftriftum tencas quafi iniefta manu. Ita in his
verfibus & Deum ^p/^ovvasT»» efreaffirniac,& fimulargu-
mencumconfirmationis afpergic apecpecuaDei prouiden-
cia : afpicic Deus omnia qua: aguncur incer homines , &gu-
bcfiiat omni3,&4udicatomntam4rominunrfaftaTmanUs e- '
niih eius & potentia itaexpanfa eft,vtnihileius curam, po-
tentiara aut iinperium efFugere , nenio imponere ei finiiila-
tioneautoccultarealiquodfcclus, aut vercendo folum cfFu-
gerepoenauipoffir. Intelligitenim «ogitariones omnes,&
nihil eftabeo occultum.Iptecciam habec 2x(Aim» »/^«,id eft,
ita afpicic fada honiinum,vcfceIerapuniar.
Quidaminterprctes cjuincum verfunl de crcatione cxpp-
nunt , Tu me fingis retro & ante : quafi verbum effet nj:' &
quodfequitur, Tu ponisfiipcrmemanumtuan),ita intcr-
prctantur, Tu mcformasinitarfiguli applicancis manum ad
opus formandum fc fingendum. Sed deformaticme liotrili
nis dicet poftea : nunc enim loquitur de illa generali prouf-
dentia,inqua primum eft •€♦')-'«'«• Ad<»ef>wiiff»»perrinetin-
fpedip & mtelligentia rerum, qua: geruntur: praeuifio futufo-
rum euentuum,cognitio omnium cogitacionum quas formac
natura cordishumani. Deindecoferuaciofcu gubernatiore-
rum omnium , quae direfta eft ad Ccrtos fines feu metas , nec
quicqua cft tam exile feu minutum. quod ab hac cura & gu-
bernationcdiuinafitexemptum. Sicutenim condidit omnia
Deus: itaad certas aftioncs &ccrtos fines ead6m ordinauic,
& intotagubernationemundihocagir.vtomnia fuumfinem
confequancur. Ideo dicit fe conftringi manu Dei , vt fignifi-
cct,non fecundiiin cogitationes hominum,fedDei cofifium,
omnia in hoc mundo eucnire.
6 Mirabiliseftfcientiatuafupramc.ejcaltataeft,
nonpotero ad eam. ' -' :
Haftenus thefin pofiyt, quod Dcus omnium hominum
corda introfpiciat,& de omnihus adt^onibus , cpnatibus , di- '
Ais & fadiis folus rcde iudicct : atquc huic thefi afpergic ar-
gumencuin fcu racionem i perpetua eius prouidentia , qua
mundum hunc & inprimis homines gubernat, q\ix nulla
eife poflTct nifi omni^m hominum cogitatioiics &confilia
noifet. Nuncperexclamationemaddit aliuclargumentum]
quo thcfin probac,ab infinicaDcifcicntia fiifnptum.Tua,in-
quit , fcientia fuperat omnium creaturarum fcientiam: eft e-
nim infinka:&humana fapientia eciamfi ad fiimmum excre-
fcat, tamen Dullainpartc confcrri cum tua fcicniia potcft:fi-
' ' nicac
'iW H A LWy'U':^Ck'tmTW
ni%
^•^ nitaseniiu creafura? finita eft fcientia. Ergo nihil eft in rebus dixerat,ante & retro coarftaj^ me, & qubd fequitur, dexcera
'; ^ h'uinanis,aut gcritur inier homines,quoanon inteiligasjtutj^ tua tenet mc. Non enini deducere Iiic ffgnificat viam mon-
niult0^re£liu$iudicas de liominuin adionibHs quilm nos.H^o- Arare aut comitari itcr factentcni:(ed deducet me manus tua>
mines eniiii decipiuntur cxterna (pecie aut fimulatione ; tu tanquafm cuflos captiuum fibi commiflum deducir» ita, vt e-
vero cum infiinta Rt rua A:ientia , homJnum corda introlpi- tiam /i fugam mediter,facile me rctrahcre pofHs: id quod ex
cis & iudicas. Hic efl; fentencia huius verfus. fequenti membro appJiret quod i^nyifnmt additur. Dextera
MirabilUfaHaeftfciemiafHpra.me] Id eft,longe eminet fu- tuatenebttme, itafcilicet , vtaufugereautcximcre mc a tua
pra me aut fupra captum mentis mex,(ff):que maior.quam yt potcftate non pofl1m.M^nus cnim & dextera pro poteftate &
vllacre.uurarationaliscogitan4oeamaftequipoffit]autnie- imperiohkcapiiur. , ^
tiiieamexfuoingenio debeat. ,
Exaltat» ejijld efl^altiorqu^m vt ego aut quxcunque alia
creatura rationalis polHc ad eam p^rtingereiboc eft,tua fcie-
tia omnino eft incomprehcnfibilis & infinita,nec quifqiia cft
qui vel cogitatione,vcl verbiscain aflequi poffir.Nihil igitur
cftquod latcre aut effugere tuam cognitionem polfit,6t Itul-
tuseft quifiiuis putat le efFugereDei iudiciuin poffe.
AIij lcientiam intcrpretanturde illa fapientia quam adhi-
^ 'buicDeus in formaclone feucreatione hominis:eain dicunc
m^nm
■£r.' •
\.
II Sidixerojfaltem teriebrae ppcHent [c^r«rff/]
mc;etiairj nox lux ciica' u €[erit,] ' ^. . , -
u Eiiani tencbras non obtenebrabunt abs
tc , & nox quafi dics illuuunabic : iic tenebrae licuc
lux.
Quartum arguraentum eft abefTenci» diuinx proprieta-^
te. Deus eft eflentia iucida: eft •]ue.fons lucis in natura fpiri-
, effe rubJimiorcm, qujlm vt quifquam eam puffit intelligere. tuum & corpofum. £r°o nullae tefiebra: ipfi caliginem of-
•'' Ell enirn homo magni artc & faptencia conditus,quod ofte- fundere.aut nos abfcondere poflunt. Etiamfi igirur quxram
latebras aut tenebras, juibusme occuUem(vc homines exe-
pio Adami quserere latebras poft adnuffum fcclus folcnc)
tamen nihil profccero. Nox enim & tenebraj non magis oc-
cultanc me,quam ipfa lux.
Sidtxer^o] ideft , Si cogitem apud me. Pingit Prophcta in
liQC pfalmo animum hominis ad omnia cfFugia auc late-,
bras circunfpicicntis. Primiim homincs profani dum fibi
ihdulgentin fculeribus ,exifttmantnonefreDeum,quiarpi-
ciat & vindicethominuin fafta:diciint enimPfalmojp. Quis
videbic ? idc6que fine mecu in oinws gcheris fcelera fe prae-
cipicant. Atque horfi iinpietashfmis cft craffa & manifefta.
Tolluntcnim prorfus omnemprouidcntiam. Ideo priino
loco hos redarguic & conuincic, inquiens , Tu nofl;i federe &
furgere meum. Alij^quanquam iudicantDciimafpicercho-
minum fafta: tamenvtin foro policico , iudicantcogitatio-i
nis poenam nemincnr pati.Ideo (i manu hon interficiant ali-
]ucm : fed fraudc & dolo ci periculum aliquod crcent,atque
dic totius corporis artificiofilfima ftrudura ,& fingularum
partiuin vfus, vi rion immcrito diftus Gt (uiifiiuaii.it. Haec in-
terpretatio inde oritur,qu6d paulo ante verbum ni!f imitati
GrjBCUin interpretem reddidcrunt verbo formandi, & prajcc-
dentem verfum de formatione hominis inteliigcndum iudi-
carunt. Sedgeneraliorefthuius verfus fencentia, quam vt
adrnam fp6ciem accommodari debe:it. Graecus incerpres
ficreddiditpriusmqmbruniriStto/Lytfwdnii' j.»«»Jc»iJ «^ i/wJ.
Mirabihj fafta eft fcientia tua exme iquod Bafilius in hcxa-
inero itainterpretatur , i/i*<uinf Ks^Taf^^ri^Cim* ««•e» ••»•
«P»«ifi(ftcfte;^iw.Sednon animaducrtit Gr^ctis interprcscom-
paratioi\em,qiia: ell iii prxpofitiorie Hcbrxa , cUius vis nota
efthuiuslingua»peritis. ' '
7 Quo ibo a Spir Jiu tuo ? & quo a fade tua fu-
gjam?
8 Si afcendero in carlum , illictucs. Si iacucro
[/?r^^/<w/fC(frfl];n fcpulchrojcc^te tu.
9 [Sijfumain alas auror«,&; inhabitem in extre-
1110 maris, ' - ■ ■
lo , Etiam illuc manus tua deducct me ; & te-
iichitrDcdQXtevti.ta9t^\^vel apprehende.s me dextera
Tfcrtium argumentumjumjtur^ vnjuerlali Ddprzfen-
tisjvel ab eflcntiiB immenfitate. I^us, inquit, eft infinirus &
iminenfus,iUxtailludIeremiJ^ aj.'e2lum& terramegoim-
pleo. Ergo cum vbiqueadfir praefens , nihilpotefteumkte-
re,auc efFugerecius oAilbs. Ego igitur cumfciam omnes
mea^ aaioncs &confiha perpe^uo expofitaefTe ipfius oculis,
fruftratiujercremcfrugia.Apud homincspoteftquis qnKrcre
interimahudagere fimulent, putantfe non fore i/*i(/3wK)t«
His opponit, quod dicit, Deum intelligere omncs cogitatio-
nes&fermonem,ctiam antcquaminlinguaformetur. Sunt
alij , qui fua fapientia confidunc , & tegere fe fua verf utia a-
nimi morbos pofTc cxiftimant. Spd nulla,inquit,cft fapicntia
humana aut vafriries canca,quin Dei fcicntia fuperetomnia:
ide6que & dolos animaduertit , & autores in ipfis fceleribus
tadem coprehenfos & conftriftos tenet Inucnias etiam qui,
ficutin vita ciuilijnulti^bi iiiga confulttut &rpcenas^mtgt
ftratus effugiunt,ica ciim fentiunt terrores confcientiae & iu-
diciu Oeiin corde,putant fefugerealiquo poffe^vbilateanr.
Etquiaexiftimant terroresconfclentiaj & trepidationein-
defcre tantiim exiftcre , quod in eo loco v«rfentur,vbj per-
petratum eft icclus, qu6dqueIocujipfe aut qui confcij func
fcelerisjdolorcm fubinderefricenc,ideofedaturos fedolores
iacebras &pr3etextuSquibus animi fui cogitationes inuoluac iudicant, fi in aliquem locum fugtaiit , vbi nihil fit quod in
autpccnattimagittratusefFdgfin.fed Deumnihillatee, & ne-' membriam reuocare fcelus , atque ita renouare dolorem
mbtflPi/^erfe t!ius iudicium poteft. Nemo itaque cxiftimcc, poffit:ficuc Adamabdit fe. Sed fruftrahajc remcdiaquae-
me, quiljAiiiiitJiriqUini i" confpeft u Dei ago, tam profliga- runtur. Nemo enim fugere a facic Dei,auc eripere fe cius c6-.
tuih aut fceler^rum effe' , Vtnon ma^gis Dei, quam hominum fjpeftiil poteft,eti.imfi inftar radiorum folis vno momento ab
iudicium metuam , m^que cum ab his fceleribus de qmbus Vna partc Oirbis ad oppofitam refe proripiat.Vbicunqlie cniin
iniufte accufbr,ium ab aliisabftinieam; ' ' -"^^' « vCrfjttUr, ibiininusDeiemn apprehemiit & iudicium eius
Spiritiirti n A fimplicicer accipit pro virtuteCvt aliSs fajpe)
fedpro merite&inreIligentia,Sicut i.Corinch.i.Qu.K5homi-
nuni^noTiir ea qus funt hominis.nifi Spiricus hominis qui eft
nuniTrrcmireaqus „. • n p • x •
ineo? InhomineemmfcdesmtelligcntiascftSpiritus. Inde
ipfuni exercet.
Reftatpoftremumeffjgium, quod hominesfuisfcelerir
bus tegendis falso f ibricant. Cogitant cnim, fi fe abdantin
Dauid hoc ad Deum transfert.
tenebras,vbi nec ipTam luccm afpiciant, nec a creaturis cer-
nantur, fe lecure latere aut cfFugere Deiiudicium pofTe ; fcd
fcendahiadima: fidegamlnimaterra, hoceft,eti^ftifim6r-
tuusfepeliarqua^m profundiffime, nequc tamcn ficcftugio
tuam faciem> Verbo J? V^ ^Uudit ad id , quod fepulchrup eft
mortuisproleao. . « ^ , , • . „ >.
Siftmam alasaurorA] Id eft.fi quam celcrrime & quafi mo-
mento fugiam' ab vna parteorbis in oppofitam ,xam6n non
potcr6effugerei:6fpeauintuum.Vtiturprophetam^tapho- -^ .,-,•, ., .- • -
ra qulalliidicad' c^lerrimam radioriihi folis excurffoheni, rear coram ipfiUs tnbunali, quod ad hx(^ ci;imina in me con^^i
rnii'trrtrtm^nmaborifenteadtycciclentemperueniun£.Eftque fifta attinet,rhe,fiftcre,defInantmJleu5Ji^alspmetraduce^^
ita effe profahuhi , vt non Deiiudicium mu^to magis quani
homirium mCtlikni. .IVam quod adKoinineiattinCt, ncim»\
fere eftitaftiipi<ius, quianonfucum aliquein fua;cauface-
tiam peffim^ ratfifte, (& fuasfraudes & dplos occultare malis
artibus poffit.toci verp pculqsf nemo fallere autcfRigerepo-
teft : quem cutii habearh affiduum infpeftorem&cenfbfeai
meorum confiIiorum,cogitacionum & adiionum , & non ve^
qui nlomento ab orifente adt>Ccidei)tem perueniunt. Eftqt
cad^Vn fermonis forilia, Mal'ach.4^ Vbi fdli tribuens.a^s,ih-'
quit,SiriitasiiiaIiseiiis. ^ , ^ "., ,
InexirefnomarUl Id eft , in nouiffima pirte maris:afqUfcita
occidetitafem plagam nominat: Solehim occidens vidctur
fiibir* tJCeanum.Vtide pc(ets,ciSi^b^dafum folis defcribunt,
femperfere diciint folem fefe c<mdcreinari.E& igitur &Pi-
uidhacphrifirefpicit. - is.w» «,j u.
Manttitm deducet me}U intelHgatUfliixta id quod verlll 5.
re, & iiidiciuni Dei metuant, qui tandrerhin ipibs feiiere at«-
madufercet. HJBeiumraa efthuiiis pfalmi,quam itertjp hoc
ioco e'xpono,vl fi4iiiis,quo tcndat tota oratio pfalmi,ttJtel-
ligatiir,' ',' ''/■!'•■', , '■ ' .... ;,; -, ;.
. Teriem eperieiif inei Vcrbum «)i\0 fignificat obtucrfc & op-
primere,idqucbifariam,primiim quidem ad rcgendum feU:
bccul'tandum,vthocinlcco. DeindeaddcIendumffuCQn-
tefcniutii;«t iHb,KTcn»peftate<x^ruet na^jfey concuticndo '
•• ^
:v..
4(iI^it.Iii hac fignificadone vfurpatur Oenefit j. Senten mu-
, lierrsconeeretcapucrerpentis.
. Nont(MUidedtt<|^nti^VJ>quodeftcrepurcuIum:redi^^
, . r maci^v«rbi^lV:quQ^
"s , adljquain c6^^ verbis t)VJ & it||i\i> : vtrumque e-
- " |iimfi§pificatfl3re,afflare>&qui'demppfleriuspropr^^
jlatuterpentisintelligitiir^^
i^Sna^Ul^xcircum^pfoftetyme] Id eftjipiae tenebri; vert6-
^jtur in4iem, vt non minusexpofitus fim oculis Dei> qu^m /i
tflem meridiana luce circumfufus. Alijexiftimant inhoc
membto hon eife refponltonem ad illam rationis hutnana;
faUaciam.J[ed idem dici ,quod in praecedente membro. ,
MtiamnoxmtUtxfromei Jd eft,in tenebris fi verfatus fue-
ro; concedetol^^thi plus licentix . vt liberiijs vagari pofiim,
ncucfuribusScfyiueftribus ferisnoxeft pro diCj quodcunc
liberiijts vagentur. Non enim deprehcndar,vt qui incerdiu a-
riquideommittunt. Ica dicicur in verfu A\cciiV^f'i<P<u»w£i
*mmi JVxec.Hancfencentiam nonimprobo,.& particula CI3i
in feqiiehti verfu id monerc v^idetur. Gr«cus ita hoc mem-
brum reddidit: i^ ttf| MTiijjyMc li^i^ tfvtifA.it, Noxeft illumina-
tio in deliclis meis.Iudicauic enim nomen efte pp, quod vo-
J^ui^tates Se delictasifigniBcar,ficut Graeca vox ni^n , qua* inde
fadaeft:cum c^ehdiAio compofita/ic ex prxpoficiotii-
busaip&affixoU.
'EtiAmtenebr^nonobtenehrabunt ab$ te'] ficut cxteris eftugiis
nihil proficitur, ira neque tcnebris : nam &tenebra*non oc-
euItantaHquidate, neque iic obfcuranc,vcoculiscuisnon
paceat > ,
iitfxvtdiesiUumnayit ( vel abfolu;e,Iucet, id eft,Tenebrx
fant /iciit Iux.^Q^tnt6,eandem rem repetic ad maiorem ex-
prefliOtteni.Hebraice fonac,ficuc tenebra?, ficut lux,id eft.co-
ram facie^lyeiiiullaeftdifferentialucis &tenebraruin: tene-
bra» eiiim fiint fimilesluci , & lux eft renebris fimilis. Con-
gtUit cum hts vcrfibus fereillud diftum Pindad , quod cicat
CleJ^nens <.Strotnat.9itI 5 <Au»K7Ji> iM, fMKe^itt >vxn; etfAtmf Ifottf
i|^,,jQuia tu poiTedifti^^o/WwJrencs ineos : ope-
ruiili me in vtero tnatris iiicje.
Hoc quintUm eft argumentum fumptum a formatione
hominis rn vtcro , & ab imperio Dei quod obcinet in homi-
nem^ leformatum.Deus, inquit, formathoiiiinem invcero
matris, & plenum imperium in ipfum & in omnes abftruiif-
fimasparccs eius obtinet , imu Vafa fpermatica qu*e gcnera-
tioni funt defttnata fibi vendicat. Ergononcft iiiitum fi o-
-mnia4i€
cogitationes difquirat. Harc fumma eft huius ,& fequen
tium verfuum.Eit aiicem argumencMmlioc diligenter obfer-
uandum. Primum,quiahacfententiaminanimishominum
confirmatjquod ift prouidencia, quodque Deus fit Ksif 4itytm~
$T»c,& iuftus iudcx ac vindex fcelcrum: ^ftque eciam argume-
tumhocfuprS Pfalmoj^. traftatum , vbi,ci]uT^ impij dice-
renc , Non vidct Dominus nec attenilit ad Uxc Dcus lacob,
fubiicic Propheta triftem obiurgacionem , qua hominum fe-
curicatc accufat & damnac. Incelligice infipiences in populo,
& vos ftulti quando eritis prudentes?p»ftca addit. Qiu plan-
tauitaurem,an Mon audirct? aut qui finxit oculiim , an non
videret? Idem in jiis verfibus dicitur , nifi quod hpc etiam
addit:ur, Deum non taniumobrinerepIenyiTiimperiMmin
hominem a fe formatum ,fed in ipfis rcnibus, qui & vafa fune
feminaria, & pro fede affeauum fumuntur , pofuifrefibi fe-
dem fcu domicilium , vt non nifi ex arbitriq eius homo fin-
satur, idedquc figmentum opificijipfiusprobi^ei fic per-
•it^*"?* '■cftitat ant&edens in hoc arguinento impium
illum Flacci& Manichaeorum errore.qiiem i|lein ecclefiam
©eircducere conatur , dum affirmat bomines j^ diabolis
transfi^mari, tranffubftantiari auctranfelcriicntari, recoqui
9e rcfutjdi ,&c. vtque fententiam hahc declar^tiD libro de
jrec1:at& drigiriiis , qui infertus eft parti f^cupd^clauisfcri-
ptiifte.dlftinguitifltcr fobftantiam ipaterialem & formalem.
Poteftjinquicconffderari fubftantia alicttiiis teftacei, aut vi-
rrei,aut argchtci vafii; «i^m quatenus ex tali maceria eft,tum
quat^iiUs vas tllud ficfoJ-rtiacum eft pulchre aitt tiirpi ter in
formam honfeftam aut foedam perduAum. [ Pof^s ehim ex
e^dem materia facere vas honoracum & in hOnorem , yt ex
vitrb & argento pOl:*i<Ium : autvas lgn6miniar,'vt matulam
aut dt^hthj Vt P^i^Ius Ioquitur,Teu ficut ille i«gj^ptitis rex
cxeoaurofecit Dttim , quod ahtc^t in peluim lauandiipe-.
t dibus d?ftinatum , erat formatum. Hac declararione pdfita
tolhptmttSt maifisriamfubftantialem |iomiiiis,qua nomi-
ilat viUjowm&igliobiliorem materiim4nt^ai^m,q^^
telutijtjcum de tefta , fnMo cohditam, alliiic ncuhquere-
ihariffflrcjtamctfi vjade Wtiiitam,fcd formitomft4h«a^
mai^quafque hominuiTt teftcfletamabftnriuin
R. MOtLERI W
nilhis , feu fubftantiam formalem > vt loquitur , deperiffe in
hbmine atque aliam i diabplo introdudam c0e. Ac he quod
dubium relinquatf inquicle non loqui de illa externa & craf.
fa forma^ quain^conuderai; in adolefcente puelU, ^ut eciam
in toto homine phitoTopHia', vt quod homo conftet irorpore
& anima,habet (laturam eredam^duos pedes,manus,oculos,
auresjficque anjmal ridens,numerans,ratiocinans : fedioqut
fe de ea nobiliffima fubftantiali forma, ad quam praecipua
ipfuln cor fcu potius aniina rationalis formata erac.Vulc igi-
tur prima forma fubftantiali amiflajprorfus nouam i diabo-
lo eife introduftapji&Deo nihjl^relmqint ex hoc opere,nifi
illam materiatn fu&ftancial(erriyi|ii£ initio conditaeft. Addic
.n.exprcffe , homines & diabllpseffe ex Deo ratione priinje
creationis& perpei^nas cohferuarionis huius fpeciei: ci^ius
tamet^creationis forma fubftantialis fic amiffa : fed non ra-^
tione illius horrendae metamprphofeos,qua ex imagineDei
effentialiter funt mutati in imaginem diaboli, &poftea illas
blafphemias cumulans , ^nquic > fatanam non tantum veluct
venenum quoddam^ajc accidentarium maluniin Adamuin
effudiffcciJtm ipfum in paradifo vicic , cepic &in fuani potc-
ftacem redegit:fed ipfum Adamum ihterfeeiife extin^ta in eo
imagine Dei , & infuper conaidiffe in eo nouum kotninem,
quem nuhc veterem Adamum nominamus , formatum ad
fuam imaginem,pro eius libitu : atquel^inctptiesiila verba
recoqu&ndi,rcfingendi,refundendi,fabrica«di, transforman-
di , tranfelementandi repecit & inculcat. Cohorref<fo hxc
referens. Sed camen m^nendi eranc auditorcs hoc loco,vt
difc^renc fugere&execrari iftasrocesblafphemas, quas fu-
m illa,ad rurbandas ecclefias naca , primnm in vulgus fpar-
fasnunccoc fcriptis percitiaciflime ciefendit. Extanc autem
hoc loco&aKbimanifclta teftimonia', qux afilirmantDeuin
formare homine etiani pottlapfum in vtero matris : &qui-
demne^uisdeexicrnaforma tanriim hocinteIljgat:feae-
tiam de illa ipfa,de quaFUcius loquitur, ex hacformacionc
colligicDcum omniaipforum confilia,cogitaciones;,&ajffe-
&as noffe,cum atioqui.fecundum Illyricum, id dtabolopo-
tiiis quam Deo eflec tribuenduhi. Qijje idtur impietas cft,
diabolo h^,nc pocehciam tribuere,quod ipfe opus Dci (quod
vilis& ignobilis maceria; nomine vix d^ignacurlllyricus) re-
coquac&Fefiiigac.,acque ica eriam i(^fAoyieipit eum facere,cii
foli Deo hoctribuat fcriptura?
Pojftdes renes rneos] Id eft,tui funt renes mei quos formafti,
atque in hos plenum dominium obrines canquam ih tuam
creacuram, vt procrearc homo hominem finC cuo beneficio
non poffic : & quia formator & Dominus es tenum.nihil po-
tam^atntruium aut reconmrffrn meo peftore., quod
noninceIligas,aut inquod non inquicas & animaduenas.
Tu enim quafi fedcm in renibusmels coUocafti, vt tanqiiam
ex abftrufiffimo loco omnia mea inceriora > cogicatic^es
fcilicct & aftcftus coniempltri?, Kenesmaluic dicere quam
cor , non quod propric renes finc fedes cogtcationum vel af-
fcftuum, fed quodinabftrufiffimisparttbuscorporislatcnt,
ita VE ciim rcliqua vifcera exitnuntUr , Jii vi?c confpiciahtur,
Significat igitur fcriptura vocabulo renum,inHm#i abtftf afil-
fima & occultiffima quaEque,i«iTOii>^K<5<.Vt fuRi?4 pfal.t^. E-
xamina renes meos & cor meuni. Et Pfal. {t.cum dio*c,Veri-
tatem yoluiftiin incCTiQfibuy.vi4etur ctiam not^re r^hes.De-
inderenit vocabulo vti voluit, quiaorgana funt ad procrea-
tionem deftinata , ne quis h()minu arbitrioT^cafuproCY^a-
tionem fieri exift mec. t f , ^s. ' "
0/»«r«/7?;#iw]Ideft,tu^ijm in vtero formarcr,yeflauifti ine,
vt lob inquic.capite lo.pelle & carncj& oflfiibus ac neruis co-
operuifti me,& inclufifti me fecundis confouendum & alen-
dum. Non enim membra in corporibus noftrjs fppnte^ro-
agmencancur.aut fine arte & cafu ica nafcuncUr.Sed b^us,vc
poftea dicicance omnia membra diftinguit,& varios cb vfiis
actribuir,fouetitem in vcero matris, doncc matijrum tempus
partus ajdueniat. -■ ./ ^- ,-''. . < .. v- ' ,>v^' ,,is;-io.'..
14 Celcbrabd te , quia mirabllker mirificatiis
fum^mirabilia funt opera tua: & anlmamea^ogno-
jTcitvalde. , '
€:QgitarioneingeBtiummiraculorum,qua; Deusquoddie
edit in formariohe hominuih, abrumpensali^uantifpernar-
rarionerh , inferitgratiarum a^ionem,qu6dica mirabilfter
formatus fit. Apud homines profanos miracula illa diuiha
quoridiana affiduitatevilefcunt.FlaciuseriidiaboIoilU b-
f>era& mlracula tribuerc nonveretur. Dauid vcro agnoftit
e quaquam inilla integritate , in ^ua homo conditus eft ab
initio, noh fit natus ppopter corrupti<iinen|& «wfwom-
niumyir|um,qua; ex Adarlapfu adpofteros omnes,quafi hx-
reditario iuretranfiit, diuinitUs tamen in vtero matrisfor-
matum efle, atque ideonon tantum grariamfe debere Deo
dftcntltc , ibd ctiah) hQriim miraculorum confiderarione
excica-
■'.iSS \.
■ *",
txciracur ad piecatem,inodeftiatn&cxtera$ vittutes.Duin «-i^
tiimcogitat le itaex feniine parentum diuinitus formacum
effe.non tcmcic aut cafu, fed vt tflet templu Dei,in quo ipft
h bitaret5& a quo agnofceretur&celebrareturjh^ccugitatio
& a vitiis eiim rouocar, & adtimorem Dei, inuocationS,gra-
tiarum adioncm)& adciiligentiamintocavita & a^lionibus
regendis exufcitat. Alij qut id non cogitartt,nec Deu conc^ito-
rcm luum celebrant, .nec corporibus fuis honorem habent.
feddiaboloca inhabitanda & profananda proftituunt.
MirahiUa]i<iomen immediate iunftjm cum vcrbo aduer-
biafcit.quod non aniniaduertentes altjfifubaudiuc ex fequen-
timembroyopcratua. i-:^ i ' '^
r^flf^^Non vulchocquodexafteintelfigat oninia opcra
Dei:naai fupra dixerat, fe nun poffc Dei fapientiam afTequi:
fed teftatur dc fui dihgentiain confiderandisDciopcribus,
dum non obiter aut perfundorie feu negligenter afpicit Dei
opera.vc facfuntpleriqucfedmagna atcecione&fludio,quo
ad cognofcendam Dei potentiam &cekbrandani eius gioria
expergefiat.
15 NoneftabfconditUm robar^ncuai [ '^tf/ vt
alijjojfatto maay tdefi , ojiiHtn^^ artHHmcompages)
abs te»qui formatusfuminocculcQ : variecotnpa-
<Sus fuir» [fcilicet organis ^ JenfuHm dtuerjitate] in
iriflinis ) aicibus lerr^.
Continiiat narrationem de formatione hominis in vterx»:
& vt miraculum amplificecdicic ipfa ofla & c«tera mpmbra
in ipfisvterimaterni penetrahbus,qu6 nullaacies humano-
Tum oculorum penetrarc poteft>Ded fuifle cognita & per-
fpefta:atquc in de colligic , Deum nihil latere eorum qux ab
hominibusfiunr.Iiuerhominesqui aliquod opusexmateria
fingunt aut formanc, non cernunt nifiexteinam formam,
quaj in oculos incurrit , nonquae intus funt : Deus vero
nullaluceadiutus formaehominem invteromatris, &mi-
nu iffima qusciue&abflrufiffimain corpoievidec&format.
Os meufnjAlij exponunt robur : aUj fubftantiain feu cor-
pus:fed parum adfammam rei intereft.De offibus taniemi-
lo intelligere. DicitenimnuUu exoffibus abfconditu fuifTe.
Jn occulto]ld eft, in abdito materni vteri.
Contextusfum} Id eft.varie diftinfli^ membris feu organis,
&fcnfuum diuerfitatc format.is fum. Verbum Hebra»um
CZ?pT fignificat acu pingere,veftes auro & v.iriis filis dmer-
forum colorum intexerefeu artePhrygionica pingere.Vnde
Itali verbuin fuum Ricamart acceperunt.Hic vero metapho-
riceadcorporatransfertur, &artificiuih in formacionehac
liguraiIluftratufriMyiw<if(W(etrominatvteru matris, in~quo^
erac formatus, pcr mcLaphoram comparas euui infimis ter-
rxcauernis feu penctralibu^.
16 InfoniiC mcuni viderunt oculi tui t &: in li-
broiuo oniJiiaiftd fcribebanCiir,dics[i7«/^;«] for-
iT<abantur:tfe non vnum cx i\^hs.
Non acceffic Deus ad opus homtnis iam perfedum , auc
curam eius fufcepit.ficut homines infantem iam..cditum com
pleftuntur& curant:fed cum adhuc rudis&informiseflet
maffa feu materia,qua» nullam formam inducrat, tu el vidi-
fti, id eft, & cernebas ea, & fingularem fapienciam & curam
in eaformand/i adh'bebas.Vcrbum eiiim videndi intelligen-
dumeft effeftiue. Eft^autem inhocmembroargumentum
a maiori ad mitius. Si ancequim coaluiflem in certa<n & di-
ftinftam formara , Deo cognitus fui.multo minus nunceius
notitiam poflum effugere.
I»/«'^ro|AmpIificat eandem fenteciam fimilitudineab ho-
minibus fumpta, qui libris & comencarus ad mcmoriam iu-
uandam vtutur.Dcusitaque dicitur habere in aftis fuis fcri-
pta,quxcunquenouit;ipfius enimmemoria nullis admini-
culis indiget .
Omnia ifta^ld eft.tota ratio formitionis,
l^ies quibu.s formatoifunt^ no vniiexil/Jis^SicutfoTma mul-
to ance ei erat nota & perfpeda, antcqtram ca introducerc-
t.;r : ita dieseriamfuerunir noti, quibus infans in vtero fir-
inatur,eciam anreqi.iam vnumexmembris feu hominibus,
vel eciara dies vnus extarei.quafi dicat , quiddico quod me
cum forinarcrin vccro prjBuiderisPimociimdics initio mun-
diformaretur,& ne vllus quidehominfi adhuc in viuiseflet,
omnes erant fcripti in libro tuo,i.omnes tibi erat notiffimi.
Alijexp6uunt,diebusformatifunt,id eft^l^porisfucceflu.
N6 cnim fiinul ac coilefcir fcmcn , app iret difpofica aliqua
fpecies vel mcmbrorufti proportio , fcd progreflu temporis
digeritur&apcicur iliainaflain fuaimfiguram.
Ernon vnnm exiffisjld cft,nulla erat concii>nit«ts,nuna di-
ft;nftio,cum inciperetformari illa nidis mafla.
17 Et 'Tnihi qiiam pretiofa: funt cogitationes
tua: DcUi! quam fgrtes (unLfummac caruni.'..
IN PSALMVM CXXXIX.
j^ii
^WI^"
x8 Si numcrera eas, prac arcna multiplicabuntur; V
■euigilaui & adhuc ego tecom. ■ "^ ■;;';■■%' ;:^"^"' [ ti^'-'-y v«.>
Praicifio eft,qua per exclamatione abrupit fiac cothqiemd-
rationem dc prouidetia Dei,acque eiusfapicntia, qua omnia
mirabiiiter condidit,difpofuit,conferuat & gubernae.TSca.n.
illa eft,vc hununa mens cogitando,ne' mininii^ quidem parce
eius afllquijnedu orando compIedi,auc percefere numerado
poffit pra: admiratione. Et tame quia tantus eft ftupor iq^ma-
xima liominum parte,vt pauciffimi fint, qui aqituos exufcitec
ad incued^ & cofideranda hxc arcanazDei fapiccixidocumejci^
qux in creacione & coferuatione hominis exhibet, ofte^C^a
fe omicccre hanc commemoracione,non vc omnino has (lofi-
tationcs,canqua inutiles, alioru ex^plo depqnac autremittat,
fed vt tacitusfiscft pomsropexsiilhifRduec^iidcKcSiidmi^
retur,& proingemj fui modulo diligeter expenden$ad agno-
fcenda Dei fapientia &prouidentiam his operibus exulcite.
tur.quam vt oratione complefti aut recefere fruftra conetur.
Ideo diciceascogitationes, qua» fcil.in cofideratione operum
& fapientiaj diuinx euii? rerinent, effe fibi charas & pretiolas,
feq; multit dodrina* & c jnfolationis ex his haurire, acq. mde
in piecacis ftudio proficere^cum mundus incereailll fapientia
rideac & contemnat.Ita fi^n ificac fapienciam diuina,tam eam
qu^ ex verbo pacefafto hau: uur,quam qu^ex creaturis tncel-
ligicur,etiafi capereanimoium humanoru anguftian» poffit:
opera camen danda efre,vtinitia aliqua eius lapiencixin hac
vica affequaniur,caquc loco pretiofiflimi rhefauri habeamusi.
Gr^cus reddidic,i^< ^ xi<ur l-n(Mld»7woi ^<^ai9«:vocabulum.n.
yi, nuncamicum, nuncfamiliarem cogit^tionem fignificat.
Forces lumma» eararn. Id eft,ita funt valida5,vt fi»a mple raen-
tes humanas obruanc & obftupcfacianc , & fenfusoianes ab-
forbeant.Hanc (encenciam amplificat ab impoffibili percol-
lationem. Si numerare auc percenfere numerando yoluero>
multsplicabuntur pra» arenn,quam nemo numerare poteft.
Expergefa^Mfum ^ adltuc tecum^^ld eft, quocies a lomno
expcrgifcor, cociesnouamihimaceria oftercur&fuggericur
medirandx huius tua: tam mcredibilis fapiencia; , & .nouuoi
mihi admirationis argumentum nafcitur. £ciam cumpriores
cogicacionesdepono , tanca eft vbcrcas & variecas harumre-
rum,vc fubinde nouum aliquid fefe ofFerac,in quo cua fe raihi
fapiencia confideranda exhibeac.
V) Si occidens Deus impium : tunc viri fangui-
numdeclinateame.
Explicaca thefi,iam propiils accedic ad caufam,quam age-
bac cora tribunali Dei. Teftatur, vt dixi, in hoc I^falmo Pro-
^fietade fua ianoeenrfa , quae afa hofl^bus fcelerate tradttcc*r
batur,&prouocac addudicium Dfei , qucm orac , vc ciiin fic
ii^fiftoyfMrHc , & omniain hoc nfundo fapienrer& iufteadmi-
niftren , ceftis & vindex fic fu^ innocentia:. Nunc igitur ofte-
dic quomodo hocDeiiudiciumdecIarari cupiar,vc& iiuzin-
noccncia cofpiciacur,& hoftes fuae malitia; digna ferant pra;-
mia. Ego quidem, inqait, accufor a maleuolis ,qu6d fim vir
Belial.noceftomnis generis (celeribus cont^minacus,& vir
fanguinum,hoc eft.crudciis & cruculentu$,qui nihil nifi fan-
guinem fubdicorum fitiac. Ego vero ficut cor meum cibi ex-
pIorandiim& «^minandum fifto : ica non recufo , qitinin
huiufmodi fcelera, dequibus accufor,proutferimftitiituai
rciftitudo & iudicij fcueritas, animaduerras. Si enim impios
& manifeftis fceleribus concaminacos, quemadmodum po-
ftulae iuft^ia, bccidas , non tantum ego ornabor integMta-
tis teftimonio : fed hberabor etiam ab illis maledicis ho-
miriibus, qui cum ipfi fint contaminatiffimi & crudeliflimi,
mefalso horumfcelerum infimulant, & paflSm traducunt:
& hoFum poenai & mihi & ca^teris proderunt, vt tahum con-
foreiafugi.imus.Hxc videcur effe fententia fimpliciffima hu-
ius verfus,in quo propter metrigenus,puto imperatiuQ poni
pro futuro,& per viros faguinu iudico notari Semei&fimiles.
Alij optandi modo accipiunt: vtinam occidas: nee tamen
fimileexemplum affertur,vbiCZ3M accipiaturoptatiue. Alij
Dauidem fibi gratulari putant , fiemedio tollantur(mpij«
fed melius fluit textus,fi exponas quemadmodii dixi initiot
20 Qui loquuti funt de tc fcelerace.-funipferunt
[tf/f«<!««fr«;^rytf]mendactter aduerfari) tui.
Addic cau sacur iufte in eos animaduertere poflic , & m«-
ture debeat. QuianQnmetantumtinquitjiniuriaaflficiunti
dum me falso tradpcut^fed fcelerate etiam de tc loquontur.
&manifeftasblafphemiasin teeuomuuc. Cum enim tu me
^ege conftitueris,iIli qui per fedition^ meinuafifTefegnu di-^
ciit,& raot£ fedltionis,turbati regni aut crudelitaftsaccusat,
cotra te Ioqu0tur,& ruum c6filiii fcelttrate depraiiic.Ica etii
qUimedicfit efTe virum faguinOiiuftabeUa^qu^fubaufpiciis
pomihistui adaerfus hoftestuosgeffi,fceIerate improbic, (k
damnant.Quidani reddunt,qu( rebellant cibi ad nequitiam.
Legunc enitn 110* MmerutPto 1lO* iom^a, Deinde addic«
KKK
I
15^5^ PRi^tEC t. HENR. MQLLEIU '^^^' iji4
• , EleMrMMmendaciteradlMrfayijm^lnquometnhradamnzt turjvidipraeuaricantes&auerfatusfum.RtTpoactigiturGrg-
hoftiuininaaemfaftuin&fuperbiam.qua&Dci.8chominuiii co fiJiM-ilmica /iAtiCHtnfii. Plerique reddilerunc verboiiti-
iudi<;ia jideat & contemnunc. Idedque in omnis generis fcc- ganditalij vcrtiinc,Molcitia feu ta?dio afficior.
lcrafefeproiiciunt.AlijintefpreteslequutiChalaaumPara- P*!-/?*!?/»»»? <»</^jConfirmatpriorem fcnccntiani,& exa;.',gc-
phraften fubaudiunt nomen. Suinpferuntn6nieii,fcilicetin rataflcueratiotiern rcp^ticione eiu(dem [cncciitia?,&adicdi<).
vanum, hoeeft,abuitfunt nomine tuoad pcriuria fua. Vel e- he vOcfs n^^an. Significac enim non fuilfe fimulatum , ul cc-
tiam,vcalijvoiuRt:nomenDeiinvanum vfurpant,quiafuis tiamocculcuinodiMm,rcd&arden$ & fcrium ,&quoiinon
figmeocis eum accommodant.Grxcu ^ reddidit. xi-xJAvn^ titf^-' occulcarit ; /icuc qui lciunc iniulle fe odifle alios > celaiic. lcd
•nttitmm •mitihnt «i/.Putauit ^ny elfe plurale ab Ty,fcd[ nome quod manif;. fte lugiendo & dcceftando ipforum confuerudi-
1^cftabll^5^uodfignificatdeftrucre,dcpbpulari:&cranfla- ncmolicndpit quam cftcc ab ipfis animo alieno. Habujc-
^eividuare fcu orbarc.'Congruit cnim cum my, quodfupri nim ,inquit, cosprphoftibus, ficutilli viciflimnon mc raa-
]^lilioij7.vrurpatur. SignificatigicuCVhoftemjqui omnia tiim , fcd teinprimis, cxeinplopatiris fui diaboIi,hoililiu-
diruit & popuUtur,r.S3m.28. Dominusrcceffici ce,&fadus dio perrec^tifunc. lili quidcm nuila cx caufa tanta odia cun-
eft hoftis tuus. InNIWaddicurNpcrparagogen.- Efteninri^ ccperuntaducrfus mc,fedcgoiu{hiadignatione&iuftoze-
NUJ.i quo iv;) fcribitur Iezech.;9.1mitatuf cnini vcrba quie- lo cxarfi adueriusjcorum iinpiccaf cm, quam non dillinuilaa-
fcencia Lamed He. ^'^^^k^ii^];''-<:''Ay''if^, :► tcrreprehcndi&taxaui. Ita fignific.it hcdifto,uianifcilani
21 Annon oforcs tuos lehoua 6dlo habebam?&; impiecacem & (celera non efl*e cegenda auc foucnda fikncio,
infurecnces contra te aueriabar.? , . ^«^ 'edarguc,\da & c.ixanda pro cuiufquc vocacionc, nc vc-
o ■ .. . ... ^i,^ • • :^:„ f..« ritatcmfcucatt^UmDciprodidiflevidcainur. Atqjc hicqm-
XI Perfcao odio oderam iUosrptoininiicis tue- d,^^,g„, ^^^ ^^j; ^ft^„, fungamur inicVuiud.cus
runc mihl. maxinia.'multitudiiiis,autcontumeliis&minisfanaticoruiu
Vtoratio plus ponderis habeat in cotifpeftu Dci, &fuam hominum , qui cum fua (omniaimprobari videnr, rabiosc in
ipfeinnoccntiam euidcntibus argumenti»aflcrai,nunc in finc eos,a quibus reprchcnduntur,incurrunt, & animi fui virus c-
ctiamvcramcaufamoftendit.cur intantum odium vencrit uomunt.
. apud maleuolos, vtcanb acerbitatccum infcftarcntur , &c ^, Explora me Dcus,&: coEuofce cor mcuiii:3c
mcdiofublatuin cuDcrcit. Eratauccm caufahuiusodii.non : ^ • / ■
mcaio luijiacum cupciB-i.j- :ii r.ic^.^;A./,L«,. cxamina me,& coeuo cc co^itaci^ ncs uieas.
DauiiIi«aIiquodfccIus,quemadmodumulitalsodittitabanii; r r it^ • r i , -,
fed quodiproram impietatem &concumcliofasvoces inDcu ^4 ^^ cognolce [videj^u via prauitat .s[i(;^rwj
cumfcrreno poflet,acritcr fe(ehisopponcbac,&corumim- in mr[///:]& dcJuc Hitin viafv.culi.
piecatem rcdarguebat, fuo eciam loco quoties poterac punie- Tandcni in fine fubiicic propofitionem , in qua , fiftens (c
bac. Hic vcro prodidit fe animi ipforQ morbus. Nam qui lia- iudicfoDci, iffiniiat (e nullius fibi fceleris,cijius accufaba ur,
dcNUs haberi pro rcligiofis& fanftis hominibiis volcbant, confciumtHe^atqucici culpama fcrcmoucc.&aDcopeticvc
vbi inteilisunt fc reprchendi & accufari impiccatis vel hatrc- illc huiu;» iDtegriiatis fic iudcx & vindex. Tu Domine, inqinr,
feos , vcl concempta: rchgionis , auc deprauati culcus diuini, fcis no aliam ob caufam ine auerfari & odifTc eos,quain quod
moxodiaaccrbifumaaduerfus Dauidem cocipiunrjedmque nomcncuumconcumeliaafficiunCj&fuaimpictatealios infi-
diris deuoucnc,& omn^us modis extinftum cupiunc.Hxc eft ciuni & corrumpunc : idco me tibi fifto , c^que iudiccm inicr
jkypocritarum pietas , qua: hodie quoque paffim inhoftibus nie&hoftesmcoscfre volo : ficalisfum,qualcin mecffciih
& aducrfiriis noftris confpidcur. dicunt, non recufo poenam : fin miniis , ptco oftcndi tcftimo-
Csetcriim deodioaduerfus impios codem modo fenticn- nium mex innoccntia».
dum & diccndum cft, ficut dc imprecacionibus , de qui- Cognofce (^f vide'] H«c vcrbaintelligendafuntcumcfFcftu.
buspa(fiminpfalmi$diximu»,&de JShjftfftti^iudLj^hlmim?' Icacnimvult Dcum cognofccrcintcgritarcm ,vcmanifefto
Nihil hic indulgendum cft priuacis cupidicacibus, ne praece- aliquo teftimonio oftendaCifc Dauidis caufam probarc, ho-
pcum de dileftfonc proximi violctur ; fed fimplicitcr rcfpi- ftiujn vero impictaccm,hypocrifin, odia iniufta & alia fi:cle-
ciendum ad gloriam nominis Dei : quam fi quis pius videac ra execrari & damnarc.>
cencumelia affici , iuftam indignatione concipercdcbecad- Viam doloris nominat peruerfann , qua: dolorcm adfert.
— uerfus hoftes Dei , & quia cupit ornari gloriam Dci, &pro- — Mctalepticafeititloqttimf. Nam fcelcraadinift^rdine diui-^
mouerifalutcm ecclcfix quantum in fe cft, & quancum fua no comitancur doloces confcienti»,
vocatio fcrtjoperam darc debctvtomniaimpedimcntatol- Deducmeinviafectitt] Nonnullivolunt circ imprccatio-
lantur. Nam hic valcrc illud debctjZclusdomus tua; comc- nem,ac fi caput fuum pan^ deuoucat : quafidicit , fi ita res
ditme,PfaI;«9. Eftqueodium mviciapocius,quaminper- habec, moriar.Sicucilofuezj.&i.Reg. i.dicitur.viavniuerCB
fonasdirigcndum.Quatenusigitur hoftcsfuntDci,iplorum tcrrx, idcft, quagradiuncurpmneshomines afccuJo. Sed
furori fe quilibct opponcrc debec. veibum duccndi hoc loco bencficium pociiis dcfignac,t]uani
Annonofores 3 Quafi iH^c. tantumabcft vt reus fim ho- poenam:itaquc afletior iis qui viam feculi pucant fignificare
rum fcclerum de quibus iniuftc accufor,vt nemo fit qui im- continuu viraB huniana» curf^um:petit cnim fe dcinceps (juoq;
pietacem & alia fcelcra maiore odio profcquatur, aiit maio- vfquc ad finem vic^ diuinitus regi ,nc vcl a fuis cupiditacibus
refeucricate damnet, quam cgotidquc cibi|»Deus. cuius mdi- impulfus,vel aliorum cxemplo auciHcccbrispcrtradusruat
cio racfiftojprobecognitumeft&perfpeftum:im6hiciple in contemptum Dei & manifeftam impiecacem. Intelli-
zelusnieusvnicacaufaeftcuf tanto odioaduerfusmcexar- gic cnim Dauid hancintcgricatem , dequahaftenus glo-
(erint,& tanto conatu hoc agant,vc me e medio tollant. riatus erat , non clTc opus Immanarum virium. Sicuc igitur
©filpnNVerbumHlp proprie fignificat tanqua ^(rtx«)<^, . Paulus raonct, Qui ftac,vidcatne cadat:Ita Dauid hoc
hoc cft.rem putidam ', & quac naufcam parit , aucrfari, & ab loco id prarftat , (Unn fc confirmari di uinitus in pietatis ftu -
caabhorrcrclta fuprjPfaI.ii9.inhacfignificatioQeacc4>i- diopecic.
P SALMI CXXX IX:
'; ' !i>iv,.'<( ' . P jA R T £ S»
• ■ ■ ' ■'^**' ■ '''.■.■■ . ■ "*^ .
I. Aduocatio teflificationis Dei^qua Dauid fe bominum caUimniis obrutum , faltem a Deo proba-
ri & pernofci docct.Qaod autem i.v.in gcncrc proponjt,fequentibu$ declarat,praefertim, vcrf. 1.5.4.& 5.
in quibus rcipfuro fcrutacur & Deo exhibet 9 addica prarclara confeflionc fcientiieDei & fux infirmi^a-
tis>v.6. . # .
I I. Explicatio fctentlz illius niirificae Dei, a duabus cireumuantiis:nempe locijv.y.S.^. & to.Dem-
dctcmporis,v.ii.&i2i ^
ilL i£tiologia fuperiotis profcflionis feu protcflationis , a fingulari hominls genitura , pernuri-
ficaro adminiftrationcm Dei^v.if q.d.mcrito omnia ifla tibi pcrfpcSa funr.qui ea non tantum crcationc
tibi coniparafli {ingnla,vertim etiam adhuc creationis & redemptionis iure podidcs.
II 11. Protefkatid pfaltis, in qua fludium animi fui explicat, tu/n iii cclcbranda Dci benehcentia er-
gi fe,v*i4.i5.i^.tum in prsflando obfequio,& volimtate ipfius conformanda vohintatiDci.Inhoc altero
membro propo{iuonis,oftendit:fe his beneficiis adduifhim eniti,vtfe totum ftudios^ committiit Deo, a-
fiiando quod Deus ainat)V.i7.& iS.abhorrcndotib iisqux Deus odit, v.i9.20.2i.&22.
V, Pcti-
teftis cs : ego
lupra>Pfal..6.
/. Pecitio» vt auipliusi Q opus eftyipCuin probetDcus & dirigac,v. i$. & £4. q.d.tu iftortini omnium
is cs : ego vero tuus rum:propcerea> li opus eft» ecce nile paratuu) ad fubcundaui probationes tuas : v t
I N P S A L WT RP ;CX Cr
i
propcerea>
t
L O C O R V JVl D O C T R I N A5.
O B S E R V A T 1 O N E S
LoctcidepcrjpiCAciJfimaDeiprdttidentiii.
Verf.i^i^. ^.s.6.Dumfe impifpeccati nebulisfallaciter innoluHt,
pijfeipjos dtfcutientes hypocrijinpurgant ex cordefuo. Idautifit,
cum nihil qmnuis occultum Dei oculos laterefciunt.
^ihomirtem creattit,eufninttes ^in cutt cognitum exploratvt
libetittecfieripoteji quin omnei hominwm omniU aSlionesJtib eitu
octAtsverfmtur^ . s--S|j!t. '','■)
Non modo aiiionum humanarumjveriem etiam cogitationum
Detii eft injpedor ^ iudex.
Cogitationes quantttmuis ptofundi, (^ fuco prudentid, humanA
obteiiAheo patent:»ec quicquam ejl in omnium hominum.qui fu-
irefunt^ erunt.cogitatis-Jadiis ^ dfciis.quodperJpicaffimamDei
frouidentiam ejfugiat.
Piffcientes Deo nihil ejfe abfcoditum.fenftes omnesfuos vltro de-
tegum^vtje exami»andos ei permititant.Contra hypocritAjimtda-
do, qttafi velis obtentis fecure (ibifaciunt delicias.
Deus quaji inieBa manu cuniiosmorfalesfubiicitoculisfuis,vt
netranjiterjam quidem lineam dejteiierequeant.niji ipfo confcio.
Scientia Dei nobu efi incoprehmJibilis,nec vUis verhts pojfumtts
aJfequi^Deo nihil effe abfconditumltaque nihil reJiduH ejl,niji vt
nojiriimhecillitatis cSfcij tantamaltitudinerettereterfujpiciamtts.
7.S.9.\o.u.ii Nihilproficiuntjkisfubterfugiis homirtes^dum co^
nantur efftsgere Dei oculos:nec locum mutare pojjunt quin Detts a-
nimaduertat , im)) fugientes iuftitii fuA oculis ^ manibtes perje-
quatur,vtpote, cuiusfapientia immenfacdum ^inferospenetret.
Etiamfi quvs Aquaret celeritate Jblis radiosinuUus tamen recejfits
ab eo potefi inueniri.quinJemper.Dei imperiofubiaceat.
f^otiesje hominesjubduceretetant d Dei prAjentia,ineiusar-
bitrio e(i,mox retraherejugitiuos.
No minus acuteui-nit Deusin dlftftimis tenebrif.quam in meri-
die.Sjuod cogmt)/digniJJimiiefttCii Agerrime eo adducamur,vt nudi '
^' aperti prodeamtts in Dei cojfietium. EtJi.n.Deum omnia cogno-
fcerefatemur omnesytame quodnemo ityCotroueifiam vocittyquijijj
apudfe tacitifro nihslo ducit:dum tafecureDeo iUudtmus.nec vUa
eius reueretia nos coercet,vtfalte locttm hominis mortaits apud nos
»btineat.Pudore enim retinemur , ne quis himinum confcittsfit ac
teflis nofirA turpitudinis : Dei verb iudi^cium nonfectts contemni-
mtts,acji interpofito velo fcelera nojira abjeonditaejfent eitesocu-
lis.Indefit(vt quantum i» nobis eftflucem intenebras couertamtts,
" ^imfamenimmenfa Dei fnpientia faciVe dijjipat.
1s.14.1s.td Non mirum eftfi ita in occultijftmas quafcfj hominU
cogitationes difquirat:nam renum ac cordiumfiiioreftjbiqjerexit
fuutribunaly ex quo iurifdiciionemfuam exerceat;nec mirum eft,fi
eUhofalldtflexuoficordiu noflrorii recejftts, quinos adhucclaufos
matrts vtero ta clare intuit^efl,acfi ejfemus in media luce expofiti.
Mirabilibtts modis,^ quimerito admirationem terroremq^ incu
tere debent,fumtts fermati:vnde(nifi prorftts fimusftupidi)in Dei
laudes prorumpere cogimur.
GlUACiinq^ ocults nofirts occurrunt Dei operaytotide miracula siit,
quA mentes noftras adfe rapere debent.
Modeftafobriaquedil^eMt^Jij,percepioJgitflu Mtrdhilikm diui-
norum.immenfam glori^ti altitueiinem adorant.
Deus longeprAceUit futnhtffs qieojefj artifices, qui ocuhrum ttdmi-
niculo indigent adjbrmandtmjieum opus : u auiem in vifciribtts
matrts ncJirA artipcio prorfus thfinieabili nosformaieit. Non i^i-
rumigitur.fihomines in lucem editOs tam exaHe cognoft/tt,qiios i»
matris vtero numeris omnibus abfoluifi ,{. i';(\l.-;
Deus dicitur habere in aii'tsfuisJciWi\fmm(fli nouit: tum vt
nuUisadminiculiseitesmemoriaindige^ieteStCord eius faciefin'
cer^i ambukmtes:tum vt ab eius immefaj^^tia pendere difcamus,
In eo lucet maximeDei proutdentiai.qubdhnfujam iUam putrt-
dinem.ex qua creationis tempore comftngimur^pidcherrimamfi-
guramtraiitetemppfiftligerat. \
17.18 ChmtamprAclaraarcanA DetfapiemiAdoctemmaiqua
in hominis creatione,totaqiee vit&gubernation«^fxlf^bei , ab impiis
vel negliganturyvel non Ajiimenturfuo preiia,piort)m efi^reptdi^
fuppliciterfefiiiere ad Dei tribunal^ijt eittt boniiatem at^mnipo-
tentiam magisacmagis agnojcereqteeant. \ '
Dum qmttdieexpergefimusi noku m^um admirationis ar^emS~
tum najcitur.lta^ dum brutafoQordMprofani homi?Msfeproi/$iiit
in omne fcelm.necquijquam eorumfi^oriifui memor esiypij cum
Deo permanentvt ei acceptam refer/£nt vitamjiuem, euma^audi-
rCiVidere,^ intelligere ommafatearfffer.e[tei aures^ip isociflos,
(^corintelligenttaprAditumcreauit,^.'^^,.^ V »,
ip.2o Reprobos Dcuiftatuit in exem^iem,vt injtiSlA iUisfMrnb.
eleiios ab eorum Jbcietate reHOcent,^*n Oeitiatore cominemf.Vi-
deiefa.zd.9. ., "::;.. '/.,:,;.,,%*, ' •
£4 lieetidprofiltunt impif,vt nt modhftatuatquiduis impunlfi-
bi cejjurumfedmanifeftas etia in iudicem ipfum bla/ihemias euo-
munt, Crjajiu temttie/tti non reputantfe miferoTeft^hiS/tnencionesj
imo fibi plusquam par eft tribitentes, Deumfuapoteftdtejpoliant.
21.22 Nonfatis in cordibus noftri4vigetpietatisJiiedii*m,nifiex
fe odiumfceleriigeneref,quale hicpr<e.dicatpropheta: dtindedomeet
Dei z^eluspofttdat, vt { pro ratione rfoftra vocationis ) fatrum etitt
nomenpe,ulanter calcari ab t/nptisminimepatiamttr.
Fortibtts,altiJq} animis jfiernenia funt omniaimproborum om^
ntii odiUivbipro Dei honore certandU eft.potiujq^ renuntiandie ter-
renis omnibus amicitijSiquam adulationib.perperamfoteereeorum
fauorem,qui Deiodittm cupidi infe accerfunt. ForroodiumiUud
^nta in perjbndrqud ih viiia dirigendtt eji. Colenda.n,nobis eSi
pax cum omrtibus .quoad iicet^rnanda etiam omniuJaltts,ifJ hu~
manitate ac othnibtts ofticijsreuocandifunti» viam. 6}uatentt€
tamen Deijunthoftes, eorumfurori nosacriter opponere conuenit,
23, 54 Saniii quoties defua integritate loqufintur,Je/Mper inni-
tuntur gratuitA veniA : CAteriem qt*ia,perfieafi funtiVtcum^injir-
mitate labanturfuam pietatemprokaifi Deo, non mirtem efkfi U-
berife ab irnpijsfeparant.
^umperfeuerantiAgratia a Deofit,precandunt efi vt nos qui-^
bttsfemel manum porrexit , Detes non defirat in medioJpatio,fed
adfinemvfqjguber^et.
ArTICVLI PRAEGIPVI.
De fpecialifTima& oculatiffima Dei prouidcntia.
De humani cprporis fabrica mirabili.
Dc fcientia & omniprxfentia Dci.
Humanx imbecillitacistabella.
I.
X.
1
5.
<. De multiplici libro Dei.
Laudum Dci luculentum argumentum.
7. PioruminreputandaDeifapientiaftudmm.
8. De diligendis inimicis noilris & odio liabendfs ini"
micis Dei.
V. Impiorum.Dei inirnicorum,charaftercs.
10. Confcientia; examen /incero afiedu Deo comnut-
tcndum. _ *
ARGVMENTVM psalmi cxl* • V
tCRIPT f^S efi hk^ Pfalmtif a Dauidey cum a Doego cj^-fimilibns gnathonibns aulicis regis d-
" mmus calumnij,s uduerfus eum ita injiammaretur , vt dolo ^ armtseum Sadipetereft necprius
' ^uieturumfe ojhnderetidonec vitam et abfiHltjfet. In hispericuUs confiftuMsJ>)auidad Deum
confugtt^atijiue ab eo defendife aduerfits Saults (^ aHltcoruminfidias (if calumniaspetit.Et^ftiet
inter orandumfides eius cdnfirmatUryVt certafn fibi deferifionempoUtceaiurTfubijCit infine elul-
ci^imas promi^iiones^ejutbus pijs defenfionem adherfits impios i^ virttlentos Jycophantas poUicetitKhofftbus vero
poenas ^ exittum minatur ^ fmprecatur. HAcfiemnia efi, Bflautem htfioria Dauidts imago ecclefiei omnittm
temporim.Semper enm illa oppugnatur afuperbis hypocritiSi^fei exempio DoegifiritHlAttone humiUtatisfJ}' sa-
Utmontd calltgunt beneuolentiam aularum ^ vftlgi-, ^ obtre&atinoibus actalumniisptos i^) bonos dtformdntes
nmhorum odta aduerfus eos cancitant^^ pericuU tnfimta ipjis crtfant.jFit mtHt^ vt Aiibiferro & tgni exein-
■ '• ,^^ ,%, KKK i'y
dsnturfijiMihcofM mmin exiUurn eijei4ntur»aHt 4liis artih$u opprimatur,Sicut igitur Dauid in hoc Pfal^
mofotit iefinfionem aAutrfHS opificesfraudHmfceier^m^uernagiliro^^^ autores , y«i nonfolum imptafraude^
fed etiammahifefla vicrHdeliter£ra/[antur:itanos ^uo^ue ^ui hodie fimflibHi arttbns oppugnaraurieadem vota
faciammyacpetamtts vtl^eut reprimatjophtfrnata ajjentatorum ^fycophantarum, ^ui artes nocendifciunt a~
ftutifiimei& crudeles conatm tyrannorum cohibfat:at<]ue in hacprecatione intueamurpromtfiiones, cum tn hoc
PfalmOitumatibtfxferepetitasyin^uibiis vox dminadefenfionempromittitptisy <juiper calnmntam t^ vtm op-
primuntur^&impito^cophantistrtfttfitmaspoenasi&interttummtnatftr. ^^
D triuniphandum>Pralmut Dauidis.
z Erigemelehouaabhomineina-
lo[improbo:]zyiixo Iniuriaruui cuftodUne.
I^ropoficio pr^lmi eft^in qua rumiiia pecicionis exponftur.
Pecit enim fe defehdi diuinitus, ne circumuentus fraude ii0-
fiiutu fuorumjauc vioppreflus pereat.
^h hotnine malo^Loqmur non tantum devnoDoego^cuius
calumniis &fal(is criminacionibus feudelationibusanimu^
regis adueFfus Dauidem aceendebacur , fed de caitciihs coiin-
liariis & gnathonibus aulicis , acque adeo de ipforegequo-
qucHuius animum,qttiaalienatuin cflTci DaUide cemebant
periculi magnitudinem exaggerat» & ingensanunidefide-
rium ac fidci ardorem feu robur oftendic. Quo enim niagis
crefcit peiicutuni, &quo fideseft^cmior & ardencior, c6 Ik-
pius vcraque ces ad damandum & ad compellanduii) Deum-
nos extimular.
Cogitant adpr£C$pitandum]Qjpd antea dixcra c eos cogica-
re malain corde,ndacquafiexpones Jiac oracionereddit.Co-
gicant pr^cipjcare greflus meos:qiiafi dicat,hoc vnum ipfi co-
^icant Si moliuncur, vc me aiiferum hominem praecipitent Sf.
eiitrtint,Dftf Jie mir ein bein vnterfchUgen,
^j» Ab/conderuuc fupetbi iai^ueutn mihi.-di funi»
alij.fubinde «ffi^S nouis calumniis magis inflammabant, bus extenderuftt rctc ad viaai fcu.itx; lendicaias
cumqueimpenebant,vtmanifcftobcllo& armis Dauidem rft^rfK<«*]pofuerunt mhijSdah. '
peterec.jComprehendkjgicuronines,cumhominemmalum "_, . ,, « . rj u a- j -u - j-
& virum violcnciaj fcu violentum appellac. Id quodTequen- Frpjes, dolos, & miidias hoftmm , de quibus antea dixe-
«esverfusdilucide oftenddnt,inquibus non de vno , fed de rat ,mhocverfu expon.taliaorat|onefiourata,lumptismc-
multisioquitur. Carteriwtimalosnominat.qUiomnigenere . "phoris ab aucup.o , quibus ill^ infldi^ hoft.um Vcnufti(h-
fraudum ac dolis aduerfusi>onospugnanr. ttprimiim ommfi ?»« pmguatur. Quemadmodum eniu. auicuiar cap.u.uur auc
notaturmaIcuo;cncia,exquacaeieaexiftimc. Cuiusenima- Iaq"eo,aucret.,auttendicuhs:itailli,mquiv.iultii licesnuhi
niraus maleuolentiaaduerfus alium accenUis eft,is omnes ar
tes & hiodos nocendi quasrit. VirQ$,iniuriarum feu violentos
noniinat,^ui nulla laceftiti iniuria vi opprimere alios conan-
tur. Gu.^ enim aftu &.doli$ nihil profic.unt homines male-
uolijcandem aperca vi OjCa0antur,& vbi vulpina dcficit.leoni-
namaflttunr./^
""'■^ X^co^\xiiA^mx[^ n^ala in cor-
de:qu6tiaie congregant pritlia
ftruunc inlidias, & omnis^eneris machii.amenca cxrogic int,
quibus me capcu.ii euercanc. Necelficas igicur iterum in hoc
yerfu expon.cur.qua Deum ad opemferendam impellerc co-
nacur. Suni,i.ic]uic,v(.di4ue circumuencus infidiis, & retia ad
me iliaqueandum v.ulicjue excenta ,n euadere nonpoijfim,
ui/i Dominus iuccurrat & ine er.piat. £ft autcm oblcruanda
infignisdefcriptio hoftium ecclcHx in his veriibus. Pritnum
nominat eos .nalos , qut cum ranrii.nlcelere dcledencur ,fa'
cile odia concipiunt aducrfus bonos , quos fuis cupidicatibus
4m;| <A;<E)iunt llhguas llcut fcrpens : Vcnenum afpi- obftare vi4ent, atquehorutn vitaeinfidiantur. Deinde vbcar
dlS ruD labiis eorumtSelah. cosviroslniurfarum ,quinon dulo tantum & fraude, lcdraa-
nifefta vi vitam piorum oppugnant.III.vQcac eos impios,qui
Propo/Itioni fubiicit racionem fcu confirmacioocm a ne
cefticace , in qua & hbftium fuorum malitiam exaggerat , &
pericula fibi imminentia exponit Ideo enim petit fe diuini-
tus liberari,quia & lK>ftium virulentia fic maxima, & quia fe
incelligac forisnudacumeftrc amicorumprxfidiis, &variis
expofliuminiurifSiln-terciovcrfuexpooic^cabttWfccundi^
vcrius.vir malus& viriniuriae.^alumenimeum vocac, qui
mala affldue machinatur in c6rde , & omncs rationes init,
quibus alccri noceac. Vir iniuris eft qui congregac pra^lia,
hoc eft,qui cxcernam vim parac & armis opprimere inuocc-
tes conatur.
C0»/ri{M&Mfff/>r4/M]PIeriquefubaudiunc prxpoiicionem ad:
vt fig^ificeCjSycophancasF^lds delacionibus acc^dere om-
nium odia.atque ita efle belli tubas. Sed etiam abfqiic pra;-
pofitioncpoteftle^ijContrahut bella feu preiia.codem fen-
fu:atque ita vfurpacurHabacuc i.Vniuer(a hamo ruqeducic,
concrahec illa reci fuo.NonnuIli abfolute exponunc , coeunc
feu cdcurrunt.ParcicuIa ^«<i//ii«exaggerat periculum,& no-
tac indefeflum ftudium hottium. Tantum cnim hoc vnum
aindue.& magno coiiatu agunc,& in eococi funt occ^pati^vi
bonis noceantjCfSfquetandem opprimanc.
Acuunt /m^M/MJAmplificat & illuftrac priorem fcntenciam
i flmilicudincin qui^comparatdolos,aftus&caiumniasoh-
creftacorum veneno afpidum,quod fine dolorc,vcPlutarchus
inquic in vitaAntonij,vicam extinguit,grauacoe!x fomno ca-
pice^ leUi fudore pcr faciem diifufo, fenfibus paulacim de-
ficicfkibus. Calunmia enim,vt Hcrodocus inquic ipPolym-
nia, mi^ria afficic al>fencem,&nonfencjenciidum feu pla-
gam infert*Et vulgo dici folet, Contraniorfumfycophancar
non eftremedium.Notus eciam eft Graecus verfusracJtocmp»-
0KH mpts^i ^ ^ »«"** ^h^t' Pi^ftim aucem & fupri eft de hac R-
mi^icudinr.Pfalmo $t.,
Nomen Hebra-um.^quod afbidem interprecantur, non ali-
bi.extatinfacra fcripcura quam hoc in loco:alij araneolum
interpretantur,quinacura venenofiflimus cft,& Grjcis dici-
tarf«^,feu/i')4M,a fimilitudineacinorum higrorum. Dolor
amprfu eius cft,qualis;i fcorpione.Pfalm.58.eft oomen >nfi.
5 Cuftodi n.elehouaamanibusimpjj, a viro
careanc ciinore Dei , & rideanc & concemnanc iudicium Dei
aduerfus peccata , ideoquein omnis generis fcelera audadter
ruant. III I.nominateosfuperbos,elatos &tumentes fidu-
cia fu£ fapientia* & virium. Atque ha;c ipfa appellatio ofte-
^ dip,non queri Dauidem dc vulgaribus honiinibus : fcd de his
quorum lumma runcerataut«>ritas& potc.itia^iirrepnblic^
eoqiie periculum fibi grauius inuuinerc affirniar,quo hoftes
funt potentiores&arroganiiores Obferuandar cnim func
artes quibus imp.j ecclefiam oppugnant. I. Eftmaleuolentia
& odiQ crga bonos.Hhic feiiuucur confilia praua quae incunt
adueifusbonos, &(vtfaciliusin{^itutumfuumperficiant )
obtredant intcgtitati & innocentije piorum, quos calumnijs
defurmant,& in odium adducunt,vc nudatos prxfidiis & be-
neuolencia alioruni faciiiiisopprimanc,fuis eciam odijs , ne
qua ipforumimprcbicasdeprehendatur , J>rxcexuntfandi-
monia?,religionis & zeli citulu:tandem varias infidias ftruuc,
quibus n nihil proficiunt,inaniis etiam iniiciunt & bella pa-
ranc,vc quosdoloeuertcref.onpor^erunc,vi opprimant. ^
..(^^w^w/m/r*] IdinHebraiofonac ad manum femicjg
velcramitis:manusenim fxpe pro fpacio fcu loco accipitur
7 Dlxi Ichouf >Deusmeuscstu:AuftultaIc-
houa voci dtprccatioh s meo?.
Iterum repetit principalem precationem.Sed prinuim de
fua conftantia ceftatur.cum inquic.Dixi Iehou£ , Deus meus
es cu.Ego,inquic,quanqua vndique circuuencus & circumda-
cus fum ab hoftibus:caine no abiicio fide, fed adceconfugto,
& ce ftacuo effeDeii meiiiuxcaverbii, quimcrefpicis,exau-
dis,iuuas eciain defcrcum a cfcaturis omhibus , hoc eft , vin-
dicem &feruatorem meum Hanc fideilucem & conftantiam
retinere in njagnispericuhs&perfecutionibusc&cratumul-
tuances dubitationes racionis,& c&tra^varios laqueos diabo-
lorum , noneft resleuis , nec obtinetur fine magiiocertami-
ne & luda,& fine affidua Dei inuocacione. IdcQintueri hoc
Dauidis exemplum ita dcbemus,rt Uoftros quoque animos
in periculis&aeruinniscogitacione verbi diuini, & fidticia
prxfencia? & auxi|ij dit<iniinuniamus,ncvidi prauis afFefti-
i^iiuriarum fcrua mcttjui xogitant ad praecipitandii buscarnis noftraj.aut impulfi a diabolis, abiict.amus profcf-
grelTns mcos. fionemdoftrinx,auideficiences5Deoruamu94H triftilfima
Repecit prbpoficioncm,cui dcinde& hoc verfu & feqUgti fcelera. Accedat autem & inuocatio , qu« viiicum eft fcccnm
eandem racioncm fi?biicif,qUa; fupra' recitata cft^a magnitu- ^*" pr?fidium noftru m. Eftque hacc ipfa profeflio conftantix
dine periculi fcu neceffiratcfompca. B.epeticio aatcm ilia & ^«" fiduciar in Deu ar gumentu , quo cofirmat promiifionem.
, 8 lchoua
8 IehoUtt)£>oinine mijTobur (aluds rnea? [ »J &a»4pitudiii«»cciyt(uwvelrefe«xtta^iIl»idCanii<}ii.Diiin
eft,mitanm' tspotentia pr^ditmyvt PeBis meferuA- ^?" rex wooa in circuit uJ4cfti«oiiijii»K»iiio, qtfodi» Ji-^ -
rey c^^«r;p»rm^/4/«^WtfIpofuiiti teguiwcntum bkur^»Je,l»i,ura«t«i>ri«gulare.
capiti meQin die armoruiii. ; .^ /n^j. /»; n > .
Lutin prxccdcnte verfu fidem acccdentem adDcum& . \, ^^'^^"^ Ht' ^'«««^boncstCUm .gnC|r^Cl-
pctemem auxUium c6fi*mabac cogitationeverbi &promiP- P»tabit eos in protundttatcs.nga r,eIurtgcflCt, ,• yv ■
fionum diuinarum , ciim dicerec.Deus meus es tu : ita iniiioi Hsc imprecatio , vt ff pe nionuiious, vim habec vaticinij, ^
huiusverrusidemfacit.-fedpofteaaliudargumencuin addici ^ftque criftis comtninatio ira; Pei &poenaruin xternaruni
prxceritisbene(iciis.qu£Deusantehacinip(um concukc»;. aduerrushofteseccle/ix jSpiricufandoperDauid^pronua-
Notuni eft didum Soj)hoclis,q^d cicafiCllemens 6.Scromac. ttaca^Nihilenim-hie adieribendttn eil €upidi<acibus^ atitfk)>
««««'iv^^^Mtiui^imf *";)^M<f4l«-«NSedcu,iaqiuic,ieriufti8&prooe- &disafted!tbusbumanisi Sbdncutceraccefun^aSpiricufan-
xifti me antea ia-mulcis pecitiulis. Ergo nuc quuq;,mihi praor Ao acdet anvorc Dei & eccleiia; eius, & cupie fubkci&omni-^
fto^fis, vc appareat te nou n\dtafle nacuram aut propofitum. busimpediinencis glodam nomiriis eiVK iUttOeai!i;ita etiam
Operuifii M^M«]id cft^fuiftktnihi inftar galex in dio .pfxhj. idam Spiricus has^voecs fcQ eommtnationesex orc eius pro-
' Q^j^do cnini verfabar inccr iioftiumcela& manu$,caexce- fcrc. Videturautcntallludereadhorribileexiciiim Sodonws
^pilti omnesidusholfaum & eliiifti.EracDauidnoncyro, fed & Gomorrliae>,eiuod inhabicacoribus fuic iniciumxcernurum
niulcis & variis cercaminibus excrckasus milesw Ldeo allegac eruciacttunfi':& koc^erno docuineneo teftari voluitDcus 6i'
prxrerica beneficiacfednihil adHcribic (uts viribus. mel,fe omnium imjiioram foceiud}eem> vtdicimc in Epii^-
e Ncdfeslehouadefidcriaimpmcopitationcm laIudar:6t!»pripf4lmon.(imiliscttoratio.
. ' ^. 1 i^ t I t rMnonoSietMficaoobicurKatesvelfoueasobfcuras&pro-
eiiis nepi'omoueas:cxaltat>untur, Sdah. funda.abyflb». <n ;« ./^
Haecaltetaparseftpecidonis.Sicutenim3nte»piceb*atfe J^iPwyMf^MrjIdeftr.rnde nunquainemergent.
defendi& feruari:ita nuncorationeiii hoftes dir eaa,pctic i- u Vir lingux non Itabuietur ; viruia? vioieritiac
pforum moUciones & conatus infnngi , ne petficianc quod noxa venabii«r cum [ a.bmd(H fdlmHHm ] ad ex-
mfticuerunc. puii-ones
jye</fj<fe/<^«»/>»p9]Ideft,facneconfequamurquodCupJ- r^ • • >
unc, ve^l nc des vc fiant lui vocicompoces.led infringe & irri- Imprecatio,vc dixi, habet annexum vaticinium fcu pra:-
tum reddc quicquid molmncur.Grxcus habecf*» m^Jhtt f/A didione de cetcicudine euencus, Ea vero prasdiftio fumitui:
KJe/(« V^^/mcii^du/x/Gecjubv.Iudicauicenim OeflTe pr^policioneni ex coniminationibus legalibusj qux vt in genere oinnibus
in voce ^^INOqua* hoc loco Iiccracft hsemanrica. violancibus mandatadiuinapaenasdenunciauc.-ica easinhoc
Co^/><»w»ew]NomenHebr£uniacci['icur ferefemperin pfalnio Spirrcus fanausaddupliceshofteseccleIia»infpecie
maUm parcem,& fignificac ncfaria confilia. accommodac , vcfidesdefenfionempetens fiat ardentior&
Nefromotteas velfactMfrodire^lld cft,iie perficias, hoc eft, firmior.Prinulinjad viros linguAffi\i linguaccs. Ita auteni no-
nepcrmitcas vcipft exequancur quod cogicant. Verbunfpiii mmac notancum homihesgarrulos. niciles, plenos rimarG)
iignificac vacillare vU impingere tanquam ebriam,abfoluce: iadancix dedicosaut maledicos , de \uibus etiam litir/pides
vndefunc nominapifi & np^fiquxiignificacionem habent inquic,a;i^o(^(tar rsjiuticiii* tp 7i^occ/k;rux'<t:$cd maximeadillos
vacillationisleunucacionis, cum quis tanquam ebrius nutac virulencoshomines,qiuin.aulisregum &pcmci|)um vei^fanr
Scinipingie./Vfliue auceinverbumfignific3ceru(f);are , efFun- tur,&animospocencum calumniis &falfisctin>inacionibui
dete vactliando,eiiomere canqaam ebrium.Merapiiorice ve^ aduerfus piosaccendunc,&confilia praua ad perniciem bo^
to produeere,depromere, vc cognationem habcac cum jJla. norum fuggcrunt : quique omnes dolos cxeogicanc, quibus
Hanc fignificacionem recinec etiam in ccrtia coniugatione, bonis noceanc. Quale^ hodie funt (atclIitesPoncifictj in s6-
vt hoc in loco & Pfalmo 144. morum regum aulis,jCardinalis Lotharihgicus , Hofius , &
Alij putanc effe f*ifAmiitSit hxc dida.Cogitacio eius,n6 im- hi qui inquificioneip cycannicam apud regemHifpaoix aflS-
pinges,ideft,fiKcedent cibiomniafeliciter. Graecus reddit; due vrgent. In G^rmania etiain,quantumnoceaht ecclefig
— Gogicauerunt^joncfati^eiiiedereiinquas^inc ■ - i^fM^efi iUt > 'qui paflim in vrbibu^ ft atdfsimpotentiddmi-
ExdteAmtttr'] H oc quartum eft argumentum quo propo- natu ikiJc ofteni;anc,neaio ex bonis cft qui no cum dolor^ &
fitionemconfirmacjfumptumacaufifinah. Impedi, inquit, I^crymis faepc deploret. t
& iafnnge confilia &conatushoftium. Ideniin nififeceris, Pofteaaddii,v/wx;w/e»/M.eosver6fIcvocat,quiiinpiailla
ipfiexaltabuncur, confirmibicur eorum impiccas & furoi-, confilia & decreca fanguine fcripca exequuncur, &viatque
quo graffancur inbonos , eritque tandem fupei bia intolera- armis delere ecclefiam conantur. De illis dicit,non ftabilie-
bilis&exitiofa tUopopulo. turinterca,idcft,non habebuntfcniperptofperos&ifel,ice$
10 Caput oDiidentium mc , moleftia labiorum luccefTus , necperficicnt telam quam exorfi funt.In txie^ci
eorumoperfateos. enimcurfu eaertentur& rapicnturadposnas,qu« non^
.^ • * /1 ' .. ^^ ^ • -L A. t * los tamumafed polterosquoquefimul abripient. Comple-
Continuatpofteriorempartemprecatiomfe.&vtlupraco- a.*.,-« A *-'"» J"''M"*^"""*' r >:..,, iii
■ r ■ ' j: - -^u .5 o ■ • ctiturenim polTeros.Ettque harc comnunacio pppofitaiiu
nacusiprorumiinpediricupiebac:icanuncpoenam&exitium ^ tc • * •«■'»^"^ « . „ r *^*^ J.>r^
' I n iT cn. r j Lr • • - I. promi|fioniqaa»traditufT)faImoii2.PotenserUiuteirra ifr-
imprecaturhoftibus. EftaocEmahquidobfcunratis inhoe tl^„ J , o,!? ..^ * • • ^ 1 u».,^JiU.», -r»-.wwU-;c-
V • .... :« ul-..-, .u jj- T L c menelus,&Beneracionireaorumbenedicetur.Dc.tyranmsi
vetfu:ita«tievarieabinterpreribusredditiir. Luchcrusfim- , ■ ^^ -^,- , r n o,' .. j„i;.„. >„X„.....;«
plicicerficreddic.MolcftiaUbiorumip(brum,tdeft, mala& ^ ^'^' *? infidi.svel mamfeftav.& crudehtace gra^tur i^
iniuri» quis machinantur & minantur lingt^a & labiis fuis, ecclefiam,mqu.c,virum v,o entiar roxaMo^uur a4l«x^^^
recidant in caput ipibrum &obruanteos:arque iraalij quo- fion«.Sumpca metaphora a venatic«e.Venator,quando te-
1 - f u rv - • r .. ...i. * -. ■' tendit plaeas fuas , nullum belu« euugiuin relinqiut:ita
que legut:Labor confiliorum ipforum tobruac capuc eorum, i J^ ^ j- y- 1 •• . r „2^..*. ^j^_ !1 ^r.
" . °. ^ • ^i» «1 r «ij - -1 • - c malum quodipfialiiscreanc.ipfosautorestandem coiiclu-
quimccircumucniunt.Itaverofi reddatur,relatiuuniinfine .„. _ i rr j 1 l- ^.•.,j:.,;-.r» . i7--.,-k: ..-
r u -I u» 'a «j r^.,,.» .-.w; r o . . det.vt nopoffinceuadercaucelabi cxiuaiaoDei.Venawtur
verr»isabundabit,ettqueorao(ententi*inuerfus,acnumerus ^ ^^ ^,'' ,- , „ • „, „..^ .„„ • :ii; ... „..
u I ...M^ -.".-. i-v^u u-. : r -u.- s' - -.: 3uc«in adexpulfipnesjhoceft, ita vt quomagisuu progte-
m vocabuloWNlmutatus.DebeiKitenttnfcribi, operiatcapt ,• . <,, IT r ..1. ;.. i;-,., > -5..!P^-j
/.,._., ^ r _-j diuncur & ftruncur fuo impetu tn bonos , eo pcopiusiM
A M."ir'^r"' n ITA •'*"P''""'''* f praH:ipitiaaccedant&fibi exitium accftfanc. yi£o?emm
« ii.ml ''^*^ "T ITA ^ t^" *'«"P;^'*7*^' ^*- aUudere ad v^niciones.qu*fiunc in pwrRptismontibus . v-
Pi;'.r •ufr»^"! T*? w ""r' ^^K^ i''"'' x^ILlg • bi fer^agitatx a canibus dutn effugerecou^neur/ereitppru-
mifirmlceft Jpmm SauIem.Huic fcru.cbam>atific^bi. aenrespr*cipitanc. I.ai«qUit,r^an«ifuof«roreagScift-
cur.quiDauidem circundabant &prodebanr.Seruieb««tau- i«^s tLjemin triftes nnenas oriciflicabiuic
tem ei labiis iniqiii»,id eft. deIatiomba.s, calumoiii & pr«di- V^os ""'i""»" «"ites ^as pr«cipitat>uat. ^^. . ■
cionibu».idcKccrt»cim & magnoconatu.C^ilibeteniJiipal. . 15 Cogaoui quod laciet Ichoua tiidiciain adftan^
maproditiDauidispraeriperecxtcris voiebat.Ideodelaflo- ittdiciom patfperUTB. ' ^l . . -<.-
nes & obEreftationes vocat laborem labiorom.Orat igicurvt Comminationipoenarum ex antithefi fubiicitproftiifH6n€
moleftia labiorum , hoc eft, calumniae & delationes iniuft» de dcficnf!onc& iilieratione piorum ex f ri»mnts.Vcraque rcs
operiac hoftes cuni ipfo principe qui aures prxbebac faftio- fiden> in inuocacione confirmac,& animos noftros munit» vt
ni.vt fuis confiliis & mendacii»pttlcant:fituc ille apod Plau- pttieiltttt ftruWnas letamus. DriteltCHetJs liberationciH ,.fcd
tu inquityMo atbitrtHH.fi licedt , delmtores lir^uisyaujidtutoris , non aufert.Ideo fa>pe in pfalmis harc coniugGtuc.EftDeusiu-
aurilf.peruieant.Iu igitur ordinac fencentiam:Moleflia labio- fl:i«5 it*Bek. Bi^ fkatmagifttatus tft hohoti bono bpeti &
luineorum operiflteos&caputcircundahtJam me. terrorimalo; jta Deusbonos& iniufte 4 tyrJrnnis o|»-
D.Hicronymus reddidir,Amaritudoc6uiuarii meora.Vi- preflbsdefendit,, •WftWr & !f bcrat > fifljJjOs ,'^1*6 Winitl»;
decar'3oa «l<!duxi(IeiKaOquod f»ghi6catpw*r»Ylui*e- euercic. .Kn\oti^iPJ'\ "'^^^ .' ';|^^'' /^-- . ;
briai:i,quod fieri folct in c6uiuiis:& \iiiii ahquando pro fcllc omml^M^htiA fdty&titub liim w^lilWlloB^fe aiulht-'
KKK iij
ciis traiiitas,icle<Sque€o niaiofce fiducia ad Oeiun acccdo pe- - qdem ocetum iuftorum, &efle aliquam ecclefiam,qua», cum
ccns & cxpeftans liberatioQfsin. ■*^f^\^ii^:0.-u^.^<i;:^i i «v ' raundus bcneficia diuina fiientioperpctuo obruat,laudes di-
», ludicmmjhtxiao fciiieet oftendatife cUllnnSc patifocinittm uinas fdnet. Demde necefie «ft conf pici aliqua teftiinonia
dus rukipere» & malos punice;ic perderc : etiamfi conniuer przfeniixDci incer fuoscergo impoillibile eft fallere has pro -
adccmpus cercoquodamfuoconfilioj camencandemiliud' mifiiones. S' , ,
patCfacietropqrtet enim priijs affligibQnos,vtiuftitia eius in Cxterum phraRs,hMbieabunt coram facietu», fumpta eft ab
vindicandisfceleribusficconlpeAior. oeconomia. Namficuc paterfjmtlias (emper in confpeAu
' 14. Vtiquc iufti celcbtabunt nomcn tuum : ha- t*l>« /''^"o' ^"f ' c(S/que drcunferc animo & oculis (iiis,
v. t A' c • * hosfoloscuracjfouet, rcgit&defendit,& ficucVergilius
bitabuntrt«aicorain tacietua. inquk,
Araplificac& cofirmacpromillionemilcaufafinali. Vulc. OmmsinAfcamocharifiatcuraparentis.
inquic»Deus agno&i & celebrari nomen fuum & beneficia a Ideo habicare cortp facie parenru^n dicuncur Hberi.Ita e-
piis &4uftis.Ideoenim coliigit fibi in genere humano eccle- nim Deus curam agicifuorum affidue , intuecur eos, regit &
fiam,vt ciim nia$ima hominum pars ipfius beneficia conre- defendit, nec pajtitur iUos aliqirb aberrare vbi pereanc,auc a-
ninat,aliquitamenfintquieiusamorem& beneuolentiam liquamiliis fieniniuriam. Pij igiturhabitarecoramfaciec- .,
agnofi:ant&celcbrent:vult eosetiahabitarefcr/»mjf^»0/tia: iusdicuntur, cum huius fux cura: , gubemationis & tJefen-
boc eft,vult prsfentia fiiara confpici in ec«lcfia,& (ciri quod fioiiis paternaj tettimunia oftendit ,. & his promiffioncs f uas
agatcuramfuorum. Ergofierinonpoteft quintandemim- confirmac, vtquilibetprxfentiaDciagnorcar. Hocprimum
iurias noilras vindicet. Has raiiones valde confirmanrHdem ' & principale eft in hoc verfu.Deinde continet eiiam poUici-
intuencem promiffionem J^romiffi >ne> enim videntur nml- tationem gratitudinis. Pij vbi viderint mlp non deferi abs tc,
tis eflc inanis (onitus.quia expcrieria fxpe reclamat,ide6t.]ue fed habere defcnfionem paratam.celebrabunt beneficia tua,
dubitant multi an fit aliqua pars generis humani qua pecu- & confirmabitur eorum fides,vt niaiore dcinceps conftantia
lianter Deo Rc curaE,aut pfof fus negant prouidcntiam : fed & fiducia coram te habitent,hoc eft,vt adiungant lc verae ec-
cumfides has caufas finaies confiderat, curtradica;fiac pro- ciefia>, & in hac fple comineant, non dcficiant i verbo tuo,
miffiones ecclefiac i valdeerigicUr&confirmaturnedcTpe- aut ab iUo ccecu^in qucmcufinguiari curapaternos oculos
rec, ctiamfi fen us noftri aliquandiu reclamanc. VuItDcus coniicis, omniaquc^quazadipforumlalutem&incolunuia-
agnofci & cclcbrari. Ergo neccfie eft , inquit fides, efle ali- tem pertment,procuras.
PSAtMI CXL.
■ — ■ ; ■:':■.:'.• ' • " p art es. , /
I. J?ctItio,cuius lod duo funt. VnuS quo prccatur Dauid pro falutc fua,nouem verfibui:al,ter quoad-
uerfariis malc precaturjtribus (c(\,Prima aucem peticionis caufa fumitur a pcrfona aducrfariorum,qui func
niali & violcnti) v.i.prxtcrea iniuflam caufam agunt ; omnc cnim maiura fabricantur aperce & clamtani-
mo confilioque>v*3.dcindc fermonc & opcrci V.4.& 5. Sic ampiificac petit;onis primam caufam , vidclicet
quodnoncancumimprobi&violenridimihomines caufam iniquam agant> vcrum ctiamrationibusini-
uiflimis. Sectinddc^w^d^-tZ Hde fupplicis in Deum : & anteada expcricntia veritaVis Dci erga ipfum miri-
cas libcrationcs praciUncis,v.6.7.6c 8. Huius autcm petitionis condulio fubiicitur, v.p. cuius poftremus
finis traniituni parat ad imprccationem fequentcm.
I I. Imprccatio , qoa pfaltes pcrftans in fuperioribus alicgoriis ca ipfa mala quac cudunt aducrfarij [in
ipfos retorqucrc pctit,cx iuftavtalionis lege,vt pcr quae quis pcccat,per ha:c puniatur:v.io.i i.& 12.
— "t 1 1.. Conclafe) ac%frnA'»n m», a falu tc iuiWrttta,VTi5.g^gloriar^ci4akti^ltoi€^c^iuR4ta) v^H^ . .^
Observationes locorvm dqctrinae.
^ toCHS de impiorHm conditione in hac vita. probasfrufirariftudiaetiamfiangere.Itaquequotiesvidemusnb
Verf.t.».3-4' ^uoniamfidelesfunt Chrifii memhra , cuiut Da- pojfe reuocari hofies adfanam mentem , rogamus efi vt quas diu
tiidfidt fypu*t non mirum videri debet qt^dSatanAfatilUtes tot coxerunt mathinationes,momento dijfipettatcjue euertat, necfinat
fhddis in eum fiuiant. , . emergere infuum effe^um quod iUi confidtant , nefupra nubesfu-
Cnlurhniis ^ violentia impi/ ecclefiam euertere conantur. perbe efferantur,quafi extra omnempericuli aleam confiituti.
' jid Dettm fideles iriiufii opprefii confugium , ^ ab eirn auxilio le.ti Molefiia quam fceleratis fermonibus impif pdelibus in-
nti pendent,certieumfertusfuis,idefiprobis(!ftranquillishomi- tentant,ret.idetinCaputipforum.
mbus,femperppitsdat$srum. TerribUisefi inimpiosDeivindiHa^vtcunefjadttpuseosferat,
Non vulgiiri ratione,fed horrendte artibtse impij callidi y(^ cru- Ciim Deustquos duriterpercufiitfanare interdumjoteat , de re-
deUter apmt in Det ecclefiam'' it* vtferpentum ^f leonum inge- probis hicagi certum efi,q»ibuf i}em veniAprAciditpropheta,quia
TUim inaHife ifidedhttsr. videbat infanabiles. Hoc atttem in genere petendtim efi a Deoy vt
'1.6 ImpiorUfiaiidiius ^ violentiafubdolas artes gf vim iniu impios omnes defiinata malitia gloriam Chrifii opptsffutntes , in
fttipij no epfonunt,fedtmthm implorant DeU vindicem,cuites eH profundas ^ ttemas abyjfos prAcipitet.
potentijftmorutn fereeiam retundere. iz Sitte H^diis obrepant irnpij,fiuepaUmfuroremfuum prodat^
Chm nihil nifictdes,rufi inittrias.fitr^uine m.laqueo s, e^ exitia proximum efi eorUexcidium, ^ exeorum dolis ac violentiu Deus
fi^tttfftiperbi,piorum efiplacido (^fincere tnentis affe^u ad DeU conficit laqtteos (^ plagas,qtiibus eos tandSirretttos intercipiet , ita
confitg a^,eiiiJqfieiMtxilM niti. vtjcelms itrtifices arie perirefu» videantur.
9.8 FideUbus mkpafcuntur vota in labiU.ficut hypocrita ojfen- 13. t^ Fieri nonpoteft quin Detu ajfii^is tandem Jitbueniat,fid
tatiotus cMiftt elum^Detun inuocant,fidorantferib , (Sf re^dito. quia cortniuet adtiptu, probojque ^fin^Uees vexari patitur,eii
^ fidtifenju, quifimubttionem omnem excludit. • '* '" 'v ^' hocfacerefciamtu,vt maiore cu ghria,affiiaos Jisiletset opprefiof^
^t .uurfieidaDeMt edidit,vt nos antehac vfque ad hunc ^Uern refiituat,
prgftaret incotumes,tot nobie fum incitamettta,vt inpofterum de §}uauisadtmpHs pif obmutefcant,^ anguftiis conftriBi a Dei
lieiatfxiUofiemcei^/uhfoueamus, LM3ibusce(fent,tamicitmfentientfalutifuamcMr*eJfeDeo,nouM
p InDeiarbitriopofitumeftprauahominuma^,fiefqMom- laudis materiam ad^ifcentur. ■ " .
^ M;,'.' ■' ,i v..i?':I.:j'.t!5)^*Jila* »' ■'■.u ■ ■ ■ '^ ^ i ■ , .
.:. ■.^"-i-. ■ ij.-^c;-^^' , !" . •■ ^'- A-RTlCVLl PRAECIPVI. '"'' #' ■
^l^ JmpioirunijEcalCttftn Dcipsrrequentiumexpteflacf- iuratdshoftesecclefix.
.i^iV "8^"* ^ f. Confilia & opera in pernicicm Ecclefi« irrica
^^; . Arces yatis facellicuia Satanae aduerfus Ecde* fienc. ^
-m •w^*'"' /^y ««*""^1 s,ii ( 7. De iufticia Dci pioscripicncis , impios eaerten-
^^^Pefpe&fiducvifiorumrubcruce^ / ,r^ tis.
4. QualisDeusinuoccturipiisopprefiis.» S. Pioniiir|;cacicudo &noQiinisdiuvucdebracio.
2
;. Dc imptecacioaibiis ia impios fcrfecocotcs & con-
ARGV-
^m
"ipi^
mfmwwTN PT^ TM V M cxi7i:'
ippppfpip»^
w
i"<i"ilVi1'' "iVi iit i''iliii
' Mi^jir '<ytii'ia,i.i
%*¥
tili\jm*i fi
:■■•- ARGVMENTVMPSAI.MI CXL I; ":;''^':'i/'^-,-1^ ^;''^
■■■•,■ ■• ■ '0 :'■' ^4- '■-,'„ *■■'*'■'•'■ >■?'''■*•■. ^ ■;«.-.-■•■"■. ■ ■: • ' 1 ■!■■ i»nfit;A'l*. .'" .r ' ■ r;,,, "" r:. ^ .-■^*/,?- ■■ . ■'••;,tt- ■:;■•;-!,.■ > •
Ol^SIDERAlStS Dauid in/uis pericHlistin^Ha oiiio regis SauIU c^/atvUitum eitu perfidia
^ maima erat come6iM,primkm infirmitatemfHamideittdemHltipltces dtaholi cfrm^iorum ho-
I minumwfidmiC^ varias hftiM mundi tilecehras^ qua hominemiadpeccdnduf^ extmHlarefoient»
l petit ante omnia tn hocpfiiimo dimmtM regi (^guhernari, ne in hisfuis arumnis ^pertculis vi-
. ^usprauis carnisfua cupidttatiifus , velmaiorumhominumconfuetudine ^ conforttts, "velettam
Diahii fn/idiis impuifia vna cum altis deficiat a Deo^autfceiere al%qm fefe poihuAty indigniumque aii^uid vo^
cationejka cpmmittat : deinde cfuiainteiligebat hofles afiiduejilft vartas infidias firikere , (fr exitium moltri, iii
altera orationis parte defendife acmuniri diuinitus aduerfus illas injidtas (j infititM, ^reprimiacpunirtho-
fliumfurorem atque impios conatuspetit. Hacfur^ma esi» Sunt autem Arumna Pamdis typus eccltJtA omnium
temporum. Jdaket entm tllapmiies hoiies, dtaboitim, mundum (jr carnem propriam , a ^uthus primum tentatur
vurtts illecebris (^prauis exemplis, ft) adabitciendam do^inapuntatem , ^ ad peccandum folicitatur fubin-
de.Deinde citm illecebris apud nonnuUos mlsti proficitur,accedunt forii mtna, terrores, pertcula,ferfecHtiones,
tjfuibus gPauiter concutitur ecciefiaJn his omnib us ecciefla petit fi regi virbo (fr Spirttu t)ei,^fide repugnat il-
iis illecebris,fuam ettamfaiutem afiiduis precibus Deo tuendam aduerfiis hofliumfurores commendat. Duod-
que tota ecclefiafacit in omni temporeMfipguii facere afitdue debemus:/d<fue dumfactmus,oratto huiue^^JJimi-
liumpfaimorum nobisft duicior,^ confolattonem mentibm ajfert efficactfitmam. Quam enim Dauidgttberna-
tionem,opem a) defenfionem infuts arumnis precibus fuis impetrauti ,eandem aiios quo^ue ^ui exemplo Daui-
dis verafide ad Deum accedunt, expertri.atijue impetrare non dubium efi.
I!
PfalmusDauIdis.
*Ehoua,clamaui ad ic, '. eftina ad me:attende
.ad vocem mcam [ aurtbus percipe v»cem
»if<2ri^]aum ad te damo.
z Dirigatur precacio mea fufHtus coram facie
tu3 : elcuatio manuuai mearum facrificium vefper-
tinum. , .
Inexordio antdquam principale negotium exponat, petit
cxaudiri prcces fuas. Fides enim ad Deum accedens , inicio
prxfertimin niagnis periculis, & cum difFercur auxilium,
dirpuratTccum an exaudiatur. bft<iue non leue fanaoruth
hac de re cercamen , donec candem fides nirens promiifioni-
bus vincattriftes illasdubitationes ,cum quibus ludabatur.
Quo igicur grauius fuit cercamen , co poftea fides ardencius
pecic fe exaudiri. Apparec igicur & bauiddm hoc cempore
illis tentacionibus vehemenccr fuifle perculiiiin: Idcoinicio
Paiiidis, fuffitus illos legales eodem modo inrerprecatur, 14:
Seniores habebancphialas aureas plenasSufudj^j^mrjqua^func
prece;s fanftoruni.
Aique hinc intelligi poteft illud Malac.i. Ab ortu Splis vf-
que ad occafutil , magnum eft nomen meum m gentibus , 8c
in omnilocoracrificacur & offertur nomini nieo thyniiaina
& oblacio munda » quia nlagnuin eft nomcn meum in getici-
bus, dicic Dominus exercicuum. Qjip,d pcraeram Poncificij
trahunc adidololacricum lacrificium Mifls.Obreruidttm au-
tem,qa6ci daca operafaciens mentionemfufficus &oblacio-
nis ,non prxfigitS literam fimilitudmi$, (ed fimpliciter pec
Qppoficionem lungit preces & incenfum. Vulc ^nim innuere
nunquam illud dufiicii^ accendi in alcari , ner<lflern faccifi-
cium^quin iiiasipfeprecescumhis ricibus coniungacQua-
fi dicac , Qtjemadmodum inlege ceftaris illa thymiamatafic
facrificiacibie(Tegrata,icapreces meas qua;hocexternori-
ci} liotantur & requiruntur , & quas ego comoionefadus vo-
ce cua curo hoc ricu, ftato temporefemper cooiungo »^often-
vota fua ttcrac,& vehementer mftat pecendo & flagitanddjvT^das tiblgraeas eflc.
exaudiacur, r a- • n r EleuMiomanuifm]lanon!dMtprec3Ltionctti{uifAivtiuiMx<ic
lehoMactamatti ad te^EmpHRs eft m pronomwe. Refpicit 5 geftu externo quem addebat.Nam oraturi arcollunt manus
cnimex antitlitfiad perucrfum ahorum hommumftudium, inca;lum,hocritufignificancesfecordaadDeumtolIere, ac-
qui opprefli aliquopenculo&calamicace, quoduis potius fi- quehuicfieri fiipplices. Ita&pfal.i8.1oquitur : Audi voCCm
tticium numen,quam verum Deum muocanc.Dauid vero re- precacionum mearum , dum clanHo ad ce, dum eleuo manus
ft^ ad Deum accedic. nreas^id oraculum fanduni tuum. Ali; eleuationem manuumi
Fe/iinaadme}ld elt,mox accede propiasad me,vt exaudias volunt efle mUnus pblatum.Scd nondubium ett eandem feil-
meas preces. Loquitur tudpa.Tmm^ejhoc eft,ex humano affe- tentiam bi$ repcti in eodem vcrfu.
ftu. In tnagnispericuliscuninon ftacim affijlget auc confpl-
citurauxiHumdiuinum , exiftimanchomines Deumprocul 5 Pone,Iehoua,cuftodian1ori meo:CQnferuatio-
abelfe i nobis , vc apud Homerum lupiterfingicur abiiffe ad nem ad oflium labiorum meorum. ^ '
Dcorum cfiuiuia. lta<,ue.quia iudicaturnonexaudire preces, . V Non inclincs cof mcum ad rcm malam , ad
nifipropiusadnosaccedac,pecitfidcsmDaulde, Ttteltme.e ^7 ^j • • • . . : :
ad fe.ideft.vtin tanta periculi molecelcriceraccurrat. patrartdum opcrai.i impictate cum viris operanti-
Dirigatur] Repetit eandem propoficionem additis dulcifli- bus miquitatem: & ne comedani cx deliciii eorum.
misfigurisfeufimilicudinibusjinquibus alludit adricuslega- ' Inhisduobusverfibusrecicacur principalispropofitio :in
les. Eraccnimipfequoque vilus ex lcgis populo. Inftituerat qua,ytdixi,petitfediuinitusregi&guberndri,neviftus^pro-
autem OeiisinIege,vtfcribiturExod jo. vt quotidie mane 8c priiscupiditatibus,velprauise5templisatqueillccebrisfccle-
vefperi fieret fuftitus vel incenfum in altari thymiamacis. Et racorum hominum inuitatus, abiiciat timorem Dei & fidem,
M.Exo.prarcipit Deus duos agnos fibi offerri,aIccrum mane, & in fcelera contra cortfcientiani ruac Primum autem lin-
aiterum vefperi,cum libationibus ibi prjefcripcis. Qtrodiuge guam cohibcripetit, ne pcc impatientiain aliquid dicatauc
facrificifi Mofcs appellat nnJO, quo vocabulo hic vtitur pro- effuciac,'quod Ledac gloriam Dci , aut offendatpios, aut con-
pheta. Vtroquentuiugis facrificij&thymiamatisadmone- fcientiam fauciet. Eftenim valdc difficileinmagnisasrumnis
bantur homines in lege de inuocatione,quaj quotidie nTane& & calamitatibus, praifertim ciim prattermeritum ab hofiibue
' vefperi cffee Deooffcrenda,&quideminagnitione & flducia xrudelilfimis &ingratiffimislajdimHr,iiafefec6tinere&mo-
eius a»ni,quifucuTuseraiviitima pro noftris peccatis:& quia dcrarilinguam jnequodpraEpofterumyerbum eflluat ,quod
adiunSaeracipromiffio, quodhoc facrificium gratum eflTet impatientiamindignahomineChriftiano,aut prauam vindi-
Dco,ffcuc odor fuauis,admonebantur pij,fuas preceij quoque ftaj cuj)idicatem,?(ut alios turbidos aflteftus arguat. Imo iudi-
gratas & acccpcas effeDc6,n& fecus quam ille fufficus fuauif-
fimi odorisj&oblatioiugis factificij.Eo igicur refpiciens pro-
piieta,inquic,dirigacur vd fic ftabilis & valcat oratio rtiea, fit-
qucaccepta & grata , ficut in lege promittis iuge facrificium
tibi forcinodorem fuauitatis. Atqueica Dauidritum illum
cauit Dauidnoii tancum id effedifficille, fed prorfus impoffi-'
bile,nifidiuinicus regainur,& ora clquam appofitls iL Debfe-
ris feuianitoi:ibusclaufa teticantur.Ideononnoc potiitin fu»
diligentia , fed vt beneficium fumn^um & neceflarium i Deo'
petit.Secitdo.petit regicorjhoc eft,comprimioninesiniufl:ps
a Mofe infticutum interpretatur.oftendens illo ritu fignificari & inimoderatos affeftus,» praua ac peruerfa confilia , ne his
preces fanftorum , & non ita offerre fe illa facrificia , ^uafi in impulfus aliquid commictac concf a legem Dei, praefcrtim in
cxtcrnis 1 itjbus per fe poneret allquem cuhum ex opcre opc- «anta peccandum mulcitudinc,&: toc illecebris,quibus hofto»
tato.Indepoftealohannesf.Apocalyp.fccutusauthoritacem eumini\iaaijibcic8fWinf«^fCjKCC0Aantttr.
"" ■'■■■- . „,■■•■.. KKK iiij
V ■
. I III.W"
■v
. I ■ ■
JNbi»i»c2»M]Hoc nequaqnam iu accipiendum eil,qua(ia-
liquorum coraa Deus cfficaciter inclinec auc impcllacad o^a-
lum,auc ad malas cupidtcatei iple folicitec. Eiielaimcor ho.
mtnisruanatMraprauum,&omnes cositaciones cordis in-
tQaBefimt ad raalum omnt c^^mpofe, vtaicte«!:Gen.6. Eti»-
rem.i^. 'PrauunvelHochominis,&in(crura^iLc^euderperar
cum.lnclinareigitur diciiucDeus cor ad maiumjnoH,imper-
tiendo maiitiam: fednonimperciendo gpaiiam , vC loquicur
Augiiftinm «fc pbdurat.To.i. Contra»Pcfagiant)s, hoccft,dc-
f «rcionej iion efil^ftione, tdque ex iaftiiiima iraaduedus pec-
cacui».Coir autcm defereum i Deo varie impellicur, & i pro-
priis cupiditatibus» & i dlabolo. Itaque veramaaec iiia fen-
cencia,Perditio tua ex te eft Ifrael. Noii inclinare tutem^cor-
da ad nialum Aci^^unciirm corda Spiriru fanfto regit,& paula-
titn exYingair ii(«^ virivfa» cttpidnactitnffanims» , & compc-' ,
(cje^e domiitenm^ ...\v.,/imm^^^'^'»sg^m^^^i' ■
Cimvim} Scilicet imjtcatus ipforum exemplo & confiie-
ti^dine. >
Htecomedam ex dtliciiseomm ] Vocabulo d^eliciarum multa
^ comptedicar. PrimAm^^jtwKevi^jdeinde^Vev/^H. dequibus
dictfur ad Rom.»«. Per blanditias &bencdidioncs decipiunc
corda fimj»Iicittm.:Wan4itiaf funt vel in moribus,vc fimulatio
humilitatis , feu patienti«,qjargrat3eft hominibus. Jinrhu-
fiarniitem,in quibus colioquia cum Deo fimulancur , vel in
ipfisdogmatibus , qua?ailudunc ad i^udicia & aflPeftus corum,
quorum focietas quzntur. Suntque in liis variar>MXii«»>, qua-s
nominac;t(*<^'^*>^'^>^'' hocccmporcdogma antiiv>iiiicu,cjuod
confirmatlibertatem &Iiccntiam ruendi in fcelera. 6i\(iyi*i
%rtii!binr bonas imprecacione"! & dulces pr omifiiones : vc
Mbnachi protitf ttunt falutcm animarum {>ro facrificiis Miflar.
Aulici promittcbant Dauidi non tantiim regis fttuorcm , fcd'
funiim»rtidign?tatem,htJi»resipotentiani,vol'u'()tates,uml!Co-
rlitn hornintira beneu^fftiint,fl*udia&offtcia,(Tre accomiiio- .
d^ret a<f rtfgis voltmtartnr* , & ad awlat mores fe componercc,
nccmibrbse^fintimisvirircettofuo rumperitafo feoppone-
rer.PoftVe!rt6iife/lic& rtpti.ftmtum ad iplbrum blandos fermo-
wes &ftl)hicias,t'erfcti*mf ad ejctcrnaiu illam f{teciem tmpTOTii
refcrantur. Plerunque ertttiifit, vt ftoreant in hoc nturrd^o di-
gm'tati^& pbrentta', & afftaa-ntopibus homines fcderati. Hcs
dbltciisqofa inteHi^itmuIroTura-animos capi,&'^ vero^picii»-
ti» fttifdiofaRenaT?,petrrn^coT rtnrat accend^rur praua alRpra:
^ftnuiattone, vthoranrr exem-pfo muitatusipfc qtioqirc iDco
dtficiiar,atit pietatis i?udium abiiciac.
Fierf ettam potdV, vt axMeficias cotnriifi oram rei^iciart.Na
ctriiui^^trtorarmtmi multi cflrriumpuncQr,
wm
5 Pcrcutiat ipe iuftus clementia y & caftigct
me : olttrtn capitis [ idef , pretiojhm ] noti dcfti uat
caput meuin;quiaadhuc& oratio meaiii malivco-
rutn.
Subiiditancithefin.Petfuerat fe diuinicus feruari , ne eape-
reeur deliciis prauorirm hominum, hoceft,ilIis illecebiris,
qiiibus diabolus & mund^us inefcare mulros (o]entj& in fuam
pocenciam percrahere , ne cum impiis ruerec in conceiiipcum
Dci&odiu.n rcligioiiis. Nunc e regio.ne o[)tacrepcrcuci&
caftig^iibonis & iuftis.idquefummi beneficij>Ioco ponii^rfi
remocisimpiis Deuslibi adiungac bonos & pios homines,
quorum confuecudine melior eiiadac, & in pictatis ftudio
conflrtnetur : & qui fuis caftigationibus veluti ferulis aftidue
eiim expergefaciant, & fandis mcnitiontbus labentcm refti-
tuant,vcl errantetn in viam reducanc. Nam quo quifque eft^
Mttlior St. honeftfior , eo magis deleAatur Iiberis admonitio-
nibttis 8c reprehenftonilitts. Has enim, vc Bafilitis intttncMnM.in-
qtiir, 8i epiWev VkiHiafAiii i/A^itSft^ AifttiiMu. Econcra profani
& RffpUri honiines oderunc omnes liberiore» admonitio-
nes & reprehenfiones. Et fiotit canes aromacis catlauera pra»*r
ftraift , ac fi quis abigere eo<! velit , in eum infiliunc : ita ilU
m#gi« ddeSailtur rebus fowlis , quihn honefllis : &^qui cos re.
i^ea»e<^ii«t)ftur, mnnifefto periculo ft obiiciunt, Matthati'
cttpir.
Vtittwautem vetbtt «tiiiphatico propheta' , oDrrft inquicCf-
tk^t^ Sighifieatv«*buinfi:sr?n iffiduisfea erebti^idlbus
ca»dfcte»conqua(fiii'e,vt fuprii^pfalin . 7'4.verf.<'. tfcludicucn
;; Iahel'coHqtiairauiecaipuC^fera*. Tales enijn r^prehenfio-
nesvttlHerantaniAibs^«t^iieratis doloijcnl! a*ft^runc , fcd"
tkidffinfjiVi»'-^ mAfMtit^^ahivmtii mdnf rj julVt •mVX Wf^Bei </)».
WbwM i$»c*t9Mf>«**V^ »**!f*iA^K»|[«er»^ ;^>'M'«»)'t<, vt Phitarchus
dH n» c/irf«»ja in PhocibneelfegiiicerfcriBit.^
"laflj Bbnirare feu clbmertria, id^fti ica vtoMurgacio pro-
ftcifJratttf cx ftudlo finatadJ, 84 careatvir^ofii irtfe^ioiic. Nam
hMiiufHiodi oHiurgscio^tjiiiCvitiorfaaflFcaiibne bartt;& mtem-
porci vuo fpcaita^-vfrttirij-atlitiftldiifatHiib^tar, multuitr
ij56
prodeft. SicutecoituraaoivcaAtuii» quiintempeftiue monet,
ille nocec : fed etiam qiii oftandic fe non faccre id iludio (a-
nandi» fed^xulcerand^i potiuis, autinfultandi, a ut confunden.
di.auc probro afficiendi cum quem monet. Ahj nomen "lan,
quia cum verbo con(ifruitur,fixponunt adiierbialucr.cicmcn-
ter: alij pratpofitionem3fubau4iunc:aIijyertifiK,clenveiuia,
iciltcet erit,i4'ett, dcputabo loco fummi beh' ficij. EadeVcre
recidunt ha: fencentix: dleam pretiofum no dejiituatfeu non de-
fkiatcaputmettm.C(t^xxhh.nc illud Auguftini,Af^^«^»7^<»^-
iurg0torfrnans,t^m' adtHator tdgeni <:4(/»r.Perfi(iit aute Vai^cs
inmetaphora inftttaca, Namquiacailigationcs c¶uerac
vulncfibus.qua; fiiiti|^iGduts tdibus, idco deefT^^hbusharum
obiuroacionum nuncliQquens, cbmparateas oleo capitis, id
eft, oleo praecipuo (eu BaIfamo,qao(l vulncra efticaciffime &
cclerrime fanat.Etfi cnim initio vidcntur vulncra facerc,qui
liberius monenc : tamenidemlcrmo qui vulnerac , etiam fa-
nacionem affcrt , fcu ( vc Bafilius loqmcur ) ^^VH*t '^^iuw,
tf*7niti. Acqiichuc percincc illud Theocriti , »» >«; jcst/w «ft»xpc,
«twiJx^Bv.Id ettjEci imfi nioraorderis,ramen id fuit fine damno,
imdduplexbeneficuim mihi praeftieifli , & domum redijha»
bens rnenluram adauflam.
Pctic igitur propheta,nc hoc oleum prxftanttffimum & fa-
luberrimiiin vnqjam fuo capiti dcfic, id ctt, vc nunquam hac
falutari medicina & hisoptimismedicisdeftituaui'. Hicnim
mordendo & vuinerando fanant : illi vcro, dc quibus prxcc-
dence verfulocutuscft , biandicndo, conniuendo adrcciera,
extenuando dcli(3:a,auc cxcufando intcrficiunc. Hanc iudicu
fimpliciffiniam efle huius verfus fcntentiam. Vcrbuni NU no
habct in Lac na lingua verbum , quod ci per oninia rcfpoh-
dcac. Ideo non codeai mcdo vbique ab iiicerprecibus rcddi-
cur. V;ilde .lurcmpropeaccedicad Hebrajuui S.ixoriicuni/«-
len, de hi> cjuaenon pcrducuncur ad fiiienj,vt ciim dicimus, Es
falljnenfiilen,\^ eft, non coii(e'|uetur hocquod optac,i)ec cf-
ficier quod niolicur. ltcai,Esfeilt mir amgelde. Apud Latinos
vcrbuuj depfle nonnihil ei refpondct in prima coniiigacionc,
quanquam in ea non fic vfi arum in facris liteds.Iiidc nomcn
Kl fignificatcrudum ili'|uid c|uodnoii fatiseftco<aura,D.*«
nochfeilet am kochen,dtii es noch nichtgar tfl.ln tertia coniuoa-
tionc fit adiuum NUn, & fignificat/«7«» lapn , vt loqjuuntu r
Siaxones,d"elIituere,deficere aliquem.lca fuprapfal.jj.Iehoua
irnjum facit confilium gencium, & deftiruit cogicationcspo-
pulorum, hatfiefeilm laffen , ne fcilicec perficerenc quod ino-
. iiebantur.Ec Num.jo.pacer dicicur defticucre vocum fihie,auc
maricus vxoris , quod non coniprobac fua aucoricacc.auc non
finic efl!e ra cumTnee^perducicad fine ^ kffet ir feilenvvmfiege^
loBethat.A.tque hinc noinen eft nNUn. (juodfignificac caicin
feriiionem,qui viciafeu defeftus in ^iccnusii^rnione oftcndic,
Eine rede die da zeiget vvoran esfetle. N os vocamus confuta-
tloneni.Itaigicur&IiocinlcJcoaccipiatur verbii U' '7N,qgod
fl-ribitur pro NU' ^Nj^eficienrc N.non defticuaccaput mcum,
non <.\e(iaatnK,dfisfeilemeinemheuptenicht,Yt%axonci dicfic,
oder es mangele meinem heitpte rtichr.
Ali) artterincerprccancur,ficuccciamfupri in prxccdenti
meuibro fubaudiunt veibfl,eric,hoc modo:Illa corrcpcio eric
iiiihi oleum preciofuiii,quod caput nieum non frangec feu I^-
dct, fed pociusfalucatem difciphnam adfercc. Grxcus rcddi-
dic,M^*ii 5 af^fmXoS fjm xumtdtm «rftiu M<pa.\Uo ^«,id eft>impij fuis
blandiciisnedcmnlceaiicmeexicialicer. WNTcapucinterpre-
can ur, peccacorcs, ipfura Saulcm & auIicos,quorum funmia
erac pocencia , inceliigcnccs. oleum vcro intclligic peftifcras
adulaciones & blanditias , quibus n6s in exitium prjecipitant
improbijvc ab his pccac fe feruari. Sed oleutn capitis hoc lo-
cofignificatprajcipuum &pretiofiffinium oleUm.SicucAmos
capitc lexto^czauOW il^WNT eadem fianific.itione vfurpacur.
Et Exodi )o. fcribirur , capies tibi UIO CZ3'OU3 , id cft^ ar o-
nia praicipuum , quqd cftprxcipuum aromatum vel inccr a-
romaca.
Giuia adhuc &oratiomeai;0Mramalitiameorum]lde{iyq\ii3i
haec iumma func mea voca, & hsec affidua oracio , vcDeusmc
^att^iflorum hominum impietate & corrupcelis fcruet inccr
grum & illajlum. Video enini nihil magis procliue efle,qui{in
corrmnpiprauis exempKs:Eo magis igicuriofto in oracione,
neipforum focietace contamiaer, aut blanditiis capiar. Alij
malitiam intelligunt praua ipforum confiiia & fraudes, quas
in perniciem Dauidis ftruebant. Ali/ ctiam malitiam de poe-
nisinterpretantur. Ego imprecor eis poenam quam raeriti
funt. NonnuIIi argutiim inagis quam verum fenfum eli-
ciunt. Obftinatfo illorum non impedic quominus pergam il-
lis bene precari:vel futui^imeft breui, vc meipforum mifere-
Icar,vbi Icilicct incidcrintin ialamitatcs, fi tancum integrum
meferuem. .
6 Deiedi [praeipitAti ] funt in manus pctr«[/W
""■ efi,in
. Addit aliam ratiortctnic.iIamitace,quam ex iudicutii ini- .
quitatfe & tjrrannWe perceper ant boni.Ea yflr^,n orado plus ' ,
liabcat cnergi2,cxplicatur jjcr fimilitudinein. Hbfte$,inquir, "
noltriadnie & co.nicei inccriaiendos' non vna & nmpiici
niortefueruntcontcnci. Su^nuseninrj^^jSrirf^delitcirVyulnerati,
diiTcai , &Ianiati , antecjuain in rcpulchr^m prolicereiinur.
l.atrbnas iugulati" lionunis adaucj integirum p,roiiCiuotin
foueani:noi vcio multo crurfeliiis ab hi$ tradati fumus. Fue-
riit eniin o^Ca noftra difperfajciuemadmodu fruftulatim fcin,-
duntur ligna & Ia}>rde^,vel terra effoditur.Hlnc apparet qiia-
tis periculis obieflus fueric Uauid & comites,vt qiiotidie crut
dclilfima mors ipfis ob ocglos ver(ata fit. LogHiiur enim ita,
quia pcricula , qua: iniminebant , nihil aiiujd idenunMabanc
quam crudelcm liuiuftnodi murtenif Sicut Paulus t.Corint.
i.inquic; Refponfuin mortis in nobis ac<epimus,quia fcilicec
prxciiaonmi vita» rpepericulaimmincnqa ^ihil aiiud quai»/
mortentei denuntiabaht. '^t
Adosfepuichri^ldeRyiuxta, fepuIcHrunii"* '!
5i QiJ.ia ad ce lci^uua,Uomuie ini>ocuit mej/^ in
curaodaeraiit,<^w».i.«)»ai^«vhoc eft,negTigere6tabiicere: te fpeiaui.neexinaniasauunam mcam
m.r^.r£^«..//5.«/#«,vtnosGermaniioquia,ur. Terciam racionem rumiti^ fua in Deum fiducia jeuldeia.
ceps lubiicic repecitione.n propolitionis , lanquani conciu-
fionem.Ego,iniiuir,a ce folo pendeo,ad t'e relpicioituiiii» atf*
xiillum aKidueSc indt/inentcrexpeto,ncc ahum,aaqtifcon-
fa^iam,habeo. Ideononexihanias aniniam meam.ideft,
non^ftuuas eani vera &efficaci conlblatione & confirma-
tione intantispcriculis,nondcferas eam , ne orbaca auc
deftituta cua gubcrnactone ruat in defperationem aut defi-
ciai a ce.
fcvuigLisiequeDacur autoruatem rcuisoc proccrum .aquiouv, ^^'n. r ^ -i i -r i ,
%iji non tantu^n coiuenini/. d pro hofte quoque habcr. Da- i> Cultodi UK a manibus laquCl l<j[uem]ietcnde-:
- - - runtmihr.&aretibusopeiantiuininiquitatem.
Hajcalter^iftpeticionis pars , viin »rgumenco diftumeft.
Petit enim i(Bdefendi& leruari aduerfus iioftiu miiltiplices
infidias,dolos & fraudcs.quas ipfi ftruebaiic. Vtitur autcm o-
rationefigufata, metaphora ab aucupibus & venationibus
lumpta,ciu£e'quia fupra aliquoues explicata eft, no iiini nfic
prolixior. Fatetur Dauid fc circumdatum eire & conClufum
hoftium infidiis canquam venatorum retifeu plagis , vteiia-
derenonpoffit,nifidiuinitusferuetur. •> .
lo Cadent in retia eius impij:(imul e^o femp^.
tranllbo. ,«
Infitie &hoftibus intericum praediclc, &tibiauxilium8t
libcracionem certb pollicccur. Fides enim iti inuocatione
feria & ardenti confirmatur , vc ccrto ftacuat fe cfie exaudi-
tam & impecraflTc quod^tehatr Idco inqmt,cadciifin rctia^
eius impij. Pconomen eiut alij ad Saulem referunt: quau di-
cat,>Doeg &| nmires cadenc in recia feu laqueos Saulis , quos
ille mihi tei(cndic.Alij finguhre prd^lurali poficum olle vo-
Iunt,eius,pro vniui<:uiufquc eorum.Egoeos fequor,qui pro-
nomen eius adDeum referunE,vcfic relaciuum poficum abl^
que ancecedentc,quod vficatum eft, quotiescircunftantia o-
- . , r i ■ - o ■ ■ 1 xationis oftendic de Deo liBrmonem efle. Sicut enim ante<t
js.quun aulis reouinrunCjhxreticos item &impios do- i ru^ ^^ j. -.; «, i-«..-^oii»i. nu r- :
^ J. , o^ ^ . ' . r //•, ^- quercbaturhbitcndi retu«laqueosa»hoItibusfuis:itanuc
,quifimulationenelciocuiusz:elipaliimma2namau- ^iri^ r cl^^ A^^^.,^^^i^ .; r\ u a^-
'^ r 6 aj hdem fuani connrmandam opponit retia Dei hoftn» ten-
elhin locafaxofa] iudices eofum : & audient fcrmo'-
nc$ meos,quia luaucs (unt,
Additpetitioniargumentum abvtili. Eftautem petitio,
vt antca monui.bimcnibris. In ptiore pecic fe defendi & ier.
uari, nelxdacur cunuecad.ne & blandiciis impiorum , ceu
concagio. In pbfteriore petic ne i^iorum infidiis captus pe-
reac: deniqueimpiosholtcs punin &futori iplQi;|i ftatui mo-f
duni o|)tat. Pertinet etiaui hoc argumcntum a4 pbitqriorem
pcticionis parce.Eltquchypothecici prupoficio. Deicfti func
iudices,& aud;enc , id cft , vbi deiedi fuerinc & prxcipitaci e
rupibui iudccs,au.die»K c2teri,qui {cilie^ginunc errore & faU
fis Jeiacioiiib js captijift Ulotum aucQritatem iccuti, me ode-
runt & perie<iuuutur,ilkaudi«nt,inquain, jpeoi 1'ermonei &
mea n dodrinam.quod iuauis fit. ■ .,
Deifci de /iffm<f figr^tfic.it ijioliari dignicate , ?iutoricate , 4o-
ininatione , & viue e deinceps in tuco humili & obfcuro : &
poftiiac in iciuaioice , in asruirjni^ac poeais vitam tranfigere,
qui aiitCa in riiminu fafttgio erar c^>IIocatus.Sicut Ninias Ni->
ni fittus a])ud Athenaeuiu libto x.dicicUr regni negocia , qu£
i«<//c«nominicproceresregr»i , quibus admiwlftratio rei-
pub.eratcommiifa. Hi inprimis odvrauc & perfequebanrur
i)auidc'ni,& non rcgis tancuinanimuin, fcd vulgi quoque ab
co abalieijabant, iia auteni ell vulgi nacura.vc Itolido unpe-
tu fuo feracur,&Ieui moinenco.ac c^cis pr3:iudicii$,nunc liuc
nunc illuc impellatur:iiiiprimis vero adpotentum auforita-
tem teie ieraperfe mclinac. Namquo fe fortuna,e6 & fauor
hominiiin inclinat. Itaigicur teinpore Dauidis proinifcuum
jvjjlgLis fequebatur aucoruatein rcgis & proceriim , a quibus,
]uia noii tantiiin coiuemni,f. d pro hofte quoque habcri Da-
uuicin inteliigebant.ipfi quoquead horuin voluncates & af-
fcdus le accoinmodabant,. Etfi igitiir Dauid non ceifabat de
fua inuocentia teftari,& hoftium tyrannidem accufarc,& po-
pulumpadim mo.nere,nefeparcicipesiIlorum lirelerumfar
ctrcntjpraeterea etiam de cotadodrina ca^Icfti & veris cultih
bus,quos pars aduena deprauauerac , concionari & errores
taxare;catnen nihilpioficieb,ir,quandiu hoites florebant.Na
horii pocencia & aucoritas o.bftabac,quominus cxteri aftenti-
rctur Dauidi.Eam igicur pecic imminui,auc pocitis adimi ho-
ftibus fuis.vc^eincepslocus efle doil inaj f mx poffit.
Non quidem omnino excufit aucculpaeximic eos, qui
malosduces fequuti, hominetnpiutn &iimocentcminiufte
perfequebantur , fcd tamen de illoruin rcfipifcencia meliiis
fperatjfipotentiorcs, quihaftenusiilos dementarantautfa-
fcina rant,e dignitatis JuiE faliigio dciiiciantur. Ideo fubiici
audientfermones meos,id ti^jreducetur in viam,& pofthac ma-
iore ftudio audient & ample£lenturdodrina,quam ego pro-
pono.Quemadmodum autem Dauid petir,homines tmpios,
qui iua auchoricace & po*cencia iiupediunt propagatione do-
^rikiiae c£icftis,deiici de dignitatis gradu.vc deiinant Chrifto
&ciusecclelia2aduerfari :itanos quoque petimus hoc tem-
porejimpiosPontifices,Cardinales,Epifcopos, & horumfa-
teliites.
dure ,qui iimuiacione neicio cuius zcu paiiim magna
toritateni fibiconciliant, &rudcacimperitum vulgusfedu- , i- »i,- j^ .u/tj, ^,..^\^iu: i^^ ;.«,., . *
, u I r r j i a • 1 n." diculis. IUi quidem iniidiancurmihi,inquit,& ponunt rctia:
cunt,deturbarideiuafcde,vtvo)cdoarmaec^Icftismaiore fedDcusfuo reei tandemcosconcluiec&idpoenastrahet.
deincep.scumfruau&approbationeaud.atur.^ Egover6fenipereuadamill«fusexipforumi.afidiis. Qmda
^piomamjumesjum Latinus reddidit,pocucrut:Iegit emm ie|unt,doncc ego tranlcam . inuerft, verborum ordincrSed
,^»a»«»pro»^a»<«r. cumnyparticulacontinuationemfignificet, reaehoclocd
7 Mcutcjuiprolcmdit&diirecatinterra-.dirper- r^ddituraduerbioSemper.
fafuutofla noftraadosfcpulchri. Aduerbioim refpicitadmagnammultiwdinemhoftium.
PSALMI CXLI.
P ART BS.' '^ ' , ^' >/•
I. Exdrdium,audicntiam flbi faciens,a narura Dei>v.i.cui acceptam orationcm fuatH cfle cupit> v»i.Ci*
cuLilcgiciiBa:ilia:ceremoni3e,dequibusExod.2p.&30»capitibus. . aII « ? '.
II. Pecitiotcuiuspanesfuntduar. Precatio pro gubernatione&falute fua.HaftbiinSlSS^Hs eft. Pn^
mumiVt Deus fermoncm Sc animum fupplicis GOinponat,eac]ii(e prudcntia informet,qua (ibi ab onini ma-
lcficiocau(.at,dumfaluci fuaeconllilerecupit^v.^.&^. ^
^tiologia priorhiiiusmembriaperfonaaduerfariorum. q. d. |liuftus mcperfequeretuf > &iuftadft
caufa afBigcret,ferrem & orarem pro illo^v.^.fed ifti confcij cum lahimo fuo sequitatis raeat , & velint no-
lint optiiiK conuidi>mihi tamen infidiantur , v.6. adeo vt ego & qdirne feciuutitur pen^difcindamuc iaF'
flidionibuSjV.y. :;■■'-..- -- • '^ ■ ■."■•*'■. -■^'•' '[ . " ^ '.''^''^l--,"^' ' ..' i« ■...•:;#<*'. .'."v.::;:)' .'.,i'
y£ciologia pofterior huius nrietlibri,a fide fua iilDeara &'prortiilK'§iidi'«us,v.8tvnde filtfanfitjo^^
teram petitajinftiitutionis parteni. , i , ',
Petitionisfccundapars,nempe vtipfuraDeusconferuet apericuloimminenti, quod fin[)iU|.udil>ibili a
venatione&aucupiodefiimptiSjatqueadremaccompiodatifilimisdf^ingitiV.p. '
i 1 1. ItnprecatiOjY.io* fui$ arttl>u$ ifti ctpiantur : fubie^a pi ecntione : Ego vero tecuiii, duce te, pr«<
tergrcdiarlncoluihis. ,
■xitM^iMW^^i^-t^r, ObS E R V.A T I ONES L O C O.R V M
k> (<*,■»*.■
] Vviftai l»qfubufcun«imtm4tiombiii,DMidisexemplo, »d
DeumreSia qumniMm inuitdmiir, ne(frophtuwrum morejvariis
fubjii^isaccerfehdisoccufati^frecatfdijiftdip cejfemtts.
DUmidoloUitrA.c^m^erftfm.fortunam ,fu4^uefigmintain-
(tanutntaut MCUfant,velDeoobflreput^ n*c eum fincero ferioojue
corMs ufiBufrecitntta^, fHfidf & ceriaffe duSii vnum Deum ar-
dmtifiudiotnuocant,
Frecesfide cono^tA nonjecus Deo accepts,funt , quamfuduip- .
mi odorisfuffitm &Ugitirna fub legefacrificia.
Cxremonus et^Udtiohis manuum in cdtlum , iubet nos corda ad,
Deum attolkre,tum vt veniamfupplices petamus,tum vt certijp-
mejperemus ^expeHemus ab eo auxilium. ^.^-..-A/ii^if^-^,
j. +. j In affiiiiionibus conjiitmis triafunt nobis a Deopeiendd:
vnum vt lingm nofiramfi<tnare velit, qus, nifi virtutefpiritus e-
ius cohibeattsr.fitpiffime maUrum nofirorum aeerbitatem adauget.
Alterum neprauisitxemplts,ai(t impiorum projperitate (^illecebris
viiii,rtosfceleratis adiungamus. Tertium,^ nobisdefint £qui ^
moderatireprehenjo^es.qui nos in officio contim0nt:excufi[is ^pro'
ci^videre iuJftsomrdHftssblanditiJs, kd quas/untHs nimiitmprope-
Jt,extUa4iomnipertttcacia. ne cajligationes rtecejfdrias,id efi.Jalu-
berrima vitijs noffris remedia.re^ttamus.
Machttritatemtditijitntjidelespatris cslefits exeplo,vt hoftium
f.
a.
4.
6,
i ' A R T I C V L I
Degrauiffimispiorumpericulis&ceacacionibus.
Inuocacionis veri Oei , ad quem vnum Hdelcs confu-
giunt,de&riptio,
Prfcumpiarum efHcacia.
Eleuatiomaquumin excerno cultu,quid nosdoceac.
Affli(fltQnum &u6tus multiplcx,pi'>rum refpeftu.
DecharicacefiitoiumPei erga fuos hufies.
'■■ ".«^■•-*44»*
rm ■ T' ..;,„.. ,
P O GT"R IN'AE. .'^. ( ■■.. '
fuoruni,malis opprefferum,mifereanturyacpro eisprecesfundStai
Deum.Vide Ffd.^s.n.i^-.Tanta etiam efi ^tam horrendafuo te-
pofe impiorutn clades,vt pios adcommijerationem ^precationem
pro ^orum fubleuatione prottocet.
6. 7 Crudelitas femper vitiofa eft , neque ftultitia ftsperflitiofoi
excufat:tamenopfandumeftfanum conJiliumfeduBts , vt vertim
(^Aquttrnpatienteraisdiant.Seduliores autemyapoftatd i^tyfan-
ni, cruentogladi4indefinenterecclefiam-affligentes,funtiuHo Dei
itidicio relinqttendi, , ^k^'^ . : ; -
NuUi homines erudelihs in hac vita tieicdntitr qttam ChrilH
membra.Sed nobis Jfies vit* (^falutis conctptenda eji, quanuisojfa
noftrafraEla 0* dijfipata viiieantur.
8 p. 10 EafortitudineprAditifuntfideles.vt alta malorum mo -
le obruti,non definant tamen coniettos in Deum habere oculos. Et
hocpropriumfideimunifis eft.diJfipatosfenfuscdUigere. quifubinde
alids euanefcerent.
fluia a Deojunt mortis exitus, qtu) magis liberatio difertur , eo
magufit iUuJlrior.modb fideles eius mmum implorent.
Deusfifletaftutos in malitiaquamfabricarttdeprehendere, vio-
lentofqitefuis confilijs excindere.
Dum impijfuis confilits fij' artibtsa irretiti pereunt, incolumts e~
uadit Dei ecclejia.
^ R AE C 1 P V I.
7. Impiorum , pios perfequentium , miferrima con-
ditio.
8. De iniprecationibus aduerfus defperacos Chrifti ho-
ftes.
9. Dciomnipocenciaaduerrusimpios.
10. ImpiorumiucerKus cumliberacioneEcc^ena; coniun-
Aus."
A R G V M E N T V M P S A L M I C X L II.
ITV LV S pfdlmi argumentum tndicat. Dauid enim in loci^ montanis Engeddt vnditjue ab e-
xercitu Saulus cmcltifvu-, cum nuft^uam effugium paterett ingrejfm eji cumfuts cornttthus tnjpilun-
camyvt tbi latttaret.ln hocigttur periculo ioujhtutui non prorfus dejfiondit ammum,nec dtjfiera-
mrmulth minhs ffmiiff^dtterfm Dewrotfolentfmp^ycjutmjprAjTdia extefnaaut catij^fecun-^
da eos defittuunt.Sedfide tntuetur promtfiiones dtutnttiuftbtfaclas, attjue harurn cogttatione.ex-
eitatiu conjugit ad Deumia <j?4o petttfeferuart cr Uberart:^ ratton^us .vttturt<judi Deurn rnoucre ad opemfe-
rendampofitnt. I. P^arrat entrn primftm anxtetdtem antmt ^ conjiernationemy t^utx. a metupericuliorta eum
nonnihilperturbahat. 1 1. Infidtas ^ odta hojitum commemornt , qm non dejinant vitA ipfim tnftdiaru 1 11.
Deperfidia amicorumi ^ ^tiibm defertusfit , ^uerttur. II 11. Recodigens fe nonnthtl de fua tn Deurn fiducta
tefiafur. V: Sum mferias ^ afflt5itones expontty^ hofitum potentiarn exnggerat. V L A caufajinaltfett ab
vtiti argumentatUt.FutHrum entm dicit vt Itberatus no ipfe tantitm celehnet beneficia accepta,jed alios quocjue
fuoexeplo excitet ad agmfcendam Det prttfentiam in eccltfia , ^ ad prstatcanda eius benefictu. Monet autem
Dauitiisexe^plHyei^clefidmih hocmund» a crudcltfiimis hoflibus objeffam pleruque ob pericula latitare infpe-
Ifincayin (jua etfiforisin rebtu humanis nihtlvidet opis vel auxilij diuint,pde t~.sm€nfefe erigit ttjfaltttemjuam
Deo tuendam commendat. Nectrrttafunt illafantiorum preces,autjvota, Namficut Dautd exauditur ^ ex
maximis periculis eripitHr:tta ecclefia ducem habetj^m ctiltoresfuos nun(^uamreltnquit orphanos.
Eruditiuum Dauidis,cuni eiTet in
fpelunca. Oratio.
Oce mea ad lehouam clamabam : voce
mca ad lehouam precabar.
5 Emindcbim coram facie eius meditktionem
meam: af]fli<5feiippem meam coram facie eius nun-
'tiabam#' .. ■'£''*'(
.'" .: :P ■.■'■.■!».!,'■' ■ - .;...,•
Primi duo verfus habenc propofitionem pfalmi , quam
pofteatribusvlftmis verfibus rcpetit.Ego,inquif,in maxima
necefficate &in fumnno periculo confticutus , iiiuocaba Do-
qtiinum & auxilium ci,us ini!>lorab^< non dabam locum af-
fedibus feucupiditatibus,vccumhoftem viderem cum exer-
cicuadipfumVfquelatibuIum appropinquare , necvrpiani
vHius effugijlociim funercfle ,cgo velpauoreexanimarer,
yelira percitus vlcifcerer medchofte ad me in fpeluncam
iii)prudenceringf:e9b , vel^iamdefperaeioneimpulfus me
Hoftibus laniandum obiicereiibSed eraqi ^nimo compofico,
&me Deo commendabam. tcafuo cxemplo docec^ToIo
Deo opem effepetendam inrebusaduerfis. Hancfolam effe
aram^hanc arcem , & htmc portum , ad quem confugerein
ajrumnis dcbeamus. <^i enim alio confugiunCjfeftantur va-
na.Repecitio eiufde fencenrix ofteudit & fidei ardorem, qux
fubinde &^perfeueranter ingeminat cafdem preces , & mo-
nec vnr&^oii Deo Dauidem fuiffeaddiftura.
pnnn proprie fignificac pro gratia prccari. Nam de eo
primiim fidesnoftra folicita eft.vcfic ingratia apud Deuni,&
fides recipiens reiniffionem peccatorum prxlucereinomni
inuocatione debet : poftea etiam fuo ordinecorporalia bona
pecendafunt. ).
Effundebamild eft.prolixe & profuse exponebam illi mcn-
temmeam, &precesmeas,quas ipcer voca conceperam.
Non inurmurat Dauid nec fremit aduer/us Deumin cantis
periculis,nec fruftrafe fatigatinani metu, velctuciae animu
anxietatibus & cscistprnientis , vt /blent qui Deumnon
habenc : fed dolores fuos exponit coram Deo , & in eius
finum omnes dnlores deponens inipfo fol6 acquiefcere fe,
& (perar* ©pem & falutcmoftendit. Id exeniplum imita-
ri ngs quoque debemus, Sedemus hoc cempore tanquam in
fpelunca
:v
m
^fPWP!
M^ " ' > I N P S A L M V M
fpetunca , circundad varJIshoftibus, i quibus crudditcr op?
pugnamur. Ad Oeum igicur refpiciamus, & ad huncconftt-
^tamus. V ' , v
4 CuiH fc operirec fuper mcfpiritiis mcus,tu
coguouiiti femitaiii iT»t'q,m : in via hac qua ambula-
bam>pofucrum lacjueum.
Hic rurfus duo recitat argumenta , quje & ipfum ad oran-
duiu impellebanc, & coram Deo plurimum ad impetran
CXLII. ... ^^3^
aliquidopisvelauxili/afferrepoflct. '
6 Ciamaui ad te iclioua: dixi»tu fpes mca:[4^-
lnm meurntfHo frotettionis caufa (ofifHgto^^^otdo mca
in tcrraviuorum. !.
Repecic proponcionem,& addic argumcntu i fuain Deuii^
Bducia. £go,inquic, dclHtucus onvni humano pra>fidio, cla-
mauiadce&dixi,c«fpes mea, quafidicat,nonhabcoalium
in quem fpcrem , i quo pctam St expedem opcm & auxilifi,
dim eius opem valebanc. Primumiuinptumeitab anxie- nifi ce.^/w pro obiedo fpei ponitur. Quanquam Hcbraium
taceanimi,i.juam artulicpericuli magnitudo,inquapertur- noraenpropri^figiiificetafyIum,qu6 quisin periculis tuto
bacioeioboitacftquxbmnemcogicationem ademic. Nam ferecipic.
opcriri fpuitum fupcr ali |uem , ica exaniman fignihcac , vt Fortio mea^Dc hac phrafi didum eft fupriPfalmo |6.Sum-
peoe dcficiai: , vc cum fyncopen feu deliquium liomo paci- pca cft mecaphora a veceri coniuecudintdiuidendai h«redi-
tur.vei ex virium defctftu, vcl ciim in mecu & anguftia fpiri- tatis , in qua cuilibet ha»redi fua portio t^ibucbatur : fignifi-
tusrefugiuncad cor, & membra deftituunt, vpl ciimani- cat igicur fibi diuinitus quoque porcionem aliquam atcri- *
inus pefpiexuv le explicare non poteft. Farecur igitur ani- butam effe, qua fruatur in hac vica : eam vero non confiftere
nio fe fu.ffe anxio : nequeenim lapidca cordahabcnc pij:lcd inopibu) aucdiuiciisaucamicorum mulcicudine ,(edin Dei ,
in hac confternationc fide lc erexit §c confirmauit. Ideo ergafeainore& beneuolcntia.Abeaigicur totumfepcnde-
fubiicit: re,quandiLj hanc vitamagataffirmat. regnum quidemdebc-
Ttttogdofcehasfemitamme/im} id cft,qu3muis nulla falutis batur eiex promiffione;fcdplurisfdcitDeuin,quam illacor-
racio excaiet,5cnullum eftugiriconfpiccrecur,tu tamen Jcie- poralia.
bas iemicain,qua cff"ugerem.Hac cogicatione le erexit. Eftqj Termm viuentiim] Nominat prarfens feculum, tn quo ho-
hjec vox fidei qux monet non abiicicndam CfTc fpem , etiam
cuai humanaomnia nos deficiunc : quod fciticetnon ignoret
Deus mala noftra,& quodnoftn cura fufcipiat. lca & Abra-
hain dicit,Gen.u..l^eus prouidebic.
Alijfemitamde integritate Stvita anteafta accipiunt.
Im/iaquaambulmil; Delegerat Dauid iliasrupes pra:ru-
prasiin ciefcrto Engcddi,qux,vt biftoria mquit, folisibicibus
trite & peruixerant, fperans fe ibi tutum refftgium & lati-
bulum habiturum.Sed & eo pcnetrauit hoftium vis & auda-
mincsviuunt &agunt , vt fupiaPfal.i?- Crcdo me vifuruia
bonaDominiintcrra viucncium. EcEzc^chias lefa. ^j. cuiu
denuntiara ei elTcc mors , q;iericur fe no tifurum Dominum
in cerra viuencium. Ec Chriftus lefaia: jj.dicitur ablciirus de
terra viuenriuai, ciim dcfinerec efll' intcr viuos , in hoc pra;-
fentifeculo.
7 Intendead clamorem nieum : quia exhauftus
fum valde: iibeni mc a pcrfecutoribus i»cis:(juia in-
cia, vtetiaminiilis locispra^ruptiseiinfidiasponercnc. Eft ualuerunt fuper nic.
Inhoc verfu iterumpropofitioncm repctit: & argumen-
ta addit partim i fuis mifcriis , partim ab hoftium potentia
fiimpta.
Ego inquitfum exhaufiuii Id cft,rcdaftus ad cxtrema , fum
abicdus,mifer,deftitutus ab omnibus,&hollium potentia ita
inua!uic,vt nifi opem feras , crudcles ipforum manus eftuge-
renonpoffim.Ergo fuccurremihi&feropem.
igitur li:cundum argumencu parcim apcriculi magnitudine,
partim ab hoftium odns crudclilfinus & cechnis daftum.
videndo , nemo
5
Afj iciendo ad dexteram 6l
% Educ e carcere animam meam , vt celebrera
nomen tuuni : mc coronabuntiulH,qu6drepende-
ris mihi. *
fuit mihi cognitor:periit fuga a me: nulius[cr*er]re-
cjuirensanimam meam.
1 1 1. Argumencum pecitum' eft ab amicorum perfidia,
quieuinin pcriculis defcrueranc,TO «A/sv;\jc(4»»'(»'<f(\«r. NuUafu
des vrtquam mifcros delegit amicos. Loquuur aucem, vc m iles
ttans in acie, qui fubinde refpeftac ad !a^5W7«<,quos quadiu
ftare&forciterfecum pugnare vider,plus habet animi: fi ca-
dantaut fugiantjincipicviftuslanguefieri. Itaanimushomi-
nis, feucaroinpericulis, refpcftat ii^mpcr^id extcrn^apraefi-^ Infincadditargumentum ab vtili, feu caufa finali. Ncn
dia.qua; fi Deus fubtrahat, multi animum abiiciunt & defpe- pecic fe liberari, vc deinceps degens in ocio fruatur volupta-
ranc. Dauid vero quanquam inicio illa delertione amicorum tibus , & indulgeac animo fuo , led vc Dco gratos cuiius prx-
nonnihilperceUebacur,tamenrcrinecfidei conftantiam,& ftarepolfic,& vcalij ccrnentcs praefenciainDei , inhuius
lucipfam calamicaccm mouere Deum, ,vc macurctopem in- aerumnis, confirmenturin vcra agnicione & Dcogratias a-
telIigit:ideo eam in precibus fuis allegac. Quadiu adlunc cx- gant , & ipfum deinceps inuocent ardentius. Rcfpicit igi-
ternaprajfidia,& animiishumanusab hispendet.Deusfub- turDauidin hisprecibus^ inquibus petic initigationeni &
trahic fuum auxilium. SediUisomnibus fublatisjtum dcmu libcrationcm,nonad fe principaliter,fed adgloriamDci,
accurrit,vtpotentiaipfius fiatcon(peftior,&beneficiumli- quamcupit iliuftrari, vc pliiresadeum agnofcendum inui-
berationisipfiloliadfcribatur. tentur. >
Ferijtfuga a me'] Id eft,non videoquo euadam,aut quo co- Mecorombunt ] Id eft , circumdabunt & ftabunt ex-omni
fugiam.vbi tutus fim. Spesenimcuadendiomniscreptaeft. partecoronasinftarrquafidicac ,eroomnibusfpe(3:aculo,o-
Eadem phrafis cft Amos i.Pernt fuga a vcloci;. innefque ad me cupide confluent, vt tam infignc excraplum
Hequtrens animamTneam']it\x.c\.\i^\t\xi: inhomm}^zxtiy)ftOL &teftiinqnium viuum tux prxfentiae & liDeraciontsoculis
eoquodeftjnemocratquifolicituseiret demeavitatucnda, confpiciant.
ncmb fatagebat me eripere. Habebat quide focioscxili/ifcd ^OJI Hoc loco eft conferre beneficium fublatis priotibus
hi omnes in codcm erane pcricuio , nec quifquam erat, qui mileriis.fignificat enim viciffitudinem.
PS AL M I C^X LI I.
\ ;' " f 4 KT E S.
I. Exnrdium,audientiam faciens.a perfona fupplicis,& natura Dei,v.r.2.3
I L Pctitio,cuius fummacft,er;pe feruum tuum e mortis periculo.Diftinguiwt lii^petitio tribus cau-
Cii>:Pnma cft,ab officio Dei quod ante feruo fuo praeftiterat ad falutem ipfius, v. 4. Secnnda, a perfona fup-
pliGis in extrcmis rerum diffieultatibus crigCntis fcadDeum fidc, v.5.6. & j.Tertia , afinc,nenipe gtoria
Dei&; EcclefiaeajdificacionejV.S, ■ >, ''
Ob SE RVA TIONE S L O C 0 R V M D O C t RX N AE,
ZocusdepiA^ardentisordtionis'pr<s,fiiintia.
•Verf.i. Tunc demum feHo fif ardenter precari difcunt fideles,
quum ih mortis dijcrimen redaili,fdei oculos aperiunt,vt T>ei prA-
fentti vultum manumque intueahtur.
Adeft fuis vbique Detts , vt tempore opportuno eis ferat au-
xilium : nec locorum anguliia aut folitudo pios a bem j^erando
deterreti i ' , i.".iQ'{ii ■■
2 Trecibtu armatipdeles^gtatiijfimu ttntMtionihm emtrgunt^
necpauore exanimantur , nec iracundia autprauo alto affiSiu ab-
reptiadilUcitamediaconfugiunt:ftdpUcidis animii inDfifpem
recumbumt.^'
Repetitiopffrfeuerantiam denotat,vt ttia necejfe cftpios aduerftu
"m^rw
■^
f^HfiiPPPP
r^^W
HE
1545 PKJS:IM^C%
r^mtcstewathnimmJultwftMremmehiles.
3 ptunfi^erftitiefiMKcietatibsupefflexUintus miferh exurii-
tm,mtsl4nt^ arrodere frmiim, qmmfincere ad verumDeitm c9-
fugere.vd infirm clummbitsfeipfosfittigant:fijfsifis doloresfami-
lu^iwlieoexponw^.
4 Vb^ nulUts inpericuUs exitusuppfsret, inter varisu reuolutio^
nespiorum animut altemat,^ cofilia hinc inde accerfendo mtdtai
0ccumulat moleftiaSiquibttsfincera Deiinuocatio facerepoted me-
dicinam. §luamuisehimpofttentatainnumeraremedia, confilio
fkftittu nos contingattdebet^oc nobisfu^ere,qtibd Dests mala no-
^ftra nonigniretiacmflricuramfufciperedignetttr. Sicutlongian-
iea dieebat Abrt^am>Dominuspreuidebit, Genefzxs.
f Bl vjqjfuosjfkpijfimi Deus adducit l vt nuUos inter hom ines
repmiant dmicos: necfroftereadejpondentanimum ,velprAterito
'i:ai*;;:'544'
A R
T I C
V t
I.
ti
J.
4.
DeOrationisfidelisnatura&efHcacfa. ,
De grauininnis tencacionibus piorum.
Fidei aduerfus diffidentiani ludancis defcriptio.
Qi^s Sc^uilis fic Deus erga fuos in rummis affli^ioni-
bus confticucos.
NR. MOLLER I
Deenfentescircumaguntadhumanajiibfidia : jfedquoadfas^if^
qutcrunt an vUusfitadiutor in terra , qtsi fi appareat , haud dstbH
grattA Dei rhinijlrum ejfefentiunt. Sin minusifatienter eum expe^
Siant qui nouit mirabilibsts modttfuosferuoS amorteeripere.
6 Tunc reife copodtus clamor nofter dicendtes eft, ^um Deunsi
vtjpem Q>portionem noftram,instocamM.
' 7 ^jsjfoardentioreJideDeiauxiliumvrgemstsi eo citihsadnos
ssccedit,vt nos ex mijerijs noflriseripiat:^ quo magis impieiru cru-
delis potentia crefcit^ eo minks di^iira liberatione nos diftidere o-
portet. ',. ^ \^^y.^:'--m;n ■■ ■-■• ''
8 Giuoties ir^ffu quapiam ratione Deses quoJHam exfuisferuis
ab impiorum tyranntae ajferit, toties theatrum erigit, in quo gra-
tia hic omnibusfit confiicua, vtal^s Deum timeniibka celebrefit
documerstumadftslciendameorumfidem. ^ -
P R AE C I P V 1. . ' ,
^. Pocentia impiorum nos ad Dei auxilium ardentius
confugcre iubet.
i. Liberatio piorum cum xdiiicatione Ecclefix &gloria
' Dei colligatui-.
ARGVM|.NTVM PSALMI 0X^1117'
lySDEM fere argumenti efl hicpfalmus cumfHperiore^vt verifimilefit.velin perfectttioni-»-
bns (^periculisy tjua a Saule injerehantur Pauidhveli^uod Gracpu tituhfs rnonet,tnfedtttone(J;'
hello Mbfolorm, huncpfalmum confcrtpttm efje. Stcut emmjuprafalutemfuam tntergrjittijitma
pericuU ^ infumrno dtfcrmine Peo ti^endam commendahat:ua hkpetitfe defendt aduerjut ho-
fliumfuorumvim c^ i^iuriam. Sed^mafuis peccatisfe attraxif[e haspoenas ^ periculafctebatt
ideo prius peccata remittt-ife^ue ingratiam reciptpettt. Etfuo exemplo docet in omni petitione rerit iorpora-
Itum praiucere dcbere fidern accipientem remtflionempeccatorum ^reconctliattonem feu imputatiotiem iujittta.
Abf<^ue hac enirn nemo actedere ad Deum autfiatuere ^uod exaudtatur,potefi. Hanctgttur pofie^uamprxmt-
fitt exponit deindepericulafna c^ animi dolores feu perturbationes ^in ^uas propter prafentta pertcula conte-
Sns erat:commemorat ettamexempla Itberattonumytn^uibtis Dens prxfenttamfuam tn ecelefia haUenm ofien-
derav.atque hisfides excitatapettt defenfionem aditerftu hofies (^ UberationemSed ejma nonfatis erat exprx-
fentt perictilo eripi,^futurum vtdebat-imfi dimnitns gubernaretury vt vel artimnas non retie ferrettvel libe-
rattts fuBinde tn peccata relaberetttrftjr iram Dei aduerfts fe concitatam cumularet^tdeo fimnl petit fe deinceps
gubentari Spiritufanflo » ejui corfuumfieBat a4 veram agnitionem Det ^ obedtenttam tpfi pUcentem. H ac
fumma eft huitts pfalrni : ^ui tta a ncbts legendits efi , vt in ^uotidtana tnuocdiione eum tntiiearnur-, ^advfuin
transferamuchoc eflt vtcogitemtts Deum a nobis colendum ejfe pttittone ^ e.xpe^iadone jptrttualium c^ corpo-
rdlium bonqrum:ita taihen^vt in omnt petitione pralHceatfideSf acciptens remtjkoriem peccatorum ^ recovtha-
tionemfeuimputationetniufiititt.^uandtuenimmens cogttat Dettmtrafct ngbts.^remota ex coJpeHu promtj-
ftone Euangelij tntuetur iudtcium Dei tn lege p<^teJafiH-,tandtu treptdat ^fugit Deumy ^ ranturn abeji vtpe-
tat alt^uid a DeOfVt ipfi etiarn trafcatur ^) fremat aduerfts ettrn tan^^uamfeuerum (-r iratttrn tudicem.Netgi^
turdolor depeccatis noftris autfenfus im pei aditerfus peccata arceat nos a confpeHu Deitintttenda eji ante o-
mnia promij^io Euangelijt^ hutpts fiduciapetenda Q)acciptenda efl remijiio peccatorum» Quaimpetratapofiea
etiam reltejua honafuo ordme (jr ioco peteridafunt:^Hemadmodum hoc ioco facere Dauidem vtdemus.
PfalmusDauidis.
1 TEhouaiaudi prccationcm meam,aufculta ad
A. Jcprecaiionctn meam: in vcricate tua cxau-
di iTK [,^]in inftitia tua. ..
Orditur i propofitione pctens vt ejx^^udiatur St libcretur.
Viitur autem duobusvocabulis qua; diligenter funtobfer-
caread Dei iudicium potetat : tamen agnofcitrefuis pecca-
cisDcumgrauirer ofFendiflTe , atque irani eius aduerfus fe
concitaife.Ideo ita ad Deum prouocac,vt fccundum graciam
& mifericordiam Dei,non fecundum fnamerita, velic fe-
cum agi. Nam voxHebrseaE3'JUnn fignificac depreca.
tionem , qua & culpamdepi^camur ,&in gratiam nosre-
cipipetimus. Oftendunt igicur hae voces, quoanimo ad
uan Ja: dercribunt ei^im animi afFeftum, ciim ad Deum acce- Dcuni accedendum fic , cum petimus nos aduerfus hoftium
dit aliquid petiturus. Prima vox Thtr^ fignificat orationem, vim deffendi. Ante omnia opera danda eft.quod Petrus mo-
qux ad arbitrium Deicaufam fuam totam rciicit.& huius iu> net,rte patiamur ficut fcelerati:fed vt libere ad Dei iudiciura
dkio feu cenfurae fefe fubitcit. Verbum enim Hlt iudicialc prouocarc poffimus , bona confcientii afFerenda cft in eius
cft,fignifican9 copeliare in ius feu appellare ad radic^. Item cofpeftum.idque ea fubmiffiohe factendum eft, vc quicquid
ludicarc fcu arbitrum agcre. Multa igicur fignificat hac voce. iUe ftatuac de noftra vica & forcuais , id gratum nobis fit fu-
I. Nocat peruerfum hpftitim fuorum iudicium , qui odio & turum. Non enim bonicate cauf« fupcrbirc debemus , aut
maleuoletitia accenfi perperam de ipfo iudkabant. Ab ho- in fccuritatcm prolabi ; fed fimul agnofcerc, cciamfi bonam
rum igitur ludicio aJ Det tnbunal prouocat. 1 1. Patientia caufam tueamur & ad Deum affcf amus , nostamen non va-
& moderatio fignificatur. Qi^anquam enim iniquiflimis ho- careculpa, fed mulcis peccatis nos proUocafTe iram Dei,
minuni ludicns premebatur : tamen non cogitat de priuata ide6que venia nobis opus effe : raulca eciam ex noftris afFe-
vindifta, non muehiiur in hoftes accrbe , ncc certae maledi- ftibus mifcerefacpc caufa? per fe non malx , qux Deum of-
Ais: fed totam caufam ad Deum taquam iuftiun iudicem rc-
iicit.Deindc altero vocabulofignificatfe ita dc^errc caufam
fuam ad Deqm , vt tamen hunc non vclic fecunduiu tigorem
iuftiti» lidum agere, rcdn\tfericordiam gratis remittcntem
peccata relit pra*ualcre.
Etficnrm hoftes fuos non ofienderaeDauid, iiec caufam
vHam pratbuerat tanto odio & furori , quo aduerfus cum
infiirgebancjide^quc, quddadhoftes atiinet,Iibcreprouo-
fendunt.
Qu6d bis eande;n fententiam repetit, id ardorcm & vehe-
mcntiam aotat. Crefcente enim periculo crefcit auxilij defi-
dcrfuth, fdque animum iippellit,vt affidu^ damet. Apparet
igiturpericulumfuifremaximum, & hoftium faruitiam ex-
tremam.
Jnveritatel Addit duo argumcnta: priusfumptum eft i ve-
ritate Deiralicriim i iuftitia. Veritas fignificat fideiitacf feu
conflan-
^345
"^i-
iN PSALKivM Cxt III.
«IIII..RIJI p I.P. 1 1 papepp^Tip^iw^ipfff^Rmff
.4
I34tf
conftantiam in ptomUfis femandis. Promiferae autem 'natus&frifidiasnoeat.VetbfiKyrartfttircmiifcliottihihho
Deus dcfenfionem & liberationew:. HancigieutpromiAio- ftibasnocat^quiprotfustiecretfeiraineum^eitfminreil^tiictnni-
nf intaetur,&,qui*ftatuit Dcum cflfe veiacemjpetit fe itixta hilum nedigete.omnlifquetiiirs tes^JS^fpes In tfas^iimat^utlias
hancfetuari. eonrecerant,VteumdeviraptopeinoaumcdgWchiailrfi«ra-
iHfiitMm noroinatcam rictutem, non quat refte faftis feu re.id-enim fighlficat phrafis,CoHtriuie viUltfitafli tocit ia
meritismcrcedemrependit(npquecnimvliam(T)eritocum terram vltam mcam. ''-^":/}i:<:':[[y ^-i-^ifii^-v '-■Jiji'.H''
fuorura mentionemfacic , quidpocius culpam deprecatur, Qubdpdftea^ddim, X»f4»ilp>»*ite'/i»^(>^,%6c'A
iufticiam intcrprctantur , qua fidc amplcacntcm Mediato tis penefiinilis fiiit. 'Aliftameh'gthefSilitet'e;Kl>rfftirhc,^t;tdm
rcm inftum proquntiat condonays peccacis. Haec coniun» dictt fe poficum efle in cenebris, tanqttatnjp^ridUOi CMaqrer,
fta cft cum illa alccra iufticitmon enim retipit in fuam tute- intdligat aftuih efle de fua vica , 8t Cert6*flbi J^efeuhilirrti ef-
lam fcu pacrociniumrhifi quos prius in gratiam & fadus rc- fc, ni/i Oeus cclericer opem ferat. MJiMsetiWfiCtHi-^^fi^i'
cipit,impucata cis fili; iuiiuftitia.ldeo non e^cluditur^ab illa.
z Lt nun inLfCS 111 luiiiciuni cuin leiuo cuo :
qaianoniuitificatur in confj|»cdu tuo omnis vi-
ucns.
Hajc principalis eft propo^cio tn hoc Pfalmo. AflTert qui -
dem cauiam bonani adDeum>& hoilcs fcicbat nonin fe ca-
tum.fed conyra Dcummfurgcre» Sed incerea tamen incciii»
nat , (]ui pri,dem func excinfti , acque e nfundo uiric fdbUti.
Simijiletiam , ficut prxcedenci phrafi , hoftium crudelii^cem
hisverbjsnotac:quieum iam m fuo animo interfecCranc &
fcpcJiueranc.
4 Ec inuoluitur fuper me (piritus meus:in me-
dio mei obihipc^it cor meum.
HicverfusfpiricaaliaDauidis (feftanfinadefei^c. E^cfk-
gebat fe reum cfle coram Dco & pollucum pcccatis. Itaque fia enim non cantiim faris oppugnftur terudeliterii^Ai^db,
ancc omnia Cuam culpam facecur ingenue, & pecit fibi re- acqueeiu$principediabolo:kdihcttsfimttJ'feniitpttu*ifre»,ift
mitti peccata. Qupd igicur ad hortcs&publicaHi caufam at- quibus conltcrnaca? ^pcrterrdfaftK menc^ ftnfuiirte Dcife^
tinct, libere prouocat ad iudicmm Dei. Sed quo^ad fc pri* uerfus peccacj,luftantur oim tehfaiioiiCdfe abiedione.lltud
uacim,quando cor luum cxaniinat,pertincc,(c:ruat regulam vero cercanien longe majchnum & difficillimam i6lt,ifU0d h6
i|*v<».w>.«»,/wi<«T<(««t«». Si quis cnimcum Deo concendcre incelligunt,nifiquiverahabencexercitiapi«hftcnti5lJc'riiuo-
viilt ludicio.&tabulas opcrum fuoium ei proponcre , hunc cationis , &qui exercencur crucc &ieramnisk Di(9Nlhi'eftau-
ferre oportcc iufti iudicis mdicium. tem de his |tiorum cercamintbus eciam ih aliis Pflllthii». Ideo
,Eliauccmha?cgeneralis r«gula, qua»inhoc verfu cradi- nuncnonfumprolixior.SedexcmplaihDatiidishoclc^odi-
tur.diligcntcr obferuanda. Affertcnimlnmcn prxcipuis do- ligcncerintuendum & confidcrandum eft^Ui nonifudcumbit
dtinx Chnftianz parubus.Primum decrahii luftiiicationcm his doIoribus,nec defperat degratia'Dei>'c«iamfiftfhkiitma>-
cnmium hominum operibus,non tantuinhis qua> iiunti no num Deigrauem, hoct;lt,iraai &'iudiduhi^Ut>adtttefViisjRiii
regenerati;.:rcdctiam q\ix i rcnatisfiunc.AtquehincPaulus peccata:iedhisipfisdoioribwsextim(»tatur)Vt'(ftilt0^ud<ltitils
adKonjanosconcludiirTotummundum carere gloria Dci, clametadDeum. . "
& reum cflc coram Dco.acqueaBtcrna-mortiadiudicatum. Dephrafi ptioris membri diiftum tft flipri Pllilihb {iTSe-
linpieigiturdoccnc poncificij, qui affirmant hominem in cedencc. Atquccafi rcdeintelligfttur .eriiHhpbfteHA^Mt
hac vira poflc facisfacere leei Dci,auc mcrcri vitam xcernam plana. In magna animi confternacionc ft ihilMtgnife ^leitt-
/hisopcribusfcumcritis.&his oflciuftumcoram Dco.De- bus fpiritus refQgiunt ad cortanqaam kAfohtcm : ^tkc&rh
inde monec non alicer noseflfc iuftos coram Deo , quamfi deftituuncur externa mcmbrafpiritibtis.paeicurhhhio dieii-
ille non increc nobifcum in mdicium , ncc vocet nos ad cau- qahim feu nyMjrtui. Id Scripcura vodit tnifoltftionJMn 4^11^0-
fam dicendam^lcd dcpofica iudicis pcrlbna gracis pcccata re- pertionem fpiricuum. Cor auccm accurrencibos iWblft^^i^i-
miccac&mgraciamrecipiat. H«c igicur eftillaiuftiriafidei, ritibus,quia rcpellcre fubit6 tancam vim non poteft , com-;
qua homines affirmat Paulus efle iuftos coram Dco.Quorics priinicur,ita, vt interdum fuffbcechr. Illa igitur cornprcffioi
jgiruTite iuftififliomims^reram Deo difputatnr , adhoc "quta^impeditaftionesieu raotuscordis, acucrtquafittuporil
teftiiivmium pfalnM is? fimilmm rcfpicieudum eft. Non fi
, gtiificaciutticia.illamcflrcncialemiuiticJamDeihabicantisin
riobis, qu2ei!(osfibiconformes paulatim rcddit , necfignifi-
cac opcran<>lkaaucvircuccsfeumorus ,quos innobis cffi-
cit SpiriciyCfandtus^cAQmpIicicerfignificat acceptationcm,
qua co^^am Deoiufti rcpucamuraccenrcmunvclutcumiu-
dcx pro cribunaH c]uf quam Mnq lam innocentem,abfoluit.
Neqje hic fingciida eft aliqua oiedia iufticia , vc nunc qui
volunc viderifubciliores in Papacu,ficiunc,quafi partim no-
ftris operibaspittim Dci mifcricordia condonantisdefcdQ
' fimusiufti. Mulcominusadmittcnda cftiilaOrigeniscor-
rupcela,qui dicic, Sanftos cum fibi tribuunt peccaia , reprar-
fencarenonfuam,(i:dalienani perfonam. Nam pro remif-
fionepeccacorum orantomneslandi, vtinquitPfalmus ji.
Et Chriftus ipfe orare omnes iubec' , * Rcmicce nobis debita
noftra.Im6,quoquirque fanftioreft.^omagisintclligic fuas
iordcs, &d^plofac, &eo ardenciiis pecicfibi remicci&cegi
fuapeccata. Scddehactca doarinadiciturirjlibrisMe-
thodicis copiofiiis. Nec noitri cft inftituci integram doAri-
nam hip repetere. Satis cft monerc led jres,vt tcftimonium
hoc diligenter obferuent , cjuod pcrfpicue refutat errores
Pontificios, Ofiandricos,Pclagianos,Enrbufiafticos,& con-
firmac harum ccclefiarum doftrinam , in qua ciim Pauloaf-
fiimamus, hominem gracis,abfque operibus,fola fiducia i^i-
fcricordixproptcrChriftumpromiflaB, coram Dcoeflcm-
ftum,hoceft,accepcum feu rcconcihacum.
3 Qiiia peiffequutus eft inimicus animam roca:
proftrauic in tcrtam vitam mcan,:coilocauic me in
tcnctrislicucmortopsfeculi. ^
Qucmadmodum fuprsiverfu primo rationes petebatj
perfonaDei,cui crib&it veritate&iuftitiam,ita nunc deinccps
uporS
fi:u defolationem cordi , cefrantibus nimirum omnibuleius
fun£bionibus.Hbc fignificacurhac phra|i.Verbum C30U fi*
gnificac vaftari feu def^jlari,ica vtvi<knUbobftapehc>c8^a-
tn horrorem fiium teftentur. IndjC per meialepfia fignificac
ctiam obftupefcere. ;
5 Rccordacus fumdiertim abamiquo) medi-
tatus fum in omnibus fadis tixis : in oftf^ mant^tn
tuarum meditatus fum.
Subiicit aliudi argumeiicum a prioribus beneficiis , feu i
philanchropia Dci,qQam hadenus m defenfionc fuorum o-
ftenderat. Horum exemplorum rccordaciohe affirmat, fe
fuam fidemin hocgrauin!imocertaminefulcice&c6i(irmare»
& Deuni mouet hac commemoifahone , vt qualem fe patri-
bus exhib'uerat^cleme)uern fciiiibec & bonumtialem^nunc
quoque in his criftiffimis doloribus oftendac. ^imilisj>eni
fcntencia eftPfalmo 77.verfu 4.& 6. Eftquefentcntia hxc
diligenterobreruanda.Oftendiccnimhecquoqucvndcpe-
cenda fii)tvcra&cfticacia rcmediaaducrrusillastcntaciones,
quando animus luAacur cum defperatione & morte «ter-
na. Etfienim non mox fencicur confolatio. imo fspe etian^
dolorexarcebacurillacollacione,dim memoria r^pctimus
quim humanitcr & benign^ Deus egeric cun^ aliis , ficuc
.qucritur Dauid Pfal.77.Ie ihterca , cum recorcUrettir I^ei &
meditarecur , fuiflTc inquietum , & opertumfuifleifpirieum:
tamen tandem mitefcit acerbicas doloris , & fides inftec &
exempla ad promiiHone^ confcrat & acf ommodec. Sicut i-
dcmfacereDauidemPfalmo77>videinus. ' ,
XXrftt »»t$qMs}l^<^miMt illa temfMraqiubus Deus prasfeii-
tiam fuam patribus oftenderat, vt(||9aiido Adamum tecipit:
Nohamcum fuafamilia feruaiihdiluuio:cum Abrahaupo
& eius po|);eri«iccic f<rdus:Ifraelic4|ie(iufi;osex.£gypto^n<
propofitionemconfirmatimagnitudine periculorum , tam gularibonitate,&clementiafouet&alitindeferto,&c. Haec
externorum quam intemorum. Primo holiium fuorum fae- hcneficia omnia erat tcftimoma bonitatis Dei Stm^Opmtj^.
uiciam pingic in hoc vcrfu,quos tanto inquit ardcre odio.vt fia igitur intuecur dius fides , & horun rocordatioae fcic
fatiarinonpoffint,ni{ifeextmao,ide6queinfuampernicig fuftcnfft&erigitnoiUihil. . .. ^ a.. t
perbecub vi°iiare & i.ihil non moliri. Verbum enim Bnn FaBsf^oftraDti ^ Nominat iHai»f«m aiSatfam pr«teO-
' amDei in ecclefia,eiiifquedefennonem , feu bencncia
pcrpecuiim &indefcirum ipforum ftudium , molitiones,co- tiam
■p^
^.
l.llfp»,VJ>
.^^ T r «t iE L E G WH E H R. M O L L E R I /-W^ m
illa qiue Deu$ Pacttbus cotuIerat.Repetitur «utem bis eadem tionis:(icuc ex hoc loco nilnifcfie apparet. Itaque non ad ef-
fencentia verbi$ taotum commutacis , vt af/iduius fignifice- feda initio ablegandi iunc homines , yt ex his de amure Dei
tur,8i leftor moneatur non ftatim fentiri firmam confolacio- erga nos iudiciun) fiac. £6 enim fi in vera luda atqucagone
nem ia hac medicatione.-fed opus eflc longa 6Lalfidua medi- hoc acerrimo refpiciasjomnis cercicudo cofblacionis [>^i ibu.
eaci<Jnie,neccommicccndum,vciUi tumulcus aninH,de quibus Quamdiu enim animus ludatur , fcnfus irjc Dciobpeccata
Pfalmo 77.queritur,has cogicaciones nobis excucj?nt.Non c- luperat fenfum confolatio^i^ : & fi in illo tunc fieri iudicium
nim nifi in magno cercamine & lufta hacjc confolacio obcmc- debeac.hominem incrgi in dubitacionem,ac dcfperacione ti-
Cttr.CuiusreicumfincignarinSnuUiccciefiarumcurbacores, dem obrui neccfle fic.
^orc Enthufiaftacum fingunt hanc confoiation^m infundi Vbi vero viftrixfides tenebras dubitationum & derpera-
diuinitus iti vrceolum vacuum,atqi itahominem, extfaftum tionis horrores di(puht,& iami Spiritu fando promiflioin
cx doloribus mortij , fieri iuftura & acceptum coram Deo. corde cft obfignaca , poftca eciam illa adminicula adiungan-
H«c fpmnia i fecMritace carnali , & ignoratione iftius luftas tur.quas firmam rleddQt vocationem noftram, qualis inprimis
fpiritualis orta Ibto pcftore detcftemur &. fugiamus , & e- ett fanftificatio in npbis inchoa^, qu« ie in iuftitia bon» c6-
xemplo Daui^is difcamus quomodo b his ccrtaminibus ob- fcientix ottendit. Ea vero vctumque compleftitur, amoreni
liueacur confokcio iuftitia!,j5c odium fcu fugam pcccati. luftitia enim vcrumque
6 Expandi ;anusme4|ad,e:anunan,ca.ficut co.pl.auur^^„^^^^^^^
tcrra la(fa[<^ efliftnculdja jtibi [fid /^ J Selali . ^^^^ -j Quijam hoc reftringunc ad (acrificia , quae mane
Aliud eft argumentum fuihpcum ab ingenti auxilij defide- oficiebantur: (ed hoc eft friuolum.Nam & vefperi offercban-
rio,quodprimumi corpotts geftu,hoceft,abexpanfionema- tur.AIij niane incerpretantur nuuum diem,cjuem Deus crea-
nuum ad Deuit):dcmde a fimilitudine terra^ afefadix fit appe- turuS fit,fi Dauidem liberet. Alij profperum & lattum ftatum
cencis rigationeni,defcribic.Acque hinc vcilicas ilhus medtta- interprecancur , quafi ex antithcfi refpiciat ad noftcnv& te-
cionis confpicicur.dicic cnim fe ea excicatum eflc ad cxpecen- ncbras. Sed fimplicifiiinum eft,quod a!ij exponunt manc pro
dam & implorandamopem diuinam. fixpanfio manuuui gc- celeriter , ficut prxcedenti verfu verbum fcftinandi : & fupri
ftuseft lupplicisj&graciam atque opem pctetis: qucmadmo- pfalmo loi. hoc fenfu dicitur , Mane fuecidam omiicsimpios
dumfiliusinpcriculoconftitutus,adpatrempalmaseendit,& terras. ' -^ . "?
auxiliumeiusimplorac. OSiendemihi via,m\S\c\xt in priore membro pe;it fe in gra-
Ammaficitt terr^lajpt} Scilicec anhelac ad ce, pccens con- tiam rccipi , & hunc fenfum confolatlonis indi fuo pcduri,
iblationem. Spiritus triftis cxiccat ofla,inquit bialomon ,vh' quod fit apud Deumin gratia:ica nuncpetit feLberari ab liia
decunque illa crifticia oriacur. Scd fi oriacur ex fenlu ita: Dci anxiecate & aiiimi angudia, qua partim propter peccata fua.
aduerius peccaOatum vero Koc fic multo efficaciiis : Deus e- partim propter pericula excerna premebatur. Natn ciim pc-
nim eftignisconfumcns. Anima igitur huiutmodi doloribus tic fibi oflendi viam qua ambulec,fignificacanimuin illis aii-
exhauricurnonaliccr, vtcerra diurnis lohbus, auc lumhiis guftiiifeudoloribusitaconftriclum reneri, & quafi attoni-
caloribus,quibusillatorrcfaftadehifcit,acfiapcrtoorepo.- tumiijerere, vccapereconfilium aliquodfalutare, autre&e
tum^cxlo appetereti.* Ita igit^I, inquit, dum ficio iuftitiam fibi profpicere nequeat. In magna emm animi conftcrnacio-
feu confolacionem in mcis doloftbus, quibiis afficior propcer ne & fubicis periculis aniinus ttupet , vc rebus fuis confulere
peccaca mea acque immundiciem , ego ad te refpicio, & nequeac:auccertefialiquodconfiliumcapiar,indeliberan-
ndei ce pcco remiflionem , confolationem & falucarem me- do errec. Suncquc illi errores in confiliis valde perniciofi.
' ' " ' ^" — ■-'^i--- Ergo,vcIofaphacinquit, i.Paralip.ao. Cum ncfcimus quid
faciendum fic, oculos noftros adceleuamus:ita hicDauid
quoque petit fibi a Deo monftrart i/m;» , perquam amhu-
Iet,hoc eft, falucariaconfilia & media ottendi, quibus euadac
ex his anguftiis. Iple quidem Dauid omnia media centabar.
quibus eftugere manum Saulis poiTet, fcd nunquam cunH-
ditTuxfapientizaur induftrix:im6 fta uic , iiumanain piu-
cfcnfiam fine Deo ducere adlriteritumrldco CQtuiii4e a Deo
dipnan». Talis animus efuriens & iitiens luftitiam , vc Chri
ilusiliquic, facurabicur. Ec de his Mariacanic, Efunentes uu-
pi?.ui« bonis. Vc impuim fithoclocodifputare de vrcco-
limcuis&impiis aftu mdeliaisconiraconlciemiampcr-
foucraQCibus.
• -7 ?ciiinzcyi2iudi[tdeJi,veloarerexaud^]mc ^XlToK
^eHoua, defidtftrtritui ntCtt^Re^abfcondas iacjgna^ ^^^,.,^.,^ffV^^
tuania mc :quia(imilis.fum<lclccndenc,bus info- pepdere atque ab hocvnico cxpeftare confilium& opera
* affirmac.Hocenimeftquod dicic:adteIeuoaniinammcam.
Vide fupra Pfailij.&Sb.Animumpro defidcrioaccipi.fupra
mOnuimus.
9 lii ipe mc ab ininiicis meis, lehoua : ad te oc-
culrau;.
Rcpetitpetitionem , in qua pctit dcfenfionem contra fio-
ftilesimpetus & rnachinationes. Addic autem tJrionein
afua in Deimi fiducia. Ad ce,inquit,occuIcaui,fcilicetjme:id_
uenu. ... . eft, Egornhisineisanguftiis&pcriculis ad tecanquam ad
fjcram;^hchoram confugio , &fub vmbra alarum tuaruni
delitefc6,acque ibi me tutumabinfidiis& machinationibus
hofliurii fore (pero. Videtur alludere propheta ad verbum
non quod fignificac proteftionis caufa fe aliquo reciperc,
ucam. ;j ,5i s .
Repecic propoficionem , & addit rationes ahquoc fupra
.vfurpacas. Ea aucem repecitio amphficac pericuia & amrai
dolores. Significac, cnim fe in extremum periculum & m
tancosanimi dolorcsefle conieftum , vt nifi diumuus inde
rccrahacur,& quidcm ccletitct, pereundum fibi omnino fir.
lai* enim fpincus deficiunt,iriquit , & fum finiilis moribun-
do:veI,vC Plahno 88.inquic,Animameaad fepulchrum per-
De phxiCiatfionderefaciemfuam.di^mus Pfalmis ij.27.30.
44.& yi. Non habcc faciem Deus, vc homo : fcd quia in vlu
huraaoo in facic aliquid cffe vel comparerc prxientiaf argu-
mcncum habec , Dco cribuicut fecics , yc pr^fcncia illius fi-
gnificctur.AbfcondcreigJcurdiciwrfaciem, cumfubcrahic vtnoa |iocIocofignificet proteftioniscaurafcahquo rcci-
pnefcntiam & auxilium fuum , ciimquc non ftatim liberac piendo (i)ccult.ire,ficut Apocal.6. Aninix fanftorum abfcon-
hos ezseruinnts.Tunc cnim carni videcurvel prorfusabfco- dunt fe fubteraltare,id eft.Iatencfubpacrocinio Chriflii,qui
derefaciem.velfalcem nonfcreno vulcu nosafpicere. eft iioftia & propitiacio pro peccatis noftris,acqueibi clamac
8 Facmeaudirimane clementiamtuam, quia yocemagna.vaiuec,uoDomiiie.quiesfanaus& verax.non
. -, n 1 u- ..-«.^ ;« r...^ or«k.tlZr« iudicas& vindicasfanguinemnoftrumdehisquihabitacin
m tc confido : oftcnde mihi viam m qua ambulem, e„ra?Pulchra imagoecaefi» vcrobique proponitur. qu:« di-
quiaadte lcuauiapimammeam. .... ligencerconfiderandaefcSanaipatiuntufhorrendasperfe-
In.priore mcmbro petitio eft.vt rctrahacur ex illis ctiftiC- cutiones,incerea fe occulcanc fub aliari. Alij verbum occul-
fimis dolor1bus,quibus conficiebatur. Eftquc obferuandum t andi ica exponunc.Ego non vagor huc acque illuc , fed vno
quod dicit^Audirc me facles clementiam tuam. Confulco Dco ccfte & vindice concentus , nemini nifi huic caufam &
enimicaloquicur,fignificansexverboaccipihancconfola- calamicacem meam cxpono , & feorfimacqueocculteeum
tiooem,&quidemtUnc,cumfides illudincue|.iir,&fcvocc ^nuoco.
Droimiffionis fuftencansdubicacionesvincicacrcpellicAddit . t-» -- ..^c • 1 . ..
?^m^"m«#er4i«.NonigicurinfunditurilIaconf^ari^ _^»« Doceme vt facam voluntatciii tuam, quii
in qua ailfcricordia Dei appfchcndicur , in homines ociofos -Dcus meus es turSpiritus tuus bonus deducat mc in
aucetiamrepugn^rttcs,tanquaminvacuosvrccolos, £dque tcrram reiStam.
tempore&momentonobis incogmco,qucmadmodumnu- Hacc cercia pars^cft petitionis. Nonfacis eieracliberari
per hac dc rc dirpucarunc noui ajcacis noftrac Enchufiaft«. ab asrumnfs &peficUlis : fed diuinicusquoquegubeinarife
Fides enim prius incuecur verbum audicum , & hoc fe erigic pecic,ne quid commiccac quo Deum offendat.Cgterii guber-
&ruftencat , ecii ciim cor adhuc reclamat,& diabolus multa ^natio illa ad totam viram eft extendeiida. Pctu enim fe regi
dubitationem ac dcfperationis materiam fuggerit.' vTandem diuino Spiritu tara in rebus aduerfis quim profperis. In ad-
vbi iUa viftcik in hac luda euafit , fequitur fenfus confola- uerfis quidem,ita vt paticnter & magno animo ferac a;runas
■ >' , fibi
1349 Jiipi^iifi! , i ^ p s A l: M V M C ^JI^nL V .. „ ^.^
uerfus Deuii^autdcHcia.t ab <,o:fedvt yitafli8cfajqtem f«m njaIg*St?i;:!l«5»^S4WU<^l.i^. «l^iiS^H^Uwi^iSJSoanl.
^fi lolt tuendam cotn.n ittat , mxt;j illud , CommeHda Pe«* naum eius accep4it , vt m^iiori diligeft«ii pe«|rct 1« diuiao
viam luam & ipfe faaet,Item,Jn IjlcntioScfpc ecit fortitudo Spiritu regi,vt bona&crata Dco facei«eiatoi;a vita&woca ■
veftra. Caro fugit cmcem & cupit qua\u ^Kmum libcrwi. tione CuJ». .; . . ■ ._ ^v«ftiw» ««Awnoci^-
In eo fuam non Pei voluntatem /peiaat.In rebus profpeps Terramni^itimk «Wmi»a«ipf4fl>tcakuc)iaei«. aj» quif,
yero multo magis opas^eft gubcmati^ne Spiritus fanfti que(nhQcvit«cudu$cvpc;|ti9j»«fw,qu»cftQi,4fiWtaiii
Honimes eni;ii fere rettius ferunt res aduei;fas quam ^o- terra^<|uara cu^rii^u^, prafftac«dis;bet. Abh^ %n(c9,iidii£ia
fperas. Vt dicitur, ^ it^; J)j^}d^c UiAvi tf^ «t^ir. Cum enim rayonis iiu>ara:4at n;ii»n4i Uliwb' a* ftqwa»)iM,n<ox Mfi<
omnia ad voluntatcm fluunt, ^iQmiacsfiwit fecuri . mo- mus,^inei;rpt9n»;^b(i^/9w,yr.Br2ov«i»ifinHUr^aiittaaca.
gantes, f^perbi: itaqu.^ faciUime ewa voc»tioflem erufli- mms.opusef^4u,^9<&$^itHf4iii<^a.
punt , &al!quidcommittunt quod pugnet cum volunt^te ' <j««"
diuina.Quoigitu5hicmaiuseftpericiU'jm.eoardentius cU- ^^ PrOpter noaiiea tumti t^Qi|r( viuifica
m3,rec«a^Dauidedebemus.:pQ<;eraevtfacivWVolun«t?w mc : IQ iuilui^ ly,* qduws «x aOffuftU «aifliam \
tuam. '"-' « '.^,,::^..^ uieam. ^
Eftautemordoobfcruandus.Primumpetitfedoceri.Quo *^ •c. :..» .1' • i-r j r . ».,
verborefpicitprophetaadnormamdiuinitusinvcrbo^- . ?^ ? •fc^«»»clen)emia tuadilp.erdcs[<fA:/rrww4^/tfJ
fcriptam & traditam: hanc cupit perpetuo fona>ve m auribus '"^ i«icos mcoSj-lkperdes pwincs affligciKCS aniroa^::^
&anioEiofuo, itavt animus cxvetbointelJigatqij^fitDei »Tiieain:quia eg [/«»»]frriiUS^uu5. •;.,
voluntas : fed quia nonfatis eft-intelligcve ea quae facienda Peroratio eft , inquarepetit precatioiiem, addicisaliiji
funt,petjt_etiarii cor fuum efficacitev flc^i ad verara obc- caufis , quarun\ fupra non mcmiawat , nifi qu6d luiiitia ite-
dientiam. Ideo addit verbum faciendi:& poftea fiibiicit,Spi- rum mcntionem tAcit. Viuificatio tcfcrenda «ft id psknum
ritus tuus ducat me: vt oftendai;,SpJritns fanfti hoc eflc do- pcdtionis membrum , in quo petit fe retrahi ex dolijrihus
num,vt &doftrinam rede intelHgamus, & omnes aftioncs niortis, &erigi firmis confolationibus, annuntiata ffbimi-
nottras in fua qciifque vocatione ad ipfius volimtatem com- fericordia gratuita , vt fupra diximus : vt ftatuere poffic fe cf-
ponamus. ' fe in gratia, & in hoc Dci erga fc ainorcfecurus acquiefcat.
g«/V» tu Deusmetii] Addit rationem.in quapartim ad Dei Poftremus verfus pcttinet ad libcrawoncm cx ptaffentibu»
promi fionem,partGmadfuam inDeumfiduciim refpicic. periculis.
Tu es Dcus meus:qui fcilicet mihi opcm pollicitus es,& ad tropter nemen] Nomco compl«4iitur unpuIiiiAas & finalcs
quem folum ego in his,meis a?rumnisrefpicio,ad quem con- caufas. Im,)ulfiu3B funt, non t^ntiim promiffio , qux Deum
fugio,&quimefoIuscripcre potes. ^ "^«.vtnobiscjuanquainignis (kcbonapromifl^a:fedetia
Spiritum hnumyocat pra:cipucab efteAibus,quod bonos virtutes cius,vtfuntbonitas,clementia,miferiicordM,vcritas,
cfficiat.Sicut Paulus eum nominat Spiritnm roboris,diledi- quibus qualis fit i nobis agnofcitur. Viuifica me isieur^^^inquit,
oiiis,iuftificationis,i.Timoth.i.Quanquam CyriUus in fuis tum quia id in verbopromifiUi , tum QMW esbonLis,ckmens*
demonftrationibus eruditehinc colhgit Spiritum fandiun verax,&c.vtqualem teaobis patefcci^, talcm tc nuoc exhi-
clfe Deum, <)(M««(r/s»patri &fiIio. Guin enim Chriftus tUcat beis.Deindefinales, vc cclcbretuiDeus, &vtniancat eccle-
Matth.19.Nemo eftbonusnifiDeus: &Spiritusfanftus lioc fia,& vtceflentfcandala. . ■'
locobonusdicatuninde conficitur, Spiritum fanftumeflc De iuftitia diximus fupril.
Deum. ^»f/ewe»^M]Seucrita$quaminimpiosexcrcct,eftclcmen-
Vtautcmilluftriorfiat pfalini fententia, confiderandaeft tia piis. ' '" ' ;.,'
antithefis. Opponit enim hoc cpitheton.primum prauitati Seritui ttm/imJDe ho? fMprip&I.oio iifi.diftum eft. Noil
nobis ingenite,qud,mfignificatcoriiginon poflTe.nifiab hoc allegat merituiti feuofficiafiia, icdnei gr^tiam coQtuncn.i'
Spiritu.quieflentialitcr &ex fe bonus eft , &eftfons omnis Ndac,aquo accerfitus fit in familia Dei, & ornatus hac dignik
bonitatis. Deindevideturetiam hocopponere diaboIo& tate,vtcc(eretunnterferuos Dci.ItaqilefeclietcmDe/pro-
hominibus impiis , qui homines impellunt ad varia fcc-. ^cetur^uius^atrocioio vitarQiiiamcomraittit. .
P S A L M I C X L 1 1 1.
P ART £ S.
1. ExordiumjV.i.aperfonarupplicisj&naturaDeiveracis & fidelis.
n. DeprccatiojexadijierforcfpondcnsprinioverficulG» nererpiciacDeusadindlgnitatem perfonaf,
fed ad iuftitiam fuam,qu,i? pcrfonam cjuamlibet in sequis caufis fe defenfurani recipit. Perfonje igitur &c
caufaiiuftitiam apertediftinguit, v.z.
III. Expo^ulatiojfiue narratio iniuriarum ab hoftibus acccptarumjV.j. calamitatis in quam deuenit
fupplicisanimus,v.4.& ftudij adDcumcontendentis,v.5.& 6. - — ,
IIIL Petitio,cuiusdu«funtpartes. i»Precatio, vt Deusferuumfuum exaudiai,v.7.eumquc libe-
rct amalo,&deincepsinobfequiofuoinforraet,v<trf!^.9.io- Huius caufe duae adduntur. Vna i perfona
fupplicis:al;rer^a gloria Dei cum falutc feruifuiconVun6la>v.ii. 1. Pecitionispj^rsaltera, v.iz, ^fl;im-
precatio aduerfus Dauidis inimicos & affllgentes eiusanimam,pcrtinensad promii?ionen;i Dfi^ Ge-
ncf. 11.5.6. J- ..
ObSERVATIONES LOCORVM DOCTltlNAE.
Verf.i.Deusfuos iuuando, tam iuftum quam veracem fe ofteMt: Non mo^o. in ofprejfionibi^ ^ morbU Uth^Ulft((«,piieUi C^dHf
quiaeorumj^em, nonftuBratur , imo aa precandi fiduciam bene- Deuimftbifire medicttrffjf0detiamilt*anH.iiUn^,oh,Umi)ne,fepHU
ficentiafttaeos allicit. ' tafitvita eorufn,cre4ffffttfitnminpeif»Al?:kejfer^/mxf^onei^
2 Vndecunqsproueniant ajfliBiones.ftatuendum eft ejfe Deifla- qua cineres in vitan^ reftituAt. - - -^
gella quiktti nosadpogmtentiam foUicitat. Ideofi Deum nobispro- 4 Fideles nonfu^t Sto,ia^e0^ tjm^/^.pr^tifirtii^udinefe^
pitium ejfe cttpimus^ rogandui eft vtpeccatis noftris ignoftat. maerore obrutifecuifSk0.caimsfen]i^nf.,, fpXi*ft(U (5 SpiritmfemBi
Locui deiuftificatione hpminis peccatoris coram Deo,qu/i ingrO' grattafubnixi , perjlant in ojfieio.Ne nmmfis, ^(itrfub afflitS^q^i^
tuita peccatorum remijfton,e ^ imputatione iuftitid Chrifti cojtft- pon^ere de^ondeamtfs^fed, Dei manifm ^^n^^jpte^^e/vn men^
flit. Siquaenim interriieftepoteft fideliumiuliitia^perfeSlio, ocutos^gemenio aftoWJtfigfff ,,.(
qu£ eos reddatacceptos coramDei tribunali.in eo pofitaeft vtfe in- f ^**^i^o^^^^cimft4 , (^piimjdl^e^^lpri ($ firm^l^
iuftos ^'imperfeBos ejfe agnofcen^es , vmia deprecentur, ^ /d per- ratio ea efly^ antumn. Dei bm^fiif r(t^^i.in. gj^kHS perp/ftiMn^
feHam Chriftiiuflitiam confuginnt, qitam fide ampUBuntur. Vide eius erptfues bm^^ajt^ ii^^i pfon^tiifin efl, $( ne eu^fiof i/-^
R,om.3,A'4:.Galat.2.d 3-(^ ^^^^""^h.s. larecfrdatio, cqntiritiflme^tatiffffitmffim(^.
? lUudprimhm requirittw a mbis vt Dei mifericordiam fuppli- i Vbtffriih re(i^0mt(ij^ua^^p(^f(H^tr cfleff^ritfetffiifli/i^
ces imploremus.etiam duin iniufti ab iif.opprimimur.Tttc demum (^ qualem eti&fi^m^s nps fxp^rti, n^c^Jftdftlc/i^ilff^ta^t^ k^i-
enimexaudieturnoftra4eeorumfuroribus^xpoiiuUtio,qHumDeo tattsimntesnpjhiu r0:pjitt4^^<n4ft^iflf^
fuerimus reconciliati. 7 Nmvi^farefi4^^!f(;j^i^^ij^p^f^4tj^
IXL ij
PRiELECT. HENR.
M O L L E
^mmm^
f$ikbriij[mfropittfM$,nd» ttimat vacillantianimo hh( ^iUucre- Spirittu iUe bonus Dei eleBos dedmemperit^iti4,femitiu, opft-
^Uieuttyfiammmat in Deofilo defxi^ omnesj^et aliasffocul extt- ^^nitw pramtati nobts ingenitA, ^ carnts noiirA confiliis, Vitiof*,n.
teimo rem^tiite$,iffim^ necejfitatemfibi a^tantes,irtfiar vehictdi, (^tortttofinfitnt omrns hominum cogitationes, donecfmHi Spiritus
quoadDeum^cenduit. % grMiafUreStdfuerintadveramregulam.Vndefeciwturnihilnebis
8 BetteficiaDeipercifiere pammnobisfrodeffet ,nifi fdeigufiu ^^afenfitcarnisintimtmvelfitnumdiSari.
nobisfaperent : ideo ad Dei verbum nos decet efie attentos, vt inde Non aliunde quam ex.^atuita adoptione (^prqmifiionibus hau-
oriaturfides,qsuDettni ofiendat ejjepatrem. riitntfideles impetnmdiJiduciam.Neque enim in arbitrio nofiro eU
DeumJ^iqttodMinodoobJhrirtgutfidelestVtti^efiiui^feratatt- facere,vtDettsfitDetesnofteridonecgratisnospr»ueniat.
xiUttm,qttia m eumfierat. Id auti ex mera eius gratiu,^ patema ii Deus dicitur prOpter nomenfitum nos iMuare,vbimhil in ru>-
iUaper Chrifium f^ in Chrifiofundata mifericordiaprofictfcttur. bis reperiens quodfauorem conciliet,fol(ifua bonitate inducitur.
Inpericutis fif tetttationibusfiddes harentquafiattojltiti ^vtpe- Fideliumjalutem D^tes materiamfibi coniiituit sUuilrandAftM
dgtnouerenequeari^^fiapertofibidiuinitsesexitii.Deienimfolius iufiitiA.^veritatisinpromiJfionibusferuandis. *
efiinrebiesarduifiii^edireconfiliumi^yiamfiiisaperire. Fidelesdum vitsificurifetuttt,fftetfturfiquoda«^modoeffeexa-
p Py miUe mottibus expofiti,fub vmbra DeiiCfuem ferio inuo- nimes vel morti addiShs , nifiarcafta quadam refurreS^ne eos rc- ■
cant,\Mentes,a,uxiiium^liherittionemexpeElant. fiituat petts.,
lo §immcurA,mttueJolores,tAdiaadt[uiduiitentandumfitpe xz Vtplurimumfibimttttiooccurrunt Dei feueritoi (^miferi-
nos impeUtityfimsm a Deo nobis inijcipetamus, tte carnis impulfu cordiatquiafuisfiruandis manum porrigere volens » irafuAfulmen
ferumur quonos oportetyimb vi^efficacia S.Spiritus voluntatem contra eorum hofies exerit.
Deipercipietes ei obfeqtsamur.Locus de^atiADei efiicacia in eleSis Non propria vi aut indujhia nofira acquiritur het diffnitas, vt
Hdsterftes errOrem eorum qui liberitm amtrium ad bonum in no re- cenfeamur interDeiferuos^fed a gratuita eius eleSliortependettqttA
geuerato homine qtwentes,^regeneratispltts qtsam par efi tribtt^- nos injitorum numerum (ffordinem , antequam nati ejfemns , ac-
tes , Sar^turam ajundamentiseuertunt , redemptionis mySierium cenjere dignatur. ^um ergofimus Deiclientes,eiuspatrocinio vi-
conueUMnt,^virtutemSpiritit§S.inDeieleB'tsignorara. tamnojbrampermittamtte. ' ^
^ ARTICVLI PRAECIPVI.
1. Orandi fiducia ia Dei ventatem & benignicacem re-
fpicit.
2. De iuftificatione hominis peccatoris coram Deo,tufta-
que hypocricarum damnacione.
j. Dc mifericordia^Dei confiderattone & amplitudine.
4. Beneficiorum Dei recordatio & fetlflis , quid efii-
ciat. - •
5. Spei in Deum efHcacia.
i, De grauiffimis pia: anima: exercitiis & certaminibus
rpiritualibus.
7. De gratia Deierga eleftos, adijerfus iuftitiariorum
multiplices errores.
8. De Spiritus fandi cfficacia in elcdor um cordibus &
toto vitarcurriculo.
$. AuxiliumDeivndeadnos.
10. Deviuificationepiorum.
11. Seruorum Deipriui]egium,vnde.
is. Clientel« Dei dignicas eximia.
ARGVMENTVM P S A L M I C X L 1 1 1 1.
V 1 feefuuntHr Pfa/miy omnesfUnt Ettcharifiici.Sed alij alia beneficia ceUbrant.^tanta enim efi
'varietas bonorumD eitvt vna orattone comprehendt nonfofitnt. In hoc vero Pfalmo Damd^a-
tias agitDeOik quo haBenns tn ptthlico muneretad quoA dtmnittts eite5itti era t, mtrabiUter fitfer-
uattts (^ defenftts,(jHigue conjilta (j; aHiones omnes ttarexerttiVt fuerint felices^y^falutares ipfiy
r^tpuks^ eujejia. ^gnofcit enimin tantarerumomniumconfufionei(fy tntantumalorum ho-
mimanfuroribtts ^ diabok infdijSinonpofferegnddutre^ttbfetmter7idmtntJhari,ntfi Deo danteconfiha,^
in rebus gerendis fuccefiiis,ficut Sapientta apud Salomonem inquityPenes me eH conjiltum fi) fmceffui : (^ D'a-
niel cap.i . inquttiDettt datfapientiam, ViElorias igitur ^fucceffttm in adminifiratione regni dtgnis encomijs
celebrat in hpc Pfalmo.Sed quta nondum defunBus erat omntbus pertculis, ^fciebat fe habere hojies infefitjh-
mosynon taritum vtcinas gentes^fed domefiicos qiuoque hominesjeditiofos (^ prauosDothreSycitm ^uibus ei per^
petuum erat certamen ^ contentio»pettt detnceps ^uot^ue (3' fe tt) Rempubl.defendi tt)feruart , vt ejui nuncfit
fiatuUfi,orens fcilicet ^felix,is pofiit effe fiabilis ^ dtuttirnus. Hoc Daitidis exemplo excttart debemus, vt
nos ^Hoque Deopro pace ^ tranquiUttate harum regionumypro conferuatione minifierij publict,pro feltci Reip*
gubernatione^pro Cdt eris hutus vtta commodts^cjUA haBentts nobtsfub magifiratu noftro bemgnecontefittigra-
tiasagamusy^vt diuturna hac fitfe/t'Cifas petamus.idqttc eo rnaiorejitidto^ardorefaceredebernus , quo ma-
iora nehs imminere vndicjue pericula videmus. . 1
^ Dauidis. ~ ^ hoftesverraretur.fuiflefibilocopetr^iVcnulIahoftilisvisad
I TJ Encdiaus lehooa rupes iiica : qui doctt ^^ penetrare powerit. Excat eadcm ybx,ficut & plera-que fe-
J3 nianus meas ad prziium , digitos meos ad
bcllum.
quencis verfus,Pfalmo 18. in quo itidem,vt in hocfuas vido-
rias celebrat. Gra;cus fimplieitcr interpretatur, Deus meus:
foi;te,quia pfalmo 18. coniunguncur »'7N & mif. Alij robuc
exponunr,quo iirmum prajfimum intelligi exiftimo.
&luidocet manus measli Id eft,q4ii facit me praeftantem.ftre-
nuum&felicem bellatorem. Nonvidebatur Dauidn^tus
ad bellvt gcrenda: £rat enim educatus ad caulas ouium , &
cumf atrcs adbellamittercntur , ipfe domi manfic apud
greges ouium. Sed Deus mox i caulis excitatum,fecit fuin-
mum beiIatorem:eius rci rudimentum prxbuit * cum mon-
ftrum illud Pal^ftinorum profterneret. Itcm, cum leoni o-
uem eriperet. £ft autem hoc laco obfcfuandum difcrimen
inter Dauidem& alios pra;ftantesbeIlacores extra ecclefiam.
Orditur i gratiarum adione, in qua animi fui afF^flum &
fidem crgaDeumexprimit. Nam&beneficiaaccepta com-
memorando Deoadfcribit,& hunc talibus elogiis ornat^qui-
Iftisoftendrtfetocumabipfo pcndere, &huic foli fuam&
reipub. falurem acceptam refcrre. Primum autem defenfio-
nem diuinain commendat vocabulo IIV quod rupem Iigni-
ficat.Verfatuscrathaftenus inpericulofiuimisbellis, inter
medios hoftes,iM:erarma,Sc telahoftium.In his periculis a-
ghofcit fe diuinitus feruatum efte, ne ab hoftium mkltitudine
&concurfu opprefifus periret. Ideononiinac eum petram m.ci k^*uiuciiiw, ««uo^i«urtmc»uciwtujLcsc*iracti;icu4iii>
faamautrupem, metaphora fumptaabhis quivtiuti fint qualesfuntAchilles, A!exander,lulius,autfimiles. Horum
abhoftibus,adpetrasconfugftint.SicutDauid t. Satauel.i^. quoque virtus militaris eft pecuIiareDeidonum, qui cale
metu Saulis conceffitad loca tutiffima Engcddi,vbi petr« e- robur creat in ipforum cordibus,vt contcmnere perieula, &
rant abruptiflima! folis ibicibus peruiaf:& i.Samuel.ij.popu- fortius prsliari quim alij poffint. Confiliis etiam eos ih-
lusIfraeliticusimminentibusPhiliftimsabditfein pctrasvc ftruit,vtnon tantum manu, (ed arte quoqucpugnarecuho-
ab hoftium irruptione cfTe tutus. Dauid igitur, quan^uam fte.&caitera, quaead bella gerenda pertinent , refte & fclici-
fub Saule rege ^uierebat caies latebrasjtancjtram mcdia diu i- ter adminiftrarc poffint. Itaque & Pmdarus inquit : «« Kd^
jiirus concefla; tamen agnofcit intereafe diuiflitus fcruatum WMf4»» n x»e«« W.Scd illa fortitudo Achillis,& fimilium,no
cflc,& poftea,cAm ad regiiiim eueftus bella gererct cum vi- regitur luce diuina , hoc eft , vera agnicione & inuocatidne
cinis hoftibus,affi«nat Dcum tfic quoquc cum inccr mcdios Dci , nec dirc6ia eft a4 hunc^finem , vt vxftoriar fint te-
'. ftimdnia
iUinomade-I^eiprxrentU )& profinta'ddefen(i6netn veras
eccle/iae , nec iudicat Achilles fuam dexteramrcgiivero
Deo,neceuniinuocar.$ed in Dauide lucei-notitia Dei,& di-
^554
fcit.vc vmbra , id eft, non tantutn nihil habet, quo glorictur,
quoconfidat, q«o deinereatur gratiam Dci : fed eft ipfa
vanitas,cui nihil folidi fubeftj & fi quid efle appareat,id cft
quaii Ymbra euancfdcns. Supra pfalmo j^. eadem fentcn-
tiaexcat. . ■ ■.'*'*■ •^•s' .•,•■■ •■•. ■■-.,,, .
redus ell hic Jabor militiae i))lh*j^d gloriam Dei , ad dcfen-
fiunem populi cius, & conrerualLnein cius politiac, qua: di-
uuiitus erat conftitura, ad propagationem doftrinae cxleftis,
denique njn tam ad falucem corporuni quam animarum.
Ideoquc inuocac Deuni), & Deus inuocatus adeflei. habicac
in eo , iuuat pugnantcm.eftipfius petra,arx,mutiirio. Itaque
iiigens ett difcfrtmen iuter Dauideni'& Achillem:ecum fi A
' chillisquoquefortitu^oficdoriumD^i. '
,1 Btneficcnnatnca & praeiidium mcuiTijmuni-
tio[^rA:]oiea 3c liberaitor meus,& clypeus mcu«, ad
ipfuin prot^ctionis caufa confugio:c|ui fubiicit po-
puluni nieiJmtub nie.
Expolitio eft fuperioris verfii«,commemorans varia bene-
ficia Dei taiT» priuatiua^vt loquuntur in fchoiis} qu^m pofi
tma,q J3C haftenus inter tot adu er(ationes & bella & difficili-
n^is i.utstcmporibus fitcxpercus l.inquit, bonitas yelbene- da& excipienda , necnifi cmnmortedeponcreoiunes »-
ficetitia mea. Non accipiendu.n eft vocabulu n aftiue,, vt rumnaspoffimus. IraqucueccfTehabentpij alfidueorare,&
"•La inis. auribis fignificat, quafi eflentiaii Deibonitate fit gratiarum aftioni niifcerepreces, &vota,vcfubDeic\Jtela
bonus , ficuc Ofiander intcrprecituir illud leremi^ , Ichoua tranfigere reliquudi vitx poffinr, Dauid non tantiim dc (e
iultitianortra : led accipitur pifSiteaBeneficentia mea yid e^, eratfoIicitus,fedmult6 magisderepubl.& popuIo,cuipra:c»
qucinegotot modis cxpertus fum beneficum , Scaquoo- rac.In huius perniciem videbaicon/piralfeomnes gcnces.-fic
5 Ichaua»inclini coelos tuos &defcen(le;tahgc'
montes& fuiDJsabunt. -^
6 Fulmina fulmcn &diflipablseos: mittefa~
gittas tuas & ccnturbabi.s cos.
7 Miite hianuin tuam ab exceifo : erue mc
& erjpe me cx aquis multis e oianq filiorum a-
leni. . . / ■■',-,■ ,">; , ' ,,
Altera pars plalmi prccacio,e{t.Petit cnim vtquemadmo-
dum haftenus in variis pericuhs & a»rumnis crac dcfenfuj &
feruatus:iradcinceps ijuoque aduerfus iniininenfjap^ricu-
la defendatur. Talis enini eft vita & conditio piorum,quan-
diu inccrris aguiit, vt vna calaniitas ppft aliam fic cxpcdan-
miiiabant mea proficifcuncur,ficut fupra Plalino iS.nomi
nat le regem Dei.
Pr£fidiummeum'\V>t hac voce diftum eft pfal. i8.
^rxwe>»]veleleuatiomea, feuexaltatiomea. vox/Jgni
ficat locpm propter altitu^inem non facile fuperabilem
quanquam multos hadenus fclicuerrepreficrat&frcerat;
tamcn videbat fubindenouos aduerfus populum Dei hoftes
infurgerc. Idco qucmadmodum fupra pfalmo i8. gratias
Deoagii;,qu6d vifibihbusceftmoniis , fulminibusfcilicet
& tonitruis, praj^eiuiam fuam hiej^rcitu populi Dei ofien'
Coi^eriej multorum vocabulorumamplificatbeneficia tam derit: itj liic vc demceps qiToqueidll^ciat, pctir. Quodfi
puficiua,quirn priaatiua , & fimul oftenduntilla, in quantis hic pfalmus , vt verifimile eft , ante deciinuin odauum fcri-
&q aain variis hactenus fuerit periculis,in quibus agnofcit fe ptus eft,apparct ex coLlatione vtriufque iias precesnon fuif-
diainitusferuatum&defenfumeflc. Nos eciammonet hac fe inanes.
/«f/w/jo-ecarkwquidfignificecdiximus pfalmo iS.Vbito-
ta defcriptio tempeftatis legatur. Inclinari dicitur caelum &
demicti, quandoobnubila:u penecapitibus noftris videtur
incumbere.Nam nubesin aeris regione funt nobis adcopro-
ximXjVt ipfam pen^ terra contingere videantur. Itaque coe-
lu cum eft obdudum nubibus. videtur fefe inclinare &pto-
v >cabulorum congerie,& fidem noftramfulcit ac munic, n^
mul icudine malorum vifti, defpcrenuis de prxfentia &au-
xilio diuino. Poftrema claufula domeftica bencficia & reg-
ni ftatum celebrac.Non facis erat defendifle Daujdem ab ho-
ftium eHternorum iniuria : fed iniuper .ciimantea eiTet exo-
fusmultis domi, flexit aniinos fubdirorum ad obedientiam,
cum regnum ipfi onfirmaret, &ipfum Dauideminftruxit pius ad nos accederc. Inclinare igitur C(£lum,cftnubibus
prudentia,confilio, virtutibus,artibus&authoritace, vctan- obduccre,vt fit intempeftatibus & lonitruis D«/f«j/fere auci
ta» gubcrnationi feliciter pra^efTe poflet. Intelligie euim fe- Dcus dicitur,non quod loco ' moucatur,fed qupdfua maic-
licem reipublic3E adminiftrationcm non efle opus humana» ftatem,potentiam,atque adeo iram fiiaaduerfus hoftcs pco-
induftrix.lapientiae aut virium.fed efle donum Dei. Ideo di- piore quafi ad nos acceflii demonftrat. Et quidem tanco ma-
_cit,.QuLfubiicit popuium meumTub^nei^ gis^cfccndcre videcur,quatopropiusttl«rM7p^rquai^^
Populum'] Qaidain in plurah interpretantur populos, ac fi poceftacem oftendic , propiiis ad noftros fenfus acccdunt.
cfler lcriptunvoy • Quando enim carl um eft ferenum, nullifquc obdudum nu-
VerbumniT fignificat cxpandere apce, cxtenderc ordi- bibus.videturimpiis qualongiffime Deus abeiFcnec cura.»
ne,i.Reg.6.0bduxicauro&expandit fuper Cherubin. Hic rereshumanas.ltaquefjluuncurtuncin luxum&Iibidinem.
nietaphoricev!ur(>atur ,ficut & tfaiae 4^ extcndtndo auc Sed quando obduciccoelum acris & denfisnubibus, videtui:
ordiiie difiribuendo infuas chfles, adobedientiani cogerc propius adeos accedere, & ipfis crifti a/pe^uminasincu»
& fibt .ubiicere. Qajdamexpanfuin populum incelligunt, tere.Itaque metu tunc cpnftringunt«jf iniptj. Defcendcrei-
quta L-etns&fclix in otiofederet& difRuerct opibus, gitur dicitur Deus.no qUoddiuinit.Ts verein fefc,fcd potius
Alij dicurtt proft. acufuifle pedibus calcandum,quod alie- formse afTumpta» rcfpedu dcfccndiflt iudicacur:idque tonc,
nujTi ett ab hoc loco. Ncque cnim crudelitqr traftauic fuos ciim fufcipit curam rerum antea negleftarum^vclolienditle
fubditos. nonncgligcre ca quajfiunt. Vtciimdicitur in Gencfide-
? lchaua,c|uid eft homo,& agnofcis eum.^filius fcendere, vt turbarec «dificationqni inftitutam.It^ cum So-
hominis>vt de eo cogites?
Addit infigne •m^t feu exclamationem ab admirationc
tiXoud)9«7»i«« & beneficehtisB Dei, cuius ciim canta fit maicft.is,
vtcomprehendiacrcaturisnequeat:ipfe tamen ita fedemit-
tit,vc hominis curam agat, quo nuUum viuitanimal fub fblc
mi;erius,aerumnifii<Sautfragilius. Primo, pcccati&jeiLayi-
tainirutiis , quibus Deum oftendit, & ordinem a Deo infti-
tutum turbat & vi^Iat : relicjua? creacurae manencin fuo or-
dine, nifiquantum vanitajri hominum funtfubieftaj,Rom.
8. Deindc V4f us »runanii^,calamiratibi}s &.doIoribus in hac
. vica conficitur." Tcrti6,vita eif fugax i?c breuis,habct hoftes
crudeliffimos,diabolum , confcientiam, legem damnancem,
candem & morti eft obnoxius.Hunc igitur quod curat Deus,
annomumma? <>i>vcw35pa«-««(f cftargumentum? Diximus& fu-
prapfil.8. dchacfencentia.
Agnojasjldi eft,curaveum, foues eum.benefacis ci. Ver-
bacnmi notitice complcftunturaftedtiJ.comit.intes.
Cogitas deeo]ld eft, cs folicitus de fco & habes eic.« ratio-
nem,dum eumtotbeneficiisornas.
4 Howio vanitaiilimiliseft.-diesciuscjuafi vin-
bra prxteriens.
Subiicit caufam fuae admirationis, avilitare & abiefta
conditione hominis. Quo enim hominis conditio cft mife-
rior&abieAior,eo benignitasDei fit con^peftior, ditm cu-
raffrnpftri agit.Homo,inquit , vanitati fimilis eft , & cuane-
domita* puniendi eflcnt.
Tmgere montes, vt fumcnt,dicitur DeustCumexinontilius
elicit fumos fcu exhalaciohes &,v.Tporcs,ex quibuspoftea
gignuntur nubes,& meteora camaq|^ea qui^mignea. £thac
oratione oftendit non temcrc concurban aerem toniccuis,
ncctantum naturalitcr metcora cxiftere, vcpiiyficidiipu-
tant : fed Deo educencc illam matcriam cxmontibus&in
nubes cogente.
Fulmina jSupra. jgfalmo iS.inquit id fa(3;iim eire aDco.Ica-
quevelhicpfalmuspriuseft compofitus,veI quodfemelac-
quettcrumfadumerat^vcdeinceps quoquc fiat petit.5'4g/>-
tas nomimt fulmina,qua? canquam iagitts fubitotraiiciunt
cxlum,& obuia quaeque penetrant: ae difiliciunt. Sienificac
autem fola vircute diuina hadenUs proftratos fui^rehofies,
& vt deinceps idem fiat petit.
Aditte manum^h^ii-^ait eft fuperi,orfi vcrfuum.Manum Dei
nominat Dci pocenciam & auxiIitim,quod ille tanqna manu
extenta coeiitus mituc, quando huiuunodi inufitatis modis
fuos liberat:vc cum excrcitum M.Antonini pugnancis con-
tra Ma rco m atyi os & Qua dos feruat: 8c Theodofius adiuua-
tur diumitus magnis ventdrum ftatibus,qui hoflibuscranc
contrarij. ./^^M4infcript;urafignificant pericula, calamita-
tes,xrumnas,graues afHi^iones.Iob^ia^bnndancia aquar^
operuic me.Pfal. «p.Intraueru^c aquae vfqMC ad animam«&C*
Filios alieni]Mitnos nominacholles,nQntam adotiginem»
quam ad ingenium & moreseocum cefpiciens. Nonenioi'
LLL iij
■>3''V41.
p'f 1 11 f vf?' wp^ m
vtdecur hic de incircumciiTs loqui ; yel» qui aiienum Deutn ^
colcbanc , nec cranteiufdem feminisjnacionis rcl religionis
cumludaris:fed ipfos ludxos degeneres perftringtc , qui
gloriabantur fe efle ciues & membta populi Dei , (m partim
doftrina, partim cultu Scopieribus oflendebant feeiTehy-
^ pocritas,& nihil melibresEthnicis , qui palam Deum nega-
bant. Tales enim futit, qui Deli quidem verbis confitentur,
fcd faftis negant.vt Paulus inquit Rom. 9. Non^mnes qui
funt ex Ifrael,funf Ifrael. Cum his igitur oftcndit fibi non
minus ejQTe negotij, quam cO externis noftibus. Multi enitn
retinebant odia aduerfus Dauidem , etiam/i feeius imperio
fubmitteb:mt. Id quod fequenti verfu declarat,in quo latio-
nem pecicionis fubiicit. 7"
% Quia ios eorum locutum eft fallaciam:& dex-
tera eorum dextera fraudis. .
Ideft.ficutexternihoflesvi &armis meoppugninerlta
hi domeftici & inceftini hoftes, fraude,dolo,{imulatione,
perfidia me oppugnant.
Bexterafdjimk] id eft,falliint fideln datam,& fpecie ami-
..citi^imponunt mihi. Soleiit promiffiones confirmarima-
nifumconfercione.Itaque.quinon feruantpromiflljones, di-
cuntur habere dexteram falfitacis :ficut ccontra Cicero dex-
teram,fi4cm praeftantem, nominat , quas non fallit promiflTa.
Commode igitur coniungic linguam fallaccm & manum
fraudulentam. Alij dexrcram faliicatis intelfigunt temera-
riosconatus,quos Dauidfperac fore irritos : quafi dicat.non
cxequentur, vel non fuccedei quod animo conceperunt &
moliuntucquia tu conatusipforum facics irritos. Alij ctiam
rcftringuntad folennSiurifiuradi ritum , inquo quiiurabac,
attollfcbant manum in coelum. Vt Gene.14. Abraham leuat
manum incaelum iuraturus. Vfiiata tranflatio ex Grxco le-
gitjdexccra iniquitatis.
9 Deus>cancicum nouum cantabo tibi: In nabio
decachordo pfallam tibi.
Petitioni fubiicit pollicitationem gratitudinis. Si eniin
deinceps quoqucfcructur , promitticre nouo carmine & or-
ganis muficis beneficia diuina celebr.icurum efle.
Canticwn nouum appellat rarum & flngiilarc. Arli; acceptis
beneficiis oflTcrebanc pacifita facriiicia ; ego vcrb adiUa fa-
crificia in lege inftituta adiungam carmina elegantia & or-
gana mufica , quibus tuam bonitatem celebrcp & cana. Ita
affirmatilias legales ceremoniasfeu oblaciones tantum eife
- pxdagogiam aliquam , qux pios de aliis cultibus longe ma-
ioribus& principaUoribuscommonefaciat. Nablum dicit
nmF
■'PiPiPPPP
Sttidas non difTerre a Pfalcerio. 'P<iMiiei«i>,rnquiC]V)«ti'*i' (*H<niui
'■• 10 Qui dat fa/utem rcgiliiiustcruit Dauidcm fer-
uum fuum egladio noxio.
Indicat materiam feu argumentum carminis : Ego inquic,
" publice prxdicabo, quod tu ficut autor es policiarum & re-
gnorum : ita eadem quoque feruas pocencer & defendis ad-
uerfus furores diabolorum&malorumhominum,quihutic
oirdinem diuinitus inftitutum conucllere conantur.Tu enim
cs ^ui regcs tuis prasfidiis munis , & , fi homines fedicio/i ar-
ma regibus inferant', tu vidloriam &falUtemdas fegibus,
inftniis eos fapientia , & eorum autoritatem & potentiam
confirmas, & ornas eos illuftribus vidoriis : id quod meo e-
xemplo oftcndifti : quem totiesintancispericulisfetuafti.
Nam cummultorum gladij iam mihi imminerenccu tamen
me przfenti periculo eripuifti.
Nomine falutis comprchendit omnia,qux ad felicem gu-
bernationempertincnt, fapientiam , virtutem , fucceflus
felices.
Nominac ^utemfe feruum Dei,quia intelligit noif cantum
fecumcxtcrisludacis ad hocvocatum&elcftum effe , vt
Dcum hixta vcrbum patcfa6tum agnofcat & colat : fcd etia,
vc ad rcgni faftigium cucdusDei inhocpopulo effetvica-
rius,& voluntatem diuinam in reft^ adminiftrando lioc re-
gno , in confcruanda & propaganda doftrina cazlefti , in af-
lucfacifdis fubditis adpictatem&obedienciam ergaDeum,
inprocuranda.falutchominum,cxequeretur. Ideocnimre-
gcsdicuncurdijpfal.S£. quia diuinum ofHcium gerunt , &
parte munerisdiuint fiiftinent,& ferui Dci,quia voluntatcm
Dei in redc tonftituenda & adminiftranda repub. in defen-
dcndisbonis ,& puniendis malorumfcclcribus exequuntur,
ve Cyrus Icfaia; 4; .Ideo Ethnici quoquc magiftratum fic de-
finicbant, el tix^tmf mmfimi tiai SoJ mf»t 'lidfmirmfWhfufiHun^
^ r»i*ficr. quxdcfinitiosxtatapudPlutarchutff , rreft)!ytt*in
mir^/^m. Diidd vtto bunc titulum prae caeccris omnibus di-
gnevfurpac» quiaetfiprofanii-cgesquoqaeDciferui fimt:
ncraocainco cft.qui hanc vocatione agnofcac ., aucconfilia
guberhacionis c6 dirigac vc Deo omnis labor feruiac. Dauid
vcro ficuc intelligit fe pcculiariter i Deo ad hoc munus vo-
cat&effe,itaetiam omnes fuos laborcs & confilia eo refcrc,
VtDcus redeagnofcacur ^elebretur. Ideoredefibihunc-
ciiulumtribuit. ^
Gladium noxium fynecdochicJsautmetonymiciJsnomi-
natonlniapericula, qutbuspCBtotannos fuerac dcfiindus,
vtvcredicipofTct >^ pcr varias.n^orces pcrueniflc ad fplium
regium. v. ■■i^ : .;,v/ .-; ■avn.^\iv«vft^'^''''^'-w ■', ,' .■
II Erue mc & crj^'& me dc manu filiorum alie-
ni:quorum os locutUm ett fallaciam,& dextera eo-
rum dextcra fraudi^.
Repetitpctitionemftiprst ver(|t ?.& S.cicpDJScam.
II QuiafilijnoIiri(icutplani3e,qu«creuerunt
in adolcfccntia fua : filia; noftr« ficiit anguli politi
in fimilitudincm palaii]'.
- Profequicur fencentiam vcrfu 10. propo£cam , in qua ar-
gumentum fucuri carminisindicat. Ibi cnim jcapice exorfus
dictt fe celebraturum illa fumma bcneficia > quod Deus
conftituac regna ingenerehumano , & muniac refpub.ne-
ceffariis prxfldiis , ne adiabolis &pr<^uts hominibus cuec-
tatKur , huiiifque reicuidens teftimonium in Dauide of^n-
deriCj quem cueAum ad regni faftigium hal^enus incer miile
pericuia feruaric &texeric : nuiic rubiicic' cxcera beneficia,
quseadoeconomiam&flngulasfamiliasfpedant. Flotentic '
cnim repub. & faluo reipub. flacu, florenc fingulx familix &
domus,crefcuntopes& diuicix familiarum , eftque fumnia
pax, tranquillicas&lxciciainvrbibus. Hxc igtcur beneflcia
i«mou6 ifto carmine affirmac "fecelcbraturum efle:vc verlus
hic nihil aliud flt quam concinuacioiftius narracionis , qux
fupri verfu 10. infttcuta eft. Quod autcm mifcet precacio-
nem verfu^. id ideo facere videcur , quia incelligcbac perfi.
dorum qubrUndam ciuium conatus& fraudes hadenusflbi
obflaculo e|fe,nc quod infticuerac perficerec, auc plelnu elfec
&foIidafeIicitas:Q(i,afi dicac , cantum femoue &reprime
perfidos ciues,dequibus anceaconqueftusfuimHienim ian-
ftiffimosmeosconatus haflenus impediunt, & vbicunque
poflunc,pubIicam regni felicitacem turbant,cumforis ab ex-
terno hofte nuncpax nobis conccdatur.Id igitur fi f tcias.ple
no ore& magna aiacritate h^c beneficia celebrabimus,qu6d
faluas reges , quod feruas honeftas politias, & me inprimis
faciseminere inter regcs autoritatc & pocentia. Deindo
qu6dinpaceornas&augesfinguIasfamilias,eas ditas,vt a-
bundent liberisjopibus, iumentts.fint bonavaJctudinc^,nul^
lus /it tumulcus bcllicus ,qui cranquillicatem turbet. Hxc eft
fententiahuius&duorumfequcntium verfuum.Alij putant
efTe votum, ac fi Dauid precaretur pro coinuni felicitate po-
puli Ifraelitici, qu.im inlegc DominusilIi,fivocemfuam
audirec,poIIicicusfuerac,Dcuteron. a I.Leuit.a<. Nonaulli
ctiamputant eircfii/«tn»,quarcferat impiorumvoces, qui
fummamfelicitatemponuntinmultitudtne libcrorum, opi-
busjdiuitiis & voIuptatibus,fpreto &neglefto Deo. Mouen-
tur enim poftremo verfu.in quo per antithefin impiorum &
piorum hominum iudicia videncur opponi.Ego fequor fen-
tentiam quJB videtur effe plaiiiffima.
Gluodliberinofiri] Primoloco poftfelicetn regniftatura
ponit 'AjnmtUiiA eil,felicitatem in fobole, yt pulchra; crc-
fcant & adolefcant,ica vt matura xtatc ad frudus vtiles pro-
ferendosfint idonei.Comparat autcmmarculos plantisfeu
arboribus,quaein adolefcentia creucrunc quiaarboresnifi
maturc grandefcant, dumadhuctenera: funt,vix vnquam
acquiruncproceritatem. Dcindeficut proptcr frudusarbo-
res feruntunita liberi educantur,vt corum opera ecclefia £c
rcfpubl.vti poftnt_.
MiAficut angulipoUti'] Excifi feu ornati. In pucll is com-
mendatelcgantiam forma: & ornatum,comparans easangu-
lis xdificiorum aftabre excifis,feu anconibus: nefSt/fiJktGtx-
ci, latihimenianafeu pediolos nominant. Illi enim prae
aliis 2i^ificiorumparcibusexornari foIcnt.Quafi dicac:refti-
cuca pace&florcnce r^gnopuellasfua elcgahtia &fplcn-
dore domum ornare , qux in bellis & feditionibus ludu &
fqualorc a>dcs deformanr, & omnes asdificiorum angulos
eiulatibus complenc.
JP4//if^]Scilicec rariore culcu ocnati.
13 Anguli [receffki ] noftri pleni producen-
tes a fpccie in fpeciem ; oues noftrar mille parien-
tcslfdetunda'] dccem millia parientes inplateis
noflris., .^ ' ./
Sccundolocb pra»dtcac rcrum ad vicam ncccfrariarum
copiam&variecacem. Tercio loco foecundicatcm ouium &
pecorummulcicudincm. < v .
^ c=anio
*-■
i^\ im mv ' »1« P! I
1557 .^— IN PSTTMV
/ ca^lTb /igntficac angulos interiores domus, in quos rcpo-
Quntur penu3ria,ficut nviT flgnificac exteriores angulos.
' Producentesfiufromentfs^De verbo plfe diftu^ eft fupri
pfalmo 140.
- Degenerenigenm}lA eft,varia genera annona;. Varietas e-
nim in y\Gt\x eli grata plerifc]uc : nam vna res faftidium paric
i»^/«fm »0/2m]Id eft,ita audifuntgreges miUibus & my-
ri^dibus,vt ottines vicbs compleant. _,
14. Boucs noftri dtiufti i non ruptura[<>r«-
ftio^ncc^t cgrefTus : neque (ikmor in platcis no-
%/«.,■■■ ,, ''^,, ^ ,:.Aimf' '.-■■■ ■';■■- '■
Qaoddeb6bus4lcfe,r(jferenduin',cft ad luperhis mem-
'brum,de pecorufti multit&^dine. Boue^ onuftos videtur voca-
re pingues &bene raginacos.Ideo Pagninus reddidtr,onnftos
carne & pingucdine. (jcrmani dtcunt, Eriftfchvverlaftig.hW)
malunt robuftos incerpretari,quiidonei funt ad veduram feu
adonus crahendum.
NonrttpturailTtxxio loco commendat pacem & tranquilli-
tatem,quam Deus Iibcraliter concedar, vt in otio fruifuis 0-
pibus & deliciis poffint.
Rupturamquidam interpretaturderupturisparictumfeu
ruinis ajdificiorum.fed hoc videtur efle e»iIe.Ego dodiffimos
intcrpi etes fecutus , rupturam inteHigo afliue de hpftium ir-
ruptione , quo quietum & tranquillum ftatum regni turbant.
EgrefluTl'1'plerique interpretatitur exilium feu capciuiratem,
quafidicar. nemo ex populotrahicur in capfiuttarem ab ex-
ternis hoftibus. Sed alij egreflum malunc incelligere de eru-
pcione, quajfit ad repellendos hoftes. Cumenimnon firqui
moleftiam auc vim Inferacnon cft opus vc quifquam egredia-
turadbellum.
C/<«?«orcw]TntcIIigiceiulacusmulierum & cumulcus qui
oriunturinvrbibus , quotlcs vel clades aljqua accepca, vel
fubita aliqua hoftium incurfio annuntiacur. Vulcigicurdice-
re.nullainquietudineaucmoleftia curbancur vrbes noftir,
f ruuncur alca pace & otio, florenc opibus.&cquia cu Deus fa-
uore nos profJEquei is, & hoftes noftros procul arces, ne nf 'bis
fintmolefti. Icadcfcriptiopacis &tranquintcacispublicx in
his verftbus proponicur.Extanc & apud Ethnicos poetas,Bac-
chylidcm & alios, dommendaciones pacis : fed hi non agno-
fcunthasceflredona veriDeiinhoc populo patefaAi , neque
aucorem &dacorem horumbonorura,vtdebcbanc,celebrant.
Ideo aliter h%fcntentiarlegenda;func, quam Bacchylidis &
fimilium.^' , •' ,, ■ :^:.
25 Bcatus popiiius cui fic: beatus populus cuius
lehouaDeuseius.
Concludic epipho^nemace , in qao prjedicat populum feli-
cem & beacum j cui hsec bona i Deo contigcrinc. Sed addic
mox corrc^bionem , ne quis in his rebus terrenis fubfiitac , &
fummam beaticiidincm ponat.Nbn enim fatiseft habere nu-
merofam85felicemfobolem,abundareopibu$,diuitiis,otio,
paectran^uillitacepublica, incol^micacecorporis, quemad-
nWdunflfmundusiudicacquivltra harcnon con[cendic,nec
ampliusquicquamrequiric: fed adiungendum eft fummum
iHud bonum.vcDeumhabeamus propictum &bcnignuni;hoc
honum fi ad cjecera acccdat , cum vero perfcfti eft beatitudo.
Imo fi caecera omnia nds deficianc: non camen mifer,fed bea-
tuseftiudicandus,quem Deus (uo amore & beneuolentia
compIefl;itur,quem mfaedusreceptumcenfeein Cuopeculio,
& ha;redem facit vita; coeleftis. Harc fumma eft huius verfus. ,
Sunrquidem hzcbonamagnifaciendajled adiungendacfta-
liafclicitas. Non abiicit bona corporalia,nec iudicat efTe c6-
temnenda .'fcic enim illa tanquam pra»mia pictatis m lege ef^
fepromi(ra:ficuc& Paulus in()uit,'Piecashabct promunones
pr^fencis &futuia: vicae:calamicates vero publicas &priuata$
fcic plerunque figna eflc ira; diuin.r;,& poenas pcccatoruni:fed
nonvult nos Jtaeirejiisaddiftos,vtfica affluantabunde,nihil
amplius rcquiramus,aut beaticudine in illis collocemus. Sed
vcanteomniaoperamdeiuus.vtprimiim omnium Deumno-
bis conciliemus,& hunc nobis taquam fummum bonuni pro-
ponamus; imo vt ex affluetia bonorura corporalium amorem
Dci erga nos agnofcentes , ad ipfum colendum & amandum
magis inuitemur. / € ;>,
Cuius Deus ] Id eft, qui noueriti fe ab eo eflt aaoptatum,&
cenleri in eius populo,amariab eo,eicurx effe.
PSALM I CX L I V.
-■■/,» - • ' •
P ART E S.
-tt ■ -
I. £xordiumlaudatiuum)Cuiusparcesrantdu£. i. LaudatioDei,^finguIaribus ergaDauIdem&re-
gnuinipfiusbcneficiis»y.i.<!kL2JDmis^iuem agtio(atur^i€lw4aruin dator,^tt^^^^^
ptor bellicusjbonoruoi omnium au6tor,propugnaculum, locus editus,Hberator, propugnacor,fcutum,re-
ceptus,inuictus patronus.Qug omnia Hoii)ina per congeriem ita proponuntur,& ad rem ipfam funt maxi-
ineacconimodata. i. AltcraparscxordijeftampHficatioapublicahominum mireria,adquorumhaben-
dam curam fe demittitDeu$,v.5.& 4.
I I. PetitiojCuiusduo loci funt. i. Imprecatio aduerfus lioftes,v.5.& 6. 2. Poftulatio liberationiS.v.y.
C^tKyi pior,abaduerfariorumimprobitate,v.8. ^i/rffr/^^aprsBdicationegloriaeDeJjV.i^.iiuiusarcumentum
continet narrationem communium & (ingularium bencficiorum,ver»io. Subiicitur w.it. oMu^eftA petitionis
qua vfus erat,v.7.& 8. vt Hat commodior tranfitusald tcrtiam petitionis caufam. Tertia hxc caufa,bonuni
€ftpopuliPei,v.i2.i5,&i4.
III. Conclufio cpiphonemaLica , qua ftatuitPfaltes : Si beati habentur qui benedidiones eiufmodi
poffidentjomuino beatos efTe qui poffidcnt Deum benedi<5tionum fontem^v.i^.
Observationes locorvm d o ctri n ae.
Verf.i Serui Deijn quacuntjj vocatione conftitutifint, nihilftbi
laudistrihuunt,quantacunqg diligetiafunganturinopereftbicom- -
mijfoifed lehouam vnicum agnofcunt £?" benedicunt, qui vires,in-
duhriam , animi magnttudinem {^proiperos exitasgratuitaqua-
dam immen/aque mifericordia concedit.
€}uum belli artesftnt admodumtericulofA (ffancipites,eos qui a-
lijS prafunt a Deifortitudine fif iMiitutionependere oportet,vt vi- '
£loria ^ felicifuccejfupetitij ingratiarum aifiones erumpant, nec
tyrannorum exemplo aut adulatorum vocibtn feduBifibiipftsfar'
crificent.Vide Pfal.33.^ 14.7. Item Abaci.
z Locmdeveraa>^ihumilitate,cuiopponiturimpiaiUafilio-
rtm huiusfeculifuperhia qu^ftbi nihil no arrogat.Agnofcatigitur
omnes pif,^qui interpios maximeexcellunt,aDei bonitate mana-
re quidquid bonipoftident-.nHllum in humana potetia velprudetia
ejfetutamen.refti^iumaut latibulumtfedDei benignitatem nos in-
columes f^ tutos aduerfui omniaprAftare:eius prouidentiam nobis
ejfeinftarclypei, quoinnumera titationum ^periculorum in dies
Ct" horas intra £? extra nos grajfantium tela excepta retundimfts.
fluicquid Detespr/eftat vtfitos co»feruet,eos adjperandum in ip-
fofoUicitat : 0* noua beneficia coUata nouas laudes a Deiferuis re-
quirunt.
Tot elogia hic (^ alijs Pfalmh ad celehrandam Deigratiam M
gloriam coUeSia ,pios vndique muniunt cofttra Satana (^mundi
infisltus. , ■ '
RepetinA rerum in mundo mutationesad t)ei mifericordia(qua-t
dopietas (^ Aquitas vigent,)^ ad eiusfeueritate(quofiiis beUa,ty-
rannides,latrociniaingruunt,)referenda videntur.Vide Ief.4-s.Hic
celebratur lehoua.quodpopulos feruifiufi^trofithijciat.Et inde e-
tiam coUigimusfelicia ejfe regnOtin quibus virtMeprAditiprincipes
afubditts vt par eft agnofiuntur. Va auteiOis populis,qui snduce»'
tes anarchid,^faSliiuftA dominationis conturatihoftes^adtempttt
impiorum nehulonum nefarid Uhidini feruiunt,vt tanmn vefana
fuA audaciA meritasDeo (^ legitimis principihitt IttantpoeHas.
^jupties regnum Chrtfti.cui pater CAieftis mtmdigttes trihttitpof-'
ftdendas , aduenire(^multiplicaricermmtts '.totiesUtisanimisin
Deilaudes nos erumpereconuenit,(^indeftrtettter vota contip«re,vt
regnum iUtid adtttniat.
3.4. NunqttamfMuproh^ a nohis expemUtur Deigratis,nifi in
mentem nohis veniat noflra coditio(hicffrdphice depi£la)quia tttnc
verltrihuitter Deo quodfttttm eii, vhi agnefcimtts miferie f^proT'
ftts indigttis tum henefacere.Vide Ffal.8.(^ 163.
Sjiuoties ohvepit ^^qflin ohliuia.vt nosputem* ejfe aUqtddtfola vi-
tA noiirA hreuitas omnem arrogatiamfacitiretuntUt. Nam quum
mome»tojtttanefcatvitanoftra,quidreperietHrittnobisfirmum?
LLL iii)
.A*-.\,f/!i '*~t
^
.■*.-
'■i*l'J:iu:. .
, i.d.7,^ EcclefiMn mim moibt h»BenttSiciftrmt»m in fojierum . , f 9,13,14 BeneficiorU. qturUp/uU temp<n>ef$thpiie mt^flrtttibm
[. eiidem n^ione Deue omnipotens titebitur , Cf inimicos dolit «^ w ^ pr$ncipikM,populifiunt « Deigratiaparticipes,ilefcriptio:^i~
> t^ertaeameppugnante$faciUdiffip/tbit,§liu)ddumindiesexequi- Uas prittattu primitt» , deind^ familiaa mftltas coniunSlwt reki.
/^ twrjreputt cafuteccURA in medio inimicorumfumrum , dontctan- ciens. Mxpolitio eii petitionis qu6tidian4L,Vanem noHrum da ndbi^,
deminfitibelUtmpedum eius^tli^otMtttr.Iffiur.qMe magisfauiunt Necpropterea (^terumpjj fub tege ad xternum iUudMefftA regnum
impij,eo magitpios de Dddmnipotentis fif mifericordis auxilioprO' totit anitms ad^irare :fed hk vehiculis ad Deum qttxrendum itt-
mijfof^tetiesexpertobenejperartoportet. S". ■ ; ft^l^Mff^^HodieiVeroifnofirumeBpacisterrendcommodaitaop-
p Vtaduerfut nt>ua imminentia certarnirta nouum rohHtpett' tare, vt in immenfam illam gratiam per ChriBum oblatam men-
dumefi,itaparmdume(irtoidcanticiargumemimiqttim^fua
bonitate(^opiDetttnosperfuafosepvelit^\ v- _>tv
lo.n ^jitatttMtotumgenttthumanimlOeutfi^ei^tet/tamen
modopvuliaricuramfttam extenditad tuendum ordinem politi-
cttm, vndependet cmmunit ommttmfalus : e^ neceJfeeSi reges ap
f^inc^es arcanoDei^r^fidto tegi» vtfocietatishtmtanA vinculum
tibttt defxi. fide (^Jpe iam in Ciiliifedeamits. §luodfi Deidiberali-
tasfobolem l annonam locupUtiffimam, rerum omnium detiiquc^
copiam cumpace tribuat,eitu cUmentiam eo magis agnofcamitfj^ •
ceUbremus. ■ ] ^^^
is Beatiequidemdia^fmt,qu^tot;Ve^iUDeu4adfekil^ ?.
Cit,modonein^fafiuiii(htec*cutia0,velficofdes(^fii^idibene' \
firmttm permdneat.Locut de magiHratUum fif re^um dignitate (^ ficeraijftmum Patrem negligam. Tenendum enim illud en,Beat<is * \^
prdrogatiua,aduerfttsAn(AaptiJias. ^ effefohsquosDeutinpopulumfibieUgit.DeoenimnegleHovelre-
Dauidmirabiliprorftes ratiomf&ruattts efl , nempe qtiod ejfet ^ pudiato, rerum aliarum copiapojfidentibus fti Uthifera, omnidque
rexpopuliDei,ideoregumprimogenittti,Pfal.8p.28.^typusChrifii hominibusprofanis immunda redduntur.
regis Aterni, Porro.adfterfut Chxi^um eccUfie regem nihilpofunt €iuanuispartem aUquam felicitatK gufiadam nobis Detts inpo-
inferorumportA:fedPater caUHk regi regnSque afe cpr^itutofaiU' tu i^ci^ deUbet:non ideo tamen miferi jitnt fideUs qui per inopiam
tempotemer trikuit.Inde tot mirabiUs (^Jtupenda omnibttsfecuUe ^ egeftatem xgrh vitam trahunt: quia defeBum hunefolatits me-
eccUfiarum^piorumUberationes. ^ Uoribttt Deus impUre nouit.
-^ . A R T I C V L 1 P R AE C I P V I.
I.
a.
J.
4.
s-
6.
7.
Debello.
Demagiftratupoliucb. ""
De vindi6ia pubjica.
De vera anitni humilicate.
DeDeinominibus &actribut(s.
DeRegum & regnorum felicitater
De hominum calamicacibus 8c mireriismulciplicibus.
8.
9.
10.
II.
11.
De \itx humany breuirare & ym!"**"- '
De impiorum fuperbia in fpeciem inuifta, & defpera-
tamaiitia. '
Delaudum diuinarum argumento.
De rcgunri & principum mirandis liberafiionibus.
De piorum votis , tum prxfencis , tUm fi^cur» vitas re-
fpccfti. ;
ARG t M ENTYM PS ALMI C X L V.
■ ■ '■ ■ ' ' ^ ' '^'*'''
TIAM hicPfalmiu eB Euchariflictti.-qiMod eitulfts indicat.Sickt aufem prior Pfaimw cetebrat
defenfionem regisinter tamvariaperic»{ai(^enHmerat cornmoda , (^ua ex crehriavtBotikfc^
parta pace prouenerant : ita hic Pfalmns prtmum ingenere celebrat ornma Det opera,^Mtbut ad-
mirandamfapientiamibonitatem^ iusiittdmacpotentiamfuam er^a totumgenM humanum de-
clarat : deinde ad ecclefiam defcendens infpecie commendat bfnefictajpiritualia , ^««c nonnffi ad
pios (^ eleBos pertinent , t^ (jua omnesfideles ad agmttonemo) celebrattonem nomtnts ditum , ^ adperpetuam
Animi^atitudinirninuitare debent. Mundus entm cum contemnat illa beneficiay vult Deus ab eccUfia haca-
gnofci (ffceiebrari. " ^ ■ — ~
E
Laus Dauidistid eft»carmen lymi^mTi'
KtVDauiilis.
'Xaltabo te Deus mcus rcx:& bcncdica no-
iinini tuo in feculum & vfquc.
Per (ingulos dies bcnedicam libi : & laudabo
nomcn tuum in feculum & vfque.
Propofitio Ffalmi eft. Ego, inquic, aflidue & per omnem
viram gratias agam Deo, & celebrabo nomen eius, qui cantis
bonis quocidie nos ornac & coronac.Oftendunc kucem hi ver-
Ais^qui finc principalescultus.quos Deus i nobis requirit.In-
Aicuerat Deus in lege facrificia pacifica,& alia qua: ofterri vq-
luiciludasis, vc illaexcerna dirciplina& ritu admonerentur
de his inteirioribus cultibiis , de quibus in his veriibus loqui-
tur. Non igicur culcus Dei confif^ic in mulcitudine facrificio-
rum auc (j(«infiC«it,fed in agnicione & celebratione beneficio>
rum Dei.Haec eftilla ^e}4«iiX«ir«f«,quam vox diuina ab omni
Dei fionificacDeu agnicum ia operibus & bcneficiis: qualem
enim le exhibet ,' talis aghofcitur & prajdicar ur a piis : & hoc
Scripturavocatnomencius. In aliis operibus elucetpocen-
cia.in aliis mifericordia,&c.Hsc vero celcbrarc fi«>nilicat no-
n»cn eius ptardicarc. o -
Infeculuml Ideft, perpectli & indefinenter. tocavita
noflra debet occupari hoc ftudio. vcbeneficta Dei agnofca-
mus & celebremus. Non caim fatis eft femel atque ice-
rum perfunftorie commemorafTe Dei bencficia , fed ani-
mus fempcr incueri illa beneficia., &graca voce Celebrare
debec. •
GtuotidU ] Eciam hxc parcicula afnduitatem notac,vt fupra
Pfalm.34. Benedicam Domioo omni cempore.Repetitioau-
cem illa vchemenccm & ardencem ammi affe«aum fignificac,
& defiderium , quo ad laudandum neum coco cordepropen-
deacexprimiL
Et vy^wjldieft.eciamli vlcam meam producerem vltra hu-
bus rcquiric,&ha:cfuntfactificialaudis& viculiIabiorum,vi «lanxvita! currKulum.Itcra,ceIebrabocenon cantumin hac
Ofeasloquitur. vita,fed in alcera quoque. ^
ExuUabo J Non tancAm narrat quid faaurus /ic, fed cam fc \ Magnus lehoua & laudabilis valde:& magni-
quiim alios incicat & horcacur ad hoc piecacis officium, vt fa- tudinis eius non [efi] inucfligatio .
crificia laudis Deo fimulofFerancExalcaire Deum,eft gloriose Prima racio propofitionis lumpta feft ab fmmenfaeius ma-
& htiagmfice praedicarceius amorem &bencficia:alioqui enira ieftate & ploria.quae paffim in eius pperibus confpicitur.Ma-
Deus in fe non e)^alt^tur :fedexaltari dicitur,cum a nobis t3<- gnum & menarrabile opus oei efl rerum creatio ex nihilo.
lis agnofcicur , cum pocencia & migiiitudo fuper omnium Deinde affidua conferuatio rerum creacarum & gubernacio.'
creacuraram poceiitiam exalcaca eft.Eiique antithefishoc lo- Poftea,fi ad fpiritualia beneficia defccndamus, h«c loee ma-
co confideranda,cum inqHXC, Exalcabo te. Abiicic enim feip- iora func : quod^oeus difpenfac de lege fua , qux eft «cerna &
fum , & fuam prudeotiam , fapienciam & pocentiam , atque e immota fapientia in mencediuina: quod deprecance filio pro
regionefoliiKDeivircutesextolIic. v generehumanorecipicidingratia:qu6dmiccicfiliumfuura,
Regemfuum nonfiinat Deum ,agnofccns fe regnum fuum vt affumpta humana natura fiat viftima, & reftituat nobis iu-
ab hoc accepiffe , fijque canqUam vafallum effe huius fummi fticiam & falutem : quod fanftificac Spiritu fanfto credentes,
regis:& fuo exemplo mQnec,vc carceri quoque Monarchae co- & habicac in eis,&pattlacim ad vicam cscleftcm eos regehcrat.
gitentimperiadiuini(usdari,nonrapiautcompararihamana Harcbeneficia tanca funcvc humano fenfucoraprehendi noii
Bemdicam ] Celebrabp & dignis kudibus effci^m. Nomm qui perpecu6 cdebrecur.
4 Gcnc-
*vJ^ Jf
ij^i
^ffiffipip
"wjirw
"""■"W^W^PI^l^WIBHI
^ i^Oeilicratio generationi [(jtiAJiper fHimm tra-
densfimA^kiit opera tua: & pocentiam timm narra-
J|J&t. ■ -^iiffCv' ■ ' ■
l^oddere initlp dixer^tt} idvulc onines fidelesomnibiis
aeuciSuspr3ieflare:viil{equeTuQexem])ioalios oniiics ad nnti^
lem gratii^udtnem excitari. Monec auteni ad hutic finera
conduQS effe hominesj vt afili^ue Dei laudes canant. Subeft
eciamtacttaancithefisinter xeernum Dbinomeo, &famae
immortalicacem , quam fibi magni viri rebus prxdare gc-
ilis acquirere videncur.^tfi enim hiftonis celebrantur hum»'
* nas j^ircutesjDei camcn loge cil diuerfe ratio,qui memoriam
&djjfiriim fuor«m qt|.«tidte re|ouac , impptisfenti fruftu cam
^^:|^ifccavigcreijuefiife^ inaj^ noftriSi ne vnquam inter^
_J|idat. , , ;\ , / ,p .
^ Potentias tuMjld eft,opera & egrcgia facinoraj quibus po^
j. ' centiam tuam oftendis.
5 Decoremglorixexcellentixtua:,&verba mi-
rabiiium tuorum mcditabor.
Repecic fubinde eandem propofitionem , vt oftfdaHn ani-
mo fu6 accenfam elfo feriatn cogitacionem de betjeficiis di-
umis, & ardere peAus fuuni ftudio celebrandi nominis diui-
ni.De fplendore &gloria diftum fupra Pfal, y «.& 104. Ver-
ba mirabilia funt res fcu opera mirabilia,in c^uibus admiran-
dam fuam potentiani & (apicntiam fupecancem omnium ho-
minumcaptum &vires Deus oftendit./
6 ibt forcitudinem terribii>dm jtiKiruni dicent:
& magnitudinem tuam nar|abo illam [ ai>u^at rcy
Uittuum?^ '/ j
ronmdinem tenibiUHm^HomltiiX. opera miraculofa,in qui-
busimmenfaDei potentia & forriiudo deprehcnditurrquan-
quain nonnuUi etiam de poenis fcelerum inteUigi volunt.
Horum , inquit, operum perpetui erunt in generehmnano
prajcones.Nunquam enim c^l^nticefceclaus tuain generehu-
ihano^ nunquam obruenturoblioionebtneficia tua, eciamfi
magna hommnm pars qa cpntcmnat aut riegligat.
7 Mcii»x>riain maj^aitudiiiis bonicatis lua: elo-
quentur:& iuftitiam tuam cantabunt.
Altera ratio propofitionis fumpta eft a bonitate Dei. Ec
funt haecpi-sBcipua irgumcnca , quibus propoficionem cofir-
mat Afpergit autem & argumentum de iuftitia 6c veritate,
fedbreuiter.
yaa Proprle fcaturlre fignificat: ciim ad fermonem per me-
taphoram transfertur^eniphafis fubeft : (ignificat enim non
fimpliciter loqui: fird plenis buccls eflFari,ficuc copioia^qua^
cx fonte profluit. Deindeaffiduitasetiaiufiguificatur. Foiw
enim perpetuo & fir.e incermiflione icatuiic.Addit&verbum
cianiandi , vt fignificct fe non frigidum aut fegnemfore be-
neficiofum Deipraeconem..
■ Memoriam bonitatis eloqnentur'^ Id eft,affidue rectflent me-
moriam beneficioruin ruorura &celebrabunt,non paciencur
cn effluere cx animo Tuo . non fepeiient obliuione : fcd af-
fidua commemoratione renouabunt horum mcnioriam.
lufiittam fxpediximusintelligideilla xquitatcvel bonita-
te,qua Deus vtitur crga fuos,dum receptos in gratiam fi:u a-
doptatos , & donatos iufticia Cluifti , pol^ea pacrocinio fuo,
tanqu,amfupplices,defendir,tuetur,fooet, & omnianecefla-
tia ad hanc vitam adminiftrat: candem eciam eduftos ex va-
rhspericulis& cx hoccriftiffimo carcere liberacosintrodu-
cicin polTcffionem regni cicleifis. Haecomnia complefticur *
vox iuftitiae : atque ha»c , intjuit, beneficia cua celebrabuntur
grata voce omnibus aetacibus.
"• % Propitius & mifcrfcors Ichoua: tardus ad iram,
& mngnus clemcntia.
De hoc verfu , qui tlw^-nmt additur fuperioribus , diftum
cft fupraPfalmo86.Eftque fumptusexcelebriillolocoMo-
fis,Exod.34. in quo canquam in,catalogo Dei nomina recen-
(tns,his veluciactributis vtcunqueadumbrat naturam&glo-
riam Dci.Tribuic autem Dauid haec elogia Deo,non qu(>din
fetan:umtal!sfit: fed quod talem fe omnibus hominibus,
atqueinprimiseccrefi3Bfu3B,exhibeac. . '
tWn fignificac benignum , qui promptus fitad remicccnda
peccata.ad anxilium ferenduni,& ad benefaciendum graeui-
to.czaim dicitur, quod malis noftris afficiatur &compacia-
tur : & quanquam fuos propcer peccata caftigat, camen iram
temperac niifericordia, eumquelargicur euentJ^ , vtmaior
boniras in libcratione , quam in caftigationej^eueritas aut
iraconfpiciarur.
CZ31SN "pn longanimis,qui non ftatim irafcitur, cumeft
pflTcnius aut Ixfus , autetiam ciim iuftiifimashabet iraecau-
fas,nec facere alicerpoteftquin irafcatur:taraen noik ntntum
irafcitur, quantum debebac , aut iuftitia eins inimo|a requi-
rebat, fedprofuaindulgentia&bonieat? multa infirmitatt*
noftrajignolcii&cqndoiiat. ', ' / , cr/, .„^Jt^T*r
Magnns clementia] Id eft, cuius bonitas maior ^ft qu^ vt '
iMfci perpetuo peccaiis noftris poffit : &quanquam pcocaea
iioftra niulta & magnafunt , taraeii gratia exuberatXupra
peccatum. , ,v.»-,,i,,;,,.;j ^:^^h^u.y^: :jf\:. ^..■■i .. f.^, *. w
9 Bonus lehoua omnibus : & mifericordia cius
fuper omnia opera eius.
Repetit eandem fencentiam ampliiicatam ii circiihftan'*' .
tiafeumodo. EtfienimDeusbonus eft & mifcricoris : ta--
men mcns humana cogitateum dignis tantum talem feex-
hibere. Atquc baec Legis cft fententia. iSed Euangelium-
oftiendit Deum patema indulgcntia clementer ignofcere
deliftis & fineperfonarum refpcftu bcnbficum Cire erga o-
mrtcs, Hxcfapienttain Euangelio reuelataeft. Eftquema«
xioia confolatio inhisverbispropofita: dequacogicances,
fide nos mcludamus in hanc vniuerfalem promiflionera,'
eamque opponamus ceJitacionibus de indignicace & par-
ticularitate. Conclufit Deus omnes fub peccatum,& omne»
credentes accipiunt remiflionem peccatorum. Qu; ver^
non credunt , fuper eos manct ira Dci. Haec fenceucia firma
ftat& immoca ; icaquenullis tencacionum mtchinis eam
cxcuci nobis patianmr. Eft quidem Deus bonus etiamerga
impios & malos , fuper quos non mtnus finic oriri Solcm^*^
quam fuper bonos, & afiicic cos mulcis beneficiis. Scd hasc
bonicas tantiim m rebus co f poralibus & ad hanc vitam per- •
tinencibus confpicicur* IUa vero bonicas,quaB gracis remictit *, *
peccata,& recipit homines in gratiam , credentibus tancum
concmgicrita tamen vc promimo omnibus gratiam ofterac,&
nemincm arceat a gracia , nifi qui lcipjfum fua incredulitace
excIudlC. - ^ , .U,ji-v;y ': ,'5»^; "•.:
Mifericordiafuper omniaopera eiut] Id eft, dinnia opera Def
oftendunc cum eflc mifericorde.Nam ciim cocus hicmundus.
peccacis hominum fic ihquinacus& contaminacus , poiTct
Dcusjfi fecundiiiu rigorem iuflJtiae fuae agere vellec , non
homines cantum,fed creaturas omnes abolere. Sed canta eft
-eius bonitas & mifcricordia.vt quoquo oculos conuertas^te-^
ftimonia huius bonitacis dcprehedas: eainque ob<aufam di« '
gnus ipfe fit qui perpetuo a bonis celcbretuir i
10 Celebrabunt te lelibua omnt^ opera tua : &
manfucci tui bcnediceric tibi..
Conclufioeft, in qua repetiturgratiarumadio. Sicutau-
rem initio P/almi de fe dixerat , perpetuo fe celebracurum
beneficia diuina:ita nunc,vc quarto verfu,illam fentenci^ra
excendicSamplificac , affirmansfore, vc caiceri quoqu¥pi|
in populo Dei haec beneficia agnofcanc & celebrenc : &
quanquani multihomines fincprofani& impij, quiDeum
non agnofcanc aut colanc , opera camen eius ica efleeximia
acque illuftria, vc autorem commendent & ceiebrcnt : ade^-
quclapides & mutas crcacuras fonarcDci laudcs, fihomi-
nestaceanc.
J I Gloriam regni tui dicent:& potentiam tuam
loquentur.
Id eft, eciamfi maxinia hominum multicudo non agnofcac
Dei potenciam,& petulancer cxcutereconettireiu&imperifi:
pij tameniniielligunt, Dciregnum inter homincsefleglo-
riofum & potens,& tocam rcrum creaturam ab ipfiiis poten-
tia&nutupendcre. Icaque fponte fc fubmittent eius impc-
rio. Hocprimumcftjdequo liic ver(usmonec:deindepaccn*
ciam eius & gloriam paffim filentibuscaeceris celebrabunc.
Potentiam aucem incelligamus non cantiim quae in creatio-
"^ ne&confcruationeconfpicitur, fed inaximequxinfalua-
tione ecclefiae fe oftendit. Haec enim praecipue facit regnum
eiusgloriofum,qu6d videlicec deftrufta morce &tyrannide
diabolireftituitnobis vitam&falucem. r
la Vtnotastaciant filiishoniinum potentiasc-
ius:&: gloriam decoris regni eius.
Addic rationem i caufa finali. Vulc Deus innotefcere om-
nibus hominibus fuam gloriam, primum eam quam in crea-
cione & conferuaciotfe rerum omnium oilcndit. Dcinde al<*
ceram illam, quxeft regni Chriftipropria, qu6d Chriftus
deftruda morte & inferis euafit viAor peccati,morcis,& dia»
boh & inferorum , & credencibus re^icuic vitam & falucem.
Haec beneficia vult agnofci in genere humano &'affidu^
celebrari. Ideo voce EuangeIij"colIigic fibi ecclefiam , vc
perpetui fint in genere humano horum beneficiorum pise-
«ones , qui & ipfi Deum celebrent, & alios fua pietate & ex*
emplo ad hunc cultum inuitent.Ideo inquit, Loquenturpo-
tcnciastuasivtnotasfaciant filiishominum» hoeeft, vtme-
moriathtuorumbeneficiorumadpofterostranfmitcanc. les
j^ngulidef^o ofBcio admon£tur:non enimipfi catumdd»aiK
wwm^iffp
'^iM''-'
TW
w
»5H'jp
rw.
F K^it L KC r. H E N Rr M 0 t L E R T
gracias agerepeo,fcdbene6c(a apud altos ^rxdicare,c6il|ue
ad communetn cultutn & pletaiiii ttudium inuic^re. -
Potmi^} Id,eft,e|re^ia g^eiU) |p ^(fibus ^otentiam (i)jira
'OT^iidic. ' ' ;"'.v!'j' ';' 1 ; . ■ ' ' ""^ ' ■" '*""" ' ''" '■*""" ■
■ ?ik; ■
^t if flegnun» tuuQ)regQmnot^mm«r«col<Qruni:
& dominacio cua in onnnium generaciqneniir& ge-^
ncrarioitcm. :
•^''^/■'-^^iii'^::
■#•
Addit exclamationeth , In qua petantithefin bppdnft rft.
vicibus ,1» eti^fl\iaiuriis aujicofum obnoxij furit , &dHrif-
iinwm feruitutcm ac contumelias ferre coguntur. inirii^is
etiam hoc vfimum eft in aulis,vc in parietcm inclinarunto'
mnes incunibanc,& cadcntc «jucrcu oranes ligna cajdanrtitd
hoc Deiimf»crium iiyfalutehiomninm hominum comp» a-
tum eft. Itaque eadentcs &curuatos, hoc eft,rebus adueffis
©pprcftbs , affliao/Sc defertos non folum uoneipprimit : led
fiiicK & fiiAcntac,no prorfus euertantur. Ipfe enim ^amjuam
fexbottu^&mifericors refpicit homiuUm «rUflinas, & his
gwi6*Dei&caBterahuiUs mundircgw. «4"C itaglOiii^m iuafficitur, vtfuccurratlaborantibus,^nonnedigat iniu-
't^idtuiniaiaplificat.. Q:tera regna in Uoc riiundoiunc "a$ip%fa^as.£rgo veliiiecbonitasmer«tUr,vtomnesim-
caduca: ficut nihii eil ilibils aut hrmum intei; homines. S»» perio eius fe fubmittant & bencficia eius affidui celebi«rit '
Ijim hoc regn^dll^ei eft firmura & ftat peipeiua, nuUifque Haec primuni cogwandafiiot in hoc vewi Eteinde pecuW ii
miuauonum Vfidibas eft obnoxium. Hiflc igitut eius maie- riter ad Ch/rifli regnnmjiic verffis cft acc6mino<tefcdue H^ -
ftas.gloria & pntcntiaaeftimari poteft & d^Jjet. Interhonu* cnim prpci^ue harc bonitas & clementia,quam celcbrar m
aes multa reeoacele^cantur , qu« vix vlcta horiiinis afcatem cum habet Omnes hommes mole peccacorumorauati in-
«Jurant. Yc Alcj^andri visdfj^it duodapim jianoj:ijm,&cuini^fo cedunc curui & depreffi ad cerram lanquam exul intcs i celo
IMC concidit. i^^ % . ^•zMij.l.B^lf^--^^ ^ ^ ^ ?< & addifti gchemiaf, &nifi luftententur atque erigantur diai-
Suptipocentia-ui I>ei diximus duplicicer intelligendarii nitus,nece/re eft hac raole oppreflps candera in «cernum pe*
t. Primiim eam,qua: m^^eatione & coiifcruatione rerum rite. Chnftus igirur ajternus rex eccle/j» his doloribus op-
prcObs con/oi^t^n, <?U^m fideintucntMc promiffionem Euan-
gehj, diarCQnfolaaoneniincordibi^seorum, viujficateos,
efle. Primiimeam^quazm^l^eacione
cceacar^m & affidua gubernacione conlpicicur. Deinde eam,
quar eftregniChriftipropria, &,ecclefia£ eius lalucaris. Ita
eciam hic regnum duplicuer inteiligacur. Pnmum quod
QbtinetDcus in omnescreataras,arqueicain homiaes. SHe
e»im eius imperio (»mnes homines lubicdi : idque non ad
cempuslr fed excendicur eius imperium in omnes arcaces &
^crahicepsexdoIcM-ibus mprtis, fuftcntat eos Spiritu lan-
ao,qui accendit m eis IJBtitiam acquiefcentem m Deo. Eft-
^uehxclxtitia initium nou« & asternx vit*. Itaioirurca-
dences/uftentacvoce Euangelij&Spiritufanfto. Deindein
• fecula^ VndecoIligicur,omnes hoinines ei hunc culcum de- hac vica eciani dcfcodit & cuerur eos aduer/us crudelcs nia
• • bere.vtpotencuin eius& gbriam agnolcant & mecuanc. Na chinationes d^abyli & aliorum hoftium,& confirmat animos
:incuruat,
/praEdicacur.Vcpan.7.,Efa.>.Lucaji. Hascautem ditcvruusfubhocunerc; fcd Chriftus eumfiiftcntat&eril
>^: /^L_:/i; ^_: .. „ 1 i :. , j... gic.Ica dc caBtcris iudic.indum cft.
fiibdici r^i fuo debenc obfequium. Deinde ciim non tanciim eorum, ne fub cruce v^ua» perpctuo profel fioncm E'uan'"cii f
d£corporatibus,fcd%iritualibusetiamloqijacur:dere2no con"tacur,&dorfum^geftanciumgrauicerpremit&incuruat
Chri^cian» hic \^rlus inteliig itur , cuius acternicas paifim fuccunibanc.SimonCyreuius geftac crucem Chrilti &
in Scriptu^/prafdicacur VcDan.7.Efa.>.Lucaji. Haffcauten- '^•-' -^' ' - . -. .-
a?ternitas rej^i Cbrifti primum bpponitur iomnio ludaso
rum qui fingunt regnum Chrifti fore politicum , m quo ipfe
ica dominctur , vcoccupec imperia mundi , & diftribuat
prouincias, &fiio populu largiaturopeshuiusmunfJi. H|C
inania fomnia rcfurac nic verfus , & ca;tera di^a., quje .de a>-
cernicace regniChcifticoncionaiiciir. Cuiit enim regiium
Chriftific arternum , & rcs ipfa oftendat nullum regnum, ^^^^
nullainque policiain in rebus humanisefte perpecu.im, inde profert.quod videlicetcunftis animantibus vi^um fuppcdi"
conficiturregnum Chntti efiefpincuale, &»»xiTA/;(««piorum cans,parreiiifamiliisleillis cxhibcat. Eftenimhocilluftre
efleinc«lis,vtPau!usin^uitP.uhp. j. & rcs ca?leftes atque honitatis Dei arggrhenrttm , quod quorannis tcrrani foefcua-
«ternas, non vmbratiles, aut intericuras diftnb.ii. Deinde dac, vnde omnibusanimancibusviftus neceflariusproduca
dulcillima confolacio in hac defcriptione proponirur. Ciinj cur:alioqui enim ipfa eflbc fterilis,& animantia fame perirer
enim regnum Chrifti fitJBcernura , nulla vis neque diabolo-
rttfflhneqttC^iotninuft^potefit hoc^rcg^wm euertere. Conlpi-
.L „ :.. _i - ft .,, :- - J- regna&
i6 Oeulioiijniumadteexpeaant:&tii dasillis
cibum ipforum m temporcfuo.
17 Aperis [tit] manum tuam: & fu^^somne vi-
uens beneplacico.
Inhisduobusverfibusaliud bonitatis Dei documentum
ipenrer.
Ideohxcbonitas agnolci & celebrari ab omnibus dcber.
Pial.i04. -Eft aucem^bferuatjone dignuffl,^d otnmbus a^
niinantibushunc afFedum tribuit,qu6d Iperent &expeaeni
i Deo viftum. Ica enim homiuumingracitudinem, aut ftu-
poremmagisinexcufabilemreddic. qui vcl cafu fibi obiici
hascvelinduftriafua&laborcparariexiftimanc.Cunftaani-
nuncia fpedtac ad Deum.Nam ciiranacurali quodaminftin»
ftu neceffica. ad cibum quafrcndum eos compeilar, dicunrur
in Deo fperare,/icut pulli coruorum.Pial.u^.euminMocare
dicuncur.Ica cnim coinpofitus eft nacurj? ordo,vc cunda ani-
iiic, q anquam quomodo omiflus fic ignorare le dicat. Nani niantia feran|:ur ad fuuni creacorein,
ciim hicPfalmus fecurtdum otdinem & numerum licerarum Efcamipfit^ttm} Hocdicit Dauid, quia varietasipfamaois
Alphahcci compoficus ficdefideraruF tamenverfus,cuiusini- illuftratDei prouidentiam, durafingulisdiuerfa»ft pafcen-
tiuni fitiitera J,Er fuifrealiquando verium in Hcbrxo codi- di ratio ,& vana» elemencorum fpecies in varios vfus diftri-
ce oftendit verfio Graeca & Arabica. In Gracca enim legitun buta; &aptata;funt. t
Tttfii «uetoc e» imn tik xijixc wnfj^tfitc w mrt ntt J^jpic «unv', qua». Temporefuo'} Relatiuum non refcrt ad animalia vel creatu-
verba , verifimile eft in Hebrjeo codice in hunc moduip ex- ras,fed fignificac iqpcmpore Qpp"rfmiq ^Ayf^"'--*-^^ N ,ni
pofitafuifTe-.vtyyO^aaTDnnnai 43amn'|ONi. hacqiioque in re admirabilcm prouidentiam fuamnobis
C^ommendatur autem in hoc vcr ' u veritas Dei in feruadis commendac Deus, dum no omnia vno tempore anni proue-
rantquidem adiierfbs'lioc regnum omnia muhdi
pptefcasinfcrorum, & tyrannt coniunAis viribusinferuntei
arma , nonnullaque membra crlideliter interficiunt : fed , vc
Cbriflus inquit, Porta: infcrorum non praeualcbuntaducr-
fuseam. HaeccogitandafuntinJiuiu^ veriuscnarracionefeu
medicatione.
Hoc loco poft vcrfum » j. apparec verfum in yebraco codi
ce librariorum incuria efle omifftim, quod & Kimhi annota-
promiffis ,&benignitasfeub mira ,hocei!,qu6dardefitia-
more compledaturgenus humanuit!f& mulco auidior fii ad
dandum,qujm nosadpetendum vel accipicndum. Nam hOc
afFedumpaternumnotatvoxi^QnA ,
15 Suftcnt^t lehoua omnelca^cnces; &erigic
oroncscuruatos.
Siupri verfo 7. 8. 8f ?. n^cntiojjeni feccrat bonitatis Dei,
qua; inomnibi^ eiur6pe< ibu$ l^u bcne£kii« confpicia^ur,
&v«'uH.qM»h) Hjebraro co^icf oroilTuseA.idemc^jieti-
ti«r. Nuj>c igitur ei^uipU qujedain bonitatis & clemeflutia;
Dci tecenftt , quibus fei|t«ntiam hane «onfif inat, & ofteadic
: : led in vices digeffit , vt nunc herU^ prottcniant, nunc^
I, nunc glandcs, nunc vinum, nunc alij fruftus, ne,fi o-
niunt;
poma,
mnia vno cemDore cftunderec , incommoda eflTet perceptio
Ethoceft quod PfalmftiJj.inquic, Corona^annum beni-
gnicatecua. Cstcrumde toca fencentia diftum eft fupra\
Pial.104.
^erismanum-} Amplificat&cxornat eandem fencenciam
abhypotypofi. PmgitenimDeumtanquam bpmVnnm py-
tremfamilias, porreaa manuquotidie cibum anim.intibus
diltribuere,& quafi m oscibum ruggerere:vt nugis deteftan-
da fithominuminoratitudo,quicum quottdie'id fierivideac
&fatericogantur:memoriamtamen horum beneficiorum
benefi«criciaffl ifi pub)licam generis humam &U«:era com- • • -• - «i. v croo ctiam latianm 11-
paratimefi^e. tn,hoemun4> rogna &impema diuitibus fere
acpotentib«^.&,fa|»iei»fibusta»6uii!i v^ilia funt. Qm enini
mnlf a Urgia. pQiraat , auc qui lisiy^turs dotibus inftru£ii
funt : yfi aufi pfgiclUre &elegancer diflef ere de rebus,aut pru..L
denMF^admioiftfafe negotia ciuilia pofSoc , aiu aliasajte&
betalitatemDei pingit. Non enim parce,fed abundedatad
fruendum.
Benpflacim Hafc vox i nonnullis ad Ddim lefertur. Ab a.
Ins ad crcflturas feu animancia , quaf pafcuncur. Q«i ad ani-
mantia rcferunt,itainterpretancur: Secundiim voluljtatfeuj.
!<»»,>, p«««hu»n>r Jc<».tguot:c««tvi»«mfbra«B, ,«,,. d.«usl«Big«,„l„ Jci«cU,gi?l„t. No"«ta
tcmere
^.'l
' VfWi
IN P S A LM VM
.-k
h^5
cemere fuppcditat nobis viftum » nec vUa cjtufa extrinfcca
moijftur, vt tam bcnignecundiis anitnamibus profpiciatfed
^^'^?^"*''P."icate mouecur, & gratisitaeilliberalisergao-
n^esi^ Pafciiigicur & lanac , non prouocicus mcritis aui c-
tiiim t«mer« : fi.^ y^„^p\^^:r^ ^fTii/i"iii "^•" a fe cteatisde-
le^acur, 6c vult fMftenrari & conferuari.cas. Caufa igitur
ppfi^a cft prjo eflVau. Alimenta enim ftintf^^fFcftus benepla-
citi diuint, Gtcut ^eian»-m w;j<«an>«. latinus pro 9jAiu*t h-
gita^jiac. Sed fafpeVinquis , induckur famcs. Rcff^ondio;
Haccpoen» eft peccatorum. Et omnes piomirfiones cojpo-
raksintelliguticur jcum exceptioine cauigatidnis^ crucis.
SubtLirahit Jdeus interdum cib|im, & cpfttrahit maniim , ve
i^ftram ingracicuilil^em pi^piaq^. Sicucdicitur Ole.t. Ifrael
poncog^uit qued dedertm ei fruntentum :i|le6 rurfus au-
|.,&ram fruinentum meum. Vcl, fteriUtatcm aliducit*, vtCar-
nem ex deliciis lafciuientem a^rumnis fubigat, ne recalcitrec
c X L V. -■-'-«^.-' ■ -.jj^.^^
reinquotidjanisillis beneficui, quar cum* cxteris hommi> "'
bijshabcc communia. cxperirur Dei ^iXtuHpvmiu , bonita^
tem&clcmenciam , fctl alia niaiora funcargumcnta Hngu-
laris pei faonitatis erga cum coetuin qui dicitu r Ecclefia, qu5
ipfe in gencre humano per vcrbum libi coHigic 6c cxcerpit. >
Przcerquain cnimquodDcus eam fuftcntat.ahc &defen-
ditaducrfus acrocesiniurias,hnbec illa hberum adDeum
acccftujSf promiiTiones h.ibet dulcif/imas, quod ccrto exau-
diatur,& iuipetrct quas petit. Hoc ingens beneficiunreccle- ,
/ixDeiproptiumeft. Neque enim aIiagenscft(vtMofes
inquic,Deuter.4.) autnatiocani graodis ,. quae deos habeac
appropinquantesfibi,ficutDcu$noftcra4^^ cunftisobj^
crationibus noftris. Hoc igitur bencficium hlc ccJebrat, &
omnes pios.horcatur , yc hoc grato animojagnofcanc 8cpr3e-
dicent. '
Eit autem hjec promiffio & confolatio tion obiter afpi-
'-T
aut Deum reftorem cxcutiac. Icem,vcnosad poenicentiam &.- cienda, fed (JBjje multilmque cogicanda & intimispeftoribus
.r.,.r.^.«..«»„, — . ....... « ... r.^. r irifigenda. Innj.ignisenim3eruinnis& doloribus noflris,Di^
hil eft ad confolationem efficacius , quim quod hac protoi^*
ijoneedofti, feimus Deum adcfle nobis &exaudircgei;»j[tu^
lioftros,&(quod poftea fubiicit)dcfideriisBoftris morem ge-
rere. Adeft quidcm Deus omhibus creacuris, pene vt mani-
fbus contreftari polfit,yt PaulusinquicAft.17.ted nmli^ofpro.
pius adeft refte agnufcentibus & inuocancibus ipfum,in qui-
inuocationeraexufcuet: & tamenctiam iu fumtna frugum
{«entiria Peus mirabihter alit & pafcit nos, & aperit manum
iberaliter., . ,,^^, ^.^^.^ms ■■..■■-■%'"■■ -^. -. \: :-^''
i^ Iaftii$[^]l^Ko)jia ih*6moibus viis (uis:8f cle-
mens in omrnbiis opcribas fuis. ., ^i: ,
. -1 • * ■ ■' ■''.'^%^' . ■■
piximus prajcipua argumenta, quibus'][«ribpoficion6 Pfal-
miconftrmacelfe lumptaa poccntia&bonitatcDci.Nam in bus habitat per vcrbuni &Spiritum fanftum.inclioansin eis
hisduobuscjfplicandis diutius immoratur, & cotum pcne nouamlucem refteagnorcentcm Deum, reftituens iuftitiam f
Pralmum confumit. Afpergit aucem eciam alia ai^gun^enca, & vitam xcernam , & affidua gubernationc & defenfione ae
fed breuiter fine longiore cxplicacione ^ut confirmatione. repreffione diaboli prsefentiam fuam oftendens. Deus eft v*
Tale eftiIlud,quod de vecitaie Dei dicic verfu 14. qucm in, bique percflcncj^m fuam, non cft vbiquc [^erinhabitacionis
HebrjBo codice incuria librariprum diximus cffe omilfum, gratiam , inquit Auguftinus. Q^x pra;fciltu feu inhabitAtio
& quod hoc loco mentionem facit iuftitiaj Dei. Nam hanc dicitur aftio Ipecialis.Dc ea igitur nundloquitUr. '
quoque in operibus Dei vult intelligj & cclebrari.lntclliga- Obferuinda auteriV eft particula vniuerlalis , qux oppo-
tur autein iufticia pruTuim m genere de prouidentia Dei , in nenda eft dubitationibus noftris. Nam acceiTuros ad Deum
qua ordoiuftitia;eius niaxiineconfpicitur.Totum enimhuc faeperepcllitnoscogtMtio,vel deindignitatevelde particu-
mundumitagubernac, vc vndique veftigiaiufticiaeipfiusap- laricace. Hiccogicandaeftpromiffio^Prope cftDominuso-
paiean . Acrocia delifta pimit atrocibus poBnis,bonos & vii;- mnibus inuocantibus euin. Neminem enim i fe repellic,^-
tutibus praeditos ornat iuftisprzmiis,& piacidum concedic queomnibusquieuminuocant,exorabilis. IdemeADomi-
piis & bonis exitum ex hac vita, ve dicitur }}jnCi<»no Wxoc nusomnium, dtuesiniomnesinuocantesfe,Rom.io. Sed ne
r' i^M ywM^nffi ^. ieruat & defettdic honeftas policias, & I}ypocricae aut ignari veri Dei exiftimeoc fc exaudiri, R verba
reprimic ty rannos ne infimtam vaftitacem in geiiere huma- inania fine mence aut fine veris motibus cordis , & line fide
no cfficiant.Et quanquam aliquandiu conniuec ad hominum in aerem fundanc , (vc cum Hccuba apud Euripidcm inqitici
fcelera:camcn candem tarditatem fupplicij , vtValcriusin- OIupiter,quicquides,fiuehoccGe!u«i,fiuemensqua»vehi-
quit,grauitace compenfar,vc nolentes volentes fateri cogan- tur in coelo:aut ficut Monachi,fine mence iterant fuas precest
tur homines.Deum effc iuftutn in omnibus viis fuis, hoc oft, feu potius boatus in.tempIis)ideo addit co|:reftionein,Exau-
in operibus,D« er mit vmhiehet. Extac apud Claudianfi ver- diri affirmai orrmeSjied^inuocantes invericate. Haec voxje-^
fus,itrquibuyPoera affirmac,fe inicio dublcalle^de prouidenH ftriritclligenda cffTvt qualis efre piorum inuocatio debeac,
ciaDei, cumviderecdifferripcEnasfcelcracorum,&bonos intclligatur,
premi in hac vica : candeni cameh cpnfirmatus tragico exitu Primiurf vericas cjtcludic omnes opiniones aberrantes de
Deo &eius voluntale.omncs i*iJkod]eii»«M<«t & cultus idplola-
tricos.Non exaudicur Hecuba,aut Priamus.aut aljus Ethni-
cus excra ecclcfiam : quia adoranc quod nefciunt , lohan. '4.
Abcrranc enim a vero Deo,& pro vero Dco fubfticuunc ido-
lum Cordis fui '■ ideo non inuocanc in vericace ,id eft, in vera
rehgione & agnicione Der, atque in Mediacore. Deindc ve-
ritas opponicur hypocrifi , qua* fine fide , & fine poenitentia
acceditad Deum. Dehacinquie Deusadlefa.2,9. PopiUus
ifteappropinquarore fuo,& labiis ruisglorificatmCrCotAU-
tem etuslongeefta me. Debecauten^ inupcacio proficifci
ex vencace, id eft. ex veris & ardentfibus motibus cordis.
Sicut Chriftusinquicapudlohannemcap.^. Veriadoraco-
res adorabunt Pacrem in Spiricu & veritate. £t in talibus
mptibus lucere debet fides incuens pron>iffionem & in ca
acquie icens.
impaciencia;,
H,uffini hoininis fceleraci,inquir,
AhfiuUt hunc tandem Ruffinipocna tumsdtum
Abfoluitque Deosiiam non adculmina rerum
Iniuilos creuiffe queror.ToUuntur inaltum,
Vt lapfugr/tuiore ruant.
Hjec pciiiio loco confideranda funcLoquuntur enim de o-
mnibus opcribus Dei non tan:uin in ecclefia , fed eciam ex-
cra ccclefiam. Poftea eciam adccclcfiam in fpecie haec func
accommodanda.Erga hancexhibec fe iuftum^lioc eft,impu-
tataei Chrifti iuftitta , quailia iufta & accepta eft cora Deo:
fufcipit deinde eigs'pacrocinium,fouet, tuecur, dcfendit eain
aduerfus tyrannidem (.'iaboli&malorum huminum , icavc
porcae inferorum non prxualeancaduerfuseam:&quanquam
finic ecclefiain in>hac vj^iainterdumvariis calamitatibuse-
xerceri, multus ecfam crudelibus fuppliciis interfici , tamen
pijagnofcunt Deum caufashabere.curecclefiam in hac vita
Ter^ , opponitur incredulitati , dubitationi,
, ^ , , murmbrationijfeu indigriaiioni fubcruce &
fubieccritcruci. Ideoincalamitatibus,atqueadeoinipfae- doloribus, atqueadeoomhihtisyitiofisctfpidicatibus. Uxc
tiam morte clariiac cum imperatore Mauacio:Iuftus es Do-
nVne,& refta iudicia cua. Impij vero in crucc & calamitaci-
bus fremunt aduerfusDeum , accufanc eum cyrannidis,iniu-
fticiir,crudelitacis, acque in hoc iircmicu indignabundi defce-
dunc fub vinbras,& ruunc in xcernum extcium.
;^ In alterol huiiis verfus mcmbrorurlus commendat bonita-
tem & clei^enciam Dei,de qua fspe iam diftum cft.
19 Propinquus lehoua omnibus inuocan-
tibus e^in : omnj^bus qui cum inuocant in verita-
tatc- ■•■■■■■ ■■■^^'*h^^-^^{.: '^'■n-..::-^-' ■ '■%::-m,
Confirmat pofterius mcmbrum de bonltace Dei, noQis ar-
gumentis , fumptis ^ beiieficiis Dei, quibustonitatcm fuim
enim omnia mendacia funt > quibusipfa prccatiocormin-
pitur. --V-^ ■ ■ ■.( .''f. :'. ?••' \'
zo \y^U^cu\^v^\henk^Untum\ tim<?ntimn fe fa-'
ciet.-clamorcm corum audiec & feruabiteos. , j ..
lamde efHcacia^inuocationiscoiicionatur , quanipei;io»
rem fentcntiam confirmac. Inuocacio piorum non cft inane
murmur,aucfoniusferiensaerem, atque ita euanefcen^ : fed
penetrat ca;los& impetrat omnia ad lalucem necelTaria. At-
que huc refe^usndae funt alix promiffiones , Iphanac. Quae-
cunque petierifrs Pacrem in nominemeojdabicvobis.Mac.
3,^ .Pmnia qux pecierjtis credentes accipietis: item «xempla
exauditarum precum.quae paffim in facra Scriptura & hiftq*
declarat. Sicut autem fupetiora argumenta ad cocum gCnus ria Ecclefiaftica occurrunt. Sed hic qucftio oritut. Videmus
hominum t imo ad casteras quoque creaturasfeu brutaani- . cniin fa?pe differri hberationctn : fiepe e|iam non dari il-
mantiarefcrebantur, vtqubddicit, Omniaanimantiapafci labona,quxpetimus:curigitur inquit , Defide^iuih timen-
ipfius bonitate,fuftentari omnes cadences,erigique eciam o- tium fe faciet. Hic tenendum eft difcrimen jpromiffionum,
mnes curuatos: ita quae nunc fequuntur proprie & peculiari- & rerum qua; petuntur. Alia eft promifiio Ipiritualis , alia
cerpertinencad ecclefiain. Illa enim non caritumjn gene- corporalis:ita& res qua; petuntur (unt diflimiles. DeQviri<^
\
;:v iuiM»'';''
^$7 PRiELEGT. HEN
tlltlibttsleiitlAdildtt tfticitsdjtri finefxceptiokte^de pbccn-
ifbu».f dco hikadditur ^V<^ic<*^> ^'>"' * ^^^ befttficia corpo-
HUt ptottiitcttntttr 6t dinttir gratis quickm , fed iuxca confi-
liiHii ft #lttilt«tefo Dei , nempe cuni exceDrione cafttgatio-
i^s fttriicis. Id^din<iuicloh.iii iX3p.;.Quddfi quidpeii^
thus lfe<:uadtim Vbluntartm eius , aodit tte^. Itadufe fi velit
tios dliitiiis exetc^t) Deus , dcbettius nos dfEcnc ad obcdien-
tiam. ,
Acquc Klc co|it4nda cft Berriardi fctftentia : Eratrts mlttt
dnbkHHAt Orimkevtkrit:ftifikote,<iMtHiovff^u^
ftt^ti^mtU v^firip» tfiin 0c$^J9ei,^miiffiet quodpeti- ,
titr'^ t3^ditimpri.Et Profpcr citac ex ^ritUftino: Fideli-
firfi^icans Tfeo^ mcefflttteibushuiui vHa . S ntiferitorditer
imdittlri^MfirkdrdittrrmMiditm.^demrnh^rmdfitvti-
^' le,ma^iemuittnediciesjmamAgrotus, ,,
CS«Jw<»Mi*«tfhb»1 DuTOfcrficetperfcuerando inftattto^a-
'^ tibnf ,& cordis dcttderiUm magis accenditur. Additur hoC
V ^hqutitaicdtVciftlonis vicc , fi rion riaok ad primam voce ini-
? pCitrettiusqnodpCttmus. ^,
mfiruiOfit eesj Ihiam hacc particula correftionis vim ha-
*«fc.l!«i coim adcft fuis Deus.vc fcruet cos:quod faciceeiamfi
dflietatliberatiotitat,atquc intcrea^fidemexerccat,vcl ctiafi
|>rtorfiisinierficiicyttnni$nosfinat. ^eruatcnim raultosin
itiiscorporalibUkl^ttnisfeu affliftiouibus ab xcerno inceri-
ttf,&pihvitam'&falutem«ccmam r^dit. Itaigiturimplc-
^i^ hdCj^quod dicicttr Pfalmo 91. Clama1)it ad ifie,& exaud^S
^in:cum ipfoi^miii cribulactone: eripiatn eum Sc glorifica-
bb-ttrtn. . [ -'■■-m''^^i'^'^if'r'- ■' ^ .'
'"". ii Cuftodittehouaptbncs diligentcs ie i &o-
innc« iinpios'<iirpcrdit[^e/^t.]
Ptofequicut 8c coafirmat eandem fcntenciam , addin e-
03^ aiicich£,qMajproiniifione illuftcac. Pi j.inquit,func fub
' ... ■ . .' ■ PSALM
R. MOLLERI
i^^MpiPPRippniVR^
li^»
aflidiiatucelA Pctn iuqu<i rein|ier ialui &inc9lumes D«|i \
gracia, euadunc. ||coi|cra impios y ccitunfi «UqiMntUbet tt«^
reant opibu$, dignitate&pocentia, canjdetn punic ,difperdM; *i-
& deUcvc iRelictc^tem exig^itcmporis Cttm attemisKtticiati* {
)>lus ^offlmt^cenc. Ndtanuuin ai^ccni quodiimoris Looa nttnt
poilicdile^oneiq'. Vulceiiim ^oticrC non^fitloqid^ler- .
itiliiuquo iimore. quali$ cftinCain&fimilibus: fedfiliatt,
qui coniundus fic cum fidejlaeticia ac<j|tiie(cente in Deo & di*
IemDne.Talis enim rponceicfubiicit!Deo,&radix eftonuris,
piecatis:& qui co pr^itus eft,accedic a^JDcum Afciic booa
tum ipiritualia tum corporaliaiicuin,ttaiOj; icruiiis pattuMti:»
ceachomines i Dco. «&,*(,■ .- ^^ '■■ ■ ■■;-*>L..
II I^au^m Ichdua: loqtierur os nic^m:1
dicccOinnis caro notninifandloeiusinpcrpeci^um ^
&vfquc.
Conclttfio cft, in qua rcpecit jpropoficionem. Cvimigitu'^
talis fit nofter Deus,potens icihcet, glonorusibonu$,ckm£s.
iuihjs&verax in omnibus opcribus fuis, &inprimts ralem
recrgaecclefiam fuam exhibeat: ergo es meumloqueur
laudes eius,& dignus eft Deus qui 'a£Sdue ab omnibus homi-
nibusincocoorbecelebrecur: &quidemdebencomne& ho-7
. Vnines hunC culcum Dco. Carnem nonmilli incerprcfancurV
deomnibufiaiiimantibus, mociientcnttajtlofis, qtuGt^li.y.i
fcribicomncm camem, in quaerac (piricus vitae, intcriiiTc in\
diluuio. le^m Lcuit.17. Sanguinemcoiufcunque carnts con
comedecis : vbi voce camis comprehendtt omnia animaiia.
..Scd (aepius , pr^ercrtim quando fine adiedione in fcriptura
ponicur,adhoininemtan'um refertur. Ideo redius de horhi-
nibus hoc Ipco accipiturr vt & Pfal.56. vcrfu ^.ciim dicit, N6
timebo,quid faciac mihi caro. Mam verfuit. idem repetcns,
dicit, quid £tciac mihi homo.
* , ■ .
I €XL V. - r^
&■
'h'-»,'
r. E)for<3»um,feu prDfeffio tfngularis laudum jbiasPfaltcs aitriboturus eft Deo,y.i.i.cjuj fuitt antiftro-
yhi.Summalaudum jllaruii),feu argumentum,imperueftigab lis magnitudo IchouafjV.j. /
' II. Prouocad(5artaLumomniu^adIaudanduDeum,abopbribu$etus:qusprolepcicei)o{tta,v.4.duo-
bus n«mini)>us<ouEtiinendaHtur,nin)irum gloriofae potentia:,v.5.& 6.dein bonitacis iuftiinm9?,v.7. Poftea
pcr hyfterofin illuftrantut magnificisappcllatiombus, V.8. 9 .10.11.& n.
— Hrfr ^^ropofittOTcnjmndTau^es Det percinentin mtquarunrduo^fimt capica. Vnum gloriofae potcntiat^
quamDeusomnibuscxhibec,v.ij.& ij.Alterum iuftaebonitatisjv.i^. 16.17. iS.&i^.Vcrfautemio. conti-
Bctur bonitatis&potcntijcDeicreatio. '
ilMI. Concluuo horiaioria , quafe&omnes prouocatPfaltcsad laudan Jum Deum , verf 11. vt in
cxiordio. . .
■ ' !
ObjERvATIONES LOCORVM DOCTRINAE.
7.S.9 Vtcun^fateri cogamur, DeuminommhtufuiivirtHti-
bus laude ejfe dignum:nihil tamen magis nds afflcit quam eius ho-
nitas,qua ad nos d^feendit.fique Patrem exhibet.
Hdc honitas in eofit con^icua , qtibdDeus adgratiam propen-
fus fittdeinde quodmiferijs ncfiru velut condolefcens, Ubenterfuc-
currat. Vide Exod.^^.d. Sed quiapeccatis nefiris eum a no his arce-
mut , nifihocobfiaculumfuperetillahonitaf ,fiufiradeeius gra-
tia £}* mifericordiafermofieret. Ideo dicitur magnus clementia,vt
peccatM eum ignofctrefiiamus, ^ toUrare Vi^a hominum, vt etia
indipMs propitittsre ipfaappareat.
JLtfiimftos fatienter Detts fitftinet , (^in eos bonitatemfuam
ejfundit: qma tamenpercipiendA verua nonfitnt capaces,peculiari-
ter adfous fideles dirigitur htc dolfrina , qui viuofideifenfu Dei
borutatempercipiunt , ^quibttsdieitur ,gi^ate ^videte qttam
fitauis efi Iehoita.Pfal. 3+.<f. Porrb.fuumpeccata hominum totum
iftftndum DeimakdiBiom inuoludnt, vbiqj confpicua fit Dei mir
fericordi^, qttando brt^tfs onimantibHs ^ impiorum coUuuiei etii
-tot modis matmm benigniporrigit.
io.n,ia.\3 Gj^uumsitnpijprofamfilentio lautks Deiohruat,
vbie^tamm ^fa fidgent i^Jpcnte occumtnt, ac qtmfi refonant in
mutfs treaturie,
Fideles ocidis praditifunt ad confideranda Dei opera , ^fciunt
mhU effejpotius quod agant , efuamvt fiexerceatftin predican^
emsbeneficifs.
Buctenditoperum^pei manifefiatio ,yttqttu orbismorditum
c4alhtseius imperiofiftfbilciat. ^ ;;::ft v , , >;,,,
Regni Deipr£fianiia(iomendatur,vt./aanmsperuerfa0 cofufa
effe omtM,ntfi folus Deits emi^at. C/tteritm minimh caducum efl
regnti illud,fid firmU perpetuo ftat. Ideobeatifunthttiusregnijilif
'0fi^(Uti,rtempefiMes.Contr%i^lendor impiomm euanefcet.
'I|f Detts non dominatur riifi inpublicafalute generis humani;
•* refiiutque
Veif.z.2.3 Etfe^ aUos incitare gf hortari dehentfideles adhoc
fietatis officiii,vtfaerificia laudis,qus, meretur, Deofimul offermt.
^umfuum benifieentiam Deus continuet erga nos , minime a-
tpmm-oH mstneoUmdamdo fMigari : imo quum nomm laudum
fulmnnimateriamfubinde offerat , ita nos adgratitudinemftimu-
laf,vttoto vita curfu in ea ms exerceri deceat.
^betu^ium fit rexregum i terreni principes doeentur ei fieptra
fibafubmittere:mquaaltitt(do ohfcuret tanti regis gloriam.
Tumfitedemum a mhis Detts laudatur, quum ad imnienfita-
tempotitia eittsparapimur, vt ex iUofonte admirationis pro mo-
dttlomfirofiuantiuftaimtdes.
<4.>.tf Creatifuk»inhu»cfimmcurt&ihomims,i^fufiinmiur
in tdtitjVtfttidiumfitum impendant carnn^ Dei laudihtte.
&uicquidinDeocofiicerepoffumus,eftprorftis eximium ^mi-
rabiU,omniqueUuileiUgrujltmUm.
Nihil prorfits efl ea fama immortalitus quam fihi magni viri
rebtts practmigefiis acquifiuiffe videntur. ficomparetur cttmater-
mDeimmim. Ztfitimtf^fhrijs ^hk^tmur humana virtutes,
Deifaii^{ongii^hterJa4fiMtio)r4ninremWiamoperumfitorum
iqmtidiemumit , im^prt^ifi^tiBumftfiHet vigeriqmfacitin
oitimi^nJftrkm^vmpUmiHttrcidat.
■^peraDeimiikmifitnt^mirapfda^fe^mfiros ahfbrbent.
Jbeiiiii^nitiida<mnPft»<h^ii$rimatiiie^^ moperibm
gUniosUiifparet.windeibMikmmaifet^itai^^
rtUgm mnJ^iailMtiik^fddiprt0i)Mfii^tii^p»irit nothittm,
'Smpet^ati^grttltt inmimdo , iufiitit ,fttpientia , ^barutatu
Beiprtuoms ; n;tf04t» Ttei iHnmes iUgnafim, ■qt^riim fama in
onminMKUngiticvM eot^enfttpitrfimtlPorirdiVteunque ct^^ al^,
Deumqite^f^ofimiktttmfi^e, rdhihntiHusmflrumiftflre-
niiideifmtmtDeihMdes ."qMrmfHtgHmtiitttm fjfiDeipotmtia,
iaftititf^^nttfineDmt,
^jiHV'^'
I*
■fefiicitqM homimm Ammniu vt lahoranfihus/MCctarat.ldeo di- ^iumiam vel trepidiadliftm accedimtt4,vel fraBt(*f exanirnati
jgnHst^xtU regendo libeter'^ cupid^nos fermittamttsinecfrufira- defieimttSiVeLmetufides languefcitcsdeo dicitur,peU omnibus^ui i-
bimitr quum ab eopetemus miferiis noflris folatium, pfum inuocant, ejfe exorahilem.
^.i4. SHuanuis ingenita non fit brutis animalibM ratio vtpen- Inttocandets Detts <ifi in veritatejdeft.cU i}iritupoenitenti^,fidei,
dednt a Deiprouidentia: quia tamen neceffitas ipfa arcano quoda ^ei, charitatis,humtlitatu i^finceri affeSius, Huic veritati oppe-
in^ihBu ea compellit ad cibum qu£rendum,rton abs re in Deo ^e- nitur infidelitas,dubitatio, idololatriaft^erftitio.impdtietia.mur-
raredicuntur.Vide Pfal.t^y.p. ■ mtfr,fi^ahumilitas,animilabesmultiptex ^itiii,fuperbia,impoe
lUttftriorfitDeipromdmtia,dumfingulk ammatibtts diuerfit eft nitetia,^^ catera eiufinodi qu* Dei initocationem infriuolam^
pafcediratio, Cf varia alimentorUJ^ecies in varios '^fus diftnbut& inanem ceremoni^m conuertun».
- ^ aptatAfunt.Deindcquodfeenifeckimejfit vindemiis ordinauit , Execrandifunt quipro nihilofere ducentesDei promijfiones toties
certumtempU4,(^itadigeJfitanni vices.vtnuncherbis.nunfifoeno repetitas, qtHbttsnos adfe inuitat,innumerospatronos Jfbi excogi-
'ivelpaleapecudes.glandibtesetiamaliijqttefiii&ibusalantut. tant.Deusetiim{inquitProphieta)fiiortim defideriis morem gerit^
V Maior hominum parsddufis viuit ocuUsy alij in terra ^ natura- vt eos efficaciits alliciat ^fectim retineat.
libtu mediuperperdfubfiJlM.His erroribtts occurrit qttotidieD^tts, Nihil denegatfais Detts,quohid nihil petunt,nifi fecundhm eius
. porreciavelut manu.cibbs animalibtts,idque mera gratia^libe- voluntatem.VideMatth.6.\o.^i.Iohan.i.i^.Timoremifero,reue-
ralitate diftribucns. ^od autemfspe efurittnt^ fame laborant td rentiam ^bfequiumpriits iliis commendat.quam proponatfuam
homincs qrnm reliqua animalia, natura corruptel» eft adfcriben- mifericOrdiam,Ttefibipltts optarefas effepUtUi qitam. illi' verbo fuo
dum. Et tamen in muiiltsifttsreliquikfemperapparetDei liberali-
tas.-quia etia in maxima fi-ugumpenuria nulltts anntts tam ieiu-
nttseftac fterilis.qtio non aperiat Detts manumjitam.
1 7 FrouidentiA diuin^partesfitnt, qtibd caftigat peccata homi-
nii.,compefcit fceleratosfuorum queqtie tolerantid cruce examinat:
prqbat fif concedit.
Pcrfetierantia optts eft in Dei inuocatione, vt vota confirmet cla-
mor:quA etiam ita Deus impUit ,vt reipfapateatfidumefie falutis '
fuorum cuftodem. '
zo Hic certtis eft effeBmprxferttiADei^tucquid accidat difcri-
denique iudiciisfipe nobis incognitis temperat mundi gubernatio- minum.faluos tamen fij" incolumes mts.gratia piosfemper euiulere.
nem. &lumttmu'ts i^ttur impij obfcurent Dei iuftitiam , con- Radix vera-pietatts ea eftiVt voltiHt0rio affe^ufidelesDeo/efttb-
ftat tamen ij mmetfemper iU.Afa,xquabilemqtie in toto eurfufuo- iiciant^eumqifincer^diUgant. Hic affe^tu autem ex fide nafcituir,
rum operum tenorem ndl>is oftendit.vt placide nos eifubiiciamtts. Vide Deuter.10.12. Contra vero iuftd Dei vindijElamaUperibunt
Detis.etiam vbi rigidijftmus apparet.adeo h crudelitate remotus omnesimpij.ingrati animi vitio titrpiter laborantes, vtpote qui be-
tft,.vt duriffima quAque tudicia Aquitate i'f clementia temperet. n^centiffimum Dominum odiopro/eqtiuntjtr. 4 «
iS.ip. Fidesjir.e i?iuocatione^ortua eft.In inuocationejefe pro- zi Vita nofirabene^ciorum Deiperpetuameditatio ejfe debet ^
fert atqtte exerit adoptionss Spirittts . (^'hac teftahur nobis certas celebratio. Et ob0riiii tenentur immenfa ^ inexhauila Dei boni^
ac ratas effe omnes eitispromipones.
y
tate cundii mortales adDeum ajfidtii (^it^ittr lauddndum.
v . t
ArTICVLI TRAECIPVI.
i. Delaudibusdiuiiiiscclcbrandis:earundemque argu- y.
mento. ' 6.
i. DcDcimagnitudine. , 7.
3. Potcntia,bonic3s,iultitia,fapientia Deijijuomodo co- 8.
fidffranda.
De re"no Dei.
Mifericordia» diuina; confiderati*.
Inuocationis /Incerae efiicacia.
TimorisfilialisefFedusmirus.
Piorum erga Dfeum charicas , eiufd^nque efte-
ftus. '
De hominum gratitudine ^ ihgratitudine.
\ ARGVMENTVM PSALMI CXLVI.
IC Pfatmtis partirn B^ichariftiC4s eff,j^drtim Tnf.ptttnrntis. Imtto eniprittHt^ititnt
beneficta dtmna agnofcant ^ celebrent-,afque eadem adhortatione PfalmHrnconcludit.
omtnes vt
Vtautem
adhortatio m^gisjit ejficax,(jrpltfres inui^etjpfefuum exeinplum adducit,afjjrmansfe afiidue qua-
d:H vixerttygrato animo ^ voce ceiebra^ururn Dei bonitatem c^mifericordtam, qiuam ex beneficiis
in fe collatis agnouerit.Huic gratiarttm eSlioni , vt ofttnda^ ^uifi^Htlus fe^ui ex afitdua meditattone beneficio-
Yum diuinortim foleanttfnbijctt exhortationerfiyin qua damnat fiduciamy qua in homines coUocatHriQ' e regione
prddtcatpietaternt^uafoltDeo adharet, etejue bentficia ornnia fert accepta:^ vtrique membro rationesfitb-
ticit, cjutbus fententtam fuAm confirmat. ISIam vtfiufira collocarifiductam in homtnurnpotentia ofiendatj ab
horurnfiagilttate^ mortalttate argurnentum ductt. BcontrafiduciaminDeum commendanSiin^mt felices ^
beatos effcy nec dejHtui §fe fiia,eiui ab eopendent.Kationes autemx<juibm id confirmet, addtt complures. Prima,
fumitur apotcTftia etpts. II. Averitatepromifiiontimfew&oluntate. JILAiufiitia.IIlI.Abqnitate^feH ^
befteficiis,q[U£ in miferos ^ affiiUos ajfidue confertiEt vt orAtiofit iUitfirior^faEia diftributionetanquam in ca-
talogOyhomines variis calamitatumgeneribus oppreffos recenfet, ^ui cum omnium hominum tefimotfio non nifi
diuihttui fuftententHr,defendantur,iuuentur cfr regantur^at<jue h&c beneficia nonfint vnifu diidtkifed omnium
feculortimyirtde confici demonftrat,multo reBius (Jy tutius in creatorem ^uam in creaturam Ifem poni : id<^ue
hominesex afiidua meditattone (fr pr^dicatione beneficiorum diuinorurn confetjui, vt ver a> fides ^fpes ergit
DeummagismagifijueconfirmeturiCf^-pietas ipforurnhaemeditatiQnealaturjaffitmat. »,
H
Alciiiiah.
uam.
Lauda anima mca leho-
fecutidum voluncatcniaccidar. Deinde diaboliaftutiam ca«
fiderat, qui varjts impedimfcis obiedlis auocarenos i medi-A
r i.,i . •• rn r\ tatjone bcneficiorfi diuinorum conatur. Nifi igitur fubindc
2 Laudabo Ichouam m vita mea:piaUam Deo c|uafiexcufl'aveEerno nos exufcitemusadhoc&ietatisbene-
iTiCoquaradiu fuero. ficiu&exercitiumjfadleobrepitobliuiobenehciorumdiui-
Primiduo verfushabentgrattarum aftionem,adqtram& norum, & homines pigrefcunt.Ergoinquit, Laudaanima
fefe& cajteros fuoexemplo exufcitat. Nomine animxo- mea Iehouam.N6f(][uehbcexcmpl(tintucamurjVtnoftrunii
mnesanimK fenfus & affeftns comprehendif : vc mens co- quoque torporem in meditandis acceJi^^brandisDeibene'
gitet & meditetur bcneficia diuitia , & intelligac vnde fint
profefta. Deinde, vt haccogitatione voluntas exatetur ad
pr^edicandas laudes diuinas. Tertio, vt cor etiam fimul ac-
ccndatui;adveramgraticudinem& amorem Dei. videpfal.
103. &104. Qupd autem feipfum compellat & exufcitat ad
gratiarum aftioneni,primum notat infirmitatem hominum,
qui,vt dicifUr,quod pIacct,obliuifcuntur,quod doIet,meft.
. o. _;l:i .:*..'.„ :_!>.„ 1 ; /■'/.• j> :.^:.
ficiis excuteredifcatnus.
5 Ne confidatii ii^ principibus .• in filio hom'^
nis.in quo [<r«?]uon elt: iaius.
. Sequitur Tntf^nvtt. Hortatur enim , vt beneficia foli Deo
j^ccepta referamus, non principibus aut creaturis, vel caufis
fecundis. Nomine enim principum aiuuaik^mt intelligit o-
nerunt , & tiihil citius inicer homines fenefcit qua'm gratia.^ mmaprxfidia humana,& omnes caufas fecutulas. Homines
Pierique etia fux prudentix & induftri» adfcribunt, fi quidi ferd velfuaeinduftrias^ vel aliorum hominum atq.imprimis
MMM
magnoru beiieuolentieadfcribuiit,fi dignitates vel opes con-
fcqMancur.Itaquetoti ab his,d quibus fcornatos &proueaos
exiftiniant,pendent,hos magnifaciunt, hos prardicant , & co-
lcndos fibi proponunt. Abhorunligiturfiducia nos auocans
propheta,inquit, Ne conficUtis in principibus,in filiishomi-
W^IWW^^?^
quit, «lui fe nobis patefe^ic certo vArbo, eflcrea^r omnium
rerum, eilque folus & verus Deus , & plenam habct omn iuhfi
jpteftatem ^ vt ^fe pehdentibus^ quacunque neceffitace pre-
mantur,opem ferre queat. Nulla igitur poceft efle calamicas
tanta,^x quailleeriperenonpofnt. Innulium igicur redius
nutniin-quibus non eft falus : hoc eft, non iudicate vos (aluos fiducia collocatur. Argumento i potentia feu facultate duao
aut honoratos , aut opulentos efle hominum beneficio , auc coniungit alterum a voluntase. Nam ha?c duo precipua vinv
ouod horum potentia , autoritas aut beneuolencia tueri vos habent in materus fuafonis. Non fufficcrec Deum auxilian .
poffit,quo minus aliquid aduerfi vobis accidat. nobis pofl*e,mfi accederet promif fio, qu« de ipfius voiuntatc
Inm homimsl li^tuJVmm eft,qua extenuat potentil prin- tcftaretur. Deus igitur,vt cerios nos reddctet de fua volunta-
cipum Ouamuis enim fint pocencia praediti: camen func fiUj te erga genus humanum , & mprimis erga cccleaam , edidit;
horainisrcBndicione mortalicacis, fragilicacis, mucabilis vo- prom^flionem.quam hic veritacem nommar, quod tam feUc-
luntatis,non diffcrStes a caeteris homiDibus.Nam cumfilium renonpoIfit,quam ipfef)c?^s , qui vcritas eft, feneoarcnOn
hominis nominat, omnia quae hominis funt, ei tHbuit. Ho- poteft.Eam promiffionem cuftodit Deus in perpeuuum, hoc
eft mortilis,3erumnofussmucabiIis,variis fortuW vicibus cft, fidelitcr ftac prbmilHs , vt nullus dubuationi locusrclm-,
' • • ' ^^' quipofHc.
7 Facit iudicium iniufte opprGflis[*?«/ iniuriam
^attentibiu] dac ercaiiiefuriencibus:[^wztf/^V^]Ieho-
uafohiit com\^t6\ioi\yin3os.]
Poftquamdc praccipuisargumcntis dixit, qusinuicareho-
mines ad fiduciam ^n lolum Deum coUocandam , & ad cele—
branda eiusbcneficia excitarc dcbent:nunc plura argiuncnta
per congcrieni collefta fubiicit : fumptaa beneficiis, quibu»
aHidueDeus fuam bonicatem & potcnciam interhomines, Sc
prasfertim apud fuos dcclarat. Suncque hacc quafi excmpla
promiffionum feu veritatis, qua: fidem noftram confirmant.
Primumeft,qu6d per calumniam oppreffos liberatjvc in
hiftoria lofephi , Dauidis , Danielis, Mardoch.-ei & fimiliuiri
viderc eft. .Sojct quideni interduin conniuere Deus ad inia-
mo
obnoxius, itaqUe aUt voluntas aut facultas opitulandij aut v-
trunque ei dceiit.Mutata igitur hominis volutatcqux Au"po
mobillor cft , fruftra petitur & cxpeftatur ab eo , quo ifnpie
confifi fumus,auxilium. Fieri autem potcft, vt mancte eadem
beneuolentia mutetur velfortuna vel vita. Quanta enim lic
inconftantia rerum huraanarumxexpcrientia oftend^t. rortu-
»^,inquit mmusyvitreaeji:citmjpletuiet.fiangitttr. Ergo,mquit
pfal.Fruftra homines confidunt m principibus. Noncnim eit
m his falus,id cft,ncc fcpofrunt,necaIios fcruare. Qu;s cnim
cft inter principes , qui fe vindicare ab mtcritu & morte , auc
tueri fe concra omnes iniurias poffic ? Quomodo igitur alios
feruecqyi fe feruare non poceft?
4 Exibit Spiritus ei^s ,v reuerteturjn terratn
fuamrihilla die peribunt cogitationes eiu5.
K'£^«.« cft poftcrioris membri in pr^cedente vcrfu . in^, riasnobisfaaa.,fcdcame.non pr^^ernmticiuftuud.cis of-
quo efCumcntum ab hominum infirmitace & morcalica- ' fic.um: tandem enim ad poenam trah.t fcelcratos: atciue ideo
?c fumptum. Fruftra,inquit.coHocatur fiducia in rebus cadu- «1'^^« poenasvnuflma e.us magjs cognorcacur inpoe.ns. Er-
. . nS ,, «, *- L •• u :..».-«..■„ r..,i fnm go cum ita afFcCtus fic crga cenushumanum,ncminem f naca-
cis,inftabaibus,& morti obnoxus Homines,et.am c^ui ^"n- ^ ^ . ^^o h ^ . m
mapotentiapr3editifunt,funtinfirmi,mutabiles,obnoxijo- .... ._' _. > f
mnis generiscalamitatibus,& morti.Ergo fallaxeft illa fidu-
cia quzin his coIIocatur.Minorem probat hoc verfu.Etiam-
fi aliquandiu floreant,& fint prajditi potentia,autoritate,opi-
bus: tamcntotaipforum vitaconfiftitinflatunariuni,quivbi
tius inuitare , V8 adDeum accedat , & vera fide petac &cxpe-
ftet auxilium.
Facete iudicittm ] Hxc forma fermorii^ fumpta efta publi-
cis iudiciis hominum , in quibus d«o fiunc. Dcfenduncur bo-
--. • ...-J! «,„.,,«,f^.^ «,/.,„« mnrre "i ac innocences, & puniuiuur fcelcrati. Dcus igifUr fucerc
cmigrauent, corpus mox '^°""'*^^«' P^^-jf"^ ' «^*^,"^" "^^"! iud.cium iniuria oppreffis dicitur . cum eoruni inn.centiam
percuntomnescooitationes,omnuconfilia &c^^^^^^^^^ patefacit , & ab inmria eos libcrat:cuiusrci plunnu exe.n-
nis dionitas,fplendor,potentia & maielias, Alexander audies r . r . ^
" .:J?"!r:!!:."lx! ■,:L^.r..u.. t.,i;.;^,.c molir.harur incc- P'=» f^ h.ftoriista;n facns quam profanis adduc. pofTunc
pIureseflcmundos,ingcmifccbat. lulianusmoliebaturintc
ritum ecclefi2c,tandem dixit, Vicifti Galilse , agnmcens fuas
cogitationcs iaiii effeirritas.
Hoc igiturcft,quod dicit, ExibitSpiritM eim Intelligit e-
nirn fpirituin fcu flatuiii horainis in expiration^ infpirario-
neiquo coprcffo^aut ceffante, homo viuete def;nit,ficut Ger-
mani dicunt,Ei ift vmb einhmd vol windes ::(ttthun.liUj ma-
lunt fpiritum de anima intelligere.cuius doitiiciliuin eflcor-
pus, Sicut&inEccIcfiaft.ii, Etreuertaturpuluisintcriara
fuamvndc erat,& Spiritus redeat ad Deum, quidedit illum.
Eodcm arguinento vtitur Iera.a.Cefrate ab homine,in cuius
nare eft fpiricus. Quati cnim eum reputes.aut quid tali con-
fidas?
5 Bcatus cui in auxilium Deus lacobrcuius fj cs
cft ad lehouam Dcuro fuum.
Dan^panemfat^eliciijSecudum boi\itatis argumentum eft,
quod tantam hominuiri multitudinemprodudis quotannis
terra^fruftibus pafcit & alit.Nemo cnim eft qui fua induftria
fibi compararepmnia ncceflaria, autetiam produccre vcl v—
nam ariftam ex tem poliic:& faine peritc necefTe efTet om-
nes.nifiDeus tinquam benignus paterfamilias quotannis
foecudarct terram, .itqucita viftum omnibus largirctur. Fft
autcm obferuanduin quod dicit , Deum pafcereefurientes.
Nonenim fcmpereadeiii Iiberaiicateeffunditfua bona, nec
eademeft femper annona; copia , fed interdum propter ho-
minumpeccatafubcrahic nonnihil de viftu,vtegere acque
efurireincipiamu>:Hic verpneino defpondeat aninium, nec
dcfperetdebonitatediuina. Deuscnim etiaminfamc &fu-
nia annon» peniiria luos alit.vt fupra pf. jt. verfu ip.dicicur.
Jehouafoluit ww^o^JEtiam hoc bonitatisDei & amoris er •
Altera pars adhortationisadiicitur ex antichefi. Gum va- ga fuos argumentum efl.quod conieftos in vincula mirabili-
nuch fitconfidercin hominibus , fiduciam vcftram colloca- . ter feruat & Iiberat,vtIofephum , Danielem, Petrum Apo-
teinDco. ltaprimiim&vitiumoftendir,deinderemedium ftolum, videPfalmosfiS. &107. Nullaigiturncccffitastan-
monftrat vVidcpetendafit corrcftio.Sicutautem fupramo- taeft, in quaDeus opitulari nonpoffit^nccfruftriin eum
nucrat ^vanameflTc fiduciam,qu3linhominibuscoIlocatur: fperatur.vcin homines.Siin fpccie adecclcfiain hoc diftum
ita nunc aflirnuc firmani & bcnc fundaCameffe fpem ho- transferacur,capciuicas diabohimelligi poceft.
niinis,quxfoIiDeoinnicitur.Hocenimeftquoddicic,Bca. g iehoua lihiminat c^cos:khouaerigitincur-
«ustui DeusIacobinauxiliocius,ideft,cUiusauxUium eft .,.,^^,r.T„L^„, j.-ir •„ :„/i„e
Deus lacob. Eum enim nonfruftratur fpesfua.ficucqui in uatosrlchoua dihgit luftos.
homine confidic,&hic optatabonaconfequicur.Diferteau- Quartum argumentum , quobonitatem fuam &poten(ia
cem nominat Dcum lacob.vt difcernat Deu in Ifrael patefa- Deus oftendit,eft,qu6d caecis, hoc eft, oppreffis mortis hor-
ftum a commentitiisnuminibus, & improbet omnes fuper- rore,ita yt deftitutiomni fpe auxilij exccrninihil nifi morcis
ftitiofas religiones , in. quibus vanis &^is imminibm fcu tenebras videanc &in rerum omnium defpcratione verfen-
jdolisaliqaid tribuitur. Suntquidem plerique fic pcrfuafi, tur,tandcm oculos apcrit & illuminat , hoc eft,difcuC|^^ri-
1)eum eflc caufam boni in natura , fed no intelligunt a Dco culo& adempto metu eis rurfus fpem liberationis oft^it,
jacob h«c proficifci , fed fua fibi fingQt numina, quibus fto- atqueita eos exhilarac. Ocitas enim , de qua hic I»quitu,r,
]ije & impie preces adhibent.
i»Dw;»]Etnoninresfluxas&euanidasponit. <
f 6 ciui fecit caflum,& terram , & mare , & oro-
nia qiiae ^illis funt ; qui cuftodit veritatem in per-
j^et^um. "1 .
lamconfirmacpofterius mebrum adhortationis nonnul-
iis
non intelligatur principahcer de corporalialiquac^citate
(quanquam inhacquoqdcfananda&tollenda fiepepotcn-
tiam & admirandam bonitatem fuam Deus oftendic} fed de
animi ca;cicace,qui in magnis doIoribus& periculis nihil ha-
bec confiIii,& canquam attonitus hasrcns defperationi proxi-
museft.DeusigituroftendensfaIutarc confilium in maxi-
mis asramnis &perici|Iis, atque ita exicUm patefacicns,dici-
cdTiIIuminareca>cos,vt qui antca quid agercnc,aucquomo-
lisargumentis, quorum primunri fumptum eft inhocverfu •dofeexpedirentjnon videbant,nuncomnta.videanteflepla
i potentia Del;'qu« fecile conuincit hominem ., ve ftatuat na &expedita,atque ita ex magno dolore in fummam lastitia
non in 4ium rediusqua in hunc fp6colIocari. Hic Deus, in« coniiciantur.
Potcft
FoceftautemeKiamhQcnlembrumiafpecieadeccIenitm Nam cumnoinfnat pipregnnos,pupiIIos & vi<Iuas>ryneo^ '
ftccomo^ari. Pijeriiuiinn\aximisdolocil>usorcisdrea/u,ira; dochicecompk^tur omacs <|uiv6 pllirin\umipiiif ii» fuot
Dei aduerfus peccaca.illuminantur diuinitus accenfa Hde pec obnoxi j. Apud Piadanim dicirur , n «iiwM» mi^tt , tii^tifiatf
verbum,vt inteUigiint paternam DeivoIuncaiemergafc»& i/Vo»>i».«ot»3]p«9re«,& vnde nulla fpes lucri aflulget, nemo
inhac acquicfcant.ltaigitur luxoriturin horum mentibus fercalicjuidcurjB autlaboris pro eofurcipic. Ideo percori-
&corde,quiaatea ledebantintenebris&invmbramorus, ni , pupilii., vjdus& hisfiiijilcfnegligunturfereabhomini-
VcZachariascanitXucsj. '' ^^ bus,&ncmoeft(jui.corum calam»4«e, vt debebaB.afficia-
De quinto aigumento diximus Capti pfalmo prajcedentCk tur, auc qai iniunoi ipforum vindice& Non tajrwr» carent illi
Cttrtm nominac potentum violeiitia &tycannide oppref- neceifariis ptjeltdiis. Deus enim tueeur eos & defcndie , &, fi
fos,funtque iniurias multipUces qmbus onerantur boni in quaipfijimuriafiatabimpiisjillefevindiceofferc&inpor-
hac vita. ^^ nisi,uftum fuuin iudiciii aduerfus impios declarac. firgo qu«-
JehoMdiligit iuJlosMoc fextum eftarg^i^ntuin bonitatis cunquc neceffitas aut quodcunque periculum ingruac, mo-
Dei. Diligit iuftos, hoc .eft> eos qui poftquim recepti funt in nec prophetacomparatum eflc piis & bonis aeceftarium pr«-
graciam, 6cjus adoptionis fi^cum confccuti funt,iuftitia; & fidiuin & libetatipnem , nec falli eos quiifolo Deo pecunt
vifiB iotegricati ftu<icnt.Eftque emphaticum quod cocies re- & expeftanc defenlionem & liberationem Econcra vero tur-
pecic nomen lehoua.VuIcenim monere iuftosjcertum & cu- piter falli& deferionines, qui ponunccarncm brachium,aue
tumipfis adhuiic Deumeflealyium'. Plerique exiftimuit fiduciaimruam. "
bonos noneflecurx Deo , eo quod ad iniurias ipforum in- Vimm impiorum] Haec comminatio per.antithefin ^^dditur
terdum c6nniueat:atque ideo,quia exiftimant negligi a Deo ad confirmandanricercitudinem promi(fionum,& adrefatan-
res humanas.non accedunt ad eum,non petunt nec expeftac dts obic^^ones impiorum , qu3e ab euentis fumuntur. Impii
abeoliberationeni , maluntque putrefcere infuismi'eriis, florent inhocmundopotencia&opibusj&iudicajieurbeati,
quam adhunc Deumfruftra(vt exiftimant)c'jnfugerc.Ho- qui hos habentpatronosifcdno tancumhOrum fpes fallitur,
rumdubitationi&uiffidentiaevtoccurratj&oftendatcercuin fed ipfi impijio uiedlo felicitacis curfu rapiunturadpcenas»
ac tutum refugium efle ad hunc Dcum,toties iterat vocem & euertuntur:atque ita cum ipfis perit omnis ipforum gloria^
lehoua. &ftultorum,quiabhispendebanc5fiducia.
DwWehocquoqiie obleruetur, quodin hoc membro pro- Nomine vix^yt fupra pfal.i.Sf aIibi)incelIigictotum vit»
miffi nesgenerales , dequibusanteadidumcft , adtuftos curfum,omniaconliria, conatus&actioncs:hasfubucrcetjita- .
reftringitjvc intelliganius quale? efle debeant qui bonicatis vt omnia alicer quam illi fperarant,eueaiant.
cms voiuntficri p.irticipes. Suntiuftijinquicquihaecbene- «v i • , i ^ i-v
ficia petunt & expe6tant.Qupmodo autem homo fiat iuftus 10 Kegnabic lehoua pcrpetuo; D.nis tuas Sion
coramDeo . &:qui dicjntiuriufti , alibi explicatur copio- in genv.nationetn & geneiadonem.Haleluiah.
fiiis. Cocludic pfalmum alia ratione feu arguraento fumpto ab
rer;w,e.ciam hoc obferuetucquod dicit.ddigiiuftos aDeo. aeternitateregni Dei'.dequo & fuprapfalmo proximo nonnif :
Vultfenim occurrerc obiedioni.quje furaitur cx euentis.Iu- hil diximus. Casterategna in hoc' mundo funccaduca,&ha-
fti cniminhac vica ferefunc fubiediajrumnis , &difFercur bencruisperiodos,quibuscircumaaiscorruunc. Solumhoc
farpe liberatio dmtius., Hicclamanl; muki, iuftosnonel- regnumeftfirmu & perpetuu. Ergo laudandus cft hic Deus,
fe curx Deo , fcd deferi & negligi ab eo. Refpondetigicuc & mcrito huic foli fidendum. Sienim propcer mometaneaai
propheta, Etiamfi ecclcfia eft fubiefta cruci , tamen interea & inftabilcm poteciam homines coluntur,quanto magis hic
Deus diligitiuft os.Iufti enim (unt in gcaiiaapud Deum pro- rex,cuius regimm eft a:ternum,eft «olendus & adorandus?
pter filium,quem propofuitDcus mediacorem per fanguinS Addic autem , BeMtumSion. Primiiiu vt difcernac eum ab
eius,ideoque iuuantui:& leruantuca Deo. Nequaquam igi- omnibus coinmentitiis numinibus,dum affirmatfeloqui de
tur negligit eos Deus,ncc abiicit curam ipfo rum,vc niundus hoc Deo qui fe m Ifrael patefecic. peinae pronomine tuusy
exiftimat,nec vana cft piorum fiducia etiam in 2rumnis,cum monet , in quem finem hoc regnum fic infticucum,nempe vt
concra fpem in fpem credunt. populo Dei falucem adferar,non vt inexitium auc perpecuas
9 lehoua CMflodit peregrinos.-pupiUum &.vi- ^rum.tis&finferiashuiusregisfubdicosconiiciac. Hicenim
, ^ ^' ^ , ^ . ^. S.y i,r/-/ rex,quiperpetuoregnac,eftDeusSionis,hoceft,eccIefixfue,
duam ruftcntat;& viam impiarumdiIperdct[/"«^- ,..; r.p.r^fedr,&inqua domicilmmhabec. Ergoho«egnV
uertit.l ^ ' - ad falud^em huiuscaecHseftc5paracum, &quimembrafiint
Septimum bonitatis diuinae argumentiim eft , quod cos verx ecclefia: , illi calpm Deum, qualem haftenus pfalmus
qui dcttituucur humanis fubfidiis&pr^fidiis.&qniprar cat- defcripfit,experiunt<ir:&reipfadifcunc,nDnvanam efleauc
leris , iniuriis obnoxij funt,fufcipittuendo$ & fouendos. irritam fiduciamquxinhunccollocatur.
, PS ALMI. CXLVI.
P ART ES, ^
L • Hortatio & propofitio diuinae laudis, verric.i.&: z.cui opponitur dehortatio ex contrario propofi-
tionem illuftians, nc fiducia,adc6que fiducise & laudis argumcnta conftituantur in vllo homine, v.j. Ra-
tio fubiicitur petita anafcendiforte, vita; imbecillitate,moriendinece(fitate, &repentino confilioruin
cafu,verfi.4. ..^ . , «-• i • r • • u
1 1. Propofitio argumcntorum laudisDei, cjuoriim genera funt tria. i. SmgularjJconlcientia bene-
ficiorum eius erga nos per fidem,v.j. i. Creatio & rcrum creatarum adminiftratio praefens,ordinaria,&:
cxtraordincm,v.6.7.8.&9- 3. ^cernitasregnieiasinEcclefta,v.io.
Haec ar^unientalaudis opponuntur vana: hominum fiducije. Deuscft creator,-confefoator,'^udcx, vin-
dex,feruator,rcx jEtcrnus.hoaio autcm, ctiam potentiflimus , cft ipfamet vanitas. Dco foU igituj: gloria.
OBSER.VA.TIOISIES LOCORVM DOCTRINAE.
LvcttsdefduciainDetimOpt,Max.mrtinhomi^ duntin hominibui.Videlerem.ij.s.r. .„ .^
nes QoUocmda. ' Nonmficerttt ndopttonps ^defitvt qmfi^noflrtmmTXemre^
yerCi (^2.0mnibtismoiis fumm mimmiid ceUhrmdum cHmhnt;<itti(ipropitiumnobueffioportet,vt rMhvspatittumfitetm
j£umomni Imde mmofem.Hur,cck frmum ijconftmtem afeaM mxilium.Ideo voc^tur htc Deus lucob^i^ lehoiM DeHseorum ^u*
redttUtPis,mimiardorJjperfiuermtiafi<iuidebet. tn eum confidunt. . . _ ^-.
Bonit^ Dei erg^ nctfMifuperL teftatur nobis Imdum (trgu. 6.7.8.9.10. Se^uunturramnespropter quasnostnDeocor^de-
mentumabundefuppedUre. "^^ ' reoporteat, nontnhmimhus qumtumutiilorta (^ 4t£mttUit
i A Stes^fiduciahHmamms^Deilaudibus&viuaineum inter altos conpcufs. ^ , . ^ , ^ / .^
fduciu ahflrahunt. Sfui amem cohdunt in ho.minihus,etiam in al- ¥rima,Dem efi omntpotes:cremtt.n. mUdt muchm,mfi*p^'
tiorl mAuvit^ h^^meueai.Muntur. i.IneUnuUaeflfalHi. tergtd>emat0tuetHr.Homjnesfiittpfametm^rf»tt0s^vanttas.
X Mortifuntobmxu.i. Tunc ommamumconfili0,in/ittuta(^ Sectin4a,Demefipdeh^v^ax,itavtmfartneq^u^ittJIomtm
nta^^^clZ^^^^^^^ nihileft mutahtl^ vemm^mtft.mtdfd^^^^ (^^hferu^
Senefundataeftfiesnoftra,vhifoli Deo innititur: &quum refiudet,vitatotvtctfttudineseftadgexttuscmmatftathfitpant.
beatmfitcuiiUeeftmxdiator, fiiuitur malediaosejfe^uicon^^ Tertia,Deuseftiuftmopprforumvtmiex,necfamdto,terfi-
TOFTT
^^''mmi^m,
ffMMM» McepttitMjnfiituf homitMmtfrnuJ^hus, mims OMt vioUm
iff^edirifoteJi,quin imufi^»ffliSis isu reddat.Homines aute quam
p^auiter f^ imtumeru modis in eam partem peccanti. ita vt merito
lyltirnacdefiumterrasAfirAareliquit.
^juartaiDeus viclufkmelicii fitppeditati(^ miris modis tot ho-
mirutm rteceffitatitus bertigniproutdet.^iMd poffint principes in tot
humana vitAcafibu* ^ neceffitatibusJhtjloriA demonfirant.
^inta,J)eus ex innttmeris (^ inextricabilib. periculis .qtios vtdt
' eripit.?rincipesfibiipfis,quum opua eft,opemferrenequeunt.
SextatDeHsviafaperitiVtquidfado opfUfit,homnesprAuideat.
Mfraistefiebras,tum vitaprafentis^um £temdfkUttisreJpe£iu,fa-
eiti (ffmomento difcutit.Hominesfitntc^citCACorum^ duces-.^quo
magi«euehuntur,minits oculati apparent-.itavtfeviitiruantprAci-^
pites,nifiDeuspecHliariquadaratione eos iUuminet: tefie omnium
temporum experientia (§> hifioria.
S^tima^etts homines affliHiontimole ffrauatos fitcilb fttblemt.
prijiiniimquehonorem (ffvigorem eisreftitiUttPrincipesmirunii id
prAftartt,aut fi velint.difficiCepoffunt : nec vnqttam tempeHiud vel
conuenieMia fiunt eorum auxilia.
OSlaua,Detispietatis f^Aquitatis cultores diUgit (^fouet.Homi-
nes velfeipfosivelfttifimilesytd eft.mitltiplicis vitij morbo laboran-
tes ampleBHntur, nec iu/iitiaftudiofis^vt decetiexcipiunt.
Nona,t)eus ab aliis dereliBos f^ mulHatosfauare ^auxiliofuo
dignatur,vt iuftus,bonus(^mifericors magis ac magu appareat.Ho
minesfacite inpereffirtos,puptllos,viduasinfurgunt^velJ}<im caufa
reliHa^ad clientes,ditfites (^ propinqttos vt plurimitmreipiciunt.
Decima,Deus noh impediripoteii,quin impiosfuo teporepoten-
ter corripiat i^toUatemedio.Homines wmJiioMinmiidumfer/ulin-
tteBamftttdiosifoueiit^autfiemendarecogitantifldeo moHiter ide-
xequuntur.vt fkpiffimeremedia morbis ipfis deteriorafint.
PoftremayDeus viuit (^regnatin dtemum.Homines ^prxfiari-
tiffimiquique in dies deficiunt.Ex htsrationibusfluuntdoBrinA^
confolationes eximiA.quas leBorfius obferuarefacitepotesK
I.
%.
4«
$•
Articvli praecipvi.
Delaudum diuiaarum ^rgumentis. r ^>
Imbecillitatis humanx cabelli. , .7»
Fiducia; in DemncoIIocanda; teftimonia.
De vana in homine Hducia. 8.
Prouidencixdiuinx, tuiii ocdinaria!) tum extraordina-
ri« con/ideratio.
De vi« irapiorum fubuerfionp.
De iuftitia,mifencordia, vcritate.fapientia &potentia
Dei.
Regnum Dci in Ecclefjia quomoJo cdnfidcran-
duni. ^'
ARGVMENTVM PSALMl CXLVII. r
IC Pfi/maf fcriptfti efi a reditupo^uliludaici ex captiuitate Babylonica ^(^ ad eum^vfttmac-
commodaiuiyvt afiidue tn templo decantareturiatejttehvcftetati^ exercttto rnemoriaheneficiorH
dtninorHfubinde renouaretur.Continet enirn grattarmn atltonem pro hoc fummo beneficto^ cjjuod
Dewpopttlurn ludaicum in vartas gentes propter peccatafua dtfperfnm tmmenfa bonitate rur-
fiirS collegit^i^ coUeEios in patrtam reduxit, rcfittnta ilii^ non tamhrn politia , pace , bsconomia ^
^omictitis:fedi^md fnitito mains benefictum eratyreddito pikrn c^ renouato mimfterio doUri^nA cttleftist^uafoLt
aternaDeo hareditas ingenere humano coUigituri^^fublatis doloribm ortts afenfu iroDei aduerfHs peccata,qtii
funt initiHmortis AternAireflituitur Utttta aajutefces in Deo,^ vita. fJacpractpua bohafiihti^ux tn hocpfal"
mo ce/ebratyedqftte eopluris afiimada affirmaty qmdfoltis hicpopulus diuimtw eleSkufit, ^m hts bonisfiuatur,
Admifcet aittem pofiea ettam alta argumentayqmbus popofittonem confirmat. Ea vero tafiafunt, vt quanpia
promifcue totttmgenus humanum De*ti his profe<^tutMr,inuttare tamen prACipue fideles adgratiarum aBionem
debeant. Curn entrn mHndus illa negligatyvult Dem tlla aitquo modo in ecciefia agnofci ^ cetebrari.Sumpta au~
Aejnfitntjllajffgumenia^rtmak oPeXj^ creattonuyin ^uo eita fapientia (^potentia prttcipue confptcitur,par-
tim ab afitdua gubernatione (frconjerudtionereruma-eatar^m, tn^ud^oWM^^flifiaJiiWeiiicer,^arTtf?F
etiamarnultis bpneficiis corporalibus, (jmbus quottdie fuam ipi^<cirSfa):n-Uv totigeneri htimano deciarat, Hxc
fitmmaeft pfalmi. Potefi auiemaccommodari pfaimus ad ecciefiarn omnium ternporum,in ijuam colligunttir ^
recipimtur liberatt a captiuitate diaboiica,a damnattone iegis,a peccato (jr rnorte ,^abhis hoilibus tmt red.^
dUntttr, (^^uahdo iam ciues ecclefu faBifunt fideles, (jufittdie man/fe/ia pr<efentia ^ bonttatts Det tefiimonia
confpiciunt. Prd his igitur benefcijs quottdie Deo gratmftfjt agendd,^ nofiro cxernplo Cfiteri ad hHnccultmn
funt inuitandi.
[efl]hus.
LAudate Dominum> quia bonum ell pfal-
ilcre Dco noftro : (juia iucundum:decora
Propofido pfalmi eft hortatoria. Nam qui pfalraum fcri-
P.^.>4".^fi «"IfVjtfc fuit in pu|>lico coetu huius carminis JEucha-
rifticijidco fuo excmplo hprtatur cxtcros ad celebran^a be-
neficia diuina,&rationem iddit ab honefto.Quia nihil in vi-
ta eft melius & fuauius agj^itione beneficiorum Dei , &gra-
titudine. £o»«»» intelligatur dc eo f]Uod diuinituseftpr^ce-
ptum & ordinatum,& m/od Deo placet.Gratiarum aaiono
cft quidda »Jiii^oeft . niulto minus eft qua»dam • »ixo3yM»wt««,
fed cultus diuinitus mandatus & inftitutus,idco inquic,Quia
bonum eft.quo fenfu ctiam Michcas dicit capit. «. Hoc eft
bonum,facerciudicium, diligere mifcricordiam, &foIicite
ambulare cum Dco fuo. '
Qiiid intclligatcu dicit, eft iucunium ftf iectfw^confidcrata
antithefi faciliiis deprehcndi poteft. Primum cnim ingtati-
tudine,quat conflata eft cx m^dacio & iniaftitia,nihil cft tur-
pius,nihil foedius, nihil nocentius. Ergo refte dicitur , gra-
tirudinem efl*e iucundam & decoram, in qua du« pulcherri-
Wiar virtutes confpiciuntur^vcritas &iuftitia.peindeoblique
his vocabulis perftringit prauitate hominfi,quibus txdio cft
quatlibet Dci mciitio : fumma autem voluptas.Deum & fe*-
pfo« obliuifci,qu6 fibi hberius indulgeat. Ergo vt fe oblcfta-
|-ehomines difcant hoc pieratis cxercitio, propheta dicit iu-
cundum efle,(I quis cancndij Dci laudibus fe addicat.
Deo «<7/?ro]Id eft , qui fe nohis patcfecrr,qufquc nobis hs-
denus adfuic, & iuxta proniifllonem nos defendit & libera-
uicmNJquidam deducuniariNJ Chaldaico ,qu6d%nifi-
cat pulchrum,decorum,congruum. vnde in Commentariis,
legitur^NjnONO oracio congrua. Alij tamcnabmN opco,
dcducunr,vc fic opcabiIis,defiderabiIi$:qua(i dicerec , nuUuin
eft ftudij genus.in quo maiore cum volupcace exercerc fe pi j
debeanc , quiminlaudando Dco : nihil enim eft optabi-
lius.
1 Acdificans lerufalem Ichoua : difperfos Ifrae*
lis congregat.
Propofitioni fubiicit confirmatione, qua; varia habecargu-
meta.Eftaucem primuminhdc verfu fumptum ^reduftio-
ne populi, & reftitutione eccIefixacpoIiti«,inqua mifcri-
cordiaDei & bonicas maximeconfpicicur,ficutinquitIerc-'
mias,Mifericordi2B Domini,qu6d nocofumptifumus. Erant
Iftaelitaj ^eeti ex patria,& intriftififimC exilium abdu^.at-
queinivarias gente$ & omnes mudi plagas diftraAi propter
peccata:&tamcnDeus genienii- ludiiicam colligit poilan-
i^os feptuaginta , &p3triaj reftituit, &Tion tantum vrbcm &
poIitiam:fcdimprimis ccclefiam & cultum diuinum rcftau-
rauicIdeoenimnominacHierofoIymam, quaf non tanciim
crat caputregni,fed ctiam fedcs fanftuarij:in quo vcrbu Dei
(onabacjπcuItuseJcpr«fcripeoyerbi peragebatur.Hec i-^
gitur benencia nuncc5memorat:qu£ eo magis admiratio-
ne& celebratiooe dignafunCi qup mailQ]: fuic hoftium ra-
bies
'TVT:
bfesin iiiipe^ietida reftitutlone poIi(i« Iu<tsitcs:qu%(leie
lcganturhiftorixeiustetnporis. , i .;f ---^r^
Quod vero hic in fpecje de reftitutione popuii Iird^ici di-
cii>ia ih genere ad eccleflam omniUfn xtacum pertinec , cu-
ius xdificator & collector eft Blius Dei , inter vari^s & triftes
confufiones gentiun» & invperiorum , & dtfcnfor aducrfUs
diabolorum furores,t^ran»os & fanaticos homiQes. Hiero-
folyma enini typus eft ecclefixoinniuastatum. Itaqueficut
tunc aduerfancibu^omnibusdiabolis, Sc toto pene terrarum
orbeadu^rfus lud^bs confpiramte. Hierofolyma reftaurata
eftrica omtiibusa;tatibus ecclefiacolligitur & xdificacur a fi-
lio PeiiSc potenter defenditur eontra hoftes. Id beneficium
agnofcere & celebrare debemus. '
D/jfJerytfijHebtaicefonai.propulfatosveleieaos. '
' Co^f^JFuturumproprgfenci^poniturnon fmecawfa.Et-
fienimpopulofiebaepoteitas redeundi in patriam : tamen
nonomnes vno tempore redibant.Eosigiturquiincergen-
tes manferancj & horrcndam diUw^onem gcntis cuiii do-
lorevidcbanc.confolacura fpefuciir^refticucionis. ,
5 Sanans contritoscorde : & alligans dolGres
corum.
Secunda rario fumptacftab effcftuillius fpiritualis bene-
ficij, quod cumpolKia fimul re^tuicminifteriumdoftrinae
& cuIcum.Hinc eciafii veram confolacionem hauriebanc pi;",
qua dolor omnis de admiffis peccaris,de ofFenfo Deo,& de 5-
rumnisacpoenisfcelerumleuabatur, &cordibus reftitueba-
tur pax & Istitia acquiefcens in Deo. Hic vfus cft minifterij
cuangelij. Idcohoc beneficium pr^ cajceris magnifaciendu
& affidtie celebrandum eft.
Vticur autem propheta oratione figurata,in qua totum ge-
. nus huinanuni,inftar eius qui in latrones inciderat, Luc.io.
pingic fauciacum cfle lcthaliter a diabolo;in quo fanando &
reftituendo fiiiusDei fungaturofliciofidelis &peritiniedi-
ci.Huncenim dicit fanare contritos corde,' &alligaredolo-
rescorum, hoceft, fanare motbo^s &vulnc'ra natura^no-
ftr3R Ipoliata» & fauciataea diabolis, & mitigare ac tolle-
re dolorcs d^ vulnerura illorum fenfu ortos. Id quo-
modo t^iat, oftcndit hiftoria Samaritani apud Lucam,qu3B
cum hoclococonferendaeft.Ec Iefa.6i.fimihbusverbishoc
ofhcium tAcfCix defcribicur.-Spiricus Domini fuper me , ideo
vnxic me ad annunciandum afflidis,mifit mC ad alligandum
contritos cordc,adannuntiandumcaptiuislibercatem &vin-
ftisapertionem. '
4 Numerans multitiidincm ftellarum.-fingulis
nominajmponcns. \'
5 Magnus Domift4is nofter, & magnus[y^
muJtusJmtutc rlniellig^ntiJB eiushon cft hume-
uet» fu ftencat , cuetur, dtf ftndit , pfQijehit , coac. E(;ontra
verofmpiosi hoceft,ftduciaf{iarum opum aucpotcntijeti»- :
mpntcsj&Dciludtciaridtntes & contemnentes,ex faftigio
fuat dignitatis & pocentiae ad teiram deiicit &contetiiptiffi^
nios reddic. Superbis enim refiftit. humilihusdatgratiam.
Qupd etiam ethnici longo vfu&experientia obferuarunt.
•m )«/i \}^iyirm Witt x«»X(>«'« 9»sf,mquit HerodotUs ih Polym-
nia.Et Eiiripides in Hera , inquit , •W ♦e^m/nsJi»» i {luc i«^«V«
iii^ttycut Tfls^s^e^x^^^Hsecigiturfuat prouidentijc diujna; opera,
in quibus fapicnciam & iuftitiam fuam Deus oftendit,& nof
monet ne uos vrat asmulatio.fi videamus florere impios. Sed
ad ecclefiam iiajc quoque lunt accommodanda. Miferos in-
primisnomirtic perterrefados fcnfuii-ajDei aduerfus pec-
cata.ac metuences iram & iudicium Dei : lios crigic & fuften-
tat voce euangclij, & Spiritu fanfto confirmaccorda eorum,
acque ira rcerahiteos ex doloribusinferorum.Deinde,etiafi
cruceoneracecclefiamrramennonabiiciccuram eius , fed
fuftencat& cottfrrmateam, vcferreonus poffit: &tandcni
glorio&e eam hberat. Econtraimpioscumences perfuafione
luftitia: fuae,*& fe fupra nubes efFcrcntes , abiicit afuo c6fpe-
du&damnat. H^ec opera digna func admiracione &cele-
bracione , quemadmodum Maria in fuo cancico ea pra:dicar.
Ideo mox fequenteverfurepccitpropoficionempralriii.
7 Canue lehoucC iniaudc, pnillitc Deo noftro ;
in cichara.
lubens vc ore& inftrumencis muficis iaudesDei canantur
& celebrencur, alludit ad veterem legis ricum , quo cempore
Leuitx canebaht ad citliaram & alia inftrumenta, vt aliquo-
ties iaiw monuimus.
8 Qiu operit caelum nubibus ; parac lerra^plu-
uiam : germinare facit herbalu in moi>,ul?us [vel
montes germtnare.]^
Propofitioniiterataifubiicit alias ratione$,^nutritione&
alii&beneficiis corpori ncceflariis , atque dehocarounrenco
diftum eft fupra Pfalmo 145. Id tatunrtnoneo, Spjricum (an-
ftum cocies hoc argumentum repetere in pialmis &alibi,vt
refuter hominumfomnia , quiexiftimant viftum & caetcra
corporisbonavelcafu obiici,velnecefl[itacequadafn ex ter-
ra prouenire,veI pararihumanainduftna.Difficulcer.ii.hxc
perfuafio animis hominum eximicur , vbi illa altius infe-
dit,ibi ficur Deus non tede agnofciturzita ianua paceftc mul-
cis fceleribus.Ideo neceflTe eftanunos hiscommonefaftioni-
bus pra;muniri,vc fcianc Deum efre,in quo fumus.vmmius,
mouemur. Orditur autem prophecaanubibus, quas imbri
buseftufis cerram humcdanc , eamque foecundam re
dunc. Id exiftiiiuc vulgus fieri cemerario maceriajfluen-
rus.
Haftenus de iis beneficiis dixic, <]ux peculiaricer hufc po-
pulo cranccxhibica.&irerumdehisdicecin finehuiuspfal-
mi.Nuncaliafubiicic generaliora, exquibuf, Deipocentia,
fapientia &bonitas, confpicitur , vc etiamfi illa fpccialia be-
neficia in Iuda;os non extarent, dignumcamen efle Dcum
oftentlat, qui ab ipfis agnofcacur &celebretur.
Eftautem priraum argumScum hocloco fumpcum ab o-
pere creationis feu admirabili coeli opificio,vbi infpecic ftel
iasnominat ,inquibus numerus,ordo,proportio,feu figura
corporum,cercitudo mocuum , vis manifcfta & ordinacio ad
ccrcosfines,admirabilcm Dei fapienciam,virjuteni &p^ten-
tiam accommodat.
Singulii nomina imponens]lA eft,fihgulis attribuit cet tum&
diftinftummunus,vtintancaturbanihilfit confufum. No-
minaenim imponit ftcllisa mu!iere,ab officio , fe\j ab efFe-
dibus.No enim func nomina fortuita ' fed fignificatia qualis
fitcuiufquenarura,&fimul cum nominibus vfusactribuitui'^
Alij fimpliciterpro ccrtiorc cognitione nonien pofitmp cfle
volunt.
Inverfu quinco excIamatioeft,orcaexadmirationepo-
tencise &fapienc!xdiutna;, qua? in operibus Dei confpicitur.
Multm virtute]ld eft.qui oinnes crcaturas potetia & virtu-
te fuperat.
Non eji numerHs]Id cft,non poteftcapihumana intellige-
tia magnitudofapienti^diuin^E.Efteniminfinita. ^
6 Siibleuat[/«i?^;>7/<«^]opprcffos lchoua:humi-
tniliatimpios adterram.
A coelo ad terram defcendens opera prouidentia» diuinx
incerhominesrecenfec,qua»ficuc digna func adrairatione:
ita vulcea ab omnibus agnofci & celebrari.Hominesafflifti
&a;runofi fere ncgli?,uturab omnibus & contemnutur.Nam
quo fe forcuna, eode & fauor hominii indinac: Deus camen,
qu^ ert cius bonitas & pixiw3p«7n'«,de(ertos ab hominibus fo-
tis motu. Stoici neieeffitate^qnadam immutabiii : & Phyfici
non alciiis confcendunt,quamvt ad ftellarum vires,illprum
vaporum,ex quibus nubes gigauntur, edudionem referant.
Sed ficut fliprapfilmo i5j.de vcntis dicic, Deumprc/ducere
eos de thefauris fuis:ita in eodeP/almo,&in hoclocyo inquit,
Deum educercnubcs ab extreujo terrae , & operfrecailum
nubibus,vt fciamusfoecundationem terrae.quasfic/quotannis
pluuiiscoelitusdemiffis, cflb opusDei,& vapores illos tan-
quam mediascaufas mferuite prouidentix Deil
Parat tetTA pluuiamlSementii fupra pfalmo lo^.his verbis
exponiturrlrrigat montes de'exc-clfis fuis, de/riudu operutn
tuorum fafiabitur terra. Et huc pertinet letemix fetltentia
cap.i4.Nunquid funt in fculptilibus gentiuni qui pluant.auc
caflipofl!untdarcimbres?Noniie tu esDomine Deus noftcr,
quem expe<ltauinius,& qui omnia harcfecifti ? Ncquaquam
cafu cadicpluuia interram , auc vago inaceria» motununc
hoc in loco pluic nunc alibi-.fcd iubenca Deo & fuo imperio
educente nubes cx terra &marijac cir<^niducente nubei a fc
creatas.
9 Qui dat iumento cibum fuum; filiis coruoril
qmlyel^uafjdo^chmant^nmirum ad Denm.]
Secunda ratio fumpta eft ^ caufa finali crcatarum pluuia-
rum,& foecundat3E terras ac produftarum hcrbaruin.Ideo,in
quit,foecundac rerram atqueeducrcgramia^erbas&fru-
ftus,vt alat non hommes tantum,fed iumenta quoque.Poft-
ea amplificatbeneficium ab exemplo: Tanta, inquit,eft eius
boriicatisvis,vt non tantumhomines&iumenta ,fcdetiatn
puilos coruorum defercos i parencibus & pro viftuclaraan-
tes,alac:quod oenus auium eftcotemptiflimum.Tradunt qui
naturalem hiftoriam fcripfi;runc,cancam eflc »(opydf in cor-
ao,vt propter deformitatem,aut quod recens nati albefcic,
per altquoc dies defcrac pullos implumes,quo$ interea Deu^
alat mirabilicervermicujis natis ex ftercorib^ & ex cadaucriX
carnibus in nidos congeftis,donec nigrefcant. Id vcrG fit an
nijia medio relinquo. Cetce huc alludere videcu r Pfalmus,
^^ MMM iij
^rv
io»cap.)9.Quispr«para( eoruoerca,mruamiquandb pul-
li clftnoianc ad Deum > & ragantur huc atque iUuc abfque ci-
bo?FiIijcorufrumdicuncurHebrxispu^ii. Quanquam pro
ipfiscoruis accipiid pofnCjficucrupraPral.^.de filiis viri di-
Aumeft.red fenclcia exlobo cicaca oftendic reftius de pul-
lisinceliigi. Qupddicicpullpsclamare, aliudic adcrocicijim
quo veluti ceilancur fe efle fameIicoS}& a codicore omnlum
terum vidum pecunc.
I© Non in^fortitudinc equi plaeet ci:ncque in
<kcruribqs viri delc6l:atur.
. II Beneplacitum cft lehouae fup«r timentes
eum ; & in eis qqi fperant fuper rpifcricordia
eius. . ;.:^ .v;:.-v'"
Subiicic epipKbnema , quo priorem huius pfaltni parcem
conc}i|dic.Dixinius autem DeC proponere lixc exempia bo-^
nicaci;! (axSc ^t^MdfmTi^^ , quaminafiiduafuftencationeho-
niiWm acqueeciambeftiarum,quxliominiscauTaconditx
func, oftendic , vcdifcamus non conferuati vicam liominum,
nec parari viAum aut opes,induftria aur viribus hominu/ed
^troioDeoVicam & iQcoIumieateninoftrampendere. Acque
id liadenusexcmplisin niedium adducbis docuic.Exeo vero
hsBC admonicio excruisur,vc ciitn vita noftrain, & caetera cor-
poris bo«s Deo debeamus.fiduciam noftri abiiciamus, & ad
foliimhunc creatorem & conferuacorem rcriim oint^ium
confugiamus.Id igicur vc doceatPialmuSj oftendit,robur in
creaturis , induftriara , prudentiam &aliaqu5hominibus
adininiculo lunc ad qua;rendas opcs, cfle quidem Dei dona,
&fuo ordineDeo placercfed non cfle his itavtendum, vtfi
quid nobis fecunduip voluncacem noftram accidac , Id omne
hisrebus externi&^adfcribalnusifcdpotius inagnicione pec-
cacoruin & infirinicatisnoftrceDeumciineamus,& vera fi-
dcadhuius mifericordiam confugiamus, &bonahuiusvica;
ab ipfo pecamus. Nam hoc culcu ille prxcipue deledatur , &
ideo hanc vicam voluit indigere coc rebus,vc in pccitione ha-
i!um rerum fidem & fpem exerceremus.
Suhforfitudme equi, pet\ fynccdochen cbmpleftituromne
prxfidij excernigenusquohomines(;d«0<confidunc. Fallax
eft equus ad falucemj& in mulcicudirie roboris fui no eruec.
inquicPal.}}.
TibiKviri ] RoburtibiisexpIoratur:ficuc Germani dicunt,
Esmujfenjiarckebeinefiin,dfegutetageertragenfillen,id eft,ho-
miriem robuflumefrebporcec , qui ^quamence com moda
paci poffic. £ft igicur meconymia ia hoc locucionis genere.
12 Lauciaicrufalemlehoi(iam:lauciaDeuin cuum
Sion. ■ /' r
Iterum repetic propoficionem. Arabs ac Grarcus hoc loco
diuiduncPfalmum , ica vc finc duo diftindli Pfalmi de vna &
eadem re feu argumenco fcripri, ficur econtra nonum & de-
cimum coiuungunc.SadfequimurHebrarorum diftinflione
quam &lfieronymusprobac.Gompcllac autehi lerofolyma
& Sionenl, hoc eft, ciues vera; ecclefiae. Qi^ia cum niundus
illa beneficia diuina negligat , vtilc ea ab ccclefia agnofci &
celebrari , & qua» fcquuncur bcneficia , eranc pleraque pecu-
liaria huic populo.
Obferuandum aucem, quodpra:tcri«s facrificiispoftulat
laades:vc oftendac quis fic principalis culcus ctiTi in veteri ce-
ftamenro. Infticuerac quidem Deus facrificia pacifica feu
»«»wc*«:fed fuichaECtantuinpa»dagogia,qua:de fpiritualibus
cultibu^ pios a4,monebac.
Ingeminatio eiufdem vcrbi ardentem cordis affeftum in
autore pfalmi notac, quo corporem & negligeciam reliquo-
rum corrigcreconacur: Plerique enim frigenc & funt negli-
gences in confiderandis beneficiisdiuinis.Ideohos excitacu-
rUs inquit,Lauda,lauda,inquam:qdafi dicerec , etiamfi cxt*-
ros videas ftupereadbeneficiadiuina,tutamen Sion, quse
tot bona accepifti aDeo,Iauda :atqueideoaddit, Deum
tuum.
rj Qi^ia roborat vectcs portarum tuarum : bc-
nedicitfi.liis tuisin medio tui.
Rurfus fubiicit raciones i beneficiis partim huic populo
peculiaribus,parcimgeneralibus, quseadomnes homines
fpeaanc. Eric aucem huiusverfusfcntenciailluftrior, fi ad
hfftoriam eius temporis , de quo & in argumenco diftum eft,
accommodecur. Cum rediifTent ludaei ex Babylone , eranc
pauci numero , nodi & inermes, & niagno labore ac di^cul-
tate reftituebatur vrbs lerofolyma aducrsatibusomnibus vi-
cinis gentibus. Et camen in canco hoftium furore Deus tue-
baturhancvrbem,& muroignco, vteftapudprophctam, ea
circudabat , vt ciues tuti cflTent ab hoftiuui incurfionibus.Po-
ftea etiamfamiliasfingulasconferuabac , augcbat, &bo-
nis multiplicibus ornabat , libcralius quim quifquam
cogltarepotuiflet. Siintqtie inpriniis qitatuor in^gniabene<
ficia,qu5tuncpopuIo prxftiiit. Defenfio,benediftio, pax.vf-
ftus. Hgc igitur beneficia in hoc Pfafmo celebrat , ^fimul
monececclefid omni tcmpoi*e tuczm & faluam ej(|e,Deo cani
defendence , & firmis prSefidiis munience, &curfum euange-
lij feliceni efTe.Deo niultos pet verbum filiosgignencc.
Gxterum vedes vrbis inrcUigantur fynecdochice com-
prehendere ea omnia qu^adconfticuendas,muniendas &
ornandas politias percinenc,& <]\ix nerui funcgubemationis
policicar, vcfunc leges , iudicia,arma ,opes , fapiencia gu-
bernacorum,feIi?ita$ in rebus agendis,&c.0^ponitur autem
Verfus vcf ique vicicj , ignauia? & fiduci» humanbrumprxfi-
diorunv,ci!i|mdicic, Conforcac vcftes portarum.Vule sinobis
fieri veftes,porcas,muros,&c.fed ipfe hos conforcac,dum hor
ftes arcet, & policias honeftasttefendic. SicutPfalmo u7.di-
citur:Ni^Doniinus a:dificaucric , fruftralabbratquisdifi-
caceam. .;;■'■-•
14 Qui ponitfmes tuospacemtpinguedinefru-
piemi (atiat le. -
Haecquoque beneficia accidebantlfraelicis abexiliore-
uerfis prsBiCr oninem fpem. Etfi enim omncs gcnte^s aduer-
fabantuc & conabantur impedirc reftitucionem : fubinde
etiam arniis fumpcis inuadebane Iuda»os , & fegeces cumca:-
ccris fruflibus agrorum perdebant : Camen ficuc in illis pcri-
culis praefenti luo nuniineDeus eos defendic: itacandem
hoftium animosffexit, vc populo Ifraelitico pacem & cran-
quillicacem concederenc. & fimul cum pace omnium reruni
vberem prouencum & annonam largicus eft. Monemur igi-
cur vt ha»c beneficia agnofcamus. Fruimur nos quoquc diu-
turnapaccprxteromnemfpem, &alimurdiqinitus. Illabe-
neficia agnof camus & graci celcbremus. De comjnodis pa-
cis a^ibi dicicur.
Adipefiumenti^ld eft,optimo criticofeu purafarina. Nain
quicquideft optimum in aliqua re,)dvocacadipem (eume-
dullam eius. Synecdochice autem comprehendic omnia ad
vi Aum & culcum corporis percinenciat
15 [D«OT]emittit eloquium fuuni tcrraetValde ve-
lociter curTit fermo cius.
Amplificat Coniraemoracionem beoeficiorum ab inftru-
mencis,quibus Deus in horum diftribuciojjie vcacur. Nam vc
inbeneficiisimmcofabonicas eius: icainbodo diftribuc^o-
nis poccntia eius & vircusmagisconfpicicur digna admira-
tione &ceIebracionc. Homincs cum aliquid magnum mo-
liuncur autefHcere conancur.plunbus inftrumentis &admi-
lijfftris vci cogurif uf.T)eus vero fotbverbb & n ucuTuo bnrnia
quae vulc efficit idquenon cummora aliqua,ficuc incer ho-
niines morafaj 3 logifHina intercedicdoncc quod infticuc-
rifntperficir.,.. cdceleriter curriceius fermo feu mandatu,
& incredibili colcrirate fcquitur eftcftus,nihil enim ctt quod
eius curfum auc efficacia impedire poffit. Omnia enim huic
ccdunt,omnia pronafunt, oinniaquecoopcnri &fenilreei
cogunmr.vtin Genef. dicitur,dixitDeus,Fiaclux,& faftum
eft.Ec Pfalmo jj.Vcrb' » Domitti caeli fa& fiinclcem ipfe di-
xiC3& fafla func. Sicuc enim inicio,verbo crcauic hunc mun-
dunvicaverboeundemregic&fuftencat.Hcbr.i.
EmiflTo igitur eloquij in hoc verfu non incelligaur de pa-
cefaflione voluntatis diuinx.fedde imperioeius,quohunc
mundumgubernar.Bftque emictere veibum,idemquodiu-
bcre feu prajcipere.
Celeriter currit^Wlctciphotz fumpca eft i curfbribu?, qui ac-
cepco mandato i Dominocelericercurrunc &nTandaca per-
ficiunC. Dei igicur verbum fcu mandacum quafinunciuseft
emiflus aDco,oftendens quid fieri velic Deus.Is igicur fcrmo
feu mandacum quandoedicurauc egreditur ex oreDei,pta:-
fto ad parendum coocurric cota rerumcreacura.acque ita ce-
lericer omnia perficiuncur. Ha?c dulcem confblacioncm ha-
benc, prasfercim quando ompia incer homine^ videncur effc
dcpIorata.Poceft enim Deusomnia vno momenco in meliut
mucare.
]6 Qui dat nluem ficut lanam : pruinam quafi
cinerero fpargit.
17 Proiicit glaciem fuam quafi frufta :, coram
frigore eius quis confiftet?
18 Emittet fermoncm fuum & liquefacict ea-'
flabit Spiritus eiusf^^yjfluent aquae.
Confirmac cxemplis alTeueracioncm de efficacia & cele-
ricatc verbi diuini. X3cus,inquic,facit fubitas tepcftatum mu-
tationes.fiibito facit conuerfionem xftatis inhyemem.aquas
pluuias couertic in niuem,roremin pruinam , aquam in cut-
xenci flumine ioglaciem.Rurfusci^mvuIii,facicfubitac6uer-
/ fionem
1
iionemhfcmisinKftaieni,&vnico verbp feu nutu diflbluit
niues & giaciem, & i^ducit ieni|>us vernum. Htnc igic^r pa-
tencta eius & efBcaci%iiiattdacoruni eius feu verbi ccleritas a-
nimaduerciacque inteI[igipoteft,& ha; adtnirandxrerCI eon-
uerfioncs teftancur efte aliquod in cxlis nunien>quod fit infi-
nitx potentix, & quod res derperatiiltmas conuertere fubito
in meliorem ftatuni pofHt.
Vtiturautemelegantibusfimilitudinibus in defcripcione
nieteororum &glaciei, vrnos ad confiderationem harum re-
runn diligentem niagis iuuicec,&potenciani ac bonicacemDei
amplificec. Aquas pluuias cum conuercic Deus in niues , ica
rarefacic , vt inftar lana: candidiffimx de cselo decidanc. Ita
[ fubitb nouani formam ei innuic , eaque ipfanos commone-
facic,vcftacuamuscciani in fiimnia frigoris a/pericace'non
defuturam nobis lanam yqua corpora ceganms & muniamus.
Sicu t enim in ieftate^ciini terram &corpora torrei folis calor,
iqini pluuiis demiffis micigacaeftum,& recreaccerrani & cor-
poracalore cxhaufla: icahoccempore quafilanacerrani ve-
ftir, he afpericace frigoris & ventorum Isedacur.Icaque & nos
crcdamus , non defucurum nobis vefticum, quo corpora niu-
niamus. Nonigicur fimilicudinis cantum caufa hacimagine
vcitur; fed fimul vtilicacem & couimodicatem niuisexprime-
rc voluic.
Pruinam comparaccineribus,primum a fimilicudine. De-
inde,quia hicquoque codicor rerum omnium cacite nos mo.
nec,fe in fiimmo frigorecuraturum,vc calore foueancur cor-
pora nottra,ne, procul a vercicenollro dilcedente fole,frigo-
reliyberno enecentur.
Ciiiis enim monec ignem fubelTe quem foueac. Deus igi-
tur pruinam fpargens inftar «ineris , indicac fimul fe infum-
mofrigore corpora noftra & ccrram incusfouere, ne calor
naciuus excinguatur. Ciacicm comparac fruftis feu buccellis
panis.Primum a finiilicudine,deinde vt moneac Deum etiam
infummo frigore & in media hy«^ie , cum terra rigore cuii-
ftrida mhil profercin vfumhoniinum.proipicerenobisde
viftu. Ita fecundum Grcgorium in oracione de Cypruuo.
«^. Acque hinc dicere folcbac Lucherus , opera Dei fieri in
inediis contrariis. Sicut Iris,qua: naturalicer piuuia» nucia eft,
( fic enim in nube rorida ) eadeni fignum foedtris eft de non
fecuturo (]iluuio,&de mafuru naturxordine. Itanix,glacies,
pruina , qu» cerram obruunc & irapediunc , ne quid proferat
in vfum animancium ,fimul nos commonefaciunc Deum efie
nucricium noftrum,quide vidu & vefticu nobis profpiciacSi*
cuc eoim in hyenie calorcm cerrac fouenc: ica corporibus nor
ftrisidem praertarc Deum oftendunc, quibus varia tegumentf
cojicca cxli & tenipeftatum iniuriam creauit. Tandem etia^
vbivfer adueniac^calidis flatibustfc creatis^tqucemifllfj
inollic carIum,di(roluic glaciem,liquefacic niues,& terram^c
maria apecic, vc rurfus coli terra & mare nauigari poffic Hsbc
admiranda func Dei opera,qua: digna funt admiracione & cc-
lebratione.
Poflunc aucem haec omnia refte ctiam per allegoriam ad
ccclefiam accommodari. Ecclefia interdum vexatur afperri-
mo frigore.in quo vix confiftit,ficuc verfu decimofeptimo in-
quic Coram frigore eius quis confiftcc ? Sed canien cemperac
Deus afperitatem frigoris verbo fuo, tanquam Veftimento, &
fpiritw fuo , tanquam igne:& in ipfa cruce oftendicfibi ecde-
fiam fuam curx eflfe,dum nos fuftencac & cuecur: candeni ecia
hyemenijhoc eft,xrumnas & calamicaces conuercic in Ixcini-
muni ver,ciim ineegra Iiberacio fequicur.ItaUilarinshos ver-
fus interpretatur.
Flahit ] Quidam reddunt.reducec fpiricum fuum,ac fi ver-
bum eflec aiv/ , & fcriberecur 2^XJ^ : fed verbum *ft aUJ , ex
certia coniugacione , quod afflare feu efllare fignificac. Sicuc
^W fignificacforcicerfpirare leu flare :ita hoc verbum vici-
num.quod melliorem liceram in Bne habec, fignificac lenicer
flare,acqiie ica cepidum quafi halicum emictere.Poceft aucem
in tertia coniugatione etiam crafitiue exponi, faciec flare fpi-
ricum fuum« Eftquepronumcn obferuandum, quodcongruic
cum ceftimonio Pfalmi ij/.
ij» Aiirtuntiauit vcrbum fiiuin lacobo : ftatuta
fua&iudiciafualfraeli. > >.T ,
Haftcnus de corporalibus bonis dixic,in quibus fapientia,
potencianijbonicatem &0/A<t»2ip»»rt*»Dci vultcofiJerari.Nunc
in fine celebrac fumma & fpjricuaha bcneficia,quae non ad vi-
ftum &culcum corporis,(ed ad animaruni falurem percinenc,
& qu£ populo Dei fingulari bcneficio iunc conccfla.Hxc i^i~
cur beneficia,quibus nihil eft njaius au|:pra»ftabilius,vuU prx
cxccris a piis agnofci & celebrari.
M^t •verh$tmfmm\ Verbum hoc loco non intelligatur , vt
anc^jde mandaco leuimpeno.quocunftain hoc mundomo-
deratur &gubernac.- fed de verbo, quo voluncacem fuam pa-
cefecic ecclefi«.lca(iue non dicicurcmitcere hoc vecbum, fcd
annunciare potteris lacob.Ett aucem illaj^atefaftio Deifum-
mum bcneficium, Ciim enim de Deo,nifiipfo docence, nihil
fciri poffit, & fine Deo vita & falus nuUa fit, hihil pocuic ma-
ius dare Deusgenerihumano, quimquod fe & voluncatAn
fuam pacefccic m promiflione euangeh;.
Vocabulis C3'pn & C3'io6tyo compleaicurlcges. Pri-
miim moralem, deindeforcnles&cerenioniales. Eclex qui-
dcm moralis cft omnium temporum & seeacum , & omnes
creaturas rarionalcs obligat. Cuinque fic nornia fapiencia» &
iufticiae in Deo,& oltendac ad quam incegricacem feuconfor-
micatem cum Deo condici fimus, magnum Dei beneficium
eft , quod hanc legeni in cancis cenebris mencium humana-
runi , & in caiKacorrupLionc nacura? noftra: rurfus pacefacic,
&non cancum patcfacicfed eciani fpiritu fuo ad hanc confor-
, micacem cum Deo in ecclefia nos regenerac. Ca^ccrar leges
fore^ifes&ceremonialcs , non cancumcogracaierancpopulo
ludaico, quod ordinem policicum fancirenc & confirmarenc,
& cercos colendi Dei ritus praefcnberenc : fed eciam quod va-
rij cypi &imaginesin his propoherencur,qua: addo<arinam
.& confolacioncm pertincbanc, & de rebus fucuris monebanc:
Vc,quim pulchra imago & doftrinaett propofica in arca foe-
deris & propiciatorio ? Quanca confolacio & doftrina in ma-
ftacione viaimarum & afperfione fanguinis?Hasc omnia con-
fiderans propheca,prxdicac & commcndac hoc loco iUafum-"
ma beneficia,& vult illa, vtpar eft,diligencer confiderari, ac-
que in hac cogicationc animos ad gratitudinem accendi. No-
mine lacobi & Ifraelis , inteIIigicpopuIun»Iudaicum , quem
Deus fancico foedcr« cum Abrahamo fibi ex coco genere hu-
manoinpecuUumdelegit & ^optauic : quo beneficio nul-
lum maius cogitaripoceft.IdeoPattlus Rom.j.hoc amplifi-
Vcansinquit: Quid igicur habec, in quopr«ceIlitIud«us ?auc
^quasvcihcascjrcumc^onis? Mulcum per omnem modum.
Nam primum quidem illud , quod ilUs commifla fuhc oracii^
laDei,&c. Eccapicenonodelfraclicis itiquic,quoruineft
adoptio , & gloria, & tcftamenta , &legis conftitucio, & cul-
cus,& promiffiones , quorum func pacres , & ij , ex quibus eft
Chriftus,quancum actinctad carn,era.H«c poltunt aiuplifica-
ri & enarraricopiose.
zo Non fecit taliter orani nationi [cuiiibetgen'
/*,]iSc iudicia[m<^]non noueranc ea,HaleIuiah,
Amplificat beneficium a compararione feu antithefi.Ha-
bent enim caeterxgentcs fuamfapientiara , pocenciam ,opes
feu ornamenca & varia^ dona,quibus Deiis pro fua <^»xcV*3p«7ii«
cosornac. SedJiocbencficium noftra: genti„inqufc,eftpro-
prium & peculiare , quod nobis cradica eft promiffio dc
Meffia, & attributaeftcertapolitia,in qua hxc promifSo vf-
que ad eius aduencum conferuetur. Hatc prairogaciua exci-
tarenos debec,vc affidue Deo pro hisgracias agamus. ludtcut
nominacviuendiregulam, quxprxfcripcacrat inlcge. Harc
J^orma cerca er jic , ciim cajterse gences fuo duftu & impccu-
errencur.
Notterant e«] Abundance relaciuo.Chaldxus legit adiue,fi-
cuc &Gr£cus in tertia coiugatione.Mani^eftauic eis dynin
i«H
P S A L M I C X L V I I.
PARrES.
JSP;/
I. Exordium}C8MW5-mVacllaudationemDci:ab vtili,iucundio,&dccoro,v.i»
' 1 1. Propofitio argumentorum laudis > cuius tres funt partes. I^audandus autem propofiitur,is nempe
c]ui Eccltfiam xdiHcac, quia illius auidtor,fundator,curator &archited:us efl.
Laudjsargumcntum primura,a2.v.ad7.cuiusfunima»LiberatDeusfuos a malp. Depulfosenim con-
gregatjfanat contricos corde:& quum fcientiffimus , opcimus maxiraus, fapientifiimus in ca:lo & in tcrra
appareat, horum actributorum fpecimeil illuftre praebet in Ecclefia. Ibienirarubleuatpiosoppreflbs.
Contra impios deprimit.
^ M M M iiij
«i«*iwi^*aqn^wjiii< lu iir \j i^ M.i>. K 1 i.
m
' Secundum cft de beneficcntia Dei , & gtaXiofa ipfiuB adminiftrjitione > ad cuius confideratioAm tota
njcnte rapitur,v.7.adminiftratio autem bcncfica & graitiolaSynccdochiit^ deft:ribjtur^.8.5).io.&ii^^^,
Tertium de conferuationc Ecclcfiae fub tutela Dei,Y.i2.lf.i4. & fq^-riia iftius adminlurationis (juanvfo*
lo verbo pracftatjV.ij. 16. 17.18.
III. Conclufio hortatoria adEcclefiam,vt laudctlDeum^pto fif>gulai*i ihcfauro verbi,quem cum Wh
gratiose communicauit Peus,v.i9.& 20.
'■'''■i\
i-,. ■>■
O BSER V AT I ON 1 S LoCORVM D O C T R ll^ A*.l
\i,i
Verf.i7 €iuum Dtopfallerepropter tot benejftcia homnum generi
^populo eleiioprieipuicoUata,fitbonum,iucundMtf(^ decorum:
coUigimMS,eos quibusfumrtta voluptas eftJDeum ^fetpfos ohlimfci,
quo carnisfuA djfeBihwliberihs indulgeant,mdd^ihiucundam (^
infamem vitam viuere.Siuicquidigitur obijciMtprofani.pios opti-
ma^ucurdi^imat^horwri^cavitafrm,cmoperfuapfimu4. .,
z Argumentum fif materia laudum dimnarum.iUud eff.^iiod
ecclefiamfuam laceram (5* dijjipata?» tempore prdfixo inHaurat.
Sperem/uigitur.eleSosomnef, quauis vt laceramembra miferh di-
fperfos , tandein coUigendosinfidei vnitatem , fif mutilum ecclefiA
corptts.quodquotidiedifcerpitur , rtiiituendum ejfefuA integritati,
quiaopttSjfuumprorfui intercidere nonfinet.
3 ejUi^msnonjemperpreatecclefiAflatm.faluatamen^in^
columis femper erit: auia velut vlcerofum corpus mirabiliter a Deo
fanabitur.
-f Alterum laudum diuinarum argumentum^mirahilu Deifa-
pientia,fttlgensmcAli(^fteUarumopificio,dijpofitione fif conflan-
tifftmo motu, ita vt in tanta turba nthil nifi ordinatum appareat.
s Nihil magisperuerfum «/?, qu^mfenfus noftri modub Dei 0-
p^ra vellemetiri,inquibtf4ftpe incomprehet^fibilemfnpi^ntiawac
potentiam exerit.
6 Tertium argumentum^ viciffttudo mifericordiarum CT iudi-
ciorum Dei: dumjuos ad temptu humiliatospoftea infublime eue-
hifimpios in altumfubleuat. vt lapfu grauiore ruantprACtpites, Hf
vtinutiliavafaconterantur.
^ 7.» ^eiuartum,Nuhes,pLuuiAtempeBiuA,animantiumpabulay
potentiA,faptemiA (^<bonitatis Deipnclarafunt documvnta. Vide
Pfal.ds.io^.i3V
p SJiuintum,Vi£ltu liberaliter fubmiruftratus non modb homi-
numgeneri^fed etiam iumentis ^puUis coruorum : quod diuinam
heneficentiam ^ prouidentiam abundeprobat ac iUuftrat.
10 Sextum,E caIo Deum vires injpirare homtnibtu^vt vitam Cf
roburfuumaDeofluere^augeriJciat.HomimtmaMem (^ equc
rumfortitudini opponitur Dei timor, (ffft>es quA in mus mifericor^
dia recumbit:acji Propheta diceret,hancprAcipiiimcdeftiam ano-
bis requiri , vtpiifanBeque Deum colendo , ab eius gratiapendeit^
mtts.Nonaliudrobttrautemhicdantnat!ur,nifiquodDeuThhono-'
re ftto fiaudat.
12.13.14. Septimum,Deu4Kdefiamfuamdefendit,benigmfo-
uet,largiter bonis omnihtts locupletat,faluam denique ab omnino-
•xa tranquiUamqueprAflat. Ergo laudandus eH.Curautem Ifrae^
liticAjcclefiApaternttsDei fattor in vi£lus abundanttaftpiusfit
patefa6itu,multK locU diHum eff:quodvidelicettalibus rudimen-^
tis altius tuncpios deduci oportuit. ChriBiani iUuHriore notitia
fiuentesM beatam iUam vitam nonfcalis iUisyfedaltioribut alis,
magnificis nettrpefonorifque capit\sftii Hjocibtu euehuntur.
is. 16. 17. 18. OBauum, Operum Dei in natur& ordinepaftim re-
fulgentium enumeratio , nempe ad Dei nutum mirahiles ygrat*
vices h^emis (ffveris.qtu temporum vices,vt (^ altA mufulipartes,
adDei arhitrium intentAfunt. ita vt totus ruiturA curfus nihil a-
liitdfit quam prompta eorumyque Detts mandauit, execittio. Et tot
fiigorii.caloris,pluuiarum ^ficcitatum conuerfiones.in caHs regna^
•ve aliquodnumen aperte clamit^ant. - -*
19. 20. Foiiremum argumentum , ^um populo eleSio vo-
luntatem fuam ad falutem Aternam Detts in miniflerio verbi
fui apermit .- eiimque populum tot gentibus immenfa quadam
mifericordiaprAtulerit : eft cefte lattdandus a nobis. Hoc igitur
fummumgratiAjpecimen eR , caIcBu vitA lucem in verboftto pro-
ponere ,fine qua nihitprodejfet CAtertsbonis ajfluere ecclefiam. id-
eo non abs re tanqukm verA (^folidA feiicitatis cumulus hic'app<t-
nitur.
Locus de prAftantia verbi DeiJtem.dedignitate minifterif,cuitts
efficacia,Deo tribuitur, etiamfi loquaturper homines. Praterea,de
aliorum hominum mijeria, quietfi caducis honis g^udeant, tamen
iUis carent beneficiis, quorutnjmfit ^ cognitione donati eleki^ vita
beatiffiuuntur.
A R T,I C
V LI ^ R ,AE C I P V I.
I. Vsta beata in Dei laudibus continetur.
X. Lauduin diuinaFum argumenca l^culenta.
3. DexdiBcationeEccie/ia;.
4. Defcicnria&fapientiaDei.
j. Meteorologia facra.
; ,^. De proUidentia generah" & fpecial*.
• /. Eccle/ise Dei pax & felicicas.
1 Verbi Dei pneftancia & efiicacia.
s. Miniflerij facri dignitas. ,
10. Hominum extra Dei fa?dus miferia fummi^.
A R G V M E N 1 V M P S A L M I C X L V 1 1 I.
IV SD E M eFi argumenti hic Pfalmits cnm frAcederitibtti. Htc vero non tAntum ecclefiarn,
fed totam rerurn naturam hortaruryVt potenttamfaptentiam ft) bomtatemDci in ipjius operibits»
at(jue inprimis in colle^tone ^ defenjione ecclefu agnofcant ^ celebrent. Atque vt oratioftt il-
Itiftriori vtitur difiributione , in ^uapracipuas rnttndipartes,Qr omnium homtnurn atque atatur/t
ordines (^gradt^ recenfet , vt ofiendat ad hunc finenKtotum mundurn. ^ fingulas etuspartes a
Deo conditas ejfd vtfint laudttm diutnarum afiiduipraconeSifertjVt Gregoripts in^uitiin orationefcripta in na-
tiuitatem ChriBi, a-iyayrii itraJivitaJi th Mya^ovftylet^ x^ Jiatstpvvioi ufiVKAfjhoc efi, tactti laudatores infignis opi-
ficij ^ canori pr&cones. Etfi enim non folum cogttatione aut voce alta creatura prater angelos ^ homtnes Detmt
celebrant: tameniejuia omnia mirabilt fapientia ^arte in hocmundo conditafunt^^ infuo ordine finguU erea-
tura manent-ietiamftne voce tefiantur de Deotcjuodfit mensfapienstintelligens ^ potens:(frhominibus fiio exem-
fb praeuntjVt ciim mente xt) ratione praditifnt diuinitusyhac opera dtumajeutesiimonia de t>eo afitdueajpi-
ciantycJr autorem celebrent. Inprimis vero magnitudine benejictorum erga ecclefiam rnoueantur , vtfe ad hunc
culturn Deo praftandumiobflriilos effe intelligant-Gracus interpres hunc pfalmum adfcnbit HaggAOy^ Zacha-
ridtficut ^prAcedentem.
H
Alduiah.Laudatc lehouam e caelistlau-
date cum in excelfis.
Propofitio Pfalmi eft cxhortatio. Omnes creatura; iau-
denc & celebrent Deum. Fit aucem diftributio ex natura? or-
f\iiy*vn huius verfus per diftributionem.
Czterum quod creaturas etiam ratione & voce carenres
horcatur,vclaucIes Dei celebrenc,magis indicacio eftquid fa-
cianc,quam iuftio vel inuicatio, vc id facianc. Itaque cum in-
quic, Ca:li,&ea quxincaslis funt, deca;Io laudenc Deum,
dine. Idco afummo cxloordicur. Eftque hic verfu^ generalis nihil aliudeft qu^m quod fupra quoque per osefowve W<wdi'
qua:damfentcncia,in qua voce cxM compleditur primum citPfal.i9.Ca;IienarrantgIoriamDei.CxIumenim &ilngu-
angeIos,deinde ipfam machinam cfli,poftea oipnes eius par- Ix eius partes fuaftrudura.ordine, certicudine motuum,gra-
tes,ftellas,aerem,& quicquid illic gignitur.Ideo i\cM^lLauda~ tis vicibus cemporum,quas mocu efEciut, & rairabilibus effe- '
te in caUs : vc fequeatcs aliquot rerfus nihil aliud /int quani ^ionibus teftancur efl)e Deum,& e0e fapiencem,pocenceni &
bonuin.
15S5 '■' • ■Wf^-I1^"PSWLMV
bonum.l^am ille ordo corpoi^um caeleftium 8c certlcudo mo'-
cuum non pocuic exiftere a re bi^utajin qua non e(l inteliedus
numerocum aucordinis.EfHccre autemaut producere Iiuiuf-
niodi corpora luci4a, & quxiamadmirabiles aSedionei» ha-
bentjnon nin tnens potenS poceft. £t qui^ omnia certo con-
fiiio ad falutein houiifiuni Sl animantium ita condica & inili^
cuta funt, in eo boniti^ creacoris confpicitur. Cxlum igicur
afnduedefapientia } poteucia & bomcaceDeiconcionatui:
qua de re^vidc fupra pfal. 1 9.. Q^cmadmodum vero cxiuiica
ftellasquoque&cxcerascreaturas ad laudandum Deum in-
uicac,noa quod oreid faciant aut lingua,red quodin illis Dci
fapiencia incomparabilis & incxhaulta vifacur , & in eas in-
tuences homines ejccicentur ad bonitatem Deipr^dtcandam.
Itactiam fuo niodo creacurx muca^ Deum celebrant ,(lu fa-
pienciameius admirandani &pocenciam nobis quoiidie o-^
ftcndunt & ob oculosponunt.
1 Laudate eum ouMies angeli cius: laudaceeuni
oimies ^xcrcituseuis.
AmpliBcat & exponitpriorem fcntenciam per.difiributio-
nem. Primum nominat angeios qui func caslcllesSpiritus &
nobUiniina? creaturx.Horumprxcipuum officiuni eft allidue
cclebrare creacorem,pfal.ioii
Qupd autem angeli dicuntur fpiricus ca^Ieftes , id nomen
: cis ak> ofHcio impofJtlinfeH. Sunc enim>«TBt/^>«^ jriAJjKstTO,
qua; a Deo amandarjtur in minillerium eorum qui hxredes
luncfalutis Hebr.i. Ec lefi.c.^. oftendic eos ad celebrandum
Deuin conditos efle.Ciamant enim affidue:Sanftus,$andus,
SanduS lehoiia cxercicuum.Hos vcro horcacur propheca,n6
quodfcgnesilli (inc in fuoofficio, aucadhortacione feu fti-
nmlis indigeanc.fed pot;:tis vt teftetur quam fibi &piis omni-
bus gracum fic,fuam vocktn cum angeUs coniungere, &com-
muni conleniu Deum laudare , & vc horum exenipio & le &
alios ad hoc piecatis offtcium exufcicer.
Omncs exercittts] Eofdein nominat exercitus,quos angelos,
ab officio,quia femper prsBfto func Deo ad excipienda & exe-
quenda eius mandaca. Myriades enim myriadum iQJlium e-
iuscircundant, Danicl.7. Tran&ferturauteminterdum hoc
numqn eciam ad flellas : qUta nnrabili ordine diftinda! fiint
8cfuo ordine(niIicant,& iiicredibili celeritace exequuntur
niandaca i£>eo. Ita in Euangelio ftella; dicuncuc «/Uum/xhc t^
v'^?('*'3 Match. 2 4. Luca> n. Icaque fi de ftellis incelligas , fe-
quens verfus rurfus eric i^£)flri; huius msmbri per diftnbu-
(jonem.
} Laudatc eum Sol & Luna: laudate eum om-
n;.s ilcUa: luminis[«^ c/},lucid£.] Grdcus vertit^fr /«-
cvpulai:^ :
Qiipmodo hxc adhortatio intelligenda fit, diximus fupri
ne qaisexifltmec autore Pfalmi fufiragari Platonis delirio,
qui flellasfinxit fenfu &intelJigentia ptaeiicas efTe.Nbn tam
hortaturftellas vt Deuin laudcntjqu iin oftendithaec corpo-
ra casleftia luce, motu & efledionib.s inirabiltbus,quas no-
minanc influentias,condicorem fuum otlendere &celebrare,
&turpecfrchoiTiinibus ab hiscreacurisirrattonalibus vinci.
Cajtera.quachucpernncrcvidencur , indodrina aftronoini-
ca explicancur.
4 Laudate eiim casli cxlorum: &c aqux fupercae-
lcttes.
Hebrasi caslos & aeream regionem ,hoc eft, totum illud
quod fupranoscft.appcHatione caelortjmcoinprehendunt.
Diftinguuntur autcm fecundii.n partes feu regiones. Dama-
fcenus Kes caelos confticuir.Primum eft aer.vbi volucres cir-
cumuolitant.lnde Chnftusno ninat voIucresca;li,Matc.*.I-
tem 8.&Luc.yJSecundum eftret^iogloborum cajleftiu, quod
Latiniajtnera vocanr. Tertium cxlum facic fupremas beaco-
rum fedes, quse eleganti inctaphora appellantur Paradifus,
deduda fimiiitudine ab horto deliciaru, in «juo Adamus fuit
coUocatus.Ex hacdiftindiine riora eft haic forma ioquendi,
cxlicaslorum, id eft, toca illafuperiorregioin fuas parces &
multiplices orbes feu fpha^ras diftindamon quod plures fiint
caeli.AlijcasIosc^loruminterprecanturhori/ontevjfeuratio-
nales feu renfibilcs.
Aqitas qu^ fupracxlos funt nomina t pIuuias.Gignuntur e-
nim fupra c«los, idcft, fupra nifimam regionem aeris,iqu.^
pars eft caslorum. Qua in re multa miracula concurrunt di-
gna admira\ione & celebratione,quae alibi explicantur. Vi-
detur praeter naturam efle,qu6d aqijas Curfum afcendunt, at-
queibi fufpcnfjB aliquandiu haereant, quafi vtribus inclufa^,
^cutloquicur pfal.jj. fcd qiiotidiano vfu illa miracula apud
prpfatios vilefcunt.
5 Laudcnt nomenIehoua::quia ipfeinandaui'^
& creata func.
M CXLYfU.
In hoc vcrfu racionem addic fump.tam i potentia creatio-
nis. Idcoiaudent, quia iplc vnico verboomnia illacorpora
ca»Ieftia creauit. Cumquc fint creatura» Dei,xquu eft vt crea-
torem fuum celebrcnt.
£11 autem emphafis ih pronominc ipfii quoinnuit mundii
non efleaicernuni, nequc cafu cxtitjffc, aut ex concurfu ato-
morum lemere cofluxtffe ; ficut Dcuiucfitus & alij hoiniiies
profaniimagin.intur. - rrr
6 Lt ItavUJt ea in perpetuui^i:in feculunj pQfuit
iIlisllatutumjt]uod non priCi.ribit.
ricera racio fumpca cftaperpecua confecuacione rerum
creamum, inquanonminijs quat^iinipfacrcacionepoten-
cia De^& Virtusconlpicitur. Qnpdemnihucvfqueperftant
-creatur3e>& fingulac manenc intra fuas mecasonline inimo-
to:& feruant leges diuinitus pi§fcriptas;id non fic femere,a£ic
cafu , ncque eft hrc pocenc.ain ipfis creaturis vc per (e fubfi-
ftant,& adioncVfuas nacuralcs perficiant:fed fiunt ifta omnia
Deoconferuante^tfuftentantecreaturas&ordincm ^fe in»
fticutum. Necefle cil igitur mcntem cfre fapicntem &pocen-
rem ,cuius arbitrio t<>m:ei um crcatura fubicda cft. idcjuc a-
gnofccreomnes&celelVareasquum eft.
Fofuit illii editium'} Id eiK fingulis praefcripfic fuas quafi le-
gcs,&metascircundedu,iiitraquasfclc^contineant,finguIif-
queactribuic fuos motuSjfuas vires & efteftiones. Has leges
f(:ruantiminobiliordirie.
Nonf^Ateribft]V^Qi\^nm\ delebihir, non abrogabitur, non
cefl!abit illud ediftnm fiu ftatu.tum.QMia omnes crcaturx m
fuo ordine & miiicia diuinitus tjnquani inacic collocata
confirtunt , ncc poflunc ex fefe aut fuis viribus mutare ilium
ordinem diuinitus iiiftitutum,etiamfi Deos vt agcns liberri-
mum, & qui ad caufas fecundns alligatusnorieff, multo ali-
leragercquamcientcaufaffecundjc , afuc mUtare quxdam
in hoc ordine poffit.Vt ciim iubec confiftcre foleha aue rcgre- '
di:ijuc,cum facicanumefFoetam foecundam. HxKppera te-
ft^tncur Dcum non cffc alligacum creacuris.Ipfetanfen crea-
tiira; manenc in fuoordine, a quo fua vi non pomirit mfcedc-
re.IdeodiciCjhoc ftatiitum fbu hasleges,quasDeuspra
pfit corporibuscaBleftibu.s,efrefirmas &iinmotas,ide<Sqi non
prafterire *ut ceflrare.Hic aucem cacice notac malitiam homih>
num , quifolicxemplo&impulfudiabolorumnon feruant^
originem fuam:fed deficiunt ^codicore fuo,&legcsfibipr«-
fcripcas audafter violanc.
"7 Laudate lehouam e terra: dracones & omnes
abyffi.
A caelo ad cerram & inferiores mundi partcs defcendic.
^T.Tique ficuc ante^fpifi^s caeleftcs & corpora illa aecKerca
hortabatur,vc laudes diuinas celcbrarenc: ica nunc cerram &
mare, &quaeinhiscontiiiencur, compeiiac&ad celebratio-
neinnominis diuiniinuicac. Id veroquomodoaccipiendum
flcjfupra verfuprimoaudiuimus. Sicucaucemfupra dixcrat,
Laudace lehouam e zxli^. , comprchendtns omnia qu» fuuc
ecaelis,hoc eft,nacuras cjciefles & corpora aichereatita eodem
fenfu nunc inquic, £ terra^ii eft,q«i etlis de cerra,vei qui agi-
cis in cerra , fiue homines.fiue animalia, fiue zMx res creaca?.
DraconesjVox Hebrasa fignificacfcrpencem feu drac-oncm, '
& vfurpacur cam de cerreftnbus quam de irs qui in aqua dc-''
gunc. Idco nonnulli quaflibec immanes belluas , in quibu9
«ngulan miraculo potenrja Dei declaratuisinteilioiinf. Sed
quia Pfaltes mox adiungitabyflTos^rediiis alij mariitds pifces
incclligunt.qualesfunrbalsenx & eius generis animantia.
OmnesabyJJi'] AbyfTosincelligicnon foliim maria : (cd o-
mnia flumma, quorum t>erennitas porentiam Dei oftendir.
ComprchendiCautem& lacus,vc liipra ijf. Pfalmo, vcrfii «.
inquibus multamiraciil i funt. Aqiia qu.ifi quad.im retfcre-
cia,vc inquitG(egoriu,s,cedit vicinis Iittoribu.s,ex terra erum-
puntthcrmi,&c.
8 ignis & grando,nix & vaporifpiritus pripcel-
lae lacicns verbum eius.
Prophetaneglefto ordinc miraculis terrae & aquarum mi-
fcet meteora , quar in aere cx vaporibus terra afcendentibus
fiunt, &potentiamDcicum terrore hoininibus monllrant.
Per ignem enim fulgura & fulmina intelligit. Ideo grandine
fubiungit , quaecommuniterillisconiungitur. Suncaucem
meceora alia fimplicia.alia compofica feu mixta,quorum cx-
plicatiopetacuri Phyficis.
. 'ilD^p Graecus iqii/'?w*()»,Lacinus glacicm interpretatur.Sed
proprie fignificatfumum,fcu exhalationem ficcam afcende-
tein ex terra,ex qua vepti.flatus^ronitruajfulgetra, turbines,
fulminajacque id genus exoriunturjvnde mox fubiungic ven-
tos proceilofos if «^«TDaJlc.
Faciens verhum eius]Id cR.cxequcns mandatum eius. Ven-
tinQntemece aut fortuitq oriuntur , aue ex ^aufis tancum
Ij87
r
^ , mmiimmmmm^t
^RiELECT. HEN
phyficis aerem perfljntaut turbarit.Sed arcano Dciarbitrio
reguncuriftajtcmpeftatum mucationes , 8c venti accastera
meteora ad^quae ilia mutatio c6nfeq[uitur,tanquam hiiniftri
cxcipiunt & exequuntur inandata diuina. Interdum profunt
purgando aeii , interdum maturandi^ rebus nafcentibus ,in-
terdum etiam poenas exequuntur,&c.
9 Monies & omncs colles:aibor fruftifera & o-
mntsCcdii. _ • i, r
Varictas in terra^qu? nunc in montes,nunc m colles le at-
tollit , nunt; in valiesifc dcmittit, & pro varietate fitus vanas
res vtiles viiae hominum pcoducit (alia enim in montibus.a-
lia in collibus , alia in vallibus felicius proueniunt) varietas
illa,inquara,in terra,potentiam & fapientiam Dei, & curam,
quam geritpro gcnei-ehumancoftendic. Ideo dicic,monces
&coU^s Deumlaudare. Ideminquit facerc arbores , qu«
varicratefiuftuum &nacurarummirabilem Dci faplentiam
&,piJ.«V5ii*,commendahcrnecopus eftin fpecie hsc omnia
hoc loco commemorarc. Ipfe nominac Cedros ^t i?ojj«».
InGedrocnrmnon tantum admiranda cft proceritas ; fcd
odor & durab|litas mirabilis. Eft enim odora , & non gigmt
neque alit teredines feu tineas Ideo Vuruuius fcribu tem-
plum Ephefinum fuiiTe teaum lignis Ccdrinis.
10 BeiUa & omne iumentum rcptile & auis a.\x
[id eflyalata,] • . .
Hoc verfu compleftitur oraneMifFerCBtias atiimanttum
inanimatis fubiidens animata rde quibus copiosePlinius &.
ali j. Vnde qux ad hunc locum pcrtinent affumere qui voifit,
poffunt.Feras intelligitbeftias fylueftres.per iumenta omnia
domeftica animalia,& quae hominum ftudio cicuratur,atque
in vfus humanos fiue ad hborem , fiue ad cfcam aluntur
WOi nona nm.Hxc tria vpcabula leguntur Gen.i.de anima-
libusterrcftribus,qu«fe)ttodiefuntcondita.
11 Reges tei ra: &: omncs popuhrprincipes & o-
mnesiudicesterrse. ,
Ab animantibus rationc carentibus progreditur ad ho-
mines, quorum caufa pracipue cajtera animacia creatafunt,
vt in horum vfu hiultiplici Dei fapientiam , potentiam &
bonitatem agnofcant, ipsique pro his & aliis beneficiis gra-
tias agant. Vtiturautcmdiftributione.exorfusa fummisper-
fonis ingenere humano, qui luntreges& monarchx:demde
poft hos principes & magiftratus , quibus autoricatcreguni
adminiftratio rcipublica: in bello & pace commcndata eft.
Itsniycnim ftmt principes militiae. ludicesruntguberna-
_ toresiudiclorum&pacis. Adiungit^auten^& regibusfubdi-
tos , vt fciant non fe lantumliunc cultum debereDeo , led
fubditis quoquc excmplo prxire , & cdiftis fuis fancire hunc
cultum debere. Ideocnim condici funChomines ad focieta-
tcm , vt in hac frcquencia Deus .^gnofcatur & celebretur , &
doftrinaeius propagetur, & ideopra:ficiuntur multicudini
rces & principes,vt quo altius eminent & propius ad Deum
acwdunt , co fandiore vinculo fe obftringi ad eius gratiam
prxdicandamintelliganc. Idque non tantum vtipfifaciant,
fed & aIiis,ijUos fuo imperio conrinent . fint duces & magi-
ftri. Id intellexeruntpij regesDauid,Iofaphat,C6ftantinus
MagnusjTheodofius & fimiles.
12 luuenes atque eciam virgincs : lenes cum
pueris. --
Quos in gcnere nominauerat populos , nunc fafta diftri-
butionc diftinguitinfexus& ajtatcs , vt intelligant omnes
fe hunc cultura debercDeo , & nullius hominis impietatem
R. MOLLERI '^^r i;S
auc ingratitudinem eflc excufabii^ iq . Omties enim homi-
nes fine cxccpcionead hunc finem condici funt , vt Dcum »-
gnofcani & celcbrent. Ide6que finguli pro fe id facere dc-
bent , & vt pubhcectiam id fiat,operas & ftudia fua coniun-
gcrc.
uitqtte etiam ] CDJl cmphatice additur. Vidcntur virgi-
nes adolefcentulae fere ad operas & officia domcfticanalci
& educari : fcd labor ille noo exiinit eas ab hoc pietatis of-
CIO. - ■ .. • *,.■:',- ■ _ ■
.C«w» ftteris } Hoc diligenter notandum eft. Ita enim
loquitur , vt ottendat fcnuUamajcatem exciperc. Etmo-
net etiam balbutientium -infantum voces Deo- placcre , fi-
cut dicitur Pfal.S. Ex oreinfamium & laftentium pcrfccifti
laudem.
1 j Laudcnt nomen lehouae , quia cxcelfum
eftnomea eius folius : laus , eius fupra terram 6c
cxios,
Repetit propoficionera,cui rurfus addit ratlonem a poten-
tia& gloria Dei, quajin ipfius operj^us confpicitur, ica qui-
dcm,vtomniuincreaturaruin pocenciaadhanc Dei pocea-
ciamcollata euancfcac.
NomenHeiiolmu dicicur cxcel(um,quia operaeius often-
duncpotentiamcius fupcrare omnium creacuraruin poten-
tiam. Quienim bstcopera omnia afpicic,is fatcri cogi-
tur,nullam aliani potentiam cum hac comparari pofl'e,ide6-
quehanc confeffionem Deo tribuendam etfe , quod /olus fic
potens.
14 Et exalfault cornu popiili fui : lausomnibus
piis ciusifiliis ifrac!,pt pulo fuo,cju: propin<|uus eii:
ci[appriopin^uaNti Jihi\Ha\e\u\:ih,
Alteraratio fumicur i beneficio, quod Ifraejitis atque ita
- Ecclefia^ proprium & peculiare eft.vt moncat, etiamfi ca»teri
homihesfint ingrati , ecclefiam t.imen pra; ca;ceris omnibus
habere caufam cur Deum affidue celebrct. Extant enini in
hanc peculiaria bcneficia,quibus Deo obftringuntur finguli,
vt nomen eius affidue celebrent.Q^od ad phrafin attinct,ni-
hileft obfcuritaris.C<'m« fignificat robur vel dignitate,meta-
phora fumpta ab animantibuscornutis, vt bobus. Erigere auc
cxalcare igitur alicuius cornu,fignificat augere alicuius potc-
tiam & dignicatem opprefHs hoftibus qui eam oppugnabae.
Dcus igicur dum protegic ecclefiam miflo filio.&filius patro-
cinium eius fufcipic aduerfuspeccata , mortem , diabulum,
infernum , & in hac vica dum milicat , vircute fua eam armac
contra hoftes fuos,& viftoriasilluftres concedic , dicitur eri-
•erecornufalucis eius,ideft, confirmare robur eius, quo fio
falua & incolumis.lca Ztcharias in fuo cancicoceIebrai\sbe-
neficia Menix,inquic,Bcnedi(^tus DOminusDcusIfraeI,qtjta
vifitauic& ftcicredenipcionci» plebis fuz,& erexit cornu
falucis nobisjin domo Dauid pueri fui: vc finc cimore de ma-
nu inimicorutn noftrorun;! liberaci, feruircmus illi. £c fupri
pfal.iii.Cornu iufti exalcabitur in gloria.
Lausomrubusfijs'^ [deft, pios omnes,quifoliincelligunt
quancis beueficiis diuinitus fint affc^i , decec laus , & hi foli
tacentibus cxceris affiduc prxdicant Dei benchcia.
Propinquus efiei] Hic alio etiam argumcnto Hdelesinftigat,
fada mentione foedcris gratuici , quodcratinitum cumhoc
populo. £x eo enim foedere, hoc eft,gratuita ele£lione erac
illa propinquitas cum Deo, vt peculiariter hoc foederc ad a>
gnitionem &ceIebrationemDei confecrarentur,& dicerecuc
ciuesfeufamilia Dei.
\
PSALMI CXLVIIL
P ji RT E S.
I. Hortatio ad res oranes creatas,vt celcbrent Deum: Primum cajleftes in gcnere,v.i,fpeciatim Ange-
li,& excrcitus eius,v.z. Sol,luna,ftcll3e,v.}.expanfum & aqua fupra caslum^v.^.amplificatio fubiicitur,v, 5.
& 6.petiia a Dei fapientia & omnipotentia. E)cinde creaturas infcriores inuitat ad Dei laudcm,nempe a-
quaticas,v.7.aereas, v.8.terreftrc« inanimatas , v.p. quadrupedes & aues , v.io. Ratione prxditas cuiufque
conditionis,v.ii.a5tatis,&fexus,v.ii.
II. Tranfitioadlaudationiscaufas,quarum i. cft abipfatnaieftateDei,cuiusfolius nomccditumeft^
& decor fupra terram & coelumsV.i^. i. a fingularibus ipfius operibus in ecclefia fua,c[yam potcntcr efFert,
& glorificat,(iuoniam pro fuo beneplacito eam fibi reconciliauit & vniuit in Chrifto,v. 14.
Observationes logorvm doctrinae.
Locm de omnium rerum creatttntm officio. cingant ad celebrandOi Dei laudes,Angelos quifionte currut, ifn^
Verf.x.2.3.^:s.(f. Angeliquumideo conditifint,vtinDeolau- laam monftrantivoearefocios.
dandofint ajfidui, merubprimi locantur in ordine laudantium Ie-> StelU vocMtur Deiexercitus,tiiquia mirabili ordine difiinBA sut
houam.Vide Iefa.6.3. Necabfurdttm efl,qmdfefideUs alacrih 00- tu qubdincredibili celeritAte(vt O^Angeli^exequiiturDii mHdata.
. Sol,
rn^
1389 ,. -mimi N
SoUlum.fielUfttlgore.cdore.nfotu, effeSlufuo opificemfummum
cnmrm voce celevrantyf^ teftes diuimrum virtutum hicaduocun-
tttTi^vt turditfitem noftram corrigdnt.
6ji^um afeipfis nonort<ifintfteUa,neqffortuitopluuiA creenturi
Creatorem tantorum miraculorum nos ceUhrtirepar eft.
Mundus non eft <iternui,neque ex atomis conflatus,Jed Dei ma-
dato extitit pulcherrimhs hic ordo qui cernitur.
Cdeftes vt (^ inferiores creaturA non modofemel a Deo condits,
funt,fed eiufdem arbitrio nunc mouetur-.nec tmtitmfemel illu in-
dfta eft arcanavirtusfed dumfttnguntur ftiis partibuA, Deofuam
operam ad defiinatos vftu impendiint.
7.8.p.io ^jitocunque vertamus otulos , vbiqtie nobts occurrunt
potentiA Dei teftimonia.
Exmari.qmdinntmeris miraculisrefertumeft, oritur laudum
peimateria.
Neqttecdtim obnubilatur^eqj guttajluuiA ex ntibibtts decidity
nequetonitrttafortuito excitanturjedar^ano Deiarbitrio regiitur
omnes ift^ mutationes,fiue bonitatitfud dulcedine , /eu iuftitiA fui
feueritatem nobis teftari velit,vt in varij^ caU i^terr* vicijfttudi-
nibttsDei protiidentiam agnofcentes ab ea curn animi finceritate
Articvli
Decreaturarum caEleftium,& terreftrium.Ecclefi? pr^-
fertim,Angclorum & hominum.officio.
De angelis & cxercicibus D^i.
Phyfiologia lacra.
De (freatione rerum.eiufdemque pia confiderationc.
Pocentia,f ipientia, benignitas Dci in. rerum crcacione
PSALMVM CXLIX.
^ gratitttdinependere difcamtn.
i|iPiiipiiiiPi|iUjipiiiJ . m- ii.Ji
X
I.
X.
5«
11.12.13 Hominum eft prAciptH inDei laudes prorumpere : pe-
cttliariter autem quum reges {j principespr* altjs Deofint obHri-
m , adofficium ante alios hortandifunt vtfantiam etttfgratiam
pradicent.
CAteri deindefeiantfe creatos in hunc fi»em:ideo^ promifcttede-
berefuas opfras ^ Hudia cohiungere vt Dettm celebrent.
Senes magis exercitatos cjfe cottenit in canendis Dei laudibut.Itt^
uenes tametfi minits habent experietiA,inexcufabiles tamtnofunt,
nifi infuo vigorefentianf^Deigratia. Ipfs, quocfj adolefcentuU,etfi
dd domeflicat ficcupationes natA videantur, cejfant tamiin officio,
riifi laudandi Dei partesfimul cum reliqua ecclefia obeant.
/4 ffluor^iainecclefialuculentiusjpeiiattwDeivirtutesquam
in vniuerjb mundi optficio,merito hic claufula apponitur,Dei ma-
nuprotegi eeclefiam,virtuteque armari contra cunitos hoftes,vtin
mediis pericttlts tutotamenftabttet.
Profmgulari quafuos dignatur gratia Detts,habent curfibigra-
tukntur.nomenque eitis prAdicent. "
Propinqua eft Deo ecclefia.ob gratuitumfoedtts, Necextramerii
Dei amorem quArenda efi dignitatisratio.
P R AE C 1 P V 1. , • ^ . : .,
■ '1
& confcruatione.
6. Meteororum pia concemplacio.
7 . Hominum ratione prxditorum , piorum maxime , cu>
iulcunque fint condicionis,gracicudo erga Deu qua-
liseiTc debcat. '
8. Dei amplicudo>& Ecclefise felicicas.
ARGYMENTVM PSALMI C X L 1 X.
V IS! C Pfalmtim ittdicofcriptum effe,cum tam irtjlaret Itberatio populi ludaici ex captiuttam^a^
bylomca , (^^jpes reditputn patriam ejfet ojienfa» Intelligebant entm pij tn hocpepulo non cafu td
"jiert , aut hommum tantmn confitio , ^uod Cyrtu g^ Artaxerxes populo potesiatem facerent re-
\deundi tnpatriam. Sed ficut fctebant , dtutntt^tspromtjfam ejfe Uberationem : tta cum viderent
^rtmum a Cyro , deinde ab Artaxerxe pitbitco edtUo , (leri ludan potefiatem reFiaurandt vrbem
lerGfolymam (jrpolittam , agnofcebant diuinitpu horttm regum voluntdtes f,eili , vt cjuancjuam multi tn horum
aults effentt^jui ludAOs prorjm extincios cuperentyipfi tamenfaluum huncpopulum ejfe vellent.Cum itaque jpes
Itidieisfa&a ejfet de reditu , ^ tempm liberationts tnfiare videretnr , autorpfalmi c^ confirmare animosfuo-
rumfcripto hoc carmme volutt adjperandam plenam Itberationem , ^ fimul excitare adgratiarum afiionem.
ISfam ckm tn hocfaUo Detts ita Iweraliterfuum amorem erga hunc populum oJfenderet,£^uum erat eos magni-
tudinern huitis amoris ^ beneficij alicpto rnodo agnofcere ^ celebrare* Id igiturfaciunt pij in hoc pfalmoi^ fimul
fibt defuturis vitioriis ^ felicitatefecutura has 7 o.annorum arumnas,gratuUntur. Erat autem illa liberatio
popidi ludaict ex captiuitate Babylonica , ^uafipraludium qfuoddamfeu typtts eius tjtitx, fub regno Chriftt erat
futura.InteUtgebant enim pij ex vaticinijs^ tampene infiare temptis, cjuo /defitas exhtberetur ^ut totumljrae-
lem coUigeret., Cr in vnum corptts reducerety reprefiis (^ deletis hoftibus , q[ui haUentu crudeliter eum infejiaue-
rant.ItacjUf pr^fens tllud corporale beneficitmt tta celebrabanttVt fimUl alterum tllud tempus comfleElerentur,
in ejiioplenajuiHra erat reftttutio. Et nos monent-iVt de beneficijs per Jiiefiiam eccleji^ exhibitis cogitantes,
Deo pro his afiiduegratias agamm-,(:J}' de his tta nobisgratulemury vt horum cogitatiorie prdfentes nirumnas m
hac vita,non tantumpatienierjeramitifed,vt Vanlvu triqmtyRom,'^. Super his etiam gloriemur->& cumfanUi^y
ejuihtincpfalmumcecinerHntitubileniiis. ' >
1 f-XAleluiah.CantatelchoujscanticumnO' laudesinterpiosjproillisbeneficiisqiKe haftenus cxhibue-
. rluiim-.iauseiusincoecupioruni. ._ rat.CNam bocbenefiaum.vcinrolitum&plancnouumerac;
' , "*■ ,r 1- ro 1' c\-o- 1 itanouumetiamcarmen&exqmficam eratiarumaaioncin-
2 Larcecur Ilrael 1:1 taaore luo:hljj Sion exukcnt requirebat.) Videturautem refpicere ad illum Icfaix locum
' in rege fuo. 0.14. vbi ciim de fucura ecclefiae refticutionc & ascerno Chri-
i, Laudcnt nonracn eius in choro: in tytnpano & fti rcgno concionatus eflet , hanc adhortationem fublicit,
/-UUori r.f-illinrpj Cantatc Doniino canticum nouum: futurumliMificansvc
* m regno Chrtrti per bpiricum lanaum noni mocus m cordi-
Primi tres verfus propofitionem habent, qua» eft exhorta- bus piorum accendercntur , acquc ica fubindc noua carmina
jip, vtDeibeneficia lauden^&fibide his graculentur: & fingerent, quibus mifericordiani &bonitatemDei celebra-
brcuiter afperguncur quatdam argumenta , qua; prbpofitio- rent.Iudasi^qui tantiim beneficia corporalia huic populo ex-
nem confirmanc, vt quod Deum faftorem & regem Ifraelis hibita intueb<intur,no nifi veceres illas cantilenas repetebatj
nominac. qu6dDeusbenefeci(recpopuIoineduftione,«c^gypto, fi-
Primiim inquic : Cantate lehouA canticum houum ] Hac ad- beratione a trifti feruituce,ifitrodudione in tjerra promiflanii
hortatione monet no efls vulgare .iliquod bencficium, quod & affidua defcnfione contra hoftcs vicinos.Sed qui noua illa
velit eos celebrare, fed infigtie , nouum & inufitacum , quod Vegni Chrifti bencficia intuebantur,atqj ita fimui ccia i Spi-
jylanC nouum genus carminis & peculiarem formam gratia- ricu r«nouabantur,hi vere cancbanc carmen nouum de itouo
rum adionis requirac. Refticucio enim illa & colledio po- & peculiaribeneficio,&anouicace Spiritus profe^uin.
puli ex captiuitace, ficut erat infigne & admitandum benefi- Lattseitu in coetupiorum ] Amplificatiuncula eft a circunx
ciumDei^itapcrfpicljum&firmumcrat teftimonitunpater" fiantia : vule enim non priuatini cantum vnuniquemquey
ni amoris erga hunc populum.vc poftea dicic v&rfu 4. Mult^ fed etiam publice in ccetu hxc beheficia celebrare . Hic
autemmagishocteftabacurmiffiofilij.qusepaulo poftfutura enim cultut,quiab vniuerfo coetu praeftatur Deo , non
erac. Hocigicur vulc eos agnofcere,& magno ftudio & pecu- tanciim ipfigratioc eft, fed & fingulos excitat & alacrio-
liaricarminisgenerecelebrare. Canticumigiturnouumop' res reddit. Simul etiam vaticinium cft in hoc memo
ponitur vulgaribus & vficacis , quibus quotidie celebrabacur bro. £raBt enim ance tedicum s^hucdifperfi ludseiperyac
^F^W
m
PR^LECT. HEN
^iiis prouinclas,vrbes,oppida &pagos, nec licebac illis agerc
conuentus , vt in patria confueuerant, ^cuni ad templum in
folennibusfcftisconuenircnt. Ciim igitur dicit , Lattseius
in ca!tnfanSiomm,monety fore non multo poft, vt ad fanftua-
rium Deirurfusconueniant, & Deo vcros acgratosculttts
praeftenc. SuprJipralmojj^.queruntur.fecUm ludibriopro-
uocatos fuifle ad cancndum,8cdicunt:QiH)modo cantabimus
canticum Domini in tcrra alicna ? Cum igitur hiciuberitur
canere in coetu piorum, iignificatur cos paulopoft redituros
etfe in pacriam. ^
L^teturJfraelmfaiioreftto] €um vera gratiarum aaionc
femper debet efle coniunfta animorum la:titia accjuiefccns
in Deo, & fibide amore Dci & de aeteirna falute gratulans.
IdigiturmoneUiicverfus. Deumaute.m nominatfaaorem
Ifraelis , non tanciim qu6d creati ab illo eflenc : /ed multo
magis cjuod ab eo elefti , 8c in nouum foedus adoptati & d
Spiritufanftoregfneratieflentad vicamaEtemain. Ica enim
fadi Amt noua crcatura : ficut Paulusloquitur ,adoptione
fcilicet , qua fiunc filijDei, quam deinde fcquicur regene-
ratio per Spiritum fanftum. Ita fupra pfal.ijr. Ifraclitai yo-
cancur opus manuum Dei,non tantum quiaab iplo creati c-
rancjVC reliqui hommes : fed quia hac nouadignitate erant
oriiaci , vt dicerencur& ellenc filijDei, 8c regcnerarencur ad
imagmem efus.
Inregefuol Alcerum argumencum a fine iftius creacionis
. cft fumptum. Ideo enim Deus crcauit ecclefiam fuam,
hoceft, adopcauic eam verbo promilfionis & poftcaSpiritu
fanfto rcgenerauic , vc eflec rex eiuj. in perpecuuni,& vc ipfa
eius imperio regeretur. Id vero fi ica ett , habcnccaufam
pij cur &ipfi lastentur , & De» affidue gratias agani. Quic-
quideniiunobisfiitinhac vita.icimus nos uon efle «f«ai-
A<SUwtc , fed babere regem , qui nos colligac , gubernectuea-
tur,proregat,varia dona det, & a morce atque mceritu nos li-
beret.
Tertius verfus modum celebrandi beneficia dcfcribit. No
enim tantum voce: fed adhibicis eciam iijftrumencis muficis,
quod cunc iri lege vfitacuip erat,iubct celebrari bencficia di-
uina.Facic aucem praicipue mcncipncm eorum inftrumenco-
rum.quorum' praicipuus erae vfus in publicis fcltiuicar.ibus,ve
fignificec foris quoque in geftibus confpici hanc incemam a-
nimi la-ciciani deberc.
^ino & chorum fignificat,& fiftulam fcu cibiam.
4 Qaia coniplacuit lehouxin pof ulo fuo: glo-
ii{icabit[^(ff(?r4^/>,cyw<«/'/>,]paupeies \^affiiEios\ in
laluteni.
Propofitionifubiicitconfirmationem, in qua mulcaftint
argumenta qua; ordine func confideranda. Prima igicur ra-
cio , qua; inuicarc nos ad hunc cultum gratiaruin a^ionis &
adhanc publicam Ixtitiamdebec, fumpca cft a gratuica ado-
ptionefeucleftione huius populi leuecclcfix , in qua ainor
eius erga nos confj)icitur,perpetua graticudinc celebrandus.
Qiipdcnim populum ludaicum ex impia & airernse morti
addicta multitudine generis humani excerpit & huic fe pa-
tefacic , rcmittic peccata , donat iufticiamSc vicani jcccrnam,
hoc immenfi eius amoris erga genus humanum cft argume-
tum,nec poceft vnquam fitis pro dignicate celebrari. Perirc
omnes in afternum necefle cft , qui non hoc modo a Deo ad- '
optancur. Secundum beneficiun> eft , quod populum i fc e-
ledum&ingraciam recepcum defendic aduerfus hoftcs : &
quanquam intcrdum propcer peccaca permifiteosaffligi , vt
lioc ipfo tempore,quando exilio /o.annorum peculanciam &
ingracicudit\em ipf^rum caftigauic , canien fubindc magna
<>wn gloria hunc populum afHiftum ab hoftibus & periculis
libbrauic, & deinceps liberarurus crac. Id vcro non tantiim
de corporalibus libcrationibus intclligendum eft, de quibus
pfalm. 91. dicirur , Eripiameum&gIorificaboeum,fedmuI-
to inagis de liberacione a peccaco.i morte, a tyrannide dia-
boH. Eft ccclefia dcformata peccatis,a»rumnis, contumeliis,
expericur tyrannidcm diaboIi,viuit in dolore & fquaIore,op-
prefla molepeccacorum, a*rumnarum , tyrannidc diaboli, &
hoftium odiis viruIenciflSmis. Sed Chriftus decorabit,&
pulchros & gloriofos faciet fuos , fublato peccato , mortc,a:-
rumnis , poteftate inferorum , & reftirueta»cernam falutcm,
atque ita decoratam,& gloriofani faftam ecclcfiam adducet
inconfpedumPatris,vtPauIusaitEphe. z.&i.Cor.iy. Itai-
girur hac promifllionc autor pfalmi mitigat dolorem fuorum,
quem ex prsfcntibus xrumnis in exilio diututno capiebant:
& nos docet in nofttis doloribus & calamitatibus,quibus de-
fbrmamur , hanc promiffionem intueri, & fpe ficura; gloria:
dolorem noftrum folari, & fimul Dco protanco in nos amo-
regraciasagcre.
5 ExuItabunt[w/«;/y«^//]pij tn glorianubilabunt
, - ' • ' . \. ■ ■<■-•«;,„
(■.■■^■-
R. MOLLERI
in cubilibus fuis.
Tcrjium ^rgumentum fumpfum eft ab effeftu iflius libe-
racionis ,'quo Deneficium rcddicurilluftrius. Liberatioiila^
inquit , pariet laeticiam ingentem , vt qui ancehac eranc op-
preffi magnis doloribus exconfpeftu ira: Dei aduerfus pec-
caca , ex aerumnis & calamicacibus , nunc fubico faAa rei uul
commucationcj&pacacaconfcicntia.coniiciancur in fumma
Ixtitiain. Eric autem ha?cIa;ticia.non momcncanea,auc vnius
hora: feu diei , qualis efTe huius raundi Ixcicia f bleu, qu£ va-
rio mecu curbacur & mcerrumpitur : fed eric talist in quii pf j
fuauiter & conftanter acquiefcant. Sicut ciim quis in cubili
fuo fuaui ter obdormifcit. Ideo enim cubilium mencione facic
vc oftendac hanc la>ticiam forc diucurnam , & furc requiem
fuaucm,inqua Ibomnibusprxccricisdoloribus ^^ xrumnis
pij fuauicer reficiancur & rccreecur. Sicuc liomo poft laborcs
fomno rcficitur^ ,
Alij cubilia incerprctantur templa & fcholas , ficut & le-
faiasfana &altaria,inquibui>idolacolebancur, ftrata &ca-'
b1lian9minat.Iefa.y7. Super montem excelfum & fublimem
pofuifti cubilctuum,&iIlucafcendifti,vcimmoIareshoftias.
' Templaetnim &fchoIa; lunc« wnTOejtpietacis & cultuum di-'
uiaoriSfii. •
6 ExaltacionesDciin gutturecorum,& gladius
[^«m<w]ancepsin manueOrum. ,'
Ainplificaccandem fentencianija gratiarum a^ione,quam
a fignodc(i:ribic. La?titiam, inquic>illam oftifndunt pij voce,
quia pleno gucrure ccl6brabuncgIoriam Dei. Deinde aliani
caufamadiicitaviftoriis.Q^i anteadefperauerant de fahite
fua,&non tantum gladiosdc iiaftas abiecerannfed in turpem
ctiam feruitutem & triftc exilium crafti eranc, illi recupera-
toanimo gladios quoque refumenc &quidem ancipttes>n6
tantiim adarcendoshuilcs.Iedetiam longe lacequeprofli-
gandos , donec regcs & populos, quibus fueranc obnoxii,ad
obfequiumcoganc. Icaigitur priftinus ftacus , libertas &
gloriapriftinarefticuccurpopulo Dci , cuius cogitarionea-
niinosnoftros, inquic,adgracicudinemaccendideccc. Sicuc ,
aucem hoc loco de corporalibus vifiioriis , de quildus ccrcam
fpem ex vaticiniis & ex prxfenti refticutione capicbant, fibi
gratulantur luda;i:ita hoc ad viftorias fpiricuales ecciefix o-
mniumajtatumeftaccommodandum. Militat illaperpetuo
in hoc mundo aduerfus diaboIum,mundum & carnem , cum
quibus eft iaatiiki 77sM(«<ij.Q2,ando autem verbo promiffionis
erigitur ccclefia , vc ftatuat le efle iu gratia apud Deum , &
reconciliacam cfTe fangoine filij Dei.cunc fimul tradetur a fi-
lio Dti in manus eivis daditts anceps , quo hoftcs fuos a (c rc-
pellat, &tandeniholtibusdeuiftisglorio$eiriumphec. Is
giadius eft verbum Dei cjuod fides apprehcndit.Eph. <.Acci-
pite gladium fpiritus,qui elt vcrbum Dci.Ec Hebr. ^.dicitur,
Viuuseft fermo Dci &tfficax , & penecranrior quouis gla-
dio. Hoc gladio felicict r puj»iMt ecclefia adiuta a filio Dei
aduerfus diabolum.munduni & carnem, & candcni gloriose
triuniphar. Deliac igitur viftoria nos cominonefieri incclli-
gamusjVtcum tora ecclefia illudPauIi dicamus: Deo gratia,
qui dedirnobis vidtoriapcr Dominum noftrum lefum Chri-
fium,i.Cor.jj.
7 Ad faciendam vindidam in gentibusrcafliga-
tiones in populis.
8 Ad vijicicndos reges corum catenis,&: proce-
YCs[ml?iles]Qovum compedibusfcrreis.
9 Adfacicndum in illis iudicium fcriptum: dc-
cor hic omnibuspiis eius,HalcIuiah.
Poftremi tresverfusdefcribuntviftorias,de quibus dice-
re ccBperat. Deus cum reduceret populum in patriam , ih
conditionem eorum mucauic, vcqui haftcnus fUeranc ob-
noxij variis iniuriis , &pra;d5fuerancmulcis gencibus,tan-
dem eciam a Chaldieis & Aflyriis in criftem fcruicutem tra-
di & in exilium abdufti eranc , deinceps pocenciorcs fierenc
hoftibus fuis , & non cantum arma parances reprinierenc,
fedvIcrobeIIuminferrenc,&iniurias antehac acceptas fe-
licicer vindicarcnc , paflflm profligatis hoftibus fuis , & in
feruicutem rcdaftis. De his igitur vidoriis,quas inftare nunc
videbacprophetagratulacurfibi & toti populo. Ide6quc
dc his gracias eos agere Deo iubet. Ha:c fumma eft horum
verfuum.
C2Ei;erum vidoriae \Ux , de quibus ita fplendide loqultur,
non func incelligendae principalicer de corporalibus vi6to-
riis , quafi poft redicum cx capciuicace fucuri efTcnt domini
totius orbis terrarum , ficut prophani luda^i imaginantur.
Nunquam enim hoc faftum eft, nec ad hoc corporalc rcgnfi
deledus crat hic populus a Dco. Etfi cnim non mulco poft
redicum populi Machaba^i & eorum pofteri felicicer aliquo-
ties pugnarunc cum hoftili excrcitU ,& oppreffis hoftibus li-
berta-i
Ww^
jj^^ .-.-^:r,^-- ■■.■.■ .^ IN FSALJVt
kercacetn&tuiWfi/Mincuiturecuperarunrj&dignicaceni ac
pocenciartr populi au>uunt:nunquan^ camen hoc faftj^icft»
vc exerciius per tocum orbcm cerrarum circumducerenty &
pailim i;egibusprofligacis,acque in poceftacem fuam redadu, -
gencibus in coco orbe leruitucis lugum iuipoaerent.Imo qu^-
quam illuftdbus viduriis Dcus aliquocles ornauic ludaeok:
lecuta tamen mox ell horribilis diftradtio in populo , & nii-
fera facies, /iue policicam > fiue eccleiiaibcam gubernatio'<
nemtpedes. - .
Certabatinter fefaceirdotes ambicione& faAionibus.Sa-
cerdoslefusiubOcho interfeclus eflifactioucffirris loaa-
nisiniempio, &rec);a:noua:.6Kbrc£iiint , qux dodnnatn
obrcuraruuc dc corruperuc.Primus pbft redicumOchu^yMo-
narchaPeriicus,popuiumgrauirer afflixic.& fortelubJhoc,
quaedeHolopherne lcribuntur,accidcrunc. Nam hunc ab
Ochoin .^Egypcumcum exercitu miifum eire lcribit IJio-
dorus.PoiteJfVagofesPeriicusSatrapa templuin ipoliauitjSc
ingens tributom toto texcnnio exegit.Poil Alexandruni, cjui
pepercic po^uio,Ptolema;usLagi fiiiusjinSabbutho pcr frau-
dein ingreflusvfbem Hieroibiymaj iasuicia exeicuit ia vrbe,
& muicus Iuda;os captiuos abduxic m /£,^yptu prxcipuos vi-
rosdc macronascirrpoflco iniupercribuco,2o.taIetoruni. Poli:
annos ali<|uoc rexbyria: Seieucus Hcliodurum Hicrufolvina
juific ad Ipotianduin tenipluni: muxfecuta iunt inicia im\u
nurumcalamitatmu.Iaron joo. (laietisemicfuminuin .'acer-
dotiuin ab Anciocho Epiphane, exculToOnia fr.irre.Poit cn-
enniumMeaelaus fratrc cxcuiTo fummum laccrdocmm /i-
iiiiii arte mercatur. Hic Menelaus Oniaai inteiiici cuxauic,
& attiaxit Antiochum Epiphancja.
Antiochuii venicns in lud^eani cum cxercitu.pofl horrenda
crudeluatein, quam coco oftennio cxercuit,idolum m tcpio --
coliocauit, magnamque honununiintiltitudiiiein occidit ,
vallauit oppida, & m ipfa vrbc riierolbiyma , quar !oli Deo ,
cofccrata crat,cclcbtauit Bacchaiulia picna obicoeuicatis.Ec
quai|aain Jeus rcpreriit iiliuscxcicicududorc ludaM.tcca-
ba:ojvt diftum cll,ipfecumeii ludas tandemin aciececidic,
&fratcr lonathas, iiuifucccireca ,cu duobusiiliis, aThiy^
phonc Sytiaco per fraudem intericdus c il.Tertius eciam fra-
cer Simon.cuiuannisferc odo pr^fuiflxt, a gcnciointer
fcftuselt.Pollca lub; lolianne Hircano.lilio Siinonis,Antio-
chus Soter obiidione'cinxit Hierofolymam , &famecoegit
cam faccre dcditionem.Poil hucaimui hlij Ariilobuius,Aie-
xander,& Antigonus,iaterfedimicarucderegno. lamenim
noncontenti titulo lunimorum i.icerdotu!n rcgesdici vole-
bat.Alexandrum igiturtuVbantemoiuni.i Ptolcingus Lathu-
rus m^no pra^lio vicit , cxiis tnginta hoininum millibus,
aut,VC aiij» jo, &coegitcaptiuos ludaeosvefcicoda carnc
pucrorum&pueliarum ludaica; gcntis. Aiexanderiprein
fcfto tabernaculorum circixr i.niiHu hominu in vrbe Hie-
rololyma in ieditione trucidauit.Dcinde fcxccmio cu Iuda;is
bcHum geflit.qui accerfiucruntDcmeiriumAntiochiGryphi
filiil. Huius iilij Hircartjs iL& .'\n Hobulus etiani intcr ic de
re»no dimicarunt.HacoccaiioneRomanl acccrfiti cxercitQ
duxerunc in ludxam. Pompeius Hitcano tradidic furammn
faccrdotium,interfedis aio©o.Iudxoru,&. A"ftotwl"in l^O'
mam abduxit. Vcnerunt& Parthi,ducePacore,cum cxerci-
tuinIudaBain,addufti ab Antigono AriftobiUifilio, &ma-
gnam in lud^sea tyrannidem excrcucruih,vrbeinque diripue-
runt. Tandem bella inter Antigonum & Herodem cxorta
funt,'qui c«m viftor efTetjmaximam crudelitacem in ludaii
cxercuit. « ,. ,• /. •
Hanc triftem Iud«K faciem poft reduum populi, fi quis
intueatur,mirabitur curtam gloriose devi^aorcishoc loco
propheta loquatur.Sciendum igitur eftpropheta ad Chrifti
regnumprincipaliter refpicere,in c]uo haec & aliamultava-
ticinia Impleca funt. Nam Machibaei viftorisB tantum prat-
ludium quoddam harum viftoriarum fueiunt^ idque facile
'intelligebanc pij, quif(Jicbant regnum non tribui Leui,ex
quo erat ludas.fed tdbui ludae promifliim efTe, Ghriftum i-
giturverum&aetepnumiegcm huiuspopuli , cuiusaduen-
tuminftarefciebatVaces , praedicit viaorem forefuorura
hoftium, Cc reges ac principes paflim in toto orbe fuo impe-
rio fubiefturumefle.Hasigicurviftorias intuens.graculatur
(ibi & populo, & pro hls Deo gratias agit. yiftori» autem
illae quomodo partae finc.ahbi dicitur.N6 circumduxit Chri-
ftus cx€rCitus,vtCyrus,Alexandcr aut Iulius:fed mifiis Apo-
ftolis iuffit in nomine fuo prajdicari poenitentiam & remif-
fioncm peccatorum. & per n^^inifterium Apoftolorum Spiri-
tu fuo fuic ef(icax,atque ita fubegit tptum miindum.Verbum
igitur,quod minifterio Apoftolorum fparfumeft intotum
orberii tcrrarum,eft anceps illegl^'dms quohoftes proflig^-
tur,8c in obfequium Chrifti rediguntur.Suntque ha? viftoria-
mult6illuftriores'&magis falutaresqiiam Alexandri &Iu'-
lij.Sicutfc dcfecundo templo Haggaeus dicit,fore eius ma-
iW''-''^'
■ ^'::.S?»>i'5W«jWWSP!3^!?^''«^?T^'^ '''J''^^^ ' " ' '- »
'354
VM GXUX.
iorem gloriam quam priini.
Adfftcifndum vindiaam ] Non eft hoc intclligendum dc
pnuata vindida,quairt dolore dc acccpta clade& iniuriis im-
pujfifiimpturieflentab lioftibus. *>eddeea vindidaquam
Deusmandauit, ficutvltimo vcrfu dicitur. Eftque manda-
tun) his v.erbis,qxpofitiiM%tth,za.Euntes docete omnes "e-
tes,baptifantes eus in. nomihe Patris.Filij & Spiritus fandi,
docentcs cos leruare omnia qiiajcuiiquepraecepi vofais.Hac
voce feu midato accepto vindicac fc Apolbli &hor4 fuccof-
fqres dtgeiicibus,vr.ciui;|iw;efrM pop.uJum ludaicum afliduis
ariijis & beilo vexaban^, nunc h/or.um vo^ fe fubmittanr, &
Mefiam ludafis promiflum,& exhibitunircgcm fMUmag-
nofcant.Non igiturpriuau vindidahd^di&oftaWlitur cS-
tra exi^reflTa teltimonia Deuter.|x. Mihi vindiaam,& cgo rc-
tribuam.&Rpm.u.Nonvindicantesvofmetipfi.
Cajligamnes ] Spiricus lindus enim arguit mundum dc
pcccato, &c. Ipli. i6.Etin minifterio doftrinaro^cnditco-
tum mundun? reum circ curam Pco.
a4 vmciendpi re^]pi, hoc verfu ^mpli^cac vi^orias ^ cir-
cunib ntia perfiBnarum.Nori cniinhomiiies plcbcios aut ob-
fcur- s tantuiii lubucientfibi,^ i^ii ijg^fos mpnarclias^^^rcgcs,
pnncipcs & pi;oceres rMnorum,qui hobiUcace' gcheris , di-
gnicaic & aucpritate p.ofrent. Has enim nonnnac CI3'"P33
idcft, lioi>oratos, Atqu? hii\ceffi.caciaminilierij euangtiij
auirnaduerti potelt. Summi Bnonarchaj,rcg^es & principes
fempeifunt inflati fiducia fuap^otentiae & virium, &uijfiL
vi & armiscogantur, non p.atiufituf fibiprjfifrib^i Jege jiquo-
quam . .Lt tamcn etiain pocentifi^mi ad vpcem dodrinae c^ie-
ftis quaeper Apoliolos & hurmn f i^cej^brescft ipari;i, ita fe
dcmittuiit, vcmoxfiduci.imfuarum virium. exuanr&dc^»o-
"*"-!„?' *^"'^ '"^ ^^^^ rubmut.ini;. Hi^nc (clic((;a?ciix r<. gn|
Ghrifti& hasvielorias Ixpc cclebra!; fcnptura. Eftquehue
teftimonium huius pralmi casteris adiungendMin. Cilmquc
illx viaotiajadeofintiiifigHes& iiluftres,vtnunx,tli;Ecum
his compararipoffint,nonexigua inde acceditgloriagen- .
ti ludaicar.qu.imhocloco pra:dicat pfalmus:licut poftca di-
cic,decor hicomnibismanfueciscius&piis.
Adfaciendum iniilii iudiciumfcriptum\yi>c vcrfus qupdam-
modo corngit & exponit priores verfus.Vilus crac vates po-
pulum armare ad i«uitiam, & incitare ad vindicandas iiuu-
rias acccptas , ai]ucadcrudehtec traiJbndos vidos. NattC
igiturabfijrditatem horum diftorum,qux primafrontcoc-»
curritjmitigat,&MnM}i«' concihat, oftendcnsquomodoii-
dcm,quos vocarat manfuetos,fint iniuriarum vindices , qui
gladiis mftrufti fint ad ftrage.r edendas,& ad fundendumfa-
guinem.Excqucntur jnquit , iudicium lcciptum,hoc eft, non
indulgebunt priuatis odiis,aut cupiditati vindifta?,neque e-
runt crudcles auttyranni , fed omnia agencex prxfcripto &
mandato Dei. ludtcium autem fcriptum mteliige mandatii
diuinum.quod eis hxc arnia pro libertate feu potiiis pro reg-
no Chrifti propuenando & amphficando induit.lta primum
ludxis antcMefliat aducncum quafi fra;num hoc dlfto in-
licicnein vindicandalibertate promiffa.aut exrutiendo fer-
uitutis iugo,fuis cupiditacibus indtilgeanr;fcd potiiis ad ver-
biiin feu mandatum Dei refplciant,3tqiie huiusaulcipio,n6
propriiscupiditatibus impulii.bella fufcipiant. Quptaraen
ncglefto,ipfiinfeliciter fjepc tumultuati fflt.Deindc ia reg-
noChrifti Apoftoliseiusminiftns&ecclefiardoftoribus cer-
tanormailliusfpicitualisbclli gerendi praifcribitur.Nonc-
nim exequi fiiar rationis.fcd Dei iudi<;iii fcriptii,hoc eft,ver-
bii diuinituspatefaftu,debct.Itaque omncs hjreticihoclo-
co damriatur,qui fua inuetain verbu Dei important &in cc-
clefiaininuehunt,nonex verbo iudicium fcriptum petunr.
Deyfidevocabulmniudicij,vt& alterum vindiftx, cdam
ad pcenas conteronentium cuangelium accommodandum
eft.Spirirusenim fanftus,fiait in minifterio doftrinx argui<:
hoinine^ de peccato : arque ita eos ad poenitentiam vocat:
ita fimuloftendit, qua; pcena» maneanchoftes&Concempto-
res euangelij, & caridem illas Chriftiis rex exequicur,duin
impios fa-reo fuo fccptro , tanquam vas figuli,confringic,vt
dicicur Pfklmo i.De hisioitur poenisetiamrcAe hoc dicicur,
Facere lutljeosiudiciuni fcripcum,quoties ptsnis in hac vita
iudicium tuum aduerfus hoftes ecclefix Dcus declarac.
Dectr htcfeugloria omnihttipiis']}iioc„V)n(ftn»tJ»-ni.i( addicum
eft. HsB, iiquic, viftpriar magnarn adfierenc gloriam populo
ludaico. Qui^enim nunc iacencfpreci&aliiefti,& omniuin
iniuriis ex|ioQti,illi pauI4 pol^ rurfus emergent.erigcAc ca-
puc, &miubiIitercrefce^coruii^ pocencia&gloria. Sie-
uc Simco^Uanic, Gloriamplcbiscuai Ifrael. Hacigicu^r
cogitaribnei& fpc coniirmaci pacientec ferat quifque praC"
fences atrurinas,ne abforbeancur dolpribus,& Deo pro can-
cis donis gratis aflidue aganr.
Omnilfftspifs } Qui,iciUcet,participe$ f uot gratiae & bene -
uoleatixD^
NNN
' I3P5 ; - vtk L E C T. H E N R. M O L L E R I ^ ,^, ,,^
1595
PSALMI C't%ll.
P AR r ES.
■w
LHortatio^id Ecclcfiam>yt Dcuni laudet voce & muficis inftrumentis,propccrgratiam & paccm falu-
tarcm ab eo aceeptam>exbcneuolo voluntatisfuae affedu.Creauit enimEcclciiam,in ca regnatj & bene-
uoks cfl: erga fuoisfubditos,q«os falutc ornat,v.i.z.5.& 4,
1 1. Altcra hortatio adlaudationem,v.5.proptcr gloriofam communicationem efficacidraque verbi,v.
tf .quod gladius eft ia oreChrifti regis Ecclefiaj, ad eos vfus pertincns qui tribus poftrcmis vcrficulisjy.g.^.
explicantur, Hasautem allegoricae loqncndi formula: pertincnt ad fpiritualis gladij efficacita-
tcm. ■"■ •';"'; ^ ""' ' ■
Observationes locorvm doctrinae.
ferf.iM fideles,qtti Spiritu manfuetudimfmtprAditiyproprih
pertinet Deum Imdibus celebraTe.qMia vberiorem etia laudis mu~
teriam illisfuppeditat rara,quapriM^ttm eesprofequitur Dem.be-
neficentia. i j 7 /
Tunc conueniuntfideles inI>einomine,quii. etns laudes celebrant.
Ea autem minimeefiDti ecclejia>ex qua diuinA laudes exulant.f^
apud quam idola homintimquefgmenta celebrantur.
z EccleJiaaDeo per ChriSium adoptata folido fruitur gaudtox
(^quum miraculos^eex tothofiium manufit liberata,in regefuo,
cuius imperium eft Aternum:,exultare debet.
3 Muficainftrumenta.quorum hicft mentio, ad tempusp&da-
gogidpertinent : ne indecentiAmulatione in vfum noBrum traha-
musquodpropriumfuitveteripopHlo.
4 Detts mero beneplacito adduBus efi,vt ecclefidfudfibi elige-
ret.§luum autem Aterno amore illam coplexusfit.fieri nonpoteft vt
affliBionumpodereperpetuopritnaturfed tandefequetur Uberatio.
s.6.7.8.p. ludAi ex BabyloneUberati quibufdam vicioriis ef
temporariis benedi^ionibees potitifunt,ita tamen vt nouispertcuUs
excitariinuitarenturadJ^emMeffi&^quA vfque ad eius aduentum
eosfuftinw4t. C^rifio autem in carne manifeftato.iujfi Juntfideles
ad viBorias tUas coelefles (^ Jpiritualem triumphum rejpicere, qua
omnia locuttonibus adpopuli ludaicirtiditatem accommodatts ex-
primuntur, C<eteritm,quum Chrifiifttetiamrebelles conierere, ad
vimverbidiuininosrejpicereconuenit.
Frincipes ^ magiftratus Chrifiianiferro quideaccinlii funt ad
puniendam omnem violentia. Sluatum vero ad totum eccUftx, cor-
ptts Jfie£lat,alius nuncgladius miniftris datur in manum,verbifcil.
ac Spirittts,quo ma^ent Deo infacriftcium, qui priits Jue^at hofies:
y"^ etiam qtto eos tradant in &ternum exitium,mfi reftpifcant.
Detts adiudiciumjcriptumfuos reuocas,tam animos quam ma-'
ntts eorum coercet,ne plf*s quam ipjepr<ecipit,attdeant.
Gluanuis fideles neque robuftt Jint inHar gigantum, necdigitum
mottere audeant fine Deiiujfit, animis etiamfmtplacidis , demus
tamen acjplendtdtts eorttm^^miferiis erit exittts.
Articvli praecipv-i.
I. De laudibuspei.
a. Lattitia ecclefiaf in rege Chrifio. *
j. De mufic» vocalis & inflrumentalis vfu atque abufu.
4. De verbi Dei prxflantia & vfu.
^. tmpiorum ti^Hs qlibmodo retundttur.
6;. £ccle(i£ & niilitix Spiritualisarma.
f^ De iure feu iudicio fcripto ecclelice.
8. Defan£lorum decore.
A R G V M E N T V M ? S A L M I C L.
)L At^ Econgruit hicpfalmmcum duobus pracedentibta, Hortatur enim vniu erfamreruin
' creaturami(jr mprivtu hominesy i/tDeum afitdue celebrent:^^' caufa celebratioms allegantur.l.
leius/itauitas, z,potentia regni ^frmitas.i. efficacia in operibm. ^.mHltttudo magnificentiA.F a -
cit autem mentione multorum organorum muficorutcjuA tunc tnpopult ludatci facrts adhthebatury
\vt moneattnon tantum afitdue cogitandum ejfe de Dco ^ eitt^ potentia 0- magnificentia-.fedvoce
pradicandas effi eitu virtuteSi^ omnifiudio ac conatu promouendas ^ ornandas eius laudes,qModfit cum do-
Slrina adpofieros ^ ad alioigentes propagatur,(^ plures ad eius agmttonem tnmtantmr.Jtat^ue ^ vaticmium
fub iliavarietate organorummuficorHm comprehendi intelligattir. Monet enimforejvinon tantum ab vnage-
teludaicatfedavariis ^ diuerfarumlinguarum gentibusipaulopoji laudetur (^ celebretur, Id<juevlttrno
verfu non obfcure oflendit^cum inqfuityOmnts Jpirittts iaudet Deurn.
H
Aleluiah. LaudateDeum infanftitarc
cius:laudate cum infirmamento robo-
ris eius.
Propofitio eft m^wvmjli , cui rationes fubiiriuntur ab ho-
neflo.Prima ratioeft^fandiitateipfius. Qiyaipfefolusori-
gine,cauGi & perfeftione eft fanftus , & nihil eft fanftum, ni-
G. cui ipfe corhmunicat. Ergo dignus efl vencratione& cul-
.tu.Inter homines /1 quos iudicamus fanditate prsediios efle,
& alienos efleab omni immunditia, eos omni gene;:s culttis
profequimur : quanco magis Deus eft a nobis colendus , qui
origine , caufa & perfeAione eft fanftus? Ha;c eft /inplicifll-
mafententia.Sicut enim fequenti verfu dicitur,Lau(late eum
infortitudine eius,ideft,propterforticudinem eius: Itahic
codem fenfu dicit.Laudate eum infanBitateeitts^xAtOii pro-
pter fanftitatem eius. Ali j fanditatem interprccantur fan-
Auarium.quod erat Hierofo!ymis , ad quod quotmnis con-
ueniebanc pij. Alij etiam allcgorice fanduarium intelligunc
pe&ora credcncium, quae funtteinpla & domiciliiDei, iux-
ta iliud lohan.ii.Veniemusad eumj& manfioneni apudeum
faciemus.&Pau lus inquu: Toniplum Dei vos cflis, i.Cor.«.
Hxc^itis concinne dicutuur. Nam non nifi ipiisrcftea-
gnofcitur& celebraturDeus. Nonnullifanftuftrium inter-
pretantur ipfnm coelum.Sicut &iIludz.Paralio.tnferpretan-
cur:J.aud«ntesDeum in dccore fanduarij.Vbiic|eIum ficdici
:■' f , \
volunt,qu6d fedes Dei flteleganciffima. Itaque voTunt Con-
gruerc huc verfum cura ilio uS^Laivdare Dominum e coelis.
Gr^cus & Latinus interpreslegunt:ln fanftis eius.Arabs et-
iamaddic parciculamvniuerfalehi :Iii omnibus fandis eius.
Et inful/i quidam Pontificij hoc diftum allegarunt pro inuo-
cacione fani^orum flabilienda, quafi Deus laudetur,fi fanftis
cultus adhibeatur:f«d hos facile Grammauca refutat.Ec ii de
fanftis hoc valerc debec ,'cur non & firmamencu^ , hoc eft,
coelum eodem niodo inuocant?
In firmamento potenti& ««*]Secuda ratio eft a potCncia eius:
quam oftendit non cancum quod firmamencum in primacre-
atione tanquam teftudinem fcu globiJim expandit & variis
modiscxornauit: fed etiam quQa illu<^ perpetuoin fuoor-^
dine confcruat,& fubinde ex firmamento feu coelo vAriis mi-
raculis inaiftimabilcm fuam potentiam & vircutem oftendit:
vt fit fencenua: Laudacecumpropterfirmamentum poten-
tiae.id eft,quia de calo oftendit admirabilem fuam potencia
nullicreatura;imitabilcm. Alijvoliint effc i^^^tiiriv prioris
membrijvtprdfanftuariohicponatur p^pn,ideft, coehex^
panfio.Noqnulh ctiam angclosincelliguncqui coeluin inco-
lunc,& homines quihabicanc fubfirmamenco. Sed vc fupra
pfalmo i48.ica hic quoque iubec Propheta nos afpicerc c^Iii
& corpora ca*Ieftia:opcra ite.qua» de c«eIo cduntur,in quibus
du potentia Dei perfpicue cernimus , vult nos illa agnofcere
& celebrare. Ex recentioribus multi firmamentum potftntias
Dei
•'f^-.
Dci feuvirtucisinterpretantur c£cle(l.am, quarcft rcgnum 4.A«w«tf?^,sw.,p. S7.qu« iiu ic Idco^idfert aiiquid iutf^^^^^ Alia
calorum:ficutiupial4n<auarmm,pe^orafauftorura. Hacc diciteflrelAxwiLp» alja »»-» <; ,m»»^a.«iuw»yit yocat.qugf^u ^
aUcgorica(uum mtcrdumhabent locum, ncc plane rciici- ritu inflantur , vt tubJB.buccinaf , ttBri: ^^STSr^aw.?», qu«
nius.led nos niMic fimplicem gcammaticam qwajrimus &in- manu admota (icpulfantur.vt fonumcdant. Hucreferuritin
utiligamus. \ / naWa citharaj.tympana&fimiliaorga^na.
i Laudate eumin f jrtitiidinibus eius:lauda/ a-llf^Ty cft 4 ^ir quod /igmficat imimbrati , obtegi
r .-^, .^W,.«. 1 nrr. i^Mir.r.. <ii-i; Kr^.,.„/^i. Tn^wra-lnterdumper cranflationcni ad aures accommodatiir*
tceuin [ ^.W«?» ] pro mulcitudine poum.ae quarcumronoravoceautfono percelluntur . tinniunc &
tios. / quafiobteguntur&occludunturvtnullumpraeterea fonnm
Tcrtiumargumentum fumptum eft ah efficacia in/cius o- percipiant.Significar igitur vox Hebraia ihrtrumStum raufi-
peribuj. Dcusnonelinumcnincrs autotiofuin,fe^efficax, cumquod multa habiiit crepitacula , fou tintiiinabula foflo-
& potentia Dei fupeiac omuiurt» crcacurarumi>otentiam: r?'Obquoiuna pulfunl fcuftrtpitumaurestinniunt. Grarci
qiiodoperaeiiiSoliendunt»quxnulIicreaturxfuntimitabi- &JLacinicynibaIum reddunt , quodin faccis ipatris Dc&m
lia:& maximas rescfticit folo nutu & verboyNon cfttalis cii t]|rtn^nisa4hibebatur.Cicero etiam ih Pifonem meftcio-
Deus,qualia funtgcntium numina, in qmlsnisnullaeftvis, neffh^it liuiusinftrumenti,&crorali,quodnonvideturab-
nulla potentia.ni lium rqbur. Alij pocenciani in ipecieintec- ludere ab etymologia vocis. Hebrati CDUO inccrprctantut
pictancur, quain oftendit mcolleftione fijaffiduaconferua- inftrumcntum. quodhabctchordas varias & inter (c diftin-
tioneecckfix.inquafortiejdincmfuanvtonrradiabolifuro- ^a5:>^Qenimfignificatconditionem,qua res ab aliisgeneri-
rcs & totius mundi vires & odiaaffidu^ oftendir.Nihil enim I>usdittinguitur.DiaI«||^eciem voc mt.
cft quod ^iabolus & totius mundi fa^ientia & vires maiore - 3Jy abfblme.vfurpa^|Phgnificat irifano amore flagrare,
conatu &impetu oppugnent , quWmilerum & imbecillem exardere amore.impudi(^d^erga aliqufcm,dej>erire. Indc no-
coet ura,qui dicitur eccIofia:8£ tanien leruatur diuinitus inter "^'^'^ inftrumenti fadam eft , cuius iufu afficiuntur homines
alliduos tluftus qiiibus^fidue iadatur. Ita in liac rc confpi- voluprate. Hieronvmus &alij poft eum tranftulerunc orga-
citur Dei potentia & fortitudo dignalaude &ceIcbratione. num,quod conftat fiftulis. Alijfidiculamfeufiftulam inter-
' A; quc hacc rcfte dicuntur in Ipccie.Interca camen forcitudo pretantur. NonnuIIi vicinicate appeliationis mouencur, vt
Dei in genere hoc loco intelligenda eft dc pocencia diuina, iudicentcangruere cum illo injftrumento , quod nos nbmi-
Qwx fopcrat omnium cre.iturarum potentiam,quam & in co- namus^ey^e». Sed difficile eft m re incerta & dubia aliquid
fcruationeecclefiae&inmultisalijsrcbusdeclarat; idc6que f crti conftituere. Etfatiseftnos teneregenus: ciimqucde
fibifolihanclaudemvendicat , & ab onmibus talis yult a- Muficisinftrumentisdicitur, Veniat in mcntem vcrucului
gnofci&celebrari. vulgonotus: r rj
^■^ecmdum multitudinem mngnttuatnu etm ] Quart um argu- ■"<"» V0x,jea votum ,non chordula mufica.Jedcor»
mentumfumitur amagnicudihe Dci Ce}i magnificctttia, qua n-,< Nen cmttu.fid /mor cantat in aureDei.
fupcratonmiumcreaturawmnon tarttumDotencia&vires, 6 Omnis Spirkus [anhelttuiihalitHS j idefi,
fed eciam quicquid vidctur m his cfle maieltatis, dignitatis, ^Hictfuid Jfirati'} laudet DcUm,HaleIuiah.
fplen4oris.q uod in admirationcm rios rapere queat. Habet Rcpctit in fihe propofitionem. & oftcndit qui Deum lau-
creacurx prarfcrtira nobiliorcs.v» angcli. rcges.&c.fuamcx- jj,jg aebeant , ncmp» quicquid fpirat.auc in quo efthalitus
celIcntiam,dignitatem,«€«-««. diumitus fibi attributum :fed yj(^^ ij (j ^j omne ^^„„5 animantium extendere volumus.
nihil eft quod conferri cum Dci taagnificentupoait.Itaque intcUigcndum eft iuxta pfalmum 148.& alios.in quibusom-
lolusDcusagnofcenduseft&celebrandus. ^ ncscreaturashortatur.vt Deumlaudent.Potcftautcmfim*
3 JLauciateeumiii clangore buccinx; laudate plictteretiam ad homines accommodari.Nam ficut nominc *
cum in nablo&cithara. carnisfajpefolihomincsintelliguntur, vt,Nontimeboquii
A. Laudate eum in tympano; & tibia -.laudate faciattnihicaro:itanon abfurdumfueritnomincfpiritusin-
^ I j- « rr telligihommesinquibuseft fpiritusvit3hs.ltaque fideho-
euwimchordis Ccorgano. ^ .-_ minibusinteIligamr,hortaturnon tantum IudKos,fcdcun-
5 Laudateeumm cymbalisronitO«j/flwrfo;JIau- . ao$mortalesintocoorbcterr.irum,vtbcneficiaDeiaflidud
dare euin in cyn balisiubilationisi»-*^. ' - . ' , ^v cogitent&ceIebrenc:& fimulfucurumpraidicic , vc geUces,
Amplficat propofitionem i modo.VuIt enim nqn tanturiil qua; hadenus alien^ fuerant a popuIoDei, & inter quasnul-
vocc cclcbtati laudesDci. fed etiam adhibcri varia organa la Dei praeConia audita erant , tandem etiam ad ecclefiam -,
mufica , vt fignificet omnium piorum ftudium in hoc occu- colliganturrSTve^tom^Deumjyii cum^Iudaeis agnofcane &
p.itum cGc debere,vt Deum laudent & celebrent.& vt fubin- celcbrent Fruftra enim gentes hSf^ialetur.nifi fpiritu fanfto
dc noua & vari) generis carmina condant , quae materiam illummatus viderct aliquando gent^ adifigen^ eflc ad cojr
laiidum diuinaiiim contincant. Aliacnimcarminaalijsor- tumccclefi*. y^
eani sconueniunt : idcdque illa diucrfa organa in illo cultu Habciis pfalmos i nobis expofitos quanta potuit fierl bre-
leeali adhibcbantur,vtadmonerentuf ©on inaliis rebus fri- uitace&pctfpicuitateAbftinui coiYfiilcb iprolixiscommen-
uolis aut incptis, vt mundus facere foler,fcd ii) celebrationc tariis &ifufioreexplicatione rerum, cum hiclaboraliis in-
bcneficiorum diuinorum oblcftationes animorum eflfc quf- iunftus fic, & ha! Gramrnaticaf interpretationes tancum ad(-
rtndas, atque huc ftudium omnc eflc refcrcndum. Interea tumpnbere debeant ad aliorum cdmmcntarios legendos.
tamcn hoc quoque tenendum eft, .Spirirnm fanflnm ip fcri- Dco gratias agimus qu6d haacnus halcyonia hobis concef-
prnn n-n -^ il"iin^''^ inftmmentorum muficorum volupta.- fit, Vthaccftudiapotucrintcoh ,& qu6d multorumingenia
tem.icd reprehendit fecuritatem impio«:i^i qi?j ^^1^ n''"- '"f - ad inquirendosfontes dbftrinaj coeleftisexcifarir, atque
KrioVi nfiim^^ntemnunt &opera eius»7olipM»«-| yrruin eundem oramus, vtdeinceps hanc fcholam :|duerfusrabicffl
lela^v.rcprchcndit ludacos quod indulgentescrapulae conui- dlab»Ii & fycophantarum fcruer,& dfxftrinim fuam , qtianni
uiis fuis adhibeant varia inftiumenta mufica. Vocabula qui- in hac fchola primum i fordibusPapacus repurgauit& h^&e-
busvariaorganamufica fignificatur , pleraque? in f uperiori- nusclemcnterconfefuauit,deinceps etiam conferuet &JiI-
bus pfalmis funt expofita. Nuncfatis eft tencre illam diftin- luftrct.&multospaflim cxcitet.qui puritatem doftrinx coa-
aioncaiorganorum muficorura,quam tradit Achenaeus lib. fcruare & ad poftcrospiopagare ttudeant.
P S A L M I C L.
P A Rt £S.
V
I. Hortatoriaconclufiolibri Pfalmorum , quiScpherTehilim» i. Liber laudam abHcbratisap-
pellatur , pios c ompellans ad laudationemXldin^cl^fi^ autcmjajidationis exponuntur v ^i^^
2. Dcus ell laudandus : quia cft fortisjfandus , laudabilis, omnipotens/apicntifli.iius & magnificentifli-
I i. Secunda pai-«-l.iu j^i^ionis fofmam Cipntinet ^ ad paeda^oj^iam lc^is accotnmodatam , ^„^4.5..^
omnisi5£B£dtiJQliin«^c"ta fub certis- iiiis fpeciebus defi^nat. n^nigue.v ^. fingnl^y %f^fltnr vr ^^
toia aniimfuafpircntDcilaudationem* ItaPfalmorumliber a bcatitatcecclefiae inchoatus,explicitin
laudationc Dci:vt ccttc in faluic piorum & gbria Dei furnmum bonum confiftit.
NNN 1}
■ ■ ,«.W -•''■■■%. ,r'-">-, ' ..." ■'■'■-
'■ : ... . f ■''■■ '■ ■ . 'V • ' '■ 0
r-f
f
■ ■t.
m
'1l-MS$m:
ir-T
W!t9P'P
iELECiilVsiaE^IR. MOLLERI
■ 1400
.dA^.''^'.;^*^i-;;|»^*--V^''^^^^'OBSER V ATION-BS- •>.0 « p-It V % ' ' D 6 C T i I NAp.., ' ■"\^r'\ ' '"■^"'\' '■
F«yr 1. ^'2. Commmdttti» ^intt$a^ iniitus»lmdimfiuriiftti» mMltiplices ittos c/mtustxefit; vt i vanis f^feruerjis obleclafhen-
■^ff^antis. titaafanBamvtiUmqtteUtitiamJftoruTnanimostradHceret.Non
Cabtm efi fatiliMrittm Dtiallic tnim relucet tHuina gf iiitmem' miri^ igitur tot mufica infimmtntd hic coaceruari: qud citmpars
fit •mttt^tqua fitkUirt^it in optimi maximi opifias itelmirationem padagogid Ugalis fuerint, non funt hodie in Chrifiianorum ceeti
ttc laudehi. Si verl ergo cupirnns anim4s ncftros ad hocpietatis ex- fms inducentia.Aliis enim mediis ^ fimpUcioribus^etn vitA £Tci- -
mitittm accentU.vmiant nebis in mentem immenfa Dtipotmtia na 6* pietatis exercitia fofi Chrifium exhthitum Jisos cokre vult
^magrutudo,quAfaciUnobiiomnemtorporemexctitiint.I.tfie- Dominut.
nim tantam immenfitatem non cafiunt mentes noftn ,ft>Uu ta- 6 ^um omnes homines hU ad Dettm ceUbrandum inuiten-
mmgufiiufirib nosafitciet, Deutatitmtquits promodidomfiro tur.vaticinium habemus degentiumvocatione,(^ventHrum tem-
tbtiderimitsUutdes,nonrepi^abit. pusquovbiqttereforiabuntcantica,quAprophets,temporibusnon-
\rh >4'f Nonfoffunt nimu feduUfittagere jideUs incelebrandis nifiinlutUa exaudiebantur. Hodieergo in eandemfymphoniam
Dti laudibitiidcfireniie eos coferredccet ad hocpietatisexercitiitm veris IfiaeUtis coniuniUfumus, vt ajftduis laudumfacrificiis cola^
quicqmdhabent,^ in eopenitits ocet*^ari:^:':p^^^.iiS^^^^,S^- tur Deus internoSfdonec coUeSH in regnum cdejie cum tUHis an»
,Simmapiorumvoli^tatDeictUbratio.^iiiUg(iitittefnD§m geUt perpeiuum haUlaia catMmus. Amen.
■ #
Articvi-i Pr,aecip,vi. ' ; ^
I.
De DeilaiiJibu8^'n^»<<p«r mpdulandis. eari^n'
1^q"g '^m^" 1 argBinefito ^ pmltiplici foi-
taa.
£. nFniulTces tum vocalis tum inftrumemalisvru &
ahurir. ; »
3 De omnium creaturarum ofBcio.
4. Piorum gracitudo , Ixcitia, fieltcicas,in Dcilaudibut
inclufi». /
y
F I N I S.
- /
^
J--V "i'-:
i
V
* »ii^ k^i^ ■'■■ .^
:■*:■ iwl ■ •■
■i«v .^..
i ..-.
1"*^^ '%-,./'
....^-
•♦<'
"1 ^
;-^y*.>>*^, l i>vi.v, ',-t,^,^^«',;
;^:.;-^'
R E R V M E T y E R fi O R r M' Q V^ i^^^^^^^
E N A R R A T I O N E S E V C O M M E N T A R. I I S D^ |
^^ HchriciMQlleriinPfalmoscxplicantur^ '
JN P E X cpfl&S J S SiM f^ j^. ^# '
■*.i.>ti('.
i,,'..^.-, !■♦..!:
Numerus Pa^inaoi denotar. ' "
dj*
'fs'"i »1
>*■*•,»..:
f';^ Jitriamis' Imperam 906 reprehiHfim u^i^lones ^ }iberatpS^sM^I«fi^<i$
5«» , *^ f^ amuliercuU ' ji piorumoculosjipitur^oaft\ty,^(f:
Alpjis fajiores Jtduentus Chrifti ■''^^'' » ^ jfi - Jl^^iommjMifk '^^^^
Affliationu rn varH effeihti $^
i!^.
Aronverui ^
Aaro» ef JW^^Tif P«7?or« AduentusChrifti •* %" r y ^fi
EcdeJtA aujpiciis Dei AdmrfariitsadextrU impif]^ans, qms
Aaron facerdos Dei ti6 Aiuerfarij Dei cur vocentuf coarBa-
' eleclus Dei 97i Jan- tores jj eleuant fe mendacifir
^dulatores archsdi aiauUsprincipum
jo8o </i*/5* ' '' »»«
Mdificantes qsu
■ •* . . ■"i.';'>iv.*v
1114
Bmlehom
Abiraan terra operttu ^ ' ^ ' 9%^
Abluiio manuum fignwm inhocentU
Abominari aliquem.quid ^ '^'_'' $i
AhornimtHDet -i WtlJi'
Aifortitmm muUeris tmagofitrmsiim'
'piorum /. *'*^
Abrogatio ceremoniafum legaliufftprx'
Hiita ,. , ■ 199
Abj7onde^fJiii4m ^uo fenfu T>eut di-
/atur ~ "o. a'4o.7 84ift347
Abfcondere in cordt eloquium Dei
Ahfcondita Dei quid ' ;* ' t^*''*^!!
Abfcondi kconjilio malignort^, fuid
JbfionditiDeh"- -^-^'r:^^
Ibundantia rtnpiorur» ^l: . <?*
'.K^V.AsW»
I2I9.II4O
lapiaem . reprobHnt
' 3ti.H7f
ptat^vtMtas iiii.Uf0.ii;i.iif$
AfftiBi qui jjocentttr i.oj.i7|
Ajfii&i qtuDeo waii foi DeocuYa
fiint 6« ^ffliEiicurfuntfdeles 765
"mmatit^i _ "
100«
^norum conjbiatitfnes ' > )56.J4i
mwebeusquamdod^)iK 84{'
y.^^^.-3:.*.^.x....: ....•:■,■■..»
^rf^WWl^rf^it^'^^'^'^'"^^!! ^jSMo/hstccl^i ''V' -J
- ■ ;^(^^m}fi»^lihu J^ohnitatispeitS^kumejkiU
ium
V'
. ■'*¥,
J^tio
-^-
itsidentia dei mumt^
^fyptij crtuieles
"iLr-:^^^'^f ^^VV^ -^,„...^, . ....
' qitentib. ' ' A^ft^tura protsidtnt
JEgyptsts proftrata jeftis ^otentia Def V014 '' , ,
791. ti9< cii^/m-4 t^i&^>)» 4/^/>^ uWKritas in beneficmDei celehrandit
^70 curfeHilis ^9'^ u*^^^
JE^ti fanati tefies pro^nti* diki' Atdpef^^f^ '• iit.i9f.(09*8|i(?
'»M ., ,, - .*'•"* loof.roio 4Uc<>UinAinaM9rfumexpetita 4«
J^ntgm^qmi, . ■ ,400.4.01 AUvemt 94) ««rcr-e IJI7
Mmgmata ^ i *^- j^j.8 A^ameth,quid 37»
JErumnarumcauft , , . M'**' ^exanderfruftratumultiMtu^ jxt
--JUfUnaMnrtam*^or»m »>*» .ij,uimf*rt*Himutyimmim , " ' ' k ^^ MtBM—nmr ynjrrrr
Abundantia Jpiritualisfub regno 'dhri- MrumnA^plorum iemperaniur ^ 'Deo'^ Atie^mti ^
fii : 6x4.^1; ^60 quidemciaitt, 8;q<iit'o AtieTtifimiomnis
-Abundantiavnde ' ,*' 1014.101^ MiernitasDei/ ''\"'^'^ '''''''■' ika.ait AUeeoriavenu/ia
Abundamiabonorum exfan^^ ,concor' Mternitas rej^ C , , , . . ,„
fUa . V *'"*^ 79*-«J<J-M74 ,, tuEsclefi*
-Jthyfiinthefattrupoftti '^■*''"i<d MtemitasfacerihtijChMi: io«(b Atmuth.qtud
Abyfttentaiiones' ' U? ■ .AJ^ifmqufifmJuDeotribtfamttr. Vide ^Ue^^uid
Abyfli terra pro maximts calamitati- eorumnominafuisUcis. '\ j0ariaDei
ffts «11 AffeUtespiorum imerfe configunt is^
Abyjjfi quomodo laudantDeum ni6 qudes ejfe conuenim 494
AccentuumHebrAorumvfus 49? Affi^tuimpiorumqnales 608
^c«j|/iM /t^ D<*«» ?«.»/« # «'«^^^ AffeSius regulm ^ priik^um ^uatti'
^<rc//er* /««>/» »» /W«/o » iifid Affeau4 pioruni ih Ecclefia Jubfiftuni
■7JI, ''''^"''' 777 .;;>, ,. ^r, ^.>,
Accubitm himinis h Deo tbfidetitr AMus fincerus piorum '; ' ; iV^V
,3,. , * AffelittiqAomodoregemdi iioi diffictli
Acuerelinguasficutfirpens i}t7 cohibentur ■ ,, .^..^^^:; 'J?;
• Adagium cabaliHarum Sjy.jfii' > Amre glortampeo qm _ mi
/ Adducerecoradfapientiam M Affii&io eft piu occafio hene Jperandt
174 qitomodd videiyra Deo x^j.
AffUBio tempm quarendi Deum'^16
tion auertitfdeles at Dei obfequio
Adh&rerefeftimonits Bei^ 'lij?
Adminiftratio regni Chrifti deftriptd
841.84»
Adoptio fidelium pendet exgratuito Det
amore » ' ■v^^W^H,
Adoptio EccltfiA beneficium iMiMe iu-
gnijfimum i^j^t
Adorare fcabeUum pedifm Chrtfti "*^"";
Adorare 'aWmonteB fanHitatis Dei
«88 . ■.-0',-i^^
j^dorare ad ftaleUttm fedum Uei
1270 •■ ■ ''■•■^_
Adoratio compteliitur operaprimA tabu^ '
U t79 totum Dei cultum com
13«
hefiesEcelefii 4f}
j^.Sitf AUegmavmufta 97 i depftra de/erti
^ioj^ii.y»'^. y. ^'19^6 deMofedfAarone Qfi]^ defta-^
y7.j8
370
->■ - . • ' ''+*
AltifftmttscurDem dicitur 41 tf
Ambijtio impiorum 401. 40&
Ambitiofi infoelices "517?
AtJtbuUru in viaperfe£la,qttis 911 ,
^mhiuantesihUgeDei IU4
AmbularequidZ 6. \oo coraDeo 471
^jcoramfaiieDei .1997 incon(ilio
impiorum i ikfonfiUisfuis 747
«'» integritate 214 1» iftteff-itatt
cordis 908 inlatUudine ix^i in
Itutiine vulttfs Dei fiy in medio
l^fribuldtionist^x infebiti magms i^
J^MrabiltbmJt^a^r^s 419 inverita>-
iedei aia.767 inviisdtfmini 124 f
fuper alis vtnti 9 43 fuperUot^iM ^
^'^''"" ■' ^'""'•' ■ /p-ajii
;•■•'
»..»».*>'. ..^•.^v.w .^ -..-. w_,.^„.> t,a^i<^em. ^.^ ^ ,
1181. 118 a 'AJftii^iories' quomoao fiant ArnenquamitiStib 341
tultus Dei 77 faciemDeiobfcuraht iAnticifucati Z46 infi^les Zyx nulli
i^S.quidfint fidelibm ' .'; ! »^5 ' '^hrraveritatemn\64, tenetirk ^t^
AffUaionis grauiJjSma defcripti» 587. ^mmoniU.hoJleskcci^a/^^1 7^
iii.f^ feqq. " Amdr ardens piorum ergU deum 8jC
AffliSHohes EccUfia multos ififrmos AmorChriftierganOi . 177
turbat6iifuntpiisinemtabiUs64p Afmrpeiermgmttshumantm , 7»7
funtajyeo 716 ■perqmm vtiUs^ Amor Ecclefiderga Chrifium 37t.?73 "
neceffaria fdelibiu ijoypiis ineiti- ^htoriff^^ff^ifalis ^^^i^tusinQhri- ^
'^fitbiles.vtiles,gUrio/d^}piAffliWo-' fto * ' .^r ' jjg
numdefcr^tio *- ' , ii^?.;Miff Anior.p:incipum ergafubditot in qua
pte^itur xit abomnibmmundiin- Ajfii^Unes ptorum' iil^ cur 'prfit*
appaxtat.
';» •;, '.■!S^4!fH',i
crf« Chriftoexhibita «io.6ai
^iCf^ CAr^o o^ Ecclefia
de
5/4
/-t
(^ momentatteii it\p quomodovi-' ^mpUiiidoreghi Ch^ ., IMy
"denturaDeo 99J»' Ahabaptiftarum furor 6C9 errordo*
^:-;/^.
r-'-^%«"'>.^,.
-^
..Si*»»
\..
■»..
"^*
;,*4..'yC"...i-
•-n.
■I'^!.
'wmr^
deftfMg^stit
!N DE X.
W«iM>'««MMr».;<|f|t
f.
n*
^M^htMsta iih^a in /tiffiK^celif* f)i
Antmtini bifimtt ttnmoranfta-
'•'■^■^'
'#
:;!i
Ai^ eccUfuxnJhies X7A^ minijtrd'
torifipiritui i7S (xecutores ittdid»*
^ rumDei ihid^ quo finjh dij ttppH-
iMitur j«7 curdOiifijdeorun^? 91,
fitnt exercititt Dei . Cf qui>modo%tne-^
dicimt Deo 9|8 qKundoatm^^t-
mDeoadquidcreati^ t^^ Utudattt
^eum ' »5'r
Angelorum cuflodia ip fiilutem ^delium Apfendere iniuriam manuum
iio
ni9'
Anxittntpifdmmi difiripta^-
CT*" ■ ■fViSS"' ■■"■ ■ ■■
AperdeJylua,quiC^^j4f-;^n-7\i
Apertio manut Dei quid eficiat \
l|64
Apoftafia impiorumpios horrortperttUit
Atheor^iftgenlunt %i^ ^tjfii»!' 9 9-i^
Atriumfderdotum liSd.lv»'/;
AtriaDei ■ ■''^^^''■^P-MlMi--'''
Auariefuriunt ^ deftitmtntttr ' t,7^'^,-
Auaritiainvfurumaximefeprodit io«, '
damnata itiJ.M^t *^
AmritiA remedium j 1107
AucepsDei 82<J
Audacia impidrum' 632-fiJj-755>
i<4y
.*.^^:'^'
t-.'
ApoftoU , principits trihuutn etclefiti Dei
77» ;
4^}
. Audas epifcopttt iconocli^es
' Aurii auditio
; Audire cur Deitt dicatur
Audirt Deum loquentem
■■■'■Kji
409.4
828.81,$ ' %
jingeli tnali,carnificesDei
^ngelu4,auceps Dei
jinguftiatquid
jinimaDet . ' iiyf-:M
j,nim* httrhanaimmortaiis |«>.jk44
\tfftim4 ftudfigit^cet lii *i»l&»M
" fro ' anima fotentia ,,qui cpncufi -
fcibiUi dicittir li9 qHompde r«-
ditcitur &recreatut 187 animapio-
rum quietain affliHiorse lOj ani-
ff$a/roipiritu vitali «4« ^/«-
^ de dffeihtum 1 7 r /«w pothUia af-
'..fetitifta 191 provita ^29.471^^^7
' ^o t;0ro £^. dejtderio 188 «n^,
curvnica^citttr %t6 Jiiiiatitliii0>if '
quam corpttt jj;. - aniataittculrka-'
', ta ,qttid 487 filtnt ad Detait ' pf
Deumfitieris fii pingitidittefiiti^'
■ratd ^iV-Jif fofi -0«*»» '^*^^
' 51; faturatamatis 780 cala^itt^-'
* tummoleohruta. , ihtd.
^*hnedicens Deo pjo, h^itaftsttifi-..
Anitiiapidrum idhilMrdtur Diictfm-
Lt^iofuhut . • ||>
Anima,fro voluntatefeu arhitrio jl 7 o
j9fc
<5«4
8^J»
37?
«94-848
. Apparitiftferit Dei , p^o liheratiorte ex Auiire i^/ocem Dei,qwd
"■ calamiiatihtts 9io AuditfHpiiinecefaritu
Apprcfinquare Deo j . / , rn*!** Auditus Dei
Aqtta ^ ignk,pro omnigenere ajfli^io- Auiiitus mdtts non timttur afideiihtts
num : f4f 1*74
<Sf
Atptatxrupccttittsreityptn 976 Affetfatio Dii .^;^,,,,
Jitqu*,prograuijfim'ttajfiiciionibui ly* Autirfiofaciei pni .;!^ ' / '
fl ■ ^-^,,.
^S^m-m ♦ . ... : ■,.;;«iii,ii «. ,y,»^-.-tt^V^ Awl^tere iram
aqutt quietitdinum jffjijt Aues curafunt Deo
aqua multA,i.ntthes aquof^ ■ . ' i,^ -'^ufti imperium ,^ . . .
aquaih ahyffis reconditf. ingens mi- AitlaRotnana quatuhodie
racidum J<^<
'aqu^^pro mttkitttditie.pfipulorHmf^
exercituum ' ' '" " '■-■;■ .' , *■ "'"jJl'!''
ttqu* ^jfiuentespiSlitrafitrorU impio-
rum ettMjt^ctntis 48;
aqud ititrantes ad attimam,pro immi-
//■;:
75«
94«
140
«4
44f-
Aftlifi impijdepiHi it^.^feq
,:'4!*o '^
AMlicorum impioi;itm ingeniitm jjS.jij.
Auris auditio &P^*fiMft^t^ li^-ii^
Aurem inclittare,qHid^^' ^41
t^etitepericulo^intfitit., jf/ AuresDei quomodvirttetttdddcldmoris
'.a(jHaifrof^ofitM^ .', - ' 844 iuftoruin „ .a/S.ixj/
'dfiu,contigttati(OtoewtcukrtanDei Aurumobri-^umi^i ophir feu Perua-
94) iiquainfimguinem
] Mqiu contt/uUitiottfif
f?» i/W««» »7« ' Astrim Chriftp afideli*
• - ■ ■■ ';v*.,i:W-'''^i!n*^^,^
AqttafHni vjite inultifUx .'*■" \ f .. , ,|f $•
t^.
vim»ir/rM)^'^
Aqttila , imt^o 'tn^
. 9»
Arabt tnterfre^cttatnit ;. ^ ^^
AratoresEcclifia
"v^V
v-W
614
47«
f»4»-
Anfmafiorum^ quando reuertitttr ''in ti- Arhorescur Dei ^ i Deo^flantat* di-
quiemfuam '^ ~ )d^V .cantttrf^i qiiomodolaudantDeHm
Animaadhtiremfulueri^Hidfii iii^ ,ij87 \^^.., . l^.'^-.^^,^'
Animaffinmahu eittf^ — — 7 ttdf , Arcafigderii,Dtifaci%i '''■\9f.9'(i.0^'
Attima cu/ioditftr a Deo uit.lxtl '^ito- cur Dif nomine infi^iit 3)8.^56 fo-
niodo e;AeBat i2S9 doloribtti ex-
* hauflaaikimauxilycaftix >)47'
Aiiiha froomnibtu amnm ftnfihtts (^
oBcfihus I}i9
AmmAfi*ardor '. .11 5»
jlnimam leuare ad Deum 10A.il|4/
"^ animamtetfareddva^ttitein 19;
Animam tenere quietatn [ V ' . 1» *4
Animas conuertere qtto fettfii verhum
Deidicatur ^ i\6
Animantia omnia a peo nuttnu^iiir
1F5» ~, ^ quoniodo DeUm Uiidanf
Aufcultare Dett\ qmmodo dicitur
AMxilia ixterna an contemnenda
AfHfttiitjmf de coelo,qHid
Auxiliitm Dei opportuhum
, Mtomodo imfetretur 475
doexfedandum^ 8xp eftfemferad-
mirantlitm . "^ ' ' ' mo
jietendumfrMifueinaduerfis ij^p
^Auxiliumfiorttm i^.jif.iof^9^
rfa.».ift ', ■ _■ : "■ ^ ^>^
tentia ^ gloriaDei diciiur ' fxj
' curatHarobitrPe^ 64f curfcaheU
tttmpedumDei ' ^ 1270
Arcanum Dei,quid^ ,j-;. -T, loj
Ji(rc«M & fagitia , ^ro pmnis generis
titolitionihtts^ confilm ■ 78.ltf3,
'. , " «■■ tv'''^,'V. f ' "
Ardor ftorum ' 7^4|; aruma fidelis ^abj/lonis excidiumfrAdicitur
■ "f« '„""." " .'.;,.■;■,■,. H07'" ,,'.,• ,-,;
Atgumentim J^^ti^ix UudHni^tH- Baculus panis coniritui .-[
^ narum '' " iJTfd^* Bacultupiorum
Aries cm iUHus ab Hebrait , i. fi>rtis Baptijmus aqua requiet0r :
*?• ■Bajanregiopafcuti abunilans
\ Aal & BaaTtm
)^aalpeor idolutn
99\ '.\.,
BahUtsmartyrChrifti ■
Bafylon
*i7
Moahitarm» ^
■^f^^ *'■'
»97
1)00
130«.
9 «7
Tf<r
»74
;n\!;-l
7^7.
«•^•3*J-494«
42^
Animigrativottith 600 ahimitumul- ^rwA e«/e/i« /^ I , 34-7J9 ^afan.monspinguis ditijfimiifque 570
^tuantUpltUiantttcumfenfiiirADei JpviafiorifmdfpiBa.^^^ Bafesterra 944 Bafilifctts 850
^dejcriptio ^ <69 48^^15 .>...,., Bat.ut,menfurA nomen 71*
Anithiptftl^anqHitlitas '''' ^^^^^9 ArmorumvfM^andtmr^f^m ' i6o . Beati qui Deum ponunt §iem fuam
Beatitudo.vide Felifiitas.
BeatHs. i.iufius coram Deo ^ hares vita
dternAqttis ^rj
Bf/?^/^ quomodf Chrjiftiis refutatttr it
Jmmemhris ' ' 6i6
Beliali^uid »17. »9
Bella.qtieht finem habere deheant 4 f
hella MtArentes dijftpabuntur ;8i
^*Z^.« Dauidis Dei aujpicio gefta y «.
. n7-45,J bfUa fjmto i^fttietit fotefi
comfefcere ." '^ '""■ m»j
bella multtflieia in eccjefiam ^
1041
Beltatoresfirenm ^fii do^ik Deo 1 jm.
-^^./■«ftr»^ ¥^ #*'•
^eAr ctmlufactet ;,,
hetli (*J facu (oiMSt
Animtispiorum in peritulis '^^'^^'}is7 Artes hofliunt ecclefid
• agnofcens Dei hen^cia quamexithii ni7 ;:
' 4#<^i^ 487.488 dededdie00ae ArxecclefiA,ChHfliia
. 'iwwftM»-.''^ "■'":'■,''' ^' :*;'j»f U4 ..,; .,..,^..,
Ahiii^ftHe deojfhdgria tetttanis defcri- Afaph , ;" " ; '
^/i^ 1240.1341' i:«rr0r/f/ui/)^/M;- Afcendereiitmomem
catiorie Uzi ipj
Annuhtiare maHe honitatem dei,^ ve- afcendere adfdcros caetfti quomodo de-
ritattfm eiiii^ noilibtei,quid tjj heamus .'*'^ '■,'■'' "ui 7
^huntiareinfofulisofenid^i fitk jifcmfio ChripincaeMmlRihraia 388
-S''S.».^ i« '''''•-'•"*« «^^«■^«•■^■'•■■r''-*''.'-''"'»' '•■■"■■•■'^•- J / ■...! • •^'■a
- >^<i <*• r» K;, S - , ,. dejcrtfta j7| etuefiuitHi
AnhiconfMrfftiihierrore,quia tij fi'^ , ./;*;' - ; :
Annihabitatiottislfiaeiitarumih^^. AJlpeiiiti^eifca&
fto 970 AfperpoDeiqualisfif i
Anntts hentficetttia dei corohatm Afi^iaumvetienitm' -X.
f39 . ... ,; ■ Afientatoretaitlici '
AmedmbulonetdtiT « * ^%^|:^'^i AjfwiJ hofijts Eccleru ,
Antecedens cum relatiuo fro Jhh tuiie- AMum^piorum *' '"^*
cedi^tefcribuntHebrAi ^ V 1)7 * Ath^fmht impiorum
u<;,'.'
■,'f'>'
718
<fO
I5t8
V 719
»»9
4?i.«».
Kc.«iV..-:-..:J||>-;
V
'''^;r>i,:
'^■*;^
' Sf^'-x
■."n.
••fs..«»^
,v'^*; *•■
..,, ,;,,;.'t.
mrmcommoi, ?s?.7f» , P^^, BonltasBeimulthUx 9,4 '^M^
Benljic^^emmdedicereeportektittqut Bomtatis guMqmd U49
n^bU maledtcUnt U6 Bomtates de, cur pus proj^ojttf
J44
406
«16
II 18
£enedicere Dei (^ homimtm^qui^ lb§
Benedicere Deo.quid ^
Beaedicere nnimA fus. in 'vita
BenedieerefeinChrifio.quid
Benedicere nomini I>ei
BvnedicerepiisldQmoIehouA
BenediciiDeipojftdehntterram
Lenedicfio Dei , <juid ro Benediaionu
• Deilttedmtadefcriptio W-^ii-O
BenMicfioDer duplex SfO.jjl
Benediciio Dei non cibm alit corpora
988
Bemdi£iio cur elongatur ab impiis \
10J9
Bdhediclio Dei fuperat imptorumfarcaf-
mos i^ maledidiones 10 j? Bi-
uedictio Deierga fdeles 1086 B^-
nediciio Deiefi.vbi regriutfan&a c6n-
fordia iiH Si^nediaio^fift^er
tcciefiAmini^^ :,:'!' %
^788 . , .
BOnum , pro pact , ISsr cit^Modis hii^ui '
vitA *tf
Bbonumi i. quod a deo ordiHatum efi, d
deoplacet 9t
Beneplacitum dei , lib^atip pionm
Beninmincurparuusnominatur \ti^
Benignitas deierga ajfliitos fifi -^
«J" ■■c4^. ::'%,;
Befti^t fyltteftres diuirtA prouiaenti* w^
ftes 1 ' 949
Bla^hemia impiorum . v ' 65X
Blanditi*vndediciA ^f|
Bibere,pro apgi ..^ "*• ''^V |k^ip
Bonapiorum •r^nva ., i^^ii^fj
Bonadomtts dei- " \if
BnUhia imfierutii • ' KJf
Biiuhii%ptv{rMdelitatt ,tyrannide^
-'''--- n
vioUntia
pto virtutt ^ «iore
propotentia
Buchanani ttUomiitm ^•' =*' * ^
•,<M.r^>
n97
li>8
«4
■■'iC^V-ViUK
i 4^»
<7!.709
«:rt^*/»i»yi^^^^^ V^ Britchitimampt^tmiadei 79%
Benedtato eccleft^ a quo profctfim ^^^.^ ,:ae»tum,pro pofmiainfo^
Benedimones- Ufftorum ij toUtta.un> ^^^^^.yi^^^.V ..
Bettefcenttahttptrjtngt^sdmtt^ ^^^^^
ctrcuttns con^im , , ,^;^ *» /e-
qtteni. T "' ,''■'■■,■
Baneficentiapiorum - ,.,
Benejicentia Dei pofl' liberationem ^^^
ligerueragnofcertda tjt ■B«»<p-
m Dei et^ga ecclejiam ifj.jiil.
temporalia qttomdt expetenda (s
xonfideranda i3£.}04 J^ertefcia
Dei atribUsrebttscommendata |1^
iene^cia corporalia rtonnifi in ecctf-
Jia reai agnofcuntur 5 ) « Bmefcia
fr^terita Dei quid nos doctdn^
Cxo BenefciaDeiquando^ qim-
ijiodo ceUbranda 8jj Bentficia
Dei ergalfraelittu 9^t
^eneficid rtgni Chrifii lO^t
Benefieia Dei k quibut celebranda
1107 Beneficia D8i ergapios ab #-
itis eltn^ntiafluunt i»»f &c,
Beittficiumftimmum ecclefii «94.
Beneuolentia Deidurat tj9 EfWff-
jfj< fundamtntum QT conferuatio
BeneuolentiapoptfU pei , t^uid ?8z.
Bonitas Deicommendatd '^ ij3.i' t
quemodo ante piorumoCuUs x\%
piorttm fiilus 147 piorum Utitia
'i4j quibtts rtcondita 148 r^/e^
terram ,, »*f
1)!
' if*
'•{7
70;-
noftne
m ■ ■ c . ,
f^jiditutesr fitpi^taniHI^
VlJ^ 'i}6y '«."^ '"■••>; ■■■
Cttiiidl/ertttm - %^ "^v. w^^jV^. <A"
Cieiiaf horremU ••■■•V'"— -'^'^ ■''■^
Cirtinoniafacr*qmd^"
Cabamitas etcUfia dtfcr^a
d^fiqq. J:-^ ^■^-■'
Cdtitmitatts qutdfintptis
'quid tfficiant in mentibits
<%48 piosopprimtrt nil^t
pios non arcent adeo 105 noH '
funtfigjna ira diuina ii7-799
cann^adei 347 qttomodok
■ mbit confiderand* 441 ctUami'
tatts graitiJfimA piorum dtfcripta
j9f mitigar^ur 62) ealamita-
641
■r.yif ^
■■^lflf>
proimpiii
t^tfitOt cttrpifdto adfcribant
calamitates ex ira dei
calamitateseccUfiakdeo
funt infiruHiottes dei
ctdamitatespubiica vnde
Caleaneum efftrre
Cdcantesjinfitt^ argenti .^ . .^,,,
ob j^lendorem externum fitperbimte'-
bue ?tr
Cakeits proi0Ht i» tdtqntm , qiM
,^ CaligomeraitqMid^j^at 7 » v 91
BorntattsdiuinAprActpuitmargumen^ Caltgo ocuUrurrt ' J«f
/i«» • i^i £(•»/;«* p« ermecclf- ^aligo in circuUit ChrifliiqUid 87 1
/««» ij7 inmundi conjfruoitio- - '
tte conj^icitur 194 curpreiiofa
dicitur lyy irhpiorum nefarits d^r
tibmoppontr^ ^^ i9*,
T»titatem fttam qiiofinfu lieMmatt-
dae diitur ^, . W
Bmitas DiifoUsfittcognita 44 S>
•('/dftf 480 l$onit(v Dei omnibtii
tentationibut t^ i^aionipitrum
'^- opponerfda «j6 inferuattdis (iffi>'
uendit pdeUbut 639 «rgalfraeU-
tfu edu^os ex Mgypto fi » 2, e^.
$onitatem ]^ti anntmiart , bonum
-f^^'', -.:..-,.■ i..'-; ^- ,"^\ -; ■
BonitasDeifulcrHmpiorum ff»
$enitas principum tr^afubdites qudlis
idfedebeMt . fty
liiUeditatpt$dit40it^'^^ tipQi
;i!t98' V'^: ' :^-,}"'"'
CnHtanMmtdierpi^ftittriii^ hi jpHtiti» -
nps doj^^ 66$
Ciinanaiad itaemtti^nm *tifqtie diltnr
€•■•1 .-.',>* '-•■'•' ^»<JW.'
CHhere inviisdei , ** ' Ijit»
Cantaredeo.quid ' ;V'I':^>;,-' '. 9<)f '
Cantarf (Umentiam df ittditkim
P07
Contica tuafimit tccUfia oilat^
' *f» .■'.■."^'^ . ■■ '■ .:■■■ ■ ' :,
CaAiieutitmii^orHetrt^.qu^ if
canticurn npuum.quid J^S.ilfjr
canticum piorttm ■^''-'' ■"^i;'' ' ittt» '
'cantionesfidelium \ 114.5
C/ftimUbtnttitttfiesdiuinaprouidim
^^'•i _ -1007 .-1008
Capiiuitiitcorpmtm ^ mimorHm de-
fitibifur ^ 561.1007 .looS
raptiuitas captika duSi» v ■• j7| '
Capttfexaltatum quid ■''■■% m tS.iif
caput ft^eratttm iniqfiitatibtis ^m/i/
314 .r^/i^» agitatio p^hti^uden^
tium jfH ct^inimkomiitmcm-
entaltitur ■ ■.■' C ')..:a^. :»:'-; ■■^yj
CaHeritdefitriptitt^ ' ■ .! ^ f , i ^; Wf f .1608
C«m}««»^«»!»m<0^ V -^, *x •sy-v-Vii».'» ./-^ j(j4
C*«»« ChriiiiveritiU::^i'^yv^^: \ ' i>t
Carofitgitdttim ' '' |}0
CamU imbteillitas inpericidit ' 4^8
C4ra conttmpttm dieuntitr ktnitiat
-■468rtJ<«- •■^ ■luw^v
Cart deum eoitct^fcttii> ■•^b' v- -:'■■■ .'
i^jjlil.r'''.! ■;■ .v^,;; =:>■•; ■^-^"■.■•srii'». ■ ■.'<■■'.••_
caro.pro hominibut auxilio lUftittt'
*** / ''^' ■ . m
^aikt^ingenttinMcimtatehtitiiianm
caivixtdttttvMddettiit v >^v ^i^i
tkms infirmitas inpia ^ ^\ tf%
QmiUquintitiibeUdy^ y • > 114I
Cafittquid 3^0.371
Caftigittio»tsdti»do£Mm viiUspiis o-
caftig^itiqnts eccUfiit inpvpsdit quaU*
fmt i„4
Caftra, i. quicquid fifmiidabiU eft in
■: ntundo ■ •. 'Vr'>> ■• ^^y -; ? -/.v? _ >i'-\%t
CaftrametMio aPtgeUmMqtiidnotdoctt
i7<'*n
Oau/amaUrum jtt.. }A|
M»/Si nofirafalutit^KUBiodeiffiitiii-
ta ^., ^8
G4N/i caUttKutatum Qf mortii 9tS*
• lood caufitmeteororum quomodo i»-
mftig/mda 94.6
taufacf^titutatit > ' r>u 1008
Caiix , pro dtmenfikftuctrta pottipnf
t».io8
propaems ^ pro Ufiti» i^ituaU
Calix piorttm qttim beatus
Caiiicdii . . .,■. . ,■.,...■ -■.■«
Ctfl^falutum^quid ^n^l' » v
CaiMmnia, res mra^ 'liioimd
fl9.U04 ,
Ctdltmniaaduerfusdtiftruot{
477.iotJ
Cdtunruatorespumndi
0m0tm itgio^typutftgnieaUfiit
564.9«f .
. termintesfattaitatisdei
(iirmonsdiSla
curdi^n rtquies dei ;
■)• '^Kn^
I89
^48}
, 'IMr^tfrMtV ( /■. ;.;-;V7v:' ■|O|0
>variarumcalamitatunt tot|
cauf4 fecurida nott feneiitdktim dUi-
^ gatum , :A'\»v-' *■; 1084
<Sidti,i. quicquid eiimium i0^itt'inmi*
do , ; tfi
ctdtits, ii^d pqim
;■ 8}9 ?«n')''t
CeUh"»!^ dtu^^mam duiquid i|e7«
M08
GeUbratiojpi^ dei cubu - > ^ «* j^|
CeUbfitas eecUfia 77 4
Ctremonia reiiciiinturM diotdfifidts tU
"^sppaluctat .■'■:.i"W- '■;,.; ^414
Ximamiitt perpetuum inter ^i feruot
ljlc$,hypocrttas , dt higitUno' dei euitn
. A» '^ ^■'"'■-■'■'
Gtrtamett ff^auiffimum '■ • >
■*^? ': ' . ,J '.'.' -
C«w. »<»****»;■? -'^'-^"^vM;*^--: 53 ■' '^ ■■^ "'^■' ^
Cete.vide Uuiathaiijj : •■■■.,-'\'^'5<';;"';. .
^ > 0aldMparaphrafit ' '^' " * ■ ;
*;;;^I79 •• ;■ .,3- .'■^^^■.^■r.
Charitatdti
r;r-
*v«f '■;
v/
f
(■
;f?..,.rf*»,!
'?»..fl«««r/;<H.^^.
■''V
,!44!i«
*r
w
•■w .
i^H^WijFP^^PBr^r!"
iPPpnppH^j"
■'?$'-
>, V-
,^^C%<»««(« .««^«g'/*»*» gdim^mff
v;l*ii .'5,,
' ^ ■ V,
: y^ ■<;
' ' Cjferubin fymbolum fnjentu^ 0,^,o-
'^^Jti^onis dei . ■■^ h.^'^' :ii^ -^ikk^i ,
£t;htrHbinfolium;dei '^^\),^:;,{,^^^^^^ . , 6io
:' Qhri^imvru^ ■wilifiafT,, ' , ,; i«7 j, CUmentia multa deierga eurninuocan
ClMM^a^t(l0ritt0mP»i fMttfem^ _,99i .
,«»««wc/iri iL .,. «JJf* pwfj^ifw JfeUiis qtumd(> diBks^
Ck^teaiia ^m»ht$tiitur^ii(^^^
476 ■^i^-isyw^l Opmminationes depoenis^fcelerUtn quo-j '"
Clementmi,virtf^ re^a^^, ■ .^^;: ^^J^^JfJla- ^ j^^» " ./««^^ ' ^ ' " int0endA " ■=- ; .• ^;
CUmentia Dei
Chrrfii deitdiajferitur. vide deitas^
;;y jCh0irepmn^jdeiefiopus ,|}(5}.
; ' "liiS Chrifli virtuteseximi* 36$
^" * ;jt^f. i5h!^miH9 .fif^ "^m rmB ) ClementiaSfveritM prAcedu^t dei fa
- Chr^ti^regnieiustu(linili4^^^k
CUftfentia Dei m^liar i^uai^ jtat^^^^ CoTnmonefalHo dutciffima de mannaU-
j»4 ■ ^ ■ ■ ^ ■ ■ ^ J'!l^A^.-",. -M» ■;,:.: • 5>;<s
Cathmouert , quid fgn/ficih
iy ■ ^.'.*.,,'a'v' / ._
a?.„'.i .<-wv^4i^ i'^h ^^>^H:^ Cornmuniojknaorum "^-Q^^
qud fenfu dicitur Idtftcan perpetm ConcprdiaamabHis^fdkWt^cclefi&dei^
c7,^9 . . / : • v' . depingitur txx^^Aij^.^^^c^^
lemeni
JO.ii.ir ,',.., -/„'i^^ ;,:,:• ^Av-:!.,-
^4«(/&^ > f^Ht gcclefa , /(HC^4g Sf. ■
quantttn* exaltatus Ji-^6.,\i9
Chpfii^nif^f^io^vtif^Cf^ioM^if
Cht^usfanaHidti W femmmm'
4if h|4o foliuflmti M^9'MO 9***-
Utepr^nittiJmftfita i «) exakatus
p9fi kunvU^Moem i<4 quomP"
dapofimsin .ha^ediSlhnem 1 «4
«i<6r humiliatio £5* exaltath dffcri'
pt0;.i»9t7i'i7i. 0"*. t^tmfm
f.it: exauditus in cruce. ^fi^xsv^lWW*. >
17» pafloreccUfia : r'#>:>
ftKgUriA «98 petra eiclefit i
l^ij» .7 1 ) wc/^« vmbraculum .%f6 '•■
^MtntfiMaU^lAtdhrogauit , % )«9
defcriptusfubtypo j<^H<f4<7« -
worfo concupifcii' deeyfefBreccUfu
-|f7.<4^ju 'iu.wv, ::.*■ ■■■_.•,-•«'
rf^i: eccUfid d^fcriptM 38.6 i|Av
quomodo vehitur in defertis ,5^8^
;}^ triumpimeius deftriptm-.fn'
M^apafftonts dnfonpt», -.f jJ/.vR^
v^CJ^C ««5 regnum, 6f^ . ©c -JW^^
nobis grauijftma qnsque ptidfi^f^
Cdnciliatio Ucorttm de iufiitiafdei Cf o-
perum 2;^
Coriciliatio locortim diJpdsnfiUm
501^. . i/* rf« f«r« ^ pbliuiom
,?.'.C
lV*.>
■.^■■^
CUmentiaDtfctiimefcU^a a '- ■ • ^97
CUrnentia , pro kmoreerga fubditos (^
fit^dium tnproci^/t»d*t populifaltfte
.90f ' . ..h.^i^.^K.,s.,^u.^ ^o"^^^^
Clfn^tntiaDeif^iiltipUx i^v . - ■jS^^a ^*^ ( ' \,^
Cli^ent^iift prapoftera IfraeUli0rf4m,^(^^^t,^, Conditio 'difimilis pimhnp iinpio- -
997 rtfrndefcripta 160.160.8)8
CUnfentia Dei Jbns qfn^^tp bp^^if^^.i^Cot^iippiorurhinhacyita 187. "
tiorurn ei^s erva ^f y* pf .©"f . «9 i' i\4- 507; ,f «Jo-;, AP.?,' '^!' ^. «^ j. 631 .(S 5 u
on^rdbus opertbus eius elucet xyiJi 7j;.^.p^; ioj;i. ii^7VirS8.i«
clypetts piorum .\iS.^$^tlf$*J94; ^:^-^M$y'''^''^'''^..
j,(^% -^eUatorum : ';,i.:<;mf* CorifeJfio*auricutarisiicplofA'*' %sX
Ciyfrkatio in lum^^pKO pmcfd^ing^T . ^^ttfeffio peuatmum mf^tia ejfede-y
■ tr^^^^ifki^ fi^^mv.v.-^^i '<m\iM^r^ oet ■■ •"c '"^ '■•■■■-■ ■ 104'-
cosfr^ores,dut sM 4?,/' cattfa. remi^onis ^iicMiorjuim ,.
c^i]S^irLm^.^.J.^L X/.M8r' ^-^^*'"^^^>^-W..-l
c/ilit^lifMtio,qutd sMttu Conf^^ necejpirk ^
c4.i^rototamunditi90ekina,'yHii. 7p/j>j^84 ' ^; -v
«tff quomodo Dei iuftitiam att' ConfidintfapiorttmquaUs %94.2^^i
nuntiant '0» . -^' ■••''^siSpl :■' lU^ ':•. ' ■■•"^f^.'.
CAU,pro AngeUs ^ SanSlis ypotf^ Co^ntiafr^na '^'■"'•■'^:: ■■■^'^■y^'^.
PH«i^i4,I>'Kx%x\v:\7^^' , f!0«fl^v Coxj/idere Deo '; ^^^^o.^^iy.ui? "
• annuntiant Chrifti iujtitiapt ■ ^^ Cdhjidere iit iniuria ^rapin{$ 518
>quomododicatuureJfe.DitOx t90ky Cdjl^atioMrdis;'"^'' *^' ' att
/<k5f;/» ieo in inteUigenfiia H»% : CmfirmMijf in ''ftk^:'^it'' '^hkejja^ia
^HpmodoincUtf^^mflff^ ^ •■ liH > p6 .v^i *^^ -•
o^rumftiilfti^\^^\ i^^^A^yJ'. m\w0p Confiteri Deo.bonurn ' . **
'''"■"■*'*'""— ?4l Jtperitmttft^ Cor^teri hotnitii d&V/??)^
deiteatorittm
bus a deo
'.tmo. M
nobu fffauiJJtma qtuqttepm^tjtft... pusaaeo sx^^^s., ■>^ •■■■,\tifm::) JiJ^i
79iki/..;\-4^int(k tk^tts iS^.jfum:^ CoenaculaJ>iij:omst»tAiita^MU'M^\ Cmf^aBicordie^ ' /^^^^^'^:^^^'
J^i 750 heros inuiiim 79V-tM- CoettescsfrplktribuitmlAy^ «ii^ ■ **4; Congregdtio 15« ''^J ; *"^ ,,''*'*
.BuA.oUafanSiitatii T9« auamO" Caettumamtts ^ii{\i^:'...Jm'K\ts»^^
Qqetttimagtffts v,u it^i;,, >* y^« t<ij«^ Ccfngregatio paupertim'.
Coetufpro IfraeUn<'j^'Si s.' . j.-K-^^^idili tohgregotio taurorfim,quid
Coettts Dei'^ prop^pulo Ugibite (j^ttUis Cong^egatio , pro piorum ,ct
vincultstnittt^grimfimato < tf\x iojp
Ca?/M. y^n /» quffn finnn copfiitati Co^iugium Deo gratitm * '
9X9. x^UflUt effi debe^^.^%1,^. j^ij ■^j,^^'^./^*^^^^-»^-^^;';^ .
COffitare fd^^mttieoaiiai^ ftteeata auo nnniniiuirt! nun fl>niii T>»,tjc'^ Ji.
^,oleo.f(tnSiititti« 7s< qmno^
^filius Dei 798 primogemtifs'
Kttetn fij* <la:f«ifjtf /r* r«r|/^f terra.j
.796 rex eccUfiadefcriptus 841
itf'*!. iqim^reg^t 871 quam^-'
do magnus tn ecdejia 884 : mannn
; jg«f pttvaecclefiA - :?i-.r. <i|^<i!i
Ghr^iiStDmithomo , intitia^pa-
iftna.rex.propheta (jfummus eccl^fia Qpgttare verbadolofa.}:i\:.\-y -f "s^
.jifferdos^mwfii^^Mtuknteri^aiyi-j Cog/itatio ^ pro obftiiMta maUtia .p<f
MUfndtifirjptm^ .-. .. ttii9.xo49'&^c. Qogitationes Deiprofiinda 8)<; /rir/ip.^
i^us DauidreieSius a primajiifpp- 'fitpiis 4 ^if«* '
^,jf)i((/i tiij cuftotMcleJia, e/i,ptrfie-^ Qdfftationes mxi^quomodp fuperantinf^
^ tup inexcitbfis iiog.\%io A\^itts 8f},v.,'.W',-'->^'>»..v v.. <s.«t»Wi.,..: .'..'^ n'.i
^,Dauidis 1*71^ vnicus eccUfit me- Qoffrationes profuhda Dep cognit»
.iiator'xi\9i'4rogibusterr^quomc- «tMjr . w*.»»it%\\»» w^^ m, • . /Vy^-,-^
.^ii^feUbratus %^io ''(^c. qncmoito Cogttationes varia peccatorum qui Dei ,:
■'>^'
cogitare .(^'nonco^arje peccata quo Cdnniuere quo fenfu i^tus^ dicdttir ^
f^ifuDeusdicMttr s; . • . xj6 6v "
287 Confcimtiabona loQ cqnfcientiA pax
,1
" i^adofl^fl^ ■■:-M:mm '(..:■-■.■ ■■■■^ ■ !?«♦
Cfbmpdeltum " ^ ^/179
Ciconia.Ifebraitdiftabentfica , luv^^fS
Circumfcribere Deum v^ 8 p
QttJiitr/ijqwtkAnfltMnuntum mafiicutn.
t«3.487'8;6 i i, j.
Cit^harA LeuitarmdiKi '.,*n «.-i ^vvAf.-. ^dt
CiuesverAeccleftA 'r ' i^ffcli^iitUf
Qiu^jtff(kffii.rtpf,eccUJia j^
CfUitaf,propoliticof}atu . ^ i)k. «Ja^o
ClfU)faf^ad^Ji«krrfi,qittdt^.^ 7.64.100^
Gimor4ioi»mj^ep*du,i^. l^silj^i.
^ lxf.47f-7t4-9lf " M^
CUmorimpiorttm ^kypocritarum qua-
,i
confcientia vu^d^0''
\SJ ,.,,., ..'.
cohfcierttiA pauor duid efficidt *"']^
■^ij?' ■ ''■'•'^■^''■^''*'^'^--^ ''^" ' ■""
' /• • •• "■ '■/«; '«■/■•.'*.''«DS*.'«>V '1 '■""?■' Jk
^ conftsenttA teftimonttmqttdntifit
mpmenti ' '" fjg
: cdnfcientiA vis in UetOs Dei
:l. .•■ • ''■^-
.■4" . ,.:.,.■,. ..;.....
Co»fdenti& anxia defcriptW ';" j^So
Confcientiam boham imph^(^ ethnici
;habere non pojfuni^ «iS! Con.
Jcientiabona Bm^tadefcripta 1141.
.1
iv
Us
Clfmorjceleruntferit iuresDei
ClamorpiorumaudituraDw
Clanoorpiorum
Claudicatiopro aduerfis cafibus
r,»*.* ■ ''■'
5"'
«94
faciemeffiigeKiifi^^epHtant 1317;
««118
Qdjpiiiio tiei quitn*ittttjfaria ) #b4^
Goffjitio^.fi^imtiad^iiniia . ^bd
Cogtiitio veri Dei in eceUfia •' ^<l
CopMioti^inhiiki f.v,^ v 131
CogrtofcereaUcuiusanimdm, quofeiiifu Cor^tn^Jn vera tJoSf^it^afons Janka
^iedeo^honamiittsdicMur ^ Jji' iioncmma" '<■''' urfi
Gognofcer^impium,quid jfo9 Cdhferuatio animantium^,:efl, mirach
QoUesquandoexultant mK^'^- *^miS^ 'UtinDei ■^'■';" ■•'-;; "f^i.^*^'* ■,-'■••■ '■'— ^-V
C^cariihtiaiMiqMid* vj ». i)^^ donfideraremMdatoDei '^i
Qolumba muta dauid appeHatttr 4*7 CotifiUa ponere in animti ,
Coktmba pthmttm'. vptatum habtt^ ConfiltfihutnanAqiiidej^cii^i^^^^^:^
4W • j*»!.fv> Cpizfitfa ^i^tiunf' pimsj^ejfaffai
CoUtmba,quid nosdomtr^^-'!^^^^-^^^ i66 < > .
Gplumna vita humt^-^ymUfit ConfiUk 'fndld eohfiiUdr^us pe^
Coktmna nubir ^«ft*A?s^?,»^ 'itH^fsS C(^/m imfioriitnadi^rj^Sn ecete^
ComederepuUterem *.'. uv ai< ;. .jjg y&Wf * Jt37«7j8^
CoPttdere facrifieia mortutrum ' GorifiUarif fidtUum t«vj«?-^jjjj
Confilium
'^ty-'-;?.
I2>8
U5l
■*.ji>
..-.f
,,.,),
../^'
?<"n.
.■s^
f
«r:-.''
"W^^WWW^
C^Jflium jyei 169 IndJ^iotu- *' )74
Ifttspiorum f4$ In impiorHm inter- Con/uttare cordf
. . itu , i^piorum probamne acgloriu. Gontemptus Deidejirtptus
■^iglnguhemandaecclejta »68^969 "
Confilium Dei expeciare quid . Ji85 i«iy
' ' Conjilium excelji Jpernere.quid .1008 Contentio Dei
Confilium implere n» Confilium Contefiari,quid
malum inmanibus 114 Confilium ^ontrJfiare Deum
pij.quids^.96
Confifiejre coram Deo 940
ConJblatieinperJecutionibus 9 Ec-
clefisiabimptuaffliSiA j4.7).74>
188 Conjoiatio pifs pulfisiftexi-
lium {91.19'i Intentationibuide
Abieiiione ibz Aduerfiuomnes
terrores 218 Inmorte ^44 Inma-
ximispericulis 150. x8j Ex dochinu
Creatknfut^ifi
»;■ ■- ■ ''■'•■'*•
insUifmmd pti , j^i
7JP ' qmmodo cvnfiOerantU 916* Cred-
^ ^v V- ** *t*rarum omnimn ojficiim n%f
Contemptuf effufits a Deo in principes tredere & lo^ui.<fitid ^*''t ^' ,^y ^
Crimen multiplexidololatraruin »S^
CruciahM ift^iorun^ dejcrtpti 404 -
Crucisii<MirinaeftprMipua ecctefi* ert^
<5U
6S9
ditio j^j CrucUvtiUtOfS 849.8^0;
1009 Crudelitas impiorum depiifu.^^
Confolatto omnium piorum in hac vi^
ta if 8 Gmyi' ^ifs mentibuide An-
gelfrum cuftodia 174,17? incala^
mitatibus ecclffii }go.t8i.}82 nitUa
extra verbu^ euangeli/ auditum ^
fide' apprekenfum 4^8 inrebus ad-
Contriti Jpiritu firuar^tur a
Contriti cordefitnanturkDeo 1J77
Contumacia Ijraelitaritm 687 (^c.
ContumdiApijsil^ti S9f.607 magis
afflciunt qitam verber» 70J
Contufifideles cur dicantur ,6^1
Conuentus facri ad quem ftnem infii-
'«"■ 1218
deprouidentiaDeii6i.i69inaffli- ^^^f*^fio Dei^^piorum 7^6
£Honibus if^ Conuertere pedes ad Dei tefiimonia
Conuitia animos vulnerant 70 f
Copulati idolis , ' 99 j
Cordis angufiia ^latitudf zj Cor to-
tum, opponitur duplici ^fucato yy.
*J»7 Cor.pro defiderio I59
uerfis 4<t aduerjits rhagnitudii^m ^^dufidelis vita' 179 Corquomodo
feccatorum (^ multitudinem ATum- mundum fiat 19 f Cor,pro cogitatio-
nariim 480 nibus.conftlijs
Confolatio tutijfima ^24 piorum in »li.lli CuraDei profuis eleiiis
afiiiBionibtts %^^.^^i.i%Q aduerfus Cordis palpitatio jij Cormtindtim CuraDeiderebtfs omnibtti
tetttationem.de magnitudirte^niu-- creatur aDeo ^iSt^jg contritum^ Cura Dei mundum conjeritaf
humiliatum,facrficiumDeogratum CuraDei.Videprouideniia,
44I contremifcensittpericulu 458 CurgfineDeofuntirritA
firmatupt 478 quomodo obtegitur CurTusD^ei
J09f femperconfiriBum donecin Curuatieriguntur a Deo
heo acquiifcat J17 Cor apponeread Cuftodientes paHum Dei
ttiuitias fii Cor projundum impio- Cuftodiaoris
rum sio torexuttatuadDeum 74.$ Cuftodirefe ab iniquitate,quid
Cor piorum cur Utari debeat ^ 9 « i Cuftodire iudicium
Cor vulneratum lon Corpioritconh Cufiodire verbum Dei
fidens in Deofiabilitum 1171 iW»- Cufiodire tefiimonia Dei
naturadDtitefiimonia.non adaua- Deiintoticorde 113/
n/Mi» ii}8 * Corimpiorum incraffa- femper ^ tnperpetitUm
tum x\\\ Cor exaltatum,qttidn6i Citffodire ciuitateSfquid
Cor piorum qmmodo dilatati^ a Deo Cufios ecclefi*nondormitat
n\6 Cor obfiupejcens inmt/iiofui < ^ ■
1)4^ Cordanoftrafuniloraf deferta jD
in quibus Chrifius vehitur 4 Si9
\\S9 adu.dolores exfenfu peccatorum Cornua dttotUre -: ' tf)8
126O firmifflma in omnibfu Arutn- Comufalutis ittf Comupitere, quid
3j6 Cdrnuaimpiorum^ iuftorum dAmones humano fanguine gaudtnt
660 Comupiorum in beneuoUntia 99^
Deiexaltatur 794 Comupro glbria, darepiisjaltttem j^f
dignitate^potentiay9 7 Qfmufi'- darealiquem in mifericordiiis 1000
delium ' 8j8
titudine peccatorum 619 Inperfe-
eutionib. ecclefia 4is piorumdolo-
iresfedans 6\9 adu.impiorunipro-
,Jperitaiem 640
Confolatio peccantium (88 in gra-
u^mu calamitatibui ecclefii 789
mijeri/s humani generis opponenda
^M aduer/iu omnes tmtationes ihid.
vera ^Jolidaincalamitatibtts Z19
itpponenda omnibusterroribus ^ pe-
^iculis 8t;.8k4 (^c. piorum. dum
impijfiorertt 8^7.84! pioruminpeT-
Jecutionibus 844.849 ejficaxinter-
roribus confcientiA 9)f indrumnis
ecclefiA 966.967 afftiSliombus loji
^inmorte 1097 in afflicHoiubut,Da-
' uidisexemplo 114} dJc. inArumnii
6 8 . 4 p j . 1 ^ 04 trahtt eos adgrauiafup
plicia 10x8 fCrux necejfaria ^ falu-
tarts omnibus fidelibiis 11 yi eftcordie
piorum-aratio jtr»
Cubiliapiorum •"r-^^f' „<>/
Cultores Dei ," qui exiftimandi fint
Cuttuspiorum triplex , cordis,manus,f^
lingUA 196 Cttltus Dei legitimus
{18.329 externus inutilis ntfi inter-
ntesaccedat 411 legitimus dejcribitu^
414. 4H.£^c. 44®-44^ m'h7-i66*
i67..9S9'Ofeqq.
Cultus idolorttm attrahit tetras libidi-
num confufiones 992 CultusJ}iri^
tualis Det laudum facrificio confians
commendatur j.y^
Cuniculi Deo curA ^.g
fij* intimis affleBibtts Cupiditas vindi^A. Vide vindiiia.
9Sf
1240
;7M7«.J4|
IJ6J.1J7I
Z0|
13*
9U
1117.11)0
Ziji legtm
legemDel
114»
1140
1109
nis \ 19 \ vndepetenda li ^7 inaffli-
Sionibffs i}6i
Confolationes verbi t>ei dulciJfimA
Ij j aduerftu impiorum proj^erita-
tem 3zi.)£t affliliupropofitA jiy.
D^mones piis precibus arcendi k
domiciliis nojiris * j 7 . i) 8
jjfi ^c. prmiffimA 59; Confolatio- Cornu piorum esCaltabitur in gloria
nes diuinA quantum a philofophicis - 1071 Comu Dauidis germinans in
differant 487 Confolationes piorum Sione,quid 1*75 Cornu populi Dei
fubcruce y7f DtdciJfimA in maxi- exaltatum i)88
muATumnis 831 Confolationum 0- Corona infigne regni .16) CorotM fi-
mnium caput %^\ Confolationes ec- delium ,mifericordiaDei 931
r/(s/J<e inixtremUmalhs 819 invariis Coronare ,proreftituere in. inte^amdi-
affliSliorttbtes looC.i^c.inluBaani- gnitatem S5.i)4i<
^i . IJ47 Corporis motus omnes funt Deo co-
Confortes Chrifii , J«9
Confortia impiorum fedulb jitgienda
997
ConJpiceremirabiliaex legeDei 1130
CorreElionum vtilitas 13H>I)J6
Correptioties Dei 3»)
Corruptio hominum defcripta 484
Confiiiratiohorrendaaduerftuecclefiam Coruorum puUi quomodo clamant ad
748 • D<r«»» 1J78
Conftantia pr&ftanda in confejfione Cf Corus,menfurAnomen ^ 7jy
' profejfione verA doitrinA t\i Con- C^turnicumpluuia miraculoja 6i6.
ftantitH piorumex MeHione Dei ori^
tur z.^i Conftantia piorum inpro-
fejpone doBrinA j^8 Conftantiajum-
*ma inDeo 480 Conftantia piisne-
cejfaria 607 Conftantia fidelium
II44.1147 Conftantia piorum in af
ferenda Dei veritate ijoj
Confiantini irhptratorU diSlum de auli'-
eif «10
Conftemtttid piorum vnde a } 9-
ConfimHdo Hon fimper JequenHa
9JS
Creatio fundamentum deBrina de.pro-
uidentia 1.6 s
Creatio (^ gubematio ntundi pios affli*
Bos de Uberatione reddit certiftimos deducere in laqueum
dare gloriam fibi quofenfHlDem di-
'^f»r io8j
i daretnfinumiio daripedesadla-
pfum.quid ;44.iao^
da than a terra abfprpttts 9 g g
dauidtypus Chr/fii Ij<y.i?-8.)J9.J40.
495-J79.<5ys*7p0.79j. 1014. ipj^.Sf
ytfg'^.iii4.illj voce Nathdrtis exptr*
gefaRus confHgit ad Dei mtfericor-
diam 43j.4^4 quofenfiiiuftitiam
fttam coram de^alkgat 4^1 eiut
fincerus ^ humi^is ^ffleHus Sos fir.
uusdeieleilusrexpppuli , offlciofuo
, prAclarefungitur, fjj efi typus Chri'
fi* .^ ■ *99.700
dauidcHrpetitfignum a deo 770 quo-
modo filitis dei 797 iitfignis (^fire*
nuusbeUator 195* Videfideles ,,p^,
iufti.
decachordon , inftrumentimufici nomt»
l^).2«4-83f
decor coram deo "t6^
\:
6<ii
quomodo confideranda 891
quid nos doceat 9 1 f • 94 r
nofiraquidnos doceat Hfx homi-
nitinvteroinfigne Deioput ii%6.
, pro comtferei»
;44.
fummas anguftias
defeciiod deo effufione greffuum fignlfi-
catur ,. - iji
deficcre adeo . ^j.ijt
deieclio extrema ^yj
deiicidepetris.quid ., |»|
r -..-5
r •< .
.^i-'
•:*,.,^,, /"-»>».,_ ./•*%
^(""Wfri^ >
^,-— ^ ,
>
.■ I
.♦?':
f ii f 7?« 574. ^11-797' OC' 87«-8>iP»«-
dtimSpiritmSitn^i " " ' 134» .
' delatorts vnde diiii 101
^ deleBariinviatefiimoniorttmDei 1119
' i^ ftmita mMdatorttmT>ei 1137 i/Wf-
' ^' ftatiopiprum 11.tfO.1i60.ii88.1190
deUHatio Dei qttalfi Jit ,1379
* rf*/»'' */' ^^^'■'' ''"^'' f ''^ f » *
delici£dei 19 j fidelium 1154 f;;ii/)i0-
• rumquid l))f
deliBa imentutis.quid soi
dentes ifnpiorum^quid , ^9-^^i
.. ; deprecatio.Videpreces, ^^^ ^ ;,^^^
derijbres, qui j
defcendentes inpuluerem , i. pauperes S
" . /i^'^i , ♦ ' 180
deftendtre quo fenfu Deus dicatur
119
defcendereinmare 10 1| defcendereinfi-
lentium 1090 defcenfmChriJliadin'
ferosvtdefcenfusDei ij\«
deferiaDeo,quid 170
difertum in ftagnum aquarum
1014
defcriptio ciuium ecelefia 771-77*
iffcr^tio. Vide Deus, Ecclefia , JmpiJ,
defidtriaimpiorum f^Q , #/*-
fideria impij fine Dei permiffione
nonpromouentur 1319 defiderium
impiorum perihit 1074 defiderium
piorum , j|^.llj4.li7r
deJlruBio impiorum qualis 127
dttrahere lingua loi
X>'«* , quofenfuincAlkhabitare dici-
tur 10 rw ji quomodo punitfuos
37 quofmfufederedicdtux.^s fcu-
tumpiorum 4« ««/?«< 80 v«y/M: 8r
^M0 y«»/» habitare dicatur in Sion
tfi proteBiones piorum $6 feruator
Iperantium ti8 formmo,petra,pra-
fidium.liberatorirupeSyfcutum, comu
falutis i exaltatio piorum iij.ittf
»0» vw modofuos feruat 1 2 «ifbltu
tnmfHtnt&t&qu^odo »i8 quomo-
do agit feruerse cum peruerfis i { 3
ferufUor affiiBorum 1)4 petraeccle-
fia if4 redempter eccleft* ibid.quo-
modo exaltatur in fortitudine i < 6
cttrfanBuslfraeldicitUr tyi piorum
holpes e ^i^tralis conuiua 188.189 .
^0»««, r«^»tf, docenspeccatores , diri-
genspauperes in iudicio, ofiendens afr
jUBU viamfitam aoi. xo; fuit
monfhat viam io!; lux ejaltts
piprum x\7 nunquamnos deferit
jri qttalis erga fuos 228 mundum
concutiens fuo$ eleiios confirmat
194 quomodo a nobis exaltatur 238
ienefictts t)o.t)9 quomcdo petra
fortitudinis piorum 14) )7^e/«f C!'
feruans promijfionum 14^ qttomo-
do videt affliSlionem noflram i4f
■Dettsquandoinumitur 2;8 impios
■ facitejubigit x6o prohat probanda &
damnataamnada i^somniacreauit
folo ntttu tiS Deum alictiitts ejfe,
' quid xi7 Detts mrnidi ittdex &pr»'
feStus vigilnrttijfimtts 167 omtua
nouit e moderatur ibid. angelorum
minifterio ecclefiam conferttat. 174.
a 7 f quomodo intttetur (ff audit iu-
ftos i77 prope eft confraBis corde
(^ contritos Spirituferuat 178 quo-
' ■ niodoei***^'^'>fi*i^^'^f^'^ ^7^'
X79 litigat ^ pugftat pro fuis x%\
' iffdicat fttosfecunmmiuftitiamfttam
188 in mundi conjerttatione qttas
virtutesexerat £94 peculiartqua-
dam bfnitate pios amplefiitur ipy
quomfdo det piis petitionet cordis
I N D E X.
eorum 300 qitojenfu impios irri-
deredicatur 301
quomodo nouit tUes piorum 303 a-
mat iuftitiam (if reifitttdinem joy
fuUadeft 30« expeSatio piorum
j 1 2, adittttr ^ liberator pauperum
)(t viutts H4 quomodomandat
bonitatemfuam $48 curdicitur Detts
Idtitia exultationts piorum jjr que-
modofuos ajpicit jyj rex ecclefit,
)SS qtto fenfu dormire dicatttr )6o
protenio, rolur , fij" auxilium piorttth
379.380 inmedioecclefia jSz C/y-
^cw mundi ^90 vbi cognofcitur
magntts & laudahilis \9i Dettsdeo-
rum de cultufuo dijferens audienAta
4it quum, fibijujficiat , ceremo-
niis fij* facrificiis externis minimi de-
leiiatur ^xyi^c. , qtiando prAcipue
muocandus ^itf iujttts agnofcitur a
peccOtoribtts refipifcentiitu qttos
caftigat 4jf.4)6 qttomodo pro fuis
perficeredicatur 47 j quomodo ex-
'■altatur 477 iudexterrt 488 cur
IfraelUe exercituum Detts dicitur
491 ridetimpios 4 9i quomodofa-
-cJi videreferuos fuos in hoftes 494
quomodo fttos prtuenit 494 po-
tat homines vtno vaciUationU 502
qttaUs fit ergafuos $ 1 3.^1 4 . &>c. qtto
fenfu femel fij' iterum locutus dica-
tttr 519 eiu^puritas impuritatino-
Jkt frigi/iali o aSttalf oppofta 4^6 .
437 quo fenjit terribiliaftus reSpon-
deredicitur 5^5 libertdit (^ muni-
fcut erga homines ^^7.^\i.^e.dttm
fttos ferttos attdit fttos hoftes affligit
462 qttomodo iudicat popides in
dquitate ^jx quomodo'egrediatur
ante populumfuum jjx quo.
modo agat cttmferuU JttU -jft eius
potentia j}7 compefcit tyrmnos
54 j" quomodo dicitur illuminarefa
■^^f fi!^ 'y5s*^'ra3fip?»f ■'^'«iw
' '^■W^;
reprobat 802 quomodofit piis haii-
taculum tn eitts poenititia H \9 Deum .
alicuiusejfe.qitid 8:5 Dettsnon niji
inverbo promijfo reperitur ^ appre-
henditur ii2(
tum foruis fuis in tribulatiof.e «ji
quomodo piisoftenditfaltaem Sji
quicquid agat , etiafi eius operajunt
incomprehenfibilia , eft retius , ht't,
iniquitas vlla eji in eo 84 o cnr -J-
tionum Deus dicitur 846 qtiotnodo
eletiatur 847 an abiiciat pcpulunf
futtm ^yi magnus Jehotsa,^ rcx ma-
gniis ftiper omnes Deos 8j7 cur dd-
orandus 8 \ 8 quo fenfu dicatur ec-
cleftADms Syp eitis nomina 86;
eius faci^ ahfcondtta 9i/.5)i< natu-
ra ad viutttn defcripta 9$4.&c.
quomodoinccelis 9)7 nutrittmnra
animantia 9^1 non eft caufavl-
Juis peccati 971 eitis paenitentia.(^
recordatio foedcrU 1000 folus refti-
tuit aJfiiiioT quofcunque in i»te-
grum loof ^c.flerilimem ^ fertili-
tatem immittit 1014 qaomodo di-
catur Deuslaudisfuorum lon.
10 1 1. 10 2 ) curfinitfuos coniici /»
maximas difficultates loy ftat ad
dcxtrampauperis 10J4 memorpaai
fui 1061 ^Ho Jenfu requiratur vt
det gloriamnomin* fuo 10 8 j qtto-
modo dicittv effe in coelit \ o8(S
quaiU fttergafuos to88 defcripttts
10 pj robur ^ canticum piorum
quoseripit^ipericulis mo
qttomedo illttcet populo fuo nij
doBorpiorum 1134 piisadeflin
afiiiaione 1184.118; quomodo^
ad dextram fitorum im quofenftt
diciturhabitareincaelis 12 u folus
proteiior ecclefid iijj incircuitu
ecclefu iai9 upparet magnificus
in liberatione ecclefin 11^4. tdifi-
ciemfuamfi^ernos ysi quoniodo .... cai (^ cttjiodit familias ac politias,
exurgere dicitur jf7 qtwmodove- i»}9 (^c.qttomododatfomnumfuis
hiturin defertU yyy eftfibiftljficiens
inomnibus %^9 terribilU,dansro-
bur (^ fortitudines populo Jfto ^84
qtafenfufuos rejpicere dicatttr ^ 9 4
quo fenfuiniquitatem iniqtiitati ad-
dere dicatUr 597 quomodo deleat
itnpios de lihro vtta 598 anprocul
■ a^Jif.citm dicatur nobifcum ejfem tri-
hulatione 608 qtiomodo adfttos re-
:.v uertitur tfn quomodo bonus Ifiaeli
.'(ijo impios extollit(^deiicit 6)6
V fuorum dextram manu tenet «59
petra, robtir ^ portiq piorum < 40
rex ecdefix «jo quomodo iudex
mundi appareat 6^9 quomodoiUu-
flrU <S 6 2 terribilU ^ metuendus,
nonhomo fttperhus 664 magntts^
faciens,mirabilia «73 eius audittu
(^ira 6S4 curfortivifqyj>ciferanti
a vino comparattir 696 qttomodo
rtcordatur iniquitatitm 707 qtto-
modo aufcultat . 7 ij quomodo re-
uertitur , (if ajpicite coelU 718 Detts
lacoh 711 quomodo dimittit homi-
nes inprauitate cordU eorum 717
fupremus iudex iudicttm fif princi-
< pum 7JI varAhtodis (^qttidemmi-
raculofis poteft liherare eccleftam
740 qtiatfdo apparet excelfttt fuper
omnemterram 741 Dettsviuits^^f
rex piorum 746 clypettsfffjhlpiorit
, 7fO.7yi.7f2 quomodofacit cadere
iram fitam 7jtf nemini comparan-
dtts 7«y Detu magnus (^faciens
foltumirahilia 7« eiusnatura 16%
' quomodo adeft fuh 770 fun-
dator €5" cuftos ecclefta )74.774.77f.
77* qttomodo fuos reptUit 0" diespr^o glortADgi
dileSiis \\4\.
,defcripttts i2^7Azio quomodo ab-
fcondat faciemfuam 784 \urme-
minitDauidis n6y qttomodo fur-
geredicatur 1171 vbi (^ qtuimod»
mandat henediciionem ii8t de-
fcriptus 1287 ^c. quomodopceni-
tentia ducitur f^per firuos fuos
1191 defcriptus ii>f £fc, Deus deo-
rum ri9j quomodo mcmor eft Jito-
rtim in affiiHione 1 j 5.8 non defe-
ritopusmanuum fuarum ijii eft
cordiuminjpeaoryiudex tilf(^c. '
immenfus ^ omniprAfens 1517
quomodo iudicat affliilos ^ paupe-
res „^0
an ^quomodo intret i» iudicium, (^
cttmquibus ij.-
quomodo defcendere dicitur
l}J4
rexregttm ij^j
defcripttis l\io. ^c.xnul^c.
propinqttus eft ecclefi^fua i}8S
quo fenfu Deo tribuantur mem-
bra , aJfeHus , ^ aBiones homi-
num. Vide fingulafuis locis.
Dextera Dei fideles fuftinet 52 tf
pro virtute (jpotentia ^ 71 1
dexteraDei excelfa 791 dextera
Dei quid iOi9.(^c. potens (^ exal-
tata .11 ij
dextrafalfitatis i^^f.
diaboli,vide impij,
diadema dauidis quomodo profana-
turnadterram 801.8 oj
dicereq^id 149.1^7.310.44^,788
dtcerein cordefuo.^uid 9t.z$i
14S dies
trilulationti
\-,y
S<-,:v/^-^"'^'^-^
l'^^.
K^
'"-'.^VlJi"
» -. . ' i: .... ■1iJjt;4*i,Cir;li!k^:^.
trihttlatioms ts7 dies imputrum
veniunt 30,1 diespiorum notiDeo
3o;.}04 dies mftri paimnres )n
dieshali 401 dies fesii luddorum
7tl dies conjumpti i»vanitate,quid
687 dieseoelorum 799 diesiuuen-
tutts Dauidis quomodo abhreuiati
i So} dies impij 8yo dies pro vita
pi9 diesfucceffus Chrifii , quid
I04f dies faiius a Deo, quis 1116
■ , dies lerufalemy pro die vajleUiotus eius
U06 dies armatorum ijtv ///'«
/j^ antiquo ij4tf
digiticurDeotrihuti f4
dignitas Dauidis (^ Chnjii 797
„dij inter homines,qui 733-734 ''(^
populorum innumeri %6^ dij pro
angelis 874 dij,vo'cahulummulti-
plicts Jignificationis , 1308 diligere
Deum quidzso*\09i dileilio Dwfons
omnium etus heneficiorum erga nos
dilatareos ' 726
dirigereiniudicio,qutd J-oj
direiiio Dei quam neccffkria 144
difcedere a Deo, quid 641.4! 41
difcipUna popult Ifraelitici jj^ <//-
fciplina Dei duplex 8;o difcrimen
piorum ^ impiorum in exitupojitum
70 j ■ doBrinA coelejiis fij" humma,
., 816 legfsi^ ettangelij ab effeBibus
9 9S facerdotij Melchifedep ^ Leui-
tici lOfi.io^r.e^c. difcrimenfubdi-
tortim Chrijli ^ aliorum ]04^ pio-
rum ^ impio^rum liSy.fifc. milittA'
piorum ^ ethnicorum i\\\ pro-
mijfionum Dei ^ rerum quaspetimus
1366
dijfierfto Ifraelitarum >9i
dijponere.quid 31 dijfionere verba tn
iudicio ; 1070
«//^«/m m ecclefiafunt perniciofijpma
lj«7
diues perfidus punitus S4i
diuidere , pro poteftati alicuius fubiicere
504
diuinumHebrAi vocant quicquid excel-
lit »514
diuites potentiafeuelati , (^ modis om-
nibus miferi depinguntur 401. g^c.
406.407
diuitiA ita pofitdendd vr non pojfideant
yi8 diuiti&tem f)8 diuitiA
quomodo in domo piorum 10 6 8
diuitiApiorum 1129
ii0cilitas,quoJymbolo exprejfa 519
do£ior pro caftigatore 64 </oc7w
humani generis 148 • do£l&r beU
latorum ij^i doBores ecclefii priits
ejfedebent difcipulis 400 debent
ejfepotentes indo^rina 679 do-
Brinapto cafligatione ^4 dociri-
najacrafola caret vitio lyi </o-
^/»« /' nfignis, quA i ^ 3 doiirina
ecclefiA quantum dijferat a doHri- ,
nis philofophicis i6o doBrin&fa-
cr&ejficacia 587 doHrina facra
'variis cognaminibusornata 400 ,^
quihus confertmri ^ propagari de-
het 680 fidelesad crucis tolerdn-
tiam ajfuefacit Sjo «/? admodum
ejficax I144.ii64.ii6y doBrina.
vid^Lex.
doeg aulicorum imago 44^
dolOrfummus defcriptus 3 9 . ^c. 780.
^ye^ . 1» } ?• '^^^^»' c^<?/c/> /yo magni-
tudinepericuli 458 dolor piorum
640 <i^t'/o>' />?^f »,f fidelium vnde o-
riatur 1179
dolores magni quidejficiant x 3
dolores,quid i9j dolorum grattijfi-
morum cauJfA ^ eJfeBa \i). (jjc.
dolores animi precihus leniuntur (^
pacantur 66 8 dolores piorum in ca-
lamitate Ecolefii defcripti pie.^c.
dolores irtterni defcripti 96Z do-
lores anima qttomodo fedantur
11^9 dolores Jidelium aliigantur a
Deo 1)77 ^/»5 ^»/W 91 1 do-
Itts hypocritarum lyfi dominatio
Chriftiinverho^ in doStrina confi-
ffiit 387.104} perpetua ij6; domi-
nttipro eoquieft colttmenfuA familiA.
10 6 Dominus.vide Detts.
domtts qualihet debet ejfe fchola pietaths
^honejiatis 237.158
domtts patris noHri obliuioni traden-
da.vt ChriBumJeqttamur 37 j do-
musdofffini siS-74^ tentoriis im-jl
piorum.i. infirmitas imfirmitati oppo-
fita 7JI dortius.prototarefnmtliari
1139
dona quA Chriftus accepit ^ diBrihuit
S7hS74
donatiftA refelluntur ix
donec particula quidfignificet 1042,
dormirepiorttmreJpeHu.quid 18.19
dormire quo fenfu Deus dicatur 6 1.
360 ^
dracones 850.3^9. gjo.ijS^
dubitatio de prouidentia Dei x, 6J4
durit^s horrenda defcrjpta ' $99
EBrietas.proJpirituali Utitia 189
EhuUire verhum honum.quid 364
Eccius ineptus fophiila 546
Eccleftaijemper ridetur ab impiis 24
eius arma 34 quomodo colligi-
tur jj premiAtr, Jedrionoppri-
mitur 60 curfubieiia cruci ibid.
defcripta g9'i9(i.(Sic. prAclaraChri-
ftihAteditas 108' quibus rtotis a
mundo difcernaiur »07 populus op-
prejfus X]4 perpeiuo manebit
16J
Ecclefia magna quA 17 8 quam lau^
te a Chriilo excipiatur per vocem.
euangelif 188.189 «'«5 defcri-
ptio I9J vbtquArenda 19% fcien-
dumquatis illafit 194 eiusfeli-
citas 196 ^die hypocritarttm non
deferenda 113 hahiiaculum Dei,
^ locus domiciUj gloriA eius 113
ad Dei vocem naturam rerumqua-
tefacientem non deiiciturfed erigitur
134 eius imago in hac vita xj9.
27f
Ecclefia gentium coetus magnus j ji
quomodo coUigitur ^ confiituitur
355 impiis diHerio (^ ludibrio 557
eittsfacies perpetua j6o defcripta
^■p\.(^feq.eiusfummadignitas 371.
j 7 1 decera coram Deo, deformis
corammundo 374 eius gloria
defcripta i7s eius ftabiUtas prA-
diHa S79 manet dum cgrruit or-
bts j8i ciuitas Dei 382 ^er to-
tumorbemdiffufa J87 cogno-
fcit Deum magnum (j. laudabilem
393 eius< elogia i9i.(^c. vrbsDei
omnipotentu 19 s quo amore ^
obfeqttio projeqttenda a piisomnibus
J96
EcclefiA miUtaniis imago 477 qui-
bus periculis ohnoxia 485 quo-
modo conferuatur in hac vita . , y 1 2
mirabiUtergubernatur sy7 con-
ditio eius f 44.54 j multipUci-
bus Arumnis Uberata S49 de-
fcripta 560 pecusDii 5<54-y<^5
non deformatur nec euertitur cala-
mitatibus , imo ofnatur fjj ^fpi'^
liP^^BWPWf
wwmr
wmmmmm
redditur S^t
Efclefia eliperpetuo duratura fji
quotidie oneratur a Deo ctsi hene-
dicit 574 eitts faltts fij' proteHi»
immenfA Dei potentiA teHintonium
696.581^. eittsperpetuitas Coo.ii^.
eifts conditio quomodo confideran-
da 6if a Deo per ChriUum ac-
quifita 646 congregatio paupe-
rum Dei i^i diligens in cele-
hrandis Dei beneficiis 6yj nouit
verum Deum 661 adcrucemvo-
cata 671 eittstyptts 6^8 graui-
ter afflicia 705.70« eius calamita-
tes a Deo 7 1 8 quaferuitute oppref-
fai^Uberata 7x4 popltlus Dei 7^S
miUtans cftr heata 746 quomodo
tranfit per vaUem' mori feu ajfiiciio-
num , dum tendit ad domum domi-
ni 748 eitts dignitas^ gU)ria ^ fir-
mita^ 774-771 eius ftabiUtas , di-
gnitas,(^ ampUtudo 7si6..(^c. eitts
JeUcitas (j perpetuitas 79Z eitts
■ilegans pi^iura 8}8. (jfc. cur in
mundijmeciaviget I40 eitt«
dectts 84; non ahijcitur h Deo
Sfi Iproprie folu* Dei popultts
Ss9 imitis diaholis (^ impijs fub-
fiftit SS3 quomodo elata i^ pro-
ieciaaDeo 918 eim faltes nun-
quamdejperata yii eiut perpe-
tuitasprAdiBa 92.6 eitts imago
9 6f eius adminiftratio modis om-
nibus admiranda ^69 tothene-
ficits OfnataquidDeo debeat 977.
978 eitts defcriptio 983 innte-
dioinimicorum fuorum 104 j ejl
popultis Jpontmetts Chriflum fe-
quens cum ornatibtts fanciis 1044 .
miros facit progrejftts , ^ habet in- '
credibiUa incrementa 1045. {^c. e-
ittsojficiuo* 1088 hoflibusomni-
husfukfuperior^ 1108 eiuslucu-
lentadefcr^o iiij.ui^ eitts in-
flauratio Dei optes 1 1 1 5 firmitas
1229 eitti honum videtur afideU-
htts ii^o ab initio fuit grauitef
aJfliBa 1x53 nunquam in terris
eritquieta. 1176 interfummape-
ricula mirabiUter conferuatur 130 j
nonpoteftinterire ,1129 Adificatttf
aDeo IJ67 eitts priuilegium 138*
habet regem ., / 1391
Ecclefia miUtans 1 j p 1
EcclefiA n\>mina videper indicemjfiarfa
(^ fuis hcis dijpofita.
EdiiiaDeK iii6
EdiSIttm Dei de naturA ordine nonpr&-
teribit U^S
Edom joi
Educere inlatitudinem^quid 131 edu-
cereinirrigationem , pro rettittitione
feUcitatis (^pacis j^y
EduBio , Vide Uberatio. ^
Efteiitts morhorum loh
EJfundere animamfuam intrafe j ^y
Ejfundere corda coram Deo 517 ejfun-
dere meditationem coram facie Dee
1539
Egeni ex affiiclione ere£li , teftes prouide-
ti&diuin& \o\i
Egredi cum exercitu yo6 antepo-
pulum y6t egrej/iones matutinA
(^ veJpertinA ,537 " egrejftts mortis
Deijunt. 491
EleSliDei. T^idefideles,pif.
EleBi velpif non Jitnt niji in coetu vo-
catorum 53^ eleHi,pro iirenuisSij
pro flore iuuentutis 696 eleHi
D«i 983 eleBio ecclefi& 1187
eleBttsDei 369 eleiittfi popula
Dei^quis 79^
!55!55apanpniw
^^f^^^^ rN 15 E 3^.
TPIP^W
XUmoJytf* jfvHdenttr 4isif$h$tendA
'^\Miimeimf^mm ,fro rtmktWi pw-
cata^ 7«. eUmtio fdfUHm sn
Eletuttio m*nmm , fro precatione
7334" , •■,■:
EligereviamveritatiSj HJJ
Elogia pionm dUigenter cenjidermda
'•■■ ''>^<
lEMiim,qHid «|o8
propojttum 699 rsrd affiiBioms,
patientid , fidei dJ confJanti* 779
hummA infirmitatie ^tt exerci-
tU4 vnde Hehdis diSttts 13 8 j exer-
cittte coelorum to^ exercitui Dtt
cur ecckfia vocetttf 49J ixercitut
Dei, t[$4id , (^ , quomodo henedicunt
Deo 9)8 exercitui ccelejies laudant
Deum ij8y
BloqttmmCMiii )<; eloquentlain- ExhauHui , pro redaBus ad extrema
eantstimsnomineexpreJfaal/HeirMs 134^
484.495 Exhilarare inimicos 80 j
EtoquiumDei, quomodo terr* emittitur Exiltj incommoda ^jt. 4.9 6. 1x99 '&fe<i
>J8o , r
Bmblema impiorum <3* iccujt*
8)8
EnaUagemodorum. temporum,perJona-
rum,numerorum, crebra a^udHebrAOs
Endor,ciuitas . 74°
Enihujiap 6o9.Uo.to9SM9A'^96
EphafnenfurAnomen 7iJ
Ephraim.tribuspopulofa J04 qi*omodo
abdicatur *?7
Ephraimit* extra vocationem (s fine
mandatopugnantesfugantur «81
Epicureirefelluntur /*.8i4 rionfunt
membraver*ecclefia 19 j^ onuspec-
cati minimefentiunt 25« omnium
hominumftultiffimi 406 ridentpio-
rumfactaomnia $9* "^'^ ^'""**-
. dentia. ^
"Eptcursii Deum tolUt 191
Epulumfdelium ty^.^^C'
EquusrefiaBariui,impiorum imago » «o
equitspro quouisgenere auxiUj huma-
ni »*8
Eripere egenum.quid 7JJ
JSn-Are wr<fe 8ii »» vaftitate loio ^ «»-«-
11^8
JJO
1061
«13
H72
787
Erubefcerequid -'*^
JE/cA <Mr4 timentibiee iBHtei*»
Ejfeinfalutem,f>ro opemferre
Efurientes nutriuntur a Deo
Ethan E:{rahita
tthnicifapientes nonfunt propterea ciues
verA EcclefiA 19 i
exilium a Charonda calumniatorihus
coniiitittum 9 (O exilium, defcriptum
ieo6. ^. ei^ilium magnatuptacer-
biffimapoena" ioi6 exituepiorum^
impiorum differunt 464 txpande-
re manus ad Deum 871 expeSldntes
Deumterram hareditabunt \o\ ex-
ipeSlare Deum 2 i%a6 9.3071448.1141
expeBatio piorum ;2i. 51^ expiatio
piorum , quomodo olim adumbra-
ta 4)7 expiatio peceatorum in quo
confifiit 708 exploratio Dei U15
exploratores vnde diBi lei expo-
ftulationes carn'ui^6.^c. eXpoHula-
tiones crebrA in precibus fanStorum
^48 expofiulationes Deo gratA
7»r
ExprobrareveHigik ChriHi.quid 806
Exquirere Dei mandata 1141.1142
Extendere manum ad iniquitatem 1 1)0
Extenuati iuuantur a Deo 1096
Exterminiumvaflans 2 17
Extremum mare 1)17 extremum tem,
quid J09
Exules reduBi teftes diuinA prouidentiA
looy xooi.efc.
ExultareinfaiitsmanuumDei 85 < in
nomine Vei 708 Deo 857.891 exul'
tatio terrAfub regno C-hrifti 871 exul-
tatiopiorum 184
Exurgere quomodo Deus dicatur ; j 6.
^20 . '
Euangelij lux , efficacia tj5>.t/» effica- T^Acere malum 178 bonum
cia I78.i7f £fC'j8j euangelif fum-. XT confiliafua, 301 boites, p
\99
pro pn-
ma }}o. ;3M104 euangelium fide parareyiBimamadfacrificium 546
apprehenfum confcientiis fenfu pec
tatorum attritu adfert gaudium ^
remedium 4j8 mitigatrigoremlegit
Euphrates (^ Tyfftis , Eabylonisflumina
jjod
Exdtarealiquem ijf caput xi^
Deumfub lingua {4«.H7 dextram
80)
~^Exaltariinif4/iitiaDei 7>4
ExaltareDeum 815
Exaltatio Dei . ^ . . 41
ExaltatioimpiorUmZ9 ecclefiA\26 pio-
rum 831 c*/^^« CAr»)?» lojy exaltatio-
TtesafoloDeO 6{8 exaltationes Dei
ingutturepiorum lj»i
^xaminarequid 116
Exaudire fuos quomodo Deus dicatur
1309
Excelfa,qtiid \i6 excelfum fanHitatis
tufiitiam ^ iudicium qttomodo Deus
dicatur 933 optts inaquisma-
gnis loii iuftitiam (^ iudicium
982.1174 faciem Dei quArere 21.0
faciem refpicereiniudicio 7jx
profauore fif prAfentia eius i r 1 .
1 9 7 • J 45 ?^ ^»/« /«c«rc y«/»«- nos
dicatur 147 P<»a« confufA , quid
174 /»»» ignominia opertA 7 41
/>cf » ecclefiA miUtantis ad viuum
depiHa 5(0.561 facies Det quomo-
do Cuisferuiiabfcondatur y 94.911
facies Dei 8y7'8j8 viuificat om-
nia 9fj vbi ^ quomodo quArenda
961
FaiiaDei , pro bentficiis ecclefiA coUatts
1345
EaBor nofter Deus 858 EaSior Ifraelis
1591
Dei 9 21 excelfus cur Deus dicitur 41^. FaBum fmputatum ad iuftitiam quo-
8)7.1)11 rnodo inteUigendum 994
Exfcirtdereagente 7j8 Famelicijiuiati teftes diuinAprouidentia
Exempla liberatioms piorum quomo. ' 1014 *"''
dointuenda,(!l advfum ttansferenda Fames nonprorfus extinguit ecelefiam
252 : a iCZnonvexatpiesioivocaturdDeo
'Exempla liberationum qttid t^ciant , fuper terram 967 an liberaUtatem Dei
i\6 exempla piorum antea ex ten- extinguat i)6j
I tationibus grauiffimis Uberatorum FamiUa Dei exigua 5^0 famiUA nu-
nos maxim\ folantuf 670 exem- merojA,teftesprouit^ntiADei i»i<
pla maierum quomedo imitanda famiUarf^extinHi» » Deift^pUcium
TauorDei erffncclefiam <jy. 194 .jyo
Feticitdiinquitfita i.x defcripta 4.5
^rum \%i.^c, 746.747.8)7.838.
lof/. U45. i};8 felicitas impiorum
momentantaios.X96'6i6.%}7 popu-
hfum inquoconfiftit 187.1142. 1578
hominispif i^y Cbrifti )66 hominum
inquo confiftit 267
Felicitaspiorttmfi^ regno Chrifti «12.
1)71
Fera arundinis j8o fera agridepafcens
Dei vineam.quid 717
Ferociaimpiorum 492
Ferrum penetrans in animam 968
Fertilitas fub regnopacifico defcriptasi 4 .
(^c.fertiUtOiaDeo 1014 fertiUtatis
terfA viita deUneatio 5j7.jj8.efc.
FeftaJudAoruM (^Papiffarum quantum
dijferant . - 711
Feftinare ctir Deus dicatttr 13^3
Fejiiuatiopiorum^quid 149.2^0
Fidtsvera 6®
F/</« »;»f »r/« 7.1 9. Ji*9 J 9 $.61^."! 67. 909.
1) 1 1 . 1 3 41 F/W» f a»i^ triumphum an-
te viStoriam 90 attoUit animam
adDeitm too quihtts machiniicon-
cutiatur, (^quomodojititenteturioz
pauores omnes fuperat , (j.quibusar-
gumentis 247 qutd in homine pio
efficitii zy 7 tentationum viBiix 3 24.
416. 6 7 o. 6 71 eiut veraprobatio 38X
eiuivoxardens 4fj^. 4i9 eiuscerti-
tttdo 478 ro^«r 47^ fidesfutti-
ra videt pTAfentia 526 «w ceri-
ftantia in Dauide £3* Chrifto j9 2
■viftoria «oS.uio inverapreca-
tione exauditur 757 c«r prduce-
re debet omnibui quercUs piorum
780 eittsjexemplum 872 ia te^
nebru diffidentiA ^ dejperationis
emicat 8 04 , (um humiU ^feria
gratiarum aSiione tentationum om-
nium viclrix 8«( ^«o orflfi'»* do-
natur 2 60 extinguit tela tenta-
tionum lOj). iiii eius co^rmatie
1284. 1339 inftantia i^ iuffitia
15>3
Fidelespro veracibus ^ integrts 8j
«» timore careant loy Chriftifia-
tres timent Dominum 1 77 . 17 8 0-«^
cibo pafcantur 179 fnnt generatie
quArentium Deum [$ inquirentium
faciemeitiivi6 Deum expeBant aoi
perpetuo feUces 205 kDee cuflediun-
tur 250 vtvilia iHmenta ab im-
piishabiti ^60 inaffliilionibusquo-
modofe gerere debeant yjj etiamaf-
fUili Deo curAfunt 6)y /» />/«c z/i-
^/1 exhauiii , conjufi f^ oppreffi 6%x.
({3. c/«r aUquoties fepultura honore
priuehtur 705 quomodo patientis
t^impatientes 7Qy,7odi interfeiiit
feruiDeidicuntur 709 cuftodiun-
turabangelis yst fittnt opprobrium
impiis 1032 funtperegriniinterra
1130
FideUtas in miniftris princ^um quaUs
effedebeat 910
Fiduciapiorum £5* impiorum coUata 1 6 o
humanarum virium damnatur 268
m I}r«m ^«/// «;^c/«/ > 9 9 piorum
3 9 5. 110 7 . 1108 /» affli&ionibus etiam
ff-auiffimis non ah^cimda 607 . y 88
inDeim 1229. (J71 prafeniiA Dei,
pioserigit 640 afide nonjeparanda
FiUaSabel 1307
F/7/4e Inda.id eft,vrbes JtsdAA 396
F/7/« Iuda,pro ecclefia 396
jFV/^' x//r/ ^^^; hormnum difttnguuntur
14 filif Adam 93.518 filijBetial 128
filijalieni IJI8.IJ54
^ ■ F//y*»
w
(
Titif an Imn dtbefmt foemsfroptC'
catis pffrauum < y xi€
. l?tliff<frtiitm,qm ^ t)i
, Tilif hominum , pro homs (^ piis
Tilijhominum ^ ym,pro infmis (^
Jumtnis - ' ,39f
tilijhominum.pro fcettratis 47^.
■ .48r'. . ■ ■ ..;:.. . ^ \
Filij tomtrfti , , ': 579
Tilijjgeni . 618
jpil^hfortis , 709«9S|
Mijekeelfiintafbomines^m ,7jj.
■t"Ji7<)" lo/ A<)/?« eccUJiA , ■- V ^4®
^' TilifDeorum.qui '791
r*/^ Dei,vide Fideles.Pij,
Tilij lacob ^ lofeph . -673
Filij lacoh etecii hei 96^
Filij hareditas lelioMA 12,41
p;7y eccUfiA bftiedicuntur a Deo
M7 9
r>//»; dexter&,^ro palmite manuDei
confito yv 718
FiliusanciUdiDeiquis iici
' jV/fW Dei.vide Chrifitts.
Filius feu hiiyiVpatris quomodo cOn-
fiderandusincreatione a^y
.f r//W ,- apud Hebrtos quidfignificat
7'8 • " ,
Fiiius hominis pro popuU I/raeUti-
co ; JH9 >
Fin^eremeiefiiamUcoiuris %}
FinisUberationumnofirarum quaUsef-
fodebeat tSr.iZi
Finis homihispios de Dei gratia be-
•, ne iperareiubet ' 8oj.
Fm« flT»»* »•« etiamomniex part»
fub cdelis abfeluta confiitutUs efl
H«i tinis oBionum ntjharum
Firmamontum potentu Dei , quid
Tirmitas piorum 111.77«
FUttus orts t pro extremo contemptio
70
:^orere tttatriis Domini, quid %ig.
'^'"' ». '^ ■ '*. ■-".
"*"■■•»♦*.
FludusDei yh MuBus , vnde di-
Sus 944 Fluclus maris fiUns iujfu
^P^, ; loij
Fhminaquid , ^ quomodo atto&unt
(; voeemfuam 844 plaudentia^
'■ i»47iM 88I6 ' Flumina , pro terra
irrigua (j^ fitigifera JOI4 Mumi-
na Babylonis 1^00 P/iMKy , ^w
copiofa vbertate , »»5
FoedusDeifuperfacrifidts '> -li 4>l
vioUttum s 4 6 )^ ci^iB Abrahmio
(^ eiifs pofterk farscitum i^uid tttUt
7 II. 9^54 impiorum ddimfuis
Deum (^ eiusecctefiam 7|t .
JVs^/m^ D«i habet duptices promiffto-
nes 799. FceduiDei cum Dauide,
' Chriflitypo >8v.790
FonsvitA apudDeum 196 F0»J
• i^/w/ j 3«/// ^78 Fontes emijfi a
Deo,qtMfine 94^94^
FornicariaDeo,qttid 1(41
'Foriufttper qttem auxiliumDeus pofuit,
quis 79^'
Fortititdines Dei - ypS
Fortitueb piorum nf.2i8.494'7ti.
, 711.747 Fortitudo vitA nofirA
\ tiZ Fortitudo beUica Chrifli
i66.6ii Fortitudo Dei j6a For-
titudo terrihilium Dei ^ jjdl
Fouea tHebrAisvnde di^a ' ■ ' . 61
corruptionis ^(64 infima. ^ qtiid
781 foditur impio tafciuienti
Sso.Sfi. ,
FrattesChr^i,omnesfideUs t^t
NDEX.
jiratres funt muesftrui ^ fil^ pei
1180 "
FrauduUnti i prinsjffum autif areenfU
Fremitus4entittminimpiis ' sot
Friderictts Dttx SaxoniJ, , quomodo
iram compefcebat zi
Frudusetierfionisimpiorum 488
FrttHttsterrAtproDeicuUoribtts yyj
FrttBtts operum Dei ,- pro ptuuiis
tempeflitus , r/ 946
Frumentuin hominihttsparatur a Deo
738 Frumemum caelorum
FUgaprAceps defcripta 156
Fuga piorum numeratur a Deo
469 .
Fugacitas vitA humanA quid nos do-
ceat %i\
Fulgetra vnde ijj fagittA Dei
674
Futgura Chrifii iUucentia orbi , quid
87)
Ftilmenfitlminatuma Deo 13^4
Fulmina.Dei fagittA 130
Fumare ,pro irafci (^figna indignatie-
nis edere 7 1 y
Fumtis per nares Dei afcendenst quid
129
Fundamenta^ , pro prAfidiis (^ extemis
admirUcutis quibtts homines nitun-
tttr f%.7$.Fundamentamontittm^
terrA \ Ii9. iji. 733 Fundamentum
Dei.eccUfia 773.774
FurorDei - - lO^yS^
Furorimpiorum defcripttts jox.joj.
ji.^9.(^c.vide Ira.
Furtumpiuml/raelitarum quidrtos do-
ceat 974
Funes inferni fij' mortis 117.
1094 Ftinesimpiorum 11^7 concifia
Deo lijj
G
GAUtad mons ^04
Galeapioruminprsliis 1329
Gaudiumfotidttmvruie^ jfi.i;i
Gaudium ecctefiA '• .^ . 379
Gaudiumorbis,ecctefiaDei 59 j
Caudium piorum non exctttdit timo-
rem n4
GebalitA,hofies ecctefiA . /j^
Gemituspiorumexdudiuntur 314
Gemitits vin&orum 709 h Deo
. exaudiuntur 925 Gemttttsptorum
ajpirituS l}*^
Gerteratio.quid (ignificet •■ 85
Generatio ^ nutritiq humana mira-
ctdofa ♦ 174 Generaiio ftiorum
Dei , qitid 6}^ Generatio reHo'
rttm benediBa zotfS
Gensnonbona 3^0
GensDei ' 98J
Gentes -t ecctefia magna 178 Genfes,
prjCCananAis 3^4.1289 7|»/^V
/;^ obfequium quomodo redoHA,
387 -omnes it^ Chrifio benediHA
62t hxreditasDei 7iS'7]6
ereatura Deinonminits qttam IttaM
7tff arguitnturHDeo' 849
Gentes.prohofiibtesecctefiA 70J
^ro /OT^itf f^ hypo^itis I/raeUtis
74 • ' ■• ''■ '""
Gentium vocatio iz.tffMo. 39«.479
videvocatio
Genuflexio caramfftcieDei S58
XjeMu humatium petcaiitnote opprif.
fuminmorieiacet -
Germen terra hehfiiefmr ^ JE>I«
• «» '. '> .* '■
Ge/kttfrecantit itf
Gittith,quid ' , ji.7»i
GtadiusDei "" no
GUdius pro nmte ^ pn^nti ittoriis
. perictua • -■ - ■^a.-.-cfv- '«77
GUtditts ir^iorum \ ^ 303
Gladius Chrifii «* |6tf
GiWi^' m drf irr^iorumquorhodo
^Gtaditts noxius ^ ijjg
Gladius ]mceps in manu fid^Uum
Gtoria,pro Ungua no.i4i.7$i
GloriaDei midta compkHitur 147 m
9»0 confiftit 2 91 qttOndo f</quo-
modo fuper.terram 477.J2} »1^
«»70r qttanttts infidetibfts j9i c»r
magna ijii Gtoria pierUm fitf
quomodo habitei in icc^fia Dei
,7j8
G/<?r/<» roborisfidelium 794 m jf2(»-
duhripDei ' ^«ii;
GtoriaChrifti 871.874
Gtoria.vefljs Dei' 941 Dw )10)»M-
c/fj/<e tribuenda 108; 0/tfrM <fee0-
m ri^gm i>«/ 9»if^»« notafit (f a qui-
btts '" ij5i
($/0r//f «((/«/{'«e cii/m y»fV gradibtit
defcripta m-^i^i
Gloriari <um htreditate Dei
985
Gtoriatio piorum jji
GlorificarenomenDei. jtS
* ■ ',./'
178
tj.
^« Mf/«/M D«ii
107
479
609
1188
debet
Gtorificare Deum
Glorificatio piorum
Glorio/a diBa ftmt
77 A
Gtoriofi qut dicantur
Gradttspeccatorum
Gramen iumento gtrminam iujfu J)ei
947
Gratia Dei quibus offeratur 180
quid (^ quaMafit 934.efc.891
Gratia proWgratitita acceptatiorte
7%t
Gratiarum aSiionisfprmuta jif
Gratiarum aHio cur tantopere a
Deo requiripur 415 pubtica
quem finiht habere debeaf
in tentationibus occurrit
GratiarumdiiionisfiuBus
Gratias agereDeo,qttid
GratidrumaBiopiorum
Gratiarum aHio quatis ejfe
ti07.^feq.
Gratitudo ex veritAte 0* iufiitia eon-
, flat 317 notta beneficia attrahit
Gratitttdinispartes 37^
Gratitttdo Deo debita 470 pro^
mijfa 10 commendata 931
Cratitudo fidetittm l85.iiio
«90
GrAca verfie ah Hehrao textu defle-^
Bens rtotdtuy 6.18.14.70.71.159.,
170. 17I.2J8. 140. ^08.330,4*9.48« .
yU.7y9.f<i.y«<*S7l-l!7t.J77.f8l.y8i.
609.<5ji.<tf4.T«7.7>8. 749- 781. 78J.
789.8b;.Bi8.8i9. 820.8}!. 8j}.856^
948.9(1. I044< 1203. 1104. 1^41^
u$J.i30i.T)i7.t3l9.Mi2.tJi».
Greffm viri kj^eoprmantur 304
&effiu nofiri quomodo effunduittur <
tfji
QfiicniAnusDet Sfp
Gubemdtio Deidefcrthitur %66,
■i<?7' ' .
Gttbtmdtio ecclefiA i^ hac vita » eH
prOrfhs mirahnis
GubematiofeliX ^irifetix
101«
Gtt/ian Dm boruii»tm,e[Hid
0 0 e
«y.«<
i^
,"*
(
•"/:
' " €k
S^"/0
^*^ V
'f^ '•,.
.i^sS^il&f %JI
P^WI^^^PIPF-^
xA ■
/ i
/^
L
i'.\
•'#
|f .;•' ^.
HAhitMCuU violentii i$t hah^-
tMtiUDti 69^.740, habha-
'^^^fdumfiorum v '. - '■'!■» .^•''SiJ
Haiitames inl)ei dqmo , curhati
74f , , /
HOiitareintahermculoDei 'jxo
infilentio ^ 8^i ^ (;(?r/»m Dw
.916 ror/im y!inf Dei t\\% ha-
w iitatioDei,quid 6i habitatio
j, ^DeiineccUfiaqttalisfit ^71 H<e-
yiredes terre, , qui joi.joz, hmdi-
tasDeitterraCanaani^ecclefia f«4
J :xA-h^editas,Deii.^ itt.f^.iS^
983.114^^ h^reditas fiorum 304
fio.it<9
H^refis vnde '.<4a^ ; t ;»II4I
Ha.keldafna 504
Harethfidtuf , DattiiUs latihulum
<« -.'^>\ ' ■^' ■'"' , '
Hehr/u caremgradibm comparationis
HellM/dnespumti s^7
Hemanl^x.rahita 779
Herba in minifierium hominisjujfu
Dei germinat 947 germinat in
. ., tnontibtpsiuJfuDei i\7i
Hermon mons x5j.751.u8i her-
rfioniin 346,
Hierofolyma Dci ciuitas , typus eccle-
fi& j8x.i2i6
Htgaion, quid %i6 higgaion Selah,
y quid 6 z
\Hm,menfur&nomen .' '7'?
'~'Hi$aiit'^0am impium commen-
tu^ 80 z
Hiftort\ecclefiA ifraeliticA a reditu ex
£abylone,vfque ad Chrifium n»?
:,. hiftoriarun^ vfut quaUs effe debet
' 1018 \ ")'•
Hodie,qufd figni^cet 859
Holocaufta pinguium > pro jplendidis
, ef variis facrificik^^S hplocau-
fiumquid \ 528
Homines vani,qui
Homines in hoc mundofunt inqui-
limDei 157 Dei plahtatio 35 j
, non cafunafcuntur <07 \;anitas
Jl8 dimiffi in praUitate comis fui
717 nuOo modo pojfunt exi)nere
peccatorem a Dei cori^eBu ^ m^
, bunali 435 homines omnis con-
ditionis inuitati adlaudadum Deum
> $87.1^88 hominis vanitas de-
fcripta IJ71 Homo defcri-
^ pttu {4.^4 quarationerefhtuttu
in integrum ^j. y* fumme affli'
Bus depingitur 174'»75 quo-
modo iufi^efur co^am Deo . zr4
lyy vanitas )ii, vmbraf^
imago 3LI )&0;»0 pacis ^p
homodeuorans , pro crudeli perfecu-
tore 467 /^ojwo <fe D«^ proui-
dentiaextntverbumreuelatum iudi-
• cans.flultusi^ velutiumentum 6\t
homo HebrMS diBusenofch , quafi
dicas,lethalimorbooppreffus 394
. honio quo fenfu appell^ur mendax
"f 'lo>8 mirandum Dei opus
1317. 13SO. I3ti : homo mifer
- tf ftagilis^defcriptu* ,, 13^^.
Horeb,nomenmontis ^ ^ »89
Horror fiorum 11 4^.11 71
HofiiurBhr ecflefia oppreffio ^ ruina
graphici depiBa i94-s66.796
hoftes ecclefi* defcripti <7.(8>X7T.
^ 4!^^. «47. Jt07. 737. 7j8. 749.1040 .
lljo. Ilj7^ 1171.1173. ijO^ajOJJJi^.
I}x8
grmterpmitntu^ ,. , ; ; ^ » «,;, J|ty
> ^quo' fenfh dicantur pofiii in htofu.
' » oMhnodo confundantttr ' i8 j /wi-
''' Ws atnicis iobi 3)^ eorumqtfe conattu
■■■ <iit> : ^ horribilibtts paenis deleti
'h jjff euanefiunt vt fumiis yj7
'^ ^ eorundem ftrages 57<5 homi-
'^ •mtm ftuhijfimi 651 fiaifi.fufi,
■'/ fi*Z'**i 6«i.(^c. nonpoffuntpro-
pedi, nifi quantum ipfis a Deo per-
rnittitur 706' "quomodo JDeo
' mentiamur 7x7 eur puniuntut
7 4 1 quomodo exuruntur flamrnis
Chrifti 873 non prmalent ad- '
uerfiu eam ixyj confundentttr
■.■-.; <i7< ■■',:
HofiiaffiiritualisDeoacceptaqu£ 3?o
hofiia laudis ^ 1102
HumananaturaChrifii 1039
HumiUatio ecclefia. Deum excitat .
j^miUtas vera defcripta 11 tf 3.11 64
humiUtas coram Deo eximia virttts
'^54 , humiUtas piorum fitb cruce
"yemis elegans deftriptio 1380.138!
Hypocrifems defcriptio £f deteftatio
417 hypocrifis damnata 104.
HypocritA riominantttr hulelim , id
eft, iaBabundivelarrqgantes r,i
nonfuntmembraveraecclefiA ipy
hypocrite. defcripti ' iiy </<»^ri-
»<«/» eudngelif curreiiciant 254
o»«i peccati mi^imeftntiunt x j,(j
r, 7*^? imponunt ij 6 defcripti .17?
hypocrits. auUci iBs in. Deum
blajphemi jij tandem De/tm
venientem fentient 41} Stultif-
fimi hominum 389 nunquam
Deum vere inuocant 41 6. (^'C.eorum
gratttttdo qudis 478 iudicium
Dei eftugere neqtteurtt 81 5 y«»/^
/■/»^5/ , blajphemi , correHionis bofies,
verbi Deiprofanatores , iniquitatum
patroni , fceleratorfim focij , /yco-
phantAfdfiteftes,athei 416.417.
418 defjciunta Deo 851
Hypotypofis diuinf iudicij fiC y?«W ci»-
nattts impiorum j^.y
Hyffopi vfui fub lege typm ajperfionis
^irituaUs perfanguinem Chrifti .
■jfwjfwf^jfiff^iefP"!,
";■• »98
7J9.IJ04
5'J
r
IAoinrex CahanAtu " 740
lacobpro ecclefta 96 lacob lu-
Bansy typtts eccUfie. miUtantis J 7y
laBantiaimp^orumftdtijfima 4?j.848
laclabundireprefft ^..458
lacob.pro IfraeUm. 7Jf
lacob eleBus Deo\ 'tlS/
Ibices Deo cura \ ' 949
i</o/<» c«r dolores ah Hebnis dicantur
107 • v: •
nihil habent laude dignum i9f.^96
a gentibtts , Chrifto reuelato, , reUiia
5il2 nihil poffunt 726 ftmtva-
nitates 86f horum fiducia pu-
dormn incutit fuperfiitiofis fub re-
gru> Chrifii 874 cultoribusfuis
funtinruirtam 997 defcripta
,.^ic8< Dee vero oppofita . 108/
curdijdiBa .It88
Idololatra multipUcf crimine poUu-
ti 989 non Deo fidcreatt^is fa-
nitatemfuam adfcribunt loio
J4ololatria circa fan^orum inuocati^-
ne^detegitur is9.%6o eitts^prtaextus
6^4 qukmexecrartdafit 8^9
4
^ ftelttigrauiJprnufnM:^;'''^^.
JdUm*ihoflis ludAoritm
leduthun
lehoud.-vtdeDeus. "'^^'«'V.
leiuniunt.figntimlttdtts '* f9i
leftie.iidi Chrifius.
Ignis exore Dei, quid 119 ignls
' frofummis affliSiionibus 54;
fuccenfttscontramurmuratores 684
/>ro /m Dei 695^ quomodo co-
ramfacie Deiamb^lat 8 71 p«
mintfter 544 prAbens lutein
no£leIfiaeUeis,cuitureityptts siVf
Ignominia capitu ^ membrorifm
eccl^AprepterDeinomen '; 491
quomodoDauidemoperuit 8c)}
/^» :?r/»re i;//»f J)« 861
lUuminare^ faciem fuam fuper fer-
uos Jkos quomodo Deus dicatur
714.1179 illuminatio ocuhrum,
• quid 89.90 vnde "" lyt
lUyricusfiue Flacites , hireticus pcjii-
ientiftimus , nouus Manich&us .^e- '
itis crrores ,7j9.9j3-954.ii57-iiW.
13 zo • '
Imago Dei , qitid in quomodo
refiattraturinnobis 87 1 imtigo
viuaimpiorum 6)6 nofiri fscdi
737 prudemis poUtici 970 ima-
' go ecclefia omnium temporum
1107 docentium ^ difcipitlonai
11)8.1119 imagines effingere^fto-
llda ^ vma fuperftitio 14 7
SculptA ^ cuirA iib IfraeUtis ^9 4
Imbe^illitas natur^ humanA 6}j
Imitdtiopratta 6 «14
Irnmenfitas Dei ' IJI7 i;6o
Immntabilita/s Dei iurantis 1 1 7 1
ImpatientiA remedium 199.^0.
impatientia nofhafitb cruce ^ j«
impatientia i^patientiaftdeUu 7Pf .
7o5 impatieftia defcripta 987"
Intpsria dininittts confiituuntur ' ; '<
Imperitim Dei mutationibttsl^ infta-
biUtati rerum humanarur» opponttur
837 ^ • '
Impietas defcripta 91.91 ^feqq,
" impietas hypocriticd gra^l^ice depi-
Ba ^17.^18 impietatpMrumfi-
Uise>!pofita vt eamfugiant v 4 80.681
tMpietas impiorum 10 8 j impie- ,
tasfilentionon efttegenda vHS
, irnpij graphic> depi^i gf /li viuutn
exprejfi 4'6.i).67.€S.6£.9^.u8.
ny. 120. iu.2i;.ii4.35o. }fx. 445.
44<f.484.485. 491. e^y^^.jn. ^c,
• *p6.6)u6il.ti6.6st. <J2. 680. 681.
768.857.847.eff.991.to1j.11jo.u8?.
121^.12)0.1231 irr^ioruartes i^ftudia
■ feqHentibttsUneisdetegumUr. impio-
' rum interittts pradt&us 6Z
' blaf^hema vox 90 fttnt piis con-
temptibiles joi quo locohabe?/-
di IJ7 nunquam fatiantter J8j
«» aftUBionibtet pejftrfii^ fibi confu-
Itint ' , 2.01
pietatem exftbilant xoi
inpcriculisquomodofegerant 218'
cur gj" qttomodo defhuentur % 17
trepidant fif dejperant in periculis
2x8 inaffU^ionibtisconfiitutiquid
agam ' ^'' ■ "■•r'- ■■> '^' ^^x^o
tandemfiUnt,^qti6mod6 ' 248
fitperbi agentes diiii jjo
qupfhodo ad ojftcium coguntur
260
Demnhtndare nequetim (> 2(S)
Deumpropitium non habent 268
infeeleribttsfhis tandempereHt 279
Utigant opugnant at^erfuspios ^
Deumipfm - xSi.tSi
' admodum
tlf^^S, 1^*' .1.,
••■'•; ; ■■• . ■■■?''• ■•'•'■ •■ •;..■ *■■"
■ , '' ,, J^ '.,- >''\)fa»^,'''S-r<^:/'«'< *■';,.■■; ^ • ' ,''j '
tidmcdum maligni ^ . ti^ll^^.
fhrHmmdo l^imt^-\'^r "j^ «''»Vt«8
fmtathei ayi eorum ingeniitm de-
fiHum X9i.^e. cjttam infelices
!NDE X.
JMumlinta regi» Chri/U
IndumentaDei *
"^IP
^m^iiim^mmmmmmmmiifiif
I4,
Z9tf eorum ruma
101
felicittu momeruanea 302 ^mo 0-
dio ^ furore in ecclefiam Deiferan-
tur )oi.303 eorum gladius , arcui,
irachia^ ioj fa^es^mijeria ibid.
mdlediBiDei J04 quomagisfeuiut,
eo magK eccitfiAfuA Dtut efipopititu
3j8 eorumnomjna is^
diuitiis fitis confidentes depiiti 401
401.40"^. 40«. £^r.
impijfuntomnesqutnudis ceremoniis
nituntur 4ifi.4i7 liiontodofe ge-
rantincalamitatibui 461. f^c,
cur a Deo affligantur 461 nonfunt
longeui 464 quo fenfu terrama^i-
damhabitaturidicuntur '561
, quofenfu Deo mentiri dicantur 541
^»/f re cognominantur defeHores j 4 )
quomodo equitant fuper capita fide-
lium 54; fugiunt afacie Dei
dum pij coram Deo exultant ^5 7 .
i>»^y ambulant in deliBis f 7;
Jtnptf quam fint miferi 55»!
eorumfeltcitiis temporaria < )l. ^ ) t .
«}5 ^ft^r; ^/r/>» fiuporis ^ verti-
ginispercuffi 6«o aliquoties cogun-
tur ferre teftimonium potentit Dei
664 ftercusterr* 74°
quomodo quirunt Dei nomen 74«.
74« curincdcitatementK ^perpe-
tua miferiapereunt 7f 1
cutgermiTMnt ^florent 83 7,
athei i4i impij cotnmouentut quan-
do Chriftusregnat 88j
* «i aulig principum arcendi $09.910
?t0modo confiderant Dei opera 0"
rouidentiam 1O16 /f»*
fcaheUumpedumChrifti i»4» r/<w-
puntttrpiisflorentibus 1071
. torum horrendut exitu4 .^'7'
':^miferrimi Ii8y irrident ecclefiam af-
fliiiam 1301 loquunturfcelerijtti de
Deo i}i2 humiliantur » Deoad ter-
ram M77
Imprecatio adtterfus ecclefi* hoftes «83.
l84.3J1.4tfl.49S.740.741'74l.«o87.
1153.IJJ6 Imprecationes vimvatici-
nijhabentes 83 impreeatioms daui-
lUs aduerfus hoftes fuos qttomodo con-
pde^anda 2 2<S.4f 4.464.491.^9 6.
70«. n04 imprecationes horrertd*
inimpios 101 4.101;. c^.
Jmprobi vide Impif. ^
Jmpttdentia catumru* eomes
Jmpudentia impiorum 6 j 3
Jmputare peccata velcogitare idem cUm
Deotribuitur x;d
Incantationesan^nt , (^anprobandt
4?,4.4iS incantator vnde diSltts 484
Incedere infortitudirUbtti Dei •
6og.6.ti
Incejfusififtistdolorts indicium
3«4
Imlinare aurem 400.76) Inclinarecor
adremmalam i}3;
incUnare cdos ljj4
Inconfiantia nuUa in Deo 717
Increduli,videlmpif. '
Incredulitatis effeHtis 717 Incredulita*
I/raelitarum 991
Increpatio Dei 59. 58«. 6^4 incr^-
//»^/0 •£//#///« D« , ^ro cajligatione
718
mcurua^io coiforit j fttbmij/tonis (5
retterentiaffgnum ^ ^ ^*ii
Jndignatio ittfta 299 indignaiiopioriim
dumimpiffiormt <}7
Indumenta mitUJhe/rum ecclefid
Induratio reprohoruht ^97 indurare
qttomodo Detts dicatttr . -sji
Irteptiapapiflarum *' 198
Infantes quo fenfu regnum 0" ro^«r
De* confiituere^dicantur ;2 ^/w
y^»/« /■)» ^.Deum hmfidere dicantur
17 j infantum getterittio ^ nutritio Inuidia dupUcemparit moleftiam
miracuhfa ^ 173
InfeUcitasimpiorurndefcripta 404
Infernus.pro Aterrta morte ^ damnatio-
»« 4 o f profeptdchro 780
Inpdelesabecdejiaittclufifunt, 195 v/<i«
Infirmitas rtaturahumana 6^9,9^6.
I166 piorum qtto fulcro ft^ente-
tur i\'%, Iftflrmitates pios non ar-
cent aiDeo 305 Infirmitatespforttm
fananturaDeo gn
Inhabitare terram.quid ,-' 300
« Ingratitudo IfraeUtarum 860. ^fiq.
IngrediJ.obtinere regnum 1 9 7
■ inpvdiportasDei,qitid 891
Ingrejftts Dei s77 ^ingrefftts (^exittts
piorum quid, (^ quomodo cufioditur
dDeo iili.iiii
Inimici Dei , vltores diBi ^j inimrci
qttomodo diUgendi lii inimiciChri-
fti,teUs eiui transfigentur 167 inimi-
ci Dei curperibunt 897
Iniqttitas in manibus , quid 4 4 iniqui-
tas^ro ATumnis ^poenapeccati 146
iniqttitas calcarteorum 401
iniqttitas ,t!imd 2; 6 iniquitas no-
centijfima , quA 481 iniquitas pa-
trum infiUos ioz8
Iniquitates quomodo Chrifium iuftum
comprehenderunt 332 fiaDeo ob-
feruerttur , nemo reperietur innoctns
US7
Inturia.quid fi8
Irmocens manibtts lUf
inrtocens rtemo coram deo
iif7
Innocentia, re^eBu hoftium tpropofita
211
Inobedientia IfraeUtarum 9 9 6.99)*
iiitti 4f< imtritmrtmik^imi» tij
Intimum impeorMn§ 'mj ■ Si^
Irttrare in atriMduqtioftnfik gtntiUtiO^
beantur %6S
irurart in iudicium cum ferm
tlAS ■ •■•>;'^!W';' ■•' -/^ _', ■,:,
tntttittts dei,quid ioi
Ingrdtidefcripti ' " 98tf
Inuenire doUrem £f trihutationerxi
ib<;4
H7
'¥
■ Mf ':■ • iBJ'
661
1077
^8
1341
i»<?^« cur fideles dicantur
inopesipuluere ere£H
Infcitia humana
InfeBa Mgyptios infefiamia
InfidiA impiorum^
lnfij>ientes,qui 9t. 837.849
Injipientiapiorum qttaUs , ^ vt Deo co
gmta
Inftabiles,qui 2170
Iriftrumenta mufica ctertot in vfuftth
lege " SSt.ijpi
InfulA Utantur fuh regno Chrifti
871
Infurgentes in Deum 6\i
InteUigens quis 9} inteOigentia bona
Jwsqui 1063 inteUigere bonitates
Dei.quid loi<S
Interrogationum vis apudHebrAOs 94;
96
Integer,quis ' ioo.ft9
integriinvia 112 1
Integritas eur d piis in medium pro-
fertur 131 piorum qualis i}2.{40
mentemrejpicit 208 , hypocrifii
oppofita %\i integritas cordis
in principibus (^ regibus requiritur
700 ^' > .
InteriOra piorum quid , CJ" qttornodo
benedicunt rtomini Dei
■ 9io .<■ -v-^t •' . • •
Irtteritus ih^oyuim^/itorren/Uu 637.
certiftimttt' 641 curincundud
feruie Dei 83) an txpete^
Inundationes Dei
Inttocantes Dettm , exatteUurttur
764
imtocarttes in veritate hahent Deitm
propin^uum 13^; inuocantibiu
re/poruiet Deits 831 irtttocareinno-
mineDorrtini 10^5 inuocarertomert
lehoua v. 109^
InttocdtioprototoDeicuku . 94
dupUx 16 j Dei mandmo fij' ^o-
mijfione nititur ne ^im//; «j^
debeat xts
foUDeodehetur };9 Ugitimust)e»
cukus 4(6 runahitabfquefruiht
4'r4.6o8 gratiarum aHioni con-
itenBa 960 facrificiumDeo gratum
m -^
InutiUsqui 91
ludicare populos in aquifate qtto fenjii
Dettsdicatur j^t,
ludicia pto admmfirationt regni
I 87y ■. iMta.!!'**Vv' ■ .
lofeph.pro toto populo IfiaeUtico 7 13.713
lofephfiUus lacob , eximius deiferuue
967.9 6^.(^c.
Iradei.quid lO eitts magnitudo (*fji-
gnum ^ 37.lz9.lJf
efimomentariea Z39 eiusefficacia
*57-3'3 durabiUtas j95.5j6.684
quomodo afcendii 686 eiUs lucu-
lentum exempUtm 69 i
tffeSttu tff^ peccatts accertdituf
70« />«, pro pcenis 7; 6 /r4<fci
ye»/«M quantits in viris fideUbtts 780;
781.781, CJ^f- quomodoapijsQfhy-
pocritis confideretur ^ 918
aduerfusidoUUttras 990»
qttomodo auertiti» ffj extingititui
99\
Irati flammas euomere cur dicantiif
u»
Ire ininfimasterrApartes ^it irepofii
Detim.quid 8{i ireindomumDei,
quid ixiy
Irrigatv» t erra a Deo 53 S
lfmaeUta,hoftes eccUfia 73^
58^,|po Ifraelpro ecckfia 96 Ifiael vertts,
qidt tfjo Ifiael pecuUttm Dei
ti87 quomodo faiiUs fanBuarium
^dominatioDei \oi\
eduHtts ex JEgypto , miraculum Dei
ti97
IfiaeUtdherteficiisa DeoaffeHi, ingrati
apparent 691. 6 9i grauiter puniti
a Deo 9g^
eorum in deferto peccata 68j. 6]( 4.
f^c. miris modis conferuati in JEgy-
pto 970.^c. mirandis mo4is eduiii
ex M^ypto 974 mirandis modit
proteBi (ff nutriti iniiejerto 97s-&c.
mirandts rr»odisfaBipojfeffores terra
Canaan 97^.^77
quamingratiDebfuerint ' 984.
9^. efc. .maHant ^offirunt
Uberosfuos idolis 997» 9 9i
torumimpietas 991 au-
dierunt verbum, Siatuta ^ iudieid .
Dei ij8x
Iitbilareinvmbra alarum Deir
r»i
lubiUtre Deo ormes iuhentttr j4f.
8,7
000 */
J. '^
'"^:
'r V
N
A
■'y\:
1*1-:
I-..
J-.\
jTW
■^ - i
Jud» tribmttbundm$ virit frid^Htibtn
, ' 'f04 «W d^PM ' ■''!. > y 1.., «', '. .|7.ti,^
*- ;.-" fedesf^doMiciliumDei '^,:^i00*--^
^ *n/ideJfrael. ■■ -'n-.::'#tt%.VM'''''
jttdM fAHa opfrobritim vidhis fui*
■ ■•8bj
/«<i*/ Chrijlo illudentes (^ cotmtiadi^
,, , 'centes depiSti 17 1 «flw«>«^ diffipatio
'""'' frddi6la 4.9^.496. 497. Avi pbieHio
^76 de fonte Ifraehcur dcuntur
, 5-7-« ■ . " ■ -^\ -
Juddorum Sf omnium Chrifli hoftium
miferiadefcribitur f^s.rs/e.^j^.j^S
Judafpecdiarifoedereadfciti. ;; 712,
-videChrifius.d tccleftd.
Judasproditordepi^ui 4<Jo exitiode-
V uHottts •' ..-,;■. o;. ViSv:,jlto.i»ai
JUdexinter iuiicesT>etu 73'
Judicare,pro fisfiipere casifi cognitionem
aii prodefmdere ' 4S?
-»190 iudicarereBa.quid v^ji^
iudicare iniquitatem^quid 7Ji
iudifare , pro adminijirare regnum
"'Ugibtii^earumexcutione 868*
•«^5, ■ ...'?..
JadicesDeie^peUantur '" > 7)i
iudices fiupidi ^ negligentes defcri-
pti 7i} iudices.pro proceribtttregni
■1«7. ,'..."-5..ti--r.j.. 'i':. : ■^-■. ..■
ludisis iuftipartes ■ v."' |4>"
/j^f^ D« ^ho^imiwqualia 45.4 6
iitdiciaDei.prototaiege 152 /«w
/«?« doHrina qus, viti human* nor-
/ rh,a eft ijt itidicia.olimexerteban-
Turinportis 197 iudicia Dti quo-
modoabyjfus r$4 iudicia.pro dqui-
tate in otnnibsts apionibtis 300
iudiciaprofanorumhominuni qualia
* Yw»' JJ* iudiciorum Dei vftts ^ftu-
Stts 5)7 iudicia impiorum qtialia
' <5o8 iudiciaChrifti,quid 6i6.(^c.
iudicia Dei in Jfraelita^i 694 «"«''*-
€iorum humanorumfinii ^vfus ;j} -
iudicia.pro legibtts diuinittis traditis
800 ittdicia Deifiliis huitesfeettli
fant abfcondita •'ic^ ^- . ' 8j7
ittdiciaoriiDei " •'''-: 9^i
■ iudiciaDeiin idololatras ^ abomi-
nabiles 998.(^c. iudiciaiuJiiti^Dei
'Iii5 ittdicia dei bona ujj) annitn-'
tiataecclefiA ijSr iudicium proto-
td gubernatione feu adminiftratione .
. rcgw -■ ■ ' . - '45
iudicium dei infuperFe agentes zyo
»«/?/■ w<»/» multtsexpojiti liberantur
adeoi{f% ittdicit^/ppntdens iis,9i6
iudicium dei de eultuftto qua ceremf- .
nufmtatum .4.11 iudiciumdei yji
iudicium.propBenisfceleratorum 61 <.
6\7 iudiciumadeidomoincipit 660
ittditium e ctlo.pro liberatione infolita
664 iudiciumpromorefacrof^ Jb-
lenni 713 iudicium Chrlfti in re-
iSiitudihibtn 868
ittdicium,regni Chrifti pr&cipttttmde-
ctis 8Sy- ittdiciumproexecutione^
poenisfceleratorum 907
iudiciumChriiiiintergentes lOfj
iudiciumreftatpoft hanc vitam ii«i
* ittdiciumdeiinBabylonem IJ07
ittdicittm offliBi ^ pauperum pro ti-
berationepiorum ijjo
Itdiantu apoftata a deoreprejftes 811
Jttmehta cibum obtirtent dei liberalitate
■ '■ M78. ■ ,■, ■•■•' "^'
Jurdmentumdei.quale 801.9/4.1047
Jttrare proximo.quid 101 iurareper
Deum ;i7.s8S iurareinira 86i
iurareperaliqttem. ^I8l
, Im/?i obteguntur a deo 34
iuftiqtti 46.9^.f9t iuftis qttomodo
htnefit 4 01 qttomodoftorentfuit
: Chrifti 'regno .61 91 . . ^«/ /i^ (§♦ </»-
can^y 1^1 ^w yc»}S» /W*if4 /»/•/>«/-
, .lantttr 10^9 qitomodo ingrediuntur
portas iuftitia > iiij
diliguntura Dto 1)7; wdejideles ,
pij.
JuBificare tfj iuftificatio quid 73J
iuftificatio non eft infufio gratiA in
vrceolos vacttos 8 < o iuftificatio ho-
minis coram Deo 5?ji
hominis quomodo fip ^ v , :: ijjj
iufiificatio hominis peccatoris coram
Deo qualis fit 1)45 iuftificatiojm
modttt -438
luftitia caufAi^ perfona Mtf.iiy.^pi.
p 94 iuftitiAcmo finfu pij memine-
runt 1^2 iufiitia ,pro omnibtts be-
neficijs regni Chrifti t lit . iuftitia
eccleJtA 196 iuftitiA fidei^^efinitio
x^^iuftitiavniuerfalis xjj.so^ii^-
tiaDeiinmundi conferuatione con-
Jpicitur .194 iuftitiapiortiin qtto-
modo fiat con^icua joi iuftitia
_ Dei pro fide qua eos quifein eitss
clientelam conferunt tuetttr ac de-
fendit z4).})l.44O.(t0U>?.lJ^l
ittftitiA prAtexttis 48 j iuftitia
Dei ^ falus coniunguntur 6o>
ittftitiaregis i. quid 616 iufti-
tia ^ef pax qtiomodo ofculantur
758 ii^ftitia e caelo pro^iciens
760 ittftftiaDei, pro Aquitateqtta
tueturfideifttAcommiJfos 78}
iuftitiafolium Dei 79% iufti-
.tia quomodo rettertitur ad iudicium
851 iuftitia 0* iudieium bafis fo-
lif Chrijii 872 iuftitiapiorum
qualis fit 880 iufiitia Chrifii
reuelata in oculis genttmt 879
iufiitia Dei , pro fide recipiente fuos
in tutelam y j 7 iuftitia Dei in
feculum 10 60 iuftitia piorum
qitomodo manet in fecttltm 1069
'■- ittftitia Dei in omnibus viis iius e-
Utcet' -. 13^5
JuftitiaDei ' 3J
luuenis quo nomine defigrtatus apud
iJlfbrAOS 7*4
luuentusfitperba " , 817
)X
^ •>
KOrah (^ filij eius
.Kedar »^05
Kedilaqualis vrbs dauidts tempdrt 4j>.
■460 ^ ;.,^^, .11,
Kifon.torrens ' '"' 74®
■V. :
LAbiaprofermone Jif«7*4
Labia mendacif 148 labiapiorum
qttando '^ quomododeusaperit 44O
L^/w celebrare deum 514 labtttm
falfitatis / U03
i/»ior , /»^0 aJfliBione 71.10« /w
opibtts labore partis 1017
labor manuum piarum benedi0usa
Bed maS laboreshominum^funt
irriti , nifi adiuttentur a Deo 1*39.
(J|3^c. labores fartunati qui
1142
tacrymAcibttsf^potttspiorttm 345«
> 7iy lacrymA piorum in vtre Dei
469.47.0
L^tariinDeo 9^j /^X/fr/ w /<ert/M
gentis Dei i,^ lAtitiapiorum lu-
culenter defcripta 17.15 i.iS*-57 ?•
jSy. U«->7- 5J»' ^57' 5*8r89l- »0^4«
1107. li^l^. ll4fJ}Ifl,.lie9><tIH>7i.
, IJ04 Utitia piorutn parit lattdes 0
£rati4rttm aiiiones t ,. *» '
htttidfajutispei,qiiid'"r''' '4'»
/«ffltM eccleju in interitu impioru,
qualisfit .,/,y^ te 487.488
\ Utitia anima 764'
lAtiiia in ecclefia 776 Utiiia
piorum adumbrata CAremenits lega-
libtts 794 lAtitia rerum creatamnt
fub regno Chrifti quid noi doceat
86^ UtitiaJitiregnoChrifti 87»
'^ UtitiafatareiHscorde 876.
'877 ■■,'- .', ./r---' >
Xanmatheach -;• ♦»:..^....-,>. „^^,;,^' .-. »1
jj^is , pro omni genert obftacuh-^
rftm (^ periculo^um 819 lapit re-f
probnttts ab Adificantibtes «I4ir
Lapfuspedum 1997 \
Laqttei Dei 80 laquei mortis iz8
laqttettsattcupis 82^.82«^ laqttetes
pofitus invta - ^. . • ^.; Mj^i '
LatibulumDei ijo.gij lattbulum
piorHmDeus ijy.if^g >
Latintcs interprei , vide GrAca verfio^
Latituda cordis i,| greftuum i^i
verbi dei n^i
LatroneSqui ' H^
Lauarepedesfuos infanguine 44 S
Laudare qutdfitproprie 17 g
Laudabilis deits 86s laudandtts
cur detts dicitur ix7
Luudare deurninfanciitate , infirma-
mento roboris i^ in fortitudinihus «-
ius.quid ,; ,j9^ "
i>(W«f </«■ /s a«/^M decdhtandA, %6i
aliterafidelibus, aliter ab hypocritis
celebrantur 6\z perpetttb proctS"
randa funt atque cekbranda iz8j
lausJfrael . quis 171 Utts deife-
cundftmnomeneitis ^9f.)9« Utts
pro toto dei cultu 4Zf.4l6 Uus
dei in eccUfia j5) Uus deiperpetus
I o 6 4 omnibtts conttenit '^1388 ;^r<- <
cipue vero piis - — i|90
Laxjtrtts pites , cur ad mendicitatem re*
daStes 9«^
LeBtts doloris 3^7
Zm. Armenitss prudens imperator.
9f »
Leones , pro hoftibtts crtfdelij^mis
leonaJeocura 949
Leopardus U .830
Leuare ammamc.ad deurrsf 764.1347
lettare mdnim eontra aiiquos^ *t9 9 %r-.
Uttareoculosadmotttis 1208 ^'
Leuiathan.Pharao 650 leuiathan,pro
magnis piftibus\ . 951
Leuitarum,Jeruorutndei,mttnus 1x83.
iit(6
Lex.vox multipUcis Jtgntfixattonis j.
ifO.ifi.677t800.850.1t1,
/«r<» 5J9 (^ fcopus
LtbaniuS Sophifta impius
Libanus mons
Liher vita
Liher inter mortttos
Liheralitas qualis effedebet
Liheralitasdei fJ7.jj8.f39
etus na-
ibidt
W
1071
erga
.Jtos I379-IJ8»
Liberdtio certti piispromijfa 110
«X caUmitatibus cer^ exptHanda
217 liberationis piorum caufafina-
lis 471 liberatioduhlexpiorum
17S liberatio ecclefiA gloriofif 487
modis omnibus admirtmda ujj.
ef^. liberatio ex Mgypto defcri-
• pt%,repetita ^ celehrattf , 54)r><Sit
• J7,<.673 - ', ■ ,. ■ »'■"!■. .■-.>„;.■
liberatiopiorum Sji.iij^
"ipericulis curexpettnda I179
pherationes diuinAprjorfus miraculofa
. 4<* ' . ..> -
piorum qttalesfint 476
^^caxremediumintetttatiomb. 669.^
: " . ' «7«
^l^:;
■'■•■; 'i;,, ''fC^i',
:.?fej:^.>i. ',«t.,'"*i,'"
(rh .Vt»a^.-:,„::
'1
,'*
ije tnVtm effi£tt4S ifl cur ali^'
quando differmtur <f69 imnestHm
corporales tum ipiritstaUs vni Dea
adfcribmdA ioc>y. ^c. multiplices
loo 6.IOO 7 .(^c.lii/erationum cattfafi-
nalk - ,'^- --^^3M'
Libemtor bellatorum -ijU
Jjbert Ifraelitarumfiudiofl auditores do-
iirinAa maioribtts acceptA 3^4
Libertas Chriftlana in vfu ciborum j6
libertatis Chriftiafid. affertig ^ " 191
Ligamina mortis.morbi S^\X.
Lignrefeftumfrondibui.quid^ -1118
ZJiiumfftomen inuenitfiifud HebrcMtJt'
"^ numero fcxfoliorum '•■- . ?6j
Limax liquefacra imago potentiA hu-
manA irt Deum infurgentis
LufZ'*'*'''^'' ^^ HebrAts vocetur gloria
11p.x4i.478 linguAvitia 249 -17 7-
$19.446 Unguacalamuscordis 164
linguamentiri 688 lingundoli itoj
linguapiorufn quando repletur exul-
tatione 115)
LiqttefaBio gener'is humani 6j7
Locttsfanciits Dei.ecclefia vera 194
Loctfs draconum quid ^ jy9
LongAuitas noftra nihil coram Deopro-
mouet .« .= 814.81;
Loquentes mendacium )i loquentes
magnifica 83 loquiincorde ij.i6
loquilibere 84 loe^ui pacem 75 S
hquiduriter . • "^v ^ . 84S
loquilabiis inconftderati 9^6
:loo[itipr0 confultare Cf machinari
10 ;o loqui de teftimoniis Dei toram
regibus 1141 loquittir Detss in fan-
ctitatefua , id eft fanSfe promittit
Lotiones legales typtts fanguirus Chrifli
4)S
LMcerna ,pro Utitia, proiperitate.glo-
ria , felicitate IJ4 lucema piorum
1156 lucerna parata Chrifto Dei
lt76
Luila lu£luofa ^periculoftfpma piorum
38.170-3I9-J46.348.$i}.60j).667'668i
669>670. 804.1096
Lugentes pttUati incedebant 348
LttmbicinBiiij nutantes {96
Lttmen vulttts , profauoris declaratione
I7«jf4 lumenquid 296 lumenocu-
lorum )i; lumen qttomodporiturfi-
delibus in tenebrts ioSg.t^c.
Lunacreatain ftatatempora^^f no-
£H prAfe£ia, Dei miraculum 1196
Lutumcoenofum d profunditatts jtj.
Lftxi^ eiitseffeBa ij4 Lttx.pro doSlri-
na.confolatione ^ lAtitia quA doBri-
namfequitur 917.918, t38.tj9.78l
IttxnuUa impitspofthancvitamt^o^.
406 lt*x qttemodo feminataiiicitur
Deiferuts 876 lux, veftimentum
Dei 94> IttXfprAftantiffimumDei
beneftcium 942
INDE
Magnificarefitlutet ', »40
MdgHijficentia Dei in impiorumjitaeritu
elucet 188 magnifcentiaDeifuper
Ifraelem j8} magnificentiapperum
Dei 8j6 rnagnificentia Dei iiiaperh-
bttseitts emicat 94I magnificentia
Dei ij6o magnificentia coram Deq
8 6^ '^.^ vt
Magnitttdo fidelium multiplicanda, qttid
6U
Magntts cur dicitur Dett^ 8^5.1 288
m magnus clementta
MaieJiatistituinApifiura
Ij6X
4'j-7?l.79a-
i5<o
Aciesvndt • »87
Macrintts imprudens imperator
u
910
Magiftratfts atahoritof afferitur «
magiftratttt , qmffinfu dij appellan-
■ tur 367 magiftrattii defcriptio 6ij.
6i|^ eius autoritas ^ dignitas 7J1.
. .7J4 ■'^ \ ■-..•'•/
rftgnatuniitas Chrifti regvs 62} «;/»-
gnanimitoi fidelittrn ijoj
Magnatfs a regno Deinon excluduntur,
fS qtufit eorurnfelicita* 180
Magprfica Dei^
-rr
,*8I
Alalaquibtts pij premuntur 89 m/»/<(
pro affliiiionibtu ' jjt
Maledicere inimicts an liceat 4i>£.493
Malediai quideclinant d mandatis Dei
uji . ". ■ ' -• ■'■■,*■ , .' ■ '■ ^■^
MalediSiioei venitqui eam diligit 1019
Maligniodio habendi 212,
Malignitas, vitium horrendum \p6
Malitia extrema "' 70.71
Mdorttm remedium tutiffimtm '^ji^ j
Malttm poenA CJ" culpA , >^>nde di£lum
loi malumfacere , quid 4jj w^-
lumcurnonoccurr.it piis 8z8 w?/»-
lumprobonoreddunt impq 1014
malttm omne qttomodo Det^s depeliit
^ft*ii liii malum operari in corde
48J
Mandarefalutes ecclefiA,quid jj^ /»«»-
darerobitr alicuitts qttomodo dettsdi--
citurj7f mandarebenediiiione liSi
Mandatadei <os.6o6.iufi
Manip-oprirho qttoqtte tempore jl
ManichAi impij rtfelLuntur pjj.ijip
MannA hiftoria ^ allegoria 68^.97;
Manfueti.hAredes terrA joi manfueti
dei benedicunt rum i j 6 1
Manfttetudo princi^um qualis effe de-
beat 9 «6
Manttsdeocur tribuantur jt manttst
pro potentia ^ rcbore 7 2 . 1 6 $ .1033
/ro externo opere ^ confilio 194
proplaga,afiiiciione, (^fenfit sioloris
poflplagam 16j.if7.j1j
manuiim puritas, qttid ijt mantts
impiorum , ^»/^ z96 mantts pio-
rumfuflentatur a deo js^ manits
.,: expandere ad deum alienum 3^9
mantugladij j2 6 manuumproten-
fiofignum fubieBior^ j82 manus
piorum quomodo noBe effunditur
66% manuspropotentia ^ miracH-
lisDei 690 pro proteiiione (^ auxi-
lio 719 manus ab oUis remotA,quid
724 manits Dei robufla 792,
mantts fepulchri , pro vi (^ potentia
mortis 8of Bnanm prfifinubus ma-
rts 9s\ manus fortts , pro potentia
diitina , 1297 manus Deiquomo-
do deducit homines vbique ijig
manus laquei 133 8 manus dei ,pro
auxilioocAlis 1354
Marcere in iniquitate ^99
Af<»^* eflmiraculum illuflreac teflitpo-
tentiADei 166 mareTharfis 194
fnare , pro magnis exercitibus Jjfi
/»/{re rubrum Dei prAfentiamforrni-
daffedicitur 674 mare fuis circun-
fcriptum limitibus , teflis potentiA
Dei 791 mare bafis ten-A 9 ^4 ma-
ris confideratio eximia 9^1. (^c. ma-
rerubrum 68;.£^c.ii97 fugitante
populumDei ^ 1081
Maria virgo , qttomodo adflat addexte-
ramChrifli^onfi 371
Martyres,§pirituali qttadam ebrietate ^
in^abili Utitia^correptiArumnarum
omnemfenfumft^eramnt 1 8 9
Mafchil,quid .^ 343
/
Matirifi/'*mperatitrispia chnfeffio looi
MaXiUa impiorum,quid 20. maxill*
ncflrA bonofatiantur ♦?»
Me^/ CJJ" P«ryi BabjloneM euertentes,
qnofenfudicanturbeati 13OJ
Meditariinflatutis(^ tnirabilibus Dw
1129.1134. iMMiu ^ ^
Meditatiooperum beivtilis(j neieffa-
ria 67t. 836.13^4 7 meditatio piorum
nu.M6t.13zi MelvndediUuff^ ijj
abundans in terra Canaan 7 2^j
Mekhifedec facerdos altifftmi , fuH
Chriflitypus 1O48.1050.10J1
MembraviuaecelefiA 1113 membra
^uofenfu Deo tribuantur. Videeorum
f nominafitis locis.
MemoriaDei,qualis 39 quid tj^
quomodo recolitur 4 fidelibus jiy
memeria iuflitia ^ fanditatis Dei
609.976.919 memotia impiorum
deleiOiDeifupplicium lotS memo.
ria magnittulinis diuinA bonitatis ^
' quibut celebratur ij^o
Meadaces confundentur . jjij
Mendacium qttare homines dicantur
jiii\mendacium,quid n^o men-
dax , pro re nuliim momenti ©" cuitte
nu/lacurde/i 1099
Mendicitiu tnteir Dei malediiiiones re-
cenfetur ., jOj.ioxr
Mtnfa inlaqueum . j9^
Menfes ludiorum lunares 7 a j
MenfurAHebrAorum ^tf
Mentiri,quid ijg mentiri Deo,quid
^4>.72.8
Merces vnde dicia 1^^
Meriba , Ssd
Merita operum exclufa 6i0.708.76j
Mefech uof
Mefopotamia' joi
Mefftas.VideChriflus.
Meteora quomodo laudant Deum 1 j 8 tf
Metuere Deum.quid 178
Metits maximus nauigantium iou.1013
Midia filitts AbrahA cuiu^pofleri hofles
ecclefiA 740
Michol bene affeBaerga Dauidem ma^
ritum - ^pi
Michtdm,qitid lof
Mditia^ Chrifliani I87 militiAperi-
tia dquo ifi militiafanBorum in
hacvita 909.1351.13^1.139»
Mincha,qttid (/9
Miniflerium verbi Dei , quid yj ^/-
n*flerij ecclefiaflici efficacia, vtilitat
f!f commendatio x\9.S^7. 196-197 i
J14 mirtifierijfacridefiderium 746
obferuantia 748 miniflrorum eccle-
fia imbecillitas 566 rniniftritlt'
cleftA quid 988 quanta charitate
prAditi effi debeant 990 quibtts
veflimentis indui debent 1271.117J
/>ro ^t>/<» wf/e/M or^« </eic»/ 1284
eorum prACtpuaofficia 1185
Miniflri principum quales effe debeant
900.909
MirabiliaDei ii 6,671;
6i7'96\.96i.96).99o mirabilia
fafla /i Chriflo i^i.i^c. miracu-
la generationis noftrA 173 «»//.;
berationeecclefiAedita /4.3 /»
liberatione (^ eduSlione ifraelis ex
Mgypto 68j.684.e^c.689.6»o.e^.
miraculafiunt dDeofolo , (^eorum
defcriptio U9j mrraculumDei
quomodo d coeVs celebratitr 790
Mirijicare mifericordias \i% .
Manits inferni 405
Mifcere potum cumfletu <.■ 918
Miferationes magnA £f m»//r« /Mwi'
Pfw» , opponendA deliHonfm mtA*
000 iif
'i
»
/*-.-~..
jtflW^^n^P'.^^
''^' . t!>-~,^ ,*..,
■'.,■.*, »■«;•
<. ■■.ms.
/
■<-i '.,'"!
■, <k .■, ■..'fitV'
•.;■''... ..4 «^■:
^^w^i^^mww^
■■\:
- a4«
'-; .'W
MififiefiercorihttexdUtMi 1077
Mifei^afumma "kl f^^
^OfmA htta^tdefcriptio tt\h\^.%\i.
%\-].^c. ;i- ■'
Mifmcordia (j veritas qm fenfu vi*
domini dicantur 10} qmmodo
obmam fiunt fibi -yjS miferi-
' cordia Dti graphici depiSta , eius
fruSm^ multiplex vfus 43)>S94'
i.ii,&x^.\&i. 757. 798.910. ?J4«
^^i^. X t$>?. im ; mifericordliaprin-
cipumqttaliiejfidebeat 90.6 mi-
fericprs pro DeKbeneficiario , qtus
Mittero mamtm inpac^,propacem vio
lare \ . 4**"
Mi:^rmons - • y $46
Moab . regno Dauulii JubieBus 504
MoabitA hoftes ecclefin \ 740
ModeratioChriftiana quid a phiUyfhphi-
cadifferatz99 moderatiopiitnjeci^^''
ria > ^.KvA .■.,:«j
Modefti&fignum
MoiftitiA effeBtis ' 24^.^^
Monachifapiftici damnantur 114;
Monoceros.vide Vnicornts.
Mons fanBus pp. loo monsUhouA
fPf mons , po regrso 139 mons
Deiypro ixceljb (<^ v^rkorrtato 570
momesDei 194 montes , pi'9 re-
gnu fif imperiis ^Si. ^70 montes
qua virtHteftabiliantttr siJ mon-
tesprAdi , regna mundi ^63 mott-
tes , potentu Dei teftes 791 quo
fenfu liquefcere dicuntnr coram facie
Chrifti 87 j. quando ^ quomodo ap-
parueriint 94f a quo irrigati 946
cur commoti quum lcx data eft 1082
montesproterraCanaan noS mon-
tes taSti a Deofumigant \%f4 mon-
tes ^ coUes quomodo laudant Deum
1J87
Morafiangit fortes ji8
' Alorbi , vincula mortis 6 Ji morborum
defcriptio looj. 1010 Mors vnde
Mors nuUam poteftatem habet in Dei e-
leBos 16 8 mors Chrifti exptatoria
j 1 8 mors impiorum (jfpectsdum quo-
modo contteniat 319. 40J morspits
ntmquam immatura 46^4 morsnt
accidit cafu.fed iuxta Dciprdfcriptum
S14 mors piorum cur pretiofa in o-
chlis Dei Doo
Mortales afeculo , ito
Mortificatio piorum Deo grata 916.
Mortis port&quid 6t meditatio quid
nosdoceat ^ii caufi 8(i
Mortui fubit}) euanefcunt "e jTtemoridi^^
anobliiiioni coram Deo traditi funt
781 quomodo nonlaudant Deum 871
10$)0 mortuiJecuU 1J4<
Mofihi defcripti 1 105
Mofes, Dei feruus 811. 811. »71 qtio
fenfu inter facerdotes Dei numera-
tur 886 refiftitirADei 990 dubi-
tatione (^ diffidentia peccans punitttr
5>9S
Multiplicatio roboris in anima piorum
quid ijio
Multitudo bonitatts pei.fidei (^inuoca-
tionis fundamentum jpj. multitu-
do credentium ■ 77;
Mtdtts capitoftts impiorftm rebeUii^ erh-
blema -" '^;;>^«itfo'
Mundatio psccatotum quomodo fiat
Mundities regni Dauidici qtiomodo de-
leta ■'■■■■.w-fi0j.
Mttnduscordf,quis I94
MundHS,curTebel dtUtis HebrJiit ipj
i^lMuUdeecdefiaiftdicium 56O mtM' '
dtufordttpus, vtvera religio flocci f^
abimpiis j^i .qmbttsoculiscontem-
plandut 951 damrtatpios quos Detts
.'abfoluit \ i<yj4
Munera accipere quid , Cjf quantuth ma-
lum ' , iQ».
Munera Deo offerenda -,-: • ftff'.
Munitio fidelium Sij.ijfJ
Muri lerufaletnqHomodo diruti <« Deo
. 80} '%^kf'' :±:^- \:' .,
Murmur Ifraelitarum adtterjits. Deurn
71^.9^7. 99\ murmtirare Cf tenta-
re Deum , quiddifferant 8 60 mur-
V muratores igne eonfumuntur
684 ■' . ■ .,) (
MuruiecclefiA ' jptf
MufiCAVtt yyt \ x<4
MuficA facrafinis 96\ muficaDeo^a^
taquA 1399, muficainluBueftim-
portuna ijoi mtttationes omnes in
caIo f^ terra,teftesi^rAfentiADei 119
mtttationes miraMes temporum adeo
Myrrha,quid -, 570
"^ ' »■»'''■
Kt ■ ^ "■■■ •'
r*' - ......
■v Tj^W«w» inftrumentum muficum
iN >»3.47 8.7»'-8}«.i3Jj.iJ9*
NaresDei It9
Narrare viasfitas deo.quid > II34
Narrare inter gentes gloriam ^ tnirabi-
liadei 86j.8tf4
J<^fits elattti 69 nafitsdei 6^S
Naiiuitas (ffpropagatio ecclefia 1O46.
1047
N^turarerum theatrum eftJapientiAjiu-
ftitiA (^ bonitatis dei 16 j
Natura dei defcripta ^7-671.7^7.
764.7^8.9)4<>oii8. l09f.I096. 1109*
\r^7. n6o. U87. 119;. i}5). ijtfo.
IJ7I
Naturahumana mirum in modttm de-
prauata 989
Nauigationu pericula defcripta 1011 gfr.
t^attittm commoda 9 $l »«»fie x^/irm
periculis defunBi,teftes prottidentiA di-
uina loit.gff. -
Nehiloth ■. • 19
Ne^hinoth ' 3)
Negligentia in extquendis dei mandatis
grauijfimum peccatum ^$^-
Nilus 4;)
Nomendei ^i. ij7. 187. 170.598.107^.
1290.1J60 nomen dei , pro fauore
448 propromiffhne 45 1 qttomodo
fitpropinquum 655 nomen deima-
. gnum in ecdefia «42 nomen Chri-
fti magnum,terribile (^fartBttm 884
rtomen dei pro deo ipjb 9ij »«>»«;>
fanBum dei qtud,^ qttomodobtm-
dicendum 9)0 rtorrundei,fart£htm
(^ terribile to6i norne» deifoUtts
excelfum 1^88 nomina dei. vide
detii , (^eadem rtomina per Indictm
fparja.
Nomina ecclefiA 6^6 vide ecclefia.notni
naimpiorum qttomodo delentur f9
normna fenfuum ponuntur pro ipfis
fmfuum obieciu t^ 8
Nominisduplicatio apttd HebrAOS qttid
fignificet 8)
Nota verA ecclefiA 60O nota eUBo-.
rum Dei 100. ^c. notitia ruminis
dei^quid 60 rtotitia Deiqitalit io^no-
titiA Dei praclara effe&a 7 6 J. 7 6i
Nouilunitim ! 7»}
Nouijfimaimpiorum 'iSf#
Nox, rebtts confideraruiie accomnvada
16 pro cruce ^ tetttationibut 11 <
prACo gloriA Dei 147 pro ctUami-
tate (^ ATumnis 139 tentatiorutm
■v
iBiu repetit fif auget ifxrvt dies THo
Noxa venatur ad interitttm viros vio^\
lentia ij^o
Nuhes pro atherea regione , qua fupra
coelosftint 791 vehiculumDei 943
tegens populum Dei cuittt r ei typut
. 97y :, •■.■■'■■\ - :-:■ iJ'-. :^\.
In circuitfi Chrifti.quid ' ' ' ' 871
Numerarediesquia S18
NumerusfeptenariusperfeSliw 'f ^
ja^kntiare aJfliBionern eoramfacie Dei iv
ij40 V
NuptiA Chrifti fif ecekfiA dejcripta v
■■■ Jfi9.j70.fijV. - ';jif^;>v *':;■;.
'■V ^'*^. ■
OBdormireinmorte ''- \ 90^
Obdurare corda v. tjj
Obedientia Chrifti (ff piorum dijiin-
guenda j2r. ^ti obedientia prom-^
pta ac voUtntaria Chrifti pro ruftrm
faluto 329 obedientia piorum- vo-
htntaria 387 obedientia tieceffari»
inregnoChrifti 6%i obeotontiarrm-
giftratiii prafianda eft jji obedien-
tiaifontaneapioTMm erga Chrijhtm
regem 1044
ObieBiones carhis aduerfus inuoeatio-
nem ^7^ obieBio.vide §iuAftio.
Obiationes citrgentibits praeepta fint
ObleBare fe ihftatutU Dei 1119 m
mandatis Dei 1143 ObleBatio pio-
ruminDeo '300 obUBationOs pio-
w>» 1131.113»
ObUuio Dei S9 cur a nobisDeo tri'
huatur 348 obUuiopefftma «9«»
Obmutefcerefilentio 31^ obmutefce-
re in affliSione ^x%
Obri:^m vnde deducitur iji
ObtreBationesfuntinfruBuof* i%0|
Occulta quid jj^
OccuUarefeadDeum i;rv . \ i|4t <
Ow// D« 79.849. fitpertimenteseM»
»6 8 quomodo faperiuftos 177 re-
fiiciunt gentes s4i ocuU caUgaa-
tes (^iliuminati po. J96 fiibUmes
M4'i»<3 ocuU piorum quomodoad
Deum X06 » quo,quomodo (^ito
quempnems^eriuntitr'i\\o ecidi
omnium quomodo ad Deum 1364
ocidis rUHare i8i oculus , pro totm
facie iBs contabefcens propter af-
fliSHonem Z71. mptus Jk Uaymie
1097
OdiumDei 79 odiumviolentia.quid
£06 impiorum ergapios jjS
piorutn in impios quaU effe debeat
nx3
OeconomiAfunt cura Deo Z07 8
Oflendere ad lapidem i%f
Offenjio nulla Deijeruis ? ngj^
Offcium magiftratuumdefcribitur 999,
. (^c.
OUumqttovnBitseSiChriftM )<8
curlAtitiAoUum dicatur J69 oUiefr
feBus *»8 vftts 947 oUumfan*
Bitatisdei 796 oUu»,qitidpatresfa-
miUasdoceat 11,48
Omrtes i. to(ftm getttte humanum 9 3
Omnipotens.vide Deus. ■ ,
Omniprafentia dei . v ijiy
. Onocrotaltts dejerti * ' 'V ^ .j|y
0»#*» nofirum fuper lehottam proiieitn--
dum'46i otutt quotidianum ecde»'
fi^'. y74
OperafideUum qHomoipplacent Dm 154
non acquirttnt pdelibut ii0itiam CO"
ram Deo xy j
sur bona dieuntitr 20;
\ *»</«
■'i /
^
■*^-.,
*v< ,\.- . «
1*;
r N D E X.
»Jp*,protorohemine 284 ojja do-
lore conteruntur '^jg ojfa difper/a
dd osfeptdchri , pro trtsdeU^perfe^u-
tione ij3| ojjiumpercujfio aderbif-
■;.y^
'tKi
^ndejint iip reqmruntur apits
%7\ operaDeiinHde.O carent 0-
mni iniqUi^ate, dolo, fuco x6^- 0-
pari*DeiinUberatione ecclefii, jSj
"] laudum marcriam piis fubrniniflrant
i^% opefa D^i , proapdtMprAfen- oflendere mifericordiam
tia Deiinecclejta 671 funt fub- Ojiium labiorum
limia 791 cxhilarant pios /gjft
tjidentur in mari joii magnifca
omni exparte s»^o quomado ex
ploranda 1060 qualia ftnt 1061 "
maiejjatemprodarit opijicis 1560
Deui% celebrartt ij«t Jiunt in~^
;^ mediis contrariis i;Si opera gen-
i tiun^, pro fupeijlitiojts eorum culti- }fmifftone prafentiA'^ auxil^ Mttini
bta 997 opera idololatrarum lo3 loy. y ,' "
Operari itifiitiam,quid 100 PaUJiina,regnoDauidufubieBa fjOf
Operarij iniqtiitatis 491 vide Impij. PalAjiinifaid^epercuJftaDeo.mfili^^^^
Operimentum cur nouilunittm dicatur Pdlatia Chrijli . , , . .^ ,,';'!>.-'; iV!;} 71
7z? , Palattum^Dei ' » V »t8
Ophir ' . »JJJ7' Palma plium hominetn cur fignijuet
Opes commoda. attt incommodA pro ^..^.palma.imago pij^viri 836.839
ratioite pojpdentium ^joj qttam Palpebr<e J)ei -79
Jima
Otittm damnatum
Oues Dei ' '
Ouittm rutturft
PAciumDei xoi paiittm ,propro-
n""
funt inutiles (ff noxi^ impiis 401
^c. xiKt/c dictmtfir ji8 iniuJlA
dilabtirattr 1069 o/i^ mmuum
pei,e[eSiio~Dauidisi?tregem J17
opus jbei pro Uhcriitione excalami-
taiibsts 810 optts manuum hu-
mamrum 8>.o opios manuum
Dei.qiiid ^* . . I}l«
OpprsJJi, curfdeles djcantur 6 f i w'»-
^ dicantur aDeo Jj7i.iJ77 opprejjio
extrema , \ U6
Opprobria capitts ^.memhrorum eccle-
cleji& propter Dei hotnen 590.J91 '
opprobrium letiare, quid 10 1 op-
probriitm 07nnium Chrijitii fij" eccle-
Jia 171 cpprobrium piosob-
tegens 358 opprobrium , qtiid
476 opprobrium piis illatum iiji
opprobrium.piis formidabile 1 1 j 9
OracuiumfanBum l»5
O/wre ^»i nefcit,nauigare difcat 101?
orationis prmcipium i\ oratio
adDetim 347 oratiopiorttmin
uffitcHone qtmlis Jit 461. oratio
', fanciorum 757 or;»?/(7 affJSiorum
Panupiorum in aJJU^ione 3 4 p fortium
585 laaymarum 715 germinat e
terra iujfu Dei 947 />«»« ^7«« /^/<sf.
panis coelorum 976 tioLorutn 1140
Papislarum error de peccato ofigiiiis
refellitur 456 </e w/» 471
1100. 1169. de meritu operum s%o.
857. U59.I167 de miJfAjacriJicio
546. 86 o. I u i 2 We confttetttdine
(^ docirina am^iorib. accepta-' 679
dejide 6B^ de inuocatione fanSio-
rum 8/S.ioio.ioi} circaadora-
tionem Cf circtimgejiation^m panis
coeiudomini 69 j </e iujlijicatio-
ne 7}3 ^ fg»e purgatorio
768 ^e imaginibus 88^.9:^9 /^e
epifcoporum fuorum authoritate 988
</e /^tm';» ^ i/<///» 99 7 de vi impre-
cationum Dauidis 10 tj -^de potc-
Jiate fuipontijicis 10 41 de eccleftA
propagattone 1047 dejiatu mof-
tttorum iif7 defatisfaciionibus 115 8
ParaboU, quid .<i.o o
Paradoxufnntuntdo , Mhil deejfedejitfn
timentibus
^:
Deo grata 911
peccatum cui £5* qtuimodo 116
orationis vts lojj oratio hreuts,
fed ejjicax 1095 eratio piorum
1174.1175 qtialisjit mBj tfr^^<(7,
vidsPreccs.
br<itor,vnde diffus - 484
Orientalcs,multi in CAremonit^ 611
Or^« terrA.teJiis potentiA, Dei 791
quomodo Jiabilitttffub Chrijlo lo 5 1
videTerra.
Oreb.princepsMidianitarum 74:0
«0 (tjjuctarum rtmenridus • , .,•/
oratioverfain ParaJitAaulicideptai :,
Pafci fideliter,quid *^" . ":,l^°
PaJferfoUtarim » i7
Pajfio, ^ obedientia (^ glorijicatio Chri^
Jiidefcripta I70.i7i.i77.}u.ji5.^c.
58^.588 pajjfiones piorum
non funtJatisfaiioriA 318 ^^or
eccleJiA deu4 iSj. 71 j, ^U-
yiflr ^0»»« dsc 0<»/«« defcriptus 185
l8<S pAjioris populorum offlcium
i9^.6$9
Origenis error de vniuj^s faluandu Patefa£iionei Dei fub, lege quadrttpj,i-
de fanMorum perfeiiione ces
1041
Origihalispeccati dejinitio . , xf6
OrnattMfanSiuarij.quid 867 tfr»»-
ttts Janiii piorum 104;
Orphani cur fideles dicantur 560
Or/-/« ^» «^ «ii/^fr^ homines eiccitat
9TO
r^"
Ofculari filium '4
Ofmlum,quid infcripturis .14
. vfculumfanSlum 760
Ospuruma piis exigitur 196 os iujii
prefert fapientiam 506 05 laudms
DetimlabiUiubihtivnU 515 <>;«!«-
latdtum ^ conJiriSittm 7i6 <>.?
piorum quando repletur gaudio 1 J j j
q/irk 9^9
Oforeipei 5J7.J7.?;7.38. />«c« no6
eccleJiA^ Xt^f^ odioprojequendi a
piis 1567
q/T^ conturbata ■ j8 ojfapiorum ai
Deo cujiodtnntur • - 17 p
, .,.,794.795
Patientia Deipios turbat 194 patien-
tia vera vnde . j i tf c«w Jtlentio ^
animitrdnquillitate expeBat 3?j
• patientia piorum fij pafientiA ve-
rA ratio 8 j o patientiapiis .n^fjfu-
Patresin Deum JpefatStrunP , ^71^ p^-
tres veri 354 patres, impif damnan-
1 1 di 6 80 accujitndi cumfilijs .984
PatriarchA (^eorum pofteriqttibus he-
nefciis adep affeSli interra Cana4n
^ in JEgypto 96 ji ^c.
P.o.uIujs Apojiolus verbaaSUtta yei. :Te-
Jiamenti aUqmties iriterpretattir puf~
Pauorpiorum irrttit in impios.^ ■?7f;
pauores.prop^ictdu metum ^^terro-
remincutientibtts , «74
PaUperes qui 174 cltu^0tp'in
regno Cbrijli ^ qui Jint ti%-^Jitnt
fubleuandi 1071 paupms.Sio-
' »«f , profideti$tu l»74 pttuper'
tas, graueontu }Qj mjeraqudt
loiH
Paxpro rranquilliiate mimi z8 /<»Jtf
confcientiU im^e* t^i ju^nda
(^ qHtom^do ■' iTf pacemrtonlo-
' 5«! 187 />/»x piorum Deo chdrx
• ] tii / /•«>: , pro omni projperd re-
' rumjucceffu i^m fimpiorHm
jij huHa inojjibtu 308
^jf.*:, 5-«;^ «f7 mujtajub Chriiii
' regttd '619 pacU commoda ^jjT*
n^-1\97%^ pHxcortfcienttA 11^0
- pax Deiferuu uS<Si ff-atapiis tto6
pUx ecclejis ^ precibm cur prccu-'
rand» 1118. (^c paxeccUfiapro-
' mittitur 1 ijo. i tji cumulus g^u-
dij pidrun* -'-: ujo expetenda
■ pTAcipue inkclejta 117 9 pacis
•rtemporana dejcriptio I356«i;f7
paxecclefi*" - ' "^'^vA' . • |}8o
Pe'i^'atae:zumerareimpoJJimo Zj^.ir^
0>7M omniumgrautffimum tjf
tortim diuijio muUiplex i$6 .affli"
Bionum caufd jit quomoiio. ,ex-
pendewia 4}}. 4^4. 43;. orU 495.
fuperborum ^ impiorum 681.68}.
(^c.IJi^aelitarum indeferto 683.684.
f^c. quomodfittiliaafur 708 du-
" pUcia , otnifftorus 0* commiffiortis
800 dum puniuntutr , curfusbene^
ficiorum temporaUum ahrumpitur, '
matiente fatdere quod pr^eipui
verjStur circa benejicia jpirituditt
ej" Aterna 799 occuUa Deoaper-
ta ibid. exaggeranda iU quiremiffto.'
nem obtineTe cupiimt 984 <» fe-
ditione & titmuUu aduerftu Deunt
concurrentia 9 9 f impiorttm CO'
ram Deo lotS c^ura Deo remit-
tantur itfS peccatorumregnans ^
non regnans 1/4 qttomodo regi-
tur zj6 peccatum manetinfan-
iiis irthacvitet i$7 pUigaDei
3t8 peccati originalts defcriptio
4} 6 peccatum maxiffutm 482
JiuUitia dicitur ab HebrAJs 590
peccatum peccato quomodo Dttts
puniat 597 caufamortis Zl6
peccati variadefignatie ^cop.ioio
peccator, quam confejfionemedere de-
beat V 4}J'4J44J?-£J'<'-
Peccatores , qui j pro iU qui ad
Deigratiam confugiunt lot ver^
Jiulti.' 1010
PecttsDei ^64:^6^
Pecttlittm Dei ' *4J
Pedum pajioris Chrtyii i8S
PedU motio y quid 8jt pedes pio^
rttm Jiant in ecclefia i tiy pelagia-
norumerror 436 Pelagijimpie-
tusrenouata. ■, .' 86O
PennADei Zi6
Percurrere. vit^m mandatorttm Dei
Percujfi a Deo qui dicantur ^9 /
Peregrini , qui jt^. i ijo ^^ impiU inter.'
fecii 84* cufipdiuntur a Deo 137 1
Periculapiorumfitmm» ny
clamores (3* querelas piU extorqne-
refoUht. 4^7 wr«/» magnitudo gra-
titudinem auget I '472 quomod»
decUnanda .jfj variafidelium
: 8 16 vndique itnminentiapios mn
obrftunt 817 .periculapiorum m&S
1168 perictdumfummitm 458
perfidiaJhtpm/Hfn, .j|,8 perfidiafce-
teratapunita ^ ' V ^- /4 <
Perireinvia .^^. ■.' ^ ■• V-l* '
PernoSiare in bpt^o . .»,0 j
Ptrpefsiones Chrifii. vide IdJfiQnes.
Perpetuitas ecciefia 38i,6tjr
Perjicutdret ecdep* (oJkra Dti do^t^
, * •
.„(
X "' ■'.;>
>■, . ,■ ^-
..:Jb. . .Ur^
rf.
'■'. '-, -*■''■
„ :'■ '■Js*:l?^.'vif
•■ ■ ♦ ■■■?.>:'>'*«
V
i('-nT-'iT-i
i^
'■'*J
fe.
^
m
■ )
w«l
ir ?
>
fw»«f^S»Xii»r iif. tmis (^itMi-
tmJmiUs ' . 174
Vi$Uh$fi$i ^" ,.. j
'HiJmrMmMdopsimemijftmum »0
,. Jf9rfinAlHuitiUi»l3^ '*f
- /«r^»* e^ c^ium.^Clkifiidefirt-
fi^cipereiniMdicio.qmd ~ \v.^'^*
Pertinaciaiinpicrum in feeUratompe-
fito ■ . .\3?
.yeruerfiueim.fjfvniedi^ ) »^J
y':P«riiicaciAhamittimtyl>»u^%,\:>p,^9.9.
fesfitferbi^ -^ .v,;^:;"«4^i.^, — *9^
Fefii6 deferiftio m ,8lr<.8i7
fii.ChriJhes 2 1 1 . 97<J tetraprt*-
tudimspiorum,I>e$u xii* * 43« ^+^.
tf4</ petrsprofirmofatu jif /«
■locotuto ^ mtmitokyX ■i,'-t<(<.p^^>w^9^.
Petulantia impiorum - *J*^
P;&iW4W e?" «iw exercitttl^pracipitatusm
marerubrum ? • • '*'* ■ *^*;^f
Pi&^W/i*. F«* mpocrita JS . ^^p-
fl* ( ■ '-■-- -'
thilofiphi quomododiSputant de mor^
tehpminis %\i phH^fophia htma-
9M varias confolaiio»es proponit.fed
infirmas i^4.ii^\ verAfespienti&eft^
, ignara ■■, ^'^^^ '^•■*:-j;^£f ^-/^yy" , 4®'
PhineesherbsfortiJflmfU ^ »94
Vtaurtsatheorum ^ impiorum omnium
rietasinquoconfifiit i. efi fruiiuo-
fis tor . omrtibus ctremonius pra-
fiantior 441 *i«* ftudium fruHuo-
fi^um , fio etusprofefftoperiufe
iwandum defignata j 2 7*5 *8 i^*^^
promij0it*svitaprAfentis 1148
P^ pat^eres- (^ pt^Jli 74 wr iA»-
»t<5/? dicantur iof eorum con-
* iktio.in hacvita i}4.t87 in hono
femoHant xoj fismmts expofitt
periculis iij corde exultant in
arumnis «i8 fuidagere debeant
chmhorrendt tempefiates (^ procel-
Uingruunt 134 vocanturBeimaft-
fiteti aut benefici tjo eorfimoffi-
ciumintentationibtuisi.tst quale-
titiafruofUur a«o priuilegium z6S
eoruminterrts conditio ^76 «>:««-
«Tf M7/»r « Deo . etiam quum interfi-
ciuntur ab impiis 1 7 8.i 7 9 calumniis
f^violetiaimpiorum preffiad Deum
. confugitmt i%\ Pijdefcripti 197
75MO(57.liti.efc. i^ «ft foto pf
119, vfqueddfinem 1192 qttomodo
in rnttltitudine pacisfe obleBanf 30 »
reBicorde^via ^O} integri , mi-
firicordesfj charitatepriditt joj.
304 multi eorum cur ad mendici-
, tat^ redaSi J05 quomodo fapien-
tiamloquHntur 30« periculis cir-
yjtutififji a Deo liberantUr 306.307 fa-
ItttemDeidiligitnt );i funtpaupe-
^ ns,fidiDeoiuuantur ^Uberantur
Ijx certiis fimiles Hi.}^4. eorum
eonditioinhac vita i^6.iS7.(!fc.i6o
fcrJbi veUces jtff. Fiorum Chri-
fto adhtrentmm o^ium yjx.^7i
; jptomoip non titheimt 381 qtu>-
modot^mina^ntkirimfiis 404
\qtipmodo erifUntter ,ex ^fa morte
40f t piorum exattditorum officittm
4itf qiud ogMtt ditm impif excin-
'%mtur 447 quomodofe gerant
fitb crttce" 4<Si quomodo exultertt
'^mimpioruminteritu 487.488 JD«»0?
•*prtitudirtemfuamobf»umt 494
ijttmodp de impipfum intetitu ex-
' tikimf 494 vbi habitem f*f quaUm
■■^■■^'^rw -"■■
/ M
prfiteBionen^qMraint ^ejjyio. tur
tniJHto degmt I14 ' iumfuni fu^i-
caces 519 mh .■eonfttmtmtur fod
purg^tur stffiiHionibtte f44 'cur
fint alacrts in cdebran^ Deibene-
fi<^ S1$ p^fpm apttd omnes per
rifum tradUcunttur f^x inJenta-
' jtioiMbue grattifjiimis quo fenfit ela-
mdre\iiffileredi^untur 670 quid
^ pimiptii optent 745 Pij Dei SS^
Gur affiigantttr 7«j funt curADeo
pofi mortem 7*1 in calamituti-
, btts no tleferuntur ijx agnofcunt i-
ram ^eiqitam impij^enmnt tij
pUmiatiindomoDei , fiorent^fe-
rtintfiuBus,acdurantperpetuo 8; 8
efc. exhilaraatisr confideratiotte fif
celebratione operi4m Dei .iji e-
tnt pofi Deum- 8jl qttomlodo
pptfs Dei 97i qttomodo con-"
'fidermt Dei opera ^ prouidentiam
i!ioli^loS9. quotnodo Jiott in me-
- moria aterna 1070" piorttr^ mu-
tttts itoi qttomodo Jitnt integri
ej" imperfeiii . x ut'ii 1 4 non Jitnt
operarif intquitatis uxa ingen-
tibttspericutisobnoxfj iziy.ijir
quomodo afteSi ejfe debent in int-
pios i}i) quomodo attdiuntur,.
cuftodiuntur fif liberantur a Deo
IJ67 ■ ■ • W'
Pingttedo domtts Dei ijj fidelium yij
tritici 718
Pingues qui p9 Pingues , pr<i opti-
:- ■ matihtts ■•?•,'■!' \'' ■ '«•■ , -^68 6
Pius,quis% Sj.ljJ.^gj
Plaga Dei jil ettr non jtpprepinquat
taberrtactilo iujiorum 818 plag&
impiis fmito infliguntur yji pla-
ga Mgyptiorum deJtriptA 690. ^c.
1x88.1^89 plagA orbis teftes po-
temia Dti 7 ja
Plant*Dei -— ' «47
PlmitatiindomoDci.qtiid , 8j»
Plauftisfluminum quid tix
Plenitudo ' terra,quid 191
Pluuii Deiin impios 80 pluuidt. im-
^mittimturetDeo jj8 pluuitinter-
rd Cahaan figur£ promijfiortum c,-
'ttangelij s^i.fi^pluuia quomodt^ latt-
dant Deum ij 8 j «x Dei coenactdis de-
flutint 546 tefies prouidentia Dei
ii%^ terraparatitur aDeo 1378
Patimtia pits necefiaria __,jv^_^4
Poctdum.vide Calix!. ■^^~wprw^--
Poertafcortationis (^ idololatria 59 j
PoenahoftiumeccUfiA 13 jo /a?;?^
impiorum 9^ poenddiititii ex me-
rnoriafitciU effluknt , ji| .^a?»*
impiorum (!J ItttUorttm 49S
poenA Ifraelitarum 7^ poena
cur differantur a Deo 793 ^a;»;-
iitiaancaufaremiff.peccdtorum is7
pomiientiafiBa hypocritarum 6 8 8
poenitereDeusqtiomododicatur 819.
■ ■, 'io6©iib4.8.u>,© :?f^l-"l;:"::.r ■
PoUtia hoheftA quidtefieitiik 7 Ji
-fimtcurADeo , V; 1978
Poljfgainpt^aUmorus ^-'^^f^ ..''^''■'^^i'
Pontre' in falute , quid 84 ponefe
' fw/0^ W aUqtdd 119 ^tiw ^f»«-
iUSHonefn ,: quid K4 ^^»«r#
:Jbtvitam.proferuare incolttmes
fortireps tn codHm , * tf j3
fonere inimicos feabellum pedum
**-*»!■ A .-« :;
tomifexPioinantu^derifor j. ;i«f «r-
ror dttccUfia^ti ^ntifex Rom. de-
^y^^x ^' ■£'■ 84
Poptd^f^MmfelicitatinquaPM atfy
f^tthts ignottoe Chriflo,quis 138
/o/Mf^ ^rr 'bbiiuioni tradendut
•' ■^ ■•■. " i
■r.!--*
^
*
».»•
.•4
vtChriftumfequdmttr j^72.ni po- ",
^/iM j^//^«9 tf ji.«;j-i popidus Dei
7j8 poptfUts beatttsquis 79\ pO' .
pultes Dei conteriturabimpiis 84S
poptdtes pafcui Dei \ 81^9 , populus
creatuA 9%% pt^ulusDei videec-^
clefia. '■■■ ■ V., ./1*^/ ,
PortAspro imperifs (Jf principibus i? 7
" pro cordibttspiorum ijg ..
portA Sion , pro vrke^ flimfelyma ^
774i' ■ •':v^*'.*'' * '■ ■
, portA mortts loTo ' . portA iufiitia
mi . •_ ,■ . ■■. t ■;
portA oUm fedes iitdicidrtim . 1144 f 1
Portioinvtta, quid Y21 pottiojide-'
^***"* I»46.lJ4t ^
Ptf/Zm X)/»«/^« /Ai officiocmineri de
buerunt i- ' ^i'' ■■-^■^^^"^'^-..r':'^^
Pofteritas pierum feUx 304 Dfrrfi
Poff»^M C&r^/ /155 ^potentiaDei
aduerftis eccUfiA hofies jgj.jS^.tfij *
»<?» cognofcifur nifi quomcdo fint
opUiDei 8^2 inccclefia jij.j^j
519 'defcripta, 54 j, ^* },/j 8 j <y«<i;w
mefuenda «64 omnibtu cremta-is
efi fprmidabilis 67^.7^ depkia
79\.79%:^c.%s-ji%j% poientia Dei,^
pro prAcipuk beneficiis eccUfia fna
exhibitis 981 potentia feeptri
Chrifti I04i.i04i potentia Dei ^- '
dem confrmat 1184 /i piis cele-^ .
bratur ij«i. ij^j.ij^^ eft multi. '
Pex -^ jjjt
P«r«* ouicularum Chrifti its
Prata indttta ouibtts \ ■ y^o
PtAcepta, pro decalogo ' 8 e «
PrAdicare de die in diem faUttem Dei
B6^ prAdicare opera Dei ciiexul-
tatione tou pridicatio euange-
lij qtiem fnem habcat S74
PraUum. i. c^uicquidformidabile eft in
mundo 118 pTAUa contrahere ijt7
,prAUa quibtts au/piciis inchoanda
" 13 Ji " - 1
PrAparatio vera "jjS.jfp
PrAfemia Deipiiscjuantum fit neeejfa-
^'t ' 1016.1153^.1384
PrAfidium^vnde diSium t%i
PrAuenire benedi£iiorubtts I6j *r4-
uenire Deum oratione 7 83 ■ prA-
uenire faciem Dei gj^
PrecatiopdcUum qualisfit iin6 pre^^
ces verA 17 j cltr aliquMes iteren-
tur Z4J Jutiffimumaduerfta di0-
dentiam (jf dejperationemrenxedium
preces piorumquatmejficaces 109^
quidobtineant 478 bla^hemiis
impiorum opponmdA tog pre"
Catio pro ioto corporo regni Chrifti
5i4 preces doUrum (^ tentationum
Uuamen 6 «7 geminatAquidte-
ftentur 716.7x9 retfe cotnpofita
87« tioriiquantiivifnhabeam ■ 99X
_ primogeniti cttr principium virtutis di-
cantur 691.974. primogeniia JE-
.. gyptipercufa gj^
PrirnogenituraDauidis (^ ChriJH 798
Principesfunt Dei vicarij 0* viUiei i^i
aDeo probantur .{%g Nebidim.i.
. munifiei dicuntur ab HebrAis 479^
principes aduerfarij eccUfia «jt
frihchfs quidDeo(^hominibfts de-
beanf iiiij ' nequefeipfos neqtte a-
Uos conferuare queunt i^. vide
PLeges ■;?^.^r,jV •■:.-.-,.: ■ r .• . _, «
Priuati quid cogitare debeant iit tot
mundiconfufionibus jji
PritdUgium eximium eccUfia 3S7
Probatio Dei y^
Probrum veftis impiorum |, 1034
ProdigiaDti p6i prodigitfin JEgy-'
•■ ~ ... "'', ' ■ ' - pf*\
ry
',^-S>r\ \
■■ ■■'4' • ■
.r ■''
• .■^^-■ft'
'^-^^l}- '*■'
:
, .^|#» ■■:V'?^*':'' !/">'.;"• ■'■■?^*i''-- :»?¥
^, Trpditorisimkl» 4^6
Profaaarepadmjmm JJfeusnottvttit
' i9t\ ■■^- ■^^::^-/v,::>-*^''--^y.'
Trofani dtfiripti 27} projfani homt-
mt qnid de Dei adminiftratiom^
jmtimt ;)6 i*;^ ^^ ecdeftd pei
• filienentttr ^H Frofani. vide Im-
\ ■Projimditates aquarum , pro variis
^\^eri(uiii vno tenipore concutren-
■^ tiitts i^B projundiiates tenebrof* ,^
■ :?«« .:: ; . ''
JPror/iijpo auxilij Deum inuocantihM
» 4.; 6 promijjio Dci Utificat fdeles
- 501 fcutum piorum bi<« promif-
f.o rerum spirtiualium prorfm gra-
ruita g(>s promijjionis Dei v'inui%
promijjio Jalutit omnium frmijjima
J160 promijfiones- corporales ^HO-
tfiodo imeHigenddi <oi. )0(. 68i*i}o)
ptromiffiones dulciJfimA f6o pro-
mi0ortes diuind k noi?is olim celebra-
tA eJffCAX in tentationibus reme-
(Uum j 670
- promijjtones dupUces fxdsris Dei, ex-
plicatA 799 promijjionum nuUtts
vfas , niji Jlde in his acquiefca-
mtis **^
promijjiones Dei miris modis implen-
tter J**> Cff'
qu\^mt>do conjiderandi 1068
Prophet^ cttr dtHi futtt pairiarchA
95* -^ ■■.,' ■ •■
Propitiatio apud Deum,cj^td 1 1 j «
Propitiatorium prAfentid Dei fymko-
lum iX^'.%r- *JP**^ Chrijii^ ,''*J •
propititu quomodo ftt Deits .^ir.-^^^i'
Propanere iudid^Dei ,. ir?y
Proiperitat impiorum qudmodo confi-
deranda «;{.5ji.6j}.654.635-«jtf
proiperitas malefitttd/* 1006
projperitaspijs diligentil>ttsecd^dp0i^ .
tempromijfa m8.ui9
Profpicer* de coelo qitfffenfit dicatitf
Deus >J
proteBip Dei 966 pmeSio ji/irttm .
,yl0.8lVll«9 ^ >vu.
j^otrahmmifericordiamalicui ioiH
Prouerbiitm -71
Prouidentta Dei defcripta. , diUgtnter
expenfa,^djferta\ tfo.»J|.2H-»-47.
X66. i67.X78.279'»87 |i»v?47«J>7'
i'^j59.^10.jjHJ«. 53i>'J+o>J*M4J.
f «o; «x»- ^i0.7}<J.8f4.8}7.«i«.846.
949. 8f^.'t^«.9j4.9«.>4^.947.>jO.
jy). 951.1005. lO76.io77.U39.Ui8.
i»89.»}77. .
jprudentia ^irtm maxihtt , (^ exM ^4r
dtti 7CO prudtntiu principtfth
qttaUseffedeheat so?'^'»^' pr**'-
dentiapidrumvnde ij«5
p/^/ere De» , quid tl. 907 pfaUe-
re intelligenter quibus concejfum. ^
Hegtttttm »88 pfallere nomir^ Dei
bonum 8j5 pfalieriitm qtMe infiti*-
"tMnttim 47*
tudefacereconftUufftpJirttntt^ttid 9f
ptdefieriiqmd , *. ,^,,^-,aoc.i4j
Ji^i citir netmnatittfr omnes ttd Chri-
fiutneonfterfi ^ 1047
.IMchrintdo doims Dei l\8.tt9. ff^»
\ «ffc/4 3«r I>^ ^*-^ ecclejid
dei : . f6$
PuniiK vocaUbtts nunqUam,M<^P.f^
*-'riterftnt ■ : .:..--'^v>^s-y,.i*^-'!f-<vl*f ".
Pitpitla,cur fiUa6ctHidic4tfifi^:..^.-^o
Pn^illifufientanturadeo : U . 1*7 J
JhttitasmMnunm ni tneniis ijz
' *>cordis ' : :*■■■ -*'" '':^'^V'?i.ip..,4i*i«!i
httetts prifitndta \ii jmtm.fro
: aionegrauijftmn 794
iufrrfaaio * IM
I !!^^t>^m;x.: :■
'\'^'% :^'^, H;'((>f-;-:.-':i *^'.V^; .^ . ,
QVareiUieideam,qui ^,€\.\7f.
qtttrere deifaciem 197 qturere
deum 174.688 querere deum mdnt .
511 qujtrere dnimam aUcuius yi<
quArere deumin die angufliA 66$
qtwerefortitudinem dei v6i
quirere dettm intato forde • 1117
Q^ABSTlbNHS XXIX.
«fe rebm ffrkuifftmis adpietotem pertt^
^ nentibiis. '■ "' '/'■ -««^' '"" * ^ " '' 'W" ."
'j/i» /ictf^i* inierttitm impiorum eic-
petere 4y,6 cttr Dau':dtar.tdperede-
• fiderauerit prs.fentiam arck fcede-
ris J14 an iimor^Utitiapioriipu-
gnent ^fA an Uceat impmaripoEnas
exiremtif, atti xtaledicere inimicis
49i </« dbjcntia ^ prsjentia Dei
608 dn C? qttomodo ecclefia oret
pro Chrifio 614 («r //VstVji impa-
tienter ferant contumeUas , qitas ■
Chrijius itibet patienter nos jerre
70« cttr Dauid petat fignttm qitod
ih Pharifiis damnat Chr iflus 770
an ^emfnda fint auxiUa £f remedia
diuinittts monjhatai^ conceffa 8iy
rw ^/M;^^ vtUpepijcelerihsexhacvi-
ttt migrent Xji anpiisvindiciam
petere Upeat 847 c«r apofioUpro-
hibent obferuari k^ntibm ritus Mo-
faicos 865 cur Mofes nominatur
dei fa^erdos 887 quomodo cordd
JEg^ptiorum peruerttjfe^eus dica-
iur.vt odio haberet IJraeUtas ^fi-au-
dulenter cum eis agerent 971 Mt I-
. JraeUt*. peccarint durtim (fj argen-
. tttm JEgyptiorS cldm auferentes 9^4
onDeueJit mtttabilu , qttHmVte he-
mtnitm fidfitlt' excandefiat , ikindh
ptacattts confiUum muttt ^99 an
clamantcsadDeum in affiiHione lu-
datft operamtVt atunt Epictirei 10^7
dh impiorutn inieritum pite exfeie-
reUcedt' loif fitif snportenf
iniquitatem patrttm xoi8 . ttir pif
orant pro proipero fitccefJU regfU
.^Chrifii iiitf de integritaie f^ im-
perfeSiionepiorum 1ii|
an deus intUnei c6r hominisdd reni
matam mi de impofiibilimf^ gj'
^ pofiibilitatelegis 1167 cur dt Jko
fcriptttra cdmpardtitit^qiiititr , sb fi
ejfent alif dij 1x88 cUr fil^lUna
Utfpin»ri»magnavocentur "" it^f
an pijte Uceat odio profiqtti imfhi,'
^quomodo **>T
anpiu liceaileiari de impiornmin-
tCritti i}Q< cftm deus fatia omttia
dnifnimtiActhoJcurfamem imhuitii
M65 i:ftr deits dijfert Uberati&nern
expetitdfh cum. fuorurn defideriA fd-
,, ^cerediaturm^'''-^"^'' -^m^^w^^
duerela peccatoris diUgenfef hhfer-
uandd 4)5 dngtns infummo pericu-
lo 458.658 pc. de affliiiionibus ec-
clifit 7oy dcydt magfiitudine (^
mora catamitatum 7^6. ^fiq. de
fiagilittitis^ fugacitate vita humd-
hi 815 d^ficuritdtehomirium 817
deialan^itatihm piorum iijl.iiji
^HUertla ij^caces i^eT quereld pio-
rum,, qUid tefientur j\^ quireld
piorum fub cruce 356. ^j7.(?r.4^i
qtiereU ardentes pij animi jir
quereld trifiijfima , quibtts rion efi
tndtdgindum 6\6 ctebrk in pjal-
mis 6^f qtierelAtrifiifiimdpif "Oiri
jiib ientationum onere fattfcentit
780I e^c. qtieriUfitnStorttm cahtefri
ihterdum Jafiunt 8oi grauifiim*
de iniufiis.odiis e^ critdelibus cOnd^
tibushofmm ecclefia lOJ) ^uerela
tthmtmira'' ' ^ / . iii%
§itdes Vei 7^7 ^fuesfitrim
eiuietiterrd , ..,4,
8iO
»87
y^'
4T-'> \^^^-y
/
i f
y-^
j»'
RAhab.i.Mgyptut
Rm* ^g^ptios a§
KapinOiquid .- ,
Katio humana do^iria ettdngelij
ftis 154 rebeUesa Deo puniuntttr 0.^
Jitliguniur 54). 562 quomodo ad "
Chrijium additHi ^74 rebellioJfrae-
Utarnm 991 rebeUio adturfus verbum '
DeiatrocespoenasMcerfit , looS
ReconciUationfs nofire. cttin Deomodui \
Ai^reconciUatiogratuita 9\\
Recordari quomodo deus tiicitur 7 07
X80, idoo. 1198 recordari verhorum
dei 1129 recordatio nominis dei
qitid 160 recofdatio dejblationis
ecclefi* caufafietus "''.)_ ' ijOl
Re^i corde,qui ^g.joj.yji.
quomcdodeumfiquuntur uyi '
quofinfu habitare coram facie dei
dicuntur ;iyu reiiitudo dei &o&
reiiitudo, voluntatem rejpicit mi
re&itudo cordis ms
Reddere mercedemfitperbu 147
Rederttptio Ifraelttarum 986', r«.
derhptio ecdefu, heneficium Idudi
dignijfimum ' ijji^
Reducere,quid ^ , JM
Redire adfiultitiam*^ \ -^ ''«7l8'
ReJiigtumJideUum v, :.i^.-.^lf'
Regeneratio djii opm eximium 4)8. 419
R^squalesejfejehent I57.<i7>
(iJc.%3^ eorumfafiuiretunditur 167
' quomodo Chrifto ofitrunt. mutmdi
< ySo pertineni m ecclejfarn de^.
6ix eorumofiiciMmdefcrihitur 699.),
7«o qttomodofint aficU 731 qua-
les ejfe dieheant ergdfubditot 90$
^c. quomodo deheattt pfallere deo
907 wntrnofiiciit!mde',
feriptum 9^i. ^c. a fm fuhdi^^
contemptiqmd nos fthceant lot^
jitnt ftrui Dei \\$^ quomodo vittci-.-
antur cdtenis ah eccUfia S|pi
Regna mundi quomodo conjeruantufi
yo9 aquipm vera reUgio exuldt',
inagnafunt latrocinid ■ 6^|... qt*o-
. m^dli conUirtuwtiert.fJJ. certferudnttd^,
7ji regnaCdnaan ^Deopercufid
»89.1298
RiegnibeUis lahefj0dti defcriptio foi
re^rmm ■Chrifti, iinpiis eft vintula 6?
J^nes.9 •quaUfitinhacvita 178
quaratione adininiflratur 171 eji
omnium amplijjtmum , ^79 fil^
■ fithditis fftatiffmnm j8y. j86. 4t/
ierrmm fore prAdicitur .510 fio*
i 'veriUt^cdt yy* regjii Chri^ifer
licitdff^ ptrpetiHtas^^depiBa 557.y7j?
7y9.798.jr76.ti74 regtutmpi^-
dtif^ChriJli 7819 regiiiChr^ide^
Jcriptio luctdenia )66;tfiyV6l4.6^^i.
6^y.$^<'796.8i(1.87l. 8711.88). 104''
IIOJ.uiy.u67
regni Dei prdcuratores quales ejfe de-
beant yj reghuih Dei,moni 19; re-
gnum Dei ^ refftuntornnitimfic»-
lorum iffv regnuingri(fid''i^'
RiUgioveradefci^ipta i) rHigio m^,-
ruiri0dtenusfeq$^nda »74 religio
vei^erpetiia 152. qiMtm drdentifiur
J^onJeruahM a^s^.viv''.t:,-..-i:.7r<>
'J^i^uid peccdti in \hotnitVt'.iitJlififat6
4}A.^i^i99S' *''if.^imti^g»dtionii,
. quid •'■'■'^^^hih ..-M*^' *.Jii'<«6^,
Remediaque fihtnHimnopit qmnren-
da ff4 rimedidvdna adufrf.0nfii-
entiA thrmt «y6^i57 rerhediaphi-
UfophiA,ini^id)4^ rentediainahif-
^^^^^^-"^•j;^'^;*^^*,^ ^
>»•
;X
d/'
n J-' v
.^jsirw^^-.^^f^.r
^"■;*''..;*f
:A
: ^S
I
•■V.
>* ^^MtediAcertijj^ aditerffts tept^-
tii>nes vndepttendai i r^ 4
Hmieditm w/^s tMUum extra ver^
■jhmDei >•*<>,.
;' kemedium sduerfkt v^fm \^^
,'^tmedium infericms Ii0|
tUmiffio feccfuerum ^w Jund»mn'
jtenitituf »*>4
'ftccUfiafelicittii ; v»J3'»J4'MJ
^ehtihusparifUtitiam 1*0
%emt0oculp4 ,/ 4r<
Memtjj^o ffccatortwf fak,(tt confcien-
0rdenter0xpetenda
^morAprecutp
1y'*T'.
^M
Sseri/lcttrt in txuljv '^ «9) jfkcrilteftl
Ukmtfifotdiffetmhut 997 ffi^h.
fc/trehofiiif^ Widie iioi ftHffi^ite
ttfj^iti^ ^'^ f*Pf*f^*^f'l^^^
fokt t5f 'fimliciaimiUui^ iifi
faerificid ^ifio (ehfu 'M plio ttp» amm
flicantur .^eorur^dij^i^io il>8
. faederis dfsi jj/mhola 41) tfdiitfa 0"
timiere dei vdcm damnantptr 4^4.
exterfta fine pcenitegtia ^fide detu
noiiprobai 44»' legalia quomodp^
jfMtenUsdeo plaeehattt 442 yptun- -
iMriaDrtitidie quatlia 4 j'j ^ itifi*-
tttia f 4f ttoneranf eidiutpriHcipa-
' % f9l cur a gent&uere^idtpttUr
847 facrificiamortuoritm y9t facri-
ficialAudis iQli facrificia d^ojriflet t
^^^p^^f
ftjcmor*precum ^ * ? ^ 47f 5"-"0'7'iJ<* , ^ ; ">
Rfnes,fquid 4^$. \t>9. iw htftims Sfieramentorttm vfiti pitt^cejfttrtutit^.
■ : J. ..../f^J.^ii... .^ tS^.» •.!» mn
quomodopojfideniurai)eo^ ^ ijJ9
JCepellere animam alifuiut ' 7 ><?
RepetitioUetfuauiJpma |»9f §?«•
Reprehenfiones.qjiud ii(
' ' reprehenfionft tmpefi^Ha. pere^uam
ffjtiles iji^ reprobare fuof aUome-
fb Des/ts dicatur So« reproH. vtde
imptf ,., ..
Jiitptile maris . ^■*;V'' ■ ' ;:^:k ^-^v.; ^.|ji
Ji^utatreviusfuitt '■'•■:.^-;.: ,rj^,
RtqutesDet tii,n7Uif4
Requfrens Deum, quis || W^*f?-
' ^^animam alicuius - -v^^;,/
Stfs ifumana nontemerefiruuH^ 7.0^,
liifj^cere . quomodo ^:. Jicffiur'.^
Uiria 547 ref^mM fpwttfi mf>
Sa^itta voUns perdiem 8i> J^'*'
ta dei, i j c .iij fagitta Chrijii U 7
fdgitta tonfiiiBd. itnago InrOiii m-
piomm 48; fki^itfi aei adi^Hs
'impitts pQ fagitt4 de* , ftdgetra
^74 ' fi^itti dei pro fuUninihUf
l|J4. ■ ■ ; ; i^Av
Salm^tfid ^ ■•\_^.^. p»3
Salmon" . |*9
SalimuMpr^e^tni^ttltiti^iim 74P>
Sahmohtypiit Chrifti ifi-^c.
i^ fafieiftia lofepht
SiUiAfmi impiorumquautftpmpiotUf* *
ficiiutt ' ■■''.y':-:S4f"^'
Satf^teUifftita «70.« la
&iM>M f*»/!/» Muerfite eccUfiam 717* -
Satimh^.dammdei ^ ■ . tjv^rf^
fatiarimimegrUtiadei fij||ilxo yS-
tiari hngittsdine dierum 8').a /i-
^M« ,^<>W f)i ' f^ictat piorum
Satumlntenjur^nimm; «•*
. Saturari malis ' ,-, ■ ,;|S;'t/.^^v '■; iW^i;;
faturitiis impiorum tf jl- %
5/»«/ /^Wsf *^ Crudelijfimti^ \
■,' 'M ■ ■■ '
qualitrexfiterit/" q*j7
ScdbeliumpedumChrifii, quU ($ cur
adoranaum ' gg«.fjD4<ao4i,.;
uto
ScalftdalmnlvideTentatio.
Scekra jtpnttmtm qttahuis occidta fUr
rnant 4 *»♦
Sceffopegia .• ' 7H
Sc^trumQhrifli 1tfS.104l.i04i
^jjjli^ . Salfugofeft^tati oppofita .^,v„
^.e^ndcre^tofitudiiift ; *
'^utftifd C^ofH**^W *
n^dert^nm. ,.^ _. ,., ^,
^R^mrffftenif 0trijitjlruam
Meffqitid
iiaft(^4iireftciem^
Retrihftieifr^ionun
€u.l6f
5«^'; . pro Uinratione \,^nfi>fidi pf
kiritiU^ l4.y6 fatfie eetUfiia
^t^ i9^.x\7. >f8.fi4.. jitS fdtu
'piilU 'e0a eecUfiim 2 <t. )f ^ .7f i
fiiiiid^ jii.4i9.rf^;7lt faluAhO^
"idniM'^)ittft fO*' falu*,pro /<*#-
lWi&^^ 4^ <^ pr&rtii^inein fe-
'dWur 609 ' falusdei qiton^do piit
ifiHitStur t^t' fidUtpifrta h-achio
m^jH iir fi^f* vukui dei
Sifiii^aeiirinfii-im^iMgt^aiflifm Dei
repmiHi .V. Ut
4f
P49.8j»
#44
. ,»49
1149
kexglprift i|t fwm/e/?4 ##^kf S&dim»ifiMtnirefiitm<t,ff)exhiim>tmo
iiliU.\t9.^iP rexp\i(uU pei 7*4
: pxlfraelit ,. »}9i
kidffVfii^fiitfam^tit^ifffiur^eiud^^^
(afurio i^fmpiontm ininieritutrA-
^%47 «»/«•!>« ^ ; ..491
^jumhtifisgmsttfticjum |>i<j[tft
Rohorafi,qiiim , |i^
, ,., imaiiiud^cHieii^P^^:- ^^
/iy<^ #i?«r£?4 I tt r»i»*~ >iW^ SanOuarium B
Puikeahimi^'} ^^. „.-''^'' : r^' y|8
'fii' lui^i^xexUUiitiiirniemmiif'^-.
iii^ to6 ^idipij
SffnSificatiifeui^iati^Splrititi' \%
ffUihitiwMfBifei^^ri^ \^ ^^ '41^ ■
Rfibiig0cim^§^:^ '^ .: i#i
ptinainimH^tiefitpg ttji^il^.
'.4t|.fif7^ : -.v.",..:/,.. ••
R^tut^aquomo^ fjt fef
Airerpiti «
Hfo
ikHCS..
■f
•vx
jwM ','■ ■:';1-''. '-..i;;- " ^**
^iprec^Uimapi^'. , »(j
^'Jniici^luBkf \ ■'i:4'l-«t^.j'9V
jfmrfUftfumintiiiiteJfr^iiik 'ibi^ff.^(^c.
facerdoiesjttddio taf^- WiAfi^-
f«)VM|V 1041 fiieerifotnDa nfiitta
inihiti \X7X faceriUtitun^^iJli
iferiktfnr j647^.(^c. adueifus lii-
imffiineauiaatictietaffMttir ifr^S
'^liifei^Cf^^l^im. w^^
DH
Suniifii , pro deUHo^ ad
'■ ij '
SanilusDeiiquist iitsf ,fiaiEifuq(f»fin-
fuDeufdicifUr %ii fit^Uilfime.
^ <r|.i»t9i744
ptnguimspiorum ^4 ^ jWMMfiM^ r<-
^uirantttr a dei(. ei
. JanguiMi y pro Mil»^' P^UeS^
!♦* ■ ■.' ■ '< ■, , '^' ■
Janguispfipiortf V •^'^* *^ «,\fo
7ftf5g[«w Cj&f*ff/ afpirfiifiwhue-if U-
^mki^Juh legff f^ptrutur^ 4)t
fltnguii piertm Ghfifto frpOfui
t>%y' • .,;•'.'.":, ":/*';'^rf^- '"^■-■'y '
fanpus pi9tWft veOwfUtitf.ymifer-
fecutorihus 74^
. '^■' ■^;'^^-:'*»'-*»*^
8if ■ C , .'^
fapifn^hutnaTfai^it/kiffnififra., \^x
fapieittit^ qUHt iEjffmt m jpofffitieiti
400 fffpiiUfiSJ^f^t^titt^puie.
M^m^ ■ ■.;.-»^'*- ■,X';.^'3U7:
;^;^ <^ ifr ' ' "'^i^mtia ''
principium 10« t Jkpiemia euU-
fit iiop fifpiitttis Ifiii/tutftiii e- <
Sapietttes qut
Sfepfrumpr» ^raitnide
Scheha, quit
Schig^ion, quid
Schpla crucisfchold lucis
Scholiafies grictii
Sciffitiatft docet deui
Seientiaadeopetendiiy
, Stientiftfliififirahiliifupra hputinif
lji6 "','' ^ ■ J-^c'
ScOjtifHo duplfhe ti^iun^.^iritualisf^
cOrporaUt 9»i-99i
ScrtftmiHiifuiiatet' . ?»•
Scnuiniafcrutdttf* ' Ji\ ' !• |J<>
Scu^tilia,vide idoUf.- -
Scutum ecHefia i4$.\%i.\\'i.xttf
~lM'/#'.'-'f^^ ■
ScUtUfft |t t/»<fc diiU^ fii , .
"^*'* '
Secldum,prptifUlidifahricfi\^\ v. -i^j
Seattitdipieemn ' .■ •>^.<^-^,^
Sidejttes afUter^ut eccUfiam qui %:■[':
ini' -" '- ' V '. .^ , ^'rT'^''^,
federeineathedraderijorum '"^'■^,.'7^
ji4<re iAnimi' qug^fenfii: dicatur v
_^(iiW » ». fomiffunitffrf confili^
•»: federfskiifiM quo fenjifftfgfidi^lftfft
^jif' ■ - ■'*,■{■'' ' ' .'• ■■■ -f-- / ■■. ■
fedeifSeis^ffdeie^ fi^ fit^Ae-^
pd>itrfM*wtede. ikue dicutur 71? et
de^ft^*tffi§i&f. fftterjfiminif
BahvUiHS ' .■"■Vftf f. 1^00
SedetpLmfiitakJetdektefia. ' 7if V
S^tioififaelitmmmindofertaSi» 994,
■.^,,'-^ v.';^: ■■■::••■-. ;„.^.'v::;;
*«4. ^ ^>;;v ''.^''-■i.;'::i,n;,'.^^^V'W ^
Seiiri^tM^ -ifiidiMUatetnlliin-^/^^Q,
jw*tv$ Seme» puffumnt^^nfdi-
Siiiifeftu$ potens inetipra- u>6fL,Sf*
ti^i^raha^rui dei ' f^'
Semit* latrorfis,quid 117 fimitasteijnl-
lafifitpin^umtffm j|f. ffmit^del
. ittcfrdepiorHm . '. >^:<,^sv^l|? ; ..
5iw»i^»«M lu ■fhnfttt^-mdd^ mjk v
^iiifita hominie a 4eo ohfidetft^
^^y ' ^ )fiimita< piorum nota df$
Strficia.quidptos doctat \ > #08
Senfui.iritdef^^^-ym. -'-■ ■'•^ '/ '''^;!©}!
^ententiaprouerbiaUt VV' 48
"Sentemia fr0iii ■ ■ ' ■•'- ,. -^kv' "• ' j;» Jr
^ «:«^., ^; ' :; *: . y^ii »*^ -ti^.*«
'""-■-- ,prjffjmli (^ptrfe^^'^."y v.,. -;,.■. j|i
tjft^.^uid 716
t/4iT4 figfvficaftf i\ff^^ fepuU
ihrtiiftnftrtue * ^.^W.r-^S
SepuUura
'!t;^^.-J
'^^'y^'^**^...^
SefuUuTd futmdt refumBionis teftimo^
nium 6<^5
Sttotphim ';>'..„ $44
Serapu . '; ^',„ 989
SermOiCurDeotri^aifttr- 'lyjl ySr-
mo DeiXttriigne excoSttts '[■'■'. j}^
.'fermo Deilquomod^* pios examiHat
969 quid,^quomodocMrritv'elo-
n «>«r i$So fermones Dei fro
X Mcufatione (^ damnatione feccato-
, r«>w 4 Ji ftrmones lingu* agno-
jiit Defi^ anteqmmproferantur t)i$
Seruare foedtfnDei quid i *57
feruare a0mam a iudicantibns 10} 4
SeruetHt manichAMi 95 j- 9^4
., 5(lr/W Deinomenquidhos daceat j^^
feruihhou*,qm.,^'i' 1075
SeruireDommo.qmd i\ feruire
*i ^ I><ro /■» /^m//» g pr feruorum ven-
ditio J57 feruorum conditio
li»i.iti» feruusDei, hortorificum
tegibu4 nomen uy feruushei
764 Seueritfuprincifibus necefCa-
ria - yti
SipartiCHld,ideftnon 1 8®i
Sich\m '.. JOT.^04
%»<» Z)« , ^w indiciis ^fufplicits ty-
rannoruttf ' J37 fignahoftium
ecclefi* ^47 fignaecclefiA 648
figna ^piis gf imptts petita quomo-
do cor^deranda 770 fignum
facere ad bonurrt 770 ,
Silentium Dei loii fiUrttium qttid 171
peccatoribusnon prodeft IJ7 ^w-
riM» qualefit . ^jj Deiqualefit
7}7*i»tj fHentium profepulchro
lo 9 X filentium Deo gratum , quale
1JJ4 /W , g^wrf 2d fiUr$qu0-
modoimpif dicantur 248 ^/cr^
Deo,quid )0l
^//<' , tabirnaculum lofeph dieitur
697
$iMiLiTVBtNls /m compo'
rationes ex enarratione D. MoUeri
coUeSta 4.5.iz.47.48>tfi>7l.
fP 8f. 99. 118. 119. i2f. i;4.if2.i5}.
I74.17f.177.18j. 186.187.188.189-,
19^ij9.t40.&4i. 145.Z47. 149. 25».
l8f.i84.r9y. 1S>9.J04.J07.3«4.*3$7.
34J-14 4.H7.jry.35tf- 564- J< ;-)8M 8j.
394. 404^446.448.4^9.47^.4^«.
484.y8j. 486.49 J.4«7.y*4-y*9.5J7«
;44.{;7. 56O.f61.569. f8o. 6I8. 619.
6t4.6)6.6fT.698. 706.7I6. 717.718.
718.74 0.7 8 1.801.804.814.81;. 817.
8z6.8t9.8)0. 837.8)8.8)9. 844.8;o.
8yi. 859.917. 919-911. ^^i'9\^' 94».
94). 10x9.1030. 1031.104;. iio^. 1171.
1191. lX04.itii.ixx;.it25.U£7. ujf.
12)8. 1242.1247. 1248. U5}. 125^1.
iz60.it6y.ii8o. il8i.i$i8.i}3o. ij);.
xili.\lA7M^6
Sirtiplices cuftofliuntur a Deo 109^
Simulachra virtutum in impits 7y 9
Simulachra , Hebr^is diBa dolores^
ab effeSiu 997 res nihili ^ dolq-
res \t9\
Simidationes pacis defcripta 46)
Sinciritas piorum ili75.ii8a
Simn,pro cert\ ., 1x64"
Sipn habitatio Dei jSi monsDei
19 j motis fanBtis 552 quome-
do eleBa (^fedes Dei 1174 eccler-
(tAt^us 53J. 874. pzo.pti. haii-
tatto Dei 646.647
Sifaraoppre^f 7 40
fo*» - 683
' Sobolfs numerofa h Deo XP 7 IB
I foboUs felicitas aDeQ tpj fQcitis,
quis 101. focfj piorum 1148
*o/ defcripttts 149 fol piorum
751. fol ^ luna teftes durationis
iKclefia t o I quomedo nettit oe-
" ■ " f TH
tafumfuHt^ 949 '■diei^rtfM^
Dei miraculup» \i9 6 folxjf luna
'fuqmodolaudantDetim i^if
Solicitttdopro aliis cotpmtndata zjy
folicitttdo piorum j» . : ,,: . ? i| «|
SoUtarijfeufteriles.qui ^*^'^ • ;>; * -^r
•Stf/f »m , ^ro regni admimftratione
)6» foUampei dupUx 589.
792 fp6iim Dauidis quomodo iri
terram detraBitm 803 foUum
Chrifti ftabiU 84? >//««» /»/-
quitatum 8^3 foUum' Dauidis
magnificentiftmttm 117,
SolicituMnes in mundo , dum. fubfiftif
eccUfia jg^
5^«?»/V» y modus fatefacUonum Dii
fubUge -:■ ^,,
Somi^us quomodo diUSfis lHficon.:
f^ ceditur M70
SpeculariproprtftolariauxiUum " 51
Spargere i^ dare pdufmbus 1071
Sperarttes in Dettm 7^1
SperareinDeum 270 quidhAC ipes
nos docet 171.915 inverbumDei
uy9 '
Spes mifericordiam impetrat 475
. Spesomniumfinium terrd. y)fi
^espiorum jo^.yji.^ojuioSi
114I.1341
5^m< imagofurorU impiorum 486.487
S/>/m«* ortsDei.quid itfy
5//r/>«* cdeftesypotentiftmi \j^
Spiritm fartautreBuf , Uberalis ,pits iri
reftauratione peculiari quadamratio-
ne necefarius ^^ ^j,
Spirittiiprofiatueuanefcente 689
^iritmprirtcipibut auferttsr^ datu¥
a DeoK 665 i^m>«* Deiquomo-
do omnia renouat ^fj Jpiritttt
quomodo operitur in hornine ioo£
^iritm qttomodo operitur fuper a^
■ fiqttem, 1)41 i^w>i»# , /ro »»s»rt -
Cf inteUigentia Dei 1317 (piritut
bonmDei ^9 ^iritm hominu
'i^' fiii^itttt^pro hpmirte x6^6
SpUndoris eccUfi* eJ" ;»/tf»i» wfiii//V
6fi.(^c.
SponfA Chrifti defcripta ii^.iji.f^c.
StabiUtas eccUfia 395 ftabiUtaa pio-
rum 1070
Stancari error ' it
StariaUngean Deoconutniat $7
y?/ir« ii dextra aUe/tim 109 yX«rr
m reBititdint %\j ftme in eccU-
fia quid 1^4
y?/ir« in ruptura coram facie Dei quid
990
ftare addexteram alicuites X034
ftare in ddmo Dti^quid ixSj
iz«y ^
Statuere coram oculisfuis rem impiam
908.909 i^i .
Statm eccUfitifitb Machabdi^ 1^9 i.
Statuta , pro ritibm ^ ctremonits di~
uirtitm prtfcriptis 800
ftatuta Dei veracia losi
ftatutaDei iii^.iizS.iiiy.ii}! .
Ii)4.ij8i
SteU* quomodo laudant Deitm
>J85
Sternere viamDeo,quid 558
SteriUtas eccUfid ^«o
Sterilitof a Deo iufto iudice 1012*-
ioi4.m78
StiUare ,proUqui Cf prAdicti[e ,
y<4
Stoicorum »m9H» damnatt» >
IS!L.in|i!V-i*»J
Stttdium
w
PiW,.«,W'WV ,i«lf,,'
T
«v/»;» terum di^ittmtm in feruu
Studium ptorum 1147.1148.1170.1171.
■i'87.ii88.©V. ,.^. . ■ ,,'-.0j.€4y'\
Studium impiorum ''' ii^y
StuUi qiiifint , ^eorumtnorbminfa'
^rtaktlts ., *..'. . 8,7:8^,
btultiita ciirpeccatum dicatur 3l4.7y8i
100 9 C*iiUttiaimpioru77t 401
^**auitasnominisDei jiS^
Subditi Chrifti quid regi fuo debeani'
iViSubditi quomodoa regihmtra-i
Bandifint 612 Suhditornm oficiurrt
6 i 8.6 2 v.^f. Sifbditorumfanguis '
debet efe pmiofus 61? Suhditi
Chrifti qtmnodo ab aliis differant "
■ »044 ,..,,^y ■'■.
Suhfannatto Dei 491 Suhfannatiortes
irnpiorum viruUntifimA iiii.iiij
Subfkfinatores feufcurroMdici ' i8<
SuccefmregiseccUfiA '"^^^ ^ $$6
Succoth vaUis J04
Sftffitm arietum fttb Uge eur (^ quatt-
nm tfeogratm 46« SujfitmDea
placens ij)»
Stiperb\ dgentes.qui ij6 Superhide-
fcripti 3Z6.J17.58.1 Chriftoexofi
6y8 inaults 910 exofiDeo 1131 <&->
rideht pios \ 14,4
toncinrtator^s mendaciomrh in Dei
feruos ,,, i,,»
Sitperfiitio vana(^ftoUda 14/
Sup^rftitiofi non fuAt mtmbrtt vtra ec-
cUftA ly^
SuptrbiA defcriptio 70 Superbia vo-l'
luptuariam vitamfequitur 119 5//-
/«ri/« charaiier IJ4 Superbia prin-
cipum vnde iji Superbia mater
24S Superbia dftpUx j26.;z7 S/»-
perbia hypocritarum retitnditur 41»
Sttperbia impiorum Sii
SuperhiA remedium 6y8.6y^
fuperbiapefiUprincipum 910
defcripta l2 6i.^c, SuperbiA.quid
fint . ,J4
SuppUcia piorum cur Dem aliquotiei
patitur jSi SuppUcia fitiiaorum/
cuUmDei no* fuppUcium impio-
rt*m f , 13» 9.1)30
Surgere , cur Ddtt dicatur 15^.63.7^.
847 f
Suftinere Deo qaid joi
Sycophanta Uom comparatuf 4}
Sycophf^A auUci defcripti 70.71
arcendistb attUtprincipum 90$
9to
Symbolum remifionU peccatorum
yt^
Synodi tyrannicA eccUfiets Dei dam-
nantes Z^/i^
Synodm 2 . Nicena Iconolatra 8 8d«
5yr/V» Zo^/» jol
'^cw^jjyri^/^
»74
StratumfacereinfepuUhro lji7
SfudiaDei 4i
Studium fideUum vt in notitia (^ reue-
rentia Dei faeiam eominuos prt-
TAbemacula Dei 64%
Tabernacula Chant , JEgyptui
691 •
Tabernacula Dei cur amahiUa y 4^
Tabemactdaimpietatis ' jjj
Tabemaculalacob 77^
Tabernaculaiuftorum ' ui^
Tabemaculum,qHid . p^
Tttbemactdum Dei ^qj^
Tabemacfdur», Dei in tceUfia
661
Tahernaculum Silo , gM
Taherndcfdum lofeph fiu SiU> atn^
reprohatum f <|y
fl^v**
^^.«K^^^l^»^^
.1*1'... -i'.k.£j.,.\ .-...■^iSA'- ,'
..^l\..
» J
Xa&Mmniliim^vtfiment ijf^
TacitMmftaipei yij
XatfetnltafudTttrcai, i.filhtf Det mmen
'Jitinmiprjfncipiseorutn " -^ ' ^*'-' •''''^
Talionisfoerta
Tardifas Deiadiram i
Tawirbhujli , qui 174.
hoftibui rohuftis ecclefid
Tegere peccdta'
?i4
7fy
Tempeftates horrendA qutd pios do- Thahoirmom,teJ^
ceant 234 Tempeftatis in mari Tharfis
deferiptio ' lou.ioi)
Templi Dei epitheta 43 S
Templwn jiierofeflymitanum , typus
Chrifti S}9
Tempora noflra ih manu Dei 147
Temporum noftrorum imago 737
Tempus inueniendi Deurh ij8
temput heneplaciti 5^} Temputi
, profelici ftatu 718
Tenehrdi^uofenjit dei latihulum dican-
X30
134
TenebrA
TenebrA
949
TenebrA
tur
Tenehr£ ,pto affliHionihtts
TenebrAterrA,quid 6 j i
pro pauore (^ dolore 7 81
noiiu ordinatA a Deo
TenebrA JEgyptii 971
abfcondere hominem a Dei con^eclu
nequeunt 13 i 8
Tentare Deum , quid iSii'69yt6o,
587
■ Tentatio difficilis 33 > Tentatio de di-
latiohe auxiltj quomodo ziincitur
470 Tentationes duplices in ecclefea
27.98 qftomodo iisrefeftendufn 89 Tit*ubatiopedum
TetationesquAnos arcentaDeicon-
Jpeiiu quomodo vincendA 216
Tentationes piorum dum impios flo-
rerevident 2i>j Tentationum
vices }4tf Tentatio ex pro-
Jperitate impiorum 6i}.^c.
' Tentationes omnes quomodo Jupe-
rdndA 81 j Tentationes gra-
uijfemA deJcriptA
Teftimonium Dei
Terreri vjqtte 0' vjque ' •" , ■'■^i'
TerribiUsctirDeusdicatur 666 Teft*
I ribUis Deus incoetii Angelorum 791'
Terrihtlis Deus fuper. omn^s Deos
Terrores panict aDeo 59 Terro-
res mortis inpericulo irtgenti 4^ 8
ferroresDei 784 Tepesr noHts 827
Teftes Jalfe morte mtd&ati Jub^ legc
Pio ^^
^oteniiADei ' 791
Theodofij imperatorisdiBiim 90 <S
Theodofius imperator petit ahjoljstio-
nem ab ecclefia 1 1 J}
Thejauri JcientiA in ecclefea reconditi
777 Thejaurusfidelium nji.n7c
ThtonusDei quomodo JiabiUtus incom
lis'^ ■ - ,., : .'>_'..^",... ;;n,.*j7'',
Ti^/<» *"» ij»8
Timentes Dominum Junt Chrifli fea-
tres 178 nuUe bono indigent 27 6^
. idonei auditores ©" J^e^atores mira-
hiUum Dei {4^
Timere Deum,quid i^6
Timorprototo Deicultu t^i.io^.ss^
61 8 Timor Dei quid ejficiat 176
Timor , pro reuerentia erga iudicia
Dei 447 Timor piorum in pericu-
Usvnde 458 Timor.proagnitione
^■^^■■'■f^'-'"n ■. ' .- . ■
*^ ^otentijpma intet^ vrbes PalAjtimf" "
gum,hoftis ecclefia . fyy * • ■5'3f ■
■■•l^
'»'.
-^- :-i.
631
jr<e iudiciorttm
mta.^c. 81«
^ww JapientiA
decens 10 6 j
ditJeUces
Dei adaerjas pec-
Timor Dei princi-
1061 Timorpios
TimorDeinos red-
lt4/
dubitationes mentis
6M
Tolerantiajub cruce i f t
ToUere manfis ad Dei mandata 1 1 <| 3
ad fanBuarium 1 1 8 j
Tonitru,quoJenJtivoxDei "150. x?».
z?}. 6 7 4. 6 75 praJentiA Dei luddis
fignum 71J Tonitruafignumpoten-
tiADei j8t
««^.«fiS.Sifc. Torrens , /»rfl y«^i>o fif graui periculo '
lyi Te/?/- 117 Torrens deUciarum 295 Tor-
mohium , pt'd lege qttA teftatur de rens t^e quo Chriftus hibit in via,
voluntate 71 j TeftimoniaDei quid >. xo^S Torrentes BeUal 1x7
Z03 Teftimonia Dei , pro doSirina TraditionesponHjiCfAreJelluntur
aDeopatefaSta 84;.ii24.ii3i Tranfgrejftones.quid
Teftimonia Dei mirabiUa 117 7'
Terminiregni Datddis ^ Chrifti 797
Terminus httmanA vitA , 464
TerrA motus ira Dei indicium ' 129
Terra quo fenfu Dei ejfe dicatter 191
TerrA fiiper aquas Jtlndamentapoten-
tiA Dei argumemum 193
^ Terra viuentium 2x1.1341
TerrA mottts ejficacia 133 Terra,
pro terrA incolis xiJtf.y^i.jjj.^jy.
i6h^H'i9^prototo orbe 181
pro hofiibus eccUfeA ) 8 j Terra
quorfum a Deo vocatur 411 quo-
modo aDeovifetatur y(3 tremens
anteDemn j63 Terra obUuionis
78J Terra.tefiispotenttADei 791
Terra qttietis qtiA 861 Terra
commotajub regno Chrifl,
J74
20X
867
45«
94
»34J
129;
t '884
Ttrr* wo/m /» medio aere ftabiU Turm Jortitudink pioritm
pi^mitatefeSenJa 944 anteq^am TurmrDei
Tremijcere ajacie Dei
Tremor piorum inpericuUs vnde
Trepidare trepidatione
Tribunal Dei.quaU
Trinitatts myfterium
TriflitiAeffhcius J9 Triflitiahomi
nem deiicit 537 Trrftitia Jumma
quidefficiU 782 Tr-iftitia JumniA
Jigna > "^ lojt
Triumphi Dauidis £5* Romanorum fji.
TttbA clamor in nottilunio 71J
Tugurittm ecckfiA i8tf
TtimuUtts piorum,quid 4^2 Tumul-
tus impioruMf cumulatur in dics 6 j t
TumuUtis IJraeUtarum ^-p 99^
Turbo,ftatus naris D?i\' 131
TurCA hofles eccleJiA 704 Turcarum
impiagloriatio 708
J09
<5jl
^^ ^«« dijcerneretur , qualis erat TympanttPn, qitale inflrumentum 7at
94^ fentiaturfiitBuoperurnDei Typus.VideDattid 79$
94 6 impleta Deiopibus 9^0.9;! Tyranni,cur dicalur homines 74 3»«/^.
Janguine humano ejjitjb poUuitur
pf\ Terra Cham 970 Terra
defederabilis quA 991 Tcrraa-
nathemate percutitur propter pecca-
'■'ta hominum 11 j4 quojenju dici-
turdata filyihominum 109« Ter-
raviuentium 1097 Terrajupera-
quas , Deimiraculum .1296 Ter-
raaUena hon eft capax laudum, Dei
ijcx Terrareiiitudinis 13 jo
armts eueftantur 182 venatoresec-
clefeA J44 nonjunt IgngAui 454
a Deo pttniuntur 54 j defcripti 619.
847 ^««^ horrsndum iudkiiiin Jtbi
accerjant 73 1 tandempunientur^
euertentur 8^4 eorum opprejfores
quofenfudicanturbeati 1507 I^-
rjtnms iwpiorutn in eccUfeam cur ad
modicum tempus ii]o
Tyrus quaUs vrbs,i^^(Hr Sor dicia 3 7 j
}Vi> ,'•[■'"■■■ 'V ,■;*!, ■
,4^1; -;;< ■■■'■^■•*
Vuicillare.quid
VaUtudoprma impiorum
VaUntinianus ^imus , prudens impe-
rator . '^--^ ■.■''■'^^^\;»';'£;.^' *-■.'■'' 910
^VaUhtiTMi Gentilis kateticut Arianm
■916 I
Valintis imperatorts diBum 4*
Vioi^is vmbrA^ortis.quit^ ' >*f .
vaUisfaUnarum ■■■■•.■-■' ■ ■■ ;^^j.
Valles quando apparuerunt 9 4 f
Vanitas vaniftima, hfimo fif vanitas,
quid i\}i vanitas hominis l\si va-
nitates temerariA a^y
Vas abie£ium,pro re contemptiffima 24;
f^hiquitarif refeUuntur, 1040
Vecies portarum ecclefiA roborantur i
Deo IJ7,
Venire ad Deum 3 10
Venditio populi Dei f 3^7 ^
venire ad Atatem patrum ^o6 vpni-
reinignem^aquanm^pro extrema
quAque experiri y^f' venirede vir-
fute in virtutem 749 ventreincon-
jpeciumDei 891 venire in nomint
Dei quis dicatur IJI7.111S '
Venter,proreUqieo corpore 24$
VentiaUi currusDei »30 vehtipro-
ceUofi 2J4 venti obediunt deo 68i
vm/ »«»?5f ^ miniflri dei 94 j wxi
teftes prouidenttAdiuinA 1189 i-e»-
tui orientalis vehemens 394 ventus
mandato diuino excitatur i o i &
Ver dejcriptum 1381
VerhahotitiA compUBuntur etiam af-
feiitts comitdntes 6.109 verha ab- -'
folutafequente cafufiunt aciiua 71 -
•Vfrj&/i( fenfuum ^ inteUeBus apud
BebrAos voluntatem ^ affeBtts com-
ple5hmtur 94 verhaHebrAa, qua
aUd; aBionem fignifcat velfuntfub-
flatiuafApe notant non tafn aSlionem
feu effentiam quam opinionem ;feu
iudictumhominum 9<; verba iniqui- 1
tatum f?4 verbaimmediateconftru-
Ma Cum aUis verhisinduunt naturam
aduerbioruin jof aHionesfignifi-
cantia apud HehrAOs ponuntur pro
aiiionum caufis 97 x verba mirabi-
Uum dei ij^j
Verba dei pTAftantia 8^ verbum, pro
confiUa,fuafu,inftinBu, inflru^io- >
ne. mandat^ 117 verbum dei quo
finfu dicitur reSltm iji pretiojtffi-
tnum^ duUifftmum 152 prototo
confiUo (^ decreto de creatione mun-
-^ di eitifque gubernatione 2^4 in
creatione.quiditf verbumpro
Jermone^ obieRo fermonis J39
verbi dei efficacia 394 verhum
euangelij remijfionem peccdtorum
in Chriflo offerentis conjcientias af-
JUcias reficit ^ exhilarat 4(8^
verbum Dei UtitiA ptorum materitt
^obieSlum 468 verbum ama-
rum 5191 verbum deiyocatgen-
tes 76S verbum 0 deo manda-
tum,quid 964 verhum deijanat A-
grotos loio miindatviam iuuenum
»127 quamodo viuificat pios 114)
efl immutabik ^ permanens in a- .
ternum ii$g eiusvtiUtas (^ eximitu
vjtts II «6 effeSla 117/ puritas ^ fir-
mitas n8i dei captfj^, u88 verbii doi
impiis derijoribus non offirendU -ijoz.
Veritatem loqui corck,quid 100
veritas nuUa extra dei verhU ly o.tyt
veritas in deo.quid j.oj
vmtas,pro verbt dei 1 1 1
veritas
/- .
m^^f
'"^Nfl^,
.<■'.
■&'.'■'.■.■...... ..^.^?:. . ,*jfj. .,*!..,'** vt™.t,i
4i<:LiiiA:-: .'tMiteiijfebri^. /.'XaC
I N D t%
veritits Dei in mundi conjefuatione Vigorjpiritualiipiorttftiivade
con^icitur %94 veritasliei ^.^s^ Vileshom$tter,qi4l ■ >
iPfiP«ii«pHiiiPiPPinp
<^, veritns interna requiritm a,Deo 4 ;{ 7
veritus Dei extenditHr vfque ad calos
,480 veritas, virttis fegitt , quid/igni-
fcai fii. vsritasJalutisDeiftf^ ve-
ritas Dei <i]. veritas germinanse
terra 758. 760 veritas Dei.prof-
de in feruandis prpmijjis 7^h 134?
veriteisDei cum caeltsjiabilietur ylj
veriias Dei in coetu fanciorum cele-
brutur 7^0 verita (^ potentia Dei
Jimul iunBA funt 791 veritat
Dei in ecclejta 797 veritas Dei
clypeus piorum 8 1« veritatem De(a>
annuntiare , honum 8jr veritas Dei
multtplicem hai^et Jignijicationem
\06\ veritas Dei tur mmetin &ier'-
num 1104 veritcu in inuocatione
requiritur l}^^
Vefpera pro uffiBionibns 159 "ve-
Jpere^m^epro indejinenter 461
Vejies ecclejixjponfi Chr/Jii 3P9
Si9,i40
_ _ -, ,^^6
VinSi a^deo^liber^t ' ' y<i
Vindiiias dare.quid i'40 vindiBJi-rupi-
ditas omnis an iUicita ^40 vindiciA
celeritas ^96 vindiifa an ^qua-
modo expetenda 706.707.710.
847 , xiindiSla ecclefiA in gentibtii
qualisjit ^i9^
Vineadei 716.717
Vinum vaciUationis 501' vinum tur-
bidum , quid fiyj vinum ad quid
creatuma deo 947
Virf^nguinum jz vir dolofm ^ impro-
bus jjo virnomenreale, mnpeafo-
Hale 719 vir iniuriarum 1317 vit
linguA ^ violentiA n j o
Virgaferrea it Virga pajioris Chrijli
quomodo pios confolatur 188 virga
hAreditatis dei 6*,6 virgahominum
in manu dei ecolefa cajiigantis 800
Virgines eccleJiA comites jj^ virgines
non MudatA.i. innupta 696
Vejiigia Dei hominibus incognita 6 7,4 . Viri fangUinum > ^ doli , pro crudelibus
67S
Vcjlimenta Chrifii _ 3 6 9 . j 7 o
vejiimenta Chrijli ^ etcleji^ quomo-
dodiuifa 176 vefiimentu Dei, glo-
ria~^ decor 941
yejiis impiorum 1034
Vexilium piis a Deo datum.quid jo j
Via, quidjigwjicet i.6 / via Dei/ inte-
gra 13 y via integra hominis 5 r • 7 ^ <
viaDomini ijVriX viapiorumDe"
(^ mendacibus 4^4.491
Virti(sdet,pro prAfenti , valido^ [irmo
auxilio 16 1
Virtus crefcit in &rumnis j^j virtus
i. indeojblo quxrenda jo6 virtmo-
perumDei annuntiata eccleJiA J061
', virtutes qualesjint in , DeiJ^uis 7 j 9
virtutes principum i^ regum jii.699.
700.90^906
Vif Deo grata 64 f
dileiial, ^o^. 4i9 viam dijponere ,> Vijiones , moduspatefaciiotmm Deifub
' "' ' ^ lege 79y
Vijitare , pro alicuius rationem habere
fH, vifitare pro punire $00 vifta-
re in Jalute , quomodo Deiis dicitur
981 vifttatio Dei duplex ij4 vifita-
tio eccleftA 718
quid 41 9 via quomodo paraturChri
fio in defert is 558 via Dei infan-
Ituarto i-jt via Dei ecclefiam du-
centu in mari ^in aquis.nonper hor-
tos deliciarum 6 75 via.pro toto vi-
tA.infiituto II n viatefiimomorum
Det 1119 mandatorU Dei ri}4 fal- Vit<e ChriJiianAjumma ij vitapiorum
fitatis ^veritatis 11 j 5 fiatutorum
Dei ihid. doloris 1514 jeculi ibid.
impiorumjubuertitura. Deo 1774 vi&
feculi,viAlatronis 117 vi&dei,qmd
I31.t0i.2Oz.io^4)9.934-<<^4 'vi*'
4HjiitiA,quid 187 viA noftrAqtiomo-
do in deum deuoluendA joo viA ho-
minnm, pro vocationis operibus 829'
vias dei non cognojcere 86* vtApio-
r um uis viAhomints intelliguntur
adeo K16
Vices vari&invitaimpiorum 516 vices
ecclefiA 57^.607 vices rerum huma-
narnm a dei prouidentia i o n
Vicini eccleft& c^m farcafmis excipiunt
?5 7-7if
Vicinitas prAciptmm amicitiA vinculum
146
Vicijfittido inl^Bapiorum 3ti
Vicloria eximia dattidis *^i '
ViHoria ecclefiA dei 1 } 9 2
ViiioriA Chrifii regk eccleJiA <| 6 6 . 1 e 4 2 •
10S3
Viderc quofenfu deus dicatur 6 i.^x.S»
videreiniufiitiadeifaciem.quid iu
videre dies bonos 176 videre lumen
inluminedei.quid 196 videreqtto-
modo debedt jiddes 573 videretni-
nimicos '494. 838.1072. 1108 videre
Deum deorum in Sion.quid 749 vi-
deremalaquid6\\ viHeremortem 805
videre malum.pro affigi 8zo vi-
dere in bonum eletiorum Dei
985
ViduACur ecclefiAcomparantur jSo
viduarum Ijraelitarum miferia 696
viduAfufientantur a Deo 13 7 J "^i-
dux interfeiiA ab impiis 848
Viplantiaj>ioruni H6^
1119 vitam cur pij exoptent 159
cur ftpc breuifftma 8ji vit&fe
mita III vita Aterna defcripta
111 ctir dicitur merces l;j ter-
ra qutetti 862 piis dataWoif vi-
tA prorogatio infigne dei beneficium,
164 vita in voluntate dei, quid 139
vita vera 176. J 77 vita impiorii
poUuta.vnde 191.7.91. vitahominif
fragilisij fugax defcripta jii.gS^.Sif.
804.814 vita longAua reguni, eji dei
benediStio 624 vita placid.i ^ iu- .
cundaimpiorum 631 'vita inferno
propinqua 780 vit&nuUapars caret
molefiia 817 vitapiorum redemptx
'm
ppnpnppHPip
difsdeftitHt^ Vfgi ,vm(0iCt4ir mima
« dicitur ' iiStf
Vnicorrik
' VnBi dei cur Jideles appeUentur p6<
vnGiiones olei viteribus vfitatd,,^ S fS
fmSfts quomodo (jf qtio oleo ftierit *s^'
Chrifita j68 vnio cordis ad titnen- ^ /
durhdei nomen -764
VocatiogentiumprAdiUa^defcriptdii.
i40.179.180.j89. ^ys-Sj^-s^'-*;^»» \
;^i. jBt. «ii. 7<J5^ ^«''•r^^^yfi.ifij. \
874.89i.9 2.>.9i4.96i.iio5
Vofes 'blaJphemA ©" 'contumeliofk im-
piorum 287. 648. 649. voceshomif
nis defperati 458.459
Velucres c<eli tefies^ diuirtA prouiden-. '
' tiA 94^
VoluptasChrifti , 107
Volumenlibriiquid ' , 3?o
Voluntaria oris 1168
Voluntas Dei de, conferuatione mundi
prma eft 1+7 voluntas,ideil obe-
dientia ChriHi nosfaniiificatiit 319
voluntate Dei omnia nohis accidunt
JS7 voluiitas Dei an mutabilis 717
variismodis fuh lege patefncta 79^
eius efficacia 94; voluntasDeipo-
tentiA eius regula 108 1
Voluntas Dei liberrima > 1288
Votapiorum 118, »83.5«. C^yaf^-tfjS,
63 9 .640.9)- jj9 s6.votadauidisquaiia i
fuerint iz6 nonfauetpapifiisii69 '
vota vbi ver^e redduntur Deo. «5 ? j vo-
ta, pra aJfcBibus ardentibus (^preci-
bus ^io. vota fantta^ profana jii "
vota ex infirmitate profeiia 7)7
vota neceffariaquA 750 vota Deo
reddenda\78.ni^.^46.6i^.\oio.votii
votorum quodferui Dei in diesconci-
/'«^^ % U<«
VOx Dci in rerum natttra, quid i^xvox
deiduplex jS'*" vox in precibus cur
necejfaria 453 vox.profuperbis mi"
nii impiorum 4; 7 'y<?A; deirefonat
inverbopatefacto JS7 vox exulta-
tionis ^ftlutis in tahernaculis iufio-. i
rttm iiio •'
Vrbes Dei prouidentia conftituuntur
1014 ■ "a
Vrhis fanguinariA defcriptio ^^9. 4.60
Vfura defcribitur ^ dcimnattir r o z . 10 1 7
Vflhal^nes Ferfa , Chrifii mart^r exi-
mius J89 • .,
Vfus rerumfne oratione , ^ gratiarunt
a^ioneproffmusi^ iUegitimus 237
vfus triplem^rinAfacrA 68oi
vfus doBrtnA crucis
Vulgi iadicium peruerfum jjj
"efepulchro 931 vita breuis (^ lon
gAua quomodoconjiderdda 10 a 5 vita Vulnera animi.quanta
pr&fensac futuradepicia 113^.11,36 Vulnerati Dei.qui dicantur ■
vita in quemfinem optanda 1 1 i 0 vi-
tk^ro vitA commoditatibus 1281
" Vitia malorumprincipum 906
Vitis quidpatres familias doceat 1247
Vttulipopulorum.qui jgi
Vituli labiorum vitulis quadrupedibtts
8;0
(^feq.
314.
ji>7
Vulttts Dei } 46 vultus Dei fuper im-
pios 2jS qtiomodo luceatergapiosj^i
Z
ZEba.princcps Midianitarum
cur anteferendi ^, ^p^
Vitulus ab Ijraelitis confeStus 989
Viuere,quidHehriis 179.31 5
Viuificare 7^7 viuificari in viadomi-
ni,quid i\^8 iuflitiadei njj
Viuificatio piorum 1 68. 611. 1133.1161.
li67.t3ii.i3;o
Vltio dei fuper opera feruorum fttorum
quid 8 88 vltionum deus 84« vl-
tores.qui 53
Vmbra alarum dei 475 vmbramortis
187.^9 vmbra omnipotentis 813
Vmbraculumjidelium i x 1 o
VmbrA legis Chrifium ofiendebant 530
Vnica, fro dereli^a ^ omnibusprafi.
740
Zeeb.princeps Midianitartim 740
Zelus pius erga facrum minifierium
f3].jZ4.\oo8. aelus domus Dei qua-
tus in Chrifio (^ fidelibtts 591 ^lus
piormn tmpios in rabiem agit j 91
fnelus piorum dum impijflorent 6 J7
^lus piorum defcrtptus ''' 706.748.
1147.113*^.1169. u7j.n80.1joj. ijoS
7^/«f dei 705 ^lus pius. daui-,
dis. ^ 1x69
Zion.vide Sion '• 61
Zoba.quAregio 5»c
Ziph deJertum,inquo Dauiddiu latuiti.
yii ZiphAt , imago mancipiorum,.
tyrannidis aduerfus ecclefiam 4^1
- F I N I S.
^^.r-%,^
'A>''i^MMmii
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11