Skip to main content

Full text of "Publi Vergili Maronis Opera"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http : //books . qooqle . com/| 




WILLIAM HbNRY WAIT PH D 

IMW ii M I HIHi l H l ili i n ii Mi i i inmi ii m iiiiiiM 



y? 

(176 



■^ 



IM^iMMA /*"^^, / .V-(MHio«. 



POBLI VERGILI MARONIS 
OPERA 

EX KECEKSIONE 

J. CONINGTON, A.M. 

LIHQOAB ET LITTBBABnU LiTIHABUlI AFDD OXOMIINSBB 




NOVI EBORACI: 
APUD HARPER08 FEATRE8. 



§arper*0 



(^reek anb Catin ^txts. 




vi LECTOItl. 

|[i li!)c, prout in mftioro oditiono, Wagnori cditionom 

'''inoivni ita socutua sum ut orthograpliiiuii quau vocant 
'\ iiiii]iuiii, punctorum diBtribiitioncm rarius mntarcm. 
lcc^Loiiibu.H cligendis mco scinpcr usu3 sum iudido: 
3 tuncn olfcctum cst ut tcstus ovadcrct HeinBiano 
I uiultuin ili:tsiniilis. Qnao nova ox codicibus intnli 
iora sunt quant ut loctori fcstinanti quicquani morae 
ant. Itaquc quuocunquo dc hia rcbus diconda sint 
nnnia coimncntario rcscrrari. Si quis intorim loo- 

^^ut)i a uobis admissarum raticncni quncrat, coosnlat 
^ apparatum criticum IIoyiiio-WagDoriauum. 






LECTORI. 



De hac mea opella non est cur multa dicam. Vo- 
lueram certe textus Vergiliani recensionem non anto 
emittere quam post absolutum illum cuius tertiam par- 
tem ante aliquot menses edidi commcntarium : cum 
autem instaret redemptor, consultius tandem duxi ut 
quid possem ipse experirer quam ut alius minorem 
alius maiorem editionem iisdem scilicet auspiciis cura- 
ret. Undc factum est ut nonnullas lectiones admiserim 
quarum aut nunc poenitet aut posthac fortasse poeni- 
tebit. Verbi causa, re maturius perpcnsa, in Am, 
lib. III. 614, nominej in Aen. lib. vi. 332 animi prao- 
ferendum censeo, illic Medicei aliorumquo codicum auc- 
toritate, hic partim eiusdem Medicci auctoritate partim 
loci germani Aen. lib. x. 686, ubi codices potiores pro 
animi pugnant, testimonio permotus. Dolendum sane 
hoc, neque tamen pluris aequo faciendum. Quippe ea 
est hodie textus Vergiliani conditio ut qui modica roi 
criticae scientia instructus novam poetae recensionem 
institucre velit vix committere possit ut rem non feli- 
citer gcrat, modo ne, ut nuper a non nemine factum 
est, in tanta librorum manuscriptorum copia aut suis 
aut alienis coniecturis abutatur. IUud vero optandum 
ut ipsi codiccs, praesertim Romanus Palatinusquc, dili- 
gentius excutiantur : id quod a doctissimo Ribbcckio 
iaijuluduni exspectamus. 



vi LECTOlil. 

Iii hac, prout in maioro oditiono, Wagnori oditionom 
minorcni ita socutus sum ut orthograpkiam quam yocant 
vix umiuam, punctorum distributioncm rarius mutarcm. 
In lcctionibus cligendis meo serapcr usus sum iudicio : 
quo tamcn cffcctum cst ut tcxtus evadcrct Heinsiano 
non multum dissimilis. Quao nova ex codicibus intuli 
leviora suut quam ut lectori fcstinanti quicquam morae 
faciant. Itaque quaecunquo de his rebus dicenda sint 
ea onmia commentario reservavi. Si quis interim lec- 
tionum a nobis admissarum rationem quaerat, consulat 
velim apparatum criticum Heynio-Wagneriauum. 



BUCOLICON 

LIBER. 



ECLOGA I. 

TITYRUS. 

MELIBOEUS. TITY1BUS. 

M. TnTEB, tu patulae recubans sub tcginino fagi 
Silvestrem .tenui Musam meditaris avena ; 
Nos patriae finis et duleia linquiraus arva : 
Nos patriam fugimus; tu, Tityro, lentus in lunbra 
Formosam resonaro doces Amaryllida silvas. 6 

T. Meliboee, deus nobis haec otia fecit. 
Namquo erit ille mihi semper deus; illius aram 
Saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus. 
IUe meas errare boves, ut cemis, et ipsum-* 
Ludere, quae vellem, calamo permisit agresti. lO 

M. Non equidem invideo ; miror magis : undiquc totis 
Usque adeo turbatur agris. En, ipso capellas 
Protinus a«ger ago ; hanc etiam vix, Tityre, duco. 
Hic inter densas corylos modo namque gemellos, 
Spem gregis, ah ! silice in nuda connixa reliquit. 15 
Saope malum hoc nobis, si mens non laeva fiiisset, 
Do caelo tactas memini praedicere quercus. ^ 

[Saepo sinistra cava praedixit ab ilice comix.] 
Sed tamen, iste deus qui sit, da, Tityre, nobis. 
T. Urbem, quam dicunt Romam, Meliboee, putavi 20 
Stultus ego huic uostrae similem, quo saepe solemus 
Pastores ovium teneros depellere fetus. 
Sic canibus catulos similis, sic matribus haedos 
Noram, sic parvis conponere magna solebam. 
Verum haec tantum alias inter caput extulit url 



'l P. VERGILI MARONIS 

Quantum lenta Bolent inter yiburna cupressi. 

M, Et quae tanta fuit Romam tibi caussa videndi? 

T. Libortas; quae sera, tan^en respexit inertem, 

Candidior postquam tondenti barba cadebat ; 

Rcspoxit tamen, et longo post temporo renit, so 

Postquam nos Amaryllis habet, Galatea rcliquit 

Namque, fatebor enim, dum mo Galatea tenebat, ; 

Noc spes libertatis erat, nec cura peculi. 

Quamvis multa meis exiret victima saeptis, 

Pinguis et ingratae premeretur caseus urbi, S6 

Non umquam gravis aere domum mihi dextra redibat 

M. Mirabar, quid maesta deos, Amarylli, vocares, 

Cui pendere sua patereris in arbore poma: 

Tityrus hinc aberat. Ipsae te, Tityre, pinus, 

Ipsi tc fontes, ipsa hacc arbusta vocabant. 40 

T. Quid faccrem] noquo servitio me exire licebat, 

Noc tara praesentis alibi cognoscere divos. 

Hic illuui vidi iuvenom, Meliboee, quot annis 

Bis senos cui nostra dies altaria fumant. 

Hic mihi responsum primus dedit ille petenti: 15 

Pascito, ut ante, boves, pueri, submittite tauros. 

M. Fortunate senex, ergo tua rura* manebunt, 

Et tibi magna satis, quamvis lapis onmia nudus 

Limosoque palus obducat pascua iunco! 

Non insueta gravis temptabunt pabula fctos, &«> 

Nec mala vicini pecoris contagia laedent. 

Fortunate senex, hic, inter flumina nota 

Et fontis sacros, frigus captabis opacum \ 

Hinc tibi, quao semper, vicino ab limite, saepes 

Hyblaois apibus florom depasta salicti, 66 

Sacpo levi somnum suadebit inire susurro; 

H^hc alta sub rupo canet frondator ad auras; 

Nec taraen interea raucae, tua cura, palumbes, 

Noc gemere aeria cessabit turtur ab ulmo. 

T. Ante leves ergo pascentUr m aethere cervi, fio 

Et freta destituent nudos in litore pisces, 

Ante, pererratis* amborum finibus, exsul 

Aut Ararim Parthus bibet, aut Germania Tigrira, 

Qnam nostro illius labatur pectore voltus. 

M. At nos hinc alii sitientis ibimus Atros^ C5 



BUCOLICA. ECL. II. 3 

Pars Scythiam ct rapidum Cretao veuiomus Oaxen, 
Kt penitus tofco divisos orbe Britannos. 
\']i\ umquam patrios loiigo post tempore finis, 
l^auperis et tuguri congostum caespite culmen, 
Post aliquot, moa regna videns, mirabor aristas? jo 
Impius haec tam culta novalia miles habebit? 
Barbarus has segetes? en, "quo discordia civis 
Produxit miseros ! en, quis consovimus agros ! 
V^Insere nunc, Meliboee, piros, pone ordine vitis. 
Ite moao, felix quondam pecus, ite capellae. 76 

Non ego vos posthac, viridi proiectus in antro, 
Dumosa pendere procul de rupo videbo ; 
Oarmina nulla canam; non, mo pasconte, capellae, 
[«'lorentem cytisum ot saliccs carpetis amanvs. 
T. Hic tamen lianc mecum poteras requiescere noctom 
Fronde super viridi : sunt nobis mitia poma, si 

Castaneae molles, et prcssi copia lactis ; 
Et iam summa procul villanim cuhnina fumant, 
Maiorosque cadunt altis de montibus umbrae. 



ECLOGA II. 

ALEXIS. 

FoRMOSUM pastor Corydon ardebat Alexim, 
Delicias domini, nec, quid speraret, liabebat 
Tantum inter densas, umbrosa cacumina, fagos 
Adsidue veniebat. Ibi haec incondita solus 
Montibus et silvis studio iactabat inani : 6 

crudelis Alexi, nihil mea carmina curas ? 
Nil nostri miserore? mori me deniquo cogos. 
Nunc etiam pecudos umbras et frigora captant; 
Nunc viridis etiani occultant spineta lacertos, 
Thostylis et rapido fessis messoribus aestu lo 

Allia serpyllumque lierbas contundit olentis. 
At mecum raucis, tua dum vestigia lustro, 
Sole sub ardenti resonant arbusta cicadis. 
Nonne fuit satius tristis Amaryllidis iras 
Atquc superba pati fastidia? nonne Menalcan, 16 

Quamvis ille nigor, quamvis tu candidus esses ? 



4 P. VERGILI MARONIo 

O formose puer, nimium ne crede colori I 

Alba ligiistra cadunt, yaccinia nigra leguntur. 

Despcctus tibi sum, nec, qui sim, quaeris, Aloxi. 

Qaam dives pecoris, nivei quam lactis abundans ; ao 

Millc nieao Siculis errant in montibus agnae ; 

Lac mihi non aestate novum, non frigore defit. 

Canto, quao solitus, si quando amienta vocabat, 

Amphion Dircaeus in Actaeo Aracyntho. 

Xcc sum adeo informis : nuper me in litore vidi, 26 

Cum placidum ventis staret mare ; non ego Daphuim 

ludice te metuam, si numquam fallit imago. 

O tantum libeat mecum tibi sordida rura 

Atque humilis habitare casas, et figere cervos, 

Haodorumque gregem viridi compellere hibisco ! ao 

Meeum una in silvis imitabere Pana canendo. 

Pan primuij calamos cera coniungere phiris 

Instituit; Pan curat ovis oviumqao magistros. 

Ncc te poeniteat calamo trivisse labellum: 

Ilaec eadem ut sciret, quid non faciebat Amyntas? 35 

Est mihi disparibus septem compacta cicutis 

Fistula, Damoetas dono mihi quam dedit olim, 

Et dixit moriens : Te nunc habot ista secundum. 

Dixit Damoetas: invidit stultus Amyntas. 

Praeterea duo, noc tuta mihi valle reperti, 40 

Capreoli, sparsis etiam nunc pellibus albo, 

Bina die siccant ovis ubera ; quos tibi servo. 

lam pridem a me illos abduccro Thestylis orat ; 

Et faciet, quoniam sordent tibi munera nostra. 

Huc ades, o formose puer: tibi lilia plenis 45 

Ecce ferunt Nymphae calathis ; tibi candida Nais, 

Pallcntis violas et summa' papavera carpens, 

Narcissum et florem iungit bene olentis anethi ; 

Tum, casia atque aliis intexens suavibus heVbis, 

MoIIia luteola pingit vaccinia caltha. 6o 

Ipse ogo cana legam tenera lanugine mala, 

Castaneasque nuces, mea quas Amaryllis amabat; 

Addam cerea pnina : honos erit huic quoque pomo ; 

Et vos, o lauri, carpam, et te, proxima myrte, 

Sic positae quoniam suavis miscetis odores. 66 

Rusticus es, Corydon : nec munera curat Alexis, 



BUOOLICA. ECL. III. 5 

Nec, si muneribus certes, concedat lollas. 

Heu, hou, quid volui misero mihi! floribus austrum 

Perditus et liquidis inmisi fontibus apros. 

Quem fiigis, ah, dcmens 1 habitarunt di quoquo silvas 

Dardaniusque Paris. Pallas, quas condidit arces, 6i 

Ipsa colat ; uobis placeant ante omnia silvao. 

Torva leaena lupum sequitur ; lupus ipse capellam ; 

Florentem cytisum sequitur lasciva capella; 

Te Corydon, o Alexi : trahit sua quemque voluptas. 68 

Aspice, aratra iugo referunt suspensa iuvenci, 

Et sol crescentis decedens duplicat umbras : 

Me tamen urit amor ; quis enim modus adsit amori ? 

Ah, Corydon, Corydon, quae to dementia ccpit! 

Semiputata tibi frondosa vitis in ulmo est. 7« 

Quin tu aliquid saltem potius, quorum indigot usus, 

Viminibus moUique paras detexcre iunco? 

Invenies alium, si te hic fastidit, Alexim. 

ECLOGA III. 

PALAEMON. 
MENALCAS. DAMOETAS. PALAEMON. 

M. Dic mihi, Damocta, cuium pecus? an Meliboei? 

D. Non, vcrum Acgonis ; nuper mihi tradidit Aegon. 

M. Infclix o sempcr, ovis, pecus! ipso Neaeram 

Dum fovet, ac, ne me sibi praefcrat illa, verctur, 

Hic alienus ovis custos bis mulget in hora, 5 

Et sucus pecori et lac subducitur agnis. 

D. Parcius ista viris tamcn obiicieiida memento. 

Novimus, et qui to, transversa tucntibus hircis, 

Et quo — sed fixcilcs Nymphao riscrc— sacello. 

M. Tum, crcdo, cum mc arbustum videre Miconis lo 

Atquo mala vitis incidcre falcc novellas. 

D. Aut hic ad veteris fagos cum Daphnidis arcum 

Fregisti et calamos : quae tu, perversc Monalca, 

Et, cum vidisti puero donata, dolebas, 

Et, si non aliqua nocuisses, mortuus esses. 15 

M. Quid domini faciant, audent cum talia fures ! 

Non ego te vidi Damonis, pessime, caprum 



6 P. VERGILI MARONIS 

Excipcrc insidiis, multum latrantc Lycisca? 
Et cum clamarem : Quo nunc se proripit illo ? 
Tityro, cogo pccus ; tu post carccta latcbas. ^ 

D. An mihi cantando victus nou rcddoret illo, 
Quom mea carminibus moruissot fistula caprum? 
Si ncscis, mous illo caper fuit; et mihi Damon 
Ipse fatebatur ; sod rcddcro posso hogabat. 
M. Cantando tu illum ? aut umquam tibi fistula cera 25 
luncta fuit ? non tu in tri\iis, indoctc, solcbas 
Stridenti misenuu stipula dispcrdcro canuen ? 
D. Vis crgo, intor nos, quid possit utorque, vicissim 
Experiamur? ego lianc vitulam — ne forto rccuscs, 
Bis venit ad mulctram, binos alit ubero fetus — so 
Depono : tu dic, mocum quo pignore ccrtes. 
M. Dc grego non ausini quicquam dcponero tccum: 
Est mihi namque domi patcr, est iniusta novcrca; 
Bisquo die numerant ambo pecus, altcr et haedos. 
Verum, id quod multo tuto ipso fatebere maiiis, 35 
Insaniro libet quoniam tibi, pocuhx ponam • 
Fagina, caolatum divini opus Alcimcdontis : 
Lonta quibus tomo facili supcraddita vitis 
Diffusos hedera vestit pallcntc corymbos. 
In medio duo signa, Conon, ct — quis fuit altcr, 40 

Descripsit radio totum qui gentibus orbom, 
Tempora quae messor, quao curvus arator habcrot? 
* Nccdum iliis labra admovi, sed condita servo. 
D. Et nobis idem Alcimedon duo pocula fccit, 
Et moUi circum est ansas amplcxus acantho, 46 

Orphcaquo in modio posuit silvasquo sequcntis. 
Nccdum illis labra admovi, sod condita sorvo. 
- Si ad vitulam spectas, nihil cst, quod pocula laudcs. 
M. Nunquam hodic cffugies ; veniam, quocumquo vocaris. 
Audiat haec tantum — vcl qui venit, ecce, Falacmon. so 
EfEciam posthac no quomquam vocc laccssas. 
7>. Quin age, si quid habos, in mo mora non .crit ulla^ 
Ncc qucmquam fugio : tantum, vicino Palaomon, 
Scnsibus haec imis, rcs cst non parva, roponas. 
P. Dicito, quandoquidem in molli consodiinus hcrba. 65 
Et nunc omnis ager, nunc omnis parturit arbos ; 
Nunc frondent silvae ; nuno formosissimus annus. 



BUCOLICA. ECL. 111. T 

Incipc, Damoeta; tu deinde sequere, Menalca. 
Alternis dicetis; amant altema Camenae. 

D. Ab love principium, Musae ; lovis omnia plena ; 60 
Ille colit terras; illi mea carmiiia curae. 
M, Et me Phocbus amat ; Phoebo sua semper apud me 
Munera sunt, lauri et suave rubens hyacinthus. 

D. Malo me Galatea petit, lasciva puella, 
Et fugit ad saliccs,. et se cupit ante videri. es 

M. At mihi sese oflfert ultro, meus ignis, Amyntas, 
Notior ut iam sit canibus non Delia nostris. 

D. Parta meae Veneri sunt munera : namque notavi 
-Ipse locum, aeriae quo congessere palumbes. 
M. Quod potui, puero silvestri ex arbore lecta 70 

Aurea mala decem misi; cras altera mittam. 

D. O quotiens et quae nobis Galatea locuta est! 
Partem aliquam, venti, divom referatis ad auris! 
M. Quid prodest, quod me ipse animo non spemis, Amynta, 
^ Si, dum tu sectaris apros, ego retia servo? 75 

D. Phyllida mitto mihi: meus est natalis, loUa; 
" Cum faciam vitula pro frugibus, ipse venito. 
M. Phyllida amo ante alias; nam me discedcre flevit, 
Bt longum Formose, vale, vale, inquit, loUa. 

D. Triste lupus stabulis, maturis fmgibus imbres, so 
Arboribus venti, nobis Amaryllidis irae. 

- M. Dulce satis humor, depulsis arbutus haedis, 
Lenta salix feto pecori, mihi solus Amyntas. 

D. Pollio amat nostram, quamvis est rustica, Musam : 
Pierides, vitulam lectori pascite vestro. 85 

M. PoUio et ipse facit nova camiina: pascite taumm, 

- lam cornu petat et pedibus qui spargat arenam. 

D. Qui te, Pollio, amat, veniat, quo te quoque gaudet ; 
Mella fluant illi, ferat et rubus asper amomum. 
M' Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Maevi, 90 
Atque idem iungat vulpes et mu'geat hircos. 

D. Qui legitis flores et humi nascentia fraga, 
Frigidus, pueri, fugite hinc, latet anguis in herba. 
M. Parcite, oves, nimium procedere : ' non bcne ripae 
Croditur; ipse aries etiam nunc vellera siccat. 95 

D. Tityre, pasccntis a flumine reice capellas: 
Ipse ubi tempus erit, omnis in fonte lavabo. 



JI F. VEKGILI MARONiS 

M. Cogito ons, puori; si lac pracccporit aestus, 

Ut nuper, frustra pressabimus ubera paliuis. 

D. Ileu, heu, quampinguimacerostmihitaurusin ervo 1 
Idcui amor cxitium pccori pecorisque magistro. loi 
M. llis certe neque amor caussa cst ; vix ossibus haerent. 
Nescio quis tencros oculus mihi fascinat agnos. 

D. Dic, quibus in terris — et eris mihi magnus Apollo — 
Tris pateat caeli spatium non amplius ulnas. 105 

M. Dic, quibus in terris inscripti nomina regum 
Nascantur flores, ot Phyllida sohis habeto. 

P. Non nostrum inter vos tantas conponero lites. 
Et vitula tu dignus, et hic, et quisquis amores 
Aut metuet dulcis, aut experietur amaros. iio 

Claudito iam rivos, pueri: sat prata biberunt. 



ECLOGA IV. 

POLLIO. 

SiCELiDES Musae, paulo maiora canamus! 

Non omnis arbusta iuvant humilesque myricae; 

Si canimus silvas, silvae sint Consule dignae. 

Ultima Cymaei venit iam camiinis actas; 
Magnus ab integro saeclorum nascitur ordo. 6 

lam redit et Virgo, redeunt Satumia regna; 
lam nova pTogenios caelo demittitur alto. 
Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum 
Desinet ac toto surget gens aurea mundo, 
Casta fave Lucina: tuus iam regnat Apollo. 10 

Teque adeo decus hoc aovi, to Consule, inibit, 
PoUio, et incipient magni procedere mcnses; 
Te duce, si qua mancnt sceleris vestigia nostri, 
Inrita perpetua solvent formidino terras. 
Ille deum vitam accipiet divisquo videbit I6 

Pcrmixtos heroas et ipso videbitur illis, 
Pacatumque reget patriis virtutibus orbem. 
At tibi priuia, puer, nuUo inuiiuscula cultu 
Errantis hederas passim cum bacchare tollus 
Mixtaque ridenti colocasia fundet acantho. » 

Ipsae lactc domum rcfcrcnt distcnta capella^ 



BUCOLICA. ECL. IV. 'J 

Ubera, noc magnos metuent armenta leones. 

' Ipsa tibi blandos fimdent cimabula flores. 
Ocddet et serpens, et fallax herba veneni 
Occidet; Assyrium volgo nascetur amomum. 26 

At simul heroum laudes et facta parentis 
lam legere et quae sit poteris cognoscere virtus, 
Molli paulatim flavescct campus arista, 
Incultisque rubens pendebit sentibus uva, 
Et durae quercus sudabunt roscida mella. ao 

Pauca tamen suberunt priscae vestigia fraudis, 

- Quae temptare Thetim ratibus, quae cingere muris 
Oppida, quae iubeant tclluri infindere sulcos. 
Alter erit tum Tiphys, ot altera quao vehat Argo 
Delectos hcroas; erunt etiam altera bella, 35 

Atquo iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles. 
Hinc, ubi iam firmata virum to fecerit aetas, 
Cedet et ipse mari vector, nec nautica pinus 
Mutabit merces: omnis feret omnia tellus. 
Non rastros patietur humus, non vinea falcem; a* 

Robustus quoque iam tauris iuga solvet arator; 
Nec varios discet mentiri lana colores, 
-Ipse sed in pratis aries iam suave rubenti 
Murico, iam croceo mutabit vellera luto; 
Sponte sua sandyx pascentis vestiet agnos. 45 

Talia saecla, suia dixerunt, currite, fusis 
Concordes stabili fatorum numine Parcao. 
Adgredere o magnos — ^aderit iam tempus — ^honores, 
Cara deum suboles, magnum lovis incrementum! 

. Aspice convexo nutantem pondere mundum, co 

Terrasque tractusque maris caclumque profundum, 
Aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo ! 
O mihi tam longae maneat pars ultima vitae, 
"^ Spiritus et, quantum sat erit tua dicere facta; 

Non mo carminibus vincet nec Thracius Orpheus, 65 
Nec Linus, huic matcr quamvis atque huic pater adsit, 

"Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo. 
Pan etiam, Arcadia mccum si iudicc ccrtct, 
Pan etiam Arcadia dicat se iudice victum. 
Incipe, parve puer, risu cognoscere matrom: eo 

Matri longa doccm tulcnint fastidia menscs; 



10 P. VERGILI MARONIS 

Iiicipe, parve puor: cui non risere parcntcs, 

Noc deus hunc mcnsa, dea nec dignata cubili est. 

ECLOGA V. 
DAPHNIS. 

MENALCAS. MOPSUS. 

Me, CuR non, Mopso, boni quoniam convenimus ambo, 
Tu calamos inflaro lcvis, ego dicere versus, 
Hic cqrylis mixtas inter considimus ulmos? 
Mo. Tu maior ; tibi me est aequum parere, Menalca, 
Sive sub incertas Zephyris motantibus umbras, 6 

Sive antro potius succedimus. Aspice, ut antrum 
Silvestris raris sparsit labrusca racemis. 
Me. Montibus in nostrissohis tibi*ccrtat Amyntas. 
Mo. Quid, si idem certet Phoebum supcrare canendo ? 
Me* Incipe, Mopse, prior, si quos aut Phyllidis ignis, 
Aut Alconis habes laudes, aut iurgia Codri. ii 

Incipe; pascentis scrvabit Tityrus haedos. 
Mo. Immo haec, iu viridi nuper quae cortice fagi 
"Carmina descripsi et modulans altema notavi, 
Experiar: tu deinde iubeto ut certet Amyntas. i6 
Me. Lenta salix quantum pallenti cedit olivae, 
Puniceis humilis quantuni saliunca rosctis, 
ludicio nostro tantum tibi cedit Amyntas. 
Mo. Sed tu desine plura, puer; succcssimus antro. 

Exstinctum Nymphae crudeli funere Daphnim 2» 
Flebant; vos coryli tcstcs et flumina Nymphis; 
Cum conplexa sui corpus miserabile nati 
Atque deos atque astra vocat crudclia mater. 
Non ulli pastos illis ^ere diebus 
Frigida, Daphni, boves ad flumina ; nnlla ncc amnem 2* 
Libavit quadrupes, nec graminis attigit herbauifc 
Daphni, tuuni Poenos etiam ingemuisse leones 
Interitum montesque feri silvaeque loquuntur. 
Daphnis et Armenias curru subiungere tigris 
Instituit, Daphnis thiasos inducere Bacchi 3o 

Et foliis lentas intexefe mollibus hastas. 
Vitis ut arboribus decori est, ut vitibus uvae, 
Ut gregibus tauri, segetes ut pinguibus arvis. 



Tu decus omnc tuii. i •>::-l:i v. fLU. ---*—-::. 

Ipsa Pales aTr«>» avp-; l-Sr: rr_».;-^: •_*. . 

Grandia sacpc quibii* i:--A::;iiT_iL-_* :, •^._-. .^:r:.-t. 

Iiifelix loliuin ei «i'.-K'.- :j-^.-.-. :.- ;• --..u- 

Pro molli riola pr^ j":r:«_"--r :;._•.•_••• 

Carduus ct spi ni ■• s\ rj;. : : :-. , ^- . - :..■._.• 
- Spargitc humuni f^lii- ::..-./.>; : r. -. •._. ^n «^^ * 

Pastorcs ; mandat fic-rl •«. -. \a^-u ."•■•■ ...* 

p]t tumulum facltc. e: :-:.,..-. *..;»t-.-.-. ..-> -- .• 
DapLnis c*go in 5:1^;.. i.ii;.. «•..■■^^ si: t .■-.■•'. . * 
Formosi pccoris cirV/s. f.-rrjj*..-.^ .;-.« 
Me. Tale tuum cuni;«i i-.^v.* ..• i** ;• ■ ''-i- 

Quale sopor fcssis in '^x'jj:.zjr:. ■.-*--. :•-• - ■ . .; 

Dulcis aquae saliente «!:!::. r-r-*-j:r". .-•-- .- ' 

Xec calamis solum ac-riJrri.":^-. ».r: -. •* *.. .'•-•'. -- 

* • • 

"Fortunate puer. tu rraikc trl- L.-.r:.' i.-, _■ 

^ Nos tmicn haec qirxrirxrj-it: ::.>i . -^ :■. ii --. -- ■: . •.-? *--'. i* 
Diccnius, Daphnimquo 1:1^. v...rj,\.t *-: •..'-.•^ 
Daphnin ad astra fere:.'/!^ &:.i*v:: ;,> v • .. .'•-:•"-;■--«- 
3fo. An quicquani :io';/.- •.-..; *!: :.-. .•-. ■■. . ■-« 
Et puer ip.se fdit cantari d:r.:i-. '.: --:* 
lam pridcm Stimicon L^'L'.- 1 c;*.':::::-..'- •- • .* ** 

3f(?. Candidus iasuctum Ui:r^i\:T ..::-/ '.■.:• 
8ub pedibusque videt n;be!s et »iLir«. ^ ....■— t 

- Ergo alacris silras ct ceU;ra ri.'* t#,>:-.^.. 

Panaquo pastores^iuc tenct Dr.i.i4A.*-.. ;• «ju 

Nec lupus insidias pecori, nec r-;:-* '^.-..•..- % 

UUa dolum mcditantur; amai \f^^i.: :.. l i^/L.-.jtt, 

. Ipsi laetitia voces a<l sider^ intrj^.'. 
Intonsi montes ; ipsae iam caniil:;.'^ r v.-^ 
Ipsa sonant arbusta: douif, dcui» ;;>;. M'.:.«>2ft 
Sis bonus o fclixque tuis! cn f\'ikXVv.T -^^i ^ 

Ecco duas tibi, Daphni, daa« sjuria }'Li^>Vi. 
Pocula bina novo spumautia Uctc qri',: ;«rtr.lk 
Oraterasquo duos statuam Ubi pin^n '!>!. 
Et miUto in primis hilarans ooDviTia liMi^f. 
\nte focum, si frigus crit, si mcmiH, iri 'nulm. 
Vina novum fundam calathts Ariosia riccUr. 
Cantabunt mihi Damoetaii et LvctiaB Aei^iD ; 
Baltantis BatyroB imita)^»itnr .\lpheHiboeuii. 
2 



12 P. VERGILI MAKONIS 

II;icc tihi Bemper orant, et cnm sollemn*a vota 
lUnhlcmn» Nymphis, et com lustrabimns agros. n 
Diim iu^ montis aper, fluvios dum piscis amabit^ 
Dumquo thymo pascentur apes, dum rorc dcadae, 
Boinpor honos nomenquc tuum laudcsquo manebunt. 
Ut J5accho Ccrcriquc, tibi sic vota quot annis 
Ajpncolao facicnt ; damnabis tu quoque votis. 8t 

Mo. Quac tibi, quac tali reddam pro carminc dona 1 
Nam noquc mo tantum vcnicntis sibihis austri, 
Noc pcrcussa iuvant fluctu tam litora, nec quao 
Haxosas intcr docurrunt flumina valles. 
Me. Ilac to nos frogili donabimus anto cicuta. sa 

Hiioc nos, Formosum Corydon ardebat Alcxim, 
II.ioc eadom docuit, Cuium pecus? an Meliboei ? 
Mo. At tu sumo podum, quod, me cum saepe rogaret, 
Non tulit Antigonos — ot erat tum dignus amari — 
Fonnosum paribus nodis atquo aoro, Menalca. 90 

ECLOGA VI. 

VARUS. 

Prima Syracosio dignata est ludere versu 
NoHtra noc orubuit silvas habitare Thalia. 
Cuni canerem roges ot proolia, Cynthius aurem 
VoUit, ot admonuit: Pastorem, Tityre, pinguis 
Pascoro oportot ovis, doductum dicore cai-men. b 

Nunc ogo— namquo supor tibi orunt, qui dicere laudcs, 
Varo, tuas cupiant ct trlstia condoro bolla — 
Agrostoui tonui nioditabor arundino Musam. 
Noii iniussa cano. Si quis tamen haoc quoque, si quis 
(^aptus amoro logot, to nostrae, Vare, myricae, i) 

To nonuia omnc canct ; ncc Phocbo gratior ulla est, 
Quaiu sibi quao Vari pracscripsit pagina nomen. 

Porgite, Pieridcs. Chromis ct Mnasylos in antro 
8iIonum pucri somno videre iacentem, 
Inflatum hcstcmo vcnas, ut sempcr, laccho : u 

Sortii procul tantum capiti ddapsa iaeebant, 
Kt ijnuis attrita pcndebat cxntharus ansa. 
A<igros8i — nain s;\ci>o soncx spe'canninis ambo 
Lnsorat— iniiciunt ijv«is cx vincula sertis. 



BUCOHCA. ECL. VI. 18 

A.ddit 80 sociam timidisqne supervenit Aegle, 20 

Aegle, Naiadum pulchorrima, iamquc vidcnti 
Sanguincis frontcm moris ct tempora pingit. 
Ille dolum ridcns, Quo vincula nectitis 1 inquit 
Solvite me, pucri; satis cst potuissc videri. 
Carmina, quae voltis, cognoscitc ; carmina vobis, 26 

"~riuic aliud mcrccdis crit. Simul incipit ipso. 

-Tum vcro in numerum Faunosque forasquo videros 
Luderc, tum rigidas motare cacumina quercus; 
Noc tantum Phoebo gaudct Pamasia rupes, 
Nec tantum Rhodope miratur et Ismarus Orphea. ao 
Namque canobat, uti magnum pcr inane coacta 
>omina tcrrarumque animaeque marisque fuissent 
Et liquidi simul ignis ; ut his cxordia primis 
Omnia ct ipsc tcner mundi concrcverit orbis; 
Tum durare solum et discludere Nerca ponto 35 

Coeperit ct rcrum paulatim sumere formas ; 
lamque novum terrae stupeant luccscere solem, 

-Altius atque cadant subniotis nubibus imbres; 
Incipiant silvae cum primum surgere, cumquo 
Rara per ignaros errcut animalia montis. 40 

Hinc lapides Pyrrhac iactos, Satumia regna, 
Caucasiasque refert volucres furtumque Promethei. 
His adiungit, Hylan nautae quo fonto relictum 
Clamasscnt, ut litus, Elyla, Ilyla, omne sonaret; 
Et fortunatam, si numquam armenta fuissent, 46 

Pasiphaen nivei solatur amore iuvenci. 
Ah, virgo infelix, quae tc demcntia cepit! 
Proetides inplcrunt falsis mugitibus agros: 
At non tam turpis pccudum tamen ulla secuta cst 
Concubitus, quamvis collo timuisset aratrum 50 

-Et saepe in levi quacsissct comua fronte. 
Ah, virgo infolix, tu nunc in montibus erras; 
Ille, latus niveum moUi fultus hyacintho, 
Ilice sub nigra pallentis ruminat herbas, 
Aut aliquam in magnosequiturgregc. Claudite,Nymphac, 
Dictaeae Nymphae, nemomm iam claudito saltus, 66 
Si qua forte ferant oculis sese obvia nostris 
Errabunda bovis vestigia ; forsitan illum, 
Aut herba captum viridi, aut armenta sccutum, 



14 r. VERGILl MARONIS 

Percliioant aliquae stabula ad Gortynia vaccao. oo 

Tuni canit flcsperiduin miratam mala puellam; 

Tum Phaethontiadas musco circumdat amarae 

Corticis,i atquc solo proceras erigit alnos. 

Tum canit, crrautem Permessi ad iiumina Gallum 

Aonas in montis ut duxerit una soronim, os 

Utquo viro Phoebi chorus adsurrexerit onmis; 

Ut Linus haec illi, divino carmino pastor, 

Floribus atquo apio crinis omatus amaro, 

Dixerit : Hos tibi dant calamos, en accipo, Musae, 

Ascraeo quos ante seni, quibus ille solebat 70 

Cantando rigidas deducero montibus omos 

Ilis tibi Grynoi neinoris dicatur origo, 

Ne quis sit lucus, q;i(> sc phis iactet Apollo. 

Quid loquar, aut Scylhim Nisi, quam fama secuta est 

Candida succinctam latrantibus inguina monstris 76 

DuUchias vexasse rates et gurgite in alto 

Ah! timidos nautas canibus lacerasse mariuis, 

ATit ut mutatos Terei narraverit artus, 

Quas illi Philomela dapes, quae dona pararit, 

Quo cursu deserta petiverit, et quibus ante 80 

Infelix sua tecta supervolitaverit alis ? 

Omnia, quae, Phoebo quondam meditante, boatua 

Audiit Eurotas iussitquo ediscere laurus, 

llle canit : pulsao referunt ad sidera valles ; 

Cogero donec ovis stabulis numerumque referri sr 

lussit ot invito processit Vespcr Olympo. 

ECLOGA YIL 
MELIBOEUS. 

MELIBOEUS. CORYDON. THYRSIS. 

M. FoRTE sub arguta consederat ilice Daphnis, 
Compulerantque grcges Corydon et Thyrsis in ummi, 
Thyrsis ovis, Corydon distentas lacte capelias, 
Ambo florentes aetatibus, Arcades ambo, 
Et cantarc parcs, ct rcspondero parati. 5 

IIuc mihi, dum tcneras defendo a frigore myrtos, 
Vir grcgis ipse caper deerraverat ; atque ego Daphnim 
Aspicio. Illo ubi me contra videt : Ocius, inquit, 



BUCOLICA. ECL. VII. 15 

Huo ades, o Meliboec! caper tibi salvus et haedi; 
Et, si quid cossare potes, requiesce sub umbra. lo 
Huc ipsi potum venient per prata iuvenci; 
Hic viridis tenera praetexit arundine ripas 
Mincius, eque sacra resonant examina quercu. 
Quid facerem? neque ego Alcippen, neque Phyllida 

habebam, 
Depulsos a lacte domi quae clauderet agnos; ift 

Bt certamen erat, Corydon cum Thyrside, magnrnn. 
Posthabui tamon illorum mea seria ludo. 
.\lteniis igitur contenderc versibus ambo 
"^ Coepere ; altomos Musae meminisse volebant. 
^Hos Corydon, illos referebat in ordine Thyrsis. ao 

G. Nymphae, nostcr amor, Libethrides, aut mihi 
carmen, 
Quale meo Codro, concedite ; proxima Phoebi 
Vcrsibus illc facit ; aut, si non possumus omnes, 
Hic arguta siicra pendebit fistula pinu. 
T. Pastores, hedera nascentem omate poetam, 26 

Arcades, invidia rumpantur ut ilia Codro ; 
-^ Aut, si ultra placitum laudarit, bacchare frontem 
Cingite, ne vati noceat mala lingua futuro. 

C. Saetosi caput hoc apri tibi, Delia, parvus 
j liit ramosa Micon vivacis cornua cervi. 30 

Si proprium hoc fuerit, levi de mamiore tota 
Puniceo stabis suras evinct\ cothumo. 
T, Sinum lactis ct haecte Uba, Priape, quot annis 
Exspectare sat est: custos es pauperis horti. 
Ntmc te marmoreum pro tempore fecimus ; at tu, 36 
Si fetura gregem supplevcrit, aureus esto. 

C. Neiino Galatea, thymo milii dulcior Hyblae, 
Oandidior cycnis, hedera formosior alba, 
Cum primum pasti repetent praesepia tauri, 
Si qua tui Corydonis habet te cura, venito. 40 

T. Immo ego Sardoniis videar tibi amarior herbis, 
Horridior msco, proiccta vilior alga, 
Si mihi non hacc lux toto iam longior anno est. 
ito domum pasti, si quis pudor, ite iuvenci. 

C. Muscosi fontes et somno moliior herba, 45 

Bt quaevos rara viridis tegit arbutua umbra, 



16 P. VERGILI MAKONiS 

Solstitiom pecori dcfcndite; iani venit acstas 
Torrida, iam lacto turgent in palmite gommae. 
T. Hic focus et tacdiie pingues, hic plurimu& ignis 
Sempcr, ct adsidua postes fuligine nigri ; GO 

Hic tantum Borcao curamus frigora, qiiantum 
Aut numeruin lupus^ aut torrentia fiumina ripas. 

G. Stant et iunipori ct castaneac hirsutio ; 
Sti*ata lacent passim sua quaque sub arbore i)oma ; 
Omnia nunc rident ; at si formosus Alexis 66 

Montibus his abeat, videas et flumina sicca. 
T. Aret ager ; yitio moriens sitit aeris horba ; 
Liber pampineas invidit collibus umbras : 
Pbyllidis adventu nosti-ae nemus omiie virebit, 
luppiter et laeto dcsccndct plurimus imbri. ao 

G. Populus Alcidae gratissima, vitis laccho, 
Fomiosae myrtus Veneri, sua laurea Phocbo ; 
Phyllis amat corylos; illas dum Phyilis aniabit, 
N^ myrtus vincet corylos, noc laurea Phoebi. 
7? Fraxinus iu silvis pulcherrima, pinus in hortis^ 6S 
Populus in fluviis, abies in montibus altis ; 
Saepius at si me, Lycida formose, revisas, 
Fraxinus in silvis cedat tilH, pinus in hortis. 
M. Haec memini, et victum frustra contender» 
Thyrsim. 
Ex illo Corydon Corydon cst temporc nobis. 90 

ECLOGA VIIL 

PHARMACEUTRIA. 
DAMON. ALPHESIBOEUS. 

Pastorum Musam Damonis ei Alphesiboet 
Inmemor horbarum quoe est mirata iuvenca 
Ccrtantis, quorum stupefactae carmine lynccs^ 
Et mutata suos requierunt flumina cursus, 
Damonis Musam dicemus et Alphesiboei. S 

Tu mihi seu magni superas iam saxa Timavi, 
Sive oram Illyrici legis aequoris, cn erit umquam 
Ille dies, mihi cum liceat tua dicere facta? 
En erit, ut liceat totum mihi ferre per orbem ' 
Sola Sophocloo tua carmina digna cothumo? m> 



BUCOLICA. ECL. VIII. 17 

A te priDcipium, tibi desinet. Accipe iossis 
Carmina coopta tuis, atque hanc sine tempora circum 
Inter victricis hederam tibi serpero laurus. 

Frigida vix caelo noctis decesserat umbra, 
Cum ros in tenera pecori gratissimus herba, U 

Incumbens tereti Damon sic coepit olivae. 

D. Nascere, praeque diem veniens age, Lucifer, almom, 
Coniugis indigno Nisae deceptus amore 
Dum queror, ct divos, quamquam nil testibus illis 
Profeci, extrema moriens tamen adloquor hora. ao 
Incipc Maenalios mecum, mea tibia, versus. 
Maenalus argutumque nemus pinosque loquontis 
Semper habct ; semper pastorum ille audit amores, 
Panaquo, qui primus calamos non passus inertis. 
Incipe Mionalios mecum, niea tibia, vcrsus. S6 

Mopso Nisa datur: quid non speremus amantes? 
lungentur iam grypes equis, aevoque soquenti 
Cum canibus timidi Vonient ad pocula dammae. 
Mopse, novas incido faces : tibi ducitur uxor ; 
Sparge, marito, nucos : tibi doserit Hesperus Ootam. 90 
Incipe Maenalios mecum, mea tibia, versus. 
O digno coniuncta viro, dum despicis omnis, 
Dumque tibi est odio mea fistula dumque capellae 
Ilirsutumque supercilium promissaque barba, 
Nec curare deum credis mortalia quemquam! k 

Incipe Macnalios mecum, mea tibia, vorsus. 
Saopibus in nostris parvam te roscida mala-* 
Dux ego vestor oram — vidi cum matre legontcm. 
Alter ab undecimo tum me iam acceperat annus ; 
lam fragilis poteram ab terra contingere ramos. 40 
Ut" vidi, ut perii ! ut me malus abstidit error ! 
Incipe Maenalios mecum, mea tibia, versus. 
Nimc scio, quid sit Amor ; duris in cotibus illum 
Aut Tmaros, aut Rhodope, aut oxtremiGaramantes, 
Nec generis nostri puerum nec sanguinis edunt. 46 
Incipe Maenalios mecum, moa tibia, versus. 
Saevus Amor docuit natorum sanguino matrem 
Commacularo manus; crudelis tu quoque, mater; 
Crudelis mater magis, an puer inprobus ille ? 
Inprobus ille pucr; erudelis tu quoque, mater. 6o 



18 P. VEKGlLi MAKONIS 

Incipo Maenalios mecum, mea tibia, versus. 

Nunc et ovis ultro fugiat lupus, aurea durae 

MaJa ferant quorcus, narcisso floreat alnus, 

Pingnia corticibus sudent clcctra myricae, 

Certent et cycnis ululae, sit Tityrus Orpheus, 55 

Orpheus in silvis, intcr delphinas Arion, 

(Incipe Maenalios mecura, mea tibia, versus) 

Omnia vel medium fiant mare. Vivite, silvae : 

Praeceps aerii specula de montis in undas 

Dofcrar ; extremum hoc munus morientis habeto. co 

Desine Maenalios, iam desine, tibia, versus. 

Haec Damon ; vos, quae responderit Alphesiboeus, 
Dicite, Pierides ; non omnia possumus onmes. 

A. JBfifer aquam, ct molli ciuge liaec altaria vitta, 
Verbcnasque adole pinguis et mascula tura : 6& 

Coniugis ut magicis sanos avertere sacris 
Expetiar sensus ; nihiL hic nisi carmina desmit. 
Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim. 
Carmina vel caelo possunt deducere Lunam ; 
Carminibus Circe socios mutavit Ulixi; 70 

Frigidus in pmtis cantando rumpitur anguis. 
Ducite ab urbe donmm, mea cannina, ducite Daphnim. 
Tcma tibi haec primum triplici diversa colore 
Licia circumdo, terque hacc altaria circum 
Effigiem duco ; numcro dcus inpare gaudet. 75 

[Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim.] 
-Nccte tribus nodis temos, Amarylli, colorcs ; 
Nccte, Amarylli, modo, et, Veneris, dic, vincula necto. 
Ducite ab urbe domum, moa carmina, ducite Daplmim. 
Ivinius ut hic durescit et haec ut cera liquescit so 
Uno eodemquo igni, sic nostro Daplmis amore. 
Sparge mojam, et fragilis incende bitumine laurus. 
Daphnis me malus urit, ego hanc in Daphnido laumm. 
Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim. 
Talis amor Daphnim, qualis cum fcssa iuvencum 86 
Per nemora atque altos quaerendo bucula luoos 
Propter aquae rivum viridi procumbitin ulva, 
Perdita, ne« serae meminit decedere nocti, 
Talis amor teneat, nec sit mihi cura mcderi. 89 

Ducite ab urbc domum, mea cannina, ducite Daphnim. 



BUCOLICA. ECL. IX. 19 

Has olira exuvias mihi perfidus ille reliquit, 
Pignora cara^sui ; quae nunc ego limine in ipso, 
Terra, tibi mando ; debent haec pignora Daphnim. 
Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducito Daphnim. 
Has herbas atque haec Fonto mihi lecta venena 85 
Ipse dedit Moeris; nascuntur plurima Ponto. 
His ego saepe lupum fieri et se condere silvis 
Moerim, saepe auimas imis excire sepulchris « 
Atque satas alio vidi traducere messis. 9» 

IXicite ab urbe domum, mea carmina, ducitc Daphnim. 
Fer cineres, Amarylli, foras, rivoque fluenti 
Transque caput iace ; nec respexeris. His ego Daphnim 
Adgrediar ; nihil ille deos, nil carmina curat. 
Ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnim. 
Aspice, corripuit tremulis altaria flammis los 

Sponte sua, dum ferre moror, cinis ipsc. Bonum sit! 
Nescio quid certe est, et Hylax in limine latrat. 
Crodimus] an, qui amant, ipsi sibi somnia fingimt? 
l*arcite, ab urbe venit, iam, carmina, parcjte, Daphnis. 

ECLOGA IX. 
MOERIS. 

LYCIDAS. MOERIS. 

L. Quo te, Moeri, pedes ? an, quo via ducit, in urbem ? 
M. O Lycida, vivi pervenimus, advena nostri, 
Quod numquam veriti sumus, ut possessor agelli 
Diceret : Haec mea suut ; veteres migrate coloni. 
Nunc victi, tristes, quoniam Eors omnia versat, 6 

Hos illi — quod nec vertat beno— mittimus haedos. 
L. Certe equidem audieram, qua se subducere collcs 
Incipiunt, moljique iugum dcmittere clivo, 
Usque ad aquam et veteris, iam fracta cacumina, fagos 
Omnia carminibus vestrum servasso Menalc4n. lo 

M. Audieras, et fama fuit ; sed carmina tanttim 
Nostra valent, Lycida, tela intcr Martia, quantum 
Chaonias dicunt aquila vcDiente columbas. 
'Quod nisi mo qiuxcuiiique novas incidere lites 
Ante sinistra cava monuisset ab ilice comix, 16 

iNe^ tuus hic Moeris, nec vireret ipse Menalcasi^ 
3 



20 P. VERGILI MARONIS 

L. II cu, cadit in quemquam tantum scclus? hen, tna 

nobis 
Paene simul tecum solatia rapta, Menalca? 
Quis caneret Nymphiis \ qiiis Iiunium florentibus herbis 
Spargeret, aut viridi fontis induceret umbral ao 

Vel quae sublegi tacitus tibi carmina nuper, 
Cuin te ad Helicias ferres, Amaryllida, nostraB \ 
"Tit}Tg, dum redeo — brevis est via — pasce capellas, 
Et potuni pastas age, Tityre, et inter agendum 
Occursare capro, comu ferit ille, caveto." 26 

M, Immo hacc, quae Varo iiecdum perfecta canebat: 
"Vare, tuum nomen, sujwet modo Mantua nobis, 
Mantua, vae, miserae nimium vifcina Cremonae, 
Cantantes sublime ferent ad sidera cycnL" 
L. Sic tua Cyrncas fugiant cxamina taxos, 3o 

Sic cytiso pastao distendant ubera vaccae, 
Incipe, si quid habes Et me feccre poetam 
Pierides ; sunt et milii carmina ; mo quoque dicont 
Vatem pastores ; so<l non ego credulus illis. 
Nam neque adhuc Vario videor, nec diccre Cinna Sf 
Digna, sed argutos inter strepere anscr olores. 
3f. Id quidcm ago et tacitus, Lycida, mecum ipso 

voluto, 
Si valeam mcminisse ; neque est ignobile carmen. 
"IIuc ades, o Galatca ; quis est nani ludus in undis ? 
Ilic ver purpureuni, varios hic flumiria circum 40 

Fundit humus florcs, hic candida populus antro 
Imminet, ct lentac texunt umbracula vites ; 
IIuc ades ; insani feriant sine litora fluctus." 
L. Quid, quao tc pnra solum sub nocto canentem 
Audieram ? numcros mcmini, si vcrba tcnerem. 45 
M. "Daphni, quid antiquos signorum suspicis ortus? 
Ecco Dionaei processit Caesaris astiiim, 
Astrum, quo segctes gauderent frugibua, et quo 
Duceret apricis in collibus uva colorcm. 
Inscre, Daphni, piros ; carpent tua poina nepotes." 60 
Onmia fert aetas, animum quoquc : sacpc ego longos 
Cantando puerum meniini mo condere soles : 
Nunc oblita mihi tot cannina ; vox quoque Moerim 
lam fugit ipsa ; lupi Moerim videre priores. 



BUCOLICA. BCL. X. 21 

Scd tamcn ista satis refcrct tibi saepe Mcnakag. 95 
L. Caussando nostros in longum ducis amores. 
Et nunc omno tibi stratum silet aequor, ct onrnes, 
Aspicc, ventosi ccciderunt murmuris r-urae; 
'Hinc adco mcdia est nobis via; namque sepulchrum 
Incipit adparere Bianoris: hic, ubi densas 60 

Agricolae stringunt frondes, hic, Moeri, canamus; 
Hic haedos depone, tamen venieiims in urbem. 
Aut si, nox pluviam ne coUigat ante, veremur, 
Gantantcs licet usquc — ^minus via laedit — eamus; 
Cantantes ut eamus, ego hoc te fasce levabo. os 

3f. Desine plura, puer, et, quod nunc instat, agamus ; 
Carmina tum melius, cum venerit ix>se, canemua. 

ECLOGA X. 

GALLTJS. 

ExTREMUM hunc, Arethusa, mihi conccdo laborem: 
Pauca meo Gallo, scd quac lcgat ipsa Lycoris, 
Carmina sunt diccnda: ncget quis carmina Gallo? 
Sic tibi, cum fluctus subterlabere Sicanos, 
Doris aniara suam Tion intemiisceat undam, 
Incipe; soUicitos Galli dicamus amorcs, 
Dum tenera attoudent simae virgulta capeHao. 
Xon canimus surdis; rcspondent omnia silvae. 

Quae ncmora,' aut qui vos saltus habuore, puellae 
N^aides, indigno cum Gallus amore peribat? lo 

Nam nequo Famasi vobis iuga, nam ncque Pindi 
Uila moram fecere, nequo Aouic Aganippo. 
Illum etiam lauri, ctiam flcvcro myricae; 
i*inifcr illum ctiam sola sub mpc iacentem 
ALacnalus ot gelidi flevcrunt saxa Lycaei. 18 

Stant et oves circum; — ^nostri nec poonitct illas, 
Ncc te poenitcat pccoris, divino poeta: 
Kt formosus ovis ad flumina pavit Adonis — 
Venit ct upilio; tardi vouoro subulci; 
Uvidus hiberna vcnit de glando Menalcas. 20 

Omncs, Undc amor isto, rogant, tibi? Vcnit Apollo: 
Galle, quid insanis? inquit; tua cura Lycoris 
Perque nives alium perque horrida ca8tra secuta est. 



22 P. VERGILI MARONIb 

Venit et agresti capitis Silyanus honore, 

Florentis femlas et grandia lilia quassans. 2& 

Pan dcus Arcadiae venit^ quem Tidimus ipsi 

Sanguineis eb^ili bacis minioque rubcutem. 

Ecquis erit modus? inquit; Amor non talia curat; 

Nec lacrimis crudelis Amor, nec gramiua rivis, 

Nec cytiso saturantur apcs, nec fronde capellae. ao 

Tristis at ille: Tanfen cantabitis, Arcades, inqujt, 

Montibus baec vestris: soli cantarc pcriti 

Arcades. O mihi tum quam molliter ossa quiescanly 

Vostra mcos olim si fistula dicat amores! 

Atque utinam ex vobis unus, vestrique faissem w 

Aut custos gregis, aut maturae vinitor uvae! 

Certe, sivo mihi Phyllis, sive essct Amyntas, 

Seu quicumque furor,— quid tum, si fuscus Amyntas? 

Et nigrac viohio sunt et vaccinia nigra — 

Mecura inter salices leiita sub vito iaceret; 4» 

Serta mihi Phyllis legeret, cantaret Amyntas. 

Hic gelidi fontes, hic mollia prata, Lycori, 

Hic nemus; hic ipso tecum consumerer aevo. 

Nunc insanus amor duri me Martis in armis 

Tela inter media atque adversos detinet hostis: 4S 

Tu procul a patria — ^nec sit mihi credere tantum!— 

Alpinas, ah dura, nives et frigora Rheni 

Me sine sola vides. Ah, te ne frigora laedant! 

Ah, tibi ne teneras glacies secet aspera plantas! 

Ibo, et, Chalcidico quae sunt mihi conditsi versu i» 

Carmina, pastoris Siculi modulabor avena. 

Certum est in silvis inter spelaea ferarum 

Malle pati tenerisque meos incidere amores 

Arboribus ; crcscent illac, crescetis, amores. 

Interea mixtis lustrabo Maenala Nymphis, ^ S6 

Aut acris venabor apros. Non nie ulla vetabunt 

Frigora Parthenios canibus circumdare saltus. 

lam mihi per rupes videor lucosque sonantis 

Ire; libet Partho torquere Cydonia comu 

Spicula. — Tamquam haec sit nostri medicina furoris, eo 

Aut deus ille malis hominum mitescere discat! 

lam neque Hamadryades rursus nec carmina nobis 

Ipsa placent; ipsae nirsus concedite silvae. 



IMJCULIGA. ECL. X. 23 

Non illum nostri possimt mntaro laborcs, 
Ncc si frigoribus mediis Hebrumquc bibanius «6 

Sithoniasque nives hiemis subeamus aquosae, 
Noc si, cum moriens alta liber aret in ulmo, 
Aethiopum versemus ovis sub sidere Cancri, 
Omnia vincit Amor; et nos cedamus Amori. 

Haec sat erit, divae, vestrum cecinisse poetam, 70 
Dum sedet et gracili fiscellam texit hibisco, 
Pierides; vos haec facietismaxuma GaJlo, 
Qullo, cuius amor tantum mihi crescit in boras, 
Quantum vere novo viridis se subiicit alnus. 
Surgamus: solet esso gravis cantantibus umbra; rs 
luniperi gravis umbra; nocent et frugibus umbrao. 
Ite domum saturae, venit Hesperufs, jto caxKsUao. 



P. .VBRGILI MARONIS 

GEORGICON 

LIBER FRIMUS. 



QuiD faciat laoias segoteS) qua sidoro tcrrara 
Vcrtere, Maecenas, ulmisquo adiungere vitis 
Conveniat, quae cura. boum, qui cultus liabcndo 
8it pecori, apibus quanta expcrientia parcis, 
Ilinc canore incipiam. Vos, o clarissinia nniudi c 
Lmnina, labentem caelo quao ducitis annum; 
Liber et alma Ceres, vestro si niunerc telluB 
Chaoniam pingui glandem mutavit arista, 
Poculaque inventis AcheloiaH miscuit uvis; 
Et vos, agrestum praesentia numina, Fauni, lO 

Ferte simul Fauniquo pedem Dryadesquc pucllao 
Munera vestra cano. Tuque o, cui prinia frcmcutem 
Fudit equum magno tellu& pcrcussa tridentiy 
Noptune; et cultor ncmorum, cui pinguia Ceae 
Ter centum nivei tondent dumeta iuvenci; i& 

Ipse, nemus linquena patrium saltusque Lycaei, 
Pan, ovium custos, tua si tibi Macnala curae, 
Adsis, o Tegeace^ favcns, oleaeque Minerva 
Inventrix, unciquo puer monstrator aratri, 
Bt teneram ab radico ferens, Silvane, cuprcssum, ao 
Dique deaeque omncs, studium quibus arva tucri, 
Quique novas alitis non ullo semine fniges, 
Quique satis largum caelo demittitis imbrem; 
Tuquo adeo, quem mox quae sint habitura deorum 
Concilia, incertum est, urbesne invisere, Cacsar, 2& 
Terrarumque velis curam, ct tc niaxumus orbis 
Auctorem frugum tempestatumque potentcm 
Accipiat, cingcns matema tempora myrto^ 



GEORGICON LIB. I. 26 

An deus inmensi venias maris, ac toa nautae 
Numina sola colant, tibi serviat ultima Thule, 30 

Teque sibi gencrum Tethys emat omnibus undis, 
Anne novum tardis sidus te mensibus addas, 
Qua locus Erigonen inter Ohelasque sequentis 
Panditur ; ipse tibi iam bracchia contraliit ardens 
Scorpios, et caeli iusta plus parto reliquit ; 3.> 

Quidquid cris, — nam te nec sperant Tartara rogem. 
Ncc tibi regnandi veniat tam dira cupido ; 
Quamvis Elysios miretur Graecia campos, 
Nec repetita sequi curet Proserpina matrem — 
Da facilem cursum, atque audacibus adnuo coepti&^ 4o 
Ignarosque viae mecura miseratus agrestis 
iugredere, et votis iam nunc adsuesce vocari. 

Vere novo, gelidus Ciiuis cum montibus hmnor 
Liquitur et Zephyro putris se glaeba resolvit, 
Depresso incipiat iam tum mihi taurus aratro 46 

Ingemere, et sulco attritus spleadescere vomer. 
Ilia seges demum votis respondet avari 
Agricolae, bis quae solem, bis frigora sensit; 
lllius inmensae ruperunt horrea messes. 
At prius iguotum ferro quani scindimus aequor, so 

Ventos et varium caeli praedisccro morem 
Cura sit ac patrios cultusque habitusque locorum, 
Bt quid quaeque fcrat regio, et quid quaoquo re\;aset. 
Hic segetes, illic veuiunt felicius uvae ; 
Arborei fetus alibi, atque iniussa virescunt 65 

Gramina. Nonne vides, croceos ut Tmolus odores, 
ludia mittit ebur, mollcs sua tura Sabaei, 
At Chalybes nudi ferrum, virosaque Pontus 
Castorea, Eliadum palmas Epiros equarum? 
Continuo has leges aetcmaque foedera certis 60 

Inposuit natura locis, quo tempore primum 
Deucalion vacuum lapides iactavit in orbem, 
Unde homines nati, durum genus. 5i*go ^^, terrao 
Pingue solum primis cxtomplo a mensibus anni 
Fortes invertant tauri, glaebasque iacentis 66 

Pulverulenta coquat maturis solibus aestas ; 
At si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum 
Arcturum tenui sat erit suspendero sulco: 



2(5 F. VBRGILI MAKONI» 

Illic, officiant laotis ne fmgibus herbac, 
liic, stcrilom cxiguus no descrat humor arenam. 7« 

Altcniis idcm tonsas cessaro novales, 
Et sogiicm paticro situ duroscorc campum ; 
Aut ibi flava scrcs mutato siderc farra, 
Uudc prius laetum siliqua quassanto icgumcn 
Aut tcttuis fctus viciae tristisquc lupini 71 

Sustulcris fragilis calamos silyamquo sonantcm. 
Urit cnim lini campum segos, urit avenae, 
Urunt Lethaeo perfiisa papavera somno : 
Sod tamcn alternis facilis labor ; arida tantuui 
Nc saturarc fimo pingui pudoat sola, neve 80 

Effctos cincrcm inmundum iactare pcr agros. 
Sic quoque mutatis requiescunt fetibus arva, 
Ncc nulla interea est inaratae gratia terrao. 
Saepe etiani sterilis inccndcre profuit agros 
Atque levem stipulam crepitantibus urero flammis; 8i 
Sivo inde occultas viris et pabula terrae 
Pinguia concipiunt ; sive illis omue pcr ignom 
Excoquitur vitium, atque exsudat inutilis hiunor ; 
Seu pluris calor ille vias et caeca rclaxat 
Spiramcnta, novas voniat qua sucus in herbas ; 90 

Scu durat magis, et venas adstringit hiantis, 
No tenues pluviae, rapidive potcntia solis 
Acrior, aut J3oreae penctrabilc frigus adurat. 

Multum adeo, rastris glaebas qui frangit incrtis 
Vimineasque trahit cratis, iuvat arva ; ncquo illum 06 
Flava.Ceres alto uequiquam spectat Olympo ; 
Et qui, proscisso quae suscitat acquore terga, 
Rursus in obliquum verso perrumpit aratro, 
Kxcrcetque frequens tellurcm, atque inperat arvia. 

Ilumida solstitia atquo hiemes orate sorenas, loo 

Agricolae ; hiborno laetissima pulvere farra, 
Jiactus ager: nullo tantum so Mysia cultu 
lactat et ipsa suas mirantur Gargara messis. 
Quid dicam, iacto qui semino comminus arva 
Insequitur cumulosque ruit malc pinguis arcnao, 106 
Deindo satis fluvium inducit rivosquo scquentis, 
Et, cum exustus ager morientibus aestuat horbis, 

36 supercilio clivosi tramitis undam 



GEORGICON LIB. I. 27 

Elicit? illa cadens raucum per leyia mumnir 

Saxa ciet, scatebrisquo arentia temperat arva. iio 

Quid, qui, ne gravidis procumbat culmus aristis, 

Liixuriem segetum tenei*a depascit in herba, 

Cum primum sulcos aequant sata? quique paludis 

Collectum humorem bibula deducit arena, 

Praesertim incertis si mensibus amnis abundans 115 

Exit, et obducto late tenet omnia limo, 

Unde cavae tepido sudant humore lacunae? 

Nec tamen,haec ciim sint hominumqueboumquelabores 
Versando terram experti, nihil inprobus anser 
Strymoniaeque gnies et amaris intiba fibris lao 

Officiunt aut mnbra nocet. Patcr ipsc colendi 
Haud facilem esse viam voluit, primusque per artem 
Movit agros, curis acuens mortalia corda, 
Nec torpere gravi passus sua regna vetemo. 
Ante lovem nulli subigebant arva coloni ; i» 

No signare- quidem aut partiri Hmite campum 
Fas erat: in medium quaerebant, ipsaquo tellus 
Omnia liberius, nullo poscente, ferebat. 
IUe malum virus serpentibus addidit atris, 
Praedarique lupos iussit, pontumque moveri, iso 

Mellaque decussit foliis, ignemque rcmovit, 
Et passim rivis currentia vina repressit, 
Ut varias usus meditando extunderet artis 
Paulatim, et sulcis framenti quaererct herbam, 
Ut silicis venis abstmsum excudcret ignem. 135 

Tunc alnos primum fluvii sensere cavatas ; 
Navita tum stellis numeros et nomina fecit, 
Pleiadas, Hyadas, claramquo Lycaonis Arcton; 
Tum laqueis captare feras, et fallcre visco 
Inventum, et magnos canibus circumdare saltus. 140 
Atque alius latum fiinda iam verberat amnem, 
Alta petens, pelagoque alius trahit humida lina. 
Tum ferri rigor atque argutae lamina serrae, — 
Nam primi cuneis scindebant fissile lignum — 
fum variae venere artes. Labor omnia vicit i^ 

Inprobus et duris urguens in rebus egestas. 
Prima Ceres ferro mortalis vertere terram 
Instituit, cum iam glandes atquo arbuta sacrae 



28 P. VERGILI MAKONIS 

Dcficcrcnt silvao ct victiun Dodona negaroi 

Mox ct frumcntis labor additus, ut mala culmos m 

Essct robigo scgnisque horreret in arvis 

Carduus; intcrcunt scgctes, subit aspera silva, 

Lappacque triboliquc, intcrque nitentia culta 

Infclix lolium et steriles dominantur avenac. 

Quod nisi et adsiduis herbam insectaberc rastris, 166 

Et sonitu tcrrcbis aves, et ruris opaci 

Falce prcmcs umbram, votisque vocaveris im^rem, 

Heu, magnum alterius frustra spectabis acervum, 

Concussaque famcm in silvis solabcrc quercu. 

Dicendum ct, quao sint duris agrestibus arma, lao 
Quis siuo nec potuere seri ncc surgere mcsses: 
Voniis et inflexi primum gravo robur aratri, 
Tardaque Elcusiuac matris volventia plaustra, 
Tribulaquc, traheaequc, et iniquo poudero rastri; 
Virgoa praeterea Cclei vilisquc supcllcx, 105 

Arbuteae crates ct mystica vannus lacclii. 
Oninia quae multo ante memor provisa repones, 
Si to digna manet divini gloria ruris. 
Continuo in silvis magna vi flexa domatur 
In burim et curvi formam accipit ulnius aratrL ITQ 
Iluic ab stirpo pcdcs tcmo protcntus in octo, 
Binao aures, duplici aptantur dentalia dorso. 
Caoditur ct tilia antc iugo levis, altaque fagus 
Stivaquo, quae cursus a tergo torqueat imos; 
Et suspcnsa focis cxplorat robora funms. . 178 

Possum niulta tibi veterum praeccpta rcferre, 
Ni refugis tcnuisquo piget cognosccrc curas. 
Arca cum primis ingenti acquanda cylindro 
Et vcrtenda manu et crcta solidanda tcnaci. 
Ne subcant hcrbae, neu pulverc victa fatiscat, iso 

Tuni variac inludant pcstes: sacpo cxiguus mus 
Sub tcrris posuitquc domos atque horrea fccit; 
Aui oculis capti fodere cubilia talpac ; 
Inveutusquc cavis bufo, ct quae plurima tcrrae 1S4 
Monstra ferunt ; populatquc ingcntem farris accrvum 
Curculio, atquc inopi metuens fonnica sencctae. 
Contcmplator itcm^ cum se nux plurima silvis 
Induct in florem et ramos curvabit olentis: 



GEORGIOON lilB. I. 29 

Si superant fetus, pariter frumenta sequentur, 
Magnaque cum magno veniet tritura caloro; 190 

At si luxuria foliorum exuberat umbra, 
2^'equiquam pinguis palea teret area culmos. 
8emina vidi equidem niultos medicare serentis 
Et nitro prius et nigra perfundere amui*ga, 
Grandior ut fetus siliquis fallacibus csset, 196 

Et, quamvis igni exiguo, properata maderent. 
Vidi lecta diu et multo spectata labore 
Degenerare tamen, ni vis humana quot annis 
Maxuma quaeque manu legeret. Sic omnia fatis 
In peius ruero, ac rctro sublapsa referri; 200 

Non aliter, quani qui adverso vix flumine lembum 
Remigiis subigit, si bracchia forte remisit^ 
Atque illum in praeceps prono rapit alveus amni. 

Praeterea tam sunt Arcturi sidera nobis 
Ilaedorumque dies servandi et hicidus Anguis, 206 
Quani quibus in patriam ventosa per aequora vectis 
Pontus et ostriferi fauces temptantur Abydi. 
Libra die somnique pares ubi fecerit horas, 
Et mediimi luci atque umbris iam dividit orbem, 
. Exercete, viri, tauros, serite hordea campis, 210 

Usque sub extremum brumae intractabilis imbrem; 
Nec non et lini segetem et Cereale papaver 
Tempus humo tegere, et iamdudum incumbere aratris, 
Dum sicca telluro licct, dum nubila pendent. 
Vere fabis satio; tum te quoque, Medica, putros 216 
Accipiunt sulci, et milio venit annua cura, 
Candidus auratis aperit cum comibus annum 
Taurus, et adverso cedens Canis occidit astro. 
At si triticeam in messem robustaque farra 
Exercebia hunmm soUsque instabis aristis, 220 

Ante tibi Boae Atlantides abscondantur 
Gnosiaque ardentis decedat stella Coronae, 
Debita quam sulcis committas semina, quamque 
[nvitae properes anni spem credere terrae. 
Multi anto occasum Maiae coepere; sed illos 226 

Exsp^ctata seges vanis elusit aristis. 
Si vero viciamque seres vilemque phaselum 
Nec Pelusiacae curam aspcrnabere lcntis, 



30 P. VERGILI MARONIS 

Ilaud obscura cadons mittet tibi signa Bootes: 

Indpo, ct ad medias semcntcm cxtcndo pruinas. 

Idcirco certis dimcnsuni partibus orbem 
Per (luodcna rcjjit mundi Sol aurcus astra. 
Quinquc tcncnt caelum zonac; quarum una conuoo 
Scmpcr solc rubcns et torrida semper ab igui; 
Quam circum extremac dextra laeyaquo trahuntur, Sf 
Cacnilca glacie concretae atquo imbribus atris; 
llas inter mediamquc duao mortalibus acgris 
Muncrc concessac divom, ct via sccta pcr ambas, 
Obliciuus qua sc signonim vertcrct ordo. 
Mundiis, ut ad Scythiam Rhipacasquc arduus aroes 
('onsurgit, premitur Libyac dcvcxus in austros. 
Ilic vcrtcx nobis scmpcr sublimis; at illum 
Sub pcdibus Styx atra vidct Mancsquc profundL 
Maximius hic flcxu sinuoso elabitur Anguis 
Circum perque duas in morem fluminis Arctos, 
Arctos Occani mctuentis acquoro tinguL 
Illic, ut perhibent, aut intempesta silct nox 
Scmper, ct obtenta densantur nocte tenebrao, 
Aut rcdit a nobis Aurora diemque reducit, 
Nosquo ubi primus cquis Oriens adflavit anholis, 
lUic scra rubens acccndit lumina Vespcr. 
Hinc tcmpcstates dubio praediscere caclo 
Possumus, hinc mcssisq\ic dicm tempusquo serendi, 
Et quando infidum rcmis inpellcrc marmor 
Convcniat, quando annatas deduccre classis, 
Aut tempcstivam silvis evcrtcrc pinuni: 
Ncc frustra signonim obitus spcculamur et ortus, 
Tcmporibusquc parem divcrsis quattuor annum. 

Frigidus agricolam si quando continct imber, 
Multa, forent quao mox caelo properanda sereno, 
Maturare datur: durum procudit arator 
Vomcris obtunsi dcntem, cavat arbore lintres, 
Aut pccori signuni aut numeros inprcssit accrvis. 
Exacu\int alii vallos furcasquc bicomis, 
Atquo Amerina parant lentac rctinacula viti. 265 

Nunc facilis rubca texatur fiscina virga; 
Nunc torrctc igni frugcs, nunc frangite saxo. 
Quippc ctiam festis quaedam cxcrcerc diebus 



GEORGICON LIB. I. 31 

Fas et iura sinunt: rivos deducere nuUa 
Religio vetuit, segeti praetendere saepem, 270 

Insidias avibus moliri, incendere vepres, 
Balantumque gregem fluvio mersare salubri. 
Saepe o]eo tardi costas agitator aselli 
Vilibus aut onerat pomis, lapidemque revcrtpns 
Incusum aut atrae massam picis urbe reportat. 275 

Ipsa dies alios alio dedit ordine Luna 
Felicis operum. Quintam fuge: pallidus Orcus 
Eumenidesque satae; tmn partu Terra nefando 
Coeumque lapetumque creat, saevimique Typhoca, 
Et coniuriitos caelum rescindere fratres. 280 

Ter sunt conati inponcre Pelio Ossam 
Scilicet, atque Ossao frondosum involvere Olympum; 
Ter Pater exstructos disiecit fulmine montis. 
Septuma post decumam felix et ponere vitem, 
Bt prensos domitare boves, et licia telao 28S 

Addere; nona fugae melior, contraria furtis. 

Multa adeo gelida melius se nocte dedere, 
Aut cum sole uovo terras inrorat Eous. 
Nocte leves melius stiinil ic, nocte arida prata 
Tondentur; noctes lcntus non deficit humor. 2» 

Et quidam seros hiberiii ad Imninis ignis 
Pervigilat, ferroque faces inspicat acuto; 
Interea longum cantu solata laborem 
Arguto coniunx percurrit pectine telas, 
Aut dulcis musti Volcano decoquit humorem 21» 

Et foliis undam trepidi despumat aeni. 
At Fubicunda Ceres medio succiditur aestu, 
Et medio tostas aestu terit area fruges. 
Nudus ara, sere nudus; hiemps ignava colono. 
Frigoribus parto agricolae plerumque fruuntur, 300 
Mutuaque inter se laeti convivia curant; 
Invitat genialis hiemi>s curasque resolvit: 
Ceu prcssae cum iam portum tetigere carinae, 
Puppibus et laeti nautae inposuere coronas. 
Sed tamen et quemas glandes tum stringere tempus 305 
Et lauri bacas oleamque cruentaquo myrta; 
Tiim gruibus pcdicas et rctia poncro ccrvis, 
Auritosque sequi lepores; tum figere dammas, 



»2 P. VERGILI MARONIS 

Stup|>c:i torquontom Baloaris verfoora ffuidao, 

Cniii nix alta iacot, glaciem ciun fliimina trudunt sio 

(^uid tcinpostatcs autumni et sidcra dicain, 
At<iue, ubi iani breviorque dies et niollior aostas, 
Quae ngilanda viris? vel cimi ruit inibriferum vor, 
Spicea inxn campis cum mcssis inhomiit, et cum 
Frumeuta in viridi stipula lactentia tui^ont? 816 

Saepe ego, cum flavis messorem induceret anris 
Agricola et fragili iam stringeret hordea culmo, - 
Onmia ventorum concurrere proelia vidi, 
Quae gravidam late sogetem ab radieibus imis 
Sublimem expulsam eruorent; ita turbino nigro sao 
Ferret hiemps culmumque levem stipulasque volantis. 
Sacpe etiam inmensum caelo venit agmen aquaruni, 
p]t foedam glomcrant tempestatem imbribus atris 
Collectae ex alto nubes; ruit arduus aether, 
Kt phivia ingcnti sata laeta boumquo labores sas 

Diluit; inplcntur fossae, et cava flumina crescunt 
Cum sonitu, fervetquc fretis spirantibus aequor. 
Ipsc l*ater media niinborum in nocto corusoa 
Fulmiua molitur dextra; quo maxuma motu 
Tcrra trcmit, fugcre ferae, et mortalia corda sso 

l*er gentis humilis stnmt pavor; ille flagranti 
Aut Athon, aut Rhodopen, aut alta Ceraunia telo 
Deiicit; ingeminant austri et densissimus imber; 
Nunc nomora ingenti vento, nunc litora plangunt. 
IIoc mctucns, caeli menses et sidera serva, S8S 

Frigida Saturni sese q\io stella receptet, 
Quos ignis cacli Cyllenius erret in orbis. 
In primis venerare deos, atque annua magnae 
Sacra refer Cereri lactis opcratus in herbis, 
Extrcmao sub casum hiemis, iam vere sercno. 340 

Tum pingues agni, et tum mollissima vina; 
Tuin somni dulces densaeque in montibus umbrao, 
Cuncta tibi Cerereni pubes agrestis adorct, 
Cui tu lacte favos et miti dilue Baccho, 
Tcrque novas circum felix eat hostia fruges, 345 

Omnis quam chorus et socii comitentur ovautes, 
Et Cererem clamoro vocent in tecta; ncque ante 
Falcem maturis quisquam supponat aristis, 



GEOKGICON LIB. I. 33 

Quam Cereri torta redimitus tempora quercu 
l)ot motus inconpositos et carmina dicat. 350 

Atquc haoc ut cortis posscmus disccro signis, 
Aestusquc, pluvi:isque, et agcntis fiigora ventos, 
Ipso Patcr statuit, quid mcnstrua Luna moneret; 
Quo signo caderent austri; quid saepe yidentes 
Agricolao propius stabuUs armenta tenerent. 353 

Continuo, ventis surgentibus, aut frota ponti 
Incipiunt agitata tumescere et aridus altis 
Montibus audiri fragor, aut resonantia longe 
Litora misceri et nemorum increbescere murmur. 
lam sibi tum curvis male temperat unda carinis, aao 
Cum medio celercs revolant ex aequore mergi 
Clamoremque ferunt ad litora, cumque marinae 
In sicco ludunt fulicae, notasque paludis 
Deserit atque altam supra volat ardea nubem. 
Saepe etiam stcUas, vento inpendente, videbis 36g 

Praecipitis caelo labi, noctisquo per umbram 
Flammarum longos a tergo albescere tractus; 
Saepo levem paleam et frondcs volitare caducas, 
Aut summa nantis in aqua colludere plumas. 
At Borcae de parte tnicis cmn fuhninat, ct ciun 37o 
Burique Zephyrique tonat domus: omnia plenis 
Rura natant fossis, atque omnis navita ponto 
Humida vela legit. iNumquam inprudentibus imbcr 
Obfuit: aut illum surgentem valUbus imis 
Aeriae fugere grues, aut bucula caelum 37« 

Suspiciens patulis captavit naribus auras, 
Aut arguta lacus circumvolitavit hirundo, 
Bt veterem in limo ranae cednere querclam. 
Saepius et tectis pcnetraHbus extulit ova 
Angustum formica tcrens iter, ct bibit ingcns ss^ 

Arcus, ot e pastu dccedens agminc magno 
Corvorum incrcpuit densis excrcitus aUs. 
lam varias pclagi volucres, et quae Asia circum 
Dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri, 
Certatim largos humeris infundere rorcs, 385 

Nunc caput obiectare frctis, nunc currcro in undas, 
Bt studio incassum videas gestire lavandi. 
Tum comix plena pluviam vocat inproba voce 



34 P. VEKGILI liARONlS 

Et sola in sicca secum spatiatur arona. 
No noctuma quidem carpontcs ponsa puellao 390 

Nescivore hiemom, tosta cum ardeute viderent 
8cintillare oleum et putiis concrcscerc fungos. 
Noc minus cx imbri soles et a|)erta serena 
Prospiccro et certis poteris coguoscere signis: 
Nam noque tum steliis acies obtunsa videtur, 399 

Noc fratris radiis obnoxia surgero Lima, 
Tenuia nec lanae per caclum vellera ferri; 
Non tepidum ad solom poimas in litore pandimt 
Diloctae Thctidi alcyones, non oro solutos 
Innmndi mominero suos iactare maniplos. 400 

At nobulao niagis ima potunt campoque recumbunt, 
Solis et occasum scrvans do culmine summo 
Ncqiiiquam soros oxcrcet noctua cantus. 
Adparet liquido sublimis in aere Nisus, 
Et pro purpureo poonas dat Scylla capillo; 406 

Quacumquo illa levem fugiens secat aothera pennis, 
Ecco inimicus, atrox, magno stridoro per auras 
Insoquitur Nisus; qua so fort Nisus ad auras, 
Illa lovem fugiens rnptim socat aethera pennis. 
Tum liquidas corvi presso ter gutture voces 410 

Aut quater iugeminant, et saepe cubilibus altis^ 
Nescio qua praoter solitum dulcedinc laeti, 
Inter so in foliis strepitant; iuvat imbribus actis 
Progcniom parvam dulcisquo revisere nidos; 
Haud, oquidom credo, quia sit diviuitus illis 4i£ 

Ingenium aut rerum fato prudentia maior; 
Vcrum, ubi tempestas et caoli mobilis humor 
Mutavore vias et luppiter uvidus austris 
Donsct, erant quae rara modo, et, quao dcnsa, rolaxal 
Vortuntur spocios animorum, et pectora motus 4 
Nunc alios, aUos, duni nubila ventus agebat, 
Concipiunt: hinc illo avium conccntus in agris, 
Et laetae pecudes, et ovantes gutture corvi. 

Si vero solom ad rapidum lunasquo soqucntis 
Ordine respicies, numquam te crastina fallet 426 

flora, neque insitliis noctis capicro serenao. 
Luna, revcrtentis ciun primum colligit ignis, 
Si nigrum obsciiro conprenderit acia coinu, 



GEORGICON LIB. 1. 35 

Maxuinus agricolis pelagoque parabitur imber; 
At si virgineum sutfuderit ore ruborem, 430 

Ventus erit; vento semper rubet aurea Phoebe. 
Sin ortu quarto, namque is certissimus auctor, 
Pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit, 
Totus et ille dies, et qui nascentur ab illo 
Exactum ad mcnscm, pluvia ventisque carebunt, m 
Votaque servati solvent in litore nautae 
Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae. 
Sol quoque et exoriens, et cum se condet in uudas, 
Signa dabit; solem certissima signa sequuntur, 
Et quae mane refert, et quae surgentibus astris. 4io 
llle ubi nascentem maculis variavcrit ortum 
Conditus in nubem, medioque refugerit orbe, 
Huspecti tibi sint imbres ; namque urguet ab aito 
Arboribusque satisque Notus pecorique sinister. 
Aut ubi sub lucem dcnsa inter nubila seso 445 

Diversi rumpent radii, aut ubi pallida surget 
Tithoni croceum linquens Aurora cubile, 
Heu, male tum mitis defendet pampinus uvas: 
Tam multa in tectis crepitans salit horrida grando. 
Hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo, 460 

Profuerit meminisse magis; nam saepe videmus 
Ipsius in voltu varios errare colorcs ; 
Caeruleus pluviam denuntiat, igneus Euros; 
Sin maculae incipient rutilo inmiscerier igni, 
Omnia tum pariter vento nimbisque videbis 466 

Fervere. Non illa quisquam me nocte per altum 
Ire, neque a terra moneat convellere funem. 
At si, cum referetque diem condetque relatum, 
Lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis, 
Et claro silvas cemos Aquilone moveri. 46u 

Denique, quid vesper serus vehat, undc serenas 
Ventus agat nubes, quid cogitet humidus Auster, 
;Sol tibi signa dabit. Solem quis dicere falsum 
Audeat? Ille etiam caecos instare tumultus 
Saepe monet, fraudemque et operta tumescere bella. 46S 
Ille etiam exstincto miseratiis Caesare Romam, 
Cum caput obscura nitidum ferrugine tcxit, 
lapaque aetemain timuerunt saecula noctem. 
4 



m P. VERGILI MAEONIS^ 

Tcniporo quainquam illo tcllus quoquo ct acquora ponti, 

Obsceuaequc canes, inportunaeque volucrcs 470 

Signa dalxint. Quotiens Cyclopuni cffervcrc in agros 

Vidinius undanteni ruptis fornacibus Actnaui, 

FLminiarumquc globos liqucfactaque volvcre saxa! 

Annonun sonitmn toto Germania caclo 

Audiit; insolitis tremucrunt motibus Ali^os. 475 

Vox quoque pcr lucos volgo cxaudita silcntis, 

Ingcns, et simulacra modis pallentia miris 

Visa sub obscurum noctis; pccudcsquc locutae, 

Infandmn! sistunt amnes, tcrraequc dehiscunt, 

Bt macstiun inlacrimat tcmplis ebur, aeraque sudant 480 

Proluit insano contorquens vcrtice silvas 

Fluviorum rcx Eridanus, camposquc per omuis 

Cum stabulis armcnta tulit. Ncc tempore eodem 

Tristibus aut extis fibrae adparcre minaces, 

Aut jmteis manare cruor ccssavit, et altae 485 

Per noctem resonarc lupis ululantibus urbcs. 

Non alias caclo cecidcrunt plura screno 

Fulgura, ncc diri toticns arsere comctac. 

Ergo inter sese paribus concurrcre telis 

Romanas acies iterum videre Philippi; 49a 

ifec fuit indignum superis, bis sanguine nostro 

Emathiam ct latos Hacnii pingucsccrc campos. 

Scilicct et tempus venict, cum finibus illis 

Agricola, incurvo tcrram molitus aratro, 

Exesa invcnict scabra robigine pila, 4if 

Aut gravibus rastris galcas pulsabit inanis, 

Grandiaque cffossis mirabitur ossa sepulchris. 

Di patrii, Indigetcs, et Romulc Vcstaquc mater, 

Quae Tuscum Tibcrim et Romana Palatia servas, 

Hunc saltcm e\'crso iuvenem succurrere sacclo 506 

Nc prohibete! Satis iam pridem sanguine nostro 

Laomedonteae luimus periuria Troiae; 

lam pridem nobis caeli te regia, Cacsar, 

invidet, atque hominum queritur curare triumphos; 

Quippe ubi fas versum atque nefas : tot bella per orbom, 

Tam multae scelerum facies; non uUus aratro soe 

Dignus honos; squalent abductis aiTa colonis, 

Et curvae rigidum felces conflantur in ensem. 



GEORGICON LIB. I. 37 

Hinc movot Euphrates, illinc Germauia bellmii; 
Vicinae ruptis inter se legibus urbes 6io 

Arma ferunt; saevit toto Mars impius orbo; 
Ut cum carccribus sese effudere quadrigae, 
Addunt in spatia, et frustra retinacula tcndens 
Fertur equis auriga, neque audit currus habenaa. 



P. VERGILI MARONIS 

GEORGICON 

LIBER SECUNDUkS. 



Hactenus arvoruni cultus ct sidera cacli, 
Nunc tc, Baccho, canam, ncc iion silvcstria tccum 
Virgulta ct prolcm tardo crcsccntis olivac. 
riuc, patcr o Lenace ; tuis hic onmia plcna 
Muneribus, tibi pampinco grandus autunmo 5 

Floret ager, spumat plcnis vindemia labris; 
lluc, pater o Lenace, veni, nudataquo musto 
Tingue novo mccum dereptis crura cothumis. 

Principio arboribus varia est natura creandis. 
Xamquo aliae, nullis hominum cogentibus, ipsae 10 

k^ponto sua veniunt camposquo ct flumina late 
Curva tencnt, ut molle siler, lcntacq\:e gcnestao, 
Populus et ghiuca canentia fronde salicta; 
Pars auteni posito surgunt do seminc, ut altao 
Castaneae, nemorumquc lovi qiiao maxuma frondet u 
Aesculus, atque habitac Graiis oracula qucrcus. 
Tullulat ab radico aliis densissima silva, 
IJt ccrasis ulmisquo; ctiam Pamasia laurus 
Piirva sub ingenti matris se subiicit umbra. 
IIos natura modos primum dcdit; his genus omne ao 
Silvarum fmticumquo viret nemorumque sacronun. 

Sunt alii, quos ipse via sibi rcppcrit usus. 
Ilic plantas tenero abscindens de corporc matmm 
l)eix)suit sulcis; hic stirpcs obruit iirvo, 
Quadrifidasquo sudes, et acuto robore vallos; as 

Mivnmnu^ue aliae pressos propaginis arcus 



;j 



GEOEGICON LIB. II. 39 

Exspcctant et viva sua plantaria terra; 
Nil radicis egent aliae, summumquo putator 
Ilaud dubitat terrae referens mandare cacumen; 
Quin et caudicibus sectis — mirabile dlctu — 30 

Truditur e sicco radix oleagina ligno; 
Et saepo alterius ramos inpune videmus 
Vertere in alterius, mutatamque insita mala 
Ferre pirum, et prunis lapidosa rubescere corna. 

Quare agite o, proprios generatim discitc cultus, 35 
Agricolae, fructusque feros mollite colendo, 
Neu segnes iaceant terrae. luvat Ismara Baccho 
Conserere, atquc olea magnum vestire Taburnum. 
Tuque ades, inceptumque una decurre laborem, 
O decus, o famae merito pars maxuma nostraCj 40 
Maecenas, pelagoque volans da vela patenti. 
Non ego cuncta meis amplecti versibus opto, 
Non, niihi si linguae ccntum sint, oraque centum, 
Fcrrca vox ; ades, et i^rimi lege litoris oram , 
In manibus terrae; non hic te carmine ficto 45 

Atque per ambages et longa cxorsa tenebo. 

Sponte sua quao se tollunt in luminis oras, 
Infccunda quidcm, sed laeta et fortia surgunt; 
Quippe solo natura subest. Tamen haec quoque, si quis 
liiserat, aut scrobibus mandet mutata subactis, 50 

Exucrint silvcstrem animum, cultuque frequenti 
In quascumque voccs artis haud tarda sequcntur. 
Nec non et sterilis, quae stirpibus exit ab imis, 
lloc faciet, vacuos si sit digesta per agros ; • 
Nunc altae frondes et rami matris opacant, 65 

$Jrescentique adimunt fetus, uruntque ferenteni. 
lam, quae seminibus iactis se sustulit arbos, 
Tarda venit, seris factura nepotibus mnbram, 
Pomaque degenerant sucos oblita priores, 
Et turpis avibus praedam fert uva racemos. 6D 

Scilicet onmibus est labor inpendendus, et omnes 
Cogendae in sulcum, ac multa mercede domandac. 
Sed truncis oleae melius, propagine vites 
Respondent, solido Paphiae do robore myrtus; 
Plantis et durae coryli nascuntur, et iugens 6S 

Fraxinus, Herculeaequc arbos umbrosa coronao, 



40 P. VEKGILI MARONLS 

Chaoniiquo patris glandes; etiam ardua palma 

Nascitur, et casus abies yisura marinos. 

Inseritur vero et fetu nucis arbutus horrida, 

Et steriles platani malos gessere valentis; 70 

Castaneae fagiis, ornusque incanuit albo 

Floro piri, ghuidenique sues fregero sub ulmis. 

Nec modus inserere atquo oculos iuponere sini[)Iex- 
Nam, qua se medio trudunt de cortice gemmao 
Kt tenuis rumpunt tuuicas, angustus in ipso 75 

Fit nudo sinus: huc aliena ex arbore germen 
Includunt, udoque docent inolescero libro. 
Aut rursum enodes trunci resccantur, et alto 
Finditur in solidum cimeis via, deindo fer<ice8 
Plantao inmittuntur : ncc longum tempus, et ingens 80 
Exiit ad caeluni ramis felicibus arbos, 
Miraturquo novjis frondes et non sua poma. 

rracterea gcnus haud unum, nec fortibus ulmis, 
Ncc salici lotoquc, ncque Idaeis cyparissis; 
Nec pingues unam in faciem nascuntur olivae, 86 

Orchados, et radii, et amara pausia baca, 
Pomaque et Aldnoi silvae; nec surculus idem 
Cnistumiis Syriisque piris gravibusquo volemis. 
Non eadom arboribus pendct vindcmia nostris, 
Quam Mcthymnaco c^irpit de palmite Lcsbos; 90 

Sunt Thasiac vites, sunt et Mareotides albae, 
Pinguibus hae terris habiles, lcvioribus illae; 
Et passo Psithia utilior, tenuisque Lageos, 
Temptatura pedcs olim vincturaquo linguam; 
Purpureao, preciacque; et quo te carmine dicam, h» 
Hhactica? nec cellis ideo contende Falernis. 
Sunt et Aminaeao vites, firmissima vina, 
Tmolius adsurgit quibus ct rex ipso Phanacus; 
Argitisque minor, cui non certaverit ulla 
.\ut tantum fluere aut totitlem duraro per aimos. loo 
Non ego te, Dis et mensis accepta secundis, 
Transicrim, Rhodia, et tumidis, Bumaste, racemis. 
Sed neque, quam multae spedes, ncc, nomina quae sint, 
Est numerus; neque enim numero conprendere refert; 
Qucm qui scire velit, Libyci velit aequoris idem 105 
Discere quam mnltae Zephyro turbentur arenae. 



GEORGICON LIB. II. 41 

Aut, ubi navigiis violentior incidit Eurus, 
Nosse, quot louii veniant ad litora fluctus. 

Nec vero terrae ferre omnes omuia possunt. 
Fiuminibus salices crassisque paludibus alni iio 

Nascuntur, steriles saxosis montibus orni : 
Litora myrtetis laetissima; deuique apertos 
Bacchus amat collis, aquilouem et frigora taxL 
Aspice et extremis domitum cultoribus orbem, 
Eoasque domos Arabum pictosque Gclonos: 116 

Divisae arboribus patriae. Sola India uigrum 
Fcrt ebenum, solis est turea virga Sabaeis. 
Quid tibi odorato referam sudantia ligno 
Balsamaquo et bacas semper frondcntis acanthi ? 
Quid nemora Aethiopum, molli canentia lana? lao 

Vellcraque ut foliis depcctant tenuia Seres? 
Aut quos Oceano propior gerit India lucos, 
Extremi siuus orbis, ubi aora viucere summum 
Arboris haud ullae iactu potuere sagittac ? 
Et geus illa quideui sumptis non tarda pharetris. 12S 
Mcdia fert tristis sucos tardumquo saporem 
Felicis mali, quo uon praeseutius ullum, 
Pocula si quaudo saevae infecero novercae 
Miscueruutquo herbas et non iuuoxia verba, 
Auxilium veuit, ac membris agit atra vcnena. 130 

Ipsa ingcus arbos faciemque simillima lauro, 
Et, si nou aliuiu late iactarct odoreui, 
Laurus crat ; folia liaud ullis labcntia ventis ; 
Flos ad priiua teuax; animas et olentia Medi 
Ora f ovent illo et senibus medicantur anhelis. 135 

Sed neque Medorum silvae, ditissima terra, 
Nec pulcher Ganges atque auro turbidus Hermus 
Laudibus Italiao ccrteut, non Bactra, ncque Indi, 
Totaque turiferis Pauchaia pinguis arenis. 
Haec loca non tauri spirantes uaribus ignem 140 

Invertere satis inmanis dcntibus hydri, 
Nec galeis dcusisque virum seges horruit hastis; 
Sed gravidae fruges et Bacchi Massicus humor 
Inplevcre ; teuent oleae armentaque laeta. 
Hinc bellator equus campo sese arduus infert; itf 

Hinc albi, Clitumne, greges et maxuma taurus 



42 P. VERGILl MAUONIS 

Victinia, sacpe tuo j>erfu8i fluminc sacro, 

Ilonianos ad tcmpla doum duxere triumphos. 

Ilic ver adsiduiuu atque alicnis mensibus aestas; 

Bis grayidac pccudos, bis pomis utilis arbos. loo 

At rabidac tigrcs absunt ct sacva leonum 

Semina, nec miseros fallunt aconita lcgcntis, 

iVec rapit inmensos orbis per humum, nequc tauto 

8(iu:mieus in spiram tractu so colligit anguis. 

Addc tot cgrcgias iirbes operumquo laborem^ 155 

Tot congesta nianu pnicniptis oppida saxis, 

Fluminaque antiquos subtorlabentia muros. 

An mare, quod supra, memorem, quodque adhiit infra? 

Aniie lacus tantos, te, Lan maxume, teque, 

Phictibus et fremitu adsurgcns I^cnace mariuol leo 

An nicmorem portus Lucrinoque addita claustra 

At(jue indignatum magiiis stridoribus aequor, 

luliii (jiLi ponto longe sonat unda refuso 

Tyrrhcnusquc frctis inmittitur aestus Avernis ? 

Hacc eadcm argenti rivos aerisque metalla n» 

Ostendit venis, atquc auro plurima fluxit 

[laec gcnus acro virum, Marsos, pubemquc SaboIIam, 

AdsuctunKiue malo Ligurem, Volscosquc verutos 

Extulit, haec Uccios, Marios, magnosque Oamillos^ 

Scipiadas duros bello, ct tc, maxume Cacsar, 170 

Qui nunc cxtremis Asiae iam victor in oris 

In]>ellem avertis Ilomanis arcibus Indum. 

Salve, magna parens frugum, Satumia tellus, 

Magna virum; tibi res antiquao laudis ct artis 

Ingredior, sanctos ausus recludere fontis, 1^5 

Ascraeumque cano Romana per oppida carmcn. 

Nunc locus arvorum ingeniis, quae robora cuique^ 
(^uis color, et quae sit rebus natura fercndis. 
Difficiles primum tcrrao coUesque nialigni, 
Tenuis ubi argilla et dumosis calculus arvis, jqq 

Palladia gaudcnt silva vivacis olivae. 
Indicio est tractu surgens oleastcr eodem 
Plurimus ct strati bacis silvestribus agri. 
At quae pinguis humus dulcique uligine laeta, 
Quique frequens herbis ot fertilis ubere campus— » lag 
Qualem saope cava montis convalle solemus 



GEOKGICON LIB. ii. 43 

Dcspicere ; huc summis liquuntur rupibus amnes, 
Felicemque trahunt limum — quique editus austro, 
Et filicem curvis invisam pascit aratris: 
Hic fcibi praevalidas olim multoque fluentis 190 

Suffifiiet Baccho vitis; hic fertilis uvae, 
Hic laticis, qualem . pateris libanms et auro, 
Inflavit cum pinguis ebur Tyrrhenus ad aras 
Lancibus et pandis fumantia reddimus exta. 
Sin armenta* magis studium ^dtulosque tueri, 193 

Aut fetus ovium, aut urentis culta capellas, 
Saltus et saturi petito longinqua Tarenti, 
Et qualem infelix amisit Mantua campum, 
Pascentem niveos herboso flumine cycnos : 
Non liquidi gregibus fontes, non gramina dcerunt, 200 
Et, quantuni longis carpent armenta diebus, 
Exigua tantum gelidus ros nocte reponet. 
Nigra fere et presso pinguis sub vomere terra, 
Et cui putre solum, — namque hoc imitamur arando — 
Optuma frumentis ; non ullo ex aequoro cernes 206 
Plura domum tardis decedere plaustra iuvencis ; 
Aut unde iratus silvam devcxit arator 
Et nemora evertit multos ignava per annos, 
Antiquasque domos avium cum stirpibus imis 
Eruit ; illae altum nidis petiere relictis ; 210 

At rudis enituit inpulso vomere campus. 
Nam ieiuna quidem clivosi glarea ruris 
Vix humilis apibus casias roremque ministrat ; 
Et tofus scaber, et nigris exesa chelydris 
Creta negant alios aeque serpentibus agros nt 

Dulcem ferre cibum et curvas pracbere latebras. 
Quae tonuem exhalat nebulam fumosque volucris, 
Et bibit huniorem, et, cum volt, ex se ipsa reraittit, 
Quaeque suo semper viridis se gramine vestit, 
Nec scabio et salsa laedit robigine fernim, 220 

Illa tibi laetis intexet vitibus ulmos, 
Illa ferax oleae est, illam experiere colendo 
Et facilem pecori et paticntem vomcris und 
Talcm dives arat Capua et vicina Vesevo 
Ora iugo et vacuis Clanius non aequus Aoerris. 225 
Nunc, quo quamque modo possis cognoscere, dicam. 



41 F. VERGILI MAllONlb 

llara sit an Bupra morem si densa requiros, 
Altera frumeiitis quouiam favet, altera Baccho, 
Densa magis Coreri, rarissima quaoque Lyaeo: 
Ante locum capies oculis, altequo iubebis 290 

In solido putouni dcmitti, omnemquc re{)onos 
llursus humum, et pedibus smnmas aequabis arenas. 
Si decrunt, rarum, i^ecoriquc et vitibus almis 
Aptius uber erit ; sin in sua posse uegabunt 
Ire loca et scrobibus suiKjrabit terra repletis, aas 

S[)i8sus agcr; ghiebas cunctantis crassaquo terga 
Exspecta, et validis terram proscinde iuvencis. 
Salsa autem tellus et quae perhibetur amai*a — 
Frugibus infelix ea, nec mansuescit arando, 
Ncc JJaccho gonus, aut pomis sua nomina servat— ^ 
Tale dabit specimen : l\i spisso vimine qualos, 
CohKpie prelorum funiosis deripc tcctis; 
JIuc agcr illo malus dulccsque a fontibus undae 
Ad plenum calcentur; aqua eluctabitur omnis 
Scilicot, et grandes ibunt per vimina guttae; atf 

At sapor indicium faciet mauifestus, et ora 
Tristia temptantum sensu torquebit amaro. 
Pinguis item quao sit tellus, hoc denique pacto 
Liscimus: haud uniquam manibus iactata fatiscit^ 
Sed picis in morem ad digitos lentescit habendo. aeo 
Huinida maiores herbas alit, ipsaque iusto 
Laetior. Ah niminm ne sit mihi fertilis illa, 
Neu sc praevalidam primis ostendat aristis ! 
Quae gravis est, ipso tacitam se pondere prodit, 
Quaeque levis. Promptum est oculis praediscere ni- 
gram, 266 

Et quis cui color. At sceloratum exquirere frigus 
Difficile est : piceae tantum taxique nocentes 
Interdum aut hcderao pandunt vestigia nigrae. 

His animadversis, tcrram multo ante memento 
Excioquere et magnos scrobibus concidere montis, aoo 
Ante supinatas aquiloni ostendere glaebas, 
Quam laetum infodias vitis gcnus. Optuma putri 
Arva solo : id venti curant gclidaequo pruinae 
Bt labefacta movens robustus iugera fossor. 
At, si quos haud ulla viros vigilantia fugit, aos 



GEORGICON LIB. II. 45 

Ante lociiiu similcm exquirimt, ubi prima paretur 

Arboribus seges, et quo mox digesta feratur, 

Mutatam igiiorent subito ne scmina matrem. 

Quin etiani caeli regionera in cortice signant, 

Ut, quo quaeque modo steterit, qua parte calores 270 

Austrinos tulerit, quae terga obvertcrit axi, 

Restituant : adeo in teneris consuescere multum est. 

Collibus an plano melius sit ponere vitem, 

Quaere prius. Si pinguis agros metabere campi, 

Densa sere ; in denso non segnior ubere Bacchus ; 275 

Sin tumiilis adclive solum collisque supinos, 

Indiilge ordinibus, nec setius omnis in unguem 

Arboribus positis secto via limite quadret. 

Ut saepo ingenti bello cum longa cohortes 

Kxplicuit legio, et campo stetit agmen aperto, «• 

Directaeque acies, ac lato fluctuat omnis 

Aere renidenti tellus, necdum horrida miscent 

Proelia, sed dubius mediis Mars errat in armis ; 

Omnia sint paribus numeris dimensa viarum; 

Non animum modo uti pascat prospcctus inanem, 286 

Sed quia non aliter viris dabit omnibus aequas 

Terra, neque in vacuuni poterunt ae extendere rami. 

Forsitan et scrobibus quae sint fastigia quaeras. 
Ausim vel tenui vitem comraitterc sulco. 
Altior ac ponitus terrae defigitur arbos, 290 

Aesculus in primis, quae, quantura vertice ad auras 
Aetherias, tantura radice in Tartara tendit. 
Ergo non hicmes illam, non flabra, neque imbres 
Convellunt; inmota manet, multosque nepotcs, 
Multa virum volvens durando saecula vincit; 2dc 

Tum fortis late ramos et bracchia tendens 
Huc illuc, niedia ipsa ingentem sustinet umbram. 

Neve tibi ad solera vergant vineta cadentem; 
Neve inter vitis corylum sere; neve flagella 
Surama pete, aut summa defringe ex arbore plantas ; 300 
Tantus amor terrae; neu ferro laedc retunso 
Semina; neve oleae silvestris insere truncos: 
Nam saepe incautis pastoribus excidit ignis, 
Qui, furtim pingui primuni sub cortice tectus, 
Robora conprendit, frondes'][ue elapsus in altas aos 



4G P. VERGILI MAHOMS 

Ingentem caelo sonituni dedit; inde secutu» 

l*er ramos victor perque alta cacumina regnat, 

Et totum involvit flammis ncnms, et ruit atram 

Ad caelum picea crassus caligine nubem, 

Praesertim si tenipestas a vertice silvis 8io 

Incubuit, glomeratque ferens incendia ventus. 

Hoc ubi, non a stirpe valent caesaeque roverti 

Possunt atque ima similes revirescere terra; 

Infelix superat foliis oleaster amaris. 

Nec tibi tam prudens quisquam persuadeat auctor 315 
Tellurem Borea rigidam spirante movere. 
Riira gelu tunc claudit hiemps, nec semine iacto 
Concretam patitur radicem adfigere terrae. 
Optuma vinetis satio, cum vere rubenti 
C:iiidida venit avis longis invisa colubris, 320 

Pri.na vel autumni sub frigora, cum rapidus Sol 
Noiidum hiemem contingit equis, iam praeterit aestas. 
Ver adeo frondi nemorum, ver utile silvis, 
Voro tument terrae et genitalia semina poscunt. 
Tiini pater omuipotens fecundis imbribus Aether 325 
Couiugis in gremium laetao descendit, et omnis 
Ma^^ims alit, niagno commixtus corpore, fctus. 
Avia tum resonant avibus virgulta canoris, 
Et Venerem certis repetunt armenta diebus ; 
Parturit almus ager, Zephyrique tepentibus auris 330 
Laxant arva sinus ; supcrat tener omnibus humor ; 
Inqiie novos soles audent se gramina tuto 
Crodere; nec metuit surgentis panipinus austros 
Aut actum caelo magnis aquilonibus imbrcni, 
Sod trudit gemmas et frondes explicat omnis. 335 

Non alios prima crescentis origine mundi 
Inluxisse dies aliumve habuisse tenorom 
Crediderim: ver iUud erat, ver magnus agebat 
Orbis, et hibernis parcebant flatibus Euri: 
Cum primao lucem pecudes hausere, virumque S4o 
Ferrea progenies duris caput extulit arvis, 
Inmissaeque ferae silvis et sidera caelo. 
Nec res hunc tenerae possent perferre laborem, 
Si non tanta quies iret frigusque caloremque 
Inter, et exciperet caeli indulgentia terras. 313 



GEORGICON LIB. II. 47 

Quod 8uj)erest, quaecumque premes virgulta per agros, 
Sparge fimo pingui, et multa memor occule terra, 
Aut lapidem bibulum, aut squalentis infode conchas. 
Inter enim labentur aquae, tenuisque subibit 
Halitus, atque animos tollent sata ; iamque reperti, 350 
Qui saxo super atque ingentis pondere testae 
Urguerent; hoc effusos munimen ad imbris, 
lloc ubi hiulca siti findit canis aestifer arva. 

Seminibus positis, superest diducere terram 
Saepius ad capita, et duros iactare bidentis, 356 

Aut presso exercere solum sub vomere, et ipsa 
Flectere luctantis inter vineta iuvoncos; 
Tum levis calamos ot rasae hastilia virgac 
Fraxineasque aptare sudes, furcasquo valentis, 
Viribus eniti quarum et contemnere vcntos 300 

Adsuescant, summasque sequi tabulata pcr ulmos. 

Ac dum prima novis adolescit frondibus aetas, 
rarcendum teneris, et, dum se laetus ad auras 
Pahnes agit laxis pcr purum inmissus habenis, 
Ipsa acie nondum falcis temptanda, sed uncis 365 

Carpendae manibus frondes, interque legendae: 
Inde ubi iam validis amplexae stirpibus ulmos 
Exierint, tunc stringo comas, tunc bracchia tonde; 
Anto reformidant ferrum ; tum denique dura 
Exercc inperia, et ramos compcsce fluentis. 370 

Texendae saepes etiam ct pecus omne tenendum, 
Fraecipue dum frons tenera inprudensquc laborum; 
(vui super indignas hiemes solemque potentem 
Silvestres uri adsidue capreacque sequaces 
inludunt, pascuntur oves avidaequo iuvencae. 375 

Frigora* nec tantum cana concrcta pruina, 
Aut gravis incumbcns scopulis arentibus aestas, 
Quantum illi nocuere gregcs, durique venenum 
Dentis et admorso signata in stirpe cicatrix. 
Non aliam ob culpam Baccho caper omnibns aris. 380 
Cacditur et veteres ineunt proscaenia ludi, 
l*raomiaquo ingeniis pagos et compita circum 
Thesidae posuere, atque inter pocula laeti 
Mollibus in pratis unctos saluere per utres. 
Nec non Ausonii, Troia gens missa, coloui 386 



45 l\ VERGILI MARONIS 

Versibus incomptis ludunt risuquo soluto, 

Oraquo corticibus sumunt liorrcnda cavatis, 

Et to, Bacclie, vocant per carmina laeta, tibique 

Oscilla ex alta suspendunt moUia pinu. 

Ilinc omnis largo pubescit vinea fetu, 890 

ronplentur vallesque cavae saltusquft profundi, 

Et (luocumque deus circum caput egit lioncstiun. 

Ergo rite suum Baccho dicemus bonorem 

Carminibus patriis lanccsque et liba feremus, 

Et ductus comu stabit sacer hircus ad aram, 395 

Pinguiaque in veribus torrebimus exta columis. 

Est etiam ille labor curandis vitibus alter, 
Cui numquam exhausti satis est : namque omne qaot 

annis 
Terque quaterquc solum scindendum, glaebaque versis 
Aeternum frangenda bidcntibus; omne levandum 400 
Fronde nemus. Redit agricolis labor actus in orbem, 
Atque in se sua per vestigia volvitur annus. 
Ac iam olim seras posuit cum vinea frondes 
Frigidus et silvis aquilo decussit honorem, 
lani tum acer curas venientem extendit in annum 406 
Rusticus, ct curvo Saturni dente relictam 
rcrsequitur vitem attondens fnigitque putando. 
Primus humum fodito, primus devecta cremato 
Sarmenta, et vallos primus sub tecta referto; 
Postremus metito. Bis vitibus ingruit mnbra; 410 

liis segetem densis obducunt scntibus herbae; 
Durus uterque labor: laudato ingentia mra, 
Exiguum colito. Ncc non etiam aspera msci 
Viniina per silvam, et ripis fluvialis arundo 
Cacditur, incultique exercct cura salicti. 415 

lam vinctae vites, iam falccm arbusta rcponunt, 
lam canit eflfectos extremus vinitor antes: 
Sollicitanda tamen tellus, pulvisque movendus, 
Et iam maturis metuendus luppiter uvis. 

Contra non ulla est oleis cultura; neque illae 420 
Procurvam exspectant falcem rastrosque tenacis, 
Cum semel haeserunt arvis aurasque tulerunt; 
Ipsa satis tellus, cum dente rechiditur unco, 
SuflScit humorem et gravidas cum vomere fruges; 



GEORGICON LIB. II. 49 

Hoc pinguem et placitam Paci nutritor olivara. 426 

Poma quoque, ut primum truncos senscre valentis 
Et viris habuere suas, ad sidera raptim 
Vi propria nituutur opisquc haud iudiga nostrae. 
Nec minus interea fetu nemus omne gravescit, 
Sanguineisque inculta rubent aviai'ia bacis: 430 

Tondentur cytisi, taedas silva alta ministrat, 
Pascunturque ignes nocturni et lumina fuudunt: 
Et dubitant hominee serere atque inpendere curam? 
Quid maiora sequar? sahces humilesque genestae, 
Aut illae pecori frondem aut pastoribus umbras 435 
Sufliciunt, saepemque satis et pabula melli. 
Et iuvat undantem buxo spectare Cytorum 
Naryciaeque picis lucos, iuvat arva videre 
Non rastris, hominum non ulli obnoxia curae. 
Ipsae Caucasio steriles in vertice silvae, m 

Quas animosi Euri adsiduo franguntque feruntque, 
Dant alios aliae fotus, dant utile lignum 
Navigiis pinos, domibus codrumque cupressosque ; 
Hinc radios trivere rotis, liinc tympana plaustris 
Agricolae, et pandas ratibus posuere cannas; 446 

Viminibus salices fecundae, frondibus uhni, 
At myrtus validis hastilibus et bona bello 
Cornus; Ituraeos taxi torquentur m arcus; 
Nec tiliae leves aut tomo rasile buxum 
Non formam accipiunt ferroque cavantur acuto; 460 
Nec non et torrentem undam levis innatat alnus, 
Missa Pado; nec non et apes examina condunt 
Corticibusque cavis vitiosaeque ilicis alveo. 
Quid memorandum aeque Baccheia dona tulcrunt? 
Bacchus et ad culpam caussas dedit: ille furentis 465 
Gentauros leto domuit, Rhoetumque Pholumque 
Et magno Hyiaeum Lapithis cratere minantem. 

O fortunatos nimium, sua si bona norint, 
Agricolas, quibus ipsa, procul discordibus amiis, 
Eundit humo facilem victum iustissima tellus! 4eo 

Si non ingentem foribus domus alta superbis 
Mane salutantum totis vomit aedibus undam, 
Nec varios inhiant pulchra testudine postis, 
Inlusasque auro vestes, Ephyreiaque aera. 



f>0 P. VKUGILI MAKONIS 

Alba iicqiic Assyrii) fiicatiir liiiia vciicno, 4G6 

Ncc c;i8ia Ii<|uidi corrumpitur iisus olivi: 

At sccura (juics ct iicscia fallcrc yiUx, 

Divcs oputii variarum, at latis otia fuiidis, 

Spcluncac, viviquc lacus, at frigida Tcnipe, 

Mu^tus(]uo boum, nioIlc3(j[uc sub arbore sonini 470 

Non absunt; illic saltus ac lustni fcranim, 

Kt paticns ojMirum exiguoquc adsucta iuventus, 

Sacra dcum, sancti^iuc patrcs; cxtrcma pcr illos 

lustitia exccdens tcrris vcstigia fccit. 

Mc vcro primum (bdccs ante onmia Musac, 475 

(^uarum sacra foro ingcnti j^ercussus amorc, 
Accipiant, caclijpic vias et sidera monstrcnt, 
Dcfcctus snlis varios, lunacquc labores, 
Undo trcmor tcrris, qua vi maria alta tumescaut 
Obiicibus ruptis rursus^iuc in sc ipsa residant, 4fiO 

Qiiid tantum (^ccano propcrcnt se tingucre solcs 
llibcrni, vcl quac tarJis mora noctibus obstet. 
Sii), has nc ijossim naturac acccdcre partis, 
Frigidus obstitcrit circum praecordia sanguis, 
Rura miiii ct rigui placeant in vallibus amnes; 4S5 
Fluniina amcm silvas^pic inglorius. O, ubi cainpi 
Si)crcbcusque, ct virginibus baccliata Lacoenis 
Taygctal o, qui mc gclidis convallibus llaomi 
Sistat, ct ingcnti rainoiiun protcgat umbra! 
Fclix, qui potuit rerum cognosccrc caussas, 4&0 

Atquc mctus omnis ct incxorabilc fatum 
Subiccit ])cdibus strcpitumquc Achcrontis avaril 
Forlunatus ct illc, dcos (jui novit a.-rcstis, 
l*an:i(iu'j Silvanumquc scncni Nynq)hasque sororcs! 
IUum non poi»uIi fasccs, non purpura rcgiun «n 

Fhixit ct infidos ayitans discordia fratres, 
Ant coniurato dcsccndens Dacus ab llistro, 
Non rcs liomanac pcrituraquc rcgna; ncque illc 
Aut doluit miscrans inopcm, aut invidit habcnti 
Quos rami fructus, quos ipsa volentia rura 600 

Spontc tulcrc sua, carpsit, ncc fcrrca iura 
InsanunKiuo forum aut populi tabularia vidit. 
Sollicitant alii rcmis freta caeca, ruuntquo 
In fcrrum, jKJUctrant aulas ct liminti rcgmn; 



GEORGICON LIB. II. 51 

II ic pctit exscidiis urbem miserosque Penatis, 605 

Ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro ; 
Condit opes alius, defossoque incubat auro; 
Hic stnpet attonitus liostris; hunc plausus liiantem 
Per cuneos geminatus enim plebisque patrumque 
Corripuit; gaudont perfusi sanguine fratrum, 510 

Exsilioque domos et dulcia limina mutant, 
Atquo alio patriam quaerunt sub sole iacentem. 
Agricola incurvo terram dimovit aratro: 
Hinc anni labor, hinc patriam parvosque Pcnatis 
Sustinet, hinc armenta boum meritosque iuvencos. B15 
Nec requies, quin aut pomis exuberet annus, 
Aut fetu pecorum, aut Cerealis mergite culmi, 
Proventuque oneret sulcos atque horrea vincat. 
Vcnit hiemps, teritur Sicyonia baca trapctis, 
Glando sues laeti rcdeunt, dant arbuta silvac; 520 

Et varios ponit fetus autumnus, et alte 
Mitis in apricis coquitur vindemia saxis. 
Interea dulces pendent circum oscula nati, 
Casta pudicitiam servat domus, ubcra vaccae 
Lactea demittunt, pinguesque in gramine laeto 525 
Inter se adversis luctantur cornibus haedi. 
Ipse dies agitat festos, fusnsquo per hcrb.am, 
Ignis ubi in medio et socii cratera coronant, 
Te, libans, Lenaee, vocat, pecorisque magistris 
Vclocis iaculi certamina ponit in ulmo, 530 

Corpora(iuo agresti nudant praedura palaestrae. 
Hanc olini veteres vitani coluere Sabini, 
Hanc Remus et irater, sic fortis Etruria crevit 
Sdlicct et rcrum facta est pulchcrrima Roma, 
Scptcmqne una sibi muro circumdcdit arces. 535 

Ante etiam Bceptnmi Dictaei regis, et ante 
Impia quam ca«sis gens est epulata iuvencis, 
Aureus hanc vitam in terris Satumus agebat: 
Necdum etiam audierant inflari classica, necdum 
Inpositos duris crepitaro incudibus enses. 540 

Sed nos inmensum spatiis confecimus aequor, 
Bt iam tempus equum fumantia solvere coUa. 
5 



F. VERGILI MARONIS 

G EORGICON 

LIBER TERTIUS. 



Te qiioque, magna Fales, et te memorande canomiui 
l*astor ab Aniphryso, vos, silvac amnesque LycaeL 
rctera, (juae vacuas tenuissent carmine mentes, 
Omnia iam volgata: quis aut Eurysthea durum, 
Aut inlaudati ncscit Busiridis aras ] 
Cui non dictus Ilylas puer et Latonia Delos, 
Ilippodamcque, humeroque Pclops insignis eburno, 
Acer ccpiis? Teniptanda via ost, qua me quoquc 

possim 
Tollcrc humo victorque virum volitare per ora. 
Prinms ego in patriam mecum, modo vita suporsit, 10 
Aonio rcdiens deducam vcrtice Musas, 
Primus Idumaeas referam tihi, Mantua, pahnas, 
Et viridi in campo templum dc niarmorc iKmam 
Proptcr a(|uam, tardis ingens ubi flcxibus crrat 
iSIiiicius ct tencra pnictexit arundinc rij^as. is 

In nicdio mihi Cacsar erit, templuuKiuc tcncbit. 
Illi victor cgo et Tyrio cons})Cctu.s in ostro 
Ccntum quadriivigos agitabo ad flumina curriis; 
Cuncta mihi, Alplicum lin^iucns lucosque Molorchi, 
(Jursibus ct cnulo dccornct Clraccia caestu. » 

Ipsc, caput tonsae foliis ornatus olivac, 
l>ona fcram. lam nunc soUcmnis ducere pompas 
Ad dclubra iuvat caosos^pio vidoro iuvoncos, 
Vcl scacna ut versis discedat frontibus, utquo 
rur])urca intexti tollant aulaca llritanni. Sl 

In foribus pugnam ex auro Kolidoqvu^ i»lcphanto 
rjai riHnni faciam victoris(|iu> nrnva (,>uirini. 



GEORGICON LIB. III. 53 

Atque hic undantcm bello maguumque fluentem 
Nilum ac uavali surgentis aere columnas. 
Addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphaten 30 
Fidentemque fuga Parthum versisque sagittis, 
Et duo rapta manu diverso ex hoste tropaca 
Bisque triumphataa utroque ab htore gentis. 
Stabunt et Parii lapides, spirantia signa, 
Assaraci proles deniissaeque ab love gentis, 35 

Nomiha, Trosquo iiarens, et Troiae Cyuthius auctor. 
Invidia infehx Furias amnenique scvcrum 
Oocyti metuet tortosquo Ixionis anguis 
Inmanemque rotam, et non exsuperabile saxum. 
luterea Dryadum silvas saltusque scquamur 40 

Intactos, tua, Maccenas, haud molha iussa. 
Te sine nil altum mens inchoat: en .age, segnis 
llumpe moras; vocat ingenti clamore Cithaeron 
Taygetique canes domitrixque Epidaurus ciiuorum, 
Et vox adsensu nemorum ingeminata rcmugit. 46 

Mox tamen ardcutis accingar diccrc pugnas 
Caesaris, et nomen fania tot ferre per annos, 
Tithoni prima quot abcst ab origine Cacsjir. 

Seu quis, Olympiacae niiratus pracmia pahnae, 
Pascit equos, scu quis fortis ad aratra iuvcncos, 60 
Corpora praccipue matrum legat Optuma torvae 
Forma bovis, cui turpe caput, cui plurima ccrvix, 
Et crurum tenus a mcnto palearia pcndent; 
Tum longo nulhis lateri modus; omnia magna, 
Pes etiam; et camuris hirtae sub comibus aurcs. 66 
Nec mihi disphceat macnlis insignis et albo, 
Aut iuga detrectans interdumque aspera cornu, 
Bb faciem tauro propior, quaeque ardua tota, 
Bt gradiens ima verrit vestigia cauda. 
Aetas Lucinam iustosque pati hymenaeos oo 

Desinit ante deccm, post quattuor incipit annos; 
Cetera nec feturae habiUs, nec fortis aratris. 
Interea, superat gregibus dum laeta iuventas, 
Solve mares; mitte in Venerem pecuaria primus, 
Atque aham ex aha generando suflSce prolem. 65 

Optuma quaeque dies miseris mortahbus aevi 
I'rima fngit; subount morbi tristisque senectus, 



54 P. VERGILI MARONIS 

£t labor et durao r.ipit inclemcutia mortia. 
Scinper cruiit, quaruni mutari corpora malis: 
Senipcr cnim retice, ac, ne post amissa requiras, 70 
Antevcni, et subolem armento sortire quot amiis. 

Nec non et pecori est idem dclcctus cquino. 
Tu niodo, quos in spem statucs submittcro gentis, 
rraecipuum iam inde a teneris inpende lal>orcm. 
Continuo iKJcoris gcnerosi pullus in arvis 71 

Altius ingreditur, et niollia crura reponit; 
frinms et ire viam et fluvios temptare miuacis 
Audct et ignoto sese committere ponti, 
Xec vunos lioiTet strepitus. Illi ardua ccr^ix, 
Argutumque caput, brevis alvus, obesaque terga, 80 
Luxuriattiue toris animosum ixjctus. Ilonesti 
Si)adices glaucique, color deterrimus albis 
Et gilvo. Tum, si qua sonum procul anna dedero, 
Stire loco ncscit, micat auribus et treniit arlus, 
Collectumque fremens volvit sub naribus ignem. a& 
Densa iuba, et dextro iactata recumbit in armo; 
At du})lcx agitur per lumbos spina ; cavatque 
Tellurcm et solido graviter sonat ungula comu. 
Talis Amyclaei domitus Pollucis habcnis 
(^'yllarus, et, quorum Graii meniincre poetae, M 

Martis equi biiuges, et magni curnis Acliilli: 
Talis et ipse iubam cervice effudit equina 
Coniugis adventu pernix Saturnus, et altum 
Pelion hiiniitu fugiens inplevit acuto. 

Hunc quoque, ubi aut morbo gravis aut iam s^^or 
annis 95 

Deficib, abde domo, nec turpi ignosce senectae: 
Frigidus in Venerem senior, frustraque laborem 
Ingratum traliit; et, si quando ad proelia ventum est, 
Ut quondam in stipulis magnus sine viribus ignis, 
Incassum furit. Ergo animos acvunique notabis 100 
Praecipue ; hinc alias artis, prolcmque parentum, 
i'^t quis cuique dolor victo, quae gloria palmae. 
Nonno vides, cimi praecipiti certaniino campum 
Corripuere ruuntque cflTusi carcere currus, 
Cum spes arrectae iuvenum, exsultantiaque haurit 10& 
Corda pavor pulsans? Illi i tant verbero torto 



GEORGICX)N LIB. 111. 55 

Et proni dant lora; volat vi fervidus axis; 
lamque liumiles, iamque elati subiime videntur 
Aera per vacuum ferri, atque adsurgere in auras; 
Nec mora, nec requies; at fulvae nimbus arenae uo 
Tollitur; humescunt spumis flatuque sequcntum: 
Tantus amor laudum, tantae est victoria curae. 
Primus Erichthonius currus et (luattuor ausus 
lungere equos, rapidusque rotis insistere victor. 
Freua Pelethronii Lapithac gyrosque dedere iio 

Inpositi dorso, ^tque equitem docuere sub arniis 
Insultare solo, et gressus gloraerare superbos. 
Aequus uterque labor; aeque iuvenemque magistri 
Exquirunt calidumque animis et cursibus acrcm, 
Quamvis saepe fuga versos ille egerit hostis, lao 

Et patriam Epinim referat, fortisque Mycenas, 
Neptunique ipsa deducat origine gentem. 

Uis animadversis instant sub tempus, et omnis 
Inpendunt curas denso distenderc pingui, 
Quem legere ducem et pecori dixere maritum; 125 
Florentisque secant herbas, fluviosque ministrant 
Farraque, ne blando nequeat superesse labori, 
Invalidique patrum referant ieiunia nati. 
Ipsa autem macie tenuant armenta volentes, 
Atque, ubi concubitus primos iam nota voluptas 130 
SoUicitat, frondesque negant et fontibus arcent. 
Saepe etiam cursu quatiunt et sole fatigant, 
Cum graviter tunsis gemit area frugibus, et cum 
Surgentem ad Zephyrum paleae iactantur inanes. 
Hoc faciunt, nimio ne luxu obtunsior usus 135 

Sit genitali arvo et sulcos oblimet iucrtis, 
Sed rapiat sitiens Venerem interiusquo recondut. 

Rursus cura patrum cadere, et succodere matrum 
Incipit Exactis gravidae cimi mensibus errant, 
Non illas gravibus quisquam iuga ducere plaustris, 140 
Non saltu superare viam sit passus et acri 
Carpere prata fuga fluviosque innare rapacis. 
Saltibus in vacuis pascuut et plena secundum 
Flumina, muscus ubi et viridissima gramine ripa, 
Spehmcaeque tegant, et saxea procubet umbra. 146 
Est lucos Silari circa ilicibusque virentcm 



5« P. VERGILl MARONIS 

Plurluius Albumutn volitans, cui nomcn asilo 
Roniiuuun est, oestrum Graii vertcre vocantcs, 
AspcT, acerba souans, quo tota extcrrita silvis 
Ditfuj^iuut armeuta; furit mugitibus actlier ifio 

Coucussus silvacquc et sicci ripa Tanagri. 
IIoc quondam monstro horribilis exercuit ii^as 
Inachiac luno pestoni mcditata iuvcncae. 
IIuuc quoquc, nam mcdiis fcrvoribus acrior iiistat, 
Arcebis gravido pecori, anneutaquo pasccs 166 

Solo rcccns orto aut noctem duccntibus astris. 

Post partum cura in vitulos traducitur omnis; 
Contiuuoque notas et nomiua gentis inurunt, 
p]t quos aut pccori malint submitterc habeudo, 
Aut aris servarc sacros, aut sciudcrc tcrram leo 

p]t campum horrentem fractis iuvertere glacbis. 
Cetcra pascuntur viridis armcnta per herbas: 
Tu quos ad studium atque usum formabis agrcstem, 
Tam vitulos hortare, viamquo insiste doniaudi, 
Duni faciles animi iuveniun, dum mobilis aetas: 165 
Ac primum laxos tenui dc vimine circlos 
Ccrvici subnectc; dehinc, ubi Ii}>era colla 
Servitio adsucrint, ipsis e torquibus aptos 
lunge pares, et cogc gradum confcrre iuvcncos; 
Atquc illis iam saepe rotae ducantur inanes 170 

Per terram, et summo vestigia pulvere signent; 
Post valido nitens sub pondcrc fagiuus axis 
Instrepat, et iunctos tcmo trahat aereus orbis. 
Interca pubi indoniitae non gramina tantum, 
Nec vescas salicum frondcs ulvamquo palustrcm, 176 
Scd frumcnta manu carpes sata ; nec tibi fctae, 
lilore patnim, nivca inplebunt mulctraria vaccae, 
Scd tota in dulcis consument ubera natos. 

Sin ad bella niagis studium tumiasque ferocis, 
Aut Alphea rotis praelabi fluniina Pisae, 180 

Et lovis in luco curms agitarc volantis: 
Primus cqui labor est, animos atque arma videre 
Bellantum, lituosque pati, tractuque gementem 
Fcrre rotam, et stabulo frenos audire sonantis; 
Tum magis atque magis blandis gaudcre magistri las 
Laudibus ot plausae sonitum cervicis amare. 



GEORGICON LIB. lU. 67 

At(iue hacc iam primo depulsus ab ubcre matris 
Audeat, iuque vicem det moUibus ora capistris 
Invalidus etiamque tremens, etiam inscius aevi. 
At tribus exactis ubi quarta accesserit aestas, 190 

Garpere mox gyrum incipiat gradibusque sonare 
Conpositis, sinuetque alterna volumina crunmi, 
Sitque laboranti similis; tum cursibus auras, 
Tum vocet, ac per aperta volans, ceu liber habenis, 
Aequora vix summa vestigia ponat arena; m 

Qualis Hyperboreis Aquilo cum densus ab oris 
Incubuit, Scythiaeque hiemes atquo arida differt 
Nubila; tum segetes altae campiquo natantes 
LeDibus horrescunt flabris, summaequo sonorem 
Dant silvao longique urguent ad litora fluctus; 200 
Ille volat, simul arva fuga, simul aequora verrens. 
Hic vel ad Elei metas et maxuma campi 
Sudabit spatia, et spumas aget ore cruentas, 
Belgica vel molli melius feret esseda coUo. 
Tum demum crassa magnum farragine corpus 205 

Crescere ia-n domitis sinito : namque ante doniandum 
Ingentis tollent animos, prensique negabunt 
Verbera lenta pati et duris i^arcro lupatis. 

Sed non ulla magis viris industria firmat, 
Quam Venerem et caeci stimulos avertcre amoriS; 210 
Sive boum sive est cui gratior usus equoruiii. 
Atque ideo tauros procul atque in sola relegant 
Pjiscua, post montem oppositum, et trans flumiiia lata ; 
Aut intus clausos satura ad praesepia servant. 
Girpit enim viris paulatim uritquc vidcndo 215 

Femina, nec nemorum patitur meminisse nec herbae. 
Dulcibus illa quidem inleccbris et saepe superbos 
Comibus inter se subigit decernere amantis. 
Pascitur in magna Sila formosa iuvcnca : 
Illi alternantes multa vi proolia miscent 220 

Volneribus crebris ; lavit ater corpora sanguis, 
Versaque in obnixos urguentur comua vasto 
Cum gemitu; reboant silvaeque et longus Olympus. 
Ngc raos bellantis una stabularo; sed alter 
Victus abit, longeque ignotis exsulat oris, 225 

Mulfca gemens ignominiam plagasque supcrbi 



58 P. VERGILI MARONIS 

Victoris, tum, quos amisit innltus, amores; 

Et stabula adspectans rcgnis cxcessit avitis. 

Plrgo onini cuni viris cxcrcet, ct inter 

Dura iacet pcrnox instrato saxa cubili, 

Frondibus liirsutis et caricc pastus acuta, 

Et tcmptat sesc, atque irasci in comua disdt 

Arboris obnixus trunco, ventosque lacessit 

Ictibus, et sparsa ad pugnani proludit arena. 

Post, ubi collectum robur viresque refectae, sw 

JSij^na movet, praeccpsque oblitum fertur in hostem; 

Fluctus uti mcdio coe])it cum albescere ponto 

Longius, ex altoquc sinum trahit; utque volutus 

Ad terras inmane sonat per saxa, neque ipso 

Monte minor procumbit; at ima exaestuat unda 240 

Vorticibus, nigramquo alte subiectat arenam. 

Onmc adeo genus in terris hominumque feraramque, 
Et genus aequoreum, pecudes, pictaeque volucres, 
In furias ignemque nmnt. Amor omnibus idem. 
Tempore non alio catulorum oblita lcaena ais 

Saovior erravit campis, nec funcra volgo 
Tam multa informes ursi stragemquc dcdere 
Per silvas; tum saovus aper, tum pessima tigris; 
Heu, male tum Libyjie solis erratur in agris. 
Nonne vides, ut tota tremor pertemptct equomm 250 
Corpora, si tantum notas odor attulit auras? 
Ac neque eos iam frena virimi, neque verbera saeya, 
Non scopuli rupcsque cavae atque obiecta retardant 
Fluniina, correptosque unda torqucntia montis. 
Tpse ruit dentesque Sabellicus exacuit sus, 
Et pode prosubigit terram, fricat arbore costas, 
Atque hinc atque illinc huraeros ad vohiera durat. 
Quid iuvenis, magnum cui versat in ossibus ignem 
Durus amor? Nempe abruptis turbata procellis 
Nocte natat caeca serus frcta; quem super ingcns 
Porta tonat caeli, et scopuHs inlisa reclamant 
Aequora ; nec miseri possunt revocare parentes, 
Ncc moritura supcr crudeU funere virgo. 
Quid lynces Bacchi variae et genus acre luporum 
Atque canmn? quid, quae inbelles dant proelia ceryi? 
Scilicet ante omnis furor est insignis oquarum; 



GEORGTCON LIB. III. 69 

Et mentem Venus ipsa dcdit, quo tempore Glauci 
rotulades malis membra absumpsero quadrigae. 
Illas ducit amor trans Gargara transquc sonantem 
Ascanium; superant montis et flumina tranant. 27o 
Continuoquo avidis ubi subdita flamma meduUis — 
Vere magis, quia vere calor redit ossibus — illae 
Ore omnes versae in Zephyrum stant rupibus altis, 
Exceptantque levis auras, et saepe sine ullis 
Coniugiis vento gravidac — mirabile dictu— 276 

Saxa per et scopulos et depressas convjillis 
DifiFugiunt, non, Eure, tuos, nequc Solis ad ortus, 
In Borean Caurumque, aut unde nigerrinms Auster 
Nascitur et pluvio contristat frigore caelum. 
Hic demum, hippomanes vero quod nomine dicunt 280 
Pastores, lentum destillat ab inguino virus; 
Hippomanes, quod saepe malae legere novercae, 
Miscueruntque herbas et non innoxia verba. 

Sed fugit interea, fugit inreparabile tenipus, 
Singula dum capti circumvectamur amore. 285 

Hoc satis armentis: superat pars altera curae, 
Lanigcros agitare greges hirtasque capellas. 
Hic labor; hinc laudem fortcs spcrate coloni 
Nec sum animi dubius, verbis ea vincere magnum 
Quam sit, et angustis hunc adderc rebus honorem ; 280 
Sed me Parnasi deserta pcr ardua dulcis 
Raptat amor; iuvat irc iugis, qua nulla priorum 
Castaliam molli devertitur orbita clivo. 

Nunc, veneranda Palcs, magno nuiic ore sonandunL 
Incipiens stabulis edico in mollibus hcrbam 296 

Carpero ovis, dum mox frondosa rcducitur acstas, 
Et multa duram stipula filicumque maniplis 
Sternere subter humum, glacies ne frigida l:icdat 
Molle pecus, scabiemque ferat turpisque potlagras. 
Post hinc digressus iubeo frondentia capris 3oe 

Arbuta sufficere et fluvios praebere reccntis, 
Et stabula a ventis hibemo opponcre soli 
Ad medium conversa diem, cum frigidus olim 
lam cadit extremoquo inrorat Aquarius anno. 
Ilaec quoque non cura nobis leviore tuenda. 306 

Ncc minor usus erit, quamvis Milesia magno 
6 



60 P. VERGILI MARONIS 

Vellera mutentur Tyrios incocta ruborcs: 
Dcnsior hinc suboles, hinc largi copia lactis; 
Quam ma^s cxliausto spumayerit ubcro mulctra, 
Lacta magis pressis manabunt flumina mammis. no 
Nec minus interea barbas incanaquo mcnta 
Cinyphii tondent hirci saetasque coniantis 
Usuni in castrorum et miscris Yclamina nautis. 
rascuntur vero silvas et sumnia Lycaei, 
Ilorrentisque rubos et amantis ardua dumos; SiS 

At<iue ii)sae mcmores redeunt in tccta, suosquo 
Ducunt, et gravido supcrant vix ubcre limcn. 
Ergo omni studio glaciem ventosquc nivalis, 
Quo minor est illis curae mortalis egestas, 
Avertes, victimique feres et virgea laetus sao 

Pabula, nec tota claudes faenilia bruma. 
At vero Zephyris cum laeta vocantibus aestas 
In saltus utruniquo gregem atquc in pascua mittet, . 
Luciferi primo cum sidere frigida rura 
Carpamus, dum mane novum, duni gramina canent, 325 
Et ros in tenera pecori gratissiinus herba. 
Inde, ubi quarta sitiin caeli collegerit hora 
Et cantu querulae rumpent arbusta cicadae, 
Ad puteos aut alta giTges ad stagna iubeto 
Currentem iliguis [>otare canalibus undam ; sso 

Aestibus at mediis imibrosam exquircre vallem, 
Sicubi magna lovis antiquo roborc quercus 
Ingcntis tendat ramos, aut sicubi nigrum 
Ilicibus crebris sacra ncmus accubet umbra; 
Tum tenuis dare rursus aquas, et pascere rursus S9S 
Solis ad occasum, cum frigidus aera vcsper 
Tcnipcrat, et saltus rcficit iam roscida luna, 
Litoraque alcyonen resonant, acalanthida dumi. 
Quid tibi pastores Libyae, quid pascua versu 
Proscquar, et raris habitata mapalia tcctis? 340 

Sacpe diem noctemque et totum ex ordine menscm 
Pascitur itque pecus longa in doscrta sine ullis 
I lospitiis : tantum campi iacet. Omnia secum 
Armentarius Afer agit, tectumque Laremque 
Armaque Amyclaeumque canem Cressamque pharo- 



GEORGICON LIB. III. 61 

Non socas ac patriis accr Romanus in armis 
Iniusto sab fasce Yiam cum carpit, ct hosti 
Anto cxspcctatum positis stat in a^iinc castris. 

At non, qua Scythiae gontes Maootiaquc unda, 
Turbidus et torquens flaventis Histcr arenas, S50 

Quaquc redit medium Rhodope porrecta sub axcm. 
Illic clausa tenent stabulis armenta, nec ullae 
Aut herbae campo adparent aut arbore frondcs, 
Scd iacet aggeribus nivcis informis et alto 
Tcrra gelu late, septemque adsurgit in ulnas. 855 

Semper hiemps, sempor spirantes frigora cauri. 
Tum sol pallentis haud umquam discutit imibras, 
Nec cum invectus equis altum petit aethera, nec cum 
Praccipitem Oceani rubro lavit acquore currum. 
Concrescunt subitae currcnti in flumino crustae, soo 
Undaque iam tergo fcrratos sustinet orbis, 
Pnppibus iila prius, patulis nunc hospita plaustris; 
Aeraque dissiliunt volgo, vestesque rigcscunt 
Indutae, caoduntque socuribus humida vina, 
Et toiac solidam in glaciem vertere lacunae 366 

Stiriaque inpexis iuduruit horrida barbis. 
Interea toto non sotius aero ninguit: 
Intereunt pccudes, stant circumfusa pniinis 
Corpora magna boum, confertoque agmine cervi 
Torpent mole nova et summis vix cornibus exstant. 370 
II os non inmissis canibus, non cassibus ullis 
Puniceaeve agitant pavidos formidine pennae, 
Sed frustra oppositum trudentis pectoro montom 
Comminus obtruncant ferro, graviterque rudcqtis 
Caedunt, et magno laeti clamore reportant. 375 

Ipsi in defossis specubus secura snb alta 
Otia agunt terra, congestaquo robora totisquo 
Advolvcre focis ulmos ignique dedcre. 
II ic noctem ludo ducunt, et pocula laoti 
Fermento atque acidis imitantur vitea sorbis. 8so 

Talis Hyperboreo Septcm subiccta trioni 
Gens effrena virum Rhipaeo tunditur Euro, 
Et pecudum fulvis velatur corpora saetis. 

Si tibi lanitium curae, primum aspera silva, 
Lappaoque tribolique, absint; fuge pabula laeta; sss 



62 1». VERGILI ^xAlcOHsJS 

(Toutimioquc gregcs villis lcgo mollibus albos. 
Illum autom, quamvis arics sit camlidus ipso, 
Nigra subcst udo tautuui cui lius^ua ixilato, 
Reiico, no maculis iufuscct vcllcra pullis 
Nasccntum, plenoque alium circums))ico campo. 99f 
Munere sic nivco lanae, si credcrc dignuni est, 
i\an dcus Arcadiae captam to, Luna, fefcllit, 
In nomora aiti vocans; ucc tu aspcrnata vocantem. 

At cui lactis amor, cytisum lotosquo frcquentis 
Ipse manu salsas^xue ferat praescj^ibus herbas. 395 

Ilinc ct amant iiuvios magis, ct magis ubera tendunt, 
Kt salis occultum referunt in lacte saporem. 
Multi iani oxcretos prohibcnt a matribus hacdos, 
Primaque ferratis praefigunt ora capistris. 
(^uod surgcnte die nmlsere horisque diumis, «go 

Nocte premunt; quod iam tenebris et sole cadento, 
8ub lucem exportant calathis (adit oppida pastor), 
Aut parco salc contingunt hiemique reponunt. 

Noc tibi cura canum fuerit postrcma, sed una 
Vclocis Spartae catulos acreuKiue Molossum 406 

Pusce sero pingui. Numquam custodibus illis 
Nocturnum stabulis fureni incursusque Iu{)orum, 
Aut inpaciitos a tergo liorrebis Hiberos. 
Siiepe etiam cursu timidos agitabis onagros, 
Et canibus leporem, canibus venabcre dammas; 410 
Saepe volutabris pulsos silvestribus apros 
Latratu turbabis agens, montisquc per altos 
Ingentem clamore prcmes ad retia cervum. 

Disce et odoratam stabulis accendere ccdnim, 
Galbaneoque agitare gravis nidore chelydros. 415 

Saepe sub inmotis praescpibus aut mala tactu 
Vipcra delituit caelumque extorrita fugit, 
Aut tecto adsuctus colubcr succederc et umbrae, 
Pestis acerba boum, pecori(iuc adspcrgere virus, 
Fovit humum. Cape saxa manu, cape robora, pastot, 
ToIIentemque minas et sibila colla tumentem 421 

Deiice. lamque fuga tiniidum caput abdidit alto, 
Cum medii nexus cxtremacque agmina caudao 
Solvuntur, tardoscjuc trahit sinus ultiraus orbis. 
Est etiam ille malus Calabris in saltibus angoia, 



GEORGICON LIB. III. 68 

Squamea conyolvons sublato pectore terga 
Atque notis longam maculosus grandibus alvum, 
Qui, dum amnes ulli rumpuntur fontibus ct dum 
Vere madent udo terrae ac pluvialibus austris, 
Stagna colit, ripisque habitans, hic piscibus atram 4ao 
Inprobus ingluviem ranisque loquacibus explet; 
Postquam exusta palus, terracque ardore dehiscunt, 
Exsilit in siccum, et flammantia lumiua torquens 
Saevit agris, asperquc siti atque exterritus aestii. 
Nec mihi tum mollis sub divo carperc somnos, 486 
Neu dorso nemoris libeat iacuisse per herbas, 
Cum positis novus exuviis nitidusque iuventa 
Volvitur, aut catulos tectis aut ova relinquons, 
Arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis. 

Morborum quoque te caussas et signa doccbo. iio 
Turpis ovis temptat scabies, ubi frigidus imber 
Altius ad vivum persedit ct horrida cano 
Bruma gclu, vel cum tonsis inlotus adhaesit 
Sudor, et hirsuti secuerunt corpora veprcs. 
Dulcibus idcirco fluviis pecus omne magistri 446 

Perfundunt, udisque aries in gurgite villis 
Mersatur, missusquc secundo defluit amni; 
Aut tonsum tristi contingunt corpus amurga, 
Et spumas miscent argenti vivaque sulfura 
Idacasque piccs ct pinguis unguine ccras 460 

Scillamquc elleborosquc gravis nigrumque bitumen. 
Non tamen ulla magis praesens fortuna laborum est, 
Quam si quis ferro potuit rescindere summum 
Ulceris os: alitur vitium vivitque tegendo, 
Dum medicas adhiberc manus ad volncra pastor 456 
Abnegat, aut meliora deos sedet omina poscens. 
Quin etiam, ima dolor balantum lapsus ad ossa 
Cum furit atque artus depascitur arida febris, 
Profuit incensos aestus avertere et intcr ^ 

Ima ferire pedis salientem sanguine venam; 480 

Bisaltae quo more solent acerque Gclonus, 
Cum fugit in Rhodopen atque in deserta Getarum 
Et lac concretum cum sanguine potat equino. 
Quam procul aut moUi succedere saepius umbrae 
Videris. aut summas carpentem ignavius herbas, 406 



34 P. VERGILI MARONIS 

Extrcmaniquc sequi, aut modio procumbcro campo 
rascontem, ot scrae solam docodoro nocti, 
Contiuuo culpam ferro compesce, prius quam 
Dira per incautum serpant contagia volgus. 
Non tam crober agons hiemem ruit aequoro turbo, 470 
Quam multae pecudum pestes. Nec singula morbi 
Corpora corripiunt, sed tota aostiva rcpente, 
Speraque gregemque simul, cunctamquo ab origino 

gentem. 
Tum sciat, aerias Alpes et Norica si quis 
Castella in tunmlis et lapydis arva Timavi 476 

Nunc quoquo post tanto videat descrtaquo regna 
Pastorum et longe saltus lateque vacantis. 

Ilic quondam morbo cacli miseranda coorta cst 
Tempcstas totoque autumni incanduit acstu, 
Et genus oinne ncci pocudum dedit, omno ferarum, 480 
Corrupitque lacus, infocit pabula tabo. 
Nec via mortis erat simplex; sed ubi ignea vcnis 
Omnibus acta sitis miseros adduxerat artus, 
Jlursus abundabat fluidus liquor omniaquo in se 
Ossa minutatim morbo conlapsa trahebat. 485 

iSaepe in honoro deum medio stans hostia ad aram, 
Lanca dum nivea circumdatur infula vitta, 
Intcr cunctantis cocidit moribunda ministros. 
Aut si quam ferro mactavcrat ante sacerdos, 
Inde neque inpositis ardent altaria fibris, 460 

Nec responsa potest consultus reddero. vatcs, 
Ac vix suppositi tinguuntur sanguino cultri 
Summaque ieiuna sanie infuscatur arena. 
Hinc laetis vituli volgo moriuntur in herbis, 
Et dulcis animas plena ad praesepia reddunt; 486 

Ilinc canibus blandis rabies venit, et quatit aegros 
Tussis anhela sues ac faucibus angit obesis. 
Labitur infelix studiorum atque inmemor herbae 
Victor cquus fontisque avertitur et pede tcrram 
Crcbra ferit; demissae aures, incertus ibidem fioo 

Sudor, et illo quidem morituris frigidus, aret 
Pellis et ad tactum tractanti dura resistit. 
Haec ante exitium primis dant sigua diebus; 
Sin iu processu coepit crudescere morbus, 



GEORGICON LIB. III. 66 

fum vero ardcntes oculi atque attractus ab alto 606 
Spiritus, interduin gcmitu gravis, imaque longo 
Ilia singultu tendunt, it naribus ater 
Sanguis, et obsessas fauces preniit aspera lingua^ 
Profuit inserto latices infundere conm 
Lenaeos; ea visa salus morientibus una; 5io 

Mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti 
Ardebant, ipsique suos iam morte sub aegra — 
Di meliora piis erroremque hostibus illuni! — 
Discissos nudis laniabant dentibus artus. 
£cce autem duro fumans sub Tomere taurus 5i5 

Concidit et mixtum spumis vomit ore cruorem 
Extremosque ciet gemitus. It tristis arator, 
Macrcntem abiungens fratema morte iuvencuni; 
Atquc opere la medio defixa relinquit aratra. 
Non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt 5ao 
Prata movere animmn, non, qui per saxa volutus 
Purior electro campum petit amnis; at ima 
Solvuntur latera, atque oculos fitupor urguet inertis, 
Ad terramque fluit devexo pondcre cervix. 
Quid labor aut benefacta iuvant ? quid vomcre terras 
Invertisse gravis? atqui non Massica Bacchi 526 

Munera, non illis epulae nocuere repostae: 
Frondibus et victu pascuntur simplicis hcrbae, 
Pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu 
Flumina, nec somnos abrumpit cura salubris. 590 

Temix)re non alio dicunt rcgionibus illis 
Quaesitas ad sacra boves lunonis, et uris 
Inparibus ductos alta ad donaria currus, 
Ei*go aegre rastris terram riniantur, et ipsis 
Unguibus infodiunt fruges, montisque pcr altos 5a5 
Contenta cervice trahunt stridentia plaustra. 
Non lupus insidias cxplorat ovilia circum, 
Nec gregibus noctumus obambulat; acrior illum 
Cura domat; timidi dammae cervique fugaces 
Nunc interque canes et circum tecta vagantur. 5io 
lam maris inmensi prolem et genus omne natantum 
Litore in extremo, ceu naufraga corpora, fluctus 
Proluit; insolitae fugiunt in flumina phocae. 
Interit et curvis frustra defcnsa latebris 



66 GEORGICON LIB. IH. 

Vipora, ct attoniti sqiiamis adstautibus Iiydri. us 

Ipsis est acr avibus non acquus, ct ilhic 
rraecipitcs alta vitani sub nubc rclinquunt 
Practcrea iani nec niutari pabula refcrt, 
Quacsitaeque nocent artcs; ccsscro niagistri, 
Phillyridcs Chiron Am^-thaoniusquo Mclampus. sso 
Sacvit, et in luccm Stygiis cmissa ter.ebris 
Pallida Tisiphone Morbos agit antc MetunKiuc, 
Inquc dics avidam surgcns caput altius cflcrt. 
Balatu pecorum ct crcbris mugitibus aiunes 
Arcntesque sonant ripae collesque supini. 656 

lamque catervatim dat stragcm atquc aggcrat ipsis 
In stabulis tuq)i dilapsa cadavem tabo, 
Doiicc humo tcgere ac fovois abscondere discunt 
Nam neque erat coriis usus, nec visccra quisquam 
Aut undis abolerc potest, aut vincere flamma; 500 
Nc tondere quidem morbo inluvieque percsa 
Vcllcra nec tclas possunt attingcro putris; 
Vcrum ctiam, invisos si quis temptarat amictus, 
Ardentcs papulao atque inmundus olentia sudor 
Mcmbra sequebutur, nec longo deinde moranti 566 
Tempore contactos artus sacer ignis cdcbat 



P. VERGILI MAEONIS 

GEORGICO N 

LIBER QUARTUS. 



Protinus aerii mellis Ciielcstia dona 
Exsequar. Hanc etiam, Maecenas, aspice partem. 
Admiranda tibi levium spectacula rerum 
MagnaniniQsque duces totiusque ordine gentis 
Mores et studia et populos et proelia dicam. 6 

In tenui labor; at teniiis non gloria, si quem 
Numina laeva sinimt auditque vocatus Apollo. 

Principio sedes apibus statioque petcnda, 
Quo neque sit vcntis aditus, — nam pabula venti 
Ferre domum proliibcnt — ncque oves haedique petulci 
Floribus insultent, aut errans bucula campo ii 

Decutiat rorem, et surgentis atterat herbas. 
Absint et picti squalcntia terga lacerti 
Pinguibus a stabulis, mcropesque, aliaeque volucres, 
Et manibus Procne pectus signata cruentis; is 

Omnia nam late vastant, ipsasque volantis 
Ore ferunt dulcem nidis inmitibus escam. 
At liquidi fontes et stagna virentia musco 
Adsint, et tenuis fugiens per gramina rivus, 
Palmaque vestibulum aut ingens oleaster inumbrot, 
Ut, cum prima novi duccnt examina reges 21 

Vcre suo, ludetquo favis emissa iuventus, 
Vicina invitet decedero ripa calori, 
Obviaque hospitiis teneat frondentibus arbos. 
In medium, scu stabit iners, seu profluet humor, 
Transversas salices ct grandia coniico ca, 



68 P. VERGILI MARONIS 

Pontibus ut crobris possint coDsistcro ct alas 
PiUHlero ad aestivuin solein, si forto momntis 
Sparserit aut pr.iecei>s Xeptuno inincrscrit Eurug. 
llaec cireum casiae viridcs ot olcntia latc 
8cq>ylla ct gnivitcr spirantis copia thymbrac 
Floreat, inn*^iumquc bibant violaria fontcm. 
Ipsa autcm, scu corticibus tibi suta cavatis, 
Seu lcnto fucrint alvcaria viinino toxta, 
An<j^stos habcant aditus: nam frigoro mclla 
Coj^t Idcmps, eadcmquc calor liqucfacta romittit. 
rtniquo vis apibus paritcr mctucnda; ncquo illae 
Nequiquiun in tcctis cortatim tcnuia cera 
Spiramenta linunt, fucoquc et floribus oras 
Explent, coUoctmnquc hacc ipsa ad munera gluten 
Kt \isco ct Phrygiac scrvant pice lentius Idae. 
Saepc ctiam cffossis, si vcra cst fama, latcbris 
Sub terra fovere larem, i^enitustpc rcpcrtae 
Pumicibusque cavis cxesacque arboris antfo. 
Tu tamcn et levi rimosa cubilia limo 
X-nguc fovens circimi, ct raras suieriniice frondes. 
Neu i^ropius tcctis taxum sine, neve rubontis 
Ure foco cancros, altao neu credo paludi, 
Aut ubi odor cacni gravis, aut ubi concava pulsn 
Saxa sonant vocisquc offensa rcsultat imago. 

(Juod supcrcst, ubi pulsam hiemem Sol aurcus cg^t 
Sub terras caclumque aestiva luce reclusit, 
Illae continuo saltus silvasque peragrant 
Purpureosque metunt flores ct flumina libant 
Sununa levcs. Hinc nescio qua dulcedine lactae 
Progcniem nidosquo fovcnt, liinc arte reccntiB 
Kxcudunt ccras ct mclla tcnacia fingunt. 
Ilinc ubi iam cmissum cavcis ad sidera caeli 
Narc pcr aestatcm liquidam suspcxcris agmen 
Obscuramque tralii vento mirabcre nubem, 
(yontemplator : aquas dulcis ct frondea scmper 
Tccta jKjtunt. IIuc tu iussos adsixjrgc sapores, 
Trita mclisphylla et cerinthao ignobile gramen, 
Tinnitusque cic ct Matris quate cymbala circum: 
Ipsae considcnt medicatis sedibus, ipsae 
Intima more suo sese in amabuLi condcnt. 



GEORGICON LIB. IV. 69 

Sin autem ad pugnam exicrint— nam saepo duobus 
Regibus incessit magno discordia motu, 
Continuoque animos volgi et trepidantia bello 
Corda licet longo praesciscere ; namque morantis 7fl 
Martius ille aeris rauci canor increpat, et vox 
Auditur fractos sonitus imitata tubarum; 
Tum trepidae inter se coeunt, pennisque coruscant, 
Spiculaque exacuunt rostris, aptantquo lacertos, 
Et circa regem atque ipsa ad praetoria densae 76 

Miscentur, magnisque vocant clamoribus hostem. 
Ergo ubi ver nactae sudum camposque patentis, 
Erumpunt portis: concurritur aethero in alto; 
Fit sonitus; magnum mixtae glomerantur in orbem, 
Praccipitesque cadunt; non dcnsior aero graudo, so 
Nec de concussa tantum pluit ilice glandis. 
Ipsi per medias acies insignibus ahs 
Ingentis animos angusto in pectore versant, 
Usque adeo obnixi non ccdere, dum gravis aut hos 
Aut hos versa fuga 'victor dare terga subogit. ?5 

Hi motus animorum atquo haec certamina tanta 
Pulveris exigui iactu compressa quiescunt. 

Verum ubi ductores acie revocaveris ambo, 
Deterior qui visus, eum, ne prodigus obsit, 
Dede ncci; melior vacua sine regnet in aula. ^^ 

Alter erit maculis auro squalcntibus ardens ; 
Nam duo sunt genera, hic melior, insignis et ore, 
Et rutilis clarus squamis, ille horridus alter 
Dcsidia latamque trahens inglorius alvum. 
Ut binae regum facies, ita corpora plebis. Q9 

Namque aUao turpes horrcnt, ceu pulvere ab alto 
Cum venit et sicco terram spuit ore viator 
Aridus; elucent aUae et fulgoro coruscant, 
Ardentes auro et paribus lita corpora guttis. 
Haec potior suboles; hinc caeU tempore certo loo 

Diilcia mcUa premes, nec tantum dulcia, quantum 
Et Uquida et dunim Bacchi domitura saporem. 

At cimi incerta volant caeloque examina ludunt, 
Contcmnuntque favos et frigida tecta reUnquunt, 
InstabiUs animos ludo prohibebis inani. 106 

Nec magnus prohibere Ubor: tu regibus alas 




7 > P. VEBGILI MAR( 

Kripe; iion illis quisqiiam cnnctantibiifl 

Irc itcr aut castris audcbit vcllcre si» 

Iiivitcnt croccis halantos floribus horti, :^** 

Et ciistos furum atque avinm com ialce nligiui IM 

llcllespontiaci scrvct tutcla Priapi. 

I[)sc thymum pinosqne ferens de montibiu nltis 

Tecta serat lato circum, cui talia curao; 

Ipse laboro mannm duro terat, ipfio feracu 

Figat huino plantas et amicos inriget imbris. ni 

At(]ue equidom, estrcmo ni iam sub fine labomm 
Vela traliam ot terris festinem adyertere pronuii, 
Forsitan et, pinguis hortos quao cura ooleiidi 
Ornaret, canerom, biferiquo rosaria Paesti, 
QiKxpio modo potis gaudorent intiba riviB 
Kt virides apio ripao, tortusquo per herbam 
Cresccrct in vontrem cucumis; nec scra oomantem 
Narcissuni aut floxi tacuissem vimen acanthi 
rallcntisque hedcras ct amantis litora myrtos. 
Nani<]ue sub Ocbaliae mcmini me turribus alti% 
(^ua niger humcctat flaventia culta Galaesos» 
('oryciuni vidissc sonem, cui pauca relicti 
lugera ruris orant, ucc fertilis illa iuvcncis, 
Xec pecori opportuna scges, nec commoda Baocba 
Hic raruin tanien in dumis olus albaquc circnm lao 
Lilia verbenasquo prcnicns vescumque papaver, 
llegum acquabat opes animis, seraquo rovertens 
Nocte doniuni dapibus mensas onerabat inemptis. 
Primus verc rosam atque autumno carpcre poma, 
Et cuni tristis hiemps ctiamnuni frigoro saxa isfi 

Rumperet et glacie cursus frcnaret aquarum, 
Jlle comani moUis iam tondebat hyacinthi, 
Acstatem increpitans scram zephyrosquo morautis. 
Krgo apibus fotis idem atquo exaniine multo 
l*rimus abundaro ot spuniantia cogere prossis 14$ 

Mclla favis; illi tiliae atquo uborrima pinus; 
Quotque in floro novo pomis so fertilis arbos 
Induerat, totidem autumno matura tenebat. 
IUo etiam seras in versum distulit uhuos 
Bduramquo pirum et spinos iam pruna ferentis i4i 
lamquo ministrantom platanuni i^otantibus umbraa. 



GEORGICON LTB. IV. 71 

Vorutn haec ipso oquidem spatiis cxclusus iniquis 
Praetereo atque aliis post mo memoranda rolinquo. 

Nunc age, naturas apibus quas luppiter ipse 
Addidit cxpediam, pro qua mercede, canoros 160 

Curctum sonitus crepitantiaque aera secutae, 
Dictaeo caeli Regem pavere sub antro. 
Solae commimis natos, consortia tecta 
Urbis habent, magnisquo agitant sub legibus aeAiim, 
Et patriam solae et certos novere pcnatis; 155 

Vcnturacque* hiemis memores aestate laborem 
Expcriuntur et in medium quaesita reponunt 
Namque aliae victu invigilant ct foedere pacto 
Exercentur agris; pars intra saepta domorum 
Narcissi lacrimam et lentum do cortice gluten leo 

Prima favis ponunt fundamina, deinde tenacis 
Suspcndunt ceras ; aliae spem gentis adultos 
Educunt fetus; aliao purissima mella 
Stipant et liquido distendunt nectare cellas; 
Sunt, quibus ad portas cecidit custodia sorti, 165 

Inque vicem spcculantur aquas et nubila caeii; 
Aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto 
Ignavum fucos pecus a praesepibus arcent. 
Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella. 
Ac veluti lentis Cyclopcs fulmina massis 170 

Cum properant, alii taurinis follibus auras 
Accipiunt redduntque, alii stridentia tingumit 
Aera lacu; gemit inpositis incudibus Aetna; 
lUi inter sese magna vi bracchia tollunt 
In numerum, vcrsantque tenaci forcipo femim : 176 
Ni>n aliter, si parva licet conponere magnis, 
CcTopias innatus apes amor urguet habendi, 
Munere quamque suo. Grandaovis oppida curae, 
Eb muniro favos, et daedala fingere tecta. 
At fessae multa referunt so nocto minorcS, I80 

Crura thymo plenae; pascuntur et arbuta passim 
Et glaucas saliccs casiamque crocumque rubentem 
Et pinguem tiliam ct ferrugineos hyacinthos. 
Omnibus una quios operum, labor omnibus unus. 
Mane ruunt portis ; nusquam mora ; rursus easdem 185 
Vesper ubi e pastu tandem decedere campis 



72 P. VERGILI MARONIS 

Adnionuit, tum tecta poUint, tum corpora coraiit; 
Fit sonitusy mussantquo oras ot limina drcum. 
Post, ubi iam thalaniis so conx^osuere, silotur 
In noctem, fessosque sopor suus occnpat artus. 190 
Ncc vcro a stabulis pluvia inpendente rocedunt 
Longius, aut credunt caelo adventantibus Euris; 
Scd circum tutae sub moenibus urbis aquantur, 
Excursusque brcvis temptaut, ot saepo lapillos, 
Ut cynibao instabiles fluctu iactanto saburram, i» 

Tolluut; liis scso pcr inania nubila librant. 
Illuni adeo placuisse apibus mirabere morem, 
Quod ncque concubitu indulgent, nec corpora segnes 
In Veuerem solvunt, aut fetus uixibus edunt, 
Vcrum ipsae o foliis natos et suavibus horbis a» 

Orc lcgunt, ipsae rcgcm parvosque Quirites 
SuQlciunt, aulasque et ccrea regna refingunt. 
Sae[)c etiam duris errando in cotibus alas 
Attrivcrc, ultroquc auimam sub fasce dodcre. 
Tantus amor florum ct gencrandi gloria mellig. aos 
Ergo ipsas quamvis angusti terminus aevi 
i^^xcipiat — ncquo onim plus septuma ducitur aestaa — 
At genus inmortalo manet, multosque per annos 
Stat Fortuna domus, et avi numcrantur avorum. 
Praetcrea regem non sic Acgyptos ct ingens ao 

Lydia, nec ix)puli Parthorum aut Modus Ilydaspos 
Ohservant. Rego incolumi mcns omnibus una est; 
Aniisso rupere fidcm, coustructaquo mella 
Diripucre ipsae ct cratis solvcre favorum; 
IIIc opcrum custos, illum admirantur, et omnes au 
Circumstant freuiitu dcnso stipantque frcquontes, 
I']t saepo attollunt humcris, et corpora boUo 
Obiectant pulchramquo pctunt por volnera mortem. 

Ilis quidam sigiiis at(iuo haec cxempla seeuti 
Esse apibus partcm divinao mentis ct haustus 
Actlicrios dixero; dcum namque ire per onmis 
Terrasquo tractusquo maris caelumque profimdam; 
Iliiic pecudes, armenta, viros, genus omne ferarum, 
Queiiique sibi tenuis nascentem arcessere vitas; 
Scilicet huc reddi dehide ac rcsoluta referri 
Onmia. uec morti esse locum, sed viva volare 



GEORGICON LIB. IV. 73 

Sideris in iiunicrum atque alto succedere caelo. 

Si quando sedem angustam gcrvataque mella 
Thesauris relines, prius haustu sparsus aquarum 
Ora fove, fumosque manu praetende sequacis. 230 

Bis gravidos cogunt fetus, duo tempora messis, 
Taygete simul os terris ostendit honestum 
Plias et Oceani spretos pede reppulit amnis, 
Aut eadem sidiis fugiens ubi Piscis aquosi 
Tristior hibemas caelo descendit in undas. 235 

IUis ira modum supra est, laesaeque venenum 
Morsibus inspirant, et spicula caeca relinquunt 
Adfixae venis, animasque in volnere ponunt. 
Sin duram metues hiemem parcesque futuro 
Contunsosque animos et res miserabere fractas; 240 
At suflSre thymo cerasque recidere inanis 
Quis dubitet? nam saepe favos ignotus adcdit 
Stellio et lucifugis congesta cubilia blattis 
Immunisque sedens aliena ad pabula fucus, 
Aut asper crabro inparibus se inmiscuit armis, 246 
Aut dirum, tiniae, genus, aut invisa Minervae 
Laxos in foribus suspendit aranea casses. 
Quo mtigis exhaustae fucrint, hoc acrius omncs 
Incumbent generis lapsi sarcire ruinas, 
Oonplcbuntque foros et floribus horrea texent. 250 

Si vero, quoniam casus apibiis quoque nostros 
Vita tulit, tristi languebunt corpora morbo; — 
Quod iam non dubiis poteris cognoscero signis: 
Continuo est aegris alius color; horrida voltum 
Doformat macies; tum corpora luco carentum 255 

Exportant tectis et tristia funera ducunt; 
Aut illao pedibus connexae ad limina pendent, 
Aut intus clausis cunctantur in aedibus, omnes 
ignavaeque fame et contracto frigore pigrae. 
Tum sonus auditur graWor, tmctimque susurrant, 260 
Frigidus ut quondam silvis inmunnurat Auster; 
Ut mare sollicitum stridit refluentibus undis; 
Aestuat ut clausis rapidus fomacibus ignis. 
Hic iam galbaneos suadebo incendere odores, 
MeUaque amndineis inferre canalibus, ultro 
Hortantem et fessas ad pabula nota vocantem. 



74 P. VERGILI MAKONIS 

Proilcrit ot tunsiim gallae admisccro Baporcm 
Arentisquo rosas, aut igui pinguia multo 
l)cfruta, vel Psithia passos do vito raccmcs 
( 'ecropiumquo thyiiuuu ct grave olcntia ccntaurea. »o 
Kst etiam flos iu pratis, cui uouicn amcllo 
Fccero agricolac, facilis quacrentibus hcrba; 
Kamquo uno ingentcm tollit do caespito Bilvam, 
Aureus ipsc, scd in foliis, quac phirima drcum 
Fuiiduntur, violao sublucct purpura nigrac; I7S 

Saepe dcum ncxis omatao torquibus arao; 
Asper in oro sapor; tonsis in valHbus ilhim 
Pastores ct curva legimt propo flumina Mdlae. 
Iluius odorato radiccs incoquo Baccho, 
Pabulaquc in foribus plcnis adponc cauistris. 
8ed si qucm prolos subito defcccrit omnis, 
Kec, gcnus undo novae stirpis rcvocotur, habebit; 
Tenipus ct Aix^dii memoranda inventa magistri 
Paudere, quo^^uc modo cacsis iam saepe iuvcncis 
Insinccnis apcs tulcrit cruor. Altius omncm 
Kxpediam prima repctens ab originc famam. 
Nam qua Pellaei gens fortunata Canopi 
AceoHt cffiiso stagnantem flumino Nilum 
Et circum pictis veliitur sua rura phasclis, 
Quaciuo pharetratac vicinia Pcrsidis urguet^ 
Et divcrsa ruens septcm discurrit in ora 
Et viridcm Acgyptum nigra fecundat arena 
Vsquo coloratis amnis dcvcxus ab Indis, 
Oninis in hac ccrtam rcgio iacit arto salutem. 
Exiguus primum atque ipsos contractus ad usus 
Eligitur locus; hunc Jingustiquo imbrico tecti 
Pjirictibusque prcmunt artis, ct quattuor addunt, 
Quattuor a vcntis, obliqua luce fcncstras. 
Tuni vitulus bima curvans iam cornua fronto 
Qiiaeritur; huic geminao nares ct spiritus oris 
Miilta reluctanti obstruitur, plagisque pcrempto 
Tunsa pcr integram soivuntur visccra pellem. 
Sic positum iu clauso linquunt, et ramca costis 
Subiiciunt fragnienta, thynium casiasquo rccentia 
Hoc gcritur, Zephyris primum inpellcxtibus undafl^ 
Antc novis rubcant quam prata coloribus, oiito 



GEOEGICON LIB. IV. 75 

Garrula qViam tignis nidum suspendat liirundo. 
Interea teneris tepefactus in ossibus humor 
Aestuat, et visenda modis animalia miris, 
Trunca pedimi primo, mox et stridentia pennis, 310 
Misceutur, tenuemque magis magis aera carpunt, 
Donec, ut aestivis eflFusus nubibus imber, 
Enipere, aut ut, nervo pulsante, sagittae, 
Prima leves ineunt si quando proelia Parthi. 

Quis deus hanc, Musae, quis nobis extudit artem ? 3i£ 
Undc nova ingressus homimun experientia cepit? 
P.istor Aristaeus fugiens Peneia Tempe, 
Amissis, ut fama, apibus morboque fameque, 
Tristis ad extremi sacrum caput adstitit amnis, 
Mult i querens, atque hac adfatus voce parentem : • 320 
Mater, Cyrene mater, quae gurgitis huius 
Ima tenes, quid me praeclara stirpe deorum — 
Si modo, quem perhibes, pater est Thymbraeus ApoUo — 
Invismn fatis genuisti? aut quo tibi nostri 
Pulsus amor? quid me caelum spemre iubebas? 825 
Bn etiam hunc ipsum vitae mortalis honorem, 
Quem mihi vix frugum et pecudum custodia sollers 
Omnia temptanti extuderat, te matre, relinquo. 
Quin age, et ipsa manu felicis erue silvas, 
Fer stabulis inimicum ignem atque interfico messis, 330 
Ure sata, et validam in vitis moliro biponnem, 
Tanta meae si te ceperunt taedia laudis. 
At mater sonituni thalamo sub fluminis alti 
Sensit. Eam circum Milesia vellera Nymphao 
Carpebant, hyali saturo fucata colore, 3Si 

Drymoque, Xanthoque, Ligeaque, Phyllodoceque, 
Caesariem efFusae nitidam per candida colla, 
[Nesaee, Spioque, Thaliaque, Cymodoceque,] 
Gydippeque et flava Lycorias, altera virgo, 
Altcra tum primos Lucinac experta labores, 3J0 

Clioque et Beroe soror, Oceanitides ambae, 
Ambae auro, pictis incinctae pellibus ambae, 
Atque Ephyre, atque Opis, et Asia Deiopea, 
Et tandem positis velox Arethusa sagittis. 
Inter quas cnram Clymene narrabat inanem 845 

Volcani, Martisque dolos et dulcia furta, 

7 



76 P. VERGILI MARONIS 

Aquo Choo donsos divoiu numcrabat amorttu 
('amiino quo captio dum fusis moliia pcnaa 
Devolvunts itoruni matcrnas inpulit auris 
Liictiis Aristaci, vitroisiiuo scdilibus omncs SM 

Obstipucro; scd anto alias Arcthusa sorores 
rrospicicns sunima flavum caput cxtulit unda, 
Kt procul: O gcniitu non frustra oxtorrita tantfl^ 
C-vrcno soror, ipso tibi, tua maxuma cnro, 
Tristis Aristacus Pcnci gcnitoris ad undam 
Htat lacrimans, ct to cnidolcm nomino dicit. 
Iliiic pcrcussa nova mcntcm formidino mater, 
Duc, age, duc ad nos; fas illi limina divom 
Tangcro, ait Simul alti iul>ct discodcro late 
Fhlmina, qua iuvcnis grossus inforrot. At illiun 
Curvata in montis facicm circumstctit unda 
Accc[)itquo sinu vasto misitquo sub amnom. 
lamquo domiim mirans gonctricis ct humida regna 
Spchmcisquo lacus clausos hicosC[uo sonantis 
Ibat, ot ingoiiti motu stupcfactus aquanim 
Omnia sub magiia laboutia flumina tcrra 
S])cctabat diversa locis, Phasimque, Lycumquo, 
Kt c.iput, undo altus primum so crumpit Enipeiu^ 
Uudc patcr Tibcrinus, ct undo Aniona fluenta^ 
Saxosusquo sonaiis Ilypanis, Mysusquo Gaicaa^ «D 

Et gcmina auratus taurino comua voltu 
Eridanus, quo non alius pcr pinguia culta 
In marc purpurcum violcntior cffluit amnis. 
Postquam cst in thalami pondciitia puniico tecia 
Pcr\'cntum, ct nati flctus cognovit inanis 
Cyrcno, manibus liquidos dant ordino fontis 
Gcrmanao, tonsisquo femnt mautclia villis; 
Pars cpulis onorant mcnsas, ct plcna rcponiint 
Pocula; Panchacis adolcscunt ignibus arao; 
Et mator, Capo Maconii carchcsia Bacchi: 
Occano libcmus, ait. Simul ipsa precatur 
Occanumquo patrcm remm Nymphasque sorf^eB, 
Ccntum quao silvas, centum quao flumina semBt 
Ter liquido ardcntcm porfudit ncctaro Vestania • 
Tcr ilamma ad summum tccti subiocta reluxit. 
Omino quo flrmans animum sic incipit ipsa: 



GEORGICON LIB. IV. 77 

Est in Oarpathio Ncptuni g^rgite vates 
Caenileus Proteus, magnuin qui piscibus aequor 
Et iuncto bipedum curru metitur equorum. 
Hic nunc Ematbiae portus patriamque revisit 390 

railenen ; hunc et Nymphae veneramur et ipso 
Orandaevus Nereus; novit namquo omnia vates, 
Quae sint, quae fueriut, quae mox ventura trahantur. 
Quippe ita Neptuno visum est, inmania cuius 
Armenta et turpis pascit sub gurgite phocas. 395 

Hic tibi, nate, prius vinclis capiendus, ut omnem 
Expediat morbi caussam^, eventusquo secundet. 
Nam sino vi non ulla dabit praecepta, nequc illum 
Orando flectes: vim duram et vincula capto 
Tende ; doli circum haec demimi frangentur inanes. 400 
Ipsa cgo te, medios cum sol accenderit aestus, 
Cum sitiunt herbae, et pecori iam gratior umbra est, 
In secreta senis ducam, quo fessus ab undis 
Se recipit, facilo ut somno adgrodiaro iacentem. 
Verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis, 405 
Tuni variae eludent species atque ora ferarum, 
Fiet enim subito sus horridus, atraque tigris, 
Squamosusque draco, et fulva cervice leaena; 
Aut acrem flaminae sonitum dabit, atque ita vinclis 
Excidetj^aut in aquas tenuis dilapsus abibit. 410 

Sed quanto ille magis formas se vertet in onmis, 
Tanto, nate, magis contendo tenacia vincla, 
Donec talis erit mutato corpore, qualem 
Videris, incepto tegeret cimi lumina somno.' 

Haec ait, et liquidum ambrosiae diflfundit odorem, 4i5 
Quo totum nati corpus perduxit; at illi 
J)ulcis conpositis spiravit crinibus aura, 
Atque habiUs membris venit vigor. Est specus ingens 
Exesi latere in montis, quo plurima vento 
Cogitur inquesinus scindit sose unda reductos, 420 
Deprensis olim statio tutissima nautis; 
Intus se vasti Proteus tegit obiice saxi. 
Hic iuvenem in latebris aversum a lumino Nympha 
Collocat; ipsa procul nebulis obscura rcsistit. 
lam rapidus torrens sitietitid Siiius Indos 426 

Ardebat caelo, et medium sol igneus orbem 



7S P. VElUJlLI MAK0NI8 

Ilauscrat; arcbant herbnc, ct cava flumina siccis 
Fiiiicibus ad linunn nidii tcpcfactii coqucbant: 
(.'uni Protcus conftiiet^i pctcn» o fiuctibus antra 
Ibiit; cum viisti i-ircum gcuA huniida ]K)nti Ao 

Kxsultans n»rcm lato dispergit amanim. 
Sternunt sc somno divcrsac in litoro phocao; 
Ipsc, vclut stibuli custos in montibu» olim, 
Vcspcr ubi c pastu vitulos ad tccta rcducit 
Auditisquc 1u{m>s acuunt balatibus agni, tts 

Considit scopulo nicdius, numerumquo rcccnset. 
(.'uius Aristaco (pioniam cst oblata facultas, 
Wx defessa senem passus conponcrc mcmbniy 
Cum chiniorc niit mugiio, manicisquo iaccntom 
Occupat. Ille suae contra non inmcmor artis 410 

< )ninia transformat scse in miracula remm, 
l^nienKpic, horribilenKiuo feram, fluviumquc liquentom. 
Venini ubi nulla fugam reperit fallacia, victus 
In sese rcdit, atquc honiinis tandem oro locutus: 
Nam (piis to, iuvenum confldcntissimc, nostras 415 

lussit adirc domos l quidve hinc petis i inquit. At illo : 
Scis, Proteu, scis ipsc; nequc cst te fallcro quicquam; 
Sed tu desino vclle. Deum praccopta sccuti 
Venimus, hinc lassis quaesitum oracida robus. 
Tantum elfatus. Ad liaec vatcs vi deniquo multa tfo 
Artlentis ocuh)s intorsit himinc glauco, 
Kt graviter frendcns sic fatis ora rcsolvit: 

Non te nullius exerceut muninis irac. 
Mugna hiis connuissa: tibi hus miscrabiHs Orpfaeus 
llaud (pnupiam ob meritum })oenas, ni Fata rosistant, 
Suscitat, et ra[)ta graviter pro coniugo soevit 466 

llla (luidem, dum tc fugcret pcr flumina praocepa, 
Imuanem ante pedes hydruni nioritura puolla 
•crvantem ripjus alta non vidit in hcrba. 
\( chorus ac(iualiR l>n*iuluni clamorc supromos «au 
luplorunt montis; flerunt Rhodopoiac arcos, 
Alia(iue Tangaea, et Rliesi Mavortia tcllus, 
Atque (letac, at^iue llebrus, et Actias Orithyia. 
llKse, cava solans aegrum testudino amorcm, 
Te, duleis coniunx, to solo in litoro sccum, 
To vcniop*« dic, to dcccdcntc cancbat 



GEORGICON LIB. IV. 79 

raenarias etiain fauces, alta ostia Ditis, 
Et caligantem nigra formidino lucum 
Ingressus, Manisque adiit llcgemque tremendum, 
Nesciaque humauis precibus mansuescere corda. 470 
At cantu commotao Erebi de sedibus imis 
Umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum, 
Quam multa in foliis avium se milia condunt, 
Vesper ubi aut hibernus agit de mpntibus imber, 
Matres atque viri, defunctaque corpora vita 475 

Mignanimum heroum, pueri innuptaequo puellae, 
liipositique rogis iuvenes ante ora parentum ; 
Quos circum limus niger et deformis arundo 
Cocyti tardaque palus inamabiiis uuda 
Alligat, et noriens Styx interfusa coercet. 480 

Qjiin ipsae stupuere domus atque intima Leti 
Tartara caeruleosque inplexae crinibus anguis 
Eumenides, tenuitque iuhians tria Cerberus*ora, 
Atque Ixionii vento rota constitit orbis. 
lamque pedem referens casus evaserat omnis, 48S 

Redditaque Eurydice superas veniebat ad auras, 
Pone sequens, — namque hanc dederat rroserpina 

legem — 
Cum subita incautum demeutia cepit amantem, 
Fguoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes: 
Restitit, Eurydicenque suam, iam luce sub ipsa, 490 
Iimiemor, heu! victusquo animi respexit. Ibi omnis 
Kffusus labor, atque inmitis rupta tyranni 
Foedera, terque fragor stagnis auditus Averuis. 
Illa, Quis et me, inquit, miseram, et te perdidit, 

Orpheu, 
Quis tantus furor? En iterum crudelia retro m 

Fata vocant, conditque natantia lumina somnus. 
lamque vale: feror ingenti circumdata nocte, 
Invalidasque tibi tendens, heu non tua, palmasj 
Dixit, et ex ocuiis subito, ceu fumus in aunis 
Commixtus teuuis, fiigit diversa, neque illuni, 500 

Prensantem nequiquam urabras et multa volentem 
Dicere, praeterea vidit; nec portitor Orci 
Amplius obiectara passus transiro paludem. 
Quid facerfit? quo se rapta bis coniugc ferret? 



80 P. YERGILI MARONIS 

Quo fletu Mauis, qua Numiiia Tooe moyeret? M 

Illa <iuidem Stygia nabat iani frigida cymba. 
8cpteni ilium totos perhibcnt ex ordino monsea 
Kui>e sub aeria dcserti ad Str^nionis undam 
Fievissc, et gclidis hacc ovolvisso sub autris, 
Mulcentom tigris ct agentem carmino qucrcus; m 
Quulis populea inacrcns philomola sub untbra 
Ainissos queritur fctus, quos durus arator 
Observiuis nido inphnnis dctraxit; at illa 
Fh)t noctcm, ramotpio sodcns migcrabiio carmra 
Intoj^nit, ct luacstis latc loc:i quostibus inplot. Slft 
Null.i VciiuSy non ulli aniinnm flexoro hynionaeL 
8(>his lIypcrbore:i8 glacics Tanaimquo nivalcm 
Arvaqiie Rldpacis numqiuiin riduata pruinis 
Lustrabat, ra[)tam Eurydieen atquc inrita Diti» 
Dona qucreim; sprotao Ciconum quo munere matre» 
Inter saeni dcum itocturnique orgia Bacchi sa 

Discerptuni latos iuvenein sparscro ixjr agros. 
Tuni qiioque marmorca caput a ccrvice roYolsom 
Gurgite cum medio portiins Ocagrius Hcbrus 
Volveret, Eurydicen vox ipsti ct frigida lingua, &k 
Ah niiscraMi Eurydiccn! aiiima fugicnto vocabat; 
Eurydicen toto referebant flumino ripao. 

Iluec Proteu», ct se iactu dcdit acquor in altam^ 
Qua(iue dcdit, spumantem undam sub vertico toraitb 
At iioa Cyrenc; namque ultro adfata timent^n: ta» 

Nate, licet tristis animo deponero curas. 
Haoc onmis morbi caussa; hinc miscrabilo Nymphae^ 
Cum quibus illa choros lucis agitabat iu altis^ 
Exitium misere apibus. Tu muuera supplex 
Tende, petens i^ajcm, et fadlis vencraro Napaoas; B» 
Namquo dabunt veniam votis, irasquo remittont. 
Sed, uiodus orandi qui sit, prius ordino dicam. - 
(^uattuor exiinios praestanti coriwro tauros, 
Qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycaei, 
Delige, et intacta totideni cervico iuvoncas. 
Quattuor his aras alta ad delu})ra dearum 
Constitue, et siierum iugulis demitto cruorem, 
Corporaquo ipsa boum frondoso desoro luco. 
Post, ubi nona suos Aurora ostendcrit ortus^ 



GEORGICON LIB. IV. 81 

Inferias Orphei Lethaea papavera mittes, 54s 

Et nigram mactabis ovem, lucumque reviscs; 
Placatam Eurydicen vitula venerabere caesa. 

Haud mora; continuo matris praecepta facessit; 
Ad delubra venit, monstratas excitat aras, 
Quattuor eximios praestanti corpore tauros 600 

Ducit, et intacta totidem cervice iuvencas. 
Post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus, 
Inferias Orphei mittit, lucumquo revisit. 
Hic vero subitum ac dictu mirabile monstrum 
Aspiciunt, liquefacta boimi per viscera toto m 

Stridere apes utero et ruptis effervere costis, 
Inmensasque trahi nubes, iamque arboro summa 
Confluere et lentis uvam demittere ramis. 

Haec super arvorum cultu pecorumque canebam 
Et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum neo 
Fulminat Euphraten bello, victorque volentis 
Per populos dat iura, viamque adfectat Oljmpo. 
IUo Vergilium me tempore dulcis alebat 
Parthenope, studiis florentem ignobilis oti, 
Carmina qui hisi pastoriun, audaxque iuventa, 566 

Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi. 



P. VERGILl MARONia 

AENEIDOS 

LIBEH rillMUS. 



Arma Tiramquo cano, Troiac qui priimis ab oiii 
Itaiiaiii, fato profugiis, Laviuaquc vcnit 
Ijitoni, iiiultuni illo ct tcrris Kictatus ct alto 
Vi superuni, sacvac mcmorcni lunonis ob iraniy 
MulUi (juoquc ct bcllo passus, dum condcrct arboiiy f 
lnferrct(pic dcos Latio, gcnus midc Latimim 
A11>uni(|uc patrcs atquc altac mocnia KomaC: 

Mus;i, mihi caussas mcmora, quo mimino laoao^ 
Quidvc dolcns, rcgina dcum tot volvcro casua 
I usi«jncin pictatc viiniin, tot adirc laborcs lo 

l::pulerit. Tantacnc animis caolcstibus irao? 

Urb:i luitiqua fait, T}Tii tcnucrc colobi, 
Kiirthago, Italiam contra Tibcrinatiuc longo 
Ostia, divcs opum studiisquc aspcrrima bcUi; 
Quam luno fcrtiu* tcrris magis onmibus unam is 

Posthabita coluisso Samo; hic illius amia, 
Ilic curnis fuit; hoc rcgnum dca gcntibus csso^ 
Si qua fata sinant, iam tuni tenditquc fovctqua 
Progcnicm scd enim Troiano a sanguinc duci 
Audicrat, Tyrias olim quac vcrtcrct arccs; 10 

llinc populum latc rcgem bcUoquc supcrbum 
Vcnturum cxscidio Libyac: sic volvcro Parcaa. 
Id mctuens vctcrisquc mcmor Satumia bclli, 
Prinia quod ad Troiam pro caris gcsscrat Argis— 
Necdum etiam caiissac iramm sacviquc doloros V 
ICxciderant animo: manet alta mentc rcpostum 
ludicium Paridis Rprctaequc iniuria fomiac^ 
Et gcnus iuvisum, ct rapti Ganymcdis honoros; 



M 



AENEIDOS LIB. I. 83 

His accensa super iactatos aequore toto 
Troas, rcliquias Danaum atquo inmitis Achilli, 30 

Arcebat longe Latio, multosque per annos 
Errabant, acti fatis, maria omnia circiun. 
Tantae molis erat Romanam condere gentem. 

Vix e conspectu Siculac telluris in altum 
Vela dabant laeti, et spumas salia aere ruebant, 35 
Cum luno, aeternum servans sub pectore volnus, 
Haec secum: Mene incepto desistere victam, 
Hcc posse Italia Teucromm avertere regem? 
Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem 
Argivom atque ipsos potuit submergere ponto, 40 

Unius ob noxam et furias Aiacis Oilei? 
Ipsa, lovis rapidum iaculata e nubibus ignem, 
Disiecitque rates evertitque aequora veutis, 
Illum exspirantem transfixo pectore fiammas 
Turbine compuit scopuloque infixit acuto ; 43 

Ast ego, quae divom incedo regina, lovisque 
Et soror et coniunx, ima cum gente tot annos 
Bella gero. Et quisquam numen Iimonis adorat 
Practerea, aut supplex aris inponit honorem? 

Talia flammato secum dea corde volutans 60 

Nimborum in patriam, loca feta furcntibus austris, 
Aeoliam venit. Hic vasto rex Aeolus antro 
Luctantis ventos tempestatesque sonoras 
Inperio premit ac vinclis et carcere frenat. 
Illi indignantes magno cum murmure montis 65 

Circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce 
Sceptra tenens, mollitque animos et temperat iras; • 
Ni faciat, maria ac terras caelumque profundum 
Quippe ferant rapidi secmn verrantque per auras. 
Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris, bo 

Hoc metuens, molemque et montis insuper altos 
Inposuit, regemque dedit, qui foedere certo 
Et premere et laxas sdret dare iussus habenas. 
Ad quem tum luno supplex his vocibus usa ost: 

Aeole, namque tibi divom pater atque hominum rex 
Et mulcere dedit fluctus et toUere vento, 
Gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor, 
Ilium in Italiam portans victosque Penatis* 



81 P. VERGILI MARONIS 

Incutc vim vcntis subniorsasqao obrao puppifl^ 

Aut ago divcrsos ct disiico corpora pouto. 79 

Sunt niihi )»is scptcm pracstanti corporo Nymphae, 

Quaruni (luac forma pulchcrrima I)cio]>ca) 

Connubio iungam stabili propriamiiuo dicabo, 

Omnis ut tccum mcritis pro talibus annos 

Exigat ct pulclira faciat to prolo parentem. 7f 

Acolus hacc contni: Tuiis, o rcgina, quid optcs, 
Explorare hil>or; mihi iussa caposscre fas est 
Tu niilii, quodcunuiuc hoc rcgni, tu sceptra loYemquo 
CoiK-ilias, tu das cpulis accumbcro divom, 
NinilM)rumquo facis tcmpcstatumquc i^otentem. 80 

Ilacc ubi dicta, cavum conversa cuspide montem 
InpuHt in latus: ac vcnti, velut agminc facto, 
Qua data |X)rta, nnmt ct tcrras turbino perflant. 
Ii!cul>ucrc mari, totumciuc a scdibus imis 
Uiia lOurusquc Notusquo ruunt crcbcrquo procellis 86 
Africus, ct vastos volvunt ad litora fluctus. 
Inse<iuitur clamoniuc vinnn stridorquo rudeutum. 
Kripiunt subito nubcs caclumquo diomque 
'reucronim cx oculis ; ponto nox incubat atra. 
Intonucro poli, ct crcbris micat ignibus aether, 90 
rracscntcnuiuc viris intcntant omnia mortem. 
Kxtcmplo Aeneac solvuntur frigorc membra; 
Ingcmit, ct duplicis tcndcns ad sidera palmas 
Talia voce refert: O tcrquo quatcrque beati, 
(^uis antc ora patnun Troiao sub moenibus alUfl flfi 
Coiitigit oppetcre! o Danaum fortissimo gentis 
Tydidc! meno Iliacis occumbcro campis 
Non potuisse tuaque auimam hanc effundere dextr% 
Saevus ubi Acacidae tclo iacct Ilcctor, ubi ingena 
Sarpedon, ubi tot Simois corrcpta sub undis loo 

Scuta virum galeasquo et fortia corpora volvit? 

TaJia iactanti stridcns Aquilone proceUa 
Velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit. 
Franguntur rcmi ; tum prora avertit, et undis 
Diit latus ; inscquitur cumulo praeruptus aquae mons. 
Ili smnmo iu fluctu pendent; his unda dehisconB 
Terram intcr fluctus apcrit ; furit aestus arenifl. 
Tris Notus abrepfcas in saxa latentia torquet— ' 



j 



AENEIDOS LIB. I. H5 

Saxa Tocant Itali mediis quae in fluctibus Aras — 
Dorsum inmane mari sunmio; tris Eurus ab alto UO 
In brevia et SjTtis urguet, miserabile visu, 
Inliditque vadis atque aggere cingit arenao. 
Unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten, 
Ipsius ante oculos ingens a vertico pontus 
In puppira ferit: excutitur pronusquo magister 11« 
Volvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem 
Torquet agens circum, et rapidus vorat aequoro vertex. 
Adparent rari nantes in gurgito vasto, 
Arma virum, tabulaeque, et Troia gaza pcr undas. 
lam validam Ilionei navem, iam fortis Achatae, 120 
Et qua vectus Abas, et qua grandaevus Aletes, 
Vicit hiemps; laxis laterum conpagibus omnes 
Accipiunt inimicum imbrcm, rimisquo fatiscunt 

Interea magno misceri murmure pontuni, 
Emissamque hiemom sensit Neptunus ct imis 12S 

Stagna refusa vadis, graviter commotus: et alto 
Prospicicns, summa placidnni caput extulit unda. 
Disiectam Aeneae toto videt aequore classem, 
Fluctibus oppressos Troas caelique ruina, 
i\ec latuere doli fratrem lunonis et irae. lao 

Eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur : 

Tantane vos gcneris tenuit fiducia vcstri? 
lam caelum terramque meo sino numine, Venti, 
•liscere, et tantas audetis toUere molcs? 
Quos ego — ! Sed motos praestat conponere fluctus. ids 
Post mihi non simih poena commissa luetis. 
Maturate fugam, regique haec dicite vestro: 
Non illi inpeiiuni pelagi saevumque tridentem, 
Sed mihi sorte datum. Tenet ille inmania saxa;, 
Vestras^ Eure, domos; illa se iactet in aula 140 

A.eolus, et clauso ventorum carcere regiict. 

Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat, 
Collectasque fugat nubcs solemque reducit. 
Cymothoe simul et Triton adnixus acuto 
Detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti; 14& 

Et vaatas aperit Syrtis, et tcmperat acquor, 
Atque rotis summas levibus pcrlabitur midas. 
Ac reluti magna in populo euni saepo coorta • 



86 P. VEUGILI MARONIS 

Scilitio, saevitqne nnimis ignobilo' toI^us, 
Iani([ue faccs ct saxa volant (furor arnia miniBtrat); 
Tinn, pietiito gravcni ac mcritis si forte viruni quem 
( onspoxcrc, silent, arrcctisiiuo auribus adsbiut; 
lllc Ycgit dictis unimos, ct j>ectora mulcet: 
8ic cunctus pclagi cccidit fragor, acquora postquani 
rroapicicns gcnitor caeloqno invcctus aperto isf 

Floctit equos curniquc volans dat lora secundo. 

Dcfcssi Acncadac, (piae proxuma litora, cursu 
Contcndunt pctiTC, ct Lil)yac vertuntur ad oras. 
Kst in scccssu longo locus: insula portum 
Kflicit obicctu laterum, quibus omnis ab alto la» 

Frangitur in(]uc sinus scindit seso nnda reductos; 
Hinc atquc hinc vastae ru|)es geminique minantur 
Jii caclum scopuH, quoruni sub vertice late 
Ac(|uora tuta silcnt; tum silvis scacna coruscis 
]>csui)er horrcnti(|uo atrum ncmus imminet umbra; i6i 
Fn»nte sub advorsa scopulis pendcntibus antrum^ 
Intus aquac dulcos vivoquc scdilia saxo, 
^ynipharum donms: hic fcssiis nou vincula navis 
llla tcncnt, unco non alligat ancora morsiL 
IIuc scptcui Acncas collcctis navibus omni 171 

Ex numcro 8ul)it; ac magno tclluris amoro 
Kgrcssi optata potiuntur Trocs arcna 
Kt sale tabentis artus in litorc ix)nunt. 
Ac primum silici scintillam excudit Achatea 
Succcpitquc igncm foliis atquc arida circum m 

'Nutrimcnta dedit rapuitquc in fomite ilammam. 
Tuni Cercreui comii^tani undis Cerealiaquc arma 
h'xi)cdiunt fessi rcruni, frugcsque rcccptas 
Et torrcro panmt flamniis et frangcro saxo. 

Acncas scopuluni interca consccndit et omnem lac 
Prospcctum lato pelago petit, Antlica si quem 
lactatum vento vidcat Phrygiasque bircmis, 
Aut Capyn, aut cclsis in puppibus amia CaidL 
Naveni in conspcctu nullani, tris litore eervos 
Prospicit crrantis; hos tota armcnta scquuntur 
A tcrgo, ct longum pcr vallis pascitur a^men. 
Constitit hic, arcumque manu cclcrisque sagittas 
Corripuity fidus quae tela gerebat AeliateS| 



AENEIDOS LIB. I. 87 

Ductoresqno ipsos primuui, capita alta ferentis 
Comibus arboreis, sternit, tum volgus, et omnem 190 
Miscet agens telis nemora inter frondea turbam; 
" Nec prius absistit, quam septem ingentia victor 
Corpora fundat humi et nunierum cum navibus aequet. 
Uinc portum petit, et socios partitur in omnis. 
Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes 196 
Litoro Trinacrio dcderatque abeuntibus lieros, 
Dividit, et dictis niaerentia pectora mulcet: 

socii, — iieque enim ignari sumus ante malorum — 
O passi graviora, dabit deus his quoque finem. 
Vos et Scyllaeani rabiem penitusque sonantis 200 

Accestis scopulos, vos et Cyclopia saxa 
Experti: revocate animos, maestumque timorem 
Mittite: forsan et haec olim meminisse iuvabit. 
Per varios casus, per tot discrimina rerum 
Tendimus in Latium, sedes ubi fata quietas 206 

Ostcndunt; illic fas regna resurgere Troiae. 
Durate, et vosmet rebus servate secundis. 

Talia voce refert, curisquo ingentibus aeger 
Spem voltu simulat, premit altum corde dolorem. 
lUi se praedae accingunt dapibusque futuris: 210 

Tergora deripiunt costis et viscera nudant; 
Pars in frusta secant veribusque trementia figunt; 
Litore aena locant alii, flammasque ministrant. 
Tum victu revocant viris, fusiquo per herbain 
Inplentur veteris Bacchi pinguisque ferinae. 216 

Postquam exempta fames epulis mensaeque reniotae, 
Amissos longo socios sermone requirunt, 
Spemque metumque inter dubii, seu vivere credant, 
Sivo extrema pati nec iam exaudire vocatos. 
Pr.iecipue pius Aeneas nunc acris Oronti, 220 

Nunc Amyci casum gemit et crudelia secum 
Fata Lyci, fortemque Gyan, forternque Cloanthum. 

Et iam finis erat, cum luppiter aethere summo 
Despiciens mare velivolum terrasque iacentis 
Litoraque et latos populos, sic vertico caeli 225 

Constitit et Libyao defixit lumina rcgnis. 
Atque illum talis iactantem pectore curas 
Tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis 




BS F. VKROILI ICABONIS 

A<ll<»«|iiitur Vcnus: O qni rcs hominnmc 
Aotornis rci^i-^ ini>oriis. et fulniino terrcH» 
()ui<l nious Acncos iu to conmiittore 
(^hiitl iroes potuere, qaibns, tot Itinera paasi^ 
Cunctus ob Italiam terrarum dauditur orbis? 
Ccrto hiuc RomaDos olim, Yolventibus aniiii^ 
Iliuc foro ductores, revocato a saDguino Teoor^ 
Qui uuiro, qui terras omm dicione tenoneiit» 
rollicitus, quao to, genitor, sententia Tertitt 
Hoc cquidcm occaBum Troiae tristlsque ruinas 
8ohi1):ir, fatis contraria &ta rependens; 
Nunc cadcm fortuna viros tot caaibus actos ] 

Inscciuitur. Quem das finem, rex magne^ kkbQraml 
Antcnor i^otuit, mediis elapsus AdiiviB, 
Illyricos i>cnotraro sinua atque intima tatot 
Kc^nui Liburuorum, et fontem superare Timavly 
Uudc pcr ora novom vasto cum murmuro montli 
It uiiirc proruptum et pelago promit arva ■oiiiiitL 
Ilic tauieu ille urbom Patavi sedesque locovit 
Tcucrorum, ct gonti nomen dedit armaquc fixit 
Troia, nunc pladda conpostus pace quiesdt: 
Nos, tua progonies, caeU quibus adnuis arcem, 
Navibus, iufiindum! amissis, unius ob iram 
Prodimur atquo Italis longo disiungimur oris. 
Hic pietatis houos? sic nos in sceptra reponis? 
Olli subridcns hominum sator atque deorum 
Voltu, quo caelum tompestatosque serenat, 
Oscula libavit natae, dehinc talia fatur: 
Parce mctu, Cythorea, manent inmota tuorum 
Fata tibi: ccrnes urbom et promissa Lavini 
Mocnia, sublimcmque feres ad sidera caeli 
Magnanimum Aenean; nequo mo sentontia vertit. 200 
Uic tibi — fabor enim, quando haec te cura remordeti 
Longius et volvens fatorum arcana movebo — 
Bellum ingens geret Italia populosquo ferocis 
Contundet, moresque viris ct moenia ponet, 
Tertia dum Latio regnantem viderit acstas, 
Temaque transierint Rutulis hibcma subactis. 
At puer Ascanius, cui nunc cognomen lulo 
Additur, — Ilus erat, dum res stetit Ilia regno— 



AENEIDOS LIB. I. 89 

Triginta ma^os volvendis monsibus orbis 
Inperio explebit, regnumque ab sedo Lavini 270 

Transferet, et longam multa vi muniet Albam, 
Hic iam ter centum totos regnabitur annos 
Gente sub Hectorea, donec regina sacerdos 
Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem. 
Inde lupa<) fulvo nutricis tegmine laetus 276 

Romulus excipiet gentem, et Mavortia condet 
Moenia Romanosque suo de nomine dicet. 
His ego nec metas rerum nec tempora pono; 
Inperium sine finc dodi. Quin aspera luno, 
Quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat, 280 
Consilia in melius referet, mecuraque fovebit 
Romanos, rerum dominos, gentemque togatam. 
Sic placitum. Veniet lustris labentibus aetas, 
Cum domus Assaraci Phtbiam clarasque Mycenas 
Servitio premet ac victis dominabitur Argis. 285 

Nascetur pulchra Troianus origine Caesar, 
Inperium Oceano, famam qui terminet astris, 
lulius, a magno demissum nomen lulo. 
Hunc tu olim caelo, spoliis Orientis onustum, 
Accipies secura; vocabitur hic quoque votis. 290 

Aspera tum positis mitescent saecula belJis; 
Cana Fides, et Vesta, Remo cum fratre Quirinus, 
lura dabunt; dirae ferro et coni^agibus artis 
Claudentur Belli portae; Furor impius intus 
Sacva sedens supcr arma et centum vinctus aenis 2»5 
Post tergum nodis fremet horridus ore cruento. 

Ilaec ait, et Maia genitum demittit ab alto, 
Ut terrae, utque novae pateant Karthaginis arces 
Hospitio Teucris, ne fati nescia Dido 
Finibus arceret. Volat ille per aera magmim aoo 

Bemigio alarum, ac Libyae citus adstitit oris. 
Et iam iussa facit, ponuntque ferocia Poeni 
Gorda volente deo; in primis regina quietum 
Accipit in Tcucros animum mentemque benignam. 

At pius Aencas, per noctem plurima volvens, 305 
Ut primum lux alma data est, exire locosque 
Kzplorare novos, quas vento a« 
Qui teneant, nam inculta yid 



90 P. VERGILI MARONIS 

Quacrcre constituit, sociisque exocta referFO 
ChisMom iu convoxo nomorum sub rupe cavata sio 
Arboribus clausam circum atquo horrentibus umbris 
Occulit; ipso uno graditur comitatus Achato, 
Hiiia niauu lato crispans hastilia fcrro. 
Cui mator mcdia scso tulit obvia silva, 
Virginis os habituni(pie gcrons ct virginis arma, nfi 
Spartanac, vel (][ualis e^iuos Thrcissa fatigat 
Ilarpalycc volucreniquo fuga praevcrtitur Ilcbrum. 
Nanitpic hunieris de morc habilom suspendorat arcum 
Vonatrix, dcderat(iue comam ditfundcro vontis, 
Nuchi gcnu, nodo(pio sinus coUecta tlucntis. 33d 

Ac prior, lleus, inquit, iuvcncs, monstratc, mcarum 
Vidistis si (luam hic crrantom forto soronim, 
Buccinctam pharetra ct maculosae togmine lyucis, 
Aiit spumantis apri cursum clamore premcntem. 

iSic Vcnus; et Vcncris contra sic filius Grsus: 825 
NuUa tuarum audita mihi ncquo visa sororum, 
— (luam to memorcm, virgo ] namquo haud tibi voltus 
Mortalis, ncc vox homincni s(mat : o, dea certe ; 
An Phoobi soror ? an Xympharum sanguinis unal 
Sis felix, nostrumquo lcves, quaccumque, laborcm, 830 
Et, (ju) sub caelo tandem, quibus orbis in oris 
lajtenmr, doceas: ignari hominumquo locorumque 
Erramus, vento huc viistis ct fluctibus acti: 
Multa tibi anto aras nostra cadot hostia doxtra. 

Tum Venus: Haud cquidcm tali mc dignor lionoro; 835 
Virginibus Tyriis mos est gcstare pharetram, 
Purpureo(iuo alto suras vi.icire cothurno. 
Punica regna vidcs, Tyrios et Agenoris urbem; 
SjiI fines Libyci, genus intractabile bcUo. 
InpcTium Dido Tyria rogit urbe profccta, 8tf 

Oe.nianum fugicns. Longa cst iniuria, longae 
Anibages; sed summa sequar fastig!a rerum. 
Huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agri 
Pliocnicum, ct magno miserae diloctus amoro, 
Cul pater intactam dederat, primisquo iugarat 8is 

Ominibus. Sed regna Tyri germanus habebat 
Pygmalion, scclcre ante alios inmanior omnis. 
Quos inter niedius venit furor. lUc Sychacum 



AENEIDOS LIB. I. 91 

Impius ante aras atquc auri caecus amore 
Clam ferro iiicautum superat, securus amorum 350 
Germanae; factumque diu celavit, et aegram, 
Multa malus simulans, vana spe lusit amantem. 
Ipsa sed in somnis inhumati renit imago 
Coniugis, ora modis attoUens pallida miris ; 
Crudelis aras traiectaque pectora ferro 365 

Nudavit, caecumque domus scelus omne retexit. 
Tum celerare fugam patriaqua excedere suadet, 
Auxiliumque viae veteris tellure recludit 
Thesauros, ignotum argenti pondus et auri. 
His commota fugam Dido sociosque parabat. 360 

Conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni 
Aut metus acer erat; navis, quae forte paratae, 
Corripiunt, onerantque auro; portantur avari 
IVgmalionis opes pelago ; dux femina facti. 
Devenero locos, ubi nunc ingentia cemis 3ef» 

Moenia surgentemquo novae Karthaginis arcem, 
Mercatique solum, facti de nomine Byrsam, 
Taurino quantum possent circumdare tergo. 
Sed vos qui tandem, quibus aut venistis ab oris, 
Quove tenetis iter? Quaerenti talibus ille 870 

Suspirans imoque trahens a pectore vocem: 

O dea, si prima repetens ab origino pergam, 
Et vacet annaUs nostrorum audirc laborum, 
Ante diem clauso conponat Vesper Olympo. 
Nos Troia antiqua, si vcstras forte per auris 376 

Troiae nomen iit, diversa pcr aequora vectos 
Porte sua Libycis tempestas adpulit oris. 
Sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste Pcnatis 
Classe veho mccum, fama super aethera notus. 
Italiam quaero patriam ct genus ab love summo. sso 
Bis denis Phrygium conscendi navibus aequor, 
Matre dea monstranto viam, data fata sccutus; 
Vix septem convolsae undis Euroque supersunt. 
Ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro, 
Europa atque Asia pulsus. Nec plura querentem 386 
Passa Venus medio sic interfata doloro est: 

Quisquis es, haud, credo, invisus caelestibus auras 

Vitalis carpis, Tyriam qui adveueris urbem. 
8 



92 P. VEIIUILI MARONIS 

ror^e modo, atque hiiic te reginae ad limina iwrfer. 

NaiiKiue tibi reduce.s socios ciassemque relatam SM 

Nuutio et in tutum versis aciuilonibus actam, 

Ni frustra augurium vani docuero parentes. 

Aspice bis senos laetantis agmine eycnos, 

Aetheria quos hipsa phiga lovis ales nperto 

Turl)abat caelo; nunc terras ordine longo 395 

Aul capere aut ctiptas iam despcctare videntur: 

l't rcduces illi ludunt stridentibus ahs, 

Kt coetu cinxere polum, cantusque dedero, 

llaud aliter j^upiHisque tuae pubesque tuorum 

Aut poitum tenet, aut pleno subit ostia velo. 400 

rerge modo, et, qua te ducit via, dirigo grcssum. 

Dixit, et avertens rosea cervice refulsit, 
Ambrosiaeque comae divimun vertice odorem 
8piravere, pedes vestis defluxit ad imos, 
Et vera incessu patuit dea. Ille ubi matrcm 405 

Adgnovit, tali fugientem cst voce sccutus: 
Quid natum totiens, cnidells tu quoque, falsig 
Ludis imaginibus? cur dextrae iungere dextram 
Non datur ac veras audire et reddere voccs? 
Talibus incusat, gressumque ad moenia teudit. 4io 

At Vcnus obscuro gradientis aere saepsit, 
Et multo nebulae circum dea fudit amictu, 
Ccrnore ne quia eos. neu quis contingere possot, 
Molirive moram, aut veniendi poscere caussas. 
Ipsa Paphum sublimis abit, sedesque revisit £I6 

l>acta suas, ubi templum illi, centumque Sabaeo 
Ture calent arae sertiscpie recentibus halant. 

Corripuere viam interea, qua semita monstrat. 
lanKpie ascendebant collem, qui plurimus urbi 
Imminet adversasque adspcctat desuper arces. lao 

Miratur molem Aeueas, niagalia quondam, 
Miratur j^ortas strei)itumque et strata viarum. 
Instant ardentes Tyrii pars ducere muros 
Molirique arcem ct manibus subvolvere saxa, 
Pars optare locum tecto et concludere sulco; 
lura mngistratusque Ic^unt sanctumque seuatum; 
Ilic portus alii effodiunt: hic alta theatri 
Fundamenta locant alii, inmanisque columuas 



AENEIDOS LIB. I. 93 

Rupibus excidiint, scaenis decora alta futuris. 

Qualis apes aestate nova per florea rura 430 

Exercet sub sole labor, cum gentis adultos 

Educunt fetus, aut cum liquentia mella 

Stipant et dulci distendunt nectare cellas, 

Aut onera accipiunt venientum aut agmine facto 

Ignavum fucos pecus a praesepibus arcent: 436 

Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella. 

O fortunati, quorum iam moenia surgunt! 

Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis. 

Infert se saeptus nebula— mirabile dictu — 

Fer medios, miscetque viris, neque cemitur ulli. 4M 

Lucus in urbo fuit media, laetissimus umbrae, 
Quo primum iactati undis et turbine Poeni 
Effodere loco signum, quod regia luno 
Monstrarat, caput acris equi; sic nam fore bello 
Egregiam et facilem victu per saecula gentem. 445 
II ic templum lunoni ingens Sidonia Dido 
Condebat, donis opulentum et numine divae, 
Aerea cui gradibus surgebant limina nexaeque 
Aere trabes, foribus cardo stridebat aonis. 
Hoc primum in luco nova res oblata timorem 460 

Leniit, hic primum Aeneas sperare salutem 
Ausus et adflictis melius confidere rebus. 
\amque sub ingcnti lustrat dum singula templo, 
Kegiiiam oppcriens, dum, quae Fortuna sit urbi, 
Artificumque manus inter se openunque laborem 455 
Miratur, videt Iliacas ex ordine pugnas 
Bellaque iani fama totum volgata per»orbem, 
Atridas, Priamumque, et saevum ambobus Achillen. 
Constitit, et lacrimans, Quis iam locus, inquit, Achato, 
Quoe regio in terris nostri non plena laboris? 460 

En Priamus. Sunt hic etiam sua praemia laudi; 
Sunt lacrimae rerum et menteJh mortalia tangunt 
Solve metus; feret haec aliquam tibi fama salutem. 
Sic ait, atque animum pictura pascit inani, 
Multa gemens, largoque humectat flumino voltum. 486 
Namque videbat, uti bellantes Pergama circum 
Hac fugerent Graii, premeret Troiana iuventus, 
Uac Phryges, instaret curm cristatus Achil 



1)1 P. VERGILI MARONIS 

Ncc procul hinc Rhesi nivois tcntoria volis 

AdgnoHcit lacrimans, prinio qiiao prodita Bomno 471 

Tydidcs nmlta vastabat cacdc cnientus, 

Ardcntisquc avertit c<iuos in castra, prius quam 

l'a)>ula gustasscnt Troiao Xantliunniuc bibisscnt 

Partc alia fugicns amissis Troilus annis, 

Infelix pucr atquc inpar ccmgrcssus Achilli, 476 

Fcrtur equis, curru<iuc hacret rcsupinus uiani, 

Lora tcncns tamcn; huic ccnixquc comaequo trar 

huntur 
Pcr tcrram, ct versa pulvis inscribitur hasta. 
Intcrca ad tcmplum non actpiac Palladis ibant 
Crinibus lliadcs passis pcplumquc fcrebant, 4B0 

Su[)plicitcr tristcs et tunsae i^cctoni palmis; 
Diva solo fixos oculos aversa tencbat. • 
Tcr circum Iliacos raptavcrjit Ilectora muros, 
Exanimumquo auro cori^us vcndcbat Achillcs. 
Tum vcro ingcntem gcmitum dat i)cctorc ab imo^ 486 
Vt s|)olia, ut curnis, utquc ipsum corpus amici, 
Tendcntcmque manus Priamum cons|)exit inennis. 
Se (pioque principibus pcrmixtum adgnovit Achivis, 
Eoasquo acics ct nigii Mcnmonis arma. 
Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis 
Pcnthesilea furens, mediisque in milibus ardot. 
Aurea subncctcns cxsertac cingula mammac, 
Bcllatrix, audetque viris concurrerc virgo. 

Ilacc dum Dardanio Acncae miranda videntiuv 
Dum stupot, obtutuquc haerct dcfixus in uno, 
Regina ad tempkun, forma pulchcrrima Dido, 
Incessit, magna iuvcnum stipantc catena. 
Qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi 
Excrcct Diana choros. quam mille sccutao 
Hinc atque hinc glomcrantur Orcadcs ; illa pharctrani 
Fert humcro, gradicnscfie dcas supcreminot omma: 
Latonae tacitum pcrtcmptant gaudia pectus: 
Talis erat Dido, talem sc lacta ferebat 
Per mcdios, instans opcri rcgnisquc futuris. 
Tum foribus divae, media testudine templi, 
Saepta armis, solioque alte subnixa resodit. 
lura dabat logesque viris, operumquo )aborom 



AENEIDOS LiB. I. 95 

1'arcibus aequabat iustis, aut sorte trahebat: 
Cum subito Aeneas concursu accodere magno 
Anthea 8ergostunique videt fortemque Cloanthum, 610 
Teucrorumque alios, ater quos aequore turbo 
Dispulerat penitusque alias avexerat oras. 
Obstipuit simul ipse simul perculsus Achates 
Laetitiaque metuque; avidi coniungere dextras 
Ardebant; sed res animos ineognita turbat. 6i5 

Di s niulant, et nube cava speculantur amicti, 
Quae fortuna viris, classem quo htore linquant, 
Quid veniant; cunctis nam lecti navibus ibant, 
Orantes veniam, et templum clamore petebant. 

Postquam introgressi et coram data copia fandi, 620 
Maxumus Ilioneus placido sic pectore coepit: 
Regina, novam cui condere luppiter urbem 
lustitiaque dedit gentis frenare superbas, 
Troes te miseri, ventis maria omnia vecti, 
Oramus, prohibe infandos a navibus ignis, 526 

Parce pio generi, et propius res aspice nostras. 
Non nos aut ferro Libycos populare Penatis 
Venimus, aut raptas ad litora vertere praedas; 
Non ea vis animo, ijec tanta superbia victis. 
Est locus, Hesperiam Graii cognomine dicunt, 630 

Terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae; 
Oenotri coluere viri; nunc fama, minores 
Italiam dixisse ducis de nomine gentem. 
Hic cursus fuit: 

Cum subito adsurgens fluctu nimbosus Orion 536 

In vada caeca tulit, penitusque procacibus austris 
Perquc undas, superante salo, perque invia saxa 
Dispulit; huc pauci vcstris adnavimus oris. 
Quod genus hoc hominum? quaeve hunc tam barbara 

morem 
Permittit patria? hospitio prohibemur arenae; 640 

Bella cient, primaque vetant consistere terra. 
Si genus humanum et mortalia temnitis arma, 
At sperate deos, memores fandi atque nefandi. 
Rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter, 
Nec pietate fuit nec bello maior et armis. 645 

Quem si fata virum servant, si vescitur aura 



90 r. VERGILI MARONiS 

Acthcria, neque adhuc crudclibus occubat umbris, 

Noii metus; officio nec tc certasse priorem 

Poeniteat. Sunt et Siculis re^ionibus urbes 

Arvaque, Troianoque a sanguine clarus Acestoa. 650 

Quiissatiun veutis liceat subducere classem, 

Et silvis aptare trabes et stringere remos, 

8i datur Italiam, sociis et rege recepto, 

Tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus, 

8in absumpta salus, et te, i^ater optume Teucrum, 565 

Tontus habet Libyae, nec spes iam restat luli, 

At frctii Sicaniae saltem sedesque paratas, 

Unde liuc advecti, regemque petamus Acesten. 

Talibus Ilioueus; cuncti simul ore frcmebant 

Dardiinidae. 6C0 

Tum brenter Dido, voltum demissa, profatur: 
Solvitc cordc metum, Teucri, sccludite curas. 
Res dura et regni novitas me talia cogunt 
Moliri, ct late finis custode tueri. 
Quis genus Aencadum, quis Troiac ncsciat urbem, 666 
Virtutesquo virosque, aut tanti inccndia belli? 
Non obtunsa adco gestamus pectora Pocni, 
Nec tam aversus equos Tyria Sol iungit ab urbe. 
Seu vos Ilesperiam magnam Satumiaque arva, 
Sive Erycis finis regemquc optatis Acesten, 67« 

Auxilio tutos dimittam, opibusque iuvabo. 
Voltis et his mecum pariter considere regnis? 
Urbem quam statuo, vestra est; subducito navis; 
Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur. 
Atque utinam rex ipse Noto compulsus codem 676 
Adforet Aeneas! Equidem per litora certos 
Diniittam et Libyae lustrare extrema iubebo, 
Si quibus eiectus silvis aut urbibus errat. 

Ilis animum arrccti dictis ct fortis Achates 
Et patcr Aeneas iamdudum erumpere nubem 680 

Ardcbant. Prior Acnean compellat Achates: 
Nate dea, quae nunc animo sententia surgit? 
Omnia tuta vides, classcm sociosque receptos. 
Unus abest, medio in fluctu quem vidimus ipsi 
Submersum; dictis respondent cetera matris. 686 

Vix ea fatus erat, cum circumfusa repente 



AENEID03 LIB. I. 97 

Scifidit se nubes et in aethera purgat apertum. 

Rostitit Aeneas claraque in luce rcfulsit, 

Os humerosque deo similis; namque ipsa decoram 

Caesariem nato genetrix lumenque iuventae 690 

Purpureum et laetos oculis adflarat honores: 

Quale manus addunt ebori decus, aut ubi flaya 

Argentum Pariusve lapis circumdatur auro. 

Tum sic reginam adloquitur, cunctisquo repente 

Inprovisus ait: Coram, quem quaeritis, adsum, 585 

Troius Aeneas. Libycis ereptua ab undis. 

sola infandos Troiao miscrata labores, 

Quae nos, reliquias Danaum, terraeque marisque 

Omnibus exhaustos iam casibus, omnium cgenos, 

Urbe, domo, socias, grates pcrsolvere dignas ooo 

Non opis est nostrae, Dido, nec quidquid ubique est 

Gentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem. 

Di tibi, si qua pios respectant numina, si quid 

Usquam iustitia est et mens sibi conscia recti, 

Praemia digna ferant. Quae te tam laeta tulerunt 605 

Saecula? qui tanti taiem gonuere parentes? 

In freta dum fluvii curreut, dum montibus umbrae 

Lustrabunt convexa, pohis dimi sidera pascet, 

Semper honos nomenque tuum laudesque manebunt, 

Quae mo cumque vocant terrae. Sic fatus, amicum eio 

llionea petit dextra, laevaque Serestum, 

Post aHos, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum. 

Obstipuit primo aspectu Sidonia Dido, 
Casu deinde viri tanto, et sic ore locuta est: 
Quis te, nate dea, per tanta pericula casus eis 

Insequitur? quae vis inmanibus adplicat oris? 
Tune ille Aeneas, quem Dardanio Anchisae 
Ahna Venus Phrygii genuit Simocntis ad undam? 
Atque equidem Teucrum meniini Sidona venire 
Finibus expulsum patriis, nova regna petentem 620 
AuxiUo Beli; genitor tum Belus opimam 
Vastabat Cyprum, et victor dicione tonebat. 
Tempore iam ex illo casus mihi cognitus urbis 
Troianae nomenque tuum regesque Pelasgi. 
Ipse hostis Teucros insigni laude ferebat, «25 

Soque Qrtum antiqua ' m ab stirpe volobat. 



98 P. VERGILI MAR0NI8 

Quaro a^to, o tcctis, iuvenos, succcdito nostris. 

Mc quoquc por multos similis fortuna laborcs 

lactatam hac dcmum voluit consistcro terra. 

Non ignara mali miscris succurrcre disco. 680 

Sic memorat; simul Acnean in regia ducit 

Tocta^ simul divom tcmplis indidt honorem. 

ricc minus intcrea sociis ad litora mittit 

\iginti tauros, magnorum horrentia centum 

Terga suum, pinguis ccntum cum matribus agnos, 636 

Muncra lactitiamque dei. ^ 

At domus interior regali splendida luxu 

Instruitur, mediisque parant convivia tectis: 

Artc laboratae vestcs ostroque superbo, 

Ingcns argontum mcnsis, caclataquo in auro 640 

Fortia facta patrum, serics longissima rerum 

Pcr tot ducta viros antiquae ab origine gontis. 

Acneas — neque cnim patrius consistere mentem 
Passus amor — rapidum ad navis praemittit Achaten, 
Ascanio ferat haec, ipsumquo ad mocnia ducat; 645 
Omnis in Ascanio cari stat cura parontis. 
Muncra praeterea, Iliacis erepta ruinis, 
Fcrrc iubct, pallam signis auroquo rigentem, 
Et circumtextum croceo velamen acantho, 
Ornatus Argivae Ilelenae, quos illa Mycenis, 660 

Pcrgama cum peterct inconccssosque Hymcnaeoa^ 
Extulerat, matris Ledae mirabile donum: 
Praeterea sceptrum, Iliouo quod gosscrat olim, 
Maxuma natarum Priami, coiloque monilo 
Bacatum, et duplicem gemmis auroque coronam. 
Ilacc colcrans iter ad navis tendcbat Achates. 

At Cytherca novas artis, nova pectorc versat 
Consilia, ut facicm mutatus ct ora Cupido 
Pro dulci Ascanio veniat, donisquc furcntem 
Inccndat rcginam, atque ossibus inplicet ignem; 
Quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilingms; 
Urit atrox luno, et sub noctem cura recursat. 
Ergo his aligerum dictis adfatur Amorem: 
Natc, meae vires, mea magna potcntia solus, 
Nato, patris sunmii qui tela Typhoia temnis, 
A.d te confiigio et supplex tua numina posca 



AENEIDOS LIB. I. 99 

FiMter ut Aeueas pelago tuus ouiuia circum 

Litora iactetur odiis lunonis iniquao, 

Nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore. 

Hunc Fhoenissa tonet Dido blandisque moratur ero 

Vocibus; ct vereor, quo se lunonia vertant 

Ilospitia; haud tanto cessabit cardine rerum. 

Quocirca capcre ante dolis et cingere flamma 

Roginam meditor, ne quo se numine mutet, 

Sed magno Aeneae mecum teneatur amore. 676 

Qua facere id possis, nostram nunc accipc meutem: 

Hegius accitu cari gcnitoris ad urbem 

Sidoniam puer irc parat, mea maxuma cura, 

Dona ferens, pclago et flammis rcstantia Troiae; 

llunc ego sopitum somno super alta Cythera 680 

Aut super Idalimu sacrata sede recondam, 

No qua scire dolos mediusve occurrero possit. 

Tu faciem illius noctem non amplius unam 

Falle dolo, et notos puerl puer indue voltus, 

Ut, cum te gremio accipiet laetissima Dido 685 

Kcgalis inter niensas laticomque Lyaeum, 

Cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet, 

Occultum inspires ignem fallasque veneno. 

Paret Amor dictis carae genetricis, ct alas 

Bxuit, et gressu gaudens incedit luli. ew 

At Venus Aacanio placidam per membra quietem 

Inrigat, et fotum gremio dea tollit in altos 

Idaliae lucos, ubi mollis amaracus illum 

Floribus et dulci adspirans conplectitur umbra. 

lamque ibat dicto parens et dona Cupido 686 

Regia portabat Tyriis, duco laetus Achate. 

Cum venit, aulaeis iam so rcgina superbis 

Aurea conposuit sponda mediamque locavit. 

iam pater Aeneas et iam Troiana iuventus 

Conveniunt, stratoque supcr discumbitur ostro. 700 

Dant famuli manibus lymphas, Cereremquo cauistris 

Expodiunt, tonsisque ferunt mantelia villis. 

Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longam 

Cura penum struere,et flammis adolere Penatis; 

Centum aliac totidemque pares aetate miuistri, 701 

Qui dapibus mcnsas oneront ct pocula ponant. 

9 • - 



100 K VERGILI MARONIS 

Nec non et Tyrii pcr limina laeta frequentcs 
Convenere, toris iussi discumbere pictis. 
Mirantur dona Aeneae, mirantur lulum 
Flaj^rantisiiuo doi voltus simulatiU|ue verba, 710 

Pallanique et pictuni croceo velanien acantho. 
Piiiccii)ue infelix, pesti devota futurae, 
i'!x;)leri mcntem nequit ardescitque tucndo 
riioenissa, et pariter puero donisque movetur. 
Ule ubi conplexu Aeneao colloque pependit 715 

Kt niagnum falsi inplovit genitoris amorem, 
lleginam petit. llacc oculis, haec pectore toto 
Ilacrct et interdum gremio fovct, inscia Dido, 
Insidcat (juantus miserae dcus. At memor ille 
Matris Acidaliae paulatim {ibolere Sychaeum 720 

Incipit, ct vivo temptat praevortjre amore 
lani prideni resides animos desuetaque corda. 

Postquam prima quies cpulis, niensaeque remotao, 
Crateras magnos statuunt et vina coronant. 
Fit strepitus tectis, vocomcpic pcr anipla volutant 725 
Atria; dependent lychni laquearibus aureis 
Incensi, et nocteni fiammiB funalia vincunt. 
Ilic rcgina gravcni gcmmis auroquo poposcit 
Inplevitque mcro patcram, quam Bclus et onmes 
A Belo soliti; tum facta silentia tcctis: 730 

luppiter, hospitibus nam te darc iura loquuntur, 
Ilunc laetum Tyriisque diem Troiaquo profectis 
Essc volis, nostrosquo huius meminisse minores. 
Adsit laetitiae Bacchus dator, ct bona luno; 
Et vos, o, coetum, Tyrii, cclebrate fiivcnte». 735 

Dixit, et in mensam laticum libavit honorem, 
Primaque, libato, summo tonus attigit ore ; 
Tum Bitiao dedit incroj()itans ; ille inpiger hausit 
Spumantem patorittn, et pleno se proluit auro; 
Post alii procores. Cithara crinitus lopas 740 

Pcrsonat aurata, doouit qucm maxumus Atlas. 
Hic canit crrantem lunani solisquc labores; 
Undc hominum genus et pccudcs ; undc imber et igncs; 
Arcturum pluviasque Hyadas goniinosquo Triones; 
Quid tantum Oceano properent se tinguere soles 745 
Hibemi, vel quae tardis mora noctibus obstet. 



_ij 



AENEIDOS LIB. 1- 101 

liigcmiuant plausu Tyrii, Troesque sequuntur. 
Nec non et vario noctem sermone traliebat 
Infelix Dido, longumque bibebat amorem, 
Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa ; 750 
Nunc, quibus Aurorae venisset filius armis, 
Nunc, quales Diomedis equi, nunc, quantus Achillcs. 
Immo age, et a prima dic, hospes, origine nobis 
Insidias, inquit, Danaum, casusque tuorum, 
Elrroresque tuos; nam te iam scptuma portat 755 

Omuibus errantem terris ct fluctibus aestas. 



P. VERGILI MARONIS 

AENEIDOS 

LIBER SECUNDUS. 



CoNTicuER^ ^iniies,^int^tiqup^ ora tenebant. 
Inda toro .p^ter Acneas sic orsils^ alto: 
Jnfanduiii, Regina, ftibcs ?;enovarp dblorem, 
X Tfoiiuias ut opgs et Iamen{abil6 regniim 

ErucrriTt Dantu ; quaeqne ipse niiscrrinia vi3i, 
Rt quorum i^ats magna fUi. Quis talia fsmdo 
IVfyrinidonilln DblopumvQ aut durr miles tJITxT 




Scd si taiitus am^ casu^ cognoscere nostros lo 

Et brcviter Tfoiae siipreniui^ audird lab^-em, 
QuanKiuam Mmus nieininias(^ liorret^ luctuque r^fugit, 
Incipiam. / ' / 

Fractr,belIo' fatisqiie rcpulsl 
DJctorcs ^Danauffi, ,tol ia^ labGutibus^SmisJ 
Instar niontfe ifguum dngiia' PSlladis arte 35 

Aedificant, sectaqu^ff^intcxiiht abiSle^costas ; 
Votum pfp rcditdsimulant; ea fama va^tur. 
IIuc delccta virum sortiti corpora furtim 
Includunt caeco lateri, pQiiitusquc cavcnias 
Ingeiitis uterimiquc armatO militc cbhplcnt. 2» 

Est in conspcctu Tcnedos, notissima fama 
Insula, dives opimi, Priami dum regna manebant, 
Nunc tantum- sinus ct statio malo fida carinis; 
Huc se provecti dcserto in litore condunt. 
Nos abiisse rati et vento petiisse Myccnas. 
Ergo oninis longo solvit sc Tcucria luctu. 
]\induntur portac; iuvat irc et Dorica castra 



V 



AENEIDOS LIB. II. 108 

Descrtosquo videre iocos litusque relictum. 
II ic Dolopum manus, hic saevus tendcbat Achilles; 
Classibus hic locus; hic acie ccrtare solebant. so 

Pars stupet innuptae donum exitiale Minervae 
Et molem mirantur equi; primusque Thymoetes 
Duci intra muros hortatur et arce locari, 
Sive dolo, seu iam Troiao sic fata ferebant. 
At Capys, et quorum melior sententia menti, 35 

Aut pelago Danaum insidias suspectaque dona 
Praecipitare iubent, subiectisque urere flammis, 
Aut terebrare cavas uteri et temjjtare latebras. 
Scinditur incertum studia in contraria volgus. 

Primus ibi ante omnis, magna comitante caterva, 40 
Laocoon ardens summa decurrit ab arce, 
Et procul: miseri, quae tanta insania, cives] 
Creditis avectos hostis? aut ulla putatis 
Dona carero dolis Danaum? sic notus Ulixes? 
Aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi, 45 

Aut haec in nostros fabricata est machina muros 
Inspectura domos venturaquc desuper urbi, 
Aut aliquis latet error ; equo ne credite, Teucri. 
Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentis. 
Sic fatus validis ingentem viribus hastam 50 

In latus inque feri curvam conpagibus alvum 
Contorsit. Stetit illa tremens, uteroque recusso 
Insonuere cavae gemitumque dedere cavemae. 
Et, si fata deum, si mens non laeva fuisset, 
Inpulerat ferro Argolicas foedare latebras, 66 

Troiaque, nunc stares, Priamique arx alta, mancres. 

Ecce, manus iuvenem interea post terga revinctum 
Pastores magno ad regem clamore trahebant 
Dardanidae, qui se ignotum venientibus ultro, 
Hoc ipsum ut strueret Troiamque aperiret Achivis, 60 
Obtulerat, fidens animi, atque in utrumque paratus, 
Seu versare dolos, seu certae occumbere morti. 
Undique visendi studio Troiana iuventus 
Circumfusa ruit, certantque inludere capto. 
Accipe nunc Da^aum insidias, et crimine ab uno 65 
Disce omnis. 
N&mque ut conspectu in medio turbatus, inermis, 



104 P. VERGILI MAKONLS 

Coiistitit atquc ociilis Plirygia agniina circumspcxit: 
IIcu, quae iiunc tcllus, inquit, quae mo aequora possant 
Accipere l aut quid iam miscro milii dcnique rcstat, 70 
Cui ne<iue apud Danaos usquam locus, et supcr ipsi 
Dardauidao infensi {loenas cutu sanguine poscuntl 
Quo geniitu conversi aninii, comprcssus et omnis 
Impetus. Ilortumur fari ; quo sanguinc crctus, 
Quidve fci^at. njcniorct, quae sit fiducia capto. 75 

[Ille haec, depositii tandem formidine, fatur:] 

Cuuctit cquidem tibi, Kex, fuerit quodcumque, fatebor 
Vera, inquit; neque me Argolica de gente negabo; 
IIoc prinmm; ncc, bi misei-um Fortuna Sinonem 
Finxit, vanum etiam mendacemque inproba fingct. ao 
Fando aliquod si forte tuas pervenit ad auris 
l^clidac nomen Palamedis et incluta fama 
Gloria, qucm falsa sub proditione Pelasgi 
Insontcm infando iiidicio, quia bella vctabat, 
Demisore ncci, nunc cassum lumine lugcnt: 86 

Illi mc comitem et consanguinitate propinqimm 
Pauper in arma patcr primis huc misit ab annis. 
Duni stabat regno incolumis rcgumque Tigebat 
Conyiliis, et nos alicpiod nomenque decusquo 
Gcssimus. Invidia postquam pcllacis Ulixi — 90 

Ilaud ignota loquor — supcris C(mcessit ab oris 
Adflictus vitam in tenebris luctuquo trahebam, 
Et casiun insontis mecum indignabar amicL 
Nec tacui demens, et me, fors si qua tulisset, 
Si putrios umquam rcmcasscm victor ad Argos, m; 
Promisi ultorem, et vcrbis odia aspcra movi. 
Ilinc niiiii prima nmli labes, hinc scmper Ulixes 
Criminibus terrere novis, hinc spargcre voces 
In volgum ambiguas, ct quaercre conscius arma. 
Nec requievit enim, donec Calchante ministro — 100 
Sed quid ego haec autem nequiquam ingrata revolvo? 
Quidvc moror, si omnis uno ordine habetis Achivos, 
Idque audire sat est? lamdudum sumite poenas; 
IIoc Ithacus velit, et magno mcrccntur Atridae. 

Tum vcro ardemus scitari ct quaerere caussaa^ IM 
Ignari scelerum tantorum artisque Pelasgae. 
Prosequitur pavitans, et ficto pcctoro fatur: 



AENEIDOS LIB. II. 106 

Saepe fiigam Danai Troia cupiere relicta 
Moliri et longo fessi discedero bello; 
Fecissentque utinam! sacpe illos aspera ponti iio 

Interclusit hiemps, et terruit Auster euntis. 
Praecipue, cum iam hic trabibus contextus aceruis 
Staret cquus, toto sonuerunt aethere nimbi. 
Suspensi Eurypylum scitantem oracula Phoebi 
Mittimus, isque adytis haec tristia dicta reportat: ii6 
**Sangxiine placastis ventos et virgine caesa, 
Cum primum lliacas, Danai, venistis ad oras; 
Saiiguine quaerendi reditus, animaque litandum 
Argolica." Volgi quae vox ut venit ad auris, 
Obstipuere animi, gelidusque per ima cucurrit 120 

Ossa tremor, cui fata parent, quem poscat ApoUa 
Hic Ithacus vatcm magno Calchanta tunmltu 
Protrahit in medios; quae sint ea numina divom, 
Flagitat. Et mihi iam multi crudele canebant 
Artificis scelus, et taciti ventura videbant. 12S 

Bis quinos silet ille dies, tectusque recusat 
Prodere voce sua quemquam aut opponere morti 
Vix tandem, magnis Ithaci clamoribus actus, 
Conposito rumpit vocem, et me destinat arae. 
Adscnsere omnes, et, quae sibi quisque timebat, 130 
Unius in miscri exitium conversa tulere. 
lamque dies infanda aderat; mihi sacra parari, 
Et salsae frugcs, et circum tempora vittae; 
Eripui, fateor, leto me, et vincula rupi. 
Limosoque lacu per noctcm obscurus in ulva iss 

Delitui, dum vcla darent, si forte dedissent. 
Nec mihi iam patriam antiquam spes uUa videndi, 
Nec dulcis natos exoptatumque parentem; 
Quos illi fors et poenas ob nostra reposcent 
Effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt. iJO 
Quod te per superos et conscia numina veri, 
Per, si qua est, quae restet adhuc mortalibus usquam 
Intemerata fides, oro, miserere laborum 
Tantorum, miserere animi non digna ferentis. 

Ilis lacrimis vitam damus, et miserescimus ultro. lis 
Ipse viro primus manicas atque arta levari 
Viucla iubet Prian^us, dictisque ita fatur amicis: 



106 P. VERGILI MAKONIS 

Quisqois es, amissos hinc iam obliviscere Graios; 

Nostcr eris, mihiquo hacc odissero veni rt^giinti: 

Quo molem hanc iinnanis cqui statucro 1 quis auctor 7 ise 

Quidvo petunt? quac roligio? aut quac machina belii 1 

Dixcrat. IUe, dolis instructus ct arte relasga, 

Sustulit oxutas vinclis ad sidcra palmas: 

Vos, actemi ignes^ ct uon viohibile vcstrum 

Tcstor nunicu, ait, vos arao cnsesquc ncfandi, uc- 

Quos fugi, vittacque dcum, quas liostia gcssi: 

Fas niilii Graiorum sacrata resolvcrc iura, 

Fas odisse viros, atiiuo omnia ferre sub auras^ 

Si qua tcgont ; tcncor patritio ncc lcgibus ullis. 

Tu mo<lo promissis inancas, servataquc scrvcs leo 

Troiii fidem, si vora fcram, si magna rcpeudam. 

Oiiiiiis spcs Danaum ct cocpti fiducia belli 
Palhulis auxiliis seiupcr stctit Impius cx quo 
Tydides sed cnim scclcrumque iuvcntor Ulixes, 
Fatale adgressi sacrato avcllero teniplo 16S 

Palladium, caesis summae custodibus arcis, 
Corri])Uore sacram efligiem, manibusque cruentis 
Virgineas ausi divae contingere vittas, 
Ex illo flucrc ac retro sublapsa referri 
Spes Dauaum, fractae vires, avcrsa deae mens. ITO 
Nec dubiis ea signa dedit Tritonia monstris. 
Vix positum castris simulacruui: arscre coruscae 
Luminibus flammae arrectis, salsusque per artus 
Sudor iit, terque ipsa solo — mirabile dictu — 
Emicuit, parmamque crcns liastamque trementem. 17^ 
Extcinplo temptanda fuga caiiit aequora Galchas, 
Ncc i)osse Argolicis cxscindi Pergama telis, 
Omina ni repetaut Argis, niunenque rcducant^ 
Quod pclngo et cm-vis secuni avexore carinis. 
Et nunc, quod patrias vento pctiere Myccnaa, m 

Arma deosque parant comitcs, pelagoque remeiiBO 
Inprovisi aderunt. Ita digcrit oniina Calchas. 
Hanc i)ro Palladio moiiiti, pro numine laeso 
Eftigicm statuere, ncfiis quao tristo piaret. 
Hanc tamen inmensam Calchas attoUcre molem las 
Roboribus textis caeloque educcre iussit, 
Ne redpi portis, aut dud in moenia possit. 



AENEIDOS LIB. II. 107 

Neu populum antiqua sub religione tueri. 
Nam si vestra manus violasset dona Minervae, 
Tum maghum exitium — quod di prius omen in ipsnm 190 
Convertant!— Priami iuperio Phrygibusque futurum; 
Sin manibus vestris vestram ascendisset in urbeni, 
Ultro Asiam magno Pelopea ad moenia bello 
Venturam, et nostros ea fata manere nepotes. 

Talibus insidiis periurique arte Sinonis 195 

Credita res, captique dolis lacrimisque coactis, 
Quos neque Tydides, nec Larissaeus Achillcs, 
Non anni domuere decem, non mille carinae. 

Hic ahud maius miseris multoque tremendum 
Obiicitur magis, atque iuprovida pectora turbat. aoo 
Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos, 
Sollenmis taurum ingentem mactabat ad aras. 
Ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta— 
Horresco referens— inmensis orbibus angucs 
Incumbunt pelago, pariterque ad Utora tendunt; 206 
Pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque 
Sanguineae superant undas; pars cetera pontum 
Pone legit sinuatquo inmensa volmnine terga. 
Fit sonitus spumante salo; iamque arva tenebant, 
Ardentisque oculos suffecti sanguine et igni, 210 

Sibila lambebant linguis vibrantibus ora. 
Diffugimus visu exsangues. IIU agmine certo 
Laocoonta j^etunt; et primum parva duorum 
Corpora natorum serj^ens araplexus uterque 
Ini)licat et miseros morsu depascitur artus; 215 

Post ipsum, auxiUo subeuntem ac tela ferentem, 
Corripiunt, spirisque Ugant ingentibus; et iam 
Bis medium amplexi, bis coUo squamea circum 
Terga dati, superant capite et cervicibus altis. 
lUe simul manibus tendit diveUere nodos, m 

Perfusus sanie vittas atroque veneno, 
Clamores simul horrcndos ad sidera toUit: 
QuaUs mugitus, fugit cum saucius aram 
Taurus et incertam excussit cervice securira. 
At gemini lapsu delubra ad summa dracones «95 

Effugiunt saevaeque petunt Tritonidis arcera, 
Sub pedibusque deae cUpeique sub orbe teguntur. 



10« P. VERGILI MARONIS 

Tum vero tremcfacta novus per pectora cunctis 

Insimiat pavor, et scelus expendisso merentem 

Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur 230 

Laoserit ct tergo sceleratain intorserit lia.stam. 

Duccndum ad sedes simulacrum orandaque divae 

Numina conclamant. 

Dividimus muros et moenia pandimus urbis. 

Accin<^mt omnes operi, pedibusque rotarum 235 

Subiiciunt lapsus, et stuppca vincula collo 

Intendunt. Scandit fatalis macliina muros, 

Feta armis. Pueri circum innuptaeque puellae 

Sacra canunt, funemque manu contingere gaudent. 

Illa subit, mediaeque minans inlabitur urbi. 210 

O patria, o divom domus llium, et incluta bello 

Mocnia Dardanidum ! quater ipso in limino portae 

Subatitit, atque utero sonitum quater arma dedere; 

Instamus tamen inmemores caecique furore, 

Et monstrum iufelix sacrata sistimus arce. 245 

Tunc ctiam fatis aperit Cassandra futuris 

Ora, dei iussu non umquam crcdita Teucris. 

Nos delubra deum miseri, quibus ultimus esset 

Ille dies, festa velamus fronde per urbem. 

Vcrtitur interca caclum et ruit oceano Nox, 250 
Involvens umbra magna terramque polumquo 
Myrjnidonumque dolos; fusi per moenia Teucri 
Conticuere; sopor fcssos conplectitur artus. 
Et iam Argiva phalanx instructis navibus ibat 
A Tencdo, tacitae per amica silentia lunae 266 

Litora nota petens, ilammas cum regia puppis 
Extulerat, fatisque deum defensus iniquis 
Inclusos utero l)anaos et pinea furtim 
L:ixat claustra Sinon. Illos patefactus ad auras 
Keddit cquus, laetique cavo se robore promunt 200 
Tiicssandrus Sthenelusque duces ct dirus Ulixes, 
Dcmissum lapsi per funem, Acamasque, Thoasque, 
Pelidcsque Neoptolemus, primusque Macliaon, 
Et Mcnelaus, et ipse duli fabricator Epcus. 
Invadunt urbem sonmo vinoque scpultam; 
Caeduntur vigiles, poi-tisque patentibus omnis 
Accipiunt socios atque agmina conscia iungunt» 




AENEIDOS LIB. II. 109 

Tempus erat, quo prima quics mortalibus aegris 
Incipii et dono divom gratissima scrpit 
In somnis, ecce, antc oculos macstissimus Ilcctor 270 
Visus adesse mihi, largosquo efifundcrc flctus, 
Raptatus bigis, ut quondam, atcrqnc crucnto 
Pulvere, perque pedcs traiectus lora tumcntis. 
Hei mihi, qualis crat ! quantum mutatus ab illo 
Ilectore, qui redit exuvias indutus Achilli, 275 

Vel Danaum Phrygios iaculatus puppibus ignis! 
Squalentem barbam et concrctos sanguinc crinis 
Volneraque illa gerens, quac circum pluriniti muros 
Accopit patrios. Ultro flens ipse ridebar 
Compellare virum et macstas cxpromcrc vocc;*: 280 
O lux Dardaniae, spes o fidissinia Teucrum, 
Quae tantao tenuere morae ? quibus Ilcctor ab ori» 
Exspectate venis? ut te post multa tuonmi 
Funera, post varios hominumquo urbisque laborcs 
Defcssi aspicimus! quae caussa indigna scrcnos 285 
Focdavit voltus ? aut cur hacc vohiera cemo ? 
Ille nihil, nec me quaercntera vana monitur, 
Scd graviter gemitus imo do pcctore duccns, 
Heu fuge, nato dea, teque liis, ait, eripc flammis. 
Hostis habct muros; ruit alto a culminc Troia. 290 
Sat patriae Priamoquo datum: si Pergama dextra 
Dcfendi possent, etiam hac defcnsa fuisscnt: 
Sacra suosque tibi commendat Troia Penatis: 
Hos capo fatorum comites, his mocnia quacro • 
Magna, pererrato statues quae deniquc ponto. 296 

Sic ait, ct manibus vittas Vcstamquo potcntcm 
Aetemumque adytis cflfert ixjnctrahbiis igncni. 

Diverso interea miscentur mocuia luctu, 
Et raagis atque magis, quaraquam sccrcta i^arcntis 
Anchisae domus arboribusque obtecta rcccssit, 300 

Clarescunt sonitus, armommque inginiit horror. 
Excutlor somno, et summi fastigia tecti 
Ascensu supcro, atquo arrectis auribus adsto: 
In scgctem vchiti cum flamma furcntibus aujstris 
Incidit, aut rapidus montano flumino torrcns 305 

Sterait agros, stemit sata lacta boumque labores, 
Fraecipitisquo trahit silvas, stupot inscius alto 



110 P. VERGILI MARONIS 

Accipicns sonitiim saxi de vcrtice pastor. ' 

Tuni vcro nKinifcsta fidcs, Danaumque patefieillli 
Insidiac. lam Deii^hobi dedit ampla ruinaui SIO 

Volcano superanto domus, iam proxumus ardet 
lcalcgon; Sigea igiii frcta lata reluccnt. 
Kxoritur clamorquo virum clangorquo tubarum. 
Arnia amcns capio; noc sat rationis in armis; 
Sed glomerare manum bollo ot concurrero in arcem sw 
Cuni sociis ardcnt animi; furor iraque mentem 
rraecipitant, pulchrumquo mori succurrit in armis. 

Ecce autem telis Panthus elapsus Achivom, 
Panthus Othryados, arcis Phoobiquo saccrdos, 
Sacra nianu victosquo doos ponrumque nepotem 320 
Ipse trahit, cursuque amcns ad limina tondit. 
Quo rcs suninia loco, Panthu ? quam prendimus arcem 1 
Vix ca fatus erum, gemitu cum talia reddit: 
Venit suninia dies et ineluctabilo tempus 
Dardaniae. Fuimus Troes, fuit Ilium et ingcns 
Gloria Teucrorum; fcrus omnia luppiter Ai^gofl 
Transtulit: incensa Danai dominantur in urbe. 
Arduus armatos mediis iii moonibus adstans 
Fundit equus, victorque Sinon incondia miscot 
Insultans. Portis alii bipatcntibus adsunt, 
Milia (luot magnis umquam vcnere Myccnis; 
Ohscdere alii telis angusta viarum 
Oppositi ; stat ferri acies mucrone corusco 
Stricta, parata neci; vix primi proelia temptant 
Portarum vigilcs, et caeco Marte resistunt. 335 

Talibus Otlirvadae dictis et numine divom 
In flammas ct in arma feror, quo tristis Erinys, 
Quo fremitus vocat et sublatus ad aethera clamor. 
Addunt se socios llhipcus et maxumus armis 
Epytus, oblati per lunam, Hypanisque Dymasque, 340 
Et lateri adglomerant nostro, iuveuisque Coroebus, 
Mygdonides. Illis ad Troiam forte diebus 
Veaerat, insano Cassandrae inccnsus aniore, 
Et gcner auxilium Priamo Phrygibusque ferebat, 
Infelix, qui non sponsae j^raeccpta furentis 346 

Audierit. 
Quos ubi confertos audere in proeli'^ vidi. 



AENEIDOS LIB. II. 111 

Incipio super his: luvencs, fortissinia frustra 
Pcctora, si vobis audenteni extrema cupido 
Certa sequi, quae sit rebus fortuna videtis: 350 

Excessere omnes, adytis arisque relictis, 
Di, quibus inpcrium hoc steterat; succurritis urbi 
Incensae; moriamur, et in media arma ruamus. 
Una salus victis, nullam sperare salutein. 
Sic animis iuvenum furor additus. Inde, lupi ceu 355 
Raptores atra in nebula, quos inproba ventris 
Exe^it caecos rabies, catulique relicti 
Faucibus exspectant siccis, per tela, per hostis 
Vadimus haud dubiam in mortem, mediaeque tenemus 
Urbis ifcer; nox atra cava circumvolat umbra. 300 

Qiiis cladem illius noctis, quis funera fando 
Kxpliceb, aut possit lacrimis aequare labores? 
Urbs antiqua ruit, multos dominata por annos; 
Plurima perque vias sternuntur inortia passim 
Corpora perque domos et religiosa deorum 305 

Limina. Nec soli poenas dant sanguine Teucri; 
Quondam etiam victis redit in praecordia virtus 
Victoresque cadunt Danai. Crudelis ubiquo 
Luctus, ubique pavor, et plurima mortis imago. 

Primu3 se, Danaum magna comitante caterva, 370 
Androgeos oflfert nobis, socia agmina credens 
Inscius, atque ultro verbis compellat amicis: 
i^'estinate, viri. Nam quae tam sera moratur 
Segnities ] alii rapiunt incensa fenmtque 
Pergama; vos celsis nunc primum a navibus itis, 875 
Dixit, et extemplo, neque enim responsa dabautur 
Fida satis, sensit medios delapsus in hostis. 
Obstipuit, retroque pedem cum voce repressit. 
Inprovisum aspris veluti qui sentibus angiiem 
Pressit humi nitens, trepidusquc repente refugit 380 
Attollentem iras et caerula colla tumenteni ; 
Uaud secus Androgeos visu tremefactus abibat. 
Inruimus, densis et circumfundimur armis, 
Jgnarosqtie loci passim et formidine captos 
Sternimus. Adspirat primo fortuna labori. 386 

Atque hic successu exsultans animisque Coroebus, 
O socii, qua prima, inquit, fortuua salutis 




112 P. VJfiRGlLl MARONIS 

Moiistrat iter, quaque ostendit se dextra, 
Muteinus cliirjos, J)iiiiauin(iue insi«jnia nobis 
Aptciiuis. I>ulu8 an virtus, quis in iiosto roquiratf 
Ariua dubunt ipsi. Sic fatus, dcindc comantcm 
Androgei galcam clipciquc insigno dccorum 
Induitur, latcriqao Argivum adcommodat ensem. 
lloc Ilhipous, hoc ipse Dymas omnisque iuyentus 
Laeta facit; spoliis se quisque reccntibus armat. sas 
Vadinius inniixti Danais haud numine nostro, 
Multaquo per caecam congressi proolia noctem 
Conscrimus, multos Danaum demittimus Orco. 
Diffugiunt alii ad navis, et litora cursu 
Fida petunt: pars ingentem formidine turpi 4B0 

IScaudunt rursus equum et nota conduntur in alvo. 

Heu nihil invitis fas quemquam fidere divis! 
Ecce trahebatur passis Priameia virgo 
Crinibus a templo Cassandra adytisque Minervae, 
Ad caeluni tendens ardentia lumina frustra, los 

Lumina, nam tencras arcebant vincula palmas. 
Non tulit hanc speciem furiata mente Coroebus, 
Et sesc modium iniecit periturus in agmen. 
Conscquimur cuncti et densis incurrimus armis. 
Hic primum cx alto delubri culmine telis 4io 

Nostrorum obruimiir, oriturquc miscrrima cacdes 
Arniorum facie et Graiaruni crrorc iubarum. 
Tuni Danai gemitu atque ereptae virginis ira 
Undique coUecti invadunt, acerrimus Aiax, 
Et geniini Atridae, Dolopuinque excrcitus omnis; 415 
Adversi rupto cou quondam turbine venti 
Confligunt, Zcpliyrusque Notusque et laetus Eois 
Eurus equis; striduut silvae, saevitque tridenti 
Spumeus atque imo Nereus ciet aequora fundo. 
Illi etiam, si quos obscura nocto per umbram 42.0 

Fudimus insidiis totaque agitavinms urbe, 
Adparent; primi clipeos mentitaque tela 
Adgnoscunt, atque ora sono discordia signant. 
Ilicet obruinmr numero; primusquo Coroebus 
Penelei dextra divae armipotentis ad aram 486 

Procumbit; cadit ct llhipcus, iustissimus unus 
Qui fuit in Tcucris et servantissimus aequi; 



AENEIDOS LTB. II. 113 

Dis aliter visum; pereimt Hypanisque Dymasquo 
Confixi a sociis; nec te tua plurima, Panthu, 
Labentem pietas nec Apollinis infula texit. 430 

Iliaci cineres et flamma extrema meorum, 
Testor, in occasu vestro nec tela nec ullas 
Vitavis3e vices Danaum, et, si fata fuissent, 
Ut caderem, mcruisse manu. Divellimur inde, 
Ipliitus et Pelias mecum, quorum Iphitus aevo 435 
lam gravior, Pelias et vohiere tardus Ulixi; 
Protinus ad sedes Priami clamore vocati. 
Hi^ vero ingcntem pugnam, ceu cetera nusquam 
Bella lcrent, nulli tota morerentnr in urbe, 
Sic Martem indomitum, Danaosquo ad tecta ruentis 410 
Cernimus obscssunique acta testudine Umen. 
Ilaerent parietibus scalae, postisque sub ipsos 
Nituntur gradibus, cHpeosque ad tela sinistris 
Protecti obiiciunt, prensant fastigia dextris. 
Dardanidae contra turris ac tecta domcrum 415 

Cuhnina conveUunt; his se, quando ultima cernunt, 
Extrema iam in morte panmt defendere teHs; 
Auratasque trabes, veterum decora alta parentum, 
Dovolvunt; aUi strictis mucronibus imas 
Obsodere fores; lias servant agmine dcnso. 460 

Instaurati animi, regis succurrere tectis, 
AuxiUo(iue levaro viros, vimque addero victis. 
Limen erat caecaeque fores et pervius usus 
Tectorum inter se Priami, postesque relicti 
A tergo, infeUx qua se, dum regna mancbant, 455 

Saepius Andromache ferre incomitata solebat 
Ad soceros, et avo puerum Astyanacta trahebat. 
Evado ad summi fastigia culminis, undo 
Tel;i manu miseri iactabant inrita Teucri. 
Turrim in praecipiti stantem summisque sub astra 480 
Eductam tectiS, unde omnis Troia videri 
Et Danaum soUtae naves et Achaia castra, 
Adgressi ferro circum, qua summa labantis 
luncturas tabulata dabant, conveUimus altis 
Sedibus, inpuUnmsque ; ea lapsa repente ruinam 466 
Cum sonitu trahit et Danaum super agmina late 
Incidit. Ast aUi subeunt, nec saxa, noc uUum 



111 P. VERGILl MARONIS 

Telorum interca cessat geiius. 

Vcstil>uluiu auto ipsuni primoque in limino PyrrhiiB 
Exsultat, telis et luce coniRCUs aena; «70 

Qualis ubi in lucem coluber mala gnxmina pastuB, 
Frigida sub temi tumidum quem bruma tegebat, 
Xuuc, positis novus exuviis nitidiwque iuventa, 
Lul>rica convolvit sublato pectore terga 
Arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis. 476 
Una ingons Periphas et equonim agititor Achillis, 
Armigcr Automodon, una omuis Scyria pubes 
Succedunt tecto, et ilammas ad culmina iactaut, 
Ipse inter primos coiTcpta dura bipenni 
Limiua permmpit, i>ostisque a cardine vellit 480 

Acnitos; iamque excisa trabc firma cavavit 
Robora, et ingcntem lato dcdit oro fenestram. 
AdiKirct domus intus, et atria longa patescunt; 
Adparont Priami et vetcrum i^enctralia regum, 
Aruiatosque vident stantis in limino primo. 466 

At donms iiiterior gemitu miseroquo tmnultu 
Miscotur, penitusque cavae plangoribus aedes 
Fomiueis ululant; forit aurea sidora clamor. 
Tum pavidae tectis matres ingentibus errant, 
Ami)lexao(iue tencut jwstis atque oscula figunt. 480 
Instat vi patria Pyrrhus; nec claustra, neque ipsi 
Custodes suffcrre valent; labat ariete crebro 
lanuti, ct emoti procumbunt cardine postes. 
Fit vi:i vi; rumpunt aditus, primosque tmcidant 
Inniissi Danai, et lato loca militc conplent. 485 

Non sic, aggeribus ruptis cum spumeus anmis 
Exiit oppositasque evicit gurgite moles, 
Fertur in arva furcns cunuilo, camposquo per omnis 
Cuui stabulis arniL^nta traliit. Vidi ipso furentem 
Caedc Neoptokunum geuiiuosque hi limine Atridas ; 60« 
Vidi llccuham centumquc nurus, Priamumque per araA 
ftanguiuc foedantem, quos ipse sacraverat, ignis. 
Quiu(iuaginta illi thalami, spes tanta nepotum, 
Hurbarico iwstcs auro spoliisquo superbi, 
l'rocubuere; tenent Dauai, (pia deficit ignis. f06 

Forsitan et, Priami fuerint quae fata, rciiuiras. 
Urbis uti captae casuu: convolsaiiue vitlit 



AENEIDOS LIB. II. 115 

Limma tectorum et medium in penetralibus hostem, 
Arma dlu senior desueta trementibus aevo 
Circumdat nequiquam humeris, et inutile ferrum 6io 
Cingitur, ac densos fertur moriturus in hostis. 
Aedibus in mediis nudoque sub aetheris axe 
Ingens ara fuit iuxtaque veterrima laurus, 
Incumbens arae atque umbra conplexa Pcnatis. 
Ilic Hecuba et natae nequiquam altaria circum, 616 
Praecipites atra ceu tenipestate columbae, 
Condcnsao et divom amplcxae simulacra sedebant. 
Ipsum autem sumptis Priamum iuvenalibus armis 
Ut vidit, Quae mens tam dira, miserrime coniunx, 
Inpulit his cingi telis? aut quo ruis? inquit. 520 

Non tali auxilio nec defensoribus istis 
Tempus eget; non, si ipse meus nunc adforet Hector. 
Huc tandem concede; haec ara tuebitur omnis, 
Aut moriere simul. 8ic ore effata recepit 
Ad sese et sacra longaevum in sede locavit. 626 

Ecce autem elapsus Pyrrhi de caede Polites, 
Unus natorum Priami, per tela, per hostis 
Porticibus longis fugit, et vacua atria lustrat 
Saucius: illum ardens infesto volnere Pyrrhus 
Insequitur, iam iamque manu tenet et premit hasta : 680 
Ut tiindem ante oculos evasit et ora parentum, 
Concidit, ac multo vitam cum sanguine fudit. 
Hic Priamus, quamquam in media iam morte tenetur, 
Non tamen abstinuit, nec voci iraeque pepercit: 
At tibi pro scelere, exclamat, pro talibus ausis, 635 
Di, si qua est caelo pietas, quae talia curet, 
Persolvant grates dignas et praemia reddant 
Debita, qui nati coram mo cernere letum 
Fecisti et patrios foedasti funere voltus. 
At non ille, satum quo te mentiris, Achilles 64i) 

Talis in hoste fuit Priamo; sed iui^a fidemque 
Supplicis erubuit, corpusque oxsangue sepulchro 
Reddidit Hectoreum, meque in mea regna remisit 
Sic fatus senior, telumque inbello sine ictu 
Coniecit, rauco quod protinus aere repulsum 616 

Et summo clipei nequiquam umbone pependit. 
Cui Pyrrhus: Refores ergo haec et nuntius ibis 
10 



116 P. VERGILI MARONIS 

Pelidac gonitori; illi mca tristia facta 
Dcgencreniquo Nooptolemum narraro memonto. 
Xuncmorere. Ilocdicensaltariaadipflatromcntcm 660 
rnixit ct in multo lapsantom sanguino nati, 
Inplicuit<pie coniam laeva, dextraquo coruscum 
Extulit ac lateri capulo tcnus nbdidit cnscm. 
Hacc finis Priami fatonim ; liic cxitus illum 
Sortc tulit, Troiam incensam ct prolapsa vidontcm 665 
Porgjxnia, tot quondam populis terrisquc superbum 
Rcgnatorem Asiac. lacct ingens litoro truncus, 
Avolsumciuo humeris caput, ot sine nomino corpus. 

At mo tum prinmm sacvus circumstctit horror. 
Obstipui; subiit cari gcnitoris imago, 6ao 

Ut rcgcni aequaevum crudeli volnerc vidi 
Vitam exhalantem; subiit deserta Crcusa, 
Et dircpta domus, et parvi casus luli. 
Rcspicio, ot, quae sit me circum copia, lustro. 
Dcseruero omnes defcssi, et corpora saltu m 

Ad terram niisore aut ignibus aegra dcdero. 

[lanKpio adeo sui>er unus erani, cum limina Yestae 
Servantcm ct tacitam secrcta in scde latcntcm 
Tyndarida aspicio: dant clara inccndia Incem 
Erninti pjissimquc oculos per cuncta ferenti. 670 

IUa sibi infestos ovcrsa ob Pergama Tcucros 
Et pocniis Danaum et dcserti coniugis iras 
Pracnictuens, Troiao et patriao communis Erinys, 
Abdidcrat sose atque aris invisa sedebat. 
Exarscro igncs aninio; subit ira cadcntcm 675 

Ulcisci patriam et scclcratas sumcro poeuas. 
Scilicct haec Spartani incohmiis patriasquo Myconas 
Aspicict? partoquo ibit rcgiua triumpho, 
Coniugiumque, domumque, patros, natosque videbit, 
Iliadum turba et Plirygiis coniitiita ministris? 680 

Occidorit forro Priamus? Troia arserit igni? 
Dardaniiun toticns sudarit sanguine htus? 
Non ita. NanKpio etsi nullum memorabile nomon 
Feminoa in pocna est noc habct victoria laudem, 
Exstinxisso nofas tamon et sumpsisso morcntis 
Laudabor poonas, animumquo oxplcssc iuvabit 
Ultricis flammae, ot cinercs satiasse meorum. 



AKNEIDOS LIB. II. 117 

Talia iactabaui, et furiata mcnte fcrcbar,] 
Cuni inihi sc, non antc oculis tam clara, vidcndam 
Obtulit et pura pcr noctcm in lucc refulsit 690 

Ahna parens, confessa deam, qualisque videri 
Caelicolis et quanta solet, dextraquc prehensum 
Continuit, roseoquc haec insupcr addidit ore: 
Nate, quis indomitas tantus doior excitat iras? 
Quid fiiris? aut quonam nostri tibi cura rcccssit? 6O5 
Non prius aspicics, ubi fessum aotatc parcntem 
Liqueris Anchisen? superet coniunxnc Crcusa^ 
Ascaniusquc pucr? quos omnis undique Graiae 
Circumerrant acics, et, ni moa cura resistat, 
Ifim flammae tulerint inimicus ct liauserit cnsis. flOO 
Non tibi Tyndaridis facies invisa Lacacnac 
Culpatusve Paris, divom inclemcntia, divom, 
Has cvertit opcs stcrnitquc a culminc Troiam. 
Aspice — naniquc omncm, quae nunc obducta tuenti 
Mortalis hcbetat visus tibi et humida circum eo6 

Cahgat, nubcm cripiam; tu ne qua parcntis 
lussa time, neu pracceptis parcre rccusa— 
Hic, ubi disicctas molcs avolsaque saxis 
Saxa vidcs mixtoque undantem pulvere fumuni, 
Neptunus muros magnoque emota tridenti eio 

Fundaincnta quatit totamquc a scdibus urbom 
Eruit. Hic luno Scaeas saevissima portas 
Prima tenet, sociumque furens a navibus agmcn 
Ferro accincta vocat. 

lam sunnnas arces Tritonia, respico, Pallas 05 

Inscdit, nimbo cffulgcns ct Gorgone saeva. 
Ipse Patcr Danais animos virisque sccundas 
Sufiicit, ipsc dcps in Dardana suscitat arma. 
Eripe, natc, fugam, fincmque inponc labori. 
Nusquam abcro, ct tutum patrio te liminc sistam. fl20 
Dixerat, ct spissis noctis se condidit mnbris. 
Adparcnt dirac facies inimicaque Troiae 
Numina magna dcum. 

Tum vero omnc mihi visum considere in ignis 
Ilium cfc ex imo vcrti Neptunia Troia; 
Ac vcluti summis antiquam in montibus ornum 
Cum fcrro accisam crebrisque bipennibos instant 



lie P. VERGILI MAliONIS 

Enicrc agricolao ccrtatim; illa usquc iiiinatnr 
Et treiiicfacta coinatn concusso vortico nutat, 
VolneribuH donec paulatiin evicta suprcmum «Sf 

Congeinuit tnixitquc iugi» avolsa ruinam. 
Descendo, ac duccnte deo tlaminam intcr ct hostis 
Exi>e(li()r; dant tela locuin, ilammaeque rcccduut. 

At([ue ubi iam patriao i>ei'vcntum ad limiua scdiB 
Anti(|ua8que domos, gcnitor, qucm tollerc in altos ex 
Optabam primuni moiitis primumquc i)ctcbiuny 
Abnegat excisa vitam produccro Troia 
Ex8iliunique i>ati. Vo» o, quibus integcr acvi" 
Sanguis, ait, solidaequc suo stant roborc vircs^ 
Vos agitate fug-ani. 6«) 

Me si caclicolae voluissent ducerc vitam, 
Ilas niihi servassent sedes. Satis una siq^crque 
Vidimus exacidia et cjipttie supcravimus urbi. 
»Sic o, sic posituni adfati disccdite coi*pu8. 
Ipse inanu mortem hiveniam; miserebitur hostis eis 
Exuviasque pctet; faciUs iactura sepulchri. 
lam prideni invisus divis et inutilis anuos 
Demoror, ex quo me divoni pater atquc hominum rex 
Fuhninis adflavit ventis et contigit igni. 

Talia pcrstabat memorans, fixusque manebat. I60- 
Nos contra effusi lacrimis coniunxquc Crcusa 
Ascaniusquc onmisque domus, nc vertcre soculn 
Cuncta pater fatoquc urguenti incumbere voUct. 
Abnegat, inccptoquc et sedibus haerot in isdom. 
Hursus in arma feror, mortcmquo miscrrimus opto, «66 
Nam quod consilium aut (piae iam fortuna dabatur? 
Meno efferro pedem, genitor, to posso rclicto 
Sl>crasti, tantuniquo ncfjis i>atrio cxciciit oro? 
Si nihil ex tanta Superis placet urbo relinqui, 
Et sedct hoc animo, pcriturae^iue addero Troiao 9B0 
Toque tuosque iuvat, patet isti ianua leto, 
lamque aderit multo Priami dc sanguine Pyrrhus, 
Gnatum anto ora patris, i^atrein qui obtruncat ad aras. 
IIoc crat, alma ])arcns, quod ine per tela, por ignis 
Eripis, ut modiis hostom in |)enctralibu8, utque oes 
Ascanium patrcmquo mouin iuxtaquo Crcusam 
Altorum in altorius mactatos sanguinc cemam? 



AENEIDOS' LIB. II. 119 

Arm.i, viri, ferte arma; vocat lux ultima victos. 
Reddite me Danais; sinito histaurata revisam 
Proclia. Numquam omnes hodie moriemur inulti. eTO 

Hinc ferro acciugor rursus clipeoque sinistram 
Insertabam aptans mequo extra tecta ferebam. 
Ecce autem conplcxa pedes in limine coniunx 
Haerebat, parvumquo patri tendebat lulum: 
Si periturus abis, et nos rape in omnia tecum; 676 
Sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis, 
Hanc primum tutare domum. Cui parvus lulus, 
Cui patcr et coniunx quondam tua dicta relinquor? 

Talia vociferans gemitu tectum omne replebat, 
Cum subitum dictuque oritur mirabile monstrum. 689 
Namque manus inter maestorumque ora parentum 
Ecce levis summo de vertice visus luli 
Fundere lumeu apex, tactuque innoxia mollis 
Lambere flamma eomas et circum tempora pasci. 
Nos pavidi trepidare m^tu, crinemque flagrantem 68s 
Excutere et sanetos restinguere fontibus ignia. 
At pater Anchises oculos ad sidera laetus 
Extulit, et caelo pahnas cum voce tetendit: 
luppiter omnipotens, precibus si flecteris uUis, 
Aspice nos ; hoc tantum ; et, si pietate meremur, 696 
Da deinde auxilium, pater, atque haec omina firma. 
Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore 
Intonuit laevum, et de caelo lapsa per umbras 
Stella facem ducens multa cum luce cucurrit. 
lUam, summa super labentem culmina tecti, 6^ 

Cernimus Idaea claram se condere silva 
Signautemque vias ;- tum longo limite sulcus 
Dat hicem, et late cireum loca sulfure fumant. 
Hic vero victus genitor se tollit ad auras, 
Adf iturque deos et sanctum sidus adorat. 700 

lam iani uulla mora est ; sequor, et, qua dueitis, adsum. 
Di patrii, servate domum, servate nepotem. 
Vestrum hoc augurium, vestroque in numine Troia est. 
Cedo equidem, nec, nate, tibi comes ire recuso. 

Dixerat ille ; et iam per moenia clarior ignis 706 
Auditur, propiusque aestus incendia volvimt. 
Ergo age, care pater, cervici inponere nostrae; 



120 P. VERGILI MARONIB 

Ipsc subibo bnnioris, nec me labor iste g II ;* 

Quo res cuhkjuc cadcnt, unuin ct coninmno penclOB^. 

Unii salus ainbobus erit. Mihi parvus luliiB 

Hit coines, ct longe senret vestigia coniunx. 

Vos, famuli, quae dicam, animis advertite vestria 

Est urbe egrcssis tamulus templmnqne yetostam 

Bcsertae Ccreris, iuxtaque antiqua cupressus 

Religiono patrum multos senrata per annos. 7i5 

Hanc cx divcrso sodem yeniemns in unanL 

Tu, gcnitor, cape sacra manu jmtriosque Penatis; 

Me, bello e tanto digressum et caede recenti, 

Attrcctare nefas, douec me flumine vivo 

Ablucro. tt» 

Ilaoc fatus, latos humeros subiectaque coHa 
Vestc super fulvique instemor pelle leonis, 
Succcdoque oneri; dextrae se parvus lulus 
Inplicuit sequiturque patrem non passibus aequis; 
Pone subit coniunx. Perimur per opaca locorum; 726 
Et me, queni dudum nou ulla iniecta movebant 
Tcla neque adverso glomerati ex agminc Graii; 
Nunc omnes tcrrent aurae, sonus exdtat omnis 
Suspensum ct pariter comitique onerique timentem. 

lamque propinquabam portis, omnemque videbar 79» 
Evasisse viam^ subito cum creber ad auris 
Visus adesse pcdiun sonitus, genitorque per umbram 
Prospiciens, Nate, exclamat, fuge, nate; propinquant. 
Ardentis clipeos atque aera micantia cerno. 
Hic mihi nescio quod trepido male numen amicum 736 
Confusam cripuit mentem. Namque avia cursu 
Dum sequor et nota oxcedo reglone viarum, 
Heu! misero coniunx fatone erepta Creusa 
Substitit, erravitne via, seu lassa resedit, 
Incertum; nec post oculis est rcddita nostris. 740 

Nec prius aniissam respexi animuniquc reflexi, 
Quam tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam 
Venimus; hic demum collectis omnibus una 
Defuit, et comites natumque virumque fefellit. 
Quem non incusavi amens hominunique dcorumque, 745 
Aut quid in eversa vidi crudelius urbe? 
Ascanium Anchisenque patrem Teucrosquc Penatia 



AENEIEOS LIB. II. 12i 

Coinmendo sociis et curva valle recondo; 
Ipso urbem repeto et cingor fidgentibus armis. 
Stat casus renovare omnis, omneiiique reverti 750 

Per Troiam, et rursus caput obiectare periclis. 

Principio muros obscuraque limina portae, 
Qua gressum extuleram, repeto, et vestigia retro 
ObseiTata sequor per noctem et lumine lustro. 
Horror ubique animos, simul ipsa silentia terrent. 756 
Inde domum, si forte pedem, si forte tulisset, 
Me refero. Inruerant Danai, et tectuni omne tenebant. 
Ilicet ignis edax summa ad fastigia vento 
Volvitur; exsuperant flammae, furit aestus ad auras. 
Procedo ct Priami sedes arcemquc reviso. 700 

Et iam porticibus vacuis lunonis asylo 
Custodes lecti Phoenix et dirus Ulixes 
Praedam adscrvabant. Huc undique Troia gaza 
Incensis erepta adytis, mensaeque deorum, 
Crateresque auro solidi, captivaquo vestis 7a5 

Congeritur. Pueri et pavidae longo ordine matrea 
Stant circum. 

Ausus quin etiam voces iactarc per umbram 
Inplevi clamoro vias, maestusque Creusam 
Nequiquam ingeminuns itorumque iterumque vocavi. 770 
Quacrenti et tectis urbis sine fine furenti 
Infelix simulacrum atquo ipsius umbra Creusae 
Visa mihi ante oculos ct nota maior imago. 
Obstipui, stetcruntquo comae et vox faucibus haesit. 
Tum sic adfari et curas his demere dictis: 775 

Quid tantum insano iiivat indulgere dolori, 
dulcis coniunx? non haec sine numine divom 
Eveniunt; nec te hinc comitem asportare Creusam 
Fas aut illo sinit superi regnator Oiympi. 
Longa tibi exsilia, ct va&tum maris aequor arandum, 780 
Et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva 
Inter opima virum leni fluit agmino Thybris: 
Illic res laetae regnumque et regia coniunx 
Parta tibi. Lacrimas dilectae pelle Creusae: 
Non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas 785 
Aspiciam, aut Graiis servitum matri|j^8 ibo, 
Dsrdanis, et divae Veneris nurug; 



122 AKNEIDOS LIB. il. 

Sed mc inogna (louin Gcnctrix his dctinet <.ii8. 

JaMi(]uc valc, ct nati scrva cominunis amorcm. 

Ilaoc ubi dictii dedit, lacrimantcm ct multa volcntem 790 

Dicoro descruit, tcnuisquc rcccssit iu auras. 

Tcr conatus ibi coUo dare bnicchia circimi: 

Tcr frustra conpronsa manus eifugit imago, 

Par lovilms ventis volucrique simillima somno. 

Sic ileniani socios consimipta nocte reviso. 705 

At<)uc hic ingontcm comitum adfluxisse novorum 
Invenio adminins numerum, matresque, virosque, 
Collectam cxsilio pubem, miscrabile volgus. 
Undique convcnerc, animis opibusque parati, 
In quascnmque vclim pelago deducere terras. 80d 

Iani(|ue iugis summac surgcbat Ludfer Idao 
I)uccbnt(iuo dicm, Danaique obscssa tenebant 
Liiniuu portarum, ncc spes opis ulla dabatur; 
Gessi ct sublato montis genitore peti\i. 



P. VERGILI MARONIS 

AENEIDOS 

LIBER TERTIUS. 



PosTQUAM res Asiae Priamique cvertere gentem 
Iimieritam visum Superis, ceciditque superbum 
Ilium et omuis humo fumat Neptunia Troia, 
Diversa exsilia et desertas quaerere terraa 
Auguriis aginmr divom, classemque sub ipsa 5 

Antandro et PJirygiae molimur montibus Idae, 
Incerti, quo fata ferant, ubi sistere detur, 
Contraliimusque viros. Vix prima inceperat aestas, 
JEt pater Anchises dare fatis vela iubebat; 
Litora cum patriae lacrimans portusque relinquo lO 
Et campos, ubi Troia fuit. Foror exsul in altum 
Cum sociis natoque Ponatibiis et magnis dis. 

Terra procul vastis colitur Mavortia campis, 
Thraces arant, acri quondam regnata Lycurgo, 
Ilospitium antiquum Troiae -sociique Penates, 16 

Dum Fortuna fuit. Feror huc, et litore curvo 
Mocnia prima loco, fatis ingressus iniquis, 
Aeneadasque meo nomen de nomine fingo. 

Sacra Dionaeao matri divisque ferebam 
Auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem 20 
Caclicolum rcgi mactabam in litore tauruni. 
Forte fuit iuxta tumulus, quo comea summo 
Virgulta et densis hastilibus horrida myrtus. 
Accessi, viridemque ab humo convellere silvam 
Conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras, 25 

Ilorrendum et dictu video mirabile monstrum. 
Nam, quae prima solo ruptis radicibus arbos 
Vellitur, hpic atro liquuntur sanguine guttae 



IJl P. VEUGIU MARONIS 

1^'t tcrram tibo inaciilaut. Mihi frigidus horror 
Menibra qnatit, gelidusciuo coit fonnidinc sanguis. ao 
llursiis et alterius lcntuni convellcre vinicn 
Inseciuor et eaussas pcnitus tcniptaro latcntis: 
Ater et alteri\is scHiuitur do corticc sanguis. 
Multa niovens aiiimo Nyniphas vcncrabar agrcstis 
Gradivunuiue patrcm, Geticis qui pracsidet arvis, 35 
llite soeundarent visus omcnipio lcvarcnt. 
Tcrtia scd post<piam maiorc hastilia nisu 
Adgredior gcnibusquc advcrsac obluctor arcnao — 
Elojjuar, an silcam ( — gcmitus lacrimabilis imo 
Auditur tunmlo, ct vox rcddita fcrtur ad auris;' M 
Qui«l miscrum, Aenca, laccras? iam parcc scpulto; 
Parce pias scclcrare manus. Nou mc tibi Troia 
Externum tulit, aut cruor hic de stipitc luanat. 
Heii! fugc crudelis tciras, fugc litus avarum. 
Nam Polydorus cgo. Ilic confixum fcrrca texit 45 
Telorum segcs ct iaculis increvit acutis 

Tum vero ancipiti mcntem formidine prcssus 
Obstipui, stcteruntquc comac ct vox faucibus hacsit» 
Hiinc Polydoruui auri quondam cum poudcro niaguo 
Infelix rriamus furtim mandarat alcndum 60 

Tlireieio regi, eum iam diiridcret armis 
Dardaniac cingique urbem obsidionc vidcret. 
Hle, ut opcs fractae Teucrum, ct Fortuna reccssit, 
Rcs Agamemnonias victriciaciuc arma sccutus, 
Fas onme abrumpit ; Polydorum obtnmcat, et auro 65 
Vi potitur. Quid non mortalia poctora cogis, 
Auri sacra famcs l Postquam pavor ossa reliquit, 
Delectos i^opuli ad proccres prinmmque parentom 
MoMstra tlcum rcfero, ct, quac sit scntcntia, posco. 
Onmibus idcm animus, scelerata cxccdcrc terra, fo 
Limiui polhitum liosi>itium, ct dare classibus austros. 
Ergo instauranms Polydoro funus: ct ingcns 
Aggeritur tumulo tcllus ; stant Manibus arae, 
Oaerulois maestac vittis atracpie cuprcsso, 
Efc circum Iliadcs crincm dc morc solutae; 65 

Inferinuis tcpido spumantia cymbia lactc 
ISanguinis ct sacri patcras, animamquc scpulchro 
Condimus, ct magna suprcmum vocc cicmus. 



AENEIDOS LIB. III. 125 

Iiule, ubi prima fides pelago, placataque venti 
Daut maria et lenis crcpitans vocat austcr in altum, 7o 
Deducunt socii navis et litora conplent. 
Provehimur portu, terraeque urbesque recedunt. 
Sacra mari colitur medio gi*atissima tellus 
Nereidum matri et Neptuuo Aegaeo, 
Quam pius Arcitenens oras et litora circum 76 

Errantem Mycono e celsa Gyaroque revinxit, 
Inmotamque coli dedit et contcmnere ventos. 
Huc feror; haec fessos tuto placidissima portu 
Accipit. Bgressi veneramur Apollinis urbem. 
Rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, 80 
Vittis et sacra rcdimitus tempora lauro, 
Occurrit; veterem Anchisen adgnoscit amicum. 
lurigimus hospitio dextras, et tecta subimus. 

Templa dei saxo venerabar structa vetusto: 
Da propriam, Thymbrace, domum ; da moenia fessis 85 
Et genus et mansuram urbem; serva altera Troiae 
Pergama, reliquias Dauaum atque inmitis Achilli. 
Quem sequimurl quove iro iubes? ubi ponere sedes? 
Da, pater, augurium, atquo animis inlabere nostris. 

Vix ea fatus eram : tremere omnia visa repento, 90 
Liminaque laurusque dei, totusque moveri 
Mons circum, et mugire adytis cortina reclusis. 
Submissi petimus terram, et vox fertur ad auris: 
Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum 
Prima tulit tellus, eadem vos ubero laeto 05 

Accipiet reduces. Antiquam exquirite matrem. 
Hic domus Aeneae cuuctis dominabitur oris, 
Et nati natorum, et qui nascentur ab illis. 
Haec Phoebus; mixtoque ingens cxorta tumultu 
Laetitia, et cuncti, quae sint ea moeuia, quacrunt, 100 
Quo Phoebus vocet errantis iubeatque reverti? 
Tum genitor, veterum volvens monumenta viroriun, 
Audite, o proceres, ait, et spes discite vestras: 
Creta lovis magni medio iacet insula ponto; 
Mons Idaeus ubi, et gentis cunabula nostrae. 105 

Centum urbes habitant magnas, uberrima regna; 
Maxumus unde pater, si rite audita recordor, 
Teucrus Rhoeteas primum est advectus ad oras, 



126 i\ VERGILI MARONIS 

Optavitquo locum rcgno. Nonduin Iliuni ct arces 
Pcrganicao stctcrant; ha1)it:ibant vallibus imis. iic 

Ilinc niiitcr cultrix Cybolac Corybantiaque aera 
Idaoumquo ncnms; hinc fida silcntia siicris, 
Et iuncti cumun dominae subierc lconcs. 
Mrgo agito, ct, divoni ducunt qua iussa, sequamar; 
Placcmus vcntos ct Gnosia rcgna pctamus. 115 

Ncc longo distant cursu; modo luppitcr adsit, 
Tcrtia hix chisscm Crct:\ois sistet in oris. 
Sic fatus, moritos aris macta>nt honores, 
Taurani Ncptuno, taunim tibi, pulchcr Apollo, 
Nigram Iliomi pccudem, Zcph}Tis fclicibus albam. 120 

Fama volat pulsum regnis ce.^.sisse patcrnis 
Idomenca duccm, dcsortacpic litora Cretac, 
llosto vacaro donios, 8odes(pie adstaro relJctas. 
Lintpiinms Ortygiae jwrtus, pehigoque volamus, 
Bacchatamquc iugis Naxon viridemque Donysam, las 
Olearon, niveanKiue Paron sparsasque pcr aequor 
Cycladas et crebris legimus frctji consita terris- 
Nauticus exoritur vario ccrtamine clamor; 
Hortantur socii: (Jretam proavosque petamns. 
Froso(iuitur surgens a puppi ventus euntis, lao 

Et tandem antiquis Curetum adlabimur oris. 
Krgo avidus muros optatae molior urbis, 
Porgamcamque voco, et laetam cognomine gentem 
Hortor amarc focos arccmque attollere tectis. 
lamque foro sicco subductae litorc puppes; iss 

Connubiis ar\isque novis operata iuvontus; 
lura domosque dabam : subito cum tiibida membris, 
Corrupto caeli tractu, miserandacpie vcnit 
Arboribusquo satisque hics ct lotifor annus. 
Linquobant dulcis animas, aut aogra trahebant I4u 
Corpora; tum storilis exurerc Sirius agros; 
Arobant hcrbac, ct victum segos aegra negabat. 
Ilursus ad orachim Ortygiac Phoebumque remenso 
Ilortatur pater ire mari, veniamque procari: 
Quam fossis finem rebus forat ; undo labonmi 1« 

Temptaro auxilium iubeat; quo vortore cursus. 

Nox erat, et tcrris animaJia somnus habebat: 
Effigies saerae divom Plirygiiquc Penates, 



AENEIDOS LIB. III. 127 

Quos mecum a Troia mediisque ex iguibus urbis 
Extuleram, visi aute oculos adstare iaceutu 150 

In somnis, multo manifesti lumine, qua se 
Plena pcr insertas fundebat luna fenestras; 
Tum sic adfuri et curas liis demere dictis: 
Quod tibi delato Ortygiam dioturus Apollo est, 
Hic canit, et tua nos en ultro ad limina mittit. 155 
Nos te, Dardania incensa, tuaquc arma secuti, 
Nos tumidum sub te permensi classibus aequor, 
Idem ventiiros tollemus in astra nepotes, 
Inperiumque urbi dabimus. Tu moenia magnis 
Magna para, longumquc fugae ue linque laborem. lea 
Mutandae sedes. Non haec tibi litora suasit 
Delius aut Cretae iussit considcre Apollo. 
Est locus, Hesperiam Graii cognoniine dicant, 
Terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae; 
Oenotri colucre viri; nunc fama minores 166 

Italiam dixissc ducis de nomine gentcm: 
Ilae nobis propriae sedes; hinc Dardanus ortus, 
lasiusque pater, genus a quo principe nostrum. 
Siirge age, et haec laetus longaevo dicta parcnti 
H:uid dubitanda refer : Corythum terrasque requirat 170 
Ausonias. Dictaea negat tibi luppiter arva: 
Talibus attonitus visis et voce deorum — 
Nec sopor illud crat, sed coram adgnoscerc voltus 
Velatasque comas praesentiaque ora videbar; 
Tum gelidus toto nianabat corpore sudor — 176 

Gorripio e stratis corpus, tendoque supinas 
Ad caelum cum voce manus, et muiiera libo 
Intemcrata focis. Perfecto laetus honore 
Anchisen facio certum, remque ordine pando. 
Adgnovit prolem ambiguam geminosquo parentes, iso 
Seque novo veterum deceptum errore locorum. 
Tum memorat: Nate; Iliacis exercite fatis, 
Sola mihi talis casus Cassandra canebat. 
Nunc repeto haec generi ix)rtendere debita nostro, 
Et saepe Hesperiam, saepe Itala regna vocare. 185 
Sed quis ad Uesperiae veuturos litora Teucros 
Crederet? aut quem tum vates Cassaudra moveret? 
Cedamus Phoebo, et moniti meliora sequanmr. 



128 P. VERGILI MARONIS 

Sic ait; ct ciincti dicto parcmus ovantcs. 

Ilunc (iuoquo doscriinus scdem, paucisquo rclictis 190 

Vela diiinus, vastumquc c:iva ti*abc currimus acquor. 

rost(iuam altum tcmicro ratcs, ncc iam amplius 
ullao 
Adparent tcrrao, cachun imdiquo ct undiquo pontus, 
Tuni mihi cacruleus supra caput adstitit imbor, 
Noctcm hicmcmquc fcrcus, ct inhorruit unda tenobrLj. 
(Jontiuuo vcnti volvunt marc magnaquc surgunt 19G 
Ac(pu)ra; dispcrsi iactamur gurgitc vasto; 
Involverc dicm nimbi, ct nox humida caelum 
Abstulit; ingcminant abruptis nubibus igncs. 
Excutimur cursu, ct caecis erramus in undis. 200 

Ipse dicm noctcmquo negat discernere caelo, 
Nec meminisse viae media Palinurus in unda. 
Tris adco inccrtos caeca caligine solcs 
Erranius pelago, totidcm sino siderc noctos. 
Quarto terra die prinmm sc attollero tandcm 205 

Visa, aperire procul montis, ac volvcro fumum. 
Vela caduut, remis insurgimus; haud mora, nautao 
Adnixi torquent spumas et cacrula vcrrunt. 

Servatum cx undis Strophadum mo litora primiun 
Accijuunt; Strophades Graio stant nomine dictae, sio 
ln>.ulae lonio in magno, quas dira Oelaeno 
Ilarpyiaeque colunt aliac, Phineia postquam 
Clausa domus, mensasquo metu liquerc priores. 
Tristius haud illis monstnun, ncc sacvior ulla 
Pestis et ira deum Stygiis sese extuUt undis. as 

Virgiuei volucrum voltus, focdissima vcntris 
Proluvies, uncaeque manus, ct pallida somper 
Ora fame. 

II uc ubi delati portus intravimus, eccc 
Laeta boum passim campis armentii videmus 
OaprigenunKiue pecus nullo custodo per herbas. 
Inniimus ferro, et divos ipsumquo vocamus 
In partem praedamquo lovcm; tura Htoro curvo 
Exstruimuscjuo toros dapibusque epulamur opimis. 
At subitao horrifico lapsu do montibus adsunt 
Harpyiae et magnis quatiuut clangoribus alas, 
Diripiuntquo dapes contactuquo omnia foedant 



AENEIDOS LIB. III. 129 

rnmiindo; tum vox taetrum dira inter odorcm. 
Rursum in secessu longo sub rupe cavata, 
Arboribus clausi circum atquo horrentibus umbris, 230 
Instruimus mensas arisque rcponimus ignem: 
Rursum ex diverso caeli caecisque latebris 
Turba sonans praedam pedibus circumvolat uncis, 
Polluit ore dapes. Sociis tmic, arma capessant, 
Edico, et dira bellimi cum gente gerendum. 235 

Haud secus ac iussi faciunt, tectosque pcr herbam 
Bisponunt enses et scuta latcntia condunt. 
Ergo ubi delapsae sonitum pcr curva dedero 
Litora, dat signum specula Misenus ab alta 
Aere cavo. Invadunt socii, et nova proelia temptant, 
Obscenas pelagi ferro foedare volucres. 241 

Sed neque vim plumis ullam uec volnera tergo 
Accipiunt, celerique fuga sub sidera lapsae 
Semiesam praedam et vestigia foeda relinquunt. 
Una in praecelsa consedit rupo Celaeno, 246 

Infelix vates, nimpitque hanc pectore vocem: 
Bellum etiam pro caede boum stratisque iuvencis, 
Laomedontiadae, bellumne inferre paratis 
Et patrio Harpyias insontis pellere regno? 
Accipite ergo animis atque haec mea figito dicta. 26O 
Quae Phoebo pater omnipotens, mihi.Phoebus Apollo 
Praedixit, vobis Furiarum ego maxuma pando. 
Italiam cursu petitis, ventisque vocatis 
Ibitis Italiam, portusque intrare licebit; 
Sed non ante datam cingetis mocnibus urbem, 256 
Quam vos dira fames nostraeque iniuria caedis 
Ambesas subigat malis absumero mensas. 
Dixit, et in silvam pennis ablata refugit. 
At sociis subita gelidus formidine sanguis 
Deriguit; cecidere animi, nec iam amplius annis, joo 
Sed votis precibusque iubent exposcere pacem, 
Sive deae, seu sint dirae obscenaeque volucres. 
Et pater Anchises passis de litore palmis 
Numina magna vocat, meritosquo indicit honores: 
Di, prohibete minas; di, talem avertite casum, 266 
Et placidi servate pios! Tum litore funom 
Deripero, excussosque iubet laxare rudentis. 



130 P. VERGILI MARONIS 

Tondunt vcla Noti ; fiigimus spumantibus uiidis, 

(}ua cursum vcntusijue gubornatorquo Yocabat 

l:iiu medio adparot fluctu iicinoi*osa Zacynthos aTO 

Dulichiumquo Samoquo ot Xoritos ardua saxis. 

P^tfu^imus scopulos Ithacao, Laortia rcg^a, 

Et torram altricem saovi oxsccramur Ulixi. 

Mox ot Loucatao nimbosa cacumina moutis 

£t formidatus iiautis apentur ApoUo. 275 

lluiic potimus fcssi et parvao succodimus urbi; 

Aiicora de pror.i iacitur, stant litore puppes. 

l'>go inspe.ata tandcin tellurc potiti 
Lustramurqiio lovi votisque incondimus aras^ 
Actiaquc Iliacis colebmmus litora ludis. 280 

Exercent patrias oleo labonte palacstrns 
Nudati socii; iuvat evasisso tot urbos 
Ai-goliciis mediostiue fugam tcnuisso per hostis. 
liiterea magnum sol circumvolvitur annum, 
Et ghicialis hiemps aquilonibus asporat undtis. sss 

Acre cavo clipeum, mngni gestamon Abantis, 
I\»stibus adversis figo, et rem carmine signo: 
Akneas iiaec de danais victoribus arma. 
LiiKiuere tum portus iubeo ot considore tnmstris. 
Oertatim socii feriimt mare ot aequora verrunt sw 
Protuius aerias, Phaoacum abscondimus arccs, 
Litoraquo Epiri legimus portuque subimus 
Chaonio et celsam Kuthroti acccdunus urbcm. 

Ilic incrcdibilis lerum fama occupat auris 
Priamiden Ilelenum Graias regnare per urbos, 2» 
Coniugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum, 
Et ptitrio Andromachen itcrum ccssisse marito. 
Obstipui, miroque incensum pectus amore, 
Coinpellare virum et casus cognoscere tautos. 
Progrodior portu, classis ct litora linqucns; ao 

Sollemnis cum forte dapes et tristia dona 
Ante urbem in luco falsi {Sinioentis ad undam 
Libabat cineri Androninche Manisque vocabat 
Ilectorcum ad tumuluni, viridi quem cacspite innj^em 
Et gomiuas, caussam lacrimis, sacraverat aras. aoK 

tJt me conspcxit venientem et Troia circum 
Anna amons vidit, magnis exterrita monstris 



AENEIDOS LIB. III. 131 

Dcriguit visu in medio, calor ossa reliquit; 
Labitur, et longo vix tandem tempore fatur: 
Vcrane to facies, verus mihi nuntius adfera, 310 

Nate dea? vivisne? aut, si lux alma recessit, 
Hector ubi est? dixit, lacrimasque effudit et omnem 
Inplevit clamore locum. Vix pauca furenti 
Subiicio et raris turbatus vocibus hisco: 
Vivo equidem, vitamquo extrema per omnia duco ; 315 
Ne dubita, nam vera vides. 
Heu! quis te casus deiectam coniuge tanto 
Excipit? aut quae digna satis fortuna revisit 
Hectoris Andromachen? Pyrrhin' connubia scrvas? 
Deiccit voltum et demissa voce locuta est: 320 

O felix una ante alias Priameia virgo, 
Ilostilem ad tumulum Troiao sUb moenibus altis 
lussa mori, quae sortitus non pertulit ullos, 
Nec victoris heri tetigit captiva cubile! 
Nos, patria incensa diversa per aequora vectae, 325 
IStirpis Achilleae fastus iuvcnemque superbum, 
Servitio enixae, tulimus; qui deinde, secutus 
licdaeam Hermionen Lacedaemoniosque hymenaeos, 
Me fauiulo famulamque Heleno transmisit habendam. 
Ast illum, ereptac magno inflammatus amore 330 

Coniugis et scelerum Furiis agitatus, Orestes 
Excipit incautum patriasque obtruncat ad aras. 
Morte Neoptolemi reguorum rcddita cessit 
Pars Heleno, qui Chr.onios cognomiue campos 
Chaoniamque omnem Troiano a Chaone dixit, 336 

Pergamaque Iliacamque iugis hanc addidit arcem. 
Scd tibi qui cursum veuti, quae fata dedero] 
Aut quisnam ignarum nostris deus adpulit oris? 
Quid puer Ascanius/ superatne et vescitur aura> 
Quem tibi iam Troia — 840 

Ecqua tamen puero est amissae cura parentis? 
Ecquid in antiquam virtutem animosque virilis 
Et pater Aeneas et avimculus excitat Hector? 
Talia fundebat lacrimans longosque ciebat 
Incassum fletus, cum sese a moenibus heros 845 

Priamides multis Helenus comitantibus adfert, 
Adgnoscitquo suos, laetusquo ad limina ducit^ 



11 



132 P. VERGILI MARONIS 

Et imiltum laciimas verba intor singula fundit 

Proccdo, et parvam Troiam sinmlataquo magiiis 

Pergama et arentom Xantlii cognomine rivuni 

Adgiiosco, JScaeaeque amplector limina portac. 

Ncc non et Teucri socia simid urbe fruuntur. 

lll(»s porticibus rex accipiebat in amplis; 

Aului mcdio liV»al)ar.t i)ocula 13acchi, 

Inj)()s<itia auro dapibus, patcrasquo tenebant. 865 

lanKpie dies altcnpic dies proccssit, et auroe 
Vela vocant tumidoque inflatur carbasus austro: 
Ilis vatem adgredior dictis ac talia quaeso: 
Troiugena, intcq>res divom, qui numina Phocbi, 
Qui tnpodrts, Clarii laurus, qui sidera sentis aoo 

l']t volucrum linguas et praepetis omina pennac, 
Fare age — namquo omiiem cursum mihi prospeni dixit 
Religio, et cuncti suaserunt numine diW 
Italiam petere et teiTas tcmptare rcpostas; 
Sola novum dictuquo nefas llarpyia Celacno seb 

Prodigimn canit, ct tristis denuntiat iras, 
Obscenamquo famem — quae prima pericula vito? 
Quidve sequens tantos possim superare laborcs? 
Hic llelcnus, caesis primum de more iuvcncis, 
I^'xorat pacem divom, vittasque resolvit 870 

Sucrati capitis, meque ad tua limina, Phoebe, 
IpHc manu multo suspensum numine ducit, 
Atque haec dcinde canit divino ex ore sacerdos: 

Nate dea, — nam te maioribus iro i)er altum 
Auspiciis manifesta fidcs: sic fata deum rcx 876 

Sortitur, volvitque vices ; is vertitur ordo — 
Pauca tibi e multis, quo tutior hospita lustres 
Ac(iuora et Ausonio possis considere portu, 
Expcdiam dictis; i^rohibent nam cetem Parcae 
Scire Helenum fariciuc vetat Saturnia luno. isoo 

Principio Italiam, quam tu iam rere propinquain 
Vicinosque, ignarc, \,.jnis invadcre portus, 
Longa procul longis via dividit invia terris. 
Ante et Trinacria lentandus rcmus in unda, 
Et salis Ausonii lustrandum navibus aequor 
Infcmiquo lacus Aeaeaequc insiUa Circae, 
Quam tuta possis urbom conponero torra. 



AENEIDOS LIB. III. 133 

Sigiia tibi dicam ; tu condita mente teneto ; 
Cura tibi sollicito secreti ad fluminis undam 
Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus 390 

Triginta capitum fetus enixa iacebit, 
Alba, solo recubans, albi circum ubera nati, 
Is locus urbis erit, requies ea certa laborum. 
Nec tu mensarum morsus horresce futuros: 
Fata viam invenient aderitque vocatus Apollo. 395 
Has autem terras, Italiquo hanc litoris oram, 
Proxuma quae nostri perfunditur aequoris aestu, 
Effuge; cuncta malis habitantur moenia Graiis. 
Hic et Narycii posuerunt moenia Locri, 
Et Sallcntinos obsedit milite campos 400 

Lyctius Idomeneus; hic illa ducis Meliboci 
Farva Philoctetae subnixa Petelia muro. 
Quin, ubi transmissae steterint trans aequora classes 
Et positis aris iam vota in litore solves, 
Purpureo velare comas adopertus amictu, 405 

Ne qua inter sanctos ignis in honore deorum 
Hostilis facies occurrat ct omina turbet. 
Hunc socii morem sacrorum, hunc ipse tencto: 
Hac casti maneant in religione nepotes. 
Ast ubi digressum Siculae te admoverit orae 4io 

Ventus et angusti rarcscent claustra Pelori, 
Lacva tibi telhis et longo laeva petantur 
Aequora circuitu; dextrum fugc litus et undas. 
Haec loca vi quondam et vasta convolsa ruina — 
Tantum acvi longinqua valet mutare vetustas — 415 
Dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus 
Una foret; venit medio vi pontus et undis 
Hesperium Siculo latus abscidit, arvaque et urbcs 
Litore diductas angusto interluit aestu. 
Dextrum Scylla latus, laevum iiiplacata Charybdis 420 
Obsidet, atquo imo barathri ter gurgite vastos 
Sorbet iu abruptuni fluctus, rursusque sub auras 
Erigit altemos et sidcra verberat unda. 
At Scyllam caecis cohibet spelunca latebris, 
Ora exscrtantem et navis in saxa trahentem. 426 

Prima hominis facies et pulchro pectore vii^go 
Pube tenus, postrema inmani corpore pristiSa 



134 P. VERGILI MARONIS 

T)('lphinum caudcos utcro commissa luponmi. 
Pracstiit Trinacrii mctas lustrare Pachyni 
Ccssantcm, longos ct circumflectcre cursus, 
Quam scmcl iuformcm vasto vidissc sub antro 
Scvllam ct cacrulcis canibus rcsonantia saxa. 
Praetcrca, si qua cst Ileleno pnidcntia, vati 
8i qua fides, animum si vcris inplet Apollo, 
Unum illud tibi, nate dca, i^roquc omnibus unum ds 
Praedicam, et repetens itenimque iterumque moncbo: 
lunonis magnae primum prcce numcn adora; 
Imioni cane vota libcns dominamquo potcntem 
Supplicibus supera donis: sic dcniquo victor 
Trinacria finis Italos mittcre rclicta. mo 

lluc ubi delatus Cymaeam accesseris urbem 
Divinosque lacus ct Avema sonantia silvis, 
Insanam vatem aspicies, quae rupe sub ima 
Fata canit foliisque notas et nomina mandat. 
Quaecmnque in foliis descripsit cannina virgo, Ms 

Digerit in numcrum atque antro scclusa relinqiut. 
Illa manent inmota locis neque ab ordino ccdrnit; 
Verum eadem, verso tenuis cum cardino ventus 
Inpulit et teneras turbavit ianua frondes, 
Xumquam deinde cavo volitantia prendero saxo, 4n 
Nec revocaro situs aut iungere carmina curat: 
Inconsulti abeunt, scdcmquc odcre Sibyllae. 
Ilic tibi ne qua niorae fuerint dispendia tanti, 
Quamvis increpitent socii, et vi cursus in altum 
Velo vocct possisquo sinus inplcre sccnndos, 4B6 

Quin adcas vatcm prccibusquc oracula poscas 
Ipsa canat, vocemquo volens atquo ora rcsolvat. 
llla tibi Italiao populos venturaque bella, 
Et quo quemque modo fugiasquo ferasque laboronii 
Expcdiet, cursusquo dabit vcnerata secundos. 480 

Ilacc sunt, quae nostra liceat te voco moneri. 
Vade age, ct ingentem factis fer ad aothera Troiam. 

Quae postquam vatcs sic ore effatus amico est, 
Dona dehinc auro gravia scctoquc elephanto . 
Inperat ad navis ferri, stipatque carinis 
Ingcns argentum, Dodonaeosque lebetas, 
Loricam consertam hamis auroque trilioem, 



AENEIDOS LIB. III. 135 

Et conum insignis galeae cristasqiie comantis, 
Anna Neoptolemi. Sunt et sua dona parenti. 
Addit equos, additque duces; «ro 

Roniigium supplet; socios simul instruit armis. 

Interea classem velis aptare iubebat 
Anchises, fieret vento mora ne qua ferenti. 
Quem Phoebi interpres multo compellat honore: 
Coniugio, Anchise, Veneris dignate superbo, 475 

Cura deum, bis Fergameis erepte ruinis, 
Ecce tibi Ausoniae tellus; hanc arripe velis. 
Et tamen hanc pelago praeterlabare necesso est; 
Ausoniae pars illa procul, quam pandit Apollo. 
Vado, ait, o felix nati pietate. Quid ultra 480 

Provehor et fando surgentis demoror austros? 
Ncc minus Andromache, digressu maesta supremo, 
Fert picturatas auri subteniiue vestes 
Et Phrygiam Ascanio chlamydem, nec cedit honori, 
Textilibusque onerat donis, ac talia fatur: 486 

Accipe et haec, manuum tibi quae monumonta moarum 
Sint, puer, et longum Andromachae testcntur amorem, 
Coniugis Hectoreac. Cape dona extrema tuorum, 
O mihi sola mei supcr Astyanactis imago. 
Sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat; 400 

Et nunc aequali tecum pubesceret aevo. 
iios ego digrediens lacrimis adfabar obortis: 
Vivite felices, quibus est fortuna peracta 
lani sua; nos alia ex aliis in fata vocamnr. 
Vobis parta quies; nuUum maris aequor arandum, 40S 
Arva nequo Ausoniae semper cedontia rotro 
Quaerenda. Effigiem Xanthi Troiamque vidotis, 
Quam vestrao fecere manus, melioribus, opto, 
Auspiciis, ct quao fuerit minus obvia Graiis. 
8i quando Thybrim vicinaque Thybridis arva 600 

Intravo gentiquo meae data moenia ccrnam, 
Cognatas urbes olim populosque propinquos, 
Epiro, Hesperia, qoibus idem Bardanua auctor 
Atquo idem casus, unam faciemus utramque 
Troiam animis; maneat nostros ea cura nepotes. 605 

Provehimur pelago vicina Ceraunia iuxta, 
Unde iter Italiam cursusquo brevissimus undis. 



136 P. VERGILI MARONIS 

Sol niit intcrca ct niontcs unibnmtur oixicL 

Steniiiuur optatac grcmio tcUuris ad undam, 

Sortiti roinos, passiinquc in litoro sicco 

C()riK)ni cuniinus ; fcssos soiwr inrigat artus. 

Nccduni orbcin mcdiuin Nox lioris acta subibat: 

Iluud scgnis strato surgit Palinurus ct omnis 

Explomt vcntos, atquc auribus acra capt:it; 

Sidcra cuncta notat tacito labcntia caclo, 515 

Arcturuin pluviasquc Ilyadas gominos(][uc Trio&cs, 

ArnuitunKpic auro circumspicit Oriona. 

Post(piam cuncta vidct Ciiclo constaro scrcno, 

Dat clarum c puppi signum; nos ciistra movomuSi 

Tcniptamus(iuc viam ct vclorum pandinms alas. sj© 

lamquc rubcsccbat stcllis Aurora fugtitis, 

Cum procul obscuros collis humilcmquc vidcmus 

Italiam. Italiam priums conclamat Acliates, 

ItiUiam lacto socii clamorc salutiuit. 

Tum patcr Auchiscs magnum cmtcra corona os 

Induit inplcvitquc mcro, divosquc vocavit 

Stans cclsa in puppi: 

Di maris ct tcrrac tcmpcstatumque potcntes, 

Fcrtc viam vcnto facilcm ct spiratc sccundi. 

Crcbcscunt optatac aurac, portusquo ixitcscit sso 

lam ])ropior, tcmplimiquc adparct in arce Minervae. 

Vcla lcginit socii, ct proras ad litora torquent. 

Portus ab Euroo fluctu curvatus in arcum; 

Obicctao salsa spumant adsparginc cautes; 

Ipsc latct; gcmino dcmittuiit bracchia muro 5% 

Turriti 8Cf>puli, rcfugitquc ab litorc tcmplum. 

Quattuor hic, primum omcn, cquos in gramine vidi 

Tondentis campuni latc, candorc nivali. 

Et patcr Anchiscs: Helhim, o terra hospitn, portas; 

Bello armantur cqui, bjllum haec armcuta minantur. 5iD 

Scd tamen idcm ohm curru succodcre sucti 

Quadrupedcs, ct frcna ingo concordia fcrrc: 

Spes ct pacis, ait. Tum numina sancta prccamur 

Palladis armisonac, quac prima acccpit ovantis, 

Et capita antc aras Plirygio vchxmur amictu; mb 

Praeccptisque Hcleni, dcdcrat quao maxuma, ritt 

lunoni Argivac iussos adolemus honores. 



AENEIDOS LIB. III. 187 

Haud mora, continuo perfectis ordino votis, 
Cornua velatarum obvertimus antennarum, 
Graiugenumque domos suspectaque linquimus arva. 65« 
Hinc sinus Herculei, si vera est fama, Tarenti 
Cemitur; attollit se diva Lacinia contra, 
Caulonisquc arces ct navifragum Scylaceum. 
Tum procul e fluctu Trinacria cemitur Aetna, 
Et gemitum ingentom pelagi pulsataquc saxa 6B5 

Audinms longo fmctasque ad litora voces, 
Exsultantque vada, atque aestu miscentur arenae. 
Et pater Anchisos: Nimirum haoc illa Charybdis: 
Hos Helenus scopulos, hacc saxa horrenda canebat. 
Eripite, o socii, paritcrque insurgite rcmis. 5go 

Haud minus ac iussi faciunt, primusque rudentem 
Oontorsit laevas proram Palinurus ad undas; 
Laevam cuncta cohors remis ventisque petivit. 
Tollimur in caelum curvato gurgite, et idcm 
Subducta ad Manis imos desedimus unda. 665 

Ter scopuli clamorcm inter cava saxa dedere; 
Ter spumam elisam et rorantia vidimus astra. 
Interea fessos ventus cum sole reliquit, 
Ignariquo viae Cyclopum adlabimur oris. 

Portus ab accessu ventorum inmotus et ingens 570 
Ipsc; sed horrificis iuxta tonat Actna minis, 
Interdumque atram prommpit ad aethera nubem, 
Turbiiic fumantcm piceo et candente favilla, 
AttoUitque globos llammarum et sidera lambit; 
Interdum scopiilos avolsaquc viscera montis 57S 

Erigit eructans, liqucfactaque saxa sub auras 
Cum gemitu glomerat, fundoquo exaestuat imo. 
Kama est Enceladi semiustum fulmine corpus 
IJrgueri mole hac, ingentemque insuper Aetnam 
inpositam ruptis flammam exspiraro caminis; 5S0 

Et fcssum quotiens mutet latus, intremcre omnem 
Murmure Trinacriam, et caelum subtexere fumo. 
Xoctem illam tecti silvis inmania monstra 
Perferimus, nec, qua3 sonitum det caussa, videmus. 
Nam neque erant astromm ignes, uec lucidus aethra 685 
Sidorca polus, obscuro sed nubila caelo, 
Et Lunam in nimbo nox intempesta tenebat. 



138 P. VERGILI MARONIS 

Postcra himquo dics primo surgfcbat Eo *, 
Ilauicntemquo Aurora ikAo dimovcrat umbmm: 
Cum subito o silvis, macio confccta suprcma, sea 

Ignuti nova forina viri miscrandaquo cultu 
Prucedit supplcxciuo manus ad litora tendit. 
llespicinms. Dira inluvics inmissaquc barba, 
Consertum tc^nmen spinis; at cetera Graius, 
Kt (piondam patriis ad Troiam missus in armis. b» 
Iscpie ubi Dardanios habitus ot Troia vidit 
Arma procul, ixiulum aspectu conterritus haesit, 
Contiimitquo gradum; mox scsc ad litora pracceps 
Cum fletu prccibusquc tulit: Pcr sidora testor, 
Pcr superos atcpic hoc cacli spirabile lumcn, eoo 

Tollito nio, Tcucri; quascumquo abducite terras; 
IIoc sat crit. IScio mc Danais o classibus unum, 
Et bello lliaeos fateor pctiisse Penatis. 
Pro quo, si sccleris tanta cst iniuria nostri, 
Spargito mc in fluctus, vastoquo inmergite ponto. 605 
Si perco, hominum manibus periisse iuvabit. 
Dixerat, et genua amplcxus genibusque volutans 
Ilaercbat. Qui sit, fari, quo sanguino cretus, 
llortamur; quao deinde agitet fortuna, fateri. 
Ipse pator dcxtram Anchisos, haud multa moratus, eia 
Dat iuveni, atque animum praesenti pignore firmat.* 
Ille hacc, dci)0sita tandcm formidine, fatur: 
Sum patria ex Ithaca, conies infelicis Ulixi, 
Nonien Achcmcnidcs, Troiam genitore Adamasto 
Paupcrc — mansissetque utinam fortuna ! — profectu& eis 
Ilic me, dum trepidi crudelia liniina liuquunt, 
Inmcmores socii vasto Cyclopis in antro 
Dcseruere. Domus sanie dapibusque cruentis, 
Intus opaca, ingcns. Ipse arduus, altaque pulsat 
Sidcra — Di, talem tcrris avertite pestem! — eao 

Nec visu facilis nec dictu adfabilis uUi. 
Visceribus miserorum et sanguine vescitur atro. 
Vidi egomet, duo do numero cum corpora nostro 
Prensa manu magna mcdio rcsupinus in antro 
Frangeret ad saxiun, sanicquo cxspersa natareut ' 
Limina ; vidi atro cum membra fluontia tabo 
Mandcret, et tepidi tremerent -sub dentibus iirtus. 



AENEIDOS LIB. III. 189 

Haud inpuue quidem; nec lalia passus Ulixes, 
Oblitusve sui est Ithacus discrimine tanto. 
Nam simul expletus dapibus vinoque scpultus 630 

Cervicem inflexam posuit, iacuitque per antrum 
Inmensus, sanicm eructans et frusta cruerito 
Per sonmum commixta mero, nos, magna precati 
Numina sortitiquo vices, una undique circum 
Fundimur, et telo lumen terebramus acuto, 63 

Ingens, quod torva soluni sub fronte latebat, 
Argolici clipei aut Phoebeae lampadis instar, 
Et tandem laeti sociorum ulciscimur imibras. 
Sed fugite, o miseri, fugitc, 'atque ab litore funem 
Ilumpite. e» 

Nam qualis quantusque cavo Polyphemus in antro 
Lanigeras claudit pecudes atquc ubcra pressat^ 
Centum alii curva hacc habitant ad litora volgo 
Infandi Cyclopes et altis montibus errant. 
Tcrtia iam Lunae se cornua lumine conplent, «5 

Cum vitam in silvis inter deserta feranun 
Lustra domoscpie traho, vastosque ab rupe Cyclopas 
Prospicio, sonitumque pedum vocemque tremesco. 
Victum infelicem, bacas lapidosaque coma, 
Dant rami, et volsis pascunt radicibus herbae. 050 

Omnia conlustrans, hanc primum ad litora classem 
Conspexi venientem. Huic nie, quaecumque fuisset, 
Addixi: satis est gentem effugisse nefandam. 
Vos animam hanc potius quocumque absumite leto. 

Vix ea fatus erat, summo cum monte videmus 665 
Ipsum inter pecudes vasta se mole moventem 
Piistorem Polypliemum et litora nota petentem, 
Monstrum horrendum, informc,ingens,cui lumen ademp- 
Trunca manu pinus rcgit et vestigia firmat; [tum. 
Lanigerae comitantur oves; ea sola voluptas eeo 

Solamenque mali. 

Postquam altos tetigit fluctus et ad aequora venit, 
Luminis effossi fluidum lavit inde cniorem, 
Dentibus infrendens gemitu, graditurque per aequor 
Lim mcdium, necdum fluctus latera ardua tinxit 666 
Ndfe procul inde fugam trepidi celerare, recepto 
Supplice sic merito, tacitique incidore funem; 
12 



140 P. VERGILI MAR0N18 

Vcrrimus et proiii ccrtantibus aequora reini& 

Seiisit, ct ad sonitum yocis vcstigia torsit. 

Verum ubi nulla datur dcxtra adfcctaro potestaa, «90 

Nec i)otis lonios fluctus act^uarc scqucndo, 

Clamorcm iiimcusum toUit, quo pontus et omnes 

Coutrcmucro undac, pcnitusquo cxtcrrita tcllus 

Italiac, curvisque inmugiit Actna cavcmis. 

At gcnus silvis Cyclopmn et montibus altis 076 

Excitum ruit ad portus ot litora conplent. 

Ccrnimus adstantis ncquiquam lumine torvo 

Actnacos fratres, caelo capita alta fercntis, 

Concilium horrendum: qualcs cum vcrtice celso 

Aeriao qucrcus, aut conifcrac cyparissi oso 

(Jonstiterunt, silva alta lovis, lucusve Dianae. 

IVciocipitis mctus accr agit quocumquc rudentis 

Kxcuterc, et vontis intendcro vela sccmidis. 

Contni iussa moncnt Hclcni, 8cyllam atque Charybdim 

Intcr utrauKpie viam lcti diiscriminc parvo 

Ni tcncant cursus; cci*tum cst daro lintea retro. 

Ecco autom Boreas angusta ab sede Pelori 

Missus adcst. Vivo practervehor ostia saxo 

Pantagiac Mcgarosque sinus Thapsumque iacenteiii. 

Talia monstrabat relcgcns errata rctrorsus 

Litora Achemcnidos, comcs infclicis Ulixi. 

8icanio praetenta sinu iacct insula contra 
Plemyrium undosum ; nomon dixcre priores 
Ortygiam. Alpheum fama cst huc Elidis amnom 
Occultas cgissc vias subtcr marc; qui nunc eoft 

Ore, Arcthusa, tuo Siculis confunditur undis. 
lussi numina magna loci veneramur; et inde 
Exsupero pracpingue solum stagnantis Helori. 
Ilinc altas ctiutes proiectaque saxa Pachyni 
Hadimus, et fatis uumquam conccssa moveri Too 

Adparct Camarina procul campique Geloi, 
Innianisque Gcla fluvii cognomino dicta. 
Arduus inde Acragas ostcntat maxuma longe 
Moenia, magn^nimum quondam generator equoram; 
Tcquc datis liuquo vcntis, palmosa Selinus, 706 

Et vada dura lego saxis Lilybeia caecis. 
Ilinc Drepani nio portus ct inlaetabilis ora 



AENEIDOS LIB. lil. 141 

Accipit. Ilic, pelagi tot tempest.tibua »ictus, 
Ileu genitorem, omnis curao casusque lcvamen, 
Amitto Anchisen. Hic me, pater optume, fessum 710 
Deseris, heu, tantis nequiquam erepte periclis! 
Nec vates Helenus, cum multa horrenda moneret^ 
Hos mihi praedixit hictus, non dira Celaeno. 
II ic labor cxtremus, longamm haec mcta viarum. 
Hinc nie digressum ves'tris deus adpuht oris. ' 7X5 

Sic pater Aeneas intentis omnibus unus 
Fata renarrabat divom, cursusque docebat. 
Conticuit tandcm, factoque hic fine quievit 



P. VERGILT MARONIS 

AENEIDOS 

LIBER QUARTUS. 



At rcgina gravi iamdudum saucia cura 

Voliius alit venis, ct cacco carpitur igni. 

Multa viri virtus animo, multusque rccursat 

Gciitis lionos; haercnt infixi pectore voltus 

Ver}>aiiuc, ncc i)lacidam mcmbris dat cura quictem. 6 

Postor.i Pliocbea lustrabat lampade tcrras 

Humentcmquc Aurora polo dimovcrat umbram, 

Cum sic unanimam adloquitur male sana sororem: 

Anna soror, quac me suspcnsam insomnia terrent! 

Quis novus hic nostris succcssit scdibus hospes, lO 

Qucm sesc ore fercns, quam forti pectore ct armisi 

Cr.do c(iuidem, ncc vana fidcs, genus esso deonim. 

Degenorcs animos timor arguit. Heu, quibus illc 

lactatus fatis! quae bella exhausta canebat! 

Si mihi non animo fixum inmotumque sedcrot, is 

Nc cui mc vinclo vellem sociare iugali, 

Postquam primus amor dcceptam morte fefellit; 

Si non pertaesum thalami taedaequc fuisset, 

Huic uni forsan potui succumbcre culpae. 

Anna, fatebor enim, miseri post fata Sychaci 20 

Coniugis et sparsos fraterna cacde Pcnatis, 

Sohis hic inflexit scnsus, animumque labantem 

IniHiHt. Adgnosco vetcris vestigia flanmiae. 

Scd mihi vel tclhis optcm prius ima dehiscat, 

Vcl Patcr omnipotens adigat nie fuhninc ad mnbras» 2f 

Pallcntis umbras Ercbi iioctemque profundam, 

Antc, Pudor, quam te violo, aut tua iura resolTO. 

Ille mcos, i)rimus qui mc sibi iunxit, amorcs 

Abstulit ; ille habeat secum servetquo sepulchro. 



AENEIDOS LIB. IV. 143 

Sic effiita sinum lacrimis inplevit obortis. 30 

Anna refert^: O luce magis dilecta sorori, 
Solane perpetua maerens carpere iuventa, 
Nec dulcis natos, Veneris nec praemia noris? 
Id cinerem aut Manis credis curare sepultos? 
Esto: aegram nulli quondam flexere mariti, 35 

Non Libyae, non ante Tyro ; despectus larbas 
Ductoresque alii, quos Africa terra triumphis 
Dives alit: placitone etiam pugnabis amori? 
Nec venit in mentem, quorum consederis arvis? 
Hinc Gaetulao urbes, genus insuperabile bello, 40 

Et Numidae infreni cingunt et inhospita Syrtis ; 
Hinc deserta siti regio, lateque furentes ^ 

Barcaei. Quid bella Tyro surgentia dicam, 
Germanique minas? 

Dis cquidem auspicibus reor et lunone secunda 46 
Hunc cursum Iliacas vento tenuisse carinas. 
Quam tu urbem, soror, hanc cernes, quae surgero regna 
Coniugio tali! Teucrum comitantibus annis 
Punica so quantis attollet gloria rebus! 
Tu modo posce deos veniam, sacrisque litatis 60 

Indulge hospitio, caussasque innecte morandi, 
Dum pelago desaevit hiemps et aquosus Orion, 
Quassataequo rates, dum non tractabile caclum. 

His dictis incensum animum inflammavit amore, 
Spemque dedit dubiae menti, solvitque pudorem. 66 
Principio delubra adcunt, pacemque per aras 
Exquirunt; mactant lectas de more bidentis 
Legiferae Cereri Phoeboque patrique Lyaeo, 
lunoni ante omnis, cui vincla iugalia curae. 
Ipsa, tenens dextra pateram, pulchemma Dido ea 

Candentis vaccae media inter cornua fundit, 
Aut ante ora deum pinguis spatiatur ad aras, 
Instauratque diem donis, pecudumque reclusis 
Pectoribus inhians spirantia consulit cxta. 
Heu vatum ignarae mentes! quid vota furentem, es 
Quid delubra iuvant? Est mollis flamma medullas 
Interea, et tacitum vivit sub pectoro volnus. 
Uritur infelix Dido totaque vagatur 
Urbe furens, qualis coniecta cerva sagitta, 



141 P. VEKGILl MAUONIS 

Qunm procul incautani ncmora inter Crcsia fixit 

rastor agens tclis, liciuitquo volatilo fcrrum 

^Ncscius; illa fuga silvas saltusciuc ])eragrat 

Dictaoos; liacrct latcri lctalis arundo. 

Nunc meilia Acncan sccum pcr mocnia ducit, 

Si(l()nias(iue ostcntat opcs urbcmquc pai*atam; 76 

Incipit cffari, mcdiaquc in vocc rcsistit; 

Nunc cadcm labciitc dic convivia qiuicrit, 

Iliacosquo itcrum dcmcns audirc labores 

Kxposcit, pcndcUiuc itcrum narrantis ab ore. 

Post, ubi digrcssi, lumcn<iuc obscura vicissim 80 

Luna prcmit suadcntquc cadcntia sidera somnos,' 

Sola domo macrct vacua, stratisquc relictis 

Incubat. Illum abscns abscntcm audiUiue videtquo, 

Aut grcmio Ascanium, gcnitoris imagine capta, 

Dctinct, infandum si fallcrc possit amorom. 86 

Xou cocptac adsurgunt turrcs, non arma iuv^tus 

Excrcct, ix)rtusvc aut propugnacula bello 

Tuta parant; pcndcnt opcra intcrrupta minaequo 

Murorum ingcntcs aequataciuc maciiina caelo. 

(^uum simul ac tali pcrscnsit pcsto teneri 90 

Cara lovis coniunx, ncc faniam obstare furori, 
Talibus adgrcditur Vcncrcm Saturnia dictis: 
Egrcgiam vcro laudcin ct spolia anq^la rcfcrtis 
Tu(iuc pucrque tuus, magnum ct mcniorabile nomeii, 
Una dolo divom si fcmina victa duoniui est. 95 

Nec me adco fallifc vcritiim tc mocnia nostra 
Suspectas liabuissc domos Karthaginis altae. 
Sed (piis crit modus, aut quo nunc ccrtamino tanto 1 
QwvA potius paccm actcrnam pactosciue L^menaeos 
Excrcemus ? habcs, tota quod mcntc pctisti: 10 ^ 

Ardct amans Dido traxitciuc pcr ossa furorem. 
Communem hunc crgo populum paribusque regamus 
Auspiciis; liccat Phrygio scrvirc marito, 
Dotalisque tuao Tyrios permittcre dcxtrae. 

Olli — sensit enim simulata mcnte locutam, lOft 

Quo regnum Italiae Libycas avcrterct oras — 
Sic contra est ingressa Ycnus: Quis talia dcmens 
Abnuat, aut tecum malit contcndcre bello, 
Si modo, quod mcmoras, fiictum fortuna seqiiatar? 



AENEIDOS LIB. IV. 145 

Sed fatis inccrta feror, si Iiippiter unam lio 

Esse vclit Tyiiis urbem Troiaque profectis, 
Miscerivc probet populos, aut foedera iungi. 
Tu coniunx; tibi fas animum temptare precando. 
Perge; sequar. Tum sic excepit regia luno: 
Mecum erit iste labor. Nunc qua rationc, quod instat, 
Confieri possit, paucis, adverte, docebo. ue 

Venatum Aencas unaque miserrima Dido 
In nemus ire parant, ubi primos crastinus ortos 
Extulerit Titan radiisque retexerit orbem. 
His ego nigrantoni commixta grandine nimbum, i» 
Dum trepidant alae, saltusque indagine cingunt, 
Desuper infundam, et tonitru caelum omne ciebo. 
DifFugient comites et nocte tegentur opaca: 
Speluncam Dido dux et Troianus eandem 
Devenient. Adero, et, tua si milii certa voluntaa, 125 
Connubio iungam stabili propriamque dicabo. 
Hic hymenaeus erit. — Non adversata petenti 
Adnuit, atque dolis risit Cytlierea repertis. 
Oceanum interea surgens Aurora rcliquit. 
It portis iubare exorto delecta iuvontus; uo 

lletia rara, plagae, lato venabula ferro, 
Massylique ruunt equites et odora canum vis. 
Roginam thalamo cunctiintera ad limina primi 
Poenorum exspectant, ostroque insignis ot auro 
Stat sonipes ae frena ferox spumantia mandit 13S 

Tandem progreditur magna stipante caterva, 
Sidoniam picto chlamydem circumdata liuibo. 
Cui pharetra ex auro, crines nodantur in aurum, 
Aurca purpuream subnectit fibula vestem- 
Nec non et Phrygii comites et laetus lulus MO 

Incedunt Ipse ante alios pulcherrimus omnis 
Infert se socium Aeneas atque agmina iungit. 
Qualis ubi hibomam Lyciam Xanthique fluenta 
Deserit ac Delum matemam invisit ApoUo 
Instaurat«|ue choros, mixtique altaria circum Hfi 

Cretesque Dryopesque fremunt pietique Agathyrsi; 
Ipse iugis Cynthi graditur, mollique fluenteni 
Fronde premit crinem fingens atque inplicat auro, 
Tcla sonant humeris: haud illo segnior ibat 



14C P. VERGILI MARONIS 

Acnoas; tantum cgrcgio dccus cnitct orc. ua 

Post<iuam altos rcntum iu montis atquc invia loBtray 

lilcce ferae, saxi dciectac vcrtico, caprao 

Dccurrero iugis; alia de parto patcntis i 

Tr.insniittunt cursu campos atque agTiiina cervi 

Pulvcrulcnta fuga glomcrant montisquc rclinqumit. us 

At puer Asoaniiis mcdiis in vallibos acri 

Gaudet cquo, iamquo hos cursu, iam praeterit illoB, 

Spuniantcmquo dari pecora intcr incrtia votis 

Optat aprum, aut fulvum dcscendcre monte loonem. 

Interca magno misceri munnuro caelum itt 

Incipit ; insoquitur commixta grandino nimbos ; 
Et Tjrrii comitcs passim ct Troiana iuvcntns 
Dardanius(|ue ncpos Veneris divcrsa per agrog 
Tecta mctu petiere; ruunt dc montibus amne& 
Spcluncam Dido dux ct Troianus candem m 

Devcniunt Primii ct Tcllus et pronuba Inno 
Daiit signum ; fulsere ignes ct consdus aether 
Connubiis, summoque ulularunt vcrtico Nymphaa 
Illc dies primus lcti pnmusque malorum 
Caussa fuit; ncquo cnim s|>ecie famavo movetor iTd 
Nec iam furtivum Dido meditatur amorefti; 
Coniugium vocat; hoc practcxit nomine culpam. 

Pktcmplo Libyae magnas it Fama per urbea^ 
Fama, malum qua non aliud velocius ullum; 
Mobilitate viget, virisque adquirit eundo; m 

Pan'a mctu primo; mox scse attollit in auras, 
Ingrediturque solo, ct caput inter nubila condit. 
Illam Tcrra parens, ira inritata deorum, 
Extrcmam, ut perhjbcnt, Cooo Enceladoque sororem 
Progcnuit, pedibus celcrem et pcmicibus aJis, m 

Monstrum horrendum, ingcns, cui, quot sunt corporo 
Tot vigiles oculi subtcr, mirabile dictu, [plumae^ 

Tot linguae, totidcm ora sonant, tot subrigit auria. 
Nocto volat cacli mcdio tcrraequo per umbram, 
Stridcns, ncc duld dcclinat lumina somuo; 
Lucc sedet custos aut siuumi culmine tecti, 
Turribus aut altis, et magnas tcrritat urbcs, 
Tam ficti pravique tcnax, quam nmitia vcri. 
Haec tum multiplici populos sermono rcj>lebat 



AENEIDOS LIB. IV. 147 

Gaudcns et pariter facta atquc intecta canebat: 190 
Venissc Acnean, Troiano sanguine cretum, 
Cui se pulchra viro dignetur iungere Dido; 
Nunc biemem inter se luxu, quam longa, fovere 
Regnorum inmemores turpiquo cupidine captos. 
Ihiec passim dea foeda viruni difiiindit in ora. 196 
rrotinus ad regem cursus detorquet larban, 
Incenditque animum dictis atque aggerat iras. 

Ilic Hammone satus, rapta Garamantide Nympha, 
Templa lovi centum latis inmania regnis, 
Centum aras posuit, vigilemque sacraverat igncm, 20d 
Excubias divom aetemas, pecudumque ci-uore 
Pinguc solum et variis florentia Umina sertis. 
Isque amens animi et rumore accensus amaro 
Dicitur ante aras nicdia inter numina divom 
Multa lovem manibus supplex orasse supinis: 206 

luppiter omnipotens, cui nunc Maurusia pictis 
Gens epulata toris Lenaeum libat honorem, 
Aspicis haec? an te, genitor, cum fulmina torques, 
Nequiquam horremus, caecique in nubibus ignes 
Terrificant animos et inania murmura miscent? 210 
Fcniina, quae nostris errans in finibus urbcm 
Exiguam pretio posuit, cui litus arandimi 
Cuique loci leges dedimus, connubia nostra 
Reppulit ac dominum Aenean in regna recepit. 
Et nunc ille Paris cum semiviro comitatu, 215 

Maeonia mentum mitra crinemque madentem 
Subnexus, rapto potitur: nos munera temphs 
Quippe tuis ferimus, famamque fovemus inanem. 

Talibus orantem dictis arasque tenentem 
Audiit omnipotens, oculosque ad moenia torsit 220 
Regia et oblitos famae melioria amantis. 
Tum sic Mercurium adloquitur ac talia mandat: 
Vade age, nate, voca Zephyros et labere pennis, 
Dardaniumque ducem, Tyria Karthaginc qui nunc 
Exspectat, fatisque datas non respicit urbes, 225 

Adloquet*e et celeris defer mea dicta per auras. 
Non illum nobis genetrix pulcherrima talem 
Promisit Graiumque ideo bis vindicat armis; 
Sed fore, qid grayidam inperiis belloque frementem 



148 P. VERGILI MARONIS 

Ttaliam rofjerct, gcnus alto a sangiiiiic Teucri 

rroderet, uc totuui sub lcges niittcret orbcm, 

Si nuUa acceiulit ttuitanun gloria rcrmn 

^'ec sui»cr ipse sua molitur laudc laborcm, 

AsLJUiiuno iKiter llomanas invidct arccs ? 

Quiil struit / aut qua sjk), inimica in gentc, moratnr, 235 

Ncc prulem Ausoniam et Lavinia respicit arva? 

I»»avijjet: hacc summa est; hic nostri nuntius esto. 

iMxerat. IUc patris magni parcrc parabat 
'uperio; ct primuni pcilibus talaria ncctit, 
Aurea, quac sul)limem alis sivo acquora supra 210 

Scu tcrram rapiJo paritcr cum flamine portant; 
Tum virgam ca[)it; hac animas illc evocat Orco 
ralleatis, aliixs sub Tartara tristia mittit, 
Dat somnos adimitquc, et lumina mortc rcsignat. 
Illa fretus agit ventos, et turbida tranat 215 

Nubila; iamquc vulans apicem ct hxtera ardoa ceniit 
Atlantis duri, caehmi qui verticc fulcit, 
AUantis, cinctum adsichie cui nubibus atris 
riniferum caput et vento pulsatur et imbri; 
Nix humeros infusa tegit; tum flumina mcnto 2S0 

rraccipitant sonis, et glacie rigct horrida barba. 
Ilic primum paribus nitens Cyllcnius alis 
Constitit; hinc toto pracceps so corpore ad uudas 
Misit, avi similis, (luae circum litora, circum 
l*isc()sos scopulos humilis volat acquora iuxta. 256 

Ilaud aliter tcrras inter caclumque volabat, 
Litus arenosum Libyae ventosquo sccabat 
Matcrno veniens ab avo Cyllenia proles. 
Ut primmn alatis tetigit magalia plantis, 
Aencau fundantem arces ac tecta novantem aoo 

Cunspicit: atquc illi stellatus iaspidc fulva 
Ensis erat, Tyrioquc ardebat muricc laena 
Doniissa cx humcris, divcs quac muncra Dido 
Fecerat ct tcnui tclas discrevcrat auro. 
Continuo invadit: Tu nunc Karthaginis altae 
Fundamcnta locas, pulchramque uxorius urbem 
Exstruis/ hcu rcgni rcrunKpio oblitc tuanim! 
Ipse dcum tibi me claro dcmittit OlymiK) 
Rcgnator, caclum et tcrras qui numine torquet; 



AENEIDOS LIB. IV. . 149 

Ips>c hacc ferrc iubet celeris mandata per auras: 270 

Quid struis? aut qua spc Libycis teris otia terris? 

Si tc nulla movet tantarum gloria rerum 

Ncc super ipse tua moliris laude laborem, 

Ascanium surgentem et spes hercdis luli 

Respice, cui rcgnum Italiae Romanaque tellus 275 

Debcntur. Tali Cyllenius ore locutus 

Mortalis visus medio sermono rehquit, 

Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram. 

At vero Aeneas aspectu obmutuit amens, 
Arrectaeque horrorc comae, et vox faucibus haesit. 280 
Ardet abire fuga dulcisque relinqucro terras, 
Attonitus tanto monitu inperioquo dcorum. 
Heu quid agat? quo nunc reginam ambirc furentem 
Audcat adfatu? quae prima exordia sumat? 
Atque animum nunc huc cclerem, nunc dividit illuc, 285 
In partisque rapit varias perque onmia versat. 
Haec alternanti potior sententia visa cst: 
Mnesthea Sergestumque vocat fortemque Sercstum, 
Classem aptent taciti sociosque ad litora cogant, 
Arma parent, et, quae rebus sit caussa novandis, 290 
Dissimulent; sese intcrea, quando optuma Dido 
Nesciat ct tantos rumpi non speret amores, 
Temptaturum aditus, et quae mollissima fandi 
Tempora, quis rebus dexter modus. Ocius omnes 
Inperio laeti parent ac iussa facessunt. 295 

At regina dolos — quis fallerc possit amantem? — 
Pracsensit, motusque excepit prima futuros, 
Omnia tuta timcns. Eadem impia Fama furenti 
Detulit armari classem cursumque parari. 
Saevit inops animi, totamque incensa per urbom 300 
Bacchatur, qualis commotis excita sacris 
Thyias, ubi audito stimulant trietcrica Baccho 
Orgia nocturnusque vocat clamore Cithaeron. 
Tandem his Aencan compellat vocibus ultro: 

Dissimulare etiam sperasti, perfidc, tantum 305 

Posse nefas, tacitusque mea decedcre terra? 
Ncc te noster amor, nec te data dextera quondam, 
Nec moritura tenet crudeli funere Dido? 
Quin etiam hiberno moliris sidcro classem. 



150 P. VERGILI MARONIS 

Et nicdiis propcras aquiloiubus iro iKxr nltum, sio 

(^nidclis ? (Juid l si non nrva nliena doniosquo 

Iji^notjis ]ictcrcs, ct Troia nnti<iua nianerct, 

Troia pcr undosuni pctcrctur classibus aequor? 

Mcnc fugis l Pcr cgo has ]acrini:is dcxtramquo tuamtc— 

(}unn<lo aliud niihi iani niiscrac nihil ipsa reliqui — 315 

Pcr coiniubiti nostra, pcr incoptos hymcnacos, 

Si l)cnc quid dc tc nicrui, fuit aut tibi quicquam 

Ihilcc nicuni, miscrcrc <lonuis labcntis et istani, 

Oro, si <iuis adhuc prccibiis locus, exuc mentcm. 

Tc proptcr Libycac gcntcs Nomndumquo tyranni 320 

Odcrc, iufcnsi TjTii ; to proptcr cundcm 

Kxstinctus pudor ot, qua sola sidcm adibam, 

Faina prior. Cui mo moribundam desoris, hospcs? 

IIoc sohun nomen quoniam do coniugc rcstat. 

(Jui<l moror ? an mca Pygmalion dum moenia frater 825 

Dcstniat, aut captam dueat (iactulus larbas? 

Saltciii si <iua miiii dc to susccpta fuissct 

Antc fugam subolcs, si quis mihi parvulus aula 

I^uilcrct Acncas, qui to tamcn orc referret, 

Non cquidem onmino capta ac dcserta viderer. 330 

Dixcrat. Ille lovis monitis inmota tenebat 
Liuiiina, et 'obnixus curam sub cordo prcmebat. 
TuiKlcm pauca rcfcrt: Ego to, quao plurima fiindo 
Enumcrare valcs, numquam, llcgina, ncgabo 
Promcritam; ncc mc memiuissc pigebit Elissae, 835 
Dum mcmor ipsc mci, dum spiritus hos regit artus. 
Pro rc ] lauca loquar. Nc<iue cgo hanc abscondero furto 
Spcravi, ne fingc, fugain, ncc coniugis umquam 
rnictcndi taodas aut hacc in focdera veni. 
Mc si fata mcis patcrcntur duccrc vitam MO 

Auspiciis ct spontc mea conponerc curas, 
Urbcin Troianam primum dulcisque meorum 
Keliquias colcrcm, Priami tccta alta manerent, 
Kt reeidiva manu posuisscm Pergama victis. 
Scd lauic Italiam magnam (jr}iicus Apollo, 84B 

Italiani Lyciae iusscre capcsscro sortcs; 
11 ic amor, haec patria est. Si tc Kartliaginis arcefl^ 
Phocnissam, Libycacque aspcctus detinct urbis, 
Quae tandcni, Ausonia Teucros considcro terra, 



AENEIDOS LIB. IV. 151 

Iiividia estl Et nos fas extera quaerere regna. 350 
Me patris Anchisao, quotiens humentibus umbris 
Nox operit terras, quotiens astra ignca surgunt, 
Admonet in somnis ct turbida tcrrct imago; 
Me puer Ascanius capitisque iniuria cari, 
Quem regno Hesperiae fraudo ct fatalibus arvis. 356 
Nunc ctiam intcrpres divom, love missus ab ipso — 
Tcstor utrumque caput — celeris mandata per auras 
Detulit; ipse deum manifesto in lumino vidi 
Intrantcm muros, vocemque his auribus hausi. 
Desine mcquc tuis inccnderc tequo qucrelis; 360 

Italiam non sponte scquor. 

Talia dicentcm iamdudum avcrsa tuctur, 
Huc illuc volvcns oculos, totumquc pcrerrat 
Luminibus tacitis, et sic accensa profatur: 
Ncc tibi diva parens, generis nec Dardanus auctor, 366 
Pcrfide; scd duris genuit te cautibus horrcns 
Caucasus, Hyrcanacque admorunt ubera tigres. 
Nam quid dissimulo? aut quae me ad maiora reseivo? 
Num fletu ingenmit nostro? nuni lumina flexit? 
Num lacrimas victus dedit, aut miseratus amantem cst ? 
Quac quibus anteferam ? lam iani ncc maxuma luno, 371 
Nec Saturnius haec oculis patcr aspicit acquis. 
Nusquam tuta fides. Eiectum litore, egcntem 
li^xcepi ot regni demens in parte locavi; 
Amissam classcm, socios a morte rcduxi. 375 

Heu furiis inccnsa feror! Nunc augur Apollo, 
Nune Lyciae sortes, nunc et love missus ab ipso 
Intcrpres divom fert horrida iussa pcr auras. 
Scilicct is Superis labor est, ea cura quietos 
Sollicitat. Neque te tenco, neque dicta rcfello; 380 
I, sequere Itaham ventis, pete regna per undas. 
Spero equidem mediis, si quid pia numina possunt, 
Supplicia hausurum scopulis, et nominc Dido 
Saepe vocaturum. Sequar atris ignibus absens, 
Et, cum frigida mors anima seduxcrit artus, 386 

Omnibus umbra lods adero. Dabis, inprobe, poenas. 
Audiam, et haec Manis venict mihi fama sub imos. 
Ilis medium dictis sermoncm abrumpit, et auras 
Aegra fugit. scquo ex oculis avcrtit et aufert. 



162 P. VERGILI MARONIS 

Liuqucns m\ilta metu cunctantoni ot multa pttranteni m 
Diccro. Suscipiunt fauiulao, conlapsaquo raombra 
Mannorco rcfcrunt thalamo stratisquo rcponunt. 

At pius Aenoiis, quiiniqimni leuiro dolentcm 
Solando cupit ct dietis avcrtcro curas, 
Multa gcmcns niagiio(iuc animimi labcfactus amore, SBs 
lussa tamcn divoin cxscquitur, classcmquc revisit. 
Tiim voro Tcucri incumbunt ct litorc celsas 
Doilucmit toto navis, Natat uncta carina, 
Frondcntisquc fcrunt rcmos et robora silvis 
Infabricata, fugac studio. 4M 

Migraiitis ccrnas, totaquo ox urbo ruentis. 
Ac velut ingontcm fonnicac farris accrvum 
Oum iK)puIant, hicmis memorcs, tcctoque reponimt; 
It nigruni caiiipis agmcn, praodamquo pcr herbas 
Convcctant callc angusto; jmrs grandia trudunt 406 
Ohnixac frumcnta humcris; pars agmina cogunt 
Castigantque nioras; opcrc oninis semita fervet. 
Quis tibi tum, Dido, ccnicnti talia scnsus, 
(^uosvo dabas gcmitus, cuni litora fcrvcre late 
Prospicercs arcc cx suninia, totumquo videros 4io 

Misccri antc oculos tantis clamoribus acquor? 
Inprobo anior, quid non mortalia i^cctora cogis? 
Ire iterum in lacrimas, itcinini tcmptarc precando 
Co^^itur, ct sup2)Icx animos submittcre amori, 
Ne quid inoxpcrtuni frustra moritura relinquat iu 

Aniia, vidcs toto propcrari litore? Circum 
Undiquo convoncro; vocat iam carbasus aurns, 
Puppibus ct laeti nautao iiiposucro coronas. 
Ilniic ego si potui tantuni sperarc dolorem, 
Kt pcrferrc, soror, potcro. Miscrao hoc tamcn anum 420 
Exscqucro, Anna, mihi; solain nani pcrfidus illo 
Tc colcre, arcanos ctiani tibi crcdcro scnsus; 
Sola viri mollis aditus et tcmpora noras: 
I, soror, atquc hostcm supplcx adfare superbum: 
Non cgo cum Danais Troianfim cxscindcre gcntom 
Aulidc iuravi, classcnivo ad Pcrgama misi, 
Nec i)atris Anchisae cincrcm Manisvc revelli: 
Cur mea dicta ncgat duras domittcro in auris? 
Quo ruit? cxtrcmum hoc miscrae det Inunus amanti : 



AENEIDOS LIB. IV. 153 

Exspectct facilemque fagam ventosque ferentig. 430 
Non iam coniugium antiquum, quod prodidit, oro, 
Nec pulchro ut Latio caroat regnumque relinquat; 
Tenipus inane peto, requiem spatiumquo furori, 
Diim mea me victam doceat fortuna dolerc. 
Extremam hanc oro vcniam — miserere sororis — ; 435 
Quam mihi cum dederis, cumulatam morte remittam. 

Talibus orabat, talisque miserrima fletus 
Fertque refertque soror. Sed nullis ille movetur 
Fletibus, " aut voces ullas tractabilis audit ; 
Fata obstant, placidasquo viri deus obstruit auris. 4iO 
Ac velut annoso validam cum robore quercum 
Alpini Boreae nunc hinc nunc flatibus illinc 
Eruere intcr se certant; it stridor, et altao 
Consternunt terram concusso stipitc frondes; 
Ipsa haeret scopulis, et, quantum vertice ad auras 445 
Aetherias, tantum radice in Tartara tendit: 
Ilaud secus adsiduis hinc atque hinc vocibus heros 
Tunditur, ct magno persentit pectore curas; 
Mens inmota manct; lacrimae volvuntur inanes. 

Tuni vero infcUx fatis exterrita Dido ^^o 

Mortem orat ; taedet caeli convexa tueri. 
Quo magis inceptum peragat lucemque relinquat, 
Vidit, turicremis cum dona inponeret aris — 
Horrendum dictu — latices nigrescere sacros 
Fusaque in obscenum se vertere vina cruorem. 455 
Hoc visum nulli, non ipsi effata sorori. 
Praeterea fuit in tectis de marmore templum 
Coniugis antiqui, miro quod honore colebat, 
Velleribus niveis et festa fronde revinctum: 
Hinc exaudiri voces et verba vocantis 4fi0 

Visa viri, nox cum terras obscura teneret; 
Solaque culminibus feraU carmine bubo 
Saepe queri et longas in fletuni ducere voces; 
Multaque praeterea vatum praedicta priorum 
Terribili monitu horrificant. Agit ipse furentem 465 
In somnis ferus Aeneas; semperque relinqui 
Sola sibi, semper longam incomitata videtur 
Ire viam et Tyrios deserta quaerere terra. 
Eumenidum veluti demens videt agmina Pentheus, 



ir>4 P. VKRGILI MARONIS 

]'^t solcm gciuinum ct duplicis so ostondcro Thobas; 4ro 
Aut Againemnonius scacnis agitatus Orcstcs 
Annatam faciUus matrcm ct scrpcntibus atris 
Cum fugit, ultricestiuo sctlcnt in limino Dirae. 

Ergo ubi concepit furias cvicta doloro 
l>ccrevitquo mori, tempus sccum ipsa modumque ^n 
Kxigit, ct, maestam dictis adgrcssa sororom, 
Coiisilium voltu tegit, ac spcm fronto screnat: 
Inveni, germana, vium, — ^grataro sorori — 
(^uac mihi rcddat cum, vcl co mc solvat amantcm. 
Oceani finem iuxta solcnique cadcntem 4S0 

intinuis Acthiopum locus cst, ubi maxumus Atlas 
Axem humero torquct stcllis ardcntibus aptmn: 
llinc mihi Massyhic gcntis monstratii saccrdos, 
llesperitlum tempH custos, cpulasquo draconi 
(^uae dabut ct siicros scr\'abat in arboro ramos, 485 
Sj):irgens humida melhi soporifcrumquo pai^avcr. 
Iliicc sc canninihus promittit solvcrc mcntcs, 
()uii8 vclit, ast nliis duras inmittcro curas; 
Sistere aquam tluviis, et vertcro sidcra rctro; 
XoeUu-noscpic ciet Manis; mugirc vidcbis 4So 

Sub pcdibus tcrram, ct dcsccndcro montibus omos. 
Tcstor, cara, dcos ct tc, gcnnana, tuumquo 
Dulcc caput, magicas invitam accingicr artis. 
Tu secrctii pyram tecto intcrioro sub auras 
Erigc, ct arma viri, tlialamo quae fixa reliquit 486 
Impius, cxuviasquo omnis, lcctumquo iugalcm, 
Quo perii, superinponant : abolcrc nefandi 
Cuneta viri monuiuenta iuvat, mcmstratquo sacordos. 
Ilacc cffata silct; pallor simul occupat ora. 
Non tamcn Anna n(.)vis practcxcro funero sacris 600 
Gcrmanam crcdit, nec tantos mcnto furorcs 
Concipit, aut graviora timet, quam morto Sycliaei. 
Ergo iussa parat. 

At rcgina, pyra penetrali in scdo sub auras 
Erecta ingcnti taedis atquc ilicc sccta, sos 

Intcnditquc locum scrtis ct frondc coronat 
Fnncrca; supcr cxuvias cnscmquc rclictum 
h]ffigicmquc toro locat, haud ignara futuri. 
Stiuit lu-ac circum, ct crinis ctfusa saccrdos 



AENEIDOS LIB. JV. 155 

Ter centum tonat ore deos, Erebumque Chaosque 6io 
Tergcminamque Ilecaten, tria virginis ora Dianae. 
Sparserat et latices simulatos fontis Avenii, 
Falcibu» et messae ad Lunam quacruntur aenis 
Pubeutes herbae nigri cum lacte veneni; 
Quaeritur et nasccntis equi de fronte revolsus sis 
Et matri praereptus amor. 
Ipsa mola manibusque piis altaria iuxta, 
Unum exuta pedem vinclis, in veste recincta, 
Testatur moritura dcos et conscia fati 
Sidera; tum, si quod non aequo foedero amantis 520 
Curae numen habot iustumque mcmorque, precatur. 

Nox erat, et phicidum carpebant fcssa soporem 
Corpora per tcrras, silvaequc et saeva quierant 
Aequora, cum medio volvuntur sidcra Lapsu, 
Cum tacet omnis agcr, pccudes pictacque volucres, 625 
Quacque lacus late Hquidos, quaeque aspera dumis 
Rura tenent, somno positae sub nocte silenti 
[Lenibant curas, et corda oblita laborum]. 
At non infclix animi Phoenissa, nec umquam 
Solvitur in somnos, oculisve aut poctore noctem 530 
Accipit: ingeminant curae, rursusque resurgens 
Saevit amor, magnoquo irarum fluctuat aestu. 
Sic adeo insistit, secumque ita corde volutat: 
En, quid agol nlrsiLsne procos inrisa priores 
Expcriar, Nomadumquo pctam connubia supplex, 535 
Quos ego sim totiens iam dedignata maritos] 
Ihacas igitur classis atquc lUtima Teucrum 
lussa sequar? quiane auxilio iuvat ante levatos, 
Et bene apud memores veteris stat gratia facti? 
Quis me autem, fao velle, sinet, ratibusve superbis 510 
Invisam accipiet? ncscis heu, perdita, necdum 
Laomedonteae sentis periuria gentis] 
Quid tum? sola fuga nautas comitabor ovantis? 
An Tyriis omnique manu stipata mcorum 
Inferar, et, quos Sidonia vix urbe revelli, 545 

Rursus agam pelago, ot ventis dare veIa*iubebo? 
Quin morere, ut merita es, ferroquo averte dolorom. 
Tu lacrimis cvicta meis, tu prima furentem 
His, germana, malis oneras atquo obiicis hosti. 
18 



irs P. VERGILI MAIIONIS 

Nou licuit tluilanii cxpertom sinc criminc vitam sso 

De^orc, morc fenu3, talis nec tangcrc curas! 

Nou servata fides, ciueri promissa tSvcliaco! 

Tautos illa suo rumpebat jKjetorc qucstus. 

Acueas eelsa in puppi, iam certus cundi, 
Carpebat souuios, rcbus iam ritc paratis. 566 

lluic se forma dei voltu redeuutis codcm 
Obtulit iu somnis, rursusque ita visa moncro cst, 
Omnia Mcrcurio similis, voeeuuiuc colorcmquo 
Et crinis flavos ct mcmbra dccora iuvcnta: 
Nate dca, potcs lioc sub casu duccrc sonmos, eoo 

Ncc, quac tc circum stcnt deindc pchicula, cernis, 
Dcmcns, nec Zcphyros audis spimrc secmidosi 
Illa dolos dirumque nefas in pcctorc vcrsat, 
Ccrta mori, varioque irarum fluctuat acstu. 
Non fugis hiuc praeceps, duni praecipitarc potestas? sm 
lam marc turbari trabibus, saevasquc vidcbis 
Conluccrc faces, iam fervere litora flammis, 
Si te his attigcrit terris Aurora morantcm. 
Ileia agc, rumpc monis. Varium ct mutabilo scmpor 
Femina. Sic fatus nocti sc inmiscuit atrac. 570 

Tum vero Acneas, subitis cxtcrritus umbris, 
Corripit c somno corpus sociosquc fatigat; 
rraecipites vigilatc, viri, ct considitc transtris; 
Solvitc vela citi. Dcus acthere missus ab alto 
Fcstiuarc fugam tortosquc inciderc fuuis 676 

Ecce iterimi stimulat. Sequimur te, saucto deorum, 
Quisquis cs, inpcrioquc iterum parcmus ovante.s. 
Adsis o placidusque iuves, et sidera caclo 
Dextra fcras. Dixit, vaginaquc eripit enscm 
Fuhnincum, strictoquo ferit rctinacula fcrro. SBQ 

Idcm omnis simul ardor habct, rapiuntquc ruuntque; 
Litora dcscnierc; latct sub chissibus acquor; 
Aduixi torqucnt spumas et caeruhi verrunt. 

Et iam prima novo spargebat luminc terras 
Tithoui croccum linqucns Aurora cubilc. 
Ilcgina c spcfculis ut prinium albescerc lucem 
Vidit ct aequatis classcm procedcrc vclis, 
Litoraquc ct vacuos scnsit sinc rcmigc portus, 
Tcrquo quatcrquc mauu pcctus percussa deconim 



AENEIDOS LIB. IV. 157 

Fiaventisque abscissa comajs, Pro luppiter! ibit 590 
liic, ait, ot nostris inluserit advena regnis? 
Non arma expedient, totaque ex urbe sequentuf; 
Dcripientque rates alii navalibus? Ite, 
Ferte citi flammas, date tela, inpellite remos! — 
Quid loquor? aut ubi sum? Quae mentem insania mutat? 
Infelix Dido! nunc te facta impia tangunt? 696 

Tum decuit, cum sceptra dabas. — En dextra fidesque, 
Qucm socum patrios aiunt portare Penatis, 
Qucm subiisse humeris confectum aetate parentem! — 
Non potui abrcptum divellere corpus et uiidis o(k> 

Spargere? non socios, non ipsum absumere ferro 
Ascanium, patriisquc epulandum poncre mensis?— 
Vcrum anceps pugnae fuerat fortana. — Fuisset; 
Qucm mctui moritura? Faces in castra tulissem, 
Inplcsscmque foros flammis, natumque patremque 605 
Oum generc cxstinxcm, memet super ipsa dedissem. — 
Sol, qui tcrraruni flanmiis opcra omnia lustras, 
Tuquc liiirum intcrprcs curarum et conscia luno, 
Noctuniisque llecate triviis ululata per urbes, 
Et Dirac ultriccs, et di moricntis Elissae, «lO 

Accipitc hacc, mcritumque malis advertitc numen, 
Et nostras auditc preces. Si tangere portus 
Infandum caput ac terris adnare necesse est, 
Et sic fata lovis poscunt, hic terminus haeret: 
At bcllo audacis populi vexatus et armis, 616 

Finibus cxtorris, conplcxu avolsus luli, 
Auxilium inplorot, videatque indigna suorum 
Funera; nec, cum se sub legcs pacis iniquae 
Tradiderit, rcgno aut optata luce fruatur; 
Scd cadat antc dicm mediaque inhumatus arena, 620 
Haec prccor,4ianc vocem extreraam cum sanguinc fundo. 
Tum vos, o Tyrii, stirpem et genus omne futunun 
Excrcete odiis, cinerique haec mittite nostro 
Muncra. Nullus amor populis, nec foedera sunto. 
Exoriaro aliquis nostris ex ossibus ultor, 621 

Qui face Dardanios ferroque sequare colonos, 
Nunc, olim, quocumquo dabunt se temjwre vires. 
Litora litoribus contraria, fluctibus undas 
Iiiprccor, arma armis; pugnent ipsique nepotesque. 



15» P. VERGILI MARONIS 

Ilacc ait, ct imrtis animum yorsabat in omniB, e» 
Iiivisam qiiacrcns quam primom abrumpere luccm. 
Tuni breviter Barcon nutriccm adfata Sychaei; 
NanKjuo suani iKitria antitiua cinis atcr habebati 
Annani cara nii^i nutrix huc siste sororcm; 
Dic corpus propcrot fluyiali spargcro lympha, 696 

Et pocudos socum ct monstrata piacula ducat; 
Sic vcniat; tuquo ipsa pia togo tompora vitta. 
S:icra lovi Stygio, quao rito inccpta paravi, 
Pcrficcrc cst animus, fincmquo inponero curiSy 
Durdaniiquo rogum capicis pcrmittcre flammae. bio 
Ric ait Illa gradum studio cclcrabat anilL 
At trepida, ct cocptis inmanibus cffera Dido, 
Sanguincam volvons acicm, maculisquo trementis 
Intcrfusa genas, ct pallida morto futura, 
Interiora domus inrumpit liuiina, ot altos ta 

Consccndit furibunda rogos, cnsemquo rccludit 
Dardanium, uon lios quacsitum munus in usus. 
Ilic, iK>stquam Iliacas vcstos notumque cubilo 
Consix)xit, paulum lacrimis et mouto morata^ 
Incubuitquo toro, dixitquo novissima vcrba: 
Dulccs cxuviao, dum fata dcusquo sinebat, 
Accipito lianc animam, mequo his exsolvito curis. 
Vixi, et, qucm doderat cursum fortuna, porcgi; 
Et nunc magna mci sub ten^as ibit imago. 
Urbem pracclaram statui ; mea mocnia vidi ; 
Ulta \irum, poenas inimico a fratro roccpi; 
Felix, heu nimium fclix, si litora tantum 
Numquam Dardaniao tetigissent nostm carinae! 
Dixit, ot, os inpressa toro, Moriemur inultae? 
Sod moriamur, ait. Sic, sic iuvat iro sub umbras. 
Ilauriat hunc oculis ignom crudelis ab alto 
Dardanus, et nostrae secum ferat omina mortia. 
Dixcrat; atque illam modia intor talia forro 
Conlapsam aspioiunt comitcs, cnseniquo cruore 
Bpumantem, sparsasque manus. It clamor ad alta Q6& 
Atria; concussam bacchatur Fama per urbem. 
Lamcntis gomituquo ot fomineo ululatu 
Tecta frcmimt; rcsonat magnis plangoribus aother. 
Non aliter, quam si inmissis ruat hostibus omnii 



AENEIDOS LIB. IV. 159 

Kartbago aut antiqua Tyros, flammaeque furentes 079 
Culmiua perque hominum volvantur perquo deorum. 
Audiit exanimis, trepidoque exterrita cursu 
Unguibus ora soror foedans et pectora pugnis 
Per medios ruit, ac moricntem nomine clamat: 
Hoc illud, germana, fuit? me fraude petebas? 675 

Hoc rogus iste mihi, hoc ignes araeque parabant? 
Quid primum deserta querar? comitemne sororem 
JSprevisti moriens? Eadem me ad fata vocasses; 
Idem ambas ferro dolor, atque eadem hora tulisset. 
His etiam struxi manibus, patriosque vocavi 68t 

Voce deos, sic te ut posita crudelis abessem? 
Exstinxti te meque, soror, populumque patresque 
Sidonios urbemque tuam. Date vohiera lymphis, 
Abluam, et, extrcmus si quis super halitus errat, 
Ore legam. Sic fata gradus evaserat altos, ess 

Semianimemque sinu germanam amplexa fovebat 
Cum gcmitu, atque atros siccabat veste cruores. 
Hla, gravis oculos conata attollere, rursus 
Deficit; infixum stridit sub pectore volnus. 
Ter sese attollens cubitoque adnixa levavit; 605 

Ter revoluta toro est, oculisque errantibus alto 
Quaesivit caelo lucem, ingemuitque rcperta. 

Tiun luno omnipotens, longum miserata dolorem 
Difficilisque obitus, Irim demisit Olympo, 
Quae luctantem animam nexosque resolveret artus. OM» 
Nam quia nec fato, merita nec morte peribat, 
Sed miscra ante dicm, subitoque accensa furore, 
Nondum ilU flavum Proserjnna vertice crinem 
Abstulerat, Stygioque caput damnaverat Orco. 
Ergo Iris croceis per caelum roscida pennis, 700 

Mille trahens varios adverso solo colores, 
Devolat, et supra caput adstitit: Hunc ego Diti 
Saerum iussa fero, teque isto corpore solvo. 
Sic ait, et dextra crinem secat: omnis et uua 
Dilapsus calor, atque in ventos vita recessit. 7W 



P. VERGILI MARONIS 

AENEIDOS 

LIBER QUINTUS. 



Interea mcdium Aciicas iam classo tcucbat 
Certus itcr, fluctusquc atros aquilono sccabat, 
Mocuia rcspicicus, quac iam iufelicis Elissao 
Conluccnt flammis. Quao tantum acccnderit igncniy 
(J^aussa latct; duri magno scd amoro dolorcs § 

Polluto, notumquc, furcns quid fcmina possit, 
Triste pcr uugurium Tcucrorum pcctora ducnnt. 

Ut i)clagus tenucrc rates, ncc iam amplius ulla 
Occurrit tcllus, niaria undique ct undiquo caolom, 
Olli caorulcus supra caput adstitit imber, lO 

Noctcm liiemcnKiue fcrcns, et inhorniit unda tenobTi& 
Ipse gubernator puppi Palinurus ab alta: 
IIcuI quianam tanti cinxenmt aetliera nimbi? 
Quidve, pater Xcptunc, paras? Sic doindo locutns 
CoIIigerc arma iubct validisque incumbcre remis, 15 
Obliquatque sinus in ventmn, ac talia fatur: 
Magnanimc Acnea, non, si mihi luppitcr auctor 
Spondeat, hoc spercm Italiam contingero caelo. 
Mutati transversa fremunt et vcspcre ab atro 
Consurgunt vcnti, atquc in nubem cogitur aer. so 

Xec nos obniti contra, nee tendere tantuni 
SuflScimus. Supcrat quoniam Fortuna, scquamiirs 
(Juoque vocat, vertamus iter. Nec litora longe 
Fida rcoi* fratcma Erycis portusquo Sicanos, 
Si modo rito memor servata rcmetior astra. a 

Tum pius Aeneas: Equidem sic poscero ventos 
lamdudum et frustra cenio tc tendero contra. 
Flccto viam vclis. An sit niihi gratior ulla. 



AENEIDOS LIB. V. 161 

Quove niag^s fessas optem demittere navis, 
Quam quac Dardanium tcllus mihi servat Acesten, 3C 
Et patris Aiichisae gremio conplcctitur ossa? 
llaec ubi dicta, petunt portus, et vela secundi 
Intendunt Zephyri; fertur cita gurgite classis, 
Et tandcm laeti notae advertuntur arenae. 

At procul excelso miratus vertice montis 35 

Adventum sociasque rates occurrit Acestes, 
Horridus in iaculis et pelle Libystidis ursae, 
Troia Crimiso conceptum flumine mater 
Quem genuit. Veterum non inmcmor illc parentum 
(xratatur reduces et gaza lactus agresti 40 

Excipit, ac fcssos opibus solatur amicis. 

Postcra cum primo stellas Oriente fugarat 
Clara dies, socios hi coetum litore ab omni 
Advocat Aeneas, tumulique ex aggere fatur: 
Dardanidae magni, gcnus alto a sanguine divom, 45 
Annuus exactis conpletur mensibus orbis, 
Ex quo reliquias divinique ossa parentis 
Condidinms terra maestasque sacravimus aras. 
lamque dies, nisi fallor, adest, quem semper acerbum, 
Semper honoratum — sic di voluistis — habebo. 60 

Hunc cgo Gaetulis agercm si Syrtibus exsul, 
Argolicovc mari deprensus ct urbo Myccnae, 
Annua vota tamen sollemnisque ordine pompas 
Plxsequcrer, strueremque suis altaria donis. 
Nunc ultro ad cineres ipsius et ossa parentis, 65 

Haud equidcm sine mente reor, sine numine divom, 
Adsumus et portus delati intramus amicos. 
Ergo agite, et laetum cuncti celebremus honorem; 
Poscamus ventos, atque haec me sacra quot annis 
Urbe velit posita templis sibi ferre dicatis. oo 

Bina boum vobis Troia generatus Acestes 
Dat numero capita in navis; adhibete Penatis 
P]t patrios epulis et quos colit hospes Acestes. 
Praeterea, si nona diem mortalibus almum 
Aurora extulerit radiisque retexerit orbem, w 

Prima citae Teucris ponara certamina cls \: 
Quique pedum cursu valet, et qui viribnB »' 
Aut iaculo incedit melior levibusquo 8 



162 P. VERGILI MARONIS 

8cu crudo fidit puguam committcro caestu, 

Cuncti adsint, mcritacquo cxsiK)ctont pracmia palmae. 

Oro fiivctc ouincs, ct cingitc tcmpora ramis. 71 

Sic fatus vcliit mjitcnia tcmpora myrto. 
IIoc Ilclymus facit, Iioc acvi maturus Accstcs, 
IIoc puor Ascanius, sequitur quos cotcra pubes. 
Ille o concilio nuiltis cum milibus ibat 75 

Ad tumulum, magna mcdius comitante caterva. 
Ilic duo rite mcro libans carchcsia Baccho 
Fundit hunii, duo lacto novo, duo sanguiuo sacro, 
Purpurcos(pio iacit flores, ac talia fatur: 
Salve, sanctc parens, itcrum: salveto, reccpti 80 

Ne(iui<piiini cineres, animaequc umbraeque patomae. 
Nou licuit finis Italos fataliaquo arva, 
Ncc tecum Ausoniuin, (piicumquc cst, quacrcro Thybrim- 
Dixerat hacc, adytis cuui lubricus anguis ab imis 
Sei)tein ingens gyros, septena volumina traxit, M 

Aniplexus placidc tunuilum lapsusquo por aras, 
Caorulcao cui terga notao maculosus ct auro 
Sipiamam incendebat fulgor, ccu nubibus arcus 
Mille iacit varios adverso sole colorcs. 
Obstipuit visu Aeneas. lUc agmine longo M 

Tandem inter pateras et levia pocula scrpens 
Libavit(pic dapcs, rursusque inuoxius imo 
Successit tmnulo, ct dcpasta altaria liquit. 
IIoc magis inceptos genitori instaurat honores^ 
Incertus, Geniumne loci famulumno parcntis gt 

Esse putet; caodit binas de more bidcntis, 
Totque sues, totideni nigrantis terga iuvoncos; 
Vinatpie fundebat pateris, animamquo vocabat 
Ancliisae magiii Manisque Aclieronto remissos. 
Nec non et socii, quae cuiquc est copia, laeti 100 

Dona ferunt, onerant aras, mactautquo iuvencos; 
Ordine aena locant alii, fusi^iue per hcrbam 
Subiiciunt veribus prunas et viscera torrent. 

Exsi)ectata dies aderat nonamque sercna 
Auroram Phaethontis cqui iam luce vehebant, lOB 

Faniaque finitinios et clari nomon Acestae 
Excicrat; laeto conplebaiit litora coetu, 
Visuri Aeneadas, pars et certare parati. 



AENEIDOS LIB. V. 163 

Munera principio ante oculos circoque locantur 
In medio, sacri tripodos viridesque coronae iid 

Et palmae pretium victoribus, armaque et ostro 
Perfusae vestes, argenti aurique talentum; 
Et tuba commissos medio canit aggere ludos. 
Prima pares ineunt gravibus certamiua remis 
Quattuor ex omni delectae classe carinae. iia 

Velocem Mnestheus agit acri remigo Pristim, 
Mox Italus Mnestheus, genus a quo nominc Mcmmi, 
Ingentemque Gyas ingcnti mole Ohimaeram, 
Urbis opus, triplici pubes quam Dardana vorsu 
Inpellunt, terno consurgunt ordine rcmi; 120 

Sergestusque, domus tenet a quo Sergia nonien, 
Centauro invehitur magna, Scyllaque Oloanthus 
Cacrulea, gcnus undo tibi, Romane Cluenti. 

Est procul in pelago saxum spumantia contra 
Litora, quod tumidis submersum tunditur olim 126 
Fluctibus, hiberni condunt ubi sidera Cori ; 
Tranquillo silet, inmotaque attollitur unda 
Campus et apricis statio gratissima mergis. 
Hic viridem Aeneas frondenti ex ilice mctam 
Constituit signum nautis patcr, unde rcvcrti 130 

Scirent et longos ubi circumflecterc cursus. 
Tum loca sorte legunt, ipsique in puppibus auro 
Ductores longe effulgent ostroque decori; 
Cctera populca velatur fronde iuventus 
Nudatosque humeros olco perfusa nitescit. 136 

Considunt transtris, intentaque bracchia remis; 
Intenti oxspectant signum, exsultantiaque haurit 
Corda pavor pulsans laudumque arrecta cupido. 
Inde, ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnos, 
Haud mora, prosiluere suis; ferit aethera clamor 110 
Niiuticus, adductis spimiant freta versa lacertis. 
Infindunt pariter sulcos, totumque dehiscit 
Convolsum remis rostrisque tridcntibus aequor. 
Non tam praccipites biiugo certamine campum 
Corripuere ruuntquo effusi carccre currus, Bi6 

Nec sic inmissis aurigae undantia lora 
Concussere iugis pronique in verbera p 
Tum phuftu fremituque viram studiisquo wv 



164 P. VERGILI MARONIS 

Consoiiat omnc ncmuH, voccmquo inclusa Toluttint 
Litora, pu]»:\ti collcs clanioro rcsultant. IM 

ElFugit anto alios priniisquo clabitur undis 
Turbani iiiter froinituinquo (rvas ; «picm dcindo Cloanthus 
ConscHiuitur, niclior rcnns, sed pondcro pinus 
Tanlii tcnet. l*ost lios aequo discrimino PristiB 
Centauruscpie locuni tendunt supcraro priorom; 155 
Kt nunc Tristis habct, nnnc victani practcrit ingens 
Centiuirus, nunc una anibac iunctisquc fcruntur 
Frontibus ct longa sulcant vada salsa carina. 
[anupic propin<iuabant scopulo nictauiquo tencbant, 
VAim prinecps nicdioquo Gyas in gurgito victor leo 
llectorcm navis compellat vocc Mcnoctcn: 
(Jno tantuui milii dcxter abis? buc dirigo grcssum; 
liitus ama, et laevas stringat sino ^KiImula cautes; 
Altuin alii tcneant. Dixit; scd cacca Mcnoetes 
Saxa timcns proram pclagi dctorquct ad imdas. les 
(^uo diversus abis? itcnun, Poto saxa, Monoete! 
(Juni elamorc Gyas revocabat; ct ccce Cloanthum 
Rcspicit instaiitem tcrgo, et propiora toncntem. 
llle inter navomquc (Jyae scopulosquo sonantis. 
lladit iter laevuni interior, subitoquo priorem 170 

Practerit et mctis tenct aequora tuta rolictis. 
Tuin vcro cxarsit iuveni dolor ossibus ingens, 
Xec lacrimis caruero gcnac, segnemquc Mcnooten, 
()]>litus decorisquo sui sociumquc salutis, 
In maro praecipitem puppi deturbat ab aJta; 176 

Ipso gubernaclo rcctor subit, ipso magister, 
llortaturquc viros, clavumquc ad litora torquet. 
At gravis, ut fundo vix tandcm rcdditus imo est, 
lani scnior madidaquc fluens in vcste MeuooteH 
Sununa pctit scopuli siccaquc in rupc rcscdit. lao 

Illuni ct labentem Teucri et riscrc natantom, 
Et salsos ridcnt revomcntcm i>cctoro fluctus. 
llic lacta cxtrcmis sjics cst acccnsix duobus, 
Scrgesto Mncstheique, Gyan supcrarc morantom. 
kScrgestus capit antc locum scopuIo(|uc propinqnat, 
Ncc tota tamcn illc prior praceuntc carina; 
Parte prior; partcm rostro prcmit acmula Piistla. 
At mcdia socios iucedcns navc per ipsos 



AENEIDOS LIB. V. 165 

Ilortatur Mnestheus: Nunc, nunc insurgito romis, 
Hoctorei socii, Troiao quos sorte suprema 190 

Delegi comites ; nunc illas promite viris, 
Nunc animos, (juibus in Gaetulis Syrtibus usi 
loniociuo mari Maleaeque sequacibus undis. 
Non iam prima pcto Mnestlieus, nccpie vincere certo; 
Quamquam o! — Sed superent, quibus hoc, Neptune, 
dedisti ; 195 

Extremos pudeat rcdiisse; hoc vincitc, cives, 
Et prohibete nefas. Olli certamine summo 
l*rocumbunt; vastis tremit ictibus aerea puppis, 
Subtrahiturque solum; tum creber anhclitus artus 
Aridaque ora quatit; sudor fluit undicpie rivis. 200 
Attulit ipse viris optatum casus honorcin. 
Namque furens animi dum proram ad saxa suburguet 
Interior spatioque subit Sergestus iniquo, 
Infelix saxis in procurrcntibus haesit. 
Concussae cautcs, ct acuto in muricj rcmi ao5 

Obnixi crcpuere, inlisaque prora pepcndit. 
Consurgunt nautae et magno clamorc morantur, 
Ferratasquo trudes et acuta cuspide contos 
Exj^cdiunt, fractosque legimt in gurgite remos. 
At lactus Mncstheus succcssuquc acrior ipso 210 

Agmine rcmorum colcri ventisquo vocatis 
Prona pctit maria et pelago decurrit apcrto. 
Qualis spelunca subito commota columba, 
Vau domus et dulccs latebroso in pumice nidi, 
Fertur in arva volans, plausumque exterrita pcnnis 215 
])at tecto ingentem, mox aere lapsa quicto 
Ilidit iter liquidiun, celeris neque commovet alas: 
Sic Mnestlious, sic ipsa fuga secat ultuna f^ristis 
Aequora, sic ilhim fert impetua ipse volantem. 
I^]t primum in scopulo luctantem deserit alto fflo 

Sergcstum brevibusque vadis frustraque vocantcm 
Auxilia et fractis disccntem currere remis. 
Indo Gyan ipsamquo ingenti mole Chimaeram 
Consequitur; ccdit, quoniam spoliata magistro est. 
Solus ianKiue ipso superest in fine Cloanthus: 2S5 

Quem petit, et summis adni^us viribus urgaet. 
Tum vero ingeuuDat clamor, cunctique seque . f 




W P- VEHQIU MAHONIS 

JzLi-tigmit studiis, reson&tquc frftf,i'ril">3 aotllefr * 

Hi [iLi^iiriiiiii .k--L-in i-t ii;irt\iiu iii.iiBii:.:itnr hoTMTTOI | 

-Ni ti^iifiiut, vitaiiKiue volunt pni iauiiu im^iaci; 
lliis S1ICL-CSSUS »iit: posanat, quia iiossu viilcotur. 
Et iora lieqntMs cepiascnt prtii.>miii ri>stri3, 
Ni paliuaa poiito tondctiB utrasqac OloaDthaa 
li^udissotciiie prece*, divosqnc in vota vocuBetr 
IH, quibus inpenum pclagi est, quorum ooquonii ovTn^ 
Voliis laetua ogo hoc candcatoiu in litore tanrum 
Coiiatituitm nnte ants, TOti retis, exbiquo eoAao» 
Pomciam iti lloctiis et vina liqucntin fundam. 
Dixit, ODinqno imla tmb flnctibus audiit otnnis 
A'erciduiii Pborciquc chorus Pannpeaqne rii^, 
Ei jinter ipso nianu mi^na Portunus euntem 
Inpiilit ; illu Noto citioa Tolucriquo sngitta 
Ail tcmuii fu^t, ot ;>ortu so conditlit olto. 
Tui» Hatus Anchisa, cunctis es morc vocatia, 
Tictorcui mugtia praeconi» voco Cioanthim 
Doelarat, viridique adv^t tempora lauro; 
Mnncraquo in navia tomos optarc iuTeucos 
Vinaque ot argenti magnuni dat ferro tnlentiua. 
Ipsis prBodpuos dactoiibus addit honoros : 
Victori chlamydem auratam, quam plarima oirmm 
Piirpura Maeandro duplioi Moliboe.i eucurrit, 
lutestiiaque puur froudosa regius Ida 
Voloos iacu!') oorvoB curBuquc fntigat, 
Acer, aidielaiiti eimilis, qucni praepes ab Ida 
Bnblimcm pcdibus rapnit lovis anniger uncia; 
Lougaovi palnias noquiquam ad sidcra tendiuit 
Guatodea, saCTitque canum latratiis in auras. 
At qni deiBde locum tenuit virtute accunduin, 
Levibus huie hamis oonacrtBm auroque trilicein 
Loricam, qunin Demoloo dctraxcrat ipac 
•TiSctor apud rapidum Siraoeiita sub Hio alto, 
Bonat hal>cre TJro, deoua ot tutftinen ia amiis. 
Yix iUom farauli Phogeua Sagariaquo ferebant 
Nnltipliconi, conniyi hnnieria; indutua nt olim 
Uemoleiis cursu pnlautis Trnas agebat, 
Tertia dona facit geminoa ex aere lebetas, 
Cymbiaque argonto porfoctu alq"> "=pera signia. 



~]^^ 




AENEIDOS LIB. V. 167 

lamque adeo donati omnes opibusque superbi 
Puniceis ibant evincti tempora taeniis, 
Cum saevo e scopulo multa vix arte rcvolsus, »*f 

Amissis remis atque ordine debilis uno, 
InrisJim sine honore ratem Sergestus agebat. 
Qualis saepe viae dcprensus in aggere serpens, 
Aerea quem obliquum rota transiit, aut gravis ictu 
Seminecem liquit saxo lacerumque viator, 276 

Ncquiquam longos fugiens dat corpore tortus, 
Parte ferox, ardensque oculis, et sibila colla 
Arduus attollens ; pars volnere clauda retcntat 
Nexantem nodis seque in sua membra plicantem. 
Tali lemigio navis se tarda movebat; 280 

Vela facit tamen, et velis subit ostia plenis. 
Sergestum Aeneas promisso muncre donat, 
Servatam ob navem laetus sociosque reductos. 
Olli scrva datur, operum liaud ignara Minervae, 
Cressa genus, Plioloe, geminique sub ubere nati. 2S5 

Hoc pius Aeneas misso certamine tendit 
Gramineum in campum, quem collibus undique curvis 
Cingebant silvae, mediaque in valle theatri 
Circus erat; quo se multis cum milibus heros 
Consessu medium tulit exstructoque resedit. 290 

Hic, qui forte velint rapido contendere cursu, 
Invitat pretiis animos, et praemia ponit. 
Undique conveniunt Teucri mixtique Sicani, 
^'isus et Euryalus primi, 

Euryalus forma insignis viridique iuventa, 295 

Nisus amore.pio pucri ; quos deinde secutus 
Regius egregia Priami de stirpe Diores; 
Ilunc Salius simul et Patron, quonim alter Acaman, 
Alter ab Arcadio Tcgeaeae sanguine gentis; 
Tum duo Trinacrii iuvenes, Ilelymus Panopesque, sc 
Adsueti silvis, comites senioris Acestae; 
Multi praeterea, quos fama obscura recondit. 
Aeneas quibus in mediis sic deinde locutus: 
Accipite hacc animis, laetasque advertite mentes: 
Nemo ex hoc mimero mihi non donatus abibit. 
Gnosia bina dabo levato lucida ferro 
Spicula caelatamque argento ferre bipennem 



IfiS P. VERGILl MARONIS 

Oiniiibus ]i;c crit uniis lionos. Tros pracmia priuii 

Accipicnt, flavuquc caput ncctcntur oliva. 

Prinms etpiuni plialori.s insigncm victor Iinbcto, ao 

Altcr Amuzoniain pharctmni ])lcnamque sagittis 

Thrciciis, lato qnam cireumpleotitur auro 

Halteu.s, et tereti subncctit fibula gcmma; 

Tertius Ai*golica hac galea contcntus abito. 

Ilaec ubi dicta, locuin capiunt, signoquc rcpento 8ijr 

Corripiunt spatia audito, limcnquo relinquunt, 

VAhisi niinbo similes, siinul ultima signant 

rriinus abit longcque antc omnia corpora Nisufi 

Kniicat, ct ventis et fulminis ocior alis; 

rroxuinus huic, longo sed proxumus intcrvallo, 820 

Iiisciiuitur Salius; spatio i>08t deindc rclicto 

Tertius Kuryalus ; 

KiiryalunKpie Ilelynuis sequitur; quo dcindc sub ipso 

l]cce volat calceniquc terit iam calec Dioros, 

Incumbens huinero ; spatia et si plura supcrsint» 

Transcat elapsus prior, ainbiguumvo rclinquat. 

laiiKiue fero spatio extremo fessiquc sub ipsam 

Fiiiein adventabant, levi cum sanguino Nisus 

Labitur infelix, caesis ut fortc iuvencis 

Fusus humum viiidis(iuc super madefecerat hcrbas. 

Ilic iuvenis iam victor ovans vestigia prcsso 

Ilaud tcimit titubata solo, sed pronus iu ipso 

Coiicidit inmundoque fimo sacnxpio cruore. 

Non tamcn Euryali, noii illc oblitus amorum; 

Nam sese opposuifc Salio per lubrica surgcus; 

Illo autem spissa iacuit revolutus arena, . 

Eniicat Euryalus, et munere victor amici 

rrima tenet, plausuquo volat fremituque secundo. 

l*ost llelymus subit, et iiuno tertia palma Diorca. 

11 ic totuin cavcac couscssum ingcntis ct ora 

Prima patruin maguis Salius clamoribus inplet^ 

I']rcptunique dolo reddi sibi poscit honorcm. 

Tutatur favor Euryalum, lacrimacquo decorao, 

Gratior et pidchro veniciis in corporc virtus. 

Adiuvat et magna proclamat voco Diorcs, 

Qui subiit pahnae, fnistraque ad pracmia yenit 

IJltinia, si priini Salio reddantur Ironores. 



AENEIDOS LIB. V. 169 

Tiim patcr Aeneas, Vestra, inquit, muncra vobis 
Certa manent, pueri, et palmam movet ordine nemo; 
Mo liceat casus miserari insontis amici. 350 

Sic fatus tergum Gaetuli inmane lconis 
Dat Salio, villis onero.sum atque unguibus aureis. 
Hic Nisus, Si tanta, inquit, sunt praemia victis, 
Et te lapsomm miseret, quae munera Niso 
Digna dabis? primam menii qui laude coronam, 355 
Ni me, quae Salium, fortuna ininiica tulisset. 
Et simul liis dictis faciem ostentabat et udo 
Turpia mcmbni fimo. Risit pater optumus olli, 
Et clipeum efferri iussit, Didymaonis artis, 
Neptuni sacro Danais de poste refixum. 3W 

Hoc iuvenem egregium praestanti nmnere donat. 

Post, ubi confecti cursus, et dona peregit: 
Nunc, si cui virtus animusque in pcctore praesens, 
Adsit, et evinctis attoUat bracchia palmis. 
Sic ait et geminum pugnae proponit honorem, 365 

Victori velatum auro vittisque iuvencum, 
Enscm atque insignem galeam solatia victo. 
Nec mora; continuo vastis cum viribus effert 
Ora Dares, magnoque vinmi se murrnure tollit; 
Solus qui Paridem solitiLs contendere contra, 370 

Idemque ad tumulum, quo maxumus occubat Ilcctor, 
Victorem Buten inmani corj^orc, qui se 
Bebrycia veniens Amyci de gente ferebat, 
Percuht et fulva moribundum extendit arena. 
Talis prima Dares caput altum in proelia tollit, 375 
Ostenditque humeros latos, altcrnaque iactat 
Bracchia protendens, et verberat ictibus auras. 
Quaeritur buic alius; nec quisquam ex agmine tanto 
Audet adire virum manibusque inducere caestus. 
Ergo alacris, cunctosque putans exccdere pahna, 330 
Aeneae stetit anto pedes, nec i)hira moratus 
Tiun lacva taunim comu tenet, atque ita fatur: 
Nate dea, si nemo audet se crcdere pugnae, 
Quao finis standi ? quo me decet usque teneri ? 
Ducere dona iube. Cancti simul ore fremebant 
Dardanidae, reddique viro promissa iubebant. 
Hic gravis Eutelluni dictis castigat Acestefi^ 



170 P. VERGILI MAKONIS 

Proxninns ut nricLiuto toro consodcrat herbao: 
Kut.llo, Ucroum quonilani iortissimo frastrO) 
Tuntane tani puticnH nnllo ccrtiunino tolli 390 

I) >n:i sincd^ ubi nunc nobis dcus illo magistcr 
Xciuiquam nicmonitus Er}'x ^ ubi fama pcr omncm 
Trinacriam, ct si)olia illa tuis pondcntia tcctis? 
UIc sub liacc: Xon laudis amor, noc gloria oessit 
Tulsa mctu; scd cnim gclidus tnrdanto sonecta 806 
San^iis hcbct, frigcntquc cftctao in corporo yirea 
Si niilii, qiuic quondani fucrat, quaquo inprobus iste 
Kxsultat fidcns, si nunc torct illa iuvcntas, 
Ilaud cquidcm prctio inductus pulchroquo iuvcnco 
Vcnisseni, ncc dona moror. Sic dcindo locutus 400 
In niedium gcminos inmani i>ondcrc caostus 
Proiecit, quibus acor Eryx in proolia saotus 
Forrc manum duroquo intondcrc braccliia tergo. 
Obstipucro aninii : t:\ntornni ingcntia scptcm 
Torga boum phunbo insuto tcrroquc rigebant. 405 

Anto omnis stupct ipsc Darcs, longcquc recusat; 
]M:ignanimusquc Anchisiadcs ct pondus ct ipsa 
Iluc illuc vinclorum inmensa volumina versat. 
Tuni scnior talis rcfcrebat pcctorc voces: 
Quid, si quis cacstus ipsius et Ilcrculis arma 4io 

Vidissct tristomquc hoc ipso in litorc pugnamV 
Ilaoc gcrnianus Eryx quondani tuus arma gerobat; — 
Sanguine ccniis adhuc sparsoquc infccta corebro; — 
Ilis niagimm Alcidcn contra stctit; his cgo saetns, 
Dum mclior viris sanguis dabat, acmula nocdmn 4U 
Tcinporibus geminis canebat sparsa sencctus. 
Scd si nostra Dares haec Troius anna rccusat^ 
Idcpic pio scdct Aeneac, probat auctor Aceste^ 
Aoquenms pugnas. Er}'cis tibi tcrga remitto; 
Solvo metus; ct tu Troianos exuc caestus. 
Ilaec fatus dupliccm ex humeris rciccit amictan^ 
Et niagnos mcmbrorum artus, magna ossa lacertoflqiie 
Exuit, atquo ingcns mcdia consistit arona. 
Tum satus Anchisa caestus pater cxtulit aeqaofi, 
Et paribus palnias ambonnu inncxuit armis. i 

Constitit in digitos cxtcmplo arrcctus uterqae, 
Braccliiaquc ad supcras intcrritus cxtulit auras. 



AENEIDOS LIB. V. 171 

Abdnxero retro longo capiia ardua ab ictu, 

Inmiscontquo manus manibus, pu^amquc lacoKSunt 

Illo peduni melior motu, frotusquo iuventa, 4ao 

Hic mombris et molo valens; sod tnrda trementi 

(rcnua labant, vastos quatit aegor anhelitus artuji, 

Multa viri nequiquam inter se volnora iactaut, 

Multa cavo latori iugeminant et pectoro vastos 

Dant sonitus, erratquo aiiris et tempora circuni 435 

Crebra manus, duro crepitant sub volnero inalao. 

Stat gravis Entollus nisuquo inmotus o^xlem, 

Corporo tela modo atquo oculis vigilantibus cxit. 

[llo, velut celsam oppuguat qui molibus urbcm, 

Aut montana sedet circum castella sub armis, 440 

Xunc hos, nunc illos aditus, omnemquo pererrat 

Arto locum, et variis adsultibus inritus urguet, 

Ostendit doxtram insurgens Entellus et alto 

Extulit: ille ictum venientom a vertico velox 

Pracvidit, celerique elapsus corporo cessit; 416 

Entcllus viris in vontum cfTudit, et ultro 

Ipso gravis graviterquo ad tcrram ponderc vasto 

Concidit: ut quoudam cava concidit aut Er}'mantfi), 

Aut Ida in magna, radicibus eruta pinus. 

Consurgunt studiis Toucri et Trinacria pubes; 460 

It clamor caelo, primusque accurrit Accotes, 

Acquaevumquo ab Iiumo miscrans attoUit amicum. 

At uon tardatus casu neque tcrritus Iieros 

Acrior ad pugnam redit, ac vini siiscitat ira. 

Tum pudor inccndit viris et conscia virtus, 466 

Priiccipitemque Daren ardens agit aequoro toto, 

Niinc dcxtra ingeminans ictus, nunc illc sinistra; 

Nec mora, ncc requies: quam multa grandino nimbi 

Culniinibus cropittuit, sic densis ictibus heros 

Crober utraquo manu pulsat versatquo Darcta. 400 

Tum pater Aeneas procodere longius iras 

Et saeviro animis Entellum haud passus acerbis; 

Scd finem inposuit pugnae, fessumquo Dareta 

Eripuit, mulcens dictis, ac talia fatur: 

Infclix, quae tanta animum dementia cepitl 4m 

Non viris alias conYcrsaqae nomina •entuf 

Ccde deo. Dixitquo et proelia Tooe diremit. 
14 



172 P. VERGILl MAllONIS 

Ast illuin fidi acqualos, gcnua acspra trahentom, 

lactiintcniquc utroquc caput, crassumque cruorcm 

Ore eicctiiutcni mixtosciue in sanguinc dcntes, co 

Ihicunt ad navis; galcamquc cnsemque vocati 

Accipiunt; palmam Entollo taurumquc relinquunt. 

Ilic victor, supcrans aniniis tauroque Buperbas: 

Nate dca, vosquo hacc, inquit, cognosdte, Teucri, 

l'U niihi quac fucrint iuvcnali iu corpore TOes, n^ 

Kt qusL servetis rcvoeatimi a mortc Dareta. 

Dixit, et advorsi contra stctit ora invenci, 

(^^iii donum adst;ibat pugnac, durosque rcducta 

Libravit dcxti*a nic<1ia intcr comua caestus, 

Arduus, effractoquo inlisit in ossa ccrcbro. ibo 

Stcrnitur cxanimisquc trcmcns procumbit humi bOB. 

Illc su])er talis cffuncbfc poctoro voces: 

Ilanc tibi, iiryx, ineliorcm animam pro mortc Daretia 

Pcrsolvo; Iiic victor caestus artcmquc rcpono. 

rrotinus Aciicas celcri ccrtare sagitta i» 

Invitat <|ui forto velint, ot praemia ponit, 
Ingcntiquc manu inalu!n do iiavo Serosti 
l^iigit, ct volucicm traiccto in funo columbam, 
Quo tendant fcrruni, inalo suspcndit ab alt<>. 
(Jonvenerc viri, deicctamque aerca sortem 
Accei)it galea; et |riinus clamoro sccundo 
Ilvrtacidae ante (mmis cxit locus Ilippocoontis; 
(^ueni modo navali Mnesthcus ccrtamiuc victor 
( (msequitur, viiidi Mnesthcus ovinctus oliva. 
Tcrtius Eurj-tion, tuus, o ciarissime, fratcr, 
randaro, qui quondam, iussus confundcrc foediu^ 
Iii medios telum torsisti prinius Achivos. 
r^xtrcmus galeaquo ima subscdit Acestcs, 
Ausus ct ipso inanu iuvenum tcmptaro laborem. 
Tum validis flexos incurvant viribus arcus 
Pro se quisciue viri, et deproniunt tela i>haretiiii. 
Piiniaque per caelum nervo Ftridente sagitta 
ilyrtacidae iuvenis volucris diverberat auras; 
Kt venit, adversiquo infigitur arbore malL 
Intremuit malus, timuitque exterrita pennia 
AIcs, et ingenti sonuerunt oinnia plausu. 
Post acer Mncstheus adducto eonstitit arcu. 



AENEIDOS LIB. Y. 178 

Alta petcns, pariterqiio oculos telumque tetcndit. 
Ast ipsam miserandus avem contingore ferro 
Nou valuit; nodos et vincula linea rupit, 6io 

Quis innexa pedem malo pcndebat ab alto; 
Illa notos atquo atra volans in nubila fugit. 
Tum rapidus, iamdudura arcu contenta parato 
Tela tencns, fratrom Eurytion in vota vocavit, 
lam vacuo laetam caelo speculatus, et alis 515 

Plaudentem nigra figit sub nube columbam. 
Docidit exanimis, vitamque reliquit in astris 
Aetheriis, fixamque refert delapsa sagittam. 
Amissa solus palma supcrabat Acestes; 
Qui tamen aerias telum contcndit in auras, 520 

Ostentans artemque pater arcumque sonantem. 
Hic oculis subitum obiicitur magnoque futurum 
Augurio monstrum ; docuit i)ost exitus ingens, 
Seraquo terrifici cecinerunt omina vates. 
Namque volans liquidis in nubibus arsit anmdo, 626 
Signavitque viam flammis, tenuisquc rccessit 
Consumpta in ventos; caelo ceu sacpe rcfixa 
Transcurrunt cnncmque volantia sidera flucunt. 
Attonitis haesere animis, Supcrosque prccjiti 
Trinacrii Teucriquo viri; nec maxunms omcn «0 

Abnuit Aeneas; sed laetum amplcxus Accsten 
Muneribus cumulat magnis, ac talia fatur: 
Sume, patcr; nam te voluit rex majjnu» Olyrnpi 
Talibus auspiciis exsortem ducerc lioTir^roTn. 
Ipsius Anchisae longaevi hoc munu.s lialK^ljiH, f»v, 

Cratera inprcssum signis, qucm Thnicius olim 
Anchisao geniton in magno muiiore ('isHfMiA 
Ferre sui dedorat monumentum et pignun amori«. 
Sic fatus cingit viridanti tempom lanro, 
Kt primum ante omnis victorem apfiolhit AeAinU^. fitft 
Ncc bonus Eurytion praclato invidit horioH, 
Quamvis solus avom caelo deiccit ab alt^i, 
Proxumus ingreditur dcmis, qni vincula nipit^ 
Extromus, volucri qni fixit anmdinc malntn* 

At pater Aene^ nonduni ccrtamino mi«Mv #|f 

Cust^em ad sese eomitemque inpnbb lnlf 
£py^'4en vocat^ et fidam sic fiitnr ad 



174 V. VEBOILI HAUONIS 

\tulti ngc, et AKamo, u lam pnerilo panktom 

Agiiieo liabot kcqdi, carBOBque inatraxit eqnmBn, 

Diicitt nrii tunnu, ct «ese oatendat in annii, « 

I>ic, nit. Ipw omiicm longo dccedere ciTco 

Infusiiiii i>(>piilom, ct cnmpos iubet esae patoitia. 

lucciliint pucri, paritcrqua ante om parcutttm 

KrciiatiB lucent in cquia, qn08 omnia cnntia 

Trinacriao niirata frciiiit Troincqao inTODtoa. s 

Ouiiiihiis in morcni tonaa coma prcssa corenft; 

Ctirncn biiia fcnuit practixa hostilia ferro; 

1'nrH luvis hnincro phnretroa; it pcctore anmiao 

Flcxilis olihirti i>cr colliim circulns anri. 

TrcR cqnituni nuiiicru tumiac, teniiqne Tagantiu* u 

l)iict4ircs: pucri bia soni qucnique secati 

Agnilnc jinrtito fiilgcnt poribusquo magiatris. 

Unn ucics inrcnuni, ducit quiun porrus orantem 

Komcii nvi rcfurciis Priumna, tuu claro, Polito, 

Pn^iiica, aiictura Italos; quein Thracius allns u 

Portiit ciiunn bicolor maculis, vcatigii prinii 

Alla |K-dis froiitcTiiquo OBteiitaus orduus alUuu. 

Altcr Atya, gciina undo Atii duxorc Latini, 

l^iimw Atjii, imcmquo pucr diloctos lulo. 

RxtrciniiH, fiirmaquo aiitc oiniiis pulcbor, InluB c; 

Siiloiiio ost invectus cquo, quem candida Dido 

Eiisc sut dcdcrat monuitKHitum ct pignoa ftmoriB. 

(.'ctura Triiiacriis pubcs aonioris Accstae 

Fcrtur cquia. 

Kxcipiuiit plausu ;>aviilos, gaudentque tuentea s 

]>anlaiiid.ie, vctcrumqiiu adgnoscunt orft pnrontnni. 

]'oiitquani onmcm looti conacssum oculosque wumni 

Lustnivcre in oquia, signum clamore por^ii 

Ep;U<lcs loiige dcdit insoaaitquc flELgcUo. 

Olli dinciirrcro paros, at<ino agminu tcmi 

])iductis solvcro clioria, nirgusque vocati 

Convcrtcrc viaa infostaquo tela tulerc. 

Indu alioB ineunt eursua aliosquo recurmis 

Advcrsi Kpatiia, altcriioaqnc orbibus orlns 

Ini>ciUiitit, pugnaoquo cicnt eimulocra snb unds; ^jr^ 

Bt nunc torga fiiga nudant, nunc epicula "**■' — * **■ ' 

Infbnsi, fitcta pariter nunc pace fcruntur. 



Tertant Jiufl 

m 



AENEIDOS LIB. V. 175 

Ut quondam Creta fcrtur Labyrmthus in alta 
Parictibus tcxtum caccis iter, ancipitemquo 
Mille viis habuisse dolum, qua signa sequendi 500 

Fallerct indeprensus ct inromeabilis error; 
ilaud alio Tcucrum nati vestigia cursu 
Inpcdiunt, tcxuntquc fugas et proclia ludo, 
Delphinum similes, qui per maria humida nando 
Carpathium Libycumque sccant [luduntque per undas]. 
llimc morem cursus atque haec certamina primus 
Ascanius, Longam muris cum cingeret Albam, 
Rettulit et priscos docuit celcbrare Latinos, 
Quo pucr ipse modo, secum quo Troia i)uIk*s; 
Albani docuere suos; hinc maxuma porro «K/ 

Acccpit Roma, et patriuni servavit honorcm; 
Troiaque nunc pueri, Troianum dicitur agrnen. 
Hac celebrata teuus sancto certamiiia patri. 

Hic primum Fortuna fidem nmtata novavit. 
Dum variis tumulo refcrunt sollemnia ludis, aos 

Irim de caelo misit Satumia luno 
Iliacam ad classcm, vcntosque ad.si>irat cunti, 
Multa movens, necdum antiquum saturatu dolorcm. 
Illa, viam celerans per mille coloribus arciini, 
Nulli visji cito decurrit tramitc virgo. oio 

Conspicit ingcntem conciu^um, et liUjni liistrat,. 
Dcscrtosque videt portus classcinquc relictani. 
At procul in sola secrctac Troadcs actu 
Amissum Anchisen flebant, cunctaeciuc profundum 
Pontum adspectabant flentes. IIcu tot vada fcHsis rns 
Et tantum superesse maris! vox oninibus una. 
Urbem orant; tacdet pelagi perferre lalxirem. 
Ergo inter medias sese haud ignara noceiidi 
Coniicit, et fiaciemque deae vestemque reponit; 
Fit Beroe, Ismarii coniunx longaeva D(jrycli, 020 

Cui genus et quondam nomen natique fuissent; 
Ac sic Dardanidum raediam se matribus iiifcrt: 
O miserae, quas non raanus, inquit, Achaica bello 
Traxerit ad letum potriae sub moonibus! gous 
Infelix, cui to cxitio Fortuna resorvat? 
Septuma post Troiae exscidium iam yertiiiir a< 
Cum freta, cum tenna omnis, tot inhoi^ita » 



17'.; P. VERGILI MAR0NI3 

8iiler.i<i!ic cmonsao fcrinmr, diim per maro mQgnain 
Itiiliam sc(niinuir fiigicntcm, ot Tolvimur undis. 
Ilic Kr}'ci8 fincs fratc^nii, at<]uc hospcs Aoestcs: g39 
(Jiiis prohibot numjs iticcrc ct darc ciTibus urbom? 
<> lKitri.1 ct rapti nc<iiii(iuam ox hosto Pciuitofl, 
Xullanc i:im Troiuc diccntur moenia? nusquam 
lloctorcos anuiis, Xantlmm ct Simoonta, yidebo? 
(^ain agito ct mccum infaustas csurito pupins. fly 

Nam mihi Cassandrac pcr somnum vatis imogo 
Ardcntis darc visa faccs: Ilic quaorite Troiam; 
Ilic domus cst, in^iuit, vobis. lam tompus ogi roi, 
Nec tantis mora prodigiis. En quattuor arao 
Xcptuno; dcus ipso fuccs aninmmquo ministrat. wo 
Ilacc nicmorans prima infcusum vi corripit ignem, 
SuMiitiUiuc procul dcxtra connixa coruscat, 
Et iacit. Arrcctac mcntcs stupofactaque corda 
Iliadum. Ilic una c multis, quao maxuma natu^ 
Pyrgo, tot Priiuni natonun rcgia nutrix: 
Non l^croc vobis, non liacc Rhocteia, matrcs, 
Est Dorycli coninnx ; divini signa dccoris 
Ardentisqnc liotatc oculos; qui spiritus ilH, 
(Jui voltus, vocisquc sonus, vcl grcssus cunti. 
Ipsa cgomct dudum Bcrocn digrcssa rcliqui 
Acgram, indignantcm, tali quod sola carorot 
IMuncre, ncc meritos Anchisao inferrct honoros. 
Haec cfTata. 

At matrcs primo ancipitcs, oculisquc maligniB 
Anibiguao spcctarc rates miscnun inter amorom 
Praesentis terrac fatisquc vocantia rcgna: 
Cum dca sc paribus iK3r caclum sustulit alis 
Ingcntemquc fnga sccuit sub nubibus arcum. 
Tmn vcro attouitac monstris actacque furore 
Conclamant, rapiuntquo focis pcnctralibus ignem; 
Pars spoiiant aras, frondem ac virgidta facosqne 
Coiiiiciunt. Furit inmissis Volcanus habonis 
Transtra per et remos ct pictas abictc puppi£L 
Xuntius Anchisao ad tunmhim cuncosquo theatri 
Tnccnsas pcrfcrt navis Eumclus, ot ipsi 
Rcspiciunt atram in nimbo volitaro favillam. 
Prinius ct Ascanius, cursus ut laetus equcstris 



AENEIDOS LIB. V. 177 

Dncebat, sic accr equo turbata pctivit 
(.-astra, uec exauimcs possunt retincre inagistri. 
Quis furor iste novus ? quo nunc, quo tenditis, inquit, 070 
Ilcu niiscrae cives? non hostem inimicaque castra 
Argivom, vcstras spes uritis. En, ego Vester 
Ascanius! — ^galcam ante pedes proiecit inanem, 
Qua ludo indutus belli simulacra ciebat. 
Adcelerat simul Aeneas, simul agmina Teucnim. 675 
Ast illae diversa metu per litora passim 
Diflfugiunt, silvasque et sicubi concava furtim 
Saxa petunt.; piget inccpti lucisque, suosque 
Mutatae adgnoscunt, excussaque pectore luno est. 
Sed non idcirco flammae atque incendia viris oso 

Indomitas posuere; udo sub roboro vivit 
Stuppa vomens tardum fumuni, lentusque cuiinas 
Kst vapor, et toto descendit corpore pestis, 
Nec vircs heroum infusaque flumina prosunt. 
Tum pius Aencas humeris abscindere vestem, 685 

Auxilioque vocare deos, et tendere pahnas: 
luppiter omnipotcns, si nondum exosus ad unum 
Troianos, si quid pietas antiqua labores 
Respicit humanos, da flammam evadere classi 
Nunc, Pater, et tenuis Teucrum rcs eripe lcto. 090 
Vel tu, quod superest, infesto fulmine morti, 
Si mereor, demitte, tuaque hic obrue dextra. 
Vix haec ediderat, cum cffusis imbribus atra 
Tcinpcstas sine moro furit, tonitruque trcmescunt 
Ardua tcrrarum et campi; ruit aethere toto eoe 

Turbidus imber aqua densisque nigerrimus austris; 
Inplcnturque super puppes; semiusta madescunt 
Kobora; restinctus donec vapor omnis, et omnes, 
Quattuor amissis, servatae a peste carinae. 

At pater Aeneas, casu coucussus acerbo, 70j 

Nunc huc ingentis, nunc illuc pectore curas 
Mutabat vcrsans, Siculisne resideret arvis, 
Oblitus fatorum, Italasne capesseret oras. 
Tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas 
Qucm docuit multaque insignem reddidit arte — yo5 
Hacc responsa dabat, vel quae portenderet ira 
Magna dcum, vel quac fatorum posceret ordo — 



178 P. VERGILI MARONIS 

Isquc his Acuean solatus yocibus infit: 
Natc (lca, quo fata trnhunt retrahuntquo, soquamnr; 
Quidquid crit, sui^cranda omnis fortuna fcrendo est. ?!• 
Kst til)i Danhuiius (livinae stirpis Accstcs: 
Ilunc cai^e consiliis socium ct coniunge volentem; 
Iluic tnidc, amissis supcrant qui navibus, et quos 
Pertacsum magni inccpti rcnimque tuarum est; 
Longacvosquo scnos ac fcssas aequoro matres, 715 

lOt quidquid tccum invalidum metuensque pericli est^ 
Dcligc, et his habcant tciTis sine moenia fcssi; 
L>I>cni appellabunt ])crmisso nomino Accstam. 

Talibus inccnsus dictis scnioris amici, 
Tum vcro in curas animo diducitur omnis. 720 

Et Nox atn\ pohmi bigis subvccta tcucbat: 
Visii dchinc ca'jIo fiicics dclapsa parentis 
Aiichisac subito talis cffundcro voces: 
N:ite, mihi vita quoncLim, dum vita manebat^ 
Oiirc niagis, natc, Iliacis cxcrcite fatis, 7V 

Inperio lovis huc vcnio, qui classibus igncm 
Depulit, ct caelo tandcni miseratus ab alto cst. 
Coiisiliis pare, quae nunc pulchcrrima Nautes 
Diit senior; lcctos iuvcncs, fortissima corda, 
Defer in Italiam; gcns duni atque aspcra culta 989 
Debellanda tibi Latio cst. Ditis tamcn ante 
Infemas acccdc domos, ct Avema per alta 
Oongrcssus pcto, nate, mcos. Non me impia namque 
Tartara habcut tristcsvc mubrac, sod amoena pionim 
Ooncilia Elysiumque colo. Huc casta Sibylla 
Nigramm multo pccudum te sanguine duoet. 
Tuni gcnus omnc tuum, ct quae dcntur moenia, disoes. 
lamquc valc; torquct mcdios Nox humida cuniUfl, 
Et mc sacvus cquis Oriens adflavit anholis. 
Dixcrat, ct tcnuis fugit, ccu fumus, in auras. 710 

Acncas, Quo dcinde ruis? quo proripis? inquit, 
(^uem fugis? aut quis tc nostris conplcxibufl aitsetf 
Hacc mcmorans cincrcm ct sopitos suscitat ignisy 
Pergamcumque Larcni ct cnnao penetralia Vestae 
Farre pio ct plcna supplcx vcncratur acerra. 711 

Extcmplo socios prinmmque arcessit AccstoOy 
Et lovis inpcrium ct cari praccepta parentis 



AENEIDOS LIB. V. 179 

l^lclocet, et quae nunc ^imo sententia oonstet. 
Ilaud mora consiliis, nec iussa recusat Acostes. 
Transcribunt urbi matres, populumque voleutem 7M 
Deponunt, animos nil magnae laudis egentis, 
Ipsi transtra novant, flanimisque ambesa rcponunt 
Kobora navigiis, aptant romosque rudentisque, 
Exigui numero, sed bello vivida virtus. 
Interoa Aeneas urbem designat aratro 755 

Sortiturque domos; hoc llium et hacc loca Troiam 
Esse iubet. Gaudct regno Troianus Acestes, 
Indicitque forum et patribus dat iura vocatis. 
Tum vicina astris Erycino in vertice sedes 
Fundatur Veneri Idaliae, tumuloque sacerdos 7«o 

Ac lucus late sacer additur Anchisco. 

lamque dies epulata novem gens omnis, et aris 
Factus honos: placidi straverunt aequora venti, 
Creber et adspirans rursus vocat Auster in altum. 
Exoritur procurva ingens per litora fletus,- 765 

Conplexi inter se noctemque diemque morantur. 
Ipsae iam matres, ipsi, quibus aspera quondam 
Visa maris facies et non tolerabile nomen, 
Irc volunt, omnemque fugae perferre laborem. 
Quos bonus Acneas dictis solatur amicis, 770 

Et consanguinco lacriniaiis commcndat Acestae. 
Tris Eryci vitulos et Tempestatibus agnam 
Caedere dcindo iubet, solvique ex ordiue funeni. 
Ipse, caput tonsac foliis cvinctus olivae, 
Stans procul in prora pateram tenet, extaque salsos 775 
Porricit in fluctus ac vina liquentia fundit. 
Proscquitur surgens a puppi ventus euntis. 
Certatim socii feriunt mare et aequora verrunt. 

At Venus intcrca Neptunum exercita curis 

Adloquitur, talisque cflfundit pectore questus: rso 

lunonis gravis ira nec exsaturabile pectus 

Cogunt me, Neptime, prcccs descendcre in omnis; 

Quam.nec longa dies, pietas nec mitigat ulla, 

Nec lovis iupcrio fatisque infracta quiescit. 

Non media de gente Phrygum exedisso nefandis 78ft 

Urbem odiis satis est, nec poenam traxe por omncm: 

Reliquias Troiae, cineres atque ossa peremp 
15 



180 P. VERGILI MARONIS 

Tnsc(xuitiir. Causas tanti sciat illa fiiroris. 
Ipse milii nuiK}r Libycis tu tcstis in undis 
Qunin niolcm subiio cxcicrit: niaria omnia caekr 790 
Miscuit, Aeoliis ncquiquam frcta proccllis, 
In rcgnis lioc ausji tuis. 

Pcr sccbis ccce ctiam Troianis niatribus actis 
Kxussit focilo ]mppi:s ct cl:isse subegit 
Ainissa socios ignotao liiKiuero temic. 7» 

(^iod supcrcst, ofo, iiccat darc tuta pcr undas 
Vela tibi, liccat Lanrcntcm iittingcro Thybrim, 
Si conccssa pcto, si dant ca mocnia Parcae. 
Tum Sutumius hacc domitor maris cdidit alti: 
F:is onmc cst, (^-thcrea, mcis te fidcro rcgnis, 800 
rnde gcnus ducis. Mcnii quoquc; sacpo furoreft 
('<)ini»rcs.si ct ralncm tantam cacliquc marisqiia 
Ncc miuor in tcrris, Xanthum Simocntaquo "tcstor, 
Acncac milii cura tui. Cum Troia Aciiillcs 
Kxaniinata .*4C<iucns inphigerct agniina muris, 806 

Milia multa daret lcto, gcinercntque rcplcti 
Anmcs, ncc rci^crirc viam atquo cvolvcrc posseft 
In marc .se Xanthus, PcHdae tunc ego foiid 
Congrcssum Acncun nec dis nec viribus acquis 
Xu})e cava nipui, cupcrcm cum vcrterc ab imo sio 
Structa meis manibus })criurae mocnia Troiac. . 
Xunc quoque mcns cadcm j^crstat mihi ; pollo timorem 
Tutus, quos optas, portus accedct Avemi. 
Unus erit tantum, amissum <iuom gurgitc quaeres; 
Unum pro multis <lal)itur caput 916 

II is ubi laeta deae pcrauilsit pcctora dictis, 
lungit cquos auro (ienitor, spumantiaque addit 
Frcna fcris, manibusque orxmis cflfundit habcnas. 
('acmleo pcr simima lcvis volat aequora cumi; 
Subsidunt uinlac, tumidumque sub axe tonanti 

Stemitur acquor aquis, fugiunt vasto aethoro nimbi. 
Tum variao comitum fjicics, inmania ccte, 
Et scnior Glauci chorus, Inousque Palaemon, • 
Tritoncsquc citi, Phorci<iuo cxcrcitus omnis; 
Laeva tcnet Thetis, et Melitc, Panopcaquo vii^, 
Nesaee, Spioque, Thalia(|uc, ('ymodoceque. 
Ilic patris Acncao suspcnsam blanda Wcioflim 



AENEIDOS LIB. V. 181 

Giuulia pcrtcinptant mentem; iubct ocius omnis 
AttoUi malos, intcndi bracchia velis. 
Una onmes fecero pedem, paritcrquo sinistros, 830 

Nunc dextros solvere sinus; una ardua torquent 
Comua detorquentque ; fcrunt sua flamina classem. 
Princeps ante omnis densum Palinurus agebat 
Agmen ; ad .hunc alii cursum contendere iussi. 
lamque fere mediam cacli Nox humida metam 836 
Contigerat; placida laxabant membra quiete 
Sub remis fusi per dura sedilia nautac: 
Cum levis aetheriis delapsus Somiius ab astris 
Aera dimovit tenebrosum ct dispulit unibras, 
Tc, Palinurc, petens, tibi somnia tristia ppi*tans 840 
Insonti ; puppiquc deus consedit in alta, 
Phorbanti similis, funditquo has ore loquelas: 
lasido Palinurc, ferunt ipsa aequora classem; 
Acquatae spirant aurae ; datur hora quieti. 
Pone caput, fcssosque oculos furarc labori. 846 

Ipse ego paulisper pro to tua munera inibo. 
Cui vix attollens Palinurus lumina fatur: 
Mcnc salis placidi voltum fluctusquo quietos 
Ignorare iubes? mcno huic confidero monstro? 
Acnean credam quid enim fallacibus auris 850 

Et c:icli toticns deceptus fraudo sereni? 
Talia dicta dabat, clavumque aflSxus et haerens 
Nusquam amittebat, oculosque sub astra tenebat. 
Ecce deus ramum Lethaeo rore madentem 
Vique soporatum Stygia supcr utraquc quassat 855 
Tempora, cunctintique natantia lumina solvit. 
Vix prinios inopina quies laxaverat artus: 
Et supcrincumbcns cum puppis parte rcvolsa 
Cunique gubernaclo liquidas proiecit in undas 
Pniecipitem ac socios ncquiquam saepe vocantcm;^ SGO 
Ip.so volans tenuis se sustulit ales ad auras. 
Currit iter tutum non setius aequore classis, 
Promissisque patris Neptuni intcrrita fcrtur. 
lamquo adeo scopulos Sirenum advecta subibat, 
Difficilis quondam multorumque ossibus albos, 865 

Tum rauca adsiduo longo sale saxa sonabant: 
Cum pater amisso fluitantem errare magisiro 



IM P. VEKGILl MARONIS 

Daedahifl) ipsc dolos tocti iunbagcsiiuo rosolvit, 
Caeca rc^cus filo vcstigia. Tu quoqnc maguam 91 
rarteni oi>crc in tanto, siucrct dolor, Icarc, habcrc& 
lliii conatuA crat casus etiiugcrc in auro; 
Bia patriac cccidcrc nianus. Quin i^rotinus omnia 
l*erlcgcrcnt oculis, ni iani pracmissus Achatcs 
Adforet at<iuc uua Phochi Triviacquo saccrdos, 3S 

Deiphobc Glauci, fatur quac talia rcgi: 
Non hoc istii sibi tcinpus s|)cctacula poscit; 
Nunc grogo dc intacto scptcni mactarc iuvoncos 
rnvestitcrit, totideni lectas dc morc bidentis. 
Talibus adfata Acncan — ncc sacra morantur 40 

lussa viri — Teucros vocat alta in tcmpla sacordos. 
Kxcisum Euboicao latus ingons rupis in antrum, 
Qm lati ducunt aditus ccntum, ostia centum; 
Unde ruunt totideni voccs, rcsponsa Sibyllae. 
Ventuni enit ad Hmcn, cum virgo, Poscero fata 46 
Tenipus, ait; dcus, cccc, dcus! Cui talia fanti 
Ante forcs subito non voltus, non color unus, 
Non coniptivc manscro comac; scd poctus anholum, 
J^lt rabic fera corda tumcnt; maiorquc videri, 
Ncc niortalo souans, adflata est numino quando 50 
lani propioro dci. Ccssas in vota procosque, 
Tros, idt, Acnca? ccssas/ ncquc cnim ante dohisoont 
Attonitac magna ora domus. Et talia &ta 
Conticuit. Gclidus Tcucris per dura cucurrit 
Ossa trcmor, funditquo prcces rcx pcctore ab imo : 5s 
IMioebo, gravis Troiao scinpcr miscrato laboroa, 
Dardana qui l^aridis dircxti tcla manusquo 
Corims in Acacidac, niagnas obcuntia torras 
Tot maria intravi ducc to i>cnitusquo repoBtas 
Massylum gcntis praetentaquo 8yrtibus arva, eo 

lam tandcm Italiac fugicntis prendimus orag; 
llac Troiana tenus fucrit Fortuna sccuta. 
Vos quoquo Pergameao iam fas cst parcere gonti, 
Dlque deaequo omnes, quibus obstitit Ilium et ingont 
Gloria Dardaniae. Tuquc, o sanctissima yateS) m 

Pracscia venturi, da, non indebita posco 
llogna mcis fatis, Latio considcrc Teucros 
Errantisque decs agitataquo numlna Troiao. 



AENEIDOS LIB. VI. 185 

Tum Phoobo et Triviae solido de marmoro teniplum 
Instituam, festosque dies de nomine Plioebi. 70 

Tc quoque magna mancnt regnis pcnetralia nostrisL 
Hic ego namque tuas sortes arcanaque fata, 
Dicta meae genti, ponam, lectosque sacrabo, 
Alma, viros. Foliis tantum ne carmina manda^ 
Ne turbata volent rapidis ludibria ventis; 75 

Ipsa canas oro. Finem dedit ore loquendi. 

At, Phoebi nondum patiens, inmanis in antro 
Bacchatur vates, magnum si pectore possit 
Excussisse deum; tanto magis ille fatigat 
Os rabidum, fera corda domans, fingitque preniendo. » 
Ostia iamque domus patuere ingentia centum 
Sponte sua, vatisque ferunt rcsponsa per auras: 
O tandem magnis pelagi defuncte periclis! 
Scd terrae gravioi-a raanent. In regna Lavini 
Dardanidae venient ; mitte hanc de pectore curam ; 66 
Scd non et venisse volent. Bella, horrida bella, 
Et Thybrim multo spimiantem sanguine ccmo. 
Non 8imois tibi^ nee Xanthus, nec Dorica castra 
Defuerint; alius Latio iam partus Achilles, 
Natus et ipse dea; nec Teucris addita luno 8§ 

Uaquam aberit; cum tu supplcx in rebus <egenis 
Quas gentis Italum aut quas non oraveris urbesl 
Oaussa mali tanti coniunx iterum hospita Teucris 
Kxtcrnique iterum thalami. 

l'u nc cede malis, sed contra audentior ito, as 

Quam tua te Fortuna sinet. Via prima salutis, 
Quod minime reris, Graia pandetur iib urbe. 

Talibus ex adyto dictis Cymaea .Sibylla 
Horrendas canit ambages antroque remugit, 
Obscuris vera involvens: ea frena furenti 100 

Concutit, et stimulos sub pectoro vertit Apollo. 
Ut primum cessit furor et rabida ora quicrunt^ 
Incipit Aeneas heros: Non uUa laborum, 
() virgo, nova mi faeies inopinave «urgit; 
Omnia praecepi atque animo mecum ante peregi los 
Unum oro: quando hie infemi ianua regis 
Dicitur ct tenebrosa palus Acheronte refuso, 
Ire ad coBspectum cari genitoris et ora 



18G P. VKltGILI MAROxM» 

Contingat; docoos itcr ot sacrd ostia pandaa 

llliun cgo [KT ilainmas et millo soquentia tela mo 

Kripui his huuicris, lucdioquo cx hoste rccopi; 

Ille nicnm comitatiis itcr m:iria omnia mccum 

At([uc oinuis pelagiquc minas cacliquc forcbai, 

Invalidus, viris ultra sortcmquc scncclao. 

Quin, ut tc supplcx pctcrcm ct tua limina adirem, iis 

Idcm oraus miindnt:i dabat. Gnatiquc xxttrisque, 

Alnia, prccor, iniscrerc; — ^potcs namquc omnia, ncc to 

Netpiiquam lucis Hccatc pnicfccit Avemis;— 

Si potuit Manis arccsserc coniugis Orpheus, 

Threieia frctus cithara fnli})usque canoris, lao 

Si fratrcm Pollux altcma inortc reiicmit, 

Itcpie rcditquc viain toticns. Quid Thcsoa, magnum 

Qui<l memorcm Alciden } et mi genus ab love summow 

Talibus orabat dietis, arascpic tcncbat, 
Cuin sic orsji loqui vates: Satc sanguine divom, 12S 
Tros Anchisiade, fucilis dcsccnsus Avemo; 
Noctos atquc dics i^atet atri ianua Dltis; 
Se<l i*cvocare gradum sui>enisquc cvadcro ad aura% 
IIoc opus, hic liibor cst. Pauci, quos aequu& amavit 
luppitcr, aut ardens evcxit ad acthora virtus, i«o 

Dis gcniti potucre. Tenent mcdia omnia silvae, 
(yocytosquc sinu labcns circumvcnit atro. 
(^uod si tantus amor mcnti, si tanta cupido est^ 
His Stygios innarc laciLS, bis nigra videre 
Tai*tara, ct insano iuvat indulgcrc lal>ori, 135 

Accipe, quac pcragenda priiis. Latct arboro opaca 
Aurcus ct foliirt et Icnto vimino ramus, 
lunoni infcmac dictus saccr; hunc togit omuis 
Lucus ct obscuris claudunt convallibus umbrao;. 
Sc<l non antc datur tclhiris opcrta subire, i4i> 

Auricomos quam qui decerpscrit arboro fetufl. 
Iloc sibi pulchra suum fcrri Proscrpina munuA 
Instituit. Primo avolso n<m deficit altor 
Aureus, ct simili frondescit virga metallo. 
Ergo altc vcstiga oculis, ct ritc repcrtum 14q. 

Caqic manu ; nanupic ipse volcns fiicilisquc seqaetar» 
Si tc fata vocant; alitcr non viribus ullis 
Vinccre, nec duro potoris convcllero forro.. 



B tor a 



AENEIDOS LIB. VJ 
g pura circumtulit unda. 



B lovi et rfimo fulicis olivac, 
'avitinio viro», dixitiiuc novissima verba. 

i Auneas ingenti molc sepulchrum 
klt, 8UHquo unna viro remumquc tubaiuquo, 
"~ ■ erio, qui nunc Miscnos ab illo 

rauniqno tenet pcr saccula nomen. zji 
ropcro exBoquitur pracccpta Sibyllac. 
fuit vastoquo inniania liiatu, 
k lacu nigro ncniuruniquc tcnebris, 
1 uliac poterant inpune vol:tutc8 

lialitus ntris 2» 

B Bupera ad convcxa fercbat: 
Mtii diicrunt nomiuc Aomon.] 
1 nigrantis tergii iuveucoa 
Q inrct^it vina saccrdos, 
B mcdia inter comua siictas zu 
I, libannna prinia, 
I, Caoloquo Ercbocguc pDtcntcm. 
I tniltros, topidumquo cruorcni 
bsrls. Ipso atri vcllcris ngtiani 
r Kimicnidum magnocquc Hoiori 2bi 

'■■'Tl.^iiiquo tilii, Proaerpina, vaeaun. 
I r.octumaa inchoat arna, 
uronun visccra flamniiB, 
infiindenB ardcntjbus cxtis. 
!> lumina solis ct ortus la 

iilain, et iuga cocpta moveri 
los DbilBre por unibram, 
cul <L pnNnd esto, profiuii, 
'mJWliriii iTOo; 
•^-"•«Hpo femim; M 

mbm firmo. '* 



•Wt ttpetUti '■f 



188 P. VERGILI MAU0NI8 

IIcu nimiuni do to vatcs, Misone, locuta ost. 
Vix o:i fatus crat, gcminao cum forto oolumbao m 
Il»s;i sub ora viri caelo voncro volantes, 
Kt vjridi scdcre solo. Tum maxuinus heros 
Matcrnas adgnoscit avcs, lactusquc prccatur: 
I^lsto duccSy o, si qim via cst, cursuiuquo pcr aoTM 
Dirigitc in lucos, ubi pingucm divcs opacat 
Kanius humuni. Tuquc, o, dubiis no dcfice rebafl^ 
Diva parcns. Sic cffatus vcstigia prcssit, 
<>b.servans, quac signa fenint, quo tondore penEant» 
Piiscentes illao timtuni prodirc volondo, 
(ju.intum iicio i^osscnt oculi scrvarc soquontum. 
Indo ubi venerc ad fauces gravcolontis Ayomi, 
Tolhuit se celercs, liquidumquc x>cr acra lapsae 
Sedibus optatis geniiniic sui)cr arboro sidunty 
Discolor unde auri per ranios aura rofulsit. 
(Jualo solet silvis bruniidi frigoro viscum 
Frondc vircrc nova, quod non sua sominat arbofl, 
Kt croceo fetii teretis circumdare truneos: 
Talis enit spocies auri frondcntis opaca 
Ilice, sic leni crepitabat bractca vcnto. 
Corripit Aeneas extemplo avidusquo rofringit 
Cunctantem, et vatis portat sub tccta Sibyllae. 
Ncc minus interca Misenum in litoro Teocri 
Flebant, ct cineri ingrato suprcma ferebant. 
Frincipio pinguem taedis ct roborc sccto 
Ingentcm struxerc pyram, cui frondibus atria 
Intexunt latera, ct feralis ante cupressos 
Oonstituunt, decorantque supcr fulgentibns amiis. 
Pars calidos latices ct aena undantia flammis 
I''xpediunt, coq^usque lavant frigontis et ungoimt. 
Fit gemitus. Tum menibra toro dcflDta reponunt^ 
riirpureasque super vestcs, velamina nota, 
Coniiciunt. Pars ingonti subicro fcrctro, 
Tristo ministerium, ct subiectam morc parcntom 
Aversi tcnuere faccm. Congesta crcmantor 
Turea dona, dapes, fuso cratcres olivo. 
Postquam conlapsi cineres et iiamma quioTit^ 
Roliquias vino et bibulam laverc fayillam, 
Osaaque Iccta cado texit Corynacus aeno. 



AENEIDOS LIB. VJ. 189 

Idcin ter socios pura circumtulit unda, 

Spargens rore levi et ramo felicis olivae, 23$ 

Lustravitque viros, dixitque novissima verba. 

At pius Aeneas ingenti mole sepulchrum 

Inponit, suaque arma viro remumque tubamquo, 

Monte sub aerio, qui nunc Misenus ab illo 

Dicitur, aeternumque tenet per saecula nomen, 235 

Ilis actis propere exsequitur praecepta Sibyllae. 
Spelunca alta fuit vastoque inmanis liiatu, 
Scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tcnebris, 
Quam super haud ullae poterant inpune volantes 
Tendere iter pennis: talis seso halitus atris 210 

Faucibus effiindens supera ad convexa ferebat: 
[Undo locum Graii dixerunt nomine Aomon.] 
Quattuor hic primum nigrantis t^rga iuvencos 
Oonstituit frontiquo invergit vina saccrdos, 
Et summas carpcns mcdia inter cornua saetas 216 

Ignibus inponit sacris, libamina prima, 
Vocc vocans Hecaton, Cacloquo Ereboquc potcntem. 
Supponunt alii cultros, tcpidumquo cruorcm 
Succipiunt pateris. Ipso atri vclleris agnam 
Acneas matri Eumenidum magnacque sorori 250 

Ense ferit, sterilcmque tibi, Proserpina, vaccam. 
Tum Stygio regi nocturnas inchoat aras, 
Et 8olid[a inponit taurorum viscera flammis, 
Pingue super oleum infimdens ardcntibus extis. 
Ecce autem, primi sub Imnina solis et ortus 255 

Sub pedibus mugiro solum, ct iuga cocpta movcri 
Silvarum, visaeque canes ululare per umbram, 
Adventante dea. Procul o, procul estc, profani, 
Oonclamat vates, totoque absistite luco; 
Tuque invado viam, vaginaque eripo ferrum; 200 

Nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo. 
Tantum effata, furens antro sc inmisit aperto; 
Illo ducem haud timidis vadentem passibus aequat. 

Di, quibus inperium est animarum, Umbraeque 
silentes, 
Et Chaos, et Phlegethon, loca nocte tacentia late, 28S 
Sit mihi faa audita loqui; sit numino vestro 
Pandcre res alta terra et caligino mersas. 



li»i» l\ VERGILI MARONLS 

l)»:iiit ob^curi sola sub nocto pcr uiubniiiiy 
roi'<[uc doinos Ditis vocuas et inania regna: 
(jnalo pLT inccrtiun lunain sub luco nialigna 
Ksi iter iii silvis, ubi ciiclum condidit umbra 
luppitcr, ct rcbus no\ :ibstulit atra coloreni. 
Vestibuluin iinte ii>suin priinisquo in faudbus Orci 
Luctus ct ultriccs posucro cubilia Curao; 
riillentcst^uo habitunt IMorbi, tristisque Seuectus, 275 
lit Mctus, ct iniilcsuiula Faincs, ac turpis EgestsiSy 
l'erribilcs visu fonuiic, Lctumque, Labosque; 
Tum consanguincus Lcti Sopor, ot mala mentis 
(iiiudia, inortifcinimquo ailvcrso in limine Bellum, 
Ferrei(pio Eumcnidum thaliimi, ct Discorditi deraens, 280 
ViiKireum crincm vittis inncxa cruentis. 

In incdio ramos annosaquo braochia pandit 
yhnus opaca, ingcns, quain scdoni Somnia volgo 
Viin.i tenere ferunt, foliisquc sub omnibus haer^t. 
Mult:u|ue praetcrcii vuiiarum monstra fcrarum sss 
Centiiuri in foribus stiibul-ant Scyllaoque biformes 
Kt centuingeininus Briareus iic bclua Lemae, 
Ilorrendum stridcns, fliimmisquo annata Chimaora, 
(Joru:ones lliirpyiiieque et forma tiicorporis umbrae. 
Corripit hic subitii trcpidus formidino fornmi 290 

Aenciis, strictamquc aciem venicntibus offert^ 
lOt, iji (locta comcs tenuis sine corporo vitas 
A(hn(mcat voUtarc cava sub imagino fonuae, 
Inruiit, et frustra fcrro divcrbcrct umbras. 

llinc Wa, Tartarci quac fcrt Achcrontis ad undaB. 
Turbidus hic caeno viistaquo voragiue gui^ges 
Aestuat atque omnem Cocyto eructat arcnam. 
Portitor has horrcndus aquas et flumina senrat 
Terribili squalorc Charon, cui plurima mento 
('anitics inculta iiicct, stimt lumina flamma, 
Sordidus ex humeris nodo dependct amictus. 
Ipse riitem conto subigit, velis(iue ministrat^ 
Et ferruginea subvectat corporii cymba, 
lam senior, scd cruda deo viridisquc scncctus. 
IIuc omnis turba ad ripas cffusa rucbat, 
Matres atciuo viri, dcfunctaquc corpora vita 
Magnanimum heroura, pucri innuptaequc pueUafita 



AENEIDOS LIB. VI. 191 

Inpositique rogis iuvenes ante ora parentum: 
Qiiam multa iu silvis autumni frigore primo 
Lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto 310 
Quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus 
Trans pontum fugat et t*erris inmittit apricis. 
Stabant orantes primi transmittere cursum, 
Tendebantquo manus ripae ulterioris amore. 
Navita sed tristis nunc hos nunc accipit illcs, m 

Ast alios longe submotos arcet arena. 
Aencas miratus enim motusque tumultu 
Dic, ait, o virgo, quid volt concursus ad amnem? 
Quidvo petunt animae] vel quo discrimine ripas 
Hae linquunt, illae remis vada livida verrunt? 320 
Olli sic breviter fata est longaeva sacerdos: 
Anchisa generate, deum ccrtissima proles, 
Cocyti stagna alta vldcs Stygiamque paludem, 
Di cuius iurare timent ct fallere numen. 
Haec omnis, quam ccrnis, inops inhumataquc turba cst ; 
Portitor ille Charon ; hi, quos vehit unda, sepulti. 320 
Nec ripas datur horrendus et rauca fluenta 
Transportare prius, quam scdibus ossa quierunt. 
Centum errant annos volitantquc haec litora circum; 
Tum demum admissi stagna exoptata revisunt. 330 
Constitit Anchisa satus et vestigia pressit, 
Multa putans, sortemque animo miscratus iniquain. 
Cemit ibi maestos et mortis honore carentis 
Leucaspim et Lyciae ductorem classis Oronten, 
Quos simul, a Troia ventosa per aequora vectos, 335 
Obruit Auster, aqua involvens navcmque virosque. 

Ecce gubemator scse Palinums agebat, 
Qui Libyco nuper cursu, dum sidera scrvat, 
l^^xciderat puppi mediis effusus in undis. 
Huno ubi vix multa macstum cognovit in umbra, 340 
Sic prior adloquitur: Quis to, Palinurc, deorum 
Eripuit nobis, medioquo sub aequoro mersit] 
Dic age. Namquo mihi, fixllax haud ante repertus, 
Hoc uno responso animum dehisit Apollo, 
Qui fore to ponto inoolumem, finisque canebat 341 
Ventumm Ausonios. En haec promissa fides est? 
Illo autem : Neque te Phoebi cortina fefellit, 



102 r. VEUGILI MARON18 

Diix Auchisiadc, ncc nic dcus acquoro moriit. 

Nanniue g^iibcniaclum imilta vi forto rovolmun, 

(*iii (l:itiis hacrebain custos cursuskxuo rcgobam, sto 

rnuH'i])itans tnixi mcami. Maria aspcra iuro 

Non ulhun pro mc tantum ccpisso timorcm, 

(^u:ini tui 110, spoliuta anni», excussa magistio, 

Dcficorot taiitis navis surgcntibus undis. 

Ti-is Xotus hil)oriia8 inmonsa pcr acquora noctos du 

Vexit me \ioIcntus aqua; >ix himino quarto 

Pros{)cxi ItaUam suinma sublimis ab unda. 

Piiulatim adnabam torrac; iam tuta tencbam, 

Ni gens crudcHs madida eum vcsto gravatum 

rreiisuntcmquc uiicis manibus capita aspcra montis 

Ferro iiiv:isissct, pracilamquc ignara putassot. 

Xune me fhictus habct, vcrsantque in litoro vcntL 

(^iod tc i)er caeli iucundum hmicn et auras, 

Per genitoreiii oro, per sjies surgcntis luli, 

Kripe mo his, inviete, malis: aut tu niihi tcrram 

Iniice, nainciue i)otc.^, portusque rcquirc Vclinos; 

Aut tu, si qua via cst, si quam tibi diva crcatrix 

Ostendit — neque eniiii, crcdo, sinc numino divom 

Fhiniina tanta panis Stygiamquc innarc paludom — 

l)a dextnun misero, et tecimi mc tollo pcr nndus, 820 

Hedibus ut saltcm j^hicidis in mortc quicscam. 

TaHa fatus crat, cocpit cum talia vatcs: 

Unde hacc, o PaHiiure, ti})i tam (Hra cupido? 

'i'u Stygias inhiimiitus jiquas amncmquc scvcmm 

J']uiiieiiidum aspiciea, ripamvo iiiiussus adibis? 

Desine fata deum flecti si^crarc prccando, 

Sed capc dicta mcmor, duri solatia casus. 

Nani tua finitimi, longe hitequc pcr urbcs 

Prodigiis acti caelcstibus, ossa piabunt, 

Et statueiit tunmhun, et tumulo soncmnia niittent^ 

Aeternunique locus PaHnuri uomcn habcbit 

Ilis (Hctis curac cmotae, pulsusque parumpcr 

Cordc dolor tristi; gau(let cognomino torra. . 

Ergo itcr inccptum peragunt fluvioquo proiHnqiiaiit 
Navita quos iam iiido ut Stygia prospexit ab onda 
Per tjieitum nomus ire i^edomque advertcro ripaflL 
Sic prior adgrccUtur dietis, :itquc incropat ultro: 



AENEIDOS LIB. VI. 193 

Quiscjuis es, armatus qui nostra ad flumin-.i tendis, 
Fare age, quid venias, iam istinc, et comprimc gressura, 
Umbrarum hic locus cst, Sonuii Noctisquc sbporac ; 3»(> 
Corpora viva nefas Stygia vectare carina. 
Ncc vero Alciden me sum laetatus cuntem 
Accepisse lacu, ncc Thesea Pirithoumquo, 
Dis quamquam geniti atquc invicti viribus essent. 
Tartareum ille manu custodcm in vincla pctivit, 3» 
Ipsius a solio regis, traxitque trementcm; 
Hi dominam Ditis thalamo deducere adorti. 
Quae contra breviter fata cst Amphrysia vates: 
Nullae hic insidiae tales; absistc moveri; 
Nec vim tela ferunt; licet ingens ianitor nntro 400 
Aetenmm latrans exsanguis terreat umbras, 
Casta licet patrui servct Proserpina limen. 
Troius Aeneas, pictate insignis et armis, 
Ad genitorem imas Ercbi dcscendit ad umbras. 
Si te nulla movct tantac j^ictatis imago, 40& 

At ranmm hunc — aperit ranmm, qm veste latebat — 
Adgnoscas. Tumida cx ira tum corda rcsidunt. 
Nec plura his. Ille admirans venerabile donum 
Fatalis virgae, .longo post temporo visuni, 
Caeruleam advcrtit puppim, ripaeqnc propinquat. 4K> 
Inde alias animas, quae per iuga longa sedebant, 
Dcturbat, laxatque foros ; simul accipit alveo 
Ingentem Aencan. Geniuit sub pondere cymba 
Biitilis, et multam accopit rimosa paludem. 
Taiidem trans iluvium incolumis vatcmque virumquo 
Informi limo glaucaque exponit in ulva. 

Cerberus haec ingens latratu regna trifauci 
Personat, advorso rccubans inmanis in antro. 
Cui vates, horrere vidcns iam colla colubris, 
Melle soporatam ct mcdicatis frugibus offam 420^ 

Obiicit. IUe fame rabida tria guttura pandens 
Corripit obiectam, atque inmania terga rcsolvit 
Fusus humi, totoquo ingons extenditur antro. 
Occupat Aeneas aditum custode sepulto, 
Evaditquo celer ripam inremeabilis undae. 42Cr 

Continuo auditae voccs vagitus et ingens 
Infaniuiiique animae flentes in limine prhno. 



VJi V. VEKI.MLI MARONIS 

QiioH (liikiH vitac oxsortis ct ab ubcro rapto6 
Abstulit atni dics ct fuiicrc incrsit accrbo. 
IIos iuxta falHo damiiati criiniiio mortiB. 4» 

Nci' vcn» hac siiic sortc (l:it:ie, siiio iudicc, scdcs: 
(^>ui(>itnr Minos uriiaiii iii(»vct; illc sileiitum 
('oiiciliuiiMiuc vocut vitas(|uo ct crimiiia discit. 
rroxuma dciiidc tciicut mucsti luca, qiii sibi letum 
Insoutes |)Cpcrerc mtuiu, luccmquo pcrosi 436 

rroieecrc aniniiis. Quain vcllcnt aethcrc iu alto 
Nunc ct pauiKiriom ct duros pcrferro laborcs! 
Fas ol>stat, tristiquc palus inamabilis unda 
Alligat, et novicns Styx intcrfusa cocrcct. 
Ncc procul hiiic iKirtcm fusi inonstrantur in omnem 4i) 
Lugentes cainpi; sic illos nomiuc dicunt. 
Ilic, (juos dunis ainor cmdcli tabc t>crcdity 
Sccreti cehint cidles ct invrtca circum 
Silva tcgit; cnruc non ipsa in mortc rcIintiuuiiL 
Ilis Phaedram ProcriiiKpic locis, maostamquc Eii- 
phylcn, m 

(Jrudclis nati monstrantem volncra, cemit, 
Kuadncn^iuc et Pasiphaen ; his Laodamia 
It comcs, et iuvenis quondain, nunc fcmiua, Caenoufl^ 
Kursus et in vctcrcm fato rcvoluta figurani. 
Inter quas Phocnissa reccns a volncrc Dido tfO 

lilrrabat silva in magna; quani Troius horos 
ITt primuin iuxta stetit adgnovitquc pcr umbram 
(Jbscuram, qualem priino qui snrgcrc mcnso 
Aut vidct, aut vidissc putat per nubila Lnnam, 
Demisit lacrimas, dulciquc adfatus amoro est: 4S6 

Infclix Dido, verus milii nuntius ergo 
Venerat exstinctam^ ferroqne extrcnia sccutaml 
/uneris hou tibi caussa fui? Pcr sidcra iuro, 
Per suporos ct si qua fides tcllurc sub ima est^ 
Invitus, rcgina, tuo dc litoro ccssi. «C 

Scd mo iussa dcum, quac nunc has iro pcr umbrai^ 
Per loca senta situ cogunt noctemquc profundam» 
Inperiis cgcro suis ; ncc crcdere quivi 
llunc tantum tibi mc discessu fcrre dolorem. 
Sistc gradum, toqijc aspoctu no subtraho nostro. 4M 
Quem fugis ? oxtrcmum fato, quod te adloquor, hoo ert. 



AENEIDOS LIB. VI. 195 

Talibus Acneas ardentem et torva tuentem 
Lenibat dictis animum, lacrimasque ciebat. 
Illa solo fixos oculos aversa tencbat, 
Nec magis inccpto voltum scrmono movetur, 470 

Quam si dura silex aut stet Marpesia cautes. 
Tandem corripuit sese, atque ininiica refugit 
In nemus umbriforum, coniunx ubi pristinus illi 
Respondot curis aequatquc Sychaeus amorem. 
Nec minus Aeneas, casu concussus iniquo, 476 

Frosequitur lacrimans longc, et miseratur euntem. 

Indo datum molitur iter. laniquo arva tenebant 
Ultima, quae bello clari secreta frequentant. 
Hic illi occurrit Tydeus, hic inclutus armis 
Parthenopaeus et Adrasti pallentis imago; 4B0 

Hic multum flcti ad superos bcUoque caduci 
Dardanidae, quos illc omnis longo ordine cemens 
Ingemuit, Glaucumque Medontaquo Thersilochumquo, 
Tris Antenoridas, Ccrcrique saci-um Polyphoeten, 
Idaeumque, etiam currus, etiam arma tenentem. 465 
Circumstant animae dcxtra lacvaque frcquentes. 
Nec vidisso semel satis est; iuvat usque morari, 
Et conferre gradum, et veniendi disccrc caussas. 
At Danaum proceres Agamemnoniaeque phalanges 
Ut videre virum fulgentiaque amia per umbras, 490 
Ingenti tropidare metu; pars vertere terga, 
Ceu quondam peticrc ratcs; pars toUcro voccm 
Exiguam: inceptus clamor fmstratur hiantis. 

Atque hic Priamiden laniatum corpore toto 
Deiphobum videt et lacerum crudelitcr ora, m 

Ora manusque ambas, populataque tempora raptis 
Auribus, et trancas inhonesto volnere naris. 
Vix adco adgnovit pavitantcm et dira tegentem 
Supplida, et notis compellat vocibus ultro: 
Deiphobe armipotens, genus alto a sanguine Tcucri, 600 
Quis tam crudelis optavit sumere poenas? 
Cui tantum de te licuit? Mihi fama suprema 
Nocte tulit fessum vasta to cacde Pelasgum 
Prooubuisse super confusae stragis acervmn. 
Tunc egomet tumulum Rhoeteo in litore inanom 505 
Oonstitui, et magna Manis ter voce vocavi. 
16 



196 P. V£HG1LI MARONIS 

Xonicn ot arma locum scrvant; to, amice, noqiiivi 

Conspiccrc et patria doccdons ponere terra. 

Ad quac rriiunidos: Nihil o tibi amico rolictnm; 

Oumia Doiphobu solvisti ct fmicris umbris. sii 

8od nio fiitii nica ot scchis cxitialo Lacacnao 

11 is incrscrc nialis; ilhi hncc moumnenta reliquit. 

N:un(;[uo ut suprouiiun fulsa intcr gaudia noctem 

Kgorinnis, nosti; ct nimium mcminisso ncccsse est 

C'Um fiitiilis Ciiuus siiltu sut>cr ardua venit 515 

Porgama et armatum poditom gravis attulit alyo, 

IUa, chorum simulans, cuiuitis orgia circum 

Duoobat Phrygias; flammam mcdia ipsa tcnebat 

Ingontom, ct summa Danaos cx arco vocabat 

Tum niCy confoctum curis somuoquo gravatum, 620 

Infolix habuit thalamus, prcssitquo iacentom 

Diilcis ct alta (luies placidacquo simillima mortL 

l^Jj^rej^ia interea coniunx arma omnia tcctls 

Amovet, et fiduni ciipiti subduxerat onscm; 

Intra tccta vocat j\Ieneluum, et limina pandit^ 625 

iSoilicot id magnum si^enuis forc munus amanti, 

Et fiimam cxstingui vetorum sic posso malonim. 

Quid moror^ inrumpunt thnhmo; comes additur una 

Ilortiitor sceloruni Aeolidos. Di, talia Graiis 

Instjuirat<3, pio si poouiis orc rcposco. sao 

Scd tc qui vivuin ciisus, agc, fiirc vicissim, 

Attulorint. Pelagino vcnis crroribus actusy 

An monitu divom? an quao te Fortuna fatigat^ 

Ut tristis sino solc domos, loca turbida, adiresf 

Ilac vicc scrmonum roscis Aurora quadrigis sss 

lam mcdium aetherio cursu traicccrat axem; 

Et fors omno datum triihcrent pcr talia tcmpas; 

Scd comcs admonuit brcvitcrquo adfata Sibylla est: 

Nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas. 

Ilic locus est, partis ubi se via lindit in ambaa: 6M 

Dextcra quac Ditis magni sub moenia tondit^ 

Ilac itcr Elysium nobis; at lacva malorum 

Excrcet pocnas, ct ad inipia Tartara mittit 

Deiphobus contra: No saevi, magna saccrdoB; 

Disoodam, cxplcbo munorum, reddarquo tohcbr]& 

I dccus, i, nostnmi ; melioribus utero fatis. 



AENEIDOS LIB. VT. 197 

Tantum effatus, et in verbo vestigia torsit. 

llespicit Aencas subito, et sub rupe sinistra 
Moenia lata videt, triplici circumdata muro, 
Quae rapidus iiammis ambit torrcntibus amnis, 560 
Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa. 
Porta adversa, ingens, solidoque adamante columnae, 
Vis ut nulla virum, non ipsi exscindere bello 
Caelicolae valeant; stat ferrea turris ad auras, 
Tisiphoneque sedcns, palla succincta cruenta, 6» 

Vcstibulum cxsomnis scrvat noctesque diesque. 
Hinc exaudiri gemitus, et saeva sonare 
Verbera; tum stridor ferri, tractaeque catenae. 
Constitit Aeneas, strcpituque exterritus haesit. 
Quae scelerum facies] o virgo, effare; quibusvo 600 
Urguentur poenis? qms tantus plaugor ad auras? 
Tum vates sic orsa loqui: J)ux inclute Teucrmn, 
Nulli fas casto sceleratum insistere limen; 
Sed me cum lucis Hecate praefecit Avemis, 
Ipsa deum poenas docuit, perque omnia duxit. 566 
Gnosius haec Rhadamanthus habet, durissima regna, 
Castigatque auditque dolos, subigitque fateri, 
Quae quis apud superos, furto laetatus inani, 
Distulit in seram commissa piacula mortem. 
Continuo sontis ultrix accincta flagello 570 

Tisiphono quatit insultans, torvosque sinistra 
Intentans anguis vocat agmina^acva sororum. 
Tum demum horrisono stridentes cardine sacrae 
Panduntur portac. Cernis, custodia qualis 
Vestibulo sedeat? fades quae limina servet? 575 

Quinquaginta atris inmanis hiatibus Hydra 
Saevior intus habet sedem. Tum Tartarus ipse 
Bis patet in praeceps tantum tenditque sub umbras, 
Quantus ad aetherium cacli suspectus Olympum. 
ilic genus antiquum Terrae, Titania pubes, 586 

Fulmine deiecti fundo volvuntur in imo. 
11 ic et Aloidas geminos inmania vidi 
Corpora, qui manibus magnum rescindere caelum 
Adgressi, superisquo lovem detrudere regnis. 
Vidi et crudelis dantem Salmonea poenas, 68& 

Dum flammas lovis et sonitus imitatur Olympi. 



m 1*. VEROILl MARONIS 

(juuttuoi liic invcctus oquis ct lampacla quassans 
I\r (ir^iuiii ]>(>pii1()s mcditiotiuo pcr Elidis urbcm 
UklI ovuiis, (livonniuo sibi {losccbat houorcm, 
l>(.Miii'iis! (pii iiiiub(»s vt iKMi iuiitabilo fulmcu 600 

Aoro ci (-4>niip(.*(luiu pulsu siiuuhirot Cipiorum. 
At p:itcr <iiiiiiip(»t(.-iis (lciiKii iiitor nubila tclum 
(\iiiti>rsit, iiou illo faoes iicc fumoa tacdiH 
I.umiiia, praoc'i[tit(Minpio iiimaiii tiirbiiic adc^t 
\(.»(' ijnii vi Tityon. Torrao oiiiiiiparontis alumnum^ C06 
Cornoro orat, iK.»r tola iiovoni cui iujjcra corpus 
rurrijLritur, rostnxiuo innianis voltur obunco 
Iniiiortalo ioour tondons focundaquo t)Ocnis 
ViscvTa riniaturquc opulis habitat^iuo sub alto 
Pcctorc. ncc fibris roquioa datur uUa rcnatis. aoo 

(^iiid niciiiorcni Lapitlias. Ixiona ririthoumquo ? 
(^uos supcr atra silcx iaiii iani lapsura cadcntiquo 
Iiuniinct adsiiiiilis; luccnt ^a^nialibus altis 
Anrca fulcra toris, opulaoipio antc ora paratoo 
Ko^nfico luxu; Kuriaruin niaxuma iuxta eOi 

Accubat, ot manibus prohibot contingcro mcnsaSy 
ICxsur^itipio faccm attollons, atquc intonat ore. 
Ilic, (piibus iiivisi fratros, dum vita mancbaty 
rulsatusvc paroiis, ot fraiis iniicxa clicnti, 
Aut (jui divitiis soli incubuoro rcportis, eio 

Ncc i^artom j)osucro suis, quac maxuma turba ost, 
(^uitiuo ob adultcrium«cacsi, quiquc arma sccuti 
Inipia noc voriti doniinorum fallcrc dcxtras, 
Inclusi |)()oiiam oxspoctixnt. No quacre docori, 
(juain iH)onain, aut (piac forma viros fortunavo morBit. 
Saxuin in^ons volvunt idii, radiisquo rotarum 616 

Districti i^cndont; sodot, actoniumquo scdobit, 
Infclix Thosous; Phlogyasquo miscrrimus onmis 
Admonct ct niaj^na toftt:itur vocc pcr umbras: 
*'l)iscito iustitiam nioniti, et iion tomncro divoB." 
Vcndidit hic auro patriain, doniinumquo potontom 
Inposuit; fixit Icgos prctio atquo rofixit; 
Ilic tlialamum invasit natao vctitosfpic hymonaeoa; 
Ausi omncs inmanc ncfas, [lusoquc potiti. 
Non, mihi si linguao ccntimi sint oraquc contum, 
Fcrroa vox, omnia scclerum conprondoic formas. 



AENEIDOS LIB. VI. 190 

Omnia poenarum percurrere nomina possim. 

Haec ubi dicta dedit Phoebi longaeya saccrdos: 
Sed iam age, carpe yiam et susceptum perfice munus ; 
Adceleremus, ait; Gyclopum educta caminis 6M 

Moenia conspicio atque adverso fomice portas, 
Haec ubi nos praecepta iubent deponere dona. 
Dixerat, et pariter, gressi per opaca viarum, 
Corripiunt spatium medium, foribusque propinquant. 
Occupat Aeneas aditum, corpusque receuti 635 

Spargit aqua, ramumque adverso in limiDe figit. 

His demum exactis, perfecto munere divae, 
Devenere locos laetos et amoena virecta 
Fortunatorum nemorum sedesque beatas. 
Largior hic campos aether et lumine vestit 6M 

Purpureo, solemque suum, sua sidera norunt. 
Pars in gramineis exercent membra palaestris, 
Oontendunt Indo et fulva luctantur arena; 
Pars pedibus plaudunt choreas et carmina dicunt. 
Nec non Threicius longa cum veste sacerdos 645 

Obloquitur numeris septem discrimina vocum, 
lamque eadem digitis,iam pectine pulsat eburno. 
Hic genus antiquum Teucri, pulcherrima proles, 
Magnanimi heroes, nati melioribus annis, 
Ilusque Assaracusque et Troiae Dardanus auctor. 660 
Arma procul currusque virum miratur inanis. 
Stant terra defixae faastae, passimque soluti 
Per campiun pascuntur equi. Quae gratia curruum 
Armorumque fuit vivis, quae cura nitentis 
Pascere equos, eadem sequitur tellure repostos. 6G6 
Conspicit, ecce, alios dextra laevaque per herbam 
Vcscentis laetumque choro Pacana canentis 
Inter odoratum lauri nemus, unde supeme 
Plurimus Eridani per silvam volvitur amnis. 
Hic manus ob patriam pugnando volnera passi, 
Quique sacerdotes casti, dum vita manebat, 
Quiquo- pii vates et Phoebo digna locuti, 
Inventas aut qui vitam excoluero pcr artis, 
Qiiique sui memores alios fecere niorendo; 
Omnibus his nivea dnguntur tempora vitta. 
Quos drcumfusos sic est adMa Sibylla, 



200 P. VERCaLI MARONIS 

MuH^iouin anto omnis; luedium nam plunma tnrb» 

lluiic habet, sitquo humcris exstantem suspicit nltis: 

Dicito, folicos aninuio, tu(]uo, optumo vatos, 

Quiic rc<j^i(» Aiiciiison, quis hubot locus? illius orgo OTO 

Voniinus ot nitignos P>chi tranavinms amnis. 

At«{fio huic rc8i)onsuni puu-.is ita rcddidit heros: 

NulH ccrta domus; hicis hiibitumus opuciSy 

'iii|Mirumquo toros ot prata rcccntia rivis 

Inooliinus. Scd vos, si fcrt ita corde Yolontas» 075 

lioc 8ui)crato iugum; ot fiicili iam tramite sistam. 

Dixit, ct anto tulit g^rossmn, camposquc nitontis 

I)c8iii)cr ostcntat; dchinc summa cacumina linquunt. 

At pator Anchiscs ))onitus convalle vircnti 
IiK^hisas aniinas supcnnnquc ad iumen ituras so 

Lustnibat studio rccolons, omncmiiue suorum 
Forto rocciiHcbat nunicmm carosquo nepotes, 
F:it:upio fortiina.s([uo virum morosquo manusqua 
Is(iuo ubi tcndontcin advcrsutn por gramina vidit 
Aciio:in, ahicris ])alnia8 utrasquc tctondit, 
Ktfiisacquc gciiis lacrimae, ct vox oxcidit ore: 
Vonisti taiidom, tuaquo oxspoctata porcnti 
Vjcit itor dunnn pictas? datur ora tucri, 
N:itc, tiia, ot notas iiudirc ct reddore Yoces? 
Sic c(]U'dem duccbam animo robarquo futuruniy 
Teiiipora linumcrans, ncc mo mca cura fcfollit 
(ju:i8 cgo to torras ot quanta pcr aequora Yectuin 
Accipio! quantis iactatum, nate, poriclis! 
Quiini mctui, iic (]uid Libyao tibi rogiia nocoreiitl 
IDo iiutoin: Tua mo, gonitor, tua tristij» imago, 
Saepius occurrcns, haec liniina tcndcrc adcgit; 
Stiuit salo Tyrrhcno classcs. Da iungcro dextramy 
l):i, gcnitor, tcquo amploxu no subtn\ho noatro. 
iSic niemorans largo flotu simul ora rigabat 
Ter conatus ibi collo dare bracchia circam^ 
Ter frustra conprensa manus cfTugit imago, 
Par Icvibus vcntis volucriquc simillima somno. 

Interca Yidot Aeneas in vallo reducL^i 
Seclilaum nemus ct virgulta sonantia silvis, 
Lcthaoumque, domos plucidas qui praonatat, «» nT i <w> 
Himc circum innumerae gentes popiUique yolabant" 



AENEIDOS LIB. VI. 201 

Ac volut in pratis ubi apes acstato scrcna 
Floribus insidunt variis, et candida circum 
Lilia funduntur; strepit omnis murmure campus. 
Ilorroscit visu subito, caussasquo rcquirit 710 

Inscius Aeneas, quae sint ea flumina porro, 
Quive viri tanto conplerint agmine ripas. 
Tum pater Ancliises: Animae, quibus altera fato 
Corpora debentur, Lethaei ad fluminis undam 
Securos latices et longa oblivia potant. 715 

Has equidem memorarc tibi atquc ostendere coram, 
lampridem hanc prolcm cupio cnumcrarc meorum, 
Quo magis Italia mecum laetcro rcperta. 
O pater, anne aliquas ad caelum hinc ire putandum est 
Sublimis animas, iterumquo ad tarda reverti 720 

Oorpora] quae lucis miseris tam dira cupido? 
Dicam cquidem, nec to suspensum, nate, tenebo; 
Suscipit Anchises, atque ordino singula pandit. 

Principio caelum ac terras camposque liqucntis 
Lucentemquo globum Lunao TitaiiiaqUo astra 725 

Spiritus intus alit, totamquo infusa per artus 
Mens agitat molem et magno se corpore miscot. 
Inde hominum pecudumque genus vitaequo volantum 
Et quae marmorco fert monstra sub aequoro poutus. 
Igneus est oUis vigor et caelestis origo 730 

Seminibus, quantum non noxia corpora tardant 
Terrenique hebetant artus moribundaque membra. 
Hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, nequo 

auras 
Respiciunt clausae tenebris et carccre caeco. 
Quin et supremo cum lumine vita reliquit, 736 

Non tamen omne malum miseris nec funditus omncs 
Corporeae excedunt pestes, penitusque necesso ost 
Multa diu concreta modis inolescere miris. 
Ergo exerceutur poenis, veterumque malorum 
Supplicia expendunt: aliae panduntur inanis 740 

Suspensae ad ventos; aliis sub gurgite vasto 
Infectum ehiitur scelus, aut exuritur igni; 
Quisquo suos patimur Manis; exinde per amplum 
Mittiumr Elysium, et pauci laeta arva tenomus; 
Donec longa dies, perfecto temporis orbo, 745 



202 P. VERGILI MAR0XI8 

ConorcUiin cxcniit labcni, puruniquo rclinqidt 
Aotlioriuiii scimin at<|uc aurai simplicu ignem. 
Ii:is 4»iniiis, ul)i niiilc rotim volvcre pcr annoi^ 
Letliaeuia al Huviuni dcus cvucat ag^minc uiagno, 
Scilicct iiiineinorcs su]>cni ut eonvcxa rcvisant 7fi0 

Ivursus ct incipiant in cori>or.i vcllc reTertL 

l)ixcrat Ancliiscs, natiiinquc unaque Sibyllam 
Coiivcntus traliit in nictlios turbamqae sonantom, 
Kt tuinuluin cai>it, uiulo oinnis longo ordino possit 
Ailvorsos lcgoro, ot voniontuin disccro voltua. 756 

Nunc ago, D.mlaniain prolom quao dcinde soqoatur 
Gloria, (^ui inanoant Ital.i ilc gentc uepotes, 
Inlustris aninnis nostruinquc in nomen ituras, 
Kxpcdiain dictis, ct tc tua fata docebo. 
Illo, vidcs, pura iuvonis qui nititur hasta, 780 

rroxuma sorto tcnot luois loca, primus ad auras 
Actliorias Italo coinniixtus sanguino surgct, 
iSilvius, Albaiuun noinon, tu:i i^ostuma proles, 
(^uom tibi longaOvo sonun Lavinia coniunx 
Ktluoct silvis rogcni rogunniuc parcntem, 781 

IJndc gonus Loiiga nostnnn dominabitur Alba. 
rroxmnus illc Proc.is, Troianac gloria gentis, 
i']t Capys, ot Nuinitor, ot (jui to nomine reddet 
Silvius Aonoas, pjiritor piotatc vcl armis 
Pigrogius, si uin(|U:iin rcgnandam accepcrit Albam. 770 
C^ui iuvoncs! (|uantas ostcntant, aspice, yiris, 
At({uc umbrata gorunt civili tcmpora quercu! 
11 i tibi Nomciitum ct Gabios urbomque Fidenam^ 
II i C(3llatinas inj)oncnt montibus arces, 
romotios Castrunujue Inui Bolamque Coramqoe. 7» 
ilaco tuin noinina crunt, nunc sunt sinc nomine terrae. 
Quin ot avo comitcni sese Mavortius addot 
Koniulus, Assaraci qucm sanguinis Ilia roater 
Educet. Vidcn', ut gcmintie stant vertice cristao^ 
Kt pater ipsc suo supenun iain signat honore? tso 

p]n, huius, nate, ausiaciis illa incluta Roma 
Inj)enuin terris, aninios ao<juabit Olympo, 
Sej)tcinque una sibi muro circumdabit arces, 
Felix prole virum: qualis i^erccyntia mater 
Invcliitur curru Phrygias turrita pcr urbes, 



AENEIDOS LIB. VI. 208 

Lacta deum partu, centum conplexa nepotes, 
Oniuis caelicolas, omnis siipera alta tenentis. 
lluc gcminas nunc flecte acies, hanc aspice gentem 
Romanosque tuos. Ilic Caesar et omnis luli 
Progenies, magnum caeli ventura sub axem. 790 

Hic Vir, hic est, tibi quem promitti saepius audis, 
Augustus Caesar, Divi genus, aurea condet 
Saecula qui rursus Latio regnata per arva 
Satumo quondam, supcr et Garamantas et Indos 
Proferct inperium; iacct extra sidera tellus, 795 

Extra aiini solisque vias, ubi caelifcr Atlas 
Axcm humcro torquct stellis ardentibus aptum. 
Iluius in adventum iam nunc et Caspia regna 
llcsponsis horrent divom et Maeotia tcllus, 
Et septcmgcmini turbant trepida ostia Nili. 800 

Nec vero Alcidcs tantum telluris obivit, 
Fixerit aeripedem ccrvam licet, aut Erymanthi 
racarit nemora, et Lemam tremefecerit arcu; 
Ncc, qui pampincis victor iuga flectit habenis, 
Liber, agens celso Nysae de vertice tigris. 806 

Et dubitamus adhuc virtutem extendere factis, 
Aut metus Ausonia prohibet consistere terra? 
Quis procul ille autem ramis insignis olivae 
Sacra fercns? Nosco crinis incanaque menta 
Regis Romani, primam qui legibus urbem 810 

Fundabit, Curibus parvis et paupere terra 
Missus in inperiuiii magnum. Cui deinde subibit, 
Otia qui rumpet patriae residesque movebit 
Tullus in arma viros et iam desueta triumphis 
Agmina. Quem iuxta sequitur iactantior Ancus, • 8i5 
Nunc quoque iam nimium gaudens popularibus auris. 
Vis et Tarquinios reges, animamque superbam 
Ultoris Bruti, ftiscesque videre receptos? 
Consulis inperium hic primus sacvasque securcs 
Accipiet, natosque pater nova bella moventis 820 

Ad poenam pulchra pro libertato vocabit, 
Infelix! Utcumque ferent ea facta minores, 
Vincct amor patriac laudumque inmcnsa cupido. 
Quin Decios Dnisosque procul saevumque securi 
Aspice Torquatum et referentem signa Camillum. 825 



204 P. VERGILI MAi ONIS 

Illnc autem, paribiis quas fulgcro ccmis iu aniils, 

('()uc<>r<ic8 auimao uunc ct dum nocto prcunuitur, 

IIou <ju:mtum iiitor sc l>cllinn, si lumiua vitac 

Atti*;eriiit, «juantas acics stragcnniuo cicbunt! 

Agj^cribus socer Alpiuis atquc arco Monocci 830 

I )est'eu(lcns, gcncr advcrsis instructus Eois. 

Ne, pueri, nc tunta aniinis adsucscito bella, 

Neu iKitriao validas in viscera vcrtitc viris; 

Tu<iuo prior, tu |mrcc, fj^cnus <iui ducis Olynipo, 

Troiicc tcla inauii, sanguis mcus ! — 836 

nie tnuinj)hat:i ('apitolia ad alta Corintho 

Vietor nget currum, cacsis insignis Acldvis. 

Kniet ille Argos Agamcmnoniasque Mycenas, 

Ipsunupic Aciiciden, gcnus armiiH>tcntis Acliilli, 

1)1 tus avos Troiac, tcmpla ct temcrata Mincnrae. 8io 

(juis te, magnc Cato, tacitum, aut tc, Cosse, relinquat? 

(^uis Gracclu gcnus, aut geminos, duo fulmina belli, 

Scij)iadas, clailcm Libyae, parvoquo potcntcm 

Fabricium, vol to sulco, Scrranc, scrcnteml 

(^uo fessum ra{)itis, Fabii ? tu Maxumus ille es, 816 

rnus qui nobis cunctando restituis rem. 

Excudent alii spirantia mollius acra, 

Credo c<iuidcm, ^ivos ducent do marmore voltuB, 

Orabunt caussas melius, caeliquo mcatns 

Describcnt radio et surgentia sidcra diceut: 

Tu regero inj>crlo populos, Romanc, mcmento; 

llae tibi crunt artes; j)acisque injwncre morem, 

rarcero subiectis, ct dcbellarc supcrbos. 

Sic imicT Anchises, atquc haec mirantibus addit: 
Aspicc, ut insignis spoliis Marccllus opimis 
Ingreditur, victorque viros sui^ercminet omnis! 
llic rem llomanam, magno turbanto tumultu, 
Sistet, cqucs stcrnet Poenos Gallnmquo rebellom, 
Tertiaquo arma patri sus{)cndet capta Qnirino. 
Atque hic Aeneas; una namquo irc videbat 
Kgrcgium forma iuvonem et fulgentibus armis, 
Sed frons laeta parum, et deiecto lumina Toltu: 
Quis, pater, illo, vinim qui sic comitatur eunteml 
Filius, annc aliquis magna de stirpo nepotuml 
Qius ptrcpitus circa comitum ! quantum instar in ipBof 



AENEIDOS LIB. VI. 206 

Scd nox atra caput tristi circumvolat umbra. 8C6 

Tum patcr Anchises, lacrimis ingressus obortis: 
O gnate, ingentem luctum ne quaere tuonim; 
Ostendent tcrris hunc tantum fata, neque ultra 
Esse sinent. Nimium vobis Romana propago 870 

Visa potens, Superi, propria haec si dona fuissent. 
Quantos ille virum magnam Mavortis ad urbem 
Campus aget gemitus! vel quae, Tiberine, videbis 
Funera, cum tumulum praeterlabere recentem! 
Nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos 875 

In tantum spo toUet avos, nec Romula quondam 
Ullo se tantum tellus iactabit alumno. 
Heu pietas, heu prisca fides, invictaque bello 
Dextera! non illi se quisquam inpune tulisset 
Obvius armato, seu cum pcdes iret in hostem, sso 
Seu spumantis equi foderet calcaribus armos. 
Heu, miserande puer! si qua fata aspera rumpas, 
Tu Marcelhis cris. Manibus date lilia plenis, 
Purpureos sparg?>m flores, animamque nepotis 
His saltem adcumulem donis, et fungar inani 8d5 

Munero. — Sic tota passim regione vagantur 
Acris in campis latis, atque omnia lustrant. 
Quae postquam Anchises natum per singula duxit, 
Incenditque animum famae venientis amore, 
Exin bella viro mepiorat quae deinde gerenda, 890 
Laurentisque docet populos urbemque Latini, 
Et quo quemque modo fugiatque feratque laborem. 
Sunt geminao Somni portae, quarum altera fertur 
Comea, qua veris facilis datur exitus ITmbris; 
Altera candenti perfecta nitens elephanto, 886 

Sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes. 
His ubi tum natum Anchises unaque Sibyllam 
Prosequitur dictis, portaque emittit ebuma, 
IIlo viam secat ad navis sociosque revisit; 
Tum 80 ad Caietao recto fert litore portum. 900 

Ancora de prora iacitur; stant litore puppes. 



P. VKRGILI MARONIS 

AENEIDOS 

LIBER SEPTIMUS. 



Tu quo(inc litonbus nostris, Aencia nutrix, 

Aotcrnani nioricns famam, Caieta, dcdisti; 

Et nunc scrvat honos sedcm tuus, ossaquo nomen 

llosi>cria in magna, si qua cst ea gloria, signat. 

At pius cxsoquiis Acncas rite solutis, 5 

Ajj:^'cre conposito tumuli, postquam alta quierunt 

Actpiora, tcndit itcr volis, portumque relinquit. 

Adspirant aurao in noctcm, ucc caudida cursus 

Ijuna ncgat, splondct trcmulo sub lumine pontua. 

Proxvuna Circacao raduntur litoi*a terrao, 10 

1)1 ves inacccssos ubi Solis filia lucos 

Atlsiduo rcsonat cantu, tcctisque supcrbis 

Urit odoratam nocturna in lumina cedrum, 

Arguto tcnuis porcurrcns pcctine telas. 

Ilinc cxaudiri gcniitus iraeque lconum, 16 

Vincla rccusantuni ot scra sub nocte rudentum, 

Sactigcriquo sucs atquc in pracscpibus ursi 

Sacviro, ac formac magnorum ululare luponim, 

(^uos hominum ex facic dca sacva potentibus herbis 

huhicrat Circe in voltus ac tcrga ferarum. M 

(Juac ne monstra pii patcrcntur talia Troes 

Dolati in portus, nou litora dira subircnt, 

Ncptmms vcntis inplcvit vcla sccuudis, 

Atquc fugam dcilit, ct practcr vada fervida yexiii 

lanKpio rubcsccbat radiis niare, ct acthero ab alto 
Am*()ra in roscis fulgobat lutca bigis: 
Cum venti posuere, omnisque repcnte resodit 
Flatus, et in lcnto hictantur marmore tonsae. 



J 



AENEIDOS LIB. VH. 207 

Atque hic Aeneas ingentem ex aequore lucum 
Prospicit. Hunc inter fluvio Tiberinus amoeno, 30 
Verticibus rapidis, et multa flavus areua, 
In mare prorumpit. Variae circmnque supraque 
Adsuetae ripis volucrcs ct fluminis alveo 
Aethera midcebant cautu, lucoquo volabant. 
Flectere iter sociis terraeque advertere proras 35 

Inperat, et laetus fluvio succedit opaco. 

Nunc age, qui reges, Erato, qiuie tcmpora rerum, 
Quis Latio antiquo fuerit status, advena classem 
Cum primum Ausoniis exercitus adpulit oris, 
Expediam, et primac revocabo exordia pugnae. 40 
Tu vatem, tu, diva, mone. Dicam horrida bella, 
Dicam acies, actosque animis in funcra reges, 
Tyrrhenamque manum, totamque sub arma coactam 
Hesperiam. Maior remm mihi nascitur ordo, 
Maius opus moveo. Rex arva Latinus et urbes tf 
lam senior longa placidas in pace regebat. 
Hunc Fauno et nympha genitum Laurente Marica • 
Accipimus; Fauno Picus pater; isque parentem 
To, Saturne, refert; tu sanguinis ultimus auctor. 
Filius huic fato divom prolesque virilis 60 

Nulla fuit, primaque oriens ercpta iuventa est. 
Sola domum et tantas servabat filia sedes, 
lam matura viro, iam plenis nubilis annis. 
Multi illam magno e Latio totaque petebant 
Ausonia; petit ante alios pulcherrimus omnis 66 

Tumus, avis atavisquo potens, quem regia coniunx 
Adiungi generum miro properabat amore; 
Sed variis portenta deum terroribus obstant. 
Laurus crat tecti medio in penetraUbus altis, 
Sacra comam, umltosque metu servata per annos, eo 
Quam pater inventam, primas cum conderct arces, 
Ipse ferebatur Phoebo sacrasse Latinus, 
Laurentisque ab ea nomen posuisse colonis. 
Huius apes summum densae — mirabilo dicta — 
Stridore ingenti liquidum trans aethera vectae, es 
Obsedere apicem, et, pedibus per mutua nexis, 
Examen subitum ramo frondente pependit. 
Continuo vates, Externum ceniimus, inqait> 



208 P. VERGILI MAR0NI8 

AilvcDtire vinim, ot partis i^etere agmen easdom 
PtirtibuH ex isdem, ct summa domiuiricr arca 70 

Pniotcrea, castis adolct dum altaria taedis, 
rt iuxta geuiturcm adstiit Lavinia viiigo, 
Visa, ucfiis, lougis coupreudcro crinibus ignem, 
Atijuc oumcui oniatuui ilauima cropitanto crcmari, 
Re<^alis4][uc acccusii couuis, acccnsa coronam, «78 

Jusiguem gcuuuis; tuui fumida lumino fulvo 
Juvt>lvi, ivc totis Volc:\uuui spurgcro tectis. 
Id vero liorreuduui ac visu mirabilc forri: 
Xauiquc forc iulustrcui fimia fatisquo cancbant 
Ipsaui, seil i)oi>ul() uuigimm portcndcro bellum, bo 

At rcx sollicitus moustris, oracula Fauni, 
F:itidici gcuitoris, adit, lucosque sub alta 
Cousulit Albiuiea, ueuiorum quao maxuma Bacro 
Fouto souat, SLicvaui(j[uo cxhalat opaca mephitim. 
lliuc Itiilao gcutcs omuisque Oeuotria tellus as 

lu dubiis rcspousa petuut; huc dona saccrdos 
Cuiu tulit et cacsarum oWum sub nocte silonti 
Pellibus iucubuit stnitis soinnosque petivit, 
^lulta modis siiuulacra vidct vohtantia miris, 
Et varias audit voccs, fruiturque doorum 00 

Couloquio, atquo iuiis Acheronta ad&itur Avemis. 
Ilic ct tuiu pater ipso pctcns rosj^ousa LaUnus 
Ceutum lanigoras mactabat rito bidcntis, 
Atquc haruiu elfultus tergo stratisque iaoebat 
Vellenbus: subita ex alto vox roddita luco est: of 
Ne pete counubiis uatam sociaro Latinis, 
luea progenies, thalaniis ueu crede paratis; 
Externi veniunt gcueri, qui sangtune nostmm 
Noiucu iu astra feraut, (porumque ab stirpe nepotes 
(./nuiia sub pcdibus, qua Sol utrumque recurrens uo 
A-picit Oceauum, vcrtiquc rcgi(iuo videbunt. 
liucc rcsponsa patris Fauui luonitusque silenti 
Nocto datos noh ipso suo premit oro Latinus^ 
Sed circmu lato volitans iam Fama per urbes 
Ausonias tulcrat, cum Laomodontia pubes 
Grauiinco ripao rcligavit ab aggere classcm. 

Acueas priini^pic duccs et pulcher luhig 
Corpom sub rauiis depouunt arboris altac. 



AENEIDOS LIB. VII. 209 

Instituuntque dapes, ct adorea liba per horbam 
SubiiciuDt cpulis, — sic luppiter ille moncbat — iio 

Et Ccrcale solum pomis agrestibus augcnt. 
Consumptis hic fortc aliis, ut vertcrc morsus 
Exiguam in Cerercm penuria adegit cdendi . 
Et violare manu malisque audacibus orbcm 
Fatalis crusti patulis ncc parccrc quadris, 116 

Hcus, ctiam mensas consumimus! inquit lulus; 
Ncc plura adludens. Ea vox audita laborum 
Prima tulit finem, primamquc loqucntis ab oro 
Eripuit patcr, ac stupefactus numinc prcssit. 
Continuo, Salve fatis mihi debita Tellus, 120 

Vosque, ait, o fidi Troiac salvcto Pcnatcs: 
llic domus, hacc patria cst. Gcnitor mihi taha namque, 
Nunc repeto, Anchiscs fatorum arcana rcliquit: 
Cum te, nate, famcs ignota ad litora vcctum 
Accisis coget dapibus consumcro mcnsas, 125 

Tum spcrare domos dcfessus ibiquc memento 
Prima locare manu moHrique aggere tecta. 
Haec crat illa famcs; haec nos suprema manebat, 
Exitiis positui*a modum. 

Quare agite et primo laeti cum lumine solis, 130 

Quae loca, quive habeant homincs, ubi mocniu gentis, 
Vestigemus, ot a portu divcrsa petanius. 
Nunc pateras libate lovi, precibusque vocate 
Anchisen genitorem, et vina rcponite mciisis. 
Sic deindo effatus frondenti tempora ramo 135 

Inplicat, et Geniumque loci primamquc deorum 
Tellurem Nymphasque et adhuc ignota precatur 
Flumina, tum Noctem Noctisque orientia Signa 
Idaoumquo lovem Plirygiamquc ex ordine Matrem 
Invocat, ct duplicis Caeloquo Ereboquc parontes. i40 
Hic pater omnipotens ter caclo clarus ab alto 
Tntonuit, radiisquo ardentem lucis ot auro 
Il>sc manu quatiens ostcndit ab aethere nubem, 
Diditur hic subito Troiana per agmina rumor, 
Advenisso diem, quo dobita moenia condant. 146 

Certatim instaurant opulas, atquc ominc magno 
Crateras laeti statuunt ot vina coronant. 
Postcra cum prima lustrabat lampadc tcrros 



210 P. VEUGILI MAU0NI8 

Orta dios, urbcm ct finis et litora gontis 

Diversi cxitlonuit; Iiacc fontis stogiia Nuiuici, . 100 

Ilunc Thyl)rini tluvinni, hic fortirt iLabitaro LatiQO& 

Tnni Kutus Anchisa doloctos orilino ab omni 

Ccntum oraturos angurttti ad mocnia rcgis 

Irc iul)ct, nunis vclatos Palladis omnis, 

Donatjuc forro viro, paccmque osposccro Teacris. us 

llaud niora, fostinaut iussi rapidisque fonintar 

Tassibus. Ipsc huniili dcsignat moonia fosso^ 

Moliturquc locuni, |)riinas4|uo in lltoro sodcs 

(.'astroruui in niorcm pinnis atquo aggoro cingit. 

Ianu[uc itcr cnicnsi turris ac tccta Latiiiorum lao 

Ardua ccrncbant iuvcncs, muroquo subibant. 

Anto urbcm pucri ct primacvo floro iuTentas 

P^xcrccntur c^^uis, doniitantquo in pulvcro carros» 

Aut iu:ris tcndunt arcus, aut lcnta lacertis 

SpiciUa contortinont, cursuquo ictuquo laceasant: im 

Cum pracvoctus cciuo longaovi rogis ad aoria 

Niuitius ingcntis iguota iu vcsto roportat 

Advcnisso Airos. Illo intra tccta vocari 

Inpcrat, et solio nicdias conscdit avito. 

Toctum augustum, in<^ons, ccntum sublimo colamnia^ 19D 

Urbo fuit siunnia, Laurcntis rcgia Pici, 

Ilorrcndum silvis et rcligione parentum. 

Ilic sccptra accipcrc ct primos attollero fasces 

Kcgibus omcn crat; hoc illis curia templam, 

Ilao sacris scdcs cpulis; hic ariete caeso lyt 

Por{)ctuis soliti patros considcro mensis. 

Quin ctl^^m vctcrum cffigics cx ordino avoram 

Autiqua e ccdro, Italuscjuc paterque SabinuB 

Vitisator, curvam ser\'ans sub imagino faloom, 

Saturnusquo sencx laniquo bifrontis imago, ui 

Vcstibulo adstabant, aliiquo ab origino roges, 

Martiaque ob patriam pngnando volnera passL 

Multaque practerca sacris in postibus armay 

Captivi pcndent cuitus, cm'vacquc secureSy 

Vit cristae capitum, ct portarum ingentia daostn^ .m^ 

Spiculaquc clipeiquo croptaquc rostra cariiua. 

Ipsc Quirinali Htuo, parvaque sedebat 

Succinctus tmHca. lacvaquc ancile gerebat 




AENEIDOS Llii. VII. 211 

Picus, equum domitor; quem capta cupidino coniunx 
Aurea percussum virga versumque venenis 19| 

Fecit avem Circe, sparsitque coloribus alas. 
Tali intus templo divom patriaque Latinus 
Sode sedens Teucros ad sese in tecta vocavit; 
Atque haec ingi-essis placido prior edidit ore: 

Dicite, Dardanidae, neque enim nescimus et urbem 1S5 
Et genus, auditique advertitis aequore cursum, 
Quid petitis? quae caussa rates, aut cuius egentis 
Litus ad Ausonium tot per vada caerula vexit? 
Sive errore viae, seu tempestatibus acti, 
Qualia multa mari nautae patiuntur in alto, 200 

Fluminis intrastis ripas portuque sedetis, 
Ne fugite hospitium, neve ignorate Latinos 
Saturni gentem, haud vinclo nec legibus acquam, 
Sponte sua veterisque dei se more tenentem. 
Atque equidem memini — fama est obscurior annis — 205 
Auruncos ita ferre senes, his ortus ut agris 
Dardanus Idaeas Phrygiae penetrarit ad urbes • 
Threiciamque Samon, quae nunc Samothracia fertur. 
ninc illum Corythi Tyrrhena ab sede profectum 
Aurea nunc solio stellantis regia caeli 210 

Accipit et numerum divorum altaribus addit. 

Dixerat; et dicta Ilioneus sic voce sccutus: 

Rex, genus egregium Fauni, nec fluctibus actos 

Atra subegit hiemps vestris succedere terris, 

Nec sidus regione viae litusve fefellit; 216 

Consilio hanc omnes animisque volentibus urbem 

Adferimur, pulsi regnis, quae maxuma quondam 

Extremo veniens Sol aspiciebat Olympo. 

Ab lovo principium generis; love Dardana pubes 

Gaudet avo; rex ipse lovis de gente suproma, m 

Troius Aeneas, tua nos ad limina misit. 

Quanta per Idaeos saevis effusa Myceuis 

Tempestas ierit campos, quibus actus uterque 

ii]uropae atque Asiae fatis concurrerit orbis, 

Audiit, et si"quem tellus extrema refuso 23 

Submovet Oceano, et si quem extenta plagarum 

Quattuor in medio dirimit plaga Solis iniqui. 

Diluvio ex illo tot vasta per aequora vecti 
17 



Vf ' V. VKItf;iLI BIAKONIS 

l'l--. Kiflcrii rxii^nurii )»atriiH litiuqne rogamofl 
liMioi iiiiiii 1*1 ntiirtirt timlaiiiqiio aununqae pateDtem. 
•Noii friiiitiH rrKun indvcfireii, noc rostra fcrciiir 
l''iiiiiii If^viH, t4Mitivo (ibfileHcet gratia facti, 
Ni'(- 'rrfiiiitii AtiHfiiiioH ^rciiiio cxccpiwo plgebitb 
l''uiii |H'r Afiiciif) iiiro <loxtmiiiquo potenteui, 
^'•i\(* ll(li< H(Mi (|iiiri licllo cHt exiiertus ot anniB: 
Miiili III iH |Mipiili, iiniltac — ne temno, quod ultro 
riiii«rrriiiiiiH iiiiiiiibiiH vitt^ut ac vorba procantia— 
l'!t tMttiiMit Hilii vi voliu*ro luliungcro gontos; 
SimI niiH fiitii (liMiin veHtniM exquircro tcrras 
lii|MMii>< <«ir<*ro Hniri. Iline Danlanus ortua; 
llni' r<'l>otit iuHHiMqno intrentibus urguot ApoUo 
'ruiluMnnn inl Thvliriiii ot fontiii vada aacra Nmnid. 
Piit tilti pi\u't<M'i«:i K<irtunao |mrva prioris 
Mnnora. ivliqniuH Vn^ux <«x nniontc roooptUL 
n«s* put<M' AnrliisoH inu^o lil>nUit ad aras; 
n«v rtuini p'st;inuMi onu, oum iura vocatia 
M«Mv «l:uv( )Hi|vnhs, s^vptrumquo sacerque 
lltulnmqno lalMr xi^^ito* 

r:\UlmA lluMun «liotis dotixa l^atinus 
OlMniu (otu't or;u s\^loquo inmobilis haerei^ 
ln<or,t^^* \oi\o«s ^vulos N^v (mriHi» 
r\^;s> 10,0X01 X ;uv s^vvtn^ movo:U l^muieia 
\0". »^,;r,u *.:; vV.*.;:v,;Mo nA;»u* ihAlamoqttC 
K. \o;ov^ Vv«,;v.: \ol\;; s;;":» jvvtvW 
Ir.v.x r.;.-.-. '.„;> o\;o~*.A aU **\io |V\^ 

«* « A 

\«« ««^ ">^B. ■ «« ■ *•«.-«« •«« ■ «,«•« V **^^ ■ * ^«x * 

V>|>^^%«^ . «• •-« »*««>^%««.%aa« ^*. 4>n€^ • 

", v .;or.' V-.,-i.;s «v., '.\ T^.-is;r& ;::5.rf^itt 

V ,.: c V N.;.;v.; ",V;t;.;r. ^T^r^acv. ^(iii:^ 

\. s^-. sv N.v^tTN". >,.r. v,,:,is. rsc^ 

S . 'U' K*«s.-»«i.«.* ■«rvcv^ s.w&iVk;>lK- v> 

X ,«». ,\-rt»»7"^ T.i^. Tiw» ijuiw infi3ia:iU. r.£dxmcL 



J 



AENEIDOS LIB. VII. 21» 

Non patrio ex adyto sortes, non plurima caolo 
Monstra sinunt; generos externis adforo ab oris, 270 
Hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum 
Nomen in astra ferant. Hunc illum posccro fata 
Et reor, et, si quid vori mens augurat, opto. 
Haec effatus equos numero pater eligit omni. 
Stabant ter centum nitidi in praescpibus altis. 276 
Omnibus extemplo Teucris iubet ordine duci 
Instratos ostro alipedes pictisquo tapetis; 
Aurea poctoribus demissa moniiia pcndont; 
Tecti auro, fulvum mandunt snh dontibus aurum; 
Absenti Aeneae currura geminosque iugalis . 280 

Scmine ab aetherio, spirantis naribus ignem, 
IUorum de gento, patri quos daedala Circe 
Supposita de matro nothos furata croavit. 
Talibus Aencadae donis dictisquo Latini 
Sublimes in equis redeunt, pacemque rei)ortant. 2&s 

Ecce autem Inachiis scse refercbat ab Argis 
Saeva lovis coniunx, aurasquo invecta tenebat, 
Et lactum Acnean classomque cx aethere longo 
Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno. 
Moliri iam tccta videt, iam fidcro tcrrae, 200 

Deseruisse rates. Stetit acri fixa dolore. 
Tum quassans caput haec cffundit pcctore dicta: 
Heu stirpem invisam, et fatis contraria nostris 
Fata Phrygum! num Sigeis occumbere campis, 
Num capti potuere capi? num incensa crcmavit 20S 
Troia viros? medias acics raodiosque pcr ignis 
Invenere viara. At, credo, mea numina tandem 
Fessa iacent, odiis aut exsaturata quievi — 
Quin etiam patria cxcussos infesta per undas 
Ausa sequi, et profiigis toto mo opponoro ponto. 800 
Absumptae iu Teucros vires caelique marisquo. 
Quid Syrtes, aut Scylla mihi, quid vasta Charybdis 
Profoit? optato conduntur Thybridis alveo, 
Securi pelagi atque raei. Mars perdcre gentem 
Inraanera Lapithum valuit; concessit in iras 806 

Ipse deum antiquara genitor Calydona Dianao; 
Quod gcelua aut Lapithas tantum, aut Calydona mo- 
rentem? 



214 P. VERGILI MARONIS 

Ast cgo, iiiagna lovis coniunx, nil linquoro inaosam 
Qiiac i)otiii infolix, qiiao memot in omnia Torti, 
Vincor ab Aonca. Quod si moa numina non sunt sio 
Magiia satis, dubitoni haud oquidom inploraro quod 

us({uam cst. 
Flcctcro si ncquco Supcros, Acheronta movobo. 
Xon dabitur rcgnis, csto, prohiboro J^atinist 
Atiiuc iumota manct fatis Lavinia coniunx: 
At tralicrc, atquc moras taiitis licet addere rebus; sifi 
At licct amborum populos cxsciudero regum. 
II ac gcner atque soccr cocant mercode suorum. 
Sjinjfuinc Troiano ct Ilutulo dotabcro, vii^o, 
Et Bellona manct tc pronuba. Nec face tauttun 
Cisscis pracgnans ignis cnixa iugalis; sao 

Q.iin idcm Vcucri partiis suus et Paris altor, 
i'\incstacquc itcruin rccidiva in Pergama tuedae. 

Hacc ubi dicta dcdit, tcrras horrcnda petivit: 
Luctificam AUccto dirarum ab scdc doarum 
lufernisquo cict tcucbria, cui tristia bolla 9X 

IiMcquc insidiacquc ct crimina noxia cordi. 
(.)ilit ct ipsc patcr Pluton, odcre sororos 
Tartarcac inonstrum ; tot scso vcrtif in ora, 
Tam sacvac facics, tot pullulat atra colubris. 
(^iiam luno his acuit vcrbis, ac talia fatur: sso 

Huuc mihi da proprium, virgo sata Xoctc, laboreni, 
llanc opcram, nc nostcr honos infractave cedat 
Fama loco, ncu connubiis ambirc Latinum 
Aencadac possint, Italosvc obsiderc finis. 
Tu potcs imanimos armaro in proelia fratros asj 

Atquo odiis vcrsaro domos, tu vorbera tectis 
Funcrcasque infcrrc faccs, tibi nomina miile, 
Millc noccndi artcs. Fccundum concuto pectas, 
Disiicc conpositam paccni, scrc crimina belli; 
Arma vcUt ix>scatquc siuiul, rapiatquc iuventiu. SH 

Exiu Gorgoncis AUccto infccta vcnenis 
Principio Latium ct Laurcntis tccta tyranni 
Cclsa pctit, tacitumquc obscdit hmen Amatae, 
Quam supcr adveutu Tcucrum Tumique hymenaeis 
Femineao ardentom curacquc iraeque ooquebant. 
Huic df^ ' iileis unum dc crinibus anguem. 



AENEIDOS LIB. VII. 215 

Coniicit inque sinum praecordia ad intima subdit, 

Quo furibunda domum monstro permisceat omnem. 

llle, intcr vestos et levia pectora lapsus, 

Volvitur attactu nullo, fallitquo furcntem, 350 

Vipeream inspirans animam; fit tortile collo 

Aurum ingens colubcr, fit longae taenia vittae, 

Iimcctitque comas, et mcmbris lubricus errat. 

Ac dum prima lues udo aublapsa veneno 

Pertemptat sensus atque ossibus inplicat ignem, 35$ 

Necdum animus toto percepit pectore flammam, 

MoUius, ct solito matrum de more, locuta est, 

Multa super nata lacrimans Phrygiisque hymenaeis: 

lOxsulibusuc datur ducenda Lavinia Teucris, 

O genitor? nec te miseret gnataeque tuique? aoo 

Ncc matris miseret, quam primo aquilone rclinquet 

Perfidus, alta petens abducta virgine, praedo? 

At non sic Phrygius penetrat Lacedaemona pastor 

Ledaeamque llelenam Troianfis vexit ad urbes. 

Quid tua sancta fides? quid cura antiqua tuorum 366 

Et consanguineo totiens data dextera Tumo? 

Si gener extcma pctitur do gento Latinis, 

Idque sedet, Fauniquo premunt te iussa parentis, 

Omnem equidem sccptris terram quae libera nostris 

Dissidet, externam rcor, ct sic dicero divos. 370 

Et Turno, si prima domus repetatur origo, 

Inachus Acrisiusquo patrcs mcdiaequo Mycenae. 

His ubi nequiquam dictis expcrta Latinunl 
Contra stare videt, penitusque in viscera lapsum 
Serpentis furiale malum, totamque pererrat, 376 

Tum vero infelix, ingentibus excita monstris, 
Inmensam sine more furit lymphata per urbem: 
Ceu quondam torto volitans sub verbere turbo, 
Quem pueri magno in gyro vacua atria circum 
Jntenti ludo exorcent; ille actus habcna 380 

Curvatis fertur spatiis; stupct inscia supra 
Inpubesque manus, mirata volubilo buxum; 
Dant animos plagae. Non cursu scgnior illo 
Per medias urbcs agitur populosquo fcrocis. 
Quin otiam in silvas, simulato numine Bacchi, 886 

Maius adorta nefas maioremquc orsa furoremji 



•Jl.; P. VEEGILI MARONIS 

Kvolat, ct iiatam frondosia montibus abdit, 

(}uo tluUaniimi cripiat TcncriB taodasqno moretor, 

Ku((C Baodie, freinciis, solnm tc virgino diguum 

Vocifor.iiis : ctciiini mollis tibi sumcro thyrsos, 990 

Tc lustraro choro, sacnmi tibi i>asccro crinem. 

Funia volat, furiisquo acccnsas )^tcctoro matres 

Idcin onmi!) simul ardor agit, nova quaerere tecta. 

I>cscrucrc doinos, vcntis dant colla comasque; 

Ast aliae trcinulis ululatibus actlicra conplent, 986 

ranipincas<iuo gcnmt incinctac pcllibus hagtas. 

Ipsa intcr incdias ihigmntcni fcrvida pinum 

Sustinct, ac natao Tuniiquc canit hymcnaeos, 

Sanguincam toniucns acicm, torvumquo re^onto 

(Maniat: lo matrcs, audito, ubi quacquo, Latinao: 40C 

Si qua piis animis nianct infclicis Amatae 

(Jrati.i, si iuris matcnii cura rcmordct, 

Solvitc crinalis vittas, capitc orgia mecum. 

'i'alcni intcr silvaa, intcr dcscrta ferarum, 

Rc^inam Allecto stimulis agit midiquo BacchL 4a 

Postquam vi3:i satis primos acuisso furorcs, 
Consiliumquc onincmquc domum vcrtisse Latini, 
Protinus hinc fuscls tristis dca tollitur alis 
Audacis Kutuli ad niuros, quam dicitur urbem 
Acrisioncis Danac fundassc colonis. 410 

Praccipiti dclata Noto. Locus Ardca quondam 
Dictus avis; ct nunc magnum tcnet Ardea nomen; 
Scd Fortuna fuit. Tcctis hic Tumus in altis 
lain mcdiam nigra carpcbat nocte quictcm. 
Allccto torvani facicm ct furialia mcmbra 4L* 

Exuit; in voltus scso transformat anilis 
lOt frontcm obsccnam rugis arat; induit albos 
Cum vitta crinis; tum ramum inncctit olivao; 
Fit Calybo lunonis anus templique saccrdos: 
Kt iuveni ante oculos liis so cum vocibus offert: 4au 
Turnc, tot incassum fusos patiere labores, 
Et tua Dardaniis transcribi sceptra colonis? 
Rex tibi coniugium ct quacsitas Hanguino dotes 
Abncgat, cxtcmusquo in rcgnuni quacritur heres. 
1 nunc, ingratis offer te, inrise, i^ericlis ; 
Tyn^hcnas, i, stcrno acics; tcge paco Latinos. 



AENEIDOS LIB. VII. 217 

Haec adeo tibi me, placida cum nocte iaceres, 
Ipsa palam fari omnipotens Saturnia iussit. 
Quare age, et armari pubem portisque movcri 
Laetus in arma para, et Phrygios, qui flumine pulchro 
Consedere, duces pictasque exure carinas. 
Caelestum vis magna iubet. Rex ipse Latinus, 
Ni dare coniugium et dicto parere fatetur, 
Sentiat, et tandem Tumum cxperiatur in armis. 

Hic iuvenis, vatera inridens, sic orsa vicissim 436 
Ore refert: Classis invectas Thybridis undam 
Non, ut rere, meas eflfugit nuntius auris; 
Ne tantos mihi fingo metus. Nec regia luno 
Inmemor est nostri; 

Sed te victa situ verique eflfeta senectus, 4*0 

mater, curis nequiquam excrcct, et arma 
Rcgum inter falsa vatem formidine ludit. 
Cura tibi, divom eflSgies et templa tucri, 
Bclla viri pacemque gerant, quis bella gerenda. 

Talibus AUecto dictis exarsit in iras. m 

At iuveni oranti subitus tremor occupat artus; 
Deriguere oculi: tot Erinys sibilat hydris, 
Tantaquo se facies aperit; tum flammea torquens 
Lumina cunctantem et quaerentem dicere plura 
Reppulit, et geminos erexit crinibus anguis, 4bo 

Verberaque insonuit, rabidoque haec addidit oro; 
En ego victa situ, quam veri eflfeta senectus 
Arma inter regum ftilsa formidine ludit; 
Respice ad haec: adsum dirarum ab sede sororum; 
Bella manu letiunque gero. 4^ 

Sic efl[ata facem iuveni coniecit, et atro 
Lumine fumantis fixit sub pectore taedas. 
Olli somnum ingens rumpit pavor, ossaque et artus 
Perfudit toto proruptus corpore sudor. 
Arma amens fremit, arma toro tectisque requirit; m 
Saevit amor ferri et scelerata insania belli, 
Ira super: magno veluti cum flamma sonore 
Virgea suggeritur costis undantis aeni, 
Exsultantque aestu latices; furit intus aquai 
Fumidus atque alte spumis oxubcrat amnis; 4es 

Noc iam se capit unda; volat vapor ater ad aura& 



218 P. VERGILI MARONIS 

Ergo itcr ad rogom polluta pace LatinmQ 

Indicit primis iuvonum, ot iubot arma parari, 

Tutari It'iliam, dotnidcrc finibus liostcm; 

80 s:iti.s and>(>bu8 Tcucris(iuo voniro Latinisquo. 400 

llacc ubi dictix dcdit divos^juc in vota vocavit. 

C'crtatini scsc Rutuli cxhortantur in arma. 

Ilunc dccus cgrcgium formao movet atque iuvcntae^ 

Ilunc atavi rcgcs, hunc claris doxtera factis. 

Duin Turnus Ilutulos animis audacibus inplet^ m 
Allccto in Tcucros Stygiis so concitat alis. 
Artc nova spcculata locum, quo litore pulcbor 
Insidiis cursuquc fcras agitabat lulus, 
Ilic subitjun canibus rabicm Cocytia virgo 
Obiicit ct noto naris contingit odore, 480 

Ut cervimi ardcntcs agercnt; quao prima laborum 
CaiLssa fuit bcllociuo animos accondit agrcstis. 
Ccrvus crat forma praestanti ct comibus ingons, 
Tyrrhidac pueri quom matris ab ubere raptum 
Nutribant Tyrrhcusquo patcr, cui rogia parent 
Annenta, ct lato custodia crcdita campi. 
Adsuctum hq>criis soror omni Silvia cura 
IMoUibus intexcns onitibat comua scrtis, 
Pcctebatque fcrum, puroquo in fonto lavabat. 
Ille nianum paticns mensacquo adsuctus herili 
Errabjit silvis mrsus(][uc ad limina nota 
Ipse domum sera quamvis sc noctc fcrobat 
Ilunc procul crrantcm rabidac venantis luli 
Commovcrc cancs, fluvio cum forte socundo 
Defluerct, ripaquc aostus viridanto lcvarct. 
Ipse etiam, cximiao laudis succonsus amore, 
Ascanius curvo direxit spicula comu ; 
Xcc dcxtrao crrauti deus afuit, actaque multo 
Perque utcrum sonitu perquc ilia venit arundo. 
iSaucius at quadriipcs nota intra tocta refugit, 
Succcssitquo gomous stabulis, qucstuque craeutiu 
Atquo inploranti similis toctum omne replebat. 
Silvia prima soror, palmis pcrcussa lacertos, 
Auxilium vocat ct duros conclamat agrostis. 
Olli, pcstis cnim tacitis latct aspera silvis, 
Inprovisi adsunt, hic torro armatus obusto, 



AENEIDOS LIB. VII. 219 

Stipitis liic gi^avidi nodis ; quod cuique repertum 
Riraanti, telum ira facit. Vocat agmina Tyrrheus, 
Quadrifidam quercum cuneis ut forte coactis 
Scindebat, rapta spirans inmane securL 5io 

At saeva e speculis tempus dea nacta nocendi 
Ardua tecta petit stabuli, et do culmine summo 
Pastorale canit signum, comuque recurvo 
Tartaream intendit vocem, qua protinus omne 
Contremuit nemus et sily.ae insonuero profundao; 515 
Audiit et Triviae longe lacus; audiit amnis 
Sulfurea Nar albus aqua fontesque Velini, 
Et trepidae matres pressore ad pectora natos. 
Tum yero ad vocem celeres, qua bucina signum 
Dira dedit, raptis concurrunt undique telis 520 

Indomiti agricolae; nec non et Troia pubes 
Ascanio auxilium castris effimdit apertis. 
Direxere acies. Non iam certamine agresti, 
Stipitibus duris agitur sudibusve praeustis, 
Sed ferro ancipiti decernunt, atraque late ^25 

Horrescit strictis seges ensibus, aeraque fulgcnt 
Sole laccssita, et lucem sub nubila iactant: 
Fluctus uti primo coepit cum albescere vento, 
Paulatim sese tollit mare et altius undas 
Erigit, inde imo consurgit ad aethera fundo. sao 

Hic iuvenis primam ante aciem stridente sagitta, 
Natorum Tyrrhei fiierat qui maxumus, Almo, 
Stemitur ; haesit enim sub gutture volnus et udae 
Vocis iter tenuemque iuclusit sanguine vitam. 
Corpora multa vimm circa, seniorque Galaesus, 535 
Dum paci medium se offert, iustissimus unus 
Qui fuit Ausoniisque olim ditissimus arvis: 
Quinquo greges illi balantum, quina redibant 
Armenta, et terram centum vortebat aratria 

Atque ea per campos aequo dum Marte geruntur, 540 
Fromissi dea facta potens, ubi sanguine bellum 
[mbuit et primao commisit funera pugnae, 
Deserit Hesperiam, et caeli conversa per auras 
lunonem victrix adfatur voce superba: 
En, perfecta tibi bello discordia tristi; 64B 

Dic, in amicitiam coeant et foedera iungant. 

18 



220 P. VERGILI MARONIS 

Quandoquidcm Ausonio resporsi sangume Tcucros, 
lloc ctiam liis addam, tua si mihi certa voluntas: 
Finitiinas in bella feram nimoribus urbes, 
Accendain(iuo animos insani Martis imiore, 550 

Undi(iue ut auxilio vcniaut: spargam anna per ag^ros. 
Tuni contra luno; Tcrronmi ct fraudis abunde est: 
Stant l)olli caussac: piignatur comniinus armis; 
Qutic fors prima dcdit, s:inguis iiovus imbuit amia. 
Talia coniugia et talis cclcbreiit hymcnacos 556 

lCgrcgium Vcncris gcnus ct rcx ipsc Latinus. 
Tc supcr acthcrias crraro Hcontius auras 
llaud Patcr illc vclit, summi rcgnator Olympi. 
(Vilc locis. Kgo, si qiui supcr fortuna labonim est^ 
Ipsa rcgsim. Tali» dcdcrat Satimiia voccs; 
Illa autem attollit stridcntis anguibus alaa, 
(]()cyti<pie i^etit scdcm, suiwra ardiia linqucns. 
Kst locus Ualiae mcdio sub montibus altis, 
Nobilis et fama inultis mcnionitus in oris, 
Ainsancti valles; dcnsis hunc froiidibus atnim 
Urguct utriniquc latus ncmoris, mcdioquc fragosug 
Dat sonitum saxis ct torto vertico torrcns. 
llic s])eciis horrcndum et sacvi spiracula Ditvs 
Monstrantur, rupto^iuc ingcns Achcronte vorago 
Pcstifcras ai^crit fauces, quis condita Erinys, sfo 

Invisum numcn, tcrras cacluniquc lovabat. 

Xec minus intcrca cxtrcmani Satumia bello 
IniK)nit rcgina manum. Kuit omnis iu urbem 
Pastr)rum cx acic numcnis, cacsosquo rcportont 
Alinoncm pucrum foe(lati(|ue oni Galacsi, 
Inplonmtque dcos, obtcstantunpio Latinum. 
Tunnis adest, medio(pie in crimiuc caedis et igni 
Terrorcm ingcminat: Teucros iii rcgua vocari; 
Stirpeni admisccri Phrygiam: sc limine pelli. 
Tiiin, (xuorum attonitac I^accho nomora avia matros 
Insulttmt thiasis, — ncquc eiiim lcvo nomon Amatae,-* 
Uiuliquo collccti cocunt, Martcmquc fatigant. 
Ilicet infandum cuncti coiitra oinina bellum, 
Contra fatii dcuni, pcrverso numinc poscunt. 
Ccrtatini rcgis circumstant tccta Latini; 
Ille vclut polagi rupcs ininota rcsistit, 



AENEIDOS LIB. VII. 221 

Ut pelagi rupes magno veniente fragore, 
Quao sese, multis circum latrantibus undis, 
Mole tenet; scopuli nequiquam et spumea circum 
Saxa fremunt, laterique inlisa refunditur alga. 690 

Verum ubi nulla datur caecum exsuperare potestas 
Consilium, et saevae nutu lunonis eunt res, 
Multa deos aurasque pater testatus inanis, 
Frangimur heu fatis, inquit, ferimurque procella! 
Ipsi has sacrilego pendetis sanguine poenas, 595 

miseri. Te, Turne, nefas, to triste manebit 
Supplicium, votisque dcos vcncrabcre seris. 
Nam mihi parta quics, omnisque in limine portus; 
Funero felici spolior. Nec plura locutus 
Saepsit se tectis, rerumque reliquit habenas. eoo 

Mos crat llcsperio in Latio, quem protinus urbes 
Albanae coluere sacrum, nunc maxuma rerum 
Roma colit, cum prima movent in proelia Martom, 
Sive Getis inferre manu lacrimabile bcllum 
Hyrcanisve Arabisve parant, seu tendere ad Indos flos 
Auroramque sequi Parthosquo reposcere signa: 
Sunt geminae Belli portae, sic nomine dicunt> 
Rcligione sacrae et saevi formidino Martis; 
Centum aerei claudunt vectcs aeternaque ferri 
Robora, nec custos absistit limine lanus; «o 

Ilas, ubi ccrta scdet patribus sententia pugnae, 
Ipse Quirinali trabea cinctuque Gabino 
Insignis rcscrat stridentia limina Consul; 
Ipse vocat pugnas, sequitur tum cetera pubes, 
Aereaque adsensu conspirant coniua rauco. 616 

Hoc et tum Aeneadis indicere bella Latinus 
More iubebatur tristisquc rccludere portas. 
Abstinuit tactu pater, aversusque refugit 
Foeda ministeria, et caecis so condidit umbris. 
Tum regina deum caelo dclapsa morantis e» 

Inpulit ipsa manu iwrtas, et cardino verso 
Bclli ferratos rumpit Satuniia postis. 
Ardet inexcita Ausonia atquo inmobilis ante; 
Pars pedes ire parat campis, pars arduus altis 
Pulverulentus equis furit; omnes anna roquirunt. 626 
Pars levis clipeos et spicula lucida tergent 



222 P. VERGILI MAR0NI8 

Arvina pin^, subigantquo in coto sccures; 

Signaquo ferro iuyat, Bonitusquo audiro tubamm. 

Quinquo adco ma^ao positis incudibus urbos 

Tcla uovant, Atina potcns Tiburquc suporbum, 630 

Aniea Crustnnierique ct .turrigerao Antcmnae. 

Tc^ina tuta cavant capitum, flcctuntque salignas 

Uni)>onuni cratis; alii thoracas aenos 

Aut levis ocrcas lonto ducaut argcnto; 

Voincris huc ct falcis honos, huc omnis aratri 635 

Ccssit amor; rccoquunt patrlos fomadbus onses. 

Classica ianiquo sonant; it bcllo tcssera signum. 

Ilic galcam tectis tropidus rapit; illo fromontis 

Ad iuga cogit oquos; clipcumquc auroquo trilioem 

Loricam induitur, fidoquo accingitur onso. 6io 

Tandito nunc Ilelicona, dcac, cantusquo movoie, 
Qui bcllo cxciti regcs, quao qucmquo socutae 
Couplcrint canipos acics, quibus Itala iam tum 
Florucrit terra ahna viris, quibus arserit armis; 
Et mcministis cnim, divac, et memorare potestiB; 6i6 
Ad nos vix tenuis famae pcrlabitur aura. 

Primus init bellum Tyrrhenis asper ab oris 
Contcmptor divom Mezentius agminaquo armat. 
Filius huic iuxta Lausus, quo pulchrior alter 
Non fuit, excopto Laurcntis corpore TumL 
Lausus, cquum domitor debcUatorquo foraromy 
Ducit Agyllina ucqniquam ex urbo socutos 
Millc viros, dignus, patriis qui laotior esset 
Inpcriis, et cui patcr haud Mczcntius osset. 

Post hos insigncm pahna per gramina curram 
Victorcsquc ostcntat cqiios satus Hercule pulcfaro 
Pulchcr Aventiuus, clipooquc insigno patemmn 
Ccntum anguis ciuctamque gerit scrpontibus Hydnuu; 
Collis Aventini silva qucm Khea saccrdos 
Furtivum partu sub lurainis cdidit oras, 
Mixta deo mulicr, postquam Laurentia victoa" 
Geryono exstincto Tirynthius attigit arva, 
Tyrrhenoque boves in flumine lavit Iliberas. 
Pila manu sacvosquc gcrunt iu bcUa doloneSi 
Et tcreti pugnant mucronc vcruque Sabella 
Ipse podes, togumcn torquens inmano leoniB, 



AENEIDOS LIB. VII. 223 

Terribili iDpexum saeta, cum dentibus albis 
Indutus capiti, sic regia tecta subibat, 
Ilorridus, Herculeoque humeros innexus amictu. 

Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt, «70 
Fratris Tiburti dictam cognomino gentem, 
Catillusque acerque Coras, Argiva iuventus, 
Et primam ante acieni densa inter tela feruntur: 
Ccu duo nubigenae cum vertice montis ab alto 
Descendunt Ceutauri, Horaolen Othrymque nivalem 676 
Linquentes cursu rapido; dat euntibus ingens 
Silva locum, et magno cedunt virgulta fragore. 

Nec Praenestinao fundator defuit urbis, 
Volcano gcnitum pecora inter agrestia regem 
Inventumque focis omnis quem credidit aetas, 680 

Caeculus. Hunc legio late comitatur agrestis, 
Quique altum Praeneste viri, quique arva Gabiuae 
lunonis gelidumque Anienem et roscida rivis 
Hemica saxa colunt, quos dives Anagnia pascit, 
Quos, Amasene pater. Non illis omnibus arma, 686 
Nec clipei currusve sonant; pars maxuma glandes 
Liventis plumbi spargit; pars spicula gestat 
Bina manu; fulvosque lupi de pello galerbs 
Tegmen habcnt capiti; vestigia nuda sinistri 
Instituere pedis; crudus tegit altera pero. 690 

At Messapus, equum domitor, Neptunia proles, 
Quem neque fas igni cuiquam nec sterncre ferro, 
lam pridem residcs populos desuetaque bello 
Agmina in arma vocat subito, ferrumque retractat. 
Hi Fcscenninas acies Aequosque Faliscos, 606 

Hi Soractis habcnt arces Flaviniaque arva, 
Et Cimini cum monto lacum lucosque Capenos. 
Ibant aequati numero, regemque canebant: 
(Jeu quondam nivei liquida inter nubila cycni 
Cum sese e pastu referuut et longa canoros 700 

Dant per colla modos; sonat amnis et Asia longe 
Pulsa palus. 

Ncc quisquam aeratas acies ex agmino tanto 
Misceri putet, aeriam sed gurgite ab alto 
Urgueri volucrum raucarum ad litora Hubem. 705 

Eoce, Sabinorura prisco de sanguinc magmun 



224 P. VEUGILI MAUONIS 

A<;iiuM) a^cns Clausiis m.ignique ipso a^iinis instar, 
<'l:iu(Iia nunc a (][uo dilfunditur et tribus et gcns 
Por Latiuni, ^xjstiiuani ?n i^artcni data llonia Sabinia. 
Una ingons Aniitorna ooliors prisoiquo Quirites, Tie 
Kroti nianus onmis oliviforaoquo Mutuscao; 
(Jui Nomontuni urbom, qui Rosca rura Velini, 
Qni Totricao liorrcntis ruiMJS montcmque Seyeruiu 
Caspcriamquo coluiit Forulos(xuo ot ilumen Himellae; 
Qui Tiborim Fabarimquo bibuut, quos frigida misit 715 
Nursiiv ct llortinao classos i)opuliquo Latini; 
Quosquo sccans infaustum intorluit Allia nomen: 
Quam nmlti Libyco volviintur marmoro fluctus, 
Saovus ubi Orion hiboniis conditur undis; 
Vol cutn solo novo donsao torrontur aristae, 7» 

Aut Ilormi cimipo, aut Lyciao ilavcntibus arvis. 
Scuta soiiant, pulsu^xuc pcdum conterrita teUns. 

Ilinc Agamomnonius, Troiani nominis bostiSy 
Curru iungit Ilalaosus oquos, Turnoque ferocis 
Millo rapit ix)pulos, vcrtunt folicia Baccbo TSf 

Massica qui rastris, ot quos do collibus altis 
Aurunci miscro patros Sidicinaquo iuxta 
Aequora, quiquc Calos linquunt, anmisque yadosi 
Accola Voltumi, paritorquo Saticulus asper 
OHCorumquo manus. Torctcs sunt aclydes iUis 780 
Tcla; sod haoc Jcnto mos cst aptaro flagello. 
J^aevas cotra tcgit; fiilcati comminus enses. 

Nec tu canninibu.s nostris indictus abibis, 
Oebalo, quom gcncrasso Tolon Scbotliide nympha 
Fertur, Tclcboum Caprcas cum rcgna teneret, ns 

lam scnior; patriis sod non ot filius arvis 
Contcntus latc iam tum diciono promobat 
Sarrastis populos ct quao rigat aoquora SarnnSy 
(Juiquc Ilufras Batulumquc toncnt atquo arva Geloiiiiiao, 
Et quos malifcrae dcsi^cctant mocnia Abollae^ 740 

Tcutonico ritu soliti torqucro catoias; 
Togmina quis capitum raptus do subcre corteZy 
Acratacciuo micaiit ixjltao, micat aerous ensis. 

Et te montosae misero in proolia Ncrsae, 
Ufena, insignom fama ct folicibus armis; 
Horrida praccipuo cui gens, adsuctaque multo 



aENEIDOS LIB. VII. 225 

Vciiatu nemorum, duris Aequicula glaebis. 
Arraati tcrram exercent, semperquc rcccntis 
Coiivcctare iuvat praedas et vivere rapto. 

Quin et Marruvia venit do gcnte sacerdos, 760 

Frondc supcr galeam et felici comptus oliva, 
f Archippi regis missu, fortissimus Umbro, 
Viperco generi et graviter spirantibus hydris 
Spargere qui sonmos cantuque manuque solebat, 
Mulcebatque iras et morsus arte levabat. 756 

Sed non Dardaniae medicari cuspidis ictum 
Evaluit, neque eum iuvcre in volnera cantus 
Somniferi et Marsis quaesitae montibus herbae. 
Te nemus Anguitiae, vitrea te Fuciinis unda, 
Tc liquidi flevere laeus. 7« 

Ibat et Ilippolyti proles pulcherrima bello, 
Virbius, insignem quem mater Aricia misit^ 
Eductum Egeriae lucis hunicntia circum 
Litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae. 
Namquo ferunt fama Hippolytum, postquam arto no- 
vercae 7«6 

Occiderit patriasque explerit sanguino poeuas 
Turbatis distractus equis, ad sidera rursus 
Aethcria et superas caeli venisso sub auras, 
Paconiis revocatum herbis et amore Dianae. 
Tum Patcr omnipotens, aliquem indignatus ab umbris 
Mortalcm infernis ad lumuia surgere vitae, 771 

Ipsc rcpcrtorcm medicinac talis et artis 
Fulmino Phoebigenam Stygias detrusit ad imdas. 
At Trivia Hippolytum sccrctis alma recondit 
Scdibus, ct nymphac Egeriae ncmorique relegat, 775 
Solus ubi in silvis Italis ignobilis aevum 
Exigcret, versoque ubi nomine Virbius esset. 
Undc etiam templo Triviae lucisque sacratis 
Cornipedes arccntur equi, quod litore currum 
Et iuvenem monstris pavidi effiidere marinis. 780 

Filius ardentis haud setius aequore campi 
Exercebat equos curruque in bella rucbat 

Ipse inter primos praestanti corporc Turnus 
Vertitur arma tenens, et toto verticc supni cst. 
€ui triplici crinita iuba galea alta Chimaeram 7» 



226 AKNEIDOS LIB. VII. 

Sostinct, Aetnaeos e£9antem £Euicibus ignis, 

Tain niagis illa frenicns et tristibus cffora flanimi^ ■ 

Quam inagis effiiso cnulescunt sang^ino puguae. 

At levcui clipcum sublatis comibus lo 

Auro insignibat, iam sactis obsita, iani bos, m 

An^nimontum ingcns, ct custos virginis Argus, 

Caelatiique amncm fundcns i>ater liiachus uma. 

luscquitur nimbus iKxlitum, clipcataquc totis 

Agmina dcnscntur campis, Argivaixuc pubcs 

Auruncacquo manus, Rutuli vetcresquc Sicaui m 

Kt Sacranae acies ct picti scuta Labici; 

Qui saltus, Tiberine, tuos, sacrumque Numici 

Litus arant, Rutulosquc cxcrccnt vomere collifl» 

Circacumque iugum, quis luppitcr Anxurus arris 

l*i-ucsidct, et viridi gaudcns Foronia luco; 

Qua Saturae iacet atra palus, gclidusqiie per imas 

Quacrit iter vallis atquc in marc conditur Ufen& 

IIos super advcnit Volsca dc gente Camilla^ 
Agincn agcns equitum ct florontis aere catervaa^ 
Bellatrix, non illa colo calathisvc Minervao 
Feuiiucas adsueta manus, scd proclia virgo 
Dura pi^ti cursuquo pcdum pracvcrtcre Tento& 
Illa vel intactao scgctis pcr summa volaret 
Graniina, ncc tcncras cursu lacsisset aristas; 
Vel marc pcr medium fluctu suspensa tumenti b» 
Ferret iter, celeris ncc tinguerct acquore plaiitaiL 
Illam omnis tcctis agrisquc cfiusa iuvcntus 
Turbaquc miratur matrum et prospcctat eantGm^ 
Attoiiitis inhians animis, ut rcgius ostro 
Velet honos Icvis humeros, ut flbula crinem 
Auro intemcctat, Lyciam ut gerat ipsa pharetnuoa 
Et pastoralem pracfixa cuspidc myrtum. 



P. VERGILI MARONIS 

AENEIDOS 

LIBER OCTAVUS. 



Ut belli signum Laurenti Turnus ab arce 

Extulit, et rauco strepuerunt comua cantu, 

Utque acris concussit equos, utque inpulit arm% 

Extcmplo turbati aninii, simul omno tumultu 

Coniurat trepido Latium, saevitque iuveutus 6 

Effera. Ductores primi Messapus et Ufens 

Contemptorque deum Mezentius undique cogunt 

Auxilia, et latos vastant cultoribus agros. 

Mittitur ct niagni Venulus Diomedis ad urbem, 

Qui petat auxilium, et, Latio consistere Teuci^os, lo 

Advectum Aenean classi victosque Penatis 

inferrc et fatis regcm se dicere posci, 

rldoceat, multasque viro se adiungere gentis 

bardanio, et late Latio incrcbcscere nomon. 

Quid struat his cocptis, (luem, si Fortuna sequator, 15 

Eventum pugnae cupiat, manifestius ipsi, 

Quam Turno rcgi, aut regi adparero Latino. 

Talia pcr Latium. Quae Laomedontius heros 
Cuncta videns magno curarum fluctuat aestu; 
Atque aninmm nunc huc celerem, nunc dividit illuc^- 20 
In partisque rapit varias perque omnia versat: 
Sicut aquae tremulum labris ubi lumen aenis* 
Sole repcrcussum aut radiantis imagino Lunao 
Omnia pervolitat late loca, iamque sub auras 
Erigitur sunmiique ferit laquearia tecti. 2i 

Nox crat, et terras animalia fessa per omnis 
Alituum pecudumque genus sopor altus habebat*. 
Cum patcr in ripa gelidique sub aetheris axo 



230 P. VERGILI MAUONIS 

Terrcutur visu subito, cunctique rclictis 

Coiisurgunt niensis. Audax quos rumpcro Pallas uo 

Sacm vetat, raptocjue volat tclo obvius ipse, 

Kt prccnil c tumulo: luvcncs, quac caussa subcgit 

Ignutis tcmptiirc vias ? quo tcnditis? inquit. 

Qui gcnus ? midc domo ? paccmno huc fertis, on arma ? 

Tum patcr Acncas puppi sic fatur ab alta, ii6 

Paiiferaccpic manu ramum practcndit oliyae: 

Troiugcnas ac tcla vidcs inimicii Latinis, 

(^uos illi bcllo profugos cgcro suixsrbo. 

Euandrum petimus. Fcrte hacc, et didto lectos 

Dardaniac venissc duccs, socia arma rogantis. uo 

Obstipuit tanto pcrculsus nomiue Pallas: 

Kgredcre o quicumque cs, ait, coramque purenteBi 

Adlociuere, ac nostris succcdc i)cnatibus hospes. 

Excepitquc manu, dextramquc amplexus inhaesit. 

ProgTCssi subcunt hico, fluviumque rclinquunt. i» 

Tum rcgem Acncas dictis adfatur amicis: 
Optume Graiugcnum, cui mc Fortuna precari 
pjt vitta comptos vohiit practcnderc ramos, 
Non equidcm cxtinuii, Danaum quod ductor et Arcas 
(juod(iuc ab stiiiK) fores gcminis coniunctus Atridis; iso 
Sed mca mc virtus ct sancta oracula divom, 
Cognatiquc ])atrcs, tua tcrris didita fama, 
Coniunxcrc tibi, ct fatis cgero volcntem. 
Danlanus, Iliacao primus pater urbis et auctor, 
rilectra, ut Graii pcrhibent, Atlantidc cretus, las 

Adveiiitur Tcucros; Electram maxumus Atlaa 
Edidit, aetlierios humero qui sustinct orbis. 
Vobis Mercurius patcr cst, qucni candida Maia 
Cyllenac gclido conceptum vcrticc fudit; 
At Maiam, auditis si quicquam crodhuus, Atlas, ua 
Idem Atlas gcnerat, eacli qui sidcra tollit. 
Sic gcnus ambonim pcindit se sanguino ab una 
Ilis fretus non lcgato.s neque prima por artem 
Temptamenta tui pcpigi; me, mc ipse mcomque 
Obicci caput ct snpplcx ad limina veni. xiB 

Gcns eadcm, quae tc, crudcli Dannia bcllo 
Insoquitur; nos si pcllant, nihil aforo credunt, 

■lin omncm Hospoham pcnitus cua sub iuga mittaat^ 



AENEIDOS LIB. Vm. 231 

Et mare, quod sapra, tencant, quodque adloit infra. 
Accipe daquo fidem. Sunt nobis fortia bello IM 

Pectora, sunt animi et rebus spectata iuventus. 
Dixerat Aeneas. IUe os oculosque loquentis 
lamdudum et totum lustrabat lumine corpus. 
Tum sic pauca refert: Ut te, fortissimo Teucrum, 
Accipio adgnoscoque libens! ut Yorba parentis 166 
Et vocem Anchisae magni voltumque recordor! 
Nam memini Hesionae visentem regna sororis 
Laomedontiaden Priamum, Salamina petentem, 
Protinus Arcadiao gelidos invisere finis. 
Tum mihi prima.genas vestibat flore iuventa; leo 

Mirabarque duces Teucros, mirabar et ipsum 
Laomedontiaden ; sed cunctis altior ibat 
Anchises. Mihi mens iuvenali ardebat amore 
Compellare virum, et dextrae coniungere dextrara; 
Accessi, et cupidus Phenei sub moenia duxi. ie6 

Illo mihi insignem pharetram Lyciasque sagittas 
Discedens chlamydemque auro dedit intertextam, 
Frenaque bina, meus quae nunc habet, aurea, Pallaa 
Ergo et, quam petitis, iuncta est mihi foedere dextns 
Et, lux cum primum terris so crastina reddot, 170 
Auxilio laetos dimittam, opibusque iuvabo. 
hiteroa sacra haec, quando huc venistis amici, 
Annua, quae differre nefas, celebrate faventes 
Nobiscum, et iam nunc sociorum adsuescite mensis. 

Haec ubi dicta, dapes iubet et sublata reponi m 
P&cula, gramineoquo viros locat ipso sedili, 
Praecipuumque toro et villosi pelle leonis 
Accipit Aenean, solioque invitat acemo. 
Tum lecti iuvenos certatim araeque sacerdos 
Viscera tosta ferunt taurorum, onerantque canistris 180 
Dona laboratae Cereris, Bacchumque ministrant. 
Vescitur Aeneas simul et Troiana iuventus 
Perpetui tergo bovis ot lustralibus extis. 

Postquam oxempta fames et amor compressus edmidi, 
Rex Euandrus ait: Non haec soUemnia nobis, 186 

Has ex more dapes, hanc tanti numinis aram 
Vana superstitio veterumquo ignara deoram 
Inposuit: saevis, hospes Troiane, peridis 



232 P. VERGILI MARONIS 

Scrvati fticimus mcritosqno novamns honoros. 

lam prinmm saxis susponsam hanc aspico rupom, 190 

Disioctao procul ut molcs, dcscrt^iquo montis 

Stiit domus, ct scopuU ingcntom traxcro ruinam. 

Hic 8\H}hmca fuit, vasto submota rccessu, 

Scmihominis Caci facics qiiam dira tcnebat, 

Solis iuacccssam radiis; semi>crquo recenti iss 

C:icdc tepebat humiLs, foribusquo adfixa snperfois 

Ora vinun tristi ponclcbant palUda tabo. 

Iluic monstro Volcanus crat pator : ilUus atros 

Orc vomcns ignis magna so molo fcrcbat. 

AttuUt ct nobis aUquando optantibus actas 200 

AuxiUum advcntumquc dci. Nam maxumns nltor, 

Tci-gcmini ncco Gcryontic 8ix)Uis(iuo suixsrbus^ 

Alcidcs adcrat, taurosipio hac victor agebat 

Ingcntis, vaUomquc bovcs annicmquo tenebant. 

At furiis Caci mcns clfcra, no quid inansum m 

Aut intractatmn scclcrisve dolive fuissct, 

Quattuor a stabuUs pracstanti corpore tauros 

Avcrtit, totidcm forma supcranto iuvcncjis. 

At<iue hos, nc qua forcnt pedibus vestigia rectifl, 

Cauda in spcluncam tractos vcrsisque viai^um no 

Indiciis raptos saxo occultabat opaco. 

Quacrcnti nuUa ad spcluncam signa fcrebant, 

Intcrca, cum iam stabulis saturata moverot 

Amphitrjoniadcs anncnta abitumquo pararct, 

Disccssu nnigiro boves, atque omne quereUs lu 

Inplcri ncnms, ct coUos clamoro reUnqui. 

Ilc(hU<Ut una boum vocem vastoque sub antro 

Mugiit et Caci spem custodita fcfeUit. 

Ilic vero Alcidac furiis exarserat atro 

FcUe dolor; rapit arma manu nodisquc grayatum 

Robur, et aerii cursu petit ardua montis. 

Tum primum nostri Cacum videre timentem 

Turbatumque ocidis ; fugit iUcet ocior Euro 

Spcluncamque petit ; pcdibus timor addidit alaa. 

Ut scsc inclusit, mptisquo inmanc catenis 

Deiecit saxum, forro quod et arte patema 

I*«ndebat, fultosquo emunut obiice postis, 

» furens animis aderat Tirynthius, omnemquo 



AENEIDOS LTB. VIII. 233 

Accessnm lustmns huc ora fercbat et illuc, 
Dentibus infrendens. Ter totum fervidus ira 2» 

Lustrat Aventini montem; ter saxea temptat 
Liniina nequiquam; ter fessus valle resedit. 
Stabat acuta silcx, praecisis undique saxis 
Speluncae dorso iusurgens, altissima visu, 
Dirarum nidis dmnns opportuna volucrum. 286 

Hanc, ut prona iugo laevum incumbebat ad amnem 
Dextcr in adversum nitens concussit, et imis 
Avolsam solvit radicibus; inde repente 
Inpulit; inpulsu quo maxumus intonat acther, 
Dissultant ripae refluitque exterritus amnis. 240 

At specus et Caci detecta adparuit ingens 
Regia, et umbrosae penitus patuere cavernac: 
Non secus, ac si qua penitus vi tcrra dcbisccns 
Infcrnas reseret sedes et regna recludat 
Pallida, dis invisa, superque inmane barathrum 2i5 
Cematur, trepidentque inmisso lumine Mancs. 
Ergo insperata deprensum in luce repente 
Inclusumque cavo saxo atque insueta rudentem 
Desuper Alcides telis premit, omniaque arma 
Advocat, et ramis vastisque molaribus instat. 250 

Ille autem, neque enim fuga iam super ulla pencli, 
Faucibus ingentem fumum, mirabile dictu, 
p]vomit involvitque domum caliginc cacca, 
Prospectum eripiens oculis, glomeratque sub antro 
Fumiferam noctem commixtis igne tencbris. 266 

Non tulit Alcidcs animis, seque ipse per iguem 
Praecipiti iecit saltu, qua plurimus undam 
Fumus agit ncbulaque ingens specus aestuat atra. 
Hic Cacum in tenebris incendia vana vomentem 
Corripit in nodum conplexus, ct angit inhaerens 2«» 
Klisos oculos et siccum sangmne guttur. 
Panditur extemplo foribus domus atra revolsis, 
Abstractaeque boves abiurataeque rapinae 
Caelo ostenduntur, pedibusque informe cadavcr 
Protrahitur. Nequeunt expleri corda tuendo 26S 

Terribilis oculos, voltum villosaque saetis 
Pcctora semiferi atque exstinctos faucibus ignis. 
Ex illo celebratus honos, laetique minores 



231 P. VEKGILI MARONISr 

Scrvavcrc dicMii, primusque Potitiiis auctor 

Kt (lomus llerculei custos Pinaria sacrL m 

UiiWQ aram luco statuit, quao Maxuma sempcr 

Dicctur iiobis, et crit quao maxmua scmper. 

(^uiire a<ptc, o iuvcncs, tantarum in munero laudom 

CJingite frondc comas ct )K)cula porgite dextris 

( 'ommuneuKiue vocate dcum ct dato vina volentcs. 276 

Dixcrat: Hcrculca bicolor cum populus umbra 

VcIaviUiuo comas foliisquc innexa pepcndit^ 

Et saccr inplcvit dcxtram scyi)hus. Ocius oumet ^ 

In nicnsam lacti libant divoscjuc prccantur. 

Dcvexo intcrca propior fit Vcspcr OlymiK):. 
lanique saccrdotcs primusque Potitius ibant, 
PcIIibus in niorcm cincti, flammascjue ferebaiit. 
Instaurant cpulas, et mensac grata sccundae 
Dona ferunt, cunmlantque oneratis lancibus aras. 
Tum Salii ad cantus inccnsa altaria circum 
Populeis adsunt enncti tcmpora ramis, 
Ilic iuvenum chorus, illc senum; qui carmiue laudes 
Ilerculcas ct facta fcrunt: ut prima novercae 
Monstra manu gcminosquc prcmens eliserit anguis; 
Ut bello egregias idem disiecerit urbcs, 
Troiamque Oechalkimquc ; ut duros mille laboros 
Rego sub Eurysthco, fatis lunonis iniquae, 
Pcrtulcrit. Tu nubigenas, invicte, bimembris, 
Ilylacumque Pholumque, manu, tu Cresia mactas 
Prodigia ct vastum Ncmcae sub rupc leonem. 
To Stygii tremuere lacus, tc ianitor Orci 
Ossa su|>cr recubans antro scmiesa cruento; 
Nec te ullae facies, non tcrruit ipse Tyj^hoeus, 
Arduus arma tcncns; non tc rationis egcntem 
Lcmacus turba capitum circumstctit anguis. 
Salvo, vcra lovis prolcs, dccus addite divis, 
Kt nos ct tua dexter adi pede sacra secunda 
Talia camiinibus cclcbrant ; supcr omnia Caci 
Spcluncam adiiciunt, spirantemque ignibus ipsank 
Consonat omne ncmus strepitu, collcsque resultant. 

Exin se cuncti divinis rebus ad urbcm 
Pcrfectis rcfemnt. Ibat rcx obsitus acvo, 
Et comitcm Acncan iuxta natumque t^ebat 



AENKIDOS LIB. VIII. 23d 

Jngrcdieiis, varioque viain scrinouo levabat. 

Miratur facilisque oculos fert omnia circum 310 

Aeneas, capiturque locis, et singula lactus 

Exquiritque auditque virum monumenta priorum. 

Tum rex Euandrus Romanae conditor arcls: 

Haec nemora indigenae Fauni Nymphaeque tenebant, 

Gensque virum truncis ct duro robore nata, 3i6 

Quis neque mos neque cultus erat, nec iuugero tauros, 

Aut conponere opes norant, aut parcere parto, 

Sed rami atque asper victu venatus alebat. 

Primus ab aetherio venit Saturnus Olynipo, 

Arma lovis fugiens et regnis exsul ademptis. 320 

Is genus indocile ac disper^um montibus altis 

Conposuit, legesque dedit, Latiumque vocari 

Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris, 

Aurea quae perhibent, illo sub rege fucre 

Saecula: sic placida populos in pace rcgebat; 321 

Deterior donec paulatini ac decolor aetas 

Et belli rabies et araor successit habendi. 

Tum manus Ausouia et gcntes venere Sicanae, 

Saepius et nomen posuit Saturnia tellus; 

Tum reges asperque inmani corpore Thybris, 3S0 

A quo post ItaJi fluvium cognomine Thybrini 

Diximus; amisit verum vetus Albula nomen. 

Me pulsum patria pelagiquc extrema sequentem 

Fortuna omnipotens et ineluctabile fatura 

His posuere locis, matrisque egere trcmenda 335 

Carmentis Nymphae monita et deus auctor Apollo. 

Vix ea dicta: dehinc progressus monstrat et aram 

Et Carmentalem Romani nomine portam 

Quam memorant, Nymphae priscum Carmentis honorem, 

Vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros 810 

Acneadas magnos et nobile Pallanteum. 

Hinc lucum ingentem, quem Komulus acer Asylum 

Rettulit et gelida monstrat sub rupe Lupercal, 

Parrhasio dictum Panos de more Lycaei. 

Nec non et sacri monstrat nemus Argileti, sif 

Testaturque locum, et letum docet hospitis Argi. 

Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit, 

Aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis. 
19 



23'J P. VEllGILI MAROMS 

lain tum rcligio piividos tcrrcbat agrcstis 

Dira loci; i.iiii tum silvam saxumquo tremcbant. 360 

IIoc neimis, Iiuuc, iinjuit, fnni^loso verticc coUein, 

(^uis ileus inccrtum cst, liabitat deus; Arcades ipsum 

Crctlunt se vidisse h)vcm, cum sacpc nigrantcm 

Acgida concutcret dcxtni, nimbosiiuc cicrct. 

Ilacc duo praetcrca disicH,'tis oppida muns, 356 

Ucliquiai* vetcrunKpie vides monumenta virorum. 

IIuiic lanus pater, Iiaiic Saturnus condidit arccm; 

laniculum huic, illi fucrat Saturnia noincn. 

Talibus inter sc dictis ad tecta subibant 

Paupcris Euandri, passinnpie armenta videbant ao» 

KoinaiKXiuo foro et lautis mujfire Carinis. 

rt ventum ad sedes: Ilaec, inquit, limina victor 

Alcides subiit, haec ill.im regia cepit. 

Aude, hospes, conteninere opcs. et tc quoquo dignum 

F^iiu^e dco, rcbus(iuo vciii non asiKir cgcni». 36i 

Dixit, ct angusti subter fa.stigia tecti 

Ingcntem Aenean duxit, stratisque loca^it 

Efiultum foliis et ikjIIc Libystidis ursac. 

Nox ruit, et fuscis tellurem amplectitnr alis. 
At Vcniis haud animo nequiquam exterrita matcr, STO 
Laurcntumquc ininis ct duro mota tumultu 
Volcanum adloquitur, thalaiiKxpic haec coningis aureo 
Incipit, et dictis divinum adspirat amorcm: 
Dum bcllo Argolici vastabant Pcrgama rcges 
Debita casurasquc inimicis ignibus arees, 896 

Non ullum auxilium miseris, non arma rogayi 
Artis opisquo tuae; ncc tc, carissime coniunx, 
Incassumvo tuos volui exerccrc labores, 
(^uamvis ct Priami debcreni plurima natis, 
Et durum Aeneac flevissem saepc laborem. sso 

Nunc lovis inpci-iis Rutulorum constitit oris: 
Ergo cadem supplex venio, ct sanctum mihi numeu 
Anna rogo, genctrix nato. Tc filia Nerei, 
Te potuit lacrimis Tithonia flecterc coniunx. 
Asj-.icc, qui coeant populi, quac mocnia claiisis 
Fcrrum acuant portis in me cxscidiumque meoram. 
"^ixcrat, ct nivcis hinc atque hinc diva lacerfcis 
nctantem amplexu molli fovct. Ille repent*^ 



AENEIDOS LIB. VIIi. 237 

Accopit solitam flaramam, notusquo medullas 
Intravit calor, et labefacta per ossa cucurrit: 390 

Non secus atquc olim, tonitni cum rupta corusco 
Ignea rima micans percurrit luminc nimbos. 
Sensit laeta dolis et fonnae conscia coniunx. 
Tum pater aetemo fatur devinctus amore: 
Quid caussas petis ex alto? fiducia ccssit 3» 

Quo tibi, diva, mei] Similis si cura fuisset, 
Tum quoque fas nobis Teucros armare fuisset; 
Nec Tater omnipotens Troiam nec fata vetabant 
Stare decemque alios Priamiun supercsso per annos. 
Et nunc, si bellarc paras atque haeo tibi mens est, 400 
Quidquid in artc mea possum promittere curae, 
Quod fieri fer.o liquidove potest elcctro, 
Quantum igncs animaequc valent, absiste precando 
Viribus indubitare tuis. Ea verba loeutus 
Optatos dedit amplexus, placidumque petivit 406 

Coniugis infusus gremio per niembra soporem. 

Inde ubi prima quies medio iam noctis ab::ctae 
Curriculo cxpulerat sonnmm, cum femina primum, 
Cui toleraro colo vitam tenuique Minerva 
Inpositum, cinerem et sopitos suscitat ignis, 4io 

Noctem addens opcri, famulasque ad lumina longo 
Exercet penso, castum ut servare cubilc 
Coniugis et possit parvos educere natos: 
Haud sccus Ignipotens nec tempore segidor illo 
MoUibus e stratis opera ad fabrilia surgit. m 

Insula Sicanium iuxta latus Acoliamquo 
Erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis, 
Quam subter specus et Cyclopum exesa caminis 
Antra Actnaca tonant, validique incudibus ictus 
Auditi refenint gemitum, striduntque caveniis 420 
Stricturac Clialybum, et fomacibus ignis anhelat, 
Volcani donms, ot Volcania nomine tellus. 
Hoc tunc Ignipotens caelo desc:ndit ab alto. 
Fcrrum exercebant vasto Cyclopes in antro, 
Brontesque Stcropesquo et nudus mcmbni Pyracmon. 
His informatum manibus iam parte polita 426 

Fulmen erat, toto Genitor quae plurima caclo 
Deiicit in tcri-as, pars inpcrfecta manebat. 



2:58 r. VERGILI MARONIS 

Tris iinbris torti milios, tris iiiibis aquosao 

Adilidonuit, rut.ri tris igiiis et alitls Austri. 430 

FmI^^oivs nu!ic tiTrilicos sonituinque inetumquo 

MiscL'l>a:it o[)eri tlaniinisque seiiuacibus inis. 

i*:irto alia ^larti eurruinque rotisquo volucris 

Instiibant, quibus ille viros, quibus excitat urbes; 

Aegidaiiue horriferain, turbatae Palladis arina, 435 

Certitim S(iuamis seriientum auroquc polibant, 

C()nnex()g<iue anguis ipsaiiKiuc in pcctorc divae 

(lorgona, dcseeto vertentem lumiua collo. 

Tollite cuncta, imiuit, coeptosquo auferto labores, 

Aetnaei (^ycloi)es, et huc advertito montem: «0 

Arma acn facienda viro. Nunc viribus usus, 

Nunc manibus nqiidi.^, oinni nunc arto magistra. 

rraecipitatc moras. Ncc phira effatus ; at illi 

Oeius ineubuer(i omnes p;;riter(pie laborom 

Sortiti. Fhiit aes rivis auri^iuc metalhim, 446 

Vohiificusiiuc clialybs vasta fornjice liqucscit. 

Ingentem clii^eum informant, unum omnia contra 

Tela Latinorum, septenosquc orbibus orbis 

Inpediunt. Alii ventosis foUibus auras 

Accipiuut redduiit(pic ; alii stridentia tinguunt 4fi0 

Aera lacu. Gemit inpositis incu<libus antnuu. 

Illi inter scsc multa vi bracchia tolhmt 

In numerum, vcrsant(pie tcnaci forcipe massam. 

Ilacc patcr Acoliis properat dum Lcmnius oris, 
Kuandrum ox humiU tccto lux suscitat alma 466 

Et matutini volucnun sub culmino cantus. 
Oonsurgit scnior, tunica^iuo inducitur artus, 
Et Tyrrhena pcdum circumdat vincula plantis; 
Tum latcri atquo liumoris Tegeacum subligat ensem, 
Domissa ab laeva pantherae terga rctorquens. 4lu 

Noc non ot gonnni custodcs liinino ab alto 
Praoccdunt grossumquo canes comittuitur herilem. 
Hospitis Aonoao scdem et secrota potcbat, 
Sormonum memor et promissi munoris, heros. 
Nec minus Acnoas sc matutinus agobat. 
FiUus huic Pallas, ilU comos ibat Acliutcs. 
'^i •essi iungunt dextras, mediisquo rosidunt 
-moos, et licito tandcm scmiono fnumtur. 



AENEIDOS LIB. VIII. 239 

Rcx prior haec: 

Maxume Teucrorum ductor, quo sospite numquam 470 

Res equidem Troiae victas aut regna fatebor, 

Nobis ad belli auxilium pro nominc tanto 

Exiguae vires: hinc Tusco clauclimur amni, 

Hinc Rutulus premit, et murum circumsonat armis, 

Sed tibi ego ingentis populos opulentaque regnis 475 

lungere castra paro, quam fors inopina salutem 

Ostentat. Fatis huc tc poscentibus adfers. 

Haud procul hinc saxo incolitur fundata vetusto 

Urbis Agyllinae sedes, ubi Lydia quondam 

(icns, bello praeclara, iugis insedit Etruscis. 480 

Hanc niultos florentem annos rex deinde superbo 

Inperio et saevis tenuit Mezentius armis. 

Quid memorem infandas caedes, quid facta tyranni 

Effera? di capiti ipsius generique reservent! 

Mortua quin etiam iungebat corpora vivis, 48& 

Conponens manibusquo manus atque oribus ora, 

Tormenti genus, et saiiie taboque fluentis 

Conplexu in misero longa sic morte necabat. 

At fessi tandeni cives infanda furentem 

Armati circumsistunt ipsumqUe domumque, 490 

Obtruncant socios, ignem ad fastigia iactant. 

Ille inter caedem Rutulorum elapsus in agros 

Confugere, et Turni defendier hospitis armis. 

Ergo omnis furiis surrexit Etruria iustis; 

Regem ad supplicium praesenti Marte reposcunt. 4S5 

Ilis ego te, Aenea, ductorcm milibus addam. 

Toto namque fremunt condensae litore puppes, 

Signaque ferre iubcnt; retinet longaevus haruspcx 

Fata canens: O Maeoniae delccta iuventus, 

Flos veterum virtusque vimm, quos iustus in hostem 500 

Fert dolor et merita accendit Mezentius ira, 

NuUi fas Italo tantam subiungere gentem: 

Externos optate duces. Tum Etrusca resedit 

Hoc acies cainpo, monitis exterrita divom. 

Ipse oratores ad me regnique coronain 60S 

Cum sccptro misit mandatque insignia Tarchon, 

Succedam castris, Tyrrhenaque regna capessam. 

Scti mihi tarda gelu saeclisque effeta senectus 



24w p. VERCULI MARONIS 

InvideL iii{)criuiii scniequc ad fortia vircs. 
Natuin exliortrtror, ni niixtus niatrc Sal>clla 510 

Iliiic lartoin patriae trahcret. Tu, cuius ct annis 
Kt generi f ita indiilgent, queiu nuinina poscunt, 
Ingredere, u 'rencniin atquo Italuni fortissin»c ductor. 
Ilunc tibi i^raotjroa, rikjs ct solatia iiostri, 
Pallanta adiungam ; sub tc tolcrarc magistro 515 

Militiam ct gravc Martis opus, tua ccrncrc facta 
Adsuescat, primis ct tc mirotur ab amiig. 
Arcadas huic cquitcs bis ccntum, robora pubis 
Lccta, dabo, totidcm<iuc suo tibi iiominc Pallas. 

Vix ca fatus crat : dcfixi<iuc ora tcncbant C20 

Aonoas Anchisiados ct fidus Achatcs; 
Multaciuc dura suo tristi cum cordo putabuiit, 
Ni .signuni caelo ('ytlicrca dcdissct ajicrto, 
Namiiuc inproviso vibratus ab acthcrc fulgor 
(^im sonitu venit, ot rucrc omnia visa rcpcnto, 525 
'ryrrlienus(iue tul>ae niugire per acthcra clangor. 
Suspiciunt ; itcnmi at<pic itcrum fi*agor iiicropat ingcna. 
Anna hitor nubom cacli in regione screna 
Por su(bim nitilaro vident et pulsa toiiare. 
()bstii>uoro auimis alii; scd Troius hcros 590 

Adgn()vit sonitum ct divao promissa parentls. 
Tum memorat: Ne vero, hos[)Cs, no quaero profccto, 
(}uem casum portenta fcrant: cgo poscor Olympo. 
IIoc signum cecinit missuram diva crcatrix, 
Si bellum ingrucrct, Volcaniaquc arma per auras 635 
Laturam auxilio. 

Ileu (luantae miseris caodcs Laurentibus instant! 
(^uas pocnas inihi, Turne, dabis ! quam multa sub iindas 
Scuta virum galeasque ct fortia coriwra volvcs, 
Fhybri patcr! Poscant acios, ct focdcra rumpant! M» 

Haoc ubi dicta dcdit, solio se tollit ab alto; 
l^t primum llorculeis s-opitas ignibus aras 
Kxcitat, hcstcriuimquo Larem parvosciuo Pcnatis 
Lactus adit; mactant loctas dc morc bidentis 
l!]uandrus paritcr, pariter Troiana iuventus. 
Post hinc ad navis graditur, sodosquc revisit; 
Quonim de numero, qui scsc in bella sequautari 
Pracstantis virtute legit; pars cctcra prona 



AENEIDOS LIB. VIIL 241 

Fertur aqua, se^isque secundo defliiit amni, 
Nuutia ventura Ascauio rerumque patrisque. 650 

Dantur equi Teucris Tyrrheiia pctentibus arva; 
Ducunt exsorteni Aeneae, queui fulva leonis 
Pellis obit totuni, praefulgens unguibus aureis. 

Fama volat parvam subito volgata per urbem, 
Ocius ire equites Tyrrheni ad litora regis. 556 

Vota metu duplicant matres, propiusquo periclo 
It timor, et maior Martis iam adparet imago. 
Tum pater Euandrus dextrain conplexus euntis 
Haeret, inexpletus lacrimans, ac talia fatur: 
mihi praeteritos referat si luppiter annos, seo 

Qualis eram, cum primani aciem Praeneste sub ipsa 
Stravi scutorumque incendi victor acervos, 
Et regem hac Erulum dextra sub Tartara misi, 
Nascenti cui tris animas Feronia mater — 
Horrendum dictu — dederat, terna arma movenda ; 565 
Ter leto stemendus erat; cui tum tamen omnis 
Abstulit haec animas dextra, et totidem exuit armis: 
Non ogo DLunc dulci amplexu divcllerer usquam, 
Nate, tuo; ueque finitimo Mezentius umquam 
Huic capiti insultans tot ferro saeva dedisset 67o 

Funera, tam multis viduasset civibus urbem. 
At vos, o superi, et divom tu maxume rector 
luppiter, Arcadii, quaeso, misorescite regia, 
Et patrias audito preces: Si numina vestra 
Incolumem Pallanta mihi, si fata reservMit, 676 

Si visurus eum vivo et venturus in unum: 
Vitam oro; patior quemvis dui-are laborem. 
Sin aliquem infandum casum, Fortuna, minaris: 
Nunc, nunc o liceat crudelem abrumpere Titam, 
Dum curae ambiguae, dum spes incerta fuiuri, ep 
Dum te, care puor, mea sola et sera voluptaJi^ ;" 

Conplexu teneo; gravior neu nuntius auris 
Volueret. Haec genitor digressu dicta jupremo 
Fundebat; famuli conlapsum in tecta ferebauL 

lamque adeo exierat portis cquitatus apertis, 686 
Aeneas inter primos et fidus Achatcs, 
Inde alii Troiae proceres; ipse agmine Pallas 
In medio, chlamjde et pictis conspectus ia armis; 



242 P. VERGILI MARONIS 

Qualis ubi Ocoani pcrfusus Lucifer unda, 
(^uciii Vcnus anto alios astrorum diligit ignis, s^ 

Extulit 08 sacruin caclo tcnobrasquo rcsolvit. 
Stant iKividac in nuiris inatres, ociilisquc scquuntiir 
rulvcreain nubcin ct fulgcntis acro catcrvas. 
OUi per dumos, qua proxunia nicta vianun, 
Arinati tendunt; it clanior, et aginino facto SK 

(Juadruivcdaiite putrein sonitu quatit ungula campum. 
Kst ingens gclidum lucus prope Cacritis nmnem, 
Heligionc patrum late saccr; undique colles 
Iiiclusere cavi et nigra nemus abieto cingit. 
Silv.uio fania est veteris sacrasse Pelasgos, eco 

Arvoruin iKJCorisquc <leo, lucunKpie dienique, 
(^ui priini finis aliquando habuere Latinos. 
liaud procul hinc Tarcho et Tyrrheni tuta tenebant 
Cjifttra locis, ccLsoiiue oinnis de coUo videri 
lain poterat legio, et latis tendelxit in arvis. oos 

Iluc pater Aeueas et bello lectii iuvcntus 
Siiccedunt, fessi<pie et cquos ct corpora corant. 
At Venus netherios inter dea candida nimbos 
Dona ferens aderat; natuiiique iii valle rcducta 
Ut procul et gelido secretum fiuininc vidit, aa 

Talibus adfjita est dictis, seque obtulit ultro: 
Kn perfectji inei proniissa coniugis arte 
Muiiera; ne mox aut Laurentis, nate, snperbofl^ 
Aut acreni dubites in proelia poscere Tumum. 
Dixit et amplexus nati Cytherea petivit; eis 

Arma sub adversa posuit radiantia quercu. 
Ille, deae donis et tanto laetus honore, 
Expleri noipiit atque oculos per singula volvit^ 
Miraturquo interque manus et bracchia versat 
Terribiten? cristis galeam flammasque vomentem, oa 
Fjitifenunque ensein, loricam ex aere rigentem, 
Sanguiiieain, ingentein, qualis cum caerula nubea 
Solis inardoscit radiis longcque refulget; 
Tum levis ocrcjis electro auroque recocto, 
Hjistanupie, et clipei non enarrabile textum. esi 

Illic rcs Italas Romanorumquc triumphos, 
llaud vatum ignarus vcnturiipic inscius aevi, 
Fecerat Igniix)tens; illic gonus oinno futurae 



- A 



AENEIDOS LIB. VIII. 243 

Stirpis ab Ascanio, pu^ataque in ordine bella. 

Fecerat et viridi fetam Mavortis in antro 63o 

Procubuisse lupam; geminos huic ubera circum 

Ludere pendentis pueros, et lambere matrem 

Inpavidos; illam tereti cervice reflexam 

Mulcere altemos, et corpora fingere lingua. 

Nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas 635 

Consessu caveae, magnis Circensibus actis, 

Addiderat, subitoque novum consurgere bellum 

Romulidis Tatioque seni Curibusque severis. 

Post idem inter se posito certamine reges 

Armati lovis ante aram paterasque tenentes 64o 

Stabant et caesa iungebant foedera porca. 

Haud procul inde citae Mettum in diversa quadrigac 

Distulerant — at tu dictis, Albane, nianeres! — 

Raptabatque viri mendacis viscera Tullus 

Per silvam, et sparsi rorabant sanguine vepres. 645 

Nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat 

Accipere, ingentique urbem obsidiono premobat; 

Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant. 

Illum indignanti similem, similemque minanti 

Aspiceres, pontem auderct quia vellere Cocles, 660 

Et fluviuni vinclis innaret Cloelia ruptis. 

In suramo custos Tarpeiae Manlius arcis 

Stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat, 

Romuleoque recens horrebat regia culmo. 

Atque hic auratis volitans argenteus ' anser W6 

Porticibus Gallos in limine adesse canebat; 

Galli per dumos aderant, arcemque tenebant, 

Defensi tenebris et dono noctis opacae; 

A.urea caesaries ollis, atque aurea vestis; 

Virgatis lucent sagulis; tum lactea colla eeo 

Auro innectuntur; duo quisquo Alpina coruscant 

Gaesa manu, scutis protecti corpora longis. 

Hic exsultantis Salios, nudosque Lupercos, 

Lanigerosque apices, et lapsa ancilia caelo 

Extuderat; castae ducebant sacra per urbcm 066 

Pilentis matres in mollibus. Hinc procul addit 

Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis, 

Et scelerum poenas, ct tc, Catilina, minaci 



244 r. VKUGILl MAR0NI8 

PiMidcntcm scopulu, Furiaruinquc ora tremcntcm ; 
SocrctoHque pioH; liis dautem iura Catoncm. CTO 

Ilacc inter tuniidi late niaris ibat imago, 
Aureu, sed tluctu simmabant caerula cano; 
Kt circuni argento elari delpkincs in orbcm 
Acquoni verrebaiit caudis acstumquc sccaboiit. 
In uiedio classis aerata.s, Actia bclla, 871 

(\>riiere erat ; totuinque instructo Marte videree 
Fervere Leucaten, auroque oftulgcre fluctus. 
Ilinc Augustu.H ageiui Italos iu proelia Caesftr 
Cuni Patribiu I^^pulmiue, renatibus ct magnis Dis, 
Stins celsii in i)U{)pi ; geminas cui teni|)ora flammas «ao 
Laetii voinunt, patriumque a{>eritur vertico sidus. 
Tartc :Jia vcntis et dis Agripiva secui.dis 
Anluus agnien iigens; cui, belli insigne suiicrbum, 
Teinpora nuvali fulgent rostrata caonaL 
Ilinc oiHi barbarica variisquc Antonius iirmis, 
Victt)r ab Auronie i)opulis et litoro rubro, 
Acgyptuin virisque Orientis et ult'nia sccum 
Uictra vohit; sequiturquc, nefas! Aogyptia coniuiUL. 
rnu oinnes ruere, ac totuiu spumiire reductis 
('onvolsuiu reniis rostrisque tridentibus aoquor. 
Alta ]>etunt; pelago credas iunare rcvolsas 
(.'ycludiis, aut inontis concurrerc montibus altoi: 
Tuntii inole viri turritis puppibus instant. 
Stu[)i)ea fliunniii manu telisque volatilo ferrum 
Spjirgitur: arva nova Neptunia cacde rubcscimt. 
Regina in mediis piitrio vocut ngmina sistro: 
Necduin etiain geininos a tergo respicit anguiA. 
< )innigcnuin<pie deum moustni et latrator AnubiA 
(Jontra Neptununi et Venercm contnique Minorvam 
Tchi tenent. Siievit mcdio iu ccrtaminc MAyorg 900 
Caeliitus ferro, tristcsque cx aethcrc Dirae; 
Kt scissa gaudcns vadit Discordia palla, 
Quiim cum Siinguineo sequitur Bellona flagello. 
Actitis hiiec cerncns arcuni intendebat Apollo 
Desuper: oninis co terrore Acg^-ptus ct Indiy 
Oninis Arabs, omnes vertebant terga SabaeL 
Ipsji videbjitur ventis regina vocatis 
V 1.1:1 darc, et laxos iam iamquo inmittere funif. 



AKNEIDOS LIB. Vlll. 246 

lllam inter caedes pallentem morte futura 
Fecerat Ignipotens undis et lapyge ferri ; 7ic 

Contra autem magno niaerentem corpore Nilum, 
Pandentemque sinus et tota veste vocantem 
Caeruleum in gremium latebrosaque flumina victos. 
At Caesar, triplici invectus Romana triumpho 
Moenia, dis Italis votum inmortale sacrabat, 715 

Maxuma ter centum totam delubra per Urbem. 
Laetitia ludisque viae plausuque fremebant; 
Omnibus in templis matruni chorus, omnibus arae; 
Ante aras terram caesi stravere iuvenci. 
Ipse, sedens niveo candentis limine Phoebi, 730 

Dona recognoscit populorum aptatque superbis 
Postibus; incedunt victae longo ordine gentes, 
Quam variae linguis, habitu tam vestis et armis. 
Hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros, 
Hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos 725 

Finxerat; Euphrates ibat iam moUior undis; 
Extremique hominum Morini, Rhenusque bicomis; 
Indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes. 
Talia per clipeum Volcani, dona parentis, 
Miratur, rerumque ignarus imagine gaudet, 73o 

AttoUens humero famamque et fata nepotum« 



P. VERGILI MARONIS 

AENEIDOS 

LIBER NONUS. 



Atquk ea divcrsa penitus dum parte genmtiiry 

Iriiii de eaelo niisit Satumia luno 

Audacrcni ad Tumum. Luco tum forte porentiB 

IMluii iii TurnuH «icrata valle sedebat. 

Ad quoni sic rosco Thaumantias ore locuta est: i 

Tume, (luod optanti divom promittere nemo 

Auderet, volvenda dies, cn, attulit ultro. 

Aeneas, urbe et sociis et classe relicta, 

Scei)tra Palatini se^lemque petit Euandri. 

\ec satis: extremas Corythi penetravit ad nrbes^ lo 

LydoruHKiue manuTu collectos amiat agrostis. 

Qui<l dubitas ? nunc tempus equos, nunc poscere cumu. ' 

Rumpc moras omnis et turbata airipe castra. 

Dixit, ct in caelum paribus se sustulit alis, 

Iiiji^entcmque fuga secuit sub nubibus arconi. 16 

Adipiovit iuvenis, dupHcisque ad sidera palmas 

Sustulit, ac tali fugientem est voce secutos: 

iri, dccus cacli, quis te mihi nubibus actam 

Detulit in terras? unde haec tam clara repente 

Tcmpestas ? medium video discedere caclmn, »■ 

Palantis(pie j^olo stellas. Sequor omina tanta^ 

Qiiisquis in arma vocas. Et sic effatus ad midam 

Processit, sunnnoque hausit de gurgite lymphaa^ 

Multa dcos orans, oneravitque aethera votis. 

lamque omnis ciimpis exercitus ibat apertifl^ H 

Dives eqimm, dives jdctai vestis et auri; 
Messapus primas acies, postrema coercent 
Tyrrhidiio iuvencs; medio dux aginine Tumos 



AENEIDOS LTB. IX. 247 

[Verfcitur arraa tenens, et toto vertice supra est]. 
Ceu septem surgens sedatis amnibus altus so 

Per tacitum Ganges, aut pingui flumine Nilus 
Cum refluit canipis et iam se condidit alveo. 
Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem 
Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campisL 
Primus ab adversa conclamat mole Caicus: 35 

Quis globus, o cives, caligine volvitur atra! 
Ferte citi ferrum, date tela, ascendite muros. 
Hostis adest, heia! Ingenti clamoro pcr omuis 
Condunt se Teucri portas, et moenla conplent. 
Namque ita discedens praeceperat optumus armis 40 
Aeneas: si qua interea fortuna fuisset, 
Neu struere auderent aciem, neu credere campo; 
Castra modo et tutos servareut aggere muros, 
Ergo, etsi conferre manum pudor iraque monstrat, 
Obiiciunt portas tamen et praecepta facessunt, 45 

Armatique cavis exspectant turribus hostem. 
Tunius, ut ante volans tardum praecesserat agmen, 
Viginti lectis equitum comitatus et urbi 
Inprovisus adest; maculis quem Thracius albis 
Portat equus, cristaque tegit galea aurea rubra. so 
Ecquis erit, mecum, iuvenes, qui primus in hostem — ? 
En, ait. Et iaculum attorquens emittit in auras, 
Principium pugnae, et campo aese arduus infert. 
Clamore cxcipimit socii, fremituque sequuntur 
Horrisono ; Teucrum mirantur inertia corda : 55 

Non aequo dare so campo, non obvia ferro 
Arina viros, sed castra fovere. Huc turbidus atque huc 
Lustrat equo muros, aditumque per avia quaerit. 
Ac veluti pleno lupus insidiatus ovili 
Cum fremit ad caulas, ventos perpessus et imbris, eo 
Nocte super media; tuti sub matribus agni 
I^alatum exercent; ille asper et inprobus ira 
Saevit in absentis; collecta fatigat edendi 
Ex longo rabies, et siccae sanguine fauces: 
Haud aliter Rutulo muros et castra tuenti 86 

Ignescunt irae; duris dolor ossibus ardet, 
Qua temptet ratione aditus, et quae via clausos 
Excutiat Teucros vallo atque ef^dat in aequum. 



248 P. VERGILI MARONIS 

('lassom, quao latori castronim adiuncta latebat, 
Agj^criluis s:ioi»t:iin circum et fluvialibus imdis, >tq 

Inviulit, «<K.*iosqao incendia posoit ovantis, 
Atque inanum {'inu fla^ranti forvidus inplot. 
Tum vero incunibunt ; urguet praesentia Tumi ; 
Atquo onmis facibus pubes accingitur atris. 
Diripiiero focos; piceum fert fumida lumen 71 

Taoda et commixtam VolcaunB ad astra fariUam. 

Qnis deuB, o Musae, tam saeva incendia ToucriB 
Avortit? tantos ratibus quis depulit ignis? 
Oicito. Prisca fides facto, sod fama percnnis. 
TemiM^rc quo prinmm Phrygia formabat in Ida 80 
Aoneas classem, et polagi petero alta parabat» 
Jpsu (lcum fertur genetrix Berecyntia magntim 
Vocibus his adfata lovem : I)a, nate, petonti, 
Quod tua cara parens domito te poscit Olympo. 
Pinoa silva, mihi, nniltos dilecta per annos; 8S 

Lucus in arce fuit summa, quo sacra forclMUit;, 
Nigranti picea trabibusquo obscunis accrnis: 
llas ojro Dardanio iuveni, cum classis egeret, 
Ijaota (lcdi ; nunc sollicitam timor anxius angit. 
Solvo niotus, atquo hoc precibus sine posse parentem, 90 
Xou cursu (luassatae uUo neu turbine venti 
Vincantur ; prosit nostris in montibus ortas. 
Filius huic contra, torquet qui sidera mundi: 
O gcnetrix, quo fata vocas? aut quid pctis istifl? 
Mortalino manu factae inmortalo carinae 9B 

Fas haboant? certusque incerta pericula lustret 
Aencas? cui tanta deo permissa potestas? 
Immo, ubi defunctao finem portusque tenebunt 
Ausonios olim, quaecumquc evaserit undis 
Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva, loo 

Mortalem eripiam formam, magnique iubebo 
Aoquoris esse deas, qualis Nereia Doto 
Kt Galatea secant spumantem pectoro pontum. 
Dixerat, idque ratum Stygii per flumhia fratrifly 
Por pico torrontis atraque voragino ripas 
Adnuit, et totum nutu tremefocit Olympum. 

Ergo adcrat promissa dies, ot tenipora Parcae 
Debita conplerant: cum Turni iniuria Matrem 



• AENEIDOS LIB. IX. 249 

Admonuit ratibus sacris depellere taedas. 

Hic priiimm nova lux oculis oflfulsit, et ingcns iio 

Visus ab Aurora caelum transcurrere nimbus, 

Idaeique chori; tum vox horrenda per auras 

Excidit et Troum Rutulorumque agmina conplet: 

Ne trepidate meas, Teucri, defendere navis, 

Neve armate manus; maria ante exurere Turno, ii5 

Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae, 

Itc deae pelagi; genetrix iubet. Et sua quaeque 

Continuo puppes abrumpunt vincula ripis, 

Delphinumque modo demersis aequora rostris 

Ima petunt. Hinc virgineae, mirabile monstrum^ 12» 

Reddunt se totidem facies, pontoque feruntur 

[Quot prius aeratae steterant ad litora prorae]. 

Obstipuere animis Rutuli; conterritus ipse 
Turbatis Messapus equis; cunctatur et amnis 
Rauca sonans, revocatque pedem Tiberinus ab alto. 126 
At non audaci Turno fiducia cessit; 
Ultro animos tollit dictis, atque increpat ultro: 
Troianos haec monstra petunt; his luppiter ipse 
Auxilium solitum eripuit, non tela neque ignis 
Exspectant Rutulos. Ergo maria invia Tcucris, 130 
Nec spes ulla fugae; rerum pars altera adempta est; 
Terra autem in uostris manibus; tot milia, gentes 
Arma ferunt Italae. Nil me fatalia terrent, 
Si qua Phryges prae se iactant, responsa deorum: 
Sat fatis Venerique datum, tetigere quod arva 19& 
Fertilis Ausoniae Troes. Sunt et mea contra 
Fata mihi, ferro sceleratam exscindere gentem 
Coiiiuge praerepta; nec solos tangit Atridas 
Istc dolor, soHsque Kcet capere arma MyceniB. 
Scd periisse semel satis est: peccare fuisset im 

Ante satis, penitus modo non genus omne perosos 
Femineum. Quibus haec medii fiducia valli 
Fossarumque morae, leti discrimina parva, 
Dant animos. At non viderunt moenia Troiae 
Neptuni fabricata manu considere in ignis? 146 

Sed vos, o lecti, ferro quis scindere vallum 
Apparat et mecum invadit trepidantia castra? 
Non armis mihi Volcani, non mille carinis 



250 P. VERGILI MARONIS , 

Est opus in Tcucros. Addant se protinus omnoB 
Etru.sci Kocios. Tcncbras ct incrtia fiirta liO 

Piill:i(lii, c:icsis sumiuac custodibus ards, 
Xo tiuiciint ; ncc C(pii caoca condcmur in alyo; 
liiicc, iKilani, ccrtuni cst igni circunidaro muros. 
llaud sibi cuiu Danais rcm faxo ot pubo Pelasga 
Kssc putcnt, dccuinum quos distulit Hector iuannum. lu 
Xuuc adco, molior quoniam pars acta diei, 
(^>u<)d su{)ercst, laeti bcnc gcstis corpora rebus 
i'rocurate, viri, ct pugnam spcrate })arari. 
Intcrca vigilum cxcubiis obsidcre portas 
Cura datur Mcssapo ct moenia cingcre flammiB. leo 
]3is scptcm Ilutuli, nuiros qui militc scrvcnt, 
Dclccti; ast illos contcni qucmque sequuntur 
Purpurci cristis iuvcncs auroquc coruscL 
Discurrunt, variantquc viccs, fusique per herbam 
Iiululgcnt vino, ct vcrtunt crateras aenos. im 

Conluccnt igncs; noctcm custodia ducit 
Insonniem ludo. 

ILicc supcr vallo prospcctant Troes, et armifl 
Alta tcncut ; nec non trcpidi formidine porta^ 
Explorant, iK)ntisque ct propuguacula iunguiit, m 

Tcla gcrunt. InsUmt Mncsthous acerque Screstna, 
(^uos patcr Aencas, si quando advorsa vocarent, 
licctorcs iuvcnum ct rcruiu dedit esse magiBtroa. 
Oinnis pcr muros Icgio, sortita periclum, 
Tixcubat cxcrcctquc viccs, quod cuique tuendum eat. m 

Nisus crat portac custos, accrrimus armia, 
ILyrtacidcs, comitcm Acncac qucm miserat Ida 
Vcnatrix, iaculo cclcrem lcvibusque sagittis; 
Et iuxta comcs Euryalus, quo pulchrior alter 
Non fuit Acncadum Troiana ncque induit arma^ lao 
Ora pucr prima signans intonsa iuventa. 
Ilis amor unus crat, paritcrque in bella ruebant; 
Tum quoque communi portam statione tenebant. 
Nisus ait: Dine hunc ardorem mentibus addimt^ 
Euryalc, an sua cuique dcus fit dira cupido? ui 

Aut pugnam, aut aliquid iamdudum invadere uuigiiiim 
Mcns ugitat niilii, ncc placida contenta quiete 
Cemis, qime Rutulos habeat fiducia rerom: 



AENEIDOS LIB. IX. 251 

Luinina rara micant; somno vinoque soluti 
Procubuere; silent late loca. Percipe porro, 190 

Quid dubitem, et quae nunc animo sententia surgat. 
Aenean acciri omnes, populusque patresque, 
Exposcunt, mittique viros, qui certa reportent. 
Si, tibi quao posco, promittunt, — nam mihi facti 
Fama sat est, — tumiilo videor rej^erire sub illo los 
Posse viam ad muros et moenia Pallantea. 
Obstipuit magno laudum percussus amore 
Euryalus; simul his ardentem adfatur amicum: 
Mene igitur socium summis adiungere rebus, 
Nise, fugis? solum to in tanta pericula mittam? 200 
Non ita me genitor, bellis adsuetus Opheltcs, 
Argolicum terrorem inter Troiaeque labores 
Sublatum erudiit; nec tecum talia gessi, 
Magnanimum Aenean et fata extrema secutus; 
Est hic, est animus lucis contemptor, et istum 206 
Qui vita bene credat emi, quo tendis, honorem. 
Nisus ad haec: Equidem de te nil tale verebar, 
Nec fas; non: ita me referat tibi magnus ovantem 
luppiter, aut quicumque oculis haec aspicit aequis. 
Sed si quis — quao midta vides discrimine tali — 210 
Si quis in adversum rapiat casusve deusve, 
Te superesse velim; tua vita dignior actas. 
Sit, qui me raptum pugna pretiove redcmptura 
Mandet humo, solita aut si qua id fortuna vetabit, 
Absenti ferat inferias, decoretque sepulchro. 216 

Neu matri miserae tanti sim caussa doloris, 
Quae te sola, puer, multis e matribus ausa 
Persequitur, magni nec moenia curat Acestae. 
llle autem: Caussas ncquiquam nectis inanis, 
Nec mea iam mutata loco sententia cedit. 220 

Adceleremus, ait. Vigiles simul excitat. Illi 
Succedunt servantque vices; statione relicta 
Ipse comes Niso graditur, regcmque requirunt. 

Cetera per terras omnis animalia somno 
Laxabant curas et corda oblita laborum: 225 

Ductores Teucrum primi, delecta iuventus, 
Consilium summis regni de rebus habebant, 

Quid facerent, quisve Aeneae iam nuntius esset 
20 



252 P. VEKGILI MARONLS 

SUiit longis adnixi hastis et scuta toiicntcs 
(\iHt]'(>rum ct ciinipi nicdio. Tum Nisus ct uiia 
Kuryaliis confcstim alacrcs admittior orant; 
Jleni niii<^nam, prctiumquc morae forc. Primiw luiiis 
Aceepit trcpidos, ae Xisum diccro iussit. 
Tum sic Ilyrtieidcs: Audite o mcutibus aequis, 
Acnc:idac, ncvc hacc nostris spectcntur ab annis, 
<>u'ic fcrimus. liutuli somno Tino<iue soluti 
(ontieucrc; locuni insidiis cons])cximu8 ipsi, 
(^ui patct in bivio portac, quae proxuma pouto; 
Intorrui)ti igncs, atcrquc ad sidcra fumus 
Mri.Lritur; si fortuna permittitis uti, 
(v>u;iesitum Acncan ct niocnia rallantoa: 
Mn\ hie eum spoliis, ingenti cacdc i>cracta, 
A«lforc ecrnetis. Xcc nos via fjdiit euntis: 
Vidimus obseurirt primam sub vallibus urbcm 
Ven:itu adsiduo et totum cognovimus amnom. 
iiie annis gravis atque aninii maturus Aletos: 
])i p:vtrii, (piorum sempcr sub numiue Troia ost, 
Non tamcn onniino Tcucros dclcre poratis, 
Cum tiilis aniinos iuvcnum et tam certa tulistiB 
Peetora. — Sie nicmorans, humeros dextrasqoe te- 
nel>:it 280 

Amboniui, ct voltum lacrimis atque ora rigabat. — 
(^uiic vobis, (piac digna, viii, pro laudibus ifltis 
Pnicmia ik)ssc rciir solvi ? pulchcrrima primimi 
I>i morcs<iuc diibunt vcstri; tum cetera reddet 
Actutum pius Acncas atquc intcgcr aevi 
Aseiinius mcriti tanti non inmemor umquam. 
Immo cgi) vos, cui sola salus gcnitore reductOy 
l^lxcipit Aseanius, i>cr magnos, Nise, Penatis 
A ss:iraei(iuc Larcm ct canac pcuctndia Vestite 
O^tcstor; quaocunKpic mihi fortuna fidesque esti 
In vestris pono gremiis: revocjitc parentem, 
Kcddite conspcctum; nihil illo triste recepto. 
Buia dabo argcnto pcrfccta atquc aspera BigniB 
Poeulii, (lcvietii gcnitor quac ccpit Arisba, 
Et tripodas geniinos, auri duo magna talonta, 
(^niteni iintiquuni, (jucm dat Sidonia Dido. 
Si vcro capero Italiam sceptrisque potiri 



AENEIDOS LIB. IX. 253 

Contigerit victori, ot praedae dicere sortem: 
Vidisti, quo Tumus equo, quibus ibat in armis 
Aureus; ipsum illum, clipeum cristasque rubentis 270 
Excipiam sorti, iam nunc tua praemia, Nise. 
Praeterea bis sex genitor lectissima matrum 
Corpora captivosque dabit, suaque omnibus arma; 
Insuper his, campi quod rex habet ipse Latimis. 
Te vero, mea quem spatiis propioribus aetas 276 

Insequitur, venerande puer, iam pcctore toto 
Accipio et comitem casus conplector in omnis. 
Nulla meis sine te quaeretur gloria rebus; 
Seu pacem seu bella geram, tibi maxunia rerum 
Verborumque fides. Contra quem talia fatur 280 

Euryalus: Me nulla dies tam fortibus ausis 
Dissimilem arguerit; tantum fortuna secunda 
Haud adversa cadat. Sed te super omnia dona 
Unum oro: genetrix Prianii de gento vetusta 
Est mihi, quam miscram tenuit non Ilia tellus 285 
Mecum excedentem, non mocnia regis Acestae. 
Ilanc ego nunc ignaram huius quodcumque pericli est 
Inque salutatam linquo; Nox et tua testis 
Dcxtera, quod nequeam lacrimas perferre parentis. 
At tu, oro, solare inopem, et succurre relictae. 290 
llanc sine me spem ferre tui: audentior ibo 
In casus onmis. Percussa mente dedere 
Dardanidae lacrimas; ante omnis pulcher lulus, 
Atque animum patriae strinxit pietatis imago. 
Tum sic eflfatur: 295 

Sponde digna tuis ingentibus omnia coeptis. 
Namque erit ista mihi genetrix, nomenque Creusae 
Solum defuerit, nec partum gratia talem 
Parva manet. Casus factum quicumque sequentur, 
Pcr caput hoc iuro, pcr quod pater ante solebat: aoo 
Quae tibi polliceor reduci rebusque secundis, 
Haec eadem matrique tuae generique manebunt. 
Sic ait inlacrimans; humcro simul exuit ensem, 
Auratum, mira quem fecerat arte Lycaon 
Gnosius atque habilem vagina aptarat ebuma. S06 

Dat Niso Mnestheus pellem horrentisque leonis 
ExuviAs; galeam fidus permutat Aletes. 



254 P. VERGILI MARONIS 

rn^tinus arniati incedunt; quos omnis euntu 
l*riiiK)rum manus ail ix^rtas, iuvonumque Bonumqne^ 
rntsoiiuitur votis. Ncc non et pulchcr lulus, sio 

Ante anuos auimumque gcrens curamqno virilem, 
Multii i^atri mamlata dabat portanda. Sed aurae 
Oinnia discorpunt, et nubibus inrita donant. 

Kgressi su|>orant fossas, noctisquo per umbram 
Castra inimica {>otimt, multis tamen ante futuri su 
Kxitio. Passim somno vinoque per herbam 
i\>riK>ra fusa vidont, arrectos litore currus, 
Intor loni rotasque viros, siniul arma iacere, 
Vina simul. Tnor IhTtiicidos sic ore locutus: 
Kurvalo. audendum doxtni; nunc ipsa vocat res. 9» 
11:10 itor ost. Tu. nc qua manus se attoUere nobiB 
A tergi> iH»ssit. oustiHii et consule longe; 
11:100 ogo vasta daba ct lato tc limite ducam. 
Sio niomorat. vocomque proniit ; simul ense Baperbom 
Kliamnotom adgroditur, qui forte tapetibus altii SK 
lCxstruotus toto pn>fl:d)at poctore somnum, 
Kox idom. ot rogi Turno gratissimus augur; 
Sod non augurii> |H»tuit dojiellere }>estem. 
Tris iuxta f:uiuilos tomoro inter tela iacentis 
Arniigoruniquo Romi promit aurigamque sub ipos 
Nactus oquis. fomvpio secat pendeutia coUa; 
Tuni oaput ipsi aufort doniino. truncumqae rdinqiiit 
Siniguine singultantoiu : atro toi>efacta cruore 
Torm toriquo madont. Neo non Lamyramqae 

muniquo 
Kc iuvonom Sorr.inuiu. illa qui plurima nocte 
Lu^orat, insignis faoio. multoque iacebat 
Mo.iibra doo \iotus: folLx. si protinus iUam 
Aoixu:issot uix^ti ludum in luoemque tulisact. 
hqvistus i*ou plona loo ix^r ovilia turlians — 
Suadot eniiu vos:\:ia fanios — ^uianditque tnihifeq[Qe 
Mi>Ilo ]H.vus mutumquo motu : fromit ore cmaitOL 
Ncc luiuor Kuryali oaodos: iiKvnsus et ipse 
rorfurit. ao multaiu in luodio siuo uomine pKeboBi, 
F:uhunquo IIorlH?suiuquo subit Rhoetamqoe 

etam, vigUantem c"^ 



AENEIDOS LIB. IX. 25£ 

Sed magnum metuens se post cratera tegebat: 
Pcctore in adverso totum cui comminus ensem 
Condidit adsurgenti, et multa morte recepit 
Purpuream vomit ille animam, et cum sanguine niixta 
Vina refert moriens; hic furto fervidus instat. 360 
lamquc ad Messapi socios tendebat; ibi ignem 
Deficcre extremum et religatos rite videbat 
Carpere gramen equos: brcviter cum talia Nisus — 
Sensit enim nimia caede atque cupidine ferri — 
Absistamus, ait; nam lux inimica propinquat. 3o;> 
Poenarum exhaustum satis est; via facta per hostis. 
Multa virum solido argento perfecta relinquunt 
Armaque craterasque simul pulchrosque tapetas. 
Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bulHs 
Cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim 3eo 

Quac mittit dona, hospitio cum iungerct absens, 
Caedicus; ille suo moriens dat habere nepoti; 
Post mortcm bello Rutuli pugnaque potiti; 
Haec rapit, atque humeris nequiquam fortibus aptat. 
Tum galeam Messapi habilem cristisque decoram 385 
Induit. Excedunt castris, ct tuta capessunt. 
Interca praemissi equites ex urbe Latina, 
Cetcra dum legio campis instructa moratur, 
Ibant et Tumo regi responsa ferebant, 
Ter centum, scutati omnes, Volscente magistro. 370 
lamque propinquabant castris, muroque subibant, 
Cum procul hos laevo flectentis limite cemunt, 
Et galea Eurj^alum sublustri noctis in umbra 
Prodidit inmemorem radiisque adversa refulsit. 
Haud temere est visum. Conclamat ab agrnine Vol- 
scens : 375 

State, viri; quae caussa viae? quive estis in armis? 
Quove tenetis iter? Nihil illi tendere contra, 
Sed celerare fugam in silvas et fidere noctL 
Obiiciunt cquites sese ad divortia nota 
Hinc atque hinc, onmcmque abitum custode coronant. 380 
Silva fuit late dumis atque ilice nigra 
Horrida, quam densi conplerant undique sentes; 
Rara per occultos lucebat semita calles. 
Euryalum tenebrae ramorum onerosaquc praeda 



2.v; P. VERGILl MARONIS 

Iiip<Mliiiiit, fiillitqiio timor rcgiono Tiamin. 
Nisii.-t :ibit; iiiiii(|iio inpriKlons cvaserat lioAtis 
At.<|uo locoH, <]iii ]Mmt Albsio do noniino dicti 
/MlKiiii, tuni rex Ht:dMilu ulta Latinus habobat: 
rt Htctit, ot rruHtm abHontcm ro8])cxit aniicuni. 
l'iiirviilo infolix, <]ua to rogiono roliqui ? 990 

(^uiivo Ho<]uar, rurHUii {lorjiloxuni iter omne revcdyens 
Ksillii<'iH Hilviio / Siniul ot vcHtigia retro 
<)l>.H<Tv:itii lc^^it, <luniiH<]uo silcntibus orrat. 
Audit c<]U<)H, :iu<lit Ktro]>itu8 ot 8ig^a 8C(iuontum. 
NiM* lon^uni in nuMlio tcnijms, cuni clamor adauris 396 
I'<'rv('nit, lu' vi<lct Kur}'idum ; quom iam nianus omnis, 
iMiuido 1(KM ot iKK-tis, Hubito turbanto tumultu, 
*>l>picHHum r;i])it ct conuntom plurima frustra. 
^Miid fiiciut/ <pia vi iuvoncm, (juibus audoat armis 
riri|K're I un hoho nu>dioH moriturus in onsos 400 

lurcnit.. ct ])ulchrjuu pi*o]>erot j^er volnera mortem? 
* >i-ius .1 Iducto toniucuH Imstilo hiccrto, 
Sus|Uv-i(MiH ulUuu :ul liUmim, sic v(h;c procatur: 
Tu, <K':i, tu ]>nic»i»ns nostro succurre labori, 
Astronnu dtvus d nomorum Latonia custos; «oi 

Si (lu;) tuis unu]uum ]u*(> mc ]xitcr Hyrtacns aris 
Ihuiii tulit, si (jua i]>so mcis vcnatibus auxi, 
Sus]HMulivo tholo. :uit Hiicni lui fastigia fixi ; 
llunc sinc mo turUin' s^lobnm, et roge tela per anraa. 
IM\or.it, ot Mo ivnnixus cor]H>rc ferrum 4io 

roiiiioit. llust:\ voluns iu)oti3 divcrberat umlnmBy 
V.t Nonit avorsi in torgum Sulmonis, ibique 
Fiuu^itur. ;u" fisso tnnisit jmiccordia ligno. 
Volvitur ido vomons oalidum (io iXH?tore flnmeii 
Kriiridus, ot lon&ri^ sinurultibus iliu |ml$ut. 4ift 

Ptvoi*si oiivums])ivuunt. lliv uorior idom 
l\\v uliud suuunu tv^hun libnibut ab aurc. 
Piun tro]udunt. iit h:is':i T:^!ro ]vr tonipus utnimqiM^ 
Stridons. tnuiVt(H]uo huoMt lojvfioti cerobnx 
Suovit atrv^x Yolswus, noo toli oimspicit Qsqnaiii « 
Auxtnvni, luv quo so urdons inmittere possit 
Tu t^imou iiitoroa oalido inihi s:\ngnine poenai 
'*ors. Ivos uinlH»nim, inquit : simul ense reclGSO 
^ "uryalum. Tum vcn> exterritua. amen^ 



AENEIDOS LIB. IX. 267 

Conclamat Nisus: nec so celare tenebris 426 

Amplius, aut tantum potuit perferre dolorem: 
Mo, me, adsum, qui feci, in me convertite ferrum, 
O Rutuli! mea fraus omnis; nihil isto nec ausus, 
Nec potuit; caelum hoc et conscia sidera testor; 
Tantum infelicem nimium dilexit amicum. ^ 

Talia dicta dabat; sed viribus ensis adactus 
Transabiit costas ct candida pcctora rumpit. 
Volvitur Euryalus leto, pulchrosque per artus 
It cruor, inque humeros cervix coniapsa rccumbit: 
Purpureus veluti cum flos succisus aratro 435 

Languescit moriens, lassove papavera eollo 
Demiserc caput, pluvia cum forte gravantur. 
At Nisus ruit in medios, solumque per omnis 
Volscentem petit; in solo Volscento moratur. 
Qucm circum glomerati hostes hinc comminus atquo 
hinc 410 

Proturbant Instat non setius, ac rotat ensom 
Fulminoum, donec Rutuli clamantis in ore 
Condidit adverso, et moriens animam abstuHt bosti. 
Tum supcr exanimum sese proiecit amicum 
Confossus, placidaque ibi demum morto quievit. ^ 

Fortunati ambo! si quid mea carmina possunt, 
Nulla dies umquam memori vos eximet aevo, 
Dum donms Aeneao Capitoh inmobile saxum 
Accolet, inperiumque pater llonianus habebit. 

Victorcs praeda Rutuli spoliisque potiti, 450 

Volscentem exanimum flentes in castra ferebant. 
Nec minor in castris hictus Rhamnete reperto 
Exsangui et primis una tot caede peremptis, 
Serranoquo Numaque. Ingens concursus ad ipsa 
Corpora seminecisque viros tepidaquo recentem 463 
Caede h>cum et plenos spumanti sauguiuo rivos. 
Adgnoscunt spolia inter se galeamquo nitentem 
Messapi et multo plialeras sudoro rcceptas. 

Et iam prima novo spargebat lumiue terras 
Tithoni croccum linquens Aurora cubile: 400 

lam solo infuso, iam rebus luce retectis, 
Turnus in arma viros, armis circumdatus ipge, 
Suscitat, aeratasquo acios in proelia cogit 



258 P. VERGILl MARONLS 

Quisque suas, yariisquo acuunt rumoribus iras. 
Quin ii>sa arrcctis— visu iniserabilc — in liastis 
IV.icfigunt capitii et niulto clamorc sequuntur 
Eurvali ct Nisi. 

Acncadac duri inurorum in partc sinistra 
OpiMisuerc aeicni,— nani dcxtera cingitur anmi — 
In^cntisquc tcncnt fossas, ct turribus altis 470 

Stant macHti; siniul ora viruni pracfixa movebant, 
Xuti nimis miseris atroquc Hucntia tabo. 

Interca pavidam volitans pennata per urbom 
Nuiitia Fama i*uit, matrisquo adlabitur auris 
Kuryali. At subitus misemc calor ossa roliquit; 475 
Kxoussi manibus radii, rcvolutaquo pcnsa. 
Kvolat infelix, ct fcmineo ululatu, 
Scissa comam, muros amcns atque agmina cursu 
i^rima petit, non illa virum, non illa pcricli 
Tclorumque memor; caelum dcliinc quostibus inplet: 
Ilunc ego te, Kuryalc, aspicio i tuno illo senectae 
Sera meac rcquies, potuisti linquore solam, 
(Yudelis? ncc tc, sub t'inta pcricula missum, 
Adfiiri extremum miserao data copia matri? 
Ileu, terra ignoti canibus date praeda Latinis 4B5 
Alitibusquc iaccs! ncc te tua funcra mater 
Produxi, pressivc oculos, aut volnora lavi, 
Vesto tcgens, tibi quam noctcs festina diesque 
Urguebam et tela curas solabar anilis. 
(^uo sequar? aut quae nunc artus avolsaque monbra 
rit funus laoerum tellus habet? IIoc mihi de te, 
Nate, rcfcrs? hoc sum torraque mariquo secatal 
Kigite mc, si qua est piotas, in mo omnia tela 
Coniicitc, o Kutuli, mo primam absumito ferro; 
Aut tu, niagne patcr divom, miscrcre, tuoque 4lt 

luvisum hoc detrude caput sub Tartara telo, 
Quando alitoi* ncqueo crudclcm abrumpere vitam. 
IIoc fletu concussi animi, maestusque per omnift 
It gemitus; torpcnt infractao ad proolia yires. 
lllam incendentem luctus Idaeus ct Actor 
Ilionoi monitu et multum lacrimantis luli 
Oorripiunt, intcrque manus sub tecta reponnnt. 

A.t taba terribilom sonitum procul aere canoro 



AENEIDOS LIB. iX. 259 

Incrcpuit ; sequitur clamor, caelumque remugit. 
Adcelerant acta paritcr testudine Volsci; 605 

Et fossas inplere parant ac vellere vallum. 
Quaenint pars aditum, et scalis ascendere muros, 
Qua rara est acics interlucctque eorona 
Non tam spissa viris. Telorum effiinderc contra 
Omne genus Teucri ac duris detrudere contis, eio 
Adsueti longo muros defendere bello. 
Saxa quoque infesto volvebant pondcre, si qua 
Possent toctam acieni perrumpere, cuni tamen omnis 
Ferre iuvat subter densa testudine casus. 
Nec iam sufficiunt. Nam qua globus imminet ingens, 
Inmanem Teucri molem volvuntque ruuntque, 
Quae stravit Rutulos late, armorumque resolvit 
Tegmina. Nec eurant caeco contendere Marte 
Amplius audacbs llutuli, sed pellere vallo 
Missilibus certant. ^520 

Parte alia horrendus visu quassabat Etruscam 
Pinum et fumiferos infert Mezentius ignis; 
At Messapus equum domitor, Neptunia proles, 
Rescindit vailum et scalas in moenia poscit. 

Vos, o Calliope, precor, adspirate canenti, 625 

Quas ibi tum fcrro strages, quae funera Turnus 
Ediderit, quem quisque virum demiserit Orco; 
Et mecum ingentis oras evolvite belli. 
[Et meministis enim, divae, et memorare potestis.] 

TuiTis erat vasto suspectu ct pontibus altis, 530 

Opportuna loco; summis quam viribus omnes 

Expugnare Itali summaque evertere opum vi 

Certabant, Troes contra defendere saxis 

Perque cavas densi tela intorquere fenestras. 

Princeps ardentem coniecit lampada Tumus, 635 

Et flammam adfixit lateri; quae plurima vento 

Corripuit tabulas et postibus haesit adcsis. 

Turbati trepidare intus, frustraque malorum 

Vcile fugam. Dum se glomerant, retroque residunt 

In partem, quae peste caret, tum pondere turris mo 

Procubuit subito, et caelum tonat omne fragore. 

Semineces ad terram, inmani mole secuta, 

Confixique suis telis et pectora duro 
21 



t;o P. VEKtflLl MABONIS ^ 

TransfoFsi ligno vcniunt. Vix unns Helenor 
Kt Lyciis cl ipsi , quorum prinuicvus Ileleilior, 
Mueonio re<ji quem serva Licynmia furtim 
Sustulcrat vetitisque ad Troiam miaerat armis, 
Ensc levis nudo parmaque inglorius alba. 
Isquc ubi so Tumi media inter milia vidit, 
Ilinc acies atque hinc ades adstare Latinas: 
l't fera, quae, densa yenantimi saepta oorona^ 
Oontra tela furit> seseque haud nescia morti 
Iniicit et saltu supra yenabula fertur, 
Ilaud aliter iuvenis medios moriturus in hostu 
Inruit, et, qua tela videt densissima, tendit. 
At pedibus longe melior Lycus inter et hostis 
Inter ct arma fuga muros tenet, altaque certat 
Prendere tccta manu sociumque attingere deztras. 
Qucni Turnus, pariter oarsu teloque secntas, 
ln^rc])at his victor: Nostrasne evadere, demena» 
Spcrasti te posse manns? simul arripit ipsom 
Pendenteni, et magna muri cum parte revellit: 
Qualis ubi aut leporem aut candenti corpore (^cnu 
Sustulit alta petens pedibus lovis armiger onds, 
Quaesituni aut matri multis balatibus agnum 
Martius a stabulis rapuit lupus. Undique damor 
Tollitur ; invadunt et fossas aggere conplent ; 
Ardentis tacdas alii ad fastigia iactant 
Ilioneus saxo atque ingenti fragmine montis 
Lucetium, portae subeuntem ignisque ferentcm, i 
Emathiona Liger, Corynaeum sternit Asilas, 
Ilic iaculo bonus, Iiic longe fallente sagitta; 
Ortygium Cacneus, victorem Caenea Turnus, 
Turnus Ityni Cloniumque, Dioxippum Promolumquc 
Et Sagarini ct summis stantem pro turribus Idan ; i 
Privemum Capys. Hunc primo levis hasta Themill 
Strinxerat: illo manum proiecto tegmine demcus 
Ad volnus tulit; ergo alis adlapsa sagitta 
Et laevo adfixa est lateri manus, abditaque intus 
Spiramenta animae letali volnere mpit. i 

Stabat in egrcgiis Arcentis filius armis, 
PictuS acu chlamydem et ferrugine clams Hibera» 
Insignis facie, genitor quem miserat Arcens, 



Lb' 



AENElDOS LIB IX. 261 

Ediictxnn niatris luco Symaethia circum 
Fluniina, pinguis ubi et placabilis ara Palici: 686 

Stridcntcm fundam positis Mezentius hastis 
Ipse ter adducta circum caput egit habena, 
Et media adversi liquefacto tempora plumbo 
DiflSdit, ac multa porrectum extendit arena. 

Tum primum bello celerem intendisse sagittam 690 
Dicitur, ante feras solitus terrere fugacis, 
Ascanius, fortemque manu fudisse Numanum; 
Cui Remulo cognomen cjfat, Turnique minorem 
Gcrmanam nuper thalamo sociatus habebat. 
Is primam ante aciem digna atque indigna relatu 685 
Vociferans tumidusque novo praecordia rcgno 
ibat et ingentem sese clamore ferebat: 
Non pudet obsidione iterum valloque te.neri, 
Bis capti Phryges, et morti praetendere muros? 
En, qui nostra sibi bello connubia poscunt! eoo 

Quis deus Italiam, quae vos dementia adegit? 
Non hic Atridae, nec fandi fictor Ulixes. 
Durum ab stirpe genus natos ad flumina primum 
Deferinms saevoque gelu duramus et undis; 
Venatu invigilant pueri, silvasque fatigant; 605 

Flectere ludus cquos et spicula tendere comu. 
At patiens operum parvoque adsueta iuventus 
Aut rastris terram domat, aut quatit oppida bello. 
Onme aevum ferro teritur, versaque iuvencum 
Terga fatigamus hasta; uec tarda senectus eio 

Dcbilitat viris animi mutatque vigorem: 
Canitiem galea premimus ; semperquo recentis 
CoiDportare iuvat praedas et vivere rapto. 
Vobis picta croco et fulgenti murice vestis; 
Desidiae cordi; iuvat indulgere chorois; 816 

Et tunicae manicas, et habent redimicula mitrae. 
vere Phrygiae, neque enim Phryges, Ite per alta 
Dindyma, ubi adsuetis biforem dat tibia cantum. 
Tympana vos buxusque vocat Berecyntia Matris 
Idaeae: sinite arma viris, et cedite ferro. 820 

Talia iactantem dictis ac dira canentem 
Non tulit Ascanius; nervoque obversus equino 
Contendit telum, divcrsaque bracchia ducens 



262 P. VERGILI MARONIS 

Constitit, anto lovcm supplex pcr vota prccattLs: 
Luppitcr oinuipotonB, audacibus adnuo coeptis. (Bi 

Ipse tibi ad tua tcihpla fcraui sollciunia dona, 
Kt statiiani ante aras aurata fronto iuYcucuni, 
Caiulentein, p.iriterquc caput cuni matro forentom, 
[ani coniu petat et pcdibus qui spargat aronam. 
Audiit ct cacli Genitor dc parto screna G90 

Intonuit laevum; sonat una fatifer arcus. 
I']tfugit horronduni stridens adducta sa^tta, 
l*eriiue caput Ilcniuli venit et cava tompora fcrro 
Traiicit. 1, verbis virtutem inlude supcrbis! 
Bis capti Piirygcs Iiacc Rutulis rcsponsa romittunt. 635 
11 00 tantuni Aseanius; Toucri clamoro soquuntur 
iiiietitiaque fremunt animosquo ad sidora tolluDt. 
Aetheria tum fortc plaga crinitus Apollo 
Dcsuper Ausonias acics urbomquo videbat, 
Nubc sedens, atquo his victorom adfatur lulum: oio 
Macto nova virtute, puor; sic itur ad astra, 
Dis genite et geniturc deos. lure omnia bella 
(lonte sub Assaraci fato ventura rcsidont; 
Nec tc Troia capit. Sinml hnoc cffatus ab alto 
Aetliore se niittit, spirantis dimovot auras, 6i6 

Ascjuiiuniquo potit. Fomiam tum vertitur oriB 
Antiquum in Buton. II ic Dardanio Anchisae 
Armiger anto fuit fidusquo ad limina custos; 
Tum comitcm Ascanio pator addidit. Ibat Apollo 
Omnia longaevo similis, voccmque coloromque 
Et crinis albos et saeva sonoribus arma, 
Atque his ardentcm dictis adfatur lulum: 
Sit satis, Aenide, tclis inpune Numanum 
Oppetiisse tuis; primam hanc tibi magnus Apollo 
(^onccdit laudem, ct j^aribus non invidet armis; 
Cetera paroe, puer, bello. Sic orsus ApoUo 
Moi*talis medio aspeetus sermone reliqnit, 
Et procul in tonueni ex oculis evanuit auram. 
Adgnovere deum proccres divinaque tela 
Dardanidao, pharetramque fuga sensere sonantem. 
Ergo avidum pugnae dictis ac numine Phoebi 
Ascanium prohibent; ipsi in certamina rursufl 
Succedunt, animasquo in aperta pericula mittunt. 



AENEIDOS LIB. IX. 263 

It clamor totis per propugnacula muris; 
Intendunt acris arcus, amentaque torquent. ees 

Sternitur omno solum telis; tuin scuta cavaeque 
Dant sonitum flictu galeae; pugna aspera sui^git: 
Quantus ab occasu veniens pluvialibus Haedis 
Verberat imber humum ; quam multa grandine nimbi 
In vada praecipitant, cum luppiter horridus austris 67o 
Torquet aquosam hiemem et caelo cava nubila nimpit. 

Pandarus et Bitias, Idaeo Alcanore creti, 
Quos lovis eduxit luco silvestris laera, 
Abietibus iuvenes patriis et montibus aequos, 
Portam, quae ducis inperio commissa, recludunt, 675 
Freti armis, ultroque invitant moenibus hostem. 
Ipsi intus dextra ac laova pro turribus adstant, 
Armati ferro et cristis capita alta corusci: 
Quales aeriac liquentia flumina circum, 
Sive Padi ripis, Athesim seu propter amoenum, 6so 
Consurgunt geminae quercus intonsaque caelo 
AttoUunt capita et sublimi vertice nutant. 
Inrumpuut, aditus Rutuli ut videre patentis. 
Continuo Q^ercens et pulcher Aquicolus armis 
Et praeceps animi Tmarus ct Mavortius Haemon 685 
Agminibus totis aut versi terga dedero, 
Aut ipso portao posuere in limine vitam. 
Tum magis increscunt animis discordibus irae; 
Et iam collecti Troes glomerantur codem, 
Et conferre manum et procurrere longius audeut. 690 

Ductori Turno, diversa in parte furenti 
Turbantique viros, perfertur nuntius, hostem 
Fervere caede nova, et portas praebero patentis. 
Deserit inceptum, atque inmani concitus ira 
Dardaniam ruit ad portam fratresque superbos. 69'^ 
Et primum Antiphaten, is enim se primus agebat, 
Thebana do matre nothum Sarpedonis alti, 
Coniecto stemit iaculo; volat Itala comus 
Aera per tenerum, stomachoquo infixa sub altum 
Pectus abit; reddit specus atri volneris undam 70o 
Spumantem, ct fixo fermm in pulmone topescit. 
Tum Meropem atque Erymanta manu, tom stemit 
Aphidnum ; 



264 P. VERGILI MARONIS 

Tum Bitian ardcntcm ociilis aiiimisquc frcmcntemy 
Non i:iculo ; ncquc cnim iaculo vitam illo dcdisset ; 
Sed niagiium stridcus contorta phalarica vcnit, 706 
i^^ihninis acta nioilo; quani nec duo taurea terga^ 
Nec dupHci sqiiama lorica lidchs et auro 
Sustinuit; conlapsa ruunt inmania membi^a. 
Dat tellus gemituni, et clipcum super intonat ingeos. 
Talis in Euboico J3aiaruni litore quondam 710 

Saxca pila cadit, nmgnis quam molibus aute 
Constructom ponto iaciunt: sic illa ruiuam 
Proiia trahit, penitus(][ue vadis inlisa recumbit; 
Misccnt se maria, et nignio attolhmtur arenae; 
Tum sonitu Prochyta alta trcmit, durumque cubile 716 
Inarime lovis inperiis inposta Typhoeo. 

llic Mars armipotens animum virisque Tiatin^B 
Addidit, et stinnUos acris sub pectore vertit; 
Inmisitquo Fugfim Tcucris atrumque Tiniorem. 
Undiquc convcuiunt, (pioniam (Lata copia pugnae^ 710 
Bcllatorque animo (leus incidit. 
l*andarus, ut fuso gcrmanum corpore coruit, 
Et quo sit fortuna loco, qui casus agjit res. 
Portam vi nnUta convcrso cardine torquet, 
Obnixus latis hmneris, multosque suorum 7K 

Mocnibus cxcdusos duro in ccrtamine linquit; 
Ast alios secum includit rccipitque ruentis, 
Demens! qui Rutulum in medio non agmine regem 
Viderit inrumpentem, ultroque incluserit orbi, 
Inmanem veluti pecora inter inertia tigrim. 7S0 

Continuo nova lux ocuUs cffulsit, et arma 
Ilorrendum sonuere; tromunt in vertioe cristae 
Sanguineae, clipeoque micantia fulmina mittit. 
Adgnoscunt faciem invisam atque inmania membm 
Turbati subito Aeneadae. Tum Pandarus ingens 788 
Emicat, et mortis fratemae fervidus ira 
Effatur: Non hacc dotaUs regia Amatae; 
Nec muris cohibet patriis media Ardea Tumum. 
Oastra inimic^ vides; nulla hinc exire potestas. 
OUi subridens sedato poctoro Turnus: M 

lncii)e, si qua animo virtus, et conscro dextram; 
Hic etiam inventum Priamo narrabis Achillen. 



AENEIDOS LIB. IX. 265 

Dixorat. IUe rudem nodis et cortice crudo 

Intorquet summis adnixus viribus hastam ; 

Excepere aurae; volnus Satumia luno 7« 

Detorsit veniens, portaeque infigitur hasta. 

At non hoc telum, mea quod vi dextera versat, 

Effugies ; neque enim is teli nec vohioris auctor. 

Sic ait, et sublatum alte consurgit in ensem, 

Et mediam ferro gemina inter tempora frontem ''SO 

Dividit inpubisque inmani vohiere malas. 

Fit sonus; ingenti concussa est pondere tellus; 

Conlapsos artus atque arma cruenta cerebro 

Sternit humi moriens, atque illi partibus aequis 

Huc caput atque illuc humero ex utroque pependit. 755 

Diffugiunt vei'si trepida formidine Troes. 

Et, si continuo victorem ea cura subisset, 

Rumpere claustra manu sociosque inmittere portis, 

Ultimus ille dies bello gentique fuisset. 

Sed furor ardentem caedisque insana cupido 7flO 

Egit in adversos. 

Principio Phalerim et succiso poplite Gygen 

Excipit; hinc raptas fugientibus ingerit hastas 

In tergum; luno viris animumque ministrat. 

Addit Ilalym comitem et confixa Phegea parma; 765 

Ignaros deinde in muris Martemque cientis 

Alcandrunique Haliumque Noemonaque Prytanimque. 

Lyncea tendentem contra sociosquo vocantem 

Vibranti gladio connixus ab aggere dexter 

Occupat ; huic uno deiectum comminus ictu 770 

Cum galea longe iacuit caput. Inde ferarum 

Vastatorem Amycum, quo non felicior alter 

Unguere tela manu ferrumque armare veneno; 

Et Clytium AeoHden, et amicum Crethea Musis, 

Crethea Musurum comitem, cui carmina semper 775 

Et citharao cordi, numerosque intcndere nervis; 

Scmper equos atque arnia virum pugnasquo canebat. 

Tandem ductores audita caede suorum 
Conveniunt Teucri, Mnestheus acerque Serestus; 
Palantisque vident socios hostemque receptum. 780 
Et Mnestheus : Quo deinde fugam, quo tenditis 1 inquit. 
Quos alics muros, quae iam ultra moenia habetis? 



2(i0 AENEIDOS LIB. IX. 

Unus liomo, et vestris, o cives, uudiquc Hiie[)tus 

Agsxcribus, tiuitiis stragcs inpuno pcr urbeni 

Ediderit? iuvonum primos tot miserit Orco? 785 

\on iiifdicis patriiic vetcrumque deorum 

Et ma^n Aencac, segncs, miseretquo pudotquo? 

Talibus acccnsi firmiintur, et agmino denso 

('onsistunt. Turnus paulatim excedero pugiia 

Et lluvium i)ctere ac piirtcm, quao cingitur unda. 790 

Acrius hoc Teucri clamore incumbero magno, 

Et glomeraro miumm: ccu saevum turba leonem 

Cum telis prcmit infcnsis; at tcrritus illo, 

Aspcr, accrba tucns, rctro rcdit; ct neque tei^ 

Ira diirc aut virtus patitur, noc tendere contra, 795 

Illc (piidem hoc cupicns, potis est per tela virosque. 

liaud alitcr rctro dubius vestigia Tumus 

Inpropcrata refcrt, ct mens exacstuat ira. 

Quin ctiani bis tum medios invaserat hostis, 

Bis confusii fuga yxir muros agmina vortit; 800 

Hvd niiuius c castris propcre coit omnis in unom, 

Xcc^ contra viris audet Saturnia luno 

Sufliccrc; acriiun caelo Uiim luppiter Irim 

Dcmisit, gcrmanjie haud mollia iussa forentem, 

Ni Turnus codat Teucrorum mocnibus altis. aos 

Er«3^o ncc clipeo iuvenis subsistere tantum 

Ncc dcxtra valct; iniectis sic undique telis 

Obruitur. Strcpit adsiduo cava tempora circum 

Tinnitu galca, ct saxis solida aera fatiscunt; 

Discussacque iiibae capiti; ncc sufficit umbo sio 

Ictibus; ingcminant hastis et Trocs et ipsc 

Fulmincus Mncsthcus. Tum toto corpore sudor 

Liquitur et piceum — ncc rcspirare potestas— 

Flumcn agit ; fcssos quatit acger anholitus artus. 

Tum denmm j)raeceps saltu scse omnibus armis au 

In fluvium dcdit. Illo suo cum gurgite flavo 

Acccpit venientcm ac mollibus oxtulit undisi, 

Et laetum sociis abluta caede remisit. 



P. VERGILI MARONIS 

AENEIDOS 

LIBER DECIMUS. 



Pandituii uiterea domus oiiinipotentis Olympi, 
Conciliumque vocat divom pater atque hominum rex 
Sideream in scdem, terras unde arduus omnis 
Castraque Dardanidum adspectat populosquo Latinos. 
Considunt tectis bipatentibus ; incipit ipse : 5 

Caclicolae magni, quianam sententia vobis 
Versa retro, tantumque animis certatis iniquis? 
Abnueram bello Italiam concurrere Teucris. 
Quae contra vetitum discordia? quis metus aut hos 
Aut hos arma sequi ferrumque lacessere suasit 1 lo 
Adveniet iustum pugnae, ne arcessite, tempus, 
Cum fera Karthago Romanis arcibus olim 
Exitium magnum atque Alpes inmittet apertas : 
Tum certare odiis, tum res rapuisse licebit. 
Nunc sinite, et placitum laeti conponite foedus. iff 

luppiter haec paucis ; at non Venus aurea contra 
Pauca refert : 

O Patcr, o hominum rcrumque aetema potestas! 
Namque aliud quid sit, quod iam inplorare queamus ? 
Cemis, ut insultent Rutuli, Tumusque fbratur ») 

Per medios insignis cquis tumidusque secundo 
Marte ruat ? Non clausa tegunt iam moenia Teucro:* • 
Quin intra poilas atque ipsis proelia miscent 
Aggeribus murorum, et inundant sanguino fossac. 
Acneas ignarus abest. Numquamne levari 25 

Obsidione f ines 1 muris itemm imminet hostis 
Nascentis Troiae, nec non exercitus alter; 
Atque iterum in Teucros Aetolis surgit ab Arpis 



268 P. VERGILI MARONKf 

Tydidcs. Equidcm crcdo, mca volncra restant, 
Kt tiiji progenics mortalia dcmoror arma ! 30 

Si sine pace tiia atque invito numinc Trocs 
Italuun i>etiere : luant peeciita, ueque illos 
luveris auxilio: sin tot resiwnsa sccuti, 
(juac Supcri Manesque dabant : cur nunc tua quisquam 
Vertere iussa potcst i aut cur nova condcro fata '/ 36 
Quid rei>ctam exustas Erycino in litore classis 1 
(^uid tempcstatum regem, vcntos<iue furentis 
Aeolia excitos l aut actiun nubibus Irim ? 
Nunc ctiam Manis — liaec intcmptata mancbat 
Sors rerum — movct, ct supcris inmissa repento JO 

Allecto, mcdias Italum bacchata per urbes. 
Nil supcr ini)crio movcor ; spcravinms ista, 
Duni fortuna fuit ; vincant, quos vincere mavis. 
Si iiulla cst regio, Teucris quani dct tua conionx 
Dura, per cvcrsae, gcnitor, fumantia Troiao 46 

Exscidia obtestor : liccat dimittere ab armis 
Incolumcm Aseanium, liccat supcresse nepotem. 
Aencas sanc ignotis iactctur in undis, 
Et, quaccumque viam dedcrit Fortuna, sequatur: 
Ilunc tegcro et dirao valcam subduccre pugnae. 60 
Est Amathus, est cclsa mihi Paphus atque Cythera» 
Idaliacquc domus : positis inglorius armis 
Exigat hic aevum. Magna dicioue iubeto 
Karthago premat Ausoniam ; nihil urbibus inde 
(Jbstabit Tyriis. Quid pcstem evadere belli 6 

luvit ct Argolicos medium fugisse per ignis, 
Totque maris vastacquc cxliausta pericula terrae, 
Dum Latium Toucri rccidivaquo Pcrgama quaenmt? 
Non satius, cinercs patriac inscdissc suprcmos 
Atque solum, quo Troia fuit ? Xanthum et Simoenta m 
Ilcddc, oro, miscris, itenimquo revolvcre casns 
Da, patcr, Iliacos Teucris. Tum regia luno 
Acta furoro gravi : Quid me alta silcntia cogis 
Rumpere et obductum verbis volgare dolorem? 
Aencan hominum quisquam divomquc subegit m 

Bclla scqui, aut hostem rcgi se infcrre Latino ? 
Italiam pctiit fatis auctoribus ; csto : 
Cassandrae inpulsus furiis : num linquere castra 



AENEIDOS LIB. X. 269 

Ilortati sumua, aut vitam committere ventis] 
Num puero summam belli, num crederc muros? 70 
Tyrrhenamque fidem aut gentis agitare quietas? 
Quis deus in fraudem, quae dura potentia nostri 
Egit 1 ubi hic luno, demissave nubibus Iris ? 
Indignum est Italos Troiam circumdare flammis 
Nascentem, et patria Turnum consistere terra, 7fi 

Cui Pilumnus avus, cui diva Venilia mater : 
Quid, face Troianos atra vim ferre Latinis, 
Arva aliena iugo premere atque avertere praedas ? 
Quid soceros legere et gremiis abducere pactas, 
Pacem orare manu, praefigere puppibus arma ? 80 
Tu potes Aenean manibus subducere Graium, 
Proque viro nebulam et ventos obtendere inanis, 
Et potes in totidem classem convertere Nymphas : 
Nos aliquid Rutulos eontra iuvisse nefandum est? 
Aeneas ignarus abest : ignarus et absit. 85 

Est laphus, Idaliumque tibi, sunt alta Cythera; 
Quid gravidam bellis urbem et corda aspcra temptas ? 
Nosne tibi fluxas Phrygiae res vertere fundo 
Conamur? nos? an miseros qui Troas Achivis 
Obiecit ? Quae caussa fuit, consurgere in arma 90 
Europamque Asiamque, et foedera solvere furto? 
Me duce Dardanius Spartam expugnavit adulter, 
Aut ego tela dedi, fovive Cupidine bella ? 
Tum decuit metuisse tuis : nunc sera querelis 
Haud iustis adsurgis, et inrita iurgia iactas. 96 

Talibus orabat luno, cunctique fremebant 
Caelicolae adsensu vario; ceu flamina prima 
Cum deprensa fremunt silvis, et caeca volutant 
Murmura, venturos nautis prodentia ventos. 
Tum Pater omnipotens, rerum cui prima potestas, loo 
Infit ; eo dicente deum domus alta silescit, 
Et tremefacta solo tellus ; silet arduus acther ; 
Tum Zephyri posuere ; premit placida aequora pontus. 
Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta. 
Quandoquidem Ausonios coniungi foedere Teucris los 
Haud licitum, nec vestra capit discordia finem : 
Quae cuique est fortuna hodie, quam quisque secat spemi 
Tros Rutulusne fuat, nullo discrimine habebo, 



270 1'. vp:rgili makonls 

Scu fatis Italum castra obsidione tcnontur, 

Sivo crroro niulo Troiao nionitisquo sinistris. iie 

Xec llutuL)s solvo. Sua cuiquc oxorsa laborem 

rortuuauKiue fcrcnt. Rcx luppitcr omuibus idem. 

Fata viaui invcnient. Stygii per flumina fratris, 

l*cr pico torrcntis atraque voragino ripas 

Adnuit, et totuni nutu trcmcfccit Olympum. ii6 

II ic finis fandi. Solio tum luppiter aurco 

Surgit, caclicolae medium quem ad limina ducunt. 

Intcrea Rutuli poi-tis circum omnibus instant 
Stenierc caede viros, et moeuia cingere flammis. 
At lcgio Acneadum vallis obsessa tenetur, 120 

Xcc spcs ulla fugae. Miseri stiuit turribus altis 
\c(j[uiquani, et rara muros cinxero corona: 
Aslus Imbrasides Hicetioniusque Thymoetes 
Assaraciquc duo ct senior cum Castoro Thymbris, 
Prinia acics ; hos germani Sariiedonis ambo, 125 

Ki Clarus et Themon, Lycia comitantur ab alta. 
Fert ingens toto connixus corpore saxum, 
llaud partcm cxiguam montis, Lymesius Acmon, 
Xec Clytio genitore minor, nec fratre Menestheo. 
Hi iaculis, illi ccrtant defendere saxis, 190 

Molirique ignem, nervoquc aptare sagittas. 
Ipse intcr medios, Veneris iustissima cura, 
Dardanius cajmt, ecce, puer detectus honestum, 
Qualis gemma, micat, fulvum quae dividit aumm, 
Aut coUo decus aut capiti : vcl quale per artem las 
Inclusum buxo aut Oricia terebintho 
Lucct ebur ; fusos ccrvix cui lactea crinis 
Aocii)it et moUi subnectit circulus auro. 
Te (luoque magnanimae viderunt, Ismare, gentefl 
\'()lnera dirigcre, et calamos armare veneno, iia 

Maconia generosc domo iibi pinguia culta 
iCxcrccntque viri, Pactolusquo inrigat >uro. 
Adfuit et Mnestheus, qucm puls"i pristina Turni 
Aggere moerorum sublimem gloria toUit, 
Et Ca})ys : hinc nomcn Campanae ducitur urbi. itt 

Illi intcr scso duri ccrtaniina belli 
Contulcrant : media Aeneas freta nocte secabat . 
Xnmque, ut ab Euandro castris irgressns Etnuoii^ 



AENEIDOS LIB. X. 271 

Regem adit, ct regi memorat nomonque genusque ; 
Quidve petat, quidve ipse ferat ; Mczentius arma 160 
Quae sibi concilict, violentaque pcctora Turni 
Edocet; humanis quae sit fiducia rebus, 
Admonet, inmiscetque preces ; haud fit mora ; Tarchon 
lungit opes, foedusquc ferit; tum libcra fati 
Classem consccndit iussis gens Lydia divom, 155 

Extcmo commissa duci. Aeneia puppis 
Prima tenet rostro Phrygios subiuncta lcones; 
Imminet Ida super, profugis gratissima Teucris. 
Hic magnus scdct Aeneas, secumquc volutat 
Evcntus beUi varios ; Pallasque sinistro leo 

Adfixus lateri iam quaerit sidera, opacae 
Noctis iter, iam quae passus terraque marique. 

Pandito nunc Helicona, deac, cantusque movete; 
Quae manus interca Tuscis comitetur ab oris 
Aenean, armetipic rates, pelagoque vehatur. les 

Massicus aerata princeps sccat aequora Tigi4; 
Sub quo mille manus iuvenum, qui moenia Clusi, 
Quique urbeni liquere Cosas; quis tela sagittao 
Gorytique levcs humcris et letifer arcus. 
Una torvus Abas; huic totum insignibus armis 170 
Agmen ct aurato fulgebat ApoUine puppis. 
Sexccutos illi dederat Populonia matcr 
Expertos belli iuvenes; ast Ilva trecentos, 
Insula inexhaustis Chalybum generosa metallis. 
Tertius, ille hominum divomque interpres Asilas, 176 
Cui pccudum fibrac, cacli cui sidcra parent 
Et linguae volucrum et praesagi fulminis ignes, 
Mille rapit densos acie atquo horrentibus hastis. 
Hos parore iubent Alpheae ab origine Pisae, 
Urbs Etrusca solo. Sequitur pulcherrimus Astyr, I80 
Astyr equo fidens et versicoloribus armis. 
Tcr ceiitum adiiciunt, — mcns omnibus una scquendi — 
Qui Caerete domo, qui sunt Minionis in arvis, 
Et Pyrgi veteres, intempestaeque Graviscae. 

Non ego te, Ligurum ductor fortissime bello, 185 
Transierim, Cinyra, et paucis comitate Cupavo, 
Cuius olorinae surgunt de vertice ponnae, 
Crimen amor vestrum, formanque insigne patemae. 



272 P. VERGILI MARONIS 

Xainqiio fcruiit luctu Cycnum Phacthoutis amati, 
r(>l»ulcas intcr frondcs umbramquc soronun lao 

]>uni canit ct niaostum Musa solatur amorcm, 
Canentcin nioUi plunia duxisso sencctam, 
Linquentem tcrras ct sidcra voco scqucntom. 
Filius, aequalis coniitutus classo catcrvas, 
Ingonteni rcmis (.■entaurum promovet: ille ** 

Instat aquac saxunuiuc undis inmane minatur 
Arduus, ct ]on<^\ sulcat inaria alta carina. 

IUc ctiam ))atriis agmcn cict Ocnus ab oris^ 
Fatidicae Mantus ct Tusci filius amnis, 
Qui nniros matrisquc dcdit tibi, Mantua, nomen, aoo 
Miiiitua, divcs avis ; sed non genus omnibus unum: 
(Jeiis illi triplcx, iK)puli sub gcntc quatcmi ; 
Ipsa caput i>opuli.s ; Tusco dc simguinc vires. 
Iliiic quoquo quingvintos in se Mezentius armat, 
(^uos patro Benaco vclatus anuidine glauca aos 

Mincius infesta ducebat in acquora pinu. 
It gravis Aulostcs, ccntcnaque arbore fluctum 
Verberat adsurgcns; spumant vada marmore verso. 
Ilunc vehit inmanis Triton et cacrula condia 
Kxterrens frcta; cui latcrum ten.us hispida nanti sio 
Frons homincin pracfcrt, in pristim desiuit alvus: 
Spumea scmifero sub pcctoro murmurat unda. 

Tot lccti proccrcs tcr dciiis navibus ibant 
Subsidio Troiae, ot canq>os salis acre secabant. 

lainquc dics caelo concessorat, almaquo cumi su 
Noctivago Phocbo inedium pulsabat Olympum: 
Aeneas — ^nequc ciiim membris dat cura quietem — 
Ipse sodcns clavuin(]uc rcgit velisque ministrat. 
Atque illi mcdio in spatio chorus, ecce, Ruarom 
Occurrit comitum : Nymphae, quas alma (I!ybebe 
Nuincn habero maris Nymphasque e navibus eaae. 
lusscrat, innabant pariter fluctusquo secabaut, 
Quot prius acratao stctcrant ad litora prorae. 
Adgnoscunt longc rcgcm, lustrantquo choreis. 
Quarum quae fandi doctissima Cymodocea, 21 

Ponc scquens dextra puj)pim tenet, ipsaque dorso 
Eminet, ac lacva tacitis subrcmigat undis. 
Tum sic ignanmi adloquitur: Vigilasne, deum geiiB. 



N 



AENEIDOS LIB. X. 273 

Aenea ? vigila, et velis immitte rudentis» 
Nos sumus, Idaeae sacro de vertice pinus, 230 

Nunc pelagi Nymphae, classis tua. Perfidus ut nos 
Praecipitis fen'o Rutulus flammaque premebat, 
Rupimus invitae tua vincula, teque per aequor 
Quaerimus. Hanc Genetrix faciem miserata refecit, 
Et dedit esse deas, aevumque agitaro sub undis. 236 
At puer Ascanius muro fossisque tenetui* 
Tela inter media atque horrentis Marte Latinos. 
lam loca iussa tenet forti permixtus Etrusco 
Arcas eques. Medias illis oppouere turmas, 
Ne castris iungant, certa est sententia Turno. iH) 

Surge age, et Aurora socios veniente vocari 
Primus in arma iube, et clipeum cape, quem dedit ipse 
Invictmn Ignipotens, atque oras ambiit auro. 
Crastina lux, mea si non inrita dicta putaris, 
Ingentis Rutulae spectabit caedis acervos. 245 

Dixerat: ot dextra discedens inpulit altam, 
Haud ignara modi, puppim. Fugit illa per imdas 
Ocior et iaculo et ventos aequante sagitta. 
Inde aliae celerant cursus. Stupet inscius ipsc 
Tros Anchisiades; animos tamen omine tollit. 250 

Tum breviter supera adspectans convexa precatur: 
Alma parens Ida.ea deum, cui Dindynia cordi 
Turrigeraeque urbes biiugique ad frena leones, 
Tu mihi nuuc pugnae princeps, tu rite propinques 
Augurium, Phrygibusque adsis pede, diva, secundo. 255 
Tantum effatus. Et interea revoluta ruebat 
Matura iam luce dies, noctemquo fugarat: 
Principio sociis edicit, signa sequantur, 
Atque animos aptent armis, pugnaeque parent se. 
lamque in conspectu Teucros habet et sua castra, 200 
Stans celsa in puppi, clipeum cum deinde sinistra 
Extulit ardentem. Clamorem ad sidera tollunt 
Dardanidae e muris ; spes addita suscitat iras ; 
Tela manu iaciunt; quales sub nubibus atris 
Strymoniae dant signa grues, atque aethera tranant 265 
Cum sonitu, fugiuntque Notos clamore secundo. 
At Rutulo regi ducibusque ea mira videri 
Ausoniis, donec versas ad litora puppis 



274 P. VERCilLl MARONIS 

Respiciunt; totninqne adlabi classibus aequjDr. 
Ardet apcx c;ipiti. cristisquo a vertice flamiua vo 
Finulitur, et vjistos umbo vumit aurcus iguis: 
Non secnis. ac liquitU si <]uan(lo nocto cometao 
Sanguinei Ingubre rubent, aut Sirius arJor, 
Ille sitini ni(u-))o.s<j[uo ferens niortiilibus aegris, 
Naseitur et laevo eontristat lumine caclum. JTO 

liaud tamcn audaei Tunio fiducia cessit 
Litora pnieeipere, et vcnientis pcllero terra. 
[Ultro animos tollit dicti*, atque increixit ultro:] 
(^uod votis optastis, adest, pcrfringere dextra. 
In muni))us ^lars ipso, viri. Xunc coniugis esio sso 
Quis<pie suae teetique memor ; nunc magna rcferto 
Facta, patrum laudes. Ultro occurramus ad und&m, 
l)um trepidi, cgressi<iuc labant vcstigia prima. 
Audeiitis Fortuna iuvat. 

Ilaee ait, et secum vers:it, quos ducere contra, S85 
Vel (juibus obsossos possit concrcdcrc muros. 

Interea Aeneas socios dc puppibus altis 
Tontibus exponit. Multi scrvare rccursus 
Languentis i^elagi, et brcvibus se credere saita; 
i'er renios alii. Spceulatus litora Tarchon, 
(^ua vada non spirant nee fmcta rcmurmui-at unda, 
8ed mare inoffensum ereseenti adlabitur aostu, 
Advertit su))ito proras, soeiosque precatur: 
Xunc, o lecta manns, validis incumbite remis; 
ToIIitc, fertc ratcs; inimicam findite rosviis 
llanc tcrram, sulcumque sibi promat ipaa carina. 
Frangere nec tali pnppim statione recuw), 
Arrei)ta tellure scmel. Quac talia posbquom 
Effatus Tarchon, socii consurgcrc tonsis 
Spumantisque ratcs arvis inferrc Latinis, aoo 

Donec rostra tencnt siccum ct sedcre carinae 
Omnes innocuao. Scd non puppis tua, Tarchoii. 
Namquo infiicta vadis dorso dum pcudet iiiiquo, 
Anceps sustcntati diu, fluctusquo fatigat, 
Solvitur, atquo viros mediis cxponit in undis; 
Fragmina romorum quos ot fluitantia transtra 
Inpcdiunt, retrahitque pcdcm simul unda relabent. 
Noo Turnum sognis retinct mora; sed rapit aosr 



AENEIDOS LIB. X. 275 

Totam aciem in Teucros, et contra in litore sistit 
Signii canunt. Primus tumias invasit ngrestis 3io 
Aeneas, omen pugnae, stravitquo Latinos, 
Occiso Tlierone, virum qui maxumus ultro 
Aenean petit. Huic gladio perque aerea suta, 
Per tunicam squalentem auro, latus haurit apertum. 
Inde Lichan ferit, exsectum iam matre pcrempta, 3I3 
Et tibi, Phoebe, sacrum, casus evadere ferri 
Quod licuit parvo. Nec longe, Cissea durum 
Inmanemque Gyan, sternentis agmina clava, 
Deiecit leto ; nihil illos Herculis arma, 
Nec validae iuvere manus genitorque Melampus, 330 
Alcidae comes usque gravis dum terra labores 
Praebuit. Ecce Pharo, voces dum iactat inertis, 
Intorquens iaculum clamanti sistit in ore. 
Tu quoque, flaventem prima lanugine malas 
Dum sequeris Clytium infelix, nova gaudia, Cydon, 82i 
Dardania stratus dextra, securus amorum, 
Qui iuvenum tibi semper erant, miserande iaceres, 
Ni fratrum stipata cohors foret obvia, Phorci 
Progenics, septem numero, septenaque tela 
Coniiciunt ; partim galea clipeoque resultant 330 

Inrita, deflexit partim stringentia corpus 
Alma Vemis. Fidum Aeneas adfatur Achaten : 
Suggere tela mihi; non ullum dextera frustra 
Torserit in Rutulos, stetcrunt quae in corpore Oraium 
Iliaeis campis. Tum magnam corripit hastam, 335 
Et iacit; illa volans clipei transverberat aera 
Maeonis, et thoraca simul cum pectore rumpit. 
Huic frater subit Alcanor, fratremque ruentem 
Sustentat dextra: traiecto missa lacerto 
Protinus hasta fugit servatque cruenta tenorem, S40 
Dexteraque ex humero nervis moribunda pependit. 
Tum Numitor iaculo fratris de corpore rapto 
Aenoan petiit; sed non et figere contra 
Est licitum, magniquo femur perstrinxit Achatae. 
Hic Ouribus, fidens primaevo corpore, Clausus 346 
Advenit, et rigida Dryopem ferit eminus hasta 
Sub mentum, graviter pressa, pariterque loqu 
Vocem animamque rapit traiecto gutture; at v"- 
22 



27« r. VElUnJil MARONIS 

Fronte ferit tcrnini, et cnusuin voniit oro cruoroin^ 

Tris (]U(N|ue Tlireicios lioreae tlc gcnte suprcnia, 350 

Kt tris, (juos Idas ]»{iter et [Kitriii Ismiini mittit, 

l*er vurios sternit casus. Accurrit lialiiesus 

Auruncae(]ue ni:uMU; 8ul>it et Nejitnnia prolcs, 

Insignis Messaims e^juis. Kxpellcre tendunt 

Nunc hi, uune illi ; ocrUitur liniine in ipso 35f 

Ausonijie. Magno diseordes jietliere vcnti 

Proclia ccu tollunt aniniis ct virihus ac(]uis; 

\on ijKsi intcr sl», non nubihi, non maie ccdit; 

Atu'C]»s jnigna diu ; stant obnixa oninia contra: 

liaiid alitcr Troianae acics acios<]ue Latinac seo 

Coufurrunt ; iKurct pcdc i)C8 dcnsustiuc viro vir. 

At parte cx alia, (]ua saxa rotantia late 
Inpnlerat torrens arbustaquc diruta ripis, 
Arotulus, insuetos acics infcrrc j^cdcstris, 
l't vidit Tallas I^itio darc terga sc*quaci, — aas 

As])era (juis natura h>ci dinuttcrc quando 
Suasit e^iuos, uiuun «]uod rcbus rcstat cgcnis^ 
Nunc i»rccc, nunc dietis virtutcin acccndit amaria: 
(^uo fugitis, soeii l jjcr vos et fortui fiicta, 
l*cr ducis Kuandri noincn dcvictaiiue bella, 370 

S])cni»]uc nieain, i^atriac (juac nunc subit acmul& laudi, 
Fiditc ne j)cdibus. Fcrro ruini^enda j)er hostis 
Fst via. Qua glo jus illc viruin dcnsissimus urguet, 
Ilac vos ct Fallanta duccni j^atria alta rej^oscit. 
Nuinina nulla j)rcniunt; inortali urgucinur ab hoste S76 
Mortalcs ; totidcui nobis aniniac(jue inanusque. 
Kccc, inaris in:igiia claudit nos obiice pontus ; 
Dccst iam tcrra fngac : j^chigus Tioiamne x^ctemus? 
Hacc ait, ct nicdius densos j>roruinj)it in hostis. 
Obvius huic ])riinuni, fatis a^hluctus iniquis, 380 

l''it Lagus ; huiic, magno vcUit dum jwndere saxum, 
Intorto figit tclo, discriinina cosLis 
Tcr incdium qua sjiina dabat; hasiamque roceptat 
Ossibus hacrcntcm. Quein non suj)er occupat Hisbo, 
IIlc (luidcm hoc s])crans; nam l'alla» Jinte nientem, 385. 
Duin furit, incautum crudcli nu)itc sodalis, 
Kxci])it, atquc cnsein tiunido in i^ulmone recondit. 
Ilinc ^^^^"""'^lum jiotit, ct Hhoeti dc gente vetusta 



AENEIDOS LIB. X. 277 

Anchemolum, thalamos ausum incestare novercae. 
Vos etiam gemini Rutulis cecidistis in arvis, 39o 

Daucia, Laride Thymberque, simillima proles, 
Indiscreta suis gratusque parentibus error; 
At nunc dura dedit vobis discrimina Pallas: 
Nam tibi, Thymbre, caput Euandrius abstulit cnsis ; 
Te decisa suum, Laride, dcxtera quaerit, 395 

Semianimesque micant digiti ferrumque retractant. 
Arcadas, acceusos monitu et praeclara tuentis 
Facta viri, mixtus dolor et pudor armat in hostis. 
Tum Pallas biiugis fugientem Rhoetea praeter 
Traiicit. Hoc spatium tantumque morae fuit Ilo; 400 
llo namque procul validam direxerat hastam: 
Quani mcdius Rhoeteus intercipit, optumc Teuthra, 
Te fugieus fratremque Tyren ; curnique volutus 
Caedit semianimis Rutulorum calcibus arva. 
Ac vehit, optato ventis aestate coortis, 40S 

Dispersa inmittit silvis incendia pastor; 
Correptis subito mediis extenditur una 
Horrida per latos acies Volcania campos ; 
Ille sedens victor flanmias despectat ovantis: 
Non aliter socium virtus coit omnis in unum, 4io 

Tcque iuvat, Palla. Sed bellis acer Halaesus 
Teudit in adversos, seque in sua colligit arma. 
Hic mactat Ladona Pheretaque Demodocumque ; 
Stryujonio dextram fulgenti deripit ense 
Elatam in iugulum : saxo ferit ora Thoantis, 4is 

Ossaque dispersit ccrcbro permixta crucnto. 
Fata canons silvis gcnitor celarat Halacsuui; 
Ut senior leto canentia himina solvit, 
Iniecere manum Parcae, telisque sacrarunt 
Euandri. Quem sic Pallas petit ante precatus: 420 
Da nunc, Thybri pater, ferro, quod missile libro, 
Fortunam atque viam duri pcr pectus Halaesi. 
Ilaec arma exuviasquo viri tua quercus habebit. 
Audiit illa deus ; dum texit Imaona Halaesus, 
Arcadio infeUx tolo dat pectus inermum. 42£. 

At non caede viri tanta perterrita Lausus, 
Pars ingens belli, sinit agmina : primus Abantem 
Oppositum interimit, puguae nodumque mora 



278 P. VEllGILl MAR0NI8 

Rtcmitur Arcadioo prolcs, stemnntur Etmsci, 
Et vos, o Groiis inpordita corporo, Toucri. 
Agmina conctirrunt ducibusquo ot viribus aoquis. 
Kxtrenu addeusont acies ; nec turba movori 
Tela nianusquo sinit. Hinc Pallas instat ot urguet, 
Ilinc contra Lausus, ncc multum discrepat aotoB^ 
Kgregii fonna; sod quis fortuna nogarat 
In patriam rcditus. Ipsos concurrcro paflsiu 
llaud tamcn intcr so magni regnator Olympi; 
Mox illos sua fata mancnt maiore sub hosto. 
Intcrca soror alma monct succedoro Lanso 
Tumum, qui volucri curm modium sccat agmen. 4iO 
II t vidit socios: Tempus dcsistore pugnae; 
Solus ego in Pallanta feror; soli mihi Pallafl 
Debctur ; cupcrcm ipse parons spectator adesaet. 
Ilaec ait; ot socii ccssomnt aequoro iusso. 
At, Kutulum absccssu, iuvenis tum iussa supcrba 4tf 
Minitus stupct in Tumo, corpusquo pcr ingens 
Luniina volvit, obitque tmci procul omnia yiBa^ 
Talibus et diotis it contra dicta tyranni: 
Aut spoliis cgo iam raptis laudabor opimis, 
Aut leto insigni ; sorti pater acquus utriqne est. 
ToIIe minas. Fatus medium procodit in aeqnor. 
Frigidus Arcadibus coit in praccordia sangais. 
Desiluit Tumus biiugis ; pedcs apparat ire 
(.•oinniinus. Utque leo, specula cum vidit ab alta 
Stare procul campis meditantom in proelia taumniy 
Advolat: haud alia est Tumi vcnicntis imago. 
Ilunc ubi contiguum missae foro credidit hastae^ 
Ire })rior Palbis, si qua fors adiuvot ausam 
VMribus inparibus, magnumque ita ad aethera fatar: 
Per })atris hospitium et mensas, quas advena adistiy 
Te precor, Alcide, coeptis ingcntibus adsifl. 
Ceraat scmineci sibi me rapcro arma craenta» 
Victoremque ferant morientia lumina Tumi. 
Audiit Alcides iuvenem, magnumquo sub imo 
Corde premit gemitum lacrimasque offundit inanifl, 
Tum Genitor natum dictis adfatur amicis : 

''na cuique dies ; breve et inreparabile tempus 
vitao ; sed famam cxtendero &ctifl^ 



AENEIDOS LIB. X. 279 

Hoc virtutis opus. Troiae sub moenibus altis 
Tot gnati cecidere deum ; quin occidit una 470 

Sarpedon, mea proj^enies. Etiam sua Tumum 
Fata vocant, metasque dati pervenit ad aevi. 
Sic ait, atque oculos Rutulorum reiicit arvis. 
At Pallas magnis emittit viribus hastam, 
Vaginaque cava fulgentem diripit ensem. m 

Illa volans, humeri surgunt qua tegmina summa, 
Incidit, atque, viam clipei molita per oras, 
Tandem etiam uiagno strinxit de corpore Turni. 
Hic Tumus ferro praefixum robur acuto 
In Pallanta diu librans iacit, atque ita fatur : 480 

Aspice, num mage sit nostrum penetrabile telum. 
Dixerat; at clipeum, tot ferri terga, tot aeris, 
Quem pellis totiens obeat circumdata tauri, 
Vibranti medium cuspis transverberat ictu, 
Loricaequo moras et pectus perforat ingens. 48? 

IUe rapit calidum frustra de volnere telum: 
Una eademque via sanguis animusque sequuntur. 
Corruit in vohnis ; sonitum super arma dedere ; 
Et terram hostilem moriens petit orc cruento. 
Quem Turnus supcr adsistens: 480 

Arcades, haec, inquit, memores mca dicta referto 
Euandro : Qualem meruit, Pallanta remitto. 
Quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est, 
Largior. Haud illi stabunt Aeneia par.o 
Hospitia. Et laevo pressit pede, talia fatus, 495 

Exanimem, rapiens inmania pondera baltei, 
Inpressumque nefas: una sub nocte iugali 
Oacsa manus iuvenum foede, thalamique cruenti ; 
Quae Glonus Eurytides multo caelaverat auro ; 
Quo nunc Turaus ovat spolio gaudetque potitus. 600 
Nescia mens hominum fati sortisquo futurae, 
Et servare modum, rebus sublata secundis! 
Turao tempus erit, magno cum optaverit cmptum 
Intactum Pallanta, et cum spolia ista diemque 
Oderit. At socii multo gemitu lacrimisque m 

Inpositum scuto referunt Pallauta frcquentcs. 
O idolor atque decus magnum rediture parenti ! 
Haec te prima dies bello dedit, haec eadem aufert, 



280 P. VERGILT MARONLS 

C,'Uni tinion ingcntis llutuloram linquis acervos! 

Nec iani fania mali tanti, scd ccrtior auctor 510 
Advolat Acneae, tenui (liscriniinc lcti 
Ksso suos; teiiipns, vcrsis succurrcre Tcucris. 
rroxuina quacquc nictit gladio, latumquo per aginoii 
Ardens liniitcm aj^t fcrro, tc, Tunio, supcrbum 
Caedc nova quacrcns. Pallas, Euandcr, in ipsis 515 
Oninia sunt oculis, mcnsac, quas advcna primas 
Tunc adiit, dcxtracque datac. ISulmone crcatos 
Qtiattuor liic iuvcncs, totidem, quos educat Ufons, 
Vivcntis rapit, infcrias quos immolct umbris, 
(^iptivoquo rogi pcrfundat sanguiue flammas. 530 

Inde Mago procul infcnsam contcuderat hastam. 
lllc astu subit ; at tremibimda sui^ervolat liasta; 
l^t gcnua amplcctens cffatur talia supplox: 
Per patrios Manis et spcs surgcntis luli 
Te prceor, lianc aniinam scrvcs gnatoque patrique. 625 
Est domus alta ; iaccht pcnitus dcfossa talenta 
Caehiti argcnti ; suiit auri poudera facti 
Infectiquc milii. Non hic victoria Teucrum 
Vcrtitur, aut anima una dabit discrimina tanta. 
Dixcrat. Acneas contra cui talia reddit : 690 

Argcnti at(pic auri mcmoras quao multa talonta, 
Gnatis parcc tuis. Bclli commercia Tumus 
Sustulit ista prior iam tum Pallanto perempto. 
IJoc patris Anchisae Manes, hoc scntit lulus. 
Sic fatus galcam lacva tcnet, atque reflcxa 636 

Ccrvicc orantis capulo tcnus adplicat cnsem. 
Ncc procul Ilacmonidcs, Phocbi Triviacquo sacerdos, 
Infula cui sacra rcdimibat tcmpora vitta, 
Totus conluccns vcstc atquc insignibus armis. 
(juem congrcssus agit campo, lapsumque superstans bid 
liumolat, ingcntiquc umbra tcgit; arina ISerestus 
Lccta rcfcrt humcris, tibi, rcx Gradive, tropaounu 
Insta^nuit acics Volcani stirpc crcatus 
Caeculus ct venicns Marsonmi montibus Umbro. 
Dardanides contra furit. Anxuris cnsc Binistram 545 
I'it totum clipci ferro dcicccrat orbcm; — 
Dixerat illo aliquid magnum, vimque adfore verbo 
Ciodiderat, cacloquc animum fortasso ferebat^ 



A£NEID©S LIB. X. 281 

Canitieinque sibi et longos promiserat annos; — 
Tarquitus exsultans contra fulgentibus annis, bss 

Silvicolac Fauno Dryope quem nymplia crcarat, 
Obvius ardenti sese obtulit. Ille reducta 
Loricam clipeique ingens onus inpedit hasta; 
Tum caput orantis nequiquam et multa parantis 
Dicere deturbat terrae, truneumque tepentem 65? 

Provolvens super haec inimico pectore fatur : 
Istic nunc, motuende, iace, Non te optuma mater 
Condet humo, patrioquo onerabit niembra sepulchro: 
Alitibus linquere feris, aut gurgito mersum 
Unda feret, piscesque inpasti volnera lambent. seo 

ProtinHS Antaeum et Lucam, prima agmina Tumi, 
Persequitur, fortenique Numam, fulvumque Oamertem, 
Magnanimo Volscente satum, ditissimus agri 
Qui fnit Ausonidum, et tacitis regnavit Amyclis. 
Aegaeon qualis, ccntum cui bracchia dicunt £65 

Oentenasque manus, quinquaginta oribus ignem 
Pectoribusque arsisse, lovis cum fulmina contra 
Tot paribus streperet clipeia, tot stringeret enses: 
Sic toto Aeneas desaevit in aequore victor, 
Ut semel intepuit mucro. Quin ecce Niphaei ero 

Quadriiugis in equos adversaque pectora tendit. 
Atque iHi, longe -gradientem et dira frementem 
Ut videre, metu versi rctroque ruentes 
Effunduntque ducem, rapiuntque ad litora currus. 
Interea biiugis infert se Lueagus iilbis 676 

In medios, fratei-que Liger; sed frater habenis 
Flectit equos, strictum rotat xicer Lucagus ensem. 
Haud tulit Aeneas tanto fervore furcntis: 
Inruit, adversaque ing^ns adparuit hasta. 
Oui Liger-: fisv 

Non Diomedis equos, nec cummi cernis Achilli, 
Aut Phrygiae canipos: nunc belli finis et aevi 
His dabitur terris. Vesano talia late 
Dicta volant Ligeri. Sed non et Troius heros 
Dicta parat <Jontra ; iaculum nam torquet in hostem. 586 
Lucagus ut pronus pendens in yerbera telo 
Admonuit biiugos, proiecto dum pede laevo 
Aptat se pugnae, subit oras hasta per im^s 



282 P. YERGILI MARONIS 

FulgeniiB clipei, tnm lacTiim perforat inguen; 

ExcuAsus curru moribundus Yolyitur arvis. 

(juciu pius Acncos dictis adfatur amaris: 

Lucage, iiulla tuos currus fuga scguis cquorum 

Trudidit, aut vauao ycrtoro cx liostibus imibrae; 

Ipsc rotis salions iuga doseris. Ilacc ita fiitos 

Arripuit biiugos; fratcr tcudcbat inormis 

Iufclix palmas, curru dolapsus codom: 

1'cr tc, pcr qui tc talcm gcnucro parentes, 

Vir Troiaiic, sino lianc animam, ot miserere precaatis. 

riuribus oranti Acnoas: Ilaud talia dudum 

1 )icta dabas. Morcrc, et fratrom ne desere frater. eoo 

Tuni, latcbras animae, pcctus mucrono reclndit 

Talia pcr campos edobat funera ductor 

Dardanius, torrentis aquao vcl turbinis atri 

More furcns. Tandom erumpunt et castra relinqwmt 

Ascanius pucr et ncquiquam obsessa iuventus. 60& 

lununcm intorca compcllat luppiter ultro: 
O germana mihi atque eadem gratissima comunx^ 
Ut rcbarc, Vcnus — nec to scntentia fidlit— 
Troianas sustontat opcs, non yivida bello 
Dcxtra yiris animusque ferox patiensque periclL eio 
Oui luno submissa: Quid, o pulchcrrime ooniuiLi, 
Sollicitas acgram et tua tristia dicta timenteml 
Si niihi, (|uac quondam fuerat, quamque esse decebnty 
Vis in amore forot, non hoc mihi namquo n^garos, 
Omnipotens, quin ct pugnae subducere Tumnm, eis 
Kt Dauno possem incolumcm seryare parenti. 
Nunc porcat, Teucrisque pio det sanguine poeiuu». 
IUo tamcu uostra deducit originc nom^, 
Filumnusquo illi quartus patcr; ct tua larga 
Saepo manu multisque oneravit limina donis. 
Cui rcx actherii breviter sic fatus Olympi: 
Si mora pracsentis leti tenipusquc caduoo 
Oratur iuveni, niequo hoc ita ponero sentis, 
ToIIe fuga Tunmm atquo instantibus eripe fati& 
Ilacteuius indulsissc vacat. Sin altior istis 
Sub precibus venia iilla latot, totumquo moveri 
Mutarive putas bellum, spes pascis inanis. 
blt luno adlacrimans: Quid, si, quae vooe grayari% 



AENEIDOS LIB. X. 283 

Mento dares, atque haec Turno rata vita mancret? 
Nunc manet insontem gravis exitus; aut ego veri eao 
Vana feror. Quod ut o potius formidine falsa 
Ludar, et in melius tua, qui potes, orsa reflectas! 
Haec ubi dicta dedit, caelo se protinus alto 
Misit, ageus hiemem nimbo succincta per auras, 
Iliacamque aciem et Laurentia castra petivit. 635 

Tum dea nube cava tenuem sine viribus umbram 
In faciem Aeneae — visu mirabile monstrum — 
Dardaniis ornat telis, clipeumque iubasque 
Divini adsimulat capitis, dat inania verba, 
Dat sino mente souum, gressusque effingit euntis : MO 
Morte obita qualis fama est volitare figuras, 
Aut quae sopitos deludunt somnia sensus. 
At primas laeta ante acies exsultat imago, 
Inritatquo virum tclis et voce lacessit. 
Instat cui Tumus, stridentemque eminus hastam 615 
Coniicit; illa dato vertit vestigia tergo. 
Tum vero Aeuean aversum ut cedere Tunius 
Credidit, atque animo spem turbidus hausit inanem: 
Quo fugis, Aenea? thalamos ne desere pactos; 
Hac dabitur dextra tellus quaesita per undas. 6G0 
Talia vociferans sequitur, strictumque coruscat 
Mucronem; nec ferre videt sua gaudia ventos. 
Forte ratis celsi coniuncta crepidinc saxi 
Expositis stabat scalis et ponte parato, 
Qua rex Clusinis advectus Osinius oris. 665 

Huc seso trepida Aenoae fugientis imago 
Coniicit in latebras; noc Turnus segnior instat, 
Exsupcratque moras, et pontis transilit altos. 
Vix proram attigerat: rumpit Satumia funem, 
Avolsamque rapit rcvoluta per aequora navem. floo 
Illum autem Aeneas absentem in proelia poscit: 
Obvia multa virum demittit corpora morti. 
Tum levis haud ultra latebras iam quacrit imago, 
Sed sublime volans nubi se inmiscuit atrae: 
Cum Turaum medio interea fert aequore turbo. 606 
Respicit ignarus rerum ingratusque salutis, 
Bt duplicis cum voce manus ad sidera tendit: 
Omnipotens genitor, touton' me criuiine d 



284 P. VERGILT MARONIR 

Duxisti, ct t'\1is voluisti cxpendcro i^ocnos? 
<^uo fiTor? unde :il>ii ? quac me fuga, quenivo i*educit ? 
I/uireiitisuo itoruui muros aut cjistra vidcbo ? 
^^uiil niauiis iihi viruiii, (]ui nie nieaquc arma sccuti? 
(^uosno — nefiLs— oumis infanda in niortc rcliqui, 
Kt nunc pulantis video, gcmituniquo cadontuii^ 
Aeeipio l Quid ngo i aut quao iam satis ima dohiscat ers 
Ti»rra niihi ? Vos o iK)tiii3 misercscite, vcnti ; 
Iii rupes, in saxa— volens vos Tumus adoro — 
l*\Tte nitcm, saevisque vailiS inmittito Syrtis, 
vjuo ne<]ue me Rutuli, ncc conscia fama scquatur. 
Ilnec menionins animo nunc huc, nunc fluctuat ilhic; 680 
An sese nmerone ob tantum dcdecus axnons 
Induat, et erudum j)cr costas cxigat onsem; 
Fluetihus an iaciat mediis, ct litora nando 
Curvii petat, Teucrmmiue itcrum so reddat hi arma. 
Ter ct>natus utranniuo viam ; tcr maxuma luno 
('ontinuit, iuveneuKjuo animi misorata repressit. 
Fiabitur altii secans fluctuquc acstuquo secundc^ 
Mt patris :intiquani Dauni dcfeiliir ad urbem. 
At lovis interea monitis Mezeutius ardeus 
Siu-ccdit i»uuriiae, Tcucrosquc invadit ovantis. 
('oiicurrunt Tyrrhenae acies, atquo onmibus uni, 
Tni odiisquc viro telisquc frequcntibus instant. 
Ille, velut lupes, vjistuin quae prodit in acquor, 
( >l)via ventorum furiis cxi)oataquo ponto, 
Viiii ciinctam atquc minas i^erfert caeliquo marisquo^ 
lj)sa iuinota niaueus ; prolem Dolichaonis Ilebrttm 
Stcriiit humi, cuni quo Latagum Palmumquo fugacom, 
Sed LatafTUui saxo atquo ingenti fragtnino montiB 
Occupat os faciemquo adversam, poplito PalmiMUi 
Succiso volvi «egneni sinit ; arnifique Lauso ?K) 

')oiiat habere humeris et vertice figorc cristos. 
Xec noii Euanthcn riirygium, Paridisquo Mimonta 
Aequalem comitcmquc, una <picin noctc Theano 
In luceiu geuitori Amyco dedit, ct faco pra^gmuig 
(Hsseia regiua Parim creat : urbe patema W6 

(3ccubat ; ignarum liaurens habet ora Mimanta. 
Ac volut ille canum morsu de montibus altis 
Actus apor, multos Vesuhis quom pinifer aanos 



AENEIDOS LIB. X. 285 

Defendit, multosque palus Laurentia, silva 

Pastus arundinea, postquam inter retia ventum est, Tio 

Substitit, infreniuitquo ferox et inhorniit armos ; 

Nec cuiquam irasci propiusve accedere virtus, 

Sed iaculis tutisque procul clamoribus instant : 

Haud aliter, iustae quibus est Mezentius irae, 

Non ulli est animus stricto concurrere ferro; 715 

Missilibus longo et vasto clamore lacessunt: 

Ille autem inpavidus partis cunctatur in omnis, 

Dentibus infrendens, et tergo decutit hastas. 

Venerat antiquis Corythi de finibus Acron, 

Graius homo, infectos linquens profugus hymenacos ; 720 

Hunc ubi miscentem longe media agmina vidit, 

Purpureum pennis et pactae couiugis ostro: 

Inpastus stabula alta leo ceu saepe peragrans, 

Suadet enim vesana fames, si forte fugacem 

Oonspexit capream, aut surgentem in comua cervum, 

Gaudet, hians inmane, comasque arrexit, et haeret 

Visceribus super incumbcns; lavit inproba taeter 

Ora cruor: 

Sic ruit in densos alacer Mezentius hostis. 

Sternitur infelix Acron, et calcibus atram 730 

Tundit humum exspirans, infractaque tela cruentat. 

Atque idem fagientem haud est dignatus Oroden 

Stemere, nec iacta caecum dare cuspide volnus ; 

Obvius adversoque occurrit, seque viro vir 

Oontulit, haud furto melior, sed fortibus armis. 736 

Tum super abiectum posito pede nixus et hasta; 

Pars belli haud temnenda, viri, iacet altus Orodes. 

Oonclamant socii ketum paeana sccuti. 

Ille autem exspirans: Non me, quicumque es, inulto, 

Victor, nec longum laetabere; te quoque fata 740 

Prospectant paria, atque eadem mox arva tenebis. 

Ad quem subridens mixta Mczcntius ira: 

Nunc morere. Ast de me divom pater atquehominumrex 

Viderit. Hoc dicens eduxit corpore tehim. 

Olli dura qui^s oculos et ferreus urguet 745 

Somnus; in aetemam clauduntur hmiina noctem. 

Oaedicus Alcathoum obtmncat, Sacrator Hydaspen, 

Partheniumque Rapo et praedurum viril (^ 



2:{.; P. VEKGILI MARONIS 

M(*j<sai»u8 Cloiiiumque Lycaoniumquo Ericetci!, 
liliini iiifrciiis oqui l:i|<8u toUurc iaceutcm, 750 

llunr i»cilili'iii i»i.'dcs. Et Lycius processcnit Agis; 
^Muiii t:i!iien li:uul exiK.'rs Valerus virtutis avitao 
I>tii(.-it; :it Tlininium Salius, Saliumquo Nealces, 
iMsii^nis iunilo et lon^e fallentc stigitta. 

i:iin ^T^ivis :KM|u:il>:it luctus ct muLua Mavors 756 
FuiRni; r:ie«lel»:int i»:iiiter i>aritcrquc nicbiuit 
Viol«»ivs viL-tique; netiue liis fuga nota, ncquo illia. 
i)i luvis in tectis iniin misenuitur inanem 
Ainhoruin, el t:intos mortalibus cssc labores; 
liinc Venus. liinc eontra spcctat Satumia luno. 7eo 
r:illiila Tisiplione inedia inter milia saevit. 
Ai viTo in^entem quatiens Mczcntius hastam 
Tuihiihis ingreditur camiK). Quiun magnus Orion, 
<'uin i>(.Mles incedit mcdii pcr maxuma Ncrei 
Si;iLrn:i vi:im scindens, humero supereminct undas, 765 
Aui, suinmis referens annosam montibus ornum, 
InLTrcdituniue solo et c:q»ut inter nubila condit: 
Talis se v:istis infert Mezcntius armis. 
lluic contni Aene:is, spcculatus in agmine longo, 
obvius ire i>:u':it. M:inet inpcrtcrntus ille, 770 

Jlustcin in:ii;n:iniinuin opi>eriens, et molo sua stat; 
At<pic oculis 8p:itiuin einonsns, quantum satis hastae : 
|)cxtr:i inihi (leus et tcluni, (piod missilo libro, 
Nuiur :idsint! Voveo pniechmis corporo raptis 
linlutum spoliis ii^suin te, Lausc, tropaoum 776 

Acne:ie. J)ixit, stridentenKpio cminus hastani 
lecit ; at ill:i vohiiis clipeo est cxcussa, proculque 
Egrcgium Antoren hitus intcr ct iJia figit, 
Herculis Antorcn comitem, qui missus ab Argis 
Ihicscnit J*]u:indr(), :it(pio Itala conscderat urbe. 7ao 
Stcrnitur infclix alieno volncrc, caelumque 
Aspicit, et dulcis moriens reminiscitur Argos. 
Tuin pius Aene:is hast:nn i:icit; illa per orbeni 
Acro cavuni triplici, per line:i terga, tribiisque 
Tr.msiit intcxtuin tauris opus, iuuuiuc sodit 785 

luguine; sed viris luiud pertulit. Ocius onsem 
\enc:i8, viso Tyrrheni sanguine liietus, 

^it a femine, ct trcpidanti fervidus instat. 



AENEIDOS LIB X. 287 

Iugcmuit cari graviter genitoris amore, 
Ut vidit, Lausus, lacrimaeque per ora volutae. 790 
Hic mortis durae casum tuaque optuma facta, 
Si qua fidem tanto est operi latura vetustas, 
Non equidem, nec te, iuvenis memorande, silebo. 
lUe pedem refcrens et inutilis inque ligatus 
Cedebat, clipeoque inimicum hastile trahebat. 795 

Proripuit iuvenis seseque inmiscuit armis, 
lamque adsurgentis dextra plagamque ferentis 
Aeneae subiit mucronem, ipsumque morando 
Sustinuit; socii magno clamore sequuntur, 
Dum genitor nati parma protectus abiret, soo 

Telaque coniiciunt, proturbantque eminus hostem 
Missilibus. Furit Aeneas, tectusquo tenet se. 
Ac velut efFusa si quando grandine nimbi 
Praecipitant, omnis campis difFugit arator, 
Omnis et agricola, et tuta latet arce viator, qob 

Aut amnis ripis, aut alti fomice saxi, 
Dum pluit in terris, ut possint sole reducto 
Exercere diem: sic obrutus undique telis 
Aeneas nubem belli, dum detonet omnis, 
Sustinct, et Lausum increpitat Lausoque minatur: 810 
Quo moriturc ruis, maioraque viribus audes? 
Fallit te incautum pietas tua. Nec minus ille 
Exsultat demens; sacvae iamque altius irae 
Dardanio surgunt ductori, extremaque Lauso 
Parcae fila legunt: validum namque exigit ensem 815 
Per medium Aeneas iuvenem, totumque recondit. 
Transiit et parmam mucro, levia arma minacis, 
Et tunicam, molli mater quam neverat auro, 
Inplevitque sinum sanguis; tum vita per auras 
Concessit maesta ad Manis, corpusque reliquit. 82i) 
At vero ut voltum vidit morientis et ora, 
Ora modis Anchisiades pallentia miris, 
Ingemuit miserans graviter, dextramque tetendit^ 
Et mentem patriao subiit pietatis imago. 
Quid tibi nunc, miscrande puer, pro laudibus istis, 
Quid pius Aeneas tanta dabit indole dignum? 
Arma, quibus laetatus, habe tua ; tequo parentum 
Manibus et cineri, si qua est ea cura, remitto. 



2b3 P. VERGILI MAKONIS 

Il4>c tamcn infclix niiscram solabcro mortcni: 
Acncac mngiii dcxtra cadis. Incrcpat ultro 890 

< 'iuit't:inti.s socios, ct tcrra siiblovat ipcKum, 
Suiigiiinc tur{iantem comptos dc niorc Ciipillos. 
Intcrca gcnitor Tibcrini ad fluminis undam 
Volneni siccabat l.Miiphis, corimsquc lcvabat 
Arboris adclinis trunco. Procul aerea ramis sss 

Dependet giilca, ct prato gr.nia arina quicscuut. 
Stsuit lecti circum iuvcnes; ipsc acgcr, anhdans, 
(.'oll:i fovct, fuHus propexam in pcctorc barbani; 
Multi 8;q>er Jjauso rogit;it, multosquc rcmittit, 
(jui revneent, niacstique feiTint mandata parcntis. sio 
At Lausuin socii exaniincm super arma fcrebant 
Fleiites, ingentein atque ingcnti volncre victum. 
Adk^iiitvit longc gemitmn pracsaga mali mens. 
('iiuitiein niulto deformat pulvere, ct ambos 
Ad ciielum tcndit palinas, ct corpore inhaerct. sis 
'riuitune me tenuit vivendi, nate, voluptas, 
rt pro nie hostili paterer succcderc dcxtrae, 
(^uem geiiui i Tuane haec gcnitor por volncra servor, 
Morte tu:i vivens ? Jleu, nunc misero mihi demum 
Kxsiiiuni infelix! nunc altc volnus adactum! 860 

Idein ego, nate, tuum maculavi crimine nomen, 
I*ulsus ob invidiain solio sceptrisque patemis. 
I)cl)uerani patriac poenas odiisquo incorum: 
Oiunis per niortis aniinam sontcm ipsc dodissemf 
Nuiic vivo, ne(iue adhuc homincs luccmque relinquo. 866 
8e<l liiniuam. Siinul hoc diccns attollit in aegnim 
8e feinur, et, (piamquam vis alto volnere tardat, 
Ilaud deioctus equum duci iubct. Hoc decus iUi, 
II(x; solamon crat; bellis hoc victor abibat 
Omnibus. Adloquitur m.aercntcm, ot talibus infit: 880 
Rliaebe, diu, ros si qua diu mortalibus uUa est^ 
V^ixinuis. Aut hodie victor spolia illa cruonta 
Kt ciiput Acncac refores, Lausique dolorum 
IJltor eris niecum, aut, aporit si nulla viam vis, 
Occumbes paritcr; neque enim, fortissime, crodo, 
lussi aliena pati et domiiios dignabcre Teucros. 
Dixit, ct cxceptus tergo consueta locavit 
Mombra, manusipic ambiis iaculis oncRivit acutis, 



** * - 



■»■— 



Aere raffot fslBCBft. crscMTiK: imuiw 

Sic cnrsiiBi ib m&iiuk Txqnask u^6jl i^^sc^etf: 

Uno in eonie pnd^r luixiuu^jit w**^^ :irr^-. 

[Et fiirns >gitJrtatfr icxDur e^ ruu«£2. 'irvj. 

Atqne hac AcBeaa^ iifiicx& vjr "M^st "i^^ac^z, 

Aeneu adjEMwii eum. ms:^vmntt yposssjsr 

Sic poiter ffle deniB. iiidac. «e sifu» «^vmW' «r 

IncqNu CDBferrE: nflanixi. 

Tantum f#il4i» cc iiiisBii. «ui#r. 'r.rrjr --^:^, 

Ille ameai: <^ibd xk €r*9n(. sj^r-MZiU' 

Tcttc»? frfcfir Tik »(eb 5nii ai& i«t>^'. 

Nec niQrtefli hfL^mama'. u*^, d"'*« ^&cr^;..,^ 

I>e«iie: naa TfBik ii«un»irm •£ isws^ ;i.> 

Doufc prnHL htai, vnmifuui. nn^^ntf: i» «r 

Indc aJfnd ^u^fT mAxat imui. U^xi^vM. 

If^entJ gTn>: ^yi. ^,MKjUiSi uvs^pue tLui^ 

Ter ciitmi ^dtcuin^nt. £u»r.«.» *^isw^': j ^**m ^- 

T^ mam ueaeu»: ^;^ •«r^.rjxL Zrn%M A/rr ^ 

fnmanfm stfn^ tggpnil*r: 'tr^nut^, •x:^4t>\ 

[nde nbi UiC fi'>rw» iiiiir<tt. s/:. m^^sixat. ^^^•r. 

Vdlere. ei «rsiKS«r yncnu '^m^.^amitr Uij-. > 

Mnlta mareBf a^ciui iiut 'issuc««». ^s^mw^- < /j^.^ «i 

Bellatoiis ei^ni oiri. Vfj-y.fr*, *^mu^r jaa*^.. 

ToUit ae arrec^iUL «lafcii^u)^. »^ *uk*Kt^* - '<y 

Verbemt. effsnukivbe uvuJi^su. mu^ v^*- <>^ /«^^ 

Inplicat. eiecUx|»e ju^nmtwn *pr^uMf ^i.* 

Claiiiore iBeeaduir; «s^juu. ^f^i^isk^iut J^;A»./'f^ ^ 

Adrolat AeattSM. r4xxKi»*Jut *iri%ft' ^a^fi, 

Et soper liMse: Ctt uiuit X*aKi«-i-^ <^v*^ **' *^ 

Effera ria iniiiii ' *>vii:/T6. !f*r<i^u'-i# «i', 4»4«4^ 

Sospicieiia hifwt <n«euuii;^ vu^sWt^u \ 4^. <*>><>/« 

Uf»stis amare. '|ri4 io^tr^i^etutr iuv^>?m«j<> n,,*4^af' ^ 

XuIIom iu caibde -x^&m,. %0^. »#• <»c \f fKtu. *»^ 

Nec tecam mesa* i«i«: K=y^' *J'**' ^''^^^^^ 'xi*^*' 

Unnm hoc, per, « '#» ^ '**'w«r ^ •?.!«* v-M>;i4/*»r '^^ 

Corpa« hanM» patm^ v^ . >>x/'. i^o^^w^ »,^y^M«*. 

Circauiatare c»dia: Ims*;, vfv- ^^*k\i*a' **a**^^^ , * 

Et mo coMortew lartc ^>w^?<ir«; «^t 1**51 ifv 

Haec loqmtor, Ji«ri>^iW; irri.i-'; iiw^^i*-*/ ^»;^- 

Undantiqtic aiuiM0 diC«ii»i«t jbl ^ru** ^^ruMr* 



^y,*tM^* 



P. VKKGIIJ MAKONIS 

AENEIDOS 

LIBEll UNDECIMUS. 



OcEANUM iiiterca surgeiis Auroni reliquit; 
Aeiiu:i8, <j[uani(iuam et sociis daro tempus humandiB 
Praecipitaiit curao, turbataquo fuuere mcns est, 
Vota dcum primo victor solvebat Eoo. 
Ingentem quercum docisis iindiquo raniis 6 

Constituit tumulo, fnlgentiaquo induit arma, 
Mezcnti diicis exuvias, tibi, magne, tropaeum, 
Ik'llipotens; aptat romntis sanguinc cristas 
Telaque tninca viri ct bis sex thoraca potitum 
Perfossumque locis, clipeumque ex aero Binistrao lo 
Subligat, atquo cnsem collo suspendit eburnum. 
Tum socios, namque omnis eum stipata tcgebat 
Turba ducum, sic incipiens hortatur ovantis: 
Maxuma res cffecta, viri ; timor onmis abesto, 
Quod superest ; haec sunt spolia et de rcge superbo 15 
Primitiae, manibusque mcis Mczentius hic est 
Nunc iter ad rcgeni nobis murosquo Latinos. 
Arma parate animis, et spo praesumite bellum, 
Xe qua mora ignaros, ubi primum vellcre sigiia 
Adnucrint supcri pubemque educero castris, » 

Inpcdiat, scgnisve metu sententia tardet. 
Interea socios inhumataquc coi^pora terrao 
Mandemus, qui solus honos Acherontc sub imo est 
Ite, ait, cgregias animas, quae sanguino nobis 
Hanc patriam i^eperere suo, dccorato supremis as 

Muneribus, maestamquc Euandri primus ad tirbem 
Mittatur Pallas, quem non virtutis cgentem 
Abstulit atra dios ct funero mcrsit accrbo. 



AENEIDOS LIB. XI. 291 

Sic ait inlacrimans recipitquo ad limina gressum, 
Corpus ubi oxanimi positum Pallantis Acoetes 30 

Servabat senior, qui Parrhasio Euandro 
Armiger ante fuit, scd non felicibus aeque 
Tum comes auspiciis caro datus ibat alumno. 
Gircum omnis famulumque manus Troianaque turba 
£t maestum lliades crinem de more solutae. 35 

Ut vero Aeneas foribus sese intulit altis, 
Ingentem gemitum tunsis ad sidera toUunt 
Pectoribus, maestoque inmugit regia luctu. 
Ipse, caput nivei fultum Pallantis et ora 
Ut vidit levique patens in pectore volnus 40 

Cuspidis Ausoniae, lacrimis ita fatur obortis: 
Teno, inquit, miserande puer, cum laeta veniret, 
Invidit Fortuna mihi, ne regna videres 
Nostra, neque ad sedes victor veherere patemas? 
Non haec Euandro de te promissa parenti 45 

Discedens dederara, cum me conplexus euntem 
Mitteret in magnum inperium, metuensque moneret 
Acris esse viros, cum dura proelia gente. 
Et nunc ille quidem spe multum captus inani 
Fors et vota facit, cumulatque altaria donis; 60 

Nos iuvenem exanimum et nil iam caelestibus ullis 
Debentein vano maesti comitamur honore. 
Infelix, nati funus crudele videbis! 
Hi nostri reditus, exspectatique triumphi? 
Haec mea magna fides ? At non, Euandre, pudendis 65 
Volneribus pulsum aspicies ; nec sospite dirum 
Optabis nato funus pater. Hei mihi, quantum 
Praesidium Ausonia et quantum tu perdis, lule! 

Haec ubi deflevit, toUi miserabile corpus 
Inperat, et toto lectos ex agmine mittit w 

MiUe viros, qui supremum comitentur honorem, 
Intersintque patris lacrimis, solatia luctus 
Exigua ingentis, misero sed debita patri. 
Haud segnes alii cratis et molle feretrum 
Arbuteis texunt virgis et vimine quemo, es 

Exstmctosque toros obtentu frondis inumbrant. 
Hic iuvenem agresti sublimem stramine ponunt: 
Qualem virgineo demessum pollice florem 
23 



2U2 P. VKKGILI MAKONJS 

Hou mollis violic. scu langucntis hyaciuthi, 

< ui nctjuc fuljror adliuc, ncc dum sua fonna rcccssit; 70 

Noii iiiii niatcr alit tcllus, >irisquc ministrat. 

'liun ^cii)ina.i vcstcs auroquc ostroquc ri'^c:itis 

Kxtiilit Acneiis. qnas illi lacti Iai>«>mni 

I]>sa Kuis quniidani nianibus Siilonia' Dido 

Kcccrat, ct tcnui tclas di.scrcvcr.it auro. 78 

iluruni unani iuvcni suprcniuni macstus honoroin 

Induit, arsurasquc comas obnulat amictu; 

Multafjuc pnictcrca LaurcntiH pracmia pugnnc 

Ai,^;rcrjit, ct longo pracdam iubct ordine duci. 

Addit cqur)s ct tda, quibus s^ioliavcrat hostem. 80 

Viiixcnit ct post tcTgii maniis, quos mitteret umbris 

Iiifcriiis, cacso sparsurus sanguine flammam; 

Induto.squc iulx;t truncos hostilibus armis 

I])S()S fcrrc duccs. inimicaquc nomina figi. 

1>ucitur infclix acvo confcctus Acoetcs, 65 

Kcctoni imnc focdans pugnis, nunc unguibus om; 

Stcriiitur, ct tot^) proicctus corpc»re terrao. 

Ducuiit ct liutulo pcrfusos sanguino cumis. 

Post bcllator cquus, positis insignibus, Acthon, 

It lacrimans, gutti^squc humcctat grandibus ora. 90 

H.istam alii galcanupic "crunt; nam cetcra Tunms 

Victor habct. Tum macsta phalanx Toucriquo so- 

(juuntur 
Tyrrliciii(i!ic omncs ct vcrsis Arcadcs annis. 
rost<niain oinnis longc comituni processerat ordo, 
Substitit Acncas, gcinituquo haec addidit alto: 9S 
Nos alias liinc ad lacriimis cadem horrida belli 
Fata vocant: salvc actcrnum mihi, maxume Palla, 
Actcniumquc valc. Nec plura offatus ad altos 
rcndcbat nmros, grcssumque in castra ferebat. 

lanupic oratorcs adcrant ex urbe Latina, lOD 

Velati ramis olcae, veniamquo rogantes: 
('or[)or:i. pcr campos fcrro quao fusa iacebant, 
Rcddcrct, ac tumulo sinerct succedcre torrae; 
NuIIum cum victis ccrtanicn et acthero cassis; 
Parccrct hospitibus (luondam socerisque vocal^ MB 
(^iios bonuH Acncas, haud asi^crnanda precantis, 
rroscipiitur vcnia, ct vcrbis hacc insuper oddit: 



AENEIDOS LIB. XI. 293 

Qu;;euam vos tanio fortuna indigna, Latini, 
Inplicuit bello, qui nos iugiatis amicosl 
Facem me exanimis et Martis sorto pcremptis iio 
Oratis? equidem et vivis concodero vellem. 
Nec veni, nisi fata locum sedcmque dcdisscnt; 
Nec bellum cum gcnte gero: rex nostra rdiquit 
Hospitia, et Tumi potius se credidit armis. 
Aequius huic Tumum fuerat se oppouere morti. 116 
Si bellum finire manu, si pellere Teucros 
Apparat, his mecum decuit concurrcie tclis; 
Vixety cui vitam deus aut sua dextra dedisset. 
Nunc ite et miseris supponite civibus ignem. 
Dixerat Aeneas. IUi obstipucre silentes, 120 

Oonyersique oculos inter se atquo ora tenebant. 
Tum senior, semperque odiis ct crimine Drances 
Infensus iuveni Tumo sic ore vicissim 
Orsa refert: O fama ingens, ingentior armis, 
Vir Troiane, quibus caelo te laudibus aequem? 126 
lustitia^e prius mirer, belline laborum? 
Nos vero haec patriam grati referemus ad urbom, 
Bt te, si qua viam dederit fortuna, Latino 
lungemus regi. Quaerat sibi foedera Tumus. 
Quin et fatalis nuiromm attoUcro molcs, 190 

Saxaque subvectare humeris Troiana iuvabit. 
Dixerat haec, unoque omnes cadem ore fremebant. 
Bis senos pepigore dies, et pace sequestra 
Per silvas Teucri mixtique inpune Latini 
Brravere iugis. Ferro sonat icta bipenni 135 

Fraxinus; evertunt actas ad sidera piiios; 
Robora nec cuneis et olentem scindere cedmm, 
Nec plaustris cessant veetaro gcmentibus omos. 
Et iam Fama volans, tanti praenuntia luctus, 
Euandmm Euandrique domos et moonia replet, iio 
Quae modo victorem Latio Pallanta ferebat. 
Arcades ad portas ruere, ct do niore vetusto 
Fmiereas rapuere fnces; lucet via longo 
Ordine flammamm, et late diseriminat agros. 
Contra turba Phrygum veniens plangentia iungit 145 
Agmina. Quao postquam matres succedere tectis 
Viderunt, maestam inccndunt clamoribus urbem. 



294 P. VERGILI MARONIS 

At non Euandrum potis ost vis ulla tenoro; 
Sed Ycnit in niodios. Feretro Pallanta reposto 
Procubiiit suiicr, atque haeret lacrimansque gcmensque, 
Et vi:i vix tandem voci laxata dolore est: i5i 

Non haec, o Palla, dederas promissa parenti, 
Cautius ut sacvo velles tc crcdere MartL 
Ilaud ignarus eram, quantum nova gloria in armia 
Et praedulce decus primo certamino posset. 156 

Primitiao luvcnis miserae, bellique propiuqui 
Dura rudimenta! et nulli exaudita deorum 
Vota procesquo meae! tuque, o sanctissima ooniunzy 
Folix morte tua, ncquc in hunc servata dolorem! 
Coiitra ego vivcndo vici mca fata, superstes i<R> 

Restirem ut genitor. Troum socia arma secutum 
Obruerent Kutuli telis! animam ipse dedissem, 
At(iuo haec pompa domum me, non Pallanta, referret! 
Nec vos arguorim, Teucri, nec foedera, nec quas 
luiiximus hospitio dextras; sors ista senectae les 

Debita erat nostrae. Quod si inmatura manebal 
Mors guatum, cacsis Volscorum milibus ante 
Duccntem in Latium Teucros cecidisse iuvaret. 
Quin ego uon alio digner to fmiere, Palla, 
Quain pius Aeneas, et quam magni Phryges, et qnam 190 
T)Trheniquo ducos, Tyrrhcnum exorcitus omnis. 
Magna tro[>aoa fcrunt, quos dat tua dextera leto; 
Tu quoquc nunc stares inmanis truncus in armis, 
Ksset par actiis ct idem si robur ab annis, 
Turno. Scd infolix Toucros quid demoror armis? in 
Vadito et hacc nicniorcs rogi mandata roferte: 
Quod vitam moror iiivisam, Pallante perempto, 
Dextera caussa tua cst, Tumum gnatoque patriqac 
Quan? debero vidos. Meritis vacat hic tibi solus 
Fortunaequo locus. Non vitao gaudia quaero; 
Nec fas; sed gnato Manis perferre sub imos. 

Aurora intcrca luiscris inortalibus almam 
Extulcrat lucem, refereiis opera atque labores: 
Ifim pater Aeneas, iam curvo in litoro Tarchon 
Oonstitucre pyras. Iluc corpora quisque suorunL ISB 
Moro tulere patrum; subioctisque ignibus atrifl 
Conditur in tenebras altum caligine caelum. 



AENEIDOS LIB. XI. 295 

Ter drcam acccnsos, cincti fulgentibus armis, 
Decun*ere rogos ; ter maestum fiineris ignem 
Lustravere in equis, ululatusque ore dedere. 190 

Spargitur et tellus lacrimis, sparguntur et arma. 
It caelo clamorque virum clangorquo tubarum. 
Hinc alii spolia occisis derepta Latinis 
Couiiciunt igni, galeas ensesque decoros 
Frenaque ferventisque rotas; pars mmiera nota, 195 
Ipsorum clipeos et non felicia tcla. 
Multa boum circa mactantur corpora morti, 
Saetigerosque siies raptasque cx omnibus agris 
In flammam iugulant pecudcs. Tum litore toto 
Ardentis spectant socios, semiustaquo servant aod 

Biista, neque avelli possunt, nox humida donec 
Invertit caelum stellis ardentibus aptum. 

Nec minus et miseri divorsa in parte Latini 
Innumcras struxere pyras; et corpora partim 
Multa virum terrae infodiunt, avectaquc partim 20c 
Finitimos tollunt in agros, urbique remittunt ; 
Cetera, confusaeque ingentem caodis acervum, 
Nec numero nec honore cremant ; tunc undique vasti 
Certatim crebris conlucent ignibus agri. 
Tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram: 210 

Maerentcs altum cinerem et confusa ruebant 
Ossa focis, tepidociuo onerabant aggere terrae. 
lam vero in tectis, praedivitis urbe Latini, 
Praecipuus fragor et lonjri pars maxuma hictus. 
Hic matres miseracquo nurus, hic cara sororum 215 
Pectora maerentum, puerique parentibus orbi, 
Dirum exsecrantur bellum Tumiquo hymenaeos; 
Ipsum armis, ipsumque iubent decernere ferro, 
Qui regnum ItaJiae et primos sibi poscat honores. 
Ingravat haec saevus Drances, solumque vocari 220 
Testatur, solum posci in certamina Turnum. 
Multa simul contra variis scntentia dictis 
Pro Tumo; et magnum reginae nomen obumbrat; 
Multa virum meritis sustentat fama tropaeis. 

Hos inter motus, medio in flagrante tumultu, 226 
Ecce super maesti magna Diomedis ab urbe 
Legati responsa ferunt: uibil omnibus actum 



296 P. VERGILI MARONIS 

Triiitoruin inpcnsis opcrum; nil dona noqno anrnm 

Ncc niaguiis vahiissc prccos; alia arma Latinis 

(iuaercndji, aut piiceui Troiano ab rcgc iKJtcmluni. 230 

I)t'fidt ingcuti luctu rcx ipsc Latinus. 

Fatalcm Acnoan manifcsto numinc fcrid 

Admonct ira doum tumuliquo anto ora i^ccontes. 

Krgo concilium magmnn primosquo suorum 

Inporio accitos alta intra limina cogit. tas 

Olli convcnerc, fluuntquc ad regia plenis 

Tccbi viis. Scdct in mcdiis et maxumus acYO 

Kt primus sccptris, liaud lacta fronte, Latinus. 

At(pic hic lcg-atos Actola cx iu*bo romissos, 

(^uao rcforant, fari iubot, ct rcsponsa rei>oscit md 

Mrdino cuncta suo. Tum fiicta silontia linguis, 

J*lt Vcnuhis dicto parcns ita faricr infit: 

Vidimus, o civcs, Diomcdcm Argivaque castra, 
Atiiuc itcr cmcnsi casus supcravimus onmis, 
Contigimustpio manum, qua concidit Ilia teUos. M5 
Illc urbcm Argyripam patriae cognomine gentis 
Victor Gargiini condcbat lapygis agris. 
Postquam introgrcssi ct coram data copia &nd], 
Muncra i^nicfcrimus, nomcn patriamque docemuB; 
(^ui bellum intulcrint, quac caussa attraxerit Arpos 
Auditis illc hacc placido sic rcddidit oro: 
() fortuuatnc gcntcs, Satumia regna, 
Antiipii Aiisouii. quao vos fortuna qHietos 
Sollicitat, suadctque ignota laccsscre bella? 
(Juicumquc Uiacos fcrro violavimus agros, — 
Mitto ca, quac muris bcUaudo cxhausta sub altis^ 
(^uos Siuiois ])romat illo viros— infanda per orbem 
Supplicia ct scclorum pocnas cxpendimus omneSy 
Vci Priamo miseranda manus; scit triste Mineirae 
Si(his ct Euboicac cautcs ultorquc Caphcreas. 
Miiitia cx illa divcrsum ad litus abacti 
Atridcs Protci Mcuolaus adusquc columnas 
Kxsulat, Actnaeos vidit Cyclopas Ulixos. 
llegna Xcoiitolomi rcfcram, versosque penatiB 
Idonicnci ] Libyconc habitantis litoro Locros? 
Ipse Mycenacus magnorum ductor Achivom 
Couiugis infandac prima intra limina do&tra 



AENEIDOS LIB. XI. Ss97 

Oppetiit; devictam Asiam subsedit adulter. 
Invidisse deos, patriis ut redditus aris 
.Coniugium optatum etpulchram Calydona viderem? 270 
Nunc etiam horribili visu portenta sequuntur, 
Et socii amissi petierunt aethera pcnnis 
Fluminibusque vagantur aves — heu dira meorum 
Supplicia!— et scopulos lacrimosis vocibus inplont. 
Haec adeo ex illo mihi iam speranda fuerunt 275 

Tempore, cum ferro caelestia corpora demens 
Adpetii et Veneris violavi volnere dextram. 
Ne vero, ne me ad talis inpellite pugnas. 
Nec mihi cum Teucris ullum post cruta bellum 
Pergama; nec veterum memini laetorve malorum. 28O 
Munera, quae patriis ad me portatis ab oris, 
Vertite ad Aenean. Stetimus tela aspera contra, 
Contulimusque manus: experto credite, quantus 
In clipeum adsurgat, quo turbine torqueat hastam. 
Si duo praeterea talis Idaea tulisset 286 

Terra viros, ultro Inachias venisset ad urbes 
Dardanus, et versis lugeret Graecia fatis. 
Quidquid apud durae cessatum est moenia Troiae, 
Hectoris Aeneacque manu victoria Graiuni 
Haesit et in decumum vestigia rettulit annum. 290 
Ambo animis, ambo iusignes praestantibus armis; 
Hic pietate prior. Coeaut in foedera dextrae, 
Qua datur; ast armis concurrant arma cavete. 
Et responsa simul quae sint, rex optunie, regis 
Audisti, et quae sit magno sententia bello. 295 

Vix ea legati: variusque per ora cucurrit 
Ausonidum turbata fremor; ceu saxa morantur 
Cum rapidos amnis, fit clauso gurgite murmur, 
Vicinaeque fremunt ripae crepitantibus undis. 
Ut i^rimum placati animi, et trepida ora quienint, 300 
Praefatus divos solio rex infit ab alto: 

Ante equidem summa de ro statuisse, Latini, 
Et vellem, et fuerat melius; non tempore tali 
Cogero concilium, cum muros adsidet hostis. 
Bellum inportunum, cives, cum gente dcorum 305 

Invictisque viris gerimus, quos nulla fatigant 
Proelia, nec victi possunt absistcre ferro. 



•298 K VERGILI MARONIS 

Si>oiii si quani ad^^oitis Actolom liabuistis iu armUy 
1 N >i li to. SjH)» si))] < luisquc ; sod hacc qimm angusta, videtis. 
(\'teni «ina renini i:iooant pcrculsa ruina, sio 

Aiite ociiios interquc niunus sunt omnia vcstras. 
\ce (luenKiu-iiu inouso: i)otuit quao plurima virtus 
Kssc, fuit; t<)ti) cortitum cst corpore regni. 
Xiinc adoo, (luao sit dubiao scntcntia nionti, 
Mxpodiani ot paucis — animos adliibctc— docobo. S16 
lOst antiquus agor Tusco mihi proxumus amni, 
Longus in occasum, finis supcr usque Sicanos; 
Aurunci Rutuli<pio soruiit, ct vomcro duros 
Jvvcrccnt collis, at^iuc hoi*um asperrima pascunt. 
llaec onmis rcgio ct colsi plaga pinoa montis 
<\'(lat aniicitiao Tcucroruni; et fooderis aequas 
Dicainus lcgcs, sociosiiuc in rogna vocemus; 
Considant, si t:intus ainor, ot moonia condaut. 
Sin alios fmis aIiam<|uo capcsscro gcntcm 
Kst aninius, possunt(]uo solo dccedcre nostro: 
J5is denas italo tcxamus rolx)rc navis, 
Seu phiris conplcro valcnt; iacet omnis ad undam 
Materics; ipsi nunicnimquo modumquo carinis 
IVaccipiaut; nos aerii, nianus, navalia demus. 
J*racterca, qui dicta fci-ant et focdera firmenty 
Centum oratoros prima dc gonto Latinos 
Ire placct, pacisquo manu ])raotcndoro ramos^ 
Munera portantis auriquo cborisque talenta 
Kt sellani rcgui trabcamquo insignia nostri. 
(Jonsulitc in nicdium, ct rcbus succurritc fessis. 

Tum Dranccs, idcm infcnsus, qucm gloria Tumi 
Obliqua invidia stimulis(iue agitabat amaris, 
Jjargus opum, ot Jingua mclior, sed frigida beUo 
Dextera, consiliis habitus non futilis auctor, 
Seditionc potcns: gcnus liuic matcma superbam MO 
Nobilitas dabat, inccrtum do patro ferebat; 
Surgit, ct his oncitit dictis atquo aggerat iras: 
Jlom nuJIi obscuram, nostrao nec vocis egentem, 
Consulis, bono rox; cuncti so scire fatentur, 
Quid fortuna ferat populi; sed dicere mussant. 
Det libortatcm faiidi, flatusque romittat, 
Cuius ob auspicium infaustum morcsque 8ini8tro&-* 



aENEIDOS LIB. XI. 299 

Dioam equidem, licet arma mihi mortemque minetur — 

Lumina tot cecidisso ducum totamque videmus 

Cimsedisse urbem luctu, dum Troia temptat 360 

Castra, fugae fidens, et caelum territat armis. 

Unum etiam donis istis, quae plurima mitti 

Dardanidis dicique iubes, unum, optume regum, 

Adiicias; nec te ullius violentia vincat, 

Quin natam egregio genero dignisque hymenaeis 353 

Des pater, et pacem hanc aetemo foedere firmes. 

Quod si tantus habet mentes et pectora terror, 

Ipsum obtestemur, veniamque oremus ab ipso: 

Cedat, ius proprium regi patriaeque remittat. 

Quid miseros totiens in aperta pericula civis 900 

Proiicis, o Latio caput horum et caussa malorum? 

Nulla saius bello; pacem te poscimus omnes, 

Tume, simul pacis solum inviolabile pignus. 

Primus ego, invisum quem tu tibi fingis, et esse 

Nil moror, en supplex venio. Miserere tuoram, 365 

Pone animos, et puisus abi. Sat funera fusi 

Vidimus, ingentis et desolavimus agros. 

Aut, si fama movet, si tantum pectore robur 

Concipis, et si adeo dotalis regia cordi est, 

Aude, atque adversum fidens fer pectus in hostem. 370 

Scilicet, ut Turno contingat /icgia coniunx, 

Nos, animae viles, inhumata infletaque turba, 

Stemamur campis. Etiam tu, si qua tibi vis, 

Si patrii quid Martis habes, illum aspice contra, 

Qui vocat. 376 

Talibus exarsit dictis violentia Turni ; 

Dat gemitum, rumpitque has imo pectore voces: 

Larga quidom, Drance, semper tibi copia fandi 

Tum, cum bella manus poscunt; patribusque vocatis 

Primus ades. Sed non replenda est curia verbis, 380 

Quae tuto tibi magna volant, dum distinct hostem 

Agger muronmi, nec inundant sanguine fossae. 

Proinde tona eloquio, solitum tibi; meque timoris 

Argue tu, Drance, quando tot stragis acervos 

Teucrorum tua dextra dedit, passimque tropaeis 385 

Insignis agros. Possit quid vivida virtus, 

Experiaro licet; nec longo scilicet hostes 
24 



300 P. VERGILI MARONIS 

(2u:ievon(li nobis ; circunistaiit luuliquc muroB. 
liiiiis in advcrsos! quid ccssas? au tibi Mavors 
\\'iitos:i iii lingua i)C(.libu.S4UC fugacibus istis 3UC 

S;'!iii>cr crit l 

riilsus cgo l aut (iuis<juam mcrito, focdissimo, puLsum 
Ar^^uct, Iliac» tuiiiidum qui crcscoro Thybrim 
S.ini,'uinc ct Kuandri totam cum stirpo videbit 
rrocubuissc doinuni. atquo oxutos Arcadas armis? sas 
il:iu<l ita ino cxpcrti JUtias ct Pandarus ingens, 
Kt «juos millc dic victor sub Tartara misi 
Inclusus muris hostiliquo aggcro s:ioptus. 
**NulI:i rialus bcllo." Cnpiti cano tilia, domcns, 
J);a'(ltinio rcbiisquc tuis. rroindo omnia magno 4fN) 
Nc CL'ssa turb.aro mctu, atquo oxtoUcro viris 
Cicntis bis victao, contra iircincro arma Latini. 
Xunc ct Myrniidonuin proccrca Phrygia arma tromcscunt 
Nunc ct Tydiilcs ct Larissacus Acliillcs, 
Ainnis ct Ihidriacas rctro fugit AujQdus uudas. 406 
Vcl cuni sc p:\viduTn coiitra mea iurgia fingit 
Artiticis scclus, ct forinidino crimon acorbat. 
Xumquain aniinam t:dcin dcxtra hac — absisto moveri — 
Ainittcs; h:d>itct tccuin, ot sit pectoro in isto. 
Xunc ad to, ct tua magna, pater, consulta rovortor. 4io 
Si nulhiTn nostris ultra spom i)onis in armis, 
S: tain dcscrti sumus, ot semcl agmino vorso 
Fniiditus occidiinus, ncquc habet Fortuna rogr^ssom, 
Dronius paccni, ct dcxtras tcnchmius inormis. 
Quani(|uiim o si solitac quicquam virtutis adesset! 415 
lllc inihi aiitc iUio.3 fortunatusquc labonim 
Kgrcgius(iuc animi, <j[ui, no quid talo vidorot, 
Procubuit moricns, ct humum semel oro momordit. 
Sin ct opo3 nobis et adhuc intacta iuvcntus, 
Auxilio(iuc urbcs Itahio populiquo supersunt, 400 

Sin ct Troianis cuin midto gloria veuit 
Simguinc: — sunt illis sua fuiicra, parque por omnis 
Tcinpcstas -cur indccorcs hi limino primo 
Doficiinus? cur anto tubam tremor occux>at artus? 
Multa dics v:irii(iue labor mutabilis aevi 
Jlcttulit in inclius; multor> altcrna rodscns 
Lusit ct in solido rursus Fortuna locavit. 



AENEIDOS LIB. XI. 301 

Non erit auxilio nobis Aetolus et Arpi: 
At Mossapus erit, felixque Tolumnius, et quos 
Tot populi misere duces; nec parva sequetur 430 

Gloria delectos Latio et Laurentibus agris. 
Est et Volscorum egregia de geute Camilla, 
Agmen agens equitum et florentis aere catervas. 
Quod si me solum Teucri in certamina poscunt, 
Idque placet, tantumque bonis communibus obsto, ^ 
Non adeo has cxosa manus Victoria fugit, 
Ut tanta quicquam pro spe temptarc recusem. 
Ibo animis contra, vel magnum praestet Achillen 
Factaque Volcani manibus paria induat arma 
ille licet. Vobis animam hanc soceroque Latino 4M 
Tumus ego, haud uUi veterum virtuto secundus, 
Devovi. "Solum Aeneas vocat." Et vocet oro; 
Nec Drances potius, sive est haec ira deorum, 
Morte luat, sive est virtus et gloria, toUat* 

Illi haoc inter se dubiis de rebus agebaut ^ 

Certantes: castra Aeneas r.ciemque movebat. 
Nuntius ingenti per regia tecta tumultu 
Ecce ruit, magnisquo urbem terroribus inplet: 
Instructos acie Tiberino a flumine Teucros 
Tyrrhenamque manum totis descendere campis. 460 
Bxtemplo turbati animi concussaque volgi 
Pectora, et arrectae stimulis haud mollibus ipae. 
Arma manu trepidi poscunt; fremit arma iuvcntus, 
Flent maesti mussantque patrcs. Hic undique clamor 
Dissensu vario magnus se toUit ad auras: 465 

Haud secus atquc alto in kico cum forte catervae 
Consedere avium, piscosove anme Padusae 
Oant sonitum rauci per stagna loquacia cycni. 
Immo, ait, o cives, arrepto tempore Turnus, 
Cogite coneilium, et pacem laudate sedentes: 460 

Hli armis in regna ruant. Nec plura lociitus 
Corripuit sese et tectis citus cxtulit altis. 
Tu, Voluse' armari Volscorum cdice maniplis: 
Duc, ait, et llutulos. Equitem, Messapus, in armis, 
Et cum fralro Coras, latis diffundite campis, 4C5 

Pars aditus urbis firmet, turrisque capessat; 
Cetera, qua iusso, mecum manus inferat arma. 



JOJ p. VEKGILI MAUONIS 

Ilicct in !nun^.s t<)ti\ «liscurritur urbc. 
('onciliuiu ii.sc jnitcr ct magmi iucepta Latinus 
Dcscrit :ic tristi turl»:itus tenijwre (lifFert, C» 

Mu]t:uiuc so incus:it, «jui ni»n uccepcrit ultro 
lKinl:iniuin Acne:in. j^cnenimque lulsciverit urbi. 
1'r.ictodiunt :ilii j)i>rt:is, aut saxa su<les<iue 
Subvcct:uit- 15elIo <lat siipmm rauea crucntum 
Bucina. Tum murod vnria cinxere corona 471 

Miitronac pueri<iuc; v<)c:it labor ultimus omnis. 
Ncc non ad tcnij)lum sunmiasquc ad Palladis arces 
Su})vchitur mii»pia ni:itnuii rejj^ina catcrva, 
l)ona ferens, iuxtiujuc comes Jjavinia virgo, 
(':iuss:i nuili tanti, oculos dciecta decoros. 480 

Siu'ccdunt ni:itrcs, et temj^lum turc vajx^rant, 
Kt ni:iestas alto fundunt de liminc voces: 
Annijiotens, pnicses belli, Tritoniii vii-go, 
Frange manu teluin IMin^gii praedonis, et ipsum 
Pronuni stcrnc solo, portis«iuc cfFunde sub altis. 485 
Cin^^itur ij^se furens ccrt:itim in proelia Turnus. 
L'iiii<iue :idco Rutulum tlioraca indutus aenis 
lIorrc})at s(]u:imis, sui-asquc incluserat auro, 
Tcmi^ora nudus adlmc, bitcriquo accinxcrat ouscm, 
Fulg(4)atquc alta dccurrcns aurcus arco, 400 

Fxsultatque :iniinis, et spc iam j)raccipit hostom: 
(}ualis ubi abi*uj)tis fiigit pnie8ej)ia \inclis 
Tandem liber e<|uus, canipoque i)otitus aporto 
Aut ille in j>:istus armcntaque teudit equarum, 
Aiit adsuctus a<|uae j^crfundi flumine noto 496 

J]niicat, arrectis<pK) frcniit ccrvicibus alto 
Luxurians, luduntfpie iub:ie pcr coUa, pcr armoSi 
Obvia cui, Volscorum acic comitantc, Camilla 
Occurrit, i)ortis(pie ab c^iuo regina sub ipsis 
Dcsiluit, quam tota cohors imitata rclictis 600 

Ad terrani dcfluxit equis; tum talia fjitur: 
Tumc, sui nierito si qua cst fiducia forti, 
Audco ct Aeneadum promitto occurrcre turmao 
Solaquo Tyn-lienos cquites ire obvia contra. 
Mc sino prima manu tomptarc pericula bclli: 806 

Tu pcdcs ad muros subsistc, ct mocnia scrva. 
Tunius ad hacc, oculos liorronda in virgino fixuA: 



AENEIDOS LIB. XI. 303 

decus Italiae virgo, quas dicere grates, 
Quasve referre parem? sed nunc, est omnia qaando 
Iste animus supra, mecum partire laborem. 6io 

Aeneas, ut fama fidem missique reportant 
Exploratores, equitimi levia inprobus arma 
Praemisit, quaterent campos; ipse ardua montis 
Per deserta iugo superans adventat ad urbem. 
Furta paro bolli convexo in tramite silvae, 615 

Ut bivias armato obsidam milite fauces. 
Tu Tyrrhenum equitem coUatis excipo signis; 
Tecum acer Messapus erit, tunnaeque Latinae, 
Tiburtique manus; ducis et tu concipe curam. 
Sic ait, et paribus Messapum in proelia dictis 620 

Ilortatur sociosque duces, et pergit in hostem. 
Est curvo anfractu valles, adcommoda fraudi 
Armorumque dolis, quam densis frondibus atrum 
Urguet utrimque latus, tcnuis quo semita ducit 
Angustaeque ferunt fauces aditusque maligni. 625 

Hanc super in speculis summoque in vertice montis 
Planities ignota iacct, tutique recessus, 
Seu dextra laevaque velis occurrere pugnae, 
Sive instare iugis ct grandia volvere saxa. 
Huc iuvenis nota fertur regione viarum, 630 

Arripuitque locum et silvis insedit iniquis. 

Velocem interea supcris in sedibus Opim, 
Unam ex virginibus sociis sacraquo caterva, 
Compellabat et has tristis Latonia voccs 
Ore dabat: Graditur bellum ad crudelo Camilla, eas 
O virgo, et nostris nequiquam cingitur armis, 
Cara mihi ante alias. Nequo cnim novus iste Dianae 
Venit amor, subitaquo animum dulccdino movit. 
Pulsus ob invidiam rcgno virisquo supcrbas 
Privemo antiqua Metabus cum excedcret urbe, 64D 
Infantem fugicns mcdia intcr proelia belli 
Sustulit exsilio comitcm, matrisquc vocavit 
Nomine Casmillae, mutata partc, Camillam. 
Ipse sinu prae se portans iuga longa petcbat 
Bolorum ncmorum; tcla undiquo saeva premebant, 5tf 
Et circumfuso volitabaut milite Volsci. 
Ecce, fugae medio, summis Amasenus abunda 



:m P. VERGILI MAKONIS 

Simmabat ripis r tantus so nubibus imbcr 
Kuponit. Ille, innarc parans, infantis amoro 
Tarilatur, ciinxiuo oucri timct. <.>niuia scoum SBO 

Vorstuiti subito vix li:icc scutcutia scdit: 
Tolum inmanc, mauu v;ili(la quod fortc gorobat 
Bcliator, solidum nodis ot roboro cocto, 
Iluic natam, libro ct silvostri subcro clausam, 
Implicat, at(iuc habiloiu mcdiao circumligat hastao; k& 
(^uam dcxtni ini^cnti librans ita ad acthcra fator: 
Alina, tibi hanc, ncmorum cultrix, Latonia virgo, 
Ipso patcr famubmi vovco: tua prima pcr auras 
Tola tcncns supplcx hostcm fugit. Accipc, testor, 
IMva, tuam, quac nuuc dubiis conunittitur auris. bbo 
Dixit, ct adducto contoi-timi liastilo laccrto 
Inniittit: sonucrc undao; rapidum supcr amnem 
Infelix fugit in iaculo Rtridcnto Camilla. 
At Mctabus, magna propiu» iam urguonto caterya^ 
I)at sesc liuvio, atfpio histam cum ^irgine yictor OK 
Gramineo donum Triviao do caespitc vellit 
Nou illuni tectis ullao, non moenibus urbos 
Acceporo, noquo ipso manus fcritato dedissct: 
Pastoruni ot solis oxogit montibus acYum. 
Ilic natam iu dumis interquo horrontia lustra 090 

Armcntalis cquao mammis et lacto ferino 
Nutribat, tencris iumulgcntj ubcra labris. 
L^tquo pcdum primis infans vestigia plantis 
Institerat, iaculo palmas armavit acuto, 
Spiculaquc cx humcro parvao suspcndit et aremn. en 
Pro crinali auro, pro longao tegmiuc pallae^ 
Tigridis exuviao pcr dorsum a vertico pondent. 
Tohi mauu iaiii tum tcncra puerilia tondty 
p]t fimdani tcreti circum caput cgit habena^ 
Str}'moniamque gruem, aut album deiecit olorenu cbh 
Multao illam frustra Tyrrhcna pcr oppida mak^ 
Optavcre nurum ; sola contenta Diana 
Aetcrnum teloruni ot virginitatis amorem 
Intomcrata colit. Vellom haud correpta fuimat 
Militia tali, conata lacessere Tcucros: 
Cara mihi comitumque foret nunc una me&rom. 
Verum acfo, quandoquidem fatis urguetm- aoerfai^ 



AENEIDOS LIB. XI. 305 

Labere, Nympha, polo, finisque inviso Latinos, 
Tristis ubi infausto committitur omine pugna. 
Haec cape, et ultricem pharetra dcprome sagittam : 590 
Hac, quicumque sacrum violarit volnere corpus, 
Tros Italusve, mihi pariter det sanguine poenas. 
Post ego nube cava miserandae corpus et arma 
Inspoliata feram tumulo, patriaeque reponam. 
Dixit; at illa levis cacli delapsa per auras 695 

Insonuit, nigro circumdata turbine corpus. 

At manus interea muris Troiana propinquat 
Etruscique duces equitimique oxercitus omnis, 
Conpositi numero in turmas. Fremit aoquore toto 
Insultans sonipes, et pressis pugnat habenis eoo 

Huc obversus et huc; tum late ferreus hastis 
Horret ager, campique armis sublimibus ardent. 
Nec non Messapus contra celeresque Latini 
Et cum fratre Coras et virginis ala Camillae 
Adversi campo adparent, hastasque rcductis 606 

Protendunt longe dextris, et spicula vibrant; 
Adventusque virum fremitusque ardescit equomm. 
lamquo intra iactum teli progressus uterque 
Constiterat : subito erumpunt clamore, furentisque 
Exhortantur equos; fundunt simul undique tela, eio 
Crebra nivis ritu, caelunique obtexitur umbra. 
Continuo adversis Tyrrhenus et acer Aconteus 
Connixi incurrunt hastis, primique ruinam 
Dant sonitu ingenti, perfractaquo quadrupcdantum 
Pectora pectoribus rumpunt; excussus Aconteus eis 
Fulminis in morem aut tormcnto ponderis acti, 
Praedpitat longe, et vitam dispergit in auras. 
Extcmplo turbatae acies, versique Latini 
Keiiciunt parmas et equos ad moenia vertunt. 
Troes agunt; princeps turmas inducit Asilas. 62t^ 

lamquo propinquabant portis, rursusque Latini 
Clamorem tollunt, et mollia colla reflectunt: 
Hi fugiunt, penitusque datis rcfcruntur habenis. 
Qualis ubi altemo procurrens gurgite pontus 
Nunc mit ad terram, scopulosque superiacit unda 625 
Spumeus, extremamque sinu perfundit arenam ; 
Nunc rapidus retro atque aestu revoluta resorbens 



r?n« 1». VKKOILl MAIJONIS 

Sjix:i fngit, litus(]ue v:i(l«) labeuto rclinquit. 

l)is Tusri Jlutulos o^roro ad inocnia versos; 

l»i< roieeti arnjis ivsi^cetaut terpi tegoutes. eso 

TiTtia se-l iMisliiuaui eniija*08si iu proelia toUis 

liiplicuere iuter se aoies, legitquc vinmi vir : 

Tuni vero oL «.reniitus uiorieutuui, et siiuguino in alto 

Annaiiue e.»riH»raijue et i»enuixti caedo virorum 

Seniianiiiies v..iviiutur e<iui ; pugna aspcra surgit. eas 

()rsili)cliiis Keniuli, qiuindo ipsuni liori*ebat adire, 

Jlastiim int()rsit equo, ferrunKiue sub auro roliquii. 

Quo 8onii>es ietu furit arduus, altaquo i:ictat 

Volueris inpatiens arreett> pectorc crura. 

Volvitur illo exeussus humi. Catillua lollan, 610 

Ingeiiteiinpie auiiiiis, ingentcm coi*porc ct armis 

J>eiicit ilcrminium, nudo cui vcrticc fulva 

( .'acsaries, muliiiue humcri ; ncc volnora tcrrent ; 

T.mtus iii anna patet. Latos huic hasta i)er armos 

Acta tremit, duplicatquc virum trausfixa dolorc. 646 

l^mditur ater ul^iipie eruor ; dant funora ferro 

Certaiitcs, pulchramque pctunt pcr volncra mortem. 

At medias inter C4ie<lcs cxsultat Auiazon, 
Unum exserta latus puguao, pharctrata Camilla; 
Kt iiune lentii manu spargcns liastilia denset, 690 

Nune validam dextra rapit indcfcssa bipennem ; 
Aureus ex humero sonat arcus ct arma Dianae. 
Illa etiam, si (puuido iu tergum pulsa recessit, 
Sj^icula eonverso fugicntia dirigit iu*cu. 
At circum lectiic comitcs, Lariuaquc virgo 6SS 

Tullatiuc ct aeratam (piatieiis Taqicia sccurim, 
Italides, (|uas ipsa decus sibi dia Camilla 
Delegit, pacisque })onas belli(|uc ministras: 
Quales Threiciae ciim llumiua Thcrmodontis 
1'ulsant et pictis bellantur Anuizones armis, 600 

8eu circum Ilipi^clyteii, scu cuui so Martia carra 
Penthesilca refert, iiiagno(iuc ululantc tumultu 
Femiiiea exsultant hmatis agmina poltis. 
Qucm telo primum, (lucm postrcmum, aspera YirgOy 
Deiicis ? aut quot humi morientia corpora fundis ] 666 
J^^uueum Clytio primuiu patrc ; cuius apcrtum 
Advcrsi longa trausvcrbcrat abicte pectus. 



AENEIDOS LIB. XI. 307 

Sanguinis ille vomens rivos cadit, atquo cruentam 
Mandit humum, moriensque suo se in volnere versat. 
Tum Lirim, Pagasumque super ; quorum alter habenas 
SufFosso revolutus equo dum colligit, alter e7i 

Dum subit ac dextram labenti tendit inermem, 
Praecipitos paritcrquo ruunt. His addit Amastrum 
Hippotaden, sequiturque incumbcns eminus hasta 
Tereaquo Harpalycumque et Demophoonta ChrOmim- 
que ; m 

Quotque emissa manu contorsit spicula virgo, 
Tot Phrygii cecidere viri. Procul Omytus armis 
Ignotis et equo venator lapyge fertur, 
Cui pellis latos humeros erepta iuvenco 
Pugnatori operit, caput ingens oris hiatus fiso 

Et malae texere lupi cum dentibus albis, 
Agrestisque manus armat sparus; ipse catervis 
Vertitur in mediis, et toto vertice supra est. 
Hunc illa exceptum, neque enim labor agmino verso, 
Traiicit, et super haec inimico pectore fatur : 685 

Silvis te, Tyrrhene, feras agitare putasti ? 
Advenit qui vestra dies muliebribus armis 
Verba redarguerit. Nomen tamen haud leve patrum 
Manibus hoc referes, telo cecidisse Camillae. 
Protinus Orsiloclmm et Buten, duo maxuma Teucrum 
Corpora : sed Buten aversum cuspide fixit m 

Loricam galeamque inter, qua colla sedentis 
Lucent, et laevo dependet parma laccrto ; 
Orsilochum, fugiens magnumquo agitata per orbem, 
Eludit gyro interior, sequiturquo sequentem; 695 

Tum validam perque arma viro perque ossa securim, 
Altior exsurgens, oranti et multa precanti 
Congeminat; volnus calido rigat ora ccrebro. 
Incidit huic subitoque aspectu territus haesit 
Appenninicolae bellator filius Auni, 700 

Haud Ligurum extremus, dum fallere fata sinebant. 
Isque, ubi se nulio iam cursu evadcre pugnae 
Posse neque instantem reginam avertere cernit, 
Consilio versarc dolos ingrcssus ct astu, 
Incipit haec: Quid tam egregium, si femina forti 703 
Fidis equo? Dimitte fugam, et te comminus aequo 



3<m P. VERGILI MARONIS 

Mccum crcdc solo, pngnacqiio acdngc pcdestri: 

lani nosccs, vcntosa fcrat cui gloria laudcm. 

l>ixit: ut illa furcns am(|ue acccnsa «lolore 

Tr.ulit e(]uuni coniiti, jmribnsjiue resi»tit in armis, fio 

Knse i)edes nudo, iniKHiue interritji parma. 

At iuvsnis, vicisse dolo ratus, avolat ipsc, 

llaud mora, conversisque fugax aufertur habcnis, 

Quadrupedemque citum fcrrata calce fatigsit. 

Vane Ligus, frusLratpie aniniis clato supcrbiSy 7i6 

Ne<iui(piam i>:itrias tcmptasti lubricus artis, 

Nec fraus tc incolumem fallaci pcrforet Auno. 

Ilacc fatur vir^o, ct pcrnicibus ignca plantis 

Transit cquuni cursu, frcnis<[uo adversa prchensis 

Con<^reditur iK^enasque inimico ex sanguinc sumit: 730 

(juani faoile accipiter saxo sacer ales ab alto 

Conse^iuitur pcnnis sublimem in nube columbam, 

Conprensam^iue tenet, pedibusquc cviscorat uncis; 

Tum cruor et volsae labuntur ab aethoro pluraae. 

At non liacc nuUis liominum sator atquo doonim 7as 
Observan.s oculis sunmio scdet altus Olympo. 
Tyrrlienum genitor Tarchoncm in proelia saeva 
Suscitat, ct stimulis liaud mollibus iniicit iras. 
Er<r() inter caedcs ccdcntiaquo agmina Tarchon 
Fertur c^iuo, variisquc instigat vocibus alas. 730 

Noniine qucmque vocans, reficitque in proolia pulsos. 
(iiiis metus, o numquam dolituri, o semper inertes 
Tyrrhcni, quae tanta animis ignavia venit? 
Feniina palantis agit, atque haec agmina yertit? 
Quo ferrum, quidve haec gcrimus tela inrita destris) 
At non in Vcnercm segncs noctumaque bella. 73^ 
Aut, ubi curva choros indixit tibia Bacchi, 
PL\si)ectare dapcs et plenae pocula mcnsae, — 
II ic amor, hoc studium — dum sacra secundus hanupex 
Nuntict, ac lucos vocet liostia pinguis in altos. 74r 
Ilacc effatus equum in medios, moriturus et ipse, 
Concitat, et Vcnulo advcrsum se turbidus infert, 
Dereptumque ab equo dextra conplectitur hosteiii 
Et grcniium ante suum nmlta vi concitus aufert 
Tollitur in caehim clamor, cunctique Latini 745 

Convertere oculos. Volat igneus acquoro Tarchon, 



AENEIDOS LIB. XI. 309 

Arma yirumquc ferens; tum summa ipsius ab hasta 
Defringit ferrum, et partis rimatur apertas, 
Qua volnus letale ferat; contra ille repugnans 
Sustinet a iugulo dcxtram, et vim viribus exit. 760 
Utque volans alte raptum cum fulva draconem 
Fert aquila, inplicuitque pedes, atque unguibus haesit ; 
Saucius at serpens sinuosa volumina versat, 
Arrectisque horret squamis, et sibilat ore, 
Arduus insurgens^; illa haud minus urguet obunco 7» 
Luctantem rostro ; simiil aethera verberat alis : 
Haud aliter praedam Tiburtum ex agraine Tarchon 
Portat ovans. Ducis exemplum eventumque secuti 
Maeonidae incurrunt. Tum fatis debitus Arruns 
Velocem iaculo et multa prior.arte Camillam 7eo 

Circuit, et, quae sit fortuna facillima, temptat. 
Qua se cumque furens medio tulit agmine virgo, 
Hac Arruns subit, et tacitus vestigia lustrat ; 
Qua victrix redit illa pedemque ex hoste reportat, 
Hac iuvenis furtim celeris detorquet habenas. 766 

Hos aditus, iamque hos aditus, omnemque pererrat 
Undique circuitum, et certam quatit inprobus hastam. 
Forte sacer Cybelae Chloreus olimque saccrdos 
Insignis longe Phrygiis fulgebat in armis, 
Spumantemque agitabat equum, quem pellis aeuis 770 
In plumam squamis auro conserta tegebat. 
Ipse, peregriiia ferrugine clarus et ostro, 
Spicula torquebat Lycio Gortynia comu; 
Aureus cx humero sonat arcus, et aurea vati 
Cassida; tum croceam chlamydemque sinusque cre- 
pantis 776 

Carbaseos fulvo in nodum coUegerat auro, 
Pictus acu tunicas et barbara tegmina crurum. 
Hunc virgo, sive ut templis praefigeret arma 
Troia, captivo sive ut se ferret in auro, 
Venatrix unum ex omni certaraine pugnae 780 

Caeca sequebatur, totumque incauta per agmen 
Femineo praedae et spoliorum ardebat amore : 
Telum ex insidiis cum tandem tempore capto 
Concitat et superos Arruns sic voce precatur: 
Suinme deum, sancti custos Soractis Apollo, 78^ 



:;ii» 1». VKIH;ILI MAKONIS 

(>iKMii primi colimus. oiii ])inciis imlor accrvo 
riis^itur, ct ino-liinn \'\\'i\ nietatc |kt igncm 
riih nvs mult:i in\''niinus vostijpa pruna, 
I>;i. l*:itfr, hof i!:>siris :ih<»leri deilecus armiij, 
():iini;it)teiis. Nuu c.\uvi:i.s pulKacvo troiKicuin 790 

VirLriiiis, :iut snojia ulhi pet^) : mihi cctcra laudom 
F:ut:i fcivut : li;icc dira mco duiu voliicro pcstis 
IMilsa triidiit, n:itri:is rcmcalM.) injjlorius urbes. 
Audiit ct voti I*hocl)us succc«lcrc i^artcm 
Mciitc dcilit, piirtciu volucri.s dispcrsit in auras: 796 
Stcriieret ut sul)it:i turh:itjuu mortc Caraillam, 
Adiiuit or.uiti; rc.hiccm ut patria alta vidcrct, 
iVoii dedit, iiKjuc iiotos vocem vortcrc proccllao. 
Kr<^^o, ut miss:i m:niu Konitum dedit luista por anras, 
Clonvcrtcrc aiiimos acris oculos^pic tulcrc aoo 

Cuncti :id re^'iiijuii Volsei. Nihil ipsa ncc anrae 
-\cc souitus mciiior ;mt vcuicntis ab aothoro teli, 
Ihistii sub cxsertam doucc perlata ixipillam 
Iluesit, virj^incumque ulte hihit acta cruoronL 
Coucurruut trcpidjie coinites, domiuamquc montem 806 
Suscii»iunt. rugit luite oiimis extcrritus Arruns, 
L:ictiti:i mixtocpic mctu, ucc iam amplius hastae 
("rcdcrc, uee tclis occurrcrc virginis audot. 
Ac vclut illc, prius (luum tcla inimica scquantur, 
Contiiiuo iii moutis sese avius abdidit altos 810 

Occiso pastore lupus magiiovc iuvcnco, 
(Vniscius {uuhicis f:icti, ciuidamquc rcmulcens * 
Suhieeit pavitantem utero, silvasque potivit: 
li:ui(l secus ex uculis se turbidus abstulit Arruns, 
Conteutus(iue fug:i mediis sc imuiscuit armis. si5 

Ill:i iiiaiiu moriens telum trahit; ossa scd inter 
Kcrrcus ad coskis tdto stat voluorc mucro. 
L:il)itur c\.s:in;,niis ; hibuutur frijjida leto 
Luniiua; purpurcus (iuondam color (^ra rcliqnit. 
Tum sic cxspinuis Acc:uu, cx acqualibus unam, 820 
Adlocpiitur ; fi(hi autc aliiis (luae sola C^amillae, 
Quicum partiri cunis ; jitque h:iec ita fatur : 
Iliictouus, Af(ri soror, potui ; uuuc volnus acorbum 
(^onficit, ct tenebris ui<;rescuut oniuia circum. 
Elfu^^o ct haco Turno manchita novissima perfer: 



AENEIDOS LIB. XI. 311 

Succedat pugnae Troianosque arceat urbe. 
lamque vale. Simul his dictis linquebat habenas, 
Ad terram non sponte fluens. Tum frigida toto 
Paulatim exsolvit so corpore, lentaque coUa 
Kt captum leto posuit caput, arma relinquens, 830 
Vitaque cum gomitu fugit indignata sub umbras. 
Tum vero inmensus surgens fcrit aurea clamor 
Bidera ; deiecta crudescit pugna Camilla ; 
Incurrunt densi simul omnis copia Teucrum 
Tyrrhenique duces Euandrique Arcades alae. 835 

At Triviae custos iamdudum in montibus Opis 
Alta sedet summis, spcctatque interrita pugnas. 
Utque procul medio iuvenum in clamoro furentum 
Prospexit tristi multatam mortc Camillam, 
Ingemuitque deditquc has imo pectore voccs : 840 

Heu nimium, virgo, nimium crudele luisti 
Supplicium, Teucros conata lacessere bello ! 
Nec tibi desertae in dumis coluisse Dianam 
Profuit, aut nostras humero gessisse sagittas. 
Non tamen indecorem tua te regina reliquit 846 

Extrema iam in mortc; nequc hoc sinc nomine letum 
Per gentis erit, aut famam patieris inultae. 
Nam quicumque tuum violavit volncro corpus, 
Morte luet merita. Fuit ingens monte sub alto 
Regis Dercenni terreno ex aggcre bustum 860 

Antiqui Laurentis, opacaque ilice tectum ; 
Hic dea se primum rapido pulcherrima nisu 
Sistit et Arruntem tumulo speculatur ab alto. 
Ut vidit fulgentem armis ac vana tumentem; 
Cur, inquit, diversus abis 1 huc dirigc gressum, 856 
Huc periture veni, capias ut digna Camillae 
Praemia. Tune etiam tcHs moriere Dianae ? 
Dixit, et aurata volucrem Thrcissa sagittam 
Deprompsit pharetra, comuque infcnsa tetendit, 
Et duxit longe, donec curvata coirent 860 

Inter so capita, et manibus iam tangeret aequis, 
Laeva aciem ferri, dextra nervoque papillam. 
Extemplo teli stridorem aurasque sonantis 
Audiit una Arruns, haesitque in corpore ferrum. 
.lUuni exspirantem socii atque extrema gementem 805 



:\V2 Jf. VERGILI MARONIS 

I >Miii iiriiMti'» caiiiix>rum in pulvcrc linquuut; 

< *\*\9 ud actlioriuni iK^nnis aufertur Olympum. 

rrima fugit. il>iiiin;i :L!ni<si. Icvis nlu Camillao ; 
rurliati fuiriunt Kutuli. fuirit aL-or Atinns, 
Pisiiviiiiiio iluoos «losvilatiiiuc manii^li 870 

"ivii-.i ivtunt. ot oquis avcrsi :ul niocnia tcudunt. 
N\o iiuisiiu:i:n instantis Tcucros Ictumquc fcrentis 
Sii.Niohtarc valot lolis. aut sistcrc contra; 
"^c l Iaxv»> r^fonint liujnoris laneucntibus arcus, 

< ^iadruiHxIumquo imtrom oursu quatit ungula campum. 
Vnlvitur ad mun^s oaliLrino turbidus atra 87« 
Pulvis, ot o siKviiIis jKToussac iK?ctora matrcs 
r\:ninoum olamprom al oaoli sidcra tollunt. 

',»:ii oursu pnrias inimi inrupcro patcntis, 
ilns inimioa su|»or mixio prcniit agmiinc turba; 880 
Xoo mison^.m ortiigiuLt mnrtcni. scil limino in ipso 
Mnonibus in iKitriis atquo intcr tuta domorum 
«'unfixi oxspirant animas. Pars claudcre portas; 
Xoc svioiis aivrirc viam. ncc niocnibus audent 
Acoiporo urantis: oriturquo mifcrrima caedes 88fi 

I>ofondonium armis :ulitus. inquc amia ruentum. 
Kxolusi anto ooulo^ hiorimantumquc ora parentnm 
Pars in pnu^oipiii^ u»s:;as urgiiontc ruina 
Volvitur. inmissis pars oaooa ot concita frenis 
Ariotat in jwtas ot duros i»biicc postis. 880 

i]>sac di* muris summo cortaminc matres, — 
.'.[•►nstrat amor vorus patriac — ut vidcrc Camillam, 
i ola manu trcpidao iaciunt. ao rol»orc duro 
Stipitibus forrum sudibusquo imitantur obustis 
i^mccipitos, primaoquo mori pro mocnibus ardent. sns 

Intcrea Turnum in silvis saovissinius inplet 
Xuntiu*. ct iuvoni ingcntom fert Acca tumultum : 
Dolctas Volsoonnn acics, oooidisso Camillam, 
IiiLrruerc infensos hostis, ot Marto sccundo 
')mnia corripuissc. metum iam ad mocnia ferri. 900 
lile furens— et sneva lovis sic numina iK>scant — 
J>eserit obsessos collis, nemora aspcra linquit. 
Vix e consi>ectu exiorat oampumquc tcncbat, 
Cum pater Aoneas, saltus ingrcssus :q>crtos, 
Kxsui^enitque iugum silvaquc cvadit oi>aca. eoB 



AENEIDOS LIB. XI. 313 

Sic ambo ad miiros rapidi totoque feruntur 
Agmine, nec longis inter se passibus absunt, 
Ac simul Aeneas funiantis pulvcre campos 
Prospexit longe Laurentiaquc agmina vidit, 
Et saevum Aenean adgnovit Turnus in armis 910 

Adventumque pedum flatasque audivit equorum. 
Continuoque ineant pugnas et proelia temptent, 
Ni roseus fessos iam gurgite Phoebus Hibero 
Tinguat equos noctemque die labente rcducat. 
Considunt castris ante urbem efmoenia yallant. ois 



P. VERGILI MARONIS 

A E N E I D O S 

LIBKR DUODECIMUS. 



Trii.vrs ut infractos julvcrso Marte Latinos 
I^cfwisso videt, sn;i nunc promissa reposci,' 
Sc siiriijiri oculis, ultro inplacabilis ardet, 
Att<)llit(pio animos. Pocnorum qualis in aryis 
Siincius ille ^avi vcnantum volnere poctus 6 

Tuni (lcmum movct arma leo, gaudetquo oomantis 
Exciitiens ccrvico toros, fixumquc latronis 
Inpavidus frangit telum, et fremit oro cniento: 
llau(i secus Jicccnso gliscit violentia Tumo. 
Tuni sic adfatur regem, Jitque itJi turbidus in&t: 10 
Nulla moni in Turno ; nihil est, quod dicta retractcnt 
Ignjivi Aencadae, nec, quae pepigere, recusont. 
Congredior. Fcr sacra, pater, et concipo foedns. 
Aut liac Djirdjinium dcxtra sub Tartara mittam, 
Dcscrtorcm Asiae, — sedcant spcctcntquo Latini— u 
Et solus fcrro crimcn commune refellam ; 
Aut habcjit victos, cccbit La^inia coniunx. 

Olli scdiito rcspondit corde Latinus: 
O pracstans animi iuvenis, quantum ipse feroci 
Virtutc cxsuperas, tjmto me inpensius aequmn est *> 
Consulerc, atcpie onmis mctucntem expendoro casiu. 
Sunt tibi rcgna patris Djiuni, sunt oppida capta 
Multa manu ; ncc non aurunKxuo animusquo Latino Oflt. 
Sunt aliac inimptac Latio ct J^aurcntibus agris, 
Ncc gcnus indccorcs. Sinc mc hjiec haud moUia fota 
Sublatis apcrire dolis ; sinml lioc animo liauri : SB 

Mc natam nulli vctcrum sociarc procorum 
Fas omt, idquc omncs diviquc liominesquc canobantb 



AENEIDOS LIB. XII. 315 

Victus amore tui, cognato sanguino victus, 

Coniugis et maestae lacrimis, vincla omnia rupi : 80 

Promissam eripui genero ; arma impia sumpsi. 

Ex illo qui me casus, quae, Turne, sequantur 

Bella, vides, quantos primus patiarclabores. 

Bis magna victi pugna vix urbe tuemur 

Spes Italas ; recalent uostro Tiberina flucnta 3*. 

Sanguine adhuc, campique iugentes ossibus albcnt. 

Quo referor totiens? quao mentem insania mutat? 

Si Turno exstincto socios sum adscire paratus, 

Cur non incolumi potius certamina tollo ? 

Quid consanguinei Rutuli, quid cetera dicet 4o 

Italia, ad mortem si te— Fors dicta refutet! — 

Prodiderim, natam et connubia nostra petentem ? 

Respice res bello varias ; misercre parentis 

Longaevi, quem nunc maestum patria Ardea longe 

Dividit. Haudquaquam dictis violentia Turni 46 

Flectitur; exsuperat magis, aegrescitque medendo. 

Ut primum fari potuit, sic institit ore; 

Quam pro me curam geris, hanc precor, optume, pro me 

Deponas, letumque sinas pro laude pacisci. 

Et nos tela, pater, ferrumque haud debile dextra fio 

Spargimus; et nostro sequitur de volnere sanguis. 

Longe illi dea mater erit, quae nube fugacem 

Feminea tegat, et vanis sese occulat umbris. 

At regina, nova pugnae conterrita sorto, 

Flebat, et ardentem generum moritura tenebat: 66 

Tume, per has ego te lacrimas, per si quis Amatae 

Tangit honos animum, — spes tu nunc una, senectao 

Tu requies miserae; decus inperiumque Latini 

Te penes; in te omnis domus inclinata recumbit — 

Unum oro: desiste manum committere Teucris. «o 

Qui te cumque manent isto certamine casus, 

Et me, Tume, manent; simul haec invisa relinquam 

Lumina, nec generum Aenean captiva videbo. 

Accepit vocem lacrimis Lavinia matris 

Flagrantis perfusa genas, cui plurimus ignem 66 

Subiecit rubor, et calefacta per ora cucurrit. 

Indum sanguineo veluti violaverit ostro 

Si quis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multa 
25 



31« P. VEUGILl MARONIS 

Albii rosa: talis virgo dabat oro colorea. 

lUuin turbat amor, figitquo in virgiuo voltus. 70 

Ardct in anna niagis, paucisquo adfatur ADiatam: 

Xe, quaoso, no uio lacrimis, ncvo ouiino tanto 

Proscqucro in duri ccrtamina Martis euntem, 

'-) matcr; ncquo cnim Tumo mora libcra mortis. 

Xuntiiis hacc, Idmon, I^hrygio mca dicta tyranno 7S 

Ilaud placitura rcfcr: Cum primum crastina caelo 

Tuniccis invccta rotis Aurora rubcbit, 

Nun Tcucros ngiit in Rutulos ; Tcucrum arma qoiescan^ 

Kt llutuli: nostro dirimamus sanguino bcllum; 

Illo quacnitur coniunx Lavinia campo. 80 

llacc ubi dicta dedit: rapidusquo in tecta rcceBsit; 
Toscit cquos, gaudctquo tuons anto ora frcmentis^ 
Pihimno quos i^^sa dccus dedit Orithyia, 
(^ui candorc nivcs antcircnt, cursibus auras. 
(Mrcumstant propcri aurigae manibusque laocssant 86 
i*ectora pLiusa cavis ct colla comantia pectont 
Ipsc dehinc auro squalcntcm alboquo orichalco 
Circumdat loricam Imnicris; siuml aptat habendo 
Ensemquo clipcumque ct nibrae comua cristae; 
Ensem, qucm Dauno ignii>otcns dcus ipsc parcnti 90 
Fecerat ct Stygia candcntcm tinxerat unda. 
Exin, quac mediis ingcnti adnixa colunmao 
Aedibus adstabat, validam vi corripit hastam^ 
Actons Aurunci spolium, quassatquc trcmentem, 
Vociferans: Nunc, o numquam frustrata vocatus fls 
Ilusta mcos, nunc tcmpus adcst; tc maxmmis Actor, 
Te Tumi nunc dcxtr.i gcrit; da stomcrc corpus 
Loricamquo manu valida laceraro revolsam 
Semiviri Phrygis, ct foedaro in pulverc crinis 
Vibratos calido fcrro murraquo madcntis. lOO 

Ilis agitur furiis; totoquo ardei\tis ab oro 
Scintillao absistunt; oculis micat acribus ignis. 
Mugitus vcluti cum prima in proolia tauros 
Tcrrificos cict atquo irasci in comua temptat» 
Arboris obnixus tmnco, vontosque lacossit 
Ictibus, aut sparsa ad pugnam proludit arena. 

Ncc minus interea matornis sacvus in armis 
Acneas acuit Martem et sc suscitat ira, 



AENEIDOS LIB. XII. 817 

Oblato gaudens conponi foedere bellum. 

Tum socios macstiquo metum solatur luli, iio 

Fata docens, regiquo iubet responsa Latino 

Oerta referre viros, et pacis dicere leges. 

Postera vix svmimos spargebat lumine montis 
Orta dies, cum primum alto se gurgite tollunt 
Solis equi, lucemquo elatis naribus efflant, ii6 

Campum ad certamen magnae sub moenibus urbis 
Dimensi Rutulique viri Teucrique parabant, 
|n medioque focos et dis communibus aras 
Gramineas. Alii fontemque ignemque ferebant, 
Volati limo, et verbena tempora vincti. 120 

Procedit legio Ausonidum, pilataque plenis 
Agmiua se fuudunt portis. Hinc Troius omnis 
Tyrrhenusque ruit variis exercitus armis, 
Haud secus instructi ferro, quam si aspera Martis 
Pugna vocet. Nec non mediis in milibus ipsi 125 

Ductores auro volitant ostroque superbi, 
Et genus Assaraci Mnestheus, et fortis Asilas, 
Et Messapus equum domitor, Neptunia proles. 
Utque dato signo spatia in sua quisque recessit, 
Defigunt telluri hastas et scuta reclinant. 130 

Tum studio eflfusae matres et volgus inernmm 
Invalidique senes turris et tecta domorum 
Obsedere, alii portis sublimibus adstant. 

At Iimo e summo, qui nunc Albanus habetur,— 
Tum neque nomen erat nec honos aut gloria monti — 
Prospiciens tumulo campum aspectabat et ambas 13C 
Laurentum Troumque acies urbemque Latini. 
Extemplo Turni sic est adfata sororem, 
Diva deam, stagnis quae fluminibusquc sonoris 
Praesidet; hunc illi rex aetheris altus honorem i4o 
luppiter crepta pro virginitate sacravit: 
Nympha, decus fluviorum, animo gratissima nostro, 
Scis, ut te cunctis unam, quaecumquo Latinae 
Magnanimi lovis ingratum ascendere cubile, 
Praetulerim, caelique libcns in parte locarim: 145 

Disce tuum, ne me incuses, luturna, dolorem. 
Qua visa est fortuna pati Parcaeque sinebant 
Cedero res Latio, Turnum et tua moenia texi: 



m P. VERGILI MARONIS 

Xuiic iuvcncm iiipjiribus vidco concurrcrc fiitis, 
i*:irc:immqiic ilics ct vis ininiica propinquat. iM 

Xon pu«|cn:Lni asidccrc hanc oculis, non focdcra possum. 
Tu i>n) gcriiKUio si (iuid praesentius audcs, 
l*er^o; deeel. Fors:ui luiseros iiicliora scqucntur. 
Vix ea: cuiu Lierinias (»eulia iuturna profudit, 
Terijuo (iuatcr<|uc niauu pectus pcrcussit honcstum. i66 
\ou lacriiniu hoc tcnipus, ait Satumia luno; 
Adeelcra, ct fratrcni, si (juis niodiis, cripc morti\ 
Aut tu bcila cic, coiiccptumquo cxcutc foodu»!. 
Auetor cgo audcndi. Sic cxhortata rcliquit 
lucei-tiini ct tristi turbatam volncro mcntis. leo 

Iiiterca rcgcs, ingcnti mole Latinus 
(iu:ulriiugo vchitur cumi, cui tcinpora circum 
Auniti bis scx radii fulgcntia cingunt, 
Solis avi spccimcn ; Iwgis it Turuus in albis, 
Hina luanu hito crispaus liastilia ferro. 166 

Hiiic pater Acneas, Ilomanao stirpis origo, 
Sidereo ilagi*Miis clipco ct caclcstibus armis, 
lOt iuxta Ascauius, magiiac spcs altcra Romae, 
Proeedunt castris, punupic in vcste saccrdos 
Saetigcrac fctum suis intorisfmiquo bidcntem 170 

Attulit, a(lmovit(pic pccus flagrantibus aris. 
illi ad surgentcm couversi hmiiua solcm 
I);uit frugcs manibus salsas, ct tcmpora fcrro 
Suiuuia notaut pccudum, patcrisquo altaria libant. 
Tuni pius Acneas stricto sic cnse precatur: m 

KsU) uunc Sol tcstis ct haec mihi Terra vocanti, 
(^u:iiu proptcr tantos ^iotui i^eifen^o laborcs, 
r^t Tater omnipotons, et tu Satumia coniunx, 
him meUor, ijuu, diva, precor; tuquo inclute Marors, 
(huicta tuo qui bclla, pater, sub numino torquos; 180 
Foutisquo Fluviosquo voco, quaequo aetheris alti 
llcligio, ct quac caeruleo suut numina ponto: 
Ccsserit Ausonio si fors victoria Turao, 
Convcnit Euandri victos disccdero ad urbem; 
Cedct lulus agris; ncc post amia ulla rebelles 
Aeneadao refcrent, fcrrove haec regna laccssent. 
Sin nostrum adnuerit nobis Victoria Martem, — 
Ut jxitius rcor, ct potius di numino firment— 



AENEIDOS LIB. XII. 319 

Noii cgo nec Teiicris Italos parero iubebo, 
Nec mihi regna peto; paribus se legibjis ambae 190 
Invictae gentes aetema in foedera mittant. 
Sacra deosque dabo; socer arma Latinus habeto, 
Inperium sollemne socer; mihi moenia Teucri 
Constituent, urbiquo dabit Lavinia nomen. 
8ic prior Aeneas; sequitur sic deinde Latinus, m 
Suspiciens caelum, tenditque ad sidera dextram: 
Haoc eadem, Aenea, Terram, Mare, Sidera, iuro, 
Jjatonaeque genus duplex, lanunique bifrontem, 
Vimquo deum infernam et duri sacraria Ditis; 
Audiat haec Genitor, qui foedera fulmine sancit 200 
Tango aras, medios ignis et numina testor: 
NuUa dies pacem hanc Italis ncc foedera nimpet, 
Quo res cmnque cadent; nec me vis ulla volentem 
A-vertet, non, si tellurem effundat in undas, 
Diluvio miscens, caelumquo in Tartara solvat; 206 

Ut sceptrum hoc — dextra sceptrum nam forte gerebat — 
Numquam fronde levi fundet virgulta nec umbras, 
Oum semel iu silvis imo de stirpe recisum 
Matre caret, posuitquo conias et bracchia ferro; 
Olim arbos ; nunc artificis manus aere decoro 210 

Inclusit, patribusque dedit gestare Latinis. 
Talibus inter se firmabant foedera dictis 
Conspectu in medio procerum. Tum rite sacratas 
In flammam iugulant pecudes, et viscera vivis 
Eripiunt, cumulantque oneratis lancibus aras. 215 

At vero Rutulis inpar ea pugna videri 
lamdudum, et vario misceri pectora motu; 
Tum magis, ut propius cernunt non viribus aequis. 
Adiuvat incessu tacito progressus et aram 
Suppliciter venerans dcmisso lumine Tiirnus, 2ro 

Tabentesque genac et mvenali in corpore pallor. 
Quem simul ac lutuma soror crebescere vidit 
Sermonom, et volgi variare labantia corda, 
In medias acies, formam adsimulata Camerti, — 
Cui genus a proavis ingens, clammque paternae 221 
Nomen erat virtutis, et ipse acerrimus armis — 
In modias dat sese acies, haud nescia remm, 
Rumorosque serit varios, ac talia fatur : 



320 P. VERGILI MARONIS 

Non piidct, o Rutuli, pro cunctis talibus unani 
Obiectaro animam? numcrone an viribus acqui 830 
Non sunius ? Kn, oninos ct Trocs ct Arcadcs hi sunt, 
Fatiilisque nianus, infonsa Ktniria Tunio. 
Vix hostcni, altenii si congrcdiamur, habcmus. 
llle (juidem ad superos, quorum sc dcvovct aris, 
Suct^edct fama, vivusquo pcr ora fcretur; 235 

Xos, initria amissa, dominis parcrc suporbis 
<'oj^emur, qui nunc lenti conscdimus arvis. 
i'alibus incensa cst iuvcnum scntentia dictis 
lam magis atquc magis, scrpitcpic pcr agmina mnnnur; 
Ij).si Laurcntcs mutiiti ipsiquo Latini. S40 

(^ui sibi iam re<iuiem pugnao rcbusque salutcm 
Spcnibant, nunc anna volunt, foedusque precantur 
Iijfectum, ct Turni sortem miscrantur iniquam. 
Ilis aliud maius lutunia adiungit, ct alto 
Dat signum caclo, quo non praesentius uUum ais 

Turbavit nientos Italas, monstroque fefellit 
Xiiinquc volans rubra fulvus lovis ales in aotlira 
Litorcas agitabat avcs turbamquo sonantcm 
Agniinis aligeri : subito cum lapsus ad uudas 
(hcnum excellcntem pedibus rapit inprobus nncis. 2S0 
Arroxere animos Itali, cunctacquc volucres 
C'oiivertunt clamore fugam, mirabile visu, 
Aetheraquc obscurant pennis, hostemquo per auraa 
Facta nube prcmimt, donec vi victus et ipso 
Pondcro defocit, praedamque ex unguibus alo» S6 
Proiccit fluvio, pcnitusque in nubila fugit. 
Tnin vero augurium Rutuli clamore salutant, 
I]xix)diuntque manus ; primusquo Tolumnius augnr, 
Iloe erat, hoc, votis, inquit, quod sjici^e petiyi. 
Accipio, adgnoscoque dcos; me, me duce ferrnm Mi 
(Jorripite, o niiscri, quos inprobus advena bcUo 
Territat, invalidas ut avca, et litora vestra 
Vi populat. Petct ille fugani, pcnitusque profondo 
Vela dabit. Vos unanimi densatc catervas, 
Et regcm vobis pugna defendite raptum. ' ns 
Dixit, et adversos telum contorsit in liostis 
Procurrens; sonitum dat stridula comus, et auras 
Ccrta secat. Simul hoc, simul ingens clamor, ct onmoa 



AENEIDOS LIB. Xn. 821 

Turi>ati cuuei, calcfactaque corda tumultu. 
Hasta volans, ut forte novem pulcherrima. fi^atrum vo 
Corpora constiterant contra, quos fida crearat 
Una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo, 
Horum unum ad mediimi, teritur qua sutilis alvo 
Balteus ct latcrum iuncturas fibula mordet, 
Bgregium forma iuvenem et fulgentibus armis, 275 
Transadigit costas, fulvaquo cffundit arena. 
At fratres, animosa phalanx accensaque luctu, 
Pars gladios stringunt manibus, pars missile ferrum 
Corripiunt, caecique ruunt. Quos agniina contra 
Procurrunt Laurcntum ; hinc densi nirsus inundant 280 
Troes Agylliniquo et pictis Arcades armis. 
Sic omnis amor unus habet decemerc ferro. 
Diripuere aras ; it toto turbida caelo 
Tempestas telorum, ac ferreus ingruit imber; 
Craterasque focosque ferunt. Fugit ipse Latinus 285 
Pulsatos referens infccto foedere divos. 
Infrenant alii currus, aut corpora saltu 
Snbiiciunt in equos, et strictis cnsibus adsunt. 
Messapus regem regisque insigne gcrcutem, 
Tyrrheuum Aulesten, avidus confundere foedus, aoo 
Adverso proterret equo; ruit ille recedens, 
Bt miser oppositis a tergo involvitur aris 
In caput inque humeros. At fervidus advolat hasta 
Messapus, teloquc orantem multa trabali 
Desuper altus equo graviter ferit, atquo ita fatur ; 205 
Hoc habet; haec melior magnis data victima divis. 
Concurrunt Itali, spoliantque caJentia membra. 
Obvius ambustum torrem Corynaeus ab ara 
Corripit, et venienti Ebyso plagamque ferenti 
Occupat os flammis; oUi ingens barba roluxit^ 9m 

Nidoromque ambusta dedit; supor ipsp secutus 
Caesariem laeva turbati corripit hostis, 
Inpressoque genu nitens terrac adplicat ipsum; 
Sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum, 
Pastorem, primaque acie per tela ruentem, 305 

Ense sequens nudo superimminet ; illo securi 
Adversi frontem modiam mcntumque reducta 
Disiicit, et sparso lato rigat ai*ma cruore. 



322 r. VEUGILI MARONIS 

Olli diini <iuics oculos ct forrcus urgucb 

SoinnuH; in actcniani clauduntur luuiina nootcm. sio 

At piu8 Acncas dcxtraTU tcudcbat incnucm 
Nuduto capitc, atquc suos clamoro vocabat: 
(^uo ruitis /quacvc ista rcpens discordia surgit ? 
o roiiihctc iras I ictuni iam focdus, ct omues 
C^uipositac leges ; niihi ius concurrerc soli ; 31& 

Mo sinite, atque aufcrtc metus : ego foedeni faxo 
Firnia inanu ; Tunmm debent liaec iain milii sacra. 
ILis intcr voces, media intcr talia vcrba, 
Hico, viro stridcns alis adlapsa sagitta cst, 
Incortum, qua pulsa manu, quo turbino adactii, sao 
(^iis tantimi Ilutulis laudcin, casusnc deusnc, 
Attiilerit ; pressa cst insignis gloria facti, 
Nec seso Aeneac iactavit volncrc quisquam. 
Tunius, ut Aeneaii ccdcntem ex agmino vidit 
Turbatosque duces, subita sjk) fervidus ardet ; 325 

Posfit cquos aUpio anna simul, saltuquo 8U{)crbus 
I^micMt iu cumim, et manibus molitm* habenas. 
Multa virum volitans dat fortia corpora leto ; 
Sominecis volvit nmltos, aut agmina curru 
i*roterit, aut raptas fugientibus ingerit hastas. 390 

(Juulis apud gclidi cum flumina condtus Hcbri 
Sanguincus Mavors clipeo inercpat, {itquc furcutis 
Bella niovens inniittit equos ; illi aequoro apcrto 
Ante Notos ZephyrunKiue volant; gemit ultima pulsu 
Thraca pedum ; circumque atrae Formidinis ora, 335 
Iniequc, Insidiaeque, doi comitatus, aguntur: 
Talis equos alaccr media inter proelia Tumus 
Fumantis sudorc quatit, miserabilo caesis 
Ilostibus insultans ; spargit rapida ungula rorcs 
8anguineos, mixtaquo cruor calcatur arena. sio 

Iam(pic iieci 8thcnclum(pie dodit ThamjTimquc Pho- 

lumquo, 
Ilunc congi-essus et hunc, illum cminus; cminus ambo 
Inibr.isidas, (Jlaucum atque Laden, quos Imbrasns ipae 
Xutricrat Lycia, paribns^iuc ornavcrat armis, 
V"el conferre manum, vel equo praevertere ventos. att 
Parto alia media Eumedes in iiroclia fertur, 
Antiqui prolcs bcllo praeclara Dolonis, 



AENEIDOS LIB. XII. 328 

Nominc avuni refereus, animo manibusquc parenteni, 
Qui quondam, castra ut Dauaum speculator adiret, 
Ausus Pclidao pretium sibi poscere currus; 360 

IUum Tjdidcs alio pro talibus ausis 
Adfecit prctio, nec cquis adspirat Achillis. 
Hunc procul ut campo Turnus prospexit aperto, 
Ante levi iaculo longum per inano secutus, 
8istit cquos biiugis et curru desilit, atque 355 

Semianimi lapsoque supervenit, et pedc coUo 
inpresso, dextrac nmcronem extorquet et alto 
Fulgentem tinguit iugulo, atquo haec insuper addit; 
En, agros, et, quam bello, Troiane, petisti, 
Hesperiam metire iacens : haec praemia, qui me seo 
Ferro ausi temptare, fenmt; sic moenia condunt. 
Huic comitem Asbyten coniecta cuspide mittit, 
Chloreaque Sybarimque Daretaquc Thcrsilochumque 
Et sternacis equi lapsum cervice Thymoeten. 
Ac velut Edoni Boreao cum spiritus alto aes 

Insonat Aegaeo, sequiturque ad litora fluctus ; 
Qua venti incubuere, fugam dant nubila caelo; 
Sic Tumo, quacumque viam secat, agmina cedunt 
Conversaequo ruunt acies ; fert impetus ipsum, 
Et cristam adverso curru quatit aura volantem. 37o 
Non tulit instantem Phegeus auimisquc frementem ; 
Obiecit sese ad currum, et spumantia frenis 
Ora citatorum dextra detorsit cquorum. 
Dum trahitur pendetque iugis, hunc lata retcctum 
Lancea consequitur, rumpitquc iufixa bihcem 376 

Loricam, et summum degustat volnero corpua. 
lllo tamen clipeo obiecto convcrsus in hostem 
Ibat, et auxilium ducto mucrone petebat ; 
Cum rota praecipitem et procursu concitus axie 
InpuUt eflfunditque solo, Turnusquc secutus 380 

Imam inter galeam fium:ni thoracis ct oras 
Abstulit ense caput, truncumque reliquit arcnae. 

Atque ea dum campis victor dat funera Turnus, 
Interea Aenean Mnesthcus et fidus Achates 
Ascaniusque comes castris statuere crucntum, 386 

Altemos longa nitentem cuspide gressus, 
Saevit, et infracta luctatur amndine telum 



•^24 P. VERGILl arARONIS 

Kripcre, auxilioquc viam, quac proxuma, poscit: 
Knso sccont lato volnus, tcliquo latebram 
IloKcindiint penitus, scscquo in bcUa rcmittant. 380 
lanitpio adonit riioclK) antc ulios (lilcctus lapis 
hisidos, acri quondani cui eaptus aniore 
Ipso suas artis, sua muncra, lactus Apollo 
Auj^iriuni citharamquo dabat ccierisque sagittas. 
Illo, ut dopositi proforret fata jmrcntis, 395 

Siriro i^otcstatcs hcrbarum usumque mcdcndi 
Maluit ct mutns agitaro inglorius artis. 
S t:\bat accrba frcmcns, ingcntcm nixus in hastam 
Aencas, mngno iuvcnum ot macrcntis luli 
Concursu, lacrimis immobilis. IIIo rotorto 400 

Paoonium in niorcm scnior succinctus amictu, 
Multi manu mcdica Phocbiquo potentibns horbis 
Xo<piiquam trcpidat, ncquiquam spicula dextra 
Sollioitit prcnsatquo tcnaci forcipo ferrum. 
Nulla viani Fortuna regit; nihil auctor Apollo 406 
Subvcnit; ct sacvus canipis magis ac magis horror 
(Vebcscit, propiusquo malum cst lam pulvero caolum 
Starc \idont, subcuntquc cquitcs, et spicula caBtris 
Dcnsa cadunt mediis. It tristis ad aethjdra damor 
]k'llantuni iuvenum ct duro sub Marte cadontmn. 4io 
Ilic Vcnus, indigno nati concussa dolore, 
I>ictamnum gcnctrix Crotaea carpit ab Ida, 
rubcribus caulcm foliis ot floro comantom 
l*uri)urco ; non illa fcris incognita capris 
Grainina, cum tergo volucrcs haosoro sagittao. 4U» 

Iloc Vonua, obscuro facicm circumdata nimbo^ 
Dctulit; hoc fusum labris splcndentibus amnem 
Inficit, occulto mcdicans, spargitquo salubris 
Ambrosiac sucos ot odoriforam panacoam. 
V\mt ca volnus lynipha longacvus lapis 
fgnorans, subitoque onmis do corporo fogit 
(^iiippo dolor, omnis stctit imo volnere sangnia 
himquo secuta manuni, nullo cogontc, sagitta 
Kxcidit, aUpio novao redicrc in pristina vires. 
Arma citi propcratc viro ! quid statis ? lapis 
CV>ncIamat, primusquo animos acccndit in hOBtem. 
Non luicc humanis opibus, non arto magistra 



AENEIDOS LIB. XII. 325 

Proveniunt, neque te, Aenea, mea dexicra servat ; 
Maior agit deus atque opera ad maiora rcmittit. 
Ille avidus pugnae suras incluserat auro 4ao 

Hinc atque hinc, oditque moras, hastamque coruscat. 
Postquam habilis lateri clipeus loricaque tergo ost, 
Ascanium fusis circum conplectitur armis, 
{Jummaque per gaieam delibans oscula fatur : 
I)isce, puer, virtutem ex me verumque laborem, 435 
Fortunam ex aliis. Nunc te mea dextera bello 
Dcfcnsum dabit, et magna intcr pracmia ducct: 
Tu facito, mox cum matura adolcverit aetas, 
Sis memor, et to animo repctentem exempla tuorum 
Et pater Acncas et avunculus excitet Hector. 4M 

Haec ubi dicta dedit, portis scso extulit ingens, 
Teium inmane manu quatiens ; simul agmine denso 
Antheusque Mncstheusquo ruunt, omnisquo relictis 
Turba fluit castris. Tum caeco pulvcre campus 
Miscetur, pulsuque pedum tremit excita tellus. 4t6 
Vidit ab adverso venientis aggere Tumus, 
Viderc A.usonii, gclidusque per ima cucurrit 
Ofisa tremor ; prima ante omnis lutuma Latinos 
Audiit adgnovitquo sonum, et tremefacta rcfugit. 
llle volat, campoque atrum rapit agmen aperto. 460 

Qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus 
It maro per medium ; miseris, heu, praescia longe 
Horrescunt corda agricolis; dabit ille minas 
Arboribus, stragemque satis; met omnia late; 
Ante volant, sonitumquc ferunt ad litora venti: 455 
Talis in adversos ductor Rhoeteius hostis 
Agmen agit; densi cimeis so quisque coactis 
Adglomerant. Ferit ense gravcm Thymbraeus Osirim, 
Archetium Mnestheus, Bpulonem obtruncat Achates, 
Ufentemquc Gyas ; cadit ipse Tolumnius augur, 460 
Primus in advcrsos telum qui torserat hostis. 
TolUtur iu caelum clamor, versique vicissim 
Pulvemlenta fuga Rutuli dant tcrga per agros. 
Ipse nequo aversos dignatur stcraere morti, 
Nec pede congressos aequo nec tela ferentis 415 

Insequitur; solum densa in caligine Tumum 
Vestigat lustrans, sohim in certamina poscit. 



.^26 P. VERGILI MAKONTS 

H<)C concuBsa mctu mcntom luturna virago 
Aurip^m Turni modia intcr loni Mctiscum 
Kxcutit, ct longc lapsum tcmono rclinquit; #0 

Ipsa Mubit, manibuMquo undantis flcctit habcnas, 
('uiicfa ^cTciis, v()ccin(j[uc ct corpuH ot anna MetUcL 
Ni<<:ra velut ni:u^nas domiri cum divitis aodos 
Pervolat et ])ennis alta atria lustrat liinmdo, 
Pabula pana legens nidi»qiic loquacibus oscas; 476 
Kt nunc ix)rtieibiis vacuis, nunc humida circum 
Stagna sonat: similis medios lutuma per hortis 
Fertur oquis, rapidoquc volans obit omnia curm; 
Iani(i[uo hic gcrmanum, iamquo hic ostcntat ovantem ; - 
Ncc eonfcrro manum patitur ; volat avia longe. 4B0 

Ilaud ininus Acncas tortos lcgit obvius orbis, 
Vestigatquo virum ct disiocta por agmina magna 
Voco vocat. Quoticns oculos coniccit in hostcm, 
Alipeduniquc fugam cursu tomptavit equorum, 
Aversos totiens currus lutuma rctorsit. 
Ileu, (piid agat? Vario noquiquam fluctnat aestUy 
I)iversae<|uc vocant animum in contraria curae. 
Iluie ^lessapus, uti laeva duo forte gorebat 
Lcnta, Icvis cursu, praofixa hastilia ferro, 
Iloruin unum certo contorquons dirigit ictu. 
Substitit Aencas, et so collegit iu amia, 
roplite subsidcns; apiccm tamon incita summum 
Ilasta tulit, suinmasquc oxcussit Yortico cristas. 
Tum vero adsurgiint irac; insidiisque subactus, 
Divcrsos ubi scntit cquos curmmquo rcfcrri, 
Multa lovcm ct lacsi tostatus foedcris aras, 
lam tandom invadit mcdios, ct Marte secando 
Terribilis sacvam nullo discrimine caodom 
Suscitat, irannnquo omnis effundit habenas. 

Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmino caedes 
Diversas, obituiiiquc ducum, quos aequore toto 
Inquo viccm nuiic Turiius agit, nunc Troius herofl^ . 
r^xpcdiat? tanton' placuit concurrcre motu, 
hippiter, acterna gentis in ])acc futuras? 
Acnoas Ilutuluni Sucronem, — ca prima nicntis 
Pugna loco statuit Tcuci'os — hauJ multa morantcn^ 
Excipit in latus, ct, qua fata cclcrrima, cradum 



AENEIDOS LIB. Xli. 327 

Transadigit costas ct cratis pectoris ensein. 
Tumus cquo dcicctum Amycum fratremque Diorem, 
Congrcssus pcdcs, liunc venicntem cuspido ionga, 6io 
Hunc mucrono ferit curruque abscisa duorum 
Suspendit capita, et rorantia sanguine portat. 
Ille Talon Tanaimque neci fortemque Ccthcgum, 
Tris uno congressu, ct maestum mittit Oniten, 
Nomine Echionium matrisque genus Peridiae ; sii 

Hic firatres Lycia missos et ApoUinis agris, 
Bt iuvenem exosum nequiquam bella Mcnocten, 
Arcada, piscosae cui circum flumina Lcrnae 
Ars fuerat pauperquo domus, nec nota potentum 
Munera, conductaque pater tellure serebat. 520 

Ac volut inmissi diversis partibus ignes 
Arentem in silvam et virgulta sonantia lauro: 
Aut ubi decursii rapido de montibus altis 
Daut sonitum spumosi amnes, ot in aequora currunt 
Quisque suum populatus iter: non segnius ambo 626 
Aeneas Tumusque ruunt per proelia; nunc, nunc 
Fluctuat ira intus: rumpuntur nescia vinci 
Pectora; nunc totis in volnera viribus itur. 
Murranum hic, atavos et avorum antiqua sonantom 
Nomina, per regcsque actum gcnus omno Latinos, 530 
Praecipitera scopulo atque ingentis turbino saxi 
Bxcutit, eflfimditquo solo; hunc lora et iuga subter 
Provolvere rotae; crebro super ungula pulsu 
Incita nec domini memomm proculcat equomm 
IUe menti Hyllo animisquc inmano fremcnti 535 

Occurrit, telumque aurata ad tempora torquot: 
OUi per galeam fixo stotit hasta cercbro. 
Doxtera nec tua te, Graium fortissime, Cretheu, 
Eripuit Turno; nec di texcro Cupencum, 
Aonea veniente, sui; dcdit obvia ferro C4« 

Pcctora, nec misero clipei mora profuit aorei. 
Te quoque Laurentes videmnt, Acolc, campi 
Oppetere et lato terram constcrncro tergo; 
Occidis, Argivae quem non potuere plialanges 
Stemere, nec Priami regnomm eversor Achilles; 646 
Hic tibi mortis erant metae, domus alta sub Ida, 
Lyraesi domus alta, solo Laurente sepulchmm. 



P. VEUGILI MAKONIS 

3 a<ltM> conversiic aoics, (>miies<j[iio Ijatini, 
os l):inlanidac, MncsthcnK, accrque Sorestu», 
Vle88:ipiis equuni doniitor, et fortis Asilas, ago 

coninniue plialiuix, Kuandrique Arcados alao, 
» se qui:i!(iue viri snninia nituntur opum vi; 
i* niora, nec ixHiuic»; vasto ccrtsimine tondunt. 
Ilic inontein Acneae genctrix piilcherrima niisit, 
et ut :ul inur»»H, urbique advcrtcret nginen 666 

ciiis ct subit:i turbaret clado Latinos. 
dc, ut vcstigans divorwi pcr agmina Tumuni 
hic attpic huc acics circuintulit, aspicit urbem 
iiniiiuncin tanti l>elli atquo inpmio quiotam. 
«'(Uitinuo pugnac aceendit maioris imagt); 58D 

Aliiesthea Sergestuinque vocjit fortomtjue Sorcstnm 
i)iictnres, tumulumquo capit, qua cotera Teucram 
■ 'oncurrit legio, ncc scuta aut spicula dcnsi 
l)eiM)n\nit. Celso medius stans aggcrc fatur: 
Xe qua meis esto dictis moni ; luppiter hac stat; C86 
\eu quis ob inceptuni subitum inihi scgnior ita 
l>beni hodic, caussam bclli, regna ipsa Ijatini, 
Ni fronuin acciiKjrc ot victi parcrc fatontur, 
I'>nain, ot ac(pia solo fumantia culmina ponftm. 
Scilicet exspecteni, lil>cat dum proolia Tunio m 

Xostni pati, nirsusciuo velit concurroro victns ? 
iloc caput, o civcs, hacc belli summa nefandi. 
Ferte faces propcrc, foedusquc reposcito flammiB. 
Dixenit, atipie aniniis paritor ccrtantibus omnes 
Dant euiieuni, dcnsatpie ad muros molo foruntur. 675 
Scalae inprf»viso subitusquo adparuit ignis. 
Discurrunt alii ad i>ortas primosquo truddant, 
Fcrruni alii torquent et obumbrant aothora tolis. 
Ipse inter prinios dcxtram sub moonia tcndit 
Aeiicius, inagiuKpie incusat vocc Latinum, B 

'restaturcpic deos iteruin se ad proclia cogi, 
l>is iani Italos hostis, hacc iani altora foodera mm 
lOxoritur trepidos inter discordia civis: 
IJrbein alii reserarc iubent et pandore portas 
Dardanidis, ii>.suni(iue tndiunt in moonia rogom; 
Arina ferunt alii et pergunt dofcndoro mnros: 
Inclusas ut cuni latebroso in puinicc pastor 



AENEIDOS LIB. XII. §29 

V^ostigavit apes, fumoquc inplcvit amaro; 
lUae intus trepidae rerum per cerea castra 
Discurrunt, magnisque acuunt stridoribus iras ; S90 
Volvitur ater odor tcctis ; tum murmu^e caeco 
Intus saxa sonant ; vacuas it fumus ad auras. 

Accidit haec fessis etiam fortuna Latinis, 
Quae totam luctu concussit funditus urbem. 
liegina ut tectis venientem prospicit hostem, m 

Incessi muros, iguis ad tecta volare, 
Nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Tumi : 
Infelix pugnae iuvenem in certamine credit 
Exstinctum, et, subito mentem turbata dolore, ' 
Se caussam clamat crlmenque caputque malorum, aoo 
Multaque per maestum demens effata furorem, 
Pui-pureos moritura manu discindit amictus, 
Et nodum informis leti trabe nectit ab alta. 
Quam cladem miserao postquam accepero Latinac, 
Filia prima manu flavos Laviuia crinis 006 

Et roseas lauiata genas, tum cetera circum 
Turba furit ; resonant late plangoribus aedes. 
Hiuc totam infelix volgatur fama per urbem. 
Demittunt mentes; it scissa vestc Latinus, 
Coniugis attonitus fatis urbisque ruina, «lo 

Canitiem inmundo perfusam pulvere turpans' 
[Multaque se incusat, qui non acceperit ante 
Dardanium Aeneau, generumque adsciverit ultro]. 

Interea extremo bellator in aequorc Tumus 
Falantis sequitur paucos iam segnior, atque 016 

lam minus atquc minus successu laetus equomm. 
Attulit hunc illi caecis terroribus aura 
Commixtum clamorem, arrcctasque inpulit auris 
Confusae sonus urbis et inlaetabile murmur. 
Hei mihi ! quid tanto turbantur moenia luctu t eao 
Quisve mit tantus diversa clamor ab urbc? 
Sic ait, adductisque amens subsistit habcnis. 
Atquc huic, in " facicm soror ut convcrsa Metisd 
Aurigae currumque ct equos et lora 'regcbat, 
Talibus occurrit dictis: Hac, Tumc, sequamur «25 

Troiugenas, qua prima viam victoria pandit ; 
Sant alii, qui tecta manu defendcrc possint. 



.i30 P. VERGILI MAliONlS 

Ingruit Acnoas Itiilis ct proolia iniHCct, 
Et nos sacva manu niittanms funci^a Tcucris. 
Ncc nuuicro infcrior, pugiiao ncc lionoro rcccdes. qm 
Tiirims ad hacc : 

() soror, ct duduin iidgnovi, cuiii priuia i)cr .Lrtcni 
FocJcru turbasti tc(j[uc hacc iu bella dedisti, 
Et uunc uoquiqiuun fallis doa. Sod quis Olyinpo 
Douiissam tanto.s voluit tc forrc labores? 635 

An fratris miscri lotum ut crudclo vidercs ? 
Xaui <piid ago ? aut quao iam spondot Fortuna salutom? 
Vidi oculos anto ipso moos mo voco vocantcm 
Murranum, quo non supcrat mihi carior alter, 
Oppetcro ingentem atquo ingenti vohierc victum. 6io 
Occidit infelix, nc uostrum dedecus Ufcns 
Asi)iccrct ; Tcucri iK)tiuntur corporo ot armis. 
Kxscindine domos, id rcbus defuit unum, 
Pcrpctiar ? dextra nec Drancis dict:i refellam ? 
Terga dabo, et Tumuui fugiontom haec terra vidobit ? cis 
Usquo adcone mori miserum est? Vos o mihi Manes 
Esto boni, quoniam Supcris avcrsa voluntas. 
Sancta ad vos anima, atque istius insda culpao 
Dcsccndam, magnorum haud umquam indignus avorum. 
Vix ea fatus crat : mcdios volat, occe, per hostis 660 
Vcctus cquo si)umantc Saccs, adversa sagitta 
Saucius ora, ruitque inplorans nomino Tumum: 
rurno, in to suproma salus; miserere tuorum. 
Kulminat Aencas armis, summasque minatur 
Deiccturum arccs Italum cxscidioque daturom; 665 
lamquo facos ad tccta volant. In te ora Latini, 
In to oculos refcrunt; mussat rex ipse Latinus, 
Quos generos vocct, aut quac scso ad foedora fiectat. 
Praeterea regiua, tui fidissima, dextra 
Occidit ipsa sua, luccmque exterrita fugit. 6» 

Soli pro portis Mcssapus et accr Atinas 
Sustcntant aciem. Circum hos utrimquo phalanges 
Stant dcnsiic, strictisque seges mucronibus horret 
Ferrea: tu currum deserto iu gramino versas. 
Obstipuit varia confusus iniaginc rerum 
Turnus, et obtutu tacito stetit; aestuat ingens 
'^^no '' idor mixtoquo insania lucta 



AENEIDOS LIB. XII. 331 

Et furiia agitatus amor et conscia virtus. 
Ut primuni discussae umbrae et lux reddita raenti, 
Ardentis oculorum orbis ad moenia torsit 670 

Turbidus, eque rotis magiiam respexit ad urbem^ 
Ecce autem, flammis intcr tabulata volutus 
Ad caelum undabat vertex turrimque tenebat, 
Turrim, compactis trabibus quam eduxerat ipse 
Subdideratque rotas pontisque instraverat altos. 
lam iam fata, soror superant; absiste morari; 
Quo deus et quo dura vocat Fortuna, sequamur. 
Stat conferre manum Aeneae, stat, quidquid acerbi esl, 
Morte pati ; nequo me indecorem, germana, videbis 
Amplius. Hunc, oro, sine me furere ante furorem. eac 
Dixit, et e curru saltum dedit ocius arvis, 
Perque hostis, per tela ruit, maestamquo sororem 
Deserit, ac rapido cursu media agmina rumpit. 
Ac veluti montis saxum de vertice praeceps 
Cum ruit, avolsum vento, seu turbidus imber m 

Proluit, aut annis solvit sublapsa vetustas; 
Fertur in abruptum magno mons inprobus actu, 
Exsultatque solo, silvas armenta virosque 
Involvens secum: disiecta per agmina Tumus 
Sic urbis ruit ad muros, ubi plurima fuso flw 

Sanguine terra madet, striduntque hastilibus jvurae; 
Significatque manu, ct magno simul incipit oro: 
Parcite iam, Rutuli, et vos tela inhibete, Latini; 
Quaecumque est Fortima, mea est; me verius unum 
Pro vobis foedus luere, et decemere ferro. 885 

Discessere omnes medii, spatiumque dedere. 

At pater Aeneas, audito nomiue Turni, 
Deserit ct muros, et summas deserit arces, 
Praecipitatque moras omnis, opera omnia mmpit, 
Laetitia oxsultans, horrendumque intonat armis: Too 
Quantus Athos, aut quantus Bryx, aut ipse, coruscis 
Cuiu frcmit ilicibus, quantus, gaudctque nivali 
Vertico so attoUens pater Appcnninus ad auras. 
lam vcro et Rutuli ccrtatim ct Trocs ct omncs 
Convertero oculos Itali, quique alta tenebant ,706 

Moenia, quique imos pulsabant ariete muros, 

Armaque deposuerc humoris. Stupet ipse Latinus 
26 



332 P. VEKCilLI MARONIS 

Inircntis, gcnitos divcrsis imrtibus orbis, 

Intcr 80 coiissc virns ct ccnicrc fcrro. 

Atquc illi, ut viicuo iKitucrunt aci|uoro campi, 710 

rrucursu rapi<l(>, i-onicctis cniinus liastis, 

Invailunt Murtc:n cliiicis atij[Uo acrc sonoro. 

Dat gcmitum tcHus; tum crcbros cnsibus ictiu 

C<»ngcminaut; fors ct virtus misccntur in annin. 

Ac vdut ingcnti Sila summovo Tabumo 716 

Cum duo convcrsis inimica in proclia tanri 

Frontibus incuiTunt; jmvidi ccsscrc magistri; 

Stat ix^cus omnc mctu mutum, mussantqno iuvcncac, 

Quis noniori inix^ritct, qucm tota armcnta sequantur; 

Illi intcr scso multa vi volncra misccut, 720 

Cornuaquc obnixi infigunt, ct sauguinc largo 

Colla armosquo lavant; gcmitu ncmus opmo romugit: 

Non alitcr Tros Acneas ct Daunius horos 

ConciUTunt clipcis; ingens fragor acthera oonplot. 

luppitcr ipsc duas aequato cxamino lances 785 

Sustinot, ct fata inponit diversa duorum, 

Quoni danmct labor, ct quo vcrgat pondero lotum. 

Emicut liic, inpune putans, et corpore toto 

Alte subhitum consurgit Tunms in cnsem, 

Et fcrit. Exchmiant Trocs trepidiquc Latini, 790 

Arrecticquc amborum acics. At perfidus eusis 

Fningitur, in medioque ardentcm desorit ictu, 

Ni fuga subsidio subcat. Fngit ocior Euro, 

Ct capulum ignotum dextramque aspexit inermODL 

Fama est, praccipitem, cuni prima in proelia iunctOB 

Consccndebat cquos, patrio nmcrono rclicto, 736 

Duin trepidat, fcrrum aurigae rapuisse Metisci; 

Idque diu, dum tcrga dabant palantia Teucri, 

Suffecit; postquam arma dei ad Volcania Tontum ost, 

Mortalis mucro, glacics ccii futilis, ictu 740 

Dissihiit; fulva resplendet fragmcn arena. 

iCrgo amens diversa fuga pctit aequora Tumufl, 

Kt nunc huc, indc huc incertos inpiicat orbis; 

rndique enim Teucri dcnsa inclusere corona, 

Atquc hinc vasta palus, hinc ardua mocnia cingunt. 746 

Nec minus Acnens, quamquam tardante sagitta 
Interdum genua impediunt cursumque rocusaBti 



AENEIDOS LIB. XII. 333 

Insequitur, trepidique pedem pedo fervidus urguet: 
Inclusum veluti si quando flumine nactus 
Cervum aut puniccae saeptum formidine pennae 760 
Venator cursu canis et latratibus instat; 
llle autem, insidiis et ripa territus alta,* 
Mille fugit refugitque vias: at vividus XJmber 
Haeret hians, iam iamque tcnet, similisque tenenti 
Increpuit malis, morsuque elusus inani est. 766 

Tum vero exoritur clamor, ripaeque lacusque 
Responsant circa, et caelum tonat omne tumultu. 
Ille simul fugiens Rutulos simul increpat omnis, 
Nomine qucmque vocans, notumque efflagitat ensem. 
Aeneas mortem contra praesensquc minatur 7eo 

Exitium, si quisquam adeat, terretque trementis, 
Excisurum urbem minitans, et saucius instat. 
Quinque orbis explent cursu, totidemque retexunt 
Huc illuc; neque enim levia aut ludicra petuntur 
Praemia, sed Tumi de vita et sanguine certant. 765 

Forte sacer Fauno foliis oleaster amaris 
Hic steterat, nautis olim venerabile lignum, 
Servati ex undis ubi figere dona solebant 
Laurenti divo et votas suspcndcre vestes; 
Sed stirpcm Teucri nullo discrimine sacrum 770 

Sustulerant, puro ut possent concurrere campo. 
Hio hasta Aeneae stabat; huc impetus illam 
Detalerat, fixam et lenta in radice tenebat. 
Incubuit voluitquo maiiu convellere ferrum 
Dardanides, teloquc sequi, quem prendere cursu 776 
Non poterat. Tum vero amens formidine Tunius, 
Faune, precor, miserere, inquit tuque optuma ferrum 
Terra tene, colui vestros si semper honores, 
Quos contra Acncadae bcUo feccre profanos. 
Dixit, opemque dei non cassa in vota vocavit. 7ao 

Namque diu luctans lcntoque in stirpe momtus 
Viribus haud ullis valuit discludere morsus 
Roboris Aeneas. Dum nititur acer et instat, 
Rursus im aurigae faciem mutata Mctisci 
Procurrit fratrique ensem dea Daunia reddit. 781 

Quod Venus audaci Nymphae indignata lic^re, 
Accessit, telumque alta ab radice revellit. 



:JJM P. VEKGILI MAKONlfci 

<.)IIi Hublimuiy ftniiis auimisquo rcfocti, 

Ilie ^ladio fidcns, hic occr ot arduus liasta, 

Adsistuut coutra ccrtamino Martis aulicli. Tto 

luuoucm iutcroa Kcx omniiK)tcutis Olympi 
Adioquitur, fulva i>iigiuis do uulic tuoutcm; 
Cju:io iam fniis orit, c<miuux ^ quid dcuiquo rostat? 
ludi<j^ctcm Acucau scis ipsa, ct sciro fatcris, 
Dcbcri eaclo, fatis(|uo ad sidcra tolli. 796 

Quid struis l aut (j[ua spo golidis iu nubibus Iiacrcs? 
Mortaliu' dccuit violari volncrc divum ? * 
Aut eusem— quid cnim sino to luturua valeret? — 
I'>eptum i*cddi Turuo, ct vim crosccro victis? 
Desiuo iam tandem, procibusquc iuticctcro uostris; soo 
Nec to tautus cdat tacitam dolor, ot milii curae 
SaeiK) tuo dulci tristcs cx ore rccursc. j. 
Veutum ad supreuuim est. Tcrris agitare Tol undis 
Troiauos (Mtuisti, iufandum accondcrc bollum, 
Deformare doumm, ot luctu miscero hymcnaoos: 806 
ritcrius tcmptaro voto. Sic luppitcr orsus; 
Sie dea submisso coutra Satumia voltu: 
Isti (piidcm quia uota mihi tua, magnc, voluntas, 
luppitcr, ct Tumum ct terras invita roliqui; 
Nee tu me aeria solam uunc scdo videres eao 

l>igua iudigua pati, scd ilauuuis ciueta sub ipsa 
Stareui aeio traheremquo iuimica iu proelia Toacros. 
luturuam misen^ fateor, succurrcrc fratri 
Suiisi. et pro nta mniora audere probavi; 
Non ut tela tameu, uou ut ctmtondcrct arcum; su 
Ailiuro Stygii caput iuplaeabilo fontis, 
Tna 8UiH?rstitio superis quae reddita divis. 
llt nmic cedo equidem, pugnasipie exosa rclinqua 
IHud te. uulla fati quod lege tenetur, 
l*ro Latio obtostor. pro uiaiestatc tuorum: 
Cum iam counubiis ]iacom felicibus. csto, 
Conpoueut, cum iam loges et fix?dera iungent^ 
Ne vetus indigeuas uomon mutarc Latinos, 
Nou Tn>as lieri iidnMs Touorosipie vix?ari, 
Aut viKXMu nuitaro viros, aut vertore vestem. 
Sit Latium, sint Albani per saecula rcgc&y 
Sit Ki^maua ivteus Itala virtute propago; 



aENEIDOS LIB. Xll. 335 

Occidit, occideritquo siuas cum nomine Iroia. 
OUi subridens hominum rerumque repertor: 
Es germana lovis Satumique altera proles: 830 

Irarum tantos volvissub pectore fluctus! 
Verum age et inceptum frustra submitte furorem: 
Do, quod vis, et me victusque volensque remitto. 
Sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt> 
Utque est,nomen erit; commixti corpore tantum «?5 
Subsident Teucri; — morem ritusque sacrorum 
Adiiciani; — faciamque omnis uno ore Latinos. 
Hinc genus Ausonio mixtum quod sanguine surget^ 
Supra homines, supra ire deos pietate videbis, 
Nec gens uUa tuos. acque celebrabit honores. 840 

Adnuit his luno, et mentem laetata retorsit. 
Interea excedit caelo, nubemque relinquit. 

His actis aliud Genitor secum ipse volutat, 
luturnamque parat fratris dimittere ab armis. 
Dicuntur geminae pestes cognomine Dirae, 845 

Quas et Tartaream Nox intempesta Megaeram 
Uno eodemquo tulit partu, paribusque rcvinxit 
Serpentum spiris, ventosasquo addidit alas: 
Hae lovis ad solium saevique in limine regis 
Adparent, acuuntque metum mortalibus aegris, 860 
Si quando letum horrificum morbosquo deum rex 
Molitur, meritas aat bcUo tenitat urbes. 
Harum unam cclerem demisit ab aethere summo 
luppiter, inque omen luturnae occurrere iussit. 
IUa volat, celerique ad terram turbine fertur. m 

Non secus, ac nervo per nubem inpulsa sagitta, 
Armatam saevi Parthus quam fello veneni, 
Parthus, sivo Cydon, tclum inmedicabile, torsit, 
Stridens et celeris incogiltta transilit umbras: 
Talis se sata Nocte tulit, termsque petivit. soo 

Postquam acies videt Iliacas atque agmina Turni, 
Alitis in parvae subitam coUecta figuram, 
Quao quondam in bustis aut culminibus desertis 
Nocte sedens serum canit inportuna per umbras; 
Hanc versa in faciem Turni se pestis ob ora 86& 

Fertque refertque sonans, clipeumque everberat aJia 
IUi membra novus solvit formidine torpor, 



336 P. VERGILI MARONIS 

Arrcctacquc liorroro comac, ct vox faucibus hacsit. 
At, procul ut Dirac stridorcm adgnovit ct alas, 
Iiifclix criuis scindit lutunia solutos, 870 

Unj3^ui)>iLs or.i soror focdans ct pcctora puguis: 
Quiil nunc tc tua, Tunic, potcst gcrmana iuvaro ] 
Aut «iuid iani durac supcrat milii ] qua tibi lucom 
Artc niorcr ? talin' iwssiun mc opponerc moDstro? 
lam iani liu(iuo acics. Nc mc tcrrcto timcntom, 87? 
Obsconuc volucrcs; tdarum vcrbcra nosco 
Lctalcmquc sonmn; ncc fallant iussa supcrba 
Magnunimi lovis. llacc pro virginit^ito rcpouit? 
Quo vitam dcdit actcniam? cur mortis adcmpta ost 
Condicio? posscm tantos finirc dolores 880 

Nunc ccrtc, ct miscro fratri comes irc per umbros. 
Inniortidis cgo? aut quicquam mihi diUcc mooram 
Tc sinc, fratcr, crit? O quac satis alta dehiscat 
Tcrni mihi, Maniscpic dcam dcmittat ad imos! 
Tantuni cifuta, caput glauco contcxit amictu^ 886 

Multa gcmcns, ct sc fluvio dca condidit alto. 

Acncas instat contra tclumque coruscat, 
Ingcns, arborcuni, ct sacvo sic pectoro fatur: 
Quac nunc deindc mora est? aut quid iam, Tume, 

retractas? 
Non cursu, sacvis ccrtandum est comminus armis. 890 
Vci-te onmis tete in facics, ct contraho, quidquid 
Sivc aniniis sivc arte valcs; opta ardua ponnis 
Astra scqui, clausumquc cava te condere torra. 
lllc caput quassans: Non me tua fervida torroQt 
Dicta, fcrox: di mo tcrrcnt ct luppiter hostis. 806 
Xcc plura cffatus, saxum circumspicit ingcns, 
Suxuni antiquum, ingcns,campo quod fortc lacobat» 
Jjinics agro positus, litcni ut flisccmoret arvis; 
\'ix illud Iccti bis scx ccrvicc subirent, 
(^uulia nunc hominuni ]>roducit cor])ora tcUus; 000 

illc munu raptam trcpida torqucbat in hostom, 
Altior insurgcns ct cursu concitus hcros. 
Scd ncquc currcntcm sc ncc cognoscit cuntem, 
Tolleiitcinvc nianu siixunniuc inmanc movcntem; 
(iciHia labant, gcli<hi8 concrcvit frigorc sanguis. 
Tum Iiqus ipsc viri, vacuum pcr inanc volutus,