Skip to main content

Full text of "P. Virgilius Maro qualem omni parte illustratum tertio"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  thaï  was  prcscrvod  for  générations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 

to  make  the  world's  bocks  discoverablc  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 

to  copyright  or  whose  légal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  présent  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  the 

publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  hâve  taken  steps  to 
prcvcnt  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  lechnical  restrictions  on  automated  querying. 
We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  thèse  files  for 
Personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrain  fivm  automated  querying  Do  nol  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  System:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  récognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  thèse  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  file  is essential  for  informingpcoplcabout  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  légal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  légal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countiies.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can'l  offer  guidance  on  whether  any  spécifie  use  of 
any  spécifie  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.   Google  Book  Search  helps  rcaders 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  icxi  of  ihis  book  on  the  web 

at|http: //books.  google  .com/l 


1 

1 

1  ^t                                Bgy  1 

1    ^J^i,                         IfF^Wil 

- 

r 

PUBLII VIRGILII MARONIS 


QUiE  EXTANT 


OMNIA  OPERA. 


EXCUDEBAT  PETRUS  DIDOT, 

NATU  MAJOR,  BEGIS  TTPOGEAPHUS 


P/VpGILIUS 

MARO 

QUALEM  OMNI  PARTE  ILLUSTRATUM 

TEKTIO  PUBLICAVIT 

CHR.  GOTTL.  HEYNE 

CDI  SEBTIDU  PARITER  ET  CEBDAH 
KT  ViRlOHUM   M0TA8    CUM   SUIS   SUBJUNXIT 

N.  E.  LEMAIRE 
VOLUMES  QUISTUM 


PARISIIS 

GOLLIGEBAT  NICOI^AUS  ELIGIDS  LEHAIRK 


/^^%. 


HDCGCXÏ 

1   'V^e 


&V 


• 


p.  TIRGILII  MARONIS 


CARMINA  MINORA 


&. 


< 


i^^%^/V%^V^|i^^V^^^%^^^»^^»»<%'^»%»%^'%^i'^^»»^^»»^<<^'%^<%^^»»'%^^^^/»^^V%^WWW%<»^»^ 


PRAEFATIO. 


JVllNORA  htoc  oarmiiia  a  Virgilii  recen^ione  bene 
abesse  poteratit;'etiain  eo  respectu,  quod  juventlt  in- 
genîo  se»  «apiendo  ac  dednendo ,  seu  ornando  vel 
locupletando  exigua  in  m  prcposita  est  materies  ;  et 
memineram  Barmannum  Secundum  (  in  praefat.  Ân- 
thol.  Lat.  pag.  XXXV  )  ^electis  iis ,  quse  ad  Antholo* 
giam  Latinam  facerent,'réliqu8e  Virgilianae  appendi- 
ci8  in  separato  volummeedendee  spem  fecisse.  Quum 
tameli  in  atternm  Anlbologiae  volumen  Diras,  quod 
uniim  ex  îis  majoribus  caranînibus  est,  insernisset , 
•spes  illa  tfot  incisa,  aut  in  i^ncertum  eventum  producta 
videbatur.  Mox  audierafm  prelo  subjeetos  esse  Jo. 
Schraderi  libros  Emendationum  ,  quorum  capita 
plura  in  Culice  et  Ciri  corrigenda  occupa  ta  essent. 
Quum  tamen  in  fronte  nostrae  editionis  promissa  es- 
sent Virgilti  opéra,  et  carmina  haec  Virgilianis  pie- 

rumqnesubjungi  soleant,  etiam  in  Hcinsiana  edtdone, 
quMn  in  nostra  bac  repetere  constitutum  erat ,  accinxi 
me  ad  eadem  carmina  iterum  recensenda,  inprimis 
q  num  seu  critica  seu  i  n  terpreta  tione  ea  omn  ium  maxi- 
me indigere  viderem.  Adjunxi  Copcrm  et  Moretum, 
-causam  in  praefatione  ad  ea  carmina  dixi  *  uti  et  de 
ceteris  carminrbus-satis  dictum  est  in  Proœmiis,  quas 
singulis  prœmissa  sunt.  Universe  autem  de  poematiis 
bis  haec  monuisse  sufficiat  :  ex  pluribus  ea  codicibus, 
in  quibus  modounum  et  alterum,  modo  plura  seor- 


4  PRjEFATIO. 

8um  extabant ,  aut  iEneidî ,  vel  Bucolicis  ac  Georgicis 
erant  subjecta,  in  unum  esse  collecta,  nec  tamea 
statim  omnia.  In  éd.  pv.  1467  Culex,  Dirœ,  Copa, 
Est  et  Noiiy  Fir  bonus,  Rosœ,  Moretum,  Priapeia, 
Epitaphia  etalia  erant  deseripta;  in  altéra  autem  re- 
censione  accesserant^frui,  Ciris  et  Catalecta  (vid.  de 
£dd.Vii^il.h.a.).Ined.  1471  sîneloco  ettypogr.  (vid. 
ibid.  )  tantum  prior  Romana  epîscopi  Alerîensis  rèpe- 
tita  esse  vîdetur  ;  auctus  carminum  numerus ,  adjecto 
quoque  libro  ^neidis  XIII  in  edd.  Ven.  147^*  ^um 
per  Barthol.  Gremonensem ,  lum  perÂnt.  Zarottum 
(conf.  ibid.  b.  a.).  Ab  eo  inde  tempore  plerseque  bu- 
jus  saeculi  editiones  minora  illa  carmina  repetiverunt, 
diverse  tamen  ordine  et  loco,  ut  in  banc  vel  illam 
recensioneib  ii,  qui  eas  curabant,  inciderant;  nec 
multum  utîtïtatis  ex  earum  comparatione  exspectari 
posse  intellexi.  Interpretari  quoque  nonnulla  aggres- 
sus  est  Domitius  Calderinus  et  Fomponius  Sabinus, 
omnia  Badius  Ascensius.  Nova  tamen  borum  carmi- 
num receosio  non  £acta  est ,  nisi  în  AIdîna  editiooe 
i5i7,  de  qua  in  Recensu  edd.  dictum  est,  et  dicetur 
mox  ad  Culicem.  Nihil  postbsec  seu  opis ,  seu  studii 
accessit,  etsi  sspius  recusis  carminibu8,et,quod  mi- 
reris,  baud  raro  ad  antiquiorem  lectionem  ;  ut  in 
Junt.  i53o,  ab  Ant.  Francino  Varcbiensi  curata,  et 
Lucae  Ant.  Juntae  Ven.  i533,  Rob.  Stepbani  i533, 
usque  dum  Scaliger  Appendicem  Vii^ilianam  ador- 
navit  1573,  repetitam  a  Guellio  i575  et  auctis  non- 
nullis  emendatisque  a  Scaligero ,  cura  Lindenbrogii, 
apud  Franc.  Rapbelengium  iSgS,  tum  sub  Catalec- 
torum  nomine  uovoque  titulo  praefixo  1617  apud  Jo. 
i\faire;  nam  ab  Appendice  separata  sunt  Catalecta 


PR^FATIO.  5 

l^bris  duobus.  Repedta  sunt  quoque  eadem  in  Pi- 
thoeana  Epigrammatum  et  Poematiorum  veterum 
coUectione  iSgo  et  1696;  nuUa  tamen,  nisi  in  paucis 
locis,  quae  tacite  emendata  sunt,  opéra  coUocata;  in 
Emendationibus  ad  Poematia  monetur  haec  opus- 
cula,  inprimis  Tero  Gulicem,  Girin  et  iEtnam,  am- 
pliores  notas  aut  potius  justos  commentarios  desi- 
derare;  itaque  ea  seponi  ad  meliora  otia.  Inde  in 
Heinsianis  editionibus  servata  tantum  sunt  ea,  quœ 
aliqua  saltem  cum  ratîone  probabili  ad  Virgilium 
referri  poterant  (1). 

Quum  interpretationis  omnis  severior  ratio  a  lec- 
tionis  veritate  proficiscatur ,  in  his,  quae  a  me  cu- 
randa  erant,  criticae  subtilitati  conjectandique  licen- 
tiae  tribuendum  erat  plus,  quam  aut  mos  meus,  aut 
otium,  aut  ingenium  forlasse  ferebat;  née  unquam 
ad  emendandi  hoc  genus,  quod  non  in  sententiis  per 
emendationem  constituendis,  aut  in  orationis  casti- 
tate  et  integritate  vindicanda  versatur,  verum  in  li- 
brariorum  erroribus  congerendis,  et  in  verbis  litcra- 
rumque  apciibus  variandis,  verius  quam  corrigendis 
haeret,  satis  magna  me  propensione  animi  ferri  me- 
mini;  etsi  inter  ingenui  lusus  gênera  nunquam  non 
illud  retuli ,  nec  detraçtavi ,  aut  refugi ,  quoties  res  ita 
ferebat ,  ut  novandum  aliquid  esse  viderem  :  hoc 
tamen  judicio  adhibito,  ut  in  eo,  quod,  circumspec- 
tis  iis,  quae  ipsa  res  et  verba  et  sententia  posceret, 
sese  ofFerret,  acquiescerem  ;  sin  primo  statim  occursu 
nihil,  quod  satis  probarem,  se  offerret,  otium  in 
vano  conatu  haud  consumerem,  sed,  apposito  seu 

(i)  De  Scaligeri  et  Pitfaoei  opéra  in  his  Catalectis  coUocata  vide  Bur 
maonum  Secmidam  praef.  Antbol.  p.  XXXI  sqq. 


e  Pft^FATIO. 

monito  seu  judicio,  ad  utiliora  pergerera.  Majorem 
omnino  ex  idonea  inierpretatione  eorum,  quae  saiia 
sunt,  et  ex  elegand  subtilique  judicio  rerum  ac  sen- 
tentiarum,  proficisci  utiUtatein,  et  olim  arbitratus 
sum ,  et  nuDc  cur  ab  ea  existimatione  recedam,  multo 
minus  habeo;  inpriinis  si  inventorum  fontem,  trac- 
tationem  et  exornationem,  totiusque  operi»  summam 
et  colorem,  si  omnia  haec,  inquam»  docte  etsagaciter  • 
perspecta  et  explorata  habeas,  et  de  iis  dilucide  ac 
perspicue  aliis  pra^ipere  possis«  Monuit  itaque  etiam 
in  his  carminibus,  quae  interdum,  nam  paucain  iis* 
nitere  fatendum  est,  prae  ceteris  probanda  et  bono 
poeta  digna  videri  deberent. 

Quod  si  his  a  me  curatis  ad  literarum  harum 
quae  ad  humanitatem  ingénia  fingunt  utilitatem 
quicquam  profectum  intelléxeno,  in  sinu  gaudebo. 
Ad  inanem  doctrinae  ostentationem  mqlta  moliri 
meum  non  est;  quippe  qui  ilUm  Phaedri  sententiam 
meam  faciam  :  Nisi  utile  est,  quod  ftcimus ,  stulta  est 
gloria  nostra. 

Scribebam  23  Sept.  1776 ,  refingebam  d,  4  Martii 
1 788, et iterum mense Junio  1 798 ,  postremumi 8o3. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


CULEX. 


^^^%^^^^^l>%l^^^^^^^^»%^%i'*<^^^r'%^»»'^^*/^^<*»*<^*»»%«'%<%<*»%»m<^^^/%l»^V%/»%>%%^»»»W»^/V»  ■%/</%. 


PROOEMIUM 


IN  CULICEM. 


£  utssc  aliquando  Culicem  inscriptum  carraen,  Tulgo  pro 
Maroniani  ingenii  juvenili  fétu  habitum ,  dubitari  nequic. 
Docent  id  loca  ad  Vitam  Yirgilii  §.  28  excitata  Martia- 
lis  XIV,  ep.  i85;  Accipe  facuntU  Cvilicem,  studiose ,  Ma- 
roms:et  VIII,  cp.  56,  19,  3o;  Protinus  Italiam  concepit,  et 
Arma  viromque ,  Qui  modo  i^tx  Culicent  jleverat  ore  ruai: 
Saetonii  in  Vita  Lucani,  Statii  Silv.  II,  7,  78  (i).  Quibus 
adde  eundem  praef.  Silv.  lib.  I,  ubi  veretur  de  Thebaide 
edenda  :  Sed  et  Culicem  legimus  et  Batrachomjomachiam 
etiam  cognùscimus  :  nec  çuisçuam  est  ittustrium  poetarum^ 
qui  non  aliquid  aperibus  suis  stih  remissioreproluseriL  No- 
nius  quoqueMarcelIus  p.  21 1  versum  laudat  in  labrusca^^ 
<  Neutro  Virgilias  in  Calice  :  Densiujue  virgukis  ayide  la- 
brusca  petuntur.  n  An  tamen  is  ipse,  quem  nunc  manibds 
terimus,  pro  Maroniano  Culice  babendus  sit,  non  modo 
inde  confectum  non  est  (2),  venun  etiam  dubitari  potest  : 
quandoquidem  istud  alterum  carmen  non  invenustum 
fuisse  necesse  er.t;  memoratur  enim  passim  cum  laude,  et 
Lucanns  non  sine  superbiae  nota  dixisse  existimatus  est  :  et 

(i)  Quin  tantœ  levitatisj  et  tant  ts.  y3.  74-  Nœc  primo  juvenis  ca- 

immoderatœ   linguœ  fuit  y  ut  in  nés  sub  œvo  Ante  annos  Culte  is  Ma- 

prœfatione  ifuadam,  œtatem  et  ini"  roniani. 

tia  sua  cum  Viryilio  comparans ,  (2)  Virgilîo  Culicem  Jo.  Schra- 

ausus  sit  dicere ;  et  quantum  mihi  dems    quoqne    vindicare    Toluit 

restât  ad  Culicem  ?  Statii  Silr.  II ,  7,  Emendatt.  1 .  a . 


lo  PRO(teMIUM 

quantum  rruhi  restât  ad  CuUcem?  hoc  autem,  quod  nunc 
faabemus,  splendet  utique  uno  et  altero  loco,  et  habet  lau- 
des nonnullas;  sedet  tota  illud  summa  peccat,  etplurima 
habet,  quac  vel  parum  subtili  judicio  vix  satis  se  probare 
possint.  Quae  ne  temere  pronuntiasse  videamur,  âge  de 
carminis  argumente  et  habitu  dispiciamns  paullo  accura- 
tius. 

Inter  lusus  refertur  hoc  carmen  merito  argument!  sui 
YÎ  et  natura.  Gulex,  quum  pastorem,  infixo  aculeo,  e  somno 
excitatum  praesenti  morte  liberasset,  quam  subrepens  ei 
serpens  inflicturus  erat,  inflicta  manu  obtritus,  sequente 
nocte  pastori  per  somnum  oblatus,  de  maie  relata:  gratia 
conqueritur,  hominemqueadeomiseratione  movet,  ut  tu- 
rauium  Culici  exstruat.  Nec  tamen^omnino  poeta  canoen 
epicum  joculare,  cujpsmodi  nostra  aetas  plura  vidit,  com- 
ponere  voluisse  putandus  est.Narratio  est  serio  instituta, 
nec  tamen  epica,  sed  ad*  pastoritioia  sen  bucolicum  car- 
men propior;  et>  delectare  Toluisse  poeta  videri  débet, 
partim  rerum  narratione  et  descriptione,  paitim-Gulicis 
de  injuria  sibi  facta  conq^ierentis  miseratioae« 

Argumentum,.si  intentiore  animo  contempleris,  perse 
satis  tenue  ac  jéjunum esse,,yixque  magnum  ornatum  ca- 
pere  posse  videtur.  Cumularit  tasoten  omsuuenta  quisquis 
haec  scripsit,  et  in  ornamentis  bis  majprem  opérée  partem 
consumsit;  quod  per  se  non  eratimprobandum^  si  orna- 
menta  sagacitas  aliqoa  ingenii  ex  ipsa  re  elicuM^t;  «verum 
auctorad  locos  poeticos  conununes  fêre  omniarevocavit^ 
quibus  ita  immoratus  est)  utoratioms  ordin^n  et  seriem 
penitus  interrumpi,  et  mentem  a  cwrminis  summa  abduci 
necesse  esset;  quod  v.  c.  factum  videas  in  loco  de  laudi- 
bus  vitae  rusticae,  de  arboribus  ad  fontem  natis  y.  122  sqq. , 
in  locis  inferis,  in  Tartaro,  in  Elysio,  in  tumulo  plantis 
conserendo.  Nimiumigitur  in  parergis  haeret  poeta;  nec 
pravum  hoc  studium  exemplo  non  minus  praYO  CatuUi, 


\ 


IN  CDLICEM.  Il 

in  Pelei  et  Thetidos  epithaJainio,  autiPàncgyrici  in  Messa- 
lam  Tibulli  Ëlâgis  &ubjeoti,defQndiaatpote9t^,aiit: débet* 

Est  vero interdum puerilis^prorsusin cumulandig et  va- 
riandig  rebua  siiiulibug^copiae^afifeetatio;  quae,  ai-velinaiBi- 
me  eum  juyenili  «tate  haec  lusîase  dixeri8.(Soaiigeruin, 
qui  jam  grandiormn:  natn  Maronem  soripgîgge  Gulioem 
contendebatf  nemo  facile  aadiet  aecpio  animo)^  vis  tamen 
ab  ea  poeta  proficisci  potnit^  qui  Georgioa  et^iBneidëm 
soripsit;  ita utaliquando ineam opinionam pronior essem, 
quam  etiam  Franc.  Oudinum  tuitum.  eeee  video  (Bièp.  de 
Gulice  Vii^lianoiiniMisc;  Obss^  oriti  nov.  T.  IV,  p.  Sby), 
qua  pennagum  mihi  estet)  nos^  veterem  illiim'  Mâronis 
Gulicem  omnina  non .  haàseret,  Oecurrunt  tamen  *  ritera  '  ex 
parte  loci  carministpraoclari  poeta  bono  baudtindigni;  vi- 
deo itaquehaud  pauUo  probabilius-esse  alterum  :  habere 
quidemnoscarminisfundom  diqaem  Virgilianum,  înter- 
polatum  tamen. et>  oneratom  infinitts  alionim  laorniig  in- 
teztis  et' interpoaitifi;  Ducit  etiam  eo^diversitas  illa  loco- 
rum  ac  verauumrinr  eedem. carminé,  et.variala  per  plèreg 
divergae  nota»  versus  eadem  sententia»  Qood'Si'teneetur, 
facile  et'Virtutumretvitiomminihoc  carminé  caussae^ezpli- 
cari,  toitaqoe  ejus^ratio  coDStitnipotesti 

Seilicet,  litetarum  bonarum*  studiis,  jam  per  rbetoricas 
schoiarec  fuMmç  corruptis,  fuit^doctorum  hominum  raaie 
sedulomm  mes,  utitamiOvidianis,  tumiVirgilîamsj  bis 
tamen  maxime,  quandoquiéem  intra  Virgiliaoamoratio- 
nem  omne  fere  poetices  stndiomeonimtemponim  ge  con- 
tinebat,  verstbug.varîaadig,  omandig  vel^amplifieaiidig  in- 
g^um  gnum  experirentur.  Mnltasimt^ub  Scfaelasticoram 
nomine  in  Antboliigia.Latina  oannina,  qnibus;  interdum 
decieg  vel  dnodecieg,  eadem  gententia  vel  idem  versas  va- 
jriatur.  Alii  thema,  quod  vocabant,  seu  argumentum  fabulae 
alicujus,  ex  Virgiiio  vel  aliunde  desumtnm  veroibug  modo 
ex  Virgiiio  congarcinatig  in  Centonis  morem,  modo  ad 


12  PROOEMIUM 

Virgilii  exemplum  formatis,  pertractarunt  :  utriusqùe  çe-^ 
neris  exemple  in  Ausonio  prostant.  Sunt  vero  in  his  multa 
non  malae  notae  carmina;  sunt  singula  loca;  singuli  versus 
docte  et  ornate  facti.  Comparet  v.  c.  aliquis  narration em 
de  adulterio  Martis  et  Veneris  AnthoL  Lat.  lib.  I,  Ep.  72. 
Non  defuit  homini,  qui  id  carmen  sccipsit,  ingenimn  nec 
poetica  oratio  :  defuit  judicium  ad  summam  carminis  con- 
stituendam  et  ad  eliminandam  copiam  otiosam  et  inanero. 
Adde  ibid.  lib.  I,ep.  89,  et  al.  Lecto  itaque  Virgilii  carminé 
adscripserunt  in  margine  codicis  sui  hi  bomines  ea,  qnae 
ipsi  tentaverant,  ad  variandam  vel  amplificandara  senten- 
tiam;  idque  inprimis  in  minoribus  his  Virgilii  carminibus 
factum  apparet;  multo  autem  maxime  in  Culice,  cujus,  si 
recte  judico,  plus  quam  dimidia  pars  ejusmodi  Scholasti-* 
corum  versibus  consarcinata  est.  Versus  hos  aut  inter  lineas 
aut  in  margine  adscriptos,  librarii  indocti ,  qui  codicem  de- 
scribebant,  forte  etiam  ut  pleniorem  codicem  venditare 
possent,  in  ipsum  carmen  inferserant;  atque  sic  evenit,  ut 
illud  interpolatum,  et  modo  versibus  satis  bonis,  modo 
inscitis  et  indoctis,  aut  hiulcis  et  scabris,  fœdatum  ad  nos* 
perveniret.  Quod  non  animadversum  fraudi  fuit  viris  doc- 
tis,  quos,  tam  diversae  notae  monetam  eodem  loco  haben* 
tes,  in  multis  trepidare  necesse  fuit.  Unde  facile  potest 
intelligi,  fundura  quidem  carminis  esse  posse  Culicem 
illum  Maronianum,  sed  attextas  esse  a  Scholasticis  et 
Grammaticis  lacinias  plurimas,  quibus  priscus  carminis 
nitor  plerisque  in  locis  admodum  attritus  ut  sit  necesse  est. 
Atque  baec  ipsa  faciunt,  ut  vix  cum  delectatione,  nec 
nisi  ab  eo,  qui  jam  aliquantum  in  poetarum  lectione  ver- 
satus  sit,  legi  possit  hoc  carmen  (i).  Maie  enim  cohserent 
tôt  panni.a  diversis  hominibus  assuti,  et  natae  sunt  ex  eo 

(i)  Patrio  sermone,  octonis  ver-  poeta  nobiliBrit.  {VirgiVs  Gnat),  in 
sibus  in  strophas  coeuntibus,  red-  ejus  Opp.  Nec  sine  voluptate  illud 
ditum  est  hoc  carmen  a  Spensero,     facile  perleras.  Adeo  mihi  vel  hoc 


IN  CIÏLICEM.  i3 

ipso  corniptelae  dictionis  et  sententiae  plurimae.  Aliter  ita- 
que  in  his  carminibus  iastituenda  fuit  opéra  mea,  quam 
in  superioribus  voluminibus,  quum  in  ipterpretationis  sub- 
tilicate  major  studii  nostri  pars  versaretur.  Nunc  enim  ea 
fere  tota  ad  criticas  animadversiones,  iectionemque  con- 
stituendam  vel  emendandam,  transferenda  erat.  Proposi- 
tiim  itaque  Telim  boc  volumen  adolescentibus,  qui  in  cri- 
tico  studio  exercera  ingénia  volunt,  tanquam  campum,  in 
quo  lusus  hujus  ingenui  periculum  aliquod  faciant,  aut 
gustura  saltem  sibi  comparent  :  ut  tamen  nec,  uno  et  altero 
ludentis  ingenii  successu  et  laude  exultantes  vel  vanitate 
blanda  tumentes,  in  bac  studii  parte  subsistant,  omnera- 
que  literarum  bonarum  laudem  et  fructum  in  una  con- 
jectandi  et  voces  sonosque  variandi  calliditate  positum 
arbitratiy  majora  et  graviora  consilia,  quae  in  legendis 
scriptoribus  Glassicis  proposita  esse  debent,  negligant, 
mox  etiam  contemnant,  se  emendandis  iis  natos  rati,  quo- 
rum nec  sententias,  res,  et  doctrinas  assequuntur,  nec 
elegantiae  ac  praestantise  sensum  et  judicium  rectum  ha- 
bent.  Atqui  critices  studium  subsidiarium  esse  debebat, 
baud  primarium. 

Ceterum,  antequam  lectionis  originem  et  progressum 
ad  emendationem  satis  accurate  cognoscere  liceret,  mibi 
molestiae  in  boc  etsequentibus  carminibus  enarrandis  de- 
Yorandae  fuere  pluiîmae,  eaeque  maximae.  Nunc  satis  mibi 
liquet  Culicem  statim  in  editione  principe  vuJgatum,  inde 
in  multis  aliis  editionibus  repetitura,  vix  tamen  criticam 
manum  esse  expertum  ante  P.  Bembum.  Nam  in  Domitii 
Galderini,  Pomponii  Sabini,  et  Badii  Ascensii  commenta- 
riis  praeter  vulgarem  varietatem  nibil  occurrit,  quod  ad 
«mendationem  poeue  faciat.  Bembus  autem  praeter  alte» 

ezemplo  patait,  quanto  expeditius  tentias  intégras  summatim  efferre 

esset  poetam  carminé  vemaculo  ejusve  partes  in  quemcunque  place- 

reddere ,  quam  verba  sobtiiiter  in-  ret  sensum  deflectere,aut verba  cor« 

terpretari.  Nihil  enim  Tctabat  8«n«  nipta  aptis  et  idoneis  permutare. 


i4  PROOEMIUM 

rum  illum  codicem,  qui  totum  Virgilium  complectebatory 
codicem  perantiquum  adhibuit,  truncum  «tamen  et  muti- 
latum,  quippe  cuî^  pndter  jui^enilis  ludî  libellum  et  Buco- 
lica  ac  Georgicorum  primi  libri  partem,  nihil  supererat 
.(conf.  de  Virgilii  codd.  Mas.  s.  VIII).  Liber*auteiii  ille  ju- 
venilis  «ludi  continebat  CuUcem,  Diras ^  'Copatn,  Est  et 
Non,  Virwn  èonum^  Moretum,  Hosas.  l{dîc  ipse sBembus 
exposait  in  Dialogo  de  Culice  et  TerentufabuUs^îxk  quo 
ex  codice  illo  Gulioem  pecensuit.  Ëiiiit  îUe  liber  primmn 
an.  1 53o  apud  fratresSabbios  Venetiis  :  qniim  «x  eo  codice 
recendio  minorum  iGarminuin  Virgilii  duâum  facta  esset 
ab  Asttlano.  Aldus  enim,  in  epistola  ad  P.  fiembom  edi- 
tioni  j5i4  Naugerii  auxilio  emendatse  Jprsefixa,  VirgiUi 
iusus^^quos  Bembus  ocrmotissimos  habeat^  tune  se  edUu- 
non  essepramitUt,  quumab  eo  acceperit,  :qaod  futurum 
putabat  rbrevi;  verum  morte  praeventus  fidem  non  exsol- 
vit  Aldus;  perfecit  tamen  Asolanus,  qui  i^v)  Dwersorum 
poetarwn  in  Priapym  Jusus^  P,  V.  M,  Catahaa,  Copam^ 
Rosas^CuUoem, Diras, Moretuni/Cirinj^tc.  edidit,  emen- 
data  a  se,  ut  ait,  collatis  pluribus  exemplaribus.  In  hac 
Culicis  recensione  Bembini  codicis  lectio  in  multis  locis 
recepta  est,  nec  tamen  in  omnibus,  qiue  Bembus  moz  ex 
codice  suo  constituisse  videri  voluit.  Bepelita  illa  est  in 
xdibus  hserednm  Aldi  et  Andreœ  soceri  r534^  mutatis  ta- 
men passim  lectionibus,  inprimis  in  Giri  ;  ut  adeo  triplex 
sit  Aldina  recensio;  pcimo  antiquior  nec  emendata  éd. 
Aid.  ]5o5;  altéra  1.517;  et  tertia  i534-Quse  passim  a  me 
excitatur  tanquam  metioris  lectionis  fondus,  média  est 
anni  1517.  Aidinam  non  vidi  qui  ante  oculos  haberet, 
praeterGe.  Fabricium,  qui  alia  et  ipse  emendasse,  aut  dlio- 
rum  emendationem  admisisse  videtur.  Heinsiias  tractavit 
tertiam.  Sed  Bembina  castigatio  a  multis  recepta  est,  inpri- 
mis Venetis  et  Antwerpiensibus.  Gomparavîtmox  veterem 
membranam,  seu  excerpta  P.  Pitbœi,  et  aliam  Ant.  Gontii 
jurisconsulti  membranam  ^  etiam  editiones  veteres,  José- 


IN  GULIGEM.  i5 

.{^itô  Scaliger,  idemque  -emendationes  adjecit  plarimas, 

doctas  utique,  sed  raro  uUa  ingenii  vel  dictionis  ac  nu- 

lyieô '.focUital^  se  piobantes.  P.  Pithœus,  quihaud  multo 

.pas(  Scaligerum  Epigrammata  et  Poematia  yetera  edidit, 

hapteniia  non  nikil  io  Gulicem  et  Girm  eontulisse  videri 

débet,  quod  in  ^eo  lectîones  occurruBt  nonnuUse,  quas 

apud  aHw  non  observayi.  Soaligeranas  emendationes  sine 

delecfiii  BekGq>it  onmes  Tairi>iDaDnu8,  qui  Gulicem  com- 

mentario  iostruxit,  aed  qui  totus  ex  8caligeri  opfbus  aliis- 

que  4eFaditâ0  ccqpiis,  iiqpriiDie  Banbii,  qui  Adyers.  Irb.  XX, 

i3'0t.i9.XKl9  3^  9  et  i6  etao  et  2S  Cidieem  emaculare 

Yobiit,  ^ognaa^cînatas  lest;  qui  enim  îngenio  suo  in  jocis 

lusibusque  adeo  indulgecie  narratm  est,  Taiâ>mannus,  in 

re  critica  et  perspîcîendo  sena»  nec  ingénie  nec  jndicio 

mo  ip$fi  aliquid  tribôtisee  videtur^  adeo  totus  ex  aliorum 

acumÂAe  p^ndet.  Bemfaèia  hinc  leotio  e  Scaligerana  emen- 

datiptie  paMÂm  (inlerpolari  oiepit;  idque  diversorum  yiro* 

rum  doctonim  opéra.  -Nam  et  in  Heinsianis  ac  Burman- 

nianis  edidonibns  satis  inconstanter  multa  expressa  esse 

yidi.  Qaum  in  priore  editione,  queniampertotumMaro- 

nem  k^c  secatas  eram,  lectionem  editionis  Burmannianae 

majoris,  quam  in  nomiullis  ab  Heinsiana,  etiam  a  minore 

Burmanni  1 704,  discrepare  yidi,  retinuissem  ;  in  noya  bac 

reoenaîone  paullo  Ucentius  yersatus  sum  in  lectione  mu* 

taada,  qaoties  ratione  saûs  idonea  îd  me  (aoere  arbitrarer. 

lis  enim  instmctus  eram  copiis,  nt  aliquid  mihi  bac  in 

opéra  sumere  possem.  Nam  praeterquam  quod  lectionis 

origines  inyestigayeram,  ad  manva  erant  tun  edd.  yete- 

res,  qnae  antîquam  lectionem  babebant  (i),  tum  Bembinae 

lectionis  auctoritas  cum  reliquis  edd.,  in  quibus  emenda- 

tus  est  Gulex  yel  tentatus.  Habueram  jain  in  priore  edi-' 

tione  yariam  lectionem,  quam  e  codice  stto  excerptam  mi- 

(  I  )  Excusai  editioDes  ,  Vicen-  149^9  Venet.  149^)  Ed.  sioeloco  et 
tinam  1479,  et  Yenet.  1486,  Ye-  a.  Colicis  et  aliorum  miDorum 
net.  i48a ,  Yeoet.  1484 ,  Norimb.      Carminum. 


i6  PROOEMIUM  IN  CULICEM. 

serat  ad  me  Jo.  6e.  Gu.  Koehler,  alteram  codicis  Helmsta* 
diensis  an.  j45o  ezarati  mihi  obtulerat  Wernsdorfii,  viri 
doctissimi  et  humanissimi,  benevolentia.  In  nova  hac  re- 
censione  ad  manum  faere  schedae  Jo.  Schraderi  cum  de- 
scriptis  ab  eo  schedis  Nie.  Heînsii,  cujus  sagacitatem  in 
poetis  emendandis  nemo  alius  aequavit  (i).  Nolui  tamen 
ea,  quae  elegantius  ille  refinxerat,  obtrudere  indoctis  gram- 
maticis  interpolatoribus ,  quorum  fraudes  bunc  eundem 
yirum  acutissimum  cam  parum  udoracum  esse  saepius  mi- 
ratus  sum.  Omnino  valde  diversa  inter  se  habenda  sunt  : 
restituere  veteris  poetae  lectionem  etiam  haud  bonam ,  si 
baud  bonus  est;  et,  poetam  refingere,  minusque  probis 
substituere  meliora.  Hoc  non  critici  est,  sed  judicis. 

Extant  adhuc  passim  in  bibliothecis,  inprimis  in  Begia 
Parisiensi,  codices,  qui  poematia  illa  minora,  quae  sub 
Virgilii  nomine  venire  soient,  modo  plura,  modo  pau- 
ciora,  interdum  Moretum  tantum,  aut  aliud  carmen,  exhi- 
bent. Quos  codices  si  excussos,  saltem  inspectos  a  viris 
doctis,  qui  ea  loca  adeunt,  audivero,  multo  magis  Iseta- 
bor,  quam  si  tôt  vulgares  libros,  qui  ^neidem,  Georgica, 
et  Eclogas  habent,  quorumque  comparatione  vix  uUus 
fructus  ad  illa  carmina  expectari  potest,  in  médium  pro- 
ferri  videam.  Nisi  enim,  in  codicum  inspectione  et  usu, 
judicio  sano  et  recto  utaris  ;  nullum  fecile  esse  potest  aliud 
studium  tam  jéjunum,  futile  et  liberali  homine  vix  dig- 
num,  quam  hoc*,  quod  in  excutiendis  librariae  inertiae  quis* 
quiliis  coUocari  solet. 

(i)  Edidit  nuper  (  1766)  H.  Fri'  jecit  quoque  ex  eodem  libro  lectio- 

semannusy.C'  CoHecianea  critica^  nés  Yariantes  in  Cir.  cod. Basileen- 

in  quibiis  Cirin  et  Gulicem  expri-  sis,  in  Cul.  Peta^.  et  Vos.  Qaum 

mi  curavit  cnm  conjecturis  non-  mihi  pleniores  Schraderi  scheda 

nullis  Jo.  Schraderi  magistri  sui ,  obtigissent,  multa  licuit  diligentius 

quas  ad  marginem  libri  adnolatas  constituere  ;  et ,   qnœ  Heinsii  es- 

ab  oblivione  yindicare  volait  ;  ad-  sent ,  sejungere  ac  discernere. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


CULEX 


AD  OCTAVIUM^ 


ARGUMENTDM. 

Pastor  gregem  mane  in  pascua  eductum  sub  médium  diem 
ad  fontem  in  agro  Thebano  sub  Githeerone  (conf.  ad  v.  io8) 
compulerat,  qui  erat  in  valle  silvosa  :  ipse  juxta  |x>ntem  recu- 
buit  et  obdormivit —  i6o.  Ecce  magnus  serpens,  ex  hydrorum 
génère,  in  locis,  quœ  circa  fontem  erant,  paludosis  œstum  le- 
varesolitu8,advolyitur,etpastori  ira  tus  imminet-—  i8o;  quum 
forte  fortuna,  Gulicis  aculeo  in  oculi  angulo  infixo,  experge- 
factus  ex  somno  pastor  manu  ad  vulnus  delata  miserum  Gu- 
licem  attritu  interimit,  vigilantibus  autem  oculis  prospiciens 
serpentem  sibi  minantem  adspicit.  Itaque  exilit,-  et  arrepto 
trunco  serpentem  trucidât  -^  200.  Nocte  sequente  Gulicis  um- 
bra  pastori  se  per  somnum  offert,  graviterque  cum  eo  expos-* 
tulat,  quod  se,  qui  ei  salutis  auctor  fuisset,  manus  affiictu 
yîta  privasset — a3o.  Tum  exponit  errores  suos  per  loca  in* 
fera,  sede  certa  nondum  assignata  —  383.  Pastor  altero  die, 
ut  Gulici  ofIBcium  persolveret,  tumulum  ei  exstruit  variisflo- 
ribus  fruticibusque  consitum  et  titulo  omatum  —  ad  finem. 
Videturautem hoc,  etsi diserte poeta  non  exposuit,  eo  con< 
silio  fecisse,  ut  ad  sedem  certam  in  locis  inferis  admitteretur 
umbra  Gulicis  :  ad  eum  morem,  quo  sine  tumuli  honore  nec 
alias  umbrae  Stygem  tranare  posse  créditas  sunt.  * 

Quum  difficttUates ,  quae  in  hoc  plerorumqu^  locorum  enodatio  ex 
carminé  oceurrunt ,  lectionis  fere  Variarum  Lectionum  expositione 
dépravât»  stribligini  debeantur  :      eritpetenda. 

(1)  Petavîano  codici  prcscripU  erant  h«c  :  •  Poetaram  sapienti)isiiiii|,  P.  V.  M. 
m  condiscipuii  Octaviani  Gsesaris  Augusti  mundi  Imperatorif ,  juvenaUs  ludi  libel- 
^  lus.  Incipit  Culex.  « 

5.  a 


i8 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Exordium  usque  ad  ▼.  4o  conti- 
nuatur.  Exposito  arg^umento,  Pboe- 
bum,  Musas,  et  P4ilem,  tum  Oc- 
taTium  inTOcat  :  quem  puenim 
appellat,  cujusqne  nondum  res  ul- 
las  pestas  ,  quas  commemorare 
posset ,  habuisse  yidetur.  Octavia- 
num  Cssarem  vnlgo  iotelligi  Tt- 
deo  ;  perperam  utique.  Quum  et 
primum  commendatas  est  Maro  a 
Macenate,  non  jam  Octavius  erat, 
sed  Cœsar  Octavianusi  nec  puer. 


sed  juvenù,  ni  in  Ed.  I.  Nec  hnc 
faciunt ,  quae  de  nsu  vocis  pueri 
dispntari  soient.  Videtar  esse  Oc- 
tavius ,  cnjns  in  Gatalectis  n.  XIT 
mentio  fit  ;  nec  tamen  constat , 
sitne  idem ,  qui  ap.  Horat.  OcUl-' 
VI us  optimus.  Nisi  Staûus  cum 
Martiale  et  Suetonio  Culicis  Virgi- 
liani  jam  meminissent ,  Octavii  no- 
men  frandem  fecisse  erammaticis 
dicerem,  ut  ad  Maronem  auctorem 
carmen  referrent. 


LusiMUS ,  Oc tavi ,  gracili  modulante  Thalia  \ 

Atque,  ut  araneoli,  tenuem  formaTimus  orsum. 

Lusimus  :  haec  propter  Culicis  sint  carmina  dicta. 

Omnis  ut  historiae  per  ludum  consonet  ordo 

Ilotitise,  ducam  voces  ;  licet  invidus  adsit.  s 

2.f.  usum  H».  Helmst.,  et  wsum  tcripti  PetaT.  et  Vota.  ap.  Heins.,  struerè 
jorsus  ap.  Plin.  XI,  lo ,  in  nonnullif  codd.  <—  3.  hoc  propter  Scaliger  malebat  ;  nil 
refert.  sint  a  Bcmbo  est;  antea  surU.  Nie.  Heins.  cooi.  Lusimus  hœc  propere;  Cu- 
Ucisk  c.  d.  Voss.  ctPetav.  docta.  —  4*  5*  partim  ex  Scaligeri  emendatione,  par- 
tim  aliunde  constituta  lectio.  Vulçata ,  quam  Badins  et  Taubmann.  cum  Barthio 

frustra  conantar  interpretari ,  in  vctt.  edd.  erat:  Omnis  et  h c.  o.  NoUtÙBtjue 

ducum  voces;  nec  Bembus  quicquam  mmavit,  nisi  quc»d  Omnis  ut  correxit.  Lege* 
batar  quidem  in  nonnullif  Nutritœ  :  etiam  Nutrices  :  sed  boc  interpolatum  ex 
vitiosa  lectione  :  Notitrœque  pro  NotitioBijue,  In  quibus  quum  sententia  idonea  non 
occurreret,  Scab'ger  emeudabat  :  Omnis  ut  historiœ  proludens  consonet  ordo  iVb- 
titiœ,  ducam  vocem  licet;  ùwidus  absit.  Emendatio  dura  etooacta,  et  cujus  sensum 
ipae  Wx  satis  babet  quomodo  ezponat  :  Ht  omnis  ordo  historiœ  notitia  consonet , 
ducam  vocem.  Deducam  vocem  in  re  4am  tenui  et  hurnUi,  ut  stUus  conueniat  ma- 
terke.  Et  proludens  quidem  ma.  Pithœi  habebat,  led  que  sensu?  ab  pro,  ludena? 
Quânto  Tero  melius  per  ludum  :  cui  adscrîptum  forte  glossema  (  pro  ludens  )  arri- 
puit  librarius  Picfaoeani  exemplaris.  Nodtiœ  kistoria  jungit  Scaliger,  ut  sit  pro 
historicœ,  ut  tôt  alia  apud  poetas  occurrunt.  ducere  vocem  ut,  ducere  Jilum.  Bar- 
tbius  Advers.  XXX,  24,  et  XIX,  i3  miro  acumine  Notitiœ  pecudum  voces  légère 


I .  gracili  Thalia  prava  imitatio- 
ne  dictnm  ex  illo  ;  gracili  avena , 
tenui  carminé,  At  comparatio ,  ab 
nraneae  texturam  ordientis  conatu 
petita ,  saavis. 


4.  5.  ut  omnis  ordo  notitim  Aû- 
toriasy  pro  historiés,  consonet  per 
ludum,  ego  ducam  voces,  hoc  est, 
deducam,  canam.  Sed  vide  Varia» 
Lectiones. 


CULEX.  ig 

Quisquis  erit  culpare  jocos  Musamque  paratus , 

Pondère  vel  Gulicis  levior  famaque  feretur. 

Posterius  graviore  sono  tibi  Musa  loquetur 

Nostra ,  dabunt  quum  securos  mihi  tempor^  fructus  ; 

Ut  tibi  digna  tuo  poliantur  carmina  sensu.  xo 

Latonas  magnique  decus  Jovis  aurea  proies, 
Pbœbus,  erit  nostri  princeps  et  carminis  auctor, 
Et  recinente  lyra  fautor  :  sive  educat  illum 

•ludeiMit.  Sed  nec  hic  nec  in  ceterîa  qaicqaam  prpficit.  Heini.  addueam  vocem 
iictt;  ut  tit  mdducere  vocem,  coBtnriitm  remittere.  Mihi  qaidein  de  hoc  loco  iu 
▼idetor.  Qawn  totino  hoc  exordium  latis  jejonnm  tit ,  inteqwlatnm  quoqtie  illud 
ett  a  T.  3  ad  7,  in  quibua  nihil  ett,  quod  non  ioeptmii  Tcrtificatorein  redoleat« 
Nec  tamea  iatcrpolatio  profecca  ab  tma  naliii  :  nana  vt.  5  ab  homine,  intcito 
|iromtty  inaentu  yidetor;  a  doctiore  tis.  3.  4  Luâinua:  kœc  propter  Culkîs  sint 
carmina  dkia,  Ormus  ut  hisionœ  per  ludum  ccnsonet  ordo;  h.  e.  Qaum  lusaa  hoc 
esse  debeac  carmen,  nomen  qaoque  imposui  ladicnim  Gnlicis,  utomnis  historiœ 
tràOf  h.  totananratio,  consonetper  ludum,  h.  ladicra  ait,  ipao  quoque  titulo.  Hia 
adacripait  indoctua  honio  barbare  Teraa  5  proraua  ejicieado  :  Notitiam  iùicunt  vor 
iCflv.pro:  dant  vocea,  noaiina,  tituli,  notitiam,  acil.  rei,  <pue  tractatar.  Hcc 
prave  acripta  ab  aliia;  Notitià  ducû  voces;  onde  valgaria  lectio  enata;  hinc  ex 
iaeqq.  eipîema  vcrana:  U^t  âwkius  adrit.  Dabito  vero  omnino,  ap  ante  yeraam 
4i  qtticqaam  ait,  qaod  a  Marone  profectum  eaat  dixeria.  —  7.  firalur  mavult 
Scalig.  et  Heina.  —S.  Post  erit,  ui grov...,  ioquatur  emendat  Heinaiua.  Posterius 
tamea  apnd  Locret.  qaoque  occurrit.  g.  sùno  Musague  ma.  Helmat.  —  9.  Dicta 
Voaa.  dalmnt  guum  securos  mihi  tempora  fructus.  Invita  M inerva  acriptua  veraua, 
Siçnificare  ymhnt  fructus  ingenîi,  studU,  otH;  quibua  conveniret  matttros;  quod  et 
Heina.  conj.  dabunt  quum  maturtts  mi/ù  [yeisua)  tempora  frtu:tus.  Niai  forte  acrip. 
cum  fuit  :  securos.»,,  portus;  aie  aeceaaua  et  otia  Muaarum  contubemio  exacta  iq>  - 
pellant  pocts.  -—10.  Ut  te  d.  suo  Yoaa.  Ut  mihi  eod.  Rceleri;  aed  tibi  in  mar- 
ine. dig¥ui  tuo  a  Bembo  emtndatoni.  Vul^  :  dignato.  digna  nato  epoiitnturPet&v, 
d.  suos  potisai  ut  Voaa.,  uodt  Et  lAi  digna  suos  poUant  ut  camuna  census  em. 
Heina.  y  ut  census  ait  ut  Quinctil.  Dccl.  XIII,  9  vagari  tu  noUes  apest  ^  opue  extre, 
et  ad  quotidianum  cenaum  laboria  aaaidui  non  detrectarp  militium?  Verom  nihil  in 
hia  eat,  quod  aponte  flnere  dixeria.  -—11.  Scabra  verborum  junctura  :  oui  auc- 
curri  poterat:  latonœ  decus,  et  magni  Jouis  aurea  proies;  vel  Latone  magnum 
decus ,  et  Jovis  aurea  prtÀes.  Heina.  em.  L.  magnique  adeo  Jovis  Idem  :  «  Jouis  de- 
eus  acripti.  Lege  Jouis  genus.  >  Pompon.  Sabin.  laudat  :  Latonœ  et  Jovis  a.  p.  — « 
19.  1 3  Languent  haac,  aed  poetae  forte  culpa.  Phabus  erit;  quidni  Phmhus  adest. 
i€tanenie  Scaliger  e  libb.  reponi  fuIt.  Âtque  canente  Ktel.  ma. ,  aed  et  recinente  in 
marg.  educet  ma.  Helmaud.  educat  Pompon.  Sab.  «  puto ,  intelligi  colat  ;  quod 
cnîra  coUniua,  £ima,  olMerratione,  et  veneratione  nutrimua.  •  Conunodior  poetai 
ad  manom  erat  ratio:  seu  detinet  iUum  Jacoba  coitg.  arue  occupât i.  Heina.  conj. 

1 3.  educaty  débet  esse pro  tenet»  lib.  X,  5iB  totidem  quos  educat 
habet;ut  ntt(nre,«r^f#aiv»^aVCi#^flU.  Ufens,  viventes  rapit.  Aima  Cki- 
ilictnm  ex  imitatiQne  loci  .foeid.     tnmr9Q   JSanthus  perfusa  liquçre. 


ao  P.  VIRGILII  MARONIS 

Aima  Chimaereo  Xanthus  perfusa  liquore; 

Seu  nemus  Asteriae;  seu  qua  Pamassia  rupes  i5 

Hinc  atque  hinc  patula  praepandit  comaa  fronte, 

Castaliaeque  sonans  liquido  pede  labitur  unda, 

Quare,  Pierii  laticis  décos,  ite,  sorores 

Te  recinente  lyra  :  siue  altrix  e.;  haud  dubie  teniiu,  an  vere,  non  dican.  —  i4- 
Xanthus  e  Bembi  emendatione  ;  antca  :  Xantki.  Sic  a/ma  de  *Latona  accipiebant. 
AtScaliger  hoc  idem  Xanthi  rcvocabat ,  et  urbs  snbintelligebat ,  scilicet,  ne  ullus 
facile  versus  in  hoc  poematio  scabritie  sua  careret.  Lectura  qnoque  Luna  Badius 
tesutur.  Heins.  videtur  conjecisse  cruore;  ut  adeo  cogiurec  de  Ghinaera  c«sa 
in  istis  locis  a  Bellerophonie.  Etiam  in  VoSs.  est  Xanthi,  et  inf.  3o4  Et  Simois 
Xanthique  Uquor  (  ibi  tamen  de  Scamandro  ).  Unde  Jo.  Schrader.  cmendabat  : 
Aima  Chimœra  sui  Xanthi  pevfusa  liquore.  Vix  tamen  ApoUinrm  ad  Ghinueram 
montem  referas.  Poterant  advocare  Antonin.  Lib.  35';  ubi  ApoUincm  et  Dianam 
amne  Xantho  abluit  Latona  :  Àfiatro  f <{  Avx/av  >  tsriff ^o/ulva  tovc  itéûikt  «ri  t« 
Kov*rfÀ  TOI/  £«93*0«/.  —  i5.  Seu  nemus  Asieriœ.  Etiam  hoc  a  Bembo.  Vulgo  : 
decus  astrigeri,  quod  de  Sole  accipiebant;  alii,  et  in  his  Voss.  cum  PeUv.,  éêcus 
astrigeri  yel  astrigerum  :  quod  Pompon.  Sab.  interpretatur.  Scaliger  ait,  anuÊeM 
antiquitus  excusas  habere  astr^rum;  qnod  verum  non  est  :  quinque  enim ,  qaas 
in  manibus  habemus ,  vett.  edd.  astrigeri  exhibent  :  qnod  eidem  in  Contii  libro 
occurrebat,  et  Peuv.  astrijerum  Tel  astrigeri.  Idem  conj.  Seu  specus  çutr^ysrum^ 
ut  intelligatur  specus  Delpbicum;  sed  mox  tuetur  decus  astrifèrum;  perperam 
utique  :  agitur  enim  de  locis,  quae  Phœbus  fréquentât  :  Xantho,  Delo,  Pamasso. 
Delum  autem  per  A^teriam  declarari,  obvia  res  est.  Heins.  tentabat:  Seu  specus 
Mteriœ;  vel  Seu  tesqua  ^.  —  i6.  prœtendit  mavult  Scalig.  e  ms.  Pithœi.  Sed 
prœpandere  est  Lucretianum.  v.  Wakefield  ad  Lncret.  I,  i45.—  17.  Ante  Bem- 
bum  :  liquido  prœlabitur.  Tum  Scaliger  e  ms.  Pithœi  mavult  :  Castalia  et  resonans. 
-—18.  19.  Supposititios  versus  esse  arbitror:  alienos  utique  a  sententia.  P.  ne- 


Xanthus  urbs  Lyciae,  Apollini  sa- 
cra, cnin  tota  Lycia;  nec  multum 
aberatLatoos  temphim,  to  Amt^ov» 
nobile,  ▼.  Strab.  XIV,  p.  981  B.  C. , 
situmcnmurbeadfl.  Xanthum^  un- 
de h.  1.  Xanthus  perfusaliquore  Chi- 
mœreo:  hoc  est ^  urbs,  quam  alluit 
amnis  Xanthus.  Sane  is  quidem  in 
monte  Gbimaera,  qus  pars  Cragi 
fuisse  et  ad  mare  pertinuisse  vide- 
tur, ortom  habere  vix  potuit.  Ita- 
que  ad  geoçraphicam  subtiiitatem 
poeta  h.  i.  non  revocandns;  sed 
latius  Chimaerc'mi,  partem  mentis, 
pro  toto  montis  tractu  et  jagts, 
dictam  esse  pucandum  est. 

i5.  nemus  A%ier\os,  Delus,  ye- 


tere  nomiae.  ▼.  Callimach.  in  Del. 
36.  37.  Plin.  IV,  s.  23. 

i5.  16.  Pamassns  mens  loDçe 
procurrit  versus  septemtrionem , 
donec  cnm  (Xtaeis  jugis  continna- 
tur.  y.  Strab.  IX,  p.  638  B.  Sed 
auctor  partem  montis  yersus  me- 
ridiem  in  theatri  modum  patentem 
describere  voluit.  Ib.  p.  640  A. 
<ro  /f  voT«6v  («tiVro»/«f^o(  jui<rt;|^ev9ir) 

mvta.  Mfvpif  f;^ov  to  ^«tTnîov  tuù  m 
iroxi?.  Sttbjecta  erat  cnmporum  pla- 
nities  versus  mare  dcclivis,  qua 
ludi  Pythici  habebantur. 

18.  sorores  Na ides  y  h.  1.  Muse. 
Ad  30.  ai.  y.  Var.  Lect.  Si  legi- 


CULEX.  21 

Naides,  et  celebrate  deum  plaudente  chorea. 

Et  tibi,  sancta  Pales,  ad  quam  ventura  recurrit  au 

Agrestum  bona  cura,  sequi  sit  cura  tenentis 

Aereos  nemorum  tractus  silvasque  yirentes; 

Te  cultrice,  vagus  saltus  feror  inter  et  astra. 

morts  Voss-  l'te  pro  Teniie.  Naiades  pars  vett.  edd.  Sic  taltem  deb.  f^os  quoque , 
P....  iVe....  Naiades  ceiebrare  deum.  ùtdenU  ante  Bemb.  etiam  in  Aid  —  20 —  a3. 
Fœde hcc  corrupu;  niti  forte,  quod  suspicor,  totus  lociu  ab  intetpolatore ,  haud 
uno ,  profectui  eat.  Exprefsa  est  lectio  Bembioa.  Ântea  uno  versu  extruso  lec- 
tum  '.  Et  tu  s.  P.  ad  quam  ventura  murrunt  Agrestum  bona ,  secura  sit  cura  ca^ 
nentis.  Aerios  nemorum  saltus  fen^r  inter  et  astra.  Priroum  video  in  Aldina  vett. 
poet.  Jus.  iSiy....  se  cura  sit  cura  tent'ntum  Aerios  nemorum  cultus  siluasque  vt- 
rentts.  Te  cultrice  uagnts  saltus  feror  inâer  et  astra.  Nec  aliter  in  seqq.  Yen.  ut 
Junu  i53a,  nisi  quod  correctum  est  :  secure  sit  cura  canentis.  Petay.  et  Voss.  A. 
bona  cura  sequi  secura  tenentes.  Videbimus  de  singulis  :  Et  tu,  s.  prsefero  :  quod 
et  Voss.  habet.  ad  quam  ventura  recurrunt  Agrestum  bona  :  quandoquidem  pecu> 
dum  et  frugum  ejus  cura  proTenientinm  primitise  ei  libantur.  ventura  kerbœ, 
ventura  lana,  apud  poetas  occurrunt.  t.  Bartb.  Advers.  XIX,  i3.  Prantat  tamen 
sic:  ad  quam  ventura  recurrit  Agrestum  /etura,  quo  alii  libri  dncunt,  etiam 
Voss.  Sequentia  possint  forte  sic  constitui  :  tâ>i  sit  cura  canentis  Aerios  nemorum 
tractus  (  pro  altis,  editis,  non  damno  )  sUvasque  virentes  Te  cultrice  (  o  Pales,  ut 
jnncta  illa  sint  :  virentes  Tec.)  vagus  saltus  jèror  inter  et  antra.  Nam  astra  sen- 
sum  idoneum  non  habcnt;  sed  poeta ,  per  nemorum  recessiu  vagatus,  lertur  inter 
saltus  et  antra.  Scaliger  e  membrana  Pitbœi  probabat  : 

Et  tu,  sancta  Pales,  ad  quam  ventura  recurrit 
Agrestum  bona  sors  cura  secura,  tenes  quœ 
Herbiferos  saltus  nemorum  silvasque  virentes. 
Te  tutrice  vagus  s.f. 

Atiam  item  membranam  eandem  lectionem  habere,  qnamqoam  paullo  deprava- 
tiorem,  testatur.  tenes  quom  antiquitus  fuit  exaratum  in  Pitb.  Omnia  in  bis  dura 
sunt.  bona  sors  débet  esse  copia  lactis,  prorentus  lactis,  quia  est  pastoralis  dea  ; 
ea  sors  secura  ab  omni  cura  dicta,  quia  sine  omni  cura  ac  iabore  illam  perci- 
piunt  pastores.  Probat  bnc  Bartbius  Advers.  XIX,  i3,  nisi  quod  ▼.  ai  curœ secura 
scribi  jubet.  —  ao.  ventura.  Rœler.  ms.  in  mar^.  veritura,  et  v.  iijètura  sit  cura 
tenentum,  t.  ai  A.  n.  saltus,  et  in  marf;.  cultus,  quod  et  Voss.  ms.  babet;  et  t.  a3 
inler  et  arva.  In  ms.  Helmst.  corruptiora  erant:  Et  tuscam  palem  ad  quam:  ven" 
tara  recurrunt  agrestum  dona  vobis  sit  cura  retentum.  In  y.  ai  Heins.  conj.  bona 
turba;  et  ▼.  a  a  saltus  firor  inter  et  arva  Tel  antra,  hoc  bcne,  etiam  vagos  saltus , 

mus:  Et  tibi,  sancta  Pales  y  ad  dit,  cui  mandata  est, /etura  a^re^- 

quam  ventura  recurrit  Agrestum  tum,  fétus  pecudum,  quas  agrestes 

f etura  y  sequi  sit  cura  tenenti  —  pascunt. 

sententia  est:  etiam  tu  adsis,  o  aS.  te  cu/trice^  dum  tu  colis  ne- 

Palcs,  sit  tibi  cura  sequendi  Nai-  mora  et  silvas,  sed  saltus,  h.  e. 

das,  tibi,  quœ  tenes  saltus....  et  pascua,  vagor  ego  inter,  per,  sa(< 

paullo  ante  :  ad  quam  recurrit ,  re«-  tus  et  anfra,  Ut  legendum. 


ia  P.  VIftGiLlI  ifAfeONÏS 

At  tu,  éui  meritis  oritur  fiducia  chartis» 
Octavi  yenerande,  meîs  adiabere  cœptis,  ii 

Sancte  puer  :  tibi  namque  canit  non  pagina  bellum, 
Pblegra  Giganteo  sparsa  est  quo  sanguine  tellus; 
Nec  Gentaureos  Lapitbas  conpeUit  in  ensis; 
Urit  Eriehthorïias  Oriens  non  ignibus  arces; 

^od  non  probo.  In  alterit  tchedis  varie  tentât  :  ad  quam  TOttira  reeurrit  ayres* 
tum  bùna  turÔa,  sequi  sit  curd  eanentêm.  htm  :  ad  quam  votiva  ricurrit  agrestuni 
/etura.  Naao  ni  Am.  i3  Accipit  ara  preces  imtwaque  tura  phrum:  sic  votivachori 
Sut.  Theb.  IV,  309.  Iterum  :  sequicui  cura  tenes  tfuœ  Herh^eros  tracttis  nemontm. 
Jo.  Schrader.  ap.  Frisem.  Et  tu,  s.  P.  ad  quam  votiua  recurrit  agrestum ,  bùna 
data,  frequensf etura i  tenetque.  —  i^.  At  Bemb.  £f  Aldina  et  al.  castHs  ms.  Con- 
tii  et  PetaT. ,  es  vitio  «criptorv  ortcun,  ùt  id  HelmM.  ctlstis.  Eadein  varieut,  caS'^ 
tris  et  chartMS,  est  ap.  Tibull.  IV,  t ,  3g.  Attamen;  recte,  ait  ScaKger  :  Tu  (fUi,  ut 
ifeteres  loquebantur ,  belli  dues.  Hoc  et  dumni  per  se  et  a  loco  aliennm.  Octavium 
invocat ,  cui  jam  laudam  meritarum  copia  fidaciain  facere  potest ,  ut  poetae  tute' 
lam  suscipiat.  chartœ  pro'ranntnibus^  ut  apud  TîbnU.  IV>  i  aliqnoties.  cui  m. 
teritur fiducia  emendabat  Barthius  Advers.  XIX,  i3,  parum  Tebnste.  meritis  f. 
tantis  Aldina  iSiy  et  hinc  Gc.  Fabric,  quod  malim  poetam  dédisse,  tanquam 
luculentius.  Et  potest  ex  prava  scriptura  certae  aetatis  ei  tatis  factum  esse  cariis. 
»  36.  Sancte  puer;  nemo  reprebendat  dictum  ex  usu  RomaDormn.  t3)i:  prsesta- 
bat  miAi:  quod  et  Jo.  Schrader.  malebat.  Mirute  lectiûnis  monstrum  ins.  Contii^ 
idem  Kœler.  ms.  cum  Petav.  et  Tbuan. ,  babebat  :  Triste  Javis  ponitque  canit  non 
p.  b.;  undé  Scaliger  non  dubitanter  legebat:  Triste  Jcvis  Pœhique  catnt  non  pa» 
gina  bellum.  Sed  ipse  dubitat,  /ovis  bellum  sitne  Capitolium  a  bello  obsessum,  an 
Giganteum-  Punicum  bellum  autem  prorsus  a  loco  alielium;  juikgitur  enim:  Pceni 
bellum ,  Phlegra  G.  Barthius  Advcrs.  XIX ,  i3  emendabat  T.  Jovis  Otique  ex  v.  233« 
unde  felicior  subnata  Taubmanni  conjectura  :  Ttisle  Jouis  Rhœcique  canit  non  p.  b. 
Nomen  Hhoeci  Gigantis  notum.  cf.  sup.  Var.  Lect.  ad  Ge.  II ,  456.  Triste  Jovis 
Cçeique  Jo.  Schrader.  conj.,  laudato  Lucab.  IV,  5g6,  et  Propert.  HI,  7,  ^7» 
Hein.  Triste  Jovis  mihi  namque  cànit  non  p.  6.,  aut  f.  ca#ie(  et  compeUet,  et  ureti 
Idem  mox  conj.  compellit  in  Ossan:  quod  alienom.  Porro  y.  27  Phlegra  teUus  of<- 
fendit  Jo.  Schraderom,  qui  emendabat,  Fêta  G.  cf.  Not. 

à4-  ^^  tu,  qui  jam  toeritus  es  27.  Phlegra  y  tellus,  apposita; 

earmina,  Octavi,  ades  mihi.  pro  vt^Igari  :  Phlegnea  tellus,  quae 

36.    Namqiie   nec  Gigantolna-  etiam  Pallene.  Sic  flumen  MetaU'^ 

thiam ,  nec  ptignam  Lapithanim  rum ,  terra  Gallia.  conf .  Scalig.  et 

cum  Gentauris ,  nec  bellum  Persi-  Taubm.,  it.  Barth.  Adrers.  XIX  ^ 

cum  cantare  açgredior  :  verum  ar-  i3.  —  a8.  enses  Centaurées  dixit 

gumentum  levé  ac  hutnile ,  in  quo,  improprie,  arma;  debebat  saza  et 

ne  ausis  excidam,  minor  metus  stipites  memorare. 

esse  débet,  l^ec  obscura  autem  illa  3^  sq-  Novum  hoc,  quod  poeta 

ratio  ^  ut,  quae  poeta  canit,  ea  in  extra  fabulas  veteres  argiimentum 

actum  producat  verbis  :  née  com"  carminis  quaerit,  et  exhistoriis  pe- 

pellit.  nec  Oriéns  urit  etc.  conf.  lit,  h.  1.  belli  Med ici.  Primum  in 

Eclog.  TI,  69.  Propertio  talia  ex  historiis,  he* 


CULEX.  a3 

Non  perfossus  Athos ,  nec  magno  Tuicula  PonCo  3« 

Jacta,  meo  quaerent  jam  sera  Yolumine  famam; 

Non  Hellespontus  pedibus  pulsatus  equorumy 

Graecia  quum  timuit  venientis  undique  Persas  : 

MoUia  sed  tenui  percurrere  carmina  versu, 

Viribus  apta  suis,  Phœbo  duce,  ludere  gaudet.  35 

Et  tu,  sancte  puer,  yenerabOis,  et  tibi  certet 

Gloria  perpetuum  lucis  mansura  per  aeyum; 

Et  tibi  sede  pia  maneat  locus,  et  tibi  sospes 

Débita  felicis  memoretur  vita  per  annos. 


Si.  JûcUi  emendacnm  a  Bembo.  Vnlco  jLecta.  Pinciana  i5o5  locla.  Petav. 

Bi.  Lœtm;  iiode  Heim.  coDj.  Lata,  a  fereodo.  —  33.  non  fùmiiit  Ponipon.  Sab. 

habait  ia  sno  :   ticqae  ma.  Ksler.  —  34-  MoUia  sed  tenui  pede  currert  ctar^ 

mina   versu   Ugebatar.   vertum  Vois.  ImbeciUut  Tenus ,  qaem  friutra  Bar- 

thitu  recreare  Tolebat  interpunctione  Advert.  XX,   19;  Heins.  decurrere,  s. 

decurrens  emendabat;  Tel  cam  Scaligero,  pnxumre  cannina,  ut  percurrert 

teias  pectine;  idquc  Temm  ctic  censeo.  Niai  totua  Tcnua  v.  34  obelo  trana- 

figendus,  et  in  ancec.  Tenu  currunt  •cribendum  ett.  gaudet,  tcil.  pa^^ina  ex 

▼•.   a6«  —  35.  Fa  ocCa  suit  ma.  Ksler.  Phœbo  duce;  iaterserit  et,  Hemaiua^ 

oui  aatea  adstipulabar.  Nec  umen  neceise  esie  video.  —  36.  Bt  tu,  sancte 

puer,  venerabiUs,  et  t,  Bembina  lectio.  Vulgo  :  Hoc  tUti  (  Pompon.  Sab.  Et  tibi), 

sancte  puer,  mortalibus,  et  amplcctebacor  fere  boc  Bartbioa  Adven.  XX,   19, 

ut  esset  Sancte  morlalAus  puer  temper  manebù,  Satis  jejonel  Alii,  etiam  Aid., 

Hoc  tâ>i  s.  p.  memwabile,  sic  t.  Ma.  Pitbœi  cum  Contii  libro  :  Et  tibi  s,  p.  memo- 

rabitur  :  et  t.  c.  Mireris  Scali|(emm  b«c  referre  ad  morem  apprecandi  inter  pe- 

cnla.  En  tSbis.p.  memoni6iCMr  amplectebatnr  Heîna.  iiMmorci6ii2r5  ma.  Kfleler.cmn 

Petav.  et  Vota.  Suapicor  fîiiate:  Et  tu,  sancte  puer,  ntemorabere:  sic  tibi  certet 

Glona,  b.  Etiam  tu  olim  memoraberia  carminibua  etc.,  sequente  poetica  aate- 

▼eratione  :  Sic.  Saltem  bac  elegantior  eat  ratio  atiia,  in  quas  fiicile  qniaque  inci- 

dat.  Nnnc  yideo  Jo.  Scbraderum  qnoqne  conj.  Et  tu,  s.  p.  memoraberis;  et.  \o9- 

aium  antem  olim  :  Hue  tu,  s.  p.  memor  adsis;  et.  —  37.  certeL.,.  mansura  puto 

dictum  omatc  ad  GrKcamformam,  pro  permaneat,  perseveranter  maneat.  Malim 

tamen  Tel  sic  :  Sic  ÈU>i  cedat  Gloria  b.  Teniat,  continuât  :  mox  mansura  sequente 

sutim  maneat  pamm  nitet.  Meliua  forte  victura.  Sed  lalia  quia  pnettat  a  -rersifi- 

catore  boc  esae  profecu  ?  ipvum  lucis  via  bene  dictum  pro  lucis,  yntse,  lîitali  ter- 

mino;  an  dulcis  fuit?  se.  gloria  :  perpetuum  lucens  ante  Bembum  lectum  :  quod 

jam  prselatum  est  a  Scaligero.  In  lucis  quierebat  Tocem  cuiictf  Bartb.  Advers.  XX, 

19.  Heins.  conj.  et  sibiperstet  Gloria;  et  t.  37  smcU^pto  luds.  At  apponitur  iama 

post  mortem  v.  38.  —  39.  DkUta  conj.  Hein^.  memoretur  molestnm  est,  etiam  ad 

scnaum.  Leço  :  numeretur.  Vita  sospes  tibi  débita  numeretur  per  annos  felices. 

roum  vita  serioribns ,  occarrere  tem  a  Xerxe  Hellesponto  imposi- 
memîni.  Athenas  a  Perais  creroa*  tam,  vinculaque  et  flngra  admota. 
tas  va.  19  qaia  nescit?  item  pon-  36....  40-  Etiam  Octavium  ali- 


24  p.  VIRGILII  MARONIS 

Grata  bonis  lucens  :  sed  nos  ad  cœpta  feramur.  4« 

Igneus  aethereas  jam  Sol  penetrarat  in  arcis, 
Candidaque  aurato  quatiebat  lumina  ctirru; 
Crinibus  et  roseis  tenebras  Aurora  fugarat  ; 
Propulit  ut  stabulis  ad  pabula  laeta  capellas 
Pastor,  et  excelsi  montis  juga  siimma  petivit,  45 

Lucida  qua  patulos  velabant  gramina  coUis  ; 
Jam  silvis  dumisque,  yagae  jam  vailibus  abdunt 
Corpora;  jamque  omni  celeres  e  parte  vagantes 

4o.  lucens  etiam  codd.  Petav.  et  Vo«s.  Antc  Bembum  Uceal  legebatur.  bonis 
lucens  ex  /Eschyleo  :  «^od-oîc  ^xiyùum. ,  illustrât  Scaliger.  Ergo]  copulandum 
crit  :.•••  vita....  Grata,  bonis  lucens,  h.  a£Sueos;  Yel  grata  erit  pro  adverbio,  ut 
gratum  lucens.  Ueins  cooj.  bonis  Musis;  tcI  Grata  bonis  :  Ludi  sed  nos  ad  cœpta 
jftramur.  Sed  totiu  versos  interpolatrici  manui  debetar  cum  reliqnit  anteceden- 
tibas. — 41  ■  Pi*o  œthereas  ms.  Pitbœi  :  etneas,  unde  Scaliger  finxit:  OEteas  ; 
docte  utique;  v.  ad  Ecl.  V11I,  3o.  conf.  inf.  201  et  Cirin  v.  35o  et  Intpp.  ad  Se- 
ller. Herc.  fur.  i3a,  nisi  Pithœanam  lectionem  ex  coœpendio  vocis  ortam  pro* 
babile  fieret.  Minœas  etiam  ms.  Kœler.  —  42*  lifnina  in  edd.  Fabric. ,  prave. 
quatere  lumina,  h.  1.  radios  emittere,  spargere,  esse  videtur:  etsi  baec  ipsa  ma- 
lim.  Verum  etiam  in  Ciri  35o  lux  ubi  diem  quatiebat.  Contra  quatere  equos,  cur~ 
rum;  ut  infra  quo({ue  aoi.  Wakef.  ad  Lscret.  IV,  é^o6  elegantiorem  poeticae 
dictionis  formulam,  ab  aliis  non  intellectam,  esse  pronuntiat;  esse  enim  ac  si 
lampada  «  concuteret.  »  Heins.  conj.  culmina  Tel  limma;  si  tamen  jam  in  altum 
Sol  evectus  erat  :  limina  aliéna  sunt.  •—  43.  fugabat  edd.  ante  Bemb.  Sed  totus 
versus  tanquam  insititius  delendus.  Est  appicta  in  margine  variatio  superioris. 
Inepte  quoque  aurorx  mentio  subjicitur,  sole  jam  in  altum  evecto;  et,  an  ejus 
crines,  iique  rosci,  ad  poeticum  morem  spectent,  non  teneo.  Praestaret  utique 
Ignibus.  —  44«  ProtuL't  edd.  vett.  Propulit  ut  st.  Ueins.  emendavit  recte.  Vulgo 
et;  tum  ad  pascua  ms.  Rœler.  •—  46.  Luridum  etiam  de  pallore  dici  bcne  me- 
mini  :  née  tamen  in  re  grata  et  jucunda.  Exe.  Pitbœi  :  Humida,  quod  verum  rsse 
aibitror,  ex  Umida.  Heins.  conj.  Uvida,  etiam  bene.  Jo.  Schrader.  Herbida.  Ms. 
Gont.  Lucida ,  quod  probabat  Scaliger,  scil.  propter  rorem.  Laudat  Heins.  Lucret. 
II ,  3i9  Nam  sœpe  in  coUi....  Invitant  herbœ gemmantes  rore  récent»,  et  Calporn-  V, 
.')4  Frida noctumo  tinguuntur  pasctut  rore,  et  matutinœ  lucent  in gramine gutlœ.  Pro 
•  tingunlur  roavult  tanguntur;  ut  apud  Ovid.  in  Fast.  taclœ  rore  queruntur  aves.  Et 
pauUo  ante  v.  5a  Humida  dulces  Sufficit  herba  cibos.  Lindenbrucb  conj.  Plurima 
qua.  In  fine  versus  in  membranis  Pitbœi  erat  quoque )?ore5  pro  colles,  perperam. 
—  47-  Heins.  conj.  cavis  jam  vailibus.  —  4^-  celeres.  Heins.  conj.  jamque  alacrcs 
omni  de  p.  ;  alteris  schedis  certatim  e  p.  :  fclicius  Jo.  Scbrader.  omni  nemoris  de  p. 

quando  celebratum  iri  ait  :   se  T^nbmann.  locum  e  Colum.  VIÏ, 

versibus  corruptis  et  interpolatis.  6,  unde  hxc  omnia  expressa  videri 

47  ^^^>  Luxuries  ornamentorum  possint.  Sed  in  similia  rerum  phan- 

ÎQ  capellis  pascendis  facile  offen-  tasmata  quivis  facile  poeta  incidc" 

dat  etiam  minus  morosum.  Laudat  rit,  etiam  Goliunella  non  lecto< 


CULEX.  9.5 

Scnipea  desertae  perrepunt  ad  cava  rupis. 
Tondentur  tenero  viridantia  gramina  morsu,  5» 

Pendula  projectis  carpuntur  et  arbuta  ramis, 
Deosaque  virgultis  avide  labrusca  petuntur. 
Haec  suspensa  rapit  carpente  cacumina  morsu 
Vel  salicis  lentae,  vel  quae  nova  nascituralnus; 
Haec  teneras  fruticum  sentes  rimatur;  at  illa  55 

Inminet  in  rivi  praestantis  imaginis  undam. 
O  bona  pastoris,  si  quis  non  pauperis  usum 

49-  Scrupea  déserta  perrepunt  ad  cava  rupis.  Ett  h«c  Bembina  lectio.  £dd. 
TeU.  ame  Bembom  cum  Vom.  habebant:  désertas  hmr^Mnt  ad  cava  rupes.  Ms. 
Kœler.  desertis  hœrebat,  et  ia  marg.  errabant.  Scaliger  e  m*.  Cootii  probabat  : 
desertis  hœrebantadcava  rupis.  Hirrere  enim  et  pendere  caprat.  Ncc  aliter  Bartb. 
XX,  19.  Sed  et  repère,  ac  perrepere  propria  caprarum  sont.  cf.  inf.  io3.  p.  avui 
rupis  coDJ.  Heint. ,  etiam  ia  Advertar.  p.  &i.  Jo.  Scbrader.  ardua,  dévia.  —  5o. 
Tondebant  edd.  tett.  Ecdem  com  codd.  Voas.  et  Petav.  banc  Tertuiii  ante  ▼.  49 
coUocabant:  minus  scite.  Mox  tenero....  mwsu.  Offendit,  quod  versus  abhinc 
tertius  itemm  in  morsu  exit.  Prommm  erat  tenero  dente  substituere.  Erytbrxus 
apud  Xaubmann.  mansu  legit,  qnod  a  mandendo  finxit.  •—  Si.  Udfrusca.  Mire  cor- 
rupta  fuit  baec  vox  in  Julii  Pomponii  libris  :  vel  trusta.  Adjdit  ille  :  '«  Brustum 
«  arbor  est,  quae  ad  omamentum  mensarum  secatur  :  meminit  Plin.  lib.  i6.  Alibi 
«  invenio  bruscumene  genus  arboris.  •  Sed  et  apod  Plin.  XYI,  i6  ,  s.  27  bruscum 
est  tuber  aceris  :  alienum  ab  b.  1.  Jam  labrusca  petita  est  :  ms.  Hebnst.  ad  vocis 
commnniorem  formam:  ut  Ecl.  Y,  7.  At  vulgau  defenditur  a  Nonio,  qui  banc 
▼ersum  laudavit.  vid.  sap.  Procemii  pr.  —  53.  Hœc  suspensa  recte  jongit  Taubœ. 
ipsa  erigens  se  capella.  Olim  maie  :  Nec  s.  Sed  displicet  carpente  post  carpuntur 
et  mwsu  post  ▼.  5o.  Jo.  Scbrader.  conj.  rodenfe  m.  Wakef.  Silv.  crit.  P.  III, 
p.  119  cupiente.  quod  non  praeferam.  —  54-  Heins.  malebat:  velqua;  aut:  vel, 
quœ  n.  pascitur,  alni.  Voss.  Hœc  s.  et  pascilur  a.  —  55.  sentes;  qmdni  frondes  ? 
Heins.  conj.  tenerœ  fiuticem  sentis  ;  vid.  Calpnm.  Ecl.  Y  (Tersum  quem  respiciat , 
non  reperio  ).  sentes  ruminatur  ms.  Kœler.  —-  56.  Nimis  borret  versus ,  si  unda 
rivi  pnestantis  imaginis  dicta  esse  débet  :  iuqne  eum  corruptum  esse  nullus  du- 
bito.  Ita  quoque  Scaligero  visum,  qui  legebat:  Imminet  irrigui  prœsianti,  vel 
praperanii  margims  unda  :  in  qno  facilitatem  ingenii  et  versus  non  minus  deside* 
res.  Retingerem  saltem  sic  :  prœtenti  vel  prœtexti  marginis.  Sed  suavior  multo  est 
vulgaris  lectio ,  modo  si  imaginis  umbram  legas  poctice  pro  imagine  in  rivo  visa  : 
in  banc  illa  desuper  e  ripa  imminet,  prospectando.  In  pnestantis  videtur  latere 
prostans  aut  ipsa  aut  ripa.  Nam  prostans  prominens,  ut  prostans  angubts  apud 
Lucretium,  prostans  rupes.  Jam  ex  rivi  unda  ms.  Helmst.  Possitsic  refingi  :  Immi- 
net e  ripa  prostante  in  imaginis  undfram:  nisi  malis /)r(Wlan5  m  1.  Heins.  conj.  m 
viui,  vel  irrigui^  prœstantes  marginis,  vel  graminis,  undas.  In  altéra  scbeda  :  «  Im^ 

•  minet  irrigui prœstantis  (  vel  properanUs)  imaginis  umbra.  In  Catalectis  Epigr.  de 

•  Narcisso  :.. ..  Cemis  ab  irrigua  repetentem  gramine  ripas ,  Ut  per  guas  periit  cres- 

•  vere  possitaguas;  »  memorat  quoque  Pontan.  ad  Macrob.  II,  9.  Wakef.  1. 1.  em. 
Imminet  m  rivum  prœstringens  marginis  umbram.  qua;  non  satis  assequor.  —  57. 
Cum  nobiii  loco  G«.  H,  45S  sqq.  ca,  quae  scquuntur,  convenire,  vîx  moncre 


26  p.  VIR6ILII  MARONIS 

Mente  prias  docta  fastidiat,  et  probet  illis 

Omnia  liixuriae  pretiis  incognita  curis, 

Quae  lacérant  avidas  inimico  pectore  mentes.  &» 

Si  non  Assyrio  fuerint  bis  lauta  colore, 

Attaiicis  opibus  data,  vellera;  si  nitor  auri 

Sub  laqueare  domus  aniwinm  non  tangit  avanun; 

opns  est.  «I  qui  Tett.  edd.  pauperù  Don  habet,  qno  referatnr  ;  nam  pasioris  pau» 
péris  jungere  tîk  licet,  et  usum  qao  retrahas,  niai  forte  ad  Ixma,  non  babeat. 
Conjicio  rei  olim,  non  prias ,  Iniate,  ttfiim  ptutperis  râ.  pauptrres  non  înioleni 
poetif.  Compendium  acriptone  errorem  peperit.  Heins.  conj.  siquis  non  pauperê 
ab  usu  Mente  minus  docta  fasUdiat:  contra  poet«  mentem.  Nec  minus  Jo.  Scbra- 
der.  pauperis  usu.  —  58.  et  probet  :  ilU  pars  edd.  Tctt.  cnm  eoDHocnto  Âacenaii. 
et  probet  iUic,  apud  pastores,  Scaliçer  emendabat.  Ei  Tetere  lectione  verba  sic 
procédant  :  O  bona  pastoris,  si  quis  non  pauperis  usum  Mente  rei  docta  fiistkUat  et 
probet!  iUi  Omnia  (  scil.  sont  )  bue.  pr.  Venun  etiam  bec  et  probet  ex  interpréta- 
tione  irrepsisse  TÎdffiCnr;  quale  tamen  Terbum  antea  ezciderit,  nemo  fiicile  diri- 
nando  assequatur.  Expleri  locos  potest,  v*  c.  sic  :  si  quis  non  pauperis  usum  Mente 
prias  docta  ruris  (  1.  tuquri) ,  Jastidiat  :  ilU  etc.  —  5g.  Vertnm  non  satîs  sincerom 
esse  arguit  structura  et  «>rdo  Terboram  impeditior  :  si  quis  probet  Omnia  incognita 
curis  illis,  h.  a  caris  Tacua ,  prêtas  iuxuriœ,  quœ  (  carc  )  laceront  etc.  Curas  adeo, 
quae  luxuriam  comitantor ,  btxuriœ  pretia  dicuntur,  quibns  ilU  emitur  et  para- 
tur.  Heins.  comparât  Victum  luxuriee  ap.  Petron.  ex  sua  lectione.  spretis  i.  curis 
legebat  ms.  Rœler.  et  Voss.  ;  ita  curis  luxuriae  spretis  omnia  iUi  sunt  incognita , 
quae  etc.  Omitto  ea,  quv  inrita  Minerra  ad  b.  1.  protnlit  Bartb.  Advers.  XX,  19. 
Scaliger  pro  prêtas  emendabat  pravis,  idque  vetere  membrana  confirmari  testa- 
tur;  mox  tamen  Pidtoeanae  membrane  leetionem  pnrfert  :  et  probet  iUis  (  aut  po- 
tins iUic  )  Omnia  Iuxuriœ  pretiis  incognita,  vitans  Quœ  laceront  avidas  1.  p.  curas, 
Interpolationem  tam  jejunam  TÎro  docto  probari  potuisse  miror.  Heins.  conj.  et 
probet  ulUs  O.  Iuxuriœ  pr.  1.  carœ;  et  in  alteris  scbedis  :  nin;  Jo.  Scbrader.  canif. 
Equidem  praefero  veterem  scriptnram  1^',  et  ante  eam  interpungo:  iUi  Omnia 
Iuxuriœ  pretiis  incoqnita  curis  Quœ,  h.  e.  illi  omnia  sunt  inco^ita,  qnar  lacérant 
mentes  curis,  luxurise  pretiis.  -—  60.  inimico  fœnore  1.  fœdere  1.  pignore  eonj.  Jo. 
Scbrader.  — 61.  fuerunt  conj.  Jo.  Scbrader.  et  Julgent.  — 6a.  ÂttaUcis  avibus 
conj.  Heins.,  ut  alias,  Milesiis,  puto.  —  63.  Sublaqueare  una  voce  maie  scriptum 
ante  Ge.  Fabric.  et  Scalig.  cf.  JBsi.  I,  716.  domos  TCtt.  edd.  constanter,  cum 
Voss.  et  Peuv.,  quod  et  défendit  Jul.  Pompon.,  ut  antiqna  forma  sit,'quam 
Augustus  quoque  probarit;  tum  tangit,  h.  moret,  delectat,  est  lectio  Bembina  : 
▼ett.  edd.,  etiam  Aid. ,  angit;  malim  vero  interpungere  :  si  nitor  auri  auarum  Pic» 


61.  sqq.  L0CU8  omatissimns  et 
Virgiliana  dictione  dignns.  Color 
orationis  :  Si  non...,  Ât  passim  et 
alibi  occnrrit ,  et  in  ipso  loco ,  quo- 
cum  hnc  conreniunt,  Ce.  H,  4^1 
sqq.  Lncret.  II,  a4  *<{<{•  ^'  (^i)  ^^^ 
fuerint  vellera  ^  bis  lauta  colore 
Assjrrio  (dibapba.  v.  Plin.  IX,  89, 


s.  63  )  data  (  comparata ,  emta  )  At-^ 
talicis  optfrus  (ingenti  pretio  :  quip- 
pe  cum  ea  purpura  in  libras  dena- 
riia  mille  non  posset  emi  ;  ib.).  Nam 
data  vetat,  quominus  ad  ipsam 
texturam  locus  reTocetar ,  etsi  non 
exciderit  anime  Plinii  locns  :  Ju" 
rum  iniexere  invenit  Attalm  rex; 


*7 


es 


70 


CULEX. 

Pictaraeque  decus,  lapidum  nec  falgor  in  uUa 
Gognitus  utilitate  manet;  nec  pocula  gratum 
Alconis  réfèrent  Boëtique  toreuma;  nec  Indi 
Gonchea  bacca  maris  pretio  est  :  at  pectore  puro 
Saepe  super  tenero  prosternit  gramme  corpus; 
Florida  quum  tellus  gemmantis  picta  per  berbas 
Vere  notât  dulci  distincta  coloribus  arva; 
Atque  illum,  calamo  laetum  recinente  palustri, 
Otiaque  invidia  degentem  ac  fraude  remota, 

turœque  decus  :  lapidum  necf.  Alia  ratione  Jul.  Pompon,  jpkturœ  lapidum,  inqnii^ 
jMTOpter  inMgincs  marmoreas.  —  64*  m  uUa  U.  cognitus.  t.  ab  uUa.  -—  65.  Igneus  • 
pro  Cognitus  emendat  Heins.  AdTcrt.  IV,  8 ,  qiiod  improbabat  Jo.  Schrader.  ad 
Mosseum  p.  iSo.  In  scbedis  Heintias  aliud  proponit  :  Condtbu:  ita  Condilu  vestft 
et  supeUex  Colamells  XII ,  3.  Ovidias  :  Conditus  ut  tineœ  carpitur  are  liber.  lu 
et  b.  1.  de  gemmis  abtcobditia.  Improbat  aatem  Cogniius,  quia  incognita  praecet- 
•erat.  Pro  manet  probabile  fit  Ibitse  mouet.  Etiam  Jo.  Scbrader.  tic  conj.  nec  por, 
grata  mt.  ILœler.  et  Hchntt.  nec  poc.  Graium  toreuma  conj.  Hcint.  et  MarUand. 
ad  Stat.  p.  91.  —  66.  refirent;  quidni  referunt?  Ât  Bœti  si  Temm  eit,  ignaToaa 
poetam  aeriorit  ktî  prodit.  Boëtkus  est,  Bond-df ,  qui  binis  syllabis  efiferri  bene 
neqnit.  —  67.  prasto  est  Heins. ,  in|;eniofe.  pretio  est  a  pectore  puro:  ante  Bem- 
bum  ;  et  moz  :  Saspe  s.  t.  proeundntnt  g.  c.  Altenun  boc  prosternit  ex  emendatione 
legi  ait  Ascensins.  —  69.  gemmatis  Yoss.  —  70.  dulci  es  P.  Bembi  codice  prf>- 
fectum  est.  Nam  dulcis  edd.  Tett.,  ut  Yen.  i484-  i4^-  Aacensianse  :  pulchris. 
Scaliger  in  Tet.  scbedis  inrenerat  mire  interpolatnm  :  f^ere  notât  duris  distincta 
Ugonibus  arva  ;  et  dulcis,  in  marc,  dubùs.  ms.  Kislcr.  Fieiv  novo  dubOs  Vois.  Tum 
notât  distincta  est  pro  simplict,  distinguit  arva  coloribus,  b.  Awribus,  per  herhas 
gemmantes,  scil.  rore.  Heins.  conj.  novat,  ut  ▼.  409  Et  guoscwngue  newant  ver» 
nantia  tempera  flores  ;  et  ap.  Orid.  de  P.  H,  4»  4  Oblectat  cuUu  terra  novata  suo, 
^-71.  ihalamo.... palusiri;  qs.  es amndinihus,  ante  Bembum  Tett.  edd.,  etiam 
Ascens.  In  iisdem  retinente.  Utmmque  prcstare  judicabat  Bartb.  XX ,  16.  Scaliger 
e  membrana  Contii  emendat  ;  recanente ,  ut  jam  fecerat  ▼.  i3.  Sic  et  Voss.  —  72- 


unde  nomen  AtUslici»,  —  64*  lapù 
dumfulgorem,  h.  lapides  failli- 
tes, ad  marmorum  polituram  et 
pictnram  musivariam  referre  jabet 
cum  Barth.  XlC,  19  Tanbmann., 
quia  de  gemmis  mox  demam  y.  67 
agatur.  Ibi  tamen  aniones  comme- 
morantur,  non  gemme.  Porro  tittf> 
net  co^nttiis  débet  esse  dictam  pro, 
eognitus  est,  ut  sit  t  si  nec  falgor 
lapidum  y  gemmamm,  inter  res  uti- 
les ab  ipso  refertur,  eognitus  ipsi 
est  ullitts  btilitatis  esse  :  sed  ▼.  Var. 


Lect.  'Variât  autem  id,  qnod  sim- 
pliciter  erat  :  si  non  habet  purpu- 
ram,  anrum,  gemmas  etc.  —  66. 
Alcon  Myleus ,  statuarius  et  csela- 
tor  apud  Ovid.  Met.  XIII,  683. 684 
(etsi  hic  ad  fabulosa  Annii,  qui 
Dell  rez  et  sacerdos  erat,  retrahi- 
tur)  et  Plin.  XXXIV,  4i ,  s.  4o  oc- 
currit.  Bœthus  panllo  notior  est 
inter  cnlatores.  TÎd.  XXXIII,  12, 
s.  55.  toreuma  proprie  de  opère  es- 
tante, annglypho,  est  accipiendum . 
7 1 . .  .74*  Ûe  sub  umbra  culis  TÎteis 


28  p.  VIRGILII  MARONIS 

PoUentemque  sibi,  yiridi  cum  pahnite  ludens 

Tmolia  pampineo  subter  coma  velat  amictu. 

nii  sunt  gratae  rorantes  lacté  capellae,  7S 

Et  nemus,  et  fecunda  Palee,  et  vallibus  imis 

Seroper  opaca  novis  manantia  fontibus  antra. 

Quis  magis  optato  queat  esse  beatior  aevo , 

Quam  qui  mente  procul  pura  sensuque  probando 

Non  ayidas  agnovit  opes  ;  non  tristia  bella,  80 

Nec  funesta  timet  validas  certamina  classis; 

Non,  spoliis  dum  sancta  deum  fulgentibus  omet 

Templa,  vel  eyectus  finem  transcendât  habendi, 

OtUuj»te  in  vita  d.  fraude  remota  Tett.  edd.  apad  Barth.  Advers.  XX  ,19.  —  ^3. 
^4  Expectabam  cum  Heiiu.  et  Jo.  Schrader.  :  PoUentemque  sm,  Ut  potens  sui,  qui 
in  potesute  sua  est,  nec  a  rébus  ezternis  fortuncque  casibus  pendet.  Mox  vuJgo 
lucens.  At  ludens  Scalig.  eivet.  ms.;  ludcos,  a  flatu  venti  scilicet.  Heins.  conj. 
nubens  Ulmea  p.,  ut,  ulmus  monta,  nimis  ingeniose.  VitM  a  Bembo  illatum : 
antea  vulgo  lectum  :  MoUia,  quod  Ascensius  ezplicat,  moUiter.  Emendatum  Titio- 
La  a  Scalig.  e  libro.  Ita  tamen  jam  ante  Scaligerum  lectum  est.  Nam  extat  Tmolia 
in  Julii  Pomponii  interpretatione  ;  tum  in  éd.  Aldina  minor.  cann. ,  kinc  in  eàd, 
Ven.  i54i>  i558,  edd.  Fabric.  etc.,  idque  baud  dubie  verum  :  quis  Tmolum 
nescit?  v.  Gc.  II,  98.  Sententiam  autem  nolim  ad  corollam  pampineam,  sed  ad 
umbraculum  viteum ,  referre ,  sub  quo  sedens  agricob  irigus  captât.  Scilicet  coma 
Tmolia,  cum  palmite  pampineo,  Telateum  subter  amictu  purpurco,  (umbraculo) 
ludens.  Heins.  pro  velat  conj.  celât.  -—  ^5.  grauida  roranti  l.  c.  conj.  Heins.  — 
76.  Et  Venus  ant.  edd.  ante  Bemb.,  sed  illa  dea  aliéna  est  abb.  1.  Et  pecus  conj. 
Jo.  Schrader. ,  sed  id  latet  in  nemore.  et  f.  palus  ms.  apud  Scalig. ,  prave  :  et 
miror  Taubmannum  illud  récépissé.  Tandem  in  fine  versus  et  vallibus  mtus  bini 
codd.  Scaligeri,  qui,  ut  solet,  archaismum  amplectitur:  idem  e  scheda  Pithœi 
laudat  :  et  mollis  iacchus;  baud  dubie  ex  interpolatione,  etsi  Barthius  id  amplec- 
titur Advers.  XXI,  3.  et  valle  sub  ima  malit  Heins.,  quod  sane  politius.  Mox  77 
Semper  novis  jungit  Taubm.  Malim  quod  in  promtu  est  :  Semper  opaca  antra, 
Sunt  enim  novi  fontes ,  vivi,  perennes.  —  78.  Qui  Scaliger  ex  uno  cod.  et  vett. 
edd.  profert.  magis  beatior  pro  alterutro,  beatior,  vel  magis  beatus  :  parum  accu- 
rate.  Sed  exempla  congerunt  plura  Scalig.  et  Taubm.,  etiam  ex  Aristophane: 
TIC  yAf  yiiQtro  ptSihKof  ox/iMrtfnç.  Quidni  tamen  jungas  :  cevo  magis  optato;  vita 
feliciore.  Heins.  emend*  optando.  —  79.  puras  et  sensus  vett.  edd.  mente  potens 
conj.  Heins.,  item:  censugue  probando.  Sed  omnino  versus  est  mali  commatis. 
Voluit,  qui  lusit,  dicere  :  dum  procul  se  continet,  mentemque  puram  et  sensum 
probandum,  animi  propositum  rectum  servat,  non  agnovit  opes ,  non  appétit.  — 
80.  nec  tr.  Voss.  cum  vett.  edd.  agnosciî  Voss.  non  avidas  irUtiavit  opes  Heins.  prae- 
clare  conj.,  laudatque  ex  Prudentio  in  Psychom.  pretiosi  ponderis  €ueem  Dejixis 
inhians  obtutibus  cum  al.  ex.  —  81.  Nec  f.  tenet  vett.  edd. ,  et  valida.  —  Sa. ...84* 

lœtus  et  ludens  otium  fallit  canta.      mini  pugns  objicit ,  dum  omet , 
82....  84<  Qui  non  capnt  diecri-     b.  e.  eo  consilio,  ut  hostium  spo- 


CULEX.  '29 

Adversum  saevis  ultpo  caput  hostibus  offert. 

Illi  faice  deus  colitur,  non  arte ,  politus  ;  85 

nie  colit  lucos;  illi/Panchaia  tura, 

Floribus  agrestes  herbae  variantibus ,  adsunt; 

Illi  dulcis  adest  requies,  et  pura  voluptas, 

Libéra,  simplicibus  curis  :  hue  inminet,  omnis 

Dirigit  bue  sensus,  haec  cura  est  subdtta  cordi,  9« 

Quolibet  ut  requie  victu  contentus  abundet, 

Jucundoque  liget  languentia  corpora  somno. 

O  pecudes,  o  Panes,  et  o  gratissima  Tempe 

Non  sp.  «  Bembo  esse  ▼idetur.  Vett.  edd.  Quo;  nec  malc  :  Quo,  qoorsum»  dum.,^ 
uUro  caput  hùttibus  oj^t?  Maie  ecdem  v.  83  me  pro  ue/,  et  tnmscmdit:  et 
▼.  84  Jverium  et  socùs  pro  sœvis.  At  omeî  refinxi,  ut  couTeniat cum  transcendât: 
pro  onuU.  —  SS.  Juste  profoke  éd.  Fabric. ,  nescio  onde.  SMkefalx  omaiiiopro 
quoconque  ykuf*if  acalpello,  accipienda,  nec  res  ezemplo  caret.  laudat  Taubm. 
Martial.  VI,  78  rùdù  mdocta  fecU  mefake  cotoMs.  —  86.  Panchaica  legebatur. 
Panchaia  exqoiaitior  forma  in  vett.  edd. ,  etiam  in  Aid.  et  in  Peuv.  De  re  ▼. 
Geoc^.  II,  189:  IV,  379.  —  87.  vùridantàbus  em.  Wakef.  e  Lncret.  U,  33.  Mihi 
videbantur  variantes  /tores  colore  esse  «tomu^oi.  «<oxoi.  herbis  reu.  edd.  herbas 
edd.  Ascens.  Sensus  autem:  a^coUs  sunt  herbse  florentes,  qu2  turis  preiiosi 
vicem  sustineant.  Sed  tss.  86.  87  et  plerosque  e  seqq.  usque  ad  ▼.  io5  ab  alla, 
ctsi  iodocta,  manu  assutos  esse  sospicor.  —  89.  Distinzi  post  Ubera,  ut  jam  Bar- 
thius  Adversar.  XXI ,  3  factu  opus  esse  monaerat  :  tum  voluptas  simpUcium  eu- 
raram,  sen  curis  simplicibus,  quales  vita  simplex  afifert,  non  impeditas,  graves, 
serumnosas.  suppUcibus  curis  Behot.  Apoph.  II,  4*  liberaque,  impUcitus  c.  hue  t. 
Pontan.  ad  Macrob.  VII,  4*  et  Heins.  làbera  ab  impUcitis  c. ,  ut  inf.  Hoc  mùuu 
implicuit  dira  formidine  mentent,  Jo.  Scbraderus:  soUkitis  curis,  vel  Libérât  ûn- 
placidis  c.  1.  implicitum  curis.  Porro  huic  i.  Aldina  et  edd.  Ascens.  et  Fabric.  hue 
mittit  et  o.  Dirigit  hue  s.  Scalig.  ms.,  et  sic  Casaub.  ad  Pers.  p.  269.  —  91.  Quo- 
Ubetut  requie  victu  contentus  abundet  Bembina  est  lectio  :  quum  Aldina  Quolibet 
ut  requie  dedisset*  Ordo  verborum  est  in  duriore  bac  junctura  :  Ut,  quolibet  victu 
contentus  abundet  requie.  Vett.  edd.  Quolibet  ut  requie  motus  contemptor  abundet. 
Quolibet  requie  probavit  qnoque  Scaliger  :  quod  parum  placet.  requiem  PeUT. 
Voss.  victus  contentus  Fabric.  edd.  Tandem  Scaliger  conj.  Quolibet  ut  requies 
(  pro  requietus  )  victu  contentus  abundet.  Heins.  in  Quolibet  qusn-ebat  vdi,  unde 
factum  quili  :  mox  inde  commintscitur  tenui  victu ,  bocque  multis  exemplis  illusr 
trat.  Enimvero,  tenuem  victum  firugalitatis  noum  babere  posse  nemo  dubitet;  de 
versu  qucritur  ;  Toluitne  ;  Quolibet  ut  tenui  victu  c.  a.  Moz  idem  tentât  :  Quoli" 
bet  ut  specie  vultus  (  f.  cultus  )  c.  o.  —  9a.  Hirundoque  liget  et  in  marg.  damet 
ms.  Rœler.  liget  etiam  Tbuan.  et  Peuv.  et  Voss.,  in  boc  superscriptom  Ucet. 
Heinsins  conj.  leuet.  Antea  Tulgatum  kcet.  —  93....  96.  quorum  cultu ,  quas  co- 

liis,  manabiis,  templa  deoram  or-  tiam ,  que  iUa  setate  înter  artes  et 
Det  y  Tel  mskfçaas  et  immodicas  opes  vias  divitianim  parandamm  erat. 
c  praeda  sibi  parât.  Respictt  mili-     lià.  TiboU.  iib.  I ,  Ele^.  i  pr. 


3o  P.  VIRGILII  MARONIS 

Fontis  Hamadryadum  ;  quaram  non  divite  cuku 

£mulus  Ascraeo  pastor  sibi  quisque  poeue  9I 

Securam  placido  traducit  pectore  vitam. 

Talibus  in  studiis  baculo  dum  nixus  apricas 

Pastor  agit  curas,  et  dum  non  arte  canora 

Compacta  solitum  modulatur  arundine  cannen  ; 

Tendit  inevectus  radios  Hyperionts  ardor,  io« 

lendo,  non  dêuite,  fine  impema  et  raintu,  acleo<jiue  tiae  opibas  et  dititiis,  pastor 
quisque  traducit  vitam,  etc.  ^mmius  Jscrœo  poeta,  h.  ezempio  Tttii  Henodi,  cf. 
Theogon.  v.  aa.  a3.  O  pecus  o  vett.  edd.  Fontis  Hanuidryadum  ab  indocto  poeu 
esset:  quid  enim  Hamadryaù  cum  fonte?  Heins.  conj.  Fronda  H.,  sed  et  hoc 
jéjunum.  Idem  emendat  quorum.  At  J.  Schrader.  imer  plura  alla  :  ^.  Tempe 
Fontibus,  ac  Dryades,  Tel  Naitin  ac  Dryasm.  cf.  t.  i  i5.  Comparât  quoque  Ovid. 
Met.  VI,  45 1  »q.  de  Philomela.  Porro  Vom.  et  Pctav.  poeta,  traduds.  In  fine 
T.  96  TCtt.  edd.  fere  curam ,  perperam.  vitam  recte  Bemfous  dédit.  Forte  umili 
«zemplo  emendes  Tibuili  itlad  :  At  mea  paupertas  vitam  tmducat  inertem.  Vemm 
TÎz  digm  versos ,  in  qnibus  un^em  arrodas  :  sont  hand  dubie  interpobtoris.  — « 
97'  *^*I*  Superiores  interprètes  ea ,  ipur  seqnuatur^  ad  pastorem,  de  qno  carmen 
boc  agit,  retulerarnt.  Vidit  et  monuit  Scaliger  anneclcnda  bare  esse  laudibus,  quK 
pnecesserant»  vit»  msticae,  et  accipienda  universe  de  pastore,  qnalem  illa  vita 
babet.  Vir  doctissimos  tamen  in  hoc  non  substitit,  sed  refinxit  qaoque  locom 
sic:  O pecudes...,  pastor..,,  Securam  placido  traduzit  pectore  vitam  Dulcibus  rn 
studiis.  baculo  dum  nixus  apricas  Lsetus  agit  curas.  Bene  et  hoc.  Nec  tamen  vuU 
gâta  displicet:  Dum  Pastor  agit  curas,  occupatni  est,  tatibus  in  studiis,  quae 
modo  descripserat  et  iterom  describit  yss.  98.  99.  Curas  an  putes  dictas  apricas , 
quatenus  snb  dio  agit,  in  campo,  gregem  pascendo?  qufa  ipse  apricus  (  quod  et 
in  Voss.  legîtur).  Jo.   Scbrader.  in  schedis  conj.   baculo.»..  agresti,  ut  Orid. 
Met.  XV,  655  bacutumque  tenons  agreste  smistm.  Heins.  tentabat  P.  agitchoreas, 
l.  pecudes  1.  copras;  boc  saltem  ferri  potest.  Ètiam  Jo.  Schrader.  in  hoc  inciderat. 
.^'99.  solidum  cannen;  integrum  ezplicat  Ascensius,  nuUis  modults  comtum, 
•deo  rnsticum ,  Bartfaius  Advers.  XXI,  3.  nolla  aegritudine  contaminatum  Scali* 
gcr;  scilicet,  ut  gaudium  solidum.  Sed  ista  dura,  hoc  longe  petitum,  dum  nihil 
adsit,  quod  ad  lerumnas  revocet  anîmum.  Saltem  débet  essf^cahmen,  quod  ab 
cKordio  ad  finem  ab  otioso  homine  decantatur.  Dubito  nuUut  a  poeta  profectnm 
esse  solitum  carmen  :  et  nunc  ita  video  in  edd.  Fabric.  esse  excusnm.  Id  modu- 
latur pastor  non  arte  canora ,  h.  e.  inconditum ,  ut  Ascens.  At  Heins.  malit  cano- 
rus  cum  Petav.  et  nulla  arte.  — 100.  Hic  magnam  versuum  transpositionem  Sca^ 
liger  induxlt,  mnltum  adjntus,  inquit,  scheda  veiere.  CoUocat  post  v.  99  versus, 
qui  infra  sequuntur,  i5o.  i46.  147.  i44-  i45«  liè.  i^g.  i5o.  i5i.  i55.  i53.  i54. 
i56.  Tum  100.  101 .  loa.  io3  sqq.,  sed  hos  ipsos  versas  admodum  immutaios  ex- 
Jiibet,  ut  apponere  eos  necesse  sit  : 

98  et  dum  non  arte  canora 

Compacta  solidum  modulatur  arundine  carmen , 

97....  io5.  Inter  delicias  bas  tempiu  canendo  fallit,  ad  ni«ri- 
viue  rustics  dum  pastor  baculo  diem  sole  progresse ,  la  umbram 
nixus,  et  solitum  m odu (ans  ca rmen     compellit  gregem. 


CULEX.  3r 

Lucidaque  «thereo  ponit  discrimina  miindo, 
Qua  jacit  Oceanum  flammas  in  utrumque  rapaces. 

Et  jam  <x>npeUente  vagae  pastore  capellae 
Ima  susurrantis  repebant  ad  vada  lymphae, 

loo  Quem  circafissœ  passùn  cubuere  capellm. 

His  tuperat  yelidis  mtuums  e  fontibus  unda, 

Quœ  lêvUmi  plackUtm  rhns  sonet  orta  Uqtiorem, 

At  volucru  paUUà  residetUet  dukia  ranuâ 

Carmina  per  varias  edunt  resonantia  csnhtSm 
ib5  Hine  iUigeminas  ovium  vox  obstrepit  aures. 

Hmc  queruias  rejénmt  voce$,  qua  nantia  Unw 

Corpmu  Umfafàott.  Sonitus  alit  aeriâ  Echo, 

Argutis  tt  cuUa/remunt  ardore  cicadis, 

Seu  iibet  4idfimtem  densa  requiescere  m  und>ra 
I  lo  ExceUis  supra  dumis  :  quas  leviter  afflans 

Awra  susurrantis  possit  confundere  venti: 

Anxius.  insidiis  nulUs,  et  lentus  m  herbis 

Concipit  Aie  mi'tem  projectus  membra  toporem, 
it4  Tendit  ut  evectus  radios  H. 
Si  uli  tranqpotttionc  lucidior  ordo  •eDtenciamm  et  lenior  Terbomm  janctura  in- 
ferrctar:  niniu  haberem,  quod  conatma  aimilem  retundendum  putarem.  Sed 
▼ulgarem,  £iteor,  ordinein  nralco  miiàw,  meo  sensu,  esse  molestum.  —  loo. 
Tendit  inevectus  Aldinse  debcri  videtur  ;  nam  Bembos  e  cod.  suo  pn^erebat  7en- 
dit  in  eveetos;  sed  recte  altenim  reTOcaruni  aeqoentes  editores.  Tendit  et  evectus 
edd.  Tett.  Tendit  ut  Scali^er  emeadabat.  T.  humo  evectus  Heins.  coDJ.  Redit  idem 
TOC.  inevecUu  pro  simpUci ,  evectus ,  infra  ▼.  34o  Iret  inevectus  cœlum  super.  Tum 
alius  poeta  forte  maluisiet  ineveeti  Hyperionis.—  ioi.  ponit.  Jo.  Scbrader.  ap. 
Frisemann. ^wtifiut vis bene.  —  loa.  Dum  jacit  vett.  edd.»  et  capaces,  qnod  Do- 
miriu»  quoque  et  AsceDS.  interpretantur.  Guijiciebam  rapaces ,  quod  probat 
Wakef.  ad  Lucret^  Y,  398,  ubi  rapax  vix  Solis  equmrum,  Accipieoda  verba  de 
Sole  in  medio  cseli  coDTexo  constitato :  solis  ardor  tendit,  intendit,  radios,  et 
ponit  mundo  discrimina  lueida,  b.  discrimen  lads,  caelum  in  duas  partes  discrimi- 
nât, «fiiatenos  Tenas  Orientem  et  Occidentem  radios  sequa  lance  disper^t.  Lan- 
dat  Taubmannus  poat  Bartbinm  illud  Statii  Tbeb.  Y,  85  Sol  operum  médius  sununo 
librabat  Oiympo  tucenles,  ceu  staret,  equos,  et  Lucaoi  notum  versom  :  cum 
cardine  summo  Siat  librata  dies.  Durior  est  Bartbii  interpretatio,  qui  ponit,  per- 
dit, discrimina  accipit,  quum  pari  spatioabu  troque  fine  distet.  —  io3.  Interpo- 
latio  in  seqq.  est  manifesta  :  bis  eadem  memorantur.  Pn^abilius  tamen  fit  106. 
107.  108  a  seriore  manu  accessisse.  —  io4*  Lene  susurrantis  conj.  Jo.  Scbrader. 
repetebant  ad  vada  legebatur  ubique  :  per  arcbaismum  dictum  irideri  posse ,  Sca- 
Uger  jndicabat.  Sed  idem  moz  melins  sobjicit  :  repebant  ad  vada.  Ncc  de  eo  du- 
bitandum  censco.  Nam  ineptus  bomo  ▼.  49  perrepunt  ad  cava,  ante  oculoa  ba- 
bnit.  Bliro  conatu  Bartb.  Advers.  XXX «  a4  ^o^j-  repedabant  Noniana  voce.  Melius 
Heins.  reptabant  (Nunc  Wakefield  ad  Lucret.  Yl,  1278.  ubi  ei  yoc.  repedavit 
restituit,  eandemque  Horatio  obtrudit  Carm.  1,  87 ,  s4  ^'am'  <^'<^  repedavit  oras, 
et  adstruxit  vocis  antiquatae  usum  pro  recedere,  ex  PacuTio,  Juvenco,  8.  Damaso, 
Fortunato,  pergit  :  «  Nec  dubito  quin  BartbiuS  verissime  restituent....  repeded)ant 
ad  vada  lymphœ;  quamvis  inscitissime  sannis  ezdpiat  emendationen  Heynius, 
ipse  vicissia  deridendfis,nisi  lit  ^qlla  seg et  Mo^naram  di«tionum  in  Yirgiiio.  *) 


32  p.  VIRGILII  MARONIS 

Quae  subter  viridem  residebant  caerula  musciim.  io5 

Jam  médias  openun  partis  evectus  erat  Sol  ; 

Quum  densas  pastor  pecudes  cogebat  in  umbras; 

Et  procul  adspexit  luco  residere  virenti, 

Délia  diva,  tuo  :  quo  quondam  victa  furore 

Venit  Nyctelium  fugiens  Cadmeis  Agave  no 

Vides  edam  inter  Britannos  esse  criticos,  qui  Centaurorum  more  pugno  et  stipite 
res  gerunt!  —  io5.  residebant.  Pro  hoc  facile  est  conjicere  resonabant,  aut  po- 
tius  resonabat,  se  lympha.  Heins.  scribit  :  Quœ  subter  viridem  saliebat  garrula 
muscum.  Inf.  889  Jtiuum  propter  atjuce  vàridi  sub  fronde  Utentem.  Ovid.  II  Fast. 
Garrutus  m  primo  limite  rivus  erat.  Sen.  Hippoi.  5iii  Garrulfi'gramen  secuere 
rivi.  Calpurn.  IV,  a  Quidvesub  hacplatano,  quam  garrulus  adstrepit  humor.  Pru- 
dent. Psychom.  Fons  patribus  de  rupe  datas,  quem  mystica  virga  Elicuit  scissi 
saUentem  vertice  saxi.  Lucret.  II ,  3o  Propter  aquœ  rwum  sub  ramis  arboris  alla. 
Quorsum  has  opes  allatas  esse  diccmus  ?  aquam  garrulam  et  salientem  bene  dâci , 
nemo  sanus  dubitet  ;  fatearis  quoque  Tersum  factum  esse  meliorem  ;  cnimTero 
an  vêtus  poeta  ita  scripserit,  nuUo  modo  probatum  bine  est.  —  106.  operum  : 
pro,  operis,  viae  emetiendae;  ut  modo  ex  Statio  vidimus  ad  t.  loa,  quasi  opus 
diurnum  Sol  expleret.  Heins.  conj.  œthrœ  in  partes.  At  Jo.  Scbrader.  oper.  part, 
emensus.  —  107.  tiensas....  in  umbras  :  f.  densis  in  umbris.  Heins.  densa  in  umbra. 
—  108.  Satis  turbata  haec.  Ut  nîhil  habet,  qnod  sequatur.   Ut  procul  adspexit 
conj.  Nodell-  Noi.  crit.  p.  80  in  quod  et  ipse  incideram,  parum  tamen  confidens 
conjecturœ.  Vett.  edd.  Et  procul  adspexit,  hoc  itaque  revocavi;  non  tamen  ac  si 
locum  sic  sanatum  putarem  ;  quis  enim  adspexit  ?  et  quid  adspexit  ?  Solne  pasto- 
rcm  ?  an  pastor  grcgem?  hoc  praefero  :  adspexit  pastor,  prospexit,  pecudes  rési- 
dera, cubare,  m  luco  tuo,  o  Diana.  Suspicor  tamen  insertos  esse  tss.  106.  107. 
108  et  fuisse  :  Et  jam....  muscum,  Luco,  Diva,  tuo,  quo.  Barthius  XXI ,  9  emen- 
dabat:  Et  procul  accessit.  Jam  vss.   108  sqq.  locum,  quo  Culicis  argumentum 
actum  est,  accnratius  describit  :  est  is  Incus  Bœotiae,  Dianx  sacer,  idem  ille,  quo 
Penthei  carde  peracta  mater  Agave  bacchata  peryenerat;  adeoqne  sub  Cithae- 
rone-  cf.  Ovid.  Met.  III,  70a.  Hic  multa  desiderari,  et  forte  cantum  pastoris  re- 
ccnseri  putabat  Heinsius.  Immo  vero  mnltqrum  lacinis  in  unum  locum  congestse 
sunt,  quae  inter  se  parum  sunt  conglutinats. — 110.  iV^c(ffeum/u^ien5.  Immo  vero 
Nyctelium  f.,  h.  Baccham.  Verum  hoc  esse  negat  Scaliger;  non  enim  fugiebat 
Bacriium  Agave,  quem  non  ofFenderat,  quum  ejus  ministra  esset  :  sed  hoc,  inquit, 
poeia  vult  :  in  eum  lucum ,  in  quem  Agave ,  victa  furore  Bacchi ,  metuens  pcenam, 
hoc  est,  aiyùi,  quod  imminebat  ejus  posteritati  propter  interfectum  Pentheum, 
confugcrat,  compulisse  pastorem  pecudes  suas.  Itaque  sic  legit  :  ....  tjuo  quondam 
victa  furore  Venit  Nyctilei,  fuqiens  Cadmeis  Jgave  Posterius  pcenam  riatis  e  morte 
futuram;  versum  itaque,  ut  vides,  ri3  retraxit.  Mihi  nec  ban;,  nec  alia  Scaligeri 
trajcctio  versuum  placet.  Fugere  deum,  fugere  Bacrhum,  commode  satis  dictum 
est  de  d'f  oxmttoic  quos  premit,  urget,  deus,  ut  vates,  qu«  bacchatur,  magnum 

108.  Lucum  sub  Githaerone  mon-  bantes  pecudes  in  luco  tuo ,  o  Dia- 

te   describit   Dianae    sacrum  :    in  na;  in  quem  quondam  venit  A^ave, 

quem  casu  pastor  gre{;em  compu-  Gadmi  iiiia ,  e  Bacchico  furore  re-» 

lit ,  prospiciens  in   umbia  reci)-  sipiscens  Peniheo  iilio  laniatj, 


CULEX.  33 

lofandas  scelerata  manue  6  csede  crijie&ta  » 
Quae  gelidis  bacchata  jugis  requicvit  in  antro^ 
Posterius  pçen^m  gnaû  se  mor^e  f uturam. 
Hic  etiam  viridi  ludeates  Panes  in  herba, 
Et  Satyri  Dryadesque  choros  ^g^re  pueUaç  1 1  s 

Naiadum  cœtu.  Tantum  i^on  Orph^eus  Hebrum 
BestaDtem  tenuit  ripis  silvasque  canendo, 
Quantum  te,  Peueu,  remorantem  Dia  chorea, 

ti  pecton  posait  Excussisse  deum;  iuprinis  de  Bacchia»  qvs  forore  «cup  diacur* 
runi ,  ao  si  liberare  se  a  £urore  velint.  la  hanc  sententi^in  jam  Bardiium  mcU-;> 
nasse  es  Taobm.  disco  :  etai  nec  ej>  confu^ere  necesae  videtijir.  Cqgnito  eniin  scer 
1ère  ÎDieremti  materna  «apu  nati  abhonens  sacra  Bacthka  Agaire  Nyctelium 
fugiens  in  soUtodinem  secessitt  uc  lovrori  indulgeret.  furortm  IfycteUum  conj. 
ticins.  —  Il I ,  et cttde c,  Teu.  cdd.  et  codd. ,  qnaii  esset  et  crucnta «k coide. — 113. 
Quo  g.  em.  Heins.  Ogxgus  b.  j.  Jo.  Schr^der.,  docte.  —  11 3.  Versus  in  edd, 
Fabrie,  sic  est  «mendatos  :  Postcrinu  pœnam  gnati  da  morte  datura.  Ueins.  conj. 
Posi  verUa  et  pcenas  n»ti  se  mç^te  daturamo  Sed  totum  versnin  nna  cum  antece* 
dente  ejiciendwm  arbitror  tanguam  fupposititiuait  In  nu.  HeUast.  sn^jectus  erat 
Tersw  iiff. —  i«6.  cœtus  vu^gg*»  nonnuUse  etiam  Aid.  cwn  jns.  Hebnstad.  Puto 
fuisse  :  Naiadmm  et  cmtus.  I^îam  {laullo  durins  cum  suppletur.  horridus  pfo  Ot' 
phus  Aldina  et  edd.  Fabric.  cum  nu.  Helmst.  et  Petav.  cum  Vjoss.  lieios.  conj. 
tfon  àiutum  O^agrius  H.  vel,  tsiiCum  hai*d  Bhodopeius  H.  Jdem  jungif  fiaiadum 
cœtu  non  tanto.  Sane  Orplteus  trisyllabum  esse»  ut  Ptmthems,  et  in  Catalectis 
Pith.  p.  3i  Theêeiui  y^rum  Virgilio  vîx  liouisse  esse  tam  a^daci.  sUva^q^e  sonars 
tes  Jo.  Scbrader.  om.  -^117.  riuis  ma»  Cootian.  perpétua  variatione  :  unde  tamen 
Scalîger  refingit  :  nvis  sUviaque  çanendo.  Mibi  vuigata  suavipr  pr^edit  :  non  Or^ 
phcus  canendo  tai»ium  tenait  Uebrum,  ripis  restantem  (  cursMmtntra  ripas  juistinen* 
tem),  silvastjue  :  h.  delectavit  Hehrum  silvasque.  Ktsi  totus  hic  locus,  et  is  qui 
sequjinr,  ex  variorum  versificatorum  symboUs  coaluisse  videri  débet. —  118. 
Hic  versus  contamieatus  (  a  nai«40(  esset  Ilaf  «ic  ) ,  quod  et  vidic  elcgans  canninum 
judex  Jo,  Schraderus  fUnendatt.  Pnef.  pag.  XW,  XXU.  conf.  ad  Georg.  IV,  355. 
Hacteons  facile  succurras  :  Penre  ,  morantem-  Ai  idem  hic  versus  alieaus  prorsus 
est  a  tota  sententia.  Si  in  Bœotia  res  geritur,  non  Pencus  delectari  potuit  chorea 
Nympharum  :  sin  in  Thessaliam  rejicias  carminis  argumentum,  aliéna  suot  que 
▼.  iu8.  sqq.  de  Agave  n.irrantur,  etîamsi  cum  Jauo  Parrhasio  in  Quaesitis  per 
Epist.  pag.  5i  Lucani  locum  (lib.  VI,  355....  359  )  ^"^  advoccs  :  nam  ex  eo  nihil 
constittti  potest,  qtram  poeta  ipse  parum  docte  loquatur.  Afferre  volnit  medidnam 
huic  versui  Scalig«T.  Apponam  verba  :  «  Qnia  pauHo  ante,  inqnit,  diierat,  Ion* 
Cum  ao»  Orp/tmcf ,  pntaraac  hic  4U<r«ff-oATMtàv  dseue;  ica  hic  Quantum  posue* 

1 14'  sqq»  itemm  lomiriatwr,  Ma  nmilis  tfiiorQin  enumeratio  «pod 

poeue  seu  inCerpolatorif  11106111001  Oridion ,  Metamorph.  libre  X , 

in  deieribeniio  luoo  et  antro ,  qua  96.  saq.  io  oanta  Orphai  :  quem 

paator  consedit.  Alla  aliamm  poe*  locum  anaiarIkaîvseiBbleaiatiii  an- 

taram  lanlms  assnu.  D«  nn^piHs  te  ocoIm  kabnisse  Tideri  potest.' 
vide  Var.  Lect.  Gompariu'i  poiei$         118.  ft  ftto  PênwUf  laf^itur  ex 
5.  3 


34  P.  VIRGILII  MARONIS 

Multa  tibi  lœto  fundentes  gaudia  Tultu, 

Ipsa  loci  natura,  domum  résonante  susurro,  im 

Quis  dabaty  et  dulci  fessas  refoTebat  in  umbra. 

Nam  primum  prona  surgebant  valle  patentes 

Aeréae  platanus  :  inter  quas  inpia  lotos, 

Inpia,  quae  socios  Ithaci  maerentis  abegit, 

runt.  Atqui  leçendam  :  Non  tam  te ,  Peneu  ,  remorata  est  Dût  ekona.  a  Altéra 
venvu  parte  carere  pouumua  mcdicina ,  nam  snpplen  potest  ex  snp.  ttnuii  im 
remoraotem.  Suspicatur  autem  »agaciuimus  TÎr,  auctorem  carminU  inttitissc  vcs- 
tigiis  Catulli  in  Pelei  et  Thetidii  nupdit  (  tm.  a85.t..  agS  ).  Tamen  ne  rie  quidem 
vertus  très  sequentes  commodam  orationem  sobjiciunt.  Quantum  te ,  PentAeu , 
coni.  Heins. ,  nullo  cum  fructa.  In  vett.  edd.  pro  DiVi  inyenioDnM  et  Dwe,  in 
aliis  chorea,  et  in  margine  pro  Peneu ,  pastor,  ex  riri  cujasdam  docti  emenda- 
tione,  put».  Etiam  penu  pro  Peneu  plures  edd.  Venetae  serrant;  Aldina  autem  , 
et  hinc  Ge.  Fabric. ,  Quantum  te  pemix  remorantem  diva  chorta.  Atqne  hsc  lectio 
tenenda ,  tanquam  vera ,  et  ex  cujus  corruptela  importunns  ille  Peneus  versum 
iavasit  *  untum  non  Orpheus  cantu  Hebrum  silvasque  tenuit,  quantum  te,  o  Luna 
(t.  100 )  tenuit  chorea  Nympharum:  Quantum  te  pemix  remorantem,  Diua, 
chorea.  Eandem  fere  lectionem  ms.  Kœler.  quoque  habebat  :  mt.  Helmst.  autem, 
Qua  te  perpigra  morantem  diva  corea.  Petav.  Quam  te  w'gremorantem.  Voss.  Quam 
te  per  nigra  morantem,  meri  librariorum  stupores.  remoranturem.  Heint.  Nodell. 
Hot.  crit.  p.  80  conj.  pemox  cborea;  ut  ^«ifT^;tioi  ;topoi  ap.  Sopboclem.  — 119. 
HuUa  tuo  lœtef.  vett.  edd.  tuo  Uttœ  (  scil.  choreae  )  Ascens.  et  aliae ,  quod  et  Heins. 
probat.  tuo  latœ  Aid.  Quam  nunc  habemus,  Bembina  est  lectio:  chorea.,..  fun» 
dentés  nota  syntbesis.  tibi  int.  Dtanae,  Lunae  desuper  adspicienti.  Multa  tuo  tatef. 
cd.  Fabric.  tua  lœtœf.  g.  tuctu  PeUT.  Heins.  conj.  fiuctu.  Interpositi  sunt  ab 
alio  TSS.  116.  117.  n8,  et  juncti  erant:  pueUœ  Multa.  —  lai.  Hacadbuc  ad 
Naidas  refercnda.  Importunum  tamen  Quis  :  ferrem  saltem  Bis  dabat.  Mox  in 
cntro  Aid.—  122.  Nam  primœ  m  p.  conj.  Heins.  prona  valh's,  ut  ap.  Catull.  — 
123.  Recte  boc(Heinsium  non  probare  miror)  revocatum,  Scaligero  monente, 
et  priscis  edd.  lu  quoque  Bembus  correxerat.  Sed  iterum  illatum  erat  ex  vett. 
edd. ,  etiam  Aldina  :  JEriœ  platani.  inter  guas  erat  impia  lotos.  Sic  et  PeUT.  Saltem 
esse  deb.  gutu  inter  tt  t.  /.  In  marg.  éd.  Yen.  Scoti  notatum  :  alios  légère  :  latis , 


Aldina  pemix ,  sensus  est  :  Non 
tantum  Orpheus  canra  suo  He- 
brum,  guantum  te  ^  o  Dia,  dea 
Diana ,  chorea  Panum  ,^  Satyrorum 
et  Dryadum  volnptate  aadiendi 
yidendiqne  tenait ,  gaudentium. 
Pro  hoc  :  chorea  fundens ,  et  pro 
hoc ,  fundentes  gaudia ,  guis  du'- 
hat(ffaLum  lis  daret  ea  gaudia)  t^sa 
loei  natura.  Scabra  tamen  vel  sic 
oratio.  Vide  var.  Icctiones. 

124.  impia  lotos,  Impia ,  ^uœ; 


nota  figura  Horatii  exemplo  jam  a 
ScaKgero  notato  :  Impiœ ,  nam 
guid  p.  m.  Impiœ  d,  Carro.  III» 
1 1 ,  3o.  ài ,  et  Catull.  LXIV,  404, 
4o5.  Impietas  spectat  haud  dubie 
ad  injuriam  Ulyssi  factam  sociis 
retentis,  abegit,  tcilicet  ab  Ulyssis 
navi,  aTocavit  :  intercessit  loti  sua- 
yitas  9  quo  minus  socii  Ulyssis  ad 
naves  redirent  (t.  Odyss.  librum  i, 
g4  sqq.  ).  Ceterum  confudit  poeta 
diverti  geaerii  lotot.  I^otus   ilU 


GULEX. 

Hospita  dum  nimia  tenuit  dulcedine  capios. 
Al,  quibus  insigni  curru  projectus  equoFum 
Âmbustus  Phaethon  luctu  muCaverat  aitus, 
Heliades  teoeris  amplexae  brachia  truncis 
Candida  fundebant  tentis  yelamina  Famis. 
Posterius,  cui  Demophoon  aeterna  reliquit 
Perfidiam  lamentandi  mala,  perfida  multis  : 


J25 


i3o 


que  nyMpba  fuit.  Pcrpcram.  -^  1 26.  Ac  malic  Heins. ,  et  igfiuptdum  c,  p.  êquo^ 
rum.  —  197.  jimhustus  Ph.  legendum,  pro  Ambust^ ,  ^od  in  ocoIm  incurrit  et 
Scaliger  monuit.  Et  hoc  idem  e  m».  Hcmbt.  notainm  video. —  ia8.  amplexœ 
pauiTe  accipit  Taubin.  Ncc  taMen  Tel  tic  expcdioc  ampUxœ  hrachUi  tntncis.  Non- 
MUS  Dionyt.  Il,  167  Eia? *Hxj«Aif  mu  ky»  fjMt,,,,  ^»Aod-^afofc  «rt  aop»/u/0oi{  riiTo- 
voc  miyêifwo  fn^/irXeiMe  ^ufJka  w*Xtiavm,  Sospicor  :  impUxœ  brachia,  h.  Kmtiym^ 
ramo»  truncis  (  Ticinamm  inTiccm  populorum  )  implexoi.  Ncc  aliter  Heins.  conj. 
ttnerit,  et  in  nutfg.  lencà  ma.  Rceler.  — >  t^g.pandebtmttim}.  ifi.  Schrader.,  féli- 
citer, fautif  pro  estendt.  Sed  fiiciic  incidit  animas  in  kntù.  Gmjecit  qnoqoe 
Scalifer,  et  estât  in  edd.  Fabrk.  Sed  idem  malebat  :  lentis  tuéamma  rtama,.  in- 
geniose  ;  nam  electram  stiUarc  popnlus  dicta  vid.  Ovid.  Met.  Il,  364  sq.,  yemm 
sic  candiéei  panim  commode  appositum  essec.  Heins.  conj.  eomitaf.  lenUs  uiula" 
mina  r.,  parum  féliciter  :  nam  de  undiFa  arbonim  4iaKritnr.  -—  i3o.  i3i.  Misère 
coirupti  f«rsas  nec  sine  libria  facile  sanandi,  etsi  unum  et  alterum  conjectare 
Hcet  :  Perfidiœ  êamef^tOf  et  latere  inuUis  in  muUis;  ita  ut  ezpleri  possint  reliqua  : 
doits  ifuum  Uisit  multis,  yel  prapins  ad  cormptam  scripturam  :  mahs  quœ  fievit 
inultis.  Agi  de  amygdala,  in  qoam  Phyilis  muiata  feitur,  sen  quccnnque  alia 
jlla  arbor  fuit,  obvium  est.  Sed  primo  loco  monendum,  in  Tett.  edd.  et  codd. 
pott  T.  i3i  subjici  aiium  :  perfide,  multis. 

Perfide  Demophoon ,  et  mmc  défende  puellam,  Tel  puetiis.  Tom  Tarietas  lec* 
tionis  hsec  fere  est  :  in  rtit.  edd.  Perfidia  legitur.  Bembus  reposait  Perfidiam  : 
idem  Tersum  modo  adscriptum  ejecit.  Probarem ,  si  sententia  intégra  sic  absol- 
rerefur  :  qnie  omnino  sic  nuUa  est ,  quantum  Tideo.  Scaliger  e  rett.  edd.  laudat. 
Perfida  lamentaruii  mala,  et  corrigit  modo:  Perfida  larrtenlandi  dm  mata,  al  sit 


Clyssis  in  Africa  reperta  non  erat 
fiœotiae  4oinestica. 

136....  129.  Populi  arbores,  vel 
alni  (nam  utrasque  Virgilius  a(pot. 
cit  Ecl.  yi,  6a  et  .£n.  X,  190), 
in  quas  mntatae  Phaethontis  soro* 
res,  Heliadeê,  taoquam  Solis  cz 
Glymene  filiae.  Factum  ex  lactu  de 
fratris  casa  suscepto  ^  nnde  po9Ca  : 
Phaeêon  luetu  ils  mutanferat  arias, 
Moz  ▼.  ia8.  ia9  hoc  Ycile  videCur 
poeta  :  populos  illas  sororias  ita 
iater  se  cond^ntatM  ùta  fiiiiaO} 


ut  implicarent  mutno  nexo  ramos 
et  umbracula  facerent  :  fundebant 
tentis  ratnis  v^lamina  (ut  vers.  74 
TmoHa  pampineo  subter  cof?ia  ve^ 
lat  amiçiu)  candida  ;  scilicet  po< 
pulus  alba  est  intelliçenda.  am- 
plejçœ  brachia  trunois,  probnjbilinsi 
impUxœ,  yide  Var.  Lect. 

i3o.  i3i.  Posfea  staba^  arbos 
amygdala^  in  qnam  matata  fuit 
Phyllis  Demophoontis  perfidiam 
lamentata.  Vide  Ovidii  Epist.  2  \  tX 
Byçinum  ad  fabulam  5^, 

3. 


36  P.  VIRGILII  MARONIS 

Qaam  comitabantur  Eataiia  carmina  quercus; 
Quercus  ante  datae,  Gereris  quam  semina,  viue  : 
nias  Triptolemi  mutavit  sulcus  aristis. 
Hic,  magnum  Argoae  navi  decus,  édita  pinas 
Proceras  decorat  silvas  hirsuta  per  artns  : 
Adpetit  aereis  contingere  montibus  astra 
Ilicis  et  nigrae  species,  et  l»ta  cupressus; 


i39 


fnalum  ptrfidam  pro  perfidia  ;  modo  :  Perfidie  lamenlandi  ntaU  :  aeutiton  felici* 
ter.  Reliqiia,  venu  a  Bembo  ejccto  iterom  admisio,  sic  oonsdtoit:  perfide  mtd' 
tis,  Perfide  Demephoon  et  rume  éeflende  pueliù.  Seà  onde  de  Demophooiitif  ano- 
ribos,  netfoue  adhoc  a  pncUis  deûcmdit,  censiet,  Scaliçer  vis  hahukt  dicere;  et 
tota  sénieotia  jejuna  «tt;  veniu  aacem  inepti  tenificaioris  commeittiim,  etai 
edam  Bardûiu  Adrers.  XXI ,  9  aentoni  eztcuijpere  euini|«e  defendcre  aaloit.  et 
tumc  d^unete  fmeiUt  us.  Uelnai.  Poiteêàtm,  vel,  P0Êt  ucro,  cm'  D.  em.»  Heina.  ^ 
tom  itenun:  Post,  méritât  eui  Beniçphoon  £Btema  reUquik  Perfidmm  lametUandi 
mah.  Perfide,  multis.  Perfide  Demaphoen  et  mmc  d^ende  pueUis,  io.  Schrader. 
Perfidia  mtmmmeriki  tuet  mala,  Onbaino  anafiicor  ptiaao  unun  «antnm  ▼naiwi  adl- 
•criptnm  Adsae  :  Paeterius,  eut  Demophotm  iamenta  reiifmit  Qmam  c.  — -  iSa. 
JataU  carminé  malit  Heins.—- 133.  qtiam  aemmu,  victu,  -ni^mamseminA,  aditUœ 
conj.  Heins.  -»-  i35.  i36.  Altcr  Teniia  pro  Cblcro  addiciu  eh  alio.  piniu  «Hêa,  h. 
ezctflsa  (  cf.  «nf.  170.  ),  hirsuta  per  artus,  nta^num  decus  JÙyom  navi,  h.  t.  e  qiaa 
Argo  confecu  et  «zornata  fuit,  decorat  silvas  proceras;  nin  qnod  dcgaotios  pn* 
tem  Proœros....  hirsuta  per  artus:  hoc  et  Heinaio  rideo  praban.  Scaligeitiin  ita- 
que  mircris  priai  «m  légère  :  Proceras  décorons  s. ,  twki  rouuu  teoteotia  :  Hic..,, 
decorat  silvas;  hic  suheris  éurhoe  Appétit  a.  Maie  haboit  vinun  optimoi*  biulca  in 
seqq.  oratio,  ted  ei  medela  in  promtu  est  interpuoctione  :  Appétit  a....  astra  ilicis 
elniyres....cttpresstis.  De  toc.  édita  adbac  moncndiua,  faisan  cjus  acceptionem 
TÏderi  pepeoase  tectionem  éd.  Fabric.  addita,  Ita  tanen  «tiam  lieios.  conj.  et 
Jo.  Schrader.  fimendait.  p.  a3. —  i36.  htrsutaque  taxus  ips.  Rce1er.,sed  non 
consentit  vs.  seqoens.  —  iSy.  Ac  petit  em.  Heinsiiis.  motibus  pro  monUbus  emen* 
dat  Scaliger  ;  docie  qnidem ,  ut  sit  quod  poeiiR  fikm^fh  appellant  (  secundum 
illud  Virgilii  :  Quantum  vere  navo  vvridis  se  subjicit  abius  ).  Sed  quis  non  pnefe» 
rat  illud  multo  lenius  et  comdus  ;  aeriis  frondibus ,  quod  et  Heins.  conj . ,  yel 
firontibus  vel  motibus.  Aldina  et  Fabric.  edd.  qooque  :  conjungere.  —  x38.  Ilicis 
species'pTO  peripbrasi  habendum,  pro  ilice  siropliciter  dicta,  séries  tamen  conj. 
Heins.  ;  expectabam  vertcx.  lœta  cupressus  adversatur  arborit  naturv  et  poetarum 
usui;  nec  Barthii  defensio  Advers.  XXI,  9  bona  est,  éx  eo  petita,  quod  apud 
Arisisenetum  iiiier  amœnas  arbores  ea  reccnsetur.  Gifaiiios  apud  Scaliger.  con- 


i3a....  i34*De  quercQ  Dodonaea 
fatidica  nota  est  fabnia.  ^ueirus 
carmina ,  ex  apposito ,  h.  e.  quas 
Carmen  reddunt,  Tel  e  quibus  car- 
nien  redditur;canorae.  Carmen  adeo 
pro  canente ,  Taticinium  pro  Tate. 
cf.  Taubm  .fataU  igitnr,  quia  de  or»- 


cnlo.  Glandes  ante  frugum  satio- 
nem  aTriptnleoio  monatratanme-* 
niinisti  Tel  es  Ge*  i  9  7*  8.  tntitat;ie , 
permutaTit.  -**  i38.  iUxnigra,  di- 
Tersa  a  quercu,  nunc  cum  cupresso 
jnncta  :  noTO  more. — Lœta  de  eu* 
presto  explicvi  nequit.  vid.  Y.  la. 


CULEX. 

Umbrosaequ'e  manent  fogus,  ederaeque  ligantea 
Brachia,  fratemos  plangat  ne  populus  ictus; 
Ipsaeque  excedunt  ad  summa  cacumioa  lentae, 
PÎDguntque  aureolofl  viridi  pallore  corymbos. 
Quis  aderat  yeterifl  myrtus  non  neacia  fati. 
At  Tolucres  patulis  reaidentes  dulcia  ramis 
Garmina  per  varios  edunt  rescHsiaiitia  cantus. 
His  suberat  gelidîs  manans  e  fomibus  unda, 


37 


ï4« 


145 


jccerat  Lethœa  c,  non  maie;  modo  non  detideraretmr  copula.  An  fuit:  lUcis  et 
nigrœ,  et  species  Lethœa  cupressus  (h.  cupreui ).  Verum  simpliciore  modo  tuI- 
çats  lectiooi  succurrere  Ucet  :  nec  lœta  cupressus.  Vcnit  et  hoc  Hcinsio  in  men- 
tem.  Idem  féi,  ei  tenta  c.  Jo.  Schrader.  et  Iceua  c.  conj.  Friaemann. ,  nescio  ({ao 
•cnau.  —  189.  AUfwe  mfnbrota  manetf.  Friaem.  e  Jo.  Scbradcr. ,  neacio  quo  Iracta. 
nument.  Vim  vocis  b.  i.  non  salit  aaieqnor;  an  virent?  .vel  patent?  ut  Jacoba 
conj.  In  YoH.  erat  monent;  tum  lùfantes  ederœ  •cripsi  pro,  UganUs,  Sequentia 
sic  interpan^:  .,.,/agits;  ederwfu»  tigantee....  ietms,  Ipsteque.,.»  Pinguntque  etc. 
Cauasas  deprehendere  in  promtaest.  —  i^.fraternus  Vqm.  et  Patav.  p.  ne  p. 
artus  vett.  edd.  8ane  fubnine  percussi  PJiaetbontis  artns  laceros  conifiusiTerc  He- 
liades^  donec  in  populos  mutarentur.  Sed  quomodo  hoc  iacit  ad  cetcram  senten- 
tiam?  Beinbus  dédit:  ictus;  ita  refcram  ad  Phaetfaontem  itdmine  percussum, 
ictum.  Pbaetbontis  soropes  in  populos  mvtatas  supra  ndimns  :  ete  fralris  mortem 
lacrimia  humectatae  nterno  luetu  preseqnuntnr.  Melina  sic  me  inieqiretari  arbi- 
tror,  qnam  Taubm.  ne  planyat  et  percutiat  ob  finatrem /ulmim  ictum:  modo  tum 
legas  :  yniesrnas  plangH  qurn  populus  actes;  aut,  ut  copuU  adsit»  pfangens  ei  p. 
pro  vulgari:  bracéûa  poputi,  qum  ptanyit.  Sed  tocum  t.  i4o  inepti  veraificatoriK 
commentmn  esse  arbitrer  ex  vas.  ia8.  129  eonfictum,  in  quibus  jam  eadem  res 
exposiu  fuit.  Et  séries  Tersuum  fuit  b»c  :  ederseque  lisantes  Braohia,  smcceéunt 
ad  s.  ^^  i4i-  excir<iunt;  suspicor  fuisse  escenâm^.  Nam  exteésre.ad  an  dicatur, 
non  memini,  sed  escewkread.  Nisi,  ut  copnla  importuna  ejiciatur,  malis:  Ipse 
succedunt.  Vonn  passwpm  erepunt....  lento  conj.  Heins.,  qâod  flexipedes  hedera; 
dicta  occurrum  apud  postas.  Plin.  XXIY,  10,  s.  49  SimiUm  kuic  (  smilaci  )  alùfui 
clematida^tppellaverunt,  repentent  per  arbores. —  i43.  Versus  et  hic  insitititts. 
Jam  versus,  qui  hune  sequuntur,  i44-'-  ^H*  Scali(||er,  ut  supra  Tidimus,  re- 
^axit  post  ▼.  100.  —  144.  Et  Voss.  —  145.  Carmina  per  varios  eantus;  ut  alias , 
per  sonos  varios.  Jo.  Schrader.  oonj.  per  varies  campos;  per  vacuos  saltus.  Saitem 
bonus  poeta  sic  seribere  debebat.  •—  i46.  supesmt  Voas.  Peuv.  et  ScstMg.  e  vet. 


1 4 1  •  1 42  •  Hederae  f agos  amplexae 
bene  descriptas  sunt.  Earum  race- 
mi  cum  acinisy  corymbi  dicti,  au- 
reoli  $uQt  ;  est  ergo  de  génère 
hederse  cum  fructn  croceo  intel- 
ligendum  hoc  ;  sed  foliis  albis  ; 
ergo  viridi  pallore  dislinguitur 
corymborum   flavor.    Est  aliquid 


simile  in  loco  Ed.  III,  Sg  vitis  Dif- 
fusos  edera  vestit  pallente  corym- 
bos  :  ubi  vid.  Net.  et  II,  5o.  Mollia 
luteola  pingit  tfaccinia  caltha. 

143.  lo  myrtum  mutata  femina, 
Veneris  sacerdos  ;  forma  insignis , 
Griece  Myrene  :  iride  Servium  ad 
/En.  ni,   3.  Geopon.  XI,  6. 


58  P.  ViRGlLII  MARONIS 

Quae  levibus  placidam  rivis  sonat  orta  liquorem; 

£t,  quamquam  geminas  aTitan  tox  obstrepit  auris, 

Hanc  querulae  referunt  Toces,  quis  nantia  limo 

Corpora  lympha  fovet  :  sonitus  alit  aeris  Echo;  lÀr 

Argutis  et  cunçta  fremunt  ardore  cicadis^ 

At  circa  passim  fessae  cuboere  eapellae,- 

Excelsisque  super  dumis;  qnos  lenîter  adflans 

Aura  susurrantis  posait  confondere  venti. 

Pastor,  ut  ad  fontem  densa  requievit  in  umbra,  i55 

Mitem  concepit  pfojectus  membra  soporemi, 

Kbro  :  ipse  malit  supéret.  —  i^j.  placido  Uquote  mehus  dici  moaet  Scaliyer  : 
recte,  sed  homini,  qui  hvc  scripsit,  TÏdetur  pUcoiise  :  sonore  liquorem,  ut,  lo- 
nare  camiina,  et  alla  similia.  Scaliger  quoqae  scnet  sttbniiuit.  uomiC  conj.  Jo. 
Schrader.  sonet  ore  éd.  Ahtwerp.  <  forte  et  aine.  Certe  orta  otiosum  tn ,  Bartk. 
XX,  a3  eméndat  aucta.  In  ids.  Vos*.  ticUi.  Sed  toius  Tenus  danmandui,  non 
cmendaodut  est.  Est  énim  insititius  cum  seqq. ,  in  qnibus  etfdem  repetuntur , 
quae  jam  supra  dicta  erant  t.  io4'  ▼•  4^  sq.  —  i^B.  Et  tfttamquttm.  Conruptum 
hoc.  Scaliger  Hinc  iUigem.  Barthius  ibid.  conj.  Eti/uaiftia.  ->  149.  Ac  ifuenilœ 
firiunt\foces  refingit  Heins.,  ut  suppleantur  aures  ex  antec.  hanc  4f.  reserant  fiai» 
ces  Jo.  Schrader.  Hoc  Tar.  lect.  in  vetc.  edd.  Hinc  querulas  refèrunt  v.  bene  Sca* 
liger  e  ret.  scheda :  item  ^u€B  nantia:  ut  sint  Xi/uT«(Mt  tLpwSi  tI»v«i,  ut  is  cum 
Aristophane  léquitur ,  h.  rame.  Ge.  1 ,  878  Et  veterem  in  limo  ranœ  cecinere  ^ue- 
retam.  cf.  Taubm.  Sed  jam  Jul.  Sabin.  de  ranis  accepit.  —  ifn.  et  culta  Têtus 
scriptara  apud  Scaliger. ,  eaqne  elegantior.  ardore,  per  aestum.  Barth.  L  c.  conj. 
fremunt  ardere;  quod  ipsi  remittam.  firertiunt  arbusta  Heins. ,  elegantius;  idem 
in  mentem  Tcnerat  Jacobsio  ex  Ecl.  II >  i3.  [add.  Ge.  m,  828,  et  Tan  Kooten 
Spicileg.  ad  Jo.  Schraderi  Emendatt.  pag.  8.  —  iSi,  fessa.  Jo.  Schrader.  conj. 
fusœ.  —  i53.  supra  Scalig.  Puto  fuisse  :  cubuete  capeUœ  Excelsis  suhter  dumis. 
Sic  in  Perrig.  Ven.  subter  genestis  expUcant  tauri  lattis,  Jo.  Schrader.  Excelsos 
subter  dumos  Emendatt.  p.  so.  Desidero  quidem  commodius  epitheton  dumo- 
rum  :  TÎdentur  tamen  excelsi  dicti ,  qui  in  excelsis  rupibus  crescunt.  et  amantes 
ardua  dumi  etiam  in  Georg.  Omnino  dumos  amant  poetae  commemorare,  ut  et 
dumeta.  Et  eo  specut,  quod  adjicitur>  a  Tends  eos  perflari  :  h*fiù*fTA(.  Heins. 
conj.  excisis  1.  exesis;  et  comparât  illa  :  Dum  tenera  attendent  simœ  vir^lta  ca- 
peUœ. Barthius  XXI,  a4  emendabat  :  Excelsique  super  dumi.  </uœ  TCtt.  edd.  et 
codd.  quos  a  Bembo  profectum  est.  Barthius  non  maie  conj.  <fua.  qua  Tel  quo 
etiam  Heins.  —  i54-  possil  higet;  sed  est  genus  circumlocotionis  pro  confunâit 
aura  dumos.  posdt  Coutianus  liber  Scalig.,  qui  explicatVii^fltTAi ,  quasi  :  poscit 
sibi,  aggreditur.  Sic  et  ms.  Helmst.  —  i55.  dd  fontes  TCtt.  edd.  mutavit  Beml!>. 
requieUis  conj.  Heins*,  et  mox  porrecbis  Liodenbruch.  Scaligcr,  qui  hune  lorum 
transpositione  sanare  Toluit(Tid.  ad  t.  100  et  i43)>  rejectis  ad  superiora  vcr- 
sibus  156.  157  sicinierpobTÎt  haec:  , 

148.  Et,  quamvis  avium  cantus     leg^endum  censeo  )  refèrunt  voceg 
geminas  aar«f  obtundit,  Aine  (ita     tfuerulas  rane  in  limo  natantes/ 


CULEX.  39 

Anxias  insictiis  nulHs  :  sed  lentus  in  herbis- 

Securo  pressos  somno  mandaverat  artus; 

Stratus  humi  dulcem  capiebat  corde  qiiietemi 

Ni  Fors  incertos  jussisset  ducere  casus.  160 

Nam  solitum  yolvens  ad  tempus  tractibus  isdem 

Inmanis  yario  maculatus  corpore  serpens, 

Mersus  ut  in  limo  magno  subsideret  aestu, 

Obvia  yibranti  carpens  gravis  aéra  lingua, 

Squamosos  late  torquebat  motibus  orbis.  ^65- 

Tollebant  aurae  venientis  ad  omnia  visus. 

Pasêor  ut  ad  lontet  dénta  requietît  m  umbra 

Seeuro  pressos  somno  mandatfenU  arUts  : 

Stratus  Aium  dulcem  capiebat  corde  <piiietem, 

Ni  fors  incertos  jussisset  dUcere  casus,  etc. 
Milkil  est  ex  onmibiis,  quod  pUceat.  Mihi  omoet  vu.  157  ad  160  asquc  Scko- 
lastici  operam  redoient.  —  iSB.fossos  cm.  Nodell.  Okn.  crit.  p.  38;  atqoi  non 
ainiii  iUnd  bene  dicitnr.  —  159.  i6u.  Uterqae  ^witus  lacinûe  tunt  inepti  Tertifi- 
catoria ,  qui  variant  et  obtcnraTÏt  sententiam,  quie  iit  tnhlatis  bene  proccdit, 
noilo  T.  161  pro  N€an  rettitoatnr  Quum  hoc  modo  :  Pastor....  mandaverat  artus  : 
Quum  sàiitum  vobjens  adt.  t^—  161.  tracUbus  l^drœ  ma.  Helmat.,  et  hcc  erat 
Aldiaa  lectio  éx  interpobtione  dncu.  Vett.  edd.  idem.  ma.  Rœler,  idem,  et  in 
mar^.  al.  Idra;  sic  et  Thaan.  Idœ  PeUT.  Ide  Vo».  Bembus  autem  iisdem  :  hoc- 
€fae  rcTOcatum  ab  Scaligero  :  non  enim  tractus  este  serpencis  (  subjiciuntur  iUi 
vs.  i65  );  sed  loca  eadem.  volvens  auten  vel  se,  vel  vohens  torquebat.  In  edd. 
Fabric.  sonitmn  voivens.  Barthios  XXI,  sS  emendabat  s.^vohens....  varie  macu- 
iatus,  corpora  s.  Heins.  nwobfens..,.  tractibus  undam  véi  umbras  :  pamm  félici- 
ter; idem  mox  macuiatus  tergore.  —  i63.  subsideret  Bembina  emendatio,  nescio 
an  satis  probanda,  receptt  a  Scaligero.  Vett.  edd.  sub  sideris  œstu.  Serpens  in 
limo,  qaem  Ions  in  propinqvo  effnsus  fecerat,  a  solis  aestn  recreare  se  volebat. 
conf.  Ge.  III,  432.  magnos  subsideret  ssstus  jam  Hcihs.  emendaTÎt  ad  JEn.  XI, 
a68,  nbi  alla  ezcmpla  qnarti  casas  comulaTit.  —  164*  Obvia  vibranti  grsece  dic- 
tnm  puto  pro  adverbio;  obviam,  ad-rersum  vibrât  Uogaa.  Non  expediebat  se  bo- 
nus Taubmannos.  gravis  de  gravi  anima.  Ge.  HI,  4iS  graves  mdore  chelydros. 
carpens  aéra  lingua  vibranti,  exaeru.  Miror  vero  placuisse  poet»  aarpens  non 
lambens,  qnod  soHenne  est.  Heins.  conj.  Obvia  vibranti  decerpens,  vel,  deter- 
yens  gramma  Ungua.  Jo.  Schrader.  carpens  gravis  ore  trilingui.  —  16S.  iatis  éd. 
vel.,  nec  maie;  at  Aldina  :  montibus.  Sollenne  esset  nexibus.  —  166.  ToUebant 
aurœ  venientis  ad  omnia  visus.  Est  hase  Bembina  et  cod.  Petav.  lectio  :  que  sensu 
idoneo  caret;  eui  Bartbius  XXI ,  a3  aliquem  inesse  pnubat.  In  ceteris  magna 
▼arietas.  Vett.  edd.  ToUebant  aura  juventis  1.  inventis  ad  omnia  nixus  1.  nissus  ; 
Domit.  Calder.  et  edd.  Asci;ns.  vehementis  ad  omnia  nisus.  Hinc  in  Âldina  vir  doc- 

166  sqq.  Iteram  ingenii  intem-  scholatiscoruid  lusus.  Tandem  v. 
peraDÛs  exspatiatio  in  tortibus  et  17a  TÏdet  pastorem  adfootem  re- 
gyri»  bydri  ;  aut  potius  hominum      cnbantem.  Ab  aditit  fonti«  ita  se 


4o  P.  VIRGÎLIi  MARONIS 

Jam  magis  atque  magie  corpus  revolùbile  Yolyen^ 

Adtollit  nitidis  pectufi  fulgoribus,  et  se 

Sublimi  cervice  rapit;  cni  cridta  superne 

Edita  purpureo  lucend  macolatttr  amictu,  ^i^ 

Adspectuque  micant  flammantia  lumina  torvo. 

Metabat  late  circum  loca,  quum  tidet  ittgens 

Adversum  recubare  ducem  gregis  :  acrior  instat 

Lamina  diffundens  intendere,  et  obvia  torve 

Saepius  adripiens  idfringere,  quod  sua  quisqumn  17S 

Ad  vada  venisset  :  naturaft  cùnparat  arma) 

ivA  castigavit  :  Pallebant  durœ  Hueittis  md  amnia  m$u*.  Covrigit  iad  oH^ma  Scaliger  : 
sic  salteni  tolerabilis  seosus  exh  :  paUuùêe  tMnts  ad  tmùna  vista  Hvmtis ,  h.  ocu^ 
h)ram  obtutu  e  longinquo  furopios  admote.  Eitti  irel  ne  aurm  visas  fuissent  op- 
portuniores;  et  benc  procudi  ponet  vertus  aie  :  Omma  peUiebmmt  visus  Iwentis 
ad  auras.  Scaliger  etiam  conjioiehat  ;  S<fuait^fant  aura  vehemenb's  md  ommat  visus, 
PaUeiHmt  herbœ  Heins. ,  Tel  Squaiebant  aurœ  viliantia  ad  amnia  vismm  Tel  virus. 
Ovidius  :  ifuiquê  halitus  exil  Ort  ni^  ^tyy^  vOiatas  inficit  auras.  EiMiiTero  knit- 
mus  operam;  totus  CDim  versus  inepti  bominis  infelici  opéra  irrepsit.  —  167. 
corpus  resolubile  malit  Ueins.  ^^  168.  Ordo  degantior  ex  AMina  et  a  Bembo  est. 
£dd.  rett.  pectus  nitidis.  —  t6S.  169  «I  se  sublimi  ceroice  saput.  ita  tdà.  teu. , 
quod  Asceas.  interpretatur  :  et  se  attoUit  caput.  At  Aldina  et  bine  «dd.  Fabric. 
emendarant  :  etfert  S.  c.  caput.  Quod  ttunc  babemus,  et  se  S.  c.  rapit  ea  Bem-* 
bino  codice  flturit  :  sic  et  Pefanr.  Jo.  Scbrader.  em.  ejât  S.  c,  capiU,  Friaemann. 
tjfert'  -^170.  AddkavssXzhmt  et  faic  Heifts.,  etsi  ncn  video,  quid  in  cristaedita^ 
alu,  jure  rcprehendas.  Supr.  i35  édita  pinus.  la  reb'qua  tenus  parte  varia  ten«* 
tabat  Jo.  Sohrader.,  sed  maeulatur  ausus  est  pœta  dieero  pro  distingoitur,  va-^ 
riatur,  purpureo  omiotu,  pro  ezteraa  spccie  et  colore.  —  171.  micatjlammantm 
lamine  toruo  Petav.  et  Voss.;  in  boc  quoque  ^Kammalum.  —  17a.  Metabat  late 
circum  loca:  de  hydri  capite  quaquaversus  se  Biovente  et  circunferente,  tanquam 
si  loca  circa  se  recognosceret  et  signaret.  Metari  ergo  (  de  qoo  v.  Taubm.  )  etiam 
Metare  olim  fuit.  Et  sane  Horatio  Metatas  portkus  dicise.  Alioquin  evitari  pote^ 
rat  insolens forma....  mïcani ^lomrmmtiia faonàiaMetaatis  lat^oireum  loca. Oeorg.  II»- 
373  sin  pin^is  agros  meiabere  campL  Et  sic  s»pe  metari  in  poetis.  Pro  sese,  quod 
▼olgo  legebator,  ms.  Voss.  late,  bene.  Mox  tum  vett.  edd.  Sed  in  fine rn^en^  nul- 
lom  babet  sensua  :  an  fuit  anguis?  ut  reTocecur  in  aninram  subjectum.  fit  sic 
nunc  diserte  scriptnm  video  in  vor.  Icct.  ms.  Kœler.  et  Ilelniat.  Sentio  tamen , 
quam  molle  et  flaccuro  hoc  sit.  Prarstat  dicere,  esse  positum  pro  simplici  iUe.  '-' 
J74-  >75.  176.  Etiam  hos  très  versus  pessime  cusos  ex  margine  irrepsisse  suspi-' 
cor.  instat  ùitendere  diffundens  {pro  simplici  intehdit)  lumina,  et,  sœpius  arri- 

exclusom  sen tiens  exasperatar  ser-  versnum  cormptelis  vide  Varia* 

pens  et  adoritur.  Tum  versu    180  Lecliones.  Yersu  1 66.  maie  intruso 

cnlicis    morsu ,    somno    ezcitatns  Toluerat  interpolator  dicere  :  Om-" 

pastor,  tmnco  arrepto  scrpentem  niaandique  loca  pallebant  ad  sen-< 

necat.  i85....  aoo.  Do  singntorum  inm  halitus  virosi. 


CULEX.  4ï 

Ardet  mente,  furit  strtdoribus,  mtotiac  ons; 

Flexibus  eversis  torqueair  ooqmris  orbk; 

Manant  sanguineae  per  tracstus  undsque  guttae; 

Spiritus  et  ruoipic  fauces.  €ui  cuncta  paraiMâ  i6^ 

Parvulus  hanc  prior  iuuiioris  cooterret  idomniis. 

Et  mortem  vitare  monet  per  acumina;  namqae, 

Qua  diducta  gcoas  pandebant  lamina  gemmis, 

pkns  obvia  iorvo  (qrise  ipii  obvia,  ante  eum  tonrum  terpentem  posita^  erant) 
w^ringere  (ut  infiriogerei,  fvoptepca  qméd  etc.),  e^tnparmt  arma  naiurm.  Non 
umt  est  locas,  ut  conjecturit  in  eo  hidulgeas.  Forte  tanui  ftit:  Acriorinâiatp 
Lumina  diffiwdens  intenta,  ore  obvia  torvo  Scppius  arripiens  i....  mature  comparai 
arma.  Et  sane  VoM.  moUim,  onde  J<»>  Scbraiev.  maHtra  «r  <?.  la  âlditta  et  bine 
in  edd.  Fabric.  Lumina,  d.  intmtus,  et  o.  t.  eicusum  rideo.  Mstat  intendere  dé- 
fendit Heina.  et  accipit  :  iatciMUre  cuvsaa,  prop«rare,  ot  rettiitit  »4  Gdorg.  I, 
5i.  Inf.  3ao  inslat  dt'pcUere.  Caes.£.  G.  III /«ya  salu^Mm  peêare  inlefw(<«-Nyit  Mas.» 
ifu%o  amtcndcrunl.  Propert.  I,  ao  ÙscuU  smpemis  mstaWit  cmrpere  pcfmit. 
Idem  pro  obvia  conj.  aibila.  Forte  boc  vokiit  tubstituerc  pauUo  ante  pro  lumina. 
Je.  Schrader.  conj.  contendens  âiffundere.  Tum  ▼.  175  infrevde.re  Tett.  edd.  ex- 
pulaom  ab  Aaulano  et  a  Bembo,  at  defeofum  a  Scalifcro ,  Barihio  et  Tacbmaaiio  : 
est  antiqiiior  vox  eodem  sentu.  Scattger  etiaia  emendabat  :  arrtpens.  Aaoenaius 
abripiens  legerat;  nam  sic  interpretatur  :  lumina  intendere  (  ceepit  )  ec  abripiens 
ssepiiu  obvia  torvo  adspectu  iafireadcre.  -^  177.  Etiam  bic  cwa  tribus  seqq. 
versa,  inter  insititios  refarandus.  Prior  quidem  177  tam  inficetiu  est^  nt  etiam 
Bartbio  Advers.  3LXI,  iftsaspectua  fàcrât.  Jo.  Scbrader.  taoMa  tentât  :  Stridet  vel 
Frendet  denU  et  insonat,  —  178.  Fkxibus  eversi»  ex  Aldina  et  a  Bembo  est;  nec 
capio  satis.  Debebat  mvercif  aot  alind  quid  le|p.  Vett.  edd.  Flemibus  et  verstf  ,b. 
seu  circumactia  seu  variatis;  -hoc  teBabiaus.  et  versi  em.  Jo.  Scbradcr.  wrbie  pro 
orbes  accipere  prsstat,  m  magis  poetica  sic  oratio  :  serpms  torquûtmr  {na/rà)  c, 
orbes. Ji,  v.  HeiÂs.  aenj.  Fiêxibêis  et  êpiuiê  tofv/metureorpora  { saltem  deb.  corpus  ) 
in  orbes.  Mox  179=  pet  4ractus,  ut  Gcorg.  H,  i54.  —  18e.  ^itus  et  TumpUfeu* 
ces  revocavi  e  vett. ,  b.  anbelitus.  Nam  Bemb.  SpiriObue  rumpitfauces.  Heins.  em. 
Spiritus  erumpitf.  Quo  cuiKta  parante  legendilm  monec  et  illustrât  Scaliger.  Sic 
Jaoi  edd.  Ascens.  Quo  c.  paranU,  Hio  vero  ini^a^ssinio  narrationis  momento  ni- 
mis  brevia,  tenais  et  exUis  est  poeta.  De  Culîce  advolaaie  et  pastAri  consolenie 
locus  omandus  erat  vel  maxime.  Sfftsit  lerie  et  Heins. ,  cui  versus  anus  et  alter 
abesse  videbatur.  Saltem  comtins  foret  :  Quo  ouncta  parante  Parvulus  humons 
pastorem  exterret  aiumnus.  —  181.  Ed.  am.  vitioae  :  propior  humeras,  vel  prior 
humeros.  Omnino  seqq.  valde  twbata  in  vett.  edd.  Aumorû  aiumnus  ett  culex^ 
conferre<  vix  satis  commodom  b.  1.  vocabnlum. — 18^.  Beaabina  est  Icctio  ;  acw 
mina,  pro  punétione,  ictu  acnlei.  Vêtus  lectio  erat:  per  cubnina  nanufue,  Qua. 
Praefert  banc  Scaliger,  ut  sint  x^vrap^y  tempora,  et  secundum  eum  Bartb.  Ad- 
Vers.  XXI  ,.18.  Ascensins  sic  reddebat  :  qua  parte  oculi  aperti  per  summitatcs 
aperiebant  sinus  oculorum  pupillis  in  morem  gemmarum  rclucentibus.  Heins. 
Jangenda  monet  :  per  acumina  nanujue,  ut  in  vett.  edd.  erat.  Rccte,  sed  quid 
tum  de  reliquis?  per  cuhnfnn  f.  per  spirula.  —  i83.  ï84.  Bembina  lectio,  quam 
eqnidem  qtAimodo  Interpréter  non  habeo.  pendebant  in  texm  Heins.  esse  relictum 
niiror  :  scriptum  enim  band  dubie  vitiose,  pro  pandebant,  ut  ait,  qua  lumina 
diducta  pandebant  gênas  gemmis ,  bec  est,  in  ipso  oculi  sinn.  rferfuctii  vett.  edd. ,  e» 


42  p.  VIRGILII  MARONIS 

Hac  senioris  erat  naturae  papula  telo 

Icta  levi.  Tiim  prosiluit  furibundus,  et  illum  i85 

Obtritam  morti  misit;  ciii  dissitus  omnis 

Spiritus  excesfiit  sensus.  Tum  torra  tenentem 

Lamina  respexit  seqpentem  comminus  :  inde . 

Inpiger,  exanimis,  yix  conpos  mente,  refugit, 

Et  yalidum  dextra  truncum  detraxit  ab  orno,  19* 

Qui  casus  sociaret  opem,  numenve  deorum. 

Namque  illi  dederitne  yiam  casus ve,  deusvei 

Prodere  sit  dubium  :  voluit  sed  yincere  taies 

Horrida  squamosi  volventia  membra  draconis  : 

more.  Laadat  Jo.  Schrader.  e  Statio  :  tUductit  putares  Lumina  consumtum^ue  genis 
redUsse  nitorem.  Scaliger  gênas  pro  palpebrit  accipit  et  legit  obdebant;  nam  vett. 
edd.  habcre  ponebant;  nist  hoc  ipsum  sit  pro  obdebant.  Jo.  Schrader.  tenubat 
▼arie  :  gemmans  Hac  s.  e.  n.  pupula  telo  Icta  levi.  ^-  iB4-  Bac  senioris  erat..., 
Icta  levi.  Etiam  haec  est  Bembina  lectio ,  corn  Petav. ,  etsi  in  ipsit  Bembi  edd. 
cormpu  :  Hacjèrioris  et  Hac  savions.  Yetua  lectio  erat  :  jic  senioris  erat  naturœ 
pupula,  telo  Jeta  levi;  quam  Scaliger  praetulit,  adatipolante  Barthio  AdTen.  XXI, 
18;  senioris  naturœ,  ut  araneosam  cutem  et  senilem,  hoc  eu  ruçosam,  intelli- 
Sac.  Senex  enim  pastor  cf.  y.  3S*j.  In  Aldina  excutom  Tideo  :  uic  levhris  erat 
naturœ  :  h.  moUiorÎB ,  qnod  mibi  magis  arridet.  Forte  emm  oUm  scriptum  fnit  : 
telo  Icta  gravi.  Jo.  Schrader.  tacta.  Vitiose  ali«  edd.  Hoc  et  papula.  At  in  Fabric. 
non  maie  emendatom  :  Ut  levions  e.  n.  p.  Totus  Tertna  ett  ab  interpolatione 
profectus.  Fuerat  primo:  Qua  diducta  gênas  pandebant  lumina,  telo  Icta  levi: 
•cil.  sunt.  —  i85.  Quum  pros.  Petav.  Mox  malim  :  sic  diss.,  vel  tum  d,  —  186. 
In  dissitus  nil  muundum  :  quae  disjecta  snnt ,  ea  sont  dissita  :  h.  dispersa  ;  disse- 
tere ,  dispergere.  Vocabuliim  Lucretianom.  dissitus  excessit  est  omate  pro  simpl. 
Omnis  spiritus  excessit,  reliquit  sensus.  Nam  Spiritus  sensus  non  capio.  Sp.  e. 
sensim  Aldina  dédit;  hoc  et  Heins.  cum  Jo.  Sphradero  probat;  et  prsestare  ipse 
arbitrer.  Dignius  poeta  esset  membris,  quod  et  Jacobs.  conj.  -—187.  Portasse, 
ait  Scaliger,  Tum  tonnt  tuentem  Lumine :  nec  improbat  Heins.;  sed  nihil  mutan- 
dum.  Tetienfem  lumina  est,  immotis  luminibns  stantem.  trementem  Heins.  conj., 
quod  vix  accommodatum.  —  189.  compos  mente  antique,  pro  mentis,  exanimivix 
mente  Heins.  maluit.  in  Petar.  exanimus.  resurgit  reponi  jubct  ex  TCtt. ,  quibns 
ms.  Kœler.  adstipulatnr,  Scaliger  :  non^parebo.  Jam  surrexerat  pastor  ts.  186 

Tum  prosiluit 190.  ab  omo  praeclare  Bembus.  Ant:  edd.  et  codd.  ab  cre.  — 

191.  193.  193.  Interpolaiio  in  bis  manifesta.  Addo  nunc  ts.  194  deleu  mter-' 


Vss.  19  T....  194.  Sunt  fetnsinepti 
interpolatoris,  qui  hoc  dicere  vo- 
luit :  pâstorem  consilii  inopem  per- 
cuasisse  serpentem  ramo  arboris 
arrepto ,  «en  casus  seu  numinis 
proTÎdi  beneficio ,  oblato.  Lectio- 
ni»  jonctura  ha^c  yidetur  fuisse  : 


Et  validum  dextra  truncum  de* 
traxit  ab  omo  ,  Atque  reluctantis 
.,,.05saferit,  cinguntq.ua  iempora 
cristœ;  Quem  posttfuatn  vidit  cœ- 
sum  languescere  sedit.  Nam  etiam 
▼S8.  197.  8.  9.  insititii  sunt  :  ut  in 
Yariis  Lectionibiis  di«tii»  est. 


CULEX.  43 

Atcfde  reluctantis,  crebris  fœdeque  petentis  195 

Ictibus,  ossa  ferit,  cingunt  qua  tempora  cristae* 
Et,  qaod  erat  tturdus^  somni  languore  remotOi 
Nescius  adspiciens,  timor  obcaecaverat  artus  : 
Hoc  minas  inpliçuit  dira  formidîne  mentem  : 
Quem  postqaam  vidit  caesum  languescere ,  sedit.  ^èo 

Jam  quatit  et  bîjuges  oiiens  Erebo  dt  equos  Nox; 

ponctione  poit  taies.  In  Tctt.  edd. ,  etiam  in  Aldina ,  nec  non  in  mi .  Helmtt. ,  mé- 
dias Tenus  Nûmqué  itU  etc.  abesc  ;  etiam  in  Peuv.  Natus  videtur  Tenus  ex  revo- 
catis  hue  in  margine  e  Ciri  379  JVom  mti  te  nobis  malus,  o  maluâ,  opiima  Carme, 
Ante  hune  canspecium  casusve  deutve  tuUsset  Equidem  omnes  très  Tenus  191. 
19a.  193  a  mala  maniu  iirepsisse  arbîtror.  Tentarat  aliquîs  supplere  :  Qui  casus 
{  Tel  Num  caeus  )  sociarit  cpem  numemm  deorum,  Prodere  sit  étUfium.  Subsrripsic 
alias  :  Namque  (  f  .  Hancce  )  UU  dederitne  viam  catusue  deusve ,  Prodere  sit  dubnsm; 
utrunqne  inepte  ;  nec  minus  inepte  sapplerit  Tcnum  alias  :  voluit  scd  vmcere 
tab's  (se.  casus  )  Tel  talem.  non  enim  dicam.atnim;  hoc  tamen  alterum  sic  acci- 
pies;  voluit  deus  vincere  talem,  hominem  sic  armatum.  At  quam  jejune  l  tali 
Voss.  voluit  sedere  taies  Voss.  et  PetaT.  Bis.  Hemlst.  habebat  :  vincere  caUtns. 
Scaliger  tantum  duo  Tenus  Namque  illL,..  Prodere  s.  jugulât,  et  legit  :  Qui  (  casus 
sociarit  numenve  deorum  )  Harrida  sq.,  ut  ^ui  sit  pro  ^u«  trunco.  Barthii  cona- 
tum  parum  prosperum  in  emendando  loco  Tideat  qui  Tolet  Adven.  XXI,  18. 
Heins.  conj.  sociarit cum  Aldo;  et  Tidit  casusve  deusve  Virgilianum  esse;  sic  ^Sn. 
Xn,  3a  I.  Idem  laudat  »  Aldo  vivere  talis,  quod  non  reperio.  Jo.  Schrader. 
Quem  Tel  Quam ,  casus  sociarat  opem  ;  et  moz  dederit  vitam  et  vincere  faia  Tel 
cladet.  —  194-  volventia  Tel  volventis  Ascens.,  alteriim  hoc  etiam  Heins.  male^ 
bat.  crebro  ms.  Helmst.  —  195.  foedMfue  Tett.  edd.  potentis,  scil.  ore,  monu. 
Sed  Scaliger  iton  mtAe  : /œdeque  patentis  IctSbus;  patet  ictibus,  Tulneribus,  qtâ 
recipit.  Nec  alifer  ms.  Râler,  creber  conj.  Heins.  Idem  Tarie  tentât  :  avidetfue 
petenti ,  yel  petentis ,  tel  patentis  Mictibus  oraferit  —  196.  Heins.  refingiC  :  /c(^ 
6us  usque  ferit  Tel  Ictibus  ossa  terit,  feris  Tett.  edd.  feris  Tel  feri  Ascens.  Jtrit , 
c.  f .  t.  cristam  Bembina  est  lectio.  cristœ  Têtus  erat  lectio,  ut  Tideo,  ante 
tiembam,  itaque  recte  emendaTit  Scaliger,  cum  Heinsio;  at  sit,  qua  cristœ  ci'n- 
gunt  tempora.  Itaque  rcTOcaTi.  —  197-  somni  pro  omni  haud  dubie  cum  Scali- 
gero  emendandum  ;  sicque  edd.  Fabric. ,  etiam  ante  Aldina.  Sed  totam  senten- 
tiam  Tellem  ut  viri  docti  exposuissent.  Scilicet  et  hi  très  Tenus  197.  198.  199 
insititii  et  sporii  sudt.  Voluit  ineptns  Tersificator  in  margine  explicationem  sub- 
jungere:  pastorem  unto  minus  metu  obtorpuisse,  qnod  e  somno  repente  exper- 
gefaetus  tempos  non  haberet  de  pericnlo  cogiundi.  Hoc  binis  Tcrsibas  extnlerac  : 
Et  quod  erat  tardus  somni  languore  remoto  :  Hoc  minus  impUcuit  dira  formidine 
mentem.  Adscnpsit  alius  :  ^escius  adspiciensf  tnm  tertiiu  misère  ezplcTit  Tcnum: 
fûnor  occœcaverat  artus.  Barthius  XXl,  ao  frustra  operam  ludit  in  loco  emacu- 
lando.  Heins.  Vtque  erat  haud  tardus,  somni  languore  remoto,  Nec  suus,  adspi- 
ciens,  at  OWd.  Fix  meus;  ubi  Tid.  Not.  Jo.  Schraderus  em.  Pfescius ,  ad  speciem  l 
tn  Voss.  excœcaverat.  —  199.  Son  minus....  moriem  ms.  Kœler.  implevit  Voss. 
kp.  Frisemann.  —  aoo.  cesum,  languescere  coepitroê.  Helmst.  Heins.  em.  ^ee, .,..' 
sedit,  fcil.  formido.  Tel  Qwe....  Um^escere  desut,  se.  mens.  —  aoi.  bijugis  Tett. 
edd.  amcBemb.  quatit  eqtios,  non  flagrum,  ut  snpplebat  Scaliger.  lde»«/am 


ao5 


21« 


44  P.  VIRGILII  MARONIS 

Et  piger  aurato  procedit  Vesper  ab  OEâb; 

Quum,  grege  conpulso  pastor,  duplicantibus  unibris^ 

Vadit  et  in  fessos  requiem:  dare  conparat  artiis. 

Gujus  ut  intravit  leTtor  per  oorpara  soianus, 

LaDguidaque  effoso  re^fuierant  membre  sopore; 

Effigies  ad  eum  Gulicîs  devenit,  et  illi 

Tristis  ab  eventu  cecink  coBvicia  moitié. 

Inquit  :  «  Qiiid  meritus,  ad  quae  delatus  acerbas 

Gogor  adiré  vices?  tua  dum  mihi  carior  ipsa 

Vita  fuit  vita,  rapior  per  kiania  yentifl. 

Tu  lentus  refoves  jucunda  membra  quiète, 

Ereptus  tetris  e  cladibus  :  at  mea  Manea 

Viscère  Lethaeas  cogunt  transnare  per  undas; 

i/uatiens  bijuges.  Mox  crebo  vett.  edd. ,  et  hinc,  quia  crederet?  edd.  Fabric.  erebro. 
Féliciter  Heinsiui.  Jamque  atro  b.  —  aoa.  aurata  P«Ut.  et  Voss.  Vesper  prth- 
cedit  vett.  edd.  ab  ÛEùi  conf.  ad  ▼.  4'  «upra.  ab  ara  mt.  Helmst.  Mox  ▼.  ao3 
duplicantibus  est  pro  duplicatii.  —  ao4  Noluit,  puto,  m  requiem  dicere,  ne  coo- 
funderentur  vocet  et  fieret  irrequiem.  Asceni.  et  Taubm.  jungunt  :  dare  requiem 
in  twtus.  —  ao6.  effuso  requierunt  membra  sopore.  Magii  accommodaimn  foret 
in/uso,  vid.  Obss.  ad  TibuU.  III,  4>  di.  —  ao8.  ab  eventu  c.  c.  amaro  conj.  Heins. 

—  309.  Quis  meritis  vett.  edd.,  etiam  Aldina;  unde  Scaliger  emendat:  Quis  me~ 
ritis,  inquit f  h.  quibus  mentis.  Nisi  forte  prarstat:  Quis,  inquit,  meritis.  Licen- 
tius,  adeoque  felicius,  Heins.  En,  quid,  ait,  meritus;  autquo  delatus.  Sed  Scali- 
ger  pergit  :  crut  quœ  delatus,  antique,  deferor  aliquid.  Alias,  ad  quœ  delatus,  est  : 
in  quam culpam  incidi?  dilatas  vett.,  ex  more.  Ascens.  ad  quae  mala  reservatus. 

—  a  10.  me  carior  ipso  Vita  fiât,  vita  rapior  vett.  edd.  Fertur  autem  anima  per 
aercm  ad  loca  infera.  Sic  mos  poetis.  Eorumdem  more  mox  Mânes  sunt  dii  in- 
feri,  ut  Ge.  IV,  489.  Notabile  quoque,  quod  vss.  ai 4-  ai5  trans  Letben  Cbaron 
umbras  vehit,  non  trans  Stygem.  —  an.  rapior  p.  i.  vectus  ms.  Helmst.  per  ina- 
nia  Avemi  ingeniose  Hcinsius  conjiciebat. 


207.  Sequitur  locu9y  in  qao  poe- 
ta  non  modo  luxuriaCur ,  sed  adeo 
ineptit ,  dam  fabolag  de  rébus  in- 
feris  non  tantam  molesta  copia  re- 
texic  ;  nam,  éisi  major  earum  pars 
ex  interpolatione  irrepsisse  vidcri 
débet ,  tamen  aliquas  saltem ,  at 
vrl  îllas  a  re  aliénas ,  a  poeta  pro- 
fectas  esse  probabile  est;  verum 
etiam  partes  narrantis  Umbre  Gu- 
licîs tribuit  f  qui  justis  sibi  non- 
dnm  persolutis  née  dum  loca  ea 


adterat,  sed  e  longinquo  prospexe- 
rat.  Effigies  y  h.  1.  ii<fWxof ,  umbra 
Calicis  9  ut  bene  Scaliger  monuit. 
Mox  V.  ai4  P>^  ®*  viscera  dixit 
miro  modo  ;  dum  corpus  et  cor- 
poris  umbram  cogitaret.  cecinit 
convicia  ut  ao8  doctius  quam,  /e- 
cit  f  ex  antiquo  sermone;  ut  in  XII 
Tabb.  occentare.  Sed  ab  eventu  v. 
30S  quorsum  referemus?  an,  ce* 
cinit  convicia  propter  id,  quod 
evenerat?  Nisi  magis  placet  ad  ef- 


CULEX.  45 

Praeda  Gharontis  agor.  Yiden'  ut  flagrantia  taedis  ai.'* 

Lumina  conlucent  iiife8tis4>mnia  templis; 

Obvia  Tisipbone,  serpemifaas  uodique  comta, 

£t  flammas  et  saeva  quatk  niilki  yerbera  pœnae; 

Cerberus  et  diris  flagratlatratibus  ora, 

Anguibus  bine  atque  faîne  hoirent  ciû  colla  reflexis,       aao 

Sanguineiqne  micant  ardorom  luminîs  orbes. 

Heu  !  quid  ab  officîo  dtgresêa  est  gratîa ,  quum  te 

2t5.  Videi,  VUet  et,  VUkt  ut  rett.  tàà.  Vidi  ut  mu.  nterqne  et  ^dd.  Ascent. 

ogarfX  Vide  ut  Ptftar.  et  Voss.  Video  ut  AMina.  Et  ti  Teniiii  dicendum,  alter- 

utran  probandum  est.  Narrât  eAîdi  Colex  sifoi  adennda  fuiwe  loca  iofera  :  adeo- 

qae  Vidi  ut.  VideiC  ut  alienain  ab  h.  1.  etc.  Vidiet  Heins. ,  ut  iEù.  VI  Vidi  et  cru- 

dûtes  dantem  Salmonea  paenas.  tetis  qnotfùe  éd.  Yen.  i4B6.  —  216.  Lumina  cum 

lueent  Petav.  et  Voss.  ir^tb  ms.  Kaler.  ù^hnis  Domit.  Calder. ,  qaod  miror  de- 

sertiuu  esse  a  seqnioribas  edd.  infima  templa  sont  Acherusia  tempta  Ennii.  Manet 

umefi  vel  sic  omnia  otiosa  toi.  Heins.  pro  templis  conj.  palmis,  quod  non  capio. 

Jacobs  Limina ,  nt  omnia  mfernorcfm  templorum  Umina  collaceant  tsedis.  Suspi- 

cor  Tertos  dilatâtes  esse  insertis  ex  margine  laciniis  dWersis,  et  poetam  tantum 

bec  scripsisse  :  video  fiaqrantiû  tœdis  Lumina;  Tisiphane,  Serpent&us  undi^ue 

cinctn ,  Et /lammas  et  3<eva  quatU  mihi  verbera  Pœna,  b.  Furia,  quaiit  flagraotia 

tsedis  Intnîna  (  faces  ),  et  flammas  et  verbera  (  flagella  ).  — -'aiS.  pœnœ,  pravc,  ut 

facile  in  oèulos  incurrit.  Pigna  est  Hoivs ,  Furia.  codF.  Scaliç. ,  et  sic  Tett.  edd. 

Maie  mutavic  Bembus  :  pœtue  Cerberus.  Heios.  conj.  pcenam;  non  video  quam 

bene,  vel  peinas.  —  219.  \\]\^o  flagrant.  Haud  dubie^fa^t  luit  :  Cerberus  fia- 

grat  ora  latratibus.  Dicinir  autem  flagrare,  calere,  ardere,  de  repetito  alicujus 

reî  actu  et  intenUone  operx.  TCTotatUm  quoque  flairât  video  e  ms.  Koeler.  et 

Helmst.  Scaliger  emendat  yZo^rans  ;  supplendum  erit  :  obvius  fit.  Jo.  Schrader. 

tentât  :  pandens,  aperit.  Barthius  XXI,  10  non  nisi  dura  et  contorta  affert.  At 

Heins.  eleganter  :  Ccrberea  et  d.  flagrant  l.  ora.  Ita  tamen  et  alteri  versui  me- 

dendum.  Idem  conj.  Cerberus  et  diris  acuêns  latratibus  iram  :  sed  tum  déficit  ver- 

bum.  —  230.  arent  cui  colla  vett.  edd. ,  quod  cum  Scaligero  expllcari  possit,  squa- 

lent  repexis  em.  Heins. ,  nav  et  sup.  217  serpentibus  unditfue  comta. -^'i^i.  orbes 

per  te  sunt  oculi ,  et  ii  micant  ardnrem  ktminis  sanguinei.  $cd  vett.  êdd.  $angui~ 

neunufue:  quod  melius.  Sic  orbes  ktminis  micant  sanguineumardorem.  Ms.  Helmst. 

Sanguineique  ardore  micant  jam  lumâùs  orbes.  Petav.  Sanguineague  et  orbos.  Heins. 

conj.  micant  infandum.  Jo.  Schrader.  ardentis  luminù.  —  a 92.  Sententiam  non 

satis  exploratam  babeo.  gratia  tamen  aut  beneficium  vel  benevolentia ,  aut  gratus 

beneficii  accept!  sensus  est.  Si  prius,  tum  sententia  est  nimis forte  arguta  pro  hoc 

poeta  :  Heu  quare  gratia ,  bencHHcentia  et  benevolentia  mea,  digressa  est  té  offi^ 

cio,  scil.  f,  quod  milii  «psi  d«b»bM».  Cur  mOà  ipel  dcftd,  dnoi  alium  ttrvare 

figiem  referre  9  ut  ea  tit  trisiss  ah  gmtUia  tmdis!  hùç  est»  »  Furiis 

eventu,  facM  quatientibn*  omnia  loca  eMt 

a  16.  Scahra  oralio  :  vidatne,  %î  ob*f*tL  et  infesta, 
omnia  Uminm.  ($ic  iego  )  infemis         «aa.  Heu ,  ifuid^  quare,  gratia 

tamplts  (pro ,  looif)  coUuçfnt  Jior  digrnaa ntah  officiel  quampamm 


46  p.  VIR6ILII  MAROMIS 

Bestitui  superis  leti  jam  limine  ab  ipso? 
Praemia  sunt  pietatis  ubi?  pietatis  honores 
In  yanas  abiere  vices;  et  rure  recessit 
Justitiae  prior  illa  fides;  instantia  yidi 
Alterius,  sine  respecta  mea  fata  relinquens; 
Ad  pariles  agor  eventus;  fit  pœna  merenti; 
Pœna  fit  exitium;  modo  sit  dum  grata  yoluntas! 
Existât  par  offîcium!  Feror  avia  carpens, 


125 


sSo 


studui.  Sin  altcrum  tenemiu,  qoeritur  Culex  de  pieute  et  gnu  memorû,  que 
officio  et  beneficio  accepto  non  respondec.  Aherum  hoc  meliiu  poni  arbitror^ 
tfuantopere  tu  ab  officio  antmi  yrati  digressus  es!  discesiiiti.  Taiibmannui  Oj^icùm» 
de  beneficio  accipit;  quo  sensu  reliqua,  igporo.  Ascensius  reddit  :  heu  quid  eu 
gratitndo,  digressa  ab  ofBcio  grati  animi.  —  a 23.  lumme  ab  qtso  Voss.  et  Petav. 

—  aa4-  Scaliger  recte  concinnius  pntat  :  Prœmia  ubi  pietatis?  ubi  pietatis  hono^ 
res?  In  vanas  abiere  vices.  Manifesta  imiutio  Virgiliani  Teinus  ex  pr.  .£neid.  Bic 
pietatis  honos?  etc.  m  vanas  vices  eleganter  pro,  in  vanum.  Vices  fuissent  in  te* 
tribuendo.  et  rure,  h.  e.  heu  eiiam  inter  ruricolas  abiit,  recenît,  Justitiœ  fides , 
omate  pro  justitia  :  sed  in  reddendo,  quod  dcbetur,  fides  cernitur.  cf.  Ge.  U, 
473.  474-  Maie  Aldina  et  jure  cum  Petav.  et  Voss.  ilerumque  recessit  conj.  Uelns. 

—  aa6.  Bene  cum  Jo.  Schrader.  Jacobs  emendat,  Justitia  et  prior  illa  Fides.  Mox  1. 
vici  vel  adivi  Heins.  —  aaS.  Jam  ab  his  inde  verss.  »  quae  sequuntur ,  meri  sunt  lusus 
▼ersificatorum  :  in  quibus  tamen  docti  homines  faete.fit....fit.  Scaliger  hvc  cor- 
rupta  arbitratus  emendat  :  sit  pœna  merenti:  Pœna  sit  exitium;  modo,  si cui grata 
voluntas,  Existât  par  officium.  fieiineo  sahem  illud  :  modo  sit  dum;  nisi  malis  : 
modo  dum  sit,  pro  dum  modo  sit  grata  voluntas  et  par  officium,  se.  ut  ibcmoriam 
Culicis  gratus  colat.  Poterat  tamen  et  ierri;  fit  pœna  merenti,  h.  mihi  bepe  me- 
renti; Pœna  fit  exitium;  h.  e.  et  pro  pœna,  mercede,  exitium  infligitur.  Quk  se* 
quuntur  putida  sunt.  Taceri  hic  nonnuUa  puta  :  tum  pergit  :  sit  ita  :  modo  sit 
dum  etc.  {cum g,  v.  vetc.  edd.  )  dum  modo  sit  grata  yoluntas!  dum  modo  officium 
par  beneficio  meo  existât!  habebo  hoc  prp  solatiq.  PauUo  ante  maie  interpungc- 
batur  plene  post  relinquens.  Nam  hoc  significat  :  vidi  aUerius  fiita  instantia  :  tum 
ego  mea  fata,  vitx  mese  pericplum,  relingufns,  negligens.  Sine  respectu  agor  ad 
p.  e.,  ad  eandem  mortem  pra'sentem  propcro.  Interpola toris  tanien  manum  etiam 
in  toto  loco  agnosccre  facile  est.  Forte  a  poeta  profecta  sunt  tantum  illa  :  Justitia 
et  prior  illa  Fides!  feror  avia  carpens. 


perscKisti  mihi  gratiam  debitam  ! 
Officium  est  ejus ,  qui  beneficiujii 
accepit  ;  et  digreditur  ab  officio  , 
qui  gratiam  non  sçlvit  :  more  val* 
gari  hominum. 

328.  339.  Omissis  his  daabus 
ineptie  laciniis ,  reliqua  hnnc  seo* 
sumbabent  :  versu  336,  vidi  mor- 
tem instarc  alii,  eique  subveni, 
mei  ipsius  discriminis  iaunenort 


—  sine  respectu  relinquens ,  haud 
respiciens,  haud  curans  mea  fata, 
Nanc  existât  par  officium  :  prics- 
tetur  a  te  mihi  bac,  lU  corpus 
meum  terra  condatur,  meaque 
umbra,  oU  Acberontem  adfaucva* 
gari  coacta ,  amne  trajecto  ad  se- 
des  quietas  admittatar. 
'  a3io.  Ad  loca  infera  delatus  va- 
gatiur  per  avia  lacorum  Gioune* 


CULEX.  47 

Avia  Giminerios  inter  distantia  lucos  : 
Quem  circa  tristes  densentur  in  omnia  pœnae. 
Nam  yinctus  sedet  inmanis  serpentibus  Otos, 
Devinctum  maestus  procul  adspiciens  Ephialten, 
Ck>nati  quum  sint  quondam  rescindere  mundum;  «35 

Et  Tityos,  Latona,  tuae  memor  anxius  irae, 
Inpiacabilis  ira  nimis,  jacet  alitis  esca. 
Terreor  ah  tantis  insistere,  terreor,  umbris, 

a3i.  Panim  suâviter  luec  :  avia  distantia  mter  tacot.  Unde  inf.  iSB  magis 
dwtanCM  Umina.  —  a3a.  (^itm  circa.  Eciam  faune  Tenom  ejicicadain  ccnseo. 
Alieaum  esse  argnit  importoiu  janctura  et  stroctura.  Nam  ftiem  de  Cutice 
accipiendam.  Feror  carpens  (  cursu»  Tolata  )  avia  (  loca  ),  avia  disuntia, 
inter  CûniBerios  lucos,  dum  circa  me  pœuse  tristes  densentur  m  omnia,  h. 
quaquaversum ,  undique.  Sic  enim  videtur  posuisse.  conf.  inf.  a4i*  Jaccibs 
nofter,  «fenteniur  m  agmma;  Saltem  Quo»  (  lucos  )  drca  legendum  arbitrer. 
densenUur  recte  revocatum.  Alii  dentanUw  et  pœnc,  Describit  antem  Tartamm. 
Ceterum  Scaliger  hic  iterum  plnres  versus  transponit,  nnllo  ad  poeum  et  senten-> 
liam  cum  fiructu,  me  quidem  arbitro.  Scilicet  post  a32  Qu«m  circa,  inscrit  v.  a47 
AUiue  alias  aUo  densent  super  a.  t.  ;  tum  a38  Terreor  etc.  •«->  a33.  victus  al.  ni«er- 
tus  Petav.  Mox  Othon  pessime  dederant.  Est  'ilric  satis  notus  vel  ex  Odyss.  X^ 
307.  •—  a34*  Devinctum  lego«  h.  pariter  vinctum.  Id  quoque  Asulanus  et  Bembui 
cdiderant.  Intelli^t  Aloidas  ex  JEsk.  VI,  58a.  Vulgo  :  Devictum.  Edd.  vett.  ali* 
quot  Devicius.  Ceterum  alligatos  columnc  Aloidas  et  alii  dixere;  9eà  sibi  aver- 
flos.  Hygin.  f.  aS  Qui  ad  inferos  dicuntur  hanc  peenum  pati  :  Ad  ct^mnam  aversi 
alter  ab  aUero  serpentibus  sunt  detigati.  Est  Strix  inter  c^Uumnam  sedens,  ad  quam 
tant  éeletfatà.  Postrema  corrupta  sunt,  nisi,  quod  suspicor,  ab  alia  manu  adsuu ; 
saltem  :  et  Strix  m  ctUumna  sedens.  —  a35.  Conati  quondam  quum  sint  ineendere 
Tulgg. ,  prave  ;  natnm  ex  inscendere.  eusendere  conj.  Heins.  In  promtu  erat  rescin» 
dere  e  v.  583  JEn.  VI  et  Ge.  I,  aSo.  Jam  Jo.  Schrader.  e  cod.  Voss.  protulit  in 
Emendatt.  p<  19»  id  quod  posai  :  C.  ifuum  sint  tfuondam  rescindere.  Non  igitur  recte 
positum  est  a  Frisemanno,  àucendtre  legi  in  Voss.  et  Petav.  — •  a36.  tuas....  iras 
Yett.  edd.  cum  Aid.,  quasi  sit  :  memor  iras.  —  a37.  Implacainlis  va  fumû/  per 
parenthesin  cum  exclamatione  dictum  (  De  Tityo  conf.  ibid.  595  ).  Lectio  esc 
Bembina,  et  proba.  Vett.  edd.  (  non  una,  quod  Scalig.  putabat  )  sie  efferunt  : 
/.  ira  jacet  viuus  alitis  esca.  Emendatum  in  AÎ^enss.  edd.  vun  alitis,  in  edd.  Fa* 
bric.  viua  a.  e.  M  Scalig.  inde  refingebat  :  ImplactMibus  Dans  jacet  a.  e.  Heins.  Jure 
inpacatijibris  jacet  aUtis  esca.  Viigil.  Necfibris  requies  datur  uUa  renatis.  —  a38. 


riorum ,  quos  hic  in  remotia  Orci 
paitibnt  versus  Tartan  limiiuLCol- 
locat.  In  Tarlaro  enim  scelerato- 
mm  supplicia  prospicere  debnit 
Gttlex  :  Oli  et  Ephialtae,  Aloidfr- 
ram  :  .£11.  VI,  583  ieq.  Tityi,  ibid. 
595  Tantali ,  Danaidum ,  Medeae , 
Pbilomal»  et  Procn«s  >  a5o.  Eteo- 


dis  et  Polyniçis,  a53  :  Inde  y.  aSg, 
ad  sedes  Piorum  (  ad  quas  vs.  2gS 
seq.  pervenit  )  defertur  :  sed  in  li- 
mine  campos  Lugentium  prospi* 
cit  :  ioqae  iis  heroidas  Alcestin, 
Penelopen ,  Eurydicen.  fyror  car* 
pens  9  carpo  avia. 

^38.239.  Uflic  coEgung^eada  siut 


48  p.  VIRGILfl  MARONIS 

Ad  Stygias  revocatus  aquad.  Viz  uTcimus  amni 

Restât,  nectareas  divum  qui  prodidit  escas ;  i4ii 

Gutturis  areati  reTohitus  jua  omnia  sensu. 

Quid,  saxum  procul  adverso  qui  monte  rendTat, 

Contemsisse  dolor  quem  numina  rtncit  aoerbos, 

Otia  quaerentem  frustra?  Vos  ite  pueUae, 

Ite,  quiJbus  taedas  adcendit  tristis  £rinnys  :  34$ 

Terreor  ah  tantis  Icgendam;  et  edd.  Fabric.  bene  eihibent.   Volgg.  a  tanti's. 
Sed  pewioii  poct»  versi»  wint.  —  aSp.  !i4o.  Semiun  Telim  et  hit  sobjecissentviri 
docti ,  qui ,  quantum  mtelligo,  milliM  est.  M  Sty^  r,  atfuù  Vom.  et  Petâv.  Vett. 
edd.  ad  saperiora  trahimt  inierpunctioDe  :  qaari  retrahatur  a4  Sty{»eai€«ileiy 
Vix  uttimus  amni,  wîx  proiimus  fiictus,  Coeyto  vcl  Phleçetbomi ,  qviTartarum 
ambit  :  h.  q«uni  ▼ix  ad  amaern  accenitset.  Forte  leg.  Fùe  ftUimus  munis  Bestat 
(scil.  €à)  nectmreasd.  <pii  p.  Taqtalo  eluso  la^eM  a  labm  amnit  tîx  in  imd 
fundo  ftivn snpererat.  wltimus ,  tnSma  par»,  arnne  Vim.,  unile  Heim. em.  Exiai 
eleçanter,  qaatentu  Tantalut  in  flunine  ttat,  tîk  ranaa  tui  pane  «imnens.  Per* 
git  autem  dewribere  phantasma  Tavtari,  qnem  tam^  non  adiit.  — 941.  Ant-feede 
corruptus  eai  versus,  aut,  quod  mibi  pnsbabrle  fit,  margiai  fvitadscriptot.-Certe 
sive  amnem,  tive  Tantalum  imeiligas,  nvUa  exit  sententia  connoda  :  Tantalut 
revtfiutus  m  omnia,  in  onnes  partes convertens  se,  wt  aqvan  capiet,  s&n»uartnU 
(futturiê,  prae  siii.  in  o6vMr  conj.  Jo.  Scbrader.  Vt  lattaa  sint,  andaoii»  refingam  : 
Gutture  ab  arenti  revoluHs  fiuwunis  undis,  —  -i^i.  4e  monte  Vosa.  cm  movOfi  t>o/ii«- 
tum  Heins.  —  ti^3.  Qumn  vineit  dol&r  contemsiste  Numina,  satis  jejme.  dotor  ex 
eo,  quod  deos  contcftiiit  ixion.  wnc*e  c/o&>r,  occupât,  lenet.  Potêrat  coomodins 
•verbam  poni  :  etri  per  se  non  est  imotons,  «lolorem  vinecre,  superare  animoni. 
n.  V.  acârba  ms.  Kcêfter.  acerhas  Voss.  et  Petar.  Ex  Heins.  notatitiii  r  Contemsissé 
labortfuemmtmina^mcitacvrU:. 1^10  volait,  acetb%u.  —  »44.  tiec  et  seqq.  mi» 
sere  fœdata  snoc.  Primo  vett.  edd.  omoes  ante  Benib..pro  V4u;  itP,  subUte  vei 
subliie.  Coà4.  fiblite.  Voss.  ceu  vite,  pueUœ;  tum  quœrvnifvf.,  ut  ad  Danaidas 
referamr,  A«c«ns.  Poi^.  Sab.  au.  Helttst.  et  idem  e  vett.  edd.  malebat  Scaltger  : 
Oda  quœrentes  frustra  suh  Ole  pmelUe,  Ite,  q.,  nam  oertatim  doUa  implent;  dwe 
profeoto.  lietns.  O.  qutRrentemfiwtra  sibi.  Ite,  p.  cum  hialu.  Nec  lielicius  in  boc 
loco  sanando  versata  estBartbii  opéra  lib.  XXI,  ao,  quem  adeac,  eui  pbret;  pi,- 
get  enim  transcribere  ea,  unde  nollusad  nos  fructus  iwdit.  Betineo  Bembinam 
tectionem  OfM  quarentem  frttstra,  m  adbuc  ad  Ixionem  referMur.  Verinn  appel* 
lationem  P'os  ke  prorsus  alienam  a  loco  ease  ▼i4eo..  Navrât  enim  Culez  qiase  ride» 
rit.  Forte  :  Otia  qnœrentem  fr^ustra  sibi?  quidue pueUms?  ytXfrtutm?  BeUve  pueU- 
las?  (scil.  quid  uieroorem?  ex  v.  2^2,  )  —  a/jS.  Ite;  àccipiendom  crit  :  discedite 
a  me!  ut  aversetur  GoUx  adapeetum.  Sic  fore  Aacenaitts;  satii  frigide.  Ire  ecL 
Ven.  i486.  F.  Dira;  quod  mox  per  tristis  intcxpreutnra  quum«S0et,  glossa  in 

cum  vers.  aSy.  a 58  attfetor  uitnt  cm  refugit  et  tatidem  âe€«rtur  in 

In  diversa  magis.  Errabaf  umhra  aiteram  parlera ,  ad  fllymos  cam* 

Culicis  |)er  loca  inféra  aria  et  ad  pos.  Miram  in  moduih  omnia  sont 

Hmen  Tartari  pervenerax.  Ibi  vero  corruptat  quae  ▼ideantor,  si  Tacat 

territa  monstris  eoromque  stippU*  et  |4ac«t,  in  ymtm  ketionibiis» 


CULEX.  49 

Sicut  Hymen  praefata  dédit  connubia  mortis  : 

Atque  alias  alio  densat  super  agmine  turmas; 

Inpietate  fera  vecordem  Golchida  matrem 

Anxia  soUicitis  meditantem  volnera  gnatis; 

Jam  Pandionias  miseranda  proie  puellas,  a5o 

Quarum  vox  cit  Ityn,  et  Ityn,  quod  Bistonius  Rex, 

Orbus  epops  maeret  volucris  evectus  in  auras. 

At  discordantes  Gadmeo  sanguine  fratres 

Jam  truculenta  ferunt  infestaque  volnera  corpus 

Alter  in  alterius  :  jamque  aversatus  uterque,  255 

textum  Tenit.  Forte  fuit  :  Dira  quibus  tadas  accendit  pronuba  Erinnys,  Bubjecit 
tara  alius  versificator  :  Sicut  Hymen  :  expletus  vcrsiu  mox  ab  alia  manu.  —  a46. 
Scalifjer  :  Sicui,  legit  :  sed  quae  seotentia  commodior  sic  exeat,  non  video.  Vett. 
cdd.  Sic  Hymen.  Heins.  Quis  et  Hymen.  Jo.  Scbrader.  Sœvus  H.  postfata.  1.  per 
ficta.  Forte  prœsaga  :  est  cnim  versificatoris  lacinia  ex  interpretatione  siiperioris 
versus  nata  :  accipienda  ea  iterum  de  Erinny  :  prœsaga  dcdit  connubia  mortis 
(  scil.  obtruncatis  in  tbalanio  sponsis  ),  Aique  alias  alio  dtfisal  super  agmine  tur^ 
mas  (  scil.  sponsorum  numéro  L  )  ;  cumque  his  Impietate  fera  v.  C.  matrem.  — 
a47-  densat  Bembo  debetur.  densas  vett.  edd.,  etiam  Âldina  cum  codd.  densrnt 
Scalîger,  qui  retraxit  versum  post  v.  a3a  Quemc.  tr.  Heins.  conj.  Statq ne  alias  alio 
densens.  —  348.  Tmpietaie  fera  cum  cernam  Colchida  matrem  vett.  edd.  ante  Bemb. , 
quasi  jungantur  :  Ile....  cum  cernam,  scil.  tanquam  majus  scelus.  Sed  malo  ve- 
cordrm  Colchida  matrem....  natis?  scil.  an  narrent?  ex  v.  34a.  —  349.  Anxia  vul- 
ncra  vix  placent;  saltem  :  Impia  v.  —  a5o.  Jam  P.,  se.  an  memorem?  ex  v.  2^2, 
nisi  An  P.  scribendum.  miserandas  vett.  edd.  ante  Bemb.  cum  codd.  Heins.  s. 
miseranda  sorte.  —  aSi.  Quarum  vox  tfuerida  estf  superat  quod  vett.  edd.  ante 
Bemb.  Quum  tamen  in  Bembina  lectiono  metruro  et  sententia  peccet,  refinxit  Sca- 
liger  :  Quarum  vox  guerula  est.  Saperas  quoque  B.  R.  Codd.  Petav.  et  Voss.  vox 
sit  in  çdityn.  Heinsius  apud  Burmann.  ad  Ântliol.  Lat.  p.  496  T.  I  versum  sic  con- 
Stituebat  :  Quarum  vox  cit  Ityn,  et  Ityn  quoque  B.  R.,  satis  dure.  Puto  ex  vetere 
et  Bembina  Icctione  comparata  veram  reperifi  posse  :  Quarum  vojc  Ityn  ingeminat, 
quo  Bistonius  Rex  Orbus  epops  meeret,  v.  e.  in  a.  Ad  ingeminat  adscripserat  aliquis  : 
ityn  et  Ityn.  Mox  quo  orbus  jungo,  quo  Ity  orbus  Tereus.  Q.  vox  iteratur  Itym 
quo  va».  Kœler.  Q.  vox  sit  in  itim  ms.  Helmst.  Jo.  Scbrader.  tentât  :  Q.  ifox  itcra- 
bat  Ityn;  vel,  iteratur  Ity  s.  —  353.  Cadmeo  semine  e  ms-  Petav.  praestat  légère 
i^um  Biirroanno  ad  Anthol.  Lat.  T.  1,  p.  i65.  Exhibebat  idem  cod.  Helmst.  Heins. 
conj.  Cad^neo  e  sanguine.  —  a 54-  vulnera  Bembus  intulit.  At  lumina  vett.  edd. 
cum  ipsa  Aldina ,  etiam  membrana  Contii  apud  Scalig. ,  quod  unice  verum  ;  non 
jam  pugpabant  ijnvicem,  sed  infestis  oculis  se  invicem  intuebantur  ;  aversantes 
Jam  mutuam  caedem  peructam.  Upinatur  tamen  legendum  Heins.  Jerunt  infesti 
vulnera....  sibi  jam,  vel,  jamque  et,  gratntus  uterque.  Apud  Statium  Theb.  XI, 
55o  et  sqq.  sunt  quae  ad  b.  1.  commendes.  infèctaque  lumina  Petav.  —  a55.  aver* 

q5o.  Procrin  et  Philomelam  vi-  vulnera  ioferentes.  —  a55.  Aver- 

dlet  in  Tartaro,  tam  vs.  a53  Eteo-  satus  haec  ulterius  pergit  Gule>  in 

clem    et    Polynicem    tibi    mutua  diver«as  partes. 

5.  4 


5o  P.  VIRGILII  MARONIS 

Inpia  germani  manat  quod  sanguine  dextra. 

Eheu!  mutandus  nunquam  labor.  Auferor  ultra 

In  diversa  magis  :  distantia  liroina  cemo  : 

Elysiam  tranandus  agor  delatus  ad  undam. 

Obvia  Persephone  comices  Heroidas  urguet  »6* 

Adversas  perferre  feces.  Alcestis  ab  omni 

Inviolata  vacat  cura,  quod  saeva  mariti 

Ipsa  suis  fetis  Admeti  fata  morata  est. 

4alus  haud  dubie  recte  Bembus  ediderat,  ut  mirer  advenalus  itemm  relictnm 
ease;  nin  meliiu  aversatur,  quod  in  Vom.  est:  qaodqae  Oudendorp.  «d  Jul. 
Obs.  c.  1 18  e  mu.  affert;  at  in  Peuv.  «tversatus.  —  257.  Heu!  heu!  vetl.  edd.  » 
quod  ex  viroram  doctorum  opinione  praesut;  tum  diitingno  pott  labor.  jtttferor 
ultra  In  d.  magis.  Nam  tuperiora  illa  adhuc  ad  Efteoclem  et  Polynicem  refero. 
£rumna  eorum  aeterna!  Miro  ausu  versas  hoi  très  957.  a 58.  259  rejicit  Scaliger 
infra  post  ▼.  38a.  383,  nbi  TÎde  Var.  Lect.  —  258.  numùia  distantia  Telim  expU» 
c«t  mihi  aliquis.  Edd.  vett.  lumina,  quod  de  Elytiorum  ckIo  puro  ac  sereno  ao 
cipi  potett;  sed  limina  praestant.  Margo  éd.  Ven.  .np.  Scotum  et  Ed.  Fabric.  flu- 
mina,  quod  etiam  meliut.  distantia  lùnine  certo  refinxit  Scaliger.  nomma  PetaT.  ; 
forte  jungénda  :  In  diversa  :  magis  distantia  ;  cf.  sup.  23 1.  —  259.  Primum  £//- 
siam  undam  noodum  legi.  Tum  tranandus  quod  monttram  orationis  est  !  Elysium 
legebat  Bartb.  XXI,  ao.Diyinabat  Jo.  Schrader.  Eridanus  tranandus  (  JEn.  VI, 659  ). 
Obelo  transfigendut  et  hic  venus  ex  mai^ine  iUatus,  et  ex  t.  ai4  confictus.— » 
a6o.  Persephone.  Restituit  Bembus.  Edd.  vett.  Tisiphone ,  cui  in  loris  Elysiis  nul- 
lus  locus.  —  261.  Adaertum  edd.  vett.,  nonnulUe  etiam  prœferre:  ut  et  Heins. 
corrigit;  modo  sensum  prodidisset.  Idem  conj.  perferre  vues.  Jo.  Schrader. 
acies.  Obscura  est  sententia;  videtur  perferre  faces  adversas  dictum  de  amoriboa 
infaustis  (  nam  curœ  miseras  non  ipsa  in  morte  relûnquunl),  ut  nunc  Lugenles cam- 
pas describat.  vid.  JEn.  VI,  44o  s^4-  Beliqua  umen  de  Elysiis  campis  agunt.  — 
263.  Ipsa  suisjatis  A.  fata  m.  Est  lectio  Bemb.  Nec  facile  quisquam  subodoretur 
Titium,nisi  vett.  edd.  et  codd.  inspexcrit,  in  quibus  :  Hic  tUcedonias,  Ascens. 
Hk  Calcedonias  Admeti  cura  morata  est.  Ascensius  quidem  post  Domitium  Mega- 
renses  interpretatur,  quorum  Chalcedon  colonia  fuit,  et  ad  Scyllam  Nisi  refert  : 
quod  fieri  non  potest:  In  Calcedoniis  Fabric.  edidit  ex  Aldina,  quod  et  àps. 
Koeler.  legebat  cum  ms.  Helmst.  Petav.  Voss.  :  iidem  cura.  Alcyonen ,  pietaiis  in 
maritum ,  Ceycem ,  exemplum,  facile  quis  in  animum  revocet  :  idque  fecit  Sca- 
liger, qui,  postquam  in  ChalcedonOs  mulieribns  argutatus  erat,  sine  dubio  le- 
gendum  ait  :  IsUtk  Alcyonas  Admeti  cura  morata  est;  ut  Alcyonas  plurali  numéro 

aSy.  Eheu  mutandus  nunquam  yideat  Culex  Heroidas  a  Proser- 

labor,  de  pœna  nunquam  finem  pina  coactas  ferre  nuptias  infau- 

habente.  stas  :  ex  bis  memorat  Alcestin  pro 

a57 394*  Nunc   Umbra  ad  marito  Admeto  mortem  oppeten- 

Elysios   campes  tendens   campes  tem',  Penelopen  a  procis  infesta- 

Lugentium  pro^picit  ;  si  recte  sa-  tam  ,  et  Eurydicen   ab  Orpheo  j 

lebrosos  versus  interpréter  :  ut  an-  jam  in  vitam  quum  revocataesset^ 

lequam  ad  Elysium  pervenisset ,  itarau  in  Orcom  retractam. 


CULEX.  5x 

Ecce^  Ithaci  conjuz,  semper  decus,  Icariotis 
Femineum  incorrupta  decu8;  manet  et  procul  illa  a64 

Turba  ferox  juvenum  telis  confixa  procorum. 
Quin  misera  Eurydice  tanto  maerore  recesKit, 
Pœnaque  respectas  et  nunc  manet,  Orpheus,  in  te. 
Audax  iile  quidem,  qui  mitem  Cerberon  unquam 
Credidit,  aut  ulli  Ditis  placabile  numen;  270 

Nec  timuit  Phlegethonta  furentem  ardentibus  undis, 
Nec  maesta  obtentu  diro  et  ferrugine  régna, 
Defossasque.domos,  ac  Tartara  nocte  cruenta 

pro  ceterii  dixerit,  <{iMe  fiiniliter  et  luctu  de  morte  meritomm  perierant.  Ipte 
exponit  :  itupaerunt  Alcyoaes  (  talteM  Alcyonœ  )  exemplam  simile  Alcettidis  in 
maritiun  ;  «cd  ett  duriMÛnc  rente  vertiu  per  se  ;  tnm  cam  cetcris  parum  cofaae- 
ret  ;  Bembina  Tero  lec«ioDe  ad  tenaum  expleodum  carere  plane  neqmmiu.  Sas- 
picor  itaque  adscriptum  fuisse  a  viro  docto  in  margjne  exemplaris  aliud  exem» 
plma  Ceycis  eC  Alcyones;  qnod  alias  libnrias  intexait  verbis  poète,  quibas 
accommodarant  emblema  alii.  —  a64>  Icariotis  recte  Bcmb.  ;  est  enim  Pénélope 
Icarii  f.  Vett.  edd.  una  Charontâs.  Oomicius  legerat  icatwntis.  Non  redolet  versas 
doctum  adeo  poetani  ;  nanifestum  tamen  fit ,  semper  decus  esse  aut  corruptom 
aot  adnodam  jejunom ,  mnlto  magis ,  «piiui  iteretur  versa  sequ.  Nisi  latet  epi-> 
tbeton,  V.  c.  Ecce  Itkaci  cùttfux  Laertiadœ  Icariotis.  Interpolatooi  enrt  in  ms. 
llelflist.  semper  decus  eniiet  mis.  -^  365.  Femineum  concepta  d.  vett.  edd.  ante 
Bembnm,  eûam  Aldina,  cnm  oodd.,  quod  Scaliger  verum  esse  ait,  esse  entm 
arrhaisniaoi  :  eoneepta  decus ,  nec  tamen  addit,  quo  sensu.  iUa  ubiqae  video  post 
procul;  ut  mirer  Hlam  viros  doctos  maiaisse.  Interpunctionem  motavi ,  qoK  erat  : 
decus  manet,  et  pr.  Versus  autem  bic  et  sequens  non  ad  Cupidinia  tela,  quo 
maie  référant  Interpp.,  sed  ad  4ssBdemk  respicium  procoram  ab  Ulysse  factam.  -^ 
367.  Totusliic  de  Orpbeo,  quisequilur,  locus  novum  facit  episodium;  quod  a 
primo  carminis  auctore  profectum  esse  vix  potest.  Vides  ubique  cumulau  tenta- 
mina  versilicatoris  refingendi  et  variandi  studio  occupati.  Quin  h.  1.  transituu 
oraiionis  faccre  débet.  Forte  fuit  En  m..  Ai  m.  Voss.  Quid  m. ,  ut  2^2.  tanto  m. 
non  satis  intelligo,  quid  sibi  velii.  f.  tacito  mœrore.  Jacobs  conj.  inonda  m., 
voce  Virgiliana.  Porro  Bartii.  XXI,  ao  conjiciebat  ricesti  pro  recessisti. —  268. 
Versum,  ut  nunc  est,  viz  expédias,  etîamsi  Orpheus ^ro  Orpheu  accipias.  Orpheoi 
alii ,  ut  secundus  casus  stt.  An  pocta  significare  volait  :  Eor^'dicen  esse  in  Elysio, 
Orphenm  vero  sejunctam  ab  ea  poniri,  quod  eam  respexît.  Scaliger  emendavit  : 
Pœnaque  respectus  et  nune  in  te  manet,  Orpheu.  Heins.  ingeniose  :  Poneque  retm 
pcctans  et  nunc  manet  Orpkea  sérum,  et  ablegat  ad  Voss.  Anal.  II,  9.  Mec  umen 
ipsa  respectabat,  verum  Orpbeus.  —  270.  ille  edd.  veu.,  et  371  furens  vitiose, 
ctiam  Aldioa  cum  codd.;  iidem  hmud  HUf  et  unda.  —  372.  obtentu  Ditis  f.  codd. 
et  vett.  edd. ,  quod  Asceos.  reddit  :  in  possessiooe  Ditis.  (Atentu  diro  etf.  a  Bembo 
est;  ut  sit  obtentus  caligo,  quae  obtenditur.  Scaliger  antiquam  scripturam  ita  re- 
fingit  :  obtenta  Ditis  ferrugine  :  Ditis  tenebris  obtentis.  Aldina  exhibet  :  Nec  mœsia 
oijtcntum  Ditis  ferrugine  rrgnum;  ex  emendatione,  ut  jndicare  licec,  viri  docti 
non  ioscita.  d^CuiCac  corr.  Heins.  «^373.  Scaliger  in  membr.  Contiana  reperiebat  : 
NffMSas  (  m  in  Hebnst.  ms.  NetfiÊtasq. ,  in  Voss.  Necf.  erat  )  »  et  reeordabativ 

4- 


52  p.  VIRGILII  MARONIS 

Obsita,  nec  faciles  Ditis  sine  judice  sedes, 

Judice ,  qui  vitae  post  mortem  yindicat  acta.  275 

Sed  fortuna  yalens  audacem  fecerat  Orphea. 

Jam  rapidi  steterant  amnes,  et  turba  ferarum 

Blanda  voce  sequax  regionem  insederat  Orpbei; 

Jamque  imam  viridi  radicem  moverat  alte 

Quercus  bumo ,  steterantque  amnes ,  silvaeque  sonorae   280 

Sponte  sua  cantus  rapiebant  cortice  amara. 

antique  tocû  apad  Festum  ;  Cnejbsum  pro  obscuro  :  ex  Kfipetç,  lu  vero  prima 
vix  producta  esset.  Defbssœ  domus  haud  dubie  déganter  pro  locis  sobterraneit. 
Sic  Defbssos  specus  Ge.  U,  876  Tidimus.  Depressasque  conj.  Jacobs.,  b.  domos 
profundas,  <{aa  voce  delectantur  poetae.  Porro  ad  T.  vitium  éd.  Taubm.,  nil 
amplios.  Tartara  nocte  obsita  :  bene  ;  sed  nocte  cruenta?  an  ûmpl.  pro  horrenda  ? 
Sic  et  Jul.  Sab.  accipit,  ut  ait,  saeva.  Nisi  aliod  olim  fuit  epitbeton  :  nociB  Ire- 
mendoy  nocte  silenti.  —  374-  nec  faciles  :  ad  quat  non  facilis  aditaa,  qiue  non  ad- 
mittunt  aliquem,  niii  judicium  sabierit.  JEa.  VI, 4^1  Ifec  vero  ha  sine  sorte  datœ^ 
sine  judice,  sedes.  Scaliçer  maluit  tamen  :  nec  faciles  DicUeo  judice  sedes;h.  Minoe, 
docte;  scitjudicis  uma  D.cfAi  Statius  Ylll,  loa.  — -  275.  indicat  yett.  edd.  judi- 
cat  Tet.  cod.  Scaligeri,  et  tic  edd.  Verum  e  Bembi  codice  vindicat  eodem  sensu 
doctius  positum ,  respectu  suppliciorum  simul  babito  infligendorum  ex  sententia 
lata.  —  276.  Sed  f  jauens  em.  Heins.  Edd.  Aid.  et  bine  Ge.  Fabric.  cum  ms. 
Kœler.  et  Uebnst.  et  Petav.  ac  Voss.  audacem  fecerat ,  ante  Jam  r.  —  278.  m<i> 
derat  Petav.  et  Voss.  Reliqua  versus  verba  non  satis  docta  sunt  :  regionem  multo 
minus  expeciabas.  —  279.  unam  vett.  edd.  pro  ânam ,  ut  saepe  alias,  viridis  ms. 
Kœler.  Jam  vox  una  viri  Euridicem  mcverat  ms.  Helmst.  —  380.  fue  a  Bembo 
illatum  post  steterant  in  vett.  edd. ,  ettam  Aldina ,  non  maie  abest.  Sed  omnino 
interpolatio  in  b.  1.  grassata  est.  steterant  amnes  jam  prsecesscrat  v.  277.  Heins. 
conj.  sequiturtfue  cornes;  tum  sonoros  mavult.  —  381.  c.  avara  Petav.  et  Voss. 

376.  Fortuna  audacem  fecerat  ille  fuit  (nam  totum  episodium  de 

Orpkea,  scil.  quod  tantam  cantus  Orpheo  ab  alio,  sed  docto,  ho- 

siii  vim  in  aliis  rébus  alio  tempère  mine    profeciam   videtnr),    cum 

jam  saepe  antea  expertus  fuerat,  Ovidio  et  aliis,  quod  vim  cantus 

qns  mox  enumerantur  :  hoc  tan-  Orphici  in  arbores  nimis   dilute 

quam  successu  elatus  ille  audebat  dcscripsit.  Recte  vêtus  poesis  ar- 

nunc  adiré  loca  infera.  Fortuna  bores  carminé  motas  et  delinitas 

valens  :  simpl.  ornans  epitbeton  ;  dicere  potuit.  Sed  ineptum  erat , 

plerumque   alias  fortuna  potens.  huic  phantasmati  immorari  et  ip- 

—  277.  278.  rey ïonem,  locum,  in  sam  motus   rationem    describere 

quo  Orplieus  canens  cithara  eon«  velle.  Quercus  radicitus  evulsa  ad 

sederal ,  turba  ferarum  ,  sequax  vatem  accedere  debuit  secundnm 

blanda  voce^  propter  Llandam  vo-  poetam  nostrum.  Mox  redit  ad  eas- 

cem  Orphei ,  jam  alias  sxpe  suavi  dem  v.  aSo.  281.  silvœ  sonorœ  (or- 

rantu  allerta ,  insederat,  —  279.  nat  h.  1.  epitbeton  pr»prium  arbo- 

«&o.  Hic  peccavit  poeia,  quisquis  ram  vento  strepentium)  rapiebant 


CULEX. 

Labentes  bijuges  etiam  per  sidéra  Luna 
Pressit  equos;  et  tu  currentes,  menstrua  virgo, 
Auditura  lyram  tenuisti  nocte  relicta. 
Haec  eadem  potuit  Ditis  te  vincere  conjux, 
Eurydicenque  ultro  ducendam  reddere  :  non  fas 
Non  erat  in  vitam  divae  exorabile  numen. 
Illa  quidem,  nimium  Mânes  experta  severos, 
Praeceptum  signabat  iter;  nec  rettulit  intus 
Lumina,  nec  divae  conrupit  munera  lingua. 


5Î 


385 


390 


Heins.  f.  vertice  firono.  —  a8a.  Albentes  tenut  Jo.  Schrader.  Sed  yenificator  dizit 
habi  per  sidéra.  Luna  Voss.  et  Petay.  —  a84-  nocte  relecta  conj.  MariLland.  ad 
Statium  p.  a83.  —  286.  287.  Non  fas.  Non  erat  m  vitam  Diuœ  exorabite  Numen 
Bembina  lectio  :  in  qua  non  constat  Tcrboram  sententia.  Vêtus  lectio  erat:  Non 
erat  m  vitam  divœ.  Tel  diue,  et  in  Aldina  dine,  exorabile  mortis  :  quod  et  Petay. 
habet.  Arripuit  Scaliger.  dirœ  e.  nuvtis,  nec  expedito  tamen  satis  sensu.  Videtur 
Tolui^e'dîcere  :  nec  tamen  fas  erat,  nec  édvm  numen  exorabile,  ut  et  m  vitam 
redderet  Eurydicen  reducendam ;naim.  legem  adjecit,  qua  frustraretur  promissum 
suum.  edd.  Ascens.  nom  fas  Non  erat  ùwitam,  nec  dioœ  exorabile  mortis.  Acute 
Heins.  viro  pro  ultro.  Post  omnia  tamen  hsec  yss.  386,  7.  pro  alienis  babeo.  — 
389.  390.  inter  Lùnina  vett.  edd. ,  et  mox  iterum  :  nec  d.  c.  Umina.  Etiam  Scali- 
ger cmrupit  Umina  profert  e  membr.  Contiana  et  praefert  :  yetuerat  enim ,  inquic, 
Proserpina  loqui  intra  limina  et  respicere.  Bembinam  tamen  lectionem  deserere 
ndiim  :  munus  Proserpinœ  erat  yenia  data  relinquendi  loc^  infera  ;  reditus  in  yi- 
tam.  lUa  non  corrupit  munus,  non  irritum  reddidit,  linepM,  loquendo.  Ms.  Kœler. 
prorfus  cormpte  :  Lumina,  qua  diva  nec  rupit  imagine  Unguam.  Ms.  Helmst.  nec 


cantus ,  avide  andiebant ,  arripie- 
bant ,  idque  ornayit  adjecto  :  cor- 
ttce  ;  ut  alias  auribus  rapimus  can- 
tum  :  800U8  autem  per  corticem 
penetrabat.  —  28  a.  Etiam  Luna 
répressif  bigas  per  caelum  invec- 
tas  :  cursum  inhibait.  Bigœ  nunc 
equorum  sunt,  alias  taurorum.  Pa- 
rum  suaviter  mox  eandem  alloqui- 
tur  :  et  tu ,  menstrua  virgo ,  propter 
vices  iuns  menstmas,  ut  audires 
lyram ,  tenuisti  currentes  equos , 
nocte  relictay  cursn ,  quo  noctem 
efficit,  régit.  —  a85....  387.  Hœc 
eadem  lyra,  o  conjux  Ditis,  potuit 
te  vincere,  ut  redderes  Eurydicen. 
hœc  'potuit  reddere  ,  solito  poetis 
more ,  efficere ,  ut  redderetur.  c/k^ 


cendanif  reducendam  in  vitam  ;  re- 
liqua  sunt  scabra. 

a 88.  Eurydice  quidem,  severum 
et  strictum  jus  inferorum  deorum 
jam  experta,  iter  praescripto  modo 
faciebat,  neque,  utijussi  erant, 
respexit  neque  verbum  elocuta  est. 
Ingeniosc  sic  poeta  non  modo  Or- 
pheo  interdictum,  ne  retrospice- 
ret,  verum  et  novam  legem  Eury- 
dicae  datam  memorat,  qua  nostros 
poetas  nondum  uti  vidi  :  ut  nec  illa 
silentium  voce  rumperet  :  quz  les 
longe  duri.ssima  fuit  ^  utpote  femi- 
nœ  dicta.  Fuit  tamen  illa  niagis 
compos  liugus  ,  quam  maritus 
amoris.  Prwceptum  signabat  iter, 
^icilicet  vestigiitt  imprcssis. 


54  P.  VIRGILII  MARONIS 

Sed  tu  cnidelis,  crudelis  ta  magis,  Orpheu, 

Oscula  cara  petens  nipisti  jussa  deorum. 

Dignus  amor  y enia ,  parvum  si  Tartara  nossent 

Peccatum  ignovisse.  Sed  et  vos  sede  piorum, 

Vos  manet  Heroum  contra  manus  :  hic  et  uterque  395 

iEacides  :  Peleus  namque,  et  Telamonia  rirtus 

Per  secura  patris  Isetantur  numina ,  quorum 

Gonnubiis  Venus  et  Virtus  injunxit  honorem. 

Hune  rapuit  serva  :  ast  illum  Nereis  amayit. 

rupit  munere  Unguam.  —  2g3.  294.  Bembioa  lectio.  Edd.  vett. ,  etiam  Aldina  » 
gratum  si  Tartara  nossent.  Peccatum  meminisse  grave,  et  vos  s.,  sic  et  PeUT.  et 
Toss. ,  nisi  quod  possfnt,  Antiqua  et  est.  vos  s.  Scaiiger  veteram  lectionem  prac- 
fert  et  interpungit  :  gratum  si  T.  nossent  Peccatum  memiiusse.  Graine  :  at  vos  ;  »en- 
sum  tamen  non  satis  ad  liquidum  perducit ,  mox  autem  emendat  :  Peaiatunt  mi~ 
nus  esse.  Atqui  iniquum  est  deserere  meliora,  quz  libri  dant,  quaeque  hausta 
esse  ex  Ge.  IV,  4^9  inanifestum  est  :  Ignoscenda  qw'dem ,  scirent  si  ignoscere  Moues. 
Si  quid  e  yet.  lect.  serrare  plaret,  esto  illud  :  Grave.  At  vos,  ut  sit  :  Grave  qui- 
dem  est  hoc.  At  contra,  ex  adverso,  a  Caropis  lugentibus,  habitat,  in  piorum 
sede,  heroum  contuberniuin.  Sensum  teneo;  verba  tamen  sunt  aspera  ac  dura. 
Sahem  dclcbo  vos  altero  loco,  ut  sit:  Sed  et  me  sede  piorum  manet  h.  heroum 
manus,  contra  vos,  ex  adverso,  m  sede  piorum.  manet  me,  adeunda  mihi  est. 
Nam  de  bis  nunc  sequitur  locus.  Mox  in  fine  priorum  maie  recensio  Heins.  et 
Burm.  cum  vett.  edd.  Sic  %xipe  priorum  et  piorum  permutantur.  sedem  piorum  quîs 
nescit!  contra  est  èévTdt.  Majorera  interpunctionem  apposui  ante  Std  et  vos.  -— 
296.  Peleusque  una  et  T.  Hcins.  conj.  Saliem  maliro  sine  copula  :  Peleus  una  et  T. 
nam  hi  sunt  /Ëacidae.  —  297.  Yett.  edd.  locantur,  et  locitantur.  A  qua  lectione 
discessnm  esse  videtur,  quod  transpostias  esse  voces  non  videbant  viri  docti  : 
per  patris  secura  locantur  n.  Sic  totus  locus  sic  piocedebat  :  Hic  et  uterguc  jEaci- 
des,  Peleus  nempe  et  T.  virtus ,  Per  patris  secura  locantur  numina.  Ut  sit  :  namque 
bic  locantur,  rollocati  sunt,  (  etsi  satis  tenue  hoc  est)  uterque  acides,  patris 
numina  ad  Jovem,  patrem  iEaci,  ayum  Pelei  et  Telamonis,  erunt  referenda.  Sca- 
liger  emendavit  :  munia ,  id  est,  prxfecturam  iEai-i,  quam  obiinet  ille  apud  infe- 
ros.  mummikin  Aldina  expressum  video.  Tamen  vel  sic  secura  parum  placet  ;  erunt  : 
perpétua,  aetcma.  Saltero  prarstabat  scribere:  Peleus....  virtus  Lœtatur  stcura, 
patris  per  numina.  —  298.  C.  genus  et  v.  Jo.  Scbrader.  emendat,  vere  arbitror.— 
299.  Hune  rapuit feritas  :  vêtus  erat  lectio;  manifeste  corrupta.  De  nuptiis  Pelei 
et  Telamonis  a^ptur;  aheri  Virtus,  alteri  Venus,  eas  adstruxerat;  ille  Thetidem 
duxerat,bic  Glancen,  Peribœam,  et  Hesionen  :  quaro  Troja  capta  ab  Hercule 
accepit  et  abduxit.  Potiiit  adeo  ille  ipse  dici  rapuissc  Hesionen  :  Hic  rapit  Hesio^ 
nen;  at  alterum  amat  dea.  At  :  Hune  rapuit  serva  :  ast;  Bcmbina  lectio,  digna  uti- 

2()4*  Nonc  ipsum  Elysium  adit  net  v.  296  sincerum  est ,  débet  ex« 

Culex,  et  recensum  heroum  facit,  pectaudum  esse,  ut  et  heroinae 

ea  loca  incolentium ,  primo,  Grx-  aliquando  in  Ëlysitim  cum  Heroi* 

cornm,  tum  Trojanorum.  Si  ma^  bus  admittantnr. 


CDLEX. 

Assidet  hac  javenis,  sociat  quem  gloria,  fortis, 
Acer,  inexcussus,  referens  a  navibus  ignés 
Argolicis  Phrygio8  torva  feritate  repulsos. 
O  quis  non  référât  talis  divortia  belli , 
Quae  Trojae  yidere  viri,  videreque  Graiii 
Teucria  quum  magno  manaret  sanguine  tellus, 
£t  Simois,  Xanthique  liquor;  Sigeaque  praeter 


55 

3oo 


SoS 


^ue  quain  amplectamur  :  qoidni  enim  Hetîone  bello  capta  minus  serva  dici  potutt, 
qaam  TecmetM  Ajacia?  «t  bcne  opposite  sunt  Nereis  et  serva  :  diyersa  at  sit  Te* 
lanioiiis  et  Peiei  fortuna.  Maluit  tamen  Scaliger  retrahere  priatinoiD  :  H.  r.  feri» 
tas,  m  tit  TÎrtQS,  «vo^ia  Homerica.  H.  r.ferrum  ms.  Helmit.  Petay.  et  \ou.Jerit, 
ast  Hune  nxfnt  Hesione  sobstituit  Heins.  Pari  jare  substituas  :  Hiinn  crjpU  PerSbœa  ; 
illum  N.  ;  et  hoc  snbstituit  quoque  Jo.  Scbrader.  Emendatt.  p.  2^  Hune  rapuU 
PerAaa;  estque  illud  propius  ad  literarum  ductum  in  codd.  ->-  3oo.  Ajacem 
nemora'i  manifestum  est.  Achilles  nou  sequitur  nisi  ▼.  3ao.  ^.  ac  j.  vett.  edd. , 
Aidina  quoque,  et  tociat  le  gloria  sortis,  et  Ascens.  ac  j.  sociatœ  gioria  sortis; 
quod  Scaliger  probavit,  ut  esset  :  assidet  hncjuvenis,  sociatœ  gloria  sortis ,  A  lier, 
ut  sit,  puto ,  sors  sociata,  consessus  heroum  in  Elysiis  modo  memoratus.  Ita  ta- 
men melius  procederet  sententia ,  si  legeretur  :  Assidet  hisjuvcnum  sociata  gloria 
sortis:  AUer,  se.  Ajai,  h.  assidet  par  juvenum  arquali  fama;  ut  sit:  gloria  juve- 
num,  juyenes  gloriosi,  gloria  cumulati.  Barthius  XXI  j  ao  malebat  :  Assidet  at 
juvenis,  sociat  «furm  gloria  sorti,  sociat  guem  PetaT.  quoque,  et  sortis  idem  cum 
Thuan.  Heins.  emend.  Assidet  hune  juvenis  sociatœ  gloria  sortis.  Ita  tamen  sociata 
sors  cum  Peleo  etTelamone  rix  esse  potest.  —  3oi.  3o3.  ùtexcussus  etiam  e  Bem- 
bino  codice;  accipio,  ut  sit  imperterritus,  qui  mentis  sutu  non  excutitur.  Vett. 
edd.  Aller  in  excessum.  Aidina  :  m  excelsum ,  et  Scaliçeri  dus  membranse  :  AUer 
in  excissum  (  hoc  etiam  in  PetaT.  et  Voss.  )  et  m  excidium ,  quod  et  in  ms.  Uehnst. 
crat:  unde  ille  fecit  :  in  excursu  r.  Heins.  cooj.  inexustis  nauibus.  rcfertns  repulsos 
Mtpro  repellens  incendia  a  Trojanis  illaca  classi.  Iliad.  /u  sqq.  Phrjrgios....  repul" 
sus  edd.  Fabric.  P.  turba  fremitante  r.  ms.  Helmst. ,  intcrpolate.  turba  feritate 
refulsoê  PeUT.  et  Voss.  —  3o3.  O  quisnam  ms.  Hebnst.  tali  dcvortia  bellis  Petay. 
et  Voss.  —  3o4.  Trcjœ  viri:  saltem  Troes,  aut  potius:  Qua:  Trocs  videre,  viri 
videreque  Graii.  Sic  Graii  viri  apud  Ovidium.  Heins.  Troes  jèri  Tel  Trojœ  subitre 
viri.  —  3o5.  magno....  sanguine;  non  dubito  fuisse,  multo.  Est  enim  baec  perpétua 
muutio  ex  primis  statim  TibulU  versibus  nou.  Vidit  quoque  Jo.  Schfader.  et  late 
illustrât  Emendatt.  pag.   ai.  — 3o6.  Sigea,  non  Sig<Ba.  Est  tô  2iytioy.  propttr 


3o3.  divortia  beili  ;  quod  in  ter 
diyerflos  duo  populos  ^eritur,  qun- 
si  ad  duo  divertitur  :  ut  divortia 
viarum ,  aquarum  ;  et  ex  altéra 
parte  similiter,  jurgia  belli  ^  dis» 
cardia  pugnœ^  dici  soient.  Elegans 
translatio,  quam  nescio  num  aliun- 
de  acceperit  poeta.  Mox  3o4  facit 
iterum  in  digressione  novam  di- 
gressionem  de  bcllo  Trojano  poe- 


ta :  nisi  tota  hspc  lacinia  cum  tôt 
al  lis  assuta  est  ab  alio.  Gogitan- 
dum  autem  de  rttX^pMxla  Iliad.  N. 
in  qua  Âjaz  Telamonius  ignem  a 
classe  propulsavit  107  seq.  Tum 
alter  ^acides ,  Ters.  3aa  Achilles, 
Hectorem  interemit. 

3o6.  Sigeaque  prœter ,  an  te,  /i- 
tora  quum  videre  supplc  ex  vs.  3o4 
Troes  (pro  Trojae)  t^irt  et  Graii. 


56  P.  VIRGILII  MARONIS 

Litora  quum  Troas,  saevi  ducîs  Hectoris  ira, 

Yidere  in  dassis  inimica  mente  Pelasgas 

Volnera,  tela,  neces,  ignis  inferre  paratos. 

Ipsa  jugis  namque  Ida,  potens  feritatis,  et  ipsa  3io 

iEqua  faces  alcrix  cupidis  praebebat  alumnis, 

Omnis  ut  in  cineres  Rhœtei  litoris  ora 

Classibus  ambustis  flamma  8uperante  daretur. 

Hinc  erat  oppositus  contra  Telamonius  héros, 

Objectoque  dabat  clipeo  certamina;  et  illinc  3i5 

Hector  erat,  Trojae  summum  decus  :  acer  uterque, 

malcbat  Hcins.  et  Jo.  Schrader.  Emendatt.  p.  37.  Interpanctionem  mutavi  :  quum 
€a  esset  :  X.  Uquor,  Sigecujue prœter  Litora:  quum.  —  807.  SoS.quum  TVoi'Ssœvt 
vos  Hectoris  ira  Bembina  erat  lectio,  ut  sit  :  quum  videre  (scil.  homiors)  \>os,  o 
Trœs  :  paratos  inferre  etc. ,  quod  ingratum  c»t.  Vett.  cdd.  quum  Troas  sœvi  vos 
Hcctcris  ira  Viderity  et  ms.  Helmst.  Fidit,  c<(  Voss.  et  Pelay.  autem  Fidit  in  cl.  )  : 
lieutrum  salis  cominode.  Licet  Troas  tencre  et  suspicari  in  vos  latere  actos:  Si" 
gcaque  propter  Litora  quum  Troas  soevi  actos  Hectoris  ira  Videre  ;  ut  ipsa  litora 
viderim.  Âlioqui  debebat  vidt'rel  sequi  :  excidit  forte  hoc  ad  iinem  versus,  v.  c. 
hune  in  modum  :  quum  Troas  sœvi  Hectoris  ira  videret  Fortiter  in  classes....  inferre 
paratos f  aut,  quod  ms.  Helmst.  habet,  parantes.  Hectoris  ira,  /uItoc  Exropoc, 
pro  Hectore.  Sed  Scaligerum  hoc  eo  ducebat,  ut  vis  Hectoris  mallet,  et,  reliqua 
accoromodaret  :  quum  Troas  saivi  vis  Hectoris  ire  Viderit  m  cl.  In  éd.  Yen.  i484 
vox  Hectoris  erat  vitium.  Ecce  tamcn  protulit  Jô.  Schrader.  Emendatt.  p.  37  e 
Cod.  Vossiano,  quod  totam  litem  tollat  ;  esse  eniro  in  eo  diserte  scripturo  :  Troas 
sœvi  ducis  Hectoris  ira.  Verum  adeo  esse  non  potest,  quod  apud  Frieseraannum 
est,  in  Voss.  et  Petav.  legi  sœvi  dos.  At  Troas  jam  in  edd.  Tett.  et  in  Petav.  visi- 
tur.  Pelasgas  vid.  ad  JEn.  1,  6^4  ^ot.  —  3io....  3i4-  Quatuor  hi  versus,  forte 
etiam  scquentes»  a  deterioris  notae  Versificatore  inserti  videntur.  —  3lo.  Ipsa 
inagis  edd.  vett.  Ipsa  vagis  Aid.  cum  Petav.  et  Voss.  in  fine  et  ipso  éd.  Yen.  -~ 
3i  1.  Ida  faces  Aid.  cum  ms.  Rœler.  Datque  faces  edd,  vett.  Daquef.  PetaV.  Unde 
Scaliger  refingebat  :  Ipsa  magis  namque  1.  p.  f.  et  ipsa  Acta  vel  Dicta  faces.  Dicta 
ita,  AUfniy  mons  erit;  acta;  àxt»,  ut  /En.  Y,  6i3.  Mire  autem  et  insolenter  dic- 
tum  :  Ida  potens  ferilatis ,  pro,  ferarum  potens,  nt/AUTifet  ^fSy  alîi  dixere.  Sca- 
liger etiam  multo  durius^èran/m  arborum  altricem  exponit.  Heins.  non  emendat , 
sed  substituit  :  Ipsa  jugis  namque  Ida  parcns  (  vel  patens,  quod  Petav.  et  Yoss. 
habent  )  vemantibus  (  vel ,  frondentibus  )  ipsa  Ida  faces  altrix  c.  p.  a.  «  Meurs. 
*  Exerc.  Crit.  P.  II,  p.  io3  Ata  parens  :  nam  Ata  collis,  in  quo  sita  Troja.  Apol- 
«  lod.  III  et  Lycophr. ,  ubi  idem  Meurs,  videndus.  »  Maie  vero  Meursius.  Nam 
Âtps  collis  est  :  vid.  Apollod.  p.  a4.5  et  Not.  p.  743  tiIîc  "Amit  xo^oc.  Verum  totum 
versum  non  sanandmn,  sed  ejiciendum  arbitrer  tanquaro  insititium  :  et  legendum 
in  proximo  :  Idafacis  altrix  cup.  p.  alumnis,  h.  Trojanis  suis.  Et  Voss.  cum  Petav. 
Daque  fxes  a.  cupidusf  — 3i3.  flamma  tacrimante  ut  codd.,  sic  vett.  edd.  ante 
Bemburo,  etiam  Aldina,  et  membrana;  Scalig. ,  quod  hic  praefert;  ut  sit  Jk> 
KpvUovA  ^xo^,  9roX«^oc  iàxfvUiC  sed  hoc  Virgilius  rcddebat  :  lacrimabile  bellum, 
et  sic  malim  lacrimabilcm  flammam ,  non  lacrimantem.  Heins.  conj.  populanle  vel 
crépitante.  —  3i^.  opp.  conta  conj.  Jo.  Schrader.  ex  liomero.  —  3i6.-  stmtrnum 


CULEX-  57 

Fulminibas  caelo  veluti  firagor  editus  alto; 

Ignibus  hic  telisqae  super  ^  si  classibus  Argos 

Eripiat  reditus  :  ille  ut  Vulcania  ferro 

Volnera  protectus  depellere  navibus  instet.  3x0 

Hoc  erat  acides  alter  laetatus  honore  : 

Dardaniaeque,  alter,  fuso  quod  sanguine  campis 

Hectoreo  Tictor  lustravit  corpore  Trojam. 

Rursus  acerba  fremunt,  Paris  hune  quod  letat,  et  hujus 

« 

Troja  decus  Aid.  — 317.  3 18.  Ergo  eric:  accr  uterque  velut  tonitru,  hic  taper 
ignibus  telisque.  Laborat  in  bis  «ro  super.  Forte ,  furens.  Tum  Heins.  Ignibus  hic 
tadisque.  Vett.  edd.  Fuiminibus  cœlo  velutijrayor  editur  ense.  Te^inibus  telistjue 
super  Sïgêaque  prœier  Eriperet  redibu  :  quo  et  alladunt  ma.  Rœler.  Von.  et  Pe»* 
Ut.,  nisi  quod  in  boc  Pluminibus,  et  ediius  m  se.  Aldtna  :  Fuiminibus  velutifra" 
gor S(mat{uk  Aid.   i534  muutum  in  intanat)  athcris  in  se  Tegminibus  teL'squt 
super  Sigeatfue  prœter  Eriperet  nditus.  In  bia  corrupta  baud  dubie  et  ejicienda 
illa  :  Sigeaque  prœter  ex  Tt.  3o6  hue  retracta,  et  tenendam  est,  quod  babemus  : 
si  classibus  Argos  Ervpiat  reditus:  est  boc,  quod  Scaliger  quoque  monet,  Home- 
ricum,  «t^iiXtTo  via^rt/xn  a/uAp.  si  eripiat  pro  ut,  uti  JEsk.  VI,  78  nuignum  sip, 
At  priora  e  vetere  lectione  non  maie  procédant  :  Fuiminibus  cœlo  veluti , /ragor 
editur  ense  Tegminibus  telisque  super.  Comparatio  illa  Virgtlio  quoque  feequen- 
tata.  tegmina  sunt  clipei;  malis  quidem  :  Tegminibus  galeisque  super;  sed  fercn» 
dum  est  alterum.  Scaliger  tentât  :  Fulmàùs  ut  calo  volitat  fragor ,  vel,  Fulnuneus 
(  hoc  et  Heins.  conj.  )  cœlo  veluti  fragor  :  ut  supar  editur  sit,  se.  uterque,  quam 
dura  barc  et  invita! —  319.  3ao.  Eriperes  ante  Bemb.  Eriperet  codd.  et  vett. 
edd.  (Uter  Fuie,  ante  Bemb.,  et  projectus  et  instat;  sic  et  codd.  forte:  ille  at.... 
protectis  navibus  instat.  In  edd.  Ge.  Fabricii  emendatum  video  protectis  navibus. 
Flammarmn  antem  incendia  dizit  Vulasnia  vulnera ,  quse  Ajax  avertit.  Msà.  IX  , 
J09  Quum  Tumi  injuria  matrem  Admonuit  ratibus  sociis  depellere  tœdas.  Heins. 
conj.  aller  Vulcama  tergo  Sulphura  protectus  :  ut  sit  tergnm  pro  clipeo;  et  suljur 
pro  igni.  •—  32i.  32a.  3a3.  Etiam  bi  très  versus  acumen  interpolatoris  sapiunt. 
Malim  umen  eos  e  lectione  Bembina  sic  légère,  ut  sunt.  In  vett.  edd.  et  codd. 
Hoe  e.  JE.  vultu  L  honore  vel  honores,  et  v.  3a3  Hectora  lustravit  vietor  de  corpore 
Troja.  Aldina  utrumque  versnm  pauUo  aliter  expretsit  :  Hoc  erat  JE.  multum  l.  h., 
idque  non  maie  teneas  :  qood  et  Heins.  facit;  et  Heclore  lustrant  vietor  de  c 
Trojam.  Ils.  Helmst.  et  Kœler.  Hector  lustravit  vietor  de  c.  T.  Hectora  lustravit 
vKTlor  de  c.  Voss.  et  Petav.  Scaliger  audacter  satis  ita  refinxit ,  ut  ad  unum  Achil- 
lem  omnes  très  Versus  spectent:  Hic  erat  ^acides,  vuUus  éclatas  honore,  Alter 
Dardanio  fusis  quod  sanguine  campis  Hectoreo  vietor  lustravit  corpore  Trojam.  at 
Heins.  em.  Dardaniisque  altefuso  quod  sanguine.  Etiam  Jo.  Scbrader.  conj.  alte. 
—  3a3.  Inter  hune  et  3a4  insérait  Scaliger  inf.  versus  336  et  337.  —  3%^.  frémit 
vett.  edd.  acerba,  pro  acerbe,  latat,  lœtat  vett.  edd.,  eodem  sensu,  ut  sit  létal 

3a  I .  Macide$  alter,  Ajax  Tela-  maros  Trojap  raptavit.  Vide  jEneid . 

monius,  qui  a  navibus  ignés  aTro-  Ub.  I,  t.  483. 
janis  illatos  députerai;  alter,  Achil-  3a4-  Achilies  Paridis ,  Ajax  Uly9« 

les,  Ilectori*   csesi  corpus   circu  »is  fraude  cecitUt. 


58  P.  VIRGILII  MARONIS 

Aima  dolis  Ithaci  virtus  quod  concidit  icta.  3aS 

Huic  gerit  a  versos  proies  Laertia  vultus. 

Et  jam  Strymonii  Rhesi  victorque  Dolonis, 

Pallade  jam  laetatur  ovans;  rursusque  tremiscit 

Jam  Ciconas,  jam  jamque  horret  Laestrygonas  atrox. 

Ulum  Scylla  rapax  canibus  subcincta  Molossis,  33o 

iEtnaeusque  Cyclops;  illura  metuenda  Charybdis, 

Pallentesque  lacus,  et  squalida  Tartara  terrent. 

Hic  et  Tantalei  generis  decus,  amplus  Atrides,  , 

Assidet,  Argivum  lumen  :  quo  flamma  régente 

▼el  kthat;  leto  dare,  tt^^viiv  comiptiut  alii  UBdat.  Ms.  Koeler.  fitmunt  pars  Aine 
pars  destinât  illi.  Ad  rem  vid.  JEaï,  VI,  56  sqq.  Sed  uterque  versiu  subditttius.  — 
3a5.  ^Ima  a  Bembo  venil;  Tett.  edd.  Jrma  rum  Peuv.  et  Vosi.,  yel  JUa:  hoc 
haud  dubie  pnrttat  et  Scaligero  qiioque  prubalum.  hujus,  te.  Aj.-icit:  et  ad  ar- 
morum  judiciuni  respicitur.  Ms.  Koeler.  virtusque  c.  ira.  -~  3a6.  Ulysses  ex  ad- 
Terso  Aj.-ici  »  sed  averso  propter  arma  Arhillis  intercepta  vultu ,  sedere  el  Teteram 
factorum  recordaiione  delectari  fingitur.  Sed  vett.  edd. ,  etiam  Aldina,  Z/nt-  gcrit 
eversos  p.  L.  currus  :  ut  pocta  adhuc  in  emblemate  dcsrripti  belli  ad  Tiojani  sub- 
sistât. Ita  currus  Riiesi  intelligendi  sunt,  unde  solutos  equos  abigit  apad  HoBie- 
rum  Ulysses  Uiad.  k,  J^gS  sqq.  Sed  potuit  hoc  variare  poeta.  Scaliger  conjicit 
aversos,  m  abegerit  ipsum  curnim  :  ut  testatur  auctor  tragoediae  Rhesi.  Nisi  cur^ 
rus  dixit  Homerico  niore  pro  equis,  quos  ab<ï|git.  vid.  iËn.  1,  ^^7.  Ueins.  conj.' 
Bine  regitanersos  p.  L.  currus.  conf.  Jq.  Sdirader.  Eroendatt.  p.  iS  et  171.  Fetay. 
virtus.  —  328.  PalUuiio  lœtatur  ovans  Aid.  et  éd.  Fabric.  —  Sag.  Corrupte  edd. 
▼ett.  Pamoicon  Asaivque  h.  L.  atrox,  yel  atros.  Aldiniv:  Jam  Cicones :  jamque 
harret  atrox  Lœstrigone'.  Pro  hoc'  in  fine  versus  atros  vulgo  lecium  :  acres  éd. 
Fabric.  effinxit;  sed  tenendum  atrox.  Voss.  lectio:  Jisan  CL.  janufue  h.rrt'tatmx 
Leestrjrgonas  fpse,  pnrfertur  a  Jo.  Schradero,  in  Emendait.  pag.  aS,  quia  Jim^ue 
dicendum  erat,  non  jamjamque.  conf.  sup.  354.  a55.  Reçte  hoc.  Beposuissem  et 
ipse  hoc,  nisi  finem  versus  in  ipse  daudicare  viderem;  idquod  et  Aldina  lectio 
docet.  Quod  habemus,  sic  relinxit  {"calîger.  —  33 1.  metueitda  Charjidis.  Voss. 
corrupte  ranoUa,  unde  Jo.  Srhrader.  Emendatt.  p.  a()  cruit  Zanciœa,  docte,  ut 
ap.  Ovid.  Fast.  IV,  499,  —  333.  Vett.  edd.  Hic  et  Tontaleœ  gêner  JSacus  amplus. 
Atrida  vel  Atrida.  Sic  et  Petav.  ac  Voss. ,  sed  omisso  JEacus.  Non  maie  Ascen- 
sius  Tantakus  legit  (  ita  esset  :  Tanttleus  gêner  :  ^acus  :  amplus  Atrida  )  et  de 
Amphione,  Niobes  marito,  acripit.  Nec  tamen  is  in  hoc  de  Trojanis  temporibus 
loco  sedem  recte  suam  tueretur.  Alia  corruplela  in  ms.  Kœler.  gemmtitœ  proUs 
.^Criiite.  ms.  Helmsc.  Tantaleum  genus  jam  Piistenatriifes.  An  Plisthenes,  Agamem- 
nonis  pater,  fuit  memoratus?  Hic  et  TantaLi  st'rps  Plisthenis,  amplus  Atrides. — 
334-  tegrnte  vett.  edd. ,  sed  guo  régente  est ,  quo  modérante ,  imperante  :  et/  a^TfOf» 

3a6.    Seclet  in   Elysio   Ulysses  Pallndis  auxilio;  sed  verius^  Pal- 

averso  ab  Ajace  vultu;  ipse  apad  lade  rapta,  Palladio,  ut  jam  Âs- 

se  repntans,  qus  çesserat.  nensius  :  vid.  JEn.  Il,  i63  sqq.  de 

3a8.  Pallade  ovans  potest  esse ,  rapiu  fatalis  PalladiL 


CDLEX.  59 

Doris  Erichthonias  prostrayit  funditud  arces.  335 

Reddidity  heu,  gravius  pœnas  tibi,  Troja,  menti; 

Hellespontiacis  obiturus  reddidit  undis. 

Illa  vices  hominum  testata  est  copia  quondam, 

Ne  quisquam  propriae  fortunae  munere  diyes 

Iret  inevectus  caelum  super  :  omne  propinquo  34o 

Frangitur  iuvidiae  telo  decus  :  ibat  in  altum 

Vis  Argea  petens  patriam,  ditataque  praeda 

TN^oSfTOf  »  Ut  bene  Taubmann.  A|;amemnoiii8  ductu  evena  Troja.  —  335.  Oris  E, 
maie  TCtt.  edd.  flamma  Doris,  Dorica,  AchiYorum.  Aofui  idem  Blaro  lib.  II  ^n. 
37 ,  obi  TÎd.  Not.  Erichthonias  arees  :  de  Ilio  TÎd.  lliad.  v»  219 1^.  —  336.  /u- 
renCi  erat  in  Tett.  edd.  Sed  ruenti  pnestat.  Est  autem  yerboram  ordo  ac  leDsiis  : 
O  Troja,  reddidU  tibi  ruenti  pœnas  gravius,  pro,  panas  graviores,  icil.  Agamem- 
non,  domum  redai  a  conjoge  interemtas.  Qiue  tei|uttmur,  iterum  interpolatoria 
maniu  sunt,  meo  judicto.  In  Agamemnonem  profecco  boc  non  convenity  quod 
in  Helletponto  obierit.  Itaqae  Scaliger,  qui  primum  corrigebat  :  ifeu  reditus 
Graium  p. ,  mox  tramponit  Tenus  supra  ante  ▼.  3^4  Rursus  af,,  ut  ^  Acbillem 
reirabantur,  quem  ad  Sigeum,  adeoque  ad  Hellesponti  ostia,  sepultum  esse 
constat.  Barthios  XXI,  20  reponere  jubebat  ts.  337  o6iCum,  quam  obituri.  Dure! 
ut  fere  omnia  hujus  viri.  In  Aid.  scriptum  :  Reddidit  heu  Graius  pœnas  tibi,  TroJ€^ 
furenti  (  ut  fere  Voss.  et  Peuv. ,  nisi  quod  gravis  ).  lu  de  toto  Acbivorum  exer- 
citu  accipiendum.  Nec  tamen  is  in  Hellesponto  sed  ad  Eubceam  naufragium  fccit. 
Heins.  Gratis  adoptabat  ;  non  video  quo  sensu  :  tum  Tersu  ahero  subiturus ,  vel 
luiturus  et  Euboicis.  Sed  pannus  bic  est  ab  alio  versificatore  assutus,  qui  iterum 
de  Acbille  cogitabat.  Sequentes  quatuor  versus  sunt  nimis  exiles.  —  338.  copia 
pro  multitudine  bominum,  pro  copiis.  lu  Virgilius  vix  est  loquutus.  Etsi  pedes- 
trium  scriptorum  esempla  non  desunt.  vid.  Bartb.  XXI,  20.  •—  339.  34o.  proprio 
yeiprono  em.  Heins.  Sraliger  ex  raembrana  vet.  excerptorum  sic  legit  :  Cur  aliquis 
propriœ  fortunœ  munere  dives  Tendit  inevectus  cœlum  super?  Iterum  bic  inevectus 
pro  evectus.  Ma|e  vett.  edd.  matemum,  et  edd.  Ge.  Fabric.  in  evectos.  inevectus 
etiam  PeUT.  Heins.  iterum  hutno  evectus,  ut  ▼.  160.  Lenius  Jo.  Scbrader.  ne..,.f. 
m.Julens  Tenderet  evectus  c.  s.  Moz  baud  dubie  distinguere  pnesut  :  omne  pro~ 
pint/uo  F.  i.  t.  decus;  non  ut  ante  erat  super  omne;  pr.  Aldina  :  teio;  deus  ibat. 
Iterum  nora  interpolatio,  a  loco  aliéna,  sed  docti  boroinîs,  bine  orditur  :  Ibat  in 
a,  —  342.  f^is  Jrgoa  petens  a  Bembo  est.  lu  vero  Argiva  legendnm  :  nam  Argoa 
ab  navi  Argo  esset  duaum.  Aldina  dederat  :  Vix  Argo  repetens  p.  Fis  Argo  r. 
Petav.  cnm  Voss.  Ms.  Helmst.  Fix  agros  r.  Edd.  vett.  Bis  ergo  repetens  ycI  Bis 
repet  ns  Argo,  vel  Fis  r.  Argo;  unde  Scaliger.  conj.  Fis  repetens  Argos  patrmm. 
Sed  nimis  durum,  ut  Fis  absolute  pro  copia  ac  classe  dieu  sit.  Fis  Argea  'Af^fioi. 
▼el  Argiva  Heins.  et  Jo.  Scbrader.  Emendatt.  pag.  a3. 

336.  Reddidit  heu  gravius,  nt  M^ato.  ArxErichihùniaY,3/^3,est 

sensus  sit,  lege  Grai'uf^  pro  Graii;  Pergamum.     Erat     Erichthonias 

nam  de  naufrage  in  reditu  Achi-  Oardani  filias ,  qui  post  fratrem 

vorum  agere  ineinit.   HeUespou'  Ilom  Ilii  regnam  tennit  :  ApoHod. 

tiaccB  aquœ  latins  dicte  pro  mari  III,  12,  3. 


6o  P.  VIR6ILII  MARONIS 

Arcis  Erichthoniae  :  cornes  huic  erat  aura  secunda 

Per  placidum  cursu  pelagus;  Nereis  ad  undas 

Signa  dabat,  pars  infiexis  super  acta  carinis;  345 

Quum,  seu  caelesti  Bato,  seu  sideris  orcu, 

Undique  mutatur  casli  nitor  ;  omnia  Tends , 

Omnia  turbinibus  sunt  anxia  :  jam  maris  unda 

Sideribus  certat  consurgere;  jamque  supeme 

Gonruere  et  Sol  iis  etsidera  cuncta,  minantur.  35«. 

Ac  venit  in  terras  caeli  fragor  :  hoc  modo  laeta 

Copia  nunc  miseris  circumdatur  anxia  fatis, 

Inmoriturque  super  fluctus,  et  saxa  Capharei, 

Euboicas  et  per  cautes  Heraeaque  late 

343.  cornes  aura;  vifJLVtfx^i  ovpof ,  ut  Scaliger  illuttrat.  —  344-  345.  Scabri 

et  hiulci  yersut  ex  margine  profecti.  Forte  fuit:  cornes  huic  erat  aura  secunda; 

Per  placidum  cursus  pelagus  (se.  fuit),  Néréides  undis  Jrmabant  (  nain  ahe- 

rum  barbarum  aut  comiptum  est  ).  Pars  infiexis  super  acta  carinis  :  désignât 

currus,  quibus  insident ,  belluts  junctis?  Scaliger  emendat  :   Néréides  undis 

Signa  dabant:  et  moz  pars  (scil.  Nereidnm)  i.  subit  acta  carinis;  subit  adeo 

navi  pars  Nereidum,  ut  propellat;  sed  qiiid  acta  esse  dicemus?  Bartb.  XXI, 

20    Ncreia  turba  legebat,    et   de   delphinibus  accipiebat;   esse   enim  in  vet. 

edit.  Ncreia  fundit.  Videtur  barbants  et  illepidus  interpolator  junxisse  :  pars 

(cursus  per  pelagus)  superata  erat,  h.  confecta  erat  a  classe,  infiexœ  carinœ ; 

ornât  epitheton;  ut  curvœ  panda.  Ms.  Rœler.  Per  pi.  cursus  pelagus   venien^ 

tis....  superata  carinis.  Heins.  conjicit  :  Néréides  udœ  Signa  dabant  vel  Adna- 

bant;  et  :  pars  infUxas  circum  acta  caiinas.  Nodcll  Not.  crit.  pag.  Si.  conj.  pars 

irtfiexis  suhjecta  carinis.  —  346-  Quum  ceu  cœlestis  f.  s,  s.   orto  Petav.  —  348. 

anxia  parum  dixit  commode.  Heins.  conj.  concita.  Mox  349-  Sideribus,  ad  sidéra. 

—  35o.  Corruere  et  Sol  iis  et  sidéra.  Parum  propitia  Musa  procusus  versus  :  ex 

Bembina  lectione.  Corripere  et  Sol  et,  vel  et  Sol  jam  vctt.  edd.  An  fuit  :  jamque 

supeme  (  maris  unda  )  Corripere  et  solem  et  jam  sidéra  cunrta  minatur.  Giganteum 

boc;  sed  versificatore,  quam  satpe  in  carmen  hoc  grassari  vidimus»  non  indignum. 

Ms.  uterque  et  soles  et.  Nec  longe  abit  Aldina  lectio  :  jamque  supeme  Corripere 

et  soleis  et  sidéra  cuncta  minantur.  Ac  ruere  in  terras  c.  fragor.  Peuv.  supemœ 

Corripere  et  solis  et  s.  Heins.  cony  jamque  supeme  Corripere,  vel  Opprimere,  et 

soles  et  s.  c.  minantur.  Ac  ruere  in  terras  cœli  fragor  :  ut  Phaedr.  LXXIV,  ubi  leg. 

Canes  confusi,  subitus  quod  ruerat  fragor.  —  35 1.  Ac  vero  in  t.  Petav.  et  Voss. 

Ac  venu  melius  alii.  Ac  ruere  in  terras  Aldd.,  ut  modo  vidimus.  cœlo  conj.  Jo. 

Schrader.  Hic  modo  Uetum^  pro  Istorum,  Bembus  dederat.  Hinc  m.  lœta  vett. 

edd.  Uic  modo  lœta  alii.  Hic  modo  lethum  ms.  Kœler. ,  cum  ms.  Uelmst.  Voss. 

Petav.,  in  quibus  lœtum.  Mox  Copia  iterum  pro  copiis,  classe. —  353.  Conf. 

JEn.  XI,  aSg.  a6o,  unde  Ca;7hen'i  refingendtun.  —  354-  E.  en  per  c.  vel  atper 

Heins.  malebat  Herœaque...,  litora  jam  Scaliger  monuit  in  Eubœa  nulla  meroorari, 

et  egregie  emendavit  Gyrata.  Tvftueu  vvrfot  et  rupati ,  Homero  Odyss.  ^,  5oo. 

So; ,  ad  quas  Ajas  Oilei  imeriit.  In  vett.  edd.  Cteicaque  legitur  :  «  An,  pergcbat 


CULEX.  6t 

Litora  :  quum  Phrygiae  pasfiim  -vaga  prœda  peremt^e       sr.fi 

Fluctuât  omnis  in  aequoreo  jam  naufraga  tractu. 

Hic  alii  sidunt  pariles  yirtutis  honore 

Heroes,  mediisque  siti  sunt  sedibus  omnes  : 

Omnis  Roma  decus  magni  quos  suscipit  orbis. 

Hic  Fabii,  Deciique;  hic  est  et  Horatia  virtus;  36» 

Hic  et  fama  vêtus  nunquam  moritura  Camilli; 

Guitius  et^  mediis  quem  quondam  sedibus  urbis 

Devotum  bellis  consumsit  gurgitis  haustus; 

■  ille,  in  membranis  scriptum  fait  ^cea  pro  JEgea  ?  Nam  JE^a  litora  legendam 
«case y  etiam  Euripides  docet  in  lone....  vWf^n  Kat^aptiAic  IfA^AKin  duyi7Ti  » 
Probat  emendationem  Jo.  Schrader.  Emendatt.  p.  29;  accedere  enim  Voss.  Eaea. 
Ae  debebat  docere  vir  doctns,  qnamain  sint  JEgea  litora.  Leg.  JEgaa  litora,  seu 
maris  JE^aâ  :  mu,  quod  praefero,  ab  iEgis,  Eubceae  urbe  maritima  aat  insula  in 
ipso  litore;  a  qua  etiam  nomen  ductom  putatur  maris  iEgaei  ▼.  Hesych.  in  Aryeù, 
et  Strabo  VIII,  p.  59a  B.  G.  Et  locus,  qaem  Scaliger  respezit,  non  est  lonis,  sed 
tx  Helena  1  i4o  irêr^tuç  Kflt^a^/duc  t/AfietXoif ,  Aiyetia^s  t'  lîvflix/oïc  Trit^cut.  Mgea^ 
que  e  ms.  Kœler.  quoqae  notatum  video.  Alias  vir  doctus  in  éd.  Aldina  emenda- 
▼it  :  E.  aut  per  coûtes  CEieaque,  minus  féliciter.  Nam  Œtam  in  Euboea  non  no- 
rimas.  Etiam  alienum  Cenera^ue  :  nam  illud  promontorium  in  diversa  Eubœae 
parte.  E.  aut  per  cautes  JSreatjue  Petav.  et  Voss.  apud  Friesemannum  ;  quod  de 
Vossiano  recte  pronuntiatum  non  est.  —  355.  tum  P.  malebat  Heins.  prœda  per^ 
acta  Tett.  edd.,  quod  Scaliger  retrahere  jubet,  ut  sit  penitus  aversa  et  convec- 
tata,  m  sklus  peractum ,  confectum.  Quae  non  satis  capio  :  dicam  saltem  prœdam 
peragere  esse  dictom  pro  agere.  vaqa  prceda  perempta  Aldina  dédit;  nec  aliter 
Voss.  etPetav.,  qui  et,  guum  Phrygia.^3S6.  F,  œquoreo  omnis  jam  edd.  vett. , 
vel  FL  aq.  nunc  omnis,  et  in  fine  fiuctu  :  quod  et  Scaliger  legii;  in  Contii  ms. , 
ut  et  in  ms.  Kœier. ,  erat  luctu.  In  eodem  (  et  Voss.  ac  Pctav.  )  FI.  omnis  in  œquo^ 
rio  naufre^ia,  unde  Scaliger  conj.  navifraga.  Sed  praestat  vel  sic  Bembîna  lectio. 
navifraga  tractum  Petav. /uc(u  et  ipse  probat  Heins.  et  conj.  maie  naufraga.  — 
357.  Hinc  eUii  sidunt  Aldina.  Jïoc  alii  assidunt,  vel  se  dant  conj.  Heins.  —  358. 
Heroes....  omnes.  Totus  versus  ludus  est  hominis,  qui  superiorem  versum  aliis 
verbis  reddebat.  m.  insistant  s.  Heins.  conj.  vel  incedunt.  —  SSg.  Sensus:  Quos 
omnes  Roma  suscipit,  vel  pro  suscepit,  quorum  parens  fuit  Roma,  vel  pro  tenet, 
habet.  Alii  accipiunt,  suscipit  in  nuroerum  principum  virorum  suorum.  Nec  prae> 
ttat  légère  :  suspicit,  miratur.  Hoc  tamen  conj.  Heins  et  Friesem.  Post  hune  ver- 
sum Scaliger  vs.  368  Jure  igitur  t.  retrabit.  —  36o.  Gracchia  Voss.   ajmd  Jo. 
ScKrader.  —  36 1.  n.  m.  per  œvum  vett.  edd.,  etiam  Aldina;  unde  patet,  CamiU 
ium  interpolatoris  mann  irrepsisse.  Ms.  Helmst.  n.  m.  Metelli  legebat  :  et  hune 
▼ersum  superiori  praemittebat.  Voss.  et  Petav.  moCa  MelU.  Itaque ,  quod  Scaliger 
jam  fecit,  jnngenda  :  Hic  et  fama  vêtus  nuUum  (  nam  sic  leg.  pro  nunquam)  nuh- 
rituraper  œvum,  Curtius  :  ut  ipse  Curtius  sit  xxioCi  fstma  vêtus,  nota  elegantia  : 
Koi  fAu^9ç  yretxojoç  h  Kov^ioc  Heins.  tamen  em.  Hic  fama  et  veter'S.  —  36a.  e 
mediis  Aldina;  sicque  emendat  Scaliger.  Equidem  desidero  m  medi's.^  363. 

357.  Naoc  berofifl  Roinaai,h.  e.  clarissimi  viri,  raemorantar  ia  Elysto. 


63  p.  VIRGILII  MâROMS 

Mucius  et  prudens  ardorem  corpore  passus. 

Légitime  cessit  cui  fracta  potentia  Régis.  365 

Hic  Curius  clarae  socias  virtutis,  et  ille 

Flaminius,  devota  dédit  qui  coqiora  flammae. 

Jure  igitur  talis  sedes  pietatis  honorât. 

lUic  Scipiadaeque  duces,  devota  triumphis 

Mœnia  quos  rapidos  Libycae  Carthaginis  horrent.  370 

lUi  laude  sua  yigeant;  ego  Ditis  opacos 

Bembina  lectio  est.  Vett.  edd.  gurges  in  unda;  Vom.  aiitem  grèges  m  unda,  Sca- 
ligrr  hinc  effingit  :  gurges  inundans.  De  Curtio  narrado  fuit  valde  dÎTerta ,  quod 
Scaliger  jain  monuit.  In  pugna  cam  Sabinia  facta  sub  Romulu  nairauir  ille  trt-> 
jecto  lacu  in  medio  foro  salvus  evasisse.  ▼.  Dionyt.  lib.  Il ,  ^2.  Varro  triplicem 
historiam  affert  de  LL.  IV,  p.  36  éd.  Dordr.  Potuititaqae  et  alia  etse,  qua  Cor- 
tiu»  in  eo  lacu  periisae  ferebatur.  Fit  umeu  manifestuoi,  beWs  eiae  comiptum; 
forte  tetri  c.  gurgitis.  Ceterum  devotum  puta  inlcria  Manibut.  —  364-  365.  Vtna» 
in  seqq-  suspicor  eue  pluret  in  margine  adscripto*  ab  iii,  qui  noya  ezempla  cu- 
mulare  vellent.  prudens ,  sciena  ac  volens.  Sed  quid  vs.  36.^  velit  non  satia  capio. 
Scaliger  dédit  :  Lcgitimi....  Rcgis:  ut  Ponenna  ait,  quum  ScKvola  antea  tcribam 
falso  pro  rege  habuiuet.  Parum  placet  acumen.  Malim  Légitime  ad  pasius  ad- 
nectere  :  ut  forte  cavere  voluerit  poetaster,  ne  ob  maleficium  perpeisas  ignem 
putaretur.  Etiam  Burmanno  in  Anthol.  Tom.  1,  pag.  199,  parum  f^acere  video 
Begem  legitimum;  conjicit  ille  Finitimt,  quod  et  Heiniio  in  mentem  venit.  Cur 
tamen  non  placuit  Clusini,  Etnisci,  Tjrrrheni? -~  366.  Huic  C.  Heina.  em. , 
hene  ;  et  mox  ilU.  Jungenda  :  socius  virtutù  et  iUe  :  si  versus  sequent  deletur.  — 
367.  flammis  edd.  vett.  Hune  Flaminium,  qui  flamniK  se  dederit,  nemo  £icile  ex 
historia  vetere  eruai.  Sin  est  auctor  cladia  ab  Annibale  accepte,  devovisse  ille 
dici  posset  corpora  Bomanorum  rogo;  ita  vero  viz  inter  heroes  erat  niunerandus. 
Meiaphorice  accipi  de  bello ,  adeoque  de  Flaminio  Cos. ,  qui  cum  Annibale  con- 
fiixit,  Scaliger:  nimis  argute.  Satis  prodit  vel  inepta  allitteratio  :  Flanwnus  JUun- 
mis,  ab  indocto  homine  procusum  versum  esse«  qui  veteri  poetK  excidere  non 
potuit.  Accommodatior  bistoriae  est  Jac.  Nie.  Loensis EpiphyU.  IX,  3  emendaiio: 
Cœcilius,  devota  dédit  gui  lunu'na  flammis,  ut  sit  notus  ille  Metellus»  lumtnibus 
orbatus,  quod  Palladium  ex  incendio  ardis  Vestae  rapuerat.  Enimvero  Curii  me- 
moratio  vix  alium  quam  Fabricium  postulat  vel  admittit.  Forte  librarivs  turbaa 
fecit,  quum  esset  exaratum  :  Mucius  et,  prudens  ardorem  corpore  passus.  Hic  Cu- 
rius, ciarœ  socius  virtutis  et  ille  Fabricius,  cessU  cuifiracta  potentia  Begum.  Jam 
adscriptum  repcrerat  ille  in  margine  ad  t.  363.  devota  dédit  gui  corpora  fiamma. 
Nec  longe  ab  hoc  aberat  Jo.  Schrader.  -^  368.  talis  pro  taUs  accipiendum  :  Jure 
igitur  scdes  pietatis ,  piae  sedes,  honorât  taies.  Versus  parum  affabre  procusui. 
Vett.  edd.  cum  Peiav.  et  Voss.  lumorcs,  Heins.  conj.  Jure  triumplutU,  nescio'quo 
fructtt.  — 369.  îsUiic  Tett.  edd.  Istarum  piadasgue  duces  guœ  vox  triumphct  Peiav. 
Scipiadasgue  duces  quorum  d.  tr.  Scipiadse  rapidi,  qui  et  Virgilio:  duo  fulmina 
btlli.  Aldina  :  Scipiadasgue.  —  370.  ilfœruia  Éomanis  ms.  Kœler.  et  Voss. ,  parum 

37 1  sqq.  Miro  phantasmatc  poe-      partes  Tagatum ,  quum  primum  lu- 
ta  Gulicem  per  dÎTersas  inferorum     cos  Cimmerios  y  monetrorum  sedes 


CULEX.  63 

Gogor  adiré  lacus,  yiduos  a  lumine  Phœbi, 

Et  vastum  Phlegethonta  pati  :  quo  maxima  Minos 

Conscelerata  pia  discernit  vincula  sede. 

Ergo  jam  caussam  mortis  me  dicere  vinctae  375 

Verberîbus  saevo  cogunt  ab  judice  Pœn*  : 

Quiim  mihi  tu  sis  caussa  mali,  nec  conscius  adsis, 

Sed  tolerabilibus  curis  haec  inmemor  audis; 

Quae  tameD,  ut  vanis  dimittens  omnia  ventis, 

commode.  Mœnia  rapidis  L.  ms.  Helms.  M.  auos  rapidis  PcUt.,  meUùs.  —  37  t. 
locos  corr.  Jo.  Schrader.  viduos  a  lumine  P.  nhivoTt^ùc  ex  Sophocle  appeUat  Sca- 
liger.  Malistamen  vidueUos  lumine.  Et  sic  Hemt.  quoque  conj.,  ve\  viduos  ah  /. 
—  373.  374«  Scaligero  coromodius  Tidehatur  Icgi  poste  :  Coynila  discernit  scrlt- 
râla  pùwula  sede  :  ut  sensus  sii  :  Minoem  discernere  maxima  piacula  scelerata 
cognita,  h.  dijudicata;  sede  h.  sedîbus  pro  ratione  criminuni  assif^natis.  Equidem 
harc  non  minus  scabra  esse  sentio  qaam  vulgata  :  quo ,  auc  pocius  ^ua,  qua  parte 
ubi  (et  sic  edd.  Ge.  Fabricii  ),  Minos  discernit  maxima  vincula  conscelerata  (  h. 
Tartarum,  unde  nuUus  reditus  ;  qui  etiam  Maroni  est,  Sedes  scelerata  )  pia  s&ele 
h.  a  sede  pia.  Barth.  Advers.  XXI,  ao  primum  se  jactat  loci  sententiam  per- 
spexisfe;  inncula  esse  corpus,  conscelerata,  contaminatum  a  scelerata  anima.  Ni- 
hil  Tidi  contortins.  Jo.  Schrader.  discernit  sœcula.  Jacobs  conj.  ingenjose  :  9110 

proxima  M dis' émit  limina sede.  Nodell  cum  Jo.  Schradero  conj.  quo,  maxime 

Minos,  Conscelerata  pia  discernis  vincula  sede.  —  37$.  A  Bembo  est  lectio,  in  qua 
vinctœ  expeditu  difficile,  cinctœ  em.  Oudim.  Mise.  Obss.  crit.  nov.  Tom.  IV, 
p.  3i3.  Ferrem,  si  angues  vel  serpentes  adjecti  essent.  Nisi  verbera  pro  flagellit 
dicta  esse  putes,  quum  Propertius  flagellis  incinctas  Furias  dizerit.  Frxstaret  ta- 
nen  me....  vinctum,  Vett.  edd.  et  Aldus  :  Ergo  quam  caussam  mortis,  quam  d. 
vita;  quam  lectionem  reduxit  Scaliger  :  Tè  quam  ego  non  magis  expedio;  salten^ 
matim  sic  constiiuere  :  Er^  jam  caussam  mortis,  jam  dicere  vitœ,  scil.  cogunt. 
Et  adspirat  Petav.  Errfo  quam  c.  m.  jam  discere  vitœ.  -^  3^6.  sœvœ  vett.  edd.,  ut 
sœvœ  Panupsint,  Furix,  idque  melius:  etiam  codd.  Tuui  Scaliger  cum  Ueinsio 
emendat,  cogunt  sub  judice.  Forte  poeta  a  judice  sic  dixit,  ut  sit:  ad  jussum  ju* 
dicis.  —  377.  maliqnœ  ronsciu/s  vett.  edd.  cum  codd.  Petav.  et  "Voss.  conscius  h.  1. 
tanquam  advocatus.  ovrûyftpnç  cùfiitutç,  c  ausis  conj.  Heins.  —  378-  2Vec  (.  bem- 
bina  lectio  sensuro  vix  habet.  Sed  tolerabilibus  curis  vett.  edd.  quod  merito  re- 
Tocat  Scaliger:  sunt  enim  curœ  toterabiles  médiocres,  modica;.  Audis  bsrc,  nec 
multum  mea  calamitate  taogeris,  parum  œemor  beneficii  niea  morte  arcepti. 
Codd.  Petav.  et  Voss.  cum  Aldina  :  Sed  tnlerabilius.  —  379-  Est  Bembina  scrip- 
tura.  Vêtus  vero:  Et  tamen  m  vanis  dimittes  (Aldina  dimitt-s)  somnia  vents, 
quam  Scaliger  sic  ornât  et  cum  versu  38a  continuât  :  Tu  tamen  in  vanos  dmitt^s 
somnia  ventes  Et  mea  diffusas  rapientur  dicta  per  auras.  Sin  alterum  nec  admise- 

(  ▼.  2^  sq.  ),  mox  Impioram  loca  licet  corpore  sepaho  et  faaeris  bo- 

(v.   238  sq.)  tuin   Elysias  sedes  noresibipersoluCosperarepoterat, 

(v.  267  sqq.  ad  v.  870  )  a  limine  sa»  iri  se  adinissam  ad  certain  in  infe- 

lutasset ,  nnac  in  eo  esse  narrât,  nt  ris  sedem.  Nam  ad  humanœ  umbra 

«oram  Minoe  jadicium  «obent.  Sci-  exemplum  haec  adumbrata  sunt« 


64  ï*.  VIRGILII  MARONIS 

Digredior  nunquam  rediturus;  tu  cote  fontis  38o 

Et  viridis  nemorum  silvas  et  pascua  laetus  : 
Et  mea  diffusas  rapiantur  dicta  per  auras.  » 
Dixit;  et  extrema  tristis  cum  yoce  recessit. 
Hune  ubi  sollicitum  dimisit  inertia  vitae  : 
Interius  graviter  mentem  aeger  nec  tulit  ultra  385 

Sensibus  infusum  Culicis  de  morte  dolorem. 
Quantumeumque  sibi  vires  tribuere  seniles, 
Quis  tameu  infestum  pugnans  devicerat  hostem, 
Rivum  propter  aquae,  viridi  sub  fronde  latentem 
Conformare  locum  capit  inpiger  :  hune  et  in  orbem        3i;u 
Destinât,  ac  ferri  capulum  repetivit  in  usum, 
Gramineam  ut  viridi  foderet  de  cespite  terram. 
Jam  memor  inceptum  peragens  sibi  cura  laborem 

ris,  prtus  tamcn  erit  refingendam  :  Hœc  tamen,  ut  imnis  dimities  somnia  ventfs? 
êomnt'a  Heins.  quoque  cm.,  vcl  propius  ad  vulgata  :  Quœ  tam-n  haud  vanis  f*er- 
mittens  onmia  ventis.  Sed  totiu  versus  miser!  inierpolatoris  est.  Debuerat  saltem 
cum  sup.  juDgerc  :  Ul  vana  hœc  rapidîs  dimittcns  somnia  ventis.  Porro  «utem 
Scaliger  posthos  quos  dixi  versus  :^Tt<  tamen....  Et  mea....  inseri  volebat  versus 

357....  359  Eheu  m In  diversa....  Elysiam.  Tum  subjici  novissimoi  v.  38o. 

38 1.  383.  Digredior  eic.  —  38o.  D.  n.  moriturus  Voss.  —  382.  jit  mea  forte,  i^d- 
piiinlur  Aid.  cum  Petav.  Heins.  En  mea....  rapiantur.  Verum  est  et  hic  versus  in- 
terpolatoris.  —  384-  inertia  vito  quid  hic  sit,  non  dicam.  Lcgo,  inerfia  somni, 
h.  somnus,  ubi  pastorem  dimisit,  reliquit.  visi  conj.  Heins.  —  385.  œgret  Scali- 
ger emendat,  nec  maie.  Potest  tamen  oratio  continuari:  aeger  nec  tulit  ^to,  non  t., 
ut  feci,  sublata  distinciione  post  œger.  Aliam  Icctionem^  quam  etiam  ms.  HelmsC. 
cum  Petav.  et  Voss.  babet,  profert  Scaliger  et  probat  :  Interius  graviter  regemen' 
tcm:  tta  enim  scribendum,  non  rege  menlcm.  Jacobs  noster  em.  Ing<'mit  et  gr. 
Malim  Ingfmuit  graviter,  mentem  ceger,  n.  —  386.  5.  inclusum  ms.  Kœler.  —  388. 
QuciSy  QuiSf  viribus.  pugnas  vett.  edd. ,  maie,  hosteni  int.  hydram.  —  389.  Uti 
dîstinximus,  v.  s.  fronde  latentem  locum  junximns.  Alii  Rivum  latentem  junxe- 
rant,  vel  hostem  latentem.  —  391.  hacfrrri  cupidum  vett.  edd.,  mâle,  et  v.  39a 
abest  ut:  tum  Aldina  cum  edd.  Ge.  Fabric.  viridi fodiens  de.  capulum  in  vsum  re^ 
petere  mire  dictum  est.  Heins.  conj.  ac  ferri  c.  r.  acuV ,  quod  non  satis  facit.  — • 
393.  In  hoc  et  seqq.  plura  plurium  versificatorum  teutamina.  Hic  saitcm  vertus 

384«  Exsurgii  a  somno  pastor  et  apparet.  —  390.  capit  conformare  : 

CuUri  tumulum  parât.  Etsi  enim  suseipit,  ut  supra  comparât  dare. 

non  diserte  de  eo  Culex  conqueri-  v.   204  et  in  fessos  requiem  dare 

tur,  quodjustis  sibi  non  pracstitis  comparât  artus.  Alîud  est  locum 

umbra  in  inferis  sedem  habitura  capere,  quod  Scalifrer  hue  vocat' 

certain  non  sit,  totam  tamcn  poe-  —  391.  ferri  capulum^  de  ligonfi 

ta>  fabulam  eo  aitcmperatam  esse  accipio. 


CULEX.  69 

Gongestum  cumolavit  opus,  atque  aggere  multo 

Telluris  tumulus  forinatum  crevit  in  orbem  :  395 

Quem  circum  lapidem  laevi  de  marmore  fonnans 

Consent  assidu»  curae  memor  :  hic  et  acanthus, 

Et  rosa  purpureo  crescit  rubicunda  colore, 

Et  violae  genus  omiie  hic  est,  et  Spartica  myrtus, 

Atque  hyacinthus  ;  et  hic  Cilici  crocus  editus  arvo  ;         400 

Laurus  item  Phœbi  surgens  decus;  hic  rhododaphne, 

Liliaque,  et  roris  non  avia  cura  marini, 

Herbaque  turis  opes  priscis  imitata  Sabina, 

^elendas.  —  394*  ^gytUum  e.  Heint .  em. ,  et  utque  a.  m.  Forte  fîiit  :  Aggestam 
cumuimit  kumum.  •—  396.  Scaliger  conj.  Quem  circum  lapidum  lœvi  de  marmore 
formas  Consent:  m  sint  cnuue  mannomm,  emblemata  :  irimis  elefçanter  et  opi- 
pare  pro  pastore.  d.  m.  acervant  Heint.  conj. ,  et  lapidis  et  Congerit  Vaier.  FI.  VI 
êupremos  puero  sicjutus  konorrt  Congerit.  Lapidem  tamen  et  marmor  quomodo 
juDuam  non  TÎdeo.  An  lapide  et  lœvi  de  marmore.  Peisîme  Tero  interpolator  mar- 
mor memorat,  quum  saltem  maceria  aut  d'^i^^itof  aggestam  faumnm  circamdare 
deberet.  —  397.  assiduœ  cura  memor  \  iners  repetitio  est  ei  t.  393,  quum  debe-* 
rent  seqoi  gramina,  herbe,  florei,  quibns  conserit  tumuliun.  Saltem  jung.  Quem 
conserà:  ita  lapidem  formons  de  monumento  intelUge.  Congerit  conj.  Heins.  ocan- 
thos  Aid.  -~  398.  crescens  ms.  Kaler.  purpureum  crescit  rubicunda  tenorem  ms. 
Helmst.  purpureum  crescent  r.  t'  rorem  PetaT.  pudibunda  rubore  Voss.  déganter; 
idque  recte  pcobat  Wakef.  ad  Lucret.  U,  ^16.  —  399.  Et  violât  onrne  gtnus,  hic 
est  vulgg.  Spartica  myrtus  merito  suspecta  jam  Scaligero  :  qui  yarie  tenut  :  Aster-* 
tica,  ab  Astarte,  Venere,  yel  Parthica;  est  enim  myrti  genos,  phHadelphum , 
quod  apud  Parthos  inveniri  Athenaeas  tradit,  tand«m  agrum  Spartiram  Achaiae 
ex  Tbeophrasto  narrât.  Dalecbamp.  ad  Plln.  XV,  ig,  Veneris  aliquod  nomen  latere 
yidetur  :  forte  etiain  regionis.  iEgyptia  m3rrtus  olim  pnestitisse  ceteris  narratur 
(  Athenaeus  XV,  p.  676  D.  ).  Conjicîat  aliquis  Memphica,  Nilotica.  Myrtus  ad  Eu- 
rotam  Catollus  memorat  63,  89.  Verum  a  Sparte  non  6t  SparOcus.  Heîns.  conj. 
Epirotka,  quod  miror.  Jo.  Schrader.  Cjrthen'ia.  •—  4oo*  CUù:o  edd.  vett.  Scaliger 
archaismiun  ioesse  pataba(.  Sed  car  Cilix  arvum  non  feramus?  Est  tamen  aliud 
vitium,  quod  hic  latet  :  si  de  croro  agiint  poetse,  non  roemorant  arvum  sed  an~ 
trum  Corycium  CiUciae.  Hoc  Tidetur  h.  I.  reponendum;  et  jam  repositum  nunc 
yideo  in  Aldina;  et  Jùnc  in  éd.  Ge.  Fabric.  additus  malebat  Heins.  Idem  aote  : 
et  hinc  C  —  4<>'  •  -^*  ^^*  ^^u'  >  exurgens  rh.  yett.  edd. ,  ted  laurus  Pheebi  decus 
recte.  Laurus  item  P/uebea  ingens  d.  conj.  Heins.,  tiun  éd.  Ge.  Fabric.  hic  urgens 
rhododaphne  ;  quod  Yitium  opet arum  eue  arbitror.  rhododaphne  est  nerion  Plia. 
XXIV,  1 1 ,  s.  53 ,  et  in  nostris  heriïarum  auctoribus.  —  4<^3'  ^vn  avia  cura  a  Bembo 
restitatum;  forte  quod  ipse  ro»  marinus  vulgo  nascitur.  Heins.  conj.  non  avià 
turba.  Vett.  edd.  novania  cura.  Veluit  aliud  eisculpere  Scaliger  :  Nonacria  tura 
ut^ros  marinus  Arradibus  pro  ture  fuisse  dicatur,  vel  non  annua  cura;  sed  non 
successit.  —  4o3.  Sabirus  vett.  edd.  Scaliger:  Sabina  fiembus  restituit,  et  herbs 
nomen  id  est.  Plin.  XXIV,  11,  s.  61  Herba  Sabina,  bratfy  appeUata  a  Orœtis, 
Quorum  genenmfSt,  altéra  trnnwQOi  imlis  Jblh,  altéra  cupresso...,  A  multis  in 
5.  5 


<%/^0^/%/^%>%^%0\/W%i^^^^^m^^*f*/^%f%^^%^^^^*f%''%^^^^/%*^^f*^^^^^^^*^M^:^^0tf%/^%f%f^%ftf^%^^%/V^ 


CULEX 


PROBABILITER  RESTITUTUS 


CUM  NOTATIONE  INTERPOLATIONDM  (i). 


LusiHUS ,  Octavi ,  çracili  modulante  Thalia  ; 
Atque,  ut  araneoli,  tenuem  formavimus  orsum  : 
Lusimus  :  haec  propter  Culicis  sunt  carmina  dicta, 
Omnis  ut  historiae  per  ludum  consonet  ordo. 
Notitiam  ducunt  voces.  Licet  invidus  adsit. 
Quisquis  erit  culpare  jocos  Musamque  paratus, 
Pondère  yel  culicis  levior  famaque  feretur. 
Posterius  graviore  sono  tibi  Musa  loquetur 
Nostra,  dabunt  quum  securos  mibi  tempora  portas, 
Ut  tibi  di^a  tuo  polia^tur  carmina  sensu. 

Latonœ  magnique  Jovis  genus^  aurea  proies, 
Pbœbus  erit  nostri  princeps  et  carminis  auctor, 
Et  recinente  lyra  fautor;  seu  detinet  illum 
Aima  Gbimœreo  Xanthus  perFusa  liquore, 
Seu  nemus  Asteriœ,  seu  qua  Parnassia  rupes 
Hinc  atque  bine  patula  prœpandit  comua  fronte, 
Gastaliœque  sonans  liquido  pede  labitur  unda. 

Fos  quoque  Pierii  laticis  decus,  ite,  sorores 


lO 


i5 


(i)  Qaum  ne  tolerabilis  quidemlectio 
Culicis  sit ,  nullaque  inde  omnino  per- 
cipi  possit  volupus ,  pericalum  feci ,  an 
muuta  ejus  lectione ,  tum  ex  libromm 
cormpteiis,  tum  ex  Tirorum  doctorum 
emendationibus  et  conjecturis,  inter- 
polationibus  Tero  characiere  literaium 
diverto  notatis»  exiturum  esset  carmcn, 
quodsine  offensione  legi  posait.  Me  non 
omnes  mutationes  pnestare ,  aut  Teram 
ac  genuinam  lectionem  ubique  restitu- 
tam  venditare  i  rix  opus  est  ut  moneam. 


In  lis ,  quae  interpoUtorum  intemperan- 
tia  et  mala  sedulitate  înterposita  sunt, 
haud  pauca  le(ri  suspicor  meliora  iis,quae 
ipsi  erant  comment!  parum  docte  ac 
•cite.  Licebat  similem  operamCiri  com- 
modare.  Verum  spécimen  proponere 
Tolebam;  in  quo  expoliendo,  impug- 
nando,  defendendo,  qui  velint,  ingé- 
nia exerceant!  Lususingenii  et  hic  esto. 

V.  3  seqq.  et  ii  seqq.  Interpolatio 
Tariorum. 

I...  18.  Nota  iaterpolatio.  Iterum  ao. 


CULEX  PROBABILTTER  RESTITUTUS.    ,    69 

Maiades  celebrare  deam  plaudente  chorea. 

Et  tUi  sancta  Pales ^  ad  quam  ventura  recarrit  30 

AgrestumyêriiiYr;  Hbi  sit  cura  canentis 
Âerios  nemorum  tractus  sîlvasque;  virentes, 
Te  cultrice,  vaçus  saltus  feror  inter  et  antra, 

At  tu,  cui  meritis  oritur  fiducia  chartis, 
Octavi  Yenerande,  meis  adlabere  cœptis.  25 

Triste  Jovis  Cceique  canit  non  pagina  bellum, 
Phlegra  Giganteo  sparsa  est  quo  sanguine  tellus; 
Nec  Gentaureos  Lapithas  compelHt  in  enses. 
Urit  Erichthonias  Oriens  non  ignibus  arces  ; 
Non  perfossus  Athos  ^  nec  magno  vincula  ponto  3« 

Jacta ,  meo  quaerent  jam  sera  volumine  famam  ; 
Non  Hellespontus  pedibus  puisa  tus  equorum, 
Graecia  quum  timuit  venientes  undique  Persas; 
MoUia  sed  tenui  percurrere  carmina  versu ,  et 
Viribus  apta  suis  Phoebo  duce  ludere  gaudet.  35 

Et  tu,  sancte  puer,  memorabere;  sic  tibi  perstet 
Gloria  perpetuum  lucis  victwra  per  œvum  ; 
Et  tibi  sede  pia  maneat  locus,  et  tibi  sospes 
Débita  felices  memoretur  yita  per  annos 
Grata,  bonis  lucens.  Sed  nos  ad  cœpta  feramur.  40 

fgneus  aetherias  jam  Sol  penetrarat  ad  arces, 
Gandidaque  aurato  quatiebat  lumina  curru; 
Grinibus  et  roseis  tenebras  Aurora  fugarat  : 
Propulit  ut  stabulis  ad  pabula  lœta  capellas 
Pastor,  et  excelsi  moptis  juga  summa  petivit,  4^ 

Uvida  qua  patulos  veiabant  gramina  coUes. 
Jam  silvis  dumisque  vagœ,  jam  vallibus  abdunt 
Gorpora  ;  jamque  omni  nemoris  de  parte  vagantes 
Scrupea  desertœ  perrepunt  avia  rupis. 
Tondentur  tenero  viridantia  gramina  dente;  5o 

Pendula  projectis  carpuntur  et  arbuta  ramis, 
Densaque  virgultis  avide  labrusca  petuntur. 
Hase  suspensa  rapit  rodente  cacumina  morsu, 
Vel  salicis  lentœ^  vel,  quse  nova  nascitur,  alni; 
Hœc  tenerœ  fruticem  sentis  ri  m  a  tu  r,  at  illa  55 

Imminet  e  ripa  prostans  in  imaginis  umbram, 

O  bona  pastoris,  si  quis  non  pauperis  usum 
Mente  prius  docta  rurts  fastidiat;  i7/i 

InterjecU  ab  alia  mana ▼.  33,  36  ad  4o,  etv-  ^^,^^t  54»  55,  5(». 


70  CULEX 

Omnia,  luxuriœ  pretiis,  incoçnUa,  eum 

Quœ  lacérant  avidas  tnimico  pectojne  mentes.  60 

Si  non  Assyrio  fuef  int  bis  iauta  colore, 

Attalicis  opibns  data ,  vellera;  si  nkor  ami 

Sub  laqueare  domits  animum  non  tan^t  ayarum 

Picturaeque  decns;  lapidum  nec  ful{;or  ab  oila 

Gog^nitus  utilitate  movet;  nec  pocala  Grmum  65 

Alconîs  referunt  Boethique  toreuma;  nec  Indi 

Gonchea  bacca  maris  pretio  est  :  at  pectore  paro 

Sspe  super  tenero  prostemh  gramine  corpus; 

Florida  quum  tellus  gemmantes  picta  per  beriMis 

Vere  novat  dulci  distincta  coloribns  arva;  7^ 

Atque  illum  calamo  laetum  recinente  pala8trî> 

Otiaqiie  inyidia  degentem  et  fraude  remata. 

Pollen temque  sui,  viridi  cum  palmite  ludens 

Tmolia  pampineo  subter  coma  velat  amictn. 

111  i  sunt  gravidœ  roranti  lacté  capellse,  75 

Et  nemus ,  et  fecunda  Pales ,  et  valle  sub  ima 

Semper  opaca  novis  manantia  fontibas  antra. 

Quis  mag;is  optato  queat  esse  beatior  œvo, 

Quam  qui  mente  procul  pura  sensuqne  probando 

Non  avidas  inhicnfit  opes  ;  non  tristia  bella  So 

Nec  funesta  timet  valides  certamîna  classis; 

Non,  spoliis  ut  sancta  deum  fu%entibu6  omet 

Templa,  vel  evectus  fmem  transcendât  babendi, 

Ad^ersum  sœvis  ultro  caput  bostibus  offert! 

lUi  falce  deus  colitur,  non  arte,  politus  :  S5 

Ille  colit  lucos;  illi  Pancbaia  ruror, 

Floribus  agrestes  berbae  variantibus,  adsunt; 

Illi  dulcis  adest  requies^  et  para  voluptas, 

Libéra;  simpHcibus  curis  :  huic  imminet,  omnes 

Dirigit  bue  sonsus,  hœc  cura  est  subdita  cordi,  90 

Qualibet  ut  fenut  victu  contentus  abnndet, 

Jucundoque  liget  languentia  lumina  somno. 

O  pecudes,  o  Panes,  et  o  gratissima  Tempe, 

Naides  ac  Dryades  :  quarum  non  divite  cultu 

iËmulus  Ascraeo  pastor  sibi  quisque  poetae  95 

Securam  placido  traducit  pectore  vitam  ! 

Talibus  in  studiis  baculo  dum  nixus  agresti 

Ab  ▼.  78  iode  interpolationcs  Tariorum  ;  saltem  norae  snnt  accestiones  ▼.  8S, 
93  et  97  sq. 


PROBABILITER  RESTITUTDS.  71 

Pastor  agit  curas,  et  dum,  non  arte  canorus. 
Compacta  solitum  modulatur  arundine  carmen  : 
Tendit^om  CTectus  radios  Hyperionis  ardor,  10« 

Lucidaque  œthereo  ponit  discrimina  mundo; 
Qua  jacit  Oceanum  flammas  in  utrumque  comscms. 

Et  jam  compellente  vagse  paitore  capellœ 
Lene  susurrantis  repebant  ad  vada  Ijmpfaœ, 
Quœ  sobter  viridem  resonabat  yarrula  muscum  :  io5 

Jam  médias  operum  partes  evectus  erat  Sol  : 
Quum  densas  pastor  pecudes  coçebat  in  ambras, 
Et  procul  adspexit  luco  recubare  virenti, 
Délia  diva,  tuo  :  quo  qnondam  victa  furore 
Venit  Nyctelium  fugiens  Cadmeîs  A^fave  1 10 

Infandas  scelerata  manus  e  casde  cruenta  ;. 
Et  çelidis  bacchata  jugis  requievit  in  antro, 
Posterius  pœnam  gnati  de  morte  datura. 
Hic  etiam  viridi  ludentes  Panes  in  herba 
Et  Satyri  Dryadesque  choros  egere  pnellœ  , ,5 

Naiadum  et  cœtus,  Tantum  non  Orpheus  Hebnim 
Restantem  tenuit  ripis  sil vasque  canendo  ; 
Quantum  te  pemix  remorantem,  Dix>a,  chorea  ; 
Multa  tibi  laeto  fundentes  gaudia  vultu* 
Ipsa  loci  natura  domum  résonante  susurro  130 

His  dabat,  et  dulci  fessas  refovebat  in  umbra. 
Nam  primum  prona  surgebant  valle  patentes 
Aerîse  platanus;  inter  quas  impia  lotos, 
Impia,  quae  socios  Itbaci  mœrentis  abegit, 
Hospita  dum  nimia  tenuit  dulcedine  captos;  laS 

Acj  quibus  insigni  curru  projectus  equorum 
Ambustus  Phaetbon  luctu  mutaverat  artus , 
Heliades  teneris  im/i/exiF  bracbia  truncis, 
Candida  pandebant  lentis  velamina  ramis. 
Posterius,  cui  Demopboon  œtema  reliquit  r3e 

Peifidiœ  lamenta^  *dolis  dum  lusit  inultis* 
Quam  comitabantur  fatalia  carmina  quercus, 
Quercus  ante  datae,  Gereris  quam  semina,  vitae; 
nias  Triptolemi  mutavit  sulcus  aristis. 
Hic,  magnum  Argos  navi  decus,  édita  pinus  i35 

Proceras  décorât  silvas  birsuta  pcr  artus  ; 

InterpoUtionet  Tariorum  inde  a  ▼.  io6,  alic  pneclane ,  ut  t.  ii4»  ttS,  i)o 
•q.  i3a  sq.,  alite  détériores,  ut  t.  iia,  ii3y  ii6....  119,  i3o,  i3i. 


7^  CULEX 

Ac  petit  aeriis  con^gere  frondibus  astra 

Ilicis  et  ni^œ  et  species  Aaïu/lœta  cupressas; 

Umbrosœque  pi(6nf  fagus;  hederœque  ligantet 

Brachia ,  fratemos  plangit  quœ  popuiu8  ictus  ;  14» 

Ipsae  succedunt  ad  sumoia  cacumina  lenue. 

Pinguntque  aureolos  viridi  pallore  corymbos; 

Quis  aderat  veteris  myrtus  non  nescia  fati. 

At  volucres  patulis  résidentes  dulcia  ramis 

Garmina  per  vario»  edunt  resonantia  canins  ;  145 

Adstrepit  et  gelidis  manans  e  fontibus  unda, 

Quae  levibus  placidum  rivis  sonat  orta  liquorem; 

Et  circum  gêminas  avium  vox  obstrepit  aures; 

Hinc  querulas  referont  voces,  quis  nantia  limo 

Corporà  lympha  fovet;  sonitus  alit  aeris  écho,  t56 

Arg[utis  et  cuncta  fremunt  arbusta  cicadis. 

At  circa  fessae  passim  cubuere  capellae 

Excelsis  subter  dumis,  quos  leniter  adflans 

Aura  susurrantis  possit  confundere  venti. 

Pastor^  ut  ad  fontem  densà  requievit  in  umbra,*  i55 

Mitem  concepit  projectus  membra  soporem, 
Anxius  insidiis  nuliis;  sed  lentus  in  herbis 
Securo  pressos  somno  mandaverat  artus  i 
Stratus  humi  dulcem  capiebat  corde  quietein  : 
Ni  Fors  incertos  voluisset  ducere  casus.  iGo 

Quum  solitum  volvens  ad  tempus  tractibus  isdem 
Immanis  vario  maculatus  corpore  serpens, 
Mersus  ùt  in  limo  magnos  subsideret  œstus^ 
Obvia  vibranti  lambens  gravis  ore  trilinguiy 
Squamosos  late  torquebat  nexibus  orbes.  165 

Pallebant  herbœ  visits  iiventis  ad  auram; 
Jam  magis  atque  magis  corpus  resolubile  volvens 
AttoUit  nitidis  pectus  fulgoribus,  et  se 
Sublimi  cervice  rapit  :  dura  crista  «upeme 
Edita  purpureo  lucens  maculatur  amictu,  170 

Adspectuque  micant  flanimantia  lumina  torvi^. 
Metabat  late  circum  loca;  tum  videt  * herba^ 
Adversum  recubare  ducem  greçis.  Acrior  instat 
Lumina  diffundens  intenta  ^  ore  obvia  torvo 
Saepius  arripiens  infringere,  quod  sua  quisquam  17^ 

Prava  intcrpolatio  v.  i4o»  »43,  i47,  iSa....  i54,  iSg  et  i6o. 

Ornameata  serpentis  aliunde  illau  a  Ti  iC6  ad  i8o.  A  détériore  poeU  t.  i&4 


PROBABILITER  RESTITUTUS.  73 

Ad  yada  venisset,  matwra  et  comparât  arma. 

Ardet  mente,  furit  stridoribus,  intonat  ore; 

Flexibus  et  versis  torquetur  corpus  in  orbes; 

Manant  san^ineœ  per  tractus  undique  gutts  ; 

Spiritus  et  rumpit  fauces  :  quo  cuncta  parante^  i9o 

Parvulus  humoris  pastorem  exterret  aluranus, 

Et  mortem  vitare  monet,  per  sfiicu/a;  *  namque 

Qua  diducta  gênas  pandebant  lumina  gemmis, 

Hac  senioris  erat  naturae  pupula  telo 

Icta  levi.  Sic  prosiluit  furibundus,  et  illum  iB5 

Obtritom  morti  misît;  cui  dissitus  omnis 

Spiritus  excessit  membris,  Tum  torra  tenentem 

Lumina  prospexit  serpentem  cominus;  inde 

Impiger,  exanimis,  vix  compos  mente,  refugit, 

Et  validum  dextra  truncum  detraxit  ab  orno;  190 

Qui  casus  sociarit  opem  numenve  deorum  : 

*Namque  illi  dederitne  viam  casasve  deusve* 

Prodere  sit  dubium  :  voluit  sed  yincere  talem. 

Horrida  squamosi  volventis  membra  draconis, 

Atque  reluctantis ,  crebris  fœdeque  patentis  19^ 

Ictibus,  ossa  ferit,  qua  cingunt  tempora  cristœ. 

Et  quod  erat  tardus,  somni  languore  remoto; 

*Nescius  adspiciens;  tîmoroccœcaverat  artus;* 

Hoc  minus  implicuit  dira  formidine  mentem; 

Tum,  postquam  vidit  caesum  languescere,  sedit.  300 

Jamque  atro  bijuges  oriens  Erebo  cit  equos  Nox, 
Et  piger  aurato  procedit  Vesper  ab  OËta; 
Quum,  grege  compulso,  pastor,  duplicantibus  umbris, 
Vadit,  et  in  requiem  fessos  dare  comparât  artus^ 
Gujus  ut  intravit  levior  per  corpora  somnus,  ^o^ 

Languidaque  injuso  requienint  membjra  sopore  : 
Effigies  ad  eum  Gulicis  devenit,  et  iiii 
Tristis  ab  eventu  cecinit  convicia  mortis. 
u  fn,  quid,  atf,  meritus,  aut  quo  delatus,  acerbas 
Cogor  adiré  vices?  tua  dum  mibi  carior  ipsa  ^>o 

Vita  fuit  vita,  rapior  per  inania  Avemi. 
Tu  lentus  refoves  jucunda  membra  quiète, 
Ereptus  tetris  e  cladibus  :  at  mea  Mânes 
Viscera  Lethœas  cogunt  transnare  per  undas. 

iiiterttts  et  lociu  turbatiu ,  iienimqut  t.  191,  19a,  195  et  197....  aoo,  qui  omiies 
^eMimi  Tertificatoris  fctui  sunt. 


74  CULEX 

Praeda  Cliarontis  agor;  vtcfeo  ut  flagpraiitiâ  templis  ^i3 

Lumina  ^coUucent  înfestis  omnia  tœdis.* 

*  Obvia*  Tisipbone,  serpentibiis  «indique  cinctà, 

Et  flammas  et  saeva  quatit  mifai  Yei4>era  Poma. 

Cerberus  et  diris  âag^at  latratibus  ora , 

Anguibus  hinc  atqne  hiuc  horrent  cui  coUa  repexiSj         330 

Sanguineumque  micant  ardorem  lamims  orbes. 

Ecquid  ab  offîcio  digfressa  est  gratia,  quum  te 

Restitui  superis  leti  jam  limine  ab  ipso! 

Prœmia  ubi  pietatis?  ubi  pietatis  honores? 

In  vanas  abiere  vices;  et  rare  recessit  iift 

Jtistitia ,  et  prior  illa  Fides  :  instantia  vidi 

Alterius ,  sine  respcctu  mea  faCa  relinquens  : 

Ad  parties  açor  eventus  ;  fit  pœna  merenti  ; 

Pœna  fit  exitium  ;  modo  sit  dum  grata  voluntas, 

Existât  par  officium«  Feror  avia  carpens,  33o 

A  via  Cimmerios  inter  distantia  lucos; 

Quce  circa,  tristes  densentur  in  omnia  pœnis. 

Nam  vinctus  sedet  immanis  serpentibns  Otos, 

Devinctum  mœstus  procnl  adspiciens  Epbialten; 

Conati  quum  sint  quondam  rescindere  mundum  :  ^35 

Et  Tityos,  Latona,  tuœ  memor  anxius  irse, 

Implacabilis  ira  nimis!  jacet  alitis  esca. 

Terreor  ah  !  tantis  insistere  terreor  umbris 

Ad  Stygrias  revocatus  aquas  :  vix  ultimus  amni 

Extat,  nectareas  divum  qui  prodidit  escas,  340 

Guitare  ab  arentî  revolutis  flwninis  undis. 

Quid,  saxum  procul  ad  verso  qui  monte  revolvit, 

Numina  contemsissé  dolor  quem  vincit  acerbus, 

Otia  quœrentem  frustra  sibi!  quidve  puellatj 

Dira  quibus  taedas  accendit  pronuba  Erinnys,  ^4<'> 

Sicut  Hymen  prœsaga  dédit  connubia  mortis; 

Atque  alias  alio  denset  super  agmine  turmas? 

Impietate  fera  vecordem  Colchida  matrem 

Anxia  sollicitis  meditantem  vulnera  natis? 

j^n  Pandionias  miserandas  proie  puellas?  3"'o 


Ab  Tersu  indc  3i5  variorum  homi-  potits  tunt,  que  adscriptae  fuerant  ad 

nuin  ingénia,  et  ronatas  omamenta  no-  venue  309...  3 1 4-  Inférât  res pertequuti 

Ta  inserendi  et  lacinias  alias  super  aliis  sunt  plures,  quibus  pessimus  versificator 

assuendi  cognoscere  in  promtu  esc.  Ita  alia  intertesuit,  ut  versas  33 1,  333, 

a  vcrsu  33a  alienolocosentcntix  inter-  a38,  339. 


PKOBABILITER  RESTITUTUS.  yS 

Quarum  vox  cit  Ityn  et  Ityn,  i/uo  Bistonius  rex 

Orbus  epops  mœret  yolucres  evectus  -m  auras. 

At  discordantes  Cadmeo  semine  fratres 

Jam  truculenta  ferunt  infestaqne  tumina  oorjms 

Alter  in  alterius  ;  jamque  avermlur  utarque,  ^-^^ 

Impia  germaoi  manat  quod  Bangnine  dêxtra. 

u  Heul  heu!  mutandus  nunquam  labor!  Auferor  ultnt 

In  diversa  :  magis  distantia  limîna  cerao; 

*Lœta  loca*  Elysiamque  vagor  delatus  ad  umbram» 

Obvia  Persephone  comités  heroidas  ufigoei  «^» 

Adversas  peiferre  vices.  Alcestis  ab  onmi 

Inviolata  vacat  cura,  quod  sae^a  marili 

Ipsa  suis  fatis  Admeti  fata  laorata  est* 

Ecce  Ithaci  conjux  *LaertUidœ*  Icariotis 

Femineum  incorrupta  decus!  manet  et  prooul  illa  ^^^ 

Turba  ferox  juvenumtelis  confixa  maritL 

Quid  misera  Eurydice  !  tacito  meerore  reoessit, 

Poneque  respeciantem  et  nunc  manet  Orphea  sérum* 

Audax  ille  quidem,  qui  mitem  Cerberon  unquam 

Gredidit,  aut  ulli  Ditis  placabile  numen;  370 

Nec  timuit  Phiegethonta  furentem  ardentibus  uttdis, 

Nec  mœsta  obtutu  dira  et  ferragine  régna , 

Defossasque  domos  ac  Tartara  nocte  tremenda 

Obsita,  nec  faciles  Ditis  sine  judice  sedes, 

Judice,  post  mortem  qui  viUe  vindicat  acta.  375 

Sed  ioriunsLjavens  audacem  fecerat  Orphea; 

Jam  rapidi  steterant  amnes,  et  spissa  ferarum 

Blanda  voce  sequax  insiderat  arva  corona; 

Jamque  imam  viridi  radicem  emoverat  alla 

Quercus  humo ,  sequiturque  eomeSf  silvmque  sonoros  380 

Sponte  sua  cantus  rapiebant  cortice  amara. 

Labentes  bijuges  etiam  per  sidéra  Luna 

Pressit  equos;  et  tu,  currentes,  menstrua  virgo, 

Auditura  lyram  tenuistî  nocte  relecta, 

Hœc  eadem  potuit,  Ditis,  te  vincere,  conjux,  ^^ 

Eurydicenque  vira  ducendam  reddere  :  non  Cas, 

Non  erat,  inviUtm,  Divœ  exorabile  numen! 


Locui  de  Orpheo  inde  a  t.  269  sq.,  etti  alitno  loco  inteqiofitui,  etttamen  ex 
felicioribus. 

Vm.  aSa,  283,  284,  287,  394  sqq.  yarias  manus  expert!  sunt.  At  ▼••.  3o3 
•qq.  a  docto  poeta  profecU  tant. 


76  CCLEX 

nia  quidem ,  nimium  Mânes  expeita  severos , 

Prasceptum  siçnabat  iter;  nec  rettalit  intus 

Lumina ,  nec  divœ  corrupit  munera  linçua.  990 

Sed  tu,  crudelis,  crudelîs  tu  magis,  Orpheu, 

Oscula  cara  petens  rupisti  jussa  deorum  : 

Dignus  amor  venia,  gratum  si  Tartara  nossent 

PeccatuDi  ig^ovisse.  Sed  et  vos  sede  piorum, 

Vos  manet,  heroes,  contra  nemus.  Hic  et  uterque  ^9"* 

^acides,  Peleus  nempe  et  Telamonia  viitus, 

Per  patris  secura  locantwr  nnmina  ;  quorum 

Gonnubiis  Venus  et  Virtus  injunxit  honorem  : 

Hune  cepit  serra  ;  ast  illum  Nereis  amaTÎt. 

Assidet  his  juvenîs,  social  quem  gloria;  fortis  3oo 

Acer,  inexustis  referens  a  navibus  ignés 

Argolicis  Phrygios,  torva  feritate  repulsos. 

O  quis  non  répétât  talis  divortia  belli , 

Qaœ  Trœs  videre,  viri  videreque  Graii! 

Teucria  quum  multo  manaret  sanguine  tellus,  3o5 

Et  Simois  Xanthique  liquor;  Sigeaque,  propter, 

Litora  quum  Troas,  sœvi  ducis  Hectoris  ira, 

Videre  in  classes  inimica  mente  Pelasgas 

Vulnera,  tela,  neces,  ignés,  inferre  paratos. 

Ipsa  jugis  namque  Ida  païens  vemantibus^  ipsa  3 10 

Ida  faces  altrix  cupidis  praebebat  alumnis, 

Omnis  ut  in  cineres  Rhœtei  litoris  ora 

Glassibus  ambustis  flamma  superante  daretur. 

Hinc  erat  oppositus  contra  Telamonius  héros, 

Objectoque  dabat  ciipeo  certamina  ;  et  illiuc  3i5 

Hector  erat,  Trojae  summum  decus  :  acer  uterque, 

Fulminibus  caelo  veluti  fragoreditus  alto; 

Ignibus  hic  tœdisque  furetis y  si  classibus  Argos 

Eripiat  reditus;  ilie  at  Vulcania  ferro 

Vulnera  protectis  depellere  navibus  instaU  3ao 

Hic  erat  iEacides  al  ter,  lœtatus  honore, 

Dardaniis  alte  fuso  quod  sanguine  campis 

Hectoreo  victor  lustravit  corpore  Trojam. 

*Rursus  acerba  fremunt,  Paris  hune  quod  letat,  et  hujus 

^  Aima  dolis  Ithaci  yirtus  quod  concidit  icta.  335 

Huic  gerit  aTersos  proies  Laertia  vultus. 

Et  jam  Strymonii  Rhesi  victorque  Dolonis , 

Diverioram  forte  iogeniorum  conatui  «unt  yersui  3 14 sq*!-»  utique  vu.  3ai  iqq»  * 


PROBABILITER  RESTITUTUS.  77 

Pallade  jam  lœtatur  OTans;  rursusque  tremiscit 

Jam  Giconas,  jam  rursus  atrox  Lœstrigonas  horret; 

lUum  Scylla  rapax  canibus  succincta  Molossîs,  33o 

^tnœus  Gyclops  illum,  Zanciœa  Gharybdis, 

Pallentesque  iacus  et  squalida  Tartara  terrent 

HLc  et  Tantalei  generis  decus,  amplus  Atrides,  ^ 

Assidet,  Argivum  lumen;  quo  flamma  régente 

Doris  Erichthonias  prostravit  funditus  arces.  335 

Reddidit  heu  Graius  pœnas  tibi,  Troja,  menti! 

*Hellespontîacis  obiturus  reddidit  undis.* 

nia  vices  bominum  testa  ta  est  copia  quondam. 

Ne  quisquam  nimium  fortunée  munere^^feris 

Tenderet  evectus  caelum  super;  omne  propinquo  340 

Frangitur  invidiœ  telo  decus.  Ibat  in  altum 

Vis  Argeia  petens  patriam  ditataque  praeda 

Arcis  Erichthoniœ;  cornes  huic  erat  aura  secunda; 

Fer  placidum  cursus  pelagus;  Néréides  undis 

Innabanif  pars  inflexas  circum  acta  carinas  :  345 

Quum  seu  caelesti  fato,  seu  sideris  ortu 

Undiqûe  mutatujr  caeli  nitor;  omnia  ventis, 

Omnia  turbinibus  sunt  concita;  jam  maris  unda 

Sideribus  certat  consurgere,  jamque  superne 

Corripere  et  soles  et  sidéra  cuncta  minatur;  35« 

Atruere  in  terras  cœli  fragor.  Uic^  modo  laeta, 

Gopia  nunc  miseris  circumdatur  anxia  fatis, 

Immoriturque  super  fluctus  et  saxa  Capherei, 

Euboicas  et  per  cautes  JEgœaque  la  te 

Litora  :  tum  Pbrygiœ  passim  vaga  praeda  peremtœ  355 

Fluctuât  omnis  in  œquoreo  navifragafiuctu. 

Hic  alii  sidunt  pariles  virtutis  honore 
Heroes  mediisque  siti  sunt  sedibus  on^nes; 
Omnes  Roma  decus  magni  quos  suspicit  orbis, 
Hic  Fabii  Deciique;  hic  est  et  Horatia  virtus;  360 

Hic  et  fama  vêtus  nuUuni  peritura  per  aivum 
Gurtius,  in  mediis  quondam  quem  sedibus  urbis 
Devotum  tetri  consumait  gurgitis  haustus. 
Mucius  et  prudens  ardorem  corpore  passus, 
*  Légitime ,  cessit  cui  fracta  potentia  régis,  *  365 

interpotitii  a  mala  maDU  3s4  et  3a 5,  et  iterom  336,  337.  Pnedanii  lociu  tetpi^ 
tur  inde  a  t.  34  i. 
PetiiiBa  imerpolado  yu.  358,  365,  368,  377  sq. 


^8  CULEX 

Hic  Curi«»V  clmrm  soekw  Twtvti*  et  ille 

Fabriciutj  cnsiî  cmfmetm  péfentia  régis. 

Jure  igitur  lakes  sedes  pietatis  Ikoncnr^t. 

Illic  Scipiadeque  duces,  devoCa  trhmiphis 

Moenia  quos  mpèdis  Libye»  Cartheçinis  Ikonrewt.  370 

nigaude  sua  rigeaxH  :  eg&  Ihtis  opacos 

Goçor  adîre  lacus,  vééMOtus  lumine  Phœbt, 

Et  vastum  Phtegecb<Hii«a  :  atro  «jrua j?Kmtne  Minosr 

Con8celerat»pi»di«cem»«  Irnima  sede. 

£reo  jam  caussavfr  tÊkortts^jttm  dîcere  vitee^  375 

Verberibus  sœvo  co^ai  a  judtce  Pœns?  : 

Quum  mihî  tu-  m  caussa  malt,  nec  conscras  adisîs  ; 

Sed  tolerabitikv»  cun»-kœc  iramemor  audis; 

HcBC^  vana  ut,  rapielw  dîmittens,  somma  Tientis. 

Dipredior,  nunqusriD  Feditams  :  tu  cole  fontes  38o 

Et  yirides  nemerum  ntras  et  pascna  Isetus  ; 

Et  mea  diffusas  rapîa&tur  dicta  per  auras.  » 

Dixit  et  extrenra-  trtstts  cum  Toce  recessit. 

Hune  ubi  sollicîtum  dimisir  ineitia  somni  : 
Jnqemuit  graviter,  mentem  œger,  nec tufît  uhra  385 

Sensibus  ififosum  GalicTa  de  morte  dolorem. 
Quantumcunqne  sibi  vires  tribiiere  scnfles , 
Quis  tamen  infestum  pugnans  devicerat  hostem, 
Hivum  propter  aquœ,  viridi  sub  fronde  latentem 
Conformare  tecum  parât  impiger;  hune  et  in  orbem        390 
Destinât,  ac  ferrt  capifhim  repetivit  in  usum , 
Gramineam  ut  viridi  foderet  de  cespiteterram; 
Jam  memop  mceptum  per^en»  sibi  cura  laborem 
Agqestam  curaiilavit  kumum;jamqiBe  .aggere  multo 
Telluris  tumulus  ibrmatum  crevit  in  orbenr.  ^9$ 

*  Quem  circum  te^idum  lœvi  de  marmore  formons 
Consent,  assid^se  curae  memor  :  hic  et  acanthus 
Et  rosa  purpura»  crescit  rubieunda  colore'. 
Et  violœ  genus  omne  hic  est  ;  Speartanaque  myrttos 
Âtque  hyacinthus ;  et  hic  Cilici  crocus  editus  antre;         4oo 
Laurus  item  Phœbt  surgens  d^cus;  hic  rhododtophne 
Liliaque  et  reris  non  avia  cura  marini , 
Ilerbaque  turis  opes  priseis  imita  ta  Sabinis, 
Chrysanthesque^  ederœque  nitor  pallente  corymbo, 

388  Jejuni  rcrtificatorU  conatiw,  et  39a  »q,  cl  396,  397.  Inde  doctu»  poeta 
«laDom  admovit. 


PROBABILITER  RESTITUTUS.  79 

Et  Bocchus  Libyœ  régis  memor;  hic  amarantus  4o3 

Buphthalmusque  virens,  et  semper  florida  pinus; 

Non  illinc  Narcissus  abest  :  cui  gratia  formœ 

Igné  Gupidineo  proprios  exarsit  in  artus; 

Et  quoscumque  novant  yernantia  tempora  flores. 

His  tiunulus  super  ingeritur;  tum  fronte  locatur  41» 

Elogium  tacita  quod  format  litera  voce  : 

Parve  Gulex,  pecudum  custos  tibi  taie  merenti 

Funerifl  officium  vitœ  pro  munere  reddit. 


N.  B.  Non  secuti  sumiu  Heynium  in  interpolationibus  diverse  litera- 
mm  charactere  notatis,  cpiia  in  primi  Culicis  textu  Verbatim  reperitur 
maxima  pars  carminam  et  vocum,  quam  volait  interpolatam  vocare,  et 
italicisy  ut  aiunt,  characteribus  in  boc  secundo  designare.  Nos  igitur 
hanun  literarum  indicia  tantnm  vocibus  vere  mutatis  affixa  curavimaSy 
postqaam  singulas  inter  se  et  diverses  earum  sensus  sedulo  perpendi- 
mus;  unde  manifestum  videri  facile  poterit,  quam  exiguum  discrimen 
inter  Culicis  genuini  et  probabiliter  restituti  textum  intersit,  et  quam  sin- 
cero  nomine  periculum  hujus  operae  lusum  ingenii  appellaverit.  Itaque 
nos  tanto  interpreti  gratulamur  ex  animo,  quod  simiJem  laborem  in 
Ciri  restituendo  noluerit  impendere;  nam  ex  iis  Icctiooibas,  quœ  vix 
tolerabiles  sunt,  parva  qnidem  utilitas,  et  nuUa  t>mnino  voluplas  perci- 
peretur; 

Ex  feitut  haud  Unuis  /a6or,  c(  laus  nulla  rediret. 

N.  E.  L. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


CIRIS. 


S. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


CIRIS. 


S. 


PROOEMIUM 


IN  CIRIN. 


• 

CiABM EN  hoc,  etsi  inter  Virgiliana  opuscula  vulgo  referri 
solet,  an  Virgilium  tamen  auctorem  habeat,  fides  nos  satis 
certa  déficit.  Sunt  quidem  multa^  quae  probable  hoc  fa- 
ciant  :  nec  dubitationis  tamen  caussae  desunt  ex  parte  altéra  ; 
itaque  aegre  ferendum  non  est,  si  in  diversas  opiniones 
discesfiisse  yiros  doctos  videas.  Scilicet  de  rationibus,  qui- 
bus  contenderunt  inter  se,  yidendum  erat  ;  inter  eas  autem 
multas  esse  levés  ac  futiles  negari  nequit.  Ea  tamen  omnia, 
quae  de  bis  dicta  sunt,  ut  iterum  recocta  apponam  necesse, 
putOy  non  est;  ut  potiora  summatim  pro  more  meo  expo- 
nam,  judicio  meo  qualicunque  interposito,  hoc  forte  est, 
quod  lector  a  me  exspectet. 

Qui  Virgilio  carmen  vindicant,  argumentis  fere  utuntur 
lis  9  quibus  carmen  hoc  politissimum,  praestantis  ingenii 
poeta,  ipsoque  Marone,  non  indignum  déclarent.  Ita  vero 
non  evictum  est,  habendum  quoque  esse  Virgiliani  inge- 
nii fetum,  si  quod  carmen  est,  quod  eum  non  dedeceat. 
Vêtus  aliqua  eaque  idonea  auctoritas  allata  in  médium  non 
est.  Nam,  quod  ex  Seneca  vulgo  laudatur  Ep.  ^ikUtait  Vir- 
giltus  noster  in  Scylla,  non  viderunt  viri  docti  ad  ^n.  III, 
426  sq.  spectare ,  et  iVt  Scylla ,  esse  in  loco  de  Scylla.  Quid? 
quod  nec  a  Pseudodonato,  qui  reliqua  carmina  Virgilio 
tributa  recenset,  nec,  quantum  memini,  ab  alio  vetere 
grammatico,  in  simili  instituto,  Ciris  mentio  fit.  Indocti 

6. 


84  PROOEMIUM 

enim  mooachi,  Servianis  in  ^neidem  commentariis  in 
fronte  adsutus,  pannus,  in  quo  Cirina  scrikitur  (i),  memo- 
rari  adversus  me  vix  potest.  Quod  autem  poematii  praestan- 
tiam  yerbis  quoque  ornant,  ut  Scaliger  id  nuUi  Latinoriun 
nequenitore,  neque  elegantia  cedere  dicat,  Barthius  vero 
luculentissimum  inter  pmnia  antiqua  poematia  appellet, 
in  eo  studium  virorum  doctorum  video,  judiciisubtilitatem 
desidero.  Non  enim  satis  circumscribunt  praedicationem 
suam,  eoque,  dum  ultra  terminos  evagantur,  ne  id  quidem 
obtinent,  quod  in  medio  positum  erat,  quodque  recte  se 
habebat.  Quod  in  carminé  hoc  tantopere  admirati  sunt 
viri  docti,  si  propius  intuearis,  nihil  aliud  fuit,  quam  ora- 
tionis  in  plerisque  locis  dignitas,  omatus  praeclarus,  splen- 
dor  quoque;  tum  numerorum  concinnitas.  Haec  sunt,  quae 
y  iris  doctis  tantopere  se  probarunt;  sed,  an  haec  illa  sint, 
quibus  poeticae  laureae  decus  parari  possit,  admodum 
dubito. 

Omnino  ab  inventi  felicitate,  quae  tamen  res  una  omnium 
maxime  poetae  nomen  et  laudem  continet,  carminis  hujus 
laus  magna  yix  peti  potest  :  uti  nec  tractatio  arte  aliqua  se 
commendat,  nisi  in  locis  singularibus  iisque  fere  ad  com- 
munem  poetarum  orbem  spectantibus  :  cujusmodi  est  nu- 
tricis  opéra  in  virginis  dolore  allevando,  puellae  miseras 
querelae  et  sic  alia.  Contra  sunt  loca  alia  ad  pedestrem 
orationem  proniora  :  ut  locus  de  diversis  super  Scylla  opi- 
nionibus  v.  63  sqq....  90,  alius  super  fahulae  in  Britomarti 
Tarietate  3o3  sqq.  Haec  et  similia  quum  tractata  nitescere 
nequeant,  bonus  poeta  non  facile  attinget.  Alia  ad  rheto- 
ricam  lufirfiTit  egregie  accommodata  sunt,  ut  in  querelis 
puellae:  et,  si  quid  est,  quo  adducar,  ut  Maroniani  ingenii 
fetum  esse  hune  putem ,  hune  propiorem  ad  tragicam  ve- 
hementiam  et  rhetoricam  declamationem  affectum  esse 
dicam,  quem  in  Virgilio  me  agnoscere  jam  alibi  accuratius 

(i)  ha  etiam  ia  ms.  Helmstad.  exaratam  erat  Decircina  non,  Ciris. 


IN  CIRIN.  85 

•expoeui  (i).  Accedit  orationis  poetîcae  facultas,  quae  in  hoc 
poeta  fuit  eximia  :  quae  ea  ipsa  caussa  fuit,  qua  adducti  viri 
docti  cetera  etiam  omnia  in  eo  carminé  pronuntiarent  esse 
summa.  Poetse  Maronis  ingenium  agnoscere  mihi  videor 
etiam  in  eo,  quod,  quum  arguraentum  hocab  aliis  poetis 
esset  pertractatum,  relictis  ille  iis,  quae  ab  aliis  praerepta 
erant,  ingenium  applicuit  iis  omandis,  quae  ab  aliis  non- 
dum  essent  occupata.  Ita  forte  excusari  potest,  quod  ille 
id,  quod  summum  rei  momentum,  ipsa  «»/Mq,  erat,  resec- 
tionem  comae,  verbo  exposuit,  et  vero  ne  verbo  quidem 
attigit  ea,  quae  resectam  Nisi  comam  subsequuta  sunt, 
donec  abstraheretur  ScyDa  navi  alligata.  Exspectabam  in 
primo  Minois  conspectu,  in-  pactione  cum  eo  sancienda, 
in  coma  Nisi  resecanda,  tradenda ,  et  fide  Minois  ex  con- 
ditione  pactionis  exigenda,  poetam  disertum,  copiosum 
et  ornatum.  Vix  veri>o  memoravit  haec  omnia.  Vitio  hoc 
factum  dices;  nisi  judicio  illi  subtiliori  illud  tribueris*.  Le- 
vioribus  equidem  argumentis  accensebo  omne  illud,  quod 
a  repetitis  tôt  Virgilianis  rersibus  ducitur,  sive  ut  hinc 
coUigas  ipsum  Maronem,  sive  ut  alium  auctorem  fuisse  sta- 
tuas. Vix  enim  firmo  fundo  nititur  argumentum,  quo 
Scaliger  asus  est,  quum  diceret  :  auctorem  carminis  ut  esse 
Virgiiium  credamus,  banc  unam  rationem  vincere,  versus 
crebro  hic  repetitos  (2),  qui  passim  in  Enéide  et  in  Geor- 
gicis  atque  in  Bucolicis  leguntur.  Atqui  potuit  carminis 
esse  alius  serior  auctor,  qui  ex  Virgilio  plurima  mutuare- 
tur,  vel  qui  id  ageret,  ut  Virgilii  nomen  et  auctoritatem 
mentiretur. 

Commemoravi  adhuc  ea,  quae  probabile  facere  possint, 
ad  Maronem  auctorem  hoc  carmen  référendum  esse.  Alias 
rationes  Barthii  aliorumque  nec  commemorare  juvar,  nec 

(i)  Vide  Vol.  II;  Disquis.  I,  J.  VIII,  pag.  17;  et  $.  XIII,  ad  Bnem., 
pag.  a8;  Ezcurs.  prim.  ad  .£neid.  II,  pag.  3o8,  Sog.  Vol.  II  :  et  in 
priiicipio  iEneîd.  X,  argumenti  notas;  editionis  hujus  Vol.  IV,  pag.  9a. 

(a)  Apposait  eos  Jo.  Schrader.  Emendation.  p.  33  sq. 


86  PROQEMIUM 

opus  est,  quum  eas  dudumexpo&ueritac  refellerestudu^it 
doctissimus  praesul,  Justus  Fontaninus  in  Hist.  Litt.  AquUei. 
p.  35.  Eodem  loco  magna  cum  judiçii  subtilitate  ac  doçtrina 
vir  doctissimus  ex  Virgilii  Ecl.  Vi,  74  sqq.  yerum  Ciris 
auctorem  eruisse  visus  est,  ut,  quod  Gi&aius  ^m  olim 
suspicatus  e^at,  Bartljiio  mox  probante ,  is  Gallus  sit,  cujus 
carmina  iUis  ^ersibus  attigerit  poeta  pluni,  inter  quae  duo 
fuerint  :  alterum,  quod  nunc  habemus,  Giiis,  de  Scylla, 
Nisi  f.,  in  cirin  mutata,  alterum  de  Scylla.,  Phorçi  fiiia: 
Quid  Ipquar^  aut  Scyllam  Nui?  aiU  quc^m  fama  se^uuta 
est  Candida  succinctam  latrantibus  inguina  mpnstris  DuUr 
chias  vexasse  rates  ^  et  gurgite  in  aJto,  ^ih!  timidos  mxuiAS 
canibm  lacérasse  marinis?  Non  equidem,  taoquam  satîs 
valida,  argumenta  omnia  amplectar,  quae  ilLe  attulit;  nec 
tamen  quicquam  ingeniosae  conjecturae  ob^lare  yideO  : 
convenit  enim  aetas  Galli  ac  Messake;  nisi  quod  difficile 
est  ad  intelligendum,  quo  cum  pudore  tôt  ex  Giii  ¥ersu3 
Yirgilius  in  sua  carmina,  aut  ex  I^is  Gallus  in  Cirin,  adopr 
tare  potuerit.  Nam,  quod  GaJIum  Epiçureœ  philosopbise 
operam  dédisse  nunc  ignoramus,  morari  potest  neminem, 
quin  assentiatur  praesuli  dignissimo.  Superest  igitur,  ut 
versus  illos  seriore  aetate  ab  interpolatrice  maniu  in  Girin 
insertos  esse  dicamus  :  quod  nec  improbabile  6^. 

Qui  Catulhun  pro  auçtore  carminis  habuere  (io  quibus 
Eglinus  fuit,  cujus  Findiciœ  Ciris  CatuUiançe  sunt  ),  quan- 
dpquidem  cum  Epithalamio  Thetidis  et  Pelei  '  nonnuUa 
possecomparari  videbaqt;  non  animadverterunt,  Messalas, 
cui  inscripta  est  Ciris,  aetate  se  refelli  :  nam  is  paucos  ante 
CatuUi  obitum  annos  natus  est.  Sed  et.  haçc  accurate  trac- 
tavit  Fontaninus  1.  c.  pag.  33,  36.  Quo  argumento  P^ale^ 
rium  Catonem  Ciris  auctorem  ediderit  Delrius  in  Comment; 
ad  Senecam,  ex  ejus  verbis  intelligi  nequit.  Quod  si  tamen 
y  irgilium  auctorem  Ciris  adoptare  cum  Scaligero  et  aliis  (  i  ) 

(i)  Nuper  qtioqiie  Jo.  Schradents  Emendat.  c.  3  pag.  3i  VirgUio 


IN  CIRIN.  87 

iDalit  aUquiSy  non  tamen  cum  eodem  Scaligero  comminis* 
cetur  tôt  «lia,  cpiae  probatione  idonea  distitunntar  :  patdlo 
ante  mortem  8iiam ,  et  Athenid  aut  adeo  Megaris ,  Virgiliuiù 
hoc  oannencomposuisse  :  etsi  jam  tum,  quum  Girin'scribe- 
rety  auctor  carmin»  nomnilla  carminé  se  tractasse,  et, 
qnnrn  fanue  pœmteret,  iis  dej^sitis  ad  philosophiam  se  coh^ 
«  tuHsse  narret  ipae  t.  r  sqq.  4^  s*^*  Juvenem  tamen  se 
testatur  auctor  satîs  manifeste  vsa.  4^  sqq.  Sèd  çtàmiam 
ad  tanias  nune  primum  nascimur  artés^  Nunc  printum 
teneros/irmcànus  roàore  nervos:  Htec  tamen  irtéèreaj  ipjute 
passumus^  in  quibus  ce^i  Pnmarttdifnenta^  etprimos  exegi" 
mus  annos,  Accipe.  Si  porro  MessBlakn/ttf^nikm  doctissi- 
mwn  Y.  3f6  appellare  potoit,  juvenili  aetate  constitutum 
eum  et  ipsom  tum  ftiisse  necesse  est,  quum  Maro  illà  scribe- 
ret;  id  quod  temporum  docet  comparatio  (i).  Rem  taitien 
▼el  sic  in  medio  relinqiiere  satins  duco'. 

Inter  h«c,  etsi  carminis  faciès  omnino  satis  libferalis  est  : 
aegari  tamen-  nequit,  varices  passim  et  ulcéra  corpus  obsi* 
dtere,  loca  occurrere  plurima  scabra  et  horrida,  versus 
durtores  aut  pedestri  oratione  depressos;  alios  prorsus 
corniptOB  ac  sensu,  oarentes,  ut  interduib  honéâftâs  illa  oris 
fœde  contaminataac  prorsus  oblitéra  ta  sit.  Scilicet  primum 
id,  quod  in  carminibus  bis  ihinoribus  evenisse  videtur 
fere  omnibus,  etiam  in  Giri  ftictum  arbitror,  minore  tamen 
cum  audaeia  quam  in  Gulice,  omnium  uno  maxime  fœdato 
carminé,  ut  ja^m  antiqua  satis  aetate  in  ea  exercèrent  se 
poetarum  seuversîficatorum ingénia,  variando  et amplifi- 
cando  carminé.  Adscrfpti  in  margine  versus,  saepe  imper- 
fecti,  a  libràlrio,  qui  des^cribebat  codiceih,  in  textuîh  sunt 


Cirin  vindîcaTit  :  nec  tatnen  is  ar|piineiitis  gravioribu's ,  quam  alii ,  sufa 
fàltuH.  léetûc  docte  adversus  Oalli  novian  disputât  pa(^.  4^9  ®^  adversus 
GatuUum  auctorem  pa^.  46,  Scali^rum  autem  refelUt  pa§.  ^i, 

(i)  Natiis  enim  Virgilius  a:  U.  C.  6849  Messala  a.  69$,  nec  hic  da- 
ruit  ante-  7 1 8*,  m%:  23. 


88  PROOEMIUM 

recepti,  nonnulli  satis  arguti,  alii  ex  similibus  Teterum 
poetarum  locis  retracti  yel  adumbrati;  qtia  de  re  supra  ad 
Culicem  dictum  est.  Accessit  alia  calamitas,  at  carmina 
illa  per  plura  saecula  ignota  et  sepulta  jacerent,  et  ut  yix 
unum  velalterum  exemplar  ad  nostram  aetatem  perveniret  ; 
quod  cum  obscuris  fugientibusque  literis  oculos  librarii 
recentioris,  aut  etiam  operarum  typograpbicaruin,  falleret^ 
corruptelas  infinîtas  inferri  necesse  fuit. 

Conspirant  itaque  in  corruptelis  editiones  fere  omnes, 
nec  e  libris  scriptis ,  qui  et  numéro  paucissimi,  et,  quantum 
intelligo,  omnes  recentiores  sunt,  auxilium  exspectari  posse 
videtur.  Nie.  Heinsius  in  epistola  ad  Octavium  Falcone* 
rium  &tetur,  Ciris  exemplar  sibi  nullum  evolvere  licuisse, 
ante  artem  typographicam  inventam  descriptum.  Evolyit 
tamen  ille  postea  ms.  Basileensem,  aut  variantem  lectio* 
nem  ex  eo  accepit;  attamen  et  ille  fuit  chartaceus,  et, 
quantum  intelligo,  in  corruptelas  vulgares  ubique  consen- 
tit. Abfuit  Ciris  a  prima  Virgilii  editione,  etsi  ea  minora 
Virgilii  poematia  complectitur,  accessit  vero  in  Romana 
altéra  :  vid.  Recensum  edd.  h.  a.  Omissa  hinc  ab  aliis,  ab 
aliis  addita  :  cf.  Fontanin.  Hist.  lit.  Aquilei.  p.  4o*  Enar- 
rare  eam  primus.aggressus  est  Domidus  Calderinus  in  edit. 
Yen.  i483  per  BaptistamdeTortis,  hinc  1489,  i49'9  '49^ 
et  al.  Paullo  doctior  éommentator  successit  Julius  Pompo* 
niusSabinus,  commentariis a.  1 486  vulgatis,  et  iSiy,  i544 
hincque  in  edd.  Henrico  petrinis  repetitis  :  tum  copiosior 
commentator  Ascensius  a.  i5oo,  1 505  étal.  Tandem  etiam 
critîca  manus  accessit,  eaque  viri  summi  Josephi  Scaligeri 
in  Appendice  Virgiliana  Lugd.  i573;  multas  ille  attulit 
emendationesprxclaras,  alias  durissimas,  nonnuUas  pror- 
sus  non  ferendas.  Lectiones  ejus  et  interpretationes  rece- 
pit  omnes  Taubmannus,  vir  doctus,  qui,  quod  supra  jam 
dîxtmus,  ex  aliorum  judicio  totus  pendebat,  suo  parce  uti 
solitus,  édita  Ciri  a.  161 8.  Yix  bis  terve  Barthium  compa- 


IN  CIRIN-  89 

rat,  qui  interea  1608  Cirîn  comnientario  instruxerat,  ralde 
tum  adolescens ,  et  omnino  doctrinae  copia  praeetantior 
quam  judicii  subtilitate.  Attigit  idem  loca  Donnulla  in 
Adversar.  XX,  20;  XXII,  9;  XXIII,  9  et  ai  ;  XXX,  24,  et, 
ut  eo  loco  se  facturum  proHtetur,  denuo  Cirin  edere  con- 
fitituerat,  si  exemplum  aliquod  manuscriptum  nancisci 
unquam  posset.  Cf.  Fontanin.  1. 1. 

Equidem  comparatis  antiquis,  quae  ad  manum  erant, 
editionibus,  omnes  fere  inter  se  in  easdem  lectiones  et 
vitia  conspirare  intellexi.  Quod  quuni  semel  animadversum 
esset,  satis  habui,  Venetam  1 484  per.Thomam  de  Alexan- 
dria  expressam,  mox  quoque  Aldinam  priniam  i5o5,  com- 
parare.  Manum  emendatricem  non  experta  est  Ciris  nisi 
in  Aldina  :  diuersorum  ^feterum  poetarum  in  Priapum  lusi- 
bus  etc.  iSiy,  de  qua  editione  ab  Asulano  curata  et  i534 
repetita  jam  in  proœmio  ad  Culicem  dictum  est  (1).  Ex 
Bembino  codice,  eu  jus  ope  Culex  tam  praeclare  fuit  emen- 
datus,  Ciris  nihil  auxilii  consequi  potuit,  quandoquidem 
in  eo  codice  illa  exarata  non  erat.  Alios  igitur  codices  Asit- 
lano  in  Ciri  ad  manum  fuisse  necesse  est,  de  quibus  nunc 
nihil  constat;  profitetur  quoque  vir  doctus  in  praefatione, 
se  haec  carmina  collatis  pluribus  exemplaribus  emen- 
dasse.  Aldinam  recensionem  expressit  in  plerisque  editio 
Veneta  apud  Aloysium  de  Tortis  1 54i  9  sed  pleraeque  aliae, 
quod  mireris,  Aldinam  deseruere  et  veterem  lectionem 
repetivere.  Occurrunt  mox  editiones,  uti  Yen.  apud  Hie- 
ron.  Scotum  i5449  apud  Bonellum  i558,  Georg.  Fabricii, 
Plantini,  quae  inmargine  varias  lectiones  habent,  quarum 
magnam  partem  emendationes  yirorum  doctorum  esse 
vidi.  Nam  fuere  passim,  qui  singula  loca  in  Ciri,  ut  in.aliis 
veterum  libris,  emendarent.  Sic,  ut  unam  vel  alteram  Jani 


(i)  Editio  illa  iSiy  intelligenda,  qtioties  Aldina,  tanquam  emenda- 
tior,  a  me  excitatur.  Reliquas  duas  non  nisi  in  nova  recensione  nactus 
eram. 


go  PROOEMIUM  IN  CIRIN. 

Parriiasii  et  Paulli  Leopardi  correctionem  taceam,  pltirima 
correzerat  in  Mîscell.  Epiphyll.  Vf II,  a3  sqq.  Jac.  Nie. 
Loensis,  qui  ab  amico  Leopardo  ex^mplum  Giris  acceperat 
ex  prisca  editione  descriptam,  addita  ejus  eastî{;ati(me. 
Hanc  ipsam  editionei&CatBlectoraHi  intelligo  fuisse  iUam, 
quam  Heinsius  dia  se  frustra  qusesivisse  ait  rn  Episc.  ad 
Daumium  Tom.  V  Sylloges  Burm.  p.  ard;  nam  Baithius  in 
AdTersariis  ea  non  îpse  uras  est,  sed'lid  Loensis  fideitt  pro- 
Yocat.  In  Miscell.  Obss.  Vol.  IV  loca  nonnulla  ex  Giri 
retractaront  viri  docti,  sed  lerioris  fere  iiiaiii«ntî. 

Qaum  a  nemine  adhuc  operam  datam  yiderem,  ut  leo 
ûoBum  origines  et  caussas  iinlagaret  :  studinm  in  ea  re 
posai  pràcipwam,  etsi  res  ni!olesti«  plus  quam  credi  potest 
haberet.  Quandoquidem  aittem  inde  intellexeram,  libit>- 
rum  scriptopum  aaetoritatem  nos  fere  deficere  :  conjec- 
tandi  lioentiae  materiem  in  hoc  libello  relietani»  noSis  esse 
putavi  tant»  majorem»  Ea  itaque  ita  usu^sum,  ut,  quam 
aliis  veniain  dederim,  vicissim  et  mihi  ipsi  a  vins  doctis 
petam. 

In  nova  recensione  anni  LXXXVIII  ad  manus  ftiere 
Schedae  Heinsianae,  de  quibus  supra  ad'  Gulicem  dictum 
est,  tum- Jo.  Schraderi;  hae  tamen  tarn  moleste  ac  perpleite 
script»,  ut  iis  extricandis  vacare  yîx  possem;  iriprimis 
quum  in  Girin  meliora  jam  ipse  in  Emendationibus  vulgas- 
seti  Qttum  a  viro  docto  Eduardo  Bumaby  Greene  ad  calcem 
ApoUonii  Rhodii  T.  l' versam  in  Anglicum  sermonem  Girin 
recordarer,  multis  emendationibus  appositis  (  1780);  bas 
quidem  enotare  institueram;  mox  taiiien  sensi  calamo  fre- 
num  iujectum,  quum  perpaucae  in  iis  sint,  quae  sermonis 
indoli  convenianc  aut  sententiam  expeditam  habeant. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


CIRIS' 


AD  MESSALAM. 


^^^^^^^%^%^^^^^^9*^^/%^^.-w^%^^m/^^^^^  ^^%,^>^%0%/%^^%,'^%é^^^v^^^^^%^,^%/%^^^^%/%^%,'%/%^ 


ARGCMENTUM. 

M  •  Valceio  MEsaALS  inscriptum  est  caimen  :  eique  ia  exor- 
dio  saiis  dîserto  ad  ¥.  loo  illud  offert  poeta.  Nairare  inde 
indpît  fabulam  de  Scylla ,  Nisi ,  Me^rensium  re^^s ,  fiUa.  Ha* 
bebat  Nisus  in  vertice  crinero  purpureum ,  urbi  ac  regno  fiita- 
lem,  ut  capî  Afeçara  non  possent,  quamdiu  ille  incolumis 
esset.  Minos,  Cretse,  rex  Megara  urbem  quum  obsideret,  Scylla, 
quum  ex  muro  forte  eura  prospezisset,  insano  ejus  amorecor- 
repta  est  :  quo  illa  yicta  noctu  surrexit,  ut  crinem  illum  fata- 
lem  clam  rescîndenet,  qao  sibî  Minois  amorem  concilîaret. 
ExeuiUeDi,  cubioulo  animadvertii  nutrix,  Carme,  Jovi  olim 
amata,  ex  quo  illa  Britomartin  pepererat.  £a  alunmœ  meliora 
primuiQ  persuasit,  mox  autem  multis  frustra  tentatis  ut  Ntwu 
pactione  belium  componeret,  in  nutriciœ  sententiam  conces- 
sit  Resecta  ig[itur  Niso  coma  aurea  et  cum  qrbe  Minoi  tradita. 
Is  vero  facinus  tam  atrox  et  impium  aversatus,  quuin  in'Cre- 
tam  redîret, puellam,  ne  piaculo  tanto  classera  contaminaret, 
ne  navi  quidem  recipere  voluit,  sed  ex  navis  exteriore  latere 
alligatam  secum  du^it.  Tum  illa  multa  diu  conquesta  in  avem 
Cirim  muta  ta  est  :  additus  tamen  mox  ei  pater  Nisus  in  haliœe- 
tum  mutatus-,  qui  Girim  ayem  intemecino  odio  persequitur. 


(i)  Ciris  qncnam  TeCeribas  avis  dere.  t.  Munker.  adHyQin.  f.  198« 

dicta  faerit,  noadum  salit  expe-  De  haliseto  (halyœtum  scribunt 

dita  ret  est.  Accipitris  genus  faere  alii ,  non  satis  beae  )  miaor  est  da- 

qui  putarent;  idque  Ëtymol.  M.  biiatio  :  qaum  ipsnin  nomen  aqni- 

firmat  :  HUpfitj  J/tc  lif*MH»  Inde  lam  marinan  prodat,  et  Aristote- 

a)ii  «andem  eam  cum  cireo  tradi*  les  fiist.  Anim.  IX,  c.  3a  inUr  stz 


9» 


P.  VIRGILII  MARONIS 


aquilamm  gênera  «lXi«u«tov  recen- 
seat.  Addit  alia  Plioius  lib.  X,  3. 
cf.  Muiiker.  ad  Antonin.  cap.  ii. 
Thynoaquilam,  seu  potiusDunoa- 
quilam,  nunc  appellari  Loensis 
tradit  in  Miscell.  Epiphyll.  VIII, 
a6,  quoniam  versatur  in  dunis  seu 
collibus  arenosis  juxta  mare.  Gu- 
niculis  >quoqae  eum  insidiari  et 
fétus  deprsedari. 

Perdicem  alios  putasse  esse  ci- 
rim,  quae  solitaria  avis  sit,  disco 
ex  Julio  Sabino.  Notas  edidit  poe- 
ta  ipse  has ,  esse  eam  pulchriorem 
cygco  vs.  4^9  9  ''^  vertice  crista 
parpurea  5oi ,  pluma  varie  colore 
5oa  y  crura  rubentia  5o5.  5o6|  de- 
git  solitaria  in  locis  desertis  5i8. 
5 19,  odium  in  eam  pertinax  est 
Kalixeti  53  a  sqq.  Adde  eam  in 
Griecia,  et  Italia  forte,  habitare, 
et  inter  serenae  ex  pluvio  cxlo  tem- 
pestatis  praesagia  referri  in  Ge.  I , 
404  sq.,  si  in  conspectum  veniat 
halisetus  cirim  fugans.  Quae  de 
ciri  commemoravimus,  vix  viden- 
tur  in  alaudam  cadere,  quam  uno 
crista;  argumento  multi  in  ea  quae- 
sivere  :  in  quod  avium  genus  sae- 
vire  solet  accipiter  fringillarius  , 
dictus  inde  alii^Nisus.  Scaliger  ad 
Cirim  v.  528  falconem  interpreta- 
tus  est  haliaeetum,  cirim  autem 
Egrettam  :  quo  nomine  appellassc 
videtur  Ardeam  albam  minorem , 
Garzettam  qnoque  appellatam.  In- 
ter haec  nihil  effici  potest,  nisi 
avium  per  istos  tractus  gênera 
melius  teneamus  :  fit  enim  proba- 
bile ,  domesticam  Megarensibus 
avem  Cirim  fuisse.  Mergum  Mega- 
ridem  frequentare  (aid-vi^r)  ex 
Paus.  I,  5,  p.  i3  didici. 

In  fabule  autem  tractatione  per 
hoc  carmen  mirum  videri  potest , 
multa.  vix  verbo  attingi,  quae  ta« 


men  potiora  narrationis  capita  esse 
videbantur,  ut  comae  ipsa  resectio 
et  Scyllse  cum  Minoe  super  ea  pac- 
tio.  Qua;  quidem  res  aut  poète 
vitio  aut  loci  luxatione  accidere 
debuit,  aut  a  poetx  arte  profecta 
est,  dum  il  le  leviter  tantum  attigit 
ea,  quae  ab  aliis  diligenter  erant 
ornata.  Fabula  enim  a  multis  jam- 
erat  tractata,  Gra'cis  scilicet  poe- 
tis,  et  variis  figmentis  etiam  per 
interpretationem ,  exeroplo  ipsius 
Callimachi ,  in  A#t/oi(  ,  variata  .- 
quod  in  ipso  carminé,  etsi  parum 
poetice,  exponitur,  vss.  54  sqq., 
ubi  vid.  Not.  Neque  Hyginus  ins- 
citiae  accusandus  erat,  qui  fab. 
198  in  pisccm  mutatam  esse  Scyl- 
lara  narravit.  Tradiderat  et  hoc 
scilicet  alius  poeta,  forte  Tragicus 
aliquis.  iEschylus  monili  aureo 
corruptam  Scyllam,  ^oitiav  ZxJx\air, 
Minoi  pat  ris  immortalem  capillum 
(  «S'AVdbTMv  Tfix*  )  prodidisse  :  >t*X*'' 
Ht  /•  /uiv  'Bp/uiTc,  quod  ad  Nisum 
refert  ejusque  mortem  scbotiastes  ; 
nisi  de  Scylla  illa  accipienda  pu- 
tes, ut  exquisitior  aliqua  fuerit 
narratio  de  pœna  per  Mercurium 
ab  ea  sumta.  Prior  tamen  explica- 
tio  cum  eo  convenit,  quod  apud 
Apollod.  est  III ,  1 5 ,  8  t«u/t«c  à^«i-> 
ft^ticH  Ttxu/TA.  Ceterum  iEschylus 
ad  avaritiam  refert  Scyllce  facinos, 
quod  alii  ab  aroore  incesto  repe- 
tunt.  Capilli  color  pnrpureus  a 
plerisque  traditus;  etiam  a  Callih 
macho  apud  Suid.  in  X^ijuc.  rio^^v- 
^tNf  »/AM9t  x^MMt,  demetuit  crinem 
purpureum  :  cf.  Toup.  Cure  no- 
viss.  p.  81  et  Apollod.  Auream  co- 
mam  narrant  nonnulli,  confusa 
forte  fabula  simili,  quum  Pterelao 
Neptunus  immortalitatem  dedisset 
h  TM  iii^âtXn  ^uffMf  «vd'iic  *T^ix^  Apol- 
lod. II,  4)  5,  ubi  cf.  Obss.  Omnino 


GIRIS. 


93 


baud  a'sseqaariSf  quid  antiquos 
homines  io  his  fabulis  ad  hoc  fig- 
mentum  adduzerit,  ut,  quod  etiam 
de  Samsone  nnrratum  novimus, 
in  capilli  natura  mirabilem  ali- 
qiiam  Tirtutem  laUiisse  narrarent. 
Quuin  Kpif  et  ipsa  sit  ioter  aves 
caroWoras  aliis  infestas  (v.  Aristot. 
H.  An.  IX,  1  et  17),  putabam 
forte  nominis  lusam  fabule  oppor- 
tuoitatem  dédisse  ;  nec  tamen  eàm 
avem  in  bac  fabula  memoratam 
yidi.  Sed  Scyllam  a  Minoe  ex  navi 
saspensam,  et  quidem  guberna- 
culo  alli^atam,  inde  in  ciriin  avem 
mutatam,  tradiderat  quoque  Me- 
tamorphoseon  libello ,  qui  nunc 
inter  deperditos  est,  Parthenius  : 


ut  ex  Eustathio  ad  Dionys.  Perieg. 
430  didici(  V.  de  eo  Mellniann.  de 
caussis  et  auctorib.  Narrât,  de 
mutatis  formis  pag.  83  ).  Jam  hune 
nostro  poet»  ante  oculos  fuisse 
probabile  facit  studium  Parthenii 
legendi  et  latine  convertendi,  quod 
inter  Latinos  poetas  magnum  fuit  : 
hos  autem  in  argumentis  mythi- 
cis ,  a  politioribus  poetis  Grecis 
tractatis,  inprimis  ingénia  exer- 
cuisse,  tôt  aliis  carminibus,  quo- 
rum nonnulla  quoque  servata  sunt, 
satis  constat.  Ceterum  similia  ar- 
gumento  carminis  nostri  sunt  non- 
nulla in  Propertii  Eleg.  IVlibrilV 
de  Tarpeia,  quas  Sabinis  Capito- 
lium  prodidit. 


1I.TSI  me  yario  jactatum  laudis  amore, 

Minus  adhuc  adolescentum  manîbus  tritum  esse  hoc  carmen,  etsi  tôt  prvclaris 
locis  insif^ne,  nemo  mirabitur,  qui,  quam  fœdis  illud  rorruptelis  laboret,  intel- 
leierit.  Versabitur  igitur  nunc  quidem  prapcipua  operae  nostrae  pars  in  vulneribus 
illis  sanandis.  Statim  in  fronte  rarminis  fœda  occurrit  labes,  cui  jam  Scalifier 
mederi  voluit.  Sententiam  loci  omnino  hanc  esse,  ut,  eui  studiis  philosophie 
Epicoree  sese  addixerit,  carmen  tamcn  hoc  inceptum  se  absclvere  velle  signifi- 
cet,  manifestum  est.  Itaque  tss.  t....  8  ad  priorem  scntcntie  partem  spectare , 
inde  alteram  sequi  necesse  est.  Nunc  sin(;ula  videbimus.  —  i.  vario  amore.  Cum 
altère  Tcrsu  eandem  rem  per  irriia  prœmia  vulgi  declaret  :  quis  dubitet  poeiam 
«wno  iau</i5  amore  scripsisse.  lu  et  Nie.  Heins.  emendat,  et  pneterea /ocCatum 
legit,  bene.  «Festus:  lacit,  dvcipiendo  inducit;  lax  eUnim  frau*  est;  lacit,  m 


Quam  difficultas  hnjus  carminis 
interpretandi  plerumque  ex  de- 
pravata  lectione  proficiscatur  :  ad 
criticas  anim.idversiones  pleraqne 
rejicere  et  hic  necess<ffuit. 

I....  9.  Juitgenda  sunt:  EtsL.,» 
non  tamen  ahsistam.  In  primis  ver- 
gtbus  se,  abjectis  iis  studiis,  qui- 
bus  apud  Taïgas  inclarescere  vo- 


luerit,  philosophie?  Epicuri  operam 
dare  ait.  Color  orationis  similis 
est  Gatulliano  carmini  LXIV  Etsi 
me  assiduo  confectum  cura  dolore 
Sevoeat  a  doctisj  Hortaley  virgi» 
nibus.  vario  amore  laudis  y  variis 
modis  ac  viis  landem  et  famam 
venatus  erat.  Sed  ▼.  Var.  Lect.  ir- 
rita pnemia ,  h.  vana,  inania  ;  sunt 


94  p.  VIRGILII  MARONIS 

Inritaque  expertum  fellacis  praemia  Tulgi, 

Cecropius  suavis  exspirans  hortulus  auras 

Florentis  viridi  Sophise  conplectitur  umbra, 

Num  mea  quaeret  eo  dignum  sibi  quserere  carmen?  s 

Longe  aliud  studium  atque  alios  adcincta  labores, 

mjiraudem  inducit:  unde  et  allicere  et  lacessere,  hule  lactat,  illcctai,  ddectat.  et 
m  laqueus.  Symmach.  lib.  VIll ,  cp.  Sy  si  se  amor  speratus  et  ex  mutuo  débitas 
m  lai  tari  laude  pateretur  ;  ubi  pato,  amor  spectatus.  Vide  Sciopp.  Verisim.  IV , 
•  i5  et  Snsp.  Lect.  T,  ep.  19  restitua  Plauto  amor  lactat,  tectari  amantcm  Teren- 
«  tio;  idem  Symmachus  alibi  :  neque  me  juvat  falsa  lactai'o.  •  Mitschcrlich.  V.  C. 
licct.  in  Catull.  p.  78  défendit  varh,  quia  jactatum  se  dixit,  quo  innnit,  Tariis 
Aodif  se  tandem  quaesiviése.  —  4-  Veteres  edd.  Florcntes  vtridit  Sophiet  e.  ue^ 
bras.  Sic  fere  Bas.  cod.  MeUorem  lectionem  Florenù's  (  amonue  )  viridi  Sophiœ 
canphetitar  timbra  iidina  1517  exhibait.  Scaliger  mutato  ordine:  Florentis  5b- 
phiei  viridi  dédit.  Turnehum  miror  1.  c.  maluisse  :  Florenti  viridis  5.  -»  5.  Num 
mea  quœrct  eo  dtgnum  sibi  quœrere  carmen.  Pessime  habitum  Tcnum  facile  ag- 
Doscas.  NuUa  varieias  vett.  edd.  et  codd.,  quam  qaod  Tu,  Tum  et  quirct  occur- 
rit.  At  ex  Tett.  edit.  P.  Leopardi  J.  Nie.  Loensis  Epiphyll.  VIlI,  a3  Non  me  ta 
curât  eo  dignum  se  cudere  carmen,  récitât,  et  ad  Sophiam  refert  :  pamm  corn» 
mode.  Tumebus  Advers.  XXVIII,  a5  Tarie  tentât;  -vel  :  Musa  tfuoque  Actœo 
dignum  s.  q. ,  vel  Musaque  Erechtheo,  vel  :  Musaque  Arateo  sene.  Docta  conjec- 
tatio  :  sed  orationis  vincula  nulla  video«  Nomen  mentis  vel  Musa  in  veibis  latere 
obTÎum  est,  nam  ea  suspendit  et  ausa  est,  sed  reliqua  nemo  sine  libris  expédiât. 
Scaliger  reposuit  :  mv  mea quit  Eraîo  dignum  se  quœrere  carmen:  ut,  qui  sequun- 
tur,  très  versus  in  parenthesi  habeantur.  Versum  scabriorem  procudere  ipse  vix 
poterat.  Refinxit  eum  Heins.  Nunc  meafert  Eiato  dignum  tibi  quarere  carmen  : 
ctsi  cum  ceteris  parum  cohaeret.  Jacobs  :  Musa  (am'ti  curât  dignum  te  quœrere 
(  saltem  pangere  )  carmen.  Greene  :  Num  me  quœret  ea  dignum?  sibi  quœrere  car' 
men  ?  (  wdl  wisdom  search  afier  me,  as  wortky  of /ter?  (  boc  esset  :  Num  me  quse- 
ret  se  dignum?)  is  it  hers  to  seck  poetry?)  Malim  resecare  totum  versum  5  tan- 
quam  inepti  versificatoris ,  qui  innuere  volebat  :  qua^ri  poetae  hoc  ipso  philosophiae 
studio  novam  rarminum  matcriam,  et  conjungere  verba  sic  :  ....  umbra,  Mensque 
aliud  st.,  etsi,  si  dicendum  est,  qupd  sentio,  omnes  hos  verss.  5....  8  ab  altéra 


antem  ip«a  fama  et  çloria^  quam 
camine  oonsequi  sluduit.  >-  3. 
Cecropius  hortulus.  Epicuri  sectam 
ac  discipimam  per  hormin  ejus , 
queiA  Athenis  habnit,  in  qtio  do- 
c^re  solebat,declararinoti58Îiiiain. 
Illustrât  locnm  Barth.  Advers.  XX, 
aO)  et  Jo.  Schrader.  Emendat.  p. 
3i  sq. 

5....  8.  Musa  y  cujos  nomen  in 
comiptis  TS.  qaarti  verbîs  latere 
neresse  est^accincta  aliud  studium 


et  labores,  h.  a{çgre«sa  aliad  stn- 
dium ,  philosophiae  scilicet  (  ut 
Mn,  IV,  49^  magicas  invitam  ac- 
cingler  artes) ,  suspendit  (  vel  se,  h. 
snspensa  est,  snspenso  animo  con- 
templatnr,  vel  me,  nt  Juliiis  Sa- 
bînas  explet,  aùc,  qnod  melina, 
suhtendit  ]  altius  ad  magni  sidéra 
mundi ,  et  ausa  «st,  Coilem  Sapien- 
ti«,  ad  qnem  pattci  emergunt,  ad- 
scendere:  absoWamtamencœptum 
carmen.  Videtiir  carmen  jam  olim 


GIRIS.  95 

Altitts  ad  magni  suspendit  sidéra  Biuddi, 

Et  placitum  paucis  ausa  est  adscendere  coUem  : 

Kon  tamea  absistam  oœptum  detexere  munus. 

lo  quo  jure  meas  utinam  requiescere  Musas,  10 

Et  leviier  blandum  liceat  deponere  morem.   ^ 

'  Quod  si  mirificum  proferre  Talent  genus  omnes 

manu  intextot  este  suipicor.  —  7.8.  suspetutit  yiiâ.  Not.  Tuemnr  voc«a  Livineitts 
et  Barthiut  apud  Taubmannum.  Venun ,  etsi  suspendit  pro  suspendit  se ,  suspen- 
ditur,  ferri  forte  poten  :  doriora  umen  aant  reliqua:  suspendit  ad  sidéra;  nec 
molliuf  illud  :  Muaa  suspendit  studium  et  labores  ad  sidéra.  Probanda  itaque  Sci^ 
ligeri  lertio  :  subtendit ,  ad  caelum  ttndit  altius»  hincque  altcrum  pendet:  £tp/<^ 
citum  paucis  ausa  est  adscendere  coUem,  icil.  Sapientiae  sea  Virtutia:  ad  quam 
▼ia  ardua,  o7^oc  ô^tof  >  Tulgari  voce  ferebatur.  cf.  vs.  i4*  Maie  de  poeticea  ûade 
et  Helicone  monte  accipiont  haec  interprètes,  etiam  Fontanin.  Hût.  lit.  Aquilei. 
p.  35.  Basil,  suspcnsi:  unde  Heina.  suspendi  vel  se  tendit  Jo.  Scbrader.  Enendatt. 
c.  3.  p.  55  suspexit:  cum  Jacobs  nostro  :  inf.  %i%  et  altum  suspicit  ad  culti  nu^ 
tantia  sidéra  mundî.  Et  sic  codd.  JEm,  IX  •  4^3  sUspiciens  altam  ad  Lunam,  Dmiim 
tamen  et  hoc  :  mea  Musa  suspexit  ad  caelom.  placitum  et  paucis  Tctt.  edd.  omnf  s 
habere  Scaliger  ait  :  quod  Ycrum  non  est.  Legitnr  paasim,  etiam  in  Basil.,  mttt- 
iisy  eiplatidum  :  sed  TÎtiose.  Vêtus  editto  P.  LeopardU  apud  Jac  Nie.  Loenscm 
Epiphyll.  Vni,  33  NccfaciUm  multis,  ex  interpretatione.  ascendere  callem  coig. 
Heins.  —  10.  11.  In  quo  carminé  utinam  liceat  finire  labores  meos  pocticoa  z. 
forte,  ut  totnm  se  philosophiae  addicat.  Sed  uterqne  Tersos  ab  interpolatore  pro* 
fectns  videtur.  Otiosum  enim  et  durum«ré  jvre  et  leviter,  Heins.  conj.  rure,  hor- 
tulo.  Melius  Jo.  Scbrader.  rUe.  Tum  n»eas  Musas  liceat  requiescere  m  Aoc  cor- 
mine,  parum  comta  oratio.  Attamen  hlandum  mçrem  non  maie  dictum  putes  de 
studio  poetico,  cui  indulget.  Jac  Nie.  Loensis  Epiphyll.  VIU,  a3  ex  vet.  edit. 
deponere  amorem  profert,  idque  Barthius  Adyers.  X,  13  probat,  cum  Htînsio 
(  qui  et  conj.  Leniter  et  blandum,  ut  Lucret.  lib.  I  pr.  )  et  cum  Jo.  Sehradero 
Emendatt.  p.  64;  esse  enim  idem  hoc  apnd  Catnllum  LXXV,  i3  Difficile  est  lon^ 
gum  subito  deponere  amorem.  Narrât  praeterea  Jo.  Schrader  fuisse  qui  mallet  : 
deponere  /lonorem.—  la.  In  vett.  edd.,  etiam  in  Aldina,  tantum:  Quodsi  mirifi-' 
cum  genus  omnes  legitur.  Mirificum  seclis  eadem  vet.  edit.  apud  Loensem  1.  c. 
Nec  aliter  Basil.  Qui  carmen  hoc  a  diversis  doctis  huminibns  interpolatum,  inter- 
polationes  autem  in  m«r|çine ,  obscforo  interdum  et  parum  elaborato  literarom 
ductu.  adacripus  meminerit,  is  intellifet,  qoam  facile  in  iocis  his  a  librario,  qui 
noTum  iode  exemplum  peiebat,  dcpravatiotiea  infeiri  pocnere,  qna»ttnUus  aiiim 
codex  sanare  potesc.  In  h.  1.  umen  lacunam  sekiores  grawaaatioi  tno  qnisqne 
more  supplere,  et  alii  alia  in  margine  norare  et  vertus  variare  tentarant.  Itaque 
utrumque  versum  13  et  1 3  esse  delendum  censeo,  unquam  inepta  pericula  gram- 
maticaemanus  in  Tersu  sen  Tctere,  qui  exciderat,  supplendo  seu  novo  procu- 
dendo.  Scaliger  tamen  refinxit  :  Quodsi  majorum,  Valeri,  genus  amne  tuorum 
Mirtfice  seclis  modo  sit  proferre  libido,  h.  e.  si  esset  mihi  libido  mandare  seclis  et 
mémorise  aetetnae  genus  Valeriomm ,  ex  quo  Messalarum  familia ,  non  ego  te 

cœptam,  mos  sepoattam  esse.  Ce*      quam  similitudinem   cum   epi{[r. 
temm  carminis  înitiuiii  habet  ait*     Vil  inf.  in  Gatalectis. 


i5 


au 


96  P.  VIRGILII  MARONIS 

*  Mirificum  saecli,  modo  sit  tibi  velle  libido; 
Si  me  jam  summa  Sapientia  pangeret  arce; 
Quatuor  antiquis  quae  heredibus  est  data  consors; 
Unde  hominum  errores  longe  lateque  per  orbem 
Despicere,  atque  humilis  possem  contemnere  curas  : 
Non  ego  te  talem  yenerarer  munere  tali  ; 
Non  equidem;  quamvis  interdum  ludere  nobis, 
Et  gracilem  molli  liceat  pede  claudere  versum; 
Sed  magno  intexens,  si  fas  est  dicere,  peplo. 


acciperem  hoc  munere ,  sed  longe  eicellentiore  carminé.  Ipte  tamen  Scaliger 
suc  conjecturar  non  satis  confidît.  Barthius  minus  docie  refinxic  :  Quod  si  verfi* 
ficum  pn^trre  volant  g  nus  omnis  Mirificum  secU  :  modo  sit  tibi  veUe  libido.  Tnr- 
nebus  Advers.  XXVIU,  a5  tfalet  genus  omitr  Mirificum  secli  corrigit,  de  sensu 
Terborum  idoneo  parom  solUcitus.  Pomponius  Sabinus  ita  interpretatur  vulga- 
um,  ut  acumen  viri  non  assequar  :  «  Omnes,  supple,  tradere  suadent.  Si  omnes 
«  suadent,  ut  scribam  philosophiam ,  et  tu  etiam  id  vis  et  ego  paterer  scribere, 
«  non  venerarer  te  munere  Ciris,  sed  carminé  philosophiro.  »  —  i4-  arce  Aldina 
dédit.  Vett.  edd.  €wte,  idque  Calderin.  et  Ascens.  interpretantur;  pronum  est 
in  pangeret;  quod  tamen  non  maie  est  dictum  pro  figeret,  eductum  collocaret, 
•uspicari  panderet,  ut  rcliqua  consentanea  sint,  scriLeudum  :  Si  mAi  jam  sum^ 
mam  Sapientia  panderet  arcem.  Incidit  quoque  in  hoc  Frisemann.  et  Jarobs;  nisi 
quod  hic  summas  arces  adsciscit  cum  Greene.  Heins.  conj.  5/ mea  ( -vei  miVu  ) 
iam  sunanam  Sapientia  tangeret  arcem.  Ms.  Helmst.  Si  meajam  summas  S.  p.  artes. 
Melius  Basil,  summtis  ânes,  quod  Heins.  probat,  recte. —  iS.quœ  in  vett.  edd., 
etiam  in  Aid.  et  in  Basil. ,  eicidit.  heredibus  eleganter  seu  ut  simpliciter  sint 
»>jifQvX^9  scu  proprie  respectu  Socratis.  Parum  caute  Paullus  Léopard,  ap. 
Loensem  Epiphyll.  VIII,  23  hœresibus  emendabat.  Heins.  Quatuor  antiquis  heroi^ 
bus  addita  consors,  vel  heroisin,  ut  quatuor  philosophiar  ipsius  parles  designet. 
Martian.  Capella  lib.  VI,  p.  189  Tantorum  qui  philôsophiœ  heroum  mattem  non 
agnoscis.  -^  17.  possim  Aid. ,  quod  Heins.  et  Jo.  .Schrader.  probant,  possum  Basil. 
—  18.  munere  vili  conj.  Jo.  Schrader.  — -  ao.  liceat;  forte  l^at. 


i4'«>  4'*  ^'  û^  philosophiae  stu- 
dio jam  satis  profecissem ,  ....  ut 
majus  carmeo  de  renim  natnra 
conscribere  possem  :  hoc  tibi  de- 
dicarem.  Hsc  subjicinntur  vs.  36 
sqq.  summa  arce  cf.  ad  ▼.  8.  me 
pangeret f  figeret,  statueret,  collo- 
caret.  —  i5.  Arx,  quam  quatuor 
summi  philosophi  tenent,  Plato, 
Aristoteles,  Zeno,  Ëpicurus.  (Pro 
Zenone  Pythagoram  Teteres  inter- 
prètes nominant.  )  ant  ddta  fs( 


consors,  elegantius,  quam  tu  con" 
sortibus^  quateuus  heredes  sunt 
Socratis.  Expressus  autem  totus 
locus  ex  Lucretii  notis  Terss.  lib. 
II,  9  sqq. 

31  sqq.  Gelebratissima  res  in 
Panatbensis  maguis,  quae  Adienis 
quiuto  quoque  aimo  agebaotur, 
péplum  Minervae.  vid.  Meurs.  Pa- 
naihen.  c.  1 7  seqq.  Ducebatur  oc- 
cultis  macbinis  per  terram  navis  , 
«d  speciem  remis  instructa)  a4 


CIRIS. 

Qualis  Erechtheis  olim  portatur  Athenid, 
Débita  quum  castae  solvuntur  vota  Minenrae, 
Tardaque  confecto  redeunt  Quinquatria  lustro, 
Quum  levis  alterno  Zephyrus  concrebuit  Euro, 
£t  proDO  gravidum  provexit  pondère  currum. 


97 


a5 


a3.  dona  Tett.  edd.  ante  Aid.  cum  ns.  Baiil.  —  x\,  Tardaque  haad  dnbie  leçea- 
dum,  Qt  jam  a  Taubmanno  editum  video  :  dod  ve.  —  Quàufttatria  vett.  edd.,  quod 
doctiut  eue  ▼ocabulum  viderî  potest ,  et  improprie  de  Panafhenœit  dictum.  Qui'n- 
^uetmia  Aldina  et  Ascensianie  intulerimt.  —  76.  Legebator  :  Et  pronogrmvidum  pro- 
vexit pondère  cursum.Su^rior  versus  iSaddeclarandum  tempus  Fanatbena:orum 
habeodorum  jpectabat.  Quum  non  appareat,  ctijiis  rei  cursus  in telligi  possit,  née 
ad  navigatiouem  ad  quam  Tomebus  XXVUl,  35  versum  refert,  quicquam  aliud 


Minerve  templum;  péplum,  pro 
vélo  suspensum,  moz  utriim  pro 
▼este  Miuervae  signo  injectum,  an 
sedentjs  gremio  appositum,  an, 
quod  probabile  fit ,  pro  aulaeo 
prsete&tum  sit,  nulla  nuctoritate 
expressa  doceri  posse  video.  Ce  Ce* 
roqni  Anlsea  signîs  deorum  ob-^ 
ducta  in  adyto  passim  fuisse  satis 
constat:  nnde  etiam  in  ultimam 
opinionem  proniores  sumus  cum 
Stuarto  (jéntitfu,  ofAihensT.  II, 
p.  7.  )  PoUucis  auctoritas,  qui  VII, 
So,  «"tTXoT  etiam  ivi0\w/jut,  fuisse  air, 
idque  coUigi  posse  ta  t»t  tÏc  'A^n- 
ySiç  «-tsrxwv,  de  amiculo  vel  indu- 
mento  est  accipienda  :  id  enim  ipsi 
est  Mj^KiÊfAA.  Peplo  intext»  res  a 
Pallade  gestae,  inprimis  pugna  cum 
Titanibus  et  Gigantibus  :  mox  quo- 
que  strenuorum  ducum  Atbenis 
egregia  farta,  aiunt  viri  dorti, 
Scaliger  ad  bunc  1.  et  Meurs.  1.  c. 
Volunt  id  docere  ex  Aristoph.  Equ. 
563,  ubi  majores  predicautur  dig- 
ni  ea  urbe  ka)  toS  vtTrxw.  Hoc  ta- 
men  clariorem  locum  afferri  velim  : 
nam  Gomicum  pompam  Panathe- 
naicam  respicere  potins  arbitror , 
qua  armati  incedebant  viri.  Etiam 
Pepli  nomen,  quo  Aristoteles  li- 
6, 


bmm  inscripsit,  quem  de  heroum 
tumulis  confecerat,  viri  doctibinc 
illustrant.  Nostri  poetap  locus  rem 
non  magis  probat.  cf.  inf.  ad  ver- 
sum 36.  —  ai.  Sifas  est  dicere  :  non 
tam  ad  religionem  refero,  quam  ad 
audaciam  cœpti:  et  o/im,pro  tum, 
sequente  etiam  quUm.  i£n.  VIII, 
391,  Non  secus  aîque  olim  tonitru 
(juum  rupta  corusco;  mç  /*  Sri. 

a 5.  a6.  Quum  levis  alterno  Ze- 
phyrus concrebuit  Euro  :  alternis 
Zepbyrum  cum  Euro  spirare  ait , 
eoque  tempus  Panatbenaeorum  ha« 
bendorum  déclarât  :  quod  hic  nd 
primum  ver  retrahere  videri  po- 
test. Mense  tamen  Hecatombseone, 
et  quidem  die  XXIII,  tertio  cujus- 
que  Olympiadis  anno  »  ea  celebrata 
esse  satis  constat  ;  est  ille  primus 
mensis  anni  Attici,  quem  a  primo 
plenilunio  post  solstitium  sèstivum 
processisse  quis  ignorât  ?  iEstatis 
igitur  ingressas  tempus  declarari 
hue  versu  dicendum  est  :  quod  ta- 
men quam  commode  per  pugnam 
Zephyri  cum  Euro  designetur, 
non  dicam.  Etsi  Zephyri  fiantes 
non  modo  ver,  sed  et  cestatem 
ineuntem  alibi  quoque  indicant, 
cf.  Ge.  m,  323.  Hactenus  ita^e 

7 


gS  P.  VIRGILII  MARONIS 

Félix  ille  dies,  felix  et  dicitur  annus; 
Felices,  qui  talem  annum  videre,  diemque. 
Ergo  Palladiae  texuntur  in  ordine  pugnae  : 
Magna  Giganteis  ornantur  pepla  tropaeis; 
Horrida  sanguineo  pinguntur  praelia  cocco; 
Additur  aurata  dejectus  cuspide  Typho, 
Qui  prius,  Ossaeis  consternens  aethera  saxis, 
Emathio  ceisum  duplicabat  vertice  Olympum. 
Taie  deae  vélum  sollenni  in  tempore  portant  : 
Tali  te  vellem,  juvenum  doctissime,  ritu 


3<» 


35 


nos  ducat  :  vitium  subodorari  in  promtu  est ,  ut  currum  legamus  ;  ut  jam  Bar- 
thius  emendavit,  Taubmanno  probante.  Navis  Panathenaeis  ad  Palladis  templum 
ducta  macbinisagi  debuit,  peplo  tamen  pro  vélo  expanso,  quod  adeo  Zephyrum 
excipiebat,  vid.  Not.  ad  v.  21.  Navim  per  currum  declarari,  idem  Barthius  do- 
cuit  :  y.  c.  apud  Catull.  LXIII,  9,10,  ubi  yid.  Intpp.  Ex  Julio  Pomponio  exscuU 
pere  aliquis  possit  leciiouem  grauidam  p.  p.  Chlorùn.  Sed  lusus  is  esset,  non 
emendatior  lectio.  —  27.  illa  dies  Aid.  —  3o.  pepla.  Sic  jam  éd.  Yen.  i484  et 
alise  cum  Aldina.  Maie  aliae  yett.  edd.  templa.  —  3i.  cocco.  At  Aid.  succo.  Sic 
et  yetus  editio  apud  Loensem  Epiphyll.  VIII ,  a3.  —  33.  dejectus  Aldina  cmen- 
datum  dédit,  delectus  yett.  edd.  cum  codd.  deletus  Loens.  ibid. ,  quod  placere 
non  debebat  Drakenborchio  ad  Silium  IX,  39.  trato....  fulmine  conj.  Frisemann., 
quod  sane  et  ipsum  dici  posset;  sed  hoc  est  yariare,  non  emendare.  aurata  cus- 
pide ipoetA  dixit  respectu  lexturae  coloribus  variatae.  —  33.  Qui  superum  cony 
Heins.  constemans  éd.  Flor.  vêtus  apud  Barth.  Advcrs.  X,  la.  —  35.  solenne 
edd.  nonnulbe.  in  abest  Aid. 


illud  ferri  potest.  Si  tamen ,  quod 
pauUo  ante  memoravi,  navis,  etsi 
machinis  acta,  velis  expansis  ven- 
tum  excipere  visa  est  :  expeditu  est 
Tss.  26  et  a6  sententia.  cf.  V.  L. 

29....  34*  L0CU8,  etsi  ab  h.  1. 
forte  alienus,  classicus  tamen  post 
Eurip.  Hecub.  466  sq.  de  peplo  Mi- 
nervae.  conf.  ad  vs.  31.  —  Gigan- 
teis iropœis;  praclio  et  Victoria  de 
Giçantibus  Pallante  et  Echione 
Enceladoque  prostratis  inprimis 
dea  tum  inclaruit.  —  pinguntur , 
quod  vs.  29  texun  tur. Typho  vel  Ty- 
phœas,  diversum  a  Gigantibus 
monstnim ,  sxpe  tamen  in  eorura 
rensum  a  poetis  relatum,  procel- 


larnm  et  turbinum,  cumque  iis 
eructantium  içnes  montium ,  sym- 
bolum  salis  frequentatum.  Ab  aliis 
ille  a  Jovc  proslratus  narrari  solet  : 
quse  vel  ex  Apollodoro  teneas.  Mi- 
nervae  in  ea  Victoria  partes  etiam 
Horatius  tribuere  videtiir  in  note 
loco  Garm.  III,  4»  ^^*  Stans  cum 
hasta  capiti  prostrati  monstri  im- 
posita  dea  occurrit  in  patera  Me- 
dicea  apud  Demster.  t.  V.  — Ema- 
thius  vertexy  Pelion  esse  débet 
Olympo  h.  1.  impositum,  ut  Georg. 
libro  I,  281,  Ossae. 

36.  Tali  ritu  te,  etc.  hoc  modo  ait 
auctor  velle  se,  tanquam  peplum, 
carmen  de  rerum  natura  scribere 


GIRIS.  99 

Purpureos  inter  Soles  et  canâida  Lunae 

Sidéra,  c^ruleis  orbem  pulsantia  bigis, 

Naturae  rerum  magnis  intexere  chartis; 

Sternum  Sophiae  conjunctum  carminé  nomen  40 

Nostra  tuum  senibus  loqueretur  pagina  saeclis. 

Sed  quoniam  ad  tantas  nunc  primum  nascimur  artes, 

Nunc  primum  teneros  firmamus  robore  nervos  : 

Haec  tamen  interea,  quae  possumus,  in  quibu8  sévi 

Prima  rudimenta  et  primos  exegimus  annos,  45 

Adcipe  dona,  meo  multum  vigilata  labore, 

Et  praemissa  tuis  non  magna  exordia  rébus  : 

Inpia  prodigiis  ut  quondam  exterruit  amplis 

38.  4)igis.  Ica  yideo  primum  editura  in  Aid.  At  vcteres  edd. ,  ut  Ven.  i484 
et  aliae,  cum  ms-  Basil,  signa,  pcrperam.  Barthius  ex  vet.  éd.  siia  Locns.  VIII 
Epiphyll.  a4  laudat  pr.  edit.  sumis,  et  inde  conjicit.  mu^.  Niliîl  est  facile 
tam  absurdum,  quod  non  Critiro  in  mentem  venerit.  —  ^o.  Sternum  ut 
Sophiœ  Loens.  1.  c.  e  vet.  edit.  ;  malim  et  légère.  Heinsîus  emend.  Mlemo  yeV 
JtftemOf  qiiod  non  capio.  —  4^-  f*  Nunc  primum  et  t.  Heîns.  Nunc  primum, 
vel  primo,  hoc.  —  45.  et  juveni's  exegimus  annos  Aid.  Sicque  nus.  Helmst.,  probat 
Burmann.  ad  Sammonic^  renuente  Jo.  Schradero  Emendait.  pag.  ^^.  •—  ^-j. 
promissa  edd.  yett. ,  ut  Ven.  i484-  Emendatius  prœmissa  dédit  Aldina.  permissa 
ms.  Basil.  —  48-  Impm...  exterruit  amplis.  Vitium  in  extremis  latens  non  diffi- 
cile est  deprehendere.  ^ua  ampiis  importunum  est  de  prodigiis,  et  exterruit 
suspertum  6t ,  propier  sequens  viderit  et  suprruolitatterit.  Latens  in  eo  exterrw't 
statim  occorrit,  idque  TÎdit  Jo.  Schrader.  Emcndat.  p.  H6.  explens  reliqua  :  pny- 
digiis...,  exterrita  amoris  ScyUa  novos  avium....  f^itferit;  ut  fiierit  Scyllae  amor 
prodigiosus  et  portcnti  similis.  Nec  tamcn  ad  cetera  bene  se  babet  hoc  :  Scyllam 

eiqne  Messalœ  Domen  intexere.  —  Ici.  p.  3^  6tatuit,  sed  de  philoso- 

37.  38.  Luna,  quae  invehitnr  per  phix  studio  aocipe,  ad  quod  nunc 

orbem ,  c»!um,  bigis.  Sidéra  Luns  primum  acces.sit. 

pro  sîdere,  el  pulsare  de  curru,  47*  ^^  prœmissa.  Si  sensus  in- 

seu  equis  curru  tracto  solum  qua-  est,   débet  poeta   significare,   se 

tientibus  sollenne.   —  purpureus  prsemittere  quasi  exordia,  scilicet 

pro  pcilcber,  freqvens  poetis.          .  praeludia,carmini,  quo  aliquando 

40.  41  •  Nomen  tuum  y  conjunC'  Messalœ  res  gestas  persequetur, 

tum  Sophiœ  y  carminé  y  (  b.  nomini  hos  lusus,  ut  Scylla  in  aitem  mu» 

Sophia»  in  carminé), ^5 ijianostra  tata  sit:  quod   eleganter  extulit: 

ioqueretur  œtemum  sœclis  senibus,  ut...   novos   avium  y  sublimis   in 

hoc  est ,  seris.  aère ,  cœtus  Fiderit ,  et  tenui  con»- 

43.  Ad  tantas  aries  :  non  de  poe-  cendens  sidéra  penna  CœruUis  sua 

tica ,  ut   perperam.  post   ceteros  tecta  supervolitaverit  aiis.  —  4^* 

Fontaoinns  quoque  Hist.  litt.  Aqui*  Gorruptis  Terbis  déclarât  yersus 

7- 


loo  p.  VIRGILII  MARONIS 

Scylla,  noYOsque  avium  sublimis  in  aère  cœtus 

Viderit;  et  tenui  conscendens  aidera  penna  5o 

Gaeruleis  sua  tecta  supervolitaverit  alis; 

Hanc  pro  purpureo  poânam  scelerata  capillo, 

Proque  patris  solrens  excisa  fiindituft  urbe* 

Conplures  illam,  et  magni,  Messalla,  poetae 

(  Nam  verum  fateamur  ;  amat  Polyhymnia  verutii  )  'm 

Longe  alia  perhibent  mutatam  membra  figura; 

Scyllaeum  monstra  in  saxum  conversa  vocari; 

lUam  esse,  aerumnis  quam  saepe  legamus  Ulyxi 

Candida  succinctam  latrantibus  inguina  monstris 

exterri tam  amore  in  avem  fuine  mutatam.  Scaliger  cmendavit  prodigiis....  exer^ 
cita  amoris  :  sicqne  jam  in  isarg.  edd.  exercuit.  Heina.  conj.  exercitu  dm*  vel  mi- 
ris.  Boniun  yocabulom,  exerceri  curis ,  amore  ^  ard  prodigiis  ma^ia  esterrenui*, 
quam  exercemur.  Malim  itaqne  :  prodigiis....  extern'ta,  prodigio  fortD»  mutatle. 
Omoioo  dubito  an,  qui  sequuntuTy  versiia  4B....  loo  ab  eodem  poeta  tint,  qui 
carminis  aucior  fuit.  Produnt  enim  Scholasdcum  aliquem  terioristemporia  inepia 
qnoqne  doccrinae  copia  intempestive  illata.  —  49-  f  *<^  P<>*^  nouas  ^  qnod  rabla* 
tum  Yolumus,  abest  quoque  éd.  Yen.  i4B4>  ÂJd.  et  al.  —  5o.  jÉHXerit:  Teiui 
editio  ap.  Nie.  Loensem  Epiphyll.  YIII,  34,  quod  Gramua  probabat:  ut  apvd 
Nasonem  de  Pieriis  puellis  Musarum  cmulia  :  Auxerunt  volucrem,  victte  oniamiu 
turbam.  Nil  tamen  mutandum  etae,  ipae  Heins.  ccnset;  qui  et  ienes  cœtus  naluc- 
rat  y  moz  tamen  ipae  reapuit.  Yidet  avium  cœtua  noVoa  in  aère,  quia  hudio  ad- 
fixa  fuerat.  Bartbius  comparât  inf.  vss.  300  aqq.  Porro  ccnsctndens  mtkem  Aid. , 
inde  aliae  edd.  in  margine,  ex  interpreutione.  —  5i.  Hic  Tcrtus  ex  Ecl.  Yl,  81 
traductus.*) —  53.  Pro  patris  sohens  excisa  eifund,  ma.  Helmat.  excisam  f.  urbem 

ma.  Basil 54.  QUum  plures,  Dum  pUtres,  codd.  et  vett.  edd.  et  aberat  ab  Aid. 

—  55.  Yclt.  edd.  Polymnia;  unde  alii  Polybymnia,  alii  Polymwia  fecere,  ex 
noX(//«T«i0t,  IIoxi/ jUVNÎa,  et  boc  doctius  ac  verius,  ut  Musa  ait  memorÎK  rerum  et 
factorum  servandae  inviçilans;  eaque  adeo  verum  amare  dici  posait.  Porro  wmant 
▼ett.  edd.,  ut  poelœ  subintelligantur.  —  r>6.  Longe  alia....  Jigura.  Jam  in  Aldina 
comparet.  mutatam  m.Jiguramed.  Yen.  i484'  mutatam  m.  Jigura  et  muiata  jigura 
alic  l^nge  aUam....figuram  ms.  Helmsi.  —  57.  Suspectus  versus.  Déficit  quoque 
nexus  cum  antec.  versu.  Etsi  insercre  licet  :  Seyllœum  et  m.  —  58.  œrumnis  du- 
nim  est,  ut  sit  inter  serutnnas,  labores  Ulyssis.  guam  scepe  bene  em.  guam.  nempt 
Jo.  Schraderus.  Ulyssei  éd.  vct.  apud  Loensem  1.  c.  Ulyssi  Aid.  — ^  59....  61.  Ex 

îpsam  Scyllam  exterritam  fuisse  Siculo,  mutatam  liarrant.  cf.  ad 

forma  sua  mutata,  videns  scilicet  ^n«id.  III,  555.  Hota  res  est,  de 

se  avem  factam.  Scylla  diversas  fabulas  tradi ,  et 

54  sqq.  Miilti  poet»  Scyllam  in  plures  Scyllas  ab  aliis  memorari  , 

Samum  Scyllceum,  nauft^^iis  infa-  âb  aliis  confandi.  conf.  ad  Eclog. 

me,  in  Itali»  estremae  ab   ceci-  VI,  74.  et  ibi  Exe.  FV.  monstra 

dente   cris,  kaiid   longe  a  freto  convtrsa  in  Saxum  Scyllœum  pro 


CIRIS. 

Dulichias  vexasse  ratis,  et  gurgite  in  alto 
Deprensos  nautas  canibus  lacérasse  marinis. 
Sed  neque  Maeoniae  haec  patiuntur  credere  chartas, 
Nec  malus  istonim  dubiis  erroribus  auctor. 
Samque  alias  alii  vulgo  finxere  puellas, 
Quae  Golophoniaco  Scyllae  dicantur  Homero. 
Ipsi  seu  Lamie  mater  sit,  sive  Crataeis, 
Sive  iUam  monstro  genuit  Persea  biformi, 


lOI 

6e 


65 


Ecl.  VI,  75....  78.  —63.  63.  Totum  banc  locnm,  qui  sequitur,  insititiis  locis 
âDDumerandaiB  esse  ari>itror.  Grammaticoni  acumen  yideo,  poeticnim  nusquam 
eomparet.  Sententia  impedita  et  yerba  maie  juncta.  Homerus  de  Scylla  agit 
Od.  fjL,  Non  patitur,  inquit,  is  h«c  credere,  seu  quod  nihil  taie  memorat,  seu 
quatenus  Scyllam  Cratvidts  filiam  edit,  non  Nisî  :  nec  patitur  crederv  auctor 
malus,  h.  parum  idoneus,  istorum  hominnm  erroneis  interpretationibus.  Versnm 
alterum  tanquam  ineptum  prorsus  deleo,  et  lego  :  Atque  alias  alii.  In  priore 
▼ersu  hœc  omisit  Aid.  Inaitero  Scali{;er  Nec  Lamus  conjiciebat  :  ut  Lantryçonum 
ille  rex  Scyllse  pater  forte  habitus  fuerit.  Sed  ne  sic  quidera  yerba  ad  sensum 
commodum  redigi  posse  yîdeo.  Nec  malus  est  horum,  yel  historiœ,  conj.  Heins. 
Ceterum  quum  tôt  de  Scylla  narrationes  attigerit  homo,  miror  omissum  esse  amo- 
rem  Glaucî,  quem  eiposuerat  carminé  Hedyle  poetria  in  carminé  Scylla  :  y.  Athen. 
VII  p.  197  B.  Voce  charte  in  carminé  jara  CatuUus  usus  est.  —  65.  Admodum 
dure  ScyUeç  pro  sinçulari  :  ut  sit,  alii  aliam  puellam  ediderunt,  quz  Homero 
Scylla  esset.  Qutt  dicantur  leçi  necesse  est.  Et  nunc  sic  in  ms.  Helmstad.  legi 
yideo;  nunc  et  Heins.  sic  e  Basil.  Vulgo  dicuntur.  —  66.  67.  Corruptissimi  yer- 
sos.  Vêtus  lectio  est  :  Ipsi  CraUnei  matrem;  sed  sive  Erichthei,  Sive  illam  monstro 
yenuit  grandœva  b^rmi.  Nec  occurrit  yarietas,  nisi  quod  in  aliis,  ut  in  Aid.  1517. 
Junt.  i5ao,  Gratinei,  et  in  Junt.  i533  Ipse  Cratem  matrem,  sed  sive  hanc  sive 
Erjrchthei,  Sive  etc.  Ascensius  CraCm  legit ,  sed  yernm  nomen  est  Cratœis,  Odyss.  ^, 
1 24  ;6aitf«rpt<v  ^  Kpâvrâun,  fjLwri^A  tSc  Ixùwm.  Erichthei  filia,  quam  intpp.  At- 
thidem  ette  aiunt  (  quae  tamen  Crânai  filia  fuit  :  Pausan.  I ,  a ,  p.  7  ) ,  aliéna  ab 
hac  fabula  est.  Ut  nunc  leguntur  versus  (  in  Aid.  1 534  »  ubi  Lamio  est  ) ,  ex  emen- 
datione  prodiere  Jani  Parrhasii,  quam  se  Minutiano  exprimendam  typis  dédisse 
narrât  ad  Claudian.  R.  Proserp.  lib.  III  snb  fin.  Quam  Virgilii  editionem  cura- 
yerit  Minutianas,  nondum  cognitum  habeo.  Sed  ex  Parrbasii  yerbis  illud  satis 


monstro.  canibus  marinis  y  quibus 
succincta  erat  Scylla.  cf.  JËneid. 

lib.  III,  4^4  ^<I<I*  4^'*  4^3* 

66,  Ordo  sententie  ab  hi<  asqae 
ad  y.  89  sqq.  procedit  :  Sed  ipsi 
seu  Lamia  mater  sit^  seu  Cratœis  y 
ieu  Persea;  h.  e.  Hécate;  sive  illa 
alleyorice  est  libido  Venerea^  sive 
puelta  a  Neptuno  oppressa  et  in 
monttrum    mutata  ,   sive    pueila 


quœstum  corporis  faciens:  Quid- 
quid  est  y  de  ea  potius  agamus  Scyl- 
la, ifuœ  in  Cirin  mutata  est  —  La- 
mia filiam  tradiderat  Scyllam  Ste- 
sichorus.  vid.  Schol.  Apollonii  lY, 
838.  Cratœidis  autem  Homerus 
Odyss.  p,  1 24«  —  Persea  est  Héca- 
te, Persaî  ex  Astcria  filia.  —  mon- 
strum  biforme  ,  ^»<»yiç ,  Phorrys  vel 
Phorcyii. 


loa  P.  VIRGILII  MARONIS 

Sive  est  neutra  parens  :  atque  hoc  in  carminé  toto 
Inguinis  est  vitium  et  Veneris  descripta  libido; 

constat ,  sine  codd.  et  ex  aliornm  de  Scylla  narrationibus  ab  eo  versus  esse  cod- 
cinnatos  :  et  quantum  quidcm  inreiligo,  admoduni  pro  lubftu,  et  perperam  in 
hoc,  quod  très  matrcs  pro  binis  intulit,  quum  Wf^uittur  neutra  parens.  Scribit 
etiam  Lamiœ  (  vitiose  haud  dubie  pro  Lamte,  Aat/xm  pro  Ax/aw),  et  Pcrsœa, 
qauin  P^rsea  eue  deheat,  sub  qua  Hecaien  intelligii,  sicut  in  monstro  biftrmi 
Phorrum.  Nituniur  h»'C  pariiœ  ApoUouii  verbis  Argon.  IV,  818,  839.  quibus 
Phorcus  et  Hécate,  ciri  Cratseis  quoqae  nomen  sit,  Scyllae  parentes  traduntur  : 

SjCUXXMC  AÙdiOVINC  CXoÔ^pOT'jÇf  NV  «TfXI  ^ÔpX(/V  Nl/XTI^TOXOC  3"*  *f  ««TU,  til  «Tt  tLkUWVt 

K^âtTAiiT ,  partim  Graniniatiro  Teterc  ad  e.  1-,  qui  tum  Homeri,  tum  Âcusilai  auc- 
toritateni  sequi  Apollonium  notât,  namque  hune  Phorcynis  et  Hecates  filiam 
edere  .Scyllain;  in  veteri  autcm  carminé,  *rcui  /A*yiL>uui  itoiauc»  Phorbantis  et 
Herates,  in  SrylU  Stesichori  Ixurûa:  iîliam  tradi  earo.  Heins.  Sryllam  ipsam  La- 
miara  dici  volebat;  ut  essct  una  e  Lamiis,  de  quibus  ad  Pc;^on.  Fragm.  Tragnr. 
remittit,  et  rebngit  :  Ipsi  s  'u  Lamiœ  mater  sit  S(eva  Cratais.  Nec  Heinsii,  nec  Par- 
rhasii  acumen  improbo,  sed  in  versu  priore  restituendo  eos  operam  lusisse  arbi- 
tror;  nam  in  codd.  L'zmiœ  vestigium  nuUum  est;  et  utrumque  :  Ipse  Cratinei 
malrcm^  et  altcrum.  s'n>e  Erichlhvi^  granimatici  notam  in  margine  adscriptam  sapit  : 
ipse  Moments  Cratœin  n^atrem  tradUfil.  £tiaui  in  ms.  Basil,  ad  verba  Sed  sive  Ereck' 
thei  est  superscriptum  Ipse.,..  mairrm.  Alias,  prosime  ad  verba,  ad  hariolationem 
expedita  est  via  :  Ipse  Cratœin  ait  matrem;  sed  shtf  Cratœis  Sive  iUam  etc.,  digna 
tali  poeta  oratio.  Quod  Perseam  attinet ,  potvst  illa  locum  tueri ,  si  quidem  apud 
Slatium  quoque  IV  Theb.  4^3  ita  meliores  libri,  pro  eo,  quod  vulgatius  est  « 
Perseis,  habent.  Perses  enim  ex  Tiianibus  ortus,  ex  Asteria  Hecaten  gennit.  v. 
ApoUod.  I,  3,  4-  Hinc  illa  Ili^TUAy  TltfvTii»,  Tltfffniç  rerte  dici  potuit.  Et  Julio 
Pooiponio  colligo,  lectum  ei  eue  :  Granena;  nam  haec  iste  adacripsit  :  •  Volunc 
■  quidam  hane  Scyllam  fuisse  filiaro  Erechtheidis,  quidam  filiam  Granen»  et  Tri- 
«  tonis.  »  Gravena  notamm  quoque  e  ms.  HeUnstad.  video.  Scaliger  Parrhasianam 
lectionem  et  ipse  retiuuit,  sed  miris  modis  tentavit  locum,  sive  ut  legeret  :  quod 
et  Taubmannus  recepit  : 

S'vc  Cralœii  ei  mater  de  srmine  Erechlkei, 

Seu  Lamie  monstro  yenuit  ^randœva  bjbrmi. 
sive  ut  esset  : 

Sive  Crntœis  ei  mat''r,  sive  et  Cretheis 

Sic  illam  monstro  genuit  gran^œva  bifnrmi. 
Sed  Erechthri  nomini  nuUus  hic  locus;  natum  illud  librarii  stuporc  supra  dixi- 
mus.  Nec  magis  Creth  is  ex  fabula  uUa  firmari  potest;  nam,  quod  Crathin  fluvium 
patrem  Scyllae  prodidisse  diciiur  Martianus  Capelia,  ex  vitioso  codice  acccptum 
videri  débet,  quum  Cratœis  esseï  scribcnduii\,  uti  emendavit  Grotius  lib.  VI,  p. 
ao5.  F.st  enim  Cri'tœis  vel  Cn.tais  fluvius  juxta  Scyllieum  in  extrcma  Ilalia,  ut  ex 
Plin.  III,  5  constat  :  Cratœis  JIuvms ,  mater,  ut  dixerc,  Scyllœ.  Varie  corruptum 
nomen  illud  V.  apud  Intpp.  Uygtni  f.  199  et  Heins.  ad  Ovid.  Met.  XIII,  p.  649> 
Nova  ratione  >caliger  rehngit  : 

Scn  Luna  hune  monstro  g<'nuit  grandœva  biformi. 
Monstra  enim  veteres  e  luna  demissa  putasse,  quod  utiquc  factum  in  Leone  Ne- 
mafo  probat.  cf.  Geiner.  ad  Claudian.  p.  395.  Wcrnsdorf.  Poetae  Min.  Tom.  I,  p. 
376.  —  69.  Maie  intcrpungebatur  post  vitium.  Est  enim  ordo  :  atque  in  toto  hoc 

68.  69.  Seu  fabtila  Scyllae  allej^orica  est  libidioiâ  uarratio.  Simili 


GIRIS. 

Sive  etiam  est  jactis  speciem  mutata  venenis, 
Infelix  virgo  :  quid  enim  conmiserat  illa? 
Ipse  Pater  nudam  saeva  conpiexus  arena 
Gonjugium  carae  violaverat  Amphitrites  : 
Attamen  exegit  longo  post  tempore  pœnas, 
Ut,  quum  cura  sui  veheretur  conjugis  alto, 
Ipsa  trucem  multo  misceret  sanguine  pontuni. 


]o3 


70 


cannine  yititim  inguînis  (  libidinii  immoderatae  )  et  Veneris  libido  deicripta  est. 
Canes  scilicet,  qaibus  inguine  tenus  cineta  e«t,  ad  impudentiani  caninam  referehat 
ille  quisquis  haec  exposuerat  allegorice.  Lectio  versus  debetur  Aldinae.  Vett.  edd. 
/.  m  vitium  et  intcripta,  unde  Ascensius  vitiurn  inguinis  de  canibus  subnatis  acce- 
pit.  id  mtium  ms.  Basil,  damnosa  libido  vett.  edd.  apud  Loensem  1.  c.  •—  70.  ejroc- 
tis  ifcnetiis.  Non  video  quam  commode  dicatur.  Scaligcr  quidem  exacta  venena 
vocat,  ut  mediri  ÂapiCa  ^(/ptTov.  Ijonçius  petitum  hoc.  Dicam  clarius,  esse  yencna 
explorata  adeoque  potentia.  Taobmannus  venena  accuratissima ,  exqoisitissima , 
et  prarsentissima  exposait.  Sed  latere  piito  aliud  vtnenorum  epitheton;  forte 
^ais  venenis,  h.  Circes  JExx;  ut  passim  poetis  mos  est  loqui.  Aldina  dederat 
jadis,  quod  et  ms.  Helmst.  legebat;  non  maie;  accedit  Hcinsii  judicium.  v.  Ovid. 
Met.  XIV,  55  sqq.  Barthius  Advers.  X,  13  ex  jtxtis  emendaverat,  parum  scite; 
immo  est  jactis-  Heins.'  hœc  jactis.  —  73.  Swe  pater  vet.  éd.  apud  Loensem  1.  c, 
sed  perperam.  Porro  nudam  ead.  vêtus  éd.  c.  Aldd.  Ex  prioribus  timidam  iterum 
induxerat  Pithœus  et  Scaliger.  At  sœva  arena  quis  ferat?  Le^.Jlaua  arena  :  fre- 
quens  et  elegans  verbom.  Nam  Ausonia  arena  si  iegam,  verendum  est,  ne  Ion- 
gius  sit  petitum.  Nodell.  not.  crit.  p.  821  sola  arena  conjtcit.  —  73.  canœ  Amphi" 
trides  Heinsius  conjecerat,  parum  suaviter.  —  74»  Iterum  très  versus  a  mala 
manu  submistos  suspicor.  Has  lamen  idem  Heinsius  emendabat,  et  alius  vir  doc- 
tus  Hœc  tamrn  Mise.  Obss.  Vol.  IV,  p.  3 18.  quod  et  ipse  malim.  Ast  tamen 
Basil,  ms.  Greene  legit  :  iVec  Camen....  et  mox  Aut  quum  cura  :  quae  non  capio. 
—  75.  Ut  tjuum  ex  Aldina  fluxit.  Ut  tum  edd.  vett. ,  item  :  Al  quum ,  et  cura  suœ 
V.  conjugis;  sicque  vet.  éd.  apud  Loensem  1.  c.  cum  Aid.  cura  tuœ  ms.  Helmstad. 
êuœ  etiam  ms.  Basil.  Jo.  Schrader.  conj.  Ut  cum  rare  sui.  "  76.  multo.  Heins. 


modo  eam  interpretacur  Fulçen* 
titts  PUnciades  Mythol.  II,  c.  la 
et  Heraclides  in  Alléger,  p.  496. 

70.  Ex  potitœ  verbis  talis  fabulas 
habitua  esse  debuit  :  Scylla  a  Nep- 
tnno  oppressa  Amphitrites  iram  in 
se  conritaverat  ;  que  eam  aliqaanf  o 
post  ita  ulta  est,  ut,  cum  marito 
per  mare  vecta,  Yeneno  aquas  in- 
ficeret,  que  illa  aqua  marina  cor- 
pus lavans  in  monstnim  mutaretur. 
—  7a.  Ipse  pater  y  Neptunus,  ex 
note  poetanim  more  de  Jove  ,  de 


Plalone  et  Neptano.  Alii,  pro  ma- 
ri, fontem,  in  quo  Scylla  se  lava- 
ret,  Amphitriten  medicaminibus 
inquinasse  narrarunt  :  ex  quibas 
Tzetza  rem  exponit  ad  Lycophr. 
45.  648*  Circes  artibus  id  factum 
traditnr  in  vulgari  narratione  de 
Glauci  amoribus  apud  Ovidium, 
Hyginum  et  alios.  —  75.  76.  ut 
misceret  Amphitriie  pontum  multo 
sanguine,  quera  pro  veneno  die- 
tom  esse  necessc  est.  Dum  invehe- 
batur  mari  cura  conjugis:  ipsa  Am- 


io4  P.  VIRGILII  MARONIS 

Seu  vero,  ut  perhibent,  forma  quun\vinceret  omnis, 
Et  cupidos  quaestu  passim  spoliaret  amantes  ; 
Piscibus  et  canibus  rabidîs  vallata  repente, 
Horribiles  circum  vidit  se  sistere  formas. 
Heu  quoties  mirata  novos  expalluit  artus! 
Ipsa  suos  quoties  heu  pertimuit  latratus  ! 
Ausa  quod  est  mulier  nuihen  fraudare  deorum, 
Et  dictam  Veneri  votorum  vertere  pœnam  : 
Quam,  mala  multiplici  juvenum  quod  saepta  caterva 


8« 


65 


hariolatnr ,  imunêrilo.  —  7B.  tpoUnrtt  Aid.  pnpuhret;  docte  ac  Tere.  Mt.  Helnst. 
conrupte  prryuUret  detcriptenit  ;  recentior  manut  procuret.  —  79.  Pnflâ6if j  et  c. , 
k.  Mlois  marinit,  eaiendare  io  promm  est.  -^  So.  T^^rribilts  Mii  ap.  Loentem  1. 
c.  ;  idem  emendat  :  rircuwufuê  vident.  Mox  Tulgo  vidit  sibi.  uu.  Helntt.  circum 
viiit  se,  née  maie.  Heins.  ronj.  wdei  tubs*slere  vel  videt  se  exisUre  fiarmis.  — 
Sa.  periùnuisse  latratus  edd.  Tett.  ante  Aldum,  intcitc.  -—  83.  Ausa  ^moque 
Tanbn.  edit. ,  netcio  unde.  quod  et  mavult  Heins.  —  84-  Edictum^ett.  edd.  non^ 
•uUar.  Edieinm  mt.  Basil.  Tum  notorum,  quod  et  ipsmn  illad  ms.habebat,  ctncnda- 
bat Bartbius,utesseDf  noti amatores ,  qui  cum  Seyila  consueverant  :  quomm  ftoetfa 
sint  prapmia,  quaestus  decimr.  Sed  vid.  Not.  evertere  prmdam  conj.  Hcint.  dictam 
Veneri  illastrai  en  Petron.  (  c.  i3i  eztr.  ),  obi  cm.  Ipse  pater  Veneri  dictis  Epi» 
curus  in  kortt'a  Jussit.  Qui  sequitar  locus  vis  a  primo  intcrpolationis  auctore 
profectus  est.  preddnm  yel  partem  etiam  Jo.  Schrader.  conj.  «*^  85.  86.  Q» 


phitrite.  Olim  ad  Scyllam  nautas 
laniaotem  referebam,  ut  multo 
Mnguine  misceretur  mare. 

77....  88.  Sive  Scylla  fuit  puella 
eximiae  formae^quae  corporis  quaes- 
tum  fecit,  et  a  Venere  in  moDStrum 
marinum  est  routata. 

83.  84<  LvseraC ,  ad  horum  poe- 
tarum  mentem,  Scylla  meretrix 
numen,  interrertendo  et  interci- 
piendo  pœnam  votorum  dictam  Ve- 
neri  a  juvenibus,  quos  illa  amore 
sui  irrctierat.  Ut  voti  reus  aliquis 
dicitUF)  cui,  yuccessu  secundo,  ex 
yoto  persoKenda  iiunt ,  quae  vove- 
rat  :  sic  spectat  pœna  ad  reatum 
quasi  votorum,  quibns  se  obliga- 
verant  Veneri,  quaeque  ipsi  nunc 
erant  persolvenda;  sed  juvenes  ea, 
quae  ex  voto  debebant,  aut  voti 


solvendi  caussa  Veneri  destinaye'' 
rant,  ad  puellam,  quœ  qusstum 
f aciebat,  apportabant.  Scaiiger  ali- 
ter accepit  :  «  iroivaf  more  Graeco- 
«  mm ,  debitam  mercedem  :   an 

•  quod  noluit  persolvere  decumas 
«  quaestus  sui,  quas  Yoyerat  Vene- 
«  ri?  sed  tune  melius   legeretur  : 

•  averterCf  an,  quod  melius  est, 

•  mercedem  a  juvenibus  accipie-i- 
«  bat ,  juvenes  ipsos  excludebat?  • 
Usée  Scaliger  :  sed  in  poetae  verbis 
vix  ea  latent.  Scyllam  de  scorto 
avaro  etiam  Heraclitus  de  Incre> 
dib.  cap.  a  exposuit. 

85....  88.  Quam  merito  tali  ru- 
more  infamem  fuisse,  recteque 
adeo  illa  de  ea  narrata  esse,  testa- 
tur  Palaepkatus,  quod,  septa  roe- 
retrix  multiplici  juvenum  caterva, 


GIRIS.  io5 

Dixerat  atque  animo  meretrix  jactata  ferarum, 
lofamem  tali  merito  rumore  fuisse, 
Docta  Palaephatia  testatur  yoce  papyrus. 

modo  m.  Aid.  At  Scaliger  ad  Chronic.  Eoseb.  Quœ  mafa....  Vixerat,  unde 
Taabm.  recepit  :  quod  param  placet,  Dec  magis  Heiiuii  :  mate....  quod....  Fixe- 
rai, Tel  Vixit  partfue  arùmoy  yiel  œquatafsrarum.  Lenior  medicina  etset  :  Quam,.., 
mata....  quod....  Struxerat,  tiun  pro  aUfue  malim  :  ipsa  animo  m.  juvenum  quoique 
•d.  vet.  apad  Loensem  Epiphyll.  VIII,  a5.  Moz  agitata  unde  in  Heinsianam  et 
alias  yiilgatat  venerit,  ignoro  :  abique  editur  jactata.  Scaliger  interpretatur 
docte  ^HfimJmç  §M.fÂAnÏ9xi.  Bartbius  Advers.  XXUI,  9  jactata  erat  pro  jactaTÎt, 
dictam  eue  vult,  qua  auctoritate  Tel  analogia,  non  intelligo.  —  87.  tali  mérita 
rumore  Cujacii  et,  Taubroanno  roonente,  Paulli  quoque  Leopardi  Emeodatt.  X, 
a4  emendatio  est  apud  Scaligerum ,  pro  librorum  lectione  :  tali  meritorum  more  ; 
qnam  ipse  Scaliger  non  improbare  videtur,  dum  recte  interpréta tar  :  quod  ita  se 
in  juvenes  gessisset,  quod  ita  de  iis  promeriu  esset.  —  88.  Palœpapkiœ  vel  Pa- 
lepaphtœ  (  quod  ad  Pabepaphoa  Cypri  referebant  interprètes  )  et  Pachjrnus  vcL 
Pachmus  TCtt.  edd.  cum  codd.  Quod  nunc  habeiuus,  ex  Jani  Parrbasii  emenda- 
tione  profectum  est,  quam  ad  Claudiani  R.  Proserp.  sob  fin.  tesutur.  cf.  sap. 
ad  V.  66 f  67.  Receptam  eam  jam  video  iii  Aldina  i!»i7,  quam  seniper  intelUgi 
in  bis  carminibus  volunius,  quoties  Aldinam  eicitamus.  De  Palitphatia  voce  du- 
biuri  TÎx  potest;  papyrus  comrooda  qaidem  lectio,  defensa  quoque  a  Scbotto 
Not.  in  ProcU  Chrestomaih.  p.  la,  nec  taœen  dictu  facile,  quomodo  ea  in  Pa- 
chynus  abire  potuerit.  Scaliger  eo  nomine  poema  seu  opus  fAnB^Xoywn  Pabephati 
fuisse  suspicatur,  quod  de  Siciliae  fabulosis  muUa  continuent,  quum  Pachynus 
Siciliae  promontorium  sit.  Verum,  quod  eam  suspicionem  javet  vel  finnet,  nihil 
occuni';  et  monstra  comiptelarum  similia  in  vocibus,  quae  librario  notiores  esse 
debebant,  quam  eae,  quas  lubstituit,  plnra  ad  manum  sunt;  et  papyrus,  charta, 
frequens  est  certo  poetanun  generi  pro  libro. 

atque  animo  ferariim  (  h.  fero  ac  rsiv  srriptor  fabulam  fere  ad  ifttum 

88BVO  )  jactata ,  agitata,  mala  dixe^  modiim  interpretatar.  In  eodem  c. 

rat  y  fraudes,  mendacia  :  quo  la-  i4  occurrit  simile  quid  de  Sireni- 

tratus,  pro  pœna  Scyllae  mntats  'bus,  quod  sub  Palapphati  nomine 

attribntus,  re.spicere  videtur.  Ce-  profert  Hieronymns  Ghron.  Euseb. 

terum,  quum  de  lectione  Palœpha-  n.  84  3.  Miror  tanien,  bominem  nos- 

tia  viz  dubitari  possit,  apparere  tmm  ad  PalsephaCiim  provocare, 

Tidetur  etiam  hoc  ex  loco ,  nos  ve-  quum  notior  ei  esse  deberet  Calli- 

ram  Palaephatum  non  habere,  et  machi  auctoritasFrag.CLXXXlV: 

esse  alteritts  auctons  libeilum  Wfk  is  sive  in  Aîtisk,  sive  in  Hecale  (ut 

«ûri'rvf ,  qui  a  nobis  teritur;  nam  Tonp.  Cur.  noviss.  ad  Suid.  p.  80 

in  hoc  c.  al  diversa  ntique  ratio-  putabat),  Scyllam  mulierem  libi- 

ne,  etsi  sath  inepta,  de  nayi  Tyr-  dinosam  ediderat:  Ziti/axa,  ^vtm 


rhenorompiratica, fabula  exponi-  nanSivAy  juci  ov  4*^^^^  oJto^'  i^w^a. 

tur.  Viderunt  hoc  jam  Grotius  et  ScylUiy  meretrix  y  nec  falsum  nO' 

Scaliger.  Nisi  forte  permutavitauc-  men  hahens.  Dixerat  de  eadem  : 

tores  poeta;  nam  is,  qui  nunc  sub  wfpvfw  if*99ê  x^sm,  hoc  e9trfix*> 

Heracliti  nomine  venit,  vrtfi  àirU  TÎde  ad  pr. 


IIO 


108  p.  VIRGILII  MARONIS 

Alcathoi,  Phœbique;  deus  namque  adfuit  illi  : 
Unde  etiam,  citharae  voces  imitatus  acutas, 
Saepe  lapis  recrepat  Cyllenia  munera  pulsus» 
Et  veterem  sbnitu  Phœbi  testatur  honorem. 
Hanc  urbem,  an  te  alios  qui  tum  florebat  in  armis, 
Fecerat  infestam  populator  rémige  Minos  : 
Hospitio  quod  se  Nisi  Polyidos  avito, 

s^d  recte  munita  dédit  Aldina.  >—  106.  Alcalhoe  cadem  Yen.  Archadio  inmx.  cum 
Basil.,  sed  iterum  emendate  Akathoi  editiim  ia  Aldina.  Phœbique  decus  "S en, 
eadem.  Piweboque  decus  Juot. ,  sed  etiam  hoc  emcndatum  in  Aldina.  -—  107.  Le- 
gebatur  ùnitantur,  scil.  saxa,  quod  vix  ex  antecedentibus  elicias.  Si  Stant  Megara 
legeretur,  posset  eo  referri.  Legendum  igitur  aut  ùnitatur  sape  lapis:  recrepat 
C.  m.  pulsus  Et  V.  Occurrit  quoqiM  inûtatur  in  éd.  Junt.  i533,  aicque  Loensis 
emendaverat  Ëpiphyll.  VIII,  a5,  ant,  quod  inagis  placet,  ùnitatus.  Sic  H«ns.  et 
TÎr  doctus  Miscell.  Obss.  Vol.  IV,  p.  819  correxcrant;  et  sic  jam  legicur  Aid. 
i534>  -—  109.  Utv....  testetur  Junt.  et  Ascens.  amorem  conj.  Nodell.  Obss.  crit. 
p.  Sf).  •—  lia.  ii3.  Vêtus  lectio,  etiam  mss.,  Hospitioquê  tenis  (Tel  senisque^ 
Basil,  senio)  hypolidosa  victo;  et  Junt.  cum  aliis  interpolate  :  Hospiiioque  seni/uit 
Hippolydosaque  vkto.  Errant  fere  inter  bas  ceterae  edd.  At  Aldinse  :  HospitimjHe 
sertis  hypoUdos  avito  :  in  quibus  HospUh  quo  se  Nisi  Polyidos  aviio  ficile  agnos- 
citur.  Scaliger  bine  aliam  lectionem  extudit  :  Hospitio  qua  se  Pfisus  Peloptus  avito 
Carpathium/uqicns  et/lumina  Curetea  Tcxerat  :  ponit  ille ,  quod  nulla  febulse  auc* 
torius  probat,  Nisum  ultro  bellum  intulisse  Minoi,  buncque  injuriam  acceptara 
ulturum  venisse.  Alia,  sed  parum  probanda,  emendatio  secundura  vestigia  Tet. 
editi  libri  farta  Paulli  Leopardi  a  Loensi  prodita  est  EpipbyU.  VIII,  a5  inverso 
ordine  yersuum  :  . . . .  Minos  Carpathium  linquens  et  fiumina  Niseina.  Hospitio 
canum  namque  urbs  Leleqeia  Nisum  Texerat  etc.  Lectio,  quam  nunc  Tulgatam 


peiTussa ,  iu  citharae  tacte  morem , 
re80Dabat(0vid.  Metnm.  VIII,  14 
sqq.  )  Alcathous  Actœus  h.  1. ,  qvia- 
tenus  Megarensis  ager  Attics  pars 
haberi  poterat,  et  olim  in  Athe*- 
niensium  ditione  fuisse  credeba* 
tur;  cf.  Pausan.  I,  89,  p.  94.  f.  95. 
Nam  alioqui  e  Peloponne^  adve- 
nerat  Alcathous,  Pelopis  quippe 
filius. 

107.  Imitatur  saxum  citharsso* 
nom.  Cyllenia  munera  y  Ijram  a 
deo  Gyllenio,  Alercurio,  inventam. 
Lapis  igitur  pulsus,  si  percussus 
fuerit,  recre/9atlyram,  h.  rcsonat, 
imitatur  sonum  lyre,  veterem  Phœ- 
bi honorem  :  videtur  hoc  eodem 


sensu  dictum,  pro  munere,  inven- 
to,  Apollinis,  cithara,  cujus  so- 
num saxum  refert,  adeoque  me* 
moriam  lyrae  ei  impositae  servat. 

IIO.  Florebat  absolute  :  quum 
alias  adjici  soleat,  laude,  virtute. 
SicCatull./foiviitom  lacchum  abso- 
lute dixerat  scilicet  annis,  LXUI, 
a5i ,  ob  sempiternam  juventutem. 
remigt  :  docte  :  nam  cum  classe 
adyenerat  Minos,  cujus  3*«^««^ 
zpaniM  illustravimus  in  Gommen- 
tar.  Soc.  R.  Gotting.  T.  I,  P.  II,  p. 
71  sqq.  ' —  lia.  Gaussa  belli  Niso 
a  Minoe  illati  memoratur,  quod 
Polyidus,  qui  Greta  aufugerat,  a 
Minoe  armis  repetebatur.  v.  V.  L. 


G I R I  s.  I  oû 

Garpathium  fugiens  et  flumina  Caeratea, 

Texerat  :  hune  bello  repetens  Gortynius  héros 

Attica  Gretaea  stemebat  rura  sagitta.  1 1 5 

Sed  neque  tune  cives,  neque  tune  rex  ipse  veretur 

Infesto  ad  muros  volitantis  agmine  turmas 

Ducere,  et  indomita  virtute  retundere  mentis  : 

Responsum  quoniam  satis  est  meminisse  deorum. 

Nam  eapite  a  summo  régis,  mirabile  dietu,  lao 

Gandida  caesaries;  florebant  tempora  lauro; 

habetnus,  a  quo  primum  in  teztum  illata  stt,  içnoro  :  prolata  est  primum  a  Con- 
tareno  Var.  Lect.  8,  propîor  illa  ceteris  ad  literaram  ductum  (  nisi  quod  pro  tjuo 
WMlimtiuod),  nec  a  fabula  abhorrent,  qua  Polyidus,  IloXvfiJci;,  vates,  Glauco 
Minois  fiJio  in  vitam  reducto,  Creta  aufbgit  (  ApoUod.  lll,  3  ),  adeoque  Megara 
proficisci ,  indeque  bello  a  Minoe  repeti  potuit.  Legitur  quoque  Polyidos  Megara 
▼enisse,  ut  Alcathonm  de  txdt  Caïlipodii  filii  lostraret  :  narrantur  porro  ejus 
filiae  Megaris  sepultae  Paosan.  I,  ^7,  p.  io4*  Qnod  avitum  hospitiam  ait,  potuit 
alias  febulas  respicere,  qoas  aune  ignoranus.  Sed  Carpadiium  mare,  tabquam 
▼iciniim  Creue ,  posuit  pro  Cretico.  Sequunttir  flumina  Cœratea.  Jani  in  yett.  edd. 
Ceratea ,  quod  Aldina  quoque  dédit ,  et  Cerathea  scriptum  est.  Scaliger  in  priore 
edit.  legerat  :  CarpaHtium  fugiens  pelais  et  flumina  Cretœ;  in  altéra  vero  :  Car^ 
paihium  Jugiens  et  flumina  Curetea ,  GrtK^e  ad  yerbum  :  K«ip4néd(ov  Xti^tnn  itai 
fo/xwta,  K^u^wrua,  quura  Cureté  antiquum  nomen  insulte  fuerit',  mox  Crète.  Vide- 
tur  tamen  et  ipse  mot  in  Cseratea  animo  inclinato  ferri;  est  enini  fluvius  Crets 
Gaeraïus  ex  Callioiacho  notus  in  Dian.  44  /t^P*  ^  Kntfa/rttç  -jr^a/uiot  /Atya,  Allue- 
bat  ille  Cnossum ,  cui  urbi-  qooqne  olim  ab  eo  nomen  fuit  :  vid.  Meurs,  in  Creta 
I,  8.  —  ii4<  CùthùûuSf  Corthimus  yett.  edd.  Cortinius  Aldina.  —  ii5.  stemebat 
vix  sanum.  Heins.  em.  lerreôat.—  i  f6.  117.  118.  Obscura  oratio,  et,  si  recte  ju- 
dîco,  corrupta.  Thtrmœ  voUtantes  ad  muros  infesto  agmme  Megarenses  esse  de- 
bent;  atqui  ii  if^èsto  agmine  ad  murum  accedere  yalde  improprîe  dicuntur,  ut 
etiam^fucere  tumuu  volitmtes  ad  muros  Nisus  :  potius  ha>c  Minoi  convenirent, 
qui  turmas  duxit,  ut  muros  conscenderent ,  delendse  urbis  caussa.  Verum  si  Cre- 
tenses  sunt,  et  ad  eosdem  debent  referri  mentes  indomita  virtute,  daudicat  sen- 
tentia  verborum  in  reliquis,  ut  priera  sequi  prantet,  ut  Megarenses  sint,  quos 
Nisus  in  mûris  urbis  collocat.  Heins.  pro  Ducere  conj.  Iteiccre,  ut  in  Ecl.  Reit-e 
capetlae;  aot  ut  Ducere  sit  pro  trahere.  Melius  totum  locum  sic  refîngas  :  Sed 

neifuê veretur  ittftstô turmas  Ducentem  indomita  virtute  retundere  mentis. 

Ut  Ducentem  intelligas  Minoem.  tmlitanti  ex  agmine  Yen.  Ed.  i484  et  Aid.  cum 
ms.  Basil.  ;  «ude  Heins.  tentât  :  v.  examine,  indomitas  v.  r.  mentes  emendabat 
lindenbruch  et  Heinsius;  sed  hoc  tenue.  Ascensius  non  veretur  aocipit  mm  curât, 
negligit  ducere  turmas  Nisus  etc.  In  mentes  potest  Litere  videri  :  Cretas.  Heins. 
conj.  Âtartem.  —  1 19.  guonîam  infatis  meminisse  conj.  Heins.  ^^  est  Jo.  Scbra- 
der.  •*-  131.  florebant  tempora  tauro  in  medio  interposita ,  dure  quidem  :  nec 

1 1 6  sq.  Sed  Mcfrarenses  et  Nisus  capillo  purpureo  (  de  quo  y.  ad  pr. 
non  cunctantur  Minoi  occurrere  et  Ciris  )  confisi  sperabant ,  capi  Me- 
lauros  arbis  defendere  :   quippe     garam  non  posse,  quamdiu ,  etc. 


no  P.  VIRGILII  MARONIS 

At  roseus  medio  fulgebat  vertice  crinig  : 

Gujus  quam  servata  diu  natura  fuisset, 

Tarn  patriam  incolumem  Nisi  regnumque  futurum, 

Concordes  stabili  firmarunt  numiDe  Parcae.  laS 

Ergo  omnis  caro  residebat  cura  capillo; 

Aurca  sollenni  comtum  quoque  fibula  ritu 

M opsopio  tereti  nectebat  dente  cicadae. 

Nec  vero  haec  vobis  custodia  vana  fuisset, 
Nec  fuerat  :  nisi  Scylla,  novo  concepta  furore,  iSn 


tamen  Scaligeri  emendatio  mollior,  qui  conjiciebat  primam  :  Candida  cas€aries, 
Jhrens  inteqprete  tauro,  b.  divinatrice,  qua  reges  redimiii  cisc  solebam,  postea 
autem  :  C.  c.  florebat  tempore  lonjo.  Heins.  vaiie  tentabat:  Cand.  atsaries  fiorebat 
tempore  utroifue,  vel  t.  lavo,  1.  tempora  in  ambo.  In  Basil,  erat  tempore.  Jo.  Schra- 
der.  Candida  cœiaries  replebat  tempora  late.  Nolim  operam  perdere  in  auppoaiti- 
tiis.  A  vetere  poeta  fuisse  apparet  tantum  bacc  :  Besponsum...deorum  :  Nam  roseua 
medio  f.  —  ii^-  Ai  Aid.  i534-  Vulço  :  E t.. ^  fulgebat.  Scali{>erex  yett.  edd.  sur^ 
yebat;  quod  et  ms.  Helmst.  habcbat  cum  Basil.  —  i  a5  Versus  ex  E^.  IV,  ^j.JtnmM^ 
runt  :  debebat  ense /irmarant.  —  136.  ceux».  Ita  Aldina.  Edd.  veit.  cum  Basil,  ms. 
cano.  —  137.  comtum  quem  editum  a  Taubmanno,  ex  Aid.  tert.  (  i534  )*  ut 
Loensem  emendasse  video  1.  c.  —  138.  ritu  Corsellœ  vctt.  edd.,  vel  Corpselœ  : 
unde  Scali{;er  refinfjebat  Cecropiœ,  quum  oitm  Cypsellœ  et  Tortilis  et  t.  le{;ere  vo- 
luisset.  Sed  emendatum  Mopsopio\^ia  animadverto  in  éd.  Aid.  ;  et  sic  Parrhas.  ad 
Claudian.  II.  P.  p.  1.  b.  légère  jusserat.  Mo4d'Vi'«  dicta  Attira  ab  aliquo  Mopsopo  : 
Strab.  IX  extr.  Felicius  tamen  ex  veiere  scriptura  veram  lectionem  émisse  arbi- 
trer Loensem  Epiphyll.  VIII,  a5  Crobylus  et  tereti.  Nota  res  vel  ex  Thucyd.  1  pr. 
Crobjliœ  conjccerat  alius  vir  doctus  in  scbedis  Wolf.,  minus  probe,  teret's....  c. 
malebat  Heins.  ~  119.  vobis:  ut  ad  Megarenses  conversa  sit  oratîo.  Scaiiger  legit 
votis.  ms.  Basil,  nobis.  Immo  vero  scriptum  fuit  urbis.  Nec  i>ero  hoc  urbis  •  usto- 
dia  vana  fuissi't.  Etiam  Heins.  sic  emendat.  <—  i3o.  Nec/uerat  Quid  hoc  loci 
babeat  post  Necfuisset,  equidem  non  assequor;  nec.minus  jacet  oraiio,  si  sub- 
intelfigas  ante  ;  nec  fuerat  vana  ad  id  tempus.  Nisi  doctius  urbis  epiiheton  frau- 
dera fecit  :  Nec  vero  hœc  urbis  custodia  vanafui'ssel  Nisœœ.  Saltem  poeta  :  Infelix 
nisi  Scylla,  et  pluribus  aliis  modis  scribere  poterat.  Heins.  conj.  Debuerat;  sL 
Voluit  dcfuerat.  Sic  quoque  Jo.  Scbrader.  Defuerat  si  S.  novo  concept/i /urore. 
Frustra  défendit  hoc  Barthius.  Obvium  est  poetam  scripsisse  correpta.  Nunc  hoc 
idem  exbibere  video  Aldinam  et  Pith.  Minus  placet  novos  concepta  fitrores ;  etsi 


I  a3.  Cujus...  nafMra,pro,  qui  cri- 
ais. Barthius  Ad  vers.  XXIII^  plau- 
dat  ex  Avicn.  Perieg.  (  v.  67  )  piyra 
ponti  Se  natura  ienet,  h.  pontus. 

127.  128.  Fibula  aurea  nectebat 
eum  crinem  dente  tereti  cicadœ. 
Erat  scilicet  fibula  in  cicadae  for- 
jnam  facta  ritu  Attico.  Nota  nunc 


res ,  Athenienses  wfli^cfspswrrctc 
fuisse,  habuisse  cicadam  auream 
criniam  cincinni.s  innezam.  Post 
Scalig.  et  Taubmann.  ad  h.  1.  et 
Meurs,  y.  Perizon.  ad  /Blian.  IV, 
32.  Sed  princeps  locus  est  Thn- 
cyd.  Historiae  lib.  I ,  cap.  6  :  îv  «rsiç 
^/crroi  ^t  'A9»T«7ei ,  etc. 


CIRIS. 

Scylla,  patris  miseri  patriaeque  inventa  sepulcrum, 
O  nimium  cupidis  si  non  inhiasset  ocellis  ! 
Sed  malus  ille  puer,  quém  nec  sua  flectere  mater 
Iratum  potuit,  quem  nec  pater  atque  a  vus  idem 
Jupiter  :  ille  etiam  Pœnos  domitare  leones, 


III 


i35 


sic  in  Calice  quoque  i65.  Scaliger  e  libb.  refinxit  :  Femineù  concepta  decus.  — 
i3i.  Maie  in  fine  Tersus  plena  interpunctio  ponebatur  in  edd.  De  toto  versu  du- 
bito  an  ab  alia  manu  venerit.  it^nsm  vel  infesta  conj.  Heina. ,  neacio  qno  fructu. 
•—  i33.  Praeclare  Heina.  Minoem  c.  si  vel  Minoa  heu.  Sublegerat  ei  hoc  jam  Toll. 
ad  Aoaon.  p.  i48.  Ita  vero  nisi....  si  non  te  excipiunt.  Unde  Jo.  Schrader.  Emen- 
datt.  p.  58  malebat  :  O  nimium  cupidis  Minai  inhiasset  ocellis.  — -  i35.  Quae  se- 
quuntur  ab  t.  i38  ab  interpolatoribus  inseru  aospicor. 


i33.  Non  ignobili»  de  Amoiris 
potentia  locus,  etsi  a  multia  trao- 
tatus,  et  alienus  forte  ille  ab  hoc 
loco,  quum  ira  Gupidiois  nullum  in 
seqq.  locum  habeat  :  quo  tamen 
viam  sibi  poeta  struit  ad  ipsam  nar- 
rationem  av.  iSg  sqq.  Qu«  tamen 
inde  sequnntur  omnia  sunt  fœde 
corrupta  et  ioterpolata  usque  ad 
i63.  Obscura  quidem  res  est,  sed 
Scyllam  apparct  reliçionem  Juno« 
nis  violasse,  quum interlasum  pils 
cum  œqualibus  in  loco  sacro  ulte- 
rius,  quam  fas  erat,  processisset  : 
•ita  evcnisse,  ut  Minoem  prospice- 
ret  ejusqne  amore  capta  insaniret. 
Nec  vero  apparct  e  poetae  verbis  , 
peccatumne  fuerit  in  hoc,  quod 
locnm  sacrum  et  arcane  reli{rionis 
imprudens  adierit;  an  qnod  nuda- 
verat  corpus  ;  qua  quidem  re  Juno- 
nem  tantopere  exarsisse  quis  non 
miretur;  ferres,  si  Diana  aut  Mi- 
nerva  esset.  Nostri  poetœ  multa 
haberent,  quibus  hase  probabiliter 
fingi  possent.  De  ludis  Junoni,  qua- 
les  Paus.  V,  i6memorat,  instituas 
agi  non  videtur.  Quid?  quod  nec 
Junonis  templum  aut  prapcipua  ali- 
qua  religio  Megaris  fuisse  videtur. 
Gerte  Pausanias  ne  sedem  quidem 


vel  signum  Junonis  in  ea  urbe  me- 
morat.  Videtur  aliquid  de  perjurio 
puells  attingi ,  quo  Junonem  Isse- 
rit.  Sed  locus  tam  stribliginosus 
est,  et  interpolatns  variis  versifica- 
torum  laciniis,  ut  nihil  habeas  cui 
satis  confidas.  Exspectabam  cum 
Scaligero,  ut  studio  ludendi  pro- 
vectam  ad  ipsa  urbis  -mœnia  per- 
venisse  diceret  puellam  poeta,  un- 
de illa  quum  prospiceret.  Minois 
amore  esset  correpta.  Sed  in  poetœ 
verbis  nihil ,  quod  eo  ducat,  video. 
Poterat  a  poeta  caussaira;  Junonis 
ex  eo  adstrui,  quod  Minos  Jovis 
erat  filius  ex  pellice.  Nec  illud  sa- 
tis dilucide  exposuit  poeta ,  qnare 
et  quatenus  Amor  Junonis  irae  ac 
vindicte  in  amore  puellae  injicien- 
do  induisent.  Vencris  impulsu  Mi- 
noem a  Scylla  amatum  esse  prodi- 
derant  alii,  quos  Hyginus  sequitur 
f.  198.  Monili  aureo  inductam  Scyl- 
lam iEschylu»  :  vid.  supra  ad  pr. 
Ciris;  (in  argumento  et  notis.  ) 

i34*  Pater  atque  avus  idem  Ju-^ 
piter.  De  hoc  v.  docta  disputatio 
Valkenarii  ad  Eurip.  f ragm.  p.  1 69. 
add.  Musgravii  ad  Hippol.  539.  Sc^- 
licet  a  diversis  poetis  Venus  Jovis 
filia  et  eadem  mater  Amoris  e  Jov« 


,12  P.  VIRGILII  MARONIS 

Et  validas  docuit  vires  mansuescere  tigris; 

Ille  etiam  divos,  homines;  sed  dicere  magnum  est; 

Idem  tum  tristes  acuebat  parvulus  iras 

Junonis  magnae  :  [cujus  peijuria  divae 

Olim  se  raeminisse  diu  parjura  puellae  14« 

Non  ulli  liceat  :  J  violaverat  inscia  sedem, 

Dum  sacris  opéra  ta  deae  lascivit,  et  extra 

Procedit  longe  matrum  comitumque  catervam, 

1 36.  vires  m.  V'gris  ;  Scaligcr  maluit  ex  yett.  edd.  victas  m.  tigres,  quod  et  in  Baf il. 
Sed  durum  id  post  validas.  Etsi  hoc  validas  vix  Ipsum  sanum  est,  latere  enim  vide- 
tur  sollenne  tigrium  epithetOD,  rabidas.  Hcînsius  in  notis  inedîtis  ap.  Burm.  ad 
Anthol.  T.  1,  p.  19  emendabat  :  Etrabidœ  docuit  vires  mitescere.  ivjris:  El  137.  divos 
homines  t  ut  hic  interpungitur ,  deos  et  homines  mansuescere  docuit  Amor.  Alii 
junctim  divos  homines  exhibent,  h.  e.  deorum  Slios,  heroes.  Sed  cum  priore  ration* 
melius  convenit  quodscquitur  :  sed  dicere  magnum  est;  ut  quasi  praefiscini  dictum 
esse  velit  :  ne  tenicrarium  quid  et  quod  Nemesis  ulciscatur,  dixisse  TÏdeatur  cf. 
Bartb.  Advers.  XXIU,  9.  Ille  etiam  nivos  omnes  conj.  Heinsiua  apud  Burmami.  i. 
c.  ;  ut  postea  versus  exciderit  :  cui  subjunfçatur  :  sed  dircre  m.  est.  Sed  tocus  vei^ 
sus  scholasiicum ,  qui  nova  exempla  adscribere  voluit,  rcdolet. —  i38.  Distinxe* 
ram  plene  ad  finem  versus  :  ut  diceret  primum  de  superis  uni  verse,' quod  niox  de 
âola  Jnnone  locum  habet  :  et  niox  jiingebam  :  Junonis  magnœ  violaverat  sedem. 
At  nunc  mutavi.  iras  Junonis  acuit  Ainor.  Porro  legebatur.  Idem  tum  superis. 
Heins.  conj.  super  his,  in  superis,  e  superis.  Idem  cum  superis  edd.  vett.,  vel 
quum.  At  Aldina  :  Idem  tum  tristes  a.  p.  iras  Junonis  m.  Sicqne  ms.  Helmst.  et 
Jul.  Sabinus  lefjerat.  Et  hoc  esse  verius  arbitror.  —  139...  i4i>  ci^'us  perfuria 
divœ....  Non  ulli  licrat.  Sensum  idoneum  nemo  facile  ex  his  versibus  extundat  : 
et,  si  recie  judi< u ,  assutus  est  pannus  ex  grammatici  experientis  vires  ingenii 
in  coropingendo  versu  nugis  in  margioe  adscripiis.  Scaliger  misère  se  torsit,  ut 
hinc  proferrct  hune  sensum  :  cujus  puellae  perjuria,  o  Musse,  nemini  fas  memi* 
Disse.  8ed  iis  rescissis  sententia  sic  sese  expcdit  :  Idem  tum  tristes  acuebat  pnrvu" 
lus  iras  Junonisanagna  :  violaverat  inscia  sedem.  — >  139.  per  junt  Dianœ  éd. 
Fabric.  Ueins.  tentât  :  cujus  per  ludicra  divœ  :  tel  fera  jurgia*  —  i4o.  5e  memihere 
edd  vett.,  etiam  Aid.  cum  cod.  Basil.,  et  per  jura....  tum  nonnulli.  Heins.  tenut: 
O  nolim  meminisse  :  ut  Ovid.  Fast.  Ah  noiim  victas  Iwc  memin'sse  dcas  :  vei  Hoc 
nolim  m.,  vel  Nolim  te  meminisse  tui;  et  porro ywrare  vel  tcmerare  puelUe  JSon 
ulli  liceat.  Pœnitet  acuminis  in  tam  pravis  versibus.  JSon  nulli  vett.  edd.  lutam 
ms.  Basil.,  unde  Heins.  conj.  licitum.—'  i43.  caterva  edd.  vett.  et  Aldd.  cat/rvam 


tradita  ftierat;  onde  niinc  lusns. 
JuDgenda  autem  :  Sed  malus  ille 
puer,....  Idem  tum  ts.  i38. 

i38.  Idem  tum  (mfes.  Quantum 
€X  lo(?o  salebroso  assequi  licet  , 
puella  religionem  templi  Junonis 
Tiolaverat,  inter  ludendum  cum 
cqualibus  pila  in  sacrariam  temere 


emissa  ;  quam  quum  repetitumi^is- 
set)  in  templi  pénétrée  ifruperat. 
Utpuellam  puniret,  infausto  amo- 
re  eam  a  Gapidine  inflammari  cu- 
ra vit  Juno. 

i4f  •  Violata  loci  sanctitas  esse 
tidetur  inter  ipsa  sacra  facta,  pael- 
la procurrente  ante  ccetum  matro- 


CIRIS. 

Suspensam  gaudens  in  corpore  ludere  Yestem, 
Et  tumidbs  agitante  sinus  Aquilone  relaxans  : 
Necdum  etiam  castos  agitaverat  ignis  honores, 
Necduin  soUenni  lympha  perfusa  sacerdos 
Pallentis  foliis  caput  exomarat  olivae  : 
Quum  lapsa  e  manibus  fugit  pila,  quumque  relapsa 
Procurrit  virgo  :  quo  utinam  ne  prodita  ludo 
Aurea  tam  gracili  solvisset  corpora  palla  ! 
Omnia,  qaae  retinere  gradum,  cursumque  morari 


ii3 


145 


i5o 


inde  a  Jonrina  :  hoc  verius.  '—  146.  F.  Nondumjam.  Tum  agitaverat  ortum  ex  agi- 
tante lup.  'venu;  Heîns.  conj.  adnleverat.  Sane  gustaverat  emendabat  Loenais  1.  c. 
cap.  a6  ex  Aldd. ,  quod  et  ma.  Helmstad.  leçebac.  Accipi  hoc  potest  :  ignis  ntmdum 
gustaverat  honores^  h.  ▼ictimam.  —~  148.  PaUentis.  Ed.  Pithœi  PaUanUs  ao  Pal" 
ladiœ?  inquit  Heins.;  ted  f.  Albentis.  Qttorsum  tamen  hsec  :  qunm  ipse  Virgilina 
Pallentem  oUuam  dixerit  :  yid.  Ecl.  V,  16.  —  i49>  relapsœ  vel  relaxa  Tett.  edd. 
Sedrecte  ijuumque  relapsa  ^  acil.  pila  procurrit  virgo.  At  Heina.  ein.  quumgue  re» 
lapsa  est.  —  i5o.  guod  uti  ne  p.  Aldd.  et  ms.  Helmst.  —  i5i.  Aurea  tum  forte  le^ 
gendum.  jam  vett.  edd.  et  paUam;  etiam  Aldin».  corpore  paUam  ma.  Helmat.  Cum 
cl.  Jacoba  auapicor  fuiaae  acriptum  :  Auratam  gracili  solvisset  vorpore  paUatn. 
Heina.  conj.  Aurea  tam  gracili  sohfisses  corpore  pallam!  Greene  :  Ast  utinam  ne.,. 
Auratam  gracili  solvisses  corpore  pallam! —  i5a  aq.  Interpunctione  ac  diatinc- 
tione  locum  inepte  interpolatum  ita  conatituiaae  arbitror,  ut  aliqua  aaltem  exeat 
aenteniia,  etai  poeta  venuatiore  vix  digoa.  Fellem  o  hai>eres  (habuiaaea)  tecum 
tua  omnia  (  de  yestimentia  intelligendum  ex  ▼.  i  .*>  i  ) ,  guœ  retinere  gradum  cursum^ 
que  morari possent  (  ne  diacincta  procurrere  auderet  )  :  Itanon  piasses nequii guam 
jurejurando  (  ita  lego  ),  o  infeUXf  stwraria  divm  non  unguam  violata  manu  tua  esse; 
ut  penetrale  ingreaaa  illa,  quod  adiré  uefaa  erat,  fruatra  poatea  jurarit,  ae  manu 
rea  aacraa  non  contrectaaae.  Piare  videtur  nove  poaitum,  pro  purgare  ae,  amovere 
culpam  a  ae.  Sequentia  yvê.  i56.  167  aaauta  arbitror  ab  alio,  quam  qui  auperiora 
maie  infaraerat.  Voluit  ia  urbaoua  videri  :  poaac  forte  aliquem  auapicari  puellam 
pejeraaae,  eaque  culpa  aibi  Junonia  iram  conaciyiaae;  aed  falaum  Loc  eaae  :  caua- 


narum  etpnellaruin.  sedem  de  tem- 
plo  et  Tiftirti  accipe.  sacris  operata 
deœ  lascivité  sacris  dum  operatur, 
puella  cum  8cqaalil>as  ludit.  —  1 44* 
145.  Veste  igitur  recincta,  solata, 
procurrit  :  ita  ipso  corsa  auram 
movet  yestis  a^tata. 

146.  i47-  i4^-  Obscura  senten- 
tia,  quam  nec  Scaliger  habet  quo- 
modo  expédiât.  Videamus  verba  : 
honores  ignis  castos  nondum  agitai 
vtrut  sacerdos,  h.  e.  nondum  fia-* 
6. 


bello  aura  agitata  igaem  succen- 
derat  in  ara  ;  nec  dum  soilenni  — 
h.  nec  ea  rite  Iota  câput  ex  more 
sacrorum  sertis  etinfulis  velaverat  : 
quum  pila  ejus  manu  elapsa  est. — 
i5o.  prodita  in  fraudem  inducta, 
ut  religionem  yiolaret.  —  i5a.  Ob- 
scura et  hiulca  tota  bsc  oratto. 
Utinam  reste  impedita,  retenta 
fuisses,  quominus  longius  proce- 
deres!  Sic  nunquam  violats  reli- 
gionis  poenam  dédisses.  Si  modo 


ii4  P.  VIRGILII  MARONIS 

Possent,  o  tecum  vellem  tua  semper  haberes! 

Non  unquam  violata  manu  sacraria  divae, 

Jurando  infelix  nequidquam  jura  piasses.  i  ss 

Et  si  quis  nocuisse  tibi  perjuria  credat, 

Gaussa  pia  est  :  timuit  fratri  te  ostendere  Juno. 

At  levis  ille  deus,  cui  semper  ad  ulciscendum 

Quaeritur  ex  omni  verborum  injuria  dicto, 

Aurea  fulgenti  depromens  tela  pharetra,  160 

Heu  nimium  tereti,  nimium  Tirynthia  visu, 

Vîrginis  in  tenera  defixerat  omnia  mente. 

•am  piam  faisae,  h.  e.  Junonem,  benerolemia  in  puellam  pcrmouioi,  cavere  to* 
laitae ,  ne ,  si  iU«  intraret  in  dex  penetrale ,  Jovis  in  conspectum  Teniret  ;  facile 
cnim  illum  deum  adduci  potuiase,  ut  intidias  faceret  padlae  pudori.  Hiec  aut  ai- 
nilia  videtar  Toluine  is,  qui  haec  intezutt,  ineptua  forte  clericus,  ^z  digna,  nt 
in  iii  hcreas.  Quod  Scali^ger  su^erit ,  nîmia  acutum  est  :  malnit  te  hoc  modo  pn* 
aire  Jano,  <{uam  Jon  te  excruciandnm  tradere,  qui  solus  perjuria  niciscitor.  -~ 
i53.  cursusque  Aid.  cum  ms.  Helmtt.  et  Basil.  -—  i54«  Non  u.  v.  manus  :  agnoicit 
idem  et  Jul.  Sabin.  —  i55  F.  Jurando  jure.  Heins.  Infelix  ne  quid  jurando  jure  jnas» 
ses!  Conjicias  melios  :  Juranda.,..  jura  piasses.  Nam  piaton-  perj«irium.  Hoc  et  Jo. 
Schraderum  maluisse  video.  Tum  vero  scribam  :  Juranda  infelix  aut  unquean 
jura  p/osser/— *  157.  Snntica  caussa  est  em.  vir  doctus  in  schedis  Wolf.  Non  video 
mu  metri  cura.  •—  i58.  cui  «.  adolescfntum  vett.  edd.  ante  Aidinam  cum  Basil, 
ms.  Iterum  impetigioem  snam  affiricuit  xequentibns  scholasticus  aliquis;  et  forte 
ab  initio  totus  locus  bis  versibus  solis  constabat  :  Jt  levis  ille  deus,  depromens 
tela  pharetra,  Virginis  in  tewra  d^xit  mrnCe  sagittam.  Nam  quae  tandem  hxc  ora» 
tio  :  ex  omni  dicta  quœri  injuriam  verborum!  Ceterum  pro  bis,  que  adsuta  sant, 
ezcidisse  videntnr  alia,  quibus  Minoem  pnellae  conspectum  tiariaret  poeta.  •— 
161.  161.  Manifeste  cornipti  versus  oec  sine  libro  sanandi.  Vs.  i6i.  Htu  ni- 
mium.... visu  omnino  insiiitius  est.  In  ms.  Helmst.  Heu  n.  terret.  In  edd.  vett.  pro 
teretif  Cem',  et  pro  visu,  nisu  vel  jussa  (hoc  et  in  Basil,  ms. )  tegitur;  unde 
Scaliger  refingebat  :  Heu  n'mium  Terei ,  nimium  TiryntiUa  visa  :  tela  non  puerilia, 
sed  Hercnlea  et  qualia  Tereus  in  Procne  expertus  erat.  Mox  eo  daronato  tenta- 
hai  :  Heu  nimium  céleri,  nimium  torrentia  w'su.  Barthius  Tirynthia  in  Gorfynia 
mutabat.  nimium  certo  nimium  frientia  nisu  vel  missu  vir  doctus  ap.  Jo.  Schra- 
der. ,  qui  tent^at  :  nimium  céleri ,  nimium  torrentia  nisu.  Heins.  nimium  p^ne» 
trantia  nisu ,  vel ,  certis  nimiun^penetrantiajussis.  Jo.  Sch.-ader.  peu^ntia  snbstituit. 
—  161.  îhferea  vett.  edd.  ante  Aidinam.  interna  Loens.  1.  c.  emendabat  :  apud 

ea  per  perjttrium  declarari  potest  ;  tas  home ,  qui  hos  versus  seu  stru- 

perjurii  tamen  proprie  dicti  nulla  xit,sea  interpolavit  :  in/una  verbo* 

hic  subest  ratio,  vid.  Var.  Lect.  rum,  offensic' 

iSg.  Ex  omni  verborum  dicto  :  i6i.    162.  Vid.  Var.  Lect.  Ex 

Est  ex  Scali£;eri  sententia  dictum  toto  loco  ejectis  quas  ab  indoctis 

h.  1.,  ut  «roc,  res;  sed  potius  ad  interpolatoribus  iUata  snnt,  sana 

iusjuraodom  voluit  referre  insci-  "vtdentar  habenda  esse  hmc  vs.  1 29  : 


GIRIS.  ii5 

Quae  simul  ac  venis  hausit  sidentibus  ignem, 
Et  yalidum  penitus  concepit  in  ossa  furorem  : 
Saeva  velut  gelidis  Ciconum  Bistonis  in  .oris,  (65 

Ictave  barbarico  Cy bêles  antistita  buxo, 
Infelix  virgo  tota  baccfaatur  in  urbe; 
Non  styrace  Idaeo  fragrantes  picta  capillos, 
Gognita  non  teneris  pedibua  Sicyonia  servans, 

ennHem  Virgineo  scribitur.  omnj'a  wc.  tda.  defixft  acumina  conj.  Heins.  — 165. 
Ciconum  Bistemis  in  oris.  Est  Aldina  lectio.  Quum  alii  BtoTùviJk  scribant  acriptores, 
toliM  est  Apollonius  1 ,  34.  Tlnpiin  BtTToniii ,  ctijus  auctoritate  producta  b.  1.  mé- 
dia in  Bistonis  syllaba  defendi  possit.  Accedit  Stephani  Byx.  in  Bi^n-Mviei  aucto- 
ritas,  qua  Bentleiiu  quoque  ad  Horat.  I  Carm.  35,  ii  tulgatam  h.  1.  tuitus  est* 
Si  tamen  yett.  edd.  conféras,  et  yitium  ex  iis  et  roedela  in  promtu  est.  Nam  At 
nu.  Helmst.  taceam  :  gfUdi  Sidonum  Butants  honoris,  ms.  Basil.  Sidonum  BisUm 
honores;  in  Ven.  14^4*  ^Hdi  Cidnnum  Bistonis  honoris  f  in  Norimb.  Sindonum;  in 
Jant.  et  aliis  gelidi  Sithonum  Bistonis  are.  Quia  non  m  œale  irrepsisse ,  eoque  su- 
bUto  f  gelidis  Bdonwn  Bistonis  om ,  H^varir  ? if oitta  xat*  ùifuec  Bi9<roy/c  »  facile 
agnoscat  ?  et  sic  Scaliger  ^oque  emendavit ,  t icqne  Heins.  in  scbedis.  Bistonet  e( 
Edones  Tel  Edoni  Tlnacise  cire»  os  Hebri  et  Ismarum  montem  saepe  occurrunt 
apud  poetaa.  conf.  JBn»  XII ,  365.  Beotl.- ad:  Horat..  111,  35 ,  9.  Broukhos.  ad  Pro* 
perc.  1,3,5  et  alios.  Ceterun  simili  modo  8ith<Miiea  se  babent  :  in  poeta  est 
Sithoniastfue  niots ,  et  ^donidet  «tî  t'  ht  ^i^ws  2»9bVM»  iMUff  hri  jutùftn  aÎa^oi/mf 
apud  Parthen.  e.  11.  Et  suot  tamen  Stepb.  Bys  2i6»rioi.  Tid-  ad  Ecl.  X  .  66.  — 
166.  Jartave  éd.  ScoL  Fabric.  F.  tactswe  Heins.  -«•  1.68.  Et,  aut,  perperam  alii  ; 
et  Tulgo  storacB ,  ut  seriore  sevo  ecribebant.  picta  capiUos  non  intelli^  ;  f.  uncta; 
etfragrantfis  capUtos  baud  dubie ,  wm /layrontes  ;  ut  in  vett.  edd.  Video  quoque 
laudari  e  vett.  vinctos  perfitsa  eapUlos.  Heint-  uncta ,  yel  tactu ,  Tel  lauti  teata- 
bat  ;  tincta  Jo.  Scbrader  et  Jacobs.  «^169.  Siiyonia  primum  apparere  Tideo  in 


fitjî  Scylla  y  novo  concepla  furore , 
Minoi  cupidissi  non  inhiassetocel- 
lis!  Sed  mains  Ulepuery  quem  nec 
sua  fieciere  mater  Iratum  potuit, 
çuem  nec  pater  atque  avus  idem  y 
Aureafulgentidepromens  tela  pha^ 
retra  Virginis  in  tenera  de  fixerai 
cimnia  mente, 

i63.  Comparât  Scaliger  Gatull. 
LXni  (Epithal.  P.),  91  sq.  add. 
Apollon.  III,  a8o  sq.,  et  ad  v.  i65 
Nicand.  Alezipharm.  317  sqq.  H 
Sn%  Mff9f9fH  etc. 

166.  Ictave  y  h.  tibia  Phrygia  au- 
dita  stimulata  et  in  furorem  acta. 
Alias  Gallos  norainare  soient  po^ 


tae  :  nunciina  ex  Ma^nadibus  intel- 
ligenda,  cf.  Gatull.  LXII (de  Aty), 
sa  sq.  Lucr.  II,  620  :  Quintil.  I,  10. 

167.  Cf.  Mn.  IV,  3oo  sqq.  deDi- 
done;  et  Vil,  376  sq.  de  Amata. 
Sed  sqq.  adumbrata  sunt  ex Catullo 
LXIII,  63  sqq.  Vide  Vulpium. 

168.  Styrax  y  frutex  et  succut 
seu  çummi  officiais  adhnc  nostris 
pharmaceuticis  frequeas,  storax 
vulgo  dictus ,  ex  Syria  plerumque 
petebator.  Plin.  XII,  17,  4o.  Sty*^ 
racem  Idaeum,  h.  Creticum,  PJin. 
XII,  17,  40.  Plinio  parum  probari 
lib.  XII,  a5,  55,  jam  a  Scaligero 
notatum  est. 

8. 


n6  P.  VIRGILII  MARONIS 

Non  niveo  retinens  baccata  monilia  collo  :  17* 

Multum  illi  incerto  trépidant  vestigia  cursu. 

Saepe  redit  patrios  çidscendere  prodita  muros: 

Aeriasque  facit  caussam  se  visere  tarres. 

Saepe  etiam  tristis  volvens  in  nocte  querelas, 

Sedibus  ex  altis  caeli  speculatur  amorem;  175 

Castraque  prospectât  crebris  lucentia  flammis. 

Nulla  colum  novit;  carum  nec  respicit  aurum. 

Non  arguta  sonant  tenui  psalteria  chorda  ; 

Non  Libyco  molles  plauduntur  pectine  telae. 

Aldina  :  restituent  jam  Leopardns  in  Emendatt.  1 ,  1 1 ,  quam  in  yett.  edd.  essec 
sir  omnia.  Sicyonii  calcei  noti  sunt.  conf.  Taubm.  «r«  2<ftv«?iA,  scil.  iiroili/jttvnt. 
Maie  Cognita  ad  superiora  retrahunt  Tulgç.  edd.  ;  nam  sunt  Sicyama  cognita ,  vx 
alias  nnia ,  quibus  illa  utitur  ;  epitheton  omnm.  Scaliger  post  Ascensium ,  at 
video ,  refingebat  Condita ,  quibus  conduntur  pedes ,  et  Léopard.  1.  c.  Commoda. 
Lensius,  doctus  juTenis,  ad  Catulli  Epith.  Pel.  e  Catullo  (63,  129)  conj. 
MolUa  vel  Tegmmm.  Si  semel  a  scripto  recedere  ausis,  mnlta  alia  scribere  liceret. 
'—  170.  Perperam  bacchata  retinent  edd.  recentiores.  Baccatum  monile  ipse  Marc 
dédit  JEn.  I,  655.  —  172.  prodita,  scil.  amore.  Sed  vix  boc  omitti  poterat.  Leg. 
perdita,  ut  sffpe  amantes  dicuntur.  Sic  inf.  4^8.  Ita  quoque  emendasse  post 
Dousam  jam  alios  nunc  video  Jortinum  Mise.  Obss.  Vol.  IV,  p.  819  et  Heins.  in 
schedis.  At  Jacobs  non  maie  conj.  percita.  Grsce  extulit  redit  ascendere  (redit, 
ut  adscendat),  etfarit  caussam  se  visere,  pra;texit,  comminiscitur  caussam ,  ut 
TÎsat.  Etsi  hoc  valde  scabrum.  Heins.  quserit  in  verbis  per  caussam ,  ut  ap.  Ovi- 
dium  saepe  ,  v.  c.  Candida  par  caussam  ^ractna  sœpe  tenet.  Ita  scribi  posait  : 
Aeriasque  parât  per  caussam  visere  turres ,  vel  Aerias  quœrens  per  e.  Eniravero 
totus  versus  est  ex  variatione  antecedentis  natus*  Greene  legit  :  Se  sœpe  aerias 
caussahur  reddere  turres ,  ut  sit  :  She  hiames  /wrself,  that  she  visits  the  ciiadel. 
Estne  caussari  objurgare?  an  voluit  accusât?  et  quid  est  reddere?  voluitne  scan~ 
dere?  — -  i-j^.  An  oUm  fuit  :  tristes  voivens  in  pectnre  curas.  •—  175.  amorem  de 
amato  Minoe  accipere  licet  sane  ;  ita  vero  illud  durum ,  ut  ex  altis  cœli  sedSbus 
sit ,  desuper  ex  turri.  Scaliger  refinxit  :  cœli  speculatur  ad  oram ,  unde  dies  solet 
existere ,  quum  diei  ortum  illara  optare  necesse  esset.  Vir  doctus  in  Mise.  Obss. 
IV,  p.  3ao  st'cum  speculatur  arripuit  inf.  ex  v.  469-  Broukhusius  cœli  amorcs  le- 
gebat  et  siellas  intcUigebat ,  in  quas  virgines  olim  essent  mutatse.  Tandem  ibid. 
alius  vir  doctus  cœlo  corrigit ,  nibil  tamen  expedit.  Equidem ,  si  vestigiis  scripturse 
cœli  {ceU)  inhserendum  est ,  lego  :  Sedibus  ex  altis  tecti,  h.  ex  édita  domus  parte. 
Jacobs  noster  in  cœli  (Specim.  Emendatt. 'p.  79)  quaerebat  ocuUs.  —  177.  movil 
éd.  Junt.  nubit  conj.  Scalig.  ;  esse  enim  cobim  nubere  a^ri^tn  (scil.  lana  inducere 
ac  vestire,mox  nendo  dcdurenda ,  quomodo  CatuHus  LXIll,  3ii  amirtam.  Pli- 
niusromlom  rolum  dixit).  nevit  Heins.  Sed  nouit  et  respicit  sibi  respondent.  nulla 
pro  non ,  ut  alibi ,  antiquum  esse  aiunt.  Est  Grsrcis ,  et  inde  poetis ,  frcquenta- 
tum.  aurum  sive  ad  texturam ,  seu ,  quuip  de  ea  vs.  179  demum  agatur ,  ad  onu- 
tum  et  mundum  muliebrem  spertat ,  etsi  eum  hic  non  expectabam  ;  nec  omnino 
Mtis  cohan>ent  membra.  lUa ,  inquit ,  non  curât  colum ,  non  aurum ,  non  psalte- 
rium,  non  texturam.  Fone  vs.  179  saltcm  praemittendas  versui  antecedenù.  -— '  179- 


117 

i8o 


i8S 


CIRÏS. 
NuIIus  in  ore  rubor  :  ubi  enim  rubor,  obstat  amori. 
Atque  ubi  nulla  malis  reperit  solatia  tantis, 
Tabidulamque  yidet  labi  per  viscera  mortein  ; 
Quo  Yotat  ire  dolor,  subigunt  quo  tendere  fata, 
Fertur;  et  horribili  praeceps  inpellitur  oèstro  y 
lit  patris,  ab  démens,  crinem  de  vertice  ferret 
Furtim,  atque  arguto  detonsum  mitteret  hosti. 
Namque  haec  conditio  miserae  proponitur  una  : 
Sive  illa  ignorons  ;  quis  non  bonus  omnia  malit 


Ljrcio  Tel  l^rdo  cm.  Heins.  At  TÎd.  Not.  ctauduntur  maie  edd.  Plant.  — 180.  obstat 
amanti  ap.  Jul.  Sab.  legitur.  Hein»,  conj.  superat  vel  suberat,  ut  ap.  Ovid.  in 
Ep.  Acont.  Quique  subest  niveo  Uetus  in  ore  rubor.  Jo.  Scbrader.  nisi  quum  pudor 
obstat  amori.  Totus  venus  ex  inteqiolatione  conflatus  est.  —  i85.y^rre(  primo 
editum  in  Aid.  i534.  Legebatur  olim  etiam  in  Aid.  sentet.  Tum  ah  sérum,  U.  diu 
senratom ,  legisse  videtur  Jul.  Sabinus.  Ut  patrio  demtum  cr.  Jo.  Scbrader. , 
prxclare;  modo  esset  quod  cogeret  nos  refinjçere.  conf.  t.  aSi.  —  186.  Furtin^ 
«jue  a.  Aldd.  arguto  hosti.  Dictum  esse  necesse  est  pro  vafro  et  callido.  astuto 
qnoque  Heins.  conj.  Scaliger  videtur  pro  pulcbro,  formoso,  accipere.  Expecta- 
bam  epitbeton  Minois  gentile  vel  patronymicum  :  Griosiaco,  DktoBo,  ademtum 
mitteret  ms.  Basil.  lu  melius  s  crinem  de  vertice  ademtum  Furtim.  —  187.  conditio 
misera  proponitur.  Lectio  luec  ex  Aldina  fluxit.  Vett.  edd.  nisi  rapto  opponitur. 
Alii  e.  raptori  opponitur  ;  unde  Scaliger ,  etsi  vulgatam  non  damnabat ,  coojicie^ 
bat  :  Namque  hœc  condicti  ratio  proponitur  una  :  quod  elegantius  esse  nemo  non 
videt;  nam  iis,  qnibus  arcem  aat  urbem  prodituri  sunt,  proditores  condicere  et 
ccnstituere  recte  dicuntur.  Bartbius  miserandœ  opponitur  tuetor;  parum  scite. 
Heins.  conditio  misera  proponitur  una  vel  ultro  Criminis  ignarœ;  et  ex  Basil,  ms. 
vestigiis  nisi  apto  opponitur  una  refingit  :  Tfiseidi  ponitur.  — •  1 88.  In  sqq.  iterum 


1 79.  Libyco  pectine  :  citrino  vel 
lotino ,  ait  Scaliger  :  nisi  malis  cum 
Taubmanno  de  ebumeo  accipere. 
Nam  et  ebur  ex  Libya.  Julius  Sa- 
binus Palladium  interpretatur , 
quia  MinervaTritonia  a  libyae  pa- 
lude  Tritonide  dicta  :  quod  nimis 
subtile,  plauduntur,  pulsantur  te- 
iœ.  Proprie  lalus  vel  corpus  texen- 
tis  plauditur,  pulsatur,  ex  statu 
et  motu  dum  pectinetny  radium, 
cum  suhtemine,  inter  staminn  iu- 
serit.  Ita  pulsatur  corpus  subinde 
admotiun  *r£  Wm  ant  ei  parti,  cui 
tela  detexta  induitur;  dicta  h.  I. 
▼oce  generali,   tela  ;  transfertur 


Dttoc  res  ad  banc  ipsam  telam, 
quae  a(>pul80  corpore  et  ipsa  pul- 
satnr,  plauditur.  Latu8^/au</t  dic- 
tum simili  modo  aTibullo  II,  i ,  66, 
ubi  vid.Obss.  et  supra  Excursus  T, 
ad  ^oeidos  librum  septimum,  v. 
1*4:  Vol.  III,  p.  354. 

180.  Laudatum  jam  ab  aliis  tau- 
quam  ex  Ovidio  :  Non  bene  conue^ 
niunt  pudor  atque  amor.  In  nostro 
vereor  ne  nimium  acumen  illatum 
sit.  (In  Ovid.  non  ea  repcri.  N.  E.  L.) 

188.  Sive  illa  ignorons,  scilioet 
hoc  fecit,  ut  crinem  Niso  patri  au- 
ferret,  quum  oesciret  fata re^i in 
•G  esse  posita. 


ii8  P.  VIRGILII  MARONIS 

Credere,  quam  tanto  scelere  damnare  puellam? 

Heu  tamen  infelix,  quid  enim  inprudentia  prodest?        19** 

Nise  pater  !  cui,  direpta  crudeliter  urbe, 

Vix  erit  una  super  sedes  in  tnrribus  altis, 

Fessus  ubi  exstructo  possis  considère  nido. 

Tu  quoque,  avis,  moriere  :  dabit  tibi  filia  pœnas. 

Gaudete,  o  celeres,  subnixae  nubibus  altis,  ^g^ 

Quae  mare,  quae  virides  silvas,  lucosque  sonantes 

Incôlitis;  gaudete,  ragae  blandaeque  volucres; 

Vosque  adeo,  hùmani  mutatae  corporis  artus, 

Vos  o  crudeli  fatorum  lege,  puellae 

Dauliades,  crudele,  venit  carissima  vobis  aoo 

Gognatos  augens  reges  numerumque  suoruni 

Ciris,  et  ipse  pater;  vos,  o  pulcherrima  quondam 

Corpora,  caerulcas  praevertite  in  aethera  nubes, 

larinias  ab  ineptis  poetattris  assatas  a^otcerc  mihi  videor.  guis  enim  non  omnia 
malit  Credere  conj.  Heins.  —  189.  temto  srclere  etidm  AldÎDa.  Alii  scelere  tanto. 
Bartli.  cuDJ.  sceleri ,  non  maie,  ut  parti,  capiti,  et  alia  sexto  casu  occurrunt. 
Multo  tamen  inaf>is  obWum  est  refingere  :  ianti  scelerls.  Sic  qtioqiie  éd.  Junt.  et 
Âseens.  Eadem  HeiiM.  tpntat;  et,  scelere  infhmare.  —  190.  Tu  tamen  malit  vir 
dortus  Mise.  Obss.  IV,  p.  3i>i.  prudcntia  Âld.  cd. ,  quod  Graevias  probabat;  tum 
ante  itlam  potest,  et  mox  N.  pater  cum  ifuo  d. ,  et  191  Vixerat  una  semper  TÎtiose 
scriptum.  —  193.  conscmdere  Tett.  ante  Âldinam  cum  Basil,  ras. ,  in  qûo  et  er- 
stm'to.  —  194.  Ineptus  Tersus.  Tu  quoque  etvis  mori'ere  :  tu ,  o  Nise ,  in  ayem 
mutaberis  ante  diem  supremam.  ^/uz  taoïen  tibi  pœnns  dabit,  quippe  et  ipsa  ia 
avem  mutata  ,  quam  haliaeetus  pertinaci  odio  perseqnitur.  Sed  totus  locus  a  mala 
manu  interpolatus  est,  ut  otiuib.in  eo  castiçando  perdere  pifjeat.  —  196.  Aéra 
quœ  conj.  Heins.  —  197.  vagœ  laudate  v.  rot.  Helmst.  —  198.  Usque  adeo  vett. 
cdd.  cum  ros.  Basil,  j  et  mox  Viz  o  crudeVs;  hoc  crudelis  etiam  ms.  Helmst. 
Loensis  corrif;ebat  j^l^ue  adeo.  — 199.  crudelis  ms.  Basil. ,  saltem  crudeles.  — 199. 
Hoc  versn  roelius  carebit  carmen.  —  aoo.  crudele.  Prseclare  Scaliger  cmendat  : 
^udete;  quod  et  Heins.  probat,  nisi  quod  tentât  :  Dauliades  queruUe,  venit  en  c* 
Mox  numerumque  sororttm  conj.  Barthius.  —  2o3.  prcevcrrite  em.  Heins.  in  œthere 


igS.  Non  maie  inventa.,  quae  se- 
quuntiir.  Nam  si  Nisu.s  Pnndionis 
II.  Alhenarum  régis  fuit  Hlius,  Phi- 
lomelam  et  Prornen ,  Pandionis  I. 
filias«  quarum  altéra  Tereo ,  Dau- 
lidis  rcpi,  nnpta  fuit,  ei  cognatio- 
ne  conjunctas  fuisse  necésse  est. 
Vos  y  o  puellœ  Dauliades,  crudeli 


fatorum  lege  mutatœ  (  xAt*)  artus 
corporis  humani. 

aô2.  Vos,  Philoraela  et  Procne 
in  aves  mutatae,  advolate^  in  oc- 
cursum  (prœvertite  nubes  in  œthe- 
re)^  qua  noTus  haliaeetus  (ut  pro 
Calcheius  legendum)  et  ciris  iu 
aves  et  ipsî  mutati  eTolabunt. 


GIRIS.  ii<^ 

Qua  noyns  ad  supenim  sedes  Galcheius,  et  qua 

Gandida  concessos  adscendat  Ciris  honores.  205 

Jamque  adeo  dulci  devinctus  lumina  somno 
Misus  erat;  vigilumque  procul  custodia  primis 
Excubias  foribus  studio  jactabat  inani  : 
Quum  furtim  taciio  descendens  Scylla  cubili 
Auribus  adrectis  noctuma  silentia  tentât;  a  10 

Et  pressis  tenuem  singultibus  aéra  captât. 
Tum  suspensa  levans  digitis  vestigia  primis 
Egreditur;  ferroque  manus  armata  bidenti    ' 
Evolat  :  at  deintae  subica  in  formidine  vires. 
Gaeruleas  sua  furta  prias  testatur  ad  umbras.  ai5 

Nam,  qua  se  ad  patrinm  tendei>at  semita  limen, 
Vestibulo  in  thalami  paulum  remoratur;  et  altum 
Suspicit  ad  culti  nutantia  sidéra  mundi, 

< 

Jo.  Schrader. ,  probe.  —  io4.  novus  ad  superum  sedes  Halùeetus  vere  utique  a 
Scaltgero  restitutuin  ar&itror ,  ut  ab  eo  iteriun  «UfoeMÎMe  editore»  -mirer.  In  idem 
acumen  jain  antc  Nie.  Loeiuis  VIU  Miscell.  EpiphyU.  36  inciderat.  Heiat.  Umen  : 
ad  sedes  superum  Alcathoems  héros.  —  2o5.  accédât  idem  Loensis ,  probat  Heios. 
Forte  leoiiu  foret  :  et  qua  Candida  concvsso  succédât  Ciris  honore,  scil.  ad  superum 
sedes.  -^  ao6.  devictus  Tett.  ante  Aldinam.  Utrumque  ferri  potest  :  melius  tamen 
deuinctus.  Ni  mis  nota  haec  sont  quam  ut  verbum  addere  necesse  sit.  Jam.  Homer. 
Odys.  4 1  17  '»iréi»at  ^ÎA«t  ^Kêpa^...,  umcç,  — •  207.  primas  Excuitias  conjiciebat 
Lindeobruchius  ^  ut  temporis  esset ,  non  loci ,  noutio.  •—  ao8.  ducUdmi  Hcins. 
ad  Orid.  Fast.  HI ,  345.  Jactare  tamen  praesut ,  quia  studio  inani.  v.  Not-  £cl.  Il, 
5  hœc  montibus  et  siivis  studio  jactabat  inani.  —  an.  Et  primunt  t.  ms.  Basil.  — 
ai4>  31 5.  ac  d.  maie  Heinsiana  et  alise  edd.  testantur  nescio  quis  primus  intule- 
rit;  video  jam  in  Pitbœana.  Ita  vires  demtœ  tesConlur  jun^enda  sunt.  Subita,  ut 
in  ardua  re ,  prae  metu ,  virium  defectio  prodit  consilium  ejus  occultum.  Vttus 
lectio  est,  etiam  Aldinarum,  testatur,  ita  oratio  sic  procedit  :  At  (Scaliger  sic 
malebat  Ut,  simolac)  demtœ  (sunt)  subita  (nam  th  sublatum  malo)  fomUdina 
vires.  Cœruleas  (  scil.  illa  )  sua  Jata  prias  testatur  ad  umbras ,  vou  fiicit  ad  deos , 
quod  vss.  318.  319  disertius  exponitur.  $ic  allas  precantur  bomiaes  ad  auras. 
Umbras  cteruleas  dixit  ut  vuzta  Kva.yinf^xva.yiaf  o^fàLf.  —  318.  «m^  cu/fiprimnm 
ab  Asculano  excusum  video ,  pro  vitioso  ad  cœli.  Cultum  mundum  de  caelo  dici 
posse  non  infitior  ;  tamen  id  orationem  roale  afFectatam  sapere  videtur-  Malini 

306  sqq.    Qui    sequitur   lorns  ai  a.  Ovid.  Fast.  1,  4'^  Surgit 

maçno  poeta  di^Qs  videri  potest.  amans,  animamque  tenens  vestigia 

308.  Studio  jactabat  inani  y  ex-  furtim  Suspenso  digitis  fert  taei* 

cnbias  agebat  :  sed  respecta  Soyl-  tuma  gradu.  Mox  ferrum  bidens 

1«,  qa9  eos  fefellit.  intellige  forticem. 


Î20  P.  VIRGILII  MARONIS 

Non  adcepta  piis  promittens  munera  divis. 
Quain  simul  Ogygii  Phœnicis  filia  Carme 
Surgere  sensit  anus,  sonitum  nam  fecerat  illi 
Mannoreo  aeratus  stridens  in  iimine  cardo, 
Conripit  extemplo  fessam  languore  puellam  : 
«  Et  simul,  o  nobis  sacrum  caput,  inquit,  alumna! 
Non  tibi  nequidquam  viridis  per  viscera  pallor  2i> 

^grotas  tenui  suffudit  sanguine  venas; 
Nec  levis,  hoc  faceres,  neque  enim  pote,  cura  subegit  : 
Haud  fallor,  quod  te  potius  Rhamnusia  faliit. 
Nam  qua  te  caussa  nec  dulcis  pocula  Bacchi, 
Nec  gravides  Cereris  dicam  contingere  fétus?  aSo 

Qua  ca lissa  ad  patrium  solam  vigilare  cubile, 
Tempore  quo  fessas  mortalia  pectora  curas, 

ad  cclsL...numtii;  hoc  et  Heins.  conj.  Tum  nictantia  sidéra  cum  Scaligero  et  mS' 
Basil,  pneferam ,  sciiiuilantia.  Alias  est  mundus  pondère  nutans  in  Ecl.  IV,  5o. 
Heins.  ruUlantia.  —  319.  piis  dits.  Greene  :  a  whimsicat  expression;  it  shauld  be  : 
pie.  Duhitare  non  debebat  :  si  meminisset  Tel  illud  iEn.  IV ,  38?.  si  quid  pia  nu-" 
mina  poss-int,  h.  benigna,  bona.  —  2^0.  Carme  scribendum,  non  Charnu.  Est 
KAffjin  y  non  Xctpjun.  —  aa3.  obsessam  languore  conj.  Jacobs  ;  ut  saepe  poetse  maUs 
obs  ssum  dicunt  aliquem.  — •  3a4-  Et  Jhmulo  nobis  ms.  -  Helmstad.  cmrum  caput 
malit  Jo.  Schrader.  pag.  58  Emendatt.  caput  aUimnœ  Aldina  et  hinc  edd.  Fabric. 
et  al. ,  maie.  —  326.  ^Egroto  tenui  et  tenuis  edd.  vett.  cum  ms.  Basil. ,  sed  emen- 
datius  dédit  Âldina.  —  aay.  hanc  facicm  e  Pithœana  in  edd.  Plantin.  et  alias 
yenit  :  ab  eroendatione  viri  docti  utique  profectum.  Vêtus  lectio  etiam  Aldinse 
cum  ms.  Basil,  erat  hoc  Jiweret  :  quod  facile  cum  Scaligero  refingi  poterat  :  Nec 
ieuis  hocfacere  {ncque  enim  pote)  cura  subegit;  nec  levis  amor  te  ad  boc  facien- 
dum  adegit,  ut  noctu  surgercs.  Greene  :  Non  levis,  utfoceres  quod  non  pote, 
cura  subpgit.  —  7a8.  quod  te  potius  Rhamnusia  Jaltit.  Qui  sensus  inde  elici  possit, 
non  rideo.  fallat  Loensis  1.  c.  emendat.  Basil,  ms.  Jallor.  In  Junt.  et  aliis  fallar, 
et  hoc  Scaliger  retraxit,  ut  sit:  Haud  Jallor  ;  quod  te  potius ,  Rhamnusia ,  fallar  f 
omisso  :  precor;  hoc  est:  quod  potius  te  precor,  Rh.  Neraesis,  ut  fallar.  Alit 
poetat  simili  more  dicerent  :  HaudfixUor:  quanquam  o  potius  Rh.  fallar  !  Heins. 
atqueo  potius,  Rh. ,  fallar!  Jo.  Schrader.  Emendatt.  pag.  60  quod  ut  o  potius, 
Rhamnusia ,  fallnr  !  Porro  Àmathusia  conj.  Markland.  ad  Stat.  V  SiW.  3  ,  a58.  •*- 
a3i.  Qua  caussa  AIdd.  quœ  in  al.  —  a32.  Ergo  pectora  requiescunt,  faciunt  quies- 

sao.  De  Carme  et  Britomarti  v.  382  sqq.  —  aa5.  viridis  pallor  ex 

Excurs.  ad  hujus  Carminis  finem.  Z^»f^t  pro  a*;^foc,  nota  res  est.  — - 

333.  Corrr]pt(  Carme  eam,  ut  sus-  338.  quamquam  utinam  fallar,  o 

tineat  lapsuram.  Ceterum  compa-  Nemesis  !  De  verbis  v.  Y.  L.  —  33o. 

rari  cum  seqq.  potest  Ovidii  locus  ^ravidos  Cereris  fétus.  Scaliger  >o- 

de  Myrrha  ejusque  nutrice  Met.  X ,  n/uoi/c ,  secundos  vel  feti6cos>  inter- 


CIRIS. 

Qao  rapidos  etiam  requiescunt  flumina  cursus? 
Die  âge  nunc  miserae  saltem,  quod  saepe  petenti 
Jurabas  nihil  esse  mihi,  quum  maesta  parentis 
Formosos  circum  virgo  morerere  capillos? 
Hei  mihi,  ne  furor  ille  tuos  invaserit  artus, 
Ille,  Arabis  Myrrhae  quondam  qui  cepit  ocellos, 
Ut  scelere  infando,  quod  nec  sinit  Adrastia, 
Laedere  utrumque  uno  studeas  errore  parentem. 
Quod  si  alio  quovis  animo  jactaris  amore  : 
Ifam  te  jactari,  non  est  Amathusia  nostri 


lai 


»3S 


34o 


ccre,  curas fissas  :  quam  ipsa  nnt fessa.  AMoqmfessœ  mortalia  pectora  curœ  cou» 
jicerem  :  ipsœ  curœ  fasses  pectus  quieti  se  dare  concedimt.  —  a34.  nutu:  tandem 
malebat  Jacobs.  —  ti36.  morerere.  Ita  etiam  Aid.  mon  de  vehemeDCis  amoria  aestu 
ac  tabe  non  ignoramus,  sed  ab  b.  1.  alieDam  est.  Edd.  Junt.  de  Tortis  et  aliae 
remorere.  Loensis  1.  c.  emendat  remontre ,  sed  toia  sententia  laborat.  Pro  cum 
leg.  cur  et  sic  totus  locus  constituendus  :  Die  a^  rmnc  saltem  misera,  quodsiepe 
•petenti  Jurabas  nikU  esse  mihi  :  cur  meesta  parentis  Formosos  circum  virgo  remo- 
rare  capillos  ?  h.  e.  Nudc  saltem  mibi  die,  cur  circa  parentis  comam  brreas?  id 
quod  quotics  adbuc  ex  te  audire  Tolui ,  tu  mibi  jurabas,  nihil  esse.  Sumtum  hoc 
ex  Tuiçari  sermooe.  Formosos  capillos  dixit  pro  uno  aureo  crine.  Sed  mulia  in 
boc  cannine  vix  cura  delectu  posita.  Ita  mox  furor  cepit  oi^tUos.  —  339.  sinit, 
siverit ,  ait  Scaliger ,  ut  edit  apud  Horat.  pro  edat.  sirit  antiquum ,  ut  apud  Plau- 
tum  et  Catonem  occurrit ,  detortum  fere  in  «mil ,  b.  1.  métro  répugnât ,  omnino- 
que  malim  sinat  !  hoc  etiam  Loensis  protulit  Epipbyll.  VIII.  a6.  Et  Grar?ius 
emendaverat  cura  Jo.  Schradero.  —  2^0.  Ludere  roalit  Scaliger  :  non  ego.  In- 
cesto  bttic  amori  et  adulterio  gravius  Terbum  quaeritur. —  241.  animum  melius 
legi  unusqnisque  facile  intelligat.  animas  conj.  Jo  Schrader.  Scaliger  malebat 
nimio  jactaris  amore.  Bartbius  :  Quodsi  animo  quovis  alio  jactaris  amore.  Heinsius. 
(Mise.  Obss.  Vol.  IV,  pag.  ai3)  animos  Tel  amens.  In  ms.  Helmst.  erat  animis 
jactaris  amorem.  —  2^2.  Amathuntia  Junt.  et  alix  :  quod  praefert  Scaliger,  etsi 


pretatur.  Ge.  II,  i/i3  gravidœfru- 
ges  etGe.  I,  Zi^gravida  segesy  ubi 
ad  succum  natritium  retuli.  —  333. 
reifuiescunt y  transitive ,  ut  obvium 
estvidere,  pro  retardare  :  nti  jam 
Eclog.  VIII,  4  vidimus. 

338.  De  Myrrha  nota  fabula  ex 
Ovid.  Met.  X.  Arabs  ea  dicta,  etsi 
Ginyrae  Papbiorum  in  Cypro  régis 
filia  fuerit,  sitque  omnino  narratio 
ex.  Gypriis  fabulis  ducta.  Sed  fuga 
delata  est  Myrrha  in  Arabiam ,  ibi- 
que  in  arborem  mutata,  ut  ipse 


Ovid.  X,  477  latmsque  vagata  per 
ag  ros^  Pa  Im  if  e  ras  Ara  bas  Panchœa- 
que  rura  relinquit,.,.  tandem  terra 
requievii  fessa  Sabœa.  —  2^.0. 
utrumque  parentem  f  scLlicet  Myr- 
rh».  Argutatur  Scaliger,  qui  Ni- 
sum  et  nutricem  Carmen  intelligere 
jubet.  Videtur  autem  Carme  suspi- 
cari,  Cirim  patris  amore  inceste 
exarsisse. 

341*  Procedit' sententia  ad  vss. 
349-  Quod  si  alio  quovis  animo  jaC" 
taris  amore;  nam  te  amore  aliquo 


laa  P.  VIRGILII  MARONIS 

Tarn  rudis,  ut  nullo  possim  cognoscere  signo; 

Si  concessus  amor  noto  te  macérât  igné  : 

Per  tibi  Dictynnae  praesentîa  numioa  juro,  145 

Prima  deum  quae  te  mihi  dulcem  donat  alumnam, 

Omnia  me  potius  digda  atque  indigna  laborum 

Millia  visuram,  quam  te  tam  tristibus  istis 

Sordibus,  et  scoria  patiar  tabescere  lali.  v 

utrumque  asitatum  poetis.  nnstri  vctt.  cdd.  cum  AldÎDa  agnoscunt  :  quod  acci- 
piendtim  :  Venus  non  Um  içnara  mei ,  a  me  non  tam  aligna  est  :  h.  ego  amoris 
non  tam  radis  sum.  ConsueTerat  eniro  illa  cum  Jovc  ci  eoque  Britomartin  pe- 
pererat  ;  sed  Junt.  nostra.  dédit ,  idqiie  Scaliger  probat  :  non  ita  aversa  mea 
Vencre  de  amore  judîco  :  tuX  ^^^t  **f**  ÀTrufctpfiJïToç.  Capio.  Durius  taraen 
hoc  :  mea  Venus  non  est  tam  rudis,  b.  e.  ego  in  amore  non  tam  rudis  sum. — 
l4i'  concessiis  vett.  edd.  cum  Âldina  tuentur  ;  confessas  éd.  Junt.  et  aliae  :  qnod 
arripit  Scaliger,  ut  sit  amor,  qui  in  confesse  est,  etquidem,  ut  recte  Taub- 
mann.  explicat ,  abjecto  omni  pudore.  Id  per  se  benc  dici  nemo  dubitet  :  Pctron. 
137  Idœo  quaiesjudft  de  vertire flores  Terra  parens,  cfuum  se  confessa  junxit  amori 
Jupiter.  Enimvero  non  inhonesto  amori  operam  et  studium  suum  pollicetur  nu- 
triz  :  sed  honesto  et  licito.  Induxit  viros  doctos  in  fraudem  to  sin:  qiiodb.  1. 
Tulgo  legebatur.  At  requiritur,  quod  in  Aldd.  habctur.  Si  cowessus ,  quod  in- 
terpretatur  illud  superius  :  alio  efuovis  amore  :  scil.  excepto  illo  incesto  patris. 
Etiam  Barthius  Scab'gerum  rcfellit  Advers.  IV,  a3.  —  2^6.  Vett.  edd.,  etiam 
Aldd. ,  cum  ms.  Basil.  P.  d.  quce  dulce  mihi  te  donat  al. ,  bine  Junt.  P.  d.  dulcetn 
mihi  tfuœ  te  d. ,  de  Tortis  :  P.  d.  quœ  dulce  mihi  te  d.  In  promtu  est  :  Prima 
decus  quœ  dulce  m'hi  te  d.  a.  Videtur  et  Heins.  sic  conjecisse  ;  sicque  Jo.  Schra- 
der.  Quod  nunc  vulgo  legitur,  Tidetur  a  Pithœo  profcctum.  çr£<e,  prima  deum, 
h.  quae  dea  magna,  potens  inter  ceteras  deas,  donat  pro  donavit.  JEn.  IX,  a66 
Çratera  antiquum  quem  dat  Sidonia  Dido.  —  2  $7.  digna  atque  indigna  laturam 
▼ett.  edd.  cum  ms.  Basil. ,  corrupte.  Emcndatum  dédit  jam  Aldina ,  ut  dicat,  se 
potius  omnia  milL'a  faborum  esse  visuram,  experturam  (Propert.  At  tibi curarum 
millia  quanta  dabit!)  cf.  inf.  521 ,  ditjna  alquc  indigna  (  cf.  /En.  IX  ,  59.^  ) ,  quam 
ut  eam  misero  amore  contabesccre  sinat.  —  349-  scoria  patiar  tabescere  tali.  Recte 
Scaliger  negat  Virgilium  sordida  verba  ex  plel)is  fece  bue  infarsitsc.  Heins.  in- 
geniose  :  ta  tam  tristibus  œgram  Sordibus  et  cura.  Idem  tenta  bat  :  Filia ,  laturam , 
Tel  passuram:  nam  in  Basil,  ms.  milio  laturam.  Certo  scoria,  de  metalli  sordibus 
proprie  dicta,  an  de.morbi  vcl  luctns  squalore  ab  aliis  dicta  sit,  igaoramus. 
Tum  scoria  ex  axot^ia.  tcI  oxmftitt  primam  haberet  longam.  Possit  quidem  huic 
▼itio  ita  occurri ,  ut  diasyllaba  vox  scorja  fiât  ;  sed  ipsa  vox  serioris  gramipatici 
et  forte  monacbi ,  qui  de  scoria  scabiei ,  qua  vexabatiir  ,  cogitabat ,  manum  re- 
dolet.  Multo  focdius  vocabulum  substituebat  Keinesius  Epist.  ad  Daumiuni  Append. 
p.  33a  Jorica,  Ii.  latrina.  Bardùus  carie,  Scaliger  Icgebat  :  siabrc  tabescere  tali: 
a  scabres ,  antiquata  voce.  Sed ,  si  antiquata  inferenda  sunt ,  possit  alius  squale 

jactaribeneintelli^jo;  5i,inquain,  34^-  Dîctynnain  mine  de  ipsa 

concessus  amor  noto    te   macérât  Diana  poeta  videtur  accipere.  cf. 

igné  :  sequitar   apodosig   :    Per  Exe.  adv.  aaof.  ubitlehornomine 

tibi  Dictynnœ  numina  juro.  fusius  agitur. 


CIRIS.  123 

Haec  loquitar  ;  moUique  ut  se  velavit  amictu ,  i5o 

Frigidulam  injecta  circumdat  veste  pueliam, 
Qua&  prias  in  tenui  steterat  succincta  corona. 
Dulcia  deinde  genis  rorantibus  oscula  figens, 
Persequitur  miserse  canssas  exquirere  tabis; 
Nec  tamen  ante  allas  patilur  sibi  reddere  voces,  s55 

Marmoreum  tremebunda  pedem  qusan  rettulit  intra. 
nia  autem,  «Quid  nunc  me,  inquit,  tiutricula,  torques? 
Quid  tantum  properas  nostros  norisse^furores? 
Non  ego  consueto  mortalibus  uror  amore, 
Nec  mibi  notorum  deflectunt  lumina  voltus^  >6o 

conjicere,  a  squales,  h.  e.  sqiialor.  De  Teritate  tamen  srriptune  ita  non  magU 
constat.  Vêtus  edit.  apud  Loettsem  1.  c.  habebatnVûiy  ms.  Helmst.  etgcnnia,  quod 
ad  scoriam  alludit.  Nec  tamen  eo  deveniendnm  erat  poetae ,  ut  ralca  tali  Toce 
uteretur  ;  poterat  enim  scribere  :  tali  ttdtescere  peste ,  tali  Ùtfuescere  tabe.  Vir 
doctos  Mise.  Obss.  IV,  p.  3i3  tenubat  cura  vel  senio;  €ura  quoque  Heins.  et  Jo. 
Scbràder.  Ex  his  yero  corrapteb  ista  enasci  tîz  potuit.  Vtmm  omnino  totus  locus 
inde  a  2^t  a  scriore  mana  Tcnit.  — »  aSo.  Vir  doctus  in  Mise.  Obts.  Vol.  iV,  p* 
333  tentabat  :  ui  se  svelavit ,  vel  moUi  ut  se  develavit  :  nam  nntricem  detractum 
suis  '  humeria  tegmen  puelbe  injecisae.  Eecte.  Ânnon  vero  sic  nutrix  ipsa  erat 
▼elata  ?  Ergo  :  at  tlla  erat  veste  amicta ,  pnellam  circamdat  ea.  Si  quid  mncan- 
dnm>  legam  saltem  velarat.  Sed  velavit  defendi  potest ,  qaod  prKsenti  tempore 
utitur ,  circunuUu.  8i  circumdahat  fuisset ,  necestario  velaverat  requirebatnr.  •— 
aSi.  mùKta  veste  Ascens.  legerat.  —  aSa.  Qua  prùtê  m  ienui  steterat  suecincta 
corona.  Equidem  totum  versum  sublatum  velim  tanquam  assutum  inepti  bominis 
interpretamentum.  Coronam  ex  o*nfàLf%  pro  stropbio  dictam  esse  posse  putabat 
Scaliger  ;  mox  rtncCa  m  strophio,  non  satis  latinom  esse  vtdens,  crocotam  ex 
ingenio  substituit  :  Est  sane  ea  muUebris  vestis ,  sed  palla  pretiosa  et  opipara  » 
qua  ip  publico,  quoties  prodirent ,  usae  sunt  poelUc,  vix  in  thalamo,  quum  e  lecto 
surgerent.  Manet  deinde  vel  sic  illa  scabrities  :  m  tenui  succincta  crocota  ;  etsî 
jungi  posse  video  :  stabat  in  tenui  crocota ,  succincta.  Défendit  tamen  Scaligeri 
acumen  Ruhnken.  ad  Vellei.  pag.  347-  Contaren.  Var.  Lect.  8  distinguit  :  Quet 
prius  in  tenui  steterat,  succincta  corona,  h.  strophio,  in  tenui  veste.  Sed  parum 
hoc  rem  expedit.  prius  ut  edd.  vett.  ante  Aldinam.  —  354-  Pnuetfuitur  Aldina. 
Alterum  hemistichinm ,  caussas  exquirere  talis ,  iterum  inquinatum  :  sive  enim 
caussiu  taies,  seu  cum  Barthio  miserœ  talis  jungas ,  utrumqoe  inficetum  est.  liaud 
dubie  fuit  tabis  :  et  sic  video  virum  doctum  in  Mise.  Obss.  Vol.  IV ,  p.  335  du- 
dum  conjecisse  ;  sicque  Heins.  Repctitur  tamen  tabis  nimis  ex  propinquo  vs.  349* 
Mox  Marmoreum  pedrm  cf.  Ge.  IV  ,  533.  —  357.  Quid  m?  inquit  Aldd.  Heins.  cm* 
Quid  io!  me,  inquit.  Ovid.  Quid ,  io,  fréta  lonja  pcrerrat. 

a 5o.  Utqne  ipsa  srilicet  Carme,  256.   Interrogat   eam   simulque 

amicta  erar  molli  veste.  Nota  for-  intra  cnhiciihim  redurit  :  rf.  111. 

ma  dicendi,  pro  quoniam,  quan-  260.  Notorum  vultus,  |ion  noti, 

doqaîdem.  amici,  deflectunt  lumina.  Ait  se 


365 


ii4  P*  VIR6IL1I  MARONIS 

Nec  genitor  cordi  est  :  ultro  namque  odimus  omnis. 
Nil  amat  hic  animus,  nutrix,  quod  opoitet  amari, 
In  quo  falsa  tamen  lateat  pietatis  imago  : 
Sed  média  ex  acie,  mediis  ex  hostibus.  Heu  heu, 
Quid  dicam?  quoTe  ipse  malum  hoc  exordiar  ore? 
Dicam  equidem;  quoniam  quid  tu  tibi  dicere,  nutrix 
Non  sinis;  extremum  hoc  munus  morientis  habeto. 
Ilie,  vides,  nostris  qui  mœnibus  adsidet  hostis, 
Quem  pater  ipse  deum  sceptri  donavit  honore, 
Gui  Parcae  tribuere  nec  ullo  volnere  laedi  : 
Dicendum  est,  frustra  circumvehor  omnia  verbis, 
Ille  mea,  ilie  idem  oppugnat  praecordia  Minos. 
Quod  te  per  divum  crebros  obtestor  amores, 


263.  Intjuo.  Melius  Nil  repeterctur  :  Nil,  quo  falsa  tamen.  —  266.  quom'am  quid  tu 
tUfidirere,  nutrix,  non  sinis.  Non  intelligo  quid  sibi  velit.  Nescio  an  alii  intellexermt. 
£d.  Jant.  quid  me.  Edd.  Tett.  cum  ms.  Basil,  quidmon.  Âo  fuit  :  Di-am  equidem: 
^uanquam ,  o ,  quid  me  non  ditere ,  nutrix ,  non  sùtis ;  ut  non  dicere  »t ,  silere , 
tilentio  tegere  :  caque  adeo  iterum ,  quae  orsa  est  dicere  ,  «interrumpat.  —-  267. 
extremum  hoc  munus  morientis  habeto  petitum  ex  Ecl.  VIII ,  60  et  fidem  facit 
iitrumque  versutn  36(1  et  367  Scholastici  commentum  esse  habendum.  — 370.  Cui 
P.  et  tribuunt  nullo  quo  vuln.  TCt.  edd.  ante  Aldinam ,  et  ms.  Basil. ,  nisi  quod 
pro  quo  est  quod.  Mox  in  eadem  deest  est.  De  sensu  vid.  Not.  Sed  versus  vix  a 
pfimo  carminis  auctore  profectus.  —  373.  Quod  per  te  diuum  elegantius.  Monuit 


37» 


non  amicorum  amore  tangi,  sed, 
quod  vix  credibile,  hostium,  ut 
Scalig;er  bene  explicat.  Defleclunt 
lumina,  oculos  nostros,  ea,  quae 
admiramur,  aut  quorum  amore  et 
cupiditate  incendimur,ut  abintui- 
tu  maie  nobis  temperemus,  atque 
eadem  discedentes  respiciamus. 
Mox  uUro  significatione  accipiunt 
illa,  qua  pro  ultra,  insuper ,  posi- 
tum  habetur;  immo  vero,  mnito 
magis;  ut  iEneid.  XII,  3  et  toties. 
(  Alio  sensu  tamen  illic  expliratur.) 
a  63.  In  quo  falsa  tamen  etc.  Pu- 
ta,  si  patrcm  amaret  :  inquo  lateat, 
etsi  falsa,  imago  tamen  pietatis: 
h.  e.  amoris  in  consanguineos,  qui 
praetexi  possit. 


269.  Quem  pater  ipse  deum  scep- 
tri donavit  honore;  Tel  quatenus 
omnes  reges  Jivyiyiît  sunt,  a  Joye 
regnum  babent;  ye\  quod  Minos  a 
Jove  genus  ducit.  Sed  alterum  270 
Cui  Parcœ  tribuere  nec  ullo  vul- 
nere  lœdi ,  obscurum  est  ;  fabulam 
reconditam  continere  videri  po- 
test.  Minoem  tamen  vulnerari  ne- 
quiisse,  non  aliunde  constat.  Sed 
expeditur  locus,  si  cogites  te  in 
auctore  versari,  qui  a  prbprietate 
vcrborum  saepe  recedit.  Haud  du> 
bie  immortalem  fore  Minoem ,  in- 
ter  deos  aliquando  recipieqdum 
heroem ,  declarare  Tult.  Aliis  liu- 
jus  loci  partibus  non  deest  elegan* 
tia  sua. 


CIRIS.  125 

Perque  tuum  memoris  haustum  mihi  pectus  alumnae, 
Ut  me,  si  servare  potes,  ne  perdere  malis.  vtjS 

Sin  autem  optatae  spes  est  incisa  salutis , 
Ne  mihi,  quammerui,  invideas,  nutricula,  mortem. 
Nam  nisi  te  nobis  malus,  o  malus,  optima  Carme, 
Ante  hune  conspectum  casusve  deusve  tulisset  ; 
Aut  ferro  hoc,  aperit  ferrum  quod  veste  latebat,  181» 

Purpureum  patris  demsissem  vertice  crinem, 
Aut  mihi  praesenti  peperissem  Tolnere  letum.  » 
Vix  haec  ediderat,  quum  clade  exterrita  tristi 
Intonsos  multo  deturpat  pulvere  crinis, 
Et  graviter  questu  Carme  conplorat  anili  :  a85 

«  O  mihi  nunc  iterum  crudelis  reddite  Minos, 


qaoque  vir  doctut  Mise.  Obst.  Vol.  IV ,  pag.  3i5.  •—  274-  memori  mihi  alumnd 
cam  hiattt  legendum  eue ,  jam  Scaliger  mooait.  Licebat  tamen  Kribere  :  Haus~ 
tun  penfue  tuum  memmi  mihi.  Quod  Heinaius  coin|Mirat  ex  Ovid.  Ep.  \ ,  ^S  Et 
flesti  et  nostros  vidisti  flentis  ocellos ,  divenum  est.  Pouiun  enim  bene  dicere  : 
meifientis  oculos.  Idem  in  scbedts  conj.  m  teneris  h.  Mox  nec  perdere  mt.  Batil. , 
et  Nec  377.  —  378.  Nam  nisi  bene;  at  yen.,  etiam  Aldime,  Nam  si.  —  279. 
Ante  expectatum  legi  malit  Scalij^er^.n^  Ge.  III ,  348 ,  aut  Ante  hune  conspectum 
eo  sensu  accipi  :  quod  non  necesse  est  ;  nam  :  Ante  hune  conspectum ,  obtutum  , 
ante  oculos  meos ,  h.  mihi  obtulisset ,  meis  ocults  objecisset.  Drakenborch.  ad 
Silium  II ,  3 1  non  ma^ is  Scaligeri  acuraen  prdbat ,  idem  tamcn  malit  :  Ante  in 
conspectum  ;  idque  prspstat  haud  dubie.  casusve  deusve  TÎd.  ad  Cul.  19a.  —  381. 
Heins.  patrio;  cf.  sup.  iS^.  —  383.  tristis  ms.  Basil.  Ed.  Ven.  i484>  Eadem  ts. 
sequ.  multo  deturpat  vutnere.  multry  turpavit  pulvere  ms.  Basil.  —  384*  Intmsos 
chnes.  Vis  recte  de  Tetula.  Incomtos  melius  Heins.  —  a86.  ScaU|;er  jungebaC  : 
crudelis  reddite ,  o  mihi  nunc  iterum  effecte  crudelis.  Mox  non  verum  potabat 
hoc ,  et  emendabat  ;  mihi  nunc  iterum  crudeliter  addite  Minos  :  ut  sit  dictum  ad 
illud  exemplum4  Teucris  addita  Juno  JEa.  VI,  90,  ubi  vid.  Not.  Verum  iu  ea 
notione  tocîs  adverbium  apponi  vix  solet.  Turbavit  viros  doctos  maie  institut» 
▼erborum  structura.  Debebant  junfjere  :  O  crudelis  Minos ,  nunc  iterum  mihi  red- 
dite. Interpunctionem  etiam  in  sqq.  a88.  289  emendavi.  Nam  :  Et  propter  eim- 


975.  Landarant  viri  docti  ad  h. 
I.  illud  ex  Medea  (Hidii  :  Servare 
potui:  perdere  an  possim,  rogas? 
ex  hocque  yersu  Giris  auctorem 
profecisse  crediderunt.  Antiquio- 
rem  auctoritatem  Aristophanis 
Nttb.  1 1 79  Ntff  oi/T  tirmt  ^mvift  /â, 
iirti  Kf^eÎKtvaç  commémorât  Bur- 
manii .  Sec.  ad  Anthoi.  T.  I,  p.  1 49  ; 


verum  neque  ex  hoc ,  neque  ex  illo 
versum  hune  fluxisse  arbitror.  Est 
seotentia,  quae  se  sponte  ingenio 
poetx  in  tali  rerum  articulo  of- 
ferre  debuit. 

380.  Aperit  ferrttm  quod  veste 
latebat.  ^n.  Vi ,  4o6  aperit  ramum 
qui  veste  latebat, 

a86  sqq.  Respicit  fata  filiae  Bri- 


126  p.  VIRGILII  MARONIS 

O  iterum  nostrae  Minos  inimice  senectae, 
Semper  et,  aut  olim  nata,  o  te  propter  eundem, 
Aut  amor  insanae  luctum  portavit  alumnae. 
Tene  ego  tam  longe  capta  atque  avecta  nequivi, 
Tarn  grave  servitium,  tam  duros  passa  labores, 
Effugere,  ut  sistam  exitiuin  crudele  meorum? 
Jam  jam  nec  nobis  ea,  quae  6e]iioribu39  ullum 
Copia  Vivendi  vitœ  genus.  Ut  quid  ego  amens 
Te  erepta,  o  Britomarti,  meae  spes  una  salutis, 


390 


295 


cfem  te  semper  aut  olim  Tutta,  aut  nunc  amor  insanœ  alumnœ ,  luctum  portavit 
mihi,  h.  apportavit,  attulit.  Miro  modo  interpolât  haec  Scaliger  :  Semper  et  ante 
olùn  natœ  te  propter  eundem ,  Ah  amor  insana  luctum  portaLat  alumnœ.  Idem 
portare  luctum  comparât  cum  Grœco  Jt«Joc  ^po^ivinF.  Id  vett.  edd.  ante  Jaotinam 
natœ  o  te  vel ,  ut  Aldina ,  ruitœ  te  p. ,  quod  non  deterius  sed  Aiulto  comtiiu 
dixerim  ;  ut  sensus  stt  :  Et  semper  amor  portavit  luctum  propter  te  eundem  aut 
olim  natœ  aut  nunc  alumnœ ,  tm  'vatii.  Lentus  quo«|ue  euet  :  Semprr  enim.  Jo* 
Schrader  conj.  Semper  ut  aut  oUm  natœ....portaret  alumnœ,  Nec  hoc  maie. '— 
387.  O  nimiumïiosttœ  tas.  Basil. ,  recte.  —  aga.  ut  sistam  :  ut  finis  tandem  sit 
calamitanun,  quas  ex  te  experiuntur  meae  et  filia  et  nutritia.  Bmendatio  haec  est, 
a  Pithoeo  profecta,  sed  bona.  Scaltger  ex  Tett.  edd.  lectione,  quae  erat  obsistam 
(m  et  ms.  Basil.):  alioobi  etiam,  absistam,  exsculpsit  quiobsps  tam;  magis  inge- 
niose  Heins.'iode  elicit  :  o  sisle  exidum.  -^  2gS.  Q94.  Versus  malt  couunatis, 
quibns  liberandnm  carmen  est.  Jam  jam  nec  nobis  es,  tfuœ  serùoribus ,  ullum 
Copia  Vivendi  fenus.  Lectio  hsec  nobis  primum  in  Juntina  Tisa  :  probata  eadem 
Scaligero ,  etsi  satis  tmpedita  :  ut  tamen  sententia  aaltem  aliqua  erui  possit  :  Jam 
nobis  ne  ea  tfuidem ,  quœ  tamen  senibus  esse ,  contingere ,  solet ,  Copia  est  viuendi 
genus  vitœ ,  si  non  quod  Tolumus ,  tamen  ullum.  Scaliger  bene  :  ^«tc  i^ioc  àCïsi- 
vatifjuf.  Edd.  vett.  cum  ms.  Basil,  f^wtndi  copiam  vivit  genus;  inde  Aldinae  F'i- 
vendi  cupiam  vivit  genus.  Heins.  tentât  :  Jamjam  nec  not>is  œvi  (  rel  œvo  )  seniori-' 
bus  ullum  Vivendi  optatur ,  divi!  g^nus^  Mox  Ut  quid  ego;  leg.  At  wel* Ah,  Tel 
Ecquid;  nam  Ut  quid  pro  quare,  barbarum  puto.  In  marg.  éd.  Scot.  Aut.—' 
995.  In  edd.  ant.  et  ms.  Basil.  Te  erepto  britomarte  est  spes  vaHa  sepulcri.  Sed , 
ut  nunc  legitur ,  est  emendatum  in  Aldina  ;  at  in  Juntina  :  Te  cnpta ,  Britomar^ 
tiSfSpes  est  rmna  sepnltri.  Scaliger  idem  inaliis  repertum  probabat  :  met  spes  una 
sepulcri.  Loensis  1.  c.'spes  est  ulta  sepulcri.  ms.  Helmst.  nf et  spes  una  sepulcri.  îta 
saltem  legam  :  Te  erepta,  o  Britomarti,  mihi  spes  una  sepulcri  est:  te  erepta  nihil 
amplius  est ,  quod  in  yotis  habeam  aut  sperare  possim ,  quam  sepnlcrum.  mect 


tomartis ,  cujas  amore  Mines  exar- 
terat,  quem  illa  fuçiens  a  Dictyn- 
naeo  promontorio  in  mare  se  prae- 
cipitare  maluerat.  Vide  Excursnm 
jam  c'itatum,  ady.  aao.  —  a8B.  Et 
•emper  propter  te  eundem  aut  olim 
aata,  Britomartia,  (tafo^iendo) 


aut  (nnnc)  amor  alumnœ  Soyllae 
luctum  mihi  attulit. 

390.  Copia  atque  tam  longe  avec- 
ta.  Ex  Greta  içiiur  Carme  captiva 
abducta  Megara  pervenisse  pu- 
tanda.  Nec  tamen  hic  Minoem  se 
e£fu0i8te  videt.  •>-  393.  394«  Ja» 


GIRIS.  i^j 

Te,  Britomartî,  diem  potui  producere  vitae? 

Atque  utinam  céleri  ne  tantum  grata  Dianae 

Venatus  esses  virgo  sectata  virorum , 

Cnassia  neu  Partho  contendens  spicula  cornu 

Dictaeas  ageres  ad  gramina  nota  capellas  :  3oo 

Nunquam,  tam  obnixe  fiigiens  Minois  amores, 

Praeceps  aereis  spécula  de  montibus  isses  : 

spes  una  senectte  non  maie  conj.  Heinrichs.  — >  396.  Te  Britomarte  vett.  edd,  ^- 
397.  Legcbatur  Cerefi;  cur  Certri?  quodnam  ejus  studlum  vel  contubernium  esse 
poterat,  cui  puella  se  addicereC?  Ferrem,  si  Palladem  memoraret.  In  promta 
est ,  céleri  légère  ;  sicque  in  Aldina  et  inde  in  éd.  de  Tortis  expressum  et  ex  ms. 
Heimst.  notatum  Tideo,  ut  fuisse  arbitrer  :  Aîque  utinam  céleri  ne  Umtum  grata 
Diana  etc. ,  utinam  ne  esses  seciÀta  Tenatus ,  Dianie  céleri  tantum  grata.  Ita  et 
Jo.  Schrader.  Emendatt.  p.  61.  nisi  quod  non  tantum.  Parrhasium  in  Qusnitis  per 
epistol.  3o  (  p.  5o  Steph.  )  Venfri  legisse  video  :  ita  Veivatits  virorum  nimis  lepide 
subjiciuntur.  Video  tamen  et  Heinsium  hoc  amplecti.'— 298.  yvnatits. ...  virorum  : 
esse  ergo  debent ,  quibus  viri  studere  soient.  Immo  leg.  Fenatus  virgo  set  taia  fè^ 
rarum.  Hoc  et  Jo.  Schrader.  1.  c.  Porro  éd.  Yen.  i484  sa  rata.  —  299.  Gnosia 
neupharto  eadem  vêtus  editio  :  neufiwto  ns.  Helms.  neupactio  vet.  éd.  apud  Loen- 
sem  1.  c. ,  et  Junt.  naupacto  :  idque  Domitins  interpretatur  cnm  Ascensio.  nau^' 
phrœo  cornu  Jul.  Sabinos  legerat.  ne^,  Pattho  eraendatum  jam  in  Aldina.  •—  3oo. 
puellas  in  fine  habet  Aldina  perperam  ,  etsi  de  pnellarum  choreis  velis  accipere. 
Etenim  laborat  u>tus  locos  luxatione ,  unde  nec  menibra  sibi  respondent  ;  estque 
is  adeo ,  nisi  versus  299  omnino  a  mala  manu  illatus  est ,  sic  restitnendus  : 

Atque  utinam  céleri  ne  tantum  grata  Dianœ , 
Cnossia  neu  Parthn  contendens  spicula  cornu , 
Fenatus  esses  virgo  sectata  fsrarum  ! 
Dictœas  ageres  ad  gramina  nota  capellas  : 
Nunquam  etc. 

Si  pascendis  gregibus  illa  vacasset ,  non  in .  conspectum  Minois  venantis  ventora 
fuisset.  •«»  3oi.  fugeres  cum  Basil,  ms.  vett.  edd.  anie  Aldinam  ;  eipdem  Minoos 
—  3oi.  Vett.  omnes  :  aeriis  spécula  de  montibus,  nisi  quod  in  éd.  de  Tortis  spe» 
cuU  non  comparet ,  et  in  vet.  cd.  apud  Loensem  Nec  spécula  aeriis  prœceps  de. 
Forte  spécula  substitutum ,  cum  olim  montis  nomen  fuisset  :  aeriis  Dictœ  de  mon^ 
HbuSf  Callimachi  exemplo,  in  Dian.  198  sq.,  ubi  vid.  Spanhem. ,  etsi  is  a  Stra- 
bone  propterea  reprehensus  fuit  lib.  X,  p.  ylll.  7.34.  Scaliger,  probante  Heinsio^ 
corrigebat  :  aerii  spécula  de  montis  abi^ses  :  ut  Ecl.  VIII ,  59  Prœceps  aerii  spécula 
de  montis  in  altum  D'ferat  ;  alia  emendatio  suppeteret  ex  carminé ,  quod  noster 
poeta  perpetuo  ante  oculos  babere  solet ,  CatuU.  LXIII ,  si44  Prœcipitem  sese  sco- 

nec  in  senio  quidem  mihi  vita  to->  fageret,  prieceps  in  mare  delata. 

lerabilis  relinqaitur  l   Sed  verba  cf.  Var.  Lect.  et  £ze.  ad  v.  sao, 

mnt  scabra.  nbi  et  de  vss.  3o3  sqq.  in  quibus 

297.  Britomartis  venatrix  a  Mi-  illa  nomina  Aphœœ  nymphns  et 

noe  coDspecta,  et,  ut  ejus  iasidias  DictynnK  accepisse  narratur. 


128  p.  VIRGILII  MARONIS 

Unde  alii  fugisse  ferunt,  et  numina  Aphaeae 
Virginis  adsignant  :  alii,  quo  notior  esses, 
Dictynnam  dixere  tuo  de  nomine  Lunain. 
Sint  haec  yera  velim  :  mihi  certe,  gnata,  peristi. 
Nunquam  ego  te  summo  volitantem  in  vertice  montis 
Hyrcanos  inter  comités  agmenque  ferarum 
Gonspiciam,  nec  te  redeuntem  amplexa  tenebo. 
Verum  haec  tum  nobis  gravia  atque  indigna  fuere, 
Tnm,  mea  alumna,  tui  quum  spes  intégra  maneret; 
£t  vox  ista  meas  nondum  violaverat  aures. 


3oS 


3i» 


pulorum  e  vertice  ejecit.  <—  3o3.  3o4-  Si  teqaenda  ab  i|Mio  poeta  profecta  sont  : 
alieno  utique  loco  sunt  interposita.  In  lamentis  roatris  quis  talia  expectet  !  Lege- 
batur  :  et  numiÊyi  Phocœ  yirgmis  assignant.  Sic  Aldina  dederat.  Vett.  edd.  Phorœ, 
Photœ.  MiruiD  Phocœ  nomen  relictum ,  quum  manifesta  ait  corruptela  et  a  viria 
doctis  Pauilo  Leopardo  Emendatt.  X ,  ^4  et  jam  ante  eum ,  ut  Tideo ,  a  Jano 
Parrhasio,  Quaesit.  per  epist.  3odudum  deprchensa  et  emendaïa.  Delatam  in 
marc  Britomartin ,  ^inetae  narrabant,  piscatorum  retia,  casu  ezcepisse,  sicque 
eam  servatam  in  insulam  Jil^nam  deportatam ,  ubi  sub  deae  Aphœœ  nomine  cuita 
«st.  Nomen  et  ipsom  cum  fabula  consentit ,  àtto  tov  i/^iiycu.  conf.  Pausan.  Il ,  3o 
et  inf.  Excurs.  ad  y.  330,  et  est  numina  Jplteœ  in  ms.  Basil.  Sed  cetera  verba 
incertae  sunt  lectionis.  Leopardus  i.  c.  leçit  :  et  numen  Aphœœ  Firginis  JSginm 
est.  Scaliger  et  nomen  Aphœœ  Firginis  assignant.  Non  video  cur  non  retineamus  p 
quod  proximum  est  :  et  numina  Aphœœ  Firginis  assignant.  Nam  facta  iiia  dea. 
▼id.  Pausan.  1.  c.  — ■  3o4-  ^uo  notior  essct  vett.  edd.  nonnullse.  —  3o5.  F.  Dictyn' 
nam  dixere ,  tuo  de  nomine,  Luna.  —  3o6.  pvrissct  vett.  edd.  ante  Aldinam  cum 
ms.  Basil.  — 307.  m  abest  Âld.  voUlantem:  illustrât  Mitscherl.  noster  in  Lection. 
p.  III.  —  3o8.  Hyrcanos  inter  comités.  Canes  esse  volunt ,  satis  notos  ex  aucto- 
libus  venaticz  rei,  sed  quis  canes  comités  dixerit?  Lego:  Hyrcanos  inttnfue 
canes  agmenque  fertmtm.  Heins.  Hyrcanas  cum  Basil,  ms.  amplectitur,  scil.  Nym. 
pbas.  At  illas  quis  tandem  in  Creta  quaerat  !  —  3io.  3i i.  3iti.  Nonbene  séntentia 
procedit.  Vidctur  ea  esse  debere  :  Verum  bsec ,  etsi  per  se  gravia  et  indigna  , 
tolerabilia  iamen  visa  sunt  tum ,  quum  te  alumnam  nacta  sum ,  nec  dum  hax  quae 
modo  audivi  »  ex  te  audiveram.  Ita  verba  esse  deberent  :  Verum  hœc  tum  wAis 
gravia ,  at  tolertmda ,  fucrunt ,  tum  mea  eUumna,  guum.  Conjectent  alii  suo  quisque 
more  ac  lubitu  alia.  — -  3ii.  mea  luna  éd.  Junt.,  comipte.  manebat  malit  Heins. 
—  3i2.  Versus  aliunde  interpositus. 


3o5.  Alii  Lunam  tuo  de  nomine 
Dictynnam  àppellavere  :  id  quod 
ponit  tacite,  Dictynnae  nomen  Bri- 
tomarti  fuisse  inditum.  At  illa  fuit 
Dictynna  dicta  a  Dians  nomine  ; 
quae  h.  I.  eadem  cum  Luna  esse 
editur.  Diversitas  utique  narratio- 
nis  in  hoc  fuit,  quod  alii  Dictyn- 


nam interpretabanturDianam,  alii 
Diana;  nympham.  cf.  sup.  ad  v.  aaS. 
3 10.  /n(/t^na ,  intolerabilia,  ut 
sappe  alias.  Ëvenenint  harc  acerba 
filis  fata  tum,  quum  te  alumnam 
haberem.  fuere,  evenerunt.  Sed 
oratio  scabra,  et  vix  sana  v.  V.  L. 
Moz  3ia  vox  ista  de  amore  Nisi, 


GIRIS.  ? 

Tene  etiam  Fortuna  mihi  cnidelis  ademit?  ' 
Tene,  o  sola  meae  vivendi  caussa  senectae? 
Ssepe  tuo  dulci  nequidquam  capta  sopore, 
Quum  premeret  natura,  mon  me  Telle  negavi, 
Ut  tibi  Gorycio  glomerarem  flammea  luto. 
Quo  nunc  me,  infelix,  aut  quae  me  namina  servant?  ' 
An  nescis,  qua  lege  patris  de  vertice  summo  -<  - 

Edita  candentis  praetexat  purpura  canos?  '^''' 

Quae  tenui  patriae  spes  sit  suspensa  capillo? 
Si  nescis,  aiiquam  possum  sperare  saluiem , 
Inscia  quandoquidem  scelus  es  conata  nefandum. 
Sin  est,  quod  metuo  ;  per  me,  mea  alumna,  tuumque 
Expertum  multis  miseras  mihi  rébus  aroorem, 
Per  me,  et  sacra  precor  per  numina  Ilithyiae, 


129 


3iS' 


3ao 


325 


3i5.  sopore  sane  friget.  Niti  accipias  ut  îq  Nota  factum.  Heinsitu  conjtciebat» 
tepore.  —  3 16.  Quum  premertt  mors  durât  vel  Quum  premerent  jam  fata  cony 
Jo.  Schrader.  —  ijj.fldmiha  conj.  Heinsius.  —  3 18.  fata  reservant  ms.  Helmst. 
ad  qwB  me  n.  servant  ronj.  vir  doctus  Jortin.  Mise.  Obsa.  Vol.  IV ,  p.  336 ,  per« 
peram  ;  quis  deus  et  qno,  h.  ad  (][uar  fata,  serVattacie?  HeinsiuS,  heu  qua  me. 
At  Jo.  Schrader.  Quo  nunc  te  1.  aut  quœ  te  n.  —  3a«.  Indita  m».  Baail. ,  et 
prœtfxit.  Addita  Heinsius  et  b.  l.  —  32i.  Quœ  t.  p.  spes.  Aldioa  eit  lectio.  Sca- 
liger  malic  :  Quant  tenui  p.  s.  Heinsiiu^  Quamtenuis  cum  cod.  Battl.,  sedia  ten- 
sus  alienus  foret  ab  b.  1.  In  Tett.  edd.  Quœ  tenues ,  Tel  (enui,  patrio  pressit  s.  c. 
HeioB.  qaoque  tentât  :  Quanta  tui  patrie.  —  3a4*  P^  ff*^»  "'M'  Scaliger  rnavult! 
te  per  mea  a.  •—  Saltem  debebat  icribere  :  p*T  te ,  mea  a. ,  ei  more  obtestationum. 
Alius  VÎT  doctus  in  Mise.  Obss.  Vol.  IV,  3^7  corrigit  :  Per,  te,  meum,  alumna, 
tuumque.  —  3i6.  Per  me  et  sacra  precor  per  numina  lUthy'iœ.  Déficit  nos  in  hoc 


et  3i4  vivendi  caussa  meœsenecUe, 
mihi  s«eni. 

3i5....  317.  Saepe  Scylla  infante 
ÎD  sinu  dormiente,  quum  ipsa  do- 
lore  animi  victa  vita  se  privare 
▼elleC,  morCem  distulisse  se  ait,  ut 
antea  viro  nuptam  eam  videret. 
capta ^  deleclata  :  an,  et  ipsa  ad 
somnum  invitata,  sed  nequicquam? 
quum  premeret  natura^  senectus 
moleste  ^ravaret.  Dejlammeo,  ves- 
te, seu  vélo  ac  termine,  quo  novae 
ttuptae  Dubebaotur,  eoque  flavi  co- 
loris, nota  sont  omnia,  lutùm, 
5. 


herba ,  cujus  succo  infieiuntur  ves^ 
tes.  V.  ad  Virgit.  Ecl.  IV,  44  »  croceo 
luto;  et  ad  TibuU.  I,  8,  52.  Cary- 
cium,  a  Coryco  Cilicie  monte, 
croco,  cui  similis  tuteus  color  est, 
celebrato.  Sed  ^^memre  mire  dic- 
tum  est  pro  tezere  :  proprie  est 
colli]gere  fila,  qute  pro  staminé 
texture  sint. 

3i8.  infelixl  /fà/ucVov,  ut  Sca- 
liger  monuit,  sine  regimine?  /«ti- 
/uoTiN.  Quae  numina,  et  quo,  nunc 
me  servant?  Mox  320  Edita,  nata, 
et  325  Expertum  passive. 


i3o  P.  VIRGILII  MARONIS 

Ne  tantum  in  facinus  tam  uioHî  mente  sequaris*. 

Non  ego  te  incepto,  fieri  quod  non  pote,  conor 

Flectere  amore,  neq»e  est  cum  dis  contendere  aotttuni  : 

Sed  patris  incolumi  potkis  te  mibeFe  re^o,  33* 

Atque  aliquos  tamen  esse  velis  tiin^  almaBa,  Pénales. 

Hoc  unwB,  entio  docta  atque  «xperta,  immelio. 

Quod  si  non  alia  poteris  ratîone  porentem 

Flectere  :  (  sed  poteris;  quid  enim  non  uaica  podiis?) 

Tune  potius  tanften  ipsa,  pîo  cum  jure  licriiit,  33S 

versa  antiqua  manus.  Vett.  edd.  Perdere  sœva  precor  per  flumina  sacra  Ilitfyite, 
vcl  Elythiœ ,  ut  et  cod.  BMil.  M<i(at<iiik  primum  in  Aldifia  sec.  Per  te  sacra  pre^ 
cor  perfiumina  lUUtyiœ.  Etiam  Juliua  SabÎDiu  timilem  depniTatioBem  imeqirc^ 
tatur  :  «  timeo ,  ne  caussa  mea  velis  perdere  tuum  amorem  expercum  in  moltis 
■  rébus.  Elathia  (Ëlaiia)  civitas  est  cmn  flttfntne  eJQsdem  nottimis  hi  Hiodde  ce- 
«  leberrima.  »  Scaligcr  legii  :  Per  te  sacra  precor  ;  ut  ail  :  «9  per  s.  Hocjm  îft 
Aldina  expressum  modo  monui.  Pergit  corrigere  Scaliger  :  per  Uimma  I.  f  À  vêu 
^«0^opov ,  ut  llithyia ,  Lucina ,  Diana ,  Luna  ,  sit  eadem  dea ,  per  cajus  lumen 
mulier  obtestator.  Altéra  ejus  conjectura  deterior  :  Per  te  sacra  precor  per  Uunp' 
nîs  Ifithyiœt  nova  voce  procusa.  Flumina  lUtliyiœ  Taubmannus  fbedo  acuninc 
exponit.  Ferrem  saltem  ,  si  Uvationem  infantis  recens  natse  comniemorasset. 
Heins.  varie  tentât  :  per  flumina  lUssea  ;  quia  ad  llissum  sacra  Cereris  celebrata  : 
vid.  Periegetes,  Âvienus  et  Priscianûs  ;  vel  per  numma  Itonea^  aut  aliud  PaUad» 
epithcton  ;  vel  per  te  sœita  precor  per  flumina  sanrta  Cytherœ.  Salaoas.  ad  Solin. 
p.  121  G.  per  flumina  Lethœea  emendat,  a  fluvio  Cretae  Lethaïo  :  quod  praBferam 
ceteris  bariolationibus.  Sed  totum  omnino  versum  augmentum  esse»  scholasiici  , 
sententiam  variantis ,  suspicor.  Saltem  numina  lUthyiœ  legendum.  —  Say.  Nac 
vett.  edd.  ante  Aid. ,  et  :  tam  molli  mente  ;  hoc  praefert  Scaliger ,  et  recte  puto  • 
etiam  Heins.  e  ms.  Basil. ,  etsi  tum  nuUa  mente  et  ipsum  habet ,  quo  defendas  :  ut 
ait  stulta ,  aœens.  Pro  seifuaris  praestaret  feraris  ;  quod  et  Ueinsio  in  mentem 
venit.  —  SiS.  Sag.  Non  ego  te  incepto ,  fieri  quod  non  pote  ,  conor  Flectere  ,  amor  : 
scabrities  et  bis  verbis  inest.  Non  amorem ,  sed  puellam ,  alloquitur  anus  ;  banc 
non  I  onatur  flectere ,  deflectere ,  avertere ,  revocare  ab  incepto.  An  fuit  :  incepto 
flectere  amore  ;  nvc  estcum  dis.  c.  n.  Saltem  distinguam....  conor  Flectere  {Amor! 
netfue  sitcum  dis  contendere  nostritm).  Sensit  eandem  mecum  verborum  motestiam 
vir  doctus  m  Mise.  Obss.  Vol.  IV ,  p.  3^7 ,  qui ,  amor,  accipiebat ,  pro  mi  amor, 
nmata  puellâ  !  quod  alius  vir  doctnt  latine  fieri  non  posse  monuit.  Sed  video 
nunc  illud,  quod  oonjeceram,  legi  in  ms.  Baiii.  et  jam  exatarc  in  Aid.  tS34y 
•deoque  recepi.  —  33 1.  C^Cçue  emendabat  Iioeniis  Epipbyll.  VIU  ,  17.  Tum  aHiM 
vir  doctus  Mise.  Obss.  Vol.  IV,  p.  327  velim  malebat;  nec -aliter  sententia  rite 
procedit  :  Sed  velim  te  nubere  incolumi  patris  rcgno ,  Atque  aliquos  tamen  esst 
tibi  Pénates  f  h.  aliquos  saltem  ;  non  nullos.  —  332.  ex</jb  conj.  viri  docti  Mise. 
Obss.  ibidem  ;  quod  unice  verum.  Nam  Carme  ipsa  exulabat  a  patria.  —  333. 
Pfon  aliqua  vel  uUa  Jo.  Schrader.  Emendatt.  pag.  6a.  ^-  335.  ïsla  vir  doctus 

^Z^.  quid  enim  nonunicapossis^     cum  jure  lieebit ,  si  parens  ne^a* 
qaum  unica  sit  filta.  —  335.  pio     ▼entnaptiascamMinoeineimdii^. 


GIBIS.  i3t 

Qaum  fdcti  caussins  tempusque  dolom  kabebis. 
Tune  potîus  oonata  tua  atque  incepta  referto. 
Meque,  deosque  tibi  comités,  naea  aluni na,  faturos 
PoUiceor  :  nibil  e8t|  quod  texas  ordine^  longum.  n 

His  ubi  soUicitos  animi  rdeyaverat  aestus  340 

Vocibus,  et  blanda  pectus  spe  '^icçratjegrum  : 
Paullatim  tremebunda  genis  obducere  vestem 
Virgiois,  et  placidam  tenebris  captare  quietem, 
Inverso  bibulum  restinguens  lumen  olivo, 
Incipit,  ad  crebros  insani  pectoris  ictus  34$ 

Ferré  manum,  adsiduis  mulcens  praecordia  palmis. 
Noctem  illam  sic  nuesta  super  morientis  alumnae 


Mise.  Obss.  1.  c.  bene  corrigebat.  tuo  cttm  jttre  legebat  Loensit  1.  c.  Helo». 
«juoqne  :  Nunc  pothts  bic  et  337,  ^*  dum  jure  Ikrbit,  Dum  f.  —  3S6.  Jacti 
caussmm,  sctl.  ne^tit  tibi  precibus.^ocd'....  doforis;  beoe  Heinsiiu  ye\  tanti.  — 
337.  meerta  ma.  Basil,  et  Tett.  edd.,  etiam  Âld. ,  at  i534  indepia.  —  339.  quod 
«ar«te(  m  o.  Ed.  Ven.  i484»  *^**  '  qw>d  iexat  m  orffine:  tic  et  ms.  Basil.  Quod 
Banc  le^itur  dedic  Aldina.  rid.  Not.  -^-  34o.  Bie  utn,  et>  relevaverit  iFett.  tdâ* 
&CC  tibi...,  velavemt  ns.  Basil.  -^  34i.  viscerat  Ed.  Yen.  i484-  vmxerat  Aldime 
pr.  et  sec.  vicerat  3nnt.  lusemt  Aldina  tert.  spem  clauserat  ms.  Basil. ,  qnod  eo 
tAïnékt.  foverat  conj.  Donrill.  et  Jo.  Schrader.  —^  343.  et  placidam  tenebris  captare 
qmetem.  Hoc  facît  puella ,  at  captet  quietem ,  capiat  somoam  ;  at  nunc  anus  pueK 
lam  ori  obducta  Teste  adsomnam  componit.  An  aptart  bic  latet?  Sed  captare  esto  : 
arcessere,  parare,  prr  tenebras,  quas  obducit,  extincta  lucerna,  o/n>o  inverso,  ot 
obraator  <Aeo  affaso  ellychniam  :  proprie  vas  invertitur.  Ad  suprrstitionem  tra- 
liit  rem  Scaliger ,  nimis  sabtiliter.  ptacitam  conj.  Heins.  —  344*  restringens  Tett. 
cdd.  ante  Aldinam  et  Ascens.,  ex  more  Inverso  esse  ab  inTcrgendo  pacet.  »  345. 
Vincolam  in  his  Tersibus  orationi  déesse  unusquisqoe  yideat.  Soaliger  vett.  edd. 
§nr^t  et  habere  ait ,  et  bine  refitoçit  :  incipit:  et  crebros  insani  p'-ctnris  ictus  Ferrt 
ntanu  :  ut  ferre  manu  sit  sustinere,  à^ix**^  X**f*'  ^^^  placet  acumen.  Malo  dis* 
tinguere  :  PauUatim  tremebunda....  încyrt  :  ad  crebros  insani  pectoris  ictus  Fertquê 
manum,  assiduis  muicens  prœcord'a  paCmû.  Manu  mammie  imposita  subsultus  pec- 
toris obsenrat.  —  346.  muUums  Prtcseus  ad  Apulei.  pag.  an ,  perpcraoï.  —  347. 


—  tempm  dotons,  ^um  terapos 
dol6i»di  Iftabebis  jiMtem ,  «dcocfae 
erit,  ^Qod  doleat,  ne£;ati9  a  pâtre 
Diipftii«.  —  referto  ï  icercim  consi- 
iinm  hoc  eztremum  resec^andi  ca- 
pilli  patrii  revoca,  répète.  —  338. 
Meriue  deowque  ttfrt  eomtfef.  Con^ 
parât  Scaltger  Orœca  :  a>ç  %iaw  «vv 


339.  nihUest^fUod  texas  ordine  ton* 
éfum  :  non  rea  «at,  qnsp  Mton  aisi  loo» 
go  tempore  et  make  apparata  per<^ 
fici  possit  :  sed  res  est  breri  tempore 
expedienda.  Verum  recte  iuliut 
Sabinus  in  sententiam  mutavit  : 
nihil  est  lon^m ,  quod  ipsa  natura 
ordine  texuit;  et  sic  nuno  inter- 
ptinxi» 

9- 


i32  p.  VIRGILII  MABONIS 

Frigidulos  cubito  subnixa  pependit  ocellos. 

Postera  lux  ubi  laeta  diem  moitalibus  almum, 

Et  gelido  veniens  mani  quatiebat  ab  OEta;  35e 

Quem  pavidae  altemis  fugitant  optantque  puellae  : 

Hesperium  citant,  optant  ardescere  Solem  : 

Praeceptis  paret  virgo  nutricis,  et  omnis 

morienUs,  defendi  forte  potett.  Heinsiua  tamen  tentât  varie  :  rorands,  mœrentûf 
marcentis.  Mox  cubitis  ms.  Basil.  —  349*  Corrupti,  et  iuterpolati  misère  versus. 
Ad  verba  Postera  lux  ubi  lœta  diem  mortbUbus  almum  deest  vox  Extulit  vel  EaOw 
lerat  Heins.  conj.  lux  elata,  oblata;  saltem  deb.  evecta....  Ut  g.  —  35o.  veniente 
mane  maie  vett.  edd.  cum  ms.  Basil.  Et  gelida  veniente  mihi  Aid.  Egelido  esse  le- 
gendum  Scaliger  monuit  :  ut  sit  verborum  junctura  haec  :  ubi  postera  lux  keta, 
veniens  mane  egelido  ab  OEta  quatiebat  diem  almum.  Tenue  tamen  et  vix  poeta 
dignum  Egelido  mane  vel  mani.  Gronov.  ad  Sen.  Herc.  fur.  182  E  pelago  veniens 
summa  q.  At  Heins.  Egelida  veniens  jamjam  q.,  aut  Occiduo  v.  Jo.  Schrader.  Et 
geUdo  Eous  veniens  q.  Bene  se  habet  sol  veniens  ab  OEta;  de  qua  OEta ,  et  ortu  ex 
ea  vid.  ad  Ecl.  VIII, 3o; in  Gulic.  aoi.  Heins.  laudatTumeb.  Adv.  XXVIII,  ai .  Sen. 
Herc.  fur.  (  i3a.  i33  )  et  Silii  Vixdum  clora  dies  summa  lustrabat  in  QEla  Hercu' 
lei  numumenta  rogi  (  lib.  VI,  4^^  )•  ^^  quatere  diem  quomodo  dicturo  sit,  non 
satis  capio.  Si  de  Solis  equis  ageretur,  ii  possent  cursu  quati,  ut  Ge.  III,  i3a,  et 
Gui.  ao9  Jam  quatît...,  equos  Nox;  et  Auson.  £p.  IV  Jam  succedentes  quatiebat 
Luna  juvencos.  Videtur  dictum  pro  simplici ,  movere ,  proferre.  Qui  argutari 
Yult,  etiam  tremulum  lumen  significari  dicat.  Occurrit  quoque  Gui.  4a  quatiebat 
lumina  Soi  Malim  tamen  vel  sic  diem....  spargebat  ab  OEta.  Wakef.  ad  Lucret.  IV, 
4o6.  ■  me  bic  magnas  turbas  movere  ait  de  nihilo  »  Glementer  vero  !  Velim  tamen 
docuisset  vir  doctus  ,  quam  bene  dicatur  dies  quatere  Utcem.  Aurora,  Phcebus, 
spargit  lucem,  non  quatit.  Quatitur  fax;  at  dies  non  habet^cem.  Ita  vidi  sexcen- 
ties  alto  supercilio  criticos  nostros  objurgare  ea ,  in  quibus  ipsi  misère  kallucina- 
bantur.  Quanto  melius  crat,  modeste  monere!  Quse  sequuntur  v.  35 1.  35a  orna* 
menta  sunt,  in  quibos  poetae  judicium  desidero  :  nisi  laciniae  sunt  e  margine 
assutae.  De  Hespero  acute  dici  poterat,  et,  si  bene  memini,  dictum  est  a  vetere 
poeta  (  est  is  Gaiiimachus  fragm.  LU  tiif*rh  fMf  ^t^iaucr ,  «tvroir  St  «rt  vnpfitutaty  ut 
h.  l.  Quem  p.  )  :  Quem  pavidœ  altemis  fugiunt  optantque  puellœ  :  respectu  spon- 
sarum  ad  sponsum  deducendarum  :  quo  CatiUli  iilud  spectat  :  Hespere,  qui  cœlo 
feriur  crudeUor  ignis?  Hune  versum  forte  adscripserat  aliquis,  quum  OEta  injecissec 
recordationem  hemisticbii  :  procedit  Vesper  ab  OEta.  Accessit  alter  versus  :  HeS" 
perium  vitant,  optant  ardescere  solem.  Hesperium  (  sidus  )  pro  Hespero,  vitant  pro 
metuunt  :  ardescere,  f.  tardescere.  Mam  novae  nuptse  metunnt  vesperam  ingruen- 
tem  :  non  auroram.  Heins.  Hesperon  évitant,  optant  ardescere  Eoum.  Alterum  hoc 
idem  jam  conjecerat  Bentleius  ad  GalUmachi  fragm.  laudatum  :  in  quo  '£Mr^fiof 
^\iwavi ,  inkf  çvyéovatf  tf  e? .  Enimvero  in  Gallimacho  bene  se  boc  habet  de 
iuvenibus  seu  spoosis.  At  h.  1.  puellas,  si  in  amplexibus  sponsorum  habentur, 
gnomodo  putabimus  optare  diem  illucescentem?  Est  igitur  aUenum  a  loco  toium 

349  —  35 1.  Descriptio  orientis  /umma  dixeratanctorCulicis  y.  43> 
fUei;  quae  an  cum  judicio  ornata  Paullo  ante  frigidulos  oculas  es 
fiit,  ▼.  Var.  Lect.  Solem  quatere     Gatullo  mutuatas  est  LXIII,  i3i. 


CIRIS.  i33 

Undique  conquirit  niibendi  sedola  caiissas. 

Tentantur  patriae  submissis  vocibus  aures,  35!r 

Laudanturque  bonae  pacis  bona;  multus  îneptae 

Virginîs  insolito  sermo  novus  errât  in  ore. 

Nunc  tremere  instands  belli  certamina-dicit, 

Commanemque  timere  deum;  nunc  regÎ8  amicos; 

Namque  ipso  venta  est  orbari  maesta  parente,  3rH> 

Gum  Jove  communis  qui  quondam  babuere  nepotes; 

Nunc  etiam  conficta  dolo  mendacia  turpi 

Invenit,  et  divum  terret  formidine  civis; 

Nunc  alia  ex  aliis,  nec  desunt,  omina  quaerit. 

Quin  etiam  castos  ausa  est  conrumpere  vates  :  365 

Ut,  quum  caesa  pio  cecidisset  victima  ferro, 

hoc  e  Callimacho.  — >  3!>6.  357.  Laudeaitur  pacisque  bonœ  bona  ms.  Basil,  inrpto 

Virginis  insolitœ  rett.  eàd.,  etiam  Aldd.;  primat  emendaTit  Pithceus.  Aljae  edd. 

inepte.  —  359.  Communem  deum  y.  Not.  Laudat  Heins.  Eleg.  ad  Mesialam  Coin» 

nrnntm  beUi  nec  memmisse  deum.  Ita  tamen  belli  noster  omittere  non  debuit. 

Greene  :  Affinem....  deum  legit,  Jovem  tcil.  Cujua  tamen  respectu  ita  dici  potsit, 

non  video.  —  Poiro,  régis  amkis  vett.  edd.  et  Aldd.  cum  ms.  Basil,  amicos  a 

Pithceo  profectum  :  pmo  ut  sit,  eos  illa  timere  dicit.  Sed  totus  locus  359.  36o. 

36 1.  est  pannut  assutus.  —  3Go.  Namque  ipso  verita  est  orbari  mœsta^  parente.  M/- 

fcn^c  •iptfTiJtN  est  Scaligero  ;  mihi  viddbatur  esse  monachi  ineptus  lusus  ex  mar- 

gine,  una  cum  sequente  versa  :  Cum  Jove  communes  qui  quondam  habuere  nepotes. 

Sugillabat,  suspicor,  lepidum  caput  Jovem,  tanquam  qui  cum  eorum  filiabus 

consuevisset  :  ita  enim  communes  cum  Jove  nepotes  ei  filfabus  suscipere  pote- 

rant  :  hactenus  v.  3Gi  Cum  Jove,  aliunde  petitus  et  insertus  esse  potait.  Ita  ad- 

scriptus  esse  potuit  ex  alio  poeta  ad  v.  i34  pater  atque  avus  idem  Jupiter.  In  Aid. 

i5i7  Namque  ipsi  verita  est:  orbumflel  mœsta  parentem  :  nec  aliter  ms.  Helm- 

Stad. ,  nisi  quod  orbumjit  magis  corrapte  legitur.  Heinsias  inde  refingebat  :  Ainm- 

que  ipso  verita  est  corom  fari  ista  parente  ;  ingeniose.  Putabat  idem  post  hune 

desiderari  vertum.  Tam  parum  venerat  in  mentem,  haec  carmina  esse  interpolata 

sexcentis  locis!  —  363.  conJLta  Aldina  eadem  dédit,  conficta  edd.  vett.,  suomore. 

conferta  Ascens.  conserta  Locnsis  1.  c.  —  364>  Nunc  aUa  ex  aiiis,  nec  desunt  ont- 

nia,  quœrit  aliarum  edd.  est  lectio,  quae  suas  argutias  babct.  Sed  ea,  quse  subji- 

ciuntur,  omina  postulant,  quae  Aldina  habet,  et  Scaliger  reduxit.  In  fine  versos 

quterunt  vett.  edd.,  maie,  cum  ms.  Basil.  —  366.  367.  Aldina  lectio  est,  qoam 

359.  Communem  deum  :    belli  animo,  Sed  et  inf.  in  GataJect.  XI, 

fortunam.  Alias  dicimus  Martem  5o ,  Communem  belli  née  timuisse 

communem.  Landat  Taubm.  illud  deum.  De  hoc  versu   conferatur 

Annibaltâ,  Liv.  lib.  XXX,  3o  :  tum  docU  Burmanni  nota,  Anthologr. 

tutu  vires ,  tum  vimforttuiœ  MaV'  La  t.  Tom.I,  pag.  agg.  De  toto  loco 

temque  belli  communem  propone  corrupto.  ▼.  V.  Ij. 


i34  P.  VIRGILII  MÀRONIS 

Essent,  qui  genentm  Mino»  auctoi^kus  cxtis 
Jungere,  et  ancipites  suaderent  toBere  pvtfpm. 

At  nutrix  patula  conpcMnanâ  salfura  teata, 
Narcissum,  casianxyue,  herbas  incendie  olends;  3-j^ 

Terque  novena  ligat  triplici  diveraa  colore 
Fila  ;  a  ter  in  (j^remiuRi  meciim,  iriqutt,  deapne  Tirgo, 
Despue  ter,  yirgo  :  numéro  dead  inpare  gaudet*  » 
Inde  JoTÎ  gemmât  magno  Stygialia  sacra-. 
Sacra  nec  Idaeis  senibus,  nec  cognita  Gratis;.  S?^ 

habemus.  Et  ^uum  casa....  Vtsmt,  qui  g.  M.  vett.  edd.  cum  ms.  Basil.  Moi  nuc^ 
tortbus  extis,  ut  .£a.  X,  &fjaii$  aucetribus»  —  370.  herbas  eontunJit  dent»*  ni. 
Basil.,  exEcl.  II.  puto.  —  37a.  circum,  inquit,  vett.  edd.  aate  Aldinamalt.  com 
ms.  Basil.  —  374  1b  anc.  edd.  mire  interpolatus  erat  versus  :  Hinc  magno  gène" 
rata  Jo"i  fi-ig'dula  sacra,  lu  Aid.  ait.  et  bine  in  alîis  :  Inde  Jcfui  gemmât  magno 
fîrigidula  sacra.  Hxc  in  StyginUa  sacra  mutavit  Scaliger,  féliciter  utique  :  ut  sint 
magica  :  lEji.  IV,  638  Sa  la  Jovi  Stygîo  quœ  rite  incepta  paravi ,  aique  hsec  emen* 
datio  in  vulgarem  lectionem  transiit,  servata  editionis  Âldinv  lectione  in  ceterift. 
Hoc  ipsuDi  tamen  bemistichium  aliter  refinserat  Scaliger  :  Hinc  mag^o  veneralm 
Jovi  St.  sa  ra  :  dura  verborum  junctura ,  m  yenerari  sacra  dicatiu  anus.  Altenun 
tanien  toUere  et  servare  malioi  migico  Joui,  nam  magnus  Jupiter  vix  locum  babct 
in  bis  sacris.  De  sagarum  noniinibus  reconditis,  ut  i{>siplices,  auriplices,  simu* 
latrices,  fictrices,  veratrices  vel  potius  veteratrices  dicantur^  docte  ad  bunc 
locum  Scaliger  agit,  geminat  sacra,  instaurât,  itérai.  Eiiitio  vet.  Leopardi  apud 
Loensein  1.  e.  legebat  (  ex  correctione  utique  viri  docti  )  Junoni  Sfygiœfacit  inde 
Becattia  sacra.  Barth.  Advers.  XXlIi,  21  oionstrum  emendationis  afFert  :  Hinc 
magiôo  vrnernta  Jovi  Phrygia  indole  sacm.  Heins.  tentakat^rC  stridula  sacra  ;  rnox 
tameu  ipse  ahjicit.  Jo.  Schrader.  conj.  Inde  Jovi  inséminât  magico  Stygia  edere 
sacra.  —  375.  Scali|rcr,  omnes,  inquit^  antiquitus  excusi  :  IdœisavibuSg  quod 
Têtus  editio  apud  Loensein ,  ex  nostris  antiquis  edd.  nulla  prKterquam  Norim- 
bcrg.  agnoscit  :  ceterae,  etiam  Aldina  sec,  Idœis  senibus.  Mulu  inde  moUtur 
Scaliger,  ut  i^aterpreletur  avcs  bas  Idaeas;  mox  faveme  Aid.  tert.  emendat  : 
Idiceis  anibus;  ut  ms.  Hçbnsi.  quoque  legit;  ms.  Basil,  avibus.  Nos  a  senibus  non 


369  sqq.  Locus,  quisequitur  de 
magicis  sacris ,  ab  anu  factis ,  an- 
tiquis acceptior  et  sanvior,  quam 
nobis  esse  debuit;  nec  maie  tamen 
«  poeta  esc  tractatu» ,  etsi  aliorum 
poetaram  exemple,  nec  forte  satis 
accominodate  ad  h.  1.,  qnura  ea 
non  ad  amorem  instillanUum,  sed 
ad  Misi  parentis  aoimum  fiecten- 
dam,ec,  ut  ftlia»  cnm  hoste  Minoe 
DQptias  probaret ,  impellendum 
▼alere  debeant.  —  Vs.  370.  Nar^ 


cissum ,  casiamque^  herbas  inceu'^ 
dit  olentes;  compositus  ad  illum 
Ecl.  Il,  1 1,  MUa  $erpiUumque  het" 
bas  contiuidit  olenies.  — V«.  371, 
Terque  novena  ligat  triplici  divena 
colore  Fila,  Novem  fila  triplicis 
coloris  nectit  ter,  seu  nodo  facto  , 
seu  inter  se  implicita.  Sumtum  eX 
£cl.  VUI,  73  Tema  tihihmcpri- 
mum  triplici  diveisa  colore  Licia 
circumdo,  Inde  etiam  ys.  sq.  repe< 
tit:  numwo  ikus  impore  ftoidêL 


CIRIS.  ,35 

Pergit,  Amydaeo  spargens  altam  thaflb, 
Régis  lolciacis  aninuuii  defigere  votis. 
Verum,  ubi  aulla  moYet  stabilem  fallacia  Nifinm, 
Nec  possuDt  hommes,  oec  poseunt  flectere  divi  : 
Tanta  est  in  parro  fiducia  crîne  ca^endi  :  3do 

Rursus  ad  inceptum  sociam  se  adjungit  ahunnae, 
Purpureumque  parât  rarsus  tondere  capillam, 
Cum  longo  quod  jam  captât  succurrere  amori  : 

recedeoms  :  erroris  librarii  caufsi  wamfestii  cat.  Qum  âui«v  idaot  ktt  tfne»  d^ 
cemus  esse?  Jui.  8ahiDus  Idam  Troadis  rel  Phrygic,  et  bine  «acra  Cybclos,  inlwt; 
Taubmannus  Cretenses  iaterpreutiur.  lu  qiiomodo  Grύi  oppoui  poiMni?  Aitci 
mafricafl,  modo  ioter  Tbcsialot^  modo  inter  Colcho»  colcbraiat  exbibeni  poeui  ;  le« 
(amus  itaque  :  Saera  nec  ^qù*  êenibus  nt^c  ccgmta  Graià.  £*  ei  bine  >Bira  de 
Colcbide  frcquenspoetis,  senes  Graii  de  Tbeasalis.  Nunc  Juan  conparatio.  Ueiw. 
coDj.  JEœis  anibuM  tcI  EHonù,  tuin  nec  c  Thnis.  (  Tbresas!  )  At  non  de  furore 
Baccbico,  sed  de  sacris  magicis  bic  agitur.  — -  378.  siabmlis  fallacia  veu.  edd. 
constanur  habere  affirmât  idifoc  pnefcrt  Scaliger  :  quod  itcrum  de  opftria  v«nns 
non  est.  Una  Juntina  eam  lectiouem  eibibet;  ei  OomiUm  et  Ascenau»  cam  in- 
terpreuntur;  vix  tamen  cam  probapdam  arbittor.  Nimm  ttabilem  benc  diût  » 
sententia  animi  firma,  in  qua  ille  pers«abat.  <—  38o.  m  patrio  Heina..  quod  aliey 
num.  Niso  enim  est  fidncia  in  suo  ciine. /ducia  cavendi  ctt  forte  paujlo  inaolenr 
tios  dictum,  potest  umen  ferri  :  ut  puiet  facile  se  sibi  cavere  poiie  a  malis,  que 
metacbant  aut  oroinabantur  alii  Vir  doctua  Mise.  Obss.  V9I.  IV,  pag.  3^  ▼•»« 
sed  frustra  teu^it.  NodcU.  p.  8a  TanUt  csê  in  psxyijfUhiriu  atirpc  capiUi  «cmjici^ 
Praestat  forte  caventi  Niso  :  si  modo  caveat,  ne  crinis  fat^s  sibi  eripiatnr.  Niai 
fuerit  :  crîne;  paxtenti  Rursus.,..  pueUœ.  Sed  totns  versus  suspectns  mibi  est.  -^ 
38 1.  sociam  se  jungit  Aldina.  sqcùb  coi^.  Ueins.,  wix  benc.  -*  383.  rursus  otioa« 
repetitur  :  saUem  firro.  —  383.  384-  385.  Turlyita  et  loxau  sqnt  omnia.  Nec 


Tum  376.  377  AmycUgus  thallus  , 
d'4ixA0(y  rainus,  termes  oliw  ei$e 
▼ideri  poteat,  q«o  arum  aqaa  ad- 
spci^t:  nam  .£d.  VI,  a3o  in  lus- 
tracione  :  Spavjent  rore  levi  et  ramo 
feticis  olivœ.  Itaque  olivarum  pro- 
veotum  in  Laconica  fuisse  ex  h.  I. 
patet;  quod  Scaliger  partiin  ex 
studio  palxstrae,  partim  ex  Statio, 
qui  Eurotam  oliviferum  appella- 
rit,  firmari  posse  pntabat.  Verum 
pqjastrae  stadium  non  staiim  olÎTae 
culturam  infert;  et  in  iStatio  lactia 
est  ambi^^ua  :  Tbab.  IV,  »97;  nam 
aUi  oiorifemm  EuroUun  ^abant, 
<]iiod  yrer'uM  es$e  arbitror;  nwk 


idem  Eurotas  anindioosus ,  Jof«jM- 
T^QC,  Theogn.  783,  quales  am- 
nea  amant  olores;  tnm  oUvifer  ad 
idem  palKSiiv  ttodium  inter  La* 
conas  référendum  erat.  Nec  Tero 
ad  hœc  confuçere  necesse  erat.  De 
myrto  accipiendum  esse  tbattum 
Amycl«um,  ex  carminé  Catulli 
patet,  quod  toties  expressam  in 
Ciri.  Nam  ▼.  89  QuaUs  Eurotœ 
progignunt  lilora  myftus.  Alioqui 
lainroa  ad  Eiurotam  mamoravit  ipae 
Maro  £cl.  VI,  83.  iokiaca  votm^ 
sont  devotiones  ThaMalicœ. 

383.  384.  385.   Sententia  esae 
d^t:  parlim  ut  alomn»  anori 


i36  P.  VIRGILII  MARONIS 

Non  minus  iUa  tamen  revehi,  quod  mœnia  crescant, 
Gaudeat  :  et  cineri  patria  est  jucunda  sepulto.  385 

Ergo  metu  capiti  Scylla  est  inimica  patema. 
Tum  coma  Sîdonio  florens  succidîtur  ostro  : 
Tum  capitur  Megara,  et  divum  responsa  probantur  : 
Tum  suspensa  novo  ritu  de  navibus  altis, 

minun  :  adhaeserânt ,  puto ,  Tersus  in  margioe  alicujus  cecUcis  a  sciolo  scholastico 
maie  aUiti.  Scaligerin  antiqaata  verba  proclivis  «ic  comprehendtebal  s«ntentiain  : 
Tarn  longn  quoil  jam  capte t  su  currere  amori.  Non  minus  illa  tamm.  Ut  tfuod  sit 
'jpro,  quaiBTis.  Lenior  forte  medieina  :  Tarn  Icmgo  quod  jam  copiât  succurrere 
amori.  Venus  tamen  Tel  iric  enervis,  etsi  facile  erat  rocliorem  substituere.  In  JuDr 
tina  editnr  :  Quum  hngo  quoniam,  Ferrem,  si  darei  codex  :  Quum^  longo  quam" 
quam  captât  (  f.  cupH  ah  )  succurrere  amorti  Non  minus  itia  ta'j-en....  Gaudeai;  ut 
jungatur  :  Quum  gautteat.  —  384-  Non  minus  iOa  tamen  revehi,  quod  moenta  crM— 
eant,  Gaudeat;  fœde  comipta.  Pro  revehi  in  vett.  edd. ,  etram  Aid.,  rauci,  et 
crescat  ms.  Basil,  et  Helmstad. ,  adscripto  cernât.  In  crescant  nomen  Qreiae  latere 
lacile  acseqaare  :  Carme  adCretaro,  in  qua  nata,  saltem  educata,  erat,  sibi  re- 
dîtam  dari  non  sine  gaudio  agnoscebat.  Scaliger  refinxit  :  Non  minus  iUà  tamen 
revehi  quoque  mœnia  Crêtes  Gaudet.  Sed  dura  sunt  mœnia  Crêtes.  Malim  :  Non 
minus  iUn  tamm  revehi  se  ad  mœnia  Grtnssi  Gaudeat.  Heins.  revchfque  ad  mœnia 
Cretœ.  Jo.  Schrader.  mœnia  Grrssa.  —  SB.*»,  et  cineri  patriœ  est  jucunda  sépulto. 
Vett.  edd.  patriœ  et,  -veX  rineris  patriœ  est.  Vêtus  edit.  apud  Loensem  1.  c.  Gau" 
dtre  etcineris  patriœ  iteta  esse  sepulcro,  qua*  interpolationem  manifeste  produnt. 
Scaligeri  correctione  Vie  ipsi  quidcm  monachi  veteres  scabrioreni  proferre  potuis- 
sent.  Gaudet:  at  ei  cinis  est' patriœ  jucunda  scpultœ  :  m  esset  :  huic  placet  ruina 
patriae  su».  Utriqne  caussa  est,  quod  gaudeant  :  iiU,  quod  iterum  in  Cretam  re- 
Terti  sperat  :  huic  vero,  quod  de  cisu  patrise  rerta  sît.  Hoc  vero  Scylla  non  gau« 
débat.  Itaque  nec  Heins.  bene  :  et  cin's  rst  patriœ  jucunda  sqpultœ.  Bartbium  sen- 
snm  Terum  tenuisse  video,'  qui  tamen  légère  maluit  :  Gaudeai  :  et  cineri  patria 
est  jucunda  sepulcro,  h.  anui  illi  jucundnm  est  in  patria  sua  cineri  suo  invenire 
sepulcrum.  Sed  verani  lectionem  invenire  in  promtu  est,  eamque  mox  in  Aldina 
dudum  vulgatam  vidi  :  et  cineri  patria  est  jucunda  sepulto.  Ita  et  ms.  Helmst.  le- 
gebat.  Etiam  cineri  sepulto  patria  humus  gnita  est.  Si  non  vivere  Tiret  in  patria, 
saltem ,  in  ea  humari  ut  rontiagat ,  in  TOtis  haberout.  — >  386.  Ergo  metu  capiti 
Scylla  est  inimica  paterno.  Iterum  inepti  monachi  acumen  ex  margine  illatam» 
aed  Talde  obtusum.  Metus  saltem  disertius  erat  ezponendus.  Bartbius  non  maie 
emcndat  :  Ergo  tum  capiti.  Puto  tamen  interpolatorem  scripsisse  :  Ergo  iterum  c. 
Hoc  idem  Heins.  conjirit.  —  387.  Per  très  versus  di versa  narrationis  capita  je- 
june  satis  per  Tum  junguntur.  Saltem  tertio  :  At  suspensa.  Omnino  hic  erat  car- 
minis  locus,  qui  disertisstme  tractari  debcbat.  cf.  Ovid.  Met.  VllI,  81  sq.  Pro 
succidilur  vett.  edd.  ante  Aldinam  maie  succingitur;  in  qua  et  Tune. 

snecarrat ,  partim  quod  in  patriam  pitajtantum  yerbo  attingit  :  TÎde  zà 

sic  se  redititram ,  et  saltem  tumu-  principium  hojus  carminis. 
Inm  in  solo  patrto  habituram  esse  389.  .  Mira    Minois   crudelitas^ 

TÎdet.  quod  paellam  nari  alligat;  cf.  t. 

387  sqq.  Potiora narrationis ca-  ^\6.   4^7;  non  adjicitur,   an    'uk 


CIRIS.  i37 

Per  mare  caeruleum  trahitur  Niseia  TÎrgo.  390 

Conplures  illam  Nympbae  mirantur  in  undis; 

Miratur  pater  Oceanus,  et  candida  Tetbys, 

Et  cupidas  gecum  rapiens  Galatea  sorores; 

Illa  etiam,  junctis  magnum  quae  piscibus  aequor 

Et  glauco  bipedum  curru  metitur  equorum ,  395 

Leucotbee,  parvusque  dea  cum  matre  Palaemon. 

lUi  etiam,  alternas  sortiti  vivere  luces, 

Gara  Jovis  soboles,  magnum  Jovis  incrementum, 

Tyndaridae  niveos  mirantur  virginis  artus. 

390.  Niseia  virgo.  Sic  acribendum  :  Ki^nfC  >  Nimidt.  non  Neseia  :  cf.  Ueins.  ad  £p. 
Sabini  1,  33.  —  391.  illam.  Hcins.  conj.  Scyllam.  Mox  maie  volgatum  Thelis. 
—  3o4«  F.  Ittam  etiam ,  scil.  miratur.  Sicque  ma.  Baiil.  junctis  quœ  piscibus.  pris- 
Hbus  haud  dubie  Meinsiut  et  hic  emendaret.  Et  ecce  in  schedîs  emendat.  — 396' 
LeucoOtoe  maie  tcriptum  perpetuo  librariorum  laptu  in  antiquioribus.  Aldina  et 
aeqnioret  edd.  Leuiothea  rrcte.  cf.  Manker.  et  Staver.  ad  Hygin.  f  s,  qnosque 
illi  laudant.  Vitium  itaqae  in  éd.  Heinsii  etBurmanni  relictum  correxi.  —  397. 
F.  Illam  etiam.  Et  sic  jam  Heins. ,  mozqne  et  niveos.  alternas  maie  vett.  edd.  ante 
Âldinam.  Nota  fabula  dt  Dioscuris,  suroma  arte  tractata  a  Pindaro  Nem.  X.  cf. 
•upra  iEn.  VI,  121  Si  fratrem  Pollux  alt^mamwte  redemit.  Per  prftlepsin  Dios- 
curos  in  hac  aetate  memorari  et,  quia  navigantibus  adsunt,  nunc  memorari,  &- 
cile  intelligit.  —  398.  Versus  ex  Eclog.  IV,  49  sd>  alia  mann  iUatus. 


prora,  ubi  parasemam  erat  :  in 
quo  forte  fabule  potett  origo  ac 
caussa  latere  :  qnmn  puella  efficta 
esset,  quae  suspensa  per  mare 
trahi  videri  posseï  ;  Tzetza  ad  Ly- 
cophr.  648  xftiÂAvbuffo.  T?c  fTfeifàLç 
dTc  •xiiTov  fNoc  etc.  In  diversa  abit 
ÂpoUodor.  III,  14,  B  Mines  m 
JMf »?  TMC  xfv/xtnt  <r«f  wUSi  Ixln^^ç  , 
vw^jèfôx*^^  M'Aïa^i.  Etiam  alios  fa- 
bulant sic  ezpooere ,  nota^it  Sca- 
liger.  Propert.  Ill,  17,  a6  Pendet 
Cretœa  tracta  puella  rate  :  ubi  cf. 
Intpp.  Potuit  et  hoc  subesse  poe- 
tae ,  qui  primus  finxil,  antmo,  quod 
Scylla  ob  tantum  facinus  digua 
erat,  cui  tellus pontusque  negetur, 
ut  verbis  Nasonis  utar.  Alii  poetae 
fabulam  aliter  tractavere  :  Navi 
ejectam  in  mare  a  Minoe ,  ad  Scyl- 


lapum  Argolidis  promontorinm  de» 
latam  mortuam  acceperat  Pausao. 
11,34,  P-  '9^-  ^^  dolore  furen- 
tem,  quum  se  a  Minoe  relinqui  vi- 
deret,  in  mare  se  praecipitassc ,  et 
puppi  abeuntis  navis  inbssisse 
narrât  Ovidius  Metamorphos.  li- 
bro  VIII,  14^  s<I*  9  ubi  similes  que* 
relas  Scyllat  comparent  studiosi 
cum  loco,  qui  seqaitur,  non  maie 
élabora to  a  poeta  :  et  in  qtio  ille 
cum  Catulii  Carminé  LXIII,  i3o 
sqq.  certasse  videtur. 

391.  Complures  illam  Njrmphœ 
mirantur.  Frequentatura  poetis 
pbantasma:  ut  io  Argonantarum 
bistoria.  Prozime  tamen  GatuUua» 
respexisse  videtur  LXIII,  i4>  i^« 
In  vss.  394.  395.  396.  disertus  lo- 
cus  de  Ino  et  MelicerCa. 


i38  P.  VIR6ILII  MARONIS 

Has  adeo  voces ,  atcfue  hsec  lamenta  per  auras  4»o 

Fluctibus  in  mediis  questu  Telveliot  inani. 
Ad  caelum  infelix  ardentia  lumina  toUens» 
Lumina  :  nam  teneras  arcebant  viocula  palmas^ 
«  Supprimée  o  pauUum  Curbati  flamiaa  Tenti, 
Dum  queror;  et  divofi,  quamquam  nil  testibus  illis         4a5 
Profeci,  extrema  moriens  tamen  adloqaor  hora. 
Vos  ego,  vos  adeo,  venti,  testabor»  et  aune, 
Vos,  matutiiia  si  qui  de  geote  venîtia, 
Cernitis  :  illa  ego  sum  cognato  sanguine  vobis 
Scylla,  quod,  ab,  salva  liceat  te  dicere,  Procne;  4i* 

lUa  ego  sum  Nisi  pollentis  (ilia  quondam  : 
Gertatim  ex  onmi  petiit  quam  Graecia  regno, 
Qua  curvus  terras  amplectitur  Hellespontus; 
Illa  ego  sum,  Minos,  sacra to  fœdere  conjunx 
Dicta  tibi  :  tamen  baec,  et  si  non  adcipis,  audis.  4iS 

4oi.  4o3.  Bx  JEXk.  II,  4o5. 4o6.  lumma  tollens.  Âldina  teruUns.  —  4^4'  turbato  eà- 
Vied.  i464-  turLaUi  oâM.  pr.  Jttnt.  et  Norimb.  Omniaoqne  haec  erat  vêtus  et  vera 
lectio.  turbalif.  Ààâma.  turbati  o.  f.  alia  Tctus  editio  Bartliio  laudald.  tuH/ata 
flumina  ms.  Helmn.  Fenti  turbati  tant  tirofl.  lurbidi,  concitati.  —  4o^-  4o^'  ^ 
Ecl.  VUI,  19.  ao.  —  4o8.  f^os  matuU'na  si  qui  de  génie  ifêmtis,  m  stcs  aint,  m 
qiiat  cognatione  junctx  Procne  et  Pbilomela  faerant  nauts  :  conf.  aup.  199  aqq. 
lu  legitur  ex  Scaligcri  emendatione.  Vulgau  lectio  erat  :  Vot  Numantina:  ne 
jam  vett.  edd. ,  etiam  Aid. ,  at  Yen.  de  Tortis  cum  aliis  :  ^m  o  Mantirm  :  pron-i 
tum  est  in  Mantinca  hoc  mutare,  quod  et  Scaliger  arripnit,  sed  mox  iterum  di- 
misit.  Sane  Arcadom  ea  urbs  ut  totam  Peloponnesum  desigoaret,  satis  osset  inso- 
lens.  Nec  tamen  altéra  Scaligeri  lectio  habet,  in  qao  acqiiiescere  possis.  Doctius 
nomen  latere,  et  quidem  stirpis  vel  gentis  Pbilomelx  et  Promes,  non  dobito. 
Itaqoe  rafingo  :  Vot ,  Pandkmia  si  qui  de  qente  vetâtis,  per  aérera  'volantes  occur- 
ritis.*— 4o9'  Spemià's?  conj.  Creene.  —  4'o.  quod  o  satua  vett.  edd.,  etiam 
Aldina.  salva  liceat  le  dicere  jam  eadcm  Aldina  dédit  :  alise  edd.  licemt  tibi.  Scalî- 
ger  frustra  refinxit  :  liceat  mUti.  Versus  insititius- — 4i4*  Scylla  «go  sum  mt. 
Basil.  Mwus  Loensis  !•  c.  — 4iS'  tomen  htse,  etti  nsn  accipis,  audis.  Igitor  aod^ 

4o4 — 4^^- ^3u>^«nta  hec  Scylls  Aut  excidemnt  malta,   aut  non 

■on  sunt  a  po<;ta  tenuioris  inçenii  satis  pnestrnxic  narrationem  poe- 

profeeta ;  desideres  modo  severius  ta.  Intelligendum  scilîcet  est,  dato 

jwdicium  in  dilectn  remm  et  sen-  eapilio  Scytlan  fidem  a  Minoe  rna- 

tentiamm.  trimonii  jonçendi  accepisse.    Ail 

^i^.  J^i S.  Illa  ego  sum,  Minos ,  pactionem   eandem   svmt  fœdera 

sacrato  fœdere  conjux  Dicta  tibi.  referenda  vs.  ^22.  Geterum  cum 


CIRIS.  i3() 

Vmctane  tam  magni  tranabo  gurgitis  ondas? 

Vincta  tôt  assiduas  peodebo  ex  ordine  luces? 

Non  equidem  me  alio  poesum  contendere  dignatn 

Supplicio  :  quod  sic  patriam  carosqae  Pénates 

Uostibus  inmitîque  addixi  ignara  tyranna.  4m 

Yenim  esto  :  h«c,  Miaos,  illos  scelerata  putavi, 

Si  nostra  an  te  aliqnis  nndassetfœdera  caaas, 

Facturos,  quorun  direptift  mœnibus  urbis, 

O  ego  crudelis»  fiamna  délabra  petivi  : 

Te  vero  vîctore,  prias  vel  aidera  cursus  4>'^ 

Mutatura  suos,  quam  te  mihi  talia  captae 

Facturum  metui  :  jamjam  scelus  omnia  vincit. 

Ten*  ego  plus  patrio  diléxi  perdita  regno? 

Ten*  ego?  nec  mirum,  vultu  decepta  puella 

Dt  vidiy  ut  periil  ut  ne  malus  abstulit  errorl  43« 

pem  eite  débet  adaiiaere,  prépare.  Sed  «m  pt«»batcn ,  ut  tic  auribot  accipere, 
aodKre.  Scali^er  «s  aiiti4|nM  edd.  rc|po&it  auéi  :  tanen  bac  a«di ,  qaaraqaam  tibi 
non  placcM.  Veram  et  boc  neii  roimus  jej^nuat.  Heini.  etM*  non  adsfnch,  audis. 
Tetam  vefMna  a  anala  aMna  insertana  arbitror,  TÎtio  ption  irersui  teiBel  iUato» 
m  lUm  ego  mm  Mmoi  legereMir.  Scriptum  teiKeet  liienit  ;  lUm  eyo  Minois  saarato 
fmàêre  tempmx  ymetanê  jam  moyni  tmnÊibo  yurgitis  unéas^  *-  4>7-  yicta  Tett. 
edd.  aMe  Édémam ,  es nore.  nBsidaa etien  Ven.  Norinb.  —  4i9-  ^^  refingere  : 
JfoM  efukhm.  mm  non  poittum  eantanétre  éifmm  Supplicio  :  No»  poMom  coaten- 
deve,  ne  noo  di^aon  caae  auppbcio;  menit  vero.  Scoteotia  enim  sic  insimcta  : 
M«Mfe  eqvideni  poMnm  contendere,  dignaan  me  alîo  sapplicîo,  tcil.  qvam  boc; 
ÎMino  vero,  ftteor ,  me  dif^nam  eapplicio  boc  :  aed  boc  ab  iis,  qiiot  Ictcram ,  non 
a  te ,  inferri  mibt  debebat.  *^  4>9-  9<«Mf  ne  Aldina  primam  dédit.  AJi« yiMm^tiam, 
maie.  Rasil.  tfuam  quod,  Hciiu.  quia  rurm.  -—  ^10.  mgrata  vel  ignaun  conj.  HeîAi. 
^orvemendac  ScaUner.  Sed  et  alterum  habet  k>cum  :  ignora  enim  futori,  qiram 
longe  aliter  acccptnm  in  a  Minoe  bcnefieium  potaret.  —  4bi  •  y^rum  esto  :  Mac, 
Minos  jam  emcndatum  in  eadem  Aldina.  Alis  ^rett.  Vtntm  est  hoc,  yel  Verum  est 
hœe  cum  mt.  Basil.  Jo.  Scbrader.  Emendatt.  p.  63  Veruht  isthac ,  Màws,  illos 
scelerata  putaui.,..  Facturos.  non  maie!  •"  4^3.  direptœ  m.  urbis  em.  Heint.  — 
4^6.  Maturaki  éd.  Fabrie.  -—  4^7'  Jampan  scelus  otnnia  vincit.  Languet  <rè  jam^ 
jam,  Sceleri  epiiheton  addi  poterat  :  sive  puellv  sive  Mioois  scelus  inteUigat. 
Bartbius  interpretatione  sic  juvat  sententiam  :  omnia,  etiam  fidem  datam.  Heins. 
refingit  r  Jamjnm  scelera  omrUa  vincis,  vel  quamquam  scelera  omnia  vici.  — •  4^9- 
nec  mirum.  Heînt.  f.  nimirMm.  -^  43o-  £t  Ecl.  VIH,  4^  ttncrc,  ut  puto,  bac 


Scyll»  qoercKi  cf.  cas,  qnas     ris  acerbitatem  ex  notime  Teritate. 
(Ktd.  Met.  YUI,  108  sqq.  ejusove  418.  Iton  «quidem  altud  quid 

profert,  ut  intclligas,  in  hoc  in-     flMmi  quam  laie  supplicinm.  — 
fcnuliuiim,iiiiiottropoetadolo-  ,4^1.  ilUt  $„..  Factmrofy  ^luonmt: 


ï4o  P.  VIRGILII  MARONIS 

Non  equidem  ex  isto  speravi  corpore  po8se 
Taie  malum  nasci  :  forma  ^  vel  «idere  fallor. 
Non  me  deliciis  conmovit  regia  dires, 
Goralio  fragili,  ac  electro  lacrimoso; 
Me  non  florentes  aequali  corpore  Nymphae; 
Non  metus  incensam  potuit  retinere  deorum. 
Omnia  vicit  amor  :  quid  enim  non  vinceret  ille? 
Non  mihi  jam  pingui  sudabunt  tempora  myrrha, 
Pronuba  nec  castos  adcendet  pinus  odored, 
Nec  Libys  Assyrio  stemetur  lectulus  ostro. 


435 


440 


illatus.  —  432'  fnrma,  vel  sidère  fallor  :  vel  specie,  Tel  iato.  Pntida  oratio:  forte 
forma,  proh  sitlera!  fallor.  In  Mise.  Obs».  Vol.  IV,  p.  33o  virum  doctum  tentasse 
video  :  jwmœ  vel  sidère  J'alli  :  nx  forma  sidiu  forma  sîderea  sit.  Ms.  Helmst. yôrma 
vel  sidéra  foUe.  —  434-  Coraliofragili  ac  electro  lacrimoso  :  ita  refinzit  versum  Sca^ 
liger  (nec  indocte,  modo  atque  maluissct),  quum  in  Âldina  esset  et.  Nec  aliter 
ms.  Helmst.  Versos  procasus  eo  modo,  quo  Mn.  TIII,  ^oi.  quodfieriform  liqui' 
dove  potest  electro.  Etsi  nunc  electivm  succinum  est,  olim  in  sumroo  pretio  habi-^ 
tum.  Vulgg.  et  lacrimoso  movit  electro ,  ex  imerpolaiioDe,  et  tamen  cnm  TÎtio 
versus.  Nec  aliter  ms.  Basil.  In  Piantin.  et  aliis  versas  sic  constitntus  est  :  Non 
me....  dives,  Dives  coraUofragUi  et  lacrimoso  electro.  Loensis  sic  refingebat  :  C.  et 
fragiliaut  monuit  lacrimoso  electro.  conf.  Voss.  de  Analogia  III,  36.  —  435.  Nom 
mejl.  melius  vet.  edit.  apud  Loensem.  ■—  437.  Omnia  vincit  amor.  Sic  sup.  Eclog. 
X,  69.  Hic  vero  dandum  crat  :  Omnia  vieit  amor;  et  hoc  ipsum  e  ms.  Helmst. 
notatum  video.  Procedit  enim  sententia  sic  :  Nihil  ■  abdoxit  ae  determit  me  a 
scelere  :  non  pacerna  domus  deliciis  et  pueltis  comitibus  afflnens,  non  deorum 
metus.  —  438.  Non  mihi  jam  ms.  Basil,  vett.  edd.  et  ipsa  Aldina,  melios  qoam 
Nec...  sudabunt.  Sane  Ge.  H,  1 18  Quidtibiodorato  reforam  sudantia  Uyno  Balsa" 
ma^ue  et  b.  et  alibi  :  sed  alio  sensu.  In  simili  loco  euro  Tibullo  nostro  (  lib.  Œ, 
4,  28  )  pneferam  stiUare  :  nec  mihi  jam  pingui  stillabunl  tempora  myrrha.  —  439- 
spinus  Leopardus  roalebat  apud  Loensem  Epiphyll.  Vm,  37,  f.  inani  acumine. 
odores  jam  Vcn.  1484.  Norimb.  et  alia;;  at  Aldina  protulit  honores,  quod  etHeîns. 
praefert.  Nihil  vu^atius  hac  varietate  in  libb.  conf.  Burmann.  Anthol.  pag.  37. 
Elegans  autem  versus  de  taedis,  quae  novae  naptae  pneferuntar.  •—  44o*  ^on 


Meg;arenses ,  si  rcsrivissent  prodi- 
tionis  cpnsilia!  Mox  4^1  speravi 
pro  metui,  putavi,  ut  sappe  :  conf. 
^n.  I,  543.  IV,  41 9*  non  in  ani- 
mum  venit,  tantum  scelus  a  vire 
tam  formoso  proficisci  posse  ;  for- 
ma ego  misera  decepta  sum. 

433.  Non  me  commovit  :  ut  ab- 
sterrerer  a  prodenda  patria.  Lo- 
quitur  enim  de  Misi  patris  regia , 


et  de  bonis,  quibus  illa  adhuc  usa 
erat.  —  J^ZS.  œqtiali  corpore ,  œta- 
te ,  squales ,  ô^uxuci c  *of  *i ,  ut  Scêr 
liger  illustrât. 

438....  iio.  Ad  nuptiarum  sol- 
lennia  référendum,  quibus  se  nunc 
privatam  conqueritur;  sponsa  per- 
ungitur  :  tsdie  lucent  :  purpnreus 
torus  sternitar  :  h.  e.  vestis  pur- 
purea  in  citrino  lecto.  Nam  Libys, 


CIRIS.  i4i 

Magna  queror;  nec  et  illa  quidem  communis  alumna 

Omnibus  injecta  tellus  tumulabit  arena. 

Mené  inter  comités,  ancillarumque  catervas 

Mené  alias  inter,  famularum  munere  fungi, 

Gonjugis  atque  tuae,  quaecumque  erit  illa,  beat»  4^ 

Non  licuit  gravidos  penso  devolvere  fusos? 

At  belli  saltem  captivam  lege  necasses. 

Jam  fessae  tandem  fugiunt  de  corpore  Tires, 

Et  caput  inflexa  lentum  cervice  recumbit; 

IMfys  Aldd.  cum  mt.  Basil.  -^  44i*  f^ona  queror  conj.  Heint.  nec  et  illa  quidem 
inde  ab  Aldina  legilur.  Antiquiores  :  nec  ut  illa  quidem.  Excidit  puto  me  :  magnm 
queror  :  me  ne  iUa  quidem  communie....  tumuUdtit,  h.  e.  quod  vero  maximiun  est, 
de  quo  queri  poMÎm  :  me  ne  telliu  quidem  tumulabit,  illa  communis  aUtmnis 
omnibus;  ant  tta  legendum  cum  Scaligero,  aut  nec  me  illa  quidem  communis 
abannam  tellus  tumulabit;  quod  maliro,  qoodque  Heins.  quoque  amplectitur,  et 
ad  GronoT.  adTacit.  ablegat ;  nondum  enim  idooea  auctoritas  ulla  allata  est,  qua 
aluninum  active  pro  altore  et  nutrîtore  dictum  esse  constet.  Longa  est  ea  de  re 
disputatio  in  Tlies.  Gesner.  Quod  omnium  codicum  auctoritas  in  h.  1.  alumna 
tueri  dicttur,  perperam  pronuntiant  viri  docti.  Quot  enim  habemus  codices  Ciris? 
Ilale  etiam  Bartb.  provocat  ad  sup.  374  haustum  mihi  pectus  alumnœ.  Est  enim  : 
mihi  alumnœ.  In  Basil,  ms.  erat  ne  ut  illa  quidem.  Unde  Heins.  tentât  :  mené 
(volutt  me  ne)  iUa  quidem....  alumnam.  —  44^*  i'^f'^  comitvs.  Sic  vett.  quoque 
edd.  Ât  Aid.  et  inde  Veneta  de  Tortis  :  inter  matres,  minus  taroen  accommoda  te. 
intar  matres  anciUarique  marinas  ms.  Helmst.  —  444*  McenaUas  vett.  edd.  et  codd. , 
etiam  Basil,  constanter,  ut  etiam  Scaliger  eo  devenerit,  ut  ita  legendum  putaret  : 
nam  et  Arcadiam,  înquit,  et  reliquam  Peloponncsum  bello  vicerat.  Hoc  unde 
liabeat,  nescio  :  illud  tamen  video,  firaudem  fecisse  obscuriorem  ductum  librarii 
Nenalias  pro  Men'  alias  :  quod  recte  inde  ab  Aid.  sec.  legitur,  modo  interpunga- 
tur,  m  fecimus.  Poeu  tamen  bono  digniora  suggerit  Heintius  :  Men'  viles  inter; 
Tel  Mené  colos  inter.  Porro  ijamulari  vel  famulatus  munere.  —  445.  quœcunque 
erit  Ula  beata  edd.  veti.  antm  Aldinaro.  Sicque  Julius  Sabinus  legerat,  idque  prSe- 
feram,  cum  Heinsio.  —  44^*  fasso  de  corpore  haud  dubie  :  e  Catullo  I.  c.  189 
Nec  prias  a  fesso  secedent  corpore  vires.  Et  sic  quoque  io.  Schrader.  Emendatt. 
p.  64>  "•  449*  45o.  Potest  et  interpungi  :  Et  caput...  cervice  recumbit  Marmorea  : 


Libycus,  lectus^  ut  Libycum  pec- 
teusup.  I79,ebiimeiimvel  lotinum 
▼el  citreiun.  Ante  oculoii  autem  ba* 
boit  poetaGatull.  LXIII,  43. 48. 49. 
443'  Comparât  Scaliger  Gatull. 
Epithal.  Thetid.  i53  neque  injecta 
iumulabQT  moriua  terra  :  et  cum 
-sqq.  verss.  ibidem  versus  1 58  sqq. 
Scilicet  quum  se  etiam  tumulo  pri- 
^aii  dixitset,   addit   Scylla,  de- 


buisse  saltem  tanquam  captivam 
in  Gretam  abduci  et  in  senritio 
conj  agis  Minois  baberi.  Mené  non 
licuit  famularum  munere  fungi? 
et  fuses  penso  gravidos  conjugis 
tuae  devolvere!  Imago  servitutit 
poetis  frequentata  :  et  Catullo  eo- 
dem  loco  in  Ariadnes  querelis  160 
sqq.  cf.  Mitscherl.  Lectiones  iH 
Gatull.  pag.  107. 


i44  P.  VIRGILII  MARONIS 

Spelaeum,  multoque  cruentas  hospite  cautes. 

Jamque  adeo  tutum  longe  Piraeea  cemit^ 

Et  notas  secum,  heu  frustra,  respectât  Athenas. 

JamproculefluctuMinoiarespicitarYa,  47« 

Florentisque  videt  jam  Cycladas,  hinc  Strophadasqué ; 

ipta  antri  testadine  et  caméra  accipienda?  — 4^*  Maie  ezcutum  in  HeÎDSio  et 
Barm.  Pireeia.  Quit  nescit  esse  Tlti^euieL,  Et  Pù-ceea  jam  Aldina  et  alije  vett,  edd. 
At  Jtmt.  cum  aliit  maie  Pyrreum.  tutum  bene  >Scali(;er  o;^<^pèf ,  ipufÂin ,  inter^ 
pretatur.  Heiosiut  tameo  tentât  :  tuêa  heu  longe  Pireia,  provocans  ad  Statium,  XH 
Theb.  6a6.  Respexit  puto  v.  616  «1  trepidis  stabi'em  Pirœca  nantis  ;  qiue  ipta 
emendationem  infiringunt.  —  469-  sa:um  :  etai  exponi  potest,  ▼.  Noiam;  parum 
tamen  commode  positam  :  nam  respectât  Atbenas  oculis,  noo  anime  reputat  aecum. 
F.  scepe,  ut  et  Heinsiua,  qui  etiam  ecce  cooj.  —  470-  «^o"*  proctU  e  /luctu  Minoia 
respicit  arua.  Vide ,  quam  faciles  et  libérales  inierdum  sint  Intpp.  Cretam  inter- 
pretantur  Minoia  arva.  At  eam  quomodo  respicere  nunc  potoit  Scylla?  Ferrem, 
si  Niêeia  essent  arva.  Sed  respicit  esto  prospicit  ;  aut  corrigamua  potius  prospidt  : 
Athenis  relîetis  qui  ultra  pergit,  aliquot,  puto,  dierum  cursum  emetiri  débet» 
antequam  Creum  prospiciat.  Potuissct  tamen  poeta  haud  dubie  bsec  subjicere, 
modo  non  additum  csset  :  Florentesque  videt  jam  Cycladas  hinc  Strophadasque , 
Hitw  sinus,  hinc  statio  contra  patet  Hermionea.  Fj-go  agitur  adhuc  de  naviga- 
tione,  quae  in  Sinu  Saronico  fit  :  inde  vero  Cretam  yiz  aliquis  prospiciat.  Itaque 
aut  yersum  ex  seqq.  forte  post  477  retractiim  et  perperam  b.  1.  inaertum,  aut  a 
mala  manu,  ut  variaret  superiorem  vcrtum,  in  margine  appictum,  aut  Minoia 
arva  corrupta  esse  necesse  est;  etsi  varietas  nulla  occurrit,  nisi  quod  ros.  Heknst. 
Jam  procul  etfiuctus  aUa  Mmos  adspicit  arva  :  et,  effluxus  ma.  fiasil.  Prospici  in 
eo  sinu  poterat  navi  inde  a  Megaris  ultra  Atbenas  provectae  ante  onines  alias  ter- 
ras JElgina  et  Salamis  insulx,  base  quidem  rétro,  illa  ex  adverso  posita.  Dicas 
adeo  potuisse  scribi  :  Jam  procul  e  fiuctu  Salaminia  prospicit  arvn,  aut  :  c  fludu 
JEiuiideia  prospicit  àrva.  Prius  ad  literarum  ductum  propius  accedit ,  sed  ad  na- 
▼igationis  progressum  minus  est  accommodatum  ;  malimque  adeo  Argolidis  litus 
respici  putare  :  quod  pluribus  modis  declarari  potuisset;  ▼.  c.  Pittiwia  prospicit 
arva,  b.  Trœzenem.  Unum  adbuc  est,  qno  Minoia  arva  tueri  aliquis  possit,  ut 
ad  Minoam  insuLam,  ante  portum  Megarorum  Nisxam  positam,  référât  :  ronferatur 
Strab.  IX,  600  B.  —  47  <•  Florentcsque  videt  jam  Cycladas,  hinc  Strophiutasquê, 
Scaliger  :  hinc  Cycladas  hinc  Strophadasque.  8yllabam  mora  et  caesora  productam 
sexcenties  interpolarunt  grammatici.  Sed  in  Aldina  sec.  et  tert.  et  bine  in  Yeneta 
de  Tortis  mira  est  lectio  :  Cycladas  :  hinc  f^enus  illi.  hinc  sinus;  eandem  ms. 
Helmst.  babebat,  nec  aliter  legerat  Julius  Sabinus,  qui  de  Cytberis  insula  inter- 
pretatur  :  nimis  remota  ab  bis  plagia.  An  et  bic  insuUe  nomen  latet?  Inter  bsec 
mirum  est  prseteriisse,  cum  alios,  tum  me  ipsum  :  StropUades,  quie  in  lonio  mari 
site  inter  Cycladas  nec  poni  nec  nunc  prospici  poterant.  Cogitavit  de  boc  acu- 
tissii^us  Jo.  Scbrader.  Emendatt.  pag.  GS,  idemque  emcndat  hinc  Sporadasque  : 
uni  iEn.  ni,   ia5  Sparsasque  per  œquor  Cycladas.  Legitur  quoque  illud  jam  in 

tum,  .5iDu Saronico  relicto  cunum  mis  in  Ovidii  Metamorph.  et  Scatii 

tenet  in  medio  Gycladnm  versus  Achill.  II  pr.  —  4^-  sccum   reS' 

Cretam.  Similesnavigationes  loco-  pectat,  h.  respiciendo  apnd  ani- 

nunqne  eaumerationes  sunt  inpri-  mom  suum  cogitât.  BarthiiM  jam 


CIRIS.  ,45 

Hinc  sinus,  hinc  statio  contra  patet  Hermionea. 

Linquitur  ante  alias  longe  gratissima  Delos 

Nereidum  matri  et  Neptuno  iEgaeo. 

Prospicit  incinctam  spumanti  litore  Cythnon,  475 

Marmoreamque  Paron,  viridemque  adlapsa  Douasam, 

edd.  Basil.  Interea  pro  sensa  meo  contendam  quoyit  pignore,  duo  hos  Tersos  470, 
471  Jam  prœul..,.  Florentesque ,  a  mala  manu  ventsse.  —  473*  Hinc  sinus,  /Une 
stalio  contra  patet  Hermionea.  Suttnli  ibedum  Heins.  et  Barmano.  editionum  vU 
tiam,  Hermiona.  Vett.  edd.  Hermioncs.  At  Aid.  i5i8  HemUonia.  Heins.  tentât 
sinus  statio....  Hermionœi  :  non  bene.  Sinum  Saronicum  evectis  et  Cycladas  pe- 
tentibtts  ab  altéra  parte  ille  ipse  sinus,  a  deitra  litus  Argolicuin,  in  eoque 
Hermione  prospicitur  :  'Bf/uuin  et  poetis  *£p/uioviifli,  scil.  X^f*»  ^roXic  vid.  Pau- 
un.  II,  34,  p.  191.  Strabo  YIII,  p.  678  A.  Inter  fragm.  Callimacbi  :  £iç  'Acnnf 
*Axi/jcof  <rt  KOJ  S^fÂtm^Xty  'Ef/uuoym.  Est  quidem  et  in  hoc  ipso  litore  sinus  Her- 
mionius,  qucm  tamen  n<m  puto  a  poeCa  significari,  quum  contra  addat  :  Hinc  sinus, 
hinc  conbu.  Yicissim  equidem  de  sinu  dubito  :  et  suspicor  fuisse  scriptum  :  Sunion 
hinc,  statio  contra  patet  Hermionea.  —  473*  474*  Versus  adumbrati  ex  JEn.  III, 
73,  74,  ubi  vide.  —  473>  Cinthum  yett.  edd.  Ciirum  Jul.  Sabinus.  spumafUi 
yurgiteJo.  Schrader.  conj.,  et  Prospicit  hinc  cinctam.  —  47^*  viridemque  adlapsa 
Donysam.  Scriptum  simili  more  erat  iEn.  III,  ia5  :  nec  extat  auctor  satis  gravis, 
unde  tuto  scriptura  constitui  posset.  Nunc  tamen  non  multum  absnm,  quin  li- 
brormn  in  iEneide  et  apud  Plin.  Tacitumque  lectionem ,  Donusa  pro  vero  nomine 
babeam.  Nam,  si  a  Dionyso  ductnm  esset,  Aiovt/m  esse  debebat  :  quod  etiam 
inflexum  illud  videas  apud  Steph.  Byx.  in  Aof  ov9i«  (  apud  Eustath.  ad  Dionys. 
Perieg.  53o  Nov9Ui  compte  legitur  :  ezscripsit  autem  ille  Stephannm  )  ut  sit  pro 
Âisfi/oMi,  quod  ineptum  est;  sed  et  ipsnm  argumento  esse  potest,  verum  nomen 
ÂofO(/9«  fuisse  «MTO  <roî7  J^vm? ,  propter  terrae  forte  motus,  ut  Vossius  conjicit  ad 
Melam  II,  7,  io4>  Apud  Melam  tamen  constantem  libromm  lectionem,  Dionjr" 
sia,  retinendam  arbitror;  potuit  enim  inter  tôt  alias  obscuriores  Sporadas  etiam 


comparavit  ex  6e.  I,  389,  de  cor- 
nice  :  et  sola  in  sicca  secum  spatia- 
tur  arena,  et  ex  Glaudiano  Epith. 
Pall.  47)  quid  medio  tecum  tnodu- 
taris  in  œstu  ?  Scaliger  notas  secum 
per  archaismum  dictum  volebat 
pro  sibi.  Elegans  autem  to  respec- 
tatf  m  et  alibi  respicere ,  aspectare, 
utGe.III,aa8.De  reliquis  rid.  Var. 
Lect.  —  47>'  ^torentes  Cycladas, 
propter  siWas  longe  coospiciias 
navigantibus.  Sic  Ovidius  inter  Gy* 
cladBiJlorentem  Cythnon  Met.  VII, 
464)  et  noster  poeta  paullo  post 
viridem  Donusam  dixit;  quod  etiam 
£n.  III,  laS,  memoraverat^  eisi 
5. 


ibi  Serv.  ad  marmorviride  respici 
ait.  —  4?^'  Mannoream  Paron,  a 
màrmorum  fodinis ,  etiam  Ovidius 
dixit  Met.  VU ,  ^65 ,  loco ,  que  eum 
ante  oculos  habuisse  h.  1.  suspicor. 
viridem  Donusam,  jam  .£n.  III, 
1 25,iridimus.  Interea  laboris  hujut 
teedium  levare  liceat  alia  observa- 
tione.  In  loco  JEd.  III,  i35,iEneas 
a  Delo  evectus  iter  faciens  per  Cy- 
cladas relinquit  Naxum,  Donu* 
sam,  Olearon  etc.  Hoc  loco  pros- 
picit Scylla  Cytbnnm,  Paron , 
Donusam.  Sitns  adeo  hujns  insula 
ex  bis  ipais  aliqua  ration e  «sti* 
mari  potest  ;  quandoquidem  accu* 

10 


i46  P.  VIRGILII  MARONIS 

^ginamque  simul,  sementiferamque  Seriphiun. 

Dionytia  esse,  ut  adeo  facile  aherius  nomen  in  altemm  transiret.  —  477*  ^Bgim 
namqu€  simul  semeniijtramque  Seriphum.  Quuin  Seriphus  a  Strabone  lib.  X,  p.  74? 
A.  petrosa  fuisse  prodatnr;  Scali^er  serpentiferam  eneodat,  o^ioMwcy.  SiaripUci- 
ter  ita  poeta  insuïam  asperam  et  saxosam  bene  appeilare  potuit.  Sed  Scaliger  hoc 
respectu  iabulie  factum  vult.  Sane  Persei  cum  Meduase  capite  ad  banc  insubim 
accessus,  conversis  in  saxa  incoUs»  celebratissima  est  fabula  (TÎd.  yel  Pindar. 
Pyth.  XII  )  ;  enimTero  de  an^aibus  MedusK  in  bac  intula  enatû  nibil  namtnu 
accepimus.  Potest  vero  insula  eue  saxosa»  et  tamen  babere  agnun  ferdlem, 
adeoque  sementifera  did.  Accedit,  quod  Ovidius  Met.  VII,  4^4  planam  Seriphom 
dicit,  quK  lectio  nullo  modo  est  soUicitanda,  Quidai  cnim  dirersa  ratione  et  rca* 
pectn  ejusdem  rei  diycrsa  esse  possint  epithela?  Jol.  Sabânus  in  suo  libro  amom»> 
feramquê  Seriphum  legisse  Tidetur,  expUcftt  enim  amomum  h.  1.,  nisi  ad  t.  5ia 
deturbanda  est  nota.  Ms.  Helmst.  salu^ramque  Seriphum  legit  :  ^piod  quo  da« 
cat,  non  assequor.  Sed  in  priore  parte  iFersus  interprètes  non  haesisse  miror.  Ab 
J^ina  lon^ssime  aberat  Blinois  navis,  quum  Seriphum  jam  in  oculis  baberec. 
Haud  dubie  yerius  insulse  nomen  sub  cormptela  latet;  sed  et  tox,  simul ,  qose 
sequitur,  otiosaet  inutilis.  Puto  poetam  scripsisse  :  Et  Diam  et  S^hnon,  s.  Dia, 
Naxos,  in  proximo  esse  debuit.  Gyaros  nîmis  remota  est,  qnam  ut  ea  in  ^Egina 
latere  possit  :  etsi  eo  alluderet  Ovid.  Met.  V,  a5o,  ubi  Minenra  Thebas  petitura 
Seriphum  deserit,  a  dextra  (^thno  tSyanque  reUctis.  Alia  est  insula,  obscurior 
iUa  quidem ,  propiore  tamen  lectionis  Testigio  :  MgUa  Tel  JEgilia  inter  Cretam  et 
Peloponnesum  auctore  Stephano  in  Af^ixi«  :  quod  enim  ibi  legitnr  Ai^masmi» 
jam  emendatum  est  a  YÎris  doctis  Atyixti*,  seu,  quod  malim,  Aiytxitty  nam  dici- 
tur  sic  AjyiX^y  seu  potius  AtyixsL.  Et  sic  quoque  Dionys.  Perieg.  499  A?>^«t  t* 
iA  KuBn^  Maie  enim  Aj^vXa  ibi  scribitnr.  Etiam  Mêla  II,  7 ,  90  ^<  interius (  in 
alto  ^aei  maris)  Mêlas,  Olearos,  ^gilia,  ubi  cf.  Vossàus,  qui  nunc  Serigottum 
seu  Cytheram  minorem  Tocari  docet.  Plin.  IV,  f.  19  JSgila  (  hanc  scripturam  e 
libb.  tuetur  Harduin.  )  iiutem  XV  m.  p.  a  Cythera,  eademquê  a  Oelir  Phalasurma 
oppido  XXV  M.  P.  Succurrebat  ab  initio  ha%  ABgilia  snbstituenda  iEginae  ;  mox 
etiam  ridi  jEgylam  (in-rito  métro,  ut  e  Dionysio  intelligitnr  )  pro  yera  lectiooe 
h.  1.  Tcnditari  a  Loca  Holstenio  ad  Steph.  Byz.  pag.  loa.  Sed,  banc  a  locorum 
situ  penitus  esse  alienam ,  facile  sui  quemque  oculi  possunt  docere  :  nec  facile  ea 
cum  Paro  ac  Seripho  jungi  potuit.  Recitatur  tandem  alia  a  Plinio  post  Eubœam 
lib.  IV,  s.  22  Extra  eeun  in  Myrtoo  muUœ  (  insube),  sed  maxime  illustres  Glau- 
ecnnesos  etMgUia;  et  a  promontorio  Gerœsto..^.  Cyclades.  Atque  de  bac  Herodotus 
accipiendus  erat,  non  de  illa,  lib.  VI,  107,  ubi  insuïam  Styreorum  Aiy/Xfi«f 
memorat,  in  quam  Eretrienses  mancipia  deduxerant.  Styra  EubœK  fuisse  MtisTel 
ex  Iliad.  /0,  539  constat.  Hujus  £giliae  situm  etsi  pro  certo  definire  non  ausim 


ratior  ratio  non  suppetit.  Gormp- 
telam  itaquc  in  Stephano  Byz.  in 
Aofotim  (  qnam  antiqnam  satis 
esse  Eustathii  aller  ille  locns  ad 
Perieg.  53o ,  déclarât  )  etiam  hec 
argunnt  :  Aof  ovm,  vii9oc/uMp«t*Pô^. 
Enimvero  nîmis  longe  ab  ea  abesse 
debuit,  si  Marc  non  turpiter  ei^ 
rasse  dicendus  est.  SinRhodiis  eam 


paraisse  dicere  volebat,  f^^fc  rm 
^o/iMf  dicturus  fui«aet;  et  quor- 
sam  hoc  potissimttm  notandnm  ve- 
niebat  in  hac  insala  ?  Imnio  viT^oc 
/uiafÀ  Z«ropttJWf,  vel,  ut  alias  amat 
Stephanus  (y.  c.  in  Tuêtf ot),  va^f  » 
/âia  nm  Z«rop«t/Wf .  Qaod  ibid.  sub- 
jicitar,  in  eam  insuïam  a  Baccho 
ex  Naxo  AriadneQ  tradactam ,  vi- 


CIRIS.  147 

Fertnr ,  et  incerlis  j^ctatiir  ad  omnia  veotis  : 
Cymba  velut,  magnas  sequitur  quiiin  pai*vula  clasais, 
Afer  et  bih^mo  bacdbatur  in  aequore  turbo.  4B0 

Donec  taie  decas  formse  vexavit,  et  âegros 
Non  tulit,  et  miseros  mutavit  Virginia  artus, 
Gaeruleo  pollens  conjunx  ISeptunia  regQO. 

(  imer  Aiticam  et  Eubœam  coUocaum  eam  Tideo  a  DorviUio  ) ,  tamen  ille  nimiuBi 
recedic  ab  his  Cycladibut,  inier  quas  nunc  navigatio  apad  poetam  nostrum fit.— 
478.  od  omnia  :  otiotum  vectoB  fuknim  :  cui  «iaiilia  vidiiam  in  Calice  et  Ciri 
aUa.  Poterac  luccurri  per  epitbctOD  :  pendula.  —  4^0.  j4/tr  ut  cm.  Heins.  —  4^1  • 
Don,*»c  taie  decusformœ  vexavU,  et  œyros  Non  tuUt,  et.  Senta  hsc  carent.  Latere 
in  vexauit  et  antiqaum  Ètexatier  in  promta  est  animadTertere ,  maiio  magis  à 
•adiai  vexaverit  vett.  edd.  tnte  Aid.  eshibere  :  por^  evdev  œçratn  et  ac  misero. 
Scaliger  refiniit  :  Donec  taie  decusformœ  vexauit,  et  œgram  Non  tulit  :  nuUo  ad 
aensam  (ractu.  Melias  Barthias  :  Donec,  taie  decus  forma,  vexarier  œyram  Non 
tulft  et  :  ut  sint  appotita  :  œyram,  taie  decusformœ.  Sane  nec  sic  scabritie  vertas 
caret  :  ferri  tamen  poteit,  molto  forte  magis,  si  taie  derusfinrmœ,  per  exclama* 
tionem  et  in  medio  posita  acdpias.  Nam  et  sapra  mirati  sont  dii  marîni  puellse 
ibrmam  vss.  3g f  iq<I'»  at  sit  scribcndom  :  Donec  {ttde  decusformœ!)  vrxarier 
œgram  Non  tulit  et.  Niti  ipsa  Amphitrite  eegra  Non  tulit.  Qaam  hoc  satis  probabi» 
liter  Tideri  possint  dieu  :  ecce  nsom  objicitur  novum  et  dignom  conjectore 
■pud  Jal.  Sabinam,  uhi  Seripbon  et  Dionysam  memoraTit,  porro  legitar.  «  iEgoa 
m  pro  iEgSBo  mari  ponitor,  quod  etiam  Valer.  Flaccas  usurpatit  :  Et^uantofre^ 
•  mitu  se  sustulit  JEgos!  •  Nou  bec  Tix  alio ,  qnam  ad  banc  versam  spectare  po- 
test,  legitque  adeo  in  soo  libro  Sabinns  pro  œgros,  œgos,  quod  pro  iEgco  mari 
dictnm  yult.  Hoc  qoidem  perperam.  Nam  iSgseam  mare  mytbice  non  per  Agoo, 
sed  per  gigantem  Agaeonem  reprsesentatur  ;  sed  idem  JEgœon  etiam  ^gan  effertur» 
AryùUm»  Aiydm9i  Âiykfy  ntTiun  es  Titseon,  a  Titsea,  matre.  Ita  etiam  melioret 
libri  ap.  Taler.  Place,  loco  landato,  qai  est  lib.  I,  629,  exbibent  Mgan,  vbi  ▼. 
Vost.  Nec  tamen  quicqnam  prodest  ad  sensum ,  si  légère  velis  et  in  nostro  :  ^gan^ 
nisi  disjanxeris  boc  modo  Dotnec  taie  decus  formas  vexarier  JS^an  Non  tulit,  et 
miseras  mutauU  viryinis  artus  Ceendeo  pollens  cot^unx  Neptsmia  regno.  Ita  ^on 
cum  Ampbitrite  jansere  opéras.  Heins.  vexarier  œque,  Tel  agrœ,  yel  œgrum,  tel 
ultra.  UÛimam  boc  esiet  nmplicissimnm  es  ipsa  re  natum  ;  modo  scriptura  ad- 
diceret. 


4«niain  non  BÛaiu  ar^it.  Plinius 
rV  ,  t.  a3y  Donosam  intcrTelon  et 
Pathmon  n^tDorat,  oui  ibi  acer- 
iMiim  pontn  se  Sporadas  ait.  A 
Oallario  alieno  loco^  infira  Icariam, 
coUocata  est  Donusa. 

479-  4^*  Çyntba  velut ,  magnas 
ie^uiiur  tfuum  parvula  clastisy  Afer 
«t  hibemo  bacehattir  l'a  œquore  tur- 
ho,  ComparaUuraUif^tajDaTiScyila 


cum  minore  aavl|^o.navi  alUgato. 
.Ut  sit:  Yelpit cymba  parvula,  qnum 
sequitur  ma^^nas  .classes,  et  qaam 
turbo  ACer  baqohatar  in  œquore  ; 
h.  dwn  interea  Afcicos  procellas 
movet.  Eandem  comparationem 
fitatins  1  SiW.  4*  i^osqq-  adhibuit; 
nt  jam  alii  notarant.  Paulio  ante, 
in  y.  47^1  "^^  omnia  débet  esse  ad 
omnem  motam,  impulsum  ^  yenti. 


10. 


i48  p.  VIRGILII  MARONIS 

Sed  tamen  extemam  squamis  vestire  paellam, 

Infidosque  inter  teneram  conmittere  piscis  485 

Non  statuit  :  nimium  est  avidum  pecus  Amphitrites. 

Aereis  potius  sublimem  sustulit  alis, 

Esset  ut  in  terris  facti  de  nomine  Ciris, 

Ciris  Amyclaeo  formosior  ansere  Ledae. 

Ac  Telut  in  niveo  tenerx  quum  primitus  oyo  â^ 

Effigies  animantis  et  intemodia  membris 

Inperfecta  novo  fluitant  concreta  calore  ; 

Sic  liquido  Scyllae  circumfusum  aequore  corpus 

Semiferi  incertis  etiam  nunc  partibus  artus 

Undique  mutabant,  atque  undique  mutabantur.  Ag^ 

-~  484'  '^  rigitUs  squamis  vestire  puellam  Basil,  nu. ,  haad  dubie  meliiu.  —  485. 
pisces.  Requiruntur  pristes  forte  et  h.  1.  ;  hoc  est  belloae.  —  486.  Nùniumifuc 
aukUe  regno  Amphitrites  ms.  Basil. ,  quod  refingere  videtur  Heins.  Nimiumqtu 
it^idat  regno  Amphitrites.  Non  satii  Tim  perspicio.  Vulgata  eo  spectat,  quod  mutata 
in  piscem  ScylU  belluarum  voracitate  peritora  fiiisset.  —  48^*  Amyclaœ....  Ledœ 
requiritur.  Sic  et  Heins.  Anser  pro  olore  ;  ut  et  alibi  apud  poetas.  — •  49<>-  ^*^ 
veûit  edd.  yett.,  etiam  Âldina  cum  Basil,  ms.  tener  est  cum  primitus  Aldina.  tetie- 
rœ  cum  protinus  Yen.  i484»  Junt.  Norimb.  (  cum  Aid.  tert.  et  Basil,  ms.  )  et  al. , 
et  puto  protenus  poetam  magis  decere.  —  49  >•  Effigie  animantur  vett.  edd.  pne- 
tér  Aldinam,  in  qua  est  Effigies  animantis,  melins,  puto,  eui  alteram  pneferat 
Scaliger  cum  Heinsio.  Certe  non  placet  :  teneras  effigies  in  ovo  animari.  Contra 
prae£lare  :  tenerœ  effigies  animantis  fluitant  in  avo  :  h.  adumbrata  pulli  forma  in 
îiqaore  naut.  — •  49^*  colore  Yen.  i484.  Etiam  color  vitelli  mutatur;  sicque  novo 
accommodatius  est.  At  calor  ex  incubatione  est.  novus  erit  continuatus,  succc- 
dens  de  novo.  —  493.  liguidum  ms.  Basil.  —  /^gS.  ^g/S.  atque  undique  mutabatur 


484*  485.  486.  Noluit  mutare  in 
piscem ,  nam  ita  a  belluis  et  pris- 
tibus  devorata  fuisset ,  qui  mino* 
ribns  piscibus  insidiantur.  exter- 
nam  puellam^  in  extema  corporis 
superficie,  teneram  committere  t'it- 
ter  pisces  :  pro ,  piscibus ,  seu  re* 
linquere  inter  belluas  marinas  ; 
insolenter  dictum  ;  scil.  metuens , 
ne  ab  iis  devoraretur.  pecus  Am» 
phitrites:  antiqua  poetarum  for- 
mula. Notum  est  Naevii ,  quod  et 
Taubmann.  laudat ,  Lascivum  Ne- 
rei  simum,  pecus.  add.  Lucret.  II , 
343.  343 1  et  inprimis  notum  illud 
Horatii:  Omne quum  Proteus pecus 


egit  altos  Visere  montes.  Moz  488 
in  terris ,  inter  bomines  appellatur 
Ciris  iiri  tsS  Mipti?  »  detonsa  patris 
coma. 

490  sqq.  TotQS  locus  de  meta- 
morpfaosi  bac ,  et  inprimis  compa- 
ratio  incboatae  mutationis  Scyllse 
in  alitem  cum  vitello  o^i  in  pullum 
abeunte ,  ex  elegantissimis  est  ;  et 
miror ,  eam  Nasoni ,  ingeniosissi- 
mo  homini,  non  in  mentem  yenisse. 
—  49'*  49^*  intemodia  jiuitant 
membris  pro  val(|^ari  :  intemodia 
membrorum  fluitant.  —  49^*  '^' 
quido  circumfusum  £Bquore  corpus.: 
nescio,  an  arguter  :  sed  malim  non 


GIRIS. 

Oris  honos  primam,  et  multis  optata  labella, 
Et  patulae  frontis  species,  concrescere  in  unum 
Gœpere,  et  gracili  mentum  producere  roatro. 
Tum,  qua  se  médium  capitis  discrimen  agebat^ 
Ecce  repente,  velut  patrios  imitatus  honores, 
Purpuream  concussit  apex  in  yertice  cristam. 
At  mollis  yarios  intexens  pluma  colores 
Marmoreum  volucri  yestiyit  tegmine  corpus, 
Lentaque  perpétuas  fuderunt  brachia  pennas. 
Inde  alias  partis,  minioque  infecta  rubenti 
Crura,  noya  macies  obduxit  squalida  pelli. 
Et  pedibus  teneris  ungues  confixit  acutos. 
Et  tamen  hoc  demum  miser»  succurrere  pacto 


^9 


5oi> 


5uS 


Oris  honos  :  ffràman  muUis  legant  et  interpimgimc  Tett.  edd. ,  minai  bene.  Qaod 
habemuB,  Aldiiue  debetur.  Heiiu.  tenut  molabant  rel  nutabant.  In  mt.  Batil. 
abett  et.  —  497*  patuiœ  frontis  sj^ies  :  ergo  speeies  frontis  pro  fironte,  et  h.  1. 
pro  ore  omnino.  Speciem  per  decorem  tpectabilem  Aâceniioa  interpretatur.  Spa» 
Ha  frontis  tamen  proprieus  termonis  hic  requirebat,  Tel  spatium,  quod  et  Hein- 
sio  in  mentem  venit.  —  5oo.  imilatur  Ascens.  Junt.  mi .  Basil.  ;  hic  et  parvos.  — 
Soi.  Pimictfom  Aldina;  pnefert  Heins.,  quia  5ii  sequitor  Purpureas.  —  5o9. 
mollis  Aid.  eadem  :  relique  membris ,  corn  Batil.  mt. ,  puto  mdiut  :  at  tit  :  pluma 
intexoM  membris  varias  colores.  —  5o3.  Mansurwn  Tett.  edd.  ;  et  sic  mt.  Basil. , 
unde  Heins.  f.  insutum  Tel  indutum.  Marmoreum  Aldina  restituit.  ^-  5o5.  In 
varias  partes  Heins.  apnd  Jo.  Schrader. ,  f.  ut  jungantar  cam  anteced.  —  5o6. 
Expressom  erat  in  Aid.  tert.  Heina.  et  Barm.  edd.  nova  macies  obduxit  squalida 
pelUs,  nullo  corn  sensa,  et  manifeste  sphalmate.  Vett.  edd.  etiam  Aldina  pr.  et 
sec.  cum  Pithceana,  legebant  Titiose  :  nowanque  aciem  obduxit  squaUda  pelUs. 
loensis  rcfingebat  :  Crura  novamque  aciem  iUico  duxit  squalida  peÙi.  Quod  nane 
l^tor,  Terissima  est  emendatio  jam  in  Pithœi  margine  apposita,  mox  a  Scali- 
gero  probata.  Ita  macies  obduxit  crura  noTa  pelle ,  et  confixit  ungues  pedibus,  h. 
fiait  jonctim  cute  agglutinau  ;  non  nt  digitis  disjnnctis  olim  pedes  erant.  Ut 
tabulas  amfyi  inter  se  Cato  dixit.  Alias  malim  in/ijnl.  Tel  affixU,  quod  ms.  Hehnst. 
habebat  cum  ms.  Basil.  Porro  Crura  noua  macie  subduxit  citât  Salmas.  ad  Solin. 
p.  287.  At  obductus  cortex  et  aimilia  ap.  Oyid.  et  al.  —  5u8.  Jtiamen  legit 
l4M>nsis.  Qui  hic  sequuntur  ad  ts.  5i3  ses  Tcrsus  iternm  ex  meo  judicio  mali 


sequuntur 

tsim  exemtum  Tincnlis  et  mari  Dd- 
tans,  quam  potins,  ut  pulluv  in 
OYO  liqoore  ambitur,  sic  hamore 
sea  nebula  indusom corpus,  dum 
Butabatur,  significari. 

5oo.  5o3. 5o4*  Ecce  repente  y  velut 
patries^  etc.  Est  adeo  Giris  avis  cum 


judicio 

crista  purpurea,  ad  imitationem 
ciociimi  sen  capilli  purpurei  pa- 
trii,  quem  Scyllare  sciderat.  volucrc 
tegmen  est  piumeum,  et  perpetuœ 
pennœ^  quse  totas  alas ,  olim  bra- 
cbia ,  obducunt  ;  et  507 ,  confixit 
ungues  j  commïfiit  f  continua  cute. 


i5o  P.  VIRGILII  MARONIS 

Vix  fuerat  placida  NcfptUili  coinjuge  digmim. 

Kunquam  iliam  pofithac  ociili  videre  suoram  Sio 

Purpureas  flavo  râtinentehi  V6ttic6  Titftts; 

Non  thalamus  Tyrio  fragrand  adcepit  aoïKmio, 

Nullae  illam  sedes.  Qaid  jam  cum  gcfdiblis  iUi? 

Quae  simal  ut  se«e  cano  de  gorgice  rélox 

Cum  sonitu  ad  caelum  strideutibus  extulit  alis,  StS 

Et  multum  late  dispersit  in  sequore  rorein; 

Infelix  virgo  nequidquam  a  nioltfe  r^éépta 

Incultum  solis  in  rnpibùS  exigit  seYumr, 

Bupibus,  et  scopulis,  et  litdribus  desertis. 

Nec  tamen  hoc  iterum  pœna  «fine  :  ndttiqiie  deum  rex,  5^ 

Omnia  qui  imperio  t^rrarum  millid  ve^dat. 


Venifiratorii  tant  in  margiUe alîcujus  Ittxri  adscripfi  et  férpètma  tecepA^TtAtrit 
qnidém  AmphitHte  oprem  puèlltt  :  ted  vik  dignum  dea ,  nt  ei  tuoconreret  hoc 
pâcto;  non  enim  pnêllam' pdéthic  prvphiY{ài' nuptiiin  vht»  yiderum.  S^Mcntia 
insifitia  et  paerilis ,  verba  partitn  n  triirid  et  patnm  propria;  Sùot  ôijiisqae  8en«* 
MU  rem,  pato,  declann.  —  5ir.  salvo  Yen.  1484 ,  Jam.  A«cen».  reUnêntêm  fa- 
cile erat  c|ini  meliofe  permutàre.  Sed'  adumbravit  is ,  qui  adtcr ipsît ,  Tenum 
Catiilli  LX1U ,  63  Ariadtitf  Thetéùm  fugienrem  prospicit ,  NùnpM}  rétmeM  sab^ 
alem  verlice  mitraih.  At  ibi  aliter  res  te  habet, —  5i9.  Hiec  jam  perfeqdatus  tnt 
»P*p.  v«.  438.  Pro  Tyri6,  5>Tfo  arbitrer,  es  poetamm  more  fiiiMe.— ^SiS.  NuHk 
Ubim  sedes  éd.  Scalig.  M ox  Qttld  eitùfn  jùm  sedibus  iUis  cothmonii  edd. ,  etiam 
Aldibaram ,  est  lectio  :  ut  «abstitoatar  :  cpus  est.  Quia  primas  muurit ,  ut  te 
Hëibs.  et  Burm.  legitur ,  ï^ûôto.  Hein»,  in  Schedis  malit  :  Quid  enàn  crnmfidAui 
au?  Totas  tamen  Tenuf  don  minus  itaficetUs  est  quam  ante  èrat.  —  5i6.  rh  œqttùra 
melius  ma.  Helmst.  lato  em.  Hieitis.,  perperam.  Oë.  IV,  436  /6d«;  enm  (Proceum) 
vtuti  circum  gens  humîdd  poUtt Eicsultans  n>rém  tate  dispéfsH  atjfuarum.  -^  517.  « 
morte  recepta  conj.  tir  dôctus  Mise.  ObSa.  Vol.  IV,  p.  333,  atqui  hoc  idem  jam 
in  Aid.  tert. ,  unde  a  recepi.  —  519.  Ruplbùs.  In  hoc  ytto'  tersu  manifesta  'est 
inepti  YersiBcatoris  m^iniis.  -^  Sio.  Nec  Uimen  fkfc  ipsum  vtt.  édit.  ap.  Loensém. 
—  5:li.  Omnia  qui  imperio  terrarum  miUia  versât.  Etiam  hic  vcréus  a  monaché 
ezcosua  putandus.  Pie  quidem,  sed  non  latine,  dictum  :  dMm  versani  vnperkf 
oAmia  milita  tcrrùrum ,  h.  e.  animatttium  pcr  terras  ;  nam  de  infinitis  terraruak 


5 14  9qq.  Eiegans  locus  et  scnsi- 
bns  rem  aubji^iens  grajjhice,  Et 
multum  late  dispersit  in  teiiuore 
rorem ,  ut  soient  aves  tnadefactat 
ahis  conrutere.  neffuicquam  recepi 
te  ,  serrata,  a  morte.  Praestat,pu« 
tb,  hoc,  quam  ut  mortém  recepe* 
rit,  subierit;  id  quod  factum  non 
—•  •  mutatur  enim  in  avem. — 5 1 8. 


œvum  incultum;  TÎtam  asperam  et 
horridam. 

5ao.  Nnnc  Jupiter,  iadi0nat«8f 
filia  scelerata  in  avem  mntatây 
parentem  interea  mifirenun  dpud 
inferos  degere ,  reroeatit  enm  in 
vitam,  et  paritelr  arcm  ifecit  j  ȏd 
Giri  infestam,  tanqurn»  9à  pœnaB 
a  filia  ezigendam* 


CIHIS.  i5i 

Gonmotus  talem  ad  superos  yolitare  puellam, 

Quum  pater  extinctus  caeca  sub  nocte  lateret, 

Illi  pro  pietate  sua  (nam  saepe  tepenti 

Sanguine  tauronim  supplex  respenerat  aras  ;  5»5 

Saepe  deum  largo  decorarat  mui;iere  sedes  ;  ) 

Reddidit  optatam  mutata  corpore  vitam, 

Fecit  et  in  terris  Haliseetus  aies  ut  esset. 

Quippe  aquilis  semper  gaudet  deus  ille  coruscus. 

Huic  vero  miserae,  quoniam  damnata  deorum  53o 

Judicio  gnatique  et  conjugis  an  te  fuisset, 

Infesti  adposuitque  odium  crudele  parentis. 

Namque,  ut  in  aetherio  signorum  munere  praestans, 

orinbos  ncmo  iUâ  ctate  cofiuirit  ;  «c  tamen  in  pronta  erat  vertam  refingert  : 
Qui  marm  imperio  et  terras  ac  tidara  vertal.  lieins.  conj.  Omnia  fui  ùnperio  rv* 
mm  moriaiia  vtrsat  In  ichedif  Wolii  pro  millia  tulMUCuebatur  numia:  nocio 
4|ao  senw.  —  5a4.  5 »5.  YariMit  e<ld.  vett.  primam  in  tepenti  :  quod  omnes  Al- 
dins  eilûbaic.  Ac  Yen.  i4S4  videmus  :  «piod  et  ni.  Hebost.  cun  m».  Basil,  habe* 
bat  ;  cetene  Tett.  niteiUum^  latere  in  utroque  bidentum  lagacitcr  odoratur  Scaliger  ; 
scd  docere  debebat  bidentem  taurum  ntquam  Teteribus  dictom.  Prsferam  niten* 
tum  :  u%  uepe  Hctina ,  ▼.  c.  JEn.  lU ,  ao.  Heini.  legit  litantum.  Ohrid.  vicCuna 
nuUa  liiat  Martial.  X,  73  Vùttima  cmea  Utat.  Et  remitUt  ad  Sabnas.  ad  Solin. 
Enimvero  de  vi  irocii  neflM>  dnbitet.  —  5a5.  Vett.  edtl.  respexerwt,  et  auras.  — 
5a8.  HeUcoHê  sales  ut  esset  ma.  Helmet.  —  Sag.  Hic  venua  itemm  ab  interpola* 
tore  insitna  videtur.  JovenàdisaunconiacHm  Tixlnmaa  poeta  dicat.  Aiii ,  ut  Aacena. 
et  Jont. ,  conuKis.  Sed  aquilas  coruseas  nemo  noverit ,  niai  esse  dicas ,  qoae  fol- 
Ben  comacana  nngnibns  portant.  lia  et  Heins.  accipit.  —  63o.  53 1.  533.  Vix  bac 
satis  sana  :  certc ,  cauasa  adjecta  qualis  sit ,  non  satis  licet  assequi  :  infcstum  fa- 
cit  Scyllc  patrem  baliaeetum  Jupiter,  quoniam  damnata  décorum  judicio  nab'que  et 
cotyugis  ante/uisseU  An  Minos  idem  Joris  natus  et  Scylla;  conjux?  Scaliger  qui- 
dem  natum  ApoUinem  vel  Minoem ,  conjugem  Junonem  imerpretatur.  Putabam 
scribendum  esse  :  Judicio,  patrisque  et  conjugis,  scil.  Nisi  et  Minois:  et  versu 
antec.  quum  jam  vel  quamvis.  In  edd.  nullnm  ausilium.  Indicio  yen. ,  ut  Aid. 
pr. ,  jam  nata  pro  damnata  vett.  edd.  et  Aid.  pr.  cum  ms.  Helmst.  Tum  53a  afh- 
posuit  sine  copula  haud  dubie  legendum  :  Huic  vero  misera....  Ir^ti  apposuit 
odium  crudele  parentis.  Appanare,  ut  addere,  in  Virgilio  vidimns.  conf.  ad  JEn. 
VI.  90.  Scaliger  malebat  opposuit:  quod  non  probandnm.  -^  533.  Jamque  utmam 
mthario  Yen.  i484  cum  ms.  Basil.  Jam  veluti  mtherio  Jont.  et  al.  Namque  ut  in 
œtherio  Aldin«  debemus.  sûmorum  munus  obacure  dictum  :  accipio  pro  spec-^ 
taculo.  Jo.  Scbrader.  enena.  lumine  :  ut  in  CatuU.  66.  59  ih  vario  lumine  cœli. 
prœstant  vitium  edd.  nonnullarum  e  -vulgo.  Scorpius  dicitur  pressions  inter  cetera 
aidera ,  non  maie ,  si  Antarcm  in  eo  cogites. 

53o.  I .  a.  Quoniam  damnata fue*  jugis  9  pro  amato  a  Scylla,  ad  poe- 

rat  ob  crimen  judicio  deorum  et  nam  aÂ>  ea  expetendam  additus 

ipsins  Minois  f  gnati ,  h.  «.  nati  est  pater  infeatushalieetuafactns. 

deorum,  et  quidem  Jovis,  et  con*  533  aqq.  Arg[ttta  etiam  hmc  est 


ir»2         p.  VIRGILII  MARONIS  CIBIS. 

Unum  quem  duplici  stellarum  sidère  yidi, 

Scorpius  altemis  clarum  fugat  Oriona  :  535 

Sic  inter  sese  tristis  Haliaeetus  iras, 

Et  Giris,  memori  servant  ad  saecula  fato. 

Quacumque  illa  levem  fùgiens  secat  aethera  pennis, 

Ecce  inimicus  atrox  magno  stridore  per  auras 

Insequitur  Nisus;  qua  se  fert  Nisus  ad  auras,  540 

Illa  levem  fugiens  raptim  secat  aethera  pennis. 

534.  quam  dupUci  VeD.  antiqna ,  et  in  fine  vin  :  vidose.  Est  tane  scabra  hu- 
jos  ▼ertus  oratio ,  etsi  sententia  expedita  :  nam ,  ut  ad  Ge.  1 ,  33  TÎdimus ,  in 
sphcra  Teterum  librae  locum  unat  Scorpiut  occupabat.  Hygin.  Astron.  U ,  26 
Scorpius  propter  magtdiudtnem  membrorum  m  duo  signa  dividitur ,  quorum  unius 
effigiem  nostri  Libram  dixtrunt.  Est  igitur  Scorpius,  quem  unum  vidi  dupUci 
sidère  stellarum  :  habentem ,  occupantem  situm  binoram  signorum  :  sidus  stelUf' 
rum  pro  sidère  simpliciter.  Suspicabar  ste/iatum  duplici  sidère ,  h.  ornatom  stellit 
duorum  siderum.  Sicque  TÎdi  mox  ezpressum  in  éd.  Junt.  —  535.  Legebatnr  in 
Heinsianis/ii^if ,  prave  :  vid.  Not.  ad  h.  ▼.  Legendam  est,  quod  jam  Aldina babet, 
fugat:  nam  Orione  occidente  oritiir  Scorpius.  Edd.  velt.  clarum  (Norimb.  cla^ 
rium)Jugiant  Orionem.  Junt.  clarum  f agit  Orionem ;  eadem  vi tiose  a/terûu ;  onde 
Ariemius  inscite  Loensis  coimniniscebatur.  Sed  emendate  jam  editum  ab  Asulano 
in  Aldina  nostra  altemis  cUurum  fugat  Oriona.  fugat  Orionem  m».  Basil.  —  536. 
Maie  edd.  vett.  Haliœtus  in  iras.  Est  «ÎÂf«utroc.  Forte  etiam  Haliœtos  maluit 
poeta  scribere,  ut  docti  poetae  soient.  Mox  memori futo,  fere  ut  iEn.  I  memorem 
Junonis  iram  dixit,  pasaire.  servons  ins.  Basil.  —  53B.  fugiens  in  alhera  ms.  Basil. 
Forte  init  œUiera  ait  Heins. ,  vel  fugiens  nat  in  txthere.  Perperam  et  sine  caossa 
in  vitio  pessimi  libri  haerens.  —  539.  Versus  seqq.  extant  Ge.  I ,  ^olS  sqq.  —  54i  - 
rapidis  secat  atkera  pennis  malebat  Drakenb.  ad  Silium  II,  5i3.  Ita  quoque  in 
nonnuUis  libris  scriptum  in  Ge.  I,  4^9  »  ^^^  tamen  poetae  semper  ad  eaodem 
formulam  retrabendi  sunt. 


comparatio.  Mutuo  se  persequan- 
tur  fagiuntqae  ciris  et  haliseetus 
aves  ;  quemadmodum  duo  sidéra 
Scorpius  et  Orion  ortu  et  occasu 
se  fugere  sequique  videntur.  Quo- 
ties  eniro  Orion  occidit,  altéra  ex 
parte  Scorpius  exoritnr,  ut  ex 
sphsrae  tractatione  discere  quisque 
potest  :  idque  etiam  Aratus  docet 
vss.  3o4'  3o6.  809.  Versa  res  a 
priscis  bominibus  in  fabidam ,  ut 
Orioni  Scorpium  immissiim  narra- 
rent  :  cf.  Hygin.  Astron.  Il ,  a6  ^  /to- 
queconstitutunifUty  quum  Scorpius 
oriatur,  Orion  oceidat;  et  lib.  III, 
33 ,  hune  (Orionem)  speclantem  da 


occasum  et  occidentem  exorta  Scor^ 
pionis  posteriori  parte.  Paullo  di- 
▼ersa  ratione  ductum  vidimus  poe- 
ticum  pbantasma  ab  situ  et  ea 
specie  ,  quam  in  sphœra  cœlesti 
duo  sidéra  oculis  objiciunt  :  qno 
modo  Pieias  tristior  aquosi  Piscis 
sidus  fugere  dicta  Georgicorum  li- 
bro  IV,  a33,  quod  mihi  illo  loco 
molestiam  facere  non  debebat:  est 
enim  res  satis  frequens.  Iterum 
alio  modo  de  Ursa  Aratus  effinxit 
illud  :  *H  V  ctvrev  arfi^êtat  xsù  y 
*ilfimia.  /exttfti  :  nam  eadem  tantnm 
linea  ex  adverso  moyentur ,  et  Ur- 
sa ,  et  Orion. 


EXCURSUS 


De  Carme  j  Britomartij  Aphœa  et  Dictynna. 


230.  Ogygii  Phœnicis  filia  Carme.  295.  o  Britomarti,  meœ  $pes  unm. 
salutis  sqq.  Non  obscnrom  nomen  îd  priscis  Cretensium ,  et  hinc  iEgi- 
netamm  et  Megarensium ,  f abolis  Domen  Carmes,  y.  Pausan.  II ,  3o. 
Diodor.  V,  76,  ibiqne  Wessel.  9  Antonin.  lâb.  Metam.  c.  4o>  Phœnicù 
filia  h.  1.  editar,  uti  qaoqne  ab  Antonino  Lib.  Metam.  c.  4o  Gassiepûe^ 
Arabii  f. ,  et  Phœnieis,  Agenoris  f. ,  nisi  quod  ibi  in  Phœnicia  nata  pro- 
ditur  ;  nunc,  quom  Ogygius  Pbœnix  appelletur  ;  ad  Bœotiam  vel  Atticam 
illnd  nomen  Phœnicem  retrahit ,  <pii  cum  Gadmo  venire  potnit.  At  Eu- 
buli ,  ex  Carmanore  prognati ,  filiam  Gretenses  tradebant  ap.  Paosan. 
1.  c.  Diodor.  V,  76.  Carme  a  Joye  oppressa  Britomartin  partu  edidit, 
qnse  et  ipsa  a  Minoe  tentata  narratur  se  in  mare  pnecipitasse.  Qua  de 
re  locus  classicus  Gailimachi  in  Dian.  189  sqq. ,  ubi  y.  Intpp.  et  Meurs, 
in  Greta  IV,  3.  Hanc  fabulam  in  seqq.  poeta  ys.  a86  ad  809  exponit, 
ut  Britomartin,  yenatricem  et  in  Dianae  contnbemio  habitam,  dum 
Minoem  fugit ,  narret  in  mare  prsecipitem  datam ,  secnndum  alios 
Aphœam  y  secundum  alios  Dietynnam ,  esse  appellatam.  Numina  enim 
Aphœœ  virginis  haud  dubie  y  s.  3o3  legendum.  Sub  hoc  nomine  apnd 
JEginetas  Nympha  habuit  templum,  et  ad  eam  Pindarus  (f^fuc)  hym- 
num  scripserat  in  iEginetamm  gratiam  :  Pausan.  II ,  3o.  cf.  Antonin. 
1.  c.  Hesich.  in  'A^«u«  et  ibi  W.  DD. ,  item  ad  yocem  Bfni/Mtfr^t  9  de 
cujus  nominis  etymo  y.  Etymol.  M.  Videtur  yetus  Hecates  adeoque 
Dianœ  nomen  fuisse  Bfnm.  Dictynn»  nomen ,  yulgo ,  etsi  inyito  Stra- 
bone  X,  p.  733.  G.,  ad  retia  (//«rt/A)  trahi  solitum,  quibus  excepta 
Nympha  senrata  est  (  y.  Diodor.  1.  c.  ) ,  Gretensibus  fuit  domesticum , 
ut  Pausan.  1.  c.  docet  (1);  acceptum  tamen  aSamiis,  Herodoto  auc- 
tore  lib.  III ,  Sg.  Fuit  certe  Dictyunae  fanum  in  terra  Gydoniate  Gretœ , 
ubi  et  Dictynnaeus  mons  et  promontorium.  Idem  nomen  alii ,  ut  Eurip. 
Hippol.  146.  1  i3o,  ubi  conf.  Schol. ,  Aristoph.  Ran.  i4oa ,  ubi  Schol. , 
de  Diana  interprétât!  sunt,  sed  reprehensi  a  DiodoroV,  76,  ubi  tol- 
lenda  est  ante  à^*  mc  et  post  *Afnrtf*iy  parenthesis  :  nam  ad  'Afrtjuin  spec- 
tant  ea ,  que  sequuntur.  Sequitur  tamen  istos  auctor  noster  yss.  a 45. 
3o4*  3o5.  et  *Afri/Jui^  ùtmrnis  fanum  fuit  in  Laconica  :  Pausan.  III,  34, 
p.  373. 'ApTij/ujc  AiJBTtnrv«i«  Anticyrs  culta  Pausan.  X,  36,  p.  890.  891. 
In  numo  Gydoniatarum  et  in  altero  Lacedaemonio  eam  deprehendit  V.  G. 
Neumann.  Num.  ined.  p.  a4o.  Factiun  autem  hoc  et  alias ,  ut  modo 


(1)  Vidi  nuper  luec  docte  iterum  pertractau  eue  in  Mémoires  de  VInsiUut 
national,  To.  I ,  p.  170  seq.  ad  Marmor  Ifassiliae  repertum ,  in  que  Bm  Autn-u* 
ÀN/40C  M«rrlegitar,  pro,  Btf  ùittrùm  Aiî/uof  MavvtxnnSf. 


i54  EXCURSUS  AD  CIRIN. 

deomm  nomina  transirent  ad  heroes,  inprimis  deomm  liberos  :  ita 
Aristsus  Zêùt  et  'Ajrox\»r  *Ayfiùt  et  Uifuof  ap.  Pindar.  Pjth.  IX ,  i  lo  sq. , 
qnem  respicit  Diod.  IV,  8i  ;  modo  heroum  nomina  adjicerentur  diis  : 
sic  Pythaeus  ApoUo  a  Pythaeo  filio  apud  Hermionenses.  Pausan.  II.  35. 
Laudari  vidi  Dictjnnam,  tanqaam  Gatoni»  alicajus  carmen.  Sed  ea 
Diana  fuit,  Valerii  Gatonis  arnica,  y.  Sueton.  Gramm.  XI,  ubi  Ginnae 
versus  :  Sœcula  pertnaneai  nostri  Diana  Gatonts.  Geterum  Garme,  bello 
capta  et  longe  avecta,  ut  ex  v.  ago  intelligitur ,  in  Nisi  potestatem  ye- 
nerat  et  ab  hoc  Scyllaç  &m  natriz  data  fnerat. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


CATALECTA. 


'**%f*f\^%^^vuvjWMfMMMf%/*mn^0%^%fv*^yfv%f%^n/%f%fwt^*0mj»^t^émmm.  ^»^-  ->->-trtr>.-i;vt.Tjvuxfvi, 


PROOEMIUM 


IN  CATALECTA. 


JV1aron£M  Catakcta^h,  e.  in  numerum  relata,  conscripta, 
collecta  carmina,  jt«r«Ac»r«  t^m,  vel  Catalecton  ^  scû.  libel- 
lum,  scripsisse,  pervulgata  rc9  est,  eaque  crédita  non 
modo  librariorum  fide,  qui  Virgilii  nomini  plura  adscrip- 
sere  temere,  quoniam  ad  calcem  codicum  Virgilii  poema- 
tia,  modo  haec,  modo  illa,  prout  spatium,  quod  vacabat, 
caperet,  appicta  videbant;  verum  et  Grammaticorum  auc- 
toritate,  Pseudodonati  in  Vita  Virgilii  §,  28,  et  Pseudo- 
servii  ad  ^n.  I  pr.  Nam,  neutrum  locum  ab  antiquo  aliquo 
Grammatico  profectum  esse,  multa  mainifeste  produnt; 
et,  quam  levis  hominum  fides  sit,  etiam  hoc  arguit,  quod 
alia  poematia  Virgilio  tribuunt,  quae  ejus  non  esse  liquido 
constat.  Nam  priore  loco  :  Poeticam  puer  auspicalus ,  in 
Balistam  —  Deinde  Catalecton  et  Moretum^  et  Priapeiaj 
etEpigrammata^  et  Diras ^  et  CuUcem,  guum  esset  annorum 
çuindecim.  Altero  autem  :  Scripsit  aiUem  septem  siife  octo 
Ubros  hos  :  Cirinanij  jEtnam,  CuUcem^  Priapeia^  Cata- 
lecton^ Epigrammata^  Copam^  Diras,  Est  tamen  antiquior, 
eaque  gravior,  auctoritas  Ausonii  in  Technopaegnio  :  Die 
quid  significent  catalecta  Maronis?  Ergo  jam  saeculo  IV 
taies  Catalecton  libelliextitere;  (y.  sup.  Proœm.  in  Culi- 
cem)  et  Epigramma  Fïrgib'i  {quod  inf.  Epigr.  II  est)  me- 
moratumjam  estQuinctiliano,Instit.  Or.  VIII,  3,  27,  28. 
Etsi  ergo  nomen  serius  accessit,  antiqua  tamen  fama  non- 


i5«         PROQEMIUM  IN  CiïTALECTA. 

nulla  saltem  carmina  brevia  habita  fuisse  Virgiliana  cre- 
dere  licet.  An  yero  ex  bis,  qu«  bic  Virgilio  tribui  soient, 
Carmen  ullum  sit  yere  ab  Virgilio  «profectiun,  valde  da- 
bito  :  pignore  tantmn  non  contendere  paratus,  saltem 
iambos  a  liberali  ingenio  et  indole  honesta,  quae  in  Marone 
fuit,  proficisci  haud  potuisse  :  v.  inf.^d  Carmen  VIII.  Odio 
omnium  ingenuorum  et  bonorum  dignus  est  poeta,  qui  ad 
femam  aliorum  virulentis  dictis  laniandam  sese  componit. 
Non  Musarum  aut  Pbœbi,  sed  Erinnyumy  afiBatu  talia 
carmina  scribuntur. 

In  libris  scriptis  et  prelo  expressis  antiquioribus,  subji- 
ciuntur  ea  plerumque  Priapeis  (i),  ideoque  in  aliis,  in 
quibus  post  Cirin  aut  alio  loco  collocantur,  adbsesere  in 
fronte  nonnulla  ex  Priapeis.  Porro  omnia  baec  poematia  in 
iisdem  vetustioribus  continua  scriptura,  tanquam  unicum 
Carmen  exarantur,  et  quidem  fœdis  vitiis  contaminatissima. 

Quum  Carmina  b^c  suis  jam  locis  Anthologiae  Latinae 
Burmanni  Secundi  inserta  essent,  noiui  actum  agere  et 
variam  lectionem,  seu  potius  corruptelas  adscribere.  Ita- 
que  ea  tantum  commemoravi,  quae  a  viro  doctissimo  ple- 
rumque postbabita  videbam,  ut  sententiaip  versuum  accu* 
ratiore  interpretatione  constituerem  :  etsi  boc  majorem 
plerumque  difBcultatem  babet,  quam  ex  librariorum  stu- 
poribus  ariolando  aliquid  exsculpere,  quod  non  prorsus 
absurdum  sit.  Atque  baec  una  res  tolerabilem  mibi  operam 
reddere  potuit,  quam  in  bac  operis  parte  posui;  nam  in 
bis  probris  Tirulentis,  criminibus,  maledictis,  quidnam 
sit)  quod  bonam  mentem  ingenui  bominis  delectare  possit, 
equidem  baud  video;  yideant  illi,  quibus  natura  boc  dédit, 
ut  ex  aliorum  probris  ipsi  crescere  sibi  videantur. 

(i)  De  tdà,  T.  Harl«fl.  NotU.  script.  Lat.  To.  Il  p.  276.  sq.  cf.  sap. 
Proœm.  in  Culioem. 


p.  VIRGItlI  MARONIS 


CATALECTA. 


«%^^v^%»%^v^%'^%^r>'>/<^>i'V/v^^'WW^v%<»/^%^^%/%'wm»m»^»»^w^»%<^»w%/%<%^>^^/»a^^^»%^»vv^v*'w% 


I. 


AD  TXJCCAM. 


Uelia,  Tncca,  tibi  yenit;  séd  saepe  rîdere 
Non  licet  :  occulitur  limine  clausa  viri. 

Délia  saepe  dibi,  non  venit  adhuc  mihi  :  namque 
Si  occulitur,  longe  est,  tangere  quod  nequeas. 

Yenerit  aut  tibi;  sed  jâm  jam  mibi  nuntius  iste 
Quid  prodest?  illi  dicito,  quae  rediit. 


5. 


I.  Délia,  Tucea,  ti6î  ventt. Extat 
Anthol.  Lat.  lib.  III ,  a5o ,  editum 
jam  ante  in  vet  Poet.  Gatalect.  p. 
1 53  (ad  cale.  Petron.  éd.  Pâtisson.) 
et  a  Scaligero.  Nec  aliafide8,v«l 
anctoritas  est ,  qua  Virgilio  tiibiii- 
tor.  Jhlim  ex  Scaligeri  emendatio- 
Ae  receptnm  esc,  quum  legatnr  de 
ffua,  T,  Idem  Scaliger  Epi^rramma 
hoc  salsissimum  et  argatissimum 
appellat ,  et  interpi^etationem  snb. 
jicit,  in  qua  tamen  argutias  illas 
Tix  ezpisceris  ;  nt  nec  omnino  in- 
ter  meliorum  censum  carmen  re- 
feram.  Fngit  nos  caussa  et  occa- 
sio  ;  quam  eqnidem  sospicor  fuisse 
hanc  :  Est  serons  aliquis,  yel  liber- 
tus,  aut  alius  puelleperductor,  qui 
eam  venire  nuntiat.  lUa  tamen 
surgit  quidem,  et  ezire  domo  ten- 
tât, sed  clausae  a  marito  fores  exire 
-vêlant.  Apud  Tibullum  1 ,  9  9  4^  y 


Sœpe  insperanti  venii  tibi  niËinere 
noitro  (paella  tua)  Ei  latuitelau* 
$as  post  ndoperta  fores  ;  ubi  tamen 
iatet  puella  pone  fores  per  luaum. 
Nil  igitur  juvat  amatorem ,  quod 
sibi  dictum  accipit ,  illam  yenire. 
Suspicatur  tamen  illnm  ipsum  ho- 
ninem,  forte  ex  oonlibertis  puells 
ioterea  ilHus  amore  potitum  :  yade 
eigo ,  subjicit ,  et  nuntia  marito  , 
eam  rediisse.  Ita  excidisse  yidetur 
acumen  in  extremo  yersu  :  eut  re» 
diit.  «  Délia  y  TWea ,  tibi  venit.  ■ 
(sunt  perductorîs  yeri>a  :  cui  res- 
pondet  Tucca  )  :  sed  smpe  videre 
Non  licet;  (forte  fuit  :  Délia  noete 
tibiveniet,  sed,  Tucca ^  videre  Non 
lieet)  occulitur  limine  clausa  viri. 
Délia  sœpe  tibi,  (yenit;  nontias 
Sffpe  eam  yenisse  ;  a  te  nuntiatur 
Irenisse  )  non  venit  adhuc  mihi  ; 
(  nondum  eam  teneo  amplexu  ) 


i6o 


P.  VIRGILII  MARONIS 


IL 

IN  C.  ANNIUM  CIMBBUM  RHETOREM. 

Gorinthiorum  amator  iste  verborum, 
Iste  iste  rfaetor!  Namque  quatenus  totus 
Thucydides  tyrannus  Atticae  febris. 


natmiue  Si  occulitur  :  longe  est  y 
tanière  quod  nequeas.  FeneritUia 
tibi.  (  Fac  nuntiari  a  te ,  eam  ve- 
nisse.  )  Sedjatn  n^ihi  nuntius  iste 
Quid  prodest?  itli  dicilo ,  cui  rv- 
diit  :  h.  ei ,  cui  ejas  reditus  jucun- 
ditatem  attulit  ;  ei,  qui  eam  tennit. 
—  Id  sœpe  corruptela  latet ,  forte 
nominis ,  aut  compellatio ,  forte  re- 
petitio  Tocis  Tucca:  sed,  Tucca, 
videre  non  licet.  Mox  Venerit  at 
emendabat  Burmannus  Sec. ,  prae- 
stat  :  venerit  illa  tibi  :  quod  paullo 
ante  posui.  In  Bue  t7/t ,  cui  rediity 
adquem  rediity  dicito  eam  venisse 
ei ,  in  cujus  amplezus  illa  venit.  In 
Gephalœ  Anthologia  Mise.  Lips. 
Vol.  IX,  pag.  476,  epigramma  est 
similis   coloris  :  AùfHf  «d'^M^»  m* 

ivirtfin  9%  (ut  pro)  loirtfini  emenda- 
tum  est  a  Toupio  Gur.  noviss.  in 
Suid.  p.  13).  Legitur  illud  nunc 
in  Analectis  To.  III,  p.  m.  Ja* 
cobs  To.  III,  p.  Br.  Similis  color 
passim  est  in  aliis  poematibus ,  ut 
Anal.  III,  p.  i58,  Incert.  XXXV. 
cf.  To.  II.  Stratonis  XUII ,  p.  369. 
Nil  tamen  inde  profeci  ad  carmen 
nostrum  melius  expediendum. 

IL 

Célèbre  inter  ernditos  vires  epi* 
granuna ,  a  Quinctiliano  servatum 
Inst.  Or.  VIII,  3 ,  38,  qui  expresse 
Virgilii  esse  ait  ;  et  inter  Maronis 
catalecta  illud  refert  Ausonius  in 


Monosyllab.  (Idyll.  XII  Techno- 
pegnion  :  Grammaticomastix  yers. 
5....  7).  Lepor,  qui  ei  inest,  magna 
ex  parte  ad  nostros  sensus  periit  ; 
nec  sine  longa  disputatione  acca- 
rata  crisis  aut  interpretatio  insti- 
tui  potest.  Fecit  otium  nobis  bac  in 
re  Burmannus  Secundus  y  qui  hoc 
carmen  Anthol.  Lat.  Tom.  I ,  lib. 
II,  343  y  exhibuit  commentariis  ei 
suis  et  aliomm  instructum  :  super 
aliis  ad  Interprètes  Quincttliani  et 
Ausonii,tum  ad  Sam.  Petit.Miscell. 
ni,  9,  remittit.  Ut  paucis  defun- 
gamur  :  Scriptum  est  epigramma  in 
G.  Annium  Gimbrum  Rhetorem  , 
qui  fratrem  veneno  sustulerat  : 
idem  malus  Rbetor,  qui  aut,  qnod 
in  Gallia  natus  et  in  Britannia  for- 
te artem  professus  erat ,  yerba  bar- 
baro  more  et  solœco  pronuntiabat, 
aut  insolentia  et  barbara  verba  tan- 
quam  glossaa  affectabat  :  (Quincti- 
lianus  tamen  de  vetustorum  ver- 
borum affectatione  agit  eo  loco  , 
quo  versus  faos  commémorât  :  ut 
omnis  adhuc  huj  us  carminis  inter- 
pretatio parum  tuta  mihi  esse  vi- 
deatur).  Dicit  igitur  poeta,  bis  ip- 
sis  vel  barbare  pronuntiatis ,  vel 
exoticis  et  barbaris  verbis  eum , 
tanquam  veneno ,  fratrem  necasse. 
De  lectione,  admodum  in  raultis 
incerta,  videndi  sunt  iidem  viri 
docti  :  addam  Jo.  Sehradert  conj. 
Evandriorum  pro  Corinthiorun». 
Ut  tamen  aliquid  apponam,  quod 


CATALECTA. 

Tau  GaUicum  spinae  ipsemet  maie  illisit, 
Ista  omnia,  ista  verba  miscuit  fratri. 

III. 

IN    NOCTUINUM. 

Socer,  béate  nec  tibi,  née  alteri, 
Generque  Noctuine,  puddnm  caput, 
Tuone  nunc  puella  talis,  beu  tuo 


i6i 


lectorem  in  sententia  asseqnenda 
juvare  possit,  hœc  addam.  Cotin- 
thia  verba  (  nam  hvc  tenenda  cum 
Burmanno  statuo ,  donec  verum 
repertam  fuerit  ;  natae  sunt  forte 
corruptela*  ex  vitiosa  scriptura 
Chorynthiorum)yanntuko\]iay  frac- 
)  ta,  calamUtrata  ;  a  luxu  Corinthio- 
rum  ;  at  h.  1.  cum  respectu  vene- 
Donim  Mede».  Aiioqui  vix  multum 
ioesset  salis.  Thucydides  tyrannut 
Attieœ  febris  esset ,  qui  dominatur 
in  frigore  illo  Atticismi  affectati. 
Sed  melior  lectio  :  Thucydides  Bri- 
tannus.  Versus  quartus  qui ,  ut 
legitur ,  palo  transSxum  ,  quod 
supplicii  genns  ,  déclarât ,  débet 
nomina  exhibere,  vel  barbara,  ^el 
affectate  aut  barbare  enuntiata. 
Amplectenda  itaque  haétenus  aut 
Scaligrri  lectio  :  Taur  Gallieum^ 
min  ipsum  et  al ,  et  illisit  :  in  eo- 
dem  mortario  vcnena  illa  satis  no- 
ta :  taurinum  8aii|piineni ,  minium 
et  allium ,  trivit ,  ut  fratri  misce- 
ret;  ridicule  igitur  decurtabat  tlle, 
quoties  declamabat,  verba,  taur^ 
pro  tauro ,  min  pro  minio ,  al  pro 
allio  ;  aut  Petiti  emendatio ,  qui 
Grteca  substituit  :  Tau  GaUicum 
(h.  Gallorum  ille  pessimus),  fùv, 
i4ôf  et  aX*  ei  intrivit  :  ut  bxc  e  glos- 
ais obscuris  petita  sint  vocabula , 
qu»  ille  pro  stellulis  suis  declama- 


r>. 


tionibus  graece  habitis  inserere  so- 
lebat.  Est  autem  i^^t  ex  Thuriorum 
glossa,  jKimf,  hedera,  «xpro  ^, 
Cypriis  pro  vino  dicta  :  /m  pro  «lî- 
TOT  (hoc  omnium  minime  proba- 
biliter) ,  ut  adeo  vino  bedera  nigra 
misto  inebriatum  sustulerit  fra-. 
trem  Gimber.  Sed ,  ut  pauUo  ante 
diximus ,  antiquata  verba  latere 
arbitramur,  ejusmodi  forte,  quse 
propius  ad  sonum  medicaminum 
accedebant. 

III. 

Vid.  Antbol.  Lat.  T.  I,  lib.  U, 

ep.  a44-  Quo  j*"*c  1)1  cl  seqnentes 
lambi  Virgilio  tribu  antnr,  non  di- 
cam  ;  nisi  forte  pro  Srmamento 
hoc  est ,  quod  Marins  Victorigus 
Virgilium  in  quodam  epigrammate 
iambico  ter  Thalassio  repetisse  nar- 
rât :  id  autem  factum  extr.  carm. 
versn.  Tribuuntur  ei  in  antiquit 
Catalectorum  cditionibus.  Gatullo 
tamen  Fruterios,  Galvo ,  idque  ma- 
gis  sagaciter,  Vossius  tribuit.  vid. 
Burmann.  1.  c.  Geterum  fugit  nos 
etiam  hujus  epigrammatis  caussa 
et  occasio ,  adeoque  etiam  ejus  le- 
pos  et  acumen.  Nisi  forte  hoc  fuit  : 
Noctuinus  ducit  Aiilii  iiliam,  ho- 
minis  vinolenti ,  qui  bona  tua  om- 
nia  consumserat ,  quemque  gêner 
secum  habiturus  erat  :  cum  ezicio 

II 


,6a  P.  VIRGILII  MARONIS 

Stupore,  pressa  ras  abibit?  Hei  mihi! 
Ut  ille  versus  usquequaque  pertinet  : 
Gêner  socerque,  perdidistis  omnia. 

IV. 

IN   EUNDEM. 

Superbe  Noctuine,  putidum  caput, 
Datur  tibi  puella,  quam  petis,  datuf; 
Datur,  superbe  Noctuioe,  quam  petis. 
Sed,  o  superbe  Noctuine,  non  vides 
Duas  habere  filias  Atilium, 
Duas,  et  banc,  et  alteram,  tibi  dari. 
Adeste  nunc,  adeste,  ducit,  ut  decet, 
Superbus,  ecce,  Noctuinus  bemeam. 
Tbalassio!  Thalassio!  Tbalassiol 

V. 

IN   LUGIUM. 

Jacere  me,  quod  alta  non  possim,  putas. 


adeo  et  suo  et  nove  nuptae.  Gerte 
in  Noctuinum  et  ipsum ,  putidum 
caput ,  odiosum  hominem,  videtur 
aliquid  inclementiitâ  dicere  velle. 

4.  pressa  ;  oppressa,  coacta,  nu 
abibit ,  in  rus  abducetur ,  forte 
(|uod  mariciu  soceri  vinolentia  aère 
aliène  obrutas  in  urbe  darare  ne- 
quit. 

5.  ille  versus  ;  ex  noto  epiçr.  Ca* 
tuUi  XXVII  ih  Gœsnrem  ,  sed  alio 
sensu  :  nunc  nier  que  bona  sua 
abligurivisse  dicuntur. 

IV. 

Gonjungit  hoc  cum  antécédente 
Fruterius  ;  vix  bene.  GoUocandum 
quoque  existimo  ante  snperins  car- 
men. 


5.  Lusus  videtur  in  hoc  latere  : 
quod  hemea ,  yel  himea ,  quas  va- 
sis  potorii  genus  est ,  pro  ipso  pâ- 
tre vinolento  ponitur,  et  çenero 
pro  altéra  conjuge  et  fiUa  Atilii 
assi^natur.  Nam ,  ne  ipsam  conju- 
gem  bibacem  fuisse  credamus ,  ve* 
tat  superins  epigramma.  Hemiam 
autem  légère  ac  herniosum  soce* 
rum  intelligere  si  velis,  acumen 
frustra  qaeras. 


V. 


GatuUo  potius  quain  Virgilio 
diguuni  carmen,  Archilochi  métro 
et  felle  exaratum ,  et  genuinum 
licentis  iambicae  exemplnm ,  în 
Lucinm  quemdam  cinsedum ,  qui 


CATALECTA. 

tlt  anCe,  vectari  fréta; 
Nec  ferre  darmn  frigus,  aut  aestum  pati, 

Neque  arma  victoris  sequi. 
Valent,  Talent  mihi  ira  et  antiquus  furor^ 

Et  lingua,  qua  adsim  tibi; 
Et  prostitutae  turpe  contubemium 

Sororis.  O  quid  me  incitas? 
Quid,  impudice,  et  improbànde  Caesari? 

Sed  furta  dicantur  tua, 
Et  heluato  sera  patrimonio 

In  fratre  parsimpnîa; 
Vel  acta  puero  cum  yiris  conTivia, 

Udaeque  per  somnum  nates; 
Et  inscio  repente  clamatum  super, 

Thalassio,  Thalassio. 
Quid  palluisti,  femina?  an  joci  dolent? 

An  fecta  cognoscis  tua? 
Non  me  vocabis  pulchra  per  Cotyttia 

Ad  feriatos  fascinos  : 


i63 


■5 


10 


i5 


30 


eum  opprobiio  lacessiverat ,  qaod 
attenuato  per  Venerem  et  iibidi* 
nem  corpore  fractisque  Tiribiu  mi- 
iitare  ampliiis  non  po«set  (hoc  enim 
e&tyjacere)  poeta.  Hoc  amolitur  a 
9e  poeta,  recriminando  pueriûae 
impudicitiam,  moxqae  abli^urito 
patrimonio  egestatem  ac  sordes. 
Extat  in  Anthol.  Lat.  lib.  Il,  epigr. 
a4^  9  ad  quam  lectores  remittimos, 
qui  lautiores  dapes  desiderant  : 
nos  in  coena  admodum  nauseosa  y 
apponemu«  tantom,  quod  satis  ait, 
ne  famé  genuini  crepetUs  nam  in- 
génue menti  talia  se  probare  ne- 
qiMUnt. 

a.  vectari  fréta  ;  ut  ire,  currere 
mare ,  pro  per  mare. 

6.  qua  adsim  tibi,  Versui  fol- 
cram  deest.   Optime  Oudendor- 


pios  :  qua  jam  adsim  tibi,  Adesse  , 
cum  notione  infesti  et  hostiiis  ani« 
mi;  ut  alias  addi,  apponi,  Gonf.  ad 
Cirin  533. 

7.  Novam  versas  orditur  senten- 
tiam  :  experitur  scilicet  nuAc  poe- 
ta |  quid  furor  et  lingua  maledica 
▼aleat.  Itaqne  Ei  cum  Scriverio, 
▼el  Heiy  legendum. 

10.  Si  legendum  cum  eodem. 
Quid?  si  furta  dieeniur  tua? 

i5.  Imparus  komo  muliebria 
passas  tanquam  pro  nupta  habi- 
tas >  coi  sollenne  illud  acclamare- 
tur.  Hinc  idem  moz  appellatus  fé* 
mina, 

19.  Noies  me  pergere  et  expro- 
brare  fœda  adolescentie  flagitia. 
Hoc  extulit:  non  me  vocabis,...  née 
videbo  te  movere,.,.et  vocare  :  ne* 

II. 


,64  P-  VIRGILII  MARONIS 

Nec  dein  movere  lumbos  in  crocotulam 

Prensis  videbo  altarîbus; 
FlaTum  prope  Thybrim  et  olentis  nauticum 

Vocare  :  ubi  adpulsae  rates 
Stant  in  vadis  cœno  retentae  sordido, 

Macraque  luctantes  aqua. 
Neque  in  culinam,  et  nncta  compitalia, 

Dapesque  duces  sordidas  : 
Quibus  repletus  ut  salivosis  aquis, 

Obesam  ad  uxorem  redis , 
Et  aestuantes  docte  solvis  pantices, 


a5 


3o 


ifue  (27)  duces  me  in  culinam.  in 
quibus  propudium  illu^  olim  ver- 
satum  erat.  In  sacris  Gotyttiis 
(erant  ea  ex  initiis  a  Thracibus  ac- 
ceptU. ▼.  Strabo  X,  p.  721  B.,qui 
classicns  locus)  Veueri  ab  impudi- 
cis  hominibus  habitis  pompa  fasci- 
nos  gestatos  esse  9  prebabile  fit  : 
ergo  feriatus  pro,  ftstus^  dictum 
▼idetur. 

21.  aa.  Scaliger  prœclare  emen> 
davit  :  aiaribus ,  ut  frrtfyyut  sint 
aie  ^estis  crocotae ,  quas  ille  mu- 
liebriter  vestitus  et  mnliebriter  sal- 
tans ,  adducit,  ne  saltantem  impe- 
diant.  in  crocotula  porro  lenior  est 
medicina,  quam  ea,  quam  Scaliger 
adbibet  toto  yersu  transposito  : 
Movere  lumbos  nec  dein ,  crocotulœ 
Prensis  videbo  aiaribus? 

a4*  Legendum  cnm  Oudendor- 
pio ,  fiurmanno  qnoque  suadente, 
Mavum  prope  et  Thybrim  te  olen- 
tes  nauticum  vocare  ?  ut  olentes 
nauticum  sint  naute ,  quos  impn- 
rissimus  homo  prsestolatnr ,  ubi 
appulerint ,  ut  eorum  libidini  ser^ 
▼iat,  (probe  est  vitium  edit.  Scalig. 
pro ,  prope). 

27.  Exprobrat  famem  et  egesta- 
ti>in,  qna  coactu«  adit  culinas ,  h. 


loca  iu  suburbiis ,  in  quibus  ino- 
pnm  funera  et  epule  funèbres  ha- 
bebantur  :  tom  compita ,  in  quibus 
Laribus  compitalibus  et  'qnidem 
ipso  compitalium  die  necesse  est 
apponi  solitas  fuisse  epulas ,  quas 
pauperes  mox  auferre  aolebant. 
Rem  tamen  aliunde  declaratam 
nondura  vidi.  Factum  itaque  idem 
quod  in  cœna  Hecates.  v.  a8  duces 
dédit  Burmann.  pro  ducis.  nec  du- 
ces me  in  culinas?  h.  e.  non  ego 
videbo  te  adeuntem. 

39.  Salivosum  Scaliger  ait  esse 
quicquid  gustum  reficit  :  recte  , 
sed  quid  porro  salivatis  aquis  faci- 
mus  ?  Nisi  corruptela  in  aquis  la- 
tet ,  ut  forte  :  ut  salivosis  apris ,  sa- 
li vam  moventibus,  scriptum  fuerit  : 
accipias  aquam  salivosam  de  ipsa 
saliva.  Repletus  iis  epulis  ut  (  qoo- 
modo  !  )  redis  saliva  etiamnum  ex 
recordatione  affluente  !  Verum  to* 
tum  locum  parum  expedio ,  née 
expedire  refert. 

3 1 .  pantices  de  fartis  seu  farei* 
minibus  accipiunt  Scaliger  et  bine 
alii  ;  nec  maie,  quum  œstuantes  ^j 
pellentur  :  ut  farcimina  distenta 
rumpi  videantur.  Proprie  pantices 
sunt  intestina ,  quibus  ad  edulia 


CATALECTA. 

Os  usque  lambis  saviis. 
Nunc  laede,  nunc  lacesse,  si  quidquam  vales! 

Et  nomen  adscribo  tuum. 
Cinaede  Laci,  an  te  reliquerunt  opes? 

Fameque  genuini  crêpant? 
Videbo  habentem  praeter  ignayos  nihil 

Fratres  et  iratum  Jovem, 
Scissumque  ventrem ,  et  hemiosi  patrui 

Pedes  inedia  turgidos. 

VI. 

AD   VENEREM. 

Si  mihi  susceptum  fiierit  decurrere  munus, 
O  Paphon,  o  sedes  quae  colis  Idalias', 

Troius  JBneas  Romana  per  oppida  digno 
Jam  tandem  ut  tecum  carminé  vectus  eat  : 

Non  ego  ture  modo,  aut  picta  tua  templa  tabeUa 
Ornabo,  et  puris  serta  feram  manibus  : 


65 


35 


io 


farta  uti  soient  Sed  quid  :  docte 
solvis?  ToQp.  ad  Suid.  in  ^i^viA^ti? 
To.  III,  p.  i34'  ppp*  vol.  n,  pag. 
i68.  ad  obscenitatem  refert  nescio 
quam  ;  nec  intelli^  quid  tune  sit, 
solvis  pantices?  an  de  obesa  uxore? 

32.  Legendumhauddubie,  cum 
Burmanno  secnndum  Golvium  ad 
Apulei.  Olu$<iue  lambis  suaviis,  h. 
labiis. 

35.  Pro  an  fuisse  suspicor  en,  et 
sine  interrogatione  lego. 

37.  Videbo  te  habere  nihil  pr«- 
ter  fratres  ignaTos  •—  et  patruum. 
—  39.  scissum  ventrem ,  podicem , 
tir'  aiffX^f  ^6  cinedo.  —  4^*  y^^^ 
fraxjti  Hesiodi  Scut.  a65.  a66.  Gonf . 
Orid.  Met.  Vni,  807.  808,  pedi- 
bus  ex  atrophia  tumentlbns. 

VI. 
Dolcissimum  poemation  :  qnod 


hic  coUocatum  non  inf ra  referemus 
ad  calcem  Carminum  in  Virgilîum. 
Est  'votum  pro  suscepto  JSneidis 
opère  Veneri  nuncupatum,  seu, 
ut  Scaliger  ex  conjectura  ponit , 
suspensum  pro  templo  Veneri  s 
Surrentinœ.  Extat  in  AnthoL  Lat. 
lib.  I,  ep.  63  cum  copiosa  viro- 
rum  doctorum  illustratione:  quam 
adeat  qui  volet. 

I.  Si  mihi  contigerit  iEneidem 
absolvere  :  non  modo  ture  et  ta- 
bula yotiva  et  sertis  pietatem  tes* 
tatamfaciam,Terumsacro  soUenni 
facto  et  statua  Cupidinis  posita.  — 
3. 4-  Splendida  rei  species  :  invecta 
Venus  cum  iEnea,  tanquam  dea 
curru,per  Italiam  tanquam  trium- 
pho ,  ob  iEneidem  absolutam. 

5.  pacta  cdiderat  Heinsius  looo 
citato ,  quoniam  picta  redit  y.  10. 


i66  P.  VIRGILII  MAHONIS 

Corniger  hos  aries  humilis,  et  maxima  taunis 

Victima  sacratos  tinguet  honore  focos  : 
Marmoreusque  tibi,  dea,  versicoloribus  alis, 

Id  morem  picta  stabit  Amor  pharetra.  i« 

Adsis,  o  Cytherea!  tuus  te  Caesar  Olympo, 

Et  Surrentini  litoris  ora,  vocat. 

VII. 

MELIGTIS  ALIIS  STUDIIS  PHILOSOFHIAM  EPICUKEAM 

AMPLEGTITUR. 

Ite  bine,  inanes  rhetorum  mànipli, 
Inflata  rore  non  Achaico  turba. 


7.  hos  humiUs  focos  jvuEfceuAvaak^ 
et  cum  Heinsio  legendum  sacrato. 
Nisi  cum  Burmanno  emendare  pla* 
cet  :  Corniger  haud  aries  humilis, 
sed  maxima  taunis  Victima  :  qus 
prœfero. 

9.  10.  Habcmus  igitur  et  hic 
marraoream  signum  coloribus  ad- 
ditis,  non  tam  in  alis  versicolori- 
btis ,  quae  poetice  forte  eo  epitheto 
omari  poterant ,  sed  in  picta  pha- 
retra. Noli  itaque  mirari  Diaoam 
marmoream  cothurnis  puniceis 
Eclog.  VII ,  3 1 .  32 ,  nec  aegre  ferre, 
me  de  Maronis  judicio  et  gustu 
sculptural  ac  picture  dubitasse  ad 
iib.  VIII  MïÈ. 

II.  la.  tuus  te  Cœsar  Olympo.... 
vocat  :  non  ,  puto ,  Julins  Caesar , 
Divus  :  ut  is  cselo  reccptus  Veneri 
supplicet  :  sanctorum  more ,  qui 
in  caelo  degunt.  Sed  Gxsar  Augus- 
tus  ipse  invocat  Venerem  in  Olym- 
po degentem.Quatenus  autem  Sur- 
rentini litoris  ora  pro  Enéide  vota 
faciat,  illustratum  a  viris  doctis 
sidère  yellem.  Villam  Virgilium 
non  longe  a  Nola  in  agro  Campa- 
no  habuisse,  alio  loco  (in  Donati 


Vita  Vii^i  s.  34)  vÂ^n^^s  ;  btus 
igitur  illud  ad  Craterem  seu  Sinum 
Campanum  per  promontorium  Sur- 
rentinum ,  ad  quod  ea  ora  proten- 
ditur,  declaravit.  Potutt  quoque 
in  litore  Suirentino  Veneris  fannm 
esse;  et  habebat  forte  in  eadem 
ora  praedium  is ,  qui  carmen  hoc 
scripsit  ;  facit  enim  ultimum  hoc 
distichum,  quum  Caesar  ipse  et  ora 
Campa niae  pro  Enéide  féliciter  ab- 
solvenda  vota  facere  dicuntur,  ut 
potius  ab  amico  aliquo  Maronis  y 
quam  ab  ipso  poeta,  profectum 
illud  judicem. 

VII. 

Saepius  editi  et  hi  scazontcs  ex- 
tant  in  Anthol.  Lat.  Tom.  I,  Iib.  II, 
ep.  a4^ ,  ubi  vid.  Burm.  Compa* 
randum  est  ex  parte  initium  Ciris. 

I .  Curtior  in  fine  versus  est  syl- 
laba ,  et  jam  suppletus  a  viris  doc- 
tis ,  —  manipli  ile  t  vel  ite  hinc. 

a.  Ros  Achaicusy  ut  Cecropius 
ros  y  de  eloquentia  ;  seu  rorem  , 
quo  cicadae  pascuntur ,  seu ,  quod 
malim ,  mel  Atticum  respici  dixe- 
ris.  Achaicus  omnino  pro  Greco  y 


CATALECTA. 

Et  YOSy  Sile,  Albutiy  Arquitique,  Varroque, 
SchoIaaCicorum  natio  madens  pingui; 
Ite  hitïc,  inanis  cymbalon  juventutis; 
Tuque/o  mearum  cura,  Sexte,  curarum, 
Vale,  Sabine;  jam  Talete  formosi. 
Nos  ad  beatos  yela  mittimus  portus, 


167 


5 


et  Gnecanica  eloqneotia.  turba  in 
fine  dudum  emendatum  pro  verba 
a  viris  doctis  et  recte  receptom  est 
a  Barmanoo  ^  turba  rhetorum  in- 
fiata  tore  y  nequiter,  ut  alias,  re- 
pleta ,  satiata ,  turgens  ,  ubi  de 
cibo  vel  potu  a^tur  ;  turba  rheto- 
nun  faiso  eloquentiam  Atticam 
jactantium. 

3.  Versus  yviit  teotatus.  TÎd. 
Burmann.  I.  c.  Vossiana  emenda- 
tio  :  Et  vos,  Clique  Tarquitique 
Varroque ,  scriptura  reTocata  ad 
nota  nominase  commendans,  mé- 
tro répugnât  in  jEU  ,  ut  bene  mo- 
nuitJo.  Schrader.  pre£.  Emendat. 
p.  XXXIV.  Si  de  priore  syllaba  in 
Stilo  constaret,  haberet  hoc  locum. 
Nec  vero  hi  quoque  versus  de  rhe- 
toribus  accipi  possunt  :  quis  enim 
Varronem  inter  rbetores  relatum 
audivit?  nec  scholastici  h.  1.  de- 
clamatores  esse  possunt  :  sedgram- 
macicos  memornre  nunc  videtur, 
homines  in  sermonis  ratione  et  an- 
tiquitateillustrandaoccupatos.  Ex 
eo  génère  Varro  fuit ,  ejusque  prae* 
ceptor  L.  ^ins  Stilo  (v.  Gell.  I, 
18.  XVI,  8),  Varro  autem  senex 
Virgilii  juTentam  attigit  :  mortuns 
enim  est  U.  C.  726,  quo  Virgilius  a. 
XLIll  agebat.  L.  Tarquitius  libro 
de  Disciplina  Etrusca  et  Ostentario 
daruit.  Videtur  idem  verba  ejus 
disciplinae  explicuisse  aut  alias 
Grammaticx  partes  attigisse. 

4-  Si  Virgilii  esset  hoc  vere  poe* 


mation ,  antiqnissima  forte  haec  es- 
set  Tocis,  SchoiasUeorum  y  aucto- 
ritas.  madens  pingui.  Dictnm  rè 
pingue,  pro  adipe,  omento,  adeo> 
que  de  stnpore  ingenii ,  madère 
autem  pro  obductum  es$e ,  adeo- 
que  y  perf nsum ,  imbutum.  Ut  sit  : 
et  vos  o  grammatici  acumen  falso 
jactantes. 

5.  Notum  est  nomen  Apioni 
grammatico  a  Tiberio  Gxsare  in- 
ditum,  quum  eum  cymhalum  mun- 
di  appellaret ,  quod  ad  juvenum 
aures  loquaciter  et  inaniter  strepe- 
ret.  Itaque  inanis  juventutis  vix 
bene  legitur  ;  sed  aut  inatie  cym-- 
balonj  aut  cum  Burmanno ,  Ite 
hinc,  inanes,  corrigendum.  Ait  igi- 
tnr  omnino ,  se  rbetores  et  gram 
maticos  valere  jnbere. 

6.  Heinsius  castigavit  féliciter  : 
Tuque ,  o  mearum  cura ,  Sexte  , 
Musarum.  Jo.  Schrader.  charta^ 
rum.  Quis  hic  Sext.  Sabinus  fuerit, 
nunc  ignoratur. 

7.  formosi.  Si  verum  esset ,  in 
puerorum  amorem  proniorem  fuis- 
se Maronem  :  lectio  non  abliorrens 
foret  Burmann.  conj.  famosi ,  fu* 
mosi. 

8.  Nos  ad  beatos  veia  mittimus 
portus.  Non  ut  Athenas  naviget: 
sed  ut  ad  philosophiam  se  conferre 
dicat ,  que  sapienti  pro  portu  est 
et  securitatem  tranquillitatemque 
affert.  Audivit  autem  Maro  Syro^ 
nem  Roms.  v.  Phoca;  carmen  v.  63 


i68  P.  VIRGILII  MARONIS 

Magni  petentes  docta  dicta  Syronis, 
Vitamque  ab  omni  vindicabimus  cura. 
Ite  hinc,  Camenae;  vos  quoque  limite  saevae,  * 
Diilces  Camenae  ;  nam  fatebimur  verum , 
Dulces  fuistis.  Et  tamen  meas  cbartas 
Bevisitote;  sed  pudenter,  et  raro. 

VIII. 


10 


DE  SABINO   PARODIA   CATULLIANA. 


Sabinas  ille,  quem  videtis,  bospites, 


inter  Car  mina  in  Virgilium.  Est  au- 
tem  vêla  mittere  h.  1.  quod  sollen- 
nias  tendere,  pandere.  Ex  va«  ««riV 
MIT,  ^ifAifny  dictum  mittere  navem, 
et  nunc  veia ,  putabiinus  ?  Sane  et 
Ovid.  ex  P.  IV,  14,  9  Jn  médias 
Syrtes ,  mediam  mea  vêla  Charyb^ 
din  Mittite  :  prœsenti  dum  carea- 
mtis  humo. 

9.  Scironis.  Immo  vcro  Syronis* 
vid.  infraTom.  ubi  Vita  Virg.  s.  79. 

1 1.  *  Corrup  lu  s  versus.  Varias  ten- 
tatas  medelas  vide  ap.  Burmann. 
1.  c. ,  quarnm  nuUa  satisfacit.  An- 
tiqua  script ura  :  Ite  hinc  Camœ- 
nœ  vos  limite  sene  vel  limite  sève  y 
vel  sœva ,  et  expletam  nam  nos 
quoque,  yéi  vos  quoque.  Latet,  sns- 
picor ,  exquisitius  Musarum  epi- 
theton ,  et  in  sève ,  divœ.  Ita  ad 
ductnm  literarum  t'oret  ;  Ite  hinc 
Camenœ  y  voce  mellita  divœ;  Dul- 
ces Camencs. 

viir. 

Exhibet  et  hoc  post  Scalig.  ât 
alios  Anthol.  Lat.  T.  I, lib.  Il,  epigr. 
\Zo  De  Sabino.  Immo  vero  in  P. 
Ventidium  Bassum ,  hominem  vel 
ex  Cicérone  notum ,  infimo  loco 
natum ,  et  ad  summum  dignitatis 


et  fortunae  fastigium  evectum  : 
nam  Picens ,  génère  humili ,  puer 
cum  matre  captiva  ante  Pompeu 
Strabonis  triumphantis  currum 
ductus  erat  ;  quum  adolevisset , 
qusstum  sibi  aegre  paravit,  ac  for- 
dide  invenit  comparandis  mulis  ae 
vehiculis,  quœ  magistratibus ,  qui 
sortiti  provincias  forent ,  prœbenda 
publiée  conduxisset;  in  isto  quœstu 
notus  esse  cœpit  C.  Cœsari  et  cum 
eo  profectus  est  in  Gallias  :  buic 
quum  commeatus  aliarumque  ne- 
cessitatum  bellicarum  curam  egis- 
set  et  pro  eo,  quem  nos  bellicœ  rti 
commissarium  (novimus  hoc  ho« 
minum  genus  provinciis  exitio- 
sum  )  appellare  soicmus ,  fuisset , 
mot  in  amicitiani  Cxsaris ,  inde  in 
amplissimum  ordinem  pervenit , 
tribunus  pleb. ,  prœtor  ,  tandem 
pontifex,  consul  quoque  a.  U.  c. 
7 1 1  creatus  est.  Idem  Syriam  re- 
gendam  accepit  et  de  Parthis  pri- 
mas omnium  triumphavit.  Narrât 
hec  et  aliaOell.  XV,  4.  adde  Plin. 
VII, sect.  44*  Bellis  civilibus  quum 
ad  Antonii  partes  transiisset,  mul- 
torum  sale  fuit  perfrictus.  Celé- 
bratum  in  eum  est  epigramma  : 
Concurrite  omnes  augures  y  aruspi- 


CATALECTA. 

Ait  fuisse  mulio  celerrimus; 
Neque  ullius  volantis  impetum  cist 
Nequisse  praeterire  :  sive  Mantuam 
Opus  foret  yolare,  sive  Brixiam. 
Neque  hoc  negat  Tryphonis  aemuli  domus 
Negare  nobilem,  insulamve  Gaeruli  : 
Ubi  iste,  post  Sabinus,  ante  Quinctio 


169 


ces  :  Portentum  inusitatum  confia^ 
tum  est  recens:  Nom  mulos  qui 
fricabaty  Consul fac lus  est. 

Virulentum  hoc  alterum  in  eum 
hominem  epigramma  an  a  Marone 
profectum  sit,  grairiorem  aucto- 
rem ,  qnam  eum  ,  qui  Catalecta 
coUe^^it ,  non  habemns.  Mihi  qui- 
dem  res  est  prorsus  improbabilis , 
hominem  ad  generosos  sensus  et 
epicam  gra'vitatem  assargentem , 
ingenio  tamiiberali,  moribus  can- 
didis  et  ingenua  indole  a  natura 
înstructum ,  tantam  infamiam  aliis 
innrere,  et,  conspnrcando  alios 
probris ,  sni  ipsins  vits  integrita- 
tem  et  humanitatem  suspectam  far 
cere  :  qua  si  quis  vel  leviter  imbu- 
tam  habet  mentem,  abhorret  ab 
ista  truculentia  et  atrocitate.  Im- 
probos  odit  optimus  quisque  ;  non 
exercet  in  eos  carniiicinam.  Epi- 
gramm  a  GatuUi  in  Phaselum  (epigr. 
IV) ,  qnod  comparent  studiosi  ne- 
cesse  est,  parodia  ezpressum  esae^ 
obvia  res  est.  Interprètes,  acumen 
horum  iambornm  in  singulis  yer- 
sibus  illustrare  contenti,  de  som- 
ma carminis  nil  monuerunt.  Scili- 
cet  solebant  Gonsnies  pro  ede  Cas- 
tons  sedere  ;  ita  sedens  pro  œde 
Castoris  Antonius  Phil.  III,  1 1  ;  nec 
mirum ,  qoum  in  eadem  «de  sspe 
Senatus  haberetur  :  Verr.  I,  49 
eitr.  At  ante  eandem  aedem  mults 
erant  statate  ;  vide  v.  c.  Cxc.  Phil. 


VI,  5.  Fingit  igitnr  apud  animum 
poêla,  Ventidium ,  et  quidem  Gon- 
sulem,  ut  exTSS.  a3.  a4'  ^5  intel- 
ligas ,  in  sella  curuli  pro  Castoris 
sde  sedentem ,  tanquam  statuam 
esse  dedicatam  titulo  hoc  apposi- 
to.  Quod  Sabinum  appellat,  po- 
test  eum  aliis  de  caiissis  factum 
esse ,  tam  quod  Picentes  Sabinis 
vicini  snnt. 

a.  Ait  fuisse  :  tanquam  pro  tilulo 
statuas  bec  sunt  perscripta. 

3.  Neque  ullius  volantis  impe^ 
tum  cist  Nequisse  prœterire  :  nul- 
lius ,  licet  celerrimi  cisii ,  cursum 
potuisse  preterire  vel  superare  ci- 
sium  mulionis  hujus.  Cisium  genus 
vehicnli  levions  binis  rôtis  instruc- 
ti  :  vid.  Burm.  ad  h.  I.  neque  ne- 
quisse pro  non  potuisse ,  ut  inter- 
dum  sit.  Graeco  more. 

6.  7.  Legendum  eum  Is.  Vossio: 
Et  hoc  nec  aut  Tryphonis  œmuli 
domum  Negare  (scil.  ait)  nobilem  , 
insulamve  Cœruli.  Tryphon  et  Gœ- 
rnlus  muliones  :  alter  hic  custos 
insnlarius ,  h.  insnlse ,  ffuuMittç  in 
aliqua  urbe  et  «dificiorum  locan* 
dorum  curam  habeus. 

8  sqq.  Snbmulionem  eum  ante 
fuisse  ait  Quinctii  alicujus.  Ileins. 
conj.  equitio:  quod  alienum  ab  h.  1. 
est  ;  non  de  eqoorum  armentis , 
sed  de  mulis  rhedanis  hic  ngitur. 
Pro  forcipe ,  quod  erat ,  forfice  est 
rep03itum  :  qua  mulurum  juba  in 


I70  P.  VIRGILII  MARONIS 

Bîdente  dicit  adtondisse  forfice 
Comata  colla ,  nequa  sordidum,  jugo 
Premente,  dura  volnus  ederet  juba. 
Cremona  frigida,  et  lutosa  Gallia, 
Tibi  haec  fuisse,  et  esse,  cognitissima 
Ait  Sabinus;  ultima  ex  origine 
Tua  stetisse  dicit  in  voragine, 
Tua  in  palude  deposuisse  sarcinas, 
Et  inde  tôt  per  orbitosa  millia 
Jugum  tulisse  :  laera,  sive  dextera, 
Strigare  mulas,  sive  utrimque  cœperat. 
Neque  ulla  vota  semitalibus  deis 
.   Sibi  esse  facta,  propter  hoc  noTissimum, 


lO 


t5 


ao 


eervice  attondetur ,  i^e  jagi  attritn 
illa  exnlceretar  ;  at  forcipe  prehen- 
ditur  ferrum.  In  attondisse  média 
métro  repagnat  :  igicur  legendnm 
attodisse.  Mox  yers.  ii  pro  dura  y 
MfusfaHeins.  conj.  ;  nec  hoc  magia 
accommodate  ;  non  enim  jnba,  sed 
collum  aduritur  attritu  iubse. 

i3.  i4-  Tibi  hœc  fuisse  et  esse 
cognitissima,  Ait  Sabinus,  ultima 
ex  origine.  Ita  dûtin^unt  aiii.  AJ- 
tera  ratio  firmaïuc  exemplo  Catul- 
li,  quod  sequutus  est  y.  i^.  i5.  ut 
sit ,  inde  a  natalibns ,  a  puero  h.  1. 
Sont  autem  illa  appellandi  casu 
dicta  :  Tibi,  o  Cremona  etc. 

i6.  deposuisse ,  aut  contrabenda 
egt  média ,  aut  leg.  deposisse  ex  de~ 
posivisse,  Tum  tua  in  palude,  pa- 
Indosis  locis. 

17  seqq.  Vnlgo  :  Jugum  tulisse: 
iœva  siùe  dextera,  Stringere  mulas , 
sive  utrumque  cœperat.  Quomodo 
alii ,  etiam  qui  emendarant ,  intel- 
lexerint  locum-,  dicere  non  habeo. 
Sententia  yidetur  esse  hec  :  quo- 
ties  altéra  vel  utraque  mnla  defe- 
«erat,  demtum  iis  jugum  per  mol  ta 


roillia  molionem  portasse  eximme- 
ris  suis.  Acerbitas  igitnr  et  in  hoc, 
quod  mulas  maie  curatas  eum 
egisse  narrât.  Strigare  pro  stringe^ 
re ,  quod  editur,  esse  legendum, 
manifestum  est,  idque Scaliger  do- 
cuit  ,  et  dudum  in  yett.  edd.  9  ut 
Ven.  14B6,  expressum  vidimus. 
Accipiendum  tamen  hic  non  tam 
pro  interquiescere ,  sed  omnino 
prae  macie  yel  inedia  deficere  Tiri- 
bus,  ut  rhedae  ducendœ  impares 
bigae  sint.  Nunc  autem  nec  minus 
manifestum  est ,  etiam  reliqua  sic 
constituenda  esse  :  Iœva,  sive  dex» 
tera  Strigare  mula  ,  sive  utraque 
cœperat,  Quod  média  in  utraque 
producitor ,  aliis ,  etsi  seriomm 
poetarum^  exemplis  id«m  edoctos 
non  maie  habebit.  Si  cui  tamen  in- 
tolerabile  boé  yideatur^leget  utrt'n- 
que  ,  Tel  cum  viro  docto  apud 
Burm.  sive  utrœque  cœperant. 

ao.  ai.  aa.  Tam  féliciter  omnia 
mulioni  oessisse  ait,  ut  ne  yottt 
quidem  diîs  Tialibus ,  t? e/Zoic  >  un- 
quam  snscipere  necesse  habaret , 
nec  ullum  stisciperet ,  prseter  hoc 


CATALECTA. 

Patema  lora,  proxiihumque  pectinem. 
Sed  haec  prius  faere;  nnnc  ebumea 
Sedetque  sede,  seque  dedîcat  tibi, 
Gemelle  Castor,  et  Gemelle  Castoris. 

IX. 

AD   VARIUM. 

Scilicet  hoc  sine  fraude,  Van  dulcissime,  dicam  : 
Dispeream,  nisi  me  perdidit  iste  putus. 

Sin  autem  praecepta  vêtant  me  dicere  :  sane, 
Non  dicam.  Sed  me  perdidit  iste  puer. 

X. 

AD   VILLAM   STROMIS. 

Villula,  quae  Syronis  eras,  et  pauper  agelle, 
Verum  illi  domino  tn  quoque  dÎTitiae  : 

Me  tibi,  et  bos  una  mecum,  et  quos  semper  amavi< 
Si  quid  de  patria  tristius  audiero. 


»7 


ad 


ROTissimimi ,  qno ,  arte  muf iooica 
deponta,  ejus  artis  instramenta, 
habenas  et  pectinem ,  ex  more  de- 
dicayit.  Sole  clarius,  leç.  prmter 
hoc  n.  ,  tum  arridet  Heinsii  conj. 
huxeumque  pectinem  :  inprimîs 
qnam  ebumea  sequantur.  Nanc 
proximum  int.  jnxta  lora  «nspen- 
amn ,  eodem  pariete. 

a3.  ebumea  sede;  caruli. 

35.  Jgitiir  Dioscarift  fingitur  de- 
dicata  stataa  :  Consul  Ventidius  se- 
dens  pro  «de  Castoris. 

IX. 

Tîde  Anthologiam  Latînam  lib. 
m,  CXna.VIIl.  Edidit  primas  Sca- 
liger. 

a.  putus  Tel  pususy  pro  pnero, 
nnde  pusio  ;  prima  syllaba  ion^  ; 


qaa  ex  re ,  qnod  putus  in  metri  ra- 
tionem  peccat ,  tota  carminis  in 
pnsionem  argulia  pendet  :  sic  quo- 
que Bnrmann.  judicabat. 

3.  Sin  autem.  Miror  neminem 
malnisse  :  Sin  artis  prœcepta, 

X. 

I.  Scironis,  Immo  vero  Syronis, 
Epicnrei  philosophi,  de  quo  modo 
Epiçr.  VII  vidimus.  Inter  belH  ci- 
▼ilis  calamitates  et  metus,  consan- 
g;uineos  suos,  inque  his  patrem, 
in  Syronis  villa  >  tanqnam  in  tulo 
loco ,  aut  perfngio ,  collocasse  vi- 
detnr.  Suspicari  utique  licet ,  qnod 
Scaliger  facit ,  acriptnm  carmen , 
quum  ex  agro  Mantuano  assîgnato 
milttibas  Romam  discederet.  Extat 
quoque  in  Anthol.  Bnrmann.  lib- 


172  p.  VIRGILII  MARONIS 

Commendo,  in  primisque  patrem.  Tu  nunc  eris  illi, 
Mantua  quod  fuerat,  quodque  Cremona  prius. 

XL 

AD   M.    VALERIUM    MESSALAM. 

Pauca  mihi,  niveo  sed  non  incognita  Phœbo, 
Pauca  mihi  doctae,  dicite,  Pegasides. 


ni,  epiçr.  GGXLIX.  In  y.  a  tum 
quoque  bene  emeod.  Jo.  Schrader. 

XI. 

Vid.  Anthol.  Lat.  lib.  II,  epigr. 
GXXII.  cf.  liarles  brey.  Notit.  p. 
354-  Messalam  victor  carminé  cé- 
lébrât, tamquam  victorem;  i.... 6. 
et  poetam  summum....  la.  récitât 
carminum  ejus  argumenta  :  fuere 
eabucolica....  ao.  in  amicam....  4o. 
Célébrât  laudes  bellicas  Messala^ 
rum....  54*  Sed  iis  laudibus  non  pa- 
rem  esse  se  canendis  fatetur.  Vir- 
gilio  attributum  est  a  Pithœo,  bine 
a  Scaligero  et  aliis.  Virgilio  tamen 
non  temere  adscribeuduçi  esse , 
censebat  Burmann.  Sec.  Dubita^i 
aliquando  (  ad  lib.  IV ,  i .  Tibuli. 
p.  177  éd.  tert.  p.  19a.  Obss.),  sàa. 
omnino  a  vetere  aliquo  poeta  hoc 
carmen  profectum  esset.  Sed  ad 
seriora  tempora  ^iz  retrahi  potest 
tantus  orationis  cultus.  Nunc  toto 
carminé  diligentius  excusso  Au- 
gnstaei  ssculi  fetum  agnoscere  mihi 
▼ideor  etiam  in  toto  ejus  colore  et 
habitu.  Deprehenditur  enim  iu 
plerisque  his  poemasin  istius  aeta- 
tis  sermo  Romanus  ad  dignitatem 
et  ornatum  verborum  numerosque 
poeticos  egregie  comparatus  :  at  in 
tota  carminis  summa,  inque  argu- 
mento  ea,  qua  par  est,  copia  et 
lumine  orationis  explicando  et  fé- 


liciter disponendo ,  «jusque  mem- 
bris  commode  jungendis  et  perpe- 
tuo  quasi  vinculo  comprehenden> 
dis ,  porro  in  dilectu  rerum  yel 
sententiarum ,  qme  carminé  félici- 
ter tractari  possint ,  magna  cerni- 
tur  imperitia.  Haec  eadem  in  bac 
elegia  occurrunt ,  in  qua  summum 
orationis  cultum  et  ornatum  me- 
rito  mireris,  judicium  et  subtilita- 
tem  in  carminis  summa  ejusqne 
partibus  constituendis  facile  desi- 
deres.  Licet  enim  dicas ,  excidisse 
\ideri  nonnulla  et  lacunis  carmen 
hiare  :  tamen  iilud,  quod  vs.  ai 
de  puella  cum  heroinis  comparan- 
da  sequitur ,  jéjunum  est  per  se  et 
ad  fastidium  extremum  protrac- 
tum.  Messalae  inscriptum  esse  car- 
men ex  YS.  40  patet.  Verum,  an  ad 
M.  Valeiium  Messalam  illud  scrip- 
tum  sit,  dubitavi  aliquando,  quod 
Messalae  istius  facta  ac  bella  non 
attingat  ea ,  quae  ex  historia  nota 
sunt.  Sed  primum  non  occurrit  ex 
Messalarum  stirpe  alius ,  ad  quem 
haec  opportunius  referri  possint, 
que  in  carminé  memorantur;  poe- 
ticen  autem  M.  Messalam  attigisse 
et  poetas  amasse  satis  constat  ;  tan- 
dem omnis  difficultas  tollitur,  si 
ad  Messalam  juvenem  haec  scripta 
statuas ,  quum  ille  ,  postquam  sti- 
pendia variis  in  bellis  meruerat, 
in  Africa  inprimis ,  Hispania  et 


CATALECTA. 

Victor  adest)  magni  magnum  decus  ecce  triumphi. 

Victor,  qua  terrae,  quaque  patent  maria; 
Horrida  barbaricae  portans  insignia  pugnae, 

Magnus  ut  Canidés,  utque  superbus  Eryx; 
Nec  minus  idcirco  nostros  expromere  cantus 

Maximus,  et  sanctos  dighus  inire  choros. 
Hoc  itaque  insuetis  jactor  magis,  optime,  curis  : 

Quid  de  te  possim  scribere,  quidye  tibi. 
Namque,  fatebor  enim,  quae  maxima  deterrendi 

Debuit,  bortandi  maxima  caussa  fuit. 
Pauca  tua  in  nostras  venerunt  carmina  chartas, 

Carmina  cum  lingua,  tum  sale  Cecropio. 


.73 


^ 


10 


LufliCatiia  (tss.  41  8q<{'  5i....54)9 
aut  in  alterius  triampho  inter  pri- 
ino9  duces  laureatos  incessisset, 
ant  ipse  ex  Parthinis  triumphasset  : 
quod  ci  a.  U.  c.  716  (v.  Vita  Vir- 
gilii  p.  ann.  dig.  h.  a.)  adeoque 
non  nisi  viginti  Tel  quod  excurre- 
bat  annos  nato,  contigit.  Itaque 
de  Aquitanico  trinmpho ,  in  quem 
Tibulfi  I,  Kl.  Vil  scripta est ,  nnllo 
modo  hic  cogitari  potest.  Ab  his 
omnibus,  ut  solebat,  dissensit  et  in 
contraria  Wit  doctiss.  Wemsdorf , 
qui  in  Poet.  Lat.  min.  To.  III  ite- 
rum  hoc  c^nnen  retractavit. 

I .  Que  pulcher  Apollo  cognos- 
cére ,  quibus  adesse  non  réfugiât. 

3.  magni  triumphi.  Dalmatici  : 
ut  quidem  arbitror.  ▼.  paullo  ante. 
deeus  triumphi ,  is ,  qui  in  pompa 
triumphali  omnium  maxime  con- 
apicnns  est.  Posset  dici  de  eo ,  qui 
secundum  triumphatorem  maxima 
rerum  gestanim  laude  inclaruit: 
sed  nullus  per  hos  annos  trinm- 
phus  occnrrit,  cui  Messala  intér- 
esse potuerit.  —  4-  f^ictor  qua  t, 
simpl.  terra  manque  Tictor. 

6.  OEnides.  Ita  N.  Heinsius  edi- 


dit  :  quum  antea  legeretur  :  JEnei' 
des],  /Enides .  Voss.  cod.  Eonides, 
Quomodo  Diomedes  ad  triumpha- 
lem  pompam  declarandam  aptus 
sit ,  non  magis  intelligo,  quam  un- 
de  Eryx  hue  TeniaC  :  quem  hoc 
unum  nobilitavit,  quod,  quum  hos> 
pites  csstu  provocaret,  ab  Her» 
cule  occisus  est.  Pro  OBnide  Aiei- 
des  bene  substitui  posset  :  quem  in 
simili  laude  Virgilius  nominabat 
^n.  VI,  803  sqq. ,  sed  cnm  Bac- 
cho  :  Nec  veto  Alciiles  tantum  I. 

7.  8.  Nec  minus  idem  maximas 
poetà.  Et  in  hac  laude  nunc  mora- 
tur  in  seqq.  Hoc  magis  itaque  in- 
solito  more  soUicitus  sum,  quid 
ipse  ad  te  scribam.  Fateor  enim 
hoc,  quod  me  dehortari  debebat, 
si  cogitarem ,  me  ad  tam  magnum 
poetam  scribere ,  hoc  ipsum  me 
multo  magis  excitare ,  ut  scribam. 

i3.  Pauca  tua  in  nostras  vene^ 
runt  carmina  charias  :  descripta  a 
me  sunt.  Is  enim  illo  tempore  mos 
erat,  ut  studiosi  carmina,  que  in 
publicum  exibant ,  in  suos  pugil- 
lares  referrent,  cf.  Burmann.  h.  I. 

14.    Carmina  cum  lingua  tum 


174  P-  VIR6ILII  MARONIS 

Garminay  qaae  Pylium,  saeçlis.adcepta  futuiis, 

GarmiDa,  quae  Pylium  vÎDcere  digaa  seoem. 
MoIHter  hic  viridi  patulae  sub  tegmine  quercus 

Mœris  pastored  et  Melibœus  erant; 
Dulcia  jactantes  alterno  carmina  yersu, 

Qualia  Trinacri»  doctos  amat  juvenia. 
Certatim  omabant  omnes  Heroida  dlvi  • 

Certatim  divae  munere  quaeque  8uo. 
Felicem  ante  alias  tanto  scriptore  poellain! 

Altéra  non  £ania  dixerit  esse  prior* 
Non  illa,  Hesperidum  ni  munere  capta  foisset, 

Quas  Yolucrem  cursu  vicerat  Hippomenem; 


i5 


ao 


35 


sale  Cecropio,  Qaae  siot  carmina 
sale  Cecropio^  facile  est  ad  intelli- 
genclam;  sed  qaid  sant  carmina 
lingua  ?  Scilicet  erit  repetendum  : 
lingua  Cecropia.  Ita  vero  Graeca 
carmina  esarat  noster  poeta  ? 
Haud  dubie  AtUca  elef^antia  et  At- 
tico  lepore  imbutos  versus  decla- 
rare  vult.  Forte  sic  praestat  légère  : 
Carmina  cum  lingua  y  tum  sale  y 
Cecropia  f  h.  quae  sint  Attica,  At- 
tlcis  similia»  cum  oratione^  tum 
lepore. 

i5.  Pylium  bis  otiose  repeti , 
yidit  'N.  Heinsius  et  emendavit  : 
Carmina  quœ  Peliam;  vel  Carmina 
4fuœ  Phrygium;  alterum  hoc  me- 
rito  praefert  Burmann. ,  qaem  vi- 
de ;  ut  sit  Tithoous  vel  Priamus.  la 
ms.  Helmst.  hic  versus  deerat. 

17.  Quae  sequuDtur  usquc  ad  v. 
40  tractata  esse  necesae  est  in  ali- 
quo  Messalœ  carminé  j  et  quidem 
bucolici  ^eneris.  Sed  vereor,  ut 
vss.  17....  ao  a  poeta  nostro ,  nec 
potius  ab  alio  viro  docto,  qui  hia- 
tum  ezplere  voluerit,profecta  sint. 
Absunt  quoque,  quod  Bormannum 
non  fu0it ,  ab  edit.  Aid.  1 5 1 7.  Mol' 


liter  hic  erant  vix  latine  dictum 
est.  Vs.  30  Trinacriœ  fuvenis,  qui 
non  magis  dici  potest ,  emendatus 
est  a  Broukhusio  :  Trinacria  juve» 
niSf  Theocritus,  ê  m  Tfnaxfiat*  cf. 
Burmann. 

ai.  Post  ea,  quae  intercidisse  vi- 
dentur,  ad  amasiamMessalae,  car^ 
minibus  ejus  celebratam  ^  progre<* 
ditur.  Sulpicia  illa  fuit,  Servit  fitia. 
V.  TibuU.  nostrum  in  Vita  et  ad 
lib.  IV  y  El.  a.  In  fine  versus  — 
omnes  heroida  divi  legendum  es« 
se ,  manifestum  est  ;  non  divœ. 
Monitum  quoque  a  viris  doctis.  vid, 
Burmann. 

a4'  Blrat  :  alternonfamam  dixe» 
rit  ipse  prior*  Varie  tentatus  ver* 
sus.  Sententia  in  aprico  est  \  Non 
aliam  puellam  fama  priorem  esse. 
Proidme  ad  cormptam  lectionem 
accedit  Munkeri  emendatio  :  Air 
tera  non  fama  dixerit  esse  prior: 
per  gnecismum.  Simplicitate  quo- 
que se  conimendat,  quod  raro  iieri 
solet ,  Salmasii  conjectura  :  Altéra 
nam  fama  vix  erit  mtque  prior; 
nisi  quod  estve  malim. 

a  5.  a6.  Atalanta,  qui»  vicÎMet 


CATALECTA.  175 

Gandida  cycneo  non  édita  Tyndaris  oto; 

Non  supero  fiilgens  Cassiopea  polo  ; 
Non  defensa  diu  Tolucrom  certamine  eqnonuo, 

Optabant  Graiae  quam  sibi  qoseque  manns  ;  3o 

Saepe  animam  generi  pro  qoa  pater  inpîu«  hansît  ; 

Saepe  rubro  Ëleid  sanguine  fluxit  faumus; 
Regia  non  Semele,  non  Inacbis  Acrâione, 

Inmitti  exspectant  fîihnine^  et  imbre,  Jovem  : 
Gujus  et  ob  raptam  pulsi  liquere  Pénates  ^ 

Tarquinii  patrios,  filius  atque  pater; 
lUoy  quo  primum  dominatus  Roma  superbos 

Mutayit  placidis  tempore  Consulibus. 
Multa,  neque  inmeritiSy  doBavit  prasmia  aliunois; 

Praemia  Messalis  maxima  Poplicolis.  4«' 

Nam  quid  ego  inmensi  memorem  studia  iëta  laboris? 

Horrida  quid  durae  tempera  militiae? 
Castra  foro  solitos,  urbi  praeponere  castra, 

Tarn  procul  boc  nato,  tam  procul  bac  patria? 


et  oort o  svperatvra  fuisset  Hippo- 
menem ,  nisi  poroo  aureo  in  fratt» 
dem  addacta  fuicset. 

39....  39.  I>eHippodainia,OEiM>' 
mai  fiha,  qui  rexBlidis  6rat  ;  nnde 
Sleidem  terramy».  3a  dixit;  tandem 
a  Pelope  cuniK  certanine  sapera- 
tas,  defensa  vs.  39  quid  «ibi  relit ^ 
non  dixtrunt  viri  docti  ;  an  qiiate- 
ntts  certaminis  lex  intereedebat, 
ne  prod  eam  conju^em  f«rreiit  ;  ail 
fuit  detenta?  detinebatoreDÎm  cer- 
tamine ,  qno  minus  proci  ea  poti* 
rentar.  Moi  Graim  manus^  jtnre^ 
nea  proci.  —  3i.  generi  y  h.  I.  pro 
proco  ;  at  saepe.  Tid.  fiormann. 

34.  «irpeetent  Advertatnr  hoc 
orationis  decursm.  Esse  debebat 
expectantes.  Nec  expeetanu  satis  ae* 
comunodatam.  Itaque  pr«lero  Sèa- 
iigerl  emendationem  exp^rtm;  nt 


sit  :  Semele  ^t  Danae,  ejtpertœ ,  /o* 
vem  fulmine  et  imbre  immitti  ô- 
riUMmrd'Ai,  éescenderty  ventre. 

35.  dtjui  et  ob,  h.  et  illa  non 
prior  fama  est,  cajns  etc.  Infre« 
qnens  Ltiereti»  memoria  in  Ro- 
manis poetis,  et  propterea  locna 
notabilis. 

39.  Roma  mnltos  honores  in 
Messalas  contniit. 

41.  Jam  quid  egû ,  cum  Bar* 
manno  legendum  ;  qui  comparât 
Tiball.  IV,  1,  81  seq.  Transit  au«^ 
tem  ad  genti»  Valerise  virtutes  bel* 
licas  prsedicandas  ;  in  ea  gente 
Messalae  haod  minimam  landum 
partem  qoi  ferrent  à^pai  erant. 

44«  Gorruptns  rersus.  Yari»  me* 
delae  apud  Burmann.  memorantnr. 
Tarn  procul  hoc  natos  scii.  solo  , 
rel  Tarn  procul  AîncScaltger,  Tan* 


Ï76  P.  VIRGILII  MARONIS 

Inmoderata  pati  nunc  fngora,  nuncque  calores? 

Stertere  vel  dura  posse  super  silice? 
Saepe  trucem  adverso  perlabi  sidère  Pootum? 

Saepe  mare  audendo  yincere,  saepe  hiemem? 
Saepe  etiam  densos  inmittere  corpus  in  hostes; 

Gommunem  belli  nec  timuisse  deum? 
Nunc  celeres  Âfros,  perituraque  millia  gentis, 

Aurea  nunc  rapidi  flumina  adiré  Tagi? 
Nunc  aliam  ex  alia  bellando  quaerere  gentem? 

Vincere  et  Oceani  finibus  ulterius? 
Non  noatrum  est,  inquam,  tantas  adtingere  laudes; 

Quin  ausim  hoc  etiam  dicere,  vfx  hominum  est. 
Ipsa,  haec  ipsa  ferent  rerum  monumenta  per  orbem; 

Ipsa  sibi  egregium  facta  decus  parient. 
Nos  ea,  quae  tecum  finxerunt  carmina  divi^ 


45 


5o 


55 


procul  agnatis  Salmasius ,  Tarn 
proeul  a  nato ,  Franciiis  conjecit  ; 
neuter  satis  commode.  In  '  altero 
membro  nterque  :  tam  procul  a  pa^ 
tria.  In  priore  antem  ne  illud  qui- 
dem  satisfaciat,  si  Tarn  procul  a 
natis  leçamus.  Forte  scriptam  fait  : 
Tam  procul  y  orbe  alio  :  iam  procul 
a  patria.  Orbem  ita  dici  vulgatum 
est  :  sic  orbis  diversus  ,  ulHmus , 
longinquus  et  al. 

48.  Legebatur  :  Sœpe  audendo 
mare,  Gom  Burmanno  Broukku- 
sianam  illam  ,  facilem  et  obviam , 
emendationem  amplexus  sum  :  Sœ- 
pe mare  audendo.  Qaum  ex  uno  tan- 
tam  alterove  Codice ,  qui  superest, 
provenerint  hacc  carmina ,  mimm 
non  est,  vitia  vel  manifesta  editio- 
nés  constauter  obsidere. 

5o.  Communem  belli  deum.  couf. 
Burmann.  et  sup.  Ciris  v.  359. 

5i.  perituraque  millia  gentis. 
Saltem  apposite  le{;endum  p.  miU 
lia,  gentes.  Verum  et  hoc scabrum 


est.  Sic  quidem  in  Anthol.  lib.  I,  ep. 
107  Memnon  Producit  gentis  mil" 
lia  tetra  suœ.  Oudendorp.  conj.  per- 
jurœque  ultima  gentis.  Amplecte- 
rer,  quo  libri  ducunt  (etiam  ms. 
Helmstad.  perjurem.)  ,  peijurm  ; 
sed  reliqua  parum  placent.  Exci- 
dit ,  suspicor ,  nomen  gentis  :  y.  c. 
perituraque  millia ,  Mauros  vel 
Jberos.  Mam  in  bello  inter  G«saren& 
et  Pompeium  Messala  loca  illa 
9diiss^:videtur. 

55.  Non  nostrum  est,  unquam 
bene  emendat  Burm.  Non  nostrum 
tantas  inquam  est,  ms.  Helmst. 

57.  Ipsa,  hœc  ipsa  ferent,  scil. 
laudes  il  las  ;  alias  una  ex  emend»- 
tionibus  ibidem  allatis  amplecten- 
da  :  seu  Salmasii  :  Ipsa  hœc  se  ipsa 
ferent,  sea  Heinsii  :  Ipsa  hune , 
vel  Se$e  hœc  ipsa  ferent ,  seu  Ou- 
dendorpii  :  Sed  te  hœc  ipsa  fereni, 
seu  :  Ipsa  hœc  te,  ipsa  ferent. 

59....  61.  Non  una  haec  laborant 
corruptela.  Priora  transpositione 


CATALECTA, 

Cynthius,  et  Masae,  Baccfaus,  et  Aglaie. 
Si  laudes,  adspirem,  humili  sed  adiré  Gamena; 

Si  patrio  Graios  carminé  adiré  sales 
Possumus  :  optatis  plus  jam  procedimus  ipsis. 

Hoc  satis  est,  pingui  nil  mihi  cnm  populo. 

XII. 

IN  POMPEIUM  MAGNUM,  TEL  IN  MITHBIDATEM. 

Adspice,  quem  yalido  subnixiiin  gloria  regno 


177 
60 


sanare  annixos  est  Burmannus. 
Equidem  ▼.  60,  61  ejiciam  :  etsi 
etiam  in  62  insoleos  est  adiré  lau- 
des alterius,  assargere  Telle  ad  eas, 
semalari.  Graii  sales  Tidentar  esse 
de  Cecropio  sale  ys.  14^  Attico  le- 
pore  accipiendi ,  qui  Messal«  ver- 
sibus  latinis  inerat.  Sed  sine  libris 
frustra  aliqoid  cert»  et  ezploratse 
opis  ezpectatar.  Apponam  tantum 
▼arietatein  lectionis  ex  Aid.  pr.  (et 
aliis  ve^c,  ut  Yen.  14^6).  Si  law 
dem  adspirem  ,  humiles  sed  adiré 
Sirenas,  Varie  koc  tentant  TÎri  docti 
apnd  Bann.  Docte  >  etsi  vis  yere  , 
refinzit  Scali|^er  :  Si  taudem  Asçrœ 
humilisy  si  Doridas  heroinas ,  h. 
Hesiodum  et  fAryâhttt  stidif.  (^dire 
pro  attingere  In  ms.  Helmst.  lege- 
batnr  :  Si  laudem  adspirarem  ,  hur 
milis  sed  audire  cyrenas,  Werns- 
dorf  in  Excars,  ad  h.  ▼.  nkultam 
opéra  posoit  in  aiiqua  loci  consti^ 
taendi  ratione  expuianda ,  et  Icgit: 
Si  laudem  adspirante ,  humUi  sed 
adiré  Cawiena  Possumus, 

XII. 

Disertnm  carmen,  apertvmplar 
nnmcpie ,  sententiis  verbisqoe  fprar 
vibus.  Anthol.  Lat.  lib.  II ,  1 23 ,  p. 
3ot.  Sed,  in  quem  scriptum  iilud 
Kit ,  liqnido  non  constat  t  etsi  Tix 
5. 


assequi  licet,  qno  modo  tante  re- 
rum  conversionis,  que  hoc  carmi- 
né narratur ,  auctor  obscurus  esse 
possit.  Si  ea  colligas,  quae  de  mag- 
no  hoc  viro,  de  fortune  fastigio 
dejecto,  memorantar  :  nemo  in  his- 
tbria  Romana ,  sive  ante ,  sive  post 
Virgilium  occurrit,  cui  satis  ea 
conveniant.  Pompeius  Magnus  sta-* 
tim  lectoris  animo  occurrit  :  in  qno 
fortune  vicissitudo  et  ioconstantia 
etiam  a  poetis  notari  solet ,  ▼.  c. 
Patron.  I23,  et  multis  epigram* 
matibqf  in  Antho).  Lat.  lib.  II,  2 S 
sqq. ,  sçd  in  eum  parujp  proprie 
dicî  pote^tillud,  quode /^atria/^ul» 
^us  in  exilium  est.  Dicepdum  igi- 
tur,  scriptum  esse  ci^rm^  illo  tem- 
poris  intervallo ,  quo  Pharsalia 
fugatus  iEgyptum ,  petierat ,  nec- 
dum  de  ejus  cède  cdnstabat  :  alio- 
qui  multo  magis  hec  commemo* 
randa  Teniebat.  Qnpd  valida  sub^ 
nixus  regnoy  quod  servitium  Romœ 
parasse  dicitur,  non  minus  maie 
mehahent.  Alter,  in  quem  facile 
incidas  et  Scaliger  quoque  incidic, 
Mithridates  est^  Pontirex,  in  quem 
omnia  egregie  conveniant,  prêter 
illud  :.e  patria;  debebat  enim  po- 
tius  e  regno  pulsus  in  exilium  dicî. 
Debuit  ergo  Romano  more  dictum 
esse  e  patria  pro  ex  regno.  De  Mi» 

12 


178  p.  VIRGILII  MABONIS 

Altius  et  caell  sedibus  extulerat, 
Terrarum  hic  bello  magnum  concusserat  orbem; 

Hic  reges  Asiae  fregerat  et  populos. 
Hic  grave  senritium  tibi,  jam  tibi.  Borna,  ferebat; 

Cetera  namque  viri  cuspide  conciderant; 
Quum  subito  in  medio  rerum  certamine  praeceps 

^Gonruit,  e  patria  pulsus  in  exilium. 
Taie  dese  numen;  tali  mortalia  nutu 

Fallax  mom^nto  temporis  bora  dédit. 

XIII. 

AD   ANTONIUM   MUSAM. 

Quôcumquè  ire  ferunt  Tariae  nos  tempora  vitae, 
Tangere  quas  terras,  quosque  videre  bomines; 

Dispeream,  si  te  fuerit  mihi  carior  alter. 
Alter  enim  quis  te  dulcior  esse  potest? 


5 


10 


tbridate  intelliçendum  esse,  nuper 
iterum  pronuntiaTit  Ruhnken.  ad 
Vellei.  II,  18, ''3,  9ed  quomodo  is 
e  patria  pulskis  in  exiiium  dici  pos* 
sit,  non  dôcuit.  Argumentum  addit 
e  Gic.  pro  Murena  1 5  sumtmn  es- 
se :  unde  edam  stngolorum  petenda 
sit  expUcatio.  Sane  ibi  breviterez- 
ponantur  res  '  Mithridatis  régis  : 
Sententiarum  poets  vestiçia  ac  se- 
mina  non  vided.  Ad  Alexandrutn 
magnum  retulit  Oudendorpius ,  ut 
e  Burmann.  disco  :  quod  panim 
commode  fieri  videtur. 

3.  Terrore  hic  MU  eleganter 
emendatRnhnken.  1.  c.  nec  tamen 
necesse.  Pro  mïignum,  Magnus 
conj.  Burmann. ,  ut  sit  Pompeius. 
In  V.  a  malim  :  Aitius  heu  e. 

4.  fregerat  y  hiô  populos  Cod^ 
Voss.  et  éd.  Yen.  apud  Burmann. 

5.  Hic  grave  servitium  jamjam 
fi6*  Voss.  Cod.  apud  eundem. 


9.  to.  Distichon  TÎros  doctos 
non  videtur  moratum  esse  ;  eqni- 
dem  non  satis  espedio.  Qnid  enim 
est  :  dare  mortalia  ?  Forte  :  Taie 
deœ  numen  :p0S8um  mortalia  nuUt 
• —  dédit  :  ut  sit ,  pessum  dare  soleC 
hora  mortalia.  Ruhnken.  Horaprt» 
mit  legebat  1.  c. 

XIII. 

-  Antonii  Masse ,  medici  Augusti , 
nomen  non  obsourum  est  vel  ex 
Sueton.  Aug.  69  ▼.  al.  apud  Burm. , 
qui  hoc  poematium  Anthol.  Lat. 
inseruit  lib.  II,  ep.  134*  Nunc  ex 
hoc  poematio ,  quod  non  alio , 
quam  eo  auctore,  qui  catalecta 
coUegit,  Virgilii  esse  fertur,  hoc 
discimus ,  fuisse  eum  poetss  ami- 
cissimum,  omnibusque  ingeniido* 
tibus  et  artibus  politissimum  ho» 
minem.  Haec  etsi  admittas ,  artem 
tamen  medicam  in  ceteris  laudibus 


CATALECTA, 

Gui  Venus  ante  alios,  divi,  divumque  sorores, 

Guncta,  neque  indigno,  Musa,  dedere  bona; 
Guncta,  quibus  gaudet  Phœbus,  chorus  ipseque  Pfaœbi; 

Doctior  o  quis  te,  Musa,  fuisse  potest? 
O  quis  te  in  terris  loquitur  jucundior  uno? 

Glio  nam  certe  candida  non  loquitur. 
Quare  illud  satis  est,  si  te  permittis  amari; 

Non,  contra  ut  sitamor  mutuus  inde  mihi. 

XIV. 

IN   OCTAVII   MORTEM. 

Quis  deus,  Octavi,  te  nobis  abstulit?  an,  quae 

Dicunt,  an,  nimio  pocula  dura  mero? 
Vobis  si  culpa  est  bilis  :  sua  quemque  sequuntur 

Fata;  quod  inmeriti  criinen  habent  cyathi? 
Scripta  quidem  tua  nos  multum  mirabimur,  et  te 

Raptum,  et  Romanam  flebimus  historiam. 


'79 

5 


lo 


▼iz  omittere  potoisset  auctor  car- 
minis.  Ad  rhetorem  Musam ,  qui  a 
Seneca  in  Gontroversiis  aliquot  lo- 
cis  memoratar ,  cum  viro  docto 
referre  malim. 

7.  Phcebi  chorus  ipseque  Phœ- 
bus ;  refingebat  Scalig.  cum  aliis. 

10.  Clio  tant  certe  emendaTit 
Casaub. 

XIV, 

Vifi.  iu  Anthol.  Lat.  lib.  II,  Ep. 
65.  Glaudit  hoc  epigramma  agmen 
Catalectomm ,  quae  Maroni  vulgo 
tribuuntur.  Quis  hic  Octavins  sit , 
ignorari ,  eo  magis  miratiooem  fa- 
cit,  quod  scriptis  multis  inclaruisse 
et  historiam  Romanam  aggressus 
esse  narratur  v.  5.  6.  Eum  juve- 
nem  ante  patrem  y.  7.  8.  inter  po- 
cula ,  qnum  excanduisset,  repente 


mortuum  esse  ita,  ut  de  caussa 
mortis  dubitatio  esset,  a  poeta 
discimus ,  qui  caussam  in  iracun- 
diam  a  mero  avertere  allaborat. 

a.  pocula  dura  vix  bene  dicun- 
tur;  melius  dira  cum  Oudendor- 
pio ,  Tel  duc  ta  cum  Heinsio  legas. 

3.  Vobis  si  culpa  est  bilis.  La- 
borat  caput  versus.  God.  Voss. 
Vobiscutn  si  est  culpabili.  Heins. 
Vobis  sic  culpa  est  bilis  y  Tel  Haud 
necis  in  culpa  est  bilis.  In  promtu 
est  multa  comminisci  :  An  maqis 
in  culpa  est  bilis?  vel  Fervida  an  in 
culpa;  An  tumida  inculpa.  Forte 
nihil  horum  ;  sed  :  Non  culpa  est 
illis;  sua  <fuemque  sequuntur  fata  : 
sed  quis  ullum  praestet.'^  Simpli- 
citate  ingeniose  se  commendat  Ja- 
cobs  nostri  conj.  Mortis  si  culpa 
est  bilis;  Amjnadyerss.  p.  3i8. 

12. 


i8o  P.  VIRGILII  MARONIS,  etc. 

Sed  tu  nuUus  eris.  Perrersi,  dicite,  Mânes, 
Hune  superesse  patri  quae  fuit  invidia? 

XV. 

p.  VIRGILII  MARONIS 

Fragmenta  ex  Epistola^  çuam  ad  Augustum  Cœsarem 

super  Enéide  sua  scripsit* 

Ego  yero  fréquentes  a  te  literas  accipio.  Et  infra  :  De 
iEnea  quidem  meo,  si,  me  Hercules,  jam  dignum  auribus 
haberem  tuis,  libenter  mitterem.  Sed  tantum  incboata  res 
est;  ut  paene  vitio  mentis  tantum  opus  ingressus  mihi  vi* 
dear:  quum  praesertim,  ut  scis,  alia  quoque  studia  ad  id 
opus,  multoque  potiora,  inpertiar. 


p.  TIRGILII  MARONIS 


COPA. 


•v»r«.-w<j'ux«vt/»/%^'WW*^'^''V*^*^^^^'*^*^*''*^***'  ^^*- *  ^  ■*/^/*.'%<*-'».'x*/*^^^^'*^*'^>*>»>^ >»fc^^'^>*^»-'*>*«^  w^% 


PROOEMIUM 


IN  COPAM. 


OUPERiORA  carmina  ex  Heinsiana  et  Burmanniana  recen- 
sione  repetivimus.  Ex  ceteris  Virgilio  perperam  yulgo 
tributis  carminibus/quae  Burmannus  Secundus  in  Antho- 
logia  Latina  nuper  iterum  excudenda  curaTit,  et  multis 
eruditionis  copiisillustravit,  duoadhucsubjuDgere  placet, 
Copam  et  Moretum  (i)  :  quorum  hoc  prorsus  ab  eo  prae- 
termissum,  iilud  interpretationis  adhuc  luce  aliqua  egere 
yisum  est,  dignum  certe,  quod  hic  repeteretur,  quum  ex 
elegantissimis  poematiis  sit. 

In  anum  propokun  scriptum  esse  carmen  vulgo  aiunt. 
Ita  vero  omnis  ejus  suavitas  sublata,  et  ad  yeram  interpre- 
tationem  via  praeclusa  videri  débet.  Immo  vero  im^itatio 
est  ad  compotationem  et  hilariter  exigendum  diem  in  ta- 
berna  cauponaria;  cujus  generis  fuere  olim  plures,  ut 
etiam  nunc  sunt,  extra  urbem,  ad  Tiberim,  et  ad  litus 
maris.  Ad  eas  tabemas  non  modo  sordida  et  nautica  plebs 
confluebat:  yerum  erant  alise,  quas  lautiores  et  elegan- 
tiores  homines  adirent. 

Quod  Copa  carmen  inscriptum  est»  id  a  prima  ejus  voce 
fluxit.  Copa,  coupa,  cupa,  muUer  est  cauponia,  ut  copiose 
Scaliger  docuit.  Nec  tamen  h.  1.  eam,  quae  cauponam  ipsa 

(t)  TameD  inter  Copam  et  Moretum  invenies  Hortuli  descriptionem 
Maroni  adscriptam,  quae  abest  ab  Hethii  editione;  quamvis  in  anti- 
quissimîs  optimUque  reperiatnr.  Vide  notam  ad  hune  locum  infra, 
post  Copam,  pag.  190.  N.  £.  L, 


i84  PROOEMIUM  IN  COPAM. 

exercety  inCelligere  necesse  est,  sed  simpliciter  mulierem, 
quae  in  caupona  Tel  taberna  artem  exercet.  Est  enim  fa.  1. 
crotalistria,  h.  e.  saltatrix  cam  crotalis,  e  gente  Syronim; 
cujus  generis  femin^e,  tibicinae,  citharistriae  yel  fidicin», 
in  fais  tabemis  haberi  solebant.  Notae  illae  Ambubaiarum 
Domine  sunt  ex  Horatio  et  Suetonio.  Nec  yero  cum  ScaJi- 
gero  de  y etula  cogitandum ,  quia  mitrata  esse  narratur  y.  i , 
quum  etiam  paellas  et  juyenculas  mitra,  seufiascia  ac  diade* 
mate,  interdum  cum  reticulo,  comprehensam  et  inyolutam 
comam  habuisse  satis  constet. 

Carmen  Virgilio  yulgo  tribuunt  codices,  qui  minora 
poensQtia  continent,  etiam  Grammaticus  is,  qui  Seryio  in 
fronte  ^neidis  suos  attexuit  pannos,  tnm  grayior  ceteris 
auctorSosipaterCarisius,  I  Instit.  Gramm.  pag.  47  Putsch., 
ubi  :  cupo,  cuponù^  înqiiit,  utfidlOjfiiUoniSj  quanwis  Vir^ 
giUus  Ubrum  suum  Cupant  inscripserit  Vereor  tamen,  ne 
hoc  ipsum  serions  interpolatoris  judicium  sit,  a  re  et  loco 
satis  alienum.  Prisciani  ab  aliis  auctoritatem  perperam 
laudari ,  Burmannus  docuit  1.  c.  Nuper  doctiss.  yir,  Wems- 
dorf,  faoc  ipsum  carmen  repetiit  in  Poet.  minor.  T.  II  ad 
calcem  SeptinUi  Sereni  fragmentorum,  quem  bujus  ipsius 
carminis  auctorem  esse  malit.  Adeant  eum,  qui  plura  ad 
illustranda  yerba  carminis  desiderant. 

Ceterum  elegi  hi  non  modo  orationis  Romanae  elegan- 
tia,  sed  etiam  toto  carminis  habitu  cu{tuque,  non  yulgares 
sunt,  nec  contemnendi  poetae  lusus.  Étsi  enim,  majore  ex 
parte,  earum  rerum,  quœ  ad  failaritatem  inyitare  possunt, 
enumeratione  absolyuntur  :  res  tamen  sunt  jucundae,  et  ad 
animum  sensumque  gratae.  Auctumnali  autem  die  institu- 
tam  compotationem  cogitare  necesse  est.  Cf.  y.  i  f . 


p.  VIRGILII  MARONIS 


COPA. 


CiOPA  Syrisca,  capot  Graia  redimita  mitella, 
Grispum  sub  crotalo  docta  movere  latu8t 

Ebria  fiimosa  saltat  lasciva  tabema, 
Ad  cubitnm  raucos  excutiens  calamos. 


I.  Syrîsca.  Scaliger  comparât 
Sjrrhcum  Martiali  et  Aiuonio  dic- 
tum,  et  Threiscum  e^ni^jto?  apad 
Julinm  Gapitolinnm.  Alia  memo- 
rat  Salmas.  ad  e.  1.  Sed  nullum 
ezemplam  ex  meliore  evo  allatum 
▼idi  ;  nisi  quod  ei  Columella  suo- 
currit  lib.  X,  /^iS^  ubi  ficnm  iScis- 
sam  Lihyscam  constanter  libri  te- 
nent.  Attamen  et  ibi  Libyssam  anice 
verum  judicabat  Gesnerus.  Nec  h. 
1.  aliter  legendum  arbitrer  quam  : 
Copa  Syrissa,  ut  Threissa ,  GiJissa 
et  al.  Nulla  aatem  alia  bujns  et 
seqq.  senteotia  est ,  quam  bec  : 
omnia  in  tabema  instructa  esse  ad 
diem  bilariter  et  suaviter  ezigen- 
dum.  Ecce  jam  saltat  crotalistria^ 
et  sic  porro.  Caupona  Syra  e  Luci- 
lio  apud  Priscian.  Yl,  pag.  684 
occnrrit.  Graia  redhniia  mitelia  ; 
fuit  ergo  Grxcanici  alicujus  ritus 
omameotum  hoc  :  genus  fasciae, 
quo  capilli  coUigerentor.  Talem 
crotalistriam  mitratam  in  monu- 
mentis  passim  yidere  memini  : 
unum  et  alterum  ezemplum  est  in 
picturis  Herculanensibus.  Nec  di- 
Tersi  generis  sunt  tibicins,  fidici- 
n«,  psaltriae.  Horat.  I  Epp.  14, 


a5  meretrix  Ubicina,  cujus  Adstrf 
pitum  salias  terrœ  gravis  :  ad  Tilli- 
cum.  Accommodate  dictum  cris^' 
pum  latus  moven  f  crispare^  de 
molli  ac  céleri  flexa  et  motu.  Quid 
in  Syrorum  institutis  y  religiosis 
forte,  fuerit,  quod  feminas  crota- 
listrias  fingeret,  iu  ut  in  Italia 
quoque  questum  inde  facerent, 
non  reperio.  Nomen  quidem  Syro- 
rum late  patuit.  Potuere  quoque 
Jndaee  femitiae  sub  eo  nomine  corn- 
prehendi. 

Z.famosa  tabema.  In  promtu  est 
conjicere /umosa:  nec  parum  mihi 
arridere  fateor  ;  sic  quoque  ms. 
Helmstad.  exhibuisse  yideo.  Pras- 
fert  tamen  Burmann.  vulgatum  : 
melius  enim  convenire  illud  crota- 
listriae  lasciTae  et  infami. 

4.  Crotalistria  describitur.  Ca- 
lami  sunt  ipsa  crotala,  h.  virgulie, 
alias  sere^p ,  sed  nunc  ex  arundine 
scissa,  quas  illa  inter  saltandum» 
concutit  cum  manus  gesticulatio- 
ne:.qna^  dum  virgnlarum,  quas 
médias  digitis  tenet ,  pars  inferior 
versus  brachia  comploditur,  ad 
cubilum  excutere  calamw  hoc  loco 
dicitur. 


i86  P.  VIRGILII  MARONIS 

Qiiid  juvat  aestivo  defessum  pulvere  abesse, 

Quam  potius  bibulo  decubuisse  toro? 
Sunt  cupae,  calices,  cyatbi,  rosa,  tibia,  ckordae, 

Et  trichila  umbriferis  frigida  arundinibos. 
Est  et  Maenalio  quae  garrit  dulce  sub  antro 

Rustica  pastoris  fistula  more  sonans. 
Est  et  Tappa,  cado  nuper  diffusa  picato  : 

Est  strepitans  rauco  murmure  rivus  aquae. 


!• 


5.  Meo  quidem  judicio,  a  quo 
si  quis  dissentiat ,  aequo  animo  fe- 
ram ,  non  Gopae  verba ,  quod  vul- 
go  credi  video ,  sed  poetae ,  sunt  : 
ex  persona  poets  hujusmodi  hor- 
tatus  ad  vitam  exhilarandam  mul- 
to  plus  suavitatis  et  auctoritatis 
habent,  quam  ex  orc  meretriculae; 
a  cujus  persona  pleraque  aliéna 
sunt  ;  poeta  pergit  in  eo,  quod  or- 
sus  est.  œstivo  defessum  pulvere 
abesse  dictum  pro  :  œstivo  pulvere, 
labore ,  defatigatum ,  viribus  ex- 
haustum  desidere  domi ,  nec  se 
conferre  in  viam  ad  tabernam.  Ad 
exercitationem  campestrem  revo- 
cat  unice  Scaliger.  Malim  a  pere- 
grinatione ,  mercatur»  studio  ,  et 
similibus  peiere  usum  toc/  abesse  : 
fere  ut  Tibull.  I ,  i  N^ec  semper 
longœ  deditus  esse  viœ^  ubi  ex  h.  1. 
ariolari  possis  :  Nec  semper  longa 
fessus  abesse  via,  Tum ,  ut  nunc  in- 
terpungitur  ,  intelligendum  est  : 
Quid  juvat....  abesse  potius  quam. 
Nisi  placet  cum  Barthio  distingue- 
re  :  Quid  juvat....  abesse?  Quam 
potius f....  toro!  scil.  juvat.  6t6u- 
lum  torum^  vocat ,  ScaJiger  ait ,  in 
quo  plurimnm  biberetur.  Durum 
▼ero  boc.  Accipio  de  cespite,  vel 
gramine  aqna  irrigato,  ut  laetum 
virescat.  Poterat  alio  epitheto  or- 
nare  :  ut  fragilem ,  tenerum  ,  stc- 
eum  cespitem  dicunt  alii  poetae  : 


Nunc  hoc  maluit;  nec  sane  inscîte. 

7.  Cupœ  Tel  Cuppœ  sunt  in  cella 
vinaria  vasa  majora.  At  lectionis 
▼arietas  viris  doctis  emendandi  fa» 
cultatem  attulit.  Scaliger  legit  : 
Sunt  topia  et  calybœ  :  qum  calicum 
gênera  sunt.  Heinsius  autem:  Sunt 
obba  et  calices.  Cui  accuratius 
hsc  cognoscere  libet ,  ei  adeundi 
sunt  Intpp.  ad  h.  1. 

8.  Trichila  vel  trichilum  perga- 
la  est  ex  vitibus  aliave  arbore  pe- 
damentis  et  jugis  firmata,  impli- 
citis  frondibus  concamerata  vel 
arcuata  ad  umbram  faciendam^ 
noiiore  voce  hypampelos  dicta,  v» 
Viros  doctos  ad  h.  I.  et  ColumelL 
X,  378.  Similem  compotationem 
sub  umbraculo  describi  in  Propert. 
IV,  8,  35  seqq.  notavit  Burman- 
nus.  Maie  in  triclinia  inciderunt 
nonnuUi  ;  etsi  sic  quoque  Pompon. 
Sab.  triclina  pro  triclinia.  Etiam 
ms.  Helmstad.  triclitia  umbrosis. 

9.  En  et  Mœnalio  dlii^  et  recte 
sonat. 

10.  pastoris  more:  immo  in  ore, 

1 1 .  defusa  duo  codd. ,  variatio- 
ne  perpétua  :  v.  c.  Lucret.  IV,  88. 
et  id  malunt  viri  docti  :  nam  agi- 
tur  de  vino  e  cado,  majore  vase 9 
in  minus  defuso  j  non  de  vino  in 
plura  minora  vasa  diffuso. 

13.  Et  strepitans  legendum  cum 
al.  edd.  strepitans  in  crepitam^  (w- 


COPA. 

Sunt  etiami  croceo  violae  de  flore  coroUae; 

Sertaque  purpurea  hitea  mista  rosa; 
Et  quae  yirgineo  libata  Acfaelois  ab  amne 

Lilia  vimineis  adtulit  in  calathis. 
Sunt  et  caseoli,  quoB  juncea  fiscina  siccat. 

Sunt  autumnali  cerea  pruna  die; 
Castaneaeque  nuces,  et  suave  rubentia  mala. 

Est  hic  munda  Ceres;  est  Amor;  est  Bromius. 
Sunt  et  mora  cruenta,  et  lentis  uva  racemis  : 

Est  pendens  junco  caeruleus  cucumis  : 
Est  tuguri  custos  armatus  falce  saligna; 

Sed  non  et  vaste  est  inguine  terribilis. 
Hue  Calybita  veni  :  fessus  jam  sudat  asellus  : 


187 


i5 


10 


a5 


pidansj  mutant  TÎri  docti,  iidem 
hoc  in  illud  mutaturi ,  si  alterum 
reperissent  :  hujusmodi  correctio- 
nes  dndum  ex  rc  critica  sublate  et 
explose  esse  debebant  ;  sunt  enim 
nec  magis  ingeniosae  quam  non 
fructuosœ. 

i3.  Sunt  et  Cecropio  juncta  de 
flore  coroUœ  très  codd.  Unde  Bur- 
mann.  non  indocte  conjicit  :  Cbiy- 
ciojunctœ  déflore^  yel  Corycioque 
enco  violœ  de  flore  coroilœ.  Mox 
▼.14  rosam  in  auctumno  adeoque 
certi  generis ,  serions  proyentus  , . 
narrari  necesse  est.     • 

i5.  16.  Suavissimum  distichon: 
Cemis  nympham  calatho  afFeren- 
tem  potantibus  lilia.  Ecl.  H,  4^ 
sqq.  Nymphae  et  Naïades  formoso 
puero  flores  feront;  sic  h.  I.  Nym- 
pha  Acheloisf  h.  fontana,  amni- 
cola ,  ut  unam  ex  Naiadibus  signi- 
ficet.  Jcheioum  de  aqua  dici  poe» 
tis  non  infrequens.  libata  ab  amne^ 
humefacta ,  viola  in  ripa  florens  , 
quam  adeo  alluit  unda.  Miror 
Heinsii  acumen  :  libata  ab  ore  le- 
gentis.  virgineum  amntm  suaviter 


dixit  purum ,  pellucidum.  Gom- 
parat^ontes  ingenuos  Lucretii  libro 
I,de  rerum  Natura,  33 1  Wakefield. 
Nec  ad  Virginem  aquam ,  quae  Ro- 
mae  fuit,  recurram. 

17.  scirpea  Leid.  et  éd.  Jnnt. , 
et  sirpea  fiscina  Aid. ,  doctius  uti- 
que  ;  ut  juncea  pro  interpretamea- 
to  sit. 

33.  Et  pendens  melias  alii  ;  et 
porro  ms.  Helmstad.  Et  pendet, 
Tum  junco  pendet  cucumis,  quo 
alligatur  stipiti ,  vel  pedatur. 

33.  Et  tuguri  eliam  h.  1.  alii  me- 
lius.  Sed  totum  distichon  alienum 
ab  L.  1.  et  aliunde  illatum  :  qnod 
ordo  sententiarum  et  loci  ratio  sa- 
tis  docet. 

35.  Hue  Alibida  veni,  Silenum 
interpretabantur  :  qui  tamen  a  lo- 
co  et  re  alienus  esse  videtur,  quan- 
do  quidem  hic  in  vera  Tita  versa- 
tur  poeta.  Asivida  pro  asinivehida 
ex  Plauto  hue  inferre  voluere  , 
Heins.  Scalig.  et  Gesner.  de  Silenis 
Toro.  IV  Gommentatt.  pag.  4^* 
Tumebi  (  Adverss.  XIII  ^  33  ]  lec* 
tio  :  UuiQ  ad  liba  veni  >  facilitate 


i88  I'.  VIRGILII  MARONIS 

I^rce  illi;  vestnim  delicium  eat  asious. 
NuDC  caDtu  crebro  rumpunt  arbusta  cîcadx  : 

Nunc  etiatn  io  gelida  sede  Uceita  latet. 
Si  «apis,  aestiTO  recubans  te  prolue  vitro; 

Seu  VIS  crystallo  ferre  novon  calices. 
Eia  âge  pampinea  fessus  reqaiesce  sub  unibra; 

Et  gravidum  roseo  necte  caput  atrophie  ; 
Candida  formosae  decerpes  ora  puellc. 


M  commeadat  i  i«d  panim  ad  iei>- 
mm  facil.  Catybita  e  codd.,  qui- 
bu  Helmatad.  adde,  jam  proba> 
rtmi  Salmmini ,  qui  videadoi  ad 
Hiai-  Aag.  p.  49'  >  Et  alii,  iotelli- 
|[en(es  Galloin  matrU  demn  vel 
dcn  SyriK  «acra  circomTchenteni  ; 
hanc  eaDdeiii  cMe  puta  agjnam, 
qni  adeo  plebecnlam  pmtîipii 
■lUi  (ripndiiaqiie  inter  cjmbalo- 
nun  tjmpaDDramqoe  itrepitum 
delectat.  cf.  Apnlei.  lib.  VII.  Oc- 
cnmmt  et  )ii  homine*  pasiim  in 
•nagljphii  antiquli  :  t.  c.  Cayt. 
SeciieÙ  Ta.  1,  lab.  ig.  Caljbe, 
ttSrxn ,  lempluiD  Tel  lacrarium 
ieta  limnlacrum  recipieDs.  Subir  i- 
tnimt  jHXiiCat  de<e  KuCîxj  viri  docii 
in  cpigranmate  Thjilli  Anal.  II, 
p  177.  VI.  Porro  aniem  legend. 
frni'I.-  qnod  et  codei  nnni  offert. 
Etiam  agjrta  hue  venit ,  alelloiao 
iiisideoi.  Tum  inaviter  lubjicitar 
illud  :  Pane  illi  elc.  nec  Isman 
euni  niminmad  cartnm  acceUran- 
dum  Bagri»  Inciisi  contubemale 
Tobit ,  Galli ,  pecai  est. 

ï6.  FetUt  delicium  ,  U.  Voieii 
rtegiDtiaiimam  eonjecluraiii  am- 
plectitnr  qaoqne  Bunnanu.  conf. 
Ovid.  Fait.  VI,  3i9  »eqq.  Vestam 
(■  Cyb«)en  pemiutari,  in  eodem 
lucQ  obviom  eit.  Hec  ab*urde  ta- 
men  Gallortua  daUciom  habetur 


aiinua  •  cnv  tacïtA  libidioîi  ex* 
|trobratione.  Laudant  Liierpretet 
comioade  Phwdnim,  libro  Ul,  fa- 
bula 18, V.  8. 

aS.  A^unc  iwrv.  Tel  vrn),ill  libb., 
nnde  Hein*,  conj.  Nuhc  ocnta  Îr 
gtlida  tepe  laearia  latet.  Bannuut. 
Tero  JTunc  viridU  jelida  tept  l.  I. 
Immo  lege  :  iTune  Dana  m  gtlié* 
ttpt  laeerta  latel.  et  hoc  natic  vi- 
deo diierte  eihibere  mi.  Helm- 
ttad. 

39.  Ut  molta  alia  in  b.  I.  e  Pro- 
perlio  petila  e*se,  docuere  viri 
docli.ticboc,  ex  lib.  )V,  8,  37 
Ijjrgdamut  nd  cyathos ,  vitrii/ut  «*- 
tiva  supellex.  Moi  Stu  vit  ferrt 
pro ,  Ku  rnavii  afferre ,  adhibers  , 
taliet*  cijttallo ,  e  crjilallo  fac- 
to*; Tel  ut  ca/icM  UDl  pro  *init 
dicti.  Nisi  aient  latet  :  Seu  vît, 
CTjntalto  verttnovotceliett.  NotDm 
ex  Harone  :  Indulgent  vino  et  ver- 
tunlcrofeiYU  ahenos.  In  mi.  Helm- 
itad.  erUtalli,  Sic  usitalini  erjr^ 
talli  ealieei. 

3i.  tlrophium  pro  vittaieufat- 
cia ,  cui  innecluntnr  flore*,  adeo- 
qne  pro  lerto. 

33.  decerpem  duo  codd. ,  licqna 
Helmolad.  m*.  Formotunt  tenene 
deeerpeni;  alii  cum  edd.  lut.  For- 
mosu$  tenene  deeerpet  :  hoc  re*0' 
cavil  Wmudorf. 


COPA. 

Ah!  pereat,  cui  sunt  prisca  superciliai 
Quid  cineri  ingrato  serras  bene  olentia  serta? 

Anne  coronato  vis  lapide  ista  legi? 
Pone  merum  et  talos.  Pereant,  qui  crastina  curant  1 

Mors  aurem  yellens  :  Tivite,  ait,  yenio. 


189 


35 


34-  prisca,  qnalia  foere  prisco* 
ruin  hommam,  severa,  tmtia^  ad- 
dacta,  ut  adeo  bene  lectionem 
hanc  tneatnr  Burmann.  ad^ersus 
yiroram  doctomm  commenta,  et 
Leidensis  codicis  lectionem  :  erU^ 
pa  supercilia.  Ms.  Helmstad.  Ak 
pereantf  quibtis  kœc  prisca  sup. 

35.  cineri  ingrato  ex  ^neid.  VI, 
a  I  a ,  ctti  nnllns  rei  sensus  est. 

36.  Ugi  jam  emendamnt  et  edi- 
deront  viri  docti ,  pro  tegi»  Lapis 
sepulcralis  coronis  omatas  nota 
res  est.  In  eo  legi  serta ,  sane  pa- 
mm  opportunum  :  mag;is  tamen 
si  illa  lapidi  legantnr ,  ut  sit  da- 
tiTus  cui. 

37.  Pone  merum  et  talos,  H^eo 
inyitatio  ad  yina  et  ludum,  qu9 
decet  Epicuri  discipulum ,  cui  to- 
luptas  summum  bonum  est,  ubique 
in  Horatii  carminibus  occnnît,  et 
elegantiui  ezpressa.  — -  Perwnt, 


qui  crastina  curant.  Non  ita  Tehe- 
menter  idem  Horatius,  qui  eadem 
cantat,  lib.  I|  Od.  IX,  i3  :  quid  sit 
futurum  crasy  fuge  quœrere;  et 
eodem  libro,Od.  XI,  8:  carpe  diem, 
qtuan  minimum  eweduia  postero. 
N.  fi.  L. 

38.  Mors  aurem  vellens,  viuite, 
ait,  venio.  Qui legunt,  mors autem 
veniens,  longe  a  poetis  fugiant. 
Quid  enim  hac  M ortis  imagine  vi- 
yidius,  qosB  imprecanti  erastina,  et 
in  diem  Tivere  yolenti  adstat  im- 
provisa, et  nedum  damnet  hanc 
sententiam,  admonendo  confirmât, 
(Hem  esse  lucro  apponendum,  quia 
fiatalem  leti  yenientis  faoram  yitare 
ttemQ  potf  st  !  Notandom  inprimis 
est,  quis,  et  quod  suadeat  :  Mous 
ait  ;  VnriTE  ! . . .  —  veliere  aurem,  est 
admonere;  nam  ea  mémorise  con* 
secratnr ,  uf  frons  Genio ,  et  Genaa 
r.  N.  S.  L. 


p.  VIRGILII  MAROmS 

HORTULUS  '. 


Adeste  Musae,  maximi  proies  Jovisî 

Laudes  feracis  praedicemus  hortuli. 

Hortus  salubres  corpori  praebet  cibos, 

Variosque  cultus  saepe  cultori  refert; 

Olus  suaye,  multiplex  herbae  genus;  5 

Uyas  nitentes,  atque  fœtus  arborum* 

Non  défit  hortis  et  voluptas  maxima, 

Multisque  mixta  commodis  jucunditas. 

Aquae  strepentis  vitreus  ambit  liquor, 

Sulcoque  ductus  irrigat  rivus  sata  :  lo 

Flores  nitescunt  discolore  gramine, 

Pinguntque  terras  gemmeis  honoribus. 

Apes  susuiTO  murmurant  gratae  levi, 

Quum  summa  florum  Tel  novos  rores  legunt. 

Fecunda  vitis  conjuges  ulmos  gravât,  i^ 

Textasve  inumbrat  pampinus  arundines. 

Opaca  praebent  arbores  umbracula, 

Probibentque  densis  fenridum  solem  comis. 

Aves  canoros  garrulae  fundunt  sonos, 

Et  semper  auras  cantibus  mulcent  suis.  ao 

Oblectat  hortus,  advocat,  pascit,  tenet, 

Animoque  mœsto  démit  angores  graves  : 

Membris  vigorem  reddit,  et  visum  capit  ; 

Refert  labori  pleniorem  gnitiam; 

Tribuit  colenti  multiforme  gaudium.  ^s^ 

(i)  Opusculum  hoc  de  laade  Hortuli,  cpiod  Asgeksius  inter  Gatalec- 
torum  Epigrammata  melius  collocatum  judica^erat,  tamen  hic  referri 
yoluimus,  tanquam  Moreti  praeviam  appendicem,  quia  in  hoc,  ut  in  illius 
versibus  6i  et  seqq.,  muha  de  herbis  et  feracitate  hortuli  dicta  suut 
conformia.  Est  autem  natura  Garminis  iambica  trimetra  senaria.  làM- 
BicA,  quoniam  predominatur  iambusf  trimetra,  id  est,  ternas  mensuras 
continens;  mensura  autem  quaeque  binis  pedibus  conflatur  :  sbkaria 
tamen  est,  quoniam  senis  pedibus  constat.  N.  E.  L. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


MORETUM. 


tirtTTn  -■»— -■■»^-»^'»  -^»^^^^»^«i»^»^^^^»^»^u»^»»^»^^^»»^»  «»»»^»»^.^^  «^» 


PROOEMIUM 


IN  MORETUM; 


IIjST  hoc  ex  eo  carminum  gepere,  cujus  nobis  panciBBima 
ex  antiquitate  exempla  relicta  sunt  :  argumentum  ex  vita 
privata  et  teoui  hominum  humili  loco  natonim  petitum 
est,  Licet  id  ad  bucolicum  genus  referre  aut  pro  idyllio 
babere,  quandoquidem  eo  nomioe  unum  et  alterum  apud 
Tbeocritum  habetur.  Faciunt  viri  docti  canninis  summam, 
moretum^  h.  edulii  rustici  genus,  ex  allio^  apio,  ruta,  co- 
riandrOy  bulbo,  additis  caseo,  oleo  et  aceto,  comparatum, 
quod  Simulus  conficit.  Nec  maie  ea  res,  arbitror,  idyllii 
hujusmodi  argumentum  constituit,  repraesentata  oculis 
animisque  particula  aliqua  vitae  rusticae.  Sed,  quantum 
equidem  assequor,  latius  patet  idyllii  hujus  argumentum. 
Describitur  enim  omnino  prima  dieiparsj  et  qvuB  diluculo 
Ofel  mane  gerantur  a  rustico,  antequam  ad  opus  rusticum 
procédât.  Surgit  mane  Simulus ,  qui  conductum  agrum 
arare  videtur,  cum  Cybale,  Afra  génère ,  forte  libertina, 
et  primo  loco  ea  parât,  quibus  per  diem  illum  vitam  tôle- 
ret,  b.  e.  famem  expleat.  Igitur  panem  coquit,  quod  a 
V.  17  ad  52  procedit,  inde,  ut  habeat,  quo  pro  obsonio 
utatur,  moretum  sibi  parât,  b.  edulium  acribus  berbis  oleo 
acetoque  confectum,  quo  stomaçhum  vellicet.  Itaque  ma« 
lim  dicere  describi  hoc  carminé  primam  diei  partem  viiœ 
rusticœ*  Suspicor  autem  aut  fragmentum  nos  tantum  ha-< 
bere  majoris  carminis,  quo  totum  opus  diumum  expone- 
batur  :  nam  sub  t  in  agrum  ad  arandum  procedit  Simulus  ; 
S.  la 


,94  PROOEMIUM 

aut  successisse  plurà  idyllia,  quae  ceteras  rustici  operis 

partes  exseqaerentur.  Sufficit  idyllium  hoc  esse  ex  elegan- 

(tissimis,  quod  majori  eclogarum  Virgiliauarum  parti  prae- 
feram,  in  quibus  sententiae  ex  Theocrito  mutuatae  annu- 
merantur.  Nisi  forte  hujus  poematii  auctor  et  ipse  e  Graecis 
sua  accepit.  Gerte  Vossius  in  lib.  de  poetis  Gr.  prodidit, 
in  cod.  Ambros.  Moreto  Yirgilii  esse  adscripta  verba  : 
Parthenius  Moretitm  scripsit  in  Grœco,  quem  Ftrgilius 
inùtatus  e^.  Quse  res  non  improbabilis  videri  débet,  quum 
poetae  ante  et  sub  Augusteo  saeculo  in  Graecis  vertendis 
tantum  studium  consumserint.  Si  itaque  a  Maroniana  ora- 
tione,  quam  inBucolicis  tenemus,  aliéna  est  indoles  Mo- 
reti,  hoc  per  se  mirationem  non  facit,  si  quidem  ex  Graeco 
tantum  conversa  haec  sunt.  Yersatur  autem  poeta  in  eo 
poetices  génère,  quod,  rébus  e  vita  humili  et  sordida  pe- 
titis,  adanimos  tenendos  omnium  minime  accommodatuiù 
esse,  multi  viri  docti  contenderunt.  Alii  hoc  ipso  se  génère 
facile  Homerici  carminis  laudes  attingere  posse  putarunt. 
Prius  illud  judicium  recte  se  habere  nullus  dubito,  si  in 
orbe  rerum  vulgari  aut  in  sordibus^vitse,  iisque  rébus, 
quarum  adspectus  nauseam  facit,  descriptio  versetur;  aut 
si  exspectatione  ejus,  quid  ex  sigillatim  descriptis  rébus 
proTenturum  sit,  animus  non  erigatur,  aut  siomninoarte 
et  ingenio  careat.  Possunt  tamen  ex  ea  quoque  vita,  quam 
lubitû  suo  nemo  vivere  malit,  cum  dilectu,  remotis  moles- 
tiis  et  sordibus,  multa  poetice  reddi  et  omari,  ut  placeant; 
modo  ne  tali  carmini  vim  ac  dignitatem  carminis  epici  tri- 
buere  ausis,  a  qua  illud  longissime  abesse  necesse  est.  De 
quovis  carminé  statuendum  est  ex  ejus  génère  generisque 
natura  et  indole;  potestque,  recto  cum  judicio,  ex  omni 
génère  fructus  aliquis  seu  ingenii  et  artis  seu  honestae  vo- 
luptatis  peti.  Virgilio  carmen  hoc  tributum  esse  jam  anti- 
quitus, ex  eo  constat,  quod  in  Vita  Yirgilii  illud  comme- 
moratur  :  etsi ,  quum  tôt  seriorum  hominum  nugis  illa 


IN  MORETUM.  195 

interpolata  sit,  quid  veteres  Grammatici  judîcaverint , 

difficaker  inde  emitur.  A.  Septimio  Sereno,  poetae  Fa- 

IÎ8C0,  de  quo  qui  scripserint  recensuit  Burm.  ad  Anthol. 

Lat.  lib.  I,  ep.  27  adscribendutai  esse  suspicabatur  Scaliger, 

tum  Barthius  Advers.  XXXV,  8  et  al.  loc,  quia  opuscula 

iÛe  rustica  (et  haec  unica  caussa  affertur)  composuisse  di- 

citor  :  nuper  autem  doctissimus  editor  Poetarum  minomm 

Wernsdorfius  T.  II  sine  hxsitatione  Sereno  carmen  hoc 

vindicavit,  tanquam  partem  priorem  Opusctdorum  rura- 

Ihan  :  etsi  hsec  lyrico  carminé  Tariis  metris  exarata  fuisse 

tnemorântur;  potuisse  enim  praemitti  carmen  hoc  hexa- 

metrum.  Itaad  Vespasianitempora  illud  rejicitur.  Monitum 

illud  quoque  a  vins  doctis  est,  scriptum  jam  a  Siteuio  fuisse 

idyllium  Moretum,  ex  quo  rersiculos  profert  Macrob.  II 

Sat.  14,  sed  admodom  horridos,  si  cum  nostro  Moreto 

contendas« 

Lectionem  in  antiquis  edd.  fere  eodem  modo  corrup- 

tam  yidi  :  etsi  minus  fœdat^pn  et  interpôlatum  opus  ad  nos 

pervenit,  quam  cetera.  Primum  institutam  recensionem 

novam  deprehendi  in  Aldina  iSiy  Catalectorum  :  ea  fun< 

damentum  facta  correctioribus  editionibus;  successere 

tamen  aliae  antiquam  lectionem  retinentes,  etiam  Scalige- 

rana.  Quandoquidem  in  hoc  poematio  non  habebamus 

exemplar,  quod  ex  condicto  sequi  necesse  esset;  in  Hein* 

sianis  enim  et  Burmannianis  non  extat;  libenim  nobis 

relictum  duximus,  ut  lectionem  ipsi  constitueremus,  Aldina 

et  Scaligerana  emendatione  pro  fundo  posita.  Non  erant 

ad  manus  editiones  binae,  quibus  Moretum  sigillatim  pro- 

diit,  ÇSolinaeana  i543»  8,  cum  Jo.  Ruellii  scholiis,  et  Fran- 

cofurtensis  1626,  cum  Taubmanni  commentario;  aliam 

cum  notis  Weitzii  ad  calcem  Gopae  Francof.   1642,   8, 

inspexi;  et  veterem  edit.  Lips.  Thanner  1619  cum  Copa 

et  aliis  sub  tit.  P.  p^irgilu  MaroniSj  poetarum  AchiUis^ 

minutiora  opuscula.  —  (Aliam  yeterem  editionem  Moreti 

i3. 


196  PROOEMIUM  IN  MORETUML 

Goloniensem  memorant  Denis  Supplem.  p.  691  et  Panser 
Vol.  I,  p.  334»  433.)  Sed  nec  erat,  quod  multa  inde  spe- 
Tari  possent,  quse  non  aliunde  suppeterent,  'inprimis  ex 
Barthioy  qui  in  Adyersar.  XXXV,  8.  IX,  16,  nonnuUa  loc» 
attigit.  Post  priorem  meam  editionem  retractayit  hoc  car* 
men  bî  docto  commentario  expolivit  Wemsdorf.  in  Poec 
min.  T.  II. 

Moretum.  Multa  de  etymo  ncMninis  comminiscuntur  viri 
docti.  Scaliger^.a4|uo  lioc  carmen  Graecis  Tersibus  reddi- 
tum  est,  P.  Ronsardo  inscriptum  (i),  a  /tt»n»ro,  ^r7«r«y, 
quod  tritum,  r^i/n^,  est^  .ducit.  Alii  aliunde  (cf.  nunc 
Wemsdorf.  1.  c.  p.  a56  ).  lïos  illud  monere  satis  kabe- 
l}imus,  occurrere  vocem  apud  Ovid.  Fast.  IV,  365.  Fuit 
quoque  exquisitior  ejus  conficiendi  ratio  alia,  quam  apud 
Columell.  XII,  67  yidere  licet.  Laudant  quoque  Apicium 
mil  docti  lib.  I,  cap.  35. 

'(i)  Hanc  Tersionem  Grecam  Saligeri  infra.editam  inreoies. 


p.  VIRGILII  MARONIS 

MORETUM. 


,%)WV^V^^»>%<^V%'»^^^^^»'^%»^^/»^^^^^^>»^f»^^^ 


J  AM  nox  hibernas  bis  quinque  peregerat  boras, 

Excubitorque  diem  cantu  prsedixerat  aies  ; 

Simulus  «xigui  cultor  quum  rusticus  agri, 

Tristia  Tenturae  metuens  jejunia  lucis, 

Membra  levât  sensim,  vili  demissa  grabato,  5 

SoUicitaque  manu  tenebras  explorât  inertes, 

Vestigatqùe  focum;  laesus  quem  denique  seiisit. 

Parvulus  exusto  remanebat  stipite  fumus. 
Et  cinis  obductae  celabat  lumina  prunae  : 

9.  conta  fmtvenerat  mia  Tetnt  meinbraïui  Scaligeri.  llndie  bene  tiupicatnr  Ja- 
cobt  faine  prwvtrUrat,  —  3.  Simylus  Tett.  éd.  Yen.  Sed  a  nno  Stmulut  deduc- 
tnia  nomea  Ternae  impoaiciim.  Similus  Tideiur  Heins.  probare  ad  Fast.  m,  764, 
•t  ap.  Anaon.  Ep^r.  85  e»  Grw»  Mf/*>«  ô  •»/*««  sùnùa  enendatar  SirnOus,  «ri- 
fui  cultor  ^uum  rtaUcus  horti  ruljo  in  edd.,  eûam  in  Teteriboa,  legiior.  Std 
myri  recte  Aid. ,  idemqne  ex  yeu  membrana  pneferebat  Scaliger.  Nam  bortalnt, 
de  quo  infra  agitnr,  tancvm  toKonolo  erat  adjunctoa:  ipae,  coloniu  paoper, 
afeUum  condoxerat:  cf.  fin.  carm.— S.Mitfîm  Wtt.  Ita  priniiai  Aid.,  quorn  aniea 
etset  :  vi(i  tensim  demissa  :  minas  comBKMle.  Scriptum  tamen  vel  sic  malim  :  Sen~ 
«Ml  membm  levât  viU  d.  $,  Non  enim  Icntitodinem  bominia  niacici  tarde  et  inrite 
se  lerantia  exprini  bîa  nomeria  dican.  •—  6.  tenebras.,,.  itmies.  In  promtn  est 
flospicari  inanes  icriptam  foiiae ,  ul  aer  manis ,  vacuus.  Heina.  c«nj.  inertem  ves^ 
tigatque  focum.  Verum  imrs  non  modo  eat ,  quod  nec  moretar ,  nec  movet ,  Te- 
mm  eciam  id,  qaod  motnm  difficilem  reddit;  et  poeta  ad  tenebraa  transtiiltt 
epitbecoB  commune  noctit ,  frigoria ,  aomni.  Nox  mers ,  qaa  nullum  animaus  da 
moTCt  :  bine  lenebrœ  noctis  inertes:  sine  motn ,  uciue,  ailcntea.  —  7.  sentit  m». 
Helmai.  —  8.  exusto  remanebat  stipite  fitmus.  Kibil  veriot,  nec  ad  natnram  rei 
accommodatias  :  prodit  enim  fomas  tenais  favillam  occultam.  Nec  minaa  taroca 
àfi§mteT  conj.  Scaliger  :  exusto  remanebatstipite  famés.  In  idem  incident  Heins.  ; 
at  parum  féliciter  Bartbina  Adhéra.  XXXV,  8  exusto  emambat. 

2.  Gallnm  gallinacenm  ornant         4-  I>octe  :  ne  diem  impastns  exî* 

paasim  poetae ,  et  notum  est  illnd  geret ,  ne  sine  pane  easet. 
Prndentii  :  Aies  diei  nuntitu,  nbi         7-  *«««  '  saavitcr  ;  offensa  ma- 

plara  dant  Intpp.  na  ad  focum ,  val  cinere  adn«ta. 


igS  P.  VIRGILII  MARONIS 

Âdmovet  bis  pronam,  submiesa  fronte,  lucerDam,  f 

Et  producit  acu  stupas  humore  carentes. 

Excitât  et  crebris  languentem  flatibus  ignem. 

Tandem  concepto  t'enebrae  fulgore  recedunt; 

Oppositaque  manu  lumen  défendit  ab  aura, 

Et  reserat  claqsa,  quae  praevidet,  ostia  clavi.  i5 

Fusus  erat  terra  frumenti  pauper  acervus  ; 
Hinc  sibi  depromit,  quantum  m^nsura  patebat, 
Quae  bis  in  octonas  excurrit  pondère  libras. 

lo.  Admooet  is  ms.  Helmitad.  -—  ii.  acu*  alios  le(*ere  Âfcens.  notât.  Sc«ligerp 
▼ir  summtii,  nimium  procUvis  ia  antiquata  et  xatÀ  yKaovwi  dicta  ,  acu  accipit  : 
m  acum  producit  stapas  ;  feus  euim ,  ioquic ,  nomine ,  Tel  aciœ  intelli^tur  * 
quicquid  ex  lino  aut  lana  aut  stupa  similibusve  carpcbatur ,  ut  Unamenta ,  Mt« 
/AvrafttL  JM4  tixtÀ  chirurgorum.  Ita  vir  doctus  ad  acum  transfert,  quod  de  acia» 
nec  satis  accurate  tradidlt.  Âtqui  illud  omnis  anusfacere  solet,  ut  stupam  fungo 
obtusam  acu  producat,  lucemam  flammae  admotnra.  ~-  la-  crebris*.. .flatibus. 
Maie  Norimb.  ^im:i6u5.  —  i3.  Tandem  ut  c.  em.  Heins. ,  vix  bene.  —  i5.  Et 
reserat  clausa ,  qua  prœvidet ,  ostia  clavi.  H«c  vulgata  lectio ,  inde  ab  Âldina  : 
nam  in  antiquioribus  clavis.  Iii  membrana  Fithœi  Scaiiger  inyeQerat  :  Et  reserat 
clave,  quœ  pervidety  ostia  clavis,  et  in  alia  :  Et  r.  clausœ,  qua  pervidet,  ostia, 
clavis.  Hinc  varia  molitur  vir  doctissimus  :  modo ,  ut  clavem  dausam  interprète* 
'tur  occultam ,  quse  intus  aperiat,  modo  ut  légat:  Et  reserat  coLb,  h.  /ui;t^ovy 
Tertis,  Tel  Et  r,  casuUe....  ut  osb'a  clavis  Tocec  «rai  Mv»  nbi  inf<ritar  claTÎs» 
Tel  tandem  :  Et  r.  clausœ,  qua  pervidet,  ostia  clavis  ;  «rà?  imn  *rou  xuixtir/ufvov 
xxiBfûv.  Nam  qua  pervidet  etiam  in  tertia  membrana  scrîptum  TÎderat  ;•  et  provi^ 
det  Tel  pervidet  etiam  mt.  Koeler.  Omnia  baec  ab  inTÎta  Minerra  profocta ,  m  non 
minus  illnd,  quod  Salmas.  Ezerc.  Plin.  p.  656.  D.  propsnat:  Et  r.  casuke,  qua 
prœvidet,  oftia  clavi.  Tolerare  praesut  qua  prttmdtti  reqnirebatnr  ^im  prospidt. 
In  clausa.... clavi  latet  error , quem  facifae  deprcbendas,  qnum  dctideretnr  lociuiy 
quem  foribus  reseratis  aditnrus  est ,  quiqae  pro  ^ranario  erat.  Ea  aatem  haud 
dubie  est  cella  granaria  casulx  adjoncu  :  igitnr  eipedîta  lectio  esse  Tidetur  : 
clausœ, ...ostia  celiœ.  Hoc  Bartbius  qnoqne  Tîdit  Adrert.  XXXV,  8,  qui  cooj.  Et 
reserat  cellœ ,  qua  prœvidet,  ostia  clavi.  Sed  que  in  medio  poâta  snnt ,  quœ  prœ^ 
videt,  TÏx  sine  libris  sanari  possunt  :  Tagatur  enim  omnis  conjectura.  Heins.  in<- 
geniose  tentât  :  Et  reserat  caveœ  sua  providus  ostia  clavi.  <-~  x6.  terra  Tett.  edd. 
Scalig.  Aldina  Tero  terrœ  intnlit;  utmmque  defendi  potetL  —  17»  quamium  men^ 
sura  petebat  eadcm  Aldina  recepit.  Praïfero  umen.  Tel  Scaligeco  inTito,  Tcterem 
doctiorem<[ue  lectionem  :  quantum  mensura^.  Tas,  patebat,  adeoque  capiebat, 
•X^'f**'*  «rat  enim  mensura  XVI  librarum.  Prsefert  hoc  Barth.  qnoqne  AdTers. 
XXXV ,  8  et  Heins. ,  qui  ablegat  ad  Locanum.  —  18.  oclovaj  ?ett.  edd. ,  ex  TÎtio 

10.  II. Lucemam  olearem cogi-  18.  XVI  libras  pondo  fmmenti 

tare  necesse  est  ;  eam  admoTet  in-  mensura  capit  :  ergo  in  sequen- 

clinato  capite ,  submissa  fronte.  tem  quoque  ununi  et  alterum  diem 

At  Barthius  XXXV,  8 /ronf^m /u-  fami  prospicit.   Nam   demensum 

ccinœ  ÎDtcrpretatur.  diurniim,  quod  servii  Horoa?  pr«» 


MORETUM.  199 

Inde  abity  adsîstitque  molae;  parvaque  tabellai 
Quam  fixam  paries  illos  servabat  iD  usus,  30 

'  Lumina  fida  locat  ;  geminos  tanc  veste  lacertos 
Libérât,  et,  cinctus  villosae  tergore  caprae, 
Praeverrit  cauda  silices  gremiumque  molarum. 
Advocat  inde  manus  operi,  partitus  utrinque  : 
Laeva  ministerio ,  dextra  est  intenta  labori  ;  iS 

Haec  rotat  assiduis  gyris  et  concitat  orbem. 

octanas,  et  occurrit.  Porro  Scaliger  in  uno  libro  înTcnerat  :  Qtiœ  byido,  onde  ille 
refingebat  :  Quœ  bifido  octnnis  excurrit  pondère  libris.  Poterat  tamen  sine  ulte- 
riore  matattone  constare  Tenus:  Quœ  bifido  ocîanas  excurrit  pondère  Ubras,  h. 
escedîi.  Sed  ludibrimn  corraptelc  hoc  bifido  esse  arbitrer.  —  ai.  Lumina  ficta 
ynAJida  ma.  Koeler.  —  33.  viUota  iegmine  caprœ  veit.  edd.  est  leciio  :  nec  mala; 
nisi  doctioreoB  prodidisset  Âldina  :  tergore  ^  qaam  Scaliger  quoquc  in  scriptis  io- 
Tpnit.  Agitnr  autem  de  rhenone  ex  pelle  caprina.  —  33.  Pervertit  et  Pervem't 
▼ett.  edd.  Alterum  Prœverrit  Âldina  dédit.  Tum  Pervert't  caudaque  cavum  gre» 
miunufue  m.  Norimb.  Koberjr.  et  Ascens.  ctim  Junt.  aliisque ,  ex  interprctationey 
•nspicor,  in  margine  apposita.  siUces,  molares  întelligc,  nam  duo  sunt  lapides 
fibi  impotiti.  gremium  molarum  pro  interiore  parte.  Insol enter  dictum  censebat 
Heîns.  ad.  Oyid.  lU  Âm.  i3,  3  j,  et  emendabat  gremîotjue  molares.  Ut  sit  gremio, 
caprsB  tergore,  quo  cinctus  erat.  Sic  tngœ  gremium  Florum  dixisse.  Non  inagis  hoc 
placet.  Forte  fait  :  geminumgue  mofarem.  v.  Not.  —  2^.  Advocat  inde  opcri.  Du- 
bia  sçriptora.  Sic  enim  Tett.  edd.  et  scripti  Scaligeri  :  et  Tideri  potcst  doctius, 
qaam  quod  Aldina  inTexit  :  Admovet  inde  operi.  Hoc  tamen  yorabulam  rei  pro- 
priam ,  et  facile  deflecti  potoit  in  alterum.  In  fine  versus  vulgo  legitur  :  partitus 
utramgue  :  quod  Lditine  tîx  dici  posse  Scaliger  quoque  notavit  :  partim  utramgue 
manum.  Nec  suaviter  puto  dictum  esse  Admooet  operi  manus,  partitus,  utram» 
guê,  at  manus  utramgue  jungas.  Ipse  e  mss.  profert /xirltCus  utrigue,  scîl.  manui 
opus:  malim  partitus  utringue,  sril.  opus,  ut  ab  utraque  manu  tractaretur;  et 
obtulit  hoc  idem  ms.  Roeler.  —  36.  assiduum....  orbem  manuscripta  lectio  apud 

bebatar,mum  fere  libraruro  erat,  nente  immobill, superius,  quod ▼. 

Ht  Opusc.  T.  I,  p.  a5i  ex  Catone  26  orbem  appellat,  circamactum 

de  R.  R.  56  docui  :  etsi  ad  illud  attritu  grana  frangeret.  Saccesse- 

exactum  fuisse  demensura  coloni  rat  ea  mol»  prislinae,  quae  morta- 

necesse  non  est.  Sibi  et  servulae  rium  crat ,  in  quo  pistillo  frange- 

Cybals  simul  victum  parare  pu-  bnntur  grana.  minisfermm /«rvcria 

tandus  est  Simulus.  congerendis  et  infundendis  granis 

33.  cauda  ^  peniculo,  quo   ad  consistcre  videtur.  Tum  TV/nsa  Cî- 

vérrendas  mensas  et  alia  uteban-  res  rapide  silîcum  decurrit  ab  ictu , 

tur  vetercs.  Docuit  ad  h.  1.  Scali-  v.  37 ,  grana  tunsa,  adeoque  fari- 

ger.  Describit  autem  bine  poeta  nam,  in  subjectum  vas,  quod  eam 

molam  manuariam,  trusatilem  seu  excipit ,  decidere  significat. 
Tersatilem ,  binis  saxis  asperis  sibi         a6.'or6em,  lapidem  molarem,  sed 

ita  imposîtis ,  ut ,  inferiore  ma-  superiorem  qui  perpetuo  rotatur. 


loo  p.  VIRGILII  MAftONlS 

Tunsa  Ceres  rapido  silicum  decurrit  ab  ictu. 

Ihterdum  fessae  succedit  lacva  sorori, 

Altematque  vices  :  modo  rustica  carmina  cantat, 

Agrestique  suum  solatur  voce  laborem.  â«/ 

tnterdum  clamât  Cybalen  :  erat  unica  custos^ 

Afra  genus,  tota  patriam  testante  figura, 

Torta  comam,  labroque  tumens,  et  fusca  colorem; 

Pectofe  lata ,  jacéns  mâmiiiis  ^  conpressior  al vo ,       ^ 

Scaliçemm ,  qiue  concinnior  îpii  iridetur.  Verum  lioc»  ted  tic  yyrU  nnllo  epitheto^ 
■doroatum  minas  placet.  el  concutit  whem  nu.  Helmst.  et  Roeler.  Sed  orbia  haud 
dubie  moiaris  est  Superior ,  qui  circumagitur  et  cùncitatur ,  non  autem  conçu* 
titur.  —  37.  Tunsa  Ceres  cum  Aldina  scripsi  :  aiiqnoque  Scalif^er  scripum  lec-» 
tionem  babere  :  tusa  Ceres,  Vulgo  :  Trita  Ceres.  Mox  eidem  Aldinae  debeo  ordi-* 
nem  :  rapido  silicum  ;  quum  vulgatus  sit  :  silicum  rapido,  minus  jucunde.  Tandem 
ai: tu  proprium,  arbitrer,  esset  Tocabulum;  nam  a^itur  molâ,  circomagitur ; 
quod  etiam  Scaliger  maluit,  sed  ut  i/yh  intcrpreuretu^ ,  quod  longe  petituni.. 
ictus ,  quod  de  omni  impulsu  dicitur ,  de  Mttritu  accipiendum.  —  29.  Dent  rus- 
tica ms.  Koeler.  Dehinc  ms.  Hebnst.  —  3i.  Jnterdum;  ita  vett.  edd.,  ut  somno- 
lentam  puellam  non  statim  grabato  levatam  eyocét ,  pnefertque  boc  Scaliger  qucH 
que  cum  Drakenb.  ad  Silium  VI ,  3o.  Aldina  :  Inlerea  intulit.  Tum  Cybalen,  hac 
erat  Tett.  edd. ,  nisi  quod  Norimb.  Cybalem  (  Ascens.  autem  cum  sua  sccta  Cyba- 
len) erat,  Aliae  edd.  inde  ab  Aldina  Cybale  :  hœc  erat  correxerunt.  Vitiimi  haud 
dubie  in  inserto  heec  latebat  ;  iuque  emendaTÎ  :  Cybalen  :  erat  uniai  cuftos. 
Porro  Scybalen  semper  babebat  Têtus  scriptura  Scaligeri ,  ut  nomen  ridicule  for- 
matum  esset  irafà.  vSf  9%u/iâLKmf,  Scybalen  :  erat  etiam  Gronov.  Obss.  I  »  16 
maluisse  video.  In  ms.  Helmst.  erat  Tkybale.  —3a.  tota  figura,  toto  corpore^ 
Scaliger  tamen  iosta  figura  malit  ;  ut  untum  ad  Tultum  ejusque  colorem  toc 
figura  spectet.  Crines  torti  et  labia  tumentia  pne  ceteris  memorari  soient  in  bis 
Afris.  cf.  £pigr.  162  lib.  Ill  Antbol.  Lat.  ubi  ;  Quem  nisi  vox  homrnem  UAri» 
emissa  sonaret.  Terrèrent  visos  horrida  labra  viros.  An  seriores  dixere  visos,  qui 
▼iderunt  ?  Forte  fuit  :  Terrèrent  rictus  horrida  labra  viros.  labia  horridum  in  mo- 
rem  tumida.  -»  34*  Peciore  lata,  jacens  mammis.  Rotundiorem  orationem  ex 


Sa.  Qui  sêqnituf,  prsedanis  est 
locns  de  habita  corpofum  Afro- 
rum  :  qui  idem  prorsas  est  qtia- 
lém  nttnc  cernimua  :  nt ,  naturaHi 
sibi  per  omnia  sscala  constaré, 
dubitare  non  liceat.  Similis  Petro- 
nii  locus  c.  10a  ,  quem  jam  yiri 
docti  excitarunt,  ad  alios  Africae 
tract  us  spectat ,  et  de  servis  ex 
jEthiopia  agit ,  similibus  iis ,  quos 
Negl^s  appellamus  :  Jiramenio..., 
muUmus  colons  a  tapillU  usquc  ad 


ungues.  Ita  tantiuam  servi  JEthio-^ 
pe$.„.  âge  numquid^t  labra  possu* 
mus  tumore  teterrimo  împlere? 
nutnquid  et  crines  calamistro  in- 
vertere  ?  numquid  et  f routes  ctca-* 
tricibus scihdere :  numquid  et  crura, 
in  orbem  pondère  i  numquid  et  ta-' 
los  ad  terram  deducere?  numquid 
barbain  peregrina  rationefiguraref 
Propria  hsc  hominum  istonixa- 
fuisse  Tidentar.  Alia  loca  a  Junio 
de  pictnra  III ,  8 , 4  •<  ^^^  ^^  ^"1« 


( 


20  T 


4«y 


MORETUM. 

Cniribus  eicills,  spatiosa  prodiga  planta; 
Continuis  rimis  calcanea  scissa  rigebant. 
Hanc  Tocat,  atque  arsura  focis  inponere  ligna 
Imperat,  et  flamma  gelidos  adolere  liquores. 

Postquam  inplevit  opus  justum  versatile  fiuem , 
Transfert  inde  manu  fusas  in  cribra  farinas , 
Et  quatit  :  at  rémanent  summo  purgamind  dorso  ; 
Subsidit  sincera  foraminibusque  liquatur 
Emundata  Ceres.  Laevi  tum  protinus  illam 


Aldina  et  ms.  Koèler.  dedinus ,  pro  ^iil^ari  :  Pectara  tàta  jacent  mammù.  Alie« 
num  etMt ,  <{uod  an  TCtt.  edd.  hâbeant  dubito  :  tument  mammis.  Jacens  mammù 
eic ,  habens  mammas  jacenies ,  pendulat  ;  (|uod  propriuin  eat  Afiris.  In  fine  cwit- 
pressior  ahus  Ascens.  —  35.  spatiostun  prodiga  phntam  leg.  •—  39.  Postquam  mt-> 
pleifit  opus  justum  versatUe  Jinem.  Ita  dedimua  ex  A] dîna  ;  oput  Tersatile  implesse 
justmn  finem  bene  dicitor.  Scaliger  membranas  melius  baberc  putabat  :  PosUfuam 
implevit  opus  fusto  versatile  fine.  Ita  ipse  Simulas  implevit  opus.  In  antiquioribns 
cdd.  trnncatus  et  interpolatus  erat  Tersus  :  Sed  postquam  implevit  justum  versatil* 
finem,  — .4<*.  Transfert  inde  manu.  Ex  yeteri  membrana  :  Transfert  Ma  manu  lé- 
gère jubct  Scaliger  :  aliter  enim  nescio  quid  viroCsi^CApof  reUn<ini.  Hoc  equidcm 
non  expiscari  possum.  Sed  illud  TÎdeo ,  Cybales  parles  in  sobigenda  forina  esse 
nulbs  :  nam  iUa  interea  aquam  calefiicit ,  mox  fumum  mundat  t.  5o  ,  adeoque 
iUa  aKenum  est  a  re  et  loco;  ^pto/usas  suspicari  licet  tufiu  :  sic  et  Jacobs.  —  4'- 
DecutU,  sed  sine  libro ,  corrigit  Scaliger  ;  me  inrito.  Eui  enim  farinam  inter 
molendom  bene  decuti  dici  arbitror  :  id  tamen  in  seqq.  demum  scribitur  :  nunc 
in  cribro  quatitur  tantum  tuaa  farina.  Mox  jdc  rémanent  rext.  edd.  El  rémanent 
Aldina.  Langnet  oratio,  nisi  jit  refingas.  —  4^*  fwaminAusque  eolatur,  pro  (1- 
quatur,  nonnullos  legisse  Ascens.  monet.  —  43*  Emendata  Ceres  Aicens.  Norimb. 


kelmann.  T.  I ,  p.  65  Wernsdorf. 
ad  h.  V.  tUQt  congresta  :  sed  ea  di- 
ligentius  sont  exquirenda  et  inter 
se  coupa randa  ;  nam  di'versorum 
tractuum  homines  in  iis  occurrere 
Tidentur  :  scire  Telim  an  ex  inte- 
rioribus  Africte  locîs.  Certe  inter 
.£gyptionim  corpora  in  modimen- 
tis  vetustis  eipressa,  divers»  stii^ 
pis  formas  deprehendi  ,  dudum 
animadverteram,  et  postea  ab  aliis 
^tioqae  animadversuio  vidi.  Habiti 
quoque  alii  in  deliciis,  alii  ad  mi- 
nisteria  urbana ,  y.  II ,  3 ,  55. 
Theophr.  Gharact.  ai  et  Gasaub. 
liuite  eiiam  in  agro. 


36.  Etiam  fissuras  bas  et  scîssu- 
ras  cotis  in  pedibns  esse  ^thiopt^ 
bus  proprias  in  tanto  solis  calore 
aerisque  siccitate  et  endemias ,  ex 
Blumenbacbio  conjunct.  didici  in 
lib.  de  generis  bumani  varietata 
p.  96,  ubiHier.  Mercurialis  testis 
ezcitatnr  de  decoratione  c.  1 7. 

39.  opus  versatile  :  quod  ver- 
sanda  mola  absoWitur.  Mox  cri-» 
bratione  opns  esse  ridenras  :  adeo- 
que  cilicium  cribrande  fàrinae  ido* 
neam  non  erat  jiis  molis  manua- 
riis  attextum.  Porro  liquatur  ele* 
ganter  transfertnr  a  liquidis  ad 
farinam  quasi  liquando  mandatam* 


202  P.  VIRGILII  MARONIS 

Conponit  tabula,  et  tepidas  super  ingerit  undas. 
CoDtrahit  admistos  nunc  fontes  atque  farinas;  45 

TransYersat  durata  manu,  liquidoque  coacto 
Interdum  grumos  spargit  sale.  Jamque  subactum 
Laevat  opus,  palmisque  suum  dilatât  in  orbem, 
Et  notât,  inpressis  aequo  discrimine  quadris. 
Infert  inde  foco  :  Cybale  mundayerat  aptum  5* 

Ante  locum  :  testisque  tegit;  super  aggerat  ignés. 
Dumque  suas  peragit  Yulcanus  testaque  partes, 
Simulus  interea  vacua  non  cessât  in  hora; 
Yerum  aliam  sibi  quaerit  opem;  neu  sola  palato 

et  al.  Jam  in  Copa  20  muntfa  Certs.  —  ^S.  tum  m  ra[%^.  importunnis  post  iJen 
TOC.  V.  43  in  nunr ,  Tel  ysm  matandam  erat.  nunc  Scaliger  quoque  cmendabat. 
admixtas  tum  fontes  Tett.edd.,  qaod  correzere  alii,  ut  éd.  Norimb.  et  Âscens. 
admixtas  tum /rondes,  ali»,  ut  Aldina,  admixtos  tum  fontes.  Tom  interpunçitur 
vulf^o  postantes,  parum  commode.  Nam  fontes  et  farinas  Simulus  cogit  ac  con- 
trahit  in  unum  globum ,  ut  mox  iterum  manu  injecta  digérât.  Totus  ts.  4^  ^  o»* 
Roeler.  aberat.  —  4^*  Transversal  durata  manu.  Scaliger  emendat  :  Transversa 
durata  manu  liquidoque  coacta  :  ut  transversa  manu  contrahat  fontes  atque  fari» 
nos  y  durata,  Quam  dure  !  Feram  itaque  vulgataro ,  sed  emendata  intcrpunctione  : 
Transversal  durata  manu  :  ea ,  qux  indtiruere  cogendo,  transversim  iterum  manu 
subigit.  Conjicio  tamen  scriptum  fuisse  :  Transvenat  duratque  manu.  Bartbium 
quoque  conjectasse  video  :  Transversa  durante  manu.  Mok  Uquidoque  coactu 
Ascens.  interpretatur.  Sed  qua«t  subjungit  grumos  farînae  ii  non  nisi  liquida  coacti, 
per  iiquorem,  aquam,  particulis  farin»  cohacrentibus ,  existere  potuerc  :  itaque 
liquidoque  coactos  conj.  Heins. ,  nec  maie.  Idem  paullo  ante  manus,  nescio  qno 
fructu.  —  4?*  grumo  vett.  edd.  cum  ros.  Roeler.  et  Helmst.  SaUs  grumos  si  hia 
qweras,  legendum  erat  :  grumos  spargit  salis  :  inde.  Poteiat  et  grumos  sale  iu 
accipere  aliquis ,  h.  grumos  de  sale ,  salis.  In  fine  Jamque  suf^ctu  Norimb.  T6- 
tum  iocum  Heins.  ad  Ovid.  Fast.  1 ,  338  sic  emendabat  :  Contrahit  admistis  nunc 
fontibus  (  non  fortibus  ) ,  atque  farinas  Transversa  duratque  manu  :  Lquidoqu4 
coactos  Interdum  grumos  spargit  sale.  —  ^S.  Lœvat  opus,  ex  vett.  edd.  revocavi- 
nius ,  Scaligero  quoque  hortante  :  nam  laevigat  panem  in  placentae  morem  et  dila- 
tât. Aldina  dédit  :  Format  opus.  —  5i.  Ante  focum  licet.  conj.  cum  Heinsio.  teS" 
tisque  tegit  :  super  ;  sic  Aid.  cum  ms.  Roeler. ,  eamque  priscam  lectionem  esse 
Scaliger  testatur.  Vulgo  editum  :  testisque  tegens  super  :  quod  tamen  nunc  non 
multum  absnm  quin  prseferam  aut  scribam  :  testis  tegit  et  super  aggerat.  —  53. 
yulcanus  Vestaque  vêtus  est  lectio  quam  non  satis  assequor.  Aut  enim  idem  est 
utrnmque,  aut  cum  Ascensio  inter  crassiorem  et  tenuiorem  ignem  discrimcn 
facere  necesse  est.  Itaque  amplector  Aldinam  lectionem  :  testaque ,  nam  a  testis 
ralefactis  coctio  panis  acceleratur.  Nisi  Festa  focus  est.  —  54-  n^  éd.  Ascens. , 

45.  Bepraesentanda  hic  est  ani-  parari  sine  fermento ,  azymum  : 
mo  pistoria  opéra  in  subigenda  fa-  tum  v.  49  in  quadras  dissectum  ^ 
rioa.  Paneoi  autem  hic  ^idemus      quas  Scaliger  ad  h.  1.  illustravit. 


MORETDM.  ao3 

Sit  non  grata  Ceres,  quas  jungat,  comparât  escas.  ss 

Non  illi  suspensa  focum  carnaria  juxta, 

Durati  sale  terga  suis,  truncique,  vacabant  : 

Trajectus  médium  sparto  sed  caseus  orbem. 

Et  vêtus  adstricti  fescis  pendebat  anethi. 

Ergo  aliam  molitur  opem  |;ibi  providus  héros.  60 

Hortus  erat  junctus  casuke,  quem  vimina  pauca 
Et  calamo  récidiva  levi  munibat  arundo; 

minas  benc.  Nam  copnla  requiriiur,  et,  fie  «te.  —  B6.  5^.  Gtacurt  ett  oratîo. 
Scali(j[er  tantum  vacabant,  quod  Tulgo  Icgilnr  »  in  rigeb€mt  Dutat ,  quod  yen.  edd. 
habere  ait ,  quai  equidem  nullai  TÎdi.  Non  adeo  durati  sale  tcrja  suis  trwkcique 
rigebant,  h.  erant  ei;  laU  enin  et  {nmo  dnrata  rident.  Nec  maie  boc  dictnm  pu- 
tabo.  Tranci  poMunt  mm  rt\  pernas  suum  aliaqae  majora  frotta ,  vel  jaDgendum 
suis  trunei,  b.  truncati ,  in  partea  disaecti.  Priiu  eqaidem  praefero.  Sed  baeremo» 
adbuc  in  priore  ycrsn  :  Non  ilU  suspensa  focum  carnaria  juxta.  Ex  carnario  (yid. 
Indic.  Scriptt.  R.  R.)  pendent  pernae.  Ipsa  carnaria,  h.  unci  ferrci»  $i  juxta  fo- 
cum fixa ,  infixa  parieti  sunt  ;  non  poMunt  dici  suspensa.  Ut  per  appositionem  : 
carnaria ,  durati  sale  terga  suis ,  dicantur ,  pUcere  potest  ;  ti  carnarium  ipsam 
carnem  esse  dicas  ;  quod  exemplo  caret.  Laborare  adeo  mibi  yidebatur  locus  ; 
necdum  a  Wernsdorfio  difRcultatem  sublatam  yideo ,  quomodo  carnarium  parieti 
itifixum  dictum  esse  possit  suspensum.  Scilicct  res  ila  expedicnda  :  carnarium  illud 
tignum  seu  instrumentum ,  clavis  seu  uncis,  ex  quibus  carnes  suspendi  possunt, 
non  parieti  infixum ,  sed  ex  caméra  seu  ex  uuco  parieti  infixo  pcndulum  est , 
adeoque  et  ipsum  suspensum  ex  unco  yel  dayo.  Heins.  ad  Qyid.  Met.  Vlll,  64? 
conj.  rcpteiant;  ubi  vide.  Coocedo  in  partes  Wernsdorfia ,  qui  bene  monet,  va^ 
care  dici  h.  1.  quae  praesto  erant ,  parata  et  in  promtu.  Lucan.  V,  337.  Tôt  red- 
det  Fortuna  viros  quoi  tcla  vacabunt,  aderunt.  —  58.  sparto  praerlara  est  Aldinae 
emendatio  :  pro  yulgari  :  parco,  yel  parto.  —  61.  casulœ  junctus  ms.  Roeler. , 
nnmerosius.  — '  67.  St  calamo  récidiva  levi  munSbat  arundo.  Primam  Scaliçer  ait, 
yimineta  et  arundineta  muniendis  hortis  aut  scpibus  obtendendis  usum  prarstare 
non  solere ,  adeoque  refingit ,  minuebat ,  partem  de  borto  occnpabat.  Haec  yero 
argutula  sunt ,  et  a  loco  aliéna  ;  laudatur  enim  moi  hominis  industria  in  borto 
colendo.  Cogitandum  est  bortulum  brevi  fossa  fuisse  circuroductum  ,  quae  juncis 
obsita  erat.  Tum  pro   calamo  yett.  edd.  caUno  :  ac  si  cuUno  yoluerint.  récidiva 


56.  QuQm  homîni  nullum  esset 
obsonium,  nam  in  carnario  non 
perna,  sed  caseus  suspensus  erat, 
adic  hortum  ,  et  ex  eo  petit  alUum 
aliasqiie  herbas ,  unde  illud  sibi 
paret.  iVoii  illi  vacabant ,  otiose  îd 
penu  reposita  habebantur ,  pro 
simplici  :  non  ei  erant ,  carnaria , 
h.  e.  unci  f errei  ^  juxta /ocum  eu*- 
pensa,  penduli  ex  tholo  seu  camé- 
ra; per  appositiim  dicta  9  ier^a 


SUIS  sale  durati  truncique  ;  sed  ca- 
se! ei  in  promtu  erant  juncO)  tan- 
quam  Hlo ,  in  fascem  colligati. 

61.  Hortttlas  case  accubabat 
exiguus ,  pro  ssppe  mnnitus  juncis 
arundiniJ^QS^pA  in  panra  fnssa 
aqoam  ex  imbribus  coUectam  ser- 
vante promînentibus  arundo  reci" 
diva,  iterum  iterumque  repuiln- 
laos,  si  recisafaerit.yul0ai»  edd. 
fedimitA ,  noUo  «ensa  idoneo. 


3o4  P'  VIR6ILTI  MARONIS 

'  Exiguus  spatîo,  tariis  sed  fértilis  herbis. 
Non  illi  deerat,  quod  paaperîs  exigit  usas. 
'  Interdum  locuples  a  paupere  plura  petebat.  *  éB 

*  Nec  sumtus  erat  illud  opus.  Sed  régula  curse  :  * 
Si  quando  vacuum  casula  pluviaeve  tenebant» 
Festave  lux;  si  forte  labor  cessabat  aratro  ; 
Horti  opus  iilud  erat.  Varias  deponere  plantag 
Norat,  et  occultse  conmittere  semina  terrae,  7« 

Yiciuosque  apte  cura  submittere  rivos. 
Hic  olus,  bic  late  fundentes  brachia  betae, 
Fecundusque  rumex,  malvaeque,  inulaeque  virebaut; 
Hic  siser,  et  capiti  nomen  debentia  porra; 

mrundo  ex  Aldina  ducta  est  ;  nti  et  Scaliger  Teterem  scriptoram  etse  ait ,  r«r/i- 
viva  ;  qiue  peqtetua  variatio  lectionis  est.  Vulgg.  et  Teit.  edd.  redUm'ta.  —  (î4* 
NU  au  d.  melius  ms.  Helmst.  exigat  f.  Heini.  — -  65.  Interdum  locuples  a  pauper* 
plura  petebat.  Versam  ex  m^gibe  agglutinatum  arbitror,  nec  tensum  aatîa  me 
aisequi  lateor.  An  Toluit:  Intefdum  etiam  locuples,  h.  e.  qui  majorcm  hortum 
ipse  colebat ,  petebat  a  paupere ,  a  coldbo  boc ,  Simulo ,  scil.  quod  ipse  in  suo 
horto  non  baberet.  Pro  plura  saltem  malim  multa,  quod  et  ms.  Helmst.  babebat. 
-—  66.  Etiam  de  boc  Tersu  dubito  ;  inprimis  propter  t.  619  :  nQn  bortus  erat  opus 
snmtos,  seu  iropensae  in  eum  fiictse;  sed  cane  régula  erat  baec,  ut  etc.  Poiro 
lutjiu  opus  Aid.  Ita  distingui  posset  :  Nec  sumtus  erat  hujus,  opus  sed  régula  cunt, 
h.  nec  bujus  cune  régula  erat  sumtus ,  sed  opus.  Sed  et  bae  argutise  pamm  ezpe- 
diunt  Terinm  relinquendum  monacbis.  Nec  magis  Bartbii  emendatio  in  Adyers. 
XXXV,  s  sed  régula:  Curœ  si  guando  vacuum:  ut  sit  jung.  cure  si  tenebant.  — 
69.  deponere  plantas  ex  Aldina  et  ms.  Helmstad.  l>eposui  tanquam  doctius  :  sic 
Ge.  n ,  a3  Hic  plantas  tcnera  ab^idens  de  corpore  matrum  Deposuit  sulco.  Vulgo 
legitur  :  dispontre  plantas.  —  70.  occulte  Tett.  edd. ,  sed  occulta  terra  poetica 
ratione ,  seu  quK  occultât ,  seu ,  quod  malim ,  interior  gleba ,  fbtsa  £icta.  —  71. 
Vicinosgue  apte  cura  submittere  rivos.  Langnent  illa  :  apte  cura  :  vixque  a  poeta 
tam  élégante  proficisci  potnere.  Proximuro  esset  curœ  submittere  ;  quod  et  Heins. 
eonj.  Pnestaret  ;  cultis  submittàre  riuos.  Ita  culta  Virgilius  dixit.  Nisi  sulcis  malis. 
Nam  et  bortorum  et  pbntamm  sulci  sunt.  Ad  vulgarem  scripturam  propius  sic 
accederet  grumis  collicuiis  exiguis  inter  sulcos.  S  in  instrumenti  nomen  insolen- 
tius  excidit ,  marra  legam ,  qna  effoditur  solum  et  aqua  in  canaliculum  ducitur. 
Wemsdorf.  apte  vicinos  jungit.  —  74*  Bic  siser  ex  Aldina  reduxi  ;  Teterem  banc 
scripturam  etiam  Jul.  Pomponius  agnoscebat  et  Scaliger  probabat  ;  esse  cnim  siser 

67.  8q,  Memineris  loci  Ge.  I9  3^9  dictum  erat  operse  hortensi.  Nota- 

sq.  fiigidus  agricolam  si  quando  biles  in  seqq.  plantas  hortenses. 

detinet  imber.  Et  268  Quippe  etiam  rumex ,  lapatbum  silvestre ,  apad 

festîs  guœdam  exercere  diebus»  Plin.  XX.  s.  85.  —  Deponere ,  non 

69.  Horti  opus  illud  erat  :  suavi-  disponere  :  prius  etiam  prsetuUt  et 

ter  :  iUud  temporis  interrallum  ad-  merit«  probaTÎt  Werni darf. 


MORETUM.  ao5 

Hic  etiam  nocuum  capiti  gelidumque  papayer,  75 

Grataque  nobilium  requies  lactuca  ciborum , 

Et  gravis  iD  latum  demissa  cucurbita  ventrem. 

Venim  hic  non  domini,  quis  enim  contractior  illo? 

Sed  populi  proventus  erat;  nonisque  diebus 

Vénales  olerum  tàscea  portabat  in  urbem  ;  Sa 

Inde  domum  cervice  levis,  gravis  aère,  redibat, 

Vix  unquam  urbani  comitatus  merce  macelli. 

inter  hortcntia ,  non  «que  ciccr.  In  fine  rettitui  capUi  nomen  debentia  porra  es 
Aid. ,  cum  qna  conaentiunt  Norinb.  et  Scaligeri  mcmbninae  ;  est  cnim  porrum 
capiutnm ,  7-0  irfÀ0^f  xtfAX«<rof.  Vul^o  cœpe  legitur,  Tel  cepa,  conf.  ad  h.  ▼. 
Salmafl.  in  Solin.  pag.  io«i.  —75.  Deerat  Tenus  membrane  Scaliger. ,  nec  tamen 
îdeo  damikandui.  SSc  etmm  yett.  edd.  —  7(1.  Gralatfue  no6t/mm.  Post  honc  ver* 
fum  in  eodem  Scaligeri  manuscripto  lequebatur  Tenus  iste  :  Flurima  sttryit  ibi 
€retcitqiu  in  acumina  radix,  b.  raphanos.  Docta  interpolatio  :  siquidem  *ro  ibi  in- 
tnisnm  aliqnid  «atîs  argnit.  In  ms.  Koeler  exaratus  est  :  Plurima  crescit  ibi  quœ 
•êwrgii  m  a.  r.  ms.  autem  Helmst.  crescit  ibi  suryUquit  m  a.  r-'^'JT-  dimissa  maie 
TCtt.  edd.;  a  vertice  angnstîore  in  latum  Tentrem  excrescit.  —  79.  Sed  popufi 
jfnuenbu  erat.  Scaligeri  membrana  :  profictus ,  utilitas ,  à^i\UA  »  quod  ille  ma. 
Icibat.  Verum  Toeem  hanc  in  scriptoribus  satîs  obviam  nondum  in  poeta  legi.  Tura 
ntilitatem  band  dnbie  Simulus  ex  venditis  oleribus  capiebat,  sere  reportato.  Ita- 
qne  prouentiu  recte  legitar,  b.  quicquid  nascitor  in  borto.  Moz  cerfû^ue  diebus 
Aldina  edidit  :  ex  interpobtione.  noctis  Tel  noUsque  Tett.  edd.,  quod  ducit  ad 
ncnit  ;  nam  nondinis  ad  mercatum  in  urbem  proficisoebantur  rustici  :  atque  boc 
agnoscit  quoque  Pompon.  Sab.  et  nna  Tel  altéra  ex  membranîs  Scaligeri.  —  So. 
Vemaleg  hwnero  fitsces  script»  Scaligeri  lectio,  quam  ille  recipi  Tolebat.  Eadem 
in  ms.  Koeler.  et  Helmsud.  Nam  et  mox.  -»8i.  domum,  inquit,  cervice  levit  re* 
dibat  :  ut  adeo  nec  asellnm  qoidem  haberet ,  qui  olera  Teberetor.  Uactenus  non 
rcfiragor.  Ita  umenfiuces  sic  nude  positi  parum  placent.  Retinui  itaque  olrrum 
fiucee,  quod  omnino  suaTÎus  ridetur.  —  Sa.  f^ix  u.  u.  vacua  mercede  macelU 
▼etus  scriptura  apud  Scaligerum  :  quam  non  admittam  eqnidem. 


76.  Cratatiue  noMium  requies 
iactuca  cibontm,  fiene  notât  Scali- 
0er,  eo  adeo,  quo  scriptum  est 
hoc  tdyllion  aevo,  adhuc  lactucis 
dausiase  cœnai  suas  homines. 
Nam  Martialis  sute  aliter  ,  nt  ex 
noto  Epîg[rainmate  constat  :  Oau'^ 
dere  quœ  cœnas  iactuca  solebat 
atmmm^  Die  mihi ,  cur  mostras  in* 
choat  nia  dape$? 

77.  Golam.  X,  a34  Et  tenero  cuf- 
ct^is ,  fragiliquf  cucurbita  cçlh. 


78.  79.  proventus  h.  I. ,  at  Ce. 
n,  5i8  proventus  sulcorum ,  ipsa 
illa  olera,  qu«  educat  Simulus. 
Bis  ipse  non  utebatur,  sed  populo 
illa  vendebat  ad  urbem  deportata. 
Coniraetus  h.  1.  parcus ,  modicus. 

81.  Reminiscitur  onusquisque 
rersum  Eclog»  :  Non  unquam  gra- 
vis ssre  domum  mihi  dextra  redi" 
bat.  conf.  Golom.  X,  3 10.  Mox  8a 
merx  urbani  maccIli  caroes  in  ma- 
fiello  emXsB» 


a„6  P.  VIRGILII  MABONIS 

Cepa  rubens,  sectique  famem  domet  area  porri, 
Quaeque  trahunt  acri  vultus  nasturtia  morsu, 
lotubaque,  et  VeDerem  revocans  enica  moraauxa.  Si 

Tcan  quoque  taie  aliquid  meditaas  iotraTerat  hortum  ; 
Ac  prîmum,  leviter  digitis  tellare  refossa, 
Quatuor  educît  cum  spisgis  allia  fibiis; 
Inde  comas  apii  graciles ,  rutamque  rigentem 
Vellit,  et  exiguo  coriandra  trementia  filo.  90 

Haec  ubi  conlegit,  Isetum  consedit  ad  igoem  ; 
Et  clara  famulam  poscit  moitaria  voce. 
Singula  tum  capîtum  numeroso  cortice  nudat. 
Et  summis  spoliât  coriis,  cooteintaque  paSBim 
Spargit  humi ,  atque  abicil  :  eervatum  gramiiie  bulbum    yi 
Tingit  aqua ,  lapidisque  cavum  demittit  îq  orbem. 
Hioc  salis  iospergit  micas;  sale  durus  adeso 

83.  Cape,  Capa  promlicue  tdil.  itll.  —  85.  Coluin,  X,  iiiS  £(  quafivglfiro 
Itrilur  viCBia  Priapo,  £j%i'WI  u(  Vtntri  larda  truca  marilot,  Nou  ni.  Vids 
Doda  BurmaDD.  id  Anihol.  lib.  Vl,ep.  76.  —  87.  uUure  rtfuia ,  tciui  urip- 
tura  Scaligcri ,  icr)  I  loci  KDia  alicDi.  —  SB.  cum  ipicà  vcit.  cdd. ,  pcrpeno. 
ifaattuor ,  ail  rcferi. .—  89.  nitanujve  ngrnicni  et  itH.  edd  tctocuvI  :  clcgintcr , 
àtfoAnaniMi  ;  niti ,  puilori   ui   cddiuIïi,  Gnium   cl   (alidan  inlerpreicrii. 


mi.  Kocler 

W«m.... 

ujfiem 

■om6»bat  H 

«îni. 

dOrid.  Fut.  Il, 

^78,   led  latum  mulio  Kconusodaii 

.h.] 

dub 

w.  ~  9Î.  V.H. 

*dd.  perli 

corbcr 

.  polcr  N 

rimb 

Aid.  nro  norfo» 

torlict.et 

apod  8«! 

B"04 

■Kl. 

Poêler,  ci  Ucbii- 

■lad.  nodo. 

•.  vfHi».  quod 

JB  alli.  -, 

icadc 

rc  Yidclur. 

no^ 

CronoT.  <x 

ntra  Cruceam  p 

i8fi.  Ja 

Scbra 

cr.  conj.  i 

■^uL. 

f  Norimb. 

-gS. 

adkit  .eu. 

<dd. 

icd  recie  Âldin> 

abkil.  Slu 

«  bulbum 

li)  eipedio 

NOD 

dehalbii,  qu«I 

plar.ix  grain  eu,  bic  >(;rlur  :  adeoquE 
riorïbui  pcUicuIia  naditiuici  deroriirataio.  Ergone  abji»:u>  mnubranai  ^rumina 
appcllat?  Aa  «oloii  tfTvanUm  gtrimna  bulbum?  bt  grnnâia  Ducituinl.quî  idem 
iiniiu  r.t  f;cnu>aa  coaiinei  ?  Hcinuua  ndco  «mjiccrr  Servclum  itnimtni,  mtlini 
Jo.  Schf ;di;r  :  &n>aluin  ni  gtimint  WAum.  —  97.  acptryH  m.  Koeler.  t(  tlclai< 
iiaJ,  cum  Aldioi.  Snte  durut  adao  Caieut  adjkilur.  Prapcie  caitut  tak  •uiuHi 

83.  CtpaniËent;  Plin.  XIX,6,  horli   porrii   cooBifa   accipienda- 

îi  rufaarriorijuameandida.Tam  96.  Nunc  de  mortario  agitur  : 

orliim/Mrruni  e9l«cclile,eihorlo  quod  cum  mala  supcHui  comme- 

itiUiilumiurei/torriauiciudearcB  tnorati  mate  pcnniscciil  Iii<f  p. 


MORETUM.  207 

Caseus  adjicitur;  dictas  super  ingerit  herbas; 

Et  laeva  vestem  setosa  sub  inguina  fulcit. 

Dextera  pistillo  primum  fragrantia  mollit  io« 

Allia;  tum  pariter  misto  terit  omnia  succo. 

It  manus  in  gyrum;  paullatim  singula  vires 

Deperdunt  proprias;  Golor  est  e  pluribus  unus; 

Nec  totus  viridis,  quia  lactea  frusta  repuguant; 

I^ec  de  lacté  nitens,  quia  tôt  variatur  ab  herbis.  i*^ 

Saepe  viri  nares  acer  jaculatur  apertas 

SpirituSy  et  simo  damnât  sua  prandia  yultu. 

Saepe  manu  summa  lacrimantia  lumina  tergit; 

Inmeritoque  furens  dicit  convicia  fumo. 

Procedebat  opus  :  non  jam  salebrosus,  ut  ante,  i  ■• 

Sed  gravior  lentos  ibat  pistillus  in  orbes. 

Ergo  Palladii  guttas  instillât  olivi, 

Exiguique  super  vires  infundit  aceti, 

Atque  iterum  conmiscet  opus,  mistumque  rétractât. 

Tum  demum  digitis  mortaria  tota  duobus  i  iS 

Circuit,  inque  globum  distantia  contrahit  unum , 

Constet  ut  effecti  species  nomenque  moreti. 

Eruit  interea  Gybale  quoque  sedula  panem; 
Quem  betus  recipit  manibus,  pulsoque  timoré 

dicendus  erat  :  at  omnino  ea ,  que  sale  condiuntur ,  adesa.  Scaliger  ezeinplo 
Yoci»  vcscus  illustrât  :  quum  et  corpora  vesca  et  ipsum  sa/ quoque  vescam  dicatur . 
Sed  sufficit,  poetis  licere  epitheta  a  passtone  ad  actionem  tranrferre.  adusto  No- 
rimb.  Ascens.  ;  tum  prior  illa  ditms  pro  dunis.  —  98.  superinserit  i^ett.  edd.  ance 
Aldinam.  -—107.  summo....  vultu  hseserat  in  vett.  edd.  ad  Aid. ,  ut  et  paullo  anie 
T.  to^  frustra.—  110.  Nec  tatns.  m».  Koeler.  et  Helmstad.  —  m.  Sed  graviter 
iidem mss.  lentus  vett.  edd.  esdem.— -  1 14.  mistumque  recurvat mss.  iidem.  pistum 
conj.  Heins. —  118.  Eruit  recte  Aldina,  scil.  e  cinere.  At  vett.  Eruit.  ^119. 
tœhts  recipit  venu  Scaligeri  membrana  suppeditavit.  Vulgg.  iotis  recipit  matiAus, 

109.  fumo.  Ant  fumo  ex  igni,  117.  Constet  ut  effecti  species  no- 

aut  allio  graveolenti  :  nt/umussit  menque  moreti.  ut  vere  possit  mo- 

odor  ille  ex  allio  diffusus  vehe-  reti  loco  et  nomine  haberi ,  quippe 

mens ,  i'ftfMt  »  ut  Scaliger  :  repeti-  ad  eum  modum  confectum  et  ab- 

tum  tamen  seepe  Tidetur  postulare  soluium ,  quo  moretom  vulgo  pa* 

prius  :  quod  et  Wernsdorf  seqnitur.  rari  solebac. 


!io8     p.  VIRGILII  MARONIS  MORETUM. 

Jam  famis,  inque  diem  securus  Simulus  illamy  laa 

Arobit  crura  ocreis  paribus,  tectusque  galero 
Sub  juga  parentes  cogit  lorata  juvencos, 
Atque  agit  in  segetes,  et  terrae  condit  aratrum. 

vett.  edd.  recipit  lotis  manibus.  —  i3o.  Jamjamis  e  ms.  Koeler.  repotui  pro  J7ù*c 
Jamis.  -"  13.1.  tcrrœ  immilUt  a,  ms.  utcrque,  ex  tnterpreUjnenio  :  romer  terrae 
immissm  solo  conditur. 


131.  Garminis  lepos  u<({ae  ad 
extremum  serratus  delectat  ;  ocreae 
eraot  calceamenti  £^nufl ,  crura 
ipsa  vinciens ,  quo  utebantur ,  qui 
opus  rure  faciebant,  agricole ,  ve- 
natores.  Hi  et  cothumi.  Vid.  Vir^;. 
Ge.  II ,  8.  et  Senr.  ad  ^n.  1 ,  336. 
Etiam  Horatius  Sat.  II,  3,  a34 ,  de 
de  yenatore  :  In  nive  Lucana  doT" 
mi$  ocrtatus,  Vid.  Ulitius  ad  Grat. 
T.  338 ,  et  Nemes.  90.  Gaierus  quo- 
que  erat  rusticum  et  pastorale  ca- 


pitis  tegumentum,  propulsando 
solis  calori.  de  quo  vid.  qu«  nota- 
yimus  ad  Grat.  y.  340.  G.  W. 

laa.  Juga  lotata  Vitravius  su6-> 
jugiorum  lora  vocayit  lib.  X  :  £a-> 
dem  ratione  jumenta^  eum  jugo- 
eorum  subjugiorum  loris  per  mc' 
dium  temperantuTy  œqualiter  Cru- 
hMnt  onera.  Gato  subjugia  hra  yo* 
cat.  Lindenb. 

I  a3.  Segetes  pro  agris ,  ut  Vîrs, 
Ge.  1, 47-  ^rrœ  immittitm».  Helmst. 


N,  B.  Virgilii  omnîa  opéra  concindet  sequens  Moreti  yer- 
sîo,  quam  Graecis  versibus  expressit  elegans  nec  satis  laudata 
nostris  temporibus  Musa  Sçaligeri.  N.  E.  L. 


,%  W%iV^»»'V^^%<»»V%i%%i^^^<^^*»*<%»^>*^^^*>%'^>*<*^^»%  %%'*<<^^^i%^»%%^^%»%^^^»»^»»  %  vw% 


MORETUM 


GR^CIS  VERSIBUS  REDDITUM 


ET  P.  RONSARDO  OBLATDM, 


A  JOSEPHO  SCALIGERO. 


UaH  ;^cpicp(y)}c  Ttrporov  ^x^^  cçoro  vuxroCy 
Konneuçoov  ^'  OTTC^Xg  TravôpOpioç  J^iop  à^xroip. 
Zip/Xoç  èpTxrivuç  irivi^pôc  ^pexp^  tni  'xnitb», 

Lh  ftoyiç  cÇ  tùvîifc  9rap>io|>oe  yu>V  ovoicpac, 
Nvxrôç  opopêaîov  xvi^  opfocfdca  ira^iptimy 
Kai  irûp  t^vr^cCTOû  9^  SvGrro  aX^oauviiffi. 
4iTp«^  jv  oiOaXocvTi  9rupoç  ^pâ^X^  Xti^xvov  fMiiy 
Év  Jîc  ^oç  xpufiov  xfûOf  muo9oç  a^txaXu7rr«»y. 
npigvéx^  7'  *^^  xpâra,  ^iiuwn  Je  Xu^*^*  ccviîfOac* 
A|^aXia  J'  iiri  tdÎc  çufr^ia  Wruvt^xty 
Zomvptov  àdpavèç  trux^aiç  piTr^^iv  cyctpo»v, 
AaiO{Mvoc  J'  ^  Xv^voç  ÛTrwpofiiv  xtJaff'  op^iav* 
4ft»ri  J'  (iri  9^Xbp«>  oxiirac  oupnc  X'*^  Tcpoï^X'^^» 
RXetfi  )^pv}y  wïÇc  xoravria  itpooOcv  obroirrov. 
Zfiixpdç  TIC  (Tiroto  x^i'^  ^a^m^v  cxixvro, 
'BvOiv  ofuaffipfvoç  ocov  lYfACvov  nrii  pirrpov, 
Toppa  9iç  ciç  oxTÙ  xopufovfuvov  cçorro  Xirpoc^ 
IIpôffGc  pu>Xi9C  cç«y  xai  cir'  Ixpcoft  Xf/vuivriy 
H  iroTi  Toixc^  %i]pf  TOtûuc  ctrixacpov  dévoyxouci 
Auxvov  viro^p^ffffovO'  tdpurrat,  fx  ^f  Jv'  wpioi 

S.  14 


aïo  MORETI 

Zup^rrov  ixxopict  xipxcp  ^vodéovra  fAuXd^v. 
Xipaî  ^'  m<ntipx,^it  ttovcci  ^î^^a  à^iforépiia'i , 
Axi>j  crrpicuedv,  Troifrwcdv  ^'  ^^  ^cÇirepîîcpc. 
Tf<^t  rpoxp'if  fioX'  rrrii^c  ^Mivcxtç  cv  çpo^akiffi' 
OpTTVtaxoc  fi£v  eirl  Trpô  pv^n^pocroc  IxOopcv  ocxtq* 
Kai  TOTt  Sh  xzpiaroy  ^ii^  fMOc^vxcv  à&Xf  îîc 
Tapfff  OfxciSofavTi  *  tots  ^'  ôcypca  povxo^ia^c, 
Kzl  irdvov  à7por8pi}9i  Trapiqpyoptgffxfy'  àoiSaûç» 
kZi  pirra(ù  ttovûv  Kv€aX>iv*  iq  ^'  oi  Ai6uyi6cv 
He  fuXoEy  irdtrpnv  piop^^c  TUfrc^  ày^cXloycra, 
OvXoxopsjvoç,  XP^^  p^^Xf^^C?  ^^(  irpô^^eiXoç. 
SrepvoTrXoTqCy  poufioçoç,  oXc^^oripii  xcvcûvoç, 
Aaiirrro^ÎD,  Trrcpvvio'i  TrcViapioc  dcfiift  irXorcîaïc, 
P&)7aXB0ic  ^'  virivspOc  ^séaiv  x<;^dépaxTO  ;^ifiiTXotc. 
T;^v  Tuxkuty  xoi  ctt'  ecr;^apdfi  ÇuXa  xo^xava  d^fifaV 
KéxXrrai,  cv  dis  TTUpl  >pu^ôv  ^eppiaivcpwv  vd«i>p. 
Ofpa  fiuXuc  Ipyov  irepiviycoç  tSsTe^aOn, 
Tô^p'  STTopviffdépLevoc  cvl  xoffxiv<d  {xsv  oXtupov. 
Api(pi?ra)Loi)v  pisv  Cffctev,  uTrepOt  9k  Kpora  pit^vrii* 
Axpai^i^ç  vTToeixry,  oràv  V  o^  ira;  dierpivOi] 
Kpîfivoç  àxiQpa^ioç.  D^aGavu  piev  â^p  ri9t  Xcta 
EvOsTO,  TivdaXiocç  di  ^liSpojçpc,  vdcpucat  dci/vs 
À£tJ/>}craç  vdo>p  â^vdiç,  xai  ^ouTraXoiv  xpî 
}Sctpe  ir^erocç  ^XP^f}  àvocjAiÇ  vupi^uri  iwmyoçy 
ÂXXoTC  Trafferdfuvoc  ^^ôy^povç  oXôc^  cv  d'  dbroirXxrr«i»y 
^poOévra  xvxX6>9tv  cvrpop^aXoc  ^roXzpiyio'i, 
Ksù  ^^piotç  àroXavra  dicrptûcye  rerpa^iviVy 
£v  d'  ccpcuxt  frupiy  RTi€xXi)  to  7c  TropouvoucGc 
SrpÔHrs  irdcpoÇ)  xspapto»  d'  vTrc&y]  viïïivopttvoç  ^p. 
Mca^  pcpoç  TTovssaxcv  tov  piivoç  H^aiçoio^ 
OuTi  pura^^ovcoç  àvfXivvvc  2cp>Xoç  ljfA7n}ç. 
Koc  Ti  Vfov  ^^uaèiÇj  tva  pL:^  dc)^a  ôptTrvto;  àxni 
Fsvatv  ivrGov  opicrvai,  ovcîora  7'  a).)ia  Tropt^ci. 
Ov;^  01  UTTsp  xofrvolo  ptrrijopa  vô»Ta  rdépi^a* 
Ix^upà  ovoc  <rtâXoio  yàp  wj^ara  xw>a  ^cXoé^ret. 
Av  di  07rdcpTci>  âbpro  friTroppiivoc  oÇci  rupoç, 


GRiEGA  VERSIO.  ait 

EvO'  SXko  (mûèn  ItriToppoOov  lo^^ioç  fdc. 

Kôiroc  liiy  xa>u€iif  prroirio^ioc,  Sv  Xi^i  àpflç 

Kai  ^ôvoxcç  ^pLfjfwnn  ^pcfttc  xa>d^otffC| 

Batos,  dcrocp  ^oyiiaiv  ùmtTKVocc  fuvoccxsic, 

Où^  nti&vofovoç  TÔv  rt  ^qmw  Içe  irivirrc. 

Psta  TOI  àifvtt9Ç  Mtt  ic^va  frcvt)^v  oarpttt* 

OO^c  Tpu^ç  TO^  ^PT^Vy  ^^  forpov  ^c  irovOc», 

Ev^v  orov  ffuvéspTf  ^ûirrrâç  JÉoirrrov  ^i^wp, 

IpoirôXoi  3*  ôpraly  dcp^oto  rt  a9pg(xiovroc>  ' 

E^v  ?iqv  x^TTou,  iTipi  ^8  itpeociêicvg  TtiniOLÇ^ 

Opxpyàç  TOI  xofMttv,  xal  OTrlp^Mcra  irdhrra  pakMat^ 

Kflu  xofic^at  To  v^^  frtpcxriov«»y  èj^mOwi, 

KpâftSm  ftiv  Ttpoffuîiçj  lùarj^yXi  rt  tftûrXc  irt^xfc, 

KudsÎDç  xpopuQv  Tt  fcp«»wfAoy,  39^'  fpé6iv9oÇy 
Kat  pLisxwv  >|fvxp^9C  xetpuSapcaiç  fro^ua^^itc , 
Ao^^iXttty  Ti  Téxptfip  19  J^pr^déxn  tikoeinvamv  j 
OyY,&^iç  t'  cirl  7«cp^  xvïffxo^n  xoXoxiSvrn* 
Tô  xTirni  TA  fMv  ou  (tiç  70^  ôftXfçcp^  ocuroO}) 
Aaoîac  ^c  TsOii^tc*  O  7'  iftirpodtopa  iroXivJ^ 
Ûvcov  i^irspdt^y  Xa^^dlvftiv  XMfxv^  f^ffxcv* 
EvOà  ^op>v^  dbrofopToç  ecvaitCy  xipparc  ppc9«)V| 
Mi)^  x|Xwrtt>>fîov  f^Tuoc  flcvTt6oX)i«ac. 
Kpdfiftvov,  99A  irpdtffoto  iripctf^^^^co  dXb>i| 
Pîvoç  firc^^vToé  Tf  rdp9jitat  Xcpov  âcXatXxt} 
El^iiroJffç  xt)(op9lBUj  ivç«>pov  Tt  ^opauv* 
Tota  {Mv  ôppoivftiv  vfrcp  oO^v  àfAsc>|/oera  tiVKW^ 
Kal  TfTopa  oxopo^a  irspl  9h  irpoOc^vfAva  Xa^^ijvac 
TyioOcv  ocvTOxôpiotffiv  &^  ot^^lOfffffiv  ccirooirâ* 
KaV  puT^v  j^ogpviVy  PpoLj(yfMd  tf  Ti>]^  fféXiyety 
Km  xopiovva  xpoxi}9i  xon^pca  ^urto^iiio'i. 
Kocl  TCK^  àfupSopwoc  ircp  tir'  itf^^opoftv  txdcdi3T0| 
ÂpM>î&  ^'  atTt(^ft»y  tutpTta  o^v  ovTtî. 
Av  ^t  ^mvaç  £rtpOt  9ro^V9rTv;i^toec  obrotpot 
4>^iày  àvitptvoç,  àiro  ^i  puirov  {xt  X^^P^' 
K&>^tt6*y,  foXSov  Tt  xt€>yiyovUv  Miqvtv 
T^a9^  iv  e^pwçit  tlX>}fiivov,  h  ¥  tftDxt 

14. 


»ta  MORETI  GR^CA  VERSIO. 

AâxTi^c  )Laîvsi},  ;(ôv^povç  â>oç  â^fXfuyoc  ffdur9o»v. 
£v  y  Spa  TupoTOpt^^ov  ôftov  ^Tçévatf  èirtig^yy 
Aotn  <nrcîp6v  i^ùv  ^yAâvpç  vsrep  )A9toio* 
ÂcÇirtp?!  ^'  ûircptt»  (neopoJe»y  piivoc  o^pôv  àX^Occ. 

nàvr'  o^u^cc,  {Aia  9'  ix  iroXXôv  ffrrwtsvoOc  xp^i^f 
Ou  fxaV  ô><>x^fi>^?9  5pppi6oi  d'  Sffov  ^^oivrssy 

A>^lorf  d'  onipoç  Sôfop  p«aOaiy«iv  ^pcpiù^  àûrf&iv 
HirrsTO  irou*  o  ^c  ^opira  xocrt(p/y8v  opt|iioeri  g'tpt^ 
A>>on  «ot  ^ift,  ^xpu  xuXoiJftôô»y  dciropopTvu, 
NstxfUiy  iroTi  xcqrvpv  àvfiÇta  }^«>o|MVoc  xîip* 
ËpTOV  Sti  Trpov^oiiT'*  où  7^ff)^pôi>ç,  ûç  to  irdIpoiOgVi 
BpiOoouvi]  ^'  uTrtpoç  ^pa^coiic  cxu^tcro  xux)^. 
£v^  vypàc  pocOzfA^YTocc  CTrtçocXMC  Xitt'  fWoU| 
Ev  ¥  0XÎ70U  ^Çoçerxev  iirtçG^ov  p^voç  oÇcuc* 
Ra£  p'  nrotpiffôp^cvoc  xuxcâ  friXiv  êvraXvireuct , 
AocxTTiXoft  ^1990191  d»cii3v  Àpf tffoXcu«»y , 
2^tp)}^ov  t'  sXxa,  TOC  t'  dbroça^ov  ilç  2v  àytîptii 

Ofp'   CtU   jXTJTTODTQV   fTTbtVVfUq   TC    ^OpSJ   TC. 

Eyxpuf iviv  TOI  irvpvov  (xvfipucv  iTxoviovoa 
Vt^l^ofav)]  X'^P^  Ku6pcX«}.  O  ii  riifAoç  àsixn 
AifAOv  àXcvdéfisv^  Tf  xoi  àaxijO^ç  Trpofrav  ^fAOpi 
KvufAi^  xv>3|xi29Cy  xuv^v  s*  inï  xpocri  lOijxSy 
Toûç  TC  pôocç  opoTîipac  èiii  ^sû^Xiif  c  Ttifkaact 
^iM*  àfyïâmf  nrt  d'  Skxu  ir>î£cv  oporpov. 


COMMENTARIA  SELECTA 

E  SERVIO,  CERDA, 


ET  VARIIS  INTERPRETIBUS, 


QUI  AD  HUNC  DI£M  ELUCIDATERUNT 


PUBLII  VIRGILII  MARONIS  OPERA, 


LECTORI  EDITOR 


S.  P.  D. 


Absolvenda  nunc,  Lector  humanissime,  super$unt 
additamenta ,  quae  promisimus ,  et  in  prospectu  nos- 
tro,  et  in  prsefatione  ad  Virgilium,  vol.  I,  pag.  xj. 
Ante  alios  interprètes  Serviu»  et  Cerda  simul  inçe- 
dent,  quod  nullos  ad  latinam  poesim  docendam,  et 
ad  illustrandam  Virgilii  mentem  efficaciores  judica- 
vimus  per  longum  professorii  muneris  curriculuni  : 
quorum  ex  adnotationibus  selectis  unum  interpréta- 
tîonis  corpus  conflatum  tibi  mox  offeremus. 

Inter  codices  Servii,  quos  in  Bibliotheca  Begia 
Parisiorum  asservatos  inter  se  contulimus,  eum  sele- 
gimus ,  qui  doctissimis  illorum  collectioni  praefectis 
maxime  probatus,  quique  nono  saeculo  exaratus, 
nuUis  interpretibus,  neque  Joanni  Pierio  Valeriano, 
neque  ipsi  Roberto  Stephano,  nequeGeorgio  Fabricio 
Ghemnicensi,  neque  Petro  Burmanno  innotuit.  Hiç 
est  ille  Codex  nondum  exploratus,  ad  cujus  fidem 
ceteras  Servi!  editiones  perpendi  atque  probari  volui- 
mus;  hic  est  ille,  qui  confirmât  fere  omnia,  quœ 
miro  sagacis  ingenii  acuniine  deprehenderat  Nostras 
Robertus  Stephanus  ;  multa  temere  et  indocte  a  nescio 
quitus  addita  fuisse  Servianis ,  quae  detrahenda  et  im- 
mutanda  illius  auctoritate  innixi  censuiraus,  quia 
nimirum  et  indefessam  in  exantlatis  laboribus  indus- 


ai6   ,  EDITORIS 

tfiam,  et  optimam  in  emissis  editionibus  tanti  viri 
diligentiam ,  semper  grato  memorique  animo  praedi* 
cavimus.  Si  quando  Variorum  notulas  adjicere  et 
nostras  etiam  inserere  visum  fuerit,  quod  parcius  et 
pro  necessitate  tantum  eveniet,  illas  auctoris  cujusque 
nomen  distinctas  signabit;  atque  ita  implebuntur, 
quae  de  Philargyrio,  Heinsiis,  Burmanno  et  casteris 
excerpenda  nuntiavimus  (  pag.  xij  Praefationis  nostrae, 
§.  3  )  :  ita  quoque  nos  illustrissimo  ScriptoFi  JoH. 
Heinr.  Voss  honorem  debitum  promissumque  8ol* 
ventes,  ex  ipsius  Germanicis  animadversionibus  in 
Georgica  selectas  plures  et  latine  conversas  suis  locis 
interseremus;  nec  te  laiebit,  Lector  optime,  oui 
viro  (i)  reeentem  banc  novamque  lucem  debuerimus^ 
ut  cuique  sua  referatur  gratia,  literis  indicibus  ad 
singularum  notarum  calcem  consecrata. 

Yerumtamen  hic  de  ipso  Servio  in  integrum,  ut  ibi 
diximus ,  excudendo ,  maximas  oriri  difficultates  con* 
fitemur  :  non  consentiunt  illius  codices ,  neque  edi- 
tiones  vel  commendatissimae  ;  inter  eruditos  bomines 
constat,  multa  insùlse  et  impudenter  in  Servii  com- 
mentariis  ante  inventam  typographiae  artem  fuis§e 
interpolata.  Ante  alios,Pbil.  Beroaldus,  Bononiensis, 
affirmât  multa  ab  illo  scripta  fuisse ,  quae  doctorum 
oculi  nec  possent  ferre  nec  deberent,  obelisco  magis 
quam  asterico  digna.  Rob.  ipse  Stephanus  qui  eum , 
longe  quam  tune  a  quoquam  editus  f uerat ,  integrio- 
rem  dédit ,  multorum  precibus  et  quèrelis  lacessitus , 

(i)  Hune  laborem  rogatus  absolvit  Cl.  Phil.  d£  Golbért, 
in  suprema  Alsatiae  Guria  Regivs  Pro-cognitor,  cui  Mus» 
Latinœ  et  Gcrmanicœ,  non  minus  féliciter  quam  ipsa  Themis 
oracula  sua  crediderunt  pronuncianda. 


PR^PATIO.  ai7 

àliquandiu  hassisse  ancipitem  se  non  negavlt,  donec 
antiquorum  codicum  fide  fretus,  quorum  unus  a 
Francisco  Sylvio ,  homine  doctissimo  et  perinde  hu- 
manissimo  commodatus  emendahtem  adjuverat,  tan- 
dem anno  i532,  Servii  Honorati  in  Maronis  opéra 
inlerpretationem  diligentissime  correctam  ex  officina 
sua  emisit.  Nihilominus  post  aliquot  elapsa  tempora , 
nempe  anno  1 547  '  ^^o^gîus  Fabricius  Chemnicensis 
vera  Servii  commentaria  majoribus  curis  expurgata 
dédit ,  quibus  etiam  aliorum  plurimas  et  sagacissimas 
subjunxit  adnotationes.  Hune  quoque  consulendum 
evolvimus.  Tandem  anno  174^,  Petrus  Burmannus 
junior,  dum  Praefatione  accuratissima  enarraret,  qui- 
bus copiis  instructus  ad  luculentam  Virgilii  editionem 
publico  exponendam  accessisset  illustris  Patruus ,  ite- 
rum  atque  iterum  déclara  vit,  Scaligeri  in  notis  ad 
Yarronem ,  lib.  III,  de  R.  R.  pag.  252,  judicium  secu- 
tus,  Servii  Commentaria  mutila  et  interpolata  fuisse , 
quorum  misère  adfectorum^  inquit,  hodie  tantum  ca^ 
daver  habemus,  monachorum  barbarie  etspurcitia  con- 
taminatum  :  manum  igitur  emendatricem ,  vel  potius 
sospitatricem  hoc  cadaver  desiderabat.  Hanc  opinio- 
nem  confirmât  in  sua  Editione  Servii  Petrus  Daniel  , 
cujus  eloquio  et  eruditione  varia  superbiit  exeunte 
XVI  sseculo  forum  Aurelianense.  Verum  haud  ità 
semper  in  promtu  est  a  falsis  vera,  a  supposititiis 
genuina  Servii  verba  discemere.  Itaque  neminem 
eorum  qui  lucem  aliquam  afferre  nobis  poterant; 
non  ipsum  Londinensem  praetermisimusEditorem  (  i), 
qui  jampridem  de  Latinis  literis  optimemeritus,  maxi- 

(i)  Abr.  Jo.  Falpy  inter  typoçraphos  celeberrimua. 


iiS  EDITORIS 

mas  adhuc  sibi  conciliât  gratias  et  laudes,  propter 

novam  magnifîcamque  Classicorum  Latinorum  Edi- 

tionem,  cujus  octo  volumina  jam  nunc  in  publicum 

prodierunt. 

Omnes,  praeter  Fabricium,  admiserunt  plurima 

Servianis  immixta,  quae  nobis  absurda  videntur,  et 

idcirco  velut  indigna  tali  viro  sustulimus ,  quem  mi- 

rabilem  faciunt,  et  grammatices  doctrina  multiplex , 

et  polita  literarum  studia,  et  exquisita  judicii  perspi- 

cacitas.  Unum  inter  millia,  quod  sit  satis,  proferam 

exemplum.  Non  oblita  tibi  sunt ,  humanissimeLector, 

illa  primae  Eclogœ  duo  carmina  3g  et  4o,  quae  durius 

ab  hoc  loco  aliéna,  nescio  qua  de  causa^  judicat 

Heynius  : 

Tityrus  hinc  aberat;  ipsœ  te,  Tityre,  pinus, 
Ipsi  te  fontes,  ipsa  haec  arbusta  Tocabant. 

Vide  vol.  I,  pag.  82,  Heynii  severiorem  sententiam 
de  hoc  versu  89.  Ubique  leguntur  hœ  tanquam  Servii 
notae  :  u  Tityrus,  est  Virgilius  ;  hoc  constat  :  sed  Pinus, 
Roma  vel  Cœsar  :  Fontes,  Poetae  vel  Senatores  :  Arbusta, 
fruteta,  idest,  Scholastici.  »  Proh!  Phœbi  Musarum- 
que  pudor  !  Et  iidem  Librarii ,  qui  tôt  nugas  puériles , 
ne  dicamus  ineptias,  audent  Servio  adscribere,  non 
reflectunt  oculos,  neque  meniem,  ad  notam  in  versum 
quintum,  quam  sic  conclusit  sani  judicii  interpres; 
maie  quidam  volunt  Amaryllida  dictam  allegorice,  id 
est ,  de  Roma  celebranda  l  plus  enim  slupet  Melibœus ,  si 
Tityrus  ita  securus  est,  ut  tantum  de  sua  amica,  de 
suis  amoribus  cantet.  Ipse  quidem  Fabricius  partem 
hanc  veritatis  arripuit,  sed  mox  immemor,  dum  inter- 
pretatur  illud  infra  scriptum ,  Ecl.  I ,  v,  3 1  : 
Postquam  nos  Amaryllis  habet,  Galatea  reliquit; 


PR^FATIO.  ai9 

allegoriam  in  médium  reducit  et  profert ,  dicendo 
sub  Galatea  Mantuam  ^  sub  Amaryllide  Romam 
latere. 

Nos  igitur  haec  et  bis  similia  inter  8e  pugnantia , 
sive  alia  in  Commentariis  Heynii  laudata  aut  confu- 
tata,  quœ  in  una  eademque  Editione  iterare  super- 
vacaneum  saltem  foret,  sive  in  ipsius  Gerdae,  quas 
modo  praemittemus ,  explicationibus  allata ,  nunc  ab 
hoc  nostro  Servio  procul  removeri,  te^  Lector  eru* 
ditissime,  rogamus  admonitum,  ne  nostrae  forsitan 
negligentiae,  quod  est  consilii  imputes;  utque  scias, 
quid  de  nostris  laboribus  et  studiorum  curis  erga 
Maronem  et  iliius  interprètes  tibi  expectandum  esse 
statuerimus, 

Jam  vero  de  Joanne  Ludovico  Cerda  ,  Toletano , 
nihil  fere  dicendum  nobis  superest;  namque  hune 
veluti  societatis  suae  decus,  Professorum  eloquentium 
exeihplar,  Hispanicarum  scholarum  lumen,  omni- 
genae  doctrinae  thesaurum  stupuerunt  coaevi  (i),  eru- 
ditaque  quotidie  miratur  posteritas;  attamen  ex  iliius 
laboriosi  et  doctissimi,  ut  ait  Heynius  (2)9  interpretis 
in  Virgilium  lucubrationibus,  prima  argumenta  car^ 
minum  et  notas  posteriores  omisimus,  quia  jam  prima 
nobis  ipse  Heynius,  et  secundas  cum  Servio  ceteri 
suppeditaverunt.  Ea  tantum  quae  spectant  ad  distri- 
butionem  variarum  partium  in  singulis  carminibus 
distinguendam ,  virtutemque  praedicandam ,  et  quae 

'  (i)  Hujus  effigiem  religiose  asservatam  in  sàcrario  tuo  co- 
lebat,  summus  ille  Pontifes,  Uebanus  VIII,  non  minus  pie* 
tate,  quam  Latinœ  poeseos  et  Grœcs  linguœ  scientia  comxnen* 
dabilis,  unde  Apis  Attica  tune  appellaretur. 
(a)  Vide  vol.  I,  hujus  editionis,  pag.  1 1  et  37. 


aao  EDITORIS  PR^FATIO. 

ExpUcationes  vocat ,  e  triplici  voluminum  immenso* 
rum  mole  excerpta,  et  in  angustiorem  orbem  con- 
tracta redigemus  :  neque  nos  a  mutandis  aliquot,  seu 
verbis,  seu  sententiis  abstinuimus,  ubi  sensus,  aut 
Latinitatis  ratio  postulare  visa  est  ;  neque  nimium  » 
pro  saeculi  sui  more,  effusam  ingenii  copiam  et 
quasi  luxuriem  amputare  et  circumcidere  dubita- 
vimus,  eamdem  secuti  rationem  qua  Poeseos  latinœ 
Praelectiones  nostras  in  Academia  Parisiensi  ad  aures 
audientium  semper  traduximus.  Quam  quidem  ita  pla^ 
cuisse  discipulis,  ut  non  semel  plauserint;  ita  magis- 
tris  adsidentibus ,  ut  deinde  fuerint  imitati ,  nunc  con- 
fitebimur ,  quia  totum  illud  Cerdae  ingenio  debitum 
et  vere  proprium  libenter  renuntiamus.  Hanc  auteni 
viam  nos  eo  confîdentius  ingressos  declaramus-,  qûod 
prœvios  duces  semper  duos  praestantissimos  viros 
venerati,  nusquam  ab  ilta  deflexerimu&semita,  quam 
nobis  patefecerunt  amplissima  Gallicae  Universitatis 
lumina,  et  nunquam  peritura  Plessaei  Collegii  or- 
namenta,  M.  Hersanus  G.  RoUini  magister ,  et  ipse 
G.  RoUinus,  magistromagno  major  discipulus,  ambo 
Gerdanae  laudis  idonei  testes,  et praecones egregii  (i), 
Hœc  sunt,  amice  Lector,  quae  prsefari  voluimus, 
ut,  diligentia  nostra  quid  valuerit,  ex  aequo  et  bono 
possis  aestimare.  Vale. 

(i)  Vide  vol.  I,  Traité  des  Études f  pag.  3^2^  et  vol.  II,  pag. 
599?  637  et  seqq.  Paris;  edit.  in-ia,  1748. 


ECLOGA  PRIMA. 


(Vide  Argumentum  générale,  vol.  I,  pag.  j3.) 


TITYRUS. 


^V»  V%/»'V^Vt^»W*<%^/»'*»'^V%^W»^»%^*V%^^»»%^<%r^^^^^^»l^^W^l»^%<V^^%'V»»%' 


ANALTSIS. 


JLIoLBT  Meliboras  se  patrio  solo  exterminari,  quant  intérim  Titynis 
otiosus,  et  letabundns  indolçeat  amorihus  Amaryllidis,  i — 5.  Ennme- 
rat  Titynis  félicitâtes  saas,  quas  Deo  attribuit,  6 —  lo.  Pari  filo  Meli- 
bœas  infelicitates  saas,  et  rogat  qiiis  ille  Dens,  1 1  — 19.  Nihil  respondeC 
Tityms  de  Deo,  sed  agît  tantum  de  Urbe,  in  qna  is  Dens;  et  explicat 
qnalem  illam  putaTerit,  qnalem  jam  putet,  omnia  aptis  comparationi<^ 
btts  pastomm,  30 — 96.  Qusrit  Melibœns,  car  eam  nrbem  yidere  opta* 
Terii?  Respondet  Tityms ,  libertatem  hanc  esse,  qnam  nactns  est  Romae 
jam  in  senio;  obiter  more  amantium  blanditnr  Amaryliidi,  qneritnr  de 
Galatea,  27 — 36.  Ei  responsione  Tityri  conjicit  Melibœns  causam  tris* 
titiae  Amaryllidis,  87 — 4^.  Explicat  tandem  Tityms,  quis  ille  Dens  sit, 
qui  sibi  libertatem  dederit,  4^  —  4^-  Connnmerat  Melibœns  félicitâtes 
Tityri,  dividens  in  bonum,  utile,  et  delectabile,  47  —  ^Q*  Augusti  bene- 
factoris  sui  memorem  se  fore  poUicetur  Tityms,  adjectis  impossibîli- 
bus,  si -tantns  princeps  animo  excidat,  60 — 64.  Amplifient  Melibœus 
cxilii  sni  deformitatem  a  locis,  in  que  itnms,  quae  relictnms  :  dolet 
possessionum  suaram  futuros  dominos  :  abjicit  cnram  rerum,  qne  sibi 
utiles  et  delectabiles,  65 — 79.  Abenntem  Melibœum  retinet  Tityms, 
nbjucnndo,  utili,  necessario,  80 — 84> 


JV.  £.  Affixi  numeri  Explicationibua  et  notis  sequentibui 
indicant  versum  teztus  explicandum;  et  si  quae  primo  oculo- 
rum  conjectu  déesse  videantur,  ea  scilicet  a  yariis  lectionibus 
^t  notis  prsecedentium  yoluminum  repetenda  sunt,  quia  jam 
prœmissa  iterum  edere  supervacaaeam,  ne  dicamus  fastidio" 
f lun  f  judicayimus. 


222 


COMMENTARIA 


EXPLICATIO. 

I.  Hanc  fabulam,  Tel  potius  scenam  agrestem  aperit  Meli- 
bœu8  exul,  amico  Tityro,  id  est,  Virgilio,  félicita tem  et  laeti- 
tiam  çratulatus,  Tityro  qui  sub  umbra  fagi  patulae  recubans 
operam  dat  silvestri  musse  et  bucolicis  carminibus. 

3.  Comparât  jam  infortunia  sua,  et  reliquorum  Mantua- 
norum,  quorum  personas  sustiuet,  cum  Tityri  pariter  Man- 
tuani  felicitate  inexplicabili.  Dum  tu  cantas,  inquit,  dum 
medi taris  musam,  nos  linquimus  fines,  sed  quos?  patriœ. 
Linquimus  arva,  qualia  baec?  dulcia.  Miserius  dicam  :  pa- 
triam  fugimus.  In  hac  autem  nostra  fuga,  tu,  Tityre,  lentus 
atque  otiosus,  induises  tùis  amoribus;  doces  cantu  tuo  loqui 
ipsas  arbores,  ac  resonare  nomen  tuœ  Amaryllidis.  Quum  ait^ 


NOTiE. 


I .  Patulœ.  Patulum  dicîtur  quod 
patet  Daturaliter ,  ut  nares ,  arbor , 
crus.  Patent  yero ,  est  quod  clau- 
ditur  et  aperitur,  ut  ostium ,  et 
oculi.  Servius,  —  Tegmine.  Rectei 
quamvis  refragentur  Bavii,  Maevii, 
et  ejus  farins  plures.  Facit  pro 
Virgilio  Scalig.  ad  Propert.  lib.  U. 
eleg.  ult.  etCic.  de  Div.  I.  IF.  c.  3o. 
«  Qui  plataui  ia  ramo  foliorum 
tegmine  septos.  »  Emmeness. 

3.  Nos  patriœ  fine$  linquimus. 
Non  Toluntate ,  sed  y'i  Cssaris  et 
militum  ejus  compulsi,  Ticto  An- 
tonio. Serv,  — -  Finis.  Antiqua  ter- 
minatio  ace.  pi.  is  pro  eis,  quam 
ex  Mss.  eruit  ingens  illud  interio- 
rnm  literarum  lumen  Vir  Nobiliss. 
Nie.  Heinsius  D.  F.  cujus  elimatis* 
simis  curis  hanc  emendatam  edi- 
tionem  débet,  quisquis  Maronis 
admirator  est.  Si  quts  tamen  anti- 
quissirois ,  calamo  exaratis  codici- 
bus  detrahere  pergit ,  accédât  Pris- 
ciano ,  qui  vett.  Grammaticorum 
facile  princeps,  quantulumcunque 


resideat  scrupuli,  pulchre  evelUt 
animo  1.  VII,  p.  yyS.  Emmeness.  — 
Dulcia.  Dulcis ,  suavis  proprium 
patriœ  epitheton  :  sic  noster ,  Ge. 
II, 5i  I  :  «  Exilioque  domos  et  dul- 
cia limina  mutant.  »  Ovid.  1.  I,  de 
Ponto  ep.  III,  35.  «  Nescio  qua  na- 
tale solum  dulcedine  captos  Ducit, 
et  immemores  non  sinit  esse  sui.  « 
r  Hom.  Odyss.  I.  34  :  *A(  o<^^V  ykyiutf 
îç  irtt/rfiJ'ot,  et  yB.  a 8.  ^Xvxi^m^o?. 
Idem.  — Arva.  Interprète  Nannio, 
arva  qase  arantur.  Plaut.  in  Truc. 
I,  2  ,  47«  Non  arvus  hic,  sed  pas-- 
cuus  est  ager.  Varr.  de  L.  L.  1.  IV. 
arvum  et  àratio  ab  arando.  Idem 
Isidor.  1.  XIV,  c.  i3  :  hinc  apud 
Ovid.  lib.  I.  de  Ponto  ep.  1 ,  1 1  : 
«  Cernis  ut  in  duris  (et  quid  bove 
firmius?)  anris  Fortia  tanrorum 
corpora  frangat  opus.  »  Hic  pro 
praediis  et  possessionibus.  Idem. 

5.  Resonare  doces  Amaryllida 
sylvas.  Id  est,  carmen  tuum  de 
amica  Amaryllide  compositum  do- 
ces sylvas  resonare.  Et  melius  est 


IN  ECLOGAM  f. 


ani 


fugimus,  innuit  exsilium ,  vel  podus  tegit ,  non  ausns  proferre 
prœ  magnitadine  doloris. 

6.  Non  rogaverat  Melibœus,  unde  tantum  bonum  accidis- 
set  Tityro;  solam  cum  dolore  mirabundus  stupaerat,  sibi 
non  contigisse,  contigisse  alleri  :  sed  Tityrus  gestit  benefac- 
torem  suum  Augustum  praedicare,  quem  Deum  nominal,  a 
quo  libertatem  sit  consecutus  ;  nam  libertatem  signât  per  oUa, 

7.  Non  est  ista  exigua  laus;  perinde  est,  ac  si  dicat:  alii 
Imperatores  post  mortem  Divi  habentur^  et  coluntur  :  mibi 
Augustus  semper  erit  Deus,  etiam  vivens.  Quam  ob  rem  illi 
etiam  viventi,  ut  Deo,  sacra  faciam  agnîs  teneris,  qui  saepe 
illius  aram  imbuent  effuso  sanguine. 

«  9.  Sequitur  ratio  duplex,  cur  Augustum  habiturus  sit  Deum  ; 
€ur  illi  sacra  facturus  :  quia ,  permittente  Augiisto,  jam  errant 
pascunturque  libère  boves  Tityri  ;  jam  ipse  ludibundus,  qus 
vult,  cànit,  nemine  impediente  voluptales  et  solatia. 

1 1.  Non  invidet,  scd  admiratur  Melibœus  felicitatem  Tityri* 
Adjungit  admirationis  suae  rationem  banc,  quia  in  universi^ 
pastorum  agris  mira  est  rerum  perturbatio ,  atque  adeo  incre- 
dibile  paene  fuit,  res  obtineri  potuisse:  iilud,  usque  adeo  y  est 
in  tantum!  Qualis  vero  fuerit  haec  perturbatio,  et  confusio 
agrorum ,  exemplo  sui  probat  Melibœus.  Ait  enim,  en  ipse  etc. 


«t  sîmpliciter  intclligamns.  Maie 
cnim  quidam  allegoriam  yolant: 
Ta  carmeD  de  nrbe  Roma  compo- 
nis  celebrandum  omnibus  genti- 
bus.  Plus  enim  stupet  Melibœus, 
ai  ille  iia  securus  est,  ut  tantum  de 
suis  amoribus  cantet.  Serv. 

7.  Namque  erit  ille  mihi  semper 
Deus.  Et  iteratio  ipsa  exclusit  adu- 
lationis  colorem.  Serv. 

8.  Imbueî  agnuf,  Imbuere  est 
proprie  inchoare ,  et  initiare.  Ne- 
mo  autem  unam  eandemque  rem 
saepe  inchoat  :  sed  constat  sœpe 
pascua  mutare  pastores  :  sicut 
etiam  in  Georgicis  legimûs,  Itque 
pecus  longa  in  déserta  sine  uUis 
Mospitiis:  tantum  campijacetî  Un- 
ité necesse  est,  pastores  totiens 
aras  imbuere,  quotiens  mutave- 


rint  pascua.  Invenimns  etiam  apad 
antiquiores,  Imbuere  y  esse  non  in- 
choare ,  sed  perfundere  et  made- 
facere,  secundum  quod,  absolu  tus 
estsensus  :  ut  sit  :  sœpepqrfundtt.  S. 
9.  Errare.  là  est,  pasci  ;  placide 
et  libère  Tagan,  suo  modo,  per 
prata ,  nihil  metuentes  praedonum 
vim ,  aut  abigei  scuticam.  Emm. 

11.  Non  equidem  invideo.  Excu-^ 
sat  se  ,  ne  frequens  interrogatio 
felicttatis  aliénas  ex  invidia  Tenire 
videatur  :  dicit  se  admirari  potius, 
quam  invidere.  Serv. 

12.  Turbatur  agris.  Serrius  hoc 
mavult ,  ut  impersonale  pertineut 
ad  ouines  generaliter.  Citât  Tero 
locnm  hune  Fab.  Quintilian.  lib.  î, 
cap.  4-  Totis  usque  adeo  turbatur 
agris  f,  inter  eas  formas ,  que  pro** 


3^4 


COMMENTARIA 


ut  sententia  sit  opposita  his,  quae  de  se  dixerat  Tityrus  hune 
in  Qiodum.  Tu  laetabmidus  cemis  errantes  boves,  ego  ae^jer 
sum,  vide  quam  alienus  a  tua  laetitia  :  pecus  meum  segrum, 
vide  quam  longue  ab  armento  tuo  errante:  cemis  banc  capel- 
lam;  vix ,  o  Tityre,  manu  duco  illam  partu  œg[rotantem  :  nam- 
que  ea  modo  connixa  inter  corylos  in  silice  reliquit  g^emellos, 
spem  gregis  totius.  Vide  an  majores  affectus  eiçcitari  possent, 
si  describeretur  partus  infelix  primatis  feminae.  Connixa  diffi- 
cultatem  indicat  parientis,  ideo  non,  enixa.  Juvat  banc  mise- 
riam  duplex  loci  circumstantia,  densitas  arborum^  silex  nuda; 
non  itaque  in  loco  aprico,  non  in  solo  faerbido.  Demum  non 
unus  tantum,  sed  duplex  fœtus  periclitatur  :  et  boc  malum, 
ne  levé  putes,  redundat  in  reliquum  gre£;em.  Quid  boc  partu 
miserius,  ubi  omnia  incommoda ,  nulla  spes  boni?  Pergit  pas- 
tor.  Sœpe  malum,  etc.  Quercus  afflatae  fulmine  sœpe  nobis  boc 
malum  praedixerunt,  nisi  mens  fuisset  laeva,  id  est,  stulta. 
Sed  agc,  Tityre,  die  nobis,  quis  iste  erga  te  tam  liberalis  Deus? 


prie  cnjusdam  rationis  sunt,  ut 
Itur  in  antiquam  silvam, ,  quaeque 
initium  non  habent  :  utjlelur^  apud 
Ter.  et  similîa. 

i3.  £ger.  Et  corpore  et  animo 
iv^er  dicitur  :  ut,  Esto^  œgram  nulli 
ijuondam  flexere  mariti.  Sed  œgro* 
tus ,  corpore  tantum.  j4go  autem  , 
proprie  :  nam  agi  dicuntur  pecora. 
Serv,  —  Fix  duco.  Qaia  receDS  par- 
tas  ambulationem  prohibebat.  />u- 
cuntur  autem  ea ,  quae  suis  pedibus 
utuntur  :/7ortontur,  que  motusuo 
carent,  sed  ita  feruntur,  ut  humum 
non  attingant  :  trahuntuty  quae  per 
terram  aliéna  vi  promoventur.  i^. 

i4«  ffic  inter  densas  corylos.  In 
nostra  Editione,  coru/ot  per  u  pas- 
tim  scripsimus,  imitati  Bomanos 
veteres^  qui  peregrinas  lileras  non 
admittebant.. —  Gemellos.  Taies 
caprae  dicuntur  «uyt^  Jilv/iÉtfrÔMt. 
Theocr.  Idyll.  I,a5  :  Af>eiTi  toi  /«vm 
Ma^uutnixor  vid.  Scboliast.  et  Idyll. 

«>».  In  pretio  erant  magno  ,|  quia 


ifftxJ  •X'^vti  yJikA,  Quos  arietes  im^ 
mittere  volunt,  potissimum  eligunt 
ex  matribus,  quœ  geminos  parère 
soient.  Varr.  de  R.  R.  1.  II ,  c.  2. 
Ferae  quae  unum  tantum  foetum 
enituntur  /uototoxoi  ,  quo  irocabulo 
in  ea  notione  utitur  Aristot.  I.  V. 
de  Hist.  Animal,  cap.  14«  ul>i  <le 
elephantis  :  utroqueCall.  in  Hymn. 
Apoll.  'h  /f  Jtf  /40</f otojcoc  »  Mv/Mri' 

i5.  Spem  gregis.  Id  est,  marem 
et  fœminam;  reparatio  enim  gre- 
gis  in  sexu  utroque  consistit.  Serv. 

17.  De  cœlo  tactas  memint  prcS" 
dicere  quercus.  Mire  cômpositum 
augurium.  Nam  quercus  in  tutela 
Jovis  est  :  et  hujus  arboris  fructa 
olim  homines  vescebantur.  Per 
quercus  ergo ,  agri  :  per  fuluen , 
ira  Jovis  :  per  iram  Jovis ,  ira  Cae- 
saris  :  per  damnum  arborum,  dam- 
Dum  agrorum  figurabatur.  Ebec 
quercus  ergo  tacta ,  id  est ,  afQata 
leviter  fulmine  :  ut  Cicero ,  Tactus 
estilU,  qui  hanc  urbem  condidit. 


IN  ECLOGAM  I. 


â2&5 


!io.  RogaCus  Tityrus  de  Deo,  qui  se  ad  tantam  felicitatem 
evexerat,  pastorîtîa  quadam  ambage,  de  Deo  subticet,  et 
eermonem  convertit  ad  explicandam  urbem  illam,  ubi  is  Deus 
o^tt  est  hœc  Roma  :  mox,  post  versus  aliquos  explicabit^ 
quis  ille  Deus  sit.  In  omnibus  autem  bis  versibus  afFectat 
pastoritiam  quandam  ignoradonem.Erço  ait  ;  se,  quum  Rom» 
nomen  audierat,  putavisse  per  stultitiam,  eam  similem  esse 
Mantuas,  quo  pastores  solebant  sœpe  agnos  suos  ducere. 

33.  Sententia  est:  ut  coçnoscebam  illos  vere  esse  catulos^ 
qui  similes  essent  canibus;  illos  haedos,  qui  simîles  essent  ca- 
pris  :  ita  quum  audiebam  de  Roma ,  putabam  illam  esse  simi-* 
lem   îUi  locO)  in  quo  diversabar,  scilicet  Mantuœ;  nam  a* 
parvis  ad  magna  ascendebam. 


HomuhtSi  Significabàt  motii  Impe- 
ratoris  passé  a^tos  éoruitf  perifè , 
apud  qiloft  fulminate  sunt  arbores  : 
nam  agri  caussa  yictns  «Ont,  sicot 
olim  qaercus.  Quod  antem  ait  far- 
tas/ ostendit  temporale  fore  dam- 
nam ,  quale  patiuntar  arbores  le- 
Viter  fulmina  tae.  Eihene  prctdicere; 
quasi  preloqui  et  praedivinare  : 
quum  ita  manifestum  constet  esse 
augurium.  Ser¥. 

a  a.  Fœhu.  lo  Cblongo  quidem 
eodice^  fœtus  f  cum  œ  diphthongo 
flcribitur*  Id  reliquis, /etus  absque 
diphthoD0o.  8ed  enim  numismata, 
fœtus  per  œ  scribendum  monent , 
dum  qoff  inde  vocabula  deducno^ 
tur  fœeundus  ,  fœcunditas ,  et  si» 
milia  per  œ  scriptas  nobis  osten- 
dunt»  Ut  inFAVSTtHA  Aco.  Foscvud. 
AiTousTJB  et  lia  in  reliqnis.  Pien  — 
Fœtus.  Errare  Pierium  tota  via  do- 
cet  GeUius  XVI,  la.  et*  ipsa,  qua 
laudat,  numismata  contrarium  ar»* 
(piunt,  ut  apud  Ant.  Augustinum 
tab.  499  n-  7)ettab.  69, n.  ao,imo 
«X  ipsis  numismatibos  videre  est , 
quorum  mihi  copiam  fecit  perdili- 
gtns  omnis  elegantioris  antiquita- 
tis  scrutator  Car.  Heydanus ,  JG.  et 
qu»  itraai,feeunditas.  Emm« 


a3.  Sic  canibus  catulos  sitniUs. 
Vult  urbem  Romam  noii  tantum 
tnajvnitudinë ,   sèd  éf iàni   génère 
difFerre  a  ccterls  civitatibus;  et 
esse  velut  quemdaro  alterum  mun* 
dum ,  aut  quoddam  caelum ,  in  qua 
Deum  Gapsarem  vidit.    Qui  enim 
comparât  cani  catulum,  vel  hcedum 
capellœ;  magnitudinis  facit,  non 
generis  differentiam.  Qui  ancem 
dicit ,  leo  niajor  est  cane  *.  et  ge* 
neris  facit,  et  magnitudinis  diffe-^ 
rentiam ,  sicut  nunc  de  urbe  Roma 
fecit.  Putabam ,  inquit ,  ante ,  iCA 
Romam  comparandam  esse  aliif 
civitatibus  ,  ut  Solet  hœdus  caprae 
(H>mparari;  nam   qnamvis  major 
csset,  tamen  eam  civitatem  esse 
dicebam  :  nunc  vero  probavi  eam 
etiam  génère  distare  :  nam  est  se* 
des  deorumi  Hoc  antem  eum  dire* 
re,  ille  comprobat  versns:  «  Quan* 
tnm   lenta   soient   inter  vibuma 
oupressi.  »  Nam  vibumum  brevis* 
simnm  est,  semper  virens,  et  forms 
et  généré  a  cupresso  remola.  Nam 
cupressus,  arbor  estmazima.  Hoc 
autem  genns  argumentationis  et 
apud  Aristoteiem  lectum  est,  et 
apnd  Ciceronem.  Serv.  •—  Catuiasi 
Proprie.canum,  ut  Isid.  XII,  a,  ali»* 

il 


a  36 


COMMENTARIA 


a5.  Aperit  errorem  suum  :  e^o  id  patabam,  sed  8lu]te:  nam 
ita  hœc  urbs  superat  ceteras,  ut  cupressi  superant  vibuma 
lenta.  Opponît  prœclare  recUiD)  et  erectam  arborem  arbori 
lentee;  que  cnim  lenta  simt,  eo  ipso  depressa,  neque  recta, 
neque  cita  crescunt. 

27.  Merito  pastor  et  rogat,  et  admira tur,  quae  tanta  caussa 
pastorem  fecerit  déférera  suam  villulam,  Romam  ire?  Cui 
ille  :  Libertas  :  et  quia  baec  libertaa  îlli  accidit  sera ,  et  în  se- 
nectute,  tdeo  ait  inerti  accidisse  :  aenes  enim,  ut  plurimum , 
inertes,  otiosi,  languidi.  Bis  repetit  yerbum  respex'Uy  qoas 
ikiculcatio  pastoris  suavis  est,  et  profecta  ex  gaudto  gestien- 
tis,  et  vix  credeiTtis  receptum  se  in  libertatem,  etiamsi  seram. 
Quae  sequuntur  de  barba  candida,  pertinent  ad  explicationem 
illius,  quod  prsecessit,  libertas  sera  inertem  irespexit;  quasi  di- 
cat  :  TÎs  scire  quam  sera  libertas  ^quam  ego  iuers  :  jam  eram 
capite  cano;  jam  tonsori  meo  ban>a  mea  cadebat  candida. 

3i.  Ponit  summam  adeptœ  libertatis,  servitutis  ademtœ. 
Ilabeo  libertatem,  ex  quo  me  babet  Amaryllis;  exut  servitii- 
tem ,  ex  quo  me  reliquit  Galatea.  Quum  prœcesserit  mentio 


ram  tamen  bestiarum  foetus  eatuii 
dicnntai*,  ut  Non.  Marcellas.  Vir* 
giliiis,Ge.  III,  145  :  «  Tempore  non 
olio  catnlonim  oblita  lesna.  *  Bt 
eodem  iibro,  4^7  :  «  Ca  m  positif  no- 
vus  exnviis  nitidnsque  jnrenta  Vol* 
vitur,  ant  catutos  tectis  aut  ova 
relinquens.  •  Plant,  in  Tn]«.  II,  2, 
1 3  :  Quasi  sui  catuloty  pedihus  pra* 
teram,  ete,  Phiednis,  I,  98:  ^u/- 
pinos  catulQs.  Citât  hune  versnm 
Golumeli.  III ,  9  :  quod  natura  so^ 
bolem  sui  simiiem  praducat.  Emm. 

97.  E(  qmm  taniafiiit.  Quae  tan* 
ta  :  ad  ma^um  enim  alîquid  ni* 
mia  nécessitas  Tenire  coropellit. 
Uude  quasi  miratur  kominem  rus* 
tic:um  Romam  videre  potuisse.  S. 

38.  Respexit  inertem.  Desidem, 
sese  non  requirentem.  Nam  culpat 
suam  inertiam  qood  non  ante  Ro- 
mam ierit,  et  sit  usus  puer  liber> 
tate,  qua  uti  cœpit  prorectioris 
«tatis.  Serv. 


39.  Candidiorpostquam  tondenli 
barha  cadebat.  Aat  matatio  pei^ 
sonœ  est,  ut  quemdam  rnsticum 
accipiamus  loquentem,  non  Vir- 
gilium  ,  per  «Vx»>o^/«tf.  Nam  ut 
diximus ,  XXVIII  annorum  serip- 
sit  Bncolica.  Aut  certe  est  mutanda 
disttnctio  :  ut  ait  non  barha  candi" 
diovy  sed  liberîai.  Nam  XXVUI 
annorum  barbam  potest  quivis 
miitere  :  sed  non  canam.  Et  bene 
candîdior  iibertas  :  vt  inteHi{ramus 
«tiam  ante  in  libertate,  sed  non 
tali ,  fuisse  Virgilium.  Serv. — Bar^ 
ba  cadebat.  Gontrariam  sentcntiam 
de  juventnte,  et  eum  modulo  pêne 
Virgiliano  Jurenal ,  ita  eztulit  Sa« 
tyr.  I,  35  ;  Quo  tondente  gravis  ju» 
veni  mihi  barba  sonabat.  Qnem 
rersnm  repetit.  Sat.  X,  336.  Cerda. 

3 1 .  Habet  y  etc.  Amantibus  sol- 
lennia  verba,  ffabei^y  et,  Tenere. 
Ita  Ecl.  ni,  107:  Phylitda  soiu$ 
habeîo,  Ovid.  Ep.  Ueroid.  JI,  io3; 


227 


IN  EGLOGAM  I. 

Calateae,  fatetur  ingénue,  se,  quam  diu  sub  illius  dominio 
fuit,  nec  «pem  habuisse  liberté tis,  nec  curam  peculii,  quo  se 
rediaiereuNam  quam  vis  ovef,  qu«  ad  victimam  veodebantur, 
inulté  ex  suis  septis  exireut  ;  et  quamvis  mulium  caseorum 
conficeret  ad  usum  urbis,  nunquam  tamen  ejus  dextera  do* 
piuiKi  redibat  aère  gravis ,  nummis  onerata.  O  ingratam  urbeml 
37.  Fingit  Melibœus^Âmaryllida  tristissimani  fuisse,  quam- 
diu  abesset  inde  Maro,  quae  magna  laus  :  iategra  loci  sententia 
est  :  mirabar,  o  Amarylli,  cur  tamdiu  tristis  esses,  jacuresque 
ad  Deos  querelas  tuas?  car  etiam  poma  haberes  pendentia 
adhuc  ex  arboribus,  ita  ut  nemo  ea  pomurupi  jucunditata 
frueretur?  et  tandem  intellexi,  eam  tristitiam  pro  Tityro  ab- 
sente esse,  ea  poma  intégra  servari  illi,  quem  nimirum  pinus, 
fontes^  arbusta  inclamabant.(Quidsuayius!HETNiipacedirain.)   ^ 


Jam  te  tenet  alUraconjux,  Catall.  : 
Tent  Thetii  tenuU  pulcherrima? 
Terent.  Ad.  II,  4  9  36  :  Tene9  ego 
te ,  mea  AntiphUa?  Apuleius  :  TV- 
ueo  te  y  teneo  te  y  meum.  palumbu» 
ium,  Hîj  oppoditur  BeHu^uere» 
PlfiuCasMost.  :  Relitfuit  deteruit^ue 
me ,  etc.  Vide  que  ad  Plaut.  Pœn. 
Prol.  e  Gruteri  susp.  dizinus.  Taub, 

33.  Née  tpe$  libertatU  er»t,  meç 
cura  peculL  Nec  sperare  poteram 
liberf  atem  in  oppressa  civitate , 
nec  habere  curam  patrimoaii.  Pe- 
euli  autem  aut  antique  dixit ,  quia 
omne  patrimoniain  apn^  antiq«Q« 
peculium  dicebatur,  a  pecoribus; 
in  qoibu»  eorum  constabat  unÎYeiv 
•a  substantia  :  uade  etiam  peeunia 
dicta  est  a  peculio  ;  aut  certe  et 
hoc  ad  morsum  teaporum  perti- 
net  :  nam  modo  tantum  servi  pecvr 
Uum  dicimus  :  ut  iovidiose  patrif 
monium  snum  dixerit  peculium, 
ae  si  servus  esset  :  quia  se  diu 
apnd  Mantnam  serrisse  memorar 
vit.  SiMCfpeeuli ,  pro  peculii,  per 
«ynaeresim  dictnm  est.  Serv. 

34>  Exiret  victima  septis.  Septa 
proprie  sunt  loca  in  Gampo  Mar- 
lio  indusa  tabulatis  :  in  quibus 


stans  Pop.  Ro.  suffragîa  ferre  ron- 
sueverat.  Sed  quoniam  hase  septa 
similia  sunt  oTilibus ,  duo  bsec  in* 
▼tcem  pro  se  ponuntur  :  u<  hoc  lo« 
CD  septa  pro  ovilibus  posait.  Item 
Lucanus  contra,  Et  misère  imiru- 
lavit  evilia  Romœ.  Jnvenalis ,  An^ 
tique  •  qucs  proxtma  surgit  ovili, 
Sane  Pinfui»  melios  ad  victimam  , 
quam  adcaseum  rcfertur.  Serv, 

35.  Ingrates  Urbi.  Quia  quom 
alimenta  civitaiàbus  pratstentnr  ex 
msjlicorom  labore ,  et  in  his  rus* 
tici  etiam  desidentur  aciTÎbus,  et 
multa  perdunt ,  et  advectamm  re- 
nuD  pretia  iniqua  susctpiunt.  Serv. 

36.  ^re  gravis.  Id  est,  nun 
qoam  locolis  probe  impletis  rcdi* 
bam;  pro  quo  JuTenal.  XIV,  28a  : 
tenso  folle  reverti ,  id  est,  tnmeule 
pne  nummis  marsupio.  Bene  «ère  \ 
nam  ses  antiquissimum ,  quod  con* 
flatum  pécore ,  pecbre  erat  nota- 
tum,  ut  Varr.  de  B.  R.  II,  1.  Emm. 

^'j.  Amarylli.  Vocativus  Graecus 
est ,  qui  brevis  jest  quotiescuMque 
nominations  in  i$  terminatur  :  nf 
Amaryllis,  Picris  :  ita  Horatius, 
lib.  IV,  od.  3,  V.  18  :  Duleem  guœ 
strepitum  Pieri  temperas,  Serv. 

i5. 


21^8 


COMMENTARIA 


4i*  Tityrus  respondet  !  arnica  mea  moesta,  qaod  hinc  abes-* 
sem,  querebatur  apud  Deos,  Tocabant  me  pînns,  fontes, 
arbusta  :  sed  quid  ego  facerem?  neque  enim  aliter  ezire  pote^ 
ram  e  servitute,  neque  cog^noscere  Divos  tam  propitfos  alibi  ^ 
quam  Romse  :  itaque  necesaario  mihi  fuit  petenda  Homa.  Hic 
TÎdi  juvenem  illum  pœne  ultra  mortale  fastigium  (  Au^stum 
iBignat,  respondetque  ad  illa,  sed  tamén  iste  Devs,  qui  stf,  da 
Tityre  nobis)  y  cui  quotannis  facio  sacra  menstrua.  Hic,  iile 
Juvenis  primus  omnium  voce  oraculi  plena  respondit,  ut 
yaccas  ad  pastum  produceremus,  et  tauros  aratro  submitte-' 
)remu8 ,  ut  faciebamus  ante  belli  civilis  turbioem* 


4i-  Serviiio.  Ab  servitîo.  Senri- 
tîuin  est  Gonditionis  indicium.  •— 
Licehat.  Id  est ,  nec  déesse  officio 
poteram.  Serv, 

43.  Prœsenies.  Propitios  faTen- 
tesque.  Horat.  Ep.  II,  i^Hiprtnen» 
ila  Numina.  'Virg.  JEn.  IX,  4^4  • 
«  Ttt  Dea  tu  prssens  nostro  suo 
curre  labori.  »  Ad  Auguctum  referri 
Tuh  Gerda ,  coi  viventi  sacra  fie* 
bant,  ut  Hor.  Od.  III,  5,  1  :  «  C«lo 
ConaDtem  credidimns  Jovem  Re* 
gnare  :  pnesens  Dinu  habebitur 
Augustus.  » 

43.  lUum.  Non  videtur  abufa» 
dare  ,  ilium  ;  sed  facere  ad  augen- 
dam  venerationem  et  ampliorem 
reddendam  majestatem.  Noster 
JEa.  X,  175:  •  Iile  hominum  di* 
▼umquô  mterpres  Asylas ,  Gui  pe- 
codam  fibne ,  t;cH  coi  sidéra  pa* 
rent.  »  Ëlégantem  Vocis,  HUy  usam 
locnlente  exponit  in  noT.  iect.  III, 
216.  Golielmas  Ganteras.  Emm.  -^ 
JuvMkem.  Gs^sarem  dicit  Octavia* 
num  i  deerererat  enim  Senatus  ne 
qois  enm  puemm  diceret ,  ne  mar 
j  estas  tanti  imperii  minaeretar. 

44«  ^û  senos  euif  etc.  Goi  sin- 
gulit  mensibus  rem  divinam  facio, 
ut  magnis  Diis,  Junoni  et  Jovi, 
Respnbl.  et optimatessolent  :  non 
lemel,  ut  aliis  dii^^ttoUnnis.  Tar* 


neb.  1 ,  26,  ad  vs.  4a  9  4^  9  44*  ^ide 
Sauberlum  de  Sacrif.  c.  V,  p.  1 1 2 , 
nbi  ex  Maximo  Tyrio  dissert.  38. 

Smc*  et  panlo  post  ex  Philone,  Bùtf» 

«>«t9irr  >  dt  ^i ovc  irf «#ticM»f .  Emm* 
"^Dies,  Idest,principiamensiinn. 
-^  Fumanti  là  est,  sacrificant.  Serm* 

45.  Besponsum,  Respondent  Dii^ 
oracnla ,  haruspices  consiilenti** 
bas,  deiiberantibas,fMftfTfvr«ftmic* 
Jost.  U,  6  :  oraeufum  eonsuluerunt, 

46.  Pojclf».  Id  est ,  at  ante  era« 
tis ,  0  pueri ,  tic  et  modo  pascit* 
in  pace.  Serv.  —  Suhmittite.  Ser* 
Tins  :  (  Ju^o  icilieet  ad  arandum.  ) 
Non  disp{icet.  Sont  qni  référant 
ad  propagationem  tauromm.Hanc 
non  negem ,  sed  hoc  loco  illa  est 
parofin  oppoKana^  De  tfft  tignifica» 
tione  alibi.  Ego  Poëtam  ezplico  : 
submittUe^  id  est,  producite  ad 
pastum  tauros.  Hoc  enim  quadrat 
cum  snperiore  sententia,  pa$cUê 
bove$  y  ut  dicat ,  et  ^aecas  et  tau* 
ros  produci  poase  ad  pasium.  El 
quidem  eo  sensu  Lucret.  accipit , 
lib.  I  :  «  Tibi  snaTes  Dcdala  tellns 
Submittit  flores.  *  Profert ,  produ* 
cit  :  et  Seneca  in  Œdip.  «  Letus 
Gytheron  pabulo  semper  novo  JEâ» 
tivaauatro  pvata  tabmittit  gregi»  % 


IN  EGL06AM  L 


aag 


47<  Prseclare  post  responsum  Augu9tî,  asserentis  Tityrum 
in  libertatem,  sequitur  gratulatio  Melibœi,  commendantis 
pnestantem  fortunam  Tityri ,  qaaai  bas  tantas  et  tam  magnas 
félicitâtes,  unico  suo  verbo  Auguttus  confecertt.  Dividit  bas 
félicitâtes  Melibœus  in  duplex  bonam,  utile,  et  delectabile  ; 
utilitas  absolvitur  tribus  bonis,  delectatio  pluribus.  Ergo  ait  : 
Fortunatus  es,  i*  quia  manebunt  tua  rura  :  et  illa,  quamTÎs 
lapide  et  limo  plena,  tibi  satis  superque  emnt  ad  Tictum  : 
2^  quia  graves  tuae,  id  est,  oves,  quae  adbuc  gcstant  fœtum  in 
utero,  non  tentabuntur  insueto  pabulo  :  3*  quia  fœtœ,  hoc 
est,  quas  jam  peperere,  non  lœdentur  yicini  pecoris  malis,  id 
est,  noziis,  mortiferis  contagiis. 


Qaod  a  Grccit  ramptam,  nam 
Pin4.  Od.  IX,  Pyth.  XtfiJf  «>if«  ^tX 
dfttarifitru'  Tellus  vema  folia  tuh» 
mittit,  Liban,  in  Progymn.  pari 
verbo ,  yn  âvnÎii  itp*  «Vdoc  Cerda.  — 
H»c  Gerd»  sententia  videtar  coih 
torta  nimis  CI.  TÎro  PoTifB,  (Her- 
mès Classicus,  n*  i  ;  p.  29;  )  qui 
sic  interprelator,  suhmittite  :  mit^ 
tiU  tanros  alios,  iub  alios,  ad  pro- 
pagandam  lobolein.  De  bis  omni* 
bus  vide  toI.  I;  pag.  8a;  Not.  46. 
47*  Senex,  Non  semper  decrepi- 
tnm,  annis  graveoi,  vel  etate  con<* 
fectam  significare  ▼idetur,  sed 
nonnonqnam  blandins  esse  nomen, 
honoris  et  reverentis»  qaod  sit  in- 
ditum.  Huedras  1.  Il,  fab.  i  :  Afo* 
rem  iervabo  senit.  Senrias  ad  iEn. 
VI ,  3o4  :  Senior  est  virent  tenex. 
Sic ,  Senior  Atticut  pro  Phidia. 
Senior  Garyetiui  pro  Epienro.  6e- 
▼artios  ad  Stat.  lib.  I,  Silv.  edît 

Cme.  pag.  44)  4^9  4^:  'ic  >V**''*f 
appellatiLaoedmnonionim  magis- 
tratns ,  de  qnibos  Pansanias  1.  III. 
Haec  omnia  facinnc  pro  Nannio. 
Sed  illios  sententi»  non  subscribi- 
tar  a  plerisqne,  qnibus  placet, 
qa€>d  supra  38  ,  29  dictum,  per 
senem  seneetnte  confactum  ser* 
#am  hie  intelligeBdam  e$9e ,  qoeia  ' 


defloccatnm  libertas  tandem  seca« 
ta  est.  Utitur  igitnr  Noster  hoc 
▼ocabulo  pro  ratione  astatis,  qnod 
monet  Horat.  Epist.  I,  6,  54  :  Fra» 
ter,  Pater f  adde ,  Ut  cuique  est 
0Bia$,  Emm.  —  Ergo  tua,  Tredecim 
bine  yersns  seqq.  exemplum  F/o- 
ridm  Orationis  citât  Scaliger,  Poèt. 
rV,  9.  Idem. 

48.  Bt  tibi  magna  satis*  Ordo 
est,  Magna  satis  tibi  pascna,  snb- 
audicnr  erunt^  —  Quamvis  lapis. 
QaamTÎs  mons  sit  et  lacns.  Mam  a 
monte  nsque  ad  lacum,  et  inde 
nsqne  ad  arborem  quamdam,  fue- 
rat  terra  ei  donata.  Serv, 

5o.  Gravis.  Fêtas  :  accnsativus 
plnralis ,  quasi  graves,  id  est ,  gra- 
▼idas  I  scilicet  non  enixas.  Serv, 
Vide  supra  notam,  vers.  3.  — Fêtas, 
Hune  locum  exponit  Serrins  iEn. 
lib.  1 ,  5 1  :  sunt  qui  sic  dispungunt , 
Non  insueta  graves  tentalmnt  pa^ 
buia  :  fêtas  Née  maia ,  etc.  Sed  in« 
terpretatur  Heinsius,5ravts,  id  est, 
languentes ,  «gras  :  ut  Oridins 
Blet.  I.  VII,  570:  Imde  graves  mulH 
nequeunteonsurgere;  pro  qao  Vir- 
gil.  Ge.  III ,  95  :  motbo  gravis, 

5i.  Contagia  imdent,  Morbi  Tel 
pestilentiacormnpant;  unde  con- 
lingit ,  at ,  una  aliquo  morbo  mo- 


a3o 


COMMENTAHIA 


Sa.  Sequuntarbona  delectabilia  quinque.  Captabîs  algorein 
ÎDter  flumiua  et  fontes;  dormies  ad  sasurros  apiiin;  frueri» 
Toce  tui  firondatori8;paluiiibiuin  raucedine;  turtumm  gémit  u. 
Omnia  clara  sunt,  piteter  versus  très  de  somno  ad  susurros: 
quos  versus  tyroni  sic  elucido.  Hinc,  id  est,  alîa  ex  parte, 
sepes,  quae  est  tibi  ab  limite  {desde  el  Undê)  viciuo  flumini- 
bus,  suadebit  tibi  inire  somnoSylevi  apum  susurro;  nam  sem- 
per  ea  sepes  depasta  est  florem  salicti  ab  apîbus  Hyblaeis, 
SiculiSy  id  est,  semper  habet  salictî  florem  depastum  ab  apibus« 


rieote,  onmet  idem  morbus  cor- 
ruptas  interimat.  Dicit  erço ,  quod 
nec  insoHta  pascua  tentaturse  sudI 
pecadet;  nec  ex  alicajus  infirmi- 
tate  corrumpends.  Serv. 

53.  Fontes  sacros.  Quia  omnibut 
aquia  Hymphae  sunt  preetidentesi 
— Fri^us  opaeum.  Quia  sestivo  tem* 
pore  sub  umbra  fit  frigus.  Opaeum 
autem,  ùtrum  pro  opacis  locis,  iii« 
certain  est;  an  pro  valde  frigidnm  t 
nam  unum  frigus  est  byeme ,  alte*- 
rum  quo  refrigeramur  astate.  Serv, 

54«  M  limite.  limes,  est  agri 
terminus.  —  S^es.  Qu»  prsedii  toi 
fines  facit  nottores  et  ita  dater* 
minât,  ut  litium.  ansam  semper 
prœcidat.  Sepes  facta  ex  salice, 
Tirgultis  ant  spinis,  naturalis  et 
viya  nominatur.  Varr.  de  re  rnst. 
I,  i4i  «t  Colum.  X,  3  :  Qiue  radi» 
ces  vivœ  tepis  habet  ^  ac  viatoris 
prœtereuntis  lasoivi  non  metuit/a- 
eem  ardentem, 

55.  HyiUœU.  Hybla,  vel  Hyble, 
oppidum  est  Sicili»,  qnod  nonc 
Megara  dicitur  t  vel  locus  in  Attica, 
vbi  optimum  mel  nascitar  ;  et  po- 
auit  speciem  pro  génère. — Dept»» 
ta  florem,  Depastnm  florem  habens. 
^ypallage.  A  Grccis  fluit  boc  lo- 
CQiionis  genns.  Ut  Sanet.  in  Min. 
pag.  8o;  sic  notter  Ed.  III,  io6: 
«  Inscripti  nomina  regnm  Nascan* 
tnr  flores.  »  St  i£n.  Il,  aj5  :  /m-» 


pUcaty  et  miierof  morsu  depascitur 
artus,  —  Salieti.  Virgulti  genus  y 
dictum  eo  quod  salit  et  surgit  cito. 
Pro  saticeti  contracta  voce  ntitur 
Gic.  de  1.  Agr.  c.  i4  :  Salieta  ad 
Mintwmas,  Columell.  iib.  II,  cap. 
d  :  fiUctum  pro  filiceto ,  adeo  ut 
toto  errent  caelo ,  qui  salictum  et 
filictwn  poëtis  dici  tantum  asse- 
mnt.  Salicetum  dicitnr,  ut  Gic.  de 
leg.  Agr.  c.  35  :  saxetum,  Varr.  do 
re  rust.  1,8:  arundinetum,junee^ 
tum ,  vinetum;  c.  4i  ^  ficetum;  c. 
44  '  oUvetum;  et  Golumell.  IV,  33  : 
ca$tanetum.  Et  noster  Ecl.  II,  9: 
Spinetam;  et  Ecl.  V,  17  :  JloieCttm, 
pro  loco  muhis  rosis  consito. 

57.  Sub  rupe,  Pro  eo  Theocr. 
Idyll.  VllI,  55  :  virt  ta  witfa  «mtm. 
Gontrarium  est  m  w^tfoc^  in  rupe , 
ut  idem  Idyll.  XI,  17.  Emm.  — > 
Frondator,  Id  est  rusticus  :  vel  qnod 
animai  frondibus  Tescitur.  Kam 
tria  gênera  sont  frondatorum. 
Frondator,  qui  arbores  amputât, 
et  qui  frondibus  manipuios  facit 
hyemis  tempore  animalibus  ad 
pas  tum  offerendos  ;  et  qui  mani* 
bus  viiinm  foiia  aveliit,  quo  ardor 
solis  uvam  maturiorem  reddat. 
Ant  avis  qu»  in  frondibus  habitat; 
et  bis  Tescitur.  Vel  etiam  palum- 
bes  qu«  in  frondibus  nidificant. 
Serv.  —  Ad  aura$.  Id  est ,  snbla* 
tisiima  voc»  y)/M»Vj  quem  Musici 


IN  ECLOGAM  I. 


a3i 


60.  Sequitor  Tityri  contcstatio,  et  devinctio  quaedam,  qiia 
se  obstriogit,  fore  ut  in  perpetuum  non  obliviscatur  benefi> 
ciorum  Gaesaris,  quam  conciudit  ex  connumeratis  a  Melibœo  : 
perinde  ac  si  dicat  :  enumeras,  o  Melibœe,  bona  utilia^  bona 
delectabilia,  quœ  me  seqaantur  ex  meo  principe;  ergo,  ante 
cervi  pascentur  in  sethere,  pisces  erunt  extra  mare  undis  ce- 
dentibus;  ante  Parthus  exsul  pererrata  Germania  bibet  Ara- 
lin,  Germani  Tigrim  pererrata  Partbia ,  quam  excidat  vultus 
Gœsarîs  e  pectore;  erit  imago  illius  in  medio  mei. 

65.  Recurrit  ad  miserias  suas  Melibœus,  et  replicat  infor- 
tunia  :  nam  sicut  supra  dixerat,  tu  recubas  sub  fago  cantillans, 
et  lusitans;  nos  relinquimus,  et  fugimns  patriam  :  ita  hic  post 
longas  félicitâtes  Tftyri  iterum  suas  infelicitates  renarra t,  et 
exilium,  quo  ipse  iturus,  et  omnes,  qui  cum  illo  :  crgo  ad 
commovendum  affectum,  et  sparsi  exilii  deformitatem  am- 
plificandam,  très  orbis  partes  inducit,  haec  enim  est  singulnris 
nostra  ezplicatio,  tu  alios,  si  lubet,  sequere;  in  quas  ipse  et 


•f Oie?  Tocant ,  rnstici  affectare  so- 
ient. Nan. 

58.  Raucœ.  HftyX'*^*^'  Serv.  — 
Tua  cura.  Tus  deliciae  ;  sic  Ovid. 
Triât.  IV,  El.  6  :  Absunt^  mea  eu-' 
ra  y  sodales.  Emm.  —  Palumbet. 
Columbae,  qaas  vutgus  tetas  Tocat  : 
et  non  dicuntur  Latine  :  sed  mul- 
tomm  anctoritas  Latinum  facit. 
Cicero  in  Etegeia ,  qu»  Talemastis 
inscribitur,  Jam  mare  Thjrrrenum 
lon^e  y  penitusi/ue  paiumbes  Heiii» 
quit  Serr.  —  Raueœ ,  tua  cura, 
paiumbes*  Daplex  commendatio 
addita  est  palumbibus ,  et  qood 
canorae  sint,  et  quod  illi  car». 
Turturibus  qnoque  commenda- 
tinncalam  aspersit,  a  loco  mutna- 
tam ,  quod  in  alta  nlmo  geraitum 
stium  faciant.  Sic  undecanqne ,  e 
snpemis  gemita  palumbinm  ettur- 
turam ,  a  lateribus  apicularnm 
bombis ,  homi  fontiam  murmore 
denralcetar.  Hle  igitar  vim  benefi- 
ciorum  agnoscens ,  immortalem 
animi  gratitodioem  repromitiit.  iV. 


60.  In  œthere  cervi,  là  est,  avium 
more  ante  cervi  yolabunt ,  et  pis- 
ceji  sine  aqiHi  vivent  :  bec  est ,  an» 
te  rerum  natura  mutabitur,  quam 
nos  Caesarem  possimus  oblivisci.  S, 

61.  Fréta.  Maria,  afervore  dicta. 
—  Destituent.  Derelinquent.  Serv, 

63.  Pererratis.  Lustratis,  vel  er- 
rore  confusis.  —  Amborum.  Id  est, 
Germanomm  et  Parthonim.  Appa* 
ret,  Amborum  hic  esse,  quod 
Greci  dxxixmv  dicnnt  :  ut  pererret 
Germanus  Parthorum  ;  Parthus 
Germanomm  tînes.  Taubmann. 

63.  Ararim.  Arar  fluvius  Gallis, 
flnent  in  flumen  Rhodannm.  — 
Tigrim,  Armenis»  fluvius  influens 
Persicam  sinum.  Itaque  per  Tigrira 
et  Ararim  vult  diversa  toca  inter 
se  significare.  Dicit  enim ,  prius 
Parthnm  ex  Arare  .bibiturum ,  et 
Germanum  ex  Tigri ,  quam  sibi 
oblivionem  fntnram  non  amissi 
agri,  Gttsaris  benelicio.  Serv, 

65.  Sitientes  ibimus  Afros,  Tro- 
pus  Synecdoche  :  ab  Afris  enim , 


:»3a  COMMENTARIA 

alii  ituri;  Africain  clare  ponit,  in  Creta  Europani  comprefaen- 
dit,  in  Scythia  Asiam.  Sed  adhuc  ut  exilii  sui  luctum  exagçe- 
ret  luculentius^non  contentas  ipso  orbe,  extra  orbem  vaçatur, 
et  Britannos  se  petiturum  dolet,  qui  opinione  mortalium  di- 
visi  toto  orbe  putabantur.  Possis  etiam  siinpliclus  exponere 
poetam,  ut  non  tam  intelliçat  très  orbis  partes,  quam  gentes 
i^uascunque  feras,  dissitas,  barbaras. 

68.  Très  sequentes  versus  non  explico,  ut  vulgus  solet,  et 
communes  ititerpretes ,  qui  hic  per  aristas,  messes  intelligunt; 
per  messes  estâtes  ;  per  aestates  annos  :  aliter  visum  Germano 
viro  doctissimo,  quera  sequor  :  nam  quum  poeta  prius  dixerit 
indéfini  te,  longo  post  temporel  repu(jnat  quod  sequitur,  post 
aliquot  aristas,  quae  locutio  rem  contrahi.t  ad  brève,  et  quo- 
dammodo  definitum  tempus  i  nam  si  nunquam^  nec  longo  post 
tempore,  quomodo  post  aliquot  annos?  deinde  hœc  locutio, 
mnltœ  aristœ  elapsœ  sunt,  pro  multœ  œstatesj  inepta  videtur, 
nec  usitata  :  ac  si  quis  diceret,  racemi  multi  elapsi  sunt^  pro 
multi  aiitumni  :  nec  me  movet  dici  a  Glaudiano  de  4  Consul. 
Honorii  décimas  emensus  aristas;  pro  decem  annos  :  ergo  vult 
Germanus  particulam  post  tantum  notare  ordinem  temporis, 
ni  dicat  pastor  :  unquamne  admirabpr  in  ag^o  meo  quondam 
florenti,  raras  tantum,  et  aliquot postea  aris(as  exstare?  Quasi 
dicat,  nunquam,  nec  longo  post  tempore,  videns  patrios 

Libyam ,  qase  aqna  indiget ,  intel-  geminis  capiens  tellurem  OEaxUa 

ligi  vult.  Est  enim  calidissima  re-  palmifScindere  dicta,  Serv. — Vide 

gio  et  pêne  inhabitabiliâ.  Serv,  (  vol.  I;  p.  86  et  87  ;  )  varias lectio* 

66.<Sc^t/aam.  Re(poseptcintno-  nés  et  notas  Heynii,  quem  vehe- 

naluestfrigidtssima. — Etrapiduui  '  menter  nimis  impugoat  Cf.  Potier, 

<:rel»  vcntemifs  OaJivm.  Hocestlu*  acerrimus  Maronis  pfopugnator. 

tulentnm  ;,  qnod  rapiat  cretam.  (HermesGla8sicu8,n'' i;p.  32  8qq.) 

Creta  terra  alba  dicitur.  Kamque  67.  PenituSx  Id  est ,  omniDO.  — 

OaxÎB  fluvius  est  Mésopotamie:  Toto  JiVûos  orbe.  Non  rêvera,  sed 

qui  velocitate  sua  rapiens  albaro.  opinione.  Et  orhis  hic  non  univer- 

cretam ,  turbulentus  efficitur.  Vel  sus  intelligitur ,  sed  Romani  impe- 

Oaxis  fluviqs  Scythiœ  in  Creta  in-  rii  terminus.  Britannia  autem  in- 

tula  non  est  :  sed  aqua  f  cretei  co-  sula ,  olim  etiam  aller  orbis  dicta 

loris  est.  Oaxem  Philisthenes  ait ,  est.  V,  et  N.  iEn.  VIII  :  Kxiremique 

ApoUinis  et  Antbilenœ filium  :  hune.  Iiominum  Morini.  —  Divisos,  Quia 

Oaxem  in  Creta  oppidum  condi-  olim  juncta  fuit  orbi  terrarum  Bri- 

disse ,  quod  suo  noraine  nomina*.  tannia.   Est  enim   insula  sita   ia 

vit ,  ut  Varro  ait,  Quos  magno  An-  Oceano  septemtrionali  :  et  a  poetift 

çhialç  partais  a4dv^:ta  dohre ,  Et  alter  oibis  terrarum  dicitur.  S^nfx 


IN  ECL06AM  L 


a33 


fines,  videns  culmen  pauperis  tugurii  congeetum  e  cespite, 
▼idens  régna  mea,  admirabor  raras  tantununodo  aristaa  ex- 
«tare.  CUuius  :  nunqnam  mihi  dabitur  hoc,  quod  levé  est,  ut 
postea  videam,  nt  postea  admirer  agelli  mei  deformitatem  : 
prœsumit  videlicet,  nunqnam  se  rediturum  ad  patrios  fines, 
ad  tugurium,  ad  régna  :  ac  perinde  nunquam  postea  admira- 
hitur  rariusculas  aristas. 

71.  Sententia  trium  Tersuum  sequentium  firmat  omnino 
explicationem  superiorem  :  queritur  enim  pastor ,  agrum 
suum  et  culta  novalia  deformanda  ab  impio  milite,  suas  sege- 
tes  devastandas  a  barbaro  :  quod  nihil  est  aliud ,  quam  pau- 
cas  aristas  superfuturas  :  nam,  quum  miles,, quum  barbarus  in 
dgro  dominentur,  quid  sperandum?  Hanc  tantam  agri  sui 
vastitatem  conjicit  in  bella  civilia,  et  discordiam,  quœ  perduzit 
cive^  usque  ad  extremos  calamitatum  termines. 

70.  Mea  régna,  Quod  mihi  est     Lucan.  X,  4^7  :  Nulla  talus  pie^ 


instar  regni  :  pro  affecta  enim  pos- 
sidentis  intelligeodam  est.  Hue 
alladit  QniniUianus  in  Déclamât. 
Pauperis  :  Hôc  mikiparvuium  (eiw 
rœ  f  et  humilit  tugurii  rusticum 
culmen  œquitas  animi  REGNJ  fe» 
çemt;  satisque  divitiarum  érat, 
nihil  amplius  velle,  Ita  Ge.  III  : 
Ta  urus  regnit  excessitavitis. — Posî 
aristas,  via,  toI.  I;  p.  87;Qot.  70; 
et  CL  Potier,  Hermès  Glassicas, 
p.  35,  et  seqq.  qai  Heynio  coa* 
stanler^dversatas,  sensom  tomen 
relinqiiit  arbitrio  Lectoris,  post 
Heynium  durius  objorgatam  prop- 
ter  notam  in  Tersnm  scquentem. 

71.  Impius  miles,  Proprium  mi- 
litis  epithetOD.  Iratus  Melibœiis 
impinm  militem  dicit,  seu  quod 
agrum  spam  teneat  :  seu  quod  ci« 
yile  gcsserit  bellum ,  qui  pro  An- 
tonio nrma  portavit ,  qui  bella 
civilia  gessit.  Hie  lesit  VirgiJius 
Octavianum  Augustum  ,  tamen  se- 
cutus  est  veritatem.  Dum  miles 
portando  arma,  vicit  alios,  im- 
pius Docendo  dictus  est.  ^-  Impius 
miles.  Hoc  titulo  dignus,  quia,  ut 


tasque  viris  qui  castra  sequuntur.  S. 
— Novalia,  Movalis  Latinis  dicta 
est  terra  primum  proscissa,  hoc 
est ,  prima  aratione  mota.  Yarro  I , 
39,  dicendam  patat  a  prima  ara- 
tione, donec  movetur  mrsns  se- 
conda. Gerte  toties  noTatur  terra 
quoties  aratur,  quam  Graeci  ftw» 
vel  n<iv  vocant  per  omne  id  tem- 
pus,  qno  vertitur  et  aratur,  donec 
conseratur.  Servius  ezponit  Nova-- 
lia,  nova  rwra,  tfuœ  per  singulos 
annos  novantur  per  semina  ;  immo 
arationibus»  Quamvis  ne  hoc  qui- 
dem  verum  sit.  Nec  enim  qnotan- 
nis  arantur  novalia ,  ut  nec  quo* 
tannis  seruntur;  altemis  quippe 
cessant.  H«c  Salmasius  pag.  780, 
731 ,  quem  uberins  disputantem 
adeas  oper»  est.  Novale  est,  ut 
Plin.  XYHI,  19:  quod  altemis  an* 
nisseritur.  Diaiturnovalis,  nempe 
terra;  novale,  nempe  solum;  ut 
Sanct.  1.  IV,  p.  341 9  et  346.  et 
Servius  ad  Ge.  I,  71  :  «  Aitemis 
idem  tonsas  cessare  noYales.  » 

7a.  En  quo  discordia  civis,  Pa- 
cis  tempore  et  seroentem  ^t  met* 


a34 


COMMENTARIA 


74«  Post  tôt  commemorata  infortunia  abjicit  jam  rerum 
omnium  curam  :  latet  enim  in  primo  versu  Ironia;  quasi  dî- 
cat:  nec  pyros  insère,  nec  vites  pone  devastandas  a  barbaris. 
Mox  capellas  a  se  dimittit,  quasi  jam  nunquam  TÎsurus;  car- 
mina  etiam,  ad  quorum  cantilenam  solebat  capellas  pasccre. 
Tu,  lector,  mentem  poetœ  adverte:  diviserat  Melibœus  bona 
Tityri,  in  ea,  quae  ad  utilitatem,  et  voluptatem  pertinent: 
jam  haec  eadem  sibimet  negat  :  utilitatem,  quum  capellas  a  se 
abjicit,  curam  pyrorum,  et  vitium  :  voluptatem ,  quum  car- 
mina,  délecta tionemque  iilam,  quam  pastor  accipit  ex  pécore, 
sive  pendente  ex  rupibus,  sive  pascente  e  frutetis. 

80.  Videbatur  Melibœus  parasse  abitum;  eum  retinens 
Tity rus  petit,  ut  secum  quiescat  eam  noctem  :  proponit  vero 
tria  invitamenta,  ut  inde  non  discedat  :  primo  offert  socîeta- 
tem  ad  eam  noctem,  et  in  virenti  gamine  :  pertinent  hsec  ad 


«em  facit  tacissimam  et  felicûsi- 
mam  agricole.  Virgil.  Ge.  II,  458  : 
«  Ofortunatos  nimiam,  tua  si  bona 
Dorint,  Agricolas  ;  quibus  ipsa, 
procul  discordibo5i  armis ,  Fundit 
bumo  facilem  \iclam  justissima 
tellus.  ■  Beilum  contra  omnibus 
eiitiosum,  utLucan.  ex  Homeri  II.  : 

«Tox»ir«.  —  Civis,  Per  î ,  more  Vcl- 
liano,  ut  etiam  in  nummis  plari- 
bus  est ,  meliores  habent  codices. 
Pierius.  Vide  qu»  dicta  sunt  ad 
vers.  3 ,  et  Dausq.  Orthograph.  p. 
109  et  1 10.  Emm, 

74*  Insère,  Sibimet  ipsi  imperat: 
et  apostrophen  facit  ad  seipsum , 
dolendo  Tel  invidendo  non  habere 
te  id  qaod«Tityni8.  —  Insère  nunc, 
Hkc  particula  apta  est  conficien- 
dis  ironiis.  Ovid.  :  Inuncetcupidi 
nomen  amantis  liahe,  Martial.  :  / 
nunc  et  ferrum  ,  turba  molesta  , 
nega.  Jnv.  Sat.  XII  :  Inunc  et  ventis 
vitam  committe.  Et  sexcenta  alia. 

75.  Quondamfelix  pecus.  Quan- 
do  manebat  mihi  herediias  ;  vel 
quamdiu  ego  feliz  fui  aliqnando 


in  finibus  nostris  :  bic  Tidet  se 
pastor  ezclusum  esse  :  et  videt  se 
non  babere  illud ,  quo  Tityrus  uti- 
tur.  Serv,  Nos  boc  ordine  legimus  : 
Ite  meœ  ,  felix  quondam  pecus  : 
quod  nescio  quid  suavius  babet. 

77.  Dumosa.  là  est,  rigida,  spi- 
nosa.  —  Pendere,  Quia  quum  pas- 
cuntur  capells,  pendent.  Serv.  — 
Pendere  de  rupe.  Martial.  etOvid. 
bssemnt  suo  quisque  flexu.  Ille 
XIII,  99:  M  Pendentem  summa  ca- 
pream  de  rupe  videbis ,  Gasuram 
speres ,  decipit  illa  canes.  *  Hic 
de  Ponto  ,1,9.  «  Ipse  ego  pen- 
dentes,  liceatmodo,  mpe  càpeI-> 
las ,  Ipse  velim  baculo  pascere  ni- 
xus  oves.  »  Varro  de  Re  Rust.  II , 
3  ;  et  Golum.  VII,  6,  idem  referunt. 

78.  Carmina.  là  est,  quia  non 
libet  rustico  canere,  carenti  posses- 
^ione.  Serv, 

79.  Çytisum.  Genus  fruticis,  vel 
berba ,  quse  nascitur  inter  campos 
et  sylvas  in  Gythisa  civitaîe.  — 
Jmaras  salices.  Ad  nostrum  sapo- 
rem:  nam  capris  dulces  sunt.  Serv, 

Si.itfftia.  Matnra  :  quse  non  re* 


II)  EGL06ÂM  I. 


Toluptatem:  deindeproponitutilitatem,  nimirum  poma,  cas- 
taneas,  caseum  :  addit  elogia,  ut  eflBcacius  moveat  :  nam  poma 
sunt  initia ,  castaneœ  molles,  caseus  plurimus  :  tertio  demum , 
ut  necessarîo  retineat  pastorem  abeuntem  :  videu*  (tru/tiif) 
aute  oculos  tuos  fumantes  jam  villas?  viden'  crescentes  et  du- 
plicatas ambras  montium ,  abeunte  jam  sole?  ne  ipse  abeas  : 
nam  quo  te  recipias  nocte  jam  adveniente?  itaque  movet  pas- 
torem ab  jucundo,  utili,  necessario. 


mordent ,  quoin  mordentur.  Serv, 
8a.  Castaneœ.  Id  est,  mala  an« 
tiquiora.  Idem,  —  Castaneœ.  CaS' 
taneas  molles  exponit.  Servias  ma» 
taras  :  ma^is  placet ,  quod  Nonius 
Murcellus  ait ,  molles ,  novas  ,  Tel 
recentiores.  Pier, 

83.  Villarum,  Villicus  y  inqait 
Varro  de  R.  Hast.  I ,  a  i  :  a  villa  : 
villa ,  quod  ab  eo  in  eam  conve^ 
hunturfnietuSyetevehuntury  (fuum 
vcneunt  À  tjuo  rustici  etiam  nune 
^uo^Me  viam^  veham,  appellant^ 
propîer  veeturas ,  et  vtllam ,  non 
villam ,  (fuo  vehunt ,  et  unde  ve- 


hunt  :  item  dicuntur ,  qui  vecturis 
vivunty  tfoUaturam  facere.  A  vallo^ 
id  est ,  ag^ere  terrœ  derivatam 
Tult  Tetas  Grammat.  apud  Uigal- 
tium  pag.  399.  Villa  ediScium  est 
extra  urbem  exstructum.  Talis  dé- 
bet esse,  ut  Cato  de  Re  Rast.  c.  3  : 
ne  villa  fundum  quœrat,  nevefun- 
dus  villam. Triplex  villa;  Urbana, 
Rustica ,  Fructuaria  :  de  his  Cola- 
mell.  1 .  6.  Emm.  —  FumanL  Id 
est ,  ad  vesperum  cœna  prepa- 
randa.  Serv.  Vide  vol.  I,  p.  89;  et 
100,  Ecl.  II,  V.  67  :  Et  solercscen'* 
ter  decedens  duplicat  umbras. 


ECLOGA  SECUNDA 


(Vide  Argumentum  générale,  toI.  I,  pag.  90.) 


ALEXIS. 


0^^'<^»%'%**^<^^^>^^^>^^<%i^^^<^/W%^»%<^/»»V^^»V^^»i  %^^i^<VV^^^fc'^V%'^WV^^W^^<<#V»W»%'V»^ 


ANALTSIS. 

T^OBTDOv  Aleiin  fhiftra  dépérit,  amore  alterias  pneoccapatnm  :  leniendî 
Joloris  caussa,  petit  déserta,  nipes,  arbores,  i  — 5.  Amplificat  Gorydon 
crodelitatem  Alexis  ab  effectis  breviter,  assamtis  aliamm  rerum  com- 
parationibus  longius,  6 — 16.  Admonet illum,  De  œtati  fidat,  ab  exemplo 
floram,  qui  fragiles  sunt;  deinde,  quo  puerum  illiciat,  jactat  opes  suas, 
musicam,  formam,  17  —  37.  Pro  bis  postulat,  ut  secum  rus  adveniat  : 
proponit,  si  id  faciat,  quae  adventnm  hune  consequantur;  exemplo  sui, 
et  Amyote,  a  8 — 35.  Addit  donum  duplex,  fistulam,  et  capreolos  ;  utrum- 
que  commendat,  36— 44-  Iterum  invitât,  et  qnum  se  suis  donis  nihil  tî- 
deat  profuisse,  alia  a  Nymphis  offert  :  cum  quibus  ipse  certat,  45 — 55. 
Ad  se  redit,  et  reprehendit  considerata  pneri  arrogantia  :  sed  non  sinit 
amor  quiescere  pastorem  misemm,  ideo  iterum  ad  rus  invitât,  exemplo 
Deorum,  et  Paridis,  56 — 63.  Exemplo  feramm,  quibus  sua  cnique  est 
Toluptas:  suas  deiicias  ait  esse  Alexin.  Tandem  abeunte  jam  Sole,  ces- 
santibns  bobus  a  labore,  receptui  quoque  pastor  canit  :  culpat  démen- 
ti am  suam,  et  tempus  maie  insumtum;  disceditqae  cum  contemtu 
Alexis,  63  — 73. 

EXPLICATIO. 

!•  Sententia  est,  Corydonem  ardentîssimo  amore  Alexis 
deperire ,  invitante  eum  pulchritudine  poeri ,  quae  eximia  ;  era  t 

NOTiE. 

I.  Ardehat  Alexin.  Impatienter  dilexit ,  eumque  dono  accepit.  Cse- 

diligebat.  —  Alexin.  Quem  dicunt  sarem  quidam  accepemnt  formo- 

Alexandrum.  Fuit   servns  Asinii  sum  in  operibus   et  gloria.  Alii 

Poliionis  :  quem  Virgilius  rogatus  puemmCêsaris,  quem  si  quis  lau« 

ad  prandium,  qunm  vidisset  in  mi-  dasset ,  gratam  rem  G«sari  fecis- 

nisterio   omnium   pulchenrimum ,  set.  Nam  Virgilius  dicitur  in  pue» 


œMMENTARIA  IN  ECLOGAM  II.  23; 

€nim  formosissimus.  Sed  frustra  Corydon  ardebat  amoris  fu- 
riis,  nam  illas  deliciae  alterius  erant  domini  :  ideo  subdît,  nec 
habebat  quid  speraret,  id  est,  nullam  spem  potiundi  habebat. 
Itaque  miras  afFectus  excitatur  a  poeta,  perinde  ac  si  dicat  : 
Amor  summus  erat  in  Gorydone  ;  verius ,  ardor  ;  sed  vide  amo<« 
ris  bujus  infelicitatem ,  amabat  enim  praeoccupatas  delicias. 

3.  Destitutus  pastor  spe  potiundi,  quod  tantopere  optabat, 
leyandi  doloris  caussa  ibat  assidue  ad  solitudines,  ibat  ad 
cacumina  umbrosa,  in  ter  densas  fagos,  id  est,  ad  cacumina 
umbrosa  façorum  densitate. 

5.  Permit  iii  explicanda  pastoris  infelicitate.  Ibi  solus,  quid 
bac  re  tristius?  jactabat  studio  inani  ;  vide  ut  nullum  leva-* 
men  !  versus  malc  conditos,  ut  qui  profecti  essent  ab  bomine 
insano;  ddbatque  querelas  suas  montibus  et  sylvis,  ut  qui 
non  exaudiretur  ab  Alexi;  mitiora  putans  insensibilia ,  quam 
animam  illius  quem  ardentissime  amabat. 

6.  Probat  duobus  primis  versibus,  Alexin  esse  crudelem  tri- 


ros  habuisse  amorem  :  nec  enim 
turpiter  eum  diligebat.  Alii  Gory- 
donem  Asinii  Pollioois  puerum. 
adamatum  a  Vir||ilio  feront  :  eum- 
que  a  domino  ipsi  datum  Corydo«- 
nem  a  Virgilio  ficto  nomine  nun- 
cnpari ,  ex  eo  génère  avis ,  qoa 
Corydalus  dicitur,  dulce  canens. 
Alexin  vero  puerum,  quasi  sine 
responsione  ac  snperbnm  :  hune 
autem  dilectum  fuisse  Poilionis; 
et  Virgilium  gratnm  se  futurum 
existimasse ,  si  eum  laudaret ,  cu*- 
jus  forma  Pollio  delectabatur  :  qui 
eo  tempore  Transpadanam  Italiae 
partem  tenebat,  et  agris  preerat 
dividendis.  Serv. 

a.  Delicias  domini»  Hoc  est ,  qui 
•uo  domino  Csesari,  vei  Pollioni, 
in  deliciis  erat.  Seru.  —  Delicias 
domini.  Usu  inolevit  ut  delitias  per 
t  secunda  a  fine  syllaba  scribatur 
fere  passim.  In  his  tamen  codici- 
bus  antiqnis  delicias  per  c  scrip- 
tnm  plurimum  observayi  :  et  ita 
recte  scribi  ostendit^  quod  çst  ea« 


dem   ex   originatione ,  delicaUts. 
Pier. 

5.  Montibus  etsilvis.  Adagii  for* 
mam  habet,  queri  ad  montes,  ad 
silvas  y  ad  lupeSf  sive,  inclamare 
montes ,  aut  quid  simile  ad  expli  i 
candum  studium  quoddam  inane , 
et  nihil  proficiens.  Hancrem  salse, 
ut  solet ,  attigit  Plan  t.  in  Mercat. 
«  Non  ego  idem  facio ,  ut  alios  in 
Comsediis  Vidi  facere  amatores, 
qui  aut  nocti ,  aut  die ,  Aut  Soli , 
aut  Lunée  miserias  narrant  suas.  » 
Et  in  Asinar.  lepide  :  loquens  Utee^ 
rat  diem.  Stich.  ego  hune  lacera 
diem.  Itaque,  quereris  ad  lapides  y 
montes ,  arbores^  eandem  vim  pro- 
yerbialiter  habebit,  atque  ilia,  Asi- 
ft^um  tondesy  JEthiopem  lavas,  mor- 
tuum /Zoye/laf,  et  pînraalia.  Cerda. 
Jactabat,  Id  est,  fundebat  incas- 

snm.  Serv. 

6.  Crudelis.  Inexorabilis;  qui  non 
flecteris  meo  amore  ;  qui  me  mori 
cogis.  Sic  Horatius  ad  Ligurinum  ; 
lib.  lY,  od.  10  :  O  crudelis  adhuc  l 


338 


COMMENTARIA 


plîci  effectu,  et  crescit  semper  oratio  cum  majori  afFectu,  hnc 
radone:  ^rave  est,  o  Âlexi,  te  non  curare  mea  carmina  :  in- 
humanum,  omnem  misericordiam  exuisse:  ferinum^  me  ad 
mortem  cogère,  qua  nihil  horribiiius  :  vere  ergo  crcfdelîs^  i][ui 
despector,  qui  immiserîcors,  qui  homtcida  nunc  es! 

8.  Fingit  poeta  hune  flagrantem  amatorem  erupisse  in  lias 
insanias,  tumdie  medîo,  tum  média  œstate,  qnum  sol  est  ferven- 
tissimus  :  et  apte  hoc  fing^t,  ut  tu  intelltgas  vim  amoris,  cujus 
ignis  efficit,  ut  incendia  omnia  contemnantur.  I^fitur  sex  ver- 
suum  haec  est  sententia  :  in  hoc  diei  fervore,  bruta  et  humana 
sibi  consulunt,  ego  unus  insanissimns  sum  :  bruta  ;  nam  pe^ 
cudes  adeunt  umbrosa  loca  captandis  frigoribus,  lacerti  latent 
sub  spinetis  :  humana;  nam  messores  prandere  apparant,  uC 
a  labore  înterquîescant,  Thestylt  cibos  conficiente  ex  aliiis, 
serpillo,  herbisque  olentibus  :  quod  est  Moretum.  Igitur  e(jo 
insanus  sum,  qui  média  sstate,  sole  ardente,  cicadîs  incla- 
mantibus;  deinde  impransus  te  non  solum  sequor,  sed  ayidis- 
sime  etiam  quaero  vestigia,  ubi  pedem  fixeris. 


8.  Friifora.  Non  aprica  loca. 
Serv,  —  Tempus  meridiaiHiin  dési- 
gnât, Qt  perspiciram  ex  seqq.  Pers. 
Sat.  III,  7.  ' —  Patuia  pecus  omne 
sub  ulmo  est  Emm. 

9.  Lacertos.  Genus  serpentis.  S. 

10.  Thestylis.  Nomen  ruétics 
mulierût  ;  quae  messoribus  aestn 
fatigatis,  diversa  gênera  herbamm 
contundens ,  palmentarium  his  pa- 
rât :  vel  ooncnbina  Gorydonis.  Vel 
ThestylÎB,  id  est,  fictilin ,  rusticniif 
nomtn  :  vC  ab  eo  qnod  ponat  ci- 
humrusticis.^-Fesfcf.  Tel  labore, 
vel  estu.  yeXffssisy  id  est  ferren- 
tibus  vehementi  ardore  latigatit , 
vel  laboris  initaiitia.  Senp, 

11.  Allia  j  icrpyllunHfue.  Her* 
Las  calidat,  qu«  aestnm  repellant. 
Nam  ut  etiam  Plinius  dicit  ia  Na- 
turali  Historia,  Omnis  medicina^ 
Riit  a  contrario ,  «tuf  a  simili  quœ^ 
ritur.  Unde  etiam  calor  potest  aut 
frigore,  ant  alio  calore  depetli. 
Hioc  est  qnod  in  ultima  ecloga , 


quum  amator  remedium  qua?rit  ar* 
dori ,  dicit  se  iturum  aut  ad  Scy- 
thiam  ,  aut  ad  iEthiopiam  :  ut , 
JEthiopum  versemus  oves  sub  si* 
dere  cancri:  quarum  regionum  al- 
téra est  frigîdissima ,  altéra  fer- 
vens  calore.  Sane  serpillus  herba 
est,  quac  in  Graeco  aspiratiouem 
habet,  quam  Grsci  «p4riX>>oy  di« 
cunt.  In  multis  enim  noniinibas  « 
quae  in  Grxco  aspirationem  ha- 
bent,  nos  pro  aspiratione,  s  po- 
nimns.  Inde  est  quod  pro  herpillo, 
serpillum  :  pro  if ,  sex  :  pro  tW* , 
septem.  Serv.  —  SerpuUum.  De 
serpillo  Plin.  lib.  XXII.  Dioscori- 
des  lib.  XXX.  Theophr.  lib.  VI. 
Hist.  Plant.  Sed  quod  genus  cibi 
hic  indicatur?  Turn.  Moretum  ac- 
cipit,  quod  genus  edulii  rusticis  ea 
tenipestate  in  pretio  erat,  ut  faci- 
le colligas  ex  Virgiliano  Moreto.  C 
i3  Résonant  arbusta  cicadis.  K 
cicadarum  cantu  maximum  aestum 
insinuât,  perinde  ac  si  direref  ; 


IN  ECLOGAM  IL  :t3g 

i4«  Vidit  pastor  suam  hanc  iosaniam,  et  ad  se  rediens  ait^ 
melius  utique  fuisse  sibi  pati  tyrannidem  Amaryllidis,  aut 
Menalcfie  :  quamvis  illa  iracunda  esset,  superba,  fastidioruni 
plena;  ille  niçricanti  facie  :  quasi  dicat;  uiçra  faciès  Menalcae 
me  in  a  more  incendebat;  sed  candor  tuus^  o  Alexi,  in  furias* 
a^it:  illud  ergo  malum  levius.  Vel  sic;  ille,  qui  niçra  erat 
facie,  etiam  si  interdum  fastidiosus,  sed  respondebat  tamen 
aliquantulum  amatori  :  tu  nibil  me  curas,  aversus  es,  alie- 
nus  es. 

17.  Senteniia  duplex.  Prior  :  ne  fide  œtati  tuœ,  et  pnlchri- 
tudini,  neque  bis  dotibus  velis  superbire  :  memineris  flaves- 
centem  bunc,  et  roseum  colorem,  quo  tantopere  çloriaris, 
tandem  periturum  :  quod  ut  credat,  proponit  illi  in  sequenti 
versu  fragilitatem  rosarum,  quod  facerc  soient  amantes  suis 
despectoribus.  Posterior  :  ne  crede  colori,  id  est,  ne  crede  co- 
lorem hune  diu  permansurum,  atque  adeo  ne  sine  œtatem 
labi  absque  voluptate;  nam  aetas  citissime  avolat,  marcescic- 
que  instar  florum  :  erg^o  œtate  tua  fruere.  Hœc  sententia  corn* 
modior  ad  mentem  Gorydonis,  qui  bac  amba£;e  œtatis  periturae 
ad  mutuum  amorem  puerum  invitât.  Praeclare  vero  illud,  o 
Jbrmose,  quia  cum  respectu  ad  inîtium  Eclogœ,  quasi  sa^pe 
recurrat  ad  eosdem  scopulos,impin(jatque  in  eumdem  lapidem 


At  aune  meridiano  tempore  solis 
Yapore  omnia  torrentor,  quod  ar- 
busta  cicadb  resonanria  demons- 
traiftt.  Per  œstnm  enîm  cicadœ  re» 
hementias  canant.  6e.  III  :  «  Inde 
vLi  quarta  sitiin  cdi  collegerit 
bora ,  fie  canta  querulas  moipent 
arbusta  cicadc.  • 

i4-  Tristis  jémaryUidU  iras.  Be- 
ne  addit  tristes;  plenimqtic  enim, 
ut  ait  Terentins,  amantium  ira?, 
amorit  redintegratio  est  :  dt  Teram 
iram  ostenderet,  et  non  fictam  il- 
laiB,  qtt»  aliqaid  çratias  hnbere 
consaevit.  Unde  Horatios ,  Uiit 
grata  proterviias.  SerT.  —  Ir«  tunt 
offensa;,  qn«  ex  causa  nascuntor  : 
iracundia  contra  perpetvum  est 
vitinm  :  ut  incerCus  Auctor  de  dif* 
ferentiis  vocum  :  tristes  iras,  id 


est ,  simultates  acerbas  tolerare 
Non  raro  sic  amantium  discordiae, 
apud  Latioos.  Horat.  Od.  I,  16. 
«  Tristes  ut  irae  :  quas  neque  No- 
rîcus  Deterret  ensis.  »  Ter.  An.  III, 
3 ,  ao.  «  Ire  sunt  inter  Glycerium 
et  çnatum.  »  Quk  si  leviores  sunt, 
amorisinstauratîonempromîttunt . 
juxta  illud  Terentianum  :  «  Aman- 
tium irae,  amorisintegratio  est.  »  E. 

i5.  Nonne  Menalcam.  Très  dt* 
citUT  amasse  Virgilins  ,  Alexan- 
drum ,  quera  donaTit  ei  Pollio  :  et 
Gebctem  puerum ,  cum  Leria  puel-^ 
la,  quos  a  Mecœnate  dicitur  acce- 
pisse.  Unde  volunt  quidam  pcr 
Amaryllida,  Leriam  :  per  Menal« 
cam ,  Cebetem  intellig;i.  Sert^. 

17.  O  formose  puer.  Bene  dicit 
Donatas  snspendendum  O,  et  sic 


34o 


COMMENTARIA 


formositatis;  nam  haec  una  reddebat  pattorefn  Insanum.  Si€ 
etiam  infra  :  Hue  odes  ojbrmose  puer,  8ed  toIo,  ut  adhuc  ex-* 
pendas  verba  ista,  ne  credn  colori  :  fide»  dos  est  animi,  color 
dos  est  corporis  :  deînde,  fides  est  firma  rerum  opinio,  color 
caducus  est  :  qui  erço  fides  animi  niti  potest  in  colore  corpo-» 
ris,  ut  illi  credat?  ista  ratio  explicandi  diligentem  reddet  imi- 
tatorem  Virgilii,  ut  sciât,  quemadmodum  ille,  ita  coDcipere« 

18.  Ex  dictis  in  superiore  versu  sententia  hujus  Clara  est  i 
satius  mibi  fuerit  Menalcam  amare,  quamvis  esset  niger  :  ne^ 
que  enim  tantopere  expetendus  est  color  candidus,  quo  tu 
insolescis;  nam  Illustra  candida  nef|;lig;untur,  vacciDÎa>eliam8i 
nigra,  leguntur,  expetunturque  inficiendo  colorî  purpureo. 

19.  Explicatio  Tersuum  quatuor  ista  est:  despicîs  me,  et 
adeo  indignum  judicas  tuo  consortio,  ut  neque  velia  qnxrerei 
quis  sim  :  quum  ego  tamenditissimus  sum  pecoris,  ditissiuius 
lactis  :  pecoris,  nam  mille  meœ  agnœ  errant  vaganturque  in 
montibus  Sicilise;  lactis,  nam  et  «state^  et  byeme  mibi  sem^* 
per  novum  suppetit. 


dicendum ,  Formose  puer  :  ut  în- 
telligiimus  per  ii'ouiam  eum  aliud 
▼oluiâse  dicere  :  sed  ia  hnec  Terba, 
ne  Aleun  offenderet,  amoris  ne- 
cessitate  compuisum.  Serv. 

18.  jilba  ligustra  cadunt.  Et  rus- 
lice  et  amatorie  ex  floribus  facit 
comparationem.  Ligustrum  aatem 
flos  est  candidus,  sed  viliasimus* 
Vaccinia  vero  sunt  violœ ,  quan 
purpurei  coloris  esse  manifestum 
est  :  vel  ligustra  flores  papayeru m 
sunt,  Tel  arborum.  Scrv*  —  Vacci- 
nia nigra.  Hyacinthum  et  vacci'* 
nium  idem  esse  plerique  conten» 
dunt.  Migri  licet  coloris  sint  vac- 
cinia ,  impense  tamen  expetuntur* 
Nostcr  Ëcl.  X.  «  Quid  tum  si  fus* 
eus  Amyntas?  Et  nigrse  viol»  sunt, 
et  vaccinia  nigra.  »  Vide  notas  de 
bis  omnibus,  Vol.  I,  p.  93« 

ao.  Quam  diva  nivci  pecoris. 
Tria  sunt  quibus  amatores  pos- 
snnt  placere ,  Divitiis ,  Pulehritu- 
dîne ,  Cantilcna ,  quibus  omnibus 


se  valere  commémorât.  Et  mufti 

secundum  Homerum^  qui  ait  mêu 
yâxA  M(/xèf,  legunt  nioci  qnam  (œ^ 
tis.  Sed  melius  est,  Quam  dives 
pecoris  nivei.  Nam  candids  oves, 
in  ingenti  sunt  pretio.  Unde  ia 
Georgicis  legimus,  Continuoque 
grèges  viUis  Uge  molii^us  albos. 
Item  a\ihi  ^Munere  sic  niveo  Imiugg 
sicredere  dignum  est.  Serv< 

a  I .  Mille  meœ  Sieulis  errant  în 
montibus  agnœ.  Theocritus,  «xx* 

—  Errant.  Cum  securitate  pas^ 
cuntur.  Et  quod  ait  agnœ ,  et  a 
sexu  et  ab  aetate  laudavit  :  nam  ex 
£oemineo  seau  in  peceribus  copio- 
sior  possessio  proventt.  iServ.  -^ 
Siculi»  in  montibus.  Sicilia  ob  pe« 
coris  copiam  nobiliTatnr*  Pind^ 
Olymp.  Od.  L  testatur  Uieronem 
sceptram  tenere  tv  roxtfULKf  2<m- 
Mf,  in  divite  pecoris  Sicilia,  ia 
qna  scripsit  Idyllia  Tbeocritus. 
Horat.  Od.  11,  16.  «Te grèges cen' 


IN  ECLOGAM  IL 


241 


^3.  Jactat  deinde  musicam  sua  m,  et  se  comparât  egre^jio 
cantori  Amphioni  Dircaeo,  quum  is,  ad  ventante  nocte,  vocans 
armenta  ad  stabtda,  suavissime  canebat  in  monte  Âracyntlio, 
qui  dîcYus  Acteeus. 

25.  Post  diWtias  et  musicam,  inducit  formam  corporis,  qua 
«e  ait  prœstare,  usum  tranquilla  aqua  pro  speculo  :  quo  expe- 
rîmento  deprehendit,  non  se  esse  forma  inferiorem  Daphnide, 
«tiam  teste  ipsissimo  Alexi.  Gonjun^^e  jam  omnia,  ut  melius 
inteUigas  mentem  Virçilii  :  tu,  o  Alexi,  credis  colori  tuo, 
DÎmirum  accidenU  cuipiam  hœrenti  in  cute  corporis,  sed  hoc 
<iccidens  caducum  est  instar  florum.  Quîn  potius  crede  rébus 
naeis,  neqne  iilas  despice,  nam  merœ  sunt  substantiœ.  Est  enim 
mihi  pecus,  est  lac  :  pecus  non  qualecunque,  sed  numerosum , 
nam  mille  açnae;  pin(pie,  nam  in  Sicilia  fertilissima  orbis 
parte  :  lac,  non  qualecunque,  sed  noTum,  et  omni  tempore: 
deinde,  quum  e  rupe  mea  cano ,  reprassento  nobilissimum  can- 
torem  AmphionemTbebanum,  quumin  Aracyntho  feras  com- 


tom,  Sicuteque  circum  Mugiant 
Tare».  »  Emm, 

21.  Laemiki  non  œstatenovum, 
non  fritfore  défit.  Muho  melius 
qUaiD  Theocritus  :  ille  enim  ait, 

tv  iirtif^.  Ou  ;(^if/<Mioc  Juif  m.  Sed  quia 
casciis  serran  potest ,  non  mirum 
est,  si  quoTÎs  tempore  quis  hnbeat 
caseam.  Hoc  vero  laudabiie  est, 
si  qtiis  habeat  lac  noTdm,  id  est 
colostnim ,  quod  neutri  geoeris 
est  :  nam  fupminini  esse  penitus 
non  potest.  Sane  banc  versum  ma- 
ie distinguens  Virgiliomasttx ,  yi- 
tuperac  :  Lac  mihi  non  œstate  no- 
vum  y  non  frigore  :  défit.  Id  est , 
femper  mihi  deest.  Seru. 

a4-  Amphion  Dircœus  in  Actœo 
Aracyntho.  Amphion  et  Zetus  fra- 
tres  fuernnt  ex  Jotc  et  Antiopa  : 
sed  Zetus ,  nisticus  fuit  ;  Amphion 
▼ero  mnsicc  artis  péri  tus.  Sane 
Aracynthus ,  mons  est  Thebanus. 
UAde  actao^  Utorali  deb^mus  ac- 
cifere,  (nt^  At  procul  in  $oia  5e- 
5. 


cretœ  Troades  acta)  non  Athenien- 
si  :  licet  Atlien»  primo  êuurtç  dict» 
sint  :  quanqnam  plerique ,  Actœo 
Aracyntho,  Atheniensi  accipiant, 
non  quod  Aracynthus  apud  Athe- 
nas  est  ;  sed  ut  ostendatur  rustici 
imperitia.  Nam  Theocritus  ad  ex- 
primendam  rusticam  simplicita- 
tem ,  multa  aliter  quam  res  habeat, 
dicit.  Hac  ratione  potest  et  Oaxis , 
Creta  fluvius  accipi,  quum  sit  Scy- 
this.  Serv.  —  Dircœus.  A  Dirce, 
qnae  uxor  erat  Thebani  régis  Licii, 
quae  posteà  a  filiis  Antiopae,  ob 
perpetratam  in  matrem  saevitiam , 
isrinibus  religata,  de  tauro  inter- 
fecla,  et  in  fontem  conjecta  est, 
qui  ab  ea  Dirce  postea  nominatus 
est.  Apollud.  in  Biblioth.  lib.  If  F. 
t)e  Dirce ,  de  Antiopa  ejusque  su- 
bole,  multa  Propert.  III,  14.  De 
Dirce,  qui  fons  est  circa  Thebas, 
Solin.  c.  7.  Emm. 

25.  Nec  stim  adeo  informis.  Ve- 
recunde  suam  commémorât  pul- 
chritudinem.  Sic  Gicero  in  Cslia- 

16 


^42  COMMENTARIA 

raovebat,  flectebat  saxa,  vellebat  arbores  ;  tertio,  non  mihi 
tantum  color,  ut  tibi;  sed  tota  corporis  forma  prœstans  est  : 
cujus  rei  testis  ego,  qui  vidi;  testis mare ipsum,  quod  sacrum 
et  divinum  ;  testis  tu  ipse,  si  me  cum  pulcherrimis  eliam  con- 
féras. 

38.  Tamen  tôt  bona  nihil  sunt  absque  te;  una  tua  tantum 
libido  tôt  bona  haec  cumulabit,  et  me  beatum  faciet  :  libeat 
tibî  tantum  mecum  habitare,  et  beatus  ero.  Nihil  de  se  subli- 
mius  poterat  praedicare  pastor  (];rand«vus9  qnam  tria  illa  boni 
f^enera;  nihil  abjectius  petere,  quam  unicam  tantum  pueri 
lubentiam.  Quid  ergo  non  consequeretur,  si  loqueretur  ad 
aures  humanas,  non  ad  rupes,  et  feras?  commodA  estServii 
iiiterpretatio,  tibisordida,  id  est,  quœ  tu  putas,  sordida;  mo- 
netque  bis  repetendam  vocem  tibi^  ut  sententia  sit,  libeat  tibi 
habitare  mecum  rura  tibi  sordida. 

29.  Duplex  sententia,  vel  furcas  defigcre,  Tel  cervos  venari. 
Posteriorem  Servius  priori  prxfert,  et  merito.  Potlus  enim 


na  :  Ut  eum pœniteatnonileformem 
esse  natum.  Nam  pulcherrimuiD 
volait  dicere.  Serv.  —  In  litore 
vidi  y  Quum  placidum  ventis  staret 
mare.  Virgilium  imitatur  Calpur- 
ni'us  Ecl.  Il ,  88  :  «  Fontibus  in  li- 
quidist  quoties  me  conspicor,  ipse 
Admiror  loties.  «  Nemesian.  Ecl. 
II ,  74*  *  Quin  etiam  fontis  speculo 
me  mane  notavi.  »  Theocr.  Idyll. 
VI,  10:  'A  li  00LuffJ%t  Bjç  aXa  /i^jto- 

fC«V«'    Tet   /•    VI?    JUtXÀ   UU/JULrtL    ^0U1U 

d'fWttv.  Gall.  in  Pall.  Lavac.  vs.  19  : 
»ùiï  "Xtfit^VrTùç  'E/éxt-^y  J'tfAv  iç  /1*- 
^«iTo/utToiT.Pliaid.  Fab.  I,  4-  "  Canis 
per  fluraen  camem  dum  ferret  na- 
taDS,  Lympharum  in  speculo  vidit 
simulacrum  suum.  »  Emm, 

a6.  Staret.  Sic  apud  Horat.  Sat. 
Il  ^  68.  Jus ,  quod  incoctum  herbis 
fervere  desiit ,  stare  dicitur.  Emm. 
— -  Non  ego  Daphnim,  Daphnis 
filius  fuit  Mercurii,  furmosissimus 
puer  ;  qui  primus  dicitur  pastor 
luisse,  Serv,  —  Ni^n  ego  Daphnim» 


la  nostra-  editione  Daphnin  per  n 
finali  Htera  scriptum  invenias , 
quod  ita  esse  debere  osteodit  Ter- 
sus  ille  :  Daphnin  adastraferemus. 
Mam  si  per  m  esset,  coliisioni  lo- 
CU8  foret. 

37.  Indice  te  metuam.  Ac  si  di- 
ceret,  Qui  meamdespicis  pulcbri- 
tudinem.  —  Si  nunquam.  fallu l 
itnago.  Nulla  enim  res  ita  decipit , 
quemadmodum  imago.  Nam  et  in 
speculo  contraria  ostendit  univer- 
aa  :  et  in  aqua ,  renium  integrum 
quasifractum  videmus^  quod  etiam 
Cicero  in  Tusculanis  pleniut  do- 
cet.  Serv. 

28.  Tibi  sordida  rura.  Utinam 
libeat  tibi  mecum  habitare  rura 
tibi  sordida,  id  est,  quae  tu  putas 
sordida;  nam  bis  accipimua  Tibi.  S. 

29.  Atque  humiles  habitare  ca- 
sas. Sane  melius,  babito  illam  rem, 
quam,  babito  in  illa  re,  dicimus. 
Nam  etiam  principalitas  bujus  ver- 
bi  frequentativi ,  accusativum  ré- 
git :  ut ,  babeo  illam  rem.  Inde  fit  | 


IN  ECLOGAM  IL 


243 


credi  débet  învitare  pastor  Alexin  ad  voluptatem  vcDationis, 
quam  ad  laborem  figendarum  furcarum. 

3o.  Libeat  tibi  g[regem  conipeilere  baculo  ex  bibisco  :  ita 
Alextn  invitât  ad  vitam  pastoralem,  ut  proponat,  quae  jucunda. 
«unt;  amoveat,  quse  molesta:  itaque  ait:  non  âges  capras,  non 
tauros,  non  annenta  :  sed  haedos,  qui  itiolliculi  et  tenerrimi, 
qui  ludibundi  et  (j^rati  :  deinçle  gestandus  tibi  viridis  hibis- 
cus pro  baculo,  non  ponderosum  pedum,  qupd  nianu«  lœdat. 

3i.  Invitât  jam  praemio,  si  secum  rus  adveniat,:  eris  excel- 
lentissimus  artifex  musicfl^;  imitaberis  non  quetncuDque  e 
Uivis,  sed  ipsum  fistulae  inventorem  Deum:  et  nota,  iatéte 
occulte  laudem,  arrogantiamque  ipsius  Corydonis;  inmilt 
enim  se  scîre  jam  Patia  canendo  imitari,  et  eo  ipso  stimulof 
adhibet  ad  veniendum;  quasi  dicat:  ego  jain  imltor,  jam 
snm  artifex  y  aspirare  ergo  et  tu  quoque  ad  tam  egregium  dé- 
çus potes. 

32.  Hoc  dlcitur  occasione  superioris  Tcrsus  :  per  calamoa 


babito  ill^m  rem  ;  noo^  in  illa  re  y 
ut ,  habiiare  ciasas.  Apnd  Poetam 
nostrum  crebro  cmn  accuaativo 
invenitur,  uthac  Ecl.  vs.  60  :  Ua-' 
bitarunt  Di  quoque  sUvas.  Ecl.  .VI ^  . 
vers,  a  :  Nostra  nec  erubuii  siivas 
habitare  Thalia.  .£neid.  III,  106: 
CentunKurbcs  habitant  m^wis.  Sic 
iù  passiva  terminatione  Ge.  III , 
340  :  habitata  mapalia  tectis» 

3i.  Imitabere  Pana  canendo» 
Exemplo  numinis ,  in  agris  mecum 
poleris  canere,  Nam  Pan  ^  de  us 
est  rusticus ,  ii>  naturae  simititudir 
nem  formatus.  Unde  et  Pan  dictus 
est,  id  est,  omne.  Habet  enim  cor7 
nua,  in  radiortitn  Sotis  étcornuum 
Lun»  similitadinem.  Rubet  ejas 
faciès ,  ad  felheris  tmitattonem  :  in 
pectore  nebridem  babet  steUatam, 
ad  stellarum  imaginem  :  pars  ejus 
înferior  hidpida  est,  propter  arbo- 
res ,  virguha ,  feras  :  caprinos  pe- 
des  habet,  ut  ostenAat  terrœ  soli- 
ditatem  :  fistulam  septem  calamo- 
rùm  habet ,  propter  harmoniam' 


celi ,  in  qaa  septem  soni  ëunt ,  m  ■ 
diûmus  in  iEneide^  Septrnn  dis* 
crimina  vccurri  :  xoKaupQira.  habet, 
id  est  pedum,  hoc  est  baculum  re- 
curvum,  propter  amnnm ,  /qui  in  se 
reeurrit  :  qnia  hic  totius  naturae' 
deas  est;  Poetis  fi0gitar,cnmAmo- 
re  IttCtatoft,  et  ah  eo  .yictus  :  quia 
ut  legimua ,  Omnia  >  vinoit  .atnor, 
Ergo  Pan  ,  <«eeundudi  fabulas , 
amaist  Syriogan  nympham*  di«i- 
tur:  quam  quuim  sequereCur,  iUa, 
implorato  Terr»  auxitio ,  in  câla- 
mmm  conversa  est  :  quem  Pan,  ad 
solatium  amoriji  incidit,  et  sibi 
fistulam  fecit.  Sane  sciendura ,  Pa- 
na, pa,  habere  accentam.  Graeca 
enim  monosyllaba  qiue  ad  nos 
transeant,  crescunt  in  obliquis  ca- 
sibus  :  et  in  genilivo-etdativotan- 
tnm  singnlartbus,  nhimae 'syttabie 
accent um  dant ,  ot ,  Panos ,  pahi  ; 
Lyncos,  lynci.  Plurales  etiam  isti 
duo  hîibeni  accentum  :  licet  ad  nos' 
transire  non  possint.  Smv, 
3a .  CnlfktnQs  cera  conjuiyere plun 

16. 


244 


COMMENTARIA 


plures  conjunctos  cera,  intelligfit  veterem  fistulam,  de  cujus 
forma  loquar  in  notis. 

33.  Adjunge  ad  inusicam,  quam  hic  disceé,  te  fore  sub  ta- 
tela  etprassidio  mag^ni  Numinis  Panis,  cui  oves,  et  pastorcs 
commissi. 

34*  Amovet  hic  quoque  molestiam,  Tel  potîus  conatur  amo-^ 


res.  Hic  locus,  et  qui  sequetor  sta- 
ttm  :  «  Est  mihi  disparibus  septem 
compacta  cicutis  Fîstula  :  »  pen- 
dent necessario  ab  his  y  qns  nuoc 
dictums.  Erço  plures  calami  sep- 
tem,  aut  cicutae  septem,  et  utrar 
^e  locutio  Teterem  tistulam  sig- 
nât ,  qu«  compacta  erat  e  septem 
cicutis ,  vel  avenis  conjunctis  cera  : 
ideo  iEschylas  fistulam  K»f07r\A9^ 
TBf  vocat.  et  Pollux  de  fistula,  taifS 
^iMÙA,  et  Theocr.  Idyll.  I.<^iy 
•(/«'juTOio  fÂvJimwy  *£je  jcnp*  vôftyyA 
MAKtâ.  Habebat  unaqusqae  cicuta 
sonum  sùum  ab  aliis  discrepan- 
tem.  Verba  Scaliçeri  in  Historico 
figuram  fistulœ  apprime  signant  i 
Proportiotie  certa  ad  ala  figurant, 
in  sumtno  yqueà  inflabatitur,  œqua- 
les;  inœqualeSf  tftia  exit  spiritus. 
Forsitan  in  bao  figura  expticanda 
respexit  Vir  doctas  ad  versus Ovid. 
qui  Met.  VIII.' de  pennië  Dtedali  : 
«  ponit  in  ordine  pennas  A  minima 
cœptas,  loogam  breviore  sequente, 
|Jt  cliTO  cre^'isse  putes.  Sic  rustica 
.^uondam  Fîstula  disparibas  pau* 


34.  Ifee  te  pcehiteat  calatno  tri- 
visse  labelium.  Non  ttbi  parum  Ti- 
deatur.  Terenttus  :  M  enim  t/tiart" 
fum  hic  opeiisfiat,  pœniteL  Id  est 


latim  surgit  aTenis.  »  Iiaque  orda 
fistularum  semper  decrescebat  ^ 
juxta  hanc  Tiballi  descriptionem  : 
«  Fistuta  cui  semper  decrescitamn- 
dinis  ordo ,  Nam  calamiis  cera 
jungitur  usque  minor.  »  Formam. 
veteris  fistule  multis  persequitur 
AçbiUes  Tatius  Alexand.  lib.  VIII. 
Meminit  Calpur.  Ëcl.  IV  :  Septena 
moduiarer  sibila  canna.  Sidonius 
Apoll.  cpist.  II ,  a  :  Cui  concentui 
licebii  adjttngas  fistulœ  septiforis 
armentalem  camofJwim.Pind.Fytb. 
Qd.  II.  i^r^rujiffvmv  dixit ,  non  qui- 
dem  fistule ,  sed  ^ippiyytt ,  septi- 
tonœ  citharœ,  ThebcrituS  ab  his 
discrepàt,  quae  doruimus  ;  nam 
IdjH.  Vin.  sic  ait  :  Zc/>i»'  h  ^o/s- 
ecL  futKÀv  iyti  MTfA^Mio?,  fistulam 
ego  pulchram  feci  nouem  vocum» 
Oritur  igitur ,  vel  audaciter  hoc^ 
quod  vult  Scaliger  :  Tel  per  noyem. 
voces  tantum  signât  mnltitudinem 
vocum.  Porro  nihil  roagis  aperiet 
formam  antique  fistule,  quam  ip* 
sissima  typo  expressa  :  eam  igitur 
hic  tibi  subjicio  ex  marmoribus. 
Cerda, 


c 

i 

c 

^ 

> 

^ 

t 

{. 

£ 


C 


c 


t 


1 


parum  TÎdetur.  Et  notandum  pœ- 
niteat  trivisse ,  preteritum  pro 
prtfsenti  positum ,  usurpative  est  : 
quod  in  defcctivis  licenter  fit,  ubî 


IN  ECLOGAM  II. 


145 


Tere:  sidiscas  canere  fistula,  lasdes  ea  atteresque  labella  tua, 
qo»  grata,  et  mollicnla,  atque  indigna,  ut  atterantur  :  sed 
magna  res  est,  o  Alexi,  Panem  imitari,  cum  eo  vivere,  illum 
prœsîdem  habere  :  erçq  ne  pœniteat  brève  incoramodum  pati 
pro  re  tam  magna  :  deinde  exemplum  habes  Amyntas  nobilis- 
«imi  pastorîs,  qui  multa  passus  est,  artem  banc  ut  disceret* 

36.  Anîmus  hujus  miseri  amatoris  est,  res  suas  ostentare, 
quo  efficacius  puerum  permoveat,  quem  tantopere  deperibat; 
ergo  ait,  habere  se  fistulam,  non  quamcunque,  et  vulgarem, 
sed  quae  simillima  esset  fistulœ  Dei  Panos  :  nam  ea  erat  com- 
pacta e  septem  cicutis,  id  est,  calamis  dispartbus  :  et  bene  ex- 
plîcat  Cœs.  Seal,  vocem  septem  tantum  referri  ad  numerum  : 
nam  disparibus  solum  ad  quantitatem,  videlicet  de  ordine  ea- 
lamorum  decrescente,  ut  jam  supra  explîcui. 

37.  Pergit  fastu  quodam  pastor,  et  commendat  fistulam  a 
primo  possessore  Damœta.  Quœ  dono  dari  soient,  pretiosa 
sunt:  qus  in  morte,  ut  amantissimi  animi  fiatattestatio,sunt 
pretiosissima  :  ergo  mihi  dono  data  est  fistula,  et  a  moriente. 
Quin  addit  verba  amoris  plena,  te  nunc  habet  ista  secundum  : 
an  hoc  parum  est?  solet  mors  vicina  sensus  oranes  abripere, 
et  animum  occupare extremœ  calamitatis  cura.  Non  sic  accidi t  ; 
nam  Damoetas  moriens  adhuc  integro  fuit  sensu,  ut  munus 
suum  commendaret:  pergit  Corydon;  aderat  Amyntas,  qui 
tanto  muneri  invidit  prse  stultitia  sua,  qua  putabat  fore,  ût 
ipse  mihi  praeferretur  in  ultima  ilia  amoris  Damœtœ  signifi- 
catione.  Gollige  omnia  :  fistula  mihi  data  est  dono,  et  a  mo- 
riente, et  cum  significatione  amoris  in  morte  ipsa,  et  cum 
aiterius  invidia.  Quale  ergo  donum! 

4o.  Post  commendationem  fistulœ  pergit  ad  donum  alte- 
rum,  quod  servat  Alexidi:  sunt  mihi  duo  capreoU^  prœclare; 


prseseiis  non  inTenitur.  Ut,  Quaii- 
ifuam  attimus  meminisse  horret.  — 
Lahellum.  Parvnm  labrum.  Hinc 
ioanissimam  quidam  tentant  fa- 
cere  discretionem  :  ne  vironim  la- 
bra ,  mulienim  labia  dicantur.  S, 
—  Catamo  trivisse  labelium,  Qiium 
septem  essent  calami ,  necessarto , 
ut  sonus  ederetnr ,  omnes  percur- 
rcbantur  :  unde  fiebat,  ut  plemm- 
^ue  labmm  Iffderatur,  at  valuti 


attereretur.  Inde  Lucret.  lib.  IV , 
593  :  «  Unco  tvpe  labro  calamoa 
percurrit  hiantes.  »  Idem  Lucret. 
itérât  lib.  V,  1406. 

36.  Dhparihis  septem  compacta 
cicutis.  Insecpialibus  cannis.  Nam 
et  harmonia  inœqualis  est.  Ciciit.% 
autem  est  spatium ,  quod  est  inter 
cannarum  nodos.  —  Compacta. 
Gonjuncta:  ut,  Turrim  compactis 
irahibus  ^luim  eduxeraî  ip$e.  Serv. 


a46  COAIMtNTAHIA 

nam  ex  iogenio  puerorum,  qualis  erat  Alexis,  quirebi^  eji' 
0uis  delectantur  :  îtaque  non  dat  oves,  non  capras,  non  tauros, 
scd  capreolos  :  reperti,  ergo,  quos  amiserat,  et  quos  qussî- 
.yeratcumlabore:  sed  ubi  reperti?  m  valle  non  ruto: îtaque  qua:- 
siti  cum  periculo  vitae,  nam  valles  insidiosae  sunt,  quîa  non 
loca  aperta,  et  clara.  Ulterius,  sparsis  etiamnum  pelUbus  albo: 
soient  capreoli  mutare  colorem ,  et  maculas,  quum  fiunt  cran- 
diores  :  non  sic  est,  ait  Corydon  :  adhuc  lactentes  sunt,  et  l^e- 
nerrimi;  et  ideo  addit,  bina  die  siccant  ovis  ubera  :  itaque  non- 
dum  colorem  mutarunt;  retinent  illam  speciosîtatem>  q^ua 
hati  :  hos  i^tur  tibi  servo,  o  Alexi. 

4^-  Quasi  dicat:  vide,  an  pulchri  capreoli?  nam  Thestylls 
diu  anxia  estpro  illis^  orat  me  :  obtinebit,  et  abducet  eos,  si 
tibi  hœc  munera  sordida  videantur,  et  nuliius  pretii  digna. 

45.  Noya  invitatio,  et  plena  amoris;  ut  si  diceret:  humanam 
si  aspiciscuram,  si  Sstulam,  et  capreolos  ;  ecce  in  gratiamtut 
studiosae  sunt  nymphae,  studiosa  inprimis  Nais:  nihil  tam 
floridum  natura  producit,  aut  odore,  aut  colore,  aut  quavis 
alia  dote  gratum,  quod  non  illœ  conjungant  ad  gustum  tui  : 
sunt  lilia  calathis,  etc. 

46.  Quum  dcderit  Nympbis  gênerai i ter  aggestionem  lilio- 
rum  in  calatbis,  uni  Naïdi  ait  fuisse  curamfasciculiconficiendi 
ex  variis  floribus  :  nam  liaec  carpit  violas,  et  papavera,  et  cum 
iilisconjungitnarcissum,  atqueanethi  florem.  Observa  obiter 
proprietatem  attributorum,  quae  mira  :  violœ  sunt  pallentes; 


43.  Orat  ahducere.  Orat  at  ab- 
ducat  :  figuratum  esc  :  ut ,  donat 
habere,  id  est,  donat  ut  hubeat.  S. 

44-  Et  faciet,  Moluit  direre  et 
faciam  :  ne  quem  amabat  offende> 
ret ,  si  se  Telle  alteri  dare  munus 
diceret,  quod  ei  pararerat.  •S'en;. 

45.  Hue  aâes ,  o  formose  puer. 
Tibi  lilia  plenis,  etc.  Tantum  ho- 
noris habet  puero  ,  ut  ei  dicat 
etiam  nuroina  obsecutura.  Sane 
calathus  Graecum  est  :  nam  Latine 
^ua5i7/um  dicitur.  Cicero  in  Philip, 
lib.  III,  At  vero  hujus  domi  inter 
^uasilla  appéndehatur  aurum?  S. 
—  £t7ia.  Lilium  ross  nobilitate 
proximum  est,  Plin.  XXI,  5  :  cum 


rosis  etiam  miztum  venustissimnm 
efiicit  colorem,  ut  Virg.  X^ïï.  XII, 
68:  «  Si  quis  ebur  aut  mixta  rn- 
bent  ubi  lilia  multa  Alba  rosa  : 
ralis  virgo  dabat  ore  colores.  » 

46.  Calathis.  Videtur  Calaihns 
genns  quoddam  canistrt  fuisse 
apud  Teteres  servandis  floribus 
destinatum  ,  quod  colligas  ex  cre« 
bra  hujus  rei  mentione.  Prxter 
Virgilium  hoc  loco  ,  Ovid.  Met. 
XIV  :  «  sparsosque  sine  ordine  flo- 
res Secernunt  calathis.  »  Cerda, 

47.  Pallentii  violas.  Amantium 
tinrtas  colore.  Uoratius.  Et  tinctus 
viola  pallor  qmantium.  Unde  non 
prxter  affectionem  amantis,  eo* 


IN  ECLOGAM  II. 


2ij 


^apavera  swnma,  nam  hœc  multatn  excrescunt:  anethum 
beneolens  :  attribnto  caret  narcissus  se  ipso  laudabilis,  et  nulla 
egens  coinineiHilatione.  Sed  non  otiose  praetemiittendum  epi- 
thetum  Naïdos  :  laborabit  in  rem  tuam  Nais  candida,  quia  tu 
candidas.  Sed  cur  Nais  prœ  aliis  Nympbis?  Naiades  amabaut 
pueros,  nam  et  Hylam  dîcuntur  rapuisse. 

49«  Superiora  retulit  ad  fasciculum,  nam  nullus  visusmibi 
est  apparere  ordo  in  ipsis  floribus.  Sed  boc  jam  refero  ad  co- 
ronam,  et  sic  expUco  :  facit  Nais  sertum  ex  casia,  et  aliis  her- 
barum  generibus,  quod  iiluminabunt  distinguentque  flores 
duo,  TÎdelioet  Taccinium,  et  caltha ;  illud  molle,  hœc  lutcola  : 
erf^o  triplex  genus  florum  ofFert  a  Nympbis  :  primo  Hlia  in 
calathis;  deînde  fasciculum ,  sed  nullo  florum  ordine;  tertio 
sertum  compositum  ex  herbis,  et  illuminatum  binis  floribus. 


florei  nymphas  dicît  ofFerre,  qui 
snnt  amantibus  similes  :  Papavera 
earpensy  Nareismm  etjlorem  bene 
oientis  Anethi,  Sane  Papa  ver,  Nar- 
cissus, Anethut,  pulcherrimi  pae- 
ti  fuerant,  qui  in  flores  suorum 
nominum  yersi  sunt  :  quos  ei  ofFe- 
rendo ,  quasi  admonet ,  ne  qnid 
etiom  taie  aliquid  unqaam  ex  oino» 
re  patiatar.  Serv. 

49«  Casia.  Sime  beiba,  fmtex, 
an  cortex,  obscure  satis  expédiant, 
qui  fiotanica  persequuntur.  Sal- 
mas.  in  Plinian.  exercit.  p.  4oi,  de 
casia  Arabico  frutice  et  de  Iierha 
proUxins  agit.  Odoratis  adscriben^ 
dam  ^%ie  eatiam  constat,  ei  quibus 
sumptuosissima  ungnenta  confi- 
ciuntur.  Theophr. de  Plant.  VI,  3. 
«t  IX ,  7.  Ubi  fiodeus  erroris  ar- 
guit  Serrium,  quod  baW«  Graece 
corticem  significet ,  non  herbam  , 
et  CASM  liatine  herbam ,  quœ  Cre- 
cif  s? Mfsc  et  uûmfûf ,  de  qna  Plin. 
XXI, 9.  Casiœ  meminit  Dioscor.  I, 
13.  et Noster  6e.  lib.  II ,  3 1 3  :  «  Vix 
humilia  apibus  casias  roremque 
tninistrat.  »  Et  lib.  IV,  183  :  casiam 
trotumtiitt  Tubentêm,  Ct  nt  hac  in 


Ed.  sic  in  Clri  vs.  368.  herbae  ap- 
pellatîone  venit  :  ■  At  natrîx  pa- 
tula  componens  sulfura  testa , 
Nàrcissum  casiamque  herbas  in- 
cendit  olontis.  »  Emm. 

5o.  Mollia  luteola  pingit  vacci- 
nia  caltha.  Mollia  vaccinia  pin(;it, 
id  est,  componit,  de  caltha  lateola. 
Mam  nisi  lutcola  scptimus  sit  ca- 
sus ,  jam  non  slabit  versus.  Mollia 
autem,  tactns  plumei  scilicet.  Hoc 
dicens ,  ex  colonim  diversitafe 
quasrit  ornatum.  Scrv.  —  Lutcola 
cùltha.  Galtham  Turneb.  XIX,  sa. 
docet  buphthalmon  nominari  :  de 
quo  Dioscor.  III,  i47>  Uujus  flos 
est  luteus.  Plin.  XXI,  6.  violis  an- 
numerat.  Proxima  violât  marinas 
(que  colore  est  luteo)  caltha  est 
concolori  amplitudinc  y  ctc.  Flores 
ejus  non  olcnt^  sed  folia.  Alinm 
esse ,  ac  amelluro ,  de  quo  Noster 
Ge.  IV,  370.  docet  Bodspus  ad 
Theophr.  p.  833.  Emm.  — Luteo' 
la.  Utitor  hoc  diminutivo  Colum. 
IX ,  4  :  <^'  <n  hortensi  lira  consita 
nitent  candida  lilia,  nec  his  sordi'^ 
diora  Icucoia ,  tum  punicœ  rosœ 
lutçolœquc  et  Satranœ  violœ ,  efc. 


^48 


COMMENTARIA 


5i.  Boget  alîquis  Gorydonem  :  tune  otiosus  in  tanto  Ny 
pharum  studio,  et  labore  Naido8?Non  ero  (inquit):  ioio  labor 
meus  pretiosior,  et  utilior  :  nam  si  illae  occupantur  in  le^^endw 
fiorîbus,  eço  occupabor  in  capiendis  fructibus  :  legam  enim 
mala,  nuces  castaneas,  pruna  :  baec  mihi  visa  mens  poeue, 
nam  profecto  Gorydon  certat  cum  studio  Nympharum:  et 
ideo,  siçnate  tria  quoque  verba  adjjun^t.  Nymphae  ferent  ^ 
Nais  carpet  et  pinget  :  ego  quoque  ipse  (  an  alteri  curam  conk- 
mitterem,  quam  pro  te  suscipio?)  legam,  addam,  carpam;  ne 
sim  Nymphis  minus  studiosior  :  inde  studium  illud  in  ornan- 
dis  rébus,  quas  ipse  offeret:  perinde  ac  si  diceret;  dabit  Nais 
violas,  non  vulgares,  sed  pallentes;  vaccinia,  quie  moUia; 
caltham,  quae  luteola:  sed  non  me  vincet:  dabo  enim  ego 
mala ,  quae  pretiosa  sua  canitie,  suo  lanicio;  dabo  nuces,  non 
TulgareSy  sed  illas  castaneas;  imo  vero,  quas  amabat  mea 
Amaryllis.  Quantum  boc  est?  dabo  pruna  :  illa  quse  sunt  cerea , 
et  quîbus  jam  novus  honos  accedet,  quod  tibi  a  me  consecren- 
tur,  non  minus  atque  in  honore  sont  quam  nuces  castaneâe, 
quae  amentur  ab  Amaryllide. 


Quam  no9ter  luteaiam,  Col.  lih. 
X.  de  cuit.  hopt.  fiammeolam  vo- 
cal. Quod,  teste  Salmasio,  in  PI  in. 
exercitat.  p.  ii55.  idem,  quod  lu- 
teola. De  Inteo  colore  sic  Gellins 
II ,  2.6  :  Rubidus  ailtem  est  ruftts 
atrore et  nigrore  multo  mixtus ,  lu-' 
teus  contra  rufus  color  est  diluci- 
dioTy  unde  ejus  quoque  nomenfac- 
tum  esse  videtur. 

5i.  Cana  legam  tenera  lanugine 
mala.  Mala  dicit  cydonea ,  quae 
lanuginisplena  sunt  :  sed  non  prê- 
ter obliquitatem.  Nam  in  JEneide 
dizimus,  apud  Gretenses,  infamie 
genus  juvenibus  fuerat ,  non  ama- 
tos  fuisse.  Et  verecunde  rem  inho- 
nestam  supprimit,  quam  Theocri- 
tus  aperte  commémorât.  Serv.  — 
Qui  Servii  sententiam  firmatam 
cupit,adeatLipsium  lib.III.  antiq. 
lect.  :  honestiorem  quoque  inter- 
pretationem  hic  locus  non  respue- 
re  videtur.  Lannginem  saltem  ines» 


se  pomis  cydoneis  verissimum  est 
ex  Col.  XII,  45.  ÇydorUa  in  lagena 
nova ,  quœ  sit  patentissimi  oris , 
dettrsa  lanugine  quœ  malts  inest , 
componuntur  leviter.  Mala  lanu- 
gine obducta  lanata  appel] at  Plin. 
XV,  14.  Emtn. 

53.  Caataneasque  nuces.  Bene 
speciem  addidit, dicens  castaneas. 
Nam  Nuces,  generaliter  dkantur 
omuia,  tecta  corio  duriore  :  ut 
avellanœ,  amygdale,  juglandes, 
castanee  ;  sicut  contra  dicuntur 
poma ,  omnia  moiliora.  Serv, 

53.  Addam  cerea  pruna  et  honos 
erit  huic  quoque  porno.  Licet  hinc 
eorum  obscuram  diligentiam  de- 
prehendere ,  qui  quum  passim  in 
veteribus  exemplaribus  legerent 
Addam  cerea  pruna  ;  honos  erit , 
absqueparticulaconjnnctiva,  eam 
ne  versus  infirmus  esset ,  inserue* 
runt.  Quare  quum  neque  prêter 
rationem  sit  légère  pruna  i  Apno.% 


IN  ECLOGAM  IL 


»49 


54«  Addit  nOYum  studium  adfauc  cum  respecta  ad  Nym- 
phas.  Non  solum  ilias  superabo,  quia  flores  iilae^  eço  fructus 
le(j[ain  :  sed  carpam  quoque  lauros,  carpam  myrtum,  ex  qui* 
bus  çratns  odor  exspirat,  et  eo  gratior,  quia  conjunctœ  in 
unum.  Sed  laurum ,  et  myrtum  carpam,  quse  virent perpetuo , 
neque  languescunt  hyeme  :  non  flores,  qui  caduci,  et  cito 
lançuidi.  Et  observa  dari  Veneris  fruticem ,  quia  in  6o  esset 
amoris  philtrum. 

55.  Id  est,  proximae,  ac  vicinœ.  Est,  qui  expHcet,  sine  uUo 
ordine,  ut  illud  4*  G*  ^ic  posUum  in  clauso  linquunt  Gneci  di» 
cunt  ^iréÊÇ, 

56.  Reprehendit  se,  velut  ad  se  rediens, hac  sententia.  Alexis 
Dec  dona  a  Nymphis,  nec  a  te  curât,  quamvis  laboriose  exco* 
gitata  :  contemnit  lilia  Nympharum,  Naidos  violas,  mala 
tua,  etc.,  ac  période,  rusticus  es,  qui  tumdiu  persistis  in  am- 
biendo  :  generosum  te  esse  oportet,  et  contemnentem  con- 
temnere. 

57.  Sed  esto  velis  certare  muneribus,  et  ilium  vincere  :  nihil 
plane  proficies;  nam,  qui  edam  ambit  puerum  lolas,  ditior 
est  te,  atque  adeo  nihil  concédât  in  certamine  profundenda- 
rum  opum,  si  his  agenda  sit  res. 

58.  Quanquam  quod  verbum  excidit  ex  ore  meo?  cur  meos 
amores  aliis  indico  mihi  prasrepturis,  aut  turbaturis?  Dicit 


tôt  venerand»  antiquîtatîs  codici- 
bod  adstipulantibus,  et  particulam, 
ab  aliis  intrusam,  audacter  nos 
sastulimiis.  Ita  CI.  Potier,  I,  p.  45. 

54.  O  lauri.  Licet  Horatius  dixe- 
rii,  Depone  sub  lauru  mea  :  melius 
tamen  est  joxta  secuudam  formam 
iuflectere  :  nam  melius  sonat.  — 
Proxima  myrte.  Vel  virina  lauro  : 
Tel  ad  odorem  proxima;  potest 
enim  ntrumque  intëliigi.  «S'en;. 

56.  Rusticus  es  Corydon,  Arguit 
se  stultitie,  quod  eum  se  sperat 
placare  muneribus,  qui  potest  lia- 
bere  meliora  ;  nam  supra  ait  :  De- 
licias  donûni.  Serv. 

58.  Heu ,  heu ,  quid  volai  mi" 
sero  mihi.  Quomodo  eum  discede- 
te  dicit ,  quem  supra  cum  eo  dizi- 


mus  non  fuisse?  Nam  ait,  solus 
montibus  et  sylvis  :  sed  ratione  non 
caret.  Epicurei  enim  dicunt  (qnod 
etiamCicero  tractât)  (reminam  esse 
voluptatem  :  unam  qu«  percipi- 
tur  :  et  alteram  imaginariam ,  sci- 
licet  eam  quae  nascitur  ex  cogita* 
tione.  Unde  ita  debemus  accipere 
hune  versum  per  cogitationem,illa 
imaginaria  voluptate  :  qna  et  ccr- 
nere  et  alloqui  videbatur  absen- 
tem.  Sed  postqnam  objurgatione 
sua  in  naturalem  prudentiam  est 
reversus,  caruit  utique  illa  imagi> 
naria  voluptate ,  obi  nunc  sibi  se 
obfuisse  dicit  per  banc  ratiocina- 
tionem.  Rusticus  es  Corydon  :  *nec 
munem  eurat  Alexis.  Nec  si  mn- 
neribus  certes^  concédât  lolas.  Serv. 


ûSo 


COMMENTARIA 


hoc,qaiaimpmdenter  lolam  nominavit.  Nam  hoc,  înquit,quid 
est aliud,  quam  Aastros  floribus  meîs  immittere,  qui  noxii  ven- 
li  ;  fontibus  apros,  qui  aquam  nieam  turbant.  Ergo  sese  floribus 
•comparât,  et  fontibus:  lolam,  verîus  opes  ejiis^  Austro,  et 
apro :  nam  quîd nonopes  contaminent, quid  non comimpant? 

60.  Sententia  est  plena  persuasionis.  Fugisne  Gorydonem? 
démens  es.  Nam  me  cur  fuçias?  an  quia  rus  indig^um?  Non 
dices.  Nam  Dii  ipsi,  qui  Superi,  et  Magni  sylvas  etiam  habi- 
tarunt.  Dices.  Dii,  nihil  mirum,  erant  enim  tuti  suo  Numine. 
Contra  est,  nam  pueri  etiamformosi,  qualis Paris  filîus  mafj^ni 
RegisDardanorum,  sylvas  etiam  habitarunt.  Objicies  Palla- 
àem^  qu8e  arces  habitat.  Nullum  hoc  arg^umentum,  o  Âlexi  : 
-nam  îdeo  habitat,  quia  condidit  :  et  quîdem  bellorum  Dea 
munienda  est  arcibus  :  nobis  autem,  tibi,  inquam,  ètmihi, 
qui  pastores  sumus,  ac  vitae  libérions,  sylvae  placeant,  non 
solum  ante  arces,  sed  etiam  ante  omnia.- An  tu  quicquam  potes 
conferre  cum  virenle  gramine,  cum  molli  herba,  cum  omni- 
çena  flornm  varietate,  cum  blandientc  nbique  parente  rerum 
omnium  natura. 

63.  Très  primi  versus  hoc  continent.  Ducnntur  animantia 
omnia  cupiditate  aliqua.  Nam  leœna  sequitur  lupum,  lupus 
capellam,  capella  Gytisum  :  sic,  o  Âlexi,  teCorydon  rquia 
voluptas  sua  trahit  quemque.  Gorydon  a  ferocioribus  ad  mi- 
tiora  semper  tendit,  ut  sistat  in  amore  suo,  qui  blandissimus. 
Ferox  est  leaena,  atque  adeo  torva;  non  îta  ferox  lupus;  jam 


60.  Quemfugis  ah  démens,  Ite- 
nim  per  Phantasiam  qaasi  ad  prs- 
seotem  loquitur  ;  et  quasi  illc  dixia- 
«et  sylvas,  hic  infert:  Habitarunt 
dii  quoque  sylvas ,  Dardaniusque 
Paris,  Et  Paris  habiuric  syiyas, 
qui  de  deanim  pulchritndine  jn- 
dicavic.  Seru. 

63.  Torva  leœna  lupum.  Théo* 
eriti  sunt  isti  versus.  Et  bene  se 
revocat  ad  rusticas  comparatio- 
nes  :  pêne  enim  fuerat  lapsus ,  di- 
«endo,  Pallas,  (juas  eondidit  arces- 
lieena  autem  dictnm  est ,  sicut 
dracaena.  Et  quod  ait,  Torva  leœna 
lupum  sequitur  ,  verum  est  :  nam 
necesse  est,  at  veniente  lupo,  ad- 


▼entus  agnoscatnr  leonis.  Serv,  — 
Leœna,  Hoc  nomen  licet  veleres 
Latinum  neçent,  anctoritate  tamen 
valet.  Dicebant  enim  leonem  mas- 
culara  et  feminam,  ut  Plant,  in 
Frac.  Vidul.  ai.  Namaudivifemi* 
nam  e^o  leonem  semelparire.  Cic. 
de  çloria  Hb.  II.  sic  ait  :  Statuerunî 
gloria  leœnœ,  Leam  vero  Varro  ad 
Giceronem  dicit  lib.  III:  Sicut  no» 
cetpanthera  et  lea.  Philarçyrius. 

65.  Te  Corydon ,  o  Alexi.  Don  o 
J  y  antibacchius  est  :  sed  o  brevis 
fit  :  quia  vocalis  vocalem  sequitur. 
sic  Ilomerus  9rx«>;|^9ii  ivrù  Tf^iat  îi- 
^ov.  —  Trahit  sua  quemque  volup^ 
tas,  Notabatur  a  Griticis,  quod 


IN  CGLOGAM  II. 


a  5« 


capella  lasciviens  ;  Corydon  totos  amor.  Stnictio  ipsa  v«rsttuin 
jioc  idem  indicat.  Priinus  enim  versus  feroclor  est,  leaense,  et 
lupi  repraesentata  saevitie  :  aller  jam  mollior,  lascivientis  ca** 
pellse,  et  florentis  cytisi  mentione  :  tertius  totus  difflui(  in 
amores.  In  primis  versibus  nota  miram  poesia.  Prius  femi- 
nam  leaenam  constituit,  quœ  persequitur  marem  lupum  :  moïc 
commutât,  et  marem  lupum,  facit  persequentem.capeUaar 
feminam. 

66.  Post  querelas  frustra  jactatas  fingit  prœclare  noctem 
advenire,  quasi  nihil  aliud  potuisset  pastorem  ab  eo  loco  di- 
vellere.  Ergo  ab  advenieute  nocte  erroris  sui  adqionetur,  et 
videt,  frustra  insumtum  diem.  Aspice  notas  duas  noctis  adve- 
nientis.  Prior  est:  tauri  conversis  ara  tris,  suspensisque  ex  jugo 
domum  redeunt.  Posterior  :  Sol  duplicat  umbras  montium, 
quum  recedit  :  tu  tamen  miser  amore  ureris,  quasi  dicat :  cessât 
labor  boum,  cessât  ardor  Solis  :  at  non  tuus  labor,  non  tuus 
ardor.  Sed  se  excusans  addit  :  quis  enim  modus  adsit  amori? 
bac  sententia  :  labor  boum  terAiinum  babet.  Sol  oceasum; 
unus  amor  caret  modo,  atqite  adeo  nihil  mirum,  si  bobus,  et 
Sole  a  labore  cessantibus,  ego  nanqaam  ab  amando  cessem. 


banc  seatentiam  dederit  nutico, 
3upra  bucoiicicarminis  legem ,  auC 
possibilitatem.  Serv.  —  Quot  Ao- 
minesy  ut  Ter.  in  Phorm.  U ,  4*  i4' 
tôt  iententiœ.  Qui$qne  id  eipetit , 
idque  probat,  quo  ejus  potissimum 
animas  obleciaiur.  Alia  aliis  pla- 
cent. Pers.  sat.  I,  $2  :  «  Mille  homi* 
num  species,  et  rerum  di$color 
usas,  Velle  saum  cuique  eu,  nec 
Totovivituriuio.»  Uorat.Sac  II,  i, 
17  :  «  Quot  capitum  vivunt  totidem 
(tudiomm  Millia.  »  IdemEpist.  II, 
3,  58  :  «  Deniqae  non  oninea  ea* 
flemmiraniur  amantque.  Emm. 

66.  Aratra  jugo  nferunt  mi- 
pensa  juvencL  Uoratius  :  Videre 
fcssos  voifierem  venum  boues.  Colla 
trahentes  languido.  Et  hoc  vult  di- 
cere ,  Omnia ,  excepto  amore ,  fi- 
niantur.  Serv, 

67.  Et  sol  cretcentis  deoedetu 
iuplicat  umbras.  Variavil  :  nam 


«it  supra ,  Majores^ue  cadunt  al- 
tis-  de  montibus  umbrœ*  Dnplicat 
auteni ,  anget  :  Sidlustius ,  Et  Ma- 
rius  victus  dupiicaverat  bellum.  S. 
68.  Me  tamen  urit  amor,  Quum 
jamoalor  sit  Solis  exhaustos.  Serv. 
—  Reliquis  mortalibus  corpori 
quietem  dantibus,  et  somno  ne- 
cessario  instaurantibus  fractat  vi- 
res, ingratiis  vîgilare  coguntur,  qui 
amant  :  ut  Phaedria  ille  TerentiH- 
nus.  —  Quis  enim  modus  adsit 
atnori,  Novcrat  hoc  Terentiànu» 
Parmeno,  domino  Phsdria  sapien- 
tior,  in  Eun.  I,  1,1a:  itère ,  quœ 
res  in  se  neque  consilium ,  netfue 
modum  Habet  ullum  y  eam  consi» 
(io  regere  non  potes.  In  amore  hœe 
omnia  insunt  vitia  ,  etc.  imo  post 
querelas ,  magis  amore  ardere  vi- 
dentur,  qui  amant.  Dido  apud 
Ovid.  Heroid.  ep.  VII ,  ag  :  «  Mon 
tamen  iEnean ,  quamvis  maie  co« 


^Si 


COMMENTARIA 


69.  Qaum  jam  sit  in  fineetquerelanim,  etdîeî,  itaserepre- 
))€ndit,  ut  omnino  resipiscat,  neque  redeat  adinsaniam  Alezi* 
dis  amandi.  Geminatio  yocîs  apta  est  ad  insaniam  indicandam^ 
quasi  dicat  :  o  CorydoD ,  quae  te  cepit  dementia?  profecto  habes 
vitem  semiputatain  ;  insanus  es  :  quare  non  potins  aliquid  pa- 
ras facere  earnm  remm,  quae  tibi  ad  vitœ  usum  necessarias, 
sive  ez  viminibus,  sive  ez  junco? 

73.  Ita  discedit  ab  Alezide,  ut  tamen  ostendat  procliveni 
«uam  in  amando  naturam  :  nam  eo  neglecto,  alium  se  inven- 
turum  speraty  qua  una  re  spem  fovet.  Particula  hic  indicat 
despectum.  Hic  ego  quiddam  animadverto  in  humanis  fre- 
quentissimum.  Vide  ardorem,  quo  initio  Eclogae  ai*det  Co- 
rydon,  aestum  amantis,  flammas,  incendium:  videjamhic 
Janguorem  y  quo  desinit  post  efFusas  querelas,  et  post  animum 
satiatum  loquendo.  Sic  profecto  est  :  ardes  ira  in  aliquem,  jac- 
tas  contumelias,  et  evomis  quîcquid  habes  in  corde,  ac  statim 


0itat ,  odi  !  Sed  qneror  Infidom , 
<]ue8taqae  pejus  amo.  Emm, 

69.  Quœ  te  dementia  cepit,  là 
est  y  cur  amoribus  yacas  ,  quum 
multa  sint  qu»  debes  in  agro  per- 
ficere  ?  Serv. 

70.  Semiputata  tibi  frondosa  vi" 
fis  in  uimo  est  PI08  est ,  quam  si 
imputata  diceret  :  tolerabiïius  est 
enim  non  incipere  aliquid ,  quam 
incœpta  deserer'e.  Hinc  est  illud  in 
lib.  I.  £11.  Mené  ineœpto  desistere 
victatn?  Item  in  Georgicis.  Atque 
opère  in  medio  de  fixa  reliquit  ara'- 
tra.  Sane  geminam  arguit  negli- 
gentiam  :  et  quod  semiputata  vi* 
tis  sit ,  et  quod  f rondosa  ulmus  : 
nam  utmmque  obest.  Unde  est  in 
Georgicis ,  Bis  vitihvis  ingruit  um^ 
bra.  Et  aat  simpliciter  intelligimus 
bunc  locum ,  ut  saam  arguât  ne- 
gligentiam  :  aut  certe  iliud  est, 
Mon  mirnm  me  esse  dementem, 
qui  habeo  vites  semiputatas.  Nam 
in  sacris  dicitnir  quod  corripiatur 
furpre,  qui  sacrificaverit  de  vino, 
quod  est  de  vitibus  iroputatis.  Serv. 


73.  Fiminibus,  Ut  nassas,  cra- 
tes ,  corbes  conficiat.  —  Detexere, 
Perficere,  fiuire,  multum  texere. 
nam  de  y  modo  non  minuentis  est  ^ 
sed  augentis.  Seru.  —  Paras  de- 
iexere.  Ut  se  preparet  et  adomet 
ad  bsc  opéra ,  nondum  laboret  : 
deinde  opéra,  quœ  difficultatem 
non  habent,  sed  potins  oblecta- 
tionem ,  ut  et  ibi  :  m  Dum  sedet ,  et 
gracili  fiscellam  texit  hibîsco.  »  Ita 
omnibus  modis  justissimam  fecit 
sui  adhortationem  ad  aliquid  ope- 
ris  ,  saltcm  ad  necessarios  usus  si- 
ne molestia  corporis  capessen-> 
dum.  Nannius. 

73.  Invenies alium ,  si  te  hicfaS' 
tiditfAlexim,  Alium  Alexim, alium 
puerum  formosissimum ,  qui  te 
minime  spernat.  —  Hoc  versu  tria 
sunt,  quœ  Roroanus  codex  aliter 
legit,  quam  yulgata  habeant  cxem- 
plaria.  Primo  quidem  invenies  ^ 
cnm  nota  syllabam  esse  longam 
dénotante ,  quod  mnlti  legunt  in- 
veniens  participii  voce.  Ahemm  , 
quod  Donnollis  negotium  faccssii , 


IN  ECL06AM  IL 


!i53 


refri^escit  ille  impetus.  Tu  paria  excogita  in  aliis.  humanis 
aifectibas.  Adeo  nihil  est,  qaod  eminentissimus  Poeta  nou 
atting^at! 


Mt  yerhum  fastidatper  syncopam, 
pro  fasUdiat,  quod  jam  antiqaa- 
tom  est.  Eloctttionem  Tero  ejus- 
nodi  figars  No.  Bfarcellus  apud 
Ennium  obsenravic.  Tertium  est 
JU^in  quarlo  casa^  quod  ideo 
probandaiB  Tidetur,  quia  recipi» 


tur  a  Senrio.  In  Longobardico 
abrasa  est  litera ,  que  post  t  suc- 
cedebat.  In  Obiongo  t  et  s  ultim» 
literie  alieno  sunt  atramento,  et 
manu.  In  Romano  yero  Alexim 
per  m  y  Latino  dedinata  scriptuin 
•st.  Pier. 


ECLOGA  TERTIA. 


(Vide  Argumentum  générale,  vol.  I^  pag.  102.) 


PALtEMON. 


ANALYSIS. 

JtlOGAT  Menalcas  Damœlam  de  domino  pecoris,  Damœtas  aperit.  Hiac 
suinta  Menalcx  occasio  prima  evoroendi  viras,  et  primo  objicit  crimen 
furti,  I — 6.  Proscindunt  se  contumelii»,  projecti  in  omnem  yerborum 
petulantiam,  et  oris  procacitatem.  Omnia  ferme  reducuntur  ad  libidi- 
nem,  et  furtum,  7  —  ao.  Excusât  Damœtas  furtum  capri,  inde  iterum 
Menalcœ  occasio  est  lacerandi  Damœtap^,  ai — 37.  Provocat  Damœtas 
Menalcam  ad  certamen  cantus,  ponit  vitulam,  excusât  se  Menalcas  non 
a  certamine,  sed  a  simili  pignore  :  objicit  pocula  fortunée  aleae,  quibus 
sua  item  Damœtas  :  uterque  illa  elegantissime  commendat,  a8 —  4^*  ^^" 
lemon  intervenit,  fit  judex,  49  —  M*  Invitât  ad  cantum  ex  loci,  inquo 
erant,  ^mœnitate  :  Ter  describitur,  55  —  59.  Gloriantur  pastorcs;  Da- 
mœtas Jovi  se  carum  esse,  Menalcas  Phœbo,  60  —  63.  Commendat 
Damœtas  lasciviam  Galates  erga  se, Menalcas  verum,  et  stabilem  amo-' 
rem  Amynts,  64  —  67.  Ait  Damœtas  missurum  se  munera  suae  Veneri, 
Menalcas  jam  misisse,  et  missurum  deinde  suo  Cupidini,  68  —  71.  Jac- 
tat  exsoltabundus  Damœtas,  qus  sibi  Galatea  dixerit  :  dolet  Menalcas 
acerbissime  avet'sum  a  se  Amyntam,  7a  <— 75.  Vocat  Damœtas  Phyllidaf 
qua  se  oblectet:  ea  voluptate  jam  se  perfunctum  insinuât  Menalcas^ 
76 — 79-  Iras  suas  Damœtas  egregie  comparât,  egregie  Menalcas  amo- 
rem  suum,  80 — 83.  Damœias  Pollionem  commendat  Musse  suœ  lecto- 
rem,  Menalcas  factorem  carminum  :  uterque  assignat  praemium,  84 — 87. 
Optât  Damœtas  roultam  felicitatem  iis,  qui  Pollionem  amaveriiit  :  Me- 
nalcas insana  quspque  et  absurdaiis,  qui  Baviuro  nonoderint,  88  —  91. 
Monet  Damœtas  pueros ,  fugiant  a  floribus  pratoruro ,  ubi  latent  serpen- 
tes :  Menalcas  oves,  ut  a  ripis  fluvioruro,  ubi  est  periculum,  9a — 95. 
Iterum  Damœtas  Tityrum,  ut  capellis  consulat  ;  Menalcas  pueros,  ut 
/)Tibus,  96 — 99.  Queritur  prior  de  macie  tauri,  cui  ipse  exitium  attu- 
lit  :  posterior  de  macie  agnorum,  quibus  oculus  fascinans,  100 —  io3. 
Miituo  sibi  quKStiones  proponunt,  neque  solvunt,  io4 — X07.  Judex 
pares  dimittit,  et  cum  elogio,  108  —  m. 


COMMENTARIA  IN  ECLOGAM  III. 


255 


EXPLICATIO. 

I.  Primas,  Die  Damoeta,  cujum  est  pecus?  Hinc  jam  încipit 
contemtus.  Quasi  dicat  cujum?  nam  non  tuum.  Es  ne  furatus 
alicui?  an  est  fortasse  Meliboei?  Aller.  Neque  est  Melibœi,  ut 
dicis,  sed  .agonis  :  neque  vero  ego  fur  sum  ;  nam  nuper  miliL 
^gon  illud  pascendum  commisit. 

3.  Jam  hic  aperit  clare  Menalcas  hostilem  animum  :  o  oves 

NOTiE. 


I.  Die  mihi  Damœla,  Transit  in 
£clogain  plenam  litigii,  et  pasto- 
raliam  convitiomm.  Qoi  enim  Ba- 
colina  soribit,  curare  débet  ante 
omnia,  ne  similes  sibi  sint  eclogœ: 
qao  Jetiam  Virgilîusfecit.Nam  pri- 
ma, habet  uaiu4  otium:  et  alterius, 
qui  de  sno  agropellitur,  conques- 
tionem.  Secunda,  amantem  expri- 
mit  rusticum.  Use  vero  lites  hsïbet . 
et  altercatianem*  Unde  etiam  dra- 
matico  charactere  scripta  est.  Nam 
nusquam  poeta  loquitnr  :  sed  in- 
troductae  tantum  personae.  Novi- 
m\u  autem  très  esse  characteres 
dicendi  :  Unum  exegematicum ,  in 
quo  tantum  poeta  loquitur  :  nlte- 
rum  draroaticum ,  ut  est  in  comœ- 
diis  et  tragœdiis.  Tertiummistum, 
ut  est  in  Enéide  :  nam  et  poeta 
illic,  et  introductae  personas  lo- 
quuntnr.  Uos  autem  omnes  cha- 
racteres in  Bucolico  esse  convenit' 
carminé  :  sicut  liber  etiam  iste  de- 
monstrat.  Nam  habet  illum  exege- 
maticum,  in  quo  tantum  poeta  lo- 
quitur :  ut^Sicelides  Musœy  paulo 
majora  eanamus.  Habet  mistum, 
ut ,  Extremum  kunc  Aretku$a  mihi 
concède  laborem.  Nam  etiam  Gal- 
lum  illic  ioducit  loquentem.  Habet 
dramaticum,  ut  in  prima  Ecioga: 
item^  io  har ,  quam  miro  ordipc ,  ex. 


rébus  communibus  yeniente)  com- 
posuit.  Habet  enim,  in  ipso  quasi 
primo  ocrursu,  lites  et  jurgia  : 
inde  qneritur  judex,  quo  présente, 
habeant  conflictum  et  disceptatio- 
nem.  Sequitur  indo  sententia ,  qna 
universa  concladit.  Serv.  —r  An 
Melibœi,  Quia  dubitatde  domino, 
videtur  sentire ,  Damœtam  yulga- 
rem  esse  mercenarium ,  et  qui  qui- 
busvis  suam  operam  iocet.  Daqtoe. 
tas  vero  y  ut  contra  aegre  faceret: 
Non,  inquit,  Melibcei,  sed  iSgonis  t 
nomen  rivalis  adod^um  subjiciens, 
ut  illum  ejus  opulentia  remorde* 
ret.  Deinde,  ut  se  a  calumnia  ema- 
cerati  gregis  eximcrel^  ten^pore  se 
défendit.  Nann, 

a.  Non  :  verum  agonis.  Amare 
etiam  hec  rivalis  ejus  pecora  esse 
dipit  :  et  ut  divitias  illius  ostendat . 
et  dicat  duras  esse  hujus  partes, 
si  quidem  rivalis  ejus,  traditis  ovi- 
bus,  solus  amicc  communis  amo- 
ribus  vacet.  —  Mihi  tradidit.  Mes 
fidei  commisit,  et  credidit.  Seru. 

3.  Neœram.  Amicam  communem 
suam  et  M enalcse.  S. — JDumfoveU 
Quum  blanditiis  aliquem  delini- 
mus,  fovere  dicimur  hominem, 
Cicero  ad  Q.  Fratr.  PutoperPom^ 
ponium  fqvendum  tibi  esie  ipsum 
HorUnsium,  A^jOAntibus  hoc  cure. 


X 


zM 


COMMENTARIA 


infelices.  Sed  qaare  semper?  quia  nimimm  sunt  agonis,  pas* 
tomiaxuriosî,  qui  quum  tempus  impendat  voluptatibu8,ni]iîl 
curât  de  ovibus  :  et  aguntur  a  Damceta  custode,  qui  fur  est. 
Itaque  semper  misero  pecori  imminet  infelicitas,  sive  a  pas- 
tore  luxurioso,  sive  a  custode  la  trône.  Rationem,  quam  nunc 
dicebam,  attingit  jam  copiosius.  ^gon  meus  rivalis,  dum  fo* 
vendae  Neœrœ  operam  dat,  verens,  ne  illa  preeferat  me  sibi , 
huic  oves  commisit.  Hic  vero  quam  bellus  est  custos?  omnîa 
hœc  afferenda  cum  contemtu.  Bis  enim.  in  hora  pecus  mulget  ; 
unde  illi  succum  et  agnis  lac  subducit  infamis  latro. 

7.  Supprimit  pastor  aliqua ,  profert  aliqua.  Ergo  ait  :  fateor 
me  lac  suxisse,  succum  pecori  ademisse,  tamen  memineris 
parcius  ista  objicienda  ésse  viris.  Quasi  dicat.  Vir  sum,  id 
est,  pudîcus,  non  mollis;  non  projectus  in  monstrosam  libi* 
dinem,  ut  tu,  quem  esse  corruptum  constat  libidine  prœpos- 
tera.  Novimus  enim  qui  te  corrupere.  Gerte  hi  pastores  nun- 
quam  crimen  in  sequentibus  diluunt,  sed  evertendi  cnminis 
objecti  banc  tantum  babent  rationem^  ut  recriminentur. 

8.  Recriminatur,  objicitque  gravius  et  deformius  flagitium, 
bac  sententia.  Tu,  nemo  aîius  testis,  mihi  furti  crimen  obji- 


qui  nuUam  offioii  genus  intermit- 
tentes, amplexibus  fatigant  insi- 
nàantqae  se,  nt  amoribus  ezpeti- 
tifl  potiantnr.  Ducta  metaphora 
ad  similitadinem  avium  pullos  alis 
foYentiam,  aat  otîs  incubantium. 

5.  Bi$  mulget  in  hora.  Quod  vis 
per  totam  diem  potest  in  ovibus 
fœcundis  fieri.  Nam  pro  laude  in 
Georjçicis  posuit,  bis  ad  diem  imil- 
geri  oves.  Servi  nequam  peculium 
sunm  amplificaturi,  clam  dominis 
mulgebant  pecus. 

6.  Et  sucus  pecori  y  et  iae  subdu" 
citur  agnis,  Passim  inolevit  ut  suc- 
eus  duplici  c  c  scribatur.  In  anti- 
quîs  tamen  fais  codicibus  omnibus, 
et  iis  ipsis,  qui  literas  geminare, 
etiam  sine  delectu,  gaudent,  sU' 
4fus  unico  c  scribitur  :  quod  et  ipsa 
Analo(pa  exposcere  videtur,  nisi 
quls  non  a  sugo,  sed  a  suctu  siic^ 
cum  dcduci  velit,  et  propterea  ge- 


minari  c  c  contendat.  Notât  vero 
versum  bu  ne  Val.  Probus,  in  que 
nulla  fiât  synalœphe,  quum  pie- 
rumq'ue  vocales  inter  se  concur- 
rant,  neque  tamen  ulla  elidatur.  P. 
8.  Transversa  tuentibus  hircis. 
Hircos,  id  <7St,  capros,  lîbidinosa 
constat  esse  animalia.  Unde  Hora- 
tins,  Libidinosus  immolabitur  ca^ 
per  y  et  agna  tempestatibus.  Quod 
etiam  Plinius  Secundus  dicit,  Hirci 
si  casu  aiiq uos  coeun les  vident,  adeo 
indignantury  ut  in  eospene  impe^ 
tumfaciant.  Hinc  est  j  Transversa 
tuentibus  hircis,  id  est  vestram 
turpitudinem  indignantibus.  Aliî 
hoc  improbant,  et  legunt  hirquis, 
Hirqui  autem  sunt  oculorum  an- 
guli,  secundum  Suetonium  Tran- 
quillum,  in  vitiis  corporalibus  ; 
ut  sit  sensus ,  Novimus ,  qui  te  cor- 
ruperunt,  hirquis  transversa  tuen- 
tibus :  et  e$t  Hypallage-,  pro  oculis 


IN  ECL06AM  III. 


tîs:  ego,  et  alii  novimus  eos,  qui  te  corrufiere  nefando  cri- 
mine  libidinis  praeposterae  :  neque  eDÎm  semel  corruptus  es. 
Etenim  hic  subaudiri  verbum  corrumpo  Senrius  aie  Recte 
verô  tnonet  Jul.  Seal.  lib.  4*  Poet.  c.  37 ,  ex  suppositione  vocis 
magnos  affectus  excitari,  prœsertim  in  re  turpi,  ut  in  hoc 
loco.  Si  neçes,  quae  ego  et  alii  novimus,  quœvidimus,  advoco 
contra  te  ipsa  bruta,  et  Deos  :  nam  corruptus  es^  hircis  tum 
tuentibus  transversim.  Aiunt  enim  hoc  animal  invidere  volup- 
tatibus,  quia  libidinosum,  et  solerehominum  Venetem  inter* 
turbare.  Nymphae  vero,  dubita  an  te  viderint,  nam  risere  ad 
tuum  flagitium  ex  sacello  suo  :  sed  faciles ,  quod  doleo  :  de- 
buissent  enim  te  perdere,  quod  earum  lucum  tam  deformi  fla- 
çitio  violares.  Ergo  in  te  testes  sumus  homines,  bruta,  Dii. 

10.  Ista  ironice  efFerenda.  Credo,  tune  ego  admittebam  hoc 
crimen,quum  incidebam  arbustum  Myconis,  atque  vîtes  novel- 
las  mala,  et  nocenti  falce?  Sibi  enim  ironice  imputât^  quod 
vere  fecerat  Damœtasé  Quasi  dicat  :  admittebamne  ego  hoc 
criitien,  quum  tu,  pessime  furcifer,  bacchabare  in  arbustum 
Âfyconis,  in  novellas  vites?  Ea  enim  tua  est  malefaciendi  na- 
tura,  ut  non  contentus  veteres  jam,  et  robustas  vites,  atque 
arboribus  maritatas  perdere^  perdideris  etiam  vites  novellas^ 
et  ita  spem  omnem  prœcideris  proventus. 

la.  Si  non  admisisti  crimen  illud  ad  arbustum  Myconis,  et 
vites  novellas,  certe  ad  fagos  veteres  i  quin  eo  fere  tempore 
fregisti  per  invidiam  arcum,  et  calamos  Daphniclis.  Nam,  ut 
es  perversus,  et  pravœ  naturae,'  doluisti  contigisse  puero  ea 
doua:  et  quidem  Himperere  prœ  invidia,  ni  puero  ratione 
aliqua  nocumentum  afferres*  Duo  hic  dicam  ad  majorera  ex« 
plicationem.  Primutn.  Habet  jam  integrum  crimen  Menalcae 
ex  testibus  et  circumstantiis ,  Pastores  novimus,  videre  hirci^ 
risere  Nymphœ  s  gesta  res  est  ad  fagos  veteres,  ac  per  id  tem- 


in  hirqnos  retortis  :  qttem  rem  so- 
let  libido  perficere.  Uode  Juvena- 
lis,  Oculot^ue  in  fine  trementes. 
Persias  :  Patrantifractus  ocello.  S.' 
1 1.  Jncidere.  Arbores  alieoas  in* 
cidere  capitale  olim  fuit,  quod 
monet  Êenrius.  Cujacius  quoque 
Obsenr.  IX,  1  a  9  de  arboÉ'ibus  fur^ 
tim  ccsis  ait  :  actione  coerceri  la^ 
tronet,  qui  arbores,  et  maxime 
fîtes,  ceciderint}  additque  actio- 
5. 


nem  esse  legitimam  in  eos,  qui 
arbores  cœduntf  cinguntj  sécant 
Uas  iroces  ille  ezplicat  :  adi. 

13.  Arcum  et  caiamot.  Nam  ha* 
bent  arma  pastores  :  ut  in  Georgi* 
cis  docuit,  Armaque,  Amycleutn* 
que  canenif  Cressasque  phare  trot.  S. 

i3  Pervene.  Ad  animumvidetuf^ 
referri  posse.  Theocr.  Idyli.  V,  la, 
Mutif  appeliat.  Valla  ▼.  3i  :  Pei" 
versm  €it,  inquit,  qui  in  mofe  veri^ 

«7 


i58 


COMMEKTARIA 


poris,  quo  exarsisti  in  Daphnidem.  Solet  enim  Virgilias  no- 
titiam  rei  ex  diversis  locis  complere.  Alierum.  Ut  ex  prsece- 
dentibus,  et  scquentibus  apparet,  îi  pastores  sibi  tantiim  duo 
crimina  objîciunt  :  Menalcas  Daraœtae  furtum;  Damœtas  Me- 
nalcœ  libidinem.  Ideo,  quee  hic  dicuntur  de  Daphnide  sic 
accipienda  existimo  :  fregisti  arcum^  et  calamos  Daphnidis, 
quod  non  tibi  in  libidine  obsequeretur,  sed  alteri  cuipiam,  a 
quo  dona  acceperat. 

16.  Quid  faceret^gon  tuus  dominas;  quum  ta  servus,  et 
fur  ista  in  me?  An  excidit,  o  pessime,  furtum  illud  capri  Da- 
monis  per  insidias  excepti?  Nec  mihi  desunt  testes  :  nam 
Lycisca  latrabat,  ego  clamabam  contra  te  fugientem,  et  ad 
Tityrum;  ut  caveret  pecori  a  tuis  rapinis?  tu  intérim  et  latra- 
tibus,  e(  clamoribus  territus,  conjecisti  te  post  carecta,  ubi 
latuisti.  Carecta  sunt  hispida;  «eque  vero  tu  ea  formidasti, 
ut  te  légères. 

21.  Excusât  se  Damœtas  de  furto  :  cantabamus  fistula  ego, 
et  Damon  :  victus  est  a  me,  debebat  caprum,  negabat  posse 
reddere;  vindicavi. 

a5.  Ârripit  Menalcas  contemnendi ,  et  ridcndi  pastoris  occa- 
sionem.  Nota  oppositionem  verborum  :  tu  vincis  cantando? 
aut  tibi  est  fistula?  Absit  :  non  eniro  tu  cantas,  sed  strides,  et 
perdis  carmen  :  non  tibi  est  fistula,  quae  perfecta  est,  et  com- 
pacta ex  cera;  sed  stipula.  Trivialis  tu  quidem  cantor  es,  mi 


îatury  et  a  hono  versus  est.  Plant, 
in  Truc.  I,  i ,  5i  :  Quum  et  hic  et 
illic  pervorsus  es.  In  Pers.  III,  i , 
3o  :  .^t  tfuidjieri  pervone  videt. 
là  est ,  maie.  Emm, 

16.  Quid dominifaciant,  audent 
quum taliafures.  Plemmque perso- 
nie  suis  nominibus  exprimantur  ; 
plemmque  per  officia  designantur. 
Utsidicas,  phiiosophus.:  nomen 
ipsum  ponis.  Si  autem  velis  dicere, 
•apienciae  opcram  dans  :  personam 
exprioiis  per  ofHcium,  sicut  hoc 
loco  fecic  :  nam  pro  senro,  furem 
pnsuit.  Furta  enim  specialiter  ser- 
▼oruni  liunt.  Sic  Plautns  de  serro, 
Tu  trium  literarum  homo^  vîfii- 
vtrat  me?  Id  est,  fur.  Sefv, 


1 8.  Multum  lalrante  Lycisca.  Id 
est,  vehementer  pro  re  doniini  la- 
trante ,  et  ingentem  strepitum  exci- 
tante. Lycisca,  an  sit  canis  ex  lupo 
et  cane  natus,  ut  ^ult  Nannius, 
nihil  moror.  Ex  lupo  canes  conci* 
père  verum  est  ex  Plin.  VIII,  4o, 
ubi  plura  de  fidelitate  hnjus  bes* 
ti».  Ad  quem  locnm  TÎde  Viitium 
ad  Gratii  Cyneg.  p.  201,  et  aoa. 

ao.  Tityre,  coge  pecus.  Ne  in 
dispersis  idem  patiatur,  quod  Da- 
mon quasi  communis  praedo  inter« 
venerit.  —  Post  carecta  latehas* 
Loca  caricibusplena.  Garex  autem, 
herba  est  acuta,  et  durissima,  spar- 
tho  similis.  Alibi ,  Et  carice  paslm 


IN  ECLOGAM  III.  ^Sy 

Damoeta,etaffatiiiiindoctus  ;  itamiserelimperitus^uttesri^fen- 
tem  circulatorem  praetereatcontemnatque  imperitum  vulgus. 

a8.  Occasione  acceptas  injuriae  Damœtas  adversarium  pro« 
▼ocat  ad  certanien  cantus.  Tu,  qui  me  contemnis,  qui  victo* 
rîam  meaoi,  et  Musam  élevas,  vis  experiamur  vicissîm  re 
ipsa,  nam  quorsum  verba?  quid  uterque  nostrum  possit  cantu, 
et  musica?  Âc  De  récuses  certamen,  depono  hanc,  quam  vides 
vîtulam  :  eam  tibi  quid  comiDendem?  bis  mulgetur  quotidie, 
binos  alit  vitulos  :  vide  quae  lactis  abuDdantia,  quœ  fertiliias 
uberis.  Tu  propone,  quo  piçnore  velis  mecum  certare  :  pro- 
pone,  quid  des  ad  spem  mei,  ad  fiduciam  tui  :  âge,  si  vir  es  , 
si  tibi  lingua,  ut  ad  contumelias,  ita  ad  cantus. 

3a.  Respondet  Menalcas»  Deponis  vitulam;  vellem  ipse  de- 

.  ponere  de  grege  aliquid ,  sed  non  ausiin.  Su  m  enîm  sub  pâtre, 

.qui  mihi  domi  est;  sub  noverca,  quœ  injusta.  Deinde,  ea  est 

iliis  gregis  cura,  ut  ambo  pecus  numerent,  pater  seorsim  hae- 

dos,  idque  bis  in  die,  quum  it  grex  ad  pascua ,  quum  redit. 

35.  Sed  quoniam  libitum  tibi  est  insanire,  et  rapi  ad  rui- 


2%.  F^is eiyo  internas.  Axit  nof^lri 
comparatione ,  aut  quod  melius 
est,  nullo  judice  prassente.  Postea 
enim  ex  improviso  Palaemon  ad- 
veniet.  —  Vicissitn  experiamur.  Id 
est,  amœbso  carminé.  Amœbseiim 
antem  est,  quoties  ii  qui  canant,  et 
equali  namero  versuum  utuntur, 
et  ita  se  habet  ipsa  responsio,  ut 
aut  majus  aut  contrarium  aliquid 
dicat,  sicut  hic  seqaentia  indica- 
bunt.  Serv. 

ag.  Ego  hanc  vitulam.  Notât 
Vossius  etiam  vitube  nomen  ma- 
nere  post  partnm.  Emm, 

3o.  Bis  venitad  mulctram  ;  binos 
alit  ubere  fœtus.  Ut  eam  laudare 
«z  foetu ,  et  ex  letate  videatur.  Maie 
«nim  quidam  quapstiooem  moment, 
ciicentes,  vitulam  parvam  esse  : 
o«c  congmere,  ut  eam  jam  enizam 
esse  dioamus  :  sed  debere  nos  ju* 
veticiun  subaudire;  ut  iii^  Ego  hano 
juvencam  depono  y  vitulam  ne  forte 
recuset.  Nam  et  vitula,  a  viridiore 


State  dicta  est,  sicut  virgo  :  ut 
paulo  post  ipse  dicturus  est,  Si  ad 
vitulam  spectesy  nihil  est  quod  po- 
cula  laudes.  Item,  Et  vitula  tu  dig^ 
nus  y  et  hic,  Uode  et  juvencam 
subaudire  non  possumus  :  sed  se- 
cundum  superiorem  sensum  intel- 
li|ramus.  Vitula  enim  est  nomen 
etatis  :  non  quod  tantum  ante  par- 
Xvtm  vaccœ  possideant.  Serv. 

3a.  De  grege  non  ausim  quic" 
quam  deponere  tecum.  Supra  enim 
eum  aliéna  pascere  diut  animalia  : 
ut,  Die  mihi  Damœta y  cujum pe^ 
eus?  Serv. 

33.  Est  mihi  namque  domi  pater, 
est  injusta  noverca  :  Bisque  die  nu^ 
merant.  Id  moris  erat  pastoribus, 
ad  pascua  exeuntem,  et  stabnla  re- 
ducemgregem  numerare:  quamvis 
se  hoc  iodigDum  aflfirmet  Polyphe- 
mus,  Ovid.  Met.  XIII,  8a4*  —  ^f^ 
fusta  noverca.  Epiiheton  générale 
novercavum,  quia  durœ  privignos 
praeter  jut  «t  equnm  vexant. 

'7- 


ri6o 


COMMENTARIA 


nam  honoris,  nam  quid  aliud  cogitem  de  tua  temeritate?  ne 
discede  ab  bac  mente,  magnum  enim  quiddam  deponant, 
quod  tu  ipse  dices  ipse  majus  vitula;  videlicet  duo  pocula, 
multis  modislaudanda.  Nam  duo  illum  intelligere  constat  ex 
responsione  Damœtœ,  qnae  mox  sequetur. 

S6.  Sequitur  poculorum  commendatio.  Inprimis  illa  sunt  e 
fago,  quœ  materia  laudatissima  ad  vasa.  Deinde  caelata  sunt, 
opère  Alcimedontis,  qui  egregius  artifex.  Hactenus  de  caussa 
materiali,  et  efficient!. 

38.  Pergît  pastor  ad  formam.  Haec  prœclara  est,  sed  in  pri«- 
mis  sciendum,  verba  haec  tenta  quitus  tomo  maie  explicarî  : 
nam  quibus  ponunt  in  dativo,  tomo  in  ablativo,  quod  esse 
ncquit.  Nam  vas  tomo  effici  potest  :  sed  qui  vitis  torno  super- 
addi,  corymbi,  hederae,  humanae  formas,  quae  ibi  quoque? 
haec  ab  arte  torni  aliéna ,  imo  pugnantia.  Ego  sic  expédie. 
Quibus  est  in  ablativo,  tomo  in  dativo,  haec  sententia.  In  qui- 
bus torno  ipsi,  qui  ex  arte  una  praecessit,  vitis  est  supei^ 
addita  ex  caelatura,  arte  altéra;  quae  sane  vitis  vestit  corym- 
bos  diffusos  ab  hedera  pallente  (  id  est,  exstantes  nascentesque 
ab  hedera).  Inde  mira  est  oppositio  in  verbisyàct'/t,  et  super" 
addita;  quasi  dicat:  facile  fuit  vasa  tornare,  caelare  difficile; 
multa  enim  fuerunt  superaddenda,  vitis,  corymbi,  hedera, 
homines. 

4o.  Persistit  adhuc  in  describenda  forma.  Sunt  in  medio, 
id  est,  in  fundo  poculorum,  atque  in  tus  signa  duo,  Conon, 
eximius  Geometra;  atque  Archimedes,  qui  radio,  id  est,  virga 
€ua  orbem  descripsit;  patefecit  tempora,  quibus  messes  se- 
candae*,  aranda  tellus.Dat  poeta  rustico  affectatam  ex  decoro 
îgnorationem  quae  tamen  non  sinit  quaesitum  nomen  ignorari. 

43.  Absoluta  forma  finis  restabat,  sed  hune  nondum  pocula 
obtinuerunt;  quae  major  illorum  laus:  ita  enim  nitidiora,  re- 
centiora,  et  semper  nova,  quia  nunquam  ex  illis  bibitum  est. 
Colligo  onmia ,  quae  pertinent  ad  pocula  :  laudantur  a  qua 


40.  Conon,  Conoitemducem,  ctt- 
jas  nomen  in  omnium  ore  versaba- 
tur,  peqieram  interpretatar  Ser- 
TÎus ,  quum  de  Samio  astrologo  ait 
capiendum,utSalmasiti8.  V.  etiam 
ad  hune  locum  R.  Titium,  II,  17. 
Emm,  —  Et,  quis  fait  aller.  Du- 
bitatio  obUvioneiB  confit«oti«  dé- 


cora in  rustico.  Innuit  autem  aUe» 
rum  insignem  Cosmographum  et 
A8U*onomum ,  quem  alii  alium 
aliiHDque  suspicati  sunt.  Sed  Jo. 
Scalig.  De  Emendat.  temporum 
lib.  I,  cap.  de  Periodo  Syracusana, 
Archimedem  significari  ait  ^  et  inr 
terpretes  hic  nugari.  Taub» 


IN  ECLOGAM  Ut  261 

dnipHci  cauâfta  :  materiali,  quia  sunt  fagina  :  efficienti,  quia 
ab  Alcimedonte  :  forinali,  quia  et  facia  torno,  et  ccelaia  in 
ambitum  hedera,  corymbis,  vite;  intus  humanis  %urÎ8  :  a 
finali,  seu  potius  a  negatione  finalis,  quia  nullus  hactenus 
corum  usus.  Sunt,  qui  in  hoc  versu  hypallagen  agnoscant 
istam  :  non  admovi  labra  poculis,  id  est,  labris  pocula. 

44*  Non  est  Damœtse  in  animo,  objicere  pocula  fortunœ 
certaminis,  sed  ductus  gloria  ostentat  quoque  suas  opes,  ne 
in  hoc  ab  altero  superetur.  Itaque  ait:  sunt  etiam  mihi  duo 
pocula,  et  facta  ab  Alcimedonte,  quibus  acanthus  mollis  ex 
mira  arte  circum  ansas  ducitur.  In  fnedio  estOrpbeus;  sylvae 
îUum  sequuntur;  nondum  illis  bibi.  Sed,  esto,  non  haberem 
haec  pocula,  quibus  tibi  par  sum;  certe,  si  spectes  ad  meam 
vitulam,  te  supero;  ac  frustra  tum  laudes  tua  pocula. 

49.  Prœclara  excogitatio  poetœ.  Provocaverat  Damœtas 
Menalcam,  in  eo  versu,  vis  ergo  inter  nos^  etc, ,  pignus  posue- 
rat,  ea  demum  omnia  fecerat,  quae  sunt  provocatoris.  Nunc 
Jam  Menalcas  sese  facit  provocantem ,  quum  videa t  non  posse 
certamen  subterfugi ,  et  adversario  nomen  objicit  formidinis, 
non  effugies,  quo  timorem  incutiat,  et  addit  :  veniam,  quo- 
cunque  vocaris;  id  est,  ad  quemcunqne  vel  locum,  vel  judi- 
cem,  vel  conditîonem.  Tantum  opto,  audiat  nos judex  aliquis, 
yel  Palaemon  ipse,  qui  jam  advenit;  ecçe  illum.  Confringam 
in  posterum  audaciam,  et  efficiam  ne  deiUceps,  non  modo 
me,  sed  neque  quemquaro  alium  provoces. 

52.  Qoin  tu  âge,  certator  magne,  profer  ad  cantum ,  si  quîd 
boni  didicisti,  puto  enim  te  nihil  habere  eximium  et  excel- 
lens,  ego  nibil  immorabor:  nec  te  fugio,  nec  quemquam. 


44-  fdem  Ahimedon.  Irrisîo  est 
facta  iteratione  verborum  :  et  mire 
omnia  ia  vituperationem  trahit, 
qiue  ille  laudavic.  Ac  si  diceret: 
pu  tas  te  solum  habere  pocula  :  coi 
enim  Alcimedon  non  fecit?  tu  pro 
reverentia  ea  non  tangis  :  ego  ideo 
quia  vilia  esse  existimo.  Serv. 

49-  Nunquam  hodie  effugies.  Ne 
contendas  :  ezcusationes  requiris  : 
non  quia  œstimas  Tilia  pocula.  — • 
F'eniam,  Descendam  in  certamen. 

5o.  Audiat  hœc  tantum.  Subaudi 
aliquis.  Tantum  autem^  quia  sus- 


picatur  eum  victum  non  posse  ce- 
dere,  qui  ita  etiam  an  te  certamen 
est  contumax.  — Fel  qui.  Venustas 
mira  inest  huic  particulae ,  pro 
etiam.  —  Vel  qui.  Quasi  requiren- 
tis  est,  quum  subito  Yenit  Palae- 
mon. Alii  distinguunt  :  vel  qui  ve- 
nit.  Bene  autem  dubitat ,  hc  eum 
ipse  immisisse  yideatur ,  et  sit  cre« 
dibîle  qnod  ad  ejus  judicet  gra- 
tiam.  Hoc  etiam  Damœtas  sentiens, 
dicit.  —  Nec  quemquam  fugio.  Id 
est ,  consentio  ad  eum  judicem , 
quem  tu  ipse  eligis.  Se^-v, 


a6a 


COMMENTARTA 


Tantum  te,  Palaemon,  qui  jam  nobis  pressens  et  vicînus,  obse* 
rro  mandes  rem  intimis  sensibus,  reponasque  in  animum  dî- 
ligenter  :  agitur  enim  inter  me  et  istum,  de  lucro  et  çloria. 

55.  Hoc puncto  temporis,  quum  illi  loquebantur ,  Pàlaemon 
adfuit,  atque  ut  se  judicem  ab  illis  constitutum  vidit,  sic  ad 
cantus  hortatur :  Pastores  canite,  quando  locus  aptus  ad  can* 
tum:  herba  est  mollis,  in  qua  consedimus  :  ager  g;audet  sui» 
floribus,  et  suis  fœtibus arbores,  quos  parturiunt:  sylvae luxu- 
riant frondibus  :  pars  haec  anni  speciosissima  est.  Tu  Damœta 
prior  incipe,  tu  Menalca  sequere.  Dicetis  alternis  versibus^ 
nam  hœc  carminum  vicissitudo  gprata  est  Musis. 

60.  Praeoccupat  Damœtas  Jovem  ;  de  quo  duo  dicit  in  primo 
versu,  et  illum  esse  principium  IMusas ,  et  illo  omnia  esse  plena. 
Alter  versus  primo  opponitur.  Priori  parti  respondet,  illi  mea 
càrmina  curœ  :  posteriori,  ille  colit  terras,  Ergo  ait  :  ab  Jove 
principium  est  Musœ,  et  ideo  ego  illi  credo  mea  carmina,  ut 
curas  sint  tanto  Numini  :  ille  terras  colit,  quo  omnia  suiït 
plena.  Et  observa,  certamen  a  Damœta  incboari,  qui  primo 
proTocaverat  :  in  bis  minimis  apparet  diligentia  Poetae. 


56.  Et  nunc  amnis  agety  nunc 
omni$  parturtt  arhos.  Ipse  alibi, 
Pariuritalmusager.  Sanebene  sub- 
didit,  Nunc  frondent  sjlyœ  y  refe- 
rens  ad  arbores  stériles  :  nam  Par-- 
turiunt  de  pomiferis  dicimûs.  Vult 
autem  tempus  exprimere,  qao  et 
delici<T  sunt  in  agris,  et  rustici  mi- 
nus laborant  i  ut  sit  duplex  ad  can- 
tilenam  invitatio.  «Sert;. 

59.  Alternis  dicetis.  Quia  quasi 
iratus  fuerat,  quodDamœts  prior 
locus  dabatur  :  idcirco  ait  ^alternis 
dicetis.  In  Amœbso  enim  carminé 
difficilior  pars  respondentis  est  : 
qui  non  pro  suo  arbitrio  aliqoid 
dicit,  sed  aut  majorem  ant  con- 
tra riam  format  responsionem  :  ut 
diximus  supra.  —  Camanœ.  Musas 
quibus  a  canta  nomen  est  indi- 
tum.  Serv, 

60.  Ab  Jove  principium  Musœ, 
Vel  Muss  mes  ab  Jove  est  princi- 
pium :  Tel,  O  Mus»,  sumaraus  ab 


Jove  principium.  Est  autem  Ârati, 

qui  ait,  '£x  /îoc  dfX^fJi*^^>  '^^*  ^^ 
ii  9rcT  «f/fcc  iSfMf  'Ap/nTOf.  fÂt^a) 
il  ^foc  ^éiaxt  /««?   Àyvtdùt  UiffXi  /* 

Kaj  Xf/uam.  Urirru  il  itoç  ^f4rXN0/<cd« 
îrct'mc.  Theocr.'  Idyll.    XVII  :  •£» 

lAeîffAi'  Ab  Jove  incipiamus,  et  m 
Jovem  desinite  Musœ.' C'ic.  II,  Le- 
Çum  :  Ab  Jove  Musarum  primor" 
dioy  sicut  in  Arati  carminé  y  orsi 
tumus.  —  Jovis  omnia  plena.  Lu- 
can.  Juppiter  est  quodcunque  vides, 
quocunquemoveris.  Et  noster  Maro 
plenins  iEn.  VI,  736;  Spiritus  in- 
ius  alit,  totamque  infusa  pcr  artus 
Mens  agitât  molem.  Ipse  enim  Ju- 
piter est  spiritus,  sine  quo  niliil 
moyetur,  aut  reçitur. 

61.  Colit  terras.  Amat  :  cœterum 
superior  colitur  :  non  colit  infe- 
riorem.  Sic  alibi,  Unam posthabita 
coluisse  SamOy  id  est,  amasse.  Nec 


IN  EGL06AM  IIL  :i63 

63.  Praeoccupato  Jove,  ad  quem  confugeret  Menalcas,  nisi 
ad  Deum  Prîncipem  carminis?  Ab  hoc  iaquit  se  amari  :  red- 
dit  ratîonem:  quia  suntapud  se  semper  duo  munera,  lauri, 
et  hyacinthus ,  quœ  duo  sacra  sunt  Phœbo. 

64.  Post  jactatum  patrocinium  Numinum,  çloriantur  pas- 
tores  se  quoque  caros  esse  pulchris,  et  formobis.  ^it  primus  : 
ferît  me  malo  Galatea  cum  mille  nolis  lasciviae,  uam  post 
ictum  fug^ic  ad  salices,  ita  tamen  ut  se  in  fuga  prodat.  Non 
hic  omittam  verba  Scaligeri:  Expressif  tasciviam,  quum  petit 
malis  :  virginem;  quumfugit  :  muliebre  ingenium,  quum  vult  res^ 
ciri  factum, 

66.  ^it  alter  :  si  tecum  lascivit  Galatea,  vinco  te,  pastor; 
nam  Amyntas  mihi  est,  qui  non  lascivit  ridicule,  sed  ita  me 
amat,  ut  ignem  dicas,  et  ignem  meum,  non  alterius.  Non 
^git,  ut  Galatea  quœ  gaudium  prœbet  interruptum ,.  sed  sese 
mihi  ultro  offert.  Mihi  ita  perpeluo  est  prcesens;  ut  Diana, 
prœses  vcnantium  Dca,  notior  non  sit  meis  canibus. 

68.  Post  jactatam  primo  tutelam  Deorum,  dein  arnicas,  et 
amici  amorem  erga  se,  gloriantur  jam  pas  tores  de  donis,  quae 
suae  quisque,  aut  suo  mittit.  Jit  primus.  O  pastor;  parta  jam 
sunt  mihi,  et  compara  ta  munera,  quœ  dem  meœ  Galateœ, 

mirum  si  msticus  sumpsit  ab  Jove  irato  Borea  eodem  disco  est  inter- 
pnncipium  :  quem  amare  terras  emptns,  et  mutatus  in  florem  no- 
constat,  et  habere  carminom  eu-  minis  soi.  Serv, 
ram.  Serv,  65.  Et  fugit  ad  salices  yCtsecu^ 
6a.  Et  me  Phcthus  amat,  Aut  si-  pit  ante  videri,  Attin(rit  Poeta  in- 
mile  est  quod  dicit,  quia 'unicui-  geniumfeminarum,  et  amantium. 
que  deus  is  quem  colit,  summus  Itaillaefngiant,atyeliut  videri:ita 
▼idetur  :  ot,  Summe  deum^  sancti  pugnaut,  ut  velint  vinci  :  ita  odia 
custos  Soractis  Jpollo  :  ut  ApoUi-  exercent,  ut  tune  ament  maxime, 
nem  exsquaverit  Jovi.  Aut  cerle  Ovid.  Art.  I  :  «  Pugnando  vinci  se 
ordo  sit  talis ,  Me  et  Phœbus  amat  :  tamen  illa  volet.  »  Iloratius  :  Nitnc 
ut  et  plus  dicat,  ncc  Jovi  videatur  et  latentis  proditor  intimo  Gralus 
Apollinem  comparare.  —  Sua  Mu--  pnelUe  risus  ab  angulo. 
nera.  Ipsi  grata  :  id  est,  laurus  et  67.  Délia  nostris.  Deliam  alii 
liyncinthus.  Nam  scimus  Dapbncn  amicam  priorem  volunt  :  alii  Dia- 
Ladonis  fluminis  Arcadiae  tiliam,  nam,  quae  est  a  Delo  :  et  est  cani- 
dilertam  ab  Apolline,  et  Terrs  bus  nota,  per  quos  venamur,  quasi 
roiseratione  inlaurum  conversam  :  dea  venationis.  Nam  si  ad  amicam 
et  Hyacinthum  amatum,  tam  a  referas,  hoc  dicit  :  Sic  fréquenter 
Borea,  quam  ab  Apolline  :  qui  ad  me  Amyntas  venit,  ut  canibus 
quum  magisApollinisamore  iKta-  meis  notior  sit,  quam  arnica  mca 
retur,  du  m  exerceretur  disco,  ab  Délia.  Seru. 


i64 


COMMENTARIA 


podus,  mem  Veneri:  nam  notavi  locum,  in  qao  palumbea 
nidum  fccere,  has  cepî,  et  bas  mittam.  Etenim  mîhi  visus  est 
pastor  ÎQsinuare ,  se  nondum  misisse,  tantum  habere  apud  se« 

70.  Respondet  alter?  Ais  te  missurum  munera?  ego  vero 
jam  mîsi  mala  aurea,  lecta  manu  mea  ex  sylvestri  arbore,  et 
si  possem,  plura  mitterem;  feci  tamen  quod  potui  :  atque  bœc 
misi  meo  Amyntae,  potius  meo  puero  Gupidini,  sicut  tu  tuœ 
Veneri.  Quin  nondum  absomta  liberalitas  ;  cras  mittam  decem 
altéra. 

72.  Exprimîtur  ingens  afTectus  pastoris  nesci«ntÎ8  explicare, 
quoties,  et  quas  res  secum  locuta  sit  Galatea;  petitque  a  Ten- 
tis,  ut  partem  aliquam,  nam  omnia  non  possunt,  dulcissimt 
sermonis  ad  aures  Divum  perferant,  ut  non  humanae  solum 
aures,  sed  divinas  mulceantur. 

74*  ^it  pastor^  nibîl  prodesse ,  se  ex  animo  ab  Amynta  non 
sperni;  si  tamen,  dum  ille  occupa  tus  est  in  apris  sectandis, 
ipse  intérim  contineatur  ad  servanda  retia,  ac  perinde  careat 
tam  pulchra  voluptate,  tam  pulcbro  comité. 

76.  In  Natalitiis  licebat  operam  dare  voluptatibus  :  in  festo 
agrorum,  ambarvale  vocant,  omnia  erant  pura,  et  sancta, 
Ergo  ait;  o  lola,  mitte  ad  me  amicam  Phyllida,  quacum 
oblecter  in  die  natalis  mei,  qui  jam  adest.  In  sacro  pro  frugi<«' 
bus,  quod  fit  vitula ,  veni  ipse;  amicam  renuo. 

78.  inststit  Menalcas  vestigiis  Damœtœ.  Dixerathic;  o  lola, 
mitte  mihi  Pbyllida  :  respondet  alter  :  o  lola,  ego  amo  Pbyl* 
lida  longe  prœ  aliis,  nam  flevit  discessum meum,  nam formo- 
sum  vocavit,  nam  saepe  vale  dixit,  diu  verbis  immorans,  et 


71  Aurea  mata  decem  misi.  Plus 
clicit.  Nam  qaum  itle  dixisset  se  esse 
missarum  :  iste  jam  misisse  confir« 
mat.  Aurea  autem,  aurei  coloris. 
Theocr.  Idyll.  Ilf  :  "Hv/A  toi  /«m 
fjiâiKA  ^ifm*  TUfmS*   jectd«rxev,     H  ft* 

«XtXll/  X«9ftX«rf  tV.  KcCi  étUftùf  àbiXA  TOI 

tlffS,  «  Ecce  mala  decem  affero 
tibi ,  ex  eo  loco  decerpta  Unde  me 
jiissisti  decerpcre  :  cras  alia  affe<» 
ram.  »  Grsca&poetayero^Latinus 
piisif  quod  efficacius  :  mala  sim- 
pliciter,  Latinus  elogium  addit, 
fiurta;  et  stadium,  /<rcta. 

73«  Divum  rtftraiis  0d  aures. 


Ita,  inquit,  mecum  dulce  locuta 
est  Galatea,  ut  deorum  auditu ejus 
digna  sint  verba.  Venti  antiqui% 
habîti  sunt  pro  interpretibus  et 
lutemunciis ,  qui  preces  et  vota  ad 
Deorum  aures  referebant.  Erudi- 
tam  bac  de  re  disputatioucm  tra- 
dit  Turnebus  I,  a 3. 

^9.  Longum  vate.  Ita,  Longum 
saivere  y  dïcehant.  Supra,  suav^  ru- 
bens.  Ho  rat.  Petfidum  ridens  Fe^ 
nus.  —  VaUy  valcy  inquit ,  Iola„ 
Hic  pastor ,  autbabuit  duo  nomina 
(  nam  supra  eum  Menalcam  dixit  ) 
aut  certe  lolam  eum,  quaii  pastot. 


IN  ECLOGAM  III.  afiS 

longo  tracta  producens  extremam  salatem,  ut  qnm  œg^re  dis- 
cederet. 

80.  Stabulis  ovium  tristis  qufledam  res  est  et  infesta ,  lupus 
qui  eas  dévorât  :  imbres  turbidi  et  praecipites,  fruçibus  decoc- 
tis  jam  ad  messem,  qui  eas  perdunt  :  venti  arboribus,  qui  eas 
corrumpunt:  nobis  nihil  est  tristius  ira  Amaryllîdis,  quee 
me  dévorât,  perdit,  corrumpit.  Maluit  Poeta,  iras  y  quam  ira  : 
tum  quia  numerus  auget  vim  ;  tum  quia  ait ,  nobis  :  itaque 
respondet  numerus  numéro. 

8a.  Salis  dulcis  quœdam  res  est,  humorlenis  et  blandus, 
unde  illa  aluntur  :  arbutus  hœdiculis  ablactatis  :  horum  ma- 
tribus  levatis  a  partu  salix  lenta  :  mihi  Amyntas  unus,  et  solus 
dulcissimus  est. 

84^  Pollio  egregia  animi  humanitate  amat  Musam  nostram , 
etiamsi  sit  rustica,  excellens  ipse  carminis  tragici  Poeta  : 
quamobrem  vos,  Piérides,  vitulam  pascite  lectori  vestro;  ob- 
serva, quia  nostram  y  ideo  vestro;  et  quia  Musam  ^  idem  Pieri-> 
des  :  et  quia  Musa  rustica,  ideo  vitula^  prœmium  rusticum. 

86.  Idem  PoUîo  facit  carmina,  quod  prsBstantius  est;  etea 
non  vulgaria,  sed  nova  :  quapropter  vos.  Piérides,  taurum 
pascite  jam  adultum,  non  vitulum,  et  eum  non  vulgarem;  scd 
cui  duplex  sit  nota  generositatis;  ut  cornu  petat,  ut  arenam 
spargat  :  hoc  prSemio  dignus  ille. 

88.  O  Pollio,  qui  te  amat,  eo  perveniat,  quo  gaudet  te  per- 
▼enisse  :  signât  triumphum,  et  consulatum.  Te  amanti  omnia 
accidant  candidissima,  et  pro  votis  :  fluant  huic  mella  ex 
quercubus;  nascatur  amomum  ex  rubo.  ColUge  omnia.  Huic, 
qui  te  amet,  opta  triumphum  tuum,  consulatum,  auream 
œtatem ,  ac  perinde  omnem  felicitatem« 

rem  optinmin  appellovit,  a  quo«  rem  Horatios  fbiste  tef tatar.  Nam 

dam  pastore  nobilissimo  :  sicnt  in  secundo  carminum,  dicit  de  bis- 

vinimfortemplerumqaeAcbillem;  toriit ,    Perieulotm  pUnum  opus 

adolterum,  Parim  vocamns.  8ane  aiem  Tractas  ,  et  ineedis  per  ignés 

Longum  vale  ita  ait,  ut  torvum  Suppositos  cineri  dol&io,  Itempau- 

clamat  :  pro  adverbio  nomen  po*  lo  post,  Paulum  sevene  Musa  tra- 

tttit.  Vole,  vale,  inquit;  Le  compil  yœdùe  Dent  theattis.  Qnem,  car- 

sequens  vocalis,  ut.  Te  Corydon  o  men  sunm,  licet  rusticum,  tamea 

AÙxi.  Serv.  amare  confirmât.  Sertf. 

84.  Pollio  amat  nostram,  quam-  88.  Quo  te  ifuoque  gaudet.  Sub- 

vu  $it  rustica  y  Musam.  Bianditur  andivenisse;  pervenerat  antem  ad 

Jam  PoUioni  patrono  :  queol  tra-  consulatum  post  triumphum  Dal- 

goediamm  et*  historiamm  scripto«-  maticom.  Nam  vicarat  Salonas,  ct<* 


ft68 


COMMENTARIA 


io6.  Rogat  posterîor  vicissim,  dicat,  ubi  sit  ea  pars  terra- 
rum,  in  qua  flores  nascantur  habentes  inscripta  regum  Do- 
mina. Hoc  si  divinet,  cedet  ipse  a  Phytlide,  et  araicse  jua  to- 
tum  in  Damœtam  transfiindet. 

io8.  Ait  Palaemon,  se  non  parem  tantœ  liti  judicandae.  Ad 
aententiam  pertinet  nota  Germani^  qui  dicit,  rustico  more 
rem  tantum  transigi,  non  judicari. 

109.  Tu  Damœta,  et  hic  Menalcas,  uterque  dignus  vitula. 
Nominat  tantum  vitulam,  quia  ea  posita  pro  pignore,  et  di- 
gito  indicata,  erat  enim  pras^ens  :  nam  pocula  nunquam 
allata.  Non  vos  solum  digni  tanto  prœmio,  sed  quisquis  vos 
canendo  aemuletur  :  quisquis  exprimat  carminé  metum ,  qui 
est  in  amante,  ut  tu  expressisti,  o  Menalca  :  quisquis  expri- 
mat amaritiem,  quam  expcrtus  est  in  amore,  ut  tu  Damœta 
expressisti.  Sequutus  sum  explicationem  Servii  :  quippe  Amyn- 
tas  dulcis  erat  Menalcae,  quod  liquet  ex  eo  disticho,  Dulce 
satis  humor,  etc.  Sed  timebat  Menalcas  de  firmitate  hujus  amo- 
ris,  ut  liquet  ex  ilJo,  Quidprodest,  etc.  Amarities  vero,  quam 
passus  est  Damœtas,  expressa  est  illo,  Triste  lupus  stabulis,  etc. 

III.  Demissio  vere  rustîca,  et  huic  loco  aplissima,  ac  tota , 


€t  xii/««xivec  Sf»  dicitur.  Sane  hsec 
quaestio  varie  solyitur.  Mam  a!ii 
dicuQt  significare  eum  sepalcrum 
CtIU  luxuriosi,  qui  Tenditis  omni^ 
bus  rébus  et  consumptis ,  tantumi- 
modo  sibi  spatium  reseryavit,  quod 
sepulcro  sufficeret,  et  voluisse  eum 
errorem  facere  ex  Cselii  similitu* 
dine;  ut  sit,  Die  mihi  nbinam  se- 
pultus  est  Celius,  cujus  tribus 
ulnis  continetur  sepuicrum?  Alii 
dicunt  clypeum  Ajacis  trium  ulna- 
rum,  in  qua  expressa  c»li  forma 
fuit.  Alii  specum  in  Sicilia,  per 
quod  rapta  est  a  Dite  Proserpina; 
alii  mundum  in  sncro  Cereris.  Sed 
neutrum  horum  convenit  rustico. 
Vide  notaon  tn  Vol.  I,  pag.  1 16. 

106.  Die,  tfuibus  in  terris  in- 
teripti  nomina  regum  Nascantur 
flores.  Salmasius  in  Plinian.  exer- 
citat.p.  iaa3,inezplicabilem  qua*s- 
tionem  arbitratur,  et  florem  istum, 


qui  nomen  Ajacis  foliis  inscriptum 
prsfeft,  non  tantum  pastori,  sed 
et  doctissimis  hodie  herbariis  igno* 
tum  esse.  Plerique  tamen  interprè- 
tes de  hyacintho  dictum  volunt, 
cui  Bon  nomen  inditum  Tolunt 
poetae,  e  cruore  Hyacinthi  pueri, 
qui  ubi  per  imprudentiam  inter 
Indendum  disco  occisus  esset  ab 
Apolline ,  cujus  gemitus  ai  ai  in- 
Bcripti,  flori  hyacintho  nomen  de- 
derunt.  Alii  ab  Ajacis  sanguine 
provenisse  testantur  :  utramque 
habet  fabulam  Plinius  XXI 1,  11  ; 
Hyacinthum  comitaiur  fabula  dU' 
plex  y  luctum  prœferens  ejus ,  quem 
ApoHo  dilexerat^  aut  ex  Âjaeis 
cruore  editiy  ita  discurrentibus  ve^ 
nis,  ut  Grœcarum  literarum  figuia 
AI  legatur  inscripta.  £mm. 

III.  Claudite  jam  rivos ,  pueri, 
Satprata  biberunt,  Catullus:  «Clau- 
dite ostia  TÂrgines ,  Lusimus  satis.  v 


IN  ECLOGAM  III..  atf^ 

Ht  puto,  allegorica.  Nam  qiiae  hic  mentio  pratoramy  et  inri* 
IfatioDÎs  in  tam  acri  certamîne?  Nam  loqui  cum  respectu  ad 
alios  quosvis  pastores,  tum  infacetum  est,  tum  ioproprium, 
quum  hoc  non  sit  muneris  pastoritii.  Ergo  ait  :  claudite,  o  ju- 
▼enes,  rivos  ingenii,  carminis,  acuminis  :  satis  jam  prata,  id 
est,  aures  nostras  delectastis  canore  vestro^dulcedine,  sua-* 
▼itate  :  quippe  consederant  ad  canendum  in  herba  molli.  Alle- 
gorica quoque  ea  demissio  lib.  II  Georg.  ad  finem  :  Sed  nos 
immensum  spatiis^  etc. 

Aut  intelligimus  hune  exisse,  ut  enim  audiendo  snmus  5  aur^s  noip 

juberet  pucrts  suis  ut  arva  irriga-  tre  cautibus  yestris  satis  delectat» 

reut;  quod  illis  cantantibus  fac-  8unt,queiuadDiodamaqaarumhu- 

tum  est;  aut,  et  rêvera  dicit ,  rivos  more  prata  reficinntur.  Hoc  nlti* 

claudite.  Aut  certe  al]egoricft>s  hoc  mum  prestat,  quamvis  aliter  Hey* 

dicir,  jam  cantare  desinite  :  satiati  nius  censuerit,  Vol.  I,  pog.  118. 


ECLOGA  QUARTA. 


(Vide  Argumenium  {générale,  vol.  I,  pag.  1 19. ) 


POLLIO". 


«^V%'%*^»'VW%/^WWW*»^*V<^^/%^^»^»%'l/»^^^<^»^/*^*^<'%»%%'W%'V%^ri%)^/l^^<%i^%<»^i<^^^>'%^^<'V^ 


ANALYSIS. 


J  KVOCAT  poeta  Musas  Sicilix  ;  ait  adesse  svum  aureum  ex  vaticînio  Si- 
bylls;  proponit  xvi  ejus  signa;  sermonem  convertit  ad  puenim  nasci- 
turum  ex  Scribonia  Octavii  uxore,  partui  vicina,  i  — 10.  Prscedunt 
quaepiam,  illo  adhuc  latente  in  ntero  cam  prssagio  ad  futura;  admisce- 
tar  sermo  de  patrono  Virgilii  Pollione)  11  — 17.  Canitur  infantis  exoptati 
piieritia  cum  notisvitx  aureœ,  quae  sequuntur  eam  statulam,  18  —  a5. 
AJolescentia  cum  incremento  ejusdem  vit»  aureae,  a 6 — 36.  Perfecta  et 
virilis  œtas,  perfectissima  vita  aurea,  87 — 47*  'invitât  virum  ad  honores 
gerendos,  quo  omnia  in  posterum  meliora  sint  :  optât  res  ejus  canere, 
vita  et  spiritu  suppetente  :  opponit  se  canentcm  Lino,  Orpheo,  Pani, 
48  —  59.  Redit  ad  puerum ,  quem  bis  invitât  ad  matrem  cognoscendam 
ex  lœtitia  et  risu,  quocum  recens  natum  illa  contemplari  fingitur^et  ex 
quo  ad  reliquam  siatem  omen  praesumitar,  60 — 63. 


(i)  De  hujus  carminii  argumenco  va- 
rias conjecturas ,  in  Eclogz  quartse 
procemio  collectas  (vol.  I,  p.  iig-^mG), 
dili  multumque  perpendî.  Quod  coo^ 
stat ,  confidenter  assero,  hanc  Eclogain, 
neque  ad  Marcellum ,  neque  ad  Dru- 
sum ,  neque  ad  Saloninum  PolUonis  fi- 
lium,  referri  posse;  nam  obstat  fides 
historica  momentis  innixa  certissimis. 
Vide  vol.  I,  pag.  modo  citât.  Mihi  pro- 
babiliiu  videtur  hic  celebrari  infantcm 
quem  utero  concepturo  gerebat  Scri- 
bonia  Octavii  nxor,  inennte  anno  U.  C. 
714»  quum  Pollio,  alter  Virgiiii  patro- 
Dus,  ad  consulatum  eveheretur. 

Hoc  modo  nuUa  sopererit  obicurita- 
tis  nebnla  :  nascetur  Octavii  proies 
consule  PoUione  :  ille  puer,  nam  spc- 
ratiir  maK'ula  soboltrs,  quij  vchemen- 


ter  exoptatur  ;  ille  puer  Octavio  jamjam 
rej^n^ituro  succedet,  ut  hic  Julio  patrî 
successit,  et  orbcm  f.atfw  virbitibus 
reget.  Nihil  ergo  clarius.  Verum»  ut 
ipse  alio  sensu  canebat  Maro  ;  heu  tw- 
tum  igtutm  mentts!  tôt  et  tantae  spct 
tam  sublimi  carminé  prienuncîatc  in 
vanum  reciderunt  :  Scribonia  pcperit 
filiam,  quae  famosa  nimium  innotnit 
Julia. 

Haec  autem  Ecloga  inscribittvPoLUO» 
quia  per  annum  sui  consulatus  illas  de 
tali  partu  vaticinationes  adimplendas 
certe  cognoverat;  et  quia  in  Romanis 
fastis  annorum  eventus,  vel  duorum 
cunsulum,  vel  unius  tantum  coosulii 
nomincsignabantur.  Vide  Horat.  lib.  II, 
od.  I  :  Motum  ex  Meicllo  Consule  cwi» 
cum;  et  passim.  N.  E.  L. 


COMMENTARIA  IN  ECLOGAM  IV. 


271 


EXPLICATIO. 

I.  Invocat  poeta  Musas  Siculas,  id  est,  Theocritias  :  sequi" 
tur  ratio,  cur  nunc  Musas  invocaverit,  cur  canat  paulo  ma- 
jora :  quia  videlicet,  non  omnes  delectantur  arbustis,  myri- 
cisque  humillimis  :  intelligit  opus  Bucolicum ,  quod  si^ant 
arbu8ta,,et  myricœ. 

3.  Sequitur  excusatio  cum  respectu  ad  Pollionem,  quasi  di- 
cat  :  roges  Pollio ,  cur  res  magnas  atque  eximias  velim  persequi 
hoc  cursu  sylvestrium  Eclogarum?  sed  memineris  arborum  et 
sylvarum  curam  ad  Gonsules  quoque  pertinere,  atque  adeo 
dignas  te  esse.  Fide  notam  3,  infra. 

4*  Vide,  qua  magnitudine  orationis incipiat?  venisse  inquit 
extremam  illam  œtatem  cantatam  ab  Sibyllae  Cumœœ  carminé  ; 
in  qua  œtate  nascitur  ordo  quidam  annorum  eximius  atqu< 
excellens.  Sed  quis  hic  ordo  magnus  seculorum?  audi. 


NOT^. 


I .  Sicelides  Musœ.  Sicelides  au- 
tem  GraecQm  est.  Latine  eDim  Si- 
cilienses  facit,  id  est,  Theocritie. 
Nam  Thcocritas  Syracusanus  fuit  ; 
queoi  in  hoc  opère  Virgilius  imî- 
tatur.  Snnt,  qui  uegaot,  carmini 
pastorali  iovocationes  convenire , 
quos  prudenter  et  erudite  refellit 
Aen.  Rapinns ,  in  libello  de  pasto- 
rali CarnÛDe.  p.  143,  quod  assur- 
ait aliquando,  ut  Voss.  de  institut. 
III  ,8.  —  Paulo  majora  canamus. 
Bene  paulo  dicit  :  uaoi  licet  haec 
ecloga  discedat  a  ^ucolico  carmi- 
né, tamen  inscrit  aliqua  apta  ei 
operi  ;  ergo  non  majora,  sed  paulo 
majora. 

a.  Myricœ,  Virgulta  sunt  humi- 
lia et  sterilia ,  quod  vulgo  tamari- 
tium  dicitur.  Serv. 

3.  Silvœ  sint  Consule  dîgnœ.  Mi«> 
nus  placet  Gerds  interpretatio  ex 
Suct.  in  Jul.  c.  19.  Silvas  callesque 
décrétas  foÎMe*  Çomulibas  non- 


nunquam,  certum  est.  Sed  hoc  non 
vide  tur  innuere  Maro.  Cure  vult 
esse ,  ne  abjecti  characteris  sit  et 
infra  Consularem  dignitatem,  quic* 
quid  canatur  de  summo  viro,  car- 
mine  pastorali. 

4-  Ultima  Cumœi  vénit  jant 
carminis  œtas.  là  est,  Sibyllae,  quae 
Cumana  fuit ,  et  secula  per  metalla 
divisit;  dizit  etiam  quis  quo  secu- 
lo  imperaret  :  et  Solem  ultimum  , 
id  est  decimum  voluit.  Novimus 
autem  eundem  esse  ApoUinem. 
Unde  dicit,  Tuusjam  régnât  ApoU 
lo,  Dixit  etiam ,  finitis  omnibus  se- 
culis,  rursus  eadem  renovari  : 
quam  rem  etiam  pliilosophi  bac 
disputatione  coUigunt ,  dicentes 
Gomplcto  magno  anno ,  omnia  si- 
déra in  ortus  suos  redire,  et  re- 
ferri  rursus  codera  motu.  Quod  si 
est  idem  siderum  motus ,  necesse 
est,  ut  omnia,  quae  fuerunt,  ha- 
bcant  iter  itionem.  Universa  enin^ 


373  COMfiïENTABIA 

6.  Hi  dao  TersuB  explicant  superiores  duos  :  venît  atas  lilti-' 
ma  :  nascitur  ordo  novus  :  quia  redit  virgo,  quK  terras  relï-' 
querat  :  redeunt  secula  aurea,  quœ  fioruerunt  sub  Salurno  : 
redit  progenies  nova  Heroum,  quos  dicas  lapsos  e  cœlo  :  adeo 
divînî,  et  pêne  ultra  mortalem  sortemi  non  dubium,  quin 
hic  preeserttm  signet  Gtesarem,  et  Ceesarls  familiam  :  deinde 
maguos  illos  viros,  qui  una  cum  illo  principe  :  his  omnibus 
magnam  dat  laudem,  ut  qui  ipsi  de  novo,  et  ab  integro  con- 
■tituant  aureum  œvum ,  jam  per  tôt  secula  intermortuum. 

8.  Convertit  $e  ad  Dianam  prœsidem  partuneotium  (quam 
Lucinam  vocant)  a  qua  petit,  faveat  parturienti  matri,  nas- 
centi  puero  '^  et  quo  efficacius  luoveat,  proponit  Dese,  qua 
tecum  apportct  nascens  Octavii  filius,  videlicet  ânem  getalïs 
ferreœ,  ioitium  aurez  :  sed  elef;antius  excogitavit  poeta,  no- 
miiiat  enim  gente.m,  non  œtatem  :  nam  qui  efëciunt  aevum 
aureum,  nisi  gens  aurea?  ergo  signât,  iramites  et  acerbes 
mores  desituros  :  incepturos  mites  et  mansuetos  sub  Augusio 
-principe. 

10.  De  vero  Apolline  capio,  sed  cum  respectu  ad  Augostum , 
qui  tune  regnabat,ei  ApoUinemsedieiTolebat,  et  ejus  cultu 
tsepissime  ornabatur. 

1 1.  0  PoUio;  espectatus  pUer,  qui  vere  aevi  aurei  instaurât! 

es  astrorum  motn  pendere  mEmU  naicitnral  est  per  hujns  aimi  cup* 

featnm  eal.  Hoc  aecuins  Tirgiliui,  riculnm,  sub  conaulalu  PoUioni». 

dicit  reTCTti  aarea  ibl-uU  ,  el  ile-  —  Quo.  Deeat  naicente.  Nam  hoo 

rari  onulîa  qas  faeraal.  Strv,  dicil,  fave  ei  Lacina,  cojna  onm 

7.  Ja.m  nova  pnigenitt  cala  dt-  tccala  immutabit,  oareis  «cilicet 
miuitur  alto,  Ul  vîdeaDtnr  homi-  ferrea. 

-  nés  non  exmor(alibaana(i,iedez  to.Caitafxvt  Lucina.MaàolM' 

numÎDibua,  it   quMi   cslo  lapsi.  cioam  Dianam  accipimoi.  Quek  et 

Quibns  de  melioreluto  Titan  linzit  ^iriiM'it,   et  âfn/ii(  '^X'*  dicitur. 

pracurdia,quiTehuinanumgeDua  Nam  parturiente*    Lucina  opem 

■   repeatinis  et  inopinatii  b«nelicua  implorabant.  Sed  tlFave,  TRrban 

detnereulur,  de  calo  milti  dicun-  loleone  est.  Ofid.  Fesla  FAVE. 

tur.  Lactantms  I,  1 1.  SoUmus  tos,  Tibull.  Phabe  FAVE. 

quanim   virtutem    mirtmur,    aut  11.  /nf6i(.  Incboabil,  eiordium 

tjiii  repentino  advenerint ,  de  cato  accipiei;  aureum  acilicetiECuluDi, 

cccidissedieere.TiLM.ljZ.  «Tune  el  ideoiuibit,  non  iniit,  quia con- 

Tuniam subito:  necquisquam  nun-  aiil  desifpiaiiu  eral.  Quidam  Salo- 

cietante,  Sed  videar  cela  iftisaus  ninam  Pollionia  fitium  accipiunt. 

ndesse  (ibi.  *  Alii  Aainium  Gallum  fratrem  Sa- 

S.  Modo  neiçentipiitn»  :  qui  mux  lonini,  qui  piitu  nalBI  •*■  FollioM 


IN  ECLOQAM  IV.  ^73 

decus  erit,  te  Gonsule  nascetur,  vitamque  inibit:  actam  felicis 
▼itœ  exorsu  procèdent  menses,  magni  vere,  atque  eximii  : 
quos  nullius  vita  potuisset  dare  majores,  feliciores,  faustiores. 

i3.  Si  quas  vero  restiterint  reliquiœ  bellorum  civilium,  in 
quœ  nos  per  summum  scelus  incurrimus,  tuo  ductu,  atque 
auspiciis  conterentur  :  quicquid  est  formidandum ,  irritum 
erit,  te  Gonsule. 

i5.  Vivet  hic  natus,  ut  Dii  olim  vixerunt,  vivet  Deorum 
▼itam  :  Deos  videbit,  a  Diis  videbitur  :  cemet  una  quoque 
magnos,  qui  omnes  conjuncti  svum  aureum  agitabunt. 

17.  Ac  demum  in  possessionem  orbis  adveniet,  quem  reg^ 
pacatum  Imperatoriis  patris  sui  virtutibus. 

18.  O  puer,  tellus'in  gratiam  tui  fundit  omnigenam  florum 
varietatem,  hederas,  baccar,  colocasia,  acanthum. 


consnle  designato.  Af  conius  Pedia- 
nus  a  Gallo  aadûse  se  refert,  banc 
eclogam  in  honorem  ejus  f actam. 
Serv.  —  Hxc  omnia  confatavimus. 

la.  Pollio,  De  hoc  summo  viro 
£cl.  III,  86:  pancaaddo,  ^c/sum» 
ma  provectus  incorrupta  vita  et  fa-' 
eundia  :  Tacitus  Annal.  1.  XI,  6  :  an- 
numeratur  optimisoratoribus;  Dial. 
de  orat.  aS.  Magnus  orator,  Seneca 
de  tranq.  c.  1 5.  Asinius  PoUio  non 
tninima  pars  Rom.  styli.  Val.  Max. 
Vlil,  i3.  Plura  Plin.  VII,  33.  et 
Seneô.  in  prœf.  IV.  controy.  Emm, 
—  Magni  procedere  menses.  Non 
Jultus  et  Augustus  ,  sed  menses 
magni  anni.  Itaque  non  retrahit, 
qui  magnum  mensem  ssculum 
Chaldaicnm  yocaverit.  Nam  ut  an- 
tea  Poëta  dizit,  Magnus  ab  integro 
sœclorum  nascitur  ordo;  ibi,  per 
magnum  ordinem  sœclorumy  maxi- 
mum annum  intelligit,  annorum 
civilium  MCCGGXL,  cujus  anni 
mensis  est  CXX  annorum,  quod 
est  sapculum.  Scaliger. 

14.  Irrita,  Ad  nihilum  deducta 
irestigia;  et  non  dicit,  Jam  irrita 
golvent  terras  formidint  :  sed^  fient 
5. 


irrita ,  et  solvent  terras  timoré.  — * 
Perpétua.  Longa.  Immo,  soivent 
perpétua  formidine,  id  est,  sol* 
vent  formidine  in  perpetuum.  Serv. 

18.  At  tibi  prima,  P^^»  nullo 
munuscuia  cultu.  Rhetorice  diges- 
ta  laudatio;  non  enîm  improvide 
in  principio  universa  consumpsit  : 
sed  paulatim  fecit  laudem  cum 
aetate  procedere.  -—  Munuscuia* 
Bene  in  rébus  minoris  etatis ,  asus 
est  diminutione  ;  ut  nnllo  cultu , 
id  est,  inarata,  sed  sua  sponte 
nata.  Serv. 

19.  Errantes  ederas  passim  cum 
baceare  tellus.  Passim  vagantes. 
Unde  antiqui  lyrici  dixerunt,  flexi« 
pedes  hederas  :  quod  hac  atque 
iUac  vagantur.  Mire  autem  pne« 
rum  laudat  ex  ipsis  muneribus. 
Nam  hedera  indicat  futunun  poë- 
t^m  :  ut,  Pastores  hedera  nascen^ 
tem  omate  poetam.  Baccar  vero  , 
herba  est ,  quae  fascinum  depellit. 
ut,  Baceare  froniem  Cingite,  ne 
vati  noceat  mala  lingua  futuro» 
Per  quod  pnlchrum  indicat  pue* 
rum.  Serv. 

20.  Ridcnti  acantho.  LJeto,  sua- 

18 


»74 


COMMENTARIA 


ai .  Gapellœ  in  pascuis  (jratîssîmis  versabuntur  ;  hoc  indicabil 
lactis  copia,  quo  plenae  domum  redibunt  :  quœ  vero  armenta 
in  ag^ris  résistent,  tuta  erunt  ab  ina^orum  leonum  incursu. 

*i3.  Ipsamet  incunabula  in  gratiam  tus  infantiaeblandissi- 
mis  floribus  puUulabunt. 

a4«  Quin  hoc  cavebit  tellus,  ut  non  8olum  producat,  quae 
gratissima;  sed  enecet  qus  mortifera  :  nihil  enim  noxium  sinet 
revirescere.  Tuti  erunt  flores  ab  angue  latente  in  virenti  gra- 
mine;  herbœ  omnes  salutares  erunt,  nulla  legentem  fallet, 
nulla  cum  veneno.  Sed  et  pro  omni  fallabi  herba  amoroum 
illud,  quod  olim  in  Assyria  pretiosum,  ubtque  terrarum  nasce- 
tur.Expende  leviter  versus  poetœ  :  quum  hic  cantetur  hujus  in- 
fantuli genethliacon, plurîmahic infantilia  invenies  ex  magno 
judicio  :  nimirum  munuscula^  cum  diminutione  :  6accardepel- 
lendo  fascino ,  cui  inprimis  subjecti  infantes  :  risus,  quo  maxime 
ea  œtas  allicitur  :  lâc^  quid  aptius  ad  infantem?  ubera,  quae 
blandissime  tractant  pueri  :  cunabula^  ei^ flores  blandasy  gratos 
puero  :  reliqua  ipse  observabis  :  prima  munuscula^  quia  primi-^ 
tiae  sempcr  gratiores  :  sed  addit  nuUo  cultu,  quia  haec  non  so- 
lum  grata,  sed  supra  naturam  :  ac  si  dicat;  tellus  nullis  labo- 
ribiis  vexata^  nullis  ligonibus  lacerata,  sponte  sua  effundet 
omnia:  quœrequiris,  o  puer,  in  gratiam  tui  miracula majora? 
Possem  omnia  expendere  simili  modo,  sed  multa  relinquenda 
diligenti»  lectoris. 

26.  Quinque  primi  versus  banc  habent  sententiam  :  ubi,  post 


vi,  jucundo,  fulgenti,  ut,  ridet 
argento  domus:  vel  quod  hians  et 
patens  nascitur  ;  et  est  herba  que 
in  -figypto  invenitur.  —  Colocasia, 
Hanc  herbam  yidetur  in  honorem 
Augusti  dixisse,  que  Rome,  post 
devictam  ab  eo  .^jptum,  inno- 
tuit;  et  dicendo  fundet  abondan* 
tiam  (loris  ostendit.  Serv, 

ai.  Jp$a  lacté  domum  réfèrent 
Quid  enim  est  aptius  infanti  lacté? 
Et  magna  laus  in  hoc  est,  quod 
ait,  /psœ  réfèrent,  id  est,  sua  spon- 
te. —  Laete  distenta  capellœ  uhera. 
Sic  Ecl.  VII,  3.  «  Thyrsis  ovis,  Co- 
rydon  di^tentas  lacté  capellas.  « 
Horattus  Epod.  IL  DisterUm  stccel 


ubera.  et  Sat.  I,  i,  110.  Capella 
gérai  distentîus  uber, 

aa.  Nec  magnos  metuent  armen^ 
ta  leones,  Bona  usus  est  modera- 
tione,  dicens;  Eirunt  quidem  ma- 
ligni  leones  ;  sed  minime  armentis 
nocebunt.  Serv.  «  Nec  magnos  me- 
tuent armenta  leones.  •  Sic  Horat. 
Epod.  XVI.  «  Credula  née  flavos 
timeaut  armenta  leones.  »  Et  paulo 
post  :  «  Nec  vespertinus  circumge- 
mit  nrsus  ovile.  a  Leones  et  vituU 
ad  presepe  simul  stabunt  :  lupui 

ovem  non  rapiet. 

a 5.    Assyrium    vuigo    nascetur 

amomum.  Amomum  herba  est  sua- 

vissiiai  odoris,  que  taïitum  in  As- 


IN  ECLOGAM  IV. 


275 


pueritiam,  attigeris  juventutem,  in  qua  possis  bonis  studiîs 
operam  dare,  poesi,  historiée,  philosophiœ,  (hase  explicatio 
non  latuit  Servium,  qui  per  heroum  laudes ,  poesin  intellig;it  : 
perfacta  parentis^  historiam  :  per  verba  illa,  et  quœ  sit  poterU 
cognoscere  virtus,  philosophiam  moralem)  tune  una  tecum  tel- 
lus  majora  dabit  incrementa,  non  munuscula,  non  flores 
blandos;  sed  segetes,  uvas,  mella. 

3 1 .  Ita  in  adolescentia  tua  renovabitur  aetas  aurea ,  ut  tamen 
supersint  vestigia  fraudis  îllius,  et  malitis,  qu»  erant  in  aetate 
ferrea;  sed  praesertim  tribus  in  rébus,  videlicet  in  naviçatione, 
militia,  agricultura:  atquea^eo  mare  tentandum  est  navibus, 
ut  merces  necessanœ  ad  humanum  usum  bine  inde  transmît- 
tantur  :  oppida  cingenda  sunt  mûris,  ne  externa  vis  occupet  : 
aranda  est  tellus,  ut  victus  suppetat. 

34.  Adjungit  caussas  :  tentabitur  mare,  quia  erit  novusTiph  ys, 
nova  Argo.  in  qua  novi  etiam,  et  delecti  heroes  :  cingentur 
mûris  oppida,  quia  no  vus  Achilles  ad  Trojam  mittetur  :  aranda 
est  tellus,  quia  erunt  bella  altéra  :  nihil  magis  contrarium  est 
agriculturœ,  quam  belium,  cujus  etiam  metu,  et  opînione 
agri  deseruntur.  Ergo,  ut  sustineantur  bella  imminentia,  ne- 
cesse  est  frumenta  prius  sint  in  horreis. 

37.  Ait,  plenam  fore  felicitatem  œtatîs  aureœ,  ubi  puer  ille 
attigerit  virilem  :  dicit  hoc  cum  respectu  ad  ea,  quae  dixerat 
de  adolescentia,  quamvis  abundaret  bonis  multis,  tamen  sub- 
essent  vestigia  priscœ  fraudis  :  ergo;  ubi  vir  fueris,  non  erit 
necessarius  Tiphys,  non  vector,  qui  merces  hinc  inde  com- 
.  mutet,  et  transportet  :  ratio;  quia  ubique  gentium  nascentur 
quae  necessaria  sunt  ad  victum. 


ftyria  oatcitûr.  Vulgo.  Pasiim,  om- 
nibus locis.  Amomutn  saepe  pro  qai- 
buslibet  nnguentis  pretiosissimia. 

37.  Jam  légère.  Id  est  quum  cœ- 
peris  imbui  studiis  liberaiibns.  — 
Qum  sit  poteris  cognosctre  virtus. 
Accessu  enim  aplatis  quanta  sit  rir- 
tus  agnoscitur ,  et  cujus  glorie.  S. 

34.  Alter  erit  tum  Tiphys.  Vel 
rêvera  Tiphys,  vel  qualis  Tiphyt 
Argonautarum  gubernator.  Sane 
tpecialta  pro  generalibus  ponit. 
Kam  per  Typbio,  quemcumque  gu- 
bematorem  accipimas  :  per  Argo, 


quamcumqiie  nayem  :  per  Trojam, 
quamcumqufl  ciritatem  :  perÂchii- 
lem,  quemcumque  yirum  fortem, 
—  Argo.  A  fabricatore  sortitur 
nomen,  cujus  meminit  Phaedrus 
IV ,  6  ;  «  Nec  ad  professa?  mortis 
audacem  riam  Fabricasset  Argus 
opère  Palladio  ratem.  » 

35.  Heroas.  Quidam  a  terra  die- 
tos  Tolunt,  quod  terra  »^«1  dicta 
sit,  unde  initio  nati  creduntur  ho- 
mines ,  qui  nomen  a  matre  traxe- 
runt.  Seiv. 

38.  CedfX  et  ipse  mari  vector.  Ne* 

18. 


»76  COMMENTARIA 

4o.  Vacabît  tellus  a  rastris,  qui  circumduci  soient  ad  fran- 
gendas  glebas  :  vacabunt  yineta  a  vulnere  falcium  ;  nam  omnia 
haec,  cog^ente  nemîne,  profèrent  fructum  :  vacabunt  boves  a 
labore;  horum  enim  usus  non  necessarius  in  spontanea  terras 
fertilitate. 

4i*  Illi  quoque  qui  varios  colores  lanis  et  velleribus  indunty 
non  erunt  necessarii,  suppetente  hanc  pulcherrimam  colo- 
rum  varietatem  nalura  îpsa  :  ergo  lana  nuUum  colorem  men- 
tietur,  nam  omnes  erunt  naturales:  dilatât  boc  in  arietibus, 
et  agnis  :  illi  in  ipsis  pascuis  mutabunt  lanas  vel  cum  purpura 
suavissime  rubenti,  vel  cum  luteo  croceo,  id  est,  cum  colore 
aureo  :  îsti  per  pastum  ultro  colorabuntur  fuco  herbs  Sandyci». 

46.  Hanc  tantam  félicita tem  non  interturbarunt  Parcœ; 
quin  concordes  stabili  fatorum  numine  dixerunt  suis  fusis  : 
currite  per  talia,  tamque  felicia  secula,  id  est,  ne  rumpite 
tam  fausta  secula. 

48.  Quum  jam  poeta  fingat,  Octavii  filium  esse  proximum 
virili  œtati,  aptum  putat  gerendis  magnis  honoribus,  magîs« 
tratibus  ;  petitque,  ut  aggrediatur,  id  est,  candidatus  sithono- 
rum,  seque  omnibus  conspicuum  prœbeat,  appetente  jam  vi- 
rili œtate  :  et  cur  non  honores  magnosgerat,  qui  magna 
Deum  spboles,  qui  ab  Jove  nutritus  et  êducatus  increverit? 

5o.  Exultât,  quod  magnus  ille  Jovis  alumnus,  et  cara  Deo- 
rum  progenies  magnos  honores ,  tcrgeminosque  Romœ  magis- 
tratus  gerat  :  siquidem  Regina  mundi  jam  te  Dominum  agno- 
vit,  aspice,  ut  universus  tcrrarum  orbis  concutiatur  et  nutet 
ob  adventum  tuum,  qui  venturœ  felicitatis  signum  fortunatum 
habetur  :  aspice,  ut  terras,  maria,  cœlum,  id  est,  mundus 
omnis  qui  te  futurum  Regem  expectat,  se  tibi  submissum  et. 
adorantem  inclinet. 

53.  Gomprecatur  sibi  poeta  optatque  tam  longam  vîtam, 
tantumque  spiritum,  quantus  necessarius  est  ad  dicenda  facta 
illius  pueri;  et  advèrte  signate  optari  duo,  videlicet  senectam, 


cessario;  siquidem —  Omnis  feret 
omnia  tellus,  Navigatio  enim  ex 
mercimonii  ratiooe  descendit.  Sa- 
ne  vector ,  tam  is  qui  vehitur , 
quam  qui  yehit,  dicitur;  est  et 
nauta  et  mercator.  Serv. 

44-  Murice,  Cochlea  similis  cou- 
«hiliis ,  unde  tingitur  purpura .  Ma- 
rex  pisciculiu  est.,  qui  cibi  Ticem 


prsstat,  cnjns  liquore  tingnntur 
vellera  et  vestes.  Martial.  Epigr. 
XIII 9  77  :  •  Sanguine ,  de  nostro 
tinctas,  ingrate,  lacernas  Induis, 
et,  non  est  hoc  satis,  esca  sumus.  v 
5o.  Nutantem  convexa  pondère 
tnundum,  Gestientem ,  prae  laetitia 
commoventem  se ,  bonis  futuris 
gaudentem  et  quasi  rexuisceateoi. 


IN  ECLOGAM  IV.  277 

€t8piritum:  quia  iUaaptiorest,etinaturiorfonnando  stylo;  hic 
neoessahud  ad  halitum,  et  respitationem  dtcentis,  quiinseni- 
bus  solet  deficere  :  itaque  optât  et  benescribere,etbenedicere. 

55.  £çreg;ia,  et  ing^ens  pollicitatio  :  nemo,  ait,  me  vincet 
poetarum  :  non  Oqiheus,  qui  mag;nus  olim  in  Thracia;  non 
Linus  :  adde  adjutores  :  nec  timeo  :  ergo,  pu^nent  in  me  Or- 
pheus  cum  matre  Calliope,  quœ  praeses  Heroicorum  yatum; 
Linus  cum  pâtre  Pbœbo,  qui  praeses  carminum;  nemo  me 
vincet.  Redundat  hoc  in  ingentem  laudem  Octavianae  prolis, 
quasi  dicat:  scribentem,  dicentemque' de  tuis  rébus,  nemo 
▼incet,  nec  Dii  quidem  ipsi  :  et  nota  modestiam  poetae  :  non 
dicit ,  vincam  omnes  :  sed ,  vincet  me  nemo,  cum  hoc  enim  stare 
potest  victoriae  œqualitas  :  textum  subobscurum  sic  ordina  : 
non  me  vincet  Orpheus,  non  Linus,  quamvis  huic  Orphei 
adsit  mater  Galliopea ,  huic  Lino  pater  Apollo. 

58.  Hoc  multo  grandius  :  certet  mecum  in  cantn  Pan  inven* 
tor  fistulae,  sit  judex  tota  Arcadia,  quae  hune  Deum  colit  :  pro- 
fecto  îpse  se  victum  fatebitur,  ipsa  Arcadia  pro  me^judicabit  : 
itaque  non  contentus  Victoria  mortalium,  aspirât  ad  victo- 
riam  immortalium. 

60.  Virgilius  quasi  ad  cunas  puelli  recens  nati  conversus 
euxn  invitât  ad  matrem  agnoscendam;  a  o  infantule,  aperi 
oculos,  specta  matrem  tibi  arridentem,  te  blanditîis  refoven- 
tem,  et  prae  gaudio  oblitam  longa  fastidia,  quœ  tulerunt  illi 

Convêxuniy  est  curratura  muodi  theolo^m.  Servtus: —^  Pan  etiam. 
exterior  :  Conciit/ttm^  carratura  in-  In  Oblongo  codice  legitar  Pan 
•terior  :  utmmqae  promîscue  su-  Deus ,  et  in  sequenti  Pan  etiam. 
mitur  a  poetis.  ^neid.  IV,  4^1  :  Magnaoi  enim  emphasiin  babere 
tsdet  c»li  convexa  tueri;  id  est,  yidetnr,  Pan  Deus.  Et  adverte  in 
concava  quai  sola  possumns  intue-  hujusmodi  lectione  inferiore  Ter- 
ri. De  cœieris  vide  notas  vol.  I,  su.  Pan  suspendendum  esse;  si 
pag.  i35.  cni  vero  magisplaceat  iteratio  to- 

57.  Calliopea.  Gt9C9.  declinatio.  tins  hem istichii,  non  laboro.  Nam 
—  Lino.  Linuf  vero  quum  nomen  et  ea  qnoque  lepida ,  et  suavis 
hominis  dicimus  ,  hrevis  est  £1.  est.  Pier,  —  Arcadia  fudice.  Qua 
Statius ,  Medio  Linus  iniertextus  ei  favet ,  nbi  colitnr.  Gonfidenter 
acantko.  Quum  antem  linam  dici-  satis  arbitros  Poëta  capit  Arcadas , 
mus,  filum  signilicantes.  Xi  longa  Pana  colentes  religiosissime.  Sic 
est;  quum  producatur  apad  Gnr-  Ecl.  X ,  36  :  Pan  Deus  Areadite, 
COS.  Linns  ApoUinis  et  Psamatif  60.  Incipe  ,  parve  puer ,  t-istt 
filins,  qni  theoiogiam  scribit.  Serv.  cognoscere  matrtm.  Mater  fiitum 

58.  Pan  etiam.  Redit  ad  numina  recentem  omni  blandiciamm  ge* 
mstica  :  nam  satis  exeesserat  di*  nere  demnlcet  ;  huic  arridet  laeta* 
cendoLimim  poëtam,etOrpheaiik  bandas  sed  non  illi  filios;  nai»» 


aj8 


œMMENTARIA  IN  ECLOGAM  IV. 


decem  menses  ;  scllicet  novem ,  per  quos  çestantem  ntemm  in- 
commodo  pondère  gravastî  ;  et  decimus  mensîs ,  in  qao  poer-* 
perii  duros  dolores,  et  primi  lactis  laborem  ac  sequentes 
œrumnas  perpessa  genitrix  languît  :  iterum ,  banc  specta ,  ut 
iterum  consoleris,  ut  iterum  rîdeat,  Nam  si  tibi  parentes  non 
arriserint,  malis  auspicîis  vitam  ingressum  et  invisum  superis 
te  maneat  longa  infortumorum  séries. (Vide  infra  de  Vulcano 
notam  ad  v.  6a.) 


que,  nt  ait  Plinia«,  homo  natali 
die  abjectus  ad  ploratum  ,•  et  nulli 
datur  risus,  prœcox  ille  et  celerri- 
tnus  ,  ante  tjuadragesimum  diem, 

6 1 .  Tulerunt.  Matri  decem  men* 
ses  attulerunt  longa  fastidia  :  quia 
prapgnantc»  soient  fastidia  pati. 
—  Donatus  in  Eunochi  prologo 
lorum  hune  citai,  et  tu/emnr  pen- 
ultima  correpta  leçit,  ad  simititn- 
dinem  illiuR  Terentiani  versus  : 
Postquam  édiles  emerunt,  ubi  ne- 
cesse  est  nhimum  aaltem  pedem 
esse  iambum.  Agnoscit  et  Probus 
tulerunt,  et Metnplasmurii  esse  di- 
cit  média  cbrrepta  syllaba ,  quae 
natura  longà  sit.  —  Decem  menses. 
Quia  mares  in  decimo  nascuntur 
mense,  feminae  vcro  in  nono«  Seru. 
Maie  :  yidc  que  de  decem  men- 
sium  parla  multa  congessit  Gerdâ; 
Tnmeb.  IV,  i5.  de  Lonap  mensi- 
bus  explicandum  hune  locum  pu- 
tat,  qui  breviores  erant,  quum 
▼eteres  eos  ad  Lune  corsum ,  non 
ad  soliii  metirentur. 

6a .  Cui  non  risêre  parentes ,  Nec 
deus  hune  mensa ,  dèa  nec  dignata 
cubili  est.  Sicut  Volcano  conligit  : 
qui  quum  deformis  esset,  et  Jnao 
ei  minime  arrisisset ,  ab  Jo^e  est 
praecipitatus  in  insulam  Lemnum. 
Illic  nutritns  a  Sinciis,  quum  Jovi 
fulmina  fabricasset,  non  est  ad* 
missns  ad  epulas  deomm.  Postea 
quum  rogaret,  nt  cum  Minerra 
conjuginm  sortirctnr ,  spretus  ab 


ea  est.  Unde  dÎTinos  honores  noa 
meruit:  ad  quoa  aut  per  conTÎ* 
vium  numinum,  aut  per  conjunc* 
tionem  venitur  dearum.  Hinc  est  ^ 
quod  Junoni  in  lib.  ^n.  83 ,  £o^ 
lus  agit  gratias,  quod  per  eju» 
beneficium  divinos  honores  me- 
ruit :  ut ,  7*u  dus  epulis  accumbere 
divum.  Alii  dicunt  quod  quum 
Vulcanus  parentes  snos  diu  que- 
reret,  nec  inveniret;  sedile  fecit 
taie ,  ut  cum  eo  qui  sedisset  sur« 
gère  non  posset  ;  in  qno  quum 
adsesisset  Juno,  nec  posset  exsur- 
gère  ;  Vulcanus  ncgavit  se  solutu- 
rum  omnino,  nisi  prius  parentes 
snos  sibi  monstrasset,  atque  iia 
factum  est  ut  in  Deorum  nnmerum 
reciperetur.  Sera.  —  Cui  non  risere 
parentes.  Non  me  fugit  quo  pacio 
Quintilianus  lectionem  hanc  accf- 
périt ,  quam  hic  in  numéro  figura* 
rura  esse  dizerit,  qnantumque  vtri 
peritissimi  sibi  super  hoc  loco  ap- 
plaudere  visi  sint.  Que  vero  in  hoc 
disputent,  alii  viderint.  Nos  anti- 
quissima  bec  omnia  exemplaria 
contulimus,  in  quibus  omnibus 
scriptum  obserravimns  cui  datiro 
casu.  In  aliquoc  etiam  ^uot,  Ga* 
tttiliano  more  ^  ut  alibi  :  Quoi  non 
dietus  Hylas*  Quo  de  grnere  scrip* 
tionis  Quintilianus,  Veteres  ante 
se  ait,  eui^  qaod  tribus  jam  lite- 
ris  enotari  cœptum  erat ,  quoi  ad 
pingnem  sonum  Usos  :  tantum  nt 
ab  illo  qui  distingneretnr.  Pier% 


ECLOGA  QUINTA. 


(Vide  Aripimcntum  (jenerale,  vol.  I,  p.  189  ) 


DAPHNIS. 


ANALTSIS. 

JViEivALCAS  Mopsam  îoTitat  ad  canendum,  tum  a  loco  ambroso,  qni 
aptus  ;  tum  a  cnpiditate  oatentandi  ingenit.  Mopsas  cedît ,  ut  qui  mi- 
nor,  et  rult  canere;  de  loco  tamen  proposito  ambigit,  ot  alium  propo- 
nit,  1^-7.  Pr«ceduot  quepiam  ante  eancam^  in  quibos  major  Meoalcas 
materiam  canendam  proponit;  janior  Mopsns,  aa  rejecta  ^  pro  arbîtrata 
«ligit,  qaam  Tult  ipse  :  est  yero  sparaa  adolescentU  arrogantia  in  om- 
nibus,  quae  ipse  dicit;  viri  modestia  et  urbanitas  in  placando  adoles- 
cente, 8 — 19.  In  bac  oratione  Mopsi,  primo  Dapbnin  defleut  Kyroph» 
et  mater;  be:ftiie  mites,  atque  immites  :  deinde  narrautur  ejus  prsclart 
facta:  tertio  defletur  calamitas,  qus  secuta  ejus  obitum:  quarto  fiunt 
illi  sacra,  addito  tumulo  et  elogio,  ao — 44*  Menalcas  Uudat  Mo  psi 
carmina  adduclis  coroparationibns,  parem  facit  màgis'tro,  sua  qualia- 
cumqne  promittit  dicturum;  boc  extremum  gratum  sibi  fore  ait  Mopsus, 
cujus  rei  ratio  dupiez,  4^  —  55.  Daphnis  canitur,  ut  Dens  :  ad  ejus 
Numen  omnia  afficiuntur  yolnptate,  requie,  Isetitia  :  deinde  offeruntur 
illi,  qu»  Deorum  sunt^  arae,  lac,  vinum,  olenm  ;  illique  attribuuntur 
sacra  :  tertio,  perpétua  hsc  fore  promittvmtur  :  quarto  datur  illi  Numea 
non  in  pastores  solum,  sed  etiam  in  agricolas,  56 — 80.  Vicem  reddic 
Mopsus  Menalc0,  nam  ejus  quoque  laudat  carmina,  adductis  etiam 
comparationibus  :  deinde  sibi  mutuo  dant,  et  commandant  doua, 
81—90. 

EXPLICATIO. 

I.  O  Mopse,  invitant  nos  omnia  ad  cantum  :  vide  hanc  arbo* 
rum  opacitatem,  banc  frondium  dulcedinem,  hanc  ridentîs 

NOTiE. 

Menaieas.  Virgilius  bic  intelli-  ^milius  MacerVeronensis  Poëta, 

gitur ,  qui  obitum  fratris  sui  Flacci  amicus  Virgilii.  Serv. 

deflet  :  yel,  ut  alii  volunt,  inter-  1.  Cur  non  Mopsf,  boni,  Indu- 

fectionem  Gastaris.  Mopius  varo  cuntnr  duo  pastores  canere  delec* 


sSo 


COMMENTABIA 


et  blandientis  natufae  suavitatein  :  vide  ulmos  commixtas cory* 
lis,  ne  aditus  sitSolî  nobis  ut  noceat:  deinde,  qui  aptiores  ad 
cantum,  quam  tu  ipse,  atque  ego?  tu  peritus  in  flandis  cala- 
mis,  ego  dicendis  versibus  :  ergo,  cur  non  sedemus?  cur  non 
canimus? 

4.  Tu  major  es ,  me  tibi  parère  œquum  est  :  modo  ad  umbras 
arborum  sedeamus,  ut  tu  ipse  vis;  modo  huic  antro  succéda* 
mus,  quod  potius  duco  :  nam  umbrœ  arborum,  quas  laudas, 
incertae  sunt  ex  crebra  commotione  ventorum,qui  quum arbo- 
res agitent,  umbras  perinde  movent;  antrum  speciosum  est, 
sylvestrî  labrusca  diffusa  per  ambitum,  unde  rari  pendent 
racemi  :  quo  loco  nullus  pulchrior,  et  ad  canendum  aptior. 

8.  Pend  et  sententia  ex  superioribus  :  Mopsus  quumdeloco 
tantum.dubitasset,  in  quo  futurus  cantus,  certe  de  cantu  ipso 
nunquam  dubitaverat,  imo  se  ad  parendum  alacrem  dixerat  : 
banc  alacritatem  Mopsi  ducit  Menalcas  pro  argumento  victo- 
ris  aliénas ,  atque  adeo  veluti  subterfugiens  certamen ,  ait  :  non 
ego  tecum  certem;  Amyntas  solus  certet,  qui  magnus  cantor 
in  bis  montibus  :  vei  referri  potest  sententia  ad  quatuor  ver- 
sus Mopsi  précédentes,  ut  dicat  Menalcas  :  certet  tecum  tan- 
tum  Amyntas,  non  ego  :  nam  versus,  quos  nunc  fudisti ,  prae- 
clari  sunt.  j         * 

9.  Hoc  ipsùm  iiîdignatur  adolescens  pastor,  et  respondet 


tationem  ,im4e  et  se  laudantes  sibi 
inyicem  cedont.  Idem, 
■  5.  Slve  sub  incerias  Zephyris 
tnotantihus  umhratt  Dicit  qaidem 
verecande  se  iili  obiemperare  de- 
bere  :  ostendit  tamen  quid  sibi 
placeat*  Nam  ex  ipsa  laude  antri , 
et  ex  arborum  vitnperatione,  qua- 
rum  incertas  umbras  esse  dicit, 
ostendit  suam  sententiam  esse  me- 
liorem.  Incertae  autem  umbre  sont, 
et  ex  Solis  circuitu  ,  et  ex  mobili- . 
tate  ventorum;  quod  ipse  etiam 
dicit,  Zepbyris  motantibus  um- 
oras.  Serv, 

6.  Antro  potius  succedimus,  Suo- 
cedimus  et  dativo  et  accusativo 
casibus  ,  secutua  tam  veterem , 
qaam   nostram  consaetudinem , 


sue  more  jungtt  ;  sive  umbras  snc» 
(^dimus ,  sive  antro  ;  quum  alibi 
secutus  tantum  anitquos,  datiro 
tantum  succedere  junxerit;  ac  not- 
tris  succède  penatibus ,  et  sueeessit" 
que  gemens  stabulis.  Sallustius  ta- 
men succedere  accusativo  junxit, 
sed  ubi  prope  significat  :  Quum  mum 
rum  hostium  successisset,  pœnas  de* 
demt:  boc  est,  quum  prope  murum 
accessisset.  Succedere  anteni  idem 
significat ,  quod  et  subire  id  est , 
penitus  intrare.  Serv. 

8.  7*t6î  certet.  Usurpatum  est  : 
nam  bodie ,  certo  tecnm ,  dicimus. 
r—  Tibi  certet.  Verba  contenciônis 
amant  dativum.  £ck>g.  VIII ,  55  : 
Certent  et  Çycnis  ululœ»-  Gatoll. 
Carm.  :  Noli  pugnare  duobu$* 


IN  ECLOGAM  V.  aSi 

ita  :  quid  tu  mecum  certare  posse  Amyiitam  pntas?  posait  qui- 
dem,  si  certet  superare  Phœbum  cantu:  clarius;  si  Amyntas 
certet,  aspiretque  ad  victorîam  Phœbi,  me  quoque  cantu  ag- 
grediatur,  non  aliter  :  et  notanda  est  proprietas  poetse,  qui 
janiori  dat  hos  animos  ex  inçenita  œtatis  hujus  arrogantîa. 

lo.  Ëxacerbatuin  juvenem  lenit  vir  pastor,  et  primas  offert 
în  canendo,  ac  triplicem  offert  materiam,  amatoriam,  lauda- 
tivam,  contentiosam  :  ergo  ait;  cane  amores  Phyllidis  regînas 
Thracum,  quibus  complexa  est  Demophoontem,  quibus  sibi 
mortem  attulit:  aut  landes  Alconis,  peritissimi  saçittarii  : 
attt  Codri  Atheniensium  Ducis  jurgia,  quibus,  et  morte  sua 
▼ictoriam  patrie  peperit:  potes  tuto  canere;  nam  Tityrus 
hacdos  servabit. 

i3.  Nihil  honim  placet;  imo  ezperiar,  id  est,  adducam  in 
ezperimentum  et  periculum  carmina  quœdam,  quae  nuper 
condidi,  atque  ilnscripsi  in  fago  :  et,  quum  ea  modulatus  sum , 
notavi  altenia,  id  est^  alternatim;  videlicet,  inflans  jam  fistu- 
lam,  jam  canens  carmen  :  itaque  altematio  hic  refertur  jam 
ad  flatnm  calami,  jam  ad  soiiitum  oris  :  permit  pastor  :  hœc 


10.  Phyllidis  ignés,  Phyllis  Sito- 
nis  filia,  regioa  Tkracum  fuit.  Haec 
Demophoontem  Thetei  filium  r«« 
gem  Atheoiensiom,  redeuntemde 
TrojaDO  prelio,  dilexit,  et  in  eon- 
jugium  êunm  rogavit.  iUe  ait  anie 
ordiBaCaram  se  rem  «aam  :  et  sic 
ad  ejus  nuptias  revei^umm  :  pro* 
fecttts  iiaque  quam  tardaret,  Phyl* 
lis  et  dok>rif  impulsa,  quod  se 
spretam  credebat,  laqueo  vitam 
finifity  et  conversa  est  in  arborent 
avygdaiuiD  sine  foliis.  Poatea  re« 
versus  Demophoon,  eognita  re, 
ejus  am|^3ras  est  truncam  ;  qui , 
i^elttt  sponsi  sentiret  adventnm , 
folia  emisitk  Unde  etsan  phylla 
snnt  dicta  a  Phyllide,  qnss  antea 
petala  dicebantnr.  Sic.  Oridins  in 
Metamorpboseon  librîs.  Sgrp^ 

1 1 .  Aut  AUonis  laudes*  Hic  Gre- 
tensis  sagittarius  fuit ,  cornes  Her^ 
nulis  ;  ita  peritns,  ut  iotus  ejus  non 
fiiileretur;  nanique  positos  tnpra 


capite  hominum  annulos  trajicie- 
bat  ;  capillos  spicuUs  sagittarom 
mmpebat ,  sagittas  sine  ferro  po- 
sitis  es  adverso  gladiorum  lancea- 
niniTe  mncronibus  findebat  ;  cujas 
qaamfilium  draco  invasisséf,  tauta 
arte  saam  direûl  sagînam  ;  ut  ea 
cnrrens ,  in  serpentit  defieeret  vuU 
■ère,  nec transiret in  fiUi  corpus.  S. 
—  Jurgia  Codri.  Godras  dus  Athe- 
niensinm  fuit ,  qui  orto  bello  inter 
Laconas  et  Athéniennes  ;  quum  res- 
pondîsset  oracnlum,  ilios  posse 
▼incere ,  quorum  dus  ab  kostibus 
fnisset  occisus  ;  et  kostes  scientes 
a  Godro  abstinerent ,  babitu  hu- 
mili  profectos  est  ad  hostium  vi- 
cina  tentoria  :  et  iiUc  jurgio  eos  in 
soam  cflsdem  instigavit,  quum  a 
nnllo  fnisset  agniius  :  et  sic  locum 
fecit  oraculo  ;  nam  Athenienses  eo 
pnelio  vicerunt.  Serv. 

14.  Mvdulans  mltema.  Serun- 
dum  rhythmum  componens.   Al- 


a«4  COMMENTARIA 

Daphnîdem,  nam  Bacchi  sacra  (incipit  enim  primum  a  reli- 
£^ione)  nemo  îUo  melius  curavit:  tig;res  enim,  qus  féroces 
natura,  (notanter  Armenîas  désignât,  nam  istae  generosiores) 
instituit,  ut  currui  Bacchi  subjungerentur;  utthiasi,  id  est, 
choreae,  Baccho  inducerentur,  ut  thyrsi  (nam  hi  sunt  hastœ 
lentae)  foliis  intexerentur. 

32.  A  sacris,  quas  ornavit,  gradum  facit  ad  ornamenta  alia  , 
rem  explicans  comparatîonibus  rusticis  :  fuisti  decus,  et  orna- 
mentum  tuis,  et  quidem  omne,  nam  nihil  extra  tehabuere: 
non  aliter  atque  arbores  decorantur  vitibus,  vites  uvîs,  grè- 
ves tauris,  arva  segetibus. 

34«  Vide  quantum  nocu mentum  mors  tua  nobis  attulerit  : 
Pales  Dea  pastorum;  Apolio,  qui  versari  nobiscum  solitus, 
agros  reliquit. 

36.  Priyati  te,'priTati  numinibus  quid  non  experti  detri- 
menti  sumus?  nihil  nobis  pro  votis  successit  :  hordea,  et  gran- 
dia  quidem,  terrse  commisimus;  pro  quibus  lolium,  quod 
infelix;  ayenœ,  qus  stériles;  agros  occupant;  et  late  malum 
dominatur. 

38.  Nequevero  solumfructus  nobis  deterioraccidit;  sed  ager 
▼iolis  prius,  et  narcisso  floridus,  jam  carduis,  et  spinis  horret. 

3a.  Fitis  ut  arboribus  decori  est,  Palilia  vocantnr ,  de  quibus  Ovid. 

heney  ut  pastores  similitudines  de  Fast.  IV,  7^1 .  Etnm, 

rébus  agrestibus  sumunt.  Hoc  quo-  36.  Grandia  hordea.  Usurpntire 

que  ex  Theocr.  Idyll.  VIII.  Tf  /pi/i  metri  caussa  dixtt;  nam  triticum , 

T«ù/i«x«tni  «esjutf,  <r«/iflexi^/u«t\«,  vinum  ,  hordeum  ,  met,   numeri 

r£  IU*i  /*  À  fM^XH*  *f9  fimtiixm  m  tantum  siogularis  sunt.  Unde  plu- 

0ùU  êLÔraJ.  rali  in  prosa  uti  non  possumus  : 

35.  Pales.  PabnlonimDea,  Dea  vina  tamen  possumus  dicere  Gice- 
pastoralis ,  ut  ait  Servius,  quae  cnm  ronis  exemplo  ;  qui  ait  in  prictura  : 
Apolline  n/uJf  reiigiose  colitur.  Sic  Fina ,  cœteraque  quœ  in  Asia  faci" 
Noster  Georg.  lib.  III,  i  :  «  Te  le  comparantur,  —  Mandavimtis. 
quoque  magna  Pales ,  et  te  mémo-  Gommendavimus  vel  serainavimus, 
rande  cahemus  PasCor  ab  Ah»-  et  recte  dicitur  reddituris.  Serv. 
phryso.»  OYid.Fast..IV,7a5:  «AJ-  39.  Carduus,  Spin«  genus.  -Pâ- 
ma Paies  faveas  pastoria  sacra  Uurus.  Herba  -asperrima  et  spi- 
canenti.  »  Tibull*  Eieg.  I,  1.  Deum  nosa ;  vel,  ut  quidam  volunt,  spina 
facit:  «Hic ego pastoremqueDeum  alba.  Inter  frutices  Theophr.  III, 
lustrare  quotamûs,  Et  placidum  17.  et  IV,  4«  «^«xtevpec  ^«^«/i^i- 
soleo  spargere  lacté  Palem.  a  Sic  f9ç  «rev  xurov.  Spioe  genus  est ,  de 
etiam  in  mascnlino  Servius,  loco  qua  Plin.  XXIV,  i3.  et  Salm.  in 
citato  in  Georgicis.  Huic  sacra  Plin.  p.  io37.etMeurs.  inaiboreto 
tfulvuntur  1  r.  Kal.  Maias  die,  qu«  sacro  c.  5. 


IN  ECL06AM  V. 


i85 


4o.  Açite  vero  pastores ,  Daphnidem ,  ut  Deum  colite  :  itaque 
flores  jacite,  fontes  arboribus  inumbrate  :  illejubet,  et  cum 
imperio  ;  potest ,  ut  qui  Deus  :  erigîte  tumulum ,  addite  carmen, 
CUJU8  hœc  sit  sententia  :  Ego  sum  Daphnis  ille*,  qui  a  sylvis 
viam  in  carijttm,  et  cum  fama,  reperi:  cujus  pulchritudinem 
inde  colltg0$,.qaod  formosum  pecus  quum  paverim,  longe 
ipse  eram  formos^r. 

45.  Divinus  es.poeta^  o  Mopse,  non  tn  huroanus;  neque  ex 
illis,  quos  fama  hacteiins  oelebravit  :  dulcissioius  est  sopor  in 
▼irente  herba  animantibus  fessis;  dulcissima  aqua  in  aestate 
ad  sitim  restinguendam,  si  prœsertim  hauriatur  a  rivulo  sa- 
liente,  atque  strepente  inter  glaream,  in  quo  plus  est  volup- 
tatis  :  bis  rébus  earmen  tuum  comparo  :  hœc  sententia  :  tuum 
Carmen  est  taie  quiddam,  quale  quiddam  est  sopor,  quale 
quiddam  est  restinguere  sitim ,  etc.  Glarius  :  tam  suave  est  ; 
quam  sopor,  quam  restinctio  shis  aqua  pura  sedatse. 

48.  Par  es  magistro  tuo,  non  flatu  solum  calamorum,  sed 
cantu,  et  voce  oris  :  felix  es,  qui  jam  loco  ejns  eris  :  nam  post 
illum  eris  jam  nunc  alter  magister  opinione  mortalium. 


4a.  Superaddite  earmen.  Duos 
yersus  earmen  vocavit  :  uec  mi- 
rum  ;  quum  etiam  de  uno  earmen 
dizcrit  :  ui^  Et  rem  carminé  siyno. 
jEneas  hœc  de  Danais  victoribus 
arma.  —  Superaddite  earmen.  Id 
est,  tîtulum,  ivrtyfapni.  pleraque 
monumenta  inscriptionem  habue- 
re;  vel  in  prosa  :  ut  Hic  sitds.  Hic 
JAGET.  Hic  PO8ITU8,  etc.  Tel  in  ora- 
tione  ligata  qnalium  titulorum  vim 
coUegerunt,  Guth.  de  jure  manium 
II,  a6.  Rirchni.  de  Fun<Rom.  III, 
19.  Briss.  de  Form.  lib.  VII.  Bre- 
▼itat  in  epitaphio  requiritur,  ut 
monet  Vosûus  instit.  poët.  IH,  21. 
Ubi  bene  diBtin{j;uit  inter  inriy^a/â' 
/u«t,  qnod  alicni  rei  inscribitnr,  et 
inmojpiwf  »   qui   incidebantur  se- 
polcro. 

-  44*  Pormosi  peeoris  custo$,  for^ 
fno$ior  ipte.  Si  ad  Gassarem  referas, 
hoc  dicit  ;  Boni  populi ,  optimuf 
iqiperator.  Serv^ 


45.  Divine  poeta.  là  est,  qui 
caeteris  anteponendus  et  multo 
prestantior  es.  Sic  Gicero  pro  Ar- 
chia,  c.  7.  Divinum  hominem  Afri- 
eanum.  Juven.  Sat.  X,  laS.  Divina 
Philippica.  Quam  notionem  tra^ 
dimus  £cl.  III ,  Zy.  Sed  recte  poë- 
t£  hoc  titulo  decorantur,  ^ut 
quasi  divino  quodam  spiritu  tn- 
jflantury  quoi  Ennius  sanctos  ap^ 
pellaty  quod  quasi  deorum  aiiquo 
dono  commendati  esse  videantur  ^ 
ut  Cic.  pro  Archia,  c.  8.  Emm, 

48.  /fec  calamis  sotum  œquipa^ 
ras  ^  sed  voce  magistrum.  Videtur 
allegoria ,  quasi  ad  Theocritum  et 
Virgilium  respicere  :  hinc  est  :  Tu 
nunc  eris  alter  ab  illo.  Fabula  de 
Galamo  talis  est 5  yeteres  Zephyro 
▼ento,  unam  ex  horis  conjugem 
adsignant;  ex  qua  et  Zephyro  Car- 
pon  filium  pulcherrimi  corporis, 
editum  dicunt  ;  quem  quum  Gala- 
masj  Meandri  fluvii  filius,  amaret^ 


a88 


COMMENTAniA 


74*  Quinque  deinde  versus  insumuotur  io  confirmanda  hac 
apotheosi  in  omne  œvum  :  hœc  sacra  tibi  perpétua  eruni,  per- 
petuo  fient  :  quamdiu  Nymphis  bopos  reddetur,  quamdiu  fiet 
a^orum  lusti-atio ,  quœ  sacra  perpétua  sunt  pastoribos  :  deinde 
quamdiu  aper  in  montibus  deget,  piscis  in  aquis  :  quamdiu 
apes  thymo,  cicadœ  rore  pascentur,  tamdiu  durabunt  honores 
tui  divini,  nomen,  laudes* 

79.  Quum  hactenus  promiserit)  Daphnidem  celebrandum  a 
pastoribus,  absolvit  orationem  hune  in  modum  :  apage  vero. 


tamenmortalem  fuisse  manifestum 
est.  Sane  quœritur,  cur  duo  alta- 
ria  se  positnrum  ApoIUni  dicat  ; 
quumcoDStet  superoosdeos  impari 
gaudere  numéro  ;  inferos  vero  pa- 
ri,  nt  :  Numéro  deus  impafe  gau' 
det,  Quod  etiam  pontificales  indi- 
cant  libri  :  sed  constat  secundum 
Porphyrii  librum,  qoem  Solem  ap- 
pellaTit ,  triplicem  esse  Apolliois 
potestatem  :  et  eundem  esse  Solem 
apnd  superos  ;  Liberum  patrem  in 
terris  ;  ApoHinem  apud  inferos. 
Unde  etiam  tria  insignia,  circa 
ejus  sim'ulacrom  yidemus  ;  Lj^ 
ram  ,  qnae  nobis  celestis  harmo* 
ni»  imaginem  monstrat  ;  Griphe^ 
nœum,  quod  et  terrennm  numen 
ostendit;  Sagiitas,  quibus  infer- 
llus  deus  et  noxius  judicatur.  Unde 
et  Apollo  dictus  «stq  70»  ««'o^•lf. 
Uinc  etiam  et  Homerus  ApoHinem, 
tam  pestilentis  dicit ,  quam.  salu- 
tis  auctorem  ;  et  Uoratius  ait,  coa- 
dito  mitis  placidusque  telo ,  Sup*- 
plices  audi  pueros  Apollo.  Unde 
Virçilius  rationis  hujus  peritus, 
per  altaria ,  supernum  numen  os- 
tendit ;  per  parem  numerum ,  in- 
fernam  indicat  potestatem.  Varro 
Diis  superis  altaria;  terrestribus 
aras;  inferis  focos  dicari  adfirmat. 
Alii,  altaria  eminentia  ararum  et 
ipsa  libamina,  ut,  Mn,  XII,  ij^. 
paterisque  altaria  libant,  Serr. 


68.  Duo.  Vétusté  dixit ,  ut  am- 
bo.  Nam  $œpe  seneXy  spe  carminia 
ambo  Luserat.  Nam  bodie  hoc  si'^ 
gnificantius  duos  et  ambos  dici- 
mus.  Craterasque  duo  statuant  tibi. 
Duot  quidem  in  codicibus  aliquot 
▼eteribus  legitur  :  quamyis  in 
Oblongo,  et  plerisque  aliis,  duns 
insolito  génère  legator.  In  Roma« 
no  tamen ,  duo  ad  sibilum  evitan* 
dum ,  quod  statuant  sequitur. 

69.  Hilarans.  Ad  vini  copiam 
tfignandam  dicit  Baccho,  non  vino. 
Qaid  vero  sententia  Virgilii  ccr- 
tius?  Alexis  apud  Ath.  lib.  II,  in- 
ter  vini  laudes,  Ikêl^Ùî  ijuttU  roiM  r 
exhilarut  nos»  Maie  in  wlgatis  , 
fXATfov'c.  Et  Mnasith*  ibid.  tùBu/uaf 
^iftt  :  fert  lœtitiam.  Lege  multa  in 
hoc  Scriptore  lib.  XII.  Horat.  Car. 
I.  vino  pellite  curas,  Noonus  Dio- 
nys.  XII,  convivia  vocat  Ârt^M, 
injucunda,  videkcet  oifov  /u»  w*- 
fiomt  f  nbi  abest  vinum. 

70.  Ante  focum  sifrigus  erit,  si 
messis  in  unthra,  Mon  frigori  calo- 
rem  opposuit  ;  sed  messem,  qu» 
est  tempore  caloris.  Serv. 

79.  I^etius  jEgon.  Cre.tensis  : 
nt,  Lyctius  Idomeneus,  a  Lyctio 
urbe  Cretse.  Serv, 

79.  Ut  Baccho  Cererique-  Haec 
enim  duo  sunt  numina ,  quae  el 
rustici  maxime  coluut  ;  et  quorum 
Domina  commania  sont  mortalibia^ 


IN  EGLOGAM  V. 


289 


ut  tîbi  tantum  a  pastoribus  «acra  fiant;  non  sic  erit:  eris  enim 
açncolailim  etiam  Deus,  illi  tibi  vota  quotaiinis  facient,  ut 
Baccho  et  Cereri  suis  numinibus  :  et  quia  illi  tibi  vota  facient, 
tu  quoque  ut  unus  e  cœlestibus,  illos  iisdem  votis  damnabis  : 
quasi  dicat,  erunt  tibi  damnati,  id  est,  devinctî,  atque  obli- 
çati  votis,  quœ  tibi  fecerint,  donec  persolverint  :  vel  damna- 
bis illos  votis,  quœ  fecerint,  nisi  persolverint,  quœ  proiniserunt. 

81.  Dicit  se  habere  ni  h  il  quod  reddat  pro  tam  dulci  canti- 
lena,quœsuperat  dulcedine,  suavitate,  voluptate,  Austri  sibi- 
lum  blande  insonantis,  litora  percussa  fluctu  maris,  et  fluvii 
impetum  prœcipitati  per  saxa. 

85.  Pendet  ex  superioribus:  quasi  dicat:  etsi  nihil  habeas, 
quo  me  dones,  tamen  te  e^o  prius  donabo  bac  fistula;  jamque 
iïlam  in  manus  trado,  cape  :  vide  quanti  apud  me  fuerit;  nam 
ea  me  docuit  divina  carmina  secundœ,  et  tertiœ  Eclogae  :  id 
est,  canens  eço  cum  bac  fistula,  didici  carminum  artem. 

68.  Non  potest  jam  aliter  facere,  quin  ipse  quoque  donet:  et 
donat  pedum,  cujus  duplex  commendatio  :  prior;  do  tibi  lu- 
bens,  et  sponte,  quod  non  dedi  Antig^eni  ab  eo  rog^atus,  et 
quidem  merebatur,  nam  pulcher,  et  amore  dignus  :  posterior 
a  forma,  et  materia  :  liabet  nodos  pares,  habet  aes  in  imo. 


canctis.  Sic  in  Georgicis  :  Vestro 
si  mun^nf  telluSy  Chaoniam  pingui 
glandem  mutavit  arista,  Gererem 
propter  aridos,  Liberum  propter 
humidos  fructufl.  Itaque  nunc 
Daphnim  dicic  colendum,  propter 
pecndum  proventus.  Id, 

81.  Reddam  pro  carminé  dona, 
nie  eum  supra  tantum  landaverat  : 
hic  et  laudat ,  et  de  munere  etiam 
cogitât.  Serv, 

81.  Nam  netfue  tantum,  Quae- 
dam  per  comparationem  laudata 
majorera  emphasin  habent,  si  ne- 
gatio  activa  a  parte  orationis  in- 
cipiat  ;  m  Non  sic  aggeribus  ruptis 
quum  spumeus  amnis  Exit,  Née  sic 
immissis  aurigœ  undanîia  lora  conr 
cussere  Jugis,  Id. 

83.  Percussa  litora,  A  collisione 
fluctnum,  adflluentinm  ad  litus.  Ju- 
Tenal.  SatX.  148  :  «  Hic  est,  qaem 
5. 


non  capit  Africa  Manro  Percussa 
Oceano.  » 

85.  Hae  te  nosfragUi  donabtmits 
ante  cicula.  Bene  anticipât  et  of- 
fert munus ,  quod  ille  se  facturnm 
esse  promiserat.  —  Cieuta,  Fistu- 
la, ut  septem  compacta  ehutis:  et 
fistttls  qualitatem  per  principia 
eclogarum  ostendit;  ut,  hœc  nos, 
Formosum  CorydonardehatAlexin. 

88.  Pedum.  Baculum  incurvum, 
quo  pastores  utuntur  ad  compre- 
hendendas  pecudes  apedibusiGr, 

jutxÂCjpo4  i  iua<u/p64  •  ^^  ^  Tenatione  , 
^«M»Ccxof  etiam  vocarunt  :  sed  et 
«opt/vM  dictum  est,  a  clavœ  specie, 
quam  prs  se  fert  crassitie  capitata. 

89.  Non  tulit.  Non  impetravit , 
saepius  liret  peteret  a  me.  Ter.  E. 
V,  8,  »7.  Quodvis  donum  a  me  op» 
tato;  id  optatum  feres.  —  Antigènes 
$t  erut  tum  dignus  amari.  Aut  pas- 

»9 


COMMEKTARIi  IN  ECLOGAM  V. 


torem  quemdam  palcherrimuro  di- 
cit  ;  autChoraulam  significat,  qnem 
legimu9  admodam  a  Vir({ilio  fuisse 
dilectum  :  non  tulit  auteiD)  id  non 
impetravit.  — Amariy  proy  di^us 
qui  amaretar.  Serw. 

90.  Formosum  paribus  nodis.  Et 


ab  arte  et  a  natufa  landaTÎt ,  yel 
ab  cre;  ut  si  dicas^  pulcber  est 
equut  sella,  pulcher  ft^nis.  —  Pa^ 
ribus  nodis,  Id  est  natora  fonno> 
sum  ;  hoc  est  palchnim  «re  arti- 
ficium  :  vel  paribus  nodis  p  id  est , 
pari  iatenrailo.  Scrv. 


ECLOGA  SEXTA. 

(Vide  Argamentutn  g^enerale,  vol.  I^  pag.  i52.) 

SILENUl 


»X»%»^^%»»^<%^»»V»»»^^*»^V»%'%»V^'%»W^»^^*^V*<»V<^^^»^r^^»i^<^V»^W^»r^V%.^%»W^i 


^    ANALYSIS. 

lu  hoc  prooemio  dicit  Poeta,  se  primiini  omnium  donasse  Latino  poe* 
mate  Bucolica  Tfaeocriti  :  deinde  cœpisse  se  beroica  canere ,  sed  a 
Phœbo  admonitum  abstitisse;  tertio,  ex  jnsstt  hoc  Phœbi  excusât  se, 
qiiod  Vari  res  non  attingat;  quarto  promittit,  se  in  his  msiicis  Yari 
laudes  celebraturum,  i  — 13.  Pergit  ad  opus,  in  quo  Satyri  dao  ligant 
Silenam  somno  et  ebrietate  plemun  :  fit  illis  cornes  Nympha  ^gle^  qusi 
faciem  Deo  interpingit  colore  robeo.  Ridet  Silenus  dolcM,  polit  at  sol» 
\ant,  accingit  se  ad  cantum,  i3 — a6.  Lndunt  ad  illom  Fauni,  et  fen» 
ipss;  flectuntur  arbores  ;  gaudent  rupes.  Canit  Silenas  primam  orbis 
constitationem  ex  atomis,  enoBieratiaqve  partibos  mundî  peculiaribos 
omnia  apte  disoriminat,  17 — 4^.  Post  orbem  conditam  canit  orbeol 
renovatum  a  Pjrrha,  Satamo,  Prometheo.  Adjungit  alias  fabulas,  prt* 
mam  Hylsp,  rapti  a  Nymphis  in  fonte,  et  indamati  ab  Hercule  1  alleram 
Paniphaes  taumm  perdite  amantis;  banc  mire  exornat  Pasipbacs  inlîeli- 
citate,  dementia,  turpitudine,  erroribus;  taïui  incuria  et  neglectu, 
4i-— 60.  Tertiam  Ataûntae  decept»  matis  aurets.  Qnartam  sororum 
Phaetontis,  qua  mutais»  in  arboi^s.  Quintam  narrationem,  quam  ipse 
confingit,  de  Galio,  qui  dactus  est  ad  ccetum  Mnsanim,  et  factus 
Poeta,  «t  olim  Hesiodïis,  61 '—7S.  Sexum  Scylle  matatss  in  mariaos 
scopulos.  Septimam  Terei,  Philomel»,  Prognes^  qui  veni  in  ares.  Da* 
tur  finis  Ëclogie,  cum  la«de  Sileni,  qui  par  Phœbo;  cma  noote  advenu 
tante,  74*--^. 

ËXPLICATIO. 

-  I.  Musa  nostra,  qnœLudnà  etRomana  dignata  est  ludere, 
îd  est,  abjecit  se  ad  insus  Ba<^o]i€08  Theocriti,  qui  Gneens  et 

NOT/E. 

I .  Prima  Syraconù  diynala  esl     nam  et  poeta  prsfatlir,  et  rantata 
iudeiv  venu.  Cfaaracter  mixius  >     Silenns  iodacitur.  —  Syraeo$io, 

19- 


aga 


COMMENTARIA 


Syracusanns  :  neqae  erubescimus  sylvas  tractare  ad  imicatio- 
nein  illius  :  nam  primî  omnium  hocfecimus. 

3.  Sed  ro^^es,  Vare,  cur  me  abjecerim  ad  sylvas?  ad  res  pas- 
torum? ad stylum Theocriti?  Attende:  quum  majora canerem , 
quum  Règles  et  prœlia  coçitarem,  Phœbus  prœses  carminam, 
aurem  vellicavit,  atque  admonuit  :  non  oportet,  o  Tityre,  fa- 
cere  hoc  pastorem  ;  quin  potius,  oves  pascere,  carmen  dicere 
bumile,  ac  tenue  :  non  superbire  Heroicorum  vatum  stylo  : 
inde,  ne  canas  :  (  dicunt  Don»iu8  et  Servius,  poetam  inyasÛBe 
primum  omnium  res  Romanas,  scd  omîsisse  territum  asperi- 
tate  nominum.)  Non  displicent,  qui  vocem  pingues  explicant» 
ut  pingues  sint  :  sed  potest  locus  vulgariter  accîpi. 

è.Nunc  ergo,  o  Vare,  Princeps  maxime  bellorum,  scribam 
rusticum  carmen,  monente  Phœbo  :  nam  me  hic  Deus  ad  res 
tuas  non  vocat,  quœ  inclytœ  :  superevunt  tibi  multî,  qui 
illas,  qui  belia  tua,  quœ  magna,  subiimius  cxtoUant. 

9.  Itaque,  Varc,  cano  ea  tantum,  quae  jussa  mihi  res  tuas 
non  attingenti  :  aliqui  hoc  referont  ad  imperium  Caesaris  : 
m«(Uem  ad  Phoebum.  Sed  -si  quis  taraen  humillima  haec  lege* 
rit  captas  amore  styli  tennis,  videbit  nti  illa  spirent  laudes 
luas  :  quia  myricœ  istae,  id  est,  tenues  Eclogœ;  pastoritium 


Quia  Theociitiiin  prscipue  seqni- 
tur  ;  qaamvisk  multi  alii  bucolica 
svripserint.  Serv. 

.3.  Quum  canerem  re^esetprœlia» 
Qttam  canere  veliem  :  et  siçniticat 
aut  £oeidetn,  aut  g«sta  regum 
Albanorum  :  q««cœpta  omisit,  no- 
minum asperttate  deterritus.  Alii 
Scyllam  cam  srribere  cœpisse  di- 
cunt ;  in  quo  libro  Nisi  et  Minois 
régis  Oreteasium  bellam  describe» 
bat  ;  alii  de  belUs  civilibus  dicunt: 
alii  de  tragœdia  Thyestis.  —  Cyn- 
thhu.  ApoUo  a  Gyntlio  monte  Doli, 
in  quo  natus  est.'  Serv»  —  Feliers 
avtrem ,  est  commonefaoere.  Virg. 
ait.  vs.  in  Copa  :  «Pone  merum, 
et  talos  :  pereant,  qui  crastina  cu- 
rant. Mors  aurem  Tcllcns,  Vivite, 
ait ,  Tenio.  m  In  auribus  enim  me- 
mori»  sédes.  Ilinc  antestatio  apnd 
Romanos  ,  id  est ,  testis  factio ,  in 


qua  soient  vadantes  adversarios 
suos,  apprehensa  auricula  ejns, 
quem  testari  volebant,  quo  scili 
cet  ejus  rei  memor  esset ,  inter- 
rogare  eundem ,  licet  antestari? 
qui  si  licere  responderet,  obtorto 
coUo  reus  in  jus  trahi  poterat.  -^ 
Aurem  autem  ideo  Tellit,  quia  me- 
moris  consecrata  est;  ut  fîrona 
Genio;  digiti  Min«rv«;  genua  Mi* 
sericordisp.  Serv. 

6. Namquetuper  Hbierunt,  etc. 
Eodem  modo  Virgilius  se  purgiif 
Varo,  quod  res  ejus  preclare  ges- 
tas  non  scriberet ,  quemadmodum 
Isocrates  I%iIippo  régi  se  ezcusa- 
tum  Yult.  Vide  Ezcursnm  H,  dt 
Varo,  Tol.  I,  pag.  217  et  »eqq. 

9.  Non  injussa  cano.  Vel  ab  Apol- 
line ,  Tel  ab  Augusto,  Tel  a  Msece- 
nate.  Sire,  nihil  injussa  mens  in- 
choat  ;  et  hoc  ideo ,  quia  dixerat  y 


IN  ECLOGAM  VI.  agS 

hoc  nemus,  in  quo  versor,  te  canent;  nain  Phœbo  ipsi,  qui 
me  yetuit  res  tuas  magnas  attîngere,  nuUa  pagina  erit  gra- 
tior,  quam  quae  Vari  nomen  gestat  in  titulo. 

i3.  Satis  jam  proœmii  datum  ad  rem  rustîcam  :  agite  jara 
Piérides,  redite  in  viam,  et  ludite.  Ghromîs  et  Mnasylus  duo 
Satyri  pueri  viderunt  aliquando  Silenum  jacentem  in  antro, 
ac  dormitantem:  erant  seni  venœ  inflaue  ex  vino  hestemo^ 
ut  seinper. 

16.  Varie  bic  locus  explicatur  :  mihi  ica  videtur  capiendus  : 
erant  Siieno  notée  omnes  ebrietatis  :  nam  jacebat  in  antro, 
dormiebat  yino  Tenas  inflatus,  babebat  in  manu  cantharum  : 


Cinth  ius  aurem  vellil,  —  Hœc  quo~ 
^ue.  Licet  vilia ,  sicut  Theocriti.  Et 
hoc  dicit,si  qois,  licet rascica,  lé- 
gère fîierit  ista  dignatvs  :  tuas  ta- 
men  in  his  landes  ioTeiiiet.  Nam 
per  myricat  et  namora,  bacolica 
«ignificat.  Serv. 

II.  Nec  Phœbo  gratior  ulia  e$t. 
Nec  enim  pagina  alla  Apollini  est 
gratior,  quam  quas  Vari  nomeo 
gestat  in  titulo.  Quod  ideo  dicit , 
quia  hanc  eclogam  constat  in  ho- 
norem  Vari  esse  perscri[)tam.  Di- 
citnr  enim  ingenti  fi^Tore  a  Vtrgî- 
iio  ^Mt  recitata  :  adeo  ut  quam 
eam  postea  Gytheris  meretriz  can- 
tasset  in  theatro  ,  qnam  in  iine 
Lycoridem  Tocat ,  et  spectaret  Ci- 
cero  'y  stnpefactus  ,  cujus  esset , 
cœpit  reqnirere  ;  et  qoum  eum  tan- 
dem aliquando  agnovisset,  dixisse 
dicitur,  et  ad  suam,  et  illius  lan- 
dem  :  Magna  spès  altéra  Romœ. 
Qaod  iste  postea  ad  Ascanium 
transtuHt ,  sicut  commeniatores 
loquuntur.  Id, 

i3.  Pergiu  Piérides»  Hortatur 
Mnsas  ad  referenda  ea  qure  Sile- 
nus  rantaverat  pneris.  Maro  vult 
exequi  sectam  Epicuream,  quam 
didicerat ,  tam  Virgilius  ,  qutum 
Varus,  docente  Sirone  :  et  quasi 
sub  persona  Siieni,  Sironem  in- 


dncit  loquentem.  Chromin  autem 
et  Mnasylum  ,  se  et  Varum  vult 
accipi.  Quibns  ideo  conjungît  pucl- 
lam;  ut  ostendat  plenam  secrtam 
Epicnream ,  que  nihil  sine  velup- 
tate  ynlt  esse  perlectnm.  Sane  boc 
de  Siieno  non  dicitur  fictum  a  Vir- 
gilio  ;  sed  a  Tbeopompo  transU- 
tam.  Is  enim  apprebensn  m  Silenum 
a  Midœ  régis  pas toribus^  dicit  cra- 
pula  madentem ,  et  ex  ea  sopora- 
tum  ;  illos  dolo  adgressos  dormien- 
tem  vinxisse;  postea,  Vincnlis 
sponte  labentibns ,  liberatum ,  de 
rébus  natoralibus  et  antiquis  Bfidc 
interroganlt ,  respondisse  ;  quem 
alii  Biercorii  filium ,  alii  Panos  et 
Nymphe,  alii  ex  gnttis  crqoris  Gaeli 
natnm  esse  dixerunt.  —  Chromis 
et  Mnasylus.  Nomina  satyrorum.  S. 
Vide  Excursam  II*  de  Siieno  a  Sa- 
tyris  vincto.  roi.  I ,  p.  a  19  et  sqq. 

i4*  Pueri,  Non  nul  li,  pueri,  non 
absurde  putant  dictum,  quia  Si- 
leni  priusquam  senescant,  Satyri 
snnt  Ktate  maturi ,  qui  antea  ado- 
lescentes fnenint  Fauni  :  hi  Semi- 
dei  sunt  ejnsdem  familisB,  quan- 
quam  génère  triplices. 

i5.  Injlatum  vonas,  Fignrate  lo- 
cutus  esl ,  et  semper,hene  additlit, 
id  est ,  Gonsuctudine  vini ,  et  non 
iuterdum  temuleoXum  esse,  id. 


»94 


COMMENTARIA 


tantntn  deerat  nota  tma,  quse  potissima,  nam  serta  delapsa 
e  capite  procul  jacebant.  Sed  Virçilius  ponic  notam,  qua? 
deest  ad  communem  ebrîetatem ,  ut  exa(7(j^eret  ipsam  èbrîeta- 
tem  :  perinde  ac  si  dicat  :  haberet  notas  omnes  ebrietatis,  si 
esset  corona  in  capite  :  sed  banc  esse  lapsam  major  erat  ebrie- 
tas  :  neque  Tamebi,  neque  alia  Brocensis  explicatîo  niilii 
probatur:  etplicatio  Turnebi,  si  quis  nostram  respuat,  haec 
est  :  erant  serta  tantum  delapsa  e  capite,  alioquin  intégra, 
illsesa ,  non  rupta  :  m  quidam  doctus ,  in  Academid  Saiman- 
ticensi,  ita  explicabat:  erant  serta  Sileno,  tantum  delapsa  e 
capite;  inclinataque  ante  ipsos  oculos  :  nam  hic  procul  capie- 
bat  pro  oculis. 

ly.  Cantharus  Bacchi  vas  pendebat  e  manu,  quasi  e  clavo 
aut  fuste:  itaque  non  manns  ipsa  continebat,  ut  quae  ebrii, 
et  non  potentis  administrare  humana  munia  :  erat  gravis^  ut 
multi  capax  meri  :  ansa  altrita  ex  continuo  usu  bibendi* 

i8.  Ag^redîuntur  illum  subito,  iiyiciunt  vincula,€x  sertis? 
îd  est,  injiciunt  vincula  sertacea  :  sicut  injicere  vincula  ex 
ferro,  erit,  injicere  yincula  ferrea.  tteddit  rationem,  cur  illi- 
gaverint  senem  :  nam  sœpe  illusi  ab  illo ,  quum  sœpe  voluissent 
canentem  audire. 

20.  Tiraidi  erant  ex  facînore,  quod  ag^gresSi  fuerant;  ac  tnm 
oportune  intervenit  ^gle,  quœ  illis  animos  addidit  et  ademit 
metum,  ut  quœ  pulcherrima  inter  Naiadas  :  putarunt  enim 
fore  ut,  Tisa  Nymphœ  pulchritudine  ^  minus  irasceretur  Sile- 
nus,  imo  potius  çauderet  se  ab  illa  capi:  inde  est,  ut  jam 
Sileno  videnti,  id  est,  revocato  ab  ebrietate  et  somno,  et  sui 
compoti  illa  sola  ausa  fuerit  pingere  frontem ,  factem,  tent* 
pora  moris  tubeis. 


17.  Attrita  ansa*  Freqventi  sei- 
licet  potti ,  et  quis  largiis  ponde- 
roBusque.  —  Pendebat,  Manîbus 
non  emiMum  Mgtiificat ,  yel  ex  zo- 
na pendéntem.  —  Cantharus,  Po- 
eulam  ansatnm  Liberi  patris,  at 
Macrob.V,  31.  quo  Mas  est  M»- 
rius  ,  Jnçarthino  ,  Cimbrico  ,  et 
Teutonico  belio  féliciter  gesto. 

18.  Adgrtssû  Ordo  est,  Chromis 
et  Mnasylus  adgressî  SUeniun , 
nam  luserat  ambo  spe  carminîs; 
et  spe  y  pollicitatione. 

19  Ipsisex,  Ex  ipsis  :  ut  transira 


per  et  remos  y  id  est,  per  transtr«. 
H«c  verboram  transpositio  amala 
Lucretio,  lib.  III,  10;  tuis^iueex  in" 
clyie  carthis*  Vide  Gronov.  01>- 
serv.  III,  19.  Emmené». 

20.  Timidls.  Tinientibus.  Nam 
timidus  est,  qui  semper  timet  : 
timens  Yero,  qui  ad  tempus  for- 
midat  ex  caussa.  Âut  rêvera  tt- 
midis  :  qnta  pueris  per  setatem 
naturaliter  tiMor  est  insilos ,  et 
timentibds  ne ,  dam  vincula  injt- 
cèrent,  ezperge€eret.  —  f^idêuH. 
Pro  Tijjtlanti.  Serv, 


IN  ECLOGAM  VI. 


agS 


a3.  RUit  dolum,  quo  captus  est  iu  somno  :  et  ait:  quo  me 
nectids:  sol  vite;  satis  fit,  me,  qui  Deus  sum,  a  yobis  esse 
-▼isum  :  non  nos  latuisse,  ut  soleo  :  scio  quid  vultis,  audietis 
carmina,  vos  pueri:  nam  huic  aliud  erit  mercedis,  insinuât 
quid  impudicum  ad  visam  iEglen  :  vix  haec  dixerat,  quuu 
statim  incipit. 

37.  Ludebant  saltabantque  ad  numerum  Fauni,  ac  feras 
ipsae;  quercus  motabant  apicem  tam  blanda  cantilena  illectae, 
gaudio  omnia  ubertim  redundabant  :  non  ita  canente  Phoebo 
Pamassus  lœtabundus  exsultat  :  non  ita  canentem  Orpheum 
sui  montes  Rhodope  et  Ismarus  deœirantur,  quantum  ag;ri 
illi,  montes,  sylvœ  çaudent,  stupent  ad  eantum  Sileni* 

3i.  Quid  non  agri  gauderent,  quid  non  stuperent  ad  cantum 
Sileni?  celerum  ad  explicationem  quatuor  versuum  prsemitto 


94*  SolvUê  me  pueri.  Quia  puta- 
▼erant  eai|i  coroaa  li0ari  posjie. 
—  Sati$  e$t  potui$$e  videri.  Suffiçit 
enim,  qnia  potai  a  vobit,  qui  estis 
bomines ,  videri.  Qaod  ideo  dicit, 
qaia  ifiuBf) ,  quum  volant  tantum 
videntur  ;  ut  Fauni ,  NympbaB ,  Si- 
leniis.  Potest  et  aliter  intelliçi,  5o/- 
piêe  me  :  Sufficit  enim  qnod  talii 
▼obis  yiaiis  sum,  ut  etiam  lig^ri 
possim.  Serv. 

3o.  Rhodope  et  Ismarus.  Montes 
Thraci»,  in  quibus  Orpheus  con- 
•neverat  canere.  Ethocdicit;  non 
tantum  isti  montes  £;audent  can- 
tante  Apolline  vel  Orpheo,  quan- 
tum cantante  Sileno  Istatus  est 
mundus.  Namque  etiam  paulo 
post  dicturus  est  :  Et  invito  pro- 
cessit  vesper  Ofympo,  Serv. 

3i.  Namque  canebat ,  uti  tnag^ 
num  per  inane  coacta  Scmina.  Va- 
rie sunt  Philosopkoruin  opiuiones 
de  rerum  origine.  Nain  alii  Jicun^ 
qpinia  ex  igné  procreari,  ut  Anaza- 
0oras  :  alii  ex  hnmore ,  ut  Tliales 
Milesius.  Unde  est  :  Oceanumque 
patrem  rerum.  Alii  ex  quatuor  ele- 
mantis,  ut  E^pedocles  :  sccundum 


qnem   ait  Lucretins  :  Sx  imbrif 
terra ,  atque  animm  noêcuntur  et 
igni.  Epiourei  ver»,  qaos  ounc  s^ 
qaitur ,  nibil  borum  comprobant  : 
sed  dicunt  duo  esse  rerum  princi- 
pia,  corpu^  et'  inane.  Omne  enim 
quod  est ,  aut  continet ,  out  conti« 
netor  ;  et  corpus  volunt  esse  ato- 
mos,  id  est,  quasdàm  ininutissi- 
mas  partes  quas  *rfdf^  saotionevi 
non  recipiunt.  Unde  et  alomi  dic- 
tée sont,  quas  Lucretius  minutio- 
res  dirit  (esse  il  lis  corpusculis,  quae 
in  infusis  per  feuestrum  radiis  So- 
Us  videmus  :  dicit  enim  illas  nec 
visum  posse  recipere.  Inane  vero 
dicunt spatium,  iu  quo  sunt  atomi. 
pe  bis  ilaque   duobus  principiis 
volunt    ista    quatuor   procreari , 
ignem,  aerem ,  aquam ,  terram  :  et 
ex  bis  caetera  ;  ut  iJla  duo  elemen- 
ta  ^tomi  et  in(ine  sint  :  haec  vero 
quatuor  syntlieta,  id.est,  coroposita 
ex  ilUs  duobiis ,  pra^stent  origincm 
a|iis    omu^bus   rébus,  ilac  fu^tem 
ratione  .cpmprubat,  ex  atgpiis  el 
inani  origincni^  rerum  esse  :  quod 
nibil   est  in  rerum  natura,  quod 
non  et  corpus  babcat ,  et  rccipiat 


apS  COMMËNTARIA 

ex  doctrina  Servit ,  Virgilium  hic  haesisse  Epicureorum  sen« 
tentiœ,  qui  dicebant,  duo  esse  rerum  principia,  corpus  et 
inane:  per  corpus  întelligebant  atomos^  quas  poeta  hic  vo- 
cal seroina  :  per  inane ,  spadum  illud,  in  quo  atomi  :  ab  his 
duobus  principiis  dicebant,  quatuor  ista  generari,  i^em, 
aerem,  aquam,  terrain  :  jam  poetam  capies  :  canebat,  ut 
atomi  conjunçerentur  in  magno  inani,  quse  atomi  erant  se- 
minaterrœ,  animœ,  id  est,  aeris,  aquae,  ignis  liquidi  acpurî  : 
deinde  canebat,  uti  ex  his  quatuor  principiis  omnia  exstitis- 
sent,  excrevissetque  orbis  in  magnam  vastitatem  et  molem 
initio  tener.  Ergo  :  ab  atomis  et  spatio  quatuor  elementa  :  ab 
démentis  cetera  omnia  orsum  habuere. 

35.  Sed  extremi  versus  banc  habent  sententiam  :  canebat 
etiam,  uti  solum,  qnod  prius  tenerum,  cœperit  se  obdurare, 
etsoliditatem  accipere,  Nereo,  id  est,  aquis  disclusis  a  solo, 
inclusisque  et  amandatis  in  pontum ,  quœ  fluxu  suo  et  lentitie 
soliditatem  terrae  impediebant  :  quo  facto  jam  solum  capiebaC 
novas  rerum  formas  :  canebat  etiam ,  ut  terrae  stupescerent 
novum  Solem,  et  hactenus  invisum  :  canebat,  uti  imbres  ca- 
derent,  ex  nubibus  summotîs  altius  a  terra  ;  demum  canebat, 
quando  sylvœ  primum  inciperent  surgere,  attollique  e  terra 
in  truncum,  caudicem,  ramos,  brachia,  comam  :  et,  ut  ani* 
malia  jam  tfA>|/u;^a,  id  est,  viva  errarent  per  montes,  rara  illa 
quidem,  quod  par  in  prima  rerum  omnium  paucitate. 

sectionem  ;  et  quia  recipit  sectio-  formas,  Canebat  etiam   quemad- 

nem,    indicet   etiam    inanitatem.  modum  terra  rerum  sumpserit  for- 

Ergo  uti  magnum  per  înane  coacta  mam.  Serv, 

semina  :  Canebat,  inquit,  mundi  37.  Jamque  novum  utterrœ  stU'- 

principium ,  id  est  quemadmodum  peant    lucescere    solem,    Canebat 

collectae  et  coactae  atomi  per  mag-  quemadmodum  post  haec  stapeant 

num  inane,  fuissent  origo  ignis,  terrae,  Solis  ortum.  Alii  terrœ  ad 

aeris ,  terrarum ,  et  maris  :  oam  se-  homines  referunt,  pro,  qui  in  terra 

mina ,  atomos  dicit.  Dicimus  au-  sunt.  Serv. 

tem  hsc  atomus ,  et  hae  atomi.  S.  38.  Altius  atque  codant  summo^ 

3Z.  Liquidi  simul  ignis.  Vuri  y  i.  tîs   nuhibus   imbres.   Quemadmo" 

e.  aetherei ,  quem  Cicero  ignitum  dum  cadant  imbres  nubibus  in  al- 

liquorem  dicit.  Lucretius  :  Vevolet  tum  levatis.  Naturale  enlm  est,  ut 

in  lerram  liquidi  color aureus  ignis.  nubes  ,  quum  cœperint  8olis  et^e 

—  Ut  his  exordia.  Ex.sominibus ,  vicin»,   ejus  calore  solvantur  in 

hoc  est  atomis.  —  Primis.  Pro  prin-  pluvias.  tlnde  in  Georgicis  ait ,  de 

cipiite,  qu9  enim  Graecî  ^oi;^tr«^  signis  serenitatls;  At  nehulœ  ma^ 

nos  principia  appellamus.  Serv.  gis  ima petunt.  —  Pierius,  5u6mo/f j 

36.  £r  rf mm  paulatim  snmere  ïy}iîfri(5,submotax»tate:  sed  mate. 


IN  ECLOGAM  VI.  igj 

4t*  A  prima  orbis  constitutione  transît  Silenus  ad  orbem 
renovatum.  IIujus  triplez  renovatio  :  prima  ^  facta  post  dilii« 
vium  a  Deucalione  et  Pyrrha  lapidibus  post  terçum  jactatis  : 
altéra  a  Satumo,  qui  agrestes  mores  commutavit  in  meliores, 
et  vere  aureos  :  tertia  a  Prometfaeo,  qui  dolens  paucitatem 
hominum  ignem  e  rota  Solis  furto  surripuit,  quo  igné  ex  luto 
homines  anirnavit:  cujus  audacia  punita  est  atroci  pœna  vul- 
turis,  aut  aquilœ  excarnificantis  devorantisque  ejus  vîscera, 
jecur,  cor,  fibras,  in  monte  Caucaso, ubi  ligatus  Prometbeus. 

43.  Post  orbem  primo  conditum,  post  renovatum,  dilabi- 
tur  jam  ad  fabulas  :  prima  omnium  coutinet  raptum  Hylae  : 
fuit  hic  puer  Herculi  in  deliciis,  iilum  secutus  est  in  Golchica 
expeditione,  ivit  ad  fontem  ad  aquam  haurfendam,  inctdit, 
obiit;  vulgarunt  Argonautœ  raptum  aNyinphis  ob  pulchritu- 
dinem  oris  :  ab  omnibus  in  discessu  tanto  gemitu  inclamatus 
est,  praesertim  ab  Hercule,  ut  ea  litoraHylœ  nomen  redde- 
rent  :  hœc  omnia  Silenus  cecinit. 


41  •  Hine  lapides  Pyrrhœ  jao- 
to$.  Fabula  talis  est  ;  Jupiter 
quQm  perosum  haberet,  propter 
feritatem  Gigantum ,  genns  huma- 
num ,  scilicet ,  quod  ex  illorum 
•anguîne  editi  erant  mortales  ;  di- 
lavio  inundavit  terras ,  omnèsque 
homines  necavit ,  exceptis  Pyrrha 
et  Deucalione ,  qui  in  monte  Atho 
liberati  sunt  :  sed  hi  ex  responso 
Themidis ,  saxis  post  tergum  jac- 
tis,  genus  hominum  reparaTemnt  : 
et  Pyrrha  quîclem  reparavit  fœmi- 
nas  ;  Deucalio  mares.  Quod  autem 
dicit  Reyna  Satumia,  fabularum 
ordiaem  vertit.  Nam  quo  tempore 
Satiu'nus  regnavit,  in  terris  non 
fuit  diluvium.  AliiSaturnia  régna, 
pro  Jovis  accipiunt,  cujus  regno 
diluyium  factum  volunt  sub  Deu- 
calione et  Pyrrha  ;  non  anreo  se- 
culo ,  quo  Satumus  regnavit.  Serv. 

43.  Caucatiasqtte  refert  voiucres, 
furtumque  PrometheL  Et  hic  fa- 
bula» ordincm  vertit,  quse  talis  est  ; 
Promcthcus  Japeti    et   Glyincnes 


filius,  post  factos  a  se  homines, 
dicitur  auxilio  Minervae  celum  as^ 
tendisse  :  et  adhibita  facula  ad 
rotam  Solis,  igoem  furatus ,  quem 
hominibus  tndicavit.  Ob  quam  cau- 
•am  irati  dii,  duo  mala  immiserunt 
terris  ,  febres  et  morbos  :  ipsum 
etiam  Prometheum  per  Mercurium 
in  monte  Caucaso  religaverunt  ad 
saxum  :  et  adhibita  est  aquila, 
qusp  ejus  jecwr  exederet*  —  Cau- 
casiasque  reftrt  volueres.  Bene  vo- 
iucres ,  in  génère ,  sine  distinc- 
tione  :  quia  alii  ynlturem  ,  alii 
aquilam  cor  Promethei  erodere 
fabulantnr. 

43.  Hi$  adjun^it^  Hjriam,  Hylas 
Thiodamantis  filius,  ob  speciem 
Herculi  fuit  carissimus  ;  quem  se- 
cutus navigantem  cum  Argonau- 
tis ,  in  fintbus  Ponti  juxta  Mœsiam, 
apud  fontem  Calciamnis  ,  quum 
aquatum  isset ,  a  Nymphis  rapt  us 
est,  nec  unquam  potuit  reperiri. 
Postea  quum  es9etrognitum,qnod 
perisset  in  fonte ,  ei  statuta  sunt 


398  COMMENTARIA 

45.  Secunda  fabula  continet  res  Pasiphaes,  qu»  Gretensidia 
Regina,  Minois  uxor^.Tauri  arnica  :  hanc  consolatur  amore, 
id  est,  recréât  ab  amore  et  însanîa,  qua  amabat  perdite  ju* 
▼encum  niveum,  vocans  iUam  felicem,  nisi  amasset,  nisi  fuis- 
sent armenta. 

47>  Convertit  se  Silenus  ad  tam  infaustos  amores,  et  veluti 
oblitus  fabularum,  quas  inceperat,  in  hac  una  diu  moratur  : 
yocat  virginem  infeUcem;  vocat  dementem:  ait,  ejus  insa* 
liîam  superare  insaniam  filiarum  Prœti  :  prstulerunt  se  îste 
Junoni  in  pulcbritudine;  irascitur  Dea;  -îmmittit  furorem, 
quo  putent ,  se  esse  vaccas  ;  putant ,  edunt  mugitus ,  sed  falsos  ; 
nam  vere  virgines  :  tirnent  aratrum,  si  forte  vident;  quaerunt 
cornua  in  fronte,  sed  laevi,  id  est,  humana;  nam  ferœ  hirta 
sunt  fronte,  atque  hispida  :  ergo;  tu  infelicior,  tu  insanior 
Pasiphae,  nam  iilae,  aut  illarum  aliqua  nihil  unqqam  brutuin 
amavit,  qui  amor,  qui  concubttus  turpis,  flagitiosus,  abonii- 
nandus. 

5a.  Vide  tuam  infeiicitatem  :  tu  per  montes  erras;  et  illum 
quaeris;  ille  vel  non  errât;  vel  si  errât,  te  non  quaerit  :  osten- 
dit  primura;  Aon  errât,  quia  ad  nigram  ilicem  patientes  bçr* 
bas  ruminât,  et  illi  pro  thoro  est  hyacinthus  mollissimus, 
quo  fulcitur  :  ostendit  alterum;  quia,  si  errât,  aliquam  vac- 

sacra,  in  quibuB  mos  fuerat,  ut  J^^.Prmt^de$impleruntfal$ismU' 

fjusnomenclamareturinfbntibiu.  gitibus  agros.  Prœtides,  Prœti,  et 

45.  Fortunaiam  Pasipkaen.  Cre-  Stenobœe ,  sÎTe  Aotiopae  secan- 

tensiam  re{(ina  ,  Minoif   uxore  ,  dum  Homerum ,  filiae  fuenint ,  Ly- 

quœ  tauri  amore  flagrayit,  et  enixa  ^ippe ,  IppoDoë ,  Gyrianassa.  H«  se 

Minotauram^crimen  démentis  su»  quum  pretulissent  Junoni  in  pul- 

publicavit.  Hanc  amoris  insaniam  diritaJine  :  vel  nt  quidam  volunt, 

queritnr  Silenus,  et  verbis  signifi-  quum  essent  antistites;  ausae  sunt 

catse  compati,  quod  esse  solatio  vestiejnsaurnmdetractuminusum 

miseris  solet.  suum  convertere  :  iUa  irata ,  hune 

47.  ^hl  virgo  infelix.  Ad  hoc  furorem  earum  immisit  mentibus, 

attiaet  quod  ait  toûtur  :  ut  quod  ut  putantes  se  vaccas  in  saltus  abi- 

amat  taurum,  fortuna»  magis  vi^  rent,  et  plerumque  mugirent,  et 

deatnr  esse ,  quam  morum.  Virgo  timerent  aratra  ;  quas  Melampus , 

autem  a  viridiore  «etate  :  nam  jam  Amytkaonis  iili|is,  pacta  mercede 

mater  fuerat  Phtedrie,  Ariadnes,  ut  Gyrianassam  uzorem  ci|m  par- 

«t  Androgei.  —  Quœ  te  dementia  te  regui  acciperet,  placata  Juno- 

tepit.  Hic  objargare  magis ,  quam  ne,  iufecto  foute ,  ubi  solitae  erant 

eonsolari  videtur  ;  an  quia  conso-  bibere,  purgavit,  et  in  pristiuum 

lautis  et  hoc  ofticium  est ,  ut  me-  aensum  reduzit.  /(/. 

rentem  strictim  et  objurget.  Serv,  54-  //it'^  >^((^  nigra.  Vel  umbrosa, 


IN  ECLOGAM  VL 


^99 


cam  seqniliir  e  magno  grege,  non  ce  :  tu  ergô  infelîcissima , 
quœ  quoNrU  te  non  qucereniem,  imo  quœrentem  aJiai. 

55.  Dictum  hoc,  non  «3c  Sileni  pertona,  sed  ex  Pasiphaes, 
Servius  vult;  yideri  Pasiphaen  Telle  concitare  Nymphas  ad 
▼enandum,  ut  taurum  plagia  ac  retibu*  cingerent  :  nam 
optât  ipsa,  ut  hac  diligentia  Nymphamm  ferant,  id  est,  of¥e» 
xant  se  tandem  yestigia  errantis  bovis  :  apte  hoc  a  poeta  fin* 
gitur  :  eiTabat  per  montes  Pasiphae,  fatiscebat  labore,  ergo 
çonfugit  ad  Nymphas,  quœ  divin»,  et  ideo  potentes  opem 
ferre  :  NymphœDictaeœ,  sunt  Cretenses  :  geminatio  ïllR^Nym- 
phœ,  Nymphue,  banc  habet  sententiam  :  o  Nyrophœ  Dictsese, 
non  omnes,  sed  qu«  estis  Nymphœ  nemorum. 

58.  Pergit  Pasiphae  cum  aperta  allusione  ad  ea ,  qu«  snpra 
Silenus  dixerat  :  videlicet,  aut  jacet  in  molli  herba,  aut  aliam 
sequitur  e  grege:  ad  hase,  inquam,  alludens  ait:  forsitan 
illum  aut  herba  captum,  ant  sequentem  armenta  vaccse  per- 
duceot  ad  Gortynia  stabula  :  his  indicat  Nymphis,  ubi  possint 
taurum  reperire. 

6i.  Deinde  cecinit  Silenus  Atalantam  admirantem  pulchri- 
tudinem  malorum  aureorum,  quse  decerpta  ex  hortîs  Ilespe- 
ridum,quibu8  ipsamorata  incur8U,quibu8  adducta  ad  niiptias* 

62.  Deinde  non  tam  canit  sorores  Phaetontis  commutatas 
fuisse  in  arbores,  quam  ipse  tune  commutât  vivida  cantus 
narratione  :  itaque  circumdat  illas  musco  corticis  amarae,  id 
est,  muscosa  et  amara  cortice;  erigit  alnos  a  solo  in  altum, 
quasi  tune  inter  ipsos  canentis  modos  in  proceritatem  ex- 
crescant. 


Tel  rerera  nigra  :  nam  ilez  talis  est. 
^—Pallentes  ruminât  hirbas.  Revo* 
init,etdenuo  consumit.  Aîqu^  it9- 
rum  pasîo  poMeitur  anU  eiho  :  «c 
Ovidias.  Raminatio  autem  dicta  est 
a  ruma ,  ominente  gattoris  parte  : 
per  f|uam  demissus  cibos  a  oertk 
revocatur  animalibus.  Pallentct 
autem,  vel  aridas ,  Tel  qu»  Tentris 
colore  propria  TÎriditate  cairve- 
runt.  Serv. 

61.  Tum  cttiMt  Httperiéum  mi' 
ratam  maU  pueUam.  Mala,  qa&- 
bas  acceptts  a  Venere,  Hippoaieiias 
Tïcit  Atalatilam  puollam  Sciriani 


emsa  potentem,  qaa  multos  spon- 
SOS  snperatos  oocidenit. 
'  69.  Tum  PhaetontUuias.  Glyme- 
nés  et  Solis  lilias  :  q«i«  dam  ex- 
tiDctnm  fratrem  fièrent ,  conTers» 
Mwat  in  arbores  :  ut  hoc  loeo  dicit, 
in  alnos  :  |it  in  decimo ,  m  popu- 
lo*; obi  ctîam  plenins  httc  dicta 
•8t  fabula.  Mira  autem  est  canen- 
tis lans ,  ut  quasi  non  factam  rem 
oantare  :  sed  ipse  eam  oantando 
facere  videatur.  Sane  iogeniosi  ko- 
minis  mentionem  cum  re,  qu»  ani- 
mam  non  habct,  miscuit  :  «orores 
Pbaëtontis  succina  fleurisse  dicitur. 


3oo 


COMMENTARIA 


64«  Deinde  canit  historiam  Comeliî  Galli  poets,  qtiara 
Virçiiius  confingit  in  gratiam  amicî  :  ea  est  talis  :  errabat  foi^ 
tasse  Gallus  ad  fliimen  Permessum,  offendît  illum  una  e  no- 
vem  Miisis,  duxit  ad  montes  Bœotiœ,  sacros  ÂpoUini,  ex  va- 
ttbus  :  assarrexit  illi  statim  honoris  ergo  universus  Chorus 
Phœbi,  vîdelicet,  Musse,  Nymphae,  poetae.  Princeps  omnium 
Pastor  Linus,  qui  filius  Apollinia,  cuî  in  capite  corona  ex  flo- 
ribus,  atque  apio  amaro,  allocutus  est  Gallum  dîvinis  versî- 
bus,  hune  in  modum:  accipe  hos  calamos,  quos  tibi  dant 
Musae^  dederunt  pnus  Hesiodo,  sed  seni  jam,  tibi  in  juventa  : 
fais  ille  ita  dulcissime  modulabatur,  ut  omos  quoque  ex  mon- 
tibus  deduceret;  his  tu  Hesiodo  par,  canes  originem  Grynapî 
nemoris^  atque  ita  suaviter,  ut  quamvis  Apollo  plura  habent 
loca  sibi  sacra ,  tamen  hoc  uno  potissime  glorietur  tuis  yersi- 
bus  nobilitato. 

74.  Dicuntur  jam  hœc  ex  persona  poetœ,  non  Sileni.  Quid 
loquar,  ut  narraverit  Silenus  Scyliam  Nièi  filiam?  de  qua  spar- 
sit  fama,  conversam  fuisse  média  sui  parte  in  canes  marinos. 


67.  Ut  Linus.  Apollinis  filins  : 
Ordo  aQtem  est ,  hiec  illi  ut  Linus 
dizerit.  —  Divine  carminé,  là  est , 
vaticinans ,  qui  divina  canebat.  — 
Pastor,  QnaBritur ,  cur  pastor  dixe- 
rit;  nisi  forte  quod  se  Poëta  sub 
pastoris  persona  inducit.  Id. 

7^3.  Grynœi  nemoris  dicatur  ori- 
go.  Miraculum  Apollinis ,  qui  sev- 
pentem  ibi  occidit.  Gryncnm  ne- 
mus,  est  in  finibus  loniis,  Apollini 
a  Grpio  consecratum  :  yel  a  Gryna 
Mœsin  civitate  ;  nbi  est  locus  ar- 
boribus  multis,  junco,  gramine, 
floribusque  variis  omni  tempore 
"Vestitus;  abnndans  etiam  fontibns, 
qusB  ciyitas  uomen  accepit  a  Gryno 
Eurypili  filio  ;  qui  regn^tvit  in  Mœ- 
sia,  qui  adversns  Trojanos  Grœcis 
auxilium  tulit. — Vide  Ezcurs.  III, 
de  Gallo  ,  de  nemore  Grynaeo  ; 
vol.  I,  pag.  aai  etseqq. 

73.  Netiuis  sit  lucus,  «fuo  se  plus 
jaetet  Apollo,  Sensus  hic  est ,  Si  ta 
GryDseuro  laudaTeris  nemus ,  in 


nullo  se  tantum  Apollo  jactabit.  S, 
74.  Quid  loijuaraut Scyliam  AV- 
si  9  <juam  fama  secuta  est  ScylUi 
due  fuerunt,  una  Phorci  et  Cre- 
theidos  Nympha:  filia,  pulcherri- 
ma:  quam  quum  amaret  Glaucus 
marinus  deus ,  dum  ipse  amaretar 
a  Grce ,  et  eam  contemneret  ;  illa 
irata  fontem  in  qno  Scylla  solebat 
se  abluere,  tinxit  venenis  :  in  quem 
quum  descendisse!  paella ,  média 
sui  parte  in  feram  motata  est. 
Hanc  postea  Glaucus  fecit  denm 
marinam ,  que  olassem  Ulyssis ,  et 
socios  evertisse  narratur.  Quidam 
Scyliam  hanc  a  Neptuno  amatam 
dicunt,  et  per  Amphitritem,  eonjo- 
gem  Neptuni,  metuentem  pellicis 
formam,  renenis  Cirées  in  mon* 
atrom  marinum  esse  mutatam.  Al- 
téra Tero  Scylla  fuit ,  Nisi  BCega- 
rensium  régis  iilia  :  (H>ntra  quos 
dam  devictis  jam  Aiheniensibus 
pugnaret  BCinos  ;  propter  filii  An- 
drogei  interitum ,  quem  Athénien- 


IN  ECLOGAM  VL 


3oi 


quîbus  infestavit  classem  Gnecam  Ulyssis,  quîbns  laceravic 
miseroB  ejus  classis  socios,  qui  in  eos  scopulos  impegerunt  :: 
tu  hic  expeade  horrorem  loquentis  poetae  in  re  plena  horroris^ 
latrant  monstra,  vexant  rates,  lacérant  nautas,  idque  in  alto 
gurgite,  et  mariais  canibus  :  omnia  miserrima. 

78.  Quid  loquar  utî  narraverit  artus  Terei  mntatos,  id  est, 
Tereum  mutatum  in  upupam?  quid  loquar,  uti  narraverii 
dapes  miseras,  dira  dona,  quae  Philomela  paravent  Tereo?  et 
quo  cursu  déserta  petiverit  commutata  in  Lusciniam?  quid 
loquar^  uti  narraverit,  quibus  alis  infelix  Progne  tecta  sua 
•npervolitaverit  conversa  in  htrundinem? 


•es  et  Megarenses  doK)  necaveraot, 
adamaiDs  ab  Scylla  est.  Niai  filia : 
quae  nt  hosti  posset  placere ,  co- 
ma m  paqpaream  paneotîf  abscis* 
sam  ei  obtolit  :  quam  Nisua  ita 
faabuerat  cooaecratam ,  ut  tamdia 
regno  potiretur,  quanidiu  illam 
habuisset  intactam.  Modo  ergo 
Virgilius,  autPoetarum  more  mis- 
cuit  fabulas ,  et  nomen  posuit  pro 
nomine  :  ut  diceret  Sryllam  Nisi , 
pro  Phorci  :  sicnt  alibi  :  Domitus 
Poliucis  habenis  Çyllarus  ;  qunm 
Castor,  domitor  eqnorum  fuerit. 
Serv.  —Vide  Ezcurs.  IV,  de  ScyHa, 
▼ol.  I,  pag.  324  et  seqq. 

76.  Dulichias  vexasse  rates.  Itha- 
censés,  a  monte  :  Dulichium  insula 
est ,  ubi  mons  est  Ithacus  :  in  qua 
fertur  habitasse  Ulysses  :  eoque  et 
ipse  Dulichius,  et  Dulichias  ha- 
buisse  rates  dicitur.  Fexatse  rates 
autem ,  per  Tapinosin  dictum  est. 
Nam  non  yezaYÎt,  sed  evertit;  quod 
Probus  vult  hac  ratione  defendere  : 
dicens  Vexasse  venire  ab  eo  quod 
est  yeho ,  Tecto ,  vezo  ;  ut  Texasse 
sit  portasse,  et  sinedubio  pro  ar- 
bitrio  suo  evertisse.  Vexasse  est 
enim  vis  qusdam  aiteni  arbitrii, 
non  enîm  sni  potens  est ,  qui  vehi- 
tnr.  Bene  ergo  înclinatum  verbum 
est  :  nam  qui  fertnr ,  et  raptatur , 


et  bue  atque  illnc  distrahitur , 
Vexari  proprie  dicitur.  Cato  in  ora- 
tione  de  Acheis,  Quumque  Anni^ 
bal  terrant  Italiam  laceruret  atque 
vexaret,  —  Gicero  in  Verrinis ,  Scd 
ut  a  harbaris prœdonibus  vexata  es* 
set  —  Item  alibi  :  fana  vexata  y  di» 
reptœ  urbes  reperiuntur.  Serv. 

78.  TVreî.  Tereus  rex  Thracum 
fuit ,  qui  quum  Atheniensibus  tu- 
lisset  auxilium,  ac  Pandionis  Athe- 
narum  régis  filiam  noinine  Prognen 
dnzisset  uzorem  ;  et  post  aliquan- 
tumtempus  ab  ea  rogaretur,  ut  sibi 
Pfailomelam  sororem  snam  viden- 
dam  accersiretj  profectus  Athenas 
dum  adducit  puellam ,  eam  yitia- 
vit  in  itinere,  et  ei  linguam,  ne 
facinus  indicaret ,  abscidit  ;  indu- 
samque  in  stabuHs  reliquit ,  emen- 
titus  conjugi  eam  periisse  naufra- 
gio.  Sed  Philomela  rem,  in  Teste 
•uo  cruore  descriptam ,  misit  so- 
rori  :  qua  re  cognita  Progne  Itym 
filium  interemit,  et  patri  epulan- 
dum  adposuît.  Alii  Tereum  finxis- 
se  tocero  dicunt  Progoen  uxorem 
mortuam,  et  petisse  Philomelam  in 
matrimonium ,  et  hoc  dolore  com- 
pulsam  Prognen  occidiase  filium, 
et  epulandum  patri  apposuisse  r 
qaos  quum  Tereus  agnito  scelere 
insequeretur ,  omnes  in  aves  mu*- 


3oa  COMMENTAMA  IN  ECLOGAM  VI. 

8a.  Canît  Silenus,  et  respondent  Talles  ;  canit  omnia  îlla,  qnse 
Eurotas  audiit,  que  jussit  lauros  suas  ediscere  :  andivic  vide- 
licet  illa  Eurotas  canente  apud  se  Phœbo^  beatus  tanti  Numi- 
nis  prœsentia. 

85.  Cecinît  Sîlenns  donec  nox  advenit;  nam  paulo  ante 
noctem  oves  cog^untur  ad  stabuJa,  recensetur  numerus,  pro- 
cedit  yesper  :  illud  invito  Olympo  mire  dictum,  quasi  cœlum 
ss^re  ferret  carére  suaTissimî  cantps  dulcedine ,  et  vellet  diem 
rctinere  ! 


tati  sunt  ;  Tereiis  in  uptipam  ;  Ityt 
in  phasianum  ;  Proçne  in  hirandi- 
nem;  Philomela  in  lasciniam.  Qui» 
dam  tamen  eo9  navibus  effngisse 
periculum,  et  ob  celerilatem  fu0K, 
aves  appeUatos  Tolunt.  Serv. 

85.  Cogère  donec  oves  stabulit. 
Ordo  #st  :  «logare  donao  orat  «ta* 


bnlis  Tesper  jussit,  et  inrito  Olym* 
po  procesait.  Et  ex  eo  qnod  dies 
invitas  nbsceftsit  :  et  ex  eo  qnod 
nimio  aadiendi  dociderio  Tesper 
exortas  est,  canfilen»  Tohiptas  oa» 
tenditar.  Est  etiam  Solts  landatio  ^ 
cajus  iucis  claritai  tanta  est ,  ut  ea 
Olympus  laetetur.  Serw. 


ECLOGA  SEPTIMA 


(  Vide  Argamentum  générale,  vol.  I,  pag.  167.  ) 


MELIBŒUS. 


<^»%,»^/V^'W»'%<*^%^VW»^/WVl^'^»»%^^»<Vm^/%^/^%»^%»»%^«*<'V%^i'*^/V%>%^^^^^^^»»''V^<^'»/^/^'^^V 


ANALTSIS. 

OBDiT  Daphnis  ad  timbrani,  adyenmnt  iUac  Gorydon,  et  Thyrsis;  ho- 
rum  ^eges  describuntur,  Tirtus  corporis,  peritia  in  canendo^  i  —  5. 
Jacittir  semen  ad  seqaentem  dUputationem  :  errantem  eiiim  Melibœoin 
Daphnis  videt,  vocat,  invitât  etiam  blandimento  loci  :  ille,  etsi  inVitut^ 
«edit  :  comparant  se  ad  oertamen  pattores,  6^-20.  YoltCorydon  aat 
▼ersos  Godri  aemulari  poetae  magni,  aat  cedere  arti  poeseos  :  Thyrsiit 
poetam  alium  Godro  preponit,  objiciens  huic  crimen  invidiœ,  et  fas- 
cini,  ai  — 38.  Offert  Gorydon  yenatrici  Dianae  càpat  apri,  cenri cornua; 
promittitque  eidem  venatorios  cothamos  :  Tfayrsis  pauper  sao  Priapo 
)ac,  et  liba  ;  et  majora,  suppetenie  foetura,  29 — 36.  Gorydon  laudaCam 
prias  Galateam  ad  consortium  invitât  in  eam  noctem  :  Thyrsis ,  nisi 
hoc  idem  vehementer  copiât,  diras  sibi,  et  odium  ejnsdem  Nymphst 
imprecatar,  3^ — 44*  Gonsectatnr  Gorydon  commoda^  et  delicias  agro* 
rum;  Thyrsis  pastoralium  tectorum,  4^ — ^^-  Speciosa  sont  omnia;  et 
venusta  in  agris  praesente  Alezide;  squallida,  et  deformia  eo  absente, 
Ârescit  ager  et  moritur  abeunte  inde  Phyllide;  virescit,  et  vivit  ea  ad* 
ventante,  53  —  60.  Gorylus,  quam  amat  Phyllis,  preferturarboribus, 
quas  Dii  ipsi  amant:  Lycidas,8À  maneat  cum Thyrside,  superat  arbores, 
que  a  locis,  ubi  sunt,  comroendationem  accipiunt,  61 — 68.  Sententia 
Melibœi;  victor  est  Gorydon,  69 — 70. 

EXPLIGATIO. 

I — S.  Loquîtur  Melibœus  hune  in  modom  :  conscderat  foi> 
iaste  Daphnis ,  ut  est  mos  pastorum ,  ad  umbram  tiicis  argutâ^, 

NOTiE. 

a.  Compulerantque,  Gompellera     gère.  Cicero  ne  aiebat  in  Pisonê  : 
^roprie  est  in  unnm  locum,  vel  di-     omni  pécore  compulsa,  ^crv. 
versa ,  vel  diversorum  animalia  co«         4 -  dmbojloren U$  œta tib us.  JEtat^ 


3o4 


COMMENTAIUA 


id  e$t>  vento  susurrantis  et  sibilantis  i  itaque  iHam,  et  amer- 
nitas  umbrae,  et  sonitus  blandientis  arboris  illccta verant  :  duo 
alii  pastores  Corydon,  et  Thyrsis  in  unum  locum  (in  eum  vi- 
delicet,  in  quo  erat  Daphnis)  g^eçes  compulerant  :  sed  quos 
grèges? Thyrsis  oves,  capellas  Corydon,  et  bas  plenas,  tumen- 
tesque  uberibus  prœ  lactis  copia  :  florebant  vero  pastores  duo 
pari  virtute  corporuln;  quîa  nimirum  Arcades;  quod  homi- 
num  genus  forte,  et  robustum  :  erant  denique  pares  cantu, 
pares  responsione,  id  est,  amœbeo,  et  responsivo  carminé  : 
quasi  dicat:  dispares  erant  in  gregibus,  namalteroves,aiter 
capras  agebat  :  sed  pares  virtute  corporis,  patriae  conditione, 
cantus  amœnitate. 

6.  Hic,  tune;  vel  in  loco  ubi  erat  Dapbnis,  caper  mihî 
deerraverat,  qui  vir,  et  maritus  est  capellarum  :  deerraverat 
vero, quumfortasse ego  essemoccupatus  defendendis  afuturo 
frigore  myrtis  teneris  :  errans  vero  ipse  quœrendo,  forte 
Daphnin  aspicio  :  ille  mibi  statim,  hue  ades,  scio  quid  quae- 
ras?  capruro;  mitte  banc  curam,  salvus  est  ille;  bœdi  insuper 
salvi  sunt  :  vidi  illos,  et  scio  quo  sint  loci  :  tu  vero,  qui  fatî- 
gatus  es  quœrendo,  sede  ad  umbram,  quietemcape,  si  ces- 


tibus ,  quasi  diceret  annis  :  rara 
locatio ,  per  numerum  plurativum  : 
inteUig^it  autem  pnbertatem  :  qua- 
re  ab  Ausonio  utrumqne  simul  cod- 
junctam  est:  Dunt  Jlos  novus^  et 
nova  pubes.  —  Arcades  ambo.  Non 
rêvera  Arcades  :  nam  apud  Mao* 
tuam  res  agitur  :  sed  sic  periti,  ut 
eos  Arcades  putares.  Nam  et  pau- 
lo  post  dicturus  est:  soli  cantare 
periti  Arcades. 

6.  Hic  mihi.  Scilîcet  circa  eam 
partem ,  in  qua  Daphnis  sedebat. 
In  Mediceo  hue  scriptum  est,  sed 
hic  melius;  hoc  est,  eo  tempore 
quo  teneras  defendo  a  frigore  myr- 
tos.  Et  Tarie  hic  iocus  exponitur. 
Nam  alii  simpliciter  accipiuut , 
Dum  myrtos  tego ,  et  tueor ,  ne  eas 
frigus  exurat.  Alii  quia  aestatis  il- 
]ad  fuisse  asserunt  tempus,  dicunt  ; 
Defendo  a  frigore,  tego  contra  fri- 
£us  futurum.  Alii  dirunt ,  Dum  de- 


fendo ,  id  est,  dum  mihi  ad  defen- 
sacnlum  prépare  myrtos  a  frigore, 
id  est,  quœ  sunt  sine  frigoribus. 
Soient  enim  pastores  vendicare  si  • 
bi  loca  aliqua  propter  frigus  futu- 
rum. Serv,  —  Pro  mulliplici  inter- 
pretatione,  quam  tradit  Serviu», 
una  videtur  corlgruere ,  Dum  mu- 
nio  myrtos  contra  inimicum  frigus, 
quod  tolerare  hoc  genus  fruiici* 
non  potest. 

7.  Fir  gregis.  Abusive  :  nam  tan- 
tum  hominum  est.  Sic  alibi:  Quem 
légère  vinim.  Item  Horatius,  Et 
olentis  uxores  maritu  Acyrologia 
est  ;  quod  tamen  ad  Theocriti  imî- 
tationera  dictum  est  :  qui  ait^  S 
T^eiy*,  T«f  xiviiÂv  aSySif  «v»^«.  Sic 
amant  loqui  Poette.  Juvenalis  de 
gallo  Sat.  III,  91  :  Quo  mordetur 
gallina  marito. 

9.  Caper  tibi  salvus  et  hœdi.  Aut 
quia  in  capro  est  spes  l]pedorum  : 


IN  ECLOGAM  VIL  3o5 

sare  paululnm  potes  ab  labore^  in  quem  natura  le,  mens, 
animus  semper  inclinant. 

1 1.  Pnuaquam  quau)  explicem,  praemitto  t  videri  Daphnin, 
«t  Melibœum  induci  ut  amicissimos,  quibusque  muita  fuerit 
familiaritatis  consuetudo,  ita  ut  nosset  aher  vicissim  res  alu^* 
riu8  :  itaque  vixDaphnis  Melibœum  viderat,  quum  jam  calie- 
hat'  intimos  animi  recessus  :  hinc  procedunt  superiora  illa  ^ 
caper  tibi  salvus^  et  hcedi;  quasi  dicat,  non  caper  solum,  quem 
.tu  qusris,  sed  hœdi  quoque  deenrarunt  :  liinc  etiam  illa  ;  si 
quid  cessare  potes  s  quasi  intus  nosset  pastorem  :  erço  ait;  non 
te  solum  angit  capri  tui  cura,  sed  juvencorum  :  eam  vero 
mitte;  nam  illi,  ut. soient,  hue  ad  potum  venient  :  non  te 
egent  ductore,  non  custode  t  perprata  est,  pascentes. 

la.  Gonatur  pastorem  pertraheread  quietem,  proponitque 
fortissimum  invitamentum  :  anxius  erat  Melibœus  animo^ 
fessus  .coq>ore  :  ademit  anxietatem  animi,  rem  ejus  in  tuto 
esse  testificatus  i  pergit  jam  ad  corpus ,  ut  sic  tandem  illum 
ad  quietem  .inclinet  :  ergo  non  contèntus  supra  dixisse,  re- 
quiesce  sub  lunbra,  .quo  parum  motus  pastor,  addit  nunc 
Mincium,  virentes  ejus  ripas,  teneras  moUesque  arundines 
tune  succrescentes,  apîcuias  grate  insonantes  e  quercu  sacra  : 
quem  ista  non  moverent? 

i4-  Multis  expressum  jam  est  Mélibcei  ingenîum ,  et  natura  : 
indicatur  eoim  fuisse  supra  modum  rei  suœ  sollicitus  :  hic 
ergo  ad  ingenium  recurrit,  sententia  hac  :  scio  in  tuto  esse 
caprum,  in  tuto  haedos ,  juvencos  meos  non  egere  me  duce  ad 
potum;  video  deinde  amœnissimum  locum  ad  quietem  :  sed 
quid  faciam?  pungit  me  denuo  cura  agnorum,  qui  depulsi  a 
lacté;  neque  habeo  Alcippen,  aut  Phyllida,  famolarum  hsec 
sunt  noDiina,  quœ  iilos  domi  concludant:  sed  non  possum 
non  acquiescere  tuis,  o  Daphni,  precibus,  non  tam  invitatus 
amœnitate  loci,  quam  quod  videam  Corydonetn,  certatorem 

aat  intÊlligimas,  istain  etiam  hedot  commemoratnms*  Alii  diciint  loca 

perdidisse,  sed  Descire:  qaod  ta*  lp9A prata  juvenci  appellari.  Serv* 

men  ille  quasi  divinus  indicat.  Po*  i4>    Neqiie   ego  Alcippen    nec 

test  tamen  etiam  scire  >  sed  ieyias  Phyllida  habebam.  Has  duas  iiw 

damnam  ms^oris  contemplatione  teliigamus  arnicas  esse  cantantium. 

contemnere.  Seru,  Nam  hoc  clicit;  nec  Alcippen  ha-* 

i3.  Mincius,  Flavias.  Intelliga-  bebam,  utille  :  nec  Phyllida,  ut 

mus  Vfsnetiam,    quae    est   haud  alter,  aut,ut  pleriqueputaat,  no* 

longe  a  Mincio ,  cujus  est  delicias  .m«Q  Tillicw.  S^rv, 

5.  ao 


3o6  GOMMENTAHIA 

egre^am,  comparantem  se  ad  ceitamen  cam  Thyrside.  lu- 
que  vicias  posthabui  mea  séria  illorom  lado,  id  est,  mea  ne- 
gotia  illorum  otio ,  meos  a|;nos  illorum  cantilenœ. 

i8.  Içitur  cœperant  cootendere  amœbseo  veran;  Toluere 
enim  Musse,  ut  alternos  tantum  versus  dicerent,  neque  aliter 
illis  flatum,  et  numen  suppeditamut  :  primas  e^t  Corydon, 
Thyrsis  secundas. 

21.  luvocat  Nymphas  fontis  LiBethri ,  qufts  îpse  colit,  ynût- 
que  ut  dent  sibi  carmen,  non  vulgare,  sed  quaie  solitus  erat 
condere  amicus  ejus  Godros;  nam  hic  non  volgaria  fiiciebat, 
sed  proxima  Phœbi  carminibus:  aut,  si  non  potsit  aapîrarc 
ad  diçnitatem  tanti  carminis,  volt  fistulam  argutam,  et  ca- 
noram  suspendere  ex  pinn,  qnœ  Cybeli  est  sacra  :  atqne  in 
hune  modum  artis  poeticse  instrumenta  relinquere,  et  conae- 
crare. 

25.  Optaverat  Gorydon  versus  Godri,  ut  magni,  et  excel- 
lentîs  poetas  :  hujus  conatus,  ut  nullius  glorie,  irridensThyr- 
sis  ait  :  pastores  Arcades  coronate  hedera  poetam  (incenom , 
an  se?  an  alium  quemvis  intelligat?)  nondum  factum,  sed  ad- 


i6..£t  eeriam^n  erat  Corydan 
cum  Thyrside  magnum.  Figurate 
locQtus  est,  magonm  certamen, 
ille  £um  illo  :  ac  si  dicas*,  magna 
contetitio  est  cum  Cicérone  Virgi- 
lias  ;  et  TÎdetur  nominativum  pro 
genitivo  posaisse ,  nam  Cotydonis 
iaciu  Serp. 

ai.  Nymphtt  nosfvr  mmor  Libe* 
ihrides,  Libetbros  fons  est  Boeolie, 
nbi  coloncur  Musae  :  a  Libethro 
Poeta,  qui  primas  harmoniam  tra- 
didit ,  et  arcem  Muais  consecravit. 
Alii  locum  in  quo  Hesiodus  natus 
est  :  alii  templnm  LibethridumMu- 
samm  dicunt;  quod  aPierio  Apol- 
linis  filio  consecratnm  est;  et  sic 
ait  Libethrides ,  ac  si  diceret  Hîp- 
pocreiiid«s ,  a  fonte  Hippoerene. 

3a.  Méo,  Positnt  in  hac  particula 
magnvs  affectns  amoris.  Horat. 
Garm.  IV.  Mecêtnas  '»i«ics. — Codro, 
Godros  Poeta  ejusdem  temporis 
fait,  ut  VaJgius  in  Elegis  sois  refert. 


a4>  Hic  arguta»  Juxta  qaam  £re- 
qnenter  canitur,  ac  per  boc  io* 
quaci ,  gorrula.  Sacra  pinu.  MatH 
deum  conseerata.  Sic  supra.  Sacra 
quercu  ,  scilicet  Jori  dicata.  Pen* 
débit fi$tula.  Qui  arti  alicoi  valedi- 
cebant,  instrumenta,  sivê  miuica, 
sÎTe  alia ,  in  rebns  aliia  «snrpata , 
dits  conêecrabaat.  Tibnllos  II ,  5. 
«  Pendebatqve  vagi  pastoris  ia  ar« 
bore  votum  Gamla  aâlyestri  fisca- 
la  sacra  Dec.  »  Horat.  Od.  UI,  a6. 
Barhiton  hic  paries  hahebii, 

a5.  Pastores  nascentem  Pœtans, 
Yerecnnde  locntns  est ,  non  j'am 
Poetam  dicens,  sed  nasce^fem.  Sa- 
ne  hoc  loco  carmen  exprimitnr 
Amœbvum.  Ram  quum  Gorydon 
petiisset ,  nt  esset  Godri  sin^lis  : 
bie  se  adeo  Codktim  snperarè  di- 
cit,  nt  se  in  ejus  invidiam  possit 
movere.  Hedera  autem  coronantar 
Poète,  quasi  Libero  consecrati, 
qni  et  nt  Baccfa»  insaniont  (Sic 


IN  ECLOGAM  VIL 


S07 


bue  crescentem,  assurgentemqae,  ut  Godro  ilia  prae  iAvi- 
dia  rumpantur:  Tel  8Î  maligne,  et  contra  animi  sententiam 
ijlum  laadaverit,  coronate  non  hedera,  sed  baccare,  ne  quid 
îlli  futuro  et  crescenti  noceat  ling^a  Godri  fascinans. 

39.  O  Diana,  Mycon  parms  (credibile,  hune  puerum  faisse 
Gorydoni  in  deliciis,  ut  etiam  Alexin)  suspendit  in  tui  hono- 
rem  hoc  caput  apn,  hœc  cervi  comua;  qnod  te  propitia  féli- 
citer Tenatus  foerit  :  si  boc  proprium,  id  est,  perpetaum  fne- 
rît,  fiiciet  te  Mycon  ex  marmore,  stabisque  evincta  usque  ad 
suras  cothumo,  qui  habitua  Tenatorius  est. 

33.  Respondet  alter  :  satis  est,  o  Priape,  exspectes  a  me  si- 
num  lactis,  et  liba  hase,  qaœ  trides  :  ratio,  cur  tam  parra  of- 
feram,  quia  custodis  hortum  pauperem  :  quasi  dicat  :  pauper 


Horatiiu  :  Ut  maie  sanis  adscrtpsit 
SaiyrisFaunisque  Poetas.)vt\  quod 
semper  Tirent  hederae ,  sicat  car- 
mioa  «temiutafln  merantur.  Serv» 

a6.  Rumpantur  ut  ilia  Codro.  Ex- 
tremae  indigaationit  caassa,  rumpt 
dicuQtur  ilia.  Cic.  in  Vatin.  c.  4  : 
Ut  aliquando  ista  ilia ,  qum  sunt 
inflatû  ,  rumpantur.  Facetissima 
ost  comparatio  apad  Horatiiim 
Sat.  n ,  3.  et  llartialem  Epi0r.  X , 
69;  ttuld  Otacilii ,  cnm  rana ,  que 
quam  bori  uiTideret  ma^tadi* 
nem,  mmpebatar.  Sic  Godms  invi- 
dialaboraas  ilia  dicitur  dacere, 
qaam  spiritus  anbelantem  at  tuspi- 
rantam  dcficU. 

3o.  Ramosa  comua,  Uc,  comibut 
arhorgis.  Plin.  XI ,  37.  Spargit  eoi- 
nua  m  ramM,  ut  arvarum.  Phed. 
I ,  i3 1  Ihi dum  ramo$a mîmiufatt- 
dot  earnua.  Snperbiant  tmim  cor- 
nibas,  qnibat  aanstia,  in<ria  pétant, 
et  latent ,  veiat  inenaet.  —  Fivaeis 
QtTvi,  Ut  entoi  Plîntas  dicit  in  aa- 
tarali  bittoria.  Gam  ae  eenri  gra- 
▼atos  Ktate  cognoTerint  esse ,  ser* 
pentes  reqairnnt,  et  eôs  flafa  ad 
se  traetos,  quam  comederint,  joTe- 
nescaat  et  retertaatar  mrsns  in 


actam  priorem;  dia  enim  Tivere 
dicuntur.  Serv, 

3i,Si proprium  koc  fuent.  Qaod 
sapra  petierat  scilicet,  ut  talia  car- 
mina  faceret ,  qnalia  Godms  etfé* 
cerat.  Proprium  sane  veteres  per- 
petanm,  stabile,  firmura.  Teren- 
titts  :  Ego  deontm  vitam  ea  propîer 
sempitemam  esse  arbitror,  quod  eo- 
rum  vûluptates  propriœ  sunt,  id  est 
ûnue  et  perpétue.  Si  proprium , 
alii  bunc  Myconem  alieni  pecori« 
eastodem  Tolunt ,  et  sic  dicere  ;  in- 
térim hoc  tibi  caput  Délia  dedico  : 
si  proprium  hoc  menm  pecus  lue* 
rit, plus  dabo ,  id  est  simnlachrum 
faciam.  Serv. 

33.  Sinum  lactis.  Sinnm,  genus 
estvasis;  qaod  quum  significamus^ 
Si  producitnr  ;  quum  vero  gremium 
tignificamns,  Si  corripimns.  Sino 
pro  yase  utitur  et  Plautus  in  Cur- 
cuKone,  act.  I;  se.  a,  i3.  Inver^ 
gère  in  me  liquores  tuos  Sino  ductim . 
•^^  Sinum.  ûîvof  Grecis ,  mntato  d 
tn  s.  Qaod  non  adeo  insolens ,  ut 
Turn.  I,  16  :  ezcavatiorem  sinum 
habet,  quam  poenlum,  Varr.  de 
L.  L.  IT.  —  Priape.  Deus  Lampsa- 
cenas  est  HeDetponti;  hortomm 

ao. 


1 


3o8  COMMENTABIA 

sum  adhuc ,  et  modicus  mihi  bonus  :  feci  te  pro  tempore  ex 
marmore,  faciam  procul  dubio  ex  auro,  si  fœtura  gT^gem 
suppleverit  :  quod  sic  capio  :  acceperat  pastor  ÎDeommodani, 
et  diminutus  fuerat  numerus  oviam  :  igitur  optât,  ut  naCa  so-- 
boles  reducat  greçem  in  pristÎDum  Dumemm,  et  soppleat 
quicquid  acceptum  fuerat  incommodi. 

37.  Post  oblata  Diis  munera  sunt  jam  in  amoribus,  qvx 
materia  creberrima  in  re  rustica  :  uterque  cupit  Galateam,  et 
vult  dare  testificationem  amoris  sui  erga  illam,  invitatipie  ad 
eam  noctem  :  sed  longe  alia  est  ilUciendi,  et  invitandî  ratio: 
prior  enim  totus  diffluit  amoribus,  et  post  effusam  landem  tri-» 
plicem,  petit  ut  quum  a  pastu  tauri  redeant  ad  prssepia  {est 
haec  periphrasis  noctis  advenientis)  ad  se  neniat:  posterîor 
loquens  cum  eadem  Galatea  sibi  très  diras  imprecatur,  nisi 
vere  putet  eam  diem,  in  qua  est,  esse  tongiorem  anno  :  quibus 
innuit  quam  ardenter  noctem  exoptet,  qua  ipse  possit  frui  Ga- 
latea :  inde  in  tauros  invebitur,  quasi  ipsi  longissima  mora  in 
pascendo  diem  detineant,  et  qua  pastor  ab  tam  cupito  consor- 
tio  retardatur. 

45.  Vult  pastor,  ut  défendant  solstitialem  calorem  a  pécore 
fontes,  herba,  arbutus  :  fontes  sua  amœnitate,  nam  muscosi 
sunt:  herba  sua  moUitie,  nam  moUior  adhuc  somno  ipso; 

Deiu ,  manu  tenens  dextra  falcem,  Ovidii  nostri ,  vol.  I ,  p.  1 33  et  1 34- 

qui  ayibus  et  faribus  terrorem  in-  4'*  Sardois  herhis.  In  Sardlnia 

cutit  NosterGe.  IV,  1 10 :  «Et  cas-  enim  nascitur  quxdam  herba ^  tit 

tos  faram  atque  avium ,  cum  faice  Sallustius  dicit ,  apiastri  similis  : 

«aligna  Hellespontiaci  servet  tute-  quœ  herba  comesa  hominum  rie- 

la  Priapi.  a  tus  dolore  contrahit,  ei  quasi  riden* 

35.  Pro  tempore.  Pro  nécessita-  tes  interimit.  Unde  vui^o  cAfHfit 

te ,  pro  captu  rei  nostrae ,  pro  viri-  yiknt.  Serv. 

bus  qu9  suDt  hoc  tempore.  Serv,  4^.  Si  mihi  non  hac  lux  totojMH 

36.Si  fœtura  gregem  suppleverit,  longior  anno  est.  Impatientius  fe- 

Si  tôt  agnos  habiiero,  quot  oyes:  rebat  sibi,  gregem  seryanli,  diu' 

hoc  est  enim  gregem  suppleri  per  tius   arnica    carendum    esse  ,  nà 

fœturam;  et  fœtura  est  proyentus,  quam  festinabat;  et  animo  cupien- 

ipse  fœtus  vero  quod  nascitur.  S.  ti,  utSallust.  in  Jugurth.  nihilso" 

37.  Nerine  Galatea,  Arnica  Go-  tts/estinatur.Grebrsoccurruntoii- 

r jdonis  nobilis  ;  Nerine  nutem  pa-  sere  amontium  querelae ,  moment» 

tron jmicum  est  Grxcum.  ut  ^eti-  annos  esse.  Ovid.  Heroid.  Epist. 

ne  Chrid.  Epist.  Heroid.  VI,  io3  :  XVIII ,  25  :  «  Septima  nox  agitur, 

sic    Adrastine  ,    Nonacrine.    vid.  spatium  mihi  longius  anno.  »  Im» 

Triscian.  Vih,  II,  p.  585;  et  notas  pro  die  apud  poetas  vulgatur. 


IN  ECLOGAM  VII.  809 

€rbatu9  ftuo Tirore,  sua  umbra;  natn  tametsi  hase  r ara,  fontes 
et  faerbam  tegit  :  subdit  rationctn  cnr  tantopere  caveat  pecori , 
qaia  jam  aratas  venit  calida,  et.fervida,  ac  vere  torrens  :  indi- 
cium  vero  advenientis  asstatis  sunt  gemmae  vitium  jam  protu* 
berantes  turgentesque  in  palmitibus. 

49.  Vagatus  est  Gorydon  sr.is  versibus  per  agros,  et  cavit 
suo  pecori  :  opponît  illi  Thyrsis  commoda,  quœ  pastores  ipsi, 
non  pecora,  capiant  ex  tectîs,  non  ex  agrîs  :  sunt  nobis  focus, 
taedœ,  ignis  semper  plurimus:  hujus  rei  indicium  postes  ipsi, 
qui  nigri  prœ  fuligine  :  his  tati  sumus  a  firigore ,  tuti  a  Borea , 
qaem,  tametsi  omnium  asperrimum,  tantum  curait) us, quan- 
tum lupus  curât  numerum  ovium,  quantum  flumina  curant 
ripas,  id  est,  tantum  contemnimns  Boreas  frigus,  quantum 
lupus  contemnit  numerum  ovium ,  quantum  ripas  flumina. 

53.  Ait,  stare  in  agris  juniperos,  et  castaneas,  utramque 
hirsutam,  et  spectabilem;  quœque  poma  strata  jacere  sub  sua 
arbore;  demum  ridere  omnia  in  agris  prœ  lœtitia  :  banc  vero 
tantam  pulchritudinem  commutari  in  squallorem,  abeunte 
«X  montibus  Alexî  :  nam  formosus  est,  et  prtesentîa  sua  reddit 
omnia  formosa  :  hujus  tantae  vastitatis  arguroentum  deducit  a 
fluminibus,  quae  quum  perennia  sint,  tamen  absente  puero 
exarescunt. 

57.  Commutât  Thyrsis  sententiam  in  gratiam  suae  Phyllidis, 
et  ait,  agrum  arescere:  lierbam  immori,  ac  sitire  prœ  viiio 
aeris,  nullum  unquam  bumorem  stiilantis;  Bacchum  ipsum 
învidisse  amœnissitnis  collibus  umbras  pampinoruœ^  id  est, 
ademisse  umbras  per  invidiam,  noluisseque  ut  colle»  vesti- 
rentur  pampinis  :  adveniente  vero  Phyllide,  agrum,  et  ncmus 
virescere;  Jovenique  ipsum  plurimum,  id  est,  abundantissime 
descendere  in  herbas  imbri  lœto. 


47-  <^Am  venit  testas  Torrida.  Jam 
▼emt ,  jam  appropinquat  :  non 
enim  dicit  œstatem  esse  cum  adhuc 
turgere  gemmarum  palmites  dicat. 
Et  bene  tarde  frondere  vites  com- 
mémorât in  Venetia,  qn»  est  pro- 
vincia  frigidior.  Torrida.  Calore 
•Icca.  Serv, 

Sj.  Àretager:  vitio  moriens  sitit 
aeris  herba.  Id  est ,  Siccitas  mina- 
tiir  frugibus  et  satis  interitum. 
Noster  Ge.  I,  107  :  »Exastus  ager 


morientibns  sestnat  herbis.  »  — 
Moriens  herba.  Ex  pbilosophantium 
sententia,  anîmate  sunt  herba»; 
ideoqne  tnoriy  exspirare  ^  etc.  di- 
contur.  Noster  EcL  X,  67  :  «  Quam 
moriens  alta  liber  aret  in  nlmo.  a 
et  Ge.  IV,  33o  :  Interfice  messes. 

60.  Jupiter  et  lœto  descendetplw 
rimus  imbri.  Sic  alibi,  Conjugisjn 
gremium  lœtœ  descendit.  Aer  enim 
in  pluvias  solutus ,  irrigabit  arva 
pluviis  ad  fertilitatem  sufficiçnti- 


3 10         COMMENTARIA  IN  ECLOGAM  VIL 

6i.  Dicit,  quatuor  arbores  esse  gratissimas  suis  Dits,  popn^ 
lum  Herculi,  viteœ  Baccho,  myrtum  Veneri,  laurum  Pkœbo, 
tantam  vero  esse  Phyllidis  virtutem ,  et  <pjasi  numaa,  ut,  illa 
amante  corylos,  non  has  vincant  iUœ  Deorum  arbores,  quan- 
tum vis  inclytœ  et  pretiosœ  suorum  Numinum  amore,  et  pa- 
trocinio. 

65.  Sententia  est,  arbores  quatuor  esse  pulcherrimas ,  «t 
commendari  a  locis,  ubi  sitœ  sunt;  fraxinum,  quia  in  sylvis 
est;  pinum,  quia  in  hortis;  populum,  quia  juxta  fluvios^ 
abietâtt ,  quia  in  mon  tibus  :  sî  vero  Thyrsin  sœpe  révisât  pastor 
Lycidas,  fore  ut  hic  superet  îllas  aii>ores,  quia  positus  juxta 
suum  Thyrsin,  tanquam  in  locp  debito. 

69b  Finis  initio  respondet :  mesiini,  inquit, haec  ab  illis  can*- 
tata,  nam  quid  aliud  memineriin,  quam  qiuo  Musse  meminiss* 
volebant?  addit,  frustra  Thyrsin  conteiprdisse;  nara  victus  in 
iitibus quatuor;  in  duabtts  tantum  par;  in  nnUa  victor:  qoani- 
obrem  ex  illo  tempore  nobis,  id  est,  Latinis  omnibus  Cory«- 
don ,  nempe,  Virgilius  princeps  est  carminis  :  geminatio  TO«na 
indicat  plauanra,  quo  Virgtliiis  acdamatus  est  Victor  Grae» 
corum. 


bas,  et  Decessariis.  Inde  Jupiter 
pluvius*  Tibull.  1,7.  —  Arida  ncc 
p'iuvio  supplicat  kerha  Jovi, 

61.  Popufus  Alcidœ  gratxmvna. 
Quia  ea  velatus  ab  inferis  rediit  9 
quam  Honems  Jix!^iA  dicît ,  ab 
Acherotite  ad  snperos  translata; 
qfia  Qonma  iisim  dapUci  colora 
folionim»  geminos  labones  sig^e* 
roram  inferorainque  testatus  est* 
Qui  Herculi  sacra  faciebant,  et  he- 
roes,  mtiltis  perfitocti  laboribus, 
popaleam  ooronain  samere  cousue- 
verant. 

63 .  Formùsm  Myrtut  Feneri.  Myr- 
tum ideo  dicatam  Veneri  volunt  ; 
quia  quuoa  a  mari  exisset,  latuit  in 
myrto ,  ne  nuda  conspiceretur  ;  vel 
quia  fra^sest,  ut  amot  incon» 
stf  08  ;  vel  quia  jttcundi  odoris ,  ut , 


sic  positœ  qtumiam  suaves  mitceiis 
odores.  Sérv. 

65.  Fraxinus  in  silvis  pulcherri- 
ma.  fiene  singulis  loca  sua  consi» 
£;navit.  Fraxinus  in  silvis  cedet  tibi^ 
pinus  in  hortis.  Non  sic  enint  pul- 
chrae  arbores  in  suis  locîs,  id  est, 
sibi  aptis  cr«at«  :  sicut  tu ,  si  ad 
me  fréquenter  venire   cura^cri». 
Nec  myrtus  vincet  Venerisp  nec  law 
rea  Pkœbi,  et  ita  adserit ,  illas  dum 
Phyllis  mmabit.  Non  tam  necessa- 
rium  fait  dicere  corylos  :  perinde 
enim  est,  ac  si  diiisset,  Phyllis 
amat  corylos  y  corylos  dum  Phyllis 
amabit.  Serv., 

.70.  Ex  illo  Corydouy  Corydon 
est  tempore  nobis.  Victor  nobilis 
supra  omnes  :  quam  rem  quasi 
ntaticns  impliore  non  potuit.  6Vrtr. 


ECLOGA  OCTAVA. 


(Vide  Argumemain  générale,  vol.  I,  pag.  178.) 


PHARMACEUTRIA. 


^M^'W«  v«/%«<«<^«/«/%'w«>«^/«<^^««^v««««/««v^/*r^^/«^^ov%^-%>«/«  ^<»<%^  ^^*m»  mm  ft^'*^%i%/%/mt^^/%>^ 


ANALYSIS. 

aAcmm  fnndamentnm  Edog».  Damooû,  et  AIphe«ibœi  Muta  cam 
praBclaro  Elogio  prvdicatur ,  1  —  5.  Asinii  PoUioni»  faTorem  petit  ;  nrdeC 
ejos  facta  et  opéra  poetiea  laudare  :  huic  Edogao  dedicat^  6 — 13. 
Describiitir  Aarofa;  Damon  qaerelat  comparât  de  fraadibus  N»e  siUi 
conjQgio  pact«  :  yalt  at  Lucifer  illas,  et  Dii  audiani  :  vult  illas  canere 
Maenaliis  versibas,  i4 — 21.  Reddit  rationem,  car  canere  paraverit 
Ifjeualiis  versibas,  33  —  a5.  E«tjain  ia  querelis,  qnibos  dolet  Nisani 
sibi  abripi,  Mopso  dari  :  inde  elicit  monstra  in  eyam  tequens.  Marito 
invide  gratulatnr  de  napta,  a6«-3i.  Insultât  jam  «tultiti»  Nise,  ut 
modo  deformitati  Mopsi,  3a— 36.  Describit  locum,  etatem,  tempua, 
at  etreiuutantias  aliat^  quibot  amare  Nisam  tnceepit,  37— 43*  Qai 
Mopsi  deformitati  însoltaTenit,  et  Nie«  ttultitie,  insultât  jam  saBviti« 
Amoris,  objideM  illi  natales  feros,  4^— 46.  Indtcarit  scritiam  Amoris 
ab  ejus  aatalibus;  anac  a  credaUtate  Mcdee,  4? — ^<*  Bedit  ad  impos« 
sibilia,  Sa — 57.  Moritaros  Damon  omnibus  valedicit.  Dat  Posta  Tersiis 
Alphesibcsi  canendos  Bfiasis,  58 — 63.  Jubet  veneftea,  afferri  sibi  qn« 
necessaria  ad  illiciendam  E^phnin  aoMiris  philtro  :  addnntor  carmina 
ad  formam  integram,  64 — 66.  Garminam  Tirtus  pnedicatur,  69 — 7  a.. 
Incipit  maga  a  Cemarionmnero ,  qui  potentissimus  in  bac  arte,  73—76. 
Imperat  famnl»  partem  laboris,  77 — 79.  Adduntar  nora  sacra  valida  ^ 
et  fortia,  80—84.  ^^^  mm^  proficienia>as  6t  imprecatio,  85  —  90. 
Additnr  ralidior  et  fortior  magia,  91  —  94.  Commandât  maga  berbas» 
et  ▼eneaa,  quibws  usa  est  in  saeris  ittis^  veluti  admirabmnda  nîbil  sibi 
procédera,  95 — 100.  Aageatur  sacra  Talidissimo,ei  fortissimo  gênera 
aMgie,  101  — 104.  Allueent  lelieia  omnia;  Dapbnis  accedit;  rictris  est 
maga;  ideo  a  saeris  caisat,  io5'— 109. 


3l2 


COMMENTARIA 


EXPLICATIO. 

I.  Accingit  se  Vîrfrilius  ad  canendam  Damonis  Musam,  et 
Alphesibœi  :  quorum  in  certando  tanta  fuit  suavitas,  tanta  in 
canendo  modulatio,  ut  juvenca  et  lynces  etiâm  attentissîme 
illos  audirent;  illa  admirabunda ,  et  pastionis  oblita,  îstae  stu- 
pore  correptae  :  quin  etiam  flumina  mutarunt  locum,  in  quo 
prius  fluebant,  ut  illos  cantantes  sequerentur,  ad  quo8  cum 
jam  pervenere,  continuerunt  cursus,  ut  audirent  :  erço,  audia- 
mus  tam  novam,  inauditam,  inusitatam  Musam  pastorum. 

6.  Poeta  ro(jat  gratiam  et  praesidium  PoUionis,  ubicumque 
terrarum  sit,  sive  Timàvi  scopulos  superet,  sive  litora  maris 
lllyrici  prœtervehatur  :  ostendit  quanta  cupidine  ardeat  tôt 
laudes  canendi....  venietne  dies  ille  mihi  jamdiu  expectatus, 
quo  lieeat  tua  praeclare  g^esta  eelebrare?  aderitne  mihi  mox 
occasio  toties  exoptata,  qua  possim  per  terras  omnes  bulgare 
tuarum  tragœdiarum  carmina,  quae  sola  ex  Romanis  digna 
sunt  Sophoclei  cotliurni  majestate?  interea  Musa  mea  quœ 
sumpsit  a  tuis  laudibus  initium,  eadem  in  ipsis  desinet;  hos 


NOT^. 


I.  Pastorum  Muuun  Damonis. 
Apud  Theocritum  est  una  ecloga^ 
quae  appellatar  ^fféuuttvvft»^  in 
qua  inducitur  moiier  quiedaiii  sa- 
cris  quibttsdam  pervertens  mentem 
amatoris,  a  quo  spomebatnr:  quam 
Virgilins  transtulit  ad  hujus  eclo(|rfle 
ultimam  partem.  Prima  enim  ejus 
pars  conquestionem  solam  habet, 
amatoris  decepti  ;  quem  nnbendo 
altéri,  andqua  sponsa  fefellerat. 
In  ea  narratnr  etiam  principinm , 
et  origo  amoris ,  qui  locus  a  Tlieo- 
erito  circa  finem  tractatnr. 

9.  £n  triu  Ecce  jam  aderit.  Nam, 
en,  unum  optantis  est;  ut,  en  erit 
ille  dies;  aliud  confirmantii;  ut, 
en  erit,  ut  lieeat.  Sery. 

10.  Sola  Sophocleo  tua  carmina 
i.  c.  A«  si  fiicrret,  quamquam  im- 


par  sit'in^enium  meum  laudibus 
tais  :  nam  tu»  landes  merentur  ex- 
primi  Sophocleo  tantum  cothurno^ 
id  est ,  sublimi  characterCf  et  gravi 
stylo,'  qualis  tragaedias  decet.  So-  * 
phocles  enim  Atheniensis,  tragi- 
corum  princeps  exhibuit  I33  fabu- 
las, in  quibus  ter  et  vicies  victo- 
riam  retulit  i  quarum  postrema 
quum  ei  prêter  spem  contigisset, 
repentino  gaudio  expiravit«  Alii 
ideo  hoc  de  PoUione  dictum  vo« 
lunt,  quod  et  ipse  utrinsque  lio- 
gUB  Tragœdiarum  scriptor  fuit. 
Cothumus  autem  calceamentum 
tragicum;  cujus  usum  quidam  So- 
phoclem  primum  scenae  intuiisse 
▼olunt. 

1 1 .  A  te  prineipium  :  tibidesinet. 
Sir  «t  Homerus,   h  eui  /uth  xji'^cvj 


IN  ECLOGAM  VIIL  3i3 

içitar  yerstis  accipe,  qnos  te,  volente  et  jabentei  inchoavi;  et 
pennïtte^  ut  haec  humilis  hedera  qua  cinctus  sum,  serpat  tn- 
ter  victrices  lauros  qaibus  coronatum  tibi  splendet  caput  *,  ià 
est,  ut  locus  sit  meig  carminibus  inter  triumphorum  tuorum 
pompam  :  ne  dedi^are  meam  tenuem  camœnam ,  o  gentiuia 
âomitor. 

i4-  Si^at  poeta  ezorientem  Auroram  ab  umbra,  que  fri* 
(pda  vix  decesserat  :  a  rore,  qui  albente  caslo  in  herba  visitur, 
qui  pecori  tune  est  gratissimus  :  in  hoe  puncto  teœporis  Da- 
mon  oliyœ  incubuit  firmœ,  ac  tereti,  ut  pondus  ineumbentia 
sustineret. 

17.  Quam  signatus  affectus!  misemm  hominem,  et  malo 


9*9  /*  «tp^ofiAi.  HoratiaSy  Prima 
dicte  mi/ii,  summa  dicende  carncB" 
na,  Senr. 

1 3.  Atque  hanc  sine  tempom  cit' 
êum  Inter  victrices  hederam  tihi 
serpere  lauros,  A]Iegorin«g  dicit. 
Débet  etiam  carmen  meam  florere 
inter  tuos  plures  triumphos.  Nam 
TÎcTtores  Imperatores  laaro ,  bedera 
coronantur  poetae.  Verecunde  au- 
tem  ait  Serpere^  hoc  est  humiliter 
procedere.  Âlii  ideo  lauri  et  hede* 
rae  simul  mentionem  factam  acci- 
piunt,  quoniam  Apollo  canninum 
deu9$  idem  Liber  pater  pntatar. 
Quidam,  sicut  dictum  est,  in  Pol- 
lionem  dictum  trahont;  qui  tune 
niyricum  petebat  ezpugnatnras 
Salona»,  et  inde  ad  orientem  ad 
Ântonium  profectunis.  Lauro  au- 
tem  triumphantes  coronantur;  he- 
dera poetSB  :  Pollio  et  Iroperator 
est  et  poeta.  Gur  tamen  triumphan- 
tes lauro  coronentur,  haec  ratio 
est;  quoniam  apud  veteres  a  laude 
habuit  nomen,  nam  laudum  dice- 
bant  :  Tel  quod  hanc  in  manu  ha- 
buit Jupiter,  quando  Titanas  ri- 
cit;  Tel  quod  ea  arbore  Praefecti 
militum ,  Fidenatibus  victis ,  se  co- 
ronnssent  sub  Homulo;  vel  quod 
femper  vireat.  Hedera  autemideo 


.  coronantur  poetae,  quoniam  poetat 
saspe  vino  plurimo  manifestum  est 
utî;  sicut  et  de  Ennio  ait  Horatius  ; 
et  Lyrici  omnes  in  suis  carroinibus 
loquuntur;  et  haec  herba  nimium 
frigida  est,  et  vini  calorem tempe- 
rat,  nam  ideo  et  capiti  imponitur. 
Varro  ait,  Libemm  patrem  prop- 
ter  calorem  vini,  hedera  corona- 
tum. Idem  Yarro  etiam  Musas  ait 
hedera  coronari.  Serv. 

i4-  Frigida  vix  cœlo  noctis  deces- 
serat umbra.  Et  bene  ostendit  ama- 
torem  tota  nocte  Tigilasse;  siqui- 
dem  ortum  Lnciferam  primus  as- 
pexit  :  et  ad  eum,  quippe  ut  ad 
Veneris  stellam,  locutus  est. 

16.  Ineumbens.  Propter  amorem 
non  se  snstinens.  —  7*eriet>.  Teres , 
est  rotundum  et  oblonçnm ,  ut  co- 
lumna,  arbor.  Alii  tereti  ûiivœ, 
baculum  de  oliva  aceipiont.  Seru. 

17.  Prœque  diem  veniens.  Ordo 
est,  nascere  Lucifer,  prcveniens- 
que  diem  almum  âge;  sic  alibi, 
Ducebatiiue  diem.  Et  hdc  dicit, 
Nascere  dam  queror,  conjngis  Ni- 
sae  indigno  amore  deceptas,  et  mo- 
riens  alloquor  dÎTOS  :  quamquam 
nihil  mihi  profuerît ,  quod  sum  eos 
saepe  testatut.  Quam  rem  secaa- 
dum  Epieureos  ait,  qui  dicnnt, 


3i4  COMMENTARIA 

aliquo  împHcatum, noctes  vexant  varîis  cogitationibus  :  nihil 
locpiîtur  in  tenebris^  tantum  secum  curas  vol  vit,  et  récurrente 
dolore  sollicita  tur  i  quum  surfit  lecto,  quuis  erumpit  dies ,  jam 
tune  ipae  in  querelas  surgit,  in  voces  erumpit  :  ergo  ex  hoc 
afFectu  optât  Damon,  ut  Lucifer  naacator  9  ut  diem  prœveniat, 
ad  quem  ipse,  ut  ad  stellatn  Veneris  amantium  Deœ  querelas 
déférât  de  violato  amore  Nisœs  optât  cssleite»  Deos  alloqui 
jam  ex  vicina  luce  per  cselum  apparente:  nam  tenebris,  ut 
cœlum  ipsum,  ita  quoque  Dii  tecti  :  reviviscunt  omnia  ad  or* 
tum  diei,  venti  fiant  leniter,  canunt  volucres,  virescit  faerba, 
mortales  omnes,  et  animantia  cetera,  veluti  de  novo,  recupe- 
rata  vlta,  sibi  piaudunt  :  unus  Damon  tune  moritur,  et  eam 
ducit  extremam  vitœ  horam  :  illa,  quamqtiom  nil  testibus  illis 
Profècif  banc  habent  sententîam  :  promissum  fuisse  conju- 
gium  Damonis  cum  Nisa  Dlis  praesentibus,  sed  nihil  profec- 
tum  tam  bonis  testibus. 

22.  Ideo  ad  Maenalum  pastor  confugit,  ut  in  quo  totum  ne* 
mus  dulcissima  cantillet ,  pini  suaviter  admurmurent;  ut  qui 
audiat  seraper  canentes  pastores,  et  ipsum  âdhuc  Panem  pas* 
toralis  musicœ  auctorera. 

26.  Quum  Nisaformosa  nupserit  deformi  Mopso,  conjicit 
pastor  fore,  ut  amantes  nihil  non  sperent:  gryphes  etequi, 
damae  et  canes  amicitias  contrahept;  nam  illi  jungentur 
coitu;  isti  una  veulent  ad  potum. 

29.  Despectus  pastor,  duo  adiQonet  pastorem  sibi  in  amore 
prœlatum;  primum,  ut  faces  incidat;  altenim,  ut  nuces  spar- 

I^ec  bene  pro  meritis  capitur,  née  Difficile  esse  puUmus,  qui  aliquid 

eangitur  ira.                    «  s^m^nius,  ut  ea,  qus  amamus,  as- 

18.  Conjugis,  ST on  quae  erat,  sed  inequi  pogsimuf .  Serv. 

quae  fore  sperab«Uir.  Sic  in  quarto  ^j.  Jungentur fam gryphes equis. 

iplneidoA,  (luo$  ^go  sum  toties  jam  Utnim  idem  jugum  ftubibunt?  ut 

dedignatamariU)s.AXuyindignode'  dicuntur  jungi  jumenta.  An  coitu 

ceptui  amore,  antique  dictum  ac-  jqng^entar?  Gryplies  autem  genus 

cipiunt  :  indigna  prO  magno;  ut  ferarum  in  Uyperboreis  najicitur 

indignas  hyemes;velinipari,  quia  nionti|^«,  postrem^  parte  leones 

plus  amabat,  et  minus  amabatur..  sunt,  tilis  et  facie  aquilis  similes, 

a6.  Mopso  Nisa  datur.  Honesta  equis  yehementer  infesti ,  ApoUini 

tarpifsimn,  pulchra  deformi.  -r-  consecrati.  Serv, 

Quid  non  speremus  amantes.  Spere*  29.  Tibi  ducitur  uxor.  là  est,  sub 

mta  pro  tim€»imi4i;  ut,  hune  ego  si  tno  nomiue  aliis  ducitur  :  ut  eam 

potui  tantum  gperare  dolorem;  vel  non  ipsi,  sed  aliis  servituram  sig- 

quid  non  speremus  perversi  acci-  nificet;sciHceteju8corruptoribus. 

dere,  quum  hoc  mîhi  acciderit?  3o.  Spargé  mante  nuces.  Idem 


IN  ECLOGAM  VIII.  3i5 

gat  jam  marital  :  illud,  quia  oput  est  bdbus  ad  dacendam 
uzorem  domiuD;  Utud,  quia  Hespero  desereote  Œtam  mon- 
tem^  secumque  noçtem  adduceDte,  tempus  jam  appétit  ad- 
eundi  in  thoro  nuptiali  ductâm  uxorem:  sed  pb$ervandum, 
haec  dici  cum  dolore  attimi  indignantis  piœlatnm  alterum. 

32.  Ironice  dicît,  Nisamconjunctam  fuisse  cum  indignissîmo 
Mopso  :  inde  elicit,  quœ  fueiit  Niss^stultitia,  quum  prœ  iilo 
omnes  despiciat,  odio  habeat  canoram  Damonis  fistulam,  et 
capellas;  bis  notât  Mopsum^  et  iosoavem  canendo  esse,  et 
minime  divitem. 

34.  Quid  ais  pastor?  certe  Nisa  te  contenneret  :  nam  qois 
amet  hirsutiea  in  supesdlio,  horvoram  in  barba?  erço  sei»- 
tentîa  ista  est  :  prcrCe,  oNisa,  indoxi  incultum  et  deformem 
habîtum;  abjeci  me;  nihil  curavi  elegantiam  oorporis,  si  te 
possein  bac  veluti  pomitentia  permoTere;  tu  tamen  omnia 
Gontemnis  :  conterania-omnia,  neque  adyertis  Deum  alîquem 
fore  ultorepfi  tant»  arrogantîie  :  hssc  surama  est  stnltitias. 

37.  Vidi  ego  te  parram  una  cum  matre  mea  legeotem  in  se- 
pibus,  id  esty  bortis  nostris  mala  perfusa  matutjno  rore;  eram 
vero  c^o  dux  et  tibi,  et  matri  mes  :  ut  tu  parva,  ego  quoque 


Varro  spargendanun  nucam  haoc 
dicît  esse  rationem ,  ut  Jovis  omine 
matriraonram  celebretur,  nt  napta 
laacrotta  sit,  sîcvt  Juno.  Nam  Du- 
res in  tnlela  sunt  Joyîs.  Unde  et 
juglandes  vocantur,  quasi,  Jovit 
glandes.  Namilladynlipire  est,  ideo 
«pargi  Duces,  iit,  rapientibos  piie^ 
ris,  fiât  strepitusy  ne  pueilse  ▼ox 
virginitatem  deponeatis,  possit  wor 
diri.  Modo  tamen  ideo  dicit,  Sparge 
maritê  uvoesy  nt  eum  cnlparet  in- 
fami«.  JNam  meritorii  pueii,  id  est, 
catamiti,  qnibns  licenter  uteban^- 
tar  antiqniy  recédantes  a  turpiser- 
vitio ,  nucas  spargebant ,  id  «st ,  la.«- 
dum  pueritie  :  ut  significareni,  se 
puerilia  canota  jam  i^iemere.  Dt- 
citur  etiam  ideo  a  novo  marito  pu- 
ces Dpargi  debere;  quod  projeccae 
ip  terrais  tripudinra  «olistinHimf»- 
ciant^  quod  auspicium  ad  refor» 
mandam  optimum  est  :  yel  ideo  a 


pmeris  aspergendas  nuces  cum  stre- 
pitu  et  couvicio  flagttari,  ne  quid 
nova  nupta  audiat  adversum,  quo 
dies  nuptiarum  dirimatur.  Quidam 
putant  quod  h»c  esca  ad  incitan- 
dam  Venerem  faciat. 

35.  Neeeurare  Deum  credismorta» 
lia  quemquam.  Superbia  tua  dam* 
nata  est  turpi  narito,  dum  credis 
nutlam  deonim  curare  mortalia. 
Quod  Bpicureomm  est  dogma.  In* 
ter  niilosophos  Diagoras  Melius 
fuit,  qui,  quia  negabat  Deos  exi- 
stère,  AtbeosdIctus.EpicnrasDeos 
esse  affirmavît,  sed  nihil  agere,  ni- 
kil  moliriy  omnipronus  rerum  prth 
eumiionCf  et  administratione  va» 
eare;  nt  Dido,  iEn.  IV,  379  :  «  Sci- 
lioet  is  «uperis  labor  est,  ea  cura 
quietos  SoHieitaf .  » 

38.  Dux  ef^  vestereram.  Dux  vos 
pneibam.  —  Cum  matre  legentem^ 
Deest  pronoraen  ;  et  ideovel  hujns^ 


3i6  CÛMMENTARIA 

paiTus;  nam  me  tum  annus  cœperat  tertitu  decimus^  in  qna 
jam  œtate  contingebam  ramos  a  terra  :  proh,  me  misemm,  ut 
vidil  ut  perii!  ut  erravi!  quasi  dicat:  miser  sum,  qui  vidî, 
qui  perii,  qui  erravi. 

43.  Jam  sero  tandem  scio  Amorîs  naturam,  et  genus  :  ex- 
piicat  quod  hoc  genus,  objiciens  hnic  Deo  contraria  omnia 
illis,  quœ  ipse  habet:  editus  est  ex  Venere;  attribuît  ilH  Is- 
marum ,  aut  Rhodopen  montes  Thraciœ  :  gestatus  est  in  molli 
utero  ejus  Deœ;  dat  illi  duras  cotes,  quibus  conceptus  fuerit  : 
natus  est  in  média  Graecia;  dicit  natum  inter  Garamantas,  ex- 
tremos  Africœ  populos.  Ergo^  utérus  tibi ,  o  Amor,  cotes  sunt  ; 
parentes  Ismarus  et  Rhodope;  natalitium  solum ,  Garamantes 
extremi;  inde  est,  ut  puer  hic  sit  non  humani  generis,  non 
hum  an  i  sanguinis,  sed  totus  saxeus. 

47*  Hic  reprassentatur  multiplex  affectus  Damonis,  qui  quum 
in  primo  versu,  et  alterius  hemistichio  affîrmet,  Cupidinem 
fuisse  magistrum  Medeae  ad  parricidium,  quo  proprios  filios 
interfecit,  mox  in  altero  hemistichio  subsistit  dubitabundus, 
ac  matrem  appellat  crudelem ,  quasi  illud  scelus  natum  fuisset 
ab  immani  natura  Medeae  :  deinde  in  tertio  versu  utriusque 
culpam  examinât,  interrogans  se  in  hune  modum  :  Crudeiis 
mater  magis ,  an  puer  improbtis  ille?  Tandem  in  quarto  senten- 
tîam  aèsolvit,  et  utrumque  condemnat,  relinquens  in  incerto, 
paresne,  an  impares  sint  culpae  :  ait  enim  :  Improbus  ilkpuer, 
crudeiis  tu  quoque  mater. 

Tel  pnellœ  maU-em  intelligere  pos-  44*  extremi  Garamantes,  Populî 

suoius.  Africe,  ssvi,  quasi  a  consortio 

39.  Mter  ab  undecimo  tum  me  humanitatis  remoti. Ut,  fxlremi^ue' 

jam  ceperat  annus,  Id  esc,  tertius  hominum  Morini,  Rhenusque  bi- 

dectmtu.  Alter  enim  de  duobus  di-  comis. 

cimus.  Et  vult  significare  jam  se  4?*  ^^vus  amoràocuit  natorum 

vicinum  fuisse  pubertati,  quod  de  sanguine  matrem ^  etc.  Quasi  no- 

dnodecimo  anno  procédera  non  Tarn  artem  insioaavit  et  infudir, 

potest.  Bene  cum  annis  jungit  ha-  et  fabulam,  omnibus  notam ,  per 

bitum  corporis.  Nam  et  injure  pu-  ^  transitum  tetigit.  Quis  enim  igno- 

bertas  ex  utroqne  colUgitur.  Serv.  rat  Medeam  ab  Jasone  contemp- 

43.  NuncsciOf  quidsitamor,  Vel  tam,  suos  filios  peremisse?  Serv. 

quasijamjuYenis,  yel  quasi  spre-  4^*   Crudeiis  tu  quoque  mater. 

tus.  Gravior  enim  amor  fit  ex  de*  Utitnr  autem  optima  moderatione. 

spectione,  vel  ex  desperatione.  Te-  Nam  nec  totum  amori  imputât ,  œ 

•rentius ,  Perii  :  quanto  minus  spei  defendat  parricidam  :  nec  totum 

est  y  tanto  magis  amo.           ^  matri,  ne  amorem  cximat  culpc-: 


IN  ECLOGAM  VÏIL  3ij 

5i.  Adeo  vise  pastori  sunt  nuptiœ  istœ  deformeff,  crt  redeat 
ad  impossibilia,  credatque  iode  evenire  posse  ornnia,  quaer 
natura  exhorrescit,  et  nemo  unquam  yidit  :  nunc,  id  est,  per^ 
actis  jam  his  nuptiis,  lupus  fug^iat  ad  visas  tantum  ove»,  et 
quidam  ukro:  quercos  ferant  mala;  alnus  Narcissum;  myricae^ 
eieclra  :  ululae,  quae  vere  ululant,  adspirent  ad  yictoriam  cyc- 
noruni)  qui  caaiuit  auavissime  :  demum  Tityrus,  cantor  rusti- 
eus,  sit  Orpheus;  non  quivis  Orpheus;  sed  ille,  qui  in  sylvis 
potens  fuit,  arbores  trahens  ad  se  :  sit  Ariob  ;  neque  Ariun 
quivis;  sed  ille,  qui  feras  marinas  cantu  mu) cebat  :' observa 
mentem  poetœ;  triplex  est  animantium  çenus;  veçetans,  sen« 
aile,  rationale;  ab  omnibus  advocavit  sua  impossibilia  :  sunt 
anim  hic  arbores,  ferv,  homines. 

58.  Humana  jam  nihil  ad  me  pertinent,  quum  mori  debeam  : 
cuncta  misceantur,  occupet  terram  mare,  tellus  enim  mihi 
jam  necessaria  non  est  :  vivitesylvœ,  id  est,  valete  :  ergo  optât 
se  prœcipitem  in  undas  dare  ex  rupe,  et  extremo  boc  munere, 
morte  sua  donare  Nisam  :  itaque  sic  cantum  desinit. 

6a.  Gedunt  hœc  in  laudem  Damonis^  cujus  Musa  adeo  subli- 
mis,  ut  illam  se  assequi  posse  diffidat,  et  ita  responsum  Alphe- 
sibœi  Musis  dat,  non  sibi. 


&ed  et  illam  qiix  parait,  et  illum 
qui  coegit,  incusat.  Alii  hoc  loco 
cum  amure  malrem  Venerem  cul- 
pari  volunt  :  eam  enim  crudelem, 
quia  permiuit  ;  illum  autem  impro- 
bum  y  qui  supra  modum  noceat  ;  ita 
ut  ad  parricidia  qnoque  sui  vio- 
lentia  plures  imputent. 

56.  Delphifuis.  Nos,  ideo  brevii 
est,  quiaGraeca  declinatio  est,  si- 
cut  Arcadoi  tuxensos  monitu.  Nam 
omnia  Grsca  nomina,  quae  nomi- 
nativo  plurali  Es  terminant,  ut 
Arcades,  Maiadei,  delphines,  ac- 
cjusatÎTum  pluralem  corripiunt.  S. 
58.  Omnia  vel  médium  fiant  ma- 
lt. Médium  fiât,  id  est,  ut  nihil  sit 
nisi  mare,  hoc  est  dilnvium  fiât 
médium  :  optât  enim  confusionem 
elementorum.  —  Fivite  silvœ.  Va- 
lete,  non  enim  bene  optantis  est, 
|ed  rennutiantis.  S<r¥» 


59.  Prœceps  aerii  spécula,  etc. 
Quidam  hoc  ideo  dictum  pntant, 
quod  apud  Leucaten  soliti  erant* 
se  praecipitare  ;  qui  aut  suos  paren- 
tes invenire  cupiebant,  aut  amari 
ab  his  desidevabant,  quos  ama^ 
haut.  Sic  et  in  CiH,  t.  3oi;  et 
JEa.  IV,  586.  Sew, 

60.  Extremum  hoc  munus  mo^ 
rientis  habeto,  Id  est,  moriar  in  in- 
YÎdiam  tuam.  Nam  amare  ait,  Afu- 
nus.  Sic  Mezentius,  Et  hœc  tibi 
porto  Dona  prius  :  vel  exiremum 
hoc  munus  meum  habeto,  quod 
morior.  Quem  sensum  damnât  Hey- 
nittS,  vol.  I,  pag.  186  :  jure,  an 
immerito  tu  videris. 

63.  Dicite  Piérides.  Bene  auimo» 
erigit  auditorum  :  nam  superiora 
a  pastoribus  utcunque  dicta  sunt; 
sequentia,  non  nisi  a  nùminibu? 
poterunt  explicsfri. 


3i8 


COMMEKTARIA 


64«  Versus  isti  Âlpliesibœi  fing^untur  factî  a  quapiam  pfanr-* 
maceutria,  id  est,  maga  et  TeDefica ,  volente  adducere  ad  suum 
amorem  conjugem  Daphnin  :  fingitur  yero  haec  venefica  loqui 
cum  Amaryllide  homm  sacrorum  administra  :  erço,  jubet 
maga  Amaryllidi,  ut  paret  quse  necessaria  sunt  ad  nagiam, 
aquam  efFerat,  cingat  tegatque  altaria  TÎtta  molli,  adoleat 
pingues  verbeDaa,  herbas  omnes  his  sacris  dîcatas  :  thura 
mascula,  id  est,  excellentissima,  ezimia,  et  pnecipuœ  boni- 
tatis:  addit  caussam,  car  hœc  petrverit,  ut  insannm  faciat 
Daphnin,  qoi  sanus  est,  scilicet,  ex  non  amante  amantem 
efficiat;  nam  amatores  insani  sunt  :  adductîs  jam  aqua ,  vitta , 
herbis,  thure,  ait  nihil  jam  déesse  prœter  carmina,  sine  qui- 
bus  herbœ  omnes  inanes  sunt,  et  inutiles  ad  incantationem  : 
quia  ergo  ista  deerant,  subdit,  Ducite  ab  urbe  domum  mea 
carmina,  ducite  Daphnin, 

69.  Adjungit  triplez  efFectnm  carmînum,  ut  oslendat,  nihil 
esse  carmikuhus  potentius  :  illis  enira  Luna  ipsa  deducitur  e 
cœlo  :  illis  Girce  mutavit  Ulyxi  socios  in  varias  feras  :  demum 
cantando, dum  cantiones  fiunt,  anguis  frigidns,  id  efX^  nocens 
disrumpitur  :  quanta  igitur  ea  est  vis,  quse  expugnat  formas 
csslestes,  humanas,  ferinas!! 

73.  Gircumdat  Maga  loquens  cum  Daphnide  primum  terna 
licia,  quibus  item  color  triplex  ;  deinde  separatim  ducit  ter 


64.  Sfftr  mquam.  Hic  indacît 
«nulierem  sacria  quibuidam  per- 
▼eiteotmii  meateni  amatorit,  a  q«o 
8peiiid[>atiir.  Serv. 

65.  Vethenasqu€y%jibttkm  dioan* 
tur  Tirgolta,  qua  tenper  luirent, 
jucandi  odorii .  AKi  verbeDas  tir-» 
gulta  religioni  apta.  Alii  proprie 
olÎTanub  ramot.  Naia  ideo  et  pin- 
|rue8  ait;  quamTif  hoc  et  de  palma 
et  de  laaro  dici  posMt.  Alii  rorem 
marinum  dicant  ;  omnia  tamen  haec 
a  TirkUtate,  Yerbeiue  appellantar. 

69.  Carmina  weicœiopoimni  de* 
dticerÊ Imnotn.  Vel,  etiau  :  ut,  f^el 
Priamo  mûtrunda  mcMttt.  Est  an^ 
tem  argamentom  a  majore  ad  mi- 
DU8.  Sthsc  poMimt  facere  carmina: 
rur  non  etiam  facilia  Impltanior? 


qnid  enim  facHiuf ,  qnam  nt  Daph- 
nia  et  nrbe  ras  redeat,  nt  crrîtatem 
deserat  nisticns?  Mîroi  effectns 
i^eteres  pnebaemnt  magids  carmi- 
nibus.  Lunam  devocari,  qnid  no- 
tius?Ovid.  Heroid.  ep.  VI,85,  dr 
Medea;  et  Metam.  TU;  207. 

73.  Terna,  Tria.  Notanda  eM  ire- 
temm  mperftitio,  enstimantium , 
DeoB  gaudere  numéro  impare.  Gen* 
forinuf  c.  30  ;  Solinnt  c.  i,  ad 
quem  locnm  ride  Salmas.  et  Apnl. 
Met.  lib.  XI,  et  Sert,  infra  ad  vs. 
75,  hojus  EcL  Numéro  aotem  ter-^ 
nario,  in  rebni  diySnis,  imo  in  car-* 
minibns  et  incantationibus ,  «te* 
bantnr. 

74.  Lici^  eireumdo*  Id  est,  tria 
alba,  tria  rosea,  et  tria  nigra  ctr^ 


IN  ECLOGAM  Vlfl.  319 

circum  altaria  effigiem  ceream  Daphnidis  :  et  addit  ratipnetn , 
cur  omnia  siat  ternay  quia  Deus  gaudet  eo  numéro,  qui  per- 
fectissimua  est* 

77«  Jubet  Amaryllidi,  ut  nectat  nodis  tribus  très  illos  colores 
liciomm;  vultque  nttum  maxime  nectat,  qoum  ipsa  jubet  : 
Addit  deinde,  ut  loquatur,  dicatque  necto  vincula  Feneris, 
quia  scilicet  veoeficia  haec  ex  verbis  habent  complemeutum  : 
mens  magae  est,  ifa  Daphnin  implicare,  et  alUciere  ad  amo» 
rem,  ut  colores  illi  inter  se  nodis  implîcantur. 

80.  FÎDge  factam  a  maga  duplicem  imaginera,  unam  e  limo, 
e  cera  alteram  :  utramque  applicnit  îgni ,  qui  erat  in  ara  com- 
paratus  :  quse  e  limo,  igné  obdnruit;  qnœ  e  cera,  liquefacta 
est  igné:  optât  ei^go,  ut  simili  ratione  Daphnis  obdurescat 
aliomm  amoribns,  et  liquéfiât  in  amorem  sui. 

82.  Jubet  maga,  ut  Amaryllis  spargat  molam,  lauris  uren* 

CQmdo;  et  bene  ntitur  Kciis,  qam     trione,  et  nraltahiÉ  nmilia  :  inkpsr 


Sjoesius  wf^if/Awt  appellat.  Ut  li* 
cia  implioant  stamen,  ne  TÎncala, 
certis  yerbis  incantata,  (qm  Pli- 
nias  narrât  XXVIII,  4  )  et  ex  di- 
Tersû  coloribus  confecta,  mentem 
homiDnm  devinctam  constrictam- 
que  teoent,  juzta  sententiam  ma- 
gicorum  doctorum. 

75.  Numéro  Veus  impare  gaudet, 
Ant  qoemeamqae  •aperomm,  jux- 
ta  Pythagoreos;  qui  temarimn  na- 
merum  pcrfectam  aammo  Deo  as- 
fignaat,  a  quo  initiam,  et  mediam, 
et  finis  est  :  aot  rêvera  Hecaten  di- 
cit ,  cnJQS  triplex  potestas  esse  pei^ 
hibetûr:  nnde  est.  Tria  Virgini» 
cru  Dianm.  Qaamvis  omniam  prope 
deomm  potestas  triplici  signo  os- 
tendatur  ;  nt  Jotîs  trifidam  f almen  ; 
Neptnni  tridens;  Plntonis  canis 
triceps:  Apollo,  idem  Sol,  idem 
Liber,  vel  quod  omnia  temario 
nnmero  continentor,  nt  Parcs, 
Farin,  Hercnles  eiiam  trinoctio 
conceptus.  Musnë  ter  tern«,  no- 
Tem;  et  septem  chordc,  septem 
planetn,  septem  dies  nominibns 
cleoram,  septem  stell»  in  Septcm« 


nnmeras  immortaKs,  quia  diyid» 
înteger  non  potest  ;  par  numenis 
mortalit,  quia  dividi  potest;  licet 
Tarro  dicat  Pjthagoreos  putare 
imparem  nomernm  babere  finem , 
parem  esse  infinitam;  ideo  me- 
dendi  causa  multarumque  rerum 
impares  numéros  servari.  Serv. 

80.  lÀmus  ut  hic  duretcit.  Se  de 
limo  facit,  Daphnidem  de  cera.  Fe- 
eerat  illa  duas  imagines;  alteram 
ex  limo,  qni  ex  igné  fit  dnrior  :  al- 
teram ex  cera,  qu«  igné  soWitur  : 
ut  ▼idelioet  mens  amatoris  ita  dn- 
resceret  ad  itlam,  quam  tune  ama- 
bat  :  orauesque  alias,  sicut  ad  ig- 
nem  limus  r  et  ad  se  ita  molliretur 
et  soWeretur  amore ,  nt  cera  ad  ig- 
nem  liqnescit.  —  Sic  noetro  Bapk* 
nis  amore,  DureScat  et  liqnescat; 
ut  scilicet  quam  appétit  deserens, 
me  potius  amet.  Serv.  —  Hanc  Ser^ 
▼ii  sententiam  confntaTÏt  Heynîus , 
▼ol.  I,  pag.  188,  nota  80:  sed  in 
seq.  nota  pagine  189,  Serrium  de 
moia  consnlendum  suadet. 

8a.  Sparge  mcUan,  Far  et  salem. 
Hoc  nomen  de  sacris  tractum  est; 


320 


COMMENTARIA 


dis,  nam  istae  erant  vice  aacrificîî  :  itaque  siôQt  boa,  agna,  et 
sacra  alia  ante  mactationem  spargebantur  mola  salsa:  sic  vulcy 
ut  lauri  urendae  eadem  mola  inspergantur  :  deinde  jubet,  u( 
lauros  fragiles,  id  est,  cum  fragore,  et  crépita  soDantes,  iti- 
trendat,  sed  illitas  bitumine,  quo  facilius  coqcipiant  ignem  : 
huic  incantationi  additur  forma  verborum  haec  :  Daphms  mcLr 
tus  me  tait,  ego  hanc  laurwn  in  Daphnide^  id  est,  coDtra  Daph« 
nidem:  malus  hic  est,  protervus,  ac  repugnans  meis  votis^ 
nequedum  victus  his  sacris. 

85.  Optât,  ut  Daphnis  amet  aliqttam  eo  modo,  quo  bucula 
amare  soiet  juvencum  suum,  quœ  fessa  taurum  quaerit;  quse 
per  nemora  et  lucos  errât;  quœ  amore  perdita  procambit  ia 
berba  viridi ,  juxta  rivum  aliquem,  nec  meminit  decedere  ser» 
Docti,  id  est,  non  primam  solum  noctem  perfert,  sed  seram, 
ia  quadeasœjamtenebrœ;  aeque  illi  aut  cedit,  autdecedit^ 
adeo  obstioate  in  berba  haeret!  ergo  talis  aqior  Daphnin  teaeat, 
nec  mihi  alla  sit  cura  illi  medendi* 

gi«  Aggreditilr  maga  nonum  aliud  incantationîs  genus  :  ves- 
tes, qaas  hic  exsuvias  vocat,  et  cara  pigaora,  Daphnidis  graiî 
olim,  nunc  perfidi  infodit  sub  ipso  limine,  et  terrœ  mandat, 
quod  ubi  factum  est,  ait,  debent  hœc  pignora  Daphtdny  quasi 
ad  eas  exsuvias  per  occultam  vim  magicam  Daphnis  vel  invi- 
tus  devolvendus  sit. 


far  enim  piam,  id  est,  mola  casta, 
salsa  (utramqne  enim  idem  signi- 
ficat)  :  ita  fit  ;  TÛrgines  Vestales 
très  mazimse  ex  nonis  Maiis  ad  pri- 
die  Idus  Maias,  altemis  diebus  spi« 
cas  adoreas  in  comibus  messuariis 
(1.  eorbibas  messoriis)  poniiut; 
easque  spicas  ips»  virgines  tor- 
rent, pinsunr,  molunt,  atqne  ita 
molitum  condunt.  Ex  eo  farre  yir^ 
gines  ter  in  anno  molam  faciunt; 
Lnpercalibos,  Vestalibus,  Idibus 
Septembribus ,  adjecto  sale  cocto , 
et  sale  dnro.  Igitur  quod  id  sacris 
mola  casta  dicitur,  ideo  Virgilius 
in  quinto  JEneidis  farre  pio  enun- 
tiavit  :  quid  enim  est  pium  ?  nisi 
castom ,  quoniam  piare  est  propi- 
tiare,  quod  accidero  non  potest 


nisi  caste  insenritnm  erît  rébus  s^r» 
cris.  Hic  autem  dicendo  asperge 
molam,  rem  ipsam  proprio  nomine 
memorayit,  unde  in  secundo  iEnei* 
dis,  et  sabœfruget,  et  in  quartq, 
iptam  molam,  Serr. 

89.  Nec  sit  mihi  cura  mederi*  Aut 
nolim  ei  magicis  artibus  subvenire  : 
aut  nolim  cum  ipso  concumberc  : 
ab  utroque  enim  medicina  aman- 
tibus  venit,  et  mederi  pro  medendi*< 

93.  Pignord  cara  sui^  Proprie 
sut  y  non  sua  :  nam  sua  pignora 
«unt,  que  quis  de  rebussuis  dedil  : 
sni  pignora,  quibus  ipsemet  pignori 
est.  Officina  autem  magica  eflîca- 
cissime  instmitur,  si  quid  de  cor- 
pore  ejus  babeant,  in  quem  vene- 
ficinm  parant,  quales  suât  capilii  3 


IN  EGLOGAM  VHL  3af 

95.  MemÎDit  supra  verbenarum  >  has  nunc  commendat  «mul 
«t  venena:  haec  commendatio  procedit  ab  admiratîone,  qua 
stupet  ina{;a,  se  nihil  proficere  :  est  vero  commendatio  multi* 
plex  :  a  loco ,  aam  lecta  e  Ponto ,  qui  feracissimus  venenorum  :  a 
persona  dautis,  nam  dédit  Mœris,  qui  indytus  in  omni  ma^ia: 
ab  effectis;  hoc  triplex,  nam  illis  Mœris  se  in  lupum  convei^ 
tebat,  dabatque  in  sylvas;  animœ  e  sepulcris  ezcitabantur,  ec 
surgebant  mortui;  demum  harum  vi  herbarum  sata,  et  quae 
jam  radices  eçerant,  alium  in  locum  traducebantur  :  quibus 
effectis  accedit  fides  ab  ipsis  oculis;  ait  enim  maga,  se  tria 
bflec  vidisse* 

101.  Aggreditttr  Daphnin  fortissimo  incantationis  génère,  < 
ut  qui  nec  tet  eaeminibus  victus  esset,  nec  multiplici  Numt- 
num  inrocatione;  est  enim  credibile  inter  incantandum  saepe 
vocatos  Deos fuisse  :  itaque,  qui  nec  Deos  curât,  nec  carmina , 
expugnetur  infestissime:  «ed  quae  haec  expugnatio?  quae  in- 
caniatio?  xïombustae  jam  £rant  igné  verbenae,  thura,  lauri, 
flores  omnes;  cenfusi  cineres:  bos  jubetur  Amaryili«  foras 
ferre,  jacere  in  rivum  fluentem:  sed  diligenter  admonetur, 
ut  jaciat  capite  averao  t  et  quia  hoe  extremum  magni  erat  m<H 
menti,  iterum  idem  praceptum  ineulcatur,  bac  foraia,  ne 
respexens. 

io5.  Dum  jussa  exequi  moratur  Amaryliiâ,  oipnia  laetis 
otninibus  arrident,  itaque  exclamât -ipsa  :  aspice*,  nera,  dum 
mor^r  ferre  cinerem  fora«,  ex  illo subito  flamma  emicuit,  ac 

411  videre  liœt  apud  Apuleiam  de  -cabulii ,  Nem  alitnam  sejétem  pel* 

Asioo  aareo  :  prouma  autem  ▼!•  Uxeris.  Quod  et  Tarro,  et  .multi 

«st  in  yestibns.  ^an.  acriptores  iieri  deprahensum  aai- 

97.  Mis  ego  tœpe  lupum  fieri.  Est  nadvertant.Sed  explodendam,tan« 

enim  opinio  quosdam  homiaes,  ar-  quant  falsissimam ,  Imdc  opinia- 

<ibu8  quibasdam  in  Inpos  mutari.  nem,  de  frugîbus  transportandis , 

De  fabalalaporaminhoinÎDescon-  monet  Senec.  nat.  quaest.  IV^  7. 

▼ersonim,  Plin.  VIII,  as.  Lycan-  103.  Ne  respexeris,  Noluntenim 

tthropia  vero  ett morbai  melancho*  te  TÎderi  Jtuminh ,  niti  «ex  necetsi- 

hcus ,  qao  qui  afficiontur  x»x«f 9f «h  tate  nimia.  Unde  pro  miracalo  die- 

mùi  dicoiitar:  iapos  enim  imkantur,  tum  eac ,  ^n.  II ,  v.  69 1  ;  Jlma  pof 

in  qnos  ie  conversos  putant  :  aocttt  renSy  confessa  deam,  Qaed  bob  i^ 

eziUenCes,  et  ad  diem  usque  inter  ceret,  nÎM  inpericalo  IîIm.  Serv* 

aepnlcra  divertantei  :  eomm  prae-  jo3.  JSfihil  ilU  deos  ^  ml  earmina 

pallet faciès,  sitibundi, etc.  ^Aoc^^.  eurat.  Sotit  est,  quod  poCat  artem 

99.  Atque  satas  alio  vidi  tradu'  magicam  nil  yalere.  Qaidam  sic  in« 

<:ere  messis.  Magicis  qnibusdam  ar-  telligont,  qaamvii  ille  ïutC  omnia 

^ibns  hoc  fiebat.  Unde  est  in  XU  contemnat.  Serv. 

i.  aj 


323  COMMENTARIA  IN  ECLOGAM  VIII. 
aàeç  nemine  excitante  ipse,  Bponte  sua,  altaria  corripuitc 
bonum  hoc  sit  omen,  o  hera  :  ^o  nihil  scio  ei  his  sacris; 
nam  tantam  sum  fui  ministra,  sed  cerle  magnum  alîquid  est, 
ignem  es  mortuis  ctneribus  illuxis.se  :  audi  et  novam  aliam 
conjeciuram  :  Hylax  canis  Daphnidis  latrat  in  limÎDe  asdium 
nostranim  :  qnid  liac  re  certius?  credimua  Daplinin  advenîre? 
an  Ter»  qui  amant  sibi  ipsi  (ingunt  aomnta?  sed  crcdimus, 
quare  Yo>  carmina  parcite,  id  est,  cessafe;  venit  jam  Dapbnia 
ab  urbe;  adcst;  eccc  illum. 


lo€.  Sponttsua.  Sine  igné  lubilo 
«X  ipsù  ciueribai  flamma  emer«it. 
Hoc  vxori  Ciceronii  dicitur  cont!- 
giast  ;  quam  peracio  sacrificio  li- 
bare  vellel  in  cinercm ,  ex  ipso  ci- 

eodem  bduo  Consuicm  futurum  09- 
tendit  ejai  maritum;  EÎcut  Cicera 
in  «uo  teMRtar  poemBle.  —  Bonum 
lit.  Aaiplioveni  l«ddit  banc  fortnu- 
Imq  Otcem  de  divin at.  I,  >d3  :  Ma- 
jora  niMtn  oniHtfrut  ntAiu  agendit, 

Q*OD  MNVM,  riTSTVM,  VEUX,  roM- 

TVHtrTwgvt  EsiET ,  prafabantur. 
]deiBdocelTuroeb.XIX,l7,plura 
Hrlatoii.  de  Forin.  IrL.  1. 

147.  Wc$iio  ifuid  cerle  rtt.  Uoe 


non  jongendam  taperiori,  eil  miÎb. 
alind  prodigino.  —  /n  limât  lu- 
ttât. In  loco  nbi  anMiî  Teitei  ob- 
rueratj  canii  euim  latrslui  pno 
gaudio,  domini  demonstral  adven- 
lum.  Seru. 

108.  Jn,  i]ui  amant,  ipii  sibi 
tamniajlngunl.  Saae  qui  suit  voti) 
blandiunlur,  Grecis  dirnotarfu- 
■rtKniiftwtxiÎT,  r* tua libi conjtetari 
wiinntil  :  qnod  onmia  io  alimcDliua 
ipeisuKrapiBOt.  P.Syrat:  lAmaDl 
^uod  snipicalur  vigilana ,  lom- 
niat.  ■  —  Qui  amant.  Vocalii  t  noa 
serval  in  melro  quantitatem  Ion* 
gam;  nerpatilur  «|nalœpheiii  l«il 
biat  et  brevis  Et, 


ECLOGA  NONA. 


(Vide  Argumentum  générale,  vol.  I,  pag.  19a.) 


MOERIS. 


k.'*"V%/**«^i^  ■*<*<*--«^»^>'»^-^-«^>>-V%1  lL-»%H.r».l,^, 


ANALYSIS. 


Apekit  Mœris  Lycidae,  quo  statu  eint  agelli  Vîrgiiiani  snh  injusto  po«. 
«essore  Ario,  i — 6.  Vix  crédit  LyckUs.  Persaat^t  Meeris;  quin  addit, 
vicam  VirgiHi  fuisse  in  discrimine,  7 — 16.  Mirator,  et  horrec  Lycidas 
potuisse  taie  facinus  humana  meiHe  concipî.  Laudantur  cpnepiam  Tir- 
gilii  carmina,  primum  ab  Lycida,  deinde  ab  Mœri,  17 --39.  Vnlt  jaa 
Lycidas  aadire  versus  ipsius  Mœris;  annuit  hic;  et  quinqne  rocitat, 
^uos  fecerat,  3o — 4^-  Adducit  Lycidas^  Moeri  \a  œetnoriain  quinqne 
alios,  quos  etiam  Mœris  récitât  :  deinde,  ne  dicat  pli4res,  fingit  se  pr|e 
seuio  memoria  deseri,  44  —  ^^*  Urget  de  novo  Lycidas,  multisque  invi- 
tât, récusât  Mœris;  finis  iniponhur,  56  — 67. 

EXPLICATION 

I.  Fifigîtur  Mœris  Tillicus  Menalcae,  |d  est,  Virgilii,  festi- 
nabundus  Mantuam  ire;  cujusut  festin  a  tionem  vidit  Lycidas, 
qui  fortasse  occurrit,  ita  rogat  :  o  Mœri,  quo  te  pedes  ducunt? 
an  in  urbem  Mantuam,  quo  via  h«c  ducit? 

NOTiE. 


f ,  Qu0  le,  itfenrî,  pedes?  Jn,  <fuo 
via  ducttf  in  urbem,  Hsec  Ecloga 
dramatico  «haractere  soripta  est. 
Indttcuntnr  enim  duo  pastores 
coeuntes  in  agFO  Mantoano  :  et 
hmc  Ecloga  conlûiuiUB ,  ut  Servius 
dicit,  non  habet  canmen,  sed  de 
4liversis  Uois  Theocriti  aliqua  ad 
contulit.  $909  hoc  continet; 


Virgilius  postquam  pâme  occisus 
est  ab  Ario  centurione ,  Bomam  re- 
▼ertens ,  mandavît  procuratoribus 
suis  ut  agros  snos  tuerentur,  et  ad 
pripsens  obscquerentur  Ario.  Ergo 
modo  Mœris  procurator  ejus,  se- 
oondum  prsceptam  patroni,  por- 
tât hœdos  Mantuam ,  quos  Ario  of* 
ferat.  Sequituraherpastor,  eteum. 

91. 


3i4 


COMMENTARIA 


a.  Mœris  occasione  amici  percontantis  erumpit  in  querelas^ 
quas  hactenus  cogitabundus  premebat  corde  :  rogas,  an  forte 
petam  Mantuam;  ego  vero  dico  me,  et  herum  meum  Menai- 
cam  yÏYOê  pervenisse  in  eam  calamitatem,  quam  veriti  nun- 
quam  sumus;  ut  advena  quidam ,  indignus  qui  nominetiir, 
agelli  nostri  possessor  sit>  dicatque  nobis  :  mea  hac  sunt,  vos 
eoloni  veteres  hinc  migrate. 

5.  Ecce  nunc  victi,  et  tristes,  hoc  scilicet  sorti  debemus 
versanti  omnia ,  illi  indigno  possessori  hos  hœdos  pro  dono 
mittimus,  quod  donum  maie  illi  vertat  :  ut  calamitatem  suam 
amplîficat  Mœris!  grave  est,  eo  miseriae  penrenire,  ut  advena 
quispiam  dicat,  sua  esse,  quœ  non  sunt:  gravius,  proprium 
dominum  cogi  cedere  ex  agro  suo  :  gravissimum,  compelli,  ut 
iniquo  possessori  det  munera. 

7.  Respondet  Lycidas  :  audieram  ego  aliter,  nimirum  ves- 
trum  Menalcam  (  Virgilium)  suis  carminibus  servasse  (récu- 
pérasse) agrum  suum  :  ac  tune  obiter  Lycidas  describittermi- 
nos  agri  Virgiliani ,  videlicet  a  clivo  quopiam  molli  léniterque 
subducto  ad  aquam  Mincii  fluminis,  et  fagum,  cui  prœ  senio 
fracta  cacumina. 

II.  Subdit  Mœris:  audteras,  nam  itafamajactaverat,  sed   . 
Tana  illa  fuit:  nam  vide,  o  Lycida,  quid  possint  columbae 
contra  aqiiilam,  id  scilicet  nostra  carmina  contra  hostes  :  ne- 


quo  pergat,  interrogat  :  Ole  deflet 
tuas  miserias  \  et  hinc  jam  Tarie 
prœstatur  occasio  cantilenae.  Serv. 
—  Urbem.  Mantuam  :  neglectis 
Crammatiris ,  quibus  Jioma  tan- 
tuni  l^rbs  dicitur.  Taub. 

4.  Bœc  mea  sunt.  Alludit  ad  so- 
lemnein  Vindtcationis  morem  :  de 
quo  TÎde  Not.  JEn.  X,  4*9  •  ^^J^^ 
eere  manum  Parcœ.  Plaut.  Rud.  IV, 
3  :  Hune  meum  esse  dico.  Ita  qui 
servum  Tindicabat,  injecta  manu 
dicebat,  HIC  MEUS  EST.  Ovid. 
Am.  I,  IV,  40:  Et  dicamy  MEA  sunt; 
injiciamque  manus,  Gonsule  Bris- 
ton.  Formul.  lib.  V.  Taub. 

6.  Illi.  Ario  centurionL  ^-  Quod 
née  bene  vertat,  Qus  rei  in  pemi- 
ciem  vertator  ejus;  id  est,  malo 
omine  lioc  munus  accipiat.  Trac« 


tum  autem  hoc  est  ab  Hectore  et 
Ajace.  Nam  Hector  dédit  Ajaci  gla- 
dium,  quo  se  Ajaz  postea  interemit. 
Hector  vero  baltheum  accepit  ab 
Ajace ,  quo  circum  patriae  mnros 
tractus  est.  Postea  inde  et  illud  co-« 
mîcum  natum  est.  Du  bene  vortant, 
quod  agas»  Plerumque  enîm  bona  in 
pejus;  mala  mutanturin  meliut.  S. 
1 1 .  Audieras  ;  etfamafuit.  Bene- 
Tolentiam  quidem  Augusti  utiam 
fiama  Tulgavit  :  sed  eam  belli  Ac* 
tiaci  nécessitas  impedivit.  —  Sed 
carmina  tantum  Nostra  valent,  Ly» 
dday  tMa  inter  Martia,  Hoc  etiam 
Cicero  ait  pro  Milon .  10,  SHentenim 
iegesifUerarma.  Sensas  tamen  est, 
sed  videlicet  hoc  tempore,  id  est, 
in  hoc  bello,  poemata  nostra  non 
▼aide  admittsntur.  Carmina  autem 


IN  ECLOGAM  IX. 


32$ 


^e  enim  furor  Martius  permulcetur  tam  dnici  blandimento, 
neque  exaudiunt  gladiorum  sonitus  tam  suavem  cantileham. 

i4*  Perg[it  Mœrifr,  dkitque  8«  ab  siqUlra  comice,  quœ  erat 
in  ilice,  admonitum,  ut  Ktes  omDes,  occasionesque  litium 
cum  milite  Ario  amputaret;  coi  nisi  avi  paruissety  futurum 
fuisse,  ut  nec  ipse,  nec  Virgilius  jam  vivereut ;  adeo  impoten- 
ter  ferus  miles  i»  rustîcas  opes  pauperum  involaveiat  \ 

17.  Quum  audisset  Lycidas,  quo.ia  discrimine  vertata  fuis* 
set  salus  et  vita  Virgilii,  erumpit  in  admîrationem,  cui  ad- 
jungit  doloris  notam  :  heu,  tantumne  scelus  humana  mens 
concipit?  heu,  Virgili,  paene  nobis  rapte^  atque  una  tecum  so- 
latia ,  et  Uaudimenta  tuorum  carminum l  quis ,  nisi  tu ,  Marc , 
conderet,  quas  in  quinta  Ecloga  leguntur  de  Nymphis,  de 
sparsis  floribus,  de  umbra  inducta  fontibus. 

ai.  Pergit  Lycidas  :  vel  quis,  o  Maro,  nisi  tu,  faceret  tria  ea 
carmina,  quae  tibi  clanculum  suffuratus  nuper  sum,  quum 
ferres  te  ad  Amaryllida,  ubi  deliciœ  nostrœ:  récitât  tria  illa 
carmina,  quae  abiens  ad  Amaryllidem  Virgilius  fecerat,  quo- 
rum sententia  e$t  :  ut  Tityrus,  dum  ipse  redeat,  capellas  pas- 
cat,  pastas  aà  potum  agat,  caveat  Tero  tune  ab  occursalore^ 
et  feriente  capro. 

a6.  Récitât  Mœns  tria  alla  carmina,  quœ  Virgilius  fecerat 
in  laudem  Vari,  quam  inchoavit,  nec  perfecit:  quasi  dicat  : 
immo  vero,  oLycida,  quanto  illa  meliora,  etiam  si  nondum 
perfecta!  ferent,  o  Vare,  ad  caelum  nomen  tuum  Mantuani 
Cycni,  poetœ;  modo  salva  sit,  et  incolumis  Mantua,  in  quam 
redundavit  dades  vicinœ  Cremonae. 


nonnulli,  qnibui  tibi  Pollionem  in- 
tercessorem  apud  Augustam  con- 
ciliayerat,  accipiant;  quo  fugato, 
rarsiu  de  prediis  suis  fuerat  Vir- 
gilius ezpulsus.  Serv, 

16.  Tuus  Mœris.  là  est,  Tuos 
amica«.  —  Ipse  Menalcas,  Pro  Vir- 
gilio ,  qui  dum  agros  suos  défendit, 
pfpne  occisus  est.  Serv. 

1 8.  Pœne  simul  tecum  solatia  rap» 
ta  jlf^no/ca/ Cum  suis  enim  solatiis 
periit  poeta,  quinecdum  editis  car- 
minibus  moritur.  Virgilius  autem 
illo  tempore  nondum  aliquidscrip- 
serat  :  et  dicendp  Solatia  y  latenter 


tempora  carpit  Augusti,  quibus 
carmina  non  oblectamento  fue- 
rant,  sed  solatio  :  quodinfelicium 
esse  consueTÎt. 

38.  Mantua  vœ  tniserœ  nimmm 
vicina  Cremonœ»  Bene  ingemitMai|* 
tuanoruminfelicitatem,  qnibusso- 
la  obfuit  yicinitas  Gremonensium. 
Nam  Cassii,  Bmti,  et  Antonii  co- 
pias Cremonenses  susceperant  : 
quos  etiam  ipscis  bene  excusât,  di- 
cens  miserœ  Cremonœ;  quae  etiam 
si  Yellet,  minime  tamen  tantis.  eo« 
piis  posset  résistera.  Nimium  au- 
tem vicina;  id  est,  usque  ad  pe-> 


336 


COMMENTAftlA 


.  3o.  Delectatus  Lycidas  carminibus,  qu66  audierat  a  Mœri, 
petit  plura  ut  recitet,  comprecans  per  illa,  quae  Mœri  essé 
possunt  jucandissima  :  incipe,  inquit,  si  cpiicqnam  faabes, 
quod  canas;  sic  apes  tuœ  son  incident  in  taxos  Corsicas,  qu« 
nocuae  êvaai  melli  :  sic  vaccae  tuœ  incidamt  in  Cythisntn,  quo 
distentent  ubera,  nam  ea  herba  proiîciens  eet  lacti  :  redit  post- 
ea  ad  se,  et  reddit  rationem,  cur  veiit  alienam  Musam  andire : 
nam  eg[o  qnoque,  inquit,  poeta  sum,  et  talem  me  pastores 
prœdicant:  sed  ego  illis  non  credo,  qdum  nondum  aequem  ant 
Varum,  aut  €ini^am,  optimos  poetas,  sed  videar  esse  inter 
411os,  <)ui  veri  suntolores,  menis  anser. 

37.  Vult  Mœris  annuere  vods  Lycidœ,  et  ipse  secum  tacitiis 
meutem  volvit,  donec  revotât  in  memoriam  versus  quinqu* 
plenos  omnis  suavitatis,  qiH^s  récitât,  t'beocrttum  imita* 
tur  lon^  superat.  Primnm  haec  imitatio,  hue  odes,  o  Gala- 
tea,  niiro  affectu  valet;  nomen  Galateœ  delicîas  spirat  J  horta* 
tur  pastor  ad  contemptum  maris^  proposita  rerum  terrésirium 
jucunditate  ;  ad  ornandum  ver  advocat  colorem  purpureum, 


riculum.  Nam  ortis.  bellis  citili- 
bus  inter  Antoniam  et  Augustum  ; 
Augustus  '^ctor,  Cremonensium 
agros,  quia  pro  Antonio  senserant, 
dédit  militibus  soût;  qui  quum  non 
suffecissent,  his  addidit  agros  Man- 
tuanos  :  non  propter  civium  cul- 
pam  ;  séd  propter  vicinitatem.  Serv. 

3o.  Sic  tua  Çymeas  fugiant  exa- 
mina taxos.  Taxus  venenata  arbor 
est,  quae  abundat  in  Corsica  :  hase 
autem  insula  Graece  Cyme  dicitur, 
a  Cyrno  Herculis  filio.  Unde  fecit 
hanc  derivationem  Cj-meas  taxos, 
id  est,  Corsicanas  :  quibus  pastae 
apes ,  mella  amarissima  faciunt.  S, 

33.  Me  quoque  dicunt  Vatem  pas^ 
tores.  Magna  verecundia  suum  me- 
ritum  exienuat.  Nec  enim  ait,  pro- 
bant ,  sed  dicunt  :  nec  docti ,  sed 
pastores  :  quibus  tamen  ipse  non 
credo.  Serv. 

35.  f^ario  videor.  Varius  poeta 
fuit  :  de  hoc  Hor.  I;  S.  10;  44-  ^^* 
rius  ducit  forte  epos,  ut  nemo.  Item 


I,.Od.  6  :  Scriberis  Fanofottis,  H 
hostium  Victor.  Nam  Varus  dux 
firft,  ctti  supra  blandifur;  qui  non- 
nuUa  carmina  scripsit.  Nonnuiit 
Bane  Alfenum  Varum  volunt;  qui 
licet  jurisconsuhus  et  successor 
Servii  Sulpicii  esset,  etiam  carmina 
aliqua  composuisse  dicitur;  sed 
hoc,  teste  Horatio,  falsnm  est,  qiii 
Yarium  poetam  laudat.  Serv. 

39.  Hue  adesy  o  Galatea.  Theo- 
criti  versus  sunt,  ifixôcif  ytiKAttitt^ 
xoi  f ^fx9or<7«t  Xoédoio,  quibus  inducit 
Cyclopem  u»um,  quum  inscopulo 
sedens,  amicaro  suam  Galateam 
de  fluctibus'  invitaret  ad  terras. 
Cyclop6  enim  dicitur  Nympham 
amasse  Galateam  ;  qua:  quum  Acin 
quemdam  pastorem  amaret,  et  Po- 
lyphemum  sperneret ,  ille  iratus 
Acin  necavit  :  qui  postea  GalatesB 
miseratione  infontemmutatus  est  : 
quihodieque  ab  Acine,  Acinius  di- 
citur, abilliusnominis  derivatione. 
Vide  Tbeocrit.  Idyll.  XI ,  43  —  62. 


IN  ECLOGAM  IX. 


S2f 


.omnium  principem  :  fondit  fbres  circa  flumimim  ripas;  excî-' 
tat  populum  candidam  et  antro  tmmiDeiiteni^  spargit  densa 
umbracula  iotexlls  vitibus  et  pensilibus  per^^a.  Itaque  a 
floribus  jucundis,  ad  in^ntem  et  speciosam  arboreaa;  ab 
opaco  antri  frigore  ad  vitcm  fructiferam  ducit  Galaleam. 
Atque  iterum  iovitans;  hue  ades^  deterret  a  ludendo  per  ma* 
ria,  fluctibus  adversum  litora  coUidit  et  insanientibus.  Si 
Graeca  contulerîs^  quantum  Marone  inferiora  invenies! 

44*  ^OD  satiatur  Lycidas  audjendo  Mœrin,  imo  inescatin 
dulcedine  suavissimoruin  carminum,  quae  audint,  permit  hune 
Id  moduiu  :  optima  sunt  quae  recitasli,  sed  quid  dicam ,  qoalia 
illa  sunt,  quas  te  ego  canentem^  solum  audieram  nocte  qua* 
piam  serena,  et  innubi?  memini  certe  rhytfainos,  et  cantum; 
verba  exciderunt. 

46.  Récitât  Mœris  quinque  carmina^  qoœ  petit  Lycidas: 
continent  illa  divinitatem  Julii  Gœaaris  converslin  aidus  :  Bn* 
gît  vero  Mœris  se  loqui  cum  Daphnide  :  quid  o  Dapbni,  mi* 
rabundus  «uspicis  antiquos  ortu3  sidoruin!  ecce  tibi  astrum 
aliud  lucentissimum  Julii,  qui  Veneris  aUissimum  sanguinem 
trahit  :  est  hic  con versus  in  stdus  muUo  comoiodo  terramm, 
ut  illo  oriente  segetes  suis  fructibus  maturescerent,  ura  tu* 
xnesceret,  et  colorem  duceret  :  quamobcettà,  Dapkni,  tuto 
pyros  insère;  tui  enim  nepotes  fructus  carpeot  :  séd  vîdequa 
majestate  loquatur  de  Gœsare  :  astrum  npminat,  non  steUam, 
nam  illud  subiimius  :  dat  illi  Terbum/Mvcs^,  4)uod  Deorum 
esX^  uti  incedo  :  signât  elegantissioi^  n^nses  JuÛum,  et  Sep* 
tembrem  a  frugum,  et  uvarum  maturitate;  quasi  horum  men  • 
sium,  qui  laetissimi  snnt  sua  ubertale,  fertîHtas  teta  ex  Ga^a* 
riana  Stella  proveniret  :  innuit  deniq-oe  extremo  versu  sempi- 
ternam  pacem  futuram  dono  sideris  Jnliani,  nt  creda  tDaphnis, 
se  non  bellorum  civilium  turbiné  abripiendum,  sed  babiturum 
filios  ac  nepotes,  qui  possiilt  pcrfrui  fructibus  arborum  ab 
se  satarum  :  quasi  hoc  sidus  secum  allaturiim  sitpaeem,  non 
clades  bellorum. 


46.  Daphni,  qwd  antif  IM$.  Pro 
antiquorudi.  Non  opua  est,  dicit, 
ad  arandum,  sercodum,  metea- 
dum,  observare  posthac  yeteres 
illos  et  consuetos  ortus  atqae  obi- 
tus  siderum  :  sufficit  pro  illis  001^* 
nibus ,  una  Stella  Julii  Gaesaris  :  nec 
«pus  ast,  «t  aJia  imploremus  nu- 


mina,  prflHer  nomea  faustum  et 
propitium  Augusii  f  sub  qt»o  pra* 
cedunt  nobis  oinni«  feRcisM^. 
Quorn  Augustiu  Cflssar  pâtei  Lados 
funèbres  celebraret,  die  n^edÎQ 
steDa  apparnit  :  ille  «aia  c^^r- 
mavit  parentit  sui  eM«.  Ui|d«  sunt 
Tersos  isti  compositi. 


3a8  COMME  NTARIA 

5i.  Fingit  Mœrîs  sibi  nihil  aropltus  memoriam  soppeditare, 
cui  etiam  sua  est  sçnecta,  ut  reliquîs  mortaltam  rébus  :  ergo 
ait  :  tttas  omnia  atit^rit ^  memoriam  quoque  :  meminl ,  puer 
quum  essem,  me  œstîvos  etiam  dies^  qui  longi  sunt,  cantandis 
carminibns  consumsisse  :  exciderunt  jam  tôt  carmina  ;  mémo- 
ria  me  deserit,  quin  vox  ipsa  :  forsitan  me  lu  pi  viderunt  prio<» 
res,  quando  loqui  non  possum  :  sed  nihil  refert,  me  jam  loqui 
non  posse,  satis  hœc  snnt,  veniet  divinus  vates  Virgilius, 
qui  hœc  tibi,  et  sœpe,  référât. 

56.  Gonfugerat  Mœris  ad  mémorise  fragîlitatem,  ne  diceret 
▼ersus  plures  :  non  admittit  excusationem  Lycidas,  neque 
crédit,  urgetque  hune  in  modum  :  tu,  caussas excusationesque 
afFerendo,  incendis  produbisque  studîam  et  desiderium  tui 
audiendi. 

57.  Invitât  deindeabopportuni  ta  te  silentii^  quum  nihil  ob* 
strepat,  quominus  audiatur  Mœrîs;  non  mare;  aut  aurae. 

■  59.  Deinde  sic  urget  :  média  jam  via  peracta  est  (  hoc  coUi^it 
ex  sepulcro  Bianoris  incipiente  jam  apparere)  restât  média 
altéra,  ad  qnam  peragendam  necessarium  est  solatînm  ali- 
quod  carminis:  ergo  sedeamus  hic,  et  canamus  hic,  ubi  mé- 
dia est  via,  ubi  densœ  frondes,  quas  et  hinc  agricolœ  decer- 
punt,  ad  omandam  sepulturam  Bianoris  :  tuto  hic  hœdos 
depone  :  licet  enim  deponas^  quiescasque  paulnlnm,  locus 
lamen  eritadventandi  in  urbeiii.  Objicîs:  nonpossnmus  quies- 
cere,  ne  tarde  euntes  nox  occupet,  et  simul  pluviœ  :  do  hoc 
4îbi;  ergo  eamus,  dum  modo  continuo  cantantes,  sic  enîm 


53.  Nune  obUta.  Aut  omissa,  vel 
figurate ,  quorum  ego  oblitns  sum  : 
et  osteodit  Mœrin  nullum  suum  ; 
sed  omnia  Mena] ce  carmina  retu- 
lisse.  Non  uno  ostendipotest  ezem- 
plo  activa  deponentia  crebro  sumi 
passive  :  Cic.  de  0£F.  I,  189  :  O  <io- 
musantiqua^  heu,  quam  dispari  do' 
minare  domino. 

54.  lM.pi  Moerim  videre  priores. 
fioc  etiam  Physici  confirmant  : 
<|uod  voz  detrahitur  ei ,  quem  pri- 
Mum  viderit  lupus.  Unde  etiam 
proverbinm  hoc  natum  est,  JLupvj 
est  in  fabula  :  quotiens  snperrenit 
ille  de  quo  loquimur,  et  nobis  sui 
praesentia  amputât  faeuitatem  lo- 


quendi.  Theoer.  Idyll.  XIV,  aa  r 
Où  ^ry^S'y  xJm?  i7/ii€.  Plin.  VIII,  »  : 
Sed  m  Italia  quoque  creditur  lupo- 
rum  visas  esse  noxius:  vocemque 
kotnini  quem  priores  contemplent 
ftir,  adimere  ad  pressens.  Trilum 
nimis  est,  quam  ut  Plautinum  illud 
illustretur ,  Stich.  IV,  1 , 7 1  :  Lupus 
est  in  sermone. 

57.  Tibisiletœquxnr.  In  tuam  gra- 
tiaîm.  Et  hoc  dicit;  ut  possis  ca- 
ncre; cuncta  siluerunt.  Serv. 

63.  Noxpluviam  necolligatante, 
veremur.  Aer  enim  aat  cum  ortu 
Solîs ,  aut  cum  occasu  mntatur  fré- 
quenter :  quod  iEneide  etiam  ss- 
pÎQS  indicatur.  Seru. 


IN  ECLOGAM  IX.  329 

nos  via  minus  lœdet  :  est  enim  hic  licet  idem  quod  dummodo  : 
et  usque  idem  quod,  continenter,-  perpetuo,  jiiçiter  :  permit 
pastor,  solvitque  alîam  objectionem^  qnin,  si  fessus  es  hoc 
onere  hoedorum  y  e{[0  te  illo  levabo,  dummodo  eamus  Gan- 
tantes. 

66.  Desine,  Lycida,  petere  plura  carmina ,  et  agamus  id  ne« 
goliî ,  quod  nunc  instat,  quodque  est  sub  manus;  id  est,  viam 
conficiamus,  hœdos  portemus  pOssessori  iniquo  :  quum  vero 
Virgilius  Tenerit,  tum  melius,  atque  tutius  canemus,  meta 
liberi ,  possessionibus  recuperatis. 


63.  Nox  pluviam  ne  colUgat  <m* 
te  y  veremur.  Aer  enim,  ant  cum 
ortu  Solis ,  aat  corn  occasa  muta* 
tur  fréquenter  :  quod  iEneide  etiam 
8«piuf  indicatur.  Seru. 

64-  Uêque  eamus.  itiffter  eamat^ 
sed  Contantes  :  ita  enim  minorem 
itineris  sentiemoi  laborem.  Serv. 

65.  Cantmntes  ui  eamus.  Cantan- 
do  quomodo  terapus  fallatnr,  nul- 
tif  ezempHs  enarrat  Ovid.  Trist. 
IV,  1.  —  Hoc  te  fasce  levabo,  Si 
cantantet  ierimus ,  bcedomm  te 
onere  ipse  relevabo.  Nam  fascem 
«it  onos  :  sic  Ge.  Uly  347  '  ^^j^^ 


to  sub  fasce  viam  ^juum  carpit,  Serr. 

66.  Desine  plura  puer.  Ac  si  di- 
ccret,  nimii  detiderii  eê  :  desine 
plura  dicere. — Blanda  objurgatio, 
quum  quif  quasi  puer  ineptire  yi- 
detur,  et  nimi«  arriter  in  re  leTÎ 
instat.  —  Quod  nunc  instat^  aga» 
mus.  Nos  Centurionem  piacemus  : 
nam  cantare  otiosorum  est.  Serv. 

67.  Quum  venerit  ipse. Menalc^^ 
id  est,  Virgilius,  cujus  adveotu 
iperabattecuritatem  :  sed  non  Au* 
(uttus  y  qui  Actiaci«  bellis  fucrat 
occupatus  ;  ut  maie  judicayit  in 
suis  notis  Senrius. 


tm 


ECLOGA  DECIMA. 


(Vide  Argumentum  générale,  vol.  I,  p.  aoa.) 


GALLtJS\ 


ANALYSIS. 


J  RvocAT  Arethusam,  ciii,  tit  adTenîat,  blandidas  dicie,  1—8.  Qiierit«r, 
Nymphas  non  yeniss^  ad  fletam  Gaili,  qoum  illum  fleverint  arbores, 
montes,  oves,  9 — 18.  Addit,  pastoras,  et  Deos  qnoqve  aecessisse  ad 
mœrentem  Gallom  :  illos  admirabundos,  istot  ohjuvgailciriQS,  19^— 3o. 
Convertit  se  Gallus  ad  pastores,  quibut  ses  snas  eaoendas  committU  : 
optât  illorum  cantus,  vitav»,  auMMres,  3i--*4i*  In^ît^C  ^^  amœnîtatem 
pastoralis  vitae  LjcorideaB,  qnain  dolet  versari  in  Alpibns,  ubi  inma» 
nia  frigora,  4^ — 4^  Qnaerit  Gallus  dolori  sno  remedium  triplex,  et 
concludit  cedendum  esse  amori,  50—69.  AbsolTitar  Ecloga  coin  oom» 
mendatione  amoris  erga  Gallom,  70— -77. 


(1)  Hic  est  Catut  Asinius  Gallus  ora- 
for,  Ajinii  Pollionis  filius,  qui  ante 
omnet  primas  iEgypti  pnefectus,  fuit 
eximius  poeta  :  nam  et  Euphorionem 
(  ut  supra  diximus  )  transtulit  in  fatt- 
Dum  sermonem,  et  amorum  tuoram 
de  Cytheride  Ubrot  «cripsit  quatuor. 
Hic  primum  in  amicis  Augusii  Caesaris 
fuit  :  postea  quum  Tenisiet  in  tuspicio- 
nem,  quod  contra  eum  conjuraret,  oc- 
cisns  est.  Fuit  autem  amicus  Virgilii; 
adeo  ut  quartus  Georgicorum  a  medio 
Qsque  ad  finem  ejus  laudes  tcneret; 
quas  postea  jubente  Augusto ,  in  Aris- 
uei  fabulam  commutavit.  Hic  autem 


Gallus  amayit  Cytberidem  meretriceià 
libertam  Volumnii,  quse,  eo  spreio, 
euntem  Antonium  ad  Galiias  est  seçuta  : 
propter  quod  dolorem  Galii  nunc  vide- 
tur  consolari  Virgiliut.  Nec  nos  débet 
movere ,  quod  quum  mutaverit  pirtem 
quart!  Georgicorum,  banc  eciogam  sic 
reliquit.  Nam  licet  consolctur  in  ca 
Gallum ,  umen  altius  intuenii  vitupe- 
ratio  est;  nam  et  in  Gallo  impatientia 
turpis  amoris  ostenditur  :  et  aperte  hit 
Antonius  carpitur  inimicus  Augusti, 
quem,  contra  Romanum  morem,  Cy- 
tberis  est  in  castra  comitata.  Serv.  •— 
De  Gallo  vide  Vol.  I,  p.  3o3  et  lai. 


COMMENTARIA  IN  ECLOGAM  X. 


33i 


EXPLICATIO. 

1.  Petit  Virgilius  ab  Arethusa ,  quœ  Nympha,  et  fons  Siciliâe, 
ut  aspiret  ad  extremam  haneEclogam,  ia  qua  dicenda  pau- 
cula  carmina  in  gratiam  Galli  :  cur  de  hac  re  Eologam  condat, 
ratio  est  duplex,  ut  hinc  Lycoris  habeat  repreheDsionem, 
hinc  Gailus  solatium  :  prima  ratio  latet  in  illis,  sed  quœ  légat 
jpsa  Lycoris  :  ut  legat  illa  vulnus,  quod  indigne  attulit  repuisa 
sua  tam  bono  amatori  :  altéra  in  illis  ;  neget  guis  carmina  Gallo? 
id  est,  quis  neget  hoc  solatiolum  Gallo?  ergo ,  fave  Arethusa , 
ut  Gallum  consoler,  ut  Lycorin  reprehendam. 

4*  Concède  mihi  extremum  hune  laborem,  sic  accidat,  quod 
optatissimum  est,  ut  videlicet,  labenti  tibi  subtus  mare  Doris 
amara  non  misceatur  :  ad  sîgnandum  mare  Doridem  dixit, 
alludens  ad  Nympham  Arethusam  :  alius  poeta  diceret  :  o 
Arethusa,  non  se  tibi  mare  salsum  misceat:  quanto  melius; 
non  se  Doris  mîsceat  Arethusœ,  non  Dea  maris  Nymphae  Sici- 
liœ:  ergo  incipe,  o  Arethusa,  ut  ego,  et  tuuna  mecum,  dica- 
mus  amores  Galli,  (Juibus  tam  anxie  vexatus  est:  adest  oppor.^ 
tunitas  iospirandi  mihi  :  nunc  enim  mihi  est  otium  a  cura 
capellarum,  quia  nunc  paecuntur.  Pomet  quis  objicere  :  n^mo 
te  audiet,  ▼eraus  perdes,  jactabis  carmina  inani  studio  syivis 
et  moBtibus:  soMt  hoc:  non,  inquit,  o  Nympha,  canimus 
surdis;  sylvse  istœ  et  nemora,  amorem  Galti  miserantes  res- 
pondent,  reddunt  omnîa  quae  dicimus;  Echo  rémittente  voces. 

NOT^. 


I .  Extremum  iabarem .  Non  quod 
mihi  laboriosum  est(nam  scribere, 
apad  poetas  ludus  est;  ut,  etipsum 
Ludere  quœ  veliem  calamo  permis 
sitagresti)  sed  rem  tibi  laboriosam, 
scilicet  Qt  Nympha  virginitate  gaii<- 
dens ,  prsscei  de  amofibus  cantî- 
lenam.  Undeetrogat  dicens,  Con^ 
cède.  Et  verecande  paaca  postulat, 
et  eam  adjurât  etiam.  Inyocatio 
cum  Proposttione.  Et  extremum  (a- 
borem  Tocat,  nhimi  carminis  Bnro- 
lici  poema.  Ita  Hercules  apud  Pro- 
pert.  IV,  IX,  17:  nostrœ  lahor  ultime 
clavœ,  Poslremum  autem  hou  Bu- 


coiicum  fuît,  SGÎl.  scriptione;  sed 
tempore  prius  Bueolîco  qubito ,  in 
qno  cèdes  Giesaris  defletur. 

a.  Ipsa.  Quae  .iroata  sprevit  amo- 
rem.— X^coris.  Pro  Cylheris;  licet 
eilim  poetis  alia  nomina  pro  aliîs 
ponere.  De  Galli  amoribus  hi  ver- 
sus increbuerant  :  «  Gailus  et  Hes- 
periis ,  et  Gailus  notns  Edis ,  Et  sua 
cnm  Gallo  nota  Lycorts  erii.  «  No- 
btlis  salis  fuit  meretrix.  Ovid.  de 
arte  am.  III,  537  ■  *  Vesper  et  Eoae 
noTere  Lycorida  terre.  » 

7.  Sima.  Grœcnm  est  nomen  :  id 
est  pressis  naribus.  Unde  et  simias 


d3s  COMMENTARÏA 

9.  Queritor  admîrabundui,  Naïades  tune  Don  repertai  ne- 
que  in  alienis,  neque  in  propriis  locis,  ut  Gallum  solarentur 
amore  indigo,  id  est,  inagnà,  atque  ninijo  perenntem  ;  non 
in  alienis;  nam  neque  in  Pamasso,  neque  tn  Pindo  :  non  in 
propriis;  quia  non  in  Aganippe,  qui  fons  in  Aonia,  scîlicet 
inBoeotia,  celeberrimus  fuit  Rymphanim  concursu. 

i3.  Admiratus  fuerat  Nymphas  non  venisse  ad  sâlattum 
et  fletum  Galli;  crescit  ea  admiratio  es  âetu  arborum,  mon^ 
tium,ovium:  perindeacsidicat;  vos  non  flevistis,  Nymphx, 
quum  fleverint  arbores,  lauri,  ac  myricse;  quum  fleverint 
montes,  Meenalus,  et  Lycœus;  quum  Severinl  oves,  qux  nii- 
serum  Gallum  circumstabant. 

16.  Dicit  oves  pabulo  abstinuisse,  et  flentes  ste lisse  cire u m 
Gallum ,  quem  hortatur  ne  pœuiieat  ovium ,  et  pecoris ,  et  hoc 
duplici  raiione  :  prior;  nam  neque  ovcs  pœnitet  flere  amoiTS 


dicimos  :  qnoi  epiihetoo  Theocri- 
lui  dat  prccipne  apibaa.  Vide 
PJin.  XI,37:EtaI((orftomini  (an- 
tum,  tfuem  noai  mortt  tubdolte  ir- 
rûoni  dieaven ,  nasiu.  Nonaliiani- 
matium  naret  eminent.  AvUmt,  itr- 
pentAus,  piteibus  foramina  taatum 
ad  olfitctum,  fine  natibut.  Et  hiiie 
coijnominti  Simorum,  Siioaum. 

10.  Indigna.  Vel  meretricio,  ve) 
mii({no.  Nsm  etEnDÎua  ait,  Indig- 
nai lurret,  id  est,  iniifpai.  Atii  l'n- 
digno,  BOa  quia  Cjtfaeria  pulchra 
non  fnerîl,  led  quia  Gallos  ab  ea 
«prctui  »it.  StTV. 

1 1 .  A'am  netjue  Pamaii  vobitju- 
f  a,  nam  n,  P.  Pamasus  moai  Bœo' 
lix,  Pindui  Theitalia,  amboApol- 
iini  et  Musii  comecrali.  Quamvii 
ra^Mfnc  daplici  rr  apod  Grccoi 
Icribitnr,  antiqna  latapn  onmia 
tiemplaria  Pamati\egaDt  unico  t, 
ijaod  nema  mirabitur,  li  legilur 
ipndTel.  LoDfjQm  :  Vet«r«s  neque 
iBbis;_/uîsie,  ivisse,  abetie,el»imi- 
libus,  ugeminaïae  ;  adeo  pulsIiaDl 
eam  liieram ,  ve)  anicam  sali»  per 
«etonaie.  Parnassam  per  duplex it 


mavnli  seribi  Saaiqoiut  ;  quem 
adi ,  li  penilias  banc  diaputatio- 
taem  percipere  ait  lubilum. 

l3.  Itlum  etiam  lauri,  etiamJU- 
twrc  mjrrica.  In  Rom.  cadice  iegi- 
tar  ;  lUum  etiam  touri,  iUum  fif 
ven.  In  Longobardico  nna  plu 
dictione  plenior  versiu  est  :  lUia» 
«tiom  lauri  ,  illum  ttiam  JUttrt 
mytic^,  idque  ter  repelilnm  eum 
pinifer  illum  eliam  majorem  ba- 
bere  movendi  Tefacmeotiam  vide- 
tur:  qaamvii  dod  dlipliceal,  Ulum 
etiam  lauri,  ttiamJUvtrt,  quod  ei 
eiililai  pi-Dpria  sit,ol  Bucolici  cha- 
racieris,  et  per»ona  miserabîUler 
aliquid  deploranlia.  Pier. 

■  6.  Stant  et  ovet  àtcum.  Ilnnc 
TeisniD  et  duoa  aequeote*  reiraxîl 
post  uciBTum  in  ina  TCraione  Do- 
rica  Joaepbua  Scnliger;  et  plure* 
alii  prnbavenuit  audacem  banc 
trajectionem,  cujua  cauaam  refelle- 


Bjectionem,  cujua  cauaam  reieue- 
e  cODabimar  infra ,  p.  34i  i  aam 
*i  ad  arbitriam  sanm  reBngere  va> 
terum  scripla  Ucnerlt,  quia  fiata 
erroriboa,  quis  tandem  calaiiuiîi* 
erii  modua? 


IN  ECLOGAM  X.  335 

Oalli  :  quo  lod  illud  nostri  hanc  habet  significatîonem  :  non 
pœnitet  illas  neque  tui,  oeque  mei;  tui  flentis  tuos  amores; 
mei  canentis  amores  tuos  :  posterior;  nam  Adonis,  qui  formo* 
aus,  et  canis  Venerî ,  oves  quoque  pavit. 

19.  Post  fletum  arborum,  montium,  ovium,  accedunt  ad 
aolatium ,  et  lacrymas  Galli ,  tripiicis  generis  pastores ,  ovium , 
bonm,  capellarum  :  Los  comprehendit  duobns  primis  versî- 
btts  :  nam  Opilio  dictus,  quasi  ovilio  :  deinde  bubuici,  et  bi 
tardi  a  tarditate  boum:  postremo  Menalcas  uTidus,  a  rore 
nocturno  et  matutino ,  et  pinçuis  ab  glande  bybema  ;  quibus 
▼erbis  signatur  fuisse  caprarius  :  nam  caprae  perlibenter  qner- 
ceta  amant,  et  arrodunt;  et  credibile  est  pastorem  eodem 
quoque  cibo  usum  :  ait  yero ,  hos  simul  orones  rogare  ab  Galle, 
unde  is  amornatus,  tam  novus^  tam  insolens. 

ai.  Post  triplez  genus  pastorum,  accedunt  quoque  ad  lacry- 
mas Galli,  Dii  très,  Apollo,  Sylvanus,  Pan:  omnes  autiJit 
rusdcorum,  aut  certe  ipsi  Dii  rustîci  :  primus  insaniam  obji- 
cit,  et  vere;  quoniam  Lycoris,  inquit,  quae  olim  tna  fuit  cura, 
ita  te  contemsit,  ut  etiam  mala  omnia  luis  deliciis  prœposue- 
rit,  malueritque  sequi  Antonium  vel  per  Galliœ  nives,  et 
castra  horrida;  tu  ergo  insanus,  qui  banc  âmes  :  al  ter  Sylva- 
nus  nihil  loquitur,  tantum  ejus  babitus  describitur  ex  triplici 
circumstantia  :  nam  venit  cum  agresti  bonore  capitis,  id  est, 
cum  corona  ex  agrestibus  frondibus;  manu  nna  ferulas,  al- 
téra lilia  quatiebat  :  postremus  Pan  Deus  Arcadiœ  :  bujus  non 
babitus  solum,  sed  verba  exprimuntur,  quibus  usus  ad  Gal- 
Inm  :  babitus,  nam  erat  rubens  baccis sanguineis,  id  est,  pur^- 
purascentibus  moris  ebuli,  atque  etiam  minio;  verba  plena 
snnt  acerbitatis:  quis,  inquit,  erit  modus  tuis  lacrymis,  non 
curât  hœc  amor  :  non  satiatur  lacrymis,  nam  crudelis;  sicuti 

1 8.  Formosus  Adonis.  Adonis  ^iiî  amoris  desperatione  sanare. — Tua 

rt  MmXKt  a  Venere  adamatus ,  post  cura  Lycoris.  Paene  irrisorie  dictnm 

per  apri  ictum  exstiiicnis.  Filins  est  tua  cura  y  id  est,  pro  qua  tu  ita 

fnit  Myrrh«,  qae  gravida  ex  Gy-  sollicitas  es,  te  relinqait.  Et  bene 

nara  pâtre,  ejnsque yini fugiens in  qaum  alii  interrogent,  quasi  deus 

silva  se  abdidisse  fertnr  ;  et  mutata  Apollo  divinat.  Serv, 
dicitnrin  arboremejusnominis.  2j.  Minio,  Pan  non  solum  dici- 

II.  Unde  amor  iste.  Id  est,  tam  tur  habere  faciem  miniatam,  sed 

impatiens,  tam  tnrpis.  Alii  sic  in-  cornna,  apnd  Sil.  Ital.  lib'.  XTII. 

tellignnt  unde  y  qnod  non  dtgnns  De  minio  sic  Plin.  XKXIII,  7  :  In- 

illo  a  qno  fastidiebatnr.  Serv.  venitur  in  argentariis  metailis  mi'' 

aa.  Galle, quidimanis.Yuitspem  nhunp  et nuncinter pigmenta mag* 


334  COMMENTARIA 

neque  herbacea  sadantur  rivis,  neque  apescyihiso,  nec  câ- 
pells  fronde;  ubi  triplici  coinparatione,  quod  vult,  efBcit: 
itaque  ex  tribus  Dii«,  priaii  sermo  deecribîtur;  alterias  habi- 
tas ;  tertii  et  sermo,  et  habitus. 

3i.  Âd vénérant  pastores,  advenerant  Dii;  îHi  admirantes 
insolentem  amorem  Galli,  isd  objurgantes  :  fin^t  i^^itar  amoe- 
nissime  poeta,  Gallum  veluti  aversnm  a  Diis  increpaioriJMis, 
totum  se  ad  pastores  convertisse,  quia  isti  non  in  se  acerbi 
fuerant  :  ergo  ait  Gallu^,  o  vos  pastores  Arcades,  amores  meos 
cantabitis  ia  Maenalo,  inLycœo,  vestris  montibus  :  cur  fais 
tantum  amores  suos  cauendos  permittit?  quia  soli  Arcades 
periti  cantus. 

33.  Quo  melius  illos  alliciat,  vult  jam  ipae  illoriim  quoqne 
amores  canere  vicem  persolvens  :  période  ac  si  dicat  :  vos  can- 
tabitis  meos  amores;  ego  felixessem,  et  jucunde  morerer,  si 
vestros  canerem.  ~ 

35.  Parum  ei  est  visum,  velle amores  Arcadum  canere;  viih 
jam  a  se,  a  suo  génère,  a  Homano  cive  degenerare  propter 
amorem  Arcadam  :  vult  esse  pastor  cum  illis,  gregum  coaios, 
uvarum  vinitor, 

37.Fingite8sequod  optaverat:  iiimiram,anmnepa8torib«is 
Arcadum  :  bac  supposita  fictione  narrât,  quam  amîcam,  qnem 
amasium  babitums  easet;  qualiter  cum  illis  vitam  agitatoras: 
îtaque  ait:  certe  tune,  sive  Phyilis  mibi  essef  arnica,  sive 
Amyntas  amasius^  sen  quîcunque  alius  furor,  id  est,  amor; 


nœMuctoritatis,^  quondaim  apud 
Romanos  non  solutn  moxtincr,  ted 
etiam  sacrœ;  abi  plura.  Non  tan- 
tum miniata  fuit  Deorum  faciès, 
sed  et  tituli,  et  librorum  inscrip- 
tiones  minio  .pingebantor.  Ovid. 
Triât. I,  I,  7  :  «  Nec  titulus  minio, 
pec  cedro  cbarta  notetur.  » 

3i.  Tristis  at  ille,  tamen,  Alii 
€amen  superioiibus  juogunt  :  sed 
tnelius,  ut  sic  legamns^  Tamen  can- 
tabitis  :  ut  sit  sensus,  licet  ego 
duro  amore  coosumar,  tamen  erix 
solatium,  quia  meus  amor  erit  ves- 
tra  cantilena  quandoque.  Videinr 
cnim  neque  objurgationes,  neqoe 
coosolationes  recipere  obstinai^ 


aoritunui;  mliii  enim  ad  dicta  ab 
.«is  re^Mndet.  Seru. 

34'  Ossa  quiescanL  Hinc  confir- 
mât se  esse  moriturum.  —  Simile 
estquod  sepulcrisinscribebatur^scV 
tilfi  terra  hvisyhie  literis  m«}uacplis 
s.  T  T.  L.  Qaod  ad  yerbum  pcoe  in- 
.terdtim  poetae  usurpait.  Ovid.  : 
«  Ascaniusque  suos  feHciter  im- 
pleat  annos.  Et  patris  Anchît» 
^olliter  ossa  cubent.  • 

36.  Aut  custos  gre^ày  aut  matu- 
rœ  vinitor  uvte»  Ac  si  diceret,  qoid 
inibi  cum  urbibos,  ubi  meretrices 
tam  pulcbrse  sunt,  quam  perfijdc? 
Yioitor  «utam,  vel  iwslos»  val  cal- 
lor  vinaarum.  S^rv» 


IN  ECLOGAM  X.  335 

nemo  horum  me  fugeret,  nt  nunc  Lycoris^  sed  ona  mccum 
japeret  inter  salices  sub  vite  :  qitin  Phyllts  serta  mrhi  legeret , 
Amyntas  caneret,  amoii  meo  gratificantes  :  explico  parenthe- 
sin  :  nominavit  Galius  Amyntam;  is  nigellus  quam  esset,  fu- 
cum  sibi  facit  Gallos,  bac  ratione  :  quid  si  Amyntas  amasius 
tuiM  sit,  qui  fascus  est?  nihil  id  mea;  amabo  itlum;  çratus 
erit:  nam  viola;  nîgr»  sunt,. vaccin i a  ni(jra  sont,  et  tamen 
çrata  :  sic  color  Amyntœ  plenus  venustatîs  :  an  non  pulcber 
sit,  etiam  si  fuscns?  bic  vaccinia  sunt  byacintbi.  (Recurre  ad 
illud,  Q,  Ecloçse,  vaccinia  nigra  leguntur:  vol.  I,  p.  93.) 

4a.  Redit  ad  insaniam ,  qui  jam  Phyllide ,  aut  Âmynta 
contentum  se  fore  dixerat  :  nam  boc  est  amatonim  ingenium  : 
invitât  itaqne  Lycorim  a  fontibus,  qui  g^elidi  :  a  pratis,  quae 
mollia  :  a  nemore;  ubi,  si  qaum  ipsa  sit,  consenescat,  nec 
mutet  ^edes  ante  mortem. 

44-  Nifail  maj^s  contrarium  fontibus, pratis,  nemori ,  qaam 
Maitis  arma,'tela,  hostes:  illa  enim  p^lena  sunt  amœnitatis, 
ista  borroris  :  vere  insanus  est  amor,  Vere  mentes  commutât; 
nam  quijm  muliercula  tara  mollibus  deliciis  indulgere  posset, 
GaHam  efficiendo  beatissimum  inter  fontes,  prata  et  nemora, 
maluit  in  exercitu,  io  castris, in praeliis  inter  vulneraet cruo . 
rem  versari ,  alinm  amatorem  seqaendo.  O  fiagrantem  amoris 
insaniam! 

46.  Qui  ppoposiiarat  Lycoridi  amœnttates  vitâ^  rnsticae,  u| 
invîtaret;  jam,  ut deterreat proponit incommoda,  qnœ eadem 
in  bello  Antonii  patitur;  quum  procul  sit  a  patria  :  base  duo 
sont;  nives,  non  quœcunque,  sed  Alpinm;  frigora,  non  qua&- 
cunque,  sed  Rbeni  :  tu  ergo  dura  es,  et  ipsas  Alpes  superans 

38.  Seuquwumqttefuror.  Omnis  prata,  ZyeOfi,  Ac  si  diccret,  quid 

fnim  aaipr  plenos  faroris  est.  -->  <e  juvat  inter  frigora  Gallicana  de- 

Quidtwn si futcus Amyntas?  ^Z9\  morari?  et  quum  optasset  alind, 

ei  objectum  «it,  qiiod  Amyntas  iteram  ad  amatum  rediit.  5erv. 

^sens  esset,  sic  respondit  :  Qaid  4^*  '^^^  inter  média,  atque  ad- 

deinde  si  fnscns  est?  non  ideo  de-  versas  detînet  hostis.    Ex  affecta 

hormis  ;  nam  et  violae  et  yaccinia,  amantis  ibi  se  esse  putat,  libî  ami- 

iiigricantes  flores,  vemisti  haben-  ca  est  :  ut  Jlfe,  sît  meum  animum. 

fur.  Properc.  n,  XIX,  77:  «Vidisti  Non  ubi  vivûiit,  sëd  nbi  amant, 

pleuo  leneram  caadore  ptfeHam  ;  amore  insano  qui  conficiontur,  et 

Vidisti  fnscordakîsnterque color.*  Tigilantes,  et  somniadtes,  iagere 

40.  Meeum  inter  saliees.  Videli-  dicantur.  De  hac  Servii  seiïtentia 

cet,  ttlterater,  vél  quisqtiis  ille,  ride  Vol.  I,  p.  209  et  a  10,  Not.  et 

vel  illa  fuerit.  Séfv  Var.  Lect. 

4i-  aie  ge^di  fontes,  hic  moUia  fyj.  AK  dura,  Qaas  me  tam  fide- 


336 


COMMENTARIA 


duritate,  quœ  sine  me  sola  esse  potes  inter  has  nives,  inter  haec 
frigora  :  deinde  cum  magno  affectu  recurrit  ad  mala  eadem  : 
ah,  ne  te  laedant  Rheni  frigora;  ah,  ne  glacies  Alpium,  quas 
aspera  est,  secet  plantas  tuas,  quœ  tenerae. 

5o.  Superior  pars  Edogœ  continuît  lacrymas  Çalli,  et  amo- 
rem  ejus  miserandum  :  jam  hic  vult  emergere  ex  tantis  incom- 
modis,  et  sibi  solatium  quœrere,  idque  per  versus  duodecim  : 
hoc  solatium  ad  triplex  caput  reducit:  ad  versus,  quorum 
cantilena  dolori  suo  lenimen  quaeret  :  hos,  inquit,  canam  stylo 
Theocriti  pastoris  Siculi,  nam  ego  illos  Latinos  feci  ex  Grœco 
Euphorione  Ghalcidensi  :  ad  domicilium  quod  deinceps  habi- 
turus  est  in  sylvis  inter  spelsea,  id  est,  loca  ferarum,  ubi  amo- 
res  suos  scribet  in  arboribus  :  ad  lustrationem  montium,  erra- 
tionem,  et  venatum  :  nam  una  cum  Nymphis  montem  Mœ- 
nalum  coUustrabit,  venabitur  apros,  nulla  illum  amore  ar- 
dentem  frigora  impedient,  quominus  eam  paitem  Arcadiae  y 
quœ  frigidior  est  in  monte  Parthenio,  suis  canibus  circumdet: 
in  bac  tertia  voluptate  diutius  persistit,  et  sibi  yidetur  ire  per 
rupes,  per  lucos  agitatione  arborum  sonantes,  sagittas  tor- 
quere,  tanquam  hœc  res  medelam  allatura  sit  fiiriis  amoris^ 
quibus  œstuat;  aut  tanquam  Deus  ille,  malus  et  improbus 
Cupidoy  mitescere  aliquando  possit  malis  mortalium. 


lem  spemis ,  et  Gallicana  pqtes  fri- 
gora sastinerel  —  Alpinas  nives. 
Noa  mirum  Alpes  esae  infantes  fri- 
goribuSy  ut  Livins  XXI,  3i  :  Tel ge- 
lidas  dici,  ut  Lucanus  I,  i83  :  oam 
in  ils  YÎdeas  nives  cœlo  prope  ini' 
mîstasy  ut  LiTÎus  XXI,  3a  : 

48.  Me  sine  sola  vides,  Hinc  est, 
Sola  domo  mœret  vacua;  nam  me* 
retrix  sola  esse  non  potest.  —  Ah 
te  ne  frigora  lœdant,  Inconstantem 
animum  ezpressit,  miseraotem  et 
optantem.  Serv. 

5o.  Jbo,  et  Chalcidio  quœ  sunt 
mihi  condiîa  venu  Carmina^  etc. 
£ubœa  insula  est,  in  qua  est  Chai- 
cis  civiias  :  de  qua  fuit  Ëuphorion, 
quem  transtulit  Gallus. 

53.  Incldere  amores  Arboribus, 
Amatoria  leyitas,  perscribere  no* 
miBa  amorum  :  qiue  ut  quondam 


in  urbibut  ad  parietes  exaraban- 
t«r,  sic  in  agris  incidebantur  in 
cortices  et  stipites  arborom.  Vide 
notas  Ovidii,  Tom.  I,  p.  ici  nos- 
trse  Editionis. 

55.  Mixtis  lustrabo^cenalaNym' 
phis,'Tfrtt^ay»^  pro  iènmiztus  Nym- 
phis; multisenimunusmiscetur.  S. 

59.  Patiho  Cydonia,  Luxuriosa 
magnificentia  :  siquîdem  ad  arma 
anius  sagittariiinstruenda,  diver- 
sarum  gentium  artificia  contraxit. 
Mn.  XII,  858  :  «Parthussive  Cydon 
telum  immedicabile  torsit.  »  Cydo" 
nia  autem  spicula  sunt  Gretica. 
fiiam  Greticje  arundines  inprimis 
idoneaeadjacula  et  sagit^s  habite 

60.  Tanquam  heec  sit  nostri  me- 
dicina  taboris,  Jam  quasi  ad  se  re- 
currit :  et  illud  quod  supra  audiit, 
rtspicit,  Amor  non  talia  curât  S. 


ÏN  ECLOGAM  X. 


337 


62.  Quis  non  miretur  hune  um  perplexum ,  et  varium  ama- 
lorem?  ecce  jam  recantat,  quae  nuper  placuerant:  tria  hœc 
erant,  carmîna,  sylvœ,  erratio  per  montes  :  ergo  ait  :  non  pla- 
cent jam  syWœ,  nec  Nymphœ  sylvarum  Hamadryades;  non 
carmina:  hactenus  recantavit  res  duas  :  in  re  tertia,  id  est, 
erratione  per  montes ^  insumit  quoque  plures  versus,  ut  supra 
etiam  in  eadem  amplectenda:  ait  itaque:  non  illum  malum, 
et  improbum  cupidinem ,  muAre  possunt  labores  nostri ,  etiam 
si  perlustremus ,  non  dico  Arcadiam,  quae  temperatior  pars  ; 
sed  intemperantissimas  regiones  atque  summe  in  ter  se  distan- 
tes; Thraciam  ad  septemtrionem,  quae  frigidissima;  iËthio- 
piam  ad  mendiem,  quae  calidissima  est  :  illam  si^at  per 
Hebrum  amnem  gelidissimum,  perSithonias  nives;  hancper 
arentes  arbores,  per  sidus  cancri  ignés  ejaculantis  :  inde  col- 
ligit  Amore  tandem  vinci  omnia,  et  parendum  Amori. 

70.  Orsus  hujus  Eclogae  fuit  ab  Arethusa,  et  cœtu  Naiadum  : 
desinit  in  Piérides,  cum  quibus  loquens,  ait:  satis  esse,  si 
haec  luserit,  sedens  praesertim,  occupatusque  in  texenda  fis- 
cella  ex  hibisco,  quo  innuit  tenuem  stylum  Bucolicorum  :^ 
petit  vero,  ut  quae  ipse  mînima  fecit  in  gratiam  Galli,  Musœ 
faciant  maxima,  id  est,  honorem  dent  et  dignitatem  his  quae 
ipse  fecit:  reddit  rationem  ,  quare  hoc  optet,  quia  Gallum 
amet  in  dies  atque  in  dies  magis ,  imo  in  horas  paene  sin- 
gulas  :  quod  ornât  compara tione  alni  crescentis  attollentisque 
se  initio  veris,  ac  sese  in  omnem  partem  ramorum  foliorum- 
que  viriditate  difFundentis. 


63.  Ipsœ  rursus  concedite  silvœ* 
Propter  illud,  Jam  mihi  per  rupes 
videor,  iucosque  sonantis  Ire.  Con- 
cedite Yero  hic,  abite;  supra  ali- 
ter, concède  laborem,  Serr. 

65.  Nec  si  frigorihus  mediis  He^ 
brumque  bibamus.  Manifestius  hoc 
dicit,  amoi^  se  carere  non  posse  : 
nec  si  Hebrum  Thraciae  fluvium 
mediis  frigoribas  bibat  :  nec  si  es- 
tibus  nimiis  fuerit  in  ardenti  pro- 
YÎncia.  Dicit  autem  hoc  secundum 
Physicos,  qui  morbos,  autacontra- 
riis ,  aut  a  similibus  asserunt  pos- 
se  depelli.  —  Bibamus.  Id  est,  apud 
Hebrum  TWamus,  sedes  habearous. 
5. 


Sic  Virgilius  ^neidos  septimo  :  Qui 
Tybrim,  Fabarimque  bibunt. 

68.  Fersemus.  Pascamus,  qno- 
niam  qui  pascit,  hue  et  illuc  agit 
pecus  ;  quod  est  yersare ,  ut  est  in 
iEn.  Xn,  664  :  tu  currum  deserto  in 
gramine  versas  ;  aut  exerceamus  et 
tractemus ,  ut  in  undec.  iEn.  704  : 
Consiiio  versare  dolos  ingressus;  et 
item  in  sec.  Ma.  Seu  versare  doloSf 
seu  certwoccuntbere  morti.  Sery. 

69.  Omnia  vincit  Amor,  et  nos 
cedamus  Amori.  Caivis  enim  faci- 
lius  quam  amori  repugnatur.  Amor 
sois  legibus  et  Deos  habet  obno- 
xios,  ut  Ovid.  Heroid.  ep.  IV,  la  : 

aa 


338 


COMMENTARIA  IN  ECLOGAM  X. 


yS.  Praemisit,  se  sedendo  texuisse  hoc  carmea,  ideo  nunc 
ait,  surgamus;  quia  noctis  umbra  ^avis  est,  et  Docua  can- 
tantibus  :  adeo  hoc  verum,  inquit,  ut  vel  umbra  etiam  juni- 
péri,  quae  çrata  alioquin,  et  amœna,  g^ravis  sit,  si  in  ea  sit 
cunctatio  :  imo  in  universum  urabrae  frugibus  nocent  :  mox 
se  ad  capellas  convertens,  ait,  domum  ut  cant,  tum  quia  jam 
saturas,  tum  quia  apparet  Hesperus. 


«Quicquid  Âmor  jussic,  non  est 
contemnere  tntum  :  Régnât,  et  in 
dominos  jus  habet  ille  Deos.  »  Do' 
mina  f^enuSy  ut  Petronius,  nec  re- 
gibas,  nec  principibus  pareil. 

j5.  Surgamus  ;  soUt  esse  gravis 
eantantibus  umbra.  Juniperi  gravis 
umbra;  nocent  et  frugibus  umhrœ. 
In  codicibas  aliquot  antiquis  totas 
ille  versus,  Juniperi  gravis  umbra; 
nocent  et  frugibus  umbrœ;  deside- 
ratur.  Sed  enim  et  numerus  ipse, 
et  Hgura,  et  repetitio ,  collectioque 
pastoralis  Hdeo  videtar,  at  non 
sine  invidia  demi  possit.  Pier.  — 
De  gravitate  umbrœ  juniperi,  et 
an  nozia  sit ,  varie  disputatum  est. 
Sunt  etiam  qui  legant  Cunctanti-' 
bus,  pro  eantantibus,  et  talem  inde 
sensum  eliciunt  :  Surgendum  a 
cantu;  quod  umbra  adventantis 
noctis  gravis  sit,  atque  adeo  etiam 
juniperi.  quae  alioquigrata;  si  ergo 
in  noctera  sub  ea  cuncteris,  etc. 


De  his  vide  Notam  et  Var.  Lect. 
Tom.  1,  p.  ai3. 

77.  Ite  domum  saturœ ,  venit 
Hesperus,  ite  capellœ.  Verecunde 
se  capellarum  dicit  esse  pastorem, 
id  est,  vilissimorum  animalinm; 
nam  Bucolica  scribens,  debuit  se 
dicere,  boum  esse  pastorem  :  %^à. 
vitans  arrogantiam,  ultimum  se 
voluit  esse ,  non  principem  in  scri- 
bendis  Bucolicis  :  quamvis  alii  di- 
cant,  ideo  eum  etiam  capellarum 
se  memorasse  pastorem ,  quod 
apud  nonnullos  de  capris  propter 
abundantiam  lactis  vel  fstuum, 
major  frnctus  putetur;  ut  ipse  ait^ 
Densior  hinc  soboles,  hinc  largi  co- 
pia  lactis.  Et  item ,  Quo  minor  est 
iilis  curœ  mortalis  egestas.  Serv.  — 
Hesperus.  "£«irff oc ,  qui  Latine  f^es^ 
per;  Gatullo  Noctifer,  LXI,  ▼.7; 
Plauto  etiam  Noctumus,  item  Fies- 
perugo  dictus  Amphitruone,  act.  I^ 
scen.  I,  Y.  116,  et  119^ 


.•w%%<»^^/wV%^,i^/v»^>^%/v*^^r>%^^i'%^<i^^^/>i%  >»*^^^<^^^%i%^^^»»^%<w%/%^w%/v%>%/v  vv» 


ECLOGA  DECIMA 


GRiECIS  VERSIBUS  DORICE  REDDITA 


A  JOSEPHO  SCALIGERO, 


LUGDUNI  BATAVORUM,  ANNO  1600. 


1  STATION  p^aptorocio  iroVov  fioi  rov^'  ApcOoiaa. 
tlccCpa  riv'  déii^^ç  (àvoryvoivi  ^s  Aux&ip'ic) 
ràXX&>  Cfi^.  Tiç  xcv  ràXX»  fOovio'iicy  aoi^â;^ 
OÛTb»  ZixfXt^oç  trot  v9rip;(0[iLiya  ^uOcv  ^Xpcc 
M^  irort  avpi|uo*yoi  ià  xupLora  Ao^pt;  dblr>xi9c. 
£l9r6»|MCy  fîpfy  FaXXo»  0(p));^aviovTac  lpo>Ta;y 
Icpiai  io»c  ^c^vôvoç  fie}roTpb>70i(rt  ^^tpaipot. 
A^ofMc  où  Tiwfoiç'  of^ouffi  yàp  oXffoç  CTra^cî. 

MdeXa  frcpiÇ  fçaxc,  xai  )9fM(Zc  ov  toi  otTj)fiyi* 
Ou  Ti  TÙ,  ^imrt  ooi^c,  To  Troipivtov  avrô;  orvi^w 
Rat  7àp  ô  xaXô;  A^oavtc  cf'  v^xcrt  pioXa  vo(x(ùei. 

EtTroer'  àv,  ri  vtpio;  exupov,  riva  Tipirca,  xwpoti 
Notice  9  la;^'  ùptâc,  oxa  raxrro  rôcXXoç  cpc^i; 
(^^Y  TO  nopvofferoîo  yàp  vpilaç,  ovrt  to  TIiv^ 
Attrù  xXtroc  «orcpux'y  ovt'  Aovta  A«yavlinra. 
Avrot  puv  xXoueravro  9&fiMxij  xXoeûaavro  {jL'jptxfl^* 

MflUVOcXoÇ   OVTÔv   IxXotiff^  VTT*    tpnpLCK»    Xei{JL8V0V   oxpc^* 

Toi  ffxoircXoi  >|ni^^  puv  dcvokdupavTo  A\ixat&>* 

HvOiv  ô  pueXovofAoç,  ^^ivoi  rot  ^«axoXoi  SvOov* 

Ô  ^pOç  x'^F^^^^  poeXavtçeov  SvOt  MtvàXxa;* 

Kai,  iroôiv  ovroç  Ipoiç;  ttôEç  Trc^Orrou.  HvÔiv  Aif**^**^ 

râXXc,  Ti  pucivcot;  forrl.  Teov   pts'XidiatpA  Au%(^^' 

Bôffa  icà  4'^X'^^>  ^^  '^'  Cp^^'^^^   ioirrrot  «X'Xc^* 

flvOi  xal  à^porip^  ZcX^ovoc   xpdcra  iruxoe^C 


«O 


S 


%« 


a» 


34o  ECL06A  DECIMA 

Ztifxfuerty  ydIpOqxaç  ^^XocpwCt  ^tml  Si^  ôaipà  rtviacPtt».  ^5 

Kai  i^coc  Apxa^iaç  IldEv  ^vOc^  tÔv  cUofac  ocOrol 

RivvodSdcpei  reà  X^^  ipcuOopcvov  ^^apotaxToEc* 

nâ  çocffcî  To^';  t^ff'*  où  râv^  ydiuàn  £p«»tt. 

Ou  daxp>Gi>v  xcxoptçoi  BpuÇ}  v^pareeroç  ô  Xiipuy, 

Tat  ÇouOai  xururoto  p^Xcffffoty  fuXXzdbc  Â  oTÇ*  3o 

ÛpSfftV   VfMTtpOlO't,    fiOVOt  &^XÔTfC   MîJfV 

Àpxdt^cc.  ftc  fAa^axôiç  Ton  Xii^ava  ràpà  xiocr^y 

Ai  frox'  fiptâf  ufMc  ŒÛpi7$  afftuv  ep^vroc. 

ÂfclLov  cÇ  ufASuv  ciç  cjpi|itevat,  S  rtc  o^xopSoç  35 

Ilocpvacy  A  ça^^Lôç  irupvatoc  àpiriXocp^oç* 

Ai  irap'  Cfi'iv  rôxa  ^XXî^  IdV|  aix'  ccùroç  ApbuymÇ| 

Alx'  oiçpo^  Ti  oDllLo  (rî  ^  ai  /aXoç  içiv  ApûvTaç; 

Eçi  xai  ccpifOTcpov  to,  r*  lov  ^Xov,  &  d'  vixivOoç) 

Af  6v  ralç  ircii^iv  W  àpirsXb)  $v  ptir'  spitîo*  4« 

AvOc*  cfAiv  roxa  4»uXViç  œtté^pmsvy  a^cv  Apivraç. 

ftdii  4^XP^^  u^otp,  poXaxà  iroa  J)^!,  Avxoiip(* 

0.9^  aXoTi*  ovv  roi  rsXfoy  ^(povov  £&  ^iunv. 

AX^  pti  vûv  oripâ^voc  cp&>ç  forà  piéSXov  Apnoc 

EvTC  pio'otc  (ànkùtçj  Ivr^  àvTi^îoiO'i  tarlvy€t.  4^ 

^cù,  TU  ^f  pioi  •fhintpôiç  icxTûoi  âjro  {ic&ç  xi  fri^oCpuev}) 

AXTTtuv  ràç  ^lovoci  to,  tc  Privo»  ^f'vj^oc  ^Xarov 

Xwpiç  CfMÛ  Xtuffff«t{*  a  pi^  TU  '^C)[pç  Idé^^oc, 

A  fJL^  TU  xpuçaXXoc  ^iTpo^ai  iro^oç  â€p6^. 

XaXxi^ixoîç  ^ip'  Iwv  Tsbrip  iScirovoffoe  piXfffOt  So 

IIoifMvix^  xoXiptij)  IixtXoco  f OT^oc  dèfiffâ. 

Kixpix'  m  oirfUer^i  ^DiraOitiV|  xot  dcv'  vXo[Ç| 

£vO^  dbraXoîffiv  spoiTOcç  fptoïc  fXoiolffc  ^^ocpoérniv* 

^Xotolç  deX^iiffxouffi  ffuvaX^riffouffiv  îpvfnç, 

MoivaXa  piov  tcîo»ç  xoradeuffopuu  Sft^ya  Nûpifoic'  55 

XXouviac  drypcuffû.  YC^^oç  ^  pic  xo>Xuot  oùdfiv 

IlapGcvia  tnciAxucct  inpiçot;^i|^cpicy  oX^q. 

B^  àvà  9xoitcXoi>c  ^oxift),  àvà  d|pupMe  fépcffOoi^ 

Kai  ndlpOoic  xtpcctfcri  Ku^<uvca  5upioc  avoyycv 

(  Qc  ov  ipàc  pucyto^  ^oç  ov  ptrya  )  ro'Sa  riTouvciv.  6« 

nXdhf  71  dcô<  xnTfoç  ptaOéw  ^poTiocfft  xoxowiv 


GR^CE  BEDDITA.  341 

iXi^xciv.  Â>X*  aurai  Afta^pudé^c  7m  oeoc&d 

Oùxfr'  ^fiiv  ffùai  cvrt.  niXcv  ^^oupoirl  fioi  v>âtc. 

Où  T^voc  xofidcroiç  àWxanrai  i^urif^ww 

OÙ  pàv  xSv  E6pov  TTiVftifMC  ^I^X'*^  piffo^f  65 

XiOovtaç  vtfdé^  vTrodvvTfç  x^'P^'^^C  vypâ* 

Ovr'  iv,  fXotec  Ôxa  Yrrc^atc  fvt  xip^prrac  «£oC| 

AlOiôiroiv  ^09V&>|a(  otc  vire  Koeprivca  àçpov. 

Ilavra  yt  v'.y.â  £p«>><*  r^TT<a^9x  x'  o^AfOÇ  Epoyro(« 

Tavrx  {acv  ùpfripov  frouiràv,  pio^  xiOiirac  70 

Kat  ri^ov  ir^gi  ne  ftallixaCy  àfitâirv^  àoûm^ 
IIupC^C.  ràX^flp  ^  vf£^c  fUTaXuvrrs  roci^i 
ràXXfr),  Toû  xat  àv'  wpav  àiÇcrsu  tuipoç  o^pifU 
Toffaov,  offov  xXdcOpa  [xaV  àctprroci  ilopoç  «p|i« 

Kflct  ffxt  ôpxcvOo*  ^XâcScpi'  «nei  \rtlx  ^^aamu 
XoCo^  xopio^sï^at  (vvÇ  yop  iropoc)  ^ovo^t  x^H^c^fM* 


EDITORIS  ADNOTATIO 


AD  PRiECEDENTEM  ECLOGAM. 


PotT  hanc  Eclog»  VirgUîan»  metaphrasim,  reperta  nobis  snnt  in 
inar(rine  receotîs  cujasdam  libri  ea  doctissimi  viri  verba,  qoem,  si  fat 
esset ,  libenter  nominarem  :  SMtx/ytf»;  %Zt^t  /«i/uof lo?  <ri  xfit^  *^  M^m^ 
^w,  f»  a/a  tuù  MovV«c.  Sed  tu,  Lector  erudite,  qnis  faerit,  facile  con- 
jeceris,  si  duerim  neminem  vivere  nunc  illo  peritiorem  yfMMç  'Exx»- 

In  Editione  autem  Josephi  Scali^eri,  quam  anno  161 5  publicaYÎt 
Pet.  ScrÎTerins,  notandom  iUad  inprioiîs  monebaty  Jos.  Scaligerum 
post  Tersiculani  hune,  non  canimui  surdis;  respondent  omnîa  sylvœ^ 
retrazisse  très  versirolos  alieno  loco  positos;  ttant  et  ovetdrcumy  etc.; 
et  huJQS  vetnttMsim»  trajectionis  iidem  certam  venire  ex  abmrditate 
vulgaris  UctionU  et  sententi»  concinnitate,  si  très  hi  rertna,  ot  indica- 
bat,  transponerentnr. 

Scriverint  niminm  temere  de  iAmrditaie  Leetionii  vul^am  et  de 
caneinnitaîe  §ententiœ  pronontiasse  mihi  videtur,  qnum  eerte  reponen^ 
dos  asserit  post  octaTnm  Ecio^  décimas,  très  Terticnlos,  Stttnt  et  opet 


34a 

circumy  etc.  Hanc  trajectionem  probaTÎt,  sed  non  in  suam  Edicionem 
admisit  Heynius;  -vide  varias  lectiones  hajus  Eclogae,  vol.  I,  pag.  206, 
ubi  tamen  in  alios  lapsus  errores,  affirmât  très  hos  venus  pariter  a  Scu'^ 
ligerOy  Poetices  libro  V,  cap.  5,  retracios  fui<*se;  et  nihil  suavitati  car- 
tninis  detraetum  fuisse ,  si  cum  ovibus  etîam  upiliones  et  suhulcos  om— 
nino  poeta  omisisset  :  qua  quidem  opioione  summus  ille  vir  et  in 
yeritatem  et  in  judicium  peccavit;  namqueJul.  Cxs.  Scaliger,  1.  c.  ne« 
dum  Virgilian»  orationis  immutet  vulgatom  tenorem ,  et  tollendos  inde 
pastores  censeat,  hanc  enumerationem ,  qualis  est,  Theocriteac  primas 
collatam,  laudat  Tegetiorem,  mirificis  auctam  numeris,  atque  etiam 
interpositis  sententiis,  quasi  clavis  in  toga,  eleganter  illustratam  ;  de- 
nique  totam  hanc  Tocat  ditrifuim,  et  ait  ApoUinem  ipsum,  quum  pastor 
esset,  nunquam  jucundioribus,  ant  magis  taretibud  numeris  eecinisse. 
Nihil  enim  rationi  poeticae,  nihil  ingenio  Maroniano  convenientius  ! 
postquam  Siculi  fontis  Nympham  ad  Galli  solatia  invocavit,  alias  allo- 
quitur  Nymphas  prssides  fontium  qui  de  Parnasso  et  Helicone  in  Per- 
messum  profluunt;  et  ad  bas  recte  sermonem  convertit;  namque  Gai- 
lum  noverunt  inter  Permessi  flumina  errantem,  Ecl.  VI,  64;  nt  in 
montes  Aonios  ductus,  viderit  universum  ApoUinis  cborum,  id  est. 
Musas,  Nympbas,  vates,  honoris  ergo  sibi  assurgentem  :  eas  igitor 
merito  reprehendit,  quod  non  illum  amore  pereuntem  sublevaturap  ve- 
nerint,  dum  flebant  illius  sortem  lauri  Pha^bo  dilect»,  et  myrica 
genus  signantes  Bucolicum  ;  deinde  montes  et  saxa,  quae  immitin  et  sine 
sensu  ;  postremo  ipsae  oves ,  quae  pastus  oblitap ,  pastorem  suum  circum- 
stabant,  ad  hujus  lacrymas  intentas  et  ips»  pariter  lacrymabunda^;  dum 
custodes  oviuin  et  omnes  Dii  rustici  simul  ad  solandum  accedebant.  Ita 
jam  in  Ecl.  V,  21 ,  Dapfanim  fleverant  primo  Nympha*,  deinde  arbores 
et  flumina,  bestiae  mites  atque  immites;  postremo  Dii  ipsi,  inter  quos 
Pales  et  Apollo  :  ergo  ubique  idem  ordo  lucidus ,  eadem  facundia , 
idem  divinus  vates  ! 

De  duabus  aliis  trajectionibus  quas  ibi  proponit  Scriverius ,  pariter 
sno  loco,  id  est,  Georg.  IV,  v.  390;  et  £n.  X,  714»  infradicemus;  et 
manus,  quae  textns  antiquos  audent  immutare,  temerarias  et  profanât 
jure  incusabimus» 


p.  VIRGILII  MARONIS 


GEORGICON 

LIBER  PRIMUS. 


(Vide  Argumentum  générale,  vol.  I,  p.  a45.) 

ANALYSIS. 

r^BoroNiT,  qnid  dictimis  in  Ubris  quataor  Georgiconim,  i  —  5.  Inro- 
cat  numina,  qnae  praesident  rehuê  msticis,  qaa8  continent  quatuor  libri 
Georgicomm,  6 —  a3.  Augnstum  speciatim,  in  cujus  potestate  relinquit, 
eligat,  quam  yelit  divinitatis  rationem  ex  terrenis,  marinis,  celeslir 
bus  numinibns  :  nam  quartam  illi  denegat  infemorum  Deorum  classem , 
a4 — 43*  Incipit  a  pnecepto  arationis^  qns  inchoanda  vere  primo,  43 — 49* 
Dicit,  ante  arationem,  praediscendam  esse  naturani  loci,  qui  arandus» 
Hujus  rei  occasione  indicat  varias  terranim  leges,  mores ^  ingénia, 
5o — 63.  Redit  ad  praeceptum  de  aranda  terra,  signatque  tempus,  quo 
aranda  pinguis,  quo  tenuis.  Deinde  ait,  novales  agros  utilissimos  esse 
ad  proTentus,  qnos  si  habere  non  possit  panper  agrico]a,  adhibet  mo- 
dos  duos;  quibus  terra  novitatem  induat  :  yidelicet  mutationem  semi- 
nnm,  et  stercorationem ,  64 — d3.  Mutationi  seminnm,  et  stercoratio- 
ni  adjnngit  ustionem ,  et  canssas  cur  hec  fiât.  Agit  in  fine  de  occatione 
et  obliqua  aratione,  84 — 99.  Docet  quae  anni  tempestas  melior  :  quae 
cura  agricole  post  creditum  sementerrae,  in  curando  solo  sterili,  in 
eodem  rîgando;  in  fertili  depascendo  ;  in  ayertendis  iacunis  ab  utroque. 
Harum  rerum  occasione  docet  in  fine,  quae  sint  pestes  satorum,  ioo-~i  3 1 . 
£z  occasione  pestium  digreditur  ad  aeyum  Saturni  et  Jovis  :  docetque , 
nti  sub  iUo  fnerint  tranquilla  omnia,  et  plena  opum,  sub  hoc  agitata, 
et  plena  inopi»  :  ex  qua  inopia  natœ  sunt  artes  ad  yitam  tolerflndam, 
laa — 146.  Origo  prima  agricolationis ,  caussa  ejns  originis;  labores 
hujus  artis,  remédia  contra  labores,  147-— 159.  Enumerantur  instru- 
menta agrirolarum  octo  »  quatuor  ad  arandam  terram  :  quatuor  ad  pa- 
randam  messem  :  docetur  rusticorum  proyidentia  :  sistitur  in  aratro , 
ut  quod  potissimum  instrumentum,  explicantur  ejus  partes  precipue, 
quaï  septem  sunt,  160 —  lyS.  Docet,  uti  paranda  sit  area,  ne  ab  herbis, 
pulvere,  pestibus  bestiarum  infestetur,  176—186.  Pr«fert  amygdalus 
yaticinium  anni  fertilis,  ant  infœcundi.  Omnium  frugum  semina  qua  me- 


344  COMMENTARIA 

delà  a  nonnallifl  curentar^ed  qus  Tera  :  agrestia  omnia  in  pejus  ratmt  ; 
similitudo,  qua  hoc  probatur,  187 — ao3.  Nécessitas  Astrologiae.  Prae^ 
cepta  sementis,  quibus  docet  hordeum,  ]inum,  papayer  sereoda  inter 
fquinoctium  AutunuDi,  et  Brumam  :  fabam,  medicam,  milium  Aprili 
mense:  triticum  et  far  meiise  Octobri:  viciam,  faselam,  lentem,  eodem, 
ao4 — a3a.  Dividitur  sphera  caeli  in  Zonas  quinque,  média  a  calore, 
extrême  dus  a  gela  atque  imbribus  inhabitabiles,  dua>  reliqu»  ex  tem- 
perie  babitabiles.  Polui  Arcticus  superior  ;  Antarcticus  inferior  :  ille 
perpetuo  lucet^  nam  ursa?,  et  qui  illas  anguis  amplectitur,  nunquam 
occidunt  :  iste  aut  perpetuis  tenebris  damnatur,  aut  a  nobis  lucem 
mendicat  quadam  vicissitudine.  Astrologia  utilis  ad  cognoscenda  tem* 
pora  tempestatis,  messis,  sationis,  navigationis ,  csdends  materiae, 
333 — a56.  Non  frustra  Astrologiam  sciri,  quum  pendeant  ex  ea,  quas 
necessaria  sunt  rustico  :  ex  qua  occasione  docet,  quid  faciendnm  agri« 
colae  hyemante  caelo  ;  et  subnectit,  quidfestis  diebus,  a57 — 376.  Transit 
ad  observationem  quatuor  dierum  Lunarium,  nam  constituit  discri- 
mina quinti ,  noni ,  decimi  ;  admiscet  fabulas buic  narrationi ,  376 — 386. 
Pergit  ad  distinctionem  noctium  et  dierum.  .£siiYa  nocte  secanda  prata, 
hybema  inspicandae  faces,  texendae  telae,  coquenda  sapa  :  eestiva  die 
secanda?  segetes,  terendae  messes  :  autumnali  aranda  et  serenda  tellns  : 
cruda  hyemo  Isetandum,  gaudendum,  epulandum  :  ita  tamen,  ut  in- 
Gumbatur  legendis  glandibus,  baccis,  oliyis,  myrtis,  intérim  etiam  aa- 
cupio  et  venationi,  387 — 3 10.  Accidit  tempestas  initio  antumni  :  exitn 
veris  :  describitur  prima  ab  segetibus  erutis  a  radice  expulsisque  in 
altum,  altéra  ab  eversis  satis.  Excurritur  in  fine  ad  tremores  terrarnm, 
ferarum  fugas,  payores  hominum,  3ii — 334*  Duplex  cautio  ad  eyi- 
tandas  tempestates,  altéra,  cognitio  csli  et  siderum,  altéra,  religio  erga 
Deos,  prœsertim  Cererem,  cujus  sacra  describuntur,  335 — 35o.  Divi- 
dunlur  tempestates  in  fulmina ,  pluvias  ,  ventos  ;  eorum  prescientia 
in  Astrologiam,  et  Experientiam  :  relicta  Astrologia  adducuntur  decem 
prognostica  sumta  ab  Experientia,  quibus  indicium  fit  tempestatis  yen- 
torum  in  mari,  35 1  — 369.  Pergit  ad  prognostica  pluviarum,  quae  duo- 
decim,  370  —  393.  Facit  transitum  ad  prognostica  serentlatis,  qu» 
noTem  :  reddit  rationem,  cnr  illa  sumantur  ab  avibus,  393  —  ^23. 
Prognostica  certiora  sumenda  a  Sole  et  Luna.  Luns  tria  afferuntur  : 
obscnra  piuviam  indicat,  rubens  ventos,  pura  serenitatem,  434 — 4^7* 
Dein  de  Sole  multa,  bac  distinctione  ^  ut  prius  dicantur,  qn»  pendent 
a  sole  oriente,  deinde  quae  a  sole  occidente,  tertio  quse  conjunctim  ab 
utroque,  4^^ — 4^^-  Persequitur  praesagia  Solis  prodigiosa,  quas  prs- 
cesserunl  bellum  civile  Augusti  atque  Antonii  contra  Bnitum  et  Cas- 
sium,  4  66**  497*  Absolvit  librum  cum  precatione  ad  Deos  pro  salute 
Augusti,  qui  anus  potest  subvenire  everso  orbi,  ac  bellorum  tumulti- 
bus  concusso.  Dilatât  banc  cladem,  tum  ex  malis  imminentibus,  tum 
aptissima  comparatione,  498 — 5i4* 

•AT.  B.  Que  V.  D.  VOSS  nobis  suppediuvit,  et  e  Genaanico  sermone  in  Lati- 
num  convertit  CL.  DE  GOLBÉRT,  detignantur  his  duabus  literis,  V-  G. 


IN  GEORGICORDM  LIB.  I. 


34s 


EXPLICATIO. 

I  .ItaremdisponithisversibusloquenscumMaecenate,  utlaetae 
segetes ,  et  terrœ  aratio  sustineant  argumentum  libri  primi  : 
▼ites  ulmis  adjungere,  secandi  :  cura  boum,  et  cultus  babendo 

NOT^. 


Georgicon,  De  Georgicis  corn- 
plures  scripta  mémorise  prodide- 
mnt,  quorum  indicem  expromit 
Ursinus  in  Virgilio  collatione  Grae- 
corum  illostrato  p.  8a.  et  seqq.  E. 

I .  Hi  quatuor  versus ,  quasi  se- 
quentium  librorum  textus  et  argu- 
mentum,  buic  preponuntnr  :  1* 
agricultura;  a*  arborum  cuhura; 
3*  res  pecuaria  ;  4^  res  apiaria. 

De  siliqua  et  calamo ,  ad  arbo- 
rum arbustorumque  varietatem  , 
tum  ad  animalium  vitam,  deui- 
que  ad  apum  mirabilem  artem  pul- 
cherrima  progressione  poeta  lecto- 
rem  perdncit.  V,  G.  —  Quo  sidert 
terrant,  Quo  tempore  :  ex  sideribns 
euim  tempora  coUiguntur.  Sane 
sidns  proprie  est  quod  in  se  plu- 
res continet  stellas,  sed  a  poetis 
confuse  ponitur.  Serv.  —  Siderum 
mutationes ,  ut  in  tabulis  astrono- 
micis  veterum  computatae ,  erant 
agricoiis  romanis  pro  calendario. 
—  TVrram  vertere;  sciiicet  aratro. 
Lucret.  I,  ai  a.  vertentes  Tomere 
giebas.  F.  G. 

a.  Mœcenas,  Snnt  qui  MœcenaSy 
alii  Mecomasy  nonnulli  Mecenas 
plane  sine  ulio  diphtbongo.  Sed 
rectius  ex  Rom.  cod.  per  œ  dipb- 
tbongum  primam,  per  e  simplex 
secundam  scribendam  esse  sylla- 
bam ,  testes  lucnienti  sunt  Pierius 
et  Dansquius.  Graece  M«uui'r«(.  — 
G.  Gilnius  Mecenas,  Octaviani  Gc» 


saris ,  qui  postea  Augustus  appel- 
latuA  est,  inter  familiarissimos 
celeberrimus.  Maeccnas  poeseos 
amator  ac  renumerator  Virgilium 
impulit,  ut  opus  boc  inciperet.  Na- 
tus  crat  tune  poeta  annos  XXXIII , 
nec  unquam  ad  LV  etatis  annum, 
quo  mortuus  ,  emendandi  tinem 
fecit.  —  ntà.  in  Italia  maritan- 
tur  arboribus  ,  prsecipue  putatis 
ulmis,  quarum  frondes  pabolnm 
praebent  pecori.  (  Vid.  infra  II ,  v. 
89.) —  Hsec  igitur  imago  utilissimas 
arborum  agrestium  varietates  com- 
plectitur,  tam  sterilium,  quam  fru- 
giferarum.  F.  G.  —  Ulmisque  ad- 
jungere  vîtes.  Quod  rei  rustic» 
scriptores  maritare  appellant,  ut 
Golum.  rV,  aa.  Quipossint  velsua 
maritare  statuminay  vel  si  qua  sunt 
vidua  in  propinquo  propaginibus 
vestire.  Sic  Horat.  in  laud.  vitaî  rust. 
£pod.  U,  9  :  «  Aut  adulta  vitium 
propagine  Altas  maritat  populos.  » 
Quas  autem  maritas  arbores  ba- 
beat  vitis  exponit  Plin.  XYII,  35, 
nempe,  ulmum  populunty  etc.  et 
XIV,  I.  Fites  in  Campano  agro 
populis  nubunt  :  maritasque  com- 
plexœ ,  etc.  Sic  GatuU.  in  carm. 
nupt.  54  ,  ulmum  indigitat  mari'' 
tum  :  «  At  si  forte  eadem  est  ulmo 
conjuncta  marito  ;  »  Inde  vitis  di- 
citur  vidua ,  que  bis  arborum  sus- 
tentacuiis  est  destituta ,  et  arbores 
viduœ  y  quando  vitem  non  amplec- 


346 


COMMENTÀRIA 


pecori,  id  est,  ut  hâbeatur,  tertii  :  experîentia,  quae  necessaria 
ad  apes,  quarti  :  quum  in  fine  ait  :  Hinc  canere  incipianiy  or- 
ditur  non  ab  apibus,  sed  ad  segetibus  :  incipiam  orsum  can- 
tus  mei  ab  his  quatuor  rébus  rusticis,  non  ab  armis  :  expendat 
Lector  Vénères,  quae  sparsœ  in  versibus  :  segetes  dicit  UetaSy 
quœ  vox  auditorem  afHcit  proposito  statim  risu  et  Idetitîa 
agrorum  :  maluit  sidcre  excellenter,  quam  tempore  vulgariter  : 
in  illis,  ulmisque  adjungere  vîtes  y  innuit  conjugium  vitium 
cum  ulmis:  quum  dicit  cultus^  quid  aliud  significat,  quam. 
agricolationem,  quae  horum  librorum  argumentum?Quum  de 
apibus,  experienùay  se  rei  rasticae  experientissimum  professus 
est,  nam  nulla  fere  res  inter  rusticas  majore  eget  experientia  : 
quum  apes  parcas  nominat,  attingit  signatam  illarum  natu- 
ram  ;  est  enim  frugi  animal ,  parcum ,  atque  laburis  sui  reti* 
nentissimum. 

5.  Post  propositionem  invocat  principe  loco  Solem  et  Lu- 
nam  :  adjungit  rationem ,  nam  bi  e  caeio  annum  ducunt.  Ab 
invocato  Sole  et  Luna ,  qui  duo  necessarii  ad  segetes,  arbusta, 
peeora^  mellificia,  pergit  ad  invocationem  illorum  Deorum, 


tuntur.  Juven.  VIII,  77  :  ■  Stratns 
humi  palmes  viduas  clesiderat  ul- 
mo8.  »  Horat.  IV,  Od.  V,  3o  :  Et 
vitera  viduas  ducit  ad  arbores.  « 

4>  Qaum  in  carminibus  vocales 
verborum  ultimae  vocalibus  primis 
sequentiiiin  elidantar,  quidam  le- 
gunt  pecori  atque  apibus;  sed  maie 
et  contra  codices.  y,  G.  —  Expe. 
rientia.  Id  est,  usu  nata  doctnna. 
Hoc  est  a  irtîfAf  vel  notitia.  — 
Parcis.  Servatricibus  frugum ,  qnae. 
meila  rustodiunt.  —  Apibus  parcis. 
Sunt  qui  legunt  ^art/15,  sed  rectius 
parcis.  Aristot.  hist.  anim.  IX,  4o. 
^«i/o/x«f«t(.  et  Plin.  XI,  3 1  :  prœpar- 
cas.  Mart.  XIV,  222.  Huic  uniparca 
laborat  apis. 

5.  Hinc  y  pro  ex  his  y  horara  par- 
tcm.  Sic  infra  Ge.  II,  444  >  '^')  ^^^  > 
hinc  ex  his.  Sic  Ge.  II,  a43;  hue  y 
in  hœc:  III,  490  ;  inde,  pro  ex  ea. 
Horatius,  Sat.  I,  lY ^6^  hinc pendet 
Lucilius  ;  pro  ab  his,  Ovidius,  Fast. 


V,  Sog;  minor  inde ,  pro  ex  115, 
eorum.  Servius  interpretatur  c/e- 
hinc ,  deinceps  ;  sed  uullum  addu- 
cit  exemplnm  ,  cjuo  interpretaiio- 
nem  suam  fulciat  :  alii  volunt,  in- 
ter quos  ipse  Heyiiius ,  vol.  I,  pag. 
247 ,  hoc  vocabulum  hinc  idem  si- 
gnificare  quod  rtunc;  id  vero  Man- 
cinellus  merito  ahsurdum déclarât. 
y.  G.  —  y  os,  o  clarissima  mundi 
Lumina.  Sidernm  et  Rusticorum 
Deorum  invocatio.Quum  cujusque 
invocationis  causa  indicetur  ,  ma- 
nifestum  est  verbis  ,  o  clarissima 
mundi  Lumina ,  designari  Solem 
ao  Lunam.  ;  quîppe  qui  annum  cae- 
io durentes ,  eum  in  menses  dies- 
que  dividant.  Bacrhus  enim  et  Gè- 
res, in  rertis  tantum  mysteriis,  so- 
le ac  luna  commisrebantur.  Hic 
vero  consueto  funguntur  munere  , 
advûcantnrque  friKnenti  et  vineae 
datores  ;  ut  ne  Varronis  quidem 
testimonio  indigeamus ,  in  princi- 


IN  GE0R6IC0RUM  LIB.  I.  347 

quoram  opéra  necessaria  est  ad  ain^la  :  pro  segetibus  libri 
primi  invocat  Gererem;  pro  arbustis  secundi  Bacchum;  pro 
pecoribus  tertii  Neptunum;  pro  mellificiis  qaarti  Aristaeum; 
adjungitqae  simul  rationes,  cur  hos,  non  alios  invocet  :  ergo 


pio  operis  de  R.  R. ,  haec  quatuor 
Dumina  seorsum  adducentis;  pri- 
mo Solem  et  Lunam ,  quorum  tem- 
pora  ^obserrantur ,  quum  quedam 
seruntur  et  cooduntur;  secundo^ 
Gererem  et  Libenim  quod  homm 
fructus  maxime  necessarii  ad  vie- 
tum,  ;  ab  bis  enim  potio  et  cibus 
▼enit.  —  Mundi  Lamina.  Mundus 
bic  pro  ceelo  ;  quomodo  veteres 
sappe  usi.  Eonius  apud  Macrob. 
VI ,  a  :  Mundus  cœli  vastus  constitit 
silentîo.  Lucret.  V,  i435:...  Mun» 
di  magnum  et  versatile  tempium 
Macrob.  I,  ii.  Mundus  proprie 
cœlum  dicitur  ,  etc.  Amobius  , 
F'ertigo  mundi  y  etc.  Apuleius  de 
Deo  Socrat.  Suspicientes  in  hoc 
perfectissimo  mundi  (  ut  ait  En- 
nins)  clypeo.  Qua  quidem  notione 
et  Oihis  apud  Horat.  Od.  III ,  3  : 
«  Si  fractns  illabatur  orbis ,  Im- 
paYÎdnm  ferieut  ruin».  »  Notât 
et  Josepb.  Scaliger  apud  Manil. 
innumeris  locis  Mundum  accipi 
pro  c«lo  ,  item  pro  Deo  ipso  : 
adeoque  sezfariam  ab  eodem  Poe- 
ta  usurpari,  quotfariam  et  sodjuof 
a  Grscis.  Tauhm. 

6.  Labentem.  Gurrentem ,  vel  ci- 
to  transeuntem.  —  Quœ  dueitis  an^ 
num.  Quorum  cursu  tempora  com- 
putantur.  Nam  per  Lunam,  mensis  : 
per  Solem ,  annus  osteoditur.  Vel 
certe  deducitis  per  duodecim  sidé- 
ra, aut  dueitis,  pro  finitis  ;  ut,  noo 
tem  custodia  ducit  :  et  alibi,  hic  noe^ 
tem  ludo  ducunt.  Sery.  —  Hinc  et 
Giceroni .  Sol  moderator  et  dux  tem» 
porum ,  et  princeps  reliquorum  lu" 
minum  dicitur.  Etiam  PUuius  II ,  4  9 


Sol  y  inquit,  non  temporum  modo 
terrarumque  y  sed  siderum  etiam 
ipsorum  cœliifue  rector.  Hune  mun- 
di  esse  totius  animum  ac  mentem , 
hune  principate  Naturœ  regimen  ac 
numen  credere  decet.  Et  Luna  ab 
Horat.  Garm.  Secul.  35,  Siderum 
regina  appellatur. 

7.  Liber  et  aima  Ceres.  Probus , 
Macrobius ,  et  h  os  secuti ,  Clarissi- 
ma  Lumina  liberum  et  Gererem 
appositive  hic  dici  autumant  :  et 
pertendit  Macrobius  I,  18,  19  et 
ai.  Satumal.  Appollioem  et  Bac- 
chum eundem  esse.  Alludit  et  Lu- 
canus  lib.  V,  73  :  «  Pamassus  Mons 
Phœbo  Bromioque  sacer ,  cui  nu- 
mine  misto  Delphica  Thebanae  re- 
ferunt  trieterica  Bacchap.  Ita  fue- 
rit  Liber  quidem  Sol,  et  Ceres  Luna. 
Eruditi  tamen  plures  haec  distin- 
guenda  merito  censent.  —  Aima 
Ceres,  Id  est  sancta,  sive  pulchra  : 
▼el  certe ,  alens  ;  ab  alendo.  Ceres, 
qus  est  ipsa  Terra,  dicta  quasi 
Gères ,  a  gerendis  f rugibus  :  a  Grae- 
cis  etiam  ^u/Atnnf  nominata ,  quasi 
yn/Auruf.  De  qua  Gic.  De  N.  Deor. 
•t  alii.  Obiter  tamen  notetur,  quod 
idem  Gic.  ibid.  lib.  Il,  60,  refert: 
Cumfrugem ,  Cererem  ;  vinum ,  Li' 
berum  dicimus,  génère  nos  quidem 
sermonis  utimur  usitato,  sed  ecquem 
tam  amentem  esse  putas ,  qui  illud, 
quo  vescatur,  deum  credat  esse?  T. 
—  Si,  nonnunquam  in  invocatio- 
nibus ,  pro  quia  snmitur.  —  Vox 
tellus,  telluris  incolas  significat, 
non  Tellurem  Deam.  F".  G. 

8.  Chaoniam  glandem.  In  Epiro, 
olim  Ghaonia  appellata ,  fuit  civi- 


348 


COMMENTARIA 


Bacchum  et  Gererem  invocat  :  hanc,  quia  glandem  motavit 
in  frumentum  :  îUum ,  quia  vinum  in venit  ;  quod  aquis  (  Acfae- 
loum  enim  pro  aqua  ponit)  misceretur  :  porro  Baccho  adnec- 
tit  Faunos  et  Dryades  :  nam  Fauni  et  Dryades  ministri  erant 
Baccki,  et  Dii,  ac  praesides  rerum  sylvestrium  :  vocat  vero 
Faunos  Numina  prœsentiaj  quia  non  a  longe,  ut  cœlestes  res 


tas  Dodonuy  ad  qaam  nemns  to- 
tum  quemeam  Jovis  ibi  reddentis 
oracula  :  inde  poeta  glaudem  epi- 
theto  Chaoniam  ornât.  la  merîdio- 
nalibus  regiunibiis,  invenitur  quod- 
dam  quercus  genus ,  dulces  ferens 
glandes,  quae,  in  Palestina,  co- 
lumbarum  ovo  pares,  déficiente 
frumento ,  in  farinas  locum  adhi- 
bentur  :  nomen  arbori  Esculus, 
Quin  et  Varro  testatur,  helluones 
Romanos  hnjusmodi  glandes  ex 
Iberia  arcessisse  :  nullo  modo  igi- 
tor  cognomen  0*\*9f€Ly^i ,  quod 
apud  Herodotum  ab  oraculo  tri* 
buitur  Arcadiis ,  iis  dedecori  esse 
potuit  :  insuper  Tocabulam  glanf 
plura  complectitur  fmctuum  gê- 
nera nudeis  prsdita,  v.  g.  palmu- 
las ,  (^oiv««oC<i\«voi/cr'j  castaneas  nu- 
ces.  Hae  a  Romanis Ju^^m/es  dicte; 
eodem  modo  Grœci  castaneas  ma- 
jores voce  Aioc  i^AXAVoi  appellant. 
Apud  Ovidium ,  de  Art.  Am.  III , 
1 83 ,  castaneœ ,  allusione  ad  Vir- 
gilii.Eclog.  II,  5a.  Tocantur  u^ma- 
ryllidos  glandes.  V.  G.  —  Glandem 
mutavit  arista,  Elegans  usus  Verbi 
mutare.  Sallust.  Nemo  nisi  victor 
pacem  hello  mutavit.  Horat.  Od.  I , 
i6  :  «  nunc  ego  mitibus  Mutare 
quaero  tristia.  »  Ibidem  Od.  39.  Li" 
bros  Panœtii  mutare  loricis  Iberùy 
id  est,  Philosopbiae  studio  omisso , 
militiam  sequi.  Et  notum  est ,  Grs* 
cos  etiam  verbo  «KXtm-tiv  sic  uti. 
9.  Acheloia  pocula,  Achelous, 
filiorum  Oceani  en  Thetide  (  quo- 


rum numerus  ad  tria  mtllia  )  natu 
major.  Epborns,  apud  Macrob. 
Saturn.  V,  18,  inquit,  aquam  in 
jurejurando,  in  precibus  et  sacri- 
ficiis ,  nuncupari  nomine  Acheloi  : 
veterum  enim  sermone  Acheloum 
roagnam  significare  inundationem, 
ut  refert  Hyginus  I.  AStolus  quis 
nomine  Rerasus ,  vel|it  alii ,  Stafi- 
lus,  vineae  inventor,  ad  vinum  mis- 
cendum  fluvii  Acheloi  aquam  adhi- 
bere  instituit  ;  quo  facto  in  pluribns 
Graecorum  eoraoediis  :  vinum  dici- 
tur  tnixtum.  Acheloo,  V.  G.  —  Uvis, 
Id  est  vino.  Antea  enim  aut  aquam 
aut  meracnm  vinum  bibebant.  Pro- 
pert.  II ,  aa  ;  «  Ah  pereat  quicun- 
que  meracas  repperit  uvas,  Gor- 
rupitqne  bonas  nectare  primus 
aquas  1  •  Jam  quis  «rlTc  *tw  oi? ov  k^«- 
9tmi  inventor  sit;  utrum  Melam- 
pus  et  Migripes,  an  Staphylus; 
aut  etiam  Amphilryo  «  qui  ante 
tempora  Iliaca  Athenis  regnavit; 
incertum  est.  Videatur  eruditissi- 
mus  Gasaubonus  ad  Athen.  H,  6.  et 
IV,  37.  Taubm, 

I  o.  Pnesentia  numina  dicit,  quod 
semper  adsnnt  agricolis  opem  la- 
tura,  quum  contra  alia  numina 
non  nisi  precibus  et  sacrificiis  ar* 
cessita  accédant,  Ge.  I,  347  *  ^* 
I,  4^  •  eftdem  ratione  Pindaras 
Pyth.  IX,  ii4)  Aristfleum  proxi" 
mum.  gregis  custodem  dicit.  f^.  G» 

II.  Faunique.  EIk  antiqno  Itali* 
Fauno ,  qui  postea  Arcadicus  Pan, 
et  pariter  e  Fauni«  cam   Fauna 


IN  6E0R6IG0RUM  LIS.  I. 


349 


agrorum  contuentur,  sed  ipsi  adsunt,  versanturque  inter  syl- 
vas  :  ab  his  permit  ad  Neptunum,  nam  tellus  ab  eo  percussa, 
equum  edidit  :  et  quidem  de  equis  agit  copiose  in  libro  tertio  : 
demum  contendit  ad  ArtsCœum  pro  quarto  libro,  quem  Deum 
notât  a  nemoribus,  et  Gœa  insula,  ubi  ejus  juvenci  tercentum, 


procreatis,  Panes  facti  sont,  qnos 
Grcci  simos,  cornutos,  caudatos, 
et  pedibus  hirci  insignes  esse  pu- 
tabanc  ;  Eol.  VI ,  37.  Goilex  Gotha- 
nus  pr.  ezhibet  Satyrique;  Tenim 
antiqui  scriptores ,  inprimis  Ma- 
crob.  V,  17.  vividam  prœcedentis 
Founi  iterationem  laudant.  F*  G, 
13.  Tuque  o,  cui prima  fremen" 
tem  Fudit  equum ,  etc.  Antiquissi- 
mi  libri,  Fudit  aquam^  plerique  ha- 
baerant  :  —  quidam  enim  digni 
quibus  fidem  habeamas,  (  ▼.  g.  Ûe- 
rodot.  VUI,  55;  Apollodor.  III,  i4; 
Pansanias,  1,4^;  Himerius  Orat. 
n^  7  ;  Aristides ,  Panath.  i83.  )  fe- 
mnt  Neptunum ,  in  certpmine  cum 
Minenra,  puteum  aqua  plénum 
créasse  :  alii  (  Geop.  IX ,  5.  )  por- 
tum  et  naTium  stationem  :  unde 
gramraaticî,  Yîrgilium  a  communi 
lententia  recessisse  minime  cre- 
dentes,  aqutan  loco  equum  legi  ju- 
bent.  Sed  quid  agricdlis  cum  aqua 
marina?  Accedamus  igitur  Probi 
et  Gerdc  sententiae ,  secundnm 
quam  Meptunus  in  Thessalia  ru- 
pem  tridenti  percutiens  ,  primnm 
equum  fudit,  et  inde,  cognomina 
duzit  Tmrtf  et  ^%rfMç,  Vide  in  Lu- 
can.  Iâ>.  VI ,  396  :  «  Primus  ab 
sequorea  percussis  cnspide  saxis 
Thessalicns  sonipes ,  bellis  ferali- 
but  omen  Exsiluit ,  primus  cbaly- 
bem  frenosque  momordic  Spum»- 
▼itque  noTÎs  Lapitb»  domitoris  h»- 
beniii.  •  F.G.  —  Prima,  Multi  pro 
olim  accipinnt  ;  ut ,  Prima  quod 
ad  Trajam  pro  eharis^e$$9rai  Jrgi$, 


Alii  prima  ideo  quod  post  Scy- 
thium,  Arionem  genuit.  Servius: 
prima  tellus ,  id  est ,  litus  ;  ut , 
primaque  vêtant  anuistere  terra. 
Taubmannns  :  Attica ,  quia  Athe-* 
nienses  se  primos  homines  prvdi- 
cabant  ;  indeque  et  cicadas  ez  auro 
capillis  implezas  gestabant  :  ut  hoc 
argumento  se  terra  genitos  indi- 
carent.  Parrhasius  prima  vult  signi* 
ficare  idem  ac  primum.  1,7.  Ab  eo 
discedere,  nisi  qui  lolio  ^ictitat, 
potest  nemo. 

i3.  Tellus  percussa  tridenti.  Lu- 
can.  lib.  VI.  Primus  ab  œquorea 
percussis  cuspide  saxis  Thessalicus 
sonipes ,  bellis  feralibus  omen,  Exi" 
liitf  etc.  AUi  fabulantur  aliter. 
Hinc  Meptunns,  equestris  dictus, 
Tinrtt  et  hrmyifft.  Gur  autem  «rpMi- 
vJ;^«»  ibftf  (ut  Lycophron  loquitur) 
id  est  tridente  fiiscina  (ut  Scalig. 
interpretatur),  inducatur,  unde 
et  Tridentifer  Masoni  dictus  ;  fieri 
putant,  yel  propter  triplicero  aqua- 
rum  naturam  ;  liquidam ,  fœcun- 
dam ,  et  potabilem  :  vel  propter 
tria  aquarum  gênera ,  marinam  , 
fluvialem,  et  stagnantem  :  Tel  prop 
ter  triplicem  ejus  potesiatem  ; 
cquoris  scîlicet  tollendi,  placandi, 
et  servandi  :  vel  etiam ,  ut  très  ot^ 
bis  terrarum  partes  indicarent , 
quam  ambit  Oceanus.  Vide  Fui* 
gent.  in  Mytholog.  Taubm. 

i5.  Ter  centum..,.  dumeta,  Ar- 
busta  nondum  elata  quorum  fron* 
des  pascuntur  juyenci.  De  fertili* 
tate  Gee,  que  maris  iEgtti  insula  , 


35o 


COMMENTARIA 


id  est,  multi  pascuntur  dumeta  ping^issima;  fertur  yrero  iUe 
invenisse  in  ea  insula  opificium  reparandi  mellis. 

i6.  Nemo  putet  confuse,  et  turbide  invocata  Numina  a 
poeta  :  ecce  iterum  non  contentus  praecedenti  invocatione 
recurrit  ad  quatuor  alia  numina  pro  iisdem  quatuor  libris,  et 
simul  rationes  adjun^t,  cur  kos  Deos  invocet  :  erg^o  Panem 
invocat  pro  tertio  libro,  quia  is  ovium  custos  :  Minervam  pro 
secundo,  quia  oleam  invenit:  Triptolemum  puerum  pro  pri- 
mo, quia  is  aratri  repertor  :  Sylvanum  pro  quarto,  quia  huic 
Deo  sacra  sunt  sylvestria  omnia,  ut  nemora ,  valles,  montana : 
in  quibus  locis  frequentissima  apiaria  :  deinde  illi  cupressus 
est  sacra:  poeta  enim  plantam  sumsit,  quae  frequens  est  în 
hortis,  in  quibus  alvearia  sunt;  nam  ut  dixit  Varro,  jigerfio' 
ivus^  in  quo  sunt  horti  apibus  congruentes^  etfioribus.  Porro  5y/- 
vanus  fing[ebatur  ferens  cupressum  integram  in  manu. 

ai.  Post  invocata  Numina  peculiaria  bis  quatuor  libris, 
Deos  reliquos,  quos  ipse  ignorât,  qui  tamen  prodesse  possint 
rei  rusticœ,  in  unum  colligit,  ac  pariter  omnes  simul  invocat, 
sed  cum  distinctione  hune  in  modum  :  adeste  Dii,  et  Deae  om- 
nes, qui  arvis  studetis,  tum  semine  aliquo  post  sationem  in- 


cst  iina  ex  Strophadibus  ;  vide 
Theophrast.  ;  qai  ait,  ficum  agres- 
tem ,  qus  alias  bis ,  Geae  ter  in  an- 
num  ferre.  V.  G. 

i6.  Ipse  nemus  linquens  patriunty 
Pan  ovium  custos,  Pindarus,  Pana 
ex  Pénélope  filiam  dicit ,  unde 
multi  patrium  pro  patemum  acci- 
piunt ,  eo  quod  Pan  non  Arcas  sit, 
sed  Ichacesius ,  ut  a  pâtre ,  non  a 
patria,  toz  haec  yideatur  detorta; 
quia  in  Arcadia  genitus.  Saltusque 
LycesL  Montis  Arcadiae.  Serv, 

i8.  Adsis.  Verbum  solemne.  Sok. 
I  :  Adsit  lœtitiœ  Bacchus  dator.  Ti«- 
bull.  1,1.  Adsitis  divi.  m.  £1.  ult. 
Candide  Liber  odes.  —  Favens,  Pro 
volens  et  per  hoc  propitius,  Favere 
enim  veteres  etiam  velle  dixerunt. 
—  Oleteque  Minerva  înventrix.  lUa 
olea  quam  jacta  hasta  creatam  Mi- 
nerva e  solo  eduxit ,  quaque ,  tan- 
quam  meliori  munere ,  Neptunum 
contendentem  vicit ,   temporibns 


Plinii,  Pausaniae,  et  Himerii  adhuc 
▼isenda  stabat.  F-  G. 

19.  linéique  puer  monstrator  aru' 
tri,  Triptolemum  Gelei  régis  filium 
indicat.  Ovid.  Metam.  V,  649;  eun- 
dem  appellat  Juvenem  :  sed  nulla 
hic   de  ^Igyptiaco  Osiri  mentio. 

r.  G. 

20.  Silvane.  Antiqnus  Latii  deus 
plantationi  et  sationi  prcerat.  Jh 
radice,  neo  truncum  a  radice  se- 
paraturo  gerens.  Gatul.  LXIII,  aSg  : 
Peneos  tulit  radicitus  altos  Fagos* 
Vid.  vol.  1,  p.  aSo.  V.  G. 

ai.  Diique  deœque  omnes.  Post 
specialem  invocationem  ,  transit 
ad  generalitatem ,  ne  quod  numen 
pretereat;  more  Pontificum ,  per 
quos  ritu  yeteri  in  omnibus  sacris 
post  spéciales  deos ,  quos  ad  ip- 
sum  sacrum  quod  fiebat ,  necesse 
erat  iuTOcari,  gênerai tter  omnift 
numina  invocabantur.  —  Studium 
quibus  arva  tueri,  ]Nomina  hec  nu- 


IN  GEORGICORUM  LIB.  I. 


35i 


fuso  ad  crescentiuin  frugum  propagationem,  tum  imbribus  e 
caelo  missîs,  ad  utilitatem  recenter  satorum  :  itaque  particu- 
las  enclicitas^u^,  que,  quœ  sunt  in  penultimo  et  ultimo  versu, 
accipio  pro  ium,  tum:  quasi  bis  tantum  duobus  niodis  pro- 
paçari  res  rustica  a  Diis  possit,  nam  cetera  inventa  et  laboris 
mortalium  sunt  :  duo  illa,  Deorum/ 

a4-  Post  tôt  invocata  numina ,  convertit  se  ad  Augustum 
mire  adulans,  nam  et  ejus  divinitatem  late  prœdicit  et  reiin» 
quit  in  ejus  voluntate,  quis  Deus  esse  velit,  et  e  quorum  nu- 
méro, remque  agit  distinctione  quadruplici  :  nam  Dii  aut 
sunt  terrarum,  aut  maris,  aut  cseli,  aut  infernorum  :  tuque, 
o  Gœsar,  da  mîbi  cursum  facilem,  tu  quem  mox,  id  est,  post 
vitam,  incertum  est,  quae  Deorum  concilia  babitura  sint; 


iiiinam  in  Indigitamentis  inveniun- 
tur,  id  est,  in  libris  pontificalibus  : 
qui  et  nomina  deorum,  et  ratio- 
nem  ipsorum  numinum  continent  : 
qua  etiam  Varro  dicit.  Mam  (ut 
supra  diximus)  gomina  numinibus 
ex  officiis  constat  imposita.  Verbi 
causa ,  ut  ab  occatione ,  deus  Oc- 
cator  dicatur  :  a  sarritigne ,  deus 
Sarritor  :  a  stercoratione ,  Sterci- 
linius  :  e  satione,  Sator.  Fabius 
PicCor  hos  deos  ennmerat,  quos 
invocatFlamen  sacrum  Céréale  fa- 
ciens  Telluri  et  Cereri ,  Vervacto- 
rem ,  Reparatorem ,  Inporcitorero  , 
Insitorem,  Obaratorem,  Occato- 
rem ,  Sarritorem ,  Subruncinato- 
rem  ,  Messorem  ,  Convectorem  , 
Gonditorem ,  Promitorem.  Serv. 

a  a.  Quique  nouas  alitis  —  non' 
nullo  semine  fruges,  Id  est ,  aliquo, 
et  hoc  dicit  ;  qui  a  nobis  jacta  se- 
mina  vestris  seminibus  alitis.  Se- 
mina  autem  dicit  deorum,  celi 
temperiem, pluvias,  teporem  ;  Vel 
nonnullo  semine  ab  hominibns  sci- 
licet  jacto;  ut,  quippe  solo  na- 
tura  subest;  Sen  rorem.  Serv.  Hune 
sensum  maie  Gerda  et  alii  seqnon- 
tur  ;  nam  poeta  mihi  velle  videtnr , 
suos  quoque  Geiliot  us  statni  fru- 


gibus,  plantis,  que,  nullo  de  semi- 
ne, sed  sponte  sua  veniunt ,  qua- 
rumque  semina  nobis  sunt  incogni- 
ta.  Nam  de  iis ,  qua:  seruntur  , 
statim  subdit  :  Quique  satis  largum 
cœio  démit titis  imbrem. 

a3.  Satis.  Segetibus;  ut,  Sata 
lœta,  boumque  labores.  Largum  au- 
tem cœlo  demittitis  imbrem;  per 
haec  aquam  et  terram  significari 
vult.  Serv.  —  Imbrem.  Quem  Or- 
pheus  /déxpc/av  Aioc  vocat  :  et  bene 
dixit  laryum  :  quum  imber  sit  ag^ 
men  aquarum  largius  e  concretis  ef- 
fusum  nubibusy  ut  Apul.  loquitur.7*. 

34*  Tuque  adeOy  quem  moxquœ 
sint  habitura  deorum  Concilia  y  in- 
certum est.  Àdeo  hic  praripue  :  qui- 
dam a<ieo  abundare  putant  antiqua 
figura,  ut,  omne  adeo  genus  in  ter* 
ris.  Et  jam  adulatur  Augusto,  quem 
inter  deos  invocat  ;  nec  totum  ta- 
men  dandum  est  adulationi,  sed 
et  veritati  :  nam  quum  omnes  Im- 
peratores  post  mortem  sint  inter 
deos  relati,  Augustus  vivus  divi- 
nos  honores  emeruit,  quod  etiam^ 
Horat.  testatur  dicens,  Prœsenti 
tibi  maturos  largimur  honores  :  Ju- 
randasque  tuum  per  nomen  poni- 
mus  aras,  Unde  maie  quidam  cul- 


35î 


COMMENTARIA 


nam  hoc  situm  in  tua  voluntate,  et  eligere  ipse  potes  ,  qui  9 
esse  Deu8  velis;  adeo  tu  supra  omnes  Deos:  incertum  est, 
velisne  urbes  invisere;  velis  curam  terrarum;  velis  ut  te  orbis 
maximus ,  caput  tuum  cingens  et  honestans  myrto  matris 
tuœ  Veneris,  accipiat  auctorem  frugum,  et  potentem  supra 
tempestates,  illasque  moderantem,  ne  noceant  frugibus. 

39.  Est  jam  in  secundo  membro  distinctionis  :  sive  sis  Deiis 
maris,  quod  immensum;  et  nautae  colant  tua  sola  Numina, 


pant  Virgiliam,  dicentes  eum ,  avi- 
ditate  landandi,  citum  interitom 
Augusto  optasse;  quum  ad  rem, 
qus  tune  fiebat,  respezerit.  Jftfojc, 
possumus  tamen  pro  post  accipere; 
HoratÎQS,  Mox  daturos  Progeniem 
vitiosiorem  :  id  est,  postea.  Potest 
et  mox  ad  vitae  humanse  brevita- 
tem  referri.  Nam  ipse  ait  in  deci- 
mo  JEn.  Rhœbe  diu  (res  si  qua  diu 
tnortalibus  ulla  est  )  Fiximus*  Sane 
sciendum ,  mire  eum  laudasse , 
qnod  ait,  Quem  mox  quœ  sint  hu" 
bitura  deorum  Concilia  y  incertum, 
est.  Id  est,  nondum  scimns,  quis 
dens  esse  irelis  :  nam  deum  fieri, 
maximum  est  :  in  potestate  autem 
faabere ,  quis  deus  velis  fieri ,  plus 
esse  qùam  maximum  constat.  Serv. 
—  Diis  jam  invocatis,  adscribitur 
Gssar  Octavianus,  sub  cujus  im- 
perio  sperat  poeta  agricultnram, 
tune  civilibus  bellis  agrorumque 
partitionibus  funditus  eversam,  ex 
integro  renasci  posse.  f  .  G. 

36.  Te  velis  et  ad  urhis  invisere ^ 
et  ad  terramm,  curam  pertinet  : 
eadem  ratione,  Ecl.  V,  46,  47  î 
quale:  Ge.  lib.  III,  a3,  34,  videre: 
Horatius  I,  od.  2,  49»  âmes»  V.  G. 

27.  Auctorem  frugum.  Qui  fru- 
gibus  et  cœteris  rébus  originem 
prsestes.  —  Tempestatumquepoten" 
tem,  Aut  bonarum  tempeslatum  : 
ut,  Unde  hœc  tam  clara  repente 
tempestas?   Aut   tempestatum    ait 


temporum  :  sicut  ubique  Sali  us- 
tius.  Serv.  Aliter  Gl.  f^oss  :  tempes^ 
tatesy  non  hic  sunt  anni  tenapora, 
sed  mutationes  caeli  procellosae, 
quas  ad  maturandas  fruges  tem- 
pérât Gssar.  In  ^neid.,  I,  80,  <2i- 
ciiur  .£olus  tempestatum.  potens, 
quia  ventos  et  turbidos  et  serenos 
inittere  potest*  y.  G. 

28.  Materna  myrto,  Quae  in  ho- 
norem  est  Veneris,  a  qua  Augus- 
tus  originem  ducit  per  Gaium  Ca»- 
sarem.  Serv.  — Myrtus  ipsis  reipu- 
blics  fatis  conjuncta  erat  :  Plinios 
duas  memorat  perantiquas,  ante 
Romuli  delubra  positas,  qaarum 
altora  patricia   appellata,   altéra 
plebeia.  Patricia  multis  annis  pr«- 
Taluit  exuberans  ac  laeta;  quam- 
diu  senatus  •  quoque   floruit,   illa 
ingens  :  tunç  plebeia  retorrida  ac 
squalida;  quae  posteaquam  eva- 
luit,  flavescente  patricia,  Marsico 
bello  languida  auctoritas  patrum 
facta  est,  ac  paulatim  in  sterilita- 
tem  emarcuit  majestas.  V.  G. 

29.  An  deus  1.  v.  m.  Id  est,  an 
pro  Neptuno  coli  te  velis  :  et  tm- 
mensi  maris,  cujus  mensura  non 
potest  comprehendi.  f^eittus  autem 
aliqui  pro  sis  accipiunt,  ac  si  Grae- 
ce  dicerct  ov9a,  sive  (Mr«p;(^9«i 
ire  veteres  pro  esse  dicebant.  Serv. 

30.  Numina  sola  colant.  Sola, 
magna,  praecipua,  id  est,  supra 
alios  deos  marinos,  quasi  melior 


IN  GEORGICORUM  LIB.  I. 


353 


non  Neptunum,  non  alios  Deos  :  et  tibi  serviant  oinnes  maris 
insulœ,  Thule  etiam,  quœ  omnium  extrema;  Tethysque,  Dea 
maris,  emat  te  in  suum  gfenerum  undis  omnibus ,  quœ  ditissi- 
mee  sunC;  quo  predo  quid  majus? 
32.  A  Diis  terrarum  et  maris  ascendit  ad  cœlestes,  quae  erat 


sit  f utorus ,  et  Neptuno ,  et  csteris 
diis  mariais.  Serv.  —  Numen ,  nu- 
tas,  auspicium,  voluntas,  impe- 
rium  :  obliviscamur  taadem  istam 
hûjus  Terbi  falsam  interpretatio- 
nem,  qass  e  aamine  Deam  facit; 
Dec  miremur,  si  uni  deo  plura 
tribuantur  numina.  —  Thule.  Vide 
Acta  Erudit. ,    lySS  ;   pag.    i^j- 
Ex  quo  Pytheas  Matttiliensis  ocea- 
num  pernavigavit,  Tbule  omnium 
opinione  ultima  erat  insula  :  exis- 
timabacur  enim  jacere  sub  xezage- 
simo  (rradu,  ultra  Britannîam.  Et 
ipse  Erathostheues  banc  iniit  seù- 
tentiam  :  credebatur  insuper  mare 
navibus  nuliam  concedere  naviga- 
tionem  ultra  Thulen ,  quod  yentis 
careret;  sed  bsc  fabulosa  terra, 
non  nisi  falsa  de  orbe  notione,  et 
erronea  graduum  supputatione  ez- 
cogitata  est  :  nec  magis  quaerenda 
Thule ,  quam  Cerne  ,  Basilia ,  et 
alic  insulœ  ejusmodi.    Perperam 
igitur  pro  un.i  Scoticarum  insula- 
rum  habita  est,  yel  pro  parte  P^or- 
Tegi^  prozima,  vel  demum  pro 
îpsa  Islandia.  F*  G. 

3i.  Tethys  emat  omnibus  undis. 
Tethys  est  uxor  Oceani ,  nyropha- 
rum  mater.  Quod  autem  ait  ematy 
ad  antiquum  nuptianim  pertinet 
ritum,  quo  se  maritus  et  uxor  in- 
▼icem  emehant ,  sicut  habemus  in 
jure.  Tribus  enim  modis  apud  ve- 
teres  nuptiae  fiebant  :  usu  ;  si  Yerbi 
gratia,  mulier  anno  uno  cum  viro, 
licet  sine  legibus ,  fuisset  :  farre  ; 
cum  per  Pontif.  Max.  et  Dialem 
5. 


Flaminem  per  f  ruges  et  molam  scd- 
sam  conjungebantur,  unde  confar- 
reatio    appellabatur  ;    ex    quibus 
nuptiis  patrimi  et  matrimi  nusce- 
bantur  :  coemptione  vero  atque  in 
manum  conventtone;  quum  illa  in 
liliie  locum,  maritus  in  patris  ve- 
niebat;  ut,  si  quis  prior  fuisset de- 
functus,  locum  hœreditatis  justum 
ulteri  faceret  :  et  bene  Seruiat, 
quia    quandocunque    in    manum 
conyenerat,  omnia  protinus,  qua» 
doti  dicebantur,  marito  serviebant. 
Hanc  Tethyn,  Gic.  in  Tim«o,  Sa^ 
laciam  (Hcit;  sed  Eugenius,  inter- 
près  Grccus ,  eam  maie  confundic 
cum  Néréide  Tbetide,  qnae  Peleî 
uxor  et  Achillis  mater  :  multa  dif- 
ferunt  inter  duo  illarum  nomina; 
orthographia;  quantitas;  inflexio; 
différant  et  natales;  attamen  utra- 
que  pro  |nari  sumitur.  Hinc  oritur 
error  apud  plurimos. 

3a.  Tarais  te  mensibus  addas. 
iEstivi^  mensibus  succédas  :  in  lo- 
cum Librœ,  inter  Virginem  et  «9cor- 
pium  :  id  est ,  in  mensem  Septem- 
brem.  Tardas  vo'cat  menses  sestivos, 
quia  dies  mensium  illorum  longio- 
res  snnt,  et  mora  Solis  in  hori- 
zonte  diuturnior.  Unde  menses 
ipsi,  quamquam  reipsa  non  pi- 
griores  ceteris,  tamen  hominibus , 
qui  die  preesertim  inter  se  agunt, 
longiores  dici  possunt.  Adde  quod 
civili  ditnensione ,  dies  qutlibet 
duodeoim  in  horas  diriditur  ab 
ortu  Solis  ad  orcasum  :  nox  item 
duodecim  in  horas ,  ab  occasu  So* 

23 


354 


COMMENTARIA 


tertia  pars  distinctionis  :  assig^nat  autem  Cœsari  locum  îater 
Ërigonen,  Virginem,  atque  inter  Cbelas,  brachia  Scorpii  : 
darius  assigfnat  Cœsari  locmaLibrœ;  nam  Libra  est  inter  Vir* 


lis  ad  ortam  :  unde  lit ,  vt  estivs 
hors  per  diera  hybemis  muho  sint 
longiores,  per  Doctem  breviores  : 
contra  hyeme,  diutnrD»,  brèves; 
nocturne,  lonçiores. 

33.  Qua  locus  Erigonen  i.  C.  s. 
iEgyptii  duodecim  esse  asseruot 
signa;  Cb  al  fliei  vero  auderim.  Nam 
SGOrpinm  et  libram  unuin  signum 
accipiunt.  Cbelae  enim  scorpii  li- 
bram fariunt.  lidem  CbaJiLei  to- 
lunt  «quai es  esse  partes  in  oiuui- 
bas  sigiiis;  sefl  pro  qualitate  sni^ 
eliud  siguiim  XX  aliud  XL  babere  : 
quuni  iEgyptii  tricenas  esse  partes 
in  omnibus  velint.  Modo  ergo  ac" 
cundum  Chaldieos  lurutus  est,  di- 
cens  posse  euni  babere  locum  inte^ 
scorpinra  et  virginem;  nam  Eri- 
gone  ipsa  est  virgo.  Sciendum 
deinde  est  vohiisse  majores  in  bis 
signis  esse  deoram  domicilia  :  ut 
Solis  est  Léo  ;  Lunx  vero  Cancer. 
GiPterorum  vero  quinque  planeta- 
rum  bina  sunl  signa,  prout  se  ra- 
tio siderum  sequitur.  Nam  primus 
circulus  a  terra,  Lunae  est;  secnn- 
dus  Mercurii  ;  tertius  Veneris  ; 
quartus  Solis;  quinlus  Martis;  sex- 
tus  Jovis;  Saiurni  ultimus.  Sed  re- 
motis  Sole  et  Luna,  quorum  sunt 
domicilia  L«*o  et  Cancer  ;  bi  quin- 
que  ordine  quo  eorum  sunt  circu- 
li,  bina  possident  signa,  unum  a 
sequentibus,  et  unum  a  superiori- 
bus  :  ut  Mercurii  sint  Virgo  et  Ge- 
mini :  Veneris,  Libra  et  Taurus  : 
Martis  i,  Soorpins  et  Aries  :  Jovis, 
Sagittarins  et  Pisres  :  Saturni,  Ca- 
pricornus  et  Aquarius.  Unde  per 
baec  loca  siderum,  Augustum  et 
fortem  propter  Scorpium,  id  6»t, 


Martis  domicilium,  atque  justum 
propter   Libram;     et   prudéntem 
propter  vicinam  Vii^inem,  id  est  y 
Merearii  domicilinm  fore  signifr- 
cat.  Vel  certe  ideo  inter  Scorpio- 
nis  brackia,   que  sont  Libra,  et 
Erigonem,   qn«  est  Virgo;    qaia 
Libra  equitas,  Virgo  justitia.  Sané 
baec  Erigone  Icari  filia  fait,  tant» 
pietatis  in  patrem ,  ut  qnom  enm 
vidisset  mortuum,  omni  se  loctu 
ac   mœrore  conficeret;  ob  qaailk 
rem    misericordi^    deoram    intef 
signa  locum  virginis,  sub  Justitisa 
vocabulo,  jussa  est  obciaere.  Ghe- 
las  autem  sequentes  ideo  ait,  qni% 
sicut  dictum  est ,  ipse  sunt  Libra. 
Bene  autem  Auguste  inter  Virgi- 
nem et  Scorpiuœ,  id  est,  inter 
justitiaro  et  viriutem,  locum  tri- 
buit:  (nam  Cbelo!,  Scorpii  brsH 
chia  sunt;  quae  sezaginta  partes  in 
cslo  sunt  :  )  ut  solum  fore  signifi- 
cet.  Serv.  —  Chelasque  $equenîes» 
X«x«ti,  forfices  Cancrorum,  itena- 
que  ungula   bisulca  et  bipafttta 
instar  forficis  Cancrin»  :   cujas- 
modi  Scorpio  celesti  affinguntnr, 
que  Noster  hic  brachia  Scorpii  in» 
digitat.  Etiam  Ovid.  Met.  XV,  4a« 
Concava  brachia  cancri  dixit.  H« 
autem  C^e/cr  Scorpii  Libram  facîe- 
bant  :  et  pro  Libra  soepius  ponuB- 
tur.  Manil.  lib.  II.  Scorpiosin  Librm 
consumit    brachia.    —    Sciendum 
enim  Veteres   matbematicos  Li- 
bram  ignorasse,  atque  undecim 
tanium  Signa  adseruisse  :  et  Scoiw 
pium  in  sesagiota  partes  digessisse, 
ui  duorum  Dodecatemoriorum  spa- 
tium  occuparet  :  unde  et  Duplex 
Germaaioo  dicitur  :  Scùrpio$  hine 


IN  GEORGICORUM  LIB.  I. 


355 


gfflem  et  brachia  Scorpii  :  quum  aatem  Scorpius  non  conten- 
tas loco  9UO  et  parte  Zodiaci  extendat  Ghelas  ad  locum,  in 
quo  est  Libra,  additpoeta;  Scorpius  contrahit  sua  brachia,  et 
relinquit  tibî  plus  justa  caeli  parte  :  quia  nirairum  Cîesar  occu* 
pabit  non  solum  totum  spatium  Librœ,  sed  etiam  spatium 
illud,  quod  occupant  Chelae  Scorpii,  atque  adeo  plus  justa 
parte  :  quum  ^ero  Libra  si^num  sit  autumnale,  et  si^a  au- 
tumnalia  sequantur  post  œstatem ,  signate  inquit  poeta  adden- 
dum  Gaesarem  mensibns  tardis,  id  est,  œstivis. 

36.  Gonclndit  poeta  bac  ratione  :  modo  si  unus  e  Diis  terra- 
rum,  e  Diis  maris,  e  Diis  ceelestibus,  quidquid  dcmum  ex  tri- 
bus istis  eris,  (nam  te  nec  Tartara  Reg^em  suum  sperent,  nec 


duplex  y  quant  cœtera,  possidet  or- 
bern,  Sidéra ,  per  CheltiS  ^eminato 
Mère  fuirent. 

34«  //MT  fi6î.  Tibi  in  tQUm  hono- 
ttia.  et  £[ratiain  :  Ipse  autem,  nltro, 
sua  sponte.  —  Jam  brachia  c.  a.  S. 
Ide<»  Aii£ru8to  merito  jaxta  Scor- 
piam  locmn  adsignat,  quia  sidus 
hoc  sùpra  Romam  positam  credi- 
tur.  Varro  tamen  ait  se  legisse 
EmpedocU  cuidam  Syracnsano  a 
qoadain  potestate  diyina  morta- 
ïem.  adspectam  detersum  ;  eamqae 
inter  caetera  très  portas  TÎdisse, 
tresque  Ttas  :  unarn  ad  signum 
Scorpionîs,  qua  Hercules  ad  dcos 
isse  diceretur  :  aheram  per  limi- 
tem,  qui  est  inter  Leonem  et  Can- 
crum  :  tertiam  esse  inter  Aqua- 
rîam  et  Pisces.  Argutè  itaque  eam 
viam  et  sedem  tribuit  Augusto  for- 
tî  Imperatori,  quam  habuit  deus 
fortis.  —  Àrdens  Scorpios.  Ardens 
ad  illad  refertur,  quia  Martis  est 
domicilium  :  nam  Scorpii  tempus 
frigidum  est,  quippe  cnjus  Novem- 
her  mensis  est  ;  rel  ad  cupiditatem 
Augnsti  recipieodi.  Sèrv. 

35.  Justa  plus  parte.  Secundum 
Chaldsos,  qui  Scorpium  dicunt 
spatium  duorum  sîgnorum  tenere. 
Ergo  ttt  loci  spatio  te  invitât.  Snv, 


—  Plus  justa  parte,  id  est,  plus 
duodecima  caeli  parte  brachia  con- 
trahit :  in  tabulii  enim  scorpius 
locum  duorum  tenet  signorum  ; 
(Erath.  cap.  J  :  Ovid.  Metam.  Il, 
'97')  quippe  porrigens  Ghelas, 
signum  amplectituf  inter  seipsum 
et  Virginem  positum.  —  Ardens  dî- 
citur  non  solum  propter  lucem 
cuique  stellsp  propriam;  sed  etiam 
quod ,  secundum  veterem  astrolo- 
giam ,  pueri  sub  scorpio  nati  belli- 
cosi  sunt  et  fervidi.  r .  G. 

36.  Quidquiderls.  Ordo  est,  qùid- 
qnid  eris ,  da  facilem  cursum.  Gœ- 
tera  enim  per  parenthesin  dicta 
sunt.  —  Nec  sperent  Tartara  regem. 
Nec  sperent  dixit ,  quasi  beneficium 
de  quocunque  venerit.  Rejicitur 
quarta  divinitatis  speoies,  quasi 
'Augusti  numen  adeo  sit  excellens, 
ut  superis  potius  ,  quam  inferîs 
accenseri  mereatnr;  quantumvis 
Elysii  regnum  immodicis  Greco- 
rum  laudibus  efferatur  ;  adeoque 
ab  ipsa  Proserpina  huic  adspecta- 
bili  cslo  prxlatum  fuisse  prspdice- 
tur.  —  Tartarus  non  hic  pro  loco 
pœnîs  destinato  sumendus ,  sed 
oninino  infernale  significat  reg- 
num. Multum  abest,  qnin  apud 
Tirgilium  eadem  infemorom  noti« 

»3. 


356 


COMMENTARIA 


tu  hoc  cupias;  quamvis  Grsecia  Elysios  campos  miretur ,  qaam-' 
vis  Proserpiua  infernis  locis  perinuka  nolit  matrem  Gererem 


sit,  quae  olim  apud  Grsecos  :  hec 
enim,  tum  scientia  de  mundi  figu- 
ra ^  tum  morum  progressa  paula- 
ttm  immutata  est.  Hinc  multa  vana 
et  erronea  emditio  a  doctis  cumu- 
lataest;  praeserfim  in  disceptatio- 
nibus  de  sexto  iCneidos  libro.  Ho- 
merus,   et  poetae   qai  immédiate 
post  eum  vixerunt,  regnum  Hades, 
Aidis,  Plutonis,  Orci,  in  média 
locant  terra;  ibiqae  pravos  ac  bo- 
DOS  promiscue  esse  asserunt,  ut 
apud  nos  homines ,  exceptis  tamen 
perpauris  qui  diis  infeosi  pœnas 
dent.   lidem  docent,   Tartarum , 
Titanum   carcerem ,    tantum  sub 
terra  profunditatis  habere,  quan- 
tum  ca>lum  supra   terrani  habet 
aliitudinis.   Elysium  contra    esse 
insulam  in  Oceano  terram  cingen- 
te;  vel  potius  constare   pluribus 
insulis,  ubi  quidam  tantum,  iique 
Jovis  amicissimi  habitent,  immor- 
talitatem  consecuii.  At  postquam 
philosophia,  audaciore  conjectu- 
ra, terram  es^e  sphaeram  in  vacuo 
natantem  et  libratam  intellexisset, 
atque  prœvaluisset  opinio  de  post 
mortem   remuneraiione ,  evanuit 
antiquus  ille  Tartarus.  Tune  infer- 
nale regnum  in  terra,  et  a  quibus- 
dam  in  média  terra  statutum,  et 
in  Elysium  et  Tartarum  divisum. 
(Georg.  I,  ▼.  a4^*)  Illic  a  dextra, 
nobilissimi  quique  virtute  et  inge- 
nio   regionem    colunt   amœnissi- 
mam,  quam  vestit  aer  punis,  as- 
traque  splendida  illuminant  :  sce- 
lerati  Tero  in  gurgite  includuntur, 
quem  circumdant  triplex  nums, 
igDiferPhlegeton,ete9tuan8Acbe- 
ron.  Virgilius  in  JEn.  lib.  VI,  $77  : 
«  Tum  Tartaruf  ipse  Bis  patet  in 


praeceps  tantum,  tenditque  sub 
umbras ,  Quantus  ad  vtherium 
ccli  suspectus  Olympum.  »  Gui 
profunditati  spatium  excogitart 
non  potest ,  nisi  supponamus  Vir-> 
gilium  communem  opinionem  esse 
secutum,  scilicet  terram  esse  pla- 
nam  ac  rotundam,  disco  similem  ; 
caelum  autem  supra  convexum,  eC 
in  ejus  vertice  deorum  esse  sedem  , 
cui  nomen  Olympus.  F^.  G. 

39.  iViec  repetita  sequi  curet.  Gères 
quum  raptam  a  Plutone  Proserpî- 
nam  filiam  diu  quaesisset  :  tandem 
aliquando  eam  esse  apud  inferos 
comperit  :  pro  qua  re  quum  Jovis 
implorassét  auxilinm;  ille  respon- 
dit  posse  eam  reyerti ,  si  nil  apad 
inferos  gustavissel.  lila  autem  jani 
Punici  mali  iu  Elysio  grana  gnsta- 
verat  :  quam  rem  Ascalaphus  Sty- 
gis  filius  prodidit.  Unde  Proserpina 
ad  superos   remeare  non  potuit. 
Hinc  ait  Lucanus,  lib.  VI,  740  : 
Qua  te  detineant  ^tnœa  dapes. 
Quam  necessitatem  modo  Virgi- 
lius Proserpinae  tribuit  voluntati. 
Sane  Ceres  a  Joye  postea  meruisse 
dicitur,   ut  Proserpiua  sex  esset 
cum  matre   mensibus  ,   sex  cum 
marito  :  quod  ideo  fingitur,  quia 
Proscrpina  ipsa  est,  que  et  Luna, 
que  toto  anno  sex  men:iibus  cres- 
cit,  sex  déficit;  scilicet  per  singu- 
los  menses  quindenis  diebus;  ut 
crescens  apud  superos,  deficiens 
apud  inferos  esse  vid^atur  :  Nec 
sequi  curet  Proserpina  matrem,  ad 
admirationem  Elysiorum  posuit , 
quod  matri  prslati  sunt.  Serv.  — 
Idem   Lucanus   loco  citato  addic 
plura  de  eadem;  et  alibi,  lib.  VI, 
699  :  Cœlum  matmnqucperosa  Fer* 


IN  GEORGICORUM  LIB.  I.  357 

repetentem  sequi ,  da  mihi  cursum  navigationis  facilem  ;  an- 
nue  cœptis  audacibus;  una  mecum  in  viam  ingredere,  misera- 
tus  agrestes  ignaros  vis,  et  assuesce  jam  ut  Deus  vocari. 

Pars  prima.  4^*  Incipit  primum  prœceptum  ab  aratione, 
quœ  inchoanda  incipiente  vere  :  addit  vero,  tune  putandum 

5^Aontf:  uterquepoetaProserpinie      ut  Col.  II,  4)   mense  febniario. 


Toluntati  tribuit,  qaod  alii  neces- 
sitati  in  inferis  manendt. 

40.  Da  facilem  cursum.  Meo  9ci* 
Hcet  poemati.  —  AUjue  audacibus 
annue  cœptis.  Yerecunde  suas  yires 
exteonat,  et  commendat  operis 
difficuUatem  dicendo  Audadhus.  S. 

4 1 .  Ignarosque  viœ  mecum  mise^ 
ratus  agrestes  Ingredere.  Aut  TÎae, 
id  est,  rationis,  aut  artis  mecum 
ignaros  miseratns  rusticos  juva; 
aut  rusticis  ignaris  fave  mecum, 
id  est,  quibus  etiam  ego  bis  scrip- 
tis  plurimum  collocatoms  snm. 

42.  Et  votis  jam  nunc  assuesce 
vocari.  Id  est,  vivus  adbuc  :  Dam 
Âugustus  viyus  divinos  honores 
meruit.  Inter  mortales  dum  mora- 
ris,  vota  tibi,  tanquam  Deo,  o  Au- 
guste, patiaris  nuncuparî  ab  agri- 
colis.  —  Jam  nunCf  id  est,  conti- 
nuo,  nulla  interjecta  mora.  Elegans 
est  usus  harum  particularam  pro 
statim. 

43.  NuDC  agricnituram,  hujus 
libri  propositum,  aggreditur;  — 
Res  ante  sationem;  initium  ara- 
tioDÎs,  vere  novo,  t.  4^  et  64; 
nonnunquam  in  précédente  au- 
tumno  ;  quod  pro  locorum  habitn 
et  cœli  more  fit.  —  Ver  erat  apud 
Romanos,  a  Vil,  yel  VI  ante  Idus 
Februarias ,  ad  VI  ante  idus  Majas. 
Incipiebat  enim  zepbyro,  alias  fa- 
vonio,  spirante,  Georg.  II ,  33o.  — 
Verba  vere  novo  non  astroiogorum 
more  de  certo  ac  prœfinito  die  in- 
telligenda  ;  sed  ita  ut  primos  anni 
riementiores  dies  significent,  qui, 


nonnunquam  idibns  januariis,  ara- 
torem  in  pingues  siccosque  colles 
Tocant.  Plinius  XVIII  ;  65,  a  :  •  Ne- 
que  enim  eo  die  Tocantur  ad  mu- 
nia,  quo  favonius  flare  debeat, 
sed  quo  cœperit...  Ab  eo  die ,  quis- 
quis  ille  fecerit,  quo  flare  ceperit, 
non  utique  Vf  Id-  Februarii,  sed 
BÎve  ante,  quando  praevernat;  sive 
post,  quando  hiemat.  n  y.  G.  — 
Vere  novo,  et  anni  initio  accipia- 
mus,  et  prima  parte  Veris.  Nam 
anni  quatuor  sunt  tempora  divisa 
in  ternos  menses  ;  qui  ipsorum 
temporum  talem  faciunt  discrelîo* 
nem  :  ut  priore  mense  Ver  novum 
dicatur;  secundo  adultum;  tertio, 
prseceps  :  sicut  etiam  tSallustius 
dicît,  ubique  nova  œstas,  adulta, 
prœceps.  Sic  Autumnns  novus, 
adultus,  prsfrceps.  Item  Hyems  no- 
va, adulta,  preceps  vel  extrema  : 
unde  est,  Extremœ  sub  casum  hye» 
mis.  Sane  sciendum  Xenophontem 
scripsisse  unum  librum  OËcono- 
micum  :  cujus  pars  ultima  agricul- 
turam  contioec  :  de  qua  parte, 
multa  ad  suum  hoc  opus  Virgilius 
transtulit;  sicut  etiam  de  Georgi- 
cis  Magonîs  Afri,  Catonis,  Varro- 
nis,  Giceronis  quoque  libro  tertio 
Œconomicorum ,  qui  agricultu- 
ram  continent.  Nam  primus  prae- 
cepta  habet,  quemadmodum  de- 
beat  materfamilias  domi  agere  : 
secundus ,  quemadmodum  foris 
paterfamilias.  lUud  quoque  scien- 
dum est ,  in  his  libris  non  esse  ob- 
scuritatem  in  quaestionibus,  sicut 


358 


COMMENTARIA 


ver  incip^re,  qui^m  nives  in  montibus  solutœ,  cadant  in  pla* 
nu  m  ;  quum  terra  fiante  zepbyro  sese  lazet  resolvatque  putns- 
facta  gleba  :  bas  duas  notas  agricola  quum  viderit,  put  et  jam 
esse  novum  ver:  tuuc  ergo  taurus  ingéniât  depre«so  al  tins 
aratro;  tune  vomer  spleodescat  attritus  frequenti  sulco  :  de- 


in  iEneide,  oisi  in  paucU  admo- 
dam  Jocis.  Sed  in  hoc  tantum  e%ie 
difficultatem,  i}t  res  positas  intel- 
bgamas;  id  e$t,  o-o  «ijyuf yo-i  j  sicut 
hue  prima  quoqu.e  «jus  pc^cepta 
si^nificant.  Nam  hoc  dicit  a^frum 
feriilem,  id  est,  pini^n^eip  et  her- 
bosum,  bis  debere   arari;   semel 
verno  tempore,  ut  etherbae  adhttQ 
teneras  et  sine  semine  aveUantur; 
et  œ^tatis  calore,  ut  superfluu9  hu- 
inor  siccetur,  vel  glebarum  putré- 
fiât durities;  et  9einel  Autumnali 
arandum  cum  seminibus.  Agruia 
Tero  tenuem  et  sterilew  AiHumnali 
tantum  tempore  arandium;  ne  h 
çtiam  Verno  araveris ,  eKÎguus  eju9 
hunnor  sjic/cetur  œstate.  Serv,  —  Ça- 
nis  montibus.  Albi9  ex  niye.  Qaoà 
pro  prie  coin  petit  capiliis,  (pu  capU 
suQt.  Hic  de  oiTibus ,  «ic  vice  versa 
nives  pro  anuiUe.  Horat.  od.  IV,  1 3  : 
<f  Te  quia  ruge  TMrpant,  et  capitis 
nives.  I*  Idem  de  pratis  od.  I,  4  • 
•JNec  pratacanis  albicant  pruiuis.  » 
44  i^t^ui^r.Xi^uorquumnomen 
est,  Li  brevis  est  :  quu»  ad  vcrbum 
venerit,  producitur  :  ut  liquor,  li- 
queris,  iiquitur  :  nam  mutavit  na- 
turam:  sicut  humus,  huy  brevis 
est  :   liumanus  producitur.    Item 
itor,  i  producitur  :  iturus  corripi- 
tur.  Zi^uifur  au  tem,  dejluit,  resol' 
vitur.  —  Et  zephyro  putris  se  gleba 
resolvit.  Qao  temporeFavonii  flatu 
arva  laxantur,  qu»  fuerant  pne- 
clusa  frigoribus.  Ipse  alibi,  Aura 
gelu  tune  claudit  hyems.  Putres  au- 
tem  ^rlcbas ,  solubiles ,  quas  tepor 


efficit  et  arqtrvBB .  Serp.  —  ZephjrrOm 
Latinum  çst  vocabulum,  FavDniiif  • 
Plio.  XyiII,  77  :  ipse  leniter  plw 
vifis,  tamen  ftst  siccior  Favoaius,  €X 
adverso  ejusab  çe^uinoetiali  occasu, 
Zephyrus  Grœci^  nominatus.  Gell. 
II,  23  :  FavoniuSy  <fui  Grœce  vooa- 
tur  Zipupùç.  Ut  Favonius  a  fovendo 
vel  a  favendo,  sic  Z«V^o<>  <iu*^i 
(pfMfifÇfy  Ut  Vq^.  in  J^tfm*  Plaufo 
in  Mercat.  Y,  a ,  35.  Fe^tu$,  dici- 
tur  serenusy  faciens  tranquiUitatem. 
Vel  ut  Colum.  U ,  a  i  :  Faoonius  h^- 
betur  eximiuSf  qui  lew,  (j^qualù" 
queœstivismensiimsperjfat  Veneris 
prmnuntms  appMitur.  Ut  vennate 
Lucret.  V,.736  :  «  It  Ver,  et  Y^snas, 
et  Veneris  praenuntiiis  ante  Pen^a- 
UiA    graditur   Zepfayrus    veaci^ 
propiter.  «  Terrain ,  hiemi^  frigor* 
ctauâam  laxare  solet,  ut  i.ttcrjetiaa 
Ub.  1 , 1 1  :  «  .Nain  simnl  ac  «pecMH 
patefacta  est  verna  diei;  Et  re9e- 
rata  viget  genitabilis  auraFavqui.» 
45.  Depressô  incipiat  jom  tum 
mihi  taurus  aratro  Ingemere.  Aliud 
pendet  ex  alio  ;  nam  altius  împces- 
mm  aratmm  baves  cogit  in  gémi- 
tnm  :  quod  genus  arationis ,  pingui 
convenit  terrse;  nam  e  contrario 
paulo  pose  de  infœcunda  ti»rra  die* 
tiurus  est  ;  Tenui  sat  erit  suspenderf 
sulco.  Atihi  au  tem ,  aut  vacat  :  Gi- 
oero  ;  Qui  miki  accubantes  in  convp- 
viis  :  aut  MiÂiy  id  eftt,  nisiico, 
amanti  terras.  £t  Taurum  bovem 
fortissimum  accipimas  ;  na«n  unri 
difficile  ad  aratra  junguatur.  Serv. 
— Jnm  tum,  Id  ait,  ex  ao  tj^mporis 


IN  GEOfiGIGORUM  LIB.  I. 


359 


mum  fciat  agrorum  cultor  prasceptum  hoc  arationis  ita  esse 
necessarium ,  ut  seges  illa  bona  sit  futura ,  responsuraque  votU 
açricolae,  quantumvis  avidi,  quœ  sœpius  arata,  et  versata 
fuerit  :  quamobrem  danda  opéra,  ut  ager  novalis  sît,  al  ternis 
annis  cesset,  altérais  seratur^  atque  indc  fiet,  ut  bis  frigora. 
bis  solem  sentiat,  id  est,  bis  hyemem^  semel  quum  proscissuç 
fuit  anno  ante  sationem,  et  iteruvi  post  sementem  factaui;  bi$ 
œstatem^  ^emel  qua  cessât,  et  iterum  altéra  sequentis  anui  qua 
fruges  xuaturescunt.  Sic  enim  opportuoior  erit  occasio  frequen- 
tiiu  araiidi,  et  sœpius  iterandi;  sic  teiius  erit  soluta,  iaxata, 
putris. 


po^cto  :  Cic^roBÎaiMim  e«t.  —  /n- 
^emere  tannu  4icitar ,  propter  ter« 
ne  «pissitudinem  :  tenaem  ac  gra- 
oilenoi  vacf;is  aut  asinis  aut  n^alis 
ararc  «oleoi.  Btsulco  adtritus  spien- 
detcere  vom^r,  Gato  filio  tuo  serip- 
Mt,  iilain  eéief>rob^m  vincm,  agri- 
colamque  perfectum ,  cujusfema 
instnunenta  tpUnde$cant.  V.  6. 

47 .  lUa  se^e$  demum .  8ege$  modo 
terra,  ut,  née  pecori  opportuna  ie^ 
^ês.  Z^Miaum,  noTÎtsime,  vere,  spe- 
cialtter.  —  F^otis  mponàet,  Imma- 
ne  e«t,  qaod  ait  Votis,  Nam  plenun- 
qne  pkisoptaaMis,  q«an  sparamus 
posse  oontingera.  —  ÊUspondH. 
Aut  sa«U  faciat,  ant  consentiet; 
at,  IHctis  retpondenf  cmtera  mairis, 
—  Avari.  Id  est,  quamTis  avari, 
et  plas  e«t  quasa  si  dixisset,  parci. 
Migidiag,  Quia  ^lui  parcior  est ,  suq 
eon^ent^se$tf  quod  avarut  nonfacii, 
8erv.  —  8oluai  spissvm  ter  aran- 
dam  est.  Varro  I,  29 — 34-  Col.  II, 
4.  Paltad.  II,  8  :  Vill,  XI.  Prinrav 
▼ère  novo,  quod  appellant  pro- 
sciqdere;  fit  aotem  in  aridis  agris 
citins  quam  in  uligtoosis  ;  ager  ita 
proseissns  vervactum  dicitnr;  de- 
inde  ab  aprili  medio  Qsque  in  boI- 
stitium,  quantum  fieri  potest,  agri 
in  obliquum  iterandi  sunt  ;  ▼.  97  : 
denique  eirca  ««Islitiiuii  auctm»- 


nale  tertiantur  agri,  yel  lemina 
jacto  araatur,  quod  lirarcy  impor^ 
eare  dicitur ,. . .  id  est,  oum  tabel* 
lis  additis  ad  vomerem;  simul  et 
satum  frumentum  operinnt  in  por- 
cis,  et  sulcant  fessas,  quibus  plu- 
TÎa  aqua  delabatar.  Plinius  paucis 
verbis  eadcm  prscipit.  •  Arationa 
«  per  transversura  iterata,  oecatio 
•  sequitur,  ubi  res  poscit,  crate 
«  yel  rastro  ;  et  sato  semine  item- 
«  tio  faaec  quoque,  ubi  consuetudo 
«  patitur,  crate  dentata  vel  tabula 
«  aratro  adneza,  (  quod  yocant  li- 

«  rare)  operiente  semina p  Hie 

procul  did>io  Terbum  iteratio  men- 
dosum  :  sen^us  enim  requirit,  ut 
scribatur  tertiatio ,  qus  emendatio 
prsïceptis  Plinii  et  aliornm  coQsen- 
tanea.  V.  G. 

4B.  Bis  quœ  solem  ,  bis  frigora 
sensit,  Tbeophrasto ,  soletn  sentire 
est  sxi»0»v«i  :  frigora  sentire ,  x^" 
futeêSiAi.  Ubertatem  fîrugum  pro- 
venturam  maximam  a  navalibus , 
altero  quae  anno  cessant,  et  al- 
tero  conseruntur,  exserit  Probus. 
De  quarta  aratione  interpretatnr 
Floridus  Sabinus  lect.  snbcis.  II  ^ 
i4-  Recte  qnidem;  nam  secun- 
dum  Tulgarem  agri  coleodi  ra- 
tionem ,  prima  araiio  instituaba- 
tur  yere ,  qu«  presoissio  ;  teciuida 


>36o 


COMMENTARIA 


5o.  Poeta  secundo  praecepto  monet,  praedisccndom 
diligenti  agricolœ,  prius  quani  se  ad  arationis  laborem  coin-» 


Iianc  ezcipîebat,  quœ  iteratio;  et 
post  eam  tertia  ,  quae  tertiatio  di- 
cebatur  :  et  triplici  hac  aratione 
defuncti ,  satis  terrain  exercitam 
ezistimabant  :  de  his  vide  Varr.  I, 
39.  Sed  quarta  aratio  erat  maximi 
inoin<*Dti  ;  non  satis  autem  distincte 
hujus.arationis  dcscribit  tetnpora, 
qu»  sic  distribuen'da  censeo  :  post 
tonsas  novaJes.  Prima  aratio  aote 
hyemem,  quam  sequitur  ver.  nbi 
fit  soH  secunda  proscissio,  et  TaU" 
rusaratro  ingemit;  sicut  aratio  ulti- 
ma  vel  quarta,  que  satioiii  adjuncta 
pertinebat  ad  aiteram  byemem. 
His  duabus  hibernis  arationibus 
bis  frigora  sentiebat  arvum ,  et  bis 
soleiu  seges  tVstate  vervacti  cessan- 
tis,  et  altéra  se&tate  quae  fruges 
maturat.  Sic  quatuor  arationibus 
subaotuin  intelligeudum  est  illud 
solum,  quod  bis  frigora,  et  bis 
calorem  perpessurum  est.  Locum 
illum  Virgilii ,  ita  ut  ezpUcamus , 
interpretatos  esse  veteres  agrico- 
lationis  prudentes  Plinius  ro^onstrat 
his  verbis  XVIII ,  20.  Quarto  seri 
sulco  Virgilius  existiroatur  voluis- 
se,  quum  dixit  optimam  esse  sege- 
tem,  qua"  bis  solem,  bis  frigora  seo* 
sisset.  Hune  sulcum  Plinii  quadru- 
plicem  quatuor  verbis  sequentibus 
ita  puto  designandum;  ante  primam 
hyeuiem  terra  proscinditur  :  initio 
veris  sequenlis  iterum  penrumpitur; 
«State  proxima  offringituTy  et  per 
médium  ronsequenti.s  autumni  cur- 
sum  liratur  ad  sationem.  (  Vide 
Ifotas  vol.  I,  p.  a55  et  a.':6.  )  Ser- 
vius  non  recte  locum  hune  intel- 
lexit,  qui  refert  bis  Solemy  hisfii^ 
gora  sensitf  ad  dierum  calorem  et 
noctium  frigora,  scilicet  ad  du- 


plicem  arationem  y  vernalem  et 
autumnalem.  Nostram  interpréta» 
tiouera  opinione  confirroavit  sua 
doctissîmus  et  inter  viros  Gallia- 
mm  senatorios  academicosqae  ce- 
leberrimus  Fb.  De  NEvrcBATKAtr. 

5o.  jét  prius  ignotum  ferro  quéum 
sdndimus  œquor.  Id  eat^  ante  quam 
faciamus  vervactum.  Si  autem  nos 
immensutriy  sed  ignotum  legeris, 
nobis  ignotum  significat.  ^quor 
autem  modo  terram  accipe,   ab 
squalitate  dictam,  ut  :  Prœeipi" 
tBmque  Daren  ardent  agit  œquore 
totû,  Unde  et  maria ,  equora  dî- 
cunt.  Serv.  —  Columella  in  o  péris 
prsfatione  requirit,  nt  perfectos 
agricola  rerum  naturae  sit  sagacis- 
simus;  declinationum  mundi  mua. 
igoarus  ;  ut  ezploratum   habeat , 
quid  cuique  plagse  conveniet  ^  quid 
repugnet  ;  siderum  ortus  et  occa- 
sus  memoria  répétât ,  ne  imbribns 
ventisque  imminentibus  opéra  in- 
choet ,    laboremque    frustretor  ; 
caeli  et  aoni  pnesentis  mores  io- 
tueatur ,  neque  enim  temper  enn- 
dem  velut  ex  prsscripto  habitum 
gerunt  :  nec ,  omnibus  annis ,  eo- 
dem  vultu ,  veiiit  estas  aut  hiems  ; 
nec  pluvium  semper  est  ver,  aut 
humidus  autumnus  :  qus  praeoos- 
cere ,  sine  lumine  aoimi  et  sine  ex* 
qnisitissimis  disciplinis^non  quem- 
quam  posse  crediderim  :  jaip  ipsa 
terre  varietas,  et  cujusque  soli 
habitus,  quid  nobis  ueget,  quid 
promittat ,  paucorum  est  discer- 
nere.  —  ignotum   tequor ,    nuper 
emptum  de  quo  Col.  1, 4*  &>(  •  *  ^^^ 
contenti   tamen  auotoritate ,  vel 
priorom,   vel  prcsentium    colo- 
norum ,  nostra   pm^ermiserimnft 


IN  GEORGICORUM  LIB.  I. 


36  f 


paret,  qui  sînt  venti,  qui  mores,  quod  ingenium  cœli  ejus; 
deînde,  qui  cultus  et  habitus  illorum  locorum,  id  est,  ut  sese 
kabeant  illa  loca  que  aranda,  utque  debeant  coli  :  tertio, 
quid  ferai  quaeque  regio ,  quid  non  ferat. 

54.  Occasione  preecedentis  prœcepti  consumit  versus  sex  in 
enumerandis  variis  terrarum  moribus,  primo  generatim,  de« 
inde  speciatim  :  generatim;  nam  sunt  terrœ  prœ  aliis  feliciores 
in  ferendis  segetibus,  uvis,  fructibus  arborum ,  graminibus , 
alilsque  herbis,  quae  virescunt  nulia  cultura  :  speciatim;  nam 


exempla ,  novaqne  qnx  tentaverî" 
mus  expérimenta.  •  V,  G. 

5i.  Ventos,  Quia  diversis  locis 
diyersi  prxyalent  TenCi.  Et  hoc  di- 
cit;  debes  scire,  cui  vento  ager 
subjaceat.  —  Varium  cœli  prœdis-^ 
cere  morem.  là  est,  aens.  Lucret. 
IV,  1 33  :  in  hoc  cœlo  qui  dicitur  aer. 
Et  hoc  dicit;  debes  etiam  caeli  qua- 
litatem  nosse  ;  utrum  pluviis  gau- 
dcat ,  an  tepore ,  vel  frigore.  Serv. 
• —  Id  quibusdam  Culumeilœ  codi* 
cîbus  legitur  propriurriy  loco  va- 
rium; sed  hoc,  ut  videtur,  e  glossa 
insequentis  verbi  patrios  in  textum 
irrepsit. 

53.  Patrios  cultusque  habitusque 
iocorum,  Doas  res  dicit  :  sciendum 
est,  et  qnemadmodum  ager  a  ma- 
joribuft  cultus  sh,  et  quid  melius 
ferre  consueverit  ;  nam  habitus  lo- 
corum, possibilitates  Tel  naturas 
accipiamus  :  qnas  Gneci  «rflèc  i^iic 
dicunt.  Alii  patrios  naturales  ex- 
ponunt.  Serv. 

53.  Et  quid  quteque  ferat  regio. 
Non  omnis  tellus  oninia  fert;  vel, 
ut  Noster,  Ge.  II ,  109  :  «  Nec  vero 
terre  ferre  omnes  omniapossunt.  » 
Verum  est  illud ,  quod  Plin.  XVIII, 
18;  affirmât:  In  omni quidem par- 
te cultune,  sed  in  hac  quidem^  maxi- 
me valet  oraculum_  illud: quid  quœ- 
tpie  regio  patiatur.  Colum.  1,4) 


Maronem  verissimum  vatem  ideo 
appellat ,  et  tanqnam  oracalum 
laudat  preceptum  Maronis ,  quod 
tribus  versibus  5 1 ,  53 ,  et  53 ,  con- 
tinetur.  Emm. 

54.  ffic  segetes,  illie  veniunt  fe-^ 
licius  uvœ.  Q.  Varronis  de  R.  R.  I, 
7  :  Non  enim  eadem  omnia  in  eo- 
dem  agro  recte  possunt  ;  nam  ut 
alius  est  ad  vitem  appositus ,  alius 
ad  frumentum ,  sic  de  cœteris  alius 
ad  aliam  rem.  Attendendum  igitur 
ad  id ,  quod  spondet  soli  natura , 
et  quibus  ferendis  fmgibus  terra 
optime  sit  idonea;  ut  Salmas.  in 
Plin.  exercit  ;  ad  hune  sensum  Ma- 
ronis. p.  173.  Emm. 

55.  Ârborei  fœtus  alibi.  Id  est , 
poma.  Et  arboreum  aliqui  duobns 
modis  accipiunt  :  aliter  enim  in 
JEneide  de  telo,  ingens  y  arboreum. 
Gornificius ,  ut  folia  quœ  fmgibus 
arhoreis  tegmina  gignuntur.  —  y^f- 
queinjussa  virescunt  Gramina,  Be- 
ne  injussa  :  nam  frumenta  studio 
jussa  nascuntur.  Unde  est  :  Atque 
imperat  arvis.  Et  nunc  hic  unum 
alibi  deest ,  ut  fiât  :  Atque  alibi  in- 
jussa virescunt  gramina.  Serr. 

56.  Nonne  vides,  Aut  Merenati 
dicit,  aut  potins  rustico,  et  arçu- 
mentatur  quasi  hoc  diceng  ;  si  una 
provincia  ferre  non  potest  omnia  9 
quanto  roagis  unus  ager  ?  Serv. 


364 


COMMENTARIA 


est,  calentibus  ac  fervidis,  sparsas 'glebas  :  si  vero  solutn  sSt 
infecundum ,  differatur  aratio  ad  Septembrem,  quo  Arcturus 
exoritur;  ac  tum  quidem  tantum  tellus  suspendatur  leviter, 
non  invertatur;  signeturque  tennis  quidam  sulcus,  non  vo- 
mer  penitus  penetret. 

69.  Reddit  rationem  superioris  prœcepti  :  pinguis  tellus  tota 
penitus  invertenda  est 5  quo  melius  eradicentur  herbae,  qua- 
rum  illa  ferax  est  sua  pinguedine ,  ac  sic  tota  pernicies  agrorum 
evertatur  :  macrum  soluni  arandunit^st,  et  leviter,  et  post  œsta- 
tem,  ne  faumor  exiguus  siccetur,  deseratque  terram  illaro, 
seu  potius  arenam  sterilem. 

71.  Tertium  prsceptum.  Si  idem  velis,  fingit  se  loqui  cum 
agricola,  ut  votis  tuis  respondeat  proventus,  patere  ut  tellus 


ne  solis  ardore  siccetar  :  Col.  II , 
4  :  «  Exilis  ager  planas ,  qui  aqais 
abundat)  primam  aretnrultima  in 
parte  mensis  Augnsti  ;  subinde  sep* 
tembri  sit  iteratas,  paratusque  se- 
menti  circa  squinoctiam.  »  —  Gra- 
ciles clivi  non  sunt  trstate  arandi , 
sed  circa  septembres  Ralendas  ; 
qnoniam,  si  ante  hoc  tempns  pro- 
scinditur^  effceta  et  sine  succo  hu- 
mas aestivo  sole  pernritar ,  nollas- 
que  virium  reliquias  habet.  Itaqae 
optime  inter  Ralendas  et  Idas  sep- 
tembris  aratar,  ac  subinde  itera- 
tur,  ut  primis  plaviis  lequinoctia- 
libus  conseri  possit;  neque  in  lira, 
sed  sub  sulco  talis  ager  serainan- 
dus  est.  Videatur  Pallad.  lib.  IX,  1  ; 
X,  i.r.  G. 

68.  Suh  ipsum  Ârcturum.  Id  est 
autumnali  tempore ,  quo  Arcturus 
oritur  :  et  sciendum  quod  sub  prte- 
positio ,  quando  tempus  significat , 
accusativo  gaudet  ;  ut  hoc  loco  Sub 
arcturuniy  td  est,  circa  arcturum: 
item  y  Aut  ubi  sub  lucem  densa  inter 
nubila  sese  :  et ,  Sub  noctem  cura 
recursat  :  Et  item,&<6  lucem  expor- 
tant calathis.  Hoc  antem  est  tum 
quumjam  pluere  compertum.  Arc- 
turus enim  plyiYiarum  et  tempesta- 


tum  sydus   est.   Arcturus   autem 
idem  Arctophylaz,  quia  post  Ursa; 
'caudam  locatus  sit.  Item  Bootes , 
quod  boves  cum  plaustro  agat  : 
alii  Arcadem  fuisse  filium  Calisto- 
nis  et  Jovis  dicunt ,  qui  quum  ma- 
trem  in  figuram  ursae  ira  Junonis 
transfiguratam  vellet  occidere,  am- 
bosa  Jove  in  cdum  esse  transla- 
tes; ille  Arcturus  ;  illa  Hélice  dicta. 
Alii  Icarum  hune  Tolunt  esse ,  qui 
a  pastoribus ,  quos  vino  tune  pri- 
mum  reperto,  ebrios  fecerat,  ve- 
Inti  dato  veneno,  occisus  est.  Ori- 
tur autem  idem  Arcturus  ante  XV. 
Cal.  Octobr.  atque  ezinde  pluviss 
incipinnt,  quod  ipse  aperuit,  di- 
cendo  :  Hic  steriiem  exiguus  ne  de^ 
serat  humor  arenam,  Arcturum  au- 
tem   pluviarum    et  tempestatum 
esse  auctorem  et  Plautus  ostendit 
in  Rudente ,  quum  eundem  ipsum 
dicentem    facit  :  Increpui  hyber- 
numy   et  Jhictus  moui  maritimes, 
Vehemenssum,  exoriens:  ifuum  oeei" 
do  y  vehementior.  Ipsius  mimu  ad- 
jecti  sunt  deletis  duobus,  quorum 
alter  totus  legi  potuit  :  ///ic,  oj^- 
ciant  segetes  ne  'frugihus  iilis  ;  ex 
altero  hoc  tantum  ,  ne  deserat  Au- 
mor  arenam,  Serv. 


IN  GEORGICORUM  LIB.  I. 


365 


tonsa,  jam  demessa,  fiât  novaiis,  id  est,  cesset  altemis  an- 
nis  ;  durescatque  campus  situ,  altemi  anni  se^piitie. 

73.  Prœceptum  hoc  diri^itur  ad  agricoias,  quibus  non  ita 
multa  terrarum  spatia,  ut  possint  partem  serere,  partem  re- 
linquere  ad  agrum  novalem  :  dicit  itaque,  ut  loco  cessationis 
ager  seratur  jam  farre,  id  est,  frumento;  jam  aut  legumine 
aliquo,  aut  vicia,  aut  iupino;  et  seratur  sub  alio  sidère,  alia 
tempestate  anni;  nam  aliud  tempus  frumeuta,  aliud  legumina 
requirunt  ad  seminationem  :  sic  ager  quietem  habebit,  si  non 
semper  frumenta  accipiat  :  Ugumen  vocat  laetum,  cui  sua 
siiiqua,  id  est,  vagina,  et  foUicuIus  quassat,  sonat,  crépitât: 
viciam  tenuem,  ut  vere  est:  lupinum  tristem,  perquam  op- 


73.  Aut  ihijlava  sens  mutato  si- 
dère farra.  Si  te  terra ram  GOgit  an- 
gustia,  et  non  habes,  ubi  intermisso 
agro  mrsus  seras,  ibi  frumenta  se- 
ras, undelegumina  sustulisti:  aut 
si  tibi  est  opus  frumento ,  stercora 
sparge ,  et  cinerem  ;  yel  incende 
stipulas.  Seiv.  — Mutato  sidère.  Id 
est  y  alia  anni  tempestate  ;  non  al* 
tero  anno,  ut  Ueynius,  post  Ser- 
vium.  Poscit  enim  quodque  fru- 
gum  genus  proprium  sidus.  Vide 
208 ,  ad  23o.  Voz  sidus  y  non  magis 
soleniy  quamstn'um,  que  m  pro  sole 
accipi  volnnt,  désignât.  Farra  fru- 
mentum ,  speltae  genus  inter^triti- 
cum  et  hordeum  médium,  apud 
Romanos  valde  commune.  Ei  no- 
men  adureum ,  et  ab  antiquissimis 
temporibus  ad  pultem  adbibeba- 
tur  et  globulos  farinaceos.  V.  G. 

74-  Lœtum  legumen.  Fertile.  Et 
lœtus  t  prout  res  fuerit,  accipimus; 
ut  lœtus  homo ,  id  est,  hilaris:  /ir- 
tum  pecus ,  id  est ,  pingue  :  lœtum 
legumen ,  ut  diximus  ,  fertile  ;  et 
sic  in  reliquis.  —  Siiiqua.  Id  est , 
tbeca  leguminis ,  vel  foUiculo ,  in- 
tra  quem  legumina  nascuntur.  — 
Quassante.  Id  est,  quassa;  qu«  so- 
nat quum  quassatur.  Cxcilius ,  Si 
quassante  capite  tristes  incedunt. 


Plautus,  Capitibus  quassantibus,  — * 
Legumen,  Legumen  dicitur  quod 
manu  legitur,  nec  sectionem  requi- 
rit.  Frumenta  vero  sunt  omnta 
que  ex  se  emittunt  ari.stas  :  nam' 
quod  supra  ait  farra  y  frumenta 
accipimus;  species  enim  est  pro 
génère.  Far  proprie  genus  est  fru- 
menti  optimi.  Dicitur  frumentum 
a  frumine  y  quod  est  gulœ  promi- 
nens  pars.  Senr. 

75.  Aut  tenues  fœtus  viciœ.  Mire 
ait  tenues;  nam  vicia  vis  ad  tripli- 
cem  pervenit  fructum ,  quum  alia 
legumina  proventum  babeant  fe- 
licissimum  et  fertilem.  Inter  illa 
legumina ,  que  juvant  agros ,  et 
stercorationis  vim  habent ,  vicia  et 
lupini  numerantur,  ut  Colum.  Il, 
14  :  Sasema  putat  stercorari  etju- 
vari  agros  Iupino,  faba  y  vicia  y  er- 
vOy  lente,  cicercula,  piso.  —  Tristis' 
que  lupini,  Araari  ;  quum  in  gusta 
sit  amarum  triste  :  nam  incoctus 
amarus  est.  Ennins  :  Neque  ille  tris- 
te quœritat  sinapi.  In  ea  notione 
occurrit  apud  Nostrum  Ge.  II,  i  a6  : 
«  Media  fert  tristes  succos ,  tar- 
dumque  saporem.  »  Ovid.  de  Ponto 
m ,  I ,  a3  :  «  Tristia  per  yaruos 
borrcnt  absinthia  campos.  »  Sic 
Lucret.  Liquor  tristis  absinthii.  «r» 


f 


366 


COMMENTARIA 


time;  nam  aori  amaritudine  vultam  degustâhftâ  coiltristat; 
dat  illi  fragliitatem  calamorum  ^  sylvam  sonantem  :  omnia 
ornate. 

']j,  Ita  tîbi  concedo  hanc  yeniam  serendi  akernis  annis  jam 
firamenta ,  jam  legumina  quetdam  ;  et  teûues  fnictus  ;  ut  tamen 
nolim  seras  linutn,  avenam,  papaver,  quod  perfosum  est 
somno  lethapo  :  istae  eniin  seg;etes  malœ  sont,  terramque  urunt. 
Sed  hanc  veniam  tibi  do,  quia  alternis  frugibus  serendis  la- 
bor  est  facillimus,  dummodo  tibi  non  sit  pudorr,  o  àgricola. 


*nt  XVT9C,  quia  y  teste  Isidoro  XVII, 
4  :  vulUim  gustantis  amaritudine 
contristant,  Recte  docet  Plinius 
XVIII,  i4;  et  XVII,  9;  Pingw»- 
cere  hoc  satu  arva  et  vineas.  Ex  lu- 
pinis  nummi  conHciebantur ,  au- 
rum,  nempe,  comicum,  cujas  usas 
fuit  in  comœdiis ,  ut  id  constat  ex 
Plauti  Pœnul.  III,  a.  Ag.  Agite , 
inspicite  :  aurum  est.  Go.  Profecto^ 
spectatores ,  Comicum  :  Macerato 
hoc  pinguesfiunt  auro  in  barbaria 
boves,  Inde  facile  capimus  Horatii 
mentém ,  et  triti  illius  proverbii , 
quod  £p.  I,  7,  33:  >  Nec  tamen 
ignorât,  quid  distent  œralupitiis.  » 
Id  est,  quid.  discrimiuis  sit  inter 
probœ  monet»  numos ,  et  adulte- 
TÎnos. 

77.  Urit  enim  Uni  campum  seges. 
Bene  excerpsit  hiec  tria,  linum, 
avenas,  papayer  :  et  dicit  post  haec, 
frumenta  serenda  non  esse:  nam 
licet  manu  legantur ,  et  sint  inter 
legumina ,  TÎribus  tamen  f rumen- 
tis  exequantur.  Gœlius  libro  tertio 
aeri  avenam  ostendit  ;  sed  videtur 
Poeta  yelut  interrofi^atus ,  cur  li- 
num et  que  sequuntur  dicit  non  seri 
debere  ;  respondisse ,  urit  enim  : 
quia  enim  causalis  conjunctio  est. 
Serv,  —  Idem  asserit  Plin.  XVII,  7. 
Virgilius  et  iino  segetem  exuri  ,  et 
papavere  arbitratur.  Golum.  II,  r4, 
nenûttat  virus  Uni  ob  feryidani  »*- 


tttrûm.  —  Veteres  delicatiore  lanA 
y  estiti  linum  non  raultum  colebant  s 
tune  e  Iino  navium  vêla  et  relia 
texebantnr,  yestesquesacerdotum^ 
quibus  non  sat  purae  ovintt  pelles  ; 
prsterea  adhibebatar  ad  ikiappas  , 
tegumenta  omatttsque  mulierum  ; 
neque  Isvigatam  ,  »ed  hirsatum 
et  villosum.  y,  G. 

78.  LethœoperfuSApapavera  som* 
no,  Plena  oblivionis  :  nam  Gères  ^ 
Jove  admonente ,  dicitur  cibo  pd- 
paveris,  orbitatis  oblita,  (et  re  yer« 
papayer  gignit  soporeni)  quum  jam 
Proderpinam  raptam  a  Pl>atone  ex 
inferno  recipere  non  potoisset.  S, 
—  Lethœus  somnUà  hic  pro  arùiisn^ 
mo  somno  ponitur ,  qui  ab  usu  pa<- 
paveris  proficiscitur ,  unde  Noster 
Ge.  IV ,  545.  Lœtheà  papavera  ;  et 
iEneid.  IV ,  486  :  Soporifèrum  pa* 
paver,  Horat.  Epod.  XIV  :  «  Poeuift 
Lethasos  ut  si  docentia  somnos 
Arente  faace  traxerim.  »  —  Papa- 
vera et  in  hortia  et  iil  agris  «que 
colebaiiktur,  tom  quo  flores  vennm- 
dari  possent ,  tum  quo  prodessent 
apibus,  Ecl.  Il,  47-  '^bi  papave- 
ris  semen  cum  melle  appont  sole- 
bat  in  cœna  :  papavere,  ut  cibo  ad 
concoqaeodum  faciltimo,  paheu 
veteres  spargebant;  et  Opitnaa  é 
nigro  conflciebant  papavere.  F.  G. 

79.  Mtemis  faeiUs  iabor.  Redît 
mrsus  ad  pr^eptum,  quod  seit 


l 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I. 


367 


fimopingui  arida  sola  saturare;  et  per  agros  effœtos,  lassâtes , 
jactare  cinerem  qoi  salibas  occullîs  eos  renovet  et  reficiat. 
Hoc  modo  reparabis  languentem  et  deficientem  terram,  si 
Beqneas  açrum  anno  cessantem  habere.  Nunc  conciudit  hanc 
seminum  et  fniçum  mutatîonem  instar  quietis  esse,  et  terram 
multo  fecundiorem  fore,  si  fimum,  aut  lupinum,  ut  ait  Varro^ 
lib.  I,  cap.  ^3,  et  nonnunquamjubalia,  si  ager  maciior  est,  pro 
Mtercore  imarare  soiitus  fueris. 


esse  precipuum ,  id  est ,  ad  inter- 
missionem.  —  Alternis.  loterinis- 
sis  :  subaudi  agris.  —  Facilis.  Uti- 
lis.  Scrv, 

80.  Ne  saturare  fimo  pîngui  pu- 
deat  sala,  Yerum  est  de  fimo  prie- 
eeptam  Theophrasti  II ,  8  :  Sri  «ô- 
itftt  ftm  irxTtf  ô/uei»c  »  oM'  «  AÙn 
irm^if  à^in*r*t.  Sed  omnia  lamen 
arra  stercoratione  JQvanda  sunt, 
si  laciHentos  ex  an^ris  fractus  spe- 
rare  velimus.  Gato  c.  5  :  monet  i;t7- 
Uei  esse  officium ,  stwten  ut  mag- 
num semper  habeat  sten/uilinium, 
Varro  de  R.  R.  1,  38;  de  usa  et 
discrimtne  fimi.  Palladius  I,  33  ;  et 
acruratissime  omnium  Golum.  II, 
i5.  Emm.  —  Ecsî  alternis  fmgibiis 
•olam  plus  mtiiii9ve  interquiesrat, 
tamen  insaper  stercorandum  est, 
quo  facilius  ferat.  Hoc  modo ,  pé- 
riode ae  si  otiosa  mansîsset ,  terra 
reereabitar  et  annunm  ezhibebit 
proTeiHum  :  hœc  interpretatio  sol  a 
cnm  antecedentibus  et  seqiienti- 
bo9  «que  congrttit  :  itaqae  inter- 
pretatio, qaae  pleramque  voccm 
alternis  ad  caltus  cessationera  re- 
fert,  et  Bersmanni  interpretario 
qaae  eaodem  de  mutatione  Hni , 
aveosB,etpapaTerisintelligit,  om- 
aino  evahescimi  ;  prapsertim  qiiam 
•ostra  opinioBt  Golnmellie  consen- 
tanea  sit  ;  TÎde  lib.  Il ,  1 4>  Romani , 
qoibttt  stercas  valde  carie  erat , 
Deiiai  Hercwlium  y  steroatnrtk  >  iél 


sterquilinium  Tenerabantnr ,  qaod 
coçDomen  est  Saturni  ruslici,  uc 
quidam  volunt.  V,  G, 

81.  Effœtos  per  agros.  Continua 
fertilitate  lassatos;  sicatetiam  fré- 
quent! partu  effceta  dicitur  muUer. 
*—  Cinerem  immundum.  Ad  diacre- 
tionem  illias,  quo  utuntur  purllse; 
de  quibt^s  cineribus  in  Bucolicis  : 
Fer  cineres  AmaryUi  foras.  Serv. 
—  Cineribus  pro  fimo  usos  fuisse 
yeteres,  constat  ex  Plin.  XVII,  5  : 
Tfunspadanis  cineris  usus  adeo  pla» 
cety  ut  anteponant  fimo  jumento-~ 
runt  ;  quod  quia  ieuissimum  est,  oh 
idexurunt.  Columell.  Il,  i5:  Quin 
etiam  satis  profuit  cineris  usus  etfa^ 
viilœ.  Didym.  Geop.  Xll,  4  9  pari* 
ter  nsum  cineris  laudat.  V.  G. 

8^.  Mutatis  fcstihus.  Ut  omni  an- 
no proférant,  sed  dirersa;  nam 
eadem  ferre  semper  non  possant , 
nisi  intermittant.  —  Requiescunt 
arva.  Non  etiam  roborantur  :  quod 
intermissio  efficit  arationis  :  quam 
rem  rursus  repetit  dicendo. — Nec 
nulia  interea  est  inaratœ  gratta  ter- 
rer. Id  est ,  maxima  ;  nam  Liptotes 
Égura  est ,  id  est ,  maximà  et  pra»- 
cipua  :  ut  :  Munera  net  sperno.  — 
fnaratts.  Non  satap;  tinde  est  illud; 
Alt&mis  idem  tùnfas  cessare  nova- 
tes.  —  iVec  nulia  interea  est  inaratm 
gtatia  terrtt.  Hnjos  versus  ambî- 
gaae  falsaqne  interpretntiones  can- 
sam  babent ,  qaod  sumatur  pie- 


368 


COMMENTARIA 


84*  Adhibuit  poeta  duos  modos,  quibus  terra  languens,  et 
effœta  exueret  senectutem ,  ju^eatutem  indueret;  jam  tertium 
adhlbet  de  crematione  agprorum,  ac  simul  ratissas  quatuor, 
quibus  excogitata  haec  ratio  teliuris  reparandae.  Hoc  quintum 
praeceptum  continetur  Tersibus  decem  :  profuit  saepe  flammis 
incendere  agros,  profuit  stipula  m;  illos,  quia  stériles;  banc, 
quia  levis  et  vana;  frustra  enim  uratur  aQer  fertilis  :  epiihe» 
tum  flammarum  vive  rem  explicat  :  uruntur  calami  agrorum 
cum  sonitu  et  crépit u  :  quidquod  versus  mire  propcrat,  inii- 
tans  celeritatem  flammœ  comprehendentis  messem  :  scquitur 
prima  ratio,  cur  excogitata  baec  medela;  quia  tellus  Dovas 
vires,  et  pabula  concipit  ex  cinere  :  altéra;  quia  vitium,  hu- 


rumque  ,  nec  nulla ,  pro  a/i'^ua  ;  ita 
ut  sit  iiiiligatio  verbi  mazima  :  hic 
vero  ni  nec  totain  régit  phrasin  : 
Gratia  terne,  utilitas  ex  agrb  per- 
cipienda  :  ager  enim ,  quasi  gra- 
tias  agat,lai)orismaziiuani  merce* 
dem  dat.  Co].  II,  37.  f^.  G. 

Nullus  interpres  mihi  videtnr 
totum  iotrospeziste  sensum  voca- 
buli  inaratœ  :  fere  omnes  dixerunt, 
non  satœ  terrae ,  cessantis  uno  anno 
inter  hos  Rucus,  et  Q.  Potier: 
Gerda ,  plurihus  annis  :  Servius  ; 
<juœ  estpabulopecoribuSf  forte  quia 
non  arantur  pascua.  Verum  Tir  ce- 
leberrimas ,  jam  supra  citatus  ad 
vers.  48  9  de  hoc  mihi  dubiam  ad> 
modum  mentem  fecit,  bis  fere  ver- 
bis  roecum  disserendo  :  «  Virgilius 
laudavit  altemam  novalium  cessa- 
tionem  et  segnis  campi  situm  y  vers. 
71  et  7a  ;  deiade  transit  ad  semi- 
num  mutationem,  et  ad  stercora- 
tionem  agrorum,  73....83;  qui  ver- 
sus nihil  aliud  tractant ,  et  ad 
extremum  concludunt ,  arva  mu- 
tatione  seminum  requiescere  ,  et 
terram  inaratatn  maximo  valere 
proventu  :  ex  quo  inferendum  est 
aliquid  stercorationis  tm  inarutœ 
significari.  Nomenclator  agricultu- 
re, (^  Père  (TAcquin)  ait  :  «  ina- 
rarej  est  arando  fimum,  stercas. 


vel  aliud  quidpiam  pro  6mo  adag- 
gerare,  et  terrae  miscere,»  quod 
confirmant  Varro  Hb.  I,  a3  :  Colu- 
mella  lib.  II,  cap.  5,  9,  10  et  16. 
Ergo  non  hic  de  vervactis  aut  no- 
valibus  agitur;  namque  ad  illa  ne- 
cessitate  nulla  rediret  poeta  ;  >  sed 
de  fimo,  cineribus  et  plantis  quas 
arvorum  sulci  pro  stercore  inclu- 
dunt.  »  Judinent  peritiores. 

84*  incendere  pro  fuit  agros.  Non 
agros,  sed  ea  quae  in  agris  sunt; 
id  est,  stipulas  vel  quisquilias  :  hoc 
est  pargamenta  terrarum ,  et  alia 
inutilia  concremare  :  nam  ut  vide- 
mus ,  si  in  agris  qui  incendendi 
sunt,  desint  stipulas  ;  aliuode  illuc 
nutrimenta  portantur  incendii.  — 
Agricola  Romanus  stipulam  non- 
nunquam  ad  médium  usque  cala- 
mnm,  vel  ad  ipsam  spicam,  in 
agris  relinquebat ,  vide  infra  289  : 
hujus  incendio  macra  terra  suc- 
cum  comparât.  —  Tum  motu  suo, 
tum  sono ,  hic  versus  ignis  crepi- 
tum  imitatur.  Ovid.  Metam.  lib.  I, 
49a  :  «  Utque  levés  stipulât  demptis 
adolentnr  Aristis.  •  Stipula?  incen- 
dinm  in  Italia  adbuc  usitatum ,  et 
in  Gallia  meridionali  ;  ibi  enim 
magna  stramenti  abundaniia.^.  G. 

86.if<W  iWe  occultas  vires.  Inde, 
id  est ,  ex  igni  ;  occultas  autem ,  ar* 


IN  GEORGIGORUM  LIE.  I.  369 

morque  inutilis  excoquilar,  exsudât,  consamitur  :  tertia;  laza- 
tur  foitasse  tellus,  et  aperit  spiramenta ,  meaius  qaosdam ,  qui- 
bus  SUCCU8  lalens  intus  in  irisceribus  ad  herbas  perveniat. 
Quarta  superiori  contraria  ;  adstrinçitar  foitasse  telius,  obdu* 
rescit  magis,  occludit  meatus,  ne  pluyiœ,  quœ  tenuitate  sua 
pénétrât,  herbas  perdant;  ne  Solis  vis  adurat;  ne  frigus  Boreœ 
penetrantis. 

94*  Memineris  poetam  a  prœcepto  arationis,  divertisse  ad 
agrum  novalem ,  et  inde  ad  tripiicem  modum ,  quibus  ager 
reddi  quodammodo  novalis  queat,  videlicet  mutationem  semi- 
num,  stercorationem,  cremaiionem  ;  ergo  ab  hoc  diverticulo 
redit  ad  modos  alios,  quibus  parari  teiius  debeat  :  qui  rastris, 
inquit,  confringit  glebas  inertes,  nam,  quamdiu  intégrée, 
inertes  sunt,  otiosœ,  inutiles;  qui  trahit  crates  factas  ex  vimi- 
ne;  hic  yehementer  prodest  arvis;  huic  Gères  Dea  frugum  fa- 

tinuis  frigoribus  uruntur.  Cicero 
Tuscul.  Il,  40  :  venatores  in  nive^  in 
montibut  te  uri  patiuntur.  Vide  no- 


cana  quadam  ratione  celatas.  In 
hoc  autem  sensu  sequiturUeracliti 
opinionem,  qui  dicit  omnia  ex  igné 
procreari  :  quem  nnnc  terris  ali- 
menta prebere  commémorât.  5erv. 

S8.  Fitium,  Qttod  fecunditatem 
impedit. — Exsudât  inutilis  hutnor, 
NoTe  iocutus  estj  nam  non  ipse 
humor,  sed  terra  desudat;  unde 
exsudât  pro  exsudatur  accipimus.^* 

9a.  iVie  tenues  pluviœ^  qu»  te- 

Duem  reddunt  terram  et  sterilem, 

quiadiluunt  humi  succos,  etin  ve- 

narum  interiora  précipites  agnnt , 

Tel  dissolntos  aquis  fervido  Soli  ru- 

piendis  et  siccandis  parant.  — Bapi^ 

dipotentia  Solis,  qui,  vel  tanto  im- 

pein  fertnr ,  ut  celeritatem  ejus  ne 

cogitare  quidem  possimus  ;  vel  hn- 

morem  terrarum  ad  se  rapit  et 

ezhaurit.  —  Boreœ  frigus  pénétra- 

bile,  quod  omnia  facile  pénétrât, 

prssertim  laxata^immenta  et  ve- 

nas  hiantes*  -^Adurat  :  et  ad  Solem 

et  ad  frigus  pertinet.  Vide  Aristot. 

Meteor.  lib.  IV.  Lucanus,  lib.  IV, 

53  ;  urebant  tnontana  nives.  Tacit. 

Annal,  lib.  XIII  ;  ambusti  arius  vi 

frigoris.  Justinus  de  Scythis  ;  con* 

5. 


tas  Heynii,  (yol.  I,  p.  263  et  seq.) 
qui  seTerior  in  hune  Virgilii  locum, 
iuvenit  fortasse  durtorem  censo- 
rem ,  cujus  animadversiones ,  si 
penetmbili  telo  leserint  interpre- 
tem ,  potenter  landes  méritas  poe- 
ta  vindicant.  (V.  G.  PoTisa,  Hermès 
Classieus,  n®  II,  p.  io4 — 107.) 

94.  Multum  adeo.  Ordo;  mul- 
tnm  adeo  juvat  arya.  —  Glebas 
inertes.  Pigras,  niliil  créantes ,  nisi 
resolvantur  in  pulyerem.  —  GU* 
bas  quifrangit,  Occationis  descrip* 
tio,  quB  Grecis  ^mxvMrU  :  quibus 
et  glebamm  illa  inversio ,  id  est , 
repastinatio  ^Ao«Tf«#iii  dicitur.  T, 

96.  Flava  Ceres,  Fîava  dicitur 
propter  aristamm  colorem  in  ma- 
turitate.  -^^/lo  ùfympo,  Aut  poe- 
tice  dictnm  de  c»lo,  illi  favera 
Gererem,  aut  vere  altam  segetem 
esse ,  non  paleis  tantum  inanem  ^ 
sed  f^ravem  fmmento;  nam  ideo 
fiiva  Ceres  :  et  Gères  nomen  est 
quod  in  polysyllabis  in  nominati» 
To  sin^lari  prodncit  ultimam , 

»4 


J70 


COMMENTARIA 


vebit,  ut  non  oessatori  :  hic  item  mire  arvis  prodest,  qui  non 
contentas  seniel  arasse,  suscitasse  terga,  sulcos  formasse,  ite- 
rum  invertit  omnia,  oblique  arat,  tellurem  exercet,  a^is  im- 
perat,  et  veluti  cogit  ad  fœnus  :  et  illud  est  sextum  praeceptum. 
Parssecunda.  loo.  Post  prscepta  parandae  terre,  arandi 
soli,  mutandt  variis  seminibus,  stercorandi,urendi,  occandi, 
obliquandi,  quum  ad  sementem  perlât,  quae  est  libri  hujus 
pars  secunda,  initium  sumit  a  votis  et  precibus  agricolarum, 
suadetque,  ut  pétant  a  Diis,  que  non  ex  iliis,  sed  ex  caelo 
pendent:  quasi  dicat:  orate,  quœ  non  potestis  facere:  sed 
quid  tandem  debent  orare?  ut  œstates,  quas  signât  per  solsti- 
tia,  humidœ  sint,  ut  hyemes,  serenœ:  reddit  rationem;  quia 
si  hyems  sit  serena  et  puiverea,  farra  que  sa  ta  sunt,  erunt 
lœtissima;  ag^er  laetissimus  :  confirmât  exemplo  Moesi»,  et 
Garçari,  hune  in  modum  :  Mœsia  nuUo  cultu,  et  labore  tan- 
tum  se  jactat,  quantum,  si  sit  hyems  serena,  aestashumida; 


quum  in  obliquis  corripiat  —  iV«» 
quicquam.  Idest,  Non  sine  caussa. 
Nam  semper  da«  neçatiyae  unam 
confirmativam  faciunt.  —  Neque 
illum  nequicquam  spectat  Ceres.  Pe- 
riphrasis  ubertatis ,  ex  caussa  effi- 
ciente ,  qute  putabatur  Gères.  Gre* 
débat  «nim  vetustas ,  Numinis 
blandiorcm  aspectum ,  tristiorem- 
ve  aut  avorsum ,  bonam  malamye 
caussa  ri  fortunam.  Hinc  formuk» 
ilUe ,  Deus  nos  respexit,  id  est>  opem 
tulit.  Inde  et  Ronue  colebatur  Fof^ 
tuna  cognomine  Rcspiçiens. 

97.  Et  qui ,  proscisso  qua  s.  a.  t* 
Propria  voce  usus  est  ;  quum  eoim 
primo  aip'i  arantur,  quando  duri 
sunt,  pioscindi  diountur,  quum  ite- 
rantur  obfringi  ;  quum  tertiantur , 
lirati.  Serv.  —  Terga.  NeS^at  :  imi- 
latione  Griecomm ,  id  est ,  supinas 
(jlebas.  Pipd.  Pyih.  Od.  4  •  «va/6»- 
htLMAç  ^'  ôfyutwf  ffX*{*  »»*•»  ySt'  Id 
est  :  Findebat  tergum  terne  surmm 
gl^MS  atiolientU  ad  profunditatem 
orgya,  Taubm. 

98.  RxLmu  in  obliquum  verso  pei' 


rumpit  imUro.  Scilicet  autumnali 
tempore ,  quo  iarn  cum  seminibus 
aratur.NamkocprflBcipit,  ut  quum 
denuo  aramus,  tune  per  obliquum 
aratra  ducanus.  Nemo  enim  une 
tempore  bis  arat.  Serv. 

99.  Atque  imperat  arvis*  Heynius 
haec  otiosa  judicavit ,  vol.  I,  pag- 
264  ;  sed  immerito  :  nam  hujus 
Glausulae  metaphora  siçnificanter 
indicat  supremum  illud  imperiumy 
quod  acer  colonus  exercet  arando . 
frangendo  ,  vertendo ,  rnmpendo 
agros ,  quos  jure  sua  régna  vocat. 

100.  Humida  solsHtia  atque  hie^ 
mes  orate  serenas  Agrioolœ.  Solsti- 
tium  À'jrKSt  pro  œstivOy  oui  oppo- 
nitur  hibemumy  quod  proprie  bru^ 
ma  y  qua  npx  est  longissima ,  et 
dies  brevissimus,  nt  contra  fit  in 
solstitio,  quod  incidit  in  ultimum 
mensem  Junium,  ut  Golam.  II,  4« 
IX,  14  ;  vel  ut  Servius  octavo  Kal. 
Juliarum  die.  De  solstitio  et  bruma 
sic  Gic.  de  nat.  Deor.  Il,  19 :  Soiis 
accessus  y  discessusxfu^  soktUiis,  bru" 
misque  cognosci.  Ut  hoc  loco  No?- 


IN  GE0R6IG0RUM  LIS.  I. 


371 


non  tantum  prodest  cultus  et  labor,  quantun  hyems  serena, 
«stas  humida  Gar^ara  etîain,  quttm  hoc  accidit,  messes  suas 
mirantur,  ut  insolitas:  itaque  posuit  TOtum;  reddidit  ratio- 
nem  voti;  votum  ezemplo  confirroavit* 

104.  Superiora  pendebant  ex  precibnt;  jam  quœ  secpuintur 
ex  iabore  agricolarum,  ad  quem  redit;  dixerat  :  juvat  arva, 
qui  glebas  eonfringit,  qui  trahît  crates,  qui  arata  obliquât; 
quae  tria  intelligantur  ante  semen  îactum  :  quid  dicam,  ait, 
quantum  ille  arva  adjuvet,  qui  comînus^  statim  post  jactum 
semen  arra  inseqnitur,  et  persequitur,  ut  aoer  et  diligens 
hostis;  qui  mit,  evertit,  in  agro  non  pingui,  cumulos  arena- 
rum  (sunt  hi  qui  attoiluntur  aratro  inter  sulcos),  ut  tellus 
aequata  contineat  scmen  œquabiliter  in  gremio?  ac  deinde, 
satœjam  terrœ  copiosam  aquam  inducit,  quae  sequaturper 
rivulos  :  etenim  per  fluvium  signât  ubertatem  aquaruni  ;  per 
rivos  sequentes,  ductus  ipsos  :  porro  haec  duo  prsecepta  con- 


ter y  sic  Juvenalis  tabtitÊum  et  hie» 
mes  tanqaïun  opposita  citât,  Sat. 
IV,  9a  :  «  Sic  militas  hiemeii  atqne 
octogesima  Tidic  Soif  titia.  »  Quem- 
admodam  solatitia  hanida  ntccitih' 
tem ,  fmges  enecaatem ,  averrun* 
cant ,  et  temperata  pluvia  s^getum 
ub«rrimnm  proyentwn  proaaittît; 
sic  hienMS  MennêBy  id  e^i^fngidaf, 
utSabino»,  satis  minm  m  modam 
proiuDt.  Plinium,  XVJI,  a,  et  i»; 
XVIII,  i7;kancieiiteiitâaiBMaro- 
DÎs  labefactantem ,  Gerda  refotat. 

io3.  Et  nûrantur  Gargara  mcf» 
ses.  Phantaflia  «st  poetica ,  rei  ina- 
nimata  seatum  dare  :  lie  alibi  : 
Miratarque  novms  fronde» ,  et  nom 
4ua  potna» 

I  o4*  Qitid  dicam.  Oratoriu  m  icha- 
ma  ipuedam  recnaare ,  qnaû  aoa 
sttfiictat  maleMap,  deiade  raferre  : 
Et  qaid  dicam,  quemadmedum  j«k- 
vat  arva,  qai  iaseqnitor?  Serv.  -^ 
Varro,  de  R.  R.  lib.  1 ,  29  :  «  tertio 
«  cfuum  arant  jactb  semioe,  lirare 
«  dirnntar  :  id  ett ,  cnm  tabeUia 
«  additii  ad  voNMrem  timnl ,  et  sa< 


«  tam  frumcntum  operiant  in  pov- 
M  cis ,  et  sttleant  f<M»as ,  quo  plu- 
«  via  aqaa  delabatar.  »  —  Coimni' 
nus.  Statim  post  liras  sulcant ,  ne 
siccentur  sole  gleb».  y,  G. 

io5.  Insetfuiimr,  Pkosequitnr,  et 
noa  ainii  qaiescere.  -»-  Buii.  Ërer- 
tit,  dissipât  V  nêm.  modo  agentis 
est  ;  ut  :  ilna  EunOqut  y  Nohuqut 
ruuni;  nam  alÂler  dictum  est  :  Ruit 
•ho  a  culmine  Troja.  Serr.  ^^Ar^ 
na^  diettur  elementom  cujusccu»- 
que  Soli,  Georg.  Il,  i39;  vel  piop 
guis ,  vel  etiam  duri  :  vide  Geor^ 
IV,  391  ;  nbi  Nili  innadatione  ad^ 
vactus  limus,  nigra  vocalur  areoa. 
—  Maie  pingnis  quia  difficilior 
aralu.  Sic  Hotntivs;  maie  saUmt: 
et  Ovidins ,  maie  seduUu.  V.  G. 

106.  Deinde  $aii»  Jluvimm  indt^ 
ctt,  rwofque  sequentit*  Post  com*> 
memoratam  gêneraient  agrieulto* 
jram ,  traosti  ad  speeies  et  cnlturas 
vonientes  ex  tempore.  Nam  arar«, 
ctnerem  jacere,  incendere  «te»* 
nom  est  :  irrigare  autem  noaaisi 
nimi*  aicaitatis  est;  sicat  aisicoa» 


37^ 


COMMENTARIA 


tenta  his  tribus  versibus,  videntur  pertinere  ad  solum  stérile. 

107.  Occasione  saperions  praecepti  de  rivis  inducendis,  con- 
sumit  versus  quatuor  in  re  bac  festiviter  describenda  :  ecce, 
quum  ag;er  exuritur,  œstuatque  herbis  morientibus ,  diligens 
agricola  elici  tundam  ex  supercilio^  cacumifie  in  que  est  trames 
clivesus,  molliter,  etieviter  fastigiatus,per  quem  undadeda- 
oatur  :  cadens  illa  commoTetraucum  murmur  per  saxa  lœvia, 
-et  suis  scatebris;  atque  «bullitionibus  teraperat  arva  arida. 

III.  Jurantur  arva  ab  illo,  qui  pecus  inducit  in  sata,  et 
illius  dente  depascit  luxuriantem ,  exuberantemque  segetem, 


Te  etiam,  ant  ex  magnis  pluviis, 
aut  ex  flumiçis  eruptione  compel- 
limur.  —  Satis.  Segetibus  y  ^gris 
satis ,  id  est ,  seminatis  :  nam  par- 
ticipium  est  Serv,  —  Theophras- 
tus  :  ^if <  ^c/T»v  Ifnfitiç  lib.  III.  1  oixf 
ii  «  fÂtrci  *tSt  frvTOfJMi  îf e/ec  ifrééyttf 
-nrifiM/ra,  ntù  lutfirovç,  Videnda  Uo- 
merica 'Comparatio  ia  Iliade,  •> 
267  :  tit  /'  Snr  mf  cT^^wv^oç,  etc. 
'Ursinus. 

107.  Exustus  ager  morientUnu, 
Scilicet  sestatis  calore  :  secundum 
-Pythagoricos ,  qui  dicnnt  omne, 
quod  crescic,  animam  habere  :  un- 
'de  est  :  Atque  interfice  messes*  Senr. 

108.  Ecce»  Inopinatam  ezprimit 
-rapiditatem.  Vide  infra  hujus  libri 
vs.  407  etpassim.  —  Clivosi  trami" 
-tis;  yiee  qua  decurrit  aqua,  cui 
ager  aperitur.  —  Supercilio,  Ahi- 
tudine,  summitate  tenramni.  Alii 
superciiia  \ùc%  in  obliquum  deli- 
neata ,  qu«  supeme  habeant  alia 
fastigia.  Hanc  «aetaphoram  Latini 
a  Grscis  ducunt ,  qui  papî  lepore 
^erticem  quoque  et.culmen  quod- 
yis  ô^^vvnomiDant.  £adem  locutto 
usitata ,  ad  -sigoificaBdas  ripas ,  et 
«ggercs  flnyiorum ,  quod  ez^olyb. 
Hist.  lib.  II  ;  notavit  Victor  XXII, 
14*  'Gerte  in  Anuniano  nifail  fre- 
quentius  bnc  locutione,  superei» 
iium  Bhenif  Modani  y  -Danubiiy  etc. 


109.  Elicit.  Ab  eliciendo,  et  apu^ 
antiquos,  hodieque  in  aliquiboj 
provinciis ,  Eljces  appel!  antur  sul- 
ci  ampliores ,  ad  siccandos  agros 
ducti  ;  unde  Poeta  ipso  verbo  utî 
Yoluit  :  nam  et  scrutatores  Tel  re- 
pertores  aquarum  aqnilices  dicnn- 
tur  ;  (  barinulas  dixérunt.  )  Seiv* 
—  Dactylns  elicit ,  «t 'cboriambos 
iUa  cadens,  consoBantibus  cuis  et 
sono  sequentium  pedum,  rairum 
in  modum  aquae  cadentis  murmar 
imitantur.  f^.  G. 

iio.  Scatebris.  Ebullitionibns , 
quœ  fiunt  quum  aqua  in  aliqnas 
limas  defluzerit.  -<Unde  etiam  vasa 
sNtuantia  scaturtre  dkuntur.  Vnde 
Tulgo  vasa,  ubi  ealida  solet  fieri, 
•scutrae  appellantnr.  Seru,^ 

112.  Luxttriem  seyetum,  Beae 
luxuriem,  ut  ostendat  rem  super- 
flnam,  et  nocituram  nisi  ampute- 
tnr,  offieere;  et  4>ene,  luxuriem 
pascit,  non  segetem.  —  Lujturiem. 
Agris ,  piantis ,  arboribus  compe* 
titboc  Yocabulum.  Mon.  filarcel- 
1ns  c.  4*»  ttppellat  intempestivam 
abundantiatn. 'Coi,  V,^ :  Quum  vitis 
prœwdens  in  luxuriam^etfogatur  :  id 
est ,  abundantius  palmites  emittit, 
quse  in  eodem  cap.  dicitur  vitis 
luxuriosa,  Elegans  est  locus  Cic0* 
ronis  de  Orat.  II ,  96  :  in  qua  nune 
interdum^  ut  in  herbis  rusticisolcn 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I. 


373 


quttm  illa  est  adhuc  tenera,  ettantum  sulcos  œquat;  prseca* 
vendo,  ne  postea  culmi  onerati  feitUitale  procumbant:  prœ- 
ceptam  hoc  pertînet  ad  terrain  fertilem  :  seqiiens  de  paludi- 
bus  ad  omnem  tellurem.  Ab  illa  item  ju^antur,  qui  deducit 
ex  areoa  bibuia,  dicta  sic  est  a  bibendo,  bumorem  paludis 
coliectnm,  prœsertim  si  amnes  abundent,  et  obducta  limo 
omnîa  oppleantur  in  mensibus  anni  incertis,  vemîs;  nan 
vere,  quuni  seges  in  herba  tenera  est,  incerti  sunt  calores,  in- 
certa  frigora,  incertœ  tempestates  :  hyema  certo  frig^ori  desti* 
natur,  sestas  certo  calori  :  ex  qua  aquarum  abundantia  soient 
lacunae  exsistere,  unde  fit  ut  sata  compleantur  noeua  et  pesti- 
fera  ulig;ine. 

1*1^.  Quum  mala,  quae  dizi,  experti  sœpe  sint  et  homînes, 
et  boves  terram  arantes,  sciendum  tamen,  prœter  ilîa,  dani* 

dicere ,   in  siunma,  ubertate   inest     sv»  est  in  lib.  U  :  >  Litoris  iocvrvi 


luxuries  quœdam  ,  quœ  stylo  depoi- 
cenda  est.  —  In  fertilibas  regioni- 
bus,  ne  in  alciun.crefcecet  stipula, 
herbam  pecori  depascendam  da- 
bant,  veL  surcidebant,  qnod  Pli- 
nius  Theophrasto  consentiens,  iib. 
XVIII,  43,  testatur  ;  eodem  libro, 
c.  5o ,  dicit  :  «  sont  gênera  terre  ^ 
^uomm  uberCas  pectinari  segetem 
in  barba  cogat;  (cratis  dentate 
stilis  ferreis)  eademque  nihilomi^ 
nus  et  depasciintQr  :  que  depasta 
sunt  saïQculo  iterum  ezcicari  neces* 
sarioni.  » — BabyWne,  inqnit  Theo* 
pbrastus,  bis  berba  meienda,  et 
tunr  oves  adducende.  NihUomi* 
nus  pigro  agricole  terra  reddii 
qninqnagesima  ;  solerti,  centesima 
fruge  fenus.  Cornes  de  Stelherg  ia 
fine  mensis  Martii  eqaos  yidit  tri- 
tici  oampam  ad  lïeapolim  depas«- 
«entes.  V^  G. 

1 13.  Qttif  tie  paludis.  Et  bic ,  ju- 
Tat  arra  ,  qui  Deducit;  siccat ,  de- 
trabit,  Bihula  arena^  quia  omnis 
arena  bibola  est,  et  absorbet.  Col" 
lectum  humorem  y  qui  sparsus  pec 
sabulum  paulatim  ezarescit.  Hoc 
snmptunLesl  exLncretio,  cujns  Ter^ 


bibttlamlavitcqnor  arenam.  » 

Il 5.  Pneseriim  incertis^  etc.  /n- 
certos  menses  yocat  vemos,  quibus 
abundant  et  exeunt  flumina,  ex 
regelationenivium,  que  montibus 
disscendunt.  De  autnmni  mensibus 
accipL  noa.po6se,  certnm  est;  nam 
modo  dixir  segetis  adolescentis 
Luxuriem  in  heijba  tenera  depasci; 
quod  yeri  tantum.  consrenit. 

117.  Unde,  Ex  quo,  velob  quam 
rem.  -—  Lacunœ.  Sunt  fiosse,  in 
qaibns  collecta  aqua  stare  consue'\ 
vit  ;,  quasi  lacns  minores  :  yerum 
agiturne  de  fossis ,.  que  arya  diyi- 
dentés ,  aquis  implentur  ?  an  de  ca* 
yitatibus,  que  pluyie  cadentis  im:- 
petu,  ant  aquarum  stagnantiunt 
mole  fiunt  in  agris  ?  Lacune  bumo- 
rem  exbalant  tepidum,  quia  im- 
bres  vemos  mensibus  incertis  suc- 
cedens  esta»  fenrida  coqnit  et 
dissipât. 

118.  N£C  tamen,  H^ec  quum  sint^ 
etc.  Hic  enumerantur  res  que  segeti 
Bocent  ^ scil.  ayes,  berbe  inutiles, 
umbra,  robigo,  siccitas.  ^- Excur- 
sus de  anrea  eiate,  cui  Jupiter 
finem  imposait,  ia5— 159.  In  bac" 


374 


COMMENTARIA 


nom  quoque  esse  ab  ansere,  qui  iaiprobus,  avidus,  insatiabî-^ 
lis;  a  gruibus,  quâe  ad  nos  ventitant  ex  Strymone  fluvio  Thra- 
ciœ;  ab  intybis,  qucd  sunt  amaris  fibris,  radicibus;  ab  umbra, 
quœ  omnino  nocua,  et  exitialis. 

i:ii.  Posuerat  in  praecedentibus  Tersîbus  pestes  agrorum, 
bas  nunc  confert  in  divinum  Numen  :  nam  ipse  Jupiter,  no- 
luit  banc  viam ,  rationemque  colendi  açri  facilem  esse  morta- 
libus  :  primus  omnium  artem  invenit  agriculturae,  nam  pater 
ag;ros  movit,  arari  fecit,  acuens  homines  bac  cura,  necjue  pa- 
tiens  torpere  iilos  veterno,  inertia,  ignavia,  segnitie. 

12S.  Ânte  Jovem,  et  sub  Saturno  nulli  erant  agricolae  :  po- 


periodo  Tocabulum  née,  perinde 
ac  supra  versu  83,  integram  ne- 
gat  phrasin.  f^.  G.  —  Et  hoc  dicit  ; 
licet  hapc  omnia,  qu»  dixi,  arando 
sint  experti  et  hominum  et  boiun 
labores  ;  tamen  sunt  adhuc  aliqua, 
quae  obsunt ,  nisi  provideris. 

119.  Improbus  anser.  Quem  nun- 
quam  capit  ulla  satietas  pabuli; 
ited  aTÏditate  ni  mi  a  semper  flagrat 
yorandi  :  Voraces  enim  sunt  naturay 
ut  Columella  III,  10.  Eleçanter  di- 
ritur  improbus  de  procacibus ,  qui 
postulant ,  ea ,  quœ  sibi  non  deben- 
tur.  Phœdrus  II,  ï  :  Improbum  reje- 
city  id  est ,  predatorem ,  qui  par- 
tent impudenii  orc  postulabat  de- 
jecti  juvenci.  Sic  apud  Eundem  I, 
5  :  Fauce  improba ,  improbitas.  — 
Anser  non  solum  rostri  morsn 
plantarum  radices  Isdit,  aut  evel- 
lit  ;  sed  etiam  suo  lœtamine ,  id  est  y 
stercore ,  satis  messibus  nocet. 

lao.  Strymoniœque grues.  Thra- 
ciœ,  a  fluvio  vel  lacu  Strymone, 
qui  fuit  circa  Amphipolim  civi- 
tatem.  —  Et  amaris  int^ba  fibris. 
Donatus  intyba  dicit  cicorea  , 
quorum  radices  niultae  et  tenues 
ambiunt  segetes  et  necant.  Fibris 
9Utem  abusive  ait,  quod  radices 
intyborum  hac  atque  illac  decur- 
^a^nt ,  ut  Jbrae  per  jecur ,  id  est ,, 


vente  qu«dam  ac  nervi.  Alii  fibras 
proprie  diciuit  rei  cujusque  extre- 
mitates ,  sicut  Cicéro  in  Gabinium, 
Fibrœ  cincinnorum  madentes  :  Et 
in  Tusculanis  :  Non  solum  ramos 
amputare  miseriarum ,  sed  omnes' 
radicum  fibras  ex/ellere,  Unde  et 
jecineris  extrematï  partes  fibrae  a 
nonnullis  appellantur.  Bene  ergo 
Virgilius  intyborum ,  vel  radicum  , 
vei  foliomm  eztremitates  fibras 
dixit.  Serv. 

lai.  Pater.  Eo  nomine  passim  a 
Poetis  Jupiter.  Grœce  ir^f  etT/j»oT 

ia3.  Movit  agros  curis  acuens 
mortalia  corda.  Dicturus  est,  Jo- 
vem fecisse  multa,  que  possunt  in 
vituperationem  venire  :  et  ea  hoc 
colore  défendit,  quod  dicat  vo- 
Ittisse  eum  ingenium  mortalibus  ex 
necessitate  prsestare,  ne  torperent 
otio,  quod  ex  rerum  abundanlia 
procreatur.  Et  movit  agros,  tan- 
quam  ipse  colaC  agros,  ut,  ille  co- 
lit  terras;  vel  movit ,  id  est,  jussit 
coli ,  ut  est  terram  vertere  :  curis 
vero  soUicitudinibus.  Serv, 

iq5.  Ante  Jovem.  Ante  rejpium 
Jovis.  De  aureo  ssculo ,  quod,  Sa- 
turno imperante  ,  ftoruit ,  pleni 
sunt  poetarum  libri.  Noster  Ecl. 
IV,.Tibull.  I,  3.  Ovid.  in  princi- 


IN  GEORGICORUM  LIE,  I.  37:» 

nebatar  in  crimine  siçnare,  aut  partiri  limite  aliquo  campum 
suuin  :  nuUus  erat  peculiaris  qusestus,  sed  in  médium  omnia 
afFerebant,  et  in  médium,  in  commune,  et  veluti  e  publico 
qasrebant  :  tellus  vero  libère  admodum  ferebat  omnia,  nuliis 
ligonibus  icta,  nuUis  aratris  percussa  :  a  nemine  reditus  pos- 
cebatur;  ipsa  nihil  debebat,  et  dabat  omnia. 

139.  Quid  Tero  fecit  Jupiter?  invezit  mortalibus  labores 
multos  :  erant  sub  Satumo  serpentes  et  lupi  innocui;  quietum 
mare;  arbores  meliibus  plenœ;  ignis  obvius  quocunque  loco 
ad  usus  mortalium;  fluvii  vino  scatebant:  ergo  Jupiter  addi- 
dit  virus  malum  noxiumque  serpentibus,  qui  ideo  atri,  quia 
jam  pleni  veneno  :  lupis  furorem  ad  prœdam  :  commovit 
mare  procellosis  turbin ibus,  fecit,  ut  tumesceret,  moverctun, 
agitareturque  tempestatibus  :  decussit  mella  ex  arboribus  : 
içnem  e  medio  removit,  occultavitque  in  venis  silicum  :  re- 
pressit  vina  fluviorum. 


pio  lib.  I.  Met.  Hesiod.  «^,  et  pn»- 
cipoe  Lucret.  lib.  Y. 

I  a6.  Ntc  tignare  quidem,  Lapi- 
dibus,  postibuâ,  arboribus,  simi- 
liboflqQe  pro  terminis  Romani  ate- 
bantur;  agroa  etiam  tus,  aat  fos- 
sis  definiebant  :  ali»  ab  Oriente 
occidentem  versus  ;  alise  aotem  a 
septentrione  meridiem  versus  ten- 
dant. Majori  vise  de  oriente  in  oc- 
cidentem ttomen  erat  /unes  decu- 
manusy  wf^e  4o  pedes  latus  :  via 
transversaiis  latitudine  ao  pedam 
de  septentrione  versas  meridiem 
tendebat,  dicebaturqae  Cardo  :  bc 
vise  erant  public»  :  intervalla  prae- 
terea  dividebant  limites  lineares, 
vel  subruncivi ,  latitudine  4  sut  8 
pedum  :  et  bomm  quintus  quisqne, 
la  pedes  latus,  «bcebatur  actuo- 
rius  limes,  V,  G. 

138.  Omnia  liherius.  Quia  supra 
ait  :  Atque  imperat  aruis,  Alii  /16e- 
viuSy  pro  liberalius  accipiunt  :  be> 
ne  :  tune  enim  libère  canota  sponte 
sna  tellus  ferebat.  •—  Nullo  pos- 
tente,   1<^  est ,  nullo  imperante. 


Nam  teste  Donato  ad  Ter.  Andr. 
Il ,  5  ,  II.  Petimus  precario ,  posci- 
mus  imperiosCf  postulamusjure. 

139.  Ille,  Jupiter  scilicct  adep- 
tns  imperium.  Malum  virus,  Bene 
ad  discretioncm  epitbelon  adjecit. 
Nam  virus  et  bonum  et  malum  est,, 
sicut  venenum  :  nam  idem  est.  Ve- 
nit  autem  a  Graeeo  ;  nam  illi  ^tif- 
fuuitf  médium  babent ,  id  est ,  ]>o- 
num  et  malum.  Sane  virus  hodie 
très  tantom  babet  casus  :  boc  vi- 
rus, faocvirus,  o  virus.  Antiqui,  hu- 
jus  viri^  dtcebant.  Lucret.  II,  4/^  - 
tetri  primordia  viri,  Monnunquam 
pro  fœtore  ponitur  virus ,  ut  apud 
Lucilium,  anseris  herhilis  virus.  Ad- 
didit  aut  abundat ,  aut  addidit , 
quia  babebant  ante  nonnihil  vene- 
ni.  —  A  tris.  Modo  noxiis,  id  est, 
ad  tenebras  et  mortem  mittenti- 
bus.  Serv. 

i3o.  Prœdari^ue  luposjussit.  Ur 
ipsi  prsedas  faciant ,  quod  eorum 
natura  est  ;  non,  ut  ipsi  capiantur, 
quemadmodum  conjicitServios.  -^ 
Pontumqtie  moveri.  Ventis  scilicer 


376 


COMMENTARIA 


i33.  Reddit  rationem,  quœ  Jovem  ad  hanc  rem  compulit  ; 
ut  usus  mortalium  meditando^  ipsa  exercitatione,  et  assuetu* 
dîne,  fabricando,  extunderet  varias  artes;  atque  ut  e  su}cîs 
labore  proprio  frumenta  quaereret;  et  ut  ictibus  ignem  excu- 
teret  latentem  in  silice  :  Frumenti  herba  est,  ipsum  frumes^ 
tum  non  adultum,  sed  in  herba  tan tum. 

1 36.  Quum  Jovem  ea  mens  compulerit  ad  varios  labores  mor- 
talibus  inferendos,  ut  iili  pressi  rerum  penuria  artes  invenî^ 
rent,  explicat  late  perversus  undecim  artes ,  quas  homines 
învenerînt,  non  omnes,  quod  immensum  esset,  sed  quinque 
tantum;  videlicet,  Nauticam,  Astronomicam,  Venationem, 
Piscationem,  Ferrariam  :  ergo  invenere  faomines  Nauticam, 
quia  in  cavatis  arboribus  cœpta  sunt  navigari  flumina ,  non* 
dum  se  homtnibus  credentibus  mari  :  invenere  Astronomicam^; 
nam,  quum  e  fluminibus  vellent  g^radum  faeere  ad  navi£;anda 
maria,  oportuit  ut  nauta  caelum  cognosceret;  is  itaque  stellis 
fecJt  numéros,  et  nomina,  numeravit,  et  nominavit  stellas. 


atque  tempestatibus.  Gicero  :  Mare 
movetur  ventis,  ne  putescat, 

i34-  Qutereret.  Id  est,  ipse  usus  ; 
et  (juœreretf  quasi  adbuc  quod  non 
esset,  id  est,  quasi  intus  in  sulcis 
quereret.  Serv.  —  Quœrerety  eodem 
sensu  apud  Lucretium  Hb.  Y,  3 14; 
et  apud  Giceronem ,  Orat.  contra. 
Bull.  1, 94  ;  nihilferendoy  nisi  mui* 
ta  cultura  et  maçno  labore-  (jumsi" 
tum:  etiam  Justinnsdtzit,  XLIV, 
4  :  frumenta  sulco  quœrere.  V.  O. 

i36.  Atnos.  Arboris  species,  et 
per  hoc  lyntres  fluviales  ostendit. 
AUudit  ad  scaphas ,  wa^à  to  oKan- 
TffiT  dictas  :  quod  primum  grandio- 
ra  tantum  robora  atque  soKda  ez- 
cavarî  solebant. 

137.  Navita.  Pro  nauta  :  sicut 
Mavors  pro  Mars.  —  Numetos  et 
nomina  fecit.  Numéros,  aut  cur- 
rendi  modos ,  id  est ,  ortus  et  oc- 
castts  :  quod  si  est,  quasi  rem 
philosophornm  prœtermisit  :  nam 
tantum  de  nominibus  dicit ,  ut 
Plejadas ,  Byadas  :  aat  c^rte  rêve- 


ra ait  numéros;  nam  Hipparchu» 
scripsit  de  siçnis  ;  et  commémora- 
vit  etiam,  unumquodque  signum 
quot  claras ,  quot  féconde  lucis , 
quot  obsooras  stellas-  habeat  r  se- 
cundnm  quod  bene  commemoratis 
signis,  quasi  notum,  stellarum  nu- 
merum  pnetermisit:  aut  numéros  y 
quia  Septemtrionem  dicimus.  No^ 
mina  fecit  vero,  notamina  :  Plau- 
tus  in.  Menechmis  :  Juventus  fecit 
nomen  Pœniculo  mihi.  Et  in  eo 
quod  dicit  nuutam  stellis  numecos 

.  €t  nomina  fecîsse  :  significat  néces- 
sita te  quaerendanim  cerum  ;  quae 
ante  sponte  sua  eunctû  provenie- 
bant,  homines  navi|;andi  peritiam 
et  stndium  reperisse  :  et  ez  eo  quod 
sequitur ,  id  quod  praeoedit  osteo* 
dit.  Navigandi»  quippe  peritiam, 
sequitur  studium  motos  et  ratio- 
nes&iderum  coçnoscendi,  propter 
tempestatem  maris  ,  et  veutorum 
motus.  Serv, —  Stellis  nomina  fc" 
cit.  Sic  Ovid.  I ,  Trist.  1 ,  90  :  ka* 

'riis  nomina  fecit  aqois.  £m. 


IN  GEORGICORUM  LIB.  L 


377 


videlicet,  Pleiadas,  Hyadas,  Arcion  ciaram  Lycaonis:  inve* 
nere  Venationem,  quia  laqueos  ad  feras  captandas,  TÎscuin  ad 
aviculas;  prœterea  circamdedere  canibus  saltus  :  invenere 
Piscatiooem;  quœ  etiam  a  fluminibus  incepit,  inTenta  funda, 
verberaote  aquas,  et  ad  ima  fluvii  descendente,  quia  globu«> 


i38.  Pfetoilai.NaTigationîs  con- 
flteUatio  septem  constat  stellis,  pro- 
pe  tauri  coUum  ponitis  :  Tocantur 
Pléiades,  apud  Romanos  Fergiliœy 
Tel  veris  stelUe  :  adducit  eoim  Ter 
earam  ortus  ;  oriontur  inter  X  kal. 
Maias  ;  et  VI  idus  Maias  :  occidunt 
inter  XIU  kalendas,  et  VI,  yel  III 
idus  noTemb.  -^  Hyadet,  pluvialis 
constellatio ,  cujos  ortns  inter  No- 
nat  Maias,  ac  XIII  kalendas  ja- 
nii,  pluviae  prenuncim  est.  Roma- 
ni agricole ,  similitudine  nominis 
cnm  Yerbo  Greco  ut^  sns^  decepti, 
Hyadas  Sucnlas  appeUabant.  — 
jircios,  major  Ursa,  Hélice,  sep- 
temtrio,plaustrum.  Qnam  lucidam 
constellationem  Graeci  navigatores 
saquebantur;  Pbœnice»  cootra  Gy- 
nosuram,  ursam  minorem ,  ut  polo 
propinquiorem  Ovid.  Fast.  III, 
107  :  «  Esse  duas  Arctos,  qaaram 
Gynosura  petatur  Sidoniis ,  Eiicen 
Graia  carina  notet^  »  V,  G. 

139.  Tum  laqueit  capture  feras  y 
etfaUere  viseoy  Inventum,  Captare^ 
occnpare  yelle ,  et  unus  sensus 
est  divisus  interpositione  alterins; 
nam  iaqueis  captan  feras ,  ad  ve- 
nationem  pertinet  ;  id  est ,  illa* 
queare  feras  incurratis  arboribus  : 
f altère  visco ,  ad  aucupium  :  Item 
ad  venationem  :  Et  magnos  cattibus 
circumdare  saltus»  Primo  de  nau« 
tis ,  et  navigio  inyento  :  po»tea  de 
Tenatione  dixit  :  moz  de  piscatori* 
bus  loquetnr  :  cuncta  enim  hac 
nécessitas  invenit.  Serv» — Romani 
et  Grseci  communi  consensa  Aris* 


tsBum  retia  înTenisse  agnoscunt. — 
Fiscus  e  baccis  cojnsdam  planta 
qu«  radicibus  carens  in  arborua 
ramis  invenitur.  F  G. 

i4o.  Magnos  canibus  circumdare 
saltus.  Ita  Ecl.  X ,  56  :  «  non  me 
uUa  vetabuçt  Frigora,  Parthenios 
canibus  circumdare  saltus  :  •  Quod 
autem  nos  circumdare  y  Grsci  irf^e» 
irtftCmXktffèâu  y  quo  yerbo  usus  est 
Demosthenes  in  Pbii.  1  ;  metapbo* 
ra  sumpta  a  yenatoribns  qui,  ne 
ferae  elabantur,  per  yias  omnes-y 
atque  per  omnia  effugia  silvarum 
retia  rircumfemnt.  Hic  pro  reti-^ 
bus  canes  circumdanty  quia  eorum 
est  tanta  velocitas,  ut  currendo 
férus  ex  ambitu  nemonim  exire 
prohibeant  ;  abire  parantes  et  agir 
tatas  intra  saltus  repellant  ;  atque 
pmnes  abitus  nndequaque  latrati- 
bns  dentibusque  ezertis  clausos  et 
quasi  custodia  coronatos  tueantur. 

1 4 1  •  jétque  alius  latumfundajant 
verherat.  Ordo  est;  jam  alius  et 
funda  :  genus  est  retis ,  dictum  a 
f undendo ,  id  est ,  jaculum  quod 

dicitnr  /Sôxk  :  unde  piscator  talis-, 
lX^voCix9tyjaculator  Plauto  dictus  ; 
^t  sic  dicitur  ad  differentiam  Ver- 
riculiy  quod  non  jacitur,  sed  ter- 
ritur,  trabitur  :  unde  et  piscator 
ipse  ix^v9)jUc  yocatur  :  de  quo  se- 
qnens  versos  capiatur,  ubi  lina 
sunt  linea  retia;  ut  Grecis  Cypa, 
kiix  ;  et  trahit  recte ,  quia  boc  ge« 
nus  retis  tragum  yocatur. 

i4a*  Qnidam  verba  alta  petetis, 
cum  sequentibus  jungi  volunt,  sed 


378 


COMMENTARIA 


lis  plumbeis  tota  circum  munita  est,  quas  deinde  progressa 
est  ad  mare  inyento  verrîculo ,  quo  mare  verritur,  et  trahiin- 
tur  pîsces  (verriculum  enim  iineum  siçnat  per  lina),  inve- 
nere  Ferrariam,  nam  exstitit  riçor,  durities  fêrri,  et  lamiDa, 
unde  facta  est  serra  arguta  (sic  dicitur  a  stridore,  et  fragore, 
ut  arguta  sit,  stridens,  perstrepens)  ad  scindenda  ligna,  pri- 
mi  enim  mortales  cuneis  scindebant;  denique  artes  variae 
exstitere  :  nam  quid  non  labor  vincat,  qui  improbus  est? 
quid  non  egestas,  quse  urget  minim  in  modum,  quum  res  sunt 
durae,  tenues,  angustae,  adversae,  aflQictae,  asperae,  occisae. 


perperam ,  et  contra  verborum  se- 
riem.  —  Sunt  qui  Xe^wat  funda  la- 
tum  ;  inversio  minime  probanda , 
et  asperitate  soni,  propter  sequens 
jam,  omnino  rejicienda.  — Hic  er- 
rare  mihi  videntur  et  Servius  et 
ipse  Heynins,  qjii  de  maris  pisca- 
tione  intelligunt  alta  peten s:  {vide 
Jiotam  iSg,  et  Var.  Lect.  p.  270; 
vol.  I.  )  quidquid  ibi  de  mutata  in- 
terpunctione ,  et  audacia  piscato* 
rum  inveneris ,  tion  stare  potest 
contra  simplicem  hanc  explicalio- 
bem  :  primum  fluvios  alius  funda 
dejecta  verberaty  sed  ita  ut  altum, 
imum  amnis  fundum  extensa  pe^ 
tat  y  ad  inyolvendos  colligendos* 
que  pisces  :  Gallice  i  jeter  Vépervier. 
Deinde  alius ,  per  maria  cymbula 
vectus,  longa  retia  sub  undis  ex- 
plicat,  et  sive  piscibus  plena,  siye 
vacua ,  sed  semper  humida  extra- 
bit.  Gallice  :  traîner  y  tirer  la  seine. 
KG. 

143.  Ferri  rigor.  Durities  fefri, 
unde  enses  rigidi  fièrent.  Ars  indu- 
randi  ferri ,  et  sub  hac  specie  ar-^ 
tes  metallicâe  omnes  exprimuntur. 
—  Argutœ  serrte.  Stridulae,  sonorae, 
ut  arguto  pectine.  Lamina  autem 
serrae,  definitio  :  portio  tnetalii  di- 
ductior  tenuiorque;  crassior  ta- 
men  bractea.  De  quo  Valla  IV, 
74.  Plinius  etiam/a^i  sectiles  lami" 


nos  dixit.  —  Ferri  rigor  :  imita tio 
Lucretii,  1 ,  49^  ;  qui  scripsit,  au- 
ri  rigor. — Ovid.  Metam.  VIII,  ^44 1 
Daedali  nepotem  serram  invenisse 
dicit  :  ille  etiam  medîe  spinas  in 
pisce  notatas  traxit  in  exemplum , 
ferroque  incidit  acuto  perpétues 
dentés,  et  serre  repperit  usum. 

r.  G. 

'i^S.  Tum  variœ  venere  artes.  Ex 
necessitate  scilicet  diversamm  re- 
rum,  quibns   bomines  cœperunt 
egere.  —  Labor  improbus.  Vel  mag« 
nus ,  vel  nulli  probabilis  ;  nullus 
est  enim  amator  laboris  :  vel  inde- 
fessns,  adsiduus,  sine  moderami- 
ne.  Ut  banc  vocetn  mterpretatur 
Salmas.  inPlinian.  exercit.  p.  368: 
Laborem  improLum,  Lucretias  ap« 
pellat  eximium,  pnestantemy  in  ini- 
tio  lib.  II  :  «  Noctes  àtque  dies  niti 
praestante  labore.  »  Duas  inventa** 
rum  disciplinarum  causas  enarrat, 
diligentiam,  et  paupertatem,  de 
qua  post.  Saectilo  aureo  artes  nec- 
dum  erant  excogitatae.  —  Decepti 
série  narrationis  librarii  quidam  ,. 
loco  vincit  scripserunt  vicit;  sed 
vincity  quod   Pierius  in  Mediceo 
codice  réperit,   in  optimis  adest 
codicibus.  F.  G. 

146-  Ft  duris  urguens  in  rébus 
egestas.  Pejor  est  egescas,  quam 
paupertas  ;  paupertas  enim  boues- 


IN  GEOnGICORUM  LIE.  I. 


37î^ 


Pars  tertia.  i47-  E^^t  jam  in  tertia  parte  hujos  libri,  quam 
breviter  expédie  :  agit  de  origine  agncolationis  :  sed  ita  h«c 
pars  discreta  a  superiore,  ut  ab  ea  pendeat  :  nam  quum  con- 
ciuserit,  inventas  fuisse  artes  ad  tolerandam  inopiam:  ait 
jam,  agriculturam  qnoque  manasse  ex  eodem  fonte.  Ergo 
Ceres  prima  omnium  instituit  (ut  quœ  Légiféra,  dt9(Mfôpoç) 
mortales  arare  terram  :  quo  instramento?  ferro,  quia  vomer 
ferreus.  Addit  deinde  tempus,  quo  accidit  inventum  hoc  Ce- 
reris  :  nimirum,  quum  glandes,  atque  arbuta  sylvœ  Dodonœ, 
quas  sacra  Jovi,  defecerunt;  ac  perinde  ea  negavit  Tictum 
mortalibus. 

i5o.  Sed  ecce  iabor,  qui  cornes  semperfelicitatis,  additus 
est  frumentis,  ut  primum  iila  inventa  sunt  :  explîcat  stgnan- 
ter,  qui  sint  hi  labores;  videlicet,  rubigo,  qnœ  maia,  quœ 
edit  adultos  culmos  :  carduus,  qui  segnis,  inutilis,  infecun- 
dus,  qui  in  arvis  horret  suis  acuieis  :  ad  haec,  segetes  ipsae 
saepe  moriuntur,  succeditque  in  agris  sylva  pestium  aspera, 
et  lappae,  et  tribuii;  prœterea  lolium,  atque  avenœ;  illud  in- 
felix,  istae  stériles  :  quœ  pestes  nitentem  segetem  defrugant, 
virtutem  terrse  adimunt,  et  tanquam  tyranni  impotentissimi 
dominantur. 


ta  esse  potest.  Egestas  autem  tur- 
pis  est.  Persius ,  in  Prol.  :  Magister 
artis  ingentque  largitor  f^etifer ,  ne» 
fjatas  artifex  sequi  voces.  Serv.  — 
Moita  hominem  famés  docet,  et 
paupertas  experiri  jnbet,  ut  P. 
Sjrus.  Imo  ut  Horat.  Od.  Ilf ,  94  * 
«  Magnum  pauperies  opprobrium 
jubet,  Qaidvis  et  facere ,  et  pati.  * 
Et  Epist.  II ,  1, 5 1  :  «  Paupertas  im- 
pâlit  audax  Ut  yersus  facerem.  * 
Manil.  lib.  i  :  «  Et  Iabor  ingenium 
mUeris  drdit ,  et  sua  qnemque  Ad* 
vi(^ilare  sîbi  jnssit  fortuna  pre- 
Jnendo.  ■ 

148.  Quum  jam  glandes  atque 
afhuta  y  etc.  Fritschii  ezemplum  se- 
culus .  Terbanj  glandes ,  (proprie 
mala  silvestria  signittcans  )  ad  ar- 
buti  unedonis  fructum  volui  exten* 
dere  :  bipc  arbor  semper  viridis  în 
Italia  invenilur  :  arbutnm  srstate 


vel  autumno  maturescit  :  fiavA^ 
Tel  rubrae  fragae  simile  est  :  se^ 
paulo  majus,  et  a  pauperibus  corne- 
ditur.  Dîoscorides  ait ,  arbutn^ 
stomacho  esse  (vrave  caputque  do- 
lore  afficere.  Plinius  id  cum  une^ 
donc  quadam  mespili  specie  con- 
fundit.  Unedo  appellatnr  ,  quia 
plus  una  non  edi  potest.  Vide  Ovid . 
Met.  I,  io3.  y.  G, 

i5i.  Rohlgo.  Pulvisculus,  gluti- 
nosus,  flavum  rubens,  qui  plantas 
rodit.  Arboribus  est  exitio  et  viti- 
bus  :  si  frigore  evenit,  uredo  dici- 
tur  ;  si  calore ,  carlmnculus  :  6a1- 
lice  :  nie/Ze.  Hύverbatamen  non- 
nunquam  promiscue  sumuntur. 
Dec  agresti  Robigo,  ut  alii  volunt, 
deae  Rubigini ,  VU  ante  kitlendas 
Mail  ex  Numœ  institutione  sacra ba- 
bebantar.  Unie  Deo  mbrum  ca^ 
nem    sacrificabant  j  quippe   ejus. 


38o  GOMMENTARIA 

i55.  Ergo  quUquis  es,  agricola,  nisi  cum  his  tyrannis  con- 
fligas  valide,  actum  de  te  est  :  docet  Tero  uti  pugnandum,  et 
quibus  armis  :  insectanda  est  tellus,  et  rastris  assiduis  :  ter^ 
rendae  aves,  et  sonitu  lapidîs,  fundae,  cymbalorum  :  luabvas 
ruris  comprîinendae,.et  exscindenda  sylva^  qUie  est  cîrca  rus, 
idque  falce  ferrea  :  demum  vocanda  pluvia  a  Diis,  et  hoc  vo- 
tis  :  hœc  nisi  feceris,  frustra  alienos  acervos  spectabis,  et  ipse 
glande  yictitare  cogeris. 

Placet  Virgilius  semper,  et  car  placeat  saspe  ignoratur  :  in 
rébus  quatuor  recensendis  nunquam  pluralem.  cuni  plaraii  ^ 
neque  singularem  cum  singulari ,  quod  minus  ad  varietatem.^ 
sed  semper  cum  singulari  pluralem  :  unica  terra  multis  ras- 
tris  insectanda  est,  unica  pluvia  multis  votis  petenda  :  con*^ 
tra,  multae  aves  terrendœ  unico  sonitu,  multœ  umbrae  unica 
falce  compescendae. 

Pars  Quarta.  i6o.  Hœc  pars  tota  de  instrumente  rustico 
habetur  :  primis  duobus  versibus  rem  proponit,  se  dicturum 
de  instruments ,  nam  haec  sunt  arma ,  agricolarum  ;  non  de 
omnibus,  seà  de  illis  tantum,.sine  quibus  messes  nequeuAt, 
aut  seri,  aut  surgere. 


diei  vespere ,  Ganis  Stella  occidit , 
ciyus  vi  fmmentam  et  vineae ,  ia 
vallibus  Yenio  carentibus,  robigine 
interibant.  F,  G. 
^  i55-  Quod  nisi  et  assiduis  terram 
insectabere  rastris.  Jam  coocludit, 
et  hoc  dicit  :  nUi  sœpe  sarrieris  ; 
propter  illud:  Etamaris  intybafi' 
bris  Officiunt  :  nisi  aves  fugaveris  ; 
propter  ilbid:  Improbus  anser,  Stty- 
moniœqu£  grues  :  nisi  falce  ampu- 
taveris  ramos  ;  propter  illud  :  Aut 
umbra  nocet  :  nisi  votis  invocaTe- 
ris  pluvias  ^  propter  :  Humida  sol' 
stitia  y  atque  hyemes  orate  serenas  : 
sine  causa  ingénies  frumenti  alieni 
acenros  aspicies.  Per  quod  osten- 
dit  rnsticum  sua  inertia  famem, 
non  anni  vitio ,  sustinere  :  sane  ad 
illud  rettulit,  quod  supra  ait,  m 
médium  quœrebant,  at  nunc  sibi 
quisque ,  nec  ad  nos  pertinet  acer- 
\as  aliénas.  ^^Mastris.  Sarcuiis.  — 


Qui  praedia  minora ,  mnltos  Tero 
servos  habebant ,  agros  eadem  eu» 
ra  quam  hortcM.expurgabant.  CoL 
U,  la:  Plin.  XVIII,  5o;  frumen- 
tnm  anteqiiam  herba  in  articulum 
•at,  Tel  statim  transacto  «qui- 
noctio  yemo,  sarriendum  esse  sar- 
culo  aut  PMtM ,  et  tune  segetet 
terra  permota  obruendas ,  ut  fru- 
ticare  possint  ;  deinde  iterum  sar- 
riendum esse.  Denique  aiunt  ran- 
cationem  esse  sarritioni  subjonr' 
gendam.»  idqnc  ante  florentem  se- 
getem,  aut  mox  qunm  defloriie- 
rit,  faciendum.  F'  G.  —  Prennes 
umbms.  ïd  est,  ramos  arborum,  in- 
cumbcntes  segetibus,amputans.5. 
i6o.  Dicendum,  et  quœ  sintdu'' 
ris  agrestibusarma.  Quasi  :  magnnni 
opus  aggredior;  ut,  nunc  vene- 
randa  Pales.  —  Duris^  quia  in.la- 
bore  durant.  — Arma.  Id  est,  ta-r 
strumeota  ;  ut  alibi,.  Cerealiaqujs 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I.  38i 

163.  SeqiiUDtur  instrumenUi,  jam  quœ  ad  arationem  perti- 
nent, jam  quœ  ad  messem  :  ad  arationem  exhibet* quatuor, 
▼omerem,  aratrum,  rastros,  crates  :  ad  messem  totidem, 
plaustra,  tribula,  trabeas,  vannum:  exomat  ista  more  poe- 
tico.  Primum  omnium  est  vomis,  et  robur  grave  aratri  in- 
flexi ,  période  ac  si  dicat  ;  aratrum  robustum ,  atque  inflexum, 
cui  sit  vomis  ad  proscindendam  terram. 

i63.  Ait  necessaria  esse  plaustra,  quœ  in  usu  matris  Eleu- 
sinœ,  id  est,  Gereris;  quœ  tarda,  et  cum  molimine  sese  con- 
volvunt.  Âdjungit  tribula»  et  trabeas;  rastros  etiam  quibus 
magnum  pondus  ;  nam  hoc  est  iniqoum.  Dicit  necessariam 
esse  agricolœ  vilem  virgeamque  supellectilem  Gelei  ;  postea 
explicat,  quœ  sit  vilis  hœc  et  virgea  supellex,  videlicet  crates, 
quœ  iinnt  ex  arbuto  ;  et  vannns,  cujus  fuit  usus  in  sacris  mys- 
ticîs  Bacchi. 


arma,  Serv.  —  Arma,  Erîam  Gr«- 
coi  Srx«  pro  cujusTis  opificii  in- 
stmmentis  accipere  Eniiuth.  auo> 
tor  est. 

i63.  Tardaque  Eleusinœ  matris 
volventia  plauttra.  Eleusin  ci^itas 
est  Attica*  provineic ,  haad  looge 
ab  Ath^BÏs  :  in  qua  qunm  regnaret 
Gelens ,  et  Cererem ,  61iam  qum» 
rentem,  liberaltssime  suscepissét 
hospitio,  illa  pro  remuneratione 
ostendit  ei  omne  genos  agricnlto- 
ne  :  filiam  etiam  ejus  Triptolearam 
recens  natum  per  noctem  igné  fo- 
▼it  ;  per  diem  dÎTÎno  lacté  notriTit  : 
et  eum  alatis  serpentibtts  superpo. 
«itnm ,  per  totam  orbem  misit,  ad 
nsam  frnmentoram  bominibns  in- 
dicandnm.  VoUfentia  aatem  piau^ 
stra  y  id  est ,  Tolobilia  :  Eleunnm 
matris  y  id  est ,  qnalia  ostendit  Ce* 
res  apnd  ^eosina;  aat  certe,  qua- 
iibus  mater  deum  colitur  ;  nam  ip- 
ta  est  etiam  Ceres.  Rome  quoqae 
sacra  hnjus  de  plaïutris  Tehi  coq- 
saeTerant  :  volventia  autem  qnae 
Tol^ontiir,  qnod  venit  a  toIvo,  non 
v^War.  Strv, 


i65.  Virgea  ptmterea  Celei  vilis' 
<ltte  supellex.  Id  est,  vasa  de  vimi- 
ne  ;  qualia  Ceres  Celeo  aliqoando 
monstrarit  :  nt  qualos ,  corbes ,  et 
caetera  :  vilis  autem  supellex,  quo- 
niam  de  genistis,  Tel  junco,  vel 
alba  vite  soient  fieri  :  sane  haec,  et 
corbis ,  dicendum  est  foeminino 
génère ,  secundum  Tullium ,'  qui 
ait ,  in  Sestiana  :  Messoria  se  corite 
contexit.  Supellex  autem  usurpa- 
tiwi  est  ;  nam  artis  esc ,  haec  supel- 
lectilis  :  Genitivus  enim  aut  par 
débet  esse  nominativo,  aut  una 
syllaba  major ,  ut  musa ,  musse  : 
doctor ,  doctoris.  Si  duabus  majo- 
rera înTenerimus ,  contra  artem  id 
esse ,  manifestum  est  :  ut  anceps , 
praeceps ,  et  pauca  alia.  Serv. 

1 66.  Hfystica  vannus  lacchi.  Van^ 
nus  y  cribrum  Céréale ,  sive  Tenti- 
labrum ,  quo  frumenti  retrimenta 
ad  ventulum  excutinntur  et  evan- 
nantnr.  J.  Philargyrins  ait  :  Van" 
MHS  est  Tas  Timineum  latum,  in 
quod  propter  capacitatem  rustici 
congerere  frugumprimitias  soient, 
etiibaro  sacrum  facere  :  unde  mjf* 


382 


COMMENTARIA 


167.  Non  Tult  ag^ricolam  quœrere  instnimefitiim ,  tune 
quum  neoessarium  est,  sed  ut  mulio  ante  memor  sit,  provi- 
deatque,  el  reponat  10  futurum,  qum  neceuaria  sant  ;  ai  affec- 
tât |[loriam,  et  laudem  ex  re  açresti  :  rus  divinum  est,  quod 
Dtis  charum,  quodque  m  eorum  tutela. 

169.  Quum  potissimum,  et  maximum  instrumentum  a^i- 
colarum  sit  aratrum»  assumit  latam  ejus  descriptionem ,  et 
hanc  per  partes:  itaque  enumeratburim,  temooem,  aures, 
dentale,  jugum y  stivauK  In  bis  jam  matenam,  jam  formam, 
jam  utrumque  simul  persequîtur  :  ergo  uilmus  vi  magna  do- 
matur  flexa  in  burim,  in  usum  buris,  ac  tum  perinde  accipit 
formam  curvi  aratri  :  est  buris  curvamen  illud,  quod  excipit 
"vomerem  :  maie  cum  temone  alii,  alii  cum  stiva  confuidunt  : 
et  hoc  signate  fiât  in  sylvis  :  jubet,  ut  diliçens  agricola,  uknum 
inflectat,  vel  ramum  ejus  aliquem  haerentem  adhuc  in  syl- 
vis: clarius:  hserentem  ulmum  in  terra,  neque  evulsam,  ut 
sic  continuo,  per  annos  plures  dometur,  crescatque  cum  eo 
vitio,  ut  mox  apta  stt  ad  burim.  Buri  annectitur  temo  ^  qui 
excurrit  proteiKUturque  in  altum  per  pedes  octo,  ab  stirpe  ; 


Hea  dicilur.  Àlii  ex  eo ,'  qaod  his 
fratrem  Ost'iin,  id  est,  Baochnm, 
a  Tjphone  fratre  in  friuira  quia- 
qae  et  viginti  dwcerptuBi,  vaono 
collegit,  i.  e.  cribro^  ut  hac  de  caos- 
sa  forte  adhibita  sil  ▼annu$  in  mysp 
ticis  et  arcanis  et  Bacchi  sacris. 

i(*%,Site.  di^na  manet  d,  g,  r.  Id 
est,  si  te  capit  dignicas  mris,  Tel 
Bi^wi  cokgdi  ^oria.  Serv.  —  Vivi» 
num  apptellat  rns ,  quod  id  Dii,  et 
olim ,  et  oune  ,  prceontia  sua , 
maximis  afficiant  bonoribus  et  ber 
ueftciiau 

i6f>.  Continuo.  Prioeipio,  si»> 
tim ,  aut  prinaquain  aigrieullaram 
ceeperis.  —  Fi.  Virtata.  -*  Z^onan- 
tur,  U&iii  scnrirc.  eogtinr.  <Senr. 

ijo*  In  huBÎtÊU  In  cucTatnsam, 
nam  buris  est  cnrvanentam  atatiâ, 
dictnm  quasi  /kaç  eal; c ,  qnod  sic 
in  simiUtndincm  caudae  bovis.  Alit 
buram  curvaturam  tcmonis  qutt 
supra  est,  et  quod  est  infea,  ur^ 


vum  dicani;  baris  eoim  ut  eiirve- 
tur,  ante  igiii  domatur  et  ambori- 
tur  ;  unde  et  qme  naturaliterinTe- 
nioatur  curm,  ita  dicnntwr.  «Serv. 
«^  Apud  GrasQOS,  ut  refert  Uesio* 
dus,  ify.  4'7>  buris ,  yvH>  erat 
lignum  ilignemm,  natura  curvum, 
qnod  non  sine  multo  labore  quK- 
vebatur.  Bmris  scpe  cuaa  temone 
eode»  ligMO  coniinnata  ;  amboque 
noaiine  buriê  adpellabantur.  Varro 
L.  L.  IV, Ed. Bip.  p.38  ;  ai^  temo- 
ms  partem,.  inter  boves  pusttam, 
,a  ooaainfl  boom  buram  dici  ;  a  qui- 
bttsdaaa  veto  propter  formam  vr- 
«am  appellari  ;  at  secundum  Ser- 
Ttum  tunmm  taninm  de  buris  paru 
inteiori  dicttnr;  et  apud  Vic^ir 
Uum  ao^siiore  sensn  intelligen- 
dnm  est ,  ut  nihil  nisi  illud  iacur* 
vaftum  liganm  signi&cet.  F.  G. 

171.  Huic»  Aratro  seiEcet.  —  Â 
ttirpe.  A  radice,  tc)  ima  buris  sum- 
mitate.  —  Temo,  Ad.  quem  liçan- 


IN  GEORGICORUM  LIB.  I.  383 

vel  ab  ima  parte  ipsiustemonis,  qua  inseritur  huri,  Tel  potins 
ab  ipsa  buris  curvatura,  quae  soli  tangrt  superficiem. 

173.  Aptantar  aures  binœ,  aptantur  denlalia,  quibus  du- 
plex doraum  :  sunt  dentalia,  quœ  supra  se  suscipiunt  --'^ — 


tur,  vel  junguDtur  boves.  — Lig- 
num ,  quod  ad  jugam  inter  equos 
vel  boves  excurril.  —  Pedes  pro- 
tentus  in  octo.  Subaudi  aptatur.  S. 

17a.  Bina?.  Due,  quibas  latîor 
sulctts  efficiatur.  —  Duplici  donc. 
Aut  lato  ;  ut  Ge.  111,  £7.  At  duplex 
a^itur  pet  lumkos  spina  :  aut  re  \e- 
ra  duplici  y  cujua  ut  rumque  eminçt 
latns  :  nam  tere  hojusmodi  suot 
omnes  vomeres  in  Itaka.  -»•  Huio 
a  sdrpe.  Huic  ulmo  a  stirpe  tema 
adaplatur  :  is  octo  podium  longue, 
buris  cum  temone  vc»oatur  fvfAHy 
ioferiori  buri&  parti  adhcret.  — 
Dentale  y  Gv8bg«  ikufjMy  li^numcui 
yomer  insertus,  et  post  eum  itk 
sulco  sucoedeaa.  Dentale,  inqpit 
Seirius ,  eaX  U^auwa  ad  ^od  vo- 
mer  includitur  :  et  in  Persii  8at.  I, 
73,  legimuA  de  Gincinnato  b»c 
verba  ;  sulco  tertns  dentalia.  J}e»-* 
talo ,  a  verbo  dens  devivatum,  quoi 
formam  dentioulatam  modo  vome- 
ris,  modo  deataiis  désignant.  Fea- 
tu8  solcum  circum  condend«  urbia 
dpatiuBà  dnotum  <K>mparat  eum 
incurvatione  quam  efficit  buris  ciua 
dente  aut  dentali,  oui  vomer  in- 
sertns.  Et  Varro  qnum,  vomer  quid 
sit,  jam  explicuerit,  dentem  indi-. 
cat ,  ut  partem  aeparatam ,  et  leff-* 
ras  mordentem. 

DenSa^,  dupiez  habet  dorsum; 
diiobns  enifl^  constat  cruribns,  q«e 
aeute  in  vomercm  convergentia,  in 
parte  opposita  disjuncta  sunt.  Sei^ 
▼il  tcsiîmonium  «Hcentis ,  in  Itaiia 
esse  dentalia  duplicia,  conlirnMH 
tnr  pere|[riuatorum  relationibus. 
**  Apud  Graïqos  temoy  burii,  et 


vome-r 

dentale  y  saepe  ex  uno  ac  eodem 
liçno  facta,  (flivT<r>t/ov  cT^o^^ov);  sae* 
pius  vero,  ut  in  Hesiodi  lib.  Ht. 
435,  e  tribus  diversis  lignis  (^rmi* 
«rov  if9Vf9t).  Dentali,  aut  duplici, 
aut  simplici ,  sed  acumioato  vomer 
adaptatur,  4e  quo  VirgîUus  hic 
nihil;  non  enias  nisi  de  li^neis  ara« 
tri  partibtts  agit. 

Vomer  vel  inseritur  (Cato  i35, 
vomis  indutilis);  vel  alHgatur  ;  ita 
aliquoties  ut  deflectaior  (  Resupi- 
nus,  uncus  vomer.  )  Plinius  XVIII, 
4B,  inqnit:  «  Vomevum  plur»  gê- 
nera :  Gttlter  vocatur ,  prcden- 
sam,  prittsquam  proscindatur , 
terram  secans ,  futurisqne  sulcis 
vestigia  prsscvibens  iucisuris  , 
quas  resupinus  in  arando  mor- 
deat  vomer.  Altemm  geaus  est 
vulgare,  rostrati  veotis  ;  (id  est, 
oui  dentale  longius  porrectum  in 
acutam  vomerem  desinit.  )  Ter» 
tium  in  solo  facili ,  nec  toto  por- 
rectum dentali ,  sed  exigua  cus- 
pide  in  rostro.  Latior  haec  quarto 
generi ,  et  acutior  in  mucronem 
fastigata,  eodemque  g)adio  sein- 
dens  sulum ,  et  acie  lalevum  ra- 
diées herbarnm  secans.  »  Hoc  est 
genus  a  Golumella  lib.  II ,  a ,  lau- 
datum  :  confutat  enimCelsum,  qui 
•siguis  vomeribu3  arandum  esse 
censet  :  ejusmodi'vomeres  solotam 
terrain  arboribnsque  viduam  ver- 
1ère  possunt  ;  radiées  vero  arbo- 
ram  iu  Italie  piagui  solo  secare 
nequeunt.  Qointom  deuique  Pli« 
nius  genus  addit  :  «  non  pridem  in- 
M  ventum  in Rhetia  Gaili»,  ut  duas 
•  addarent  alii  roiuiaa,  quod  genus 


384 


GOMMENTARIA 


i!em.  H»c,  quia  lau  esse  debent,  videntur  habere  duplex 
dorsum. 

«73.  Demum  ait,  ad  juçum  aptam  esse  tiliam,  ut  quœ  levis, 
ne  suo  pondère  boves  fatiget;  aptam  etiam  fa^fum  :  pars  ex- 
tréma  ara  tri,  stiva  est  :  est  haec  manica,  cujus  ope  vomer  in- 
fixus  solo ,  dirigitur,  sublevatur,  altius  imprimitur  et  circum- 
flectitur  arbitrio  coloni,  qui  omnes  motus  aratri^  nunc  inws 
▼el  summos,  nunc  rectos  aut  obliquos  cursus,  a  tergo^  id  est, 
extremitate  buris  torquet,  et  manibus  ad  arbitrium  régit. 


«  ¥008111  planarati ,  cnspis  effigiem 
«  pals  habet  :  serunt  ita  Don  nisi 
«  cuha  terra,  et  fere  noya.  LatiCu- 
«  do  Yomeris  cespites  versât.  Se- 
«  meR  protinus  ÏDJiciant ,  crates- 
«  que  dentatas  supertrahant  :  nec 
«  sarrienda  fiaot  hoc  modo  sata.  » 
Hioc  seqnitur  Romanomm  val- 
gare  aratrum  non  versavisse  ces- 
pites, sed  instar  ligonis  tantum  fo- 
disse;  ne  illnd  quidem  majori  et 
acntiori  vomere  instmctom,  cujus 
latera  herbaruni  radices  secabant. 
Hac  de  causa  Golumella  II ,  a  ; 
ait,  «  bubttlcum  per  proscissum  in- 
gredi  oportere ,  alternisque  versi- 
bus  obliquum  tenere  aratrum ,  et 
alternis  recto  plenoque  sulcare  : 
sed  ita  necubi  crudum  soium  et  im» 
motum  relinquat ,  quod  '  afrricolaB 
scamnutn  vocant.  »  Hac  eadem  de 
causa  ait  Galo  in  Originibus,  (vide 
infra  notam  Servii,  iEneid.  Y, 
755  ;  )  «  Eos  qui  condituri  erant  ci- 
YÏtates  ,  dum  futurae  urbis  spatium 
snlco  induderent,  tenere  stivam 
ar^tri  obliquam ,  ut  glebae  omnes 
intrinsecus  codèrent.  »  lilud  solo 
vomere,  et  duplici  dentali  effici 
poterat;  nec  aure^  vel  tabula  opus 
erat.  Aures  sunt  tabulic  duas ,  buii 
adaptate ,  ac  dentalis  lateribus  : 
bae  neque  ad  proscindendum ,  ne- 
que  ad  Tertendum  solum  adbibe- 
baatur ,  sed  ^d  liras  vel  etiam  col* 


liquias  sulcandas.  (Vide  supra  a 
▼ersu  4? — io4):^idc  VarroDcm, 
I ,  ag  ;,et  Palladium  1 ,  43. 

Non  depingit  Virgilius  aratrum 
Yulgare ,  forma  simples  ;  sed  ara- 
trum ,  omnibus  ad  majorem  cultu- 
ram  pertinentibus  instructum  lig- 
neisque  aurilnts  ad  lirandum.  V.  G. 

173.  Jugo,  là  est,  ad  jugum.  — 
Levis.  Ideo  levis,  ne  boves  labo- 
rent.  Serv, 

174-  Stiva,  Manica  aratri,  qua 
regitur  gubemaculum.  —  Currus 
imos.  Currus  autem  dixit,  propter 
morem  provinciae  sus,  in  qua  ara- 
tra  habent  rotas,  quibus  juvantur. 
Serv.  —  Vir  Giarissimus  Voss.  suis 
notis  ad  hune  locum  adnezuit 
tabulam ,  quae  plura  ezhibet  ara- 
tra ,  varie  aurita  y  dentalibus  alia 
simplicibus  ,  alia  duplicibus  ar- 
mata,  et  vomere  vel  lato  vel  acumi- 
nato  instructa,  sed  omnia,  praeter 
unum  Virgilio  aliennm ,  irotis  et 
cultro  caréné  :  eadem  ezcerpsit  e 
veteribus  nummis  celeberrimus 
Graevius  in  sua  Hesiodi  editione. 
Constat  etiam  Dentale  apud  Ta- 
rentinos  saepe  onerari  perforato  la- 
pide, quem  trajicit  stiva,  id  est 
manubrium,  quo  regitur  aratrum 
Unde  libentius,  pace  Servii  et  alio- 
rum ,  concludam,  non  hic  legen- 
dum  esse  currus  imos,  sed  cursus  y 
ut  ferunt  duo  antiquissimi  Biblio- 


IN  GEORGICORDM  LIE.  I. 


385 


175.  Nam  suspensa  ad  fumum  robora,  si  rimas  non  faciunt, 
apta  sont  conficiendo  aratro  :  ergo,  fumus  explore!  robora, 
examine!.  Hic  perrobora  accipio  quamvis  robustan^  materiam, 
non  si^atam  speciem,  sicuti  supra,  grave  robur  aratri:  nam 
poeta  jam  ulmum  pro  materia  assiçnavit. 

176.  Instrumentis  rusticis  annectit,  uti  paranda  area  :  prae* 
mîsso  proœmiolo  :  possum,  inquit,  o  agricola,  referre,  revo- 
care  tibi  in  memoriam  prœcepta  veterum  magistrorum  rei 


thecœ  Regiae  codices ,  inscripti 
79^5  et  7926.  Itaque  geminamhaDC 
explicationem  legenûbus  propo- 
nendam  censoi  :  i*  Agricola  sti- 
vam  manibus  teneos,  postqaam 
lonçum  ad  extreinitatem  agri  sul- 
Gum  perduzerit,  flectit  et  tonjuet 
boves  aratmmque  a  teryo ,  ab  ex- 
tréma  ejus  parte ,  ad  aliam  saleum 
de  integro  perficiendum,  donec  to- 
tum  incœptae  arationis  opus  absol- 
vent :  quiflque  sulcus  pars  est  pet^ 
currendi  laboris  ;  et  salci  coafecti 
finis  est  cursus  eztremus ,  vel  imus  : 
nam  Gicero ,  pro  Rose.  Gom.  ao , 
imos  oogues  ;  Horatius ,  Art.  Poet. 
3a ,  imum  fabram ,  in  extrema  vici 
parte  habitantem  ;  Oridius  de  Nu- 
ce,  6a ,  que  imum  agelli  fundum 
habet ,  et  praetereuntibas  per  TÎat 
proximom  ;  Plinins  imum  pedem , 
Il ,  4^  S  eodem  sensu ,  quo  Gneci 
•^MeriÀf ,  qno  Noster  imos  cursus , 
dixerunt?  a«  Stiva,  qu»  fortiter 
comprehensa  manibas  agricolae, 
régit  postremam  aratri  partem ,  a 
tergo  boum ,  ab  extremitate  temo- 
nis  inserti  bur»  ;  et  nunc  in  rec- 
tum vel  in  obliquum ,  nunc  ad 
summum  vel  in  imum  solum ,  ara- 
tri vomerem  torquety  flectit,  suble- 
▼at,  imprimit;  unde  hsc  omnia 
potuit  Tocare  poeta  cursus  imos, 

Quemcumque  sensum  tuearis , 
illnd  antiquis  nummis,  et  Varro* 
nis  atque  Golumellac  silentio  con- 
5. 


stat,  rôtis  caniisse  Yirgilianum  ara- 
trum,  et  quum  nuili  sint  sine  rôtis 
curruSy  lectionem  imos  cursus  alte- 
ri  praeferendam. 

Idem  vir  clarissimus,  cujus  sen- 
tentiam  ad  vers.  48  supra  memora- 
vi,  haec omnia  confinuando  addit , 
bodie  etiam  vtderi  in  australibus 
Galliarum  provinciis  muha  ejus- 
modi  aratra  sine  rôtis  y  et  qualia 
Bomani  quondam  bue  attuierunt. 

175.  Suspensa  focis  explorât  ro^ 
hora  fumus.  Probat»  enim  solidi- 
tatis  sunt  ligna,  si  in  fumo  minime 
rimas  effecerint  ;  nam  que  ad  exsu- 
dandum  fumum  adbibita,  si  rimas 
faciunt  et  scissuras ,  mala  sunt  et 
infirma.  Serv.  —  Non  tantnm  ad 
probandum,  sed  ad  indurandum 
lignum,  in  fumo  suspendebatur  ^ 
quemadmodum  apud  Hesiod.  in 
lf>.  4o5,  et  627,  «rn/AXiov,  clavus 
navis ,  confecta  navigatione ,  ne 
putredine  conficeritur.  Ad  quem 
locum  vide  Gl.  Grsvium.  Emm. 

1 76.  Possum  multa  tibi  veterum. 
Doctrinam  suam  commendat  ;  ve* 
terum  autem ,  ut  Hesiodi,  qui  pri- 
mus  de  agricultura  scripsit,  aut 
aliorum  antiquorum  :  tibi  autem, 
id  est ,  o  Mecsnas,  inquit  ;  vel ,  o 
agricola ,  hoc  est  enim  tibi.  Serv. 
- —  Veterum.  Varro  I ,  i  ;  Rei  rusti- 
cœ  Scriptores  plus  quinquaginta 
recenset,  Graecos  omnes,  aut  in 
Gratcam  linguam  converses  ;  qui* 


2.'î 


386 


GOMMENTABIA 


rusticœ,  nisi  réfugie,  iiisi  te  piget  tenuissima  qucqae  cognos- 
cere;  sed  dabo  tamen  alîqaa, 

1 78.  Tria  prœcipit  :  area  tibî  maitu  propria ,  yide ,  qua  cura , 
non  ferro,  non  alio  instrumento,  vertenda  est,  tractanda, 
▼ersanda,  componenda  :  deinde,  adjungenda  est  creta,  quia 
tenax,  ut  sic  area  solidetur:  terdum  cylindro  œquanda,  ut 
plana  omnia  sint  :  et  hoe  ingenti^  quo  melius  solidetur. 

180.  Ratio  triplex,  cur  oporteat  aream  sic  parari  :  obduretur 
area,  manu,  creta,  cylindro  :  ne  herbœ  per  ipsam  enimpant; 
ne  ipsa  fatiscat ,  solvatur  pnlTere,  siccitate  dehiscat,  victa  solit 
ardentibus  radiis;  demum  ne  variœ  pestes  animalium  illudant. 
Tumest  deinde  :  iiludant,  vero,  quia  sœpe  animalia  ludunt,  et 
eludunt  inortalium  operam. 

1 8 1 .  En  umerat  quinque  pestes  ;  quae  soient  aream  infestare, 
ac  perinde  acervos  frumenti  minuere,  mures ,  talpas,  bufones, 
curculiones,  formicas;  prœterea  alia  monstra  :  nam  mus  exi- 
guus  et  ponit  domos  sub  area,  et  facit  horrea^  talpœ,  quibus 


bus  addantar  licet  Latini.  Taubm, 
178.  Area  eumprimis.  In  primis. 
—  Ingenti  œquanda  cylindro ,  Et 
vertenday  etc.  H«c  per  Hysteron 
proteron-posiiit,  prius  eoim  est, 
ut  manu  terra  yertatur  :  deinde  so- 
lidetur glarea  ;  postremo  seqnetnr 
cylindro  y  id  est ,  lapide  tereti ,  in 
modum  colaronœ ,  qui  a  Tolabili- 
tate  nomen  accepit  :  wuwtiui  enim 
est  Tertere.  Sane  area  locus  esiya- 
cnus ,  aut  natnra ,  ant  studio  fac* 
tus ,  ne  qnid  inde  edi  nascive  pos- 
ait ,  quasi  qui  exaruerit.  Cum  pri" 
mum  autem,  id  est,  interea ,  quod 
maxime  necessarinm  est ,  Tel  inter 
prima  opéra  et  officia.  Serv.  — 
Golumella  II,  ao;  Palladius  VU, 
I  ;  Varro  I,  5f  ;  Gato  91 ,  139, 
ainnt  aream  solida  terra ,  maxime 
creta  vel  a  railla  esse  conficien- 
dam ,  et  amurca  conspergendam , 
tune  premendam  esse  rotnndo  la- 
pide ,  Tel  columnae  fragmento  cu- 
jns  Yolutatio  ejus  spatia  solidare 
possit.  Plinius  XYIII,  7 1  ;  ait,  «  ma- 


jore ex  parte  sequant  tantum,  et 
fimo  bubulo  dilutiore  ilHnunt;  id 
•atis  ad  pûlveris  remedium  ride* 
tur.  »  F.  G. 

181 .  Tum.  Id  est ,  etiam.  —  Fa* 
riœ  illudunt  pestes.  Per  hidum  no- 
cent ,  quasi  ludendo  et  siae  labor« 
«eviant.  —  Smpe  exifuus  mus.  Ni«- 
tela,  mus  agrestis  robens  :  cujut 
Cicero  meminit  in  Sestiana  :  et 
quia  hic  Virgilius  yilium  anima» 
lium  mentionem  facit ,  inde  prae- 
misit  :  JPfi  refugis  tenuisque  piget 
cognoscere  curas.  Diceudo  autena 
exiguus  mus,  maltum  ex  ipsa  de- 
minutione  nominis  et  numeri  sin- 
gularis  enunciatione  addidit  dig- 
nitatis.  Serv.  —  Glausnla  bujus 
versus,  monosyllabo  verbo  praeter 
sotitum  constans,  a  Quintiliano, 
lib.  Vin,  3,  amoenissima  judicata 
est  :  etHoratins,  qui  procul  dubio 
perinde  ac  Virçihus ,  eratTersibus 
condendis  idonens,  simili  utitur 
clausnla  feliciore  etiam  erentu. 
Art.  Poetic.  1  $9  :  «  Parturient  mon- 


IN  GE0R6IG0RUM  LIB.  I.  387 

non  est  visas,  fodiunt  ibidem  sibî  cobicula;  bufones  sœpe  re- 
periuntur  in  locis  cavis;  expopulatur  areas  ourculîo,  et  €on« 
▼ehit  iûgentes  acervos  farris;  intelligit  genus  omoe  f rurocn- 
torum:  deniqœ  idem  facinnt  formiosB  senectœ  su»  metueDtes* 


tes  ;  nascetur  ridiculus  mus.  »  Sant 
qui  tantorum  magistrorom  aucto- 
ritatem  cum  irrisu  rejiciânt,  nec 
intelligentet  eodem  rhythmo  hic 
parvitatei»;  alias  vero  aa((nitu4i* 
Bem  depingi  posse,  aêque  fcofm- 
num  rex  :  imerdum  et  poDdua  ; 
m  procumbit  humi  bos  :  •  ant  tan* 
dem  solemne  sileatium  :  intempeS' 
ta.  iilet  nojc.   InideaDt  isti  :   sed 
lectorem  emunctv  uari»  non  fugit 
locutionis  robur,  inopinato  pon- 
dère nltimae  syllaba  constans,  que 
simal  canora,  et  sensns  precipnam 
ezhiben.s  partem,  eo  loco  occnrrit, 
obi  plemmque  paratn  refert,  aa 
longa  sit ,  nec  ne  :  jam  ex  ipso*  syl- 
labamm  ordine  opinio  nascitur  rei 
alicujus  momenti ,  qaas  yerborum 
sensu  firmatay  auget  specienr  va^ 
nitudinis,  solemnitatis ,  formidi» 
nis  j  denique  ironise ,  si  de  rébus 
despiciendis  sermo  sit,  nt  apud 
Horatium  I,  Bp.  6  9  39:  «Manci* 
piis  locuples ,  eget  spris  Gappado* 
cum  rex,  »  y.  G. 

i83.  Aut  ocuiis  eaptifoden  eu- 
hilià  taipœ.  Hoc  est,  ocuiis  debfles; 
quum  enim  talpe  ceci  nascantur, 
quomodo  capti  ocuiis?  illi  enim 
capti  dicuntur,  qui  aliquando  vi- 
derunt.  Et  mutarit  genus  :  nam 
h»c  talpa  dicitur  ;  sîcut  etiam  de 
damis  fecit  :  ut ,  £t  timidi  venient 
ad  pocula  damœ.  Serv.  ^^  Foden 
cubilia.  Quia  semper  defosse  vi*- 
Tunt.  Pliu.  I^S ,  6  :  Argumentù'ani» 
maliuniy  quit  semper  defossa  vt- 
vunty  ceu  tqtpa.  Et  XXX,  7  :  iV- 
fossas  septUHsque similes.  Et  X,  88. 
Obrutœ  Urra,  —  Cubilia,  Non  tan- 


tum  hominom  lectuli ,  sed  et  fera- 
rum  ;  et  aliarum  bestiarum  habita- 
cula,  sive  lustra,  îta  nominantur. 
Gic.  de  Nat.  Deor.  Il,  12g:  Ut  bettia 
in  cMlibus  delitescunt,  gailinte 
ave§quê  reiitiuœ  cubilia  sibi  nidot" 
que  o0n9truHnt. 

i84<  Inventuique  cavi$hif9.  In* 
ventuSy  pro  qui  invenitur  :  et  eaviê 
hic  pro  principal!  positum.  —  Ca^ 
vuSf  vel  cavum  caverna  est,  siire 
locus  eacavatus  ;  ntiXA  tmc  yh  Aris* 
toteli ,  cava  terne.  Phedrus  utitur 
bac  Toce  fréquenter  II ,  ir,  4«  17  '• 
Dùlosa  tuio  eondidit  tête  catro,  III, 
XTi,  1 7  :  Noctua  egreua  cavo.  — ^  Bu- 
fo,  Rana  terrestris  ;  (Gall.  crapaud.) 
Hec  corpore  est  maxima  et  noeen- 
tissima ,  et  quia  sœpe  moratur  in 
Tepribus  et  rubis ,  rubeta  Latine , 
Grèce  ^fvf^ç^  Yocartur;  plena  est 
ireneficiorum.  Mira  de  bac  rana 
describitPlln.  XXXII,  18. 

f  86.  Curculio.  Yarro  ait  boc  no- 
men  per  Antistichctn  dictum,  quasi 
gurgulio ,  quoniam  pêne  nihil  est 
nisi  guttur.  (Gall.  Calandre^  Cha^ 
rançon.  ) —  Inopi  metuens  formica 
seneetœ.  Senectus  semper  alienum 
reqnirit  auzilium  :  nam  inopi,  non 
tantum  ad  formicam  pertinet,  sed 
générale  est  epitheton  seaectutb  : 
vel  ne  inops  in  senectute  sit  ^  ec 
hoc  juxta  opinionem  poeticam 
dixit.  Serv.  —  Formica.  De  eade» 
Horat.  I ,  Sat.  i ,  35  :  haud  ignara  ac 
non  incautafuturi.  Quantopere  for- 
mica  de  futuris  sit  sollicita ,  Phe* 
drus  exponitlV,  Fab.  xxiii,  i3; 
ubi  illa  sic  :  egogranum  in  hiemem 
studiose  eongrego. 

»5. 


388 


COMMENTARIA 


187.  Ex  occasione  areae,  quae  paranda  ad  messem,  et  tritu- 
ram,  infert  nunc  quœpiam  circa  messem  et  proventom  :  in- 
prîmis  docet,  quo  siçno  discat  a(j^ricola  futuram  annî  felîcita- 
tem  in  area,  futuram  infelicîtatem  :  contemplare  arborem, 
qiiae  prima  omnium  se  in  sylWs  (agris)  flore  vestiet,  quae 
olentes  ramos  curvabit,  hase  est  amygdalus;  si  fœtus  superant 
multitudinem  foliorum,  scias  annum  illum  fertilissimum 
fore:  nam  una  sequentur  frumenta,  eritque  tritura  maçaa 
spicarum  in  ferventissima  aestate  :  si  vero  exig[ui  sint  fœtus  ^ 
et  arbor  tantum  foliis  luxuriet,  tune  area  teret  culmos  palea- 
rum,  nequicquam  pingues,  id  est,  non  pingues.  Nux)plwrifna 
est  multitudo  amygdalorum  :  foUus  vero,  indicîum  quod  est 
in  arbore  futur»  nucis. 

193.  Annectit  nunc  quœdam  de  seminibus  eligendis  :  vidî, 
inquit,  multos,  qui  quum  varia  grana  serere  parant,  eorum 


187.  Contemplator  item,  Prog- 
nosticon  est  anni  futuri  fertiiis, 
▼el  infecundi.  Contemplator  autem 
imperativi  modi  tempos  est  :  futu- 
ram pro  prssenti  :  Contemplare  y 
ut,  alibi,  Contemplator aquas  dtU" 
ces,  Terentius ,  Loquitor  paucula , 
pro  loquere,  ita  contemplare.  -^ 
Nux  plurima.  Id  est ,  louga ,  signi- 
ficat  autem  amygdalum  :  et  pluri- 
ma^ sicut  plurima  cervix^  et  qui 
plurimus  urbi  Imminet,  —  Silvis. 
Quidam  pro  arboribus  nccipiunt, 
ut  :  pomaque  et  Alcinoi  silvœ  ;  et 
alibi  :  Silvarumque  aliœ  pressos 
propaginis  arcus.  Serv. 

189.  Si  superant  fœtus,  là  est,  si 
flores  in  fructus  vertantur,  et  si 
ipsi  crescant  et  abundent  :  nam 
pA>prie  superant ,  abundant ,  est. 
Serv,  —  8i  flores ,  aut  nuces  abun- 
dant. Sensus  loci  est  :  si  fructus 
plures  fuerint,  quam  folia,  argu- 
ment um  id  erit  t'ertilissime  tritu- 
ra :  sin  piura  fuerint  folia,  signum 
erit  sterilitatis.  fiene  autem  eiegit 
amygdalumy  qus  arbor  primum 
pmoium  flore  t.  Taulnn, 


190.  Magnaque  cum  magno  ve- 
niet  tritura  calore,  Mcssis  fertilis- 
sima  œstatis  calore  fœcundata  pri- 
mum et  concocta ,  deinde  areis  te- 
renda  ;  nam  ubi  multae  fruges  ,  ibi 
multa  opus  est  tritura, 

1 93.  Semina  vidi  equidem  mul~ 
tos  medicare  seret^tes,  Servius  de  le- 
guminum  seminibus,  Cerdade  fa- 
bis  solis  explirant ,  quos  Heynius 
sequitur  ;  Tide  vol.  I ,  p.  379  :  ego 
autem  de  tota  agricolationis  ra- 
tione  de  Variorum  seminum  ma- 
ceratione  et  annuo  delectu,  inter 
quae  fabarum  ut  frumenti ,  et  alîa- 
rum  frugum ,  semina ,  ante  satio- 
nem  medicantur  ;  nitro  perfundun- 
tur,  ut  alienis  succis  et  salibus  con- 
tra vermes  muuita ,  citius  in  sulco 
progerminent ,  et  grandiores  foe- 
tus e  terra  emittant  ;  seiiguntur 
maxima,  quotannis,  et  manu  ti- 
giilatim  multisque  curis  explorata^ 
ne  degener  seges  oriatur  :  nec  me 
movet  quod  Goiumelia  et  Piinius 
ab  Heynio  in  notis  invocati  de  fa- 
ba  tantum  loquantur  :  caetera  omi- 
serunt,  sed  non  ezcluserunt.  Dr 


IN  6E0R6IG0RUM  LIB.  I. 


389 


seminibos  medicinam  adhibeDt;  nam  illa  nitro,  atque  amurca 
perfundunt,  ut  postea  grand ior  ait  fœtus,  grandiora  grana  in 
siliquîs,  in  glumis  quae  esse  fallaces  soient. 

196.  Attingit  poeta  morem  nonnuUis  agrieolis  receptum, 
qui  soient  igni  exiguo  et  lento  madefacere,  calefacere  et  ma* 
cerare  semîna,  ut  sic  properent  proTentum  :  sed  addit  ipse, 
hoc  non  satis  esse  :  vidi,  ait,  quosdam,  qui  semina  non  so« 
lum  perfundant  nitro,  et  amurca,  sed  etiam  madefaciant 
illa,  calefaciant,  properent,  legant  diu,  et  spectent  probent- 
que  labore  multo,  an  illa  sint  bona  semina,  et  generosa  :  sed 
nihilominus  tamen,  vidi  ista  semina  madefacta,  calefacta, 
macerata,  properata,  lecta  diu,  spectata  multo  labore,  vidi, 
inqnam,  degenerare;  nisi  illa  legantur  maxima,  et  manu,  et 
quotannis  cum  maxima  bominum  cura. 

199.  Coiijicit  in  culpam  fatorum ,  quod  viderit  agrès tia  om* 
nia  quotidie  in  pcjus  ruere,  et  referri  sublabique  rétro;  illus- 
tratque  comparatione  :  non  aliter  quam  qui  remigio  lembum 


sHiquts  autem  tanquam  ad  legnmi* 
na  sola  pertinentibus  idem  sentio 
quod  Ha]lerus ,  nimirum  ba»  dici 
posse  de  glumis,  seu  granorum 
omnium  involucris ,  inprimis  si 
poetica  scribaatur.  Non  urgebo 
•os  qui  ad  facUiorem  legumiuum 
coctionem  igni  properata  et  ma> 
dentia  référant  :  procul  hiiie  artis 
coquiniiriae  interprètes  et  ministr i  I 
194-  S^  nitro  prius.  Nitrum  em 
aqua  in  modum  salis  coalescit,  et 
ad  Solem  liquescit  :  quod  aptum 
est  ad  lavandum.  —  Etnigra  per- 
fundere  amurca.  Olei  sordibus ,  sed 
bis,  quae  precedunt;  nam  sordes, 
que  sequuntur  oleum,  fèces  vo- 
cantur.  Et  petfundere  ^  pro  vidi 
perfundentes.  Serv. 

196.  Grandior  ut  foetus.  ïd  est, 
majora  grana.  —  Siliquis  fallaci' 
bus;  que  fallere  plerumque  con- 
sueverunt  :  interdum  enim  legumi- 
num  folliculi,  quum  inane»  stnt, 
majores  videntur.  Serv, 

197.  Lecta.  là  est,  cum  labore 


electa.  —  Spectata.  Probata  ;  ut , 
Et  rébus  spectatajuventus.  Fréquen- 
ter apud  Ter.  spectare  pro  proba- 
re.  —  Prcceptutn  a  Didymo ,  Geop. 
II,  17 ,  relatum,  semeti  esse  trans- 
ferendum  ex  frigidis  locis  in  cali- 
da,  ex  ppaeeocibus  in  serotina,  re- 
jicit  Plinius,  lib.  XVIII,  54  :  quo 
facto  non  magnam  apud  nostros 
agricolas  auctoritatem  consecutus 
est.  F.  G. 

1 99.  Sic  omnia  faits  In  pejus  rue^ 
re.  Metaphora  desumpta  a  flumi- 
nibus,  qualis  Nos  ter  utitur  ^n.  II, 
1 69.  Ex  illofiuercy  et  rétro  sublapsa 
referri  Spes  Danaum,  Quod  dété- 
riora fiant  omnia ,  et  talia  sequan- 
tur  sœcula,  quae  ob  muhiplicâta 
generis  bumani  sceler^  nomen  am- 
plius  sortiri  nequeunt,  testatur  Ja- 
yen.  Sat.  XIII  y  a8. 

AGI.  Non  aliter  y  quam  qui  ad» 
verso  Rumine  lembum,  Ostendere 
vult  usque  ad  perfectionem  labo« 
rari  debere ,  nec  tantum  laborem 
procedere ,  quantum  levem  remis- 


390  COMMENTARIA 

iubigît,  adid^it,  per  adversum  flumen;  «i  forte  paulqlum  a  re- 
migando  cessa  vit,  et  remisit  brachia;  statim  (nam  hoc  est 
atque)  alveus  illum  ia  prsceps  rapit  per  pronum  amneoi. 

Pars  quikta.  ao4-  Açgreditur  jam  quintam  partem  librî 
hujus,  quœ  tota  est  de  temporibus  operum  rusticorum,  et  cui 
CODJungît  multa,  que  pertinent  ad  astrologiam  ;  nam  hœc  ars 
necesaaria  est  discernendis  temporibus  operum  rusticorum  : 
prsemittit  vero  huic  parti  versus  quatuor ,  quorum  sententia 
hec  est,  tam  necessariam  esse  astrolo(pam  agricolis,  quam 
nantis:  ergo,  nobis,  qui  agricuUuram  exercemus,  tam  sunt 
servanda  sidéra  Arcturi ,  hoèdorum  dies^  anguis  lucidus,  quam 


fionem  in  deterins  cuDcta  dedu* 
cere.  —  Ad  verso  Jiumine.  Contra 
▼im  et  cursum  fluminis.  Serv.  — 
Molossus ,  quiadvenOy  inter  yerba 
roonosyllaba  positus,  prsftertim  eo 
loco ,  qtio  êkspéctaCar  cœsara ,  ni- 
8um  optime  depingit.  V.  G. 

^o^.  Atque  illum  in  prweeps.  A^ 
tpiey  id  esi,  statim.  Alii  quidam  sn^ 
perflaam  conjnnctionem  volunt;  at 
boc  dicil  :  ita  om&ia,  qu»  terra 
prof  en,  nid  continnum  in  eisstu* 
dium  agricdiaéserceatflicetmedi* 
centnr,  et  grdndia  plemnque  nas^ 
eaDtnr ,  in  pejus  muot  :  et  «ic  fe« 
runtnr,  sicnt  qui  contra  cursuin 
iuminis  et  vim  narim  agere  irait  ; 
si  aliquantulum  manns  et  brachia 
remiterit ,  et  dessus  vel  modice  ab 
opère  cessavéïit ,  statim  agente  vi 
fluminis  et  naturali  cursit  relabi- 
tur ,  nec  potesl  sursum  ire ,  sed  in 
preceps  Tadit.  Nam  proprie  pnv- 
ceps  id  signifièat.  Sétv* 

ao4.  Pfœterea  tam  mint  Arcturi 
sideta  nobis.  Jam  didt  astrolofpam 
msticam,  ita  \kt  na^ij^antem,  nosse 
debere  :  ut  sicut  navif^ndi  tempus 
et  vekitorttm  atque  tempestatum 
Aiotus  ille  ex  sidemm  corapositioi- 
ne  coçnosdf  :  ita  et  iste  terram  co« 
]endi  rong;raa  tempora,  et  camw 


diversos  ^  Tel  caloris  tcilicet ,  Tel 
frigoris  aut  pluviarum  ex  stellis 
agnoscat.  Serv.  —  Arcturus  ;  Stella 
Bootis  major ,  prope  caudam  Ur- 
ste  :  nonnunquam  ioteger  Bootes 
dicitur  Arcturus.  —  Ilndi  stellae 
sunt  juzta  aurige  brachium  posi* 
tae.  De  ortu  et  occasn  sidemm  yî- 
de  plura  apud  Pliaium ,  lib.  XviU  , 
66  ;  et  Golnmallam ,  lib.  XI ,  a  : 
▼ide  etiam  Pfaffsii  dissertationem, 
pag.  85.  K.  Q. 

ao5.  Hmdorumquedies.  Bene  an» 
tem  hœdos  Arctiiro  junzit,  qui  et 
ipsi  plavias  faoiuat;  et  alibi,  p/u* 
vialilmshaidis.-^Serwmdi.  Obaer^ 
taitdi.  Auriga  signum  «sf,  haud 
longe  a  Septemtrione,  cujas  pedem 
cum  cornu  tauri  uaa  Stella  con- 
jungit  :  quem  aurigam  pater  Mer- 
eorins  inter  sidéra  locarit.  —  Lu» 
eidtts  anguis.  Très  sunt  angues  in 
c»lo  $  unus  qui  inter  septemtirinnes 
est  :  al  ter  Ophiuchi  :  tertius  Au» 
stralis ,  in  quo  sunt  Grater  et  Cor* 
▼us,  de  quo  nunc  proprie  ait  an* 
ffuis  :  nam  Si^a  dicitur  Grâce.  Et 
scimus  angues  aquarum ,  terrarnm 
serpentes.  Hsc  autem  signa  gène* 
raliter  posuit  ;  non  enim  bec  tria 
tantum ,  sed  omnia ,  praecipit  ob- 
servanda.  Serv. 


IN  6E0R6IC0RUM  LIB.  I.  391 

illis,  qui  pontum  tentant,  et  fauces  Abydi,  quum  redeunt  in 
patriam  per  œquora  :  vocat  Âbydon  ostriferum  propter  copiant 
ostreorum. 

ao8.  Ab  generali  praemonitione  descendit  ad  ceita  qaœdam 
opéra  :  primo  constituit  tempus  hordei  serendi ,  inter  œqui» 
noctium  autumni  quod  fit  sub  libra,  atque  inter  brumam; 
•ed  dilatans  more  poetico  santentiam,  ita  ait:  pofrtquam  libra 
fecerit  horas  diei  et  noctis  pares,  di-viseritque  ex  aequo  orbem 
mundus,  médium  luci,  médium  tenebris,  tune,  viri  qui  estis, 
tauros  exercete,  hordea  serite,  usque  ad  imbrem  extremum 


307.  Pontus  et  ostriferi  faucet 
teniantur  Abydi.  Sestos  et  Abydos 
ci^itates  aunt  Heliesponti ,  qii« 
angusto  et  pericaloso  mari  segre- 
^antur  :  in  bis  an^stiis  Leander 
ad  Uero  natare  conmieTerat  :  nam 
iila  Sestias»  hic  de  Abydo  fuit; 
qui  qttttm  fréquenter  ad  amatri- 
cem  amator  nataret,  tempestaCe 
obmtuf  interiit  :  cnjos  quum  cada- 
ver  ezanime  ad  Utua,  in  qi^o  Hero 
deturre  exspedare  solebat,  esset 
adpulsum ,  paella  se  prccipitaTit 
in  nuure ,  et  ita  viiam  fimyit  :  onde 
elegit  locoa  periculosiorem,  quem 
pro  omni  poneret  pelago.  Vide  ex 
Orid.  Heroid.  XVIII  et  XIX.  — Aby- 
dena  ostrea  iaudat  Archestratus  : 
Bihilominus  Romani  Tarentina  , 
Girceianaqne  bis  anteponebant. 
At  fora  an  Virgilius  concham  de* 
si^at  pnrpnream  ;  nam  et  Seneca 
(  in  Medea ,  lo)  et  Atbencus  Ilia* 
cam  laudant  purpnraro.  V.  G. 

208.  Ubra  die.  Hic  jam  incipit 
dispntare  de  co^itione  tempomm 
ex  sideribu».  —  MKe.  Non  est  Apo« 
cope,  pro  diei  :  sed  secundum  an- 
tiquos  re^ularis  (^enitiyns  est.  Nam, 
ut  saspe  dizimus ,  obliqoi  casuii  no- 
meri  sin^ularis,  nominatÎTO  plu« 
rali  majores  non  debent  esse  :  quod 
Terum  esse  Sallustius  probat ,  qui 
in  prosa  ait  :  Ihtbitavit  acie  pan. 


Plantus  in  Amj^trione  :  Nequê  nox 
quo^uam  eoncedit  die,  pro  diei. 
8ed  modo ,  dies ,  diei ,  dicimns  : 
unde  juxta  presentem  usum ,  die 
posnit  pro  dieî.  Serv.  — Somnique., 
là  est ,  noctis  ;  nam  ab  officio  tem* 
poris,  ipsum  tempus  ostendit  :  di* 
cit  AQtem  cquii^octinm  autumna^ 
le,  quod  fit  Sole  in  libra  posito. 
Tecnale  enim  equinoctium  in  arie* 
te  efficit  Sol  positus;  boc  autem 
dicit,  frumenta  screnda  esse  au- 
tumnali  tempore  :  termina  Tero 
usque  ad  veris  initium.  Serv. 

3 10.  Ejcercete  viri  tauros.  là  est, 
arate ,  qu9  seri  possit  ;  vel ,  si  so» 
lum  pîn0ue,  aratro  semen  operite  ; 
bac  de  causa  «f  m?  dicitur  apud 
6rseG09  sationis  tempus.  —  Ara* 
trum  sator  plerumque  anteibat  ; 
nonnunquam  idem  et  sator  erat  et 
aratoc  :  spargebatur  semen  e  sae- 
co  :  hoc  modo  apud  Moschum  se* 
rit  Amor.  Plinins  XVIII ,  54 ,  ait  : 

■  manus  utique  congruere  débet 

•  cnm  gradu ,  semperque  cum  des* 

•  tro  pede  fit  quoque  quorumdam 
m  occulta  ratione ,  quod  sors  ge- 

■  nialis  atque  fecunda  est.  »  F",  G. 

311.  Usque  sub  extremum  hrumœ. 
là  est,  non  usque  ad  bmm«  finem, 
sed  circa.  Nam  bromafinitur  VIII. 
Kalend.  Januarii  die  :  et  iste  non 
atque  ad  ipsum  diem  dicit  sereu- 


392 


COMMENTARIA 


brumae^  quae  intractabilisy  et  aspera  prœ  frlgore  :  porro  ia  epi* 
theto  latct  ratio,  cur  opus  tune  cessare  debeat. 

212.  De  lÎDO,  et  papavere  Cereris  eadem  prœcipit,  nimirum 
serendum  eodem  tempore,  quo  hordea  :  illa,  Dum  sicca  iel- 
liire  licet^  dum  nuhila  pendent  y  periphrasis  est  temporis  ÎDter 
œquinoctium,  et  brumam. 

21 5.  Fabam,  medicam,  milium,  ait,  serenda  vere  :  sed  qua 
Teris  parte?  non  primo  mense,  qui  Martius;  sed  secundo 
qui  Aprilis,  quuin  videlicet  Taurus,  qui  candidus  est  a  Sole 
quem  tune  gestat,  annum  aperit  auratis  comibus  :  quum  ca- 
nis  heliace  occidit,  qui  babet  in  sphaera  frontem  tauri  sibi 


dum.  Serv.  —  Intractabilts  ;  urVar- 
ro  I,  35,  etColamellapraecipiunt, 
in  XV  diebus  ante  et  post  brumam 
prztermittenda  sunt  ag^riculturae 
negotia,  qoae  tune  tractari  ne- 
queunt.  F".  G. 

312.  Céréale  papaver.  Car  papa- 
ver  dicatur  Cereris,  caussa  est  mul- 
tiplex :  signabo  aliquas.  An  quia 
illi,  ut  inventrici  attribuitur?  ut 
ait  Euseb.  Praspar.  IIL  An  quia  illo 
Gères  famem  exsolvit?  Hanc  colli- 
gasezOvid.  Fast.  IV,  547-  -dbsti- 
net  aima  Ceres,  somnique  papavera 
caussas  Dat  tibi  cum  tepido  lacté 
bibenday  puer.  An  quia  papaver 
aptnm  esui ,  vel  quod  eo  Gères  usa 
fuer^t  ad  oblivionem  doloris?Utra- 
que  est  Servii.  An  quia  illud  agri* 
colae  inter  segetes  sererent,  tametsi 
nocuum«  ut  illo  sacra  facerent  huic 
Des  ?  hanc  adbibet  Brodons  Mise. 
Il,  29.  An  quia  illud  manu  gesta- 
ret  hsc  Dea  et  ejus  simulacra? 
Hœc  est  Brodœi,  et  Turn.  IX,  a6. 
Firmat  posterior  loco  Callimachi  ; 
additque  Antistitas  quoqne  Cere- 
ris illud  gestasse  :  inde  est,  ut 
ipse  sententiam  Poetse  référât  ad 
sacrum  Cereris.  An  demum ,  quia 
d-(/X«uÎTic  genus  est  papavcris  ac- 
commodatum  et  salubre  conficien- 
dis  panibus  ad  esum?  Hanc  addu- 


cit  Mancinellas ,  neque  iUam  reji- 
oit  judiciam  Germani.  Cerda, 

ai 3.  Tempus.  Tune  scilicet  esc. 
—  Jamdudum.  Quamprimum  :  di- 
cit,  serendum  esse  eo  tempore, 
non  quo  pluit ,  sed  quo  imminent 
pluvi».  ^neid.  lib.  II,  io3  :  Jorn* 
dudum  sumite  pœnas. 

ai 5.  Vere  f obis  satio.  CoXvanellst 
sic  ait ,  lib.  II ,  9  :  «  Prêter  satio- 
«  nem  anctumnalem ,  quam  potis- 
«  simam  ducimus,  est  altéra,  quum 
«  cogit  nécessitas  :  trimestrem  vo» 
«  cant  agricolœ  :  ea  locis  pnegeli- 
«  dis  ac  nivosis  ,  ubi  aestas  est  bu- 
«  mida  et  sine  vaporibus ,   recte 
m  committitur  :  ceteris  admodum 
*  raro  respondet  ;  quam  tamen  ip-- 
«  sam  celeriter  et  utique  anteœqui<- 
«  noctium  vernum  conveniet  per- 
«  agere  :  si  vero  locorum  et  cclî 
«  conditio  patietur,  quanto  matu- 
«  rius  severimus ,  tanto  coromo>« 
«  dius  proveniet  :  neque  enim  est 
«  ullum ,  sicut  multi  crediderunt , 
«  natura  trimestre  semen  :  quippe 
M  idem  jactum  autumno  melius  res- 
«  pondet.    Sed   sunt    nihilominus 
«  quaedam  aliis  potiora ,  que  susti- 
«  nent  veris  tepores,ut  siligo,  etc.« 
Gonfer.  Plin.  XVIII,  10.  V  G.  — 
Tune  tequoqucy  Medica,  Ad  ipsam 
herbam   apostropham  facît.  Haec 


IN  GE0R6IG0RUM  LIB.  I. 


393 


oppositafm  et  quasi  minitantem.  De  medica  signale  prœcipit 
serendam  in  terra  putri. 

319.  Pergit  ad  triticum,  et  far  :  si  terram  arabis  ad  triticum 
et  farra  condenda,  ita  ut  tibi  tantum  sit  cura  aristarum,  fru- 
menti  solius,  hoc  opus  fiet  tibi,  o  agricola,  mense  Octobri, 
et  post  matutinum  occasum  cosmiscum  Pleiadum,  et  post  or- 
tum  heliacum  coronœ  :  cave  alio  tempore  triticum  et  far 
sulcis  committas;  cave  nimium  festinus  sis  in  credenda  anni 
spe  telluri  invitœ,  ac  repugnanti  :  nam  multos  vidi,  qui  ante 


autem  a  Medicis  translata  est  in 
Graeciam;  quo  tempore  eamXerzes 
inyaserat.  Hujas  plena  Venetia  est  : 
et,  nt dicitDionysius,  trium  folio- 
mm  est ,  semperqne  TÎrens.  Serv. 
—Jlf«i/ica.Plin. XVIII,  i6;itade8- 
cribit  :  Similis  est  trifolio  y  caule 
foliisque  geniculata  :  ea,  quum  m 
cautem  tissurgit,  in  folio  contrahi" 
tur.  Ad  quem  locum  ¥.  Dalecamp. 
Nomen  habet  a  Médis,  unde  ad- 
vecta.  Restât  ultimam  de  prxcepto. 
Ejus  daie  partes,  et  quo  tempore 
serenda  medica;  et  de  putredine 
terrae,  ubî  serenda.  De  priore  Plin. 
XVIII,  16  :  seiitur  mense  Majo. 
Pallad.  lib.  V,  tit.  i.  Aprili  mense 
in  areis,  quas  ante  (sicut  diximus) 
prœparasti,  medica  serenda  est. 
Itaque  Virg.  praeclare  vere  seren- 
dum  asseniit.  Ita  quoquePlin.  loco 
adducto  :  vemo  seri  débet.  De  pos- 
teriore  Colum.  II ,  1 1 .  Locum ,  in 
quo  medicam^  proximo  vere  saturus 
es  f  proscindito  circa  Kal.  Octoh.  et 
eum  tota  hjreme  putrescere  sinito,  G. 
3 16.  Et  m.ilio  venit  annua  cura, 
Seneca  Epist.  86,  Virgilium  tan- 
git,  tanquam  agrari»  rei  parum 
peritum;  quoniam  scripsisset  mi- 
lium  et  fabam  sub  idem  tempus 
seri  :  sed  mehercle  calamniatur, 
aut  ludit  iste  Socrates  :  immo  illud 
facit.  Milium  ex  iis  est ,  quae  trina 
teropestate  anni  seruntur ,  estate, 


bieme ,  Tere  :  in  Italia  tamen  plu» 
rimnm  lestate  :  quam  solam  satio- 
nem  ibi  Seneca  agnoscit.  At  tu  vi- 
de Plinium  XVIII ,  7  ;  et  liberabis 
facile  Virgilium  bujus  culps.7au6. 
—  Secundum  eumdem  Plinium 
XVIII ,  66 ,  milium  non  ante  Ver- 
giliarum  ortum  serendum,  quo 
tempore  vespere  per  arva  lurent 
cicindelae  ,  id  est ,  animalcnla  vo- 
litantia  per  berbas ,  et  instar  stel- 
liilarum  micantia.  V.  G.  —  Annua 
cura.  Post  medicam ,  qua  semel 
•ata  durât,  juzta  Palladium,  lib. 
y,  tit.  I ,  annos  decem ,  et  quae  per 
anmim  quater  et  sexties  demelitur , 
opponit  milium  quod  serendum 
est  quotannis  et  vemo  tempore  : 
aliter  nuUa  proventus  spes  foret. 

217.  Candidus  Taurus  et  Canis 
adverso.  Tauro  cedensy  explican- 
tur,  vol.  I,  pag.  a83  et  284  :  ita  et 
Atlantides  Goronaque  ibid.  et  pag. 
sequentibus. 

219.  Triticeam  in  messem.  Ad 
messem  tritici ,  vel  segetis.  —  Ro- 
bustaque  farra.  Fmmenta ,  quœ 
plus  habent  virium,  quam  legumi- 
na  ;  quo  tempore  nobis  Adantides 
occidunt,  sunt  serenda.  Serv. 

^kT^Z.  Sulcis.  Arationibus.  —  Cbm- 
mittcu  semina.  Quasi  custodibns 
fidelibus.  Serv. 

224*  Invitœ  terrœ.  Quae  quasi 
coacta  msticorum  labore ,  et  non 


394  COMMENTARIA 

occasum  Pleiadum,  Maia  una  eat  in  Pleiadibus,  sementcn 
cœperunt,  qui  mire  frustrati  sunt,  tritico  converso  in  arenas, 
et  Tanas,  quœ  f rages  non  habent« 

337.  De  vicia,  phaselo,  lente,  docet  serendas  Boote  acci- 
dente cosmisce ,  mense  Octobri. 


spODte ,  fnictus  profert  :  alii ,  si 
non  suo  tempore  seratnr.  —  Anni 
spem.  Unde  ta  annum  speres  posse 
dedncere.  Serv, 

a 36.  Exspectata  segts,  Id  est,  spe- 
rata ,  quod  Nonn.  Marcellus  ad* 
struit  ex  M.  Tull.  Off.  lib.  II  :  E$t 
enim  deterior  <fui  accipit  y  atque 
etiam  ad  exsppctandum  semper  pa^ 
futior.  —  Quidam  Plinio  consen- 
tientes  putant  semen  dintias  in 
terra  retentum,  degenerare  în  aye- 
nam ,  onde  serrandam  censco  lec» 
tionem  avenu  (1).  Ignari  quidam, 
nescientes  quid  ex  voce  avertis  fa- 
cerent ,  Aristis  scripsere ,  vel  acer- 
vis,  V.  G. 

337.  Si  vero  vicîamque  sem,  etc. 
Plura  silîquisorum  leguminum  pft- 
tiuntur  sub  hiemem  seri.  Colum. 

II ,  II,  inquit  :  «  Vicite  autem  du» 
«  sationes  sunt  ;  prima,  qua  pabuli 
«  causa  circa  aequinoctium  auc- 
«  tnmnale  serimus  ;  secunda ,  qua 
•  mense  Januario  vel  etiam  serius 
«jacimus  ses  modios  semini  pro 
«  generando.  »  Vide  Plin.  XVIII» 
37.  y.  G.  —  Filemque  faselum,  Fï- 
Um  exponit  Nonius  fréquentent; 
quod,  que  abundant,  yilescant. 
Willicbius  distinguit/me/um  et/a* 
seolum.  Illum  ait  cicercule  genus 
esse  ;  banc  berbam ,  cujus  fructus 
dicantnr  ^xi;|^«i  Theopbrasto ,  lib. 

III,  cap.  ult.  Histor.  Plant.  Taubm, 
aa8.  iVec  Peltisiacœ  curant  asper^ 

nabert  lentis.  Pelusium  unom  est 


de  septem  ostiis  Nili ,  nbi  primaa 
lens  inventa  dicitnr  j  vel  obi  opii' 
ma  nascitur.  Unde  sot'  f{t;tiMoni- 
tut  est.  Serv, — Lentium  apod  Mi- 
nium ,  lib.  XVni  ,11,  duo  mmo- 
rantnr  gênera ,  altemm  rotondiss 
nigriusque,  altemm  sua  tigiira,i<i 
est,  vnlgare,  ad  Pelusium  M^^ 
maxime  coluntur.  Immensa  oavis 
qua  Gains  obeliscum  ex  iEgyptoRo- 
mam  vehi  jussit ,  1  ao,ooo  lentioa 
modios  pro  sabarra  babebat.  T.  ^* 

339.  Haud  obscura.  Hoc  est  di- 
ra. —  Mittet  tibi  signa  Boolts.  Si 
viciam ,  et  faselnm ,  et  lentem  se- 
rere  volueris ,  occidente  Boote  m- 
bes  inciperc.  —  Cadens  Boota.  W- 
cidens  ,  vemo  sciiicet  tenport- 
Tune  enim  Bootes  occidit.  Sen. 

33o.  Incipe ,  et  ad  médias  sem»- 
tem  extende  vruinas,  Omnia  cob- 
plexus  est  tempora  :  et  Tem»* 
sciiicet,  que  legumen  seritiir:^* 
autnmnale ,  que  framentom.  " 
EpHogus  universae  sationis  et  ^^ 
nnm  et  autumnale  tempos  coa* 
plectens.  Porro  videturPliûin»*^ 
ronem  vellicare ,  quod  rnsticos  »> 
sua  terrain  caelos  erigat,i«tainqB« 
scientic  sideralis  subtilitatem  v^' 
peritis  prsemonstret ;  XVIfl»  M» 
et  35,  et  36,  et  37,  ubi  Natori» 
inducit,  agricolasitacastiganteB»: 
Cur  cœlunt  intuerisy  agricole? ff 
sidéra  quetris ,  rustice  ?  Ectt  t»  '  * 
ter  hàhas  tuas  spargo  sptcu»^ 
(alii  peculiares)steUas,  easf^^ 


(1)  Ar^entorati  scrratus  codex  qucm  nupcr  Ic(i»  eamdem  cxbibet  lectioBC*' 
(Gouni.  ) 


IN  GEORGIGORUM  LIB.  I.  SgS 

a3i.  Hoc  yersu,  qui  veluti  epilogas  ett  unWen»  sationis, 
aiunt  interprètes  contineri  générale  prasceptnm,  tam  de  his 
quœ  hactenus  dicta,  quam  de  aliis,  quœ  sikntur  :  itaque  do- 
cet  sementem  omnem ,  quocumque  tempore  incipiatur,  sive 
vernoy  sive  autumqali,  non  producendam  ultra  hyemem 
mediam. 

a3a.  CoDcludit  quae  dicta  de  semente,  declarata  necessitate 
astrolo{;iaB,  a  qua  pendent  nisticana  opéra  :  quasi  dicat,  labo- 
rat  Sol,  o  agricola,  in  utilitatem  tuanii  régit  mundum,  in 
partes  quatuor  Autumni,  Hyemis,  Veris,  iEstatis  dimensum 
divisumque;  idque  facit  excurrendo  ssBpius  per  duodecim 
signa  mundi,  id  est,  caeli. 

233.  Ex  occasione  duorum  versuum  prœcedentium  adducit 
nunc  latam  caeli  descriptionem,  quœ  respondet  descriptioni 
terrarum.  Dividunt  caslum  Zonas  quinque;  média  semper  ru- 


pen  €t  ab  opère  disjungenti  ojten* 
do,  etc.  Cur  altius  speetas^  ipsum- 
que  cœlum  $crutaris?  Hahe$  anU 
pedes  tuo$^  eece,  Fergilias,  etc.  -— 
OperK  pretium  feeerit ,  qui  ordine 
omnia  ibidem  legarit.  Sed  dicamiis 
Plinio,  yir(j;iliuiii  «gricolaB  suo  prc- 
cipere  non  esactam  Afltrologi»  sab- 
tiÛtatem,  led  annnia  illa  Astrologim 
hreviarÙL,  que  nos  arabico  ▼ocabu- 
lo  âLMANàCH  Toramiis.  Taubim, 

aSa.  Per  duodena*  Malti  pro 
duodecim  accipiunt  ;  at  :  Bina  mar 
nu  lato  crispant  hoitilia  ferro  ;  et 
septenaque  tela.  —  Elei^ans  carmen 
de  signis  cslestibus  prodidit  An* 
sonins  :  Bit  sex  et  tidera  compient  : 
Hic  Anes  y  Tavrutf  Gemini^  Caum 
cet,  Léo  y  VirgOy  Libraquey  Scorpiusy 
Arcitenenty  Capricornut,  etunwm 
Qui  ienet ,  et  Piscet.  —  Sol  aureus, 
*0  Xtve^poMc  MXiOf  in  Epigr.  Xf^etè^ 
#*»**(»  Orpheo.  Alii  quod  «nro 
prssit. 

a33.  Zonm,  f d  est,  plaga  Tel  eir- 
evH,  qaorum  primus  Septemtrio- 
nalis  ;  Tel ,  at  quidam  volunt,  Aqni- 
lonias.  Zon» ,  circoli  ^  qui  cslnm 


ae  terram,  Telnti  «onae  cingnnt. 
Translative ,  nam  proprie  Zone  in 
terris,  sed  pro  parallelia,  id  est, 
eircalis  posait.  Septemtrîonalis , 
iHstivaUs ,  iEqaiaoctinlis ,  Brai 
lis ,  Ausiralis.  Serv.  —  Qutn^ue 
nent  cœlum  zionœ.  Ab  aeris  tempe- 
rie  Terra  distingaitar  m  ^fion^tie 
9onat  :  Latini  Ùnguloty  FatciaSf 
Plagaty  drculoty  nancnpant.  Mam 
aeris  qnalitas  Tel  est  jEituûtay  Tel 
Temperata ,  Tel  deniqae  Frigida. 
JEstuoea  qaidem  plaga  iis,  qnibus 
Sol  supra  Terticem  et  perpendica- 
lum  ipso  mendie  consistit.  Ea  Zo* 
na  Torrida  Mtuffuurmikç  Tocatur  Se- 
necae  in  Hère.  Œt.  act.  III.  Lux 
aeerha  dicîtur.  Temperata  «Jxf«ro(  : 
ubi,  at  Naso  ait,  Mitta  est  catm 
frigore  Jiamtna  :  et  quo  Sol  non 
ita  accédât,  ut  eam  torreat;  nec 
tantum  abest,  ut  perpetuo  gelu  ri- 
geat  :  atqae  hsee  duplex  est,  Jifui* 
ionarit  et  AuHtrina.  Tandem  Frigi^ 
day  qa«  quam  Sol  ibi  plurimum  a 
▼erttce  sit  remotus,  perpetuo  ri- 
gore  premitur  :  estque  et  ipsa  du- 
plex; Aretoa,  sab  Arctico  polo; 


/ 


396 


COMMENTARIA 


bel  sole,  semper  torretur  igni  :  a  média  transit  ad  extremas; 
extremae  duas  dextra  et  sinistra  trahuntur  rotanturque  cir- 
cum  hanc:  concretœ  istse  sunt;  dextra,  quœ  Arctica,  et  ad 
SeptemtrioDem  glacie  cœrulea;  sini^tra,  quae  Antarctica,  et 
ad  Notum  imbribus  a  tris  :  nam  Boréal is  subjecta  est  assidais 
et  nimiis  rigoribus;  Austrina  immodicis  imbrium  humidita- 
tibus.  Inter  bas,  et  mediam,  duœ  sunt  alise,  Tropicas  Vocant, 
solstitiales,  temperatas  :  bas  Dîi  mortalibus  habitandas  dede- 
runt,  ut  in  quibus  nec  glacies  nimia,  nec  nimii  imbres.  Per 
ambas,  inter  ambas,  secatur  via  quœdam,  ducitnr,  teritur, 
qua  se  vertit  obliquus  ordo  signorum.  Sol  enim  per  Zodia- 
cum,  qui  obliquus  est,  inter  bas  duas  discurrit  secans  .£qai- 
noctialem. 

340.  Pergit  nunc  ad  explicandos  polos,  quo  exsistat  caeli 
notitia  intégra:  inprimis  moneo  mundum  hic  esse  caeluna; 
mundus  ut  polo  Arctico  consurgit  supra  nos;  ita  polo  Antarc- 
tico  premitur  sub  nobis  :  ille  arduus  est  ad  Scytbiam,  et  Rhi* 


et  qae  haie  sub  Antarctico  oppo^ 
sita.  Porro  negatam  ab  omni  sevo 
nmltis  est,  zonam  Torridam  hahi- 
tari  :  sed  hodiernae  navigationes  et 
experientia  docet,  sub  iEquatore 
commodissime  jncundissimeque  , 
et  tanquam  in  terrestri  Paradiso 
(  quem  et  hic  quidam  ausi  ponere  ) 
vitam  bomines  yivere.  Sub  Tropi-^ 
eo  tamen  molestius  habitari ,  prae- 
sertim  sub  Capricorno.  Frigidas 
tontis  autem  parum  habitari.  De 
quibus  omnibus  accuratissime  dis» 
putat  P.  Merula  lib.  II ,  Part,  1 , 
snae  Gosmographi».  Taub, 

a35.  Quant  circum  extremœ.  Be- 
ne  extremœ  addidit ,  id  est ,  Borios 
etNotios  ;  ne  eas,  qus  circa  igneam 
sunt,  intelligeremus,  quas  constat 
esse  temperatas  TÎcinitate  caloris- 
et  frigoris  ;  quarum  unam  nos  ha- 
bitamus,  alteram  antipodes  :  ad 
quos  hinc  torrente  zona ,  hinc  fri- 
gidis  ire  prohibemnr.  Antipodes 
autem  dicuntur,  quod  contra  nos 
positi  sunt  contrariis  vcstigiis  :  ter- 


ram  enim  dirunt  undique  c«Io  et 
aère  cingi.  Per  has  autem  duas  zo- 
nas in  obiiquum  vertitur  signifer 
circulus,  qui  Soliscontinetcursum. 
Unde  etiam  fit,  ut  duae  zons  fri- 
gidissimae  sint,  ad  qnas  nunquam 
accedit  :  una  ferveus ,  a  qua  papne 
nunquam  recedit  :  duae  tempera^ 
t»,  ad  quas  vicissim  venit.  —  Tra- 
huntur.  Pro  extenduntur ,  aut  sine 
intermissione  vertuntur.  Serv. 

237.  Duœ  mortalibus  œgris.  Sirut 
dictiim  est,  temperata*,  ex  calido 
medio ,  et  frigidis  extremis  circu- 
lis.  Serv,  —  Kxpressit  Homerioam 
iliud  :  J^itkùivt  ftfvtu9%. 

aSg.  Obliquus,  Zodiacus  voca- 
tur  sectus  limes  apud  Ovid.  Met. 
II,  i3o  :  Sectus  in  obiiquum  est  lato 
curuamine  limes.  —  Qua.  Per  quam 
viam. 

a4<*  Consurgit;  premitur.  Deest 
ita;  ut  ad  Scytbiam  consurgit,  ita 
premitur  in  Austros.  Quoaiam  Ko- 
ticus  circulus  totus  infra  terram 
est  ;  et  premitur ,  quasi  deprimi- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I. 


397 


phaeos  montes  Scythiaç;  hic  devexus  in  Austros  Libyae:  ille 
▼ertex  nobis  semper  sublimis  est;  liic  sub  pedibus,  sub  Styfpe, 
4ub  profunditate  infernorum  :  ista  poeiice.  Breviter:  polus 
Arcticus  supra  horizontem  est,  Antarcticus  sub  horizonte. 

a44*  Adjungit  nunc  quae  insunt  utriquepolo,  ita  tamen  ut 
dilabatur  ad  ea,  quœ  insunt  generalius  alteri  hemisphaerio; 
hic  in  polo  Arctico  anguis  se  inter  Arctos,  ursas,  duascircum- 
volvit,  instar  fluminis,  quœ  ursœ  Oceano  nunquam  tingun- 


tur.  Serv.  —  fybiœ.  Apud  recen- 
tiores  Grœcos  Domen  Africs  :  bec 
ad  Nilum ,  ubi  UtitndiDÎs  ei  mazi- 
ma  pars  ndest,  paolum  ultra  can- 
critropicum  porrigitur;  etinde  ad 
Herculis  fretum  asque  flectitnr. 
F.  G, 

2^2,  Hic  vertex  nobis  semper  su- 
blimis. là  est,  hseo  pars  mundi  a 
nobis  semper  videtur.  Polum  dé- 
signât arcticum.  Polus  boc  in  loco 
est  axis  pars  eztrema.  At  illum  Sub 
pedibus  Styx  atra  videt.   Id   est, 
azem  Notirum,  id  est,  Australem, 
qui  a  Dobis  nunquam  videtur  :  si- 
Gut  fioreas,  id  est ,  septemtrionalis 
semper  videtur.  Et  sicut  varias  pbi* 
losopbomm  opiniones  snot  :  ita  et 
hic  varie  loquilur.  Nam  alii  dicunt 
a  nobis  abscedentem  Solem  ire  ad 
antipodas.  Alii  negant,  et  volant 
illic  tenebras  esse  perpétuas.  Mire 
autem  ait  Styx^  quasi  de  inferis 
Styx  atra  videty  manetque  profun- 
dif  ut  ostenderet  illud  quod  dicunt 
philosopbi,  recedentes  hinc  ani* 
mas  et  illic  alia  corpora  sortiri. 
Unde  et  Lucanus  ait  :  Begit  idem 
spiritus  artus  Orbe  alio,  Quod  veri- 
simile  est ,  quia  dicnntnr  anime , 
aut  igni ,  aut  vento ,  aut  aqua  pur- 
gari  :  quod  ut^tnecesse  est ,  dum 
aut  per  frigidas  plagas,  aut  igneani 
transeunt.  Et  licet  alii  hoc  a  Vii^ 
gilio  dictum  per  poeticam  licen- 
tiamvelint;  lamen  sci^ndom  est, 


eum  poeticœ  licentise  inseniisse 
pbilosophiam.  Serv.  —  Illum  sub 
pedibus,  perperam  interpretantur 
nostris  :  cui  interpretationi  oppo- 
sitiu  at  illum  répugnât.  Madriden- 
sis  codicis  scriptor  loco  videt,  te- 
net  admisit.  F.  G, 

a 4  4*  Maximus  anguis,  Vel  quia 
ipse  raeteris  est  major,  vel  quia  ad 
Scytbiam ,  vel  quia  inter  duas  arc- 
tos.  Sane  hune  draconem  quidam 
occisum ,  et  inter  sidéra  conloca- 
tum  a  Miuerva  dicunt  :  alii  bunc 
esse,  quem  Hercules  rnstodientem 
mala  aurea  Uesperidum  occidit.— 
Hic.  Pro  illic.  Serv, 

a 45.  Circum ,  perdue  duas.  Et  eir- 
cum  enim  est  eiper;  nam  per  utram- 
que  labitur,  id  est,  inter  duas  ;  ma- 
jorem  canda  taogens,  alvo  com- 
plectens  minorem.  —  In  morem 
Jluminis  Arctos,  Hesiodus  irvixfAf 
fimt  iitxeiç,  Id.  — Tlvrofiiu^n,  Gice- 
ro  :  yeluti  rapide  cum.  gurgitefiu" 
men. 

a46.  Oceani  metuentes  œtjuore 
tingui.  Hoc  refertur  ad  fabulam  : 
nam  hœ  due  peliices  Junonis  fuisse 
dicuntur:  quas  poscquam  Jupiter 
in  sidemm  retulit  numerum ,  Juno 
rogavit  Tethyn  suam  nutricem,  ne 
unquam  eas  pateretur  occidere  : 
unde  nunc  metuentes  dixit,  sciliceC 
nutricem  Junonis.  Sunt  autem  b». 
Hélice,  et  Cynosura:  de  Uehce  Ly- 
caonis  lilia ,  amata  a  JoTe,  et  a  Jo- 


4oo 


COMMENTARIA 


i£state,  Autumno,Hyeme  :  quœ  quum  di versa ioter  se,  tamen 
annum  efficiunt  parem,  et  semper  sui  similem.  Duplex  dÎTÎ- 
-sio  est  in  hoc  trartu,  primum  quid  faciendum  pluvio  câelo, 
quœ  prima  mens  poetae  :  alterum  quid  diebus  festis ,  quod 
primo  annexum.  Ërço  ait:  non  otiose  caelum  speculamar, 
quia  si  imber  hyemis  agricolam  ab  laborando  continet ,  datur 
illi  mature,  tempestive,  et  per  otium  ea  domi  facere,  quœ, 
si  tempus  esset  serenum,  debuisset  properanter,  raptimque 
facere ,  ut  iret  ad  opus.  Itaque  utatur  occasione  imbriferî  tem- 
poris.  Âdvocat  exempta  :  exit  ag^cola  summo  mane  ad  aran- 
dam  terram,  débet  acuere  vomerem,  qui  obtusus:  quantum 
iropendit  huic  operi,  ta ntum  perdit  de  labore:  erg^o,  quum 
imber  est,  faciat  baec  per  otium,  et  mature.  Unde  duplex  uti- 
litas  :  nam  et  tune  bene  faciet,  et  nihil  postea  perdet  de  la- 
bore. Similiter  excavet  arbores,  et  formet  in  lintres  :  inprimat 
pecori  aut  frumentorum  acervis  sig;num  :  exacuat  vallos  et 


et  hyems  :  et  taineii  de  his  aDoas 
.efficitur.  Seru. 

25g — 267.  Quœnam  pluvialitem» 
pestate  facienda.  Vide  Plin.  XVIII, 
65,  67  :  ibi  enim  plurima  refert 
açricoHfl  notanda.  Vide.  Col.  IX , 
14  i  XI,  3  :  «  Malum  patrem  fami« 
«  lias  oraculum  déclarât,  quisqois 
«  interdiu  faceret,  qaod  noctn  pos- 
«flec,  nisiin  tempestate  celi;  pe- 
M  jorem  qui  professiii  diebus  a^e- 
«  ret ,  quod  feriatis  deberet ,  pes* 
«  simum ,  qui  sereno  die  sub  tecto 
«  potius  operaretur,  quam  in  agro.  » 
< —  Frigidus  imber.  Vide  Georg.  lib. 
III  ,379;  pluvio  frigore  :  ly,  36i , 
frigidus  auster.  y.  G, 

a6a.  Vometis  obtusi.  Hebetis  :  et 
obtusum  est ,  quicquid  sine  acu- 
mine  est ,  vel  calore  :  ut ,  non  06- 
tusa  adeo  gestamus  pectora  Pœni, 
Antiqui  tamen  n  literam  addebant, 
quod  nos  propter  eupboninm  in 
•  aliquibus  detraumos,  ut  obiusus  : 
in  aliquibus  remansit,  ut  tunsus. 
—  Obtusi  autem ,  reverberati  et  acu" 
mine  carentis,  Ser\'. 


a63.  Aut  pecori  signum^  aut  nw 
meros  impressit  acervis.  Id  est  ,  f»- 
cit  aut  cbaracteres,  quibus  pe<H>rm 
•ignantur  ;  aut  teàseras,  quibus  fru- 
mentorum  numerus    designatur  : 
nam  numéros  pro  literis  posuit , 
quibus  nnmeri  continentur.  De  his 
Andr.  Schott.  nodor.  Ciceronis, 
II,  6.  —  Pecori  signum:  Plerumque 
nomen  domini ,  quod ,  ut  Golu- 
mella  VII,  9;  XI,  a,   i4,  38;  et 
Palladius  II,   16;  refenmt,  pice 
liquida  inscribitur.  y.  G.  —  Ar- 
mentorum  custodes ,  quo  suum  pe- 
cus  ab  alieno  intemoscerent,  signa 
qusedam.ei  imprimere  consoeve- 
rnnt,  que  quoniam  ferro  candenti 
înurebantur,  a  Grscts  ixaut»funtt 
dicta  snnt  :  tali  signo  recuperabatur 
equus,  cujns  meminit  Apul.  1.  II,  de 
Asino  aureo.  Hic  mos  hodie  etiam 
apud  nostros  agricolas  viget. 

a64<  Exacuuntalii  vallos.  Fossas 
et  muros ,  de  terra  factos,  exponit 
Servius  :  atqui  hsec  neque  acuun- 
tur,  neque  per  imbres  fieri  pos- 
sunt  :  tu  palos  sive  sudes ,  quorum 


IN  GEORGICORUM  LIR,  I. 


4oi 


furcas  :  paret  retinacula  ex  Amerino  oppido  Italiœ,  quœ  apta 
ad  ligandam  vitem  :  texat  fîscinas  ex  Tirga  rubea  :  fruges  aut 
igni  torreat,  aut  frangeât  saxo. 

267.  Transit  ad  membrum  alterum  divisionis,  ubi  înest 
subdivisio:  nonmirum,  ut  rusticus  aliqua  faciat  caelo  hye- 
mante,  quippe  quum  fas,  et  jura,  id  est,  divin»  atque  humanae 
leges  (fas  enim  Deos  et  religionem  respicit,  jura  bomines;) 
sinànt  exercere  quœdam  diebus  festis.  Quœ  sinunt  fas  et  reli- 


plurimus  in  agris  usns ,  prasparari 
intelligas.  Pier, 

a65*  Amerina  retiruicula,  Virgas, 
de'quibns  vites  religantur  :  qu» 
yirgae  abundant  circa  Amerinùm 
oppidum  Italiœ,  cujus  crebram  in 
Rosciana  facic  Gicero  mentionem. 
Alii  gênas  salicis  dicant,  dispari 
colore  a  estera  salice  :  nam  est  ru- 
bra ,  et  ad  connectendam  aptior  ; 
quia  praeter  morem  lenta  est,  qu» 
nnne  quoque  Amerina  a  nisticis 
dicitar.  Serv,  —  Ut  ait  H,  Schnei- 
der y  etiamnam  aquaiica  parva  sa- 
lis apnd  Lugdannm  vocatar  Ame- 
rina,  V.  G. 

366.  FacHis.  De  qna  facile  ali- 
qnid  fiât  :  unde  faciles  homines, 
qui  bac  et  illac  cito  ducnntnr  :  er- 
go  Fadlis,  qne  cito  ligetar,  Tel 
soWatar.  —  Rubea  virga,  Qiub 
abondât  circa  Rubos ,  Italie  oppi- 
dum. Horatius^  Inde  Aubos  fe$si 
pervenimus.  An  a  robo ,  cujus  me- 
minit  Noster  in  Eclog.  III ,  89;  fe^ 
rat  et  rubus  taper  amomum  ?  Senr. 

367.  Nunc  torrete  ignifrugesy  n. 
f.  s.  Preparate  panem,  quo  uta- 
mini  in  serenitate,  ne  ea  res  impe- 
dimento  sit  postea  :  multi  tameir 
de  certo  frugnm  génère  dictum  vo- 
lant; namque  far,  mininm,  panicam 
moli ,  nisi  ante  fuerint  tosta ,  non 
possnnt.  Nam  qnod  ait  saxo  ftun- 
gite  ;  potest  accipi  et  pinsere,  quod 
significat  pilo  tundere,  quia  et  vol* 

S. 


go  caratum  saxum  pilum  dicimus  ;- 
quœ  omnia  fieri  oportet ,  propter 
facilitatem  molendi.  —  Quamvis 
Plinius  et  Vitruvius  jam  molas 
aquarias  memorent ,  tempore  Pal- 
ladii  nondum  usitatas  fuisse  pu- 
tandum  est.  F,  G. 

368.  Quippe  etiam  festis  quœdam 
exercere  diebus.  Non  mirum  -est , 
rusticum  aliqua  facere  debere  per 
pluvias ,  quum  sint  qnœdam ,  que 
facere  possit  etiam  festis  diebus. 
Sunt  enim  aliqua ,  qnae  si  festis 
diebus  fiant ,  ferias  polluant  :  qna« 
propter  et  Pontifices  sacrificaturi , 
praemittere  calatores  suos  soient, 
ut  sicubi  viderint  opifices  adsiden- 
tes  opus  suum,  prohibeant;  nepro 
negotio  suo,  et  ipsorum  oculos, 
et  cerimonias  deum  attaminent  ; 
feriœ  enim  operae  deorum  crédit» 
sunt.  Sane  feriis  terram  ferro  tan- 
gi  nefas  est;  quia  feriae  deorum 
causa  institnuntur,  festi  dies  bo- 
minum  quoque.  Serv,  —  Quœnam 
festis  diebus  agenda  368...,  376.  Vi- 
de Caton.  n  ;  Col.  II,  33  :  Non  sem- 
per  eadem  negotia  pro  necessariis 
habita  sunt,  nec  certissima  norma 
qua  possint  dignosci  :  festis  die- 
bus fossas  et  colliquias  detergere 
licet,  nec  novas  facere  :  vetercs 
sepes  emendare  licet;  non  sege- 
tem  novis  munire.  Viduis  nupti» 
concess» ,  non  virginibus.  V,  G. 
3Ç9.  Fas  et  jura  sinunt,  Id  est 

36 


4oa 


GOMMEMTARIA 


gio,  suBt  bec  :  rivos  deducere,  îd  est,  aquârom  dnctes  pur- 
gare:  segeti  sepîmentum  pretcndere,  ne  bestîae  irrampanf  : 
aTibusinsidiasfacere,  neagroa  yastent  :  yepres  incenderef  ne 
tenram  occupent,  et  perdant  heriiMis  frugiferas  :  scqpius  mer* 
gère  (nam  hoc  est  mersare,)  gregem  balantum^  oves  florîo 
aalubri,  qunm  TÎdelicet  oves  tentantur  8cabie.  Qnae  rinunt 
bumanœ  leges,  imo  qneTolnntet  jubent,  sunt,  ot  rosticus 
a£Ferat  oleum  ad  nrbem,  afferat  poma  viiia,  qpiœ  emat  vilis 
popellus  :  boc  enim  cautum  in  urbibus  lege  humana,  ut  rus- 
ticr,  qui  tunt  in  Ticinis  pagis,  annonam  conièrant.  Hactenus 
compléta  tententia  :  nam  quœ  de  lapide  incuso,  molart,  et 
pice,  dicuntur  obiter,  et  veluti  adjunctim  :  sed  necessaria  illa 
quoque. 
a7&  Dilabitur  ad  dies  Lonares,  qui  obsenrandi  agricolae- 


divioa  famnanaqae  jvra  permit- 
tant  :  Dan  ad  teli^ooeia  fa$;jurm. 
pertinent  ad  homines  :  et  non  sine 
causa  hoc  dictum  a  Virgilio  ,  gna- 
ro  totins  sacromni  riins ,  ponitnr  : 
religiosi  enim  esse  dicunuir,  qui 
laciendarum  prenùttendarumque 
rernm  divinanim  secnndam  mo- 
rem  civitmiis  delectwn  habent,  nec 
te  superstitionîbns  implicant.  -^ 
Ihducere*  Id  est,  siceare  :  nam  ir- 
rigare ,  indueen  est ,  ut ,  deinde  sa* 
tUftuvium  indueit,  Sane  sciendum, 
aecondnm  Yarronem,  contra  reii- 
gionem esse.  Tel  si  irrigentar  agrî, 
tcel  laTentor  animalia  festis  die- 
hos;  Mymphs  enim  sine  piaculo 
non  possunt  moreri.  Sed  scimos 
nécessitât!  religionem  cedere  ;  nn- 
de  perite  Virgil.  ait  :  Balantum^ 
911«,  etc.  Serv,  Vide  notas  370,  toI. 
1,  pag.  29». 

372.  Éalantunufue  greyem,  Id 
estfOTÎum. — Mermre,  Fréquenter 
mergere,  propter  scabiem. — #lu. 
ino  salubri.  Mon  est  epitheton  am* 
■is,  sed  ad  f actum  refertur  ;  salu- 
tifero  :  nam  dictnros  est  in  tertio 
hbro  Georg.  ▼.  44^  et  sqq.  scabie 


tentari  animalia,   nisi   larentiir. 
DuicUms  idctreoJluvuSf  eÈe.  Serr. 

273.  Co$U$  utelU.  Aut  re  yara 
costas ,  aot  ciitellas }  ut  Horstins  ; 
Mitu  muU  Cajmm  eliuUas  Isiiyic 
ponunt.  -—  JÉgitatùr.  Veiherstor; 
dictas  ab  agendo  ,  ac  per  hoe  os»- 
iwirncs  dicitur.  -—  Tardi  aseUi,  Ho- 
merus  quoque  Iliad.  B  ^mèn  Toeat 
torfium.  —  Graecam  epigrassma 
Pallada :  vUf  m  /ifébiirwnc»i 
ONKfsv ,  ifUftif  »  fiiiam  tardiimÈia 
fum  iaborem,  tegnitiemy§onumtm. 
— >  Orid.  Am.  II,  l5.  Aspiût^  utaac^ 
nluf  mi$trandm  sortis  aseilms  Am- 
duo  dwnitus  verberg  Untus  eat,  -^ 
Sic  Apol.  Met.  lib.  Vn.  ruietis  ts* 
tum  pignon  y  tatxiissimum^ue  nimis 
astnum. -— Inde  Amobius  Ub.  II, 
asserit,  osûio  nullutn  esse  tardtÊU 
animal.  *—  De  lento  asello  fabolam 
etiam  enarrat  Phaedms  I,  16. 

275.  Urhe  reportiU,  Picem  in  or* 
be  emtam  aselio  plerunque  dos-» 
aaario  in  agrnm  reportabant  ;  nam 
pice  et  résina  potissimom  ad  vina 
condienda  tune  atebantur ,  nt  ano- 
tor  est  Plinius.  ^rvtus  hic  non  est 
Senius,  Tanbnu 


IN  GEOBGIGORtTM  LIB.  I.  4o3 

Ait^eroprimum,  Lunam  dedÎMe  moruHbiis  quosdiain  feltces 
operum,  id  est,  ad  opéra,  et  bas  atios  €tbo  ordine^  non  omnes 
eodem  modo  felices,  sed  hos  hac  ratiooe,  illos  alia.  Docet 
fagiendam  quîntam  diem  Lniiœ^  quia  hac  die  quepiam  mons* 
tra  sata  tant,  quaepiam  nata  :  satus  Orcos,  satae  Eumenîdes, 
quœ  sont  Furiœ  Inferoiiim  :  nati  partu  terrœ  Gœus,  lapetus, 
Typfaonu,  ceterique  alii  ira  très  ^gantes,  qui  conjurarnnt  in 
Jovem  ad  cfldam  rescindendum. 

a8i.  Narrât  obiter  Gigantom  facinus,  qui  conati  sunt  im-- 
ponere  Oasam  montem  supra  Pelion,  snpraque  Ossam  Olym- 


377.  JMiees  operum,  Qaibus  fé- 
liciter potsuDt  opéra  exerceri,  Tel 
ad  opéra  sumenda  :  Tel  certefeliceSy 
aptofl  felicibus  operibas.  —  Quin- 
tam  fu^e.  Ut  quinta  luna  nolUiu 
opertt  initiam  sumas  :  dicitar  enim 
hic  namerus  Minera»  esse  consa» 
cratiu,  quam  sterilemesce  constat  ; 
ande  etiam  onunia  sterilia  quinta 
lima  nata  esse  dicontur  ;  «t,  Oi^ 
eus ,  Fari« ,  Gisantes.  —  Pallidus 
Oivui.  Quia  pallidos  facit  ;  nam 
ipse  niger  est.  Probus,  Orchus  legit. 
Gornatus  Tetat  aspirationem  ad- 
dendam.  Hesiodus  Orcam  quinta 
luna  dicit  natum.  Celsus,  et  Juris- 
jorandi  deum  palUduin  dictum, 
quia  jurantes  trepidatione  pallesp- 
cunt  :  nam  apad  Orcum  defnnct» 
anioue  jurare  dicuntur ,  ne  quid 
suos,  quos  in  yita  reUquenint, 
contra  fata  adjugent.  Serv, — Vide 
notas ,  Tol.  I ,  pag.  394* 

378.  Eumenides  uUœ,  Id  est,  na^ 
ta,  et  ut  s«pe  dictum  est,  mw' 
êifi^9fiifj  Eumenides.  Tocantur, 
<|uod  non  habent  booam  voluati^ 
tem,  id  est,  mentem  ;  sicnt  Panm^ 
<)uia  nttlU  parcant.  Seru.  —  Furi» 
postquam  ab  Oreste  matricida  pla- 
calse  auat,  nomine  *E»fta»ti^t  ab  eo 
fuenint  honorât*  ;  quo  postea 
Gneci,  fonesti  CMninis  Terba  refov- 
nidanles ,  usi  sont.  Virgilios  anllo 


uModo  bic  déclarât  Eumenides  esse 
cum  Orca  simul  natas  ;  sed  quinta 
cujuscnmque  anni  et  mensis  die. 
F.  G. 

379.  Cmum.  Nomtna  sunt  Gî- 
gantum  :  per  Goeum  autem  et  Ty- 
pbœum ,  et  Japetum ,  omnes  gi* 
gantes  intelligimns  ;  quos  quinU 
luna  dicit  esse  natoa.  —  CmunufuB 
Japetkmquie.  De  bisce  gigantibôs  » 
OS  eorum  pugna,  ApoUod.  bibliodi. 
lib.  I  :  et  noster  Ma.  TI,  58o.  jEfic 
^gnus  antiquum  ttnœ^  TUaniapt»' 
be$  y  A/mtfie  dêjectij  fumdo  vohunr' 
fur  in  imo. 

380.  Et  conjuruios  ettlxtm  resctn» 
dere  fratres.  Otbum  et  Epbidtem 
dicit,  qui  luerunS  filii  Neptuai ,  <c 
noTem  digitis  singulia  crescebanC 
mensibus  :  qua  Ireti  altitndine  cc- 
bun  Tolnerunt  evertere  :  sed  con» 
&ii  sunt  sagittis  ApoUinis  et  Dia- 
ne. Serv. 

381.  PeUo  Otsam .  Monti Tbess»- 
hm.  Peiio  o  longa  est,  sed  fit  bre* 
vis  saquente  Tocali;  ut,  $ub  Um 
mito,  —  C»naC£  imponete  Peiio-  O^ 
som.  Nota  bune  Tersun  Grec» 
more  bis  biantem.  Synakepba  bis 
neglecta  poterat  videriinanem  eo» 
mm  conatum  exprimere  :  qisod  et 
Fabricio  TÎsum  est.  Hune  anteoi: 
totum  locum  J.  G.  Scaliger  Poet.  y, 
3,  contra  Grscnldrum  et  Gritico- 

36. 


4o4 


GOMMENTAKIA 


pum,  ut  inde  Jovîs  caelum  oppugnarent  :  sed  hic  conatas  îna« 
nis  fuit,  nam  Pater  Jupiter  hanc  struem  montium  fulnûnibfis 
di&jecit. 

284*  Ait  septimam  diem  Lunœ  esse  felieem,  et  decimam 
quoque,  sed  decimam  feliciorem  septima  :  in  utraque  ponendae 
vites,  domandi  boves,  cœptandae  telœ,  procedet  enim  felix 
textura;  incipies  autem  telam,  si  illi  addas  licia,  quae  ridant 
stamina.  Nonam  diem  Lunœ  meliorem  esse  quavis  alia  die, 
ut  in  ea  servi,  aut  quicunque  alii^  fugam  capessant  :  ac  per- 
inde  contrariam  esse  quibuscunque  furtis  ;  nam  sicut  praebec 
lucem  ad  fugam,  ita  quoque  aperit  latebras  furum. 

387.  Postquam  docuit,  quœ  dies  Lunœ  felix,  vel  infelix 
sit,  docet  jam,  quœ  pars  diei  aptior  ad  opéra  rustica,  distin- 


rum  subtilitatem  défendit.  Porro 
Pelion  et  Ossa  et  Olympus  Thessa- 
lis  montes  sunt;  Gentaurorurn  sta- 
bula. 

a 8a.  Scilicet.  Hujus  yocis  sensum 
lexicomm  pleraque  neglexere.  Vi- 
de Georg.  lib.  I,  493;  II,  2^5  ;  III, 
a66  ;  et  ibi  notas  Heynii  ;  Horat. 
II,  Od.  i4,  9;  Glaud.  XXXVIU, 
1 16.  F^.  G.  — Involvere^  Signantur 
vires  stupende,  et  ultra  omnem 
modum.  Quant»  illae  vires,  quK 
potuerunt  rotare  Olympum  supra 
alios  montes ,  et  instar  lapidis 
emissi  e  funda  in  altum ,  devolve- 
re!  Cerda. 

a84*  Septima  post  decimam  felix, 
Aut  septimamdecimam  dicit  ;  aut 
hoc  dicity  felix  quidem  est  septima, 
sed  feKcior  décima  :  ut  primam 
locum  decims  tribaat ,  qnae  sit  val- 
de  felix  ;  secundum  septimœ ,  qu» 
post  decimae  felicitatem  sit  secui>- 
da  ;  ut  ea  nulla  sit  felicior,  excep- 
ta deeima.  Aut  certe  sicut  quidam 
volunt,  quartamdecimam  dicit,  ut 
lelix  sit  septima  duplicata  :  id  est, 
cajus  nnmems  post  decimam  inve- 
nitur  :  quo  die  rêvera  melius  vites 
poiûmus.  Serv. 

285u  Jhmitarf  froves.  lostraere^ 


quomodo  possint  ferre  laborem 
arandi;  et  sciant  ad  jugum  pariter 
incedere.  Serv*  —  Ultimo  Martîi 
mensis  fine  et  die  a  religionibus 
vacuo,  Romiini  agricolœ,  vitnlos 
ad  tertinm  tetatis  annum  usqae  in 
pascuis  errantes*,  solebant  prensa- 
re.  F.  G. 

a86.  Nona  fugœ  melior^  contnt^ 
fia  furtis.  Non,  ut  quibusdam  imr- 
peritis  videtur,  Virgilius  aut  fu- 
gam servis  suadet,  aut  eis  indicat 
dies,  quibus,  se  a  rapinis  absti- 
neant.'Nam  et  fugam  de  profec- 
tione  et  cursu  legimus  :  ut,  5tmul 
arvafugay  simul  œquora  verrunt; 
unde  velocem  equum  fugacem,  di- 
cimus  :  et  fuga  potest  etiam  ho- 
nesta  esse  ;  ut  si  quis  hostem ,  si 
quis  imminentem  tyrannnm,  si  quis 
sevum  judicem  fugiat.  Seru.  — 
Nona  quum  jam  luceat  luna,  ser- 
vo  fugienti  favet;  furibus  vero 
contraria  est  ;  gaudent  enim  nocte 
et  nebula.  F,  G. 

287.  Melius  se  nocte  dedere.  iVoc- 
te  autem  non  est  adverbhim ,  sed 
nomen,  ablativique  casus;  adeo 
ut  ei  Horaiius  junxerit  prappositio- 
nem  :  Ut  jugulent  homines^  sur* 
gunt  d0  noctf  (atroncs.  «-Qaenam 


IN  GE0B6IG0RUM  LIB.  L 


4o5 


^itqne  inter  diem  et  noctem  :  et  observabis  opponi  a  poeta^ 
tam  noctem,  quam  summum  mane  diei  :  itaque  pro  eodem 
reputat,  quœ  fiunt  aut  nocte,  aut  summo  mane.  Eous  est  Lu- 
cifer, qui,  noTO  Sole  adventante,  terras  novo  rore  conspergit, 
Adeo  est  hic  valde  ;  valde  melius. 

289.  Incipit  erço  a  nocte  œstiva  :  tum  stipule  secentur, 
et  quicquid  in  pratis  provenit,  ut  fœnum,  et  similia;  quia 
quum  hcec  sint  arida  sua  natura,  lentescunt  rore^  qui  nunquam 
déficit  per  noctes,  et  ideo  melius  secantur  :  itaque  prœmisit, 
levés  esse  stipulas,  prata  arida,  quia  dicturus  de  lento  humore 
noctium. 

391.  A  noctibus  aestatis  transit  ad  noctes  hybemas,  in  qui- 
bus  non  deest,  qui  ad  multam  noctem,  et  ad  seram  lucemam 
peryig[ilet,  ut  ferro  incidat  faculas  ad  imaginem  spicarum 
acutas  :  faujas  tam  infatigabilis  agricole  laborem  uxor  mitigat 


Boctu  agenda  387...  396.  Vide  Var- 
roD.  I,  iO;Col.U,ai;VI,3;XI, 
3;  Plin.  XVIII,  3o,  7a;  Pallad. 
VU,  2.  V.  G. 

a 88.  Sole  novo.  Graeci  ixiw  iiov. 
Poeta  ipse  Georg.  II  ;  novos  tôles  ; 
et  JEn.  IV ,  novo  lumine  ;  et  Georg. 
m,  mane  novum.  Omnia  îsta  de 
ezortu  diei  Plin. XVIII,  21. Sanu- 
iatio  soles  novos  admittit,  Apnl.  lib. 
n.  Sol  novus  diemfecit.  — Jnrorat 
niuttrat:  aut  sinfpliciter  inrorut: 
matutiho  enim  tempore  ros  cadit. 
-—  Eous.  Id  est ,  lucifer  :  de  quo 
etiam  Ginna  in  Smyrna  sic  ait  :  Te 
tnatutintis  Jlentem  conspexit  Eous^ 
Etjlentem  paulo  vidit  post  Hespc' 
vus  idem.  Serv. 

390.  Tondentur.  Secantur  prata 
jam  matura. — Noctis.  Accusât  ivus 
pluralis  :  hsc  lectio  castior  ex  Aru- 
siano  Messo  dignoscitur»  qui  in  U- 
bello  de  elocutionibus  Virgilianis 
in  eiemplum  quod  eleganter  </e/îcif 
Ulavii  rem  dicere  possumus,  Virgi- 
liano  hincutitur  te&timonio,i^oc- 
tes  Untus  non  déficit  humor. 
*  991.  Post  Volcanalia  &al.  Sept. 


habita ,  in  quibus  Deo  ignis  datori 
sacriHcabantur  vitulos  et  verres, 
inchoabant Romani,  aut  agricols, 
aut  litterarum  studiosi,  lucubra- 
tiones  suas.  y.  G. 

393.  Faces  inspicaU  Incidit  ad 
spicarum  et  aristarum  imaçinem^ 
—  Gasarnm  domini  in  cuHna  mo- 
rabantur.  Vide  Georg.  lib.  II,  a43; 
Ecl.  VII,  49  :  ibique/ac«s  ex  txda. 
Tel  vallos  ox  aliis  lignis  exacue- 
bant ,  aliaque  conficiebant  :  texe* 
bant  praeterea  apum  aWearia  :  in- 
terdum  faces  sulfure  inducebant , 
et  cera  ;  Ovid.  Heroid.  VII,  a3  : 
«  Uror,  ut  inducto  cerat»  sulfure 
taedae.  »  Et  Met.  III ,  37$  :  «  Non 
aliter  quam  quum  summU  circum- 
lita  taedis  Admotas  rapiunt  yivacia 
sulpbura  flammas.  »  Vide  Col.  II  » 
aa. — Candelaruui  inventumiEgyp- 
tiis  tribuitnr.  V.  G. 

393.  Jnterea  longum  cantu  sola- 
ta  laborem.  Elegans  plane  et  lectu 
dignissimum  est  XII,  i ,  in  Colum. 
ubi  de  villicœ  agit  officio,  quae  dum 
cura  sua  defungitur ,  cantiunculis 
fréquenter  te  oblectat,  et  tempus 


4o6 


COMMENTABIA 


canCu  SQO,  quum  telas  texit  argnto,  sonanti,  pectine:  tda* 
rum  enim  textura  melius  noctu  succedît,  nam  moUescunt  fila 
humore  noctis  :  itaqae  conjux  marito  et  usui  est,  et  voluptati; 
usui  in  tela,  voluptati  în  cantu  :  aut  certe,  si  axor  telam  non 
texit,  sapam  conficit:  docet  vero  obiter,  que  radone  sapa 
conficiatur  :  decoquitar  enîm  ig^ni  mustum,  id  est,  abstunitar 
quum  coquitar;  ac  foliis  despumatur ,  fortasse  pampîneîs, 
nam  faaec  ad  meoium ,  et  ideo  rusticis  erunt  pro  cocfaleari. 

397.  Absolvit  quid  ag^endum  noctibus  «statis,  atqne  hye- 
mis,  çradnmque  facit  ad  dies  œstatis  atque  byemis  :  de  aestate 
breviter  expedit,  docens,  messem  omnem  frumentariam  se- 
candam  die  medio,  terendam  die  medîo.  Ideo  secanda,  quia 
tune  rubet,  concocta  est,  et  matura  :  ideo  terenda,  quia  me- 
dio  aestu  tosta  est,  atque  adeo  aptior,  ut  grana  excatiantiir. 

299.  De  hyeme  non  ita  breviter;  nam  et  plara  docet,  et 
poetice  ac  venuste  excurrit  ad  narrandas  voluptates  agricola- 
rum^  quas  id  temporis  capîuut  :  docet  arandum,  ac  serendum» 
non  quidem  cruda  hyeme,  sed  ante  rigîdum  friçus,  quorn  et 
tepor  byemis  et  labor  aratoris  rejiciat  vestimenta  a  coipore 


fallit  ;  qnarc  recte  Ovîd.  Trist.  IV, 
J.  Canténttit  patiter,  paritet  data 
pensa  tmhcntix,  Fallkur  atwUlœ  de^ 
djriturque  iabor. 

394.  Arguto,  Sonoro ,  «tridnlo. 
—  Idem  epitheton  pectini  jungit 
Apoi.  Met.  II  :  Et  pectinis  arguti 
-dente  tentù  discrimrnatus,  —  Tan* 
tiMii  poH«bat  tezendt  nendique 
mos,  tit  ipse  Aagustiis,  simplici»- 
tacis  Simulator,  auilam  Tèstem  ai- 
si  serons,  axoris,  aut  filiae  mann 
bus  factam  indnerit.  Homer.Odys. 
X,  ai  1  ;  de  Girce  :  éi  TibuL  II,  El. 
1 ,  65  :  ■  Âtque  aliqua  adsidoe  tex- 
f  rix  operata  Minerram  Gantât ,  et 
adpUuso  tela  sonat  latere.  De 
pectine,  instmmento  qno  densa- 
tur  teta.  •  Vide  Senecam ,  Ep.  90. 

y,  G. 

395.  Àut  dulris  mtisti  Folcano 
decoquit  humorem.  Hic  versas  Ion- 
gior  est  una  syllaba ,  sed  Me  vitio, 
quoniam  sequens  a  vocalî  incipit. 


—  Duleis  musti.  Mastnm  usque  ad 
tertiara  pnrtem  decoctione  reda<y 
tnm  apnd  Plininm  dicitnr  sapa; 
usque  ad  dimidiam,  defrutum: 
qnibus  verbis  etiam  promiscae  nie* 
bantnr  veteres  :  hoc  a  Plinio  in 
adolterium  mellis  excogitatum  di- 
citnr t  apnd  Gjrmcw  appeMatnr  *^ 
fULy  y\tfM  et  rif«itf .  Atfntium  pose 
annnm  vinis  immixtnm  ea  dintnr- 
na  reddit  :  Agricol»,  festis  didios, 
defrntwn  lacté  dilntnm  bibebanti 
Ovid.  Fast.  IV,  779  :  ■  Dnm  lice*, 
apposita  veluti  cratère  camalla^Lae 
niveum  potes,  pnrpnreamqne  sa- 
pam. «  Hnnc  potnm  a  colore  Fes- 
tns  Bumnieam  appellat.  Coquitar 
defrutom  plemroque  noctu, 
te  luna.  —  Vnicanns  pro  ifpai 
mitnr  ;  eodem  modo  Baccbns  pro 
vino  ;  Neptnnns  pro  aqua.  K.  G. 

997  ...  3fO.   Qtuenam    inferdm 
agenda.  V.  G, 

399.  At  medio  cRfu.Faiticala  at 


IN  6E0R6IG0RUM  LIB.  I. 


407 


arantis  :  videtur  sûhi  sî^puare  autamnum,  ucique  tempus  se* 
mentis  :  nam  hyems  cruda  coloaum  facit  ignavum,  ut  qu9 
ipsa  ignava  est:  quinid  tempus,  quum  horreutfri^ora,  dica« 
tum  est  voluptatU>us  agricolarum  ;  tune  fruuntur  parto,  par 
rato;  convivia  inter  se  exercent:  nam  hyems  quse  genialis, 
voluptuosa  est,  eos  invitât,  et  resolvit  curas  :  illustrât  hoc 
compara tione  :  non  aliter  illi  gaudent  exactis  lahoribus,  quam 
nautœ,  quum  pressœ  carinse  (  signât  naves  onerarias,  compres- 


oppositionem  indicat   cum  ante- 
eedeatibus ,  tcilicet   cum   gelida 
nocte.  Vidfi  Theocr.  X,  47  ;  et  Ti- 
bal.  I,  5,  aa  :  «  Area  dnm  messes 
sole  caleote  teret.  »  Caret  exempfit 
ista  Pomponii  interpretatio  dicen- 
ti<9  Virgilium  hisce  Terbis  estatis 
medie  calorem  indicasse  ;  pr«i- 
terea  pognat  cum  Columellse  pm- 
ceptis,  lib.  II,  ai  :  •  Antequam 
«  torreatar  vaporibus  estivi  side- 
«  ris ,  seges  celeriter  demetatnr  :  » 
pec  ita^e  nimios  cstatis  calor  ex- 
spectandas.   Pallad.  YII,   a,    ait 
tritici.  messem  tiuc  e»se  paratam , 
si  «qualiter  spicarum  populos  mar 
torato  rubore  flavescat.  Plinins, 
XVUI,  4«  narrât  Viatorem,  quum 
Gincinoato  dictaturam   attulerit, 
enm  arantem ,  Dudnm ,  pleoumque 
pulyeris  invenisse,  et  dizisse  ;  «  ve» 
«  la  corpus ,  ut  proferam  seuatus 
«  populique  Romani  mandata.  »  Et 
Gato  y  ut  Plutarchus  refert ,  «estate 
nudus  cum  famulis  Uborem  perfi- 
cere  solebat.  Nugator  itaque  fuit 
ille,  qui,  quum  Virgiiius  carmen 
sunm  coram  quibnsdam  legeret, 
ac  fortuito  post  verba ,  nudus  ara, 
sere  nudus  ^  voreminhiberet,  illico 
versum  sic  absoMt  :  habebisfiigih- 

3oo.  Parto.  Parato.  —  Agncolm 
plerum^ue fruuntur,  Dicit  agricolas 
per  hyemem  bis  frui,  qo«  estate 
paraverint.  PUnuntiue  dicit,  quia 


dictums  est  aliqua,  quss  msticus 
etiam  hieme  posait  efficere.  Serp, 

3oa.  Invitât.  Ita  Plant.  Âmph.  I. 
Invitavit  sete  in  cœna  plusculum. 
Sallust.  Hist.  IV.  Quum  te  eibo  tps- 
n9qu€  Imd  invittarent,  «—  G^nialis 
dicitur  }ùem$<i  quia  geniis  acc^ 
ta;  tune  enim  peracto  anoo,  ec 
prsesertim  perSatomalia,  quisqaa 
genio  sno  operam  dabat  :  geniut^ 
non  ut  reliqui  Deorum ,  aacrificiis 
placandns,  a  teneris  alumao  suo 
cornes  erat;  postea  quum  alnm* 
nus  paterfamilias  factus  ,  super 
foco ,  instar  Larium  locatus ,  Tario 
fongebatur  munere,  curam  gerens 
ignis,  ut  bene  flagret  ;  cibis  sapo- 
rem  ministrans  ;  cavensque  ne  ri- 
mas agant  Tasa,  aot  rumpantur. 
Indapibas,et  prsecipue  die  natali, 
Genii  imago  uncta  et  tbure  perfu- 
sa ,  donabatur  yino  ac  libis  malli- 
tis.  Inde  proYeniunt  Terba  inâulgë- 
regtnio  ;  defraudare  ffenium.  F.  G, 
—  Curuique  resolvit.  Quiescere^fa- 
cit  a  labore  et  curis.  Gatnl.  in 
Epigr.  O  quid  solutis  est  beatius  cu* 
ns?  Martial,  lib.  X. Nox non  ebria, 
fed  soluta  curis. 

3o3.  Pressœ  carinœ.  Oneraric 
TibuH.  Presserai  extema  navitu 
merce  ratem.  Ex  qua  imitatione 
recte  colUgit  German.  in  Virg. 
pressas  earinaSf  esse,  onerutas  mer^ 
cibus,  lllud  :  portum  tetigere  carinety 
ita  adombrat  Prop.  lib.  III,  33,  i&  : 


4o8 


COMMENTARIA 


sas  mercibus),  portum  contingent,  et  Isetabundi  ipsi'puppes 
coronant.  Est  qui  explicet  ruwes  pressas,  oppressas  et  a^tatas; 
non  placet. 

3o5.  Etiamsi  in  hyeme  solvendae  curae  agricolaram,  non  iCa 
tamen,  ut  nihii  agant  :  colligant  tune  glandes,  baccas  Ltauri, 
oleam,  myrta,  quae  instar  cruoris  rubent,  quum  matura  sunt: 
exeroeant  se  in  aucupio  gruum,  in  venatione  ceryorum ,  se- 
quantur  lepores,  figant  damas  Baleari  funda  :  quum  videlicet 
nix  alta  terram  occupât,  fluvios  glacies  summœ.  Brevius  :  quuxn 
hyems  est.  Flumina  trudunt  glaciem;  impellunt;  quod  contio- 
git  saepe,  quum  fractas  glaciei  crustulas  aquœ  contrudimt  et 
convolvunt. 


Ecce  coronatœ  portum  tetigere  cari» 
nœ.  —  Quumjam  portum  tetigere, 
Dat  comparationem  de  nariganti- 
bus  :  qaod  sicut  illi,  ezpleta  jamna- 
vigatione ,  et  positis  in  sicco  navi- 
bus,  Iflptantur,  et  epulis  yacant  : 
sic  etiam  rustici  finitis  completis- 
que  aestivis  laboribus ,  hieme  con- 
Tivia  calebrant,  et  a  curis  solvun- 
fur.  Serv. 

3o4'  Coronas,  Puppi  coronas  im- 
ponebant ,  quod  ibi  sacrarium  na- 
TÏgii  erat  :  de  quo  i£n.  X,  171  ;  et 
-fin.  IV,  118.  Vide  Turneb.  XIX, 
3.  Alii  hic  coronas  accipiunt  fanes 
nauticos  in  modum  coronae  com- 
I  plicatos  :  minus  bene.  Taubm. 

365.  Sed  tamen  et  quemeis  glan- 
des. Sunt  aliqu»  derivationes  ,  ex 
usu  m  agis  quam  ex  ratione  venien- 
tes  :  ut  (jjuemuSy  Jiculnus,  ilignus, 
columus  ;  a  corylo ,  ilice ,  ficu  , 
quercu.  Serv,  —  Ineunte  Novem- 
bri ,  glandes  leguntur ,  pabulum 
suibus  bovibusque  ;  Col.  IX,  i. 
Glandium  plura  gênera;  quernea 
glans,  iligneay  cerrea.  —  Stringerey 
decerpere;  Ecl.  IX,  61  ;  Col.  ait, 
VI,  3  ;  a^state  peracta ,  boves  fron- 
dibus  esse  vesrendos ,  praesertim 
iligneis,  quemeis,  et  laureis.  Hae 
enim  ultimae  sunt  ceteris  deficien- 


tibus.  Vide  Georg.  lib.  III,   3oi. 

y.  G, 

306.  Cruenta  mjnrta,  Id  est ,  ma- 
tura :  quia  matura  cruoris  côlorem 
imitantur.  Serv, 

307.  Pedicas.  Laqueos,  <piibns 
pedes  impHcantur.  —  Gruihus  pe» 
dicas.  Inter  bominis  ntstici  y^lap- 
tates.  Horat.  quoque  Ep.  II.  Pavi- 
dumque  leporem^  etadvenam  laqueo 
gruem  Jucunda  captât  prtemia.  — 
Gruibus,  pro  a^ibus  quibuscnm- 
qua  ;  speciem  pro  génère.  —  Retia 
ponere  cervis.  Venatio  ceryorum  ut 
plurimum  cum  retibus.  Poetaipse 
in  Ed.  V.  Nec  retia  cervis  UUa  do- 
lum  meditantur;  et  Georg.  III. /n- 
gen  ti  clamore  prem  es  ad  retia  cervos, 

308.  Auritos  lepores.  Majores  au- 
res  habentes.  Observât  Germanas 
a  Grsco  Poeta  in  Epigr.  leporem 
dici,  3*»^«  ùùtbTttrrAiferam  auritam. 
Hue  spectat  etymon.  Volunl  enim 
Grammatici  x«>«of  dici  ab  ow  au- 
ris,  et  x«  particula  intensiva. 

309.  Balearis  fundœ,  Hispanic»  : 
a  Balearibus  insulis  Hispania  ; 
quod  vero  Balearem  fundam  ap- 
pellayit ,  dictam  a  plurimo  ejas 
usu,  qui  apud  Baléares  est,  quae 
sola  genti  arma  esse  Trogus  ait; 
non  autem ,  quod  ibi  inventa  sit 


IN  GEORGICORUM  LIE.  !• 


409 


3ii.  QriNTjE  PARTI,  quœ  tota  est  de  Astrolo^a,  annectit 
tempestatem,  qu«  duobus  preecipue  temporibus  anni  contin- 
git  :  primum  est  initio  Autumni,  et  fine  ^statis  :  alterum  fine 
Veris,  initio  ^tatis  :  itaque  confinia  ipsa  temporum  exposita 
sunt  tempestatibus;  nam  hyems  et  œstas  torrida  non  ita  obr 
noxia  huic  malo  propter  summum  frigus,  summum  calorem. 
Hanc  itaque  sententiam  ita  élucidât,  ut  tempestates  et  sidéra 
autumni  incipientis  significet  notis  duabus ,  videlicet  per  dies 
breviores,  qui  sunt  post  aequinoctium  :  et  per  aestatem  jam 
mollescentem  et  labentem  :  quid  dicam,  quœ  providenda  et 
laboranda  sunt  viris  agricolis?  yer  mens,  idest,  desinens, 
significat  duabus  aliis  notis,  videlicet  per  spicas  horrentes,  et 
per  frumentum  iactescens ,  quum  turgere  incipit  in  viridi  ad- 
huc  et  tenera  stipula. 


fanda,  ot  aiunt  Senrius  et  Phylar- 
gynas  ;  nam  hujus  inventores  Pli- 
niufl  Syrophœnices  memorat  ;  Stra- 
bo  vero  jEtolos.  Prêter  insulamm 
descriptionem  idem  Strabo  lib.  III , 
funditores  optimos  esse  Baléares 
docet  :  9fni^byMc*t  Âftat^t  xrytrrat, 
'  MÙ  toSt'  i9M99a.li  l%9Lf%firrmt^  ifiro» 
^•/rixtc  um/rwx^f  tac  fn9%vç,  Mec  est, 
quod  quispiam  miretar ,  teste  Flo- 
ro  III,  8  :  certos  ictus  y  quum  htec 
sola  genti  arma  sint;  id  unum  ab 
infaniiastudium.  Cihumpuera  nut* 
tre  non  accipit  y  nisi  tjuem  ipsa 
monstrantey  percussit.  —  Stuppea 
verbera.  Funes  e  stuppa  contexti , 
sive  lora ,  qnibus  plumbum  aat  la- 
pides intorquentur. 

3ii.  Quid  tempestates  autumni. 
Verno  et  autumnali  tempore  fiant 
tempestates,  quando  nec  plena  es- 
tas est,  nec  pleoa  hiems  :  unde 
médium  et  confine  utriusqae  tem- 
puris ,  ex  conjunctione  contraria- 
rum  rerum ,  tempestates  eflicit. 
Sane  sciendum ,  ultimas  partes , 
tam  autumni,  quam  Yeris  signifi- 
care,  quibus  fiunt  procellae  :  quod 
de  autumno,  hic  indicat  rersus  : 


Atque  uhi  jam  hrevioniue  dies ,  et 
mollior  œstas  :  de  vere  hic  :  Spicea 
jam,  campis  quum  messis  inhàrruit. 
Ruity  id  est  :  prscipitatur  ;  in  fine 
est  :  et  in  hoc  talis  est  sensus  : 
quid  dicam  quantum  oporteat  sol- 
licitum  et  studiosum  esse  agrico* 
lam  tempore  autumni  et  veris?5^rv. 

3i4-  Spicea  jam  campis.  Spicos 
de  maturis  fniçibus  abusive  dici- 
mas  :  nam  proprie  est  ^icus,  quum 
per  culmi  folliculum  ,  id  est  ,*  ex« 
tremum  tumorem,  arist«  adhuc 
tenues  in  modum  spiculi  eminent. 
Serv,  —  Inhorruit.  Ilorrere  dicun- 
tur  aristte  maturescentis  frumen- 
ti  ;  eodem  modo  carduis  horrere 
dicitur  a£;er  desertus  ;  hastis  exer- 
citus  ;  setis  verris  dorsum.  K.  G. 

3i5.  Frumenta  lactentia.  Adhuc 
tenoia,  et  lactis  plena  :  sane  scien- 
dum, Varronem  in  librisdiTÎnamm 
rerum  dicere ,  Lactentem  deum  es- 
se, qui  se  infundit  segetibus,  et 
eas  facit  lactescere  :  et  sciendum 
inter  lactantem  et  lactentem  hoc 
interesse;  quod  iactans  est,  quœ 
lac  praebet;  lactenSf  coi  lac  prsB- 
betur.  Serv. 


4io  GOMMENTARIA 

3i6«  Insamit  primo  versus  sex  in  expllcanda  prima  ilU 
tempestate,  quam  atti^t  de  ioitio  antumni,  et  fine  aestatb; 
sed  ita  tamen,  ut  prascipue  dîcat,  qaas  pertinent  ad  aestaton: 
deinde  sex  alios  in  ea,  quœ  accidit  desinente  vere.  De  prion 
ait,  tam  deformem  saepe  contingere  tempeslatem  mesais  tem- 
pore,  ut  venti  omnes  secum  praelientur  :  atque  ita  miserandom 
in  modum  pneveniatur  labor  messorum  :  nam  non  exspecUta 
falce,  venu  eruunt  segetem  ab  radicibus,  expelluntque  et  afe- 
hunt  in  omnem  partem.  Arvafiawiy  sunt  matura  :  strùigen, 
est  secare  :  sublime  exfmlsam eruerent,  id  est,  emerent,  et  eni- 
tam  expellerent  in  sublime  :  hyems  est  tempestas.  De  post^ 
riore  ait,  agmine  aquarum  ruente  e  caelo,  coikrtisqne  noi^i^' 
ex  eodem  caelo  alto,  demum  cadenie  ipsomet  setfaere,  dilui  del^ 
rique  sata  (hœc  vox  aperte  signât  ver)  et  laborea  boiun,  ùa- 
pleri  fossas,  crescere  flumina,  et  pracipitari  cum  iogenti  som- 
tu,  £equor  fervescere  atque  aestuare,  irrumpentibas  eo  Buna- 
nibus.  Glomerant  tempesiatem  est,  accumulant,  et  faciunt  crei^ 
cere;^ea  spirantia  sunt,  agita  ta,  commota,  ferventia,  et  veloti 
anhelantia.  (  Vide  quœ  dicemus  GalUeeadJinem  htgus  FoL  ) 

3i8.  Restant  versus,  quîbus  poeta  a  calamitate  segetam,  et 
satorum  dilabitur  ad  explicandos  terrores ,  quos  tenante  Jûk, 

■ 

3 1 6.  Jnnio  mense ,  et  appropin-  ta  cœlam ,  ut  hyenu  cuin^^»^  ^^ 

qnaDtefioUtitio,  fit  hordeimessis,  pulas  messit  eradicat»  in  *1^"* 

tempore  quo  lucent  cicindel«  ;  re*  «briperet. 

liqni  f nimenti  sequitar  messis,  qa«  3a  i .  Odmumque  ievem-  (itOKtt 

in  tepâdioriboi  locis  nscpie  ad  orw  dicitar  ipse  ealamus  :  «tipul*  vcfo 

tam  Sirii  prodacitur.  F.  G,  folia,  qiue  ambiunt  culnium.'^^- 

3i8.  Omiuc  ventorum  coneurn»  32^,Fœdamglameranttempt9^ 

99  prmlUi  tndi.  In  Romano  codice ,  tem.  In  describenda  tempestate  t» 

conmryerey  habetar,  sed  eoneur^  da,  aagna  erac  seges  imitauootf 

ren  ex  Plinio  castior  lectio  cognos-  in  Poetis  Gnecis  et  Latinis*  ^''■P' 

citor  :  apnd  quem  ita  babetnr:  tore»  qiio(piepa8simezaiiltJiA(<^ 

FtrgiUttt  messe  ipsa  eoneutrere  pn»-  dicendi  génère.,  et  quoties  inaà^ 

lia  ventorum  j  damnosa  imperitis  hapc  occasio ,  maçnifice  atCoUii*' 

-refett.  Tradunt  Democritum ,  ww-  tnr.  Vide  daas  in  Li?iii  dcscripw»- 

tente  fmtre  ^us  Damoeo  aidentîssi-  nés,  dteramlib.  XXI  ;  alteram  XLî 

mo  astUy  orassey  ut  reliquœ  segeti  circa  finem.  Et  Geciiii  apnd  ^^*"' 

parcerety  mperetque  deseeta  mh  tee-  tinm  paleberrimam.  Pneterea  Sol- 

fum  ;  paucis  max  harit  vaticvuttio  picium  lib.  II ,  sacre  hiftoric»  * 

estapprohata.Pier,  Valer.  Maum.  I,  8.  Nolni  noflC 

330.    Ita  tufinne   ni^ro  ferret  Poetas  iodicare.  Cerda, 

hyems.  Ventoram  praelia  ita  con-  3a 5.  Sata  Iteta  boumque  lahofet- 

currebant  turbine  nigrOy  obscoran-  Hesiodos  :  *fip>«  ^«f  ^  «r«x»H*i 


IN  6EOR6IGORUM  LIB.  I. 


4" 


ilL\ 


'T* 


Jifi 
HA 

as 


I 


et  mittente  fulmina,  patiuntur  terra,  ferœ,  homines:  nam 
illa  tremit,  îllae  fu^iunt,  isti  paTBnt.  Ule  vero  intérim  vere 
pater,  vere  pius  contentus  his  terroribus,  exercet  iras  suas  in 
montes  :  nam  percutit  fulminibus  Atfao,  Rhodopen,  GeraiH 
nia:  Austri  intérim,  atque  imber  sese  ingeminant;  jam  ne* 
mora,  jam  litora  plançunt  yentoque  insonant.  JVox  média 
non  tam  signât  noctem  ipsam,  quam  tempestatem  atram  instar 
noctis  jmediœ.  Omnia  hsec  vere  poetka,  sublimia,  stupenda! 


mù  «/«iMtff  ^MMtfymj.  Supra  emm 
dizit  :  hœc  quum  sint  hominumque 
bçumque  labores;  quomodo  Home- 
nu  :  Mfth  jTior*  i^y*  ;  et  Apollo- 
niat  Rhodias  Argonaaticomm  lib. 
rV  :  ni  Tif'  iftCf  9f  Xpnirir»  Vrt  /kSf 
MwrÀfafU  hûarmf  if/y**  — Boiim^ve 
Ubong.  JEn.  II,  3o4:  «  sntrapidiu 
moBtano  flumine  tmrrens  stcmit 
agros,  stemit  sata  lata  bonmqiia 
iabores.  »  In  hoc  omatÎMiiBO  loco 
cumiilantiir  molossi  ac  spondm, 
eadem  freqnentia  quam  tenefarossi) 
de  qnibos  agitur,  iiid>e8. — CoUee* 
ta  ex  alto  nubes;  hoc  tzripiont  dum 
brèves  syUabtt,8eqiiitnrqae  dacty- 
In^yruàiarduusather.  credideriscs* 
iom  ipsum  ill^sum  :  iniindationis 
ûnaginem  absolmntToces  canone; 
mgenti;  sata  imta  boum^ue  iabora; 
▼ehemensqne  «r*  dihUty  ad  seqncn» 
tem  ▼erram  rejectnm  :  moz  syllabs 
loDgs;  impienturfotâtBf  |»lemtadi. 
JM  »na;  et  transitiis,  atm  jouttu, 
haie  descriptîûni  miram  alFerant 
com  iiatara  similittidiBem.  F.  G. 

3a8.  Nimhorum  in  nocte.  Sont 
qnidem  codicef  antiqniisimi ,  in 
qiiibas  nimborum  noete  abique  in 
legatnr  :  ted  inm6oruii»  m  noetey 
m  in  Bfediceo  et  plensqae  diis  k»> 
hetnr ,  longe  nameroaiiis  et  élégant 
ttat  mihi  ridetar.  Pier.-^Coruaca  : 
prinsqaam  Tocem  dextra  legêris, 
procol  dnbio  ronuea  fulmina  jm^ 


zisti  :  nec  credibile  est  Vîrgiliam, 
carminis  constmendi  eiimiamma^ 
gistrum,  volmsse  lectori  fucmn  fa- 
cere  ;  quin  et  naturae  convenientior 
hic  jmgendi  modns  ;  fulget  enim  ex 
abropto  inter  obtcuram  noctem 
eomscum  fnlaun  :  param  itaque 
refert ,  ntmm  dizerit  Horatios  lib. 
I,  Od.  II,  2,  rvbente  dextera  iocnu 
jéteulatus  arcesy  nec  ne!  V-  G.  — * 
Tenu  tremit.  Terne  motus  efficî* 
tur  :  T^  tremit  terra ,  tremere  ride- 
tur  ;  et  parent  hi,  qui  terram  eolnnt. 
Serv,  —  Vide  teeundam  Pamphra^ 
sûn  Gallieam  in  calée  h«ins  Vol. 

33a.  Athos  ;  mons  Macedonie , 
inter  Strymonium  et  Thermaium 
tînnm;  Bkodope;  perpétua  naon* 
tinm  jaga  ab  hêmo  Thracie,  nsqna 
ad  Poninm  Ensimim.  Cmiuitia,  ia 
Epiro,  qua  àdriaticvm  contrahimi' 
mare.  V,G.  —  Hi  montes  a  crebris 
Ailmiaibos  dioti.  Cnum  enim  fol* 
men,  quod  colorât;  aliud,  quod 
transfigit  ;  aliud,  quodafllat  :  ut  e» t 
Bx  <iuo  me  divum  pateraUfue  homi' 
num  rex  fklmini$  affUmit  ventis.  S. 

333.  Inséminant  Anstri.  Répé- 
tant «uos  datas  Tenti.  Virg.  Mn. 
lY,  3o6:  «necnnquamSoIriturin 
«  somBos,ooQli8ve  aotpeclorenoc- 
M  tem  Acoipit  ;  tngeminaiit  cnrae.  • 
Idem  Mm.  V,  aai  :  «Tpm  vero  in- 
Kgeminat  damor,  ennctiqne  ^e* 
M  quentem  Instigant  studiis.  • 


4ia 


GOMMEUTARIA 


335.  Post  descriptas  tempestates,  doplicem  adhibet  cantio- 
nem,  uoaoi  Astrolo^œ,  alteram  religionis;  ut  et  cognitione 
rerum  cœlestium,  et  pietate  erg;a  Deos  obviam  eatar  îznpor- 
tunissimis  ventis,  fulmioibas,  imbribus.  In  re  prima  versas 
paucos  insumit,  in  altéra  reliquos.  Ergo  ait,  cavendam  (  nam 
hic  metuens  est  cavens)  esse  diligenti  agricole  a  malo  tem- 
pestatis;  observa tis  cséli  mensibus,  (  signât  doodecim  si^a 
Zodiaci)  ac  sideribus;  obserrato  signo  illo,  ad  quod^sese  Sa- 
tumus  frigidus,  nocens,  receptat,  bis  recipit;  nam  ea  est  natara 
et  retrogradatio  bujus  astri  ;  observatis  orbibus,  per  qaos 
errât  Mercurius. 

338.  Pergit  ad  religionem.  Primum  invitât, ut incommani 


335.   Observationes  de  planeta' 
tum  cursu  in  Zodiaco  335...  337* 
Kon  solum  qno  signo  Sol  moretar 
observandam,  sed  etiam  qno  signo 
planeUe  ;  y.  g.  remotine  sinl  Satnr- 
nus  et  Mercurius ,  an  Soli  propin- 
qui.  Siderum  motu  pruinae,  pluviae, 
nives  ,  grandincs  fiunt.  Nec  mean* 
tium  modo  siderum  hec  vis  est  ; 
sed  muitorum  etiam  adhserentium 
caelo,  quoties  errantium  accessu 
impulsa ,  aut  conjectu  radiorum 
ezstimulata  sont.  —  Morantur  an- 
tem  Planetae ,  Mars  in  Scorpio  et 
Ariete ,  Venus  in  Tauro  et  Libra  ; 
Mercurius  in  Gemellis  et  Virgine  ; 
Lunain  Gancro;  Sol  in  Leone,  Ju- 
piter in  Sagittario  a6  Pisce  ;  Sa- 
tumns  in  Gapricomo  et  Aquario. 
Satumus  et  Mars  in  sede  sua  ma- 
nentes ,  mali  ominf s  sunt  ;  Jupiter 
contra  et  Venus ,  boni.  Mercurius 
sedem  mutans ,  ejus  planetœ  yim 
sequittu*,  eu  jus  ditionem  percurrit  ; 
sed  si  suam  teneat  sedem ,  tonitrua 
mittit  et  terre  motus.  F*  G. 

336.  Frigida  Satumi  Stella,  i.  e. 
noxia.  Ecl.  III.  Frigidus,  o  pueriy 
fugiie  hinc ,  latet  anguis  in  hcrha, 
Satumum  et  Plin.  Il ,  6  ;  gelidœ  ac 
rigentis  naturœ.  Ait  Lucan.  lib.  X. 
Frigida  Satumo  glacies  et  zona  ni* 


volts.  Idem  Deus  pluviarum,  Tnlgo 
dicitur;  et  Senex  etiam,  quod  sé- 
nés semper  gelidi  sint.  Taubm.  — 
Satumus  a  Sole  remotus ,  sub  Ca- 
pricorni  sifj^no  imbres  ;  sub  Scor» 
pio  ffrandines;  sub  aliis  tonitma 
et  procellas  adducit.  An  poeta  <r* 
r^ceptet  simulatum  stellœ  regres- 
sum  ad  signa  jam  perlustrata  si- 
gnificare  voluerit ,  nec  ne,  ego  non 
decreverim.  F  G. 

337.  Quos  ignis  cœli  Cyllenixis 
erret  in  orbes.  Ordo  est;  in  quos 
orbes  caeli  erret  Gyllenius  ignis. 
Et  bene  Erret  y  nam  planetae  vo- 
cantur  Àsr^  w  «-Xctvsc»  id  est,  ab 
errore;  nam  interdum  ad  austrum, 
interdum  ad  septentrionem ,  pie- 
runque  contra  mundum,  noniiun- 
quam  cum  mundo  feruntur.  Servm 
—  Mercuritis ,  in  Arcadiae  monte 
Gyllene  natus  ;  hujus  errare  vide- 
tur  planètes  propter  celeritatem 
qua  ambitum  percurrit  :  loco  vul- 
garis  eœli  »  scripsi  cœlo ,  propter 
superiora  vcrba ,  cœli  menses.  Me- 
dicea  igitur  lectione  usus  sum.  Vi- 
de vol.  I.  Var.  Lect.  p.  3o5.  F.  G. 

338.  In  primis  venerare  deos. 
Post  hsec  cofrnita,  da  praecipne 
operam  sacrificiis,  quibus  tempes- 
tates,  et  pluvis  possint  repelli.  /n 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I.  4i3 

Dii  omnes  colantur;  deinde,  ut  peculiariter  Ceres  Magna ,  cui 
sacra  quotannis  fiant  :  ideo  re/èr  quia  quotanois  iteranda  ;  ter- 
tio signât,  et  quo  loco,  et  quo  anni  tempore;  locus,  sint  her- 
bœ;  tempus,  ad  finem  hyemis,  quutn  jam  serenum  ver. 

34  !•  Reddit  rationem,  cur  illud  tempus,  cur  ille  locus  apta 
sint  :  tempus,  quia  initio  veris  agni  sunt  pingues,  vina  jam 
moUia  ex  longitudine  prâeteritae  hyemts  :  locus,  quia  in  her- 
bis  somni  sunt  dulces,  umbrae  densœ  in  montibus  quos  arbo- 
res tune  vestiunt.  Loquitur  quippe  de  bis  sacris,  non  qnœ 
tota  absumebantur,  sed  quae  cedebant  etiam  in  partem  ope- 
rantium ,  ita  ut  ex  sacris  epularentur  :  ideo  locum  describit 
ad  celebranda  convivia,  ad  somnos,  qui  sequuntur  post  epu- 
las.,  Describit.  appai^atum  horum  sacrorum  :  congregetur  a 
principe  agricola  juventus  omnis  rustica,  quae  adoret  Gérè- 
rent :  ipse  quoque  intérim  paret  sacrum  offerendum,  videli- 
cet  mel,  lac,  vinum,  diluta  omnia;  innuit  mulsum. 


pnmiSj  prccipue,  et  ante  omnia; 
nam  alia  neglecta  possunf  habere 
emendadonem  :  tempestas  adve- 
niens ,  nisi  ante  praeyideris ,  uni- 
versa  subvertit.  Serv. 
■  339.  Annua  Sacra  refer  Cereri, 
Anniversaria  magna,  sicut  in  iEnei- 
de  ;  Annua  quœ  diffem  nefas,  — 
Magn€B  Cereri,  Quia  Ceres,  quœ  et 
Tellut  y  dicta  est  Magna  mater  ^ 
quod  prima  Deorum  et  hominum 
sit  genetrix  et  educatrix  ;  et  proin- 
de  Ops  etiam  nominata,  ab  ope 
praebenda  :  Homero  etiam  {[^ii^m^oc, 
i.  vitœ  elargitrix  :  quod  yictum 
mortalibufl  snppeditet.  — ^  Lœtit 
aperutusin  herbis.  Operari  elfacere 
pro  sacrificandi  Terbo  usarpant 
Latini,  ut  fi^un  im  *tw  d'viif.  Ti- 
buli.  II ,  5  :'  Tvutc  operata  deo  pro^ 
les  discumbit  in  herba.  Horat.  Od. 
III,  14  ;  Unico  gaudens  mulier  ma- 
ritOf  Prodeat  jusiis  operata  divis. 
Livius  lib.  1;  de  Tulli  régis- exita, 
operatum  his  sacris  se  ahdidisse, 

341  •  Tune  pingues  agni,  Sobaudi 
mnti  qui  aut  eptdi»,  aut  sacrificiis 


«unt  apti.  —  Antiqua  omnia  exem- 
plaria,  qaotqaot  habui,  uno  exem- 
plo  legunt  pingues  agni  et  absque 
synalœpba  ;  neque  temere  tôt  ma- 
nu» diversifl  locis  atque  tempori- 
bus  convenire  credendum.  Bona 
Tero  pars  non  tune,  sed  tum  utro- 
que  loco  legunt:  Tum  pingues  agni 
et  tum  mol.  vi,  Tum  somni  dulces. 
In  Mediceo  quidem  ^m^ues  agni  et 
habetur  :  sed  tune  dnobus  locis 
snperioribus  ,  tertio  vero  tum  est 
scriptum.  Adverte  vero  etiam  apud 
Senrium  eumdem  esse  verborum 
ordinem ,  quem  in  yeteribus  ezem- 
plaribus  ostendimus  inreniri;  si 
cui  tamen  ea  lectio  magis  placue- 
rit ,  que  in  yulgatis  codicibus  ha- 
betur ,  nihil  quicqnam  obstamus  : 
nam  et  ele^^ans  et  yenusta  ea  quo- 
que structura  est.  Pier,  —  Tum 
pingues  agni,  Tempore  veris  ngni 
pingues ,  quia  adhuc  sugunt  :  vina 
vero  delicatissima ,  deposita  tun 
asperitate,  et  jam  defaecata;  boe 
enim  significat  mollissinyï  ;  somni 
sunt  dulces  fortatse  propter  pa»- 


4i4 


COMMENTARIA 


34^.  Postcongregaum  tarbam,  post  paratum  sacram 
quitar  pompa.  Eal  ter  hostia  circum  fru^es  (significat  sacrum 
Ambarvale),  et  Bocii  omnes  ovantes,  vocent  C^erem  damore 
magno  in  tecta,  id  est,  orent,  et  salva  messis  in  horrea,  et 
domum  perducatur. 

347*  Repetit  quœ  initîo  dixerat  de  tempoce  yemo^  quo  per- 

agenda  hœc  sacra,  sed  alio  Tetbonim  flexu,  nimiram  ante 

astatem,  ante  messem  :  ac  tum,  inquit,  omnis  rosticus  corn- 

^netur  quercu,  det  motus  incompositos  prae  ebrietate,  dicat 

carmina  in  honorem  Gereris. 

Paas  sexta.  35 1.  Est  jam  in  sexta,  et  extrema  parte  hajns 


ciores  cnras  ;  vel  quîaumbrae  mag- 
us  in  montibus.  —  Molle  vinum 
dicitur  matnrum  et  snave ,  cui  op- 
ponitur  durum  ia  Terentio. 

345.  TefXjfue  notfos.  In  sacro  Am- 
barvali  ter  circum  arva  dacebatur 
kosda.  —  Félix  hostia.  là  est ,  fé- 
conda :  et  dicit  Ambarrale  sacri- 
ficittm  :  qnod  saspe  de  porca  fecnn- 
da  et  gravida  fieri  consueverat; 
▼el/siiMm  dicit,  cnjas  «acrificio  et 
immolatione  fecrunditas  agromm 
BMrebatur.  —  Félix  ibat  hostia, 
<|U»  non  relnctabatur ,  qnnm  ad 
aras  daceretur,  invita  enim  amo- 
▼ebatnr  teste  Macrobio  III ,  5. 

349^  Torta  redimitus  temporu 
^uevcu,  Id  est,  habeas  in  memeria 
▼ictBm  priorem ,  a  qno  Gereris  re- 
▼ocatus  est  benignitaie  :  nam  oltm 
komines  glandibus  yescebantur.  S. 

35o.  Det  motus  incompositos,  là 
eftt ,  saltotionem  aptara  religioni , 
née  ex  utta  arte  renienteni.  Sallus* 
tins,  in  Gadi.  Saltare  elegantius, 
^UMon  necesse  est  pnobœ.  —  Carmi» 
tta,  Hjmnos  in  laudem  Cereris. 
Etiam  Ecl.  V ,  7a  :  Cantus  e€  Salta^ 
tio  adbibetnr.  —  Feriae,  de  qnibas 
btc  egit  Yirgilius,  non  cumpiibli- 
cis  Ambarvalibus  a  Roniulo  iosti- 
tatis  conf undendae  sunt ,  in  quibus 
XII  fratres ,  coronis  spiceis  albis- 


que  teniis  ornati ,  Romanam  ditio- 
nem  intra  tfextum  lapidem  circum- 
ibant.  — Everbis,  moUissisna  vinei 
constat  bas  ferias  non  ante  prima 
▼inalia,  IX  Rai.  Maj.  habitas  esse. 
(  Plinius  XVIII ,  69.  )  —  Omnes  pu- 
blicae  obambnlationes  Yocabantiir 
lustrationes ,  qus  ctrca  agmm  Ro- 
maniun  habite  ;  (ambarvale  pu- 
blicum  Tel  circum  ipsam  urbeni 
ambarrale.  )  —  Habebantur  quo» 
que  Ittstrationes  terapore  censns  , 
circum  populum;  quin  et  circum 
grèges.  In  publicis  feriis,  hostia 
tribus  masculini  genéris  astmali- 
bus  constabat,  tauro  nerape,yerre, 
et  ariete;  (  sc4itaurilia  Tel  suove- 
taurilia  BMJora)  ;  in  feriis  Tero  pri- 
yatis ,  divites  Romani  tribus  hos- 
tiis  minoribns  deos    placabant, 
agno  scilicet,  vitulo,  et  porcello 
(  sii9vetaurilia  lactentia).  Quîbus 
erant  prasdia  minora.  Gères,  Bnc- 
chus  Laresque  familiares  pro  fa» 
cidtatibns  placandi  eranC,  vel  por- 
cello, (erat  hoc  vilissimura)  Tel 
agno ,  Tel  etiam  vitulo  :  née  refo- 
rebat,  utrura  masculiui  aa  femi- 
nini  fuerit  generis.  — Veterum  opî- 
nione ,  Jupiter  soius  Deorum  pre- 
ces  submissa  voce  fusas  audire 
poterat  :  reiiqui  non  nisi  clamore 
invocati  opem  ferebant.  f^.  G. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I. 


4i5 


libri,  quœ  tota  de  prognosticts  teoipestatum  :  prœmittit  vero 
▼ersus  proœmii  loco,  quorum  seiiteutia  est  :  ut  mortales  pos- 
sint  discere  certis  sîg^U  lestus,  pluvias,  ventos,  id  est,  tem* 
pestâtes  fulminum,  pluyiarum,  yentorum,  constitutum  fuit 
a  Jove  rerum  omnium  pâtre  et  curatore,  ut  id  mortales  asse- 
querentur,  tum  scientia  Astrolo^œ,  tum  rerum  visarum  expe- 
rientîa.  Astrologiam  signât  per  Lunam  menstruam;  per  sig- 
num,  quo  Auttii  cadunt,  id  est,  incumbunt.  Ëxperientiam 
per  iUa, 

Qvùd  sœpe  xndenies 

jigricolœ  propius  stabulis  armenta  tenerent. 

Fit  enim,  uti  agricolœ  ex  rébus  saepe  visis  discant  futura,  et 
contineant  armenta  in  ipsis  stabulis  propius  solito,  neque 
sinant  vagari. 

356.  Dixit  tempestates  prœdiyinandas  ex  Astrologia ,  et  Ex- 
perientia.  Omittit  nunc  Astrologia  m,  et  tantum  de  Exp^erien- 
tta  loquitur,  quœ  occurrit  in  oculos  ipsorum  agricolarum. 
Adhibentur  itaque  signa  decem  imminent! um  ventorum.  Me- 
mîneris  enim  praecessisse  divisionem  fiilminum,  pluviarum, 
▼entorum.  Rem  vero  ita  disponit,  ut  primum  loquatur  de 
prœsagiis  ventorum,  deinde  de  prognosticis  pluviarum,  de 
fulminibusnihil  peculiariter  loquatur,  quum  utriquetempes- 
tati  misceantur.  Ërgo  decem  illa  ventorum  prsesagia  hœc  sunt  : 
i^  tumor  maris,  atque  agitatio,  praecipue  in  fretis;  a^  fra- 
gor,  qui  auditur  e  montibus,  et  is  aridus,  boc  est,  asper, 


354«  Codèrent  «ustn.  Uti  apparet 
ex  contesta  VirgiliieaJere  hoc  loco 
est,  tncttoibere,  ad  escitandas  tem- 
pestates :  dicit  enim  certa  esse  si- 
gaa,  qnibiis  supenrentiiras  sci»* 
mus  tempestates.  Ita  Terentius 
Varro  in  Sesqmul  jsse  :  Adveni  ven* 
ti  eeciderunty  quod  si  pergunt  diu" 
tius  mare  volverey  vereor,  etc.  — 
Caderey  qunm  de  Tento  sermo  sit» 
semper,  resîdere,  quiescere,  signi- 
ficàt  :  Ecl.  IX ,  58  ;  idem  de  rerbo 
ponere  valet  ^neid.  VII,  27  ;  X, 
io3.  Vox  Graeca  irtrtiv  Imn  surgen- 
tem  indicat  ventum ,  tum  cessan- 
tem ,  pro  ut  sensus  postulat,  y.  G. 

356.  FentU  surgentibus.  Flare  in- 


cipientibus  :  unde  e  contrario,  quo 
signo  codèrent  anslri,  id  est,  flare 
desinerent. 

357.  Tumetcere.  Plin.  XVIII,  85 
et  86  :  «  Mare  saepe  et  silentio  intn- 
«  mescit ,  flatuque  altius  solito  jam 

•  intra  se  esse  ventos  fatetur.  Equi- 

•  dem  et  montium  sonitus,  nemo.- 
«  mmque  mugitus  prasdicunt  tem- 
Il  pestatem.  »  ~^  Andus  fragor.  So" 
nitus ,  qualis  solet  fieri  ex  aridis , 
qunm  frangunlur ,  ar)>oribus.  Fra- 
gor  etiam  a  fractarnm  rerum  no- 
minatus  est  sonitu.  —  Aridus  fra^ 
^or.  Lucret.  VI,  iii,fragilis  sonitus  ; 
et  118,  aridus  sonus.  V»  G. 

36q.  Jam  sibi  tum  curvis  malo 


4i6  COMMENTARIA 

nimius  acutus,  horrifer,  et  qualis  fieri  solet  ex  arboribus  ari- 
dis;  nam  arida quum  franguntur,  asperius,  acutius,  et  dirius 
résonant;  Z^  sonitus  e  litoribus  mistus,  ac  perturbatus,  neque 
bis  dicit  idem,  ut  maie  ait  Servius;  4®  crebrum  murmur  ne- 
momm:  hase  quatuor  longiora  sunt;  sed  quae  sequuntur, 
proxima ,  et  quibus  instantibus  vix  sese  naves  in  mari  conti- 
nent. 5^  Frequens  volatus  (nam  hoc  est  ret;o^re)mergoruin  e 
mari  ad  litus,  et  cum  clamore  ;  abeunt  enim  a  ponto,  et  iteram 
redeuut,  idque  fréquenter,  donec  tandem  omnino  discedunt; 
6^  marinœ fulicie  recedentes  a  mari,ludentesque  in  sicco;  fîi- 
giunt  videlicet  tam  mergus  quam  fulica  ab  undis  prassaçientes 
turbationem;  7^  volatus  ardeae  supra  ipsas  nubes,  etiam  si 
altas;  8^  casus  stellarum  caelo,  non  verus,  quod  esse  nequit, 
sed  qui  videtur,  et  apparet;  ideo  si(jnate  videntur  labi  :  si^^nac 
poeta  trajectiones  quasdam,  et  àitùppoiaç  ignis,  id  est,  defluxus; 
fiuntistœ^  quum  vebementior  yen  tus  altiora  conscenderit;  ait- 
que  istas  stellulas  relinquere  post  se  longos  tractus  flamma- 
rum,  id  est,  quasdam  lucis  albicantîs  semitas;  g^  palearom 
Tolatus,  et  frondium,  quae  cadunt  ex  arboribus;  io*'denique 
plumarum  collusio  in  summa  aqua. 

Nihil  usquam  vividioribus  pîctum  coloribus  emicuit! 

370.  Post  egregie  tractata  prognostica  ventorum,  gradam 


tempérât  unda  carinis.  Scias,  in- 
quit,  in  pelago  esse  gravissimam 
tempestatem ,  quum  mergi  ad  lito- 
ra  confugiunt.  Poetice  autem  ait  : 
Jatn  sibi  tum  unda  maie  tempérât 
curvis  carinis  ;  id  est,  sibi  non  par- 
cit,  sed  crescitin  pemiciemnavis; 
namque  in  carinam  scindendam 
consurgit/^'ertr. 

36 1.  ilfer^orum.  Fugam  imitatus 
est  poeta  tribus  anapestis,  mëcfiô, 
cëlërês,  rêyolânt  ;  vocem  vero,  pie- 
nitudine  molossi ,  clâmôrêm  :  quae 
vox  est  propria ,  quamvif  clango- 
rem  prêtaient  Heynius.  Vide  vol. 
I ,  pag.  309 ,  Var.  Lect.  F.  G. 

364*  Altam  supra  volât  ardea  nu* 
hem.  Ardea  dicta  est,  quasi  ardua  : 
que  quum  altius  volaverit,  signifi- 
cat  tempestatem.  Lucanus  :  «  Aut 
•  siccamquodmergas  amat;  qaod« 


«  que  ausa  volare  Ardea  snhlimig 
•  pennie  confisa  natanti.  »  Serv. 

366.  Stellas  cœlo  labi,  Sequitur 
vel  Epicureorum  deliria ,  qui  stel- 
las faumore  terreno  ali  nugaban- 
tur  :  vel  opinionem  vulgi ,  cni  àwif^ 
/oicu   illœ  ignis  etherei  pntantor 
stells  transTolantes,  aut  décidai». 
Non  enim  omnia,  ut  ait  Serrins, 
prudenter  a  Poeta  dicenda  sunt»  Se- 
neca  Nat.  Q.  I ,  i  :  •  Stultissimum 
«  est  existimare ,  aut  stellas  deci* 
m  dere ,  aut  transilire ,  aut  aliqnid 
a  illis  abradi,  etc.  »  Nam  stellc  ca- 
dere  non  possunt ,  quarum  natura 
est ,  ut  stent  semper  ;  nnde  et  stel- 
1«  vocantur.  Sane  sciendum  est, 
ut  ait  Aratus ,  ab  illa  parte  ventum 
flaturum ,  in  quam  ille  ignis  ceci* 
derit. 

370.  In  quinto  hujus  versus  pede 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I. 


417 


facit  ad  prog;no6tica  pluviarum,  hœc  multa  quum  sint,  poeta 
duodecim  tantum  commémorât;  cujus oratio  quum  fere  conti- 
nua sit|  mihi  unico  trac  tu  explicanda  est.  Sunt  itaque  baec  : 
1^  Fulmen  ab  Septemtrione;  2^  concursus  Euri  ab  Oriente , 
Zepfayriaboccidente,  et  cum  tonitribus;  faxcquumaccidunt, 
inquit,  certa  adest  pluvia,  natant  rura  omnia,  nautae  legunt 
yela ,  non  ausi  se  mari  credere.  Illud  nunquam  imprudentibus 
imber  obfidly  significat,  tam  manifesta  sunt  sî^a  pluviae,  ut 
vel  imprudens  etiam  falli  ab  ea  nemo  posait.  Hactenus  narrata 
duo  tantum:  per£;it  ad  reliqua  decem  :  3"  grues  volatu  suo  al- 
tissimo  indicant  imbrem  surçere  ab  imis  vallibus;  4^  bucula 


coucluditur  sensus  dactylo ,  ila  ut 
seztus  pes  noviim  iochoet  sensum. 
Vide  Homer.  Odyss.  XII,  1 08  ;  lliad. 
XI,  I09,  et  alios  locos  apud  Ho- 
merum.  Virg^iliiis  hac  constructio- 
ne  çaudet  lubenterque  particolas 
itérât ,  Geor^.  lib.  I ,  v.  80 ,  ne. . . . 
pudeat  sola ,  neve  :  ▼.  2a 3 ,  débita 
<fuam. . .  semina^  tfuantque  :y.3i^ 
tfuum  ;  messis  inhorruity  et  quam  :  et 
passim  alibi;  etiam  ad  alium  sen- 
sum incboaudum.  F'.  G, 

373.  Nunquam  imprudentibus 
imher  Obfuit.  Alii  in  vacare  Tolunt ; 
alii  augentis  habere  significatio- 
nem  :  ut  sit ,  nunquam  imber  ob- 
fuit valde  pradentibtts  ,  quœ  res 
▼aide  non  sunt  idoneae.  Unde  me- 
lius  est  ita  intelligere  ;  nunquam 
imber  obfuit,  non  ante  provisus  : 
tam  clara  Sui  dat  si^a  :  ut  /m- 
prudentibus ,  ignaris  accipiamus  ; 
nam  hoc  dicit ,  nunquam  nescienti 
nocet  imber ,  quia  se  désignât  ante 
yenturum:  et  scimus  leviora  esse 
mala,  quse  ex  opinione  contin- 
0unt.  Seru, 

375.  Aut  bucuia  cœlum  Suspi*' 
ciens  patuUs.  Hic  locus  omnis  de 
VorrcHie  est  :  ille  enim  sic  :  «  Tum 
«  liceat  pelagi  volucres ,  tard«qne 
«  palttdis  Cemere  inexpleto  studio 
«  certare  lavandi  :  £t  relut  insoli^ 
5. 


«  tum  pennis  infnndere  rorem  :  Aut 
m  arguta  lacus  circumvolitavit  hi- 
«  rundo ,  Et  bos  suspiciens  cslum 
«(mirabile  visu)  Naribus  aerinm 
«  patulis  deeerpsit  odorem;  nec 
«  tenuis  formica  cavis  non  evehit 
m  ova.  »  Serv. 

378.  Veterem  querelam  ,  quam 

espressit  Aristoph.  ^ftMMjà^  «oà^ 

«0«^.  Auctor  Philomels;  Ganrula 

limo$is  rana  coaxat  aquis,  Quere- 

bantur    autem   rans ,   secundum* 

^sopum ,  sibi  a  Jove  lignum  pro 

rege  datum  esse  ;  deinde  et  hy^ 

drum.  Pussis  et  ad  Fab.  referre, 

ubi  Lycii  mstici  in  ranas  conver- 

tuntnr.  Quam  fabulam  descripsit 

Ovid.  Met.  Vl,  sect.  4  :  «  nunc  quo- 

«  que  turpes  Litibus  exercent  lin- 

«  guas ,  pulsoque  pudore ,  Quam- 

«  vis  sint  sub  aqua ,  sub  aqua  ma- 

«  ledicere  tentant  :  Vox   quoque 

«  jam  rauca  est.  •  Gicero  ex  Ara- 

teis  :  ■  Vos  quoque  signa  videtis , 

«  aquai  dulcis  alumn»  ;  Quum  cia* 

«  more  paratis  inanes  fundere  vo- 

«  ces ,  Absurdoque  sono  fontes  eC 

«  stagna  cietis.  •  Ita  Idem  ad  At- 

tic.  XV,  16  :  «  Equidem  etiam  plu* 

«  vias  metuo  ,  si  prognostica  nostra 

«  yera  sunt  :  ranae  enini  /rrof tvsv 

«  aiT.  »   Taubm.  —  In  codd.  qui- 

busdam  legitur;  aut  veterem. 


37 


4^0 


COMMENTARIA 


quae  ab  îDo  lucem  accipit  :  quum  non  videntur  in  cœlo  tenues 
quaedam  nubeculae,  quae  pr»  tenuitate  sua  $unt  instar  Telleri» 
lanarum. 

398.  Tria  sequentia  ab  Ilalcyonibus,  suibus,  depressis  ne- 
bulis  :  serenitas  erlt,  si  Halcyones,  quas  amatThetis  Dea  ma- 
ris, non  expandant  alas  ad  Solem  tepidum;  dicit  tepîdum, 
quia,  quo  tempore  Halcyones  possunt  dare  hoc  pro^osti- 
cum,  tepor  est  in  Sole^  ob  fri^us  tum  non  vi^ens  :  si  sues 
non  jactent,  solvant,  disperdant  manipulos  messis,  quos  forte 
ofFendunt;  soient  enim  hocfacere,  quum  volutantiurinluto:  si 
nebulae  deprimantur,  sintqueprope  terram. 


eam  fonti  sui  luminis  esse  iuhjeo 
tam,  etc.  Festas  in  voce  mulus  : 
u  Mulus  Tehicnlo  Lunœ  adhibetar, 
•  quod  ut  mulus  non  suo  génère , 
«  sed  equis  creetur ,  sic  ea  Solis , 
«  non  suo  fulgore  luceat.  •  Unde 
apud  Catull.  Garm.  XXXV;  et  no- 
tho  es  Dicta  lumine  Luna.  ha  qui 
in  Astronomicis  alicujus  momenti 
est ,  Manilius  lib.  II  :  «  Tu  quoque 
«  fraternis  sic  reddis  cnrribus  ora, 
«  Âtque  iterum  ex  iisdem  repeds  : 
«  quantumque  reliquit  Aut  dédit 
«  ille ,  refers  :  et  sîdus  sidère  con- 
«  stas.  »  Ideo  Li^na  deficiens  lib. 
ÏV  ;  dicitur  :  exutiis  Phœheis  igni- 
l)us  ignis;   et  paûUo    nost  :  Qiwd 
Luna  defecit  in  astris  Orha  siiifra^ 
tris.  —  Luna,  etsi   languidain  et 
mutuatam  lucem  tantum  a  fratre 
accipere  soleat ,  videtur  nunc  pro- 
prio  lumine  fuljrere,  instar  Solis. 
Xiucretius,  V,  îyS  ;  Epicureorum 
more  rem  iiî  ambiguo  relinquit, 
utrum  splendescat  Luna  luce  rou- 
tuata,an  propria  :  primam  opinio- 
nem    secutuni.  esse    Anaxagoram 
déclarât  Plato  in  Cratylo.  Ipsum 
Lunée  nomen ,  Graîce  vixtvii ,  atxaç 
vfOT,  sigoîficat  splendorem  uovum. 

r,  G. 

397.  Tenuîa.  Proceleusmaticus 
«stpro  dactylo,  quam  rem  quotics* 


cunque  facit  Virgilius ,  serrât  lo- 
cnm  Synizesi  ;  ut,  tenvia;  item  et, 
Genua  labant.  Nubes  tenues,  pro 
▼eUeribus  nccipiendœ.  Serv.  —  De 
quibus  Plinius  XVIIl,  35  :  «Si  du- 
«  bes  ut  vellera  lan»  spargentor 
«  multae  ab  Oriente ,  nqaam  in  tn- 
«  duum  prssagiant.  »  Lucan.  lib. 
IV  :  Phœbus  aquis  densas  in  vellera 
nubes  Sparserat  Etiam  Martial.  IV, 
3  :  densum  tacitarum  vellus  aqua- 
runt,  nivem  vorat. 

399.  Dilectœ  Thetidi  Alcyones. 
Geyx  filius  Luciferi ,  habuit  azo- 
rem  Alcyon em  :  a  qua  quum  prohi- 
bitus  isset  ad  consulendum  ApoF- 
linem  de  statu  reçni,  naufraçio  per- 
iit.  Cujus  corpus  quum  ad  uxorem 
delatum  fuisset,  il  la  se  précipita- 
vit  in  pelagus.  Postea  miseratione 
Thetidis  et  Luciferi  conversi  sont 
amiio  in  aves  marinas,  qu»  AlcyO' 
nés  vocantur.  Ists  autem  aves  ni* 
dos  faciunt  in  mari ,  média  hieme  : 
quibus  diebus  tauta  est  tranquil- 
litas ,  ut  penitus  nihil  in  mari  pos- 
sit  moveri  :  inde  etiara  dies  ipsi 
Àlcyonia  nomînantur.  Serv. 

400.  Immundi  sues.  Ut  Horatio 
dicitur.  Epist.  1,3:  Arnica  luto 
sus  :  sic  Golumell.  1,4*  "  '°  pastu 
«  locus  buic  pecori  aptus  uligino- 
«  sus ,  quod  delectaCur  non  solnin 


IN  GEORGICORUM  LIR.  I. 


4ii 


4o2.  Tria  postrema  ab  tribus  avibas,  noctua;  Niso;  corvis. 
Nihil  tempestatem  formides,  si  videris  tacentem  noctuaai  ad 
occasum  Solis;  illud  nequicquam  exercet^  est  non  exercet;  quam 
phrasin  Virçîlii  et  hic  Servius  observât,  et  eQO  alibi  :  si  vide- 
ris Nisum  (in  hoc  pro^nostico  rem  dilatât  ex  narratione  fa- 
bulas) apparentent  in  aère,  et  repetentem  pœnas  ab  Scylla 
filia  pro  capillo  purpureo,  queoi  illa  patri  ademit;  quacun- 
que  enim  kaecfuçit,  ille  insequitur;  qua  hic  insequitur,  illa 
fug^it  :  demum  si  videris  corvos  ter  aut  quater  vocem  ingemi- 
nantes,  quod  faciunt  compresso  ad  formandam  vocem  çut- 
ture;  et  quum  sunt  in  suis  nidis,  dulcedine  quadam  inter  se 
strepitantes  ;  faciunt  hoc  enim  post  exactos  imbres ,  dum  suani 
sobolem,  dum  nidos  revisunt. 


«  aqua,  sed  etiam  luto  »  ;  et  paulo 
post  :  «  Prodigunt  in  lutosos  limi- 
«  tes  et  lustra ,  ut  voluteotur  in  lu- 
«  to ,  quod  est  illarum  requies ,  ut 
«  lavatio  homini.  »  Aratus  :  oi/  ^i 
evu  ^ofv^f  iirtfjupytufv/ceit.  De  ipso 
proçnostico  ita  Plinius  XVIII,  35  : 
turpesque  porci  alieno  subsultu  ma- 
nipulosfœni  lacérantes.  Emm. 

4o3.  Nequicquam  seros  exercet 
noctua  cantus.  Id  est,  non.  Persius  : 
Nequicquam  fundo  suspiret  num- 
mus  in  imo.  Serv.  —  Noctua.  Avis 
est  lucifuga  :  quœ  significat  plu- 
▼iam ,  si  cecinerit  post  Solis  occa- 
sum.  De  hac  autem  talis  est  fabula  : 
Nyctimene  postquam  cum  pâtre 
concubuit,  et  agnovit  facinus  es» 
se ,  in  silvis  se  abdidil ,  et  lucem 
refugit:  ubi  deorum  volnntate  con- 
versa est  in  avem ,  quae  pro  tanto 
facinore  omnibus  avibus  est  admi- 
rationi.  Serv.  —  Plinius  :  «  Vesper- 
«  tinum  Noctuae  silentium  ,  sere- 
«nitatis  est  prssagium  :  contra 
«  garrulitas,  pluvis.  *  —  Nequid- 
ijuam  :  noctua  gemitu  suo  procel- 
es  imbresque  nequidquam,  provo- 
cat.  Apuleius  dicit ,  noctuam  cane* 
re,  quum  advesperascit  ;  ululam  au- 
e  m  vespero;  bubon  em  noctu.  F-  G . 


4o4*  Sublimis  in  aère  Nisusr,  Nisa» 
rez  Megarensium ,  pater  Scyllœ  , 
quo  pacto ,  in  volucrem ,  quae  ha- 
liœetus  sive  falco  nuncupatur  ;  et 
item  filia  ipsius  Scylla  ^  que  amo» 
re  Minois  hostis  capia,  patri  fata- 
lem  capillum  prssecuerat ,  in  Ct- 
rin  sive  egrettatn  mutati  sint,docuit 
Ovid.  Metam.  Ylll ,  initio  ;  Noster 
ex  industria  in  cultissimo  et  for- 
tasse  supremo  Poematio,  quod  Me- 
garis,  quo  secesserat,  motus  me- 
moria  rei  et  loci,  scripsit,  et  Ceiris 
inscripsit. 

4io.  Liquidas  voces.  Claros  so- 
nitus,  qui  impediuntur  imminente 
tempestate.  Aeris  subtilitas  facit 
vocem  magis  sonoram ,  quae  quum 
proficiscitur  a  corvis,  serenioris 
caeli  est  indiciuni ,  ut  Plin.  XVIIt, 
35.  Obscuram  vocem  amittunt,  mu- 
tata  tempestate ,  ex  sententia  Lu- 
cret.  lib.  V  :  Etpartem  mutant  cum 
tempestatibus  una  Raucisonos  can- 
tus y  etc.  Emm.  —  Ait  Aratus  cor- 
vos serena  tempestate  appropin- 
quante  ,  primum  singulos ,  mox 
caterA'atim  ad  nidos  volitantes  pie- 
na  voce  singultare ,  leteque  cir- 
cum  arborem  tumultuare  :  idem  , 
ait,  V.  38 1 ,  corvornm  raucam  vo* 


4m  commentaria 

4i5.  Beddit  poeta  rationem,  cur  aves  norint  futnram  sere- 
nitatem  :  non  hanc  quidem  indicant  ingenio  aliquo,  aut  pn> 
dentia,  quibus  fata  supereht:  sed  muta  ta  cœli  temperie,  et 
densitate  aeris  conversa  in  relaxationem ,  aut  relaxatione  io 
densitatem,fit  ut  aves  alios  motus,  et  species  induant;  canaDt, 
lœtentur,  et  tripudient,  in  serenitate;  sicut  contra  in  tempes- 
ta  te  erant  diverso  tristitiae  afFectu. 

Nedum  hic  volatum  déprimât  suum  Virgilius,  miki  videtoi 
altius  et  sublimius  ascendere! 

424.  Hactenus  tradita  sunt  prognostica  ventorum,  pluvia- 
rum,  et  serenitatis,  quœ  indicantur  ab  animalibus  :  tradit 
jam,  qu8e  indicantur,  a  Sole,  et  Luna;  sed  de  bac  prias,  de 
Sole  posterius  :  praemittit  très  versus  proœmii  loco,  doceu 
neminem  posse  decipi ,  qui  attendat  ad  pra&sagta  Solis  rapide 
percurrentis  caelum,  et  Lunœ  sequentis  stato  quodam  ordine 


cem-pluvic  nuntiam  esse  ;  claram 
vero  et  liquidant,  serenitatis.  Epi- 
cnras  et  Virgilius  opinionem  Py- 
thagoreonim  rejiciunt,  secundum 
quam  animalibus  ioest  mundi  ani- 
mae  aliquid.  In  Si atii  Thebaide  du- 
bitatnr,  avibusne  ratiocinandi  fa- 
cultas  statim  a  mandi  principio 
concessa  sit ,  an  murtuonim  men- 
tes aviuro  induant  corpora  ;  an  de- 
nique  aves  aerem  pro  domicilio 
habitantes ,  majorem  sentiendi  fa- 
cultatem  consecute  sint.  F^.  G. 

41 5.  Haud  equidem  credo.  Pro- 
ponitsibi  questionemaeerrimam, 
et  de  intima  pbilosophia  :  quam 
tamen  tota  facilitate  dissolvit.  Nam 
quaerit  cur  homines,  quos  constat 
esse  pnidentiores  animalibus ,  per 
se  non  sentiant  qualitatem  aeris  fu- 
turam ,  sed  eam  magis  ex  aliis  ani- 
malibus colligant.  Et  hoc  dicit, 
homines  prudentiam  habere  natu- 
ralem  ;  et  suo  judicio  posse  Tel  Is- 
tos  esse  vcl  tristes ,  qus  res  in  hœc 
animalia  cadere  minime  possunt , 
qnae  nikil  suum  habentia,  naturam 
«eris  sequontar  :  et  pro  ejus  qua- 


litate  ,  aut  laeta  videntur,auttnJ- 
tia  :  nec  pra;dicere  aeris  nainr» 
videiitur  ;  sed  eam  vel  prospéra») 
vel  adversam  advenientcm  sequ"» 
tur.  Nos  vero  el  laïti  inter  nvhà 
esse  possumus ,  el  in  sercniuie  ^ 
liciti.  Serv. 

416    Herum  fato  prudenûat^ 
jw;  scilicet  cui  remm  fatum  suMr 
tum  est  :  videtur  enina  vaies  fim» 
lege  oraculonim  fata  rcgere  :  ^ 
apud  Lucretium ,  V,  io85  ;  C^nw 
et  cornix  non  solum  imbrena  p" 
sagiuut ,  sed  eum  \ocant  :  jejj 
essct  locutio ,  si  verba  rfuw  / 
eodem  sensu  intcUigeres ,  q^o  * 
pra  divinitus:  jejunior,  si  rerun^f^ 
prudentia  jungerentur  contra  «• 
riem  verborum.  F.  G. 

422,  Avium  concentus.  Co^^ 
tus  cantus,  idest,  sympboiwa  - 
Lœtœpecudes.  A«ris  sereniwwg*"" 
dentés.  Seru,  «  . 

424.  Solem  ad  rapidum.  >««* 

cem.  Et  notandum ,  hsec  sig"»"^ 
gis  tida  et  subtUiora  esse,  ^^ 
Sole  et  Luna  colligimns.-^^^J^ 
qu€  Mfquentis  Ordine  rtspicie^  » 


IN  6E0RGIG0RUM  LIB.  L 


4!l3 


motnin  Solis^ut  certam  quamdam  regulam  :  neminem,  inquam, 
jposse  decipi,  edam.si  nox  sit  admodum  insidiosa  ;  solet  enim 
xiox  primo  initio  clara  esse,  deinde  nubibus  teçi. 

437.  GonsUtuitLunœpraesagia  tria,  quum  est  cornu  obscuro, 
rubro,  puro  :  de  primo  ait;  quum  Luna  renascitur,  nam  hoc 
est,  colliçere  ignés  revertentes,  si  cornu  fuerit  obscuro,  im- 
Jbres  imminent  et  mari,  et  segetibus;  si  rubro,  ventus.  Observa 
obiter  locutionem  dignam  hoc  vate,  Luna  virgineo  in  ore  ru- 
borem  sibi  suffundit:  si  die  quarta  ab  ejus  coitu  pur^  fuerit, 
non  cornibus  obtusis,  sed  clare  micantibus,  non  solum  quar- 
tus  is  dies,  sed  omnes  usque  ad  finem  mensis  carebunt  tam 
imbribus,  qui  signabantur  per  obscuritatem  ;  quam  ventis,  qui 
per  ruborem  :  ergo,  in  tan  ta  securitate  temporis,  et  Lunée 
tranquillitate,  nullae  erunt  procellae  in  mari,  neque  nautae  pe- 
ribunt;  quin  potius  salvi,  atque  incolumes  pervenient  ad  li- 
tus,  ubi  vota  sua  possint  solvere  Diis  litoraiibus,  videlicet 


ordinem  respicies,  sed  Ordiney  id 
e«t,  ratiooabiliter  Solem  sequen- 
tes.  Liina  enim  Solis  circnlum  .«e- 
quitur ,  Hcct  ipsa  sit  inferior.  Do- 
natas  dicit  LunaSy  noctes  accipien- 
das  ;  sed  maie  :  non  enim  signa , 
qu»  dictums  est ,  ex  nocte,  sed  ex 
lana  colligimus.  —  De  prognosti- 
cis ,  qulbas  niintiatur  serenitas  Tel 
turbatio  aeris ,  eadem  refert  Fla- 
vius Vegetius  libro  V,  cap.  10  et 
If,  laudando  divinum  Virgilii  in- 
genium. 

4a9'  Maximuf  agneolis  pelago' 
ijue  parubitur  imber,  Id  est,  si  non 
habuerit  pura  eomna ,  et  intra 
eam  nigrum  aerem  videris ,  erit 
ubique  plnvia  :  sicnt  supra  :  omnia 
plenis^ra  natant  fossisy  aiqueom' 
nis  navita  ponto,  Serv. 

435.  Exactum  ad  tnensem.  Us- 
que ad  mensis  ultimam  partem  : 
onde  et  exacd  menses  dicnntnr, 
qui  circa  partnm  sunt.  Ipse  in  se- 
quentibus  :  Exactis  gravidœ  ctim 
mentibus  eihfant.  Serv. 

437*  Giauco  et  Panàpem  et  Inoo 


Melicertœ.G\wicvis  piscator  fuit  de 
Anthedone  civitate  :  qui  cum  cap- 
tos  pisces  super  faerbam  posuisset 
in  litore ,  et  illi ,  renepto  spirita , 
rursusmare  petissent,  sensit  qua- 
rundam  herbarum  potentiam,  quî- 
bus  conversas  est  in  numen  mari- 
num.  Panopea  autem  est  Nympha 
marina.  Inoo  autem  patronymi- 
cum  est  a  matre  Ino  ;  Melicerta, 
proprium  numinis.  Saneino  et  Me- 
îicerta  filius ,  postquam  sunt  in  nu- 
mina  commutati ,  Graece  Pabemon 
ut  Leucothoe  sunt  appellati  :  Lati- 
ne Portumnus ,  et  Mater  Matuta. 
His  ergo  numinibus  dicit  mox  sa* 
crificaturos  nautas  in  litore  eis 
diebus  quibus  praedicta  serenitas 
affnerit  :  eo  quod  sint  in  mftri  ser- 
vati.  Serv.  —  Giauco  y  \  et  Pano  | 
peeBy  et  \  Ino  |  o  Meli  \  certét.  Ut 
infirmioribus  etiam  manum  porri- 
gamus ,  scandendus  est  versus , 
quem  grammatici  nonnulli  maie 
dividunt  :  sic  igitur  dicamus  more 
Aspri.  Giauco.  spon.  et  Pano.  dact. 
peœ  et.  dact.  Ino  spon.  o  Meli.  dact. 


î 


4M 


COMMENTARIA 


Glaiico,  Panopeae,  Melicertae  filio  Idus :  in  summa  ait,  a  Lfona 
obscura  sig^nari  imbrem, a  rubente  ventos, apura  serenitatem. 

438.  A  praesagiis  Lunas  excurrit  ad  praesa^a  Solis  ;  hsee  du- 
plicia  sunt,  aut  naturalia,  aut  prodigiosa  :  naturalîa  in  hoc 
tractu  persequitur,  prodig^îosa  postea,  sermone  arrepto  de 
morte  Julii  Caesaris.  Praemittit  versus  très  quibus ail,  capienda 
esse  praesagia  a  suie  oriente,  ab  eodem  occidente;  et  ntraqae 
esse  certissima,  tam  quae  edit  oriens  summo  mane,  quaoi  quae 
ocçidens,  astris  apparentibus. 

44i*I)î^it  sumenda  esse  praesagia  a  sole  oriente,  et  occi- 
dente;  agit  jam  primo  loco  de  bis,  quae  accidunt  illo  oriente  : 
Laec  tria  sunt;  primum  praesagium  s^gnificat  îmbrem  copie- 
sissiroum;  duo  reliqua  horrentem  grandinem;  ergo  ait:  si  sol 
oriens  lateat  sub  nube,  et  varias  quasdam  maculas  contrahat 
ex  densitate  vaporum,  qui  exsistunt  circa  borizontem,  ac  dî- 
midia  tantum  sui  parte  appareat,  hoc  est  enim,  fugere  medio 
orbe;  imbres  time;  tune  enim  Notus  sinister  ac  noxius  arbori- 
bus,  satis,  pecoribus,  imbres  urget  impellitque  ab  alto  aère. 
Pergit  ad  grandinem  :  si  sub  lucem ,  hoc  est,  paulo  post  ortum 
diem  et  solem ,  latens  sub  nubilo  in  diversas  partes  radios 
demittat  :  aut  si  Aurora  ante  orientem  solem  pallida  sit,  gran- 
dinem time  :  quid  enim  accidet  uvis  maturis,  aut  quanam  ra- 


certœ.  spon.  —  Hic  versus  e  Grsco 
Parthemi  ;  quem  vide  vol.  I ,  pag. 
320. ,  Var.  Lect.  et  Not. 

438.  Sol  quoque  et  exoricnsy  et 
(fuum  se  condit  inundas.  £z  poeta- 
rum  fabulis,  nihil  hac  opinione  est 
notius ,  solem  exorientem  prodire 
ex  aquis,  et  a  terris  recedentem 
undis  condi.  Unde  Tacit.  de  Mor. 
Germ.  c.  4^  :  "  TransSuionas  aliud 
«  mare  pigrum ,  ac  prope  iramo> 
«  tum ,  quo  cingi  claudique  terra- 
«  rum  orbem,  hinc  fides  ;  quod  ez- 
'  «  tremus  cadeotis  jam  solis  fulgor 
«  in  ortus  edurat ,  adeo  clarus ,  ut 
«  sidéra  hebetet.  Sonum  insuper 
«  emergentis  audiri ,  etc.  »  De  ca- 
dente,  videantur  Strabo,  in  lib.  III  ; 
et  ipse  Flor.  II,  17.  «Non  prias 
M  signa  convertit,  quam  cadentem 


«  in    maria    solem ,    obrutoraqne 
«  aquis  ignem ,  etc.  •  Emm. 

439-  Signa  dMt.  Pluviarum ,  vel 
serenitatis.  —  Certissima  signa.  De 
quibus  nemini  sit  necesse  dnbi- 
tar».  Serv, 

443-  Conditus  in  nubem.  là  est , 
si  orbis  ejus  quasi  concavus  fue- 
rit  ;  quod  ipse  exprimit  dicens  : 
Medioque  refugerit  orhe.  Serv. 

446-  Diversi  rumpetit  radii.  Ab- 
scondito  Sole  et  operto  dîversi  ra- 
dii per  nubem  erumpent.  Serv. 

447*  Tithoni.  croceutn  lituiuens 
Aurora  cubile.  Tithonus  frater  Lac- 
medontis  régis,  adamatus  est  ab 
Aurora  :  quumque  optasset  pro- 
lixiorem  vitam ,  conversas  est  in 
cicadam.  Serv. — Repetitur  hic  ver* 
sus  J£n.  lY ,  585  ;  et  Ma.  IX ,  460. 


IN  GEOKGICORUM  LIE.  I.  4^5 

tione  defendentur  ope  pampinorum,  quum  ex  horrenti  gran- 
dine  tecta  etiam  crépitent! 

45o.  Sequuntur  prognostica  a  sole  occidente,  haec  tria  sunt 
ex  tribus  coloribus,  quibus  soletinfici,  casruleo,  îgneo,  et 
rutile  maculoso  :  cœrnleus  pluviam  sigoificat;  igneus  Euros; 
rutilus  cum  maculis  ventos,  imbres,  procellas  :  non  ego,  in- 
quit,  ea  sum  stultitia,  ut  tune  navigem,  solvamque  a  portu; 
neque  me  quisquam  in  eam  mentem  impellat. 

458.  Dixit  seorsim  prognostica ,  quae  sumenda  ab  sole 
oriente,  et  occidente,  et  ad  versa  omnia;  nunc  conjunctim,  et 
quae  bona;  itaque  ait;  si  sol  quum  oritur,  et  quum  occidit,  cla- 
rus  fuerit,  carensque  nubibus,  ne  nimbos  Âustri  time:  profla- 
bit  Aquilo,  qui  clarus  est;  nam  videlicet  imbres  dissipât,  et 
claritatem  aeri  inducit. 

461.  Concludit,  itaque,  certissima  quaeque  prognostica  su- 
menda esse  a  sole,  sive  sero  vespere,  sive  vento  agente,  atque 
expellente  nubes  serenas,  sive  inprimis  Âustro  conatus  mo- 
liente  :  nam  quis  est,  qui  possit  dicere,  solem  aliquando  fuisse 
falsum  et  frustraneum?  nemo  profecto  :  quum  etiam  ille  sœ- 
pissime  indicaverit,  qoae  latent  in  imis  sensibus  mortalium, 
fraudes  faominum,  bellaque  occulta  :  ergo,  qui  indicat,  quae 


44s*  il/a/e  defendet  pampinus 
uvas.  Id  est ,  non  defendet  :  nam 
decussis  pampinis  etiam  vim  gran- 
dinis  patitnr  uva.  Serv. 

450.  Emenso  Olympo,  Percurso 
et  perlustrato  celo,  quum  jam  des- 
cendet  ad  occasum.  —  Sic  in  pas- 
siva  significatione  alibi  Livius  : 
Postquam  muUo  majorem  partem 
itineris  emensam  ceniunt.  Active  su- 
mitur  frequentius  a  probatis  scrip- 
toribus ,  et  etiam  Nostro  ^n.  V , 
637  :  Quum  fréta,  quum  terras  om-' 
nés,  tôt  inhospita  saxa  Sideraque 
emensœ  ferimur.  Et  i£n.  VII,  i6o  : 
Jamque  iter  emetisi^  etc.  Emm. 

45 1.  Profuerit  meminisse  fnagis. 
Ideo  magisy  quia  a  Sole  venientia 
▼espertina  signa ,  meliora  sont.  S. 

455.  Omnia  tune  pariter  vento. 
Id  est ,  ubique  et  pluvie  et  venti 
erunt.  —  Feruere.  iEstuare  et  im- 
pleri  :  sic  JEn.  YIU ,  677.  Fervm 


Leucaten.  Tertie  scilîcet  conjuga- 
tionis  verbum  estfervo ,  ut  ad  hune 
locnm  Servius ,  et  Priscianus  lib. 
IX  ,  p.  866.  Sic  compositum  effer- 
vére^  vs.  47 '• 

456.  Me  node.  Gratiorem  sen- 
sum  fecit,  interposita  su»  personae 
commemoratione  :  nam  hoc  dicit , 
nulii  se  suadere  illa  nocte  naviga- 
re.  Tali  exeursu  utitur  ssepe  Virg. 
ut  infra  Georg.  lib.  II,  3i5;  et  lib. 
m ,  4^^  •  ^^  miki  tum  molles  sub 
divo  carpere  somnos,  Neu  dorto  ne- 
moris  libeatjacuisse,  etc. 

461.  Denique  quid  vesper  seras 
vehat.  Condusioest,  quae  hoc  con- 
tinet ,  signa  qn«  possumns  ex  steU 
lis ,  vei  ei  ventis  colligere ,  melius 
ex  Sole  colligimuB.  Serv, 

463.  SoUm  quis  dicere  falsum 
Audeat,  Id  est,  fallacem.  Salins- 
tius  :  Ambitio  multos  mortaUsfal- 
sosjieri  coegit  Serv. 


426 


COMMENTARIA 


pendent  ab  hominum  voluntate,  cur  non^  qiue  sont 

lia?  ceeci  twnuUus sunt,  însidiœ,  conjura tiones,  fraadea  adhac 

latentes  in  cordibus. 

466.  Dixit  solem  fuisse  semper  indicium  bellorum,  et  mo- 
tuum ,  qui  latent  in  intimis  sensibus  :  probat  îstud  his ,   que 
contig;erunt  post  caedem  Julii  Csesaris,  et  antebellum  Auçusd 
et  Antonii  contra  Brutum  et  Gassium  Julii  percussores  :  falso 
enim  quidam  aiunt,  hicnumerari  prodigia,  que  antecessenmt 
caedem  Julianam  ;  imo^  quae  subiiecuta  sunt  illam,  et  que  prae* 
cesserunt  bellum  civile  contra  Brutum  et  Gassium  :  sed  certe  in 
yindictam  Julianœ  caedis  :  yates  lectore  tantum  ^et  :  Dam  ex- 
presse ait;  exstinclo  Caesare  :  praecessit  ergo  mors  Julii.  Prin- 
cipe autem  loco.  numerat  solis  defectum,  qui  quia  longus, 
ideo  dicit,  formidatam  fuisse  a  mortalibus  œtemam  noctem, 
id  est,  mortem  omnium,  atque  aevi  exitum.  Sententia,  quae 
tyronibus  senriat,  est  :  ille  etiam  sol  miseratus  est  Romam 


464'  <  Cmços  tumtUtus.  Gonjura- 
Uoneif  et  ial^ntes .  iiuidias  Tel  in 
Italia,  Tel  in  coniinio.  Qnid  sit  tu- 
muhus  docet  Cic.  PhUipp.  VJU,  i  : 
«  Potest  enim  esse  bellum  sine  tu- 
«  multu  :  tumuUus  esse  aine  bello 
«  non  potest  :  quid  enim  est  alind 
«tun^altus,  nisi  pertnrbatio  tan- 
«  ta,  ut  major  timor  oriatur?  nnde 
«  etiam  nomen  ductum  est  tumul- 
«  tus.  Itaque  majores  nostri ,  tu- 
«  multum  Italioum ,  quod  erat  do- 
it meaticus ,  tumultum  Gallicnm  , 
<(  quod  erat  Italiae  finitimns ,  pre- 
«  tisrea  nuUum  tumukom  nomina- 
«  bant.  a 

465.  Et  operta  tumescere  bella. 
bip  operta  bella j  alia  sunt ,  quam 
qus  panllo  an  te  nominal  cœcos  tu- 
vnultus,  Saepissime  in  descriptione 
ir»  ,  superbie ,  et  rebeliionis  ,  La- 
tini  scriptores  utuntur  yerbo  tU' 
mère,  et  vocabnlo  tumidus.  O^id. 
Fast.  II,  607.  Jupiter  intumuit;  id 
est,  ira  incensus.  De  superbia  Gic. 
Tusc.  qusest.  III.,  Bg  t  «  Sic  igitnr 
«  inflaUis ,  et  tumens  animns ,  in  vi- 
«  tio  est  sapientis  ■  autem  aDimus 


M  semperracatTitio,  nnmqnam  tnr- 
,«  gescit^  numquam  tumet.  »  Qaem- 
admodum  bic  operta  fumesoov» 
bella  dicuntur ,  sic  Qicero  ep.  ad 
Altic.  XIV  ,  4  '  Negotia  tument, 
id  est ,  seditiones  et  bella  moz 
erumpent.  Sic  etiam  Gallice  dict- 
mns  :  U  présentait  gros  de  V avenir, 
—  Tumescere  y  initia  vit»,  motos, 
germinationis  désignât. 

466.  Ille  etiam  extineto  misera" 
tus  Cmsare  Romam.  Bonnm  epilogi 
reperit  locum ,  nt  in  Âugusti  çrtt' 
tiam  defieat  Gcsaris  mortem.  Con- 
stat autem  occiso  Cœsare  in  sena- 
lu,  pridie  Iduum  Màrtiarum,  solis 
fuisse  defeetum ,  ab  bora  sexta  us- 
qne  ad  noctem  ;  quod  quia  multis 
protractnm  est  boris  ;  dicit  in  se- 
qucntibus  2  œtemam  timuerunt  «e- 
cula  noctem.  Serv.  — Scaliger  con- 
stanter  negat ,  ullam  Solis  eclipsim 
bis  vennbns  designari.  Potius  io- 
telligitur,  inquit,  res  prodîgiosa, 
qus  circa  Solem  accident  toto  an- 
no  cedis  Cssaris.  Plinius  enim  re- 
fert  :  illum  annum  prodigioswM 
fuim  Solis  palkrc  contitmOf  et<iuo^ 


IN  GEORGICOR'DM  LIE.  I. 


427 


post  exstinctum  Gtesarem,  quum  «e  tezit  calî^ineper  annum 
integrum  ;  quum  secula  impia  Julii  cœde  timuerunt  aevi  exi- 
tum  :  miseratus,  inquit,  ut  sibi  Iioiniii€6  cavereDt. 

469.  Addit  non  solum  solîs  incUcium,  sed  teri)jBe,  maris  »  ca* 


dam  quasi  ejus  defectu  perpetuo  ; 
quod  noa  tacniit  Tibullus  :  Ipsum 
#lûpn  SoUm  defectum  lumine  vidit 
Jungere  patientes  nubilus  annus 
mfuos*  Neqae  aliter  Ovidius ,  Me- 
tam.  lib.  XV  :  Solit  quoque  tristU 
imago  Lurida  soUiàtis  prmkebat  /u- 
mina  terns.  Sed ,  neqne  pridie 
Idunin,  quod  vult  SenriuSy.inter- 
fectot  est  Gaetar;  neque  pridie 
Idiu ,  qnibas  inlerfectua ,  eonjuiic- 
tio  Lttminariam  fuit.  De  fimendat. 
temp.  lib*  Y.  Scaliger. 

467.  Ferrugine  texîL  Fermée  9 
est  purpura  uigrior,  Hispaua.  Ali- 
bi :  Etferrugine  clarus  Hikera*  Serv. 
— -  Ferrugo ,  secandum  Nonnium  y 
colorem  indicat  modo  cinereum^ 
modo  cieruleum  :  fauao  Plautus, 
Mit  IV,  4v4^9  tribnitnautis;  Clau- 
dian.  XXXV,  98,  violis;  Virgil. 
lib.  IV,  19a,  gladiolis;  i£n.  IX, 
59a  ;  XI,  77a  ;  Gatul.  IXiy ,  aa3 , 
Ibericae  purpure.  Barba  Glanci 
apud  Ovidiwn ,  Metam»  XIII ,  960 , 
dicitur  viridis  ferrugine,  Ferrugo , 
période  ac  cœruleus,  ad  colorem 
saturatiorem  designaadun  sumi- 
tnr.  Vir^.  Culez,  179  ;  .£neid.  VI , 
3o3  ;  Oyid.  cilato  loco,  a35;  Sta* 
tint,  Thebaid.  II,  i3;  Glaudian. 
XXXV,  376;  Ovid.  Metan.  XV, 
789.  Née  «nquam  vocem  ferrugo 
eodem  inveoi  sensu  uaorpatam, 
qao  rabi(][o  snmttur.  lU^ua  epîaio- 
ms  defenaores  Uenm  ipiimdaiu 
F&imi  XXIII ,  79 ,  addoewat  «  qui 
minime  kuc  pertinettidem  diei* 
mus  de  verbis,  ferrugo  rslorum, 
XXVIII,  37.  f^.  G.  —  Quum  tapui 
•AfeMJVy  eta.  Oefectus  ëalitsem- 


per  prodigiosus.  Putat  Ursinns  ex- 
pressum  a  Virç.  locum  ApoUonii 
Arg.  lib.  IV  :  'Hi  aicù  nixioc  f^wf 
ifuvrt  ^uwr  tTct^f ^it  Oi/p ftvo'dtf.  Tct  i\ 
xa/jorfà  /1*  Nifoc  cW^n  ^m/toi. -Dicit  : 
Solem  diemedio  nocUm  induxisse 
e  cœloy  aUra  visa,  fi^o  a  Petronio 
io  Sat.  locum  Virgiiii ,  nam  lo- 
quens  de  prodi^piis  bellorum  civi- 
lium  :  •  Goatinuaclodes  hominum, 
«•venuiraqne  damna  Auspieiis  pa- 
«  tuere'Deum  :  namque  ore  cruen- 
«  to  Delbrmis  Titan  irultus  cali^;ine 
«  tezit  :  Girilea  acies  jam  tum  spi- 

•  rare  putares.  a  Lucan.  inter  pro- 
digia  belU  civil,  lib.  I  :  «  Ipse  caput 

•  médius  Titan  quum  ferret  Olym- 
«  po  Gondidit  ardentes  atra  caliçine 
«  currus ,  InTolritque  orbem  tene- 
«  bris»  gentesqne  coegit Desperare 
«  diem.  » 

468.  Impia  feeula,  Quibos  lue- 
ratGmsar<»ccisu8.  jEtemam  ttmue- 
runt  nodem.  Propter  dintiamm ,  et 
prolixum  Solis  defectum  ;  id  est , 
timuerunt,  ne  semper  ille  defec- 
tas  maneret.  Serv, 

469.  Tempore  quamquam  Hio 
teilus*  Ac  si  diceret  ;  quamqaam 
illo  tempore  non  solum  Sol  defe- 
oerit;  sed  «tiam  diyersae  res,  et 
elenenta;  quasi  fleyerint  Gassarî» 
mortam,  et  inaudita  portentafue- 
rint;  ut  ex  reliquorum  compara- 
tiene,  mjnusamrura  videaCuv  so- 
lem defecisse.  Serv,  —  Grttcorum 
antiqnissimi  !  qmim  vidèrent  om- 
nia  ex  aqna,  aère  et  terra  fpgni , 
credidere  se  ab  illis  facile,  corn- 
muni  ApoUinis  vaticinio ,  ooaper- 
tttroSf  quar  ant  natura,  ant  fata 


428 


COMMENTARtA 


num ,  volucrum.  Videtur  mihi  poeta  voluisse  includere  anî^ 
versum  ferme  orbem,  ut  caelum,  terra,  mare,  aer  praedivuia- 
rint  bella  civilia.  Cœlum  sig^atper  solem,  per  volucres  aerem  , 
per  obscœnos  canes  terram:  mare  aperte  nominat. 

471*  Subdit  jam  maçnam,  et  incredibilem  congeriem  pro- 
di(jiorum;  inprimis  mugitus  i£tnae,  cseli,  montium  :  JEtnsSy 
nam  base  suos  rupit  fornaces,  fiiammas  Tomuit,  et  saxa  ignita 


futura  sint  :  i»  a  c»lo  nempe,  si 
avium  sublimes  yolntus  et  vores  ; 
si  tonitrua,  igoesque,  si  denique 
▼entos  et  sidéra  obsenrarent  ;  2**  a 
tellure ,  si  Taporum  ,  aDimalinm 
presagieDtium  omina  ;  si  arbores , 
sortes ,  morCuos ,  somnia  perscru- 
tarentur;  3*  ab  aqua;  (Nerens, 
Proteus,  Glaucns,  Nymphs;)  si 
fontes  bestiasque  aquatiles  con- 
templarentur.   De   prodigiis  vide 

Miad.  IV,  755  xvn,  547.  r.  G. 

47^*  Obscenitjue  canes.  Ululantes 
scilicet ,  ob  visa  phantasmata  :  ca- 
nam  ululatus  inter  funestissima 
erant  omina ,  perinde  ac  inunode- 
rarti  gemitus  aviam  nocturparum 
interdiu  auditi.Ovid.Metam.  XV, 
79» — 796.  F.  G.  —  Obscenitas  omi- 
nis  proprie  :  nempe  quia  obscena 
omnia  et  fœda ,  antiquis  visa  tris- 
tia  et  infausta;  ut  contra  pnra 
pnrgataque ,  l»ta  et  felicia.  Hinc 
obscena  dicta  appellat  Accius  ivv- 
^N/M.  Ovid.  de  eodem  prodigio  : 
InqueforOy  circumque  domos,  et 
templa  deorum,  Noctumos  ululasse 
canes.  JEn,  III,  341 7  obscenas  vo- 
iucres  vocat  Harpyias.  —  Obscenus^ 
an  absque  diphthongo  an  cam 
diphthongo  scribatur,  Dausquius 
in  obscenus  ,  et  scena ,  prolixius 
disputât.  Per  obscenas  canes  in- 
tellexeris  insolitum ,  et  ominosum 
latratum  edentes.  —  Obscenus , 
sine  diphthongo  ,  ab  06 ,  et  cano 
deducitur  ,    interposita  litera  $ , 


eupboniae   causa ,   et   contrariant 
omen ,    malum   et  mînax    aii^- 
rium,  ut  hic,  significat  ;  nam  cam 
diphthongo ,  ex  06  et  caenum  corn- 
ponitur  ;    non    ab    cane ,    ot    ait 
Priscianus;  neque  ab  Oscis,  ut  in- 
quit  Festus  ;  et  tune  turpe  aliqaid 
et  immundom  significat.  Sed  vide 
Varronem,  lib-  VI,  de  L.  L.  5  ;  Ma- 
nutium,  Nonium,  et  Gellarii  Or- 
tbogr.  —  Importunœque  volucres 
Alieno  nempe  tempore  yolitantes, 
quae  apud  Lucan.  I,  558  ;  dicuntur 
fadasse  dtem ,  quia  diumo  tem- 
pore bubones,  striges,  et  ejusmo- 
di  generis  aves  apparere  non  so- 
ient ;  importunus  enim  dicitur ,  qui 
rationem  habet  nuUam  occasionit, 
loci,  vel  temporis,  sed  ea  agit  qac 
animo  est  lubitum. 

473-  Vidimus  undantem  ruptis 
fomacibus  jEtnam.  Malum'  enim 
omen  est,  quoties  iEtna  ,'mons  Si- 
cilis  ubi  graves  Cyclopùm  Joyi 
fulmina  fabricantium  officine,  non' 
fumum,  sed  flammarum  egerit  glo- 
bos^  :  et  ut  dicit  Livius  :  «  Tanta 
«  flamma  ante  mortem  Cesaris  ex 
m  £tna  monte  defluxit,  at  non  tan- 
«  tum  vicinse  urbes,  sed  etiam  Rhe- 
•  gina  civitas  afflaretur.  ■  Serv.  — 
Undantem.  Unds  modo  fiammas 
evomentem.  iEneid.  XII  :  Undabat 
vertex  Jkanmis  ;  ita  Enripides  dixîK 
v«^«  irofA^Jtr^u  irvfH,  Arist.  Met. 
II.  tÔ  tS(  ^xo^(  ^ufÂA  :  et  «v^oc  sro- 
TMftéf.  — •  FomaàJbus,  Lucret.  quo« 


IN  GfiORGICORUM  LIB.  1.  429 

per  agros  Cyclopam  :  cœli,  nam  in  Germania  auditi  sonitus 
armoruiii  toto  cœio  discurrentium  :  montium,  nam  Alpes 
tremuere  insolitis  motibus. 

476.  Quœ  includit  quinque  versibus ,  horrenda  omnia  sunt  : 
nam  auditœ  voces  ultra  humanam  modum  in  lucis;  visa  pal- 


que  de  £tna  lib.  VI  :  vostis  jEtnœ 
fomacibus.  Ovid.  .Metamorph.  XV  : 
sulphureis  ardet  fomacibus  jEtna, 
Glaudias  Marius  Victor  11b.  II,  pro 
fomacibus  posuil  caminis  :  «  Non 
«  aliter ,  quam  dum  ruptis  seva 
«  JEtna  iïaminii)  E^erit  imini«tis 
«  stridentia  sulpbura  flammis.  » 

474-  Sonitum  toto  Gemnania  00- 

lo  Audiit.  Bene  Germania  y  quam 

vicerat  Cssar,  ut  eo  occiso,  in  re- 

bellionem  videretur  exurgere.6''erv. 

—  jàmtorum  sonitum.  Hoc  prodi- 

^um  quoties  accidit.  Tibul.  II,  5, 

73  :  Atque  tubas  y  attfue  arma  fe- 

runt  strepitantia  cœlo  Audita.  Lu- 

can.  de  Prodigiis  bell.  civ.  Tum 

fragor  armorum,  Ovid.  Met.  XV, 

783  :  «  Arma  ferunt  nigras  inter 

«  crepitantia  nubes,  Terribilesque 

«  tubas ,  auditaque  comna  celo 

«  Premonuisse  nefas.  •  Petron.  Sa- 

tyr.  :  «  Armorum  strepitu  cslum 

«furit,  et  tuba  mortepn  Sideribus 

«  transmisea  ciet.  »  Plin.  II ,  Sy  : 

•  Armonim  crepitus ,  et  tubae  so- 
■    «nitùs  auditos  e  celo,  Cimbricis 

«  bellis  accepimus  ;  crebrosque  et 
«prius,  et  postea.  »  —  Locus  in 
Val.  Maximo  insi^nis  1 ,  6  ,  1  a  : 
«  Quo  constat  in  delubris  Deum , 
«  sua  sponte  signa  conversa  :  mi- 
m  litarem  clamorem,strepitumque 
«  armorum,  adeo  magnum  Antio- 
«  cliie,<et  Ptolemaide  anditum,  ut 

•  in  muros  concurreretur  :  sonum 

•  tympanorum  Pergami  abditis  de- 
«  lubris  editum.  »  —  Aiunt  quidam 
exaadiri  interdom  in  aurora  borea- 


li  sonitum,  ut  avium  catervatim  vo- 
lantium  :  boc  parum  refert,  ntrum 
verum  sit,  necne  ;  nam  ad  timidos 
bomines  decipiendos ,  ne  simula- 
cro  quidem  opns  est.  y.  G. 

475.  Insolitis  tremuerunt  motibus 

Alpes.  Aut  novis ,  id  est ,  nunqnam 

antea  in  Alpibus  factis  ;  aut  mag- 

nis ,  et  majoribus  solito.  Serv.  Lu- 

can.  lib.  I  :  «  tum  cardine  tellus 

«  Subsedit,  veteremque  jogis  nu- 

«  tantibus  Alpes  Discussere  ni- 
«  vem.  » 

476.  Vox  quoque  per  lucos  volgo 
exaudita  silentis.  Crebra  fit  de  bis- 
ce  prodigiis,  de  voce  e  lucis  au- 
dita, mentio.  Val.  Max.  I,  6,7: 
«Talis  vox  sine  uUo  auctore  ad 
«  aures  ejus  perveoit ,  Mancine , 

•  mane.  »  Testis  luculentior  inter 
veteres  non  occurrit,  quam  Livius 
I,  3i  :  «  Visi  etiam  audire  vocem 
«  ingentem ,  ex  '  sumni  cacnminis 
«luco,  II,  7.  Adjiciunt  oracula 
«  haie  pugue  ;  sileotio  proximae 
«  noctis  ex  silva  Arsia  ingentem 
«  ediiam  vocem  :  »  quae  Silvani 
fuisse  creditur.  De  Gallis  advcn- 
tantibus  etiam  Juvenalis  Sat.  XI, 
1 1 1  :  «  et  vox  Nocte  fere  média , 
«  mediamque  audita  per  urbem ,. 
«  Litore  ab  Occani  Gallis  venienti- 

•  bus,  et  Diis  Officium  vatis  pér- 
it agentibu8,hi8monuit  nos.»  Ovid. 
Metam.  XV,  792  :  Cantusque  ferun- 
tur  Auditi  y  sanctif  et  verba  miita- 
cia  lucis.  •—  Apud  Sopborlem ,  Dii 
quibus  perspicuum  jam  Trojam 
perditum  iri ,  imagines  suas  bu- 


43o 


COMMENTARIA 


iida  quâsdam  simolacra  ad  terrorem  mortaliam  ;  locatae  snnt 
peoiidea  res  înfandas;  steternnt  arones;  dîscessît  tellus;  fade- 
runt  lacrymas  eburneae  templorum  stataœ;  eorumdein  aéra 
«udarant. 


meris  auferiint  :  Quin  et  Hieroso- 
lymae  exitio  appropinqaante ,  mul- 
ta  •ev«Dere',  qjom  etiamnum  vulgi 
aièmiratiom  proponuntnr  :  tune 
éx«vcitas  in  aère  pu^antes  Tisi 
9QDC,  et  quum  Fentecostes  nocte 
templuni'  missent  saeerdotes  y  m* 
ter  tnmultas  et  varies  motus  vox 
chunavit  queedam  ;  abeamus  hine, 
—  Nota  verbum  in^ens,  qnod  ver- 
sus initîo  sensam  concladit  ;  ad* 
mirandaift  enim  huic  loco  tribnit 
vim  et  effeclnm ,  praesertim  quia 
positum  p«8t  silentes  resonare  la- 
tins videtur.  F".  G. 

477.  Simulacra  modis  pallentia 
mfm.  Id  est,  umbrae.  Ssepe  hoc  de- 
lectatus  est  Vrrgilius.  Nam  in  JEn. 
Vn  .*  Multa  modis  simulacra  videt 
vditantia  miris:  et  ^n.  I  :  Conju- 
qis  ora  modis  attoUens  pallida  mi' 
ris.  Sententiam  ipsam  aliter  extulit 
Cieero  in  sno  consulatu  :  «  Jam 
«  vero  variae  nocturno  tempore  vi- 
«s«  Terribiles  forms  bellum  mo- 
ff'tusque  monebant.  »  Petron.  vero 
in  Satyr.  exsequens  prodigia  itA  : 
«Ecce  inter  tumulos,  atque  ossa 
«  arentia  bustis ,  umbrarum  faciès 
«  diro  stridore  minatur.  •  Ovid. 
Met.  XV;  loquens  de  prodigiis, 
qme  antecesserunt  mortem  Gaesà- 
ris  :  umbrasque  silentum  Ertavisse 
ferant.  Et  Lucanus  de  bis ,  quœ  an- 
tecesserunt bella  civilia  :  venientes 
cominus  umbne.  Cerda. 

478.  Pecudesquc  locutœ,  Tnfan-' 
dum.  Ant  infanda  verba  protule-' 
runt;  aut  hoc  ipsum  infandum 
fuit,  quod  sunt  contra  naturam 
locntse.  Serv»  —  De  sermone  bru- 


tonim ,   multa  ezstant   :    AcJiîDij 
equum  cum  eo  locutum,  ejusque 
obitum  pramuntiasse  ,  sunt  qui  vo- 
lunt.  Ut  JuHus  Obsequens  de  pro. 
digiis  c.  7  :  Canis  et  serpens  verhis 
expressis  sunt  /ocut<e.  Jiizta  eandera 
c.  io3  :  Bos  locuta  est  y  et  canis  Ari- 
mini.  De  bove  testatur  non  une 
loco  Livius  XXIV,   10  :  Bovem  w 
Sicilia  locutum  XXVÏF,  1 1  :  ^«  Pn- 
vemi  satis  èonstabat  bovem   loeu- 
tum;  et  XXXV,  31  ;  ConsuHs  On. 
Dômitii  bovem  locutum  j  Rom  a  g&tk 
TiBi.  Appian.  de  B.  C.  lib.  TV  :  /SêSç 
*r*  ^a»TNv  flt^Mjetv  ÀiBfmrw.  Tiball.  II, 
5  :  «  Et  simulacra  Deum  lacrymas 
«  fudisse  tepentes ,  Fataque  voca- 
«  les  prsemonuisse  boVes.  »  Per  pe- 
cudes  saepe  boves  significari  ,  da- 
bium  non  est  ex  nostro  Marone, 
Columella  ,  et  aliis.  —  Hoc  prodi« 
gio  quasi  attonitus  poeta  et  per- 
turbatus ,  ad  sequentia  enarranda 
utitur  présente  verborum  tempo* 
re;  sistunt,  dchiscunt,  etc.  K.  G. 

479-  Sistunt  amnes.  Plin.  II,  io3; 
inter  prodigia  :  Amnes  rétro  Jhtere 
et  nostra  vidit  œtas,  P^eronis  princt- 
pis  annis   supremis.   Papîn.    Stat. 
Theb.  lib.  VII;  nonnihil  variât  in 
hoc   prodigio  :  aversique  suis  de 
cursibus  amnes.  Sicut  et  Petrooîus: 
nec  vaga  passim  Flumina  per  notas 
îbant  morientia  ripas.  Rhodanum 
magno  prodigio  retroivisse  scribit 
Greg.  Turon.  hist.  IV,  3i.  Cerda. 

480.  Illacrimat  templis  ebur.  Sci- 
lîcet  simulachrorum.  Tibuf .  Et  st- 
mulacra  Deum  lacrimas  fudisse  le- 
pentes,  Silius  lib.  VIII  :  lacrymœque 
vetusta  effigie  patris  lûte  Jbuccre 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I.  43i 

48i.  Gonjangam  hue  relîqua  prodigîd.  Tîiiiuit  Eridanus, 
atque  tam  insanis  vorlicibus  sylvas  înundavit^  at  secum  ar- 


Çuirini.  Lucan.  lib.  Vil  :  rotantia 
fletu  usque  ad  Thessaliam  Bomana , 
et  publica  signa.  Et  lib.  I  :  Indige- 
tes  flevisse  Deos.  Ovid.  Met.  XV  : 
Mille  loch  lacrymavit  ebur.  Seneca 
ii&  Thyeste  :  Jlevit  in  tentptis  ebur. 
De  fletu  simalacri  Apollinis  viden- 
dus  S.  Au^stinns  Giv.  III ,  il.  Cer- 
da.  —  jEratfue  sudant.  Signa  sont 
laboris  futuri.  Hajus   illvstfatio* 
iiiiem  debes  Ursino ,  qui  conjungit 
ex  prodigiis  Apollon,  lib.  IV:  |6«ty«t 
î/jP««mt  «Ufnvr»  :  sitnulacra  cum  m- 
dore  sanguinis.  Et  epigr.   lib.  I  : 
"Afryuut  lifnmem.  4r«ip«yytxe«  io*n  tu^ 
^tffS  :  Sudans  Diana  nantta  «ff  (u- 
multus.  Ek  interprète  Apoilonii  in 
dictum  locnm  m?  /«i^xti  «ri  wi^ 
fiêJmf  ;(^«Xflirôr>  tiardf  *rà  ÀyeUfiun* 
li'fùSf  :   Cum  ^ucd  mali  immineîy 
consueverant  sudare  timulacra.  Ad* 
jungo  Lucanum ,  qui  inter  prodi- 
^a  belli  civili»  lib.  I  :  urhiâque  Iw 
bùrem  Testaliaf  Hidorp  tares.  Apjlian . 
qui  Gît.  lib.  IV,  de  prodigiis,  qtlse 
prvcessemnt  csdem  proscripto- 
mm ,  tuû  T»v  |o«r«v  <r«  >W  Ufwf , 
TA  /t  juù  êUjiuM.  Mf^ui  :  ex  simulaeriê 
uonnuUa  sudore,  nonnulla  sangui" 
neo  sudore  perfusa.  Ab  his  non  abit 
ffudor  ex  lapîdea  statua  Antonii, 
qvam  rem  inCer  prodigîa  belli  Ao- 
tieci  narrât.  Plntareh.  in  Antonio. 
Hue  pet tinent  yerba  Giceronift  Di'' 
finale  I  :  «  Qnid  LaceddMtonm , 
«  pauUo  anteLenetricam  calamita-' 
«  tem ,  qns  significatio  facta  est  ,• 
«  quum  in  fierculis  fimo  aritta  so- 
ranemnt ,   Hercvliâqne    sitnitlfl-' 
«anm  nralto  sudore  raanal^tt?» 
Hndieiti  ititvr  prodigîa  bellr  -Marsi^ 
ei  !  JDkomm  $imuiaerA  tudtmssé, 
48 1;  Inftmo.  Magno^;  ut  :  Qmd 


tantutn  insanojuvat  indulgere  tabô^ 
ri?  Et  sciendum  flumina  ^qtium 
supra  modum  crescuot ,  non  tan- 
tum  ad  prxseas  ioferre  daranum  , 
sed  etiam  alla  futura  significare. 
Serv.  —  Dio  Cassius  narratPadum , 
post  interfectum  Gœsarem,  vicinia 
magna  intindatione  invasijtse ,  su- 
bito que  ad  ripas  reversom  serpen- 
tium  copinm  itinumerabilem  in 
agris  reliquisse.  Eridanus  Padi  an- 
tiqnom  nomen  est  ;  at  secundum 
quonimdam  opinionem,  Eridanus 
flnvius  erat  quidam  Pado  prozi- 
mus ,  quem  Strabo  nusquam  inve- 
niendum  déclarât.  V.  G. 

483.  Fiuviorum  rex  Eridanus,  Pa* 
dum  dicit.  Fiuviorum  autem  rex^ 
per  Italiam  ;  aut  certe  per  totum 
orbem ,  secundum  quod  dicit  Lu- 
canus ,  qui  ait ,  quom  de  isto  flu- 
mine  loqueretur  :  «  Non  minor  bic 
«  I9iIo ,  si  non  per  plana  jacentis 
«  .£gypti  Libycas  Nîlus  stagnaret 
«  arenas  :  non  minor  hic  Istro,  ni- 
«  si  quod ,  dum  permeat  orbem , 
«  Ister  casuros  in  quaelibet  equora 
«  fontes  Accipit ,  et  Scythicas  ezit 
«  non  solus  in  undas.  »  Dicit  ergo 
tan  tum  tune  excreyisse  Eridanum, 
ut  etiam  silvas  moveret,  et  erueret 
arbores.  Serv,  —  Rex;  vel  quia 
maximus  inter  Italis  fluvios;  yel 
quia  Eridani  simulacrum  inter  as- 
tra  receptnm  efficit  csleste  signum 
ab  ^quatore  ad  Oriona  variis  an- 
fractibus  pertiuens. — fiuviorum  ; 
Tel  pes  anapaesfus  hic  pro  dactylo  ; 
yel  duae  brèves jfïuvi  contrabuntur 
in  unam  longam  Jiuvj,  ut  alibi  ^ 
tenuia,  tenvia;  abiete',  abjete:  ut 
apud  Ûoratium ,  consilium  et  prin- 
cipium ,  Ub.  III,  Od.  ly ,  41  ;  VI, 6 , 


43a  COMMENTARIA 

menta  auferret;  et  armentorum  stabula.  Proluit  contorquens ^ 
est,  proluit,  et  contorsit,  id  est,  egit  in  gyrum  convulsas  ar* 
bores,  quas  proluerat.  Apparuerunt  in  extis  fibrae  admodum 
minaces:  manavit  cruor  e  puteis;  errarunt  per  urbes  lupî 
ululantes  :  cecideruntfulf;ura  plurima  e  cœlo ,  quum  hoc  esset 
serenum:  arsere  passim  cometœ'diri. 

489.  Ostendit  jam  quid  indicaverint  prœcedentia,  nimirum. 
bellum  civile  contra  Brutum  et  Gassium  gestum  ab  Augusto^ 


484.  Tristibus  ejçtis.  Yisceribus 
peconim,  tristia  portendentibat 
alludit  Ovid.  Met.  XV,  794  :  «  Victi- 
K  manuUa  litat;  maf^nosque  instare 
M  tumultus  Fibra  monet ,  cssum- 
«  caput  reperitur  in  extis.  »  Exto- 
rum  m  extispicina ,  ut  Salmas.  in 
Plinian.  ezercit.  p.  139;  «  primum 
«  praecipuumque  jecur ,  etsi  pul- 
«  monem  quoque  et  cor  ceteraque 
«  inspicerent  :  quin  imo  extorum 
«  nomine  plerumque  jecur  intelli- 
«  gebant.  Fïbrœ  jecoris  sunt  extre- 
a  mitâtes ,  xoCoi  toi/  Svwruc,  » 

486.  Lupis.  De  hoc  prodigio  er- 
rantium  per  urhes  luporum,  ut 
Livius  Hb.  XXXII.  «  Rom»  non  in 
«  urbem  solum ,  sed  in  Oapitolium 
K  penetraverat  lupus  •  :  Idem  lib. 
XXXm ,  et  XLI.  —  Lupi  quum  ad 
urbes  accedunt ,  ut  eorum  ulula- 
tus  exaudiripossit,  supplicationes 
instituuntur.  Altœ,  usque  in  urbis 
interiorem  partem  ;  (^n.  I,  36; 
alfa  mente.)  Servius  languidiore 
interpretatione  Terbum  altœ  pro 
magnœ  sumit.  V.  G.  —  Alte^  ad- 
verb.  meliorem  sensum  et  terrori 
pingendo  m  agis  «iptum  exhiberet. 

487.  Non  alias  cœlo  ceciderunt 
plura  sereno.  Omen  est  in  eo,  et 
quia  sereno  cxlo  missa  sunt  fui- 
gura,  et  quod  plura  missa  sunt. 
Serv,  — Virg.  iEneid.  VIII  :  «  Arma 
«  inter  nubem  csH  regione  serena 
«  Per  sudum  rutilare  vident ,  et 


«  puisa  tonare  »  ;  et  IX  :  «  Ândiit  ^ 
«  et  celi  genitor  de  parte  serena 
«  Intonuit  laevam.  ■  Horat.  :  «  Dies- 
«  piter  per  purum  tonantes  E^t 
«  eqaos.Yolucremqaecurrum.  *  Ec 
Lucret.  lib.  VI  :  «  Denique  cur  nun- 
«  quam  celo  jacit  undique  puro 
a  Jupiter  ia .  terras  fulmen ,  soni- 
«  tusque  profundit?  » 

488.  Diri  cometœ.  Griniti,  et  pes- 
simi  :  quia  sunt  et  boni ,  facti  ex 
Jove ,  vel  Venere  ;  quam  rem  ple- 
nissime  Avienus  ezequitur.  Sêrv.  — - 
Dm.  Ideo,  quia  auctore  Sueton.  Né- 
ron, c.  36  :  «  Stella  crinita'summis 
«  potestatibus  exitium  p'ortendere 
«  vulgo  putatur.  »  Taeit.  Ann.  lib. 
XrV  :  «  Comètes  effulsit ,  de  quo 
«  Yulgt  opinio  est,  tanquam  muta- 
it tionem  Régis  portendebat.  s  Ti- 
bull.  II ,  5  :  belli  tfiala  signa  come^ 
tem,  Sil.  lib.  I  :  terret  fera  régna 
comètes  ;  et  lib.  IV  :  Regnorum  ever- 
sor  rubuit  lethale  cometeS'  Lacan* 
lib.  1 1  «  crinemque  mutandi  Side- 
M  ris ,  et  terris  mutantenà  régna  co- 
a  metem.  »  -^  Cometœ.  Ad  Etymon 
satis  clare  Manil.  lib«  I  :  JFlMnma 
comas  imitata  volât  temuesqueca'" 
pUlos, 

4891  Parihus  conciurere  telis. 
Quia  in  civili  bello  Romani  contra 
Ron^anos ,  eisdem  et  similibus  ce- 
lis,  armisque  pognaverunt^  Luca- 
nus:  Pares  aquiUs,  etpUamitum^ 
tia  puis.  Senr. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I.  433 

et  Antonio  apud  Philippos,  et  quia  civile,  iâeo  paribus  telis: 
ait  iterunij  quia  civile  Pompeii  et  Cœsaris  eodem  loco  gestum. 
Hujus  tam  atrocis  belii  conquestionem  excitât,  quod  Dii  dig- 
nuni  judicaverint,  et  eadem  Emathia  bis  ting^eretur  Romano 
sanguine;  et  campi  illi,  qui  siti  ad  Haemum  montem. 

493.  Exaggerat,  quale  illud  fuerit  bellum  contra  Brutam 
ab  eventu,  qui  futurus  post  multa  secula  :  nam  agricolae  aran. 
tes  eam  partem  camporum,  invenient  Roioana  pila  rubigine 
obsita,  çaleas  rastris  pulsabunt,  admirabuiitur  ossa  Romano- 


490.  Iterum  videre  Phillppi,  Ci- 
vitas  est  Thessaliae  :  in  qua  primo 
Carsar  contra  Pompeium;   postea 
Augustiu  contra  Brutum  et  Gas- 
sium  y  dimicaverunt.  De  hac  urbe 
accuraCe  Appian.  de  Bello  G  v.  IV. 
Gui  regiooi  tribuenda  sit ,  conten- 
ditur  interscriptores.  Procul  diibio 
in  finit ibus  ita  jacet  et  Macedoniae 
et  Thraci»,  ut  utri  adscribenda 
sit,  vix  erui  posait.  Danda  v^nia 
est  Virgilio,  aliisque  Poetù,  iino 
et  ipsi  Floro  eandem  arenam  tnse- 
disse  Gassium  et  Brutum  affirman- 
ti ,  qus  fatalis  Gn.  Pompeio  fuerat. 
Lipsius  duorum  Philipporum  me- 
minit ,  et  in  Thessalia ,  ubi  Pom- 
'peius  dictus  ad  Peneum  flumen, 
et  in  Macedonia  ,   ubi  Bru  tus  et 
Gassius  contra  Gxsarem  et  Anto- 
nium  dimirarunt  :  illum  vide  ad 
Vell.  Paterc.  II ,  70.  —  Lege  acta 
erud.  1750,  p.  661  :  ibi  plura  in- 
venies  in  quadam  disse  rtatione  sub 
titulo  :  Pharsalia  et  Philippi,  sen 
geminae  Philippi  apud  Virgilium , 
Georg.  lib.  1 ,  49^*  ^*  ^* 

491.  Nec  fuit  indignutn  superis. 
Quasi  exclamatio  est  ad  deos.  Serv. 
—  Bis  sanguine  nostro  Emathiam, 
,  et  latos  Hçemi  pinguescere  campos. 
Hune  locum  adumbrasse  videtur 
Lucanus  lib.  VII.  Nam  eu  m  res- 
pectu  ad  bellum  Gœsaris  et  Pom- 
peii ,  quod  prscessit ,  et  Bruti , 
5. 


insecutum  est;,  ita  cecinit,  loquent 
cum  ipsa  Thessalia ,  ubi  utrumque 
est  ge^ttum  :  «  Quo  non  Romanos 
«  violabis  vomere  mânes?  Ante  no- 
«  vas  venient  acies ,  scelerique  se- 
«  cundo  Pripstabis  nondum  siccos 
«  hoc  sanguine  campos.  »  Hoc  enim 
quid  est  aliud,  quam  bis  Ëmathiam 
pinguescere  Romano  sanguine?  C. 
—  Pinguescere.  Aut  fœcundos  fieri 
ex  humano  eruore  ;  aut  pinguesce^ 
re  dixit  poetice  ,  quasi  humana 
corpora  terra  devorans  pinguis  ef- 
fici  potuerit;  sicut  ex  carniumcom- 
mixtione  fréquenter  humana  caro 
pinguescit.  Serv, 

493.  Scilicet.  Vide  supra  a 8a  : 
poeta  propositi  sui  memoriam  re- 
ducit  inter  bêllorum  calamitates. 
F.  G. 

495.  Scabra  robigine»  Aspera  : 
unde  et  scabies  dicitur  a  corporis 
asperitate.  Serv.  —  GatuU.  Ne  nos^ 
trum  sctd>ra  tangat  rubigine  nO" 
men  Lucân.  lib.  I  :  Et  scabros  nigrœ 
morsu  ruhiginis  enses.  Ovid.  Met. 
VIII,  dp  famé,  scabri  rubigine  den^ 
tes.  Et  Fast.  I  :  Interea  crescat  sca- 
brœ  rubigihis  expers.  Pulchre  dixit 
Val.  Max.  H,  9  :  Horridœ  vetustatis 
rubigine  obs"itum  imperium.  Gerda. 

497.  Grandia  ossa.  Aut  multa, 
aut  ingeniia  ;  quasi  antiquorum  he« 
roum.  Serv.  Vide  vol.  I,  pag.  3a7, 
notam  ad  honc  versum. 

28 


434  COMMENTARIA 

rum,  et  ea  grandia,  <it  quas  ma^onim  et  fortiai|i  homiaum  , 
qui  occubuerunt. 

498^.  Post  deplorata  bella  ci viiia ,  convertit  se  ad  Doos  Romae 
Tutelares,  et  Iinperii  prapsides,  a  quibus  petit,  ut  velint  ioDgo 
svo  vîvere  Augustum ,  tune  florentem  aetate,  et  instaurantem. 
Urbem  orbis  doininam,  Urbem  jeterham^  ac  restituentem  in 
pristinas  di  gnitatis  honores  aevum  il  Ittd  civilibus  belliBeversum  • 

5oi^  Coiifert  caussam  bellorum  civilium  in  perjurium  Lao-> 
Hiedontis ,  qui  fraudavit  Neptunum,  atqoe  Apollinem  mercede, 
qtiam  promiserat  propter  structionem  Trojani  miiri;  quasi  in 
poeteros  crimen  illud  redundarit.  Quod  facit  ma^a  in  suam. 


498.  Di  Patrii,  indigeteSy  et  Rth- 
mule  y  yestatfue  mater.  Patrii  dii 
sunt  qui  pra*9UDt  sin^liâ  civitati- 
bas  ;  ut  Minerva  Athenis;  Jano 
Carthagini.  Indi^etes  autem ,  pro- 
prie sunt  dii ,  ex  hominibus  facti  ; 
quasi  in  diis  agentes.  Abusive  au- 
tem omnes  dii  generaliter  possunt 
dici  Indigetes ,  lanquam  nallius 
rei  eigentes.  Romulum  autem  ideo 
inrocat ,  quia  ipse  jam  inter  deos 
Gf^ebatur  :  et  recte  eum  ad  Au^rusti 
galutem  iHYocat ,  quasi  ex  eo  de»- 
cendentis  ,  et  qui  tliius  sic  urbis 
imperator ,  quam  Romnlus  condi- 
derat.  Serv.  -^  Di  patrii ,  sunt  Dii 
patrum ,  majorum  ;  opponuntur- 
que  Diis  devictarum  fj;entium ,  qui 
nanero  Deorum  a  Romanis  culto- 
rum  paulatim  recepti  sunt.  Dii  pa- 
trii primum  singulas  domos  tan- 
tu'm  et  familias  tutabantur;  Indi" 
di^etesy  erant  majores  antiquitus 
Deorum  numéro  i*ecepti;  indige- 
tes,  ut  videtur,  idem  quod  indige- 
nte, Ai^ovioi,  •^;|^»pioi  :  ut  Janus,  Fi- 
cus, Faunus,  indigen»,  JEd.  VIII, 
3i4  :  hnjusmodi  erat  et  ^neas, 
qui  ad  flavium  Numieuro ,  indiges 
vocnbatur  J!)n.  XII,  794.  Arnobius 
I ,  p.  39 ,  ipsoR  tyrannoK  postea  ad 
cœlum  evectos  indigetibus  adscri- 
^it,  unde  sequitur,  indigetes  ota» 


nés  patrios  jure  appcllari  posse , 
nec  tamen  omoes  patrios  indigetes. 
Iiiter  patrios  Deos  prccipaa  bic 
Veste  mentio  :  comitatta  est  enim 
Trojanos  pénates;  inter  indigetes 
vero  Romnlus ,  qui  aactor  generis 
fuerit.  Ovid.  Metam.  XV;  86i..«. 
865.  Silius  IX,  994.  r.  G.  —  Ves- 
tMiue  ntater^  Quœ  Tuscum  Tiberim, 
et  Bomana  Paiatia  servas,  Poetice  : 
nam  veram  nomen  ejus  numinis  , 
quod  nrbi  Roms  praeesset,  sciri 
sacrorum  lege  prohibetur  :  qood' 
ausus  quidam  tribunus  plebis  enon- 
tiare ,  in  crucem  levatus  est.  Serv. 

499*  Tuscum  Tiberim.  Tuscusn 
etiam  Tiberim  adpellatNoster£n. 
VIII ,  4?^  *  ^*^*^  Tusco  claudimur 
amni:  et  Mn,  XI,  3 16  :  Est  anti' 
quus  ager  Tusco  mihi  proximus 
amni  ;  quia  dirimit  Latinm  ab  He- 
truria,  Tel  quia  fluit  par  Tyrrhe- 
niam. 

5oo.  Juvenem,  Sic  Ed.  I  :  Hiç 
illum  vidijuvenem^  etc.  —  G«sar 
Octavianus,  anno  U..C.  690,  na- 
tus  Cicérone  consule  :  itaque  anno 
718,  juvenis  agebat  a8  annos  :  yî- 
de  Horat.  I,  Od.  n  ;  29...  44*  ^*  ^' 

5oa.  Laomedontem  tuhnus  perju- 
ria  Trojœ.  Excusât  Au^sti  tenu- 
pora,  et  eum  dicit  suis  viribus  non 
compensare   damna   reipublicae  , 


IN  GEORGICORUM  LIE.  I. 


435 


Principem  adulatione,  quasi  Angnsti  tempora  mkil  taie  mf 
rea»tur;  sed  crnaen  jam  înde  altius  conflatum  sit.  * 
.  5o3«  GattvertU  se  a  Diis  ad  Gœsarem,  de  quo  cum  magno 
elogio  ait,  illum  înyideri  a  Diis  optantibus-,  itt  jam  in  cœlo 
regnet,  quasi  térrœ  indignœ  sint  tanto  Principe;  additque  cae- 
lum  ipsum  qneri  de  Cœsare,  qui  curet  hamaiios  et  mortales 
triiïmpliosy  qaum  dàvioes  et  aetemos  nereatnr. 

5o5.  Reddit  daas  rationes,  quibus  tantopere  €œsar  a  Diis 
optetnr  :  qoia  Yidelicet  humana  emnia  ac  divina  jura  confasa 
sunt,  mista,  turbata;  koc  est  enim,  yersum  esse  fas,  yersum 
esse  nefas  :  deinde,  quia  nuUus  honos  aratro  habetur,  ac  rebns 
rusticis.  Probat  primam ,  a  bellis  qnae  erampunt  per  orbem  ;  a 


qu»  ex  majorum  TÎtiis  descendisse 
eonfinnat.  Serv, 

5o4.  Àique  hammum  ^umtur. 
Qmnicelestes  posais  mereri  triani- 
pkos. —  Ubiftts  venmm ,  atque  ne» 
fas.  Apud  komines  sciiicet,  qui 
speraont  liciU ,  appetentesi  illieita. 
Senr.'-*-  De  immiDeiitibas  bellis  ac 
seditionibas ,  Tide  apad  Dioném 
Gassium  et  AppiaDum.  —  Qnadri- 
gia  idem  cafsns  a  carceribus  circa 
metam,  et  retrorsnm ,  septies  re- 
BOTaadus  erat,  vocabatorque  tpa» 
liun»,  âedeea  Ep.  3o,  auriçamm 
Istitiam  memorat ,  quum  septimo 
ipmtio  palmse  appropinquant.  Ovid. 
Halieut.  68  ;  seu  septem  tpatiit  cir*» 
€o  nieraere  coronam.  Saetonius 
refert ,  cap.  4 ,  Domitianum  singu- 
los  missos  a  septenis  tpatiis  ad 
qnina  corripi  decrerisse.  Isidor. 
XVIII 9  S7,  quadrigas,  inqnit,  sep* 
Cem  percnrrere  spatia,  vel  quo 
septem  planetaram  cnriam  indi- 
carent,  vel  propter  hebdomadii 
sepfem  dies.  Ansoiitas,  £p.  35; 
•eptem  carras  appellac  septerua 
pias.  Propertius  li,  35  ;  36;  sepUm 
fotas  :  (  Tid.  lib.  IV  ,  4^4  )•  Arao- 
biiis  Vif,  p.  345 )  aliiqoe,  ST^^ 
teptem.  Apad  Sidonium,  XXIII, 
36o...  385 ,  spatimn  appellatur  or- 


bis,  circes  et  reditus.  Eodem  sensu 
ait  Viigilius,  Mn,  V,  3i6  :  corri" 
piunt  spatia  :  JEn.  VII,  38 1  ;  cki^ 
vatis  fertur  spatiis.  -^  Addere  m 
spatia  loco  Tulgaris  locntionis  ipA- 
fia  addere  in  tpatia  :  idem  ezpri- 
mit  Amobius  verbis  repltcare  gy» 
iii$,  Nec  minus  aadax  est  locutio , 
addere  œtati ,  scilicet  «tatem,  qua 
Palladius,  recentioram  more,  et 
in  pedestri  sermone  ùtitur;  aat  lo- 
cutio, que  apad  Liyinm  et  Pli- 
niim  juniorem  leg^itnr ,  addere  gra» 
duniy  scil.  gradui.  Silius  etiam,  qui 
Virgilii  malesedulus  imitdtorfuit, 
de  cnrsu  agens ,  semel  tantum  da 
carceribus  ad  metam  et  retrorsum 
perficiendo,  utitur  Terbis  addere 
in  spatia  ad  desiçuandos  cursores 
qui  jam  metas  propinqui ,  regres- 
suri  erant  tune  quom  cuique  pri- 
mumjpatiumjam  absolutum  esset; 
Punie,  lib.  XVI,  374:  «jam  que  fera 
médium,  evecti  certamine  campum 
in  spatia  addebant.  • 

In  Indis  Olympiris ,  Pytbietf  et 
Isthmids,  erant  cursoribus  duo- 
decim  spatia  percurrenda.  Ex  quo 
hujus  mei  operis  prima  in  lucem 
editio  prodiit ,  magis  magisqne  in 
dies  bnic  interpretationi  confisus 
snm.  Nam  quod  ad  Senrii  lectî'^- 

a8. 


ipe 


COMMENTARIA 


rariis  formis  scelerum  :  probat  aheram,  quia  anra  sqnallent 
colonis  inde  abductis,  et  translatis  ad  bella;  quia  falces  in 
^ladios  commutant ur  ad  usum  bellorum.  Sic  ad  hujus  libri 
arg;umentum  solerti  ingenio  mentem  nostram  revocat! 

Sog.  Regreditur  ad  primam  illam  rationem  de  beliis,  quibus 
Humana  omnia  ac  divina  confunduntur ,  eamque  triplicîter 
dilatât;  yidelicet  a  beilis  distantibus,  £nitimis,  et  toto  bal- 
lante orbe  :  a  distantibug;  nam  ab  oriente  Partbi,  qui  ad  Eu- 
phratem  sunt,  ad  Septemtrione  Germani,  arma  commovent; 
a  finîtimis;  nam  urbes  vicinae  arma  capîunt,  rumpunt  fœdera  : 
a  toto  orbe,  nam  ubique  Mars  sœvit  impius. 

5 12.  Tumultuantem  orbem,  neque  parentem  suo  rectori, 
egregie  comparât  cum  curru  effuso  e  carceribus^  ac  sese  cir- 


nem^'adduitt  se  in  spatia,  attinet,  ex 
imitatione  Silii  refelHtur  ;  quippe 
qui  particulam  se  aeqae  omiserit  : 
nec  meliore  conditione  affirmant 
Tocem  vursum  subintelligendain , 
et  eaindeiii  levitatem  profitentur, 
qaam  qui  addunt  in  spatia  y  pro  se 
addunt ,  interpretantur.  Relique 
autem  lectioucs  addunt  in  spatio; 
se  spatio,  se  in  spatio  y  manifesto 
mendosae  sunt;  vel  emendationes 
interpretum  quo  se  vertant  nes- 
cientium.  y.  G. 

Soj.  Squaient  abductis  arva  CO' 
lonis.  Pro  eo  Statius  Theb.  lib.  IV  : 
rarescunt  alta  colonis  Mœnala  ;  id 
est ,  desolanlur  necessitate  bello* 
rum  :  conquisitores  enim  ,  et  id 
genus  hominum,  ex  quovis  «ibi  lo- 
co  mil&tem  soribnnt  ;  inde  Noster, 
JEn,  VIII,  8;  latos  vastant  cultori- 
bus  agros.  Nec  mirum ,  nam  teste 
Plinio  XVIII,  5  :  Fortissimi  viriy  et 
milites  strenuissimi ,  ex  agricolis 
nascuntur,  Veget.  de  re  milit.  1,3; 
Aptiorem  armis  rusticam  plebetny 
quœ  sub  divo  et  in  labore  nutritur, 

5o^.  Et  curvœ  rigidum.  Pan  sen- 
lentia  Lucret.  lib.  V  :  •  Inde  mi- 
M  nutatim  processit  ferreus  ensts , 
•  Versa  que  in  opprobrium  species 


«  est  falcis  ahens  »  ;  et  Virg.  ipse 
in  £d,  VII,  635:  «  Vomeris  hoc, 
K  et  falcis  honos,  hue  omnis  ara- 
•  tri  cessit  amor  ;  recoquunt  pa- 
a  trios  fornacibufl  enses.  » 

509:  Hinc  movet  Euphrates  y  H" 
Une  Germania  bellum.  Undique 
bellum  moveiur.  Euphrates  nam* 
que  Orientis  «st  flnvius  :  Germa- 
nia autem  Occidentis  provincia. 
Euphratis  autem  mentione  inonit 
Parthicum  bellum,  quod  Antonius 
imperfectum  reliquerat.  Et  Parthi' 
quidem  semulatione  imperii  ;  Ger- 
mani vero  immanitate,  Romanis 
erant  terribiles. 

5  i^o.  yicinœ  ruptis  inter  se  legi' 
bus  y  etc.  Et  extema,  et  civilia  bella 
des»viunt.  Serv. 

S 12.  Ut  quum  carceribus.  Hoc 
Tult  dicere;  Res  quidem  publica 
faabet  optimum  inoperatorem  ;  sed 
tanta  sunt  vitia  temporum  prête- 
ritorum,  quœ  in  dies  singulos  aucta 
sunt  :  quemadmodum  in  processu 
equoram  cursus  augetur  ;  ni  ea,  li- 
cet  optimus  rector,  refrenare  non 
possit;  sicut  et  auriga  a  ferrentî 
cursu  equos  plerumque  nou  potest 
reyocare.  Serv,  —  Carcer^  leste 
Varrone  de  L.  L.  lib.  IV,  a  coer^ 


IN  GEOBGICORUM  HB.  I.  437 

cum  metas  Sectente,  tanto  et  lam  coeco  itnpela,  ut  equi  neque 
loris,  DeqaeTocibusaurigseinanescoiiatusaiolientispareant; 
ut  ipse  currus  monealea  et  relinenteft  habenas  audirt  Dolil, 
atque  despicUt. 

O  Poetam  vere  Givem ,  vere  Divinum  ! 

cendo,  cjnoil  ex  eonoxii  exire  pro-  (ieret.  Nosler,  Georg.  III,  io4;  et 

bibentar.  Sic  eanertt  lepta  eraot,  vEneid.  V,  144  ■  ^on  lam  praeipi- 

velrepBgula,quibu9conliDeliaiitur  M,  etc.  Freqaeni  etiambujuiconi- 

equi,  ad  cursam  parali ,  doDCC,  paralionis  usus  apiidpoelat  :  Hor. 

ligno  per  magialratun  data,  co-  Sa(.  I,  I,  Il4î  f/l  quum  cantribui 

fi»  lest  effuniUitdi,   procurreQdi  miaoi  mpit  ungula  cami*. 


r 


44o  COMMENTARIA 

EXPLICATIO. 

I.  Vir{;iliu3  ilirit  in  prgecedenti  libro  scrîpsbse  cu]tus  am>- 
runi,  cœli  KJJera;  quia  videlicet,  scrîpsit,  quid  faceret  laita* 
'Segetes,  et  quo  sidère  verleoda  esset  tellus. 

a.  Tria  jiroponit,  de  quibus  dicturus  hoc  secnndo  libro: 
Bacchum,  pcr  quem  signât  vinum,  uvaa;  virgulta  svivestria, 
per  quœ  arbores  omnes  significantur;  demum  oUvam,  qu«e 
tarde  crescit. 

NOT^. 


Mulla  de  tilalo  et  vertibus  hn- 
JQ«  libri  SECiiiidi ,  ei  Theophrasto 
petilB  eue,  qucmadinodnni  în  li- 
bro aDtecc'denle  ei  Aralo,  mam- 
fesie  dpinoniilrar  Petrus  Victorius 
Tar.  Icci.  XIV,  14  Emm. 

I.  Hactenus  arvnrum  cultus ,  et 
lùtera  :  Ifune  te,  Bacche,  canatn. 
Mire  ileravil  illnro  TCrtuin  :  Qaid 
faciat  latm  tegela,  ifw  sidère  1er- 
rem.  in  hoc  autem  libro  exeqnirar 
cultnram  agri  consili  ,'qui  oniDinni 
arbomm  ctinlinet  {{enera.  El  acieo 
dum  esl  Virgiliam  Titis  qnoqne 
arbores  dicere  ;  ni  :  nec  lecius  om- 
nû  tn  un^uem  iiiriioribia  poùtis 
secto  via  limite  ijuadreî.  Serr.  — 
HactcJius.  Imilatur  hoc  proo-mium 
Colnm.  de  R.  R.  ill ,  1  :  •  Hacieiiui 
•  arraram  culliis ,  ut  ait  pra»lan- 


I  Poed 


Ibos;  de  arboribus  ûlveairr- 
B  DiiDiram,  qnK  TitibasMinl 
ilrandu  iis  pedamen- 
la,  aal  viocula,  anl  similem  ali- 
qnain  rei  mslicx  operam  pnnlan- 
do  :  deoique  de  eicolendis  olei*. 
Pont.  _  Baccbaa  GrKcii  non  vi- 
□eam  golum  a  nibri  mariii  litore 
allalit,  ut  apud  AthenKum  test»- 
lur  Philonide»,  XV,  5  ;  ud  eUam 
arbonim  fruclui  omnes  dédit,  ot 
in  Neoptolemi  Perii  Dionyliade 
narralur  (Âlbeo.  lU,  7).  Uade 
nMfwi/itt  TOcalur  et  twtfim.  V.  G. 
—  !fec  non  $ilve$tria  leeutn  VÎt^hI- 
la.  Id  eat,  infecuiHlB*  arbore», 
qui  boa  prscipue  in  lialia  nie*  co- 
hzreiil,  el  qoaai  mantaittttr;  Dt 
sunt  labcei,  popali,  ubai,orni,etc. 
Georg.  l,  »  :  ulmisr/ue  aJjungeie 
Virgulta,  lum  fnuicea  ai- 


.hibelnni,  P.  Silvine,  de  iisdeni 

finihcat,  tun.  aunnlos  :  Locret.  V , 

.  rébus  dicloros  reieberrimi  car- 

933  ;  noim  defodert  in  terTsm  vir- 

•  minis  aoipicari  principia.  Seqni- 

•  lur  arborum  cura  ,  qu»  pars  rei 

arborum    ailvealriinn  ,    ulmorun  , 

..  rusiicx  vel  maiima  eal.  • 

pupulorum,  fraxinorum  ,  qna- li- 

a   Bacche.  iiiYeDlorem  pro  TÎii- 

■ibua  maril.DlDr.  —  In  eodioe  Ma- 

l,us  poanil,  de  quibu»  i«' ifcJt" 

drideou   invenitiir  bnju.   libri  et 

în  hoc  libro  laquilur;   nam  vilea 

j,rB^cipua:ftnnt,licelctaliaruiD  ar- 

métro    rarmitie  rompoaitnm ,   iif 

boniQi  facial  commemorationetn. 

scriptumque    Oiridii  Domine,  «ed 

Sen.  —  A'unc  te,  Bacche,  can»m. 

ne  relatu  quidem  digoam.  r.  G. 

BncchI  appetlalione  viles  «igniti- 
c:it,  el  tria  proponil  explicaDda  i 


IN  GEORGICORUM  LIB.  II. 


44» 


4.  Qaam  prœcîpua  pars  huju8  libri  versetur  in  vitibus, 
commode  Bacchum  invocat  :  neque  solum  vult,  ut  veniat,  et 
sibi  aspiret;  8ed  etiam,  ut  cothurnos  adimat,  nudet  crara  cal- 
candis  uvis  in  lacu;  ilaque  vult,  ut  veniat  etiam  in  partem 
laboris.  Parenthesis  continet  très  rationes,  cur  Baccbum  in- 
vocet  :  primo,  quia  vites  invenerit,  egre^io  munere  dato  mor- 
talibus  :  secundo ,  quia  jn  ejus  honorem  totus  ager  praegnans 
gravidusque  efHoresrat,  concepto  intra  se  Autumno  exubé- 
rante pampinis  :  tertio,  quia  tune  spu met vindemiaplenis tor- 
cularium  labris. 


Ita  creditum  de  hac  arbore ,  et  tes- 
tes  oculi  ;  ideo  a  Grscis  oliva  dici- 
tur  i-i-iyanç^  o4*x*f*'ûc>  6*4  C^a^ç, 
i^tetfBnç^  omnia  ab  hac  tarditate; 
et  ab  Apollon,  lib.  IV;  itoxJx/untop  , 
quasi  muliam  Jaboris  ponatur ,  ut 
crescat ,  ut  augeatur. 

4*  Mne,  pater  o  Lenœe.  Pater,  li- 
cet  générale  sit  omnium  deorum  , 
tamen  proprie  Libero  semper  co- 
hieret  :  nam  Liber  pater  vocatur. 
—  Bacchus  période  an  fluviorum 
Dii)  ktc  pater  diciturob  abundan- 
tiam  *  ceterum  enim  exhibcbator 
figura  nobilissimi,  ac|çandio  exsul- 
tantis  juvenis  :  nescio  igitur  qnid 
delirarint  barbari  isti  artifices ,  qui 
eum  venfricosi  et  ebrii  senis  forma 
donavere.  K.  G.  —  Lenœus  àwo  tuZ 
xnfov ,  id  est ,  a  lacu ,  sive  Torcn> 
lari;  nam  qnod  Donatus  dicit  ab 
eo,  quod  mentem  leniat,  non  pro- 
cedit  :  nec  eninx  potest  Grsecum 
nomen  Latinam  etymologiam  re- 
cipere.  Serv.  —  Tuis  muneribus. 
Sunt  tamen  qui  tijunr*\wf,yw  Osiri- 
di  tribu ant ,  teste  Isario  Tzetze , 
Xenocratis  ioterpr.  Athenaeus  lib. 
III  ;  tradit  Theoporapum  Chium 
narrare  Alpbeum  vitem  invenisse. 
Pausan.  autem  in  Boeot.  Thebants 
attribuit.  Meyen. 

5.  Pampineo  gravidus  autumno. 


Vites  in  auctumno  foliis  et  ayis 
plens  sunt  atque  adeo  maturs. 
Hune  autem  versum  Diomedesejci- 
iem  vorat  et  quasi  elumbem;  quod 
loco  Dactyli  in  quinta  sede  iam- 
bnm  habeat.  Vett.  lib.  purpureo. 

6.  Tihi  Ftoret  ager.  In  honorem 
tuum  exultât  et  laetus  est ,  ut  qui- 
dem  exponit  Serrius,  quum  in  auc- 
tumno agerflorere  non  possit.  Sed 
quum  idem  notet  £neid.  Vil,  8o5, 

Jlorens  dici  omne  id,  quod  nilidum 
est,  putarim /ïorerphicdictnro,  ut 
illud  Lucret.  Jib.  V  î  floret  mare 
navibus  :  et  gemmis  jîorent  athusta  : 
nbi  soil.  mult»  naves  sunt ,  et  gem- 
mœ  copioss. 

7.  Veni.  Hac  forma  solitos  in- 
vocari  Deos,  multorum  testimoniis 
probat  Brisson.  de  Form.  lib.  i, 
Grspci  quoqne  txdi  ad  eamdem  rem. 
—  Bacchum  iuvocat  solum ,  quia 
prœcipuum  hujus  libri  studium  im- 
pendit  in  vinearum  cultura  et  Yini 
laudibus  describendts. 

8.  Cothumis.  Sunt  calceamen- 
torum  gênera  venatori  apta ,  qui- 
bus  crura' etiam  munkintur,  cojns 
calceamenti  effigies  est  in  stmula- 
chris  Liberi  et  Dianae.  Probus.  -^ 
Cothumis.  Non  hoc  temere  (  inqoit 
Turneb.  XXV  ^  3o.  )  nam  cothor» 
natus  erat  Bacchus. 


442 


COMMENTARIA 


Pars  prima.  9.  Dicit  yanam  esse  oaturam  in  cremndis  arbo- 
ribus,  adhibebitque  postea  1res  modos^  quibus  naturaliter^ 
aut  arbores,  aut  frutices  proveoiunt;  Yidelîoet  -sponie,  ae* 
mine,  radiée. 

lo.  Ënamerat  species  quatuor  ex  bis^quie  5ponte,et  cofeaCe 
nemîne  implent  canipos.,  et  litora  fluminum;  campos  implenc 
RÎler,  et  çenistae;  litora  populus,  et  salice».  Omnia  afficit  pro» 
priia  epîtbetis  :  nam  siler  est  molJe;  ^enistae  lentœ;  popnltis, 
6t  salîces'canent  albicantque  fronde  (^lauca;  albicant  viilclî* 
cet  ex  una  parte,  nam  ex  altéra  virides. 

i4*  Seeunda  species  arboris  naturalis,  ea  e^t,  quae  vivit  re- 
€cpto  in  terrain  semine,  ut  castaneae,  œscnliis,  quercus.  Acct- 
piunt  castaneae  commendationem  ab  altitadine  :  aescalas  a 
dignitate,  nam  hœc  arbor  est  maxima  nemorum  et  în  bono- 
rem  Jovis  frondescit  :  quercus  a  divinitate,  qu«  olim  banc 


9.  Principio  arbonbui.  Greanda- 
mm  arborum  naturaltler  sunt  tria 
gênera  :  aut  enioi  sua  sponte  nas- 
Cttiitar  ;  aut  «s  seminibus  receptis; 
aat  ex  radicibns  pullulant. 

II*  Sponte  sua.  Sponle^  hic  no- 
men  est  ;  quia  junctum  est  ei  ge* 
nuA,  quo  caret  semper  adyerbinm. 

—  Campa84fHe  etjhanina  laie  Cur^ 
va  tenent.  Per  transitum  ostendit 
in  quibus  locis  arbores  sponte  nas- 
cantnr,  scilicet  in  humidis;  nam 
terra  mater  est  reram  omnium ,  et 
seminum  cunctorum  creatriz.  Serv, 

12.  Ut  molle  tiier;  notandum 
genus  neutrum  de  arbore  ;  quod 
est  admodura  ramm.  — Siletf  sa- 
licis  creditur  esse  genns  ;  non  nisi 
in  aquosis  proveniunt  sidices ,  alni, 
populi ,  sUer,  Illustra  teiseris  titi- 
lissima  ;  Plin.  XXIV ,  c.  10  ;  $  44. 

—  Geniêtœ,  Cenistay  fmtex  apibns 
gratissians ,  et  ligandis  iritibus 
pemtilis.  Dobilal  PKinins,  en  hme 
tit ,  qnam  Grseoi  .eirâffnt  appelU- 
▼ère.  Vide  XXIV,  9  >  et  in  primis 
Jac.  Dalechamp.  ad  XEX,  i  et  a* 


i3.  Glauca  caneniia  fronde 
licta.  Locum  salicum^  pro  ipsis 
arboribus  posuit  ;  bene  autem  ait 
et  Glauea ,  et  Canèntia  :  nam  salia 
ab  una  parte  alba  est,  ab  altéra 
▼iridis. 

i5.  Castàneœ.  Fagus  castanaa, 
fwjus  fructnm  Graeci  Sardiniaaa 
glandem  appellabant  ,  vel  JovU 
glandem ,  Ecl.  II ,  5a.  Romani  cas- 
taneanun  optima  gênera  odeb^fit* 
Yel  tosta,  vel  moiita,  et  in  placentis. 
Reliqua  gênera  aleiidis  snibus  ad> 
hibebantur  :  lignun^  pedamensis 
idoneum  erat,  F»  G.  —  Nemorvm- 
ifue  Jovù  Ordo  lest  :  Nemonunque 
(i.  e.  arborum)  maxima  jEsaUns, 
ifuœ  Jovi  frondetf  quSB  Jovi  con» 
secrata  est ,  ut  ait  Plin.  XII ,  1  ;  et 
inter  glandiferas  arbores  ponitur 
Theopïirasto.  In  opf .  Lexicu  etiann 
Turnebi  jEseuius  ezponitur  ^«>«c 
/iiix^f s^of^f  :  XXVII,  10.  Kon  mi- 
ror  igitur  a  quibusdam  cum  fs^go 
confondi. 

16.  ^fi^ue  hahitm  Grajis  omçm/a 
quercsus,  Nam  io  Dodonffo  tfenfore 


IN  GEORGIGOBUM  LIB.  IL 


443 


QrmciB  oraculi  vice  adîtam,  oonsoltam,  audiiam  commen- 
d^bat. 

17.  TecUsun.ftpeciem  effidunt,  quœ  pullulant  ab  radice  iu 
«ylvam  deuBam.;  talos  saat  oeva«as,  «diQua,  laurus.Postremam 
^xoroal  tuin.a  fiiomine,  quia  Pavnasûa ^îd  est,  Âpollomia,  sa- 
cra ApoUini  quem  colît  Paitna^vs-;  tum  a  desoriptione  prlena 
uinjeHatiB,  quœ  depia^  parvam  laumm  se  subjieientem, 
jçr^acentem^  ac  repuUulaotem  sujh  mmith  timbra. 

20.  Colligit  quœ  dicta  :  boa,  inquit^  modes  creandarum 
arboimm  jam  tum  orbe  «ondito  dédit  aatura,  nullum  alinm  : 
athis  debeDtJDortales  quidquid  ▼ivitin  «ylvis,  ivutetis,  nre» 
moribus.  Sacra  .mooat  nemoca,  4{oia  ip  ibis  ex  superstitione 
gentium  culta  semper  Numina  :  qiiio  oemora  fuerutit  loco 
temploiwm. 


arborée,  dantes  responsa,  fuisse 
dicuotor.  HMtœ  autem  Grtgts  :  Tel 
quasi  .non  aredens  dizit,yel  quasi 
ItaJus,  qui  jjpca  iUa  ne&cireC;  yel 
reyera  quondam  Mt^itfg ,  quia  iUo 
jam  tempore  silebf^i.  Ser^, 

17.  Nunc  tertium  nxodum  natu- 
raliter  nascendi  aggredttar  poeta  : 
ab  radiée ,  plerumqne  stolonibns  , 
qui  apud  Gatonem  5 1 ,  puUi  y  apud 
Pfinium  X^II,  13,  puUuli  dicnn- 
tnr  :  nullis  .Tero  arboribus  pa|bili 
proTeninnt,  nisi  qnapnm  radices 
amore  Solis  atqae  imbris  în  sma* 
ma  telhire  spatifmUir.  F.  G.  Pui" 
iniat  ah  radiée  Mira  in  Bin0«lis 
proprietas  :  nam  ait  :  Spomte  .sua 
vemuntf  surgunt  de  semine;  puik^ 
tant  ab  radieibus.  —  DentMma  st/« 
va,  Fruticum  srte  stolonuip  de  qu^ 
bus  Plinius  :  JSatura  et  plantaxia 
demonÊtwauit ,  imdtanan  tadicibut 
puUulaute  soboie  densa,  etc. 

18.  Ut  oamiii.  Saife  Gerasos  -cî-* 
TÎtas  est  Ponti ,  qaaai  qnom  deies* 
setLnovllus,  genus  hoc  pomi  in(|t 
advexit ,  et  a  civitate  Gerasom  ap- 
pellavit.  Kaa  arbor  «ierasui  ;  po- 
naBoer^sam  dicitur.  Ilajiu  ^ufen^ 


nobilissimae  species  temporibm 
Plinii  jam  ad  iÛiennro.»  Oallias,  et 
fintanniam  pervenerant.  — •  Fai^ 
na^  iauru»>-  Dicitur,  quia  «ub^ 
jecta  eal  ApoUini»  taftel*,  cujusora* 
fiulum  DelpHicum  P^rnasso  nomi 
Pbocidos  sobeAt  :  v«l  in  P«fna49P 
monte  fréquenter  crescens. 

19.  Matris.  8olitummagni$  scrip- 
toribve  usurpare,  in  re  sifrestri 
atqne  arborea-,  aomina  que  per» 
tineiic  ad  sobolem ,  membrâ ,  eta* 
tes ,  affectiones  faominum.  Lo* 
cmn  ietum  «mulatur  Oauéian.  de 
mptiis  Honor.  «€  |f ar.  :  «  ceu  forte 
«  minor  eub  «atre  Tirenti  Laums , 
•  et  ingentes  ramos,  olimque fotn- 
p  ras  Promittit  jam  par^a  comas.  * 

ao.  Mos  natuta  tnodo$  primum 
dédit.  Bene  primum  :  nam  faTor 
natur»  fuit  etiam  ad  alios  inve- 
meados  :  eontra  aaturam  «fiiim  m* 
hil  faoqiinum  i«v«ntum  ^aleref.  S. 
'31.  Fniti0i4m4  lia  dafinlrt  po»* 
snntfnuicet'ea  flia«phramo,  liist: 
1, 5  ;  ettx  Arisiotele ,  Plane.  1^4^ 
plantsi ,  qust  statiai  aradioe  se  in 
ramoa  ^t  vivifidia  efhmdani,  et 
nuaquam  aiiMwasMM  qn^aot  ;  me- 


444  COMMENTARIA 

22.  Post  inodos,  quibus  arbores  naturaliter,  nu  ne  septem 
adhibet,  quibus  huraana  industria,  et  artificiose  proveniunt. 
Sunt,  inquit,  alii  modi,  quos  usus  mortalium  sibi ,  in  suam 
utilitatem  reperit,  via  quaepiam  separata  ac  diversa  ab  natu- 
rali  :  sane  bic  poeta  studium  roortalium,  et  indus triam,  cul- 
tura  et  meditatione  formatam,  sîgoate  vocart  vtam. 

23.  Primus  modus  est  avuisio  stolonum,  qui,  una  cum  fim- 
briis  et  radiculis  avulsis  ex  corpore  arboris,  mandantur  scro- 
bibus;  quos  scrobes  hic  vocat  sulcos, 

24«  Secundus,  quum  trunci  ipsi,  seu  stirpes  una  cum  radi- 
cibus,  quum  sudes  fissae,  quum  valli  acuti  infodiuntur  in  ter- 
ram.  Sudes  vocantur  quadrijidœ ,  quia  in  formam  crucis  soient 
fiudi,  quum  infodiuntur. 

26.  Tertius  est  propagatio;  fit  haec,  quum  rami  instar  arrus 
incurvantur,  demittuntur  in  terram,  obruunturque.  Solet 
hic  modus  praesertim  in  vitibus  exerceri.  Exornat  rem  poe- 
tice,  datque  sensu  m  arboribus,  quae  cernunt  sua  membra 
curvari,  atque  infodi.  Sylv€irum  aiiœ^  nihil  est  aiiud,  quam 
nUœ  arborurriy  nam  pro  arboribus  sumi  sylvam  constat. 

27.  Quartus,  quum  plantaria,  id  est,  arbusculse,  qu»  sunl 
in  seminariis  una  cum  terra  in  alium  locum  transferuntur. 
Ait,  viva  plantaria;  nam  hae  plantulae  dicuntur  vivi  radiées: 

dis  suDt  inter  arbores  et  herbas  rando  et  aveliendo  séparât  ramun 

Tel  olera ,  uode  Plinius  vocat  suf'  a  trunco. 

frutices ,  et  Tlieophrastas  /iT/poXa^  24.  2B.  Hic  stirpesy  etc.  Quadrifi- 

;t«t?«,  quasi  ex  arboribus  et  oleri-  «ias^uesui/es,  etc.  Secundus  modus, 

bus,  luixta  natura,  conHtent.  defossio  stirpium^  sive  infotsio  su' 

aa.  Sunt  alii  quoSf  etc.  Modos  dium  et  vallorum  viventiom.  Tudc 

sex  enumeraf ,  quos  ad  producen-  terra  tegu ntur  stirpes,  (ctessoucÀeSy) 

das  arbores  reperit  usus,  id  est,  cum  suis  radicibus  validsc;  tune 

experientia  hominom ,  qui  edocti  infiguntur  sudes,  perticae  inferios 

via  cultur»,  huic  muila  studia,  quadrifariam  diviss,  et  in  formam 

meditationes   curasque   adhibue-  crucis  fiss» ,  ut  facilius  muhos  ra- 

ruDt.  dicum  agant  ramulos;  tune  val» 9 

a 3.  Hic  plantas  tenero  abscindens  pâli  virides  quorum  robur^  trwicoM 

de  corpore  matrum,  Primus  modus,  in  acumen  exacuitnr,  {des  pieux)i 

avuisio,  quastolones^  les  rejetons  y  ut  apud  nos  salines,  alni,  etc., 

tina  cum  fibris  e  stirpe  aut  corpo-  quae  sic  nudé  plantatse  re^irescunt. 

re  arboris  abscinduntur,  et  sulcis  Plinius  idem  de  myrto ,  lib.  XVJI9 

sive  scrobibus  mandantur.  —  Ab»  17.  Ruœus  maie  unum  hune  mo- 

tcindens  mihi  magis  proprium  vi-  dum  in  duos  divisit. 
detur  quam  abscidens^  quia  hoc         26.  2y.SyliMrum<fueaUwptftf^ 

amputando  et  secando,  illud  lace-  propaginis  arcus,  et  viva  pia^ttr» 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IL 


445 


TÎva  itaque,  quia  cum  sua  terra;  sicut  postes  sicca  ligna,  id 
est,  mortua,  quia  sine  terra  et  radiculis.  (Vide  notam.) 

a8.  QuÎDtus,  quum  surculus  amputatus  e  summa  arbore  in 
terram  refertur,  mandaturque  scrobi  :  et  sane  comprehendit, 
etiamsi  nihil  habeat  radicis. 

3o.  Sextus,  quum  caudex  olivœ  carens  omni  radice,  conci- 
susque  ac  sectus  per  médium  in  partes  plures,  infoditur^  et 
inde  (quodmirere)  trudit,  progip,nitque  radieem,  ac  mox 
arborem.  Quum  ait,  sicco  ligno^  intellige  non  omnîno  aridum, 
nam  ita  nihil  germinaret;  sed  vacuum  ab  humore-,  ut  quod 
careat  radice,  qua  succura  trahat. 

32.  Extremus  est  insitio,  qua  rami  unius  arboris  apparent 
in  altéra  :  sic  pyrus  mutatur,  et  fert  mala  insita  :  sic  coma, 


exspectant.  Tertius  modus,  propa- 
gatio ,  qua?  praesertim  in  vitibus  co- 
lendis  adhibetur  :  propago  est  ille 
palmes  luxurians,  {provin)  qui  e 
trnnco  ia  terram  arcuatim  inflexus, 
hiac  a  vite  pendet,  velut  ab  ubere 
alimentum  duceos;  inde  sua  terra  y 
genitali,  cui  mater  simui  adhaereC, 
innutritus  pullulât,  et  vivo  planta- 
rio  vivus  insertus  crescit  occulte, 
radices  suas  et  alteram  a^eas  vi- 
tam ,  de  ramo  fit  arbor  exp^tata. 
—  Sylvarum  aUœ,  id  est,  ali«  syl- 
vae,  arbores,  ut  vites  Italie.  Hic 
Cerdam  et  Abramum  deserui ,  qui 
Senvium  ampleli  diversum  a  pro~ 
pagatione    transpositionis    modum 
açnoverunt.  Vide   supra  explica- 
tioDem,  quam  tantis  viris  admis- 
sam  non  possum  taraen  sequi. 

28.  Nil  radicis,  etc.  Quartns  mo* 
dus,  infossio  summi  turculi,  sive 
taleae  e  cacumine  rami  amputatc, 
quae.absque  radice  crescit  et  vires- 
cit ,  postquam  putator,  sive  qui  il- 
lum  amputavit ,  scrobibus  infos- 
sum  retulii  in  terram  e  qua  exierat. 
3o.  Quin  et  caudicibus  sectis. 
Quintud  modus,  infossio  circum- 
secti  stipitisy  qui  non  acuminatus, 
non  e  cacumine  decisus ,  sed  prae« 


cisus  ab  utraque  parte,  et  ramulîs 
radicibusque  spoliatns ,  tamen  ra- 
dieem ex  sese  progignit.  Caudex  in 
arboribus,  idem  est,  qnod  caulis 
in  herbis  ;  nempe  id ,  quod  e  terra 
simplex  assurg^it ,  ex  quo  rami  et 
folia  circum  erumpunt  ;  la  tige. 
Hadix  oleagina  truditur,  propelli- 
tur  et  germinat ,  urgente  ligni  na- 
tura.  —  E  sicco  ligno,  opponitur 
fibris  succo  abondantibus.  Plin. 
XVI,  84,  refert,  ex  olea  cardines 
in  foribus  diutius  immotos,  plan- 
ts modo  germinasse.  V.  G. 

39.  Et  scepe  alterius,  etc.  Sextus 
modus.    Insitio,    quum    surculus 
unius   arboris    alteri   immittitur , 
qnae  quasi  in  ejus  naturam  trans- 
it; enter.  De  ea  fusius  infra  vers. 
73.  —  Vertere.  Id  est ,  vertere  se , 
ut  Georg.  III ,  365.  In  glaciem  ver* 
tere  lacunœ,  id  est,  verlerunt  se. 
Et  ^neid.  l ,  108 ,  tum  prora  aver*» 
tit;  id  est,  avertit  se.  Et  iEneid. 
II,  229,  novus  per  pectora  curtctis 
insinuât  pavor;  id  est^,  insinuât  se. 
—  Impuney  sine  sui  damno  insitas 
arbores ,  non  insertas  yidemus.  — > 
Quod   omnium   generum    surculi 
omnibus  arboribus  inseri  possint, 
licet  TÎdeantar  pritci  negare ,  ad- 


446 


GOMMENTARIA 


quibas  lapideam«8t«t  dcnrum  os,  ntbescunt'prunis.  hnpurie 
est,  sine  damne  soi ^^  itaf  Servius^ 

35.,De8init  hortande  agrieolas^  ui  diecant  cultus  arbôrâm, 
ut  colendo  moUîant  feritatera  aylTestfiam  fnicftmriA,  neye 
patiantur,  ut  terrae  sint  sègnes.  Mox  Yero;  ut'aiiitnbs  îllortini 
attoUat  ad  apem  ÎB^nteB»,  promittît  prœceptis  a  se  tradendis 
effecturum,  ut  Ismàrua  moBS  Thraciœ  abnndet  vitîbu»,  Ta- 
bumus  inoB«'  Gaoïpanie  ollvetb.  Has  partes  longe  dbtaotes 
posuit,  ut  qui  uaiversos  terrarura  tractatus  vellet  intelligere. 


stniit  Colnm.  V,  lo.  De  insitionb' 
antiquis  U8it«t%  qnae  noimuiiqiBam 
inoculatioDe ,  nonnunquam  em- 
plastratioDe  fiebat,  Plin.  XVII,  a3; 
ttbi  Dalceampius  insitionam  spe- 
cie«  dispungit ,  et  Gato  de  R.  R.  c* 

■  33«  MiroF  Biartiimni  dabicatse  , 
«tram-hoe  loco  Vir^ilias  coma 
piunis  inserenda  diceret  (i).  Ne 
Ruse»  quide»  concesserim,  esse 
hit  «flnbigutUttis  aliquid  ;  nam  etsî 
pKttiKi'silvestriaiiitelIiçaffqaiâ  cor- 
n»  iJlis  ÎDSerere  velit  ?  Sane  miram' 
io^f  iooem  prcoepisset  Virg[iUas^  si 
ses  se  ita  haberet.  —  Comuni  lo- 
co cornus*  dicitar,  ut  infra  ▼.  60, 
uva  pro  rite  ex  acinulo  crescente. 
Inter  laudatiora  prunomin  gênera, 
Ptin.  XV,  la,  cerina  refert  pur- 
pureaque  t  quem  Plinii  locum  iis 
in'memoriam  rednco,  quibus  ret^ 
buoi'  rubescere  dubium  videri  pos- 
sit.  Ipsa  pruna  nigrainiîio,  rubes- 
cunt;  vid.  Prop.IV,  3,  16.  Similes 
nocabiraus  ineptias ,  ad  v.  7 1  :  ibi 
entm  faços  castaneis  inseri  volunt. 
Vid.  Tol.  1 ,  p.  343,  not.  33.  V.  G. 

34-  Lapidosa  coma.  Dura  :  quae 
osstculum  habent  unicum. 

35.  Quare  a^tfe.  -  Absoluta  Na** 
tnr»  et  cure  sive  artis  partitione, 
hortatar  agricolas ,  ut  generathn  , 


i.'  in  singtilis  Arborukh  ç^nefibns 
propnam'ei  cuiqtie  spëciei  cod- 
gruentem  cuhnnun  serrent,  et  le- 
ca  sterilia  vinetis  et  olivetis  fré- 
quentent. 

36.  fhLCtusque  féros  môlUte  co- 
lendo. Hanc  sententiàm  ita  extulit 
Ovid.  de  Med.  faciei  i  Gihus  et  in- 
pritnis  sucûos  emendatacerbos.  Plin. 
XYII,  10  ;  loquens  de  planlis,quafc 
adolevenint  in  semînariis ,  et  mos 
tiHnsferuntnr  :  «  Dtécedentes ,  vi> 
«  rus  relinquànt,  mansuescuntque 

■  tractu  ,  ceu  ferae ,  dum  radici 
«  avetlitiir  planta.  »  Virgil.  infr. 
exuerint  silvestrem  animum  ;  et  Lu- 
cret.  lib. V,  1867 *  ■  frwctusquefe- 
«  ros  mansùescere  terra  Cemebant 
«  induIgendo,blandeque  colendo. B 

37.  Seines  terne.  Pigre,  infœ- 
cundœ  ;  et  docet  posse  industrîa 
etiam  loca  asperrima  ad  fertilita- 
tem  perduci.  Scrv. 

38.  Vestire,  Tegere  ;  hoc  verbo 
nihil  frequentius  apud  rei  rustic« 
scriptorcs.  Golnm.  III,  a  :  «  Eanim 
«  minor  Tulgo  notissima  ;  quippe 
«  Gampani»  celeberrimos  VesuTÏi 
«  colles ,  Surrentinosque  vestit.  » 
Paullo  post:  «  melius  arborera,  sed 
«  et  jugum  comtnode  ve^ttunf,  III, 
«  10.  Ahos  fronde  sola  vestivit,  ad 

■  protegendos   tutandosque   par- 


(1)  Jonmsl  de Trévotts,  1747»  tome  IV. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  II. 


447 


ig,  Post  înTOcatum  Bacchi  Niimeri,  pose  materiiEini  propo» 
sitam  invocat  favorem  Mscenatia,  et  iUum  captât:  inyocat, 
qiHiPi  petit,  ut  adatt,  ut  secum  percurrat  hune  laborein,  ut 
explicet  vêla  fayoris  :  captât,  quum  Tocat  illum  decus  suuni, 
et  famés  su«  partem  maximam  :  quo  si^ificat,  se,  Meecenatis 
favQre,.  magna  ex  parte  Teraari  in  ore  omnium.  In  illis  </e- 
ewre  taborem^  existimo  metaphoram  sumi  a  circo  :  païens  pe^ 
lagus  est,  opua  hoc  Geor|pcorum.  Itaque  vult,  ut  Mœcenas 
uqa  aecum  currat,  una  naviget. 

42.  Pencribit  sibi  modum ,  quem  habiturus  in  traetatione 
arbonim  :  nam  omnia  dicere,  quia  sanus  posait,  etiam  si  illi 
iDultae  lingfuœ,  multa  ora,  yoz  ferrea?  Et  nota,  hune  posse 
essfi  locum  attentionis ,  quia  brevîter  rem  abaoluturua. 

44«  Recurrit  ad  favorem  petendnm,  et  wlt  sibi  in  hoc  initio 
aapicari  à  Msacenate.  latia  enim^  oram  tege  primi  liions  j  vide- 

«  tus  :  »  et  passim.  Nos  ter  Ecl.  III , 
38  :.«  facili  superaddita  Vitis  Diffa- 
«  8O8  edera  vestit  pallente  corym- 

•  btts  »  :  et  Ecl.  IV ,  4^  •  Sponte  sua 
mndyx  pcigcentes  vestiet  agnos;  et 
GeoTfj^.  II,  319:  Quœque  suo  viridi 
§emper  se  grumine  vestit, 

39.  Tuque  odes  y  Macenas.  Ad- 
esto ,  et  incupptum  faTorem  omni- 
bas  libris  impendito.  Post  Bac- 
chum  invocal  Mœeenatem ,  ut  6e. 
I  ;  post  varia  Nnniina ,  Àugustum. 

40.  O  deniSy  o  famœ  merito  pars 
maxima  nostrœ,  Horatius  :  O  et 
prœsidium  et  dulce  decus  meum. 
Propert.  H,  I:  «  M^cenas  nostras 

•  spes  invidiosa  juvente ,  Et  vittt 
«  et  morri  gloria  justa  mec  » 

41.  Peiagoque  volons  da  vêla 
patenti.  Simpliei  generi  carmiDis 
prKSta  favorem  ;  ut  F'ela,  favorem 
aocipiamus.  Patens  pelagusy  car- 
mifiis  facilitatem.  Hoc  antem  car- 
men  facile  esse ,  ipse  significat  di- 
cens  et  :  In  manibus  terne  :  hoc  est, 
in  facili  et  promptu  res  posita  est. 
Serv.  —  Pelago  da  vêla  patenti.  Pa- 
ri métaphore  Ovid.  vocans  Germa- 
nicum  Fast.  I  :  timidœ  dirige  navis 


iter.  Propertius  quoque  ad  suos 
versus  conformavit  sermonem  de 
re  nantica  :  «  Qaid  me  scribendi 

■  tam  vastnm  mittis  in  aequor,  Non 
«  sunt  apta  meae  grandia  vela  ra- 
«  ti.  »  Fuit  semper  locus  communia 
Poetarum,  confugere  ad  naviga- 
tionera  initio  operum.  —  f^olens^ 
vide  Mn.  III,  4^7»  appositio  vim 
augens  sententiœ  :  lectio  volans 
sensu  caret,  f  .  G. 

43.  Non  y  mihi  si  linguœ  centum 
sinty  oraque  centum  y  etc.  Hi  ver- 
sus etiam  leguntur  JEa.  VI,  6a5 
Sumptos  eos  testatur  Macrobius 
Satumal.  VI,  3;  ex  Homero  Iliad. 
B ,  4^^-  nxii9vf  é'  «M  £f  iym  ^d»Vo-> 
/Mti ,  ov/'  of^fÂiiym ,  Oi//'  1 1  /uoi  /tiut 
/uf V  yXmavAt ,  Ii$uL  ii  0*rofjnvr    *7tf  , 

^•f  N  /'  iffiIKTÙÇ  y  ;^A\Xf  Of  /f  ^01  iTtO^ 

iti/m.  Pers.  V,  i  :  «  Vatibus  hic  mos 

■  est,  centum  sibt  poscere  voces, 
«  Centum  ora,  et  linguas  optare  in 
«  carmina  centum.  •  Quare  œream 
vocem  dixerit  Lucrethis,  exponit 
Gyphanius  in  conlect.  Sive/errea, 
sive  œreoy  sumitur  pro  indefessa^ 
interprète  Sabino. 

44*  Primi  lege  litons  oram,  Lege^ 


448 


COMMENTARIA 


tur  signari  initiam,  ut  deinde  Maecenas  favoris  vêla  explicet, 
aspirans  in  patenti  pelaço  totius  operis. 

45.  Jam  mihi,  inquit,  terrae  sunt  in  ipsis  manibus  (namt 
videlicet  pauâula  jam  delibavit  superiore  divisione  arborum, 
quas  creantur  pardm  naturaliter,  parrim  ex  bnmano  ai  tifirio) 
nolo  te  longis  amba^ibus  tenere,  lon(ps  exordiis.  Est  vero  hic 
locus  docilitatis,  quia  non  ficta  dicturus.  Itaque  captata  est 
benevolentia,  facta  attentio,  proposita  docilitas. 

47.  Memineris,  positas  supra  ires  species,  arborum  natu- 
ralium,  scilicet  quse  sponte  proveniunt,  quœ  ex  semine,  quae 
ex  radice  :  easdem  in  hoc  tracta  tu  repetit,  tnntum  commutât 
ordinem,  nam  secundo  loco  ponit  pullulantes  a  radice,  tertio 
a  semine.  Docet  autem  uti  istae  arbores  esse  utiles  possint  : 
nam  quum  ex  una  parte  fortes  sint  ac  validée  ex  ingenita  fe- 
cunditate  soli,  ex  altéra  ipsœ  infecundœ,  ut  qnœ  nimium  luxu- 


nauticus  sermo  est,  qui  dudc  et 
ad  navigandum,  et  ad  lectionem 
potest  referri.  Nam  hoc  dicit;  Fa- 
veto  principio ,  vel  hamilitati  car- 
minis  mei.  Serv, 

45.  In  manibus  terrœ.  Vel  persé- 
vérât in  eadem  allegoria  ;  qui  enim 
extremam  oram  litoris  prasterle- 
gunt,  nec  in  altum  pelagus  inve- 
h^antur ,  ii  terram  hahent  in  mani- 
bus, id  est,  in  propinquo,  ut;  in 
manibus  Mars  ipse^   viri  ;  vel  est 
reditio  ad  propositum,  quia  dixe- 
rat  ;  Neu  segnesjaccant  terrœ  :  hoc 
sensu  jam  ad  propositum  revertor, 
et  sermonem  ,  qui  de   terra  erat 
institutus.  — Vide  Apoll.  I,  1 1 13; 
et  Propert.  ITI,  3,  23  :  «  alter  remus 
aquas,   alter  tibi  radat  arenas.  « 
F.  G.  —  Non  hic  te  carminé  ficto y 
Atque  per  ambages  et  longa  exorsa 
tenebo.  Id  est,  simpKciter  universa 
describam  :  neque  ut  in  Enéide*, 
aliquibus  figmentis,  aut  uUis  utar 
ambagibus  longe  repetitis;  nisi  for- 
te tangdi  Hesiodum ,  qui ,  in  des- 
crtbenda  agricultura,vanisfabuHs 
'lectorem  detinet  et  fatigat.  —  De 


Rnaei  sententia,  qui  temere  pro- 
nuntiat ,  reponendam  esse  hanc 
invocationem  post  versum  A  hojiis 
libri,  vide  notam  39,  vol.  I,  pag. 
343,hujus  editionis. 

47.  Sponte  sua,-  etc.  Ad  illud, 
quod  omiserat,  redit ,  et  exequitur 
qualitatem  trium  generum,  que 
supra  memoravit  :  arborum ,  scili- 
cet sponte  natarnmi,  procreatarum 
ex  semine ,  et  earum  ,  quae  de  ra- 
dicibus  pullulant.  Serv. 

48.  Infecunda  quidem.  Fcetn  ctt^ 
rentia  :  et  per  transitum  rem  pby- 
sicam  tangit;  nam  semen  salicis 
esum,  dicitur  infecunditatem  mu-- 
lieribus  gignere.  —  Lœta  etfortia. 
Quasi  hoc  in  ipsis  arboribus  gênas 
sit  fecunditatis.  Serv. 

49'  Q^'PP^  ^^^  natura  subest. 
Quia ,  ut  supra  diximus ,  naturali- 
ter rerum  omnium  mater  est  terra  , 
et  universa  intra  se  continet  semi- 
na.  Hinc  est,  Quippe  solo  natura 
subest.  Nam  natura  dicta  est  ab  eo^ 
quod  nasci  aliquid  faciat.Mire  au* 
tem  ait  Subest.  i.  e.  ine$t  latenter  i 
quia  non  apparet. 


IN  GEORGiCORUM  LIE.  IL  449 

riant  :  huic  infecunditati  medicinam  adhibebis,  si  inseras  :  si 
mutes  in  alios  scrobes  probe  subactos  et  paratos  :  quod  post- 
quam  feceris,  cole  illas  fréquenter,  ac  tibi  tune  parebunt  non 
iûTitœ.  Quum  dixi,  bas  arbores  mutandas  in  alios  scrobes, 
ne  capias  de  integ;ris,  sed  de  surculo  aliquo  illarum. 

53.  Transit  ad  arbores,  quœ  pullulant  ex  radiée,  quae  etiam 
stériles  sunt,  sed  si  transferantur,  digeranturque  in  campos 
▼acuos,  atque  soli  expositos,  facient  idem,  quod  primae;  red- 
dentur  frugiferae,  atque  urbanas,  parebuntque  tibi.  Reddit  ra- 
tionem,  cur  digerendae  in  vacuos  campos  :  quia  nunc  frondes 
ipsœ  luxuriantes,  et  rami  ipsiusmet  ma  tris,  arboris,  opacant 
inumbrantque  fœtus,  adimuntque  illos  matri  magna  foliorum 
exuberantia  crescenti,  ac  demum  urunt,  et  consumunt  illam 
Yolentem  fœtus  ferre. 

57.  Restât  de  bis,  quse  proveniunt  ex  semine.  Istœ,'inquit, 
tardissimœ  sunt  in  ferendo,  atque  illarum  umbra  vix  se  nepo- 
tes  ejus,  qui  semen  jecit,  oblectabunt.  Praeterea,  poma  harum 
arborum  facile  dégénérant,  veluti  oblita  suam  naturam  et 
succos.  Ac  si  fortassis  vitis  aliqua  nata  ex  semine  proveniat, 
adeo  turpes,  neglectosque  fert  racemos,  ut  serviant  ad  prae- 
dam  avibus,  non  ad  esum  hominibus.  Inde  desinit  in  borta- 
tionem ,  qua  monet,  impendendum  laborem  in  curam  omnium 
arborum  :  cogendas  illas  in  sulcum,  ne  vagentur  pro  libidine, 
domandas  multis  mercedibus,  et  mercenariis,  utexuantsyl- 
vestrem  animum,  induant  urbanum. 


50.  Scrobibusmandetmutata  sub- 
actis.  Nos  scrobes  génère  dicimtis 
masculino  ;  licet  Lucanus  dixerit 
contra  artera  :  Exigua  posuitscrobe. 
Serv.  —  At  pro  et;  nec  rectum  ex- 
bibet  sensam  lectio  aut  ;  nam  scia 
insitione  agrestis  truncns  in  salic- 
to ,  frngifera  arbor  fieri  potest  ; 
sed  qnœrimr,  quomodo  id  sola  mu- 
tatione  loci  fieri  pos'sit.  V,  G. 

5 1 .  Exuerint  silvestrem  animum. 
Natnralem  asperitatem  et  infecun. 
ditatem  :  to  iy^iof  i^nfAt^othêii  , 
Theophr.  Ita  PHniu8,Xyi,  19.  Ar- 
bores  distinguit  in  siltfestres  et  ur~ 
baniores  :  et  urbanas  ait  non  im- 
probe dici  mites,  quœ  fructu,  aut 

5. 


aliqua  dote  umhrarumve  officio  hu- 
manosjuvant.  Taubm. 

54-  ffoc  faciet.  Id  est ,  erit  fe- 
cunda,  si  inde  transferetur.  —  F'a- 
cuos  si  sit  digesta  per  agros,  Id  est, 
si  sit  translata,  ordinata  eitra  um- 
bram  in  locum  apricum ,  et  soli 
eipositum. 

69.  Pomaque  dégénérant.  Modo 
dégénérant,  in  pejus  vertuntur  : 
alias  in  melius.  Poma  Tero  arbo- 
rum  ex  semine  procreatarum  di- 
cit  ;  quas  constat ,  nisi  translatée , 
aut  insits  faerint,non  respondere 
qualitati  seminis  sui.  Serv, 

60.  Turpes.  Silvestres,  viles,  et 
avibus  diripiendos.  Taubm.  — Fert 

29 


45o 


COMMENTARIA 


-63.  Memmeriâ  hic  quoque,  positos  sapra  modos  septem, 
c|uibu8  arbore»  exsistunt  ex  humana  induatria  :  jam  docet, 
quas  et  quo  modo  Dielius  proveniunt.  Incipit  ab  olea,  qoe  me- 
lius  ex  truncisy  id  est,  caudidJ^  coBAectk;  erat  hicsextus 
modus  :  vites  ex  propagatione;  erat  hic  tertiua  nodua;  Bfiyr» 
tus,  quœ  est  in  tutela  Veneris  Paphiae,  ex  infossione;  erat  hic 
secuudus  modus. 

65.  Quartus  modus  erat  transpositio  plantarum  ex  semûaai- 
rio  in  alium  locum  una  cum  terra  :  ex  hac  optime  ait  provemre 
plures  arbores,  quas  çonnumerat  afficitqite  propriis  epitketis 
mira  quadam  poesi.  Sunt  iilœ,  corylus  quœ  dura  es't:  fraxt* 


uva  racemos.  UTam  pro  vile  posuit, 
id  est ,  frnctnm  pro  arbore.  Sane 
racemus ,  botryonis  est  pars ,  et 
botryo  Graccum  est,  et  sic  uvam 
pro  yite  posait;  sicnt  Horati«8, 
pro  vino  :  nam  sic  ait  :  Cœcubtmn 
et  prœlo  dotnitam.  CaienOy  Tubibes 
uvam.  Serr. 

G3.  Sed  truncis  oleœ  melîus.  Qaia 
sapr»  ait ,  Trudîtur  e  sicco  radix 
olea^ina  Kgnù;  et  jam  redit  ad  eos 
modes ,  cpos  invenit  industria.  IN- 
eendo  aiitem  mefius,  ostendit  etiam 
alias  arbores  ex  truncis  posse  creâ- 
ri.  Sane  olea  est  arbor  ipsa  ;  nnde 
derivatum  est  oleum.  Oliva  vero 
fructas  ipse ,  unde  oliTum  dicitur. 
Iiegimus  tameo  et  olivam  de  ar- 
bore ,  ut  :  Jncumbens  tereti  Damon 
sic  cœpit  olivœ,  Sery. 

64<  Solido  Paphiœ  de  robore  myr- 
fu5.  Sicat  et  olea.  Paphiœ  autem 
Venereœ ,  a  Papho  insula  ,  in  qua 
Tenus  colitur.  Huic  autem  mjrtus 
consecrata  est  ;  vel  quod  baec  ar- 
bor gaudet  litoribus,  et  Veuus  de 
mari  dicitur  procréât»  :  vel  quod  , 
ut  Medicorum  indicant  libri ,  hsc 
arbor  apta  est  mulierum  necessi- 
tatibus  plurimis.  «S'en;. 

65.  Plantis  et  durœ  coruli  no^ 
cuntur.  Duras  dixit,non  ad  ligniim, 
sed  ad  fructum  ipsarum  refereiis  : 


alii  Edurœ  legunt ,  quasi  non  du^ 
rae,  ut  paulo  post,  Ènodes  trunci; 
id  est,  sine  nodis  :  ut  E  modo ,  mi- 
nuentis,  non  augentis  habeat  si- 
gnificationem.  Sane  condi  proprie 
dicuntur  :  nam  aveUan»,  ab  Aval* 
lano,  Gampanie  oppido,  «bi  abw»- 
dant,  nominatœ  sttni.  S.  — Eduim 
coruli.  Legendum,  inquii,  Fabri- 
cius ,  edurœ ,  sed  non  explican^ 
dum ,  pro  ,  non  duris.  In  qua  sen- 
tentia   veteres  nonnulli  fuemnt, 
qnos  imitattts  Mancinellus,  Sipon- 
tius,  Ascensius.  Immo  vero,  ethnw 
coryliy  i.  Talde  dur»  :  ut  idem  Senr. 
exponit  Ge.  IV  :  Edurainque  pirutn. 
Ovid.  in  Arte  :  Nec  tamen  edure, 
quod  petit  illa,  negoy  i.  obstiiuUc 
et  ru^tice.  Hactenus  auget.  Blinuit 
vero  in  istis ,  Enodis  abies  :  cnodet 
trunci,  qui  sunt  levés  et  absqua 
nodis.  Hec  Fabricius.  — Corulus, 
fraxinus,  populus,  qu«rcus,  palm* 
et   abies,   optime  proveniaot  ex 
plantis  :  nonnulli,  inter  quos  Hey« 
nius,  y.  a3  decepti,  cum  surculia 
confundunt  plantas.  Quam  falsam 
interpretationem  ipseMartynus  se* 
quitur  ;  ait  yero  quercum ,  abietes  ^ 
palmasque ,  non  nisi  de  samine 
provenire.  Nec  tamen  errât  Virgi- 
lius,  quamvis  editores  eum  maie 
sic  interpretantur.    Planta   enim 


IN  GEORGICORUM  LIB.  IL 


45t 


•nus  9  quQ  io^ena;  nam  hœc  multum  exerescit  :  populus,  qua 
$e  Hercules  cDronat  :  quercus  arbor  glandifera,  quae  sacra  est 
JoYÎ,  qui  cul  tus  in  Chaonia  :  palma,  quse  ardua,  et  al  ta  est  : 
abies,  ex  qua  naves  fiunt. 

69.  Septjmus  et  ultîmus  modus  eratinsitio.  Doeetitaque, 
quœ  arbores  melius  ex  insitione  proveniant,  quam  ex  quo- 
libet alio  modo,  Nux  inserenda  est  în  arbutum,  et  ita  melius 
veoiet  :  mala  in  platanum  :  castaneœ  in  fagum  :  pyra  in  or- 
num  :  glans  in  ulmum  :  uti  ista  poetice  illustret,  perspicuum 
leçenti. 

73.  Sistit  in  e^tremo  modo,  qu»  erat  insitio,  et  ait^  hanc 
esse  duplicem  :  prior,  quœ  vere  dicta  insitio  :  posterior,  quœ 
inocttlatio.  Gonceptus  enim  hujus  versus  est;  non  est  unus 
modus  simplexque  inserere,  atque  oculos  imponere  :  nam  yi- 
delicet,  alia  est  insitio,  alia  inoculatio. 

dicitur,  respecta  futurae  arboris,  69.  Fœtu  nucis  arhutus  horrida. 


omue  (rermen,  natura  vel  arte  pro* 
▼eniens.  Inde  piantare  et  deplan^ 
tare  sif^nificant  cum  radice  demit- 
t«r«  :  9i^xpUmtare  apod  Golmnel. 
idem  quod  eradicare  :  fere  eodem 
modo  U8aq»atttr  tox  pe$  de  Xe^VL- 
minibus ,  ui  nunc  de  radioe ,  nunc 
d«  ipsa  planta  swDatnr.  Varr.  I,  3, 
pùd£s  bêUicei  ;  vide  Salmas.  ad  &0I. 
p.  583  :  Gallice  dicknr  un  ^iW»  de 
planta  cujiiscomque  ^eneris .  Ut  to- 
cabulnm  hoc  maie  interpretatttm 
yero  icusui  restitvam ,  chartae  non 
est  parceadam.  Plinitts  XVII,  S  1 1, 
«  radiée  planta  :  $  la ,  dum  radici 
mvelUtur  planta  :  $  i3,  avuUi  flo- 
/ones. ..  ii9€  modo  plantanturpuni" 
cœ  :  S  i5,  maritas  uimos  auctutnno 
serere  utilius  quia  carent  semine: 
nam  ex  plantis  em  semntuïï, — Pal- 
tad.  II,  iS;  amyffdaius  seritur  le- 
mineetplantistiuœdemajori$  radiée 
tolluntur.  Idem  passim  testantar 
Varro,  Colnmella,  Pliniiis,  Quin- 
tilianus ,  et  alii.  f,  G. 

67.  Chuoniique  patris,  JovisEpi- 
rotici.  Periphrasis  qnercns,  Jovi 
Dodoaaeo  sacrar. 


Versas  d^ctylicus  :  nam  maie  qui- 
dam horrens  legunt.  HoiTÎda  autem 
hispida  ;  et  jam  transit  ad  insitio- 
nom ,  quœ  duplex  est  :  nam  aut  in- 
sitio dicitur,  quum  fisso  trunco 
surcuins  feèundte  arboris ,  stertli 
inseritar:  autocutoram  impositio; 
qnum  inciso  cortice  Hbro'  alligator 
alieno,  et  arboris  çermen  inseri- 
mos.  8erv. 

70.  Et  stériles  platani  malos  ges- 
sere  valentes  ^  etc.  Dicit  quid  in 
quamarboremdebeamus  inserere  : 
in  arbuto  nucem  ;  in  platano  ma- 
ium;  in  fago.castaneam  }  in  orno 
pirum  :  non  enim  in  castanea  fer- 
ttli ,  infecunda  fafrus  inseritur.  — 
Platanus  umbram  propter  tanta 
colitur  cura ,  ut  orator  Hortensius 
a  Cicérone  quondam  petierit,  diem 
judicio  dictum  differri,  quo  posset 
in  prsdio  suo  platanos  vino  cons- 
pcrgere.  F.  G. 

73.  Nec  modus  inserere  atque  ocu' 
los  imponere  simplex.  Aut,  non  esK 
simplex  aut  fortuita  ratio ,  sed  ea , 
quK  ingenti  laborc  colligitur  :  auc 
hoc  dicit  ;  non  est  idem  insérera , 

ac). 


45a 


COMMENTARIA 


74*  Explicat  primnin ,  quae  sit  inoculatio  ;  sed  ego  praemitto 
duo  :  i^  tunica  in  arboribus  est  eadem  cum  libro  :  est  vero 
liber,  cortex  il)e  interior  ipsi  liçno  adhaerens:  inde  libri  appel- 
lati,  quia  confici  soliti  ex  tuniculis  interioribus  arboruzn. 
0,^  Nodus,  gremma,  oculus,  germen,  eadem  res:  protulerant 
ista  primo  vere  ex  ipso  cortice.  Ergo  ait,  qua  gemmas  erum- 
punt  ex  cortice  ruptis  tuniculis,  in  ipsomet  nodo,  id  est, 
ubi  est  ipsamet  gemma,  debere  fieri  sinum,  et  caTitatem  (fit 
faœc  avulsa  gemma  et  cortice  ex  arbore  vetere  in  modum  scu- 
tuli,  aut  ocuii,  ut  paretur  domicilium  advenienti  germinî 
alterius  arboris).  In  eam  itaque  includatur  germen  alterum  : 
nam  boc  débet  succedere,  ut  una  insutum  et  insertum  coales- 
cat  cum  libro  vetere.  Vocat  vero  hic  librum  udum  ex  sumroa 
peritia  :  nam  artis  hujus  scientissimi  exspectare  soient  ad  banc 
insitionem  tempus  illud ,  quo  sudent  arbores  :  tune  enim  me> 
lius  expellunt  tuniculam,  et  locum  prœbent  venienti  et  in- 
suendo  germini. 

78.  Sequitur  insitio,  quœ  clara  ex  verbis  poets.  Secentur 
trunci ,  non  qna  est  nodus  ille  :  nam  ad  insitionem  hanc  nihil 
hoc  interest:  quin  si  opus,  findatur  via  cuneis  usque  ad  nie- 


qnod  et  oculos  imponere  :  qnarum 
rerum  discretionem  hoc  loco  com- 
mémorât. Serv.  —  De  insitione ,  et 
quomodo  sit  inventa,  vid.  Plinium 
XVII ,  i4-  Duplicem  insitionem 
constituât  Poeta  ;  altéra  proprie 
vocatur  insitio ,  enter  en  greffe;  al- 
téra inocalatio ,  enter  en  écusson  : 
insitio  est ,  quum  medio  ligno  ar- 
horis  fisso  inseritur  surculns ,  a 
Grsecis  dicitur  iyMvrft^tç  :  inocula- 
tio, qu»  ab  iisdem  dicitur  ffio^6«x- 
fuofMii  est,  quum  gemmœ  surcu- 
lorum,  sinu  corticem  iuter  et  trun- 
cum  aperto  includuntur  :  nonnulli 
tertium  genus  addunt  ;  scilicet  %u^ 
^i/xir/uof,  emplastrationem ,  quum 
sublata  parte  corticis,  hujus  in  lo- 
cum substituitur  alterius  arboris 
gemma,  pari  magnitudine,  qu» 
sublati  corticis  spatium  repleat. 
In  hoc  nostri  homines  a  Virgilio 
discedunt»  quod  hic  sinum  in  ipso 


arboris  nodo  gemmaque  facien- 
dum  moneat,  quem  nos,  infra  v^el 
supra  nodum  in  corticis  part* 
maiime  tersa  ac  nitida  aperimas. 

74-  Trudunt,  Propellunt,  et  eji- 
ciunt.  —  Gemmœ,  OcuU  et  tumo- 
res  parvi,  qui  incipiunt  ezire  et 
pullulare  tempore  Teris.  Sic  Ecl. 
Vil,  47  :  j'om  venit  œstas  Torrida  .- 
jam  lœto  turgent  in  palmite  gem^ 
mœ.  Et  recte  gemmas  trudere  pro 
emitterey  Noster  Ge.  II,  335  :  Sed 
trudit  gemmas  f  et  frondes  explieat 
omnes.  Emm. 

78.  Aut  rursum  enodes.  Miror 
Philargyrium  dicere,  tI  rursum  va- 
care  ;  prssertim  in  hoc  Poeta  :  fur- 
sum ,  valet ,  secundo  loco  ,  vel  se- 
cundo modo;  vel  rursus,  id  est, 
aliter.  Cerut,  — Enodes.  Id  est,  no- 
dis  carentes.  Sic  Plin.  XII,  4*  Qfiod 
melius,  arboreum^  trunco  enodi:  et 
c.  14  •*  QuUms  credi  potesty  matrem. 


IN  GEORGICORUM  LIB.  II.  453 

duHam  :  in  hanc  rimam  inserantur  feraces  surculi  :  post  tem« 
pus  non  longum  exsistent  ex  hoc  surculo  rami  felicis&imî, 
inco^iti  trunco  ilH,  arbosque  admirabitur  frondes  novas, 
poma  non  sua. 

83.  Secunda  pars  hujus  libri  continet  diversas  specîes  ar- 
borum  :  et  ita  ait,  non  esse  genus  unum  ulmorum,  salicum, 
iotorum,  cupressornm.  Postremam  speciem  Idœam  vocat, 
quia  illius  ferax  est  Ida  mons  Gretae. 

85.  Gonstituit  très  species  olivarum;  orchadum^radiorum, 
pausiae.  Primœ  nomen  habent  a  rotunditate;  secundae  a  figura 
oblonga;  postrema  a  paviendo. 

87.  Ab  agris  transît  ad  hortos,  et  ait,  poma  (  est  boc  nomen 
générale  ad  mala,  ad  pyra,  ad  simiiia)  atque  bortenses  arbo- 


iiuoque    teretem    enodi    fruHcart 
trunco.  Emm. 

79.  Fmditur  in  solidum.  Ut  soli- 
da  sit  ipsa  fissio,  et  non  habeat 
rimas  aut  fissuras.  Plin.  XVII,  14  : 
«  Per  média  trunco  leniter  fisso , 
■  cuneoque  tenui  fissuram  custo- 
«  diente ,  donec  cuspidatim  deci- 
«  sus  descendat  in  ri;nam  cala- 
«  mus.  »  Taubm, 

8a.  Miraturque  novas.  Quis  non 
miretur,  Servium  interdum  non 
•ervire  nobis?  vult  hic  nos  légère  : 
Mirata  estque  novasy  ut  stet  ver- 
sus, quasi  vero  cadat,  si  legatur  : 
Miraturque  novas.  Novas  dicitPoe- 
ta  non  suas.  Cerut. 

84.  Salid.  Plin.  XVI,  37,  octo 
gênera  saiicis  recenset. — Lotoque. 
Lotos  Nympha  quaedam  fuit,  quam 
quum  amatam  Priapus  pcrsequere- 
tur,  illa  deorum  miseratione  in  ar- 
borem  conversa  est,  quae  vulgo 
faba  Syriaca  dicitur.  S. — Praeter  /o- 
tum  ab  Homero  laudatam,  et  lotum 
Nympheam ,  multip  arbores  peco* 
ri  hominibnsque  victnm  praben- 
tes  bac  appellatione  designantur. 
Patet  igitur  subesse  huic  voci  sen- 
•um  qaemdam  ivcmitionii,'  bine 


x«i»i,  X4to(  > /<itum  y  multsque  alie 
voces  derivantur.  Arabes  arborem 
Tocant  Sederf  fructum  Nabka,  et 
fingunt  lotum  in  paradiso  suo  abun- 
dare,  fructusque  illius  a  formosis 
mulieribus  Houri  dictis  porrigi  ad- 
venientibus  mortuis.  Odyss.  IX, 
92.  Plin.  XVI,  44,  53.  F.  G. 

86.  Otvhades.  Plin.  XV,  1  :  «  Gê- 
nera olearum  tria  dixit  Virgilius, 
orchites,  et  radios,  et  pausias.  « 
Sed  Varro  I,  a4,  octo  gênera;  Go- 
lum.  V,  8,  decem  numerant.  Est 
autem  Orchas^  sive  Orchitis^  (  nam 
ita  cum  Plinio  legit  Gato,  Festus, 
etTurneb.  XXII,  a)  genus  oies, 
dictum  àml  t«v  ifX*^^*  q^od  sit  tes- 
ticulorum  magnitudinis  ^  ut  Fest. 
ait.  Taubm.  —  Jiadii.  01iv«,  ita  a 
loDginquitate  radiorum  nominatae. 
—  Amara  pausia  bacea.  Oliva  a 
paviendo  dicta,  id  est,  tundendo  : 
aliter  enim  ex  se  oleum  non  facit. 
Amara  autem  bacca  viridi ,  ut  ali- 
bi, Floribus  atque  apio  erines  orna- 
tus  amaro  :  id  est ,  viridi  :  nam  de 
pausia  viride  oleum  fit;  unde  con- 
tra dulce  dicitur,  non  viride.  Serv. 

87.  Pomaquc,  Subandi  a  supe- 
rioribus,  Non  naam  nascuntur  ia 


454  COMMENTARIA 

res  (haa  enim  intellige  per  sylvas  Âlcinoi)  varias  snb  se  spe<- 
cies  continere  :  probat;  nam  triplicîa  sunt  pyra,  vîcfelicet 
Cnistumia,  Syria,  Volema.  Prima  laudem  habent  a  Crnstu- 
mio  Italio;  oppido,  aucior  est  Servius  :  altéra  a  Syria,  uode 
■^vecta  :  postrema  a  tnagnitadine  :  afita  ita  grandis,  ut  volam 
manua  jnipl«nnt. 

89.  Ex  hortis  gradum  facit  ad  vinetâ,  et  enumerat  varia 
uvarutn  ac  vitiuin  gênera,  preemillitque  banc  Motentiam  : 
Vite»  Italorutn  diversfe  annt  ab  atiis,  neque  etiltn  nobis  eadem 
«t  Tindemia  cum  ea,  quam  carpit  Lesbos  insula  es  Methym- 
na  :  est  baec  urbs  Lesbi.  Dicit  pendet,  quia  vites  Italiœ  pen- 
dent ex  arboribus,  jdgaln  bis  et  maritatft. 

91.  Accinçk  se  ad  narrationem  plariom  specierum,  quas 


faciem.  Strv.  —  Laiini  Tocem  po- 
ihuiti  modo  laliui,  modo  siriciias 
:tcceperuiii.  Afiud  nonoalla!  ei- 
icibns,  firii,  et  UTii,  reli- 
er arbot-arii  ft-nctus,  po- 
tbomia  iiomine  vetiinnt.  JuitB 
Grammalicns  Ducel  gen  Frai  i  tel-  di- 
cuDluromnla,  teetarorio  Juriore, 
lit  avellan»,  juglandes,  aRijgdalK, 
eâstanex,  ut  conira  poma  dlctiDltiT 
dmnla  molliora.  Plinlns  pomorut» 
nottiine  omties  arbomm  fhiclus 
romprehendil  esceptit  olivis;  idem 
/aciiVirgiliashocloco,  qnemimi- 
larî  videtur  Pliniut.  —  Atânoi 
silvar.  Il)  Ml ,  poiniferx  arbores  ; 
nam  A  Ici  nom  rei  Phf  acuin  Ftlit, 
ilitigens  cnltor  hortonim;  unde 
prk-  ejus  silvas,  arbores poibtFérai 
InlJligta™, 

F>8.  Cruitumiis.  Cruitnmia  pira 
siiiit  ex  parte  mbenlia ,  ab  oppido 
Siiliinorum  Cruslumfo  nominaïa. 
Serv.  —  ^yriij^ue  pirit.  Hœc  Co- 
lumella  vocal  eliatn  Tarentioa,  v. 
lo.DalillU  Pliaius  proiimam  bo- 
iiiuleni  p08(  Crnslumina  XT,  i5  : 
itatcribit:  ■  Proiima  bis  (Ous- 
tDinînis)  Falema,  a  polu,  qao- 
'•^01  taoïi  vis  succi  abondât, tac- 


iiscjne  aiift 
colore  ni(p-o  donanlur  SjtIk.  >  Ex 
verbis  Plioii  Innem  accîpil  I*id. 
XYtl  ^  y  :  Syria  dicta ,  pro  eo,  quod 
dt  Sjria  «t  allata,  siae  quia  nigra 
ni.  Diisilimto  hic  de  generibus  pi- 
rlirum;  nam  Virgiltus  tertia  tan- 
mm  atttgil.  Curie  Plin.  XV,  iS, 
oamerat  gênera  35  :  sed  opus  est 
oculis  ad  huQc  numeram  elicien- 
dum  :  Colum.  *,  10,  septeHi  snpra 
decem  :  MaCrob.  Sainrn.  lU,  ig; 
onnm  lapra  trlfpnla.  Cerda. 

90.  fifelhymruxo.  L&Aos,  Ininla 
est  in  £gKo  mari,  rdjas  civiiu 
JtfctAj-Tnna.habensprelîosisnmntn 
vinum.  Orid.  Ârl.  1  :  Gargara  ifual 
stgetet,  ijuot  habei  MetfijTnna  ra- 

91.  Thcai*  M'en.  A  Tbasu,  ma- 
ris £gei  inilda  :  node  dantt  •!>•( 
pro  opiimo,  et  darJc  tw^k*.  Ptinio 
XTT,  ifl,  duo  genen  Thaaii  TÛi 
diversa  memoranlnr  :  nnnm,  qno 
soninni  concilietnr;  allemm,  qno 
f^getur.  —  ifarrotidesalba.  ^gyp- 
the  ;  Mareolia  enim  pars  est  .Cgfpli; 
et  direndo  jtibte,  osiendii  eiian 
«sse  pnrpureas,  Tel  aliénas  colo- 


IN  GEOR6IGORUM  LIB.  II. 


455 


ego  hic  iinico  tractu  complectar.  Ergo  enumerat  vîtes  Pnq>u- 
reas,  Precias,  Rfaeticas,  Falemas,  Amincaa,  ex  montibui 


Mareoticat  non  iEgyptias,  sed  Grae- 
cat  interpretentor;  quum  praeser- 
tim  et  Colnmella  III,  a,  eas  inter 
Crsculas  recenseat. 

9a.  Pinguibus  hœ  terris  habites , 
tevioribus  illœ.  Pingaibas  Thasie, 
levioriba»  Blareotide*  ;  nam  ordi- 
nem  positum  sequimur,  quum 
epeite  aUqnid  non  commémora* 
tnr.  Serv.  —  Sed  usas  Orammati- 
cet  miki  Telle  videtnr,  his  Mareo- 
tidas,  et  t7/tsTliasia»  attribai  viles, 
qnamvM  interprètes  fere  omnes 
adh«reant  Senrio. 

93.  Passa  Psythia  utHior.  Bene 
utilior;  nt  ostebdat  etiam  de  alia 
wa  potse  passum  fieri,  sed  mé- 
fias de  Psythia.  Passum  antem  di- 
eitiir  a  patiendo  :  nam  decoquitur 
mnstum,  et  inde  fit  passum  :  hinc 
Defrutum  dictum  est  qnod  defrau- 
datnr,  et  quasi  frandem  patitur. 
Serv,  —  Passo  utilior.  Utilior  ad 
passum,  i.  yinum,  qnod  fit  ez  uya 
passa ,  sire  Sole  siccata  :  de  quo 
Goimn.  XII,  39.  Taubm,  —  Tenuis- 
4ftu  Lageos.  Lageos  est ,  qn«  Latine 
leporaria,  a  colore  leporis,  dicitur. 
Tennis  antem,  penetrabilis ,  que 
cito  descendit  ad  yen  as.  Serv» 

94-  TentatttrapedeSy  eîe,  Locus 
Plaitti  Pseud.  t.  i,  5,  vino  idem 
âdscribit  :  «  Magnmn  hoc  vitinm 
▼ino  est,  pedes  captât  prinram; 
Luctator  dolosus  est.  »  Terentiani 
Chremetis,  qunm  yinnm  quod  bi- 
berat,Tiris8et,  neque  pes,  neqne 
mens,satis  sutn|i  ofliciam  faciebat, 
in  Eun.  IV,  3 ,  l  et  3.  Virgilius  in 
Catalect.  copia  vint  £t  tentât  gres- 
ftts,  debititatqtte  pedes.  Hnc  facit, 
qnod  memini  me  légère  epigram* 
ma  vetns  :  «Yindtcat  ipsa  saos, 


quos  pertulit  uva  labores.  Que 
pede  quod  premitur,subtralitt  ipsa 
pedem.  «  Emm.  —  Olim.  Adver* 
bium  est  cujuslibet  temporis.  Serv. 

95.  Purpureœ,  Purpurei  coloris. 
— Preciœque.  Hc  cito  matnrescunt  : 
nnde  et  preeiœ  dict»  sunt,  quasi 
precoque;  quod  ante  alias  co- 
quantur.  —  (^uo  te  carminé dicam , 
Rhœtica.  Hanc  nvain  Gato  praeci* 
pue  landat  in  libris,  quos  scripsit 
ad  filinm  :  contra  Gatnilas  eam  vi- 
tupérât, et  dicit  nulli  rei  aptam 
esse,  miraturque  cur  eam  lauda- 
▼erit  Gato.  Sciens  ergo  utnimque 
Virgilius  mediom  tenuit;  dicens, 
Quo  te  carminé  dieam  Rhœtica.  S. 
—  Plinins  secundnm ,  post  Faler* 
Dum  vinnm ,  dédisse  locum  Rhe- 
tico  videtnr.  Rhcti  antem  populi 
in  Italiam  nsqne  supra  Veronam 
et  Gomnm  extenduntar.  Vina  an- 
tem Rhaïttca  grata  fuisse  Âugnsto, 
scribit  Tranqnilltts.  Et  in  hujus 
fortasse  gratiam  a  Tirgilio  tanto- 
pere  laudatum  ;  qnanquam  et  Gato 
idem  fecerit.  Gontra  vero  Gatnllus, 
ottctore  Senrio  :  qnod  tamen  car- 
men,  ut  et  idia  istius  poète,  ad 
nos  non  pervenit. 

96.  Nec  cellis  ideo  contende  Fa-- 
iemis.  Licet  sis  a  Gatone  landata  , 
et  Augusto  gratissima,  tamen  vino 
te  Gampano  prsferre  non  debes  : 
nam  Falemus,  ager  Gainpaniœ,  ubi 
yina  nascuntur  optima;  ubi  coiUs 
(nt  nin.  ait  III,  5)  vtti/èn,  et  te- 
mulentia  nohilis  est  succo  per  terras 
indito.  Tibnll.  H,  i^fumosproferte 
Falemos.  Ilorat.  Od.  I,  ao,  FHes 
Falemœ.  —  Cellis.  Gella  vinaria 
locns  frigidus,nbi  servabatur  mus- 
tnaa  effarrascens  in  dolii»  piceatis  5 


456 


OOMMENTARÏA 


Tmolo  Lyi]iiE,et  PhaiKeoCbiî,  Argîtîn  minorciii,in-aiii  Rho- 
diam,  et  bumastum.  Exornat  ista,  ut  decet  poetîce  loquea- 
lem.  DifScultatîbus,  qua;  obviée,  occurrent  Dostrœ  Notœ. 

io3.  Sed  quis,  inquit,  aut  species,  aul  nomina  uvarum 
comprehendat?  citius scies arenas,  quas  in  campisLibya?,  obi 
suQt  déserta  et  cumuli  arenarum,  conturbatZephyrus,  ventus 
occidentalis  :  fluctus,  quos  in  lonio  Eurus  excitât,  rentus 
orientalis. 

109.  Tektia  pahs  hujas  libri  docet  quid,  quibusque  locis 

ei  argilla  aut  e  li^o  factU,  et 
pro  ditnidia  parte  infossis.  Vere, 
ciTciler  Vltl  Eal.  Maj,  Tinum  Îd 
urceos  picealos ,  aut  ia  lagenas  ar- 
gillaceas  vilreasve  diffumlebanl. 
Obluramenrum  pi  ce  vel  gypso  eigil- 


laiam,  vini  eonsuiumqiie 

bai  nomeo.  H 

alliores  locos 

portabanl. 

ubi  fu- 

mm  TGlDslalem  properare 

r.  G. 

98.  Tmoliu 

Bdsurgit  qu 

ibul,  et 

rex  ipse  Phanmus.    Scotea 

ia  eal; 

Âmineas  vile» 

ila  e»»e  opli 

mas,  m 

et  ïilibus  incl 

ftus  Tmolui 

<•■  Pha- 

ÎDOrum  illis  assurgant, 
n  prarbeanl,  neque  ve- 
lint  phiuum  locum  icnere.  Sed 
ijuare  rex  Phanxus?  Mprilo  pulani 
TÎridoctiexpresaumhocexLucilio, 
qni  X'"  •"  ^vritte  viniim  Chium, 


uhi  « 


t  Plia 


,   Principe  m 


ilSa- 


trapam,  Beg 
Leclio  Tmolii 
vci'^uiD  Phanaus,  mibi  videlur  an- 
if]>oiieDda  :  Monachus  ipiis,  ul 
Kpinur,  Tulgare  scripsil  Tmolus; 
uliua  ad  iinpleiidum  tvnum  parli- 
tulain  et  adjcoil.  y.  G. 

^.  Argitùque  minor.  Quantum 
^id  solam  pertinet  apeciem  :  aam 
majore  prmtaniior  celebralur; 
diipl^  enim  speciei  e»:,  ex  Colu- 
mcl.  bb.  III,  1. 

loi.  Tumidit,  bumaitt,  raeetnis. 
lluo  tumidis,  quia  bamastus,  id 


aut  immeus  :  est 
enim  bumaslos  nia  instar  mam— 
me;  — Nomenque  ducit  nb  ubere 
laclis  pleno  :  ^oî  etftafti.  Varro  H, 
5,  hai  uvai  bumammai  dicii.  F.  G. 

io3.  Sed  neifut  quam  mullœ  spc- 
cieSi  etc.  Scit  apud  dirersas  lecla 
eaae  iau urne rabi lia  vitiom  geoera; 
qnibusoffenius  ait;  colligere  tao- 
ta  vilium  geuera  ,  nec  utile  est,  nec 
possibile.  Qui  enim  conatur  uni- 
veraa  cognusccre ,  débet  eliam  im- 
posMbilia  acire,  ut  e»t  areuarum  , 
vel  fluctuum  numerus.  Serv. 

loS.  Libjrci.  Ipse  :  Litus  artntt^ 
sum  Libytc ,  dliit  ;  unde  aquor  Li- 
bycum ,  non  de  mari ,  aed  de  cam- 
pis  LibjE  deaertii  et  arenoii*  ; 
nauique  non  bis  maria  in  compa- 
ralionem  adduiisset.  Ha  ne  senten- 
tiam  protulit  Theocritus ,  ld;ll- 
XVI,  60,  a  quo  Virgiiium  accepiise, 
verisiniile  en.  Potest  eliam  viderî 
imitatus    illnd    Catulli  1   •  Quant 

•  maguuii  numerus  Libjssie  arenc 

•  Laser  piciferis  jacel  Cyreni*  Ora- 
■  clum  Jovis  inler  cstuoti.  > 

107-  Incidil.  Reddil  procul  dn- 
bio  Homerum  ,  qui  eliam  de  Euro 
Od jss.  ï.  É>>«.  Cic.  etiam  in  Arat. 
iSin  gravit  incident  vehemenîi  Jlu' 
mine  venlus.  Cerda. 

I  og.  T/ec  vert)  tente  ferre  omnei 
omnùi  potiant.  Ant  générale  eit, 
sicui  ait  ÏD  primo  :  Et  ijuid  qug- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  II.  457 

melîus  nascatur;  ubi  gentinm  hae  prœ  ilUs  arbores  felicius 
proveniant.  Non,  inquit,  unus  locus  fert  omnia  :  nam  flumina 
ferunt  salices,  paludes  alnos ,  montes  ornos,  myrtes  litora, 
colles  YÎtes.  loca  exposita  frigoribus  taxos.  Ad  verte,  uti  quae* 
dam  exomet  epithetis,  qusdam  Tariet  locutionibus.  Paludes 
crassae  sunt,  stériles  orni,  montes  saxosi  :  terrœ  ferunt,  alni 
nascuntur,  Bacchus  amat  colles. 

ii4*  Jam  hic  commémorât  arbores  regionibus  separatis 
memorabiles.  Adspice,  inquit,  o  Maecenas,  orbem  totum; 
Arabas,  qui  siti  ad  orientem;  Gelonos,  qui  pictis  sunt  corpo- 
ribus  :  nam  hae  separatœ  sunt,  ac  divisœ  patriœ  certis  quibus- 
dam  arboribus.  Sola  India  fert  ebenum,  thus  soli  Sabsei.  Quid 
tibi  commemorem  Judaeorum  balsama^  quœ  sudant  ex  odo- 
rato  lig^no?  Quid  iEg^yptiorum  acanthum  semper  frondentem? 

117.  Ebenum.  Non  infrequenter 


que  ferai  regio  :  aut  ad  superiora 
pertinet ,  ut  sit  sensus  talis  :  non 
prodest,  nosse  cuncta  vitiiim  gê- 
nera; nec  omnia  procreantur  in 
omnibus  terris.  Serv. 

1 10.  Salices  in  fluviorum  ripis, 
alni  in  cœnosis  paludibus  serun- 
tur^  ut  irrumpentinm  aquarum  in- 
hibeant  impetus.  K.  G. 

111.  Omus  foliis  latis;  etsi  mon- 
tium  arnica,  tamen  in  plana  des- 
cendit, f^.  G. 

lia.  Litora  myrtetis  lœtitissima. 
Locum  posuit  pro  ipsis  arboribus, 
sicut  salictum  pro  salicibus  ;  nam 
myrtetum  est  locus  :  arbor  vero 
ipsa  myrtus  vocatur.  —  Myrtus  sil- 
vestris  eo  difFert  ab  hortensi,  quod 
brevior  est,  rubrasque  baccas  bar- 
bet. Plinius  XTI,  3o,,ait  myrtum 
etiam  snbire  in  montuosa  :  sed  il- 
lud  inCelligendnm  est  de  génère 
myrtorum  Talidiore,  qaap  Tocantur 
montanœ  a  Dioscoride  I,  i56.  F".  G. 

II 5.  Eoasque  domos  Arabum. 
Arabia,  Panchaia,  Sabaeorum  gens 
est ,  apnd  quam  tus  nascitur  ;  ut , 
soiis  est  turea  virga  Sabœis.  Item  : 
Totaque  turiferis  Panchaia  pinguit 
arenis.  Plautus ,  Arahico  ture*  Serv. 


eum  adspiratione  :  obsqne  illa  con- 
cinnius  ,  Graicisque  conformius , 
quibtts  tCivof.  Hae  de  re  disseren* 
tem  lege  Dausquium  in  Ortbogr. 
Emm.  —  Solit  est  turea  virga  Sa^ 
bœis.  In  Longobardico  ;  Solis  et  tw- 
reay  sed  inemendate.  Turea  vero 
absque  aspiratione  in  antiquis  co- 
dicibus  :  qnod  multi  fuere ,  qui  tu$ 
Latinum  esse  Tocabulum ,  et  a  tun- 
dendo  dictum  voluere.  Pier,.^^ 
Turea.  Vide  apud  Plin.  XII;  3o, 
3i ,  3a.  Philostrat.  in  vita  ApoUo- 
nii  affirmât,  tus  quoque  defluere 
ex  arboribus  Gaucasi  :  existimant 
recentiores  arborem  a  Philostrato 
roemorat.im  eamdem  esse  quam 
yocant  juniperum  Phœniceam,  Tel 
Thuriferum.  F.  G. 

119.  Balsamaque,  Que  vacat  ;  nt 
alibi  ;  Dixitque,  etprœlia  voce  dire' 
mit»  Sane  Balsamum  est  arbor  ip- 
sa: Opobaisamumy  succus  colleo- 
tus  ex  arbore  :  nam  Mroc  dicitur 
succus  :  TO  (ûx9f  lignum  ipsius  ar- 
boris.  Probatio  autem  opobalsa- 
mi ,  ut  dicit  Plinius ,  hsec  est  :  Si 
contra  solem  feratur,  et  corruptum 
non  iitf  manum  ferentis  exurit,  S. 


458 


COMMENTARfA 


Qitîd  nemora  ^thiopaoi)  ubi  in  ipsis  arboribag  na^citnr 
gossypium  candidum?  Quid  sellera,  qiMe  teDuissima  Seres  de- 
pectunt  (pectendo  auferunt)  ex  ipûs  foliîs  arborum?  QiiM 
ittcos  Indias,  qoca  proxima  Oceano,  qu»  extrema  arbis  pars? 
ubi  arbores  ita  ah«e,  ut  jactu  aagtttartini  superari  Deqneant, 
ctiamsi  a  pcrûiftaimis  qtciantar,  velat  tH  iDdoram  {^ens,  quat 
non  segnis  in  bac  arte  laudatur. 

116.  Pott  cdmmetnorataa  excursu  quodam  arbores  plurima- 


•^  Bmhama^ue,  Balsaumm  mu  is- 
àmm  cenoesasm  ease ,  auotor  Fliii. 
XU^  a5;  Joseph.  X,  4  ;  Hegesipp. 
I,  16;  Jiutin.  lib.  XXXVI;  Dio»- 
cor.  lib.  I  ;  Tbeophrastus  multis  in 
loci«.  Meyen,  —  Semper  frondentis 
meuutki,  Acantkus  arbor  est  in 
JEf^ypto  Semper  f rondeo»,  m  olïTa, 
laaivt  :  acantbiiâ  dicta ,  ^ia  spb- 
nis  est'plena.  Abondât  bac  efiam 
Cârma  insula.  Serv. 

1 20.  JSthiepum.  Athiopia  ^^E^yp* 
ta  eentermina ,  insignes  habet  ar« 
bores,  laniferas  qaoqne,  aactore 
Piinîe.  In  Tylo  insida  maris  Persi- 
«i ,  sont  arbores  (  gosampinos  to- 
cant)  laaigerae;  folia  habent  infe- 
cnnda  :  qnœ  nisi  minora  essent, 
vitinm  poterant  videri.  Femnt  cn- 
corbitas  amplitndine  mali  cotonei  ; 
qsfle  matnritate  apert«,  ostendnnt 
lami^ftis  pilas  j  ex  qoibas  pretio- 
«a  lintea  eonficiant.  Et  Juba  tra- 
dit  oirca  frucicem  ianuginem  esse  j 
Itnteaqne  inde  fieri  Indicis  pr«- 
stantiora.  —  Moîli  canentia  ïanm. 
Kmpontias ,  linîferas  aibores  no- 
tari  pntat,  qn«  byssnn  feront,  It- 
nnm  auro  contra  carnm.  Sed  docet 
Upsîtts ,  Byssum  e  terra  gi(pti ,  nt 
Inram  ;  et  imperite  a  raaltts  con- 
fiutdi  Bystma^  Bùmbycinoy  et  Se- 
riea  ;  qunm  Byssina  vestis  fit  e  liito  : 
Bombyeinu  e  Terme  ;  Serica  ex  ar- 
boram  lana  confecta.  Tauhm.  — 


Byssas  erat  forte,  laaa  iJla  flafva, 
qaam  m  Oninea  vidit  Itert  :  nmm 
ibi  soUs  regibns  omamenfo  cod-> 
ceditur,  ut  si  quis  eam  exportare 
conatus  deprehenderetnr,  capitis 
damnaretnr.  F^.  G. 

I  a  I .  F'elleraque  ut  foliis  depee- 
téoU  tenuia  Seres.  Apod  Indos ,  A 
Seres,  sont  qnidam  in  aiborîb"JS 
▼ermes,  et  bombyces  appellantnr  , 
qui  in  araneannn  morem  tennîssi- 
ma  fila  deducnnt;  nnde  est  seri- 
corn  :  nam  lanam  arboream  bob 
possumns  aocipere ,  qnia  abiqae 
procreatnr.  Serv. — Vide  Plin.  VI, 
ao;  Aristot.  V,  19.  Manifestnm  est 
TÎam  per  Mediam,  Assyriam,  Me- 
sopotamiam ,  Armeniamqne  ad  Se- 
res innotBisse  tune  temporis  ;  eaque 
roercatores  uso8,multasfid>ulases- 
cogitasse.  Vi«  hujus  Plin.  XXXIV, 
4t  ;  AmmianUsXlV,  7  ;  XXIII,  167, 
memiaerunt.  Pausamas  araneam 
Bostra  dnpio  majorem  refert  in  As- 
syria  et  in  Seribus  inreniri.  Diooy- 
stus  additeam  nemora  ftlis  tenai»- 
sionstegere.  Justiniano  imperaiore 
monachidttode  bombyce  notitîaas 
accttratiorem  in  GoBStaBtinopolim 
attttlere.  (Gonfer  notam  m,  vol.  1, 
hnjus  editionis ,  pag.  356.  )  F.  G. 

139.  Oceano  prapior  gerit  India 
htcôs.  Hcc  enim  habet  arbores 
magnas ,  qq«e  est  juxta  Oceannn  ; 
htnc  est  :  Extr^emi  tmus  ûHnt.  Serv. 


IN  GEOIIGICORIJM  LIB.  II.  459 

région um,  sistit  in  arbore  quam  fert  Media,  cujas  arbo- 
ras frdctum  vocat  maulmfelix.  Ergo  describit  banc  arborem  a 
9UCCO,  qui  tri$tis,  aut  quia  ainarus,  aut  qoia  acris,  et  pun- 
gens  :  a  iapore^  qui  tardus,  nam  tarde  atque  invite  deglutitur 
propter  acrimoniam  :  a  trirtute  contra  venena ,  nam  si  nover- 
0«,  ut  sunt  perfidiostt,  iniiciunt  po<iula ,  herbas  miscent,  ad- 
jungunt  verba  nocentissima  et  incantatoria  ad  tollendos  pri- 
vîgnos;  nullum  est  contra  heec  pharmaca  remedium  prsesen- 
tins  felid  malo;  natn  adest  in  auxiiium^et  venena  e  membris 


is6.  Media  /ht  tiisiét  suoéos^ 
tariufnque  saporem.  Pars  Paribo- 
rum  Media  est  appellata  a  Medo , 
filio  Medeœ  et  J£gœi ,  ut  existimat 
Tarro,  qui  quatuor  libros  de  Ar- 
gonaatis  edidit.  Arbor  autem ,  quae 
describitnr  aVirgiliOyùascitnr  qui- 
dem  in  Italia ,  9^  non  est  ejusdem 
^flfectus ,  cnjns  in  Media  :  et  ap- 
pellatur  Rododapfane.  Prohui.  -^ 
Tardumque  tapùrem  Feîicis  mati. 
Apud  Medos  nascitur  qnaedain  ar- 
bor, ferens  mala,  qu»  medica  to- 
catur  :  quam  per  peripbrasin  os- 
t«ndit ,  ejus  suppritnens  homen  ; 
banc  pierique  cittnm  Tolunt  ;  quod 
negat  Apnleias  in  libris  quos  d% 
akboribus  scHpsit  :  pt  dôcet  longe 
alittd  geAus  arboris  esse.  —  Tar- 
dant iaporem.  AmnniTh  et  acêifbuin 
ftiterpretatur  Ttortt.  FV,  4.  Servivis 
hebetem  et  vix  întelligibilein ,  scil. 
carne  sui  média  :  kiam  prima  fitci- 
le  saporëm  ostendnnt.  Philargy- 
rrasgravêtrijet  diu  liaga»  et  palato 
immorantem.  Taubm,  —  Recentio- 
res  bec  de  aurantiis  imerpretaû- 
tur.Tbeopbrastns  ait,ma1ammedi- 
cam  folia  ferre,  ntlauroà;  Inbrica, 
at  pyros  sylvestres ,  et  acùtissimis 
acttleis  ;  esse  odoratissimâm  ,  ûec 
comedi,  sèd  vestibas  mundaadis 
adbiberi,  yeneniqué  remedio  :  cf. 
PHn.  XII,  7  ;  XVI,  3a,  Sg  ;  Macrob. 
datum.  n ,  1}  ;  Atben.  conviv.  ni, 


7?  Plth.  XV,  33;  XVI,  44;  XVIÎ, 
II.  £k  bis  oifiaîbuâ  lécis  patet, 
aurantias  tune  temporis  nondutt 
innotuisse  ;  prailertim  <pram  Pai- 
ladius  varias  memoret  artes ,  qui- 
bus  citrei  acres  medullœ  dulciores 
reddebatitur.  Grediderim  itaque 
citreum  malum  idem  esse  et  Medi- 
cum.  t^.  G. 

ia8.  Sifvtt  novercte.  Aut  bae, 
quae  sftve  sunt  :  aut  epithéton  est 
omniam  novercarum.  Quare  mo- 
net  pupillos  Juvenalis  VI,  6a8  : 
«  Vos  ego,  pupiUi,  moneo,  quibus 
«  amplior  est  res  :  Gustodite  ani- 
«  mas ,  et  nulli  crédite  menss  :  Li« 
«  vida  matemo  fervent  adipata  ve- 
«  tieno.  »  De  exemplaribus  ssevitise 
nqvercalis  vide  Marcellum  Dona- 
ttim  ad  ibitium  atinal.  Taciti.  Em. 

1^9.  Non  innoxia  vefha.  Lipto- 
tes  ;  id  est ,  nocentissima  :  et  est 
augménium,  quasi  parum  putent 
vefuetia  misccre ,  nisi  etiam  magi- 
cos  canius  addiderint.  Serv. — Qui 
bunc  versum,  ut  Gèorg.  lib.  lïl, 
a83,  itetum  occurrentem  absque 
ullb  discrimine ,  bine  aut  illinc  re* 
^icinùt ,  ii  non  judicium  suum  ôs- 
tenduut ,  sed  levitâtem.  V.  G. 

l3o.  Memhris  agit  atm  vénéna. 
Radiced,  nnces,  îupini,  citrum, 
apium ,  prosunt  contra  fntumm , 
non  contra  jam  acceptum  vene- 
num.  Unde  etiam  anliquitus  ante 


46o 


COMMENTARIA 


expellit  :  a  forma,  nam  est  arbor  ingens,  lauro  perqaam  simi- 
lis; imo  laurus  ipsissima  erat,  id  est,  esset,  nisi  alium  haberet 
odorem;  ad  hœc,  folia  nunquam  cadunt,  etiamsi  ventî  incum- 
bant;  flos  quoque  in  ea  constantissime  retinetur:  iterum  a 
virtute  odoris  duplici,  qui  est  in  flore;  nam  Medi  illo  faalitus 
graves  recréant,  et  medentur  senibus  anhelis,  id  est,  asthma- 
ticis. 

i36.  Nnnc  excurrit  fuse  in  laudes  Italiae,  quas  annectit  ter^ 
tiœ  parti  hujus  libri  :  putat  vero  ha  ne  partem  mundi  praestare 
feracissimis  orbis  partibus.  Primo  assumit^ediam,  quae  Ita- 
liam  non  superat,  etiamsi  nobilis  sit  felici  malo  :  non  ea  pars 
Indiœ,  quam  Ganges  interfluit,  gemmarum  copia,  et  nîtore 
pulcher:  non  Indi  reiiqui  :  non  Panchaia,  Arabiœ  reçio, 
thure  suo  nobilitata. 


ullas  alias  epalas,  hœc  solebant 
mensis  apponi.  — Ideo  Theophrast. 
Hist.  plant.  IV,  4 :  ;tf«V^of  (Ti*.  iVii- 
/«f  w;t!»  «•«r«»««»f  riç  ^«/fuucof .  Ea- 
dem  fere  verba  habet  Athenaeus 
III ,  7  et  8  ;  ubi  mirabilis  historia 
de  daobus  latronibus,  qui,  quam 
raperentur  ad  supplicium,  illssi 
manserunt  coDtra  veoenatos  mor- 
sus  serpentum ,  citrium  quia  casa 
quodam   comedisaeot  ;    sed    pro 

^tipfMMf  dicit    ^AWIfAùf    ^0ffMLM»l. 

M%f  yttf  ff  011«,  /i«JMirTfi  «nîf  «01- 
xi«f ,  tuu  if^yu  <rè  ^JiffJutMf,  Idem 
testatur  Dioscorid.  I,  167  ;  et  6a- 
len.  lib.  VU,  simpl.  medic.  —  Atra 
venena.  Quia  homines  efficit  livi- 
dos ,  nigros  ;  sic  Ovid.  Metam.  I , 
147  :  Lurida  terribiles  miscent  aco' 
nita  novercœ.  Inde  Juvenal.  I,  7a; 
nigros  efferre  maritos.  De  livoribus, 
quae  conspiciebantur  in  Germani- 
co,  qui  ferebatur  veneno  extinc-. 
tus ,  Suet.  in  Galig.  c.  i .  Emm. 

i3i.  Faciemque  sifnUlimu  lauro. 
Figura  Giceronis ,  qui  ail  in  Gœsa- 
rianis  :  Sed  similltmum  deojudico, 
Sane  etiam  haec  probat  citrum  non 
esse  ;  nam  citri  arbor  et  multom 


non  potest  crescere ,  et  multo  ha- 
bet folia  majora  quam  laums.  S. 
—  Theophrastus  folia  dicit  esse 
denticulata  et  aculeata,  utlauri: 
hœc  autem  in  aurea  malo  nullo 
modo  occurrunt.  y.  G. 

i34-  Animas.  AvorroMt? ,  id  est , 
pulmonis  vitiosum  anhelitam  ; 
quod  exprimit  subdens  :  senibits 
medicantur  anhelis.  —  Olentia  ont. 
Putentia,  id  est ,  htvmltAt  oris  :  no- 
tandum  sane  huic  uni  tantum  ar- 
bori  incubuisse  Virgilium,  et  ex- 
pressasse  ubi  sit ,  qualis  sit ,  cujus 
potestatis  sit  ;  sicut  in  quarto  de 
herba  amello  ;  quod  qui  de  arbo- 
ribus  aut  herbis  scripserunt,  in 
omnibus  exequuntur.  Serv.  —  Illo 
non  ad  yocem Jlos  référendum,  sed 
ut  notât  Ruœus,  subintelligendnm 
est  malo;  omnia  enîm  ad  citrei  Tel 
medici  mali  descripûonem  perti- 
nent :  fovere  a  vetere  foo,  fuo,  ^m 
unde  derivantur  fomenta  frigida; 
fontes.  V.  G. 

i36.  Sed  neque  Medorum  siïvcr. 
Jam  incipit  laus  Italiœ ,  quam  exe- 
quitur  secundum  prœoepta  Rhe* 
torica.  Nam  dicit  eam  et  habera. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IL  46r 

i4o.  Quum  Italiam  non  superent  Media ,  India ,  Lydia,  Bac- 
tra,  Ârabia,  in  quibus  veree  divitiae;  multo  illam  minus  su- 
perabit  tellus  Colchorum ,  ubi  fictas.  Nam  Italiam  nunquam 
inverterunt  tauri  fabulosi  Jasonis,  qui  ig;nem  naribus  spira- 
bant;  nunquam  in  ea  sati  sunt  dentés  draconis;  non  exiit  e 
sulcis  seçes  Martia ,  galeis  et  hastis  borrida  :  sed  impleverunt 
illam  fruges  frumento  gravidœ,  liquor  Bacchi,  qui  nascitur 
pretiosissimus  in  Massico  monte  Campaniœ;  illam  occupant 
oleœ,  illam  armenta  laeta ,  et  pinguia. 

145.  Explicat,  quœ  bœc  armenta  ;  videlicet  equi  ad  bellum, 
tauri  ad  sacra.  Utrumque  exornat,  nam  illi  sunt  bellatores, 
ardui,  sine  metu  sese  campo  inferentes  :  isti  candidi^  et  prin- 
cipes victimarum.  Parentbesis  ad  Clitumnum  Jovem  dirigitur. 
Illud  grèges,  et  taurus  duxere  triumphos  Romanos  ad  Deoruni 
templa  y  est^  quia  ipsa  animalia  prceibant  pompam  triumpban- 
tium  ad  Gapitolium,  ubi  immolanda,  et  ita  quodammodo 
dici  possunt,  pompam  ducere.  Dicit,  grèges,  et  taurus,  id  est, 
grèges  albi  taurorum,  ut  molemque  et  montes ,  id  est,  molem 
montium. 


bona  omnia ,  et  carere  malis  uni- 
▼ersis.  «Sert;. 

i4i>  Satis  dentibus.  In  tertio  ca- 
sn  ;  neque  enim  post  dentium  sa- 
tionem  aratum  est,  sed  ut  sereren- 
tur.  Gonf.  Ovid.  Metam.  VII,  104, 
142.  —  Hanc  regionem  valde  lau- 
dat  Strabo ,  non  solum  quod  auro 
refertasit,  ferre,  argentoque;  sed 
etiam  quod  omnibus  rébus  abun- 
det ,  ezcepto  melle ,  quod  ibi  siib- 
amàrum  est.  V,  G. 

143.  Gravidœ  fruges.  Lar^jae, 
abundantes.  Ita  in  Ciri  gravidos 
Cereris  fœtus  Scaliger  F.  exponit 
yvtifÂWÇ'f  quomodo  Gicero  dixerit 
graviditates  tàx  xun^tç.  —  Massicus 
humor.  Vinum  Campanum,  a  Mas- 
sico monte  Campani».  Serv, 

1 44  Tenen  t  oleœ  armen  taque  lœ- 
ta.  In  nonnutlis  post  oleie  que.  In 
Mediceo ,  et  antiquioribus  aliquot 
codicibus,  et  iis  prssertim  qui  par- 
ticulam  91««  geminare  gaudent ,  lé- 


gère est  :  tenent  oleœ  armentaque 
lœtUy  absque  particula  que,  post 
dictionem  oleœ.  Pier.  — -  Armeti' 
toque  lœta.  Boum  maxima  aucto- 
ritas,  praésertim  in  Italia,  quae  a 
bobus  nomen  habere  fertur.  Vête- 
res  Grœco  sermone ,  ut  tradit  Ti- 
maeus,  ItaXoctç  appellabant  tauros; 
unde  etiam  provenit  latina  vox , 
vitulus.  Ita  Plin.  XXXVII ,  77,  ait: 
Italici  cursores  nullos  equos  indi- 
genis  anteponebant.  F".  G. 

146.  Hinc  alhiy  ClitumnCy  grè- 
ges. Vocativus  est  Clitumne.  Cli' 
tumnus  autem  fluvias  est  in  Meva- 
nia^  quae  pars  est  Umbriae  partis  . 
Tusciae ,  de  quo  fluvio ,  ut  dicit 
Plinius  in  historia  naturali,  anima- 
lia que  potaverint,  albos  fœtus 
créant.  —  Maxima  taurus  Victima. 
Quia  triumphantes  de  albis  tauris 
sacrificabant.  Serv, 

148.  Templa.  Jovis  Gapitolini. 
-«-  Duxere  triumphos.  Si  equi,  duxe- 


462 


COMMENTARIA 


i49.  Âddit  qaatuor,  qu«  prsBclara;  vtdelicet  temperiei 
caeli  adeo  miram,  ut  aetemum  esae  ver  appareat  :  asstatemu 
measibus  non  aestatis;  quia  quiB  a}ia  ioca  lerramm  femat  b 
a^state,  Italia  fart  eadem  reliquis  etiam  anni  tenaporilHisife- 
cuudita  tam  pecudum ,  quas  bi$  parinot  ;  fertilîtatew  arbciw. 
quae  bis  fructificaut. 

i5i.  Sequuntur  laudes  4  reba$  OKX^ntiseimîs,  quibusltdu 
caret,  ^on  $mit  in  ea  tigre$,  uoo  leoues,  non  herhas  veoeD^tz 
(per  aconita  enim  herbas  omnes  intelligit  Teneno  imbuts 
qui^B  faliant  legentiîs,  quia  videUcet  %àpe  «nais  heihat  indi^ 


mnt  :  si  boves,  deduxerunt.  Seiv. 
—  Triumphatoris  currus  quatuor 
▼ehehatur  equis  candidis  :  hune 
«nteibanC  tanri  quatuor ,  TÎttis , 
«oronis ,  et  auratû  coruibus  ÎBsie- 
afiS,  caodidi  et  ipei.  Vietima.  nuixi- 
ma^  ob  r«io  féliciter  gestam  obiaui, 
taurus  erat  :  hostia  autem  maxima 
ad  deos  piacandos,  erat  ovis  man- 
suetudinis  causa.  Ritus  erat,  et  in 
minore  triumpho  ovem  sacrificare, 
unde  ovationis  appellatio  deriva«- 
ta.  CaTe  confundas  b»c  cum  sa- 
crificiis ,  iu  quibus  majores  bostise 
dicuntur  adulta  animalia,  per  op- 
positionem  cum  lactentibus.  f^.  G. 
i49'  Hic  ver  assiduum.  Vema 
temperies  ;  nam  ver  assiduum  esse 
non  potest.  Horatius  :  Fer  ubi  lori' 
<fum  tepidasgue  prœbetJuppiterum- 
bras.  Serv.  —  Alienis  mensibus  œs- 
tas,  —  Ita  Lucret.  lib.  I  :  Subito 
exorirentur^  Jncerto  spatio  ,  atque 
<ilienispartîbus  anni,  —  Graeci,  post 
Phocaeorum  in  Hadriatico  mari  in- 
Testigatioqes ,  Italiam  fabulosis 
laudibus  cxtoUebant.  Patet  ex  Aris- 
totelis  et  Hecatœi  verbis  apud  Ste- 
pbanum ,  eorum  opinione ,  pecora 
Umbrise  in  annum  quemque  binos 
Tel  ternos  partns  eniti,  quorum 
plerique  gemellis  constarent  :  exis- 
timabant  iidem  6allina«  bina  in 
diem  ora  proferre;  frumentum  vero 


in  anniim  ter  coJJi^.  Dioojsi^^ 
licarnasssus ,  se  Campaaiza^ 
vidisse  ait ,  ubi  ter  mes«em  ia^ 
rent,  hieme,  aestate  et  auetumK 
apud  PHnium  XVÎ,  5o,  TitessSE 
«t  trifbrs,  qoas  ob  id  tnsanas^ 
oant,  Ekûaqùtm  laadatarvNi 
$m  voile  r^nn^  :  *cr  «ni»  ^^ 
Augusto  ab  februarium.  140^ 
etiamyîco  di  Pasqua,  qusepriB"» 
Ausu3to  vel  Sep^mbri,  î<^^ 
mense  Maio  fert.  F^-  G. 

i5î|.  Semina^  Ceijcra  :  fttstb- 
cretii  sermo.  Nam  q^pd  J»*'  ***' 
aut  crueota  accipimus,  autre vm 
sieva  sawina.  Ut  eniin  dîcilP'i"^ 
«  Animalia  b«c  ,  qu«  mot  eu 
«  acuùs  iinguibus,  frequeot^f*' 
•  rere  non  pos9unt  :  vilianti)'*"* 
«  inXrinsccus  sç  moveplil)»*  P"* 
«  lis.  n  —  iVec  mUcTos  fall»^^  *** 
nita  legentes.  Mira  artc  u«us  e*i.* 
excusaret  rem ,  quam  n^are  fl<^ 
potuit  :  nam  aconita  nascu»»»^*' 
Italia  :  sed  non  ea  obewe  àicH, 
quia  «unt  ompilms  nota-  Hxc  ^ 
tem  herba  dicilur  nata  es«  ^^  ^ 
mis  Cerberi ,  quo  tempo™  <** 
Hercules  ab  inferis  trawt*  ^ 
quia  in  saxis  et  cotibo*  aaïc""'' 
aconitum  dicitur,  *•'«  "^  ^' 
id  est ,  a  cote  ;  et  dicin«*  «»  *^ 
TOf ,  lutJ  TA  wUtnA.  Sefv- 

1 53.  Neque  tantoSiiu^^^ 


^ 


IN  GEORGICORCM  LIB.  IL 


463 


cret»  a  bonis  :  non  deolque  seirpeates  tam  ionsilatse  magni- 
tudÎDis,  ut  raptent  per  hamum  orbes  immeosos;  coUigant  in 
spiram  ingénies  tractus  et  Tolumina. 

i55.  Transit  ad  laudes  alias.  Sunt  in  Italia  multasurbes^et 
illae  egregiae  :  labor  operum,  id  est,  sunt  exiniiœ  fabricœ  :  op- 
pida  in  quibus  aedificia  instar  praecipitii  et  rupium  ef forma  ta 
ab  humana  iodustria  :  mûri  in  bis  oppidis  ita  constructi,  ut 
aditum  praebeant  magnis  fliuninibus  urbes  ipsas  intercurren- 
tibus. 

i58.  Ab  urbibus  perçut  ad  maria,  lacus,  portos,  et  attingit 
laudes  Caesaris.  Ait  Italiam  allui  mari  supero,  id  est,  Adria- 
tico,  quod  a  Septemtrione,  sublimi  parte  mundi,  haiîam  con- 
tingit;  mari  infero,  id  est,  Tyrrheno,  qood  alMeridie,  ima 
mundi  f>arte.  In  mentione  lacuom  adducit  Larium,  et  Bena- 
cum;  illum  Tocat  maximum,  bunc  instar  maris  frementem. 
De  portubus  tantum  meminit  Lucrini.  Lucrino  addita  sunt 
claustra  ;  aequor  indignatur  se  arceri  ;  unda  Julia  inclusa  mo- 
libus  placide  sonat  ponto  longe  refuso,  atque  amandato; 
aestus  maris  Tyrrheni  communicatur  per  fretum  Ayemi. 


quidem  serpentes  in  Italia,  sed  non 
taies,  quales  in  iE^pto,  ant  in 
Africa.  — -  Im  spinun^  In  coUectîo- 
oem  Yolubilitatid  ;  <]uod  est  a  fu- 
nibus  tractUB.  Serv.  —  Megathos- 
tbeoes  ait,  Indiœ  serpentes  in  tan* 
tam  magnitadinem  adolescere ,  ut 
solidos  hanriant  tauros  oerrosque, 
et  pontnm  snperrolantes  qnamTis 
alte  pertinafiiterque  aves,  haustu 
raptas  absorbeant.  Nota  est  in  bel- 
lis  Punicis  ad  flumen  Bagradam  a 
Regulo  imperatore  balHstis  tormen« 
tisque,   velut  oppidara  aliquod , 
•xpqgnata  serpens  ,  GXX  pedes 
longa  :  pellis  ejus  maxiUvqoe  nsque 
ad  bellum  Nnmantinnm  daravere 
RomaB  in  templo.  Faciunt  iis  idem 
in  Italia  appcllatB  Boœ  in  tantav 
amplitudinem  eaenntes,  «t  dive 
Claudio  principe,  in  atvo  cnyns- 
dam  serpontts  occise  solidns  ipeo- 
tatus  sit  infans.  (Vide  Plia.  lib. 
TU     cap.  i4.)A^.  G. 


1 55.  Adde  tôt  egre^ùa  ufhes.  Lau- 
dat  Italiam  a  civitatibns,  qnas  et 
plares  habet  et  maximas ,  et  op- 
portaniseine  coMocaCas.  Serp, 

163.  hidignatam  magnis  strido- 
ri^us  œquor.  A  solita  exclasum  li- 
eentia,  et  indîgnationem  suam 
stridoribus  prodens.  Serv. — Agrip- 
pa in  secundo  vitae  snae  dicît ,  ex- 
GOgitasse  se,  ut  ex  Lucrino  lacv 
portum  faceret.  Verum  hujns  glo- 
ria  Augnsto  cessit.  Indignatum  aa« 
tem  ideo  dixit ,  quia  quo  tempore 
in  Lucrinum  lacuin  mare  irrmis* 
sum  est,  deinde  terra  efïossa,  con- 
tigit  inter  ipsum  Lucrinnm  et  Aver- 
nufn ,  ut  duo  lacus  raiscerentar  ;  et 
tanta  tempestas  orta  est ,  ut  pro- 
digii  ioco  habita  sit ,  ac  nuntiatum 
sit  siaiolacrum  Averni  sudasse. 
Aropter  quod  Pentifices  ibi  piacu- 
kiria  sacra  fecerunt.  Philarg. 

i63.  Jtdia.  Julia  vmday  sigoifi- 
nat  portum  Puteolanum.  Per  pro- 


464  COMMENTARIA 

i65«  Gaput  alîud  de  metallis,  quae  inclusa  in  visceribus  Ita* 
liœ,  neqite  illa  exiçua  :  nam  argentum  instar  rÎTorum  fluit, 
aurum  instar  fluviorum;  aes  instar  venarum  imam  terrain 
intercurrit. 

167.  Laus  extrema,  et  potior  de  nationibus  bellicosîs,  et 
virisbello  acribus,  quos  tulit  Italia.  Nationes  adducit quatuor; 
Marsos  ;  Sabellos  ;  Ligures  bellomm  malis  et  laboribus  assue- 
tos;  Volscos  verutos,  id  est,  veru  armatos;  yiros  toddem 
Decios,  Marios,  Camilios,  Scipiones;  et  extra  ordinem,  om- 
nium maximum  Augustum.  Hujus  laudem  attingit,  qui  Ciinc 
in  ex  tréma  Asia  Indos  arceret  a  Romane  Imperio. 

173.  Ëgregie  absolvit,  jubetque  Italiam  salvere,  quasi  nuUa 
alia  re  possit  tantœ  fertilitati  satisfacere,  nisi  precatus  salu- 
tem;  additque  ingredi  se  ad  commodum  Italiœ  (nam  hoc  est, 
(161)  res  antiquae  laudis,  et  artis,  id  est,  resrusticas,  quae  in 
Italia  olim  habitée  in  magno  honore;  seque  primum  omnium 


lepsim  positum  est ,  ut  loca  prius 
laudet,  quam  illum ,  qui  ea  fecit  ; 
uC  laudes  lOYeniant  auctorem ,  id 
est,  Aug;ustum.  Philary, 

168.  Adsuetumque  malo  Ligu^ 
rem.  Sunt ,  qui  ««««»611  interpre- 
tentur,  malo  ^  non  labori,  ut  Ser- 
▼iu9,  sed  luuuf ,  exponentes,  ducti 
conjectura  loci  in  Ma.  sequentis  : 
«  Vane  Ligur ,  frustraque  animis 
«  elate  superbis ,  Nequicquam  pa- 
ît trias  tentastilûbricus  arCes.  •  Vir^ 
gilium ,  vel  privata  offensa ,  vel 
vitio  gentis  liguribus  non  satis 
propitium  fuisse  verisimile  est.  — 
Ligures  ad  sinum  Ligustinum,  se- 
parantur  ab  Etruria  flumine  Ma» 
cra ,  a  Gallia  flumine  yaro.  Secun- 
dum  veteiis  géographie  notiones 
Ligii  juxta  occidentalem  mundi 
marginem  infra  Celtas  ad  colum- 
nas  Herculeas  nsque  porrigeban- 
tur.  (Gicero  contra  Rullum.  )  F".  G. 

169.  Hœc  Decios,  Greavit.  Decii 
autem  duo  fuerunt,  quorum  unus 
bello  Italico ,  alter  Gallico  se  de- 
vovere  pro  repnblica.  Serv, 


17a.  Inhellem  avertis.  Id  est, 
avertendo  reddis  imbellem. — ilo- 
tnanis  arcibus.  Romanis  urbibus  ,  a 
Romano  imperio.  Serv.  —  Rom» 
colles ,  usitata  locutio ,  qua  Roma 
designatur  ;  septem  enim  in  colli- 
bns  condita  ;  Georg.  II,  535  :  JEn. 
rV,  234:  X,  la  :  eodem  modo  in- 
vetaies ,  Pergamete  arces;  Carthagi- 
niSf  Tritonidis  arces.  Ru  sus  et  Gar- 
da qui  Indos,  a  castellis  in  finibus 
imperii  positis  ,  arceri  volunt,  Cae- 
sarem  non  valde  bac  interpréta- 
tione  extollunt.  y.  G. 

173.  Salve.  Notât  Pontanus  so- 
iemnem  esse  Poetarum  iocnm ,  ut 
post  laudes  alicujus  rei  erunipant 
in  salutationem  ejusdem,  etfinnat 
loco  Virgilii,  GatuUi,  Ovidii.  Idem 
adnotat  Germ.  et  advocat  Galli- 
machum.  —  Magna  parens  fru- 
gumy  Magna  virum.  Est  hoc  mag- 
num elogium  Italie ,  a  quo  non 
abeunt  ista  Plinii  :  Omnium  terra" 
rum  alumna,  eadem  et  parens.  Ite- 
rum  :  Numine  Deum  electa,  — 
Magna  virum.  Virorum  fortiiim. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IL  465 

recludere  fontes  sacros  (rrœcorum;  nam  edit  Latinis  versibus 
per  o|>pi(1a  [talise,  quae  ante  illum  Grœcîs  Hesiodus,  qui  ex 
oppido  Âscrae. 

177.  QuARTA  PARS.  Prœmitlit  duobns  versibus  dîcturum  se 
de  inçeniis,  id  est,  conditione  arvorum;  de  robore,  ac  vîr- 
tute  quœ  est  cuique  loco;  de  colore,  qui  aptior  ad  fructûm; 
de  natura,  quœ  idonea  rébus  ferendis.  Et  obscrvabis,  redi^i 
commode  in  hune  tractum  materiam  eandem,  etiamsi  perti- 
neat  ad  di versos  libros  Georgicorum.  Nam,  quœ  dicet  de  fni- 
mentis  pertinent  ad  librum  primum;  quae  de  oleis  et  vitibus 
ad  secundum;  quae  de  armentis  ad  tertium. 

179.  Primum  explicat,  qui  locus  aptus  ad  oliveta  :  terrœ 
difficiles  tractatu;  colles,  qui  maligni,  id  est,  maie  ferentes; 
ad  hœc,  locus  omnis  arg^llosus,  dumosus,  calculosus,  aptus 
est  sylvis  Palladis,  id  est,  oleis,  quœ  diu  vivunt,  et  quas 
Dea  Pallas  invenît.  Hujus  rei  indicium  est,  reperiri  frequen* 
tissime  in  eo  loco  oleastros,  et  baccas  sylvestres  oleastri  per 
solum  sparsas  :  cur  non  ergo  hic  locus  oleas  feret,  si  colatur? 


Jara  concludit,  laudans  a  viris , 
a  fcrtilitatc  rerum  ,  a  Saiurni  im- 
j)orio.  —  Tibi  res  antiquœ  laudis 
€t  artis  Ingredlor  In  tuam  utilita- 
ipin  scribo  carmen  Georgirum.  An- 
tiqua;  auteiii  laudis,  vel  niagnae, 
vel  qiiod  apud  majores  in  in^^cnti 
honore  fuerat  agriealtura.5<?n7. 

176.  Ascrœum  carmen.  Hesiodi- 
cum  :  nam  Hesiodus  de  civicaCe 
Aacra  fuit.  Id  est,  Romanis  latine 
cano,  quod  graïceOnrcis  Ilesiodus. 

177.  Nunc  lociis  arvomm  tnge~ 
niis.  Naturis  :  tempus  est ,  inquit , 
naturam  agrorum  descri'ere.  Et 
muiti  hoc  loco  rnipant  Virgiliura, 
quod  in  unum  coejrit  quatuor  li- 
brorum  propositiones;  nam  et  de 
arvo ,  et  de  consito ,  et  de  pascuo , 
et  de  flurco  isio  in  loco  commé- 
morât :  quod  ideo  non  est  reprc- 
iiendnndum  ;  quia  non  ea  Jute 
exequitur  ;  scd  carptim  et  hrcvi- 
ifir  transit;  quœ  latius  ezplanat  in 
^i^n^lis.  Scru. 


180.  Tenuis  ubi  argilla.  Sine  hu- 
more  ,  quia  est  et  pinguis.  Plinius 
dicit  lib.  XVII,  4?  h>'i"<^  terram  , 
qua  utuntur  figuli,  vineis  propa- 
gandismultum  condurere!  —  Ga/- 
C(i/u5.  Lapis  brevis  terrae  admixtus. 
Dictus  calculuSf  quod  sine  nioles- 
tia  sui  broviiate  calrelur.  Serv. 

1 8 1 .  Vivaeis  oliuœ.  Diu  viventis  ; 
hinc  supra  :'  Tarde  cresf*entis  oliuœ. 
Res  enirn  diu  duratura,  tarde  cros- 
cat,  necesse  est.Seru.  —  Oleaster, 
xoTiToc  etyfitXAiA  est  oliva  silvcstris  : 
hœc  estruitu  minor;  eanique  qua- 
dratis  et  aculcatis  ramnlis,  Fronde 
breviore  et  duriore,  minoribusque 
baccis  facile  cof»nosres  :  ol(ja'<frr 
est  e  nucleo  cultre  oliva*  degcne- 
ralio,  nec  multum  transplantation 
ne  profirit.  Flujiis  frondibim  Olym- 
pici  victores  coronati  sunt  :  arbor 
quam  nostri  hortonim  cnltores 
oleastrum  vocant,  nibil  aliud  est 
nisi  Cappadocinc  zyzypha ,  dn  qui- 
bus  Plinius  lib.  XXï,cap.  37.  r.  C, 

3o 


466 


COMMENTARIA 


i84*  Expoait  secundum^  quae  terr»  aptae  vitibus.  Ulce  vide- 
licet,  quibus  iosit  pinguedo;  qulbus  alig;Oy  atqae  uvidiia» 
perpétua;  dum  hic humor  dulcis  sit ,  non  salsus  :  quœ  herbosae 
sint  :  quœ  fertiles  ad  erumpendum  in  alia  quœpiam  pra&  ni- 
mia  ubertate.  Defînivit  locum  a  rébus  quatuor,  pin^edine, 
ulig^ine,  herbositaie,  fertilitate  :  ante  vero  quam  ulterius  pro- 
cédât, adhibet  exemplum  loci  défiai tt.  Vidi^ti  aiiquando  cou- 
vallem ,  in  quaoi  occipiente  tepore  yens  humor  plurimas  (koc 
e9t  enim  amnes)  liquitur  e  mohtibus^  q«i  secum  trahit  Feli- 
cem  £ecunduinque  lirnum  :  kuic  «iioilëtn  vqIo  existhnes  tei^ 
ram  ad  vites.  Pro.cedit,  et  adhibet  duas  alias,  conditiones  : 
campus,  qui  AU&tro  est  expoâitiUs,  non  Boreae  :  deiiide,  qui 
fiert  filicem,  idoneus  erit  viaeto.  Hicobiter  attio^t,  filicem 
inyisam  esse  aralris-,  ut  ad  quam  evertendam  opus  sitmulti- 
piici  itéra tioné,  propter  yi vidas,  ac  sibi  ipsis  iinplexas  inhjb- 
rentesque  radiées. 

196.  Exponit  quales  ibi  vîtes  proveniant.  Hic,  inquit,  locas 
qui  pinçuis,  qui  uliginoaus,  qiii  faerbosus,  qui  fertilis,  qui 
Austro  expositus,  qui  fert  filicem,  dabit  tibi  vites  primum 
fortes ,  ac  validas:  deinde  copioso  vino  fluentes,  atque  uvarum 
fertilissimas  :  tertio  tant«  bonitatis,  ut  éo  vino  possis  Dîis 
libare  in  pateris  et  aurb,  id  est,  in  aureis  pateris.  Obiter  vero 
attingit  ritus  sacrorum  :  nam  adest  minister  pinguis,  ex  Etru- 
ria,  ut  fréquenter  solebat,  accitus,  qui  inflat  tibias  ex  ebore  : 
et  redduntur  Diis  exta  in  lancibus  pandis,  id  est,  patulis.  Par- 
ticulam  o/iirt  quae  prsecessit,  explica  (^tiouû  tempore. 


1 84«  Dulcique  lUigine  keta.  Uli- 
go  proprie  est ,  naluf aiis  humor 
terre,  ex  ea  ouDquam  recedens  ; 
bene  autem  Dulci  addidît,  ad  dis- 
cretionem  amans.  Uliginoaus  ergo 
ager  est,  semper  humidus;  nam 
uvidus  dicitur ,  qui  aiiquando  sic- 
catur.  Serv, 

187.  Dispicere,  Dispicimus  non 
tantum  mente,  quum  recta  ratio- 
nis  trutina  rem  ponderamus  et  ani- 
mo  diligent!  perpendimas  ;  fted 
etiam  quum  corporis  lumiua  om» 
neâ  in  oras  circumferimus  :  apud 
omnes  fere  codices  legitur ,  desfd^ 
cere  quod  maie  Meycn  interpreta- 


tar  juvTêL^fwuf  :  nam  hic  significat^ 
de  sufttmo  aspicere  in  imum  :  hoc 
non  vidit.  Gl.  Heynius. 

18S.  Felicem  limum.  Terramm 
scilicet ,  id  est ,  fertilem  ;  nam  Au- 
minum  linras  est  noxina.  Serv,  — 
Quique  éditas  atatro.  Hoc  loco  de 
uno  eodemque  agro  intelligit ,  qui 
sit  pinguis,  et  lietus  dulci  uligine, 
herhosus  et  ubere  fertilis  in  au- 
strum  expositus. 

194*  Lancibus  ptmdis»  Ant  patu- 
Us ,  aut  extorum  pondeM  incurra- 
tis,  Lanx  autem  fuit  vas  sacrificiis 
destinatum.  <-~  Fumantia  exta  di- 
cnntur,  rel  quia  victtmie   ventri 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IL  467 

*  195.  Ezposuit  terram,  quae  apta  olivetis,  et  vinetis;  transit 
jam  tertio  loco  ad  explicandum,  quœ  sil  pascuis  cominoda. 
Ergo,  qui  armenta  curât,  et  vitulog,  id  est,  armenta  vitulo- 
rum;  qui  oves;  qui  capellas;  eligat  pascua,  qualia  habet  Ta- 
rentum,  qualia  urbg  Mantua;  namque  ibi  sunt  sahuosa,  her- 
boea,  rig;ua,  rorida.  Ad  bas  enim  quatuor  conditiones  reduco, 
qw  bic  pocta  :  saltus  clare  ponit  :  berbas  in  iUis  herbosofit^ 
wwnc,  et,  non  gramina  desunt,  et,  saiuri  Tarenti,  id  est,  fc. 
cuûdi  :  aquas,  qunm  nominat  flumen  Maatuanum,  et  fontes 

reeens  erepta,  yel  quia  cocta,  ut 
Sepvius  ait:  vid.  Varro  de  L.  L.  IV  : 
Mn.  XII,  a  14  ;  Stat.  Theb.  IV,  466, 
f^'  ^-  —  Heddimus.  Sacerdotum 
Terbo  usus  est.  Reddi  enim  dice- 
banturexto,  quum  probata  et  elixa 
araî  saperponebantur,  auctore  Ser- 
▼io.Tacitug,  H.  ÏV,  53:Lustrata 
bave,  et  super  cespitem  redditis  extis, 
TibuHus^  reddere  turu  ;  Ovidios, 
reddere  {iba,  vina,  quia  debentur  : 
«jusdem  familis  est  dan. 

195.  Sin  armenta.  Quare  de  ar- 
mentis  dicit ,  quum  Cerf  ius  liber  ad 
pecudes  divisus  sit?  Solviiur  sic  : 
varietatis  causa ,  ne  uniformis  nar- 
ratio  esset.  Nunc  et  armenta  :  non 
dehis  dicit,  sedde  terra,  qaie  uii- 
lis  sit  armeatis  :  an  te  enim  pbsuit 
quB  nutriant,  et  hic  qu»  nutrit. 
Phiiarg, 

196.  UretUU  culta  capellas.  Ca- 
pr»  exitiales  sunt  sacioni,  frugi* 
bas ,  fmctihus.  In  praediorum  rus- 
ticorum  locatione  excipi  solitum 
fuit  ;  coionus  in  agro  suroulario  ca^- 
pra  natum  ne  pascat  :  qua  Terba 
sunt  in  Varrone  R.  H.  I,  a  :  addit 
rattonem;  harum  enim  dentés  ini- 
mici  sationis,  Serviu»  \nc;'omne 
enim,  quod  momorderint,  urunt: 
ande  est  admorso  signata  in  stirpe 
cicatrix.  Plin.  VHI,  5o  :  >  Morsus  ea- 
«  rum  (caprarom)  arbori  eutîalis  : 
«  olivam  lambendo  quoque  steri- 


n  l«m  faciant,  eaque  ex  caossaMt* 
«  nerva  non  immolantur.  » 

197.  Saturi  Tarenti.  Aut  fœcun- 
di,  aut  quod  est  juxta  oppiduni 
Saturum.  Tarentum  enim  et  Satu- 
rum  vicinae  sunt  in  extrema  Italia 
civitates.  Horatius,  lib.  I,  Sat.  vi, 
59  :  Me  Saturiano  vectari  rum  c«- 
6u//o.  Ita  ^n.  VII ,  801  :  Qua  Sa» 
turœjacet  atra  palus. -^LonginquxL 
Tarenti.  Agrum  Tarenti  a  Virgilii 
patria  remotum.  —  Nunc  autem 
ibi  ac  eodem  loco  non  nisi  macu- 
losae  oves  sunt ,  lanam  nuUius  pre- 
tiiferentes  :  ad  oppidum  Saturum, 
▼el  Snrurejum  nobilissimi  erant 
equi,  de  quibus  TÎde  supra  Horat. 
Hanc  ob  causam  editures  quidam 
voeem  Saturi  pro  Saturant  sumunt. 
Stolberg  narrât  ibi  etiamnum  bo> 
nos  equos  educaii.  ^.  G. 

aoi.  Et  <fuantum  longis  y  etc. 
Quod  hic  scribit  Poeta  paene  pro- 
diçiosum  est  ;  paria  Varr.  R.  R.  I, 
7:  «CxsarVopiscusiEdiiifius,cau- 
«  sam  quum  a^ret  apud  Censores, 
«  Gampos  Rose»,  Itali»  dixit  esse 
•  sumen  in  quibus  reli^rta  pertica 
«  postridie  non  appareret  propter 
«herbam.  »  Eadem  Plin.  .«»cribif,  V, 
4.  Cerda.  —  Longis  diebus.  jEstivos 
désignât,  ut  Gensorinus.  De  die- 
bus longis  in  ItaKa  Pliii.  II ,  75. 
Noster  hoc  ab  Homero ,  qui  «^stT« 


468 


COMMENTARIA 


liquidos  :  rorem  in  extremis  illis,  exigua  tantum  geUdus  ros 
nocte  reponet.  , 

2o3.  Extremo,  et  quarto  loco  explicat  ag^rum,  qui  aptus 
frumentis.  Ille  viclelîcet,  qui  niger,  qui  pinguis,  qui  putris 
natura,  id  est,  solutus,  ac  facilis  (hoc  eiiim  ars  ipsa  arando 
imitatur)  frumentis  erit  optimus.  Videas  carte  in  hune  agprum 
multos  açricolas  ire,  mullos  ex  illo  decedere,  et  ex  nullo 
plures.  Quum  vero  ait  plaustra,  respicit  genus  illud  vehiculo- 
rum,  quae  gr^vidani  et  amplam  sepetem  ex  açris  tarde  do- 
mum  deducunt.  Perj^it:  ille  etiani  açer  bonus  erit  frumentis, 
qui  habuitprius  sylvam,  nemora,  arbores,  quam  tamen  syl- 
vam  arator  devexit  domum  ad  usus  suos,  iratus  tamdiuibi 
perstitisse,  cum  sui  incommode  :  evertit  nemora,  eruit  arbo- 
res stirpitus,  in  quibus  aves  nidos  habebant,  quœ  eversisdo- 
mibus  in  caelum  avolant:  at  vero  statim  loco  sylvae,  nemo- 
rum,  arborum  inutilium  apparet,  enitescitque  campi  iilius 
bonitas,  ut  primum  arator  vomerem  inducit;  qui  sane  cam- 
pus hactenus  rudis  fuerat,  quia  nunquam  aratus. 

C112.  Non  contentus  dixisse  indicia  terrœ  aptee  adfrumenta, 
addit  indicia  illiws,  quae  inepla  est,  ut  ita  melius  cuhorem 
a{îrorum  perducat  ad  noiitiam.  Pendet  sententia  ex  superio- 
ribus,  hune  in  modum.  Quae  ni(jra  est,  quae  pinguis',  quae  pu- 
tris,  quae  habuit  sylvam,  optima  est  frumentis  :  nam  glarea, 


202  Reponet.  Id  est,  restituet, 
instaurabit,  resarciet  ;  desumpta 
inetaphora  a  tlebitore ,  qui  quum 
clebiiiirn  creditori  persolvit,  repo* 
Dere  dicitur. 

2o5.  ji^quore.  Id  est,  agro,  sive 
arvo  :  aequor  autein  pro  terra  acci- 
pil  Servius,  Ge.  I,  5o  :  Atprius  lyno- 
tum  fcrro  quam  scindimus  œtfuor. 
—  Tarais.  Gravitatis  poodere  ex 
copia  frumenti. 

309.  Antiquasque  donias.  A  ut  ré- 
véra antiquas,  aut  caras  :  domos 
pro  nidis. 

211.  Jiudis  enituit.  Gulum.  Il, 
2  :  Expediendi  rudis  agri  rationem, 
TiMîophr.  caus.  111, -9;  dixil  ^tnuSf 
^a.MiAi  :  plaiitaruni  eruditionom. 
Aner  enim  eruditus  dicitur  :  est 


enim  nihil  aliud  erudiri,  q«a» 
amitfcre  rudilatem.  Cerda. — -o»*" 
tuit.  Cl.  Voss.  ait,  nuUo  modo  hic 
de  nitore  pin(ruis  gleb»  agi,  quam- 
vis  de  lib.  1,  Gcorg.  i53,  culta  ni- 
tentia,  et  de  Cicérone,  Tuscul.  Il, 
5,  fruges  eniterit,  inter  exempt 
adduxerit.  Ego  vero  pace  tanii  vi" 
dixerim,  non  solum  vomeris  luci- 
di  reporcussu  refulgere  campum» 
dum  aratro  fiiiditur;  quod  passim 
et  omnibus  eveuit  ;  scd  etiaDJ  $0- 
lum  frumentis  optimum  diu  post 
abductum  sulco  vomerem  enitere, 
quia  pingue ,  ef  primum  rolitur. 

212.  Jejuna  glarea,  Sicca  et  sie- 
rilis  terra.  Gall.  le  gravier. 

2 1 3.  Casias  roremquc.  Ca$»a ,  et 
Rosmaviuus,  apibus  apt»  sunt  her- 


IN  GEORGICORUM  LIB.  II. 


469 


tophuSy  creta  probanda  noa  sunt;  non  glarea,  quia  jejuna, 
id  est,  infecunda,  prœsertim  si  sit  in  clivo,  ubi  humor  nequit 
consistere,  et  quae  pras  tenuitate  vix  fert  casiam  aptbus,  vix 
rorem;  non  topbus,  quia  hic  scaber  est;  non  creta,  quia  haec 
aptior  potius  ad  chefydros  :  et  qui  rerum  naturam  sciunt, 
negant  alios  agros  aeque  aptos  esse  ad  proferendos  cibos  ser- 
pentibus,  ad  praebendas  illis  latebras:  id  est,  affirmant  ter- 
ram,  tophaceam,  cretosam,  aptissimam  esse  serpentibus. 

2 1 7.  Discriminavit  hactenus  terras ,  quee  seorsim  apf  ae  essent 
olivetis,  vinetis,  pascuis,  fru mentis  :  nunc  conjunctim  ponit 
indicia  quatuor  terrœ  illius,  quae  apta  quoque  ad  ea  quatuor  : 
itaque  ait;  quae  exhalât  nebulam,  et  fumos;  quœ  humorem 


bs.  Vide  Eclog.  Il ,  49«  —  Rorem 
Servius,  Philargyrius,  et  Pompo- 
nius  de  rore  marino  intelligunt, 
idqne  jure  :  nam  quod  Bersmann 
et  Ttuthmann  sommant,  id  ver- 
bum  de  rore  accipiendum  esse , 
perabsardom  est  :  cjnœritur  enim 
quomodo  ros  macri  soli  esset  indi- 
cium.  RosmariDUS  coronis  frutex 
aptissimus,  habet  exiguo  truDco 
magnam  foliomin  copiam,  et  in 
exilibus  agris,  locis  putridis  ac 
macris  nascitnr  ;  folia  oblonga  et 
angusta  grave  oient  :  nullo  modo 
erat  opos  voce  marinus  ;  nam  di- 
citur  nonnunquam  ros  maris  y  vel 
ros  terne,  vel  etiam  simpliciter  ros. 
Piinius  quum  libro  XXIV,  69,  60, 
aliod  Libanotidis  genus  rosmari- 
nam  vocaverit,  copiosiusque  des- 
cripserit,  addit  :  hœc  quœ  ex  rore 
supra  dicto  nascitur.  V.  G. 

a  1 4*  Tophus  scaber.  Lapis  asper- 
rimus ,  e  terra  et  arena  concretus  ; 
Gall.  le  tuf  :  unde  etscabies  dicitur 
ab  asperitate,  secundum  Ser>'iam. 
— >  Nigris  chelydris.  Veneno  noxiis. 
Georg.  I;  129  :  Hic  malum.  virus 
serpentibus  addidit  atris.  Et  est  x*' 
x«/|poç  «^^iCiof,  unde  et  ifvUat  ap- 
.  pellatur,  qaod  in  cava  quercu  la- 


teat.  Lacan,  tractique  via  fumante 
chelydn;  nam  qua  serpunt,  fu- 
mum  emittunt.  Taubm. 

21S.  Negant.  Nicander  et  Soli- 
nus ,  qui  de  bis  rébus  scripserunt. 
Serv.  —  Dulcem.  Ordo  est,  œque 
dulcem,  boc  est,  tam  dulcem  cibam. 
—  Nocivis  herbis  praecipue  gaudent 
serpentes  :  JEn.  II,  47^  *  malagrami- 
na  :  praevaluit  lamen  Hebraeorum 
falsa  opiuio ,  serpentes  terra  vcsci. 
Geop.  VU,  12«..  Apud  Silium  Ita- 
licum  XVII,  449  >  indacitur  ser- 
pens  ;  ferventi  pastus  arena.  V.  G. 

217.  Quœ  tenuem  exhalât  ne6u- 
lam.  Dicit  agrum  omnium  rerum 
feracem.  Quatuor  enim  gênera 
agrorum  iuiitatur ,  qui  solus  potest, 
quod ,  illi  quatuor  :  sicut  sequen- 
tiaindicant.  — Fumosque  volucris. 
Quasi  fumos  :  scilicet  ex  liumore. 
Seru.  —  Alas  dat  fumo  ;  ita  ^En. 
VII  :  Volât  vapor  ater  ad  auras. 
Manil.  lib.  I  :  rara  vagantur  Prin^ 
cipia  aurarum. ,  volucnque  nmilli-- 
ma  fumo.  Silius,  Ub.  XIII  ifumoque 
volucriy  Et  nebulis  similes  animas. 
Eurip.  Troad.  ad  finem ,  mus — Tôt 
xttsri tt  v*rifuyt  :  pulvis  similis  volan- 
tifumo;  et  paulo  ante  .  Trii^uyi  i% 
Xftirios  :  fumus  cum  ala ,  aut ,  fu*- 


Âio 


COMMENTARIA 


bibic,  etremittit,  quum  vult,  qu9s  uliginosd  est  proprio  socco, 
qiiae  semper  est  vestita  virénti  ^ramine  ;  quœ  non  iqficit  fer- 
rum  ^abritie,  et  rubiginc  :  htec  apta  erit  texendis  vitibus 
cum  ulmis,  ferax  pleariun,  facilis  pascendô  pecori,  patien- 
tissimanrâtri  ad  frumeatum.  Talis  est  ager  Capùanus;  talis 
Campanus,  qui  vicinus  est  Vesevomonti  ;  talis  îlie,  qui  proxi- 
mus  Cianîo  fluvio,  qui  fluvius  iniqnus  est  urbi  Aoerrarum; 
nam  hano  sâepe  suis  iBundationibus  delet^  vacuamque  efficit 
326.  Post  prœcedentem  doctrinam  commode  sequitur,  ut 
doceat,  qua  ratione  quodque  solum  cognosci  queat,  ne  erret 


mu5a/atus.  Lucret.  lib.  I  :  volucrum 
flammarum, 

a  18.  Ex  se  ipsa  remittit.  Perve- 
nusta  est  locutio.  îpsa  nominati- 
ms  est,  et  sic  passiro  optimi.  Gaesar 
B.  G.  lib.  ï  :  Sibi  ipse  mortem  con- 
scivit.  Terent.  prol.  Ad.  vs.  4=  ^n- 
ditio  de  se  ipse  erit.  Gorn.  Vit.  IV, 
4  :  Neque  prias  vim  adhibcndam 
putaverunty  quant  se  ipse  indicas- 
set.  Elixiiii. 

219.  Suo  gramine.  Natarali  sci- 
licet  non  coacto.  Sen\  —  Faber  !«- 
^t  viridisy  quod  cgu  amplexus  sum, 
invitis  omnibus  Hbrariis ,  qui  de- 
cepti  vocabulo  suo  et  littera  s  y 
coditueto  more,  vulgarem  lectio- 
nem  anteposuere.  F.  G.  —  Gl.  Po- 
tier n"  IV ,  pag.  3 1 2 ,  asserit  in  co- 

dice  sBegiicBibliofh.  legiTot/mc/iV, 
ut  hac  pecaliari  dute  distinguatur 
a  caeteris  haec  tellus. 

220.  Nec  scabie  et  salsa  lœdit  ni" 
bigine  ferrum.  Salsuço  et  amaror 
terrae  inficit  Tomerem  rubig^inc  , 
quaR  ferri  quasi  .(;cabies  est. 

222.  Illa  ferax  oleo  est.  Sic  in 
antiquissimo  Bomanœ  notas  et  in 
Mediceo  legitur,  et  hoc  admisit 
Heynius  ;  sed  affirmare  ausim  nus- 
quani  apud  sinceros  poetas  repe- 
riri  hune  loquendi  modum  ;  terra 
ferax  pane  y  vinOy  vcloleo  ;  ri  ferax 
non  régit  ablativum  ;  et  poeta  qui 


fmges  descrtbit^Daturam  antDeum 
potius  exprimit  quam  artis  huma- 
nae  laborem  et  industriam  :  unde 
Tnalim,  iUa  femx  ohœ^  nt  femn» 
qninqne  nostri  Codices  Rcgii,  «' 
Yulg.  Edit. 

224.  Dives   Capua.  Ideo  dives, 
qnia  talem  arat.  Serv.  —  C^w^* 
antiqua  Gampani»  urbs,  ubertaie 
agri  ccleberrima.  —  Vcsevus,  vt 
Lucret.  VI,  747;  ut  Martial.  rV, 
44  ;  Vesvius,  aut  Vestivius  vitibus 
olim  consitus ,  armo  potft  Chnsf. 
nat.  79 ,  1res  urbes ,  Hercuianum 
sciJicet,  PompeiosetStabias  dimii, 
Plinîumque  absorp.^it.  Labori*  a 
PJinio  valde  laudantur  :  bas  prat- 
:  terfluit  a  Nola  decnrrens  Claniusi 
Cianis  ,  vel  GlanU   (  Lagfio  )  qn» 
Acerras  ïrequenter  rastat.  Gram- 
malici  fabulantur  Virgilium  inHio 
scripsisse  Nôla  loco  ora ,  et  ob  ne- 
gatum  sibi  aNolanls  aquacducttiin, 
nomen  bujus  urbis  delevissc.  Hac 
ne  memoratu  quidem  digna,  ni*' 
inde  pateret  Virgilio  in  Phlegr«i» 
campis  praedium  fuisse.  V'  ^' 

227.  Supra  morem.  Ordo  est:  si 
requiras  rara  sit,  an  supra  morem 
densa;  et  supra  morem  hic  p«^ 
valde  est  positum ,  hoc  est  supta 
modura ,  supra  justum.  Phil^fy- 
—  III i  autem  versus  incomparaDi- 
les  sunt  :  tantam  habeut  sine  au- 


IN  GEORGICORUM  LIB.  IL 


471 


aupricola^  si  uni  committat,  quod  est  alterius.  Primo  docet, 
qui  cof;noscatur  solum  rarum,  aut  densum  :  quod  plurimum 
înterest,  nam  densum  frumeniis  est  aptius,  raruni  vinetis. 
Ratio  Tero  baec  est  :  cape  locum  oculis,  id  est,  e]ig;e  :  jubé  pu* 
teuRi  altum  defodi  in  eo  loco  solido  (nam  si  cavus  sit,  et  ri- 
mosus,  nihil  fades)  repone  iterum  terram  erutam,  preme 
illam  pedibus  :  si  des it  terra  ad  replendam  cavitatem  putei , 
clamm  indicium  raritatis;  banc  igitur  pascuis,  et  vinetis  des- 
tina :  si  repleto  puteo ,  adhuc  terra  supererit,  ea  procul  dubio 
muitiun  habet  densitatis,  et  spissitudinis  ;  tum  exspecta, 
proba y  experire  glebas  iilas  cunctantes,  vel  otiosas  et  inertes, 
▼el  cunctantes  opperientesqi*e  diligentiam  tuam,  et,  quia 
solum  illud  crassum  est,  juvenci  sint  validi.  His  indicat,  ter- 
ram densam  aptam  esse  frumentis. 


qaa  perissotogia  repetitionem.  S. 
228.  Altéra.  Docet  experiri,  ra- 
mm  an  spUsum  solum  sit,  hoc 
modo  :  Facito  io  solida  terra  fos- 
tam  ;  et  iode  repleto  eadem  terra , 
et  calcato  pedibos  :  si  terra  non 
eqnabit  superficiem  foss» ,  rara 
est  :  si  saperabit ,  spissa  est.  Rara 
est  idonea  pecori  et  TÎtibns  :  spissa 
est  idonea  tritico.  Coiumella  ait  t 
«Sed  si  velis  scrobibns  effossis 
«  egestam  homom  recondere  ,  et 
«  calcare ,  si  abundaverit ,  certom 
«  est  esse  pîn(|rQem;  qnam  defuerit, 
«  exilem  ;  qnom  sequaTerit  fossam  y 
«  esse  mediocrem  ,  quamqaam  ista 
•  qas  nuoc  retuH ,  non  tam  Tera 
«  possnot  videri;  si  sit  polla  terra, 
«  melius  proventos  frugnm  anno» 
■  tant«r.  »  Ex  aqna  cselesû  natvra 
terne  cognoscitar  :  qnae  imbrem 
«Ulitti  sorbet ,  rara  est  ;  qaae  dtfft- 
calter  bibit,  spîsta  est.  Cognosci- 
tar etiam  terra,  ifita.  CQsptdis  :  et 
qnando  berbas  ereat  sponte  vali- 
das, tnnc  terra «9t  spissa;  qvando 
«reat  tanguidas  arbores,  si  in  raro 
•olo  topbus  fobést,  aat  orena,  om- 
ne  alimeoiam  ramanet  in  radfto>- 
biu  aibomm.  Pomp,  Sa, 


339.  Densa  magis  Cereri.  Bene 
addidit  magis  :  nam  hoc  vah  os- 
tendere  quid  ubi  melius  nascitui^  ; 
potest  enim  et  frumentum in  rara, 
et  rinum  in  densa ,  sed  non  ftalici^ 
ter  nasci.  Serv. 

a3o.  Capies.  Eliges;  ut,  ^neid. 
I,  396,  Autcapere,  oui  caftas jam 
degpectare  videntur.  Serv. 

233«^  1^1  tUerunt*  In  Bledic.  et  an* 
tâquis  aliis  deerunty  «t  demnt ,  facta 
synapresi  ex  doobns  ee  in  unam. 
Pter.  —  FitUms  aimit.  Eo  signifi- 
cato  videntnr  vîtes  dict«  almœ, 
qno  Bacchus  almus.  Gères  aima, 
framenta  aima  ;  nimirum  ab  alen- 
do  ;  nisi  quis  torqueat  ad  rem  sa- 
cran,  et  dtcatam  Baceho.  Cerda, 

384«  Apthis  uber  erit.  Aptior 
obertns  et  fenilitas.  ^rp. — 'Sin  in 
saa  poste  negahunt  Ire  ioci».  Hic  vî- 
detvr  qnasi  sensnm  et  mentem  ter- 
ne ipei  tribnere  ;  negant  ire^  pro , 
non  postant. 

a36.  Glebas  cunctantes.  Graves  ; 
cam  mora  et  difficnltate  proseis- 
aas ,  et  oratram  tardantes. 

337.  Exspecta*  Ex  aUatis  modo 
indiciis  jndica ,  et  pro  certo  habe. 
—  VaUdis  juwends»  Qoara  jangen- 


47^ 


COMMENTARIA 


^38.  Ponit  artem,  qua  deprehendatur  tellus  salsa,  aùt  qticr- 
vis  alio  modo  ainara,  ut  nuliatenus  agricola  illi  couiineiiciet 
fruges;  nam  omnino  est  infelix  fru(jibus,  ut  quse  nuliis  un- 
quam  aratris  mansucscat,  iuiino  quce  ingrate  acceptas  genero- 
sas  vites^reddit  deterrimas;  poma  item.  Sed  quie  demum  ratio 
ad  hoc  spécimen,  et  probatiouem?  Pra^mitto  cognitionem 
▼ocum.  Quali  sunt  vasa  viminea,  liispanice  cestos :  cola,  vî- 
minea  item  vasa,  dicta  a  colando,  subduntur  ista   praelis  : 
sunt  vero  prœla  trabes,  quibus  nva,  aiit  oliva  prcmitur;  pressa 
cadit  in  cola,  e  quibus  colatur,  liquaturque  ad  destina tum 
locum.  Soleut  ista  vascula  reponi  ad  fumum,  ut  serventur 
innoxia.  Ergo  ager  ille,  qui  malus  et  salsus  est,  conjiciatur 
in  qiialos  aut  cola,  Gallice,  paniers ,  ou  passoires,  et  una  cum 
illo  aquaeFontanœacdulces;calcentur  ista  ad  plénum,  afFatimi, 
diu,  presse;  luctabitur  aqua  cum  terra  queerens  exitum  ;  giista 
illam,  ac  tune  salscdinem  deprehendes  :  nam,  quuni  primiun 
tentabis,  ora  torquebis  tristia  prœ  illo  amaroris  sensu. 


di  sunt  Cauri  plures  et  jiivenes  et 
robnsti  ;  hos  olim  ^lebarios  appel- 
labant. 

239.  Frugihus  iàfelix.  Philo  de 
mundi  opiiicio ,  quidquid  est  «éx/uv- 
fov,  salsum  ,  "voceTit  etiriov  àyofietçy 
causant  infœcxinditatis.  Cerda.  — 
Nec  mansuescit  arando.  Duin  ara«- 
tur;  alibi  de  arboribus  iia,  Exue- 
rint  silveitrem  animum,  Serv. 

2^1,  Spécimen.  Dignarn  proba- 
tionem.  —  Spisso  vimine.  Spisdi 
viminis.  —  Qualos,  Colaque  prce^ 
lorutn.  Qualos ,  per  quos  vinum 
defluit  ;  qui  et  ipsi  a  colarido  dicti 
sunt.  Prixla  autem  trabes  sunt, 
quibus  uTa  jam  calcata  premitur. 
Serv.  —  Qualos.  Quali  vasa  sunt  e 
denso  vimine  contesta ,  quibus  vi- 
num  pcrcolatur  acinis  r<  manenti- 
bus ,  liquore  defhiente  ;  quamvis 
hoc  nomen  canistris  omnibus  et 
calathis  videtur  convenire. 

2^2.  Cola.  ,yasa  quibus  vinum 
percolatur,  vei  saccus,  sive  cili- 
cium  vinarium.  Qus  cota,  ut  et 
quali  suspenduntur  ad  fumum ,  ut 


serventur  innoxia  ;  ut  Géorgie.  I  , 
175,  de  instrumeniis  agriculturae 
dictum  :  Et  suspensa  focis  exploret 
robora  futnus. 

244*    Eluctahitur.    Cum    raora 
egredietur,  et  scnsim  velut  lucian- 
do  viam  sibi  faciet,  ar  tran&ibit. 
a47-  Amaror.  Àmaritudo  ;  et  est 
sermo  Lucretii  :  et  vera  lectio  ipsa 
est  :  nam  multi  Amaro  legunt  ;  ot 
sit ,  sensu  amaro.  Serv.  —  SensM 
torquebit  amaror.  Qua  m  vis  Servius 
et  aliquot  alii,  veram  hanc  esse 
lectiouem  asserant,  et  a  Lucretio 
sumptam,  lib.  IV,  aa5:  Cum  tui-^ 
mur  misceri  ahstnihia  y  tan git  ama- 
ror,  accedantque  codicura  non- 
nullorum  perveterum  testimonia, 
multaque  in  hanc  lectionem  Aulns 
Gcllius  congesserit  ;  displicere  ta- 
men  non  potest,  quod  in  antiquis- 
simo  codiceRomanoamamIegitur. 
Sapor  enim  u trique  verbo  suppo- 
situm  esse  potest.  In  Loogobardico 
etiam   amaro  scriptum  erat,  sed 
enim  r  litera  altéra  manu  et  atra- 
mento  apposîta  est  \  idem  factua 


IN  GEORGICORIJM  LIE.  II.  473 

^l^S.  Hactenus  duo  tantum  docuit,  spissitudinem,  saporem; 
et  utrumque  longo  excursu.  Nunc  breviter  multa  docet;  vide- 
licet,  quae  sint  indicia  terras  pinçuis,  humidae,  gravis,  levis, 
nigrae,  frigidae.  Est  pinguis,  quae  jactata  manibus,  versata, 
ac  trita,  nunquam  fatiscit,  nunquam  ita  atteritur,  ut  abeat 
in  arenulas,  atque  omnino  pereat;  sed  résistif,  haeretque  ad 
cligitos,  et  instar  piois  lentcscit,  dum  habetur  in  manibus  : 
est  humida,  quœ  alit  herbas  majores  soHto;  quae  laetior  est, 
quam  oporteat;  proh  me  miserum  agricolam,  si  terra  ista 
nimium  sit  fertilis,  si  primas  aristas  ostentet  praevalidas,  nam 
ista  indicia  sunt  teiluris  luxuriantis  et  evanidae,  non  benigni 
proventus  :  est  gravis,  cui  multum  ponderis  :  est  levis,  cui 
parum  :  est  coloris  illius,  quem  oculi  percipiunt,  in  quo  nibil 
laboris  ad  indicium  :  est  frigida,  quae  res  difficilior  cognitu, 
in  qua  tantum  nascunturpiceae,  interduro  taxi,  et  nigrae  be- 
derœ. 

Pars  quinta.  259.  Caeteris  longius  producitur,  ut  quae  in 
vitibus  versatur,  quae  continent  praecipuum  argumentum  bu- 
jus  libri.  Incipit  vero  asatione,docetqueutiparandi  scrobes. 
Vis  praecepti  primi  in  boc  est  posita;  debere  agricolam,  qui 
plantaturus  est  vinetum,  multo  ante  scrobes  facere,  ut  solum 
illud  excoquatur  recipiendis  surculis  :  quum  vero  vites  plan- 
tarida;  sint  (ut  postea  docebit)  verno  tempore,  necessarium 
erit,  ut  scrobes  facti  fuerint  per  totam  praecedentem  byemem. 
Ideo  ait  glebas  supinatas,  id  est,  effossas  inversasque  osten- 
dendas  Aquiloni,  id  est,  byerai,  et  frigori  praecedenli  ver. 


in  Mediceo.  Pier.  —  Hanc  ultimam 
opinionem  acriter  et  docte  meo 
judicio  défendit  et  probat  Ci.  Po- 
tier, u^  IV,  1.  cit.  pag.  3i3  et  sqq. 

2r»  I .  Justo  Lœtior.  Ultra  moduin, 
plas  quam  oportet  ;  nam  terra  qus 
vim  nimiam  in  herbas  aut  frondes 
effusam  consumit,  non  magnam 
virtutem  habet  ad  fructus  feren- 
dos. 

a53.  Neu  se  prœvalidam.  Ne  se 
nimis  feracem  kerbis  surgentibus 
ostendat.  Scd  et  hxc  parum  pro- 
bâta  Plinio  lib.  XVII,  4*  Taubm. 
—  Primis  aristis.  Uerbis  surgenti- 
bus,  qnariim  luzuries  futuris  fru- 


gibus  nocet  :  quas  culmi  tenues 
ferre  non  possunt.  «S'en;. 

a 59.  His  animadversis.  Id  est , 
agri  qualitate  deprehensa.  —  Ter- 
rant multo  ante  mémento  Excoquc- 
re.  Hoc  dicit ,  non  esse  eo  anno  po- 
nendas  vites,  quo  fodiuntur  scro- 
bes ;  sed  post  annum  ;  ut  calore , 
frigore,  et  labore  rustici,  po&sit 
terra  putrefieri.  Serv. 

26 1 .  j4nte  supinatas  glebas.  Pro, 
inversas,  ex  penu  Virgilii,  caruit 
enim  imilatione ,  nam  nemo  ante 
illnm.  Pulcre  hoc  etiam  Ovid.  dixit 
Fast.  IV  :  Tum  primum  soles  eruta 
vidit  humus.  De  fossis ,  simib  prae-> 


476 


COMMENTARIA 


tibi  sola  clivosa  tamulîs,  et  supinati  elatique  colles;  ordines 
vitiuni  laxius,  raritis,  indul^entius  erunt  disponendî;  quia  ut 
plurimum  colles  laxîores  sunt,  etrariores,  neque  possuntsus- 
tinere  confertas  arbores. 

:277  Ab  ordînibus,  sive  confertîs  in  piano,  sive  Iaxis  in  colle, 
transit  ad  speciositatem  et  pulchritudinem  eorumdein  ordi- 
num.  Non  secius,  inquit,  non  minus  quœrenda  est  speciositas, 
efHciendumque  uti  vise  omnes  (  sunt  ista?  inlerstîtia  arborum) 
quadrent,  id  est,  nihil  in  ter  se  discrepent,  secto  veluti  ad 
upgfuem  limite. 

379.  Exornat  rem  illustri  comparatione ,  ut  poetam  decet: 


duDi,  qui  supra  dÎKerit,  v.  229, 
ilensam  terram  viDea;  haud  aptam 
esse.  F,  G. 

276.  Siuy  tumulis  adclive  solum. 
Docet  vîtes  in  quinciincem  dispo- 
nendas  esse  :  dicuDtur  autem  vî- 
tes, Tel  arbores,  in  quincuncem 
digestae,  quam  ita  coUocatae  sunt, 
Ht  literx  V  inter  se  speciem  prs- 
beant  :  V  enim  litera ,  quinarium 
numerum  significat,  et  Latîni  ip- 
sam  lîteram  V  quincuncem  appel- 
laverunt.  Porro  h«c  figura  dupli- 
cata lîteram  X  efficit ,  que  Latinis 
numerum  denarium  significat,  et 
vocatur  a  Latinis  decussis;  est  igi- 
tur  in  quincuncem  et  decussim  vi- 
les vel  arbores  redigere ,  et  ordine 
eas  coUocare ,  ut  similitudinem  V 
vel  X  référant,  ita  ut  in  quamcum- 
que  partem  spectaveris ,  semper 
rectae  sint  fines ,  quae  ratio  non 
modo  utilis,  verum  etiam  adspectu 
grata.  Cerutus. 

277.  Indulge  ordinibus.  Interno- 
dia  et  ordines  eifficc  largiores.  /n- 
dulgere  proprie  est  contrarium  <roS 
urgere:  ea  enim  origo  vocis.  ÊnduU 
gère  pro  inurgere  dixerunt  inserto 
d;  ut  indolescere ,  pro  inolescere  : 
unde  est  indoles,  Detnde  /  pro  rpo- 
sito ,  qux  literae  in  omnibus  lin- 
guis  facile  permutabilcs.    Urgere 


est  severi  Ify^htêMfrùv  ^  qui  pensom 
morose  exigit  ;  indulgere  est  ejui, 
qui  de  summo  jure  aliquid  remit- 
tit,  ut  fere  parentes  liberis.  Per- 
sius  Sat.  V.  Hic  campo  induiget,  i 
multus  est  in  campo.  Ubi  hapc  lU. 
explicat  eruditissimus  Casauho- 
nus.  Taubm.  —  In  unguem.  Ad 
perfectionem  :  et  est  transUtio  a 
marmorariis,  qui  juncturasunçni- 
bus  probant.  Horatius ,  ad  unguem 
Foetus  homo.  Serv. 

278.  Arhorihus  positis.  Vitibui 
ordinatis.  —  Secto  limite.  Ducto. 
Unde  et  secta  philosopborum  di- 
cuntur,  id  est,  ductus.  Serv.-^ 
Via.  Nominat  Poeta  vias  inter«t^ 
tia  et  intervalla  vinearnm  :  et  »0" 
pra  indulge  ordinibus:  in  utroque» 
ut  apparet  ex  sequenti  compara- 
tione ,  confugit  dd  militiam  RoB»»* 
nam,  in  qua  erant  similifcf  v^'i 
et  ordines.  Liv.  VIII  ;  de  Romani 
acie  :  compressis  ordinibus  velu 
daudebant  vias.  El  X  :  pandunW 
inter  ordines  viœ.  —  Quadret.  Con- 
sentiat,  congrunt.  Translatio  > 
quadris  lapidibus ,  qui  sibi  int»" 
cem  bene  conveniunt.  Serv. 

279.  Ut  sœpe  ingenti.  Hic  locn» 
haud  dubie  vidctur  ductus  ab  iH» 
Lucret.  lib.  U  :  «  Pra^tcrea  ina|çn« 
«  legiones ,  cum  loca  cursu  Cas^' 


IN  GEORGICORUM  LIB.  II.  477 

«int  dimensa  omnia  paribus  numeris,  et  intervallis  viarum, 
ut  solet  esse  legio  militum  ante  conflictum,  nondum  pertur« 
bâtis  ordinibus,  sed  adhuc  dubio  IVIarte.  In  bac  enim  leçione 
cobortes  bellissimeexplicantur,  stant  agiiiina  apcrto  campo, 
acies  direclœ,  tellus  o m nis  fluctuât ,  resplendet  rcnidenti  ac 
fulgenti  œre  mucronuoi,  cuspidura,  tboracum,  çalearnm. 

a85.  Reddit  rationem  bujus  speciositatis,  quœ  non  qua?ren* 
da,  ut  aninius  tan  tu  m  delectetur,  boc  enim  inane  esset  :  sed 
tum,  ut  terra  aeque  impertiat  vires  suas  arborîbus  :  tum,  ut 
rami  ipsi  sese  explicent,  atque  extendant  in  vacuum,  in  spa- 
tia  illa  aeris  plena,  quœ  esse  videntur  inaqia,  et  vacua. 

288.  Discriminât  inter  vîtes,  et  arbores  :  vites  debent  con- 
seri  in  scrobe  exiçuo,  arbores  in  profundiore  :  ideo  vites  corn- 
mittuntur  tantum,  et  creduntur  terrce  :  arbores  defi(juntur 
altius,  et  penitus. 

291.  Meminituniusaesculi,quasarbo8  al tissime  débet  de%i, 
et  poetice  dilabitur  ad  ejusarboris  descriptionem ,  quae  quidem 
absolvitur  quatuor  capitibus,  altitudine,  Brmitate,  aetate,  am- 
plitudine:  est  altissima,  nam  et  ad  caelum  se  attollit,  et  pari 


«  porum  complent  belli  simulacra 
«  ciente»  :  Etcircum  voiitant  equi- 
«tes,  mediosque  repeDie  TraDS- 
«  mittunt  valido  quatientes  impe- 
•  te  campos  :  Fulgur  ibi  ad  celum 
«  se  tollit,  totaque  circum  iEre  re- 
«  nidescit  tellus ,  subterque  viriim 
«  vi  Excitus  pedibus  sonitns,  cla- 
ie moreque  moutefl  Icti  rejectaot 
»  voces  ad  sidéra  mundi.  •  Vull  ar- 
bores apte  poni  et  seri,  ad  exem- 
plum  militia; ,  iq  qua  manipuli  aut 
cohortes  situ  isto  altcrnaiiti  expli- 
cantur. 

383.  jEre  renidenti  tellus.  Sic  et 
Eurip.  in  Pliœoiss.  iunâ.x«OJtQf  oLtai 
)ri/iof  ^ç-fwoTiu,  Ut  RUXem  Jiuctuat 
dixit  œre^  sic  et  Eurip.  in  Iphig.  in 
Taur.  fty/AATA  ç-funau  dixit  :  et  in 
Bheso,  G^MJuoç  /to»v  ç'jptcro'c*  et  So- 
phocl.  de  bostili  açmine  in  Antigo. 
«Ai  »f«c  iatfmf  iTbXXm  ^ti/fAatnt  t^c^- 

Ï,X  iEsciiyl.  in  iV/aj  xufâx  ç-fmnw. 


Renidere  enim  proprinm  sris  est, 
quant  polilum  et  levigatum  fuerit  : 
cujusmodi  esse  arma  décorum  est, 
quod  a  Vegetio  pr»cipitur.  Nam 
et  Servius, yïuctuat,  splendet  ez- 
ponit,  ut  ab  bac  sententia  non  re- 
cédât. Quamvis  id  per  metapbo- 
ram  potius  dictum  videtur,  eo  quod 
instructap  acies  fluctuum  roarino- 
rum  instar  moveri  videutur.  Renl- 
dere  vcro ,  quamvis  apud  Catullum 
et  Statium  adblanditionem  quan- 
dam  significare  videatur  :  apud 
Horatium  tamen  eo  significntu  dic- 
tum, quo  bic  Virgilîus  utitur,  Non 
ebur,  neifue  aureum  mea  renidet  in 
domo  lacunar. 

a88.  Forsitan  etscrobibus  quœ  sint 
fastigia  (fuœras  Ut etiam  supra dixi- 
mus,  scrobes  sunt  masrulini  gene- 
ris  :  nam  Cicero  in  OEcunomicis 
sic  dicit  :  et  f  lanlus  ait,  Scxagenos 
scrobes,  Minor  autem  est  Lnrani  et 
Graccbi  auctoritas.  ^am  Lucanus 


47$  COMMENTARIA 

memura  demittit  ad  tartara  :  firmissima  ,  ut  quiam  non  con- 
veUaot  hyemeSy  flabra  ventomm ,  imbres ,  semperque  immota 
ataneat^  quod  non  (XMUingit  aliis  arboribus  in  tanta  vento- 
riun,  atque  imbrium  pertinacia  :  vivacissîma ,  ut  quœ  morta- 
les  onmes  durando  vincat,  et  non  unum  ,  sed  multa  viàca 
seculfii  :  ampllsaioia,  nam  hue  illuc  ramos  dil¥undit,  tendit 
brachiA;  întenpie  tôt  ramorum ,  et  brachiorum  explicatione^f 
iamedio  ipsa  posita  ingentem  umbrani  eflficît,  et  sastinet. 

298.  Vmeta  occasum  ne  respîciaat:  coryUis  infer  vîtes  ne 
aeratur,  qnm  arbor  noeua.  Flagella,  et  planta? ,  id  est,  surruli 
depangendi,  tie  sumantor  ex  superioFi  vitium  ,   aut  arbonan 
parte;  sed  ex  ima,  et  queepro'pinqua  est  terrai;  nsiw  îsta?,  ex 
amorë  illo  terrœ  feraciores  sunt,  quum  mandantur  scrobibos. 
Semina,  id  est,  suvculi,  qui  aasumuntur,  ut  infodîaiilursrro- 
bibus,  secentur  ferro  acuto,  non  obtuso,  aut  retaso,  nelae- 
dantur  :  demum,  ne  in  ter  vites  serantur  trunci  sylvestres  olex^ 
id  est,  oleastri. 

3o3.  Satis  duxit,  percurrisse  breviter  superiora  prœcepa: 
in  OTtremo  illo  (de  oleastro  non  conserendo  inter  vites)exciir- 
rit  fusius,  adducens  rationem,  cur  id  non  oporteat.  Ratio  su- 
mitur  ab  incendio,  quod  graphice  describit  :  nam  ignis?  <p« 

Neve  intcr  vîtes  comlm 


ait,  Exigua  posuUscrobe.  Gracckos, 
abunde  fotsa  scrobis  est  :  quod 
exemplum  in  Ter«iitiano  est.  Pas- 
figiiim  et  summ»  et  imae  partit 
possnnras  dicere  :  sicut  ahum  et 
mare  et  caelum  dicimus.  Hlnc  est, 
€mUnn<fue  profundum  :  quam  et 
pui«U8  sit  prof^ndus.  Serv.  —  Fas- 
tigia ,  infimat  altitudines  dixit. 

393.  Nonjlabra,  Hoc  nomen  tan- 
tum  pluralem  recipit  Dumeriim  : 
ab  eo  vero  quod  est  flamina,  fla* 
men  possumus  dicere  :  licet  sit 
TÎtaDdum  propter  altam  sigDÎfica- 
tionem.  Nam  dicitur  ilamen  Dia- 
lis,  flamen  Martialis.  Serv. 

396.  Loco  tufiiy  scripsi  tam, 
q«od  ad  juncttiram  multo  effica- 
cius  est,  quam  langnidum  istod 
tum  :  alio  ioco,  I,  449)  ^''^  &  li" 
brariis  etiam  in  tune  perperam 
immntatum  est.  V*  G, 


399. 

ure,  Radices  enim  ejos  nocentn- 
tibns.  -^  Neve  flagella  Summapetf 
FlageHa  dicontarsamm»  arbora» 
partes  ;  ab  eo  quod  ▼entomm  cre- 
bros  sustinent  flatus.  Serv. 

3of .  Tantus  amor  terrœ.  Sic  di- 
ligenter  a  nisticis  ager  «st  coieB- 
dus.  —  Ferro  lœde  retuso.  BetusOy 
obtuso ,  quo  vites  quassantar  p«" 
tius,  quam  putantur.  Serv. — ^^^^ 
ergo;  nam  plaga,  quia  celerior, 
ideo  mitior^  et  levior.  CoJhb»-  h 
10  :  a  Semina  lege  sine  ulccrib«8i 
integro  libro  :  ea  bene,  etcelcriter 
comprdiendent.  » 

303.  Neve  oleœ  silvestm  tnser^ 
truntos.  Non  quod  non  fitoêit^'^ 
ut  etiam  ipse  dicit,  propter  cas»* 
incendii.  Serv. 

3o3.  Incauth  pastarilms.  Neg"' 
Ifentibtts,  circa  alia  occupa^''  ^* 


1 


^ 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IL  479 

forte  ex  incuria  pastomm  9ol€t  excidere,  primiim  omaluan 
apprehendit  oleasiri  uoius  corticem,  tegiturqueibi^acvîvit, 
ut  in  materia  piDgui,  deinde  elabttor  serpiiqDe  in  frondes 
allas ,  editque  ma^nos  crepitus  :  tertio  ex  frondibus  ad  ranoa 
sequitur  yictrki  flamma,  regnatque  in  ipso  cacuuiine  :  quarto 
occupata  jam  bune  in  modum  una  arbore,  transvoiat  ad  to» 
tum  nemus,  illudque  involvit  ignibus;  et  ruit,  id  est,  egerit, 
eintttitque  usque  ad  caelum  atram  nubem  fiimi,  craaaus  ipse 
ex  caligine  picea. 

3 10.  Addit,  hoc  incendium  dirius  esse  solere,  si  timc  in- 
cumbant  sylvL>  ûatus  veheinentissimi,  et  tempestas  ventorum, 
et  haec  a  vertice,  id  est,  supcrne  :  tune  enim  ventus  glomera- 
bit,  feretque  incendia  in  omnem  paitem;  atque  adeo  Tastita- 
tein  vineto  afFeret  :  naiu  quanoiTis  vinetum  humilius  sit  oleia, 
tamen  qiium  superne  ventus  incumbat,  dissipabit  incendiusà 
in  partes  etiam  demissas,  et  corripientur  yites.  Hœcerg^oést 
cauasa,  cur  non  debeant  oleastri  vitibus  interseri. 

3 1 2.  Tan  tum  dicit  poeta,  ubi  haec  calamitas  contiçerit^  fore, 
uti  vîtes  cœsse  tain  gravi  incommodo ,  nequeant  iterum  reverti, 
nequeant  revirescere  in  pristinam  simili tudi nem  :  itaque  tan* 
tum  lerram  illam  possidebunt  oleastri  infeiices. 

3i5.  Est  jam  poetse  sermo  de  tempore,  q.uo  vites  conseren- 
d»;  aitque,  non  commovendam  terram,  quum  ea  est  riçida 
ab  spirante  Borea,  etiam  si  pmdenttssimus  quisque  hoc  per- 
suadeat.  Addit  rationem,  quia  tune  hyems  ciaudit  rura  im- 


3o8.  Et  totum  involvit  flammis 
nemus.  Homer.  Iliad.  Il,  sicprior: 

Par  incendiam  habes  in  Iliad.  XX. 
—  Et  mit  atram,  Egeric,  emiuit, 
et  ruere  facic  :  nam  modo  mit 
agentis  est.  Serv. 

3 1  o.  Prasertim  si  tempestas  a  ver» 
tice.  Negat  Victorius  Servii  senlen- 
tiam  defendi  posse,  ut  a  vertice, 
ab  Aquilone  accipiamus  :  sed  po- 
tius  pro  €0  quod  est  a  superiore 
cxU  parte,  Tel  stirpium.  Certe,  ut 
me  Victoril  partibus  adjungam ,  a 
Vin  tice,  id  simpliciier  signiticare 
puto,  quod  Crjecis  mt*  êutfot» 

3ii.  Incubuit,  TempeUas  impo* 


tentior  et  atrocior  infertnr,  qoae  a 
vertice,  id  est,  superne,  ut  JEa.  I, 
118;  ingens  a  vertice  pontus^  de- 
jecta  est,  et  eleganter  dicitur  in-» 
cumberey  quum  desuper  yeniat. 

3i5.  ^ec  tiin  tam  prudens  quis- 
quam.  Dicit  quo  tempoi'e  vites  po- 
nendx  sint^  et  probat  tolerabiliter 
autumno  y  melius  verno  :  nam  dic- 
turas,  Fer  adeo  frondi  nemorum, 
ver  utile  silvis.  Serv. 

317.  Bura  gelu  tune  ciaudit  hiems. 
Unie  locutioni  opponit  postea,  £a- 
xant  arva  sinus.  Cicer.  oppooit  ven* 
ba  oomprimOf  reluxo;  1.  IV,  de  Rep. 
apud  rionfi.  «  Quumqoe  autumno 
«  terras  ad  concipiendas  fruges  pa- 


48o 


COMMENTARIA 


mani  gélw,  neque  sinit,  quum  semen  jacitur,  ut  radis  cow 
crescat,  affif^a turque  terrœ. 

3i9»  Quod  ergo  aptum  tempus?  duplex,  ver,  et  Autumniis: 
et  in  utroque  sig^nat  initium  :  hoc  collîg^as  ex  notîs,  quas  ad- 
hibet.  Seratur,  inquit,  ea  parte  veris,  quum  ad  nos  ciconia 
ad  ventât,  inimica  serpentibus  :  solet  hase  autem  adventare 
mense  Martio,  qui  primus  veris.  In  Autumno  autem  seren> 
dum,  quum  aestas  praeterit,  et  ante  prima  frigora,  quae  con- 
tingunt  toto  Novembri,  et  parte  Octobris;  et  quum  sol  est 
rapidus  brevitate  dierum  incîpientium  post  aequinoctiuin. 

3à3.  Occasione  praeceptorum  adhibet  amœnissîuiam   de- 
scriptionem  veris,  cum  qua  non  facile  invenias,  quam  confer- 
re  possis.  Explicabo  aliter,  quam  omnes  :  solet  poefa  in  rebu5 
ejusmodi  jacere  quaedam  fundamenta,  ad  quae  mox  recurrit 
orationem  structurus.  Ergo  jacit  fundamenta  tria,  primo  T-er 
es&e  utile  nemoribus,  sylvis,  arboribus,  totis  arvis  :  deinde 
terras  tumescere,  imminente  tune  gravitate,  et  partu  :  tertio, 
velle  tune  quoque  terram  accipere  in  se  semina ,  ut  recuperet, 
unde  restauret  prolem,  quam  tune  prœgnans,  et  tumens  ege- 
rit  e  visceribus  :  nam  quae  tumuit,  et  peperit^  vult  semen  no- 
vum  accipere. 

3a5.  Dixerat  primo  ver  esse  terris  utile:  explicat  jam,  qnia 
Jupiter  Pater  omnipotens,  qui  idem  cum  œthere,  solet  verno 
tempore  descendere  ad  gremium  conjugis  terrae,  totus  pluvîa 


«  tefecerit,  hieine  ad  conficiendas 
K  compressent ,  vere  ad  ef funden- 
«  das  relaxant.  »  Itaque  tellus  hie- 
me  dicetur  clausa,  compressa;  vere 
laxata ,  relaxata ,  ex  Musa  unios,  ex 
prosa  ulterius.  Cerda. 

3i8.  Concretam  radicem.  Ante 
enim  quasi  gulta  qua;dam  est  ex 
lerra  et  humore  procreata,  quœ 
postea  tenditur  in  radicem.  Serv, 
—  Radicem  affigere  terrœ.  Admo- 
dum  poetice,  et  ex  natura  scro* 
bium,  quibus  tanquam  foramini- 
bus  snrculi  infodiuntur.  Imitatur 
Ovidius  Remed.  I  :  Ipse  potes  riguis 
plantam  defigcre  in  hortis.  Cerda. 

3ao.  Candida  venit  avis.  Juvena* 
lis,  Serpente  ciconia  puUos  Nutrit. 


Serv.  —  Lougis  invisa  colubris.  Isi- 
dorus  XII,   7  :  Serpentium   hostes 
nominal.  Ideo  petunt  lacus  et  fla- 
vios ,    ut   Aristot.    Ilist.   Animal. 
VIII,  3.  Hue  faciunt  Terba  Plin. 
X,  a3  :  «  Honos  iis  .serpentium  exî- 
«  tio  tantus,  ut  in  Thessalia  capi- 
«taie  fueril  occidisse,  eademque 
«  legibus  pœna ,  qua;  in  homici- 
*  dam.  »  Sic  Stephanusde  urltihus 
in  voce  9*c9ax$a  :  «7  tai^n  oJc  î(*ç% 
«rov(  irîXAfywt  x^iiviiy*  «roc^c  y»f  tnç 

324"  y^re  fument  terrœ.  Asper 
sinipliciter  accipit,  ut  terrœ  nonû- 
nativus  sit  piuralis.  Donatas  vero 
terrœ  genitivum  vnlt  esse  singula- 
rrm  :  ut  sit  5ensui  mutata  dibtinc- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  II. 


481 


resolutus,  et  madens;  atque  ita  commistus  cum  magno  conju* 
gi«  corpore,  ac  sese  însinuans  foetus  omnes  alit,  et  procréât  : 
qua  re  nihil  arvis  utîHus.  Oeinde  est  alia  quoque  magna  utili- 
tas;  nam  hoc  tempère  aves  omnes,  atque  armenta  sobolem 
reparant  :  illae  enim  per  nemora  avia  dulcissime  modulantur 
pro  amore  et  lascivia,  qua  se  mutuo  açibiunt;  ista  certis  die- 
bus  petunt  et  repetunt  coitionem,  concitata  amoris  stimulis. 
33o.  Dixerat  membro  altero,  terras  tumescere;  hune  tumo- 
rem  partus  sequitur.  Ergo,  ageralmus,  quialueratinsefœtus, 
tune  partant;  arva  laxant  sinus  ad  teporem  stantis  Zepbyri; 
est  humor  necessarius,  quo  omnia  foras  exeant.  Gramina,  quœ 
latuerant  in  visceribus  terrœ,  erumpunt  jam,  et  audent  se  cre- 
dere  novis  solibus,  quos  nunquam  viderant;  pampinus  neque 


tione,  Vert  tument  $Uvœ y  scilicet 
a  superioribus;  terrœ  et  genitalia 
semina  poscunt  :  id  est,  tument 
silv»,  et  genitalia  semina  terra- 
ram  reqairunt.  Sed  melius  Aspe- 
ram  sequimur  :  ut  Genitalia  semi" 
na,  quae  nos  jacimus,  inlelligamus  ; 
non  quae  ex  terra  slWe  suscipiunt. 
Genitalia  auteo*  dicimus  semina, 
quibus  aliquid  procreatur  et  giç- 
nitur.  Serv.  Vide  toI.  I ,  not.  pag. 
385  et  seq. 

827.  Magno  commixtus  corpore 
fœtus.  Pro  corpori  :  ut,  Hœretpede 
pes.  Item  alibi,  Et  magno  se  cot^ 
pore  miscet.  Licet  possimus  arci pè- 
re, commixtus  terrs  magno  sub 
corpore;  id  est,  aetherio.  Serv, 

328.  jivia  tum  résonant.  Non  du- 
bito  istam  sententiam  sumtam  e 
Lucr.  lib.  II  :  «  Et  vaiis  Tolucres, 
m  nemora  avia  peryoli tantes,  Aéra 
«  per  tenernm  liquidis  loca  Tocibus 

•  opplent.  »  Iterum  :  «  Et  qua  per- 

*  volgant  nemora  avia  pervolitan* 
«  les.  »  iode  ego  in  Virgilio  sub- 
audivi  nemora.  Est  Tero  bsec  nota 
maxima  verni  temporis. 

339.  Certis  diebus.  Statutis,  legi- 
timis,  a  natura  arcana   quadam 
ratione  dispositis;  ut  tractât  Lu- 
5. 


crétins ,  qui  dicit  rationem  banc  ex 
aetberio  calore  deacendere.  Seru.  — 
Equi  inter  squinoctium  vernum  et 
solstitium  coeunt  :  tauri  ab  apriii 
ad  Julium  usque.  F.  G. 

330.  Parturit.  Eadem  metaphora 
Plinius  XVI,  25,  de  arboribus  : 
Pariant  vero  ^uumjhrent.  Iterum  : 
vttis  6*5  parturit.  —  Almus  ager,  Ab 
eo,  quod  nos  alat.  —  Zephyri.  Fa- 
vonii  :  alibi.  Et  Zephjrro  putris  se 
gleba  resolvit.  Horatius,  Solvitur 
acris  kiemsy  grata  vice  veris  et  Fa^ 
voni,  Serv.  —  Tepentibus  auris  arva 
sinus.  In  Romano  codice  et  in  Me- 
diceo,  trementiims  legitur  :  quod 
siadmitta8,dictum  erit  ab  effectu. 
Magts  vero  placet  tepentibus  ob  ra< 
tionem  pbysicam ,  quod  calidi  sic 
aperire,  ut  frigidi  condensare.  P. 

33 1.  Laxant.  Exprimere  voluit 
naturam  lactis  animal ium  :  nam 
laxant  arva  sinus  diceus,  partnm 
signiiicat  ;  deinde  statim  bumorpm 
superare,  quo  alat  fétus,  intulit.PA. 

333.  Nec  metuit  surgentes  pam^ 
pinus  austros.  Varie.  Nam  supru 
ùt^Àudentsegermina  tuto  Credere. 
Serv.  —  Nec  metuit.  Quomodo  non 
metuit,  si  surgunt?  solvitur  :  Ne- 
que  surgentes  metuit,  sed  ne  sur- 

3i 


482 


COMMENTARIA 


Austros,  neque  îmbres  metuit,  quos  excîtare  solet  Aqaîlo; 
imo  secrurus  jam  extrudit  fora§  gemmas  omnes,  ac  se  contres- 
tit  frondibus.  Ro(yes,  quid  de  tertio  illo,  quod  positum,  vide- 
licet  de  terra  concupiscente  semîna?  Consultissime  hoc  reli- 
quit,  ne  répétât,  quae  dixerat  :  dixerat  enim  vernnm  tempus 
aptum  esse  satiouibus. 

336.  Occasioiie  veris  descripti,  conjectat  primes  natales 
mundi  incidisse  in  tempus  vemum  :  nam  mundus  quando 
nasci  melius  potuit,  quam  in  amœnîtate  veris,  atque  indul- 
g^entia,  quum  Euri  abstinebant  ab  hybernis  flatibus?  itaquc 


gant.  Hoc  dixic  :  non  metuit,  ne 
tempestate  opprimatur.  Philarg, 

336.  Non  alios  prima.  Hoc  se- 
cuodom  licentiam  poeti^am  dixit  : 
nam  falsum  est  :  constat  enim  post 
factnm  mundum  ex  qualitate  cur-* 
sus,  solis  tempora  esse  divisa.  Serv. 
—  Lucret.  4ib.   VI  :    «  At   novitas 
«  mundi  ner  friçora  ^ara  ciebat, 
«  Nec  nimîos  aestus,  nec  maçnis 
«  viribus  auras.  »  — Non  alhs  pri» 
ma  y  etc.  Gravis  est  dissertatio  in- 
ter  Theolûgos,  quo  tempore  mun- 
dus fuerit  conditus,  vernone,  an 
autumnali?  Nam  de  hyeme,  et  œs- 
tate  oranes  sitenc.  Aatumnus  pa- 
tronos  habet  graves ,  sed  rer  gra- 
vissimos.  Ratio,  quiepetîtur  a  ma- 
turitate  fructuum,  autnmno  favet  : 
▼eri,  qux  a  cominodidsima  anni 
temperie.  In  banc  opinionem  con- 
spirant fere  onknes  poet».  -^  Vir- 
{rilius,  ut  qui  meliora  edoctus  es- 
set,  }iaucEpicuri  aliorumque  doc- 
trinam    obiter  tantum,    et    quasi 
transeundo   memorat ,    utitnrque 
voce  c.rediderim.  Mancinellas  ait, 
mundum ,  serundnm  nostrne  ecrle- 
si»   doctrinam ,    XV'  kal.    Mart. 
creatum  fuisse;  idque  die  Domi- 
nica  :  ita  ut  primum  sabbatum  IX 
ante  kal.  Marr.  foerit.  V.  G. 

337.  Tenorem.  Ductnm,  hiccon- 
tinuationem  temporis,  per  quod 


adoleseebat  mocidus  nemsocer  for> 
matv». 

338.  /^cri7/t«/ercit.  Absoluta  elo- 
curio  :  quicquid  illud  fuit.  Ter 
fuit.  Serv.  —  His  verbis  consen- 
tiuot  i9ta  veterum  Pbilosophoram 
apnd  Lactant.  II,  13  :  «  Non  erant, 
«  inquiunt ,  in  princîpio  mundi 
«  hiems ,  et  aestas  :  sed  perpétua 
«  temperies,  et  ver  aequabile.  m 

339.  Hibemis  fiatibus.  Asperis, 
sapvK.  —  Parcebattt  flic  parvebant 
pro  abstinebant.  Philarg. 

341-  Virutnque  Ferrea  progenies. 
Procreata  ex  lapidibus  ad  laborero. 
Alibi  :  Unde  hommes  nati  durum 
genus.  —  Lactantius  libro  II ,  lec- 
tionem  agnoscit  terrea;  ubi  dicit  ; 
lllud  boc  lOco  prseterire  non  pos- 
su  m,  quod  errantes  quidam  phi- 
losophi  aiunt,  homines ,  caetera- 
que  animalia  sine  uDo  artifice  orta 
esse  de  terra ,  unde  illud  Virgilia- 
num  :  terrea  progenies  duris  Caput 
extulit  arvis.  —  Terrea.  Quia  crc- 
ditum  est  primo  bomines  e  terra 
natos,  a  qua  humo  homines  exî<^i- 
mnbant   dicios.   Sed  meliiu   est, 
Ferrea  :  ut  respexerit  ilîûd  Hesiod. 
N</f  yèif  ii  yifoc  io*ri  ^iJVp*"'  —  Nul- 
lo  modu  probanda  est  immutatio 
lectionis  terrea,  quum  servant  Lac- 
tantius et  Philargyrius,  ^rù ferrea: 
neque  enim  hic  agitur  de  ferrea 


IN  GEORGICORIJM  LIB.  11. 


483 


tune  natse  pecudes,  homines,  ferae,  sidéra  :  nam  pecudes  luceni 
hausere;  homines  ferrei  caput  ex  àrvis  extulère;  ferœ  immissae 
snnt  sylvTs;  sidéra  sparsa  dunt  caelo.  * 

343.  Reddit  rationeiïi  prudentissimœ  conjecture:  nam  quum 
mundus  primo  ortu  tenerrimus  fuisset,  quomodo  posset  per- 
ferre  sive  laborem  crescendi,  sive  immanitatem  frigoris,  aut 
caloris?  Erço,  oportuit  esse  tempus  vernum,  quod  pras  reli- 
quis  amœnissimum,  tempcrantrssimum ,  indulçenrissimum. 

346.  Tradidit  fuse  hactenus  prascepta  de  conserendis  viti- 
bus,  docetnunc,  quid  faciendum  optimo  vinitori  post  illas 
satas.  Ait  ergo,  post  infiosdos  surculos  in  scrobibus  (nam  hoc 
est  virgulta premere)  primum  spargendum  fimum ,  et  hune  pin- 
guem*;  ac  surculos  bene  occultandos  terra  :  deindc  infodien'- 
ào^  prope  depactum  surculum,  aut  lapides  btbulos  et  arena- 
nos,'  aut  conchas.  Gujus  rei  ratio  duplex  :  prima,  ut  aquœ 


aelaté  ;  neque  de  Colchica  virorum 
satione  ;  neque,  si  verhoferrea  du- 
rum  atiquid  intelligas ,  de  Deuca- 
lionisf  ptoté  lapidibas  sata.  Lucre- 
tins,  qui  Virgilii  atitecessor  fuit, 
V,  78(9,  hômineâ  ^ssèverat  ex  humo 
ortoi  :  aphd  Ovidiurti^  Met.  1,^-6, 
péHhdè  ab  'iti  s'dcris  Judxornm  l;i- 
bWs,  postaniihaliaèrcatur  prîmes 
BOMO.  V.'G.  '    '*"  ' 

3'^bt}  fmmissœcfué  ferœ   sîtvis. 
Hutic  o^Aiiicrn  profiter  Arcadas  te- 
ntiir;  quj'^e  Pfoseïénbs  esse  asse- 
ruiït\  ifl'est,  anlc  Kin'am  natos  : 
qûodet^iterciîn'Plindaniana'coin- 
mernôtat  :  et  Statitts,  qui  ail  :  Ai- 
Caaès  astrîs  lunaque  priores.  Serv. 
^^'^'.  fiinxclahtirem.  Vol  frigorîs, 
Vel  caloris  :  liiSL'Servms,  qùein  ma- 
ie seq\iitur  Rcyfiîus  ;  nam' hic  nul- 
la  caloris  aut  frigoris  mentio  :  çre- 
dideritri  Igiruf  labdrem  réferri  ad 
conatus  èi  infirmitatem,  qua  labç- 
/ant  omnia  qux  crescere  incipiunl  ; 
ôt  quae  tunç  mollia,  lieque  hyemis 
frigus,  neque  aestatis  calorem/>er- 
fcrre  posâent ,  nisi  clementior  caell 
lempcriês  per  quietcm  et  moduai 


sensim  educaret  atque  corrobora- 
ret. 

346.  Quod  superesi.  Non  quod 
deest ,  sed  quod  sequiiur.  Setv.  — 
Lucretiaiîa  transîtio.  Dcfœcundan- 
dis  seminîbus  vlneatirts  stercore , 
Fapide  arenario ,  coucha,  et  saxo  , 
Colum.  m,  i5.  —  Premes.  Demer- 
{»es,  infodies.  —  Virgulta.  Pfin.  et 
Coluni.  viVr/asappellant,  alii  plan- 
taria;  Nosier  spppe,  et  alii,  semi- 
îia.;  Omnes  intelliçjunt  5u»ru/o$,  qui 
teiTîe  commiltuntur.  Cerda. 

3^-j.  Spargc  fimo.  De  hoc  pra»- 
cepto  Plin.  loquens  de  vilibusXlV, 
1 2  :  terrant  fimo  misceri  necessa- 
rîum.  Auctor  Geop.  lib.  V,  ait  sler- 
corahda  «rà  àUfct  aifJtwtXQu  :  sumnta 
vitîiim.  Adhibet  rationem ,  quia 
stercus  S-<tA^«i,  koj  o<r*pîotn:o  ^ï/tov  : 
fovet ,  Jirmatque  plantain.  Paria 
ferme  Theophrast.  Caus.  III,  de 
stercore ,  juttyot  nrtiv  ynv  koj  J'mQtf- 
/jutmi  :  laxat  terrain  fovetifue.  Idem. 

34B.  Lapident  bihulum.  Qui  are- 
nàrius  vocatur.  Serv.  —  Lapident 
autem  bihulum ,  hic  non  lapidis 
epithetuni  est ,  scd  ex  lapide  bens- 

3i. 


484 


COMMENTARIA 


interlabantur,  et  recréent  radiées  vitis,  quae  calidissimœ  est 
naturs  :  altéra,  ut  spirent  radiées,  subeunte  tenui  halitu,ac 
pénétrante  aère;  atque  inde  fiet,  ut  sata  animos  attollant 
Utrumque  hoc  nequeat  fieri  in  tellure  solîda,  et  compressa: 
recte  autem  arenarius  lapis,  et  concha  admittent  spiramina: 
adJît  demum,  aliquos  vinitores,  solerecapere  id  consilii,  ut 
saxo  radiées  vitiuin,  aut  telta  urgeant;  ut  ab  illis  propulsent 
aut  nimios  imbres  hyemis,  aut  œstatis  vapores  frequentissi- 
uios,  qui  contingunt  aestuante  canicula. 

354*  Superiori  praecepto  annectuutur  plura  aiia,  que  exer- 
cenda  post  imites  consitas.  Est  nunc  in  pastinatione,  qus  posi- 
tis  surcuiis,.  (quos  hic  vocat  semina  )  exercenda  est  et  bidenti- 
bus,  (sunt  hi  genus  ligonum,  quibus  dens  gemiuus,  unusa 
fronte  latus,  et  explicatus,  al  ter  a  tergo  in  formam  mucroais, 
uterque  acutus)  aut  aratro.  Bidentibus  quidem,  ut  illis  terra 
deducatur  ad  capita,  id  est,  ad  radices  et  stirpes,  depacti  su^ 
culi;  ut  vero  innuat,  terram  fréquenter  fodiendam  ligonibus, 


ficium,  id  est ,  per  quem  terra  hu- 
morein  possit  ad  radices  vitis  ad- 
mittere.  Philarg,  —  Aut  squalentis 
infode  conchas.  Conchae  autem 
propter  admittenda  spiramina  in- 
fodiuntur.  Lapis  vero  arenarius, 
et  propter  spiramina,  et  propter 
hauriendum  humorem,  si  forte  ni* 
mius  fuerit.  Serv. 

353.  IloCf  ubi.  Hoc  munimen- 
tnm  contra  imbres  et  œstus.  P^i- 
larg.  —  Hlulca.  Nimis  caloribus 
fissa.  Serv.  Tibul.  Canis  arenti  tor- 
reat  arva  sîti  :  idem  :  Qualis  et  aren- 
tes  cum  fin  dit  Sirius  agros.  Germ. 
—  Canis.  Sirius,  vel  Canicula,  se- 
cundum  Plinium,  XV  Kal.  An{]^usti 
orîtar;  secuudum  vero  Varronem 
et  Columellam  VII  vel  VI  Kal.  Au- 
gust.  TuQC  KStus  maxime  fervet, 
et  morbi  frequentissimi  :  vocantur 
Caniculares  ilii  dies  ab  exeuute 
Julio  usque  ad  diem  23  Augusti, 
per  quod  tempus  Sol  totum  leonis 
signum  perlustrat. 

354*  Seminibus.  Iterum  semini' 


bus  pro  arboribus  accipi  oportct; 
et,  superesty  sequens  est.  Phibrg' 
— De  repastinatione  vinea  novew' 
Cato  apud  Plin.  XVII,  aa  :  •  Cap»- 
«  ta  vitium  putata  circumfodito, 
«  arare  incipite ,  ultro  citroqne  snl- 
«  cos  perpétues  ducitp,  etc.  Tawf' 
355.  Ad  capita,  Positarum  scili- 
cet  vitium.  Serv,  —  Capita.  Hicpe*" 
capita  vitium  radices  intellig**"' 
Seal,  in  Fest.  voce  tignum;  Tom* 
XIII,  37;  Germanus  in  hune  I«- 
cum  ;  docti  alii  :  vere.  Nam  in  v 
boribus  diversa  est  ratio  abbomin^ 
cui  os,  et  caput  in  sublimi.  lof^ 
Plato  hominem  dîxil  esse  inversa» 
arborem.  —  Jactare  bidentis.  H<>^ 
ad  comminucndas  pertinetglebas' 
dicit  autem  circumfodiendui»  ^' 
se;  et  ad  ipsa  capita  pJantaruia 
terram  adducendam ,  et  s»pW* 
ideo ,  quia  et  vento  et  imbribus  a 
capite  terra  descendit.  Serv.—^^' 
dens,  instfumentum  bifurcuJD  fo- 
diendae  terrae  comparatum  ;  an**'» 
pastinum ,  ligo  :  Gall.  un  hoya^- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  II. 


4&5 


^it  jactare  et  sœpius;  aratro  vero^  ut  reliquum  omnc  intersti- 
tium  probe  invertatur. 

358.  Sequitur  praeceptum  de  pedatione  :  quo  docet  surcala 
recens  depacto  aptandos  calamos  levî^atos,  et  haslilia  qufle» 
dam  ex  virgis  derasis,  decorticatisque,'aut  sudes  ex  fraxino, 
et  furcas  bicornes.  Ego  bos  duos  versus  explico  per  h  ^là^oîv 
figuram  usitatissimam  Virg^ilîo,  ut  dicat,  aptandos  levigatoa 
calamos  :  sunt  hî  bastilia  ex  virais  decorttcatis  :  sudes  fraxi- 
neas  in  formam  furcarum.  Itaque  duo  tantum  dicit,  etiamsi 
videatur  dicere  res  quatuor.  Praecepti  adhibiti  ratio  triplex 
est:  prima,  ut  barum  virg^arum  adminiculo  enkantur,  et 
altius  consurgant  :  altéra,  ne  ventis  moveantur,  immo  ut  eos 
contemnant  :  tertia,  ut  vineœ  arbustivœ  aspirent  ad  fastiçium 
arborum,  quibus  maritantur,  et  ita  sequantur  disposita  tabu- 
lata,  eaque  efformeot. 

302.  Pedationem  sequitur  frondatio,  alio  nomine  pampi- 


SSj^FUctere  Ittctantes,  Cum  qtia- 
dam  moderatione  ducere  ;  ne  te- 
nera  adhuc  virgolta  concutiant.  S. 

358.  Leva  calamos.  Nitidos  :  di* 
oit  autem  et  cannas  et  yîi^s  ra- 
dendas  ;  ne  ex  corticibns  robigo , 
adversa  vitibas,  possit  creari.  Serv, 
—  Poeta  hic,  nt  vides ,  folcra  itta 
teneri  surcali  depacti,  voeat  cala^ 
mo5y  hastUiay  swles,  furcas.  Theo- 
phrast.  Hist.  II,  7  :  ir«m»^ef  nomi* 
nat  :  palum*  Auctor  Geop.  lib.  Y, 
X*f*>uL(  :  perUeas;  et  lib.  IV,  /«C/»f 
XM^nir  :  tenuem  viryam.  Golnm.  IV, 
la  :  adtnimeulum  modicum,  atqoe 
arundinem.  Et  cap.  i3,  ait,  nec- 
tendam  novellam  vineam  vinculo 
ifuam  mollissimo.  Calamos  cnm 
Virgilio  vocant  Plinius,  Colamel- 
la,  Auctor  Geopon.  Cerda. 

36 1.  Sequi  tabulata.  Tabulata 
sont  rami  effusiores  et  in  plana 
tendentes,  non  io  altiora  crescen- 
tes.  Serv.  —  Quab  sint  haec  elacet 
clare  ex  verbis  Colam.  V,  6:  «Quam 
«  deinde  adolescere  incipient,  fal- 
«  ce  formande ,  et  tabiilata  insti- 


«  toenda  sant  :  hoc  enim  nomine 
m  ttsnrpant  agricolae  ramos ,  trun» 
«  Gosque  prominentes  ,  eosque  vel 
«propias  ferro  nompe«canf,  vel 
«  iongius  promittuDt,  ut  vîtes  laxias 
m  diffundantnr.  »  Ergo,  rami  laxius 
diffasi ,  tendentesque  in  plana  ef- 
ficiunt  tahulatum,  non  qui  cres- 
cunt  in  altitudinem.  —  Multi  pras- 
sertim  m  Gai  lia  citeriori  palmites 
de  arbore  ad  arborem  produce» 
bant;  iiqne  vocati  traduces,  rum" 
pi;  unde  etiatn  arbusta  rumpoHna: 
palmites  medios  in  nnum  alliga- 
bant,  incerpositisque  farcis  uva- 
rum  sustinebant  onus.  F^.  G. 

36a.  Putatio  et  Pampinatio.  No- 
vellsB  viti  nihil  adimitury  verum 
infringenda  sunt  surculorum  caca- 
mina,  quum  juga  essuperant,  relic- 
tis  duobus ,  Tel  quatuor  :  qui  laboc 
est  perficiendus,  dum  teneri  sunt 
palmites,  ut  levi  tractu  digitorum 
decutiantur  :  nam  si  vehementius 
induruerint,  falce  sunt  deputandi  : 
quod  in  viridi  et  adhuc  immatura. 
stirpe  noxium  :  h«c  est  apud  Ro> 


486  i       .  COMMENTARIA 

natio.,  quae  caute  exercencja  ;  i^amquum  surculus  adolescit 
in  prima  œtate,  et  frondes  novae  sunt  ac.teiQer»,  omDÛOQ  Uïis 
parceodum  est,  nil^iiqW  aii^pii^and»"»-  Quuin  ^ero  Ja»  an- 
naœ  explevèrit,  ita  ut  dici  p^J^s^es  qucat  (est  eniai  palmes 
surcnlus  TÎtie  Miqiculus^qui  geiww^iemittit  )  i^c  f cse  l^iJcaverit 
per  purumaerem  habenU  libeçioriJ^tis^  tune  quidem  ampu- 
tari  frondes  po&siint,  sed  ipaiaibus:tan,tuin,  non  ferro,  non 
faire;  Verumtaweù,  quum  jam  vites  infastigiumexcrcverint 
firrais  stirpibus,  bœrentes  ulinis,  tune  tractandœ  eruat  ferro, 
et  validissirae  compescenda  luxu^ia. 

371.  Pergit  adi»ejpes«t  munimina,  quae  necessaria  ad  tencn- 


manos  pampinatio.  Sed  postquam 
vitis  oltior  validiorc  trunco  prxdi- 
ia  est,  tune  palmitcs  inutiles  reci- 
dendi,eaque  voratur  putatio.  Maie 
interprètes  confundunt  putatio- 
nem  «  pampinationem  ,  et  fronda- 
fionem  ;  qua»  uTtima  tonsîo  est  ar- 
bornin  ;  inprirais  almorum  ,  po^ 
p'ulornm,  fraxmonim,  ad  pabula 
pccori  colli^enda  et  subministran* 
da/  F.  G.  Vide  Toi.  T,  not.  36a^ 
p.  Sgt;  —  Adolescit  C^escit.  Usus 
locntione  Virgil.  Cbïnm*.  IV,  f  ;  et 
V,  6  ;  Plin.  XVI,  34 ;  Vf,  3a.  Jam 
juvcntuSf  puhcrtaSf  adolescentiay  de 
arboribus,  cfebra 'in  hoc ,  et  aliis 
script oribu8.  Cetda, 

363.  Parcendum  fenem.'De  hoc 
praîccpto  Theophr.  Caus.  Ill,  9: 
«  Plantam  nnkinqnàmque  ,  dum 
«  fundit  prima  gefmitia ,  sine  mit- 
«tat  radiées,  rieqtië  amputes  su- 
«  periora  ;  ut  fit  in  vitibus,  in  qui- 
«  bus  flagella  non  adimuntur  :  ubi 
«  aufem  convaluerînt,  tune  ampu- 
«  tanda ,  etc.  »  Cato  eamdem  sen- 
tcntiam  exprimit.  Vcrba  iSTa  Poetae 
parcendum  icneris  ^  esse  possunt 
forma  adagii,  cnjns  usus  esse  po- 
teril,  quum  sermo  fneritdelenitate, 
qua  tractandi  in  schola  pueri.  Ad 
hanc  cnim  rem  sententiam 
liaiisferl  Quinlil.  II,  4-  (^^da\ 


365.  Jpsa  actes  falcis  nondunt 
tentanda.  Si  actes,  sensus  hic  est, 
teneris  adhuc  vitibus,  non  est  fal- 
cis Aciei  necessaria;  si  Acie,  sub- 
audimus  virçulta  :  ut  sit,  Ipsa  vîr- 
^Ita  nondnm  falcis  acie  tentanda 
suDt.  Serv, 

367.  Stlrpibus.  Solidioribus  pal- 
initibus  9  ià  est,  trun«is.  Phylargy- 
rrns  mal«  de  radieibus  explicat.  — 
Stringe  comas  est  braelda  tonde. 
Stringere  pro  amputare  Serv.  et 
Taubmsnnnft,  Ecl.  IX,  61 .  Ornia  de 
frondibus  dici  arbof  um,  frattcom, 
etc.  tir<Aiibus  notnm.  Hor.  IV;,Od. 
III,  1 1  ;  et  spissœ  nentorum  comœ. 

370.  Compesce:  Colvfm.  Idqnens 
dé  vitibuç  t  cémpiescenda  ifùasi  pue^ 
ntîa  senimwn  est.  Flexu  alio  Co- 
lumvllf,  ai  ■!  vitem  coerceat.  Alio 
Jnvettal.  Hb.  lII-  r  Nunc  sewhitfus , 
nunû  faite  prem^s  vinetu  retunde. 
•  37 1  :  Texuendiit  sepes  etiam .  Alfi  bic 
diftin^nnt;  àlii  séparant;  texen- 
dœ,  sepes  etiam  et  peeus  omne  te- 
nendum,  Serv.  — Talis  sepes  appel- 
latur  structilis,  quœ  postponeoJa 
sepi  viv» ,  ut  Golumella  XI,  3.  Vi- 
de etiam  Palladium  I,  34-  Emm. 
—  Pecus  omnê  tenendum.  Tenere, 
pro  arcere ,  et  continere,  ex  imita- 
tîone  Grœconim,  qui  {>:•'?♦  <**  «*- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IL  487 

dos,  id  est,  arcendos  çreges  a  Titibus,  praecipue  dum  illœ  sunt 
tenerœ,  laborumquç  ignarae. 

373.  Addit  rationem,  cur  texendae  sepes ,  ut  pecus  arceatur  : 
quia,  etiamsi  hyemes  indignae,  saevœ,  noceant  novellis  viti- 
bus;  etSol^  quum  potens  est,  quum  e$t  aestiyas  ;  tamen  majus 
nocumentum  accipiunt  ahuris,  capreis,  ovibus,  juvencis: 
uri  enim,  et  càpreae  per  ludum  omnia  pessumdant,  et  protc- 
runt:  oves,  ac  juvencâe  depascuntur. 

376.  Dat  explicatius  quae  dixerat,  nimirum  quee  sunt  hye- 
mes illae  indig^nae,  quis  potens  Sol,  quod  illud  ferarum  nocu- 
mentum: quasi  dicat,  plu's  nocumenti  pecus  afferre  vitibus, 
<{uam  afferant  hyemes  indi^rnae,  quam  Sol  potens  ;  neqne  enim 
frig^ora,  quum  tempus  pruina  albicat(en  indi{^itatem  illam; 
id  est  ma^itudînem  frig^oris),  neque  œstas^  quum  gravis  ad- 
modum  incumbit,  arentibus  prae  ardore  scopulis  (en  Solem 
potentem)  tantum  nocent,  quantum  grèves  illi  :  nam  eorum 
morsus  veneno  est  plenus,  et  cicatricem  possis,  aut  ulcus 
nominare  potius,  quam  morsum. 


37a.  Prmcipue  dum  frons  tgnera. 
Adyerte  loco  hoc  Servii  corrupta 
esse  yerba  ;  quae  ut  per  te  incola- 
mitati  suée  restituere  possis ,  quid 
super  hoc  Domine  veteres  tradide- 
rÎDC  apponam.  Garisius  %ii  frusides, 
ttfrundibusy  veteres  per  u  disisstf: 
cnjus  e&emplum  pouit  Ennii  ex 
aDDalium  libro  septimo  :  Aurescant 
Frundes  non  frondes  :  mutatum  yt- 
ro  u  in  o  monet  Pliniui^  ;  et  nomi- 
nativum  absque  n  litera  in  utroque 
loqui, /rus, yn>5.  Dum  vitis  uovel- 
U  est  et  laboris  inexperta,  atque, 
ut  Golum.  ait,  injuriœ  impatiens* 
—  Imprudensque  laborum.  Orseco- 
rum  more  dixit  Àiru^mn  «rov»r. 

373.  Indigims  hiemes.  —  Expli- 
cui  marnas ,  sœvas  ^  secutus ,  que 
jam  dîxi  Ecl.  X  ;  ad  illud ,  indigne 
i^um  Gallus  amore  periret»  Nequc 
aliter  is  locus  expediri  potest  com- 
mode, quam  de  magnitudine  hie- 
mis.  —  Salemque  potentem.  Quid 
si  sumpsit  ex  Aristotele  ?  Hic  enim 


ad  explicaodum  Solem  vigentem , 
ita  ait  Meteop.  |I,  8  :  ô  yàf  mxioc 
Irm  fA^cn^  xfttn^,  Cerda. 

374*  Silvettres  uri.  Id  est ,  boves 
agrestes,  qui  in  Pirenso  monte 
nascuntur  inter  Galltas  et  Hispa- 
nias  posito.  Sunt  autem ,  exceptis 
elephantis,  majores  animalibus  c»- 
teris  :  dicti  £/n,  «ùrè  qSt  op»? ,  id 
est ,  a  montibus.  «^  Capreœtfue  se- 
(fuaces.  Id  est ,  persécutrices  ;  seu 
quod  vites  persequantur  :  ut,  Afo- 
leœque  sequacibus  undis,  Serv. 

379.  Admorso.  Participium  est, 
ac  si  diceret ,  abroso.  Serv.  —  Ad^ 
morso.  Hac  verbi  forma  nsus  Plau- 
tus  Pseud.  Propert.  lib.  III ,  11  ; 
Sidon.  Episi.  VU,  6;  Gapitolinus 
in  Antonino.  Sepeca  Epist.  XX VIT , 
Symmachus  Epist.  I,  a  5.  Goajunxit 
hoc  in  extremum  Juretus.  Cerda. 
—  Siirps  apud  Viigilium ,  si  de 
plantis  agatur,  masculini  generis  ; 
si  de  hominibus ,  feminini.  F.  G. 
— Donatus  hanc  opinionero  rejicit. 


488  COMMENTARIA 

38a.  Occasione  hujus  pulchre  dilabîtur  ad  sacra  Bacchî^ 
quœ  Grœcorum  et  Latinorum  ritu  fieri  consueirerunt.  Itaque 
ait  :  si  quaeras  originem  capri  immolati  Baccho,  nuUa  est  alia, 
quani  ipsum  arrosisse  vîtes  bujiis  Dei  :  ideo  aris  omnibus  cae- 
ditur  in  sacrîs  Liberalibus  Bacchi  :  ideo  ludi  veteres  théâtra- 
les eunt  in  proscœnia,  ut  ibi  exhibeantur:  ideo  Atbenienses, 
qni  dicti  Theseidae  a  Theseo,  lusere  in  pratis  ascoliasmum 
inter  laeta  convivia  destînatis  praemiis  per  pa^os  et  compita, 
bis  qui  agilius  saliissent  per  utres  unctos. 


380.  Non  aliam  ob  culpam.  Vio* 
tiro»  numinibu»,  aut  per  similitu- 
dÏBem ,  aut  per  contrarietatem  im- 
molantur.  Per  similitudiDero ,  ut 
Diçrum  peeuS)  Plutoni.  Per  con- 
trarielatem ,  ut  porca ,  quae  obest 
f  rugibus ,  Cereri  :  et  caper  ,  qui 
obest  TÎtibus ,  Libero  ;  item  capra 
^sculapio,  qui  est  deus  salntis  : 
qunm  capra  nunquam  siue  febri 
sit.  Serv,  —  Caper.  Proprie  castra- 
lus  htrcus  ;  sed  hic  pro  hirco  po- 
nitur,  qui  in^  lùySf  Theocrito, 
nt  et  nostro  Ecl.  VII  :  yir  gvegis 
ipse  caper.  Ge.  III  :  ducem  etpecori 
dixere  maritum  ;  inf .  3^  ;  proprie 
stahit  sacer  kircus  ad  aras.  Taubm. 

38 1.  Veteres  ineunt  proscœnia 
ludi.  Primi  ludi  théâtrales  es.  Li- 
beralibus nati  sunt  :  ideo  ait ,  ve*- 
tcres  ludi.  Serv.  —  Proscœnia  sunt 
pulpita  ante  scenam,  in  quibns 
ludicra  exercentur. 

38a.  Prœmia.  Hircum  tragicis 
Poetis  praemio  fuisse ,  docet  J.  Ces- 

Scalig.  Poet.  1 ,  44  î  ^^  ^*  ^^'*  ^^' 
leng*  I  ^  5o  ;  Horat.  A.  P.  :  Carminé 
qui  tragico  viUm  certavit  ob  hircum. 
Ita  taurus  dabatur  Epicis  ;  Lyricis 
juvenca  i  Bucolici  vel  vini  vel  lae~ 
tis  libatione  erant  contenti.  Taub. 
—  Ingeniis.  Hanc  lectionem  défen- 
dit Heynius ,  qnum  fere  universi 
codtces  et  edit.  princeps,  ferant 
ingentespagos;  quibus  libenter  ad- 


hereo}  namque  in  illis  veteribvs 
ludis  nuUus  fuit  ingenio  loc«s  ;  anC 
saltem  modicus  ;  nam  pastores  et 
rustici,  variis  pigmentis  ora  dé- 
formât! ;  sepe  vino  inflati   usqne 
ad  faecem    epotato,    qua   faciem 
suam  perungebant  ;  sales  iacondi- 
tos  et  extcmporales  de  ptaustris 
scurriliter  tune  recitabant.  Ht  non- 
dum  tragicis  carminibus  ,  sed  agi- 
litate  et  solertia  saltandi  înCer  se 
contendebant  ;  victorque  referebac 
hireum.  —  Pagt  dicuntnr  ingeniea, 
vel  qaia  compitis  opponuntor  ;  Tel 
quia  inposternm  nobiles  et  opn- 
lentt  ;  vel  quia  ex  illis  io  urbeA  col- 
lectb  Athenas  condidit  Theseus. 

383.  Thesidœ  pasuere.  Ideo  qaia 
primi  Athenienses  Liberalia  sta- 
tueront. Thesidœ  dicti  a  rege  TAe- 
seo.  Vide  Plntarch.  in  Theseo. 

384*  Mollibus  in  pratis  unetos 
saluere  per  utres.  Unctos  vel  oleo 
vel  lîxivia.  In  pratis  autem  ideo, 
ne  lederentur  cadentes.  Utres  ve- 
ro  fiebant  ad  iasultationem  etiam 
mortnorum  caprorum ,  ne  quid  ex 
bis  esset ,  qnod  non  sentiret  inju- 
riam.  —  Saluere.  Secnndum  artem 
locutus  est.  Nam  Salio  salui  dice- 
bant  :  unde  et  Gicero  ait,  in  Milo- 
niana  :  Cum  hic  de  rheda  rejeeta 
penula  desiluisset.  Sic  etiam  ab  eo 
quod  est   Cano^  non  cecint,  sed 
canui  dicebant  ;  unde  Sallustiu&: 


IN  GEORGIGORUM  LIB.  II. 


4«9 


385.  A  Graecis  transit  ad  Latinos,  apud  quos  coloni,  qui 
Tenere  e  Troia,  ludant  in  honorem  Bacchi  vérsibus,  et  ca- 
chinnis;  sed  yersibus  quidem,  maie  expolitis,  ut  aevum  illud 
ferebat.  Deinde  ex  arboribus  cavatis  simulacra  sibi  efformant, 
quae  ori  horrenda  nimis  prœtendunt,  atque  ita  non  agniti  li- 
beriu8  debacchantur.  Tertio  suspendnnt  in  honorem  ejusdem 
Deî  oscilla  ex  arboribus;  sunt  hœc  suspendicula  quœdamfacta 
aut  ex  lignis,  ant  ex  funibus,  quibus  jactabantur  agitabantur- 
que  pendentes  in  aère. 

390.  Rejicit  ubertatem  fructuum  in  senratam  religionem. 
Hinc  post  peracta  Bacchi  sacra,  vinea  pubescit,  incipitque 
gemmascere  :  valles  omnes  saltusque  implentur  uvis  :  demum 
loca  omnia  fertilissima  sunt,  per  quœ  Deus  ipse  caput  circum- 
tulit  pulchrum  et  décorum.  Extrema  hœc  indicant  festum  am- 
barvale,  de  quo  locatus  G.  I,  345- 

393.  Goncludit  necessariam  essereligionem  ad  proventum 


Comua  oceanuerunt.  S«rv.  —  £7no 
tos  saluere  per  utres,  Senrianis  tem- 
poribas,  praeteritum  a  Salio  saiui 
pronuntiabant.  In  codicibus  ta- 
inen  antiquis  manu  scriptis  salière 
legitur:  ejiumodlqae  praeteriti  for- 
ma agnoscitur  a  Prisciano  hoc  eo- 
dem  citato  venu  :  eum  vero  salien- 
di  morem  TÎdeas  apud  Hy^pnam 
de  si^is  :  ubi  de  Arctophylace  lo- 
qaitiir.  Pier.  —  Staluebantor  ita- 
qae  ntres  hircini ,  in  prato  instar 
theatri  efformato,  inflati  atque 
uncti  oleo  :  saltabant  per  hos  ms- 
tici  unico  tantum  pede  ;  nam  al- 
tenim  subleratum  habebant,  libra- 
tumqne  in  aère  :  qui  cadebant 
(qaod  signato  verbo  dicebatnr  cer- 
nuare)  risa  ab  omnibat  et  cachin- 
no  iudibande  accipiebantnr  :  ita 
omnia  plansn  et  hilaritate  in  ho» 
norem  Bacchi  personabant. 

385.  Nec  non  Ausoniiy  Troja 
gens.  Hoc  est,  etiam  Romani  ha>c 
sacra  célébrant  et  canunt  ;  nam 
hoc  est  :  Versibus  incomptU  ludunt: 
id  est ,  carminibiis  Saiumio  métro 


compositis;  quod  ad  rhythmum  so- 
lum  vulgares  componere  consne- 
verunt.  Horatius  II,  ep.  i,  i47  ^ 
lÀheriasque  récurrentes  accepta  per 
annos  Lusit  amabiliter.  Serv. 

387.  Oraque  corticUnis  sumunt. 
Qaia  necesse  erat  pro  ratione  sa- 
cromm  aliqna  ladicra  et  torpia 
fieri,  qnibas  posset  populo  risus 
moveri  :  quia  ea  exercebant  prop- 
ter verecundie  remedium,  hocad- 
hibuerunt,  ne  agnoscerentur ,  ut 
personas ,  factas  de  arborum  cor- 
ticibns,  sumerent.  Serv. 

389.  Osdlla.  Oscilla  dicta,  sive 
quoniam  capita  et  ora  hostiarum 
in  snmmis  perticis  figebantur,  sive 
quia  hune  lusum  Osci  dicnntur 
fréquenter  eiercuisse ,  et  per  Ita- 
liam  sparsisse.  Philarg,  —  Ritus 
erat  imagines  ex  alta  pinu  suspen- 
dere ,  certaque  fertilitatis  indicia 
moribus  nostris  repugnantia  ;  haec 
(^«XAoi)  ventis  agitata,  omnes  tï- 
neae  stirpes  fœcundare  diceban- 
tur.  F.  G. 

893.  Ergo  rite  snum  Baccho  rftce- 


490 


COMMENTARIA 


rei  rusticœ.  Ergo,  oportet  Baccho  canere  honorem  et  sacra  soa, 
idque  carminibus  patrio  jam  more  coDStitutis;  oportet  fem 
lances  et  liba  (id  est,  liba  in  lancibus,  est  enim  h  Sùl  M'a): 
oportet  hîrcus,  qui  illi  est  sacer^  ad  arani  ducatur,  ut  ibi  sta 
immolandas  :  oportet  torreantur  exta  hirci  in  verubus  color- 
nîs.  Epithetum  signât  materiam;  est  enim  columum,  quod 
fit  vel  ex  corylo  juxta  Servium  ;  vel  ex  corno  juxta  Festum. 

397.  Redit  in  viam  a  longa  sacrorum  dî^essione,  et  recor- 
rit  ad  praecepta  yinearum  :  docuit  supra,  uti  pastinanda  vineta; 
hic  jam  docet,  uti  repastinanda  ter  et  quater:  ÎDStrumenta 
erunt  aratrum,  et  ligones:  aratram'  signât  per  illa^  solu» 
scindendum  :  ligones  clare  ponit  bidentium  TÈomine  :  iUiiO) 
cui  nunquam  exhausti  satis  est,  valet,  cui  operi  vînearum  nihii 
laboris,  exantlati,  toleratique  satis  est  unquam  :  œtemum  est, 
perpetuo. 


mus  honorem.  Juste  igitur  Liberi 
celebrabimus  sacra.  Serv.  —  Rite. 
Hxc  vox  primam  hic  occurrit, 
quam  expUcabimus  ex  doctrina 
Seal,  in  Gonject.  ut  bine  ad  locos 
alios  Yirgilii  petatur.  Est  ritCy  idem 
quod  caste ,  et  Grsce  «>Ttf  c  Quod 
nobis  ritus  y  yeteribus  dicebatnr 
ctutum^  casti  :  aut,  castuSy  castus 
per  quartam.  Ritus  iCaque  et  aU' 
tum  y  idem  :  ac  perinde  rite  y  et 
caste  y  idem  quoque.  Cerda, 

394*  Carminibus  patriis,  Id  est , 
ut  Servius ,.  Romana  lingua  :  ple- 
raque  enim  sacra  pro  geutium  qua- 
litate ,  pleraque  secmidnm  suum 
ritum  coluntur.  Nam  bymni  Libe- 
ro,  apud  Grxcos  Graeca ,  apud  La- 
tÎQos  Latina  voce  dicnntur  :  bymni 
▼ero  Matris  Deum  ubique  pro- 
priam ,  id  est ,  Grscam  linguam , 
requirunt  :  eam  Serrii  sententiam, 
Giceronis  confirmante  testimonio, 
pro  Comel.  Balb.  Ut  autem  hic 
Mnro  carminibus  patriisy  Plato  /<^ 
xoc  «TAbr^ioT ,  et  to^ov  wâftfin  in  legib. 
Docet  vero  et  Halicarnasssus  «p- 
;;^<eiox.  lib.  B.  Romanos  patrit  ritus 


retinentissimos  fuisse ,  aec  pe«- 
grinos  dcos  admisisse ,  aut  certf 
suo  ritu  coluisse. 

395.  Stabit  sacer,  Placebil  :  tm 
enim  est  aptuni  8acrificinm,qow 
dedicatum  animal  victima  on  pa- 
tiens  invenitur  :  unde  et  aUhi  sk 
ait  :  Et  statuant  ante  aras  auioit 
fronte  juvencum  :  id  est,  pla«rf 
faciam.  Gontra  Lucanus  :  Diseusfi 
fugit  ah  ara  Taurus.  Serv.  —  ^ 
tus  stabit.  Utrumque  verbom  *>- 
lemne,  et  Pontificale  ci»t.Kain««' 
tima   ducebatur   non    trahebaW 
Statius  Th.  IV  :  gregum  pulchem- 
ma  cervix  ducitur,  Gic  de  Divi»»»^ 
I  :  kostias  ducerent, — Sacer.  là  ^^ 
exsecrabilis  ;  ut ,  Auri  saera  /i«««- 
atque  ila  Serv.  et  Pompon»»*- 
N.  prologo  Pœnuli  Plaut.  Alii,*»" 
cer  y  id  CJit,  devotus  Deo. 

396.  In  verubus  torrebimut  ts» 
coiumis.  Quia  sicut  eiiam  caper« 
inimicus  vitibus,  ita  ei»  Dorfrj* 
corylns  :  unde  et  ait  supra  :  ^ 
inter  vites  corylum  sere-  Serv.  — • 
codice  Mediceo  torquebitnus  :  ^ 
torrebimus  servare  malui- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  II. 


49' 


4oo.  Hic  pariter  prœcipit,  quee  praeceperat  de  pampinatio- 
ne,  videlicet  nemus  om^ie  vine^rum  levaoduJDa  frondé.  Nam 
iia  acti  labores  in  orbem  redeaut;  hoc  enijapL  remm  iisus  pos- 
tulat, hoc  nécessitai  :  nam etabnus  ipse  iterum per yestigia 
sua  in  seipsum  volvitur  et  revolvitur  aœpius,  Vinitorem  Tocat 
agricolam. 

4o3*  A  repetitione  pastînationis  et  pampinationis  transit 
ad  nova  duo  praecepta,  videlicet  ad  ablaqueationem  vinea- 
rum,  et  putationem;  docetque  primum  ista  duo  exercenda 
post  transactum  totnm  autumnum^  verbis  istia  :  postquam  vi- 
nea  deposuit  seras  et  ultimas  frondes  ^  postquam  AquHù  decussit 
honorem  iUumfrondium.  liasc  enim  aiçna  sunt.exacti  autumni  : 
ergo  illo  transacto,  jam  tum,  id  e$t,  «taûm  intendat  curam 
in  annum  sequcntem,  ac  persequatur  vitem  attondens  fake, 
en  ablaqueationem  :  fing;at  illam  ad  arbitrium  saum  putando 
supervacanea ,  en  putationem.  111  a  cUtvus  dens  Satumi  conti- 
nent periphrasin  falcis. 


/ioi.  Laboractiis in  orbem.  Id  est, 
in  anni  circulum  labor  se  invicem 
sequitur  rusticorum  ;  oontinuus 
est,  et  quasi  rircularis  Tinitorum 
labor  :  unde  et  Wroc  iyKvxXtoç.  In 
circolo  enim  vel  in  orbe,  nnllus 
est  teritiÎDUt. 

4o3.  Seros  frondis,  Sero  caden- 
tes.  Tarde  enim  spoliantar  vîtes 
frondibus.  — ■  Olim.  Qiiandiique. 
Significat  autem  Hhale  tempus  au- 
tumni. Serv. 

4o4-  Frigidus  et  silvis  aquilo  de- 
cussit honorem,  Varronis  hic  versus 
eî>t.  Serv.  — Honorem.  Ita  frondes 
appellat,  pulchra  mctaphora;  nam 
istœ  decus  arborum.  Pind.  Olymp. 
lU;  ait,  Theronem  circumposuisse 
comis  xi^fMj  ixtûetif  decus- olivœ. 

4o5.  ^cer.  Non  quilibet;  sed 
acer  Qt  diligens.  —  Cura;  venieu" 
tem  extendit  in  annum.  Quasi  ia 
tempore  alieno  prœmeditatur  fu- 
turum  laborem.  Serv. 

f\o6.  Et  curvo  Satumi  dente.  Id 
est,  falce  viniloria,  cujus  figuram 


depictam  tradit  Golum.  IV  »  »!>. 
Quo  vero  pacto  terra  falcem  Sa* 
turno  filio  suggesserit,  docet  Apol- 
lod.  in  principio  lib.  I,  Bibl.  Sic 
Jnven.  XIII ,  89  :  «  Sumeret  agrès- 
«  tem  posito  diademate  falcem  Sa- 
'ti  tnmus  fugiens.  »  Inde  Saturnus 
(^.-  ^'i^p»*  /jN^ctvv^o'pvf  >  et  Latine 
Fitlcifer^ 

407.  Per^uitur  vitem  attondens. 
Est  vites  ablaqueare,  ne  hoc  igno- 
ret  juvenis ,  quasi  ablacunare  t  cir- 
cum  enim  radiées  terra  effoditur^ 
excavaturque  in  forma  m  lacunulse, 
ac  tujn  vinitor  prscidit ,  altondet- 
que  ferro  radical  as  illas  ,  quœ  Da- 
tant pêne  in  si:q[>eriicte  :  qnod  nisi 
faciat ,  înferiores  déficient ,  neque 
convalescent.  Quœ  dixi ,  colligas 
apene  ex  Colum.  IV ,  %.  De  numi- 
nç  lllo,  quod  veterihut  dictum  Pu- 
ta.  Vit  quod  putationibiMprœesseC , 
lege  Arnobium  lib.  IV.  —  Fingit-^ 
<jue  putando,  Ita  ^neid.  IX  :  fin- 
gitque  premendo,  Varius  de  modé- 
rante eqnum  :  Insuitare  docet  cam- 


49*  COMMENTARIA 

4o8.  Gonfercîthic  agçeratque  prsecepta  pIuriina,qiiaeomDia 
reduci  ad  unam  possunt,  nimîrum  ad  diligentiam,  quamre- 
quirit  in  yinitore.  Diligens  vinitor  humum  primus  omniim 
Gonfodiat  :  primus  cremet  sarraenta  vitiam  recisa,  et  domon 
advecta:  primus  reportet  vallos,  id  est,  pedamenta,qu^n^ 
cessaria  sustinendis  vitibus;  et  reportet  ac  seponat,  quiaqn 
huic  usui  inservierunt,  reservari  in  similem  possuDt;  vnli 
enim  poeta  ag^ricolam  suum  esse  parcum.  Qui  in  praedictb 
primus  fuerit,  in  una  re  tantum  sit  tardus  et  cessator,  vide- 
licet  in  metenda,  id  est,  vindemianda  vite. 

4io.  Signât  teropus,  quo  facienda  pampinatio,  quo  rooca* 
tio.  Bis  excrescunt  pampini,  a  quibus  ambra  ingruit  vitibas: 
bis  herbœ  senticetaque  exubérant,  quae  obducunt  segetem,i^ 
est,  yites.  Hoc  tantum  ait  poeta,  sed  hoc  ipso  innuît  bispaio- 
pinandum,  bis  runcandùm.  Pampinatio  ad  folia  vitium  p 
tinet,  runcatio  ad  herbas.  Intelligit  autem  Ter  et  autumDuio, 
quibus  anni  temporibus  quum  folia  vitium  et  herb»  excres- 
cant,  iila  pampinanda  sjmt,  istae  runcandœ,  id  est,  enieodf. 
"  Annecte  vero  ista  cum  superioribus ,  est  enim  locus  iste  poeii 
intactus  ab  interpretibus.  Ergo  sententia  est.  Sit  vinitor  in  r^ 
liquis  diligens,  in  una  tantum  vindemia  cessator  et  postremus: 
quare?ut  uvœ  legantur  coctae  et  maturas,.  dilata  sit  vindemU. 
Nam  propter  banc  rem  fit  pampinatio,  nimirum  ut  coquafr 
tur  uvœ,  facta  enim  pampinatione  uvœ  admittuat  Sole»^ 
quœ  coquuntur  :  runcatio  quoque  etiam  si  propter  res  aiitf 
fiât,  etiam  exercetur  propter  maturitatem  uvarum  :  nam  cro- 
centes  herbœ  Solera  adimunt  vitibus  :  hœc  profecto  nàem 
esse  mens  poetœ,  non  alia,  Ideo  absolvi  cum  admonitiuncul» 
bac:  quia  uterque  labor  pampinationis,  et  runcationis  ««^ 

P^ifingiUfue  morando,  Silius  Hb.  referto,  Vitium  snslcntacnla,  <P>» 

VII  :  Atque  his  prœformat  dictis,  in  nonnullis  loris ,  in  tccta  porta"' 

fingiUjue   movendo.   Plant.   Capt.  tur  ;  ne  imbribns  depcrcant  cito^ 

fingity  arctatque.  Gerda.  Serv. 

4o8.  Primus  humum  fodito.  Hoc  410.  Metito.  Vindemiato  :  et  ^ 

est,  ad  laborem  te  primum  esse  hoc  dicit  maturam  uvatn  debert 

convenit ,  ultimum  ad  fructua  le-  colligi.  Serv.  —  Metere  ta©  ad  «• 

^endos.  —  Primus,  Cato ,  cap.  5  :  tes ,  quam  ad  segetcs  rcfcriur  :  « 

•  Opéra  omnia  mature  conficias  apud  Graïcos  d^9  et  i^*^*  "^' 

•  face.  Non  res  rustica  sic  est  :  si  modo  ^i^i'f»»? ,  sed  et  omncs  fmc; 
u  unam  rem  sero  feceris  ,  omnia  tus  respicit  :  ut  et  Hesiodus  uf^ 
«  opéra  sero  faciès.  »  Taubm,  àf^Mxi  dixit  indefiniie. 

409-  ^*  wUIqs  primus  sub  tecta         41 2.  Durus  uten^ue  Uibor.  Et  ^^ 


\ 


IN  GEORGICORUM  LIE.  H. 


493 


difficilis,  velim  ut  exiguum  agrum  celas,  oui  sufficere  rires 
tuœ  possint;  etiamsi  laudes  aliorum  ingénies  agro8« 

4i3.  Pergit  in  indicanda  diligentia.  Concide  vimina  ex 
rusco,  arundines  ex  fluviis,  virgas  ex  salicibus,  ut  habeas 
domi  sustentacula  ad  vites  novellas,  ligamenta  ad  fortiores. 

4t6.  Âbsolvit  longissiflium  tractatum  vinearum  indicans 
difficultatem  hujus  negotii.  Vis  scire  quam  sit  difficilis  uva- 
rum  tractatio,  audi.  Habebis  janx  rites  palis  vinctas,  et  peda- 
mentis  illigatas  :  habebisjam  putatas,  reposila  falce  ab  labore  : 
perveniesputando,  ablaqueando,  runcando  ad  extrêmes  anies 
vitium,  id  est,  ordines,  languidus  quidem  prae  labore  ac  de- 
fessus,  canesque  jam  victoriam  defunctus  uiagnis  laboribus  : 
et  tamen  iteruui  post  tôt  molimina  nova  seges  laborum  in- 
Gumbit  :  nam  semper  tibi  tellus  soUicitanda,  semper  pulvis 
movendus  :  quin,  quum  jam  ipaturae  fuerint  uvae^  et  vinde- 
mia  prope  in  foribus,  tamen  tune  adJiuc  metuenda  est  intem- 
péries ,  metuendus  aer ,  qui  omnia  in  nibilum  rediget.  Expende 
lector  ista  extrema,  quum  aerem  relit  intelligi  et  intempe- 
riem,  Jovem  nominat,  qui  pro  aère  sumitur,  ut  verba  formet 
ad  majorera  rusticorum  terrorem,  et  ita  exaggeret  difficulta- 
tem. Quasi  dicat  :  vide  vinitor  quis  tuus  labor,  confligendum 
tibi  est  cum  ipso  Jove.  111a,  sollicitanda  tamen  tellus  y  pulvisque 
movendus,  babent  peripbrasîn  multorum  laborum,  qui  tole- 


leDdarum  herbarum  et  frondium 
secaDdaram.  Serv. 

41 3.  Rusei.  Ruscum  vir(rultum 
est ,  unde  vites  liganiur  :  et  com- 
mémorât labores,  qui  licet  circa 
alia,  tamen  pro  vitibus  exerceo- 
tur.  Serv. 

417.  Jam  canit  extremos  tffcé' 
(it$,  etc.  Melins  est  Effœtus  légère, 
qnam  effœtos  :  nt  quidam  legunt. 
Et  antes  alii  extremos  rinearam 
ordines  accipiunt  :  alii  maceria^ 
quibus  vineta  daudantnr  :  qua: 
maceris  fiant  de  assis,  id  est,  sic- 
cislapidibos.  Hoc  autem  dicit,  Jam 
cantat  rusticus  labore  finito  ;  ta- 
men déesse  non  potest  quod  exer- 
cere  circa  cnlturam  vitiam  debeat. 
Sero.  —  Garminis  bujus  lectio  in 


antiquis  codicibus  varia  est.  Hey- 
niiis  prKtulit  extremos  effctus  vint' 
tor;  verum  omnes  antiqiiissimi  co- 
dices  feront  effectos  vel  effectus;  et 
hoc  vocabalum  ante  extremus  \o- 
cant  ;  unde  concludam  hanc  esse 
genuinam  lectionem,  canit  effectos 
extremus  vinitor  antes  ;  et  sic  expli^r 
candam  censeo  ;  vinitor,  qui  per- 
venit  ad  ultimum  ordinem  vine» 
et  laborum  finem,  cantat  lœtus  an^ 
tes  quos  ex  omni  parte  effecit,  âb- 
solvit. —  Antes.  Cato  de  re  mili- 
tari :  «  Peditei  quatuor  agminibus, 
«  équités  duobus  antibus  ducas  •  ; 
sudt  autem  extremae  quadrarum 
partes.  Philarg, 

418.  Pulvisque  movendus.  Genus 
ipsum  cnhurse  pulveratio  vocatur; 


494  COMMENTARIA 

rantur  in  negotio  vincarûin,  Tidelicet  fossionis,  aralicr 
runcationM^  ablaqueationis,  etc. 

Pars  sexta.  4^o.  Aggreditur  sextam  partem  libri  liujus. 
qua  incladit'cultnram  olearum,  et  reliquarum  arboron 
de  omnibus  breviter;  atqae  itaj  ut  cxcursum  potius,  q!U' 
tractationem  possisf  appellare.  Inchoat  ▼ero  a  prxteriis 
colendarum  vinearum  difficuttate,  oui  opponit  faciliuy 
aleanim;  quibus  ait,  expeditam  esse  culturaro,  utqus: 
eg-eant  putatione  falcis,  non'  aratione  rastrorum;  qiùhi^'. 
satis  sit  tantum  hœsisse  radiée  in  terris,  frondibus  cœluQ'. 
tiçisse. 

4^3.  Reddit  rationeiii ,  cur  tam  facilis  olearum  culic 
nam  tellus  ipsa  quocunque  aratro,  quocunque  voinereif 
tatur  (adeo  non  necessarii  rastri)  praîbet  humoreni,qiiis 
ad  dleas.  Ilind  ^ravicÊœfniges  sunt  ipsissimse  oleae,  malet 
aliqui  -per  fruges  capiunt  firnxnenta  :  maie  etiam  pern>-' 
sans  accipiuDt  sala,  quum  hîé'sit  adverbîum.  Redeo;  qu- 
obrem,  o  agrico)a,  hoc  ipso',  quodfacilis  sit  cuhvraokir 
debes  éas  nutrire;  quum  praesertim  et  pingues  sint,  et } 
férae.  RogeS^  quae  illa  superior  ratio;  tellus,  quum  arsv 
humorem  pfaebét,  qtiia  videlicet,  inversa  aratro  tellure. 
periores  glebœ,  quae  sunt  madidas,  obrnuntur,  et  illebor 
sati^'ad  oleas. 

426.  Relie  ta  olea  transit  secundo  loco  ad  arbores  poniii^ 

nam  necesse  est,  licet  uni-- 
vam  putari.  —  Rustrostjui  tJ 
Ad  fodicndum  scilicet.  Quais 
traliitur  rastrum  per  agrus^"^ 
spurcitiam  secum  coJligerf  ' 
lur.    Negligenùam  auiem  ttr- 
oleœ  ,   c|uuin  jam  cœperuflt  - 
valentiores  :  nam  adh^^^  P^ 
nimiam  curaro  rec^uiruot- >  " 


quo  imminuta^  gleboc  vitibus   ap- 
plicantur.  Set^. 

419.  Maturis  metuendus  Juppi- 
ter  uvis.  Aer,  more  suo,  cujus  va- 
rietas  plerumcjue  laborem  dccipit 
rusticorum  ':  et  tacite  videtur  ad- 
moncre ,  quod  in  primo  apertc 
dixit,  sacrificiis  tempcstates  esse 
pcllendas.  Serv. 


420.  Non  ulla.  Alii  logunt,  auo 
tore  Servio ,  Jionnulla,  id  est,  ali- 
qua  ;  neqae ,  ut  in  vitibus ,  nimia  : 
nam  et  Col.  V,  7  ;  affirmât,  omnis 
arboris  cultum,  pr»  viueaî,  sini- 
pliciorem  esse,  et  minoris  impen- 
ses. Taubm. 

4*1.  Procurvam  expectant  fal- 
cem.  Ut  putentur;  quod  tamen  ad 
ciiram    rcferlur    annivcrsariam   : 


42  2.  Jurasque  tulerunt  f<'^^ 
ras  y  propri<}  est,  assucscere  ^'^ 
varietati  ;.qu»  obest  rel>u^"^^" 

nimium.  Serv. 

4a5.  Hoc.  Hacre.-;^^"' 
pro  nutri  :  nam  pro  acti''^^. 
rativo  praesenti  pas^ivum 

posuit.  Serv.  .  ^, 

426.  Poma.  Hic  fruclus^'^'V 
omnes ,  ut  supra  ver*-  ^ 


IN  GEORGICORUM  LIB   II. 


495 


Le  quibus  etiam  ait,  nuUa  psene  tnortalium  cura  indîg^ere,  ut 
irimuin  illae  egerunt  radiées  firmas. 

429.  Tertio  gradu  loquitur  de  arboribus  sylvestribus,  quae 
;tiain  suo  quseque  çenere  feraces  sunt,  et  fœtu  (jravidœ,  eliam 
ine  cultura.  Taies  sunt  arbores ,  quae  praebent  nidos  avibus 
ex  nota  illa  sanguineis  bctccis,  videtur  înnuere  arbutum,  aut 
imiïetn  quampiam  arborem)  :  taies  l^ytisi,  qui  plurimi  in 
ïQTO  pronascuntur,  ettondentur  a  pécore:  taies piceœ,  quae 
Âenss  casdarum,  unde  faces  nocturnœ  pascuntur,  id  est,  accen- 
luntiii*,  quas  ex  se  fundunt  lumen  in  usus  ag;ricolarum.  Hic 
£uoque  desinit  m  admonitiunculam,  qua  reprehendit  mor- 
;ales,  qui,  allucente  tanto  arbjorum  commodo,  banc  artem 
neglig^unt. 

434«  Haeret  superiori  narra tioni,  immo  illam  rénovât  inter- 
posita  interroçatione,  excurriique  per  varia  sylvestrium  ar- 
borum  g^enera,  interdum  etiam  fruticum,  narrans  utilitates, 
quae  proveniunt  ex  singulis.  Ergo  ait  :  quid  insistam  in  nar- 
randis  commodis  majorum  arborum,  quum  salices,etg[enistae, 
etiam  si  bumiles,  afferant  quatuor  magnas  ulilitates  :  nam 
prœbent  frondem  pecori  ad  pastum,  umbram  pastoribus  ad 


sumit  pro  ipsis  arboribus.  Arbores 
fru(]^ifcrx ,  simul  ac  e  seminario  in 
locum  suum  positâe  sunt,  vigent 
propriis  viribus,  et  nulla  cura  ho- 
minum,  sponte  sua,  in  altum  cres- 
cunt.  y.  G. 

429*  Fostu  netnus  omne  gravescit, 

Fœtu  y  id  est ,  utilitate  :  nam  om- 

nis  utilitas  fœtus  est  :  illuc  autem 

tendit   laus  ista  silvarum ,   ut  et 

probet  non  mirum  esse ,  si  et  po- 

ma  et  uliv»  sine  ulla  cultura  prae- 

beantur  ;  et  crescat  vitium  vitupe- 

ratio ,  circa  quas  tantus  impendi- 

tur  labor.  Serv.  —  Gravescit.  A  prœ- 

gnantibus  sumta  inetaphora.   Ita 

supra^  gravidasfruges.  Prudent,  hb. 

Il ,  contra  Symmach.  gravidis   se 

vestiet  œquor  aristis.  Theophrast. 

Gaus.  I,  6  ;  de  arboribus,  ju/ovraiv  : 

fœtu  gravidis.  iterum,  t»  iyxÙ9%t^ 

partu,  Ita  illud  :  parturit  arbos. 

43 1.  Tondentur  Cjrtisi.  Virgulta, 


a  Gytho  insula,  ubi  abundant,  no* 
miûata.  Serv.  —  De  Gytiso  vide 
apud  Plin.  XIII,  47;  XVII,  6; 
Gol.  V ,  1 2  ;  VII ,  6.  Sprengel,  (An- 
tiq.  fiotan.  Specim.  1,3),  démon- 
strat,  omnia  quœ  de  Gytiso  nar- 
rentur  cum  Linnei  medicagone 
arborea  convenire.  —  Tœdas.  Eus» 
tathius  ad  Odyss.  XVIII,  3o6  :  Plin. 
XVII,  37,  omnes  arbores  pice  pras- 
ditas  astronomia  pinguedine  in  ta^ 
dam  degenerare  :  creditur  taeda 
fuisse  Italorum  Cembro  ;  Linnspi 
Pinus  Gembra.  V.  G. 

434*  Humilesque  genestœ.  Pe^  i 
nonnuUi ,  sed  antiquiora  omnia 
exemplaria  genestœ,  per  e,  m  pse- 
ne  ultima  legunt  :  uti  etiam  supe- 
rius  adnotatum  est.  Fier. 

435.  Aut  illœ.  là  est,  «alices  aut 
genests  :  multi  tamen  et.  tUiœ  le- 
gunt ;  ut  tria  dixerit,  salices,  ttlias, 
et  genestas.  Serv, 


496  OOMMENTARIA 

voluptat^n,  sepem  satis  ad  munimen^  apibus  pabula.  Excur* 
rit  deinde  in  voluptatem,  quae  provenit  ex  inspeclato  Cytoro 
monte  Paphlaçoniœ  buxorum  sylvis  abundante,  ex  arboribus 
pîce  fluentibus  apud  Narycem  urbem  Locronim,  ex  arvis  g^e- 
nerantibus  sponte,  colente  nemine.  Quasi  dicat:  inyitet  te 
utilitas  ;  invitet  jucunditas. 

44û.  Adjun^it  ma|;nas  alias  utilitates  sylvestrium  arboram  , 
qu8s,  quocunque  loco  nascantur,  etiam  in Gaucaso,  et  admo- 
dum  sint  stériles,  tamen  utilissimse  sunt.  Pini  ad  navi^ia; 
cedri^  et  cupressi  ad  aedium  constructionem  :  ex  iisdem  sylvis 
assumuntur  radii  ad  usum  rotarum  ;  teg[unienta  semispbœrica, 
testudinesque  vehiculorum,  quae  efformantur  instar  tympano- 
rum;  carinae  etiam  ad  naves  (verbum  trivere  continet  notant 
torni,  quasi  dicat,  fecerunt  torno,  nam  tomo  lignum  atteri- 
tur).  Salices  ferunt  vimina  illigandis  vitibus  :  ulmi  frondei» 
protegendis  uvis  :  myrti,  et  corni  (hic  oculos  aperi  lector, 
lector,  masculas  cornos  intelligit,  non  foeminas;  nam  istae 
inutiles  jaculis;  auctores  sunt  Theophrastus,  et  Plinius)  faas- 


436.  Pabula  melli,  Veteres  exis- 
timabant,  apes  e  flavo  genestarum 
flore  materiam  mellis  et  cer»  col- 
ligere  ;  e  flore  vero  salicid  propo- 
lim;  Ge.  IV,  3;;  Ecl.  I,  53.  V.  G. 

437.  Cytorum.  Cytoms  mons  est 
ant  civitas,  aliis  quidem  Paphla- 
goniae,  aliis  Ponti,  buxo  abundans. 
Unde  et  Gatullo  buxifer  dicitur , 
Carm.  IV.  Vide  et  Plin.  XVI,  16: 
Undantem  ait,  qniavento  agitata, 
cstns  undarum  imitatur.  Taubm. 

439.  Curœ,  Grœci  caltam  arbo- 
nunet  plantarura  d-tpaTiwYOcant. 

440.  Ipsœ  Caiicasio.  Gaucasus 
moos  est  Scythiae ,  positus  hic  pro 
qnibusUbet  asperrimis  montibus  : 
stériles  autem  ait  silvas,  compa- 
ratione  pomiferarum  àrborum.  S, 

443-  Navigiispinos.  Gar  pinus  uti- 
lis  navigiis?  Theopfar.  quum  dixe- 
rit  Hist.  V,  8  :  iXATH  fith  o7v,  juti 
^rtutm  ftunnynvifÂA^abies  et  pinus  ap» 
tissimœ  navibuSy  addit  rationem  de 
pino ,  /m  <r«  i^êoriç  »  quia  non  pu^ 


trescat,  Plinius  XVI ,  4»  ;  dicit ,  es- 
se hanc  arborem  firmissimam  ad- 
▼ersus  cariem,  et  tineas.  VitruTivs 
n ,  9  ;  illi  dat  œtemam  diutumita- 
tem.  —  Domibus  cedrumque  cupres- 
sosque.  Cur  ist»  bons  sdificiis? 
quia,  auctore  Theophrasto  His 
V ,  9 ,  «èc-Asr»  /t  ^v9fi  M»Wiifn*nç  . 
«iVjpoc  :  incorruptœ  sunt  cupressus  tt 
cedrus.  Vitruv.  II,  9  :  Cupressus ^ 
abiesy  et  cetera  ^  quœ  œdificiis  sunt 
idoneœ.  Et  de  cupresso ,  et  pinu  ita 
ibidem  :  m  vetustatem  sine  vitiis 
conservantur;  et  postea:  «  ideoque, 
«  qus  ex  his  generibus  opéra  con- 
«  stituuntur ,  permanent  ad  aetcr- 
«  nom  diuturnilatem.  »  Adhîbet- 
que  rationem ,  cur  ists  arbores 
pêne  aeternae.  Quia  inest  in  earum 
corporibus  amarus  quidam  sapor, 
qui  arcet  cariem ,  et  eas  bestiolas , 
quibns  ea  gignitur.  Paria  statim  de 
cedro  ;  et  VU ,  3  ;  ait ,  asseres  ca- 
merarum  debere  esse  cnpressinos 
ob  vetustatem.  Cerda. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IL  497 

tUla  ad  usum  belli,  hastarum,  sa^ttarum,  jaculorum;  taxi, 
quae  nascuntur  apud  Ityrseos,  valent  ad  conficiendos  arcus: 
ex  tilia  lœvigata,  et  buxo,  quae  faciii  tomo  raditur,  fiunt  va- 
riée formœ  torno,  ferro,  aliisque  instruinentis  :  ex  alno  navi- 
culae  fluviorum  :  cortices  atque  ilices  jam  paene  aevo  fractae,  et 
multa  vetustate  confectae,  et  quas  dicas  nuUius  jam  esse  usus, 
tamen  utiles  sunt  apibus,  quibus  praebent  bospitium,  et  ia 
alvo  accipiunt  intégra  examina,  tanquam  indulgentissimae 
matres. 

454*  Goncludit  faanc  sextam  partem  facta  comparatione  ad 
vites  et  Bacchi  dona.  Quid,  inquit,  simile  his  tantis  commo- 
dis  habet  Baccbus,  Deus  rixarum ,  contentionum ,  prœliorum? 
Testis  acris  illa  pugina  Gentaurorum  et  Lapitbarum,  qui  vino 
inter  epulas  exarserunt  pœne  usque  ad  exitium,  utentes  po- 
culis  armorum  loco. 

Pars  septima.  4^B.  Secpiitur  encomium  vitae  rusticee,  quod 
pqssis  appellare  septimam  et  extremam  partem  libri  hujus  : 
in  quo  encomio  quis,  non  dico,  œqaet,  sed  ma^^no  etiam  inter- 


446.  A  solstitio  ad  Novembrem, 
nlmoram  frondes  pecori  erant  pro 
pabu1o,ethieme  siccae  servabantur, 
quibus  agricols  fœno  parcerent; 
Col.  V,  6  ;  VI,  3  ;  VII,  3  ;  de  arb.  i6. 
Proodatio  optime  fit  mensibus  Ju- 
ir\io  et  Julio ,  et  post  vindemiam ,  id- 
que  horis  matutinis  ac  Yespertinis , 
âecrescente  luna  :  folia  Yero  deci- 
dua  nullins  erant  existimationis. 
Haec  in  Germania  superiore  et  in 
Britannia  quoque  nunc  etiam  usur- 
pantur.  V.  G. 

453.  yitiosœque  ilicis  alveo.  Ga- 
riosa>  :  Tult  autem  probare  etiam 
putres  arbores  habere  aliquam  nti- 
litatem.  Sane  pro  alveo  y  per  Synae- 
resim  alvo  dicimus.  Serv. 

454*  Quû'  mémorandum  csque. 
Quid  similiter  laudandum  ?  —  Tu- 
lerunt.  Dona  Liberi;  sicut  siWs 
multa  sponte  procréantes.  —  La- 
pithîs.  Gentaurorum  etLapitharum 
fabulam  exponit  Pnlœpbatus  c.  I. 
Centauros  edoctos  regere  equum 
5. 


extinxisse   tauros,   fructus  dévo- 
rantes ,  et  inde  appel latos  Gentau* 
ros  :  XA»  tI  fiiif  Sfo/ÂO.  irTf^âf y  ikctCùi 
xffTT«tf^oi ,  St«  toÙc  toMfwc  xo/nxif 
Tot/T.  Emm.  —  Cratère  minantemm 
Bonum  ^^/*tL.  Ita  enim  piuguntur 
Centauri  in  ista  pugna  :  se  J  utra  ? 
nam  unam  cum  Lapithisy  id  est, 
Thessalis,  in  nuptiis  Piriihoi,  gra- 
phice  descripsit  Oyid.  XII,  Metam. 
a4o  :  ibi,  «  ardescunt  germana  caede 
«  bimembres ,  Gertatimque  omnes 
«  uno  ore,  arma,  arma,  loquuntur, 
«  etc.  •  Alterius  cum  Hercule  me- 
roinit  noster  iEneid.  VIII,  et  Diod. 
Siculus  lib.  rV.  Illam  tangit  et  Ilor. 
Od.  I,  18  :  «  At,  ne  quis  modici 
«  transiliat  munera  Liberi ,  Gen- 
«  taurea  monet  cum  Lapithis  rixa 
«  super  mero  Debellata.  •  Vide  et 
J.  Philargyj.  Taubm.-^  Crater,  quo 
minatur  Hylaeus ,  vas  est  aheneum 
magnum:  tali  telo  utitur  apud  Ovid. 
Theseufl,  Met.  XII,  a35:  antiquus 
€mter,  quem  vastum^  etc,  V.  G, 

3a 


498  COMMENTARIA 

vallo  poetam  seqaatur?  Incipit  ab  exdamatione,  qua  ait, 
fortunatissimos  esse  açricolas ,  si  sua  tantum  cognoscant  booa. 
Reddît  rationem,  cur  fortunatissimi  :  quia  telius  ionçe  a  bel- 
lorum  strepitu,  illis  non  modo  justa  est,  dans  eadem,  qoae 
accipit;  sed  justissima,  quia  cum  multo  f<ienore  ▼icium  retrî- 
buit.  Roges  :  nonne  ei  reliquis  mortalibus  teUu$  TÎctum  sup- 
peditat?  £xpende  vatem,  et  capies  :  suppeditat  quidem  re- 
quis, sed  mediis  agricolis,  qui  iUam  tractant;  bis  unis  ipsamet 
praebet.  Quum  Bit  y  Jundiljucilem  victum,  innuit  eÙTroptov,  et  fer- 
tilitatem  terrae retribuentis.  Non  retribuit  utcunque  justa,  sed 
ubertim  fundit,  et  cam  magna  facilitate;  ideo  justissima. 

461.  Comparât  vitam  agricolarum  cum  urbana,  ut  osten- 
dat  banc  longe  esse  illa  inferiorem.  Ita  vero  de  bonis  nrbanis 
loquitur,  ut  multa  adjiciat  ad  contumeliam.  Fateor,  inqnic, 
carere  agricolas  superbissimis  domorum  foribus,  quibus  ad- 
mittant,  ac  remit  tant  turbam  salutatorum  adventantium  ma- 
ne  :  fateor  carere  domorum  postibus  variegatis  pulcherrima 
testudine,  quos  tamen  non  inhiant,  appetunt,  quœ  magna 
est  félicitas ,  ut  soient  cives  :  fateor  carere  Gorintbiorum  aère. 


458.  O  Forturiatos  nimium,  sua 
$i  bona  norint,  Àgricolas.  Non  est 
abruptus  transitus  ad  laudem  vitas 
rasticse  :  nam  ad  superiora  perd- 
ttet;  post  vituperationem  quippe 
▼ini ,  ista  quasi  consolatio  est  ^  per 
quam  ostenditur  quantas  vo]upta- 
tes  rusticis  natura  prsstiterit. 
Quod  autem  Fortunatos  nimium 
ait  ;  non  ad  fortunam ,  sed  ad  for- 
tune pertinet  quaotitatem.  Seru. 

459.  Procul  discordihus  armis. 
Longe  a  civitatibus ,  plenis  jurgio 
et  rapmis  :  longe  a  bello  quod  Ho- 
merus  appellat  t^ri/ii/uiof. 

460.  Justissima  telius.  Proprie  : 
nam  si  justns  est ,  qui ,  quod  acoe- 
perit ,  reddit  ;  terra  utique  justis- 
sima est,  qufe  majore  fcenore  se- 
mioa  accepta  restituit.  Serv. 

461. 4^i  non  ingentem'foribus  do- 
mus  alta  superhis.  Ut  etiam  in  lau- 
dem fecit  Itali»  ;  non  solum  vitam 
laudat  rusticam.,  sed  etiam  contra- 


riam,  id  est,  urbanam ,  vitupérât. 
Nam  ista  qu»  de  urbibus  dicit, 
opinabilia  sunt  bona,  non  vera, 
sicut  rustica.  Serv, 

463.  Mane  salutantum  totis  vo» 
mit  œdibus  undam.  Salutatores  in- 
nuit, quos  communes  amicos  Roma 
vocavit,  qui  sportse  causa  divitum 
obeuntes  Jimina ,  matutinum  pas- 
sim  Ave  portabant.  Unde  et  Mar- 
tial. Epigr.  lib.  I  :  Et  matutinum' 
portât  ineptus  ave.  —  Inter  quos 
multi  pedum  celeritate  freti,  et 
avaritia  impulsi  quam  plurimas 
adibant  domos ,  ut  inde  maximum 
reportèrent  lucrum.  y.  G.  —  1/m- 
dam.  Populi,  stantis  ad  officium, 
multitudinem  interpretatnr  Scho- 
liast.  in  Juvenal.  III ,  a44  >  ^obis 
properantibus  obstat  unda  prior. 
Quod  horae  du»  prime  salutalio- 
nibus  impendebantur,  ex  Martiale 
discimus  IV ,  8  ;  imo  dubia  luce , 
necdum  vestiti  defungi  cogebau- 


IN  GEORGICORUM  LIB.  H.  499 

et  veslibus  auro  perfusis,  vel  potius  illusis;  nam  yesdtae  sunt 
auro  non  suo  ad  dolos  mortalium  :  carere  lana  purpureo  Assy- 
riorum  colore  intincta,  sed  qaœ  mertun  habet  fucum,  et  frau* 
dem;  nam,  quœ  alba  est  ex  natura,  induit  coloreni  non  suum  : 
carere  oieo,  cui  admistus  pretiosus  liquor  casiœ,  yel  polius 
corruptio;  namoleum,  quod  exseliquidum,  atque  utile  ad 
USU8  psne  omnes,  corrumpitur  et  fœdatur  crassissimo  un« 
çuenlo  casiœ,  ac  perinde  amittitur  utilitas  olei. 

467.  A  civiom  bonis,  quibus  tam  multi  doli  adjuncti,  ex- 
currit  ad  bona  agricolarum,  quœ  pleno  ore  laudat.  Capita 
laudum  reducuntur  ad  quietem ,  aimplicitatem ,  abundantiam , 
jucunditatem,  fruçalitatem,  religionem.  Garent  bonis  aulico* 
rum,  sed  habent  quietem  in  agris;  nam  securi  sunt  ab  omni 
bellorum  tumuitu:  habent  simplicitatem,  ut  qui  neminem 
sciant  failere  :  abundantiam  ;  nam  eorum  vita  dives  est  varia- 
ru  m  opum  ;  jucunditatem;  nam  versantur  in  otio,  inter  spe- 
luncas  açrorum  mille  amœnitatibus  refertas:  vident  lacus 
vivos,  perennesque  aquarum  scaturi(j;ines  :  sunt  iliis  Tempe 
frigida  (intelligit  loca  qusBpiam  amcenissima  ad  oblectatio- 
nem),  boum  magitus,  somni  ab  arboribus,  iiquepermolles, 
saltus  lustraque  ferarum  ad  venationem;  quae  omnia  jucun- 
dissima  sunt:  habent  fruçalitatem;  nam  juventus  rusticana 


tnr  hoc  ofificio ,  ut  scice  Juv.  V , 
-ao ,  et  fieqq.  Emm. 

464*  Inlutasquêauro  vêstis.  In  qat- 
bus  artifex  Inckns,  aaro  depioxerat 
f'olia ,  flores  ,  animaiia  et  quncui»- 
que  volebat.  Mai«  autem  quidam 
inclusas  Uf^ant.  S.  —  Ephyreiaque 
«ra.  Corinihia ,  qua»  laudat  etiam 
Cicero  :  nam  Ephyrus  est  Corin" 
thus.  IEb  quod  eonvincitur  longo 
lempore  ante  erersam  a  Romaniv 
Gorinthum  in  prctio  fuisse  ;  quam- 
vis  illnd  ex  multis  metallis  confla- 
tum,  accipiant  casu  et  incendio 
confusum  nonnnUi ,  ex  Plinii  auc- 
toritate  :  casus  hoc  miscnit,  qnnm 
Corinthus  caperetnr  incensa.  Con- 
stat etiam,  nobiles  Goiinthiorum 
Yasorum  artifices  Gorinthi  incenr 
dîum  antecessisse. 

468.  Lotis  otia  fundit.  Fundus 


dicitnr  ab  eo,  quod  ait  remm  om* 
BiumfondameDtum,  et  copise  fons 
tiberrimut.  —  Ltttis  otia  fundis  : 
oppoaitio  cum  hortis  quos  ciii^;anc 
mûri.  (  Seneca  £p.  90.  )  f^.  G. 

469.  SpeiuncWy  viviquê  lacus.  Id 
est ,  bona  naturalia ,  non  sicut  in 
nii>ibus  labore  qMssita  :  unde  Ju* 
venalis  :  Et  speluncas  dissimiies  vê» 
ris.  —  Frigida  Tempe.  Tempe  pro- 
prie sunt  loca  amœna  Thessalia». 
Abusive  cujusvis  loci  amoenitas.  S. 
Speluncis  et  aquis  inerat  aliquid 
reiigionis  (Seneca  Ep.  4t  }•  f^-  G. 
Antra  fri(!;ida  et  fontes  puri  om- 
nium animos  recréant  et  aUiciunt. 

471.  Illie  saltus.  Venationes , 
qutt  penitus  in  urbibut  non  sunt. 
—  Lustra  ferarum.  Bene  ferarum 
addidit ,  quoniam  sunt  in  urbibus 
lustra  mcretricum.  Serv. 

33. 


5oo 


COMMENTARIA 


est  et  operum  patiens,  et  parro  assueta  :  sane  frngalitas  dua 
haec  notât;  ita  servus  frugi  est,  qui  rem  domini  dilig^enter 
curaty  illique  est  utilis,  et  praeterea  ipse  est  sobrius  :  demom 
habent  sacra;  nam  cum  illis  olim  Dii  îpsi  conversati,  et  jus- 
titia  urbes  relinquens  pollutas  sceleribus  divertit  ad  rusticos, 
et  inde  ad  caelum  rediit,  unde  venerat.  Illa  sanctique  paires, 
sunt  qui  non  référant  ad  Deos,  sed  ad  agricolas  ipsos,  qai 
instituti  cum  probitate  et  virtute,  patres  suos  religiose colunt. 
475.  Post  laudatam  yitam  rusticam  optât  ipse  accipi  in  pa- 
trocinium  Musarum,  quœ  dulces  sunt  an  te  omnia,  qnarum- 
que  ipse  fert  sacra,  ut  earum  sacerdos  :  ideo  vero  hoc  optât, 
ut  doceatur  rerum  naturalium  cognitionem.  Notât  quatuor, 
quœ  scire  praesertim  Yelit;  astrologiam;  motus  terrarum;  ac- 
cessus  et  recessus  maris;  dierum  noctiumque  varietatem. 
Si^at  astrologiam  per  vias  cœli ,  sidéra ,  Solis  Eclipses,  Lunae 
labores  :  motus  terrarum  per  tremorem  :  accessus  et  recessas 


474*  Exîrema  per  illos  Jusnitia 
excedens  terris  vestigia  fecit.  Hoc 
Aratns  dicit  ;  Justitiam  primo  et  in 
urbibus ,  postea  in  agris  tantum 
fuisse  ;  ubi  eam  inducit  loquentem, 
cur  abscedat  e  terris.  Serv,  —  Se- 
4nindum  euuidem  Aratum  i>ice  filia 
Joyis  ex  Themide ,  tempore  aurei 
«aeculi  inter  homioes  versabatur  : 
argenteo  bryo  e  moncibus  nonnuo- 
quam  descendebat  ;  sed  quum  ee- 
niis  aeneum  arma  fabrefaceret , 
françeretque  aratra ,  in  celam  ao- 
fngit  DicCf  et  nonc  lacet  in  Zodia- 
.conomine  Astrœa  t.  536;  Ecl.  IV, 
6;  VI,  4i*  Gonfer  Hesiodi  vatici- 
niiim  cnm  Ovid.  Metamorph.  I, 

i49*  y-  O, 

476.  Me  vero,  Dia  qusBsitam  est, 
utnim  philosophiae,  an  rusiicitatis 
.esset  vita  felicior^  unde  nonc  di- 
cit primam  esse  pbilosophiam  : 
sed  post  ipsam,  rusticam  vitam.  — 
Primum.  Primum  et  ante  omnia  ; 
■ut  iVrimus  ibi ante  omnes.  Philarg. 
—  Maie  :  nam  optât  musas  ante 
immia  dulcissimas  velle  illum  pci- 


mo  accipere ,  et  Gboris  poetamm 
inserere. 

478.  Defectus  Solis  varios.  Atquî 
uno  modo  tantum  Sol  deficere  no- 
bis  videtur ,  tune  scilicet  iiuum  Lu- 
na  plena  e  regione  ejus  obstiterit 
radiis,  et  eos  nobia  fecerit  nom. 
TÎderi.  Unde  rarios  accipimus  de- 
fectus ;  non  quia  varia  ratione  con- 
tingant  (nam  ratio  una  est,  ut 
diximus  )  sed  quia  vel  variis  tem- 
poribus  fiant.  Tel  yarie  :  interdum 
enim  duobns,  interdum  quatuor, 
interdum  pluribus  déficit  digids. 
Serv,  —  iMnœque  labores.  Vel  er- 
rores ,  qoia  non  recta  incedit  :  vel 
defectus,  qui  contingunt  Lune; 
quotiens  terre  altitudo  intenre- 
niens  radiis  Solis  eam  illuminari 
non  patitur,  a  quibus  dicitur  lu- 
men accipere.  Serv.  -—  Alii  inlelit- 
guntLnoam  e  tenebris  terne  inter- 
▼enientis  eluctantem  ;  vel  magiâs 
excantationibus  resistentemetcc- 
lo  deduci  negantem. 
.   479*  Unde  tremor  terris.  Van» 
sont  opiniones  :  alii  dicunt ,  ven- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IL 


5oi 


maris  per  tamorem ,  quo  inflatum  rumpit  obices  :  huic  tu- 
mori  opponit,  résidant ^  ad  signandum  recessum  :  varietatem 
dierum  et  noctium  per  Soles,  qui  hyeme  brevissimi  sunt, 
«esta te  longUsimi,  tardas  brevesque  noctes  faciunt. 

483.  Optât  esse  agricola,  si  nequeat  esse  philosophus.  Ita- 
que  primum  gradum  attribuit  rerum  naturalium  cog^nitioni; 
proximum  vitœ  rusticanae,  bac  sententia  :  si  prae  frigiditate 
sanguinis  circa  cor  ingenio  sim  adeo  hebeti,  ut  nequeam  pe- 
Betrare  res  illas  quatuor  naturœ,  placebunt  rura,  amnes,  flu- 
mina,  sylvœ,  carenti  etiam  omnium  rerum  aliarum  gloria. 
Deinde  convertit  se  ad  campos  Tbessaliœ,  Spartœ,  Thraciœ, 
qui  opinione  et  experimento  mortalium  habiti  sont  amœnis- 
simi  et  fœcundissimi.  Thessaliam  notât  per  flùvium  Sper- 
chium,  Spartam  permontemTaygetum,  Tbraciam  per  valles 
montis  Haemi.  Illud  Taygeta  bacchata  virginibtis  Laccenis  est, 
celebrata  oi^giis  et  furoribus  baccbantium  fœminarum  ;  quasi 
ipsa  loca  pari  furore  corripiantur  cum  fœminis. 

490.  Dederat  principem  locum  cognitioni  rerum ,  doctrinse, 
scientise,  philosophise  :  proximum  vitee  rusticœ  :  jam  bic  de 
u traque  ita  loquitur,  ut  pares  videatur  facere,  adjunctis 
utriusque  vitae  Ëncomiis.  Érgo  de  Sapiente  dicturus,  primo 


tam  esse  in  conca^is  terr»,  qui 
motus  etiam  terram  movet.  Alii 
aquam  dicnut  ^^enitalem  sub  terris 
moveri,  et  simul  eas  concutere, 
sicut  vas  aqu2  :  ut  dicit  Lucretius. 
—  Qua  vi  maria  alla  tumescant 
Objicibus  ruptis.  iEstuaria  Oceani 
accipimns  ;  qui  perGallias  et  Mis- 
panias  in  infinitnm  enimpit  con- 
tempta  lege  riparum ,  ad  quas 
rursus  recurrit.  —  Objices  ;  rupes , 
aggeres  Oceano  natura  constituti  ; 
vel  ariificiales ,  ut  moles  et  caemen- 
ta,  quibus  efficiebant  portus,  et 
Lucrino  claustra  addebaot.  De  fluo 
tuum  altituHine  multa  portentosa- 
que  somniabant  veteres  :  fluctus 
eoim  erant  qui  ad  LXKX  pedes 
apudBricanniam  tuniescente^,bre- 
ves  die«  hieme ,  brevesque  noctes 
«State  effidubaot.  Opioiones  de 


Sole  juxta  Gades  occidente  crépi- 
tumque  ut  ferri  incandescentis  et 
in  aquam  immissi  edente ,  visas 
sunt  ipsi  Posidonio  dignœ  quae  in- 
vestigarentur.  F^.  G, 

48 1 .  Quid  tantum  Oceano ,  etc. 
Hyemem  et  sstatem  significat  ;  et 
sensus  est:  quae  causa  sit,  cur  dies 
hybemi  tam  sint  occasum  praecipi- 
tes;  et  quae  mora  noctes  aestivas 
différât ,  ac  retardet.  Soles  dixit , 
pro  dies ,  plurali  numéro  ;  quem- 
admodum  Georg.  I,  66  :  Pulveru- 
lenta  coquat  maturis  Solibus  œstas, 

484*  Frigidus  obstiterit  circum 
prœcordia  sanguis.  Secundum  phy- 
sicos,  qui  dicunt  stultos  homines 
esse  frigidioris  sanguinis  :  pruden- 
tes, calidioris  :  unde  et  senes,  in 
quibus  jam  friget,  et  pueri  in  quibus 
necdum  calet,  minas  sapiunt  «SIpiv. 


5o2  COMMENTARIA 

définit,  quis  sit  sapiens;  nimirum ,  qui  cognoscit  rerum  caus- 
sas,  hune  ait  pleno  ore  esse  felicem.  Quare  sapiens  est  felix? 
quia  nihil  limet,  non  fatum,  etiam  si  inexorabile;  non  stre- 
piium  Âcherontis,  etiam  si  avarus,  et  rapax.  Nihil  timet,  quia 
mortero  non  timet,  quœ  inexorabilis;  neqne  Acherontem , 
quem  scit  esse  ayarum,  ac  nemini  parcere,  quin  omnes  de^lu- 
liât,  tbesaurumque  suum  avidissime  conficiat  ex  rapina  mor- 
alium,  quos  in  aetemum  sepultos  coercet. 

493.  DixJt,  Sapientem  esse  felicem,  qui  nihil  timeat;  ait 
de  rustico,  esse  felicem,  propter  bona,  quibus  fruitur.  Quasi 
dicat:  sapiens  est  felix,  quia  caret  metu;  rusticus,  quia  ha- 
bet  gaudia  :  neque  solum  habet,  sed  et  noscit  se  habere,  9Îcurr 
ille  etiam  noverat,  nihil  sibi  timendum;  Sed  quœbœc  gaudia? 
Dii  agrestes.  Pan,  Sylvanus,  Nymph»  cum  qnibus  vivit. 
Vide,  ut  non  dederit  alias  Toluptates  caducas  etTanas,  sed 
consortium  Deorum.  Fuit  enim  poetae  quaerenda  efBcax  ratio , 
quam  opponeret  rationi  Sapientis,  immo,  qua  vinceret.  Nam 
si  ille  felix,  quod  metu  caret;  hic  felicior,  quod  degit  cum 
Diis  :  cum  his  enim  degentem  necesse  est  tutum  admodum 
esse,  ac  perinde  sine  ullo  timoris  et  curarum  sensu. 

495.  Adjungit  jam  effectus  vitsB  hujus,  quse  traducitur  cum 
Diis  agrestibus.  Caret  cupiditate  bonorum,  terrore  malorum, 
affectionibus  animi:  cupiditate;  quia  nihil  curât  ma gistra tus , 
qui  sunt  in  arbitrio  populi;  nihil  purpuram,  quœ  Regum  est; 
nihil  honores  cœteros ,  qui  etiam  firaternum  soient  amorem 

490.  Félix  quipotuit  rerum  cog»  mortis  rnetum  et  înferos,  quibns 
noscere  eaussas.  Bepetitio  est  sape-  Tohiptas  humana  inqninareWr,  do- 
rions coloris  ;  nam  hoe  dicit  ;  et  mari  et  tollt  credebant.  Vid.  Noc. 
rustici  felices  sunt  ;  et  qui  tribnunt  490 ,  ▼ol.  I ,  pag.  4  '4* 

operam  Philosophi».  5»rv.  494- '-^^^^^r^^^**^  ^^^'^'  ^^" 

491.  Fatum.  Ex  fato  yenientia.  Panis  vel  SyWnni;  sed  inter  se  so- 
—  Inexorabile  fatum.  Ljsias  in  rorcs  î  ut, -itn<POi/mfn» ;înter  se 
oratione  funebri  hanc  sententiam  scilicet.  Serv. 

ita   prius  protulit  :  0  /«i^m»?  »  «niv  49^-  FoptiH  fasces.  Honores  qot 

ifAtrifAi/  fMtfx^  t'Aupi^vc  àwct^AiTiwoc  :  a  populo  prsstantnr  :  propric  an- 

genius,  qui  nostrum  fatum  sortitus  tem  locutus  est,  ut  fasces  popali, 

est  y  evitare  nequit.  Homer.  Odyss.  regum  purpuram  diceret.  Serv. 

ultimo  :  M»îf*  «Xon  ,  «nî?  oiÎtic,  àmc/V  496-  injidos  agit€msdisconiiafra- 

TA» ,  oç  «  yifMtM  :  Fatum  pemicio^  très.  Discordiam  posuit  pro  avari- 

sum  y  quod  nemo  fugit  mortalium.  tia.  Quod  dissideant  fratres,  sappc 

493.  Stibjecit  pedibus.  Galcavit.  in  culpa  est  habendi  amor,  non 

Quia   Philosophinp    rognitiono   et  rani  tamen  ambitio  exiûoss  èiS' 


IN  GEORGICORUM  LIE.  II.  5o3 

perturbare,  usque  ad  caedem,  et  sanguinem,  ut  accidit  in 
Remo,  et  Romulo  :  lerrore;  quia  Dacos  non  timet;  neque 
hostes  alios  îmminentefl  Romano  Imperio,  etiamsi  sciât,  rui- 
turas  reg  Romanas,  régna  omnia  :  afïectionibus;  quia  yiso 
înope^nihil  indolescit;  riso  diyite,  nikil  invidet. 

5oo.  Quid  ergo  in  tan  ta  rerum  tranquillitate  facit  rusticus? 
carpit  fructus,  quos  dant  ipsi  rami ,  ipsa  mra,  placide  quidem 
et  spoDte,  non  coacta  gravi  imperio  :  quo  ita  vivit  contentus, 
ut  nolit  yidere  jura  legum,  ut  quœ  ferrea,  atque  inexorabilia; 
non  forum,  ut  quod  insanum,  ac  plénum  litibus;  non  tabu- 
laria ,  ut  qu»  sint  populi. 

5o3.  Comparavit  primo  vitam  rusticam  cum  urbana,  et 


sensioni  causam  qaoque  prsebet. 
De  Romalo  et  Remo ,  quorum  fœ- 
dum  Gertamen  narrât  Livios  1,6; 
de  Gyro  et  Artaxerxe  Justinua  V , 
1 1  ;  et  mémorandum  exemplom  ha- 
bet  Paterc.  II,  67  :  «  Née  Planco 
«  gratta  defuit  ad  impetrandum  , 
«  ut  frater  ejns  Planena  Plotius 
«  proscriberetnr ,  etc.  »  —  Infidof 
fratres.  Araacida,  Paorthorvm  re- 
ces  ;  Tiridates  ,  et  Phraates ,  An. 
U.  G.  734  9  ambo  CsMatem  aibt 
auzilio  Yoceatcs.  F.  G. 

497-  Daeut.  A  Gracia  Akî  Gcub 
et  Davi  Tocantur  (Strab.  VU, pag. 
3o4)  :  Daci  Antonii  partes  secutt 
anno  7a3,  Myaiam  mTaaere,  et 
Romanorum  socios  in  Tkracia  ad- 
orti  suot.  M.  Craasus  triumviri 
filius ,  eo«  anno  726 ,  in  Macedo- 
nia  vicit ,  ut  jaan  intar  OcCaTiani 
Gaenaris  lusus ,  pvgna  babevelur  m 
circo  SueToram  etDac<»rum>  Dio, 
U  ;  Virgil.  ^n.  VIII,  7a5  ;  Horat. 
II,  Od.  ne,  XKHi;  ubi  Gekmes  yo- 
cantor,  ex  Horatii  Od.  vi ,  lib.  III, 
videre  poteris ,  quantum  Daci  An- 
tonio conjuncti  Rom»  terroris  in- 
jecerint. — Detcendens  a  montanis 
locis,  Tel  a  Septemtrione,  qui  al- 
tior  esset  ceteris  terre  partibus  ;  sic 


Statius,  Tbebaid.  I,  ao  :  «  Et  con- 
«  jurato  dejectos  vertice  Dacos.  » 
Et  Claudia  n.  m,  3io:  «Mixtis  des- 
«  cendit  Sarmata  Dacis.  »  y.  G. 

498.  Non  m  Romanœy  peritura- 
quê  refma.  Régna  scilicet  Barbaro- 
rnm  :  nam  duo  dictt  ;  rusticnm , 
née  Roroanun  imperinm  movet, 
va  est,  ad  ambitum  cogit;  ncc  bar- 
baroniim  régna  peritura.  Non  enim 
Ronaw>  maledicit  imperio.  Sed 
huic  opponit  régna  cetera,  quas 
▼ocat  peritttfa,  ut  Romanam  notet 
sstemitatem.  —  Peritaratfue  régna, 
Animaii  scilicet ,  Sextt  Pompeii , 
Lepidi,  aliommque  usque  ad  Ac- 
tiacaoa  pugnam  :  nonnunquam  et 
'verbum  teges,  de  proceribus  Ro- 
manis sumitur,  ut  infra,  t.  5o4. 
De  hoc  Tersu  vide  Dissertationem 
quam  fcrt ,  Hisi.  de  tAcad.  des 
Inscript,  tout.  XFI,  pag.  298.  F".  G. 

Soi.  SponU  fui.  Ejusmodi  tutf- 
irtùt  iivTo^Mf  :  Naso  ci6os  nuiio  co^ 
gentê  ereafos  appeUat.  Ita  Lucret. 
lib.  V  :  «  Quos  Sol  atque  imbres 
«  dedertiDt ,  quod  ttf  ra  crearat 
«  Sponte  sua,  satis  id  placarat  pec- 
m  tora  donum.  •  Taubm,  —  Ferrea. 
Jura. Dura,  inezorabilia,  immuta- 
biha.  Serv. 


So4 


COMMENTARIA 


dédit  rusticœ  principem  locum  ;  deinde  cum  philosopbîea,  et 
utramque  fecit  parem  :  jam  tertio  comparât  cum  diversis  stu- 
diis  mortalium,  anteponens  omnibus  eamdem  vitam.  Âdducit 
vero  octo  studia  hominum.  Sunt  illi  homines,  nautici,  mili- 
tes, aulici,  grassatoreSy  avari,  ora tores,  comici,  haeredipeta? : 
cuique  horum  adjun^^ît  aliquid,  quo  vivide  sîngulorum  mo- 
res exprimat  Nauticis  sollicitudinem  dat,  qua  fréta  oamia 
pernaviçant,  etiam  occulta  et  inexplorata;  nam  sic  explico 
caecitatem  fretorum:  militibus  audaciam,  qua  ruunt  io  f^la- 
dios  :  aulicos  ait  penetrare  in  aulas  intimas,  quoostendit  iilo- 
rum  studium;  id  enim  curant,  ut  intimi  magis  sint  suis  prin- 
cipibus;  nam  in  hoc  sita  illorum  félicitas:  grassatores  per 
yim  omnia  gerunt,  evertunt  publica,  evertunt  privata,  illud 
ambientes,  ut  per  miserorum  ruinas,  ipsi  auro  splendescant, 
bibant  gemmatis  poculis,  dormiant  in  Tyri  purpura  :  avari 
aurum  condunt,  et  condito  avidissime  incubant,  ne  quid  pe- 


5o4*  Pénétrant  aulas  et  limina 
regum.  ProfiteDtur  satellitium.  Li- 
mina autem  ait  interiorem  familia- 
ritatem  :  sic  Turnus,  Stirpem  ad- 
misceri  Phrygiam,  se  limine  pelli. 
Serv.  — Megum.  Uorat.  Epod.  II, 
iDter  beatos  Dumerat  y  quem  «  ne- 
«  que  horret  iratum  mare ,  et  qui 
«  "vilat  forum ,  et  Superba  civium 
«  potentiorum  limina.  ■  —  RegeSy 
Romanae  libertatis  oppressores , 
quam  restituisse  gloriabalnr  Gxsar 
Octaviaaus.  Is  quum  res  a  se  prae- 
clare  actas  in  monumento  Ancy- 
rano,  enumerari  juberet,  ante  om- 
nia memoraTit ,  se  juvenem  XIX 
annos  natum ,  sumptibus  propriis 
cxercitum  collegisse,  et  in  liber- 
tatem  vindicavisse  rempublicam, 
qus  fnerat  bellis  civilibus  oppres- 
sa. Vide  nostrum  Tacitum,  vol.  IV, 
pag.  3 1 5  et  scqq.  Nomina  Mex  et 
Dominus',  quamvis  Romanis  in- 
fensa,  jam  apud  Plautum  tribuunt 
assentatores  reipublicae  optimati- 
bus  divitibusque.  y.  G. 

5o5.  Petit  excidiis  urhem,  Incer- 


tnm ,  alienam,  an  suam.  S.  —  Hej- 
nius  Romam  intelligit  ;  sed  Ruaeus 
urbem  ad  illos  refert  y  qui  ex  ur- 
bium  expugnatanim  ruinis  opes 
colliçunt.  —  Hic  Antoninm  désig- 
nât, qui  cum  Gleopatra  urbem 
minatus  erat  eyertere,  Ge.  I,  49^  î 
JEn.  Vm ,  678.  F.  G. 

506.  Gemma  bibat.  Genuneo  po- 
culo,  non  gemmato.  5eri;.  —  Gent" 
ma.   Intelligit  vas   ex  auro  ,    caî 
sculptoria  arteçemme  inseruntnr. 
Apertius  ^n.  I ,  ubi  pateram  vo- 
cat  gravem,  gemmis  y  auroque.  Plin. 
lib.  XXXIII  ;  in  Proœmio  ea  subjî- 
cit ,  ex  quibus  hic  locus  possit  non 
solum  illustrari,sed  intelli^  :  «Tar- 
«  ba  gemmarum  potamus,  etsma- 
«  ragdis   teximus  calices ,   ac    te- 
«  mulentie  caussa  tenere  Indiam 
*  juvat,  et  aurum  jam  accessio  est.» 
Ubi  clare  ait ,  gemmas  auro  inseri 
in  poculis.  Cerda, 

507.  Incubât  auro.  Xfv^m  tv-ueti» 
veu.  Aristot.  Polit.  II ,  «r^o^t/^iMMf 
dixit.  Verbum  incubare  notât  per- 
tinaciam ,  et  longius  tempus  y  x^l 


IN  GEORGICORUM  LIB.  II. 


5o5 


reat,  ne  quid  abeat:  oratores  in  rostris  attoniti  redduntur, 
stupentque  ad  ea,  quae  ipsîmet  dicunt,  excitantes  hune  in 
moidum  admirationem  populi  :  comici  capiuntur  plausa  illo, 
qui  crescit  per  cuneos,  admirantibus  plèbe  et  Senatu;  et  ideo 
veluti  çeminus  (quamyis  hic  multiplex  significetur)  quem 
plausum  ipsi  summopere  inhiant,  atque  ambiunt  :  hœredi- 
petas  gaudent  perfudisse  fraternum  sanguincm,  ut  ipsi  soU 
cuncta  possideant;  atque  adeo  gaudent,  ut  non  curent,  an 
sspe  propter  admissam  cœdem  cogantur  ire  in  exsilium,  do- 
mos  mutare,  patriam  quœrere,  Sole  alio  incalentem.  Vide, 
quam  proprie  omnia.  Scio,  quae  explicui,  posse  quoque  in 
nonnullis  aliter  explicari;  sed  non  est  interpretis,  sententias 
omnes  semper  producere.  lllud  de  fratribus  interfectoribus 
fratrum  referri  possit  ad  bella  civilia,  ex  imitatione  Lucretii, 
quam  in  notis  hic  infra  dabo. 

5i3.  Diversis  mortalium  studiis  opponit  unicum  tantum 
studium  agricolae,  nimirum  illum  occupari  in  aranda  et  co- 
lenda  terra:  deinde  numerat  late,  qu(>t  ex  hoc  unico  studio 
proveniant  bona,  tam  utilia,  quam  jucunda  :  hœc  enim  duo 
bonorum  gênera  potentissima  sunt  ad  excitandos  homines;. 
et  inter  bona  jucunda  admiscet  etiam  bonum  honestum,  quo 
fortior  sit  excitatio. 


diaturnitatem  quandam  ;  ut  Noster 
iEn.  1, 93  :  Ponto  nox  incubât  atra, 
et  Horat.  Od.  I,  3;  nova  fèbrium 
Terris  incubait  cohors. 

5o8.  Hic  stupet  attonitus  rostris, 
Scilicet ,  ut  ipse  concionetur  ;  vel 
ut  concionem  audiat,  et  miretur 
orantem  ex  suggestibus,  qiue  ros- 
tra  dicebaDtar.  Sic  Quintius  Gapi- 
tolinus,  in  Livio,  lib.  lil,  cap.  68  : 
Hœrete  affixi  concionibus,  et  info» 
ro  vivite. 

609.  Percuneos  (geminatus  enim) 
plebisque  patrumque  Corripuit.  Or- 
do  est;  corripuit  enim  hune  ge- 
minatus per  cuneos  plausus ,  et 
plebis  et  patrum.  Serv.  —  Per  cu^ 
neos.  Vel  a  forma  ipsa  cunei  pri- 
ma ;  Tel  a  similitudine  cunei  mili- 
taris,  hoc  est,  peditom  globi  in 


cunei  formam  redacti,  qui  rr/^of 
Grccis  dicitur,  et  qui  nonfiifov^f^«f, 
sed  a  parte  prima  angustiore  in 
iatiorem  procedit  ;  cunei  dicti  sunt 
ioca  in  theatro ,  id  est ,  graduum 
ordines ,  in  quibus  vulgus  specta- 
torum  stabat  inter  sedentium  sub- 
sellia. 

5 10.  Gaudent  perfusi  sanguine 
fratrum.  Haec  Nota  tota  verssibitur 
in  imitatione  aperienda,  et  loco- 
rum  similitudine.  Ergo  GatuUus 
ante  Mostrum  ;  Perfùdere  manu 
fratemo  sanguine  fratres.  Ante 
ntnunque  Lucretius  lib.  111  :  «  San- 
«guine  civili  rem  confiant,  divi- 
«  tiasque  Conduplicant  avidi ,  cse- 
«  dem  casdi  accumulantes ,  Grude- 
«  les  gaudent  in  tristi  funere  fra- 
«  tris.  9  Post  omnes  Manilins  lib. 


5o6 


COMMENTARIA 


5i4'  Ponit  primo  bona  utîHa.  Ex  colenda  terra  nascitoo- 
labor  et  cursus  todus  anni  ad  coUigendos  varios  proventus  : 
inde  patria  alitur,  domus  privata  uniuscujusqne  açricolsp, 
armenta,  boves.  Nec  requies,  nunquam  annus  cessât  a  fan- 
dendis  fructibus;  semper  exuberat  aut  pomis,  aut  fœtu  peco- 
rum,  aut  culmis  se^tum,  nam  suici  plenî  sunt  fru^bas,  fra- 
mentis  borrea.  Fenit  ftyems,  pergit  narrare  laboretn  illam 
totiusanni:  in  hyeme  oliva  teritnr,  sues  nutriontur,  sjWse 
dant  arbata.  Qnid  vero  in  Autumno?  Varii  sunt  pomorum 
fœtus,  vindemia  coquitur. 

533.  Sequantur  bona  delectabilîa -.  natî,  qui  dalcissime 
pendent  ex  ma  tris  osculo  :  nxor,  quœ  pudica  est,  et  casfa, 
quacnm  se  oblectat  :  vaccae ,  quœ  demissis  ubenbus  jncnndi- 
tatem  afferunt,  sicutî  et  bœdi  luctantes  comibns  in  TÎrenre 
gramine.  Neque  vero  ista  çaudia  aKunde  tantum  proTeniant; 
nam  ipsi  agricoiae  snos  babent  dies  festos;  fundontnr  per 


ÏV  :  Mutuaque  armati  coeunt  in 
vulnera  fmtret.  Sed  et  t*  gaudent 
in  re  sangninis  idem  nsurpavit, 
Nostrum  emulaDs  i  multo  gaxtden- 
tem  sanguine  civem.  Gerda.  Vide 
Not.  5io — 5 12,  ÎD  vol.  I,  pag.  419. 
—  Cl.  V08S.  transtulit  hos  versus  in 
Antonii  milites,  qui  migraverant 
in  renMrtisMmas  terr»  partes,  nt 
stipendioram  mercedes  conseqae- 
rentur.  —  AKi  vetemm  fabnlanim 
cnriosi  sectatores  de  MedeaetTe- 
lamone,  qui  oeciso  fratre  emla- 
verunt,  triar  bec  carmisa  Tokint 
intelligi. 

5i4>  ITific  anni  iahor.  Ex  açri- 
cultara  kabet  tolins  anni  snbstan- 
liam ,  proventnm,  et  alinenlum 
sibi  snisque.  —  Mine  patriam.  Do- 
natusvillam  intellig;it,  non  rêvera 
patriam;  nam  villa  ip«i  patrtae  le* 
co  esc  ;  sed  mate.  Forsan  intelfiçic 
vectiçalia,  qnm  principibas  dantur 
tn  patrise  subventionem. 

5i5.  Meritosque  juvencos.  Sui 
eonsortes  laboris.  Adludit  ad  pas- 
tomm  celebritates ,  in  quibus  pa* 


tiebantnr  bores  feriari  a  labore , 
qnos  etiam  sertis  coronabant.  Hanc 
morem  muUa  probant. 

5 16.  Nec  retftdes:  nuUnm  est  an- 
ni tempus  quod  quiescat,  aut  oes- 
set  magnos  fructus  exhibere  ,  et 
quie  sunt  ad  victum  necessaria. 
Nullum  est  mstici  laboribos  in- 
tervallam;  ergo  nec  snffconim  pro- 
ventibus. 

617.  Mergiie.  Mergîfes  fasces  col- 
momm  spicas  habentinm  ,  qnas 
metentes  bracbîis  sinîstris  corn- 
pleettmtitr  ;  quidam  eavos  dicnnc. 
Pkilatg, 

519.  Sxcyonia  hacea,  Qaoniam 
oleura  Sicyoniura  magno  in  pretio 
est.  Sicyony  urbs  Peloponnesi. 

5ao.  Aihuta.  Poma  stivestria. 
Serv.  —  Arbutorum  proprie  fruc- 
tas  sont,  ées  athoisiers  :  sed  pro 
baccis  sylvamm  omnibus  possunt 
usurpari. 

524*  Casta  pudieitiam  servat  do^ 
mus.  Non  ut  in  nrbibus  impndica. 

537.  Ipse  dies  agitât.  Hoc  dîcit, 
omnes  dies  sic  babet,  ut  festos 


IN  GEORGICORUM  LIE.  II.  607 

herbam  ;  célébrant  convivia  cîrca  içnem  ;  Bacchum  invocant  ; 
excitant  pastores  suoa,  vel  ad  saj^ttarum  certanien ,  proposito 
scopo  in  ulmo,  ve]  ad  palflestram,  qace  exercetur  nudis  cor- 
poribus.  Roçes  primo  :  nonne  illud  ubera  vaccœ  Laclea  démit* 
tunt,  pertinet  ad  bonum  utile?  Fateor;  aed  ex  quo  tamen  se- 
quitur  Tolupf  as  nia{;na  ipso  aspecto  :  et  quidem  ex  eonjunc- 
tione  cum  aliis  bonis  jucundift,  illud  quoque  ad  jucunditatem 
videtur  pertinere.  Roges  deinde,  ubi  bonum  honestum?  hoc 
multiplex  :  invocatur  Bacchus,  peragnntur  dies  festi  :  en  reli- 
gio  :  exercentur  jaculo,  in  palœstra,  quae  inter  honestas  me- 
ditationes  connumerant  doctores  g^^mnasticon. 

53a.  Non  omittit  poeta  id,  quod  necessarium  in  omni  per- 
suasione,  nimirum  exempla,  quœ  rem  firmant  :  adhibet  vero 
duplex  genus  exemplorum,  bumanum  et  diviniun.  In  huma- 
nis  sunt  Sabini,  qui  banc  vitam  babuere:  Remus^  etRomuIus, 
qui  pastores  fuerunt:  Etruria  tota,  qaœ  boc  studio  créait  in 
magnam  potentiam  :  demum  Roma  ipsa,  quae  eadem  arte 
facta  est  rerum  omnium  pulcherrima^  et  una  septero  montes 
unico  muro  circuro dédit. 

536.  Ab  huraanis  exemplis  pergit  ad  divina  :  nam  Satumus, 
qui  vixit  aureo  seculo,  egit  vitam  rusticorum  :  quod  Saturni 
œvum  prœcessit  œtatem  Jovis,  qui  dictus  est  Rcx  Dictsus,  id 
est,  Cretensis:  praecessit  etiam  aetatem  illam,  qua  mortales 


putes.  Alii  dteunt,  festos  dtes  cam 
religiooe  concélébrant.  Seru. 

538.  Cratera  coronant.  TJ  «n-i^fif 
Tk9f9tf  nfiuJnt  ;  Qt  Athen«us  XV, 
5  ;  referens  Iliad.  A  >  470  ■'  >»^f  0« 
/«•?  Kpmpûtt  tViffT*4»«rro  «reroTo;  ubi 
Schol.  a^t  tSc  9vi^a.fH  «rX>^fl»»«» , 
id  est ,  /JtiXf»  aixoi/f .  —  Jam  tempo- 
ribas  Sophoclis  ooronabantur  cra- 
tères fronde  aut  lana.  F.  G. 

Sag.  Magistris.  Ita  Yocantnr  non 
solum  hominuni,  sed  etiam  recto- 
res  et  institutores  feramm.  Virgil. 
praetereo ,  qui  tum  hic ,  tum  alibi 
sspe  usus  bac  voce. 

53 1.  Agresti  palœstra.  Rustica 
luctatione.  Palœstra  autem  dicta 
est ,  Tel  Jarl  <r«c  viknt ,  id  est ,  a 
luctatione  :  vel  Àiri  tov  irM^Miy,  hoc 


est  a  motu  urnx  :  nam  dncti  sorte 
Inctantur.  Serv. 

533.  Sicfortîs  Etruria  crevit.  Se- 
cundum  hiâtoriam  :  nam  constat , 
Tuscos  usque  ad  fretum  Siculura 
omnia  possedisse.  Serv.  —  Unde 
totum  mare ,  quod  a  dextra  Italici 
litoris  est,  Tyrrhenum  dicitur. 

534«  Ante  dirutam  Garthaginem. 
Romani  ita  vivebant,  ut  diceret  Ca- 
to  in  operis  proœmio  :  «  Et  virum 
«  bonum  quum  laudabant,  ita  laa- 
c  dabant ,  Bonum  agricolam  bo- 
t>  nnmque  colonum.  »  Vide  quœ 
narrant  historici  de  Quinctio  Gin- 
cinnato ,  de  Regulo  et  Tuberone. 
F,  G. 

536.  Ànte  etiam  sceptrum  Dictœi 
régis.  Antequam  regnaret  Juppiter^ 


5o8  COMMENTARIA,  etc. 

cœperunt  vescî  juvencis  aliisque  animantibus  :  nam  plane 
sub  Saturno  mortales  vescebantur  pomis  tantum  agrès tib as 
et  terrae  fructibus  :  felix  etiam  fuit  seculum  Saturni  perpétua 
pace,  qua  floruit:  nullae  enim  buccinae  fuerunt  necessarîae, 
quœ  militem  concitarent;  nulli  enses,  qui  hostem  ferirent. 

541  •  Absolvit  librum  hune,  ut  jam  primum  concludebac, 
continuata  metaphora  a  iquadrigis  equorum,  quibus,  post 
lonçum  confectum  cursum,  solvuntur  colla  sudore  fiunaiitia, 
et  defatigata  prae  labore  nimio. 


qui  est  in  Dictso  monte  Cretensi 
nutritus.  Serv. 

537.  Impia  quant  cœsis  gens  est 
epulata  juvencis.  Arati  est  hoc  , 
qui  dîcit ,  Phœn.  i  ag  :  majores  bo- 
Tem  comesse  nefas  putabant.  S. 
—  Cœsis  juvencis.  Attingit  hic  Poe- 
ta  cautionem  illam  veterum,  qui 
abstinebant  a  caedendis  bobus  ; 
imo  reprebendit  mortales,  qui  hoc 
ausi.  Narrant  Valerius  et  Plinius , 
prior  cap.  I,  posterior  cap.  ^5  ;  et 
uterque  lib.  VIII ,  patremfumilias 
damnatum  fuisse  a  populo  Roma- 
no ,  quod  boTem  aratorem  occi- 
disset ,  socium  laboris  humani. 
Athenis  etiam  lege  cautum  erat, 
ne  quis  bovem  immolaret ,  de  quo 
dicebant:  yimfyiç  iorn^  xas  T»r.flr 
Âvd^opjroi;  jutfjuûraf  xonetnç  :  agrico^ 
la  est  y  etsocius  humani  laboris. 

539.  Classica.  Miiitare  iostru- 
mentum,  quo  signum  ad  pugnas 


classico,  cornu.  Tel  lituo  dabant^ 
quod  inventum  ferres  aetati»  est, 
Ge.  III,  i83.  Homeri  heroes  ,  qui 
œtatis  aureae  sub  finem  vixerunt, 
voce  imperitare  solebant  :  inde  /S^9 
ÀyaBoç,  Confer  Ovidii  splendidam 
locum,  in  Met.  I,  96.  F.  G. 

540.  Hic  versus  imitator  pnlsa- 
tiones.  mallei  ad  fabrefaciendoc 
enses ,  tum  motu  suo ,  tumi  lre« 
quentia  literarum  r  et  p.  V.  G. 

543.  Et  jam  tempus  equum  fw" 
mantia  solvere  colla.   Allegoricas 
hoc  dicit  :  Débemus  fatigato  inge^ 
nio  parcere,  et  facere  finem  carmin 
ni.  Sane  non  est  comparatio ,  sed 
translatio;  sicut  et  in  primi  fine 
diximus.  — jPumantin.Feriat  tuum 
animum  prsclarus  diceudi  modus. 
Ita  ^n.  XII  :  fumantes. sudore  qua- 
tit  equos  ;  et  de  equis  Gastoris  et 
PoUucis  Minutius  :    spumantibuS' 
eguis,  atque  fumantibus. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


GEORGICON 


LIBER  TERTIUS 


(Vide  Argumentum  générale,  vol.  I,  p.  4^5. ) 


ANALYSIS. 

ii.BM  pecnariam,  libri  hujiu  materiam,  proponit,  Palem  et  ApoUinem 

cantatums;  et  procul  amoTet  Tul^atas  poetanim  fabnlaa,  1--9.  Glo« 

riatar  se  primum  inter  Latinos  fore  qui  palmam  condendi  carminis 

referai;  cujus  laudis  monumentuni,  oïdificabit  templum,  ad  ripas  Min- 

cii,  paterni  flaminis,  Augusto  consecratum  ;  in  Gœsaris  honorem  ibi 

lados  équestres  et  théâtrales  institnet;  desinitque  in  pictiiras  et  statuas 

quas  facturus  est  in  templi  foribus ,  tom  de  rébus  Augusti  bello  pne- 

clare  gestis,  tam  de  progenicoribus  illins,  10 — 39.  Inde  favorem  ac 

stndinm  Mœcenatis  sibi  expetit,  quo  jubente  susceptum  id  operis  fuisse 

rursus  testatur;  et  promittit  se  patriam  et  Gaesarem  celebraturum  he- 

roico  carminé,  4^ — 4^*  Incipit  prima  pars  de  bobus  et  equis  et  de  fe- 

tura  armentorum  :  docet  decem  notas  vaccarum  y  quas  ut  optimas  pro- 

bat,  49  —  59.  JEtas  admissnre  habilior,  60 — 71.  Transit  ad  equos 

admissarios  et  pullos,  quorum  generositas  notatur  rébus  quinqne;  in- 

cesstt,  audacia,  forma,  colore,  ardore;  probat  omnia  testimonio  Deo- 

rum,  atque  heroum,  7a — 94.  Admonet  equos,  generationi  et  bello 

inutiles  propter  morbum  Tel  senectutem  factos,  humaniter  curandos,  et 

inspiciendas  prssertim  dotes  quibus  vigent;  bine  excurrit  poetice  ad 

descriptionem  equestris  cursus,  96 — lia.  Erichthonius  primus  junxit 

equos  currui  ;  primi  Lapitbe  educavere  ad  gyros  militares  ;  ad  utrum- 

que  laborem  plurimum  ^alet  equus  juTenis,  iiS — laa.  Taurus  ante 

admissuram  saçinandus,  Taccae  macerands;  sed  post  illam  ists  omni 

cura  foyendae,  ia3 —  \^S.  Ab  gravidis  vaccis  arcendus  tahanus,  qui  inde 

describitur,  i46 — 156.  Post  partum,  tota  cura  impendendaest  vitulis, 

quorum  triplex  genus  assignat  poeta,  et  late  dissent  de  illorumdomi- 

iura,  157  — 178.  Recurrit  ad  pullos  equorum,  et  docet  uti  in  teneriore 

«Cace  emdiendi  siat,  donaudi  in  robustiore,  ut  apti  sine  etbellis  et 


5io  COMMENTARIA 

certamûiibus.  Equum  ita  iDstractum  atque  domitum   comparacloiie 
illustrât  :  deinde  iodicat,  qua  ctate  danda  ait  farraço,  179 — ao8.  Eqai 
et  tauri  arcendi  a  nimio  usa  Veneris  ;  sed  relictU  equis,  sermo  e»t  de 
taaris,  qui  pascendi  «uot  procttl afeminis,  trana montes,  vel  intra  pnc- 
sepia.  Hiuc  describit  pugnas  taurorum  pro  pracsente  femiaa  ;  TÎcti  i^no- 
miniam,  exsilium,  pœnitentiam ,  et  curam  sui  confîrmandi  ad  reparau- 
dum  bellum;  reditum  ad  quaerendom  hostem;  et  hune  locum  absolwic 
apta  fluctus  comparatione,  209  —  24 '•  Amoris  furis  et  hominibos  et 
animalibus  communes  :   in  exempta  adducuntur  leena,  ursi,    aper, 
tigres f  equi,  Leander,  lynces,  lupi,  canes,  et  cervi;  inprimis  insi^is 
est  equarum  amuitium  fnror,  cttjus  eaaaam  ad  Yenerem  refert;  ili» 
saepius  ex  vento  gra^idae  fiunt,  et  virus  distillant,  34a  —  283.  Nunc  se- 
cunda  pars  de  ovibus  et  capris  :  dicturus  poeta  de  re  nova  et  difficili, 
rursus  invocat  Palem,  a84  —  394*  Oves  et  capra^  alend»  domi  per  hye- 
mem  :  comparantur  inler  se  ambo  grèges,  agS — 32 1.  Vemo  tempore 
produeendus  uterque  ad  pastum  :  quid  quaque  diei  parte  agendum, 
3ia  —  338.  Disciplina  pastorum  Libyae,  339  —  348.  Non  ita  apud  sep- 
temtrionales  gentes;  illic  armenta  clausa  stabulis  tenentur  :  bine  malta 
de  immanitate  frigoris  et  vita  incolarum  hujus  regionis,  349  —  ^^^* 
Praecepta  quatuor  de  lanicio  curando,  384  —  ^9^*   Unde   proveniac 
ubertas  largior  lactis,  quod  exportandam  ad  oppida,  aut  in  easeos 
coa(;ulandum,  394 — 4^^-  Terria  pars  de  eanibas  :  qni  et  que  cîbo 
alendi;  duplex  eorum  utilitas,  videlicet  custodia  gregis,  venatio  fera- 
rum,  4^4 — 4 13-  QuarCa  pars  de  rebns  pecori  iafestis  ;  eedri  et  galbani 
nidore  abigendi  serpentes;  nemp»  ckelydri,  viperae,  eolubH;  «faersydrî 
anguis  patria,  forma,  vivendi  ratio  etsaeviiîes,  4 14"* 4^*  Morboram 
cause  et  signa  in  pecoribus  :  scabies  et  remédia  contra  illam,  44^ — 4^- 
Febris  et  contagia  a  principiis  ferra  compesceuda ,  ne  toti  grèges  cor- 
ripiantnr,  4^7 — 477-  Quùta  parte  et  ultima,  sive  Bpilogo,  descriptio 
saevissim»  pestis ,  qu«  tractum  omnem  Alpiaum  yaataverat,  et  cujus 
adhuc  veatigia  tempore  Virgilii  supererant.  Pecudes,  amenta,  fers, 
hostiae  sacr«e,  intereunt,  47^^^*497*  ^qvi  peremitis  signa,  et  miseran- 
dnm  exitinm,  49^— ^5i4-  Taurornm  ctades,  in  qua  vÏTidi  afifectas  mi- 
sericordiae  excitantur,  5i5 — 536.  Strages  reliquaram  animalium,  per 
terras ,  maria  eC  aéra  :  adfaibentur  nots-  pecnharea  ad  enmiaovendam 
miserationem,  ut  artis  medicc  iaanes  conatus;  Tisiphonefe  s«Titia;  ca> 
daverum  aggc««9i  et  ignis  sacri  furor,  687  —  566. 

EXPLICATIO. 

I.  Cum  allusione  ad  praecedeotes  libros,  in  quibus  vocati 
Gères,  Bacckus,  Dii  alti;  sic  te  quoque  canam,  o  Pales;  o 

NOTiE. 

I .  Te  quoquBy  magna  Pales.  In-      animalibus  :  sîcut  de  frumentis  dir- 
vocat  deam  pabuli ,  dicturus  de      tums  et  vitibus  Cererem  invocatil 


IN  GE0R6IC0RUM  LIB.  III. 


5ii 


Apollo.  Dicturus  ^ero  de  aniuialibus,  recte  Paiem  invocat 
Deam  pabuli,  sicuti  pro  frumentis  Gererem,  pro  vitibus  Bac- 
cbum.  Est  enim  Pales  Dea  Nomia,  sicud  Apollo  Nomius.  Sic 
dicuntur  a  paacuis,  quibus  preesidenc  :  quum  yero  Palem 
clare  nominet,  ApolllDem  periphrastîce  involvit,  allodens  ad 
fabulam,  qua  apud  Amphrysum  fluvium  Thessaliœ  pavit  pe- 
CU8  Admeti  Régis  :  additcantatunim  se  sylvas  et  amnesLycœos, 
id  est,  Arcadum,  qu«e  pars  orbis  pecorosa  admodum. 

3.  Proposuit  qus  dicturus;  jam  poetice  dilabitar  ad  fabu- 
las, quas  non  vult  attingere,  quia  yulgares,  et  ideo  tantum 
serviunt  suspendendis  inaniter  animis  otiosis. 

4*  Probat  esse  vulgares  :  nam  quis  nescit  Ëurystheum  fuisse 

leam.  Simili  ritu  nostris  majoribus 
Dea  reris  ostra  culta  fait  :  quas 
ferias  sois  paschalibus  addiderunt 
Ghristiani ,  tribueruntquc  Deo  re- 
surgenti.  F.  G. 

3.  PastorabAmphryso.  Amphry-m 
sus  fltiTius  Thessaliae ,  apad  quem 
Apollo,  spoliatas  divinitate ,  ob 
occises  Cyclopas,  Admeto  régi  pa- 
Tisse  armenta  dicitur  :  unde  eum 
nnnc  invocat,  qui  Nomius  vocatnr^ 
▼el  ««"o  «Tiic  vo/uâf ,  id  est ,  a  pascuis  ; 
▼el  «flrô  tmi  léfjtmiy  id  est,  a  lege 
chordarum.  Serv.  —  Silvœ  amnes^ 
ifue  Ljrcm.  K*t'  f (o;^«v  montem  Ar- 
cadiae  posuit  ;  vel  qaia  pecorosa  ; 
Tel  quia  Pan  illic  est  rusticum  nu* 
meu.  Serv. 

3.  Cœteray  quœ  vacuas  tenuissent 
carmina  mentes.  Hoc  est,  fabulas, 
qus?  deleclationi  esse  poterant ,  et 
■occu pare  mentes  curis  solutas,jan» 
descriptae  a  muftis  in  omnium  ore 
Tersantiir.  Serv. 

4-  Quis  aut  Eurysthea  durum. 
Eurystheus  rex  fuit  Grseciae ,  Per- 
0ei  genns;  qui  Junonis  instinctu 
imperabat  Herculi ,  ut  varia  mon- 
stra  snperaret,  quibus  posset  pe- 
rire  :  unde  eum  durum  appellavit , 
qui  potnit  ad  complendum  odium 
sovercale  safficere.  Serv. 


et  Liberam.  Sane  non  est  minra- 
dum,  esse  usnm  eum  proœmio; 
sicnt  est  usua  in  primo  :  nam  aliud 
quodammodo  inchoaturus  est  car-  ' 
men,  pastorale  scilicet,  postcom- 
pletum  Georgicum  ;  deinde  eciam 
si  unum  sit,  scimas  concessuni  esse 
scribentibus  ;  ut  iteratione  proœ* 
roii ,  legentium  interdum  reficiant 
laborem.  Nam  etLivius  fréquenter 
innovât  principia  :  ut,  Incensa  « 
Gallis  urbe  :  ut  Completis  consuU- 
bus.  Et  Gicero  ii|  Verrinis,  qai  in 
frumentaria  conciliavit  auditorum 
animos,  iteratione  principii  :  ut, 
Omnesqui  alterum  judicant.  Paies 
autem,  ut  cUximus,  dea  est  pabuli  : 
quam   alii  Vestam  ;  alii  matrem 
deam  vocant;  banc  Virgilius  ^e- 
nere  fœminino  appellat.  Alii,  inter 
quos  Varro,  mascnlino  ^nere,  ut, 
hic  Pales.  Huic  sacra  «olvuntar  XI 
Ralendas  Maias  die,  quae  PaiUia 
vocantur.  Serv,  —  Est  autem  /^o<r»- 
pixN  f o^N ,  quam  ante  nrbem  con- 
ditam  agitabant  per  eum  diem,  qui 
postea  dies  natalts  urbis  coepit  ce- 
lebrari;  de  qno  vide  Plntarch.  in 
Romulo.  —  In  hit  feriis  pastores 
purgabant  pecus   suffnmigando , 
seipsos  aqua  lustrali,  transiliendo- 
qne  per  incensam  foennin  et  pn* 


5l2 


COMMENTARIA 


durum  in  imponendis  imperiîs  Herculi?  Quis  nescit  aras  fia- 
siridis  Reçis  iEçyptiorum  hospites  mactantis?  propter  <|aa?  in 
taie  odium  mortaliam  incurrit,  ut  illaudatus  ubîque  dicerc- 
tur,  id  est,  nulla  di^us  laude,  omni  dîgnus  contumelîa. 
Quis  non  cecinit  Hylam,  Herculis  puerum,  raptum  a  Nym- 
phis  in  fonte?  quis  non  Delon,  dictam  Latoniam,  quod  Lbi 
Phœbum  et  Dianam  Latona  pepererit?  Quis  nescit  Hippoda- 
men,  quae  nupsit  Pelopi?  Quis  non  ipsum  Pelopem  ,  qui  equis 
irictoriam  adeptus  meruit  nuptias  Hippodames,  et  cui  erat 
Lumerus  eburneus  pro  cameo. 

8.  Absolvit,  se  quoque  clarum  fdturum  in  hoc  ar^mento 


5.  j4ut  inlaudati  nescit  Busiridis 
aras,  Busiris  rex  fuit  JE^jpii  ;  qui 
quum  susceptos  hospices  immola- 
ret,  ab  Hercule  interemptus  est, 
quum  etiam  eum  Toluisset  occide- 
re  :  hujus  laudes  scripsit  Isocrates  ; 
unde  inlaudatif  partiripium  est  pro 
Domine;  ut  sit  illaudabilis,  non  qui 
laudatus  non  sit,  sed  qui  laudari 
non  meruit;  ut  est  illud  in  septi- 
mo  iEneidos  :  Dives  inaccessos  uin 
Solisfilia  lucos,  pro  inaecessibiles  : 
non  ad  quos  nullus  accessit,  sed 
ad  quos  nuUus  accedere  debeat. 
Serv.  —  Hanc  fabulam  quap  nimis 
fera  et  sanguinea  nobis  videretur, 
yeteres  Graeci  in  dramate  satyrico 
et  in  comœdiis,  instar  convivii  Cy- 
clopum,  risui  eicitando  exhibe- 
bant ,  ut  e  fragmentis  apparet  Bu- 
siridis cujusdam,  quem  scripserant 
Epicharmus  et  Mnesimachus.  Sed 
Homerus  nihil  de  Busiride.  F»  G. 

6.  Cui  non  dictuê  Hylas  puer.  Id 
est,  a  quo.  Horatius  :  Scriberis  Va- 
no  fortis  et  hostiutn,  pro  a  Vario. 
Hylas  autem  socius  Uerculis  fuit , 
qui  aquatum  profectus,  raptusest 
a  Nymphis  in  Mysia.  —  Latonia 
Delos.  In  qua  Latona  enixa  est 
ApoUinem  et  Dianam  ;  quam  insu- 
Inm  ante  vagam  Apoilo ,  ut  in  ter- 
tio legimus  :  Mycone  ceba  Gyaro^ 


que  revinxit;  ubi  fabulam  plenius 
dizimus ,  stabilem  fecit.  Serv. 

7.  Uippodameque.  Fabula  talis 
est  :  Hippodame  filia  fait  Œno- 
mai ,  régis  Elidis  et  Pisamm  :  hic 
equos  babuît  velocissimos ,  utpote 
ventorum  flatu  creatos,  <piî  pro- 
cos  filiat  multos  necavit ,  soh  bac 
conditione  provocatos  ad  caruJe 
certamen,  ut  aut  victus  traderet 
filiam,  aut  victor  necaret.  Postes 
quum  Pelopem  amasset  Hippoda- 
mia,  cornipit  Myrtilum  aurigam 
patris ,  primi  coitus  pactione  :  qui 
factis  cereis  axibus,  quumYictore 
Pelope  a  puella  promissam  posce- 
ret  prsmium ,  ab  ejus  marito  prat- 
cipitatus  in  mare  est,  cui  nomes 
imposuit  ;  nam  ab  eo  MyrUmm  di- 
citur  pelagus.  —  Humeroque  Pe- 
lops  insignis  ebumo.  Tantalus,  pa- 
ter  Pelopis ,  yolens  deomm  tentare 
divinitatem ,  invitatis  eis ,  filium 
suum  epulandum  apposuit  :  a  quo 
omnes  dii  abstinuemnt ,  ezcepta 
Gerere,  quie  brachium  ejus  cou- 
sumpsit.  Postea  punito  Tantalo , 
quum  dii  Toluissent  ejus  filiom  re- 
yocare  ab  inferis.  Gères  ei  ebnr- 
neum   brachium  restituit.  Quod 
ideo  fingitur ,  quia  Gères  ipsa  est 
terra ,  que  corpora  universa  con- 
tumit,  ossa  tantum  reservans.  S. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III.  5i3 

tractando  non  minus  atque  alio8  poetas  in  supra  dictis  ;  imo 
Tictorem  se  illorum  fore. 

lo.  Pendet  sententia  ex  superioribus  :  qua  te  ratione  toiles 
/iuiiio^VirgiU,etvo(a6i5  per  omnium  ora?  Audite,  ait:  superbi 
sunt  Grœci  Musis,  et  putant  gloriam  carminis  ad  Latinos 
non  pertinere.  Ego  suscepta  cum  iliis  pu^na,  modo  cornes 
sityita,  illorum  Musas  primus  in  patriam  meam  transferam, 
referamque  Mantuam  palmas  nobiles  carminis,  quod  olim 
célèbre  fuit  in  Helicone  monte  Bœodae;  nam  hœc  est  Aonia. 

i3.  Dicit,  erecturum  se  templum  in  memoriam  victoriee, 
quam  adepturus  est  a  Greecis.  Habet  vero  oratio  0n)$i}9tv  sr  rûv 
«rtptffTOTixûv  :  nam  templum  illud  erit  e  marmore;  erit  in  loco 
amœno  ad  aquam  Mincii,  Mantuani  fluvii,  ubi  is  amnis  errai 
cum  flexibus,  ubi  frequenti  arundine  coronatur  :  additque 
maximum  ornamentum  templi  :  nam  Cœsar  futurus  est  aedis 
illius  tutelaris  Deus;  hujus  rei  nota  est  locus  médius,  in  que 
erit  simulacrum  Augusti  ;  cujus  in  honorem  ipse  victor,  atque 


9.  Tôlière  humo.  Simili  senten- 
tia Hor.  Od.  II ,  3  :  «  Getus  yulga* 
«  Ttes ,  et  udam  Spemit  humum  fa-> 
«  giente  penna.  »  Et  Pindar.  Olym. 
IX;  ubi  jBÎt,  non  sibi  attingendos 
\iytft  ;i:«i^fl(i«'fTov( ,  sermones  ser* 
pentes  humi, 

10.  Primus  ego  in  patriam,  Ideo 
primtisy  quod  ante  illum  nallus 
Mantuanns  Poeta  fuit  :  aat  quia 
nullus  exinde  talis  emersit.  Serv, 
•^  Prius  indicat   potius   Yirgilii 
mentem,  quia  simplex  et  modes- 
tus  semper  fuit.  —  Tamen  modes- 
tia  non  est  eadem  que  humilitas  : 
poeta  romanus  non  solnm  inani- 
matas  res ,  ut  Hesiodus  et  Nican- 
der ,  cecinit  :  sed  etiam  noyas  et 
animatas  ;  curam  scilicet  pecoris , 
et  apum.  At  in  ipsis  locis ,  ubi  corn- 
parari  possunt,  miraberis  quan- 
tum recédât  Ascrvus  ille  senex,  et 
languidus  iste  Coiofonius ,  cujut 
longe  dissertationes  de  fmmento, 
de  arboribus,  de  floribus,  de  le- 
guminibtts,  ostendout  que  fnertnt 

5. 


McXiVmvp^ic*  sua  deperdita.  V.  G. 
i3.  Etviridi  in  eaimpo.  Hic  est 
campus ,  de  quo  ait  :  Et  qualent 
infeïix  atnisit  Mantua  campum.  — 
Ponant.  Pro  exstroam,  ut  apud 
Pbsedr.  III ,  10  ;  tam  angustam  po» 
nis  domum  :  sic  apud  Cas.  passim 
ponere  castellay  castra;  propter, 
pro ,  prope, 

16.  In  média  mihi  Cœsar  erit, 
templumque  tenebit.  Id  est,  ipst 
templum  dabo  ;  et  yerbo  usus  est 
pontificali  :  nam  qui  templum  di- 
cabat,  postem  tenens,  dare  se  di- 
cebat  nnroini,  quod  ab  alio  neces* 
se  fnerat  jam  teneri, et  ab  humano 
jure  discedere.  Quod  antemdicit, 
In  medio  mihi,  ejus  templum  foro 
significat  :  naun  semper  ei  sacratus 
numini  locus  est,  cujus  -simula* 
cbrum  in  medio  coUocatur  :  alia 
enim  ad  ornatum  tantum  perti- 
nent. Serv.  —  Locus  médius  apud 

^Romanos  honoratior^  ut  semper 
apud  hune  Poetam  obserrare  est. 

17.  Tjrrio  conspectus  in  ostro.  In 

33 


5i4 


GOMMENTARIA 


omatus  purpura,  ut  qui  sacra  facCurus,  instituet  in  açro  Man» 
tuano  ludos  Circenses,  in  quibus  quadrigas  centum  a^tabît, 
ut  soUtum.  in  Bomano  circo* 

19.  Hts  Gipcenaibus  aderunt  una  varil  geaeris  Palaestritae, 
ex  ipsaGraecia  adirocati:  cuaeti  enim  Graeei  hue  advolabtuit 
certaturi  cursibus,  caeslibusque  cntdis^  duria;  relinquenUfiie 
in gratiam  mei,  prœ Mincio  mea,  Alphewn  suum,  apud  qnent 
Olympicos  ludos  celebrabaot;  prœ  meis  agpds,  lucos  Molor^ 
chi,  ubi  fiebanl  ludi  Nemei.  ^ 


habita  pontificiA  ;  oujo&  m  of&cium 
dicit  in  templi  consecratione  suinp- 
turum.  Serv.  —  Servius  et  Heyoîas 
purpuream  vestem  «acerdotis  esse 
Tolunt  triumphatorisye  ;  sed  per- 
peram  ;,non  iotelligunt  enim  trium* 
phum  nanc  esse  peractam.  Hic 
exhibentur  laêCi  ad  exMiipkim  Cir- 
censiam,  qni  Romae  a  Tarquinii 
prisci  temparibus  mter  ÀYeatmiiiii 
et  PalatilMB  in  circo  mazinio  habiti 
sont  et  celebrati,  nt  Olyaipici.  F.  G. 
18.  Centum  ^aadrijugos.  Sentins 
ita  himc  lacvn  notis  enarraos , 
ernitum  earrus  sccandom  antiqui- 
tatem  dizit,  sicnt  etiam  adfiftmina  t 
«  olim  enim  in  litore  fluminis  Cip* 
«  censés  agitabantur ,  in  altcro  la- 
«tete  posilia  ^adiis  9  ot  ab  mra- 
«  que  parte  easet  ignavin  praesena 
«  pericnlnm*  ■  Hajas  loci  admo* 
BvÉt  me  nnper  nomisna  quoddam 
antiqut  characteriscujat  faciès  a^ 
tera  specic  constabat  «fwlem  pr» 
se  ferente,  equuan  ad  cuarswm  se* 
cmndum  Jbaninh  ripam  concttan- 
ion ,  cum  bac  ad  infimam  basin 
snbscriptione ,  Decvbsio  :  qnod 
Gircensiom  symbohim^Tel  judicio 
D.  LaaibiDi,  Ser^,  masque  in 
hune  Ucum  sententie  facile  snf* 
fragator.  —  Aà  fiumina-f  Mincii 
sciliceii  non  ttaque  hsM  de  Enripo 
interpretanda ,  quae  fossa  est,  qua 
ialioA  Gasar  spatium  a  subseÛiis 


aeparayit.  V.  G.  —  Centum  eurrus, 
(^amvis  Ueynins  irol.  I,  pag.  4^9 
nostne  Edic.  notam  Servit  subtîltm 
et    nugatoriam  _  incuset  ,    tamen 
Rueus  et  Cl.  Toss.  Servianae  opî- 
nioni  adhserent,  pntantqne  allndi 
htc  ad  pompam  Gircensinm  Indo- 
r«m  9  in  qutbus  die  uno  fiebant 
viginti  quinqne  curmam  missus, 
id  est,  emissiones  carmam  e  repa- 
Ipdiaet  carceribus  :  singulis  antem 
missibua  quatuor  cumis  esibaot  ; 
singnli,  pro  suafactione,  soisdis- 
tincti   colnribas  ;   qoatuor   enim, 
erant  factiones,  nibra,  alba ,  pra- 
sina,  sive  yiridis;  et  yeneta,  sÎTe 
cerolea.  Igitar  centum  cumis  Vir- 
giliiy  missaa  indicant  yi^nti  quin- 
que,  «eu   Gircenaem  onius   diei 
pompam.    Gircenses   autem  lodi 
cursus  équestres  Olympien»  irai- 
tabaotnr.»  iEneid.  Y,  aS8. 

19.  Ckficte  mUâ,  lo  honorem 
meum;  et  boc  dicit  :  ex  aliîs  ago- 
nibus  ad  me  certatura  Gnscorum 
m«ltitudo  eonyeniet.  FerAlpheum 
autem ,  J«ffi»   Olympici   agonem 
significat  :   Man   Alpheus  ftuyias 
est  fitidia,  qus  civitas  juxta  Pisas 
est,  in  qua  oolitur  Olympicos Jup- 
pi^er.  Eos  autem  ludos  acdpiaitts 
per  Alpbcum  ,  qui  olim  Pytbici  di- 
cebantur  ,  yel  Olympici ,  qui  quin- 
to   quoqoe    anno   celebrabaatur. 
Serv,  et  PhiUrf,  — -  Lucosque  ifo- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IH. 


5i5 


ai.  Ne  quid  desit  a4i magnitudinem  poetlci  hujus  triumpbi, 
Tirgiiius  ipse  feret  doaa,  coronatu»  olea  tonsili,  hoc  est,  re- 
secta,  aptataque  ad  venustatein.  Hœc  quuw  poeta  scriberet, 
sese  oculis  obtuiit  tciumpbi  imago,  atque  exsuitahundus  eru- 
pit  in  cupiditatem  duceodae  jam  ad  circuin  pompée,  videndi 
^ictimas,  videndâe  scenae  tbeatralis,  in  quamcunque  partem 
illa  discederet  versis  frontibus;  demum  videndi  Brîiannos,, 
qui  toliebant  a  tbeairo  tapetia,  peracta  jam  scena,  in  quibus 
ipsî  serico  opère  depicd  erant.  Vidisti,  u^  obiter  promittat 
facturum  se  in  honorem  Gaesaris  ludos  scenicos,  et  tbeairaies* 


Iprchù  Id  est  ^  silvam  Nemecun ,  in 
qua  celebratur  agon  in  honorem 
Archemori.  Molorchus  autem  pas- 
tor  £uit ,  qui  Herculera  yenieii^tegA 
ad  occideodura  Nemenm  konem,. 
suscepit  hospitio.  Serv. 

31.  Tonsœ  oUvœ,  Blinutis  foliis 
compositas  ;  ut ,  Tonsisque  ferun% 
tnantilia  vUlis  :  habitnrum  se  au- 
tem  coronam  loasilem  dicit.  Serv. 
—  SacriGcator  plerumque  ea  fron- 
de coronatus  incedebaf ,  qu»  nu? 
mini  celebrato  essef  accepUor  ; 
eleganter  itaque  poeta  memoirat 
olivam,  ut  fertiUtatis  et  paeis.sym- 
bolnm.  r.  G. 

a3.  Xfeli^ça.  Prseter  triplicem 
etymologiam»  quam  hahet  Asco- 
nias  iiji  diviqat.  CincU  &entenUA 
non  explodenda^idetor,  afHrmani 
iifi,  d^lubrum  esse  fontem  vel  Is^um 
anie  templum ,  obi  se  deluerent.  E. 

a4-  f^el  sœna  ut  ifeni^  Apud 
majores,  theatri  gradus  tantum 
foerunt  :  uam  scena  de  hgni,s  tan? 
tum  ad  lempus  fiebat;  unde  ho* 
dieque  permansit  consuetudo ,  ut 
componanturpegmata,  aludorum 
theatralium  editoribus.  «Scena  au- 
tem  qnx  Hebat,  ant  venilis  erat, 
aut  ductUU.  Fenilis  tune  erat , 
q^um  subito  tota  machinis  quibus^ 
da^m  eonvertebatur,  et  aUam  pic* 
tar«  faciem  ostendebat*  J>uctilis 


tune,  quum  traotis^ tabulatis  hac 
atque  iUac ,  species  picturx  oiida- 
batur  interiox  :  unde  perite  ntrum- 
que  tetigit,  dicens,  Vents  discedut 
frontibus  ;  singii^Ja  sijdgulis  cpm- 
plectens  sernu>nibus;  quod  Yar- 
ro ,  et  Suetonioji  conunem,ora^t.  S. 
—  Scena.  Nonnulii  Hbri.  scena  per 
e  simplex,  quK)d  a  9ur«  scribant^ 
sed  saxa  omnia  scœna  cum.bivor- 
caJU  :  Tetereii  ^muta,  9»9t«4 ,  mm 
agnoscunt  :  utramque  disputatio-? 
nem  invenias  apud  Dausquium  in 
orthog;r.  fimm. 

at5.  Purpurea  intexti  tollant  ou-r 
lœa  BxitannL  Hoc  secundum  his-r 
toriain  est  iocutus  :  nam  Augufttus 
postquam  vic^t  Britanniam,  pluri- 
mos  de  capM^is>  qnoj  ^duxerat, 
donavit  ad  ofSicia  tkeatraUa  :  de- 
dit  etû^  aukuça,  id  es.^Telamin;a,  ii^ 
quibua  depiviierat  Tictonas  suas  ; 
et  quemadmodun  Brii£^i;M[ii  ab  eq 
donati,  eadem  vêla  portareqt,  qt^f 
re  Tera  portare  consneverant  \ 
quam  rem  mira  expresût  ambigui? 
tate,  dicens  intexti  tollant f  n«^m  in 
Telis  ipsi  erant  picti,^  qui  eaden^ 
Yela  portabant.  —  Aula^a,  autem 
dicta  sunt ,  ab  aula  Attali  ;  in  qnfi 
primum  inventa  sunt  rela  iti|gei^« 
tia,  postquam  is  popubim  Roma^- 
num  scripsit  beredtm.«$erv.  — Vida 
nostrum  OTÎdiam  vol.  lU,  p.  23^. 

33. 


5i6 


COMMENTARIA 


26.  Redit  ad  templum,  qnod  initio  dicaturum  se  promiâie' 
rat  in  honorem  Augusti;  et  dicit,  quae  in  ipsis  foribus  fabri- 
caturus  est  statuaiio  opère.  Nam  in  parte  una  statuet  pugnas 
Augusti ,  in  altéra  progenitores  :  pugnas  ex  auro ,  atque  ebore 
solidb,  id  est,  non  sectili,  sed  integro;  progenitores  ex  lapide 
Pario  :  pugnae  erunt,  victi  Gangaridse;  yicta  Cleopatra;  vic- 
tus  Antonius  (  Gleopatram ,  et  Antonium  signât  per  Nilam 
undantem  bello,  per  columnas  f actas  ex  œre  victarum  naTÎmii); 
Asiœ  urbes  domit»;  pulsi  incolœ  montis  Niphatae;  pulsi  Par- 


a6.  Solido  elephanto.  Ebore  in- 
tegro ,  non  sectili.  Serv.  —  Pagne 
ret'eruntur  hic  ex  anno  734  ad  734  : 
manifestum  itaque  Virgilium,  paa- 
lo  etiam  ante  mortem  que  anno 
735  acciderit ,  emendasse  opus 
suum.  Absurdam  est,  quod  fabu- 
lant grammatici ,  eam  jam  anno 
734  integrum  poema  absoKisse. 
Librum  primum  in  lucem  edidit , 
anno  719,  quem  duobns  annis  ante 
inchoayerat  ;  et  secundum  librum 
anno  724*  Qui  primos  tanta  cura 
scripserit ,  sane  et  ultimos  libros , 
non  nisi  perfectos,  in  lucem  pro- 
tulit:  neque  supponendum  est  poe- 
tam  res  futuras  vaticinatum  esse. 

37.  Gangaridum.  Gangaridœ  po- 
puH  sunt  bellicosi  inter  Indos  et 
Assyrios,  habitantes  circaGangem 
fluvium  ;  unde  etiam  Gangatidœ 
dicti  sunt  :  hos  devicit  Augustus. 
Gangaridum  yero  pro  Gangarida- 
rum  posuit;  quia  hic  Gangarida 
facit.  Quod  autem  ait  ;  vicfon^^ue 
arma  Quirini,  non  est  contrarium  ; 
nam  Çuetonius  Tranquillus  hoc  de 
Augusto  commémorât  :  «  Quodam 
«  tempore  très  partes  populi ,  con- 
«  sentiente  senatu,  obtulisse  ei  tria 
m  nomina  ;  Quirini ,  Augusti,  Gœ- 
«  saris  :  ille  ne  ,  unum  eligendo , 
m  alias  ofFenderet  partes  ,  primo 
«  Quirinus  est  dictas  :  inde  Gaesar  : 
«  post,  in  nomine  permansit  Au- 


«  gusti.  m  Unde  eum  Yirgiliaa  om- 
*  nibus  istis  appellat  nominibus  : 
nam  Quirinum ,  Romulum  aceipe- 
re  non  possumus  ;  quia  Gangari- 
das  penitus  ignoravit.  Serv.  —  Qui- 
finusy  Sabinorum  lingua,  hastae 
agitatorem  significat  ;  cognomen 
est  Janî ,  Martis ,  inprimis  '  aatem 
Romuli;  anno  U.  G.  737  ,  Gesari 
Octav.  a  senatu  oblatum  est.  F'.  G. 

38.  Undantem  bello.  Quasi  non 
undas,sedbeUaportantem;  prop- 
ter  Antonii  et  Gleopatrae  graTÎ^si- 
mum  praelium.  ' —  Magnum  Jiuen» 
tem.  Magne;  ut,  Tonmm^iue  re^ 
pente  Clamât.  Serr. 

39.  Ac  navaii  surgentes  œre  co- 
lumnas.  Augustus  victor  totîos 
iEgypti ,  quam  Gesar  pro  part* 
superaverat ,  mnlta  de  narali  cer- 
tamine  sustulitrostra;  quibus  con- 
flatis,  quatuor  efFecit  columnas, 
quas  postea  Domttianus  in  Capito- 
lio  iocayit  ;  quasque  hodie  conspi- 
cimus;  unde  ait:' Navaii  surgentes 
être  columnas.  Nam  rostratas  Duil- 
lius  consul  posuit,  Yictis  Pœnisna- 
Tali  certamine  :  e  quibus  unam  in 
rostris ,  alteram  ante  circum  vide- 
mus  a  parte  jannarum.  Serv. 

3o.  Niphaten.  Niphate%  et  floTins 
est ,  et  mons  ,  ut  :  ff  (^mini  oim 
monte  lacum.  Per  Niphaten  au- 
tem ,  populos  juzta  habitantes  ac* 
cipimus;  nam  née  floTius,  nec 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III.  617 

thi,  qui  pugDant  in  foga;  rapta  duo  trophœa  ab  Dalmatis, 
et  Gantabris;  bini  triumphi,  qui  habiti  de  pacatis  oriente 
atque  occidente  :  progenitores,  Tros  pater  Assaraci;  ipse  As- 


mons  unquam  potest  pelli.  Serv. 
— Contra  fidem  priscoram,  Pardiis 
bnnc  lâontem,  vel  amnem,  ut  non- 
nulli  Tolunty  adscribit  Claudian. 
Garm.  VII,  72  :  Armenii  Phasin, 
Parthi  liquere  Niphaten, 

3i.  Fidentemque  fuga  Parthum. 
l^ne  Jidentem  ;  tune  enim  melius 
jaculantur  sagittas.  Serv.  Quamvis 
Tero  a  niilio  non  historico  satis 
superque  mlgata  sit  Parthonim 
pugnandi  et  sagittandi  ratio ,  adji- 
ciendnm  est  tamen  in  eandem  sen- 
tentiam  qnod  de  illis  ait  Tacitu3 , 
lib.  Vf,  35  ;  nost.  Ed.  tom.  I,  pag. 
577 ,  «  Variie  bellantium  species  ; 
«quam  Parthus,  sequi  yel  fugere 
«  pari  arte  suetus ,  distraheret  tur- 
«  mas ,  spatinm  ictibus  qusreret  : 
«  Sarmatc,  omisso  arcu ,  qno  bre« 
«  vins  valent ,  confia  gladiisque 
«  ruèrent.  » 

3a.  Rapta  tropœa,  Raptim  et  «ine 
labore  quaesita.  Serv* — Et  duo  rap» 
ta  manu.  Non  est  otiosa  hec  adjec- 
tio  manu  :  innuit  tiquidem  Poeta , 
non  hoc  auspiciis  bellum  gestum 
imperatori^,  sed  eum  presentem 
et  amvfoomrof  huic  bello  prelio- 
que  praefuisse,  quasi  socium  con- 
sortemque  periculi.  —  Duo  tropœa 
ex  diverso  hoste  propria  raana  rap» 
ta.  Scilicet  Victoria  de  Orientali- 
bus  et  regina  Cleopatra  ,  annis 
7a3,  734  reportata;  et  Cantabro- 
rum ,  Hispanicae  gentis,  anno  739, 
in  ditionem  redacta  provincia  :  bis 
licet  addere  Britannos  solo  Coesa- 
ris  adventu  (anno  727)  in  Galliam, 
ejus  legibus  sese  anbjicientes.  Bri- 
tanni  enim  perinde  ac  Germani, 


(Ecl.  I,  6a — 66)  Occidentales  ha- 
bebantor  gentes.  —  Ab  utroque  ii" 
tore  Oceani  (Prop.  III,  7  ,  53,  ab 
utroque  litore;  ^neid.  YII,  loo, 
uterque  Oceanus,)  Ambo  brevi  tem* 
poris  spatio  iterata  sunt  ;  Orienta- 
le videiicet  tropaum  captivorum 
extraditione  anno  731  pacta,  sed 
anno ,  734  peracta ,  metu  prssen- 
tis  Gesaris  :  qute  res  in  monetis , 
quasi  fuerit  deprecatio  flexo  genu 
facta ,  exhibetur  :  tropeum  vero 
Occidentale,  eo  iteratam  est,  quod 
duces  Garisius  et  Fumius  turbu- 
lentos  Gantabros  et  Â.stnrîos  ad 
ultimam  coegerint  desperationem. 
Splendidissimam  victoriarum,  quas 
erat  orientalis ,  templum  Marti  bis 
uitori  dedicatum  celebravit.  Ca^ 
sar  laetitia  ezsultans ,  quod  bis  Ro- 
manorum  dedecus  ultus  esset,  id- 
que  sine  pugna ,  solo  que  nominis 
sui  terrore ,  hoc  templum  anno 
734  solemnibus  consecravit  sacri- 
ficiis  in  Gapitolio  ;  ibique  jussit 
seryari  signa  recuperata,  ut  olim 
arma  captivorum  ducum  in  aedi- 
bus  Jovis  Feretrii.  Quo  magis  di* 
ligentiam  perspicere  possis,  qua 
Gœsaris  victorias  enumeraverim , 
confer  Horat.  II,  Od  9,  iS;  III, 
5;  IV,  14,  4i;IV,i5,ai.  KG, 
34-  Stabunt  et  Parti  lapides,  spi* 
rantia  signa.   In   templo  Caeswri» 
majorum,  statuas  ejus  dicitse  esse 
positnrum,  quas  commendat  et  a 
.  pretioso  marmore,  et  ab  arte  ;  di- 
cens,  Spimntia  signa  :  sic  alibi, 
Vivos  ducent  de  marmore  vultus  : 
Item  ,  Pariusve  lapis  circumdatur 
auro.  Serv.  —  Paros ,  insula  est  Gy- 


-518 


COMMENtARIA 


•saracns  cum  proie  cetera,  Capyi,  Anchise,  iEnea,  et  reliqaîs 
tisque  ad  Augustum  :  ita  vero  omnes  vivide  expressi,  ut  ▼!- 
tleantur  vivere,  atque  spirare,  Nec  deerunt'iti  hoc  apparatn 
Deorum  nomina;  nam  ii  ipsi  progenitores  a  Jove  desccndunt; 
quia  videKcet  Assaracus  originem  dacebat  a  Dardano  filî* 
Jovis,  atque  Ëlectrœ.  His  adjicitur  Phœbus,  ut  qui  Trojan 
«condidit,  unde  nata  est  tam  magna  sobole».  Ad  iinena  operîs 
'hujus  magnificeiitiBskni  statuetur  quoque  invidia;  sed  ita  ut 
nihil  audeat  tletrarbere  de  Gaesare  :  nam  illi  FurisB  itDiiitne« 
liunt,  totas  CocytQs;  angaes  et  rotœ  Ixionis;  saxom  Sisypbi; 
ne  se  aadeat  commovere. 

4o.  Docilem  facit  Mœcenatem,  attentum,  benevolum  :  do- 
cilem  ;  nam  dicturus  de  sylvis  Dryadum  (sunt  his  sacrae  syWse) 
ac  de  saltibus,  in  quibus  nutriuntur  pecora  :  attentum,  quom 
ait  intactes;  attendet  enim ,  qui  audierit  agi  de  re  nova,  atque 
iindicta  hactenus  :  benevolum,  quuixi  adjungît,  jussa  Mœce- 


clas,  in  JE^xo  mari  ;  in  qna  mons 
est MarpesHoSj  unde  marmorexci- 
ditur  canditJum,  ut  ipse  Virgil.  JEn. 
VI,  47 1  :  Marpesia  cautes.  Prob. 

35.  Assamci p)roles  y  demissœque 
ah  Jovegentis  Nomina.  Ponam,  in- 
quit,  eorura  statuas ,  qui  a  JoTe 
usque  ad  Assaracum,  et  ab  Assa- 
raco  usque  ad  Augustum  originem 
ducunt.  Afs^aracus  autem  avus  An- 
chisap,  pater  Gapys  fuit.  Serv, 

36.  Tronque  parens.  Trojanorum 
>ex,  Ganymedis  pater  ;  a  quo  Tro- 
ja  nominata  est.  —  Tfojœ  Cynthius 
auctor.  Vel  Apollinem  dicit,  prop- 
ter  murosTrojs  ab  eo  conditos;  vel 
'Cyntliium  regem  Trojae,  quem  in 
Trôicis  suis  Nero  memorat.  S.  — 
SicHor  Od.  Ul^Z-.Tersîfesurgat 
nturus  ahéneus  Auctôre  PhcÈbo. 

37.  Invidia  infelix.  Quœ  invi- 
derites  efficit  infelices.  — Significa- 
tio  horum  versuuih  h»c  est  :  Quis- 
'quis  in  vider  it  hiiic  operi ,  debebit 
timere  post  exccssubi  Furias,  et  vi- 
tae  supplicia,  quae  pïiti  creduntur 
mortui.  — FurUts,  Très  Poet»  sta- 


luerunt,  quamm  tiomina  «Ajurrai, 
«rio'i^oTii ,  fiiytiifa.,  Lactant.  YI,  1^; 
très  affectus  nominat,  qui  homines 
in  omnia  farindra  agnnt  pnecipi- 
tes;  ut  sunt  ira  y  cupiditas  y  iilndo. 

39.  Non  éxsupembîle  saxum. 
Quud  contra  montem  Sisypbus 
volvit,  cacumen  tameti  exsupera* 
re  non  yalet.  Orid.  Wetam.  XHI  : 
Aut  petis  y  aut  urges  'rediturutn ,  Si- 
syphe ,  saxum .  L.  tn ,  BpuA  Lucre- 
tium  exstant  eFegantîssima  carmi- 
na ,  qnibus  fafbtdaiin  'banc  cuDre- 
nire  ait ,  in  eos ,  qui  magistratns 
et  bonores a pcirptrloexpetunt siun- 
ma  animi  cotitentione  ;  înqtût  an- 
tem  :  «  Hoc  est  adverso  'oixantem 
«  trudere 'monte  Saxum ,  qaod  ta^ 
«  men  a  samiUo  jam  Vertice  mr- 
«  ^m  Volvitnr,  et  plaui  raptim 
«  petit  aequora  campi.  « 

40.  Interea  Dryadum  siivas,  Do- 
nec  landundi  Ga>saris  tempos  ad- 
▼eniat,  intérim  Georgica  srribo. 
Intactes  autem  ait  saltusy  quod  an- 
te  ipsttm,  nullus  Latine  carmen 
Georgicum  scripsit.  Serv. 


IN  GEOaGICORUM  LIE.  III.  619 

natis  non  esse  moflia,  sed  ma^i  ponderis;  et  sine  illo  nthil 
posse  altum  inchoari. 

43.  Fingit  poêla  amœmssîiDe,  instare  jam  turbam  remin, 
cpias  dicturas,  ae^e  pôsse  tempns  terere  longîs  exordiis  ad 
captandam  benevolentiam,  quand o  ad  ejus  jam  anres  Githse- 
ron  mons  insoaat,  canes  Tayçeti,  civitas  Epidannis,  nemora 
hînnhibus  eqnorum  et  mmg'itibus  boum  resonantia.  Sunt  hœc 
loca  sua  qu8e€[ue  dote  ooBspieua;  nam  Gytheeron  mons  Bœo- 
dse  opimus  eat  pascuis,  canes  Laconiae  (banc  enim  partem 
signât  per  Taygetum  montem  ejus  provincîœ)  célèbres^  Epi- 
tiaurus  civitas  IHyrii ,  equis  diara. 

46.  Promitdt,  absoluto  opère  Gcorgicorum,  cantatnrum  se 
pugnas  Caesaris;  facturum,  ut  hcijus  nomen  duret  per  tôt 
secula,  quot  Gaesar  ipse  abest  a  Titbono. 

49^  Prima  pars,  de  bobus  et  equis.  Post  propositionem., 
post  suas  et  Augusti  laudes,  post  invocatum  Miecenatem,  ag- 
^reditur  tractationem,  dichque  eum,  qui  equos  alit  studio 


4a*  Te  sine  nil  altum.  mens  in» 
ehoat.  Ac  si  diceret  ;  non  meo  în- 
genîo ,  sed  tno  frétas  imperio ,  ad 
hoc  carmen  accessi.  Serv, 

43«  Vocat  ingenti  dUtmore  CithtB' 
ton.  Hortautttr  nos  ad  sarlbendum 
illi  montes,  qui  animalibos  «ont 
teferti.  Cithœron  aatem  pars  est 
Pamassi,  et  mons  fioemift. 

44-  Tajrgetùfue  cane$.  fd  est, 
Lacones  ;  nam  Taygeta  civitas  est 
LaconÎK  :  et  hoc  ideo,  quia  dictn- 
ras  en  :  Nec  tibi  cura  eanumfuent 
postrema.  —  Domitrnufue  Sipiduvf 
rus  equorum,  Epiri  civitas  eét  eqais 
nobilis.  Serv. 

45.  Vox  ingeminata  yvmu^tt.  Du- 
plicata per  Echo  :  alibi,  iVoit  cont- 
inus surdisy  respondenit  onmiu  «t/- 
vflp.'Serv. 

46.  Mùx  ttttnen.  Id  est,  po«t- 
qtiam  Georgica  dbntoripsero.  Et 
ardentes  pugnasr\e^eadxan.  est;  nam 
maie  qaidam  ardentis  Cœsaris  acci- 
piant  ;  nt  is  commonis  sit  syllaba. 
Serv,  -—  Aceingar,  In  magnis  rébus 


'suscipienâis  atimnr  hoc  Terbo, 
juzta 'Donatam.  Translatio  eM  ab 
iis,  qui  aliquid  strenue  acturi, 
Testem  altius  cin^nt,  ne  motas 
et  crnra,  defluente  toga,  impedian- 
tur»  limvneitesSm 

ifi.  Tithoni  prima  quot  abest  ab 
origine  'Cmar.  Id  est ,  tua  facta  tôt 
annis  celebrabuntur ,  quot  anni 
sont  a'te ,  usqae  ad  mandi  prin- 
cipium  :  et  modo  Tithanum  pro 
Sole  posait,  id  est,  pro  Titane: 
nam  Tithonos  fréter  Laomedontis 
fait,  qnem  prcliantem  Aurora  di- 
lezit ,  et  râpait  ;  a  quo  usque  ad 
Gttsarem  non  valde  'milltam  tem- 
pus  est.  'Serv.  — Servias  hic  Titho- 
num  pro  Titane  Sole  accipit;  sed 
nescio  an  usqaam  apnd  Poetae 
Grsecos  aut  Latinoê  ea  metonoma- 
sia  reperiatnr.-Eastathias  certéHo- 
mevi  interpres  historica  fide  Titho- 
nnm  fratrem  Laomedontis  fuisse 
memorat  :  allegorieo  autem  com* 
mentoTi6»Tov  solemdici^/VctTivAr- 


\ 


520 


COMMENTARIA 


palmae  et  Yictoriae  Olympicas,  aut  qui  alit  juvencos,  qui  fortes 
sunt  ad  aratra  ;  ante  ornnia  debere  incumbere  in  legendîs  ,  aut 
equarum,  aut.  vaccarum  matrum  corporibus. 

5i.  Agit  primo  loco  de  vaccis;  adbibet  vero  signa  decem 
Taccae  optimœ,  quae  sunt;  formas  totius  torvitas  :  capitis  mag^ 
nitudo  :  cervicis  iong^tudo  :  palearium  demissio  usque  ad 
crura  :  lateris  vastitas  :  quae  omnia  magna  sunt.  Pra^erea, 
pedum  auriumque  hirsuties  sub  camuris  et  inflexis  cornibus  : 
maculœ  aspersœ  in  corpore  :  asperitas  in  detrectando  jug^o, 
in  movendo  cornu;  faciès  tauro  proxima  :  altitudo  corporis, 
uam  est  ardua:  prolixitaa  caudae,  adeo  ut  verri  possint  pe- 
dum vestigîa. 


49.  Seu  quiSf  Olympiacœ,  Dic- 
turus  est  de  armentis  et  gregibus. 
Armenta  autem  sunt  equorum  et 
boum,  quod  bec  animalia  apta 
sunt  armis  :  ut,  scutis,  boum  co* 
ria  ;  equi ,  praeiio.  Grèges  vero  ca- 
pellarum  et  ovium  sunt.  Ipse  paulo 
post  :  «  Haec  satis  armentis ,  su- 
«perat  pars  altéra  curae,  Lanige- 
«  ros  agitare  grèges  hirtasque  ca^ 
«  pellas.  »  Hxc  tamen ,  id  est ,  ar- 
menta et  grèges ,  sciendum ,  quod 
plerumque  confundit  auctoritas. 
—  Olympiacœ  miratus  prœmia  pal" 
mœ.  Studiosus  curulis  certaminis, 
quod  geritur  apud  Pisas  in  hono- 
rem  Jovis  Olympici.  Serv. 

5i.  Corpora  prœcipue  matrum 
légat.  Magis  matrum;  per  quod 
ostenditnr,  etiam  patrum  corpOra 
esse  requirenda.  Serv. 

53.  Crurum  tenus.  Usque  ad  ent- 
ra. Tenus  si  praeposltio  sit,  abla- 
tivo  casu  cohaererc  dicit  Servius, 
esseque  bir  adverbium.  Sed  enim  , 
Tenus  y  cum  noraine,  quod  sit  nu- 
méro multitudinis ,  genitivo  sx- 
plus  junctum  animadverti.  Quinti- 
lianus  :  aurium  tenus  in  usum 
lingua  perceperit.  Catullus  :  nutri- 
cum  tenus  extantes  :  iia  enim  is 
appeUat  papillas,  quod  inepte  si- 


mul  et  inyerecunde  quidam  legnnt, 
Jam  Crurum  tenus  extantes.  Pier. 
•^  Palearia.  Sunt  pelles  dependi 
tes  e  gutture.  Varr.  A  colio  pait 
ribus  demissis.  Colum.  Paiearibus 
amplis,  et  pêne  ad  genua  protniais. 
Pallad.  Paiearibus  largisy  et  cirea 
genua  JJuentibus.  Et  PalearibÊts 
m4ixim.is.  O^id.  Metam.  II  :  Armis 
palearia  pendent. 

55.  Et  camuris  hirtœ  sub  cornibus 
aures.  Id  est ,  curvis  :  unde  et  co' 
mera  appellantur.  Prsecipit  autem 
aures ,  et  magnas  et  hirsutas  esse 
debere.  Serv. 

58.  Fadem  tauro  proptor.  Ima- 
ginem ,  similitudinem  totam.  Serv. 
—  Propior.  In  codice  Longobardi- 
co ,  Ptoprior  legitur.  Sed  Tulgata 
lectio  propior^  a prope^  castior  est. 
Pierius.  —  Ardua  tota.  Vacca  dé- 
bet esse  ardua  :  nam  Golumella  : 
Vaccœ  probantur  altissimœ  formœ, 
longœque. 

5g.  Gradiens  imd  verrit  vestigia 
cauda.  De  prolixitate  cauds^Anc- 
tor  Geop.  wfwi  ^ffiMJoiy  tuù  -^avvf 
9ai  T»r  7n%^w  :  Caudam^  pnelou" 
gam  et  pertingentem  calcanea.  Var- 
ro  :  Caudam  profusam  usque  ad 
calces.  Vid.  Arist.  lib.  II,  Part.  Ani- 
mal. 14:  Golum.  Pallad.  etPlinios» 


IN  GEORGICORUM  LIB.  III.  5ai 

60.  Docet  legitimum  tempus  admissionis  esse  post  annos 
quatuor,  atque  ante  decem  :  uam  cetera  œtas  inepta  est  geni- 
turœ,  et  aratris.  Itaque  quinque  tantum  annos  assignat,  et  ad 
gignendum ,  et  ad  laborem  aratri. 

63.  Spatium  illud  quinquennii  vocat  juventutem  taurorum; 
tune  mares  mittendi  in  fœminas,  ut  proies  alia  ex  alia  suffi- 
ciatur ,  restaureturque  per  generationem. 

66.  Reddit  rationem  superioris  sententiae  :  nam  juventus 
cito  avolat,  quam  sequuntur  morbi,  senectus,  labor,  mors 
ipsa  ;  quae  omnia  generationi  infesta. 


60.  Lucinam  ,justosque  pati  Hy» 
menœos,  Hysteron  proteron  est  : 
ante  enim  est  Hymenaeus,  post  Lu- 
cina  consequitur.  Item  Hysteron 
proteron  est  :  Desinit  ante  decem , 
post  ^tuifuor  tncipit  annos  :  ante 
enim  incipit ,  post  desinit.  Serv,  — 
Lucinam.  Observa  politissimas  lo- 
cutionés  Lncinœ  et  Hymenei,  ad 
signandoscoitusbestiarum;  trans- 
fert enim  ad  bas  qns  sunt  homi- 
num.  —  Justos»  Non  negb'go  no- 
tam  Erythraei,  in  terpretantis  j'ustos 
Jfymenœosy  nuptias  légitimas,  nam 
videlicet  secundum  leges  contra- 
huntur.  —  Pati.  Signatissima  vox 
ad  significandum  pondus  tauri,* 
prementis  in  coita  tergum  juven- 
cae.  Non  dissidet  Horatianum  to/e- 
ro  in  Od.  II,  5  :  Tauri  mentis  In 
Venerem  tolerare  pondus. 

6a.  Cetera.  iEtas  scilicet,  que 
est  Tel  ante  quartum,  rel  post  de- 
cimum  annum  :  et  bene  ostendit 
per  bsc  tempora,  posse  quidem 
armentis,  sed  inutilem,  proyenire 
fœturam.  Serv. 

63.  Superat  gregibus  dum  lœta 
juventas.  Dum  suppetit  :  et  dicit 
juvenili  aetate  eas  debere  concum- 
bere;  quia  cito  deficiunt,  et  quia 
tempora  meliora  depereunt.  Serv. 

64.  Solve.  Vox  optima  ad  signan- 
dum  effrenatum  cursum,  qao  befr* 


tis  rapiuntnr  i^  Venerem. — Solve 
mares  :  ante  admissuram  sépara- 
bantur  ab  armento  equi  et  Tauri; 
V,  123.  F.  G.  —  Pecuaria.  Non 
loca  ;  sed  ipsa  pecora  dixit  ;  ut 
alibi  idem  usurpavit  œstiva,  pro 
pecoribus  quae  in  sstiyis  agunt  : 
m  Nec  singula  morbi  Gorpora  cor- 
m  ripiunt ,  sed  tota  estÎTa  repen- 
«  te.  »  Philarg. 

66.  Miseris  mortalibus  œvi  Prima 
fugit.  Ista  sententia  non  solum  ad 
animalia  pertinet ,  sed  generaliter 
ad  omnia.  Serv.  —  Habere  potest 
sententia  hsec  vicem  proYerbii,  ut 
mult«  ali«.  Horatius  quoque  in 
Arte  Poet.  dixit  :  «  Muïta  ferunt 
m  anni  venientes  commoda  secnm  : 
«  Multa  recedentes  adimunt.  »  — 
Miseris  mortalibus.  Ad  verbum  Ho* 
mer.  ^ixwi  /èfwoi^t.  Alibi  :  èï{V- 
ftiivt  fifvroîvt  :  et,  ^umtovç  «rJJMtf. 
Euripides  quoque  TAX^iWpoc/c.Epi- 
tbeton  quod  yere  congruit;  nam 
ut  Seneca  ad  Marc.  cap.  16  :  «  vita 
«  est  plena  et  infesta  variis  casibus, 
m  a  quibus  nuUi  longa  pax>  yix  in- 
«  duciae  sunt.  1» 

67.  Fugit.  Seneca  in  Hippol. 
JEtate  fruercy  mobili  cursu  fugit. 
Iterum  :  Res  est  forma  fugax.  Hor. 
Od.  I ,  II,  7  ifigerit  invida  jEtas. 
—  Suheunt  morbi  y  tristisque  seyiec- 
tus.  Naturalem  ordinen  tenuit; 


522 


GOMMENTARIA 


69.  DiciC  in  hoc  negotio  saepe  occarrere  vaccas  inbaBiles 
jam  fœturae,  quarum  corpora  permutanda  erunt  ctnoa  ▼egetio- 
ribus.  Ideo  concludit,  setnper  reficiendam,  et  restaurandam 
sobolem,  quin  anticipandam ,  et  praeveniendam  ;  ac  velac  sof- 
tko  Bovos  tauros  quotannis  mittendos  în  armentnin  vaeca- 
rum;  hoc  enim  nisi  fiât,  soboles  ibit  pessum. 

72.  Post  delectum  vaccarum ,  transit  ad  delectum  equariim. 
Ita  vero  ait  rem  conriderandam,  ut  statim  a  priaiis  anni s  ad- 
hibeatur  cura  maxima  cum  illis  pullis,  qui  servandî  ad  ad- 
missuram  equarum  :  quando  ex  parentibus  optimis  e^sistet 
soboles  optima  :  submittere  hic  est,  destinare  ad  admissuram. 

75.  Accinçit  se  ad  narrandas  notas  illius  equi ,  qui  esse  de- 
beat  admissarius,  quas  sane  notas  equus  prasbet  per  initia 
œtatis.  Considerandus  vero  ordo ,  quem  in  re  hac  teneat  poeta. 
Itaque  generositatem  incipientis  puUi  colligit  ab  Incessu,  ab 
Audacia,  a  Forma,  a  Colore,  ab  Ardore.  Incessus  esse  débet 
altior,  et  cum  molli  quadam,  ac  facili  crurum  reposîtione. 
Audacia  inde  coUigitur ,  quod  primes  omnium  Tiani  capessac; 
fluvios  transmittat,  et  pontem  illam,  quem  nunquam  tetigit; 

dtcens ,  adveirire  morbom ,  senec- 
tutem,  ttortem.  Serv. 

70.  Semper  enim  refiee.  Vacat 
Miim  :  sane  dicit  atite  sobvenien- 
dma  «ste  ;  «rt  atite<ftiam  p^reant , 
reparenrtar  armenta.  Seru.  —  Re* 
ifuinas.  Ex  ûrttco  fonte,  nam  La* 
tmoTerbo  te^fuiro,  omninotespmi^ 
detGrecoai  ^mtiîV,  etiomsi  Âmplex. 

7a.  Est  idem  diiectus  etfuino.  Ut 
li^>eam  matres  optimal.  Serv. 

73.  /n  spém  statues  submittere 
^entis.  Id  est ,  qnosvis  admissarios 
fieri.  Notanda  sane  enrcpiisita  Ta* 
rietas  ;  nam  in  bobns  matfes  ante 
desoripsit  :  hi  eqiiis  adnissarios 
«nte  eonmemorat.  Serv. 

y 6.  Altius  ingreditur.  Cum  exnt- 
tatione  qnadam  încedit.  S. — Mol» 
lia  y  pro  mMlia.  Xenophon  ntitur 
verbo  ùyfà.  EnnÎQs  de  gnram  tarba 
diait  :  «  Perque  fabam  rep^t  et 
«  moilia  erura  reponunt.  •  y.  G. 

77.  Primus  et  ire  viam.  Ma  tris 


pneîre  vestigia.  Serv.  —  Bis  afSnia 
iHa  Varron.  BeRust.  fl,  7  :  «  Equi 
«  boni  fatnri  signa  snnt ,  si  cnm 
«I  gregaKbns  in  pabolo  contendit , 
«  in  crarrendo ,  aliave  re ,  qvo  po- 
«  tîor  Sît  :  si ,  qmim  ftnmen  trafre- 
«  bundmn  esrt  gregi,  in  primispro- 
k  greditnr,  ac  non  respectât  dxos.  • 
El  Cohimelle  VI ,  29  :  «  Onm  Tero 
ir  natus  est  poHns ,  'confestim  licet 
«  indolem  estnnare ,  si  hflaris ,  à 
m  inirepidns  ;  si  neqae  conspecCn, 
nnoTBqae  rei  anditu  terretar;  si 
«  ante  gregem  procnrrit  ;  si  lasci- 
II  TÎa ,  et  alacritate ,  înterdam  et 
«cnrsn  certans  «qnales  exsuperai  ; 
m  si  fossam  sine  cunctatione  tran- 
«sîHt,  pontem  flumenqne  trans- 
it cendH.  Htec  erunt  bonesti  arami 
k  documenta.  •  Qnod  de  fossa  at- 
tigit  GolnmeHa,  prior  Xenophon, 
<r«^p«(/(  ^amlff»  Cerda. 

78.  Ignoto  ponti.  Per  quem  ana- 
qaam  transierat.  Serv.  —  Ponti.  In 


IN  GEOBGICORDM  LIB.  III.  5a3 

Ballosqae  strepitos  ediorrêscat.  Forma  sita  est  in  cervice, 
mfBfB  esse  débet  erecta:  in  caipite,  quod  exîguum;  nam  hoc 
'est  firpgntum:  in  alvo,  quic  inrevis,  et  snbstricta:  in  tergo, 
quod  obesum,  id  etft,  pingae*';  in  pectore,  quod  torosum,  et 
iluiuriâins.  De  'Colore  tantum  probat  spadices  (Aoî-érruns),  et 
^laticos  (ponimetéSy  orHoisés)^  improbat  albos  {blanchâtres), 
et  gilYos  (  Isabelle  lavé).  De  ardore  istœ  sunt  notœ  :  audito  stre- 
fpitii  armorum,  nescit  stafe  in  eodem  loco,  emicat  arrectis  au- 


JR<HQMno  codice,  in  ^ngobardioa, 
et  quibus^am  aliis  -ctûo  odnsenstt 
poMo  le(|;kar.  Qoèd  enfim  equis 
>cQm  mari?  cam  floaMmitMis  vero 
•«t  pontibns  sepe  negotimn.  Qaam- 
'vis  in  Galabrie  et  Apuliae  locis 
equonim  generositatem  eo  experi- 
-inenf o  probent ,  si  ad  mare  impul- 
'sos ,  contra  advenien^es  flactt»  îm- 
pavidos  aspexerint,  ideoque  pat- 
ios imtacatiofiibus  ad^tMfaciaM. 
Est  autem  ponto  acripVilm  tn  codr- 
■oe  Mediceo.  Pier, 

79.  Nec  vanot  Itorret  étrepihts. 
Ideo  inter  prscepta  domandcntim 
-eqaomm  monet  Xenophoii  éeiMÎ- 
torem ,  ut  eqmnn  A*  ^x^iu  -#/aé}'f  t? , 
*Ktù  mtmitéitmf  pm  ô4««v ,  iramAe- 
irmc  «Tt  ^ô^oiç  ^rxirvMtÇttf  :  «  pertvr- 

•  biim  ctrcamferat ,  adiàoyeat  iS^ 
«  lam  varils  speciebus ,  varin  iftre- 

•  pitibtts ,  et  fragoribus.  »  Ât  Vai*ro 
ait  :  «  eosqne ,  qnvm  stent  cam  ma- 
«  tribus,  interdnm-tractandam,  ne, 
«c  quum  sînt  dîs]Qficii ,  Mterrean- 
«  tur  ;  eademque  cHusm  Itn  freàos 

■  suspendendura ,  ut  eqmAi  coir- 

■  saescant,etvidere  eoram-fkeiem, 
«  et  e  meta  nrudire  crepifus.  •  Herda, 
—  Ardua  cervix.  Di{:itur  a  X'eto»- 
plionte  equus  iHe  jmx^c,  dttsi/M«f»r^, 
iytiAU ^ymlcker,  admirtendta,  gettr^ 
Yosus,  yïdeiicetffiivfmfiÇtn  nunii  v^i" 
^«;  aitka  sese  erigem:  nvtffrti  eliath 
dherait,  equum  artedisc^re  mù^iL 
/Mu^fffi  :  eervi€etn  ioilert,  Anctot 


-eViamGeopofi.  probat  equum  &4*tr- 
Xnm,  ;  cervicis  aitœ.  Et  Pollox  ex  Xe- 

<«U«BTf V«r«f  *  «tXX*  OÔX  ^^^*f  ttâBKTfW  if- 

"Bit  :  Collutn  concittne  inflexum  sit, 
MÎ  ^Uis  ;  non  rectum  y  ut  apro* 
—  Quintilianus  verba ,  iUi  ardua  , 
usque  ad ,  et  ^ilvo  y  parentbesifi 
«sse  dicit,  VIII,  a;  nec reputaytt 
prîttum  agi  de  pulio  in  pascuis 
Ytfrsante,  et  juTeniliter  ardente; 
mox  animoso  et  adulto  equo  bel- 
4um  spirante;  denique  de  equ6 
jam  Ktate  confedto.  V.  6.  —  De 
Hïaphe,  aWo, pectore  torofto  et  va» 
TÎîs  equt  cotorrilnn,  vide  notas  Vol. 
1,  pflg.  439,  et  9eq.  nostne  Edit 

83.  ^tfoo.  Mélinas  è^  color , 
OalHce,  iiabeile  4avé.  Multi  au- 
tem ita  legtfnt ,  AOris  et  giivù  :  ut , 
^on  albirm  et  gîlTum ,  sed  afbogîl- 
Tuin  titnperet ,  quod  f al^um  efft  : 
■quod  si  singUli  colores  Tituperan  - 
di  surit ,  quanto  tnagts  mixtus  uter- 
■que  ?  id  est ,  afbogflvus.  Serv. 

84-  Stitrt  loco  nesôH.  Orteci  9i^»i- 
hiftn  proprie  de  equis,  qui  prK 
lassftudhne  cctost^ere  iiequeunt, 
quod  littcretiô  et  Festo  taUpedare  : 
eed  ei  de  eqais  didtur  gestienti- 
l>ùs  m  \ittt9thh ,  et  scare  loco  nes- 
iàeatftftis ,  tit  nutarék.  in  Caraare  ; 

rfih  pti)(in  ft^Mr/tWin  :  quod  eqniti- 
bus ,  "vit  eqûis ,  tribun  :  et  Sopbocl. 
y^tÙ0^tt  lit  srâxof  tv^ofCif,  Ct^rm. 


5^4 


COMMENTARIA 


ribus,  tremit  toto^corpore,  efflate  naribus  ardentes  halitus  : 
ad  haec,  habet  jubam  densam,  eamque  in  armum  dextrum 
inclinatam,  et  spinam  duplicem ,  id  est, latam  ;  cavat  perpétua 
terram,  et  sonat  graviter  cornu  ungulato. 

89.  Probat ,  quœ  dixit,  testimonio  Heroum,  et  Deorum  ,  qui 
taies  equos  habuerunt.  Nam  talis  fuit  Cyllarus  Pollucis;  tate 


85.  Collectumtjue  frtmens  volvit 
suh  naribus  ignem.  Nihii  certius  ad 
fervcem  et  militarem  equam  cog- 
noscendam,  cujus  nares  patulae 
esse  debent  et  apertae ,  non  an- 
guslje,  ex  quibus  videatur  ignés, 
ardentes  certe  anhelitns ,  emctare 
ac  devolvere.— /remens,  in  multis 
codicibus  invenitur  et  apud  As- 
censium  ;  nec  video  quo  modo  pre^ 
mens  defendi  possit  ;  esset  enim 
supervacua  appositio  verbi  coit- 
lecti,  Mancinellus  interpretatnr  : 
collectas  ignis  e  naribus  fluit  ;  sed 
ejus  maziraa  pars  intus  remanet , 
equo  spiritum  retrahente.  V.  G. 
—  Hic  tacere  non  possum ,  quod 
nemo  adbuc  animadvertit  de  Se- 
neca  referente  decem  hos  versus 
ad  finem  epistolae  gS  :  Continuo  pé- 
caris generosi  puUus^  etc..  Vide, 
qnaeso ,  ingenii  lusum ,  yel  potius 
abnsom  mirabilem.  Non  aliam 
imaginem  magno  Catoni  daret; 
non  alium  assignaret  illi  vultum , 
non  alium  hMtum  ;  denique  ad- 
miratns  invictam  constantiam  viri 
inter  publicas  ruinas  non  labantis , 
exclamât  :  Luxuriatque  toris  ani' 
mosum  pectus.  Quis  non  ex  animo 
doleat  cœca  partium  studia,  qus, 
data  qnalibet  occasione,  laudes 
etiam  aliénas  in  suos  detorqueant? 
Nam  que  Catoni  conatur  affingere 
Seneca ,  omnia  Gaesarem  expri- 
mant ;  ita  de  hoc  duce  Lucanus  : 
nescia  virtus  stare  loco  ;  acer  et  m- 
domitus;  impeUens  iiuid4iuid  obsta^ 


ret;  impiger  ductor,  ferre  priorem 
non  potest;  ardet ,  ut  Eieus  sonipes 
qui  clamore  juvatur...  de  caeCeiû, 
Lector ,  tuum  sit  judicium. 

86.  Densajuha,  et  dextro  jacÊaim. 
recumbit  in  armo.  Tria  prédicat 
de  equo,  jubam ,  et  hanc  densam, 
et  hanc  rejectam  in  armum  dex- 
trum. 

87.  Duplex  spina.  Aut  refera  du- 
plex; aut  lata,  ut ,  duplicem  geni' 
mis  auroque  coronam.  :   item,  «t 
duplici  aptantur  dentalia  dorso.  S. 
— Etiam  Varro  spinam  in  etjuo  du- 
plicem laudat.  Tumebus  XXVII, 
35  ;  Jos.  Scalig.  in  Ceiri  ,  et  alii, 
duplicem  interpretantur  maynam 
et  latam  :  duplex  ficus ,   id   est  ^ 
magna.  —  Ait  Xenophon  dupli- 
cem  spinam   equitauti  meliorem 
esse  ;  spectanti  veru  pulchriorem. 
Sititaque  dorsum  latum,  pingue, 
et  quo  ad  regionem  sacram  vergit, 
furcillatum.  F.  G. 

89.  Amyclœi  dom  itus  Pollucis  ha- 
bénis  Cyllarus.  Atqui  Castor  equo- 
rnm  domitor  fuit:  sed  fratrem  pro 
fratre  posuit  poetica  licentia  ;  aut 
certe  ideo  Pollucem  pro  Castore 
posuit ,   quia  ambo   licenter ,  et 
Polluces   et   Castores  vocantur  : 
nam  et  ludi,  et  templum,  et  stelJc 
Castorum  vocantur.  Serv,  — Amy- 
de  y  civitas  Laconiae.  Xanthum  au* 
tem  dicit  et  Cyllarum  equos,  qoos 
Neptunus  Junoni  dédit  :  illa  Casr 
tori  et  PoUuci,  ut  Poetse  Grcculi 
fabolantur.  Philarg, 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III. 


525 


equi  Martis,  atque  Achiilis,  quoram  Graeci  vates  meminerunt. 
Non  contentus  testimonio  illorum  Heroum,  et  Deorum,  addit 
in  argumentum,  Saturnum  sesc  convertisse  in  equum  ejus  for- 
mée, quam  descripsit,  attingitque  obi  ter  fabuiam  :  erat  &- 
turnus  in  monte  Pelio  cum  Phylira  filia  Oceani;  intervenit 
«xor  Saturni  Ops;  a  qua  ne  agnosceretur,  se  in  equum  con- 
vertit, qualem  Numen  potuit  effingere. 

94*  Post  tam  floridam  pubescentis  equi  descriptionem  transit 
ad  ilium^  qui  déficit  gravis  jam  morbo,  aut  gravior  ipsa  se- 
nectute.  Hic  ergo  equus  deficiens  morbo,  et  œtate,  abdendus 
est  domi,  ignoscendumque  est  iili;  et  senectus  illa  non  turpis 
honeste  tractanda. 

96.  Reddit  rationem  duplicem ,  cur  abdendus  domi.  Prima  : 


91.  Martis  equi  bijuges.  Gapiant 

Servius,  et  aiii  J'm/uotjmu  ^oCor,  Ti- 

tnarem  et  Pavorem,  qui  fingontur 

equi  Martis.  Idem  sentiont  et  hic 

Ursinus  ex  Homero,  et  Lilius  ex 

Galab.  Syntag.  10.  Sed  -?ide  dili- 

gentem    certe    operam    Germani 

contra  Senrium ,  et  adjunge  ex  me 

Artemidorum  Oniroc  II ,  35  ;  qui 

ait ,  tuù  ^iCùt  tuù  J'iî/uof  ,  ovc  t?  101 

£f%^  vUlç  xiyùv^n  :  Pavovy  et  Ti" 

mor,  quos  aliqui   vocant  Martis 

filiosy  quod  repetit  cap.  44*  ^d  et 

NoDUtts  Dionys.  II,  eosdem  facit 

Jovis  Ô9r«07Ar  ministros  :  et  adjicit , 

hos  fuisse  comités  Jovis  in  defen- 

dendo  caeXo  ,   Pavorem  armatnm 

future ,  Timorem  fulmine.  Cerda. 

—  Et  magni  currus  Achilli.  Pro 

equis  :  hi  sunt  Baliarchus  et  Xan- 

thus.  Serv. 

93.  ConjungisadventupemixSa- 
tumu9%  Dum  cum  amata  Philyra 
Satnrnus  coiret ,  Ops  ejus  uxor  ad- 
venit  :  cujus  praesenttam  veritus, 
se  in  equum  convertit,  qualem  po- 
tuit numen  imitari  :  exinde  natus 
estGhiron,  dimidia  parte  homo,  di- 
midia  equus.  —  Pemix.  Ad  equum 
refertur  :  aam  Saturni  Stella  tar- 
disiimae8t.5prv. 


94-  Pelion.  Mons  Thessalise ,  in 
quo  Ghiron  habitavit.  Serv. 

95.  Hune  quoque.  Licet  bonum 
et  tôt  signis  probatum.  —  Morbo 
gravis  y  aut  jam  segnior.  Duo  sunt 
quibus  minuuntur  corporis  vires  : 
senectus  ,  et  morbus  ;  unde  mire 
utrumque  complezus  est.  Serv. 

96.  jlbde  domo.  In  domo  :  nam 
si  adverbialiter  vellet  loqui ,  domi 
diceret.  Taie  est  illud  in  quarto 
iEneid.  36  :  Non  lybiœ ,  non  ante 
Tyro,  Serv.  —  Abdere  ;  e  pristino 
splendore  in  ingloriam  quietem 
amovere,  ut  apud  Horat.  I,  £p. 
i5;  celeber  ille  gladiator  abditus 
agro,  et  apud  Sueton.  cap.  la,  Ti- 
berius.  Tibullus  quoque  irascilur 
quod  formosissimas  puellas  Bac- 
chus  rure  abdiderit  H,  3,  65  :  et 
Horat.  III,  Od.  4)  38 ;  de  cohorti- 
bus  bello  fessis  ait,  qu€U  Cœsar 
abdidit  oppidis;  id  est,  a  victoriae 
gloria  summovet.  Nec  ullo  modo 
abde  domo  simul  significare  potest  ; 
absconde  in  domo ,  et  remove  a  do^ 
moy  ut  Gronovins  vult  ;  qui  locum 
Nemesciani  (Gyneget.  i4')9  <Iuo 
opinionem  suam  fulciat ,  perpe- 
raminterpretatur;  ibi  idjàmabdere 
domo  significat  abscondere  canem 


5^6  -GOMMENTARIA 

inudlis  est  ad  generatLonem  :  quîn ,  si  qnando  incumbit  in  koc 
opos,  tantum  abest  a  Toluptate*,  vt  potioa  €xerc«at  ]ab«i«B 
^emdam  Un^atum  sibi,  et  pleDam  fastidîL  Alcera  :  in  beik 
Bihifc  efficit;  fnrit  frustra,  non,  aliter  atque  ignîa,  qui  coi^> 
tms  m  «fipiilaft  stattm  lâiig«e8ciL 

loob  Hine  eolli^  observandunii  pvaecîpue  in  equis,  qiiîbu 
sint  animis,  quo  œvo  :  deinde,  quac  alia  stndia,  q^buspania- 
tibas  génitif  qoo.doLore  af&ciaatur  vicdi  qaa  glona.  victora. 


m  dono^  per  oppontiontm  cum 
moJbilforibMdt  cambus  ▼enaùoa^  ido. 
neis.  Qusenmn  igitur  esset  lingaa 
latina  ^  si  eaden  verba  nidlo  dis- 
crimine negarent  aut  affirmarent? 
Praeterea,  evr  soaMiOveikdttS  e(|iHis; 
si  emptori  prodesse  possit,  car  aoi» 
•t  domino  ?  An  forte  decipienidas 
est  emp4oc.  F".  G.  —  Nec  turpi 
ignosce  seneciœ.  Gicero  in  Catoiie 
majore  »  et  Mandat  et  vitupérât  se^ 
aectutem;  uude  dapliciter  hiiaclo* 
cnm  intelligimua  :  aut,  Nec  igtios9e^ 
turpi  senectœ  ;  aut ,  Non  turpi  se- 
nectœ  ignosce;  id  est,  abde,  et 
i^osce  senect»,  quae  tnrpis  non 
est ,  quia  per  naturam  venit.  Serv. 
97.  Frigidw  m  Venerem  senior. 
Locutio  pudei»iisskna  :  ita  iUa; 
friget  Fenus  :  ita  et  sequens;  traliit 
frustra  ingratum  labore»  :  atius 
UsciTiret ,  et  off«nderet  aures  : 
non  sic  Vates  parthenicas  :  obiter 
attkigit  tempos,  quo  equi  inepti 
jain  ad  admissuran. 

99.  Ut  (fu^ndam  in  stipulis  mag^ 
nus  sine  viribus  ignis.  Hac  comp»* 
ratiooeusi  sviit  ptures.  Ovid.  Trist. 
V,  8  ;  et  Sii.  Ital.  Itb.  Y  :  «  Stipula 
«  crepitabat  iMuaiIgnis  iaera,  cas* 
«  samque  dabat  aine  vobore  flamn 
«  mam*  »  Emm. 

100.  Animos  mtfumque  note&û. 
PrsBcipne  ante  oomia  aetatem  et 
magoanimitatem  requires  ;  deinde 
o»tera;  id  est,  parentes  et  stu« 


diaaa*  Serw*  — 
tem,  Arist.  Hist.  Anim.  VI,  »; 
et  Golumella  a  tertio  aoiio,  PaD*> 
dins  a  quarto^  ad  Yi^eatoaum  do- 
rare  déclarant  :  Plinius  ultra  Cri- 
gesimum  ;  e««AigLt  cnia»  y  uf  cqni 
post  vigesimiiv».  annuas  e  circo  ai 
adeusMuram  duematttur,  et  ad  qua:* 
draçesimum  uscpic  hvic  idooet 
fberînt.  TavruA,  mom  ai^«  q«ar- 
Umastatis  annuj»  ;  sed,.  ut  ait  Aiid^ 
toi.  90n  aotile  tenium ,  admissure 
idonasufi  :  prstter  javontatis  Tigo- 
ren ,  aliae  tes  in*  adoHSsario  cqiM 
obaervand»  sant.  Qvid.  Halieut. 
67.  Most.  Edit  Vol.  I,  p.  444.  F.  G. 

K>i.  Mine  fUiti$.  artcs*  ^t*es  hia 
'Yirtttles  ;  prolem  ptmmmm  «OTe  po- 
sait ;  est  enim  proprio  liberonua  i 
Ul ,  Gemimaen  ptatu  dabiii  iUti  pnt- 
Um,  Phflai^.  -^  Uinc  uUms,  etrtes^ 
Dion  tantum  an  pro  virtuêe,  qaom 
^ermo  est  de  bvutis ,  Sied  etîavi  da 
bominibus.  Plam.  in  Trioummo  I, 
3 ,  34  ;  nom  si  in  te  mgro^iant  arêet 
antiques  tuœ  :  ad  bunc  locom  TÎda 
Maretuaa;  sicïlorat.  Od.  UI,  3; 
U^  arto  Poilus  t  etc.  in  aadeaa 
QQtiooe'NATS  Gr^ece  ^  tmiiu/uu 

10»,  Et  ^«MS  cuiifue  dole\r  victo  ; 
fuœ  gloria  pahnm.  VuU  probare, 
m^overi  eqaos  vei  «MPaissione,  Tel 
aeqaMÎtione  Yictgrà»  ;  aam  eo  ten* 
dit  seqoeDS  isie  decwsus;  onde 
est  panlo  post  :  Tantu»  amor  (an* 
dumy  tanUn  est  vlttoria  curml  Lu- 


IN  GE0B6IC0RUM  LIB.  III.  517 

io3.  Anipit  occasionem  evafandi  poetice  ad  certamen  cu- 
rule  equonim,  in  quo  hi  praBcipueindicant,  quo  sint  animo, 
qiK>  œvo,  quo  studio,  qua  proie,  quo  dolore,  qua  gloria.  Ha- 
bet  i9ta  descriptio  capiu  quatuor,  ÎDÎtîutn  cursus,  aurigarum 
siudium,  eqaorum  concitationem,  effecta  duo  hujus  cursus  : 
in  quibus  omnibus  observanda  concitatio  poetica  non  minor 
ipso  certamine.  Primo  equi  campum  non  occupant,  aut  te- 
neot;  sed  corripiunt,  et  id  certamine  prœcipiti;  quibus  Yoci- 
bus  ÎDgem  studii  ardor  exprimitur  :  ad  bœc,  non  exeunt  e  car- 
ceribus,  sed  munt,  sed  efFunduntur  :  quibus  fulmen  pœne 
agnosco  e  caelo  ruens,  aut  irobrem  effusum.  De  studio  auriga- 
rum,  vide,  ut  juvenes (elegit  optimam  œiatem)  jam  spes  arri- 
gatit  erecti  ad  gloriam;  jam,  timoré  ignominiœ,  pavore  pul- 
sentur,  corda  ab  iliis  subsiliant,  ac  psne  saltibus  hauriantur 
exeantque  e  pectoribus:  ad  hsec  illi  instant  tortoverbere,  et 
dant  lora  proni  in  equos,  in  victoriam,  in  studia,  in  omnia. 
De  concitatione  equorum,  vide  ut  axis  volet;  quem  impetum 
cum  hoc  conféras?  ut  incalescat  prœagitatione  ;  nam  hoc  in- 
dicat  fervor;  ut  jam  humîles  ferantur  currus  haerentes  terrae, 
jam  auras  provocant,  et  saltibus  in  sublime  attollantur,  ac  si 
per  auras  iter  facerent;  in  quibus  omnibus  nulla  est  mora, 
nuUa  est  requies.  Effecta  sunt,  tum  arenarum  globus,  qui  at- 
toUitur  instar  nimbi,  et  tempestatis  :  tum  spumse,  et  flatus, 
quibus  equi  précédentes  humescunt  a  sequentibus  et  smu* 
lantibus  ad  arripiendam  vicloriam. 


canus,  I,  294  :  QtMttifiim  ciamore 
juvatur  EUus  tonipes.  Serv. 

io4*  Effiu*^  emrterê  eurrus.  D«iir- 
patire  pro  CMfetribu$;  ijn  ab  ar^ 
cendo  dicti  sunt  :  tiam  carcer  est 
custodia  noxiornm.  S&rv, 

107.  Proni,  Yidetnr  hie  faissé 

frcquentÎMimiis    habit*»    auriga- 

rnm  :  nan  in  iBoeid.  V,  147 ,  pf«- 

niifue  in  vèfherm  pendent  Papin. 

Theb.  lib.  VI  f  riMiic  mwidi  pron^ 

ju^a  fedom  iangunî.  —  Folat.  Ex 

Homero ,  h  ^  îrmfn  :  hi  mmiem 

volebant  :  senno  est  de  eqnis.  — 

•^  Vi  De  equis  quoqae  in  hoe 

certamine  Earip.  in  Hi|^.  jèif  ^t» 

fwtn  :  Vi  muni.  —  Fkrvidus  axis. 


Alibi,  Frenatfue  fetventesque  rotas: 
nam  tam  rots  qoam  axis,  cursa 
calescnnt. Horar.  lib.  I,  Od.  i,  iv: 
Meta/pie  fervidis  Evitata  rôtis. 

îia.  Tantus  amor  laudum  !  Ad- 
ttdrabilis  hsec  ^iXoti/u/«  quae  vel 
naximos  viros  non  dedeceat ,  pul- 
cherrimam  equi  effigiem  felici  epi- 
phonemate  absoltit.  Verum  ex 
omnibus  scriptoribus ,  qui  variis 
popuiornm  linçnis  equnm  descrip» 
semnt,  nullus  vel  longo  intervalîa 
seqaitur  Divinum  ilfud  carmen^ 
qno  Deas  ipse  interrogavit  servun» 
suum  Job  ;  Gap.*XXXIX ,  rers.  19  : 
■  Nnmquid  prxbebis  eqno  forti- 
«  tudinem ,  ant  circamdabis  coU» 


5a6 


COMMENTARIA 


1 13.  Duo  docet;  cpiis  equum  assaefecerit  ad  cnmiotra^ 
dum;  qui  assuefecerint  ad  ^fos:  primum  docoit  Ericbli 
uius;  nam  hic  equos  junxit  currui,  rotisque  instiut,rapïï'i 
dubio  magnae  compos,  effector,  victorque :  alteramLapiii 
qui  incolebant  Pelethronium  montem,  et  oppidum  Thessi!^ 


«ejas  hinnitura?  Numqnid  snsci- 
«  tabis  eum  quasi  locustas?  gloria 
«  narium  ejus  terror.  Terram  un* 
«  gula  fodit ,  exultât  audacter  :  in 
«  occursum  pergit  armatis.   Gon- 

■  temnit  pavorem ,  nec  cedit  gla- 
«  dio.  Super  ipsuni  sonabit  phare- 
«tra,  vibrabit  hasta  et  clypeus. 

■  Fervens  et  fremens  sorbet  ter- 
«  ram  ;  nec  reputat  tubae  sonare 
«  claDgorem.  Ubi  andierit  bucci* 
«  nam ,  dicit  ;  vah  ;  procul  odora* 

■  tar  bellum ,  exhortationem  du- 

■  cura ,  et  ululatum  exercitns.  »  His 
ezaratis ,  liceat  exclamare  : 
Cedite  Romani  fcrqptores,  ceditc  Gnii. 

11 3.  Primus  Erichthonius,  Vul- 
canns ,  impetrato  a  Joye  Minervae 
conjugio,  et^  illa  reluctante,  effec- 
tum  libidinis  projecit  in  terram  : 
iode  natus  est  puer  draconteis  pe- 
dibus,  qui  appellatus  est  ErichthO' 
nius  ;  quasi  de  terra  et  lite  procréa- 
tus.  Nam  tfic,  est  lis,  et;(^â»v  terra. 
Hic  ad  tegendam .  pedum  fœdita- 
tem,  junctis  equis  usus  est  curru, 
quo  tegeret  sui  corporis  turpitu- 
dinem.  Serv.  Vide  nostrum  Ovi- 
dium,  vol.  III,  p.  190;  ad  notam 
553,  ubi  fusius  hsc  tractantur. 
. —  An  primus  fuerit  Erichthonins 
quadrigarum  inventor,  accurate 
persequitur  vir  multa  eruditione 
insignis,  Scefferus  de  re  yehicolar. 
lib.  I,  pag.  i3,  i4* 

114.  Bapidus.  Velox.  —  Victor, 
Sui  propositi  effedtor.  Serv. 

1 1 5.  Frena  PelethronU,  Pelethro- 
nium oppidum  est  Thessali»,  ubi 


primum  domandonmi  tf^^ 
repertns  est  usas  :  oam  qnv^  ^ 
dam  Thessalos  rex ,  boboi  ^ 
exagitatis,  satclliies  soosad^ 
revocandos  ire  jussisset,.i 
cursu  non  safficereni ,  4*'^'^ 
runt  equos,  et  eoram  «t^^' 
boves  secuu,  eos  stijnQliî*^^ 
revocarunt.  Scd  hi  tisi,  aai;  J 
irent  ▼elocitcr,  aul  q«n»f'' 
eqoi  circa  flnmcii  Penwa  ^^'  ' 
capitibas  inrlinfttis,locti«i^| 
dedenint,ulCenUiuries«'^' 
rentur  j  qui  dicd  sunt  0^  ' 

cunt  Centauroram  fai'vh*'^ 

conBctam,  ad  exprimenaa»"* 

ns  vitaî  Telocitatem;  <!««'' 

constat  esse  Telocissio"»  ^ 

autem  PeUthronii  iàm ^ 

sunt  et  alii  Lapithe-*"'-^'  ' 
Pe/etAft)»u.Hicqiioqoedb* 

ut  in  snperiore  in^nw;  «Jf' 
tio,quam  posai,  &rtje*':^ 

longe  capiaseiPl»n.^»Yjj 
Pelethronium  Tirom  qoea«^ 
minât,  qui  priiDOSSir»^*'^'' 
et  frœnos  invcncrit;  a^fl"* 
nioTam.XXl,9ir%, 
cat  contra  ▼ulg»*-  Q""'  y , 
ibidem  primani  S^onai»  tq^  ^ 
nis    Bellerophonû  armb.^^- 

phocl.inOEdip.W'"^;f, 
freniNeptunoaltribttJ^*^^ 
Attica.  -  Gyrosquedede''-^^ 
cuere:  aliter  cnim  ^«"^j,^^, 

et  aliter  gjro»  •  *^**|  L^ 
quumaUquidassuflW'tffî 

tum  supra  non  ^'* 


lui 

fl 


IN  GEORGICORUM  LIB.  III.  Sag 

lii  fr^eoA  ïnyenere^  equum  duxere  iagyros,  in  sattoa^  in  grès*- 
sus  repUcatiles  agglomeratosque. 

i£8«  AU,  uirumque  laborem,  videlicet  coi^Ungendi  equl 
ad  curmm,  et  circumduc^ndi  ad  gyros,  parem  esse,  et  îdeo  a 
maestria  equoru.m  quasri  eq^ujum  habilem  ad  utraokqjue  rem, 
qui  sic  juvenia,  ealens  animiSf  acer  cursu.  Hmc  enïm  nisi  ha- 
buerit,  parum  refert;  quoa  faoBtes  in  belip  vicerit  :  qua  patria 
sic  natuft,  Epiro  ne,  an  Mycenis  :  qua  origine;  sit  ne  procreib- 
tus  ab  equo  illo,  qaem  Neptunus  produut. 

123.  Hactenus  de  deiectu  tam  b^um,.  quam  equoram  ad 
adnaitsuraBi  :  jam  de  ipsa  admissura.  Prascipit  veto  primo 

animis,  velox  pedibas,  equum  se- 
nem  rejicientes ,  quamvis  fuerit 
8«pe  victor,  quamvis  génère  no« 
bilissimo  procreatus. 

laa.  Neptuniquê   ipsa  deducat 
origine  gentem.  Ab  equo  Neptnai, 
qui  natus  est  tridentù  percussio- 
ne.  Serv.  ^  Gunter».  In  Romaao 
codice  noo  genpnH,  sed  nom^n  1»- 
gitat.   Quod  vero  eqiM»  ullos,a 
MvptuBo  d^duce^e  dioal  Originem  ; 
non    quod    tridenti»  per^iwsione 
equos  eitilierit,  in  qno  Servilis  fai- 
ms «st  ;  nequa  qiiod  se  Ccres  in 
equan  mutaverit,  ita  a  Neptono 
compressa,  unde  generososec^uos 
gellitQS  ait  Prob:ls  :  sed  quia  Nep- 
tuniu  quoramdaib  equorum  auctor 
fait ,  ut  Pegasi  j  et  aherius  in  Thra- 
cia  petcutso  scopulo;  veluli  Mé- 
dusa Arionû,  Géras  Odorimi,  quein 
Adraatus  habuit.  Pier,  —  Hic  forte 
de  priiDO  equo  «  serrao  est  quem 
iridente  creavit  Neptunus.  Magis- 
tri  gênera  equorum  ad  illum  re- 
ferre conabaniur  eodem  nisu,  qno 
genealogi  Teteres  familiarum  ori- 
ginem  ad  JoTem  ;  recentiores  vero 
ad  Carolum  maipaam.  Tel  ad  ^(i- 
kind.  V.  G. 

1 33.  Mi»  animadvenis.  Moiibus 
et  aetate  deprehensis.  —  Instaut 
mb  tsmpus.  Goeandi  scilicet  ;  que 

.     34 


1 16.  Impositi.  Nota  hoc  rerbum 
dari  domitoribus  equorum.  Ita  Ma- 
nil.  lib.  IV;  ex  correctione  Scali- 
geri  :  Quadrupedunt  genus  imposi" 
tiâ  domitare  magistris.  >—  Ephippio 
inaidebat  eques  romanus  ;  (piocir- 
ca  a  Germanis  ut  effeminatus  irri- 
debatur  :  moai  moUiotfibas  pulTiais 
usi  suDt  pf  oceres.  Denique  quarto 
nostrorum  sseculo  iâTenta^  sunt  $êi' 
im  y  primUB  ad   peregrinatienes 
adhibkap  y  et  ce»tum  circiler  post 
annis  etiaoa  ad  bellum.  K.  C 

117.  Insnkare  soio*  Hanc  des- 
criptienem  equi,  ad  alterius  tq- 
huitatem  gyrancis  se,  insuitantie^ 
et  agg^eeMrinti»  ^rressus ,  ex  Y arîD 
retulit  Heynius,  vol.  1«  pag.  44^9 
nostffie  £dit.  sed  noa  éxplicuit, 
quoesodo  ^nessMS  equorum  glome^- 
iQA  poseent  ;  id  est,  colligi  redue- 
ti»  et  in  areum  replicatis  cmribils 
I ,  dma  posteriora  tea- 


118.  jEtfuui  Mtef^fte  /a6or.  Par 
est  cUf&cttUas ,  curh  et  lauri  in  arte 
ourreadi ,  et  is  deiectu  eqnt  ad- 
misslirii.  Rukim  et  alii  maie  pu- 
taat  kie  tantum  agi  de  «traque  arle 
ûurigùmdi  et  e^m'teadi.  — *-  jEque 
iuvenem,  etc.  Magistri  equorum, 
Mnrev  Mttmubiot ,  admissariam  se«- 
mt,  qui  sit  juveaiS)  ferridus 
5. 


53o  COMMENTARtA 

loco,  taurum  illum,  qui  debeat  esse  dux  et  maritnsvaccannii. 
omni  cura  sub  tempus  admissuras  largiter  sag^inandum  daû 
herbÎB,  administrato  potu,  exhibito  farre,  ne  neqneant,iil 
est,  ut  queant  esse  supersdtes  et  firmi  blando  labori  Venem: 
nam  si  jejuni  et  débiles  accédant  ad  coitum,  erunt  natietiain 
débiles,  et  réfèrent  patemam  maciem.  Hic  te  monco,  tomi 
faune  tractum  capiendum  de  tauro,  non  de  equis,  etiaRi.<i 
praecepta  possint,  imo  debeant  utrique  pecori  accommodari: 
qiiœ  enim  postea  sequuntur  de  asilo ,  et  vitulis,  clare  efBcioot 
îsta  capienda  esse  de  tauris. 

1^29.  Docuit  patres  saginandos  ante  coitum,  longe  aliter  de 
matribus:  nam  armenta  vaocarum  ante  admissuram  de  in- 
dustria  sunt  extenuanda  jejunio  et  macie  :  quin  ubi  jamsolli- 
citantur  voluptate  ad  coitum,  arcendae  sunt  a  pabulo,  arcend? 


equis  cura  major  adhibeatur  a  ma- 
0tstris  sollicitis.  Serv. 

ia4*  J^cnso  distendere  pinaui. 
Non  laxo  ;  qaod  quibnsdam  potio- 
nibus  per  fraudem  agasones  face- 
i;ie  consneveruiit  :  onde  ait ,  Denso 
pingui  :  id  e«t ,  viribus  pleno  :  du- 
plex adjectivum ,  pro  snbstantivo 
et  «djeclivo ,  ut  Georg[.  lib.  1 ,  198  ; 
aperta  serena  :  saue  pingue  est  ge- 
neris  neutri  ;  et  ita  in  omnibus  ido- 
neis  invenitur  :  nam  nec  ptnguedo, 
nec  pinguetudo  Latinnm  est.  Serv. 

125.  Ducem.  Pari  (reuio  postett 
-de  tauris ,  régna;  et  in  iEneid.  XII; 
(fuis  peeori  imperitet  Et  Oppian. 
lib.  II  :  MfitSf  }r>V«07« ,  comutum 
ducem.  Minucins  :  •  Rex  nnus  api- 
«  bus  ,  dnx  unus  in  gregibus ,  in 
«  armentis  rector  unus.  •  —  Dixe- 
re.  Sunt,  qui  le^runt  duxere y  sed 
interprète  Philargyrio ,  dixere  con- 
venientius;  desi^aTere  man'fum, 
ut  supra  V.  60,  jusU>$  hymenœos 
jam  armentis  tribuerat. 

126.  Puhentesque  sécant  herhas, 
Adultfts,  matunores,  succi  plenas, 
qualis  est  homo,  quum  viridi  »vo 
pnbescit;  iEneid.  IV,  5i4;  quibus 


robur  acquiritur.  Serv.  —  b  p** 
risque  Italiie  locis  prata  ter  lowl^ 
bantur,  et  ultima  «state  urcb» 
tur,  quo  laetius  succédèrent  hffj« 
nov«.  Lacan.  IX,  182  ;  SiJini,  m 
365  ;  VirgU.  iEneid,  X,  ^oS]  XDi 
5aa.  Editores  quidam  hnJM  «»• 
■swKudini»  imprudentes  frm^ 
scripsere ,  sed  perpcram.  ^-y 

127.  Biando.  Mire  biandum  l^ 
rem  coitum  dixit ,  quod  sit  ca« 
voluptate.  PAiTtfiy.  VideD0ta5,f«* 

I,  pag.  446  et  447»"*»*"^^''* 
e](plicantur. 

129.  Tenuant  armenta.  "i^^ 
»0»« ,  et  \%mrwfyw9î  Plato,  exo*»" 
ta  Germani  Amentarii  •w/^*»' 
id  est,  de  industria,  equas,  ntet 
Tacoas,  emaciant.  —  Vairo  ett»- 
lumella  docent  unicuiqu*  9^^, 
rib  equo  dari  quindecini  ad  Tig"* 
equas  inailiendas  ;  idem  V»n«  0 
bus  tanris  sexaginlB  ad  septoap»" 
ta  vaccas  submitteodas  :  at  Coh- 
mella  quindedm,  et  Plinins  deoe« 
tantum  volebat  cuique  tanroru» 
,  tradi.  V.  G.  • 

1 3 1 .  Fwndesque  negant  etf^^ 
bus  arcent.  Contra  illud,/?"**»**^ 


IN  GEOROICORUM  LIE.  IIL 


53i 


^  potu  :  addit  etiam,  cursu  vexandas,  fati^andas  sole  aestivo, 
destînandasque  ad  laborem  areœ  :  quibus  verbis  poeta  videtur 
periphrastice  signare  diem  médium.  Hoc,  inquit,  faciunt,  ne 
usus  partis  genitalis,  quam  hic  vocat  arvum,  sitluxu  et  pin- 
^ruedine  obtusus,  ac  perinde  oblimet  inertes  sulcos,  id  est, 
claudat  meatus  viamque  seminî  :  sed  potius  sitienter  atque 
avide  arripiat  semen,  recondatque,  quam  possit,  intus. 

i38.  Dixit,  saginandos  tauros.  ante  admissuram,  vaccas 
macerandas  jejunto  etlaboribus;  jam  postcoitum  docet,  aliam 
esse  debere  rerum  rationem;  nam  cura  patrum  negligenda 
est,  assumenda  matrum.  Ergo,  quum  gravids  jam  yiçinae 
sunt  partui,  hoc  est  enim  exactis  mensibus,  non  sunt  oneran- 
dse  plaustris,  non  cogendae  ad  saltus,  non  ad  cursus,  non  ad 
tranandos  fiuvios:  quin  potius  pascant  in  saltibus  vacuis. 


que  sécant  herbtUy  Jluviosqvie  mi-' 
nistrant.  Serv. 

i33.  (^um  graviter.   Hoc  est, 

die  medio  :  hoc  aatem  ad  ezpri- 

niendum  diei  tempus  est  positum  ; 

non  quod  equae  «statis   tempore 

coeant.  Serv.  —  Tunsis.  Qus  lun- 

duDtur  :  non   enim  quum   tunsae 

sunt,  sed  quum  tunduntur.  Hic  lo- 

quitur  de  Tritura,  quae  fit  in  agro 

Mantibno ,  et  Euganea  fere  omni, 

circumductis  per  aream  equis ,  qui 

spicas  suis  pedibus  pertundant. 

i35.  Nimio  ne  luxu.  Nimio,  pin- 
gui  :  et  bene  rem  turpem ,  aperte 
aLucretio  tractatam,  vitavit  trans- 
latioBÎbus,  quas  omnes  ab  agiri- 
caltara  trazit. 

i36.  Genitali  mrvo.  Pari  hones- 

tate  uterum  sive  vulvam  muliebrem 

foUiculum  appellabant  :  fundutn 

Plautuii  :  scrobem  Amob.  item  Na- 

turam,  auctor  Priap.  ut  et  Grsci 

^v^ii,  et  Aristoteles  d't^ixovc  irofwç, 

Taulm.  —  Sulcos  oblimet  inertes. 

Qaudat  meatus  :  et  hoc  similiter 

per  translationem  dixit  :  nam  legi- 

mus  supra  :  Et  obducto  late  tenet 

Qmnia  limo.  Serv. 


iSg.  Exactis  gravidœquum  men" 
sihus  errant.  Viciais  partui  :  tune 
enim  diligentius  tractandae  sunt, 
ne  partum  abigant.  Serv.  —  Cerdas 
et  Ruei  constructiu  falsum  ezhibet 
sensum  :  Incipit,  exactis  —  errant. 
Non — neque  enim  primum,  quum 
exactis  mensibus  gravidse,  quod 
Tere  pnoximo  tantum  accideret, 
curandae  sunt  :  sed  confestim  post 
coitum  primis  mensibus,  quum  Au- 
mina  exsiccant  caniculas  ignés , 
tune  quietae  sint,  nec  motus  fa- 
ciant  immodicos.  Coi.  VII,  a^; 
Varro,  H,  7  :  «  Pregnantem  neque 
«  implere  clbo,  neque  esurire  opor- 
•  tet.  »  f^,  G, 

i4o.  Non  illas  gravibus.  Gravi- 
bus  aut  epitheton  est  plau.strorum. 
But  gravibus  onustis  dixit  :  sedpoe- 
tice  plaustris  juga  ducere,  non  ju-^ 
gis  plaustra.  Philarg. 

14 1-  Saltu  superare  viam.  Quod 
solet  fieri,  quum  pascunt  pedibus 
impeditis.  Serv* 

145.  Saxea  procubet.  Noyé  saxea 
umbra ,  quae  saxis  fiât,  et  procubet , 
protendatur.  Philarg.  —  Ita  infra, 
334  ;  sacra  nemus  accubet  umbra, 

34. 


532 


COMMENTARIA 


magnîs,  pascant  jnxta  plena  flumina,  ne  inclinenmr  ad  p^- 
tum  :*8int  illa  pascua,  tom  plena  musci,  virons,  gTaminim! 
tum  spelnncarum  atque  umbrarum  ad  refHgerium. 

i46.  Occasione  yaccaram^  quse  recreandtt  sunt  in  locis  pat- 
cuisqae  virentibus ,  ^adnm  facit  ad  explicandam  famiKaica 
peatem,  quae  esse  soiet  m  bis  locis,  ut  magistri  pecorcun  ré 
provideant.  Sumit  vero  exemplum  xorr'  èloxv»  a  Lucania,  ah 
fluYÎus  Silarns ,  et  mons  Alburnus  stibjecti  haie  pesti  :  ait  ha- 
que,  in  bis  locis  esse  asilum,  tabanum  intelliçe;  qnod  animai 
Graeci  otçpov  nominant;  nam  asilus  Latin  a  est  et  Romana  toi. 

i49-  Asilum  describit  ab  asperitate,  qna  pungit  peoora;  ab 
acerbitate,  qna  resonat;  ab  affectibus  boum;  nam  armenta 
fdçiunt  per  sylvas  tam  diro  sonitu  exterrita  ;  si  qnando  too 
percussa  sunt,  furit  mngitibus  boum  et  dolorû^as  sedier. 
sylyae  ipsae,  et  tota  Tanagri  ripa.  Est  fluvius  Lucanias,  et  ideo 
siccus,  quia  tabanus  œstaite  furit,  quo  tetnpore aiccaF,  ut  j^n- 
mum ,  flumina. 

rSa.  Probat  exemplo.  lo  Inacbt  fluminis  filia  mmata  estii 
vaccam  ab  Jove,  volente  sic  celare  àdulterium  suum;  agnoTrt 
pellicem  Juno  latentem  farina  forma  :  petiit  illam  ab  Jove; 


146.  Est  lucos  Silari  circa  t'ftct- 
busqué  virentem,  etc.  Oi'do  talis 
est  ;  circa  lucos  Silari ,  fluminis 
Lucaniœ ,  et  Albamotti  ejus  mon- 
tenu ,  est  pluritntis  volita&s  ;  ac  si 
diceret,  est  malta  musca  :  volitàns^ 
absolute  :  hic  nomen  est ,  non  par- 
ticipium.  Serv,  —  Silarûs,  nunc  Se- 
to.  — Tanager,  ntihc  Negro.  — Ilex, 
arbor  glandif6ra,yeu^e.  Rusas. 

148.  OEsirum  Graji  vèrlere  vo- 
cantes.  Vertett  ex  soni  similicndi* 
ne,  Onomatopœiam  fèci^re.  Non 
cnim  possumus  accipei'e ,  ex  Lati- 
na  lingua  mutavere,  qnum  constét 
Graecam  primam  fuisse.  OPstmm 
autem  Graecum  est  :  Latine  asiltis, 
vnïgo  iabtcnus  vocâtur;  GalHce, 
taon.  SerT.  —  GreeCi  muftis  modis' 
▼oce  oi^po(  nsi  sunt,  ad  quemcUn- 
que  fùrorem  designandum.  Nupe- 
ri ,  et  jâm  Staiivs  œstrutn  de  poe- 
tico  ingeûio  intelligunt  ;  nec  insalsa 


locutio  ;  qnippe  qui  sui  ingenii  î^ 
incitatus  est ,  ad  illum  armentoniM 
furorem  propius  accedît  :  Odjss. 

xxn,  297.^.  G.  , 

1  Si .  Sîcct  Tanagri.  Non  multua 
valentis.  Taoager  autem  florias  est 
Lucanis  ;  et  jtcct  ad  tempns  csta- 
tis  relatum  est  :  est  enim  toireos 
hyeme  :  et  hoc  dicit ,  annentonziB 
mugitu  cuncta  resonare.  Serv. 

t5a.  JSToc  quondam  monstro.  Ai' 
gumentatur  ab  exemplo  ;  dicens^ 
œstro  contra  peHicem  se  défen- 
disse Junonem.  Nota  autem  est  fa- 
bula :  ïo  Inachi  filiam  a  Jote  Ja- 
nonis  adventu  couTersam  esse  in 
vaccam ,  cuî  Jano  immisît  oestmm  : 
quo  fatigata  toto  orbe  tandem  ali- 
quandb  venit  adiEgyptum,  et  iOic 
in  Tsim  conrersa  est.  Transiît  an- 
tem   per  mare  angustnm ,  qnod 
Bosphoron  appellatum  est,  nonc 
Hellespontom  nominatur.  Strv, 


IN  GEOBGICORUM  LIB.  III.  533 

tUe  annnit;  ac  tune  Juno  immisit  juvencœ  banc  pestem,  qwe 
în-nûserain  acerbîssime  sieviit. 

1 54*  Absolvit,  vîtari  posse hoc malum, si pecorayquum  sunt 
fj^ravida,  exeant  ad  pastum  tempore  aut  matutino,  aut  vesper- 
tinb  ;  nam  asiius  de  medio  instat  acrior,  adhaerescit  pecoribus. 
157.  Docuit  curandos  .patres  ante  admissuram,  post  istam 
matres :  imnc ait,  uti  baruin  negotio  deposito,  cura  tota  trans- 
fcgrenda  sit  ad  sobolem  :  itaquedicit,  natis  vitulis  statim  iau* 
rendas  esse  notas  genûlita tis,  et  prosapiœ  ;  seceraendosque ,  ac 


i53.  PesUm  m€diiata  juvenc4t. 

Velquam  pestem  ante  excogitave- 

rat  :  vel  meditata,  inferens  et  exer- 

cens  accipiamus.  Horatius  :  Hot' 

rendamque  cultis  DUuviem  médita" 

tur  agrisy  ià  est,  infert,  exercet  : 

nam  «t  in  ipsa  meditatÎMie  exerci- 

tium  est.  Serv,  —  Inachim.  Inachi 

filiam ,  qoam  in  boTem  conTeraam 

o^stro^percassisêe  Juno  dicitar.  Illa 

se  in  mare  praecipitavit  y  quod  lo- 

niom  Tocaverant  ;  et  Isis  dicitar , 

qaasi  sola  Dea  :  hoc  enin  iEgyptiis 

placet. 

t54-    Ftrvorikms   merior  înstat. 

Tune  est  acrior  :  et  dicendo  Unn* 

pas,  ostendit  ipiemadmodum  pos** 

sit  evitari.  Serv.  -*  Borneras  qao- 

qneOdjs.  XSII,ail  asilnm  fer^ere 

*f a  «f  «Mfif»  :  twnio  tempore.  Varr. 

Rei  Rattic.  II,  5;  «statem  signât, 

in  qna  vaeeae  coneitaAtnr  tabano. 

i55.  Grmnda  feeori.  A  u;vaTido 

peeore  :  nam  oMteo  a  te  dicimus. 

Serv.—*\n  Toce  peeori,  saspensio 

seosas  ac  oetura  yersos  sennat  ro 

i  ;  neo  cum  seqnente  vocali  £t  ali- 

tio.  Librarii  quidam  adjecta  parti- 

cilla ^,  locom  restitnandam  cre- 

didere  :  hac  «anendatione  nan  opns 

est.r.  G. 

167.  In  wUulùi.  Modo  ^aerali- 
ter  et  de  eqais  et  de  boiras  acci-* 
}mnA,Serv. 
l$8.  N<ttm$y  et  rwmina  fentis 


iuurunt.  De  hoc  more  fuse  dictuili 
Georg.  I  ;  ad  iilud  :  Aut  peeori  sig~ 
nuniy  et  numéros  impressit  acervis. 
niud,  gentis  nomina,  libenter  re- 
tttli  ad  prosapiam ,  nobîKtatem, 
et  patriam  pecoris ,  non  ad  pos- 
•essorem ,  etiamsi  Tideam  hoc  de» 
Hsndi  posse.  Bene  Servins  notas 
vocat  ehameteres  ;  inde  ;(^«p«<i>r«if  et 
^fiunuftÇttf  :  characteres  6r«ce 
ryiULvfutra, ,  id  est,  note  fenro  can- 
denti  inustœ. — Yerbonim  séries, 
que  doctos  fefellit  Tiros,  sic  or- 
dinaada  est  :  notas  inurunt  :  Bt  no» 
awna  gentis,  Et  quos  aut,  — aut 
— aut.  — Notœ  inusCiv  partim  ori- 
Ipnem  indicant,  partim  osum,  ad 
qnem  servantur  ^itjdi.  3imihs 
tvanspositio  inveaitor  iSneid.  Y , 
62  :  adhibete .  Pénates ,  .Et  paJtrios 
epuUsf  Et  q  uo$  çoUt  hospes  :  i£neid. 
XII,  393,  Jpse  SMos  artesy  tua  mu" 
netfn  ImtusApoUo  augurium  otAo^ 
ranuiue  dabat,  celeresque  sagittas. 
Et  in  Ovid.  Bietam.  VIII,  4a8: 
Pfotinus  exuvias,  rigidis- honrentia 
sêtis^  terga  daty  et  magnis  insignia 
denHbus  ora.  Vide  1 ,  25  ;  UI ,  296  : 
litteris  aliisque  indiciis  pecora  et 
aimanta  signabantor ,  .nltimo  Ja- 
nnano  :  qnae  Tero  tardiore  parta 
naia,  manse  aprili.  Col.  XI,  2, 
■4,  as  :  1, 263.  PlinÎM  antem  Vm, 
42,  64;  puut,  Alexandri  equum 
mh  insigni  Tawi^i  capitis  armo  im- 


Vere    enim    nasci    solet  f^^ 
Alix  mtas.  H«c  «tique  JecOP  o* 
niam   fere    codicum   antiqaoïa 
est,  uno  illo  vetustissimo  cxapft 
quem  Romaoum  appe/iamos.  •" 
quo  legltur  :  Vbi  t]uarta  aa^^ 
œstas.  Capterum  œtas  agnosdt  Set^ 
▼ius,  expoDÎcqae  quarto  œtaSyf{^» 
tus  mmus,  qui  relit  àetatem  acép 
multipliciter  :  neqae  ignorai  ^ar* 
ronis  praeeptum,  post  aannm^ 
nom  melins  esse  puUumdoaiart 
mihi  Tero  neque  aeceperit,  neq» 
œstasy  dîsplicent;  nam phrasis^^ 
est  nota  Maroni,  his  Mneià.  1, 3»i 
755  :  semel ,  V,  626. 

erurum  Etiam  Plinius  i^f^fW"» 
gentis  Asturic»  in  Hispania  eqi^ 
laudat,  Vni,  42  :  «  qaibw  inon« 

•  altemo  crumm  expïic»*^  6»°* 
«  ratio  est,  quique  toJhtim  ince^ 

•  sus  carpunt.  >  Martial.  XI^i  |99'  * 
«  Hic  brevis  ad  numcrum  npà(» 
«  qui  colligit  ungues,  Vcnitab  a»' 

•  riferis  gcntibus  Asttnr  eqn««  ' 
Ingens  tamen  diacrimcfl  «*«  '^ 
dunt  inter  nostros  et  "^^^  J'^J 
mm ,  ut  Seneca  appell»^  ^^ 
rios.  Taubtai.  - 

193.  Sitque  !ahoranti$imil^^ 
paretur  ad  f«tilram  laboren»''^' 
—  Non  assentior  Serrio  ;  eta»^-^ 
tror  non  hic  agi  de  v<**  '"^ 


536  COMMENTARIA 

dibus  ma^istroTum,  çaudeatque  ad  sonîtnmillani,  ^i  m 
tahir  ad  plausam  cervicem  :  aadîat,  et  patiatur  hecomnû. 
quum  priiDum  a  lacte  depellitur  :  quin  etiam,  qnamprimoa 
natus  est,  quum  est  invalidus,  tremens,  ac  yîvendi  inscio}, 
assuefiat  capistris,  quae  esse  debetit  moUia,  ne  lœdatur. 

190.  Pergit  ad  alterum  prœceptum  de  domitura,  qnodaa- 
cendum  quarto  œtatis  anno  :  equus  hoc  aevi  às^uescatetgyn 
et  cursibus,  et  saltibus  militaribus.  Hispani  dicunt,  hacerssl 
al  eaballo.  Huncgyrum,  hos  saltus  explîcat  per  versas  qua- 
tuor. Clara  omnia  sunt  :  tantum  illud ,  sinuetque  abemavois' 

i85.  Blondis  gaudête  tnagistn 
Laudibus.  Est  hoc  ingenium  equo- 
rum,  nt  plurimnm  ducantur  lan- 
de, blanditiis,  xllecebris.  Philo  lib. 
de  Agricultura  :  ot«7  /4»  o?v  tvnvlaç 

^f(iifX>i^**  ii«T«4p;t**  ®  l^rvrtùç  dç  ait 
tVdtif«f  «rof  ia^oî.  Homerus  attigit 
Iliad.  XVTI ,  quum  ait ,  equos  non 

solnm  minis  dnci ,  sed  etiam  /miXi-      •»<.  «.^^^u»,  «|«»  *~ 

;t»oi« ,  blondis  veÀis.  Sic  Achilles      mnltmlir-ît^r  ?  n«aae  ignorai  Va^ 
afFatas  saum  Xanthum,  Mezéniiu» 
llhœbum.  Emmen, 

i86.  Et  plausœ  sonitum  cervicis. 
Iiifra  JEneid.  XII  :  ii  Gircumstant 
*  properi  aurigs  manibusque  la- 
«  cessunt  Pectora  plausa  cavis ,  et 
«  colla  comantia  pectunt.  »  Sonum 
autem  illum  ex  collisionemanuum, 
et  palpflktionem  in  equis  rocant 
Graeci  TOTTc/0/4Ôr,  et  Tt/fnrùi^tvf,  Oer\ 
—  Hoc  pacto  Bucephalus  domitus 
ab  Alexandre ,  quum  Philippua ,  et 
qui  circa  eum  erant,  equum,  tan- 
quam  efferatum  nimis  asperna- 
bantur,  et  reformidabant. 

188.  Tnque  vicem.  Frenorum  sci* 
licet ,  ne  adhuc  tenera  ora  laedan* 
tur.  ^.  —  Detmoilibus  ora  capistris. 
Ut  frena  ori  inserebantnr ,  sic'ca- 
pistra  capitîbus  adbibebantur ,  ne 
Ora  laederentur.  — Graeci  appellant 
irtfto^éfAiOf.  Vid.  Hesych.  de  capis- 
tris; etSccffer.  deReVehic.I,  i3. 

190.  0^1  quurta  aecesserit  mtas. 


^^H 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III. 


537 


mina  crurumy  est;  €ectat  vôlutetque  orura  altématim,  et  per 
arctts  mnlliter  tinoodos  ao  élégantes  projecta. 

196.  Explicat  compara tione,  qus  dixit.  Vidisti  impetnm, 
quo  incvunbit  Aquilo,  quum  flans  a  montibus  Hyperboreis 
difVert,  dissipât  hyemes,  et  nabila  Scythis  arida(ita  vocat, 
quia  sinepluvii^,  ut  est  pars  tota  illa  Scythise,  quia  subjecta 
Aquiloni);  tum  segetes  faorrescunt  flabris;  syWœ  dant  sonitus; 
iluctus  urgent  se  impelluntque  ad  litora  ;  yentus  intérim  vo- 
lât, et  tam  arva  quse  maria  perverrît.  Talem  volo  equum  illum. 
Per  campos  natantes  intellige  messem  ipsam  sese  crispantem 
fluctuantemque ,  fiante  Borea. 

aoa.  Dicit  equum,  qaem  descripsit,  optimum  fore,  vel  ad 
certomina  Olympica  Elidis,Tel  ad  agitanda  esseda  Belgarum  in 
praalio  :  nuHis  spatiis  Oïympiœ,  nutlo  spumarum  cruore,  nul- 
îis  prœliis  fatigabitur  :  itaque  versus  isti  respondeht  ilHs,  qui 


sed  de  conatibus  anxiis,  quibas  co- 
gitar  gressas  concinni  elegantiam 
et  yelooitatem  sinral  assequi. 

195.  Fix  sutntna  vettigia  ponaî 
arena.  Ailudere  TÎderi  potest  ad 
Ladan,  Alexandri  cnrsorem,  qui 
pendentibns  vestigiis  vis  arenam 
signabat;  cQJus  Solinus  meminit, 
et  CatuUos ,  et  Martialis  Epig.  lib. 
X  :  ■  Habeas  licebit  altenim  pedena 
«  LadiD,  Inepte  frustra  crure  ligneo 
«  curres.  »  De  mira  equonim  per* 
nicitate,  qui  Tento  coneepti  ideo 
DarraDiar,Tide  infra,  ^')S\  et  Jus* 
tin.XLIT,  I  et 3. 

\^.  Qualu  Hyperboreis,  Hypei^ 
borei  montes  sunt  Scylhias  ;  sic 
dicti,  quod  supra,  id  est,  ultra 
eos  ilat  Boreas.  Dicit  autem ,  sic 
currat  eqnus ,  ut  ventus.  Serv.  — 
Demus  a^uiio.  Quem  constat  den- 
sare  st  constringere ,  ut  Austrum 
laxare  et  moivert  :  vide  Arist.  Me- 
leor.  Sic  Oermanus  :  sed  hujus 
•eatentiara  ipse  refellii  Bfaro  ;  j£n. 
V,  696,  defutf  Atistris  imber  n»- 
gerrimus ,  indicat  eamdem  esse 
tttriaique  venti  vim,  impetum  et 


densitatem  :  unde  condudo  lien- 
Stttn  ventum  significare,  qui  totis  et 
confertis  viHbus ,  sine  uUa  inter- 
missione  perpétuas  spirat,  «0fOK. 

197.  Arida  Nubila*  Sine  pluTÎis. 
—  Differt,  Dissipât.  Sic  Lucret. 
lib.  1 ,  2^3  :  «  Ingentesque  ruit  na- 
■  ves,  atque  arida  differt  Nubila.  « 

20a.  Ad  EUi meîas, Id  est,  fines 
Cîrci.  Elis  autem  cÏTitas  Arcadi», 
in  qua  agebatur  curulc  certamen , 
et  est  speoies  pro  génère.  Serv.  — 
Klei  ommpi.  Maximi  ex  omnibus, 
qUod  sint  pedum  septingentomm, 
quum  alii  minus.  PkHarg. 

ao3.  Spumas  mget  ore  cruentas* 

Quod  est  signum  equi  fortissimi,  si 

velttt  rubras  cgerit  spumas.  Serv. 

204.  Belgiea  «isarfo.  Gallicana 
véhicula  :  nam  Belg»  oivitas  est 
GaJIi» ,  in  qna  bujuscemodi  vehi- 
culi  repertns  est  usus.  Serv,  •—  De 
nomine,  figura,  et  omnibus  qusB' 
spectant  emedumy  sive  eesedam 
(  utrinsqne  enim  suppetit  auctori« 
tas)  nemo  luculentius  quam  9eef- 
fer.  de  Re  Veh.  II ,  aS  ;  «j>i  Serrium 
et  Phiiargyrium  interpretatur. 


538  COMMENTAftIA 

initie  positi,  de  studio,  aut  ad  bella,  aut  ad  certatnina  Olyln- 
pica  :  quasi  dicat;  hic  equus  tibi  optimus  erit  ad  spatia  Olym- 
pica,  si  tibi  studium  prselabi  Alpheum  Pisœ  :  hic  coUo  feret 
Belgica  esseda,  si  tibi  studium  ad  bella,  et  féroces  turmas. 

ao5.  Absolvit  rem  cum  admoniduncula,  videlicet  dandam 
equo  farraginem  post  domituram,  non  ante  illam:  nam  si 
ante  illam,  difficile  admodum  domabitur,  neque  partebit  ver- 
beribus  aut  fraenis. 

209-  Addi  t  nunc ,  nihii  magis  ad  domituram  prodesse ,  quam 
avertere  amorem,  et  amoris  caussas,  sive  a  bobus,  sive  ab 
equis. 

21a.  Inde  est,  inquit,  ut  tauri  (nam  in  his  exemplum  adhi- 
bet,  relictis  equis)  seorsim  a  foeminis  debeant  pasci ,  aut  trans 
montem  et  flumina,  aut  clausi  in  prœsepibus,  quia  fœmina 
videndo,  dum  videtur,  tauri  vires  exténuât,  urit,  a  pastu  re- 
vocat  :  quin  suis  iilecebris  mares  cogit  ad  certamen.  Etqo  , 
sint  mag^ni  montes  interjecti;  sint  flumina  latissima,  non  so- 
lum  ut  natatus  sitdifficilis,  ut  vultServius,  sed  ut  ipso  aqueo 
et  vaporoso  halitu  interjecto  non  totus  odor  adferatur  ad 
nares. 

2 19.  Occasione  hujus  rei ,  narrât  graphice  et  sublimiter  pug- 
nas  tanrorum,  quum  incensi  in  amorem  vaccae.  Haec  enim  si 
in  Sila  pascitur,  et  formosa  est,  illi  statim  prœlium  conse- 


207.  Tollent  animos.  Ex  Grascis, 
<]metiam  de  equis  dicunt  ô-t/^è», 
et  ferocientem  vocant  d-c/.uotuTtî: 
Pliilo  etiam  de  Opif .  Mandi  bufAim- 
tmtvf  ^mof  hr^ùt  :  equus  animal  est 
animosisiimum.  Ut  Tero  plaçait 
Virgilio  locutio  ista  in  equis ,  ita 
etiam  in  satis  ;  Georg.  II ,  35o,  ani- 
mos tollent  sata.  Gerda. 

208.  Fethera  lenta.  Qu»  a  loro 
flexibili  inferuntur.  Sic  Plautus  in 
Asinar.  III,  2,  29  ;  Ulmeis  affec- 
tas  lentis  virgis.  Phaedr.  Fab.  HI, 
7  :  jugum  fiagello  tempérât  lento 
meum  :  sic  vincula  lenta.  —  DurU 
parère  lupatis.  Frenis  asperrimis: 
dicta  autem  lupata  a  lupinis  den- 
tibus,  qui  innquales  sunt;  unde 
etiam  eonim  morsus  vehementer 
obest.  Serv* 


218.  ComUjus  interse.  Vide  eam- 
dem  comparationem  JEn.  XII,  7 1 5. 
Lucretius  autem  cemeré  pro  decer- 
nere  usurpayit.  Goncursum  autem 
cornutomm  animalium  nuf'Camâa 
Tocant  Graeci.  Germ, 

219.  In  mxLgna  silva.  Nos  Sila 
legimus ,  qui  mons  Lucaniœ  ;  ut 
ait  8erviu8 ,  ut  in  ^neid.  loc.  cit. 
Àc  velut  ingenti  Sila  summove  Tor 
humo  ;  ubi  utrumque  spéciale  est. 
—  Sila  est  eiiamnum  regio  inter 
Gosenza  et  Gatanzaro  quas  dicitur 
la  Sila,  Strabo,  Gicero,  Plinius, 
SaMustius ,  omnes  Silam  e$se  siU 
▼am  déclarant  :  si  Lucaniae  mons 
esset,  cui  bono  adscripsisset  Vît- 
gilius  magna;  nam  opus  fuisset 
dicere  <,  magno.  V.  G. 

220.  un  alternantes»  £adem  ùîr^ 


IN  GEORGICORUM  LIB.  III.  SSg 

iriint,  sese  impetentes  altemis  et  crebris  ▼ulneribus,  unde  sau- 
çais fluit  adeo  copiosus,  ut  perfîindere  totos,  et  abluere  vi- 
deatur. 

322.  In  tam  acri  pnçna,  non  omittit  poeta  mentionem  cor» 
nuum,  non  fremitum  sylvanim,  et  csli  resonantis  ad  vastos 
ictus.  liiud  cornua  urgentur  in  obnixos  est  perinde  ac  si  dice- 
ret  :  hic  urget  premitque  acriter  comibus  alium  obnitentem, 
et  contra  resistentem. 

224.  Post  pufpnam,  esse  nequeunt  bellatores  tauri  in  loco 
eodem;  excedit  victus;  exsulat  in  loco  ignoto;  gémit  doletcpie 
inuhus  ignominiam  amissœ  gloriœ,  acceptas  plagas,  amores 
perditos.  Elxcedît  vero  cum  ingenti  doloris  nota ,  retorquens 
caput,  respectansque  loca,  in  quibus  imperium  super  vaccas 
tenuerat. 


tûtrmnt  dueili  taurorum  rivalium 
habetur  iEneid.  XII,  716.  —  Pa(pa 
niinim  in  modam  exprimitur  ver- 
bis,  un  alternantes;  et  vt  :  pro- 
ductnm  spondeum  multa ,  subse- 
qaitar  magno  pondère  choriambus 
vulneribus  ;  et  iterum  spondcus; 
deinde  molossi,  quasi  inter  se  pag- 
nantes ,  obnixos  urguentur  :  deni- 
que  post  plénum  verbnm  va$tOy 
obscums  ille  sonus  cum  gemitUy 
qui  naturam  imitatnr.  Haec  omnia 
ita  hanc  descriptionem  ornant,  ut 
etiam  ii  delectentur,  quibus  aures 
minime  délicat»  sunt.  F.  G. 

2a3.  Reboant  silvœ.  Résultant, 
remugiunt.  Est  antem  Greeum  ver- 
bnm; nam  apod  Latinos  nullum 
verbnm  est ,  quod  ante  o  finalem , 
habeat  o  ;  excepto  Inchoo  :  quod  ta- 
men  majores  aliter  scribebant , 
Qspirationem  interponentes  dua- 
bus  vocalibus ,  et  dicebant  in- 
coho  :  tria  enimiiabebant  nomina, 
in  quibus  c  literam  sequeretur  as- 
piratio  ;  sepulchrum,  orehus,  puU 
cher  :  e  quibns  pulcher  tantum  ho- 
die  recipit  aspirationem.  Serv,  — 
Longuf  OlymjntSi  nonTbessalieus 
Olympus,  ut  Bormannus  putat  :  sed 


longus,  id  est,  altus  eaeli  Olympus , 
quem  super  nubes  porrigi  ezisti- 
mabant  veteres;  Ecl.  VI,  86;  iEn. 
VII,  a88  ;  Ex  œthere  longo  r  Ovid. 
Metam.  VI,  64  9  longum  ctelum: 
iEneid.  III ,  383;  longa  procul  Ion" 
gis  via  dividit  invia  terris  :  Horatius, 
III,  Od.  m,  37  ;  longuspontus.  V.  6. 

3a5.  Victus  abit.  Se  subducit. 
Festus  babet  abgregare,  quod  ta- 
men  non  semper  respondet  Graeco 
verbo  «t^ua^ix»?  ,  quod  est  «  pu- 
«  dons  causa  armentum  fugere , 
«  seorsum  pasci  a  grege  •  ,  deque 
tauris  proprie  dicitur.  —  Exuiat. 
Extra  suura  solum  habitat.  —  De 
pugna  taurorum,  Opp.  Kufii>.  II, 
44  '  Pbndrus,  fab.  I,  3i. 

a  a  8.  Aspectans.  Cicero  de  Gati- 
lina  :  «  Retorquet  oculos  profecto 
•  sepe  ad  hanc  urbem,  qnam  e 
«  suisfaucibusereptam  esseluget.» 
Gontorsio  ista,  aut  retorsio  ocnlo- 
rum ,  et  conversio  capitis  nota  est 
magni  affectus ,  prssertim  indig* 
nationis.  De  Pyrrho  relinquente 
Siciliam.  vid.  Plut,  in  ejus  vita.  De 
Annibale  cedente  Italia  ita  Liv.  lib. 
XXX  :  «  Respexisse  s»pe  Italie  Ut- 
il tora  ;  et  Deos  hominesque  accu- 


54o 


COMMENTARIA 


329.  Sequitar,  uti  victus  laurus  in  «Ksilio  se  gerat,  se  com- 
pare t  ad  vires  pristinas,  ad  renovandum  prœlium.  Primum\ 
non  quœrit  locum  moUem,  non  herbas  molles,  sed  dura  om- 
nia,  ut  corpus  induret  ad  sequens  bellum  :  nam  pernix,  id 
est,  obstinatus  jacet.inter  dura  saxa;  neque  locus,  in  que 
cubât,  stratus  est  herbis;  «pasoitur  frondibus  hirsutis,  acuta 
carice;  adeo  nihil  ad  mollitiem!  Deinde  tentât,  an  vires  cre- 
verint,  an  pugnare  dedicerit,  idque  obnitens  comibus  in 
truncos  arborum,  ventos  lacessens,  spargens  arenam,.omnia 
ad  proludium  pugnœ.  Tertio ,  ubi  videt  rôbur  coUectom  vi- 
res receptas,  in  oblitum  victohœ  hostem  praeceps  rapitur,  non 
aliter  ac  belli  dux,  qui  signa  in  hostem  movet. 

937.  Illustrât  iram  tauri  in  hostem  pristinum  adventantis 


«  santem,  etc.  »  —  Hic  de  stabalis 
asttvis  MPmo  est,  quœ,  ne  con* 
sisteret  aqaa  plavia,  in  loco  de- 
clm ,  lapîdibns  et  sabulo  munie- 
bantnr  in  modum  paTÎmenti.  F'.  G. 

a3o.  PenUx.  Modo  perseverans  : 
Horatius  ;  Pemicis  uxorApuU.  Fer- 
nix  antem  perscTerans ,  a  pemiten' 
dû  tractnm  est.  Seru.  -*-  Ita  quoque 
Cl.  Voss  censet.  —  At  Jos.  Jnstus 
Scaliger  Prole^aotenis  in  Marni. 
noyrm  Edit.  qaierit,  qwtd  pemicitati 
cum  lasso ,  et  jacente  ?  quid  taiiro 
eûam  non  lasso  ?  Quid  magis  con- 
trarinm  pemieitati ,  quam  ProTer- 
biam  Jktim  jr  e/i  ?  Ptmix  igi  tnr  nuga- 
torinm  «et  ;  qoamtamvis  Servinm 
secutns  quidam  (nt  ait)  cervicosus 
hoc  defendat  :  pemox  >.gerinanum. 
Ukc  ille.  Pemox  etiam  pater  Jul. 
Oaes.  Soaliger  agnoncit.  Taubm, 

333.  Et  tentât  sese,  etc.  Perîci»- 
lum  £aoit  snaram  \iriuni.  lUa  au- 
tetn  trium  versiUim  arguta  et  ro- 
tiini^a  perpendit  Scalig.  lib.  V,  i. 

a3u(*  Kentoatfue  laoessit  Ictibusy 
et  sparsa  ad  pug.prûL  arena.  Vide* 
tnr  nithigladiatoriani  verbam  Feu- 
tilare  ciroomscribere ,  et  reprs»* 
sentare.  f^etitilarr  siquidemgladia- 


tores  dicuntnr,  quum  au  te  pugnam 
gladiis  motifl ,  et  lusoriis  ictibos  ae- 
rem  fbrientes ,  proludant  ad  cer- 
tamen.  Unde  et  Seneca  XXI  ,118: 
«  Quam  stultnm  est ,  quum  signnm 
«  pognœ  aoceperis ,  ventilare.  »  Et 
PUn.  lib.  m,  cap.  45  :  « Totarcom- 
•r  minatio  prioribns  in  pedibns  stat 
«  ira  gliscente  altemos  jsedes  repli- 
«  eans ,  spaigensque  in  alvum  are- 
«nam,  et  solus  animaHum  eo  sti- 
«  mnlo  ardescens.  »  Hanc  explica- 
tionem,  quamyeramcenseo,  nuUus 
adkuc  protnlit. 

336.  Signa  tm&vet,  Mancinellus 
non  videtur  ad  faujus  militaris  mé- 
taphore vénères  attendisse  ,  qui' 
signa  indteia  interpretatur ,  duc»* 
tas  ant  deceptns  levi  seqnentis  a 
mari  comparalionis  argooMnto. 
Nam  et  Maro  banc  ipaam  castren- 
sem  tralationem  apibos  tumnltoan- 
tibns  applicavit  libro  proximo  bis 
verfass  :  «  Non  iUis  cunotantibus  al- 
«  tum  Ire  iter ,  aut  castrts  audebit 
«  vdiere  signa.  »  Germ.  —  Ofr/t- 
tum  y  quttsi  exereitationum  et  vi- 
rivm,  qaem  securitaa  et  amor  eor- 
ruperit,  adeo  ut  nec  cxederet  hos* 
tem  esse  reditonim.  Philarg, 

337.  Fiuetus  tttiy  mediOé  Sic  pan* 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III. 


541 


eçnegîa  comparatione  ftuctus,  quimcipit  in  medio  mari  spu- 
WÊMS  albetccre;  qui  sinwn  trahit^  id  est,  tumorem  e  loDginquo 
cresoentem,  atqne  in  speciem  prœroptt  moniis  comuio  sur^ 
gentem;  qui,  ubi  ad  terra»  vol^itur,  sonat  inter  saxa  imoia- 
BÎter,  et  procumbit  instar  veri  montis;  ao  tune  nnda  ex  imo 
fundo  fervens  furit;  arena  tollitur,  nt^s  œstibus  agîtata^ 

a4d.  £x  occasione  pug««  taurarom  pro  jnvenca  dilabitur 
aA  amores  rdîquonun  animaatiutn ,  nam  de  tauris  nibil  jam 
IcMpiitor  :  ait  itaqvie  homineê ,  et  bdètias  impotenter  in  amo» 
Feo»  non  ire,  sed  mère.  Sed  qam  beatiœ?  omnes  triam  elemen- 
tomm,  lâdelioet  ptsces  mam,  pecades  terr»,  a^res  aeria :  ao, 
ne  desit  mentio  igiùs^  ceneinnaft  vates  amoreu,  in  quem 
ruunt  ferai,  per  ignem  circumscribit.  Nibil  est  enim  aliitd/?i« 
rias,  et  ignem  quam  aut  furias  içaeœ ,  aut  igpnis  furiosus.  Vide 
vero,  uti  in  hoc  catalogo  non  indudat  Deo8,  ex  pcetio,  quo 
apud  hune  vatem  Dii.  Vulgares  sane  poetœ^  Homeru»  etiam, 
pa88im  iUoa  pesaïuKidant. 

a45*  Ex  pr»terito  anin&alium  catalogo  terrestna  tantam 
asaumtt.  Leœna  nunqiiam  dirior,  qaam  quum  a«ians  adeo, 
ttC  catttlos  obiiviscatur  :  ursi  tune  sœTvunt  caedfbus  :*tuto  aper 
férus  est  in  sylva;  tum  tig^ris  malefica;  heuî  tune  in  Libya 
non  tutum  habetur  iter. 


lattîm  laani»  movetar  ad  pnelia.  S, 
•—  Hio  alios  sttperat  Maro,  et  sc- 
ipsam  :  Tîde  /Raeià,  VII,  5»8. 

s3$.  Smum  trahit,  Gnrvaturas 
suas  trahit  ex  alto  mari ,  magnan- 
qoe  vim  aquarum  addarit.  C&fut. 

143  •  Omneyenuf.  iBunoquoqae 
çvaeve  saas  Ânror  et  stimiiii  sont 
amoris ,'  qnibas  ad  libidinem  eoa- 
cifentur.  De  qno  Aristot.  Hist.  Ani- 
mal. VI,  t8.  Tottèm. 

s43'.  Picteeque  vçlucrm.  Varii  co- 
loris pennas  habentes ,  Tersicok^ 
res,  trtpRTto  OBtufa-Horat'Sat.  II, 
2.  Noater  €eorg.  lY,  34);  piettt 
pelles.  Vide  qas  diximas  ad  Bel. 
II,  5o.  Emm. 

a44-  Amor  omnifrtif.  Id  est,  in 
anoquoque  (renere  «nos  est  amor, 
similis  :  at  pnta  in  lapis ,  in  equis^ 
«t  aliis  omnibus,  pro  qaalitate  sut 


generis  :  sîotM  ahbi  ait ,  #opor  nuu 
àûcupat  artuf;  id  eac,  ipsis  aptus  9 
na»  in  omnilms  animaHbits  non 
est  aflftor  ann«  «tqueidem  ;  sed  in 
sîngolis  generibtts,  pra  qnaiitate 
natane.  S8r9'% 

945*  Catuèofum  Miin»  Vi  soiK^*' 
eat  ninm  amoris.  ^—  Lemna^  Gr»« 
cmn  eac,  sient  droeana  i  nam  nos 
hic  et  haec  leo  dicimus  (  iea  ndnr» 
patum  est  )  qniain  0  exettntiamas<» 
eaHna,  faeminMva  ex  sa  mou  iifiiaiit  ; 
ntfuUo^  êmtroy  lêo,  Serr. 

347-  informes  um.  Vei  magni; 
Tel  qui  tempore  quo  aascnntar, 
forma  carent.  Deferenda  aeaCMMÎa 
est  ad  oorpora  unortinv;  ear  enim 
▼astnm',  et  tnrpe,  sic  dicaa ,  ani- 
mal. Plotarchos  ia  Hbeëo  de  Phi- 
lostorgia,  JiftL*nç^  iyfui^êi^ryM^ 
vwBft^wwwrvf  ^ff9t  :  VmUf  mit- 


54a 


COMMENTARIA 


a5o.  Transit  ad  equos,  de-quibus,  ait,  ubi  equarum  odore 
tanguntur,  cor  tremore  quodam  pertentari.  Hoc  verbo'innuit 
blandientem,  et  tîtillantem  amorem.  Sed  quœ  furiœ?  Nullis 
frœnis,  yerberibus,  scopulis  retinentur;  nullis  Huminibus, 
quamvis  haec  îta  magna,  ut  ipsos  veluti  montes  abripiant,  et 
torqueant  undarum  globis. 

a55.  Indicat  vim  eamdem  in  apro  Sabellico,  qui,  quum 
amat,  comparât  se  ad  certameA^  rivalis  metu.  Apparatus  iste 
ad  pugnam  duplex  est;  nam  et  dentés  açuit:  deinde  ex  lato 
quod  ipse  pedibus  conculcando  subigit,  tergus  omne,  et  cos- 
tas  operit,  quas  ad  arbores  confricat,  ut  sic  veluti  loricatus 
ad  pugnam  procédât,  induratis  luto  humeris  omni  ex  parte. 

258.  £x  hominibus  Leandrum  assumit,  cujus  amor  notis- 


mal  deformissimum  ^  tristissimum. 
Ovid.  Trist.  III,  5  ;  turpes  uni.  De- 
mum  Grieci  ad  Terbum ,  «t^m-oi , 
dlfiùf^ùi  :  ursi  informes, 

a5o.  Nonne  vides.  Hic  exorsns 
carminis  aliquoties  placuit  Virgi- 
Ho  ad  imitationem  Lucretii,  cui 
sœpissime.  —  Plautus  multa  exhi- 
be! ezempla  hujus  constructionis 
apud  Grœcos  nsitatae.  Si  yero  se- 
quentem  phrasin  a  particula  ut  se- 
creyeris,  multum  roboris  amittet 
sensns.  f  .  G.  ^-  Tota  tremorper- 
tentet  equoium  Corpora.  Si^atis 
sermonibus  utitar,  ad  yini  exag- 
gerandam;  dicens  et  tota  corpora, 
eipertentety  penitus  tentet;  quum 
dicat  lerem  odorem  equarum.  S. 
— Pertentarty  penetrare,  Lucretia- 
na  locutio,  VI,  a86  :  Inde  tremor 
terras  graviter  pertentat  :  et  iEii.  I , 
5o3  ;  qui  locus  ab  interpretibus  et 
grammaticis  quidem  antiquis,  ma- 
ie iatelligitur.  y.  G. 

a5i.  Notas  odor  attulit  auras. 
Hjpallage  est,  pro  aure  odorem 
apporCaverint  notum.  Serv.  — No". 
tas  auras.  Notos  e  naturalibus  equa- 
rum halitus,  Varro  II ,  7  ;  Col.  VI, 
37.  Taubm. 

a53.  Bupesque  cawgf  atque  Ob' 


jecta  retardant.  Ad  illud  superius' 
respicit  :  Post  montem  oppositum , 
et  transjlumina  lata.  Serv. 

a 55.  Sahellicus  exacuit  sus.  Sa* 
binus  :  et  est  species  pro  génère. 
Dicit  autem  suem  domesticum  , 
qttem  cicurem  yocant  :  nam  de 
apris  supra  ait ,  Tune  sœvus  aper  : 
hoc  enim  vult  probare ,  non  tan- 
tum  feras,  sed  et  mansueta  anima- 
lia  amore  in  furorem  moyeri.  Serv, 
—  StdtelliyYel  Samnites,  non  cum 
Sabinis  confundendi  :  hi  suum  grè- 
ges ad  Apenninum ,  in  Gampania 
pascebant.  f^.  G. 

a 56.  Prosubigit,  Fodit,  et  pedi- 
bus impellit  altemis  :  quod  pugna- 
turi  sues  facere  consueyerunt ,  ad 
acquirendum  robur  :  unde  etiam 
latera  et  costas  terentes,  durant 
ea  in  futura  certamina.  Serv, 

267.  Hinc  atque  Ulinc,  Et. a  pe- 
dum  motu ,  et  «'ib  attritione  costa- 
mm.  Serv.  —  Numéros  durât.  Sic 
Lucret.  lib.  V  :  Atque  opère  in  duro 
durarent  membra,  manusque.  Ut 
autem  hic  pede  prosubigit  terram  , 
Hesiodus  irwoiyxa/^u. 

a58.  Quid  juvenis.  Ne  forte  oc- 
curreret ,  iila  animalia  carere  ra- 
tione;  dicit  etiam  gravius  hominea 


IN  GEORGICORUM  LIB.  IFI.  543 

«imu8  erga  Heronem.  Ilic  noctn  Hellespontum  transmittebat, 
quo  frueretur  suis  deliciis;  neque  retardabatur  tonante  cœlo, 
maris  fremîtu ,  lacrymis  parentuiD)  morte  Heronis,  quam  pro- 
cdI  dubio  sciebat  morituram,  si  quià  sibi  adversi  accidisset  in 
tam  diro  freto. 

264.  Conjunçit  in  unum  Lynces,  lupos,  canes,  cervos,  qui 
omnes,  quum  amant,  furiosi  sud  t. 

366.  Reliquum  sermonem,  qui  satis  longus,  însmnit  in 
equarum  araore,  venus  dicas,  furore  enarrando.  Initium  fu- 
riosi amoris  ad  fabulam  conjicit  :  sprevit  Glaucus  sacra  Vene- 
ris;  irata  Dea  equas  concitavit  in  Glaucum,  quibus  ipse  in 
curru  utebatur;  illse  itaque  juxta  urbem  Potniam  Glaucum 
morsibus  laniaverunt.  Hinc  equœ  contendunt  ad  equos  trans 
Gar^ara;  ideo  ait,  superant  montes:  contendunt  ultra  Asca- 


in  amore  moyeri.  Fabula  talis  est  : 
Leander  Abydenas  et  Hero  Sestias 
faerunt  invicem  se  amantes.  Sed 
Leandctr  ad  Heronem  natatn  ire 
coDSueTerat  ;  per  fretum  Helles- 
poDticoiD  ;  quod  Seston  et  Aby don 
civitates  Interfluit.  Qonm  i^itnr/jn- 
▼enis  oppressi  tempestate  cadaver 
ad  pnellam  delatara  fiùsset,  illa 
•e  pracipitavit  e  turri.  Sew^  — 
Versât  in  ossibus  ignem.  Csntiil,  Ignis 
mollfbus  ardet  in  meduUis, 

a63.  Crudeli  funere  vifyo.ita  hie 
^*fS^  t  quemadmodum  ibi  de  Pasi- 
phae  :  Ah  virgo  infelix.  Philar^^  — 
Moritura  super.  Ut  vidit  io  litore 
ezstinctuin  Leandrum  sQum  Hero, 
9t,  canit  A)[u89as  in  fine  iibelli  : 

«riBfniu  9tn  o'x>u/<it«  irA^A«o>Tf .  Etn. 
^65.  Inbelles.  Licetinbelles,  ta- 
xnen  moTentur  in  pugnam.  Natn- 
ram  ejos  propam  ad  libidinem 
,  aperit  Arist.  Hist.  Anim.  I,  39,  cer- 
vum  Tocans ,  animal  ^vVu  ^«7ror*, 
natum  libidinotum.  —  Cervi  ad 
«quinoctinm  yernum  coennt;  fe- 
min«  mares  postea  fagiunt  :  at  hi 
prsB  iihidine  terram  fodiunt,  Piin. 


Vin,  5o.  Loco  vnlgaris  quœ^  lec- 
tionem  <fuique,  ut  elegantiorem  re- 
cepi.  y.  G. 

a66.  Furor  insignis,  Notabilis  et 
precipuus.  Serv,  — •  Furor  equo"^ 
rum.  Hune  furorem  ad  Venerem 
in  eqnis  Graeci  dicunt  îrsrc^MÎV  : 
in  canibus  9iu*^£i  :  in  suibus  «a- 
frfiSif  :  in  tauris  T«ti/f if t  :  in  bis ,  et 
reliquis  ifyff' 

267 .  Et  mentem  Venus  ipsa  dediu 
Mentent  dare,  injicere,  Grœce  f^- 
CsUAf7f,  %wrfti#îf  fovT,  fvfoMir,  est  ex- 
citare  desiderium  in  pectore  alicu- 
jus  ;  de  bac  locutione  videndus 
Petr.  Victor,  in  Var.  lect.  VH ,  5. 
Emm,  —  Glauci.  Glaucus  Sisypbi 
fiUus,  quum  ad  mimicnm  certamen 
quadrigam  duceret,  adplicuit  ad 
yicum  Bœotis ,  et  equas  potum  ad 
fontem  sacrum  per  ignorantiam 
duxit,  unde  qui  bibissent,  in  fu- 
rorem agi  solebant.  Itaque  iUum 
equae  furore  ezagitante  in  ipso  cer- 
tamine  curru  effudisse ,  ac  morsi- 
bus laniasse  dicuntur.  Philarg. 

369.  Trans  Gargara,  transmue  so- 
nantem  Ascaniutn,  Gaxgara  pro 
quibnslibet  montibus,  sicut  Asca^ 


544 


COMMENTARIA 


nium  fluvium;  ideo  9Xt^flumma  Utmant  Est  mira  in  hoc  dia- 
ticho  coDcinnitaa. 

371.  Narrât  prodigium  eqiianim.  Vemo  tempore,  qua  anni 
parte  illae  amore  œatuant,  asceudunt  in  rupes,  unde  conversas 
ad  Zepfayrum  excipiunt  ore  illius  auras  :  ac  tum  flatu  iUo  ez- 
cepto,  concipiunt  in  utero,  inspirante  acmen  novo  hoc  ma- 
rito;  tantoque  bFandimento  illiciuotur,  ut  seae  praocipitent 
per  aaxa,  scopulos,  valles,  ad  bibendas  ore  tam  dulces  auras. 
Qoin,  uno  excepto  Euro,  nam  cumi  hoc  nuUus  est  iliis  amor, 
alios  quoquc  amant  yentos:  cumint  eaîm  versus  Septem- 
Irionem)  undeflatBoreas,  etCaurus;  cnvrunt  versus  Austram, 
bis  enim  veatis  maritantur. 

a8o.  Roget  aliquis ,  quis  partas  ex  tam  prodigioso  coticeptu  ? 
Gerte  virus  distÛlatum  ab  inguine,  dictuan  vere  ab  insania 
equina  Hîppomanes  :  nam  Graecis  limoç  est,  equus;  fjmvso^ot, 


nium  pro  qaftiifllibet  fivmiDibin 
posait  :  quod  etiam  seqaeatia  iii^ 
dicant.  Siru. 

373 .  Qut«  vere  etUor  rtdit  osnbu$, 
Unde  lAicret«  lib^  I  :  «  Nam  simili 
«  ac  specieB  pate^acta  est  vema 
«  diei,  Aeri»  primuin  rolucrea  te, 
ttdiv8,  tiiiiiiiqtte  Signifieant  itii- 
«  tum  »  :  iibi  initumy  non,  at  doeti 
Tiri  amici  mei,  mifivm  aceipîo,  sed 
i^Mfy  et  admissûns  tempus.  Germ, 

373.  Ofi  omnes  vetsa  ùi  Éephf- 
Ttim^.  iH ,  pr0  eonira.  kifœtara  rës 
incvedibilis  eet  in  Hispanja,  sed 
est  Ttfra  ;  qiiod  m  Lusitanis  ad 
Oceonum,  in  ea  re^ne  nbi  est 
oppidum  Olysippo ,  monte  Ta^o, 
qi^asdam  e  vento  concipimt  eerto 
tempore  eqnie  (  nt  bio  çallin»  qno- 
cpie  soient ,  qoamm  ova  CrnnfAM, 
appelUoit:  sed  ex  his  eqnis  qni  nati 
ptdb ,  non  pins  trienninm  vivnnt. 
Varro  de  Re  Rnst.  II,  i.  Phihtjf. 
•—  Ote,  Pleriqoe  os  naluvmlium  hic 
inteUigunt.  Gohim.  VI,  37;  Varto 
II,  x;  et  Plinius  VHI,  43.  Philes 
idem  de  Tnlturibns  tradit  ;  Aristot. 
de  perdidbttS.  Taabm, 


375.  Et  9<epe  iine  uUh  conjugiis. 
SiHe  maris  coitn ,  Ht  hic  eonjugium 
pro  eqtris  sive  maribus ,  sic  passim 
TMitrimô^ia  pro  uxoAbus  aptid  Jus- 
tlÂum,  Floram  ef  ffli0s«  De  equia, 
fi  vento  nati»,  Modltifr  nov.  lect. 
Epist.  74  5  et  Woàwer.  Polymeth. 
cil  ;  pkmnM  eotiegit.  £nnn> 

379.  Et  pluviù  èohtria/l&t  fngore 
eœlum.  In  Romano  eodice,  Piuvio 
sidère  le^tvr.  Sed  hoc  loco  magis 
placet  frigûre  emditîs  ;  ut  euAi  eo 
fiicîat  :  et  tigentès  frigoru  ventùs. 
P>er.  -*^  Ita  ^n.  X  ;  de  ardore  S- 
rîi  :  lava  H>Atristaî  fnnit^  ceelum. 
Ab  nostro  Hniratins,  kàt,  I  :  inifer- 
smn  cDnfmt«f  jt^uarkts  Anhttm.  Et 
Golttitiel.  loqvens  de annd,  Hl,  30  ; 
eontristatnr.  Gefda. 

380.  Bine  demum  y  Bijfpoménes, 
Seimus  memorari  apnd  Hésiodnia, 
herbam  esse  qaatndàim ,  qnsp  hip- 
fMtvBLHei  voeatuH,'  quaii  Wn%kf  /ul" 
?t«,  si  enîm  eaM  «omederiut  equi, 
fbrorëtd  patinhtnr.  Cndennne  ad- 
jecit  :  Féi^)  (fùod  nûiHiné  éieuni. 
Nam  Tult  illam  herbam  abusite 
hippomanes  dietam  ;  qnoé  posiint 


IN  GEORGICORDM  LIB.  III. 


545 


furere.  Ulo  novercœ,  quee  maleRcse  sunt,  utuntur,  ut  una 
cum  herbis,  verbisque  incantatoriis  mortales  démentent. 

284.  Secunda  pars  libri  versatur  in  capris,  et  ovibus;  repre- 
henditque  se  tamdiu  immoramem  in  armentis,  equis  nîmi- 
rum,  et  tauris,  in  tanta  temporis  brevitate,  fuga,  amissi 
semel  nulla  tenus  recuperandi.  Est  hic  superat,  restât,  super- 
est,  reliqua  est. 

a88.  Duplex  sententia  hujus  versus^  prima  Interpretum, 
nostra  altéra.  Aiunt  illî.  Hic  prœcipuus  labor  vester  situs  est, 
o  coloni,  bine  laudem  vestram  sperate.  Âio  ego.  Hic  praeci- 
puus  labor  meus  situs  est;  bine  coioni  laudem  meam  sperate. 
Cur?  quia  base  melius  cum  sequentibus  connectuntur.  Deinde, 
nescias  cur  major  laus  perveniat  ad  rusticos  ex  tractatione 

equi  furere  et  alia  quacunque  ra-      yî^BAt,  curiose  contemplari,  per 


tione.  Re  vera  autem  hippomanes 
dicit  esse  virus ,  defluens  ex  equa- 
rum  inguinibns ,  quo  tempore  fe- 
runtnr  amoris  f urore  :  ut  sit  hippo- 
mânes,  virus  natnm  «ûro  t»ç  juuLfitbç 
nue  îw-fl-oi;.  Seru.  —  Tradunt  Olym- 
pie  fuisse  equam  aheneam,  que, 
inducta  Hippomane,  equos  furore 
inflammaret  :  sed  de  effectu  ejns 
Aristoteles,  qua  incredulitate  est, 
rem  matronis  et  sagis  examinan- 
dam  relinquit,  VIII,  24.  F,  G. 

a8i.  Lentum  virus,  Viscidum. 
Serv.  —  Destillat  ab  inguine  virus. 
Omnino  hinc  Tibul.  Il,  4  •  hippo- 
manes cupidœ  stillat  ah  inguine 
equœ.  Et  Lucanus  lib.  IX,  773  :  Li- 
quitur^  et  nigra  destiliant  inguina 
tahe.  Et  interpres  Sibyllini  carminis 
lib.  I  :  Quorum,  mortiferum  destillat 
abore  venenum.  Gerda. 

283.  MiscuerunUjue  herbas,  et 
non  innoxia  verba.  Exprimit  aug- 
menta maliti»  novercamm,  quœ 
virus  herbis  et  cantibus  herbarum 
armaqt  v^neua.  Serv. 

a 85.  Singula  dum  capti  circum^ 

vectamur  amore.  Dum   speciatim 

singula  describimus.  Serv.  —  Cir- 

eumvehiy  circumvectari  est  fri^in* 

5. 


singula  ire.  Solinus  bb.  IH  :  pluri^ 
mi  in  dicendo  latius  circumvecti  ; 
ad  quem  locumSalmas.  exerc.  Plin. 
pag.  97.  Emm. 

a86.  Hoc  satis  armentis.  Armenti 
appellatione  hic  manifeste  Maro 
equos  et  boves,  de  iis  precepta  exe- 
cutus,  coroprehendit.  Varro  autem 
de  lingua  Latina  ,  armenta  vult 
dicta,  tertia  extrita  litera,  pro  aru" 
menta ,  boves  arationi  addicens 
potissimum.  Festns  vero  Pompeius 
«  armentum  id  genus  pecoris  ap- 
«  pellat,  quod  est  idoneum  ad  oput 
«  armorum.  »  Et  Pomponius  lib. 
boves  de  verb.  sign.  «Boves,  in- 
«  quity  armentorum  magis  quam  ju- 
N  mentomm  nomine  appellantur.  » 
Germ.  —  Nihil  de  asino  dixit,  ni- 
hil  de  mulo,  quum  de  armentis 
ageret  :  nunc  et  suem  silentio  prae- 
teribit.  y.  G.  —  Superat.  Pro  su- 
perest.  Serv. 

387.  Lanigeros  agitare  grèges. 
Lucretiui  contra:  Bueeriœque grè- 
ges. S.  — Lanigemm  genus,  dixit 
Ennius  pro  ovibus.  —  Agitare.  Ant 
curare ,  aut  pascere.  —  Hirtasgue 
capellas.  Id  est,  setosas  :  ut,  JETir- 
sutumque  supercilium.  Serv. 

3S 


546 


GOMMENTARIA 


ovium,  et  caprarum,  <{uam  equorum,  et  taurorun;  et  pr#> 
fecto  magna  laus  poetae,  rem  adeo  vîlem  verbis  exomare. 

289.  GoDsequuntur  ista  prascedentem  no&tram  explicatio- 
nem:  nam  parva  qius  sunt,  difficillima  sunt  ad  ^xornatîo- 
nem  ;  sed  vebemens  amor  laudis  raptat  vatem  per  de&eita 
ardua  Paniasf^i,  id  est,  pytr  rem,  et  materiam  BuUis  vatibus 
celebratam.  Ideo  subdit  :  juvat  ire  per  juça  Ula,  per  quuBe 
nuUa  bacteDus  priorum  vatum  orbita  divertit  ad  Gastaliam. 
Quasi  dicat:  ego  priaceps  omnium  non  tero  iter  aliorum^ 
ab  trito  itinere.  Ideo  in  fine  Palem  invocat  ;  vel  potius  reno*- 
vat  invocationem,  ut  qui  dkturus  rem  indictam* 

395.  Quemadmodum  in  superiore  libri  parte  jam  de  tauris, 
jam  de  equis  habitus  est  sermo,  jam  mistim  de  utroque  gé- 
nère :  ita  in  sequente  libri  parte  jam  de  ovibus  agit,  jam  de 
capris,  jam  de  utrisque.  Incipit  vero  ab  ovibus,  et  docet  illas 
alendas  in  stabulîs  moUibus  tota  hyeme,  non  educendas  ad 
paatum,  usque  ad  adventum  veris,  quam  partem  anni  bic 


3^.  Animi  duhkts.  Sciât  juvenis 
istum  genitivum  peadere  ab  aliquo 
iiib«taDii¥o  syybÎDtellecto.  •  Dubias 
«•um  animi,  est,  dabiiu  Mm  e%. 
'  m  mente  animi.  »  la  Lucret.  lib.  I  : 
«  Nec  me  animi  f alUt ,  eat ,  nec  me 
«  faillit  mena  aoimi.  Angor,  peu* 
«  deo ,  cmcior ,  discrucior  animi  : 
mid  e$tf  dolore  asimi.  «  ~*  Verim 
em  vincere,  là  est ,  canendo  conse- 
qoi ,  vel  exprimure, 

290.  Et  angustU  hune  addere  f«- 
hui  honorem.  Uumiiem  materiam 
alto  aeniKuie  decorare.  Sic  illud 
in  quarto  est  :  /«  tenui  labovy  ml 
t9Mài$  MOU  gioria.  Serv. 

291 .  Sed  me  Pamasi  dnerta  pur 
ardua,  Per  Partuui  ardua,  Elico- 
nem  et  Giteronem  montes ,  Mosis 
dicatos  significat  :  et  boe  dicii  ;  scri- 
bendi  amor  rapit  me  ad  opas  ar- 
dnum,  et  a  nuUo  anie  descriptom  : 
quod  per  periphrasim  et  aUego- 
nam  poeticam  indical.  Serv,  — 
Pamasi.  Prius  dictus  est  Lamasus 
a  Lamace  arca  Deacalionia ,  qu« 


eo  delata,  anctore  Scepkano,  et  In- 
terpretib.  ApoU.  Post  dilnvium  die» 
tus  Parnasus  ab  beroe  Parnaao,  ut 
tradit  UeUanicus. 

292.  Jugis.  Per  juga.  —  Qaca 
nuUa  priorum,  Dispooo  -ire  ad 
fontem  Castabum,  per  eam  viam, 
per  qnara  nuJlus  ante  egit  orbi- 
ta m  Sttam.  Ordo  autem  est  ;  ^ ata 
nulla  priorum  orbiia  Castalian^ 
dewtftiiur.  Serv.  —  NuUa  orbita, 
NuUum  poema  veterom  boc  argu- 
mentom  tractavit. 

294*  Nune  venennda  Pain,  Id 
est,  Dea  pabuU  invocanda  nunc 
maxime.  Àrv.  —  Magno  cre.  Ut 
scil.  bumilis  materia  alto  sermone 
decoretur.  Propert.  lib.  I  :  «  Surge 
«  anima aabumili  jam  carminé;  su- 
it mite  vires  Piérides  :  magni  nunc 
«  erit  oris  opus.  »  Taubm. 

395.  Incipiens.  Praeceptum  de  cm* 
ra  Ovium  ;  quas  vult  per  byemem 
donai  contineri,  et  fœno  pasci,  do- . 
nec  vernum  tempus  redeat.  — Sta^ 
ImUsin  moUibu^  Clemantioribus  , 


IN  GEORGIGOBUM  LIB.  III.  547 

signât  per  frondosam  œstatem  :  docet,  debere  esse  motlia  sta» 
bula;  hoc  explicat:  edico,  inquit,  ut  tellus,  quœ  dura  est, 
stematur  rnulta  stipula,  mulds  manipulis  filioum;  ne  çlacies 
friçida  lœdat  pecus  OTÎum  molle  et  tenerum  ;  ne  scabiem  hoc 
pecus ,  ne  podagram  contrahat. 

3oo.  Ab  ovibus  tendit  ad  capras,  quibus  danda  arbuta; 
dauda  largiter  aqua  semper  recenter  hausta;  et  hoc  etiam  in 
stabulîs,  sicuti  ovibus.  Jubet  vero  ut  stabula  opposita  sint 
byberno  Soli  :  quod  fiât,  si  conversa  sint  ad  meridiem.  Ut 


et  aeris  teniperati  ;  vel  propter  pla- 
gam  australcm  ;  vel  propter  sup- 
positas  herbas  animalibas.  Serv, 

396.  Dum  tnox.  Ce]  sus  dum  moxy 
pro  donee  interpretatar  ;  sed  nt  pu- 
to,  mojc,  abondât.  PhUarg,  —  Fton» 
dosa  reducihtr  œ$tas.  Donec  Temniii 
tempui  adveniat  :  nam ,  ut  etiam 
ÎD  primo  dizimiu ,  -ver  et  estas ,  si* 
eut  etiam  hyems  et  autnmnus  , 
Qonm  faeniDt  secundam  ratiooem 
hemispherii.  Serv.  —  Sane  Teteres 
aunum  in  duplicem  tantum  partem 
diyidebant ,  hyemem ,  et  estatem  : 
hyemi  automnnm ,  vstati  ver  ad- 
nectebant.  Heynius  hic  erraWt, 
Vol.  I,  pa0.  468. 

399.  Molle  pecus.  Attingît  natu- 
ram  ovium ,  que  mollissime.  Scri- 
bit  Aristot.  Hist.  Anim.  VIII,  34i 
oves  iisdem  morbis  infestari ,  qni- 
bns  homines  :  ita  imbecilles  sunt , 
ut  gravida  abortum  faciat ,  tonan- 
tecvio,  quod  scribit  idem  Aristot. 
Hist.  Animal.  IX,  3.  Cerda.  —  Sca- 
biemque  ftrat.  Sic ,  ubi  de  pecoris 
ovilli  medicina  a^t,  Columeii.  Vif, 
5  :  Oves  frequentius ,  quarn  ulium 
aliud  animal  y  infestantur  seabicy 
etc.  ;  quae  lues  totum  gre|;em  bre- 
viësimo  temporis  spatio  coinqui- 
nare  et  conficere  solet.  Inde  Ju vé- 
nal. Sat.  II ,  79  :  Sicut  grex  totus 
m  agris  Unius  scabie  eadit.  Emm. 
—  Scabies  friçore  oa8ciinr,fame, 


immunditia,  vulneribus.  —  Ver- 
bum  podagra  Golumella  etiam  de 
gallinis  usurpât  pede  laboranti- 
bus,  que  in  lutoso  solo  steterint. 
y.  6.  —  Turpisque  podagras.  Res- 
pexit  ad  curam ,  que  sine  paiinis 
et  medicaminibus  sordidis  non  fit. 

3oo.  Post  hinc.  Quum  hoc  fece- 
ris  :  et  Post  hinc,  nnum  vacat  ;  si- 
cut  :  Primus  i6i  ante  omnes.  Serv. 
—  Jtibeo  frondentia  capris  Athuta 
sufficere.  De  capris ,  qu«  a  earpen^ 
do  noroen  sortiuntur,  Varr.  de  Re 
Ruse.  II ,  3  :  Patcunfur  agrestibus 
fruticibus.  Jubeo  sufficere,  elegan- 
tissimus  loquendi  modus.  Ter.  IV, 
3,3:  jùbeo  Chremetem  salvere. 

3oi.  Fluvios  prœbere  recentis.  fd 
est,  aquam  recenter  haustam  :  nam 
si  pigram  potaverint ,  statim  con- 
trahunt  morbum.  Serv. 

3o3.  Ad  médium  conversa  diem. 
Explicui  sententiam  întegram  de 
mendie  secutus  Columellam  ,  qui 
nihil  de  Oriente,  tantum,  ea  (sta- 
bula) poni  debent  contra  médium 
diem  .*  et  Serv.  ezplîcantem  :  «  hi- 
m  bemo  Soli,  Contra  plagam  meri- 
«  dianam ,  per  quam  Sol  curnt  per 
«  hiemem ,  quod  explanat  dicens , 
«  Ad  médium  conversa  diem  »  ;  ita- 
que  per  hibernum  Solem,  intelliçit 
tantum  meridiem  :  et  Germanum 
adducentem  ex  Xenophonie  in 
OEconom.  domos  spectantet  meri- 

35. 


548 


COMMENTARIA 


vero  ostendat  hanc  curam  habendam  tempore  hyemis,  signal 
hoc  tempus  per  Aquarium  frigidum  ac  pluviosum,  quum  is 
cadit. 

3o5.  Comparai  capras  cum  ovibus.  Pecus  caprinum  tuen- 
dum  est  non  leviore  cura,  quam  oves;  nec  minor  est  illius 
USU8,  quam  ovium  :  nam  quamvis  oves  Miletî,  earumque  vel- 
lera  sint  in  magno  pretio,  ut  quae  felicissime  imbibant  coctu* 
ram  tîncturamque  purpurse;  tamen  caprœ  felicîores  sunt 
sobole,  feliciores  lacté.  Quo  enim  magis  velis  mulgere,  ea 
praebent  lactis  copiam  largiorem. 

3i  I.  Proponit  aliam  utilitatem  caprarum,  qua  carent  oves  : 
nam  «n  Libya  ad  amnem  Gînyphen  hirci  sunt  ita  magni,  ut 
ex  eorum  mentis^  ex  eorum  setis  fiant  cilicia  ad  usus  Castro- 


diem  dici  tùnxiwç  :  demma  morem 
nostrum  ;  edificia  enim ,  qu«  vo- 
lamas  tu  ta  a  frigore ,  omnino  op- 
ponimus  meridiei. 

3o4>  Extremo  anno.  Mense  Ja- 
nuario ,  qui  est  penultimus  :  nam 
ut  etiam  in  primo  diximas  :  Ut  pri- 
mis  extemplo  a  mensibus  anni,  a 
Martio  mense  inchoabat  annui 
apud  majores.  Ergo  extremo  anno, 
eztrema  parte  anni.  Serv,  —  Hic 
extremum  annum^  sub  Aquarii  si- 
dère coUocat  ;  ut  quia  primus  nas- 
centis  anni  dies  ab  urbe  condita 
Kal.  Martiis  fuit ,  inde  Februarius 
ultimus  anni  haberetur.  Aquarium 
antem  multi  Ganymedem  yolnnt. 
Philarg. 

306.  Milesia  VelUra.  Lan»  pre- 
tiosissimae  :  nam  Miletus  civilas  est 
Asise,  ubi  tinguntur  lanae  optims  : 
Ipse  in  quarto  Georg.  :  Milesia  vel' 
lera  nymphœ  carpebant.  Cicero  in 
Verrem  :  quid  a  Milesiis  lanœ  sus- 
tulerit.  Serv.  —  Milesia  vellera. 
Oves  Mileti ,  ac  perindc  yellera  in 
magno  pretio  :  vellera  sic  dicta  a 
"vellendo. 

307.  Vellera  mutentur,  Ingenti 
pretio  comparentur  :  nam  apud  ma- 
jores )  onme  mercimonium  in  per- 


mutatione  constabat  ;  quod  et  Ga- 
jus  Homerico  confirmât  exemple. 
—  Tyrios  incocta  rubores.  Figurate  : 
que  coquendo  Tyrium  traxit  ru- 
borem,  id  est,  migravitin  purpu* 
ram.  Serv. 

3o8.  Densior  hinc  suboles.  Binos 
enim  et  trigeminos  pariunt  capell» 
plerumqne.  Serv» 

3 10.  fïumina.  Legendnm  ubera 
ex  nota  Gif  an.  in  Lucretium  :  ita 
etiam  legit  Servius  Daniel.  Qui  le- 
gunt Rumina,  multum  afferuntle- 
poris.  Cerda. 

3i  I.  Barbas.  Sic  de  qundrqpedi- 
bus  V  nam  hominum  barbam  yoca- 
mus.  Ineana  autem  dicit  nùniufn 
cana.  Serv.  —  Ita  in  VI  :  incanaque 
menpi  Régis  Romani,  Colnmella 
usus  hac  voce  etiam  in  Re  Rustica 
lib.  VIII,  a  ;  loquens  de  Gallorum 
avium  notis  :  «  paleie  ex  rutilo  al- 
«  bicantes  velut  incans  barbe  de- 
«  pendent.  » 

3ia.  dnyphii.  Gaetuli,  a  Cinj- 
pho  flumine  Getulis,  id  est,  Li- 
byse.  Ibi  velut  in  Gilicia^  Phrygia 
et  Lycia  hirsutse  fuerunt  capelle , 
quas  nunc  dicimus  Angoricas ,  ab 
Angora  ,  olim  Ancyra  appellata. 
F.  G.  —Tondent  autem  pastores , 


IN  0E0R6IG0RUM  LIB.  III. 


549 


rum,  ad  usus  nauticœ.  Quum  ait,  tondent^  subaudi  pastores; 
quœ  ait  de  hirco  Ginyphio  capienda  xor'  eSo;(^v  ^  setas  cornantes 
est,  succrescentes,  atque  oblongas. 

3i4-  Sententia  araplectens  sequentes  versus  ista  est.  Libé- 
rant caprse  magna  cura  suos  pastores  :  depascuntar  enim  syl- 
vas,  fruteta,  rubos,  dumos,  obvia  quaeqne  etiamsi  dura,  et 
aspera  :  non  sic  oves,  quœ  mollem  berbam.  Deinde,  ipsae 
memores  sunt  tectorum,  et  nemine  reducente  redeunt,  et 
suos  plerumque  prœcedunt  pastores,  et  potius  ducunt  illos, 
quam  ducuntur;  quum  ovium  pecus  admodum  sit  oblivio- 
sum.  Per  suos  pastores  intellexi,  alii  hoedos  capiunt,  ut  dicat 
capras  se  duces  praebere  bœdis  suis  :  ut  velis.  Tertio,  quotidie 
implent  ubera  novo  lacté;  nunqnam  enim  redeunt  in  tecta, 
quin  cum  magno  ubere,  quse  félicitas  non  contin^t  ovibus. 

3i8.  Hinc  concludit,  capras  eo  impensius  curandas,  quo 
illae  sunt  negligentiores  suœ  intirmitatis,  suœ  mortalitatis  : 
avertendam  ab  illis  friçorum  ventorumque  vim;  afferendum 
esse  victum  abundantem  ;  et  ultro  per  totam  hyemem  fœnum , 
ex  horreis  ubi  clauditur,  educendum  esse  ad  alendas  capras. 

3:12.  Gontinet  bic  tractus  disciplinam  educendi  oves,  et  ca- 


ut  sit  0eDiliya8  singularis  Cinyphii 
hirci.  Phiiarg.  —  Tondent.  Pro, 
tondentury  Prise,  sed  Philar^rius 
pastores  sabintelligit  :  ut  Cin.  hirci 
sit  genit.  casus.  — Setasque  cornant 
tis.  Villos  promissos  instar  comœ. 
Taubm. 

3i3.  Castrorum.  In  nsum  castro- 
rum ,  quod  inde  fomenta  fiant , 
itemque  cilîcia,  que  Celsus  ait 
retulisse  Varronem,  ideo  sic  ap- 
pellari,  quodusus  eorum  in  Cili- 
cia  ortus  sit.  Philarg.  —  Miseris 
nantis.  Qui  fréquenter  patiuntur 
pericnla.  In  usum  antem  castrorum 
ideo  dixit,  et  quia  de  eiliciis  po- 
liuntur  lorica;,  et  teguntur  tabu- 
lata  lurrium;  ne  jactis  facibus  ignis 
possit  adhsrere.  Et  bene  laudat 
capellas ,  dicens  cilicionim  usum 
et  in  mari,  et  in  terra  prodesse 
mortalibus  ;  hoc  est ,  in  dnobus 
elementis  concessis  hoiikiiiibit3.  S» 


3i4-  Pascuntur  sitvas.  Et  pasco 
et  pascor  illam  renn  dicimus  ,  et 
pascuntur  pro  depascuntur.  — Sum- 
ma  Lycœi.  Montis  Arcadis ,  et  est 
species  pro  génère.  Serv. 

317.  Dùcunt,  Educunt  fœtus  pro- 
prios  et  enutriunt  ;  unde  et  educa^ 
tos  dicimus.  Serv. 

319.  Quo  minus  est  illis.  Ordo 
est  ;  igitur  omni  studio  averte  ab 
eis  yen  tos  et  glaciem ,  quo  egestas 
mortalis ,  id  est ,  nécessitas  mor- 
talitatis rainor  est  illis  curae  :  hoc 
est,  minus  ad  ipsarum  pertinet  eu» 
ram  ;  nam  hoc  dicit  ;  quanto  illae 
sibi  adesse  non  possunt ,  tanto  eis 
a  te  impendenda  est  major  dili- 
gentia.  Serv.  —  Heynius  aliter  in- 
terpretatnr.  Vol.  I,  pag.  470- 

331 .  M  vero ,  Zephyris  quum  lœ- 
ta  vocantilnis  œstas....  mittet.  Dicit 
antem  ver ,  quo  flarc  Zephyrus  in- 
cipit:  ut  in  Ge.  lib.  I:  Et  Zephyr% 


55o 


COMMENTARIA 


pras  ad  pastionem.  Praecipit  ergo,  adven tante  vere,cuju8  est 
nota  flatus  Zephyrorura,  mittendum  utrumque  gregem  e  8ta- 
bulis;  capras  quidem  ad  saltus;  oves  ad  pascua. 

3^4*  Discriminât  distinctissime,  quid  una  quaque  diei  parte 
g^erendum,  dividens  illum  in  partes  qaatuor:  quid  tempore 
matutino;  quid  quarta  hora  post  ortum  solis;  quid  medio  ca- 
lente  die;  quid  flectente  se  die  ad  vesperam  et  noctem.  Ergo 
matutino  tempore  educendus  uterque  grex  ovium  et  capra- 
rum  ad  pastum,  propter  rorem,  qui  tune  novus,  et  gratus 
pecori  in  herba  tenera.  Quarta  hora  post  ortum  solis,  inci- 
pientibus  jam  sonorem  suum  cicadis,  ducendus  ad  potum, 
quera  iili  ministrabis  in  canalibus  prope  puteos,  aut  prope 
stagna.  Die  medio  incalente,  quœrendae  ad  quietem  valles 
umb rosse,  querceta,  nemora.  Flectente  se  die  ad  oceasum 

putris  se  gleba  refolvtt.  8erv.  —  De     postea  vcro ,  ex  anno  SgS ,  dep- 


cura  omum  et  caprarum^  tempore 
œstivo  :  nempe,  ut  prima  luce  pas- 
tum  exigantur;  paulo  ante  meri- 
diem  aquentur  :  sub  sstum  medii 
diei  in  ambra  quiescant  :  iresperi 
iteram  aquentur:  et  deioceps  ad 
noctem  usque  pascantur.  Eadem 
Varro  II,  a  ;  et  Col.  VII,  3  ;  Pal- 
lad.  XII,  i3.  Taubm, 

32^.  Frigida  rura  Carpamus. Car- 
père  cogamus  animalia  :  et  mane 
pasci  oves  praecipit  secunduni  mo- 
rem  stiae  provincis  :  nam  in  aliqui- 
bus  locis  morbum  contrabunt,  nisi 
jam  siccato  rorè  pascantur.  Serv. 
—  CI.  Vuss  aliter  sentit  ;  nam  re« 
fert  carpamus  ad  pecus  simnl  et 
pastores. 

3a5.  Dum  gramina  canent,  Noc- 
tumis  et  matutinis  lucentes  rori- 
bus  herbx.  «Sert;. 

327.  Ubî  quarta  sitim  collegerit 
hora.  Intelligit  boras  juci^umtc  >  sive 
Planctarias  Roman,  ubi  sexta  diei 
hora  semper  est  meridics.  Est  enîm 
hic  notatio  appetentis  meridiei. 
Tauhm,  —  Rome  proceribus  erat 
servus ,  qui  horam  indicaret  :  ini- 
tio  quidem  utebantur  gnomone  : 


sydra.  Âgricolae  horas  pedum  um- 
bra  cognoscebant  ;  etPalladius  cui* 
que  mensium,  tabellam  adjeciu 
Nubilis  diebus,  Lupinus  et  helio* 
tropium  ,  quum  ad  solem  circum- 
agantur,  horam  demonstrant  agri- 
colis.  Plin.  XVUI  ;  67.  V.  G. 

338.  Querulœ.  cicadtÈ,  Canoras. 
Hora  tins,  Sub  cantu  querulœ  des» 
pice  tibiœ  :  aut  certe  Querulœ  dici- 
tur,  propter  illam  fabulam,  qnod 
Tithouus  maritus  Aurora^,  post  op* 
tatam  lon^^^issimam  vitam ,  diu  ▼!• 
vendo  in  cicadam  dicitur  esse  con- 
versus.  —  Rumpent  arbusta,  Nimio 
clamore.  Juvenalis  :  Et  assidue  tup» 
tœ  leetore  columnœ, 

33o.  Canalibus,  (mi'toi).  Hujos 
modi  canalibus  utebantur  grèges 
Laban,  Gènes.  XXX,  3S  ;  et  Apol- 
linis ,  in  Ilomerico  hymno  ad  Mer- 
curium,  lo4'  ^*  G. 

333.  Sicubi  magna  Jovis  antUfuo 
Tobore  quercus.  Quod  autem  dicit 
Jovis  (juercus ,  et  ilicibus  crebris  sa- 
era  nemus  accubat  umbra  ;  non  rê- 
vera consecratos  lucos  dicit  nos 
petere  debere;  sed  ita  densos,  qua- 
les  sunt  illi ,  qaos  religio  défendit. 


IN  GEORGICORUM  LIB.  III.  55i 

iterum  grex  polo  et  pastu  ddectandus;  nam  mm  sapidissimus 
est  cibas  propter  «%orem  vesperi ,  et  TOTem  noctis.  Sicut  reto 
tempus  secundum  ab  clanore  cicadaram,  ita  esctremum  ab 
cantu  halcyonum,  «t  acanthidum  indkat  va  tes  64bî  in  omni- 
bus consonus. 

339«  OccasîoDe  saperions  scrmonis  de  contînendo  grege  in 
stabulis  per  hyemem  caussa  frigoris,  educendo  ad  pastum  per 
cscatem  caussa  Temantis  temporis,  bac,  inquam,  occasione 
€xcurrit  in  morem  Afrorum,  apnd  qnos  nunqaam  fere  pecus 
est  in  stabulis,  vîçente  ibi  calore;  et  in  morem  Septemtrioiia« 
lium,  apud  quos  semper  est  in  stabulis,  rigente  ibi  frîgore. 
Sed  de  Septemtrionalilyas  mox  loquitur,  nunc  de  Âfris. 


Unde  apparet  quereum  Jovis,  et  ta- 
eram  umhmm,  çeneralia  esse,  non 
specialia  epidieta  :  nam  omnis 
qaerctis  Jovi  est  consecrata,  et 
omnis  Ittcns  Diana».  Sen. 

335. 7Vnttes«9iMw.  Epitketon  est 
aquamm  :  alibi  ;  aut  m  aquas  te- 
nu€S  dilmfmtt  mhikit.  Senr.  —  Te' 
nues  aqu€u,*T^tvrA  xtrr*»  cujus  mo- 
di  fere  sont  ttftmuk  :  coMtra,  iEn. 
IX  :  mie  pin^ifhanim  NUut.  Go- 
ivaella  VII,  3  ;  nos  yertos  osponfi. 

337.  Beficit,  Rvcreat.  -^  Lunu. 
Nos.  -^Stikm  ffeficit,  Qutim  Lana, 
qw  ronfiua  ytmri  po«tK  et  rofis 
maêer  diâtar ,  jociuiditaccM  fmt' 
ttuoram  redtiite|;nik 

336%  LUormtfU9  Alcy%meni  yvso- 
mmnty  AcaUntkiém.  émmi,  Quo  te»- 
pore  resonat  per  Ittora  Halcyon 
«▼is  ;  per  dmmm  Tvra  Acalanthia , 
q«am  alii  hisoinian  esae  toI«m, 
alii  vero  cardnetem ,  qus  tpinis  et 
cardais  pascitar;  nt  inde  etiam 
apnd  Graecos  iun^h  dicta  sit,  4ari 
«•r  «ûiiif4i»T,  id  est,  spinis,  qnibus 
pascitur.  Setv. 

339.  QM  tiki  pmam  LUjpt.  Di- 
€tt  pro  qoiditate  provinciamin  di» 
versa  esse  gênera  pastionom.  Serv. 

34a .  Sine  uUis  Hospitiis.  6ine  ul- 
lit  siabolis.  Sit^. 


343.  Omnim  tecum  Amunianus 
Af et  agit  tedumque  laremque,  Quo- 
modo  tectumetlarembajolat  pas- 
tor?  solvitur  :  teetum  dicit  tento- 
riam,  nnde  tectam  Faciat  :  nunc 
iarrrHy  deos  dicit  pénates,  id  est, 
ignem,  nnde  focmn  faciat.  Philarg. 
^  Plin.  V,  lil  :  Ifàmntm  ver»  Ne- 
/utfVff  a  permutandis  pabulis  (  alii  J  , 
pmpilionitms)  nurp^iio,  sùa^  h,  e.  dd- 
tuos  MttnsCfts  circu tnjpetefi tes  ;  nnoe 
et  «^«(«Cmi  ,  et  élfmÇtmtt  dicti.  — 
Arma^ue,  IntttiMaeBta  pastoritià. 
Tmihà.  --^  Armemueriuî.  Abusive  : 
wun  de  (^re^lMis  loqnîtur.  Serv. 

345*  Armtuiue.  Ideo  Kftc  ig^tan- 
twr^  ut  edtnr^bviani  incursioaibas 
praedonum ,  qoi  popalabnndi  dis- 
cirrnint  per  Afri<^m.  Versom  Virç, 
imitaiar  Ovid.  Mecam.  Vill  :  Arma- 
quey  equosquey  habitusquey  Cyéo- 
niasque  pheifetnis.  —  Amycheum^ 
que  cOTiem.  Liict>fiivttm  :  et  est  sp«- 
eies  pro  genete.  Amyola  aut«m 
civitfts  est  Laconile  ;  nnde  est  : 
Amydmi  ifomitas  Fbllutis  hmhenis 
Cyliams.  6.  -— Q.  Voss  ait  Laconi» 
canes  et  Epiri  opiimos  haberî. 

347*  Injuito  suhfmpee.  Smb  mag- 
«•  enere  :  «t ,  Ego  hœ  tefiaee  U- 
wAo.  Magnum  aotem  on  us  dicit 
propter  arma,  alimenta,  vestitum. 


55a 


COMMENTARIA 


343.  Pastores  utrosque  comparât  cum  mîlitibus  Romanis, 
qui  DÎmio  onere  gravati,  tamen  sub  ipsis  sarcinis  adorieban- 
tur  hostem,  eorum  céleri  ta  te  et  virtute  attonitum. 

349.  Transit  ab  Africa  ad  SeptemtriQnem  hoc  exorsu.  At 
non  ea  est  pascendi  ratio  apud  (pentes  Scytbarum,  et  juxta 
paludem  Maeotidem  :  non  eo  loci,  ubi  Ister  inâuit  in  Euxinum 
(signât  partem  Daciœ,  et  Inferioris  Mysise,  et  affinia  alia, 
quœ  in  descriptionibus  tibi  patebunt)  non  in  ea  parte  Thra- 
ciae,  ubi  mons  Rhodope  sub  ipsum  pêne  Septemtrionem  por- 
rigitur. 

'352.  In  bis  igitur  locis,  ait,  toto  anno  clausa  armenta  in 
stabulis  contineri.  Cur  clausa?  quia  tellus  immitis,  et  rigida  : 
nam  in  terra  nuUae  berbae,  in  arboribus  nullae  frondes.  Cur 
non  herbae,  non  frondes?  quia  tellus  tota  nive,  et  gelu  oppleta 
usque  ad  septem  ulnas;  quia  ibi  semper  hyems,  semper  Cauri 
fiantes  rigidissime:  neque  vero,  quod  mirere,  auxilium  ali* 
quod  est  ab  sole,  aut  quum  oritur,  aut  quum  occidit;  non 
enim  ispotest  vincere  nebulas,  ubi  continuus  in  aère  pallor, 
umbrae,  tenebrœ. 

660.  Subjîcit  sex  alias  notas  inclementiœ  telluris  hujus, 


Serv,  —  Quatuor  onerum  gênera 
recenset  Lips.  V,  II  ;  de  inil.  Rom. 
Cibum,  utensilia,  vallum,  arma: 
quod  reput  si  perlegeris,  portan- 
tem  sua  onera  videbis  depictum 
militem ,  et  Yere  dictum  a  Marone 
concèdes  :  injusto  sub  fasce  gémit. 
Sic  Quintilian.  XI,  3, /osces  nomi- 
nal sarcinas ,  quas  ferebant  mili- 
tes ,  qui  tempore  Marii ,  muli  Ma- 
riani  inde  dicti ,  ut  est  in  prover^ 
bio.  Emm» 

348.  Ante  exspeetatum,  Dicto 
citius ,  antequam  ejus  exspectetur 
adventus  :  et  est  un  a  pars  eratio- 
nis  ;  hoc  est ,  advcrbiurn.  Serv, 

349«  At  non  y  qua  Scythiœ  gentes. 
Subaudi ,  talis  est  pastio.  Serv.  — 
Scythiœ  gentes.  Quœ  gentes  Scytha^' 
rum  nomine  hodie ,  atque  olim  ve- 
nerint,  docentWillichius,  etPlln. 
IV,  la.  Taub.  —  Mœotiaque.  Maeo- 
tis  palus  est  Scythiœ ,  frigore  con- 


gelascens.  Serv.  —  CL  Voss  totum 
hune  locum  illustrât  testimoniis 
scriptorum  Graecorum,  qui  cum 
Virgilio  conaentiunt. 

354.  Informis.  Nivis  superfusio- 
ne,  carens  yarietate  formarum, 
nullisque  agnoscenda  limitibus.  S. 
Horatius, /n/brmes  hiemesAÏTÙt.  T. 

355.  Septemque  adsurgit  m  ulnas. 
Crescit  in  septem  ulnas.  Ulna  an- 
tem,  ut  diximns,  secundum  alios, 
utriusque  manus  extensio  est  ;  se- 
cundum alios ,  cubitus  :  quod  ma- 
gis  verum  est;  quia  Grœce  tixii» 
dicitur  cubitus  ;  unde  est  KtuMmXtnt 
SfB.  Serv. 

357.  Patientes  haud  untfuam. 
Nunquam  nubes  dissolvit  :  nam 
pallèntes  umbr»  sunt,  non  ex  noc- 
te ,  sed  ex  nubibus  factae.  Serv.  — 
Hune  sensum  confirmant  Heynius 
et  Cl.  Voss. 

36o.  Concrescunt  subites  currenti 


IN  GEORGICORITM  LIB.  III. 


553 


mire  amplificans.  Flumina  ita  astrin(p]ntur  gela,  ut  per  ea 
traDSiDÎttere  currus,  et  rotœ  possint  :  des  prae  nimio  frigore 
dissilit,  crepat,  rumpitur,  a  se  avellitur:  vestes  mortalium 
eo  rigore  penetrantur,  ut  vix  flecti  queant,  vix  servire  usai 
humano  :  yina  calldœ  naturœ  ita  rigescunt,  ut  securibus 
frangi  debeant:  lacunae,  parte  etiam  infera,  non  tantum  su- 
pera ,  solide  f^elu  obstupescunt  :  mortalium  barba  stiriis  hor- 
ret,  quovis  humore  statim  se  congelantes. 

367.  Non  satis  summo  vati  superiora  ad  amplificandum. 
£cce  malum  aiiud  ingens  e  cœlo  :  ningit  ita  copiose,  ut  mo- 
rianturpecudes,  quum  nequeant  vincere  molem,  et  copiam 
nivium.  Nam  boves,  etiamsi  roagnis  corporibus  vallantur 
nive,  neque  se  possunt  commovere  :  cervi ,  qui  alioquin  vélo- 
cîasimi,  torpent  nivium  mole,  et  vix  exstant  cornibus.  Inde 


injhimine  crustœ.  Aqn»  congelas- 
cuDt  fluentes.  Notandnm  sane, 
quia  qaam  hœe  crusta  dicimoi  fœ- 
minino  génère ,  lapidis ,  aut  ligni, 
aat  gelii  partem  significamus  : 
quum  vero  crustum  dicimns,  edu*- 
Hum  aliquofl  «ignificamus,  parCem 
pani8,Tel  placent».  Ipsein  septi- 
mo  iEneid.  :  Orbem  fatalis  crusti. 
Horatius  :  Dant  crustula  hiandi 
Voctores.  Juvenalis  :  Nos  eolaphum 
incutimus  latnbenti  crustula  servo. 

363.  braque  ditsiliunt  tnilgo. 
Passim  crêpant  :  nam  tam  nimio 
frigore,  qnam  calore  apra  rumpun- 
tur.  Peraius  :  fSndit  infantes  sta-- 
tuas.  —  F'estesque  rigescunt,  Da- 
rantnr ,  ut  frangi  potins  ,  qnam 
scindi  posse  videantur.  Serv. 

364'  Cœduntque  securibus  humi' 
da  vina.  Etiam  vinum  natnraliter 
caiidum  illic  gelatur.  Intel ligimus 
antero  peregrinum  ;  nam  illic  non 
nascitur,  sicnt  panlo  post  ipse  do- 
cet  ,  dicens  ;  Fermento  attfue  acidis 
imitantur  vitea  sorhis.  Sane  volnnt 
ph jsici ,  vinum  non  gelari  ;  unde 
hoc  loco  aut  Hyperbole  est  :  aut 
quia  disit  Humida^  aqiue  mista  ûi- 


telligamus  ;  ita  enim  gelari  dicnn- 
tur.  Serv. 

366.  Stiriaque  impexis.  Stiriay  id 
est ,  gutta  :  inde  fit  diminutiram , 
ut  dicamus  stilla.  Inde  est  distiHaty 
et  sùllicidium,  Sensus  autem  du- 
plex est  :  nam  ant  hoc  dicit,  de 
impexis  barbis  pecndum  pendens 
gutta  duratur  :  aut  certe  de  tectis 
et  arboribns  gutta  horrida  indu- 
mit  in  modum  barbanim,  Serv, 

367.  Non  sedus.  Non  segnius 
quam  inchoaverat.  Serv.  —  jiere. 
Toto  aère  y  id  est ,  a  terris  ad  c«- 
lum.  Philarg.  —  Ninguit.  In  qui- 
busdam  ningit  :  in  antiquioribus 
omnibus,  ninguit:  unde  ninguidus 
Lucretio,  etaliisyeteribus,  Gapro 
reclamante.  Pier. 

368.  Pruinis.  Abusive  nivibus  : 
nam  pruina  est  matutini  temporis 
frigus.  Serv.  —  Strabo  ,  Ub.  XI , 
pag.  5a8,  ait  in  Danicis  insuliH 
oves  in  unum  congregatas  ita  ni- 
vibus tegi ,  nt  non  nisi  halitu  ma- 
nifesta fiant.  F.  G. 

36g.  Conferto  agmine  cervi.  Con- 
juDcto ,  denso.  Cervi  enim  congre- 
gatione  gratulantnr.  Serv. 


554 


COMMENTARIA 


nuUus  labor  in  hie  capiendis  :  noa  eaim  est  opus  canibus  y 
qui  cursum  contineaDt;  non  retibus,  quae.fti^^am  impediant; 
non  rubra  Formidine,  quœ  eos  ad  locum  certum  contrabat  : 
supplet  enim  nix  vicem  canum ,  retium,  Formîdinis. 

373.  Que  est  ergo  ratio  capiendi  cervos?  facilîs  quidem; 
accedunt  vena tores  proxime,  et  cervoè  impeditos  obtruncant 
ferro ,  ac  reportant  dooium  ;  cervos  qui  frustra  conantur  tm- 
dere  pectoribus  obstantem  montem  nivium,  quique  graviter 
et^mebund«  rudunt,  quum  cseduntur. 

376.  Quid  yero  mortales?  Âçunt  magnam  anni  partem  in 
specubus;  curant  corpora  luculentis  ignibus;  n«que  enim  sar- 
menta  concreniant,  sed  intégra  robora,  ulmos  intégras:  ibi 
in  ludo  ducunt  noctem  perpetuam,  nunquam  illis  die  itlu- 
œnte  :  ibi  se  invitant  vino  confecto  ex  fermeato,  et  sorbis  aci- 
dis;  quod  imitatur  viteum. 


371.  CassUms.  Id  est,  retibvs. 
Uinc  est  qiiod«t  inctusum  dicimus, 
id  est,  sioe  caussa,  quasi  sine  cas- 
sibos  ;  ftioe  qoibus  venatio  est  ina- 
ais.  Ser¥, 

374«  Cravitenfue  rudentes.  Ai- 
<lere  etiam  leonibus  ^neid.  VII, 
tribal  t;  yinclaiPecusantum  y  et  ter» 
sub  nocte  rtidenUan.  Sont  qui  ducci 
hujttfl  (oci  argumenCo  tempus  ad- 
inissarae  cei-Torum  a  Gallis  Rut 
dictum  putatit.  Germ,  -^  Rudere 
hic  cervis  trikuit  ;  JSja,  VH,  leoni- 
bus ;  iEn.  VIII,  homioi  Gico  :  Per- 
stus  aftinis.  Toiièm. 

375.  Lmti  damore  nep.  De  ap^- 
fatu,  plansB)  et  clamore  venata- 
rum  in  prœda  insigniore ,  airegean 
'Gappadocum  captum  credas,  vide 
J.  Saresberiensifl  Policraticum  I , 
4«  Taubm, 

376.  Speeubus,  Artâs  foerat  tpe^ 
cibus  dicere  ;  quia  quarta  déclina- 
tio  in  dativo  et  ablativa  plarali- 
bus ,  u  iu  i  vertit  :  et  ita  facit  da- 
civum  plnralem ,  ut  ab  hoc  fluctu, 
hiê Jhtctihus  :  sed  quia  pingaiiu  so- 
nat  et  melins ,  specubut  dicinras  : 


urnuB  tanen  nomen  eat,  quod  ali- 
ter non  dicimui ,  ut  trihvbut;  nam 
tribihus  nemo  dicit.  Serv, 

379.  Hic  noctem  ludo  ducemt. 
Quasi  perpetuitatem  noctis,  sub 
terris  locati,  ludo  concélébrant.  S. 
—  Non  dicant^  ut  nonnulli. 

380.  IF^ermento  aique  aeiéis  imt- 
t»ntur  wtea  iorbis.  Potionts  genus 
est ,  quod  cerviaia  nuncupatur  :  et 
consequens  est,  ut  rinum,  per  «a- 
CurtfBi  calidam,  in  provincia  fri- 
gida  non  possit  crcari.  Serv, '•^Hoc 
genus  potionis  coofectum  est  ex 
hordeaceis,  ex  frumentaoeis ,  ex 
pomis  arborum  :  ex  altis  silvestri- 
Imbs  in  usu  est  Septamtrtonatibus  y 
ut  satis  Uquet  ex  Tacito  de  non- 
bus  Germ.  :  «  Potui  est  humor  ex 
«  hordao,  aat  fmmento,  in  quan- 
ti dam  simtlitudinem  vini  corrap- 
«  tus.  »  Neqae  vero  solum  Sepiem- 
tnonalibus  y  sed  aliis  etiam  :  nam 
Plinius  KIV ,  aa  :  «  Est  et  Oecidan- 
«  tis  populis  sua  ebrietas  fruge  ma- 
«  dida.  •  Et  infra ,  •  iEgyptus  quo- 
«  que  e  fruge  sibi  p«ttts  aimiles 
M  excogitat  iti  « 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III. 


SSf) 


38 1.  Res  tota  epîphonemate  absolvîtur.  Talis  est  fens  illa 
s«va,  et  efFerata  Septemtrionalium;  quae  tunditur  Euris  flan- 
tibus  e  Ripbaeis  Scythiœ  moatibus;  quœ  iuduitur  vestibus 
confectis  e  setis  ferarum,  atque  ita  nequit  penetrari  a  friçore. 

384*  Adbibentur  prâecepta  bis,  quibus  studîum  est  lanarum, 
et  qui  çreçes  ideo  pascunt,  ut  lance  lucrum  quœraat  :  prœcepta 
ista  quatuor  sunt  :  priiiium ,  fugieadam  esse  pastoribus  lo- 
cum  omnem,  in  quo  sunt  lappâe,  trîbuli,  spineta,  senticeta  : 
ista  enim  omnia  lanam  dîscerpunt,  ut  quae  faamata  sunt,  et 
aculeata.  Secundum,  fugiendum  quoque  locom  fertilem  ad 
pastionem,  quia,  qao  pinguius  pecus,  ideo  minus  lanatum, 
absumente  lanam  pinguedine.  Tertium,  le^endas,  etprœfe- 
rendas  oves,  quibus  lana$  albss,  non  niçrse  :  nam  albœ  melius 
imbibunt  tincturam.  Quartum,  rejiciendum  ab  admissura 
ovium  arietem  illum,  cui  ait  ni^a  lingua,  etiamsi  sit  candi- 
dus  corpore  reliquo^  nam  ezsistet  ab  boc  pâtre  ni^a  sobolesv 


38).  Gems  effrena  virum,  S«va, 
rectorem  recusaas.  Serv,  —  Q«« 
sibi  parendi  legem  dici  non  palie- 
batur,  ut  Justin.  II,  3;  liberlatis 
amans  ;  nam  eodem  teste  :  ipn  per* 
petuoy  ab  alieno  imperioy  autin* 
tactif  aut  invicH  manseruni.  Gart. 
Vn,  8  ;  nec  sennrv  uUi  potuerunt' 
Emoi.  -^  Rhipmo  Euro.  Scjthico 
▼ento.  Mhipœi  autem  montes  Scy- 
thie ,  ut  diùinas,  «  perpetuo  Ten- 
torum  flatu  nominati  i  nam  ft^n , 
Graece  impetus  et  o^/um  dicitur,  «iro 
«roJ  pMrn-iiy.  Serv.  —  Eieganter  ten- 
ditur.  Sic  Horat.  Epod.  XVII  :  •  Non 
m  saxa  nudis  surdiora  navitis  Nep- 
■  tunus  alto  tundit  bibernus  aalo.  • 
NosteriEn.  V ,  134  :  «  Sazum ,  etc. 
«  quod  tumidis  submersum  Candi* 
«  tnr  olim  Floctibus.  »  Gatul.  Epig. 
XI  :  Littus  Eoa  tunditur  unda. 

383.  Pecudutn  fulvis  velatur  ûop- 
pora  sœtis,  Rbenonibas ,  ad  an:en« 
dum  frigns  :  nam  «t  Sallastius  di» 
cit  in  HisCoriis  :  Festes  de  peUikus 
Rhenones  vocantur.  Serr. 

384-  Si  tibi  lahiiium  cunr.  Et 


h»c  /ana  dicimvs,  et  hoc  lanitntm  ; 
sicut  fuga  et  effugium,  Qnod  au* 
tem  dicit  oves ,  lan»  caussa ,  non 
debere  pinguescere,  ph  jsicum  eut  : 
Omne  enim  pio^pie  animal  caret 
pilis  :  quod  hirsutom  eflicic  ma- 
cies.  Serv, 

385.  Lappœque  tnbmiifue,  A  qui- 
bus rébus  lana  decerpitnr.  Serv, 
-^  Fuge  pabula  imta.  Quia  heta 
pascua,  solocem  lanam  faciant, 
boc  est,  minutam  duram,  atque 
hirsutam.  PhiUttg. 

386.  Continuo.  Pro  perpeîuù  ; 
semper  hoc  etiim  fieri  débet.  — 
FUlis  iêge  mollibuB  nlboi.  Lana 
enim  alba  pretiosior  est,  qoippe 
susceptura  alium  quemlibet  colo* 
rem.  Quod  aviiem  hic  per  transi- 
tum  tangit,  in  aiiis  plenius  legitnr  ; 
maritum  pecoris ,  et  corna ,  et  un* 
golis ,  et  palato  album  esse  debere  -. 
alioquin ,  licet  sit  candidus  lanis , 
constat  ex  eo  piillos  nigros  creari. 

387.  Arie$  sit  candidus  ipse.  Be- 
ne  addidit,  Ipfe,  quasi  qui  aut  do- 
minuê  çregis  est;   aut  qui  antea 


556 


COMMENTARIA 


391.  Firmat  exemplo  nomiDÎs,  quae  dîxit  de  candore  lani- 
cii.  Nam  Pan  Arcadis  Deus,  ut  Luaam  pelliceret  ad  amorem 
sui,  se  in  arietem  candidissimum  convertit,  non  facturus,  si 
niger  color  esset  praestantior. 

394.  Fit  gradus  ad  pastores,  qnibus  non  lananim  studium, 
sed  lactis.  Isti  cythisum  porriçant  pecori,  lotum,  et  herbas 
conspersassale,  propter  duplicem  rationem.  Prima,  quia  inde 
pecos  mag^is  sitit,  ex  quo  major  potandi  aviditas,  ac  perinde 
major  lactis  copia  in  uberibus.  Altéra  quia  sapor  salis  in  lacté 
erit,  inde  lac  dulcius,  et  gustui  suayius. 

398.  Sequitur  prsceptum  alterum  ad  copiam  lactis,  idque 
ex  multorum  opinione.  liœdi  quum  jam  excreverunt,  suntque 
validiores,  arceantur  a  matribus,  ne  tamdiu  exsugant,  et  lac 
adimant.  Quin,  si  opus,  praefigantur  illis  ora  capistris,  qui- 
bus  claviculi  ferrei,  ut  roatrem  laedant,  si  velint  sugere,  ac 
perinde  illa  fugiat. 

4oo.  Transit  a  lacté  ad  caseum,  et  ad  delicias  alias,  quas 
fieri  soient  ex  lacté;  lac  raulsum  matutîno,  aut  diumo  tem- 
pore,  prematur  nocte  in  caseum  :  mulsum  vero  vesperi,et  noçtu 
est  usus  duplicis;  nam  vel  potest  impendi  in  delicias  lacteas, 


pro  damn'o  capitali  dari  consaeve- 
rat  :  nam  apud  majores ,  homici- 
dii  pœnam  noxins  arietis  damno 
laebat  :  quod  in  Regum  legibus  le- 
gitur.  Serv. 

391.  Muneresîc  niveo  lanœ.  Ma- 
tât fabulam  :  nam  non  Pan,  sed 
Endymion  amasse  dicitor  Lanam  : 
qui  spretus  pavit  pecora  candidis- 
sima,  et  sic  eam  in  saos  illeiit  am- 
plexns  :  cujos  rei  mystici  volant 
qaamdam  secretam  esse  rationem. 
—  Si  credere  dignum  est ,  tantum 
de  lana  sacrilegiam.  Serv. 

394.  Atcui  lactis  amor.  Alia  por- 
ro  est  ratio  pascendaram  oviam- 
qae  capraramque,  e  quibas  lactis 
aut  casei  copiam  habere  volumus. 
Has  enim  pinguiori  cibo  alimus, 
et  cythisos,  lotosque  prsbemas, 
et  herbas ,  sale  conditas ,  prssepi- 
bus  imponimus.  Pontan.  —  Cyti" 
sum.  Arbor  a  Cytiso  insula,  ubi 


multa  nascitur,  dicta.  —  Lotosque. 
Lotos  arbor  pyro  similis,  utraque 
pecori  bona.  Philarg.  —  Non  de 
loto  iEgyptia ,  quœ  lilii  aibi  aqua- 
tici  similis  est,  hec  intelligenda 
sunt  :  perperam  Martynus  lotum 
^)gyptiac«im  ovibus  obtruderevult. 
—  De  triplici  loti  arbore,  itemque 
herbadulci,  vid.  Plin.  et  Tbeoph. 

398.  Excretos.  là  est,  separatos; 
aut  qui  excreverint,  valde  crevé- 
rint,  at  ait  Servius.  Cl.  Vos»  intcr- 
pretatur,  a  lacté  remotos,  a  ma- 
tribus secretos  :  quae  locutio  Grscis 
et  Romanis  est  familiaris. 

399-  Ferratis  capistris.  Id  est, 
duris.  Serv,  —  Hœc  opponuntar 
mollibus  capistris  y  de  quibus  sapra 
vs.  188.  Scefferus  I,  i3,  f errata 
peculiaria  esse,  docet,  hœdis  ablac- 
tandis  facta,  qu«  ferro  fuerunt 
confixa  :  hos  ferreos  aculeos  me- 
tuuot  usque  adeo  caprae,  ut  repel- 


IN  GEORGICORUM  LIB.  III.  SSy 

atque  esportari  in  calathis  sequenti  mane  in  oppida,  ut  yen- 
datur  :  vel  sale  insper^,  et  in  caseum  formari,  servarique  ad 
hyemem. 

4o4.  Adnexi  canes  tractation!  ovîum,  et  caprarum,  ideo 
non  omissi  a  vate.  Commendat  inprimis  Spartanos  et  Molos- 
80s;  assignat  pro  cibo  sérum  lactis.  Commendat  necessitatem 
canum  a  re  duplîci  :  a  custodia,  qua  omnia  tuentur  :  ab  utili- 
tate,  quam  venando  afferunt.  Custodia  necessaria  contra  fu- 
res  nocturnos,  contra  incnrsus  luporum,  contra  abactores^ 
hos  enim  intelligit  per  Iberos.  Utilitas  magna  est;  nam  iilis 


lant  hœdos  a  lacté  propter  stimu- 
los,  quos  illi  circa  nares  habent. 
Emm.  —  Qu«  interpretatio  melior 
et  gennina  est. 

4o3 .  Ca/atAis.  Vasis  sreis  :  in  qni- 
bus  lac,  vel  recens  caseus  in  urbe 
distrahitur.  Serv.  —  CalathuSy  ple- 
nimque  est  corbis  in  formam  ex* 
plicati  lilli  testa,  qua  fructus,  vel 
flores,  Tel  condensatum  lac  con- 
tinebatur.  (Col.  II,  77:  IX,  34: 
VU,  8.)  Ëodem  nomine  designa- 
bant  veteres  pocula  insculpta  va- 
riis  figuris;  Ecl.  V,  71  :  utrum  Ro- 
mani agricolae  condensatum  lac  in 
urbem  attulerint,  nec  ne,  non  satis 
constat  :  (Schneider  ad  Varronem 
n,  II,  40  itaque  Calatbos  vas 
ligneum  vel  metallicum  désignât  ; 
quod  censeo  :  butyri  Virgilius  ne 
mentionem  quidem  fecit;  Romani 
enim  et  Graeci,  eo  non  nisi  ad  medi- 
camenta  utebantur,  narrabantque 
cum  quadam  admiratione,  barba- 
ros  non  caseos  edere,  sed  butyrum 
quod  germanicum  verbum  sic  a 
Graecis  acceptum  est,  ut  vaccini  ca- 
sei  meminerint.  F",  G. 

4o3.  Autparco  sale.  Aut  modico 
sale  :  aut  re  vera  parco ,  id  est ,  ser- 
vatore;  quia  omne,in  quod  mittitur, 
servat  :  nam  et  homo  frugi, parvus 
vocatnr  :  aut  certeparro,  dixit  pro 
parce,  ut  sit  nomen  pro  adverbio. 


Serv.  —  Continent;  aspergunt, 
imbnunt  sale  modico. 

4o4'  Née  tibi  cura  canum  fuerit, 
Liptotes,  pro  magna  tibi  cura  sit 
canum.  Serv.  —  Quorum  hic  tri- 
plez species;  vi7/atica,  pecuana, 
et  venaticay  Varro  II ,  9  :  et  Col.  VII, 
la  :  Plin.  VIII ,  40.  Tauhm.  —  Pos- 
tréma.  Contrarium  est  cura  prima; 
quemadmodum  postremus  pro  vt- 
iiSy  sic  primuSy  qui  in  honore  est, 
et  pretio  maximo  habetur. 

405.  Velocis  Spartœ  catuios.  Pro 
Spartanos:  in  Laconicis  (Gall.  lé^ 
vriers )  velocitas  ;  in  Molossis  (Gall. 
dogwus)  fortitudo  laudatur.  Sparta 
autem  Laconi»  est  civitas;  Molos- 
sia  civitas  Epiri.  —  Una.  Id  est , 
cum  pécore.  Serv. 

406.  Pasce  sero  pingui.  Aqna  lac- 
tis, quae  pingues  efficit  canes.  Serv. 
—  Praeceptum  unicum  de  ipsorum 
cibo.  Dioscor.  II,  80.  Col.  VII,  13. 

407.  Noctumum  furem.  Noctis 
opportunitatem  captantem.  Fur 
autem  a  furvo  dictus  est,  id  est, 
nigro  ;  nam  noctis  utitur  tempore. 
Horatius,  Quam  pane  vidimusfur' 
vœ  régna  Proserpinœ.  Aut  certe  a 
Grsco  venit  ;  nam  fur  ^tif  voca- 
tur.  i^erv. 

4o8.1ft^iios.  Abactores:  fereenim 
Hispani  omnes  acerrimi  abactores 
sunt.  Serv.  —  Notât  Burmannut 


558 


COMMENTARIA 


captantur  onagri,  lepores,  damae;  terrentur  aprî  e  suis  volu- 
tabris;  premuntur  cervi  ad  retîa. 

4i4.  Quum  serpentes  soleant  oves  infestare,  dicit  urendam 
in  stabulis  cedrum,  et  galbanum,  quibus  ex  odore  insito  inest 
TÎrtus  contra  cbelydros,  viperas ,  colubros  :  quœ  bestiœ  soient 
delitescere  in  praesepibus,  abigunturque  odore  barum  arbo- 
rum.  Prœdicat  prœcipue  de  colubro  inimicitias  contra  boves , 


Hiberos  imperante  Adriano  ad- 
buc  acerbissimis  poenis  a  rapina 
profaibitos  esse.  Gerda,  quiHispa- 
nus  fuit,  veteres  Iberi  accolas  eo 
excusât,  quod  tune  omnes  popnli 
aeqne  rapinis  ac  belio  studuerint , 
ita  ut,  quo  generosiores  et  fortio- 
res  essent,  eo  magis  ad  arma  trac- 
tànda,  et  ad  rapto  vWenduni  con- 
verterentur.  Vide  ^neid.  IX,  612. 
JasUaum,  lib.  XIJV.  V,  G. 

4t  !•  Sçepe  volutabris nivestn!>us. 
Volutabra  locn  sant  in  quibus  se 
apri  volvHHt  :  silvestribus  autem 
ideo,  quia  et  circa  casas  esse,  et 
in  cWitatibus  possunt.  Serv. 

41 3.  Clamore.  Glamores,  quibus 
canes  excitarentur  ad  sequendam 
prsedam,  bos  ponit  Xenophon  î», 
cA^mt^  •?,  *Zy%,  m  Kuf*t:  lo  y  probe  y 
benc,  euge^  o  canes  ^  hncét  ixvut, 
prœdam  sequimini  0  canes.  Martial, 
epigr.  X,  37.  Hic  olidam  clamosus 
âges  in  retia  vulpem.  Cerda.  —  Isi- 
dorus  sub  calcem  lib.  X  :  «  Yena- 
«  tor  quasi  venabulator  a  Tenatio- 
«  ne,  qna  bestias  premit.  Quatuor 
«  autem  sunt  Tenatorum  officia , 
4i  Testigalores,  indagator#9,  alato* 
«  res,  et  pressores.  • 

41 4'  Odoratam  stabulis.  Pro  odo- 
riferam;  et  loquitur  de  serpentum 
remediis,  qui  ingressi  tecta,  ani- 
malibus  noceot.  Sèrv. 

41 5.  Gaibaneotfue.  Gaibanum  spe- 
cies  estmultis  apta  medica  minibus; 
succus  est,  gammi,  ant  thuris  mo- 


do expressus  e  ferula  sire  narthe- 
ce ,  cujus  nidore  serpentes  vel 
maxime  noxii  fugantur.  —  Agitare, 
persequi.  Martynus  putat  <ro  gra- 
ves de  odore  intelligendum  esse;  et 
Serrius  legit  gravi  nidore,  quiser» 
pentibus  noxius  est  :  malo  ipsos 
intelligere  serpentes,  qui  nocent, 
graves  sunt  pecoribus  ;  ut  gravis  est 
cantantibus  umbra  Juniperi;  Ecl. 
X,  75  :  Cl.  Voss  ait  multos  ancipi- 
tes  locos  occurrere  in  explicanda 
voce  gravis;  ▼.  c.  apud  Horatium , 
graves  Persot  ;  nam  si  Romanis 
metuendi ,  etiam  et  ob  graveolen- 
tem  halitum  innotescebant. 

416.  Immotis  prœsepibus.  Non 
purgatis  :  ifaqne  stabnla  fréquen- 
ter everrenda;  nt  docet  Golum. 
VU,  4i  ^*  — '^^^  mala  tactu.  Qne 
et  tacta  nocet,  et  est  pemiciosa, 
dum  tangil.  Yipera  autem  species 
est  serpentis,  qus  vi  parit;  nam 
^corrosis  ejus  lateribus,  exenntpnlli 
cum  matris  interitu.  Lncanus ,  Ft' 
pereieoeunt  abrupto  corporenodi.  S. 

417.  Cœlumque  exterrita  fugit, 
Gaudet  tectis,  ut  sunt  àyaèoi  i'tù- 
yuovic,  quos  Latini  genios  vocant. 
Serv.  —  Delituit;  nnllo  modo  desi* 
gnat  hiemem,  ut  somniat  Gerda: 
nam  Galpurnîus,  V,  86,  monet, 
eas  esse  medio  «statis  œstu  depel- 
lendas.  V.  G. 

41 B.  Coluber,  gêner ali  appella- 
tione  apud  Romanos  serpentes  dé- 
signât :  verba  vero  ;  tecto  €ulsueti($ 


IN  GE0R6IG0RUM  LIB.  III. 


559 


ttt  quttistis  TÎnis  suum  sps^rgSLt  :  in  quo  dejîciendo  opus  quo- 
que  €st  saxia,  et  fustîbus.  Ëx  occasione  eleçanter  describit 
colubrum  in  partes  resectum. 

4a5.  Transit  ad  Chersydrum,  qui  in  agfrîs  Taçatur  non  cum 
minore  incommodo:  ait  hune  esse  nialum,  id  est,  noxium 
esse  ;  in  Galabria  frequentissininm.  Describit,  ut  se  soleat  os- 
tentare  ad  majorem  terrorem  :  conrolvit  terga,  et  se  in  spiras 
contrabit;  ac  tune  caput,  et  pectus  attollit. 

437.  Pertinet  hoc  ad  formam.  Est  hic  angnis  {;randi  alvo; 
alvus  vero  variis  macnlis  distinct». 

\'àS.  flic  serpens  amat  aqnas ,  amat  terram  :  ideo  enim  Cher- 
aydros  dicitur,  nam  x^P^^c  tellus  est,  v^o^p  aqua.  Erg;o  sic  tem- 
pus  dividit,  ut,  in  byeme,  quum  amnes  exubérant,  et  rum- 
puntur  fontibus;  vere  etiani,  quum  est  magna  aquarum  copia, 
stagna  et  paludes  amet,  ubi  pisciculi,  et  ransa  ad  pasturo  :  in 
œstate  vero,  quum  exhanatas  prœ  siccitate  paludes,  quum  in- 


tueeedert,  domcsticnin  indicant, 
existimat  Mart^ns  hic  b^ï  de 
magno  Boa,  II,  i53,  qui,  ot  ait 
Plinius,  lactis  avidus  est  :  sed  nas- 
quam  inveoio  illnd  monstrum  inter 
domcsticot  serpenten  numeratam 
fuisse  :  propiuft  ad  rem  accédant , 
qui  dicunt  hic  agi  de  serpente, 
quem  iroeat  Linnsos  Colnbram 
natricem  :  hic  îd  stabulis  moratur, 
lactis  aTidissirans  :  nec  ei  ulla  've- 
neni  pars  sudest.  Sunt  qui  eum 
lubenter  comedant ,  Gallice  Toca- 
toiD,  mnyuiile  ée  haie.  Y.  G. 

4a  !•  Toilententifue  mintu,  et  si- 
bUuy  etc.  Lucret.  iib.  111,  de  ser- 
pente: Qum  etiam  tîbi  si  Imgua 
vibrante  mintmtem  Serpentent ,  etc. 
Germ.  —  Scaliger  hanc  de  Serpen- 
tibus  n'acfatioa^oi  splendidissi- 
mam,  namerosissimam,  rotundissi- 
mam ,  et  ApolUneis  non  inferiorem 
prcdicat,  Poët.  Y,  14.  Taubm, 

422.  Pefice;  J€anque  fu^a.  Con- 
Tenit  huic  loco  comparatio  infra 
JEu.  Y,  de  serpente  :  Qua/ij  $t8pe 
vùr  deprmum  in  ag^trt  ttrpmUf  etc. 


—  Addantur  et  huic  loco  elegontes 
de  dracone  Apollon ii  versus  Iib.  lY, 
•c  Tfl  /fùuuiff  etc.  —  Dejice.  Fers  in 
venatione  profligatae  dejici  dicun- 
tur.  Phœdr.  II,  a.  Super juvencum 
stabat  dejectum  leo,  —  Timidum 
caput.  Cui  in  primis  tiinet  :  nam  , 
captte  salvo,  partes  dis sectse facile 
itemm  coalescunt.  Y.  ^ian.II,  sS. 

4a 3'  Agmina  caudœ.  Motus  :  er 
hoc  dicit  :  csde  serpentem ,  do- 
nec  caudae  volubilitas  conquiescat. 
Serv.  —  Datur  agmen  serpenti, 
agent!  sese  in  omnem  partem,  ac 
torquenti.  Cerda. 

416.  Squamea  convolvens  iublato 
pectore  terga.  Id  est,  erectus  :  quod 
ad  czpressionem  çeneris  serpentia 
posuit  :  alii  enim  repunt  toto  cor- 
pore  :  alii  eriguntur  corporis  parte. 
Lucanus,  Et  contentas  iter  cauda, 
sulcare parias.  Serv.  —  Sublato  pec- 
tore.  Hvc  nota  magna  est  ferocien- 
tis  anguis. 

431.  Inprobiis.  ïnsatiabilis.  -^ 
Ingluviem.  Yentris  capacitatem. 
Sâv.  —  Yarro  ad  Gceronem  ia 


56o 


COMMENTARIA 


gens  ardor  terrarum,  ab  aquis  exeat,  atque  ex  siti  flammeus 
ingentem  açris  vastitatem  ailFerat.  Vocatur  improbusy  ut  qui  se 
non  facile  satiet. 

435.  Goncludit  banc  partem  declarato  yoto  suo  :  optât  enim 
non  dormire  sub  dio  extra  tecta,  non  jacere  in  berbis  nemo- 
rum,  quum  serpens  bic  senectam  exuit;  quum  juventutem 
induit;  quum  per  a  gros  vagatur,  relictis  in  cubili,  aut  catulis. 


lib.  XXni  :  «  Ingluvies,  inqtdty  snnt 
«  tori  circa  gulam ,  qui  propter 
«I  pingnedinem  liant ,  atque  infer- 
«  jectas  habent  ruças.  •  Sed  nuDc 
pro  gula  positum.  Philarg. —  /ft- 
gluviem.  Plinius  nominat  sinum 
gutturis.  —  Ranis  loquacibus.  Cla- 
mosis.  Loquacibus  ideo,  quia  ex 
bominibus  factse  sunt ,  ut  dicitOvi- 
dius.  «S'en;. 

434*  Asperque  siti.  Sallust.  Quod 
genusj  siti  magis  quam  alia  re  ac- 
cenditur.  Serv.  —  Serpentes  siti 
es5e  saeviores,  satis  late  Lucanus  in- 
dicat ,  et  omnes  Scriptores ,  quum 
incidunt  in  sermonem  Africœ ,  quae 
▼enenis  et  serpentibus  prae  nimio 
aestu  ezuberat.  Nicand.  etiam  dtf  «oc 
jSxxfitfoy  J'mxQç.  Cerda,  —  Quidam 
banc  locutionem,  exterritus  œstu, 
minus  intelligentes,  exercitus  le- 
gunt  :  servanda  tamen  exterritus 
œstu  :  gallice  effarouché.  V.  G. 

435.  Ne  mihi  tum  mollis.  Tali 
exclamatione  et  ibi  usus  est  Poeta  : 
Ne  tibi  tant  prudens  quisquam  per- 
suadeat  auctor  :  et  supra  lib.  I  : . 
«  Non  illa  quisquam  me  nocte  per 
«  altum  Ire,  nec  a  terra  moneat 
«  convellere  funem  •  :  Et  pari  lyt^ 
^ti«  Gallimachus  et  eruptione  in 
hynino  Gereris  usurpât  to  fc»,  post- 
quam  ezcandescentiam  Gereris  in 
Ërysiohthona  descripsit.  Quum  au- 
tem  Maro  dixit,  aut  catulos  tectis, 
aut  ova  relinquens,  nondum  vide- 
tur  habuisse  exploratnm ,  an  che- 


lydrus,  de  quo  agit,  flioTeitM,  an 
^•oTox».  Gemt.  . 

437.  Cum  positis  nouus.  Plinius 
VIII,  37:  «Anguis  biberno  situ 
«  membrana  corporis  obducta,  foe- 
■  niculi  succo  impedimentum  illud 
«  exuit,  nitidusque  vernat.  »  addo 
Tibulli  querimoniam  El.  1, 4  :  Cru- 
deles  Divil  Serpens  novus  exuit  art' 
nos.  Ovid.  de  art.  a.  III,  77  :  An^ 
guibus  exuitur  tenui  cum  pelle 
vetustas.  Idem  affirmât  Nicander 
in  Theriac.  Emm.  —  Nitidusque 
juventa.  Pelle  enim  deposita,  redit 
ad  ctatem  priorem.  «S'en;. 

439.  Trisulcis.  Pari  metapbora 
de  11  jdra  Lemie ,  Val.  Flac.  Arg.  II, 
atque  ordine  curva  trisulco  Fu/mt- 
neus  quatit  oru  fragor.  Ovid.  Met. 
III,  ita  extuUt  :  Tresque  micant 
linguŒy  triplici  stant  ordine  dentés. 
AlcimusAvitus  lib.  II,  ita:  trifidam 
dispergunt guttura  linguam,  Sedul. 
lib.  I,  linguis  trisulcis  Squamea 
colla  tumens.  Plin.  XI,  65,  lingua 
tenuissima  serpentibus  y  et  trisutca 
vibrans,  atri  coloris.  Referenda  sen- 
tentia  ad  volubilitatem ,  qua  rota- 
tur  serpentium  lingua,  ita  céleri- 
ter,  ut  triplex  appareat  :  non  ad 
naturam  ;  nam  Arist.  de  Part. 
Anim.  II,  17,  tantum  bifidam  ag- 
noscit.  o^ffc  tuù  oî  ffAu^ot  (Âoxfia  luti 
^«^ôcty  ^XwTTctv  t;(^ov9f  ;  Serpentes  y 
et  lacerti  linguam  kabent  longamy 
et  bifidam.  Idipsum  dixerat  etiam 
Hist.  Anim.  II,  17.  El  de  vipera 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III. 


56 1 


nut  ovift  :  nam  hoc  tempore  pectus  in  altum  iracundus  attol- 
lit;  liog^ua  ioimanissime  vibrât. 

44o«  Extreiaa  pars  librî  continet  morbos,  quibus  soient  in- 
festarî  pecora.  Initium  sumit  ab  ovibus,  mox  longe  in  banc 
rem  dilabitur,  dicturus  caussas  morborum,  et  signa.  En  jam, 
quœ  de eaussis  promisit.  Scabiem  enim,  morbum  ovium,  qua- 
tuor efticiunt;  imber  frigidus  altius  in  corpus  penetrans:  sum- 
mum frigus  summœ  hyemis  :  sudor,  qui  non  tergitur,  quum 
oves  sunt  tonsae  :  vêpres,  et  spinœ  suo  laniatu. 

445.  A  caussis  transit  ad  remédia  morbi.  In  prima  acie  po- 
nit  ablutionem,  de  qua  discrimina tius ,  quam  de  aliis:  per- 
•fundatur  pecus  fluvio  aquae  dulcis,  quia  videlicet  salsa  aqua 
créât  pruriginem;  si  non  satis  perfusio,  mergatur  sœpius  in 
ipsis  gurgitibus  :  si  neque  mersio  satis,  relinquatur  in  amni, 
deturque  potestas  natandi,  ut  mora  illa  vis  morbi  depellatur. 

Ntcan.  Ther.  ^Vx^f  yxtim  :  lingua      tus  vel  lautus  dicimus  :  inde  est  et 


bifida.  Gerda. 

44o>  Morhorutn  quoque  te  eauS" 
sas,  et  signa  docebo.  Tria  dieit,  si- 
gna morborum,  caussas,  et  remé- 
dia :  sed  non  serrât  legitimum 
ordinem  :  nam  post  remédia  mor- 
bonim,  signa  commémorât.  Serv, 

—  De  pecorum  motbis,  eorumque 
remediis  et  signis  Gato  cap.  96. 
Varro  II,  i.  Colum.  VU,  5.  Didy- 
mns  Geop.  XVIII,  8,  i5. 

44 1'  Turpis  scabies.  Que  aspe- 
ram  et  turpe  efificit  corpus.  Serv. 

—  Frigidus  imber.  Gaussa  haec  sca- 
biei  in  Gatone  est.  c.  5.  Rust.  Sca-- 
biem  pecori ,  et  jumentis  caveto  : 
id  ex  fume ,  et,  5t  impluityfieri  solet. 
Omnes  vero  caussas,  quas  Virgi- 
lius  infert,  ex  illo  adducit  Golo-> 
mellaVIU,  5. 

443*  Altius  ad  vitmm  persedit» 
Medulias  et  ossa  penetravit.  Serv. 
^~  Sic  Apuleius  lib.  VU,  medulla* 
ris  dohry  qui  altius  penetravit.  Hos 
versus  attingit  Golumell.  VII,  5, 
quo  in  loco  et  rectissimam  sequen- 
tium  ioterpretationem  offendas. 

443.  Iniotus  adhœsit  Sudor.  Lo» 
5. 


lautum  eo;  nam  illud  ab  Horatio 
satis  licenter  diçtum  est,  Ast  ubi 
me  fessum  Sot  acrior  ire  lavatum. 
Admonuit.  Serv. 

444-  y^f^'  Vêpres  in  masculino 
génère  :  at  Lucretius  foeminino 
dixit  :  ut,  /^/orum  spoliis  vêpres 
volitantibus  auctas.  Philarg.  —  iftr- 
siiti  secuerunt  corpora  vêpres.  Go- 
Inm.  :  «  si  tonsnm  gregem  patiaris 
«  silvestribus  rubis  ac  spinis  sau- 
«  ciari.  ■  Gerda.  —  Vêpres.  Ambi- 
gua  prior  in  vêpres  hic  producta  : 
apud  Horat.  Epist.  I,  16.  Coma 
vêpres  et  pruna  feront^  Emm. 

44^*  Per^uru/unt.  De  h  oc  remedio 
Varro,  R.  Rust.  II,  3  :  curatio,  etc. 
Udisque  aries  in  gurgite  viliis  Mer^ 
satur.    Musmonem    dicit    ducem 
gregis,  quem  ita  et  Varro  com- 
mémorât :  huic  autem  partem  ali- 
quam  lanae  pastores  soient  relin- 
quere,  nnde  ait  udis  viUis:  nam 
semper  oves  tons»  lavantur.  Serv. 
447«  Mersatur.  Goium.  IV,  7, 
distincte  hoc  :  «  Atque  ubi  per  tri- 
■  duum  delibuto  tergore  médica- 
le mina  (ovts)  p^rbiberit,  quarto 

•36 


562 


COMMENTARIA 


44B'  Post  ablutionem  confercit  remédia  plurima  :  linitur 
pecus  amurca  tristi,  id  est,  amara:  miscentur  in  unum  ad 
ejus  medicinam  spumœ  argenti  vivi;  sulfura  vivida  ab  igné 
intus  latente;  pix  praestantissima  Idaei  montis;  cerœ,  quibus 
inest  pingnedo  ad  uncturam;  Scylla;  uterque  elleborus  (ye* 
ratrum  Latinî  Dominant)  albus,  et  niger;  utrique  est  virus,  et 
▼ires  graves;  bitumen  nigrum. 


«I  die,  si  est  Ticina  maris,  ad  litus 
m  dedaeta  mersatnr  :  si  minus  est, 
•  cœlestis  aqua,  sob  dio  salibiu  in 
«hnnc  usum  du  rata,  panlum  dé- 
fi coquitur,  eaque  grex  perluitur  : 
«  hoc  modo  curatum  pecus  anno 
«  scabrum  fieri  noo  posse,  Gelsus 
«  affirmât.  »  Dissidet  ab  hoc  Vates, 
qui  hanc  mersaiiooem  aquis  dul- 
cibus  fieri  precipit.  Cerda.  —  Se» 
cundo  amnL  Deinenti;  cum  aqua 
scilicet.  Serv. 

44^*  Tristi  amurca.  Amans  oiei 
sordibus  :  hoc  autem  remedium 
est  contra  sordes,  scabiem,  et 
contra  Issum  vepribus  corpus. 
Serv.  —  Amurca,  De  amurca  con* 
tra  scabiem  iate  Doctores  Rustici. 
Colum.  VU,  5.  Plin.  XV,  8.  Geop. 
XVUl,  i5. 

449*  Vi^ique  sulfura.  Dactylicus 
versus,  quod  in  fine  dactylum  ha* 
beat.  Serv.  — >  Hujus  ezcremam  syi- 
labam  cum  prima  versus  sequentis 
elidi  docet  Ruaras  :  sed  illi  non  ad- 
sentior;  nam  sunt  versus  Dacty* 
lici,  ut  spondaici  ;  vide  JSneid.  VI, 
33,  in  quo  Ruaei  sententia  admitti 
nequeat.  —  Hanc  germanam  lec- 
tionem  esse;  non,  et  sulfura  viva; 
docuit  Erythrsus,  et  probat  Sca- 
liger  Poet.  II,  3i.  Notatur  autem 
sulfur  âàryfn^  et  ignés  non  exper- 
tum,  ut  Gelsus  vocat.  Apuieto  me- 
tallum  vivax  est.  Est  enim  et  /oo 
Ctttum  sive  mortuum.  Vide  Plia. 
XXXV,  5.  Taulm. 


450.  Jdœasque  pices.  Liquidas, 
que  in  Ida,  Phrygias  monte,  nas- 
cuntur.  Serv.  —  Et  pinguis  ungint 
ceras.  Qui  plus  stomacho  quam 
consilio  dant,  offendet  termina- 
tio,  qu«  bac  in  editione  occurrit 
miilies,  accusativi  pluralis  in  is 
pro  eis.  Memini  me  monere  Ed.  I, 
Z  y  finis.  In  gratiam  tamen  eorum, 
quibus  recondita  iiterarum  per^ 
scrutari,  stat  sententia,  commen- 
datum  volumus  Dausquium  in  Or- 
thograph.  pag.  i09,quinontantum 
hune  locum,  sed  et  piura  ex  Vir- 
gtlio,  irao  permultis  aliis  aucto- 
ribus ,  citât  testimonia ,  quibus 
liquidum,  maie  eis^  rectius  is  de- 
sinere  hune  casnm.  Emm.  —  C/n- 
guine,  Omnis  succus,  quo  un^ji 
potest,  unguen  dicitur.  Philarg. 

45 1 .  SeillanufueelUborosque.  Gê- 
nera ^erbarum  sunt.  Serv.  — ScU» 
lamqùe,  Genus  herbe,  quod  in 
limitibus  agrorum  ponitur  in  Af ri- 
ca.  Philarg.  — Elleborosque.  Herba 
que  et  radicula  dicitur,  que  ani« 
malibus  prodest.  —  Cum  adspira* 
tione  scribi  vult  etymon  jr«p«  *tw 
txtfV  TM  ^^ffy  quod  esu  périmât  ;  sed 
tamen  multoties  sine  spiritu  aspe- 
ro  inveniri  docet  solidis  argumen- 
tis  Dausq.  in  Orthogr.  quem  iegas, 
opère  est.  —  Nigrumque  bitumen. 
Inde  Horat.  Epod.  V;  bitumen  atris 
ignibus.  -^  Bitumen  apud  nos  vulgo 
Judeorumpix;  (asphaltns)  mate- 
ria  dura,  et  aque  supematansv 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III. 


563 


45a.  Post  tôt  remédia  adhibet  extremum,  quod  praesens,  id 
est,  unîcum,  et  efficax  scabîei  sanandae,  nimirum  rescissio- 
nem  partis  exulceratœ  :  hoc  enim  nisi  fiât,  serpet  vitiam,  ale^ 
tur,  vivet:  f^erat  se  pastor  medicum,  ferrum  adhibeat,  rese- 
cet,  non  terat  tempus  fundendis  tantum  precibus  et  ezspeo- 
tando  omini  :  nam ,  ut  ait  Sallustius,  frustra,  si  te  ignayi» 
tradideris,  votis  muliebrihus  auxilia  Deorum  implores. 

457.  A  morbo  scabîei  transit  ad  fcbrim,  qua  soient  infes- 
tari  pecora.  £rg[o,  quum  aestds  ille,  qui  a  febri  proyenit,  in 
miseram  ovem  grassatur,  averti  débet  scissione  ven»,  et  san- 
^inis  missione  :  feriatur  Yero  Tena  îUa,  quœ  est  supra  ungu- 
lam ,  ad  ima  i  psi  us  pedis. 

461.  Vult  SU08  pastores  similes  esae  Bisaltis,  et  Geionis,  qui 
in  locifi  desertis,  secta  equi  vena  bibunt  ferinum  sanguinem, 
una  cum  lacté  concrète. 

464*  AdbibeC  signa  qninqne  pecndis  febricitantis.  Ea  pecus 


et  ex  humo  ebuUiens.  Ifaitjn,  qai 
fuerit  artis  medic»  prudentissimus, 
Virgilii  anguentaro  tanta  diligentia 
composiium  adfirmat,  atque  tanta 
cnra  pustule  resciisio  descripta  ut, 
facile  credideris,  qnod  tradunt 
grammatici,  nostnin  poetam  ejas 
artis  participem  fuisse. 

455.  Medicas  adhiben  manut. 
TLamvmt  X**^*  reprssentare  Yoiuit, 
b.  e.  dtpAvu#TUMr.  Taubm.  —  M 
vulnera.  Beoe  tul  vulnera,  pro  ad 
facieoda  yuloera.  Phiiary. 

456.  Aut  mHiora  deot  sedet  omi~ 

na  poaoms.  Majores  enim  expug- 

nantesreligionem,totuin  in  expe- 

rientia    coUocabant.    Sallujitius  : 

m  Non  voiis  neque  snppliciis  mn- 

«  liebribut  auxilia  deorum  paran- 

«  tur  :  YÎgilando ,  agendo ,  beoe 

■  coQSulendo ,  prospère  omnia  ce- 

«  dunt  :    ttbi   socord^ae  te   atque 

«ignavi»  tradideris,  nequicquam 

«deos  implores;  irati  infestique 

«  sunt.  m  Ssrv.  Vide  nostrum  Sal- 

lusfium,  pag.  gS,  in  oratione  M- 

P.  Catonis  de  puniendis  Gatilioae 


sociis.  —  Sedet,  Hoc  yeibum  jam 
usu  auctorum  invaluit  ad  otiuni 
significandum,  et  remissionem.  Ita 
Graeci  mlBS^B*».  Inde  deies,  desidia, 
desideo ,  omnia  ad  remissionem 
traufferuntur. 

45s.  Aridafebrit,  Qum  arid»  ef- 
Belt  corpora  :  tamen  sciendum, 
febrem  Ucet  ^fervore  dicta  ait ,  esse 
etiam  frigidom;  unde  modo  vA 
diastolen  ait  aridam.  Sery. 

459.  Incen$Q$  tfftus,  Id  est,  fe- 
brem. —  Inter  Xma  fevire  pedi$  sa- 
Uentem,  Jd  e«t,  mobilem  :  didt  au- 
tem  illam  yenam  esse  Ceriendam , 
qu»  suprsi  «ngulam  est  aoimalis, 
tam  lata,  quam  mobilis.  Serv, 

463.  QuMm  fugit.  Vel  re  y«ra 
fugit  :  yel  pergit  ceieriter.  Serv.  — 
Fugere,  usurpatur  de  mota  quo- 
cnnque  citatô*  Cicero  de  Orat.  I|f , 
39 ,  Ipcutionem ,  si  telum  manu  fu- 
git ^  metaphoram  esse  déclarât: 
maie  quidam  Manilu  yerba,  fugit 
Eurus  ab  prtUf  infurit  ab  ortu,  mu- 
tayere.  Fi  G.  —  Fugit;  ita  vivit, 
ut  yaças  domos  plaustris  trafaat. 

36. 


564 


COMMENTARIA 


habetfebrim,  quae  sœpius  ad  umbram  déclinât,  quae  ignavi- 
ter  pascitur,  quae  extrema  est,  quae  fessa  in  campo  procumbit, 
quae  sero  et  nocte  redit:  banc  statim  occide,  ne  in  reliquas 
serpat  conta^o.  111  ud  culpamfsrro  compesce,  refertur  ad  eam 
■culpam,  quae  residebit  in  pastore,  nisi  utatur  ferro. 

470.  Dicit  non  tam  crebros  fluctua  atque  turbines  ruere  ex 
mari,  quum  imminet  atrox  tempestas,  quam  febris  unius  in- 
fecfae  pecudis  in  reliquas  ad  volât,  grassatur,  saevit.  Gur?  quia 
non  pereunt  sing[ula  corpora  ;  sed  repente  atque  uno  impeta 
tota  aestiva  intereunt,  tota  corruunt;  quia  cadunt  agni,  ia 
quibus  sita  est  spes  reparandae  sobolis;  quia  cadit  ovium,  at- 
que arictum  grex,  et  gens  tota.  JEstiva  sunt  proprie  loca,  ubi 
in  aestate  sunt  grèges;  sumuntur  hic  pro  ipsis  gregibus,  quos 
Cebris  aestate  potius,  quam  alio  quovis  tempore  invadit. 

474*  Congerit  in  argumentum  dirae  cladis,  qua  soient  oves 
perire,  quae  gesta  in  Alpibus,  Norico,  et  Venetorum  locis. 
Argumentum  petitum  est  a  sensibus  aurium,  et  oculorum, 
hune  in  modum  :  si  quis  audivit,  quantum  olim  floruerint 


468.  Culpàm  ferro  compesce.  At- 
qui  habere  morbum,  culpa  Don 
est:  sed  hoc  dicit,  occidendo  eam, 
tuam  culpam  compesce;  id  est, 
¥ita  crimen,  in  quod  potes  inci- 
dere;  si,  dum  uni  parcis,  fuerit 
totus  grex  ejus  contagione  comip- 
tus.  Serv.  — Grimoaldus,  Gerda, 
eorumqoe  successores  nullo  modo 
Tiderunt  Virgilium  hic  sibi  transi- 
tum  fecisse  ad  univers»  pestis  des- 
criptioneni,  quum  omnia  revocent 
ad  febrim,  censeantque  ejus  indi- 
cia  hic  enumerari.  Hi  praedicant 
febrem  sanguinis  emissiooe  esse 
cnrandam,  et  nihilominus  ezisti- 
mant  eam,  priusquam  irrumpat, 
nece  antevertendam.  O  insulsita- 
tem!  prognostica  omnino  ab  his 
di^ersa  apud  Varronem,  Golumel- 
lam,  Didymum  nominantur;  scili- 
cet,  os  hians,  salivae  fluxus,  ha- 
iitus  brevitas  et  rapiditas ,  oculo- 
rum  lacrymae,  totiusqne  corporis 
incendium.  Benmam  qui  haec  etiam 


de  febri  intelUgit ,  tamen  verba  y 
ferro  compesce,  non  de  nece  in  ter- 
pretatur;  qui  sanandi  modus  illi 
videtur  heroicus  nimium;  sed  de 
sanguinis  emissioneautulceris  res- 
cissione  :  hic  snltem  ineptiae  cul- 
pam non  admisit.  V.  G. 

469.  Incautum  volgus.  Quod  se 
morbosi  pecoris  contagione  ab- 
stinere  non  novit.  Serv,  —  Dira 
contagia.  Pro  co  mala  contagia 
Ëcl.  I,  5i,  ubi  dictum  usitatiua 
dici  contagiutn  :  unde  Horat.  Epod. 
XVI,  nulla  nocent  pecori  contagia; 
et  ne  proserpat  lues  ad  gregem 
universum,  cavendum  esse,  illo 
loco  ezpositum  memini.  Emm, 

473.  Tota  csstiva.  Loca  posuic 
pro  animalibus.  ^stiva  autem  sunt 
loca  umbrosa ,  in  quibus  per  esta- 
tem  pecora  vitant  Solis  calorem. 
'  Statius,  Et  umbrosi  patuere  œstiva 
Lycœi,  Serv. 

474*  Tune  sciât  y  aerias  Alpis  et 
Iforica  si  quis»  Sensus  hic  est  :  si 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III. 


565 


ovibus  Alpes  aeriae,  Naricum,  et  parsiUa  Venetorum,  quae 
sita  est  ad  Timavum  fluentem  per  lapidiam;  nunc  vero  vi-* 
deat,  adhuc  tanto  post  tempore,  loca  ea  déserta,  saltus  vacan- 
tes, quœ  vere  erant  régna,  et  deliciœ  pastorum;  hic  profecto 
credet,  que  a  me  dicuntur  de  cladibus  ovium. 

478.  Sententia  est,  infectione  aeris,  (nam  hoc  est  morbo 
cœli),  quae  solet  incandente,  ardente  autumno  contingere, 
tam  atrocem  tempestatem,  pestem,  et  luem  saeviisse^  ut  om- 
nes  pecudes,  omnes  ferœ  interirent  :  clades  ista  e  corruptis 
lacubus  manavit,  e  corruptis  pabulis  :  a  corrupto  enim  potu 
et  cibo  quid  exspectes,  nisi  diram  luem? 

482.  Dixit  interitum  ferarum,  jam  modum  interitus:  non 
simplex  erat  mors,  quae  fit  fuga  animas,  sed  erat  modus  cru- 
delior:  namprimum  ignea  quaedam  sitis  artus  contrahebat; 
deinde  post  tam  aridam  sitim  liquor  quidam  sordidus  sese  in 


quis  est  qui  sciât  ista  loca,  qualia 
tune  fueruDt,quumpecoriba«erant 
reterta;  nunc  quoque  ea  vacantia 
videat  :  Hcet  piurimum  a  pestiien- 
tia  fluxerit  tempus.  —  Nonca  si 
quis.  Noricum  pars  est  Illyrici.  S. 

475.  Ei  lapidis  arva  Timavi.  là 
est,  Venetiam  :  nam  lapidia  pars 
est  Venetiae,  dicta  ab  lapido  oppi- 
do.  Saliastius ,  Pritnam  modo  lapi- 
diam  ingressus.  Hujus  est  fluvius 
Ttmavus  ;  unde  maie  quidam  /apc- 
^is  legunt,  cum  lapigia  sit  Apulia. 

476.  Régna.  Plato  Leg.  IV,  aiymf 
ipX^rraç,  dixit  :  principes  capra- 
Tum.  Itaque  verba  iraperandi ,  reg* 
nandi,  dominandi  creberrima  in 
re  pastorali.  Plato  statim  /i^^ro^o- 
ftty  de  eadem  re. 

479-  Totoque  autumni  incanduit 
œstu.  Exarsit  prima  autumni  parte, 
qqu«  semper  gravem  efficit  pesti- 
lentiam  :  ut  autem  autumnus  ab- 
undet  morbis,  facit  confinium  fri- 
goris  et  caloris;  quod  iicet  etiam 
yernom  tempus  habeat,  caret  mor- 
bo :  quia  tune  corpora  prscedenti 
durata  sunt  frigore;  que  autum- 


nus corrumpit,  laxiora  inTeniens 
post  lestatis  calorem.  Serv. 

483.  Non  simplex  :  sensus  est  : 
non  unus  et  idem  dolor  mortem  ad- 
ducebat;  sed  dolores  diversi,  qui 
sibi  omnino  oppositi  videbantur  : 
primum  enim  ardore  artus  sic- 
cati  ;  mox  rursus  bumore  ipsa  ossa 
liquefacta.  Verbum  simplex  pari 
modo  usurpatur,  et  supra  Ce.  II , 
73;  et  apud  Lucrel.  V,  61 3 — 619, 
nec  ratio  simplex  :  apud  Ovid.  Met. 
VI,  2.'>4,  non  simplex  vulnus  :  apud 
Senecam,  Ep.  70,  altéra  mors  cum 
tormentOy  altéra  simplex:  sed  in- 
terpretationem  tov  simplex  y  quam 
somniavit  Servius ,  et  post  eum  in- 
terpretum  turba,  ne  se  dignam 
quidem  admitteret  ridiculus  ille, 
quamyis  sani  judicii  armiger,  Sar- 
CHO  Pawça.  y.  G. 

484-  Àursus.  Hic  Rursus  positum 
pro  contra,  ut  supra  :  «  Rursus 
«  cura  patrum  cadere,  et  succedere 
«  matrum  Incipit.  »  —  Fluidus  li- 
quor. Unmor  sordidus  et  pestilens  : 
indicatur  putrefactio  humorum , 
quam  meatuum  efficit  obstructio. 


566  COMMENTARIA 

corpus  refandebat,  atque  omnino  tabificus;  inde  corpus  mî-r 
nutatim,  atque  omnia  ossa  tabescebant,  resolyebantur,  colla- 
bebantur. 

4^6.  Sequutitur  discriminatim  particulares  casus,  et  caedes, 
quibus  amplificatur  pestis  hujus  descriptio;  încipit  vero  a 
sacris  :  accidit  saepe,  ut  hostia  staret  jam  ad  ipsam  aram,  ac 
tune  subito  caderet  correpta  morbo  înter  moras  exiguas  mi- 
BÎstrorum  aptantiam ,  ailigantiumque  infulam  vittis  :  hostià 
mùribtmda  est,  quâe  morte  corripitur,  u tique  inoriens;  sed  est 
Tividior,  et  expression  afFectus. 

4B9.  Sed  esto,  caederetor  hostia;  adeo  erat  tabida,  et  morbo 
consumta,  ut  inutile  esset  sacrum  :  nihil  enîm  supererat, 
quod  arderet  in  altaribus  :  sacerdos  nihil  responsi  dare  pote- 
rat  :  yix  cultri  tingebantur  sanguine  :  arena  non  rubebat  pur- 

485.  Ossa.  Etiam  ossa  :  et  per  H  y-      nerum,  qui  vult  infulam  e  froûti- 


perbolem ,  totum  hominem  signifi- 
cat.  Seru, 

486.  Sœpe  in  honore  deum,  etc. 
Hanc  peculiarem  conquestionem 
sumsit  a  nostro  Ovidios,  lib.  VII, 
Metam.  SqS  :  m  Admoti  quoties  tem- 
«plis,  dum  vota  sacerdos  Gouci- 
«  ptt ,  et  fondit  purum  inter  cornua 
«▼inum,  Haud  exspectato  cecide- 
Il  mnt  vuinere  tauri.  n  Quod  ite- 
rum  repetit  more  $no;  lascivit  enim 
iAterduâi  hic  poeta,  Teluti  non  co- 
gitans,  qnid  praemisent,  quo  vitio 
nullum  majus  :  et  paulo  post  ;  «  mu- 
«  gitus  Tictima  diros  Edidit,  et  su- 
«  bito  collapsa  sine  ictibus  ullis.  • 

487.  Lanea.  Id  est,  infula  :  nam 
non  stat  versus  si  lanea  vitta  dixe- 
ris.  Serv.  —  Infula;  fascia  lata  in 
modum  diadematis,  a  qua  dépen- 
dent vitts  ex  utraqne  parte ,  cin- 
gebat  sive  tegebat  frontem  summi 
pontificis,  et  sacerdotum  Gereris. 
—  Vitta;  angusta  tasnia  qua  crines, 
Tel  serta,  vei  flores  aut  quidyi^ 
aliud  cirCQm  capita  apud  antiquos 
feligabantur.  Muhi  interprètes  hœc 
duo  Yocabula  non  raro  confude- 
funt  :  sed  Cl.  Voss  improbat  Ges- 


bus  pependisse. 

488.  Ministros.  Non  dobtum  po- 
pas  intelligi,  qui  ministri  sacrifi- 
ciorum,  ferire  ▼ictimam  cunctati 
fuerant. 

490.  Jmpositii.  Cor  negatur  cre- 
mari  posse  in  iis  qui  veneno  inter- 
empti  sunt,  Plin.  XI,  87  :  an  ea- 
dem  ratione  peste  infecta  cremari 
non  possint,  considerato.  Lucre- 
tins  certe,  in  Attica  pestilentta  ait 
peste  exstinctos,  non  humatos,  sed 
creroatos  esse.  Ramus. 

491.  Nec  responsa  potest  consul" 
tus  reddere  vates.  GoUigi  enim,  nisi 
ex  sana  victima,  futura  non  pos* 
sunt. 

492.  Ac  vix  suppositi  tinguuntur 
sanguine  cultri.  Cul  ter  sacrorum 
fuit.  Invenies  inter  instrumenta  sa- 
cra loco  cultri  bipennem,  securim, 
malleum,  clavam,  machaeram.  — 
Bipennem  Silius  exhibei  lib.  VI, 
Victimaque  admotcs  stabat  suhjecta 
hipenni.  —  Securim  Noster  Mn.  II: 
Taurus  et  incertam  excussit  cervicê 
securim.  —  Malleum  Ovid.  Met.  II, 
«haud  aliter,  quara  quum  spec- 
«  tante  juvenca   Lactentis    vituli 


IN  6E0R6IG0RUM  LIB.  III.  567 

pureo,  ut  solet,  cruore;  potius  infuscabatur  sicca  quadam 
sanie. 

494-  Transit  a  sacris  ad  cœdes  alias,  et  has  confertim  dat^ 
suiDtis  ad  exemplum  vituUs,  canibus,  suibus  :  de  equis  eDim, 
tauris,  aliisque  animantibus  postea  fuse  loquetur.  Morieban- 
tur  passim  vituli,  jam  qui  in  agris  paacebantur,  jam  qui  ad 
praesepia  :  canes  blandiri  soliti  suis  dominis  rabie  agitaban- 
tur:  sues  quatiebantur  commovebanturque  tussi  anhelante, 
quœ  illos  angebat  faucibus  obesis,  tumentibus. 

49B.  Post  brevem  canum  et  suum  mentionem,  ad  equos 
pergit,  quorum  calamitatem  totus  hic  tractus  continet:  adhi« 
bet  sex  prius  signa,  quœ  in  illis  sunt,  qnum  primum  peste 
invaduntur.  Aversio  ab  studiis,  et  gloria  pristinorum  ceriami- 
num;  oblivio  pabuli,  et  potus;  nam  pabuli  est  immemor,  et 
averti  tur,  aversa  turque  fontes:  inquies,  et  tremor,  quo  ter- 
ram  saepe  percutit:  demissio  aurium,  quœ,  quum  valet,  ar- 
rectœ  sunt,  et  micantes  :  sudor  quidam  incertus,  et  frigidus; 
incertus,  quia  nulla  prœcedente  laboris,  aut  fatigationis 
caussa;  frigidus,  ut  qui  totus  tendit  ad  exitium,  et  mortem  : 
est  demum  pellis  arida,  et  ipso  tactu  rigida. 


«  dextra  libratus  nb  aure  Tempora 
«  discussit  claro  cava  maliens  ic- 
•  tu.  »  — 'PoV«xor,  id  est,  clavam 
ab  Apoll.  illatam.  Arg.  I,  observât 
Briss.  Et  Dion.  Hal.  VU,  dixit,  ^i^. 

tiœ  tempora  percusserunt  ciava.  De 
machœra  locus  est  in  Herodoto  lib. 
II,  ubi  ait,  carnem  immolati  bovis 
incidi  txxxrfiif  /uLX^fn,  Cerda,  — 
Vide  Chulium  in  libro  de  la  Beli» 
gion  des  anciens  Aamains,  p.  aSg. 

494-  f^olgo.  Ubique ,  passim  et 
catervatim. — Lœtis  in  herbis.  Ideo, 
ne  eos  famé  périsse  pu  tarerons .  S, 

496.  Hinc  canibus  blandis,  Gani- 
bus  rabies  ex  pestilentia  nascitur. 
Haec  lues  canes  ideo  primum  inva- 
dit ,  quia  odoris  yî  cetera  animan* 
tia  superantes,  fœtorera,  Tel  quic- 
quid  pestilens  sid%s  adflaverit , 
naribus  percipiiint.  —  Quatitœgros 
Tussis  anheU  sues.  Proprie  :  nam 


tussis  commovet  corpora.  —  Ae 
faucibus  angit  obesis.  Tumentibus  : 
angit  autem ,  bene  ait  :  nam  angina 
dicitur  porconim  morbns ,  qui  oc- 
cupât fauoes.  Piautns  :  «  Vellem 
M  me  in  anginam  verti,  ut  huic  ani» 
«  cuie  fauoes  prcoccuparem.  «  S, 
— GI.Voss  laudat  hune  versum  eu- 
jus  motu  metrico  ipsam  audire  tus- 
sim  dixeris. 

498.  Labitur  infelix.  Lusere  in 
suis  pestibus  ad  imitationem  Vir- 
gilii,  Ovidius,  Lucanus,  Seneca  : 
hi  très  loquuntur  de  equo.  Horum 
versus  si  conféras  cum  iUo,  nugari 
▼idebuntur,  dum  Maro  graviter, 
presse ,  et  cum  vivido  sensu  doioris 
narrât. 

5oi.  AfonCuris /ri^ii/ttf.  Frigidus 
sudor,  mortis  futur»  signum  est, 
et  moriturus  frigore  plenus  est.  — 
Tractanti  dum  resistiL  Frigida  est, 
nec  coheret  digitis.  S<rv. 


568 


COMMENTARIA 


5o4'  Sequuntur  si^a  totidem ,  quum  jam  morbns  crudes-^ 
cit,  et  mors  instat:  ista  diriora  sunt  :  ardor  oculorum;  spiri' 
tus  difficuher  tractus  ab  imo  pectore;  gemitus  çrayis;  sin- 
g^ultus  loDgus  iliorum;  profusto  atrî  sanguinis  ex  naribus; 
asperitas  linguae  in  obsessis  interclusisque  faucibus. 

509.  Dicit,  huic  tanto  malo  mederi  solitum  vino;  sed  sta- 
tim  medicinam  ipsam  majoris  mali  caussam  esse;  nam  ab 
infuso  vino  ardor  excitabatur;  furiae  crescebant,  donec  ipsi 
equi  miserandum  in  modum  se  suis  dentibus  laniarent.  Quemi 
utinam  furorem  ab  piis  Dii  avenant!  inserto  cornu,  nihil  est 
aliud ,  quam  insinuato  intra  fauces,  quo  facilius  vinum  funde- 
retur  in  stomachum. 

'5i5.  A  calamitate  equôrum  transit  ad  tauros;  et  ut  in  equis, 


504.  Cœpit  crudescere  morhus. 
Validior  fieri ;  ut,  Devicta  crudescit 
pugna  Camilla;  et  jam  dat  signa 
morbi  Talidioris.  Serv. 

505.  ardentes  oculi.  Nulla  major 
nota  illomm,  qui  tenentur  acri 
peste.  Thucyd.  inter  signa,  ofd«x- 
/4»v  ifo&njuMvâLy  Kùù  ^kéyoÊnç  :  oculo- 
rum  rubores,  et  inflammatio.  Lu- 
cret.  :  Et  duplices  oculos,  suffusà 
luce  rubentes.  —  Attractus  ab  alto 
Spiritus  Thucyd..:  jmÙ  in*uf*a  «tu- 
^ov ,  iuù  /i/^tt/tf  tipitt  :  Spiritus  arcte, 
et  cum  graveolentia  meabat.  Lucre- 
ti'us  tantum  ezpressit  ivcditç  Thu- 
cydidis  :  «  Spiritus  ore  foras  tetrum 
«  volvebat  odorem ,  Rancida  quo 
m  perolentprojectacadayeraritn.  » 
De  Rer.  Nat.  VI,  ii53.  Illud  ab 
alto  y  ita  extulil  Horat.  Epod.  XI, 
latere  petitus  imo  spiritus. 

5o8.  Obsessas fauces.  Id  est,  clau- 
sasinflammatione.  Petronius  :  Fau' 
cibus  obsessis  vitalis  semita  cessit.  — 
Aspera  lingua.  Scilicet  nimia  sicci- 
tate-  Ovidius  :  «  Aspera  liogua  tu- 
m  met ,  tepidisque  arentia  yentis 
«  Ora  patent.  » 

609.  Profuit  inserto  latices  in- 
fundere  cornu.  Non  semper,  sed 
aliquando  :  nam  hoc  solum  est, 


quod  morbo  libérât,  aut  commoTet 
in  furorem.  Serv. 

5 1 1 .  Mox  erat  hoc  ipsum  exitio. 
Quod  saluti  esse  putabatur  :  et  hoc 
est  quod  paulo  post  dictum  est  : 
Quœsitœque  nocent  artes.  —  Furiis-' 
que  refecti.  Quia  lançuentia  corpo- 
ra  in  vires  quodammodo  excitât 
furor ,  et  facit  ea  in  exitium  conva- 
iescere.  Serv. 

5i3.  Dii  meliora  piis.  Perparen- 
thesin,  in  execrationem  hostium, 
hanc  torquet  insaniam.  S.  —  Erro- 
remque.  Id  est,  furorem,  qui  men- 
tem  perturbatam  sequitur  :  ita  Bu- 
col.  VIII,  ut  me  malus  abstulit  error! 
Et  monet  Pimpontius,  Lucretiùm 
etiam  Errorem  saepicule  pro  noxa , 
et  infortunio  accipere;  ut  Grsecos 
^Xfliyiiv,  et  àfjiâf^ii/AA, 

5 1 4-  Nudis.  Ut  fœditatem  expri- 
meret,  adjecit  nudis.  Philarg.  — 
Discissos  nudis  dentibus.  Horridum 
aspectum  ha>c  verba  sono  sibilanti 
valde.  augent  :  nulli,  nisi  forte 
Martyno ,  interpretatio  de  genciva 
corrupta  in  mentem  venire  potue- 
rat.  Virgilius  enim  nihil  eorum  re- 
fert,  quae  possint  adducere  fasti- 
dium.  F.  G. 

5i5.  FUmans  sub  vomere  tauruf. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  III.  56j 

îta  et  in  tauris  moram  trahit;  quod  utrumque  ex  industria 
factum,  non  ad  inanem  ostentationem  inçenii.  Nam  sicut 
praecipna  pars  hujas  libri  ad  equos,  et  tauros  pertinet;  ita 
visum  vati  dare  illis  praecipuam  partem  in  calaniitate  descri- 
benda  :  dicit  vero  ita  pestem  saeviisse,  ut  taurus  alter,  quum 
gemini  terram  ararent,  subito  malo  oppressus  c«ncideret  : 
inde  ex  necessitate  relictum  opus  fuisse  rustico,  abjungenti 
solventique  ab  aratro  taurum  superstitem  ac  dolentem  ob  fra- 
ternam  mortem. 

520.  Dicit  nulHs  voluptatibus  taurorum  animos  potuisse 
recreari,  non  umbris  nemorum,  non  gamine,  non  perenni 
lympha  amnis  purius  adfauc  ipso  electro  fluentis  :  nam  solu- 
tis  lateribus,  oculis  stupore  correptis,  lassa  ta  cervice  mori- 
bundi  concidebant. 

525.  Sequuntur  versus,  de  quibus  merito  ait  Scaliger,  ma- 
luisse  illos  excogitasse,  aut  confecisse,  quam  babere  Grœsum 
aut  Gyrum  dicto  sibi  audientes.  Sententia  est,  nihil  tauris 
profuisse  laborem  et  beneficium^  quibus  mortales  afficiunt 


Per  hoc  ostendit  etiam  fortes  tau- 
ros, repente  morbo  concidere  : 
nemo  enim  pestilentem  ad  aratra 
ducit  juTencum.  Serv. 

5i8.  Abjungens.  Idem  qaod  sol'- 
vens;  quo  verbo  noster  ntitur  Ed. 
IV,  et  Ge.  II ,  in  fine  :  VLijungere  sic 
àbjungere  Propert.  Eleg.  II,  i8, 
quam  prius  ahjunctos  sedula  lavii 
equos.  —  Fratema  morte juvencutn, 
GoDsortis  interitu  :  et  ex  affecta 
dictum  est  rustici.  Serv.  —  Hinc 
arator  tristis;  illinc  mœret  juvencus 
morte  fratris  :  banc  mœstitiam  tau- 
ri  saperstitis  et  mugitibus  et  lacry- 
mis  declarari  testantnr  Nazianze- 
nus  et  Basilius,  ambo  amicitia, 
literis  et  religione  consccrati. 

Bii2.  Purior  electro  campum  petit 
amnis.  Nam  sicut  electrum  defae- 
catius  est  metallis.  omnibus  ;  ita  et 
currens  aqua  ca*teris  purior.  Serv. 
—  Vide  notam  Heynii  vol.  I,  pag. 
496.  Electrum  autem  ulii  metal~ 
lum  intelli£;unt,  quae  est  aori  ar- 


gen tique  mixtura  :  de  quo  iEn. 
VIII ,  4o3.  Alii  succinum,  quod  ré- 
sina est  arbomm  odoratarum  :  de 
quo  Ecl.  VIII,  54  :  Pinguia  corti' 
cibus  sudent  electra  myricœ. 

523.  Oculos  stupor.  Veget.  Mu- 
lomed.  I,  I ,  «  stupentibus  oculis, 
«  auribns  flaccidis,  erecto  pilo, 
«  exhausta  sunt  ilia,  etc.  »  Taub.  — 
Urguet  inertis.  Id  est,  urget ,  et  in- 
ertes facit.  Philarg. 

5a5.  Quid  Ubory  aut  benefacta 
juvant?  Si  neutrum  mortem  repel- 
lit;  nec  corporis  exercitium,  nec 
mentis  religio  :  nam  si  generalis  est 
sententia,  secundum  Epicnreos, 
contra  religionem  est  :  si  autem 
tantum  ad  bovem  refertur,  hoc 
dicit  :  quid  ei  prodest  labore  suo 
aluisse  mortales?  ^erv.  —  Ita  cele- 
berrimus  inter  poetas  Gallicos  ex- 
clamât de  quodamdiluTioIoquens: 

JCtfi  mnimmux  périr i  emr  tmeor  Im  kmmaùu , 
Tcmt  wmieni  dû  tomber  sous  Us  eHestos  armes. 
hk  FOKTAIHB ,  fhSLmon  et  Baucù^ 


570 


GOMMENTARIA 


terram  inyertendo.  Aug;et  commiseratioDem,  quum  addit, 
non  illis  nocuisse  pretiosa  vina,  pretiosâs  epulas,  quum  fron* 
des  pastum  praebeant;  amnês  cursu  exerciti,  id  est,  non  stag- 
nantes, potum  :  sed  neque  illis  nocuit  cura  augendae  rei,  quee 
juna  solet  somnos  abrumpere,  et  morbos  generare. 

53 1.  Amplificat  narrationem  calamîtatîs  duplici  re,  qu» 
secuta  est  cœdem  taurorum.  Prima  est  :  deerant  boyes,  neque 
quaesitœ  inveniebantur  ad  porlanda  Junonis  sacra,  et  tune 
primum  currus  hujus  Deae  ducti  sunt  uris  ad  donaria,  id  est, 
ad  temp^  donis  dicata.  Altéra  :  ipsimet  bomines  rastris  ter- 
ram rimabantur,  fodiebant  unguibus;  quin,  si  quando  aratro 
opus,  plaustra  cervice  bumana  obnixi  trahebant*  Quid  bac 
re  miserius  ! 

537.  Confercit  jam  hic  stragem  vagantem  per  plura  anima- 

5a6.  Atqui  non  Massica  Baechi 
Munem,  Vina  pretiosa  a  Massico 
monte  Campanis  :  et  per  transitum 
taD(|ricilla  quae  dicunt  physici  :  mor- 
bos Tenire  ex  cibi  et  potus  nimie- 
tate;  Tel  mntatione,  ex  nimiis  tI- 


giliis  et  mnlta  sollicitudine  ;  di- 
cuntqae  etiam  sine  bis  nasci  ipgri- 
tudinem  :  nam  in  animalibus  qiiiim 
nihil  hornm  sit,  tamen  egritudines 
cemifflus.  Setv, 

S^y.  Epulœ  repostœ,  Aut  abon- 
dantes,  ant  Tari».  —  Noli  inter- 
pretari  repostœ  eodem  modo,  qno 
apposUœ  :  sermoni  latino  h»c  lan- 
guida  interpretatio  contraria  est; 
et  illa  iterum  appositœ,  a;qae  reji- 
ciendam  sensnm  prsbet.  V'.  G.  — 
Simplieis  herbœ.  Propter  Tarieta- 
tes  epulamm  dixit  simplieis  herbœ, 
Serv.  —  Hoc  opponit  «r»  «rAut/xn  *rp^ 
f!i,  et  cœnœ  dubiœ,  ut  Terentius 
et  Horatius  loquuntnr. 

53o.  Née  somnos  abrumpit  cura 
salubres.  Ex  cura  enim  nimia ,  yi- 
giliae  procreantur.  Serv. 

53a.  Et  uris  Imparibus  dueios  al" 
ta,  Bobus  agrestibos ,  et  ipsis  inae- 
qualibns  :  nam  uri ,  agrestes  boves 
sunt,  ut  diximns  supra  :  et  hoc 


poetice  dicit.  Ceterum  Tcritas  bec 
est  :  quum  mos  esset  sacerdotem 
Argivam  junctis  bobus  ire  ad  tem- 
pla  Junonis ,  et  solenni  die  boves 
non  invenirentur  (pestilentia  enim, 
quae  per  Atticam  transierat,  uni- 
Tersa  consnmpserat)  duo  sacerdo- 
tis  filii  Gleobis  et  Bito,  matrem, 
subeuntes  jugo,  ad  templa  duxere. 
Tum  Juno  probans  eoruro  religio- 
nem,  obtulit  matri,  ut  quod  yel- 
let,  posceret  tiliis  :  illa  pia  respon- 
sione  ait ,  ut  quod  scîret  dea  utile 
mortalibus ,  ipsa  prestaret.  Altero 
itaque  die  sacerdotis  Klii  juvenes 
reperti  sunt  mortui  :  ex  quo  pro- 
batum  est ,  nihil  e$se  morte  pre- 
st.intius  ;  quod  Uerodotus  apud 
Grscos  plenissime  commémorât  in 
prima  historia.  Serv,  -^  Heynius 
Servio  et  aliis  hic  contradicit  ;  sed 
momentis  et  rationibus  abstinet, 
▼ol.  I ,  pag.  497  ^^  49^*  — Donaria. 
Donaria  proprie  loca  sunt,  in  qui- 
bus  dona  reponantur  oblata  diis  : 
Abusive  templa.  Nam  ita  et  pulvi- 
naria  pro  templis  ponimus  ;  qnum 
sint  proprie  lectnli,*qui  sterni  in 
templis,  supervenientibus  pleris- 
que  consnemnt.  Serv, 


IN  GEORGICORUM  LIfi.  IH.  571 

lia:  dcinpis  ail,  adeo  premi  malo  sao,  ut  nullaa  insidias  (jre- 
gibns  tenderent:  de  damis  ac  cervis,  iiihil  fugam  curare, 
presses  etiam  diriore  malo. 

54i>  Pergit  ad  pelais,  ubi  etiam  adeo  ^assata  pestis,  ut 
mortui  pisces  in  litoribus  apparerent,  non  aliter  ac  homines, 
quos  mare  naufragio  absumsit,  atque  in  litus  esspuit.  Fluc- 
tus  protmt in  ext/emo  Utort  dictum  est  ex  natura  fluctuum ,  qui 
alius  alium  impellit,  donec  id,  qood  mare  habet,  ad  extre- 
mum  litus  peireniat.  De  Phocis  ait,  confugisse  ad  flumina, 
u(  tutiora;  qui  locus  insolens  ad  tam  vastum  animal. 

544-  Âdjungit  reliqno  acerro  viperas,  quibus  nullum  prœ- 
sidium  a  suiscaTeriiiR;ethydroB,  quibus  uullum  itemalacu- 
bus,  quos  habitant  Squammis  aslantibus  est,  horrentibus 
atque  asperis  ex  conditione  morbi, 

546.  Ab  terra,  et  mari  ascendit  ad  aerem;  qase  pars  ita  in- 
fecta, et  iaiqua  suis  habitatoribus,  ut  illic  vitam  relinquerent. 

548.  Ait,  illud  in  bac  peste  fuisse  cala  mi  tosi  s  si  mu  m ,  ut  vi- 
delicetnihil  opissperarîpoiset  abmedela^quodsicostpndit: 
quaerebantur  nova  pabula,  sed  nihil  referebat;  novœ  arles, 
ted  nocebant;  noTÎ  medici,  qualis  Chiroa  filius  Satumî,  et 


538.  Xoelunivs  obambtJat.  lait- 
diatur  :  qnod  aulern  ail  nocturnul, 
lignrate  rem  lemporii ,  ad  periO' 
nain  tranitulit.  Serv.  —  Houe  lo~ 
cnn  auimo  prcscatem  hnbuit  aot- 
1er  La/ùnuiint,  lib.  VII ,  Fab.  if 
qnum  ita  pmgeret  animalia  pesta 
laboraDlia: 


pf^  J.nmrrJ...  pmrl^U pUl  Jiji/: 

539.  ri'niiiti  damm.  HataTÎt  gê- 
nas ,  ot  Tiiarei  ifanvÔMmt,  Hors- 
lins  :  Et  lupeijrelo  jMtnda  nsta- 
runtaquondaata.  Dicendo  danai 
et  cer*of  errare  cma  canibni  ; 
dno  oilmdit,  et  ilto*  tiraoris,  et 
ho*  ferocitatis  cMt  oblitoa.  Svni. 

543.  fugwnt  inftuMxna  pho<te. 


Qaasi  limentei  mBrinom  pcslilen- 
dam.  j>rv.  —  Intotita,  etc.  Pnrter 
solitnm.  Plinios  IX,  7  :  •  Et  TÎtali 

•  marini,   quoi    TOcanl    phoca* , 

•  ipirani  ac  darmiunt  in  Icrra,  > 
Utram  auiam  piscel  tnorbul  peilî- 
leniinfmte(,diipaiatATUlot.  Hitt. 
Ajiimal.  VIU,  ig.  Tauhm. 

546.  Ipt'a  avUnu.  Sait  qa^dam- 
modo,  quE  alamin  velocitele  ta- 
men  pergredi  non  poleraut  aerem 
peatilentetn.  Srrv. 

549'  Qu«Hla9u«ai>(wntartci,elc. 
Hanc  conqueilioaem  mnlli  eidta- 
ront  in  mis  peltibas  describendii. 
Eit  enim  polentûiimnm  ad  mo^ 
vendoi  affECtnl,  medelam  omnem 
coDTerti  in  pemiciein.  Thuryi).  bu. 

para  ttant.  Lacret.  pnlchrc  :  //rm- 
sahat  lacito  medicinm  (intonr.Oini. 
Exidum  lUfwrabat  ope»,  wttoi/iie 
jaetbant.   Et  poitea  ;  inqvc  i/'in< 


572 


COMMENTARIA 


Phylliras  Nymphae;  qualis  Melampus  filius  Amylhaonis;  sed 
cedebant  omnes ,  quasi  inutiles  tanto  malo. 

55 1.  Quid  mirum  si  nihil  artes  prodessent,  quum  luem 
istam  Tisiphone  una  furiarum  ex  inferno  adduxisset,  quae 
ante  se  morbos  afj;it,  metum,  et  quicquid  est  horribile.  Inde 
balatibus  ovium,  mugitibus  taurorum  ripœ  et  colles  cum 
ma^o  dolore  resonabant  :  demum  ait,  ipsam  Tisipbonen  dé- 
disse ingentem  stragem ,  aggerasse  magnis  cumulis  in  stabulis 
animalium  cadavera,  quœ  prae  sanie,  et  tabo  cadebant. 

558.  Ait,  tum  primum  inventum  sepelire  humo  animalia^ 
ne  pestis  cadaverum  latius  serperet  :  nam  coria  nullius  erant 
usus,  quum  malum  quod  in  visceribus  bsserat,  et  inde  in 
ipsa  coria  transierat,  nulla  ratione  posset  aboieri,  non  aqua, 
non  igné,  non  tonsura.  Itaque  non  audebant  attingere  putres 
telas,  putria  vellera  :  si  quis  attingebat,  perfundebatur  statim 


sœva  medentes  Erumpit  clades ,  oh- 
suntque  auctoribus  artes,  Silius  : 
Succumbit  tnedicina  malis. 

SSi.  Pallida  Tisiphone.  Tisipho- 
nem  hic ,  non  unam  Fnriarum  de- 
bemus  accipere,  sed  pestilentiam , 
cui  eleganter  Poeta  hoc  nomen  de- 
dil.  Philarg,  —  Agit  ante,  Id  e«t , 
ante  se.  Id,  —  Malim  de  ipsa  Tisi- 
phone intelligere,  cui  pestis,  tan- 
quam  ministra  mortis,  famulator; 
nam  illa  casdibus  gaudet ,  cadave- 
ribus  pascitur ,  et  ab  imis  Tartari 
cavemis  erumpit ,  ut  stragem  au- 
geat ,  et  novam  malo  ssyienti  vim 
adjiciat. 

555.  Arentesque  sonant  ripœ. 
Vult  pestilentiam  etiam  elemen|a 
sentire  :  sic  in  tertio  :  Arebant  her- 
btgy  et  victum  seges  œgra  negahat, 
Nam  segetem  pro  terra  posuit.  Serv. 
-=~  Collesque  supini.  Graeconim  mo- 
re ,  qui  fl-t/iov  ^flnriov.  Cerda. 

557.  Dilapsa  c,  tabo.  DifflueoUa 
sanie  ;  supra ,  mor&o  collapsa.  Lu- 
canus  :  «  Corpora  tam  solvit  tabès , 
et  digerit  artus.  Taubm. 

558.  Donec  humo  tegere.  Indicat 
Tirg.  in  hac  sua  peste  primum 


cœpta  humari  cadavera  ferarum , 
quod  nunquam  prius  in  usn.  Ver- 
ba,  quibus  Noster  locutionem  va- 
riât, sunt  ista  :  «  condere,  mandat 
«  re,  infodere,  referre ,  concedere, 
•  onerare  terre  aggere.  »  Cerda, 
—  Foveis  :  forea  proprio  sensu  est 
fossa,  qua  capiuntur  fers  :  sed  de 
quacumque  profundiore  fossa  di- 
ci  potest;  profundis  enim  fossis 
opus  erat ,  tum  ob  cadaverum  co- 
piam,  tum  ob  aeris  pestilentiam. 
Lectio/ossû,  quam  Pierius  et  Mar- 
tyn  invenere ,  glossam  olet ,  et  si-» 
bilo  quodam  versum  contaminât. 

559.  Nam  neque  erat  coriis  usus. 
Quippe  morbo  putrefactis.  —  ^ee 
viscera  quisquam  Aut  undis  abolere 
potest.  Nec  lavari,  nec  coqui  po- 
terant.  Caro  enim  corrupta  morbo, 
quemdam  habet  mncorem ,  qui 
non  ablui  potest  ;  quoniam  orone 
possidet  corpus  :  item  igni  super- 
posita ,  aut  putrefit ,  aut  durescit  ; 
nam  non  coqnitur.  Serv,  Vide  le 
journal  de  Trévoux,  1756,  tom.  II. 

563.  Telas  putris,  Ipsa  vellera 
patrida;  «at*  •v«^^«>»v,  quibus  te- 
ls conficiebantur  ;  sed  puires  mor- 


IN  GEORGICORUM  LIB.  III.  673 

ardentîbus  papulis,  pustulis,  sudore  immundo  :  ac  post  brève 
tempos  (  nam  hoc  est,  non  longo  moranti  tempore)  ignis  sacer 
exedebat  arlus,  quos  contigerat. 


boni  communicabaDt  :  at  si  non 
attin^i  potuere ,  qiueritur,  qnomo- 
do  amictus  ex  iis  facti  sint  :  quam- 
obrem  mihi  magis  placuit  lectio 
adjungere  ;  telm  yxi^o  textorio  non 
adjungi  poterant  ;  pnCres  enim 
nimpebantar.  Quod  si  qui»  fece- 
rat ,  eui  putri  teia ,  amictum  ;  et 
more  Romanorum  nudo  corpore 
induerat,  tnnc  venenî  yis  manifes- 
ta papulis  fiebat  ardentibus.  F.  G. 

564.  Ardentes  papulœ.  Id  est, 
carbnncoli.  —  Immundus  sudor. 
Morbns  pedicularis ,  qui  est  ^dii- 
fiWif .  Serv. 

566.  Sacer  ignis.  Qnem  Graeci 
îipctv  v«««v  vocant.  Serv.  —  Sacer 
ignis.  Luçret.  :  «  Exorit  sacer  ignis, 
«  et  urit  corpora  seipens  Quam- 


«  cunqne  arripuit  partem,  repitque 
«  per  artus.  »  Seneca  :  «  et  sacer  ig* 
•  nis  Pascitur  artus.  »  Maie  vero 
Servius  per  sacrum  ignem  intelli- 
git  ïf^«f  fini  :  S4icrum  moHmm.  Nam 
morbus  sacer  est,  mofbus  caducus^ 
siye  HerculeuSy  sire  comitialiSf  si- 
ve  Epilepsia ,  de  quo  morbo  Plato 
loquitur  in  Tim«o  Leg.  lib.  XI; 
et  Heliodorus  Histor.  iEtfaiop.  lib. 
VII,  aliique.  At  vero  ignis  sacer  est 
ex  Nota  Hieronym.  Mercur.  lib.  IV, 
Var.  Lectio  cap.  9  ;  qui  apud  Ara- 
bas  dicitur  Formica,  apud  Grscos 
tfTwt ,  apud  Scribonium  Zona  , 
apud  Plinium  Zoster  et  circinus. 
Vulgus  nominat  ignem  Sancti  An- 
tonii,  —  Heyniam  confer,  roi.  I, 
pag.  5oo  et  5oi. 


p.  VIRGILII  MARONIS 


GEORGICON 

LIBER  QUARTUS. 


(Vide  Argumentum  générale |  vol.  I,  p.  5o3. ) 


%^[^%^^-%/»^^%/V<»%<^<*^^%^/»»<^^*»W^iW%^^^^^»<l>^<^%>>^^i«Wli^^^W>/^^^|»V^^l<H«%>^V^%/»<<» 


ANALYSIS. 

JbiXPOKiT  argnmentum  hujas  libri  ;  dedicat  hune  Hœcenati  ;  captaC  atten- 

tionem  a  rebns  magnis,  sperat  gloriam  a  re  hamili,  i — 7.  Exequitur 

hune  ipsum  librum  novem  partibus.  I.  Apum  domicilia,  8 — 5o.  Docet, 

quae  debeant  abesse  ab  apibusy  ut  nocua,  8— >  17.  Qua»  adesse,  ut  pro- 

ficientia^  debeant,  18  — 3a.  De  materia  alTeorum  :  de  studio  apum  in 

obturandis  rimis  omnibus,  et  aditibus,  ac  melle  occultando  :  de  earum 

munditie  :  de  locis  cavis  ;  qus  illis  inimica,  33  —  5o.  II.  De  earum  pabu- 

latione,  examinibus  et  pugnis,  5i  — gS.  Exeunt  apes  ad  prata  et  aquas, 

transacta  hyeme  ;  inde  necessaria  coUigunt  ad  fœtus ,  ceras ,  mella  ;  con- 

ceptis  fœtibus  decedunt,  sed  retinend»  saporibus  herbarum ,  tinnitibus 

cymbaiorum,  5 1 — 66.  Regum  discordia,  signa  irati  agminis,  bellum  atrox, 

cèdes,  Victoria,  quies  ab  hoc  belle,  67 — 87.  Remedium  contra  bellum  : 

Rex  duplex,  not»  utriusque,  88 — gS.  III.  De  duabus  earum  speciebus, 

g6-^i48.  Apes  item  duplices,  et  notae  earum,  96 — loi.Retinenturapes 

a  fuga,  detractis  régi  alis,  consito  horto  circa  alvearium,  io3 — 11 5. 

Horti  tractationem  relinquit  aliis,  impeditus  tum  rerum  mole,  in  qua 

versatur;  tum  cupiditate  finis,  cuiinsistit:  tantum  attingit  utilitatem  ^ 

hortorum,  advocato  ad  exemplum  sene  quodam  Tarentino,  cui  vita  mille 

bonis  etdeliciis  plena,  quod  in  horti  studium  incumberet,  116 — 148. 

IV.  De  apum  republica,  et  quasi  civili  prudentia,  149-^227.  Aggredi- 

tur  rempublicam  et  mores  apum ,  quos  ut  prsestantes  in  Jovem  confert  : 

habent  illas  communem  sobolem,  patriam,  cibum,  149 — 157.  Absolvi- 

tur  hic  locus  in  explicanda  apum  sedulitate  ;  additur  comparatio  cyclo- 

pum,  huic  sedulitati  illustrnnd»,  i58 — 177.  In  republica  apum  senio- 

res  intus,  juniores  foris  operantur  :  communis  est  quies,  et  labor;  et 

utriusque  signum  datur  sonitu  bombi,  quo  excitantur,  quo  dormiunt: 

non  recédant  longe  ab  alveis,  impendente  pluvia:  onerant  se  lapillis. 


ANALYSIS  LIBRI  IV  GEORGICON.      575 

qmunTentnsinipvit,  178 — 196.  Scribitur  generatio  apum ,  quslegitnr 
ex  floribas;  etas  singnlarum,  qu»  septennis:  duratio  totias  generis^ 
que  ttterna,  197 — aog.  Goltus  apinm  erga  suos  reges;  signa  hujas 
calCas  ;  opinio  Pythagore,  non  de  apibus  solnm,  sed  de  reliquis  anima- 
libas,  qaa  indicatur,  quid  diTÎnitatis  in  ape  insit,  a  10 — 227.  Y.  De 
mellationis  temporibns,  228-«- aSo.  Expedit  precepta  mellationis,  eu- 
jus  duo  sunt  tempora ,  i^er,  aotnmnus  ;  agit  que  de  ira  apum  ,328  —  238. 
Abstinendum  a  castratione  faTorum  in  hyeme  rigentissima  :  precepta 
de  fluffitu,  et  ceris  recidendis;  que,  et  quo  modo  expellantnr  animalia 
infesta,  239 — 25o.  VI.  De  morbis  apium;  de  morborum  signis  ac  reme- 
diis,  a5i  —  a8o.  Constituât  languentium  signa  sex,  25 1  —  a63.  Remédia 
norem;  sistit  in  flore  amello,  quem  late  describit  sexnotis,  264 — 280. 
VU.  De  reparatione  apium,  quum  perierunt;  et  de  hujus  reparationis 
înTentore  Ârtst«o,  28 1  —  3 16.  Transfert  sermonem  de  morbis  apum  ad 
mortem  illamm,  accÎDgitque  se  ad  narrandum  inTentum  Aristsei,  qui  a 
c«so  boTe  apes  mortuas  reparari  docuit,  28 1 — 286.  Hune  modum  repa- 
randi  apes  e  mortuo  bove  ait  natum  in  .£gypto,  et  Perside  :  persequitur 
late  artem  ipsam,  287  —  3 16.  VIII.  Aristsi  fabulam,  epilogi  loco,  fuse 
narrât,  et  iUi  attexit  Eurydices  et  Orphei  fabulam,  317  —  558.  Expli- 
cat  praedictas  artis  inventorem  fuisse  Aristsum  :  bic  amissis  apibua 
morbo  et  famé,  querelas  defert  ad  matrem  Gyrenem,  que  aquarum 
nympha,  degebat  in  antro,  317  —  332.  Describnntur  nymphe  Penei  flu- 
minis,  que  circa  Gyrenem,  333  —  344*  Decinentur  nymphe  fabuiarum 
narra tione.  Auditur  iterum  Aristeus;  cognoscitur  ab  Arethusa;  narrât 
bec  matri,  que  jubet  natum  adhiitti,  345  —  362.  Admissus  explorât 
omnia^  que  intus  sunt,  matris  regiam,  lacns,  lucos,  amnium  origines, 
363 — 373.  Gognoscit  mater  caussam  doloris  nati;  excipit  illum  conyi- 
Tio;  fit  libatio;  allucet  omen,  374 — 386.  Aperit  nato  res  Protei;  vide, 
licet  patriam  ejus;  faonorem  ilKus  apnd  maris  numina;  honoris  hujus 
causam;  artem  qua  capiendus  ;  demum  illius  dolos ,  387 — 4>4'  lostrui- 
tur  Aristeus  perfuso  ambrosie  odore  ad  capiendum  numen  :  describi- 
tur  antrum  Protei;  Aristei  insidie;  marini  Dei  exitus  e  mari;  Phocarum 
comitatus;  barum  somnns;  Protei  cura,  4^^  —  4^^*  Gapitur  Proteus ; 
vertit  se  in  monstra;  nihil  proficit;  redit  in  veram  formam  :  rogat  ab 
Aristeo,  cujus  JQSsu  eo  aecesserit,  et  quid  Tclit;  respondet  ille  :  parât  9c 
Proteus  ad  vaticinium,  4^7 — ^Si.  Aperit  Proteus  Aristeo  causam,  cur 
IKi  contra  illum  irati  sint;  quia  nimirum  causa  fuerit  mortis  que  rapnit 
Eurydicen,  nxorem Orphei  :  narrât  banc  mortem;  dryadum,  montinm« 
conjugis  questus;  hujus  audaciam,  qua  infemos  adiit;  quid  ibi  viderit  ; 
quo  stupore  fuerint  correpti  mants  ad  ejus  cantilenam,  453 — 4^4-  ^u- 
cit  secum  Orpheus  Eurydicen ,  sed  bac  lege  ne  illam  in  Tia  respiciat  : 
legem  frangit;  uxor  abripitur;  bec  ad  Tirum  queritur;  vult  ille  iterum 
evocare;  non  sinit  Gharon  exduso  aditu,  485 — 5o3.  Heret,  doletque 
Orpheus  ad  malum  subitum;  deflet  illam  septem  contînuos  menses^ 
instar  luscinie,  cuipulli  abrepti;  respuit  omnes  nuptias;  transigit  vitam 
sqIus  in  montibns,  reTocans  semper  in  animum  unius  Eurydices  me- 


576  COMMENTARIA 

moriam:  dolent  fœmin»  despici  se  a  vate;  irmunt  in  illom;  lacérant; 
spargnnt  corpus  per  açros  ;  caput  in  fluTium  conjiciunt  :  cssum  caput 
Eurydicen  loquicur  ;  quod  etiam  nomen  et  ripae  ipss,  et  fluvius  insonant^ 
5o4 — ^39.  Finito  oraculo  Protei,  Gyrene  natum  docet,  quibus  sacris 
expianda  mors  Orphei,  atqae  Eurydices  ;  paret  hic  matri  ;  ac  felix  exitus 
rem  totam  sequitur;  nam  renascuntur  apes  e  caesis  bobus,  53o — 558. 
IX.  Gondusio,  vel  epiloçns,  quo  absolvit  totum  opiis,  et  sibi  divinas 
virassent  carmina,  quae  jam  cecinit,  timiduspla^ariorum,  et  cupidus 
immortalitatiS)  quam  merito  prssentiebat,  559—566. 

EXPLICATIO. 

1.  Hœc  vocula,  protinus,  libruin  istum  cum  superiore  an- 
nectit  :  perinde  ac  si  dicat;  deinde  exsequar  :  verba  primi  ver* 
sus  apprime  sig^nificant  naturam  mellis;  nam  hoc  vere  aerium, 
quod  ex  aère  defluat;  vere  cœleste,  ut  quod  cœli  et  Dei  sit 
munus. 

2.  Proposuit  quid  dicturus;  jam  partem  hanc  apium  Mœce- 
nati  dicat,  ut  très  etiam  superiores  libros.  In  verbo  aspice  inest 
nota  favoris,  quem  optât  ab  hoc  viro. 

3.  Locus  insignis  attentionis  ex  admirandis  spectaculis,  ex 

NOT^. 


I.  Protinus.  Qoemadmodum  in 
libris  prioribus  ceteros  Rei  Bus- 
tic»  Scrip tores  superasse  omnes 
Poeta  noster  judicatus  est  ;  ita  in 
hoc  se  ipsnm  ;  ut  non  injuria  mag- 
nus  Scaliger  pronunciarit  :  Ifunc 
librum  quartutn  omnem  humanam 
diligentiam  superasse.  —  Rhetorice 
dictnruâ  de  minoribus  rébus ,  mag- 
na promittit;  ut  et  levem  mate- 
riam  sublevet;  et  attentum  faciât 
auditorem.  Sane  perite,  quoniam 
scit  brève  esse  opus  hoc  de  api- 
bus ,  et  intra  paucos  versus  posse 
consnmi  :  usus  est  translationibus 
ad  dilatandam  materiam  ;  dicens , 
npes  habere  reges,  prœtoria ,  urbes, 
et  populos,  Sciendum ,  ultimam 
partem  hujus  libri  esse  mutatam  : 
nam  laudes  Galli  habuit  locus  ille, 
qui  nunc  Orphei  continet  fabu- 


lam ,  quae  inserta  est ,  postquam , 
irato  Augusto ,  Gallus  occisus  est, 
— Protinus.,  Deinceps,  exinde  :  flo- 
reum  agrum  exequary  sicut  sum 
ceteros  executus.  —  Jlerii  mellis^ 
Nam  mel  ex  rore  colligitnr,  qui 
utique  ex  aère  defluit.  —  CœUstia 
dona  ;  id  est ,  munus  deorum  :  an- 
te  enimmel  inveniebatur  in  foliis^ 
ut  :  Mellaque  decussit  foliis.  Sery. 
—  GI.  Voss  de  melle  aerio  citât 
Plin.  XI,  12,  14  :  Eclog.  Virg.  IV, 
3o  :  Œlian.  Nat.  Animal.  XV,  7  : 
Galen.  Alim.  Fac.  111 ,  38  :  Senec. 
Ep.  84  :  denique  h«c  addit  ;  ipse 
Theophrastus  mellis  tria  dicit  esse 
gênera;  primum  e  calarais;  allé- 
i[um  e  floribus  ;  tertium  e  terra  ra- 
diis  solis  haustum,  et  una  cum 
rorc  deciduum.  y.  G. 
3.  Adviiranda  tibi  Uvium  spectU" 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV.  677 

ducîbiis  magnaDimis;  ex  moribus,  studiis,  populis,  prsliis 
totius  ^^entis  apum, 

6.  Labor  meus  positus  est  in  re  tenui,  non  tamen  erit  tenuis 
gloria,  si  Dumina  illa,  quae  soient  obsistere  mortalium  cona- 
tibus,  sinunt  aliquem  hoc  agçredi  :  si  Apoilo,  qui  dux  est  car- 
minis,  audit,  quum  invocatur. 

Pars  prima.  8— -17.  Gontinet  pars  sedem  illam,  et  locum, 
quo  futura  smt  alvearia^  ut  tuta  sint  ab  omni  ÎDCommodo. 
Débet  eligi  locus,  quo  venti  non  iugruant;  non  oves,  aut 
haedi  imimpant,  non  bucula;  non  irrepant  lacerti;  non  advo- 
let  merops,  hirundo,  et  Tolucres  aliae.  Reddit  rationem  sin- 


cula  rerum.  Audies  ex  levibas  ré- 
bus diçna  stupore  esse  in  apibns , 
proceres  et  tanta  certamina.  Serv, 

5.  Mores,  Quia  cast»  sunt  ;  ut  : 
Illum  adeo  placuisse  apilms  mira-- 
beremorem,  — Et  studia  Ut  :  TaU' 
tus  amorjhrum  et  generandi  gloria 
mellis.  —  Et  populos.  Ut  :  binœ  re- 
gum  faciès  ;  ita  corpora  plebis.  — 
Et  prœlia  dicam.  Ut  :  Erumpunt 
portisy  concurritur  œthere  in  alto.  S. 

6.  /11  tenui  labor:  at  tenuis  non 
gloria.  Compensatio  est  laboris  ^ 
quod  magnam  dat  gloriam,  si  fne- 
lit  materia  exilis  ornaïa.  Serv. 

7.  Numina  lœva.  Prospéra  :  ut 
alibi ,  Intonuit  lœvum.  Serv.  -^ 
Erythr.  hic  prospéra  intelligit,  ex 
disciplina  angurum,  quîbus  lasva 
au^uria  erant  secunda.  MeliusTur- 
neb.  qui  adversa  accipit  :  nam  si- 
cut  dictum  est  a  Papin.  Syl.  IV  : 
Castore  dextroy  pro  ^  propitio,  et 
fausto  :  sic  etiam  lœva  Numina 
sunt  infelicia.  Heynius,  vol.  I,  p. 
5o4  et  5o5,  justiora  notavitj  et 
Cl.  Voss  buic  adsentitur.  —  f^o- 
catus.  Pro  invocatus;  vel  quia  Poè- 
te in  tutela  ejus  sunt  :  vel  quia 
pater  est  Aristœi ,  qui  primus  in- 
▼enit ,  unde  apes  fieri  possent. 
Philarg. 

8.  Principio  sedes.  Dicit ,  ubi  al- 
5. 


vearia  ponenda  sint  :  in  qua  re  sa*» 
tis  péri  te,  et  ea  que  abesse  debent, 
ne  noceant  apibus  \  et  ea  que  ad^- 
esse,  ttt  possint  prodesse,  com- 
mémorât. Sane  quoniam  supra  oit , 
Magnanimosque  duces:  ideo  iotulit 
nnoàOjSedeSy  statioque  ;  quam  trans- 
lationem  diligenter  réservât.  Serv. 
—  De  loco  Alveariis,  sive  Mella" 
riis  idoneo  vide  Colum.  IX,  4)  ^» 
et  Pallad.  I,  37;  item  Varr.  III , 
16;  Geopon.  XV,  2.  F.  G. 

10.  Neque  oves.  Colum.  IX,  5: 

•  sedes  apibus  coUocanda  est  pro« 

•  cul  a  tumultu ,  et  cœtu  bomi- 
«  num  y  ac  pecudum  »  :  et  cap.  4 1 
pabulationes  apum  sint  secretissi- 
ms  :  viduee  pecudibus.  Plin. Xf,  18; 
de  bostibus  apum  :  initnica  et  oves, 
difficile  se  a  lanis  earum  explican^ 
iibus.  Cerda.  —  Hcfdique  petulcL 
Lascivi,  exultantes:  et petulci dic- 
ti  ab  appetendo  ;  unde  et  meretri^ 
ces  petulcas  dicimus.  Serv. 

i3.  Picti  terga.  Picta  terga  ha- 
bentes.  Serv.  —  Pinguibus  a  stabu^ 
lis.  Pienis  :  sicut  inanes  res,  tenues 
nominamus  e  contrario.  Serv.  — 
Meropesque  aliœque  volucres.  Di- 
cendo ,  Aliaque  volucres,  ostendit 
etiam  aves  esse  meropes.  Sunt  au- 
tem  virides,  etvocantur  apiastre; 
quia  apes  comedunt.  Serv, 


578 


COMMENTARIA 


gulorum  :  Tenti  prohibent  ferre  pabulum;  OTes,  et  hœdi  insul- 
tant floribus;  bucula  rorem  decutit,  et  berbas  atterit;  lacerti 
vastant  omnia;  aviculœ  irruunt  in  volantes  apiculas,  ut  bis 
alant  fœtus,  qui  adbuc  in  nidis. 

id.  Hic  conversim  exhibentur,  quae  debent  esse  prope  al- 
yearia;  fontes,  ethi  iiquidi,  quoniam  apes  mundissimae  sunt: 
stagna,  quibus  insit  amœnitas  ex  vîrore  musci,  ut  apes  delec- 
tentur:  rivus  tenuis,  non  prœceps  et  copiosus  fluvius,  quo 
iilaç  tutœ  sint  a  perîculo  :  palma,  aat  oleaster,  quae  obum- 
brent  sedem ,  ubi  sunt  alvearia;  ut,  quum  noTi  Reg;es  educent 
sua  examina,  invitentur  aquarum  amœnitate,  et  hospitio  ar* 
J^orum,  quibus  possiot  quie$cere« 

a5.  Dixit,  debere  esse  ibi  aut  fontem,  aut  stagnum,  aut  ri* 
▼um;  Qonçait,  transv^r^aUgna,  aut  saxa  coojicieuda,  sive 

,    i5.  Et  manibus  Proene  pectus     autem  Servias  admoneat ,  suspen- 


iignata  cruentis.  Nomen  posait  pro 
nomîne  :  nam  Philomela  in  hirun- 
dinem  vcnîa  est  ;  prq  qua  Prog- 
nem,  vel  qu^si  sororem  posait; 
Tel  qaasi  eam,  qu»  faerat  illias 
sceleris  caiissa  :  nam  îpsaTereum 
miserat  ad  ducendara  sororem.  S. 
-—  Proùhe,  Id  est,  hirundo.  Progne 
enim  quam  filinm  suum  oonjugi  pro 
epulis  apposuisset ,  in  kirundinem 
mutata  est  ;  et  signa  occisi  filii 
maculas  in  pectore  etiamnum  ha- 
bet  cruentas.  Fabulam  tractavit 
Ot.  Met.  VI,  669.  Alii  aliter.  Taub. 

17.  Dulcem  nidis  immitibus  eS' 
çam.  Id  est,  crudelibus  pulfis,  qui 
apum  morte  nutriuntur.  Sbrv. 

19.  Fuqiens  rivus.  Huic  locutioni 
affinis  illa,  qua  pes  undis  datur. 
Vide  ^neid.]X;  ad  illud  :  revocaU 
que  pedem  Tiberinus  ab  alto.  Vide 
uti  Homèras  describai  decurrentes 
rivos  in  horto  Alcinoi ,  neqaa- 
quaro  cum  nostro  hic  conferendas. 
Nam  miil'fâtn-At ,  et  Um ,  disperyitur^ 
vadit  :  quid  ad  tenuem  rivum  fu- 
^entem  per  gramina?  Cerda.  — Te- 
nuis rivus.  Non  valde  profundus , 
ut  etiam,  qi|^emter  fiuat  ;  quod 


dendam  esse,  <ri  tenuis,  ne  inci- 
piant  esse  duo  epitheta,  quod 
apud  Latinos  constat  esse  vitio- 
sum ,  dijudicent  docti ,  qui  no- 
runt ,  yitio  carcre  apud  Gnecos  , 
duo  scilicet  Epitheta  uni  substan- 
tivo  jungere.  Cerutus. 

22.  Vere  suo.  Quo  temporç  ap- 
prime  delectantur,  et  sibi  quasi 
proprio  gaudent  vehementer.  Nos- 
ter  vs.  66,  more  suo.  Plor.  Il,  8  : 
Suo  ebore  fulgentibus  aciem  utrin^ 
que  vallaverai.  —  Emissa.  Ita  Pla- 
to  ia  Politico,  loquens  de  apibus, 
MT^uTtiv.  Verba  sont  :  «ff'o<x/«c» 
Ml  ofMf»  fjuXtrtSf ,  ijortfÂiroms  :  €0- 
tQnia$  veluti  examina  apum  émit-- 
tentes. 

33.  Decedere  ripa  catori.  Ut  sstus 
ppssiot  aquarum  vicinitate  vitare. 
Setv.  —  Decedere  calori.  Graece 
m  «;(^a»f  Miv.  Qttemadnodum  Georg. 
III ,  467  :  serœ  decedere  nocti  :  pro 
declinare  :  fréquenter  meliori  lo'- 
cum  dare.  Horat.  Epist.  fl,  a,  3 13  : 
Kivere  si  recte  nescis,  decede  peritis  : 
sic  Od.  II ,  6  :  nom  Hymetto  mella 
decedunt  f  id  e^t,  non  inferiora 
sunt,  Emm, 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV.  579 

stagnum  illud  sit,  sive  rivus,  ut  apes  tanquam  in  pondbus 
ibi  consistant I  alasque  ad  Solem  ezpandant,  si,  <iuuni  sero 
noctis  redeunt,  fuerint  yel  sparse  per  aquas,  vel  in  iîsdem 
immersœ^  fiante  tune  Euro,  a  quo  fiât  vel  sparsio^  vel  immersio. 

3o.  Post  aquas,  pott  arbores,  exhibet  pratunii  quod  esse  de* 
bet  prope  alvearia;  illudque  amoe^nissiinum  ex  virente  casia; 
ex  serpyllo  late  olente;  ex  tbymbra  graviter ,  id  est,  multum 
spirante;  ex  violis,  qutt  ibi  sati». 

33*  Insant  hic  duo  prsecepta  :  prioium  de  mttteria  alveômm, 
qui  fieri  debent  consuique ,  aut  ex  corticibus  arborum ,  aut  in* 
texi  ex  viminibus;  h«ec  enim  «pla,  quia  lenta  :  alterum  de  al- 
veorum  foramine,  quo  egprediantur  ingredianturque  apes; 
débet  hoc  esse  ançustum,  quia  melli  frigus  et  calur  pestes 
sunt  :  friçus  contrahit,  cogit,  constrin^it  :  oalor  remittit,  li-» 
quefacit,  resolvit:  ergo,  utrique  malo  occurritur  angusUa 
foraminis. 

37.  Adducit  in  argumentum,  quœ  faciunt  ipsa  apicul».  lUae, 
inquit,  ut  frigori  et  calori  obsistant  sedulam  navant  operam  : 
illinunt  enim  cera  tenuea  omnes  rimulas,  atque  ad  rem  istàm 

37.  Pontibus  ut  cnhris»  Yelvti 
pontibus  :  nan  non  sont  pontes. 
^^  Si  forte  moruntii.  Tarde  remeaa* 
tes  ex  pascuis.  Ser». 

3i .  Oraoiurspifantis  copia  thym-^ 
htw.  Genns  est  berbas  abnndantis 
in  Phrygia.  •—  OmvUer,  Modo  be* 
ne  y  et  multwn  signiiicat  :  alias  ma* 
le;  ttt,  Ji^t  uin  od^r  ^mtris.  Item, 
Crav9  olentit  Awemi.  Senr. 

34  Alvearia.  QuamWs  alvearia 
quinque  syllabarum  numéro  per 
Syniiesin  dictione  intégra  scriben<^ 
dum  esse  nonnulloram  codicum 
tionsensOf  et  Capri  grammatici  ob- 
servationemonemur;  pleraqae  ta«- 
men  exemplaria  vetera  almaria  le- 
gnnt ,  quam  lectionem  Flavius 
âosipater  agnoscit,  nbi  dicit  alva- 
fia  neutraliter  dicuntur.  In  antiquo 
sane  codiceCarisii  neutraliter  legi, 
et  Alvaria  qaadrisyUabum.  Piet. 
—  Alvearia j  e  suberis  Corticibus, 
a  Columella  IX ,  6  ;  et  a  Pii&io  aliis 


anteponuntar  ;  quoniam 
neque  frigidiora  hicme,  neque  sbs- 
tate  calidiora  snnt  :  bis  etiamnum 
utuntar  Uispanienses  :  (  poteris 
apudBmkbusiiTibulium,  p.  aoS, 
bnjvsmodi  aWeare  ssre  cielatum 
videra.  )  F.  <x^ 

37.  ÛtTWfuè  lits  apifriu  pariter 
metiunda.  Tarn  calons,  quam  fri- 
goris  :  quod  licet  ntnimque  squali 
modo  metuendum  sit,  tameii  dis'> 
simUiter  nocet;  nam  calore  lique- 
facta  deflunnt  mella  ;  quss  St  fuerint 
f rigore  condnrata,  coiistrictas  apes 
interimunt.  Serv. 

39.  Spiramenta,  E^itus:  alibi, 
tœvi  spitaeala  IHti$.  —  l^co^u^. 
Genus  est  herbse,  unde  tinguntur 
▼estes  :  fncnm  autem  et  flores  pro 
cera  posait,  quam  ex  bis  coliigunt 
rébus.  Serv.  -^  Hic  autem  «"^«irufc 
MÎre.prùteetumy  ut  Varro  appellat, 
indicatnr,  quo  yestibula  et  aras 
sive  riuaai  obstmunt  iUinuntque, 

37- 


58o 


CÔMMENTARIA 


habent  glutinum,  ipso  visco  viscosius,  lentius  pice  ipsa,  etiam 
illa ,  quae  celebratissîma  est  in  Ida  monte  Phry^pac.  Vide  utî 
labori  sao  provideant,  quum  sub  ipsa  adhuc  terra ,  in  ipsîsque 
arbonim  cavitatibus  aliquando  mellificasse  reperiantur ,  atque 
in  cavis  pumicibus.  Sumitur  hic  pumex  pro  quovis  lapide 
cavemoso. 

45.  Monet  apiarium,  ut  adjuvet  labore  suo  apum  caùtio- 
nem,  rimis  omnibus  limo  obturatis,  frondibus  desuper  injectis. 

47.  Quum  nullum  sit  animal  ape  mundius  ac  purins,  jubet 
ut  omnia  ab  alvearibus  amoveantur,  quibus  illae  ofFendi  pos" 
sint.Talia  sunt  ;  taxus ,  cujus  odor  nocentissimus  :  cancri  exusti, 
ex  quibus  exit  halitus  pestifer:  paludes,  et  cœnum  omne, 
quibus  locis  credi  non  debent  apes.  Obiter  vero  admbnet, 
amovenda  alvearia  ab  bis  locis,  quibus  ex  cavitate  insit  re* 
percussio  sonitus,  ecbo. 


ut  aeris  et  bestiolamm  injurias 
prohibeant.  Cl.  Yoss  hic  caveu- 
dum  mouet,  ne  Virgiliua,  dum 
yerba  minus  poetica  vitat ,  fal- 
sis  quibusdam  interpretationibus 
Tiam  aperiat  :  exempln  ex  Aristot. 
H.  A.  IX,  40;  Vairon.  III,  16,  23; 
PI  in.  XI,  6,  7;  desumpta  errori 
occurrunt. 

^i.  Et  visco  et  Phrygiœ  servant 
pice  lentius  Idœ.  Ordo  est  ;  servant 
gluten,  qnod  est  lentius  visco, 
atque  tenacius  pice,  quœ  provenit 
in  pinetis  Idœ  montis  Phrygiae,  et 
qn»  laudatissima  est. 

42.  Si  vera  estfama.  Si  creden- 
dum  est  apes  posse  terras  effo- 
dere.  —  Arist.  Hist.  V,  aa  :  •  Sunt 
•  etiam  apes  quac  favos  sub  terra 
«  triplici  ordinc  faciant;  in  quibus 
«  mel  est ,  vermis  nullus.  »  Idem 
Plin.  XI,  18. 

43.  Larém.  Deum  praesidem  do- 
mus  pro  domo  posuit  y  et  venuste 
transtulit  ad  apiculas.  Praesides 
isti  Lares  sunt ,  ideo  Prœstites  dicti. 
Ovid.  Fast.  V;  rationem  dat  :  Quod 
prœstant  oculis  amnia  tuta  suis. 


45.  E  levi  rimosa  cuhilia  limo. 
Alii  et  levi  iegunt  :  unus  tamen 
sensus  est  :  nam  hoc  dicit  :  quod 
illae  nimio  labore  perficiunt,  tu  e 
levi  unge  rimosa  cubilia  circnm- 
fovens  limo,  e'tiam  raras  frondes 
superinjice:  quod  ideo  fit,  ne  vel 
limus  crepet ,  vel  cavemae  aut  Sole 
penetrentur,  aut  frigore.  Serv. 

47.  Taxum  sine.  Venenatam  ar- 
borem  :  ipse  in  Bucolicis ,  Sic  tua 
Cymeetsfiigiant  examina  ta^os.  Go» 
lum.  IX,  4  •'  apihus  taxi  repudiantur» 
Mel  enim  pessimum  exinde  gigni- 
tur. — Mubentiscancros.  Odore  enim 
ipso  pereunt  :  rubentes  autem 
quum  uruntur;  non  quia  per  na- 
tnram  sint  hujus  coloris.  Serv. 

49.  Odor  gravis,  Id  est ,  odor  ma* 
lus,  quique  offendit,  de  qua  loca- 
tioneSalmas.  Plin.  ezercit.  p.  36i. 
—  Aut  ubi  concava  pulsu  Suxa  so-^ 
nant.  Plin.  XI,  19:  «Inimica  et 
m  echo  est  résultant!  sono ,  qui  pa- 
N  vidas  alterne  puisât  ictu.  »  Co- 
lum.  IX,  5  :  « Nec  minus  vitentnr 
«  cave  rupes ,  aut  valles  argutas , 
H  quasOraeci  nx^çyocauX,  »  Emm. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV. 


58i 


Pars  secuhda.  5o.  Dicit ,  apes  tune  incipere  opificimn  snum , 
exireque  e  cavemulis  ad  saltus ,  ad  sylvas ,  ad  flores ,  ad  aquam , 
quum  hyems  transit,  pelliturque  ad  antipodas,  quum  sol  ass- 
tivus  caelum  nova  luce  aperit. 

55.  Tune  ex  perlibatis  floribus  et  aquis,  dulcedine  quadam 
perfunduntur,  et  fovent  prolem  suam  ac  fœtus;  nescias  quo 
arcauo  naturœ  :'  ex  eadem  fl^orum  lîbatione  ceras  efficiunt  et 
figunt,  compinguntque  mella. 

58.  Educta  jam  nova  proie,  exeunt  ex  alreis  et  advolant, 
formata  nube ,  faeturœ  novas  colonias  ;  tiuoc  contemplare  illas  ; 


5o.  Focisifue  offensa.  Resonat 
Echo  repercossa;  qnam  apes  yc- 
hementer  horrere  manifestum  est. 
Serv.  —  Imago.  Qnae  Grxce  Emmv, 
Latine  imago  dicitnr.  Gic.  Tusc. 
1 1 1  ;  resonat  tanquam  imago.  Hic 
autem  sonus  facit  cas  fugere. 

5i.  Puisant  hiemem  sol  aureus 
egit,  Secundam  Physicos;  qui  di- 
inint,  qao  tempore  hic  hiems  est, 
aestatem  esse  sub  terris  :  et  yice 
Tersa,  quum  hic  s^stas,  illic  hie- 
mem: quod  etiam  Lucretius  exe- 
quitar,  et  trahit  in  ar|pimentiim 
putealem  aquam,  que  sstate  fri- 
gidissima  est,  hieme  yero  calidis- 
sima.  Serv. 

5a.  Reelusit.  G«lum,  mare,  tel- 
lus ,  ut  dicnntar  per  hiemem  te£[i 
nimbis,  intercludi  tempestatibus , 
constringi  gelu  ;  ita  vere ,  et  sstate, 
recludi,  aperiri,  laxari.  Cerda. 

54*  Purpureos  flores.  Flores  in* 
telligit  etiam  aliorum  coloram,  sed 
prsstans  hic  color  poetam  invita* 
▼it,  ut  illnm  nominaret.  —  Metunt 
flores.  Sécant;  nnde  tt  messores 
dicti  sunt:  sane  metOy  métis,  facit 
prasteritum  perfectum  m^ssut.  Sery . 
•—  Gl.  Voss  de  yemo  apiom  volatu 
et  prima  meUatione  Plinii  errorem 
hic  refellit;  tamen  longe  snperio* 
rem  illum  putat  Hygino ,  Golu*- 
mella,  Gelso  et  Palladio ,  qnos  Grœ» 


corum  translatores  et  propria  ca^ 
rentes  experientia  judicat. 

55.  Hinc.  Ex  floribus  scilicet,  ex 
quibus  primo  mel ,  moz  puHos  ef- 
ficiunt. —  Nescio  qua  dulcedine 
lœUB.  Quadam  arcana  ratione  na- 
tnrae.  Par  huic  yersui  ille  Ge.  I, 
4ia,  de  coryis:  Nescio  qua  prœter 
solitum  dulcedine  lœtL 

Sy.  Excudunt  ceras,  et  mella  te- 
nacia  fingunt.  Desumtam  simili  tu* 
dinem  a  ferrariis  docet  Gerda,  qui 
legit  figunt.  Sed  Giceronis  locus 
pro  nostra  stat  lectione,  de  Off.  I, 
44  '  *  atque  ut  apum  examina  non 
«  fingendorum  f ayorum  causa  con- 

•  gregantur,  sed,  quum  congrega- 

•  bilia  sunt  natnra,  fingunt  f.iyos.  » 
Exponit  manifestius  quid  titfingere 
Plin.  n,  6  :  «  primum  fayo»  con- 
«  struunt,  ceram  fingunt,  hoc  est, 
«  domos  cellasque  façiunt.  »  Ans- 
tôt.  Hist.  animal.  IX,  4o:  iexa,mif% 
ubi  plnra  de  conficiendis  favis.  £m. 
—  Mella  tenacia  fingunt.  Quia 
quum  inyersi  sunt  favi, mel  tamea 
inde  non  funditnr.  — Tenacia.  Quss 
in  resupinatis  favis  cohaerent.  S. 

6o.  Nubem.  Gonfertum  instac 
nubis  examen.  Ita  Tacitus  lib.  XJX: 
avium  nubem  dixit:  Liv.  lib.  Y; 
equitum  peditumque  nubem.  Noster 
JEn.  VII;  nimbum  peditum.  Statius 
Armorum  nubem.  V.  N.  JEn.  Xï; 


58d 


COMMENTARIA 


ac  videbis ,  uti  ad  arborem  aliquam ,  et  ad  a<|uâs  examen  to- 
tum  confogiat  :  ergo,  ne  înde  aTolet,  abeatque  agmen,  hanc 
arborem,  et  loca  in  quibus  soient  sedere,  consperge  roelis- 
pbyllo  trito,  et  cerintha ,  quœ  herba  obvia  obique  est;  deînde 
quate  cymbala,  ut  in  festis  Cy bêles  :  sic  fiet,  ut  eonspersîone 
xnelispbylli  et  ceriiHbae  ament  loca  illa,  invitante  ees  dul* 
cedine,  quœ  est  in  herbie;  deifide  sonitn  cymbalorum  territae 
condant  se  in  comparata  alvearia;  quaei  coereeantcrr  et  prse-* 
mio  dtilceditiis,  et  met»  cymbalorum. 

67.  Si  vero  apes  exiertot  ttd  praehnm,  nam  s«pe  diseordia 
magno  impetu  accendit  utrumque  Reg^em,  statim  licet  longe 
praesentire,  et  iram,  et  animos  plebis  adbellum  sese  parantis 
atque  excitantis. 

69.  Antequam  describat  pugnam,  adhibet  signa»  quœ  illam 
praecedunt.  Auditur  intus  strepitas  quidam ,  et  fragor  tanquam 
fieris»  et  tubae»  qui  illas  morantes  încrepat,  accendvtque  ad 


eœlumqu^  obtexiturumhra.  Taobm. 

61.  Contemplator.  Pro  intii«re: 
nam  tempos  futurum  pro  praesenti 
posuit  ab  ioiperatiro  nodo.  -— 
Aqwis  dulces ,  et  Jrotidea  semper, 
Propter  hoc  ait  supra;  «  Et  tenais 
«fugiens  per  gramina  rivus,  Pal- 
«  maqne  yestibulum.  »  Serv. 

63.  Cerinthœ  ignobile  gramen. 
Vile  y  ubiqne  nascens:  a  Gerintho 
urbe  Bœotiœ,  in  qaa  plarima  nas- 
citur.  Herba  est,  perpaucis  etiam 
eraditis  cognita  :  cujusjhres  (  anc- 
tore  Gesnero)  cani  et  patHdi  sunty 
folia  punctîs  quibusdam  notatUy  etc. 
Vide  et  Plin.  XXI,  la;  et  Théo- 
phrast  hist.  plant.  VI,  y.  Melanch» 
thon  leviter  suspicabatar  lilium 
convallium  esse.  Taubm. 

64-  Tinnitusque  cit.  Est  enim 
Apis  animal  Musicum y  anctore  Var- 
rone  :  gaudentque  plausu  et  tinnitu 
œrisy  teste  Plinio  XI,  ao.  Dubitat 
tamen  Aristot.  an  audiant  :  et  si  ; 
ntrum  Toluptate  id  facîant,  an 
formidine;  qnod  scilicet  hic  Poeta 
lis  tribnit.  Taubm. 


66.  More  suo.  Nattirali  ratione , 
cnjus  causa  non  redditur  :  quîs 
enim  norit  cnr  eris  sono  redeant 
In  aWearta  ?  licet  ipse  panlo  post 
dicit,  «Grepitantinqtte«rasecutie, 

•  Dictseo  cœli  regem  parère  su& 
«  antro.  »  Serv» 

67.  Sin  autem.  De  eomponendo 
apum  dissidio;  qnod  oritnr  ex  «*«- 
xi/x«if  flcvî»  et  studiis  partinm.  Qniim 
enim  apum  Pojitia  sit  fAontfX^*  9  P>'<> 
ea  pugnant.  Lncanvs  :  «  Nul  la  fides 

•  regni  sociis  :  omnisqne  potestas 
«  Impatiens  consortis  erit.  »  Taub. 

68.  Incessit.  Ingrait,  invasit:  alî* 
bi,  Incessi  muro^,  ignés  ad  tecta 
votare.  Et  incessit  regibus,  figura- 
tum  est  ;  nam  incessit  reges  dicimus. 

70.  Prœsciscere:  Loquens  quoque 
dé  apibus  Golum.  c.  9  :  «  Poterit 
«  exploratam  fngam  presciscere , 
«  vespertinis    temporibus    aarem 

•  singulis  aWeis  admovendo.  »  C. 
«—  Morantis.  Tarde  incedentes.  S. 

71 .  Martius  iUe  œris  rauci  canor. 
Varr.  :  m  Gonsonant  yehementer , 
«  proinde,  ut  milites  faciunt^  quum 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV.  583 

bellum.  Deinde^  audîto  hoc  bombo,  tanquam  si  tubam  audie- 
rint,  trepidae  festineque  coeuDt  inter  se;  coruscant  pennis; 
exacuunt  suos  stimulos,  instar  spiculi  ;  lacertos  aptant;  sese 
ad  Regem  suum  agglomérant ^  cupidœ  ostentandi  studii;  de- 
mum  nostem  vocant  clamoribus. 

77*  Signa  ista,  et  militares  clamores  sequitur  pugna  atrox. 
Ubi  enim  Ter  serenum  est,  et  animi  jam  concitati,  erumpunt; 
concumint;  fit  sonitus  in  aère;  agglomérant  se  agmine  forma- 
te in  orbem;  fiunt  vulnera;  cadunt  mortuœ,  non  aliter  quam 
grando  ex  cslo;  quam  glans  ex  ilice,  quum  ea  quatitur. 

82.  Quid  tum  Reges  7  Errant  per  médias  acies,  spectandi  alis 


«  castra  movent.  »  De  isto  apum 
caDûrt  AristoC  :  ^n  fittfâhit  tuù 
tAw  >/f»r«i  :  Auditur  solitaria,  et 
peeuliaris  vox;  uti  hic  fiât,  aperit 
Plin.  XI,  5i  :  «  Cetera  simol  cum 
«  Tolata  et  incipere  andiri,  et  de- 
«  sinere,  ut  muscaS)  apes  :  sonam 
«enim  attritu,  et  interiore  aura, 
«  non  anima  reddi.  »  Cerda, 

y 2.  AudituTf  fracto$  sonitus  imi- 
tata.  Innuit  fragorem  et  stridorem 
«reum  tubarom,  qui  rumpi  et 
refringi  magis,  quam  edi  yide- 
tur  :  quem  raurmnr  tomaitoantium 
apum  quodammodo  imitatur.  Non^ 
autem  in  banc  sententiam  fractos 
sonos  accepitTacit.  Annal.  lib.XTV; 
•ed  pro  mollibus  usnrpayit.  Germ. 
'—  /^Voctof.  Gollisos  et  quasi  réfrac- 
tes; qnalis  fragor  et  stridor  est  tu- 
bamm.  Vide  AristoXel.  de  Anim. 
lib.  II.  Ita  Plntarcbus  Kfavyàt  «9r«- 
fMy/jutntU%tc  dixit.  Taubm.  —  Cl. 
Yoss  interpretatnr  fractos  sonitus 
aridnm  fragorem,  ut  lib.  I.  Georg. 
358 ,  sed  non  intermissum. 

73.  Trejndm  coeunt,  Festinant 
inter  se  alvearibus.  ^-  Pennisque 
coruscant.  Quemadmodum  gladios, 
bastas  et  scuta  milites  aommovent. 

74.  Spicula.  Ovidius  quoque  in 
Ibin,  aculeos  ctpum  vocat  spicula  : 
alii ,  tc/ufif .  Cerda.  —  5jpicu/a^ue 


exacuunt  rostris.  Gamerarius  et 
Bersmânn.  hmù  dé  aculeis  in  pro- 
boscide  intelligere  Yôlunt;  quasi 
Yirgilius  modestiie  causa ,  Tel  er- 
rore  Tnlgari ,  arma  qua  snnt  poste- 
rions partis,  tribueret  priori  :  nec 
tamen  aliud  tignificant  bsc  verba, 
nisi;  spicula  prohoscide  exatuunt; 
eodem  modo  taurus  comua ,  aper 
dentés,  serpensque  spicula  ad  pu- 
gnam  exercent  :  apis  itaque  spicu- 
lum  emittens  proboscide  detergit. 
y,  G.—^Jptant  lacertos.  Préparant 
ad  pugnam  brachiola.  Taubm. 

75.  Densœ»  Apas  glomeratas  circa 
suum  Regem  #«H#««ff(tf««  Tocat 
Aristoteles.  AuctorGeopon.vifUMb- 
êiÇoiAivM  t^f  lUfikUy  et  wfMvmfu- 
!«<«  Plinitts  XI,  17;  ita  exprimit: 
Totutn  eXatnen  circa  tum  (Regem) 
conglobatur,  cingit^protê^it,  Cerda. 

79.  Glomerantur.  More  bellan- 
tium.  Cnjus  qnidem  aciei  in  ovi  si- 
militudin^m  oonglobatio  Grecii 
Xkk  dicitut*.  Yide  et  Lips.  de  flfilit. 
Rom.  rV,  7.  Taubm, 

8o«  Non  densîor  aère  grando.  In 
aliis  enim  bellis  TÎcti  tantum  pe- 
reunt  \  in  certamine  yero  apum , 
etiam  victrices  :  nam  dictnrus  est: 
animoiquM  in  vuln^re  ponunt,  Serr. 

8a.  /psi.  Reges.  -^Insignibusalis. 
Esse  Regibtts  apum  notas  quas- 


584 


COMMENTARIA 


prae  splendore  insignibus;  hortantur;  concîtant;  acuunt;  quo 
sunt  pectore  an^stiore,  eo  animis  acrioribus  :  ita  vero  rem 
gerunt,  ita  obnituntur  ad  çloriam,  ut  perlinaciter  nolint  ce*- 
dere,  donec  illorum  alter  victor  alterum  in  fugam  vertat. 

An  tu,  o  lector,  quicquam  acrius,  illustrius,  magnificen- 
tius  yidisti  in  veris  pugnis  Livii,  intonante  contra  Italiam 
Annibale?  Non  hic  desunt  tubœ;  non  canor  militaris,  et  ille 
fractus  et  raucus;  non  trepidatio  militum;  coruscatio  armo* 
rum;  spicula;  lacer ti;  praetorium;  densatio  agminis;  Rex; 
hostis;  clamor;  non  cruptio;  confursus;  milita rîs  globus;  ar- 
morum  sonîtus;  cœdes;  vulnera;  non  demum  obstinatio  ad 
mortem ,  f  uga ,  Victoria  !  !  ! 

88.  Ait,  sedata  pugna,  Regem  illnin  interficiendum,  qui  est 
deterior,  ut  regnet  solus,  qui  melior  est;  nam  deterior,  ut  est 
prodigus,  mel  absumit. 

91.  Describit  notas  utriusque  Régis  :  qui  melior,  fulget  ma- 
culis,  quibus  inest  ardor  quidam,  et  splendor  aurî;  est  ore 
insignis,  est  totus  intermicans,  et  clarus  veluti  quibusdam 
squammis  :  qui  deterior,  totus  horret  desidia,  est  illi  venter 
adeo  magnus,  ut  trahere  illum  videatur,  instar  animalium , 
quœ  reptant;  nulla  est  huic  nota  ad  gloriam. 


dam,  quibus  insignes  sint,  et  ab 
aliis  différant,  omnes  proclamant, 
qui  de  hac  re  scrîpserunt,  inter 
quo8  Plato  in  Polit.  Golum.  et  Plin. 

83.  Ingentis  animos,  Statios  :  Ma- 
jor  in  exiguo  Yegnabat  corpore  vir^ 
fus.  Homenis  :  fJuxfU  fjitf  hf  H/jiMt 
tixxk  fjuLXH*nç.  Serv.  —  Videtur  Ma- 
ro  respicere  ad  can^iam  physicam, 
qua  magnitudo  et  angnstia  animî, 
proportione  cordis  discemuntur, 
ea  ratione,  ut  magno,  amploqne* 
cordis  spatio  prsdita  animalia  me- 
ticulosa  censeantur  ab  Aristotele. 

87.  Pulveris  exigtci  jactu.  Quia 
quum  pulverem  viderint,  sperant 
tempestatem  f  uturam ,  qn»  eis  plu- 
rimum  nocet.  Serv,  —  Varr.  «  Ja- 
«  ciundo  in  eas  pulverem  perterri- 
«tas,  quo  Toluerit,  perducet.  » 
Sermo  est  de  mellario.  Plinius  cap. 
17.  «  Quae  dimicatio  in  jactu  pul- 


ir  veris ,  aut  fumo  tota  discutitur.  » 
89.  Deterior  qui  visus.  Pejor  a 
malo  dicitur;  deterior  a  meliore. 
—  Prodigus.  Non  mella  conficiens, 
sed  mella  consnmens.  Ideo  autem 
regem  solnm  prsecipit  occiden- 
dum,  quia  ee  amisso,  snus  dissi- 
patur  ezercitus.  Nam  :  Ut  hinœ  re- 
gum  faciès  y  ita  corpora  plehis.  S. 

94.  Latamque  trahens  inglorius 
aluum.  Nimirum  et  prisci  impera- 
tores ,  in  habendo  delectu ,  nimium 
obeso  ventre  militem  rejiciebant. 
Sed  nec  generosis  apibus  alvuspro- 
tensior  convenire  videtur,  quum 
compressiore  et  graciliore  corpore 
gens  apum  genuina  esse  soleat. 
Cl.  V088  idem  notât,  additque  ven- 
tricosos  milites  ab  imperatoribus 
punitos  fuisse  :  pro  sua  sententia 
testes  adpellat  Plinium  utrumque, 
yegetiam,SteyeGh.  et  Bersman. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV. 


585 


Pars  tertia.  9S.  Transit  a  Regfibus  ad  apes  :  harum  aliœ 
turpes  sunt,  atque  horridœ,  ut  earum  Rex  :  vide,  ut  YÎator  siti 
aridus,  cuique  fauces  sunt  plenœ  pulveris  ex  via,  soleat  in 
terram  spuere,  ac  tune  formel  turpem  globulum  ex  saliva  et 
terra  :  huic  rei  similes  sunt  turpes ,  et  horridœ  apes  :  alise  ful- 
gurant, coruscant,  ardentque  auro,  interlitae  guttis  paribus; 
harum  apum  genus  melius  est;  ex  illarum  alvearibus  com- 
para tibi  proventum  mellis,  dulcis  quidem,  sed  non  tam  dul- 
cis,  quam  et  liquidi,  et  idonei,  ut  eo  vinum  asperum  tempe- 
retur  reddaturque  lenins  ad  potum. 

io3.  Dicit,  retinendas  apes,  qnum  exeunt  ex  alveis  ad  vo- 
landum  et  agitandas  choreas  in  aère,  amputatis  Régi  alis  : 


95.  Fades.  Capienda  hic  tox  pro 
tota  corporis  habitndine  ex  nota 
Nonii  :  nam,  ut  species,  inquit  il- 
le,  dicta  ab  aspectn,  figura  a  fin- 
gendo ,  ita  faciès  a  factura  corpo- 
ris. —  Ut  frin<e  regum  faciès.  Qua 
sint  forma  apum  reges  dilncide 
Colum.  IX,  10;  ubiMaroDÎs  utitur 
testimonio.  Emm. 

96.  Ntanque  aliœ.  Plnra  apium 
gênera  statuit  Arist.  cap.  40  r  ^' 
Jam.  ex  illo  cap.  3  ;  et  Plin.  c.  18  ; 
Virgilius  satis  duxit  duas  species 
adÙbere.  Cerda. 

99.  lÀta.  Ordo  est  :  ardentes  an- 
ro  corpora,  et  paribus  guttis  lita. 
Philaty.  —  Paribus  guttis.  Id  est , 
similibus  :  maculis  anreis  distincta 
habentes  corpora,  ut  Serr.  Saepe 
ad  extemam  speciem  refertur,  in- 
quit Scefferus  ad  Phaed.  U,  Fab.  3  : 
ambœ  videri  dum  volunt  illi  pares. 

100.  Potiorsuboles.  Ad  mella  sci- 
licet  procreanda.  —  Cœli  tempore 
certo.  Et  quum  oriuntur  Pléiades , 
et  quum  occidunt:  id  est,  yerno 
et  autumno.  Serv, 

loi.  Dukia  mella.  Non  est  su- 
perfluum  epitheton  :  nam  ideo  ait 
dulciay  quiaetiam  sunt  amara,  ut 
Corsicana  ;  ticat  in  Bocolicis  dixi- 
mus.  Serv. 


loa.  Liquida.  Defaecata,  sine 
sordibus  :  non  que  fluunt ,  nam 
mala  sunt.  —  Durum  Bacchi  domi' 
tara  saporem.  Apta  muiso  :  bene 
autem  ait  durum  saporem;  quia 
majores  Tina  asperrima  mellis  dul- 
cedine  temperabant.  S.  —  D.  Voss 
post  Dioscor.  Y,  16,  ait,  mulsnm 
fieri  duabus  TÎni  mensuris,  una 
mellis  admixta,  refertque  Terba 
senis  illius  Augusto  respondentis, 
se  alacritatem  animi  et  corporis  ad 
centum  annos  senrayisse ,  intus 
mulso;  extrinsecus  oleo.  Democri- 
tus  ambas  res  pariter  commenda- 
yerat.  Gerda  non  de  mulso,  sed  de 
yino  temperato  intelligit,  et  testem 
Aufidium  inyocat,  ex  Hor.  Sat.  II,  4« 

104.  Frigida  tecta.  Serrius  expli- 
cat,  melle  vacua,  atque  inoperosa  : 
nam,  quum  apes  sunt  in  opère, 
fervet  opus  :  frigus  enim  de  re  len- 
ta,  et  remissa  dicitur.  Quis  non 
Terentianum  illud  audiyit?  Sine 
Cerere  et  Baceho  friget  Venus.  Sic 
Cicero  in  Verrem  dixit  :  judicia  fri' 
gèrent.  Sic  in  Ep.  VIII  ;  Quod  tibi  su- 
pra scripsiy  Curionemfrigere,jam 
calet.  Seryio  ista  addidit  Pontan. 
Et  ego  utrique  :  ductum  id  ex  Grae- 
cis,  qui  in  hac  significatione  capi- 
unt  4^Xf^f9  et  4«'A:f»T»T«.  Cerda. 


586  COMMENTARIA 

nam  illo  qniescente,  qaietuin  quoque  est  agmen  :  eo  enim  in- 
genio  sunt  apes,  ut  nunquam  sine  Reçe  ezeaot. 

109.  Remedium  alterum,  ne  abeant;  nimirum  hortus  vici- 
nus;  plurimuoi  enim  floribus  delectantur;  hos  si  habeant 
proxime,  nihil  requirent:  huic  horto,  his  floribus,  quibus 
illae  invitantur,  adsit  suus  custos  Priapus,  qui  fures  abigat, 
aves  terreat  :  deinde  ipse  apiarius,  cui  ista  sunt  curse,  thy- 
mum  eo  conférât,  pinos,  plantas  omnes  feraces;  bas  irriçet, 
bas  colat. 

116.  Occasiene  prascedentis  praecepti  de  retinendis  apibus 
consito  horto  juxta  alvearium,  loquiturde  horto,  sedcursim 
tantum,  excusans  se,  quod  praetermittat  partem,  que  unice 
pertinet  ad  rem  rusticam.  Ganerem,  inquit,  ni  essem  jam  in 
extremo  libro,  etpaene  in  portu,  curam  colendî  bortos,  qui 
pingues  sunt,  et  maxime  utiles  suis  colonis  :  canerem  Paestum, 
et  Paestanas  rosas,  quod  sane  oppidum  bifero  gloriatur  pro- 
▼entu:  canerem,  uti  intyba,  atque  apium  çaudeant  irriça- 
tione  aquarum;  uti  cueumis  ventrosus  sit;  narcissus  sero  flo» 
reat;  acanthus  sit  flexilis;  palleant  hederœ;  myrti  in  litoribus 
proveniant. 

125.  Adhibet  exemplum  senis  Goricii ,  qui  prope  Tarentam, 
jiixu  Galesum  fluvium ,  habebat  ruscutum ,  quod,  quia  inutile 
se(;etibu8,  pecori^vitibus^  in  hortulum  fonnavit,consevitque 
oleribus,  liliis,  rerbenis,  papavere  :  quo  uno  bortulo  putabat 
se  Regtun  opes  exaequare.  Reddit  rationem  hujus  tam  magnas 

107.  Altum  ire  iter,  Aut  ludea-  117.  yêla  trahamy  et  terris  festi^ 
do  in  altum  yolare  ;  avt  in  bella  nem  adverîert  jfroram.  lUam  aile* 
procedere,  alias  non  andebit.  8.  (roriam  respicit,  qna  est  usas  ia 

108.  Cagtris  vellerg  signa.  Nam  primo  :  AdeSf  et  primi  lege  litoris 
more  Roraano  signa  in  cnstrii  de-  oram.  Item  :  Pelagoque  volons  da 
fixa  stabant  in  tenram  ;  et  pro  re ,  vêla  patenti.  Serv. 

ante  Praetorium  :  onde,  quom  in  122.  Cresceret  m  ventrent  cucu'^ 

bostem  enndom  essét,  eyelleban-  mis.  In  cunrataram  1  ideo  autem 

tar.  Lips.  de  milit.  Rom.  IV,  5.  sic  qm  per  herbam  :  nam  rectus 

109^  Croceis  floribus  horti,  Tam  crescit,  si  pendeat.  Sane  hic  cucw- 

odoris  optimi,  quam  coloris  ;  non  mis  y  hujiu  cueumis  declinatui*  j  si* 

enim  dicit ,  illic  crocnm  solnm  esse  cot  agilisy  secundum  idoneos  :  nam 

debere.  Sèru,  —  Idem  monent ,  neoterici  hic  cucumer^  hujus  cucu-^ 

Aristot.  .IX,  40;  Varro  III,  16;  meris,  dizerunt;  ncni  pulvis,  pul" 

Colttm.  IX,  4  ;  Pallad.  I,  87;  Pli-  tferis.  —  Nec  sera  comantem  Nar^ 

nius  XXI ^  J^i.  y,  G.  âssum,  Sero  flores  habentem.  Serv* 

112.  /pse  thymum.  Diligens  ma-  1 32 .  Regum  œquabat  opes  animis. 

tiens,  et  cttltor  hortonun.  Sert/.  Bene  animis,  non  potestate  ;  quia 


IN  GEORGICORUM  LIB.  IV.  58? 

felicitatîs,  qota  nihil  illi  deerat  ad  cibos;  nam  tametsi  sero 
admodum  domam  rediret,  paraue  iUi  erant  epnlas,  nequ« 
istœ  emptœ,  neque  modicae^  quum  ejus  mensam  complerent. 

134.  DiacrimiDat  félicitâtes  hujus  senis  per  quatuor  anni 
tempora,  Ver»  Autumnuiii^  Hyemem,  ^tatem.  Ver  illi  rosam 
suppeditabat  ;  Autumnus  poma;  Hyems  acanthum  ;  ^tas  apes, 
mella,  examina.  Adjunçtt  boic  orationi  omamentuin,  indi- 
cando  studium  senis,  qui  in  hyeme  quum  esset,  aestatem  votis 
accersebat,  in  qua  illi  futurus  magnus  mellis  prorentus. 

i4i«  Intellige  noentem  poet«;  ideo  tiliam  statuit,  et  pinum 
in  boc  bortulo,  ut  sint  arbores,  ex  quibns  proveniat  gluti- 
Bum,  quod  necessartum  ad  opificia  apum. 

i4t2.  Rarabaec  félicitas.  Soient  plerumque  arbores  in  initio, 
quum  gemmant,  fertilitatem  indicare;  deinde  aut  grandine 
quatiuntur,  aut  uruntur  frigore,  aut  peste  aliqua  vermium 
ita  afficiuntur,  ut  miser  nuticus  spem  inanem  aluerit  fru»- 
trato  eventit.  Non  sic  huic  seni  :  quicquid  initio  gemmationis 
arbor  spopondit,  id  totum.  antumno  tenutt. 

i44-  Evagamr  ad  alias  curas,  et  delicias  bortuIaDi  senis, 
qui  eo  loci  consevit  ulmos,  pyros,  spinos,  platanum  :  afficit 
bas  arbores  suis  elogiis  :  ulmus  sera  est,  ut  quae  tarde  prove- 
niat; pyrus  edura,  id  est,  valida;  spini  insignes  sunt  prunis; 
platani  umbram  exbibent  deliciosam  convivantibus,  potan- 
tibus,  lusitantibus. 

i47>  Excusât  se,  quod  non  longius  produsat  historiam  hor- 
torum,  sumta  metaphora  ab  circo;  quasi  dicat:  discludor, 
excludorqne  ab  boc  sludio,  ut  qui  sim  in  iniqno,  id  est,  an- 
gusto  spatio  cîrci,  neque  possim  evagari;  ideo  istam  cnram 
relinquo  posteris  tractandam. 

Pars  quarta.  149.  Hinc  incipit  descriptio  Reipublicae  apum, 
quœ  visa  multis  ad  bumanam  administrationem  accedere.  Res 


regum  iKore  «ibis  non  coaiparatif 
utebatur.  Sent.  —  RMnani  proce- 
res ,  ait  Voss ,  sxpitt»  dicebanfor 
Reges.  —  Tn  venum.  fm  ordineiii. 

139.  Eryo  apiltus  fœti»  idem  tt$» 
^ue  examine  imi/t».  N«  sine  cavsa 
hortos  descripsîsse  TÎdwretur.  S. 

i44>  Sera.  Majores;  adnhas; 
quod  iiiiniaB  difficultalis  est.  Yïée 
Horat.  et  Juven.  —  Dûlulif.  Trans- 
talit  ;  nam  mutaTit  prepositionem. 


Serv.-^D.  Voss  improbat  Cerdam , 
quod  nihil  hic  viderit  nisi  epitfaeta 
omandeorationis  :  sed  eanon  dixit 
Gerdn  ;  tantom  interiorem  loci  scn- 
sum  non  attigît. 

149.  Jfttturm  apibus  quas  Juppi- 
ter  ipse  Addidii.  Naturas  pro  mon- 
bas  pesait.  Addidiî  autem,  aut  de- 
dKt;  aut  rcTera  addidit:  necesse 
enim  est,  eas  etiam  ante  habaisse 
Bores  aliquos  proprios.  Serv. 


588 


COMMENTARIA 


initio  fabulis  involvitur  a  poeta  exornante  ad  hune  modum 
rem  naturalem.  Age,  mi  lector,  expediam  tibi  naturas,  mores- 
que quos  ornamento  magno  addidit  apibus,  non  quilibet  c 
vulgo  Deus,  sed  îpsemet  Jupiter  :  expediam  pro  qua  mercede , 
pro  quo  merito  tantum  honoris  adeptae  sunt;  ut  sequerentur 
sonitus  Curetum,  œris  crepitacula ,  factœ  altrices  Jovis  in  an- 
tro  Gretae.  Indlcat  poeta,  additos  a  Jove  apibus  prasstantes 
mores,  quod  bene  meritae  de  illo  in  Creta  fuerint,  instillato 
melle  in  ejas  os.  Fabula,  quam  attingit,  istaest:  devorabat 
Saturnus  filios;  Curetés,  ne  natum  Jovem  eadem  voracitas 
perderet,  vagitum  infantis  celarunt  crepitibus  cymbalorum  : 
quia  vero  nutrix  deerat,  subiere  apes  munus  istud,  invitât» 
pulsibus  cymbalorum. 

i53.  Incipit  istam  apum  Rempublicam  ab  fœtu,  ab  urbe, 
ab  penu,  quae  tria  communia  apibus;  quod  nuUi  generi  bru- 
torum  animantium  contingit.  Sunt  enim  bis  solis  nati  com- 
munes, communis'patria,  cibatus  communis,  quem  congerunt 
œstate  ad  usum  hyemis.  Quum  ait,  in  médium  reponunt,  nihil 
aliud  signât,  quam  communem  esse  cibum.  Observa  diligen- 
ter,  ut  poeta  se  a  calumnia  vindicet  :  duo  tantum  prima  ait 
solis  apibus  convenire,  ut  vere  est  :  in  tertio  abstinuit  a  voce 
illa  solœ^  quia  formicœ  etiam,  for  tasse  et  alia,  in  médium 
quoque  reponunt  suum  penns. 

i58.  Dixerat,  reponi  ab  apibus  penum  ad  venturam  hye- 
mem;  docet  nunc  longissima,  et  elegantissima  distributione 


i53.  Solœ  communis gnatosy  coU'- 
sortia  tecta  Urbis  habent.  Nam ,  ut 
etiam Donatus  dicit,  tragicum  est, 
et  ultra  carmen  Georgicum  si  acci- 
piamus,  pro  qua  mercede,  ezcla- 
mationcm  esse  :  ut  sit,  pro  quanta 
hoc  mercede  fecerunt  ?  scilicet  ut 
Jovem  alereut  :  quem  Ops ,  Satnr- 
ni  uxor,  Guretibus ,  Goribantibus , 
et  Idsis  Dactylis  custodiendum  de- 
dit,  in  monte  Gretae  Dictaeo,  ne 
eum  Satumua  consumeret ,  ut  filios 
omnes  solebat.  Quod  ideo  fingitur, 
quia  Saturnus,  ut  diximus,  tem- 
porum  deus  est,  quae  in  se  revol- 
vuntur  in  aeternum.  Tune  itaque 
apes  «lis  secutae  sonum,  Jovem 


melle  aluisse  dicuntur  :  pro  qua  re 
eis  postea  praestitit  Juppiter,  ut 
baberent  liberos  sine  uUo  conçu* 
bitu.  Serv.  —  Cl.  Voss  ironice  ro- 
gat ,  quomodo  Cerda  conferens 
cum  republica  apum  monacborum 
cœnobia ,  oblitus  sic  crabronum  : 
▼erum  baec  dicteria  sine  ictu  in  va- 
num  recidunt. 

1 54-  Magnis  legibus,  là  est ,  aïter- 
nis ,  nunquam  mutabilibus  :  iisdem 
enim  legibus  semper  utuntur,  nec 
eas,  ut  homines ,  saepe  commutant. 
Serv,  — Virgilius  procul  dubio  En- 
nio  adhsesit,  qui  Annal.  IX.  Qui 
tum  vivebant  homines  atque  œvum 
agitabant,  Cerda. 


IN  GEORGICORUM  LIÏ.  IV. 


58g 


diyersa  apum  munera.  Reponunt,  inquit,  cibos;  nam  alise 
quaerendo  victui  sese  in  agris  exercent;  huic  rei  invigilant  : 
alias  in  ipsis  asdibus  jaciunt  prima  fandamenta  futuris  favis, 
ex  lacrymis  Narcissi,  ex  lento  corticum  glutine,  suspendunt- 
que  ceras  :  aliœ  totae  sunt  in  educenda  procreandaque  sobole  : 
aliee  constipant,  condensantque  mella,  ne  diffluant;  ac  cellas 
distendunt  immisso  intus  ac  reposito  nectare,  id  est,  melle  : 
aliae  sortito  portas  occupant,  instar  satellitum  et  custodum 
alicujus  urbis;  et  partitis  vicibus  speculantur,  an  futuri  sint 
imbres,  ne  reliquœ  exeant;  aliae  accipiunt  pnera  venientium; 
aut  facto  agmine  irruunt  in  fucos,  pecus  ignavissimum,  eos- 
que  exterminant.  Ita  opus  ferret,  et  mella  redoient,  thymo 
odoratissima  et  fragrantissima.  Consideret  lector  a  quo  un- 
quam  scriptore ,  a  quo  unquam  poeta ,  tanta  sedulitas  expressa 
ait;  çt  videbit  néminem  parem  Virgilio.  Hic  sane  reperiet,  la- 
borem  extra  domum,  laborem  intra  aedes,  fundamenta  aedi- 
ficii,  ceras  desuper  suspensas  instar  trabium  in  aedificiis,  cu- 
ram  sobolis  primo  loco,curamdeindecibi  ad  alendam  sobolem, 
et  utramque  rem  praecessit  magno  consilio  aedificatio  domus. 
Inveniet  etiam  reliquum  apparatum  ad  conservandam  do- 
mum, sobolem,  alimoniam.  Nam  sunt  ad  portas  satellites; 
sunt  astrologi,  qui  servent  de  caelo  :  non  deest  pietas  in  fessis 
deonerandis ,  non  impetus  militaris  in  hostibus  arcendis. 


160.  Narcissi  lactimam.  Narcissi 
humorem  :  quod  autem  ait  Narcis^ 
si  lacrimam ,  allusit  ad  fabulam  ; 
quia  de  paero  est  conversas  in  flo- 
rem;  qnia  mœrore  et  lacrymis  con- 
tabuit. 

161.  Prima  favis  ponunt  funda- 
mina.  Graece  9'foVoMv  locant,  du- 
riore  cera,  qn»  vix  ferro  potest 
frangi  ;  qnam  colligunt  de  gummi 
arborum ,  et  rasis  lapidibus  :  unde 
paulo  post  dicit  :  Sœpe  etiam  duris 
errando  in  co6bus  alas  Attrivere,  S. 
—  Fundamina,  Inteliigit  commo- 
sin,  pissoceron,  propolin.  De  qai- 
bus  lege  Piin.  XI ,  7.  Attingit  etiam 
Arist.  et  Varr. 

i65.  Ad  portas.  Plin.  XI,  10  î^tn- 
terdiu  statio  ad  pQVtas  more  cattro^ 


rum.  Ante  ucmmqae  Aristot.  ««'«ri 
yàf  ù^iîoÊ  tMêiarf  ^vXxmU  «Viv.  Sunt 
enim  in  quolibet  adilu  custodes.  Mos 
bic  traductns  ex  militia,  neque 
enim  in  castras  solum  eicubis  erant 
et  vigiliae,  sed  in  porlis  etiam.  Gas- 
sar  Gall.  VIII  :  hi,  qui  pro  portis  in 
statione  erant.  —  Cecidit  custodia 
sorti.  Ex  sorte  :  nam  adverbium 
est ,  quod  traxit  a  militia.  Legimns 
enim  :  Partibus  œquabatjustis,  aut 
sorte  trakehat.  Serr. 

168.  Ignavum  fucos  pecus  a  pro- 
sepibus  arcent.  Kn^svac  À^^iievwt  ex 
Xenopbonte  fucos  appellat  Vict* 
▼ar.  lect.  XXXVH,  18.  Inertiam 
fucorum  in  yindicandis  fayis  et  in- 
dustriam  apum  cognoscet  diligens 
lectpr  ex  Ph«dr.  Fab.  III,  i4-  Mfi- 


Sgo  COMMENTARIA 

lyo.  Rem  ingenio  illustra tam  efficit  illustriorem  compara^ 
tione.  Aadisti  quo  ardore  Gyclopes  conficiunt  fulmina  :  alii 
accipiunt  in  follibus,  redduntque  ex  illis  auras;  alii  immer- 
gunt  lacubus  ignitum  et  scintiilans  ferrum ,  quod  dum  merci- 
tur  stridet:  ingemit  iEtna  incudibus,  atque  ictibus  Gyclopum 
attoUentium  brachiavi  magna,  versantiumque  ferrum  forci- 
pibus.  Non  atius  labor  apum  ;  adeo  illœ  operis  suis  avidissimsB 
sunt!  adeo  ilias  amor  habendi  urget,  premitque!  Hic  apes 
Cecropiœ,  id  est,  Atticas  ponuntur,  xor'  eÇo^nv. 

178.  Sententia  est,  seniores  apes  intus  operari  favorum 
structioni  ;  juniores  foris  subvectioni  thymi  ;  narratque  obiter 
alîa,  quœ  prœter  tliymum,  depascantur;  et  multa  exornat 
poetica  epithetorum  luce. 

i84*  Dicit  in  bac  republica  communem  esse  quietem  apum 
omnium,  communem  laborem.  Hoc  explicans  adjicit,  apes 
luce  orta  simul  ex  portis  ruere  festinanter  ad  opus;  vesperi 
autem  redire  ad  curanda  corpora,  et  capiendum  somnum, 


rito  igitar  hos  arcent  apes,  id  est, 
avertant,  id  enim  Graecum  ifuim^ 
ut  Germanus  hoc  docet  ex  Home- 
ro.  —  Feais  vétusté,  quia  anima* 
lia  omnia  antiqui  dicebant  pecora. 
—  Prœsepia  dicuntur  non  tantum 
in  jumentorum  usus  facta ,  sed 
quœvis  sic  appellantur  loca  clausa 
et  tuta.  Vide  notas  et  Golumelle» 
locum  relatum  in  toI.  I,  nostre 
edit.  paç.  526. 

175.  In  numerum  :  certb  quo* 
dam  ordine;  et  nameroso  caden-* 
tium  malleorum  concentn  :  ad  hanc 
vocem  mnlta  et  pneclara  retulit  CI. 
Voss  de  praesf  antia  Linguas  Germa- 
nicae  snpra  caeterasBurop»  linguas: 
quas  quidem  yera  non  negaverim; 
sed  tune  non  erat  his  loeus.  —  For^ 
cipe.  Fabrornm  instrumentum  est , 
de  quo  Isiod.  XX,  i3:  aformum 
capiendo.  formum ,  veïfomumy  ut 
Non.  Marc.  c.  i3,  teste  Cassiod. 
de  orthogr.  IV,  Teteres  dixernnt 
ealidum  :  alias  origines  répudiât 
Gharis.  Gramm.  I,  1.  Emm.  * 


177.  Ceeropias.  Id  est,  Athenien- 
ses,  a  Gecrope  rege  Atttce,  ubi 
opttma  mella  nascuntur.  Serv. 

1 78.  Quamque  suo.  Recte,  ut  la- 
bore  suo  queerant,  non  aliéna  di- 
ripiant.  Philarg.  —  Grandœvis  op- 
pida  curœ,  Sicut  senes  muros  tueu- 
tur,  nec  in  bella  prorumpunt.  S. 

182.  Crocumtiue  rubentem.  Sal- 
lustius  in  historiis  ait.  In  qua  cro» 
eum  ffignitur!  génère  neutro  secun- 
dum  artem  usus  est:  hic  Poetice 
masculino ,  referens  ad  puerum , 
qui  in  hune  florem  dicitur  esse  con- 
ven*us.  Serv.  —  Inler  neutra  sin- 
gularia  Diomedes  crocum  numerat 
I,  I  ;  et  hune  Maronis  locum  at- 
tingtt  Non.  Marc.  c.  3,  ubi  idem 
docet.  Sanct.  in  Miner\'a,  p.  3oi, 
fiorem  vult  subaudiri.  Apud  Juve- 
nal.  etiam  spiranteisque  crocos y  Sat. 
VII ,  208.  —  Meminit  pallentis  croci 
Stat.  Thebaid.  VI.  Emm. 

187.  Corpora  cumn  t.  Se  reficiunt: 
ut  :  Fessique  et  equos  et  corpora  cu- 
rant. Sane  curare  corpus,  si  de  ho- 


IN  GEOBGICORDM  LIB.  IV.  Sgi 

précédente  strepitù  quodam  earum,  et  bombo;  quo  quies, 
castrorum  more,  imperatur. 

191.  Transît  ad  divinationem  apum,  quœ  sereno  adhuc  cœlo 
sentîant  pluviam  impendere;  quam  ob  rem  tune  non  longe 
ab  alveis  recedunt;  brèves  tantum  excursus  facinnt,  ut  aquam 
haurîant  ex  vicino  loco.  Quin  ea  sunt  prudentia  prsedits,  ut 
tune  sin^ul»  lapillos  tollant,  ne  vento  abripiantur,  si  is  in- 
cumbat;  ad  eum  modum,  quo  naves  saburram,  quum  jactan- 
tur  fluctibus.  Hic  expende  metaphoram  a  re  militari ,  quam 
Gontinuo  persequitur  :  verba  siçnatiora  sunt  :  munitio  favo- 
rnm  :  emptio  ex  portis,  tanqnam  ad  bellum;  ideo  ruunt  :  redl- 
tio  non  ex  appris,  sed  ex  campis,  tanquam  si  e  bello  redeant  : 
curatio  corporum  :  sonitus  velut  tubœ,  quo  excîtantur  a 
quiète,  qvto  ad  quietem  eunt  :  aquatio  circum  mœnia  urbis  : 
brèves  excursns  :  huic  metaphorœ  adjungit  nauticam  in  fine. 

197.  Dicit  admirabites  esse  apum  natales,  et  generationem  : 
non  enim  mares  cum  fœminis  concumbunt;  non  voluptati  in- 
dulgent; non  se  dedunt  Veneri;  non  nituntur  in  partu,  ut  re- 
liquœ  animantes.  Quœ  ergo  ratio  generandi?  mirum  dictu  : 
coUigunt  ore  ex  foliis  atque  berbis  natos  ibi  repertos;  inde 
Regero  sibi,  inde  sufficiunt  parvos  cives;  illis  aulas,  illis 
régna  cerea  struunt,  figunt,  componunt :  aulas  regibus,  régna 
civibus. 

2o3.  Quis  hoc  credat  de  apibus?  adeo  pertinaces  sunt  in 
laborando;  adeo  mellis  cupiditate  flagrant,  et  amore  florum, 
ac  perindedesiderto  fœtus  et  prolîs,  ut  ipsae  ultro,  dum  quœ- 
runt,  quse  necessaria  sunt  ad  propagandum  genus,  periculis 
se  inférant,  donec  alas  atterant,  confringantque  in  saxis^  atque 
ita  cadant  sub  ipso  onere. 

206.  Colligit  ex  adducta  natalitii  ratîone,  quœ  sit  gloria 
apum,  non  quidem  ex  œtate;  nam  hœc  durât  non  amplius 
annis  septem.  Ergo,  quamvîs  earum  vita  circumscripta  sit 

minibus  dicimiis,  et  cibo  et  laTa-  gno  malo  quotidie  docentur.  Frus- 

cro  ÎDlelligimus,  yel  altemtro  :  si  tra  aotem  quidam  hic  Enallagen 

de  apibus ,  tantum  cibo  accipimus.  constituant,  et  solvunt,  pro  solvun- 

199.   In  Venerem  solvunt,    Ita  tur,  exponunt.  ilfeyen. — Nixibus. 

Graeci  :  \v«^ai  «ic  iff^ii^tA.  Cerda.  Partubns ,  a  nitendo;  unde  enixa.  S. 
—  Energia  est  in  hoc  Terbo,  Sol"  ao5.  Tantus  amor  Jlorum.  Simili 

vunt;  ezVenens  prxsertim  immo-  emphasi  6e.  II  :  Tantus  amor  ter- 

dîcae  natura  ;  qua  infirmiora  reddi  rcs.  Et  Ifl  :  Tantus  amor  laudum. 

corpora,Pythagoraso]imscribitur  idque  ad  Graecorum  iraitationem, 

dixisse  ;  et  adhuc  nonnulli  suo  ma-  qui  fpaiT«  dicunt,  pro  cupiditate. 


592  GOMMENTARIA 

brevi  sto,  tamen  immortales  sunt  felicitatis  suœ  aeternitate, 
avorum  perennitate.  Dîcit  hoc,  quia  non  subjectœ  sunt  infeli- 
citati  patrum,  ut  relîquœ  animantes,  quibus  sœpe  deest  pro- 
ies, sed  habent  semper  paratam  sobolem  in  ipsis  floribus. 

2IO.  Cultum  apum  erga  Regem  suum,  ait  praestare  reliçio- 
ni,  et  venerationi,  qua  ^g^ptus,  Lydia,  Parthi,  Medi  colunt 
Regem  Persarum,  cui  provincial  istœ  parebant.  Adducit  ratio* 
nem,  quia  Rege  apum  incolumi,  istœ  societatem  servant,  et 
coalescunt  in  unam  ci vitatem  :  illo  amisso ,  nuUa  est  fides  ;  di- 
ripiunt  mella;  solvunt  fa  vos;  evertunt  suam  Rempublicam. 

ai 5.  Explicat  jam,  quis  ille  cultus  apum erga  suum  Regem. 
Rex ,  inquit,  tantum  custodit  opéra  illarum  ;  tantum  prœsidet, 
nifail  laborans:  illee  vero  Regem  admirantur;  circumstant 
cum  frémi  tu;  stipant  fréquentes;  attoUunt  humeris;  se  pro 
illo  objiciunt  bello,  et  morti,  quam  gloriosam  pulcfaramque 
putant,  quia  pro  Rege.  Hic  tu  considéra,  qua  majestate  poeta 
loquatur,  et  disce  attoUere  res  tenues.  Rex  tantillus  confertur 
cum  magnis  Regibus;  tantillœ  aviculœ  cum  illorum  proceri- 
bus.  Non  hic  deest  consensio  urbis ,  in  colendo  vivente  Rege; 
non  eversio,  illo  amisso.  Quid  illa  admira tio?fremitu8?  stipa- 
tio?  sublatio  in  humeros,  ut  olim  milites  erga  Imperatores  in 
scuto  elatos?  Quid  demum  mors  ipsa  pro  tuendo  principe? 


ail.  Parthorum.  His  aatem  £[en- 
tibus,  ait  Sullustius,  adeo  iDgeni- 
ta  est  sanctitas  regii  nomtnis  :  quas 
gentes  tamen  apes  dicit  amore  cii^ 
ca  regem  superare  Virgilius.  PAt- 
larg.  —  Observât  ad  locum  istum 
Germ.  Parthos  superstitiose  adrao- 
dum,  et  Yenerabunde  Régi  suo  ob- 
sequinm  impeodisse  osculis  pe- 
dam  ,  et  servili  supplicatione  : 
quin  eam  adituri  terram  ore  tange- 
bant,  nt  auctor  est  Xenophon. 

21  a.  Observant,  Recte  Servius 
vetiemntur  :  hoc  enim  verbum , 
teste  BrissoD.  de  form.  lib.  I,  om^ 
nés  divini  cultus  species  complec- 
titur.  Servilem  reverentiam,  quam 
Perse  suo  régi,  qui  Grèce  /ui^ac 
f0,9iK%U  et  Latine  rex  regum  appel- 
latus  fuit,  ut  Brisson.  de  regn. 
Pers.  lib.  1,  in  princ.  eihibebant, 


describit  Curt.  Vm,  5  :  «Itaque 
«  more  Persarum  Macedonas  ve- 
«  nerabundos  ipsum  salutare  pro- 
«  stementes  humi  corpora.  »  — 
Mens  omnibus  una  est.  là  est ,  con- 
cordanter  operantur  et  viyunt.  S. 

ai 5.  Ille  opérant  custos.  Facit 
Poe'tâ  Regem  apum ,  vacantem  cm- 
ni  labore,  tantum  praesidem  custo- 
demque  agminis,  ac  yigilem  totîus 
aWei.  Xenophon  in  OEconom.  /re* 
tus  prœsidet  his,  qui  favos  confia 
ciunt,  ut  pulchre  et  celeriter  confia 
ciantur,  Verbum  Xenophontis  res- 
pondens  Virgiliano  est,  ipio^MMf. 

a  i8.  Pulchramque  mortem.  Glo- 
riosam ;  quippe  quae  pro  rege  sus- 
cipitur.  Traxit  autem  hoc  de  Gel- 
tiberorum  more  ;  qui,  ut  in  Sallus- 
tio  legimns,  se  regibus  devovent, 
et  post  eos  vitam  réfutant.  Serv.  — 


IN  GEORGICORUM  LIB.  IV.  Sgi 

a  19.  Expensa  mitur»  aputn,  ^bdit  quid  inde  mortales  ali- 
qui  de  his  senserinC  :  senti  une  videlicet  inesse  iUis  p&rtem  ali- 
quam  diviaitatis,  et  haustus  quosdam  aetherios,  id  est,  divinos 
spiritos.  Oat  hoc  explicatius,  subjiciens  sententiam  Fytkagfo* 
reorum  qui  dîcebant,  Oeum  iministum  es«e  elementis  omni- 
bua;  iade  esse  necesse,  ut  animalia  omnia,  quœ  ex  elementis 
co^scaot,  divini  numinis,  quum  primum  nascuniur,  Labeaot 
partioulam. 

22S.  Pergit  în  opinione  Pythagorœ,  asserentis  nulla  anima- 
lia omniao  mori;  sed  reddt  cœlo,  eoque  revocari,  nam  inde 
originem  traxerant  ;  nec  dici  posse  èa  penitus  interire,  quum 
ex  bac  vita  ïa  aliam. cœlestem  vitam  migrent,  relata  in  Stella- 
rum  numerum. 

PaHs  QtJiNTA«  a<ï8.  Ut  apes  sunt  mitissimœ,  si  nemo  illis  in- 
juriam  faciat;  ita  féroces  admodum  contra  invasoi^es.  Ideo 
poetadaturus  prœcepta  de  castratione  favorum,  et  mellatione, 
adbthet in itio  remédia  duo  contra apes  tune  irascen tes.  PrimO| 
ut  spargantur  aqua  demissa  ex  ore  in  morem  pluviœ  :  deinde, 
ut  fumo  pellantur  ex  alveo  :  est  enim  fumus  hostis  magnus 
apium.  lilud  :  relinere  mella  senxUa  thesauris  est,  recludere, 
atque  aperire  meila,  quae  asservant ur  in  repositoriis.et  celiis 
apuoa;  rô  spanus  dicitur  pro,  spargens»  lllud  orejboe,  est  ore 

CI.  Voss  interprcCàtur  recte  vulne-  versa  resolutâ.  Bes  autem  hspr  que 

m  ab  hosiibàs  accepta.  mors  vocatur,  uon  est  roor^,  quip- 

•    ^\^.'Hia quidam signis atque  hœe  pe  quae  nihit  péri re  facft,  &ed>re« 

exempta  seeutiV  Locum  hune  pie-  solQiio:undemorsaplerisqueben« 

nius  est  executus  in  seito  ^oeidos,  interitns  dicta  est ,  quasi  interve- 

queiD  hoc  ioGO  breviter  colligit;  Biens,    et  mistarum   rerum   cou» 

ut  probet  etiwn  apes  parteni  hi^e-  nexionem  resolveDS.  Serv. 

redivinitatîs.  r—  Cl.  Voss  monet  le-  228.  Si  qwutndo  sedem  au^tam. 

geodum  esse  Platonis  Tima^um ,  «t  Id  est,  alvearia  :  et  proprie  Augui» 

elarius  intelligàntur  ca  qiHe  hic  9A  tum  est  teclunn  ^  anguriû  consecra- 

phtlosophtaro  attinent.  tum.  Abusive  nobile,  quasi  majes- 

%%i,: Dtnm  namque  ire  per  om*  latU  plénum.  Serv.  Ru«us  et  Cer- 
nes. Ipse  Ma.  VI ,  734  •  cœlum  at  da  rereperunt  anyusiam, 
terras  campoique  liquentes  Spiritus  23o.  Orefove.  IpM*  haustus  sci- 
tiilusa/i/.LucaDUS,IX,  58o:  Jtt^h-  Itcet  :  et  hoc  dicit  ;  spargendo 
jnUre$iquodcunqu€  vides ^quocun^  «quam  imitare  piuviam.  Alii  Ore 
que  moveris,  Serv.  fave  legunt,  ut  sit  tace :  etiam  ipse 

a a6.  Locum  mortt.  Id  est,  perdi-  in  quinto  JSn.  Ore  fuvete  omne$, 

tioni  :  nihil  est  enim  quod  perire  Horat.  :  Favete  linguis^  —  Voss  au« 

funditus  possit,  qunm  titTo  r«v, id  tem  notât  nullam  hic  esêù  mentio- 

est,  oinne,  in  <|nod  redeont  uni-  nem  deapibus  conspergendts.  — 

5.  38 


594  GOMMENTARIA 

contine,  ut  inde  spargas,  ut  videlioet  aqua  calore  oris  tempe' 
rata  non  lœdat  apiculas,  quœ  sunt  frig^oris  impatientissimas. 

23 1.  Dicit  bis  ab  apibus  repleri  favos  malle,  ac  perinde  esse 
qnoque  duo  tempora  messis,  id  est,  mellationis  et  castratio- 
nis  j^Yorum.  Sunt  autem  duo  hsec  tempora,  quum  Pléiades 
oriuntur  et  quum  occidunt;  id  est,  Vere,  atque  Âutumno: 
oriuntur  enim  vere,  occidunt  Autumno:  hiec  pura  sententia  est  ; 
sed  quos  adjicit  flores?  conspîcuos,  et  jucundiores  ipso  melle. 
Pro  Pleiadibus  ponit  unam  earumTaygetem ,  cni  dat  faonestum 
os ,  ut  decet  fœminam ,  quœ  versa  in  stellam.  Ut  ortum  signet^ 
dicit,  ùstenditos  terris,  Quis  vero  apparatus  hujus  ortus?  Audi  : 
Oceani  spreios  pede  reppulit  amnes.  Quum  enim  stellie  istse  oriun- 
tur, maria  sese  aperiunt  navigationi,  cessante  tonchyeme,  et 
tempestatibus  :  imo  inde,  ut  plures  volunt,  dicuntur  Pléiades^, 
«irÔToOir>ltf,  id  est,  nayiço.  Ergo,  quœ  tempestates  extenni* 
nant  a  mari,  recte  dicuntur  repellere  pede  amnes^  id  est^ 
fluctus  maris,  quos  spemunt,  et  tanquam  pede  premunt. 
Jam  pro  occasu,  quo  Autumno  Pléiades  descendunt  e  cœlo 
in  undas  bybemas  maris,  dicit,  fugere  illas  ab  aquoso  pisce, 
quia  istœ  occidunt ,  quum  oriuntur  pisces ,  et  una  cum  illis  tem- 
pestates. Bene  ait  Servius,  tristem  dici  Pleiadem,  aut  propter 
oocasum ,  aut  propter  propinquantem  asperitatem  fayemis. 

a36.  Redit  ad  iram  apum,  quam  interrupit  :  hœc  supra  mo- 
dum  est.  Quare?  quia  ita  pungunt,  ut  una  venenum  inférant  : 
quia  noi^  contentœ  pungere,  totum  aculeum  ingerunt,  non 
partem  aliquam;  ideo  enim  cotca  spicula^  quia  tota  latent  in 


]^imo$tiuanuLnuprœîÊnde.  Fanam 
etiam  prefer  :  quibas  rebas  teiTi*> 
ta»  quom  ill«  discemerint,  impane 
poteris  meila  colligare.  —  Fumo$ 
setfuaeis.  Qnippe  i^am  pénecuto- 
res  ;  nt  ;  Malemqtu  setiuaeibus  im- 
dis.  Serv. — Est  famus  hovtis  apau 
acerbissiniQs.  Attigit  aliud  ageni 
Livins  IV,  ore  DictatorU,  repre- 
hendentU  milites  :  «  Famone  Ticti, 
■  velat  examen  apam ,  loco  Testro 
«  ezacti,  inermi  eedetis  hosti?  non 
lîerro  eutinguetis  ignés,  non  fa* 
ces?  etc.  —  Heynii  pnestantiores 
notas  vide,  in  vol.  I,  nostr»  Ed. 
p.  533  et  534. 


a36.  lUis  im  moéwnsupm  est. 
Excédant  modnoi;  nam  cum  sno 
interitn  irascnattir.  Sêtv.  •— >  Cl. 
Voss  nnsquam  miBmoratam  cucnl- 
lionem  ad  ictus  apiam  vitandos  in 
Teteribus  invenit;  aitque  Nonnnm 
foisse  solum  qui  AristKO  sno  hanc 
larram  tribneret. 

237.  Mordbus.  Obseryetvr  locn* 
do;  non  enim  ferinnt  apes  ore, 
non  dentibus,  etiamsi  os  habeant, 
nt  testis  Aristot.  de  Partib.  Ani-> 
mal.  IV,  6  ;  sed  acnleo,  qui  illis  in 
alvo  est ,  et  tamen  eo  dirantnr 
mordere  :  sic  reperies  morsom  dict 
de  icln  scorpii,  qui  tamen  cauda 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV.  595 

percnsso  :  quia  dcaonam  adeo  avide  sunt  vindictœ,  et  pronœ 
îo  iras,  ut  prae  ulciscendo  hoste  TÏtm  suas  sint  prodigœ. 

339.  Monet  poeta  castratoretn  fayorum.  ut  si  quando  ven- 
toram  hyemem,  duram  fore  intelleserit,  ac  propterea  tactus 
misericordia  cessât  a  castratione;  tamen,  ne  tum  dubitet  al« 
Tearia  invisere;  apes  suffuinig;are  thymo,  quo  illœ  convales- 
cunt;  ne  dubitet  ceras  inanes  et  vacuas  melle  eradere  omnino 
ac  recidere,  ne  ibi  parentnr  latebrae,  et  domicilia  animalculis  : 
apes  cera  non  yictitant«  Sed  quare  poeta  sententiam  cum  ad- 
miratione  intulit?  Credo  hanc  esse  ejns  mentem  :  apes,  quum 
castrantur  fari,  pellendœ  sunt  fumo  ex  alveis;  non  aliter; 
pellontur  autem  pr^pter  iram ,  quœ  illis  est  supra  modum  : 
înde  est,  ut  qui  beneficium  in  illas  yult  conferre  aut  suffitio- 
nis,  aut  abrasionis  inanium  cerarum,  jure  possit  timere,  ne 
iU«  irritatœ  benefactorem  invadant.  Ergo  poeta  ezcitans  ho- 
minem  istum  ad  laborem  :  quis,  inquit,  dubitet,  illas  suffire, 
ut  a  rébus  firactis  conyalescant?  quis  ceras  recidere,  ut  inde 
fngentnr  animalia,  etiam  si  se  exponant  irritatarum  indigna- 
tioni,  ictibus,  stimulis? 

242.  Contexit  catalogum  bestiolarum,  quœ  apes  infestant, 
non  omnium,  sed  sex  tantum.  Pendet  sententia  ex  superiori- 
bu8  ita;  suffienda  sunt  alvearia;  ceras  vacuas  eradendae;  prop- 
ter  stellionem,  blattas,  fucum,  crabronem,  tineas,  araneam. 
Stellio  favos  exedit;  blattœ  cubilia  congerunt  in  alveis;  fucus 


ferit.  Cerda.  ^-  Spioula  eaea  relà^ 
ifuunî,  Ideo  entea^  quia  brevicnla 
admodam,  et  ita  tota  latent.  Ob- 
servât Germanns  a  natura  apam 
dictum  Giceroni  pro  Flaeco  :  ntor» 
luiis  ett  aculeojam  dùnitto ,  «c  <f  l'c- 
to  tetHmonio,  Quibu*  Terbis  imita- 
tut  yidetnr  Cicero  Platonem,  qui 
in  Pfa»done  ait  :  i»mf  lâixnrtL  «r^ 

riar  rtlicto  acuieo  instar  apis,  —  Cl* 
VofiB  dicit  aculeam  caTnm  esse,  et 
dn^bus  spicuUs  preditnm  ;  atque 
in  extrema  illius  parte  bullam  su- 
besse  veoeno  plenam. 

:iHt,  Suffire  îhymo.  là  ett,  famî- 
fgate  î  nt  eiinde  inimica  illts  anima- 
lia  fug^iant.  — Lucret.  lib.  II,  f^- 


nibus  ttîhêriis  terras  suffire  fera^ 
ces,  —  Cerasque  reâdere  inanis. 
Dnm  sine  melle  sunt  cere  ;  hoc  di- 
cit :  si  nihil  babaermt  in  aWeari- 
bns,  Tel,  te  toUente,  vel  exedenti- 
bns  prayis  animalibas,  apibas  mi- 
natatim  incisam  ceram  ministre^ 
Stelliones  rero  et  caetera ,  thymi  fu- 
mo ab  eis  repelle.  Serv*  —  Pestes 
apibas  nozias,  sunt  imprimis  stel- 
lio, léMard;  blatta,  cloporte;  fucus, 
piépe  ;  crabro ,  frelon  ;  tinea ,  ver 
rongeur;  et  aranea,  araignée. 

243«  Stellio  ignotus.  Sic  Ovid. 
Fast.  I,  167.  tgnota  hirundo^  que 
aliquandiu  non  visa  ex  latibnlis  in- 
cognitis  prodit,  ita  ite/d'o  ignotus^ 
qui  ex  insidiis'prorepit.  ^-  Stellio 

38. 


596  COMMENTARIA 

otiose  sedens  alienum  pabulum  depopulatur;  crabro  et  tinea 
se  apibus  imiùiscent;  aranea  suspendit  casses  in  foraminibus 
exeuntes  apiculas  prœdatura.  Vide,  ut  mirifice  cuique  pesti 
suum  yerbum  assignaverit  :  expende  etiam  epitheta,  quœ  cui- 
que attribuit  verus  va  tes.  Stellio  i^otus.est,  id  est^  ignobilis, 
aitSeirius;  yel,  ignotus,  id  est,  inobservatus,  etiatehtereo 
subiens,  ait  idem,  et  probat  Gennanus  :  blattas  lucifugae;  in 
quo  attigit  naturam  vermiculi  semper  latentis  :  fucus  immn- 
nis,  videlicet  a  labore,  et  tantum  ventri  indulgens:  crabra 
asper;  nam  dira  avicula,  et  procax  in  petendo;  cui  etiam 
arma  dîsparia  :  tineœ  dirae,  ut.quœ  depopulentur,  depr^eden- 
turque  mella  :  aranea  Minervae  invisa;  attingit  fabulam,  quse 
obvia.  Vidisti  pestes  cum  signatis  verbis,  cum  signatis  attri- 
butis. 

248.  Absolvitur  locus  cum  eximia  laude.  Quantus  est.ani- 
mus  apiculis,  quas  tôt  pestibus  oppugnatae,  nequeunt  expu^ 
nari.  Quo  magis  invaduntur,  atque  bauriuntur;  eo  acrius  ii>- 
cumbunt  in  opussuum;  lapsum  genus  reparant;  ruinas  sar* 
ciunt;  comptent  foros,  id  est,  cellas  melle;  flores  convebunt 
veluti  in  horreum. 

Pars  sextà.  a5i.  Ab  incommodo,  cuiapesezpoftitœ,  ani- 
malculorum  injuria ,  transit  ad  incommoda  morborum,  qui-i 

EtLucifugis.Cerda^lRnaeusei  multi  ab  illo  nunquam  libenter  0  finalis 

alii  snstulerunt  purticulam  6t;  sed  corripitur ,  ut  stê//?o. 

in  optimis  omnibus  MSS.  reperitur  2^y.  Foribus suspendit  aranea  cas^ 

ET  :  quod  probare  ao  conservare  ses.  Virgilias  quidem  confondit  :  ta« 

necessario  debui.  Pierins  Creticum  men  sciendum ,  majores  animal  ip 

pedem  in  versos  principio  agnos-  som  masculine  génère  appeUasse, 

ci t,  stêlCi'.  ;  et  :  quid  f  rigidias  et  in-  kic  araneus;  retia  vero  que  f  aciunt, 

solentius  ?  Cicero ,  lib.  III ,  de  Orat.  f œminino.  Sero. 

cap.  47  9  bunc  pedem  ex  long»  et  :ii&,Quo magis exhaustœ*  Ad  wbm 

brevi  et  longa  con^tantem  clausuiis  jorem  diligentiam ,  quam  apes  ad« 

aptiorem  cum  Aiistotele  judiuat  :  hibent,quumTaatanturmel]a,peri 

TtdeQuintiJian..Ub.IX,  adiinem;  tinet  locus  Aristoteli»  acribentis, 

nemo  unquam  in  hexametrum  re*  reddi  eas  otiosiorea,  si  in  ezimen-( 

cepit.  GJ.V088  rectios  putat  con-  dis  favis  plus  mellis  relinquaturt 

tractione  duas  effici  tantum  sylla-  et  addit,  eas  anxiaa  laborare,  si 

bas,  ita  ut  «rè  i  similis  fiât  vm  jy  et  plus  adimator,  minus  relinquatur. 

dicatursfê//^"êtpers^pondaeumcum  Uabuerunt  fbrtasse  pro  exenplo 

elisione  «rov  o  :  quae  scribendi  ratio  apiculas  Romani  ilii,  qui  censé- 

sœpius  apud  Virgilium  occurrit:  bant,  non  esse  eyertendamCarthap 

Jhivjorum,  parjetibus,  abjete.  Stat  ginem,  né  Bomà  otio  torpesceret 

etiam  pro  nostra  lectione,  quod  ademfo  boste.  C^(fa. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV. 


597 


bus  etiam  obnoxîae  :  si  vero ,  înquit ,  morbo  lang^erint,  hic  jam 
urito  ^^albanum  :  interponit  enim  long^ssimam  parenthesin. 
Illud,  (fuordam  casus  apibus  quoque  nostros  Fita  tulity  est  quando 
ipsis  Tita  quoque  attulit  similes  morbos  cum  faominibus. 

a53.  Interponit,  ut dtxi,  long;am  parenthesin ,  qua  continen- 
tur  signa  apis  morbidae  atque  affectée,  ad  remédia  venturus. 
Signa  non  valentium  apum  sex  sunt  :  color  alius  ab  eo,  qui 
prius  :  macies,  qua  illarum  corpusculum  horrore  quodam,  et 
deformitate  perfunditur:  exportatio  defunctarum  ex  alveis; 
habent  enim  sua  funera  :  conglobatio  apum  ad  foramen  ipsum  ; 
ftt  haec  instar  pendentis  funis^  mutuo  pedum  innexu;  uvam 
Yocant  Scriptores  Rustîci  :  pigritia,  qua  in  tus  cunctabundœ 
permanent,  contracta  famé  et  frigore  :  sonitus  quidam  gravior 
solito;  est  enim  luctuosus  et  gemebundus,  qui  susurrus  dis- 
currit  per  omnes  tractus  alvei  :  extremi  hujus  signi  triplicem 
adducit  compara tionem.  Soient  syl^ae  immurmurare,  fiante 
Austro  frigido  :  mare  inquietum  stridere,  undis  refluentibus  : 
ignis  aestuare  clausis  fornacibus;  taie  est  apum  murmur,  talis 
stridor,  talis  «stus. 

364.  Adhibet  jam  remédia  :  hsec  noTem  sunt.  Odor  galbani 
incensi  :  mella  immissa  per  canales  sic  enim  illas  recreabis; 
sublevabisque  noto  pabulo  :  possit  melli  admisceri  tunsa 
galla  :  possint  rosae  admisceri,  postquam  a^erint,  tunsœ  pa- 


a54*  Mius color,  là  est,  pallidns; 
quia  dixit  supra  :  Ardentes  auro,  et 
paribus  iita  corpora  ^ttis.  Serv. 

a  56.  Exportant  tectis.  Exportare, 
ut  efFerre,  funèbre  verbum  c«t.  — 
Funera  ducunt.  Cùm  exequiali  sci- 
licet  pompa:  et  ducere,  proprie  fu- 
nemm  est.  Persius  :  Nereojam  ter^ 
tia  ducituruxor.  Serv,  Hanc  notam 
humanitatis  pariter,  et  religionis 
multî  in  apibus  obserrarunt.  Vide 
^lian.  V.  Hist.  VIII,  4  ;  Kirchman. 
lib.  Il  de  fnneribus  Romanorum. 

357.  Pedihus  connexœ.  Htnc  mul- 
ti  dictas  apes  Tolunt,  quod  se  pe- 
dibus  inTicem  tenent  :  lîcet  cre- 
brior  sit  illa  opinio ,  quod  sine  pe- 
dibus  primo  esse  dicuntur  :  ut  : 
Trunca  pedum  primo,  Serv,  —  Cl. 


Voss  hic  plura  congerit  Vatronis , 
Columell» ,  et  Plinii  exempla ,  et 
Raaeo  ikostro  contradicit. 

258 .  Intus  clausis.  Ut  in  luctu  ho- 
mines  soient.  Philarg. 

264«  Bic  jam  galbaneos.  Id  est , 
qnum  hic  processerit  morbus ,  gai- 
ban  us  incendenda  est;  non,  ut  su- 
pra dixit,  thymus  :  mel  etiam  in 
aWearia,  medicatum  tamen  infe- 
rendum  ;  non  ut  supra  cerœ  inanes. 
Serv.  —  Galbaneos  odores.  Recurre 
ad  illud  Georg.  III,  41 5:  Galba- 
neoque  agitare  graves  nidore  chefy- 
dros  :  ibi  de  vi  galbani.  Vide  etiam 
Plin.  XXIV,  5.  ubi  Tari»  galbani 
medicinœ. 

a66.  Adpabula.  Ad  mel  :  ut  apum 
vires,  exhaasto  meile,  reparentur  : 


598  GOMMENTABIA 

riter  :  atilÎB  erit  sapa,  et  haec  pÎDguis;  ideo  opôrtet  multo  igni 
coquatur,  quo  sit  pinguior  :  racemi  passi  ex  vite  Psythia,  quae 
celeberrima  ad  uvas  passas  conficiendas  :  thymus,  et  hic  ex 
Attîca;  hoc  xor'  i^o^v  :  herba  centaurion  graviter  redolens  ; 
demum  amellus ,  flosculus  quidam  :  in  hoc  extremo  multa 
consumit. 

271.  Ubique  Virgiliiim,  vatem  esse  agnoscas.  Soient  poetœ 
alii  res  naturales  unico  tractu  persequi,  nihîl  interponentes 
ad  jucunditatem  :  fugit  vitium  istud  Maro.  Luxuriat  igitur  in 
extrema  ope,  et  amelli  la  ta  descriptione  mire  lascivit  :  descri- 
bit  florem  istum  a  forma;  colore;  munere;  sapore;  tempore 
quo  nascitur;  loco  ubi  legitur.  Forma  posita  est  in  ingenti 
Sylva,  quam  attollit,  et  hanc ex  unico  cespite  :  cplor  floris est 
aureus;  foliorum  vero,  quae  multa  sunt^  snblucens,  ac  pur- 
purascens  instar  nigricantis  violœ  :  destinatur  egregio  munere 
Deorum  aris  :  fiunt  enim  ex  illo  torques,  id  est,  coroUae,  qui- 
bus  arae  omantur  :  sapor  asper  est  tendensque  in  amaritiem  : 
erumpit  hic  flos  ex  suo  caule,  exacta  œstate,  videlicet  quum 
valles  jam  sunt  tonsœ,  et  demessse  segetes  :  nascitur  prope 
Mellam  Galliœ  fluvium.  Hujus  ergo  floris  radices  vino  optimo 


Vocat  autem,  qui  cibum  proten- 
dit. Cerutus. 

368.  Aut  igni  pinguia  multo  De- 
fruta.  Qaœ  coquendo  spissitudi- 
nem  acceperunt,  et  probe  decoc- 
ta  sunt,  illa^m^ttia  multo  f^ninuii- 
capantnr.  Porro  «  defrutum  a  d&- 
«  fervendo  dictam ,  ubi  ad  spissi- 
«tudinem  fortiter  despumaverit , 
«  efFectum  est  »  :  ut  Pal  lad.  tit.  XII, 
18.  «  Vinum  est,  seu  mustnm  ad 
M  tertiam  vel  ad  dimidiam  partem 
«  decoctum ,  qnod  nonnuUi  etiam 
«  tapam  appellant.  » 

371.  Amello,  Apiastri,  sive  me- 
lissophylli  flore  olim  etiam  coro- 
nari solitas  deorum  aras,  Vii^lius 
hoc  loco  indicat.  Amellum'enim 
hic  est/MXi0vo^;iAov.  Giossae  :^me/- 
lum  j  jtwJfyu^v  :  quem  florem  ita 
describit  bis  tribus  versibus  :  Au* 
reus  ipscy  ted  infoliis,  etc.  Florem 
vocat,  apices  illos  croceos  vel  au* 


reos,  qui  in  medto  sunt  calice  ;  fo- 
lia  Tero  calicem  ipsnm,  qui  pur- 
pureus  est.  Sic  O^idius  de  Narcis- 
so  :  «  croceum  pro  corpore  florem 
m  Inveninnt,  foliis  médium  cingen- 
•  tibus  albis.  »  Silvantque  hic  pro 
frutice  accipit,  sed  fmtex  pro  sil^ 
va  vel  nemore ,  nunquam  legitur. 
Salmas.  exercit.  Plinian.  p.  I03. 

375.  Violœ  sublucet  purpura  ni- 
grœ.  Mire  ait  sublucet  y  ut  ostendat 
pnrpurei  coloris  folia,  quodam  vi« 
rore  esse  perfnsa.  Serv, 

377.  Tonsis  in  vallibus  illum. 
Non  silyosis  :  unde  est  contra  :  /n- 
tonsi  vumtes,  Serv,  Cl.  Voss  eum- 
dem  sensu  m  ex  Homeri  et  Sopbo- 
dis  exemplis  confirmât. 

978.  Prope  JUanina  Mellœ»  MeU 
la  fluvius  est,  jnxta  quem  herba 
haec  plurima  nascitur  :  unde  et 
Amello  dicttur  ;  sicnt  etiam  popu* 
h  habitantes  juxta  Lemannum  flu- 


IN  GEORGICORDM  LIE.  IV. 


599 


ac  mire  odorato  incoquantori  apponanturque  in  canistris  ad 
foramina  alyeomm,  ut  illis  pro  cibo  apes  utantur,  quum 
flegrœ  sunt. 

Pahs  8BPTIIIA*  281—286.  Nunc  docet  uti  reparandae  sint 
apea,  si  interoecione  pereant:  banc  rem  dacit  ad  libri  ezi- 
tum;  pnemittit  vero  versus,  quos  supra  vides,  qui  sint  loco 
exordii  j  quorum  ista  est  sententia  :  si  apes  omnes  interitu  de- 
leantnr;  neque  suppetat  unde  queant  reparari,  jam  tum  pro- 
derit  memorabileinventum  Aristasi  Arcadis,  qui  apes  repara- 
vit  ex  cruore  csesi  vituli  :  ego  rem  altius  ducam,  repetamque 
ab  ipsa  origine  primam  facti  bujus  memoriam.  Quum  ait, 
tempus  pondère  subintellige  verbum,  est  :  ait  sœpe,  quia  expe- 
rimento  saepius  repetito,  rem  tandem  Aristseus  invenit  :  cmor 
insincerusest,  putridns,  corroptus,  vitiatus;  namexputrido 
bove  apes  oascuntur. 

287.  Ëxplicabo  septem  versus, ut  nemo  hactenus  explicuit. 
Ergo,  scripturus  poeta  artem,  qua  ex  gsbso  bove  apes  repa- 
rantur,  primo  locum  describit,  ubi  ars  hsec  initium  babuit  : 
is  loctts  duplex  est  iEgyptus,  et  Persia.  Très  primi  versus  i£gyp- 
tum  signant;  très  alii  Persidem  :  omnis  regio  JSgyptia,  omnis 
regio  Persica  jacit ,  id  est,  ponit  et  constituit  in  arte  cœsi  bovis 
certam  salutem  reparandi  mellis.  iEgyptum  signât  a  Nilo, 
Persidem  ab  lâdo  flumine  hune  in  modum  :  salus  posita  est, 
qua  gens  felix  Canopi  Nilum  accolît,  et  per  sua  rura  pfaaselis 


vium,  AUmétiU  dicontnr.  Lncaniis: 
J)e$enien  capo  ienêoriafixa  Limon- 
no.  Serv,  —  Melia  amnis  in  Gallia 
Gisalpioa,  TÎeinns  Brixi»,  oritnr 
6Z  monte  firenVio.  Pkiiary. 

38 1 .  Sed  si  tfuem  proies  subito  do» 
fecerit  omnis»  Miro  ntos  est  ordine  : 
nam  primo  ait ,  quemadmodum 
animalia,  apibiis  inimica,  pollen* 
da  sint  :  deinde  quibus  medicami* 
nibns  morbo  possint  earere  :  nunc 
dicit,  penitos  arnÎM»  qua  possint 
ratione  reparari.  Serv. 

284*  Gfftis  jttvencû.  Verberibns 
occisis  ;  bono  autem  sermone  usnt 
est  :  nam  ccdi  interdum  occidi ,  îih 
terdnm  verberari  significat.  Serv. 

285.  /nsincenis  cmor.  Vitiatus, 


cormptns  :  nam  ideo  yerberantur , 
ut  ex  pntrefacto  cruore  vermes 
creentur,  unde  apes  sint.  S.-^In- 
sineerus.  Est  hoc ,  quod  Ârchelaus 
dixit  apud  Varr.  III,  1 6.  /Uiç  ^ivo* 
fMvut  wnrwufMfA  *•«? « ,  ubi  apes  yo- 
cat  filias  bovis  corrupti.  Quod  ip- 
semet  Var.  Rnst.  II,  5.  «Doièye 
«  ex  hoc  pntrefacto  nasci  dulcissi* 
•  mas  apes,  mellis  matres,  a  quo 
«  eas  Graci  /SovysW  oppellant.  w  — 
jiltiMU  omnem  Expediam;  contra 
iEn.  1 ,  342  :  se(2  stimma  sequarfasti-* 
gia  rerum,  Sane  sciendum  Plinium 
dicere  de  bobus  apes  ;  de  equis  cra- 
brones  ;  de  muUs  fucos  ;  de  asinis 
respas  procrearL  Serv. 

287.  Pellœi  Canopi,  Gsnopus  ci* 


6oo 


COMMENTARIA 


Tehitur,  id  est,  naviculis  :  en  iEgyptus.  Salus  posîta  est,  qaa 
amnis  c^evexus  ab  Indis,  îd  est,  indus  îpse,  arçet  vicinîa  (est 
hic  vicîniuin,  virinii)  Persidis,  cui  fluvio  septem  sunt  ora. 
Haec  senientia  :  expendite  nu  ne,  Lectores,  uti  rem  amplificet 
verborum  epithetis,  dilatatione  sententiœ.  Epitheta  :  nam  gens 
lE^pûai  fortunata  dicitur,  sui  fluminis  ubertate:  Canopna 
Pellœus  ciim  respectu  ad  magnum  Alexandrnm  :  Nilus  stag» 
nans;  flumen  effusum:  phaseli  picti:  Persis  pkaretpata:  Indi 
coloratiy  a  stigmatibus,  quibus  punctî  in  corpore.  Dilatatio 
sententis  posita  est  in  loci  descriptione,  ex  circumstantiis , 
Tidelioet  ex  génère  Canopi,  pro  uni  versa  ^gypto  :  ham  Cano- 
pus  nubilis  iËgypti  urbs  :  ex  opposilione  mira  Nili  stagnantis, 
et  effusi  fluminis:  nam  videliret  efFunditur  in  iËgyptam,  et 
mox  stagnât:  ex  altt^ra  oppositione,  qua  per  rura  terrestria 
iEgypti  naviculis  vebuntur:  ex  Indo  flumine,  qui  urgetPer- 
sidem;  ex  eodem  nascente  ab  Indis,  mente,  ac  discurrente  in 
ora  septem.  Poeta  posait  devexus  pro,  devectus. 


vitas  est  jazta  Alpxaodriam^  quam 
Alexaiider  condidit  instar  chlamy- 
dis  suae  :  qui  fuit  de  civitate  Ma- 
cedoaÏHB,  quic  Pella  nominatur. 
Canopus  autem  dicta  est  quasi  ca' 
nobus,  a  Clinobo  Menelai  guber- 
Datore  illir  sepulto.  Serv, 

290.  Pharetratœvicinia  Penidis.  A 
crebro  pharetrae  ei  sagiuamm  usu. 
Sed  cur  hir  mentio  Perûdis^  qanm 
Milus  a  Perside  absil  longissime? 
Ëzpedire  videtur  Vossius  in  Com- 
ment, ad  Melam  I,  8,  qui  secutum 
VirgiUam  dif  it  opinionem  eorum, 
qui  putaruDt  Niium  iisdem,  qni- 
biu)  ludna  et  Arcesines  concipi  fon- 
tibus,  ac  deinceps  per  maltas  vas- 
tasque.fluure  soUtudines ,  donec 
£ihiopiam  conlingat ,  atque  illic 
demum  ISilum  vocari.  Vicinia  a 
vicinium ,  qaa  Toce  utitur  Seneca, 
de  brevitatc  vitae,  cap.  i5;  invidia 
in  vicinio  venatur.  Emm.  —  Sed 
Cl.  Voss  affirmât  to  vicinium  a 
Monaohis  rreatum  fuisse  ;  nam  in 
loci&  Ovidii  et  Seoecœ  pro  vicinio 


allatis ,  Codices  asserant  vieiniam. 
2gi.  Et  viridem  jEgjrptum  niyra 
fecundat  arena.  Versus  iiic  in  Ro- 
mane codice  locum  habet  post  ver- 
sum  usque  coloratis,  boc  scilicet 
ordine  :  «  Quaque  pbaretrat»  vici- 
•  nia  Persidis  urget,"  Et  diversa 
«  mens  septem  discurrit  in  ora  : 
«  Usque  coloratin  amnis  devexus 
«ab  lndi.s  Et  viridem  .£gyptum 
«  nigra  fernodiit  arena.  »  Pier.  — 
Cl.  Voss  bune  versûom  ordinem 
Pierio  adoptatum,  et  in  sua  edi- 
tioue  collocatum  nonnullis  ratio- 
nibns  confirmavit.  Verum  auda- 
cior  est  ilJa  Scriverii  trajertio, 
quam  supra  pag.  ootavi;  namque 
sic  proposait  lucum;  et  circum  — < 
et  diversa  —  usque  —  et  viridem 
tjuaque  pharetrat4B^^cmni$  in.httc  : 
adjecitque  insuper,  nibil  ineptius 
esse  vulgatis  ediiionibus,  qiiae  fa- 
cinnt  jEyyptum  Persidi  eontermi^ 
nam.  Uanc  lemeritatem  probavit 
acnti  ingenii  vir  Jacobus  Bryant, 
çajas  contumelios»  insectaliones 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV. 


60 1 


295.  Post  loci  descriptionem ,  jam  artem  ipsam  explicathoc 
ordine  :  exponit  locum,  ubi  occidendus^vitulus  :  œtatem  fi- 
toli  :  modum ,  quo debeat occidi :  circumstantras, quse sequun- 
tur  cœdem  :  tempus ,  quo  ista  peragenda.  Locus  esse  débet 
ançustus,  tectl  et  parîetum  contractione;  debent  esse  fenes- 
ITSB  quatuor  a  ventis  quatuor  :  œtas  vituli  non  excédât  annos 
duos;  in  hac  enîm  œtate  aptus  erit  :  débet  occidi  obstrue ti on e 
narium,  atque  oris,  ne  posait  respirare;  deinde  tundi  plagis^ 
non  ferro  lœdi,  donec  ictuum  tunsione  membra  omnia  et  vis* 
cera  solvantur  :  post  cœdem ,  relinquatur  inclusus  in  loci  illius 
an^stiis;  subjiciantnrraroorum  fragmenta,  thymus,  casia, 
berbaealiae:  fiant  ista  sub  occasum  hyemis,  prinsquam  Ze- 
phyri,  ineunte  vere,  undas  impellant,  prata  rubeant  colori- 
bus,  hirundo  adventet. 

3o8.  Juvenci  cœdem  sequitur  apum  generatio.  Tepescit,  in- 


adversus  Heyniaa ,  posteris  hune, 
Doo  minas'* generoto  animo  qaam 
ÎDgenti  doctrina  clarum  U'adide- 
ruot:  de  hit  injuriis  vide  vol.  I, 
nost.  edit.  pag.  58 1;  et  de  variis 
lectionibus,  ibid.  pag.  544  ®^  '9q* 
notas  Heynii  qu»  tibi  nihil  ultra 
desiderandum  relinquent. — Nigra 
fœcundat  arena.  Novum  enim  sem- 
per  limum  trahit,  qui  efficit  fœ- 
cunditatem  :  nnde  et  Nilus  dictas 
est,  qaasi  ff«tf  îxJv,  id  est,  novam 
limam ,  trahens  :  nam  antea  Nilus 
Latine  Melo  dicebatur.  Serv, 

2gS.  Jpsos  contractus.  Ad  sustt- 
nendum  tantam  et  coarctandum 
bovis  cadaver.  Serv.  —  Coartatus, 
non  latus,  aat  transpirabilis  :  ut 
nimimm  cttias  hic  sanguis  patres» 
cat,  ex  que  apes  generentur.  M, 

396.  Angtutique  imbrice  tecH.  Li- 
cet  et  hic  itnhrex  lectiim  sit,  me- 
lias  tamen  secundum  Plautum,  hme 
imbrex  dicimus  :  namque  ait,  Fne- 
gisti  imbrices  meaSy  dum  te  dignatn 
sectaris  simiam.  Serv.  —  Imbrex 
dicta,  quod  imbrem  arceat:  vel, 
quœpossit  subitos  effundere  nimbos. 


Est  enim  tegula  cava  et  semiro- 
tonda.  Taubm. 

398.  Quatuor.  Quatuor  eos  ac- 
cipiendum ,  quod  Homerus  notavit 
Eurum,  Zephynim,  Boream,  No« 
tum  :  omnes  autem  venti  prêter 
encborios,  id  est,  régionales,  sunt 
duodecim  :  Subsolanus  ,  Eurns , 
Fœnix,  Motus,  Libonotus,  Africus, 
Zephyrus ,  Argestes ,  Thracias , 
Aparctias,  Boreas,  G«cias.  Phit. 
• —  Obliqua  luee  fenettras.  Qae  ex 
obliqoo  lamen  infundant,  ot  in 
horreis  cernimus.  S»  —  Obliqua  Iw 
ce.  Id  consulto  fit,  ne  locus  perfle- 
tur;  nam  si,  per  fenestras,  ad  qua- 
tuor mondi  cardines  constructas, 
recta  lux  ingereretur,  plane  locaê 
hic  refrigeraretur,  neque  vaporo- 
sos  et  humidus  permaneret  :  unde 
non  tam  cito  putresceret  sanguis. 

307.  GarruU  quam  tignis  nidum 
suspendat  hirundo.  An  Philomela, 
an  Progne  mutata  sit  in  hirundi- 
nem,  contenditur,  ut  videre  est 
éd.  VI,  79;  et  hnjusce  libri  vs.  i5. 
Nec  non  in  indice  Erythrei,  in 
Philomela, 


6o2  GOMMENTÀRIA 

quit,  et  liquescit  humor  juvenci  ia  ossibiis  teneris  (ideo  au- 
tem  hœc  tenera,  quîa  bimus  vitulus)  :  deinde  ex  Kumore  illo 
tepefacto  erumpunt  animalia,  miris  quibusdam  modis  :  nam 
primo,  trunca  sant  pedibus,  unde  apes  dicuntur,  qaasi  sine 
pedîbus  :  mox  pennœ  adduntor,  quibus  strident,  et  captant 
aerem  volatu.  Quanta  vero  haec  copia,  et  multitudo?  Vidisti 
imbrem  œstivum,  ant  sagittas  Parthorum,  quum  fréquentas- 
simœ  sunt  sagittœ,  ab  non  lasso  milite,  imo  tntegro;  bac  fre- 
quentia  erumpunt  ex  caeso  boye  apum  examina  :  pneclare 
sagittîferum  animal  comparât  cum  Parthis  sagittiferis;  et  ad- 
huc  prœclarius,  si  expendas  Parthos  a  tei^o  jaculari,  sicut  et 
apes  exserto  per  alvum  spiculo  :  non  enim  habent  in  ore,  sed 
in  alvo  stimulum,  quo  feriunt. 

3i5.  Post  artem  luculenter  descriptam,  sequitur  artis  in- 
ventor  Aristseus,  de  quo  texit  longam  et  fabulosam  narratio- 
nem  nsque  ad  libri  exitum.  Praemitttt  invocationem,  ut  qui 
rem  novam  aggrediatur,  qua  a  Musis  petit,  pandant  primum 
Deorum,  qui  banc  artem  invenit.  Geminatio  ilia  quis,  tfuis 
^^g^  gloriam  inventons.  Quis  ille  esse  ergo  potuit,  qui  rem 
tantam  invenit?  Verbum  extudit  indicat  diligentem  quamdam 
meditationem ,  operamque  in  inveniendo.  Versus  aïter  banc 
habet  sententiam.  Dicite  Musœ,  unde  nova  bominum  expe- 
rientia  cepit  ingressus?  id  est,  dicite  unde  nova  experientia 
habuit  priraos  aditus  accessusque  ad  rem  tantam? 

Paas  octava.  317.  Voluit  scire  a  Musis,  quis  Deus  banc  ar» 
tem  invenerit?  Musée  suggerunt  Aristœum ,  et  ideo  ab  eo  nar* 
rationem  inchoat.  Narrât  vero  hune,  ut  amisit  apes  morbo  et 
famé  consumtas,  reliquisse  Tempe  (sunt  haec  Thessaliœ  loca 
amoenissima,  quœ  înterfluit  Peneus),  fugam  vero  destinasse 
ad  fontem  illum,  unde  erumpit  Peneus,  ut  querelas  suas  de- 

308.  Tenerif  tepefaetus  in  o$sUm$  3i  7.  Pastor.  Arittaens  ;  filins  fuit 
Awnor.  UtpotebimÎTitiiIi,  in  qoo  ApoUinis  et  Gyrenes  fili»  Penei 
plarimnni  ferreotis  est  san^inis.  flniniois  Thessali»  :  qui  tpamm  £a- 

309.  Fisenda  modis  animalia  mU  rydicen  Nympham  azorem  Orphei 
m.  Et  qaod  ex  cadavere  nascnntnr  vitiare  volnisset,  et  illa  fngiens  a 
animalia,  et  qnod  apes  ex  vermio  serpente  faisset  occisa;  Nympha- 
bos  procreantor.  Serv.  mm  iracnndia  cnnctis  anîmalibos 

3 16.  Ingresius,  Exordia.  Serv. —  pérditis  fnnditus  et  cunctis  apibus. 

Nova  experientia.  NuUo  enim  do*  matris  anxilinm  petiit.  Serv.^-Pe^ 

cente  ars  per  nsnm  reperta.  Mani*  nwia  Tempe.  Qaia  per  ea  transit 

lins  lib.  I  ;  artem  experientia  fecit,  Peneus  fluvius.  PhiL  Tempe  sont 

Exemplo  monstnmte  viam.Tanbm.  loca  frigida,  opaca,  et  frondosa. 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV.  6o3 

ferret  ad  matrem  Gyrcnem,  quœ  in  eo  fonte  domicilium  ka« 
bebat;  erat  quippe  una  ex  aquarum  Nymphis. 

3a  I.  Sequuntar  querelœ  Aristœî  ad  matrem.  Queritur  vero, 
«e,  qui  habet  matrem  aquaram  praesidem,  qui  patrem  Apol- 
linem,  tamen  genitum  fatis  invisam;  matri  nuUam  curam 
esse  de  filio;  frustra  illi  promissum  cselnm,  atque  immortali- 
tatem.  Geminatio  mater ,  mofervividam  habet  querelam;  quasi 
dicat;  mater  es  mihi,  sed  non  te  matrem  exhibes. 

336.  Subjicit  caussam  querelarum.  Invisus  sum  fatis;  nulla 
est  matri  de  me  cura  ;  frustra  speratur  astemitas  in  c»lo;  quum 
relinquam  amittamque  honorem,  quem  habebam  mortalis; 
Tidelicet  agricultnram,  et  pecudes  :  et  hoc  te  matre^  sub  qua 
augere  rem  debueram,  non  minuere,  non  perdere.  Indicant 
ista,  Aristaeum  jacturam  fecisse  non  solum  apum,  sed  etiam 
frugum ,  et  pecudum. 

329.  Enimpit  in  acerbissimnm  dolorem  :  si  ita  mecum  sit, 
una  omnia  pereant  :  si  me  habes  tœdio,  everte  omnia;  syWas; 
pecudes;  messes;  sata;  vites;  quibus  ego  honorem  mihi  com*' 


319.  Extremi  amnis.  Id  est ,  tmn- 
mi,  Qnde  nascitur  :  et  sic  dicimus, 
Proh  suprême  Jupiter,  id  en,  iuat- 
me.  Serv.  —  Extremnm  capnt  aie 
dixit,  at,  TusangmnUulibnutauO' 
tor^  id  est,  primiu.  Philarg,^- Ci. 
V0S8  notât  de  utraqne  extremitate 
dici  capnt,  de  fonte  et  ostio;  sed 
hic  agi  de  font^  solo.  Vid.  sup. 
Georg.  II,  355.  —  Sacrum  caput 
OmnU  enim  fons  in  origine  sacer 
est:  nt  notât  Horatii  Commenta- 
tor  ille  hybrida,  siTe  is  Aerouy  si* 
▼e  Porphyrioy  êire  et  nenter  fit} 
ad  Od.  I.  Etiam  Servius  Mu.  VII 1 
Nullum  fontem  non  snorum  esse 
ait ,  propter  deos  eis  attrihuios. 

33 1 .  Mater  Çyrene,  mtUier.  InTÎ- 
diosnm  est,  nomine  parentes  to- 
care  :  unde  paulo  pott.  Et  te^  cm* 
delem  nomine  dieit  Sic  in  dnode- 
cimo  in  desperatîûne  ait,  Buitque 
implorans  nomine  Tumum,  Senr. 
-—  Guryitis  h^ju$,  Id  est,  Ponei 
iomini).  Serv. 


3a3.  Si  modo,  etc.  Dubitatio  ad- 
modnm  inTidiosa.  Ita  Phaetbon  ad 
matrem  Glymenem,  Met.  I  :  «  At 
«tn,  si  modo  snm  c«lesti  stirpe 
«  creatns,  Ede  notam  tanti  gene- 
«  ris,  meqne  adsere  cs»lo.  ■  Tmib. 

394.  Invisum  falds  gemdsti.  Si 
natos  ex  diis,  inTisns  est  fatis  :  sic 
in  primo  iEneidos ,  Nos,  tuaproge- 
niesy  cœli  quibus  annuis  arcem.  Item, 
Quis  te,  nmte  dea,  per  tente  péri- 
eula  casus  Insequitur?  Serr. 

336.  Fita  mortalis  honorem,  Bene 
honçrem  ait,  qnia  arare,  animalia 
pascere,  apes  etiam  habere,  erat 
bonor  :  nam  in  ingenti  honore  fnit 
rosticitas.  Alibi,  non  uUus  aratro 
MHgnus  honos.  Senr. 

337.  Custodia  soUen.  Diligens  et 
perita  indostria.  —  Te  matre  re^ 
linquo.  Ac  si  diceret  :  Sub  ea  perdo 
nsmn  laboris,  snb  qaa  angere  de- 
bneram.  Serv. 

33o.  Interfiee  messes.  Secmidnm 
Pvthagoran,  qui  habere  aniiaaia 


6o4  COMMENTARIA 

parayi,  et  nominis  immortalitafem.  Nam  cui  ista  vis,  nisi 
filio?  Est  ista  acerba  concessio  Jelices  sytvœ  sunt  fructiferse 
arbores. 

333.  Mater  sensît  tantum  sonitum  clamantis,  et  commota 
est^  neque  animo  exterrita,  ut  postea  poeta  scribit  :  sensit, 
inquam,  tantum  sonitum;  namque,  an  natus  is  esset,  non- 
dum  a^ovit,  ut  quse  esset  sub  imis  gur^^itibus,  et  alto  âumi- 
ne;  ut  quae  lanificio  operam  daret.  Ita  Servius  poetam  expli- 
cat,  et  vere  :  sic  enim  occurras  calumniœ  :  non  enim  ex  decoro 
poeta  moraretur  in  recensendo  catalogo  Nympbamm^  si  Gy- 
rene  natum  agnovisset  :  postea  certior  fit  telatu  Arethusee. 
Itaque  praeclare  finxit  poeta ,  nondum  filium  a  roatre  cogni- 
tum,  tantum  confuse  sonitum  quemdam  perceptum,  ut  locum 
daret  Nympharum  catalogo.  Sed  vide  quo  apparaiu  Noster 
Gyrenem  inducat,  sub  thalamo  alti  fluminis,  atque  in  formo- 
sissimo  comitatu  Nympharum ,  quas  fusœ  circa  illam ,  dant 
operam  lanificio,  Vellera  sunt  pretiosissima,  ut  Nympbas  de- 
cet,  non  obvia,  et  vulgaria,  utique  ex  Mileto  :  velîenim  color 
aquis  Nympharum  concolor,  nimirum  color  hyali,  id  est, 
▼itri;  nam  aquae  vitreae  sunt  :  et  quia  is  color  non  simpliciter 


dicit  cuncta  crescentia.  Unde  et 
alibi ,  Aret  ager  vitio  moriens.  Serv. 
—  De  interficioy  TuHius  inOËcon. 
apvd  Nonium  :  «  MuUo  modo  faci- 
«  lias  arbitror  posse  neque  herbas 
«  arescere,  et  interfici.  »  Impro- 
prias  hujus  verbi  usus  est  perve- 
nustus. 

33a.  Tœdia  taudis»  Tœdium  est 
angor  mentis  et  animi,  non  cor- 
poris  inyaletudo.  Serv. 

333.  Sonitum  thalamo  subjlumi' 
nis  alti,  Gur  non  etiam  yoeem  au- 
di'vit?  Scilicet  quia  in  ima  fluminis 
parte  erat,  lanificiis  occupât».  S» 

336.  Drymoqucy  Xanthoque.  Hs 
sunt,  ut  mnlti  volunt,  de  quibus 
ait  Juno ,  Sunt  mihi  bis  septem  pne^ 
stanti  eorpore  Nymphœ.  Sed  magis 
poetice  conficta  nomina  accipia- 
mus.  Sane  mira  varietate  usns  est: 
nâm  ne  continuatio  nominum  pos- 
set  crèare  fastidium;  in  aliis  habi* 


tum  ;  in  aliis  commémorât  virgini- 
tatem;  in  aliis  pulchritudinem.  S» 

—  Drymo.  'A^ro  *raf  ^f  w»» ,  ah  arho- 
fibus.  —  Xantho*  A  colore  Xanthoy 
id  est,  flavo.  —  Ligea.  A  cantu  : 
quasi  eanora,  —  Phyllodoce.  Qua- 
si ^Jxx*  l%x^l^*^^y  /**'"*  excipiens. 
Taubm. 

338.  Nesœe,  Spioque,  Thaliaque, 
Cymodoceque,  In  codicibus  aliquot 
totus  versus  desîderatur;  qui  ta- 
Inen  non  sine  carminis  injuria  demi 
potest.  Pier, — Idem  notât  Cl.  Voss. 

—  Nescse,  Nii^etiN,  quae  et  Nm^w: 
ah  insula,  —  Spio.  'A**©  rot?  aviw  , 
a  specu  Nympharum.  —  Thalia.  A 
vinditate  seu  florum  amœnitate. 
• —  Cymodoce.  *A»ro  t»»  xv/xâ/ran ,  ab 
Undis  et  Jluctîhus,  Taubm.  —  Çy^ 
dippe,  Velut  «wJ^bc  î«v«»f ,  gloria 
e^uorum.  Taubm. — Lycorias.  Sive 
a  lupino  habita  :  site  ab  Apolline, 
quiet\(/x«^fv(  dictus,— Cfio.  Kxtitif, 


IN  GEORGICOBDM  LIE.  IV. 


6o5 


vîtreus,  sed  câeruleos,  qui  propcie  est  aquarum^  ideo  satura- 
tus,  et  summe  iuiînctus.  Itaque  yellera  fucata  ex  colore  sa- 
turo  hyali,  nihil  «uni  aliud,  quam  yellera  intincta  caeruleo 
colore,  qui  factus  ex  vitreo  saturato.  Jam  Nymphce  ita  divine 
scribuntur,  ut  esse  nihil  subltmius  possit.  In  Virgîlio  demtum 
fastidium ,  variata  omnia  Nympharum  liabitu,pulchritudinè, 
génère,  vir^initate,  nuptiis.  Ita  copiose  cognita  mens  poetae, 
calumnia  eversa,  data  Victoria. 

345.  Dum  nymphas  operam  dabant  lanificio,  una  earum 
Glymene,  aures  jeliquarum  detinebat  inani  amore  Vulcani, 
dolis  faccis  contra  Martem,  dulcibus  furtis  Veneris.  Fabula, 
quam  hic  attingit,  de  retibus  Vulcani,  quibus  ille  iaborans 
zelo  Martem  et  Venerem  vinctos  universis  Diîs  Solis  opéra  con- 
spectandosprsebuit,  ubique  est  obvia. Narrabat  etiamClyraene; 
verius  numerabat  fréquentes  crebrosque  Deorum  amores  ab 
usque  Cbao,  id  est,  a  prima  mundi  formatione. 

348.  Capta  Nymphœ  dulci  cantilena  Clymenes,  fusis  ope* 


laudare.  Hoc  uomine  et  nna  est  e 
Musis.  —  Berot,  A  sonita.  Taubmi 
—  OceaniHdes.  De  filiabus  Oceani 
Ujgiii.  Fab.  1^2;  foerunt  tria  mil- 
lia,  tft^x^xuu  ««f«vw/îic>  ut  Apol- 
lod.  BibliQth.  I.  Emm. 

343.  AtqucEphyrey  aUjue  Opvp 
et  Asia,  Deiffftea»  Qui  veÂum  cor- 
rigere/?oliiere,  ita  scripserant,  ol- 
^ue  Asia  Deiopea^  anblato  «t.  Al 
non  adv^teruot  ax  antiqnis  codi* 
cibu»  le^i  debere,  atqu€  Ephyvt^ 
atque  -Opis,  «t  Asia  Deiopea.  In 
ËphyreenÀai  milki  Synaia^pha ,  sad 
tponcLeiisept  fv  ai.  Iode  Dactylitf 
q'Opiêet,  inde  aiii  duo  Daetylicum 
pade  bifltyUaba  final  i  Asia  Deia^ 
pea.  Piar.  —  Ephyre.  lime  Gocin^ 
<l|o  nomen  dédit::  unde  Ga.  .11. 
JEphyreia  0m*, '■^  Opis,  Ab  octUisz 
abadspectu.  -r  Asia,  Âh  Asia  fotrte 
pahida  s  de  qua  JSneid.-  Vil  ;  sonat 
Asia  longe  PuUa  palus.  —  Deiopea. 
De  bac  JËneid.  1.  Taukm, 

345.  Curam   inanem,  Definitio 
amom^  auctoro  Servio  :  alii  coram 


Vulcani  nil  proficientem.in  costo- 
dienda  uxore  Venere  inteiligunts 
quidam  et  de  erea  phi^la  fabri- 
canda  eiposuerunt,  qua  Mars  e( 
Venus  irretiebantur.  —  Clymene* 
Ab  iiksigni  gloria.  Taubm, 

34^*   Folcani  Martisque  dolos; 
Sacundum  Donatom  hic  est  distiO'* 
guendum  :  ut  Dohs  ad  VulcdHuia; 
Furta.dulciay  id  eU,  âddlterium, 
f^feramus  ad  Martem:  flcirous  enim 
qiiod,<Sole  indicaikte,  Mars  cum 
V^nerd  ddprehensus  est,  et.per 
artem  Vulcani  est  religatus  caler 
nia.  Serv.  —  Pulciajwta,  Sic  rapti 
aadores,  furtÎTi  conrubitus,  et  adul- 
lerift. Latine  nouiinantur;  Grs^c^ 
MX/^  «f&rvcyuff  e? ,  quo  qojuVQ  gaude* 
bat  Jupiter,  inde  /oxqVx«iio<  appel- 
lal^us ,  quia  nihil  non  uioliebatur , 
n^  furtivos  concubitus  obiret  suos  : 
de  Jove  Ovid.  Met.  I,  G06  :  Deprtnsi 
loties  jam  nossetfurta  muriti, 
_   347«  Aque  Chao.  Et  a  Ghao  nar- 
rabat crebros  amores  deorum.  «^ 
• —  Densos.  Crebros  confusosque^ 


6o6 


GOMMENTARIA 


ram  dabant.  Tanc  îteram  Aristœus  lugens  matris  aures  per-* 
colit  :  stupent  Nymph»  ad  gemitum.  Arethusa  caput  ab  undis 
effert;  a^oscit  iUam;  matri  nuntiat,  quœ  statim  jubet  suiim 
admiui  natum,  aquas  discedere,  et  locum  dare  adennti.  Vix 
ita  Gyrene  jusserat,  aqua  stat,  curvatque  se  in  specîem  mon* 
tis,  accipitque  Ariataeum. 

363—^373.  Admissus  Ariscaeus  sub  antrum  matris,  admira- 
tur  ejus  domum  et  régna;  yidet  lacus  clausos  spelunch;  videt 


35o.  Fitreisque  tediiibus.  Ergo 
▼ellera  limilia  esse  debeot,  iibi 
perlucidus  et  csmleus  est  color. 
Philarg.  —  Vitreiaque,  Quod  aqua 
sit  pellucida,  at  vitram.  Unde  et 
JNytnphas  io  aquis  habitantes  Fi- 
treas  appellamus.  Statius  :  vitreœ 
juga  perfida  Circes;  quibus  et  rel- 
iera ejusdem  coloris  noster  tribu  ît 
Poetice  admodum  ;  snpra  ts.  335. 

35a.  SummaJU/vum  caput  extulii 
ufida.  MirepertransitODiTeritatem 
tetigit  :  namque  Ârethusiefons  dul- 
cia  flnenta  inter  medios  habet  iuo- 
tns.  Serv. 

354.  C^^nenesoror.  Propter  simili- 
tttdmem  potestatis,  ait  5oror.*  nam 
Gyrene^  Thessaliae  j  Arethtisa  Tero 
Dea  ËlidJs.  —  Tua  tnaxima  eura^ 
Qaem  plurimum  dili^s.  Serv. 

356.  Et  te  cntdelem  namine  lit* 
dt,  Explicac  locum  istom  Berv. 
£n.  I;  obserrans,  minoris  essè 
najorem  compellare  meritis,  nota 
tiomine  :  nt  corn  ait  ^olus ,  Titia 
.0  Begina  (fuid  optes  Explorare  la- 
bùr.  Qui  ordo  non  cormmpitur^ 
nis)  per  indignationem,  nt  hoc  loco. 
Aristaeus  eoim  indignans  Cyranem 
ipsomet  nomine  compellat,  noA 
matris  merito.  Cerda,  —  Crudelem, 
Quod  filii  calamitate  non  movea- 
ris.  Taubm. 

358.  Fas  illi  limina  divom  Tan- 
gere.  Utroqne  enim  deo  parente 
naacebatur  :  ideo  fas  tanière  air. 


364.  Speluncisque  iaeus  clausos* 
Mirons,  per  omnia  snbandimus; 
lacus  autem  dicit  fontium  et  flu« 
▼ionun  receptacula.  Hsec  autem 
non  sunt  per  poeticam  licentiam 
dicta,  sed  haud  dubie  yidetur  res- 
picere  Maro  opinionem  physiolo- 
gorum  Hlorum ,  ab  Âristotele  con- 
Âitatam,  Meteor.  lib.  I;  de  fluYÎo- 
rum  generatione,  ita  statuentium  : 
aquam    scilicet    solaribus    radiis 
levatam  in  sublime,  quum  lapsa 
rursnm,  aggregata,  conçestaque 
f  nerit  in  terre  Tisceribus ,  tanquam 
ex  alvo  prcgrandi  erampere,  et 
autfluvios  omnes  ezuno ,  eut  alium 
ex  alio  scaturire,  nec  ullam  gigni 
aquam;  sedquehibernismensibus 
tn  hujusmodi  conceptecnlo  collée* 
ta  fuerit,  banc  in  amnium  evadere 
multitudinem,  et  ob  id  majores 
semper  hieme,  quam  aestate  pro*> 
flnere,   quosdam  perennes  esse, 
quosdam  secus.  Vide  notas  Heynîi 
Vol.  I;  nost.  edit.  pag.  554  )  ^^  "^^* 
atqueinprimis  Ëxcursumll,  p.  584* 
>^  Gl.  Voss  querit  unde  sibi  Vir^ 
gttius  materiam  hujus  descriptio- 
nis  sumpserit  :  obiier  innuit  ab 
Heynio  difficultatem  elnsam,  non 
solutam  fuisse,  <[uum  hic  asserit , 
pag.  554,  tom.  I,  ante  oculos  Vir- 
gilii  adfuisse  poetam  aliquem ,  sire 
Alezandrinum ,  sive  antiquiorem , 
qui  de  rerum  originibus  scribens 
affirmarerat  aquara  fuisse  omnium 


IN  GEORGIGORUM  LIB.  IV.  607 

sub  aquis  lucos  ;  obsCopescit  ex  aquanim  motu  ;  cemit  Au- 
mina ,  quœ  labuntur  sub  terra  ^  diversa  in  dÎTersis  locis;  spec*- 
tat  octtlis  illorum  originem.  Hic  poeta  snafiter  dilabitur  ad 
narrandam  aliquomm  flaminam  originem,  qnam  Aristaeus 
spectavit  in  cavo  illo  :  vidit  enim,  unde  Phasis  etLycus  emro* 
perent;  unde  Enipeus;  Tiberis;  Anto;  Hypanii;  Gaicus;  Eri- 
daniu;  kttjus  extremi  sin^ariiis  pr»  aliis  elogium  adducit,  et 
mire  omnia  ezomat;  sed  inprimis  considéra ,  uti  Aristœum 
proponat  legentinm  oculis,  admirantem  «tupentemque  ad 
omnia,  quœ  aibi  invisa  hactenns.  Habes  bine  exemplum  ad 
describendum  similem  hominem,  quum  is  in  locam  venit  nun- 
quam  visom,  plenus  admira donis,  noritati^,  atuporis. 


commune  principium.  Itaque  Vost 
fabulosas  de  mundi  ori^rine  notio* 
net  înterrogat;  et  ea  refert  que 
ante  Tbalem  natnm  ex  JSgyptio- 
mm  tuperstiûoDÎbut  ynlgo  recita- 
bantnr;  et  ea  quB  Tbalet  ipie  de 
cBlesti  spluera,  atque  de  aqm 
oeeani  in  terrae  sinnm,  Teint  in 
navem,  penetrantibns  excogitare- 
rat;  et  ea  qnas  recentîor  de  natura 
remm  doctrina  snbterraneos  illos 
humores  non  adspemata  admitit. 
SeA  Rueus  modestior  dat  Yir(plio 
dueem  Platonem  qui  fluYiomm 
commune  receptacnlnm  intrater- 
.r«  Tisoera  conditom  pntat:  hinc 
poeta  regiam  Penei  et  Gyrenes  pa- 
latkimfinxit.  Goetemm  errat  Rnaras 
dnm  luco$  sonantei  interpretatur 
berbafl  ininriîs  nascentee  et  aqua- 
mm  tnteretrepentium  motn  agita- 
tas. 

.  369.  Pmier  Tiherinus.  Tiberis  et 
Anio  f  tali»  sunt  fluvii.  Serm,  -«  Fa- 
ter^  ut  docetTurneb.  advers»  XIII, 
8,  nomen  est  divinitatts  :  ita  THké' 
rùuu  dicitur  Deus  iEn.  VIII,  3i  ; 
Muic  Deuê  ip$e  lodfiuvio  Tiherinus 
tanœno.  Ea  tamen  nomine  potissi- 
inum  compellatnr  in  precibus ,  ut 
^rv.  iEn.  VIU,  72;  TuqueoTibri 
tMO  yenilor  cumjfbtmine  sancto.  -^ 


Aniena  Jluenta,  Pro  uéniene  :  sic 
Aniena  unda  apud  Propert.  Eleg. 
I,  30.  Antiquus  nominativut  est 
Anien,  de  quo  Priscian.  lib.  VI; 
pro  quo  in  U8U  nuDC  est  ^nto. 
Getidi  Anienis  meminit  noster  iEn. 
VU  9  683.  Tiburtini  agri  flnvius  est, 
unde  Propert.  El.  III ,  3 1 .  Hic  Anio 
TSbutte  Jluit.  Hodie  Teverone, 

370.  jkoxosum^ue  sonans  Hypa- 
nis.  Ponti  fluvins  :  et  saxosum  le- 
gendum  est,  non  saxosus,  ne  sint 
duo  epitheta  :  quod  apud  Latinos 
Titiosum  est.  —  àfysustfue  Caicus. 
Qui  per  Mysiam  labitur.  Serv, 

371.  Taurino  comua  vultu  En- 
danus.  Sive  Padus,  6al]i«  Cisalpi- 
ns» ftuTins  :  et  ideo  taurino  vultu  y 
quia  ejus  sonus,  ut  tauri  mugitus; 
et  rip«  flezuos»  sunt,  ut  cornu. 
Grsecis  T«ep^^^er,  inuffiiifAtoç.  Ho- 
rat.  Od.  IV,  14.  Sic  tauriformis  vot^ 
vitur  Aufidut.  —  Auratus;  vel  quia 
«bertate  agri  colonos  divites  effi- 
cit;  Tel  quia,  ut  ait  Voss,  auri  ra- 
menta  TolTit:  Tid.  Plin.  XXXUI, 
c.  4;  s.  3t> 

373.  Purpumim.  Nignim  ex  al- 
titudine  accipimus  :  nam  Padus 
non  in  Rubrum  mare,  sed  juxta 
RaTenaam  in  Adriaticum  cudit.  Et 
purpureum  Grscum  est^pitheton* 


6io 


COMMENTARIA 


Aristaeî.  Hic,  inquit  mater,  ut  tibi  expédiât  caussam  morbi 
apum,  atque  ut  eTentus  felix  sit,  capiendus  est  vînclîs;  aliter 
nil  faciès;  ut  enim  domatur  Proteus,  non  flectitur  oratione, 
nec  precibus.  Aperit  tempns,  locum,  opportunitatem ,  quibus 
capiendus  Proteus  :  tempus,  nam  die  medio,  et  Sole  ardentis- 
simo  :  locum,  quia  in  antro,  quo  se  recipit  ad  quietem:  oppon* 
tunitatem ,  quia  dormit  fessus  matutina  pecoris  agi  tatione. 

4o5.  Deinde  docet  qua  ^i  et  arte  possit  vincere  fallacias 
Protei  :  est  enim  illi  mos,  ut  quum  dormiens  capiiur,  statim 
experrectus  ludos  faciat,  conyertatque  se  in  varias  formas  ^ 
nam  fieC  sus,  tigris,  draco,  leœna,  içnis,  aqua.  His  tôt  frau- 
dibus  unicum  remedium;  nimirum  virtus,  et  yis  vincientis  : 
quanto  ille  ma^s  se  vertet  in  varias  species^  tanto  fortius 
retinendus,  vinciendus,  cohibendus.  Inde  fiet,  ut  quum  elabi 
nequeat,  reddat  se  primœ  illi  formae,  in  qua  primo  dormien* 
tem  vidisti.  Observanda  sunt  quam  eleg'antibus  epitbetis, 
quam  apto  rhytbmo  vates  omnia  affecerit  :  sus  borridus; 


non  edebat.  Phrasis  ipsa  Grseco- 
rum  est.  Sophocl.  in  Philoct.  i'ihf 
TutCtif,  Cerda, 

397.  Expédiât  morhi  causam , 
eventusque  secundet.  Duo  enim  ista 
reqniruntur  in  oraculis,  causa  ma- 
li,  et  remedium.  Serv.  —  Sine  vi 
non  ulla  dabit  prœcepta.  Ne  eum 
speraretposse  precibus  flecti.^erv. 

400.  DqU  circum  hœc  demum. 
Girca  vincula  novissime  ejus  desi- 
nent  doli ,  id  est ,  formarum  varie- 
tates  :  cujus  figmentum  physicam 
Tolunt  esse  rationem  :  nam  homo 
kabet  in  se  iibidinem ,  stultitiam , 
ferocitatem  ,  dolum  :  qus  dum  in 
co  yigeDt,  para  illa,  quae  vicina 
divinitati ,  id  est ,  prndeutia ,  non 
apparet  :  qua?  tune  potest  suas  vi- 
res tenere ,  quum  fuerint  illa  reli- 
gâta,  id  est,  quum  quis  caruerit 
omnibus  vitiis  :  unde  sacerdotem 
hune  dicit  posse  vaticinari,  et  sus- 
cipere  divinitatem ,  quum  reiigala 
in  eo  fuerint  ignea  cnpiditas ,  sil- 
vestris  asperitas,  lapsttsque  animl, 


aqnarum  mobilitati  similis.  Serv, 
40 1 .  Medios  quum  Sol  accenderit 
CBstus,  Fere  enim  numlna  tune  vi- 
dentur.  —  Nituntur  ista  auctorita- 
te  Homeri  asserentis  tune  Proteum 
e  mari  emergere ,  quasi  se  tune  det 
conspectandum  :  H^o(  i*  «Vxioc  yui- 

«Ixoc  «r^i  y«^o»y  ctxiec  ^nfjLtfw  :  «  Quan- 
«  do  ergo  Soi  médium  celum  as- 
K  cenderit ,  Tune  e  mari  emerget 
«  senex  marinus  veridicus.  ■>  Servie 
et  Gerdae  sic  opinantibus ,  non  ad- 
sentitur  Cl.  Voss  qui  affirmât  ne- 
mini  fas  esse  hora  meridiana  deam 
adiré,  neque  templa,  nec  ad  illo- 
rum  jannas  aha  voce  ioqui.  Tune, 
ait,  ut  média  nocte,  sseviunt  Lé- 
mures ,  Spectra ,  tune  inprimis  sese 
ostentat  terribilis  Empusa ,  cui  pes 
anus  afaeneus ,  alter  asininus  ;  et 
qnse  pro  libito  sese  in  Taurum, 
viperam ,  muscam ,  mulierem  for- 
mosam,  et  belluam  vultu  arden- 
tem  convertit ,  ut  ille  Proteus. 
407.  ^la  horridus.  Ovid.  nunc 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV. 


6i] 


tigris  atra;  draco  squamosus;  leaena  fulva;  acrem  crepituni 
flamaia  dat;  aqaa  tenuis  diiabitur  et  defluh. 

4i5.  Post  omnia  luculenter  explicata,  natum  prseparat  ma* 
ter  ad  visionem  numinU,  perfundens  illum  ambrosia.  Quid 
vero  illud  perduxit  odore  totum  corpus?  nisi  circumduxit  ain- 
brosiam  odoriferam  per  totum  corpus  inte^umque  perlini- 
vit.  Sequîtur  effectus  duplex  hujus  rei;  scîlicet  suavis  quidam 
halitus  spirans  ex  ejus  capite  madefacto  :  deinde  vigor  vege- 
tua  atque  habîlis,  quo  membra  roborata. 

4iS.  Describitur  antrum  Protei  a  magnitudine,  situ,  cir- 
cumstantiis  :  est  illud  ingens;  en  magnitudo  :  est  positum  in 
latere  montis  exesi  excavatique  ab  undis;  en  situs  :  aqua  plu- 
rima,  que  coacta  ab  impellente  vento,  impingitur  in  cautes 
ejus  antri,  et  quum  mox  fracta  recurrit,  scindit  sese  in  sinus 
reductos;  en  circumstantiae  :  dicuntur  porro  sinus  isti  redueti , 
quia  formantur,  quum  aqua  remigrat  in  pelagus  ab  scopulis 
iilius  antri.  Finge,  ut  sententiam  noscas,  antrum  Protei,  quod 
erat  in  mari ,  distare  aliquo  intervallo  ab  litore  :  intervallum 
hoc  inter  antrum  et  litus  efificiebat  stationem  portumque  tu- 
tum  navibus  procella  deprehensis,  et  ibi  consistentibus. 

43U.  A  descriptione  loci  tendit  ad  bistoriam.  In  hoc,  inquit, 
antrum  Proteus  se  recipit,  et  fores  obstruit  ingenti  objecto 
saxo.  Ibi  Cyrene  natum  coUocavit,  ita  tamen  ut  a  luce  averte 
ret,  poneretque  in  loco  quodam  tenebroso,  ne  videretur  ab 
ingrediente  Proteo  :  ipsa  vero  inde  abiit  circumfundens  cor- 
pori  nebulam. 

435.  Prœmittit  descriptionem  diei  medii,  quœ  baec  est  :  Sy- 


erat  hirtus  aper.  Horat.  Sat.  II,  3  : 
Effugiet  tamen  hœc  sceieratus  vtn- 
cula  Proteus  Cum,  etc.  fïet  aper: 
modo  avis  :  modo  saxum  :  et  quum 
volet  y  aihoTy  etc.  —  Atra  tigris.  Id 
est  sœva.  Serv,  —  Atra  tigris,  quia 
hujus  ad  Qspectum ,  ait  Ci.  Voss , 
oninia  quae  ob  oculos  spectantinm 
snnt  posita  iN|çrescant  :  ea  enim 
timoris  injecti  vis  est,  ut  tecun- 
duDi  Nasonem,  lib.  II,  Met.  180, 
genua  timentibus  intremiscant,  et 
tefiebrœ  per  solis  lumen  ipsum  ocu» 
lis  oboriantur  :  adeo  caligantem 
vertiginem  animis  offundii  metus  ! 


41 5.  lÀquidum  amhrosiœ  diffun^ 
dit  odorem.  Uoxit  enm ,  quo  posset 
esse  yidendi  numinis  capax.  Serv, 
Hune  sensum  ioiprobat  Heynius, 
vol.  I,  nost.  Edit.  p.  563.  CI.  Voss 
sic  interpretatnr  :  diffundit  e  pa- 
tera  in  concham  Cyrene,  ante* 
quam  ungat  filium.  Horat.  lib.  IV; 
Od.  5,  V.  34  ;  mero  defuso  pateris. 

4 1 8.  Habilis.  Vegetabilis.  — Spe^ 
eus  ingens.  In  singulari  numéro 
hoc  specuSy  in  plurali  ht  specus  di- 
cimus.  Serv. 

4 a 5.  Jam  rapidus.  Hic  distin- 
guendum  propter  duo  epi thêta.  — 

39. 


6id 


COMMENTARIA 


rius  (est  hsec  Stella  in  ore,  verius  in  lingua  canîs,  cujus  exortu 
calores  intenduntur  in  œstate)  incendebat  Indos.  Indos  vocat 
sitientes ,  quia  putati  sunt  veteribus  esse  in  orbis  parte  calidis- 
sima  :  Syrium  rapidum^  ae,  torrentem;  ut  qui  omnia  fervore 
suo  rapiat,  et  torreat.  Pergit  descriptio.  Sol  évasera t  mediam 
cœli  partem,  totus  tune  igneus  et  fervidus  :  herbœ  arebant 
prae  calore  :  radii  Solis  coquebant  flumina  usque  ad  ipsam 
lîmum;  dat  his  fauces  ab  bumana  similitudine,  illrsqne  stccas 
atque  aridas.  In  boc  puncto  temporis  Proteus  se  in  antrani 
recepit  e  mari  :  circa  illum  pbocae  exsultabant^  pastore  suo 
lœtabundae,  salsamque  aquam  late  spargebant.  Accessere  istœ 
ad  litus;  ille  ad  scopulum  :  pbocœ  statim  somno  correptae 
sunt;  Proteus  consedit  in  medio  scopulo,  atque  eas  recensuît, 
si  qua  déesse t,  ut  solet  pastor  recensere  vitulos  domum  reduc- 
tos  e  pastu  ad  diei  vesperum,  aut  agnos,  qui  soient,  quum 
reducuntur,  acuere  suis  balatibus  lupos.  Nam  tune  lupi  ezci* 
tantur,  seque  comparant  ad  noetumam  praedam,  audito  cla- 
more  agnorum. 

437.  Consederat  Proteus  in  scopulo  dormiturus;  Aristaeus 
ad  primam  somni  irrepentis  oceasionem  ad  volât  cum  cla- 
more,  ligat  manicis  :  conatur  Proteus  adolescentem  eludere, 
assumtis  variis  formis;  ut  videt  se  nihil  profieere,  redit  in  ve* 
ram  formam ,  et  loquitur  bumana  voce. 

44^*  Objicit  primo  Proteus  Aristœo  confidentiam  audaciam- 


Sirius.  Stella  est  in  ore  Canis ,  per 
quam  nimios  œstus  accipimus.  S. 
— Bapidus.  Uts  stelle  hujaa  note. 
Ideo  mpidus  cum  allusione  ad  ety- 
mon.  Nam  Siriiis  dictus  àjto  <roû 
ovftn ,  quod  omnia  rapiat  suo  ca- 
lore. Ita  et  Lucan.  in  X  :  rapidos 
qua  Sirius  ignés  Exserit.  P.  Merula 
in  Gosmograph.  part.  I,  lib.  11^ 
a 5.  Sirii  appellatione  Soient  hic 
exaudit.  Quin  et  Suidas  tradit , 
2«if lov  a  multis  exponi  «rov  nxiav  ,  id 
est,  Sirium  Soient;  quod  et  Phi- 
larg.  notavit.  Taubm. 

438.  Fix  defessa  senem  passus 
conponere  membra.  Aviditatem  ex- 
primit  tenere  cnpientis  :  unde  eum 
contra  matris  praeceptom ,  cito  in 


Proteum  impetum  fecisse  dicit  ; 
per  quod  incontinentes  animos  ho- 
minum  docet  Poeta.  Serv. 

44o*  Jlle  suœ  contra  non  tnme- 
mor  artis.  Hoc  ita  prior  Homer.  oi^ 

444*  Bominis  ore.  Humana  scili- 
cet  Toce.  Gr»ci  proprie  iûikvt  : 
nam  Eusthatius  notante  Germano 
ait  Àuih  esse  proprie  loqui  hu- 
mano  more,  et  modo:  quum  ^di^ 
y%9%Ai  tantum  sit  vocem  mittere, 
quadretque  aliis  rébus  :  inde  aùi% 
et  ^doy^N  »  eodem  modo  différant. 

44^*  Nam  quis  te  f  juvenum  con- 

fidentissime.  Id  est,  quisnam  :  ho- 

die  enim  Nam  particula  postponi- 

tor,  antea  praeponebatur.  Terea- 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV.  6i3 

que;  deinde  yult  duo  scire,  quo  jubente  eum  ausus  fuerit 
adîre,  et  quid  velit.  Respondet  utrique  rei  Âristsus:  roças 
quid  velim?  at  scis  ipse,  et  yere  scis;  neque  enim  cuiquam 
datum  est  te  fallere;  rogas,  quo  jubente  hue  accesserim?  de- 
sine  velle  ista  quœrere;  Deos  sequor;  illi  me  ad  te  mittunt,  ut 
accipiam  a  te  oraculuui,  quo  possim  inederi  rébus  perdîtis. 
Hœc  tantum  Aristœus;  quem  Proteus  torve  intuitus,  frendens- 
que  immanîter  dentibus  alloquitur,  pandens  oraculum:  est 
▼ero  terribilis  oculis,  et  frendet  dentibus,  horretque  totus, 
quia  coçitur  invitus  et  nolens  ad  edenduro  oraculum. 

4^3.  Exercent,  inquit  Proteus,  te,  o  Aristaee,  irœcujusdam 
Numinis  potentissimi,  et  ultio  persequitur  :  soivis  pœnam 
ma^î  sceleris,  quod  admisisti  :  infelix  Orpheus,  miseratione 
diçnus,  in  te  sœvit,  et  pœnas,  minores  adhuc  quam  tu  mere- 
rîs,  suscitât,  nisi  fata  obstent;  Orpheus  iratus  in  te  furit  atro- 
citer,  quod  prôpter  te  uxorem  amiserit  Eurydicen  :  illa  qui- 
dem,  te  aiiquando  fuçiens  per  ripam  flurainis ,  currendi  studio 
hydrum  non  vidit  latentem  in  herba  :  ab  eo  morsa  est,  ab  eo 
interiit;  sed  tu  caussa  mortis,  quia  caussa  fugs. 


tins  in  Phonnione  :  Nam  quw  est 
hœc  anus  afratre  egressa  meo?  S. 
—  Nostras.  Ordo  :  quisnam ,  confia 
dentistîme^  pro  audacissime,  con^ 
jidentiam  eDÎm  veteres  pro  impu- 
denti  audacia  dicebant,  ut  Teren- 
tius  :  o  ingentem  confidentiam  i 

447*  Proteu.  Vocauvus  Grvcui 
est,  Qt  Orpheu.  —  Fallere  cui- 
quam. Alii  quidquam  leçoDt.  Hoc 
autem  dicit;  quum  omnia  nove- 
ris ,  desine  adventus  mei  caussam 
Telle  cognoscere.  Se^v,  —  Gl.Voss 
lectionem  cuiquam  anteposiiit .  et 
hune  sensum  profert  :  le  Pruteu , 
qua  scientia  priestas ,  nemo  deci- 
pere  potent  :  sed  desinas  et  tu  de- 
cipere. 

45o.  yi  multa.  Magno  impetu. 
Hypotyposi.s  est  iiBwffuta/uioZ.  Prius- 
quam  enim  diviuitatem  nccipiunt, 
Gorpore  horrescunt,  oculi  scintil- 
lant, capat  jactant,  etc.  Cujusmo- 


di  lucttlenta  descriptio  est,  iEn. 
VI,  77.  Taubm. 

453.  Non  nullius.  Id  est,  non  ha* 
milis,  sed  nia(;m.  Ita  iEn.  XL  «  At 
•  non  hec  nullis  bominam  sator 
itatque  Deorum  Observans  ocu- 
«  hs  ».  Id  est,  curiosissiinis,Senriut 
Tisiphonem  bic  indicari  ait,  id  est, 
mortis  ultricem  ;  ut  et  J.  Philargi- 
rius.  Asper  aliique,  et  foctasse  rec» 
tius ,  Nymphas  intelligunt ,  quas 
Aristspo  irat<T ,  quod  inortem  En- 
ryiiices  causatus  esset,  apes  iute- 
renierunt.  Taubm. 

4^5.  Haud  quaquam  ob  meritum, 
Id  est,  non  talest  quales  mereris: 
na*n  ejus  uzori  causa  mortis  fuisti. 
Inferret  autem  digna  supplicia, 
nL>i  fata  prohibèrent;  quibu.<  fa- 
ventibus  ira  numinum  minora  in- 
fert,  licet  majora  non  po^sit.  Strv, 
—  Cl.  V088  rx  Rna*o  putat  jun^^en- 
da  esse    bsec   verba,   miserabilis 


6i4 


COMMENTARtA 


46o.  Amplificat  Proteus  culpam  Aristœi  ab  ingenli  deâide- 
rîo,  quo  animata  atque  inanima  prosecota  sunt  defunctam 
Eurydicen;  ab  luc/u,  et  planctu  omnium  miserabili.  Fleve- 
runt,  înquit,  illam  Dryades,  quœ  una  com  illa  fuerunt  œquœ- 
vee;  fleverunt.illam  montes  Thracia;,  Rhodope,  etPangaea; 
flevit  iota  Thracia,  etiam  si  horrida,  militaris,  Martia;  fleve- 
runt  Getse  finitimi  Thracibus;  flevit  flumen  Thraciffi  Hebrus; 
flevit  denique  Oritbyia,  Attica  quidem,  si  originem  spectes; 
sed  quam  Boreas  râpait,  in Tbraciamque  transtulit, unde ipse 
spirat;  duxitque  uxorem.  Horum  omnium  fletus  in  te,  ut  in 
caussam,  redondant. 

464.  Levia  omnia  sunt,  si  compares  cum  fletu  Orphei,  ad 
quem  is  dolor  pertinebat  prascipue.  Solabatur  canendo  amo* 
rem  suum  et  desiderium,  nullum  tempns  ab  luctu  intermit- 
tens;  nam  flebat  luce  oriente,  luce  abeunte.  Quin  etiam,  vide 


haud  {fuaquam  ob  meritum.  Judi- 
cent  periti. 

460.  j4t  chorus  œqualis  Dryadum. 
Ergo  et  Eurydice  Dryas;  et  bono 
compendio  ejus  praetermisit  inter- 
itum.  Serv.  —  Putat  Servius  ex  co- 
mitatu  ipso  eïici ,  Eurydicem  fuisse 
tinam  e  Drjadibus.  Cerda  noo  as* 
sentitur  illi  :  hoc  enim  tantum  ad 
apparatum  pertinet,  quo  illi  dat 
Nymphas  comités.  —  Suprtmos  In- 
plerunt  montis.  Elejvantei*  ad  sig- 
uanda  montium  cacuraina,  sum- 
tumqne  c  Lucr.  I.  montesque  su- 
premos  Sylvifragis  vexant  Jlabris. 

463.  Rhesi  Mavortia  tellus,  Quam 
postca  Rhésus  teuuit;  et  est  Pro- 
lepsis  ex  persoua  poeta;.  Quo  enim 
tempore  Orphens  vivebat,  Rhé- 
sus necdum  regnabat  inThracia. 
Serv.  —  Idcirco  autemThracia  ilfa- 
vortia  tellus  dicitur,  quia  in  divi- 
Bîone  terrae  Marti  cessit.  Philarg. 

463.  Atque  Getœ,  atque  Hebrus  y 
et  Actias  Orithyia.  Hic  quoque 
Versus  in  codicibus  omnibus  anti- 
quis,  quos  versare  potuimus,  eo* 
dem  modo  habet,  quo  superior  il" 


le,  atque  Éphyre^  atque  Opis^  et 
Asia  Deiopea  ;  ita  enim  legitur  at^ 
que  GettBf  atque  Hebrus,  et  Actias 
Orithyia;  nulla  in  tritimemeri  col- 
liîdone  facta  ;  cujus  pcdes  ita  dls- 
cludi  debent,  atque  Getœ,  atqu 
Hebrus,  etActiai  Orithyia,  —  He^ 
brus.  Fluvius  Thraci«^  gelidîssimus. 
*^  Actias  Orithyia.  Atheniensis 
Nympha ,  quam  Roreas  in  suum 
matrimoniam  rapuit.  Serv, —  Ori' 
thyia.  Erechthei  et  Praxiotelis  filia, 
ab  Aquilone  in  Thraciam  rapta  Ze- 
thum  et  Calain  filios  edidit.  — Est 
antem  versus  Spondaicus,  ut  in  fine 
versus  Homerici ,  «^t/Ovict. 

464-  Cava  testudinè.  Periphrasis 
ritharae,  cujus  usgs  repertus  est 
hoc  modo.  Quum  regrediens  Nilus 
in  suos  meatus,  varia  in  terris  re- 
liquisset  animalia,  relicta  etiam 
testudo  est  :  qux  quum  putrefacta 
esset,  et  neryi  ejus  remansissent 
extenti  inCra  corium,  percussa  a 
Mercnrio  sonitum  dédit  :  ex  cujos 
imitatione  cithara  est  composifa. 
—  jEgrutn  amorem.  Moestum,  de- 
cep  tum.  Serv, 


ÏN  GEORGICORUM  LIE.  IV. 


6i5 


qiios  Âristceo  stimalos,  quas  faces  in^erit  Yiduati  amoris  do- 
lor!  infemos  adiit»  illam  ut  extraheret:  neque  terruerunt 
fortem  et  desolatum  amatorem  formidanda  omnia,  quae  de 
his  locis  priedîcantar  :  non  fauces  Tœnari ,  per  quas  est  adi- 
tus  angnstissimus;  non  ostia,  quœ  alta,  et  profunda;  non  lo- 
eus,  qui  totas  caliçans  nigra  formîdine;  non  mânes  ipsi;  et 
Re^  manium,  qui  tremendus;  non  demum  corda,  quœ  nun* 
quam  maosuescunt  humanis  precibus. 

471«  Sed  TÎde,  quœ  vis  Orphei  canentis  :  concurrerunt  sta- 
tim  ad  ilium  audiendum  umbrœ  ac  simulacra  inferorum,  rap- 
tim  omnes  et  agminatim;  instar  volucrnm,  quœ  preecîpites 
confugiunt  ad  sylvam,  vel  nocte  ad  ventante,  vel  imbre  immi- 
nente. Atquœnam  erant  umbrœ  illœ?  omnium  utique,  quos 
infemus  complectitur  :  matres  videlicet,  viri,  heroes,  puerî, 
puellœ,  juvenes  :  excitât  obiter  alFectus  in  his  œtatibus  descri- 
bendis  :  nullum  enim  sexum  omittit,  nullam  œtatem. 

47B.  Post  excitatos  affectus  ex  œtatibus,  majores  adhuc  ex- 
citât ex  loco,  in  quo  sunt.  Âlligantur,  inquit,  miseri  lirao 
Cocyti,  qui  niger;  arundinibus,  quœ  déformes;  palude,  quœ 


465.  Te  duicis  conjuxy  te,  etc» 
Geminationi  huic  plcn»  dulcedinis 
par  illa  Magni  Vatis  :  «  Te  tiemiu 
«  ÀD^itie ,  "vitrea  te  Facions  unda, 
«  Te  liquidi  flevere  lacos.  »  -r~  Sa* 
lo  in  litore.  Deserto,  in  quo  sine 
uxore  morabatur.  Serv, 

467.  Tœnarias  9tiamfauces,  Tae- 
oaros  Laconie promoncorium  est, 
circa  finem  Malese  ;  ubi  inferorum 
dicitur  esse  descensus.  Serv. 

469.  Ingressus.  Descensum  hune 
Orphei  ad  inferot,  ipse  io  primis 
Orph.  in  Arg.  ita  describit  :  T<uf«* 
fn  a'f iV  tCîif  ^MTiaf  ô/of  *i/o(  tUm , 

;(roio«  «  Tristia  Tenarii  petiit  pene- 
«  tralia  regniConlisus  cidiara,uxo- 
«  risque  coactus  amore.  —  Manet- 
que  adiit.  Hec  omnia  ad  laudem 
pertinent  citharse,  qna  frétas  ista 
soperaTÎt.  Serv.  —  Regemque  tre^ 
mendum.  Periphrastice  Plutonem 
intelligic,  sicut  per  ista,  Sljrgio  Be- 


gif  Jovi  Stygio,  Stygiifmtris,  Hcc 
omnia  Virgilii  snnt  variis  locis. 

470.  Nesâaque  humanis.  Ad  exi- 
tum  futarae  rei  respexit,  non  ad 
principium  :  nam  primo  meruit  Eu- 
rydicen.  Serv.  —  Gonvicium  hoc 
de  Inferis ,  Plutone ,  Mantbus,  jac- 
tatum  aliis.  Hesiod.  in  Theog.  de 
Plut,  fsxtic  «TOf  tx'^f  :  habens  tmmi- 
te  cor. 

47a.  Umbrœ.  Distinguit  hic  inter 
umbras,  et  simulacra  ex  doctrina 
▼eterum,  qui  distinguebant  tUmxvf^ 
eutàtt  ^SfULt  4('A[«*>  idolum,  um* 
bramj  corpus,  animam.  Gerda. 

479.  Cocyti.  Cocytus  Èawintinîem 
rorum  :  et  aliter,  Cocytus  amnis 
apud  inferos ,  ex  Styge  profluens  : 
iiro  «rotf  xoututi? ,  qiiod  est  gemere 
et  flere.  Philarg.  —  Inamabilis. 
Sunt  codices,  in  quibus  innabilis 
legatur.  Sed  enim  probatiores  om- 
nes inamabilis  legnnt.  Et  Aulas  Gel- 
lias  eandem  hane  lectionem  agnos- 


6i6 


COMMENTARIA 


innabilis,  constansque  aqua  marcida,  et  tarda;  demum  cohi- 
bentur  Styge,  quae  novies  îii  circulum  recurrit:  ergo  nulla 
spes  hinc  evadendi. 

481.  Neque  vero  solum  anîmœ,  sed  ipsi  animarum  camifi- 
ces  stupuere  ad  dulcem  cantum.  Stupùit  videlicet  tota  illa 
domus;  Tartara,  quae  pars  inferorum  profundissima;  Furiae 
quibus  angues  sunt  in  capite  loco  crinium;  Cerberus  ora  con- 
tinuit'tria,  et  inhîans,  immobilis  cessavit  latratibus  exangucs 
umbras  terrere;  atque  ita  constitit  in  ipso  aère  rota  Ixionis, 
nullo  iDOtu,  nullo  vento  agitata. 

4B5.  Narrât  uti  Orpheus  voti  jamcompos ,  accepta  optatis- 
sima  uxore,  iterad  vivos  capesseret,  illam  seniper  passu  prœ- 
cedens,  juxta  legem  Proserpinae,  quae  fœminam  in  via  sub- 
sequi  jusserat;  virum  praeire,  neque  illam  respectare. 

4^8.  Sed  ecce  ille  imperii  impatiens,  victusque  amore,  su- 
bito in  via  restitit,  caput  convertit,  suam  vidit  :  et  hoc,  quum 
jam  paene  esset  in  exitu  viae  :  nam  hoc  est,  sub  ipsa  iuce;  et  ideo 
immemory  quia  post  multum  itineris  :  ergo  fuit  levé  hoc  cri- 
men,  et  ignoscendum,  si  mânes  scirent  ignoscere  :  sed  quia 


cit  :  duin  dicit  Virgiliam  :  Stygiam, 
paludem  inamabilem  dixîsse  tuvrk 
0«r«fN0-ir  amoris;  sicut  Jllaudatum, 

48a.  Jmplexœ.  Involatae,  implici- 
tap:  ifATtv^tyfAUAt.  S.  -—Quidam  ma- 
lant  impcxœ  ex  ilio  Tib.  TisiphonC' 
ifue  impexa  feras  pro  crinibus  an^ 
gués.  Sed  quid,  si  in  Tibul.  implexa 
iegi  debeat  ad  imitationem  Virg. 

484*  fxionii  vento  rota  constitit. 
Deest  cum  :  et  hoc  dicit,  cam  ven- 
to suo  rota  constitit;  id  est,  cum 
causa  volabilitalis  quievit.  Serv. — 
Quidam  sic  :  vento,  audiendum , 
consistentero  :  ut  est  illnd  :  — - 
Quum  plaeidum  ventis  staret  mare, 
Philarg.  —  CI.  Voss  hune  sensum 
confirmât.  —  Rota  constitit.  Ad  lo- 
cum  istum  de  cessatione  pœnarum, 
quee  in  inferno  sunt,  aspirarunt 
multi;  Ovid.  Met.  X  :  Seoeca  in 
Herc.  Œtseo  :  Glaudianus ,  de  Rap- 
tu  Pros.  lib,  I,  et  II  :  et  ipse  Hora- 


tins,  lib.  in,  Od.  XI,  v.  21  :  sed 
omnes  Maronem  longe  sequuntur. 
Vide  notas,  in  vol.  I,  nost.  edit. 
pag.  571  ;  et  Ezcurs.  III,  pag  586. 
486.  Redditaque  Eurydice.  Ita 
creditum  a  Poetis  Virgilio  hic,  et 
Seneca  in  Furente,  quum  ait  de 
vera  Eurydice  :  Evade  ad  Superos, 
—  Superas.  Dicnntur  Superi  mor- 
tales  ipsi  cum  relatione  an  Inferos. 

488.  /ncautum. Epitheton  aman- 
tis  est.  Serv.  —  P.  Syri  sententia  , 
Amare  et  Sapere  vix  Deo  concedi- 
tur.  Taubm. 

489.  Ignoscenda  quidem,  scirent 
si  ignoscere  Mânes.  Participium  si- 
ne verbi  origine  ;  non  enim  facit 
ignoscor,  sicut  nec  triumphor,  reg^ 
nor.  Serv. 

49 1 .  Victusque  animi.  Sir  alio  lo- 
co dixit  O  prœstans  animi.  Serv.  — 
Ea  forma,  qua  iEcfayl.  in  Snppi. 
IfAtfw  fi»»/utvoc.  Sic  eifalsusanimiy 
saucius  animi,  fallor et  cruciorani' 


IN  GEORGICORUM  LIE.  IV.  617 

nesciunt,  statim  illa  rapitur,  rupto  jam  fœdere:  susceptus 
labor  inanis  redditur  :  ac  dum  retracta  descendit,  ter  auditur 
Inferorum  fragor  exsultabundus  ob  repetitaio  prfledam. 

494-  Adhibet  poeta ,  quœ  diceret  rapta  Eurydice  :  o  me  mi- 
seram!  o  te  miserum!  me  perdis  Orpheu!  te  perdis!  quis  hic 
intemperans  amoris  furor?  car  me  respicis?  iterum  abripior; 
iterum  morior  :  o  vale  Orpheu!  nox  me  cirçumdat;  tendo  ad 
te  palmas  nihil  profuturas,  non  jam  tua  uxor;  sed  prœda 
Tartari.  (Illud  conditque  natantia  Ivanina  somnuSy  est,  mors 
condit  oculos  sopitos  madentesque,  atque  humore  suffusos; 
videntur  enim  natare  oculi,  ubi  subita  vi  ingnienteturbantur  : 
nam,  quemadmodum  qui  natant,  jam  latent  sub  undis,  jam 
emergunt:  sic  in  morte  videtur  lux  oculonim  errare,  nec 
firma  consistere.  ) 

499*  Hœcutdixit,  subito  abripitur  illa,  atque  instar  fumi 
disparet  di versa,  id  est,  per  di versa,  ut  Servius  explicat  :  vel 
diversa,  id  est,  avertens  divertensque  se;  ut  tu  voles.  Voluit 
illesuam  alloqui,  sed  nihil  vidit  praeter  umbras.  Aggressus 


miy  poetit:  et  ^n.  Y,  20i;fiArens 
aniniL  —  Sciant  ergo  adolescentes 
haoc  formam  essé  mère  Graeco- 
rum.  Arist.  enim  lib.  »'.  Ethlc.  pro 
iracundo  dixit,  âutfâtrnc  ^v/âw.  Ta 
faic  expende,  quot  fàlcra  adjungat 
Poeta  excnsans  rem  Orphei  :  qua- 
si dicat  ;  victus  est  ;  sed  quid  mi- 
rum,  cepit  illum  dementiaf  et  hec 
subita  :  quem  vero  cepit ?affiantem, 
et  hanc  incautum.  Deinde  imme^ 
tnor  fuit  :  respexit  vero  suam ,  et 
hoc  non  statim ,  diu  enim  toléra- 
vit  :  nam  respexit  illam  sub  ipsa  lu- 
ce,  qunm  videlicet  jam  ferme  esset 
in  exitu.  Ergo  tametsi  victus  est, 
illi  res  fuit  ignoscenda. 

495.  Iterum  crudelia  rétro  Fata 
vocant.  Ovidius:  Bis  rapitur,  vrxtt- 
ifue  semel.  Serv.  —  Quis  furor?  Cl. 
Voss  ab  Heynio  citalus,  p.  672, 
vol.  I^interpretatur  hune /uroivm 
de  arcan:i  vi  quH»  cnmfragore  sub- 
terraneoEurydioen  in  Avemum  re- 
trahit; nam,  inquit,  quomodo  fes- 


tinationem  amantis  Orphei  culpa- 
re  potuisset?  hune  sensum  nimis 
abstrusum  non  improbat  Heynins , 
qui  non  Servio ,  neque  cxteris  par- 
cit  :  silentium  illius  estimabunt  pe- 
ritiores. 

496.  Natanûa  lumina.  In  mor- 
tem  reducta ,  juxta  Servium  ;  sed 
flcrttantia  et  errantia ,  juxta  Scali- 
gerum  ;  quia  modo  clauduntur, 
modo  aperiuntur;  ut  fit,  quando 
somuus  invitis  obrepit:  oculos  in- 
primis  invadit  virin»  mortis  hor- 
ror.  —  Somnus.  JSn.  X,  745  :  Olli 
dura  quies  oculos  et  ferreus  urget 
Somnus.  Nam  Mors  et  Soomus 
fratres  sunt.  Taubm. 

498.  Invalidas  palmas.  In  umbrae 
tenuitatem  reductas.  —  Heu  non 
tua.  Quia  supra  dixit  :  EurydiceU" 
que  suam  jam.  Serv. 

5o3.  Amplius  objectam  passus 
transire  paludem.  Mjsticam  est  : 
dicitur  enim  bis  eamdem  ambram 
evocarr  non  licere.  Serv, 


6i8  COMMENTARIA 

est  iterum  ad  mânes  irrumpere,  precaturus  pro  uxore,  sed 
Cha]^on  vetuit,  horrendus  Orci  portitor. 

5o4-  Nihil  poterat  Orpheo  acerbius  contingere,  quam  quœ 
narra  ta  hactenus.  Ergo  in  tanta  rerum  calamitate,'quîd  face- 
ret?  quo  se  ferret,  bis  rapta  Eurydice?  Quos  novos  fletus,  qaas 
novas  querelas  excogitaret  ad  movendos  immites  Deos? 

5o6.  Dum  hseret  Orpheus,  et  dubitat,  jam  uxor  frigida ,  id 
est ,  mortua ,  tranabat  paludem  Stygiam. 

607.  Dicit  Orpheum,  totum  se  ad  pœnitentiam  et  luctum 
convertisse,  ut  qui  culpa  sua  uxorem  amiserat.  Versatus  est 
septem  menses  continuos  (nam  hoc  est  ex  ordine)  sub  rope 
aeria ,  in  alto  sita,  et  ad  undam  Strymonis  fluvii  Thraciœ.  Ei^o 
in  antris  hujus  rupis ,  ad  banc  undam  (levit  per  eos  menses , 
evolvitque  animo  et  citbara  baec,  quae  passus  fuerat  ;  ad  cujua 
cantum  excipiendum  accessere  tigres  delinitœ,  quercus  corn- 
motae. 

5 II.  Sequitur  egregia  comparatio  :  contingit,  uti  msticus 
fœtus  adhuc  implumes  detrahat  Philomelœ  :  illa  tum  ramo  in- 
sidens  amissos  pullos  queritur;  flet  noctem  integram;  réno- 
vât saspe  carmen  miserabile  ;  loca  omnia  querelis  complet  : 
talem  finge  Orpheum. 

5i6.  In  hoc  luctu,  nullius  jam  Veneris  illecebris  capieba- 

5o8.  Aeria.  Quae  sit  TÎcina  astris.  gubri  cantu  Domen  inditiun  et  qu* 

Strymon  autem  amnis  est,  fioiens  eadem Jlet  noctem?  —  t'orlasse  al- 

Thraciam,  sed  hic  pro  Hebro  po-  ludit  ad  id,  quod  Thraces  perfai- 

flitus.  Philaty.  —  Deserti,  Asperi,  bent,  teste  Pausanià,  luscinias  , 

inculti  i  circa  quem  ad  exlioguen-  qu«  circa  Orphei  «epnlcfaram  ni- 

diim  omoris  calorem  morabatur.  dos  haberent,  vocaliores  e&se  cs- 

5 10.  Agentem  carminé  quercus,  teris.  Cl.  Voss  idem  memorat.  De 

Id  est,  moventem.  Serv.  —  Quercus,  cantu  autem  lusciniie ,  Plinius  am- 

Arbornm  indicem  exhibet  Ovid.  biiiose  philosophatur,  X,  39.  — 

Metam.  X,  vs.  88.  sqq.  et  i43.  —  Viz  credas,  uti  iogenia  poetaram 

Taie  nemus  vates  attraxerat,  Allu-  aspiraverint  ad  gloriam  bac  com- 

dit  Horat.  Od.  I,  la.  silvas  pro-  paratione:  adeo  siepe  illam  advo- 

tractas  docens  :  unde  vocalem  te-  caot  et  Grsci  et  Latioi. 

mère  insecutw  Orphea  silvœ  :  de  5i4*  f^^t  noctem,  Ja(;i   nocte, 

montibus,saxis,  etc.  qus  deleoire  continuo  fletu.  Serv,  —  Intégrai, 

et  movere  potuit  loco:  prolixius  Rénovât.    Philarg,  —  Late   loca 

adhuncTersumCerda,(|uemyide.  questihus  implet,  Ductam  a  L«cr. 

5u.  Philomela,  Luscinia.  Phi-  lib.  IL  Aéra  per  tenerum  liquidis 

lomelam  Servios  pro  ave  qualibet  loca  vocibus  opplent.  Ab  utroque 

positam  ait:  sed  cur  non  proprie  Pap. Th.  II,  Questibus  implet agros* 

de  Luscinia  inteUigamu8,cui  a  la-  5 16.  NuUa  Venus»  Qiw  forma 


IN  GEOllGICORUM  LIB.  IV.  619 

tur;  nullius  nuptias  optabat,  mortua  Eurydice  ;  veras  et  fidus 
amans,  solus  errabat  per  loca  plena  £[lacie,  nivibus,  pruinis  : 
nam  lustrabat  montes  Hyperboreos,  fluvium  Tanaim;  arva 
Riphœa ,  in  quibus  perpétua  glacies ,  nives ,  pruinae.  Per  hœc 
loca  Eurydicen  insonabat ,  quae  abrepta  ;  Plutonis  fcedera , 

quae  irrita. 

Sqo.  Illumsuavissime  canentem  amarunt,  utparerat,  fœ- 

minœ  Giconum  :  ille  omnes  sprevit  :  istœ  indigfnatœ,  dum  per- 
aguntur  cum  strepitu  Bacchi  orgia,  in  Tatem  irruunt  ;  discer- 
punt,  sparg^unt  per  a^os  membra  lacera;  jaciunt  rescissum 
illîus  caput  in  Hebrum  fluvium  :  hoc  dum  per  undas  portatur, 
lingua  ipsa  jam  frigida  Eurydicen  sœpe  indamat:  nomen  rip» 
excipiunt,ac  doctae  a  vate  Eurydicen  frequentissime  insonant  ; 
nihilq^e  aliud,  quam  Eurydice  audiebatur  ab  ipso  capite,  ab 
ripis,  ab  flumine. 

An  est  quicquam  aut  dulcius,  aut  luctuosius  hac  pagina? 


anteibat ,  Veneris  nomine  appella- 
batur.  Plant.  Bacch.  II,  3 ,  39.  ni 
nactus  Venerem  essem^  hanc  Juno- 
nem  dicevem.  Cure,  i ,  3,  36.  Tun 
meam  Venerem  vitupéras?  Emm. 

519.  Irrita.  Solemne  verbum  sa- 
crorum,  quibus  irrita  dicebantur, 
quae  fièrent,  adversante  Nnmine, 
neqae  acceptante.  Sic  Ovid.  Met. 
VII ,  thura  irrita  dizit.  Idem  de  re 
Poetae  loquens  Met.  X.  irrita  dona. 
Abnuit  enim  Pluto,  quœ  concesse* 
rat.  Cerda. 

Sac.  Gconum.  Cicones  gens  Thra- 
ci»,  a  Cicane,  ApoUinis  filio,  dic- 
ta. Orpheus  autem  quoniam  po9t 
obitum  Eurydices  omnes  feminas 
fastidit,  translato  in  pueros  amo- 
re ,  discerptus  est.  Asper,  quo  mu" 
nercy  ob  quam  rem,  Yult  accipi  : 
potest  et,  Spretm  quo  munergf  id 
est,  matrimonii.  Philary.  —  Hej- 
nius  hujus  loci  solam  interpre- 
tationem  probabilem  subjecit  in 
notis  ;  quas  vide  pag.  S'jS^  vol.  I. 
nost.  Edit.  Hanc  confirmât  Cl. 
V0S8  bis  fere  verbis  :  «  Munus  est 


quœdam  declaratio  fidei,  amoris, 
benevolenti»  ;  (  vide  Georg.  UI , 
391.)  nullo  digoitatii  ordine  ser- 
vato ,  vel  supcrioris ,  vel  infcrioris  : 
nec  multum  hic  discrepant  inter 
se  vocabula,  munus  officiuniy  pie' 
tas.  Ita  iEn.  VI,  886,  Anchises/un- 
ffitur  inani  munere  pietatis  et  bc- 
nevoienti»  erga  juniorem  Marce!- 
lum.  M  Neque  tamen  contemnenda 
Servit  sententia,  qui  nuptiale  mu- 
nus intelligit  :  nam  supra  vidimns  ; 
BuUa  Venus ,  nulli  hymcnei  potuc- 
runt  Orpbei  animum  infleclere; 
ergo  requirentes  matrooas  et  con- 
jogii  rogantes  munus  sprtverat  Or^ 
pheus  :  inde  ine. 

5a  1 .  Inter  sacra  Deum.  Expendic 
istum  locum  Macrob.  IV,  3  :  nam  ' 
a  loco  sacro  solet  Poeta  ezcitare 
affectnm.  —  Noct»irttiqu£  orgia. 
Quia  sacra  ejns  nocte  celebrantnr, 
ex  quo  Nyctelius  est  cognomina- 
tus.  PhUarg. 

5a3.  Marmorea  caput  a  ceruice 
revolsum.  Id  est,  pulchra  :  sane  al- 
Ittdit  ad  id  quod  dicit  OvidiuS| 


6ao 


COMMENTARIA 


Maro  vere  poetaram  princeps.  Quœhœc  rerum  imago  ?Hinc 
Orpheus  suh  rupe  flet  ad  a(|u«irum  fluxiis;  feras  movet;  syl- 
Tas  açit;  mulcet  saxa  :  iode  Philomela  ramo  insidet,  plena 
gemituum,  fletuum,  carmînum,  querel arum  :  Orpheus  rursus 
loca  perag[rat  glacie  horrida,  nive  obsita ,  pruînis  plena  :  qui 
in  his  luctibus  ex  pœuitentia  recreandus,  subito  occiditur, 
tragicum  quiddam  spirantibus  carminibus  :  laceratur;  discer* 
pitur;  membra  agris  dantur,  caput  fluvio,  ubî  exoritur  novum 
irdcOoç,  et  nulli  hactenus  audilum,  de  lingua,  amne,  ripis,  in- 
clamantibus  unam  Eurydicen,  qaam  iile  dilexerat,  ac  dulce 
hoc  Domen  saepe  insonaniibus. 

528.  Absoluto  oraculo,  Proteus  in  marc  desiliit,  et  qua  de- 
siliit,  aquam  torsit,  excitavitque  spumam  sub  vertice,  id  est, 
sub  capite. 

53o.  At  non  Cyrene  tiniuit,  audico  oraculo,  uti  Aristœus: 
imo  ipsa  timentem  natum  aggressa  est  prior,  et  consoiatur, 
monetque  curas  deponat,  et  sciât  apes  exstinctas  in  ultionem 
mortuœ  Eurydices  :  Nyraphae  enim,  quae  una  cum  illa  choros 
miscebant,  regionem  iUam  vastarunt,  facto  apum  exitio  :  istœ 
ergo,  inquit,  muneribus  tibi  colendae  ;  istse  venerandœ;  ab 
his  pax  petenda;  dabunt  veniam,  ne  dubita,  rémittent  iras. 

537.  Aperit  nato  modum,  quo  orandae  et  exorandœ  Nym- 
phae;  vides,  inquit,  tauros,  qui  tibi  sunt  in  monte  Lyraeo  Ar- 
cadiœ;  ex  his  quatuor  assume,  non  quoscunque  et  obvios; 
sed,  deligantur;  sint  eximii;  sint  prœstanti  corpore:  adjunge  to- 
tidem  non  vaccas,  sedjuvencas^  qus  nunquam  aratrum  por» 


quia  qnam  caput  ejus  ad  ripam 
delatum  serpens  mordere  volais- 
set ,  est  conrersus  in  lapidem. 
Serv.  —  Constat  caput  Orphei  in 
Hebrum  projectum,  et  fluctus  in 
Lesbum  insulam  detalisse.  Phi- 
^ry.  —  Marmorea.  Pro  candida  et 
pulchra,  sic  enim  scholiastes  Ho- 
meri  Iliad.  y^  ia6.  fAaL^fjtafim  ^  >u- 
terpretatur  XùtfitTrpAf ,  xtutuii.  Sic 
Ennius,  vel  ui  alii  vol  uni  Lucilius  : 
stare  papillas  Pectore  marmoreo. 

539.  Sub  vertice  torsit.  Ovid.  Fast. 
Y:  IHe  meas  remis  advena  torsit 
aqtias.  Loquitur  vidclicet  Tiberis 
de  Evandro.  Gatul.  de  r^upt.  Pel. 


Tortaque  remigio  spumis  incanuit 
unda. 

53o.  Àt  non  Cyrene,  Deest  terri-' 
ta  est  :  quod  ex  sequentibas  datur 
intelligi.  Serv.  —  CI.  Voss  sic  sen- 
tentiam  supplet  :  at  non  Cyrene 
exemple  Protei  in  mare  insilientis 
filiura  Aristaeum  dereliqnit;  nam 
sic  affata  est  îUum.  —  Timentem. 
Oraculo  Protei  perterritum.  Taub. 

535.  Petens  pacem.  Beneficium , 
benevolentiam.  Serv.  — Veniam, 
Nonius.  lia  apud  Plaut.  Ampb. 
act.  V,  I.  Jovis  pacem  expetere, 
est,  Jovem  sibi  propitium  habere 
vcile.  Nam  et  Pax  et  Fenia,  ver- 


IN  GEORGICORUM  LIR.  IV.  621 

Caverint;  nam  hoc  est,  intacta  cervice.  Hoc  facto,  érige  aras 
quatuor  ;  macta  victimas  ;  occisos  boves  repone  iu  iuco. 

544-  Post  diem  nonam  dabis  inferias  vati  Orpheo,  videlicet 
papavera,  quae  oblivionem  inducunt ,  ideo  Lethœa^  ut  Orpheus 
injuriae  obiiviscatur  :  praeterea,  ovem  uigram;  ac  tune  révise 
lucum,  ubi  ôccisi  tauri  repositi  :  demum  venerare  cœsa  vitula 
l^urYdïcen  placatam ,  id  est,  quee  sic  placabitur. 

548.  Paret  statim  Aristseus  matri,  Tenit  ad  templa  ;  aras  ex- 


l>iini  PooCificale  est.  —  Faciles  Nu" 
pœas.  Exorabiles  nymphas ,  ad  iç- 
noscendum  paratas  :  sane  scien- 
dam  ,  easdem  esse  Napapas ,  qas 
et  Dryades  sunt  :  nam  supra  ait  : 
jit  chorus  œqualis  Dryadum.  Serv. 
540.  Delige.  Etiam  Sacerdotale 
Terbam  est  :  ideo  praemisit ,  prœs" 
tanti  corpore;  quod  eximia  specie, 
quasi  naminibus  offerends,  elige- 
rentur.  Taubm,  —  Intacta  cervice, 
Indomita  :  et  dicit  nnimalium  sa- 
crificîum  esse  faciendum,  ut  non 
tantvm  occidantur  hostise.  Serv.  — 
Intacta  cervice.  Taies  appellat  Fes- 
tus  :  injugeSf  quœ  sub  jugo  num' 
<iuam  fuerunt  :  vel  ut  Horat.  Od. 
II ,  5.  <juœ  nondum  valent  ferre  ju- 
gum  subacta  cervice  y  easque  Epod. 
IX.  intactas  boves  nominat ,  quales 
Grèce  sunt  i^uyoty  ctÇtvxrat»  ifytn-' 
«r«i, «MfWf i0«rei.  CI.  Voss  qusrit  quid 
sibi  Yoluerit  Maro ,  dum  quatuor 
haec  Yictimarum  paria,  et  quatuor 
faa*c  altaria  constitueret  :  an  quia 
binae  arse  Orpbeo ,  bin»  uzori  bis 
raptae,  fuerunt  juxta  quemdam  sa- 
crificaadi   ritum    statuendse  ?    an 
quia  juvencus   et  juvenca   simul 
ante  aram  quamque  pcculiari  sa- 
crificio  immolari  voluit?hanc  vic- 
timarum  litem  in  ambiçuo,  et  sub 
judice  relinquit.  quod  vero  ad  aras 
quatuor  spectat,  refert  ad  quatuor 
Georgicorum  partes ,  scilicet  agri- 
culturam ,  arboram  curas ,  rem  pe- 


cuariam ,  et  apiariam ,  quse  omnesi 
nunc  vastat»  nympbanim  auxiliis 
indigent. 

544'  ^^i  nona.  Indicatur  'ï??*- 
«re? ,  id  est ,  «  Novemdiale  sacrifi- 
«  cium ,  quod  mortuo  fiebat  nono 
«  die  quam  sepultus  erat  »  :  ut  ait 
Têtus  Horatii  Interpres.  Ita  Apu- 
leius  Miles.  IX  ;  «  Jamque  nono  die 
«  rite  completis  ad  tumulum  so- 
«  lemnibus.  »  V.  N.  iEn.  V,  64;  item 
loh.  Kirchmannum  de  Funerib. 
Rom.  IV,  I.  Taubm, 

545.  Inferias  Orphei.  Ut  irarum 
obiiviscatur.  Philarg.  —  Orphei. 
Dativus  Gra^cus  est.  —  Lethœa  pa- 
pavera. Agrestia.  Serv.  —  Ab  obli- 
▼ione  ;  nam  xn6«  ,  oblivio  est.  Ita 
Ovid.  Trist.  V,  2  :  soporiferum  pa» 
paver.  Et  Ge.  i  :  Lethœo  perfusa  pa^ 
pavera  somno.  Cerda. 

546.  Placatam  Eurydicen  vitula 
venerabere  cœsa.  Uypallage ,  pro 
veneratam  placabis.  Serv.  —  Vene- 
randi  verbum  omnes  cultus  divini 
species  communione  quadam  com- 
plectitur. 

548.  Matrisprœceptafacessit.  Ser- 
▼ius  facessit  frequentativum  esse 
ait.Verum  alia  mens  Nonii  Marcel- 
li ,  uti  et  Donati  in  Pborm.  IV,  3. 
Uterque  enim  facesso  simpliciter 
exponit  facio.  Meo  tamen  judicio 
facesso  hic  significal  studiose  facio 
ac  exequor  :  quod  indicant  illa  ver- 
ba,  ifaïuj  tnora;  et  Continuo,  V.  G. 


6a2  COMMENTARIA 

citât;  ducit  tauros,  et  juvencas  :  illos  eximios,  et prœstand cot^ 
port  :  illas  intacta  cervice  :  post  diem  nonum,  dat  inferias  Or- 
pheo  ;  revisit  lucum ,  ubi  relie  tî  fuerant  cœsi  tau  ri  ;  atque  ibi , 
miram  quidem  !  apparent  apes,  qiiae  ex  putrefactis  corporibus 
prosilierant  toto  utero ,  totis  costis  ;  ills  autem  tam  numero- 
sœ,  ut  nubem  formarent  :  convolarunt  statim  ad  arborem 
proximam,  et  racematim  ex  ramis  pependerunt. 

Pars  fona  et  ultima.  559.  Brevissime,  et  modestissime  com- 
plectitur  opus  Georgicorum  ;  canebarriy  inquit,  hœc.  Vide  mo- 
destiam,  quasi  imperfectum  quiddam  reliquerit;  non  enim 
dixi  t,  cecini,  quum  posset.  Ait  vero  se  cecinisse  cultum  arvorum, 
de  quo  liber  primus  :  deinde  cuUum  pecorum ,  de  quo  librî  ter- 
tius  et  quartus  ;  nam  apes  una  cum  pécore  includit  :  tertio  cul- 
tum arborum ,  de  quo  liber  secundus.  Sed  quo  tempore  ista 
cecinitPNuUam  occasionem  praetermittit  blandiendi  Augusto. 
Cecini ,  inquit ,  baec ,  quum  Gaesar  juxta  Ëuphratem  hostes  suos 
non  tambellopersequitur,quamfulminibus;  nam,  instar  Jo  vis, 
vir  hic  bellum  gerit  :  sed  hic  tam  magnus  vir,  et  potens  bello, 


554*  Suffitum  ac  dicta  mirabiU 
monstrum,  Res  enim  hsec  ex  impro- 
▼iso  Yenit,  ut  apes  ex  bobus  erum- 
perent.  Nam  prscepfa  Cyrenes, 
tantam  ad  placandum  numiûa  per* 
tinebant.  Notandum  tane,  quia  ex 
hoc  eventu  illa  ars  inventa  est, 
quam  supra  memoravit  :  et  melior 
facta  per  industriam.  Serv, 

558.  Uvam  demittere  ramis.  In 
morem  uvœ,  id  est,  botiyonis,  de- 
fluere:  quodGr8eci/éeTpt//ô?  dicunt; 
quum  conferto  examine  alicubi 
pendent,  stipate  simnl  et  mntuo 
contactu  cohérentes  :  unde  et  /é&- 
«rpvfi  id,  quod  hic  uva,  et  coacer^ 
vatas  in  racemnm  uvas  significat  ; 
et  Varroni  quoque  uva  hoc  signi- 
"ficatu  familiaris.  Germ. 

SSg.  Uœc  super  arvorum  cultu. 
Primum  librum  per  hoc  significat  : 
per  pecora  autem ,  ter tium  et  quar- 
tam ,  quia  et  apes  pecora  sunt  : 
per  arbores,  secundnm.  Et  hoc  di- 
^u  Hœc  ego,  id  est,  Georgica  scrip- 


si,  dum  Cspsar  in  Oriente  puçnaret. 
Serv,  — Hœc  canebam,  His  prœcep- 
tis  celebrandis  operam  dabam  se- 
pe  iterando,  nec  tamen  opus  ab- 
soWi.  Plinius  in  proœmio ,  similem 
antiquorum  pictorum  et  sculpto- 
rum  iaudat  modestiam  :  Apellesfa- 
ciebaty  cff-oitT,  quasi  incoeptum  esset 
opus ,  nec  absolutum  :  hoc  modo 
contra  judiciorum  vnrietates  super- 
erat  artifici  regressus  ad  veniam , 
veiut  emendaturo  quidquid  desi- 
deraretur ,  si  non  esset  interrup- 

tus.  F.  G. 

56 1.  Fulminât.  Sepe  bellum /u/- 
men ,  prsecipue  quod  celeriter  con- 
ficitur,  appellatur.  Florus  II,  G: 
«  destinatumque  Romanis  jam  diu 
«fulmen,  Saguntino  igné  confia- 
«  TÎt.  •  —  Fulminât  belle.  Caesar 
imitatur  Jovem  in  Gigantes  tonan- 
tem ,  et  congestos  Gigantum  mon- 
tes fulmine  disjicientem.  —  £u- 
phratem.  Euphrates  flumen,  quod 
dividit  Mesopotamiam  a  Syria  et