Skip to main content

Full text of "Raphaelis Fabretti Gasparis F. Vrbinatis De columna Traiani syntagma : accesserunt explicatio veteris tabellae anaglyphae Homer Iliadem atque ex Stesichoro, Arctino et Lesche Ilii excidium continentis & emissarii lacus Fucini descriptio"

See other formats 


,  ■  I 
7  > 


(<■■ 

\ 

"/ 

'■'r,    '^l 

i 

■,►,   V 

'h. 


C;  ■  ! 


v>;  ^-       ^^ 


->v    .j 


..  * 


JOHcyUz    Ui.   Hl  ujUAt   /h^  U.  Jb /.    'J 


'm 


{um^Ki^m  iLiiBMira-o  | 


1#####I#M##I###########^ 


o|0Jo 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2009  with  funding  from 

Research  Library,  The  Getty  Research  Institute 


http://www.archive.org/details/raphaelisfabrettOOfabr 


RAPHAELIS 

F  A  B  R  E  T  T  I 

GASPARIS  F- VRBINATIS     • 

DE   COLVMNA  TRAIANI 

SYNTAGMA 

Acceffcrunt 

EXPLICATIO  VETERIS  TABELLAE  ANAGLYPHAE 
HOMERI  ILIADEM 

ATQVE  EX  STESICHORO  ARCTINO  ET  LESCHE 


ILII    EXCIDIVM,.,v. 

S^^^-^^o^^^^JV^VCO^TlNENTI^    '*'''' 

"EMISSARII  LACVS  5VCINI 

DESCRIPTIO 


;'vr.v 


•  iv    ?JvL 


:a  .1?- 


ROMAE      Ex  Officin£  Nicolai  Angcii  TinafTij      MDCLXXXIII. 


SyPBRlORk^M    P  £:k  M  i  s  S  f^. 


.•,/1 


'  .  JJ     301 


»  "T» 


Jmfnm^tm^y  fi  vidcbitur  Rcuerffndirj.  Patri  Sic.  Palatij  Apoft.  Mag. 

(7.  Cardinalis  Vicarius 


JmfrimatuK  •  ■ 

Fr.  Dominicus  Maria  PuteobonelJus  Sacri  Palatij  Apoilolici  Mag. 


3AUOH 


R  APHAELIS 

F  A  BR  ETTI 

GASPARIS  F-  VRBINATIS 

DE  COLVMNA  TRAIANI 

SYNTAGMA 

P  R  O  OE  M  I  VM 

O  T  A  ell  5  multorumquc  fermonibus  vfurpata,  vetus  Theo^ 
phrafti  naturam  incufantis  quercla,  quod,  qux  ccruos  atque 
cornices  cliutifIime,nullo  fatis  cum  opcra:  pretio,  viuerc  iuilit, 
terminos  human^e  vit.x,  qux  magno  ad  res  pukhcrrimas  vfui 
efle  poflit ,  breucs  5i  pcrangultos  cflc  voiucrit .  Indigna  pro- 
fedo  homine  ph-.lofopho  vox ,  nam ,  $c  lcgi  communi  finc 
dctreclatione  parendum  eft ,  nec  prouidcntiffima  optim^  parcntis  placitaj 
V    tcmerc  argucrc  6c  improbare  debcmus .  Addc,  quodfpatium  mortalis  xui 
noftri ,  non  tam  ann^  rum  numero ,  quam  virtutis  amphtudine ,  cui  expli- 
candsE  datum  eft ,  metiri  oportct :  ad  quod  vctcres  Pocts  refpicientes ,  vC 
oftenderent ,  fatis  congruam  noftrvt  vitaj  mcnfuram  ,  vinurfjne  (  vt  ait  Ci- 
ccro)  ^uam  atatis  curfnm  ceIeriore*n^  finxerunt,  tcftcPlutarcho  in  fuo  dc  Con- 
folat.  ad  Apollon.  libello,Heroas, c^terofque,  qui  magis cx  virtute  vixerunt, 
G  antcquam  fenedutis  tcmpora  ingrederentur,  fato  fundos  fuifie .  Hinc  'gitur 
fit,  vt  muiti,  inter  iuuentam  confumpti,diu  vixiilc ,  imo  poft  ipfum  interi- 
tum  fupcrftites efl^e  j  alij  contra , quantuTiuis  longseui,  celeriter  e  vita  fublati 
vrdcri  dcbcant ,  quod  illi,  attributum  fibi  viucndi  modum,  per  mduftri.ua  ac 
laborcm  virtutc  produxcrint  j  hi ,  diuturnum  fuum  ,  per  otium  Sc  incrtiam 
dilabi  ^t  efriuere  palTi  fint .   Siquidcm  verum  cft ,  illum  demum  viuere ,  (^ 

A  fiut 


f        RAPHAELIS  FABRETTI 

frui  aniwa  videri  j  qui  aliquo  negotio  intentus  ,  prxcUri  factnoris  t^  artis  hon<t  a 
famam  qu^trit-tXt  Saluftius  inquit  .  lllud  iuiliorc  querelafoitaflcdignum  , 
quod  ha?c  ipfa  vita  >  qux  claris  ^:  fapicntibus  viri'' poft  eorumintcritumin 
ITiemoria  pofteritatis  accidit,  brcuis  itidem  plerumque  eftj  &  vt  maximc 
producfta  fit ,  magna  fui  parte  circumcifam  &  mutilam  elle  contingit :  excr- 
cente  in  hiftorias  quoque  vim  fuam  iniuna  tcmporum,  nec  ren;cdiaaduersus 
obhuibncm  prouide  comparata ,  in  artcrnum  prodcfle  finente".  Ac  miniis  b 
dolendum  eftet ,  fi  cladcs  hacc  veterum  monumcntorum  intra  res  non  ita_j 
mcmoratu  dignas  confifteret,  acnonpotiusin  clarillima  quafqucrcrumcum 
laude  geftarumgraftarctur  j  cum  interim  Heliogabali  ftagitiorum  quifquilise, 
&  alia  huiufmodi  pudcnda  did:u,ad  notitiam  vfque  noftram  intcgre  6c  incor- 
rupte  peruenerint,  inter  immanem  eorumruinain,  qux  deccfiorcs,  fucceflb- 
refque  illius  ,  fummi  mortalium ,  fortiter  &  fapicnter  f^cere :  Inter  quse ,  vt  c 
ad  propofitum  meum  accedam ,  quid  tam  dolendum ,  quam  quod  memoriie 
Traiani  optimi  omnium  principis  vfu  venit ,  qua:  ad  fui  perpctuitatcm,  vltra 
Coramentaria  a  femctipfo,  primi  iliius  Ca?faris  imitatione,  confeda ,  dcceiTL, 
amplius  Scriptorcs  in  id  vnum  intentos  cum  habuifliet ,  &:  fortalfe  inter  illos 
egregium  Tacitum,  cum  fecuris  fuis,  &  fenc(fluti  fepofitis  ftudijs  ^  vix  hodie 
exigua  fui  parte  fuperftcs  eft ,  colligiturque,  tanquam  in  minutas  poft  nau-  d 
fragium  tabulas,  cx  Dionis  epitome ,  cx  epiftolis  ac  panegyrico  Plinij,  quod 
vix  triumannorum  fada compledJ-itur ,  atque  exparuulisalijs,  quae  deillo 
tradit  exihs  &:  circumcifa  Hiftoria:  Auguftx  didlio .  Sed  Superi  meliiis,  quod 
calamitatcm ,  quamHiftoricorum  teftimonia  dc  rebus  optimi  principis  pacc 
bclloque  geftis  acccperanr,  pcrmulti  marmorum  tituli,  numifmatuniinfcrip- 
tiones,  pontes,  arcus,  portufque  cxtru(fli ,  atque  alia opera  publica,eo  authorc  E 
toto  5.")rbe  Romano  pcrfedia,  felicitcr  cuaferc .  Horum  autem  longc  clarilfi- 
mum,  Columnz  cochiidis  moIcs,qu^  figuris  rerum  gemino  Bcllo  Dacico  ab 
co  profpere  geftarum  diitinda,  illiufque  nomini  &c  mcmoriae  dicata  confurgit; 
cuius  enarratio  &  explicatio ,  praEfcntis  Opufculi  noftii  negotium  eft . 

In  caColumna  interpretanda,  Mutiano,  celebri  fuperioris  ijcculi  Pidore, 
imagincs  cx  autographo  excipicnte  ac  fuggerente,  fedulam  certc,  5c  ,  vt  mox  f 
dicam,nimis  fortc  prolixam  operam  impendit  Ciaconus,vir  bonarum  artium 
Sz  rei  antiquari:c ,  fi  quis  alius  fui  tcmporis ,  ftudiofiflimus :  nupcr  vcro,  cle- 
gantius  fortafle,quam  accuratius  (  quidquid  Typographus  indedicatoria 
epiftola  polliceatur )  delineatis  iconibus,  Neotericus  politioris  litcraturje  vir, 
Ciaconum  emcndafle,  operique  fummam  manum  impofuifle,  fibi  vifus  eft. 
.Vcrum  quia,  alius  alw plum  tnuenire  poteJi-fVt  Aufonius  ait,«fWo  omnia  ,  ideo,  g 
poft  infignium,f<  de  re  hteraria  optime  meritorum  hominum  lucubrationes, 
tcmcritatis  noram effugifle  mihi  vidcbor,fl 5c  aliqua fupplerc,  aiiqua diuerb^ 
conicdura  profequi  aufus  fuerojprsefcrtim  quia  liberum  debct  cfife  iudicium  in 
hocantiquario  ftudio,in  quo  plerumque,iuxta  Gr.xci  iflius  iambi  fentcntiam, 
Tii>i  tllaftc  videntur ,  aji  ijib^:  mthi* 

E6 


DE  COL-  TRAIAN I  PROOEM-        «j 

A       Eo  etiam  promptius  in  hoc  certamcn  dcfcendii  quiajdiuulgatis  iam  iis  ob- 
fcruationibus  ,  quas  priuati  ftudij  caufsa  circa  Columnam  inftitui ,  d  dc  iis 

ratioaliqnaanobisrcdditancncxtaret,ncopcramlu(ifrevidcripoiTcin)Veritus 
fum  :  cui  vitio  vt  ctiam  ob  ingenij  anguftias  non  occurriftem  ,  induftriam^ 
faltcm  conatumquc  laudabilcm  futurum  putaui .  Ille  vcro  maximus  &  vber- 
rimus  fufccpti  laboris  fruclus  crit ,  fi  dum  Ciaconi  prcccipuc  ,  inpluribus, 
B  vtputamus,  immcrito  rcprehcnfi ,  dcfcnfionemexcquimur,  coUatis  curnj 
Ciacono  noftris ,  ac  Supplctoris  fententijs ,  ijfque  veluti  in  trutina  fufpenfis, 
rcdtus  rcrum  cxiftuTiator  pronuncics ,  quse  de  Robortello  LJarthius  pr.-cfatus 
cft ',  illum  fcilicet  /»  hc  'vultoremfwjfe  pojleritati-i  quod  oppofitfs/ms ,  notatio- 
nes  confideratiores  alijs  exprejferit . 

Vetuftiorcs  illas  Mutiani  laminas  emendandas  fufceperam,  qufa  magis,  ob 

c  fpatij  amplitudinem,  eorredionis  capaces  vifa'  fuerant ,  ac  rccens  incifc  *  in 
cjuibus,  omnia  comprefta,  pauca  in  melius,  plcraque  in  dctcriusmutata  funt: 
&:  vlterius ,  vt  opus ,  quod  ipfa  vetuftatc  ,  quam  fedamur ,  gratiam  acquifi- 
uit,  quantum  in  me  erat »  noa  intcrcideret ;  fcd  eas  laudes,  exad:o  iam  ab  co 
cdito  fcPcuIo,  retinerct ,  quas  ab  Ortclio^laudatifJimcyviro^in  Fabula Veteris 
Daci;^  &  Mccfi.-E  retiilit .  Cum  autem  Chalcographus ,  hue  difficulrati  corre- 

D  dionis  fuccubucrit,  (iue  alias  ob  cauflas,inchoatam,5<:plufquamad  xicdium 
prouciSam  rcm,ad  vmbilicum  adduccre,non  bona  hdc  moraretur;  proptcrca, 
longioris  iam  tsedij  impaticns ,  cmendationes  verbo  tcnus  indicare  mihi  pro- 
pofui  5  qua$  prasfciitcs  ,  oculatafide  (  vtnos  fecimus )  cxaminarc;  abfcntcs 
autem,  ad  cxcmplar  Parilicnfis  editionis ,  quam  ipcro  aliquando  cxituivjm , 
& accuratilfime  form^E  (nx.  (gypfo  xiiij .  circiter  ab  hinc  annis,pcrquam^ 

E  gcncrofo ,  5^:  vere  Kegio  moIimine,exceptae,  Chriftianiffimi  Ludouici  XIV.' 
Gallorum  Regis  iuflu  )  rcfponfuram,  facilius  confcrre  potcrunt .  Intcrea,  ne 
mea  h«c  obfcruataomnino  ijs  inutilia  reddantur,  qui  ^  Vrbc  abfunt,&  typis 
Columnam  exprimentibus  carent  j  cxplicationem  Ciaconi,  cafque  tantuin 
Neoterici  annotationes, quibus  meas  viciffim  fubtexui,  in  fine  huius  Opellse 
adiungam;  addita  quoque  f  piftola  Ciaconi  ad  Lc(florem  ,  in  qua  fibi  i^nofci 

F  petit,fi  quandoqjdiuinare  5i  hallucinari,difficultatc &  obfcuritate  argumenti, 
coaclus  fuit :  ideo  forfan  ab  eius  Suppletore  omiflfa,ne  inexorabilem  aduersus 
cundemanimum  ingenuar  tanti  viripreces  magis  magifquercdar^^uerent. 
Illud  autcm  eos,qui  cura  fua  hoc  opufculumdignabuntur,monitos  vclim, 
nonomnia  ame  exade  animaduerfa ,  intolermdus  enimttbor^  diccrc  quis 
polVet,  necfatjs  cau/s^e ;  fcd  ea  tantum,  qua:  vel  hiftorise  vcritatcm ,  vel  aliquid 

G  mons,ritus,  autidgenuseruditioniscontineant.  Ledorvale,  noftrxquc 
induftriar  faue . 


INDEX 


4- 

INDEX  CAPITVM 

HV  1  V  S     OF  E  R  1  S. 

Cap.I.  De  jisquxadhiftoriampertinentomifsis. 
Cap.  II.  De  minutioribus  quibufdam,  ac  perperam 

appofitis . 
Cap.  III.  De  ijs  qu^  correflione  non  indigebant 

emendatis, 
Cap.  IV.  De  conieclaneis ,  &  in  vtramque  partem 

difputabilibus. 
Cap.  V.  De  remorum  ordinibus  in  veterum  Tri^ 
remibus,&alijsmultiremibus  Nauigijs. 
Cap.  VI.  Obferuanda  circa  veterum  ritus3&  fuper- 

ftitionem. 
Cap.  VII.  Excerpta  de  re  militari . 
Cap.  Vlll.Infcriptiones  ad  hanc  Belli  Dacici  hifto- 

riamfacientes. 
Cap.  IX.  Numifmata  occafione  vtriufque  expedi- 
tionis  in  Dacos  percuffa,  &  ad  eorum 
inteJleQum  ,  fenes  chronolopica  totius 
Belli  Dacici  expofita . 

Elenchum  Authorum,ex  quorum  dldlis  llber  probatlones fuas ,' 
ornatumque  accepk,  alij  prsmittere  folent .  Nos  illud  Phoiij  ad  Cx- 
phahonis  Hiftoriam  monitum  itnGuAnimi  riGndum  prorstis  tnaremy 
fuerilemque  gloriam  repudiantis ,  magnum  fat)s  argumentum  efi ,  e 
^uot  quantifque  Scnptorths  hi/iorta  colUcia  fit ,  ia^Are . 

CAPVT 


DE  COL-  TRAIANI  CAP- 1- 


.,i^ 


C  A  P  V  T     l^ 

De  ijs  qu^  ad  hiftoriam  pertinent  omifsis . 

RAPHIC^  huius ,  &:  ocularis,  vt  fic  dicam,  hiftoricTScriprd-: 
ribus  ,  iJla  Luciani  reprehenfio  in  Commcntario  de  Confcr.. 
Hift.  maxime  conueniet  -ifi  ea-,  qu^funt  dtgna  njifuynon  itde-^, 
rint ,  Et  quia  non  folum  acicm  oculorum ,  fcd  mentis  arque 
ingcnij  quoque  in  hoc  intcndcre  opus  erat^  ca  omnia,in  qiak 
bus  alij  quoquo  modo  ciEcutierunt ,  in  hmine  huius  operis 
percurram .  £x  horum  genere  obferuaui ,  noltros  Expofitores  non  femel  dcfc- 
ciflc^  primoenim  ad  numerum  1^8.  (  de  numeris  Capitum  Commcntationis= 
Ciaconi,imaginibus  Columnrc  tam  vetuftioris,quam  nou£B  editionis  refpondcn- 
b  tibus ,  Lcctor  intelhgc  )  prxcipuura  Maurorum  equitum  auxiJium  ibi  dcJigna- 
tum,  eos  fugit .   Nam  vt  ex  ilJJs  Dionis  fragmentis  iiabetur ,  qu:E  Valefius  non 
ita  pridem  edidit ,  Luftus  ^ietus  Aiaums J>r<eftciuram  aU  MdATomm gefferat , 
fed  dcLtnnxtus 'tnutftfque  ob  nimram  ne^uitiam  ^  cttm  i£nom:n.a  dtwiJTus /uerat ;> 
Poffa  rero  Bdlo  Dacico^  cum  excrcitusauxilifl  Aiiurorum  eg  ent^  ipfe  'vltro  cunt 
equitaCu  Maurorum  aduenit ,  acque  egregiam  operam  nauauit^  quam  rh  cauifatu^ 
E  pr^mijs'  ,  atque  hottori^us  afftBus^  longe plura  ac  maiorafacinora  aaco  l^  Llo  Dacico 
edidit'  Aut  igitur  jcontrario  prorfus  ocuiorum  vitio,egoqua:nufqu3madfunt 
mihi  vidcrc  vidcor ,  aut  equites  iJJi  numeri  198.  infrxnatis  omncs ,  nudifquc 
equis  infidcntes,  (  nam  duobus  poftrcmis  quoqne  fr^enum  exuberans  adimen-" 
dum)  non  alij  funt,qiiam  hijVlauri  a  Luiio  addudi :  non  enim  aiibi  inhcie 
CoIumna,nJiiini!Iis  tribuscataphrad's  numeri  147.  (  quamuis  tabuJa  etiain 
"bi  fccus  oikndat )  equi  abfque  fraenis  elfigiantur ,  quahbus  in  beJIis  fuiife  vfos- 


F    1 


rirri  non 


GC 


Gxtulos ,  ac  Numidas ,  nedum  Poet^e  merpincre , 

£t  INl^mida  infrdm  cin^unt»  Virgil.  i5.n.  lib.  IV.  ;  i  r.-j 

Oralcui  fediit  fr^enotumnefta  'V'rga,  Lucan.  lib.  IV.  v'-^ 

•^  lS(umti<£  gent  infciii  franiy  Sil.lib.  I.  'j 

^eis  inter  gemtnas  per  ludum  mohilts  ames  \ 

€)uadrupedcm  flrBtt  ncn  cedens  virga  lupatis  . 
cx  Oppiano  dc  Venat.  ad  Caracallam  Ub.  IV.  verf  47. ,  qui  de  ei 
Mauris  aut  ./\fricanJs  Joquitur,  ad  vcrbum  fcre  expreflum  . 

K'yyov^i  ■^XiOitn  (itxC,ofd)uoio  ^AiVii , 


j  •i-uiji.vfj 

cqufe 


«0» 


6        RAPHAELIS  FABRETTI 

non  'vtrtute  tnanuum  A 

Cohibentur  lupatis  njiolenti  fr<eni ; 
Sei  okempernnt  fvtrgis  quotjuo  homo  duxerit  l 
rurfuf^ue lib.  ii. 

itullaque  leutf  C<etulus  hahena,' 

sonipes  i^narus  hahenx^  Claud.  de  Bcll.  Gild. 

Virga  regit ,  Q 

fed  Hiftorici  quoque  fidcm  faciunt ,  Ca^far  fcilicet  lib.  V.  Ciuilis  Belli,  vbi 
PCCC.  Numidas  equitcs,  fine  frsenis  a  luba  contra  fe  adduAos  reccnfet  \  He- 
rodianus  lib.  VII.  cap<-  IX.  atque  Aufonius  ad  Gratian.  j  eorumquc  docilitateni 
ita  commendat  Strabo  lib,  XVII. ,  vt  infupcr  addat ,  eos  fine  traBu  ad  injiar 
canum  dominos  fequi ;  &  de  nudo  dorfo  dixerat  fuperiori  verfu  Lucanus , 

Etgensqute  nudo  refdens  Maffylia  dorfo:  C 

ac  paullo  fupra  dc  Gaztulis , 
:  fempe^-^ue  paratHS  y 

Inculto  Gtetulus  equo , 
Itemque  Appian.  de  Mafmifla  loqucns  ^  nudum  etjuum  confcendens ,  it  mos 
Itittmidis .  Quamuis  olim  hic  mos,  non  Barbarorum  pcculiaris  fuerit ,  fcd  apud 
Romanos  ipfosvfque  adNeronis  SEtatem  vigucrit,tcfte  Dionelib.  LXill.  ijs  d 
verbis  tferunt  Equites  Romanos  T^eronis  temporibus  dum  quot  amis  recenferentur, 
primiim  ephippijs  tfosfuilfe :  non  quod  ea  incognita  antea  fuerint ,  cum  Varro> 
quifarculo  ferme  integro  tempora  Neronis  anteecfrit,  de  ijs  meminerit ,  vt 
Nonius  ex  ipfo  rcfert ,  5c  Virgilius  equos  inftratos  ,  S<  pcdoralibus  (  quales  in 
Columna  videmus  )  monilibus  inftrudos  inducat  lib.  VII.  Aen.  veif.  275. 

Omnibus  extemplo  Teucris  iuhet  ordine  duci  B 

Inflratos  ojlro  ahpedes ,  piBfque  tapetis , 
Aurea  peSlorihus  demtjfa  mmilia  pendent : 
fcd  quia  nimis  mollia  prx  duritic  vctcrum  militum ,  vcl  quo  magis  cxpeditos 
&  promptos  haberent  equos  ad  fubitos  eorum  vfus ,  ideo  ijs  ^  Romani  abfti- 
nuerunt ,  ni  locus  Dionis  de  primo  in  ipforum  rccenfitione  vfu ,  ftridim  intel- 
ligi  dcbeat .  Accedit  etiam,  ad  demonftrandum,  hos,dc  quibus  agimus,  cquites    b 
non  nifi  Mauros  eflc,  crifpum  ac  cincinnatum  capillamcntum,illius  gentjs  pro- 
J)rium,vtexprimitur  in  nummo  lub^T,  qui  extatTab.  LXV.  Dial.  V!.  Anto- 
nij  Auguftini  Ilcrdenfis  Epifcopi :  quod  quamuis  Neotericusfubatkrifcoani- 
maduertcrit ,  adhuc  tamcn  dubius  hajfit ,  an  Gcrmanorum ,  an  alicuius  altcrius 
foedcratxgentis,  fubfidiaharcfucrint,  dudus  forfan,quia  in  ciroscapillum 
obliquare , Germanis  moserat,  vt  colligitur  ex  Tcrtulliano  de  Vcl.  Virgin.  9  g 
vbi  Gcrmanis  pro  infigni  cirros  attribuit .   Proprie  igitur  oftenditur  hic  nobis 
barba;  (  vt  cum  Ouidio  fic  dicam  )  carfarics ,  &:  caiamiftrata  Maurorum  coma  > 
de  quibus ,  Sc  fele  mutuo  tangcndi  accurata  circumfpediione ,  ita  loquitur  Stra- 
bo ,  didio  lib.  XVII.  Hi  comas cincinnis  exornant ,  &  harham comunt  ^a ntwquc 
geftant ,  d.entes  tergent^ imguium  incrementa  refecant ,  acraro-^  dum  'vna  deimt/u.' 

Unt 


DE  COL'  TRAIANI  CAP-  I-         7 

M  i.tnt  fc  ccntingunt  t  vt  manennt  compofiti  capilii .  Quod  eos  omnino  inermes  J 
practer  iaculos,  quos  &noihi  vibrarc pugno fa^^o  intelliguntur ,  ita  defcribac 
Claudianus  dc  BcU.  Gild. 

T^on  centra  ciypeis  tecios ,  galeifaue  micantes 
ibitis  ,  tn  foUs  longe  fducta  telis  ; 
Sxarmatus  erit  cummiffile  torfent  hofiis  , 
B  Dextra  mouet  jacuium  i  pratentat  pailia  iitu^y 

Catera  nudus  eques^ 
&:cxcoLipfius  dcMilit.  Rom.  lib.  III.  Dial.VIII;id  totum  poctice  diflum 
videmus  ^  nam  omnes  clypeum  gerunt ,  nec  pallium  habent  quod  prstcntent. 
Poftquam  Lufium  hunc  de  nomine,  &  pene  de  facic,  in  hoc  marmore  aqno- 
uimus,  finent  puto  Expofitores,  vtiscperfonam,quam  illiimpofueruntnumcro 
c   5l.  5  imo&nomen  ipfumauferamus. 

Et  vta  nomine  incipiam :  Quamuis  dolcam,  nobilcm  5c  olim  amantem  mci 
virum  nuper  fato  funclum  loanncm  Lucium  Tragurienfem  hoc  gentili  fuo 
priuarc  '■,  fidcs  tamen  plurium  Codicum ,  &r  Cafauboni  iilos  accuratc ,  vt  folet , 
expcndcntis  authoritas,  in  Not.ad  Spartianum  in  Hadr.  num. 24.,  euincit,illum 
cfle  Lufium  vocandum ,  vti  cum  Marccllinus  lib.  xxix.  appellat.  EiTe  cnim 
^  Lufiam  gentcm  Romanam ,  &  Cafaubonus  pluribus  probat ,  qui  ctiam  Lufiam 
hanc  nortram  cognomento  Qo^ietam  agnofcit ,  &  prsetcrca  aditruuiit  duodecim 
anfcriptioncs  apud  Gruterum  cxtantes :  quibus  addo  iftas ,  priorcm  fcilicct  ex 
Monum .  Patau, ,  fecun Jam  ex  Rcincfio, aliamque  intcr  meas  ineditas :  extat- 
quementioLufijHifpani^Tarraconenfis  M   •   D    •  M 

Pfjcfcw^iapud  PlutarchuminSerrono;  IN  •   MEMOR 

^    C  Lufij  ex  Marij  forore  nati,  m  Mario;  LVSIAE  •  L  •  FIL 

Lufij  Vari  juariti-e  crimine  notati,  &  TERTVLLINAE 

Lufi)  GstsPrarfediPrajtorioapud  Ta-  SACERD^DIVARVM 

citum  Annal.  lib.  XI-  8c  Xlil»  M ATRIS  •  SVAE 

SEX-APPVLEIVS-MARCELL 
D  '  D 
T  IVLIAE  •  FESTAE 

C •  LVSIVS  •  RESTITVTVS  D  M 

CONIVGI-OPTB-M-DE-SE  TH  A  L  LO  •  AQVARIO 

FECIT  LVSI  •    LVPI  •  LIB  •  SE 

PERMISSV-LIBERTORVM  VIVO  •  FECIT^SIBI-QVI 

POSTVMIAE^QT-CATIAE  VIXIT  •  ANMS  •  LXXV 

G  Ciijf.  XlV'  num,  LXXXIV.  tn  Pauimento  JedisS.  Sabin,t . 

Nomine  igitur  exutus ,  cxuat,  vcl  inuitus,  ncfcio  quam  Pr^efecluram ,  qua 
cundcm  honorarunt :  nam  ante  hunc  fuum  vltroneum  ad  Bellum  Dacicuxiu 
aducntum,  iam  <lemonfl:rauimus ,  ipfum,  tanquam  inhoneila  miiTionc  mif- 
fum ,  ne  potuiiTe  quidem  vllam  Pra^feduram ,  aut  dignitatem  in  ipfo  Iimine_> 
cxpcditionis  exerccre  j  nedum  eum  efrc ,  qui  vna  cum  Traiano  paludatus,prouc 

ipfe 


8        RAPHAELIS  FABRETTI 

jpfe,  federet,  vt  num.  62.Sc6'^.  adnotatur  j  conftatque ,  Prscfeduram  PrsetorijV  A 
quS  foia^inter  c2eteras,minus  incongrucad  id  honoris  potuiflet promoueri , 
«^eftam  fuixTe  in  hac  prima  cxpeditionc  per  Claudium  Liuianum,  vt  niExcerptis 
per  Thcodofium  cx  Dione  hb .  LXVIII .  nominatim  habetur , 

Laxis  certe  finibus  hanc  dignitatem  circumfcribunt,  dum  Tr'bunum  ,  feu 
Prsefecium  Prxtorij ,  aut  Legionum  ,  cpinabilem  hunc  Lucium  nominant; 
quod  perinde  cft,  ac  nihil  dicere ,  vnde  &  nos,  hac  varictate  loquendi,  iiberiores  B 
fadii,  eo  minus  in  obfcuram  opinionem  labi  vcrebimur.  Prarfcdum  igitur 
Prjctorij  hunc  ,  Sella:  Caftrenfi  infidentcm ,  minime  dixcrim  :  quia,  etii  fciam, 
cam  fuift^e  huiusofficij  prserogatiuam,  nftregnum  ahfque  purpur atiAyozzMcnt 
Eunapius ,  6^:  ab  Impcratore  ita  chgi  foHtum ,  vt  oHm  a  Di(3:atorc  Magifter 
Equitum  ,  cui,  ob  e.vploratam  fidcm,  propior  in  Caftris  Imperatori  ipfi,eiufquc 
Prstorio  locus  affi^natur  ab  Hygino  dc  Caftr.  fol.  v.  a.  bc  ab  eius  illuftratore_,  C 
R .  H .  S  .  in  notis  fo!.  5  o.  \  itcmque ,  circa  ea  tcmpora  Traiani  ,vnicum  fuiifc, 
cumabinftitutione  Augufti  vfcjue  ad  Claudium ,  5«:  non  vltra ,  duo  permian- 
(erint ,  quot  rurfus  Commodus  reftituit :  indignum  tamen  reputo ,  hunc ,  non 
niii  tunc  temporis Equcftris  Ordinis  virum ,  Impcratori  fuo  adeo  exsquari ,  vc 
cloriam  atque  authoritatem  huius  cxpcditionis  veluti  diuiduam  accipiat. 

Vt  veroaliquidtamdeifto  fubnum.  65.  ,quamdcahoiuniori,  nonSellae,  e> 
ed  cefpititio  fuggcfto  infidente,  probabilius  afferamus :  digniorcm  illum,ac 
Traiano  proximum,aliquem  Confularcm  virum,  ipfumque  forfan  Articuleium 
•PaEtum,  cum  quo  [raianus  IV.  fuum  coniulatum  gcilitj  vel  fi  magis  hbet,Pro- 
praetorem  Pannoniarum  ,  finitimar  fcilicet  Dacise  Prouincix,  qui  eandem  aw 
thoritatem  Trxiano  py<cfe»te ,  quam  eo  abfente ,  rettnehat ,  (  Vt  Lraiano.  follemnc 
fuifte ,  ait  Plinius  in  Pancg.  num.  16^.)  referre  potuifle  conicdamus .  Alium,  ^ 
qui  a  tergo  Jmperatoris ,  &  infcriorc  locofcdct,  Hadrianum  puto,  Traiani 
confobrinum ,  fub  cius  tutela  educatum ,  Impcr'j  adepti  nuncium ,  noua  aftini- 
tate  iundum ,  &  amicitia  Traiani  pleniore  potitum  ,  vi  haec  omnia  de  co  rcfert 
Spartianus  in  eius  Vit;r  initio.  Etc^uOimuis  fecundaexpedttione  DacicaT>aia- 
riHm  Lepom  J,  Mmcruix  ettm pr£p(fu  jfe ,  fecwnque  duxt^e  rcfcrat  Spartianus , 
non  tamcn  tunc  primum  ad  Bellum  Dacicum  profedlum  ex  eo  loco  colligitur ,  ^ 
Vt  Neotericus  afterifco  numcri  265.  vidcturargucre ;  imo  potiiis  contrarium  j 
cum  paul'6  fupra  ,  vbi  verifimilitcr  de  priccedenti  cxpcditionc  fcorfim  fit  men- 
tio,  iam  dixcrit,  Pojl  ^^fiuram-f  acla  Senatus  cnrau it -,  at^ue  ad  ^ -ilum  Pa.icum 
Traianum  fawiltariih  fnfctjuutus  eji :  fitquc  intelhgit  Cafaubonus  adpag.  1.  v. 
l8.  Vtdetur  H^driams  O"  G^dfiuram,  (^  Ctiram  a^orum  SenatuSipati  os  menfes 
eodem  anno  e^iffe  ,  fjui  quidem  in  expeditionc  Dacica  Traianum  fn  comitatust  njt  ^ 
fiattmfuhtjattir:  v.am  {ciexpeditwillo  tpfo  annofufcepta .  Propttrea  etiam  J^dtlitas 
ah  Hadrano  omij?i  '-,  (tim  tamcn  effet  mons  ah  atiorum  Senatus  Cura,  ad  tUam 
afcendere :  &  cx  Xiphilino  in  eodcm  Hadriano  comprobatur ,  qui  abfojute  dicit 
initio  lib.  LXIX.  (legebatquc  cttm  eoomne  tempus  ittatis . 

PraEfedum  vcto  Prostorij  Claudium  Liuianum  fi  veftigare animo  eft ,  ex  pro- 


xinia 


^    DE  COL-  TRAIANI  CAP- 1-  5, 

A  xima  cufto^ia,  &  infignibus  fui  muneris ,  pugionc  fcilicct,  quem  ablmperatorc 
accipiebat ,  (  vt  ex  Sex.  Aur.  Vi(ilore  in  Traian.  fit  palam ,  cum  infigne  poteflathy 
iti  mos  eji  •,  pugionem  dsrct )  non  malc  cum  arguere  pofTumus ;  pluries  ctcnim 
quamuis  alijs  ciufdem  habitus  commiflus,  idem  latus  finifhum  prot«gcre_. 
conlpicitur,  pugionem  pr.^manibus  gcrcns,  vtnum.  198.  (exnoltracmen- 
datione  )  num.  114.5  num.  15^.  (  delcto  eo,  qui  in  manibus  altcrius  militis 

a  propc  labarum ad dextram  apparebat)  num.  i^^-^ac  paritcr  ex noftra  corrc- 
dione  num.  301.  Id  quod  cafu  quidcmaccidcrcpotuit,  faleor-j  fedgladius 
nufquam  ab  alio  latere  vifus ,  quodquc  conlhnter  S<:  perpetuo  id  fcructur,  iun- 
da  ratione  id  credcndi,  facit,  vt  ad  alium  locum  Prarfedum  hunc  relegemus,  eo 
furgere ,  &  hinc  abire  iuifo  ,  vt  digniori  &  honoratiori  Sellam  Caftrcnfem  va- 
cuam  rclinquat .  Pcculiarem  ctiam  eiufdem  dignitatis  notam ,  pugionem  ,  fme 

c  parazonium,fuift'c,  habctur  ex  eo  loco  Philoftrati  in  Vita  Apollonij  Tyanci  lib. 
VII.  fortc  id  tempons  gUdium  Imperatorium  tenehat  Aeiianus :  idem  enim  Cafpc- 
rius  >£lianus  iuxta  Dionem  initio  lib.  LXVIII.  fub  Domitiano,  5i  fucceiliuc 
fub  Nerua ,  Prrefcdus  Prsctorio  fuit :  connrmatque  hoc  cgregic  nummus  a  Pa- 
tino  in  Claudio  cap.  X.  pag.  253.  allarus ,  in  quo  hinc  Imperator  ciuili  habitu, 
inde  Praefedus  PrcEtorio  thoraccitus,  &:  pugionem  finiftr^  gercns ,  dexteras  iun-' 

D  gunt,  cum  epigraphc  PRytfOfl  •  RECEP*  (fimodoisnon  eft  Aquilifer,' 
vt  ahus  nummus ,  de  quo  infra  dicemus  ,  oftendit.  ) 

Vbi  tandem  plures  eodem  armorum  ornatu  confpicuos  circa  Traianum  of- 
fendcmus ,  quod  non  infreqaenter  obferuatur,  ij  non  alij  erunt ,  quam  Lcgati 
militares ,  quibus  locus  in  Tribunali ,  &:  circa  Sellam  Impcratoris  affignabatur, 
Vt  habemus  ex  Liuio  lib.  VIII.  ne  Trihunet,l  qutdemfatis  quietum,  Legdti  cinum- 

E  fleintes  SeiUm  ,  or.ihant ,  njt  rem  in  pojlerum  diem  dijferret  ^  loquitur  de  Papirio 
Ditftatorei  de  quo  ruiTus  ,  lujjt  deTrhunali  defcendere  Legati,  Similiter  lofe- 
phus  lib.  VII.  Axoja.Titum  CsEfarem  inter  Lcgatos  dona  militaria  pro  Tribunali 
diftribuentem  rcpr:^fentat  j  fic  enim  explicat  vir  dodus  'S  /^stu,  tiJi'  rjyi/A^dvav,  dc 
folis  Legatig ,  quamuis  interdum  pro  Tribunis ,  feu  Prxfe<3:is  accipiatur  apud 
Grafcos  authorcs.  Multiplicatos  autem  videmus  Lcgatos  circa  Traianum  in  hoc 

5  exercitu,  quia  plerumquc  tot  crant  Lcgati,  quot  legioncs ,  vt  cx  illo  Taciti  lib.I. 
Annsil.fht  tres  legiones  ,  tottdem  Legatos  procuhmjfe  t  Catfarifque  lib.  II.  dcBell. 
dA\,0*  c^Hod  ah  opere  jingultfaue  legtonihus  ftngulos  Legatos  Ctefar  difcedere  ni/t 
munittsCaJirts  vetuerat :  Traianum  cnim  ipfum  Legatisfuifte  vfum,  quos  reue- 
rentia  proiequebatur,  &c  authoritate  apud  milites  pollere  volebat,  rcfert,  iaudat- 
quc  Piinius  in  Paneg.  num.  155.,  confertque  optime  lapis  apud  Grutcrum  fol. 

G  CDXXVlI-ii.  LEGATO-IMP-  NERVAE-TRAIANI-CAESARIS- 
AVG  •  GERM ANICI  •  D ACICI  •  LEG »  VI  •  FIRMAE,  (quar  lcgio  eft  vna 
cx  ijs  ,  quac  militarunt  in  hoc  Beilo  Dacico ,  fi  credendum  eft  infcriptioni  a  Cia- 
coHo  num.  117.  reiatr  )  vltra  alias  infcriptiones  ad  hoc  Bellum  facientes ,  infe- 
rendas  Cap. VTII.  Nec  immerito  cam  dignitatem  promouit ,  quam  ipfemet  geH 
fcratj  fuit  cniaa Neruac  Lcgatus ,  vt  cx  Plinio in  eodcm  Pancg.  num.  8 6.  patet. 

B  Nouum 


^o        RAPHAELIS   FABRETTI 

...Nouum  aliquid  dc  hifcc  Lcgatis  obfcruaui  ex  fequentis  infcriptionis  frag*  /i 
mento,  cos  in  Prouincijs,  in  quibus  legioncs  verfabantur,  non  folum  militibusj 
fed  5c  prouincialibus ,  ius  dixifle : 

M-  AN 

CRESCEN 

CALPVRNIANO 

PROC     S-PROV-M  a 

XV.  VI       F  •  IVRID  •  BRIT 

VICE-  LEG-  LEG-  PR-  PR 

PROV  I  R 

M  A  R  S 

P^ 
Hortis  Matth<e^s  fuh  Ccelio  ad  Viam  Jppicimnuper  effojja.  C 

colligo  enim ,  M^nww   ANf^«/Mw  CRESCENW  CALPVRNIANVM 
fuifielVRIDnw?»  BRITrfww/^  VICE  LEG^tf;  LEGw»/>. 

Habcmus  etiam  ex  Procopio  lib.I  V.  de  ^dif.Iuftin.,geminas  illas  arccs,q«a: 
Jainc  inde  ad  Danubij  ripas  apparent  num.  260.  fuiflfca  Traiano  exaedificaras in 
Pontis  cxtremitatibus ,  alteramque  Barbaris  incumbcntem ,  Theodoram  voca- 
tam  j  (nefcio  an  a  Traiano  dum  eam  condidit,  an,  vt  credibilius  eft,  a  luftiniano  d 
dc  nomine  vxoris,dum  renouauit)  altcramex  partc  Illyrij ,  pro  fecuro iftias 
Prouinci«  propugnaculo  ercdtam,  operi  cognominem  extitifle,  hoc  cll,  Pontem 
denominatam . 

Videamus  modo  an  inter  tot  prslia,  oppngnationcs  ,Cdedes,  incendiaJ» 
aliaque  damna  crucnti  Martis,  ^uge  padim  in  Columnd  funt  obuia,aIiquid 
clcmentia  &  prouidentia  Traiani  dignum  agnofcamus  .  In  quo  animaducrten-  e 
dus  eft  locus  Eutropij  lib.  VIII.  Hift.  Rom.  in  Vita  Hadr. ,  vbi  ait ,  Trmanus 
'vi^io'  Dacia ,  ex  toto  Orhe  Rommo  infinitas  eo  copias  hominum  tmnjinlit ,  ad  agros^ 
t^Frhes  colendas-^  Dacia  enim  diuturno  Bello  DecebaU  fnfirisfuerat  exhaufia, 

Hanc  nouorum  Colonorum  indu^ionem ,  potius  quam  veterum  expulfio- 
ncm,  puto  fignificatam  in  extremo  num.  Columnx  3x0.  Et  primum  renrL, 
conicdura  cxplicabo  ,  qu« ,  fi  cui  forfan  leuis  vidcatur ,  profedo  ab  Intcrpreti-    p 
bus ,  qui  mihi  argumcnta  fubminiftrant ,  coargui  non  poterit .  Ea  eft ,  habitus 
vcftis ,  Orbem  Romanum  potiiis ,  quam  Geticam  feritatem  redolcns ;  ac  in- 
ceflus  pacificus  cum  pueris,  farcinis ,  pccoribus,  atque  armentis ;  prorfus  fimilis 
immigrationi ,  quamipfi  vocant,  Colonorum,  num.  ^x6.  Illavero,  prout 
Ciaconus  nuncupat,  militnm  perfecutio-,  eft,  meoiudicio,  vetcranorum  com- 
miftio,  quibus  agcr  &  quies  in  nouis  fedibus ,  expleto  iam  Bello ,  &  emeritis  o 
ftipcndijs  5  dabatur ,  vt  clegantcr  explicant  verfus  Lucani  fcqucntes  lib.  I. 
Conferet  exan^uis  qao  fe  pojl  hella  feneBus  f 
§lu^  fedes  erit  emeritis?  qu4  rura  dahuntur^ 
Qu<e  nofler  veteranus  aret  ?  f^u<e  mcenia  fejfis  f 
Duplex  enim  erat  Coloniarum  mittendarum  fpecies,  altcr3>  cx  pkbis  Romanae 

redun- 


DE  COL-  TRAIANI CAP- 1- 


ti 


A  redunilantia  propter  hominum  multitudincm,  agri^ue  inopiam,  &r  ad  fentinani 

quodammodo  Reipublica;  exhauriendam  5  altcra ,  ex  vctcranis  in  prxmium., 

fimul  &  requicm ,  vt  ex  hoc  Lucani  Icco ,  &c  alijs  frequenter  apud  authores 

obuijs :  quam  difFcrcntiam ,  diftind^ionc  quadam  in  nummis  retcntam ,  nefcio 

an  alij  agnouerint ,  cgo  certe  agnofccndam  puto.   Obfcruo  cnim ,  modo  boue 

&  vacca  cum  aratorc ,  modo  fignis  militaribus ,  modo  vtroque  fymbolo  adhi- 

B   bito,  fignificari :  vndc  argumentum  defumo ,  Colonias  illas  plebeias,  aratro ,  vt 

communiter  nummi  cxprimunti  hafccautem  militares  ,  aquilis  &fienis,  fub 

quibus  coloni  ftipendia  mcrucrunt ,  difcrctas  fuillc  :  cum  fignis  cnim  5c  aquila 

primifcjuc  ordinibus,ac  Tribunis,  ohm  dcdueifoJitas,  cx  Hygino  5c  Tacito 

ollendit  Liplius  ad  lib.  IV.  Annal.  num   76.:  eas  dcniquc ,  qua;  aratrum  Sc 

fignapromifcue  in  varijs  nummis  alTumunt,  velineodcm  iunguntj  primam 

c  dedudioncm  e  ciuibus  ,  fupplementum  c  veteranis  indicarc.  Qux  fi  vera  funt  • 

euancfcit  Cl.  Viri  intcrprctatio  ad  nuiiiilma  Tibcrij ,  (  vt  aliquid  Seguino,  a  quo 

nummus  primum  produd:us  efi:  in  Sdctt.  cap.  IV.  num.  vi.  adderc  videatur)  m 

quo ,  aquila  intcr  duo  figna ,  a  Colonia  C:cfar-auguflana  percuflura ;  fortittdi- 

nem  belliCAm^  quafe  ,  rmlniam^ue  Komanami  aduerjui  IjGJies  tueri pr<edicahtit  indi- 

carc  dicituij  inepta  fane  oflentatione ,  &  a  femetipfa  profciSa  fortitudinis  laude  j 

D  Colonias  igitur  militarcs  in  agro  dcuido  impofitas  pcr  Traianum ,  hic  fignari 

dicemus ,  cxcmplo  aliorum  Ducum ,  intcr  qu£  illud  lulij  Cxfaris  occurrit,  qui 

(  vt  ait  Plutarchus  in  cius  Vita  )  popttlum  epulis  csr  frumentarijs  largitionibtts 

refecit-,  milites  colonijs  dedncendis-,  de  q^tiibus  nobilijJi.'fu  funt  Carthaao  O*  CoriU' 

thus  t  qu<e  vt  oltm  eodem  tempore  dirut<e  t  itAttim  fmul  infiaurat^e  funt  ^  vnde  po-' 

fteriorcxhis  LAVS  IVLIA  CORINTHVS  vocata  rcperitur  in hoc  nummo 

i   Triftani  in  luho  Ca?fare  5. ,  &  in  aho  apud  Patinum  ad  Fulu.  Vrfin.  Tab.  VL 

num.  7.  Gentisluhae,  &interNumm.  Mcd.  Magnitudin.  in  CKfarepa^.  18. 

Cuius  tamennummi, 
a  fe  olim  produd?,  mi- 
ror  poitea  eundcm  Pa- 
tinum  oblitumfuiflc,^ 
dum  in  Epiflola  ad  Ex- 
cellentiflimum   Mau- 
rocenum  de  Numm.Antonini  Pij  ©EON  KPISIS,  notas  hafce  C«  L-LCOR.' 
in  nummo  Commodi  exprefTas  ,  de  Celonia  Lattna,  hdia  Corintho  intcrpretatur : 
plus  Angelonij  teftimonio  in  Caracalla  num.  30.  fic  quoquc  explicantis,  quam 
Spanhemio  DifT.  III.  dc  Prjefl:.  Numifm.pag.13  7.,  imo  &  proprijs  oculis,  fidem 
tribuens  .  Lrigidulus  quoquc  efl  in  fuo  nummdsfxplanando  Triflanus ,  qui  re- 
ferensid,  quod  Appianus  in  fine  Punicor.de  hacCorinthi  rcftauratione  tradi- 
dit ,  lii  fin m ,  fcilicct ,  fomno  monitum  eam  propofu ijfe ,  Att^ujitim  ,  codicillis  patris 
de  ea,  re  repertis  ,  exequutttm ,  huius  rei  veftigium  in  eodcm  nummo  fefe  repe- 
lifTe  iad-atj  imaginem  quippc  Cxfaris,  quia  oculos  claufos  oftendit ,  eum_. 
iamfato  fundlum  indicare.  Prohminutam  Sccontemptibilcm  inviro  dodo' 

B  2  fubti- 


n,        RAPHAELIS   FABRETTI 

fubtlliWtcm  !  Nec  vlliforf^n  veritatls  vmbrar  innixam^  quia  vltra  Plutarchum, 
temporjbus  Casfaris  proximiorem ,  fcriptoremc[ue ,  in  Grxeorum  praifertim^ 
rebus,  accuratiffimum ,  &  Dio  lib,  XLIII.  idem  prolixe  tradit  ■•>  &  (  quod  maxi- 
mam  apud  me  authoritatem  obtinet )  Paufanias  in  Corinthiacis  Hb.  II.  noa 
femel ,  fed  bis  hoc  idem  affirmat . 

Vetcranos  itaque  non  immerito  iftos  milites  in  Colonias  fuas  Dacicas  diftri- 
butos  iudicabimus ;  quandoquidem ,  obferuatione  dignum  eit ,  ncdum  pacato 
agmine  hos  milites  incedere,  non  vim  inferentes  ,  vt  in  eieciione  Dacorurcu 
num.  145.  ,  fed  coetui  colonorum  immiilos,  vt  ad  ocuium  patet.  Suadet 
demum  ratio :  nam  fi  boni  Principes  bellum  propter  pacem  gcruni  ^  id  quoque 
laudi  optimi  huius  Imperatoris  dandum  erat,  &:  in  hoc  perenni  opere  pro  iplms 
coronide  memorixmandandum ,  quod  non  folitudinem  Prouincia:  feciflet ,  fed 
eam  melioribus ,  &  mitioribus  incolis  frequentem,  &  cultam  iterum  reddiJif- 
fet .  Quid  namque  abfurdius  ,  quam  expellere  colonos  c  Prouincia ,  iam,  vt  vi- 
dimus  ex  Eutropio ,  viris  exhau[ia  ?  quidque  a  veteri  illa  Romana  inftitution^ 
magis  alienum  \  per  quam,  ( ingenti  rei  publica?  augmento  )  qui  primo  hofte^, 
.mox  focij  efficiebantur » 

ciuefqne  mocauit  [Roma]      Claud.  dcLaud. 
^luosdomuit,  Stil.  hb.  UL 

id  quod  &  Traianum  ,  confcriptis  Dacorum  alis  ,  fecifle ,  docct  micripti<;) 
fequens  apud  Gruterum  pag.  MXXV.  2, 

L'  AEMILO- L-  F»  CAM-  KARO-  CO  '  •  • 
LEG '  AV  G  •  P  R .  P  R  •  PROVI NCIAE  •  C APPADOri AE 
LEG-  AVG-  PR-  PR-  CENSITORI-  PROVINCIAE-  LVGD VNENSIS 
LEG  •  AVG  •  PR*  PR  •  PROVlNClAfc.  •  ARABi.nH 
CVRATORI-  VIAE-  FLAMINIAE  •  LEG •  LEG  •  XXX  •  V-V 
PRAET-  TRIB  •  PLEB  •  QJ/EST-  AVG 
TRIB  •  MILITVM-  LEG  <  VIII  •  AVG  ^^ 
TRIB  •  MILIT  VM  •LEG^VIIII-  HISPANl  AE 

X^  VIRO  •  S  T  L  ITI  B    •    IVD  I  C 
SODALI-    FLAVIALI-    XV-  VIRO^    S-    F 
CIVLIVS-ERVCIANVS-CIIISIPVS-PRAEF 
ALAE^PRIMAE-VLPIAE-    DACORVM 
AMICO-OPTIMO 
Hadienus  pr«tcrmifl^a  in  cxpofitionc  recenfuimus,  aliunde  tamen  fuppleta  j 
nunc  ea ,  quas  ipfo  fenfu  percipi  poterant ,  in  Columna  pcrcurremus .  ,,  1 

DifficilUmo  hoc  Bello ,  &  cum  altero  veluti  Hannibalc ,  arte ,  viribus ,  5^ 
loci  natur^,  potentjfHmo  hofte  gefto,  ( vt  comparatione  Triftanj  in  Comme-nt. 
Hift.  de  Traiano  vtar)  externis  Sarmatarura  opibus,  forfan  ?c  ParthoruirL, 
adiuto ,  cum  ex  Cscciho  Epift.  XVI.  iib.  X.  appareat ,  illi  cum  Pacoro  ,  focietat^ 
proculdubio  inimicitiae  crga  Romanum  nomen ,  commercia,&:officia  inter- 
ce/riffc :  hoc,  inquam,  diutino  Bello ,  Traiani  exercitus ,  vi<3:orJjs  non  omnino 

in- 


p 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  I. 


15 


X  incruentis  imminutus ,  fupplemcnto  indiguit:  nambellicofiflimaehutcGeta* 
rumnationi  cum  alijsfinitimis  barbaris  commune  fuit  y^ri^r^r^  teU  <^eHeno^ 
vtdeScythis  aitLucanus  lib.  VIII.  verf.  803.  j  pluries  eniin  Ouidius  dehac 
feritate  conqueritur, 

mums  pulfatur  al>  hojiey  dePontolib. 

TinEiaqHe  tnortifera  tabe  fagttta  tnadet .  W«  E^eg.  I. 

3  :(tanquamfioppugnationcm  Oppidi  num.  148.  ariete  admoto ,  &  fagittarij,s 
iiifpofitis ,  nobis  dcfcriberct )  ,  Si  alibi :  ac  Silius  Italicus  lib.  I.  Verf  3  24. 
DacHS  iit  artniftrif  Getic<e  telluris  in  oris  , 
SpicuUt  qu<e  patrio  gauderts  acutjfe  iiettenoj 
Fundit  apud  ripas  tnopma  hinomitiis  Ijiri  • 
Plura  adhuc  congerit  Freinshemius  Comment.  in  QjCurt.  lib.  IX.  cap.  VIII. 

c  num.  lo.j  obferuans  inter  cxtera ,  Plinium  falso  c  udelitdtem  hominum  ob 
huiufmodi  adiiuentum  accufa(Te,atque  obiccifle,»tf//«w/f»'4»w  alnno  venenopu- 
gnare  \  ac  ex  iCiiano  lib.  V.  cap.  XVI.  Hift.  Animal.  probans  >  homines  in  hoc 
vefpas  habuiflemagifl:ras,quae,/»  viperam-,quam  mortuamperjpexennt-iinuolantes-, 
njeneno  aculeum  tmbuunt.  Vt  igitur  fuorum  amifiionem  Traianus  farciret,  nouas 
cum  legiones  acciuilie,pra!tcr  mihtcs  ad  ahas  explendas,non  difiiculter  puto  me 

D  probaturum ,  partim  cx  imaginibus  hic  cxpofitis,  partim  ex  alijs,a me  m  Colum- 
na  fedulo  obfcruatis ,  &  ex  ea  additis  . 

Mouit  me  diftin>:ho, &  quodammodo  interpundio  illa , 
qu3E  habetur  inter  num.  i  84.  &  1 85-  j  vt  fufpicarer ,  fincm 
exinde  prim^  expeditioni  defignatum  ^  prsefertim  cum  vi- 
dercm ,  proximum  pontem  num.  182.  nobis  defcribere  re- 

{  grelTum  exercitus  cJs  Danubium, quia  gubcrnacula  nauium, 
quae  pontcm  fubftentant,  nobis  abfconduntur  i  indicio  fcili- 
(cet  ea  remanere  ad  licuam  remeantium ,  prout  in  prima 
traiedionc ,  qu.^E  elt  num.  46.  apparent  ad  dexteram  5  id  ell 
fecundo  fiumine  ,  qualia  Daciam  petentibus  efledebebant . 
Euicitnihilominusaduentusdi(ilorumEquitum  Maurorum  ^ 

f  num-  1 9  ^; -  qui ,  ex  aljato  Dionis  loco ,  primo  Bello  Dacico 
contigit ;  proitratio  illa  Decebali  &  fequacium  num.  2,2,  i. ; 
transfugarum  deditio  num-  2ti.  j  propugnaculorum  dc- 
lirudiio  nu.  115. 5  legionis  XIII.Geminas  in  prjefidio  rclid^ 
allocutio  num.  %%C,  •-,  &  dcmum  trophsea  &Vj(^oria  in  ipfo 
medio  Columna;  ftatuta,  vt  fententiam  mutarem  ,  &  pri- 

e  mam  expcditionem  hic ,  non  ibi  terniinatam  agnofcerem . 
Ne  tamen  otiofa  pnTdida  diftindionis  nota  remaneat ; 
video  ab  ea  inchoari  fupplementum  exercitus ,  &  nouam  ac 
follernncm  ipfius  per  Suouctaurilia  lulTrationem  ,  de  qua  num.  187.  ;miles 
enim  illc,  qui  immediatc  polt  num.  1 86.Imperatorem  ftans  flantem  alloquitur, 
&  dexteram,  vt  pacificator,  aperire  Nouitio  Expofitori  vidctur,  (  quamuis  clau- 

fam 


14       RAPHAELIS   FABRETTI 

fam  gerat ,  indicc  tantum  fublato ,  prout  re  vera  apparct )  non  potcft  5  vt  idem  A 
aflerk ,  cfle  Orator  Decebali ;  quia  repugnathuic  coniccluras  indumentum_,  ^ 
quod  eft  penitiis  prorfum  Romanum;  nihil  cnim  iili  de  co  Dacict^  habitu  ineft» 
qucm  Interpretcs  ad  num.  134.  dcfcribunt^  aut  fluxa  illa  tibialiafcmoralibus 
iun(^  9  ad  pedes  vfque  crifpata ,  omnibus  Dacis  communia  5  aut  dcmum  pilei 
honor  5  qualis  Legatum  dccebat ,  vt  in  fimili  Xiphilinus  ait ,  DeaUius  cominuo 
eptimAtes  irter  pileatos adTraianum  mittit ,  pacnraue  fer  eos  ah  ipfo pojiulat ',  at   b 
c  contra,  omnia  Romano  mori  conformia ,  vt  intucnti  fit  confpicuum .  Mclius 
crgodicemus,  hunc,  aliofque  binos,non  grcgali  cultu,fed  paludatos  ac  thoraea- 
tosilli  adftantes,  cflealiquos  ex  Tribunis,qui  tres  legiones  adducunt,  tribus  illis 
aquilis  fignificatas:  trcs  enim  eife  aquilas,altcram  fimpliccm,  duas  vero  clypcis, 
coroliis,  S<.  imaginibus  ornatas ,  liquido  patct^  quamuis  pidor  pro  aquilis,  ima- 
gines }  additis  hinc  inde  pcndulis ,  obieceric ;  &z  oua  illa  ip  vertice ,  frequentiili-  c 
me,  nec  finc  arcana  aliqua  fignificatione  aflumpta ,  hoc  loco  in  cuipidem,  vt 
alibi  in  funaha  ,  quidlthet  audendo  tranfmutaucrit .  Proprie  igitur  hictcpr^e- 
fentatur  occurfus  harum  trium  Iegionum,&  militum  poft  aquilas  a  leua  Caitro- 
rum  parte  aduenientium ,  alijs  Traiani  lcgionibus  ,  quse  cum  fins  aquilis  a  dcx- 
tera  imperatorem  fcquuntur ,  Hincqucfit,  vt  iundis  Caftris  num.  ihj  i.xc\i- 
licium  lultrale  peragatur ,  adftantibus  quinque  integris  legionibus  cum  fuis  d 
aqnilis  •,  ita  enim  indubitanter  aftcro ,  5^  fide  mca  ex  ipsa  Columna  repono  , 
conucrfis  illis  tribus  fignisjquse  hucufque  cohortium  eiie  videbantur,  m  totidem 
lcgionares  aquilas ,  clypeis ,  &:  imaginibus  ornatas  j  &  fuppicta  alia  cum  fuo 
Signifcro,  perinde  nuda,  acea,quammodo  aduenifle  diximus,  qucedupHci 
quadam  incuiia,  tam  ab  antiquis ,  quam  a  nouis  typis  euolaucrac . 

Moneo  quoque  obitcr ,  poi^quam  dc  aquilarum  iadura  conquefti  fumus ,  E 
defidcrari  in  recentioribus  typis  aliam  aquilam  intcr  duo  illa  figna  cohortium 
humi  infixainter  num.  I79.&  180. 5  eaenimvifiturinantiquionbus^eftque, 
oculos  attollcntibus  primo  intuitu  expofita ,  atque  nudo  ferculo  inlidens,prout 
poibema  iftarum  trium ,  cx  quibus  fubiidium  comparatum  fuiile  agnouimus , 
poftnum.  187. 

In  alijs  aquilis  paiTim  indiligentia  pidoris  coarguitur ,  qui  non  foliim  orna-  f 
tum  earum  variantem ,  nec  certc  finc  rationc,  contempfit  i  fed  ipfafi-net  c  fuis 
fcdibus  cxturbauit ,  vt  vidcbis  ad  num.  175.,  vbi  (  quidquid  charta  oftcntec  ) 
finguhs  apicibus  trium  illarum  haftarum  finguls  iniixajlunraquil^j  nealia_, 
fphalmata ,  quse  ad  hiftoriam  non  conducunt ,  contra  quam  profeiius  fum ,  in 
lecenfendo  fim  moleflus.  Hoc  tamcn  prxtcrirc  non  pofl\im ,  quia  forfan  non 
conccmncndam  fignificationem  continet :  tribus ,  feilicet,  illis  fignis  fupra  labar  g 
rum  fefe  attollentibus  poftnum.  1 6'^.  nullam  aquilam  ineflTc  ,  prout  male  in^ 
fecundo  vifitur,  addita  etiam  nefcio  qua  in  velo  figura  j  fcdrotundum  quod- 
dam  aiueolum  prjcreferre ,  operculum  foriafie  aut  thccam ,  in  qua  aquila  ,  cum 
in  itinere ,  aut  iUtione  eius  vfus  non  eflet ,  occuleretur  j  ne  aureum,  fiuc  argen- 
teum  eius fulgorem  ,  nimbi ,  pulucres,  ali^eque  iniurise  hebetarentj  in  hanc  ipe^ 

cicm . 


;    DE  COL=  TRAIANI  CAP- 1-       if 

A  cicm  '  Si  cnim  galcaium 
&  fcutorum  fplendori» 
coriaccis  tegumcntis  in- 
ditis,tantopcre  profpicie- 
bant )  vt  pluribus  cxcm- 
plis  probat  Lipfius  in_^ 

%  Anal.  ad  Mil.  Rom.  lib. 
III.Dial.II.  ,mult6  magis 
aquilas  ipfas  ,  Romnnas 
aues  ypropriaqHe  legionum 
numina ,  tuni  religionis, 
tum  niroris  gratia,  co  pa- 

C  <flo  cuftodirc  conuenicns 
crar ;  dc  quo  more  ,  huic 
mjrmori  priraam  notiti- 
am  debcri  opinor . 

Maximc  periculofum 
&afpc'um  Belli  ftatum 

9  tunc  fuiiic  pu?o,cum  poft 

pugnamnum.  i63.&:miiites  vulneribus  affedos  nucn.  i9  9oiterijm  acerrime 
Daci  cum  Homanis  congrediunturnum.  175.)  captishinc  Dacis,&incufto- 
^ia  icrenris  num.  1 74. , indc  Dacicis  mulicribus  in  Romanos  captiuos  barbarc 
feu!cntibus,  vtnum.  178.  :  idcjue  non  vnoargumentoCgnificarum  inColum- 
navdemus,  m  I.tibjs  virtucis  crgo  prcemio  afFeftis ,  &  ad  ofculummanus 

E  Imperaroris  admiflis,  ipfifqucmutuo  fc  amplexantibus  num.  175.,  vtmoris 
fu  iic  poft  maximas  xrumnas  laborefque  exantlatos  ,  ex  Pluiarcho  in  Antonjo 
colligirnus,  vbi  ita  de  cius  cxercitu  ab  infelici  illa  expcditione  Parthica  rcduce? 
cfculat'  fo  im  pr^  giHclio  funt  ^  O*  ai  Uchrymas  ^  mutuof^u^  compiexus  'uerfi : 
alijfque  excmplis  idem  comprobat  Icremias  Hoelzlinus  in  Not.  ad  Apollon. 
Khod.  Argon.  lib.  II.  verf  730. 

F  Polt  ea  qu^c  raagis  fidentcr  fupra  cxplicauimus  ,  libct ,  nec  ccrte  finc  multa 
perplcxiratc,nonnulla  alia  in  medium  afferrc,  quae  hac  lcgc  alijs  fi  ca  non 
viderint  minime  impurabo  ,  fi  Si  ipfc  viciffjm  ,  quod  nimiiim  fortaife  vidcrim 
non  rcprehendar  ,  C^  omnid-^  Vt  ait  illc  ,  fcire  ^eUm  ,  eiiixm  qu^fciri  non  poffiiHt ; 
velde  illis  eflc  dicar ,  ^«; ,  vt  ait  Plauius  in  Milit.  avft.  11.  ic.iv.->pius  ecajior 
njident ,  q^uam  quod  vident  . 

o  Dacorum  pacem  pctcntium  legatio  excepra  dicitur  aTraiano  num.  141^; 
aU  habitus  pedirum  alius  omnino  a  Dacico  apparct,  nufquam  cnim  Dacos 
fuperne  nudos  infpexeris  in  Columna ',  fcminudi  autcm  ifti  femper  pro  Roma- 
nisimpoftcrumftarc  d-gnofcuntur,  vtnum.  165.2,0^.  alibiquc  .  Prjecipuam 
ctiam  hi  duo  gcr  nr  notam  ,qua  pro  Sucuis  haberi  dcbeant,  capillitium  nempc 
(  ve  diligcnicr  obferuaumius  )  in  nodum  fummo  capite  collc^um  •>  Vt  hic  vides, 

qualc 


i6       RAPHAELIS  FABRETTI 

qualeSucuos  ge- 

ftarc  folitos  fuifle, 

ait  Tacitus   de_, 

Morib.  German. 

Inf^ne gentii  ehli- 

quare  crinem  •>  no- 

doqiie  fuhjlringerr-) 

Jic  Sueuf  a  C4:teris 

Germinis-jfe  Sue- 

uorum    ingenui   a 

feruis  feparantur^ 

fc  in  aly^gemihusi    | 

feu  cognatione  ali- 

quaSueuorum-ifu-, 

quodfttpe  accidit , 

imitatione-i  rarumy 

(E27*  intra  fuuentte 

fpatiurn;  apud  Sue- 

uos  horrentem  capillum  retro  fequuntur ,  ac  fape  in  ipfofolo  njertice  reli^ant  yprin-   & 

cipes^  f^  ornatiorem  hakent ,  Contrarium ,  ncc  minus  rarum  jHon  iam  verdcis> 

fed  barbae  cuitum,  in  hoc  vctufto  figno  obfer- 

uauimus ,  &  noftris  Sueuis  opponimus .  At 

cui  vnquam  ita  barbam  tondere  in  mentcrru 

venerit,  plane  ignoramus :  &:  tamen  cxoticam 

huiufmodi  formam,  alicuius  infignis  viii  pro- 

priam  fuiflc  nccefie  cll ;  tahum  enim  cffigie_, 

lapides  ij ,  ad  infl:ar  Hcrmarum  Athenienfium 

quadrati,  ornabantur^  vt  oilendic  Fuluius  Vr- 

finus  in  lib.  de  Imagin.  Viror.  Illuftr .  ,qui  cx 

Hcrmis  hifcc  quamplurium  ex  fuis  Hcroibus  ^ 


cxcmplar  defLimpsit  ,  Equites  quoque  dif 
crimen  non  obfcurum  fortiuntur,  oU  fuos 
cquos  inufitacum  inmodumcomptos,  cauda 
quattuor  in  locis  in  gyrum  attonsa,  &:  totidem 
proptcrea  floccos  refercnte ,  Et  quando  omni 
alia,  conicclura  dcftituercmur,  ea  nos  duccrc 
poflet,  qux  oricurex  comitatupcditum,  quos 
vcl  Sueuos,vel  ccrtc  non  Dacos,  cx  iam  dielis  arbitramur .  Pro  Sueuis  tamcn  eos 
acccpiiTc,  nobis  cxcufibile  erit  j  cum  notum  fit  cx  pluribus  Ciufdem  Taciti  locis , 
gentcm  hanc  iamdiu  amicam  &  fociam  Romanorum  fuiflc  ,  &:  DahnatK-e , 
ac  Pannonise  proximam ,  vt  ex  Lazio  in  Comm.  P^eip.  Rom.  h  b.  XII.  cap.  il. : 
quodque  poft  primi  pr^ehj  aleam  felicitcr  aditam  ,  amici  auxiha  iungant,  cft  dc-, 

ijs, 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  I-        17 

X  i)£ ,  quar  ficri  folent ,  He  euentum  'Belli  expeSlaffe ,  aut  ex  omnthus  nottijjimi rveniffc 
ttderentur  5  vt  in  fimili  Belli  ineuntis  fortuna  Czfar  lib.  I.  deBclI.  Ciu.  animad- 
uertit ;  &  fuccclfiuum  cxemplum  num.  145.  altcrius  foedcrat^e gcntis  compro-' 
bat:  idquc  promptiusSueuifeciffent,  tanquam  iamdiu  inimica  Dacis  natio , 
propter  quod  in  arena  olim  Sueuos  cum  Dacis  compofitos  Icgimus  m  Dionc 
lib.  Ll.  Euanefcit  itaque  regula ,  quam,  his  equis  vifis ,  nullis  itragulis  aut  pha-. 

B  leris  ornatis ,  nuiTi.  142.  prarfcribunt ,  Daco^  fcilicet  nudo  dorfo^  Crfolo  fr^no  con- 
tentos-)  e^uitajfe :  quia potius  ephippiatos  equites,  eofdemquc  Dacos,  (vt adnum.' 
145.  Sc  $ix.  Exegetx  noftri  adnotant)  contra  ca  quae  hic  ftatuuntur,  viderc 
potcris ,  vt  rcdtius  hofcc  cx  albo  Dacorum  cquitum  cxpungamus .  Quin  imo 
Sucuos  eos  fuifTc  hinc  quoque  colligimus,  quia  T^e^ueeorum  morihns  ,ytdcijt 
ait  Csefar  dc  BcII.  Gall.  lib.  IV.  turp:usquidquam-,  aut  inertius  hahetur,  quam 

c  epf.>ippij!  i'ti :  qui  Ca:faris  locus  ctiam  peditcsiftospellitos  &  feminudospro 
Sueuisconfirmatjibi,  y^ttfue  in  eam  fe  confuetudinem  adduxerunt ,  itiocis/ri- 
£idijftmis  ^  nequeof^jiitus pr4ter  pe/Ies  hxheant  quid^iiam  y  qudrumpropter  exigui- 
tatem ,  inagna  eji  corporis pars  dperta . 

Plurics  in  hac  Columna  defcribitur  caftramctatio ,  ita  rt  pratfertim  fuccef- 
fiue  aliaaliam ,  nullo  prxlio,  vel  celebri  fa^^lo  inrermcdio,  confequatur.  Decem 

D  plus  minus  numerantur  inter  primam  luftrationem  cxercitus  num.  78. ,  pri- 
mamque  cum  Dacis  pugnam  confertam  num.  1 3 1.  Quje  ne  inutilircr  repetita 
ccnfcantur;  dici  debct ,  cxindc  fignificari ,  quoris  caftris,  ideft ,  diebus  militaris 
itineris ,  Traianus  in  hofticum  progreflus  fucrit.  Ita  cnim  colIigitur,rccepta 
apud  Ca:farem ,  aliofquc  optimos  authorcs  dicendi  formula ,  denis  demurrL. 
caftris  Traiano  copiam  cum  hoftc  pugnandi  fadam .  Diligentiam  autem  & 

t  fcftinationcm  forfan  hinc  colligcrcmus ,  fi  iocus  pugn^  innotcfceret :  qucm- 
admodum  vclocitatem  pcne  incredibilem  cxcrcitus  Casfaris  circa  Placcntiam 
verfantis ,  oftendit  Lucanus  his  vcrfibus  lib.  V. 

parnaque  redtt  placata  iuuentus : 
Brundufum  decimis  tuhet  hanc  atttngere  cafris . 
Hxc  cadem  pro  alijs  quibufcunque  Caftrorum  mutarionibus ,  quac  frequenter 

^   occurrunt,di^avoIui. 

lllud  vcro  forfan  erit  hariolari ,  quod  Barbarus  ille  fcminudus  cum  clau5 
num.8  5. ,  is  fucrit ^qui,  vt  Dio  refert , a  Burts  focijfjue  c^terisjfun^um  inoentem 
Traiano  attulirit',  tn  quo  fcrtptum erat latinis  litens  ^fxderatos  omnes  aTraiano 
petere ,  itpacefa^id domum  reaerteretur  5  cj^uod monitum  contemnens ,  nihtlominus 
conflixit .  Nam  orbis  ille  cariofus ,  potiiis  lentam  ac  fpongiofam  fungi  faciem 

G  cxprimit ,  quam  cribrum :  prartcrquam ,  nequc  eft  patula  &  cxtcnfa ,  fed  lcuiter 
incurua,  5c  margine ,  qui  circumquaquc  ciadpingitur,caret.  Verum  quoquo 
modo  rcs  fc  habeat ,  fi  hxc  mea  dc  fungo  diuinatio,  tantt  eji ,  (yi  prouerbialitcr 
ait  Plautus  )  ejuantf  fun^us  puttdus  ;  ego  mc  aquam  crihro  haufffe  putabo . 
Hocctiam  fortccredibihus  afferam ,  xoajciye^ai'?!)'  (notiffimum  ex  Theocriro 
Id.  III.  futuraprajnuntiandiartificcm)  hicdefignari ,  quifub  initium  belli ,  dc 

C  eius 


iS        RAPHAELIS   FABRETTI 

cius  cucntu  ^er  cribrum  dfuinarc  (  fi  modo  cribrum  cft  )  Traiano  fe  obtulcrit .  a 
Mcminiffc  enim  potcs ,  cruditc  Lcctor ,  Theodatum  Regem  apud  Procopium 
dc  Bcll.  Gotthic.  hb.  J.  cap,  IX.  fHb  inhium  bellt  exittfs  dimnatwne per  porcos  fer^ 
fcrutat»m :  &  Traianum  ipfum  ,  ante  Parthicam  cxpeditionem  ,  fortes  Dci 
Heliopolitani  de  cucntu  rei  cceptac  confuluilTe,  vtfuse  rcfcit  Macrobius  lib, 
I.  Saturn.  cap,  XXIII, 

Tumultuaria  veneni  fufccptionum.  29}«  ad  fimilc  forfan  Mithradatis  fa-  s 
dum  rcferri  poteft  j  fed  quia  hiftorix  luce  res  carct ,  in  obliuionis  tenebris  latc- 
bit.  Quemadmodum  nempe  ille  ( vt  tradit  Plutarchus  in  Vita  Pomp.  )  deplor^- 
$is  rehus-i  amicormn  jingti^lis  lethale  'venenutn  drdit  ■,  ne  quis  inuttus  in  hoflium 
potejlatem  veniret :  ita  Decebalus  primoribus  &  pileatis  fuis  poculum  mortis 
propinauit?  mox^ipfc  fibi  manus  allaturus:  forma  enim  Sc  indumentunx. 
vafculum  porrigentis  Regem  non  dedecet ,  qui  &  volumen  finifti  a  manu  com-  c 
ple(aitur  »  Stc  eircumftantibus  fplendide  pr2  c^teris  ornaliS  ,  laciniacis  nempc_. 
chlamydibus ,  coronatur . 

Et  quoniam  ca  fada ,  qusc  liquido  apud  hiftoricos  habcntur ,  noncft  prorfus 
vanum  in  Columna  perquirere ,  &  tefteram  quodammodo  conferre :  quid  ve- 
(at,  rem  certc  memorandam ,  U  dignitati  Romani  nominis  maxime  congruen- 
tem,  indagare  >  &  qualiquali  conicdura  augurari  ?  Oppreflus  fuerat  a  Dacisin  D 
fecunda  «lla  infelici  cxpeditione ,  Domitiani  aufpicijs  intentata ,  Cornelius 
Fufcus ,  cui  belli  fumma  fuerat  commifta ,  tcftc  Suetonio  in  Domit.  cap.  VI.  &: 
Eutrop.  in  fine  lib.  VII.  Breu.  Rom.  Hift,Signum  a  Fufco  amiflum,&  a  Traiano 
icceptura,  Dio  cx  Epitome  Thedofij  teftatur :  vnde  vallum  illud  Komani  opc- 
ris  num.i  37.  •>  circa  quod  vifuntur  plura  capita  exficcita>  ^  pilis  ir.fixa,&  inter 
ea  vc^illum ',  quidni  figtiificet  eademmct  Caftra ,  quibus  Fufcus  olim  fuerat   E 
cxutus ,  in  trophxi  modum  exornata  capiiibus  amputatis  militum  caefr  Roma- 
nx  aciei>&  fignis  ercptis?  illudenimaftirmareaudeo,  opus  huius  valli  cum 
fuis  pinnis  cffe  Romanum  j  nam  Barbari  non  muro ,  feu  aggere  ex  cefpite  ,  ac 
tienis  ,  pro  vt  noftratcs ,  fed  afteribus  in  fummo  acuminatis  fua  Caltra  mu- 
nicbant,  vt  apparet  num.x  1 5 .  &:  157.  j  qualia  Latinorum  Sc  Volfcorum  Caftra 
fub  Marcio  monte,  quos  Camillus  iaculis  ignifcris  vndique  immifTis  incendit ,   fi 
proponit  nobis  Plutarchus  in  huius  Vita  *,  feu  Mardonij  ad  Afopum  Caftra», 
fofa  prdalta-i  b^neoque  ^aiio  circumdata  ante  infignem  Platasenfcm  pugnanu 
defcribit  Diodoius  lib.  XI. :  &  fepulchra  cum  obehfcis,  Dacorum  forte  qui  in 
prslio ceciderunt ,  non  efte  intra  Caftra, (vt  afterifcus  num.  135.  perperam  nos 
monet )  fed  benc  cxtra  illa ,  vt  conucxitas  valli ,  meUus  in  Columna  ipfi  appa- 
rens  j  fofta  cum  aqua  circumflua ,  quse  femper  extra  vallum  duci  folct  j  &  ni  O 
hoc  fufficiat,  rccurrens  Caftrorum  raurus  cum  fuis  pinnis  trans  illa  capita, 
(quod  piftor  oraiferat )  apcrte  oftendunt . 

In  eifdcm  Caftris  poft  num.  137.  bina  ajdificia  cx  tabulis ,  tignis  feu  ftipjti- 
busfuffulta,  quadratum  alterum  1  alterum  vero  rotundum ,  granaria  mihi  cx- 
•rimcrc  videmur,dum  corum  formam  cumhifcc  laboleni  verbiscomparo, 

Cra- 


J  DE  COL-  TRAIANI  CAP-  I-        j^ 

A  Cranaria  (  ait  I.  C  in  I.  1 7.  D.  dc  ad.  cmpt. )  qu4  ex  tabults  fieri  fclent ,  itd 
sediumfunt ,  fi  jlipttes  eorum  in  terra.  defofftjunt  j  ejuodjtfupra  terramfunt^  rutis, 
ts^  c^/is  cedunt :  alia  iterum  de  granario  mobili  &  portatili  cxtat  lex  Titius  60. 
D.  ^c  acq.  rcr.  dom.  in  hxc  verba  a  S.  ajuola  concepta  ,  Tttius  lo  reum  frumfn" 
tanum  nouum  ex  tabults  lignets  faEium  mobile  in  Sfij  pradto pofuit  ^c,  Similia-. 
cnim  granaria  penfilia,  fublimiaque ,  vt  vocat  Varro  de  Ke  Kuftic.  Iib.  I.  cap, 

B  L VII.5  in  ibtiuis,  plus  quam  alibi,ad  frugum  conferuJtioncm  ncccilaria  erant. 
Quid  fignificcnt  quattuor  illa  tabulatanum.  $0i. ,  fuperquibus  lineuis 
tcrni  cxcubant,  (iue  huocad  ,  vt  aLbi  dicemus ,  fiuc  Centuriones ;  mallem  <uc 
ignorare  fateri ,  quam  pontem  hic  appingere ;  nam  ca  vidco  intcr  fe  dillitu ,  in 
diuerfa  planitie  polita,  ac  ripam  vlteriorem  non  attingentia  i  nec  miJites  fpc- 
cicm  tranfcunrium ,  fcdpotius  ftantium  pr;;efeferre .  Vnde  ihtioncs  militu  n  > 

c  occupato  pluribusin  locisalueo,  rcpr^fentari  credo ,  ad  impediendam  vitro 
citroque  hojftibus  nauii;ationcm,5<:commeatusafportationem5inop  a  nau-um, 
quibusfabricandisproximi  Romani  milites  incumbunt  iequcntinum.  50^. 

Hifpanos  fuos  fe  in  Coiuinia  agnofccre  fubdubitat  Ciaconusad  num.  144.' 
cx  cucullo  vcfti  addito ,  barbaque  &i.  cap.llo,  quam  Italorum  mos  fuerit ,  proh- 
xiore:leuia  tamenhrcfigna,  5<:  cumali)s  gentibuscommunia  nobis  videntur- 

D  Ac  pollquam  conicduris  vti  licet,  mcliorem  fortedabunt  nobis  pilei  liii  non 
acuminati,  (edabfcillo  vcrticc  conoidcs,  quibus  equites  pcditfqje  num. 
%6v*  indutos  ccrnimus,  huius  plane  fi^uiaci  hjs  enim  vnice 
ha^enus  Hifpanorum  pr 'prios  fuille  ,  docct  nummus  ignotat 
cuiufJam,  kdHifpaniccE  Vrbisapud  Augultinum  Dial.VI.  num. 
XV.  ex  vcrfioneAnonymi  in  4.  Tab.  67.  Planius  hocfict,  fi 

S  horum  eorundem,  quos  dicimus  Hifp^norum,  focios,  muliebribus  &  talaribus 
vertibus  ornatos ,  &  latis  coriaceis  fafcijs  pcciora  prarcinitos  ,  e  propinquS  ali- 
qua,  bc  Hifpania?  adiaccnte  regione,  adueniileprobemus.  Hos  itaquc,  quos 
Ciaconus  Sarmatas ,  nuperus  vero  Interpres  vd  e  Sarmaticd^  vd  alia,  fffnte 
(  veriori  ipfa  vcrimonia  dubias  res  cxplicandi  methodo)  fuiflc  dixcrunt :  cgo 
pro  Cailitcridum  Infularum  incoiis  ex  '^trabone  accipio ;  ita  en'm  poll  dcfcri- 
t  ptas  alias  circa  Hifiianiam  Infulas  ^  dc  hifce  fub  fincm  lib.  III.  ioquitur  Strabo; 
in  cutus  y&oa^^^^Ydt^oi^  m\^num  (vt  de  hocauthorc  rccliifime  ait  Barth  us 
ad  Stat.  lib.  IV.  verf.   594  )  thefiurum  f:ienn<t   nohis  feytauit  prourdentta^ 

eiWiiXccv  TTP^<;  «.^jcTov  ,  ottro  y  tzov  A^vx.^^ccv  XifjjyiH  -zcsXacyioJi  .  /Ui(ft  S^'  etuuov 
i^vjUiOi  eV' ?  "^^  ^'  '^•'^'^*?  oiK^ijiv  av^pauoi  (ji.i\»X-)(Xac{vo\.  y  'zsohio^lg  C^S^s^icoTe( 
G  tV?  ;^iiJvnt<,  g^tta/jSjy^;  'C^  7a  5-e'^va,  ju.eTa.  ^aflS^cov  '^^^zs&r^vreg  ,  o^oiot  lo7i 
r^yoig  raiii  v^zswctfg,  De  Gadibus  hacienus.  CaJJitertdes  *utem  InfuU  X.  nwnero 
funtf  intrr  fe propir.(^u,£yad  acjutlonem  iacentesy  inpehgus  expofit4 ad  ylrtubrum 
portum  ,  Earum  vna  defertaefi,  reltquas  habiiant  homines  colore  fufco  ,  tahres 
inducntes  tunicas  ^  cingulacircum  pectus^eji^antes',  cum  batulis  deambulont-,  tT 
harhas  hircis  Jimilc^  hihent  ,  Omnia  hac  indicia  (  fi  baculos  demas  >  quibus 

C  1  non 


2,0        RAPHAELIS   FABR.ETTI 

noncft  in  bellica  expeditione ,  fed  in  pacifica  tantum  deambulationelocus)  A 
abnormibus  illis  rubcodem  num.  i6z-  hominum  fpedris  mirum  in  moduni 
conueniunt :  vt  proinde  minime  dubium  remancat ,  auxilia  ex  CaffiteridurrL» 
incolis  ■)  vnaque  furtaffe  ex  Hifpanis  propinquioribus  ad  Artabrum  promonto- 
rium  iitis,  ibi  oftendi .  Similes  fe  antea  vidifle  /»  /ja(;ito  lungo  comh.ittert  a  camllo 
artnati  dal  meT^o  in  stc  y  Neotericus  aOerit  in  afteri(co  ad  num  i6i.>  idemquc 
repetit  de  alijs  auxiliaribus  fagittiferis  adnum.  2-77.:  at  ego  csecus  omnino ,  b 
ii  contumax ,  qui  nil  tale ,  polt  longam  quamuis  inueftigationem ,  percipcrc_i 
potui ,  nec  alios  percepturos,  grandi  fponfione  me  vinciri  adhuc  patiar . 

Cafaubonusinfuisad  Strabonem  elaboratilHmis  Commentarijs ,  noftram 
lcciionem  bVuiiot  roi^  ^«.'yci^  To/e  Jttwvo^c,  ridiculam  ,  gentique  huic  iniuriofam 
rcputat ,  emcndando  0^-010»  toI?  ^«,><xo^4  -cjoivaf^',  fmtle!  tragicis  Furijs  ^qu^im' 
quam  vixaliudquam  barbaeprohxitas  leuillimohocfcommatenotetur ,  cutj  c 
cadem  comparatione  vfus  Ammianus  Marcellinus ,  heroem  illum  fuum  lulia- 
num  Apoftatam  ita  lib.  XXII.  defcribat,  ndehatur  vt  cercops  homo  breuts-^  humeros 
extenta,ns  an^uliesytsr  barbam  pr<ef(ferens  hircmamy  innocentique  lufu  Sycophan- 
ta  ille  Plautinus,  Ballionem  compellans,  in  hanc  fententiam  loquaiur,  Heus  tuy 
aui  cum  hi>qumd  afhs  birlra ,  refpcnde  quod  rogo'^  hircinumque  barbitium  men- 
titis  fui  tcmporis  philofophis  tribuatAppuleiusMet.lib.il.  Nos  igitur,  quos  0 
iniuria  barbarae  nationis  non  tangit ,  receptiori  vcterum  coJicum  led:ioni  inni- 
timur,  eamque  pcrfpicuo  in  Columna  barbaru  n  hircinarum,quar  Furiis  ncqua- 
quam  conueniunt,  exemplo  afl^erimus  .  Nec  fine  miniis  iniurium  fuiftcthomi- 
nes  Furijs  afTmiilare^quatenus  ^  roouaf^  infurias  vertere  liceret,quod  poeticum 
quid  fonat ,  audixque  fcribendi  furmuia  videtur ,  in  Strabonc  pr^efertim ,  inaf- 
fcclatam  fimpiicitatem ,  &  tcnuem  notam  venuftse  admixtam ,  perpetuo  profi-   b 
terte ,  Ccrte  homines ,  eofque  barSatos  ,  &  breuiori  coma ,  fedato  alias  vultu 
ftantes ,  Furijs  parcs  facerc,  eo  incptius  videtur ,  quo  Taciti  comparatio  Annal. 
lib.  XIV.  habitum  Tragicarum  Furiarum  ita  velut  in  Theatro  oftendit ,  Stabat 
prolttore  diuerfaaciest  denfa  armisvirtfiue -,  int(rcurfantibus  fceminis  in  mudum 
furiarum  j  'vefteferali ,  crintbus  deieBts  faces pr^ferebant .  Crinibus  vero  angues 
addidit  itfchyius ,  rcR  rcnte  Paufania  in  AttiG  hb.  L  ,  &  ideo  Liuius  ac  Florus    p 
faces  &  ferpentes  in  iilarum  defcriptione  adhibent ,  ille  lib.  VII.  de  Falifcis ,  6c 
Tarquinienfibus,  inde  terror  maxintus  futt^  quod  Sacerdotes  eorum  facibus  arden- 
ttbtts  <ianguibufque  frAatts^incfffufuriaiy  mtlitem  Komanum  infueta turbatterant 
fpecie',  ifte  de  Veientibus  &c  Fidenatibus  lib.  I.  cap.  XII.  Ftden^e  ,  qutaparesnon 
eramferro^  ad  ttrrorem  mouendum  ,  factbus  armat^  ^  O"  dfcolonbus  ferpentum 
in  modum  vittis,  furtali  more  procefferunt .  Vtrumque  faiftum  inter  ftratagemata  q 
reponit  Frontmus  lib.  IL  cap.  IV.  ->  fcd  Fidenatibus  iUis  laruis  (erpcntes  adimit, 
Vt&  Liuius  hb.  IV.  cap.  33.  repente  patefaQis  Ftdenarum  portis  noua  erumpit 
dcies ,  inaudtta  ante  td  tempus  ,  tnuftata/jue-,  igntbus  armata  ingens  multitudo  ^faci' 
hufque  ardentibus  tota  collucens-y  velut  fanaiico  tnfmBa  curfu  in  hofiem  ruit} 
form^ue infolitoe pugn^e  Romanos  parumper  txterruit ;  vnde ,  velLiuius fupplen-^ 

dus 


DE  COL-  TRAIANI  CAP- 1-       a, 

X  dus  >  quod  non  puto  j  vcl  Florus  refecandus ,  cx  alio  Tar<juimcn(ium  facinore 
dcccptus. 

Quamuis  autem  meliorcs  Codiccs  in  noftram  vcrfioncm  confentiant,  noii 
proinclcjtanquam  de  fua  fcntentia  id  commcntum,Cafaubonum  accufabimus; 
quia  liber  mflf.  in  Bibliotheca  Vaticana  num.  1 74.  idem  habet  5  &c  dc  alio  in 
Medicea,ita  accuratilHmc  obferuauit  Vir  Cl.LaurcntiusTheodorus  Gronouius, 

t  cuius  ipfis  vcrbis  hxc  fcripta  ornabimus.  Itt  BiUiotheca  Serenifs,  Ma^ni  Ducif 
Etruria ,  ad  Eccle/iam  D.  Laurentij  Florentia  >  funt  duo  ntlf,  chmacei  infol,  Plut^ 
28.  ««w.  5.  g^  M«w.40.  M/f.num.  ^.Plut,  zS*/e£>t  «  ita-it/xQioiTT^y  cq« 
tsuivAfgaraltanoudfnanufuper-TadKSlt^m  oi^,  hocwodo  t  Fuit al^Lreutatura alis 
pofitayfed  nunc  del^ta ,  fortc  ? ,  c^uod  indicaret  ^7$ ,  Ig^y  cq;  tpoji  l^yyfuerunt 
liter<e  qucedam  ,  fd  nunc  deltta  ,  nec  vllo  modo  perfpici pcffunt  ^  fed  ea.         dt>n^ 

C  noua  manus  diuift  llam  vocem  y^  formauit  duaf  loces  hoc  modol^yoi^^oLjgi  fed 
Itquido  patety  oig  infertum  ejfe  al  a  noud  manu  :  item  tUud  t  fcriptum  fupra^ 
effe  ettam  ah  eddem  iild  noud  ma.     nu .  Prdterea  fupra  'nro.;va{$  etiam  ntiua-» 

illa  manus  pofuit  u  hoc  modo  Trcrvo/s  ,  CP*  vquoijue  hoc  modo  tsonoLig.  Spiritus 
Cr  accentus  antiqui  delett  funt ,  ^lter  niff.  num.^Q*  cUre  legity  CTconuenitp 
if^om  To/5  l^yoig  tol)$  vtsnvojig  , 

D  Facilius  attamen  Calliteridum  incolas ,  quam  ipfas  CalTitcridas  oftcndcrO 
pofTumusi  veteres  namque  Geographi  mire  mter  fe  de  earum  pofitudifcordant: 
Strabo  enim,  qui,  vt  vidimus,  ad  arcton  ab  Artabrorum  portu  expofitas  tradit , 
paullo  infra  fubdit ,  mare  quod  inter  ipfas  &  Hifpaniam  interiacct ,  magis  !at^ 
patere ,  ac  illud  ,  quo  Britannia  ab  Hifpania  diuiditur  j  vnde  vaitiiHmum  illud 
pelagus  indicare  videtur,  quod  Hibcrnias  adOccidentem  Solem  obtenditur, 

1  ii  a  Septentrione  fimul ,  &:  maiori  quam  Britannia  diftantia  hae  Infuia?  Hifpa- 
niam  refpiciunt :  in  quo  certe,  ncquc  ad  arAon  proprie ,  neque  in  tota  illa  cx\i 
vfque  ad  Occidentem  regione ,  vilsE  infuls  iacent  5  vt  recentiores  nautce ,  qui 
omnes  ilHus  Occani  vcl  fcopulos  probe  norunt ,  indubie  teftantur  .  Contradi- 
cit  Straboni  Ptolemseus ,  dum  in  Occidcntali  Hifpania:  tradu ,  rediius  fortaflc, 
illas  coilocat  lib.  II.  cap.  VI.  Tab.  Europse  II.  5  fed  nimisproximas  facit,  mc- 

f  dio  ipfarum,  gradus  IV- longitudinis  a  primo  meridiano  tribuens ,  nec  pluf- 
quam  grad.  V.  1 4.  ipfi  Ncrio ,  feu  Artabrorum  promontorio :  nequc  enim  (1 
ibiextitiflcnt,  tandiu  cas  latuifTe,  &Romanos  earum  curfum  frequentcr ,  vt 
ait  Strabo ,  tentantes  fefellifle ,  credibile  foret .  Hlinius  prima  facie  ab  vtroque 
difcrepat ,  eas  exaduerfo  Celtiberi<t  lib.  IV.  cap.  XXII.  ftatuens ,  quie  regio ,  tota 
meditcrranca ,  fi  alicubi  mari  proximat,  Ibericum  quldem  ,  &:  internum  afpi- 

C  cit:  verum  facile  eft  Ptolcmajum  illi  conciliare;  quia  cum  Plinius  in  titulo 
illius  capitis  Infulas  tn  Oceanv  fe  defcripturum  proponat ,  prout  vere  in  reliquis 
cxequitur ,  asque  neceffaria  proindc  et^ ,  atquc  arguta ,  Fredinandi  Pintiani 
corredio  in  fuisadPlin,  Obferu. ,  loco  Ceinheri^  .^  vt  communiter  legitur, 
exaduerfo  CelticorumTieriarum  rcponentis.  Nihil  de  diftantia  Plinius  :  fcd 
cum  Strabo  cxprcfse  Britannia  rcmotiorcs  hafcc  Infulas  ponat  j  hunc  in  lon- 

gin-  ; 


t2,       RAPHAELIS  FABRETTI 

ginquitate  locorum  PtoIcmjEO  certiorcm,  cumsnumcri  innumeris  crroribus  a 
fcatcnt  j  alios  in  collocationc  ad  Occafum  fcqucmur  j  quo  pado,  Flandnc^-,  feu 
yi^ores  (vtvocant)  Inrular^dcccmnumcro,  (  fi  aliam  ab  occidentali  latere  cis 
proximam,  ^f  GArca.  Ortclio  in  AmericjE  Tabula  divaam>  adiungas)colore  fuf- 
coincolas  fuos  habentes  >  prolnfulis  Caffitcridumoccurrent ;  quas  ijfdcm.  in- 
dicijs  oftendit  Strabo ,  &quamplurimi  cx  recentibus  Geographis  admittunt, 
non  diffentientc  maximo  OrteHo  in  earum  Tab.XV.  jirtAhrorum gentetn  nun-  b 
quamfuijje ,  Plinius  initiodid:i  cap.  XXII.  quiritatur ,  &  Arrotrcbas  vocari  iu- 
bctj  fcd  hccat  nobis  ex  Straboncloqui ,  cui  non  ignotaeadem  ArotrebarunfL, 
liuncupatio  ,  tanquam  fuo  tempore  introdudia ,  rtojiraatatis  homines,  Jrtxhros 
yirotrehs  njocitant ,  aliamque  tanto  authore ,  Plinio  quamuis  rcclamante,  allu- 
mere  &rctincrc. 

Quod  ergo  Expofitores  cx  barba,  cademquc  cnormitcr  prohxa,  viros,quam-  c 
uis  fub  foeminca  vcfte  iatitantes,  agnouerint,  magnum  fane  feciftc  credantur: 
At  planius  fuit,  fub  vel}e,facieque  foeminea,  ad  num.  104.  21  i.i^y^  8^  287. 
mulieres,  fateri,  quas  Ncotericus  vbique  milttes  vocatj  pi<^oris  profcdlo  culpa, 
qui  corrofa  videns  fub  hoc  Wtimo  num.  187.  facici  lincamcnta,  (  vt  ca  pars, 
fua  altitudine  jedificia  circumftantia  fuperans,  aquilonis,  quem  rc(picit,damria 
fenfit  )  barbas  paullo  rninus  quam  hircinas  longis  ilHs  vcftibus  przditis  adefle ,  d 
ingcniose  fufpicatus  cft.  Itaquc  cas  omnes  tum  cx  vultu,  tumcx  veftis  habitu, 
&  vidcri  f  jeminas  ,&:  fjcminas  efle  dicimus  :  ncc  ahas  quidcm,  quam  e  Scythi- 
ca  fcu  Sarmatica  natione,  vt  ipfi  Interprctes  arbitrati  funt,  quibus  in  hoc 
faltem  bland  ri  volumus  .  Notum  enim  cft  ex  Authoribus,  mulieres  horum-,  non 
proceritate  tantfhn  xiros  aquiparare ,  fed  animi  quoque  virihus  temuUri  ^  vt  ait 
Diodorus  Hb.  V.  ,  qui  etiam  reliquarum  /ima:(_onum  receptaculum  Scythiam  ejp  e 
dixerat  hb.  IV.  cap.  II. :  eoquc  padto  gcnus  ab  Amazonibus  dutSum  virtute^, 
faciifque  oftendebantj  non  enim  poetice,  fed  fecundum  hiftoriam  loquitur 
Tz.etz.es  Chil,  XII.  verf  8  8 1. ,  qui  cum  Herodoto  lib.  IV.  cap.CX.  dc  Scytha- 
rum  6c  Amaionum  coniun(^ionc  conucnit ,  quamvis  alijs  vtatur  authoribus . 
Kof  (M  2)cu6<^g5  tsow'^-^  a»^pj.m  avfxmQv^m  > 

MctAXoym  s^tct  av/ATTav'^  f^ioov^i  otj  yw^KSi^ 

Keu  Toiv  Sau^OjtcctlcdV  vo'«  <ao(  Tas  ywcii^x^(;y 

Sx.u^wr  »ou  A/a«.(^oi'tti'  Vk  yovtii  dn^-zsecpsKijXif 

n  aits^  (^  AiovvffT((^  <pti<j\  'z^nftiaH  : 

Tm  I*'f  roi  <pi^TiiT@'  A/ulolC^oviS^uv  e^ovloy 

T»)y  -aJoTg  hi  fjLi^uaew  STt'oivS^^m  '2ot.v^o^a.rr,ot ,  ^ 

Oy  Sfltu^^AtetTo/ ,  2)cy'0a/  Sfe ,  vV  P£^>"ra.'S>x,$  Agy^j . 

Et  Stythica  pajfim  viris  colUhormt , 

Et  it%  fugnis  ,  atque  operihus  etiam  'vniutrfts  al^tf 

Fr^ctpue  opera  omnia  operantur  mulieres . 

Et  Sauromatarum  cxpende  mihi  mulieres  * 

§}uem' 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  I-        ^3 

ft-   ,  Scytharum  atquc  jdm<»:(,onum  femine  ortas.^ 

^luemdcitnodum  O*  Dionyfius  tnquit  infu4  nanatiotte : 
Illienitn  in  amore  Ama:(onum  fuerunt , 
§luo  oltmfane  commixt* [unt  cum  vtns  Sauromaticis  > 
Sauromat<e  a,  Scyth^^  cjuos  Perantadcs  dicis , 

corrprobatquc  Vopifcus  in  Aurel.  DiMefunt\_'m  eius  triumpho]  t^mulierts^ 
X    qttasnjiriii  habitupugnantei  inter  Cotthos  ceperat^  quum  mult<e  ejfent  interemptx» 

quas  de  yJ ma:(pnum genne  titulus  ind  cahat ;  nifi  quod  jlt«  habitum  menticban- 

tur ,  noftrjc,  muliebrem  retinuerunt ;  de  cstcro  cnim  Gotthos  inter  Scythicos  > 

&  Sarmaticos  populos  connumerandos  ccnfco ,  cum  fupra  Thraccs  U  Getas  > 

Scythiae  feu  Sarmatix  Europex  loca  occup-flc,  cxHiltoricis  coUigatur. 

Alias  quoquc  faeminas  bcilatrices  in  ca  ^^eptcntrionaU  rc^ionc  rcprcfcntant 
C  Scriptores  ;  XiphJinus  emm  in  M.  Antonino  i-hilofopho  ,"de  Gcrmanis,  qui 

trans  Rhcnum  incolum,  inltaham  irrumpeiitibus,  rcf.rens,  inquit,  Intir 

cidauera  birh:^>orum  ,  corpora  rnulierum  arh  ata  repem  fnnt  5  S^  Strabo  Hd.  VII, 

ac  Procopius  de  B"llo  Gotth.  lib.  IV.  cap.  III.  muliercs  viris  coniundas ,  ille_. 

Cimbroru  n,  hicHunnorum,  in  militandi  focietatcm  fuiue  tradunt ;  fcd  vi 

iibs  Coiumna! ,  faltem  adnum.  204.  &x8  7.,  Sarmaticas  iudiccmus,facit, 
l>  tum  fcjuamatus  thorax  earundcm ,  quem  Sarnvitarum  pmprium  effe ,  fuo  loco 

probabimusjtum  Traiani  cum  Sauromate  Bofpori  Kcgc  amicitia,  Plmi)  Epifto% 

lis  XIII.  S^  XV.  lib.  X. ,  &:  hoc  etiam  nummo  te- 

ftata,  a  quo  haec  illi  auxilia  tranfmifla  conijcimus . 

Bofpori  namque  Rcgcm,hunc  Sauromaten  fuillV, 

rctfte  cx  Plinio  ianipridem  obferuauit  Spanhe- 
B   mius  Differt.  V.  pag.  ^(Jj. ,  cuius  Regiam  ad 

Panticapasum ,  cjetcrarum  Boiporanarum  Ciuita- 

turii  metropolim ,  cum  eodem  Strabonc ,  &  Am-    VailUfit  [n  Traiano  Tom.  II, 

miano  lib.  XXII.  repommus ,  vnde  ad  w^(^^t  Cafpium  mare  Amazonas  illt_^ 

exporrcdas  coilocat. 

Quinimo,  necpeculiarcm  huic  Rcgi  cum  Trafano  amicitiam  intercefJifre,fed 
j    eum  ,  ha-rcditario  ac  beneficiario  iure,  Csfaribus ,  Populoque  Romano  deuin- 

dum  credo  5  cum  iamohmregio  illa  Bofporants  fubietla  fuerit  Regthusy  (^uos 

Populus  Romanus  itifiitueUt ,  vt  Strabo  ibidem  uibdit ;  $c  commune  huius  Re- 

gis  fucccflforibus  Romanas  in  partcs  ftudium,  ctiam  Sept.  Scueri  tcmporibus 

cnituifTc,  alius  fimilis  nummus  oftenddt .  Qup- 

circa,  falh  puto  Eutropium  lib.VIII.  vbi  intcr 
e  quamplurcs  Kcgcs,  quos  Traianus  in  fidem  ac- 

ccpit ,  prouc^a  iam  Armcn-aca  cxpcditionc,  Sau- 

romatarum  is:  Bofporanorum  Rcgcs  enumcrat ; 

neque  cmm  hi  duo,  fcd  vnicus  in  co  trattu  ,  5i 

iamprdcm  in  PopuliRomani  fidc,  &  clicnteia     Spanhem. DiJf.V. pag.462. 

cxiflcns ,  vt  Vidimus , 

Si 


x4        RAPHAELIS   FABRETTI 

Si  cui  tamen  hjec  vltima,  e  fabulis  potiusjquam  cx  hiftoria,pctita  videanturj  ^ 
is  certe  non  mcam ,  fed  Plinij  fidem  obftrid:am  nouerit ,  qui  Epift^  IV.  ad  Ca- 
ninium  Hb.  VIIL  hanc  vocat  co^icfam-)  latam  ,poeticam  j  (5*5  juam^uim  in  'verijji' 
mis  *ehus ,  fxlfuUfam  materiam  . 

Sed  vtcumquc  illam  de  Amazonum  Ciuitate,  cx  folis  mulieribus  conftantc, 
fabulam  ( lic  a  Strabone  lib.  XI.  ferio  habitam  )  Poetis  rehncjuamusj  iuxta_J 
cfuos  infuper  ,  partim  ah  Hercule  ,  panim  ab  Jchille  extinBas  iam  conflat ,  Vt  ait  B. 
Seruius  1.  ^neid.  verf  y9 1.  J  procul  certe  ab  omni  fabula ,  noftrje  Columnas 
viragines  arma  pro  Romanis  capeflere  potuerunt,  &  proprie  forfan,  fcwtis 
mammis ,  Amazoncs  dici ,  continuato  ab  Hippocratis  vfque  retate ,  vcl  pariim 
immutato ,  cx  equeftri  in  pedeftrem  ,  niilitix  more ,  ita  cnim  de ijs  Hippocratcs 
lib.  de  Aer.  Loc.  Sv^Aqu.  fct5l.  III.  In  Europa-eflgens  Scythica,  qu£  M<eotim  Palu- 
dem  '.ncolity  <SP  ^  reliquisflurimum  dijfcrt^  Sauromat<e  appellantur .  Horumf(ernin<e  q 
ecfuitant ,  arcu  'Vtuntur ,  (T  ex  equo  iaculantur  ,  ^  cum  hofitlfus  hellum gerunt 
quoad  njirpines  exijiunt  j  nec  ante  njirgtnitatem  deponunt ,  q^uam  tres  hofies  interfe- 
cerint  j  neque  prius  cum  njiris  congrediuntur ,  ejuamfacra  Deo ,  patrio  more-j perege» 
rint .  ^ioi  ft  qua  'Z^irum  fiht  delegerit ,  equitatufoluta  ejl ,  ntjficommunis  expedi- 
tionis  necejjicas  tngruat .  Dextram  autem  mammam  non  hahem  Spuelltsenim  adhuc 
irifantihus  >  ferro  ad  id  fuhricato  j  tT"  candente ,  dexter^mamm^  admoto-,  eam  exu-  d 
rtmt-i  nc  incrementum  capiat  ,fed  ad dextrum  humerum  O*  hrachium  omne  rohur  tT 
iOpia  traafmittatur  *  ^ 

luxta  hanc  Hippocratis  pr«  CaJtcris  vcraciorem  ijarrationcm ,  tanquam  a  vi- 
ro  philofopho,  ex  certis  cffedibus  rerum  cauflas  indagante,profcLtam;  natio  hsec 
morum  fuorum  tenaciirima ,  vtpote  fuis  femper  legibus  viuens ,  neque  exteris 
connilbio  pcrmixta ,  virginum,  vt  olim ,  manum  armauit ,  &  fublidio  mifit :      e 
&  quidcm  puellarcm  artatcm  ac  facicm ,  inter  ahas ,  prsefcfcrunt  bins  illae 
sium.  XII.  Caftns  Dacorum  proximiores  ,  qu^  tanquam  minus 
cacteris  figuris  prominentes,  ?e  ad  meridiem ,  benignioremquc 
cx\i  partem  obuerf^,  incorrupram  prorfus  formam  feruant. 
Vtriufque  tandem  Sarmatise ,  tam  Afiatica:  ,  quanu 
Europcx  mulicres,  hic  oftendi  credo,  cx  armaturae  f 

diffcrcntia :  EuropjE  enim  damus  loricam  e 
fquamis  compa6lam,  ijs  fimilcm,  quas 
Equites  Sarmatici  Dacis  finiti- 
mi  &  auxiliarcs  gcftant 
num.i47.&  161.5 

Afia:  vero  g 

ioricam  hamis  confcrtam  num.  ix  i.  &  177. ;  dc  quarum 
differentia  &  materic ,  malc  a  Ncoterico  agnitji ,  in 
fequcntibus  fermo  incidet;  ne  propofiti 
argumcnti  finibus  excedamus . 

CAP. 


DE  COL*  TRAIANI  CAP-  II- 


CAPVT    11. 

De  Minutioribus  quibufdam ,  ac  perperam 

appofitis. 

LTERVM  affinevitluminhifloria  illud  exiflit,y7^r4«/W- 
hus  negleEiis ,  tenuiora  (ju<£ijue  Scriptorprofe^juatur  iproinde  me" 
rtto  dtxertt  (juifptam ,  (  funt  ipfa  verba  noftri  Luciani  in  fupra 
laudato  libello)  tales  Scriptorcs^rofam  cjuidem  tpfdm  non  videre, 
fpinas  autem  ,  qu^  iuxta  radtcem  nafcuntur^  accurate  contem' 
p  lari  ,ho(\\xc  minus  toleranda  yidetur  huiufmodimicrologa, 
(  vt  iic  voccm  )  minufquc  hiftonam ,  vt  ait  ille  ,  producerepn-  mmutias  i^nohiles 
dcccty  quo  plura  S:  grauiora  fuppetunt  m  hac  Column^  'ndaganda . 
D  In^pfohuius  h:(lur;x  hmine,  hxrere  nie  facit  appellatio  Prietorianorum, 
quattuor  ilhs  mihtibus  poft  num.  xi.  adfcripta :  vt  quid  enuTi  Proccilriae 
illas ,  vt  vocant ,  feu  frugum  repofitoria  ,  pcr  Prsctonam  cohortem ,  cju^  ab  eo 
dilia  eft  (  vt  ait  Feftus  )  quod  a  Pretore  nun  dtfcederet-,  cuftodiri  merebantur  ? 
Quofnam  itaquc  ego  illos  cenfcam ,  fuo  loco  aperiam;  contentus  modu  in- 
dicafte ,  noriros  Expofitores  vel  hic  vel  ahbi  hallucinari;  nam  pluries  aho 
E  habitu fuos  Pr.ctorianos  ponunt ,  vt num.  1 04.  115.  125.&197.  Difcrimen 
cnim  digiti  indxis  elati,  in  quo,  per  Ipfos,  cardo  rci  vcrtitur  ,  nihiii  prorfiis  eft  j 
quia  5^  ahjs  difterenti  armatura  prsditis  conuenit ,  &  procul  a  Caliris ,  &  a  Prse- 
torio  (qucmdicunt)  nonfcmeiconfpictur  :  Im6ij,qui  &:  Pr<etoriaiji,&  ante 
Pr.Ttor'Um  excubare  d  cuntur ,  vtputa  num.  5  <  4.  (  addam  &rjum.  i^y.charia 
licet  aduerfante)  digitum  non  eieuant  ,  fcd  Ipecicm  prxbcnt  p  lum  manu 
F  comprehcndcntium,  vt  dicemus  iftos  quoque  fecifle  ,  namdig'tiind  ccsnon 
apparent,&  haft.^,quas  iftos  milites gcftaffe  artifex  intelhgi  voluit,  ob  fra- 
gihtatem  (  vt  Interpretes  dicunt  ad  num.  1  5  3.  &  246.  )  vbique  funt  omiffe. 
Alterum  quoque  difcrimen  ^laJij  ad  d(X:  ram  c  haheo  pendcntis  ,  cft  mere 
imagmarium',  nam  neque  mihtes  num.  i  i  5.  &:  125.,  qui  ?«:  ipfi  Pra^toriani 
dicuntur,  illudhabent^  &:  (quod  hanc  conieduram  euanidam  reddit)inuc- 
G  nimus  hoc  habitu  mihtes  vti  grcgarios  in  opere  caitrametationis  &  hgnationis  9 
vt  vifitur  num.  194.  x<?9.  Sc  ahbi ;  &  tamen  ex  Fefto  ,  Pr^tori^  cohortts  tnilires 
'vltra  cuflodiam  /mperatoris  catero  militite  munere  lacabant  y  O*  fefquipiex  (iipen- 
dtum  acctpiehant  j  imo  Sc  duplcx ,  fi  Percennio  crcdimus  apud  Tacitum  Annal. 
hb.I.,  qui  denis  in  cliem  ajjihus  animam  &  corpus  legtonniorum  ^cjl  tnari  cxproDrat, 
Pr^torits  'vero  cohcrtes  hinos  denariof  accipere ;  prout  crcdere  debemus  confcn- 

D  ticnte 


i.6       RAPHAELrs  FABRETTI 

ticQte  Dionc  lib.  LIII.  >,  vbi  ipfam  Pratorianorum  inftitutioncm  ab  Augufto  A 
fadamficreccnfet?  tutn  jlatim  futwts  etus  jitpatoribus  -,  c^uo  liccuratiori  cufiodi^ 
nimtrum  munitus  ejfet  y  dupiex  eius  quod  reltquis  militihus  pendehatur  jiipendtum 
*vt  daretur^i  decretum  eji .  Vt^ue  paucis  me  cxpediam ,  adeo  parui  facienda  vide- 
turifta  diftiniflionis  regula  pro  Prajtorianis  dignofcendis ,  (quamuis  videanx. 
cam  axnplexum  fuifte  cx  loannc  Antiocheno  Salmafium  in  Not.  ad  Spart.  in 
Scuero)  vt  aliam  longc  diucrfam ,  &quidem  veriorem,  ftatui  pofle  non  du-   b 
bitem ;  ncmpc,  omncs  omnino  milites  illius  tcmporis ,  gladijs  ad  dexterarrLi 
accingi  folitos ,  praeter  Impcratorcm )  Legatos ,  &  Tribunos,  cjuibus  parazo- 
nium  pras  dignitate  attribuebatur ,  vt  de  fuo  quoque  ^uo  teftatur  Polybius, 
n}na  cumfcuto  gladium  imperat ,  quem  fert  ad  dextrumfemur  ',  fif^ue  a  bafi  ad 
abacum  cernere  eft ,  tribus  tantum  demptis  (  c  quibus ,  duorum  ne  cnfes  qui- 
dcm  I  fed  baltei  folummodo  confpiciuntur  )  qui  fcalptori  in  tanta  iconum  mul-  c 
titudinc  pcr  lapfum  forfan  excidcrunt ;  hoc  cft  e  fegmentatis  vno  fub  num.  183. 
qucm  nouis  typis  ignotum, ftudio  veritatis  ,  noftr»  quamuis  fentcnti»  aducr- 
fantem,rcponcndummonemus,proaIioquemcxpungimus  fubnum.  211,, 
vt  Columna:  refpondeatj  duobus  ver6  c  loricatis,  alteroin  arce  num.  148. 
altcro  num.  1 8 1.  quorum  pofterior,  qui  cft  ad  caput  pontis,  potuit  ex  dignitate 
loci,  &  ex  panni  illius  circa  collum  ornatu ,  (  de  quo  aliis  diccmus )  efle  Tribu-   D 
nus,&ad  locuam,  non  gladium, fcdparazonium  geftare:  confonantque  omnes 
fiuc  pcdeftres,  fiuc  cqueftres  milites  Arcus  Conftantini ,  ^  fpolijs  Traianorum 
monumcntorum  maiori  ic  meliori  cx  partc  conftrucii ;  vt  Antoninianam  Co- 
luranam ,  &  alia  marmora  omittam  .  Ita  vt  non  dubitcm ,  quominus  inter- 
fuiflet  id  4ternum  igmrare-,  quam  hanc  Pr^torianos  dignofccndi  regularn  edifce- 
rc,  vt  Salmafius  friuola  iadantia  cxultauit  j  nifi  diccre  vclimus ,  folisPra^to-    E 
rianis  ha;c  bclla  debellata ,  &  robora  legionum  otiofa  rcmanfifl*e  5  quo  nihil 
nouius  & abfurdius :  Ex  inftitutione  cnim  Augufti,  dc  qua  Dio  lib.  LV.,  '^^' 
Pratoriani  Jiipant  O*  cujiodiunt,  domique  O*for}s  fecuritatem  pr^tjimt ,  ita  legio- 
narij  hojtihus  opponuntur ,  Scioquidempaucisantea  annisfub  Vcfpafiano  alias 
feruatum ,  teftante  lofepholib.  II.  de  Excid.  pedites  'z/trimque gladitim  gefiant  > 
longiorem  illttm  <^uidem  ad  fniftrum  latus ,  nam  qui  ad  dextrum  eji ,  palmt  menfu-    f 
ram  non excedit :  fed  hanc  diuerfitatcm  ipfamct duplicitas gladij  cxigebat, 3^ rem 
omnino  variaflc,  certum  cft  ex  Scriptoribus,  $c  nos  folum  de  Traiano  S>c  huius 
CoIumn*B  militibus,  fcu  alijs  vnicum  gladium  gcrentibus,  inquirimus ,  non  de 
alio  temporc ,  alioue  armaturae  generc, 

Pcrgo ,  &  dc  hoc  fluminc ,  quod  pro  Drauo  conftantcr  agnofcunt ,  intcrpel- 
lo ;  quifnam  apcruit,  quod  inter  tot  fluuios,  quibus  vti ,  &  quos  pertranfirc_,  g 
Traianum  poffibilc  fuit,  nonnifi  hunc  Drauum  &c  Tibifcum  nobis  monftrari 
vidcamus?  Aftalij,  inquam,  melioribus  fundamcntis  innixi,  dicent,  prsc- 
parationem  huius  cxpeditionis  proccflifre  non  aDrauo,  fcd  a  Sauoamne; 
etcnim  prope  hunc  in  Vrbe  Segeftica  clafTcm  inftruu^am  ad  bellum  contra  eof- 
dem  Dacos  ab  Augufto  CaEfarc,loGi  opportunitatc  aIlcd;o<,rcperimusj  fueritque 

hic 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II-         27 

A  hic  profcdo  ftatio  ClafTis  Pannonicx,  dc  qua  in  Grutero  pag.  CCCCXCIII.  <r,' 
Strabo  fiquidem  lib.  VIII.  appcllat  Vrbcm  prasdi.5}am,  *rct7n  in  gcrendo  comra 
Dacos  hfllo  natura  perutdtm  :  &  quamuis  aliqua  in  textu  Strabonis  confufio 
circa  immiflionem  fluminum  Pannoni^  vnius  in  alterum  oriatur,ita  vt  Scgefti- 
cam  ad  Noarium  afTidcre  deduci  valeat ;  tamcn  &  locus  Strabonis  ca^teroqui  eft 
valde  fufpedus ,  dum  pr5Efertim  Sauum  vult  in  Drauum  immiltcre ',  &  rcs  ex 

B  Appiano ,  in  libro,  qucm  dc  Bcilis  Illyricis  infcripfit ,  melius  intelligitur;  ita_. 
enim  Appiaji.  cx  noua  vcrfioncfcu  corrcclione  Alexandri  Tollij.  fJuius  in 
rifa,  Ciuitas  (  de  Scgcftana  loquitur  )  latijjlmo  jiuuio  -its^ingentifojfi  muntta  con- 
fidet :  <jua  ex  caujfd  potijjitnum  C^fir  illam  muajit ,  lelutt  belli  horreum  in  Dkos 
Bajlarnafj^tie ,  qiti  i!tra  f  Jifu*n  incoUnt ,  hahiturus  .  idem  jiitutus  his  in  locis  Da^ 
nuhius  diatui  ,  nec  multodeinde  inferius  eiipftts  vhenonlpus  aquis -^Pro  Danul?i& 

C  iftrt  nomen  affitmit .  Sawts  autem  ijlnim  iyji.ut;  erantaue  C^efarts  naues  ine» 
jlumine yqud commtatum  exercitui per  Danuhium  ajfrrent .  ObidSegeJiam  l^rbem 
jibi  ajfumpferat .  Progredtente  eo  ,  Segejiani  Lej^atos  dejiinant ,  qutdfa^o  opus  ft 
dh  eo  exc^uirunt .  llle  cujiodias  accipere  j  objtdes  centum  afferre  imperat,  af  tute  eo- 
rum  Vrhe^  veluti  borreo  adnersu:  Dacos ,  vti  'valeat .  De  Claflc  apud  Sirmiumpa- 
ritcr  ad  Sauum ,  probat  Lazius  de  Rep.  Romana  iib.  XII.  cap. III. ,  concordat- 

D  quc  Pancirolus  in  NjtitJa  Imp.  Occid.  cap.  LXXXI.  fol.  i6S,num  7.  Nec 
immerito  is  amnis  alteri  in  rcccptatione  Claffis  prselatus  j  quia  &  Drauo  placi- 
dior ,  vt  Plinius  lib.  III.  Hift.  Natur.  cap,  XXV.  teftatur,&  in  ea  via  fitus , 
OU3E  m  Italiam  ducit ,  vt  Strabo  dido  lib.  \^n. 

Tibifcus  vcro  nufquamnon  repcritur;  quamuis  non  tam  Dacise ,  quamJ 
laiygura  rcgioni ,  tanquam  vtramque  difterminans,  ( ita  tradente  Ptolem.  lib. 

E  III.  cap.  IV. ,  &:  eommunitcr  reccntioribus  omnibus  Geographis )  adaumerari 
poflTit ,  nec  bcnc  proptcrea  num.  1 4.  &  i  5  9.  mediam  Daciam  ablucre  dicatur  ; 
&:  co  paiio ,  vt  multiformis ,  non  iam ,  pcculiari  fluuium  epithcto ,  tauriformis 
apparcat.  Namque,  vt  eius  alueumreccnfeamus,  primum  num.  139.  pedi- 
Utuifitperuius;hicidemnum.  i^^".  equftcs  cquofqueabforbct,  hicdeniquc 
num.  1 8  2.  ingcnti  ponte ,  prout  fluuij  nauigabiles ,  iungitur :  Quodque  magis 

F  nouumeft,  quoplusRoaiani  Daciampenetrant,  J^  ab  eius  oftiorccedunt^i 
c6  audior ,  &  poibemo  nauium  patiens  cfficitur .  Potcrant  igitur ,  &  Marifius, 
&c  Cufus ,  &  Aura , &  Alutas ,  &  Crifius ,  &  Valdamus,  ^  Aucha ,  &  Thomea, 
maiori  varictate ,  imo&forfan  vcritate,  quandoque  in  fcenam  induci:  Nam 
Marifius  pra»  c^tcris  Straboni  celebratur ,  quod  per  cum  Romani  milites  vafi 
in  Dacicis  expcditionibus  deuehcrc  foliti  eflent,  quod  pr^cipuuspcr  cum  eflet 

G  inDaciam  ingreffusi  quodque  ipfe,.S:non  Ifter,proutnura.  23  i.  Ciaconus 
(  non  repugnante  Noftrate  Intcrprctc  )  edicit ,  proximus  Rcgiac  Deccbali 
rcpcrirctur,  mflucntc  in  eum  Sargctia,  fiuc  Iftrigia  fluuiolo .  Alutas  autem  ideo 
vidctur  ad  ingrcflum  a  Traianofadum  in  hanc  Prouinciam  opportunus ;  quia 
illiusfauccsproxima;  funt  pontis  poftea  credi  ruderibus ,  vt  h.Tc  omniapcr- 
currit  Laiius  lib.  XIL  fcft.  II.  cap.  L 

D  2  lam, 


2,8        RAPHAELIS  FABS.ETTI 

-    lamyquod  vinum  ferant  Scapha:  illcE  num.  3  4.  &  3  3- ,  &  ob  id  Scnph<e  'vina^  ^ 
m  audiant ,  (  poftquani  onerarium  nauigium  Jta  exinan're  libet )  gratulor  de 
proprietate  vocabuli»  &  copia  fermonis  ,  per  ciuam  iicebit,  ii  Dijs  placet> 
*vinartas  appellare  birotas  num»  1 90. 5  urio  ^frufnentdrtam  Scapham  num.  ^6^ 
quamuis  omnes  fintforma  adquamcuiique  veduram  indifferf  nti :  multoquc 
preffius  (  iuuante  pccuhari quadam  fgura,  &  minifterio)  vocaficnt hippagi- 
nem,  vel  hippagogam,  nauem  illam  ad  conuehendos  equos  infcruientem.,   g 
num.  1 5  5'  (  non  vero  eo^uis  aBam  vt  male  vifum  eft  Rofino  Antiq.  Rom.  lib, 
X.  cap.  XX. }  fi  Liuij ,  vel  L.  Cincij  cxemplum  fuppetijOct.  Nauim  quidcraL, 
vinariam,  exeraplo  Vlpiani  in  1.  vulgaris  1 1-  D.  de  furt. ,  apDcllari  polTe ,  me-i 
non  latet ,  fed  eam ,  ni  quam  ad  cifternas  modum  vinum  infunditur ,  vt  lurif- 
confultus  fe  exphcat ,  5«:  cxcmplo  illuftrat  Baynus  de  Re  Nau.  verf  Atque 
otterarijs »  eam  comparando  cum  il^is ,  qua:  Venetias  aquam  vcnalem  deferunt)  c 
non  dolijsprout  hic,  fcd  ipfo  ventre  nauis  inclufam. 

Praeclara  illa  de  Danubio  ad  dcxteram  mundi  partem ,  hoc  eft  ad  Orienteni 
fe  conucrtente ,  commentatio  num.  3  5. ,  totidcm  verbis,  Py thagora ,  Platone  > 
&  AriftoteleadduLlis,  eft  apud  Plurarchum  de  Placit.  Philof  lib.  IL  cap.  X* 
Et  quemadmodum  ibi  non  fine  contradiuiore  res  tranfit ,  cum  Empedocles  pro 
dextera  Meridionalcm  plagam  ftatuat ,  idemque  Plutarchus  in  Qusef  Rerum  d 
Roman.  LXXIIX.  Septentrionalc  larus  a  pluribus  dexteram  ac  iuperioreriLi 
Mundi  partem  vocatam  fuifie  referat ;  fic  &i  apud  alios  authores  fecundurrL, 
fcientiarum  diuerfitatem  accipitur ,  nec  indcfinitc  proferri  potcft:  In  lacr^  enim 
pagma  dextrum  latus  pro  meridie  ponitur,  vt  adnotatur  fupcr  cap.  XXIII. 
vcrf  IX.  lob ,  contradicentc  quamuis  Blafiode  Vigenere  in  Annot.  ad  Hift. 
Chalchond.  col,  16^. ,  qui  Orientema  finiftris,  Occafum  a  dextris  apud  He-  g 
brxos  agnofcit.  Sicque  etiam  exdo^ftrina  AugurUm  fuifle  Dionyfius  Iib,II. 
vbide  Romulo  Regecrcato,  &  Liuius  initio  lib.  I. ,  vbi  de  inauguratione_j; 
NumJE  Pompilij  agitur,  fcriptum  reliquerunt-  Contra  ex  ^Egyptiorum  my- 
ftica  philofophia ,  diuerfum  omnino  idem  Plut;irchus  aperit  lib.  de  liid.  &:  Ofir, 
vbi  commcmorata  lamentatione  ilia  facra ,  qud  Oiiridem  fuum ,  tanquam  na- 
tum  in  finiftris  partibus,  in  dcxteris  pereunreiR ,  deplorant,  ha^c  fubdit,  mm    ^ 
jiepyptij  Ratuu.nt ,  partes  mundi  ad  Ortum  Solis  jttAi ,  ejfe  ficiem  ;  dexteri  qti4  A<1 
Sepientnonem-i  fimjlra qu<e  ad Meridiem  vergunt:  B^^oT^ilus  {'quemfiipradixe^ 
rat  pro  Ofiride  intelligi )  k  Mendie  tabeyis^  c^  v^rsus  Septentrionem  k  min  ahforp-i 
tui-i  rette  dtcitur  nafci  in  fiaiflris  pxrttbiis ,  penre  in  dextris  .  Ex  hic  eadem_. 
iEgyptiorum  doiflrina  loqui,ex  antecedentibus  &:  confequentibus,  videtur  Ma* 
crobius  lib.  I.  Saturn.  cap.  XXI. ,  vbi  ait ,  l^ecfcUs  Leo ,  fed  fgnx  quoque  vni^   q 
uerfa  Zodixci  ad  natiiram  Solis  iurc  referuntur :  0*  vt  ah  /4riete  incipiam  ,  ma^nn 
illt  concordia  e(ty  nam  is  perfex  menfes  btb^rnaies  firJlho  incubat  Utert ,  ah  ^equi- 
noBio  njermfupra  dtxterum  latus  \,  jiout  O*  Solah  eodem  tmpore  dxterum  httntf- 
nhcerium  '^reliquo  ambit  fniftrufn  .  Quid,  quod  varij  rurius  authores  ,  varia  ex 
Augurum  pr:sfcripto  obtinuifle ,  contraea,  qusmodoex  Dionyho  &  LiuLO 

ftatui- 


DE  COL'  TRAIANr  CAP-  II-        a^ 

X'  ftatiiimus ,  aflerueie  ?  Varroctenim  lib.  VI.  de  Ling,  Lar.  de  Templo  Augu- 
raliloqucns,  its.  ait  t  EiusTempIi  panes  quattuor  dicumur ,  finifira  ab  Oriente  y 
dexira  ah  Occafu  ,  antica  ad  Meridiem ,  poflica  ad  Septentrionem .  Contradicit 
huic,ex  eadem,vt  ait,  Arufpicum  difciplina  Hyginus  mitio  libri  de  Limit.Con- 
ftitut. ,  apud  quem  ha:c  leguntur ,  W  ratio  menfur<e  conjlitma  efi  aty  Etrufcorum 
y4rufpicum  difciplind,  qua  tlli  orbem  terrariim  in  dttas partes  fecundii<n  Solis  cMr" 

B  fum  diuiferunf') dexteram  appellauerunty  qu£  Septentrioni  fubiacebat  '■, finifiram-y  (ju<e 
adMeridianum  terrarum  effef.  &:  in  hoceodem  conuenit  Fragmentuni  Agra- 
rium  de  Limit.  a  Goelio  nuper  editum ,  vbi  hxc  infunt ,  Limitum prifna  origoy 
ficut  Varrodefcripft,  addifciplinam  rufiicam  (  alij  arufpicam)  nofitur pertinercy 
quod  Arufpices  orbem  terrarum  in  duas  partes  diutferunt :  dextram  dixerunt  Sep* 
tentrioni  fubiacere^  fnijiramque  a  Meridiano  terr^  ^f^-  Sic  quoque  Poetis  8C 

c  Hiftoricis  meridionalia  la;ualunt;  Lucanusde  Arabibus  inter  tropicos  fitis 
loquens  lib.  lU. 

Vmbras  mirati  nemorum  non  ire  frnijlras, 
de  quibus  etiam  Solinus  ia>mbra  ,  qu<e  nobts  dextriefunt ,  illis  fmiftrce s  nec  hoc 
quidem  firma  &  ftabih  obferuatione ;  nam  apud  Poetarum  principem  Home- 
tum  2>coifew  'UvXi^  Sc<eje  port£ ,  ideo  Sc<e<e  dicuntur  ,  vt  optimc  intcrpretatur 

D  Euftathius,  eruditeque ,  vt  aflblct,  obferuauit  Palmerius  ad  Strabon.  pag.  301. 
lib.  XL  ,  quia  mare  versus ,  &  Occidentemducebant,  quam  nominis  deriuatio- 
ncm,  a  GrSECo ,  atque  eruditiiLimb  Schohaftc  profc(ftam ,  potius  ampleclendam 
j)uto,  quam  Seruij  noftri  ad  lib.  IIL  Acneid.  verf.3  5o>,quieam^5c«(?w;drf  , 
fcilicet^a  cadauere  Lzomedontis-,  quod  fuerat  in  eius  fuperltminio  ^  ita  Vocatanij 
dixit  5  multoque  minus  Afcenfij ,  qui  a  Sc.^o  promontorio  a  fe  coniido  ctymo- 

t   logiam  deducit .  Homcrus  ipfc  la:ua  occidentalia  exprcfse  vocat  in  rcfponfionp 
Hedoris  ad  Polydamantem  Iliad.  M- verf  237. 
•  T»i"/)  i^'  Qicxivom  '^wxils^vy&oyi.  yjeX&jet^         \.  .    , 

C  ir    6777     d^Sfy     lOoOt    ttf^J?    flO)    T     JJ&ACOI'    TS, 
EiT    STS    et^lg-S^^  roO-i   'UJoW   C^Q<^0V  ^sp^ivTcf.. 

¥  Auihus  njtrQ  alas  expandentibus  iabes 

Obedire  ^qiias  mintme  moror  y  neque  curo, 
Siue  ad  dextram  a^adant  versus  Aurcram  tS^  Solemy 
Siue  ad  jmijirain  adcierfiis  califinem  aeream . 
confirmatque  dodiflimus  Pindari  Interpres  in  Prolcgem.  As^ict  xxx^'  0  Oi^Vt-n- 
^g  Tcc  ca!a.loXiKci  ,  ol^ii^sp^  h%  la,  h>Tix,oi  ,   dextera  vocat  Hjmerus  orientalia , 
G   I^eua  autem  occidentalia  . 

Aliter  quidem  hunc  Homcri  locum ,  ex  alio  OdylT.  lib.  IX.  verf.  25.  Strabo 
intelligit,  Auroram  fcilicet  ac  5o/^w  ,dexteram  inquam  partem  pro  Meridionali 
laterc,  &  tenebras  fiue  cahgmem  pro  Arcioo  fumens ,  bis  lib.  I.  rurfufque  Iib.  X. : 
fcd  nos,qut  vaniratcm  dcfinitionis  impugnamus,ipsa  rei  varierate,  5<:  authorum 
contrarietate  gaudcmus  j  &  Ouidium  interpretationi  Strabonis  accedentcm^ 

indi- 


30        RAPHAELIS   FABRETTI 

indicamiis,  cui  Mercurius  ex  Athenis  versus  Auilrum  proficifcens,  a  lieua  Phae-  K 
niciam  habebat ,  vt  locum  alias  valdc  obfcurum  Meram.  lib.  II.  verf.  840. 
Quiecjue  tuam  matretn  tellus  a  parte  Jintfird 
Sufpicit ,  indigen<e  Sidortida  nomine  dicunt  > 
Jjanc  pcte^ 
in  fuis  Retradationibusinterpretatur  lacobus  Micyllus:  fcd  clarius  cidem  Poctae 
a  Pontica  regionc ,  qujc  in  vniuerfum  Borealis  nobis  eft ,  Italiam  dexteram  ficri  d 
vidcmus  Ekg.  V.  Iib.  V.  Trift. 
f  jSfpice  ^  njt  aura  tamen  fumot  e  thure  coortos-) 

In  partes  Italas,  O*  loca  dextra  frat . 
Plinio  deniquc  Varroncm  fequuto ,  Uuajunt  exortiua  ,  dp*  dextera  occidua  ,  (ic 
cnim  cap.  VIII.  lib.  IL  tradit ,  omnium  autem  errantium  fyderum  meatus^  interJHe 
ca  Solis  Cf*  Ltun£-i  contrarium  Mundo  agere  curfum  ,  idefi  Laiumy  illo  ftmper  in  c 
dextram pracipiti y  eodemquc  libro  cap.  LIV.  Uua  [fulgura  ]profpera.  exijltman- 
tttry  quoniam  Uuaparte  mundi  ortus  eft  ,  repetitque  iterum  lib.  VI.  cap.  XXII. , 
'Legatis  ex  Taprobane  mirurn  accidifTe ,  m  nojftro  hoc  climate  t  Solem  a  Uua, 
oriri ,  &*  in  dextram  occidere  . 

Aliunde  etiam  deftruitur  hxc  regionum  detcrminatio  *,  (  vt  augurali  vcrbo 
vtar  )  quia  effigies  Danubij  non  confideratur  ranquam  versus  fuos  fontes iacensj  0 
fed ,  vt  ahbi  notauimus ,  ad  dextcram  exercitus ,  illum ,  vt  Daciam  petat,  traij- 
cientisj&  ficvcrsiis  eiusollia:  vnde  hasc  Pythagorica  traditio  conuertiturin 
Plinianam ,  &  fua  dcxtera ,  non  decurfum  ad  Oricntem  Solem ,  fed  originem 
ad  Occafum  nobis  aperit . 

Tantum  vero  eft  in  hac  dodrina  inanitatis ,  vt  ipfemet  Nuperus  Interpres , 
hunc  ipfum  Danubium ,  eodcm  corporis  fitu ,  in  primo,  vt  hic ,  cxercitus  traie-  b 
du  in  Antonini  Columna  gcminatum  Tab.  V. ,  Septcntriones  facie  manuque 
rcfpiccre  dixerit ,  contra  cjuam  ex  tot  Philpfophorum  placitis  hic  cuulgaucrat : 
adeo  ilh  placuit  (vt  quantiim  ficri  poteft  eius  variantcs  fentcntias  excufemus  j 
Arnobij  Aduer.  Gen.  hb.  IV.  altiiispetita  tam  diucrfarum  de  hac  rc  opinionum 
inanitatis  ratio,  Dij  Uui ,  ait  Arnobius  ,4  Uua  finilirarutn  tantim  regionumjunt 
prafidesf  tS^  mimici  partium  dextrarum  ,  quod  qadnam  iflud  ratione  dicatur  •,  p 
quoueanimi  fenfu  ,  neque  ipf  nos  afequimur  ,  nec  a  'vjhts  confdimus  pofse  in  ali- 
quam  lucem  commtinis  intelligeMi<e  perduci.  lam  primitmenim  Mundus  ipfeper 
fe  fhi  neque  dexteras  y  mque  Uuas  ,  neque  fuperas  regiones  •,  neque  imas^  neque 
anticas  hahet^  neque  pofiicas .  §}uicquid  enim  teres  eji  1  atque  ex  omni  parte  rotun- 
ditatis  folid^t  conuexione  conclufum  ,  nullum  hahet  initium  ,  nullum  finem  .  Vhi 
finis  O*  inttium  nullum  e[i ,  efsc  aliqua  portiofui  nominis ,  &  initium  non  potefl :  q 
paucifqUc  interie»^is ,  f  orientem  Solem  refpcxero^  cardo  mihi  frigori^  'C9*  Septen- 
triofit  Uuusj  in  quem  Jt  ora  traduxero ,  erit  mihi  fnifier  Occafus ,  qui  ab  Solepo- 
flerganeus  hahehttur  .  Rurfus  'veio ,  f  ieceroplagam  in  Occiduam  lumtna  ,  in  'voca- 
hulum  fnijiri  Jufter  tsr  Mntdies  tranft  y  in  quam  ftmepartem  necefsaria  temporis 
eirctimegerit  ratio ,  fit  njt  Oriens  Uutts ,  immutatd  corporis  conucrfone  ,  dicatw . 

Lufi- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II-        ^j 

''A  '  Lufimus  fupra  in  nomine  fcaphx  vinarisEj  vt  hic  ferio  tale  onus  immutarc^ 
:  mus  in  fcapha  >  eam  fi  libet  acetariam  nominando  j  &  omnino  alleuaremus  in 
Romanomihte:  abfonum  cnim  eft  a  cailrenfi  difciplina ,  <juam  lapfam  &  exiin- 
i9:am  refouifTc  >  ac  rcformafle  Traianum,  non  femel  in  Panegyrico  Phnius 
pr^dicat  5  intcr  onera  militaria,  de  quibus  num.  44.  prxfente  ipfo  Traiano ,  5c 
exfuggeftunum.  di.  infpe^flante ,  vini  lagenam  connumerari  j  vinum  cnim^ 

^-^  nunquam  bibifTc  mihtes ,  fed  aqua ,  aut  ad  fummum  pofca ,  ex  aceto  &:  aqua 
confeda ,  prifco  more  vigente ,  contentos  fuifle ,  pluribus  probat  Lipfius  de_, 
Milit.  Rom.  hb.  V.Dial.  XVI.  cum  nec  ipfum  nomen  vinandi,  Cjrxcorum 
cmC,iv  rcfpondens  ,  (  quod  follemne  apud  ipfos  fuit  in  vini  prseparationej 
jcxercitibus comparanda  )  inter  aha  pabulandi ,  frumentandi,  hgnandi ,  fcu  ma- 
^eriandi,  fimihaque  mditaria  ac  caitrenfia  verba,  Romanus  fermo,  in  huius 

"c  abltinentiae  tcll:imonium ,  vnquam  admiferit :  folum  enim  occurrit  mcntio 
officij  VINARIARII-  IN*  CASTRI>-PR  in  marmore  apud 
Grutcrum  pag,  MCXVI.  17.  ,  exquo  non  deibu.tur  noftra  demilitibus  in 
.expeditione ,  6c  vigente  cxadiori  difciphna,  obferuatio:  quia  Vrbanum  otium 
in  Pr2etorianis,&:  vetus  mos  in  deterius  poftea  lapfus,  (  cum  de  tempore  infcri- 
ptionis  non  hqueat,&:  nomcn  ipfum  nouum  videatur  jahud  mducere  potuerunt- 

b  Facir,  inquam,  adremnoftram  fingularis  Spartiani  locus  in  Hadriano  ,  vbi 
cius  duritiem  'vitam  mtlitarem  tnagtftrantis  commmendans ,  fubdit ,  cibts  ettnm 
cajlrenfilfus  in  propatulo  libenter  njtens  ^  hoc  e^i  lartdo  •,  cafeOf  O"  fofca-iexemph 
Sctptonts  Jemtliani ,  o*  Metelli ,  ciT  authoris  fui  Traiani :  prout  etiam  ahus 
in  Pancg.  Phnij  num.  137.  dtuerfam  aquarum  y  c<elique  temperiem^  'vt  patrios 
fontesypatr:umjuefyiusferre  confueutfti  j  non  enira  decuit,  Impcratorcm  abfte- 

fi  mium ,  mihtes  vinofos  habuifle ,  Necnouum,  aut  pecuHare  Romanis  mifiti- 
busfuit  vino  abftinuiflc,  quia  &  Carthaginienfes  in  exercitu  vinum  non  gufta- 
bant  iam  ante  Platonis  actatem ,  anno  V.  C  CD VII.  demortui  j  ita  cnim  illc 
de  ijs  telbtur  hb.II.  dc  Legib.  in  fine.  Inter  aliorum  etiam  negotiorum  occupationesy 
non  tilum  quidem  ealculum  ponerem ,  fas  effe  huic  Ciuitati  W  homini  indulgerc 
tbrietati .  ^uin  etiam  ma^h  quam  Cretenftum  O*  Ltced^monum  legim  vfum  > 

■%  CarthAginienftum  legem  ampleSierer ,  Tt/  ne  qttis  vnquam  in  exercitu  iJinumpufiety 
fed  illo  omnt  tempore aqu^  potio adhibeaturi^  Ariftoteles I. Oeconomic.  cap.V. 
in  eandcm  fententiam ,  ita  ait ,  Quoniam  autem  njintpotu  e'iam  Itheri  petuUntes 
efficf  folentyC^  tn  multis  gentthus  hoc  Itheri  quoque  homines  abjlinent^^vt  in  Caftris  Car- 
thxginienfer^vatet-tquod  ^elnihilvini-i  vel perquam parumcontrtbuendum  fit,  AcetO 
igitur  cupae  \\\x  num.  34.  &  3  8.  repleta»  dicantur:  nec  detcriorem  difciplinam^ 

c  ha:  prseparationes  ind:cent ,  quam  de fua  in  Perfas  expcditione  lulianus  Impera- 
tor  Epiftola  ad  Libanium  XXVIII.  oftendit .  7\(aues fluuiatiles  (  ait  ille,  vcluti 
ex  hac  Columna  inilruiSus )  impienturfrumento-,  vei potius pane  coBo^  atque  acete. 
Clauisaencisfcimus  antiquos  fuilfe  vfos  in  fabricandis  nauibus,  Vegetius 
fiquidem  cap.  XXXIV.  lib.IV.  docer,ex  magno  ipfe  Archimcde  curatore  acpr^. 
fide  fabricjB  nauis  Hieroms  cdoi^us ,  vtil^us  ^reis  clauis,  quam  fcrrcis  coinpingi ; 

(bd 


3i        RAPHAELIS  FABR.ETTI 

fed  in  alijs  terreftribus  operibus,  tumultuarijs  plerumque  -,  &  minin;e  manfurisj  A 
aque  fuperfluum ,  inutile ,  ac  difpcndiofum  puto  j  apt:ufc]ue  pontcm  num.  ^St 
aliafquc  limiles  itinerum  complanationes ,  fcrro  conlici ,  nuhi  perfuadeo. 

Archifaberifte  num.  loi.  (  Architeclum  feu  Capomafrro  nimis  triuah  verbtt 
inuertunt)  qui  mihnbus  ad  folTam  operantibus  prieridere  dicitur,  non  potuit  eflfd 
nifi  ipfe  Ccnturioj  ad  hunc  enim  exVegetio  lib.lll.cap.  VIII.  opus  mctiri  pertinet; 
prout  ab  co  fofia  infpiciturac  mcnfuratur,  &  vindicatur  in  eos,  qui  ncgligentius  » 
fucrunt  operati,  idcm  Vegetius  hb.I.  cap.  XXV. :  d  xeratque  etiam  Polybius  de 
Mil.Rom.apud  Lipfium  lib.V.dial. V.<^/« j/o  antetn  ia  ere  njnoquoquejer  mmipulosy 
curampartium  Centuriones gerunt-iijqne  afjifitdnt'-,  iniuerfi  dutemoptrt'! p'oi>atienem-^ 
duo  Trihunorum  :  facitcjue  geftus  iple,  foOam,  tanquara  ex  lege,  fieri  imperantis; 
nec  diflentit  habitus  &  ori.atus,vti  dicemus,  cum de rebus  mihtaribus  fermo  erit. 

Dc  Prxtorianisnun),  104.  nihil  finceri  vt  iam  tetigimus.  Imoquodhic&    ^' 
alibi  d:citur  Prjctorium  ,  c^i  tota  ^  integra  Caftrorum  circumuallat  o,  in  ardum 
coada  ad  rei  fignificationem ,  non  ad  menfura;  fidem.  Qui  igitur  ita  dillingunt, 
Vt  vno  ambitu  CaCira ,  alio  Prstorium  contineri  credant,  Traiani  prxfcrt  nru 
tempore  •,  ij  certe  Frontini  fui  non  memincrunt  Stratag.  lib.  IX.  cap.  I.  exempi. 
XIII.  originem  bc  veritatem  huius  praxeos  explicantis  ,per  ha^c  verba ,  Caflr* 
antiquitus  Romani  c<cterceque  gentes  per  corporacohortium-i  'velut  mapalsa^confii-  ^ 
tuere  fditi  erant  5  cum  folosVrhtuw  muros  noffet  antiquitas ,  Pyrrhus  Epirctarum 
Rex  f  pnmus  tctum  exercitumfuheodem  Vallo  continere  tnjiitun ,  Rcmani  deinde 
IfiEio  eo  in  campis  Arujinis  circa  Vrhm  Be^^uentum ,  Cafiris  eius  potitt ,  CJT*  ordi' 
natione  notata-i  paullatim  ad  hanc  i/fque  metativnem-i  qu<enunc  e^edia  eR ^peruene- 
rtt«?:qua;eoufque  vera  funt,  vtplurcs  earumdem  partium  exercitus,  tresnem- 
pe  C.  Ncrbani ,  Ca?far:s  Oflauiani ,  ac  iVJ.  Antonij  apud  Phil^ppos,  quon  am    * 
diuerfislocis  habcre  Callraparum  videbatur  tutum,  commune  vallum  habue- 
rint :  Excnitus^T^ero  Bruti  <y*  Caffi  f  vcrba  funt  Dionis  Lb.  XLVII.  j  forfim 
quidem  -iVt  videhAtur-)  vterque-)  fed  re  ipfa,coninHEitm  ca(irame:att  fmt '-,  erant 
enim  Caftra ,  qtio  fac.l  itf  tn  ojjicto  retineri  milites  pofent ,  inter  fe  diuift ;  fd  inter- 
uallum  ,  /ofa  erat  vallotme  munitum ,  ac  vtraque  Caftra  vno  amhitu  ccmprehende- 
bamur :  nec  fecus  Scipionis  >  Labicni ,  &  Pctreij  cop^as  coniundas,  vnis  Caflris    »  I 
faBis  ad<o  tute  confedijfe-,  tradit  Hirtiusde  ikll.  Afnc. ,  quam  noxie  poltmo-       • 
dum,  &: ad  internecionem  exercitus,  in  terna  caftra  dfpcrtitus  legitur,  tum  apud 
eundem,  tum  apud  Plutarchum  inCarfare.  Si  vero  Caftra  augcre  &  dilatare       ; 
oportebat,  non  ea  loco  proxima fuifle ,  (  vt  ifti  volunt )  fed  alia  noua ,  atque_. 
ampliore  munitione  vetera  circumplexa  rcperimus  ,  vtPompeium  ad  Dyrra- 
chium  fecilTe,  Caefar  tiadit  lib.  III.  Bell.  Ciu.  C^efar  paullo  vltra  eum  locum  Ca-  G 
fita  tranliulit ,  pauafatie  intermijjis  diehus ,  hxc  eadem  Pompeius  occupauerat ,  CT*        1 
quod  eo  loco plures erat  Ie£iones  hal?tturu< ,  relitio  interiore  vallo ,  tnawrem  adiecerat       ^ 
tnunitionem  >  ita  minora  Cajira  tnclufa  maiorihus-,  Cajielli  atqueArcis  locum  ohtme-       1 
hant .  Scio ,  hoc  Frontini  cffatum ,  Lipfio ,  optimo  quidem  iure  ,  non  placu  fifc       1 
lib.  dc  Mil.  Rom.  V.  Dial.  I. ,  fed  quo  antiquior ,  S<:  ipfis  Troiani  belli  tempo-       i 

ribus  ! 


.  DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II-       -jj 

«  Hbus  vfurpata caftramctatio  fub  eodein  vallo ,  eo  magis cxplodenda hsec,  veluti 
pcr  mapalia,  Neoterici  diftributio.  Quid  autcm  hsec  Caftrorum  multiphcatio 
iibi  vclit,  iam  attuli  Cap.  fuperiori ,  ne<jue  hic  rcpctam  5  fcd  id  tantum  fubne- 
ifiam , per  militcs  illos  num.  1 04.  veluti  excubias  agcntcs ,  eam  militum  partem 
dcfigwari,  qu£  'vacans  ab  opere -,  ad /ropu/fandum  hojiium  incurfum  ordinatur  m 
<k;>,  dsr  ipfos  protegit  operantes  ,  vt  idem  Vegetius  citato  lib.  VIII.  faciendufiL, 

B  monct  j  cxemplumque  dat  Ammianus  lib.  XVI-  ijs  verbis ,  dum  Caflrorum  opera 
mature  confur^unt  -,  miliiis pars  flationes  pr<€tendit  agrarias  . 
■  Idcm  dixerim  de  Veteranis  6c  Triarijs  j  nam  nihil  in  ijs  diuerfi  ab  alijs  Icgio- 
narijs  militibusanimaducrtere  fcio  ,  per  quod  ita  denominari  mereantur  :  Imo 
vthabitu  inter  fc  diffcrunt  ij,  qui  Veterani  primo  vocanturnum.  97. ,  ab  alijs 
num.  X  5  9«  ?  (  hi  enim  fcuto,&:  lorica  fcgmentata ,  alij  clypeo,  ^  duplici  thoracc 

c  muniuntur,  acinfupcr  chlamydcm  gerunt  j  ita,  nulla  varietate  diftinguntur 
Vererani  hi  num.  15^. ,  feu  196.  a  Trianjsnum.  xo8.  veli^p.,  necTriarij, 
fiue  mauis  Vetcrani  a  Pretorianis  num.  1 04.  Quid  aliud  igitiar  hoc  eft ,  quarn 
indodis  imponcre,  &:  vanis ac  obfoletis  nominibus  eruditioncm  oftentare,& 
credulitate  legentium  ibuti  ?  obfoletis  inquam ,  quia  Triariorum  nomen  hoq 
Traiani  temporc  3.  militia  receflifle,  plufquam  crcdibile  eft;  nam  Liuius  &Dio- 

i>  nyfius  contemporanei  authores ,  dc  eorum  munere  difeordant ,  dum  dc  illis 
vterque  meminit  circa  idcm  tempus  Belli  Latini :  Liuius  enim  hb.  VIII.  com- 
mendat  eorum  vfum  in  recipiendo  in  intcrualla  fuorum  ordinum  Principes  &: 
Haftatos  ,  ficque  pugnam  reintcgrando .  Dionyf  vcro  lib.  V. ,  &  rurfus  lib. 
VIII.  &  IX.  nonnifi  ad  cuftodiam  Caftrorum  deftinatos  dicit,  etiam  temporc_, 
pugnae ;  ita  vt  ex  horum  difcordia  appareat ,  cos  non  de  militia  tunc  vigente-- 

E  loquutos ,  de  qua  minime  poterant  adeo  Qi{e.  ignari ,  vt  diuerfa,  imo  contraria 
traderent ,  fed  de  iam  in  dcfuetudincm  induifla .  Qujn  etiam  ipfe  Varro  ,  licet 
longe  antiquior ,  (  Ciccronis  cnim  tcmpore  vixit )  codem  pado  Triarios  iani  a 
militia  rcceiTifTe  tcftari  videtur  ,  inquiens  lib.  IV.  de  Ling.  Lat.  Tnarij  tMoque 
dtBi ,  quod  in  acie  tertio  ordine  extremeis  fuhfidio  deponebantur  •  Sicquc  Vegctius 
de  ijs  tanquam  de  antiquato  miHtum  ordinc  loquutus  eft ,  vt  patet  lib.  I.  cap. 

f  XX.  5c  clarius  iib.  III.  cap.XIIII.  in  illis  vcrbis,  quos  antic^ui  Triarios  appellabant» 
Et  quamuis  Erafmus  in  Adagio  Kes  ad  Trixrios  redijt ,  conctur  probarc  cx 
Vopilco,  eos  adhuc  tcmpore  Firmi  Imperatoris  reperiri ,  tameu  loco  Triarffy 
Cafaubonus  in  Notis  Tntmum  legit  num.  19-  Alio  etiam  non  leui  argumento 
hoc  idem  compcrimus,  quia  intcr  authorcs  Gromaticos,  Polybius  vigente  tunc 
ca  militia ,  (habuit  enim  fuos  friarios  exercitus  L.  vEmilij  Paulh  in  Macedo- 

e  nia  ,  vt  cx  Liuio  lib.  XLIV. )  multotics  de  Triarijs,  eorumque  pcdatura  &  mu- 
ncribus  loquitur :  apud  Hyginum  vcro ,  qui  Traiani  tcmporc  fcripfit ,  vt  pro- 
bat  Lipfius  I.  ElcLi.XV.  lummum  de  ijs  filentium,  in  prolixa  commcmorationc 
omnium  graduum  militiae ,  tam  Romanae  ,  quam  auxiliaris  ;  vt  proindc ,  red:e 
corundem  rccens  Commentator  Anonymus  R.  H.  S.  non  fcmclaffirmct, 
Marium,  qui  multa  in  militia  immutauit,  tc  hoc  ordinum difcrimen  fuftulifie, 

E  Et 


;^       RAPHAELIS   FABKETTI 

'  Et  vtquac  de  Vetcranis  animaducrrenda  remanent  cxpleamus  :  quamufs  aj  A 

num.  196'  dicatur,  Veteranum  illum  diftributioni  frumenti  fuifTc  pr^pofitumj 

puto  tamcn  &  hocgratuito  alTeri,  nec  vlla  authoritate  mniti .  Quidcnimdi* 

gnitatis  Vetcrano  tribuerct,  frumentum  per  fe  metiri  ?  Arqui  huic  rci  praclici , 

iS^ Menforumfraudes  coercere, iam  vltra  fortem priuatiE militiae fuiflct :  emt  enim 

Tribnnorum  offcmm ,  rel  eontm-^  c^ui  exercitui prtefunt  j  vt  diiponitur  in  I.  1 2«  vcr- 

sus  fincm  D.  dc  rc  miht.  fi 

Quatcnus  autem  dicatur ,  id  colligi  cx  lapidc  Carpcnfi  apud  cundem  Crutc- 

rum  fol.  DXX.  8.  VET*  EX  •  NVM-  FRVM-  LEG-  IIII-  FL- 

Vetemno  ex  numero  Frumentariurttm  Legionis  quarta  FUuide ;  aducrti  debct  % 

malcpro  codcmaccipi  munus  Prxfedturae  frumenti  diftribucndi,  ac  fimplieis 

Frumentarij :  horum  cnim  officium  in  perquircndisfrumcntis ,  autobferuan- 

dis  ijs ,  qui  ca  contra  lcgem  afportarent,  verfabarur  j  &  fecreta  cxplorantcs  pcr  c 

calumnias  &  delationes,  mahs  Principibus  pcffime  inferuicbant,  vt  dcmonftrat 

cx  Spartian.  Cafaubonus  in  Hadr.  ad  pig-8.  num.  1 8. :  &:  infupcr  cafu  acc.dcrc 

potuit ,  quod  illc  &:  Vcteranus ,  &  fimul  Frumcntarius  exifterct :  quia  alioquia 

alix  mfcriptioncs  apud  cundcm ,  Frumentarios  abfquc  adieda  Vetcranorum 

qualitatc   (  ahas  mcmorabih  &  titulo  digna  fcpulchri  )  plurics  appcllant; 

qua  dc  rc  adde  etiani  haec  exempla  infcriptionum ,  vltra  cas ,  qua:  in  Grutcro  d 

habcntur . 

D         M 

T-FLAVI-FRVENDI 

F  R  •  L  E  G  •  VIII  •  A  V  G 

lOVI-OPTIMO-MAXIMO  M^SABIONIVS 

DOLICHENO^VBI-FERRVMNASCITVR     C  I  N  N  A  •     E  T        e 

C-SEMPRONIVS-  RFCTVS  L-FL  AVIVS- TERTIVS 

CENT- •  FKVMENTARfVS.D-D        ET-  C^MELLONIVS 

J$ui  Scriptorem  Vit^  Colotij .  SEVERVS  •  FR^  LEG  •  XXII 

PR.         H^     F*     C 

Ijjrto  de  Vecchijs  ad  Arenulam , 

S«d  &uftra  conie(5uras  adhibcmus ,  quando  ha;c  alia  infcriptio  apud  Grutcrum    % 

pag.  DLXV.  II.  ,  excludit  hanc  dc  Vcte-      ,,  a  t      t^  ^r-r^     iv^itt 
,5  i:  »       J  jv  j  /1         VAL'  RVFO*  MIL 

rano  Frumcntario  traditioncm  5  dum  conitat,     p  o  v  M  .  1  P  r  .  VTT .  C 

eumnonplufquamXXXV.annisvixifl"c;nec     „  . .      ^,,t   ~^t7tx  t-t. 
_  ^  .  A       j         c  ir       E  M  •  O  VI  •  VIXIT 

proptcrca  vicena Itipcndia  conncerc potuilie,         . ,  ^   >^  w-jt-     n  t 

cum  non  ante  XVII.  annum  mihtiam  ingre-  p  „  ^  ^,„  ^  P  n  M  P  F  T  A 

dcrcntur ,  ex  C.  Gracchi,  imo  cx  vetuftiflima  nAcciTTA.poM  ®^^ 

Seruij  Tulhj  Icgc ,  de  qui  Gcllius  I.b.  X.  cap.  ivy.rVM*.  OVO 

XXIIX. ,  vt  doaa  probat  Lipfius  de  Milir.  \,\  ^  ,  S^     'xt  xt       tr 

xi ikTr»-  1  TT    c,  w-  VIXIT  •  AN  N  •    V 

Kom. hb.I.Dial. II.,5^exmnumcrisGrurcn  ..t^vip    tt    t^    \h  .  r^ 

I     ji  L  r       •  n-       j  MENS'II-B^M*F 

iapidiDus  comprobatur ,  11  anm  ihpcndiorum 

cum  xtatis  annis  conferantur . 

Pro- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II-        jy 

A -^  Propric  tamen  crcdo ,  hunc  militem  Menforis  frtnnmi  numeromm  munus 
cxercuilTe,  quale  miniftaium  rum  cx  c]id:a  lege  1 1.  D.  de  re  milir.,  tumex 
lapideMoguminoapud  Grutcrum  agnorcimus  pag.  DCXXXI.  8.  LVCIVS 
LVCINVSMENSOKFRVMENTI  NVMEKORVM;  qu^criameroga- 
uo  fuum  forfan  Qu^seftorem  habuit ,  notis  illis  QjSf-  A  FR  VMi-N  lO  Qu^tor 
mmirorum  afrumento  dtftribuendo ,  dcfignatum . 

*  VOLVSIAE  •    ARBVSCVLAE 

PALL  AS-  Q^N 
A     F  R  V  M 
CONTVBERNALI  •  CARISSI  > 

M  AE-   E  T-    S  I  BI 
PERMISSV-DEC 

c  t    '  1 

Grtit.pag.DXCUL   2,  -^A^ 

Hoc  inquam  Menforis  frumtnti  numero  um  munus ,  idcm  fuiflc  videtur ,  fub 
alio  quamuis  nomine ,  ac  iftud  Difprnfxtorii  Cajirorum^  quod  in  fequcnti  infcri- 
ptione  inuenimus ,  intcr  noftras  incditas : 

^  ASTVS   •  DiSPE*SATOR  "fc 

CA  STRORVM  •  Ef  •  VLPI VS 
DIADVMAENVS-LT-ONESIMVS  : 

ET  •  IVLIANVS  .  FRATRES 
FECE aVNT  •  ET  •  C  L A VDIA 
MARCIA  •  AELIA  •  POLLA 
FECERVNT- S  IBI  •  ET  •  SVIS 
*  LIBERTIS  •  LIBERTABVS 

^  OyAR^POSTERISQyAE-EORVM 

HIS-MONVMENT-irvS-AMBITVS-PRAE 
STAKI ^  DEBETVR 

^uodetiam  Difpenfatorts  •,  feu  P>-oro^4fom  officium  ,  agnouit  verus  Scholiaftcs 
i    in  Perfium  Sat.  IL  ,  &  a  roga. ,  fiue  erogatione  militari,  poiterioris  verbi  ctymon 
deriuat  Nicolaus  Rigaltius  in  GlolTar.  vcrb.  POFA. 

Alia  Praefcdura  FRVMENTI  DANDI,  de  qua  Frontinusdc  Aquc-eduifl. 
lib.  II,  num.  87.  ,  virorum  proconfularium  ,  &  confularium  propria  ,  vt 
in  Grutero  pag.  CLXXXIIX.  i.  CDXL.  x.  C  DLXXi.  6-  ,  &:  MXCL  8., 
huc  certe  non  pertinet  \  fcd  dilmbutioncm  iliaiii  frumcntariam  in  plebem  ref- 
'C  picit,  de  qua  Vincentiu-G  Contarenus  agens ,  peculiari  tradatiuncula ,  ingenij 
fui  vires,  atque  iram  limul  in  Lipfium  eftudit ,  cap.  IX.  num.  XXVI.  Silet 
Contarenus  de  loco  ad  frumentarias  eiufmodi  largitiones  dcftinato:  at  nos  in  iis 
porticiblis  id  fa(Sum  putamus ,  qui  a  L.  Minucio  Augurino  nomen  acceperunr, 
yndc  Minucisc  ,  feu  Mirnitiaefrumentaris  nuncupatio  temporibus  Rufi6«:Vrir 
dorisadhuc  pcrdurabat .  En  rei  veftigium  apud  Grurcrum  pag.  CLXXIII.  |^ 

E   z  TI." 


i6       RAPHAELIS  FABRETTI 

tu:  TI  •  CLAVDIVS  •  AVG  •  LIB  i 

lANVARIVS- CVRATOR 
DE-MINVCIA'DIE-  XIIII 

OSTIO-  XLII  06    ET 

AVO  N I A  •  TYCHE  •  VXSOR  •  EI VS 

PITVANIANI  •  SOLARIA  •  DE  •  S VA 

IMPESA • FECERVNT 

quami  furfus  infcriptioncm  illuftrant  duse  fequentcs  intcr  meas  incditas, 

D     •       M  C  •  SERGIVS  •  C  •  F  •  ALCIivi VS 

C-  VIBIVS-  C-  F^  CELER     VIXIT  •  ANN  •  lll  •  MENSIB-III 
VIX^  ANN^IIII-  MENSB- XI  DIEBVS-IH 

FRVM-AC^  D-VII-OSTlO-XV     FRVMENT VM^  ACCEPIT 
VIBIVS^  CELtR^   F*  SVO     DIE-X^  OSTIO-   XXXIX 
GenaZK.^Ht  tx  Camdo.  SERGIVS  •  ALCIMVS  •  F  •  SVO 

Ex  Sponio . 
ex  puerili  SEtate  corum ,  qui  frumentum  ftatisdiebus  &  ofhjs ,  ad  confufionem 
vitandam,  acceperunt-^  ad  eos  pucros  pertinentcs,  quibus  ab  initio  Imperij  Traia- 
nus  alimenta  aflignauit ,  donec  (  vt  ait  Piinius  in  Paneg.  num.  223.)  al^mentt^ 
ipfius  ad  eiufdem  fiipendium  pirnentrent ,  hoc  eft ,  ad  lcgitima:  militia?  3Ctatcmj 
poft  XVII.  annum ,  vt  Icgepoftea  lata  conftituifle  Hadrianum  ,  rcfertL  C.  in 
J.  Mela  ait  14.  D.  de  aiim.  &  cib.  Icgat.  ^  de  qua  etiam  puerili  alimcntorunx. 
prccftationc  nummos  quattuor  collegit  ^neas  Vicus  in  Lraian.  pag.  ^.  num.  I. 
II.  &  III.  fub  II.  confulatu  ,  &  fub  V.  pag.  1 5.  num.  XXIX. 

Proximc  ad  hanc  noftram  accedit  alia  frumenti  erogatio,  quam  a?rea  lamina 
cregioncpofitaoftendit;  digniffima  fane  qua:  lucem  pubhcam  afpiciat ,  8c 
€  Mufeo  Nob.  Viri  Syluij  Allij  Macarani  ad  literatorum  notitiam  perueniat. 
Quod  vt  accuratiiis  fiat  j  aduertcndum  eft ,  in  fumma  tabul^,  atque  in  parte  eius 
media  ,  aquilam  legionarcm  fulminiferam  cum  pendulis ,  & 
clypcis ,  alijfque  ornamentis  caftrcnfibus  ,  qualcs  f^pe  in  Co- 
lumna  vidcntur ,  infixam  fuifle,  hoc  exemplo :  ad  angulos  vero 
hinc  ,nde,  fimplices  aquiL?"  cum  fulmine  exrabant  -  Notabis 
infupcr,  memoriam  conlulatus  Getx,a  CaracaIla-,delcto  etiam 
proprio  nomine,  (  nam  cum  BafJiano  fratrc  III.  Geta  Cof  II. 
proceifit)  poft  fratricidium  ,  Gctamque  hoftem  abexercitu 
renunciatum  iuxtaHerodianum  hb.II.^abolitam',  capitale  enim 
fnit  t  vt  ait  Xiphilinus  Iib».XXII. ,  y?  ^«/>  njel  fiiim  nomen 
Cet<efcripjtlfet,  aut pronunaajfet  ^  adeouty  ne  Poet^quidem  in 
Cowa^dijs  eo  nomiKe  deinceps  '■vterentur  yfuerenue  prcfripta  hona 
eorum  omnium ,  in  quorum  lejldmentts  id  nomcn  muentum  efi 
fcriptum .  Ita  tamen  delctum  hic  nomen  Get^  apparet,  vt 
jndubia  nominis  ipfius  in  quarta?  line.^  lacuna  hcccfuperfint 
vcftigia  P  •  SEPTIMIO  •  GETA  •  II  •  j  vndc  neceflario  infe-" 

raiur. 


S{ 


m  COL  TRAIANI  CAP-  II-       37 


1 


y[ 


IMPP.  SEVERO  •  ET  •  ANTONINO-  AVGG- 

BRITT  ANICA  P  S  ET-  IVLIAE  •  AVG-MATRI.  AVGG  •  ET-  CASTROR. 


c  vir  n-cos-oivNio.  rvfino.  pr.  c-ivnio-balbo-s-pr- 

M-VLPIO-    COMSTAXmNO     •     TR     •     C-ATTICIO     -         SPERATO     •         ?' 

GENlO^y    II-    QVl'    FRVMENT^    PVBL  •     INCISI  SVNT*    KAL  •    MARTIS 
DESVO-POSVERVNTQVORVM^  NOMINA^  INFRA.  SCRIPTA-  SYNT*  MILITES*  FACT 

ANVLLINO^  II  •  ET-  FRONTONE  •  CqS 

T-SCVTRlV  S-T-  LIB'FAB'SABINIANVS-  ROM.  M.  F-  PR-  K.IVN-MAGNO-  PR'  FPADX'  T-CXL-IVKC 
M-  ANNI V  S-  M'  FiL- PAB-  PRIMITIV  S  •ROM-  M-  F-VIIIJC-AVG-MAGN0-PR-FP-AD-X-T-CXL'IVKC 
T-FLAVIV  S-TFILMAEC-ALEXAKDER-NEAP.M-F-vmK-AVG-MAGNO-PR-FP-AD-XT-CXL-IVKC| 
A.CERVIDIVSA-FIL-IVL.  REPOSTV  S  •  VTIN  -M.  F-VIII.K.AVG  •  MAGNO  PR-  FPADX-T-CXL-IV 
L-LAELIV  S.L-LlB^THAilSlVLIANV  S*  CILICMI-VIII-K.AVG-M  AGNOPR  FP-AD-X-T-CXL  IVK 
Q^VaLERIV  S-  Q^  FIL  •  IVL  •FELI  X-KARTH-M-F-VIIIK-AVG.MAGNOPRF-PA-DX-T-CXL  IVK 

CSATRIV  SC  FIL-FAB-NEPTVNALIS-ROMA-M-FII1MD^AVG-MAG\0-PR-F-P-AD-X-TCXL-1VK 
Q;\11NVC1V  S  QJiL-ARK.FLAVIANV  S  KARTHMF-XVIK.NOV-MAGNO-PR-FPAD-X-T  CXL-IVKC 
M  GARGILIVS-M-FIL-FAB-IANVARIV  S.  ROMA  «M.  F-VI^K-NOVMAGNO  PR-F'F-ADX.T-CXL^IVKC 
M-CALVISIV3M  F'LviP-FORTVNATVS^HADR.  .  M-F  •  ID-  NOV  •  MAGNOPR-FPAD  X  T-CXL-IVKC 
TMVTlMVST-FiL   ■  ZOSIMV  S-MACcD.M-FVIIMD-DEC.MAGNO»  PR-FP-AD-X^TCXL-IVK 

CAVFIDIV  S-C-FIL-ARN-RESTITVTVS-KARTH-  MF-VIII  ID'DEC^MAGNO'PR-FP-AD-X  TCXL^IVKC 
M-ARRIV      SM  FIl,  •  FAB  •  CASTO     R.  ROMA-  M.F-VIlMB-DEC«MAGNO-PR-FP-AD-X  T-CXL-IVKC 
AOIVT  L- CASSIV     S-L-LIB-AGORLEPIDV    S  •  REGIO  •  M  F  IIH  K- I^N-  MaGNO-PR-FPAD  X-T-CXL-Iviv 

SEVERO-  ET.  VICTORINO-  CoS- 

C^SOSIV         S  Q:  L-1VL^THE0MNESTVS-REGI0M-FKFEB.MAGN0-PRF-P'ADX.TCXL-IVKC 
LiB3    L.SEPTIMIV  S  L-LIB    FAB-HYGINV      S -ROMA  •  M-F- ID- FEB' MAGNO.pR-F-P^A-D.X'T-CXL-IVK 

ITEM-  PRINCIPALIBVS  •  QVIBVS -HONOREM-HABVERVNT' 

P'TVTICANIO-  HERMETI  •  ^B-PR^  ?•  AELIO  •  STLFANO  •  LIBR     •     I  •  D! 
L«  CORNELIO  •  HONORATO  •  vex^  y  L^  CORNELIO  •  HERCVLANO  '  OPT'  7 
M  •  SENTIO  •  VITALI  •  TESS .      7     '  CVRA  •    AGENTE 

L-CORNELIO^  L-  F-  HONORATO-  VEXIL-  7 

ET-L-CORNELIO^L  •  F^  HERCVLANO-  OPT  •  7 


l 


^ 


laLdreaalt.ped,  I'  'vnc,  X,  Ut.ped,  l.im,  VU 


38        RAPHAELIS  FABRETTI 

j?nir  ^  yt  djximus ,  nomen  Bafliani  fratris ,  6c  in  ccmfulatu  colkgaE  (  Cic  cnim 

^  ^ilia  quoque  vctus  inrcriptioapud  Grutcrum  pag.  XLV.  1 3  .«uincit  J  e  lupcriori 

'■Tertialinea  ablatum:  &:  fimiliter  fub  tw  BaiTTANICA  PS,  quse  fuitex 

j;  TRIBVNICIA  POTESTATE  corrupta  fuppletio,  initio  fccundi  vcrfus, 

1 1  fulci  priorum  harum  literarum  ET*  GETAE  •  CAES  •  remaneanr. 

■ '       Hinc  igitur  abolitio  nominis  Gct.-e  in  vcteribus  monumentis  adeo  frcqucn- 

terincurnt  j  quin  etiam  excifi  vifuntur  eius  vultus  aclypeis,  quibus  aquil^e 

!  legionarcs  ornantur,  imo  Sc  intcgra  eius  imago,  in  Arcu  Argentariorum  ad  Fo- 

,  rumBoarium:  idemque  obfcruauimus  m  tribus  fequentibus  marmoribus  poft 

■  Cruterum  dctc(flis  j 

IVLIAE  •  DOMN  AE-  AVG  •  M ATRI  VALVAS-SIGNA-DEORVM-AVGV 

CASTRORVM-MATRI-AV  QlBADVSIVS  •QJL-DELPHICVS 

GVST-'.'IMP'CAES.L.SEP    ^^ VIRI-ET-VI VIIU-AVGVSTALES 
VjVii         iiv;i     «^n£i5    1-31.1    DEDicATIONE  EPVLV 

TIM1-SEVERI-PII'PERTINACIS 

AVG'CONIVGI-  Q^S  ILICI VS        ivliae.avg-matricastror   1 

VICTOR.ET-C-TADIVS-EOR  „..     Et^avg  :::D  •  d-pvbl       I 

TVNATVS-OB-HONOREM  Gruterumpag,  MXJX,  5  J^d  mutill. 
FL  AM-S  VI- PERPETVI-STA  ^ 

TVAM  •  C VM '  BASE  •  EX  •  HS  •  BI  I VLIAE  •  DOMN AE 

NIS-MILIBVS-NvLEGIThMIS-AD  AVG 

lECTIS  •TEIITIS-  EX-DECRETO  MATRI-  AVG  •  N  • 

PA  G  A N  O  R V  M  •  PAGI  •  MERCV  ET-  CASTRORVM 

KIALIS  •  S  •  P  •  F  •  IDEMQVE  •  DEDI 

CAVERVNT  HortisrrfmisaiEfimlias: 

Florentia  ex  Africa  adueBa, . 
quas  magis  adhuc  accur<»ta  malignitate ,  vbi  nollra  lamina  >  lulise )  Mntns  Ju- 
^ujiorum  titulum  rclinquit ;  ifta  fiue  notam  pluralitatis  filiorum  amiferunt ,  fiuc 
N  literam  (  vt  in  pcArcmo )  in  vicem  G  recepcrunt  5  vt  Jugujii  noHri-^  folius 
ncmpe  Caracanx  nomcn,  vcl  inuita ,  propngarcnt. 

Ivh*  Domn^  frecjucntem  in  nummis  appciiationem,  (quam,  primum  pro- 
priumque  huius  AuguftiC  nomen  vult  referre  1  rillanus  in  lul.  tom  iLpag.  i « 9.) 
in  lapidibus  quoque  hic  oltendimus ,  femcl  tantum  Thtfauro  Gruteri  'niertam 
pag.  CCLXVL  7.  ,  ibique  a  Scaiigero  in  IVLIAM  Dv)NINAM  ioeptc 
deformatam .  Corrigcndam  fimul  moneo  amici  viri  intcrpretationem  ad  eam 
I.  infcriptionis  claufulam  EX  •  HS  •  BINIS  •  MILIbVS  •  N  •  LEGlTLVjIS . 
ADIECTIS  •  TERTIS  ,  ayans  pour  cet  effet  d^ftme  hfomrne  de  deux  mille  Sef- 
terces  de  leur  jtijle  v^leur ,  auec  in  titr  adjcute  &c,  J  cum  de  legitimis  tertijs 
yS VRIS  ibi  fcrmo  fit ,  in  1.  cos  qui  16.  C  de  vfur.  diferte  expticatis . 

Abrafum  itaque  nomen  Getx,  vt  in  hac  lamina ,  alibi  pariter  cernitur :  illud 
vix  alibi  confpexcris ,  caput  lulis  Domnse ,  vti  Mntris  Cajirorum  laurea  coro  a 
&lemnifcata  infgnitum.  Adeft  quidem  nummus  Hadriani  medije  magnitu- 
dinis  in  Mufeo  Chriftinae  Auguitac ,  in  cuius  auersa  parte  caput  Sabin^  iaurca- 

tum 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II-  3^ 

A  tum  V.  CI.  Francifcus  Gottifrcdus  agnouit ,  &  pro  tali  in  Indice  Prancifci  Ca- 
meli  adnotatus  eil  j  fed  Patinus  pag.  1.06.  ad  cultum  qucndam  infolitum  Capitis 
retulit,  prout  fecerat  Angelonius ,  cjui  prior  nummum  vulgauerat ,  inter  alios 
Hadriani  num.  67- :  nortra  vcro  luliv-c  effigies  indubic  lauream ,  viri  coron»  pa- 
rcm ,  in  ornatum  aflumpfit- 

Ncque  hxQ  dillributio  ea  crit ,  quam  Columna  oftendit ;  cum  non  vniuerfo 
s  cxcrcitui  militarisannona  ,  fcdpaucis,  &  feledioribus  quibufdam  militibus  ^ 
publico  frumentum  ailignatum  appareat :  nouitatis  attamen  grafa  ,  &  vtdo^ai 
2e  ca  dijudicent ,  tabuiam  apponerc  vifumfuit.  Notas  illas  obfcuriorcspoft 
nomcn  ,  tribum  ,  patriamue  cuiufuis  militis ,  qux  plana  funt ,  itatentamus, 
Miles  VaEius  PR/J/f  Kalendas  IVKij  M AGNO  PR^/ah  Vrumentum  Puhlkum 
AccepitVieX.TnuIo  (  oitij  fciiicet ,  vt  geminse  nottrse  infcripnonesdocent) 
0  CXL.  Inciftis  Vdis  Karthaginienfis  Condito :  vt  Afer  iite  Imperaror ,  e  fuse  Pro- 
uinci.-E  ampliilimae  &  fcraciifiraa?  conditis ,  liberalitatem  in  milites  hofcc  exer- 
cuiilcoltendatur- 

Plurimamgigniconfufionem,  &:  ineptam  interpretationem  deducividco, 
dum  plane  diucrfae  a^iiiones ,  vel  pro  eadem  ,  vel  pro  inter  fe  fuccefliuis  haben- 
tur ,  Etquamuis  fcalptor  pluribus  in  locis  prouiderit,  interpoiita  arbore  a  fum- 
D  moad  imumipiius  ipirs  j  hoc  tamcn  diitinLlionis  iigno  non  animaduerso  , 
Expofitorcs  (\xx  hiiloria:  iilum  ,  quantumuis  intcrruptum ,  connediunt .  Huius 
generis  aliqua  adnotabo ,  vt  vnufquifque  eandem  admonitionem ,  vbi  opus 
fucrit,  apphcet. 

Et  primo ,  in  oppugnatione ,  quam  Daci  aduersus  oppidum  a  Romanis  oc- 
cupatum  intcntant  num.  148.,  nauem  frumento  onuilam  num.  i^i.fubiidio 
£   obfeffis  vcniiTe  fingitur :  cum  e  conuerso ,  ab  illa  Populi  Romani  Colonia  (  vc 
cx  adiundlo  amphitheatro  colligitur ,  &  ijdcm  Expoiitorcs  alibi  hoc  argumento 
conijciunt,  hoc  elt  nurit.  242.)  ad  aliud  Oppidum  num.  1 5  8.  commcatus  dedu- 
catur :  ibi  enim  ad  nauem  comportant,  prout  hic  e  naui  cfFerunt :  nifi  aduerfandi 
iludio,  etiam  aducrfo  nauigio ,  obuerfis  remigibus ,  &  gubernacuHs  pro  roflris 
ad  findendum  amnem  vfos  fuiiVe,  etiamnum  aiferatur :  &  Traianum  inermem, 
p   alibi  properantem,  nodu  quidcm  fed  cum  funalibus  (ita  nimirum  globos  iilos , 
feu  clypeos  ouata  fpecie  in  fignorum  apicibus  ,  pcruertcrunt)  vtnemo  non_^ 
videat ,  fuppetias  obfeifis  ferre .   Cui  &:  illud  adiungitur  ,  Traianum  adeo 
remigibus  deftitutum  fuiiTe,  vt  &  Dacos  captiuos  adremumadigeretj  quod 
&  a  fadium  ahas  a  Romanis  Ducibus  legitur ,  ita  enim  fignantcr  Scipio  capta 
Carthagincnoua,  ex  roiufiiffmis  inter  capttuos  remiges  fuppleutt  -,  vttradit  Poly- 
a  bius  lib.  X.  num.  XVII.  i  neque  tamen  hic  probatur  occaiio ,  ncc  vlla  diucrfitatc 
veilitus  inter  remiges  ipfos ,  talis  diuinatio  fulciri  potcft ,  quia  omnes  coderrL, 
pado  induti  ccrnuntur  j  vt  hinc  liceat  corum  habitum  prajfinire ,  lunicula  qu.r 
brachia  exerta  relinquat  (  colobio  feu  exomide  antiquis  Ai&i ,  vc  probat  Ferra- 
nus  de  Re  Vefr.  lib.  III.  cap.  VIII. )  ac  fagulo  ,  in  nodum  fuper  humcrum^ 
Vtrumque  rcligato ,  conihntem . 

Sicquc 


40        RAPHAELIS   FABRETTI 

Sicquc  paulloante,  legio  quse  fequitur  aquilam  num.  iz8.  commifcetur  A 
cum  alijs  aquilis  129.  &l  130. ,  licet  intermedia  fitlignatiomilitumnum.128. 
Itemque  Traianus  prasliointcrcflcclicitur,  qui  potius  ante Caftra,  vel  Oppidumi 
illud  131.  euentum  expcdiat ,  poftquam  vnam  dc  alteram  lcgionem  pugnatuir^ 
mifcrat,  non  totis  viribus  decertaturus . 

c  rNunquamparitcr  animum  inducam,  profedionem  exercitus,  quaEnobis 
defcribitur  num.  169. ,  incipere  a  leui  armatura  num.  17 5.  i quia  licet  Vegetius  || 
lib.  III.  cap.  VI,  doccat ,  etiam  in  itinere  leuem  armaturam  pra^mittendam  : 
tamen  inanis  operas  eft ,  ha;c  tam  exacSe  in  marmore  quarrere ,  vbi  fummatinu 
rcs  attinguntur,  imo  vix  indicantur ;  nam  fi  ad  Vegetij  normam  exercitum  am- 
bulare  dicamus ,  delioiunt  equites  in  primo  agmine  j  &  impedimcnta  ac  vehi- 
cula,  quaeinterpoftremos  ordinesnum.  270.  vifuntur ,  in  medio  coUocan de- 
buiftent ,  Sc  poftremo  Oppidum  &  Caftra ,  qus  in  medio  occurrunt ,  hanc  c 
cxercitus  ordinationem  pcnitus  interuertunt . 

Hac  de  rc  verbum  non  amplius  addam  ,  poftquam  verba  conferta  inter  Ro- 
manum  num.  279.,  &  Dacum  num.  280.  paulifper  aufcultauero .  Hine, 
inquam,  deditionem  meditantur,  qui  mox  infenlis  animis  adeo  acriter  pugnant? 
&  Centurioncs  ideo  ibi  frumcntatum  milites  educunt ,  (  Centuriones  enim  ex 
chlamyde  &c  clypeo  eos  efle  aio ,  quos  Excubitorcs  vocant )  vt  cum  ifti  in  fub-  d 
urbicario  (Cic  volunt )  agro  inimic.x  Vrbis  fruges  vaftant ,  illi  per  otium  obiter 
bellum  componant,  (vt  olim  Excubitores  Romanorum  &  Gallorum  fub  Bren- 
no,  tefte  Plutarcho  in  vita  Camilli )  &:  fub  ipfis  mcenibus  cum  hofte  tranligant  ? 
Ccrtc  cximij  operis  hanc  fcalpturam  ciTe  non  ignoro ,  non  tamen  hadenus  ani- 
mos  in  eius  imaginibus  introfpexi ,  prout  Neotcricus ,  qui  turbationem  ,  pauo- 
rem ,  deditionis  cogitationem  agnofcit ,  &  tantum  non  verba  refert ;  ita  vt  mi-  E 
nusmirum  iam  f]t,  quod  PHnius  Hb.  XXXV.  cap.  X.  de  Ariftide  Thebano 
prldicat ,  U  omnium  pritnus ,  ait  ille  ,  animutn  pinxit ,  t!r  fenfus  omnes  exprejft  y 
qnos  z'Ocant  Cr^tct  et/je  :  item  pcrturbationes  y  pinxit  (S^  fuppltcanrcm  ptne  cum 
^vocc» 

Ingens  ctiam  pathos  cxcitant ,  ?e  Ixionis  tormentum  vcrbis  extollunt ,  in  illo 
milite  j  vtaiunt,  rox.x  alligato  fub  num.  164.  Attamen  ne  vidcntes  pertur-  6 
bentur ,  fciant  ex  nobis ,  rotam  illam  poenalem  merum  pidoris  dcliramentum 
cflc  :  atque  humaniori  fped:aculo  virum  quempiam  intcr  fpoha,&:  impedimen- 
ta  fuper  curru  iaccntem  confpici ,  qui  vulneratus  aut  asgrotans  ad  curanduou 
afportaturj  (proxima  enim  curatioplurium  militum  oitenditur  nura.  16B.) 
|vtfimilis  Traiani  pietas  crga  fuos  mihtes  commendctur,acLampridius  de_; 
Seuero  Alexandro  in  cius  Vita  his  verbis  commemorat ,  Jegrotantes  ipfe  'vift-  Of 
tauit  per  tentoria ,  milites  etiam  'vltimos ,  O*  carpentis  ^vexit ,  &  omnihus  necejfa' 
r^sadiuuit :  feceratque  Labienus  in  Bello  Africano  per  Hirrium  dcfcripto ,  qui 
SC  ipfe  faucios  fuos^  quorum  numerus  maximus  fuit  ,  iuffi^  in  pbjirts  deligatos 
Hadrumetum  deportari  ,  Quin  ctiam  non  tam  pietate ,  quam  artc  Ducunx* , 
vt  militcs  ad  pcrieula  promptos  habercnt ,  id  fieri  foljtum  fuifle  crcdo ,  poft- 

quanj 


L.    GELLIVS 
OVF.  VAUV^S 
VETER.LEG.Xnr 
GEMINAE 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II.       41 

A  euam  fxuiflimus  iJIc  Hannibal  apud  Li uium  lib.  XXIII.  cap.  XXXVI.  eodcin 

pado  e  Campanis  rocijs  a  T.  Sempronio  Graccho  ad  Hamas  profligatis  ^fiuciof 

njehiculis  tolli  >  portarique  iuhet . 

Dabimus  tffcrcntium  authoritati ,  lcgionemdecimam  tcrtiamfuifle  eandcmj 

quar  prarfidio  cx  Dione  in  Dacia  remanfit,  cum  &plurimiE  infcriptiones  in  e5 

Prouincia  repertar,de  hac  legione  varijs  temporibus  mcntionem  facientes>  idcm 

B   fuadeanr ,  &  ipfc  Dio  lib.  LV.  in  Aug.  ad  ann.  V-  C.  DCCLVIII.  adhuci 

fuo  a:uo  didam  legionem  ibi  fl:atiua  habuiflc  teftetur  :  imo  fi  cos  imitari 

vellem,  (^tinam  nimij  non  efient)  qui  vetcra  lcuiflimis  conie^auris  cum  rcccn-' 

tibus  conne^aunt,  diccrcm ,  Tranfiluanix  Prouincix  (quacolim  parsDacias 

non  exigua  fuit )  ujfigne ,  tribus  fiue  dentibus  fiue  cornibus  incuruis  in  planum 

iacentibus  riguratum,  a  legio- 
c  nis  huuis  XIII,  aquilaparum 

dilfimilitcr  ornati ,  fumptum 

fuiflcj  vt  in  fubiedo  lapidc  per 

Grutcrumrelatofoi.  MXXX. 

^. ,  in  quo ,  flexiles  illi  cireuli, 

militare  armillarum  donun» , 
D  fubdita:  vero  quadrangula;  fi- 

gura! ,  clathros  ob  tuitioncrrij 

Caflrorum,  vt  Vrfinus  in  vni- 

co  gentis  Arria:  nummo  ad- 

notauit ,  fignificjre  poterunt : 

fed  quod  propterea  legio  ipfa 
K  fuerit  Dacica  vocata ,  vt  num. 

117.   dicitur  ,  nullibi  me_. 

legifle  memini  5  nifi  (  qu«  for- 

fan  fuit  erroris  occafio)  in_* 

gloflemarc  apud  Laiiumlib. 

V.  cap.  XX.  fol.  557.  j  per 
F    quod  ,  iocum  ftationis ,  non 

titulum  aliquem  defignare  voluit ,  vt  cx  illiusloci  contextuapparet. 

Quiduis  potius  reportet  ex  Traiani  liberalitate  miles  ille  (acco  onuftus  num." 

176".  ,quam  con^tarium-,  vt  dicitur,  potuit  enim  adorea  donari  ob  aliquod  cgrc-' 

gium  facinus,  vt  moris  fuiflc  apud  vetcres  Romanos,  quartario,  fcu  hcmina  far- 

ris  collata,  memorat  Plinius  Hift.  lib.  XVIII.  cap.  IIL ,  &  iterum  cap.  VIII. 
G  vtrobique  in  principio ;  nam  proprie  congiarium  populari  largitioni  conucnit ) 

Vt  mihtari  donattuum ,  Tacitus  lib.  XIL  addiEium  nomine  eius  (  Neronis  fcihcet) 

donatiuum  militi ,  congianum  plehei  j  id  quod  &c  Suetonius  in  Ncrone  cap.  VIL 

eodem  pado  explicat ,  deduBus  in  forum  tiro ,  populo  congiarium ,  militi  dona- 

t i uum propofuit -,  dec]uc  noftio  Traiaao  Plinius  in  Paneg.  num.  215.  datumque 

c«ngiarium  populo ,  C^  datum  totum  ,  cilm  donattui  partem  milites  acceptffent . 

F  Scio, 


m 


m 


42        RAPHAELIS   FABRETTI 

Sciojfcmcl  Capitolinum  in  Anton.  Pio  confudifle,  congiarium  militihus  ac  j^ 
populo  deproprio  dcdit :  fed  cum  omncs  authorcs,  ctiam  illius  tempoiis , diftin- 
ftioncm  retincant,  (  dum  Lampridius  in  Scuerotradit,  ccngiartntn  populo  ter 
dedt ,  donatiuutn  militihus  ter  )  hune  mcdia:  latinitatis  Scriptorem  lequi,  po- 
tius  auget  ofcitantiam ,  cjuam  abufum  vocis  excufet  j  Scriptorem ,  inquam,  qui 
paullo  infra  a  fe  varians,  propricquc  locutus ,  fubdit ,  congiarium  vcpvjo  dedit  > 
fnilitihus donatiuum  addidit;  li  non  tc  hie  (  vt  Turnebus  lib.XXV.  Aduerf.  cap.  ^ 
XIIX.  intellexit)  donatiuum  proftipendioaccepit  j  prout  nufquam  fibi  con- 
■ftans,rurfus  in  VitaMax.  &  Balb.  Voce  itipendij  pro  donatiuo  abutitur,  vt 
aduertic  Cafaubonus  ad  fol.  15  i.  verf.  25,  Diccnt  forfan  ,  ipfum  latinse  elo- 
qucntias  parcntcm  id  fenfifle  in  Epift.  V.  Hb.  XVI.  ad  Attic.  vbi  de  Jegionibus 
Macedonicisinquit,  H<e  con^ianurn  ah  Antonio  accipere  noluerunt:  fed  iurcibi 
congiarium  vocat  Cicero ,  quod  non  vti  ab  Iraperatore  militibus,  fcd  tanquam  q 
a  feditiofo  ciue  quiritibus,vt  cos  ad  fua  figna  fequenda  aUiceret,  oblatum  fuerat : 
potuitque  vcre  congiarium  in  frugibus  6c  copieftibilibus  ofFcrri,  abhomincj 
yt  ibi  fubditur,  pccunine  egentiifimo  . 

,   Parum  integre  ctiam ,  atquc  improprie ,  rii  fallor ,  quod  Xiphilinus  rctulit, 

de  Deccbalo  Traianum  vencrato ,  ilti  ad  Pcrficam  quodammodo  adorationem 

trahunt  num.  ii  i .,  prout  fupra  num.  195.  alium  Dacorum  Regulum  Traianuni  d 

adorafie  iam  dixcrant .  Vt  vt  fenfus  vcrbi  ts^aicvvrlacLi  adorationis  vcrbum-. 

admittat ,  vt  etiam  Godeleuaium  rcddidifle  video  in  Not.  ad  lib.  XXX.  Liuij , 

mio  ex  minus  reccntibus  Zonaram  lib.ll.  Annal.de  hoc  fi6toTraiani  fcripfliie-, 

tempore  tamcn  quo  ifti  ita  loquuti  funt ,  iam  obtinucrat ,  vt  adoratio  Principis 

nil  aliud  lignificarct ,  quam  falutationcm ,  vt  cxplicat  Gothofredus  in  Comm. 

ad  I.  vnic  dc  Pra?pof  fac.  cubic.  in  Cod,  Theodof  tom.  II.  lib.  VI.  tit-  VIII.    e 

Erubuiflent  cnim  profetSo  Honorius  ^  Theodolius  iunior ,  Principcs,  ille  inter 

non  malos,  hic inter  cgrcgios  recenfcndi,  nimics,  imo diuinos  prorfus  honores 

fibi  pr^efcribcre  ,  vt  ibi ,  adoyatitri  nojlr^  ferenitatis  Imperium-,  ^plurics  eodcm 

volumine  fidcntia  .^que  inculpabili  faciunt  ;  rcperitur  enim  modo  adorare 

Principem  1-  vnic.  de  comit.  &:  trib.  fcol. ,  modo  ^terrtitatem .  1.  3 .  de  fabricen. , 

modo  fcrenitatem  Principis  I.  i .  de  decur.  &  filent. ,  modo  purpuram  1.  5.  de  re_.    b 

milit.  &  alibi ,  modo  muricem  ipfius  1.  1 6«  dc  diu.  offic.  Quod  cum  ita  fit ,  dum 

loquimurdc  Traiani  aeuo ,  verba  ex  illo  {xcxAo  arripiamus,  vti  Neotericus 

(  nimis  rigide,  vt  videbimus  )  cum  Ciaconoin  vocc  lahari  cxpofliulat  5  ita  enim, 

vt  par  eil ,  vocabula  accipicndo ,  inucniemus ,  quod  adorationis  vox ,  nequc_i 

marmori ,  nequc  ingenio  Traiani  conucnit  j  &  cx  Hifl:oricis  potius  contrarium 

colligerclicet.  Quod  enim  ad  Hiftoricos  attinet,  cum  adeo  a  Romana  modcra-  G 

tione  faflius  ifte  barbaricus  abhorrerct,  non  efl:ugiflfet  profedo  poftcritatis  notam 

Traianus ,  fi  ad  id  demcntias  proucdus  fuiflet  •,  vti  ncc  Caiigula ,  nec  Domitia- 

nus ,  nec  poft  eum  Heliogabalus ,  Diocletianus ,  aliaque  huiufmodi  hominum 

monftra  eflfugcrunt  j  nec  Lampridio  adto  noua  accidiflct  Hcliogabali  vecordia , 

vt  in  Scueri  laudem  teftatum  reliquerit,  /^ye  adorarifi  <z>etuitj  ^uum  lam  cxpijftt 

Ikho- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II-        43 

A  Heliogalalus  adcrari  Re^um  tnore  Perfarum,  Humanitas  infuperTraianihanc 
fugillationcm  tollit  j  de  qua  (  fi  ca  (\\ix  effert  Plinius  ad  ampliilimas  dignitates 
promotus  non  adeo  credamus)  ipfe  Xiphilinus  audiatur  j  dicetenimj  quod 
amari  cupiebat  magts  quam  honore  affici  y  paucifquc,  fed  plene  Eutropius  lib.  VIN. 
■aloriam  tamen  militarem  ,  ciuihtate  5  f^  moderatione  fuperauit ,  itaut  quod  aliqui 
Codiccs  infcribunt  adulatorium  Martialis  cpigramma  LXXII.  lib.  X.  tanquam 
B  Domitiano  nuncupatum ;  dc  Traiano  (  vt  alia  fparfa  reperiuntur  in  eo  volumi- 
ne  )  didtum  fuiffe  ,  alij  melius  iudicauerint;  eo  quia  Domini  Deijue  appellatio 
verfu  tertio  contenta,  propria  Domitiani  fuit,ex  Suetonio  in  eius  Vita  cap.XIII. 
ibi ,  Pari  arro^antH ,  curn  procuratorum  fuorum  nomine  formalem  di5iaret  epifio" 
lam  yjtc  ccepit ,  Dominus  ^  Deus  nojierjic  feri  iuhet ;  inde  injiitutum  pojihac  ,  1« 
nefcripto  auidem ,  ac  fermtne  cuiufquam  appetiaretur  Aiittr . 
c  FruJirA  hlanditi^  'z^enitis  ad  me 

jdttritis  mifcrahdes  iaheiiisy 
Diclurus  Dommum  Deumaue  non  fum  : 
lam  non  eji  iocus  loac  in  Vrhe  lobis-i 
j^d  Parthos  procui  ite  piieatos , 
St  turpes  humiiefq^ue  fuppiicefque 
D»  FiBorum  fola  bajiate  Kegum  . 

TSlon  eji  hic  Dommus,fed  Impenttor^ 
Sed  iujiijjimus  ommum  Senator, 
Per  quem  de  Stygia  domo  reduUa  efi 
Siccis  rujitca  'Z/entas  ca^iliis : 
Hoc  fub  PrincipCi  Jt  ftpis^i  caueto 
I.  Verbis  t  Roma  ,  prioribus  loquaris . 

Marmor  portremo,  fi  quaj  cffet  in  verbis  Xiphilini  ambiguitas  ad  tempus 
Traiani  retrodudtis ,  eam  omnino  cxplicat  j  &  Traianum  vti  vidorcm  fortcJ 
fua  vfum  ,  non  vero  fupra  humanum  modum  elatum  ,  nobis  oftendit .  Ait 
Xiphilinus  ^ «e  t»v  ynv  'csscycov  kolj  'u^^iKvvnQcc^ «.'utw,  (p*  proRratus ad  ipjtuspedes» 
fme  aduoiutus  ipdus  pedibus  ,  veneratus  eji ,  fiue  etiam  ,  adorauit .  Id  equidem 
p  vidctur  prima  facie  referre  ipfiffimam  Perficam  adorationem  ,  qua:  humi  pro* 
ftratis  corporibusperagebatur,vtcx  Herodoio  lib.VII.,Valerio  Maximolib.VII. 
cap.  III. ,  Plutarcho  in  Vira  Alcib, ,  Q^jCurt.  lib.  VIII. ,  alijfque  authoribus  de- 
prchenditur :  fcd  dum  ocuhs  rationem  capimus ,  cur  Scriptoris ,  prxfertim  qui 
ex  alio  tranftuht ,  authoritatc  in  diuerfum  fledamur  ?  oculi  igitur  nos  erudiunt, 
quod  Decebalus  &  afleclse,  genibus,  5c  quidem  vt  plurimum  vni  tantuminnixi, 
G  erga  Traianum  in  fuggeftu  Tedentcm  manus  &  faciem  eleuant ,  &  prior  ex  ipfis 
(  bene  Ciaconi  typis  expreflus ,  non  item  in  recentioribus,  in  quibus  perturbata 
&  confufa  h(ec  adio  cernitur )  gcnua  ipfa  Traiani  tangere  velle  videtur,  qui  verc 
fupplicis  &  mifericordiam  captantis  proprius  eft  geftus ;  quia  ncmpe ,  vt  adno- 
tauit  Seruius  dodillimus  Grammaticorum  ad  VI,  Virgilij  Edo^.genun  Adifri- 
cordix  confecrata  funt-i  rri  auris  Memorutfrons  Gettio-,  digitt  Minerua)  itcrumquc 


44        RAPHAELIS   FABRETTI 

lib.  III.  ^neid.  ad  verf,  6^07.  [  Genua  amplexus]  Pky/ici  dicunt  ejp  confecraus  a 
numinihus  fngulas  corporis  partes ,  Tf  aurem  MemorU  i  hinc  efi  <,  CjntUus  aurem 
^ellit  >  t?*  admonuit ;  frontem  Genio  ,  njnde  njenerantes  Deum ,  tangimus  frontem^ 
dextram  Ftdei ,  vnde  pauHo  pofl',  atque  animum  prafenti pignore  firmat ,  genua 
Mifericordi^  tiinde  h<<c  tangum  rogantes  f  Sc  vt  ait  Plinius  lib.  XI.  cap,  XLV. 
hominis  genuhus  quttdam  &  rehgio  inef  ohferuatione  gentiurn  :  hacfupplices  Attin- 
f  «»f :  vnde  r*epe  apudHomcrum,  precantcs,  aut  precaturi,  gcnua  tangunti    B 

0  /t5jo  riiixleTo  yji^ioi  W^tui^  Iliad.  T 

\i(^oi  AiVyeaJi' j  verf.464. 

Uc  tpuidem  tangehat  manihus  genua, 

Cupiens  pre,cari , 

T^^voov  ct-^d/^oi  Xi^^vdjaojtd^  ^  aj)c'  eXgwV^,  Iliad.  n  verf.^j/J 

Genua  tangentes  rogahimusf  fi  forte  mifereatur.  C 

SC  alibi :  addcns  hac  occafione,  penes  eundem,  vltra  genua,  mentumbarbamquc 
vnatangi  folitam  m  precando;  Thctis  namquc  dum  finiiha  genua  tangit, 
dextera  manu  mento  apprehendens-y  fupplex  allocjuitur  louem  lib.  A.  verf  501. 
&  Dolon  5  Vt  a  Diomede  mortem  deprecarctur , 

f,asXAg  p^«x  p^«f/  'cja^fyii  Iliad.  K 

A ^-a/tSyc/o?  Xi^yyscda^.  verf.454'  5 

ipfum  eratt  harham  manu  rohufla 

Tangens ,  precaturus . 
Plautufque  in  Afmaria  acft.  III.  fccn.  IH.  lepide  ad  hunc  morcm  rcfpexit,' 

Pol  hodte  nonferes-i  nt  genua  conjricentur  ■, 
paulloque  infra , 

T^untfuam  pol  faceremy  ni  tam  nequittr  fricares  genua -,  n 

atque  in  Rudente  fc.  vlt.  aft.  I. 

fiunc  tihi  ampliBimur  genua  egentes  opum: 
&  fic  Claudianus  dc  Rapt.  Profcrp.  lib.  I. 

gemhufhue  juas  cum  fupplice  fctu 

jidmouere  manus » 
ac  grauius  (  vt  fa^Jum  Perfei  PauIIo  yEmilio  fe  fubmittentis  poftulabat )  Liuius    v 
lib.  XLV.  ConfurrexitCOS.  ^  iujfu  federe  alijS', progrejfufjue pauUum ,  introeunti 
Regi  dextram  porrexit,  fuhmittentemjue  fe  ad  pedesfujiulit^  nec  attmgeregenua. 
taffus',  introducium  in  tahernaculum-,  aduersiis  aduocatos  in  concilium  federe  iuffti 
pariteiquc  Plutarchus  inMarcell.  T{icias  adfftens  fleuit-,  ac tanclem  manus  CP* 
venua  Adarcelli  tangens ,  pro  ciuihus ,  ac  primo  loco  pro  inimicis  fuis-,  deprecatus  efi : 
atque  iterum  in  Pompeio,  f]ypf.eus  homo  confularis  reusfa^us  &  ipfe-, Pompeium^  g 
A  halneo  ad  cxnam  euntem-,  cum  ohferuajfet-ifupplictterquegenua  tft^gens  inuccaffet. 
Alia  huius  moris  cxempla  habemus  cx  Diony(io  lib.  VIII.  de  Valeria  &:  ma- 
tronis  Marcium  rogantibus,  Ss:  hb.  IX.  dc  Appio  indignas  eiufmodi  prccesfun- 
dcre  recufantc,  ac  cx  Zofimo  lib.  IIL  de  luftina  ,  Thcodofij  intcr  preccs  genua 
tangcntc .  Sed  prx  caetcris  &:  vnum  non  iam  ex  Poetis ,  fed  ex  vctcri  marmore 
"  ,  fubij- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II-        45- 

A  riibifciami^quodad  fores  Ecclefiaj  Caftri  Noui ,  {iuc,  Ad  XX.  ViS  Flamini5 
obferuaui  &  excerpfi^Dacum  ca- 
tenatum  exhabitu  Traianofor- 
talVe  fupplicantem  cxprimens  . 
Aliud,  mutje  pariter  pocfeos, 
Thctids  louis  genua  tangentis , 

g  vtvmdiv^amobinhonoratumab 
Agamemnoneiiiiumimpctraret, 
adnotauiad  Exphcationem  ccle- 
berrima:  Tabell^  anaglyphje  Ihj 
cxcidium  continentis  num.  14. 
Quamobrem  nedum  proltra- 

c  tionem  illam  feruilcm  non  vide- 
nius  toto  corpore  procidentium, 
&c  veluti  humi  repcntium  ;  led 
neque  aham ,  quampermanus 
ad  tcrram  demiilas  fieri ,  &  ado- 
rationem  pariter  vocari  monftrat 

D  nobis  Plutarchus  in  Avtoxcr- fJic  cjwilem  (  Pclopidasfcihcct)  nihil  in  fe  inho' 
nefiumadmifit  ;  Ifmeniaf  adorAre  iujfus  ,  annulum  ante  fe  in  tenam proiecit  ^  incli^ 
nanfque  fe  ,  eutn  fujlulit ,  itajue  fpeciem  adorantis  prtthuit .  Concordat  y£h'anus 
hb.  1.  cap.  XXXI.  m  forma  fimulatajper  Kmeniam  adorationis :  fcd  ita  fadum 
inuoluit ,  vt  vnice  Ifmeniac  gloriam  tribuat ,  &  Pelopida:  magnanimitatem ,  ac 
falVdS  Pcrfici  contemptum,  hlentio  prstermittat  j  &  ea  laude  ,  qua  Plutarchus 

£  conrtantiam  ilhus  honefht,  Aehanus  meticulofam  Ifmeni.-e  fraudcm  potiiis 
oneret ,  tacita  quoque  focietate  legationis  Pelopida^ .  Quam.u"s  etiam ,  ii  ternc, 
tc  pedum  Imperatoris  contadum  ilcxis  gcnibus  in  Columna  habcrcmus;  adhuc 
Neotcricus  adorationis  vocem  mittere  debuifTet,  fi  non  plane  iniquus  Traiano, 
quem  fuis  fcriptis  ornandum  fufcepit,  videri  voluiffeti  dum  ignotum  fibi  Du- 
ccmtalis  vefani.r  non  iniimulat ,  cum  prasfaro  prorfus  habitu  Rcgulum  Per- 

f  farum  ad  eius  pedes  prouolutum  vidit ,  5t  fuis  notis  illuftrauit  in  Sarcophago 
Vaticano  ad  vfum  fontis  ad  laEuam  ftatuas  Antinoi  inter  Rom.  Antiq.  fol. 
XXXVIII,  Ego  autcm  ex  rei  afpe^^^u  verba  ipfa  Dionis  (  qua:  Xiphihnum  m- 
uertifle  puto  cx  iam  div^is  )  non  difficultcr,  mehus  ipfo  Xiphilino,  licct  dcpcr- 
dito  authore,  (  quod  mireris )  rne  reperifle  conhdo  \  Ihntque  hxc-,fedentijuepro 
tril?unali  tn  confpeBum  venit  iP*  concidit  tngenuA  ,  manufque  tendens  precatus  eft ; 

<3  vndc  nam  amice  hoc  habes ,  inquies  ?  Ex  ipfo  genuino  Dionc  lib.  XXXX,  vbi 
Vercingctorigis  fupplicem  ad  C.Tfarem  acccffum  ,  Decebali  ad  Traianum , 
prout  vides,in  omnibus  vt  ouum  ouofimilem,  ijfdem  dcfcribit  verbis5&  tamen 
ille ,  cPEteroqui  arroganti^  &:  ambitionis  immodicus,  diuinofque  honores  adhuc 
viuens  aflcquutus ,  ex  Dione  lib.  XXXXIV.  &  Suctonio  in  eius  Vita  cap.  76- , 
inuidia  vacabitj  huic ,  qui  vujue  ad  reprchenfionem  amicorum  comis  >:n:  popu- 

laris 


4^       RAPHAELIS  FABRETTI 

laris  fcmpcr  clTe  voluit )  taUmquefe  Imperatorem prinms pr^huity  (6  aurca  ipfius  'Iji 
verba  )  quales  ejfe  fihi  Imperatores  priuatu!  optafjet  5  huic  inquam  5  virtutis  pra:- 
mium  5  iuftaque  vfura  gloriae ,  in  fuperbiam  impietati  immixtam  accipietur  \ 

Vias  fternere  prsecipuum  olim  militum  fuit  munus,  vt  ex  Tacito  Ann.  lib.  I.' 
J\4anipuli  ante  cceptam  feditionem  TS^auportum  mifji  oh  itinera  ^poniesi,  cx  Liuio 
lib.XXXlX.  Fkminius  COS»  nein  otio  militem  haherety  l^iama  Bononiaperduxit 
jirretium  \  itemque  ex  infcriptione  Aquileienfi  apud  Gruterum  5  &  Spalatcnfi   t 
apud  Lucium  meum  inter  Infcriptioncs  Dalmaticas , 

IMP- CAESAR' INVICTVS^  AVG 

ACVyiLElENSiVM- RESTITvrOR 

ET'  CONDITOR'  VIAM  •  QVOQyE 

CiEMlNAM  •  A  •  PORTA  •  VSQVE  •  AD 

P  O  N  T  E  M  •  PER  ♦  TIRONES  •  IVVEN  c 

TVT- NOVAE- ITALICAEt  SVAE 

D I L  E  C  T  V  S  •  POSTERIORIS  •  LONGI 

TEMPORIS  •  LABE  •  CORRVPTAM 

MVNIVIT   •     AC   '    RESTITVIT  Grut.pag.CLJI,^ 

CVIVS  •  VI  AI  •  MILLIA  •  PASSVS  •  p 

SVNT  CLXVII-  MVNIT'  PER- 

VEXILIARIOS  •  LEG»  VII-  ET-  XI' 

ITEM-   VIAM-   GABINIANAM 

AB-SALONIS'ANDETRIVM'APtRVlT 

ET  •   MVNIT  •  PER  •   LEG  ^  VII  •     Lucius pag.3^. 
iraut  non  aliundc  prscipuas  &:  nobiliores  Vias,  Milttares  didas  putauerim ,  nifi    I 
quia  militum  opcrefternebantur  ^  adquodme  ducit  locus  ille  Qujntiliani  lib, 
II.  cap.  III.  itaque  &Jiratum  militari  iabore  iter  fcepe  deferimus  j  compendio  duEli» 
Omnia  iftorum  militum  (  quos  Stratores  Viarum  vocat  lofeph  lib.  IIL  AAwa.) 
minirteria  in  vnuni  ibidem  cogit  idcm  author ,  agmen  Vefpafiani  aduersus 
luda^os  caftra  mouentis  defcribens,  Po|i  hos ,  Stratores  Viarum  ihant ,  qui  a^aeris 
tnaligna  corrigerent  .i  &  afpera  compianarent^  fyiuafque  ohjiantes  pr^cidercnt  ■,  ne    F 
perplexo  itinere  fatigaretur  exercitus ,  Huius  ,  inquam,  Viarum  ftraturae  imagi- 
nem  habemus  non  femel  in  ColumnS :  primo  fcihcet  num.  191.  vbi  obftantibus 
arboribus  prscifis,  folum  hgnis  apte  complanatum ,  mox  glarea  dura  jiernitur  > 
quas  hinc  cophinis  inieda  ,  inde  hgonibus  difpcrtitur.  Et  tamcn  hoc  filcntio 
inuoluitur,  &  fylu:e  abfciflioni  ad  tollendas  infidias  attribuitur,  quafi  non 
Exploratoribus  caueri  poilit ,  vel  iter  fufpcdum  &  periculofum  deuitari .  Hoc  G 
idem  opus  complanationis,  atquc  adeo  marginationis  Vi<r,  repetitur  num.x 5  i . 
(  non  caftrametationis ,  qu«  iam  abfoluta  apparet  num.  252.,  imo  ex  crdibus 
introclufis  illud  Oppidum  videtur )  fad:um  fortafle  a  Romanis  ciuibus  ahcuius 
Coloniie  Pannonicae  incolis ,  vt  corum  habitus ,  5«:  calceatus ,  Romano  fimihs, 
fuadet :  nam  neque  Pannonij  vti  cxertis  brachijs  cfTc  poflunt  5  (  habebant  enim 

hi 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  II-        47 

lk  hi  tutiicas  manicatas,vt  tradit  Dio  lib.XXXXIX.)  ncque  cx  eodem  rfjanicarurn 
defcclu ,  prout  cx  fcmorum  ac  tibiarum  nuditate  5  pro  Dacis  haberi  debent . 

Laureis  Coronis  militcs  vnquam  donatos  ob  egrcgia  facinora  (  vt  dicuni; 
Intcrprctes  dc  coronatis  ilhs num.  27 1 .)  nuhibi  vidij  cuin  potius  fciam  >  laure» 
vfum  Imperatoribus  ipfis  a  Senatu  concedi,  cx  Suetonio  in  lulio  cap.XXXXV» 
exotnnilins  decretis  ftbi  a  Senatu  Pcpulo(^Me  honoribust  non  aliud  ant  recepit  aut; 

B  -vfurpatiit  li(>eHtiUs-,  qumn  tus  kure^e perpetuo  gpfUnda s  vt  paullo  ante  liberi, 
Ciuitatc  magno  illi  Pompeio  vidorijs  clariflimo,  &  immensa  poteftate  a  ci-, 
Uibus  ornato,feftisfollemnibusdccretum  fuerat,  refercntc  Dione  lib.XXXVII, 
tit.  Pompeius  Viclor .  Qkxo  igitur  pado  hoc  geftamine  infigniri  potuerint  ijdera. 
grc^arij  militcs,  fuggcrct  fortaffc  nobis  rertulhaiius  in  fuo  dc  Corona  Miliris 
libello  ,  vbi  &  de  hac  militum ,  U  de  alia  popularium  num.  140.  apra  loquiturj 

C  hic  fcilicct  in  dunatiui  difpenfatione ,  ibi  ex principaltum  prifrietntum  exultutione^ 
fiuc ,  ex  niuntcipalium  follemnitatum  proprietate :  &  vbi  ex  Hcrodiano  videmus 
milites  laureas  Coronas  aflumpfillc,  ibi  lib.  ll.hts  creditis  milites  tfu^fu  quoque 
Trihunorum  reliBts  armis  ^  pomparum  hahitu  laureati  procejferunt  y  &:Iib.  VIII. 
quin  exercitus  etiam  qui  Jquiieiamcircumfederatpacato  hal?ttuprodil:a.t  Umeatusy 
tunc  non  cum  armis  vt  hic ,  lcd  ijs  depofitis  •>  vt  reliqua  pagana  turba ,  i&^c  ofFe- 

D  runt .  Inlurtrationibusetiam  exercitus,monet  nosquafiobiter  Plutarchusin 
Ivlarcello ,  milites  laurea  Corona  mOgniri  foliros,  qm  enim  pr^lio  IT  cadefacia 
hofles  viajpnt  ,  ij  Mirtium  ijlum ,  CP*  terrilfiiem  triumphum  ducehant  ,  iauro 
(  rf  (clet  in  iufirattonil^us  exercituum  )  arma  Cp*  liros  muitd  coranantesf  quod  Sc 
hic  vidcre  ci1:  in  illis  militaribus  viris  ,  qui  circa  Traianum  intra  Cafirorum_. 
ambitum  facriricijs  luftratorijs  afTiftunt  num.  y6'  &c  265. :  qux  tamen  obfcrua- 

j   tio  (  vt  vcrum  futear )  deficit  in  militibus  ad  vtrumque  latus  Traiani  in  facrificio 
iimiiinum.  187.  ,nonaIia  vt  putodecaufia,  quam  exfcalptoris  incuria. 
.'.  Hxc  tamen  cxtra  ipfius  facli  fidem  ac  fpe- 
cicm  dicta  puto:  namCoronx,dc  quibus 
loquimur ,  non  ex  lauro ,  fed  minutioribus 
fohjs,  imo,  vt  videtur ,  germinibus ,  ocuhf- 

f  que  tcrnarum  quiquefoliarum  confi:ant,  in 
hunc  ferme  modum  &:  magnitudinem ;  pcr- 
fimiIesCorona?illi,quam  oleaginam  efl^e, 
PAX  infcripta  docetin  nummo  apud  Gol- 
tzium  ad  A  .  V.  DCCXXV.  QiKirc  ,  cum 
Coron:^  etiam  huiufmodi  intcr  epinicia  nu- 

<;  merentur  ,  ira  enim  Feflus  Oieagtneis  coronii 

miniflri  tnumphantiutn  itebantur-y  quod  Minerua  Dea  helii  ejfft  putahatur\  &C 
Dionyfius  lib.  VI.  occafionc  belli  cum  Latinis  ad  Rcgillum  dehclhtUT umfacri- 
fciumfpiendtdum  quod  P,R.  ejuotannis  per proceros  equefiris  ordinis  liros  idihus 
^intilihus  pemgity  qua  die  h^ec  liii  vicloria  contingit  .  Pr<eter  ot/tnia  vero  poji 
[acrijicinm  tranJutBio  eorum ,  qui  equos  hahent  ex pullico^  aui per  trihus  (jr  centu- 

rias 


48        RAPHAELIS   FABRETTI 

rias  dijiin^it  ordine  in  equis  lehuntur  omnes  >  (^uaji  efugna  redeant^  coroHatifronae  A 
oUaginx  :  ad quod  alludit  Plinius  lib.  XV. cap. IV.  Ole^ honoretn  Romanamaiejias 
fnagnum  frdehuit -i  turmas  equitum  idihus  lulijs  ex  edcoronando:  item  minorihut 
triumphis  ouantes :  Putarem  propterea  exindc  vidlori^  alicuius  paullo  ante  parta:, 
&:  forran  naualis ,  cclebritatcm  fignificari  ,  quemadmodum  &  Auguftus  ex 
Dione  lib.  XLIX.  poil  nauale  certamen  cum  Scx.  Pompeioprope  MeflanantL»' 
ftauali pr^elio  vi^otihus  etiam  coronam  ex  olea  dedit ,  vt  olim  Spartiatas  Eurybiadi  e 
ac  Themiftocli ,  in  pr;Emium  Salaminiae  dc  clalle  Perfarum  vi(^oriae,  fecille  dixit 
Herodotus  lib.  XIII.  cap.  CXXIV.  Nec  enim  defunt  coniedura;  naualis  hoc 
Bello  vidoricE  a  Traiano  rcportats ,  quarum  pr^cipuam  prsebent  roftra  illa  inj 
ornatum  aquilarum  aflumpta,  primum  fub  num.i^p.  ,&proximein  concione 
num.  167. :  concinit  quoque  nummus  Occonis  in  Traiano  pag.  15)8.  IV,  con- 
Tulatu  cufus ,  cum  Vidoria  pror^  nauis  infiftente ,  exemplo  Titi  Csefaris ,  qui  G 
fimilem  nummum  II.  fuo  confulatu  VICTORIA  NAVALIS  infcriptuncu 
edidit,apud  Patinum  inThef  Numifm.  Med.  Magnitud.  pag.  148.  Aliud 
demum  indicium  habemus  cx  mcntione  Coronarum  claflicarum  hoc  Bello 
Dacico  diftributarum ,  in  infcriptionibus  apud  Gruterum  fol.  CDXVI.  &  fol. 
CDXXX.  j.  infra  Cap.  VIII*  infcrendis  .  Claflcm  cnim  inftruclam  Traianum 
habuiffe,  (prout  de  Augufto  inprseparatione  Belli  Dacici  fupra  vidimus )  tot  D 
naucs  frequenter  occurrcntes  probant :  &hoc  prseter  ,in  lapidibus  apudGru- 
terum  mentio  extat  de  claflibus  Mocfica  Sc  PannonicS ,  quse  circa  Dacianu 
toonem  habebant  pag.  CDXCIIL  6.  ^  DLXXV.  i. 

Quod  autem  Plinius  fupra  mcmoratis  verbis  innuit,  minorcm  nempe  olca- 
ginae ,  quam  laurc^c  coronsc  honorem  fuifle  j  id  exprefsius  Virgilius  Aeneid.V". 
apcruerat :  Innautico  enim  certamine,  Acneas  Cloantho  qui  primas  tulit,  njtridi  ■ 
aduelat  tempora  lauro ;  qui  vero  fecundas  Mncfthcus ,  is  lindi  euinBus  ol  ua 
inducitur.  Alias  quoque  in  triumpho  milites  laureatos  inccflifle  fcio  ;  fedhic 
ad  prxlium  educuntur ,  non  vero  triumphali  pompa  circumferuntur ,  vt  patet  • 

Lorica  qu£  hamata  dicitur  num.  1 47.,  eft  vcrius  fquamea,  feu  pkimata  nun- 
cupanda  *,  alias  corruct  difTercntia  Authoribus  cognita  intcr  vtrumquc  lorica 
genus ,  quos  &  fatis  confpicua  habetur  in  Columns  bafi ,  vbi  hinc  fquamejL^ ,  i 
inde  hamata  ,  Italis  giacco^  interaceruos  illosarmorumadamuflim  eftigiaturj 
quos  male  ad  num.  7.  Expofitores  tropha^a  vcrtuntj  trophaa  enim  exNonio 
grammatico  fpolia  capta  fxa  infttpitihus  appcU.intur ;  hsec  vero  aceruatim  con- 
gefta  arma  fpoliaquc ,  propric  cum  Silio  lib.  VL  diccnda  funt 

monumenta  trtumphi : 
poftquam  cnim  inter  triumphi  fcrcula  delata  erant,  domi  triumphantium ,  vel  6 
in  Dcorum  tcmphs ,  aut  in  aliquo  confpeiSiflimo  loco  (  vt  fub  triumphali  hac 
Columna  )  collocabantur ;  vt  ex  Authoribus  tritum  eft . 

Antcquam  manum  de  tabula  tollam  ,  non  finam  inoflfcnfam  tranfirc  naui- 
gationem,  qua  num.  243.  diciturTraianumcum  fuoexercitu  AdriaticumJ      i 
tranfmifilTe ,  &  quidem  anni  tcmpore  non  fatis  commodo ,  ^  mari  nonduni 

tuto,  i 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  II-        49 

A  tutb  ,<^uaic  ab  Idibus  Maij  ad  Arfiuri  ortum )  (qui  circa  dimidium  mcnfis  Sc^ 
^tembris  contingere  {blet)  tranfmiflioni  cxercituum  opportunum  definitVe- 
l^etius  lib.  V.  cap.  IX.  •>  intra  qua»  temporis  cxtrcma  nequaquam  nos  verfari 
demoridrant  cucullati  illi  milites  ad  frigus  &  pluuiam  arcendam  ,  vt  fequenti 
nunii  144.  fubiungitur.  Totum  hoc  (  quod  magis  mirerc)  commentunrL,  5 
originem  ducit  a  naui  iila  1450  qu^  minime  fluuiatilis  cx  malo&anchori 

B  vifa  eft  '■)  verum  non  tanti  id  eft,  vt  credamus,  Traianum  fecuro  itinere  reiicio  , 
anno  fupcriori  (  vt  fatentur  )  iam  trito,  maris  cafibus ,  non  magno  vix  com» 
pcndio ,  fcfe  obijcere  voluifie ;  eo  maxime  quia ,  initium  nauigationis  defumi- 
tur  a  num.  13  i.  vbi  Iftrum  agnofcunt ,  itaut  non  fibi  conftcnt ,  dum  iterum  ad 
oram  Adriaticam  Traianum  reducunt .  Si  igitur  labore  pedeftris  itincris  Traia- 
num  leuare  volumus ,  &fedentariam  expeditionem  promoucre ;  quidni  dicere 

C  poflimus ,  illum  paullo  vltra  Tergefticam  per  fluuios  Danubium  versiis  naui- 
gailej  S<:naUdm  illam  cum  anchora  num.  143.  denotarc  poftremam  Traiani 
ftaiioncm  ad  Danubium,  per  marinas  naues ,  quibus  frequentabatur,  aptillimc 
a  c^Bteris  minoribus  fluuijs ,  ciufmodi  nauigioium  mcapacibus,  diftindium.,  ? 
pluraautem  Oppida,  qUje  Traianus  pcrtranfijt,  Romani  nominis  fuifle ,  vel 
lllyricas  Colonias ,  oftendit  ipfe  obuiam  procedentium  habitus ,  &  mos  Impc- 

©  ratoremtogatum&pacific^incedentemcum  facrificijs  atquc  acclamationibus 
cxcipiendi,  fublatis  more  falutantiiim  dexteris,  vt&:  Antiochenos  cum  Tito 
Caefare  gcllifle  ortendit  lofeph  de  Bell.  lud.  lib.  VII. cap.  XXIV.  ex  ajtroque  tia 
/4fmy2<«»ff/ (  ita  propemodum&hic  videmus )  dextras  cumfaiutatione  tende- 
hant  j  nec  diflfimili  plaufu  receptum  fuifle  C.  lulium  Cccfarcm  a  Gallix  Togatas 
Coionijs  bc  Municipijs, fradit  Hirtius de  Beil.  Gallic.  lib.  ViJJ.  cum  ihcrts  omnis 

f.  multitudo  ohui*mprocecieba,t'^hojiijeo^mnil>iis  iocis  immoiahmtitr:  &quidemtau- 
rusvbiqucpro  vidiimaeft,  tam  in  hac  Columna  ,  quam  in  copia  iila  num- 
niorum  Hadriani ,  quibus  eius  ADVENTVS  Afnc*^  Jiexindrt^  y  Ara,bi<ey 
j4(i£ ,  Bithynite ,  Cilici<e ,  Gaiii^ ,  Hifpmia ,  Itdi<e ,  luie<t ,  Mtcedoni<e ,  Miure- 
tant^ty  Moefi^e-t  (^Thracite  fignificatur  ,  per  Pfouinciam  adaram  libantcm, 
ponc  quam  taurus  procumbit  ,  dc  Imperatorem  fubla  a  manu  accedcntcm. 

T  Hunf  efle  Pacificatoris  habitum  ex  Qu^intiliano  dixcrat  Neotericus  ad  num, 
186.,  iteratque  ad  num.  258.:  attamen  incertus  iile  Qajntiliani  locus ,  quem 
puto  lib.  XI.  cap.  III.  Orat.  Inftit.  intelligi ,  fit  {P*  iiie  Ijabitus  ,  qui  ejfe  in^ntuis 
Pa.cifca.tor  folet  ,  (^ui  inciinato  in  hmnerum  dextrum  capite  ,  hrachio  ah  aure 
prfltettfo -,  manum  infejio  poiitce  extendit t  vcddc  abeo,  de  quo  Ioquimur,geft'i 
diflentit ,  Traiani  vel  Hadriani  ereda  ceruice  ftantium ,  nec  dexteram  exten- 

G  dentium,  fedleuiter  attollcntium :  itaut  potius  isgeftus  hic  agnofcidebeatf 
quo  vidcantur 

fecijfe  fdemia  turhd  PcrRus 

Maieflate  manus ,  Sat.IV. 

ad  hoc  vt  populorum  acclamationcs  compcfcerent ,  eofquc  bcnignioribus  tai^ 
<^is  folarcntur :  c6  magis  quia  pacatce  iam  Prouincia:  inuifebantur ,  ncc  pacifi- 

G  catore 


5-0        RAPHAELIS  FABRETTI 

catore  opus  crat .  Logus  Strabonis ,  cui  noftra  ha c  conicCtnn.  fiuuialis  naulga-  a 
tionb  innititur ,  is  etUib,  Vil.  H^c  ifja  nsiut£-t!0  mj^na  tx  pane  per  Jiuuios 
i»  aaitilonem  ts  Ttrgefix  in  Danu^tum  curjuw  haUc  per  Jiadi»  ctrciter  MCC» 
Penes  Segefiicam  ,  ej}  Syjcia  (p*  Strmium ,  tn  taf,  ita>ftum  »  qu<e  tn  Italiam  ducit. 
Tcrreftre  autem  interuallum  idem  Strabo  iib.  IV.    hoc  pado  definiuerat  , 
OcraautempArs  eji  Jlpiumfjumillim<fy  qud  <*d  Carnoi  accedunt  ^(Sf  per  (^uam  ah 
yiquileix  currthui portantur  merc^s  ad  locum  ,  cui  nomen  Pamportum  ;  tter  jtadit-    B 
rum  non  vttra  CCCC» ;  hinc  jiuuijs  ad  Ijlrum ,  <y*  addtas  ei  regiones  deuehuntur  • 
Vt  icitur  fuprd  per  rcpctitas  Caftrorum  munitiones  dies  itineris  cnumeratos 
diximus ;  ita  hic  forfan  per  trinjm  hanc  fluuiorum  cum  fuis  liburnicis  expref- 
fionemjveltriumdierumfpatium,  quibus  conftitit  nauigatio,  vel  totidenu 
flumina  ad  defluxum  in  Danubium  inferuientia,  artifex  fignificauit ;  quorum 
vltimum ,  Sauum  cfi^e  dicemus ,  Expofitoribus  licet  incognitum ,  non  Drauum,   c 
quod  inter  paucos  memorant  i  tum  cx  enumerationc  praedidarum  Vrbium , 
qu2C  ad  ilHus  oram  fitae  funtj  tum  forfan,vt  Oifelius  voluit  ad  Tab.XXII. 
fui  TheCauri ,  ex  nummo  X.  per  Dardanicos  populos  in  honorem., 
Traiani  cdito ,  cum  matrona  ftante ,  cui  lauri  vel  oIcje  ramus  in 
dextera ,  ad  cius  mcmoriam  dum  ad  Dacos  proficifccrctur  per 
cam  prouinciam  tranfeuntis,  Sauo  fluuio  vel  conterminam  >  ^ 

vt  aliqui  authorcs  contendunt,  velcerte  haudlongc 
diffitam .  Vcreor  quidem,  ne  dum  minutius  haec 
coliigo,idquodin  alijs  reprehendo,  mihi 
viciffim  vitio  vertatur ;  veruntamen 
ratio  fufcepti  muneris  nonfinit, 
vt  ca,qua:  aliquid  momenti  £ 

habere  videntur,inta(^ 
dimittercm;  cum 
non  animi 
morbo, 
fed 
ftudio  veritatis,  ad  contradiccndum  JF 

inducar  ;  fatis  enim   multa-i 
filentio  inuolui,  ne  morofus 
planc,  bc  importunus 
apparcrem  . 


CAPVT 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III 


CAPVT     III. 

De  ijs  qua^  correflione  non  indigebant 

eniendatis . 


X  hoc  totius  ^''cluti  antiquitatis  promptuario,  multa  prjeclara 
haufcrunt,  &  fuis  fcriptis  mandarunt  quotquot  fupcriori 
(kculo  humanioribus  ftudijs  dcdcrunt  operam .  Vt  igitur  illos, 
5c  inter  eos  Ciaconum  (  quamuis  in  ahquibus  lapfum ,  vt  vi- 
dimus )  haud  fatis  miror ,  quod  luccm  plurimis  obfcuritati- 
bus  attulerint :  ita  piaculi  loco  duco,  infirmis  ^  ambiguis  ra- 
tionibusab  corum  didlis  recedcre  j  in  iliis  pra^fertim  qu^ltionibus,  qu.-c  nihil 
ad  hdem  hiftorii^  conducunt ,  &  non  tanti  f  mt ,  vt  fapicntioribus  obftrepamus; 
D  ne  nobis  iJiud  Fabi|  Quintiliani  Inllit.  Orat.  lib.  X.  cap.  I.  rcponant ,  Verunm- 
tnen  modcjio  ac  circumfpecio  de  tantis  ijirts  iudico  pronunciandum  efi  y  rtf -,  quod 
pleripjue  accidit ,  damnent  qtt.-e  non  inteUigtmt  \  cjuod  cx  Strabone  lib.  VII.  vide- 
tur  dcfumptum ,  de  Callimacho  grammatico ,  audaci  &:  inepto  Homeri  corrc- 
dore ,  cmn  qu£  tgnorant  ipfi-i  ea  Poet^  exprobrant :  mctuere  enim  debent  Critici  , 
mortuos,  aduersiis  iurtilfimam  illam  Solonis  legem  ,  carpentes ,  vocem  ab  eo 
I  auditam  ,  qui  manes  dcfundi  euocauerat,  de  qua  Plutarchus  inComm.  ds_. 
Gen.  -ocr.  to.'  aVjVnTO.  ^,»)  x.iffti' ,  non  mouenda  ne  moueto ,     Jv.\<;k^   ^ 

Iftius  gcneris  (^{q  oftcrt  in  prima  ipsa  pagina  deprauatio  infcriptionis  huius 
CoIumnjE .  Jn  eo  cnim  loco  vbi  lacuija  vilitur  in  vltimo  vcrfu ,  tam  Lipfius  de 
Ivlagnir.  Rom.  lib.  III.  cap.  VII.  qulm  Gruterus  pag.  CCXXXVII.  4. ,  Erizz. 
de  Numifm.  in  Traiano  foi.  314,  ,  Panuinius,  &  alij,  hucufque  legerunt 
F   TANTiS  OPERIBVSiatNeotericus  RVDERIBVS  nimis  ambitiosarepo- 
nere  volu't ,  vt  nuUo  meliore  prdedid^s  authorc ,  ita  ,  vt  videtur ,  nulla  genuin^ 
phrafeos  clegantia,  vel  loci  capacitate  adiutus :  recla  enim  ratio  fuadet,  vt  potius 
opera ,  quam  rudera  dicamus ;  nam  fi  hic  non  fucrunt  rudera  reieda ,  fcd  terr^u» 
antea  intada  ampliationi  Fori  Traiani  ccITit, aliocjuc  poft  cffoifionem  translata 
fuit  5  vt  ipfa  infcriptio ,  5c  plurimi  Scriptorcs  tradunt :  certe  in  id  ,  quod  adum 
G  cfle  fcimus  ,  non  quadi-at  ita  diccrc  tantis  ruderihus  declaratur  quant<e  altitudinh 
mons  t9* /ocuf  ft  egeftus  ■,  (huiufmodi  cnim  infcriptio  bcnc  conueniret  ipfiru- 
derum  accruo  )  fcd  congrucnrius ,  relido ,  ncc  immutato  vcrbo  OPERIBVS  > 
cxplicatur  ficfli  iam  comperti  hiiloria .  Vt  vcro  mcchanica  demoftratioiie  Lipfij 
&  aliorum  Iciiuram  corroboremus ,  irtamquc  noui  vcrbi  fuppofitionem  norL- 
improbabilem  folum  ,  vcrum  ctiam  impolTibilem  oftciidamusjcxadam  loci 

G  z  facicm 


TISOPERI 
SEyDEB. 


5-1        RAPHAELIS  FABRETTI 

facicm  fubijciendam  putaui,  cum  menfura  Romani  pedis ,  literis  in  longurn  & 
latum  applic^ntla  j  vt  expcriamur,  an  bcuna ,  qux  extrcmas  illas  litteras  fupe- 
rionbus  adamullim  refpondentes  interiacet,longius, quamuis  vnico  clemento, 
repofititium  hoc  vcrbum  admittat. 

musiiliAuthorem  ^ 

RomaeVeterisin- 

ter  AtlantesBlauij 

fol.  5  4-)  qui  &  du- 

plicem  receptx  le- 

<aioni  Hteram  ad- 

dit,TANTlS  EX 

COLLIBVS ,  ex 

Boillardo  vtputo 

Antiquit.  par.  lU.  '  '  >  >  <  >  >  >l 

pag.   1 1 8-   adhuc  Scala  pedum  III. 

putidiiis  fupponens,  vnde  &  Oifelius  fuam  ledionem  deprompfit  ad  nummum 
huius  Coiamn.x  Tab.  CVII.  num.  8. ;  vt  alium  taceam,  qui  &c  ipfe  in  eodein 
luto  hsefit ,  mihifane  non  nifi  cum  laudc  memorandum. 

Lapfus  fuerat  Auditor,&DiaIogi{h  Lipfij  in  eius  tracl.  de  Milit.  Rom.  Ijb. 

IV.  Dial.  V.  vt  ipfc  arietem  crcderet  fignum  illud  nurn.  i8i.  oblongoferculo 

prope  aquilam  Icgionarcm  impofitum .  Lipfius  tamen,  vtiteftis  oculatus,  illum 

per  hGEC  verba  cdocet,  de  oue  es  fmfira, ,  nnm  lnpus  e[i ,  0*fcts  ofiginem  Romani 

mrentis .  Nil  moratus  Lipfij  authoritatem  Neotericus  ,  arictem  pro  lupo,  veteri 

Romanorum  figno,  repofuit,  repetita  ex  Ciacono  illa  ratione  Diogeniani , 

antiqnittis  bcllum  fttfcepturi  Fecialem  mtttebant ,  ^a/  arietem  adducium  in  hojiium 

fines  immitteret)  hoc  fgnificantes paEio^  ciuitatem  zj'  agros  illos  hojiilpus  compafcuam 

fore ,  &:  tamen  neque  ftatus  bclH  iam  proucdi  hanc  fccialis  formulam  ampliiis 

cxigcbat  '■)  nec  fida ,  fcd  viua  beftia  pcragebatur  \  nec  denique  in  lapide  incifum 

fimulachrum ,  pidura?,  5^  egregijc  huic  interprcta- 

tioni  refpondeti  illud  enim  ita  fc  habet,vt  hic  videsj 

(  poftquam  non  fcmel  hoc  mihi  facicndum  eft  ) 

piclor  namque  multotics  in  re  aperta  caligauit ,  &^ 

hic  plufquam  .xquum  erat ,  illi  credcre ,  contempta 

aliorum  contradid:ione ,  Nupero  Interpreti  vifum 

fuit .  HiEc  quidem  lupi  intcr  Romana  figna  rcten- 

tio ,  diclo  Piinij  c  diamctro  opponi  vidctur  lib.  X. 

cap.IV.  dc  aquilis  ita  loqucntis,  Koman.s  eam  lejiio- 

nibus  C'  Martus  in  11.  COS.fuoproprie  dtcauit :  ersit 

t^  anteaprtma  cum  cjuattuor  a/ijs ,  lupi ,  minotauri  ^ 

tjtii-)  apriju£ffn^uios  ordines  anteiUm  j  paucis  ante 

annis 


D 


DE  COL'  TRAIANI  CAP-  III-        5-3 

^  annis  foh  in  aciem  portari  capta  erat  j  nliqua  in  Cajlris  ninquelantur .  Ma- 
rius  tntotum  ea  abdtcaun .  Intclligendum  igitureft,abdicationemillam  tota- 
lem  ■)  dc  qua  Plinius ,  minime  duraffe,  imo  vix  vncjuam  occapifle ,  (  nam  vbi 
figna  cohortium ,  fi  vna  &  folitana  aquila ,  &  nihilominus  cohortes  fub  fuis 
qua:qux  fignis  ? )  Aflociat  aquiijE  Lipfius  priEter  lupum  hunc  noftrum ,  fphyn- 
gem ,  draconem ,  aliaque  ex  nummis ,  vt  ait ,  ac  lapidibus  .  Ridet  fane  per  hxc 

B  verba  Steuuechius  ad  Veget.  lib.  I.  cap.  XXII.  Vix  rifum  tenut ,  vk  mmotauriy 
iupi ,  aliaijue  fgna  (  a!f  ipjo  Muno  oLm  abolita  )  in  nfexillis  depicia  njidt^  na  editd 
a  njiro  magno ,  quem  non  nomino .  At  rumpatur  licet  j  de  lupo  hic  videmus ,  de 
aliabellua,  elcphanto  fcihcet ,  tradit  Appianus  lhC\m\.  exercitus  Cafans  ita 
mimo  confrmatus  ejl-,  vt  quinta  iejrio  popfcerit  opponi  elephantis^  eofjue  •'^rtgie 
njicerit  ^  ac  nunc  etiam  ea  de  cauffa,  "lephantcs  in  fgna  hfiic  legioni  conjh.itttntnr  , 

c  Et  fi  nouum  &  contra  Plinium  hoc  f jret ;  cur  non,  inter  ea  qusc  ex  vetcri  difci- 
plina  Traianus  reftituit ,  etiam  figna  hxc ,  non  quidem  vti  totius  legionis ,  CQd 
cohortium ,  inuchere  potuit  ? 

lam  vero  fi  Lipfio  (^  Grutcro ,  quibus  parum  aut  nihil  debet,  contrarium  fe 
ftatuitjcum  fuopericulo  idfaciat,quoquomodotolerandum-  SedCiacono, 
^cfiipfe  largiter  peccaflct,  pailimcontradicere,  excuius  contredatis  fpolijs, 

D  vtolim  Muf^  ex  Sirenum  pennis ,  coronam  fibi  parauit,  cuique  totum  &: 
foliduai  acceptum  ferre  tenctur  i  id  maxime  ingratum  vtmihi,  fic  cseteris  le- 
gentibus,  futurum  cenfeo:  quanto  ertim rectius,  honeftiffimus  fencx  Palmcrius, 
Cafaubonum  m  pluribus  fupplens ,  in  Notis  pr^clara  cruditione  refertis  ad 
Athena:umi  opufcuium  illud  fuum  ,  veniam  quodammodo  cxpofcens  ,  ciuilif- 
fima  hac  orationc  clauditj  non  dubito  lecior  candide,  plu-resfore-,  cjmbus  mirum  O* 

%  mfolens  'videtitur ,  mi  in  his\ad  Athentnm  T^otis  f<<piffime  a  Cafaubono ,  njiro  tali^ 
diffemire-.fedcovitcs-^metanttmXXX,  'vel  circiter  locos  notaffe  ^  in  quibusmihi 
Vffus  eji  non  tam  bene  litaffe  Tri  l^/g^o-x^ici^j  fed  c^teros-,  qui  it  puto  duo  'vel  tria  milUit 
refiant-i  me  filentio  meo  approbajfe ,  Crnunc  'verbis  exprejjis  profteri ,  me  in  cfteris 
fimmi  tllius  njiri  T:oXv/j,xQeixti  z^  a^y^ivoixi/ 7/iirari-,tP' irt  eius  T^^^tis  me  didicijfe 
centies  plura-)  qnam  in  his  Excrc't:itonibu(  me  adnotajfe ,  plures  forte  mirahtintur  ; 

F  t!P  td  omnibus publtce  tpjiatnm  hoc  loco  'volo  .  Hanc  itaque  loquendi  formu'am 
optime  moratam  cuicunquc  in  exemplum  proponimus,  qui  in  dociorem  fuum 
cornua  obucrtit,  quiqueei,  a  quomultoplusrecepit  quam  contulit,  iniquc 
eft  iniurius.  Pollicctur,  inquam,  Neotericus  in  Priefatione ,  appcndices  Si 
corrci^iones  ad  Notas  Ciaconi  altet  ifcis  fe  indicaturum:  Vnde  videamus  quam 
friuole  magnjficum  hoc  promiflum  in  pluribus  impleat  j  &:  ad  examen  eorum 

G  qua^corrcda  velfuppleta  duuntur  deueniamus.  ^ 

Vtquid,  amabo,  rationcm  quam  Ciaconus  fubduxit  dc  proccritatc  fta- 
tua:  Traiani  num.  14.  argumento  altitudinis  compertx  pcd.  IL  vnc.  IV.  capitts 
a  'vertice  ad  mentum  nouies  rep.icatiE  \  ifte  abfurdam,  tc  impoflibilcm  prsedicat, 
&:ad  feptcm  cum  ^g ,  fiue  cum  quinquc  ex  fcptem  partibus  altcrius  reftringit  \ 
(tot  emm  efient  fi  1 8.  pcdeSjad  quos  dicit  redire  ex  Ciacono  ftatu.T  altitudinem, 

per 


5-4        RAPHAELIS   FABRETTr 

perped.  i.  vnc.  4.  tliuiderentur)  Quo  plura  quippe  funt,  pcr  qua:  Ciaconi  a 
defcnfionem  inire  poflumus ,  eo  minus  immodcftiam  increpationis  fufiincre— 
debcmus.  Et  primo  dicam,  Ciaconum  non  nouem integra  capita  altitudini 
huius  ihtux  dcdifie »  vt  Nouitius  aflumit ,  &c  ex  thefi  malc  intelleda  auget  hy- 
pothefis  crratumj  fcd  tjoitetn  moclulos  d  "vertice  adrnentum:  per  hunc  enim  lo- 
quendi  modum ,  cruditis  fatis  perfpicuum ,  exclufa  remanet  ea  particula ,  quas 
crtfupravcrticcm  capillorum  in  reflo  faciei  ftatu  vfque  ad  (i^iy/uicc ,  feu  fum-   b 
mitatcm  capitis  .  Itacnimpcrpetuodillinguit  mirus  illc  pidor ,  &fimuIgeo- 
metra  Albertus  Durerius ,  cuius  propterea  notiones  impunc  Ciaconus  vfur- 
pare  potuit :  &:  cx  VI  ac  proprietate  ipfa  Latini  fermonis ,  njerteXy  nonfumrai- 
tatem  ^  cuhnen  ,  fcd  locum  circa  quem  fit  rotatio  &  conuerfio,  defignat :  qua 
ratione  Virgilius  hb.  I.  Georg.  verf   242,.  ca;h  vcrticem,  non  eam  partem 
nobis  e  diredo  ?c  ad  pcrpcndiculum  imminentem,  fed  polum  vocauit ,  ol;li<iuus  q 
quafe  fgnorum  verteret  ordo ,  ibi 

Hic  'vertex  nobis  femper  fuhlimis ,  at  tllum 
-  Suh  pedthtis  Styx  atra  \idet ,  'nxnefaiie  profundi . 

Sic  igitur  ,  iuxta  Albertum  Durerium ,  qui  fegmento  ilH  intcr  brcgma  & 
Ycrticem  interccpto  ,  in  figura  odocapitum  fol.  XXXIX.  dat  feptem ,  quas 
vocat,  portioncs,  cuarum  partium ,  intcgrum  caput  portioncsyS.continet,  d 
(vtcx  calculo,  qui  a  tcrgo  pag.  XXXVIII.  cohmi.  I.  habetur )  in  idem  pro- 
pemodum  rccidit ,  fumere  IX.  vertices ,  ac  ViII.  capita :  nam  exDurerij  prx- 
fcripto ,  fi  a  verticc  ad  mentum  funt  portiones  71.)  quas  Ciaconus  in  ped.  II, 
vnc  IV.  rcfoluit  j  intcgri  capitis  portiones  78.  (  iuxta  regulam  proportionum  , 
quam  aurcam  vocant)  rcfoluuntur  in  ped.  2.  vncias^- ^|,  quaj  o»flies  fumpta 
cxhibent  coloflum  ped.  2o.vnc.  6.  &c  ^, .  Alio  ctiam  refpedu  Neotericus  immi-  e 
nutam  crroneamquc  mcnfuram  collegit  ad  pedes  XVIII.  j  quia  faltem  cum 
Vitruuio, qui  capiti  a  mcnto  ad  fummum  verticem odauam  altitudinis  partcm 
tnbu^t  lib.  III.  cap.  I. ,  oclo  vncijs  minus  crraflct  Ciaconus ,  ctiamfi  verticem 
Vitruuianum  p  ro  fummo  bregmate ,  ?s:  non  pro  linea  orizontali  conucrfionis 
capillorum  cum  Durerio  accepiflet :  quoniam  pedes  II.  vnciGcIV.  per  Ciaco- 
num  aflumptic ,  fi  odics  accipiantur ,  reddunt  ped.  XVIII.  vnc.  VIII. ,  vt  patcC  b 
calculo  rite  fubdui^lo.  Sed  vt  a  fubtilitatibus  ifliufmodi  recedamus ,  quibus 
non  adeo  minute  ac  fliride ,  grauioribus  nempc  rationibus  vrgentibus,  artificcs 
fe  fubiacere  profitentur  j  aliunde  ^<  a  nobiliori  principio  ratiocinium  fumpfit 
Ciaconus>  non  ailigatus  tritst  illi  fymractricT  odlo  capitum,  quam  vltra  citraquc 
negatconfirtcrc  redum  nuperuslcgislator .  Illud  efl:,  Athlctis  ,fortibufque  viris 
capita  prae  mole  corporis  cxilia  formare  folitos  fuifie vetcres  &  nobiles  itatuarios.  g 
Quapropter  reperto  in  cxpurgando  puteo  in  Tranftiberina  Regione ,  capitti^ 
Vt  videbatur  Hcrculis  j  Guigliclmus  a  Porta,non  vulgaris  fui  temporis  artifex, 
dubitari  fubaudiens,  congrucre  poflet  necne  trunco  celebris  Herculis  Farncfiani 
e  Thermis  Antoninianis  eruti  atquc  illuc  translati ,  illud  ex  paruitate  prompte 
reiecitjtanquam  ad  proportionem  diminutum  (decimam  fciHcet  partem  longi- 

tudi- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-       5-5- 

A  t&dirts  ip  fe  habens ,  vt  metitus  fuit  Morillonius  apud  Gruterum  pag.  XLIL  5^ 

S>c  minime  coaptari  debere ,  fententiam  tulit  j  donec  Michael  Angelus  Bona- 

f Qta  Lyfippi  prscccptis  imbutus  >  qui  inter  tnulta ,  ^«^  fiatuari<e  artt  traditur 

fOHtuliifey  yt  de  eo  ait  Phnius  hb.  XXXIV»  cap.  Vll.  antiifuiores  correxittcafita 

3tfjfiora/<*cie»do  qukm  antiqui ,  corpora  graciltora  ,  fccioraque  ,  per  qutc  proceritas 

■fgnorum  tnaior  njtdetur-,  par  eideni  fi  non  fupcrior  in  fcalptura ,  illum  caEterofcjuc 

f   ^idhuc  omnes  (  eognominem  &c  ciuem  mcum  Raphaelem  hi:ct  excipere  )  inj 

pidura  fuperans  j  indubic  primo  intuitu,  non  minus  cx  ftyh  indifcreta  fimilitu- 

dine^  quam  ex  proportionis  commenfu,  caput  exeodemmet  trunco  ohnL» 

fluylfum  afTeruic ,  addita  aduersus  altcrius  argumcntum  ratione  antedi^Sa  athle- 

tj^a?  c^pitis  brcuit^tis  j  idque  cuentus ,  &c  ruptura  confurmis  comprobauit  > 

XdSdc  admirantc  a  Porta  ,  olim  difcipulo ,  iam  artis  a^mulo ,  6c  primas ,  vt  inge- 

g   ijuus  erat,  fincere  BonarotcE  concedente '-,  ad  cuius  iam  pridem  illultrem atcjuc 

inucteratam  laudem ,  perfpicax  ciufmodi  folerf^uc  iudicium  ingentcm  pro» 

ptera  ,  nec  immerito ,  attulit  acccflionem .  Hanc  narratiunculam  a  Raphacle^ 

Maggiotto  propagatam  inferere  placuit  ,  vt  authoris  mcmoriam  referrem, 

qucm  adolefcens ,  iam  fcnem  colui ,  &  innoccntiiTimis  fandiffimifquc  mori- 

bus  facerdoti ,  vnaquc  eximio  geometrar ,  non  famam  mcis  fcriptis ,  (  naoL»' 

o   quantulus  ipfe  )  fed  gloriam  mihi ,  inferto  cius  nomine ,  &  memorata  noftra 

araicitia,  qualitercunque  aucuparcr , 

Sed  vt  quid  intermortuas  fabellas  excitamus ,  quafi  viuis  probationibus  dc- 

ftituti  ?  En  tibi  Durcrius ,  qui  non  folum  corpus ,  cuius  altitudmis  caput  fit 

pars  nona ,  producit  fol.  XIV. ;  fcd  S>c  effigiem  ftaturaj  prolixioris,  nec  proindc 

vitiofx  cx  decem  capitibus  conftantis  fol.  XVII.  qualem  efle  didam  Herculis 

t   Farnefiani  fiipra  docuimus ;  qux  fi  vnquam  alias  vfu  veniic  poterat ,  hic  potif- 

fimum  locus  crat  •-,  tum  quia  hiftorice  fcimus  Traianum  fuifte  altioris  ftaturae 

cxPhnio  inPaneg.  num.  34.  iam  Jirmttas^  iam procentas  corponsy  iterumque 

num.  181.  tufola  corporis  proceritate  ektior  alijs  (Jr  excelfor-^  vnde  non  decuit 

emcndatam  &  laudabilem  corporis  formam  excefiiua  capitis  proportione  cor- 

rumpcrej  tum  quia  collocari  debebat  in  altillimae  columna?  faftigio ,  quarSi 

-^    ipfa  modum  fu^  rationis  notabiliter  exccdit,  vt  alibi  confiderabimus :  itaut,  ctfi 

erratum  fuiflet  in  nimia  gracilitate  colofli  fupcr  impofiti ,  id  fagaci  crrore  fa- 

dum  mirari  debercmus,  obangufi  optici,  fub  quo  confpicicbatur ,  acumcn  • 

En  intcr  ftatuas  vetcrum  pnxftantiflimas,  noucm5«amplius  capitum  ,  non_i 

quidem  avertice,  fed  a  fummo  bregmatci  talesfunt  intereas,  quas  ftatum 

redum  habcntes,  bc  proindc  faciliores  ad  mcnfurandum  felcgi  cx  PerreriO 

6  infuis  Statuarum  Vrbis  Iconibus,  Commodus  fol.  V.,  Venus  Cceleftis  fol. 

LXXX VL ,  Apollo  Pythonem  iaculans  fol.  XXX.  &  XXXL ,  Antinous  fol. 

LIII. ,  omnes  in  Vaticano ;  Bacchus  LyjEus  fol.  XLVL  in  Horfs  Burghefijs  j 

Ganimcdes  fol.  L.  in  Hortis  Medicacis  j  Veftahs  fol.  LXXIL  in  ^dibus  lufti- 

nianeisi  Meleager  Pichinorum  fol.  LL  j  Diana  Venatrixfol.  LXIV.  i  fignaj 

Caftorum  in  Quidnali  foL  XXIIIL  5:  XXV.  j  Cxfar  fol.  IX. ,  ac  Mufa  fol, 

.  ,j.  LXXIV. 


■f6       RAPHAELIS  FABKETTI 

LXXI V.  in  Capitolio  5  quorumaliqua  ,finon  omnia,  rccognoui,  Vtdefidc 

pidoris  perJculum  facerem ,  &  firmsi  fronte  Ciacono  dcfenfionem  contra  inanc 

hocprxfcriptumcxipfisvcterum  operibus  pararcm .  Vcrum  haecomniamifla 

faciens  j  ilhicl  tantUm  qusero,  an  probus  dimenfionis  index  fit  ipfe  Traianus^ 

ahbi  (  haud  tam.en  procul)  vti  facie  fuo  archctypo  fimilhmus,  fic  rchquo  cor- 

pore ,  vt  probabilc  ci\ ,  diligenter  effidus  ?  Si  hoc  Neotericus  mihi  concedet : 

oftendam  illi  Traiani  effigiem  in  Columna  num.  87.  toto  capite,  iun(3:o  etiam 

capillitio  acccfTionis  loco ,  nonam  (  minimum  minus  )  eius  ftatura»  partenu 

integrantem  ',  hoc  eft,  trium  vnciarum ,  inaltitudincvnciarumXXVI.  fext. 

II.  &c  femis .  Quod  fi  glabrum  ipfius  caput  confideremus  ,  quantulacunque 

diminutione,  qua!  non  minima  dicenda  eft,  in  co,  quem  nonad  cutcmton- 

fum,  fcd  fpifTis  5c  longiufculis  capillis ,  quamuis 

non  cjefariatum ,  in  Columna  &:  numifmatibus 

confpicimus ;  proxim^  ad  decimam  partem  to- 

tius  corporis  accedet .  Traianum  itaque  cxade  in 

fua  apud  me  gypfea  forma  dimenfum  hic  fifto ) 

Vt  Ciacono  fuo  prouinciali  patronum  fe  pr^ebeat, 

&  eo  pa(fto ,  vel  inanimis ,  fophifmata  aduersus 

illum  excitata  diluar,quo  Diogcnes  qucndam 

motum  negantcrrL,  motu  ipfo  deambulationis 

tacitus  confudit. 

Rurfus,  quam  ille  catsnulam  circaclypeum 
militis  num.  55.  appellat  ,  hic  fertum ,  inufto 
aftcrifci  ftignivite ,  emcndat :  &  cur,  rogito ,  non 
poterit  hoc  fcrtum  catcnuU  vocari ,  non  quidem 
vera  ,  vt  Neotericum  fufpicio  inuafit ,  quam,, 
ad  hoftem  vinciendum  inter  onera  mihtaria^ 
portari  folitam  ex  lofcpho  notat  Lipfius  ,  & 
quandoque  Germanos  quoque  in  eam  cauflam 
confueuifle  monftrat  Tacitus  Annalium  lib.  IL 
repertis  interfpoliaeorum  catenis  ,  quas  in  Roma- 
nos ,  '\)t  non  duhio  etientu ,  portauerant  >  feu  ad 
ordinem  in  pugna  feruandum ,  vt  Piutarchus 
de  Cimbris  ait  in  Vifa  Marij ,  etenim  quiprinmm 
in  acie  locum  tuehantur  ,  longis  catenis  halteis  infi" 
xis  tnter  fefe  copulati  atque  connexi  erant ,  ne  di- 
uelli  ordines  poffent :  CUY  •,  inquam,  catenam  eam 
non  vocemus ,  non  quidem  veram ,  vt  dixi ,  fcd 
pro  digmate  ibi  appiftam ,  vt  plerumquc  alia,. 
ciufmodi  appingi  moris  fuiflc  idcm  Ciaconus  cx- 
plicatnum.90.,&:infpeciecatenulasnum.i94.? 
Nonnc  &:  ipfe  catenulajn  quodammodo  nobis  exhibelin  clypeo  Yidctlx  n\im2 


B 


'DE  COL-  TR.AIANI  CAP-  III-        5-7 

iip.Ioco  laurcjc  cx  duobus  ramufculis  circumcurrentibus  &  in  latum  cxpanfls 
aftabre  efformata^  \  quam  bic  Hiltem  eracndatam  voluij  neprarcipuum  vidtoriae 
infignc  fibi  ablatum  ipraVicloria 
conqucratur. 

Non  contentus  Romanus  In- 
tcrpres  Hifpanum  reprchcndifle, 
quod  vocem  labari  num.  57. 
tanquam  non  ajtati  Traiani  5  fed 
Conibntini  conuenicntem  ,in- 
troduxerit,fcquutusforfan  f.dem 
Commentat.  in  l.vnic.  CTheo- 
dof.  de  Pnrpof  lab.  tom.  II.  fol. 
CXLIII.  ,  qui  &  ipfe  profert , 
nullam  ante  Conibntinumillius 
mcntionem  occurrcrc,  hoc  idem 
ad  Itomachum  vfquc  fxpe  fa:- 
pius  inculcat:  &  tamen  vt  Traia- 
ni  tempore  hanc  labari  denomi- 
nationem  fuillc  in  vfu  nemo  po- 
tcft  aflcrere ,  (  quamuis  Occo  re- 
rum  antiquarum  fludio  percele- 
brisinnumifmatibusTraiani  bis 
de  labaro  loquatur ,  &  Angclo- 
nius,  quem  dum  nomino ,  artis  magiflirum,  5<:  vti  Pythagoram  difcipulis,  alicui 
menominarc  non  ignoroj  ncdum  in  Traiani ,  fcd  in  11.  Vcfpafiani  &  XIII. 
GalbjE  nummis  labarum  agnofcat )  ita  illud  nedum  minime  probatum ,  fed 
improbabilc  ,  quod  primus  Conflantinus  hoc  oomcn  inuexerit  .  Authorcs 
fiquidcm  qui  Confl:antini  pietatcm  in  etformando  labaro  in  facrofandum  Cru- 
cis  fignum  extollunt,  illius  antccedentem  profanum  vfum  non  excludunt . 
Sozomenus  enim  lib.  I.  cap.  IV,  Eccl.  Hiftor.  ita  dicit ,  av/jL(^o7^v  5  'ssol^  Po^of 
oii  jcaAvV^cv  ?J.^oi^v -i  fgnum  quod  Romani  ial^arur»  vocantyqusindo  SLUtcttL» 
vocarc  fic  incoepcrint ,  in  inccrto  fedct ,  nccdefinircaudct  Stcuuechius,  licet 
antiquiorcm  originem  agnofcat ,  &  a  Conftantino  mutatum  ,  non  vero  indu- 
ctura,  6c  ipfe  dicat  ad  cap.  XVil.  Vcgetij  lib.  III. :  5c  nos  quoquc  proinde  inter 
inccrta  rclmquemus .  Ccrtum  vero  eft ,  ctiam  tcmporc  TcrtuIIiani ,  qui  fefqui- 
fi^eculo  antc  Conftantinum  floruit ,  labarum  ita  vocatum  fuifle ,  ncc  tunc  forfan 
nouum  nomen  ,  fcd  vt  fuit  Ti  aiani  seuo  propior ,  vfquc  a  Traiani  tcmpore ,  5C 
antca  dcriuatum .  Locum  T crtulliani  cap.  XVT.  Apolog.  iam  Ciaconus  pro  fc 
adduxit,fed  nihilofccius  Neotericus  tranfmifit ,  motus  fortaffe  authoritate_, 
Ipudoutci  a  Cerda  ,  qui  inter  nouiflfimos  illius  Scriptoris  Commcntatorcs , 
cxntabn  pro  hbxro  nomcn  retinuit ,  c6  libentius,  vt  puto ,  quo  Cantabros  fuos 
(  nobiliiiimam  ik  veteris  &  rccentis  Hifpanix  gcntem)  authorcs  huiusfigni 

H  prsdi- 


SS        RAPHAELIS  FABRETTI 

prxdicarct:  nam  alias  enTendatifnmi  codiccs  lahruw  conftanter  oftenduntj 
I>arirmus  fcilicet  loannis  R^oygnij  anoi  MDXLV.  ?  Bafileenfis  Frobenij  MDL.> 
eiufdemquc  officinac  anterior  MDXXXIX. ,  trcs  alij  manuCcripti ,  ^  cum  ijs 
Scaligcr,  &  Alciatus,  ex  j-ec-enfitionc  Pamelij  ad  Tcrtull.  fol.  XXVI. ,  qui  fub 
Ciaconi  fignis  &labaromilitat:  quibus,  vtpotcmaximi  poncIeris,adijcimus 
f  mendationcm  loannis  Baptifta:  Bandmi ,  ex  Bibliotheca  Farnefiana  in  Vatica- 
nam  translatam ,  ad  margincm  libriParifijs  impreffi  apud  Audoenum  Paruum 
MDLXVI.  tom.  II. fol.  DCXXXI.  vbi  vocem  candeldrorumin  textu,  in  hanc 
taharorum  conucrtit,  bc  Turnebum  ita  pariter  in  Tertulliano  legentem,  Aduerf^ 
lib.  XV.  cap.  XVL 

Deinde  efto  quoque  quod  labarus  de  tcmporc  Traiani  non  ita  vocarctur ,  SC 
fub  Conftantino  primiim  fic  vocari  incotpcrit  j  quid  inde ,  qui 

Pafcitur  in  'viuis  liuor^  poji  fata  quiefcity 
clariflimi  viri  memorir  officere  valcbit  ^  forte  Ciaconus  perfonam  Traiani  de 
labaro ,  vti  de  rc  fui  temporis  in  dramatc  loquentem  inducit  ?  an  non  potius 
ipfe  cx  fe  hoc  dicit  ?  Ccrtc  nimia  affedtatione  aifidue  Neotericus  in  caullam  fe 
infinuat  >  vt  Ciaconum  immcrito  rcdarguat  ;  nam  Tragicis  Poetis  exceptis  , 
quos  nominibus  illi  faeculo  vfurpatis ,  quo  perfonac  loqui  f  nguntur,  res  appel- 
larc  dccct;  inalijs,  Velleius  Paterc.  mitio  fuse  Hifl.  leuifiTimum  hunc  vocis 
abufum  admittit,  nec  aftcrifcos Homcro  alitcr  loquehti  impingit ,  fed  pro  Mir- 
midonum  Ciuitate  Thefialiam,  proquc  Ephyra  Corinthum  ,  a  pofterioribus 
authoribus,  licet  de  temporc,  quo  Ephyra  Sz  Mirmidonum  Regio  dici  dcbuc- 
rat,Ioquentibus,vocaripermittit;  indulgctque  eidem  Homcro  Strabohb.X.  vt 
Crctamali^sC,  alias  XC.  Vrbes  habere  rite  dixeritj  dum  cnim  XC  cxperfona 
Vlyilis  &:  Belh  Troiani  tcmporc  5  dum  vero  C ,  fua  astate ,  &:  ex  PoctcE  perfona 
aduersus  Ephori  impugnationcm ,  intelligendum  cfle  probat.  Nec  aha  rationc 
VirgiliusZ/««/»<x  //«ra,  'hiomentmn  Vrhem  f^uirinalem  lituum-,&c  traheam-)  antc 
iEneae  in  Itaham  aduentum,Nomemum  candttumjautQuiritium  genitum,Tn- 
rememqM  longe  antc  eama  Corinthijs  inuentam ,  Circtnfes  denique  cum  Sabi- 
narumTaptu  in  Clypco^nca,  cum  adhuc  Confualium  nomine  Circo  nondum 
cxtrodo  cclebrarcntur ,  inducit :  Imo  cx  perfona  Palinuri  velut  in  dramate  lo- 
quentis,  Pmus  F^/mof  iubetur  Aeneas  requirere ,  quamuis  Velia  longe  poftca, 
3DC  nempc  annis  clapfis,  a  Phoccnfibus,  capta  ab  Harpago  Phocide ,  profu- 
gis,  initium  habucrit :  eadcmque  licentii  in  Aenea  fuos  crrores  cnarrantc  vfus 
repcriturlib.  III.  Aeneid.  vt  aduertit  his  verbis  Scruius  ad  verf.  603.  [  ^g^^^g^s^ 
ftotandum  fane  hctc  V irgilmm  ^^uantum  ad  fua  tempora  fpeBat  dicercy  non  quantum 
adOferis .  Aenea,  enim  namgante  tnec  fuerat  Camarina  fccata-i  nec  Geia-,  <vei 
jfgrigenrum  c«ndita-i  quod  frequenter  facit :  fed  ideo  nunc  'vitiofum  efi ,  t^uta  ex 
perfona  narrantur  Aenet,  Neue  Poetis  tantummodo ,  minus  vero  profaicis 
Scriptoribus  id  licuifTe  dicatur :  qui  itadiftinguit,  adcat  Palmcrium  in  Excrcit. 
ad  Chron.  Marmor.  Arundel.  fol.68  5.  vidcbitque,  Paufaniam,6^  cum  €0  alios, 
Aegyptum  nominafle  )^^n%  'tspjxv^^v  ,  $c  fecundum  fui  quemque  tcmporis 

nomen 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-        y^; 

'g  nomen ,  cum  Melampodum  Regioncm ,  fiue  j  citra  Nilum  Libyam ,  aut  trahs 
cundem  Arabiam,vocarc  dcbuiilent,  ne  in  Neoterici,  prout  Ciaconus,cenfuram 
inciderent ;  qui  merito  voces  iili  fuas  reddere  nunc  pofTct  ciufdem  flagitij  com- 
perto ,  dum  fcilicet  num.  40«  Danubij  iuxta  vetercs  binominis  curfum  expli- 
cans,vbi  Ciaconus  Illyricum  vocat,  ipfc  Sclauonise  nomen  alTumit,  quinque  & 
vltraf^culispolt  Traianum  Prouinojs  iliis  a  Sclauis  poli  eorum  irruptionend 

B-  traditum  :  adeo ,  nemo  (  vt  Catullus  ait  )  uidet  mantk<e  tjuod  in  ter£o  e[i . 

Ncc  folummodo  vndique  labari  nomen  Neotericus  climinat  j  fed  hoc  ipfurri 
labans  quadratum  hafts  appenium  ,  (  de  nominc  iam  nihil  moror  )  equitatui 
tantum ,  pnctcr  Giaconi  mcntcm ,  num.  134.  attribuit ;  quam  male  ibi  oiten- 
dit  ipfa  naualis  expeditio ,  in  qua  neque  equites ,  neque  vexiilationes  vfui  effc 
poifunt ,  itaut  neccfle  iit ,  5«:  alibi  vbi  non  adeft  equitatus ,  &:  hic  prxfertim ,  in 

e  eam  irc  fcntentiam,  vt  hoc  fit  illudmct  fignum  Imperatorium)  materie  vcl  colo- 
re  ab  cquitatus  vcxillis  omnino  diftinc2;um  &  diuerfum,  quod  Ciaconus,  imme- 
rito  corredus ,  ex  Herodiano ,  Lampridio ,  alijfque  optimis  authoribus  nobis 
indicauit,  &  fere  lemper  circa  Traianum  ad  rei  comprobationem  videmus; 
quodque  ipfum  Hadrianum  gefl;aiie  oi^iendit  nummus  huius  Imperatoris  apud 
Choulium  de  Relig^Vetcr.  Rom.  pag.3  5.   Neotericus  tamen  dum  itcrum  hunc 

H^  lapfum  vitat,  ad  Tab.  L.  Columnac  Antoninianar,  dcteriora  fequitur;  ibi  enim 
mira  varietate ,  tria  iila  labara,  'vextlU  tritttn  legionem  f^na ,  abdicatis  aquilis, 
eiTe  docct. 

Eoufque  prouchitur  contradicendi  ftudio  Ncotericus ,  vt  aquila  num.  lyi^'^ 
quam  Ciaconus  alterius  legionis  a  Traiano  edudae  indicem  appellat ,  equeitre 
fignum,S<:  alias  ab  equitibus  geftari  vifum  proferat .  Ad  quod,  vt  inuidiam  mes 

\  obiugationis  amoucamj  vtar  verbis  Stcuuechij  ad  V^eget.  lib.If.  cap.VI.  idforro 
Tircnes  ex  me  difcere  cttpioy  in  qudcunjue  legione  'vnam  tmtum  ac^uiUm  fuijfe  1 
monucratque  Ciaconus  ad  num.  49.  finpulis  legiontbus  vntca  dumtaxat  ajuiU 
pr<£fereLitur  .  Et  quoniam  apud  dodios  res  dubio  carct  (  quidquid  Choulio  ia 
mentem  vencrit  lib.  dc  Caftram.  Rom.  fol.  LIII.  )  ad  alia  properabo .  Vt  vero 
crroris  caufTam  &  hic  detegamus,  ficri  potuit,  Choulium,  vel  ipfummet  Ncote- 

%  ricum,  icona  Sarcophagi  in  hortis  Lanteis  ad  laniculum,  ex  quo  Aquila  Choulij 
exccpta  eft,  fugicntibus  5^'  minime  attcntis  oculis  afpexifle,  &  inde  rcm  haufifTe, 
vt  &  ego  fubdubiraui  duni  primo  intuitu  aquila  huiufmodi  cqucftris  in  eo  mihi 
fefe  obtulit :  fcd  fi  marmor  diligcnter  contcmplati  fiiiiTcnt ,  pcdeilris  aquilifcr  > 
cuius  haft:c  truncum  aquila  rcfpict  jtrans  cquitcm  patuiflct,  cui  propterea  po- 
tuit ,  imo  debuit  aquila  fua  geflanda  tradi .  In  pugna  namque  pcditibus  equiti- 

c  bufquepermixta ,  agmini  aquiiam  aufcrre ,  eamquc  cquitatui ,  nullo  authore  , 
vel  potiustot  authoribus  rcclamantibus, adiungere,  nouum  in  militianoa-. 
miniis ,  quam  in  literis ,  abfardum  dici  debet .  i 

.    Nequc  eft paritcr  cur  ex  labaro  fcu  flamula  fub  Vi(2:orice  figno num.53. pen-' 
dcntc,  illud  cquitatui,  vtfacit,attribuati  quandoquidem  pluricscum  aquilis 
ipfis ,  quas  foli  pcdeibi  agmini  affignandas  nuper  meminimus ,  nccnon  cohor- 

H   2,  tium 


6o        R.APHAELIS  FABRETTI 

cium  fignis  idem  vclum  iungitur ,  vt  ante  num.  49.  in  eodem  folio ,  ne  longius  4 
probationcm  qua:ramus ,  qua:  non  deficit  in  alijs  monumentis  Traiani ,  Tabula 
reilicct  XVI-  Arcus  Conftantini  inter  Mirand.  Rom.  Antiq. 

Sie  lurfusopinionem  Ciaconi  num.  8.  &  ^.  tanquam  improbabilem  cxplo- 
dit ,  per  illa  nempe  quattuor  ferta  cx  qucrcu ,  &  torum  cx  lauro ,  coronas  ciui- 
cam,  &  triumphaiem  a  Senatu  decretas  fignificari ;  nee  enim  inconfulto ,  vt 
putamus,  id  Ciacono  in  mentem  venit  \  fed  ex  Dione  lib.  LIII.  vir  eruditifli-  B 
mus  obferualfe  potuit ,  ex  eadem  ratione ,  qua  olim  Auguito,  poftca  Traiano, 
haud  abfimilcm  honorem  delatum  fuiffe,  nempe ,  (  funt  Dionis  verl>a  }  njt  ante 
jpJtHS  domum  inpaUtio  laHri ponerentur^  acfuper  ea(  coron^  quern^  fujpenderentur^ 
ntmirum ,  quod pnpetuus  hojiium  vicfor-,  O*  Ciuium  ejfet [eruator  .  Miror  itaquc 
in  hoc  delicatilfimum  falhdium  hominis ,  qui  plurima  alia  fymbolica ,  magis 
longe  pctita  dcglutiuit  a  Ciacono ,  imo  de  fuo  penu  deprompfit ;  in  hoc  vero  C  • 
adeo  difficilem  fe  oftendit .  Is  enim  eft  ,  qui  promifcuam  illam  corporis  mo- 
tionem,&geftummiIitarisia(2:ationispeculiarem,primum  in  milite  num.  12., 
&  deinceps  fortuito,vtputo,  artificis  conceptu,  aliquoties  in  hoc  marmore  occur- 
rentem,(pluribus  tamen  locis  in  Charta  emendandum)mod6  ad  conftantiam,ex 
nummo  puto  Claudij  Caefarisapud  Oifcl.Tab.  LXIII.  1  r. ,  modo  ad  vidoriam, 
vndcnam  ignoro,  alluderc  nos  docet ;  mirum  quod  hinc  non  defumat  initium  E» 
jliius  confuetudinis,  qua  poftea  Cjefariani  &  Ghibellini  ftudium  partium  per  in- 
dicis  elationem  profcHos  fuifle  reperimus,  &:  fignantcr  apud  lepidilTimum  Poe- 
tam  Mantuanum  Phantalia  II.  ibi  Jc  cememfdem  dipti ,  nonfnque  Ghibelli , 
Is,inquam,quiadnum.  297.  clationemmanus  inconcionc,  adfidemmihtum 
declarandam  refeit ,  quidc^uidaliter  nosdoceat  Suidasin  verbo  X^^ovia.-,  qui 
hinc  vniuerfalem  quendam  confenfum  &  fufiragationem  elicit ,  fcnferintque_.  B 
Lucanus ,  Claudianus ,  &:  Flaccus  j  prior  enim  lib- 1.  de  Bello  Ciu.  cecinit . 

his  cunB^e  fmul  adfcnfere  cohortes  t 
Elatafque  aice ,  qucecun(jue  ad  hella  vocaret  j 
Promifere  manus , 
alter  lib.  I.  in  Rufin. 

Orantem  fecjuitur  clamor  ,  cunEi^^ijue  profanas  ^ 

Porrexere  manus ' 
tertius  lib.  I.  Argon, 

Dixerat heec -t  oritur  clamor t  dextr<e'j^ue  feq^uuntur 
V  erha  ducis  . 
hunc  enim  afl"enfum  expreflum  puto  etiam  in  militibus  concionis  fub  num^ 
iiy.  dexteras  attollentibus,  indices  (vt  in  fimili  allocutione  Horatij  CoS.  vocat  G 
Liu.  lib.  III. )  tiolu.ntatis  iirtutifque .  Is  demum ,  qui  eodem  num.  z^y.  manum 
in  hafta  emincntem ,  qua  Lipfius  5^  alij  omnes  haifienus  allufionem  ad  mani- 
puli  vocem  fadam  dixerunt ,  ad  fidei  (ignificationem  trahit .  Poft  nimis  lon- 
gam  digreflRonem,  rcdeo  ad  inftitutum  fermonemj  5^  pergo?  Neotericum' 
agnouille  quidem  vtranque  coronam  Traiano  dcbitam,  prcut  certelaurca, 

geciino 


DE  COL-  TR AIANI  CAP-  III-        6t. 

f^  gerrrino  dc  Dacis  triumpho  bis  caput  cinxit,  S^:  ciuica  digmflimus  fuit,dum 
Ciui-um  fanguiiii  paiccns  (tcfle  Dionej  (ecure  gejjit  hoc  Bellum  tnagts  quam 
c4Uriter\  Vndp  quid  exdudit ,  cofonas  hafce  hic  lignificari  potuiife ,  ca  Neotc-- 
rj.ciratio,  quod  illse  iam  in  numifmatibus  continerentur  ^  An  nc  ncfas  credi- > 
nius  5  potujirc  tc  hic  ,  &  in  nunimis  idcm  exprimi ,  dum  videmus  Viani  Traia- 
nam  in  monumencis  Arcus  Conftantini  ,   &:  rurfus  in  nummo  Angelonij 

%  X-*^^^'  i  a^hmen.ta  ItaHje  &  ibidem,  &  in  nummo  apud  Erizzum  in  Traiano  fol. 
CCCXXXVm.  i  Fauftina;  minoris  apotheofim, alis  vicloricE  ( hanc  enim  puto 
cumdociiilimo  Spanhemio,  potius,  quam  Dian^e  Luciferae  cumTrill:ano) 
il>{jdentis,  in  rchquijs  Arcus  M.  Aurehj,vulg6  di  Portugallo-,S>c  in  nummo  apud 
eqndem  Triilan.  pag.  DCLXVHI. :  &  vt  aha  omittam ,  Vidoriam  quam  irui 
Gokimna  cermraus  num.  119. ,  cx  nummo  argenteo  ad  vnguem  defumptam*? 

c   Hunc  IV.QoS,  eufum,  tanquam  non  alibi  cditum,  dabimus  Cap.  vkimo ;  expi- 
lat.T  cnim  alienaegazce  querclam  timercm,(i  obuios  apud  aurhores,  (vt  fummus 
vkfccit)  quodque  magis  prsegrauat,  inopporcunc ,  ac  nihii  ad  hanc  expedi-.- 
tioncm  pcitmcntes  (  vt  videbimus )  infererem .  - 

Ad  num.  1 80.  Ciaconus  id  quod  cit  in  commentarium  rcgerit  >  Traianum 
videhcet,  re  frumentaria  probe  curata  ,  excrcitumiterum  educere ;  diter  tamen 

i^  Nuperus  tranfcripfit ,  dum  naues  frumento  onuitas  reddi  profcrt,  qua  veritate, 
ahjiudicentj  nam  tres  illosmihtes,  gradum  a  naui  refcrre ,  &:  nauclcrum  ex 
aecruo  faccum  qui  fuperior  eft  deijcerc ,  nos  claris  ocuhs  videmus . 

Variareconipexi  in  vtroquecodice  locum tropha;orum  num.  i^j.Ciacono, 
noi^ro  autem  z^z.jquia  ille  in  montium  cacuminibus,  hic  in  fummitate_, 
ArcusadTibifcum  (noili  iam  fiuuium)  eacollocat.  Dum  itaqUe  vtriufque 

]^^  autlioritati  intcrccdo,  &  iocum  inuifo,  magnam  in  marmore  lacunam  inue- 
nto  , quse  late  circumquaquc  locum  dequo  ambigiturabforbet,5»jproptcrea 
litem  ad  diuinationcm  rcdigit.  Ai\  cs,o ,  /t  tantam  fas  eji  mihi  foluere  litemy 
quamuis  Dauus  fim  ,  nonOcdipus;  fique  nugis  dare  pondus  licet ,  &  cuni_, 
laruis  ,  vt  fic  dicam  ,  luCtari '-,  inuentum  Civiconi  magis  ad  iidem  hiiloriaruni* 
accederc  putarim ,  quia  vt  notatur  ad  illud  Virgihj  hb.  XI.  verf  5. 

T£  Jngfntem  quercum  decifs  'vndtque  ramis 

Conjiituit  tumule.  . .  lU 

incolle-y  ait  ibi  Seruius ,  quia  trofh<ea  non  ^gehantur  nif  eminentiorihus  lochl 
vndc  &:Sylla,  g^  Vinicius  ,  &c  Scipio  ,  &  Pompeius,&  Viriatusin  altilTimis 
montium  iugis  fua  quifque  trophaea  erexit,  quo  magis  longe lateque  confjpicua 
virtutis  monumenta  rcddcrentur.  Audiaiur  Sihuslib.  XV. 

G  Pyrenes  tumulo  clypeum  cum  carmine  fgunt , 

fjiifdruhalts  fpolium  Gradiuo ,  Scipio  viBor . 
Plutarchus  de  Sylla  in  Vita ipfius ,  Alterum  ef  trophaum  in Thurij  ofertice pof- 
tum  de  circumdatis  ihi  Barharist  quod  gr<ecis  literis  Homohico  (Sf*  j^naxidama 
primam  eius  ficii  laudem  trihuit.  Dio  de  M.  Vinicio  lib.  Lllf.  ob  deuidos 
Gcrmanos  fomix  trophxum  fcrcus  in  Alplhus  ei  roftus  ef .  Pliniufquc  hb.  III- 

cap. 


6z        RAPHAELIS   FABRETTI 

cap.  III.  Pompeius  Magnu^  trofhais  fnis  e^u<e  fiatueldit  in  Pyreneo  DCCCXLVIl  A 
Qppida  ah  Jlpihus  ad  jines  Hifpanite  ilterioris  in  ditione  k  fe  redaila  tefiatus  i 
quamuis  i<d  non  fine  obtredatione  ei  ceflerit,  vt  Dio  aduertit  lib.XLLj  quapropter 
(  vt  idem  fubdit)  Cttfar  fuhacia  iam  Btfpania  >  deui^ifjue  Pompeij  ducihusl 
aratn  magna:  molts  ex  Upidihuspolitis  conflruEiam  haud  procul  a  troph<eis  Pompeianii 
pofutt  i  poftquam  ea  euertere  fas  non  erat,  vti  Dijs  Belli  confecrata,  ex  Vitruuio 
Jib.  II.  cap.  I V. ,  &  f  X  hoc  ipfo  Authore  hb.  XLII. ,  ybi  dc  eodcm  Cccfare  pofl:  » 
fuperatum  Pharnacem  ita  loquitur ,  Manuhias  «mnes  j  quamuis  plurim<e  erant^ 
?nilitthus  donaait  5  quum^ue  troph^um  eo  in  loco  Mithradates  de  Triariofiatuijfety 
quia  id  confecratum  Belli  Deis  euerterefas  non  erat,  ipfe  de  Pharnacefuum  oppofuity 
atque  ita  Mithradaticum  chfcurauit ,  quodamjue  modo  deiecit :  ita  tamen  vt  tem- 
pore  ca  paullatim  abfumente,  minime  reficere  ac  tueri  fas  eflet ,  tefte  Plutarcho 
in  Quitft.  Rcr.  Rom.  XXXVII. ,  quia ,  f^t  cum  primis  illts gloriam  antiquatam  c 
rtf  deletamputent ,  nouum  altquod  ac  recens  'virtutis  monumentum  confequi  acparare 
ftudeant .  Jn  ifiud  njerius ,  quod.  ctim  intmiciti<£  aduersus  hofies  (igna  tempofe 
chfcurentur  ,  ipfosea  renouare  ■jinuidiofum  C*r  acerhum  efie  cenfent :  nonenim  qui 
primi  apud  Gr^ecos  <tneum  aut  lapideum  trcph<eum  fiatuernnt^  magnopere prohati 
funt ,  Adeoque  immutabilia  eranthoftiumfpolia  vbicunque  ea  affixaeirent, 
v,t  ea  nec  emptori  refringcre  liceret  •,  (  vt  ait  Plinius  lib.  XXXVI.  cap.  II.)  D~ 
triumphahantque  ctiam  dominis  mutattf  ipfe  domus.  De  Viriato  tandcm  Florus 
Hill.  lib.  II.  cap.  XVIK  ait  infgyiita  traheis  Z^  /afcihus  nofirisy  qu^  ca^perat  •,  in 
t/jontihus fuis  troph<eafixijfe,  Vetuftius  autem^idcmque  amphfIimumtropha:um 
in  montibus,mirata  cft  antiquitas  in  clariflima  Damafci  Vrbe,quGE  tota  &  inte- 
gra  in  trophxum  louis  ob  deui<flos  Gigantes  ftatuta  fuit,vt  Ifaeius  adLycophro- 
nem  memorat:  vnde  forfan  luhan.  in  Fpift.  cam  ^eram  louis  Vrhem  appellauit.    1 

Pari  fententia  lis  de  Biga  Martisaurigantis  num.  1 54.  inter  eofdem  Interprc- 
tcs  dijudicanda  venit.  Nam  nec  biga,vt  vterque  ait,fedquadriga  ijla  eft:Martern 
vero  in  eadelatum,non  pollum  cum  Ciacono  ap/erere;  fcd  demum  nil  continuif. 
fe,  vt  Nouitius  pro  comperto  tradit,  negare  non  vereor ,  ex  brachijs  currui  adhuo 
inha»rentibus  5  c\mx  crcdere  faciunt ,  reprcfcntari  hic  quadrigam  triumphalem> 
qua  iam  Traianum  etiam  antc  tnumphum  Dacicum  honoratum  fuiffe  teftantur  i 
tria  numifmata  III.  CoS.  cufa  apud  Occon.  fol.  CXC  VII.  &  CXC  VIII.  ex  folo 
triumpho  per  Senatum  dccrcto :  moderationis  quippe  Traiani  proprium  erat  •, 

Multos  meruiffe  t  aliquos  fgiffe  trimnphos , 
^ec  aliunde  dubitare  potuiflemus,  Augufto  ,  quamuis  non  adhuc  triumphali  9 
triumphalia  ornamenta  aflumcre  licuiflc ,  qua;re  bene  getta  fsepepriuatis  decer- 
nebantur,  vt  in  Epigraphe  M.  PJautij  ad  Pontem  Lucanum  Via  Tiburtina  g 
HVIC  •  SEN AT VS  •  TRIVMPHALIA  •  ORNAMENTA  •  DECREVIT 
OB-  RES^  IN^  ILLYRICO-  BENE-  GESTAS,&alibiinmarmoribus, 
&  hiftoricis  eft  obuium ;  prout  olim  concefla  fuifle  Traiano  Patri ,  ope  potifli- 
mum  filij  5  militisE  apud  ipfum  rudimenta  ponentis ,  commemorat  non  femcl 
idem  Plinius  in  Pancg.  num.  LXXXL  CXXV.  ^  MXI. 

Currus 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-        «3 

^  Currus  IpCc  femicircularis  cft  form«,  &  a  partc  pojftica  patulus ',  vt  proptcrei 
fcrcndus  in  hoc  nonfit,is  qui  aducrsus  Rubenium  nuper  decreuir,  currus  kuiuf-, 
tftodf  capfam  ha.bui(Je  rotunddfi^ura ,  O*  in  ambitu  cUufa  >  Zonarae  fidem  acco- 
modans ,  qui  lib.  II.  fuae  Hill. in defcriptionc pompx  triumphalis,hic  habet  > 
His  triumphator  peraBii  t  currum  confcendebat ,  neque  bellcis  y  neque  ijs/imilem^ 
quorum  in  ludis  'vfus  eji  /  fed  injiar  turris  rotund^e  confeElum :  quamuis  ncc  inte- 

B  grc  Zonaras  fibi  fuffragetur  5  nam  eius  fcntentia  admifla ,  obferuandum  erat,  ibi 
vctuftiffimam  triumphi  aCamillo  de  Veicntibus  dudi  formam  explicari ,  8fi 
paullo  infra ,  haec  fubiungi ,  ac  triutnphus  olim  huiufmodi  fuit ,  fed  feditiones  &* 
faBtones  t  plurimn  in  eis  innouarunt ,-  interqua?  innouata ,  proculdubio  hemi- 
cychca  ifta,  quam  tucmur,  figura  admitti  debet,  Additnouas  huiuscogitationis 
inuentor,  (vltra  quam  Turnebus,cuius  ipfe  nomen  reticet, Aduerf  lib.XI.  cap, 

C  XVI.  exeodemlocoZonararprogrcflus  fuerit)  Rubenij  fententiamy  quiexgcm- 
ma  (  vt  nos  ex  Columna )  arcuatum  initar  hemicycli  exhibet ,  irtujiis  omnihus 
monumentis  aduerfari,  Quam  cnim  hoc  verum  fit,  videre  poterat  author,  mul- 
tiplicis  (anc  eruditionis ,  5c  prasfertim  rci  nummariae  peritiiHmus ,  ex  pluribus 
nummis ,  qui  currus  non  quidem  pompaticos ,  fcd  proprie  triumphalcs  >  eiuf- 
dem  cum  hoc  noltro  figurar  rcferunt ,  quales  innumeros  congeiHt  Goltzius 

j}  in  fuis  Faitis,  iraut  m  vnaquaque  fere  pagina,  imo  &  bini  alicubi,  fefc  oftendant. 
Veriim  ne  hi  vifum  fugere  cx  paruitate  dicantur ;  ampliores  indicabimus ,  fci- 
licet ,  Augurti  num.  L.  Tiberij  II.  Traiani  LIII.  rurfufquc  CIX.  Aurclij  Caefa- 
ns  n.  omnes  apud  Aeneam  Vic ;  8i  hos  prxter ,  cxtat  currus  triumphalis  cum 
quattuor  Elephantis  huiufirjet  Traiani  apud  Eriz.  fol.30  J. ,  quadriga  Hadriani 
fol.3 6 1. , alia  Maximini fol.676. ,  alia  Vcfpafiani  VI.  in  ordine apud  Patinum 

e  ad  Suet.cap.VIII.f0l.5c)  I.  ,alia^ue  demum  eiufdem  Hadriani  num.  LXV.apud 
Angclonium , quam vere  triumphalem,&:inmemoriam  triumphi  a  Traiano 
Aug.  Patre  poft  obitum  gcfti,  nummo  infculptam  arbitror,  de  quo  ita  Spartian» 
in  Hadr.  quum  triumphum  ei  Senatus ,  qui  Traiano  dehitus  erat ,  detuliffet ,  recu* 
fauit  ipfcfat^ue  Imaginem  Traiani  curru  triumphali  vexit ,  vt  optimus  /mperator 
ne  pojl  mortemquidem  triumphi  amitteret  dignitatem,  Nec  prtEtermittendus  efl 

«s  nummus  Caracallje  maxim^e  optimsequc  forma; ,  in  luculentiorcm  Kubcnij  y 
imo  iS:  veritatis  ipfius  dcfenfionem,  cum  quadriga  &:  curru,  qualem  Rubenius 
defcribitj  qucm,  libello numifmatum  feledorum  e  MufeoCarpinco,Iofeph 
Monterchius  pag.  i^.  nuper  inferuit.  Idemque  erit  contra  eius  Aduerfarium  > 
fi  non  pro  Rubenio ,  probafle,  currus  triumphales  quandoque  quadrat^  forma 
fuiflej  vt,  ne  nimij  iam  in  hoc  fimus,ex  folo  Angelonio  deduccmus,  in  nummo 

G  XV.  Traiani,  IV.  Heliogabali  &  XII.  Alexandri. 

Obfcruaucrat  Ciaconus  ad  aquilam  illam  num.  150.  ,aquilas  legionarias 
diuerfimode  ornatas  apparere ,  vt  fingulx  in  eum  modum  fatis  diftinguercntur  > 
&  Centuriones  ac  legionarij  quicunquc  milites,fuam  aquilam  ab  alijs  diftindam 
agnofcerent .  Ha»c  minime  contemnenda  ratio,  quamuis  alios  dodlos  viros  hoc 
idem  dicerc  cocgerit ,  non  dctcrruit  Rcccntiorcm ,  quominus  &:  hic  Ciaconum 


^4       RAPHAELIS   FABRETTI 

fuum,nefcio  an  magiftrum  anaduerfarium,  obelifco  iugularet;  plane  negandO) 
huiufmodi  diltindionem  ex  authoribus  vel  ex  marmore  elici .  Quoad  authoreSj 
dicendum  eft  eum  minime  vidiftc  Alexandrum  Neapolitanum  lib.  li.  cap.  IV- 
Dier.  Gcnial.  vbi  ha?c  funt,  confueuijfeetiam  finguUs  turmas',  mantpulr.sy  O*cohor- 
tes"}  ac  legiones-, propyium  njexillum  O*  militare  fgnum  hahercf^vulgo proditum  efiiVt 
cuitts  ejfet  legioms  q^iiijque  miles-^i^  fuh  quo  duce  miluaret  ffa.cile  dignofceretur'^ 
tte  fnefgnis ,  fne  impcrio ,  inordinati  CT*  meompofti  ducererttur ,  fed  confpicua  om- 
mhus  fgna  forent .  Idque  omnino  ex  mente  ipfius  Vegetij  eft ,  qui  dum  proui- 
fum  refert  lib.  II.  cap.  XlII.  ,  quod  fmgulis  cenmrijs  -,  fngula^vexilia  confiituta 
fnt ,  itaut  ex  quacohorte-,  ijel  quotd  effet  centuria  in  illo  vextllo  literis  effet  adfcri- 
ptum  5  quod  intuentes  milites  ,  in  quantouis  tumultu  acontuhernalthus  fuis  aherrare 
non  foffent '•)  imo  ad  hoc  vt  milites  nonfolum  fua  quique  figna  ,  veriimetiam 
fuos  contubernales  ab  alijs  diftingucrent ,  diuerfis  cohortibus  diuerfa  in  fcutis 
figna  pingebant ,  vt  ipfi  nominant  ^^yixaf^  ,  fat  confpicua  &:  elaborata  in 
marmore  ,  fed  in  exemplo  penitus  ac  peilime  confufa :  multo  magis  necefta- 
rium  credidit,  quod  qui  figna  fua;  cohortis  dignofcerc  debebant ,  proprix  iegio- 
nis  aquilam  non  cflent  inter  alias  ignoraturi ,  fed  tanquam  nimis  cx  fe  notum 
omifit.  Patet  infuper  haec  aquilarum  diftindio  varijs  in  numifmatibus ,  quo- 
rum  ahqua nobis  exhibent  aquilam  fimphccm  abfque  ornamentis , aha  aquilam 
cum  fulmine,  alia  cum  clypeis  &  imagmibus ,  &  rnagis  ad  rem  noftram ,  binas 
aquilas  eiufdem  exercitus  vario  inter  fe  ornatu  reprelentat  vnus&  idemnum- 
mus  Hadriani  apud  Chouhum  fol.  26".  Quo  vero  ad  hoc  noftrum  marmor  Co- 
lumna?,  ipfam  intuentium  fidcm  obteftor,  quam  pcrlidiosein  hoc  Ciacono 
detrahatur  ,  cum  coram  &  parum  elatis  oculis  liceat  infpicere  primum  Danubij 
tranfitum  in infima  fpira  meridionah  ,  &  aquilas  illas^p.  5  2.,binafque  poft 
fignum  vid;ori«B  fequentes  ,  fatis  inter  fe  diuerfas  contemplari ;  ni  pro  noftrate 
iicamus  ,  ipfum  vt  fuam  delaterna  num.  50.  6(:noLiurna  traiedione,  de  qua 
mox  loquar ,  opinionem  firmet ,  fub  maligna  hac  luce  diftind:ionem  fignorum 
difccmcre  nequiflfe  j  nam  alibi  in  afterifco  num.  159.  cius  quod  hic  dixerat 
oblitus ,  plane  aquilas  illas  inter  fe  difFcrre  fatetur . 

Pcrpetuam  ferme  hanc  interaquilas  difterentiam,  aliquando  in  Column^ 
fublatam  ( licet  non  fimui  in  omnibus  )  video ,  hoc  eft  in  ternis ,  non  amplius, 
aquilis  prope  Traianum  exercitum  luftrantem,  tam  in  primo  fuouctaurili  num. 
•76^.  ,quam  in  fecundo  num.  1 87. ,  ^  in  totidcm  ante  Decebalum  in  amiciiiam 
rcccptum  num.  1 20.  (  quod  in  recentioribus  chartis  ne  quaeras ,  vbi  nc  quideni 
lcgionum  figna  dignofi:as  )  fimilibus  omnino  imaginibus ,  clypeis ,  &  titulis 
inftrudis :  quae  tamen  fignorum  confufio  de  induftria  exprimi  potuit ,  quia 
fuouetaurihbus,  tanquam  intra  Caftra  pcra>flis,5^  finito  iam  Bello, in  proftratio - 
ncDecebali,  legionibufque  ad  pompam  &  maieftatem  circumibntibus,  po- 
tucrunt  aquila^  ijfdem  prorfus  ornamentis  plurcs decorari,cum  tunc nihil  intcr- 
eftet ,  vt  milites  fuam  aquilam  ( id  quod  Ciaconus  confiderauit )  ab  alijs  diftin- 
6lamagnofcer€nt. 
' "■  •   "'"^  Dc 


e 

I 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-       ^j- 

^  De  Danubio ,  ait  Ciaconus  num.  40.  quod  Illyficum  alluit ;  quod  quamuis 
Ptolemaeo  Geographorum  principi aducrfetur ,  qui  inter  Illyricum  (  prout  Dal- 
matiam  comprehendit )  ScDanubiuiij,  Pannonias  ,Dardaniam,  &Myrianu 
fuperiorem  collocat ;  tamcn  libcns  admirto ,  cum  aiijs  auclioribus  non  deftitua- 
tur .  Non  proindc  admittcnda  eit  extcniio  Ncocerici ,  qui  dicit ,  illum  in^redi 
SchUuonia.m ,  quod  idem  eft  ac  eam  Prouinciam  interluere .  Nam  quamuis  , 

j  vt  ei  morem  gcramus,  Schlauonije  nouum  nomen  pro  veteri  8c  latiflime  patemi 
Illyricoaccipiamus,  Paeones,  Rhjetos,  Noricos,  ^' Myfios,  ac  quicquidefl 
addexteram  Danubij  iuxta  Appianum  in  Illyric  compIe<^ente,  fcu  cum  Sue- 
tonio  in  Tibcr,  cap.  XVI.  toto  lllyrico,quod  mter  Jtalianiy  Re^numjue  T^oncumy 
tSf*  Tbraciam  ,  O*  iXiAcedoniam  ,  inter^ue  Danuhium  flumen  ,  CT"  fmurn  ntaris 
jdrtaticipatet :  adhuc  non  erit  nifi  limitanea  5  tc  non  peruia  Danubio  Prouin- 

c  cia .  Si  vero  mihi  obijciatur  ex  Rufi  Fcfti  Breu,  inter  XVIII.  Illyrici  Prouincias 
etiam  duas  Dacias  connumcrari,  exeodem  authorc  dcccptionis  caufla  patens 
eritj  pauUo  cnim  ante  dixerat,cx  vcra  Daci^  vltra  Danubium,  per  Aurelianum> 
translatis  cxindc  Romanis ,  duas  Dacias  cis  Danubium  in  regionibus  Moefise 
ac  Dardaniae  cfFcdias  fuifle  5  idque  late  profequitur  Pancirolus  in  Notit.  Imp, 
Occid.  c«p.  CXXVIII.  de  Vic.  Dac.  &:  Recl.  qui  fub  coerantj  agnouitquej 

D  dodilfimus  Holftenius  in  Annotat.  ad  Thef.  Ortel-  vcrbo  Vlpianum . 

Nec  telicius  alicubi  fuppletur,  quam  cmendctur  Ciaconusj  namadnum, 
157.  vbi ,  ex  Dione  Valefiano ,  Lufium  ac  Mauros  fubfidio  venifle  probaui- 
mus,  &  vbi  illud  Dionis  ex  Xiphihno  conijcere  poflumus^  fciUcet,  quod 
Traianus  contendit  ad  editiora  loca  montium ,  alijs  atque  alijs  occupatis  collihus  j 
sdificia  illa  montana ,  nefcio  an  templa ,  an  arces ,  vel  caftella ,  inter  qu^e  tranf- 

E  currunt  milites  fuperioris  ordinis ,  Nouitio  Interpreti  feorfim  a  Ciacono  viden- 
tur  iepuichra  militum  Romanorum ,  motum  fe  aflerenti  indicio  funebris  figni 
arborum  illarum,  quas  cuprelfus  ex  acuminata  figura  indicat .  Aft  ego  (  pace_, 
eius  dixcrim )  hic  cupreflum  fimulatum  video  •,  nam  primo ,  militibus  c^efis 
Traianus,  ex  eodem  Xiphilino,  non  figillatim  fepulchra,  (nam  id  nimis  opero- 
fum  fuillet )  fed  in  vniuerfum  concrematis  ex  diftipiina  caftrenfi ,  aram  ftatuit , 

f  5i  quotannis  parentari  iuflit :  vt  in  fimili  tumultuano  funere  Hannibal  apud 
Liuium  lib.  \Xll,  fepeliendi  cAujf?,  conferri  in  vnum  corporafuorutH  iujjit-,ad  oUo 
miUtafuiffe  dtcuntur  fonijfmorum  ruirorum;  quo  padlo  Qj:]uoque  Claudius 
Conful  lib.  XXVII.  ftiorum  corpora  colUtx  in  vnum  fepelirt  curauiti  nec  fecus 
Germanicus  apud  Suetonium  in  Caligula,  c^eforum  clade  Varian^  veteres  ac 
differfas  reliquias  vno  tumulo  humiturus  collegit :  5c  per  Antiochum  commenda- 

G  tionem  fibi  apud  Macedonas  quxrentem ,  eorum  cadaueribus  qui  ad  Cynos  ce- 
phalas  Ceciderant  tutnulus  e(i  tn  vnum  ojjihus ,  ciux pafftm  jirata  erant-,  coaceruatis 
fdHus-,  idem  Liuius  lib.  XXXVI. ,  Athcnicnfium  excmplo,  de  quibus  Silius 

lib.  xm. 

Cecropidic  ob  patriam  Mauortis  forte  percmptQs , 
Decreuere  Jimul  communitus  irere  Jiammis . 

I  &:  prae 


66       RAPHAELIS  FABRETTI 

&  prse  castcris  nobiliilimo  LaccddEmonum  adi  Thcrmopylas ,  qui  vno  tumulo,  ^ 
&omnium  oredecantata  infcriptione  >  (  vtait  Strabo  cam  afferenslib.  IX.) 
ita  comprchcnli  fuerunt  j 

K^/J.s^ocloig  KHYo^Y  'zseiBofdpoi  vofA.ifMi<;, 
Dic  Laced<emonijs  hac  ,  hfpes  5  parte  iacere  , 

Dum  illorum  rigidis  legibui  ohfe^uimur»  B 

Nec  ab  re  fuerit  aliam  Opuntiorum  epigraphen  ex  eodem  Strabonc  infcrcrc , 
ciimper  hunc  authorem  conftet ,  quinque  omnino  columnas  fuifle,  quibus 
commune  illud  Spartanorum  fepulchrum  exornabatur ,  in  quarum  prima ,  \\xc 
exculptafuerunt, 

Mjj^o^SJoAiV  Aox^coi'  ic&j^et  yo/ji,(jov  OtBoet^ .  C 

^os  pro  fe  in  Adedos  morientes  Gr<tcii  vidit^ 
Vrhs  pia  Lccrorum  nunc  inater  Opuntia  claudit* 
Vel  ad  fummum  duces  a  militibus  feparabantur ,  binis  tumuiis  tantum  erediis , 
prout  Eumencm  fcciife  legim.us  apud  Plutarchum  in  eius  Vita ,  cadaueribuf^ue 
colletiis ,  ianuaf  inpropinquo  ftorumpagorum  confcidit ,  ijfque  lignis  ea  cremauit ,      l| 
feorfm  duces  ,  forfim  gregarios  milites  ,  tumulifcjue  eorum  congejiis  ahijt ;  fme  Sa-  d 
cerdotibus  ab  alijs  Ciuibus,  hifcjue  a  Scruis  difcretis,  vt  de  Spartiatis  polt  Plata»- 
enfem  pugnam  ait  Herodotus  lib.  IX.  cap.  LXXXIV.  Gr<tci  feparatim  quifque 
fuos  tumularunf-i  Lacedamonij  trihus [epulchris  effeEiis  ^ineorum  'vno  Sacerdotes  y 
inaltero  reliquos  Spartiatasy  in  tertio  Seruos  ^^«»;:i«fr««f :  longeque  abeft  ab  hac 
fcpulchralium  sedificiorum  excitatione  mos  ille ,  de  quo  Latmius  de  Termin.  a 
Goefio  vna  cum  alijs  de  Rc  Agraiia  Scriptoribus  editus  pag.  ^04.  tot  iapides  de-  e 
ficend: ,  quantos  milites ponehant ,  quod  a  miHtari  fimplicitate  non  erat  alienum . 
Dcinde  ha:c  quam  vocat  Claudianus  Iib.  11.  de  Rapt.  Proferp. 

tumuios  te^ura  cufrejfus , 
fiue  vt  Lucanus  lib,  IIL 

non  pleheios  InEius  teftata  cnpreffus  , 
in  Dacia  ,  vt  audiui ,  nafcitur ,  non  enim  omnisfert  omnia  tellus ;  &  quamuis  in    r 
feraciflimo  folo  ,  non  potuit  tam  breui  in  proceram  arborem  euadere ,  cunij 
paullo  ante ,  funus  concelebratum  fuerit  i  nifi  binos  in  diem  cubitos  (  vt  de  olea 
"MinerusE  Attic^T  tcmpore  incenfa» a  Perfis  Vibis  PaufaniasIib.I. refcrt,Herodoti 
hyperbolem  lib.VilI.  cap.  LV.  duploaugcns)  nouo  miraculo  creuifle  dicamusj 
prsefcrtim  cum  fuppetat  quod  ad  hiftoriam  rcducamus,  eoque  minus  ad  inania 
diucrterc  liceat ,  vt  Ncotericus ,  fuis  fepulchris  U  cuprefQs ,  nos ,  bc  Ciaconum  c 
abducit. 

Inftantes  aducrfarij  ad  tranfitum  fluminum  infidias  vel  fuperucntus  facer?_» 
confucuerunt ,  vt  obf cruat  Vcgetius  lib.  ill.  cap.  VII. ',  hic  tamcn  adeo  incurio- 
fus ,  vv  fupinus  Imperator ,  catcroqui  totius  militaris  artis  peritiflimus ,  figura- 
tur,  vt  in  ipla  prima  profcdione  num.  jo.,  ^  itcrum  vt  obfeflispra^fto  fit 

num. 


DE  COL'  TR.AIANI  CAP-  III-        67 

A  num.  1 5 1 M  exercitum  nodiu  tranfiiiittat.  Subdubitauit  quidem  Ciaconus,  iilud 
ferculumnum.50-  efle  lacernam,  qu«  noclu  iter  agentibus  militibus  viam  illu- 
ftraret;  i^i^  id  quod  indcterminate,&  gencrice  altcr  innuit,hic  pro  certo,^  in  hac 
amnistranfitioncrepofuit;  repetitque  in  afterifco  ad  num.  151.,  vbinoniam 
laternam ,  fed  funalia  &:  cerea  patentia  imaginatur ,  tanquam  fi  venti  a  Oacica 
regione,  vtabOlympi  vertice ,  exularcnt;  fcu  illosTraianus,  y€olimunere, in 
j,  vtre  conclufos  habcret  .  Erit  illud  igitur  haftile ,  &  fcrculum ,  al.cri  fuper 
quo  incft  aquila  num.  49.  fimillimum ,  cui  in  iftius  dcfedum  ipfamet  aquila_j 
infigi  pofTit ,  a  Vicario  ipfius  Signiferi,  forfan  ad  muneris  fpecimcn,  efferri  foli- 
tum ,  prout  aliud  cxtat  poft  tranhtum  fluminis  num.  159.  parircr  a  milite  chla- 
mydato  geftatum .  Fuifte  cnim  aquilam  inde  amouibilem ,  Flori  locus  de  cladc 
Variana  lib.IV.  nos  monct,  Signifcrum-,  cK^uiUm  intra  bilteifin  UtehrAs gerentemy 
C  in  cruenta palude  delituij[fe',S>c  vti  locus  ifte  aquilam  a  fuo  conto  5v:  ferculo  fecer- 
nit,  ita  alius  Plutarchi  m  Vita  Syllae,  contos  abfque  aquilis  5^  fignis  confiderat) 
ibi  quodfane  Romanis  dtuinitus  frdfignificatum  efi  :  Ignis  enimfpontefita  ex  contis 
q^iiibtts  fgnaferuntur  milttaria  emicuit  •,  fvixiiue  extingui  potuitj  atquc  ipfos  Si-| 
gnifcros,  ac  Imaginifcros ,  fuos  Optioncs  habuifle  necefle  eft ,  probantqucj 
fcquentes  infcriptiones . 
D  DEAE   '   NEMESI 

AVREL-MARIVS 

OPTIO-  SIGN 
LEG'XIII«GEM&c.  Grurcrus pag. LXXX.^: 
Alia  habctur  pag.  CDXXXL  5.  fed  negligentiffime  excepta,  ac  mendis  fcatens, 
vcrf  tamen  XIII.  aperte  habet  OPTIO  •  SIGNIF*  Itemque  alia apud  cundcm 
t  C  •  OPPIO  •  C  •  F*  VEL 

BASSO  •  P  •  C 

PI^  •    AVXIM  •   7-    LEG 

IIII-  FL-  FEL^EVOC-  AVG 

AB-  ACTIS-FORI'-B-  •  PR-  PR 

SIGNIF  •  OPTION  •  TESSE 

F  COH  •  !!•  PR^  5ic,  fol.  CDXLV.  lo. 

fub  dubio  tamen  an  fit  referenda  ad  Optionem  TefTerarij,  vt  vult  Scaliger  in  In- 

dice,  an  Signifcri,  vt  Lazius  lib.  IV.  cap.X.  fol.^gz. ,  perinde  ac  ifta  DLVIII.7. 

FIDELIAE  •  VER  VLAE 

PRVDENTIVS- REVERES 

OPTIO  •  SIGNIFEKORVM  &c. 

c  5i  prudenti  admodum  ratiocinio,  quamuis  non  visa  lapidum  authoritatc  i 

afl"equitur  Lipfius  de  Milit.  Rom.  lib.  II.  Dial.  VIL  Jd  Polybij  ^  Liuij ,  dico 

duos  quidem  'vexilUrios  dari  ,  fed  non  confequi  neceffario  de  duobus  vextllis . 

Tojfunt  emm  ita  dari ,  tt  alter  alterius  njicem  obeat  in  defatfgatione-f  fgrauia  enim 

K£cfigna)  aut  etiam  in  mc-bo :  nifi  dicere  vclimus,  (  vt  latius  infra  probare  co- 

nabor  ^Uquilam  a  Prjmipilo  ipfo  geftari  folitam ,  huncquc ,  &  pra^dKaunu 

I  2  num. 


68       R.APHAELIS   FABRETTI 

num.  139.  eflc  Ipfias  Centurionis  Primipili  Optionem ,  notiilimi  enim  Centu- 
rionum  Optiones  tam  ex  authoribus  de  re  militari  fcribentibus ,  qaam  ex  lapi- 
dibus  5  &c  praecipue  ex  Fefto  ad  verbum  Optio .  Is  adiutor  dabatur  Centuriont  k 
Trihmo  Militum  ,  ^«?  ex  eo  tmpore  qnem  'V-Iint  Centurionihus  fermijpim  eji 
cptaret  ti^  nomen  exfaEho  fortitus  e^:  facitque  cerea  lamina  fupcriori  capitc_. 
allata ,  in  qua  nota  illa  OPT.  7.  Optionem  Ccnturionis  fignificat ,  &  fequens 
apud  me  inlcriptio  fua  barbarie  commcndabilis . 

Q_  RAGONIAE  CYRIACETI  CONIVGI  DVLCISSIME 

E  T  I NCOM  P ARAB I L I  VN IVI RIAE  C  A  S  T  E  BONE 

QVE  VIXIT  ANNIS  •  XXI*  MES  VIIII  DIAEBVS  •  II 

QjIVLlVS  DONATIANVS-  OPTIO  7  COH  III 

CVM  QVAMBENE  VIXI- AMN •  VIII  MESIBV  IIII 

DIEBV   XXIIII  QVAM    NVPSIANNOR    XII 

MESVM-   XI-  DIERVM  •    XIIII    CONIVGI 

BENEMERENTI  HIC  DORMIT  Q^ 

•Nec  foliim  Optiones ,  fed  &  Suboptioncs ,  ex  veteranis  forfan  omnes  (vt  hinc 

muneris  dignitatem  a^ftimemus )  dilpofitos  habuit  antiquitas ,  vt  legimus  apud 

Gruterum  pag.  DXXIX.  S. 

M- AVREL 
M  A  CEDO 
VET-  NAT 

D  E  L  M 

EX  •  SVBOPT 

S  IB  I  •  E  T 

AVRELIAE  •  VICTORIAE 

LIBERTAE  •  VIVVS 

P  O  S  V  11' 
SI^QVIS  -HANC- ARC 
P-EXF^S^SS-S 
A  •  D  •  F  •  C 
quod  ita  cxplico  :  Si  quls  hanc  Arcam  pofuerit  extra  fundum  facrnm  fupra  fcripti 
Suhoptionis  yiurelij-,  dahitffco  centum .  Hoc  tamcn  in  prjEfenti  fufficiat  oftcndcre, 
ncque  eflc  locum  laternse  fufpediilimo  vtrobiqae  tempore  j  nec  jfiguram  ipfius 
ferculi  hoc  fuadere ;  &  certo  redargui  hanc  de  laternis ,  Sc  notturno  temporej 
traditioncm 5  de  qua  in  afterifco  poft  num.  1 5 1. 5  quia  ibi  nil  tale  in  Colurana 
apparet  >  idquc  mca  caufla  pro  comperto  credant  veiim .  Qu,6d  ft  tandem  exer- 
citui  nodiu  edut^o  prxlucendum  foret  5  id  non  detedlis  fuMalibus ,  fed  Vuleano 
in  cornu  claufo ,  vt  Plautina  loquendi  formula  vtar,  ficri  debuiftet :  ca  laterna^ 
fpecic  adhibita,  quae  e  tribus  lateribus  corio  nigro  eontedlis  >  vnum  tantummo- 
do  ad  lumen  tranfmittendumreclufum  habcret,  nchoftibus  perfpicua  euaderetj 
Vt  ex  lulio  Africano,  Olympiodoro ,  S<:  Philonc Mechanico  hanc ,  aliafque la- 
ternse  militaris  formas  defcripfit  Cafaubonus  in  Not,  ad  ^neam Tad.  vctuftif- 

fimum 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  III-        6^ 

A  fimumillum  antePyrrhum  fcriptorem,  cap.  XXII.  num.  XLV. :  &piOuicIi 
cuiufque  ducis  cautio,  nullo  etiam  admonente,  excogitarc  potis  ellet.  Ncc 
forfan  iuftiori  fanna  deridendus  illc  efl ,  qui 

Amhulft  ante 
T{ocTfm  cumfixcibus , 
quam  hi  miJites  in  fuo  tcncbricofo  acmale  feriatoitinerecercos  exrollcntes. 

^  Similiter  ad  num-  5  2..  doccmur  ex  afterifco ,  fignum  illud  cum  duobus  alijs 
Vidoriam  anteccdcntibus  ClaiTiarijs  prseferri :  id  quod  dupliciter  abfurduxru 
iudieo ;  nam  Clafliarij  non  erant  in  legiones  confcripti ,  fed  vilis  femper  &  1;/- 
iium  militia ,  vt  ait  Lipfius  de  Magnit.  Rom.  lib.  I.  cap.  V. ,  aut  enim  ex  fo- 
f  ijs  confcribcbatur ,  qui  ab  hac  militia;  fpecie  nauales  diccbantur  j  aut  ex  infimse 
foitis,  &:  paupcrrimis  ciuibus  conftabat,  qui  militia:  nomen  ob  cenfus  tenuita- 

C  tem  dare  prohibiti  erant ,  vl  habcmus  ex  Gellio  lib.  XVI.  cap.  X. ,  fed  tantum 
(vt  ait  Polybius  addudus  a  Lipfio  lib.  I.  Dial.  II.  de  Milit.  llom, )  ad  nauttcum 
rufum  referuahantur .  Nauticos  tamen  foeios  etiam  Ciues  Romanos  vocatos 
inuenioapud  Liuiumlib.  XI.  nauesXX.deduS^e-i  naualibusfocijs  ctuihusKomanis 
qui  feruitutem  feriiijlfent  complerentur  ,  tnoenut  tamen  ijs pr<eejfeni\  quamuisyono- 
rtim  O*  citiiiim  nomina,  intcr  fe  plerumquc  oppofita  legantur.  Hos  itaque  Claf- 

^  fiarios ,  publicorum  ycluti  feruorum  more  abiedos ,  $c  caiceis  ipfis  cxutos ,  Sue- 

o  tonius  in  Vefpaf.  cap.  VIII.  nobis  ita  reprefcntat ,  Clajjiarios  veroqui  ab  Ojita  O^ 
Pttteolis  Romam  pedihusper  'vices  commeant ,  petentes  confiitut  fhi  aliquid  calcearij 
nomine  ,  quaf  parutn  ejfet  fne  refponfo  ahegijje-i  tujfit  pojihac  excalceatos  curftare^ 
&  ex  eo  ita  curfitant :  Qupd  omnibus  Tabellarijs  commune  fuifte  videtur  ex 
Mufonio  a  Stobaro  rclatO)  oMvzsoShaioi  'zooXXnv  oiXvzsiou^  livci!  (^  ^)(^Xi<xv  'zg(i^s-)(^i  T015 

j|    ©oj/v^^y  ijar.niu^uoi  cccfiv:o%v  xa/  tV^  wacs^^^p^V^S  o^<^v  tg-tv  'J  ■)(^^o:f^)ig  u7ro^/^aa-(v 

^  £V  "^ii  0(^015,  >ca\  TCdV  a.0A.vV7cdi',7y5  S^^M,»i  ^k  ou/  i5Ya/a/^i?$  aooC,^v  6*  ref)^';-,  et  S^soi 
^iX^^ ayTys sv  uiso^^oiatv ,  hoc  eft,y?»e calceis autem  valde expediti  & ^gi^^^  f^nt 
pedes -,  fr<efertim  fi  adft  ifus '.  vndeTahellarios  lidere  ejl  non^vti  cakeavitntis  in 
itinerihus^  atque  ex  athletis ,  curfores  celeritatem  eandem  non  feruare •,  f  currendum 
tfi  calceatis:  idcmquc  olim  Lycurgo  infuis  Spartanisplacuerat, vtobferuat 

f  Xcnophon  de  Repub.Lacon.  his  verbis  olvtI  tvj  oi-noiXvveiv  t^$  -ndS^oa  v-Ko^^/uccLaivy 
ercLz^sv  avuTroJ^watcL  K^arvveiv ,  vojuiiC^ov  et  t5to ,  claycnaciLi&v  ttoXv  /ul^v  ^cCov  dv  o^%ol  yi 
'pa.iVGiv  aa<^xxi^s^v  ^  Tr^ctvn  KOLroL^oLtvetv-)  k^  ccvctj^o^eiv')  k,  S^^cifji^v  J,A.rrov  ctvvTto^tjrov 
(i  tjo-KyiKcoi  at;  t«$  iToJ^ct?,  «  vTro^e^s/^,svov ■)  fcilicet ,  pro  calccamentts ,  pedum  nudi- 
f  tatem  ,  exifiimans  huiufmodi  excrcitatione  ,  lonce  facilius  (9  locum  decliuem 
^fcendere  quempiam  pojfe ,  (^  tutitis  decliuem  defcendere  t^^  faltare ,  0*  reflire  ; 

G  W  celerius  difcalceatum  curreret  fi  pedes  exercuerit  ,  quam  calceatum » 

PaLet  etiam  Clafliarios,  de  quibus  loquimur,  non  fuifle  ciues ,  fed  peregrina: 
conditionis ,  c^x  iurc  ciuitatis ,  quo  donati  reperiuntur  ab  Imperatoribus ,  &r  in 
tabula  rclata  pcr  Lipfium  vbi  fupra  ,  alijfque  apud  Gruterum  pag.  DLXXIII.  i» 
(quGeloquiturde  VETERANIS  QVI  MILII AVEKVNT  IN  CLASSE. 
RAVENNATE  •  SVB  •  SEX  •  LVCILIO  •  BASSO  ,  cuius  proditionem  &: 

tran- 


70        RAPHAELIS  FABRETTI 

tranfitum  ad  Flauianas  partes  rccenfct  Tacitus  in  Bn.  lib.  II.  Hiil:. )  ac  pag,  A 
DLXXV.  I.:  quibus  adiungi  meretur  alia  poil  Gruteri  collediioncm  Neapoli 
rcperta,  ^ux  ita  fchabct. 

IMP  •  CAESAR-  M  •  IVLIVS  •  PHILIPPVS  •  PIVS  •  FELIX  •  AVG 
PONT^  MAX-  TRIB.POT-Im.  COS  •  III  •  DES  •  PP-PROC^  ET 
IMP  •  CAESAR  •  M  •  IVLIVS  •  PHILIPPVS  •  PIVS  •  FELIX^  AVG 
PONT-MAX  -TR-POT-  IIII^  COS  •  DESIGNAT-  P  •  P  » 
IIS-  QyiMILlTANTES  -SVNT^IN  -CLASSE.PRAETOR-  PHILIPPI 
ANI-SEV-MISENENSE^QVAE-EST-SVB.AELIO.AEMILIANO-PR 
OCTONIS  •  ET  •  VICENIS  •  STIPENDIS-  DLvllSSlS  •  H^  M- 
QyORVM.NOMINA-SVBSCRIPTA-SVNT.IPSISFiLISQVE-EORVM 
QVOS-SVSCEPERINT.EXnMVHERIBVS-QVAS^SECVM-CONCESSA' 
CONSVETVDINE-VIXISSE.PROBATE-SINT.CIVITATEM.ROMA 
JsJ AM  i  DEDERVNT-  ET-  CONVB.  CVM-  ISDEM  •  QVAS^  TVNC-  SE  € 

o  o 

CVM-HABVISSENT-  CVM»EST^  CIVITAS^  IIS^  DATA-AVT*  SI-  QVI 
TVNC-  NON- HABVISSENT- Qyi-S.  QV AS-  POSTE A.  VXO aES^DV 
XISSENT-  DVMTAX  AT-  SING  VLIS  •  SINGV  LAS  •  AD^  V^  KAL^  l  AN 
IMP  •  M  •  IVLIO .  PHILIPPO  •  PIO  •  FtL  •  AVG  •  COS  •  DES  •  III 
ET-  IMP- M- 1 VLIO- PHILIPPO •  PIO-  FEL  •  AVG^  COS^  II  •  DES-  COS  » 

EX  •  OPTIONE 
T-FL-  FIL-  ALEXANDRO-  N-  ITAL  •  D-  MISEN  •  ET.  MARC 
PROCVLAE  •  VX  •  EI .  ET-  MARC-  ALEXANDRO-ET  •  FL-M ARCO 

VLP-SABINO^AVREL-   FAVSTAE-FIL^EIVS 
DESCRIPT-  ET-  RECOGNIT-EX-  TABVLA-  AENEA-QVAE-FIX-EST-ROMAE 
IN  •  MVRO  •  POST  •  TEMPLVM  •  DIVI  •  AVG  •  AD  •  MINERVAiVl   « 

Neapeli  lamina  trea,  penes  Trancifcum  Arttonium  Picchiatum . 

Minime  igitur  ClafEarij  in  legiones  adfcifci  porcrant ,  qu.^  ex  Ciuibus  tantuni 

Romanis  Icgitimum  cenfum  poffidcntibus  conihbant,  vt  ex  Polybio  de  Milit. 

Rom.  habemus ,  eftque  notiffimum  ;  fed  vix  quandoque  in  iuftam  miiitiam 

Impcratoribus  indulgentibus  tranfibant ,  vt  docet  nos  idem  Author  Hiilior.   • 

lib.X.  num.  XXXII.  e  naualil^usfocijs  idoneos  fele^itt  (juos  in  legionum  pgna  diuifitf 

atem^ue  Suctonius  in  Galba  cap.  XII.  nam  cum  ClaJJtancs ,  quos  Ti  ero  ex  remi". 

gihus  iujios  milites  fecerat ,  redire  ad  prijlinum  ftatum  cogeret ,  recufantes ,  at^ui 

ittfuper  aquiiam  f!S*  fgna  pertinacins  Jiagiiames ,  non  modo  immijfo  equite  difecit  y 

fed  decimauit  etiam  :  idem  propemodum  habet  Plutarchus  in  Vita  eiufdcncL» 

Galbae ,  ac  Lipfius  tritum  id  apud  Tacitum  refert ,  cuius  vnicum  locum  lib.  I.  « 

Hift.  citafle  fuffecerit ,  Otho  T^arhnertfew.  Galliam  aggredi  (latuit  cUJfe  'va/ida 

tff* partfhus  fdd  \  qttodreliquos  c^eforum  ad  pontem  Mtluium ,  ij^ftnicia  Caiha  in 

cujiodiam  hihttos ^  in  numerum  legionis  compofierat  'ifacia  (^  reltquisfpes  honora' 

tioris  militi<e :  ex  quo  ctiam,  vti  cx  proximo  Suetonij  loco,  cclligimus,  aliquan- 

do 


DE  COL'  TR.AIANI  CAP-  III-        71 

A  <3o  ClaiTianos  pro  Remigibua  accipi  Ann.  lib.  XIV.  quippe  fueuerat  triremi  ^ 
Clajjiiviorum  remigio  Te/;/,  quemadmodiim  e  conuerfo  RemigcsproClaffiarijs 
lib.  XIII'  CUdius  Quirimlis  Fr^feBus  Remi^um  qui  Kauennx  haberentur ;  fed 
ramcn  fiue  Rcmigcs ,  fiuc  Epibat;*:  vocentur,  (  frcquentius  enim  authorcs  intcr 
Claffiarios  fiuc  Propugnatorcs,^:  llemigcs  diftinguunt)  militum  numero  com- 
prehendebantur ,  vt  ex  Polybio  Hift.  lib.  L  num,  XXV.  &  XXVI.  veluti  de- 

^  monftratione  quadam  fit  confpicuumj  ibi  cnim  cnumerato  prius  generatim 
milite,  tum  lcgionario,  tum  claifico,  numerus  ad  centum  millia  ^  quadraginta 
conftituitur  ,  quibus  in  claflcm  tercentum  5<:  triginta  nauium  dillributis ,  cuili- 
bet  naui,  ex  Propugnatoribus  centenos  vicenos,  ex  Rcmigibus  tercentenos  aili- 
gnat  \  qui  ni(i  mihtes  fimul  ac  remiges ,  5<:  auterctse  fuillcnt ,  vt  Argonaut^E:,  &: 
Vlyllis  focij,  vix  quadraginta  millium  militum  numcrum  implerenti  &  tamen 

^  Polybio  GXL.  M.  funt :  cuius  verba,  poftquam  calculum  &  declarationen^ 
pnrmifimus ,  audiamus ,  Romani  qwdem  cUJfe  CCCXXX»  nauium  Unparurn  (y* 
teBarum  Meffknam  appellunt :  &  infrt  paucis  intcricciis ,  igitur  Romani  ap- 
paratilfus  ad  %'trumquefe  inftruehant ,  jiue  res  mart  gerendaforet ,  fiuc  in  kojlium 
terram  exfcenfio/acienda  ,  quare  etiamfortijjimo  quoque  milite  deleclo  e  copijs  terre- 
Jirihus ,  omnem  exercitum  qucm  duBuri  erant  quadrtpartito  diuidunt  &c.  erant 

^  cmnino  in  hxc  claffe  milnum  ad  centum  milltum  O^  quadraginta ',  inaquaque  naui 
Remiges  capiente  trecenos,  Prcpugnatores  lero  csntenos  vici^nos.  Noftra,inquam>h2?c 
figna  (  vt  ad  rcm  rcdeamus )  qucc  ClaiTianorum  dicuntur ,  cum  fuas  aquilas 
habeant,  non  pofiunt  extranea^,  feu  fordid^E  mifitix  attribui .  Diftinguunt  enim 
apcrtc  Scriptorcs  (  vitra  ea,  qua;  fupra  congefnmus  )  inter  iuftam  illam ,  6c  mi- 
nus  dccoram  hancmilitiam  :  fic  Liuius  lib.  XXVI.  paucosdies^  quihus  morari 

E  Carthagine  Jiatueraty  exercendis  naualthus  pedejinhnfque  ccpijs  ajfumpfit  .  Primo 
die  If^gtones  tn  armis  qtiattuor  mt/iium  fpatium  dtcurremnt ;  fecundo  die  arm* 
curare  C7*  tergereante  tentoria  iujjtt ',  tertio  diefndihus  interfc  in  modum  iuji^pugn^ 
coKcurrerunt  •,  pr^pilat  fqne  miffti:ht*s  iacuiatifunt  '^  quarto  d<e  quies  d.ata  ,  Hunc 
ordinetn  tahoris  quietfqtte-t  quoad  Carthagtne  morati  funt-,  fertia-.tcrunv^i  Rewigiu^n-, 
Claffiiqne  miittes  ( fupra  focios  nauales  hofcc  eofdem  vocauerat )  tranqtaiio  in 

jr  aitum  euecit^  agiiitatem  nauium  Jimuiachris  nauaiis  p"^ft^  experiehantur  ,  Lt 
mox  Iib.  XXIX.  miiites  (  de  duabus  Cannenfibus  legionibus  pra:miferat )  'vt  in 
n.!iies  ordineac  jine  tumultu  confcenderent  ipfe  exm  (ibi  curam  fumpfit  :  T^ititicos^ 
("hi  &  focij  naualcs  $c  puj^nacidimi  malcquc  cum  Icgionarijs  cohacrcntes  lib, 
XXVI.  dic^i  )  C.  L<eiius  qni  Ciaffis  Praftius  erat ,  nauihus  ante  confcmdere 
ccacios-i  continuit  5  clariufque  Sc  breuius  lib.  XLV.  ad  hnem,  in  caconcione,  in 

G  quainducitur  M.  Seruihusde  triumpho  ^miliodecernendo  adpopalum  di- 
cens  ,  itaait,  C7*  icgiones  ex  liiyrico  iatcreatx  V rhem  inihunt  •,  tS*  nmaiesfocij  ,• 
^Jacedonic^  /'■oicncs  <,  fuo  ahrcaaro  <,  triumphts  aiienos  fpecfahunt  f  paulloque  infra 
indiftributionc  prsds  poft  trium.phum  L.  Anicij  de  Pvege  Gcntio,  de  pr^da 
niiiitihus  in  fnguios  XLl^.  denarios  ^dupiex  Centunoni  •,  tripiex  equtti-,focijs  no- 
mint  Latini  quantutn  ciuihus ,  tS^focijs  naualihui  dedtt  qti^ntum  miiitihus . 

Prx- 


72-        KAPHAELIS   FABRETTr 

Frarterea ,  ciini  tota  ifta  conied:ura  dc  ignotis  hudenus  Claffiariorum  fignis  i 
tnbus  illis  imagunculis  inh^reat,  quse  gubernacula  altera  manu, altcra  palmas 
geftarc  dicuntur  j  fi  eas  tollamus ,  &  fi^aitias  efle  oitendamus ,  quicquid  talibus 
iadis  fundamentis  conUitutum  polka  reperitur  ,  fupercorruat  ncceffe  erit» 
Tria  igitur  illaiigria,  omnino  inter  fe  fimilia,  nifi  quod  duo  vltima  minus 
quim  primum  corrofa  funt,  ita  propemodum  vt  in  fecjuentibus  iconibus  (c 
habcnt .  Nullus  profc^flo  ibi  clauus  ad  naucm  regcndam ,  fcu palma  j  atfolum 
in  I;Eua  huius  primae  figurae  (  quantum  paruitas  ipfiuspermittit,  nonmaior 
hic  exprcffa )  baculus,  fiuc  mallei  manubrium ,  (  mallei  namque  vcftigium  ali-» 
quod  in  apice  haitx  prioris  imaginis  remanet)  vel  quid  fimile  j  piieolus  Grae- 
canicus  in  capite,  breuis  tunicula,  ca^tera  nudaj  non  labaro  appida,  vt  in 
nouis  typis  videmus ,  fed  imo  pone  fe  paruum  illud  velum  ab  humeris  adtalos 


yy^!i'"..':in/:!immmiimninTTf^irrr 


v/ 

\   fc/ 

V 

f 


yemif- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III 


E  dcmiffum  habcntia;  corollis  e  lauro  feualiafrondc,  vt&r  Vi^ftoria  (maleibi 
fupcr  globo  )  infiftcntia  .  Vnde  ciim  nec  militia  Clafliariorum  digna  fit ,  quse 
fub  aquilis  confiftat  5  nec  figna  aliquid  claflicum  contineant ,  prajftabat  tuto 
fjlcntio  prjctergredi ,  &  Ciaconi  numina  admittere , 

Ita  &  nos  fecifle  forfitan  pocius  fuiffet ',  fcd  nouam  quandam  conicduram  > 
licct  talioncm  vcriti,  dodioribus,  faltem  ^enigmatis  loco,  proponcmus  .  Viden- 

F  tur  mihi,  inquam  ,  ifta  tria  figilla,  Cabirorum ,  fcu  Corybantum,  Id^orum  Da- 
dylum  ,  aut  Diofcurorum  efl^e  potuifle,  non  vna  quidem  ratione :  Confentit 
cnim  numerus  ,  quia  trcs  agnouit  antiquitas ,  vt  dc  Idasis  Dadlylis,  eorumque 
nominibusCe/w/,  D amnameneo-i  (^p*  Jcmonf,  prodidk  Scholiaftes  Apollonij  lib.f. 
Argon.  verf  11  ic).  ^  6j  dc  Diofcuris  Cicero  Hb.  III.  dc  Nat.  Dcorum ,  Diofcuri 
apud  Gr<eeos  mulns  modi(  nominantur  j  frtmi  trc-y  qui  appeliantur  Anaces-,  /^thenis 

G  ex  Kene  Uue  antifuijfmo  C7'  Proferpina  nm  ,  Tritopatreus ,  Eubtdeus  ,  Dionyfiusj 
fecundi ,  lotte  tertio  nati  ex  Leda  ,  Cajlor  &  Pollux ;  tertij')  dicuntur  a  nonnullis 
Aleo  ,  tJT*  Melampus  ,  Emolus ,  Jtrei  filij  ,  ^z//  Pelope  natus  ftiit .  Idcm  habct 
Paufanias  in  Laconicis  prope  finem  libri,  ex  vcrfionc  Amafari,  In  eo  (  dc  Brafijs 
Elcuthero-laconum O^^idoXoc^xxWMx^f^gdlapdeatanjideas  nihtlo  fedalihus  tnaiora, 
nonfacile  dixerim  Caftorumne  an  Corybanttim  exnominihus  fmxerint :  tria  cene 

K  /«»f 


74        RAPHAELIS   FABRETTI 

funt  ea  fyf^fa  >  quilfus  quirtunt  accedit  Aimeruce  ftmuldchmm .  Emendandus 
tamen  Interpretis  lapfus,  qui  "S  A/o^jc/^y^ »  non  pro  Anacibus,  qui  priores  funt 
Diofcuri  Ciceroni ,  feu  pro  al^'s  Cabiris  auf  Corybantibus  ,  de  quibus  mox 
fcrmo  erit,  led  pro  Cadonbus,  <jui  fecundi,  male  admodum  accepit ;  quomodo 
cnim  in  vos  5  • 

Gemelle  Cajtor-,  &'gemelleCaflorisy 
tria  ifta  fimulachra  conuenire  pofTunt  ?  ac  prx  caeteris  authoritatibus ,  quas  ex 
alijs  Scriptoribus  afFeremus ,  rem  illuftrat  infcriptio  fequens  apud  Gruterum-, 
pag.  CCCXIX.  1' 

rAI02-   FAIOT  Gaius  Gaij  f. 

AXAPNET2*IE  Acharneus  Sacer- 

PET2'rENOME  dos  fli  dlus  Deorum  Ma 

NO2-0EnN-ME  gnorum  Diof- 

TAAHN  •   AI02  curorum  Cabirorum 

KOPnN'KABEIPDN 

E  N  •  T  n  I  5^c. 
de  quo  Gaio  Sacerdote  meminit  alia  infcriptio  apud  Rcinefium  Clafl*.  I.  num. 
C  X  X  X  V.  Nec  femel  puto  in  hoc  erraflc  Amafeum,  nam  $c  fupra  lib,  I. 
in  Att;c.  Aro'«x,y^(  >  c^ui  apud  Cephalenfes  Magni  Dij  appellahantur ;  itemque_j 
apud  Clitorios  lib.VIII. ,  ^ioaxAi ^uv  x,cLX'iS fd/lccv  ^  Qsuv  M^^yctXcdv  Upjv  Dicfcurorum 
Magnorum  Deorum  nomine  tetnplum-jq^uos  vtrobique  ipfe  Caflores  reddit,nonni(i 
Cabeiri  iudicandi  funt ,  tum  ex  hac  infcriptione ,  tum  ex  authoritate  Callij  He- 
m\nx  apud  Macrob.  lib.IIL  cap.  IV. ,  qui  tradidit,  Samothracas  Deos  eofdem- 
quc  Romanorum  Penatcs  proprie  dici  6s^5  /as^aXX^,  Gg^'?  ;>^^Mg-v$,  62^5  ^hjjarovii 
^  prsefertim  quia ,  efto  quod  Deomm  Magmrum  appellatio  Caftoribus  quoque 
conueniat ,  vt  infra  dicam ,  ijque  Anaces  (  prout  5«^:  priorcs  Diofcuri  apud  Ci- 
ceronem  vocantur  )  didi  fuerint,  vt  in  Plutarchi  Thefeo,  rurfufque  in  Numa 
habcmus ;  attamen  Clitorios  ,  Arcadicum  populum  ,  perpetua  fimultate  Laco- 
nibus  oppofitum,  Spartanis  Heroibus  cultum  &  templum  attribuiflc,  parum  fit 
ycrifimilc . 

Poft  Amaf^um  Gallandius  in  fecunda  Epiftola  ad  Spon.  iliius  libello  dc_J 
Ignoris  Dijs  inferta  9  fibi  perfuadere  non  pofle  ,  ait ,  fub  hoc  Diofcurorum  no- 
mine,  alios  quam  Caftorem  tc  Pollucem  defignari:  fed  Ciceronis  locus ,  atque 
infcriptio  iam  allata  de  Diofcuris  Caheiris ,  optime  perfuadent,  alios  quoque  hoc 
liomine  dignatos  :  5^  vltra  pr^cdicla,  Serapidem ,  Ifidem ,  Anubim ,  atque  Har- 
pocratem ,  Diofcuros  vocat  lapis  in  Delo  Infula  ab  eodcm  Gallandio  obferuatus, 
qui  hxc  continet . 

P  O  P  A  I  O  2  Puhlius 

TOTTPQPIOS  Tutrorius 

TFEP  EATTOT  KAI  pro  fe  ac 

T(1N   lAIQN  SAPAnlAI  fiis  Serapidi 

I2IAI  ANOTBIAI  APflO  ifidi  Anuhidi  Harpo- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-        75- 

A  KPATEI   ArOSKOTPOrS  crati  Diofiuris 

EPI    IEPE02  Sacerdete 

2TA2E02  TOT  ^IAO  Stafeo  Philo^ 

KAEOTKOA  ONHQEN  clis  /.  Colonete 

Non  tamen  dodiflimurn  Romanorum  Varronem  id  latuit ,  qui  lib.  IV.  Ling. 
Lat.  fingillatim  inter  Samothraces  Serapidi  &:  Ifidi  locum  facit,  his  verbis ,  quJB 
B  forfan  Harpocratem  eorum  numero  includunt ,  Principes  Dei  CAum&Terra ) 
hi  Dei  ijdetn  qui  in  Ae^ypto  SEKAPIS  •,  ET  /SlS',  &*fe  Harpocrates  digtto  f^ni" 
fcat-i  ^Ht  [unt  Taautes  ^  Jji*rtes  apud  Pheentcas ,  vt  tjdem  principes  in  Latio  Sa~ 
turnus  O^  Ops»  Terra,  enim  (SP  C^elum ,  ijt  Samothracum  initia  docent  y  funt  Dei 
Magni,  ET  Hl  QVOS  DlXl  MVLTElS  ?{0A4l?{lBVS :  nam^iue  ([uis 
Amhracia  ante  portas  (iatuit  duas  'virileis  fpecies  aheneas  ,  Dei  Magni  j  nequt ,  vt 
**  'Vulgus  putat  i  hi  Samothraces  Dij  y  qui  Cajior  tP*  Pollux-yfid  hi  mas  (S*  foeminay 
{Jr  hiquos  Jugurtim  lihri  fcriptos  hahent  fc-,  DlVl  POTES  ;  (p*  funt  pro  illeii 
quiin  Samothrace  ATNATOI  QEOI .  Hiic  duo  C^Ium  C?*  Terra^quodanima  O* 
corptts ,  humidum  (srfrigus .  Male  ad  hunc  locum  Scaliger  pro  Amhraciii  rcponit 
JmbrnfAm  ,  quafi  ita  dicatur  Samothracia  d  fluuio  Imbrafo ,  olim  Parthcnio , 
quia  ifte  Samum  loniam  cum  hac  Samo  Thracii  tcmcre  confudit ,  vt  do(^c 
^  oftendit  Cupcrus  lib.I  V.  Obferuat.  cap.  IX. ,  &:  dixerat  Lipfius  ad  Taeit.  Annal. 
lib.  I.  num.  117. 

Vtautem  adCabeiros,  &reorum  numcrumredeamus  jidemparitcrinnuit 
Strabo  lib.  X.  per  haec  verba  ,  Aceflaus  Argiuus ,  Caheird  (P*  Vulcano  natum  ait 
Camilum ,  hoc  tres  Cahetros ,  ex  his  T^ymphas  Caheiradas  j  Pherecides  ex  Apolline 
(5*  Khytia  nouem  Coryhantes ,  qui  hahitauerunt  in  Samothracei  e  CaheirH  Protei 
^  F,  O*  Vulcano  Caheiros  tres ,  C*  tres  Tsiymphas  Caheiradas  j  njtrifque  fuafacm 
futffe ,  maxime  autem  in  Lemno  &  Imbro  Caheiros  cuItost,fed  C^fecundum  Vrhes 
Troid :  nomina  eorumfunt  myfiica . 

Iftorum  Cabeirorum  ex  Vulcano  eademquc  Nympha  Cabelra  gcnitorum» 
humerum  imminuit,&  ad  geminos  rcducit  NonnusDionyfiac.  lib.XIV.vcrf.  ip» 
Tiect^  Hcpai 5-0(0  S^vo)  ')^u^n^s  KaCft^ji? , 
V  Ovvo/u,ct  fx.-nl^gi-^VTOn;  6/u.oyvi@  f^Hg  7r»^5  ec^Cpc* 

Ov^viui  ^XxAit   Tgx.g  ©^»'/"!\y()t  K«€«^c«) , 
AXkuv  f  ^v^ufA,s^uv  Ts^  ^v/Ji^oveg  sMj^suv^'^ 
Filios  Vulcani  duos  armauit  Caheiros , 
T>iomen  tnntris  hahentes  gentilitium ,  auos  ante  amhos 
C^Iefii  fahro  peperit  Thracia  Caheiro  , 
0  Alcon  ,  Eurimedonque  ,  periti  foci , 

quod ,  &  rurfus ,  repetit  lib.  XXIX.  verf.  1^5. 

©f»ji"x,ij)$  ^  2a^o(o  irv^i<r^svss(  7roA<»Ta/j 
Arj/xviCLShg  S^vo  'zsoL{^g  sZa.x.ysvovro  KeLCet^iil 
Thraci<e  *vero  Sami  igne  -  'validi  incoU  , 
Lmnindis  duo  fiiij  hacdahantur  Caheres . 

K  2,  Toti- 


j6        RAPHAELIS  FABRETTI 

Totidemque,  fed  alios  ab  iftis ,  louem  nempe,  &  Dionypum->  recenfet  Scholiaftes  ^ 
Apollonij  lib.  I.  Argon.  verf.  917.;  &  paullo  ante ,  ex  Athenione  alios  duos 
Cabeiros  fubftituerat  >  ex  loue  &:  Eleftra  gcnitos ,  lafonem  5c  Dardanum . 

Quo  padio  autem  idem  cultus  ex  Aegsei  maris  Infulis  in  Phrygiam  transla- 
tus  fueric ,  fupplet ,  fcd  ex  diuersa ,  vel  potius  contraria  traditionc  Dionyfius 
Halicarnaffeus  lib.  I.  cap.  LXI. ,  vbi ,  dc  lafo  &  Dardano ,  ac  IdjEohuius  filio, 
JiCEC  ait ,  Hi  magna  ciajfe  demigrarum  e  Peloponnef» ,  ac pr^eter  Bt*ropam  nmigan-   g 
ies )  O*  in  Melanem  finum  delati ,  appellunt  ad  Infulam  quandam  Thraci^e-^  de  qui 
nonpojfum  afflrmare ,  defertane^  an  prius  quoque  hahitatafuern .  Ei  Samothraciam 
nomen  fecerunt -i  ex  njiro  ,  CT*  loco  compoftum  y  ipfa  emm  ad  Thraciam  pertineti     j 
conditor  autem  eius  fuit  Samon  Mercurij  flius  ,  &  TS[ymph£  Cyllenicee  Khenes 
nomine  »  ibi  non  diu  commorati ,  quod  moleflcim  njitam  agerent ,  pugnantes  fimul 
■cumjierilis  terr<e  ,  &*  tnaris  afperi  diffcultatihus ,  paucis  aliquot  in  Infula  relitlis ,   q 
dfnuo  maior  pars  migrarunt  in  Afiam ,  deducente  Coloniam  ipfo  Dardano  ;  nam 
Jafus  in  InfuljL  fulmtne  iSius  perijtt  (Juod  Cereris  concuhitum  appetijffet .   Exfcen- 
fone  autem  in  Heiiefponto  faSia^  eam  hahitauerunt  terram  ,  qu^  nunc  Phrygta  di- 
(itur-,  id^eus  Dardani  films ■)  cumparte  exercnus',  montes-,  qui  nunc  Id^iaheo 
wocantur  •,  njhi  condito  Jldatri  Dcitm  Tempio ,  myfleria ,  C^facra  infiitmt ,  qu^  ad 
h^c  'vfque  tempora  durant  per  totam  Phrypam  .  /pfe  autern  Dardanus ,  in  ea,  quce  j 
nunc  Troas  eji ,  fui  nominis  Oppidum  condidit . 

Indigenam  Samothraciae  e  contra  fuiffe ,  vnde  forfan  Dardanii^  nomen  ea 
Infula  fortita  eft,  vt  refert  ex  Callimacho  Plin.Hift.  lib.IV^cap.XII.  Indigenam> 
inquani)  eiufdem  Inful^e  Dardanum,  paullo  antc  DionyfiumDiodorus  Siculus 
prodiderat,  qui&^inalijsdehac  fuperftitione  variatlib,  V.  verbisfequentibus, 
J*o(i  h<ec ,  quendam  ex  Infuiarthus  Saonem ,  (  natum  ,  vt  quidam  aiunt ,  ex  loue 
X3*  tiympha^iitaiij  'iCX  MerctiriotSf*  Rhene)  poptiios  antea  difperfos  invnum 
congregaffe ;  iattfjt^e  iegihus  ,  multitudinem  iiie  in  quinque  Trihus  difiinxitf 
fliiorum  fmrum  nomina  iiiis  imponens:  ipfe  'vero  ah  Infuia.  nomen  adfcitum  hahehat> 
Conjiituta  adhunc  madum  repuhlicd ,  eduntur  apud  eos  ex  loue  O*  EieBra  fiita- 
rum  Atlantis  n/na ,  Dardanus ,  lajion ,  (^  Hirmonia  ;  ex  his ,  Dardanus  vir  ma- 
gnanimus  CT*  <icer  fuit ,  qui  primus  in  Aftam  iemho  traiecit ,  t^  Dardano  Vrhe 
conditdt  re£num-,a  Troid  pojlmodum  extruHd  nomen  adeptum^  conjiituit-,  Ciuefque 
de  fe  Dardanos  nominauit .  Muitas  pr/eterea  gentes  in  Afd  fuh  dition^  hahuit , 
cuius  etiam  Dardanorum gens  fupra  Thraciam  Coionia  ejfe  dicitur ,  Cumque  lupiter 
atterum  quoque  fiiium  ad  honores  eueBum  cuperet ,  myfieriorum  ei  ritus  pr^iuit , 
antea  qutdem  inhdc  Infuid  receptos  ^  fed  tunc  traditione  renouatos,  quos  nemini 
pr<eter  initiatos  atidire  fas  efi .  Videtur  autem  hic  primus  exteros  quoque  initiajfe , 
<vnde  maior  c^eremonijs  his  celehritas  acceffit ,  Rurfus ,  Hinc  lafion  Cyhele  matrimo- 
nto  iunatn  f  Coryhantem  genuiffe  fertur  9  iiioque  inter  Deos  receptOy  Dardanus  y 
Cyheie ,  O*  Coryhas ,  in  Phrygiam  fitnul profeCii ,  Matris  Deorum  facra  in  Afiam 
tranfiulerunt :  tum  Cyheie  Oiympi  primi  coniux  faBa  ,  Aicen  fufcepit ,  Deamque 
hanc  Cyhelemfuo  nomtne  appeliauit :  Coryhas  autem ,  matris  facra  ctm  iymphaticQ 

furon 


DE  COL-  TflAIANI  CAP-  III-        77 

A  fur&re  oheimui ,  Coryhantes  defe  nommauit .  Ncc  folum  a  Dionyfio ,  fed  a  feipfo 

djllentit  Diodorus  ,  nempe,  ab  eo,  quod  lib.  III.  in  hanc  fententiam  tradiderat. 

OccHpauit  etiam  [  Myrina  Amazonum  Impcratrix  ]  Infularum  nonnullas ,  in 

primis  Lesbum  ,  in  qud ,  permancc  /«^  comntilitantis  nomine-t  Mitylenem  condidit . 

Jnterim-i  dum  alias  quo^uc  Infuks  fubi^it ,  tetnpe^ate  affiigitur .  ibi^  votis  Matri 

Deiirn  pro  faliite  nttncupatis ,  drfert<e  cuidam  appellitur ,  Hmc ,  per  fomnium  ad- 

,        B    monita ,  Z)^-c  ^«aw  diximus  confecrat  '^Jiru^ifjue  tlltc  aris  ffacra  magnificapera?it* 

l!  Samothrace  t  InfuU  nomen  eji  ■)  (luody  Infulam  facram  gr^ce  transLitiim  fonat » 

Sunt  tamen  inter  hiftoricos ,  ^ui  fcrihunt ,  Samon  antea  vocitatam  ,  a  Thracihus 

incolis  S^mothraces  nomen  cccepijfe '  Poflea  tamen-,  j4ma:^onthus  in  continentem 

reuerfis-,  Deiim  Matrem  Infula  hdc  ohleciatam ,  cum  alios ,  tum  filios  fuos ,  quos 

Corybantes  vocant ,  in  eam  collocajfe  fihulmtur ,  S^o  vero  hifint  patre ,  in  arcanis 

C   myjleriorum  facns  tradttur  ^  (piorum  ritus  ipfa  docuit  ■)  tp*  lucum  ihi  au^ujium  y 

^  inuiolahilem  (  afylum  Grteci  vocant )  injiituit , 

Videtur  hinc  coUigi ,  eandein  fuifife  Samothraciam  j  &  Phrygiam  fuperfti- 

tionem;  fedvtramque  diftinguit,  fuum  cuiquetribuens  authorem,Clcmens 

Alexandrinus  in  Admonit,  ad  Gen.  Vereatergo  c^ui  hutus  fraudis  fuitprinceps 

I,  t?*  author  homtnihi*s  ,  fue  Dirdznus  qui  Matris  Deorum  ojiendit  myjieria  ,  ftue 

j      D  Zetion  qui  Samathracum  fuggejft  orgia  ,  &  facr^  myfiica ,  Illud  autem  quod 

Diodorus  verbis  paullo  ante  relatis  indicat,  ante  Dardanum  facra  eiufmodi  in 

Samothracia  quidem  recepta ,  atque  ab  eo  renouata  folum  fuiflfe ,  ab  Herodoto 

lib.  II.  cap.  LL  fumptum  apparet ,  Hec  (jU£  dico ,  ait  ille ,  ejuif(iuis  Cahirorutn 

facra  imitatur ,  quihus  Samothraces  initiantur ,  nouit  a  Pelafgis  ejfe  fumpta  :  natn 

Samoihraciam  qtiondam  incoluerunt  hi  Pelifgi ,  qui  cum  Athenienfihus  hahitauc' 

f,   runty  d  quihus  orgia  Samothraces  acceperunt  , 

Varro  Humanar.  II.  a  Macrobio  lib.  III.  Saturn.  cap.  IV-  rclatus ,  fecum  &i 
ipfe,  vt  videbimus,  difcordans ,  narrationem  paullo  alitcr  ac  Dionyfius  concin- 
nafle  videtur ;  nifi  quod  Deos  Penates  Dardanum  e  Samoihrace  in  Phrygiam 
traduxiflc  ait ,  quos  eofdem ,  ^neam  e  Troia  in  Itaham  fecum  afportalfe  fub- 
iungit .  Additque  ex  incertis  -ifed  p  qui  diligentius  eruunt  verttatem  authoribus 
f  Macrobius  ,  Penates-,  quos  Varro  non  exprimit ,  eos  ejfe ,  per  quos  penitiis  fpiramus^ 
perquos  hahemus  corpus  ,  per  quos  rationem  animi  pofjidemus :  ejfe  autem  medium 
atherx  louem  ,  lunonem  vero  imum  aera  cum  terrd ,  t^  Mineruam  fummum  athe- 
ris  cacumen:  &  argumento  vtuntur  ,  quodTarquinius  Demarati  Corinih^'  Jiliusy 
Samothracicis  religionibus  myftice  imhutus  ,  vno  templo ,  ac  fuh  eodem  teBo  numintt 
memorata  coniunxit :  Capitohni  fciHcet  louis  ,  ex  hac  dcfcriptione  Dionyfij  lib. 
G  III.  Templum  Jitum  eji  &*  fundatum  in  altd  crepidine  oUo  plethrorum  amhitu  , 
ducentis  firme  pedihus  patens  per  htera  fingula  ,  pari  propemodum  longitudine  , 
atque  latitudine  vix  XV.pedum  differentid\frons  eius  meridiemfpeShat')porticum 
hahet  cum  triplici  ordine  coltimnarim  ;  in  kterthus  ordo  duplex  eji  ,  Tres  in  eo 
Aedes  feu  CelU  paresy  communia  hahentes  latera'-,  media  quidem  louisj  hinc  O*  inde 
lunonis  (jr  Mineruay  ftih  eodem  fajligio  &  teUo  :  Mincrux  tamen  Acde  ac  Statua 

~  dextrum 


78        B.APHAELIS   FABRETTI 

dcxtrum  iocum  occupante ,  vt  ex  Liiiio  iib.  VII.  cap.  III.  arguitur ,  vhi  tradit  ?  A',- 
annakm  chuwmf xum  fuijfe  dexteroUteri  Aedis  louis  Optmi  Mnximi-^ea  ex par- 
te-,  quii  Mmeru4  Tetfiptum  efi  \  &:  ne  de  hioc  dubitetur,  faciunt  nummi  9,  &  i  o. 
.Tab.  LI.  S^  4'  Tab.  LiL  apud  Oiiclium  \  in  quorum  prioribus ,  numina  ipfa , 
in  vltimo  ,aues  vnicuiquc  dicata: ,  eodcm  ordine  ^^^^^P^^^^^Dj^^^'^  media , 
No«5feua  ad  dcxteram  ,  ad  Ixuam  Pauo  »     i/i^  d^^^^^Wi0lm^ 

Plutarchus  denique  in  VitaCamiili,  non  Deos  Penates,  fed  Palladium-  1 
fuiflc  dicit,  id  quodUardanus  c  Samotliracia  Troiam,  &:  hinc  in  Italiam  Aeneas 
afpo;tauit,  fub  Velbhum  poftea  cuftodia  retentum  5  &  in  arcanishabitum. 
En  vt  alter  altcrius  errorem  adiuuat . 

De  tcrnario ,  quem  diximus,  numero,  conuenire  vidctur  IVinafcas  apud 
Apollonij  Schoiiaften  diCco  lib.  L  verf-  917. :  nam  quamuisprimo  ,  quattuor 
numero  effe  dicat ,  ^uartus  ille,  vti  miniiicr  &  ^&.(j(x0^c,  interuenit  ,  vnde    c 
Camillos  fuos  Romani  vocarunt :  fed  varia  nomina,  hoc  eft  Ccreris,Profcrpinx, 
&  Plutonis ,  fiue  Ditis  Patris,  fubftituit,  in  quorum  cxplicatione,  ingeniofiili-      \ 
jne  cx  lingua;  PhoeniciaE  proprietate ,  verfatur  Bochartus  Geogr.  Sacr.  par.  II. 
lib.  I.  cap.  XII. ,  atque  liinc  forfan  copulata  leguntur  tria  horum  numinunfL. 
figna  in  Acde  Myfix  Ccrcris  apud  Paufaniam  iib.  IL  :  neque  enim  abfque  aliu-      || 
fionc  ad  ha:c  my  ftcria  Cahiri^  Cercris  &  Profcrpinae  lucum ,  in  quo  ingredi  nifi  D 
initiatis  fas  non  cflet ,  Templo  Cabirorum  proximum  fuifte  putamus  ,  vt  aic 
idem  Author  lib.  IX.  Magn^  namque  Df^  Cercs  &  Prcferpina ,  quiK  &:  Sofpita. 
■vocabatur  ,  fi  Paufanias  crcdimus  italibro  VIII.  dicenti.  Aliud  facrificij  Samo* 
thracio  ritu  cifdem  Dcabus  oblati  vcftigium ,  in  Britannia ,  feu  adiacentibus 
illi  Infulis,  Atrcmidori  Geographi  temporc  adhuc  permanebat,  vt  rcfcrt  Strabo 
lib.  IV.  ^<e  ^.iiicm  de  Cerere  O*  Pi'oferpina  dicit  •)  [  Artemidorus  J  magis  funt    g 
prohahilia;  perhihe:  enim  ,  InfnUm  sffe  Britannix propin^mm  ^  in  qnd  Deahus  his 
fitcrificetur  eodem  ritu  ,  q^uo  in  Samothrace  . 

Addamus  denique  Tertuiiianum ,  vtfatis  fit  excmplorum-  Is  inlibrode 
Sped:ac.  ita  ait ,  ^luot  iptur  in  hahitu  loci  ipfius  idolatrias  recognofcis  »  fingula. 
9rnamenta  Circit  fin^ula  Templafunt .  Oua  honori  Cafiorum  adfcrihant ,  ^ui  illes 
puo  editos  credendo^  dc  cycnoloue  non  eruhefcant  *  Delphinos  T^eptuno  'vouent .  j 
Calumnas  Sejjias  k  ftmentationihus  ^  Aicjjias  amcjfihus^  Tutelmx^  a  tutelis  fru- 
Buum  fufiinent .  Ante  has ,  tres  Ar^  trinis  Dijs  patent ,  Aiagnis ,  Potentihus  , 
Valentihus  ^  eofdem  Samothraces  exifiirfjint .  Harum  trium  Ararum  indiciuni^ 
fortaflfe  habetur  ex  triquetro  illo  facelio ,  afterifco  *  huiufmodi  ad  marginem., 
notato  in  Circcnfis  decurfionis  dehneatione  ex  Aedibus  Nob.  de  Lancciiottis 
defumpta,  Sc  Cap.VL  huius  Syntagmatis  inferenda  .  c 

Auget  e  conuerfo  ternum  Iiunc  Diofcurorum  Cabeirorum  numcrum  Da- 
mafcius  apud  Photium  Cod.  CCXLIL ,  qui  fcptem  Sadyci  fiiios  Diofcuros 
feu  Cabiros  facit  ,  &  o^flauum  Efmunum ,  quem  Acfculapium  quendarrL., 
alienum  ab  Aefculapio  Epidaurio,  intcrpretatur  .  Et  fic  prorfus ,  c  Sacho- 
ni^tpnis  hiftoria  »  Philonifque  Byblij  verbis  ,  tradidil  Eufebius  de  Prxpar. 

Euang. 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-        79 

;a  Euang.  lib.  I.  cap.  VII.  A  Seciech ,  qui  (  vt  obiter  tangam  )  non  alius  fuit  quam 
lupiter ,  vtmedocuit  cx  vetuftiflimis  Hebrcaiorum  monumentis  idcm  Bochar- 
tus  lib.  II.  cap.  II.  Gcograph.  Sacr.  5  A  Sedech ,  inquam ,  Diofcuros  natosyaut 
Cabiros ,  aut  Cyrhiintes  ,  ant  Sawothracas ,  qui  primi  naues  conflruxerunt'^  ('ma- 
gna  enim  iftorum  nominum  confufio,  vt  apud  Hyginum  quoque  CXXXIX.' 
Fab.  Curctes  Gorybantes  £c  Lares  indiftinde  commifcentur)  paulloquc  infra 

s  Eufebius  ,  poftlongam  inanium  Deorum  genealogiam  ,  h^c  autem  omnia^  ait, 
afeptem  dicit  Sedech  flijst  Cahiris  appellatts  y  O*  ah  oSiauo  ipforum  fratre  Aefcula- 
pto ,  'Vti  eis  Taautus  Deus  pr^cepit  ,  confcripta  fuiffe  ,  Hsec  Eufebius .  Huic 
Aefculapio  fimih'a  admodum  eis  quas  Cybeh  &  Attini  contigiffe ,  ita  fabulatur 
ibi  Damafcius ,  Hic  'vfu  pulcherrimus-^  (3^  iuuenis  qui  'vifus  aimirationem  excita,- 
ret-i  quem  ,  njt  aitfihula  ,  Ajironoe  Dea.  Phcenijfa  Mattr  Deum  adamauit .  Solituf- 

C  que  tn  faltibus  venari ,  'vt  midit  Deam  fhiinfidiantem  y^  fe  dum  fngeret  infequen- 
tcm,  (^  iamiwi  comprehenfuram  f  pudenda  fecuri  fihi  amputat .  Ipfa,  hoc  cafu  dolenst 
C^  p4!iina  vocans  iuuenem ,  recreatum  vitali  caiore ,  in  Deos  retu>it ,  a  Phcentcihus 
Sfmunum  vocatum  oh  calortm  'vit<e,  Alij  dignantur  Efmunum  o^tuum  inttrpretariJ 
Ampliat  adhuc  Arnobius  Cabirorum  cenfum ,  vbi  lib.  III.  Aduerf  Gen. 
ita  habet,  Dig'tos  SamothrAcio^  -i  quos  quinque  indicant  Gr^eci  y  ideeos  DaUylos 

D  nuncupari :  quem  locum  ira  illulUat  Commentator  PriccEus  num.  54.  Erant 
ciim  alihi  legerent ,  Indigetes  Sumothracios  ,•  nitehantur  quippe  Macrohij  authorim 
tate  j  qui  Deos  magnos ,  Deos  Samothracas ,  eofque  Penates  vocat  lih*  111.  'Non 
tamen  facile  mutandumf  Digitos  \  nam  Di^iti  j  ij  funt  DaEiyli-yde  quihus  aitlulius 
Pcl/ux  ■)  T^iig  I^ccfi^j  ,c^ajcfuA.V^  fcBX^xHjStiLf  Xsy^iJiv  y  oi  f^  ^^si  ?Sv  ct^iB/u,ov  tssvls  , 
id^os ,  vocatos  D>gitos  feruntf  oh  numerum ,  quoniam  quinque  funt  >  quot  nempe 

s  ilatuit  Paufanias  in  Eliacis  lib.  V. ,  Herculem,  Posonseum ,  Epimcdem,  Iafium> 
&  lonam  eos  nominans ,  eofdemque  cum  Curetibus  efle  dicens  .  Labefadiarc 
autem  viderur  Arnobij  fententiam  idem  Diodorus  lib.  V.  dum ,  pr^  ambarum 
inanuum  digitorum  numero  ,  decem  ad  minus  Id^os  Dat^ylos  extitifle  credit, 
idem  forfan  ac  Strabo  lib.  X.  intelligens ,  qui  prioribus  quinque  fratribus  toti- 
dem  forores  ex  Sophoclis  opinione  adiungit .  Addit  primo  vnum  ApoIIonij 

f  Scholiaftcs  Argon.  lib.  I.  verf  1 1 2p.  dexteros  fex  mafculos  faciens ,  reliquos 
quinque  finiftros  foeminas :  mox  ex  Pherecyde,  dexteros  XX. ,  finiftros  XXXII. 
fiiifle  dicit  \  hofce  incantatores ,  &  veneficos  ,  illos  contrarios  ,  vtpotc  qui 
maleficia  difiolucrent  :  alij  tandem  cuin  Strabone  eodem  lib.  X.  vfquc  ad 
centum  numerant. 

Inter  iftos  Samothraces,  caeleftes  Ceminos  connumcrari ,  ftatuit  Author 

G  Hymnorum  qui  Orpheo  tnbuuntur ;  fed  tamen  fub  varijs  nominibus ,  prout 
varijs  Scriptonbus  placuit  \  alij  enim  receptiori  opinione  de  Leda^is  iuuenibus 
Pollucc &  Caftore  fentiunt ,  alij  de  Hercule  &:  ApoHine,  alij  de  Triptolemo  & 
lafione ,  alij  dcnique  de  Zetho  &  Amphione  \  vt  plenius ,  ne  aliena  fcrinia  mc 
compilafte  credant ,  videre  poterunt  apud  Voflium  de  Orig.  &  Progr.  IdoIoK 
lib.  II.  cap.  XXXVI.  Sane  &  Caftorcs  ( vti  de  Cabeiris  fupra  oftendimus ) 

"  "^  ^  '  DEOS 


8o       RAPHAELIS  FABRETTl 

DEOS  MAGNOS  vocat  infcriptio  fcquens  apud  Giut.  pag.  IIC.  9.        A 
CASTORI-ET-  POLLVCI-DIIS-  MAGNiS 
SVLPITIA-QjSVLPlTII-F-VOTViVl 
OB-    FILIVM-   SALVTI-RESTITVTVM 

Qu«&rfi  fuperioribus  contraria  apparent,  attamen  nilmirum  tantamindc- 
fcribendis  hifce  facris  inefle  varietatem  ;  nam  pra^terquam  quod ,  vt  Paufanias 
jGraJCUs  ipfe  Scriptor  in  Mefl*enicorum  initio  fatetur,  omms  ferme  deGr^ci^  b 
vehus  controuerfa  efi  hifloria  j  arcana  etiam  hafc  fupcrftitio  fummo  filcntio  prae- 
mebatur :  initiati  enim>  fua  in  vulgus  myfteria  cfFerre  nequibantj  c2Eteri,vt  dc  rc 
inccrta,  $z  abftrufa ,  ad  fuum  quifque  captum  loquuti  funt .  Exemplum  prxbct 
Strabo  eodem  lib.  X. ,  vbi  poftquam  de  Curctis  variasopiniones  in  medium_, 
afFert,  hircpropiusadnoftram  quaeftionem  fubiungit :  ^ti  Cretenfes  res  tra- 
dunty  Phry^iafjjue-i  ij  cj^uihufdamfacris  minifierijs  implicant  Curetes ,  cum  arcanis  ,  c^ 
tum  alids  louis  in  Creta  educationi  pueriliy  (2^  Matris  Deumfacrifcijs  in  Fhyygidy 
ac  locis  circa  idam  Troi^  montem .  In^ens  efi  diuerjitas  harum  narrationur» ;  alij 
fofdemcum  Curetihus  ponunt  Coryhantes  •)  Caheiros  ^  ld<eos  DaUylos  ■,Telchines  s 
alij  co^natos  interfe  y  O*  exilihus  diflinBos  dtfferentijs .  Rurfus,  atque  h^c [acra 
qttodammodo  communia  hahere  pleraque  cenfentur  cum  Samothracijs  ,  Lemnijs , 
alijfjut  cotnplurihus ,  ideo  quod  ijdem  omnium  famuli  terhihentur ,  Rurfufquc ,  E 
funt  qui  loue  c^  Calliopa  natos  ,  autument  eofdem  cum  CaheiyiSf  eofque  'venijfe  m 
Samothracem  ,  qua  antea  Meiita  dicehatur ,  eorutn  aBiones  ejfe  myfiicas,  H<ec 
non  prohans  Scepfus^  qui  fahulas  ijias  eonfcrip/tt  ^  quia  in  Samothrace  nulla  dt 
Caheiris  myfiica  ferantur  j  tamen  Siefmhroti  Thasij  refert  opinionem ,  qui  ftcri^cia 
Samothracia  Caheiris  adfcrthit  ,  nomenque  eorum  deducit  a  monte  Berecynthiie 
Caheiro»  Monemurhinc,  peius  adhuc  AmafcoerrafieXilandrumin  Plutarchi  ^ 
Vitis  :  locus  in  quo  lapfus  fuit ,  eft  in  Vita  ^milij  Paulli ,  de  Perfeo  iam  deui- 
(5lo  5  &  mihiibus  fuis  Cretenfibus  per  auariliam  illudente ,  neque  enim  foluit  hts 
argentum,fed  qudcjiu  XXX,  talentorum  ah  amicisfa^o^  qu^e  hreut  pojl  capturi  hofies 
erant  1  naui^auit  Samothracam ,  atque  ad  templum  Caforis  O*  Pollucis  fuppleX 
confugit  ,  x.a/  ^tcp^ywi' ,  i-n\  Tct^  A(o$}cy'^oi$  ly.irsvsv .  Vel  enim  to  AiogK^^^oi^ 
Caheiros  ,  vcl  fimpliciter  Diofcuros  ,  nunquam  autcm  Cajierem  (Jr  Poilucem  1 
verterc  debuiflct  j  pr^fertim  ,  fi  in  mcmoria  haififtet ,  quod  fupra  ex  Varrone 
lib.  IV,  adnotauimus ,  neque^  iit  njulgus  putat^  hi  Samothraces  Dij  ,  qui  Cajlor  ^ 
Polltix . 

In  hac  eadem  Samothracije  Infula,  cultum  quoque  pttebitum  fuiflc  Vencri , 
Potho,  &  Phactonti ,  monct  Plinius  lib.  XXXVI.  cap.  V.  Is  [  Scopas  ]/ecit: 
Venerem  5  c^  Petkon  5  ts^  Phaetontem  ,  qui  S&mothracite  fanUijfmis  Cceremonijs   < 
coluntur . 

lam  igitur  ex  tanta  confufionc ,  ca  quiT  ad  rem  noftram  conferunt  feligendo; 
vel  tres ,  vt  diximus ,  Cabiros  ftatuemus  ,  quibus  noftri  in  Columna  rcfpon- 
deanty  velfi  plures  fuerunt ,  dicamus,trcs  exillis,  ex obferuatione  primi  S^ 
perfewtioris  numerijfwiile  fepofitos ,  haud  fecus  quam  in  nummo  MArNHTON 

Cara- 


DE  COL  TRAIANI  CAP-  m-        8r 

A  Caracallai  23.  apud  Triftanum;  aut  in  alio  Commodi  AI02  rENEGAIA 
ingeniose  admodum  pcr  Patinum  nuper  explicato ,  tres  Curctes ,  feu  Cory- 
bantesintcrpluresinfculpticernuntur,  qui  mfantem  louem  muiceant  armorum 
fonitu  y  concinnajue gefliculatione^  vt  ait  Dionyfius  Antiq.Rom.Iib.VII.  ;  fimul 
vero  omnes  fuperlHtionem  Dcorum  Samothracijc  referrc ,  qua  plerofque  He- 
roas  legimus  imbutos  fuiffe ,  dum  hac  infania  correpti ,  credcbant  fe  iuftiores 

B  ac  fancliorcs  cuadcrc ,  in  pcriculis  praefentiifima  numina  habere,  U  a  naufragio 
przfertim  immunes  fieri ;  vt  cx  varijs  authorum  locis  colligit  Bochartus  dido 
cap.XII. :  c6  vfquc,  vt  fola  Idacorum  Dadylorum  fmgulatim  nominum  rccita- 
tionc ,  ad  auerruncandos  terrorcs  vfos  fuifle  nonnullos ,  referat  Plutarchus  in 
iibello  de  Profed.Virt.  Senticn. ,  &  annuli  quidam  ferrei,  Samothraces  vocati, 
ad  idem  geftari  confucuerint ,  vt  pluribus  probat  Pinedo  in  Comment.  ad 

C    Stcph.  dc  Vrbib.  vcrbo  Samothrace  . 

Cabcirorum  item  fimuiachra ,  Vulcani  ftatux  ,  quam  Camhyfes  multo  cum 
derifu  cauilkius  eft  y  fimilia  fuerunt;  ita  enim  habemus  cx  Herodoto  lib.  III. 
cap.  XXXVII. ,  qui  eos  Pygmci  viri  ftatura  fuifle  dicjt,  &c  a  Vulcano  oriundos : 
atque  ctiam  lib.  II.  cap.  LI.  eofdem  cum  Samothracibus  confundit .  Nec  mi- 
rum  eos  Vulcano  aflimilatos ,  fi  (  vt  Hcfychio  placuit  ad  vocem  KABEIPOI ) 

[>  ipfius  Vulcani  fihj  didi  fucrunt ,  prout  fupra  Strabonem  quoque  tradidilfe  vi- 
dimus ;  quapropter  in  nummis  Thcflalonicenfium  apud  Patmum  in  lulia  Pi^ 
pag.  170. ,  &  rurfus  in  Gallieno  pag. 4 1  e". ,  Vulcanum  ipfum  videntur  referre, 
nifi  quod  pro  forcipe  mallcum  habcnt,  communiora  fcihcet  fabrilis  artis  in- 
ftrumenta ,  &  in  codem  Vulcano,  dextra  tantum ,  lasuaque  manu  apud  Homc- 
rum  Iliad,  2  diftinc^a  5 

C  yivro  0  x^i^ 

accepit  autem  manu 
Aidleum  grauem  ,  altera  vero  acceptt  forcifem  : 
atque  ita  in  nummo  Lemniorum  apud  Spanhemium  DifTcrt.  VI.  pag.  5  yy." 
coniundim  expreffa :  quo  indicio,  cum  mallco,  quem  Seguinus  agnouit  in 

f  la;ua  fui  Caheiri  intcr  Selec.  Numif  cap.L  num.  VII.  forcipem  (incognitum  fibi 
inftrumentum  )  iungendam  efle  crcdimus ;  &:  in  hoc  pariter  ,  haec  noftra ,  Co- 
lumnx  infculpta,  cum  ea  cffigie  Vulcani  in  tunicula,  pileo,  ac  abicda  cor- 
poris  nuditatc  (&  forfitan  in  mallei  geftatione  dcxtcr^quc  manus  libertate , 
vt  fupra  innuimus )  optime  conucniunt ,  quam  Arnobius  lib.  VI.  Aducrf. 
Gent.  vti  follemnem  expofuit  ,  cum  ftleo  (  ait  ille )  Vulcanus ,  tsr  malleo , 

G  tnanu  liher ,  fed  dextera ,  O*  fahrili  expeditione  fuccmStus ;  ad  cuius  inftar  ,  fc- 
quens  Vulcani  fpecies  compofita  fuit ;  cui  (  ita  fuadentc  marmoris  nouitatc  , 
hi  argumcnti  nobihtate  )  audarij  loco  addemus  alia  tria  latera  bafcos ,  mutam , 
vt  fic  d  cam ,  pocfim ,  originis ,  fundationis ,  ^  incremcnti  huius  asternae  Vrbis 
continentis ,  in  folo  Nobifium  dc  Millinis ,  intsr  Coelium  &  Efquilias  nuper 
effollje. 

.     L  Pollcn; 


8z       RAPHAELIS   FABRETTI 


jmiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiniiiiiiii,  iiii|, |i!| iiiiiiiiiiL |iiiN||ii|i|iiiimnimii]]jp 


"""l"" lllllllllllllllininil"lll|iiliiiWTmTimmiTnTmmmpiiiii|iii,w^ 


}f\^  iiji.jjjljiH^ii^^^ij 


Mi  'innn  i»»)'»»»»'»»  i)jmi>j 


r/'v/:>'r,Y::^-/r'\'"/'wm2r/mmm!WWmVim 


')-■; 


-> 


t:AV^AmWWV\W',vlWi,i.i,W^w^^|,Y,kWmvwv.mv-<|>,' 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-       83 

A  Poflem  &aliaspIureshuiccompares  imagines  exhibere  5  fed  vtiinrefatis 
nota ,  volens  hbens  abftineo .  Vide  autem ,  fi  hbet,  Vulcanum  prout  hic  cum 
forcipe  &piIeolo,  in  nummo  Gentis  Aureh^eapud  iuluium  Vrfinum  num.2.  > 
&  in  alio  Gentis  Statije  fiue  Treboniae  allato  per  beguinum  in  Selec.  Numifm. 
Familiar.  cap.  III.  num.  VIIL 

Cabeiri  iiti ,  de  quibus  impense  tot  Sc  tam  varia  ex  plurium  authorum  mo^ 

fl  numentis  collegimus ,  iam  nuUi  funt ,  fi  Seldcno  credmius ,  qui  in  iibro  dej 
Dijs  Syris  Syntag.  II.  cap.  IV.  &  rurfus  cap.  XVI.  pro  re  minime  dubia ,  tradit, 
nomen  Cabeirorum  ,  ah  HAraico  feu  Phcenicio^  Caharffonnatutn-ipotentes 
generatim  Deos  ■,  fvn  funt  vniuer/i ;  feu  ^a^oT^?,  reuera  denotare-i  vtcumque  ah 
aittiquorum  nonnullis  ,  qui  ne  id  quidem  fufpicati  funt  ,  fngulares  dumtaxat 
altquot  Dij  eo  nomine  indtgitentur .  HiEc  ille  e  Scaligero ,  non  tanta  fane  adfeuc- 

c  raiitia  cadem  adnotante  ad  Varronem  de  L.  L.  lib.  VI.  pag.74.  tacitus  furripuit, 
&  fuafecit :  qui  idem  Scafiger,  plagium  quod  a  Seldeno  pauus  eft,  in  loannem 
Funghcrum  commifit  ,  apud  quem  parum  diucrfa  leguntur  in  Etymolog» 
Triling.  pag.  i^p.  Ingenium  miror,  frontem  fortafle  alij  j  fcd  tamcn  noua,  &; 
lot  fjeculis  ante  ipios  incognita  etymologia  me  non  affici ,  plane  profiteor, 
Sint  ne  modo  Cabiri  aut  Corybantes  ,  nec  ne ,  alij  iudicent  i  id  ego  ab  initio 

D  (  a  quo  longc  me  digreiTum  agnofco  )  probare  ftatui ,  melius  ac  cautius  gencrali 
locutione  vfiim  Ciaconum ,  qui  ternas  Imagines  hafce,  Deorum  reputauitj 
quam  eius  emcndatorem ,  qui  totidem  aquilas  ClafHariorum  repofuit .  Nam, 
miilis  casteris  rationibus ,  fi  verum  efl: ,  quod  Hyginus  (  vt  voluit  Nuperus  eius 
IUulhator  11  •  H  •  s  •  in  prolegom.  )  contemporaneus  Traiano  fuerit  ;  patet 
ex  eius  libro  de  Caftrametat .  Claflicos  Mifenates  &  Kauennates  non  fuiflfej 

E  legionibus  imertos,  tanquam  qui  inter  exterosinpraetenturacolIocabantur> 
feiundi  a  cohortibus  legionarijs ,  fubfidio  ad  Vias  muniendas  inferuientes ;  & 
vlterius ,  exiguos  numero  a  fiiis  nauibus  extrahi  folitos ,  ne  vacua  Claflis  lin- 
queretur  \  vt  paullo  plus  quam  cohortem ,  ne  dicam  tres  legiones  implere  po- 
tuerint,  ClaJJici  ow»«,  ait  Hyginus ,  ideo  pr<etendunt ,  quod  ad  V^tas  muntendas 
pnmi  exeunt :  (funtque  fi^rfan  ad  num.  151.  armatura  Sihabitu  nec  integre 

f  Romano,  nec  plane  Barbaro  in  hoc  codem  munitionis  Viarum  operc  exprcili) 
&  in(r i,ClafJici  Mtfenenfe;  D.  Rauennates  DCCC  Exploratores  CC* 

Exphcato  itaque  (vereor  nenimium  verbose  )  ClaiHariorum  munere,  & 
naualis  eorundem  militias  genere ,  adhuc  reftat  de  legionarijs  iuftifque  militibus 
Claffi  addidlis ,  aliqua  fubiungere .  De  ijs  ita  tradit  Vegetius  lib.  V.  cap.  I. 
apud  Mifenum  &  Rxuennnm-,  ftnguU  legiones  cum  Claffibus  flabant ',  quenu," 

G  locum  (  venia  fit  di^fto  )  non  bene  Lipfius  de  Magnit.  Rom.  lib.  L  cap.  V. 
inteilexifle  videtur ,  dum  Vegetium  corripit ,  (  quafi  de  Claffiarijs  iftis ,  quos 
modo  defcriplimus ,  femiremigibus  ,  &  vt  quam  maximc  honeftemus ,  naua- 
libusfi)cijs,  dixerit  )  iWum  (c\\\ztt  pro  more  fui  ceui  •,  O* parihn  confpe^e  loqui  i 
non  fialum  enim  Vegetio ,  fed  pluribus  antiquitatis  monumentis ,  lcg'ones 
has  Claliis  >  feu .  Claifics  longe  ante  ipfius  Vegetij  tempora  celebrantur. 

L  2.  Siqui- 


/ 


84        RAPHAELIS  FABRETTI 

Siquidcm  M»  Antonius  Triumuir  fuo  nummo,  apud  Fuluium  Vrfinum  fol. 2  6'«  'f. 
kgionem  XVII.  Clallicam  appcllat^  in  lapidc  apud  Gruter.  fol.  CCCCXIIl.  5 . 
cohonis  IL  clajjica  L.  ille  Flauius  Pr^efedus  dicitur  j  &:  MXCIIL  8.  COLONIA 
IVLIA  FELIX   CLASSICA  SVLSSA  vocatur  ,  quod  Veteranos  alicuius 
Clafficas  legionis  in  Colonos  receperit.  Liuius  lib,  XXII.  numerum  ipfius 
Icgionis,  (vti  Antonij  nummus  )  nobisindicat,  M.  CUudtus  .MarceUus  ah 
OJiio'  M  D,  milites ,  ^uos  in  Clajfem  fcriptos  hahehat ,  Romam ,  vt  Vrhi pr<efidio  "b 
«Ifent  ^inittit-i  ipfe  t  iepone  CtaJJis  (ea  tertia  legio  erat )  cum  Tnhuno  militum 
TheanoSidicmo  pr<€mijfa  ,  CUJfe  traditd  P-  Furto  colUg^  ,  paHcos pojl  dtes  CanU' 
fwm  magnii  itinerihtis  contendit  i  Tacitufque  lib.  II.  Hjftor.  Prtma  Clafficorum 
iegio  in  Hifpantam  milfa ,  'vt  pace  csr  otio  mitefceret ,  &  itcrum  lib.  III.  Fitellius 
'Vt  efomno  excttus ,  lu/ium  Prifcum ,  CJT*  Mphenum  Varum  cum  X  F.  Prceto^^ijs 
Cohort<hus  ,  CT*  ommhus  Equitum  alis-j  ohfidere  ^penninum  iuhet  ifcuta  §  Clajjicis  C 
legio,  Tuquc  ipie,  optime  Lipfi,vt  omnes,  vel  eximia  dodrina  excultos,quando- 
que  labi  poflc  Hdem  faceres ,  in  Analed:.  ad  Milit.  Rom.  lib.  li,  Dialog.V*  duaf 
legiones  Ciafftcas-)  Rauennatem  ^  Mifenatem ,  correptionis  fupra  fcriptcT  oblitus , 
pon  aliundc  certe,  quam  ex  Vegetio  a  te  reprehenfo ,  agnouilti^  quiaTaciti 
locus  pcr  te  allatus ,  nil  de  kgionibus  apud  Mifenum ,  Rauennam ,  aut  Forum 
luli  habet ,  fed  m  fine  clauful^e ,  in  qua  Clafles  iftas  comprehendit ,  laiido  \ 
fum  remige  (  noftris  fcilicct  ClafTianjs,  &:  focijs  nauahbus)  eafdem  obtineri 
tradit .    Non  tamen  cum  Lazio  legiones  eiufmodi  Clail)bus  inllruendis  in- 
feruicntes,  Ciajfmrias  yocsne  licebitj  quia  vbi  apud  Tacitum  lib.  I.  Hiltor. 
ara  legimus , jPo/?^«<i;»  njniuerfa  C iaffiariorum  irgio  Jacramentum  eim  \  Othonis  J 
accepit ;  ideo  milites  ifti  CiaJJiarij  ibidem  appellantur ,  quia  ex  ea  legione  erant,   (I 
qt(,hn  €  Ciajfe  T^lero  confcrtpferat ;  promde  vctcri  eorum  nomme  retento  5  eo   ' 
pacfio  Tacitus  proprie  illos  vocarepotuit. 

Ne  vero  ab  hoc  Ponte  difcedamus  ;  quod  traijcere  amnes  vel  vado  vel  pon^ 
tibus,  imo  &  pontonibus,  traie&us  appellaretur>  &  filij  Grammaticorum,  etiani 
inuifis  numifmatibus,  fcient :  quod  vero  hxc  ratio  traijciendi  flumina,  traieciut 
vocareturinnumifniatibus,vtad  num.  46.  adnotaturj  fidealijs  tranfuedio- 
nibus  dici  poteft: ,  nll  habet  przcipui ,  quod  afrerifeum  mereatur ,  ^  iam  Cia- 
conus  de  aptilTimo  hoc  traijciendi  verbo  meminerat :  fi  de  hoc  rantum  flumina 
tranfmittcndi  cxercitus  modo,  (  vt  eius  vcrba  innuunt)  falfum  ,  quia  6^  mari- 
timos  traicdus  fignificatos  videmus  in  nummo  Gordiani  III.  apud  Lrizz.  pag, 
70  5. ,  in  alio  Carini  apud  Stradam  pag,  163.,  itemque  in  eo  qucm  alicubi  legi 
efle  tranfuedionis  Britannicas  Impcratorum  Seueri  6c  Caracallse,  allato  a  Schef- 
fero  foU  CXXXIII.  dc  Milit.  Nau.  Veter, ,  pariter  cum  Prsetoria ,  &  epigraphe 
TR AIECTVS  AVGG .  Nummus  infuper  M.  Antonini  cum  tranlitu  huius 
ciufdem  Danubij  in  expeditione  Marcomanicafuper  pontehuicnofl:ro  confi- 
mili,  dupliciter  infcribitur,  nempe  3pud  Eriz.  fol.  CCCCLXXXVI.  ADVEN- 
TVS  AVG,  &  apud  Choulium  pag.  22.  VIRTVS  AVG;  quo  pluribus 
monumentis  pateat ,  nec  femper  traicftum  fluminum  ita  vnice  yocari ,  follem^ 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  III-        85- 

A  nc ,  &  quafi  cx  formuli  fuiiTe ,  nec  proprium  fluuialium  folummodo  tranfitio- 
num  j  nec ,  quod  fciam ,  plufquam  femel,  hoc  cft  in  nummo  eiufdem  Gordiani 
III.  apudEriz.  fol.  DCCI,  itadidlum,  quamuis  Neotericus  plurali  numero 
loquutus  fucrit.  Modum  autem  quopontcs  huius  gcneris  componebantur, 
ipfis  Arriani  verbis  (  quoniam  luculcntifllma  funt  >  &c  noftr^e  fabricae ,  ac  gra- 
dibus  ad  capita  apprimc  refpondent)  lib.  V.  de  Exped.  Alex.  ex  verfione  Vul- 

B  canij  proponcmus .  Ponofzciliima  5  (  ait  ille  j  expeditijjimajuefmt  Romanorumf 
auod  norim  ,  Rruendorum  ponttum  ratio  ;  (^uam  qutdcm  ego ,  quod  commemoratti 
dipna  efi-i  h\c  recenfeho»  T^aues  dato  fi^no  tn  amnem  demittehntur  <)  non  quidem 
reUa  ,  fed  tanquam  puppihus  inhthit<ei  atque  has  quidem  fuhducit  ('Vt  par  efi) 
curfiis  fittminis ',  remigiorum  njero  tmpulfus  retinet ,  donec  adfiatum  locumperue^ 
nerint  -  Tum  crates  vimineas  in  pyramidum  modum  extruflas ,  feleSiis  ad  idfaxis 

Q  oppletas  ad  proras  fingularum  nautum  demittunt ,  ad  inhihendum fluminis  curftim  : 
quumaue  vna  nauium  firmatafuerit  ^  aliam  coniinuo  aduerfd  prora  admouent  y 
tanto  fpatio  ah  ea  fparatant  •,  quantum-f  onus  quodei  infiernendum  efi  requirere 
af.deiur .  Exinde  tigms  inteciis ,  qu<€  ad  njtriufque  nauis  extremitatem pertingerent ^ 
tahulas  tranfuerfas ,  quihus  tnter  fe  iungantur  colligenturque ,  imponunt ;  atque  ita 
deincfps  per  reltquas  naues -,  qux  ad  tungendum  ponte  fiumen  fuj^ciant ,  eadem 

p  operis  ratio  feruattir .  Ad 'Vtrtimque  lero  pontts  caput  ■)  amplos  gradus  ligneos  affi- 
giint ,  quo  tutior  fit  equorum  C^  cttrrum  traiecius  ,  3reui  porro  totum  opusperfi- 
citur  ,  neque  fuus ,  open  in  fpeciem  tumultuario ,  ordo  deefl  j  ^  guhernatorum  per 
fitiguUs  naues  celetifmata ,  atque  eorum  qui  fegniores  in  ofiicio  funt  ohiurgationes^ 
nihtl  impediunt  qu-ominus  mandata  confefiim  aurihus  excipiant ,  opufque  fumma 
celeritate  conficiatur .  Naucs  autem  iftas  iatas  iacentefque  defcribit  Eunapius 

j  apud  Suidam  ,  quales  in  Columna  ea?  qua:  fluuiatiles  funt  apparent  j  quamui$ 
Lipfms  in  Poliorc.  lib.  II.  Dial.  V.  cauas  ac  fuhiimes  exhibeat. 

Circalouis  fimulachrum  num.  133.  idem  omnino  velamentum  vifiturija 
antiqua  pidura ,  ac  in  ifta  recenti  j  vnde  non  eft  cur  dicat ,  fe  aquas  fub  pectorc 
vndantes  repofuifle  •■,  nam  neque  hoc  fecit,  ncc  facere  debuit,  quia  in  marmore 
nihil  tale  confpicitur  :  efletque  hoc,  mare  c^lo  mifcere ,  Sc  antiquam  louis  cum 

F  Neptuno  litem  concire .  Sic  afterifcus  num.  82..  nil  amplius  ac  Ciaconus  dicir, 
imo  aliquid  minus  j  quia  vbi  Ciaconus  de  jabaro  etiam  meminit,  ifte  labarum 
reticct,  (  odiofum  (ibi  vt  fupra  diximus  nomen)  ncc  ad  minus  vexillum  fubfti- 
tuit ,  quia  non  animaduertit  id  quod  nos  emendandum  edicimus ,  haftam-, 
labari  diucrfam  eftc  a  ferculo  aquilae ,  vt  in  Columna  apparcns  eft ,  &  in  typis 
Mutiani  habetur.  Sic ,  quod  in  afterifco  num.  91.  fubiungit  dethoracibus 

G  f:gmentatis ,  ille  ex  fe  extulit  fequcnti  num.p  z.  Sic ,  quod  fuum  facit  de  diftin- 
dioneSaimatiie  fcptentrionalis  &  orientalis  inaftcrifco  num.  147.  Ciaconui 
prxdixit;  eo  amplius  addito,  quodcse  regiones,  Poloniic  dominatui  maxima 
expartcfubfunt.  Sic,  vt finem  faciam,  Traiani indumentum  num.  i6l.quod 
Ciaconus  vti  domcfticum,  &  alias  multoties  vifum  praetcrijt,  Neotericus  afte- 
rifco  notabilej  6c  infuetum  nobis  indicat  j  quamuis  (  fi  pidtoris  errorem,  corri-» 

gamus) 


86        RAPHAELIS   FABRETTI 

gamus )  nil  noui  contineat ,  pr^ter  fibuk  pofitura,  qua^  vt  plurimum  in  dextro  ^ 
humcro  chkmydem  iungit ,  hic  (  vt  fluxsc  5<:  labilcs  funt  hominum  veltes  )  ik 
ahbi  quoque,  fub  mento  prolapfa  eft .  Vide  labantem  num.  135.  deeifarn^ 
num.  157.  J79. 5  ^  ahbi  fi  vacar^  idem  enim  obferuauit  Rhodius  in  fuo  opu- 
fculo  dc  Acia  cap.  IV.  fol.  5  5.  ita  dicens,  nec  ratione  muitum  dijjimili^m  Ttaiini 
Ccltinjna-,  f  memini -,  chlamydes  O*  laccm^)  nunc  doxtro  humeroy  mnc  fummo^ 
tzielmedio  peciore  fiecluntur*  B 

Inter  pacis  a  Romanis  initsE  conditiones ,  follemne  fuit ,  ad  exemplum ,  Sc 
ad  difciphnae  rnihtaris  vim  retinendam  ,  transfugas  recipere,  in  illofque  pcena 
capitis  animaduertere  ,  fliagris  csefos  necando,  imo  &c  vti  feruos  beftijs  obijcien- 
do,  vt  exempla  paflim  in  hiilorijs  declaranr.  Vltra  hunc  receptum  morem  , 
cjuo  tantum  attento ,  pro  transfugisredditis  agnofcere  potuiflemus  cos  qui  ma- 
nibuspoft  tergum  reuindis  num.  22i.inter  Decebalum  &primores  Dacos  q. 
ante  Traianum  confiftunt ,  Xiphihnus  exprefse  detransfugis  deditis  meminit , 
&cxeo  Ciaconus.  Attamen  Neotericus  vndicjuenodum  in  fcirpoqua!rens, 
$1  vbique  addubitans ,  pr^terquam  vbi  magis  dubitarc  decuifiet,  fcufaman?., 
nouitatis  captans  ,  eos  pro  captiuis  habet :  quamuis  nec  captiuos  nec  obfides 
datos  interpacis  conditioncs  alicubi  repcriamus,  aut  magnanimitati  Traiani 
vidcaturconfentaneum,eosita  vindos  ob  oculos  ponere,&:  Decebalum,in  d 
cxtrema  demiilione,  fuos  olim  triumphos  vidoribus  ipfis  obtredarc. 

Fidenatisruin«parummemoresfuerunt,quicunqueamphithcatrumIigneum 
•num.  %62'  conilruxerunt ,  fi  modo  ligneus  eft .  Ego  fane  ligneos  puto  qui  tale 
credunt  j  nam,  finonaliud,  port^  femicirculares,  Ss:  non  prout  inisdincijs 
hgneis  quadratce  ,  lignea;  huie  ilrudurse  minime  conueniunt  .  Nec  firmiori 
conicctura  Caftrenfe  didum  puto ,  nam  idotij  militibus  nonfuit  fa^uientc.,  g 
bello ,  5v'  vix  dum  confecflo  Ponte  :  itaut  probabihus  lit ,  fohta  licentia ,  di  pro 
libidine  noua  &  incomperta  monftrandi ,  hGec  nobis  diuenditari .  Vt  enirrL, 
ahquid  de  fuo  in  Ciaconum  addcre  videatur,  non  vcretur  (^  exempli  gratla) 
Decebalum  primo  fefe  occidentem  cum  Ciacono,  imo  cum  Dione  ipfo  agno- 
fcere  nura.  3  i  o. ,  (  facinus  quidem  in  Columna  non  omittendum,  fed  tanquam 
cataftrophe  tragoediie  in  fcenam  producendum  )  &  deinde  quafi  rediuiuum  a    f 
Romanis  militibus  captum  dubitarc  ,  afterifco  poft  num.  311.  fol.  CVIII.      j 
Quod  minus  putidum  foret,  fifaltern  poil:ea  alterum  fibi  manus  inferentem      ' 
(quodde  Dccebalo  ex  Dione  certum  efl: )  reperiremus.  Leuiter  hic  tranfibo, 
origincm  huius  erroris ,  accipi  forfan  ab  Erizz. ,  qui  fol.  CCCXVIII.  hanc 
Decebali  capturam  narrat,  nefcio  vndenam  tradam  :  prout  ignorare  me  fateor, 
quo  idoneo  ex  veteribus  tefte ,  Angelonius  ad  nummum  XIX.  Traiani ,  dicat,   G 
fihum  Decebali  obfidis  loco  poft:  primum  Bellum  a  patre  abduiftum  . 

Illa  minutiora ,  dc  vix  efterenda ,  fiue  iure  fiue  iniurii  rcpofita  fucrint ,  prGE- 
termittam;  ciim  pariim  adhiftoriam,  vel  ad  rem  literariam  pertineat,  inter 
equos  an  mulos ,  vros  an  boues ,  alces  an  ceruos  ,  fint  recenfenda  fimulachra 
pum,  I  j  1 1  278, &  316',  An  Ciaconus  cal:<;^as  pro  cali^is  bene  veiterit  num.  30. 

( cum 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-        87 

A   (  cum  tamcn  vtrumque  vcrnaculum  idioma ,  noftrum  fcilicet  ac  Hifpanicum , 

calzas  pro  tibialibus ,  non  pro  fcmoralibus ,  vt  populari  Romce  idiotifmo 

accipitur  ?  proprie  intclligat)  vel  mclius  dicatur  dolahrum  cjuam  cultrumy 

iniirumciitum  illud  facrificatorium >  de  quonum,  7j.  Hocccrte  afleruerim, 

dolabrumnon  pofle  dici,  fcd  pcrgenus  foemininum  effcrcndum  fempcr  eflfc 

hocnomen^  fi<:tunc  prxcipue^  quando  inftrumentumLanionisfignificat,ex 

.  B    Paullol.  C  in  1.  XVIII.  D,  de  inftruc.  vel  inftr.  leg.  j  itemque,  tolerabilius 

loquutum  fuilTe  Ciaconuni  •,  qui  palUm ,  quam  noftrum,  <]ui pallium ,  tegmen 

illud  militum  num.  244.  nuncupauit ,  graecum  certe  nomen ,  ncc  militare  fed 

philofophicum  indumentum ,  dum  prjefertim  in  promptu  habcmus  verc  latina 

vocabula,  fcu  lunij  Colum.  qui  cap.  Vlli.  lib.  I.  de  Ke  Kuft.  veftem  hanc  adar- 

cendum  fngus  J:  pluuiam  fagum  cuculium  nominat ,  feu  luli)  Capitol.  in  Vita 

c    J_.  Vcri,  qui  cuculiionem  vuigarem  viaionum ;  fi  non  proprie  Bard^icum  cuculium 

dicere  velimus ;  qua  vefte,  ipfimet  Bardia^i  Illyrici  popuh  ( a  qaibus  di<^a  fuit> 

vt  ad  Capitolini  Pertin.  adnotant  Cafaubonus  S<  Salmaiius)  in  eorum  regionc_» 

Traiano  occurrentes  fignificentur ,  vttantuni  a  Komanis  fngus  propullemus. 

Qui  tamen  in  hifcc  minimis  tam  acutum  cernebat ,  oculis  inundis  aliqua 

prseterijt ,  in  quibus  immorari  magis  expediens  erat .  Exemplum  efto ;  Colum- 

D  nam  Etrufco  opere  conftruvl^am  dicit  num.  1 2.  ,&  tamen  Corre(^or,  qui  Archi- 

tet^onographia:  labant  s  hac  itate  reftitutoris  nomen  meruit ,  Doricam  ratio- 

nem  agnofcere  debuiif-t  ex  diametros  ad  altitudinem  proportione ,  quae  in  Tu- 

fcanicis  opcribus  rextupmm  non  excedit ,  in  Doricis  vero  fepties  craflitudincni 

continet,  vt  docet  Vitruuius  lib.  IV,  cap.  I. ;  hscc  autem  fcptcm  femispropc- 

modum  ha  )et  j  eaque  certe  de  caulla  modum  prsEfcriptum  non  feruat ,  quia  m 

E   altioribus  ^  co  oificoteris  columnis ,  U  ipfam  augeri  cunuenit ,  vti  aiia  mem- 

brafuperioraaugendaeireipfe  Vitruuius  lib.IV.  cap.  III.  demonlbat.  Acccdit 

ad  excludendam  Tufcamcam  fimplicitatem ,  praefertim  in  Grffco  Architedto  , 

obilruatio  ftrigium,  qu3e  in  fummo  fcapo  Column»  paulifper  feoftcndunt, 

ex  quibus  Doricam  formam  ei  tribuit  Serlius  de  Antiq.  lib.  III,  pag.  LX.  : 

notiiTmium  eft  enim ,  ftriges  Doricas  ( quales  Columna  oltcndit )  in  angulum 

'    defincrc ,  minufque  concauas  elfe  quam  lonicas ,  in  (juarum  cauo  norma  circum" 

acli  ■)  fw  acumine  ctrcumrotund^tionem  tan^ity  vt  docet  Vitruuius  lib.  III.  cap; 

vltim. :  5c  vlterius ,  inter  canaliculos  fpatium  planum  haberc  >  quod  ftnatn 

Philander  ibi  appellat , 

Drauum  item  in  Danubium  reda  ferri  Meridiem  vcrsus,  ait  Ciaconus  num» 
15,,  quod  ideocorrigendumerat,  quia  non  per  ambages  de dcxtra  acfiniftra 
G  <vlundi  partc  loquutus  fuit ,  fed  certum  dcfignauit  curfum  5  non  parum ,  fcd  ad 
normalem  anguluma  vero  deflei^entem :  Danubius  enim  ipfe  qui  ad  Orientem 
(vt  adm  ttit  Neotericus  ad  num.^p. )  curfum  dirigit,  quamuis  circa  oiHa  Draui 
ai  quantum  in  MeriJiemvergat,  quomodo  Drauum,  qui  a  dextero  latere  ia 
eum  influ  t ,  a  Septentrione  recipcre  poterit  ?  Item  Ciaconus  cxaminando  tem- 
pus  crectionis  CQlumna;  nura,  i  o.  >  id  accidiiTc  ait  decimo  feptimo  Trmnt  Plel>is> 
'■-  "   r  Tri- 


88        RAPHAELIS  FABRETTI 

Trihunatu  \  quod  Corredori  non  crat  ferendum  ,  fed  emendandum  decimo   >! 
feptimo  anm  TrihunicU  Potejiatis',  quia  fcilicet  Trthuni  Plehis  munus  {  fic  ait  Dio 
ad  finem  lib.  LIV. )  neciue  j4u£ujlus^  neque  vllus  alius  Imferatoi' geffit ',  Impe- 
morcsenim  vipote  patritij ,  Tribuni  Plebis  efle  ncquibantjfedTnbuniciam 
tantum  Poteftatem  pro  arcano  quodam  Imperij  perpetuo  curfu  afTumebant ; 
caiatione,  quamidem  author  attulcrat  antecedenti  lib.  LIIL  Jt  TrihunkiA 
Potejias ,  quaffi  frdcUrijfimui  ^uifque  Jmperator  oltm  hahuit  ^  efficit ,  'vt  mtercedere  B 
^j,  e^u<6  ah  alijs  comra  ipforum  placitummmentur  ^pofsint ,  kc  facrofmUi  fnt  ^ 
itaui  f  'vel  minimo  fermone  fe  ah  aliquo  Ufos  exifiiment ,  eum  indiEia  cauffa  > 
taitquam  qui  fe  pidcuio  chfirinxerit ^  necare  queant ,  Gerere  quidemTrihunatum 
Plelis  nefas  ducunt  Imperatores  ,  qtium  njtique  ivf  patritij  fnt ,  omnem  'vero  Tri- 
huniciam  Pote[iatem ,  quanta  n)nquam  maximafuit ,  accipiunt ,  (y*  quia  quotannis 
vam  cum  Trihunis  Plehis  eius  anni  renouant ,  annorum  Imperij  ipforum  htncfumma  c 
(sncipi  folet :  Vndemm  autem  facrofandii  (vtDioait)  efficerentur,  Liuius 
Jib.  IIL ,  vbi  de  huius  magiftratus  inftaurationc  meminit ,  ad  primam  ia^ 
Monte  Sacro  inftitutionem  fe  refert ',  Tribunos,  inquicns ,  vetere  iureiurando 
plebis ,  cum  primum  eam  poteftatem  creauit ,  facrofani3:os  eflc  :  &  mfuper 
Horatialege  tunccautum,  vt  qui  spfs  nocuiffet')  eius  caput  loui  facrum  effet^ 
familia  ad  Aedem  Cereris  Liheri  Liheraque  'venum  iret :  Per  quam  lamen  legem   D 
{fic  fubdit  j  luris  Interpretes  negant  quemque  facrofanBum  effe -,  fed  eum  qui 
torum  cutquam  nocuerit  facrum  fanciri ,  Quam  vero  primam  legcm  immunitatis 
Tribunicia;  Liuius  omifit ,  ipfis  conceptis  verbis  Dionyfius  ita  recenfct  lib.  VL 
Trihunum  inuitum  nemo  vt  njnum  e  'vulgo  quidquam  facere  cogito .  nec  terheratOy      || 
itec  alium  'verherare  iuheto ,  nec  occideto-,  nec  occidere  iuheto  >•  f  quis  contra  fecerit  9      1 
facer  efo ,  CT  hona  eius  Cereri  dicata  funto ;  t<r  qui  eum  occidertt  ^purus  a  c<ede  eflo ,    t' 
Ivlox  addit,  tP*  ne  impofierum plehi potefias  effet  ahrogare  hanc  legevt ,  fedperpetuo 
tnaneret  imnchilis ,  adaSitfuut  omnes  Ciues  lurare  per  facra  omnia ,  mtque  hdc 
iege  in  fempiternum  njfuros  C^fe  &pojleros  >  addttaque  tmprecatio ,  'vt  eitis  ohfer- 
uatorihus  fuperi  tS^  inferi  effent  propitij  ,  tranfgrefforihus  lero  a  Dijs  Cf7*  Semonthus 
accideret  contrarium ,  tanquam  grauifjtmo  ohflritiis  piaculo  :  Indeque  mos  apud 
Komanos  ohtinuit ,  'vt  Trihunortim  corpora  facrofanttafnt ,  qui  manet  'vfque  ad  no-   t 
firum  faculum  ,  Item  regula  quam  Ciaconus  fubdit ,  liquet  eius  Imperij  anno 
XVlh  fuiffe  dicatam  j  tanquam  fallax  quandoque ,  S^  prascipue  in  Traiano , 
dcclaranda  erat  aCorredlore,  quod  fcilicet  locum  non  fibi  vindicat ,  quando 
Principes  Tribuniciae  Poteftatis  honore ,  alio  imperante  potiuntur  j  vt  aduer- 
sus  Scaligerum,  quiad  hunc  cundem  fcopulum  impegit,  aduertit  Noris  in 
Dilfert.  H,  de  Numifm.  Liciniani .  Tiberius  enim ,  qui  XXIII.  Imperij  anno  <l> 
fato  fun^^us  eft ,  vt  Pio  lib.  LVIIL  ,  alijfquc  Hiftorix  Auguft.^  Scriptorcs  tra- 
dunt  5  iam  Tribunicia»  Poteftatis  XXXIIX.  numerabat  ex  Occonefol.  XCV. , 
£D  qt»ia  XVL  fu$  Tribunici;^;  Poteftatis  anno ,  Rhodiano  infuper  feceftu  inter- 
ruptas ,  vt  ex  Suetonio  pstet ,  adhuc  cognomine  Augufti  5  &  Imperio  carebat  5 
^l  cx  L  nummo  apud  Gokzium  in  Faft,  pag.  CCXXXI V»   Titus  >  qui  vix  IL 

Impe. 


DE  COL-  TRAIANI  CAF-  III-        89 

A  Irnpci-ijannum  cxplcuit,in  TR.  P.  XI.  vcrfari  in  nummis  llomanis,  AHM. 
;  ES.  lA.  in  Grsecis  cnunciatur  apud  eundem  Goltzium  in  Tiicf.  pag.  LV., 
Jc  Occoncm  pag.  CLXVU.  Idemque  error  cx  pari  rationc  (\icct  non  vltra 
vniusanni  notam  )  in  Traiano  incurri  poteft ,  qui  &  ipfcftatim  quidem  ab 
adoptione  fmul  f.lius  >  JimulC^fir  ,  mox  Imperator ,  CSf*  confors  Tnbn.nicU  Pote- 
flatis-,&  omnia.  pciriter ,  O*  jlMim  facins  eji ,  vt  habet  Plinius  in  Panegyr.  num. 

s  LXXV^:  non  tamen  vt  Imperatoris  nomen  pro  abfoluia  ru.nniaque  poteftate 
vfurpauerit,  &  ab  ipfa  adoptione  annos  Imperij  numerare  coeperit  j  y^i^  (vt 
Dio  diftinguit  &:  explicat  lib.  XLIII. )  antiqud  tamtiin  pro  confuetudine ,  ^«^ 
Itnperatoris  titulus  ijs  ducihus  trihuebatur  ab  exercitu^  qui  in  bellorem  eo  cogno- 
mento  dignam  ge(ferit ;  vltra  VI.  M.  nempe  ex  hoftibus  occidendo ,  fi  Diodoro 
credimus  in  Excerptis  apud  Photium  ex  hb.  XXX  VL  clauf.  vltim. ;  fiue  decem 

C  miUibus  cxfis ,  vt  Appianus  Hb.  II.  Ciuil.  dc  fuo  tempore  loquitur ;  vel  tantum 
mille  aut  duobus  milhbus  (adeo  variatum  eft  in  hoc  pro  tcmporum  ratione,  ne 
Scriptorcs  contraria  intcr  fe  prodidifle  dicamus )  ex  Cicerone  Phih"pp.  XIV. 
at  f  quts  Bifpanorum  aut  Caliorum  am  Thra.cum  mdle ,  aut  duo  miiiia  occidiffet  , 
mn  eum  hdc  confuetndinc-)ifUte  increbruit-,  Imperatorem  appeiiiret  Scnattis  f  tot  iegio- 
nihus  ccefs-i  tantd  mnititudme  Iwjitum  interfeBd ,  clarifjimis  ducibus fuppiicationtim 

D  honorem  tribuemus,  Imperatorum  nomen  adimemus  ?  Nimia  tamen  iftius  acclama- 
tionis  facihtas,  de  qua  Cicero,  ad  corruptelam  eorum  temporum  ipfemetpaul- 
16  antc  rctulerat ,  etenim  cui  -v^gtnti  his  annisfupplicatio  decreta  ef  ,  'vt  non  Impe- 
rator  appeiiaretur  ,  aut  minimis  rebus  gejiis ,  autpieruMcjue  nuliis  ?  nam  Dio  lib. 
XXXVn.  vbi  de  vidioria  iVl.  Antonij  aduersus  Catilinam ,  quamuis  numerum 
hoftium  c^dendorum  non  detcrminct ,  licenter  tamen  eiim  Imperatorem  ap- 

I  pellatum  miratur  ,  miliibus  certe  tribus  hominum  acerr':me  pugna.ntium  c<efsy 
quia  nempe  numerus  Cteforum  confiiitno  minor  ejfet . 

Idem  Dio  Impcrium  in  rem  Romanam  a  Traiano  adeptum ,  a  temporc  quo 
Csefar  per  adoptionem  faiftus  fuit,  euidenter  fegregat,  inquicns,  itac^ue  Traiani^s, 
quamquam  T{eru^  propincjui  non  deerant ,  tunc  C<efir  ,  ac  poftea  Imperator  fatius 
e(i .  Supremi:  itaque  potcftatis  vis  Si.  robur  ,tituio  AVGVSTI  contincbatur, 

Tg  vti  alius  IMPER  ATORIS ,  proprie  acclamationem  modo  didara  ,  cx  potiori 
&c  vctuftiori  fu^  fignificatione  ,  defignabat ;  quod  bcne  agnouit  Capitolinus  in 
Vita  Maximi  &  Balbini  ita  fc  explicans ,  Inter  Imc  Gordianus  C^fur  fub/atus  a 
miiitibiis  ,  Imperator  eji  appeiiatus  ,  idefi  Jtigujius .  Nummus  etiam  ipfe  ado- 
ptionis  a  Tnftano  exprcffus  fol.  CCCLXXVIII.  hoc  oftcndit  j  in  co  enim  non 
AVGVSTVS,fed  AVG.  F.  Traianus  noftcr  infcribitur,proutnec  PONT. 

G  MAX.  fcd  folummodo  PONT. ,  vt  dccuit  eum  appellari  ,  incolumi  Nerui 
Patrc ,  qui  eo  honorc ,  Si  quidem  folus ,  potiri  poterat :  ita  enim  prorfus  Tibe- 
rius  vfquc  ad  eius  Tribuniciam  Poteftatem  XVL  ,  fub  qua,  dcfundio  Augufto , 
abfolutum  Imperium  capclfiuit ,  PONTIFEX ,  Sc  AVGVSTI  FILIVS  in 
nummis  dicitur  ;  quo  ctiam  excmplo,  Antoninus  Pius ,  poft  adoptionem  ab 
Hadriano  de  fe faciam ,  &c  antc  fun^mum  Impcrium  adcptum ,  HADRIANI 

M  AVG. 


90        RAPHAELIS   FABRETTI 

AVG.  F.  5i  PONTIFEX  tantum ,  nuncupatur  apud  Occoncm  pag,'i48.'  i 
nummo  in  ordinc  II.   Vtrumque  fimul  in  fequcnti  marmorc  poft  Gruterum 
dctcdo  comprehcnditur. 

PLEPS-VRBANA-QVINQVE-ET 

TRIGINTA-TRIBVVM 
DRVSO-  CAESARI-   TI-AVG-F 

DIVI-AVGVSTI-N  b 

D   IVI-IVL  II-   PRONEPOTI 
PONTIFICI  •  AVGVRI  •  SODAL  •  AVG  VSTAL 
COS  •  ITERVM  •  TRIBVNIC  •  POTEST  •  ITER 
AERE^CONLATO 
Harc  alia  duo  afFert  Grutcrus  pag.  CCXLIV.  2.  Sc  CCXLV.  r.    prius 
T-CAESARI     IMP-  CAESARI     CAESARI  •  AVG- F  c 
VESPASiANO      VESPASIANO-  AVG      D  O  M  I  T  I  A  N  O 
PONTIF-TR      PONT-MAX^TR-POT      COS  •  DESIG-   il 
POT-IMMP  •III      IIIMMP^VHrCOS^IIII      PRINCIPMVVENTVTIS 

COS-II  P^P 

C  •  PAPIRIVS  •  AEQVOS  •  7-  LEG  •  III  •  AVG  •  TESTAMENTO-  PONF IVSSIT 

EX-  AVRl.  P-  X  D 

akcrum 

IMP^CAES^  VESP-AVG^PONT 
MAX  •  TRIB  •  POT  •  X  •  IM P  •  XX  •  COS  •  IX-  P^  P 
IMP^  TITVS-  CAES-  AVG^  F-  PONT^TRIB 

POT  •  VIII  •  iMP^  xm  •  COS  •  VI  &c- 

Sed  nil  iuuat  nummos  ac  lapidcs  coaceruarc ,  vbi  conftantcr  id  feruatum  fuifle,  i 
tradit  Dio ,  qui  tempore  Seucri  Alcxandri  hiftoria»  fux  finem  impofuit:  ita 
enim  ilk  Itb.  LliK  cx  cmcndatapcr  Spanhemium  vetcris  Interpretis  verfio- 
ntt  ex  foautem  quod  cmnihus  Sacerdetjjs  inaugurati  junt  Imperatores  ■)  ^  ^uod 
alios  in  pleraque  illa  (ollag^a  adfcijcunt  y  femperque  tnus  eorum  >  'vbi  duo ,  'vtl  tres 
Jimui  imperant ,  fummum  Pontifcatumgeritf  continuoft ,  vt  omnittm  religionttm 
(^facromm  domini  emdant .  Concordant  tres  alij  nummi  apud  Goltz.  in  Thef.  ^ 
pag.^i.colum.i.  NERVA.  CAES.  NEIWAE.  AVG.F.  TRAIAN. 
GtRM.  P.  TR.  P.  COS.IL  in  alio  PONT. ,  &  in  fine  IMP.  j  tertius, 
NERVA.TRAIAN.  CAES.  GER.NER.  A VG.  F.P.TR.P.  COS.IL  IMP. : 
in  quibus  etiam  trium  nummoruminfcriptionibus,  Spanhcmij  obfcruatio  Diff» 
VHi.  pjg.  66 1 ,  locum  fibi  vindicat,  (  modo  ea  ccrta  fit)  nondum  fcilicct  Traias- 
num  Imperium  adeptum  ftriflc ,  qmia  C^faris  appellatio  pra^nominis  viccm_,  i 
nonoccupatj  joon enim  didtur  C<efarTraianus-,  vtaliaspoft  Impcrium,fed 
Trai.tytHs  C^ftr  cognomcnti  loco  .  A  temporibus  Maximi  &  Balbinr,  confia- 
fronci-n  huius  rcguke  fadam  non  ignoro^  vteriquc  cnim  innummis  exajquo 
PON  r.  M  AX»  infcribitur  ,  niec  obfcure  cruitur  ex  Capitolino  m  eorum  Vita 
cap.  VKI. ,  filentibus  qmmuis  d«  huiufcc  rci  nouitate  fimul  ac  magmtudinc  > 

de 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  III-        91 

'A  de  rc  Uteraria  meritiilimis  Cafaubono,  Salmafioj&r  Grutcro  Intcrpretibus , 

Quod  namque  ex  tribus   nummis    CaracalliB  apud  Occonem  cum  titulo 

PONTIFICIS  M  AXIMI  iub  fecunda  Tribuntcia  Poteftatepag.3  (J9.  ?i  3  70., 

alioque  Gctx  pag.  590.  in  contrarium  arguipoteftj  parui  apud  eru^itos  mo- 

menti  erit :  Nam  in  Geta  ,  ipfe  Occo  nummum  corrigendum  agnofcit,  &  ex 

Notis  P.  M.  hanc  vnicam  PONT.  conf^at ,  prout  emendare  cogunt  alis 

-E   omnes  nummorum  eiufdem  infcriptiones :  in  Antonino  autem ,  manifefle 

deceptus  fuit ,  vt  nummos  Heliogabali,  titulorum  fimilitudine,  Caracallx  fuilfc 

crcdiderit.  Non  folum  etenim  contradicerent  nummi  illi  alijs  pofterioribus> 

qui  PONTIFICATVM  ,  non  quidem  maximum,  vfque  ad  cius  Tribuniciam 

Potcftatem  XIII.  retinent :  verum  etiam  chronologiae  omnium  Faftorum  Con- 

{ularium ,  in  quibus  II.  Caracall;^  confulatus  non  fub  Tribunicia  Poteftate  IL 

C  fcd  fub  oiflau^  reperitur ,  nummis  quoquc  confentientibus .  Id  rede  Panuinius 

aftecutus  fuit,  dum  in  fuis  Faftis ,  Tribunici^e  Poteftatis  tertium  fimul  &:  quar- 

tum  annum  cum  tertio  conlulatu ,  &  fic  deinceps ,  coniungit ;  gnarus  forfan  ita 

M.  Aurelium  Cajfarem  infcripfiffe  Tribuniciam  hanc  Poteftatem  \ll.  5c  Vlll. 

codera  nummo  relato  per  Spanhcmium  Dift.  VIII.  pag.  701. ,  quem  cxquifitac 

raritatisnon  immerito  ptccdicat,  tanquam  certa  quadam  die  percuflum,  in 

D  renouationis  huius  Potcftatis ,  de  qua  fupra  ex  Dione  diximus  ,  memoriam  j 

inconhnio  fcilicet  alterius  cefiantis,  altcriufqueprorogatae. 

Dum  hanc  anmrum  mtionem-i  tanquam  eam  qu^  ex  Solino  ficit  cardinem 
njeritJtis-i  fcrupulose  tra<9:amus,(  plenius  adhuc  Cap.  vlt.  tempus  vtriufque-.,' 
triumphi,  aliaque  adfcriem  hiftoriae  facientia  examinatmi  j  vnica  Neoterici 
alTeueratione ,  rem  vt  fic  dicam  f jnditus  fubucrfam  admirati  fuimus ;  nefcientes 
B  ex  quibus  chronicis  libris  excerpferit  adnotata  ad  marmor  Arcus  Conftantini 
fol.  XVIII.  inter  Admir.  Roman.  Antiquit.  hifce  verbis  RESTITVTOR! 
VRBIS  fiueADVENfVS  AVG  ROMAM  VLTRA  EVPHRATEM 
ET  TIGRIM  AD  OCEANVM  PROPAGATA  DITIONE  ROMAM 
TRAIANVS  INGREDITVR  ET  DACICVS  APPELLATVR. 
Totum  hoc ,  vt  obiter  percurram ,  mendis  fcatet ,  &:  non  nifi  vnica  pariter 
f  litura,  fpongia  fcihcct  obduda  ,  coerccndum  :  nam  Traiano,  Rcftitutoris 
Italiac,  quin  imo  Conditoris  Orhis  vniuerf  OIKOTMENH2  KTI2TH2 ,  Pro/;<i- 
ga,torii  orhis  terrarum ,  5^  LocHpletatoris  Ciwum  y  fed  nunquam  Reftitutoris  Vrhis 
titulum  adfcriptum  recordor ,  Scptimio  Scuero  primum ,  ^  mox  Caracallse 
tributum  in  nummis,  acConftantio,  &  huic  ipfi  Conftantino  in  lapidibus , 
coque  imprudentius  hic  adinuentum,  quo  verc  odiofum  atque  inuidiofunu 
O  memori^  optimi  ac  bencfici  Principis  Neruae  fuillet ,  cui  Traianus  ex  adoptio- 
nefuccefTit  .  Traianum  denique  Romam  ampliiis  aducniflc  poftquam  ad  Eu- 
phratcm  &  Tigrim  perrexit,  Cnon  enim  ante  acceffum  ad Orientales  Prouin- 
cias,  fi  partem  Arabi^  a  Palma  eius  aufpicijs  adquifitam,  excipias,  Imperio 
illas  adiecifTe  probatur)  Dacici  vero  cognomentum  ex  Afiatica  expeditione_, 
rcportafle,  pulchre  quidem,  fcd  inani  verborum  fonitu  fine  fententia  dicuntur . 

M  1  Afte- 


9^       RAPHAELIS  FABRETTI 

Afterifcopoft  num.  iij»  caudam  Hippopotami  ab  equitis  caffidc  Corre-  a 

<f^or  amouet  \  fed  equites  leuisarmaturse  (  a  Ciacono  ita  vocatos  )  non  impro- 

bat ;  Choulio ,  vt  infra  dc  aquila  equeftri  dicam ,  nimium  fidens ,  qui  in  opu- 

fculodc  Caftramet.  Roman.  cgregie  pitSos  tam  leuis armaturas  milites,  quam 

iaculatores,  &  Sagittarios,  equeftrcs  omnes,  oftendit.  Quantum  vero  Ra- 

phael  Volaterranus  ,  qui  equites  hofce  induxit,  &  pofteriores  quique  eum_,' 

fequuti ,  in  hoc  errauerint ,  plenifllime  probat  lulius  Barbaranus  in  Prompt.   t 

Rer.  Roman.  tora.  I.  tit.  III.  num.  7.  indubie  aflerens,  mlHhi  haheri  in  militia 

Komma ,  nijiper  errorem  alicubi  ',fort€  ex  traduCiioneferperamfaBa  >  equites  Uuit 

armatur^ .  Authorum  difca  pene  innumera  ad  id  cumulat,  ex  quibus  euiden- 

ter  colligitur ,  cquites,  bc  leuem  armaturam  ,  femper  veluti  duo  inter  fe  diuerfa 

cnunciari .  Atqui  in  Equitatu  Romano  noftra;  Columnse ,  c6  magis  inanitcr 

leuis  armatura  indicatur,  quo  nulla  grauior  adeft ,  qua:  oftendi,  &:  ab  hac  dift:in-  "C 

^ui  merito  poflit .  Et  fi  lcuis  ifta  vocatur ,  quae  galea ,  thorace ,  hafta ,  (  ob 

fragilitatem  omifl^i )  &  gladio  munitur  5  dicant  amabo  quodnam  armorum 

genus  legionario ,  feu  pr^Etoriano  equitatui  tribui  debeat ,  quo  ei  motus  &  a»flio 

relinquatur*,  ne  ahas,hafce  equeftres  copias  accipiendis iEtihus  impenetrahiles , 

inferendis  inhahiles  concipere  cogamur ,  vt  Gallorum  Crupellarios  fuiflTe  often- 

dit  Tacitus  Annal.  lib.  III.  »  |l 

Quemadmodum  igitur  non  meliora  filentio  fuifleea,  quae  Neotericus 

in  Ciaconum  congeflit,  prima  huius  capitis  partc,  ni  fallor,  oftcndi; 

ita  hac  poftrema ,  ipfis  perperam  in  cundem  prolatis ,  peius 

adhuc  fuiflie  filentium  eorum,  quae  in  illum  animaducrti 

ex  fufcepta  eorredlione  debebant  ,  nouo  cuipjc 

genere  probare  fum  conatus .  Quid  multa  \  1 

ab  vltimo  repetens  omnia ,  qujc  hzOcz- 

jius  in  hoc  Ciacono-maftige.^ 

lobfcruaui,  dicam,  vereri 

rae  quidem  ne  verba 

illa  lofephi  in 

Appionem  f 

initio 

Jib.  II.  mutato  nomine  ipfi  accommodcntur ) 

Horum  qu<e  ah  ipfo  confcripta  funt  ,  alid 

fmilia  quidem  funt  diSiis  aliorum  > 

alia  'valde  frigida  •>  plurima  ^ 

^erCf  quandam  tantmn-  G 

fnodo  detraBionem 
hahentia . 


CAPyTj 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV 


e 


CAPVT    IV. 

De  conieQancis ,  &  in  vtramque  partem 

difputabilibus. 

'  ACTENVS  animum  Cenforis  fumpfimus ,  licet  oneri  im- 
pares  ,  &  non  legitimis  fufFragijs  cledi ,  fed  in  munus  irre- 
pentes:  nunc  paulifper  cenforia  virga  dcpofita>  difceptantis, 
non  redarguentis  officium  exequar  i  eo  magis  ex  animi  fen- 
tentia ,  quod ,  in  fludijs ,  hornines  tnAgis  timorem  qukm  fidu' 
ciam  decere  cum  Cascilio  fentiam ,  &  me.^  infciticB  conue-» 
nientiiis  ducam  ,  difcere ,  quam  docere ;  doLtiorem  prxfertim ,  &  in  quo  licet 
paucula  quaidam  carpferim  ,  multa  inefle  fateor  quaz  admirer,  &  (  fi  quid  mese 
laudcs  conferre  poflunt )  vniuerfim  laudatum ,  non  illibenter  collaudem . 

Quidlibet  audendi  potefl:atem  pi(3;urce  attributam  ,  S^  ftatuaria;  gemins 
germantE  arti  competere,  nemo  non  fatebitur .  Vt  igitur  pidores,  plerumque  in 
adulationem  proni ,  obie(3:a  ad  maiorem  fpeciem  &eIegantiamcomponunt  j 
ita  noflrum  artificem ,  Vallum ,  Aras ,  Tribunal  e  cefpite  reddere  dedignatum  ) 
ca  e  quadrato  lapide  fplcndide  extruda ,  licentia  Horatiana  vfum ,  nobis  defcri- 
pfifle  aio .  Vere  equidem ,  non  minus  quam  doi2:e  ,  Expofitores  ad  num.  9^. 
Caflra  militaria ,  manfurum  in  modum  pofita ,  varijs  poftea  Oppidis  originem 
dedifle  monuerunt ,  aduertitque  nuper  lo.  Freinshemius  ad  QjCurt.  lib.  IV. 
cap.  VII.  num.  x,  j  fed  noftr;^  h^  caftrametationes  non  erant  in  diuturnitatem 
temporis  protrads ,  fed  fubitario  opere  alegionibus  tranfeuntibus  excitatCB  , 
in  quibus  propterea  non  erat  operse  pretium  marmora  ad  murqs,  &  ad  Tribunal 
fecare  &  aggerere ;  cum  potius  Caftra,  e  difciplina  horum  praecise  temporum  > 
dc  qua  lofeph ,  illius  x\i\  author ,  lib.  III-  A?»  di .  teftatur ,  deftrui  folita  eflent 
procedentc  aliorfum  exercitu ,  Caflra  lero  ( inquit  ille  )  mcendunt ,  co  quod  fihi 
nltA  munire  fcicile  fit  y  tS^ne  quando  hojiihus  eadem  <vfui  fnt .  Ita  mecum  diftin- 
guit  Lazius  lib.  IV.  cap.  III.  Tot  autem  ftatiua  permanentia ,  exercitus  haberq 
non  potuit ,  cum  non  plufquam  ter  in  prima  expeditione  hybernaucrit ,  vt  ex 
ferie  hiftorias  Cap.  vlt.  demonftrabimus .  Nam  cum  Traianus  tertio  fuo  confu- 
4atu  Plinium  a  Kal.  Septcmbris  fuffecerit,  &  cius  gratiarum  adioni  paullo  antc 
ex  Germania  redux  praefens  fuerit  iam  ingruente  hycme ;  non  nifi  primo  vere  , 
hoc  eft  inito  Cof,  IV.  ad  Belium  Dacicum  prohcifci  debuit ,  quod  ipfo  initi  V. 
confulatus  anno ,  vel  fortalle  ad  finem  antecedentis  ,  expletum  credimus,  ne  ni- 
mium  hanc  priraara  expcditionem  producendo,  fecundam,qua  debellatum  fuit, 

coni- 


^4       RAPHAELIS  FABRETTI 

corripiamus  j  vt  fufius  dido  Cap.  vltimo  profequemur .  Quidquid ,  inquam ,  ^ 
dc  alijs  caftrametationibus  dubitari  poflct ;  ( intcr  quas  non  negauerim  aliquas 
cxmentario  opcre  confpici,  qualis  eft  illanum.  1^7.  vbi  materia ,  ca?dente_,' 
lapicida)  &:  calx  commixta  cernitur ,  &  hybcrnacula  forfan  fignificabit)  certc 
h2e  priores  non  potuerunt  ad  hybcrnandum  conftrui ;  fed  dum  excrcitus  duce- 
batur  in  hoftem,  difcipHnx  caufTa  excitabantur ,  dc  cur  toties  multiplicata  fue- 
rint  5  rationcm  iam  affignauimus .  Indicia  quoque  huius  rei ,  fcalptor  ipfe  reli-  b 
quit,nam  hkoftendirmihtes  fudes  comportafle,  ilhc  foftam  percuftifte , ibi 
ligna  dcdoIaiTc ,  i^  ahbi  grandioribus  vcluti  piftillis  contudifi"c ,  &i  folidafle ;  quse 
muro  cefpititio ,  non  autcm  lapideo  conueniunt .  Obfcruetur  infuper ,  vbique 
pinnas  &  ceruos  ( licct  quadrato  &  tanquam  fub  afcia  pcrfe^fio  opcre  )  vallum 
fuperextare .  Itaut  non  immcrito  crcdcre  poflimus  ,  (  quod  iam  dixi )  vcnufta- 
tis  gratia  murum  lapidcum  fuifte  cffidum ,  ciim  cefpites  inter  fe  compofiti  &  c 
fubftrudi  fecundum  impcratam  5c  follemnem  menluram ,  fefquipedis  in  lon- 
gum  ,  pedis  in  latum  ,  &  femis  in  altum ,  (  vt  habctur  apud  Vcgetium  lib.  IIF. 
cap.  VIII.  )  quandam  muri  formam ,  non  hifcc  abfimilem,  referant .  Et  cx  hac 
forfan  fimilitudine ,  fa*f^um  eft ,  vt  authores  vnum  pro  alio  accepcrint  -,  nam_, 
«Plutarchus  in  CraiTo ,  vallum  CCC,  ftadiorum ,  ad  claudendum  Spartacum  in 
BrucSioangulo,  &  chcrronefo  propc  Rhcgium ,  murum  vocmk'-,  ma^num  id  t 
opus  xy*  difficiie ,  prteter  omnium  opinionem ,  moclico  temporis  fpatio perjecit  tfo/fa  ^ 
tnari  admare  perduElay  lorigitudineCCC' jladwrum-i  iatitudine  & profunditate 
XV, pedums  eicmefoff£-i  mirx  altitudmis  roborifcme  murum  impofuit :  hunc  tamen 
non  murum  fcd  vallum  agnouit  Appianus  Ciuil.  lib.  I.  Sic  pariter  Xiphihnus 
ex  Dione  lib.  LXX  VI.  loquens  dc  Mseatis  Britannix  populis,  ait,  Incolunt  luxtn 
€um  murum  qui  Infulam  in  duas  partes  dtuidit:  idcmque  habct  Spartianus  in  : 
Seuero,  Brittanniam  muro  per  tranfuerfam  Infuiam  duclo  f  vtrimque  ad  finem 
Oceani  muniuit  j  cuius  vcrba  Vidor  tranfcripfit .  Eutropius  contra  lib.  VIII. 
laiium  hoc  difcrte  vocat ,  pcr  CXXXII.  ]Vl.,pafl"uum  a  mari  ad  mare  dedudium , 
idemque  habet  Cafliodorus  in  Chronieo:  &  acritcr  vallum  non  murum  fuiffe , 
contendit  Beda,  magni  in  re  prarlertim  domeftica  nominis  author,  Hiftor.  lib.  I. 
ita  inquiens ,  Seuerus  receptam  partem  Infuide ,  a  cdteris  indomitis  ^entihus  mn 
muro  ( 1)1  qtiidam  exifiimant  )  fcd  vaiio  diflinguendam  putauit ;  murus  etenim  de 
lapidihus^  'valiuni  'vcro  ,  quo  ad  repeiiendam  vim  /jofiium  Caflra  muniantur^  fit  de 
cefpitihus  ;  quihus  circuMcifis')  e  terra  njelut  murus  cxtruitur  ,  aitus  fupra  terram  y 
itaut  inante  fit  foffa  ,  de  qua  leuatifunt  cefpites  ,fupra  quamfudes  de  iimis  fortif- 
fimis  pr<efigumur  •  Itaque  Seuerus  magnam  fofiam  -,  finnifitfnumque  ■vailum-,  crehris 
infuper  turrihus  communitum,  a  mari  ad  mare  cluxit .  Si  ergo  quod  plures  de  muro 
cxprcfse  teftantur ,  alij  de  vallo  accipicndum  probant :  facilius  hic ,  vbi  figna. 
valli  plura  vidcmus ,'  &  exercitum  tranfeuntem  temporanea  tantiim  ftatiua  ha-: 
buifle  rcs  ipfafuadet,  interpretabimur,  tam  Caftra,  quam  Tribunafia ,  U  quan-! 
(doque  ipfas  Aras  c  cefpite  conftitifle.  De  Caftris,qu6d  e  terra  fuerint,  res  eft  in 
promptu  5  vbique  enim  apud  authores  dc  vallo ,  fofla  j  U  cefpite  fit  mentio ,  8^ 

Virgi- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV-        95- 

/-A  Virgilius  munitioricm  noux  Ttoix  in  Jitore  Laurcnti  ^xcitataj  rcferens  lib. 

yil.  itaait, 

primafjue  in  littore  fedes  , 
C^tfirorum  iti  morem ,  pmnis  at^ue  a^^ere  cingit : 
itaut  •)  militare  fepimentum ,  hoc  quod  fofl^  &:  terreo  aggere  componitur  ,  pro- 

-     pric  &  KOLrs^oyj^v  vocct  Varro  de  Re  Ruft.  lib.  I.  cap.  XV.    De  Tribunali , 

B  mittam  locum  Taciti  lib.  I.  Annal.  njna  tres  aqui/as ,  0"  fgna.  cohortium  locant , 
ftmul con^erunt  cefpites  >  extruunt  Tribunal-,  cj^uo  m:i£is  confptcua  fedes  foret ;  quia 
dodifrimo  viro  placet ,  (  cuiaflentior)  non  ad  afcenfionem  Imperatoris ,  fed 
ad  figna  locanda  fuggeflium  illud  eredum .  Miflb,  inquam ,  Tacito,  adcfl:pro 
noflra  fententia  Dio  Iib.  LXII.  iiuc  eius  compilator  Xiphilinus ,  m  Trihunal 
fatlum  ex  terrd  palnjlri  more  Romano  confcendit :  Plutarchus  in  Pompeio ,  Tri- 

C  bunal  nullum  erat  y  neque  adhuc  miiitari  more  ^  fuagnis  cefpitihus  inuicem  impofi' 
tis  -i  fugiejium  excitauerant :  Vopifcus  in  Taciti  Vita  de  inauguratione  Probi , 
deinde  concurfus ,  &  cefpititium  Tribunal',  appellatusque  Imperator  :  Ammianus 
lib.  XXIII.  de  concione  habita  a  luliano  poft  Euphratis  tranfitum  ,  quum  cen- 
turi^  omnes  (f^  cohortes  t9*  manipult  conuenijpnt,  ipfe  aggere  glehali  a^i^ens-,  coro- 
ndjue  celfarum  circundatus  poteftatum ,  taita  ore  freno  differuit  l  &C  loco  omnium 

D  Plinius  dc  more  ipfius  noftri  Traiani  in  Panegyr.  num.  DCXXXV.  Trihunal 
njiridi  cefpite  extruStum  ,  nec  fafcium  tantitm  ,  fed  pilorum  fgnorumque  honore 
circundatum :  Inter  Poctas  vcro  Lucan.  lib.  V. 

Jietit  aggere  fulti 
Cefpitis ,  intrepidus  vultu  , 
Statius  fimiliter  lib.  V.  Sylu.  II.  vcrf  144. 

E  H\c  fuetus  dare  iura  pater ,  hjc  cefpite  turtnis 

Jjfari. 
Et  Prudentius  in  Pug.  Concord. 

Extruitur  medta.  Caflrorum  fede  Trihunal , 
paucifquc  poft  verfibus , 

confftunt  aggere  fummo 

•  Confpicuit . 

Axx  etiam  e  terra  cffingi  potcrant,nam  vidcmus  Hyginum  ^que  de  ijs  ac  dc  alijs 
conftrudionibus  loqui,  eodem  enim  p2(^oftatui  Trihunal  dhit-,  ac  Jrai  inftitui* 
Qmn  antiquitus  apud  Hebrasos ,  a  quorum  veriori  cultu  omnis  in  gentcs  dima- 
nauit  fuperftitio,  cefpititis  primum  Ara:  attolli  iuflfae  funt  Exod.  XX.  14. 
quarum  vfum  Ethnicos  retinuifle  fcimus ,  vt  ex  Paufania  in  Eliac  Prior.  Ara 

<s  Dydimis  luto  ex  vidimarum  fanguine  fubado ,  aliaeque  plurimas  ex  earundem 
viclimarum  cineribus  compav^x  commemorantur.  Id  genus  fuifle  R?i^fj,quos 
idcm  Paufanias  vocauit ,  Focos  in  Attica ,  H  Syluefires  Statij  V.  Theb.  ^ras , 
CS^  femidoHas  'Villici  manu  flruEias  ^  Ruficafue  Manti^Ais  lib.  IX.  Epigr.  XLVII. 
aclib.  X.Epig.XCn.  fiue  TEMPOKJLES  AKJSi  dequibustermentio 
habctur  in  Fragm.  Infeript.  Fratrum  AruaHum  apud  Gruterum  pag.  CXX. 

diccrc 


^6       RAPHAELIS   FABR.ETTI 

tiicere  polTumus ;  eoquc  magis ,  quia  exprefse  de  Aris  cefpititiisCapitoIinus  iri ' , 
Maxim,  5<:  ^sXhAGo^Mixm  ■)  Hecatomhe  autem  taU  ficrijictum  eji  ,•  renttim  Ar.^ 
vno  iii  loco  cefpititU  extruuntiir »  idemque  habet  Trebellius  in  Claud.  Idvero 
obfcruatum  in  Caftris,  prout  res&  cafus  poftulabat,  verofimile  efl:  5  quia  ii 
vfquam  alibi  j  decebat  ibi  vetercm  fequi  morem ,  fccundum  quem,  apnd  prifcos . 
illos  ^iritcs ,  vt  ait  Tertullianus  in  Apologet.  pauperes  ritus ,  O*  nulU  Capitolta 
certantia  c<clo  ,  fed  tcmeraria  de  cefpite  Aliaria  ,  &*  'vafa  adhuc  Samia  :  nec  alio  j 
fpedlauit  Lucanus  lib.  IX.  Pharfalid.  dumC^cfarem  introdueit,  qui  He(5loris 
manibus  parentaturus , 

Brexit  fuhiias  con^efu  cefpitis  arasy 
fcu  Silius  Italicus  hb.  XVI. 

Et  fmiul  extruclis  cefpes  furrexerat  Jris-y 

V  iUimaque  admot<e  ftahat  fuhieVva  hipenni »  ^ 

aut  luuenaljs  Satyr.  XII.  1 

^atali-,  Coruine  -i  die  mihi  dulcior  hac  lux-, 
^ua  feftus  promiffa  Deis  animalia  cefpes 
Expi  ttat . 
fiue  deniquc  Ouidius  Metamorph.  lib.  XV. 

'viridtque  e  cefpite  faUas  •,  r 

Placat  odoratis  herhofas  ignihus  Aras , 
Vnde  Stuchius  de  Sacr.  Gentil.  fol.  LXIII.  i.  Jram  diclam  autumat  per  fyncs^ 
rtfn  5  quaf  ol^V^  ,  (juia  antiquitus  ex  terra-,  feu  cefpite  confici  erat  folita . 

Genuinam  Pontis  fuper  Danubio  defcriptionem  Columnam  oucndere_, 
num.  z5o.  dubitat  Nouitius  Intcrprcs,  quia  hunc  pilis  tantum  marmoreis 
fudultum,  cajteraeligno  compaulumj  iIIum,prout  a  Xiphilino  explicatur,  i 
totum  lapideum  fuifle  tradit.  Ego  tamen  potius  fi  ilium  lapideum  viderem, 
adhuc  ligneum  credcrem  ,  vt  de  Vallo  &  Tribunali  nuperdixi;  quam  dufn_, 
ligneum  aperte  fe  nobis  exhibet ,  illum  Gorgoneo  intuitu  in  lapidem  vertam  . 
Moucor  itaque  rei  euidentia,  &  ipfius  fcalpturie  infpediione ;  eo  priefertim 
argumento,  quod  dum  ea  quae  ex  cefpite  aggefta  dixi ,  tamen  tanquam  ex  qua- 
dratomarmore  fabrefa(fla  videoj  verohaud  mihi  fimile  eft ,  quod  opus  adeo 
magnificum ,  &:  vix  vlli  alteri  huius  generis  sequandum ,  artifex  extenuallet ,  tc 
ad  viliorem  matericm  reduxifTet;  contra  quam  Conftantinus  fecit,  qui  Pontem 
hunc  fuper  Danubio  ,  expcditionis  aduersus  Sarmatas  &:  Gotthos  monumen- 
tum,(dequaextat  nummus  SARMATIA  DEVICTA  17.  apudAngelo- 
nium  in  Conftant.  )  quamuis  fuo  aeuo  arcubus  ctiam  ligncis  carentem  ,  lapideis 
inftrudum ,  fpreta  >  Vt  ait  ille ,  confcientia  dumfam<e  confulit ,  numifmate  iigu- 
rauit  apud  Eriz.  fol.  DCCLXXIL 

Tantumque  abe/l,  vt  textus  Xiphilini  repugnet,  &totum  marmoreumJ 
Pontcm  fuillc  conuincat  j  vt  potius  meie  opinioni  faucre  videatur .  Nam  5  duni 
primopontem  lapideum  fadum  dicitj  fi  totum  intellexiflet,  minus  proprie 
loquutus  infra  fuifTet,  fubiungendo,  pilas  fuiffe  c  Japide  quadrato :  propri^ 

autem 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV-        97 

M  autcm  lapidcum  nuncupauit,  quamuis  fuperne  ligncus  fucrit ,  ad  diftl-rcntiafrL. 
.  vcre  fublicij ,  &:  fumpta  dcnominationc  a  partc  magis  prarcipua ,  &  cum  fiumi- 
nisimpctu,  acglaciei  irruptione  aifidue  lu(flantc .  Tummaxime  ,  quiadum 
rcfcrt  dcftrudioncm  Pontis  ab  Hadriano  fatfiam  ,  nc  Barbari ,  opprcflis  cufto- 
dibus  Pontis ,  in  Myfiam  facile  tranfirent ,  vtitur  his  vcrbis  acpftAs  T«y  iTTmoXn^ 
xafcijKivnv ,  abjlulit  fumtnitatis ,  fue  fuperioris partts  fruciuram  ,  quafi  diuerfb 

;b  conftrui5lionis  gencre  ,  eoque  appofititio  &  amouibili ,  pars  fupcrior  infcriori 
coalucrit.  Rurfus ,  fiXiphilinus  adco  immoratur  in  celcbrand^  pilarum  ftru- 
^ura  i  non  minori  encomio  arcus  profequi  dcbuiflet,  qui  ob  valtam  pilarum 
inter  fe  dilhntiam  CLXX.  pedum,  non  minoris  admirationis»  acpila:ipf« 
cllc  potuillent  j  &  proptcrca  dum  dc  his  non  loquitur ,  crcdibihus  eft,  eos  non 
adfuifl'c,nifi  vt  Columna  rcpra^fcntat :  contcntari  cnim ,  &,  vt  fic  loquar, 
'.  C  faturari  potuit  gloria  Traiani  ioia  pilarum  confirudione ,  per  quam ,  magnifi- 
cum ,  &  fepius  (  vt  Ammianus  fcriptum  rcliquit  hb.  XXIV. )  conceptum  vq- 
tum  fatis  impleuit  ,/7c  Pontihus  Iflrum  f  perem  ;  Darijque  Rcgum  fupcrbifJimj, 
qui  pclago  ipfi  compcdes  iniecit ,  hunc  tamen  Iftrum  (  vt  credidit  Arrianus  dc 
Exp.  Alex.  lib.  V.j  non  nifi  Ponte  fuper  fcaphis  conllrudo  domuit,longc 
magnificentiam  antcccllit .  ..  ., 

P  Modica  adhuc  vifa  fuit  Lipfio  Pontis  huius  immanis  &  vix  credibilis  ma- 
gnitudo,  qui  pilarum  intcrfe  CLXX.  pedum  diftantiam  ,  non  centralem  ex 
A  in  B ,  vt  in  fubiedo  fchcmate ,  fed  in  intercolumnio  (  vt  fic  dicam  )  &  ex 
C  in  D  metiendam  his  verbis  putauit  lib.  IIL  de  Magnit.  Rom.  cap.  XIIL 
j4tqui  defcriptio  ifla  'vi£inti  pilarum ,  qu^fexa^tntapedes  iat<e/tnty  quarumfornices 
centum  feptuagtnta  :  quid  effctt  &  coUi^it ,  ntf  fiuuij  latitudinem  quattuor  mille 

\  feptmgentorum  feptua^intafuijft  ?  id"ji  paulh  minus  'vnius  milliaris .  En  vt  vicies 
fumpta  pilarum  craffitic  rcfultant  ped.  i  zoo. ,  rurfufque  multiplicato  femel  bc 
vicics  ipatio  ped.  170.,  quod  intercapedini  fornicum  Lipfius  tribuit,  fiunt 
alij  pcd.  3570.,  hoc  cfi:  in  totum  paflus  o^y^^  patillo  minus  vni^s  milliaris, 
Atqui  cx  noftra  fupputatio- 
ne  ,  duobus  circiter  ftadijs , 

F  nempe  tota  viginti  pilarum 
craflitie ,  longitudo  Pontis 
dccrcfcit .  Et  nc  temerc  tan- 
tum  virum  corriperemc  crc- 
dant  ;  vltra  proprictateniLj 
locutionis,  &  folitam  in  om- 

G   nibus  artfbus,  atque  inar- 


A 


B 


D 


IIO 


170 


1 1 1 1  I  t .  t  I  ■  t .  .  f .  f .  1 1  I  I 


chitCL^luraprarfcrtim,  fupcrabundantium  verborum  parfimoniam ,  qua,  iuxta 
noltrum  intelligcndi  modum ,  defcribcnda:  Pontis  longitudini  vnica  tantum 
operationc  fit  fatis :  cgregie  fauet  noftrs  huic  fententias  pidura  Pontis ,  exade 
cum  marrnore  confentiens .  Nam  fi  quis  LX.  pedes  craflitici  pilarum  impertia- 
tur ,  itcmque  latus  internum  alterius  ex  pilis ,  pedibus  GX.  ab  oppofito ,  &  pa- 

N  rallclo 


y9 


RAPHAELIS  FABRETTI 


lallelo  latcre  femotum  collocct ,  vt  in  fchemate ,  ipfillimam  illius  Pontis  pro- 
portionem  habcbit ,  5^  diibntiam  ped.  170.,  ccntralem  e{fe  nobifcum  fatebitur. 
Verbaautem  iWa-, fomicil^us  coniunB^t  fiue  vt  textus  habet  a,-^iai  awytojcoK^jjvj^ 
apfidihps  co^dificau ,  funt  indifferentia  ad  fgnificandum  fornicem  lapidcum ,  ac 
curuaturam  ligncam^  cum  arque  propriedicatur  apfi;  ligneus  ille  circulus  rotam 
ambiens,  inquo  radij  figuntur.  Acccdit  huic  conie(^urae  ftabiliend.i: ,  obfcr- 
uatio  numifmatum,qu;r  ligncam  huius  Pontis  fupcrnamcontignationem  exhi- 
bent,  prout  foHdam  quodammodo  inferiorem  partem  .  Id  prxcipue  videre  eft 
in  nummo  XXVI.  Traiani  per  yEneam  Vicum  delineato ,  cui  fimillimos  alios 
duos  vidi  in  Mufeo  Chriftina:  Auguftx  Suecorum  Rcgincc^  in  quibus  omnibus, 
peculiari  diftinctione,  trabcs  tranfucrfas 
inferiores  ipfius  fornicis  in  hanc  fpecicm 
difpofitsE  apparent.  Difiicultatemprima 
fronte  mihi  iniccit  Procopij  locus  lib.IV. 
dcitdif  luftin. ,  vbi  tradit  nauigationem 
Danubij  impediri  ob  rudera  &  fundamen- 
ta  Pontis  :  fed  dc  ruderibus  ipfirum  pila- 
rum  intelligi  poterit,  confidcrata  earum 
mole  &  elatione,  ac  quantiim  tam  longi  temporis  tradu  (intcrceflrcrantcnim  "^ 
ferc  CDL.  anni  inter  tcmpora  Traiani  &  Procopij )  potuerunt  ex  adnatis  ftir- 
pibus  6c  gclicidijs  fatifccre,  ?^  jaxari ,  atque  alueum  impcdire . 

Subit  hic  mirari  de  tcrtia  dimenfione  pilarum  a  Xiphilino  omifla  ,  nec  ab 
vllo  qucm  vidcrim  nedum  cogitata ,  nc  dicam  requifita .  Credamus  enim  pilas 
habuifte  altitudinem  pedum  CL. ,  latitudincm  LX. ,  at  longitudinem  earum_, 
quamnam  efle  dicemus  ^  Iftud  oculis  aptius,  quam  mcnte  prxdifccre  nosde-  i 
builfe ,  quis  ignorat  ^  ncc  fecus  pijefcntiam  ,  atque  (  vt  fic  loquar  )  faciem  loci 
dcfidcratalia  dijudicatio,  num  piIa;XX.  fucrint  vt  Xiphilinus  ait,  &  ex  eo 
forfan  Tzeizes  Variar.  Hiftor.  Chiliad.  IL  verf  dy. 

PAftTo?  e^n^vTa  TscS^ciV -,  ^  <^'  u-vfos,  'wXtiv  Bf^asGAwv , 
YloS^^Y  coi  i^ov  ettn  tesvl-nHsv'^  7\siLyy7cu\-  i 

Viginti  lapides  folidi  quadrangnli  magni t 
Latitudtnem  LX.  pedum ,  altitudinem  vero  ,  pr^eter  fundamenta  , 
Pedum  circiter  centum  erant  quinquaginta  fortiti . 
num  vero  XXXIV.  vt  louius  lib.  XXXX.  fax  Hiftorix  conftanter  afllerit ;  fed 
tamen,  dumetiamin  id  incumbimus  ,  &:fuccedancam  opcram  a  dod:o&bo- 
narum  artium  ftudiofo  viro  haud  procul  a  Pontis  ruinis  commorante  cxpcifta-  c 
mus  i  diuinare  vt  ificoepimus  &  hic  non  pudeat .  Vtquc  architeclonicc  fcrue- 
tur,  &  fimul  quam  minimum ,  opus  alias  ingcns  &  vaftum,  in  longum  excre- 
fcat ,  pilas  quadratas  conftituo ,  additis  hinc  inde  frontibus ,  quas  vocant ,  aut 
cuneis  ad  angulum  rcclum;  (  vt  Palladius  faciendum  docct  lib.  III.  cap.  X.  ik  in 
pluribus  antiqui  operis  Pontibus  obferuare  licet )  iam  pila:  in  longitudincnx» 

dupli- 


tfo 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV-    o  9^ 

A   duplicabuntur  ad  pedes  CXX.  vt  in  fuppofito  fchemate  patet :  vnde  opportunc 
idem  Tzctzes  verl".  p  i .  rationcm  conftrudionis  ' 

■- huius  Pontis  ex  Xiphilino  explicans,  aequalis 
longitudinis  pcdum  CXX.  &  LXXX.  pedurrL, 
latitudinis  capfam  fuiffe  ait,  in  qua  fundamcnta 
Pontis  iada  fuerunt  5  ncmpe  vt  capacior  iita 

B   arca ,  quam  lineolis  interruptis  notauimus ,  fte- 

reobatx  vim  habeat ;  firmioraque  fint  inferiora     i 

iuperioribus,  vt  ratio  expofcit ,  monctque  Vitruuius  lib.  III.  cap,  III. 
Aeycov  "Sv  A^zzoXXoS^ii^v  rov  Ig-^v  yscpv^ooQa^  f 

M«;C5?  'ZsoS^uv  f^  £)(slSv  xcq  «^ysr?  avv  T^iroig^ 
C  E/V  isXoiTl^  ^   cyShfi)(^v^j. 

Dicens  JpolloJorum  Ijimm  ponte  iungijfe , 
jircuUmque  fahricajje  ad  iacienda  fundamenta  , 
Longitudtne  quidern  pedutn  centum ,  (^  ijiginti  ampliuf  y 
Latitudine  ijero  oBogiwta. 

Ncc  pr5Eterca  putent,  temere  a  me  cuneos  hofcc  induci  5  nam  quamuis  pi(flor 

quadrangulas  (  vt  Tzetzcs  vcrfibus  primo  addudis)  pilas  oftendcrit,&  cuneos 

rcddere  omiferit  in  nouis  typis ,  quod  plurics  dolendum  j  in  Columnoj  Ponte, 

&  quidcm  in  parte  inferiori ,  ne  de  fuperiori  &:  flumini  obuerfante  dubitemus  , 

affabre,  &:  hoc  padoeffigiantur.  Adic(^am_, 

etiam  duphcem  fafciam  obferuo ,  H  pro  argu- 

mento  ad  excludendos  lapideos  arcus  aflumo; 

quia  iuxta  rcdam  xdificandi  rationem,  fub 

arcubus  non  nifi  fimphces  fafcias  vbique  vide- 

re  eft ;  &  mcndofa  prorfus  foret  haec  fafcise 

duphcatio  in  lapideo  opcre  ,  quse  ahas  mire 

ligneo  conuenit ,  dum  inferior ,  ad  ornatum , 

fuperior  adfulciendos  inclinatorum  latcrumj 

cuneos  aUquantulum  prominet,  &  opus  ipfum 

pilarum  craflb  pauimento  regit ,  protegitque . 

Vt  denique  menfura  illa  rerum  optima ,  iuxta 

Pythagor^E  fymbolum  ,  etiam  in  latitudine  vise,  fiue  fupremi  tabuiati  feruetur,' 

eaq^je  a  fupcrflua  LX.  pedum  amplitudine  in  aliquam  ari^iorcm  redigatur ; 

credibilc  eli,  forniccs  non  totam  pilarum  craflRtiem  impleuifife,  fed  fpatio  hinc 


9 


O:  inde  relitlo,  viam  quadraginta  circiter  pedum  conftituiiTe.  Sicque  Angelo- 
nium,  tanquam  de  re  fibi  certa  afleruifle  video  in  Traiano  fol.  CVIIL  10. 
licet  nefciam  vnde  nam  habuerit ;  quod  tamen  minime  mirum  eft  in  hominc^j 
illo,cui  multa  authoritas  plerumque  pro  eruditione  ineft,cuique,  vt  ait  Plautus, 
^trh  funtfnc  penu  .  A  cseteris  fi  qux  adhuc  dubijs  occurrant,  cxpcdiam  me 
cumProcopio,quiingenueait,  §luomodo  Pontem  hunc  exflruxit  y  mihi  plane 

N  1. 


CUrX 


loo      RAPHAELIS  FABRETTI 

cura  nm  (fh  exfencliit  4utm  ySpolloclerus  Damafcenuf-)  totius  eperitpracipuus  mifexl 
Ulud  iion  oraittam  ,   quod  incpte  Triftanus  in  Traiano  fol.  CCCXCVII. 
Jaudeni  opcris  ApoUocloro  detrahit  >  vt  cam  lulio  Laccri  attribuat:  quattuor 
crum  ilJi  verfus  cpigrammatis  ^  per  quos  Procopium  vanitatis redarguit , 
/»^entem  -vajia  Fontem  qui  mole  peregit  y 

Sicra  litaturo  fecit  honore  Lacer  ; 
Pontem-i  perpettii  tnmfurum  in  fotcuU  mundi  t 
fecit  diuina  nohilis  arte  Lmr ; 
^  tam  huic,  quam  Tzetzae  contradicit,  i]]um  de  pudenda  vcri  jndiligentiE 
rcdarguunt  j  nam  fi  intcgium  perquifiuiflct  ?  dc  a]io  Ponte  ad  Tagum ,  duobus 
poft  hunc  ad  Danubium  annis  extruc9:o  ex  coHata  ftipe  Municipiorum  Lufira- 
ni^^loquireperilleti  vt  patet  apud  Gruterum  pag.  CLXJI,  i.  2.  j.jcxquo 
intcgrum  dodecafticon  hic  tranftulimus , 
.TEMPLVM  •  IN-  RVPE '  TAGL  S VPERIS-  ET-  CAESARE-  PLEN  VM 

ARS'VBI-  MATERIA'VINCITVR-IPSA'SVA 
QVI  S'  QVALI'  DEDERIT'  VOTO -FORTASSE  '  REC^IRET 

CVRA'  VIATORVM'  QV^OS-  NOVA-  FAMA-  IVVAf 
INGENTEM-  VASTA»  PONTEM'  QVOD-  MOLt-PEREGIT 

SACRA*  LITATVRO'  FECIT-  HONORE-  LACER- 
Oyi '  PONTEM '  FECIT-  L ACER '  ET«  NO VA  •  TEM PLA'  DICA VlT 

ILLIC-SE-SOLV  VOTA^LITANT 

PONTEM  •  PERPETVl  •  MANSVRVM  •  IN*  SFCVLA-  MVNDI 

FECIT*  DJVINA-NOBILIS^  ARTE-LACER 
IDEM  •  ROM  VLEIS  •  TEMPLVM  •  CVM  •  CAESARE^  DIVIS 
CONSTITVIT  *  FELIX  •  VTRAQVE  •  CAVSA^  SACRI 
Ciniium  Gabinum ,  qui  Sacerdotibus  conceditur  num.  5S.,  malim  magi- 
flratuum  &  virorum  militarium  proprium  dici ,  cum  Turnebo  Aduerfar.  lib. 
XXII.  cap,  XX.  Saccrdotc?  cnim  Romani  potius  ex  Etruria  >  matre  (srgevitrice 
fuperjiitionis  T,  (\t  cim  vocat  Arnobius  Adu.  Gcnt.  ]ib.  I. )  8^  Cjeretanorum  > 
facris  pn^cipue  operantium  ?  vicina  >  &  ritus  &  habitus  fumpferunt.  Admilia 
cnim  quoque  hiftoriola  Seruij  adillud  VII.  ^neid. 

Ipfe  Quirinali  tta^ay  CinEiuqut  Gabino 
Infynis -i  referat  JirideHti*  limina  Confitl -, 
quod  Ciue$  Gabini  fubito  ah  hoftibus  dum  facra  facerent  inuafi ,  togis  fublatis 
nc  impedimcnto  eflcnt  >  ita  ab  aris  ad  beila  profc(^j  funt ;  nihil  hoc  facit  ad  ha-. 
bitum  Sacerdotum  .  Imo  il]ud  Seruij)  de  toga  fic  in  tcrgum  xck6ti  ?  vt  vna  eius 
lacinia  reuocata  homincfn  cingerct^  minime  trahi  valct  ad  hancquam  vide-  c 
mus Saccrdotom  vcftcm :  namfluea  parte  anteriori,(prout  fol.  Vli. primus 
fmiftrQrfum  )  fiue  pofl:ica  ( vt  foJ.  XXXVil.  poftremus  dextrorfum )  iHos  infpi- 
ciasjnuUum  log^  finum  rcuocatum  vidcbis,  fed  fimplicem  veflicm laxaxiL. 
msnicatam  &  talirem>  cindu  breuiorem  rcdditam,  tanquam  furfum  attradam, 
diim  parsfuperior  infcriori  circumquaque  fuperimponitur  j  id  quod  Theocriti 

verfus 


£ 

* 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV-        loi 

vcrfus  cxpHcarc  videntur  Idil.  XXVf.  Bacchas  graphicc  reprcfentantes  ad 
Pentheuni  perfcquendum  alte  fuccindas. 

Pentheus  auidem  fugiehat  expauefaUus  ;  at  ilU  perfeqHehantur  y  ^ 

Longas  'vejies  a  cingulo  ad  pophtes  trahentes  . 
nec  ah*ter  apud  veteres  Scriptorcs  reperio .  Quin  potius  in  Cindu  Gabino  vetus 
Perfij  Interpres  ad  illud Sat.V.  verf.j  i.  \Succintis  lanhus']-,  dcxterum humerum 
(  contra  ac  hic  videmus )  nudum  reprajfentat ,  fic  locum  exphcans ,  ([uia  Gahino 
hahitu  CinBuque  Dij  Peoates  formahantur-,  ohuoluti  tog^  fuper  humerum  fniflrum^ 
dextro  nudo :  Et  ipfe  Seruius  ad  lib,  V.  ^Eneid.  verf.  755.  ahum  ritum  Sabinum 
(  Gabinum  fortafle  dicendum  )  paullo  a  rccenfito  diflimilem  ita  expUcat  [  Vr- 
hem  d'fgnat  aratro  ]  quem  Cato  in  originthus  dicit  morem  fuijfe ;  condituri  enim 
Ciuitatem-,  taurum  in  dexterat  vaccam  intrinfecus  iungehantfd^  ciniii  rituSahinOy 
idejl  tog^  parte  capufvelati  -iparte  fuccinEiiy  tenehant  (ituam  incuruam  •,  t>tgleh<e 
cmnes  intrinfecHs  caderent,  Videocerte  Prudcntium  aUud  fentire,dumin  hillioria 
Romani  martyris ,  fummum  Sacerdotem  5  M«ro^o//o  (  vt  ex  infana  illa  fuper- 
ftitione  loquar  cum  lapide  apud  Gruterum  pag.  XXVIII.  2. )  in  dternum  rena^ 
fum  y  deridcns  ^  de  eo  canit  y 

CinBu  Cahino  fericam  fultus  togam'^ 
Ted  vel  ille  habitus  ahus  fuit  ab  hoc  qucm  in  Columna  defcriptum  videmus  j  & 
GabinumfuifTe  non  ailentimur  5  vel  Prudcntius  potuit  formulam  Virgihanam 
Vti  Poeta ,  non  veritatem  fe^Sari ;  idcmque  dixerim  de  Lucano  hb.  I,  Pharfal. 
vcrf  ')^6' 

Turha  minor  ritu  graditur  fuccinUa  Gahino . 
nam  ipfe  Virgihus,  non  Saccrdotis ,  fcd  ducis  indumcntum  expreffum  voluitr 
Et  quidem  Confuh  bellum  indicenti  hic  Cindus ,  fiue  fe  pra^cingcndi  modus  , 
maxime  conueniebat ,  (juo  pacificus  Ciuitatis  ftatus  per  aflumptionem  mihta- 
ris  habitus  non  turbaretur  i  ^  rurfus  mihtare  hoc  munus  non  prorfus  togato 
habitu,  fed  extempore  in  militarem  conuerfo  perageretur.  Sicqueapud  Liuium 
hb.V.Caius  Dorfuo  vir  militaris,non  vti  Sacerdos,fed  vtgentilis  Fabiae'  Gentis> 
&  iterum  hb.  VHI.  Pub.  Decius  Pater  Conful  poftquam  fcdeuouit  Bcllo  La- 
tino,  prout  crat  armatus  in  acie  Gabinum  Cindum  vfurpauit  j  quem  vtidc- 
uotione,  ita  &  habitu  imitatus  dicitur  Bello  Samnitico  Dccius  filius  hb.  X. 
Imo  ne  dubitetur  vni  aut  alteri ,  vel  tanquam  Sacerdoti ,  vel  tanquam  Auguri , 
autPontihcicompetijfle;  rem  toti  exercitui  communcm ,  docet  nos  Feftus, 
fiue  eius  Epitomator  Paullus  Diaconus ,  ProcinUa  clajjis  dicehatur  ctim  exercitus 
cinUus  erat  Gahino  Cinclu  confejiim  pugnaturus :  quod  &alibi  cxplicauerat  in 
Vcrbo  Endoprocin^u ,  procinctos ,  cjuafi pracinttos  atque  expeditos ,  nam  apud  anti- 
^uof  togts  incinBi  pugnaffe  dtcuntur . 

Idemque  probat  celebre  Cenotaphrum  Lucij  Catfaris  nuper  a  V.  C.  P.  Hen- 
rico  Noris  ihuftratum,  in  quo  CinClus  Gabinus,  fiuc  vt  ibi  dicitur  CABINVS 

non 


lo^      RAPHAELIS   FABRETTI 

non  iam  Pontificibus  aut  Saoerdotibus ,  fcd  ijs  QVI  PRIVATlM  VELINT  a 
MANIBVS  EIVS  INF£RIAS  MITTERE  iniungitur  j  id  quod  nefcio qua 
ratione  ad  DVVMVIROS  pag.  407.  in  Expl'cationc  reltriutum  fuerit,  dum 
vt  alibi  toti  excrcitui ,  ita  liic  cundis  e  populo  vfurpari  licuille  Ctnclum  ifturrL. 
Gabinum  probare  volumus ,  nec  demum  in  facricolis  noltrinum.  68-  expref- 
fum,  aut  ipfis  tantum  conuenifle  contendimus . 

"  Album  adijcio  calculum  opinioni  (  quamuis  nutanti  )  quod  fimuIachrurrLi  b 
illud  num.  1 62-  numinis  in  modum  velamento  circa  caput  cxpanfo ,  Dianam 
referat*,  eandcmque  iterum  reprxfentari  num.  3  1 8.  ■»  non  autem  Soiem,  vt  ibi 
notatur,  plerumque, prout  in  nummohuiufmetTraiani  ^.apud  Angelonium, 
nudum  efiingi  folitum  :  Cultui  enim  huius  numinis  addictum  Traianum  vide- 
mus  in  marmore  Arcus  Conflantini,  (  cuius  maiorem ,  melioremque  partem  ad 
Traianum  pertinuifle ,  notiffimum  eft)  in  quo  Dianse  facrificmm  inftaurat,  c 
tanquam  venationis  ftudiofiirimus,  qualem  eum  teftatur  Plinius  in  Paneg. 
num,  940.  Potuit  igitur  primum  Diana?  fus:  vota  pro  vidoria  concepifle ;  5c 
demum  poftquam  debellatum  fuerat,  vidoriam  illi  acccptam  refcrre  :  id  quod 
artifcx  vtraque  expreiJFione  defignauit. 

Difficiliorem  modo  qu^eftionem  aggredior,  de  Troph^is,  ha^ftenus  pro  Ma- 
rianis  habitis ,  &  a  Neoterico  fol.  1 1 8.  5^  1 19.  in  Traiani  honorem  deriuatis .  D 
Argumcnta  ergo  ipfius  prinio  examinemus  ,  &  deinde  aliorum  authorunij 
opinioncm,ac  Populi  Romani  vocem  &:  confenfum,pubIicis  monumentis  con- 
teftatum  ,  fubftincrc ,  &:  ii  opus  fucrit  fubftruere  concmur ;  vel  ialtem ,  rem , 
vtnon  pauci  feccrunt,  intcr  quos  P.  Donatus  lib.  III,  cap.  X.  de  Vrbe  Roma , 
in  medium  reiinquamus .  Ait  Neotericus ,  ideo  fe  arbitrari  ha^c  Troph^^ 
Traiani  fuiflfe ,  quia  collocata  fuerant  ad  ornatum  Caftelli  Aqusc  Marcia;  ab  E 
eodem  ImperJtcre  rcftituts^  &  audx ,  teftemque  adducit  Frontinum  in  lib.  dc 
Aqu3:d.  Scd  probarc  opus  eflet^Caliellum  ipfum  fuifie  a  Traiano  excitatum  vel 
exornatum  ;  nam  Frontinus  teftis  citatus  ,  negabit  fe  hoc  dixififc ,  nifi  hebetibus 
auribirs,  &  furda  mente  excipiatur  j  at  folum  num.  74.  Indicis  M.  S.  marginalis 
MiUini ,  non  iam  ope  ipfius ,  fed  potius  Neruse ,  Marciam  a  Ccclio  monte  in_» 
Auentinum  vfque  perdudiam ,  feu  veriiis  redditam  fuifie,  vt  ibi  dicitur ,  5c  cui-  f 
dentiflfimum  fit  quoque  ex  fuperioribus  j  5c  fignanter  num.  6^.  difertis  verbis 
ait,  CaliumtiT*  Auentinum  ^p-ius  qudm  Claudia  perduceretur  ^  quod  idemeft 
atque  ante  Traianum  genitum  ,  ne  dicam  antc  adoptatum  a  Nerua,  Marcia')  C^ 
lulia  'vfos , 

Vt  tamen  id  fc  nobis  probarc  vnquam  poflfc  animum  defpondeat^  auremj 
illi  vellamus ,  &  rem ,  fibi  nouam  quidem ,  fed  certiffimam  regeramus  ^  Caftel-  g 
lum  nempe  illud  non  potuifife  Marcije  infcruirc ,  cuiuslibram  vltra  XX  V.  pedes 
fuperare  dignofcitur .  Hoc  vt  palam  fiat ,  fubiedum  fchema  omnium  quinque 
Aquarum  qua;  duplici  opere  arcuafo  ad  Vrbem  perducebantur ,  prout  hodie_j 
apud  Portam  quam  Maiorem  vocant  confpiciuntur ,  cx  meo  de  Aqu^eduiflibus 
libello  cxfcriptum  appofui . 

4  Spe- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV-       103^ 


T''    '    '    I  T   I    I     (    I   T 


A 

B 
C 
D 
B 
F 
G 
H 
l 


icala  PecL.  Romaa.  XXV^ 


Specus  Jqu^  Jnienis  T{ou^ 

Specus  Jqud  Claudia 

Specus  Aciu£  Tulia 

Specus  A([u*  TepuU 

Specus  Aqu-e  Marcia 

Locus  infcriptionis  TI.  CLAVDlI 

Locus  infcriptionis  VESPASfAl^l 

Locus  infcnptionis  TlTl 

Liha  recemis  A<iua  Sixtina,  fiue  Felicis 


Nomina 


5ri34        RAPHAELIS   FABRETTI 

Nfomina  carundem,  fecundum  vniufcuiufque  elationem  ex  Frontlno  num.  i5'  A 
petere  poflumus,  jlltiffmus  (ait  ille)  y^«;^  eJiT^ouusyproxima  Chudui-,tert:um 
locum  tfnet  lu/ia ,  quartumTefuUy  dehinc  Martia-,  quakcapite  etiam  Claudi^ 
lihram  ^qttat :  fed  veteres  humiliore  direclura  perduxerunt ,  fiue  nondum  fuhtdt 
iXfioratd  arte  Ithrandi  ■>  feu  quia  exindujlria  infra  terram  Jquas  mer^ehant ,  ne 
facile  ah  hflihus  interciperentur-,  cum  frequentia  adhuc  contra  [talicos  heliag^re- 
rentur .  Occurrendo  autcm  obiedlioni  qu5e  ex  textu  Frontini  parum  emendato  b 
(  vt  in  pluribus  neccfTaric)  fatendum  eft)  nobis  fieri  poflet  j  lap;des  ipCos  in  ean- 
dem  fententiam  loquentes  inducamus  .  Et  quidem  de  ClaudiS  &  Anieneper 
altiores  arcus  delatis ,  ita  habct  infcriptio  intcr  duas  fupremas  fafcias  ex  vtrSque 
parte ,  locis  hujufmodi  Jitcra  F  fignatis . 

Tr  CLAVDIVS  •  DRVSI  •  F-  CAISAR-  AVGVSTVS  •  GERMANICVS-  PONTIF-  MAXIM 
TRIBVNICIA-  POTESTATE  •  XII  •  COS  •  V  •  IMPERATOR  •  XXII  •  PATER  <-  PATRIAE    C 

AOyAS-  CLAVDlAM.  EX  •  FONTIBVS.  QVI'  VOCABANTVR  •  CAERVLEVS  .  ET  •  CVRTlVS  .  A  •  MILLlARIO-  XXXXV 
ITEM-  ANIENEM   •  NOVAM  •  A-  MILLURIO  '  HCU  •   SV*  •  IMPENSA  •     IN  •  VRBEM  •    PERDVCENDAS  •   CVRAVIT 

De  Marciaqusecx  Frontino  aliasduasdeferebat,  ibinum.  xy.  J  Fifcinis  in 
eofdem  Jrcus  recipiuntur  t  fummus  tjs  eji  lultce  •,  inferior  TeptiU-)  demde  /ylarcu  : 
dehacinquam  Marcia,  gemina  extat  epigraphe  fuper  fornicc  ,  quimodoTi- 
burtinam  efficit  Portam ,  cuius  Specum  eundem  cfle  cum  antedid:o  prope  Por-   j^ 
tam  Maiorem,  multiphciter  demonfl:ratur.  Argumentum  minime  fallax  elto  , 
cadem  hic  &  ibi  riui  altitudo  ,  pcdum  V,  ^  femis ,  &  latitudo  pedum  II.  5c  S. 
Vt  ad  ipfiu^  latus  dcxtrum  Roma  exeuntibus  (  quoniam  Arcus  ipfe  ab  Aqua 
Sixtina  occupatur  )  ibi  prope  in  moenibus  obferuare  licet ,  vbi  eandem  infuper 
ftrutfluram,  5^  lapidum  feriem  vidcbis  :  duo  itemalij  luli^c  &  Tepuhc  eidem 
impofitarum  Dudus  qui  ibidem  cernunrur :  &  demum  libra;  per  nos  recognita:   ^ 
inicr  vtrumque  jcqualitas  .  Ita  ibi  legitur , 
IMP-TITVS-CAESAR-DIVFF-VtSPASlANVS-AVG-PONTlF-MAX 

TRIBVNICIAE-POTESTAT-ixIMP^V-CENS-COS.vir-DESIGNviTl 
RIVOM- AQVAE-  MARCIAE-  VETVSTATE-  DILAPSVM'  REFECIT 
ET-AQJAM-QVAE-  IN-  VSV  •  ESSE- DESIERAT-  REDVXIT 

f 

IMP-CAES-M-AVRELIVS-ANTOKINVS-PIVS-FELIX-AVG-PARTH-MAXIM 
B  R  I  T  -^M  A'±  I  M  V  S  •  P-O  N  T  I  F  E  X  •  M  A  X  i  M  V  S 

AQVAM-MARCIAM  VARIIS-  KASIBVS'  IMPFDITAM'  PVRGATOrONTpEXCISrS-  LT-PERFORATIS 
WONTIBVS  •  RESTITVTA^  FORMA  •  ADQyiMTO  •  LTIAM  •   rONTE-   NOVO  •  ANTONINIANO 

IN-  SACRAM'VRBEM^SVAM^  PI:RDVC£NI>AM^CVRAVIT 
His  pofitis :  Dudus  qui  Aquam  ad  hoc  Caflellum  dcfcrebat,  in  cadem  pror- 
fus  altitudine  eft  cum  Spccu  Claudia:  ad  Portam  Maiorcm ,  vtexaaa  quantum  g 
ficri  potuit,  menfura  examinauimus,  &  hinc  profeifto  Grut.  pag,  CCLXXiV.  5. 
Arcum  Gallicni ,  cuius  ibi  infcriptionera  aftert,  proximum  Iiuic  emijfario  ,  fic 
vocat,  Jqu^  Claudi^-i  quam  optime  ftatuit.  Igitur  impofribile  efl,  aquam,  qu«e 
fuoptc  ingenio  in  deciiue  fertur,a'Du(fiu  Marci«  pcdibus  XXV.S.deprcffiori,  vt 
patct,  in  id  loci  vnquam  fcandiife,  nifi  machinis  hydraulicis  proucclyn  dicamus. 
i..  Quidnam 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV       105- 

Quidnam  vcro  de  hoc  Nymphsco  fit  dicendum ,  non  eft  huius  loci ;  ncc 
longiiis  iam  ab  inftituta  Trophseorum  Traiani  oppugnatione  nos  digredi  decet. 

Subdit  argumenti  loeo  Neotcricus  ,  fcalptursE:  formam  redolere  prorfus 
Traiani  tempora ,  $:  fimillimam  efte  imaginibus  huius  Columnie .  Id ,  boni 
ipfius  venia,  planiiHme  nego,  negabitquc  mecum ,  quifquis  opus  vtrumque 
confpexerit,  nec  ftylo  ciufdem  pidoris  omnino  fidet ,  per  quem  affimilare  in_^ 
charta  vidcntur ,  qu;^cunque  delincanda  aflfumit ;  adeo  vt  inter  imagincs  An- 
toninianjB  Columnse,  fiue  Arcus  Scptimij ,  qu^  longo  intcruallo  a  perfedlio- 
ribus  huius  Column^  diftant,  nihil  interefTc,  ne  quidcm  in  vultuum  hnea- 
mentis,  ille  dixerit,  qui  iftius  tabulas,  non  marmora  ipfa  contemplatus  fuerit . 
Eit  enim  abfolutiffimo  operi  haud  parum  detrahcre,  Columnam  cum  illis  Tro- 
phaeis  committere ;  nam  vt  ea  nihil  venuftius  venuftas  ipfa  efficcre  poteft ;  ita 
h^ec  j  fi  genij  illi ,  fummae  calfides ,  &  plcraque  aha  ad  libitum  pi(9;oris  appofi- 
titia  auferantur,  in  emblcmatibus  nimium  afFedate  ornata,  &  Kcix,oC,tiXi(i>  vere 
laborantia;  in  operis  fumma  ,  rudianimium,  Sc  impolita  dignofcuntur :  id 
quodfignanterconfpicitur  in  thorace  cum  cingulo  ad  Iseuam  Trophaei  paludati, 
magis  farculo  Conftantini ,  Sc  inferioribus  eius  Arcus ,  quam  noftr^e  Colum- 
nac  figuris  congruente;  vt  poftea  conqueri  non  debeat,  fi  cum  Martiale  dicerc  eo- 
^OT-iJquiIifjue  Jtmiles  facere  noSluas  quaris  .  Alia  etiam  vtitur  coniedura  ;  hsBC 
icilieet  Trophaja  coincidere  cum  appofitis  in  Columna  num.2x8.&2  }  o.  Verum 
haec  quoque  labare  oftenditur ;  nam  fimilitudo  in  eo  quod  gemina  fint ,  totics 
reperitur,  quoties  fymmetria  expofcit  vt  hinc  inde  ornatus  fibi  inuicem  refpon- 
deat:  in  co  autem  quod  alterum  thoracatum,aIterum  paludatum  exiftat;  pluribus 
paffim  conuenit,  quse  non  propterea  Traiani  dicenda  funt,  vt  videmus  in  ftylo- 
batis  columnarum  exteriorum  eiufdem  Arcus  Conftantini ,  Metam  fudantcm 
refpicientium^Iaterc  pariter  vtrinque  exteriori;  in  arca  fepulchrali  infixa  parieti 
Hortorum  laniculcnfium  DD.  de  Lantes  fupra  memoratS,  &  alibi :  e  conuerfb 
autem  TrophiEahcEc  Capitolinapra^cipuis  Dacorum  armisdeftitutafunt,  ncm- 
pe  gladio  falcato,  nufquam  in  Trophscis  qux  de  hoc  Bello  in  nummis  habentur 
omitti  fohto ;  &  fpeciali  quadam  diftindlionis  nota  huic  Prouinciae  attributo 
in  nummis  Med.  &c  Min.For.  apud  Carolum  Patinum  Philippi  Aug.  patris  fol, 
381.  Otaciliae  Seuera!  fol.  385.  Philippi  lunioris fol.  j  87.  &:  iimiliani fol.404. 
Deficiunt  quoque  Capitolina ,  a  Trophseis  Columnaj  de  Dacis ,  in  labaris  Sc 
draconibus  eorum  fignis,  (  falso  enim  dicitur,  con  le  medejtme  infegne  )  &  infuper 
in  pluribus  redundant,  quse  etiara  in  expeditionum  differentiam  influunt ;  cum 
criftae  caffidum  equina  iuba  ornatiE  fint  ,  quod  nefcimus ,  nec  in  Columna 
confpicimus,  fuifie  Dacorum  proprium  ;  paludamentum  vtrimque  villofum 
(  amphimallum  Plinio  didum  )  exiftat ;  thorax  plumatus ,  non  item  hamatus 
dicendus ,  vt  alias  monui ,  ibi  linteo ,  vel  laneo  tantum  thorace  fuffultus ,  hic 
quadruplici  fegmentorum  ordinc  confpicuusj  clypci  exagoni  ibi  intertotar- 
'  morum  accruos  nufquam  extantes,  hJcprxcipuolocoaffixi;  &  demumPro- 
uincice captiuae  figura  hic  exuberat;  ncc,  quod pluseftjDaciamfignificare^ 

O  videtur 


lo^       RAPHAELIS  FABRETTI 

vitlctur  j  fiue  enim  ex  habitu  Dacarurn  mulierum  noftrse  Column^  ipfius  Pro-    a 
uinci:c  habituminueftigemus,iIljEnum.  155-  &  178.  caputveh's  obtendunt, 
hxc  autem  hudos  capillos  nodo  coercet  ^  fme  etiam  extra  Columnam  cunu 
Dacia  celebris  marmons  Ca^fij  conferamus ,  ea  quoque ,  prout  fua;  in  Colum- 
na  mulieres ,  velato  capite ,  confpicitur .  Ne  tamen  fpernere  Sv'  filentio  tranf- 
mitterc  vidcar  Neoterici  conieduram  de  clypeis  hifce  exagonis ,  (  dicam  pro  eo 
e^'  odagonis  ex  nummis  XXI.  &:  XXII.  )  ideo  Traiani  de  hoc  Bello  Trophiris    ^ 
adfcribcndis,  quia  3^  in  eius  nummis  ad  hanc  expeditioncm  pertinentibus  cer- 
nuntur :  refpondere  licet,  (  milTo  etiam  quod  Trophasis  CoIumn^E  in  hoc  non 
tefpondcnt,  vt  diximus)  debile  admodum  fulcimentum  hoc  effe  cui  conicdura 
innitatur ,  (  nullo  ali  o  authore  fuccollante  )  qux  valeat  illico  antiquos  &  rece- 
ptos  titulos  abradere  .  Quid  enim  de  hac  fufpcdla  argumentatione  dicemus , 
i\  nedum  alijs  Imperatoribus ,  &  ob  alia  Bella  Tropharis ,  fcuta  h.ec  exagona_.   q 
conuenire, (  nil  enim  in  nummis  frequentius)fed  fi  Troph^o  C.  Marij  CoS.V. 
de  /^fnhroniyus  Themoneis  Cimbrifque  Germaneis  triumphantis ,  tale  propemo- 
dum  affixum  videamus  ■;  Ita  apud  Goltzium  in  Faftis  effingitur  ad  annum  Vr. 
DCLU.  pag.  CLVIII.  ■)  nonfufpedlo  nummo,  quales  funt  Patino  quattuor 
illi  cum  C.  Marij  Vil.  CoS.  imagine  per  ipfum  allati  in  Suetonij  Cxf  cap.  XL 
Itemque,  eo  coniedura  Icuior  euadet ,  quia  fimiles  clypei ,  ante  hoc  Dacicum ,  o 
vifuntur  inter  fpolia  Germanici  Belli ,  ab  codem  Traiano  feliciter  gefti,  ex  quo 
GERMANICVS  appellatus  fuit ;  vt  in  nummo  IV.  ^ne^  Vici  II.  CoS. 
Potuerunt  itaque  monetarij  cofdem  clypcos  fpolijs  quoque  &  Trophaeis  Dacicis 
immifcere  femel  vfurpata  licentia ,  eofcjue  minimc  fcalptorcs  fequi .  Vel  etiam, 
cum  Traianus  in  fine  pri  mx  expeditionis  tam  de  Dacis  quam  de  Scythis  trium- 
phauerit,  vt  Caffiodorus  in  Chron.  eft  author;  (  vnde  non  omnino  abfque_.    e 
authore  Ciaconus  num.  161.  Traianum  ctiam  de  Sarmatis ,  Scythica natione  , 
tnumphafle  dixit  ,  acriter  propterea  a  fuo  Ariftarcho  ibidem  reprehenfus) 
ideo  in  numifmatibus  ad  vtrumquc  alludendum  fuit  \  fepofita  ad  hanc  Colum-      | 
namfolius  triumphi  Dacici  raateria.  Racemi  autem  vitiumclypeisTrophcEi 
paludati  infculpti ,  ex  quibus  vini  feracitatem  in  Dacia  argui  volunt ,  fortafle      | 
appofita fuerunt  a  C  inibris,vel  alijs  Germanicis  nationibus,ad  defiderium  huius   t 
hquorisjquo  carebant,  6^  cuius  potiundi  potillimum  caulTa,  teftePoIybio, 
Italiam  votis  &armis  petebant ,  vt  antea  gens  Gallorum  fccerat  -y  f*ma  dulce- 
dmis  frugumy  Vt  ait  Liuius  hb,  V..maximeque  njini  noua  tunc  'voluptate  capta  ; 
non  vero  oftentui  rcdundanti;:^  vini,vix  credibilis  in  frigido  climate,  S^montana, 
afperaque  rcgionc,  tempore  ctiam  quo  meram  barbaricm  fpirabat,  ac  poft  iam 
excifas  ibi  fupcriori  faeculo  vites,  fuafu  Boercbiftes ,  qui  ibi  tempore  Augufti  q 
rerum  potiebatur,  vt  Strabo  tradit  Ub.VIL  :  ad  quod  refcrtur  illud  Ouidij  Eleg. 
XII.lib.IilrfTrift, 

T^am  procul  a  Getico  littore  vitis  aheji : 
nec  vinetafuifle  inibi  longe  lateque  poftea  exculta  fciamus ,  antequam  Probus 
Jmperator  citeriorem  Danubij  ripam  Bacchi  donis  locupletaflct :  quam  etiam  > 

licet 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV-       107 

A  licct  ma<^is  meridionalem ,  parum  vitibus  amicam  nobis  dcmonftrat  Dio ,  qui 
ibi  pra:fuit  lib.  XLIX.  inquiens  ,  neque  apud  eos  oletim  aut  vinum  ,  n/fipauajji' 
mum  nafcitur^  prout  ctiam  Herodianus  lib.  I.  de  hac  ipsa  Dacita  regione,  ia 
qua  Marcus  Imp.  bellum  gerebar,  ita  eius  milites  loquentes  facit ,  Jd  h^c,  ripas 
Iftri ,  'Vt  omni  tempore  incommodas  i^ituperahant ,  ([ux  neque  pomifiros  haherent 
fruticcs ,  (^perpetuis  rigorihuf  nuhihufque  ohtinerentur .  Nam  ,  quem  Neotencus 

B  audadcr  vocat  vua:  botrum  in  fuo  nummo  Dacise 
XXVII.,  Occo  glandem  cire  dubitat  fol.  CCII.  Sc 
in  alio  fimili  fub  VI.  Traiani  Cos.  renouato,  penes 
{e  exiitente ,  Comcs  Francifcus  Mediobarbus  Bi- 
ragus,  ncque  glandem  neque  racemum ,  fed  diiKn- 
dl  perfonam  in  pueruli  illius  manibus  agnofcit , 

c  atquc  ica  nummum  defcriplit,mihiquecxemplar expofcenti  perhumanitermifit. 
Stat  igitur  contra  animoium  hoc  Nouitij  Scriptoris  pronunciatum ,  (  practer 
contradiciiones  ex  ipiiusdidis  crutas)  piobabilitas,  Auguilum  vti  Mariana- 
rum  partium ,  Trophxum  quod  illi  crcLium  fcimus ,  &  nummi  exhibent ,  vel 
duplex  ex  Cimbris  &c  Tcutonibus  deui^ftis ,  vel  ornatus  caufia  ,  vt  fupra  tetigi- 
mus  ,  geminatum  ,  in  ornando  eodem  Calkllo ,  dum  RIVOS  AQVARVM 

D  OMNIVM  REFECIT  (  vt  loquitur  titulus  fummus  didi  Arcus  rccentioris 
PortcETiburtina:  j  inibi  honorandi  Marij  gratia  iixiiTc:  Itaenim  Diuus  luhus 
pater  ex  Suetonio  cap.  XI.  Trophxa  C.  Marij  de  higunha ,  deque  Cimhris  atque 
Teutonis-i  olim  aSylU  difietla  rejiituit .  Stat  propinquitas  veteris  areie  Maria- 
norum  monumentorum  J^Mx  domui  ,f!ue  Hortis  Lamianis,  qui  eiufdem  do- 
mus  locum  retinuerunt.  Stat  denique  dcnominatio  Cimbrorum ,  etiamnum 

E  viuentibus  Marliano  &:  Mauro  loco  inh^rcns,  vt  prior  lib.  IV.  cap.  XiV. 
alter  cap.  X.  pag.  LXXII.  teilatur :  quinimo  ante  quingentos  ab  hinc  annos 
fcriptis  BenediN^i  S.Pctri  Canonici  his  verbis  aiferta,  Pvogreditur  ante  Trophccum 
Marij  t  quodiocatur  Cimhrum^  tranft  pcr  Meruknam-,  qus  ibi  vetuftiflimo 
nomine  adhuc  retento  proxima  adhuc  extat  Eccleiia  Diuo  Matth^o  Apoftolo 
dicata :  vt  fileam  tot  dodiilimorum  virorum  aiienfum  ,  &  intcr  eos  Famiani 

F  Nardini,  ex  quoaliquaex  his  dcfumpfi ,  plenius  apud  eum  videuda,  non_^ 
vulgaris  iudicij,  &fuiguhris  mfimul  modci^i^e  Scriptorisj  quod  imprimis  in  res 
dubias  S^  obfcuras  traciantibus  commendandum  duco  .  Integrum  tamen  iit 
cuique,  vel  cum  Capitohna  cpigraphe,  &non  vnius  fxculi  confpiratione_^ 
T  R  O  P  H  AE  A  •  C  •  M  A  R 1 1 ,  vd  cum  folo  pra:  omnibus  conlidentiflimo 
Neotcrico  'vetuflam  fimam  imVugnmte  ■}  diutumitatique  temporis  hellum  faciente 

G  (vtexSimonideloquiturPIutarchusin  Thefco)  IROPHAEA  TKAIANI 
primum  nuncuparc ,  6c  quotquot  huc  vfque  hallucinati  fuerunt ,  errorem  cor- 
rigerc.  Huicfohtaris  opinioni,  tanquam  plcno  literatorum  Senatu  diclante 
promulgata;,  obiter  aflcnfitSponius  ,  hb.  I.  fui  Itin.  pag.  399, 

Nonmaleauicm  cum  P.  Donato  rem ,  vt  primo  diximus,  in  medio  quis 
relinquet,  fi  qua  prefcrtim  iidcs  Celfo  Cittadmo  prasftanda  venit ,  quinoua 

O  z  fcnten- 


io8        RAPHAELIS  FABRETTI 

fenteritia  omnem  noftram  difputationem  fuftulit ,  per  hxc  vcrba ,  qux  cx  eius  ^, 
MS,  Martinellus  in  fua  Roma  Sac.  cap.  XIII.  foh  4  jo,  inferuit,  lofai  ilprimo,     j 
ait  Cittadinus,  chefcoferft  che  quelli  Trofei  eram  di  Do-     IMP  »•  DOM  '  AVG 
rnitiitno  de  Gertnanisyhauendo  trouata  quelia  infcrittione     GER  PER. 

fottonjnodi  fjf-)  anco prima  che  fojfero  mojji  di  la -,  cioe     CRE  LIB 

i.apidem  mutilum ,  &  informem  video ,  varie  infuper  a  Grutero  difpofitunx.  > 

™>^r^?f    ■   \^l^   '  '  IMP-   DOM-    AVG 

CERM  •    .   •  PER  •  •  '  G  E  R  •     P  E  R 

^"^.^V.  '.  ■,"^'.   "    :  *.  CREZ  .       LIB 

\\''    '    '    W'  '■  pa2,MLXXXlV.^.exCittadino 

pag,  MXXII.  5.  exJlciatints  *    =  ^ 

fed  de  eo  nil  definire  libet ,  dum  alterius  definitionem  impugnare  fatis  habeo . 

Suos  Heroas  non  nifi  ferme  quam  ex  sere  Homerus  armauit^  ^  redie  quidem-.  c 

fiue  enim  vt  ait  Lucretius  lib.  V. 

Et  prior  <eris  ^rat  qukm  ferri  cognitus  'vfus , 

atcjue  Hefiodus  ,  qui  rationem  adiungit,  Oper.  verf  i  50« 

Dum  ferro  caruere-t  <es  ferri  prae^itit  njfum  . 
fiuequia-,  vt  dixerunt  Proculus  &  Tzctzes  inComment.  ad  eiufdem  Hefiodi  d 
Jocum  verf.  i^^.  Opcr.  &  Dics  7o/5  c^'  »v  ya.XKec^  ^  t<^'x£*  ,  vigebat  tunc  ars 
JES  mdurandi ,  qux  poftea  amifTa  fuir  5  adeo  vt  non  folum  arma  quibus  defen- 
debantur ,  fed  etiam  ca  quibus  hoftem  feriebant ,  aerca  olim  fuifle ,  aliunde  quo- 
que  vltra  Homerum  colligamus ;  ita  enim  ex  vetufiis  Tcmplorum  donarijs  re- 
cenfctPaufanias  in  Lacon.  ex  <ere  autetn  Hercim  temponbus  omnia  pariter  arma 
futjfe  Homerus  tejiatur ,  ciim  fcurim  Pifandri ,  ^  Meriona  figittam  defcribit ;  E 
argumento  etiam  eji  Jchillts  hajia  Phafe/ide  in  MtneruxTemph  pofta-,  f^  apud 
T^icomedenfes  in  AefcuUpij  ,  Ademnonis  enfs  totus  ex  4re  ,  cum  haf:<e  illius  ima 
tamum  &  fimma  cufpis  ^rea  fit  j  necnon  Plutarchus  in  Marcell.  Oppidum  efl 
S  icili<e  non  magnum-f  nomine  Engyiutny  perantiquutn  tan}eny&  oh  Deas  quas  Matres      1 
"V  ocant  ihi  vifas  ceUhre .  Templum  thi  k  Cretenfihus  pofttum  ferunt  \  oflentabantur- 
que  hafl^  O*  gale<e  <tne<c  Merionis  (j^  Vlyffis  t  infriptione  qui  eas  dedicaffent '.     ? 
seneafque  proprie  fuifle ,  latino  nec  dubio  verbo ,  (  vt  aliqui  de  gr^^co  •^xx.og , 
quafi hoc  ferrum  quoque  lignificet,  dixere )  tradit  Cicero  in  VI.  Verrin.  Mi^n<e 
Matris  F  anum  apud  Engyinos  efi ;  in  hoc  Fano  loricasg^ieafque  ccneas,  c<elaras  ope' 
re  Corinthio ,  hydriafque  grandes  fifnili  ingenere ,  atque  eachm  a,rte  perfeBas ,  idem 
ille  P.  Scipio  yvir  omnibus  rebus pr.eceilentijfimus^ pofuerat.  Quibus  fortaflc  Heroiiin 
armis  ,  tanquam  rebus  njetujlate  iam  ac  raritate  notabilibus  fua  Pra:toria  exornaflc   cjt 
potuit  Auguflius ,  referentc  Suetonio  cap,  7  2. :  fiue  etiam  quia  (  vt  Feithius  ra- 
tiocinatur  lib.  IV.  Antiquit,  Homeric  )  generofi  illi  Martis  famuli ,  qui  virtu- 
tem  cum  humanitate  coniungebant,  vi(9:oriam  potius  de  hofliibus,  quam  ncccm 
contcmplabantur;  vndc  sre  eos  aggrcdi  quam  ferro  malucrint,  quia,  vt  cx 
Ariflotele  tradit  Plutarchus  lib.  III.  Sympofiac.  cap,  vlt.  'uulnera  <ereis  ianceis 

mt 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV-        109 

n  Aut  enfihus  infltBa-iminus  dolcnt  ffacilirfiue  curantur  .  Homcrum  autcmimita- 
tus  Viigilius , quamuis  fcrro  iam  inuento ,  haud  fecus  Turnum  mducit  lib,  XJ. 

rutilum  thoracA  tndutus  ,  ahenis 
Horrehat  fquamis  : 
imo  Dionyfius  prifcis  iliis  Romanis  fub  Scruio  Tullio  ex  fclecla  clalTe  loricas 
cx  Jere  Iib.  1 V.  imperatas  fuilfe  memorat  5  quo  etiam  mctallo  Salios  ornaucrat 
3  Numa  Pompilius,  tcfte  Plutarcho  in  eius  Vita  j  &  Plinius  lib.  XXXI V.  Hift, 
cap.  V^II.  vidis  Samnitibus,  e  peftoralibus  eorum,  ocrcifque  &  galeis,  iouis  co- 
loflum  in  Capitolio  conflatum  ait^  Campanis  denique  loricas,  imo  &  enfes  quo- 
que  asreos  tribuit  Virgilius  lib.  VII. 

Aerat^ejue  micant  felt<e  •)  micat  sereus  enfs, 
Atquod  poeticc,  vel  ad  altcriusfseculi ,  vel  rcgionis  mores  hi  fnxerunt,  vel 
c   retulcrunt,non  potell:  hicproccrto  cnunciari,  ncquedcRomanis,  V(  num-x^. 
&alibi,  neque  de  alijs  nationibus ,  quas  tunC  tcmporis  iam  fcrrum  induifle_, 
credibile  efl; ;  cum  vix  vllam  sris  mentioncm  apud  Strabonem  ,  qui  omnium 
gentium  mores  &  arma  recenfuit ,  inueniamus ,  nifi  in  Lufitanorum  haftilibus 
lib.  III.  5  6c  Ligurum  clypeis  ad  Crsecam  originem  declarandam  lib.  IV.  lam 
enim  a  vetuflo  tempore ,  nempe  a  primo  Bello  Galiico,  Romani  galeis  e  ferro 
D  vti  coeperant  ex  Plutarcho  in  Vita  Cjmill.  Ctim autem  perfpexiffett^Barharorum 
lim  maximam  m  vfu gUdtortim  effe  ,  nuihus  iBum  drfuper  harharo  tnore-,  07*  nulia> 
arte  inferentes  -^per  capita  pr^fertim  &  hutnero<  hojhum  exigehant  j plerifejtie  fuo- 
rum  militum  ferrea<  ^tleas  ,  eafjue  leues  dedt  j  njt  ijs  illifgladij ,  aut  dclaberentur  , 
autfringerentur :  &  circa  noftrs  Columna?  tempora,  ita  effert  Titus  Ca:far  apud 
Hegefippum  lib.  III.  cap.  XXIV.  Tegitur  gaiea  capttt ,  iorica  pechis  <,  totumque 
E    ilypfOco>pus  .  Vhi  fertat  hnfiis  R,cmanuvim:iitem  reperirt  non  potefiyquet/i  ferro 
teCtum  ctrcwnfpicit ,  Salluftius  in  Fragm.  £juis  parta  operiment.i  erant ,  ^u^  lin- 
tea  ferreis  itm  His  in  modurn  piume  adytexneranft  Plutarchas  in  ViCa  LucuII, 
dequeeodem  loquens,  primufjuc  tn  hofem  duxit ,  thorarem  fer^i:  fjunmis  com- 
pa^um  rutiiantem  tndutu;;  qui  iterum  in  Craflfo,  cataphra(9:is  ParthorumL. 
thoraces  ex  crudts  tergcrihus  ^  frroiue  confeBos  tribuit.  Minufjus  de  Sarmatis 
j    (  prout  legimus  ad  num.io^. )  hoc  dici  debuit ;  quia  thoraces  eorum  gentis , 
vti  fcrro&  commcrcio  carcntis,  proprij,  ex  cquorum  vngulis  aptati  erant- 
Jviodum,  &  reicauflam  explicat  Paufanias  in  Attic.  lib.  I.  antc  med.  dunrL* 
^fculapij  templum  Athenis ,  &  in  eo  fpc(Sanda  defcribit ,  ihtdem,  ait  ille ,  ciT* 
aitacompiurayO*  SartnaticA  lorica  dicata  efl ,  quam  qiti  intueatur  ^  nihilo  quam 
Gr.ecos  ad  artes  excoiendas  Barharos  mintis  foiertes  putahit .  T^am  Sarmatis  nuUa 
G  fHntfrfi  metaila-ine/jue  ad  eos  aliunde  ferrum  importatur  ifunt  entm  hi pr^  cunBis 
earum  regionum  Barharis  ah  hominum  commercijs  aitentjfini :  oh  eam  igitur  ferri pe- 
mnam^  offeis  hxfiarum  f«//r/c//^«:r  (ita  pro  vimineis  Amafei,  iv:  benejcmendat 
Palmerius  immutato  verbo  oiavfyA^  in  o^sfvxg ,  fuftVagante  fibi  Tacito  ,  apud 
qucm  Germmi  fagtttas-)  tnopiaferrif  offthus  ajperant ,  ac  Ammiano  lib.  XXXL  , 
qui  Hunnos  acutis  ofjihus  pro  fpicuiorum  acuthine  artc  mtra  coagmentatis  heiium 

gerere 


iio        RAPHAELIS   FABRETTI 

^srere  ait )  vti,  proferreis  excogitxrant  (S^c.  loricas  hoc  ferme  modo  fuiunt :  magna.    ^ 
equorum  armenta  hahent  5  neque  enim  in  partcs  tcrra  dcfcripta.  priuatorum  'vfihus 
feruit^  aut  quidquam  pr^ter  agrejiem  fyluavi  fert ,  Cowpafcua  igitnr  tcta  rrgio  ejl , 
gy  incoU  nomad<e -i  idefi-)  vagi  paflores  appellantur  .  Equis  non  ad  helli  munia 
folum  'vttmtur  ^  fed  ex  eodcmpccore ,  (^  hoflias  Dijs  c-edunt ,  ts^  fthi  cihum  com-pa- 
rant .  l^ngulas ,  vhi  legerint ,  pervurgatas  ac  diffeclasf  ad /imilttudinem  fjuaffiarum 
draconis  expoliunt .  ^od  Ji  quis  draconemnon  'viderit  •>  haud  errarit-^/i  opus  illud  b 
'vngulis  confertum-ipine^e  nucis  adhuc  i)iridis  torulis  fimile-)  ejfeputarit .  Has  itatjue 
fquamas perforant  •,  &  equinis ,  njelhuhulis  neruis  confuunt, 'vnde  f(}i  loricas  concin- 
nant  ?  quce  neaue  eiegantia  t  neque  frmitate-)  loricis  Grxcorum  inferiores  funt :  ea 
namque  tum  cominus  tum  eminus percujf^-yi^us  fujiinent .  Et  cju.ie  iilc  circa_, 
Traiani  tempus  refert,  (floruit  enim  fub  Antonino  Pio ,  vt  ex  eius  fcnptis  col- 
ligitur  )  Ammianus  etiam  fuo  xao  parum  immutata  duraflc,  fidcm  facit  j  ita_.  c 
enim  lib.  X  VII.  Jtimjlo  inter  h<ec  quiefcenti  per  hyemem  apud  Sirmium  ,  indica- 
ha.nt  nuntij graues  (^  crehri  -i  permixtos  Sarmatas  O*  ^tados  njtcinitate  &  ftmili- 
tudine  morum-f  armatttraque  concordes  ,  Pannonias  Mce/iamque  alteram  cuneis 
incurfare  difperfs-,  quihus-^ad latrocinia  magis  quam  aperto  hahilcs  Maniyljajliefunt 
longiores  -i  ^  loride  ex  cornihus  raf<  (S^  Uutgatis  piumanim  fpecle-^  iinteis  indit- 
vientis  innex^t .  Et  vti  grandiorcs  ,  lias  corneas  plumas ,  quam  ferrcas  efle  con-  ^ 
iicnit  5  vtparua  illa  foramina  quibus  connechmtur,  non  m  cxtremo  friabilis 
matcris  apcriantur,  fcd  orificio  ampliori  rcmanente,  durabilius  laminae  iun- 
gantur  j  idco  qux  obferuaui,  referre  non  erit  fiiperfluum  \  fquamas  fcilicet  fcrc 
duplo  ampliores  in  fimulachris  Column;c  ,  quam  hic  in  libro  apparere  ^  &<:  prse- 
tcrca  manus ,  vti  3t  pcdcs ,  vfcjue  ad  digitorum  iunduras  contegi ,  calTidcfque 
laminis  quadratis  inihudas  efic .  Ingens  autem  equorum  copia  in  hac  regione,   ] 
Paufanis  memorata ,  facit  vt  cam  jDacije  quoque  finitimce  facile  communem 
credam ,  nummumque  Traiani  Dccij  V.  apud  Angelonium  ,  in  quo  Dacia_. 
reprirfentatur ,  caput  equinum  ob  id  referre ,  non  vcro  afininum  ,  longe  nimis 
petita  aliufione,  vtTriftano  &:  Patino  placuit  in  hoc  nummo  explicando  ;  in 
quo  alias  Patinus  cgrcgie  fallitur ,  dum  Pannoniam  Dicix  adcenfet,  vera  enim 
ODacia  tranfdanubiana  fuit .  Imo  nec  nou^e  du;E  Dacize  ab  Aureliano ,  vt  cap. 
fuperiori  diximus  fuffeda;  Pannoniam ,  fed  Myfiam  tantummodo  occuparunt, 
Quodfi  altius  rcm  repetens ,  reponat  ex  Dione  lib.  III.  Dacos  cx  njtraque  Danu- 
lij  parte  hahitaffes  habitafle  quidem  fatebimur ,  fed  nomcn  regioni  npn  dcde- 
runt ,  imo  ab  ea  acccpcrunt ,  vt  ftatim  idem  Dio  fubdit ,  &  apertillime  de  re_, 
fibi  comperta  refert  Strabo  lib.VII.  no[iris  item  amiis  Jcitus  Catus  ex  Tranftftra- 
na  regione  quinquagintaGetarutn  mdiia  inTijraciam  hahitatura  traduxit ',  qu£ 
gens  eadem  quaThraces  'Vtitur  iingua->qui  hdc  etiam  tctate  ihidem  hahitant^^Aiyftque 
ojocitantur .    Melius  enim  dc  Dacia ,  &  equorum  in  ea  abundantia  nummumL» 
Tryphuleorum  cum  muhere  inter  duos  cquos  media  intcIIexitTnfwnusin  Au- 
gufto  num.  1  8.  pag.  c)  5. ,  quam  ah  Equis  ad  jfnos  difefiens-,  praedidum  Traiani 
Decij  fibi  I.  in  ordine  Tom.  II.  pag.  581.5  contradicente  Columna,  in  qua  fre- 

quens. 


DE  COL'  TR AIANI  CAP-  IV-        1 1 1 

quciis  ^  5^  numerofus  Dacorum  equitatus  apparet ,  afini  ne  vmbram  quidcm 
confpcxeris . 

Ncc  dubito  (  Turncbo  quamuis  rcfragante  Aduer.  lib.XXIV.  cap.XXVIII.) 
quin  armaturam  hanc  Sarmaticam  in  Sarmatica  cxpeditione ,  dc  qua  Suetonius 
cap.  VI, }  Domitianus  imitari  volueritj  iuxta  Epigramma  MartialisII.lib.  VII  • 
Inuia  Sarmaticis  Domtni  iorica  fagtttis-, 

Et  Martis  Getico  tergore  Jida  ma£is  j 
Quam')  vel  *d  AetoU  fectiram  cufpidts  tEius, 
Tcxuit  inntmeri  luhricus  vnguis  Apri ; 
Felix  forte  tua'-,  facrum  cui  tangere  peBus 

Fas  erit ,  (Sf^  mflri  mente  calere  Dei . 
r  comes  5  &  ma^nos  ilUfa  merere  triumphos  y 
Palmatttaue  ducem  j  fed  cito  ,  redde  tog£ . 
Hoc  etiam  diuerfum  in  cataphradlis  iftis  Europajis  ab  aHjs  Afiaticis  obferua- 
bimus :  noftros,  vt  videmus ,  vndique  armatos ;  illos  ,  tibias  ac  femora  nuda_, 
habuifle,  vt  ex  codem  Plutarcho  in  Lucull.  colligitur,  fmul  in  caiaphraBos 
duxit-i  mandato  fuis  neptiis  vterentur  •>  fd  fixtim  giadijifemora  C7*  tihias  hojliuTn 
(h<ecenimfoia  armis  nnda  funt  cataphr^iEio  )  fenrent  •  C«eterum  fcuto  nortros 
D   hofce ,  vt  ex  Tacito  lib.  I.  Hiftor.  fuos  Sarmatas ,  caruilfe  videmus ,  qui  &  illo- 
rum  tegmen  ferreis  laminis ,  aut  prjeduro  corio  (  comu  Lipfius  legit ,  cui  ex  iam 
did:is  ailentior  )  confertum  tradit .  Vt  autem  Sarmatarum  nomina ,  gentefquc 
diucrfis  Columna  indicct ;  faclum  puto ,  vt  modo  infra»nes ,  &  contis  armatos  \ 
modo  fagittiferos  ( vtin  fcuto  J^ntx  Vulcanus  eos  finxerat  apud  Virgilium  lib. 
i   VIII. )  redditos  vidcamus:  In  lariilima  enim  rcgione,  yarius  armaturiE  mos 
!    vigcre  poterat ;  vltra  enim  hunc  duplicem  noftr^  Columnae ,  alium  colligimus 
ex  Tacito  ,  (  pariter  in  equitibus ,  nihti  enim  ad pedeflrem pugnam  tam  ignauum  » 
codem  authore)^/i«c/;orttw  quospr^longos  vtraiue  mxnu  regunt, 

Pugnam  etiam  quam  fugaccm  vocat  Boethius,  Parthicse  adlmilem,  cemcre 
efl:  in  equiteSarmata  fagittario  num.  i6i.  v.rfs  (vt  Virgilius  ak)fi.gittis  in  ipfo 
in  contrariam  partem  curfu :  quod  venufte  fimul  acuteque  cxponit  Sidonius 
lib.  IX.  Epift.  XIII.  hifce  verficulis . 
Vht  torutis ,  C^  per  artem 
Refupina  flexus  ora  , 
It  equOy  reditque  telo-, 
Fugiens  fuganfane  Parthus. 
Indicium  hoc  igitur  minime  omittendum  duxi  •,  vt  mos  iftc  tot  authoribus  cc- 
'  lebratus  ob  oculos  obijciatur .  Exemplum  autem  damnofa:  huius  fugx ,  defcri- 
bitinStruth'0-camcIo  Diodorus  Siculuslib.  III.  contra  vim  infequentum^i  iacttc 
lapidumfe  defendtt-,  cjuos pi/gni  crajjitudine  e pedihus  jtanquam  funda  extorquet , 
1     Ita  nullius  non  humani  ftratagematis  bruti  vcl  participes  ,  vcl  authores  fucre. 
Duo  mifcct  Ncotericus  in  afterifco  num.  I  5  8.  (  non  dcftitutus ,  vt  verum 
fatear,  aUquorum  exemplo ,  &:  praefertim  veteris  Scholiaft^e  ad  illud  Statij  lib.V. 

extan' 


iiz      RAPHAELIS   FABRETTI 

extantem  rojiris  •,  modo  gurgite  in  imo^  a 

T^unc  calo  Tritona.  ferens , 
qui  hsec  adnotat,  TVTELA  TRITONIS ;  cui  Seruius ,  fub  dubitationtJ 
quamuis,  adftipulari  vidctur  ad  lib.  V,  Aeneid.  ver^  116^.  \_Pri^in.~\  Vela 
TVTELA  depiBa-i  W  aVo  T^ic^iC^eiv  ra  kv/jloltx  ■)  ideji  a  fecandis  jluciibus  ) 
Duo ,  inquam,  confundit,  qucE  inter  fe,  fi  germana  proprietate  loqui  velimus , 
quantum  a  prora  puppis  diltare  exiftimo,  vtalij  antenos  diftinxcrunt,  intcr  \ 
quos  omnium  nouiilimus  ,  fed  abundantia  ingenij ,  atque  trilingui  erud/tione 
T^iofxi^^g-oi  Bochartus  in  Geogr.  Sac.  hb.  II.  cap.  III.  &  XI. :  ait  fiquidem  Neo- 
tericus  de  Portumno  pror^E  infculpto  verba  faciens ,  manna  hasc  numina  effigia- 
ta  ohm  in  nauibus,  vt  nauigationi  fauentes  redderentur ,  &:  ab  ijs  nauigia  deno- 
minata  ,  idque  cx  Dial.  Luciani  vltimo  colligi  polFc  autumat,  vbi  nauigium_. 
illud  quod  dialogo  nomen  tribuit  defcribcns ,  c  re^ione-,  ak-,  <£qud  proportione  i 
proraprcminet-^in  anteriorem  partem  longc  porreBa-,  cognominem  nauim  Deam  I  jidem 
'Vtrmque  hahens ,  Attamen  crediderim,  vti  nomen  nauis  pror«  infcribi  folitum> 
ex  quo  Arietem  Phryxeos ,  &  Taurum  louis  ,  naues  fuifle,  hifce animantibus 
in  prora  confpicuas ,  aliqui  dixerunt  5  &  Strabo  lib.  II.  docet ,  Gaditanos  pifca- 
tores  vfos  fuifle  nauibus ,  quas  equos  appellahant  a  prorx  injignihus-,  idemquc., 
Seruius  ad  verf  219.  lib.  X.  Aencid.  Bunc  'vehtt  immanis  Triton-,  adnotet  l 
[ptcius  in  nauisprordpdens  ] ;  ita  numina  ad  cuftodiam,qu3E  TuteU  dicebantur, 
puppi  affixas  fuiflc :  ficenim  proprichanc  puppis  partem  vocat  SeaccaEpifl:. 
hXXVll.Tutela  nauis  ehore  cxlata;  atque  Lucanus  lib.  III. 

non  rohore  piCio 

Ornatas  decuit  fulgens  Tutela  carinas , 
codemque  hemiftichio  Valerius  Flaccus  I.  Argonaut . 

Vifa  coronat^  fulgens  Tutela  cartn* 

Vocihus  his  infiare  duct. 
HsEc  diftindio  habetur  ex  Virgilio ,  qui  vbi  nomen  feu  infignc  nauis  irionftrat, 
illud  in  prord  ftatuit ;  fic  hb.  X. 

Aeneia  puppis 

Prima  tenet ,  roflro  Phrwios  fuhueBa  leones  l 
To  puppis  enim  hic  intelligitur ,  nonpropric,  fcd  per  fynecdochem;  propric 
vcro  rojirum  proram  fignificat ,  cuius  extrema  pars  eft  :  ibidemque ,  &  Centau- 
rum,  &  Priftin,  &  Chimsram ,  aliaque  fuarum  nauium  nomina  fuifle  concedo» 
vt  ex  Seruio  modo  adnotauimus:  At  vero  vbi  non  infigncjfed  Tutelam  intelligi 
yult  5  tunc  puppi  apponit , 

auratofulgehat  Apolline  puppis  1  9 

fic  Ouidius  in  EpiftoH  Parid. 

Accipit  &  piBos  puppis  adunca  Deos : 
necnon  Perf/«/  Sat,  VI. 

lonio  iacet  ipfe  in  litton  5  t^  *vna 

Ingentes  de  puppe  D^, 


DE  COL-  TRAIANI  GAP- IV-        iij 

,\  acSiliuslib.  XIV. 

T{umen  erat  celfe  puppis  njicim  Dioite , 
6c  itcrum , 

HAmmon  nnmett  erat  Lyhic<t  ^entile  cnrinx.  *;. 

tc  quidcm  in  puppi  vt  antca  prasmifcrat :  Papiniuf<:]ue  lib.  VIII.  Theb.' 

folus  flat  puppe  mctgtfier 
g  Peruigilt  infcriptdque  Deus  qut  natiigat  alno : 

clariufqtie  vtrumque  difcretim  compleditur  Quidius  Eleg.  IX.  I.  Trifl> 
£ft  mihif  (itque  precor^  flau<e  tutela  Mineru^j 
T{auis  0*  a  piSia  cajjide  nomen  habet . 
iex  quibus  eonfequitur,  non  pofle  Ifidem  ad  Tutelam  trahi,  qux  ex  ipfis  Luciani 
verbis  nomen  Naui  ^rxi^kitjcognominem  TSlaui  Deam  I/idem  vtrinque  h(d>ens:ncc 
Q  Infigne  &c  Tutelam,  vnum  &C  idem  eflc,  vt  male  arguit  cx  dida  Epifl:.  LXXVII. 
SenecsE  Brodaeus  in  Mifcellaneis  lib.  I.  cap.  X.  eius  cnim  verba ,  qux  fequentia 
funt>  T^auis  bonadicitur  non  qu<e  pretiojis  colorihus  pt[ia  eji  -y  nec  cui  argenteum 
rojlrum  ejiy  nec  cuius  Tutela  ehore  ctlata  cjl  y  hiBC,  inquam,  vcrba,  rofl:rum  a  Tu- 
teJa  vclutduodiucrfa  mcmbra  feparant,  vt  vcre  feparanda  cfle  probauimus. 
Ncc  nouum  videri  debct  ex  ipfo  Ifidis  numine  nomen  illius  nauigij  ortum., 
^  dfe;  quia  ira  propemodum  Nauis  Alexandrina,  qua;  D.  Paulum  ex  Melita 
Infula  in  Italiam  expofuit ,  vt  habetur  in  Ad:.  Apofl;.  cap.  vltimo ,  Caftores  in 
itct^a-mfjLov  feulnfigne  ad  dcnominandam  Nauim,non  in  Tutelam  habuit;  ^  in 
Gruterianis  infcriptionibus  occurrit  idem  nomen  IfidisTriremi  Claflis  Mifena- 
tis  impofitum,aliaque  ApoHinis^Fidci,  Aefculapij,  &  Prouidentis  &c.  fic  enim' 
interprctandam  efl^e  hanc  notam  in*  in  fcquentibus  epigrammatibus  ,  contex- 
E  tus  eorundem  omnino  euincit,  &  fimilitudo  cum  alio  Gruteri  pag.  MXXX.zJ 
vbiTRIERECAPRICORNO  exprefse  Icgitur:iun(aa  ca  quoque  co.' 
Jiie(3ura ,  qua?  ex  locis  repertarum  earundem ,  hoc  eft  prope  maritimas  Vrbes  5 
&Triremium  ipfarum  ftationes ,  infurgit .  Q£od  nam  ^ue  vna  tantum  obfcrr 
uata ,  ea  nempe  quam  ex  Grutero  pag.  DLXI,  i,  fubijciemus .  Scaliger  in  In- 
^keTertiamCohortem  Fidem  denotari  credidcrit;  lafciui»  ipfius  ingenij ,  nil 
i!   ignorare  tolerantis  ,  imputandum :  at  vero  in  pluribus  ea  nota  repetita ,  nonu 
iamtertiam,  ( quomodo  enim  crcdibile  erit  tot  tertias^nuWzic^uQVtXprimas-i 
\t\fecundas  fub  eodem  nomine  obuias  efle  \ )  fed  Trierem,  vt  prscmifimus ,  fi- 
gnificabit. 

Puteolis 

D  M 

I  TI-PETRONI-CELERIS 

NAT-  ALEX-  EX-in  •  ISID  •  VIX 

ANN  •  XL  •  MIL  •  ANN  •  XVII  •  TITI 

VS-AQVILINVS-EPIDIVS-pANSA-iTrlSID 

H  •  B-  M  •  FECERVNT 
Grut,pag.DLVl.%^ 

P  ihidem 


1 14 


RAPHAELIS  FABRETTI 


ihidem 

D  •  .        M 

C-SENIO-SEVERO 

MANVPLARIO'  EX-  ni-  FI 

pE'  NATIONE-  BESS  VS-  VIXIT 

ANN  '  XXXVI  •  MIL  -  ANNOS 

XVI' AEMILIVS'  DOLENS 

EB^E  5  •  B  •  M-  F 

idem  pa^-  DLXL I. 


Patauij  ex  ^quileia  adueBtt 
CH 
ALEX 

MIL  '  A*  XXVII 
M  •  T  I  T  I  V  S 
HONORATVS  •  HER 
in  •  A  P  O  L 
B  •     M  •     P 

;    pi>S'  DLXX.S.    mendat»  tx  MMHm.  TatAUinii 
Yrf*n  pag  .    57. 


B 


ihidem 

KauenniC 

D  •         M 

D  •            M 

V'  MARJO-  NI 

M-  AVRELI^  VITA 

GRO • CORVI 

LIS  .  MILITIS  ^CL 

NA  •  NI  '  CON 

P  R  •  A  N   T   0  N  1 

VIX  •  AN-  LXII 

NIAN  •   RAVENN 

MIL-  AN-  XVV 

NATIONE^PANN 

iTl  •  AESCVLA 

iTl-  PROVIDENIIA 

PIO    cvs 

S  T  I  P  •    X  X  V  I  i  1 

AS  C  L  EPIO 

VALERIA-FAVSTI 

D  0  T  I 

NA^   FOCARIA 

pae.DCCCVLio, 

ET  •  HERES-  EIVS 

\m  mendata.  ex  eodtm  Vrfatopag. 

57« 

B  E  N  EM  ERENTI 
P  0  S  V  I  T 

fag,  MCVlL.  y 

ihidem 

D  »            M 

ilidem 

T«FLAVIO«CANDIDIO 

D        M 

MILITI  •  CLAS^  PR  • 

RA 

M  •  AVR  •  ROMANI 

BE  N  •    iTl  •  HERCVLIS 

MIL.CL'    P-RAV 

N  A  T  I  0  NE  •  SIRVS 

•  C 

fll.   AV  G  •  N  •  S  VR 

IVLIVS  .  VICTORINVS 

S  TIP  •  XX  .  M  •  AVR 

HE  R  E  S-  FACJENDVM 

ROMANVS-MIL^CL-S'S 

C  V  R  A  B  I  T 

PATER  •   FECIT 

D 


Ex  Bihiiothecd  Barherina, 


^x  eddem 


ihidem 

D    •         M 

M'  FVRNIVS-  ALEXANDER  m 

TRIVMPHO^NAT-GR.VIXIT^AN^XLV 

MIL-ANN-XXV^DAPHNE-PATRONO 

B-MERENTMDEM^ET'CqNIVGI.RC 

^x  eadem 


ihidem 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IV-        iij- 

ihidtm 
C-  TREBONIVS  •  NARESSVS 
LVPVS-  MIL-  EX-  C-  P-  R. 
ill  •  P  A  C  E  •  V  •  A  N  •  XXXVIII 
M-  VAL^  RVFINVS^H-  C 
PON-CVR-AMI-BENEMEREN 
B  Ex  M'  S-  Barhermis 

Et  de  Liburna  Naui  nomine  Dians  appelkta  ,  extat  infcriptio  Rauennse  i 
quam  ex  Tchedis  ijfdem  Barberinis  hic  exponimus .  ^ 

VLCIA-M-I^GLAP-R 
OB^MERITIS-EIVS 
POSVERVNT^T-  ALFIVS. 
C  LABIO  •  ET  •  MVRCIVS 

ZANATIS-  F^  ET-  SVAVIS 
DE- LIBVRNA  •  DIANA. 
ftih  ^ff^gie  muliehri  ah  Eq.  Danefto  Holllenio  tranfmiffx 
Locusigitur  yo\  infigne  Nauis  infcribebatur ,  erat  ipfum  roftrum  >  prout 
vifitur  in  Triremi  Imperatoria  Column^c  num.23  3.,  qu«  Marino  Equo  nota- 
D  tur ,  &:  in  fequentibus  Nauium  proris ,  DeJphine ,  Tritone  ,  &:  Marino  pariter 
tqiio  dillint^is : 


In  Jede  D. 
Laurentij 
extra  muros 


ihidem 


s 


P   2 


quarum 


x6       RAPHAELIS  FABRETTI 


iVli^ 


em 


quarum  eleganti  &  fcira  imitationc ,  confiifia  funt  Infignia  in  proris  recentis  il- 
lius  Columnx  Roftrat^E  ,  quam  vetuftifTimx  C*  Duillij  bafi  in  Capitolio 
ad  pedem  fcalarum  Domus  C^ofl.  impofuerunt ,  Oftendere  etiam  polTem  Cro- 
codilum  in  prora  alterius  Nauis  ,  6^  ad  latus  acrei  roflri ,  in  marmore  alicubi 
Romas  exiftcns :  fed  quiamarmoripfum  nullatenus  vidi ,  quamuis  eius  exem-  Jl 
plar  fat  diligenter  cfFormatum,  ab  cgregio  viro,  literifque  ac  Epifcopalidigni- 
tate  illuftriilimo  lofepho  Maria  Suarcfio  acceperim,ab  eo  exhibendo  abftineoj 
6c  nc  inaniter  prorfus  hxc  dicla  fint,  facict  meritiffimi  Pr^fulis  elogium,  cuius 
eximia?  cruditioni  modica  quamuis  hac  laude  pvircntatum  volo.  Hinc  itaquc 
eaomnia,  qus  aliasinfumma  prora  ,  fupraque  roftrum  appinguntur  ,  non 
eiunt  nifi  fupcruacanei  operis  emblemata  j  vt  hoc  pado  ab  infigni  tc  nomine_J  ' 
Nauis  feu  'O^/j»^^  Grjccorum  ,  qOod  non  nifi  apud  Roftrum ,  &  fub  eataftro- 
mate  agnofcimus,  opportune  diftinguantur. 

Illa  e  contra ,  qux  non  fine  fignificationc  artifex  appofuit ,  pr^etermifTa , 
leciorcs  mcrito  conqucrentur,  qualia  funt,Chenifcus,fiue  Anferculus  in  fumma 
puppi  Triremis  Traiani,  alibique  j  ac  baculuscum  tcnijs  volitantibus  prope_, 
apluftrc,  (iue  dietam  Biremis  qu^  prjecedit  Hippaginem  num.  155.  Illum  l 
fiquidem  &  in  ornatum,&:  fimul  in  oracn  fixum  rcperio  ex  Etymologo  a  Schef- 
fero  citato  lib.  11.  de  Militia  Nauali  cap.  IV.  Dtcetnr  Chenifcus ,  lel  Jnfenulus-, 
(juia  fahriT^auium  •,  caput  anfertnum  defcrmant  -,  (p*  in  eius  fummitate  collocare 
flent-i  atijue  ita  T^auim  j4nfiri  quodammodo  ajjimilant :  ominis  fortajfe  cauffa ,  ne 
TSlaitis  fuhmergatur^  quemadmodum  Jnfetes-,qui perfiitSius  nullopericulo  nauigant, 
Ridiculum  autem  in  hac  qu.^ftionc  fe  pr^ebet  Daufqucius  Sihj  Commentator,  c 
qui  dum  ad  lib.  XIV.  Heynfio de  loco  Infignis  &  Tutela?  infultat,  verba  Luciani 
in  pr^ecitato  loco  expendens  ,  'uf  autem  ipfa  pau/iatim  puppis  adfurgit  infiexa 
aureo  impopto  Jnferculo ;  contra  autem  ^qua  proportione prora  in  anteriorem partem 
lonr^e  porre^a  fupergrednur  ,  coomminern  'Naui  Deam  ifidem  'Vtrmque  /jalpens : 
ha^C)  inquam ,  verba  ita  intelligit ,  ac  fi  Anfer  ifte  appofititius ,  &  Nauium^ 

comraune 


D 


DE  COL   TRAIANI  CAP-  IV- 

A   communc  omcn ,  c  puppi 
furgens ,  &  dict»  incum- 
bcns  5  T{aitis  InJtgKe  foret , 
Vt  fimul  Ifidem  qua»  prorx 
appitia  erat,  ciufdcm  nauis 
INomen  S>c  Tutelam  ftatuat . 
B  Eademnoxanimi,  imo  & 
maior  ?  Ludouicum  Cce- 
lium  occupauit,  qui  cap. 
XVII.  JLib.  IX.  Var.  Lc^. 
cx  prxallato  Luciani  fcr- 
mone  ,  Naues  quafdani^ 
C  elTequajAnlercs  vocentur, 
prore  noua  &  notabiJi  ob- 
trufit ;  vt  Equis  illis  ,  ^juos 
fupra  in  communc  Gadita- 
narum  Nauium  nomen  ex 
Strabone  indicauimus ,  fuos  hofce  Anferes  faccret  parcs . 

Hinc  forfan,  continuata  allufione ,  huic  anferino  capiti  &r  collo  annedluntur 
ala?,figuratxin  ea  prorai- 
nentia  fupra  Dietam  inj 
pennarum  formam  diffc- 
da  ,  cL^pxctg-ov  Euftachio 
nuncupata  ;  hic  ruditcr 
quidem  ,  fed  eleganter 
cxprclTa  in  hanc  fpecicm 

in  pr£Edido  antiquo  niarmorc  apud  D.Laurentium.Loco  tamen  anfcrini  capitis,' 
alarumue ,  melius  forfan  olorinum  vtrumque  dici  poife  crcdo :  non  tantum^ 
quia  prolixiora  &  inflexa ,  vercque  Cycno  magis ,  quam  Anferi  conuenientia 
huiufmodi  colla  videntur :  fed  quia  Cycnorum  candidum  (  feu  fauftum  ,  vt  Ca- 
tullus  in  Epithal.  lul.  verbum  acccpit)  nautis  fuilfc  omen  Seruius  no«  docct  ad 
vcrfum  illum  lib.  I.  /Eneid. 

j^fpice  his  fenos  Utantes  agmine  Cycnos , 
vbi  hxc  ad  rem  noftram  probe  facientia  adnotat ,  Item  Cycni  nulii  dant  ni[i 
nautis  augtirium  ,  ficut  lectum  eft  tn  o^vi6oXo><'a , 

Cycnus  in  augurijs  nautis  gratijfmus  ales , 
Hunc  optant  femper  ■)  quia  nunquam  mergitur  tjndis' 
Baculus  autem  qui  g-v^^U  Grarcis  vocabatur,  ideoibiaffixus  crat,  vt  fafcix 
illx  fpirantis  venti  indicium  ficcrent;  vtprobat  nobis  idem  Schcffcrus,tranfcri- 
pta  ex  Bayfio  hac  ipfa  noftra  Bircmi ;  apud  quem  pcrdiligcntem  habebis  par- 
tium  Nauis  nomenclaturamhb.l.  cap.  yltimojLiburnis  huius  Columnx  inplu- 
rimis  conuenientcm . 

Trire- 


ii8        RAPHAELIS   FABR.ETTI 

Trireinem  fupra mcmoratam  audis  ,  &c  curiose,  vtputo,  nohminus  quaftC  a 
fruftra ,  fi  nouos  typos  refpicias ,  requiris ,  mequc  vaniloquum  haud  immerito 
tute  tccura  reputas .  AH  cgo,  marmore,  fi  non  pidura  fretus,  eam  cflc  candem- 
met  Pr^toriam  Nauim  Equo  Marino  infignitam ,  expertus  affirmo  cum  ipfo 
Ciacono  adcapita  135.  6c  23^.,  qus  Interprcs  nofter  ,  quia  de  Tiiremibus 
loquebantur,  vertere  omifit :  tertiamcnim  remorum  feriem,  debito  interuallo 
fub  duobus  delineatis ,  &:  c  medio  fecundi  inter  circulos  tabularum  ordinis  ex-    b 
cuntem  recognouit  D.  Hadrianus  Auzout ,  dum  pro  noftra  amicitia  mecunx, 
accurate  optico  tubo  marmor  infpiceret ,  prout  eft  sque  eruditionc  pollens ,  ac 
(  vt  illum  pro  me  defcribit  Apul. )  perfpicacior  ipfo  Lynce,  <vel  Argo ,  ciT*  oculeus 
totus  ;quam  ctiam,  vti  Prsetoriam ,  cxtcris  inftru(fiiorem  ,  &  proinde  Impera- 
tore  ipfo  onuftam  ,  Aa/xTfTjj'^  num.  235.  geftaftc,  folamque  Infignidiftingui 
meruifle  intcr  plebcculam  minorum  Liburnicarum  videmus .  Speciale  enim  in  c 
Pr.^toria  naui  eftc ,  vt  i^ncm  Ci»teris  prxferat ,  habemus  ex  Diodoro  lib.  XXi 
de  clafle  Antigoni^H/^r  WJgiJiris  'N.iuium  iniungit-^vtfaeem  Pr<etori,e ^iiuis  ohfer-      j 
uantes-^eAtn  fennimurj  necnon  ex  Dione  lib.  XLIX.  extinBo  igne  quo  T\[aues  Pr^- 
tcri^  yeitquis  pi-ctlucere  fuient ,  njt fuhfe(jtii  certius  poffmt ,  ad  quod  rcfpexit  Virgi-      \ 
liuslib.  il.vcrf.  256« 

fiafnm^is  cum  Regia  puppis  D 

Extulerat . 
quamuis  piclor  aha  ratione  iilam  deformare  curauerit ,  dum  rcmex  qui  ad  pe- 
dcs  Traiani  rcmum  ad  pedus  vtraque  manu  trahit  in  Columna  j  hic  duplicem      . 
hinc  inde  remum,tanquam  in  lintre,  aut  fcapha  duccre  fingitur .  Oculufn  ' 

vcro  in  prora  Biiemis  ,  Pra:toria;  proxim.T  ,  iterumque  in  alia 

num.  242.  ideo  eiligiatum  puto,  non  vt  Infigne  fignificct ,  e 

fcd  vt  propius  imagincm  roftri ,  a  quo  mctaphoricc 
pars  illa  Nauis  nomen  fumpfit ,  nobis  exhi- 

bcat  ,  qualem  in  numifmatibus   &  | 

marmoribus  frequentiffimc 
vidcre  poterunt. 


CAPVT 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  V 


C  A  P  V  T     V. 

De  rcmorum  ordinibiis  in  veterum  Triremibus, 
&  alijs  multiremibus  Nauigijs . 

j  ANC  remorum  collocationem  in  noftra  Trfrcmi ,  cxtenTcjuc 
l^' j  Columnje  Bireraibus,Jiti  qux  hadenus  quodammodo  fub  iu- 
^i  dice  erat,  An  fcilicet  remorum  ordines ,  per  ^uosNauis, 
Triremis  ,  Quinqueremis ,  &c.  nuncupabatur,  fecunduiTL, 
longitudinem ,  an  vero  fecundum  altitudinem  computandi 
fmt,  finem  imponere  debuifle  mihi  fuadebam :  niadhucea 
confpeif^a  ,  plurcs  contrarium  fenfiffe  ,  imo  5^  nunc  fcntirc  audiuerim .  Ne  igi- 
lur  cx  fcalptoris  lufu  id  emanaffe  credatur  ,  (  immcrito  quidem ,  quia  in  ahjs 
Nauium  partibus  exprimendis  accurati(fimum  fupra  cognouimus )  veterum., 
Scriptorum  tcftimonia  ,  quamuis  a  multis  recentioribus  expenfa  ,  hic  in  vnum 
(congercre ,  minime  abfonum  fore  exiftimo  j  vt  dc  fidem  ex  ijfdcm  marmoii 
conciliem  j  S>c  viciilim  cx  marmore ,  imo  ctiam  ex  numifmatibus ,  fax  authori- 
bus  ,  qaatcnus  obfcure  fe  fe  cxpHcuiflcnt,  admoueatur. 

Veteres ,  inquam ,  Scriptores  haud  obfcure  hoc  innucrunt  '»  Et  vt  Poetas 
primo  cxcutiamusj  iili,legc  quantumuis  carminis  cocrciti,?^  pedum  veluti  com- 
pedibus  iUigati ,  fatis  rcm  fuis  diclis  pandunt.  Nam  intcr  Grsecos ,  Ariilopha- 
nes  in  Ranis  Sc.  II.  Adus  IV.  fybturpi  fanc  dicendi  modo ,  fub  perfona  Bacchi 
pcr  dcridiculum  toto  illo  dramatc  in  fcurram  deformati ,  ait , 

Nri  rov  A-noXXco  ,  x.oiTi^a-zaa.^^^etv  y  HTog-of^.X  TW  GotAp^^fltxi  , 
Itaper  /4polltnem ,  Ci7*  oppedere  in  os  jnferiori  remigi . 
Kam  pcr  \\xc  verba ,  inferior  ordo ,  cuius  iuga  c6  infcrioribus  fupcriora  fint  5  vt 
ynius  caputfub  fuperioris  ordinis  tranfiris  iaceat ,  fere  ob  oculos  ponitur . 
lam  VirgiUus  ex  Latinis  proprie  loquitur ,  dum  canit  lib.  V» 

triplici puhes  c^nam  Dardanci  verfu 
Impellit ,  tnplict  confurgunt  ordine  remi . 
5c  Lucan.  lib.  III. 

n)alid<eque  Triremes  J 
Quafque  ^uater  fur^ens  extruBi  remi^is  ordo 
Commouet : 
f^Kgere  enim  &  confurgere ,  vix ,  at  ne  vix  quidem ,  de  in  planum  iacentibus  in- 
teUigi  poteil .  Idemquc  vifum  fuit  Kippingio  Diflfcrt.  I.  de  £xpcd,  Marit.  ex- 

preUiflc  eundem  Lucanum  in  fequentibus  vcrfibus, 

Celfior 


lio       K.APHAELIS  FABRETTI 

Celjiorat  cmBif  BrutiPr<etoriapuppis  '^'^ 

Verberthtis  [enis  agifur  ,  molemjj^ue  profundo 

Iniiehit ,  O*  fumrnis  long  e  petit  <£^uora  remis . 
Summis  enim  nemis ,  ^  quidem  longe petijjfe  {  ait  ille  )  'vndefacilc  apparet  y  hahuijfe 
eti^m  remps  alios 'viciniores  aquis  f  ^^tis  etiam  clare  Silius  lib^  XIV. 

Inprat  diffufos  peflis  Vulcanii  paf[im  > 

Jtfte  impht  difperfaforos  j  trepidatur  omijfo 

Summis  remigio  '^fed  enim  tam  rehus  in  ar^is 

fama  m^ilinondumtantipenetrarat  adimosl 
fummos  itaque  rcmigiuro  omififle,  imofque  adhuc  retinuifle,  pa0im  diffusa 
per  Nauim  fiamma,  ordinem  infimum  tabulato  diftindum,  digito,  prout  nofter 
artifex  fcalpello ,  dtmonltrat.  Nec  anguftia  &:  humilitas  Nauis  tamquamlo- 
fum  non  prarbens  inferioribus  remigum  turmis,  ratiocinio  huic  noftro  (  vt  ma- 
gnoviroexcidit)  opponitur  :  quia  vt  ahbi  ponderauiraus  ,  frwftra  hic  menfu- 
ram  requirimus ,  vbi  ,cxemph  gratia  ,  integra  Arx  ,  (iue  ea  ftatiua  Caflra  fint 
num.  1 74.  cum  captiuis  &  militari  cuftodia ,  vix  comprehendcre  vidcntur 

Tantillum  loci ,  'vhi  cateilus  cuhet , 
Clarius  modo  foluta  oratione  rem  exphcatam  fuiflfe  deprehendemus  ',  fi  non 
^deo  pn^fenti  confuetudini,  per  quam  toto  orbe  maritimo  remi  in  omnis  genus  > 
nauiqijs  in  planum  vnica  feric  iacent ,  adha^reamus  j  vt  obduratus  animus  con- 
trari;s  pcrfuafionibus  nobis  infit,  &!  haud  ahter  fieri  potuifle,  praeoccupata  mente, 
elauum  fixcrimus ;  ex  occurrentium  rerum  fpccic ,  ad  pr^cterita  male  arguentes , 
Antefignanum  ftatuo  Anonymum  Ariftophanis  Schohaften  ad  didam  Co- 
moediam  Ba-T-e^'%.  qui  ita  loquitur,  in  exphcatione  nominisinius  BxXci/jiCLKi  \ 
vw  jcwTrwJVaTSvTi  ov  tw  >c«!t«  /Jii^\  ^  t^ in^^^,  0]  ^  '^DLXdjuLcix.sg  sXi^^v  eXcc/^Qoivov  ^i<r- 
^ov  %oT0  }(^XqQcUi;  %f«fJ^  icuTrcLjg  '5>^?6*  TOt^  ei!xXcci  "^S;  Trt'^^?  T  S§sr/x(aV  Ko) «  Auyw  X-tt- 
T6)  $xt^/MTCLj^  V  6  ("-^'^"  C;>f^Tc^ , «  ^  "*"  ^^&c^viTcnf .   Thalnmac/j  hoc  efi  remum  agi- 
tanti  in  inferiore  Triremis parte  j  T halamaces  'vero  modicum  accipiehant  ftipendiutn^ 
eo  quod  hreuiorihus  'vtehamur  remis  -y  Ji cum  alijs  trihus  ordinihus  remigum  compara- 
hantur  i  magtfiue  erant  vicini  mari :  f^  erdo  quidem  inferior  Thalamitce ,  medius  p 
2^ygit<eyfuperior  vero  Thranit<e .    Hanc  remorum  insequahtatem,  &:  confcquen- 
ter  in  altum  diftributionem,probat  etiam  locus  Thucydidis  hb.  VI.  vbi,  Thrani" 
tis-i  qui  longiores  vemo^  trahehant  ■)  ah  ipfis  Trierarchis  fuper  puhiicam  nautarum 
mercedem-,  aliam  contrihtitamfuijfe  refcrt ;  &  afius  Dionis  hb.  XLIX.  Pompeiani  i 
enim  aduerfat^ios  fuos  impetu  tsrreha.ni ,  'Nauefqac  nonnuiias  ^ehementius  incitatis 
fuis  inuadentes ,  ita  ^vt  earum  remos  quoque  exteriores  detergerent ,  i^dehant ;  remij 
enim  exteriores,qui  vti  longiiTimi  omnium  dctergcbantur,  erant  ipfimetnoftro-  ; 
rum  Thranitarum ;  ahas  in  eodem  plano  abfurdifHmum  eft ,  remos  ahos  exte- 
riorcs ,  ahos  interiores ,  ac  breuiores  imaginari . 

Hoc  idem  habctur  in  Schoho  ad  Ac.I.Sc.IV.Com.Baff^^.Tcoi'  yd  s^erfovrm  0/ 1 

•/3^1/  OMCc  ^^srlovrsg  J^^vircf.]  Xs^^svJ^^ot  Sl  /jisaoi  Cvylrajyoi  Sl  Kocrco ^?^m,ioij  remiguttt 
tnim  quifupra  remigahant;  Thranitnf ,  medij  ^ygtta->  infmi  tero  Thaiaviij . 

, )  HSEC 


"  DE  COL-  TRAIANI  CAP-  V-        12.1 

^  Hxc  per  fc  fatis  dilucida  locutio ,  claritatem  accipit  ab  Appiano ,  qui  lib,  V; 
Ciuil.fic  ait  cx  vcrfionc  Gclcnij ,  Jj^rippa  autem  T^auim  Papiae petehat  tnaximc-i 
iB^nnhpie  fuhprora  (jcxrjy]  aj/  sWjr/iU  Gr^cum  habet 5  quod,  ^ror<«  viunimine 
vcrtipoteft  )  O*  concujfatnperfregit  njfc^ue  ad  carinam  :  ^i  in  eius  turrihus  ad 
propugnandiim  coi*Jiitera;n  -i  excujjifunt  ,•  mare  in  l^auem  admijfum  ohruit  remi- 
gum  ordinem  infmumj  (  fic  cnim  per  circumloquutionem  exprimit  S  o(  iSp 

B  ^T^p.fxiT^i  tectvri;  )  reliqui perfraEid  tahulatione  natatu  euaferunt »  Quidcnini^ 
magis  rcfpondcns ,  &  manum,  vt  fic  dicam ,  admouens  carminibus  allatis  Silij 
Italici ,  quam  ,  vt  illic  flamma  defuper  ingruente ,  Thranitas  trepidos ,  &:  a  re- 
migio  vacantes ,  Thalamitafque  adhuc  mali  nefcios ;  hic ,  aqua  fubtus  erum- 
pente ,  Thalamitas  dcmerfos ,  alios  vcro  fuperiores  remigum  ordincs  j  nemp^ 
Zygitas ,  Sz  Thranitas ,  per  cataftroma  furfum  euadcntes  ? 

C  Acccdit  locus  Polybij  in  Excerptis  lib.  XVI.  cx  verfione  Cafauboni,  Philippi 
Deceres,  qu<€  Pr<etoria  tunc  T^auis  erat-i  cafu  quodam  mirahiit  in  hojiium  potejlatem 
njenit  •  Suhierat  ipfam  Triremiolia  (^uadam  T{auis  y  in  hanc  iEiu  violento  impaSla 
circamedium  alueum  fuh  fcalmo  fuperiorum  remigum  {Thyanitas  ^vocant)  ilUgd- 
ta  h^fit ,  ne(jue  enim  guhernator  potuit  amplius  T{auis  impetum  retinere  .  Itaque 
Deceris  e  cuius  latere  T^auigium  pendehat ,  magnis  incommodis  ajfe^a  ,  nuilojn  itP 

^  partem fleBt  poterat . 

Anonymus  ctiam  Author  Tadlicorum  ^liano  additus ,  ordines  in  altuml 
indubie  collocat,  vbi  ait,  n  "^iXK.ovJop^^ ,  KOjTeoyoi^Koilo^i^ ,  xaftcevTflxoFTo^®^^ 
T^tyilaj  JcXTzt,  '7rk^%g  rcov  kco-zscov  ,  v  /Aov>iot]^  ,;(5t!  (J>>7^«5  ,  xS']  g(|>£^«?  ,  x-O.Ttt  tV^  r*^"^^ 
tV?  ^(g.Ta,  ^  u^o?  $7r'  ct\Xrj73ii .  Triacontorus  ,  Tejfaracontorus  ,  Pentecontorus^ 
dicitur  a  muititudine  remorum  ,  Soliremis ,  Biremis  ,  &  qutcfequtmtur  ordine  j  ah 
crdinihus  ffeu  verfihus  fecundum  altitudinem  ,  vnus  fuper  alterum  . 

Sic  e  Philologicis ,  Etymologicum  Magnum,  0  }(^roiTttr@'  i^irm  ^(L7^fx\^ 
X»>eTa/ ,  0  3  ^eo"©' ^y>('@^  ,03  dvu'nir@'  Q^vlm?  -i  imus  remi^um  Thaiamius 
dicitur^^medtus 'vero  Zygius-,  fupremusThranites ,  PoUux,  ^^^isirooii  ^^i  Ga.';\jt/^@' 
i  cnJmXcLfxm  s^ir^^iiat ,  m  S^  /mioccr'  vicAig  C,vyoL  ,  ^T  01  (^v^yioi  ){^Jfiv\a\ ,  ^  S^  'B^  S 
xcfwl^^oi/LLou  G^'y(^,v  o"(  0^nTot/,  dicitur  tamen  Thalamus,  vhi  Thaiam^  remigants 
medi<t  'vero  Islauis  partes  Zyga  ,  ihi  Zygit£  confident  s  ^uod  autem  prope  cata- 
Jlromajrhranust  9^  ihi  Thranitcc  funt .  Suidas,  twv  i^slrovrcov-y  ot  f^afvco  ^^vitc^ 
As-jsvTo/  ,0/  3  fj.iao>.  ^y^^To/,  0]  3  j^^rco ^cLT^fMrcui ,  remigantium ,  ^  qui  infummo  •, 
Thranit,£  dicuntur -,  qui  lero  tn  medio  Zygit^  -t  qui  autem  inimo^  Thaiamitte* 
Hefychius  denique  ,  ^ciT^fjijm  kcottolj  af  ^^^rooroiru-^  hs^  01  '^vmv  s-^^ovlsi  rnv  %a)£?H' 
^(».?^,uioi  xi^^svroj .  Qx?^/M^  0  KccTc^oOu:  thaiamij  remi -)  qui  infrdfuntt  t!P  <jtii 

'  eum  iocutH  ohtinentfThaiamij  dicuntur ,  Thaiamius  /»^»j«f:iterumque  GaAjt/M''®' 
f f£Tf<^,  c  KaJcoTclrco  i^ir<rcov  ov  TrJ  v«',  Thaiamiusydicitur  remex  infmus-^cfui  inferiUf 
remigat  in  T^aui :  &  rurfus  6aAflt'^i(^  xiyirai  0  t<>)^a\@' ,  0  3  ^u^ia©'  C,v'y.@' ,  0  ij 
ttvw7aT@'  9^v/t7j$  .  Thalamius  dicitur  extremus ,  medius  njerb  Zygius  5  fupremus 
'vero  Thranttes  . 
Arrianus  jtem  lib.  VI.  dc  Exped.  Alex.  interprcte  Blancardo  >  humiliorcnrL, 

Q^  ordi- 


lii      RAPHAELIS   FABF.ETTI 

©rdinem  rcmorum  in  Biremibus  claffis  periclitantis  intcr  vortices  conflucntis  a 
Hydafpis  in  Acefinem  ^  ita  dcfcribit ,  ohlor^^  njtto  T^aues',  cjuarum  Utcra  non  itA 
fllfa  erant  it  collidentium  'indarum  impetumfencnt  j  maius  a  'vorticihus  damnum 
ACceperunt t  njt  tS^^Biremes-)  quippequarum  infcriores  rcmiparum  admodum fupra, 
mndi^s  eminerenty  ^numque  trAnfuerf^  in  tpfs  fuBihus  hicrerent  •)  neque  remos 
ikttollere  poffsnt  tfacile  'vndarum  'vi  confrigchantur , 

Paufanias  in  Attic  non  intelledus  Bayfio ,  vt  ipfe  fatetur ,  in  libcllo  dc  Re  B 
Naual,  £  ad  hanc  fententiam  applicetur ,  facillimam  recipit  interpretationeni-. : 
ait  fiquidem  5  to  S^  o/  A»Aw  -01X0101/ vi^fyctTrcd  vi^ncfcwnt  oi^'^  ;(5t,Gnx.@  «'$ e^vs* 
BPeTo.i  Vro  Tuv  xg/TOL^^uvjictTUV  f  TZaui  'verequ<e  Deli  ejl  nullam  noui  fuperiorem^ 
qudt  d  catajirornate  in  nouem  remiges  defcendit ,  difpertitos  fcilicet  in  fuos  quique 
ordincs  a  fummo  tabulato  ad  inium  Nauis  ■,  hoc  cnim  d\  defcendere  rcmiges  , 
aliofcjue  fuperiores,  inferiores  alios  denominari,vt  cx  proprietate  verbi  >^^mm  ^ 
rit^  aduerfus  Amafjei  yerfionem  exphcat  Palmerius  in  Exercit.  ad  Auth, 
Gr^Ec,  ad  ditium  Paufaniae  locum  pag.  3  6j, 

Nil  autem  clarius  videtur  eidem  Palmcrio  poffe  adduci  ad  hanc  perfuafio- 
ncm  inducendam»  quam  Memnonis  authoritatem  in  Fragmcnto,  quodadhanc 
rem  perpcndit,  ficcjue  latine  reddit  pag.  178.  C^  OUoremis  vna  qu<e  Leontopho- 
ros  mminahatur ,  oh  m^^nttudinem  d^r  pulchritudtnem  admirahilis  y  in  ea  enim  D 
tmtum  homines  vnumquemque  remorum  verfum  remigahant ,  adeo  vt  in  'vnoquo' 
que  latere  oBingemi  fcrent ,  in  amhohus  vero ,  milie  ^fexcenti .  Quid  diceret  hic 
'Bayfius  f  fexclamat  lofeph  Scaliger,  qui  &  ipfc  hanc  fentcntiam  mordicus  tue- 
tur  in  Animad.  ad  Eufcb.  ad  ^nn.  MCCXXX.  )  o^igemos  homines  inporreHum 
ejfe  ?  Atit  qutd-iftnon  hoc  f 

Inter  Latinos  modo  authorcs  (  quamuis  in  re  notiflima  parum  immoratos )   I 
fatis  colligitur  remorum  ordines  fuiflc  vnos  alteri  fuppofitos ,  ceffante  etianrL, 
numifmatum ,  &:  Columnae  euidcntia  :  fic  enim  Vcgetius  lib.  V.  cap.  VII. 
Quod  ad  magnitudinem  pertinet  yminim<e  Lihurna  remfrum  hahem  fngulos  ordines  j 
faullo  maiores  hinos  i,  idone<e  menfttra  ternos  vel quatemos  ,  interdurn  quinos  for' 
tiuntur  remigum  gradus .    Si  igitur  gradus,  ergo  in  altum ,  non  in  longum ,  di- 
ccmus  cum  eodem  Scaligero :  Pra:fertim  quia  in  ilUs  fubfequentibus  verbis , 
Scaph<€  famen  maiorihus  Lihurnis  exploratori<efociantur ,  qu^e  Tficenos  prope  remigcs 
in  fingults  partihus  haheant ,  iam  non  de  ordinibus,  fcd  de  remorum  numcro  in 
vnico  ordine  vniremis  Nauigij  diuerfimodcloquitur .  PrcCterca,  cum  alij  om- 
nes  grc?ca  imitatione  nomina  cfformauerint  Trircmium&:QuadriremiunL,5 
imo  &  grxcis  ipfis  nominibus  vfi  fuerint  in Penteribus ,  Hexeribus,  alijfc]ue_, 
ab  inde  fupra  ;  nil  diuerfum  a  Grecis  authoribus  de  hac  re  intclligerc  potue- 
runt . 

His  ita  fe  habentibusj  non  defunt,  vt  prsemifimus ,  qui  contrarium  fentiant, 
nempe  Bayfius&  Steuuechius,remorum  ordines  inlongum  6c  in  eadem  hnea, 
aliqua  diflindione  intcrmedia ,  iacere  arbitrati  ?  ^  ita  fuis  iconibus  pingentes, 
jIIc  de  Re  INau-  pag.XL,  alter  in  Not.  ad  Veget.  lib.  J.  cap.  XVI.  fol.  CCCIII. 

Atta- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  V-       112 

I  - 

■  A  Attamen  fi  virumviro  conferamus,  pro  Bayfio  &  Steuuechio,  de  republica 
literari;i  optime  quidem  meritis ,  habemus  hinc  Sahnafios ,  Scafi^eros ,  Sncl- 
lios,  ahofque  maiorumgcntium  literatos:  Si  vero  argumenta  alterius  partis 
opponamus  j  ca ,  vtputo  ,  infirmiora  reperiemus . 

Primum  enim  ex  eodem  Sckoho  Ariiioph.  in  Ran.  ita  fub  allatis  a  nobis 
verbis  rcponcnte ,  Gf^^yiTw^  v^y  o 'to^'?  TnV  vrpVvwvj  C^vyirng  o /u.saQ^,  Qoi?^.,u,ir7is 
i  B  0  'WP9i  '^^d^v ,  Thranites  toittir  qui  ad  puppivi -)  Zy^ites  medius -,  Thalamites 
(jui  adproram  ,  iure  merito  exfibjlatur  a  Scaligcro  S^  Palmcrio  ,  tamquam  in- 
fardum  optimis  iilis  veteribus  Scholijs  ex  fcEce  fequioris  fcculi  per  ahque«L. 
Gr^cuium,qui  numquam  Triremes  nequidem  per  fomnium  vidit,  (iamcnira 
referente  Zofimo  lib.  V.  fuv^E  Hift.  qui  Theodofij  iunioris  «uo  floruit  iuxta_, 
Euagrium,iongo  iam  tempore  confici  dcficrunt)  acpropterea  adfuum  captum 
iC  dctoriit  veteris  Scholij  fenfum:  &  quidem  adieda  particula  iT^^jqua?, vt  rite 
monet  Palmerius,  eft  hominis  qui  ex  fupra  diifiis  aliquid  concludit  >  non  illius 
qui  iam  conclufum  fubuertit ,  prout  ilte  conatur  fua  vetufi:atis  ignoratione_j  . 
Ncc  in  hoc  tantum  infcitia  huius  Scholiaftas  deprehenditur ,  qui  fuos  cento- 
nes  optimx  alterius  fupelleciili  afluit;  nam  5:  Sc.  IV.  ad.  V.  ciufdem  Comcc- 
di«  ,  contradicit  de  Alcibiade  ijs ,  qux  rcc^e  decernuntur  in  Scholij  initio ,  Vt 
'  aduertit  Palmerius ,  alia  eiufdem  abfurda  frequenter  manifeftans . 

Sed  vlterius ,  non  quod  ifl:ud  additamentum  praefeferat,  fed  quid  vcrc  dici 

debuiiret,  ad  examen  reuocantes ;  manifeftumfit,  hanc  ordinum  diftributio- 

nem  per  planum  ,  nedum  pra:cedenti  Scholio  ,  fed  alijs  rcceptififlmis  fupra  alla- 

lis  Scriptorum  fententijs  contradicere .   Si  enim  Thranitae  habent  fuos  fcalmos 

etiam  in  medio  Nauis  corpore ,  vtex  Polybio  lib.  XVI.  quem  adduximus  , 

E   ergo  non  fuerunt  folummodo  ad  puppim ,  vbi  Schohaftes ,  quifquis  tandena^ 

{     ille  fit ,  eos  ftatuit .   Rurfus ,  fi  media  Nauis  pars  depreflfior  quam  prora  >  vt 

omnium  jctatum  nummi ,  &  Naues  huius  noflja?  Columnse  oftendunt  j  Tha- 

lamij  qui  infimi  dicuntur,  cur  non  ad  medium,  vt  pote  infimum  locum,  potiiis 

quam  ad  proram  fedebant  ?  Denique,  quia  vere  in  omnibus  Nauigijs ,  quo- 

rum  efligies,  vcl  in  numifmatibus ,  vel  in  marmoribus  remanet,  remi  in  eodera 

?   plano  collocantur  j  fi  admittcnda  eflct  ea  diftindtio  ordinum  in  longum ,  quam 

Bayfius ,  &  aiij  fequaccs  promoucnt  i  tum  in  monumentis  facile  foret  eam  di- 

,     gnofccre  •-,  tum  in  eius  explicatione  authores  (  vt  ait  Palmerius  )  diftinxiflent 

'     non  ab  aVw  &  ^'wo ,  fupra  &  infra ,  ideft ,  vt  explicat  hoEC  eadem  aduerbiaJ 

Arift.  de  Anim.  IncelF.  cap.  IV.  tt^js  re  rnv  yjjy,  ^  tov  ^'(>voV  ,  ad  terram  fcilicet 

aut  ad  ccelum  j  fed  a  -n^a-ca  &  o-niaco,  ante  $c  pojl ;  hanc  enim  diftindioncm  per 

3  fupra  &c  infra  expoftulant  loci  Appiani ,  Paufania? ,  &  Pollucis ,  qui  de  cata- 

ftromate  meminerunt  in  fuis  de  hac  re  explicationibus .   Cum  ergo  catafiroma 

lit  illud  tegumentum  Sc  tabulatum  quo  milites  confiftcbant ,  vt  PoIIux ,  &  He- 

fychius  apud  Schcfterum  definiunt  ,idque  non  in  prcra  &c  puppi  tantum,  vt  an- 

tiquitus ,  fcd  iam  in  longum  per  totam  Nauim  produdlum  fuerit,  vt  refert  Pli- 

r.ius  cap.  LVI.  lib.  VII.  patetquc  in  pIuribusnummis,quorumbinosproducit 

Q^i  Schcflfe- 


IZ4        RAPHAELIS   FABPvETTI 

SchefFerusIib.ir.cap.V.fol.CXXXIII.;  alium  Gordiani  Pij  TRAIECTVS 
AVG.indicauimus  fupra  cap.IILpaullo  infra  nobis  mcmorandumjvt  c^Eteros  in 
re  trita  omittamus  :  Hoc  inquara  cataftroma  proximum  ordini  Tranitarum  > 
non  ccita.  parte  aut  angulo  defignatur ,  fed  per  totam  Nauim  fe  expandit ,  qua 
iTiilites  ad  propugnandum  confiftere  vfu  venitj  vnde  dum  ordines  ab  eo  defcen- 
dendp  enumerantur  ,  debent  finguli  ex  didis  ordinibus  vti  per  totum  alueum 
iacentes  confiderari. 

Alterum  argumentum  contra  hunc  noftrum  ordinum  defcenfum  fumun|t 

quialiterfentiunt  5  eximmensa  &  incredibili  longitudinc  fummorum  remo- 

rum  5  puta  in  Naui  PhiJopatoris  ordinum  XL.  dcfcripta  ab  Athenaeo  ex  Calli- 

xeno  lib.  V.  Deipnofoph. ;  nam  quantumuis  remi  Thranitarum  dicanturo^e 

tsr  trtiinta  cuhitorutn  ,  tamen  quadraginta ,  vnus  fupra  alium  ,  fe  fe  attollentes 

remiges,  fi  non  vltra  tres  cubitos  altitudinis  cuique  vtpote  fedenti  demus , 

furgent  fere  intriplum  eleuationisilliusNauigij  >  quodapuppis  cataftromate 

ad  mare  vfque  dcmittebatur  non  plus  quam  cubitis  LIII. ,  e  quibus  demenda-, 

erat  altitudo  carincC ,  quam  remis  nemo  occupatam  dixerit ,  &:  maior  puppis 

fuper  reliquoanibitu  Nauiselatio.   Huic  tamen  incommodomultifariam  oc- 

curripoteft.   Primo  timide  &:  pudenter  refpondendo  cum  Palmerio ,  multo 

facilius  efle  contrariam  fententiam  eucrterc ,  vt  tentamus  -,  quam  noftram  ftabi- 

lirc.  Sccundo,  ca  Nauium  veredixerimprodigia,  non  fuiiie  ad  vfum ,  fed  ad 

miraculum ,  &  in  gloriofim  ,  feu  potius  inanem  oftentationem  potentiae  con- 

ftruda .   Quodque  vfu  remorum  carcret  dida  Philopatoris  Nauis  ,  quamuis 

Callixenus  referrc  erubefcat ,  tamquam  rem,  quas  exaggerationem  maximope- 

rc  extenuabat ;  apcrit  nobis  Plutarchus  in  Demetr. ,  qui  de  ea  dicit ,  Verim  h^c 

T^auis  fpeliaeu/o  mag's  t9*  ojlentationi-i  qnam  'vfuifuit-i  quod dijfficulter^y  neque  fine 

pericti/o  cotnmotieri pcjfet  -y  parumjue  ah^difcijs  fxis  differret :  nec  perinde  erubuit 

Mofchion  apud  eumdem  Athenajum  de  duplo  minori  Hieronica  ,  cuius  fabricae 

Archimedes  pr^Tuit ,  confiteri :  ha:c  enim  ,  cum  viginti  tantum  remorum  ordi- 

nibus  ,  remulco  Alexandriam  dedudia  fuit,  vbi  cam  confenuiffe  &  computruif- 

fe  credendum  eft  ,  poftquam  alieria  ^  extrinfeca  ope  in  ipsa  prima  fui  proue- 

dione  indiguit  .    Ineptam  etiam  traducit  Liuius  Sedeciremcm  Philippi  lib. 

XXXIII.  T^aues  omnes  teUas  tradere ,  ^«/»  &  Regiam  'vnam  inhahilis prope  ma- 

gnitttdinis-yquam  XP^I.  verfusremoruma^ehant.  Quodfi  in  Nauibus  Demetrij 

XVI.  pariter  ordinum  ,  celeritas  &  ^tilttas  earum  iuxta  Plutarchum  maiort  erai 

quam  molesmiraculof  Vt  ille  fupramodum  in^eniofusfuit ,(vcrha.{unt  Diodori 

lib.  XX.  )  tP^  pr^ter  arclnteBortm  artem  rnulta  adtnuenit;  non  propterea  quia^ 

earum  ftrudura ,  &  abfque  confufione  remigium ,  nobis  poft  tot  fajcula  mirum 

aecidit ,  vt  &  id  temporis  ex  codem  Plutarcho  cunEiis  admirationi  erat  ^  ideo  in_. 

dubium  reuocare  debemus ,  ficri  potuiffe  ea ,  qu;s  minus  intelligimus ,  qu^que 

hodie  non  eft  qui  exhiberefciat.  Alias,  laboraret  annahum  fides,  detempora- 

rio ,  &  penfili  M.  Scauri  theatro;  dc  columba  Archita: ,  &:  de  receritiori  aquila , 

imo  ^  mufca  Norimbergenfi ,  dc  fpeculo  vftorio  Procli  5  degruejCicterifquc 

Archir 


DE  COL-  TR.AIANI  CAP-  V- 


2^f 


IB 


Archimedis  machinamentis  ,  per  <]ua^  Marccllum  >  eiufguc  cximias  terra 
marique  vires  diu  inuicius  elufit  >  patriamgue  vnus  homo  feruaflcc  ,  adeo 
Marcellus  animum  defponderat,  fibi  Deos  ipfos  oppugnarc  vifus ,  nilonga 
obfidionc inftituta,  aftu  & fraudc ,  non,  vt  femper  alias  Romanus ,  virtute  fu- 
pcrior  extitiflet ;  dccjue  tot  alijs  fl:upendis  apud  veteres  mechanicje  artis  efFedli-' 
bus ,  quorum  rationem  vti  vrget  obliuio,  fruftraque  poftlimmio  reduccre  teii'- 
tauit  huc  vfque  imitatio ,  ita  perennis  hominum  memoria celebrabit ,  TertiaJ 
refponfio  erit ,  quod  cum  non  iam  conicduraliter ,  fed  certo  ex  afpedlo  Colum- 
nx  &c  numifmatum ,  fciamus,  remos  non  fuifle  ad  perpendiculum ,  Ced  in  quin- 
cuncem  difpofitos  in  ipfis  Triremibus ,  in  quibus  maius  fpatium  patebat:  ea-' 
propter  in  pluriremibus  Nauigijs  potuerunt  tanto  magis  in  fua  coilocationcLj 
obliquari ,  vt  ratiocinantur  ScheflFerus  &  Palmerius;  quorum  fchema  in  Sedcci- 
reme  proponam ,  (  nam  inde  fupra,  Naucs,  fi  non  fabulofas ,  inutiles  vidimus ) 


'^ 


Non  rairor  tamen  huiufmodi  fcheraa  SchefFeri ,  fiue  Palmerij ,  abfurdum^ 
F  Aduerfarijs  videri ,  cum  &  jjs  qui  huic  opinioni  aflentiuntur  incongruum  appa- 
rere  poflTit,  ob  nimiam  fui  breuitatem,  &  minimam  inter-fcalmiorum  obliquo- 
rum  B  D  E  &c.  diftantiam  .  Nam  iuxta  Palmerium,data;  altitudini  A  B  fedi- 
lis  pedis  vnius  &:  quadrantis ,  latitudmi  vero  B  C  pedis  pariter  vnius  &  dodran- 
tisj  fubtcndensAC  eritplus  minus  binum  pedum&duarum  vnciarumjquse 
diftantia  malc  fufficit  ctiam  in  minimis  lintrium  remis ,  ne  fe  in  motu  inuicem 
6  concutiant,  mutuoque  fibi  ipfis  impedimento  exiftant .  Sit  igitur,vt  in  fequenti 
figurai  diftantia  A  C,  hoc  eft  rcmi  infimi  ordinis  ab  alio  ordinis  immediate  fu- 
perioris ,  pedum  faltem  trium  j  iam  latitudo  fcamni  B  C  erit  vnc.  XXXII.  pe- 
dum  fcilicet  duorum  &  vnc.  VIII. ,  qua?  difpertita  in  XV.  altitudines  vnius  pe- 
dis  &  quadrantis ,  vt  didum  eft ,  ( tot  cnim  fufficiunt  pro  XVI.  remis  a  forami- 
nc  feufcalmo  F.  fuprcmo  ad  fcalmum  I.  infimum,  vt  in  fchemate  vides )  fexde- 

cim  rc- 


li^      RAPHAELIS  fabretti 

'dm  remorum  ordines  egebunt  pedibus  XVIII.  vnc.  IX.  in  altum  :  additlfquc  ^ 
nunc  ab  imo  Thalamitarum  fcalmo  ad  aquam  alijs  cubitis  V.  hoc  eftpedibus 
feptem  ac  femis  5  perpendicularis  a  fiimmo  fcalmo  thranitico  ad  aquie  luperfi- 
ciemcritpcdumXXVI.  vnc.  III.  Inclinato  itaquc  remo,  eopado,  vt  in  fua 
tcrnum  cubitorum  immerfionc  conftituat  anguium  femiredum ,  linea  fubten- 
^cns  a  thrano  ad  aquam  erit  plus  minus pedum  XXX VIL,  quibus  fi  adiungan-    , 
tur  alij  odo  pedes  &  femis ,  quos  puto  pro  manubrio  fufficere ,  &z  quattuor  ac  ^j 
femis ,  vt  diximus,  pro  illa  portione  rcmi  quse  in  mari  mergitur  j  funt  in  totum    : 
pro  rcmi  longitudine  pedes  L.  hcc  eft  cubiti XXXIII.  ac  vncia;  Vl-imagna  qui- 
dem  5  fed  minime  abnormis  longitudo,  nec  perinde  intradtabilem  remumeffi- 
ciens ,  fi  aliquo  artificio  iuuetur  j  cum  audierimus ,  alios  Philopatoris ,  VII.  pe- 
dibus  longiores ,  fuifle  nihilominus  traBatu  &  remigio  in  njfu  factles ,  ohplumUm 
ad  mAnuhrmm  additum  ,  ex  quo  ahquanto  quidem  breuiufculum  manubriufiu  -i 
conftitui, 

Crcdcrcm  tamcn ,  iuxta  hoc  fiftcma,  remigcs ,  praefertim  Thranitas ,  noa^ 
multum  remos  propulifte ,  aut  reduxiHe:  quia  longitudo  manubrij ,  nimiaque 
inter  ipfos  propinquitas ,  motum  valdeconcitatum  impedirc  poterat:  contcn- 
los  vcro  fuiflc  remos  attollcre  &  demittere,fubquc  breuicirculiportione  raptim 
maiori  qua  poterant  vi  rcduccre,  vt  modo  in  Gakis  faciuntjCiim  versus  puppim  i 
contrario  motu  (  vulgo  alla  sta  )  retrocedcndum  eft .  Nam  quamuis  ita  agendo 
dcbilior  videarur  Nauis  impulfusj  plurahtas  nihilominus  remorum  CCXL. 
fcilicet  quolibet  laterc  ,  vt  mox  dicemus ,  frequehtiorque  reciprocatio,  vaHdio- 
rem  per  maioris  circuli  peripheriam  rcmorum  motum  abunde  compenfabat: 
^itaetiam,quo  minor  crat  remorum diuaricatio ,  eo  minus  mutu^  concuf-  !' 
fionis  in  tanta  tamque  densa  remorum  fcgete  periculura  imminebat .  1 

Prajfabor  etiam ,  motum  huiufmodi  immenffc  molis  Nauigiorum  praecipue 
cx  vel.is  dependifte  ?  quod  &  Silius  docet  ijs  carminibus  paullo  infra  repetendis, 
'":  X ^^^  «vdoq^uefuferba  capaci 

Ciim  rapiduvi  haurint  'Boream^t^  cornihus omnes 

Coiligeret  fiatus  ■}  lento  fe  corpore  a^ehat  f 

Tntraret  flutius  folis  f  ptilfa  lacertis : 
hincque  tanto  magis  ficbat,  vt  tot  ordincs  remorum  mere  ad  pompam ,  fcu  ad 
vaftitatem  Nauis  indicandam  computarentur.  Infuper ,  ncper  tot  fcalmos, 
fcu  foriculas  remorum ,  pra:fcrtim  infcriorum  ordinum ,  fluelus  maris  ingredi 
poflent  5  cas  Tuis  fcneftellis  ceflante  remigio  occludi  dcbuifte  5  vt  vno  verbo , 
pofTibilitas  quidcm  XVI.  ordines  remorum  explicandi  ineflet ,  fed  rarifTirac  id 
vfu  venirct,  plerumque  alternis  ordinibus,  fiue  fuperioribus  a  medio  alueo  ad 
cataftroma  adhibitis  ,  tam  ad  confufionemcuitandam,  quamad  ingruentem  i 
fcalmis  aquam  turbato  mari  arcendam  :  tunc  tantum  iugis  remigibufque  om- 
nibus  exercitis ,  cum  malacia  vim  remorum  exigebat ,  &  foriculas  omnes  patu- 
las  cfie  perraittebat ,  ncc  injcquales  vndic ,  remos ,  nimium  certe  inter  fe  proxi- 
inosjconcutiebant* 

Subie; 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  V-        xxj 

Subie(9:am  itaquc  oculis  fpeciem  debitje  iugorum  inclinationis  5  atque  inter 
fcalmos  diftanti*  proponimus , 

-    F  G  H 


per  quam ,  in  longitudinc  etiam  minori  quam  habeant  Galeaffe  \  vt  vocant  9 
Venetcrum,  (quibus  quinquaginta  iuga  tribuit,eas  antiquis  Deceribus  sequipa- 
rans  in  mole  Furnerius  lib.  I.  de  Re  Nau,  fua  vernacula  lingua  confcripto)  vno 
verfu  XV.  remi  in  F  G  H  &c.  confiAere  poflunt  \  eo  pado ,  vt  fub  quarto 
quoquc  fedili ,  alius  iiiferior  remcx  ad  perpendiculum  locetur ,  vt  debitam  ha- 
beat  fupra  fe  altitudinem  \  qusc  erit  dimidiato  adhuc  pedes  vltra  tres  cubitos  » 
quotnempehomini  fedenti  fufficerc  Palmerius  computat .  Ethinc  fortaffej 
(  quod  alias  explicatu  non  eft  ita  facile  )  ex  inter-fcalmio ,  fecundum  Vitruuium 
lib.  I.  cap.  II.  inuenitur  Jymm  etricc  TSiauis  ratiocmatio  ;  nam  vt  amplum  hoc 
noftrum  inter-fcalmium  F  G  H  &c.  pedum  denum  &  vnciarum  0(5lo  ,  deno- 
tat  Nauim  efle  Sedeciremem ;  ita  eo  imminuto,  &  confequenter  ad  minus  acu- 
tum  angulum  elatis  fcdilibus ,  arguemus  ad  minorem  numerum  ordinum ,  5^ 
proinde  minorem  ipfius  Nauigij  magnitudinem  , 

Scio  &:  hoc  argumentum  adfuam  hypothefim  pluralitatis  ordinum,  cxnu- 
jncrofedentiumad  cadem  tranflra ,  traxilfe  Nicolaum  VVitfiumde  Nau.  Re- 
gim.  par.  I.  cap.  II.  fol.  1 1.  fig.  I.  fcd  is,  ncc  praxi ,  cui  maxime  totus  cius  Iibcr, 
in  hac  re  accuratiflimus ,  infcruit ,  mcdiam  jllam  fuam  fentcntiam  accommo- 
dabit;nec  vllo  antiquitatis  adminiculo  adfl:ruit ;  imo  ncc  fibi  conftat ,  dunL, 
aliam  diuerfam ,  pariterquc  nouam  rationcm  comminifcitur ,  qua  plures  tan- 
dcm  (  fcd  commode ,  vt  ait,  non  vltra  ires  )  rcmorum  ordincs  in  altum  dato» 
agnofccns,  ex  ijs  prsEnumeromuItiplicatorcmigumad  latus  ?  ordincs  multi- 
plicat,  vtin  Appcnd. 

Quatcnus 


12,8 


RAPHAELIS  FABRETTI 


Quatenus  autem  incongrua  videatur  didarum  vcluti  alarum  (  fic  enim  cumi 
Homero  Odyf.  A-  vcrf.  1 24.  remos  appellabimus  >  t«!  SI  -nls^  nva\  ttsXov^  )  ex 
remorum  pcnnis  in  poliremibus  expanfio  5  aut  impoflibilis  motusattempera- 
tio :  Ad  vtrumquc ,  tum  ex  natura  magiiba ,  tum  cx  vcterum  exa(3:iirima  iru 
hifce  militaribus  munijs  difciplina ,  fatisfacerc  conabimur . 

Naturam ,  inquam  ,  eadem  penitus  ratione  in  fuis  (  vt  hincpetita  metapho- 
ja  vtar  )  viuentibus  Nauigijs  remigium  inl^ituifle,  crcdiderunt  hucufque  Phy- 
fiologi  ^  videntes  alas  ipfas  (  fic  vocare  liceat)  prope  branchias,  in  pluribus  pi- 
fcibus  ita  difpcititas,  vt  inferiores  cx  ijspinnse  breuiffim^,  fenfim  vfque  ad 
fummas  augeantur ,  cam  propemodumdum  expanduntur  formam  exhibentes , 
ac  noftrae  h.^  multiremes ,  fi  in  fua  orthographia  confiderentur .  Exempla  com- 
ponam,  U  Aurat^  pifcis ,  vti  quotidiana  captura  notiflimijfedionem  hic  dabo? 


sn  quo  5  vti  in  Afello ,  Trachuro ,  Eocpa ,  Apro ,  fexcentifque  alijs  ,illud  etianS 
pr^ecipuum  pinn:^  habent ,  vt  oblique,  &  non  normaliter  aflurgant  j  quo  magis 
probabile  fit,  primos  Nauium  huiufmodi  fabricatores ,  imitatos  fe  putauifle  fu- 
premi  illius  Opificis  in  rebus  animatis  fliruduram ,  quam  pariter  referuntalie 
in  voiucribus,in  obhquum  &  ipfar,atque  inzequali  remigio  diftributajjvt  nempe 
h  pluribus  in  latum ,  magifque  fixis  flationibus ,  violentiiis  Nauis  per  rcmorum 
vedies  impellatur ,  quam  cum  vnicum  in  longum  fulcum  vnus  ordo  rcmoruffL. 
findit  j  nam  tunc  non  c  proportione  pluralitatis  remorum  vis  crefcit,  quia  pri- 
mi  tantum,vt  pote  aquam  immotam  nai^^i ,  motum  valide  promouent,  cajteri  a 
priorl  remorum  pulfu  aquam  adhuc  fluidam  ingreffi,  itadebihtcrimpellunt> 
acfifccundi  fiuminis  vndas  fcuiderent ,  eo  aduerfo  eludlaturi  jfiue,  vt  Virgilij 
v?rbis  comparationem  exornem , 

2Vo»  aliter ,  qukm  q^ui  aduerfc  ryix  flumme  lemhum 
Kemi^ijs  fuhtgit  j 
vt  acutiflimus  geometra  loannes  Alphonfus  Borellius  in  Academica  Diflcrta» 
tjone  de  his  noftris  remorum  ordinibus  ingeniose  probat :  Qup  fit ,  vt,  vbi  cx 
ordinumpluralitate,  vetcrumLiburn^vnico  remorumpulfu  velociflime  pro- 

gredie- 


D£  COL-  TRAIANI  CAPV:         12-9 

^A  grcdiebantur,vtSiliuslib.  XIII.  dcfcribit, 

^antt  eji  vis  agiliper  caruld  fiwima  Ltlurn<e  5 
^utepariter  quotie!  rp.uocatcC  adpe^ora  tonfe 
Percujferefretum  ?  'ventis  fugit  ocyor ,  (^  fe 
Qukm  longa  e(i  vio  remorum prteterit  iBu . 
Gale.T  noftras ,  multiplicatis  parum  vtilitcr  m  longum  tot  remis ,  &  CCL. ,  vc 
u    minus,  rcmigibus  adhibitis  ,  vix  tcrna  reciprocatione  remorum  quamlon^te 
funt  prouehi  valent .  lam^ue  hinc  optime  affequimur ,  quid  fibi  velit  Lucanus, 
vbi  ait, 

Celfior  at  cu  ntfis  B  ruti  Prtetoria  puppis 
l^erhertbusfenis  agitur , 
prdprie  cnim  fcx  verbera ,  funt  fex  remorum  ordinura ,  vnius  altero  longiorls, 
c  difierentcs  pulfus;  alias  congrucntius  fuilfet  dinumerarc  rcmos,  qui  finguli 
mare  verberant ,  vt  Silius  facit ,  de  fua  Punicce  Claflis  Pra^toria  loquens  , 
Sed  quater  hxc  centum-i  numerofo  remige^^pontum 
Pulfabat  tonfis . 
Quod  vctcres  ita  crcdidcrint ;  pinnas  nempe  infra  branchias  parte  prona 
ad  motum  pifcium  progrefTiuum  data  fuiire ,  vt  voluit  Ariftoteles  de  Hift. 
D  Anim.  lib.  I.  cap.  V. ,  de  Part.  Anim.  lib.  IV.  cap.XIII.,  S^de  Anim.  Inceff. 
cap.  XVIII.,  dubitanter  fupra  dixi,&  folum  vt  adflruerem,eos  ita  opinatos,mo- 
tus  remorum  adinftar  pinnarum  ordinaife  :  non  quod  reuera  fubtiliiHmo  Ga- 
liUuo  non  alicntiar ,  qui  pluribus  expcrimentis  comperit ,  motum  pifcium  ex 
cauda:  flexu  deriuari,  alafquc ,  dc  quibus  loquuti  fumus ,  pifce  proccdente  com- 
plicatas  rcmanere,  &  tunc  tantum  extendi,  cum  curfus  compefccndus  eft :  bre- 
E   uibus ,  in  eo  tantum  munere  remos  imitari ,  quo  dcmiili  in  Nauigijs  motu/Tij' 
inhibent .  Qupd  obiter  didum  voluij  (  quamuis  non  fit  hic  locus )  vt  egregise 
fimulacpcrfpicua^philofophandimethodipraeftantiflimi  viri  mentionem  inij" 
cerem  j  qui  hoc  vnum  habuit  psculiare ,  vt  fua  facilitate  doccndi ,  rudiorcs  non 
detcrrcrct  j  nobiiitate  dodrinse ,  principes  viros  ad  contcmplationem  rcrum  na- 
turalium  aHicerctj  fcholamque  cam  aperuerit,  in  qua  S^  Reges  auditores  habuit, 
fe   &  mox ,  magno  reip.  literari;£  bono ,  fuccellorcs  rcliquit . 

Aliamobiedionis  partcm ,  de  impolfibih  tot  remorum  5^:  ordinum  difcor- 
di  concordia ,  diluct  recordatio  veteris  difciplinar ,  pcr  quam ,  multa ,  fecundum 
«oftros  mores  incredibilia ,  trita  &  vuigaria  illo  fa:cuIo  fuiiTe  legimus .  Vtqu£_, 
alia  taccam ,  plcno  calamo ,  &  abundanti  encomio  a  Lipfio  in  fuis  Admirand., 
&  dc  Mil.  Rom,  libris  congefta*,  frcquentius ,  fednon  ideominus  cclebrandum 
G  caftramctationis  quotidianum  opus.paullum  contemplabimur :  longe  cninu 
magis  arduum  mihi  videtur,  quam  ad  menfuram  rcmos  tradlarcj  fubito  Vrbem 
quodammodo  campeftrem ,  tutilTimam  aduerfus  hoftium  incurfum ,  altis  moe- 
nibus ,  latiilima  fofsa prarcindlam  cxtruere,  ftationes  ,  vias,  tentoria  ,  tribunal, 
aras  dcfignare ;  idque  tamquam  per  otium  ,  expleto  militari  itinerc  ,  hoftibus 
quandoquc  ingruentibuj ,  muniaque  interturbantibus .  Vtvc  res  tanti  mo- 

R  mcmi 


I30      RAPHAELIS  FABRETTI 

menti  exadius ,  &  ad  vnguem  procederet,  fcimus  cos  Hortatoribus,  quos  ctiam  a 
Magiftros  vocarunt ,  fuifTe  vfos .  Horum  enim  officium  in  tirocinio  Romano- 
rum  remigum  inftituendo  ,  defcribit  nobis  Polybius  Hift.  lib.  I.  num.  XXI. 
cx  verfione  Cafauboni  ,  Enimuero ,  dum  illi ,  quihus  conjiruendarum  "Nxuiutn 
cura  incumhehat-i  inparanda  ckffe  occupahantur  y  aiijfocios  Nauales  cogere^  <&  ad 
retnigandum  eos  hoc  modo  in  terra,  exenere  .  Kemigesfedere  ^d  retnigia  iujfos  in  lito- 
re-i  eodem  feruato  ordine-iit  fi  in  T^auium  tranfiris  confderent-,  Hortatore  in  medium  e 
iocato  y  omnes  fimul  reclinare  fe  fe  manus  adducendo ,  &  rurfus  incumhere  eafiem 
propellendo  ,  principio  ZS^  fine  motus  ad  Paufarij  ittffwnem  faEiofaffuefaciehant ,  InJ, 
ipsa  vero  feria  rcmorum  tradatione,  explicat  Arrianus  de  Exped.  Alex.  lib.VI. 
cuius  verfionem  a  Scheffero  emendatam  fubijcio  ,  Mtranda  res  erat  remorumfo- 
nitum  exaudire-itot  "Nauihus  ino  temporis  momento  remigantjhus ,  Ci7*  BortatorihuSy 
fuo  celeufmate-iremigationis  initium-t  intermi jfionemque pr^efcrihentihus-ftot  remigum,  C 
fvno  impulfu  fiumen  remis  <verherantium ,  ciamorihus  fuhiatis  5  &  Plutarchus  in  Al- 
cibiade,  ait,  Caiiipedem  i^ifirionem  tragico  vefiitu-y  t^  cothumis  indutum,  c<eterrque 
hahitu  infirucium ,  quo  vti  foient ,  qui  docendis  fahuiis  in  theatro  certart ,  remigum 
officin  ( in  Triremi  qua  Alcibiades  ab  exiho  reuertebatur  )  cantando  dirfxiffe :  f.t 
poctico  lepore  (  vt  alia  exempla  omittam ,  a  SchefFero  collecla)  Sihus  Hb.  VI. 

medtafiat  mar^tne puppis , 

^ui  njoce  aiternos  nautarum  temperet  icius  , 

£t  remis  diBetfonitum  jpariterjue  relatis 

Jd  numerumpiaudat  refonantia  c<eruia  tonfis , 
Ipfius  noflrx  fententiae  authores  fibi  vt  Ciccias  nubes  congregantes,  ad  aham 
difficultatem  prolapfi  funt ,  quam  in  Scriptoribus  e  quibus  iJlam  hauferunt  mi- 
nime  deprehendere  fcio ;  Eftque,  cjuomodo  finguh  homines  tam  longos  remos, 
quales  thraniticos  fuifie  par  eft ,  moliri  pofTent ,  cxtra  omnem  dubij  aleam  fta- 
tuentes,  non  plures  fuifTe  remiges,  quam  remos .  Sic  Scaligcr  ex  pr^ccitato  loco 
Mcmnonis  colligit ;  at  recurre ,  &C  brcui  infpedlione  videbis,  Memnonem  certe 
non  remos  ,  fed  folum  remiges  enumerafle .  Schefferus  lib.  II.  cap.  III.  id  ex 
Plinio  fimul ,  ac  Silio  infert ,  dicens ,  §)uinqueremem  certc-,  remos  quadrigentos 
hahuiffe ,  Siiius  nos  docet :  At  eandem  quadrigentorutn  remigum  operd  incedere  Pii- 
nius  dicit\  vnde  nonpiures  remiges  quam  remos  hahurjfe  fndnifeftum  efi.  Sed  &hic 
contraria  ratione  apertifHme  fallitur ,  nam  Silius  qui  remos  numerat ,  neque  de 
remigibus ,  nequc  de  ordinibus  meminit :  hifce  enim  carminibus  lib.  XIIII. 

medias  inter  fuhimior  ihat 

Terrihiiis  vifu puppis ,  qux  nuiiaper  omne 

Egreffa  efi  Lyhicis  maior  ^maiilus  ,ieuum :     - 

Sed  quater  h^ec  centumt  numerofo  remige-,  pontum 

Pulfahat  tonfts  j  'veloque  fupcrha  capaci 

Cutn  rapidum  hauriret  Boream  ,  O*  comihus  omnes 

Coiiigeret  fla  tus ,  ientofe  corpore  agehat  j 

IntraretfiuEtusfoiis  [ipuifa  lacertis . 

hifce 


DE  COL-  TRAIANI  CAP- V-        13, 

A  hifce,  inquam >  carminibus  Nauigium  imniane  fingit ,  cjuod  multo  citra  poeti- 
cam  fidcm  dicere  poflcmus  vigintiremc ;  comagis  (juia,  inter  fubdita  huic  in- 
genti  Prxtorio,  connumcratur  Hcxcres  illa, 

ati^  Siclonios  njultus portahat  Elife  i 
Bis  terriis  Ratis  ordinihus grajpita per  'vndas . 
vnde  eo  abfurdius ,  nullo  authore ,  Quinqueremem  Schefferus  nominat ,  quam 
B    Hexenbus  pra:f uilTe  idem  Silius  nos  docet . 

Si  autem  negatiuum  vf  urpent  argumentum,  idcoque  fic  putare  dicant ,  quafi 
nufquam  habeamus ,  plurcs  rcmigcs  vnico  rcmo  incubuilTe :  hoc  adeo  infirme 
concludit,  perinde  ac  fi  in  noftris  Galxis,  in  quibus  fcimus,quinos  vt  plurimum 
remiges  vnicuiquc  remo  applicitos,  imo  &:  quandoque  fenos ,  in  ijs  tranflris 
qu^E  malum  &  puppim  intcriacent  j  ideo  res  olim  in  controuerfiam  reuocetur  > 
C  quia  noltrates  hiilorici  (cumnefciaman  vUididum)  hoc  non  recenfuerint .'. 
Non  enim  id  curathifforia ,  (iu<edehet-,  ex  Ammiani  pr^ceptohb.  XXS/l.  dffcur» 
rere  per  negctiorum  celftudines ,  non  humiltum  mimtias  indagare  caujfarum  .  Et 
nihilominus,  non  deefl:  de  hac  pluralitate  remigum  aliquod,nec  leuc  veftigium, 
ex  Lcone  Bafilij  filio  in  Tadicis ,  qui  multiremcs,  non  adco  vt  nunc  obfoletas, 
inftaurauiti  hic  fiquidcm  poflquam  ita  pricfcripfit  cap.  XIX.  num.  VlLsKo.g-^' 

Vv  T£  ^(pJtw  xo)  t«v  omo)  ,  ittufquifque  autem  Dromon  ohlongusft-,  ^  cum  dehitdpro- 
portione ,  duos  hahens  ordines  remorum  ,  aliumfuperiorem-)  alium  inferiorem  ;  fubdit 
num.  IX.  d)voi/^  V  rrjv  j^^TU)  sT^aicu/  J-rrV^-ywai/cJd/ ,  o(  3  ^'  xai  v'  a.vo)  a.'S!aUs^ 
ivoTt^^^si /u.oLyfiQovnn  roi^  'moXs/uuioig .  e  quihus  quinquaginta  in  inftriore  remorum  or- 
dme  locahuntur ,  centum  quinquaginta  fuperius ,  omnes  aduersum  hojies  armati  pu- 

E  gnahunt  .  Nec  dubium  quod  Sc  ipfi  fuperiores  ad  rcmum  &  pugnam  infimul 
deflinati  fuerint  ,  quiainfranum.  XIX.  eorum  fuppiementum  ex  inferioribus 
quinquaginta  (  fiue  milites  fiue  nautas  dicamus )  promouet,  et  S^i  Tiva?  7wi' 
g^^TicciTCdv  Moiv^^vi  (ffnfviagy  t^t^5  «^  o  >($!yTW  sT^Gieo'  rso^g  TtcL^gl'V}£,(A.7tSf  >ca/ «  Troig 
Tii  'Ti^vyyi  V  'zssa-i\  rcav  §-^7(Mtwv  ,  "Sv  Q/heiv)i  to^sj®  <^  "^oov  rccLTw  si,  aMaS)i,x]^  ajDcL- 
7rXnfwa>i5 ,  fn  quos  ex  mtiitihus  ignauiores  effe  deprehenderis ,  eos  in  inferiorem  ordi- 

f  nem  remorum  depelle ;  O*  f  qttam plagam  fuperiores  milites  acceperint ,  eorum  loca 
ex  inferiorihus  necejfario  fupplehis . 

Potius  igitur ,  &c  fi  veteres  chartac  filent ,  cum  nihil  contrarium  fuggerant , 
crcderc  debcmus  plures  remiges  vnicuique  remo  fuilTe  addidos :  fic  etenim  duo 
maxime  confentanea  fequuntur .  Primum  ,  inextricabilis  difficultas  euitatur , 
quomodo  vnicus  remex  longiflimos  illos  contos  erigere  tantum ,  ne  dicam  va- 

0  lidc  impellcre  valucrit .  Secundo  vindicatur  ab  impofTibili ,  vcl  faltem  ab  incrcr. 
dibiii  &  improbabili,  longitudo  veterum  poliremium  :  nam  miffis  pro  nunc 
alijs  a  quinque  ordinibus  remorum  infra ,  cum  quibus  vtpote  aptioribus  8c  fre- 
quentioribus  hanc  digrefHonem  claudemusj  Nauis  profcdo  Memnonis  cen- 
tumiugorum,  duplo  maior  fuilTet  Venetis  iflis  maximis  admirandifque  Na- 
uigijs ,  quse  ex  Furnerio  fupra  relato  nonnifi  quinquaginta  iuga  in  verfum  ha- 

R     z  bent,- 


ijz.        RAPHAELIS    FABRETTI 

bent  •,  imo  ctiam  quarta  fui  parte  maior  prodigiosa  quadraginta  ordinum  Naui 
Philopatoris ,  qux ,  cum  in  totum  longa  fuiflct  CCLXXX.  cubitos ,  vt  Athe- 
naeusrefert ,  haec  cum  breaifTimo  non  plufquam  duorum  cubitorum  intcr-fcal- 
mio  5  prora  ac  puppi  addita  (  quarum  infimul  longitudo  non  minor  ventre  ia_, 
cjuo  remi  collocantur  eflc  folet )  CCCC  forfan  sequafletj  fi  centum  remiges , 
totidemque  remos  in  longum  exporredos  habuiflfet . 

Modo  itaque,  poftquam haec magis  infueta  Nauigia  non  incommode,  feu, 
vt  mitius  dicam  >  non  impoflibihtcr  ad  praxim  reducere  tentauimus ;  facihus  id 
iTie  obtincre  pofle  fpero  in  ahjs,  qua;  vocat  idone^  menfttr^  Vegetius  dido  hb.  V. 
cap.  VII.,  qu2C^uc  ad fummuw  cfuinos fortiuntur  remigum gradus  j  eo  maxime  ,  (i 
fupremus  ordo  (  vt  in  Columna  videmus,  &  in  nummis  etiam  intelhgere  hcet, 
dum  remiges  fuperextantcs  apparcnt )  fuos  remos  e  clathris  feu  propugnacuhs 
exerat .  Quattuor  enim  inferiores  ordincs  pure  in  quincuncem  difpofiti ,  non_, 
integros  feptem  cubitos  aluei  Nauis  fupra  carinam  occupabunti  ficqueimmi- 
nuia  etiam  altitudine  ipfius  carins  ad  proportionem  Nauis,  deprimetur  akitu- 
do  cathetica ,  &  confequenter  hypothenufa  longirudinis  remi  inchnati ,  huiuf- 
que  refpedlu  5  portio  manubrij  >  &  immerlionis  j  ita  vt  &;  idone<t  menfur^  remi 
quoque  dici  mereantur,  vt  confideranti  fit  planum ,  &:  per  fuppofitum  fchema 
aliquatcnus  imaginationi  fuccurremus;  non  iam  exade  mcchanicumfupputan- 
tes  commcnfum »  fed  probabilc  reddcre  >  &:  a  fdiione  vindicare  conantes  id , 
quod  (  vt  plures  iam  diximus)  in  marmorc,  ^  in  nummis  cernimus . 


AB  alueus  ^uincfneremis  longus  ped.  LV*    inter-fcatmia  DTG'(^c.  ertz,ontaliter diHat  F 
CD   alttuelo  petpendicularis  afumr/io  fcalmo  tnter  fe  ped.  V. 

T hran:tarum  ad  imum  Thalamitarum     eadem  inter-fcalmiA  ohliqne-,  puta  DH    HF 
ped,  X.  FI  &c.  diflantped.  111.  &femii  ,  & 

Z)E   altitudt  ab  imisfcMlmis  vfque  ad  aqua  aliquid  amplius ;  nempe  raiicem  nume- 

ped,  V.  ri  i  s.  cum  dimidio 

Nummi  ergo  5^  ipfi  (  quod  nefcio  an  ahcui  adhucufque  obferuatum  fuerit) 
noflram  ordinum  in  altum  diftindionem  mirum  in  modum  promouent.  Nam  i 
quamuis  pufillulus  circuh  ambitus,  hteris  quibus  circumfignatur  angufl:ior  red- 
ditus ,  vix  hanc  diuerfam  feriem  pati  pofl^c  credas  :  tamen  illam  nedum  in  pri- 
mse  formae ,  fcd  &  in  mediocris  magnitudinis  nummis  videre  eft  o  Et  quidcnL* ! 
diuerfimode  •■,  nam  in  primo  ex  hic  fubiectis ,  e  reniorum  extremitatibus  ( pal 
mulas  vocant )  plurahtas  ordinum  y  &  quidem  trium ,  (  ni  infimus  aquam  con 
tingens  nos  fallit)  vt  in  Pra:toria  Traiani  num,  253.; 

in  alijs 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  V- 


»33 


6 


in  alijs  duobus,  cx  altcrna  dcprcflione  fcalmorum,  fiuc  foricularum  e  quibus  rc- 
mi  cxeunt,  duplcx  verfus,  vt  in  carteris  Bircmibus  Columnse,  apcrtc  conijcitur. 
Nc  vero  de  nuramorum  adulteratione  dubium  oriatur ;  primum  rccognouit  in 
Mufeo  Rcgis  Chriftianiflimi ,  &r  plumbo  cxceptum  in  noftri  gratiam  fibi  mit- 
tendum  curauit  Illuftriflimus  Odauius  Falconcrius  j  id  quod  &;  ad  nummi  fi- 
dem  fancicndam ,  &  ad  mcas  gratcs  crga  virum  cgregium  immaturo  fato  nobis 
ercptum  teftandas ,  didium  volui :  altcrum  5  quem  pluribus  omni  fufpicionc  ca- 
rcntem  oftendi,&  c^teris  fi  qui  diffidentes  fe  pr^ebebunt  monftrare  paratus  fum, 
ab  fimincntiflimo  Cardinali  Gafpare  Carpinco  Domino  meo  humaniflimo 
accepi ,  dum  hifce  apud  ipfum  otijs  fruor ,  intcr  officium  S>c  cultum ,  quem,  pro 
mcsEchentclajmunerc,  illi  tribuerc  teneor  :  tcrtiuma  lacobo  Sponio  Lugdu- 
nenfi  dc  patria  fua  benemcrito  habitum ,  vctuftas  equidem  pene  omnino  ab- 
fumpfit ,  rcmigio  tamcn  in  partc  pcpcrcit ,  quod  nobis  fat  cft .  Addo  &  alium 
poltquam  hjcc  fcripfcram  rcpcrtum  in  Mufco ,  literatura  ieque  ac  dignitatc_, 

fummi  viri  Cardinalis  Petri  Otthoboni,  eiufdem  Hadria- 
ni ,  arqualis  cum  fupra  addudis  magnitudinis ,  XVII.  rc- 
mis  altcrnatim  diftributis  inftrudum,  quibus  adiungi 
poflc  vidctur  numifma  QjMeteIIiMaccdonici,dcfum- 
ptum  a  Goltz,  in  Faft.  pag.  CXL. ,  in  quo,  alia  etiam  ra. 
tionc,  ad  latus  remorum  fuperiorum  versus  puppim,  duo 
inferiores  aliam  fericm  inchoare  vidcntur ;  aliudque  ciuf- 
dem  Gordiani  fed  diuerfa?  a  nobis  formx  apud  Oifclium 
Tab.  LXXXVIII.  num.  11.  Sedpr^his  omnibus  fingularem  admirationerrL, 
nieretur  Quadrircmis  in  alio  Gordiani  IIL  numirmate  euidentcr  cxprcfla,  quod 

paritcr  cx  Gaza  Carpinea  hic  producimus ,  in  Pontiani  Coc- 
meterio  nouiflime  rcpertum;  adeoquc  ab  omni  tcmporis 
iniuriaimmune,  vt  &  fimul  recens  cufum  vidcri  pofiit ,  Sc 
indubiam  vetuftatis  fidem  peritis  oftendat . 

Producunt  &  contrarisc  fententise  authores  fuos  nummos, 
&:  marraora  ;  Scd  eo  rccidunt  omnia ,  vt  fingulos  remos 
(ampliores  aliquanto  vcl  cufos  vcl  etiam  imaginatos)  pro  to- 
tidcm  ordinibus  accipiant,vt  veritate  cogcntc  fafl^us  fuit  Schefierusjolim  aliarum 

par- 


134        B.APHAELIS   FABKETTI 

partium  afTecla ,  poftea  ad  nollras  perfaga  de  Mil,Nau."lib.  II.  cap.  li".,  cuius  fo- 
ciujn  m  mutanda  fententia  do  tibi  Morifot.  de  Orb.  Marit.  Iib.,11.  cap.  XLIX. 

Si  quis  vero  cum  Eayfio  fateretur  quidem  Eiremium  ordincs  ita  collocatos 
fuilTe ,  de  Triremibus  autem  ncg^ucrit ;  nie  is  a  Scaligero  vapulabit ,  qui  aeeto 
nigroque  fale  hanc  (  fic  vocat )  defultoriam  Bayfij  fententiam  refpergit .  Ne^ 
Agitur  erga  doftiffimum ,  noflri^ue  priefertim  iuris  confultiffimum  authorenn_, 
conuicia)  quantumuis  aiijs  di(3a,  refricemus,  ad  eumdcm  in  diwiis  Animaduerf. 
Leftorem  remittimus . 

lam  tandem  ad  praxmi  ^  vfum  defcendentes :  ordines  ipfos  non  fuilTe  inter 
fe  tabulatis  diftindos ,  optime  iam  ratiocinatus  fuit  Borellius  in  prccdida  fua 
Difiertatione ,  nam  alias  ornnc  eommodum  diftributionis  fcalmorum  in  quin- 
<;unccm  ((jualemin  Columna  vidcmus)  amittcretur;  tabulatum  enim  intcr- 


riiJrjjjnuoj' ;  rnTjr 


im:ii:. 


-i-J  U: 


fliedium  inter  primum  A  &  tertium  ordinem  C ,  tolleret  fitum  ordini  fecundo 
B  qui  laterali  fua  diftantia  locum  inuenit .  Vnicum  igitur  tabulatum  fub  cla- 
thris  D  D  fuifle,  neceffe  eft ;  ibi  enim  tam  mihtes  conftitilTe,  ex  nummis,  &  lo- 
cis  Hiftoricorum  fupra  probauimus ,  quam  fummos  Thranitas,qui  Sc  milites  Sc 
rcmigiss  fimul  erant,  confedifTe ,  perfpicuum  fit  ex  Leone  in  Tad.  &  pariter  ex 
Columna  ac  nummis . 

Teftudinem  vero  quam  Borellius  inducit ,  ( ficcjue  in  fua  fe(^ione  fe  habet ) 


r 


JBCD  teFiudo 
BC  deorfum  teTiudims 
EF  fe»elielUi  vulge  Brunali 
QU  HC  /caUy  per  ^uas  a  cataHyofnat^ 
ad  dorfum  teftudims  de/cendtttir 


IG  HK  eataftroma  circumcurrens 
IL   KM  eleHatio  clathrorum 
NO  fpatia  inter  teftHdinem  &  latera  Na- 
ui$ ,  in  qiiil>us  fedilia  remigtim  difpofta 
funt 

maxime 


DE  COL-  TK.AIANI  CAP-  V-        135- 

maxime  congruentem  reputo:  fum  vt  in  ea  remigum  fubfellia  in jfigantur:(quo- 
rum  tamen  alitjua,  fi  non  omnia,  firmitatis  gratia  ab  vno  latcre  Nauis  vfque  ad 
aliud  pertinere  vellcm  )  tum  vtfpatioquodinterilliusdorfum  Sc  cataftroma_i 
aperitur ,  ipfi  remiges  viam  ad  fcamna  habere  pofTent :  tum  etiam ,  vt  aqua,  fi 
qua  defuper  fupernc,  vel  per  foriculas  rcmorum  ingreditur ,  imis  feneftellis  dc- 
fluens ,  circumquaque  apertis  in  loco  E  Fj  vbi  teftudo  lateri  Nauis  coniungitur, 

'^   mari  rcllituatur . 

Liceat  autem  pro  fulciendo  cataftromatc  aliquanto  a  figura  Nauis  Borellij 
mei  recedere,  qui  mutulis  a  latere  in  obliquum  furgemibus  illud  fuftentat: 
Ego  enim  fcalis  illud inniti  vellem aBinG,&aCinH  debito  interuallo 
difpofitis  5  quse  etiam  tranfitum  militibus  &  nautis  reda  ab  vno  ad  aliud  Na- 
uigij  latus  opportuncprsebebunt,  &c  fabricam  omnino  bene  compa^iam  con-. 

C  ftitucnt. 

Hxc  ita  firmiter  contignata  Nauis,  in  eonoftratibus  quse  remis  carent  crit 
primo  vtilior ,  quod  in  maiaeijs,  non  prout  illa:,  immobilis,  fcopuli  in  modum> 
remanebit,  perplures  quandoque  dies  Zephyros  mormtes  increpmns  -^  Galaeas 
vero  agilitate ,  vt  puto ,  tamquam  illis  breuior,  (longitudo  fiquidem  velocita- 
ti  motus  plurimum  obefit  probauit  fepe  laudatus  Borellius  )  certe  fecuritate^ 

13  nauigationis  longe  fuperabit:  vna  etiam  in  re  vtriufque  generis  Nauigij  defe- 
0.\in\  emendat;  cum  fcilicct  opus  eft  ad  anchoram  ftare  f^uiente  pelago ,  $c  Na- 
uim  reducerequofluflus^  ventusabducit,  vt  Mena:  vfu  venit  apud  Dionem 
lib.  XLVIII.  qui  cum  tempeliaternpr^uidiffet -,  "Nmes  in  altu?n  deduxit  y  ancho' 

j  riftjue  laxiorihus  >  nefunes  tnter  tendendum  rumperentur ,  fxit  j  ecque  modo  vento 
rejtitit ,  quum  ne^uefunes  illi  intenderenturf  0*femper  eodem  in  loco  ipfe  cum  T^a- 

\l  uihus  perfjieret ,  T^aues  in  eum  locum ,  'vnde  eas  lentus  propulilfet ,  remigando  re~ 
ducens ;  nec  enim  Galese ,  fludibus  impares ,  hoc  eueniente ,  ibi  confiftere  j  nec 
noftrjE  Naues  ,  remis  deftitut^e ,  reduci  vllo  pado  potuiflent :  &  iliud  in  re  bel- 
lica  maximi  momenti  peculiare  habebit  j  quod  fcilicct  mari  etiam  fseuienti  fe_> 
committere  poterit ;  cum  e  contra ,  noftrs  Longje  Naue$ ,  ita  mare  pacatunL, 
cxigant ,  vt 

i  quum  Alcedo  pullos  educitfuos  j 

quo  fit ,  vt  occafiones  rei  bene  gerenda»  vt  plurimum  amittantur  :  &  infuper 
( in  quo  fummam  noftrarum  rationum  clademus )  fubduclioni  facilis  erit  , 
per  quam ,  ctiam  in  hoftili  regione ,  quamuis  portu  careamus ,  tuto  confiftere_, 
pofifimus . 

Breuiores  antiquas  Quinqucremes  noftris  Galseis  fuifle,  a  pofteriori  (  vt  cum 

G  Dialcdicis  loquar)  ex  hac  ipsa  fubdudlione  probatur :  qui  enim  alias  potuifl^ent 
nedum  ad  litus  prompte  attrahi,  (quod  Galaeisjquas  adeo  deprefla  habent  latera, 
fadu  difiicillimum ,  &  prolixi  plurium  dierum  operis ,  effe  videmus  )  verum^ 
etiam  quandoque  longo  tcrreftri  itinere  ifthmos  tranfmittere ,  (  vt  non  defunt 
quidixcrint)  nimaiorem  hifce  alijs  altitudinem,  breuitate  faltem  compen- 
faflent  \ 

Numerus 


iS^       S.APHAELIS   FABRETTI 

Numcrus  etiam  rcmigum,  Polybio  (locoanobis  fupra  pag-vi.D.  allato)  k 
tercentum  non  excedens ,  in  Nauibus  quas  Qu^incjueremes  fuifle  coniedamus  •> 
monilrat ,  multo  pauciora  habuifle  iuga ,  ac  modo  habeant  noflrates  Gale^  5  6c 
proinde  alueo  iUis  breuiore  fuifle.  Non  enim  puto  exceflille  iuga  XIV.  in  quo- 
libet  verfu,  fi  non  plus  quam  tres  remigcs  dcmus  fuperiori  ordini  Thranitarum, 
binos  duobus  inferioribus ,  &:  fingulos  cuique  ex  infimis :  (  reliquis  ad  alia  mu- 
nia  &C minifleria  Nauis  attributis  )  Ita  etiam  plus  minus  ofl:endunt  nummi ,  in- 
ter  quos,iIle  Nafidij  apud  Scheflerum  fol.  jo^.ad  amuflim  XIV.  rcmos  in  lon- 
gum  continet,Xin.  vero  alius  primiE  not.^  Hadriani  III.  COS.  cum  eadcmJ 
epigraphe  FELICITATI  AVG.  acfupra  relatus,  quos  felcgi  tamquam  dili- 
gentifjime  incifos,  ^  alia  omnia  Nauis  mcmbra  exade  referentes ,  vt  quo 
magis  fieri  licct ,  refponlionem  Aducrf iriorum  pra^occupemus ,  numerum  re- 
morum  non  pofle  adeo  fubtiliter  iniri ,  fed  per  paucos  cxprefTos  (  quod  nos  &: 
ahbi  adnotauimus  ,  fed  vbi  non  vigebat  proportio  quam  hic  videmus  in  omni- 
bus  )  multo  pluresfignificari. 

Vfum  fubdudionis ,  cuiuspaullo  fupra  meminimus,  habemus  cx  Homero 
in  toto  fuo  diuino  poemate ,  cla^^-^s  ArgiucE  apud  llium  in  ficco  Caftris  conclu- 
{x  :  c6  namque  libentius  hoc  ilL  e  exemplum ,  c^tcrifque  antiquius  induci- 
mus ,  quo  id  dignitatisnada^  fiint  Homerica;  fabuLT,  vt  hifloricis  narrationibus  ) 
inferi  mercantur :  ac  ctiam  ,  quo  vetufti  anaglyphi  portionem  ad  rem  compro- 
bandarn  ob  oculos  ponamus , 


\, 


Cum  Naue  Aiacis  hmc  mde  longurijs  fuffulta  ,  plenius  totum  ti^  u.tcgrum  hoc 
nobiliffimum  cimelium  pro  auftario  operis  daturi  &  expofituri.  Rehctis  autcm 
commentitijs  rcbus  ,  intcr  quamplurcs  fubdudiones  apud  Hifloricos  obuias,  f 
aliquas  commemorabimus,  qucE  de  Nauibus  maioris  forma.' ,  hoc  eft  de  polire- 
mibusnoftris  loquantur.  Talis  eft  ea,numeroque  longarum  Nauium  memo- 
rabihs,  (vltra  enim  MM.  fuifle  fcrunt)  quam  Amflcar  prope  Himerairu 
perfccit,  f<:  Diodorus  ita  dcfcribit  lib.  XL  Vhi  ad  rvrhem pementum  y  h.na  tonit 
cajlfa. ,  h<ec  terrefinhus ,  ilU  nauticii  defiinata  copiJ!  ,  Tum  quidquid  eji  TSlauium 
Lonaarum  fuhducit  ^profimda  eas  fojfa  ,  ligntojue  'vallo  circumdans .  Similis  ifli,  3 
alia  fuit  Romanx  ciafiis  ad  Vticam  ,  de  qua  Liuius  hb.  XXIX.  ad  finem ,  vno 
'Vallo  0*  TSlanalia  cajlra  ampleBitur ,  wgo  medio  legionum  caftris  impofitis  y  litus  |l 
mSeptentrionem  'versHs  fuhduB^elSCaues  •>  naualefque  fieij  tenehant^  mertdtanAm\ 
laliem  adaherumlitusdeuexam^equitatusi  Quamuis  cnim  nulla  mentiode_l , 
Triremibus  vel  Quinquercmibus  j  pra^terquamquod  aliunde  fcimustunc  tem^ 

poris 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  V-       137 

A  pOris  Romanas  claflesplurimum  ex  ijs  conftitifle  j  fupra  de  Roftratis  ac  Longis 
Nauibusidem  author  meminerat,  atquc  (  vt  monet  Glareanus  infuis  Anno- 
tationibus  )  quas  l:\c  T^aues  Long.is  'vocat  5  paul/o  ante  Roftratas  nomtnautt  i  lihro 
autemfrmo  huius  hellif  qjinsprimtim  ^iiinqneremcs-i p^uHo  poft  Longas  locat :  'vi- 
dentur  i^itur  confuft  htc  tna  nominat  Longa ,  Roftrata-,  e^  ^uinc^ueremis  H^atii^ . 
Aliam  fubdu(5iioncm  habct  Liuius  in  fin.  libri  XXXVI.  Phoc^xam  tranftmittit-, 

B  'vhi  rcliBis  ad  pr<cfidium 'vrhis  cfuattuor  ^inqueremihus  f  ad  Canas  cLiffis  njenity 
(p^  ciitn  iam  hyems  appcteret  tfoffa,  'valloque  circumdatis ,  7\[aues  fuhducUe .  C.xfar 
quoque ,  Nauibus  Longis  inftruda  clafle ,  vt  ipfemet  ait  in  fuis  Comment.  de 
Bell.Gall.iib.X.  Naues  fuas  in  Britannia  cum  caftris  vna  munitione  coniunxit, 
inter  quas  &  Longas  reccnfet,  &  peculiaris  cuiufdam  ftrudura?  fuifle  Dio  tradit 
lib.  XL.  fcilicet  j  medjxinter  eas  quas  fecum  celeres  adduxeraty  atjue  onerarias 

^  quas  ihi  acceptrat  natur^ ;  vt  &  quam  maxime  agiles  ejfent ,  ^  'vimfluciuum  to- 
lerare  poffent  •>  inque  ficco  defiitutce  >  tniuriam  nuUam  acciperent  .  Aliam  Dio 
lib.  XLIX.  de  Nauibus  Ca^farianis  poft  conHid:um  ad  Liparam  intcr  Agrippam 
&  Damocharem ,  quas  propter  molem  tardillimas  paullo  fupra  dixerat :  His 
motus  [  Cornificius  ]  T^iaues  qu<eapu^ndfupererant-,tS^ad  caftra  delatcefuerantt- 
cofnhujff-iCajlrifjuereliEiis-fMtlasiterconuertit.   Aliam  (  vt  exomnibus  cele- 

^  brioribus  Hiftoricis  aliquid  carpamus  )  rccenfet  Polyb.  lib.  L  cap.  XXIX.  per 
hxc  verba  (^  -cjg^o-^a/^oi  7a$  ^TrXsy'^^*?  dvraivJvL  vciA)g  ,  }(f  ■na.vTo,  avvcL-dpot- 
QcifTS^  ?Sv  g-oT^v-jiTrXecv  'ZD^pc  'niY  yd^v  •,  su?  ^  rrjv  Ao^zsi^  KXX)iiu^nv  TtoMv 
acp/jtjiTo,  Tcoinaelf^oi  ^  rw  cC7[o(ioi.aiv  C/f^^u^^  ,  (^  vsaXKriactursi-)  sri  3  Wcpf co  ){gj 
'Xjl^Ki  't^7^Q,ovrs<;  rcc?  vctv?  ,  syiyovro  'uS^^g  ro  TtoXio^K^v  ccuthv  ,  qU3e  ita  Ver- 
tenda  funt  cum  Perotto,  eo  loco  Romani  adnauigantes  ^  TS^aues  rectpientes  ■,  & 

E  cunBam  Clajfem  reftituentes-,  eam  regionem pr^eternaut^ant ,  ey*  ad  Ciuitatem  'vfque 
jifpidem  perueniuni .  ihi  non proculah^vrhe  ■)  expofttts  in  terram  copijs  •,  T^aues 
fuhducunt ,  njalloque  &foftfd  diligenter  muniunt ;  non  item  vt  Cafaubonus ,  qui 
forfan  fubdudioni  huiufmodi  minimc  fidem  habens ,  licentia  Criticis  foUemni, 
T^auihus  tnporttim  fuhduCtis ,  tcmerario  erroie  repofuit  j  cum  Romanos  antc_. 
vrbem  captam  portu  potitos  fuifle ,  nec  fit  qui  referat,  neque  ex  fe  admodum 

•  credibiiiter  dicatur . 

Corrigcndus  hac  occafione  eft  Ptolcma^i  lapfus ,  qui  lib.  IV.  cap.  III.  Afpi- 
dem  S:  Clypeam  duas  vrbes  fub  diuerfis  meridianis  conftituit:  tam  enim  ex  So- 
lino,  quam  ex  Strabonc  patet ,  vnam  fub  duplici  nomine  fuifle ;  itaut  recentium 
quoque  Geographorum  vel  conniuentia  vel  dubietas  in  re  tam  manifefta,  crimi- 
ne  non  vacet:  prior  itaque  Strabo  ita  rem  enucleat ,  Ko^r^^  ^  tc^  t9  AiXujSaj^, 

6  X,  TT^  ^  ^La-'ci'i^'Qi'  Y^cL^yj)^vi(i.Kyig  TroXgct;?, rjV  KAuWcu'  KctX^cn ,  /u,san  ct/uicfoiv  x«- 
A^M  )  K^  To  Xsy^sv  ^cl^ViU.oc  s(p  sKccrs^^  ctTtsyyacc  ,  Cojfura  ,  alia  InfuU  efi 
ante  Lilyh<eum  ftta ,  in  medio  inter  id  O*  Jfpidem  Carthaginienftum  njrhem ,  quam 
Clypeam  dicunt  •^fpatio  njtrinque  LXXXIIX.  fta^ijs  diftans .  Nec  minus  exprefse 
Ioquitur«Solinus  cap.  XL.  Clypeamciuitatem  Siculi  extruunty  tSf"  Afpida primum 
nominant  . 

S  Nec 


138 


RAPHAELIS  FABR.ETTI 


Nec  dabium  quominus  hsec  Romana  clafTis  ad  A  fpidcm  fubduda  &  Trire-    a 
mes,  dz  Quincjuercm.es  comprchendereti  eadem  enim  prorfus  erat ,  quam  fupe- 
riori  anno  parauerant ,  Ti  iremibus  XX.  Penteribus  C  conftrudis ,  &  incredi- 
biiiaudacia)  cumde  mari  ne  co^ttajjent  (j^uidenfvjijue  adtlUm  d/cmf  (  vt  Poly- 
bius  cap»  XX.  extollit  )  Pa^nos ,  qui  traiitum  4  tnaiorihus  maris  iwpenumfine  cer- 
tamine  ohtinebnnt  y  mari  (juocfue  bretnfupfrarunt ,  Ahamj  imo  ^  duphccm  Hir- 
tius  de  Bell.  Afric.  claflis  Vari  prope  Vticam,  &:  Carfaris  propc  AdrumetufTL.  >   a 
vtriufque  •,  Triremibus  ^  Penteribus  rcferta; .  Et  dcmum  (  Dioni  licet  minime 
creditam  )  mirari  cil  tanquam  faltem  non  penitus  irrcredibilcm  ,  nec  form«B 
Nauigiorum  aliasrepugnanrcm,  fubdudlioncm  ad  finum  Ambracium  Nauium 
Auguiii ,  de  qua  idcm  autlior  fequentibus  v<rbis  lib.  L.  accepi  etiam  eum  Trtre-^ 
mes  ex  mari  exterion per  murum  in  fnum  Amhrac-.um  tranfultfe^locofulcorumper 
quos  e£  ducfrcntur^  terconhu^  an-maimm  recens  d:reptis  y  clecque  inunclis  vfum  •    C 
Cui  tamen  fabul^e  (  fic  illi  vif^)  idem  Dio  hic  incredulus ,  aiibi  in  maiori  difii- 
cultate  faciiem  fe  exhibet  ,  tranfucdionc  Nauium  Od:auiani   Auguib'    per 
Klhmum  Peloponneiiacum  hyemis  metu  allcria  :  aliaque  grauiilimi  authoris 
narratio  conciiiit,   Plutarchi  inquam,  qui  in  Anton.  rtf.it  Cleopjtr.im  toto 
lithmo  qui  Arabicum  ilnum  a  Mari  Mcditerraneo  diiiinguit  CCC.  ibdioruaL. 
Jongitudine,  fubdutlioneni  fuarum  Nauium  intcntaife,  &:  aliquarum  eriara*  j 
perfecifTc  .    Qux  de  Ilihmi  Corinthiaci  tranlitu  ex  Dione  retulimus,  apud  Stra-    i 
boncm  incontrouerfa  funt  :  non  enim  femel,  fed  ter  iib,  Vlil.  dehacfubdu- 
^ione,  Vti  de  re  trita,hoc  pido  loquitur ,  Ijihtnum ,  qua  T^aues per fulcum  quen- 
dam  terra  alt  'vnomari  ad  a/terum  traducttntur ,  fiadiorum  ejfe  quinquagirtta  di- 
ffumefi'  rurfus ,  ApudS>hcsnuniem  angufifftma  e(i  Ifthmi pirs-^  qukl^aues  prr   | 
terramex  \no  mari  in  alterum  tnducuntur  i  &demum,  //iir  (aLechcTofcili- 
Ctt)  porreEium  Ittus  njjcjue  ad  Pagas  Megaridis  alluitur  fnu  CorinthiacOf  fed  in- 
trorfttmjie^itur  j  itaut  ad  oppoftum  litus  quod  ad  Schoenuntem  Chencreis  vicinum^ 
per  terram  traduci  t{anc5 pofint .    £t  quamuis  Strabo  dc  maioribus  Nauibus 
nominatim  non  loquatur ,  de  quarum  tan^um  fubuedione  nos  tradaturos  pro- 
mifimus  j  adeo  tamen  gencralia  eius  verba  iunt  >  S>c  abioluta  dicendi  forma ,  vt 
nullum  Nauigi;  genus  excludcre  videatur .  J 

Modum  huius  fubdudionis  iam  vidimus  ex  Dionefuppofitis  pellibus  fmire, 
fiuefulcisexcauatis  per  quos  Naues  trahcrcntur;  plauttris  pr!us,rudi  adhuc 
fa^culo  ,  necJum  Gracis  artibus  agrcfti  Latio  illatis ,  dcinde  Kelice  machina 
poft  Archimedem  >  per  quam  ,  faciii  ncgotio  Vigintiremem  Hieronis  deduxit> 
vna  manu  ,  non  contente ,  fcd  kuitcr ,  anfam  machinsc  cuiufdam  agitans ,  Vt 
Plutarchus  in  Marcell.  3v  Athenxus  referunt .  6 

Phalangis  fiue  Palangis  etiam  fubied:is,duci&reduci  Naues folcbant  ex 
lulio  PoIIuce  Iib.  VII.  ac  Nonio  MarceIIo,qui  frequentior  hodie  efl:  modus  quo 
recentcs  vtuntur  nautcC,  &:proprie  T^audis  machmatto  a  Cx(.  de  Bell.Ciu.Iib.II. 
vocatur  j  quarum  loco,Romanos  captiuos  olim  Poeni  fubieceruot,  ita  referen- 
te  Varrone  de  Vit.  Pop.  Rom,  lib.  IV. 

Non 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  V-         139 

•A-  Non  adniiraculum  fubduiiionis,  (quia  breuis  fuit  tradus,  &  'N^ues  haud 
ma^na  mole ,  vt  Liuius,  Polybio  in  hac  narratione  diligentior,  pr^i-Qittit)  fed  ad 
macliinationem  contemplandam ,  cum  de  plauftris  &  boum  pellibus  recens  di- 
reptis  mcntio  recurrat ,  addemus  claflis  Punicx  tranfueclrionem  a  Portii  Taren- 
tino  ad  apertummare,  dcfcriptam  per  Liuium  lib.  XXV.  &  Siliimi  lib.  XII. 
Comracla  extemplo  (  prior  ait  )  'vtiqtte plauflra ,  iunltajite  njterje  ,  C  machin^ 

li  adjubducendas  T^aues  admot^  ,  munitumque  iter ,  qtibfnciltora  plaullra-^  mmorque 
moles  in  tranfitu  effet  :  iumenta  inde  (!^  homines  contraBi ,  07*  opt/s  impiare  cirptum-y 
paucojque  pojl  dies ,  clajfis  ittflru^a  ac  parata  circumuehitur  arcem  ,  C  ante  tpfum 
portum  (tnchoras  iacit .  Plenius  adhuc,  S<  maiori  cum  perfpicuirate ,  harc  habet 
Sihubltalicus. 

Inclufas  igitur-^fjuibus  haucl  enare  dahatur 

C  Arccfuperpofta ,  claufins  maris  extulit  afu  , 

Pernue  auerfa  tuln  portatus  in  arua  carims : 
J^uhricaroboreij  aderant  fubflramin.i  pliuRris  y 
yftque  reccns  cef  ter^o prolapfa  luuenci  , 
Aequoream  rota  ducebat pergramina  puppitn  j 
Et  iam per  colles ,  dumofque  ad  littus  ada^a  , 

D  Innabat pelago  'venicns  ftnc  remige  clajfs . 

StraboIib.VLfacilitatemfimilisfubduclionis  perhibet,tanquam  fi  nonfola  hasc 
Hannibalis  tempore  ,  fcd  frec]ucntcr  pcr  collum  illius  Cherfonefusacciderit; 
cuius  verba ,  quia  etiam  ad  defcriptionem  loci  faciunt ,  hic  fubdam .  Tarentini 
finuspars  maxima  importuofa  ejiyvbi  maximus  atque  pulcherrimus  magtio  includitur 
ponte.  Circuitus  njero  ejl  fiadiorum  centumy  equefnus  interioris parte  Ijihmum  effcitf 

1  exterius  profpeBantem pelagus-,(ide6  ut  njrbs  tpfa  in  Cherronefo  laceattnjt per  ipfamfa- 
cile  I^aui£ia protrahantur-fCum  vtro(jue  ex  litore  humile  collum  exijiat,  Cutnaue  op- 
pidi  depreffum folum  fttqua  tamen  arx  ^difcata  efiypaullulum  altius  attoIIitur.Jn- 
tiquusfane  murus  ingentem  circuitum  habet  :  mtnc  autem-^qui profpeviat  Ifihmum  y 
flurima  defecit  exparte  .  Jtpars ,  qu^e  portus  ori  vicinior  appltcatur ,  qua  arxper- 
durat ,  noH  mediocris  vrbis  magnitudinem  explet .   Stadium  habet  ornatiffmum  ,  67* 

f  forum  ampliffmum^  vbiftus  efi  louis  coloffus^  ex  terefibrefaEius  ,  eximiapoft  Rho- 
dium  magnitudints ,  Inter  Forum  autcm  atque  ipfus portus  os  ,  arx  ipfa  extollitur , 
ferpaucas  veterum  ornamcntorum  &  fiatuarum  reliquias  continens  :  quorttm  cum 
piagna  copiaforet-^  vrbe potiti  Carthaginienfes  pleraque  vaftauere  .  Aliqua  etiam  Ro- 
tnani ,  captoper  vim  oppidoy  vtfpolta  vendicarunt  j  e  quibus  Herculis  imago  fubli- 
mis  extere-iinCapitoltofixa  efi  y  opus  Lyfppit  quoda  Fabii  Maximo  oblatum  eji 

6  donum ,  qui  vrbem  ceperat . 

Pr^ftantia  itaquc  polircmium  Nauigiorum,  (vt  tandem  peroremus,&rpaucis 
multa  concludamus  )  ea  crit ,  vt  veterum  inftar  ajdificata  Nauis ,  progrefHonis 
initium  in  fe  habeat ,  ncc  ad  motum ,  auras ,  arftiuo  S>c  opportuniori  ad  res  bel- 
licas  lempore  vt  plurimum  ceflantes  ,  przEfioletur .  Vt  ijfdem  vcntis  tuto  vta- 
tur,  cum  fciamus  Gakis  quando  magis  fecundus  a  puppi  fpirat ,  tunc  maxi- 

S     2  mum 


140        R.APHAELIS   FABRETTI 

'miini  perkulum  immcrfionis  imminere ,  fi  omnino  reda  (  vtque  nautae  dicunrj' 

difilo  )  excipiatur .    Vt  inftabilis  fuopte  ingenio  clementi  varictates  minus  me- 

tucrcpoflTimus,  nec  cxquauis  vel  leui  maris  ngitatione  ,  iter  differre ,  vcl  in- 

tcrmittere  cogamur ;  prout  GalecE  folent ,  diu  multum<jue  in  portubus  latitan- 

tes ,  rct^oribus  id  Nauigij  fragilitatisconfcijs ,  ob  quam ,  licet  fcopulorum  im- 

pavSum  vitent  9  curuovndarum  fubrepentium  dorfo  libratas ,  quandoquefuo 

pondere  fra(9:as ,  mcdiafque  diruptas  fcimus  :  Et  tanquam  hifce  breuior ,  dc  a 

remis  inftru(ftior ,  velocius  feratur ,  feu  agilius  circumuertacur ,  ad  impetus  feu 

inferendos ,  feu  cuitandos .   Vt  nauta:  fua  minifteria  abfque  rcmigum  impedi- 

mento  pcragant ;  quod  in  Galceis  minime  pcrmittitur ,  fufpcnfo  remigio  ad 

fluamcumque  circa  vclum ,  anchoram ,  alia.que  huiufmodi ,  operationem .  Vt 

niilites  hac  illac ,  qua  fert  oceafio ,  fiue  conferti ,  fiuc  rari  difcurrere ,  vel 

fc  tucri  valeant ,  cum  in  Galaeis  immoti ,  &c  iulibus  expofiti  fparfim 

confiftant .  Vtque  demum  (  quod  poftremo  diximus,  fcd 

fummo  loco  reponimus )  vbique  in  tuto  attrahi  poflit  j 

ti  portum,  vt  ita  dicam,  nauigantes  fecum  fcrantj 

ac  quouis  loco ,  finona  natura,  a  virtute 

faltdm  Sc  labore,  praimio  equidem^ 

'  maximo,  nempe  incolumitatis 

propofito  ,  fibi  datuftL* 
cxiftimentp 


.•'« 


CAPVT 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-       141 


C  A  P  V  T    VI. 

Obferuanda  circa  veterum  ritus ,  &  fu- 

pcrflitionem . 

ON  eft  mci  inftituti ,  laciniam ,  qux  vcfte  ipfa  maior  foret  l 
attcxere:ciim  ea  qux  dc  antiquorum  idololatria  &:  c.^remonijs 
dici  poterant,  alij  felicius  ^  plenius  pertradauerint ;  ita  vt 
ad:um  ,  quod  aiunt ,  agerc  viderer .   Imo  hxc  pauca  ,  quse  in 
nollra  Columna  de  hac  re  extant  >  dum  vcl  noua ,  vel  aliter , 
quam  intelligenda  ejTe  credo ,  intelleifla,  oftendere  aggredior , 
fcrupulum  quodammodoiniecerunt,  minime  Chriftianum  hominemdecere_.j 
cum  Authoris  c^teroqui  heterodoxi  monitum  in  Notis  ad  TertuIIiani  librum  > 
D  de  Cor,  Milit.  auribus  intonetj  nobis pie  i5^ pmdenter  curiofos  e(Je  oportere  \  eofjtie 
fr<tpojlere  dtligentes  videri  ,  qui  Ethntcorutn  rehus  ad  'vngttem  inuejiigandis  vacant, 
Habeo  tamen  quod  opponam  :  fciheet ,  verx  pietatis  cultum ,  comparatione_j 
falfse  fupcrftitionis  magis  elucere ,  Sc  per  crucnta  illa  facrificia ,  Chrifb  lideles 
impelli  ad  gratias  vero  numini  ex  aninio  iugitcr  rcddendas ,  quod  incruentanxj, 
puriffimamquc  a:terni  Filij  hoi1:iam  nobis  ad  fpcm  falutis,  &  perennis  gloriae 
f  arrham  fuDftituerit;  nofjuet  vt  ait  Eufcbius  de  Praep,  Euang.  lib.  III.  cap.  III, 
a  letujiijjima  ifla,  c<£citate per  euangelicam  do^rinam  fu..tafltl;erauerit . 

Solitauriha ,  fiue  Suouetaurilia  dare  in  exerckibus,  e  Romano  more  fuinc_, , 
rneminit  Tacitus  iib.  VI.  Annal.  vbi  ad  ripam  Euphratis  fimile  facrificium 
L,  Vitellij  peraclum  refert ;  nec  aliud  ab  hoc  fuifle  credendum,  luibalc  pro  exer- 
citu  facrum  ,  de  quo  generatim  meminit  Plutarchus  in  CralTo .  Id  in  Columna 
f  ter  reproefentatum  ,  paullo  fufius  agitabimus ,  qaia  res  celebris  ,  non  ncgligen- 
ter ,  &c  folute  tradari ,  fed  certis ,  fi  fas  eft ,  rcguHs  comprehendi  dcbet . 

Suouetaurilia ,  an  Solitaurilia  dicendum  fit  hoc  facrificium ,  authores  inter 
fe  de  nominc  difcordant,  de  re  tamen  conueniunt .  Feftus  namque  qui  Solitau- 
rilia  vocat,  etymon  ab  integritate  genitalium  defumit ,  Soium  enim -,  Itngua, 
Ofca  integrum-i  Tauros  autem  ,  nofiro  tf7* grteco  fermone ,  eam pudendorum partem  , 
6  quct  a  cajtratore  exciditur  fi^nificat ,  vt  eumdem  Feftum  intellcxerunt  cx  philolo- 
gis  Palferatius,  &  Rubenius  EIe<S.  lib.  I.  cap.  X.  eodcmque  pado  in  Aldino 
Codice  vocantur  hsec  facra  per  Catonem  de  Re  Ruft.  cap.  CXLI.  &  Varronem 
lib.II.  cap.I.  Audiamus  Fel^um  ex  Dempfterij  emendatione  iib.I V.cap.XVII. 
Antiq.  Rom.  Solttaurilia  ,  kojitarum  triuvi  diuerji generis  immolationem  fsnifi- 
tant,  Tauri ^  jiriais ?  Verris  5  j^uod  omnes  hi  folidi  intc^riquefnt  corporis  i  contra,' 


H*      RAPHABLIS   FABRETTI 

yijV crmces  ^  MaialefJHe  ^  quia  ffolum  ^  Ofce  totum  (fP folidum  Jigmflcat  :■,  nunde 
iela  r^n<^dam  foliferrra  vocantur ,  totaferrea,  ^  (*^  nomo  honarum  artium  -^folers  |  O* 
qu£  nullaparte  laxata ,  cauajue  funt  •^foiida  nominantur »  Atcjtie  harum  fyofliarum 
omnium  muiolati  funt  tauri  ^  quaparsfcilicet  cedittir  in  cajiratione  .  Quamuis 
auteni  hanc  grammaticalcm  argutiam  reijcere ,  $i  Suouetaurilia  nuncuparc  pla- 
ccat  9  prout  Liuij  tcxtus  recentiores  lib.I.  S^  VIII. ,  5^  optimse  not$  lapis  Fuluij 
Vrfini  apud  Grutcrum  fol.  CXXI.  bis  nobis  indicant  i  adhuc ,  integras  efTc  de-  ij 
berc  holtias ,  fatis  fupercjue  probatur ,  tum  ex  Scriptorum  authoritatc ,  tum_, 
huiiiS  Columnae  cuidentia  5  vt  longiffime  diffitus  licet ,  Tiguri  vfqueaduertit 
au^hor  libri  de  Sacrif.  Gentil.  foL  XLIV.  ex  illo  ipfo  autem  monumemo  (  de  Co- 
lumna  loquitur  )  liquet  mafculafuiffe  ea  animalia  j  quandoquidem  iliic  <videre  li' 
jfet  Arietem  s  C7*  Verrem  j  &  ita  nos  , 

multo  non  fne  rifu 
folidatum  ad  Fefli  fenfum,  &  cum  fuis  tauris ,  Taurum  num.  79.  confpeximus, 
qui  5  vt  in  nouis  typis  vides , 

fcUus  artepiBoris 
Virilitatis  damna  nwret  erept^ .      Marcial.  lib.  IX.  ep.  VII. 
Scriptores  ,  inquain ,  etiam  huic  fecundje  ledioni  inh.Trcntes,  idcm  ac  Feftus 
probant.  Nam  primo,  Varro  vbi  fupra,ait,  Populus  Romanus cum lujiratur 
Suouctauril!hii.s ,  circumavuntur  Verres ,  Aries ,  Taurus .   Afconius  PediaBUS  ad 
Diuination,  Ciccr.  in  Vcrr.  vcrf  [  Etiam  Cenforium  nomen  ]  idem  firmat ,  in- 
quiens  ,  ijdem  coffipleto  quinquennio  Vrhem  Iu[trahantttS^  Solitaurilta  facrificia  de 
Stte  Oue  Taurofaciehant .  Quintilianus  {imiliter  lib.  I.  cap.  V.  Suouetaurilta  lam 
perjuiifum  eji  cjfc  cx  Sue  ,  Oue  ,  &  Tauro :  ^fane  ita  fe  hahet  facrumy  quaie  apud 
Homerum  qucqueeji ,    Gloffe  vetcrcs ,  intcrpretando  hoc  verbum,  fubdunt> 
%aict  c^  cTLfo?,  jc^i^,  ^v^"^ -i  facrrjiciutn  ex  Sue-)  Ariete  ^tP*Tauro.    Ccncordat 
Etymologicum  Magnum  ex  Callimachi  fententia ,  ^i-tJvv  Jvaiow ,  K«-AAi'/^«,)(^@' 
t^  triv  (^  K,^i^  (^  TO,j;^x  <^  ^pj^ny^v ,  fumpta  fcilicct  vocc  ^xs^'^  pro  domcftico 
quoquc  Suc,vt  ex  Homero,5^  Heiiodo  Lexicographi  accipiunt.Et  hcct  Diony- 
fius  Halicarna(r.:us  Antiq.  Rom.  lib.  IV.  U  ex  eo  procul  dubio  Suidas,  Arieti  & 
Tauro  tertium  faciat  Hircum :  nihilominus,  ii  non  Dionyfium,  {  rcrum  noftra-  ? 
rum  locupletiffimum  tcftcm  )  certe  tranfcriptorem  crrafle ,  merito  putat  Rube-  I 
nius ,  &:  >fJ.Trpoc> ,  pro  ^aV'o  fuppofuifTc .  Quodque  ita  fit ,  patet ,  fi  Liuij  locum  | 
conferamuSj  qui  de  eadcm  Tulli  Iuftratione,de  qua  Dionyfius  tradlat,  illumque  ! 
propterea  emcndat ,  dum  Sucm ,  non  vero  Hircum  aperte  nominat  j  iuuante_;  \ 
ctiam  ex  Grxcis  Homero ,  omnium  rcrum  ac  difciplinarum  magiftro  Odyfl". 
XI.  verf.  1 3  o.  (  ad  quem  locum ,  verbis  fupra  allatis  Quintilianum  refpexifte-,  I ! 
diccmus )  qui,  nc  dc  integritatc  vidimarum  ambigatur,  commemorat 
A'^veiov-)  ^ugjV  T£ ,  avcovT  tf?nQijTo^  ^CPt-^z^f®  > 
j^rietem ,  Taurumque ,  Suium  &  maritum  Verrem  '. 
confenfitque  Hefychius ,  ^iKrvow  inquiens  ^ioihu  svioi  Jvaixi^  /^'tt^^  ,  x.f(X  ,  ^v^My, 
TriBuan  j  Triaddy  quidam  ejje  dicuntfacrificitim  Verris  >  Arietis  j  Tauri  X  deinde» 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-        143 

\a  ^ixrfi^  n  TfiTivcL  5  %j'e(,  ^'vvxXico'  Bvs'^:  Sh  tsoM'^  "^loL  cVo^;^,  Tricieira-,  fue 
Trittya.  ?  facrijicium  Mani  :  mmolantur  autem  omnia  trta  cum  fuis  teHihus . 
Quim  male  jgitur  mafcula  vi(3:imarum  figna,tam  in  Tauro  primi  huius  facrili- 
cij ,  quam  in  Ariete  fecunJi  num,  187.5  feu  praua  quadam  vcrecundia  ,  fcu 
fupinitatc  5  picflor  nouse  huius  editionis  omifit ;  tam  incuriose  inftitutum  illius 
minimc  aflecuti  Interprctes,  primus  num.  1 S8.  Veruecem  a  Fcfto  intcrdidum> 

^  tanquam  Laribus  Traianus facra fadurus cflet,alter num.  iSj-k  Pecora  m  hoc 
ternione  reponunt  j  nam  is  demum  latine  Aries  dicitur-^  (jui  excafiratus  eft ,  vt 

I  fimili  Varronis  apud  Gellium  hb,  IX.  cap.  IX.  monitione  vtar  .  Ad  eundem_, 
fcopulum  5  Ciaconi  imitatione ,  amici/Iimus  mihi  vir  appulit,  &  Verueccm  non 
ritcinhoc  facrificio  adhibuit  j  quem  non  ideo  inter  literatos  optimum  prsedi- 
carc  definam  ,  quod  minimis  hifce  vrgeri  deprehenderim  . 

C  Illud  etiam  adnotari  meretur ,  quod  lapis  vult  nos  non  cflfe  nefcios ,  circum- 
dutfiio  nempc  viclimarum  antequa>m  ad  aram  Itatuantur ;  ea  enim  oculis  fide- 
libus  plufquam  femel  in  Columna  fubijcitur  ,  &c  pr^fcripto  Varronis  ,  ac  etiam 
Catonis ,  vt  videbimus ,  refpondct .  Nec  immerito  in  luflralibus  facrificijs  ad- 
hibcbatur,  quia  circumducfio -,  luflrationcm  continet  apud  GrsECOS  ,  quibus 
Ipfomet  circuitionis  vcrho  pur^atio  fignificatur,vt  in  vocibus  'c^jcaOa/^^v,  /n^o,- 

'd  •)A'iC^eiv,  'v^M.ctTJeiVfnotsit  Turncbus  Adu.  lib.IX.  cap.X. ;  nec  fccus  apud  Latinos 
authorcs ,  vt  animaduertit  Nonius  cap.  IV.  fequentibus  verbis ,  circumferre  efi 
prcprie  lti[lrare>  LuciL  Satyr.  lih.JU  Tumfarto  omniafunt  circutHhta^  Plaut» 
Awphitr.  ^in  tu  i^anc  iubes  pro  cerita,  circumferri ,  VirgiL  lib.  /'^A 

idetn  ter  focios pura  circumtuht  'vndd : 
cx  quo  -ctiam  more  Appuleius  lib.  III.  Mctamorph.  audaci  verbo ,  circumfora- 

i  neds  (  feu,  vt  Gutherus  emendat ,  circumferraneas  )  huiuimodi  luftrales  hoftias 
appcllauit .  llurfus  autem  e  conuerfo,  luHrare  idem  efl:  ac  circuire  apud  Latinos, 
yt  patet  cx  Varrone  de  Ling.  Lat.  lib.  V.  id  ab  Itiendo ,  aut  luflro-,  ideft ,  ^uod  cir- 
cumibant  ludentes  anciltbus  armati :  itemque  ex  Claudiano  in  £p.  ad  Scrcn.  de_, 
Orphco,diccnte 

§lui  fibi  cartninibus  toties  lufirauerat  aras  : 

F  atque  ex  Plinio  lib.  VIIL  cap.  XXX.  ^ibufdam  magipis  artibus  (  Hienam  intel- 
ligit)  omne  animal  quod  ter  luflrauerit  in  vejligio  h^rere :  ex  quo  Solinus  fua  tran- 
fcripht  cap.  XXIX.  Hiena ,  quodcumque  antmal  ter  luflrauerit  >  mouerefe  nonpo- 
tefl'-,  (fuapropter ,  magtcam  fcientiam  ei  ineffe pronunciauerunt  5  &:  adnotat  Macro- 
bius  III.  Saturnal.  cap.  V.  ad  eos  Virgilij  verfus  in  Apotheofi  Daphnidis  in^ 
Bucolicis 

0  H^c  tibifemper  erunt^  tp*  ciimfollemnia  vota 

Reddemus  T^ytnphis-,  CT*  cum  lufirabimus  agros  : 
explicatque  Seruius  ad  lib.  VI.  ^neid.  vcrf  68 1.  &  ahbi  j  planeque  hoc  appa- 
rct  ex  fynonymia  in  defcribcnda  circuitione  peditum  equitumque,  qua  vtitur 
Virgilius  lib.  XL 

Ter  circum  accenfos  cinBifuIgentibus  armis 

Decur- 


.! 


144        RAPHAELIS  FABRETTI 

Decurrere  ro^os ,  ter  mcsjiumfuneris  ignem 

Lufirauere  in  equis, 
Circumlatas  hic  tamen  viiS:imas  Pontifice  ilante  acqtiicfccnte  obferuo,  contra 
legem  feralium ,  &  ad  Mancs  euocandos  inftitutorum  facrorum ;  in  cjuibus  pla- 
euit  Gutherio  de  lur.  Pontif.  lib,  IV,  cap.  IL  Pontificem  cum  magiftratu  foli- 
tum  fuifle  aram  circuire ,  ^  hunc  Statij  iocum  pro  ic  ailegat , 

Ter  circiim  atlnpyriZsfanSii  de  more parentis 
(  de  Manto  Tirefise  fiiia ,  &:  tunc  adminiitra  fermo  eft  ) 

Setnineces  fhras  yt^  adhuc  fpirantia  reddit 

Vifcera  ,  nec  rapidas  cunEtattir  frondihus  atris 

SiihieBarefaces . 
vbi  impcnse  dodus  Nuperus  Commentator  Earthius,  falli  Gutherium,  uut  talc 
quid  dixifle  Papinium,  ne  fi  Ivianto  ipfa  ariolatrix  affirmauerit ,  credere  fe  vellc, 
obteftatur :  nec  nos  proinde  crcdemus ,  iocupletiore  authore  ,  &  ipsa  Coiumna 
( in  alia  quauis  circuitionisfpecie  )  contrarium  fuadentibus . 

Trinamque  fuifTe  hanc  circuitionem ,  gencratim  de  iultralibus  facrificijs  ad- 
in^onct  Virgiliuslib.  I.  Gcorg. 

lerque  nouas  circum  felix  eat  hofliafru^es , 

Omnis  quam  chorus  >  <3^focij  comitentur  ouantes : 
&:' in  fpecic  de  hoc  noftro  Dionyfius,  Eas  hojiias  ter  circum  cAJiraduci  iuffas 
maSlauit  tenenti  Campum  Marti  i  prout  in  iuftratione  ClafTis  idem  feruari  Ap- 
pianus  iib,  V.  Bei.  Ciuil.  hoc  modo  deciarat,  In  litore  maris  altariapofita  martnis 
alluuntur  njndis ,  omnifque  circHmfiat  multitudo  de  nauihus  linguis  fauens  :  7  um 
Sacerdotes  in  mari  jiantes  jficrafac:unt  -» terqueper  cUJfem  [caphis  circumueB:i^  fa" 
crapiaminaferunt . 

Itemque  a  dextera  versus  iseuam  circumagi  folitos  hinc  eiicitur ;  non  fortui- 
to,  vt  puto,cum  perpctuo  idem  fcruetur  j  fed  ca  naturali  progreiHonejper  quam 
&  formam  fcribendi  in  facra  HiEbrcorum  lingua  liniftrorfum  tendere  obferuant 
Patres  j  &  fcalarum  afcenfus  eodcm  vergere  debere  ArchitCLli  pr^rfcribunt,  imi- 
tatione  cochles  iimacis  in  animantibus ;  ac  prxtcrea ,  ratione  e  Phyficis  defum<- 
pta  5  quod  in  omni  animato  motus  a  dextra  oritur ,  vt  probat  in  Tim-  l-^Iat. 
Chalcidius,  ti.  in  libro  dcAniuial.  Incefi.  cap.  IV.  Ariiloteles,  vbi  inquit. 
§luod  autcm  k  dcxtris  tnotionis  eR  initium ,  argumento  funt  cmnes ,  qui  ftnijlyafo" 
ient  onera  haiulare  ^  ita  eniw  ocrulus  foluto  motore  ,  ac  dtfiunSlo -,  facile  moueri 
poteft  j  ijuarefnifirafefufiineittes  ^factliu!  'vnUosfttferfltunt  vtres-)  ho  ^  iiaMs'^i-tt.- 
^^27  ^"ctcv ,  gra^cum  habet ,  c^mniam  dextcra  moucrc ,  finiftra  moneri  apta  e(i  j  qua- 
propter  onus  non  in  mouentem  partem  ■^fed  in  motam  infidere  oportet  ifienim  in  ipfo  j 
tnouente  ■)&  motionis principio  imponatur  •)  aut  non  mouehit penitus  t  aut  diffciltics 
mouehit .  In  Circorum  eriam  decurfionibus  idem  obtinuifie  ex  numifmatibus , 
&  quamplurimis  lapidibus  dignofcimus,  atque  in  hifce  duobus  prsfcrtim  a 
nic  pr:mum  oblcruatis ,  &  publici  iurisfa(fi:is,  quorum  autographa  cxtant, 
fupcrioris  in  Ncbil^um  de  LanccIlottis,alteriusin  Em.CardBarb>erini  ^dibus. 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  VI 


-/- 


146        RAPHAELIS   FABRETTI 

quin  ^  ex  gemmisipfisj  vt  apud  Stephanom'um  de  Antiq.  Gemm.  Sculpt,  [ 
pag.  1 2.  &  cx  dypticis  confularibus  eburneis  rariflim^  nouitatis,  vt  monuit  hu- 
maniflimus  P.  Henricus  de  Noris ,  hoc  idem  apcrte  coHigimus  j  fiue  ex  princi- 
pio  huius  5  qucm  diximus  ,  naturahs  motus  ',  fiue  fortafle  ex  mihtari  difciphna,; 
ad  quam  exercitationcs  circenfcs  proludebant ;  nam  circuitio  ad  idum  inferen- 
durn  commodius  ad  la^uam  ,  quam  ad  dextram  fiebat ,  vt  oftendit  nobis  fum- 
mus  Poeta  in  pugna  flataria  ^neie  pedeflris  cum  Mezentio  circa  eum  equitan-  • 
tc  lib.  X. 

Ter  circiim  ajimtem  Uuos  equitauit  in  orhes 

Teia  manu  iaciens  ^  tfrjecum  Troius  Heros 

Immanem  ^rato  ctrcumfert  tegminefyluam  . 
Vndecumque  ,  inquam ,  emanauerit  inftitutum  ,  idem  in  Circenfibus  obferua- 
mus ,  vt  indicant  numifmata  Neronis  &  Alexandri  apud  Angelonium,  Traiani  : 
pulcherrimum  in  Mufeo  jnclyta?  Suecorum  Rcgina: ,  per  quodcorrigendum^ 
venit  VI.  eiufdem  Angelonij  inuerse  pofitum  ,  benc  tamen  olim  cxceptum  ab 
Augufiiino  Tab.  LIX.  IV.  &  Erizz.  fol.  552,  Idcm  habetur  ex  Ouidio  lib.  III. 
Amor, ,  vbi  equos  circenfes  a  Meta  nimium  diuagantcs  introducens  j  quo  eos 
rctrahat ,  aurigam  monet ,  vt  habenas  finiflrorfum  inflei5lat , 

Me  miferum ,  Metitsfpatiofo  circuit  orhe ,  > 

G^idfacis  ^  admotoprotinus  axe  fubi . 

^uidfacis  infelix  ?  perdis  hona  njotapuelU , 
Tende prccor  valila  iora/tttifira  manu  ? 
^  cxprefTius  ex  Lucano  hb.  Vil?, 

non  fi  moclerator  equorum 

Dexteriore  rotd  i-euum  quum  circuit  axem , 

Com  imffcnfe  curnim  accedere  Metcc , 
quamuis  ibi  Glareanus  5^  Montfortius  intcrpretes ,  potius  lapfum  Poetje  incu- 
farunt,  qu^m  rci  veritatcm,Parafito  Libanij  Sophift^e  fiio  quidem  damno  mani- 
feflam,  agnouerunt  :  itk  enim  equo  circenfi  quo  celcrius  ad  coenam  perueni 
retmuedus,  circum  aram  quandam  ,  tanquam  circa  Metamdeiattisy  i^euam  corpo- 
ris partem  ferme  contriuit  ,  ita  exacie  ^  apte  equus  ad  eandemfe  flcxit.  Alia  loca  F 
tam  Silij  ,  quam  variorum  Poetarum  obferuata  vidi  per  copiofiilimum  Bulen- 
gerurn  in  lib.  de  Circ,  Rom.  cap.  XXIX.  de  Fiexione  Met^e ,  per  quem  noflira^ 
h^EC  pluribus  adhuc  Grajcorum  Poetarum  exemplis  fulcitur  fentcntia,  Aliqua_,| 
ctiam  in  hanc  rem  apud  difertiflimum  Statij  commcntatoremGafparcm  Bar-* 
thium  videri  poterunt  ad  verf.  444.  lib.  VI,  Thcbaid.  Papinij  Statij  ;  quibus 
adiungam  apertam  hanc  afTertioncm  Scholialtie  Sophoclis  in  Eledra  verf^  721.  G 
j_  2«^a/@ /'CJTrc;' J  tov  £^0)  t^  (^fy^,  toc  ^'^sfyov  •  ■n^oKel/^dYJVor  Q   tW  ka/xtiIti^i  ct^i-^ 
g-i^v .  [^Dextrum  equumj  extraiu^um-, dextrum-i admouetur autem Met^e  ftnifter: 
ad  quam  tcndebat  argumentum  ciufdem  Scholiafla:  in  Antigonc  verf.  145. | 
Ag^iocTfy^S,  0  ypvcLioc,.  ot  y)  /  Vu^/  ]'unroi  ftV  Ttjy  S^s^ioiv  act^v  C,&jyvoy'^  tV  a!^ju,oLrog^, 
Dextcr  e^uusgencrofus.  Robufiiores  enim  f^a^'(tanquam  longiori  curfui  fuiFecluri)|- 

ad 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-       147 

addextrumfunemiutt^Anturcurrus,  Rcde  veroac  proprie  medios  equos  qua^ 
drtgarum  ,  iugales ,  feu  mtroiugcs  di^flos  fuifle ,  oftendit  iugum  quo  copulan- 
tur  in  fequcnti  hoc  marmorc  apud  mc ; 


quod  tanquam  vctufli  moris  rccensmonumcntum,  Ledores  non  dubito  quin 
libcnter  accipiant,  vt  noua  quoque  cft  in  anteccdentibus  quadrigis  lapidis 
Barbcrini ,  funalium  cum  iugalibus',  loro  mediante ,  conncxio . 

Excmplum  Homcri ,  quod  Bulengerus  ex  libro  lliados  XXIII.  adducit ,  ex 
.  noftro  iam  Cap.  (uperiori  indicato  Cimelio  ,  ad  oculum  exhibemus  j  bigarum.. 


fcilicct  in  ludis  funebnbus  Patrocli  ab  Achille  indidis  (tk  ad  lcEuam  in  recur- 
fu  conuertcntium . 

Neue  de  ratione  huiufmodi  ad  IsEuam  in  Circenfibus  circumflexionis  ambi- 
gatur ,  aut  id  cafu  eueniile  reputetur :  ctiamnum  videmus ,  Circos  latiorem  ha- 
buiilc  partcm  dexteram  quam  finiltram  ,  nec  Spinam  exade  in  medium  protcn- 
5.  fam  circa  Carccresj  qux  omnia  Panuinius,qui  plures  Circorum  ichnographias 
produxit,  incuriose  tranfmifit ,  quamuis  plurimum  ad  exadiam  huius  rei  co- 
gnitionem  conferant :  ciim  enim  initium  currcndi  ex  ca  parte  fieret ,  opus  eraC 
ampliori  fpatiodum  adhuc  quadrig3e,alijue  currus  vniti  erant,nam  in  progreflu, 
alijs  alios  rctro  relinquentibus  ,  kuum  latus,  anguftius  licet,  fufficiebat .  Ita_, 
annis  fuperioribus  obferuaui ,  Circum ,  Gallicni  forfanj  ad  Viam  Appiam ,  qui 

T     X  vulgo 


148        RAPHAELIS   FABRETTI 

vulgo  Caracallas  dicitur ,  ad  dcxteram  GXL.  ad  finiftram  XXXVII.  S.  minus 
pcdes  in  latum  patere  ,  vt  hiec  eiufdem  portio  oftendit : 

Scdilia  Oftium,&  fiiper  eo  Podium  Oflium 


Spina 


Podium  Impcratorumi 

Vbi  etiamanirnaduerti  aliud  ,  folcrtia  certe  antiquorum  digniffimum  inucn- 
tum  ,  nimiruma:quata  fuilTe  fpatia  >  ita  vtperinde  cfTet ,  dexrrum,  l^uum ,  an-j  j, 
medium  locum  in  Carceribus  obtinere;idque  fddum  fuit  producio  iatere  dcxtro 
ad  pcdes  XXXIV. ,  Carceribufque  non  in  reda  linea ,  fed  in  orbem  coliocatis , 
ad  eam  circuli  portionem,  cuius  centrum  fit  in  pundo  A.  quo ,  yndecumque  e 
carceribus  emittcrcntur  ,  curfum  Auriga^  contendebant ,  &  pcr  ajquale  curricu- 
lum  ferebantur  :  quaproptcr  Ouidio  (equus  carcer  didns  imt  ^  vcrfijuspra.'cita- 
tos  antecedentibus , 

Jl4axima  iam  njacuo  Pr^torfpeS}:acula  Circo  i 

Quadrijuges  aquo  Carcerc  mifxt  eauos . 
,Vnde  euidenter  patct  I,  C  Bulengcri  error  difto  libro  dc  Circ.  Rom.  cap.  XIV, 
aiTcrentis  ,  eos  quifortiti  erant  ojiia  viciniora  medi<e  ianu<e ,  meliorifuiffe  condttione 
quam  alij  5  quod  idem  alijs  verbis  antea  innuerat  cap.  XI.  curfores  O*  quadri^arij 
ojiijs  apgrtfs  -y  fuhUfifque  repagulis-i  cnrricuium  protinus  (^rripiebmt  j  licet  non  fmul   • 
exirent ,    fed  ordine prout  fors  dediffet  . 

Aliudgrauius  Bulcngcri  crrafum ,  quo  5t  cruditiflimum  fcriptorem  Ludo- 
uicum  dela  Ccrda  ad  lib.  V.  >€neid.  verf  iji.  num.  6^.  fecum  abripuit;  & 
acerrimorum  criticorum  PincIIi ,  &  Barthij ,  qui  eum  authorem  citant ,  impune 
cenfuram  euafit ,  huius  nempe  ad  Statij  Thebaid.  lib.  VI.  verf  45p.  illius  inJ* 
Additam.  ad  Notasin  Panuin.  de  Circ.  pag.  28»  col.  i.  data  occafione  emcn-  y 
dandum  duxi ;  ne  Panuinij  reda  seque  ac  perfpicua  de  cadem  re  fententia ,  tu- 
mukuaria  locorum  congefiiione ,  qua  author  ille  plurimum  pollet ,  apud  incau- 
tos  ledores  fortafle  euellatur .  Ita  igitur  de  feptenis  fpatijs  ,  &  metarum  circui- 
tione  Panuinius  lib.  I.  cap.  XIV.  Perro  autem  circim  Mctas  equi  fingulares  (^ 
dcfultorijy  item  omni  curruum  generi  iund}:ij  a  Circi  Carceribus  dato  f^no  emifft  t^  - 

eJCVm 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-        149 

A  (}(.  n^m  Utere  decurrentes^td  vltimxm  Afetam  infine  Spin^e pojitxm-^verfus enm  Circi 
tartem  f  qti^e  in  femicyclum  dejinebat  curftahnt ',  ad  quam  peruententes  5  circtim 
/pfarn  fie^e^antur ;  reuerfque  ex  alid  Circi parte ,  versiis  hjffenorum  o^iiorum  fitum 
reuocahxntur :  /Tr^wf  in  orbem  circum  eafdem  Aietas  decurrentes^  Spinx  Circi  in  tne' 
diopcftta^ne ex  vnd  tn  tthernm  curriculi partem  tranfttirent  -iprofjihehmtur.    Wxc 
Panuinij  opinio  optimis  authoribus  fulcita  ,  nummis ,  marmoribus ,  &r  poftre- 
B    mo  ipfis  Circorum  adhuc  relhntibus  ruderibus  (  vt  videbimus  )  aflcrta ,  Bulcn- 
gero  de  eadem  Circenfium  ludorum  matcria  tracJ:anti,ira  non  fatisfecit,  vt  Me- 
tam  vltimam  vnice  inferuirc  cogitauerit,  &  primam  qux  ad  Carceres  fpedabat, 
fuperuacuo  ,  5^  ad  iimpHcem  ornatum  Circi  erectam ,  opinatus  fuerit :  fic  cnim 
tradit  cap.  XXV.  deterum  equi  Carceribus  emijji  cum  vno  tanttim  ex  Utere  decur- 
rerent ,  ad  vhimam  Metam  ,  versics  (ixm  Circipartem ,  qua  infmicinu/um  defne- 
C  hat-iferehantur ,  vht  Met^mfeptenofpatio  circumfieciehant  j  niox  alio  Circt  latere  ad 
CarcereSf  CP*primam  MetJimpro  Carccrihus poftam  recurrehant,  vt  is  viBor  renun- 
tiaretur  -,  qui  ante  alios  feptimum  fp.itium  confeciffet ,    Rurfus  cap.  XXIIX.  In 
Cr<tcia,forte  plures  Adettcfuere ,  Kom£  vnamfepteno  ctrcuitufieclendam  demonjira- 
h:  id  £]uoddum  feperfecillefruilracredit,  paullopoftconcludit,  Quorfum  i^i- 
tur  Met£  prim^  f  ad  ornatum  Circi ,     Inter  authores  quibus  fuam  tueri  fc_, 
jD  pofle  cogitationem  putauit  Bulengerus,primus  &:  prjEcipuus  Homerus  contra_, 
ipfum  aperte  retorquetur ;  apud  quem  Iliad.  lib.  XXIII.  verf  3  6"5.  primo  cur- 
fuscquorum  a  Nauibus  incampum  ,  mox  regreflus  admareverf.  jyj.  ante- 
quam  vltimum  hoc  fpatium  Diomedi  vit^oriam  adiudicaret ,  defcribitur .  Vir- 
gilius  pariter  lib.  V.  verf  1 24,  Mctam  procul in pelago  conilituit ,  fed  vnde  cir- 
cumfieEiere  curfus ',  itautin  ipfoportu  terminus  ad  vicloriam  confequendam_,  > 
E  non  vero  (iuxta  Bulengcrum  )  vt  corona  iam  merita  potirentur,  coni^itutuj 
appareat.  Statius,  etfi  cclfitudine  loquendi  plcrumque  obfcurior ,  non  tamen_* 
obfcurc  recurfum  ab  vltimis  Metis  ad  primas  figniiicat  Thebaid.  lib.  VI.  verC 
469.  vbi  ait, 

iam  puluere  quarto 
Campum  ineunt ', 
F   inire  namque  campum ,  cft  liberis  fpatijs  excurrere ,  non  autem  minuta  rotatio- 
ne  ,  circa  eandem  Metam  currum  agitare  :  pra:fcrtim  quia  vetus  Scholiaftes,  id 
quod  Statius  fupra  vef f  4  5  5 .  dc  circumflexion c  MetcC  dixerat  per  h^c  verba.^  , 

Ohbquant ,  tenduntque  vias , 
dimidiato circu/ohoc peiadium  fuiflt  exponit,  vt  recurfus  poflulat;  non  certe 
per  integrum  circulum ,  imo  per  feptem  integros  orbes ,  continuato  gyro  .   Si- 
G  doniusinPanegyr.  deLaud.  Narb.  non  nifi  ex  Panuinij  fententia  interpretari 
poteft ,  ijs  verbis 

Vt  Meta  viterior  remift  omnes  ; 
remift  nempe  versus  aliam  Metam  citeriorem  ,  non  circa  fe  retinuit :  hoc4ue_> 
euidentius  iit,  ex  ijs  qux  infra  fubdit, 

/amfexto  redituperexplicatOf 

hoc 


lyo        iLAPHAELIS   FABRETTI 

hot  eft ,  reditu  ad  primas ,  proximafciue  Carceribus  Metas .  CsEteri  fiue  Poet»,  ^ 
fiueprofaicifcriptores,  quos  properantcr  pro  fc  Buiengerus  adducit,  proprra 
ac  perfpicua  dicendi  vi  vim  ribiiilatamrepcihmt,  &:folum  Libanium  Decla- 
mat.  VII.  ei  obijcicmus,  in  tanta  copia  negledum ,  cseteris  fbrfan  omnibus  cla- 
riorem  :  in  ludicra  enim  quam  diximus  cqui  circenfis  Parafito  infidentc  circa_^ 
aram,  quam  Metam  putaucrat  flexione,  equus  morcm  fuum  fequutus,  non  ibi 
feptenam  rotationem  expleuit,  ied  inenarrahdi  impetu  eadem  lia  remeauit .  Rc-   ^ 
dundantis  igitur  opcra:  elie  videtur,  vlterius  in  hoc  morari}  mirumque  fit,  ipfum 
omni  probabihtate  dcilitutum  ,  rem  nouam ,  atque,  vttandcm  hberius  dicam  <, 
abfurdiflimam  promouillc  .    Quandoquidem  omnes  ij  variorum  C*efarunu 
nummi  a  Panuinio  feledi  pag.  ji.  ^x»  ^o.&^i.  fexdecim  fimul  numero,  &: 
praeterea  alij  duo  Augufli ,  5^  Caracaha:  apud  C>ifeh'um  Tab.  XCVIl.  num.  2. 
&  5. ,  Spinam  vfque  ad  Metas  exporredam  ,  vel  breuiffimo  inrcruallo ,  vix  fin-  ^ 
gularis  equi  capace,  diftindiam ,  fimiliter  oftendunt  .    Concordant  egregie 
marmora  ab  eodem  Panujnio  allata  pag.  14.  lit.  D.  pag.  18.  ht.  G.  pag.  41. 
lit.  L-  i. ,  ahudque  Fulginij  exiflens,  fub  cadcm  lit.  L.  i .  ac  noftrum  ex  Mufco 
Barbcrino  expofitum,quod  examuffim  angulfiam  fcmita?  inccr  Spinam  5c  Me- 
tas,  qualem  in  Circo  ad  Viam  Appiam^videmus,  exprefiam  habet.   Rudera_, 
tandcm  ipfa  Circorum,  Bulcngerianam  vertigmem  condcmnant  j  in  noftro  j, 
enim,  qucm  non  omnino  tcmpusabfumpfit ,  prim^  Metse  ab  initio  Spinje  vix 
XIL  pcdibus  diftant ,  quantum  nempead  cehulam  illam  fub  Metis  latitantem 
adeundam,  vclad  Spinam  afcendendam  fatis  efte  vidcbatur  :  6c  fpatium  ncn-i 
maius  rehcl:um  fuit  ad  vltimas  Metas,vtichnographiaPanuinij  pag.  j6.  lit.  C^ 
patefacitj  nofque  eftofione  fa6a  ,  &  Spina  rcperta,  (  quia  a  Panuinij  tempore 
terra  ibi  IV.  pedibus  excreuerat)  certiorcs  nuper  redditi  fuimus,fimulque  arcol^   1 
formam  inter  Metam  U  Spinam,  Mctje  vltra  latitudinem  Spina;  proicdionem  y 
fcalafque  pcr  quam  ad  Spinam  alccnfus  aperiebatur  veftigia,  exada  dimentione 
deprehendimus;  dc  quibus  omnibus ,  aliam  hancpeculiarcm  &  diftindam  dc- 
lineationem  fubijcimus ,  Scala  XXV.  Pedum  Romanorum  fuppofita .  Et  qui- 
dem  ipfa  vtriufque  Metae  adhucufque  permancntis  forma ,  inepta  fuit  qu.-e  cir- 
cum  ambiretur :  non  enim  rotunda  erat,fed  angulofa,&  notabili  circuh  fegmcn-  i 
10  deficiens ,  vt  hjc  vides. 


mm 


3maj 


W 


TT 


Veruiri 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-        iji 

'      Veriim  reliclis  ijs  qurc  oculis  priedifcere  potuimus;  lihct  modo  comcdliuis 
agcre  >  &  an  noftr^  pra^pondcrent,  ad  sequum  lcdtorem  prouocare , 
\      E  t  primo ,  quilham  facilc  credat ,  dimidiam  Circi  partem  ,  Jioc  eft  integrum 
.  Ia:uum  latus ,  otiofam  prorfus  remanfiflc,  fi  nuUus  inde  rccurfus  habcri  debuit  ? 
,Dcinde,fiConluIumlcdcm  ex  iidonio  fupra Carcercs  Bulcngcrws flatuit  cap, 
XIV.  5  bene  equidcm  cgit  cum  fuis  Confulibus ,  tota  Circi  longitudine  a  puluc- 
rulcnto  fpcdiaculo ,  5c  proinde  omnem  eorum  vifum  efTugientc,  fcmotis.  Idem 
dixerim  de  reliqua  fjjcdatorum  multitudine,prietcr  ecs  qui  circa  vltimas  Metas 
Vcrfabantur,  &:  de  ipfis  Magiftratibus,  quibus  cap.XXXil.  locumadMctas 
Murcias  (  eafdem  cum  primis  propc  Carccres  iuxta  ipfum  cap.  XXV.  )  fuilfc-^ 
refcrtjquinetiamdelmperatorc,  cuius  Podium,  magnitudine  &c  fublimitaie 
pnTcipuum ,  ad  primas  Metas  conllitiflc ,  in  fxpe  di(^o  Gallieni  Circo  videmus . 
C  Itcm ,  fi  vidor  aiirtgA  froxime primam  Ad(tam  curru  defliens  in  Spinm  Circi  inji' 
liebit  f&gradthus  (luihufdam  in  locum  pr^emijs  dicatum  confcendehat  ^utpfitmium 
acciperet:  (verbafunt.BuIengcrij  cap.XXV.,fedaPanuimo, cuiusnomen  per- 
petuo  rcticct ,  fuffurata  lib.  I.  cap.  XIV.  pag.  ^4. )  parum  fane  aqui  seftimatores 
&c  iudiccs  ij  fuiflent,  qui  incertis  fibi  vit^oribus  longinqui  prasmia  contulifTcnt. 
Plura  adhuc  ponderanda  remanercnt ;  fed  iam  nimis  multa  aducrsus  infir-f 
iO  miorem ,  &  ex  fe  labantem  fentcntiam  dixiife  forte  cenfebimur . 

Ailufitproculdubio  ad  hanc  la^uorfuminCircenfibusinflexionem  Virgilius 
in  ludicro  certamine  nauahhb,  V.  vbi  poftquam  his  verfibus  Metara  conftituit  \ 

Ejl  procul  m  pelago  faxum ,  fpumantta.  contra 

Littora ,  quod  tumtdis  fuhmerfum  tunditur  olim 

FluBthus ,  hyherni  condunt  vhifydera  Cori-, 
f-  Tranautllojtlet  immotat^ue  a.ttoUitur  vnda, 

Campus ,  O*  apricis  flattograttjfima  mergis . 

H\c  viridem  jieneasfrondenti  ex  ilice  Metam 

Conjlituit  fgnum  nautis pater ,  'vnde  reuerti 

Scirent ,  C^  lon^os  <vhi  circumfleCiere  curfus  - 
circumflexioncm  adlacuam  fieri  debuiffe  ,  oftendit  paullo  infra  ,  adiec^a  Gisc  a^ 
'^    Menoctem  nauis  rcdiorcm  oratione , 

^o  tantum  mihi  dexter  ahis  f  kuc  dirige  curfum  y 

Littus  ama ,  C7*  Uuas  (Iringat  fne palmula  cautes . 
Serijius  vti  rem  tritam  ibi  adnotare  omifit ;  fed  poftca  vbi  Poeta  cafum  Sergefti 
commemorat , 

T^amque /urens  animi-,dumproram  adfaxafuhurget 

Jnterior  ^fpaticque  fuhit  Sergeftus  ini^uo, 

Infelixfaxis  in  procurrentihus  h<efit ' 
interior  ^  ideji  finiferior ,  explicauit :  prout  rurfus  in  eandem  fententiam  ad  hos 
Virgilij  verfuslib.  XI. 

Orfilochumfugiens<i  magnum^ue  agitata  per  orhem 

E^ludit-igyrointerior^fecpuiturqtiefeq^uentem^ 

haec 


rfz      R.APHAELIS  FABRETTI 

haec  adnotat  ^  [  imerior  ]  fimjlerior ,  quod  male  intelledum  Turnebo  Aducr^ 
lib.  XIV.  cap.  IV.  Seruij ,  &  quidem  indigne,  rcprchendendi,  in  caufsa  fuit . 

Maritiniam  aliam  decurrionem  Amorum  monftruofis  pifcibus  infidentium) 
tridentibus  locoMctarum  infixisjatque  ad  fmirtram  pariter  currum  fle^Sentium, 
reprsefcntari  vidcmus  in  marmorc  quod  in  impluuio  Matthceiorura  afieruatur , 
codem  petita  ratione , 

Ex  hoc  eodem  principio ,  illa  etiam  aratri  circumdudjtio ,  qux  in  vrbe  aufpi- 
cato  condenda  ficri  folita  erat ,  dc  qua  Varro  h"b.  IV.  Ling.  Latin.  &  Pkitarchus 
in  vita  Romuh  loquuntur ,  ad  la^uam  tendebat .  Oppida.  (  fic  Varro  ait ,  ex  quo 
Plutarchus  fua  traniluht  )  cQndthant  in  Latio  £trufco  ritu  multa^  tdejt -i  iuntlis 
hohus  Tauro  &  Vacca  intericre-iaratro  circumagfhant  fulcum-,terram  thi  exfcalpfe- 
rnnt  9  foffam  tocahant ,  ZS^  introrfum  iaStum  muruw  :  nam  quia  aratrum  ad  iini- 
ftram  partem  tcrram  euerfam  egcrcbat,  &  dextcra  folTam  rclinqucbat ;  ideo 
necefle  erac  in  lieuam  fcmpcr  aratorcm  circumagi,  ne  contra  agcndo;  fofia  pone 
murum  confifterct ,  vt  cogitanti  obuium  fit ,  3<:  Sf  ruius  cx  Catonis  de  Origin. 
authoritate  ita  expreliius  docet  ad  Hb. V.  >£neid.  vcrf.y  5  if.Cnndituri  Ciuttatcm-y 
Tatmitn  in  dexteram  ,  Vaccam  intrinfeciis  (  quis  ampliiis  dubitct  la^uam  hic  in- 
telhgi  \ )  iungehant  \  O*  cinSii  ritu  Sahino ,  idcfl  ti£d  pane  cafut  felaii^  pat  tefuc- 
tintli -i  tenchant  jiiuam  incttruam  ,  njt  gleh<£cmnes  intrinfectis  cadetent .  Et  lit^ 
fulco  duE^o  loca  murorum  defgnahant  f^c  Qupd  autem  hicpro  comperto  aflu- 
mimus  de  cgeftione  terra;  in  liniftram  partem,  ^  fulcodextrorfumrehdo,  id 
cx  figura  aratri  e  vetcribus  monumcntis  dcfumpta  pa- 
lam  fit :  tam  enim  in  nummo  Commodi,qucm  excepi- 
nius  ex  Chouho  deUclig.  Vetcr.  Roman.  pag.  180. 
quam  in  marmore  fequcnti  dcfcripto  pcr  Lucam  Pa:- 
tum  poft  fuum  hbrum  de  Menfur.  &  Ponder. ,  rcgulaj 
illa  fuper  qua  arator 

premens  fiiuam  defgnat  moeniafuko  , 


1:euo  latcri  fiiuse  infigitur ;  &;  proinde  ex  eadem  parte  incHnato  ^  vomere  m- 
trorsum  j  fiue  finiftrorsum  ( quod  idem  eft  ex  Seruio  allato  )  tcrra  attolitur , 

'"  " '^     Ratio- 


DE  COL-  TRAIANI  GAP-  VI-        ij-j 

^  Rationem  vero  hulus  ritus  primum  vidi  apud  loanncm  Laurcntium  LydunC 
Philadclphienfem  ?  nuper  Latio  donatum  ab  eruditill'.  amico  lofcpho  de  Iuljis> 
&C  iam  iam  e  Manufcripto  apud  ipfum,  mutilo  quamuis,  publicam  hicem  infpc* 
durum ;  ratiojinquam,  hxc  eft)  /agTzt  S^  7nf  i'm  7yf  «.Va-j^^gyW  1^^  rso\so}:lc\env^ 
C,^'^3i^  '^^ijpjv  AtsTo,  S^,aaXsc<j$  5  'za^inX^lo  ret^g  ,  lo»  f^,iv  a!^'p£va,  '^l^v  rH 'zssS^i)S 

i'^  ^^M  yvid^  ^o^s^v'; ,  ms  S^  %\eicti  roTi  sv^v  ^hijMc,  ,  Poji  atremoniam  tn  defgna- 
tione  Vrhist  iunQens  T aurnm  cum  VaccaycircumdefcripfitmurHm',  mafculur^ 
^uidem  ad  agri  Urus  anneHens  -ifxminam  Tjero  ad  Vrhis partem :  quapmafculiexte- 
ris  ejfe  debsrent  terrihiles-ifoeminte  vero  incolis  foe:und<t . 

Exemplum  fundationis  huius  «tern^  Vrbis  rclatum  per  Tacitum  mirc  hoc 
quod  diKimus  comprobat  arque  illuftrat :  locus  is  eft  hb.  XIL  Annal.  Igitur  ir^ 
I  For-i  Boario  vhi  ,treum  Tauri  ftmulachrum  afpicimusj  quia  idgo.nus  animalium  ara^ 
tro  fuhd;turjfulcus  defignand:  O^pidi  cceptus-tVt  magnam  Ht^rculis  Aram  comple^e* 
retur :  tnde  csrtis  fpatijs  interieEit  laptdes  psr  ima  montis  Pal.itini  ad  Aratn  Conjty 
mox  ad  Curias  Vcteres-,  tum  ad  Sacellum  Lanum  Forumasie  Komjnum  •  Certum 
cnim  eft  cx  fuccclliaa  recenfitione  primo  Bouis  a:rei  (  quem  ex  >^gina  captum 
refcrt  Pl.nius  iib.  XXXIV.  cap.  II,  j  fiue  Fori  Boarij ,  quod  ad  Scptentriones  j 
AriE  Confiiqua:  ad  Metas  Circi  deHtuit,ad  Occafumj  Curiarum  Vererum,  quas 
opus  eft  Meridicm  &  Coehum  refpcxifle  j  Sacelh  Larium  ,quod  in  fumma  V^al 
Sacri  ad  Orientem,  rurfufque  Fori  Romani,  quod  itidem  ab  codem  feptentrio- 
nah  Utere  quo  Boarium ,  progrelIionemadfmift".,n  fub  Palatino  indicataral 
Ita  propemodum  colhijitur  cx  hac  Sard»  gemmjC  apud  me  fcalptura  ;  in 

qua ,  aratrum  in  Iseuam  par- 
tem,{iniftroque  pede  prefTum) 
Vacca  demifsa  ceruice  fmi- 
ftrorfum ,  Taurus  elata  frontc 
fuperbus  extcrius,fugo  adadi, 
aracor  galeatus  &  cnfe  accin- 
dus  ,  ipfum  Komuium  Vr- 
bem  condcntem  »  elegantcr 
nonminus,  quam  euidenter 
exprimere  credimus  .  CumL, 
itaque  infitus  fcrme  fit  ani- 
mantibus  hic  motus,vt  nuper 
oftendimus ,  haud  mirum  eft  > 
c^remoniasEtrufcorumhanc 
legcm  in  quahbet  rJtuaH  circuitione,  naturse  fimilem  ,  induxifTe., . 

In ea  autem  conuerfione,  qua  adorantes  totum  corpus  circumagebant,aliud 
obtinuine  viri  dcdi  ftatuerunt  >  fcilicct 

*vt  dextrum  ^ertantur  in  orhem  , 
ex  Valcrio  Flacco  lib.  VJII.  Argon.    Facit  locus  Plauti  in  Curcul.  ha.  I.  Sc,  I. 

Y       "    '^         ^  vbi, 


iri 


:'3xinrJ 


15-4      RAPHAELIS  FABRETTI 

ybi-)  Phoedromodicenti? 

^«0  me  t%fcrtcim  mfcio  ^ 
lepide  Palinurus  re/pondct  > 
< : . .  -.  Si  Deos  falufas ,  dextromrfum  genfeo  % 

ii  Phitarchus  in  Carail.  Ic<ec  loquutus ,  cHtn  t  'vt  fji  moris  Rmaniyfe  ad  dextrnm 
circumi^eret ,  Hoc  tarnen  in  Umm  fecijfa  Galii  religiofus  credunt «» Vt  ait  Plmius 
lib.  XXIiX.  cap.  il.  fcd  id  leuiter  attigiiie  fuffecerit>  vti  extra  noftram  fegetem.  i 

Tot  iraque  conlknti  ritu  ad  Iseuam  circuitioneS)  eleuant  meo  quidem  iudicio 
obferuatione.il  illam  Turnebi  Aduerfar.  lib.  V.  cap.  VIII.  iterumtjue  lib.  XIIX» 
cap.  vit.  quam  ex  eo  repctierunt  Kirchmannus,  &  Sahnafius ,  ac  nuperrime 
Barthius  in  Thebaid.  Stat.  lib.  VI.  verf.  2. 1 5.  in  finiftrum  orhem ,  (j^uod  vifaujla 
0^  luciuum  res :  Sat  enim  ollendimus,  nedum  in  infaulbs ,  fed  in  auf^icatilli- 
rnis  c^remonijs,  hoc  idcm  ipfum,  veluti  ex  communi  lege  lultrationum  ,  ferua-  - 
tum  fuilfe  ,  Ft  quatenus  id  cx  ipib  Statio  deduci  videtur ,  dum,  vt  luBus  aholea- 
tUr-,  mox  dextro^yro  equites  fuos  redire  fingit  :  agnofcimus  ibi  aliquam  ex 
ineptis  adieBtontbus  -,  de  quibus  hunc  Statij  librum  haud  temere  culpateximius 
cenfor  lulius  Scaliger,  $^  'vltraloquemiam  Papinianam,vt  cum  Barthio  in  prooe- 
mio  eiufdem  libri  ioquar  •,  cum  nihil  tale  in  Homeri ,  (IJjSmyrn.Ti ,  aut  Virgilij 
funebribus  ludis  habeatur  j  rarioque  potidima  funelli,  tanquam  ad  l^uam,  cir-  0 
cuitus,  ex  noltris  obferuatis ,  manifcfte  repugnet  .     Vnde  etiam  ov  Ttctp^^ui 
Cl  Viri  L\idouici  dcla  Cerda  traditionem  fupplebimus  ,  qui  ad  iib,  V-  Virg. 
verf.  1 70.  in  foia  Circenfi  df  ciarlione ,  morem  hunc  obtinuiiie  decernit . 

Nec  inanis  elt  obferuado  ,  circuitionem  iibm ,  fiue  lultrationem  in  aperto 
fieri,  quia  Romani ,  vt  ait  Plutarchus  in  QlkkII.  Ker,  Rom.  V.  tv^  x^M^/u^^^^ 
'fhc-iKi')?  Tcdvfctc  6v  vTtaiQ^fAiTToi^v^^fexpiatiottrsplanfomnesfuhdiopera^unt,  t 

Duplicia  fuifle  etiam  Suouetaunlia  colligitur ,  maiora  iiquidem ,  Ec  minora . 
Deprimisloquiturlapis  Vrfmus  LVSTRVM*  MISSVM-'  SVQVETAVRI- 
LIBVS"  MAIORIBVS»  indubie  rcferenda  ad  ea  qua;  maioribus  hoi^ijs ,  hoc 
eft  ijs  ,  qu.^  iam  adoleucrant,  & perfedjE  erant  :£tatis,  non  vero qua; maioribus 
ahirnahbus ,  etiamfi  laclentcs  elient,  procurari  f  iebant;  vtreprehcnib  Scalige- 
rofentit,  &ex  Tullio  dillinguit  Guthcrius  de  Vet,  lur,  Pontif.  iib.  IV.  cap.  i 
VIII.  aduerteratque  etiam  BrilTonius  dc  Formuhs  lib,  I.  fol.  13.&J  anteiltos, 
in  RullianosPetri  Rami  Commcntarios  Turnebus  adnotauerJt*  Pofteriora^, 
fic  di^iia,  tanquam  integris  quidem  ac  bene  mafculis ,  fcd  tenellis  tamen  &  la- 
dcntibus  viclimis ,  Porcello,  Agno  fc  V^itulorcddita,  habemus  ex  Catonc,  qui 
ikiilorum  formulam concipit  ioco  iamallato,fequentibus  verbis;  Mars Patit 
teprecor  qucefque ,  itlfes  'volens  prcpitius  wihi-i  dorno  -ifamiLctque  no(ir,e-,  quoius  rei  6 
ergOf  agrum  ,  ferram ,  fundumjue  meum  Solitaurilia  circumcigi  tujjif  Z't  tu  morbos 
^Vifos  muifofqrie  ,  viduertatem  ,  'vajlitudineuiqiiet  calamitates  ■,  intemperantiafqtii 
prohipejfs  ,  defcndas ,  auerruncefque  5  vtiqiiie  tufruges  ■^frumenta ,  lineta ,  'vtrgul- 
taque gradire  ■)  heneque  euenirefnasy  palioresy  pecuaqHe  falua  feruaffis  ^  duifqnc  ho- 
T>am  falutem  y  mhtudinetnque  mihiydomuiyfamtlt<eju,enoJir<i*   Hartimce  rerum 

ergo 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-         15-5- 

A.  (f^o  fnndi  >  terr^t  aerique  mei  (uftrandi  5  lu^rijne/aciendi  er£o  ^ficuti  dixi ,  ma[ie 
hifce  Solitaurihhus  laEtentthui  eflo .  Item  cultrofacito  ftruem-,  Grfertutn  vti  adfiet , 
Inde  ohmoueto-,  ihi  Porcum  immoUhis  ,  Jgnuvi ,  l^itulumme  fc  oporteC^  eiufaue  rei 
ergo  7nixBe  hifce Sclitaurilihus  immolandis  ejio  ■,  nominare  metat  Aiartem-,  neque 
y^^numy  Vitulumque ;  f  7ninus  tn  omnes  litahis  tfic  verha  concipito  ,  Mars  Pater  , 
f  quid  tihi  in  ilhjce  Solitauriithus  laBentihus  ,  neque  fatisfaBum  efl-^  his  Solitauri- 

ft  lihus piacnlo  /fvno  ,  duohufue  duhitaueris  ^fc  verha  conctpito , Mars  Pater ,  qubd 
tihi  illnc  Porco  nequefatisfiElum  ef ,  te  hoc  Porcopiaculo .  Mcminit  etiam  corum 
Fellus  in  verb.  Ofima.  ihi,proprimis  fpolijs  Bouem  ^profecundis ,  Solitauriiihus  ; 
pro  tertijSy  ^gno ptdlice  facra  feri  dehere :  mox  capita  legis  adducit  hjs  verhis^fcuius 
aujpicio  claffeprccinEiii  opimafpolia  capiuntur  louiferetrio  darier  oporteat^C^Bouem 
c^dito  :  qui  ccepit  <eris  cc  fccunda  fpolia  in  Adartis  aratn  in  campo  Solitaurilia  <TJtra 

C  loluent  cddito :  tertiajpolia  lano  ^irino  Jgntim  marem  c^dito^centum  qui  coeperit 
ex  are  dato  huic^dis :  per  qux  explicatur  locus  Plutarchi  in  Marcello ,  qui  alias, 
nec  de  louc  Feretrio  ,  nec  de  lano  Quirino  ,  aut  dc  qualitate  hoftiarurrij 
quicquam  explicat,  fed  fummatim  rcm  ita  perftringit  j  Spolia  h^c  opimapeculiari 
appilUtione  dicuntur :  non  defunt ,  qui  Pompilium  T^umam  in  Commentarijs  men- 
tionemprimorum  ffecundorum ,  tertiorumque  opimorum  fpoliorumfecife perhtheant  > 

D  &  iuffffe  iprima  loui ,  aitera  Alarti ,  tertia  ^irino  facra  efe  j  referentihus  ^prim/t 
affes  ccc.fecunda  cc.  tertia  c,  affes  pr^mium  (latutffe .  Legem  tamen  hanc  de  qua 
Plutarchusdubiefcribit,  veteribus ,  ck'  obfoletis  verbis  conceptam,  ex  Vrfino 
ita  protuUt  Lipfius , 

Qrtctiis aufp:cio  ciafe precinBa  opeima  fpoiia  capiumtor  ,  /ouei  Fedetrio^Bouem 
c^edito  .  Quci  cepet ,  aeris  ccc.  darier  oporteto . 

':  Secundafpolia  in  du  Aixrtis  afim-y  cn  do  campo  Suouetawiiia  vtra  voiet  Ccedito  . 
§luei  cepct-)  aeris  cc,  durier  oporteto  , 

Tertia  fpolia  lano  Quirino  Jcnon  marem  cedito .  ^hiei  cepet  aeris  c  darier  oporte- 
to,  ^oius  aufpicio  capta ,  Dis piacoiom  dato , 

Ordinemin  madandis  vidimis  eumdem  efTe  qualcm  in  Columna  obferua- 
mus,didtus  Catonis  locusconfirmat,  vhi  Porcum  immolahis-,  Jgnum-iV itulumque 

'  fc  oportet  5  hac  enim  ferie  perpetuo  fe  fequuntur,Sc  hic,&  in  Arcu  Conftantinij 
nec  non  in  bafi  dcfcripta  pcr  Gruterum  pag.  CXVI.  ^.  ac  inmarmore  relato 
per  ChouUumfol.  CCXLI.  Quamuis  enim  in  aUo  v€dium  SanClacruciorunu  > 
inuerfo  ordine,  Taurus  prope  aram ,  mox  Aries ,  dein  Verres  fequatur .  Hoc 
tamen  marmor  (adinirandi  fane  operis,vt  reHqua  eiufdem  cau^dij )  nil  mirum, 
quod  a  noftris  obferuatis  in  aliquibus  difcordet:  quia  facrum  fk  a  Pontifice_, 

t  minori ,  &  proinde  coronato ,  adftante  exercitus  Duce ,  tibia  ac  lyra  a  fosminis 
pulfatur,  nullus  adeft  Popa  qui  vidimas  madet ,  nec  Sacerdotum  ,  autLitici- 
num,  ac  Tubicinum  chorus  qui  pompam  ducat ;  ita  vt  prarparationem  quan- 
dampotius,  quam  Solitauriliarite  inftruda  exhibere,  dicendumftt. 

Sic  etiam  ordo  ille  ma6:andarum  vidimarum  apud  Virgilium  lib.  V.  iEneid. 
cedit  quinas  de  more  bidentes , 

'  V     a  Tot^ue 


r^ 


RAPHAELIS  FABRETTI 


Totquefues-,  lotidem  ni^rantes  ter^a  iiiuencos  .  A 

ad  \\xc  Suouctaurilia  non  pertinct,  (quidquid  Turnebo  Aduerf.  lib.  XIV»  cap* 
IV.  placuerit  J  facrificium  enim  ibi  feralc  demonftratur ,  neque  numero  5  neque 
vidiraarum  qualitate ,  aut  colore ,  cum  Jhoc  noftro  congruens . 

Et  certe  non  deeft  ratio  pro  bac  quam  cernimus  vidimarum  ordinatione_.. 
Varro  ctenim  lib.  II.  cap.  IV.  de  Re  Ruft.  j^h  Suillopecore  immolandi  tmituin 
j)rimumfumptum -idiCene  tradit  5  quin  imo,  &:  ipfam  immolationis  vocem_.  b 
srxca  deriuatione  a  Sue  ctymon  duxiffe .  Susgrtece  dicitur  vg ,  olim  6Jt(5  ,  «^  i/lo 
'verho  dicius ,  (luod  dicitur  Bvm ,  quod  efl  immolare .  Idem  Poetico  argumento 
profequitur  Ouidius  Metamorph.  lib,  XV. 

prima  putatur 

Hofiiit  Sus  meruijfe  mori ,  quia  femina pcindo 

Euertit  rojlro  ^fpetnque  interceperit  anni,  Q 

vbi  infr^ .,  aliarum  etiam  huius  facrifici)  vidimarum  madandarum  ^  proutquae- 
que  Tiobis  yr ilior  elt ,  fericm  gradatim  exponere  videtur  . 

Quidmeruifis  Oues  ■, piacidum pecus  •,  irtque  tuendos 

Tiatum  homines ,  pleno  au^efertis  m  vhere  neHar  t 

Alollia  qud  nohis  ,  irefira  njelamina^  lanas 

Pr^hetis ,  vitaaue  ma^ts  quam  morte  iuuatis  /*  p 

^luidmtruere  Boues,  animal fne  fraude  doloquty 

Innocuum ,  fmpiex ,  natum  toierare  lahores  ? 

Immemor  eji  demum  t  necfrtigum  munere  dicnus , 

^ui potuit ,  curui  dempto  modo  pondere  aratri , 

Rurtcoiai/t  maBare  fuum  ,  qiti  trita  iahore 

Jlia ,  quihus  toties  durum  renouauerat  aruutit ,  f 

Tot  dederat  meffes-ipercujjit  collafecuri : 
quaf  crga  animal  humano  generi  maxime  pro.ficuum>  &  ruralis  operis  fociurtL* 
commiferatio,  Domitiani  innocuum  adhuc  a  csdibus  animumira  mouit,  vt 
cdido,  eiufdem  immolationem  vctarepropofucrit,  teftante  Suetonio  ineius 
Vita  cap.  IX.  Inter  initia  ,  vfque  adeo  ah  omni  c^de  ahhorrehat ,  Tjr  ahfente  adhuc 
patre ,  recordatus  Virgiiij  njerfum ,  Impta  quam  c<e(ttgens  eji  epulata  iuuencis  ^edi-  i 
cere  dejlinauerit,  ne  Bouei  immoiarentur .  Nec  putemus  cxaggerationem  &  inui- 
diam  quandam  Ouidij  vcrbis  ineflfe,  quafi  Boues  aratorios  defcripferit  eos ,  qui 
Tauri ,  &  agricultur^  expertcs  immolabantur .  Minime  enim  compertum  eft 
Romanos  non  nifi  Tauros  cx  bubulo  pecore  in  facris  adhibuifie ,  cum  Gr.^ecos 
exprefse  Boues  operarios  quandoquc  alfumpfilTe  conllet  ex  Paufania  lib.  IX. 
Apollini pr^terea  Poiio  Tauros  oiim  immolahant  Thehani:  (^  aiiquando^ctim  infiaret  < 
iamfoilemnitas ,  (^  horafacrifcij  fvrgeret ;  hi  qui  mijftfuerant  ad  Taurum  non  re- 
dierunt  i  atque  ita  qui  fprt^  aderat  ex  curru  aiternm  'Boum  Deo  immolant :  di^  ah  eo 
tempore  Boues  quifaciendis  operihus  funt  definati,putant  ejfe  facrificandos .  Simile 
quifl  a  Lindijs  faditatum ,  immolato  cum  execrationibus  Boue  aratorio ,  ori- 
gine  rei  relata ,  tradit  Philoilratus  in  Imag.  lib.  II,  cap.  XXIV.  Thaodamas . 

Jvlarti 


DE  COL-  rRAIANI  CAP-  VI-       15-7 

Maiti  etiam  fieri  foJita  tam  maiora  quam  minora  apud  Romanosjcxpra^ci- 
taiis  aathoritatibus  liquet ;  ^r  cx  alio  Liuij  Joco  lib.  VIII.  vbi  Decij  patris  idetto- 
tione  recenHta  5  Ji^ec  adijcit ,  Telofuper  quod  fians  Conful precatus  eji ,  hoilempO" 
tirifas  non  efl  5  f  potiatur ,  Martt  Suoueta.u.rilthus ptaculum  feri ,    DilHnguit  ta« 
men  Gruterus  in  notis  ad  infcriptionem  iam  didiam  Fulu.  Vrfini  fol.  CXXIII. 
in  Jiifcc  vltimis  inuocari  Martem  Syluanum  ;  id  ,  vt  puto ,  ex  Turncbo  mutua- 
tus  iin  Aduerf  Iib.  XV.  cap.  XI V. :  quod  profe*flo  aduerfatur  ipfius  Catonis  lo- 
quendi  formulse ,  qui  fupra  cap,  LXXXIII,  vbi  de  eo  fenfit ,  clare  in  inuocatio- 
ne  Alarti  Syluino  infylua. ,  vota  nuncupanda  ediflerit :  Iiic  vero  non  Martis  Syl- 
uani,  fed  May-tis  Patris-,  quater  conftantilTime  meminit .  Non  veretur  quidem 
GutJierius  de  lur.  Man.  lib.  I.  cap.  IV.  ipfum  Martem  Patrem  vltorem ,  armis 
fpolijfque  inclytum,  vri  eum  nummi  reprefcntant)  quos  cumulat  Clioulius  fol. 
1 7 1.  ad  diclam  infcriptioncm  Fratrum  Arualium  SylumuTK  appellare,eumque 
credere,  cuius  aarorum  tutelafMt  (Jr  peconim  :  liceat  tamcn  authoritatem,  cse- 
teroqui  apud  me  magnam,IurifconfuIti  &  Critici  exacliflimi,  non  fequi:  inqu^ 
co  potiirimum ,  quod  locum  Plauti  in  Trucul.  Ad.  III.  Sc.  I. 
fuit  tedcpol  Mars  meo  iratus  patri  5 
l<lam  Oues  iliius  haud  longe  al^funta  Lupisy 
ad  fuam  fententiam  detorquet ;  qui  fane  non  Martem  rufticum  prote(5^oremj 
Ouium,fcd  Martem  Quirinum  Luporum  tutelarem  ac  patronum,exprimere  vi- 
detur.   ConftatenimhocanimalelTein  tuteja  Martis,  vt  aitScruius  adlib. I, 
./tneid.  quapropter  Martius  a  Virgilio  lib.  IX.  verf.  566.  &  Martialis  ab  Hora- 
tio  lib.  I.  Carm.  Od.  XVIL  verf  9.  Lupus  appcllatur.  locum  autem  in  fecundo 
Plauti  verfu,  vt  a  doif^iflimo  Mureto  rcfertur  Var.  Leci,  lib.  IX.  cap.  XV.  hic 
explicare  non  erit  fuperfluum  :  inteiligit  fiquidem  alludi  ad  Oues ,  ideft  ad  XX. 
mnas ,  quas  Strabax  ad  emendas  Oues  a  patre  acceperat,  &:  ad  Lupas ,  merctri;|- 
ces  ncmpe  ,  a  quibus  Oues,  fiuc  pecunia  pelTumdanda ,  non  longe  aberant . 

Dixi ,  apud  Romanosi  quia  Gr^eci  Hcet  eafdem  viifiimas  vna  mav^aflfe  con- 
fueucrint ,  vt  cx  Homcro  Odys.  XL  verf.  130.  iam  probauij  non  tamen  Marti, 
quodfciam,  eos  vnquam  Solitaurilibus  litalTc  lcgitur ;  &:  ibi  Vlifles  iubetura 
Tirefia  Neptuno  Regi  Sacrum  facere  :  prout  >€(culapium  in  Titane  Sicyonia: 
monte,  Tauro-y  Jgno-,(s*  Sue^  cultum  memorat  Paufanias  in  Corinthiacis . 
Quin  etiam  fuam  Trittyan  ,  quam  SolitauriIibu$  xquiparauimus ,  varijs  vidti- 
mis  Cyxcx  ipfi  inftruxerunt  j  ita  cnim  ait  Euftathius  ad  dii^um  Odyirea:  lo- 
Clirn,  IV^'®^  OT'  w  loixvm  JvaU  ^itJJo,  Xiyi^^i  'O^^  Tag  ^xXa^oig  ,  ci  "^irlvxu 
sAe^^oy  TwV  eK  "^iuv  C^cccov  Juaiow  ,  oTJ  J^ilo  ^rlxcdi'  )c,  (^oo<;  >,  u';  E7:f)(ct^^(^  ^  t)  3"^^ 
)<^  i^yoi  (^  7r£5/3a.'TV  ,  r,x.cl7t^'ii  x,' jc^c?  x,' tciJ^^  ,  Sciendum  qiiod  tale  facrifcium 
Tr:ttya  dicitur  antiquis  ,  qui  Trittydnjocahant  ex  trilus  aftinmlih-sfcrum  ,  fcuf 
duxriifn  Ouium  &  njnius  Bouis ,  tt  Spicharmus  j  aut  Bouis  Capr<t  Otiis  5  aut  Ver^ 
ris  Jrietts  TauriK  pariterquc  Etymologicum  Magnurn ,  poft  relatam  Callima- 
chideAriete  Tauro  £^  Verre  fententiam,  fubdit  iVf®'  ^trjv  c^  Cocay  arycav 
voiv  d^csivcAiV  ■^'sssLVTuv  '^i&uuv  ylHrus  autem  ex  Bohtts  Capris  O^^uihusmafcultSy 

trifn" 


15-8        RAPHAELIS   FABR,ETTI 

triennihus  omnilus » 

In  hoc  quoqiie  Grsecaa  llomana  fupcrftitione  difcordauit ,  licet  Plutarchus 
in  Marcell.  dicat ,  Romdnos  <}uam  maximcGr<tcorum  ceremonias  imitari  folitos  ^ 
quod  poilris,  luflrale  fempcr  hoc  facrificium,  Martique  proprie  dicatum  extititj 
ilHs ,  aiijs  quoque  Dijs  fadum ,  fiuc  ad  grates  cxfoluendas ,  vtapud  Homerum 
Neptuno  ,  &  fi  libetaddere  ctiam  apud  Theocritum  ,  qui  modica  diucrfitate_, 
Priapo ,  fi  voti  compos  fiat ,  tres  vidimas  vouet  Epig.  IV. 

fncrifcaho  enim  Ifttiencam ,  hirfutum  Hircum ,  (  5^  hinc  forfan  Dionyfio  crroris 
iam  dicli  cauda  )  Jgnum  quem  habeofahularium  :  fiue  ad  vinculum  foederis ,  & 
iuramenti,  vt  apudPlutarchum  in  Pyrrho  ,  PaxfaBa\_c\im  Lyfimacho]C7* 
conuentum  eji  in  unum  lacum ,  njt  kofpjs  c<efsfwclus  fancircttir ,  Porco ,  Tauro  ,  ^ 
j^riete  adducifs  j  5^  Demollcnem  in  Orat.  Aduerf.  Ariftocr.  Deinde  non  'vulgare 
alinuod  ifiratnentum  dare  cogiiur ,  (  qui  nempe  de  cxde  agit )  fcd  cjuale  nemo  in 
njllarealia,  JtirotyCXtaKs fuperfrufa  Porci^Jrieti<'i  O^Tauri  g-as  ^  tojv TP/aiwv 
Kcl^zLi^^ti  jc,'  x^iV  x^'  '(g.x)^'^  j  quo  cafu,  veteri  rehgione  fancitum  fuit ,  ne  tah  vidima 
homines  vefcercntur,  tefte  Paufania  in  Ehac.  Prior.  hb.  V. :  fiuedenique  ifi_^ 
heroicum  cultum  ,  vt  ex  Diodoro  Hb.  i  V,  AUncctius  jBoris  F>  Herculi  amicus , 
Tauro ,  Stie ,  0*  Jriete  tancjuam  Heroi  immolatis ,  heroicos  ci  cultus  ,  quotannis  in 
Qpuntiorum  Ciuitate  cheundos ,  infituit ;  qucd  idem  facrificij  genus  apud  Paufa- 
niam  inCorinthdib  lI.inTritane  Sicyonia^  monte^iculapio  tributum  legimus, 
Trfed  Jlexamr  Aiachaons  Jefculapij  fliogeniths-)in  Sicyoniam profeEtust  in  Tita- 
ne  Jefculapij  Tannm  erexit  -idcinfia  i  Jt  Coronidis  ejuod  extat  Itgneum  fimula-^ 
chrum  5  nulla  cfi  in cedis parie  confiitutHm ,  njerum  ihi  Deo  ipfiTauro  Jgno  cJT* Sue 
fiCerunt ,  Coronidem  ipjam  in  Alincruce  tranfprtant ,  ihiqiie  eam  colunt .  Heroico 
cnim  cuku  vtrumque  facrificium  oum  prmioque  inca:ptum,  5«:  poft  tributos 
etiam  Hcrculi  ^  iEfculapio  diuinos  honores,  ex  introduifia  confuetudine  re- 
t^ntunu . 

Luftratio  vero  exercitus  apud  Macedones ,  fi  eam  fcire  defideras,  ita  defcri- 
bitur  a  Liuio  initio  libri  XL.  forte  lu^randi  exercitus  lenit  tempus\cuius  folUmne 
ef  tale  .  Caput  medt£  Ccinis  pr^cif^e  ,  &priorpars  ad  dexteram  cum  exti^-,  poflerio? 
adUuam^vi^ponitur ,  Inter  hanc  diuifam  hofiam  cop!<e  armatiC  traducuntur  &cc* 
tnos  erat ,  lufrationis  facroperacio ,  exercitum  decurrere ,  (SJ*  diuifas  hifariam  duas 
ficiesconcurrc-re-i  adfmulachrum  pu^n^:  affiniquadam  fuperilitione  cum  hac, 
cuius  teilis  eil  idem  Paufanias  hb«  IH-  Corinthiac.  Cxterum  quod  Methanisfutn 
maximc  admiratus  ,  idipfum  quocjue  fcriham  .  Ventus  Africus  cum  in germinantes 
it>i  'vitcs  ex  finii  Saronico  tncidit ,  gemmas  earum  ohortS  fccitate  corrumpit .  Flante 
itAque  ventG  ho.c  ,gallumgaUinaceum ,  alas  hahentem  otnnino  candidas  ,  duo  viri  in 
contrarium  nitentes  difcerpunt :  ad  eu-tn  'vero  le:tm  cum  redeunt ,  'vnde  excurrerant» 
partes  ilias  difvffas  terraohruunt:atque  hoc  quidem  aduersus  Jfricum  excogitarunt, 
Qjtem  Curtiui  hh-  X.  cap.  iX.  num.  1 1>  eandem  Macedopic,i  exercitus  luilra^ 

tionem 


i 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-       ij-p 

tiortem  refert;  ad  quem  locum  lo:  Frqnshemius  commentator,  menfcm  5^ 
dicmrollemneminciiGat,  hoceft  VIII.  menfis  Xanthici,  quem  Aprilifcrme 
l-tfpoiidcreputanr. 

Aruscoronari  folitas ,  frequentiflime  reperitur ,  prsefertim  apud  Poetasi 
Sic  Vaicrius  Haccus  lib.  III. 

iy  ftimnuts  fyondentihus  intulit  Aris  ^ 
lihxwtque  djpcs , 
Propertius  lib.  III.  Elog.  IX- 

/nde  coro  natas  'vhi  thure  piaueris  /^rds , 
Horatius  IIII.  Carm.  Od.  II.  Jra  caflis 

VinBa  ^erhents , 

'    Si  Virgilius  IIIl.  Georg.  pendentia  propric  hsec  ab  Aris  ferta  dcfcribens , 
l  nexis  ornat^  torquihus  ar<e , 

!   Ex  noftratibus  autem  irridendo  commemorat  TcrtuHianus  de  Coron,  Mihti 
ipfe  deniquefores ,  ipfe  Ar-e  O*  hollice-,  ipjt  tninijlri  &  Sacerdotes  eorum  coronantur^. 
&  ita  propemodum  Arse  omnes  huius  Columnte,  (  fi  primam  feptimse  paginaj . 
cxcipias )  XIL  numero  >  fua  fronde  circumquaquc  adornantur .  In  prima  au- 
[    tem  5  quse  corona  audata  reperitur ,  coronse  defetftus  (  cum  ipfa  cefpititia  appa- 
9  reat ,  &c  ita  ftatui  potucrit  per  ea  quse  cap.  IV.  attuUmus )  ex  fuperimpofito  gra- 
minco ,  viuoque  >  vt  Poetse  vocant ,  cefpite  fuppleri  valuit ,  vt  de  IJmili  fag-ifiJ . 
cio  adnotauit  Seruius  ad  illud  Virgiiij  ^neid.Xil-  &  Dijs  commumhus  Arasgra-. 
Piineas-,pQr  hjcc  WQnhoL^Romani  enim  morisfuitcefpitem  Ar^ifuperimpcnere,  (p*ita 
facrifcare ;  Gramineas  autem-j  ideo  fjuia  0*  de  hello  resagiturt  ^  Marti facrift" 
catur-)  cuigramtn  eji  confccratum-^quodfecundilm  Plin»  in  TSlatur.  Hift,  exhumam 
i  cruore  procreatur .  Vnde  etiam  perpctuus  Virgilij  imitator  Siiius  lib.IV. 
Gramineas  njndis  jiatuit  focialihus  Aras . 
Quamuis  autem  Sacerdotes  ipfos ,  omnefque  ad  facrificium  adftantcs  coro- 
natos  vidcamus  vbique  in  marmoribus ,  6c  fupra  aliatus  Tertulliani  locus  con- 
fiirmet ,  itaut  vciuti  mirum  dc  inufitarum  quoddam ,  ftne  tthijs  (Sf*  coronis  in  Paro 
Chmiihus  immolari-i  relata  rei  origine ,  tradiderit  Apollodorus  Bibliot.  iib.  III, 
=   nufquam  in  hoc  marmore  Traianus ,  vel  Camillus  illi  miniftrans,  coronarru 
gerunt ,  vt  bene  in  hoc  vetcrcs  typos  correxerunt ,  conftatque  ex  facrificio  M. 
Aureiij  adftante  pariter  Camiiio ,  quod  in  marmore  Capitolino  vifitur  ad  latus 
dextcrum  impluuij  vnde  kAx  lumen  accipiunt ,  &  cx  alio  nuptiaii  in  Tempio 
D-  Laurcntij  cxtra  muros,reccnfitis  in  Admir.  llom. Antiq.Vcftig.  fol.XXXV. 
&:  LXXII.  An  quia  ilie ,  maximo  Pontificatu  infignitus ,  luftrali  &  jca6a,'^T;xci. 
B  fronde  minimc  vt  caeteri  indigebat  j  (  prout  etiamin  facrificio  Septimij  Seueri 
Tateredextro  Arcus  Argentariorum  obferuatur)  hic,  innocenti  adhuc  (ttate,  iti- 
idcm  puritatem  prxfefercbat  j  ncque  alter  cx  dignitate  ,  cx  impoilutis  adhuq 
moribus  alter,  metuebant  illud  Sapphonis  reiatum  ab  Athen.  lib,  XV. 

eos  [  immortales  j  auerfantur  coronam  qui  non  hahent . 

An 


x69       RAPMAELIS   FABRETTI 

'An  quia  laurcam  vti  fupplicem  induere  Imperatorem,  tanquam  Dijs  •,  cx  (uS- 
ditorum  adulatione>  parem,  moxque  Diuum  futurum,  minime  vtcasteros 
facrificulos  decebat ,  erant enimfupplir.es  coronai-ij  apuS  ueteres >  Vt  ait  Tertullia«. 
nusdlib.de  Cor.Milit.pluribufqueprobat  Pafchalius  de  Coron.lib.IV.cap.XlI.' 

Diuerfum  quid  ex  Suctonio  in  Vita  G  ilb^  cap.  XVIII.  colligi  videturj  lUum 
fcilicet  Imperatorem  firaulque  Pontificem  Maximum  coronatum  facrificafle,  vt 
hiEC  verba  idcm  Fafchal,  Iib.  IV.  cap.XIlI.  intellexit,  Ohferuatum  efi  Kd*  lanua- 
rijsfao ifcanti  coronam  de  capite  excidi/fe,aufpicanti pullos  euolajfe .  Sed  ne  noftris 
rnonumentis  Suetonij  authoritas  aduerfetur  j  ipfius  verba  non  ::d  Galbam  >  fed 
alium  facr)f:cij ,  &  aufpicij  pro  eo  cspti  adminiflrum  ,  refcrenda  erunt.  Tam_, 
cnim  mmcri  Saccrdoti  in  facnncic  pro  Galba  perpetrato,  qu3m  ei  qui  in  aufpi- 
cium  adhibttur  (  6^'  quidem  alium  veluti  focium  adhiberi  probat  Cicero  de  Nat. 
Peor.  lib.  i.  cap.  XVil.  )  fmiftrum  omen  fadum  ,  infortunium  Galbxporten- 
dcre  poterit :  prxfertim  cum  Icquentia  per  Suetoniuin  enarrata  olknta,  cx  fa- 
(Soquamuis  altcrius ,  Galbam  ipfum  minarentur  ,  Ahptionis  dte  neque  miiites 
allocuturo  calirenfem  fclkm  de  morepcftam  fro  trihunali ,  ohlitis  minifiris  >  iT  in 
Sevatst  curuhm  peruerse  ccllocatam » 

F.t  poftquam  in  Camilli  mentioncm  incidimus :  videatur  an  is  eiTc  deberet 
patrimus  S<:  matiimus  ( id  qucd  expofitores  nolbi  non  tetigerunt  )  Et  fane  pa- 
trimum  5<:  matrimum  eile  debuilk,  fatis  apud  authores  probari  credo ;  nam  licet 
Feftus  de  folo  Flaminis  Diahs  Camillo  memincric ,  dum  dixit  Flaminlus  Cd- 
millus  -i  piicr  dicehatur  in^enuus  patrimes  fy*  matrtmes  •,  qut  f  Umini  Dtali  ad  Sa» 
ctifciapr<tmin:[lrahat  •)  amiqui  enim  minijlros  Camillos  diceh.mt'.  tamen  quod 
quicumque  pueri  Flaminum  miniftri  patrem  &  matrem  fuperftitcm  haberc-» 
^eberent,  tradit  Gyraldus  de  Dijs  Gent.  Syntag.  XVII.  fol.  $00.  defumpfitquc 
profedo  ex  Dionylro  lib.  II.  qui  generice  loqui  videtur  j  vt  ctiam  loquitur  Fc- 
^us  ')dum  Flaminicas  indiikin^trtcdfeupalliolonjtisik',  cjuod  confciunt 'Vir^ines 
ingenu^-,cmes  ^  patrima  ac  matrim^e:  S4  ita  pariter  abfolute  dcfinit  lacobus  Gu- 
therius  dc  Vet.  lur.  Pontif.  lib.  II.  cap.  XIU.  fol.  2.12.  Fauftum  cnim ,  &  boni 
ominis  erat,  pueros  eiufmodi  csetcris  etiam  facris  afliftere  ,vt  inLiuiolib. 
XXXVII.  legimus ,  procurandarum  quarundam  religionumcaujfdt  decem  inge" 
fiUQs ,  deccm  uirgines  ,  patrimes  omnes  matrimefque  ad  id  facrijicium  adhihitos : 
quod  &  lulius  Obfcquens  de  Prodig.  cap.  LV.  in  eandem  fententiam ,  vcr- 
bifquc  parium  diuerfis  narrat;  atque  aliam  expiationemfubiungit  cap.  C  Ex 
Stlyliinisin  Infuld  Cimolid  (Cimolus,  ex  Cycladibus  vna  apud  Straboneni_. 
lib.  X. )  facrifcatum  per  XXX.  ittgenuos  patrimos  tit*  matrimos ,  totidemquc  'virgi' 
nes  ^  Qujn  &  Grseci  ipfi  in  fuis  (acris  hancpraerogatiuamagnouerunt,  cunij 
Daphnophorijs  vnoquoque  anno  in  Apollinis  honorem  cclebrari  (o\\i\s -,  puer 
patrimus  zfp  matrirms  prajfideret ,  ex  Proclo  apud  Photium  Cod.  CCXXXIX. 
&i:iniimili  expiatione  apud  Macrob.  Saturn.  lib.  I.  cap.  VI.  pueris  ingenuis  item- 
jue  likrtiniS',  fid  t9*  ''virginihus -,  patrimis  matrimifijue  pronunciantthus  carmen', 
vti  etiam  in  Ludis  Megalenfibus  Cic.  in  Orat^  dc  Hatufp,  Rcipon.  nos  admonet ) 


DE  COL-  TR.AIANI  CAP- Vr-        161 

\  -  jin  f  Ludius  conlijiit ,  aut  Tihicen  repente  conticuit  5  aut puer  ille  patrimus  (S^  ma- 
•  trimus  f  terram  ?  (  mallem  acerram ,  quam  fempcr  a  noflris  Camillis  geftari 
.  vidcmus)  aut  tenfam  ,  aut  lorum  amift-i  aut  f  Aedilis  'verho ,  aut  fmpulo  aherrA' 
nity  iudi  nonfuntrttefaSlif  itemquc  in  ludis  focularibus  Zo(imus  lib.  II.  vbi 
coium  pompamfuserecenfct,  Dietertioin  Apollinis  Aede  PaUtma^t  temouem 
illuRres  pueri  cum  totidem  'virginihus-i  omnes  ijtrinqueflorentes-)  hoc  ej}  qui  amhospa' 
rentes  fuperftites  hahent-ihymnos  ^paeanesgreca  romana^lue  lirtgu.x  f<t»««f,id  quod 

1    iftis  CatuUi  verbis  in  Carmine  SvTculari  >  feu  Epigr.  XXXII.  continetur , 
Dian<£  fumus  infde  j 
PuelU& pueri  integri : 
Vt  intellexifle  Turnebum  video  lib,  XIV.  Aducrf.  cap.  VIII.  Hifce  etiam  car- 
men  indidum  reperio  in  depulfione  public^  imminentis  calamitatis ,  vt  exhac 

:  Vlpij  Syllani  fententia  apud  Vopifcum  in  Aurelian.  Agite  ig^tur  Pontifces^  quk 
furif  qua  mund:  y  qua  ftnSit -i  qua  njefitt»  animifqite  facris  commodi  •,  Templum 
afcendite  ^fuhfellia  laureata.  confiituite ,  veterams  manthus  Ithros  euoluite  •,  fata^ 
Keipuhlic^t  qu<efunt  iCterna,  perquirite  ■, patrimis  matrimifque pueris  carmen  indict- 
te  j  nos  fumptumfacris  5  nos  apparatum  facrifcij  ,  nos  agrts  amharualia  indicemus . 
Ifti  quoque  affumpti  fuerunt  in  dedicatione  Templi  Augufti  per  Caligulam,  dc 

>  qua  ita  Diolib.  LIX.  Deinde  Caius  hahitu  triumphaliTemplum  Augufi  dedica- 
uitt  nohtlifimis  pueris  patrimis  quorum  njterque  parens  fuperfes  efet ,  cum  talibus 
etiamitrgimhus  hymnumcanentihus  :  pariterque  in  reftitutione  Capitolij  per 
Viteliianosmilitespridem  incenfiapud  Tacitum  Hiftor.  lib.  IV.  dein  Virgines 
Vefales  (  qus  &  ipfse  non  nifi  patrimse  ac  matrimse  capiebantur  ex  Gellio  lib.I, 
cap.  XII.  Noii.  Attic.  )  cumpueris puelltfque  patrimis  ?natrimifque  yaqud  riuis  & 

-  fontihus amnihufque hauftaperluere :  Scin.  alio  luftrali  facro  tratrum  Arualium 
de  quo  Gruterus  fol.  cxxi.  PVERIS- PATRIMIS*  ET*  MA-  :  proutecon- 
tra  ad  augendam  rei  infamiam ,  ille  qui  facris  perinde  ac  profanis  omnibus  abu- 
lebatur  Heliogabalus ,  bene  ominatos  hofce  pro  vi(2:imis  feJegit ,  ita  dicente__, 
[Lampridio  ,  c^dit  &  humanas  hofiias ,  leElis  ad  hoc  pnerts  nohtlihus  &  decoris  per 
omnem  Italiam patrimis  ac  matrimis .  Ifti  denique  ad  nuptiarum  follemnia  ^dhi- 
bebantur  ex  hoc  Fefti  fragmento  lib.  XVI.  Patrimi  &  matrimi pueri  pnetextati 
tres  nuhtntem  deducunt^  'vnus  qui  facem pr^fert  ex  f^ina  alha-^quia  mUu  nuhehant^ 
duo  qui  tenent  nuhentem  :  quos  cofdemfeliciffimos  Seruium  appellafle  conftatad 
lib,  IV.vfneid.  verf  157.  fequcntibus  vcrbis  [^fulferetgnes  J  Varro  dicit,  aqua 
0*igne  mariti  vxores  accipiehant:  inde  O*  hodie  Qrfaces prtelttcent-,  ts^  aquapetita 
per  feltctfimum  puerum ,  vel  aliquampuellam  de purofonte-i  interefl  nuptijs-,  de  qua 

^  nuhentibus  folehant  pedes  lauari, 

Non  agnouit  certe  lediflimorum  horum  puerorum  dignitatcm  OifeliuS) 
dum  Camillum  in  Vidimarium  conuertit  ad  nummum  VIII.  Tab.  CXI.  fui 
Thefauri,  vbi  rurfus  auc^arium  adijcit,  Popam  in  Tibicinem  aflumens .  Id  tan- 
tum  ibi  reifte  adnotat ,  atque  ex  Ouidio  ac  nummis  probat ,  vidimas  indiffe- 
rcnter  vel  fecuri  5  velmalleo  percuti  folitas:quod  ex  Columna  quoque  com- 

X  proba- 


i6z      RAPHAELIS  FABRETTI 

probatur ,  &  quidcm  in  eodem  Suouetaurilis  facrificij  gcnerej  nam  primum  ^  \ 
fecundum  num.  80.  &  1 87.  fccuri,  tcrtium  num.  »6j.  malleo  perficiuntur  ^ 
iNee  profedo  licentcr ,  fed  a  Graecis  more  deriuato :  ita  namque  de  duobus 
iuuencis  a  iafone  ApoUini  Embafio  in  cxpeditionis  Argonauticse  liminc  ma- 
tlatis  3  ApoUonius  Ijb.  I.  verf.  43-5«  fadum  fuilTe  indicat ; 

nx«^gy  ?  0  S^'cl'9fo@'  cLvJi  m^odv  dvs^eijciTo  yuj^  S 

AfjcaT©'  ^'sTe ^Lo  iccLtoi  fr^ctrvv  elvyivct  ?cov|/5i$ 

Xa-XKg/w  7r£As'x.«  ,  K^ctTS^v;  S^sxe^cs  Tsvovicig  . 

////  autcm  ad  iuuencos 

jiccinB:ifunt  Anc^eus  magnanimus  Herculefque  y  ^ 

Videlicet  hic  quidem  claud  medium  caput fecundum frontem 

Percujjit ,  qui  repentinus  ihi  collapfus  affxus  eji  terra : 

j4ncaus  ijero  alterius  latam  ceruicemferiens 

Aerea,  bipenni-)  lalidos  difcidit  tendines , 
pluribufque  comprobat  Euerardus  Feithius ,  author  fane  inter  paucos  dodus^c 
ingeniofus  Antiq.  Homer.  lib.  I.  cap.  X.  ^ 

Eft  paritcr  notatu  dignum,  e  tribus  Sohtauriliorii  vi(5timis,Taurum  &c  Verrem 
fuas  gerere  fafcias ,  feu  fcrta  ex  frondibus ,  Arietem  vero  femper  incoronatum! 
procederc  :  ( tollas  enim  per  me  licer  a  nouis  typis  fertum  fecundi  facrificij  fol. 
XXXII.  quod ,  prout  alia  multa ,  falso  irrepfit )  vtquc  aliquamj  non  fub  dogma- 
tica  aflertione ,  ( id  quod  in  alijs  non  ferimus  )  fed  fceptic^  haefitatione  caufam 
demus ;  ea  effe  poteft  ,  vel  quia  tanquam  prima  &:  antiquior  vidima ,  &:  a  qua  1 
arjc  fuam  denominationem  mutuatSE  fuerunt,  (  vt  voluit  Ifidorus  Origin.  lib.  I. 
cap.  I.  )  pras  cajtpris ,  abfque  tenijs ,  feu  luftralibus  herbis  appareret ;  imo  ipfc-, 
ad  luftrationem  peragendam  valuerit ,  vt  olim  circumlato  in  murorum  Tana- 
grae  ambitu  Ariete,Mercurium  pcftem  dcpuliflc  Graeci  fabulati  funtjqui  propte- 
rea6^  ibi,  &:  inCarnafio  faltu  Mercurio  K^io<po^co  templum  &c  fignum  ere-, 
xcrunt ,  vt  rcfert  Paufanias  in  Meffcn.  de  figno ,  &  de  templo  in  Bocotic.  Vel'  ? 
ctiam  quia  id  pra:rogatiu2E  aflecutus  efle  potcrat ,  vti  fuprcmo  ex  vanis  illis  nu- 
minibus ,  atquc  hominum  diuumque  patri  loui,  facer  5  quapropter  in  nummo 
C  TREBONII  apud  Goltzium  fol.  CLXXXIL  hinc  luppiter ,  inde  ara  atque 
Aries  ,  in  alio  Hadriani  apud  Choulium  pag.  XLVIIL  ■>  idem  luppiter  Arieti 
infidens ;  in  alio  eiufdem  Ca'faris  apud  Occonem  pag.  CCXXXIX.  Arics  cum 
capitc  louis  fupra  dorfum  cernitur .  Non  enim  Aries  ideo  loui  gratus ,  vt  qui  c 
amatorijs  ipfius  furtis  inferuierit ,  prout  Cycnus  &  Taurus  ;  fed  vcl  tanquanaJ 
fymbolum  imperantis  &  principahs  natur^  ,  cum  apud  vetuftiores  GraECos 
Toy^^eiav  imperare ,  &  Kflov  Heroafeu  Principem  fignificet,  vt  in  Artemidorc» 
lib.  IL  cap.  XI(.  atque  in  Etyrrioiogetico  ,  dc  Suida  obferuarc  licet  j  ex  Homerq 
ccrte  defumptum  Odyf  L  vcrf,  H. 

AXki- 


> 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  Vi-         1^3 

^lanoe  Impcrator  omnium  pr^Jiantifjfims pcrulorum  > 
in-.b  CM  Ucris  veteris  telbmenti  paginis ,  vt  probat  Magius  III.  Mifcellan. eap.  I.' 
vnde  in  alio  nummo  Domitiani  Caefaris  luucntutis  Pnncipis  ,  Aries  cffigiatur: 
vel  tanquam  ipfius  Diuinitatis  vclamen,  id  enim  Jmoun  apud  y£gyptios  (igni- 
fiC2t,tciie  Plutarcho,  &  lamblicho  .  Vt  proindc  mirer  dcriuationem  illam  Am- 
nionis,  a  nominc  paitoris  cjui  templum  loui  dcdicauit,  vt  vult  Paufanias  lib.I V". 
vel  ab  arena  aWA'-;>  gr.rce  vocaia  (  fiue  ea  Seruij ,  aur  Nigidij ,  fiue  Fefti  fit  in_, 
vcrbo  Bimmo)  adiiersus  politi  &  limati  iudicij  authorem  ,  ex  popularium  tra- 
ditjone  loquentem,  ac  alium  penitiore  Agvptiorum  phiiofophia  inltrutfliOi- 
mum,  inualuifle :  cum  etiam  fuo  ,4igyptio  nomine  Atimus  ab  Origene  indigc- 
na  appcllatus  fucrit  lib.  V.  contra  Celf    Verba  Plutarchi  fub  initio  libri  de  Ifide 
6c  Ofir.  funt  hacc  ,  porro  cum  pleri(^ue  exifliment  -ypeculiAre  apud  j4fgyptios  ncmcn 
touis  ejje  AmouH ,  (j^uod  nos producl»  vocabuto  Ammon  dicimuSf  Manethos  Sehenni' 
ta  ra  'voce ,  vccuitatum ,  (jT*  occultationem  indkat  fgnijicari ,    H^cateus  autem  Ah- 
deriia,  hnc  verho  inuicem  lui  Ae^yptios  a.t-^  cum  alter  alterum  locat ,  ejfe  enim  ro- 
ceniinuocatiuam  :  CT*  cumprincipem  Deorum  eundem  cum  vniuerfoputent-y  itpote 
ohfcuruin  ijp  ahfonditum  vocart  ah  alijs ,  O*  orari  Amoun  dicentihus  it  prodatfey 
O*  confpiciendum praheat^  lamblichus  autem  lib.  de  Myft.  Aegypt.  opijex-imqmt 
intellcctus  •)  qui  &  vtrttatis  e[l  dominus  atquefapientiay  quatenus  ingenersnionem 
frogrediem  occultam  latentium  rationum  potentiam  traducit  in  lucem  ,  Amoun 
jicoypti.i  Iingua  vocatur ,  hucque  etiam  fortaife  refpexit  nummus  Antinoi  He- 
rois  apud  eumdem  Choulium  fol.  CLXXVII.  quem ,  vtHadrianus  Diuunu 
ollcndcrct,  HPOA  vocatum,  (  quod  idem  in  grGccis  nummis  ,30  Diuus )  Arie- 
tis  Symbolo  affccit. 

Cumc]ue  diucrfimodc  Vcrres  modo  fafcia  ,  modo  fcrto  herbarum  vel  fron- 
dium  prxcingatur ,  vii  etiam  alibi ,  nempe  in  Hortis  Matth^Bijs,  Taurum  non_, 
infula  vr  hic ,  fcd  ferto  inftruCtum  obferuauimus ;  capropter  indiffcrens  vide- 
lur  vno  vcl  altcro  modo  viciimas  ornafTe .  Quod  vero  id  ornamenti  genus 
dorfuale  appcllandum  vcniat,  quodcjue  cdcifericeum  ,  dfcolor  .,  pratextatum-)  ts^ 
purptirixm  inlimcQ  hahen^  ^  vt  adnotatur  ad  numerum  79,  id  forfan  non  fatis 
probatur :  nam  locus  ille  Trcbellij  PoIIionis  in  Gallieno  ,  Procefftrunt  etiam  al- 
tnnfecus  centeni  alhi  'Bmes  cornihus  auro  iugatis  ,  &  dorfualihus  fericeis  d'fcoIorthut 
jf;vy///^-f«/f;,accipi  potcftdc  facrificio  perado  (vt  pauilo  fupradixerat  j  nou5 
ipccic  pomparum  .  Adco  vt  nomen  hoc  dorfualist  quod  proprium  S«:  follemne 
ftatuunt  ad  dcfignandam  fafciam  ,  aut  facrificale  fcrtum,  PalTeratius  ad  cqui- 
nos  fcu  bubulos  fagulosreiecerit  j  prout  5<:  Salmafiusin  Notis  ad  Capitol.  in 
D.  Vcr.  pag.  CI V.  Et  quidem  fagulo  pxne  piftor  asquauit ,  dum  tripJo  latius  > 
quam  prout  in  CoiuiTina  cft  inlcuiptum ,  illud  hic  Sc  alibi  reddidit  j  nos  tamen 
ad  dcbitam  proporiionem  6»:  fimpiicitatem,  fublato  omni  phrygio  opere ,  re- 
duccndummonemus  j  non  enim  ahud  magis  peculiare  ex  antiquis  habemus, 
nifi ,  V  iciimas  fcu  coronatas ,  feu  Vittatas  fuiUe ,  promifcuc  vtrumquc  accipien- 

X     1  do : 


1^4        RAPHAELIS   FABRETTI 

do  •.  ita  enirn  ViY^iVms^iJcIatum  auro-,  'uittifque  iuuenaimf  ex  quo  Ouid.  lib.  XV*  / 
^lctamorpbf 

.:•  .  -  '   Viti^imn  Ube  carens ,  & prcejianti/fimafurma.  , 

:■;  ,  Sijinur  ante  aras ,  vittis  prtefignis  C^  aii.ro  ; 

Tertullianus  vbt  lupra ,  tpp  ar^  &*  hojlt<e  coronantnr ;  Plinius  lib.XVI-  cap.XIV, 
foiiea  Deorum  honort  [  coronas  j  [acnficantes  fumpfere-i  'ViEiimis  ilmnl  coronatis  j 
Lucianus  de  Sacrif.  lam  lero  quum  immolant  coronatam pecudem^  quoe  multo  ante  ! 
fit  ne  ad  facra  Irpitimd  explorarnnt ,  ne  quam  ex  his  maEient  quas  njetat  rchgw  j  ad 
aram  adducunt  '■,  CP  g-Bcpn<po^oi  |3x5j  ojacca  infulataffmc  njittata-,Yt  CsLntQms  vertit> 
vocata  ertapud  Lvcophronem  in  Caffandra  verf.  3x7.  quiaad  vic^jmam  defti- 
naraerat,  ImoyCjuodvti  in  hoftijs, ita  quoque  in  Sacerdotibus  3c  miniftris, 
vittx  iftjE  amphores,  &  noftris  Diaconorum  ftolis  pcrrimiles,coronarum  vicem 
iuppkrcnt,  obferuatur  in  Arcu  Argentariorum  in  ForoBoario,  &intabult  1 
eiiis  hiiiftra  (  qusE  idem  fcrme  ac  dextra  reprcfcnrat )  relata  per  ChouHum  fol. 
CX.X>  Xill.  ncc  fecus  inquattuor  fummis  tiguris  lateris  externi  occidentalis, 
itemque  in  alio  -marmore  in  impluuio  celebratarum  Aedium  Mattha^iorurru 
'oniine  fjpremo  iateris  orientalis,  atque  in  imagine  I.  AVRF-LII' QX^IiNTI 
iaciiiicantij), ^quam  Dillertationi  Secundse  Opufculi  mei  de  Aq.  &:  Aqisd. 
num-  198.  infemi .  Hoc  tamcn  vitt^  genus  nil  communc  habct  cum  alijs  in- 
fulis  aut  lemnifcis ,  eoronis  annecti  folitis ,  qureque  appendicis  loco  coronis  ex 
frondibus  acccdcbant,  vt  maioris  dignitatis  argumento  eftent,  iuxta  explica- 
tionem  Seru'j  adlib.  V.  Aeneidt  vcrf.  2.70.  &c  de  quibus  loci  Poetarum  per 
Pafchaliumdc  Coron.  lib,  iV,  cap.XlII.  addudli  intelligi  debcnt  :  nufquanij 
enimcoronas  llnuil&:  ftolas  (fic  ad  diftinclionem  vocareliceat  j  in  marmoribus 
vidifte  contu^if  5  itaut  dc  fua  fententia  id  commentum  fuiftePanuinium  arbi- 
trer,  vbiin  Schemate  Tri'umphi,  facricolas  itadupliciter  ornatos  inducit .  Vta- 
mur  igitur  vcl  fafcia ,  vel  infula  ,  vel  tcenia ,  vel  vitta ,  latinis  vcre  nominibus ) 
jciiCto  cui  magis  arridet  dorfuali ,  quod  iam  mihi 

clet  fiahulum  merum . 
Promifcue  item  alpergillos  vcl  ex  frondibus ,  vel  ex  fetis  adhibuifle,  eodem 
tempore  confpicitur ,  vt  expreflius  patet  in  tertia  luftratione  numeri  263.  vbi 
bini  Sacerdotes  compofiti  procedunt ,  prout  in  noftris  fupplicationibus  mos  in- 
ualuit,  finiftraquc  vasaquse  luftraHs,  proutdextra  afpsrgillos  tenent .  Thalium 
rurfus  fiueexolea,  fiue  ex  lauro  indiftinde  vfurpatum  credidcrim  i  quamuis 
Seruius  ad  illud  Virgih)  hb,  VI.  y\encid. 

Spargens  rore  leui  (^  rMnofclicis  oliu-^  , 
commentetur  ex  Donati  opinione,  S<  quadam  de  Augufti  lauro  narratiuncula, 
oliuam  pro  lauro  ejfepcfitamj,  nam  CGmmtiniier  laurus  adhtbehatur  •  Quiil  etfi  apud 
Ouidium  lib.  IV,  Faftor.  dicatur 

V trgaaue  rorales  launa  mift  aquas-j 
arque  lib,  V. 

i^di  pt  hiitc  Imrus ,  laurofparguntur  ah  W<i, 

Por^ 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-         i^j- 

A   Porphvi  ius  in  antro  Nympharum,  &  Tjheocritus  Idil.  XXIV. 
0"^«  '6h^'fctiv<lv  sg-s/u-^^iov  eiC^^Qsg  vS^oo^ 
Ramo  'vtrenti  cliu^  coronatam  infper^ite puram  aquam 
adh(.ic  olcam  Virgili anam  rctinent  3  ncc  adco  Grammaticis  defcrcndum  cft ,  vt 
iliis  frigidiufculis  vt  plurimumanimaduerhonibus,  Poetam  nullis  mach  pro- 
pne  •vfnvj ,  quamfcris  0-  facrifcalil>u<  'volfis^y  (  vt  dc  eo  Macrobius  ait  lib.  Ilf. 
I   ^aturnal.  Sermon,  cap.  I.  )  contraria  dicere  cogant .    Imo  ex  ipsa  grammatica 
!     proprictate ,  ihallum  pro  ramo  olcagino ,  &  antonomallicoJs  accipiemus :  vnde 
apud  Philoftratum  lib.  VII.  de  Vit.  Apollon.  cap.  XI V.  Domitianus  facra  fadu- 
rus  ,  Bo^Wov  g^e^poivov  fc^^v ,  quod  vertitur  communiter ,  oliu^  pe/ianscorortam-)  in 
ducitur;  &  Suidas  lib.  XI.  cap.  III.  GaAXov ,  aitdici  KxoiSiV',  ideftramum  oliu^  .• 
ll         In  priftina;  frugalitatis  memoriam  ,  patcra  num.  77.  efl:o  ex  luto,  nonex 
c   £erc  vt  etformant .  Vt(^ue  ea  (\ux  luculentcr  ad  rem  congerit  Rubenius  Eicdlor. 
lib.II.  cap.IV.  breuitatisgratia  pra^tcrmittamus ;  authoritate  Appukij,  qui  poft 
hsc  tempora  fcripfit  (  nc  vfum  poftcriorum  aliud  induxilfe  dubitctur  )  contenti 
crimus^qui  in  Apolog.  ait,  eadem  paupert.Js  etiam  Popuio  Rowano  Imperium  a 
j     trimordio  fundauit ,  pr.  que  eo  in  hodiemum  ,  Dijs  immortali[;us  fmpulo ,  CJT*  catino 
f^ili  facr;fcat\  communi  cum  Athenienfibus  fimplicitate,  apudquos  mini- 
D  ftri  facrorum,  (nimis  fortc  in  hoc  morofi  )  patellam,  quod  non  ex  vrbanis  figli- 
nis,  fed  longe  adportata  elTet,  ex  antiquis  moribus  ,  ic  cx  reip.  etiam  vtilitate_J 
fregerunt :  ita  locum  Athenxi  lib.IV.  p^g*  137«  egregie  interprctaturPalmerius- 
in  luis  Exercit.  pJg. 497«  Miniis  autem  Interpretes  nortros  errafifc  putauerim , 
Iiaurcam  induxiflent?  qualem  Virgilius  Aneid.  lib.  VII.  ab  Ilioneo  Latino  Re-. 
gi  dono  datam  memorat , 
I  IIoc  pater  Anchfe^  aurc  lihthxt  ad  aras  j 

fiue  cxtero  ritu ,  ita  enim  Macedones  auro  $c  argento  libabant ,  vt  probatur  cx 
Plutarcho  in  Vita  L.  Aemilij  Paulli ;  fiue  Poetica  imitatione  Homerum  vt  ia^ 
pluribusalijsfequutus,  qui  xenium  eiufmodi  ab  Alcinoo  Viylfi  oblatum  fin- 
git  Odyli.  0.  verf  43  o. 

Kotj  o(  eyu  To'<^'  a'A^a@  e/xov  fz^K^^^eg  oncloyij)  5 
^  X^vcsoV-i  o<po'  s/u^f%v  ^sfjiVnf^©',  tl/U.a.'^'  •^ainx 

StteVi^ti  ov  ^slc/^cj)  A(/t'  a.WQi(jiv  rs  ^otoiVy 
Atque  ego  ei  hoc  poculum  meum  pulchrum  pr  ebeho 
Aurenm  y  vt  mei  memor  ,  diebus  omnihus 
Lihetdcmi  fu>e  louiqne-y  alijfque  Dijs  . 
Pro  fcnca  igitur  patera ,  dicamuscum  Fcftofecurim  ipfam  fequentis  numeri 
■*  80.  alifque  facrificas ,  ^ncas  fuifle ,  ac  peculiari  nominc  acieres  vocatas ;  (  vnde__, 
forfan  vcrnaculum  noracn  accetta  dcriuari  potuit )  &  ex  co  metallo ,  licet  ad  fe- 
candum  ineptiori ,  rctcntas ,  etiam  poft  fcrrum  inucntum ,  folius  vetuftatis  gra-  • 
tia  jiuxtaca  qucede  antiquorum  armis  fupra  Cap.  IV.  adnotauimus :  atque  in 
his  maxime  facris  i  quihus  deltnire  aiiquos ,  aut  deuouere ,  aut  denique  exi^ere  mor- 
Ins  'voUbant ,  vtMacrobius  percurrit  lib.  V.Saturn.  cap.  XlX. ,  vbi  exemplum 

&ra- 


\66        RAPHAELIS   FABRETTI 

^  rationcm  aftcrt,  cur  in  magicis  facris  &  dcuotionibus  herbas  maleficas  ad  Lu-  a 
nam  SEncis  falcibus  feeare  mos  efiet ,  ac  demum  Carminij  veteris  authoris  in       : 
libro  de  Italia  II.  hxc  verba  adducit,  Vritis  itaque&Tufcos  <eneo  'vomere  njti  cum     '*| 
conderentur  irbes  folitcs  t  in  Tageticis eorutn  f.icris  inuenio  ,•  O*  tn  Sahinisex  are 
cultros  5  quihus  Sacerdctes  tonderentur ,  vt  Flaminem  Dialem  tondi  foHtum  ,  ait 
Seruius  ad  Virgil.  lib.I.  Acncid.  verf  448.    Notum  id  fuiffe  vidco  eruditiflimo 
Ciacono ,  qui  iub  num.  64.  ?  fccurim,  qua  vidima  erat  fcrienda,  2Eneam  fuifle-.  1 
diciti  in  eotamen  lapfusfuit ,  quod  fecurim  Lidoris,  quadratje  &peculiaris 
formx, pro  ea  qunm  Popa  ad  facrificia  geftabat  num*  7  ^-  incogitans  accepit. 

Pari ,  imo  longe  maiori  luxu ,  aureum, (iue  vt  minus  argentcum  defcribunt 
caniftrum  num.  6s>'  quod  attcniius  infp'ciendo,  eil  enim  vifu  i:ici\h  cum  in  ima 
Columna  iaccat,  cretaccumquadrulumdijudicauimuscum  mola  falsa  fuperim-  j 
po(;ta,  huius  propcmodum  [iguraE  .  Nec  info- 
lens  elih;rc  forma  aut  materies,  cnm  fpeciahtcr 
in  ficrificijs  far  in  caniftris  U  fiuiihbusquadruiis 
infcrri  folitum  cx  antiquo  more  vfque  ad  fuurrL, 
a-uum  teftetur  Dionyf  us  dicto  lib.  II. :  &  notum 
aiioqui  eft,  quadram  ,  pro  infirumento  fuper  quo 
cibi  vcl  apponuntur  vel  dilfecantur ,  latine  fumi . 

E6  demum  excreuit  fumpi:uolitas  hxc  facrificalis  apud  Neotericum ,  vt  tab. 
XXIII*  Columnae  Antoninian.t,  aramillam  pHcatilem,  ("cui  fimilem  ex£ere_j 
antiquo  vidimus  in  Ivluf^co  F.quit/s  loannis  Lrancifci  Gualdi  Arimmenfis  )  au- 
rcam  quoquc  ,  fiue  argenteam ,  nefcio  quo  tradente  ,  proponat  j  cclehantur  entm 
reii^icnes  ^vt  cum  Liuio  ficloquar  lib.  III.)  pie  ma^h  t  qudm  ma^nifii.e  apud 
KomAnos .  i 

Arics  item  .V  Verrcs  nullo  adfiiringuntur  vinculo,  fed  folutia  Vi*ftimarijs  ad= 
diicuntur;  a  Vidimarijs,  inquam,  pcdibus,  non  genibus  (  vt  eos  infulse  ad  nunio 
187.  contra  veteres  tabulas,  &  veritatem  ipfam  pictor  imaginatus  eft)iter 
emetienttbus  :  &  itaquidem  adduci,  non  autem  trahidebuilTe,  pluribus  oftcndit 
Brififonius  de  Formul.  lib.  i.  fol.  14.  Neque  huicdiif^oaduerfaiur,  Taurunij 
plerumque  loro  rcuindium  cerni  j  lorumquc  pariterhabuilfe  Taurum  illum,qui 
apud  Suetonium  cap.  y^Wilh  fecuris  iBu  conflernatus^  rupto  vinculoj  effidutn  Gal- 
h^  inuaftt  ^elatifue pedihus ,  totum  cruore perfudit :  nam  fufficit  quod  fponte  fc 
ad  aram  fiftat ,  6c  manibus   non  loro  apprehcnfus  idum  expecftet ;  co  pado ,    ! 
quo  in  dido  Arcu  Argentariorum  vtroque  latcre  intcriori  confpicitur  j  quam-    ; 
uis  Choulius  qui  fol.  CCXXXIII.  marmor  latcris  hcui,  vt  fupra  diximus,  cxhi- 
buit,  Taurum  ficiat  capiftratum  ,  laxo  tamen  fune  ,  quodin  idem  rcciderct»  < 
Ibiigitur,  hinc  Tauri  loro  tradi  proccdunt ,  indc  ijdem  manibus  tantum  ap- 
prehenli ,  prcpricquc  aris  admoti , 

ExpeBant  tnanum 
Ceruice prona » 
Ex  eodcm  Arcu  animaduertendum  eft^tempore  quo  vidtima  percutitur,  fafcjam 

quam 


j  DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-       i6j 

k  qiiam  in  jpompa  geftabat  eiauferrij  ncfunere,  vtputo,  pollueretur.  Et  fic 

quoque  vittis  fcrtifque  fuis  carentes  vidima?  iam  madatic  in  Columna  exhi- 

bentur  num.23  7'&  *4J-  tangitquc  hanc  rationem  Appianus  lib.I.  E'<aq)yA.  vbi 

narrat,  MeruUm  apice  depofto  lenas  fihi  incidijfe ,  ([uod  Flawinem  npicatum  mori 

I    nefasfuerit  j  &:  Scytharum  moribus  id  rcccptum  tradit  Herodotus  lib.  IV.  cap.' 

I  - LX.  ViBima  ipfaprimorthus  implicitapedtbus  fflitur ,  cuius  a  tergo  flans  immoU- 

$    tor ,  amota  inprimis  infula ,  pecudem  ferit  J  eci<^te  concidente ,  Deum  inuocat  cui 

\    ilUm  maUat  j  deinde  circumdat  Uqueutn  collo ,  tum  inieBo  bacuh  circumducit , 

hojiiamque  franguUt ,  »0»  incenfo  i£ne ,  non  'votis  nuncupatis,  nonfumptis  lihamen- 

tis  'ffd  vhi  pecudem  ftranguUuity  eique  pellem  detraxit)  ad  coquendumfe  conttertit> 

,    Talcs  autcm  vittas,fcu  tajnias,  lancas  potiusjquam  fcriccas,  prae  iam  dida  fruga- 

I    litatc  fuifle,  facihus  mihi  perfuadeojcum  prsefertim  legam  apud  Ouidm  III.Faft.. 

'»  Decidit  antefacros  Unea  'vittafocos  / 

&  Feftus  qui  t^nias  graecam  efle  vocem  dicit,  Uneum  capitis  ornamentum  ex  Ver- 

rio  interpretctur ,  vt  &  infuUs  Sacerdotum  8i  hoftiarum ,  Unea  vocat  fUmenta , 

Infulas  atque  vittas  indiftint^e ,  nec  propric  forfan  accepimus ;  fed  torrente 

authorum,  qui  vtramque  vocem  promifcue  afl^umunt,  abripi  paflifumus. 

Differcntiam  tamen  a  Seruio  ad  lib.  V.  verf.  269,  &  iterumad  VII.  i£neid. 

)  verf  34 1.  &  demum  ad  lib.  X.  verf.  470.  primum definitam ,  perquam  liben- 

ter  cum  Pafchalio  de  Coron,  Hb.  IV.  cap.XXII.  agnofcimus;  quin  imo  non  vul- 

gari ,  fcd  f  lido  argumento  comprobarc  accingimur ,  ex  hifcc  duabus  nempcJ 

VirginumVeftahum 
imaginibus;  inqui- 
bus ,  ea  quaj  capu£ 
pr2cingit,m/«i<i  crit^ 
illae  vero  qu«  flui- 
tant,  t/>/rfdicentur; 
infulas  enim ,  fimul- 
que  vittas  ornamcn* 
to  Veftahbus  fuifle ,' 
oftendit  nobis  Pru- 
dcntius  lib.II.  contra  Symmach.  a  vcrf.  1085. 

Interea ,  dum  torta  'vagos  ligat  infuU  crines  , 
Fatalefque  adoletprunas  innupta  Sacerdos  9 
Fertur  per  medias ,  vt  puhlica  pompa ,  pUteas  j 
TiUnto  infidens  molli  ifeque  ore  reteEio 
Jmputat  attonitte  Virgo  expeBahilis  Vrhi  1 
Inde  ad  confejfum  caueapudor  almus ,  O*  expers 
Sanguinis  itpietas ,  hominum  vifura  cruentos 
Congreffus  ,  mortefquet  &  vulnera  tjendita pafti 
SpeUatura  facris  ocults  ifedet  ilU ,  lerendis 
Vittarum  infgnis  phaUris  ^fruituraue  Unifis . 

&bre- 


1^8         RAPHAELIS  FABRETTI 

?^  breuiflime  ,  Diuo  Ambrofio  memorantur  infuU  'vittati  capitis  earundetru  , 

Virginum . 

Ambo  hsc  cimelia  ,  rarifllma  illa  quidem  ,  nec  caraauro  contra  ,  ex  Mufeo 
Eminentiflimi  D.  Cardinalis  de  Garpineo  habuimus  .  Bellicise  effigies  serese 
lamells  infculpta  magnitudini  fui  autographi  omnino  refpondet  j  infcriptio 
circa  cam  perfpicua  eft  BELLICIAE  MODLSTE   VIRGINI  VESTALI. 
Aliam  onyche  gemma  expreflam,  indicato  hoc  eius  magnitudinis 
modulo,  in  maius  auximus,  quo  magis  confpicua  foret :  vultus  fu- 
perextans ,  prout  &c  literae ,  (  quas  ita  Icgo  NERATIA  VIRGO 
VESTALIS  )  candidiflimi  funt  coloris  >  cetera  fului  ac  pellucidi . 
Elegantiam  ac  nouitatem  prioris ,  tanti  feccrunt  viri  rei  numma- 
riceperiti,  vt  illam  cuiuis  rariori  nummo  Pertinacis ,  Pefcennij, 
atquc  adeo  ipfius  Othonis  anteponendam  putent ,  habita  prsefer- 
tim  ratione  viridis  illius  nitoris  (  vulgo  patinam  dicunt )  quem  ex  antiquitateJ 
<3uxit .  De  arte  qua  cufa  eft ,  dubitatur  adhuc ,  an  fcilicet  obtufioribus  fcalpel- 
iis,  pice  fubdita,  malleolo  exprefla  (it  jan  vero  ab  edypo  grauioribus  malleis  ex 
aucrsaparteplumbeammaflam  impcllentibus ,  eaque  cauitates  implente,  for- 
mam  afiumpferit .  Quidquid  autem  de  hoc  lit;  patet  vetuftifllmi  eamoperis 
ellc ,  fi  modo  vera  efl  obferuatio  illorum ,  qui  negant  licuiflepriuaio  alicui  re_. 
publica  vigente  fuam  facicm  nummo  exprimere.    Facilius  enim  certe  vnus 
plurefue  nummi  percuti  potuiflent,  ni  mos  iam  didus  obftitiflet :  quod  vtinarn 
^  hodie  vigeret ,  in  tanta  obfcurorum  5^  mechanicorum  hominum  licentia,j 
qui  fua  numifmata  cum  magnifice  raendacibus  titulis  pafTim  euulgantj  vt  quo- 
rum  nomina  ijs  ipfis  quibus  conuiuunt  ignota  funt ,  pofleris  prjcpofkra  glo- 
riola  fucum  faciant  •  Ex  ijs ,  inquam  ,  non  folum  vittarum  &  infularum  difcri- 
men  ad  Seruij  mentem  patetj  vittafque  ita  ad  infulas  fe  habere,  vti  lemnifcos  ad 
corollas,  de  quibus  ita  Feflus,  lemnifci,ideft  fafcioU  coloria  dependentes  ex  coronis; 
Verum  etiam  nonnulla  alia  de  VirgmumVefhfium  cultu  fupplenda  &  emendan- 
da  iudicamus .  Inter  quje  primo  deducimus ,  vfitatum  &  quotidianum  Veftaliu 
cultum  nullum  admififfe  velamenti  vel  fuffibuli  geflamen  j  &propterea  fiquse 
ted:o  capite  Veflalium  imagines  oftenduntur  ,  vt  in  gemma  Rafcafij  per  laco-  ;; 
bum  Gutherium  de  Veteri  lur.  Pont.  defcripta  lib.I.  cap.  XXIX.  pag.  1 17.  ills, 
Veftalem ,  penum  Vefi:^  mgredientem  defcribent ,  ex  hac  lege  in  Sacrario  Deas 
Opcconfius  fcripta  HOC^  PRAETER-  VIRGINES-  VESTALES-  ET-  S  A- 
CERDOTEM-  PVBIICOM-  INTROIRE-  NEFAS-  ESTO-  IS-  CVM- 
INTROIERIT»  S VFFIBVLVM*  HABETO ;  vet  generatim  Veftalem  facri- 
ficantem  ,  in  quo  adu  nihil  in  Veflialibus  nouum  aut  pecuhare,  quia  commune  g 
foeminis  omnibus  erat ,  in  facrificando  caput  obtegere,  vt  colligitur  ex  his  ver- 
bis  Varronis  dc  Ling.  Lat.  lib.  IV.  Rica  ,  dritu  ,  quod  Romano  ritu  facnjicium' 
foemin<e  cumfaciunt ,  capita  velant .    Dubitat  quoque  Lipfius  de  Veft.  &  Vefi:aL! 
cap.  XII.  an  Vcflales,crimen  olim  in  ingreflu  attoflim,  &  capiliari  arbori  fufpen- 
fum  3  poftea  crcfcerc  permiferinf :  quam  quieilionera  cimelia  h^c  nofba  per- 

foluuntj 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-        1 69 

JA  fbluunt,  in  quibus  nulli  quidem  crines  a  tergo  ^'  in  ceruiccs  dilFuri ,  (  vt  Lipfio 
ornatus  IhtuJe  quam  in  finc  Syntagmatis  adducit ,  vittarum  cx  infula  dcpen- 

'  dentium,nonitemcapillorum,apcrteimpofuit)  fed  vere  coma  attonfa,  ^ 
aftri<3:a ,  «tto  tX  •x.oyum ,  (juod  c<*iere  cft ,  fic  dida ,  confpicitur . 

Monile  tandcm  illud ,  quod  collum  ftatuaj  a  Lipfio  defcripts  circumdat ,  5c 
bullam  quandam  antepedusfuftinet,  Virginis  Veftalis  Maximas  infignc  pra;- 
cipuum,  nec  ccetcris  commune,  fuerit  j  infcriptio  ctenim  ftatu.^  fubdita  ,  COE- 
J.IAE  CONCORDIAE  VIRGINI  VESTALI  MAXIMAE  ftatuam  con- 

'  locatam  teftatur  .  Necprastereundumeft,  in  Neratia,intim^illius  circacol- 
lum  tunicae  veftigia ,  carbafinam  fQrtaflc  veftem  defignarc,  dequa  Lipfius  ex 
Dionyfio  &  Valerio  meminit. 

I        Infignem  modo ,  &:  Interpretibus  noftris  intadam ,  nefcio  an  incognitam-., 

•  dlfferentix  rationem  enudeare  conabor ,  cur  Traianus  modo  capite  operto , 
inodo  aperto  facrificet,  mutata  etiam  vefte,  quar  nunc  ad  pedes  demifla  ,  nunc 

1  ad  genua  reduda  apparetj  id  quoddiftinguendo  non  difiiculteraffequemur. 
Nam  quo  ad  habitum  \  cum  facra  facere  poliet  tam  vti  Pontifex ,  quam  vti  Im- 
pcrator,  vtpatetex  Lamprid.  inScuero,  a.ccepit prdtextcim  ettcim  cutn fAcrafA-^ 
ctret  ffed  loco  Ponfificis  Miximi ,  »p»  Imperatoris :  follemniora  Solitauriliorunnuj 

D  habitu  Pontificali  i<  folemni,  ca^tera,  Imperatorio  &  quotidiano  exequutus  eft. 
Qua  dicendi  occafione  oblata ,  fubdam ,  eliminandam  prorfus  efle  correiiio- 
nem,  verius  corruptionem  marmoris  Arcus  Conlkntini  foI.XIX,  inter  Admir. 
Roman.  Antiq. ,  repofitionis  fcilicet  in  charta  ,  cius  quod  in  anaglypho  deeft  , 
capitis  nempc  ipfius  Traiani  in  Sueouctaurili  facrificantis  j  nam  poftquam  id 
aulifuerunt,  debuiflentfaltem  Imperatorem  capite,  prout  hic,  velato  nobis 

i  reddere,ne  &impofturiB,&cseremoniarumfimuI  ignorationis  crimine  ,  vno 
codemque  tempore notarentur .  Eaigitur,  vt  mox  dicebam,  quajMarti,vu 
vni  ex  duodccim  Maioribus ,  Seledis,  &  Confentibus  Dijs  facra  fiebant ,  velato 
capite  fieri  par  erat ,  ex  pr^cepto  Helcni  Vatis,  ^neam  ita  inftruentis  apud 
Virgiliumlib.IIL  •  i^r 

Purpureo  njeUre  comai  adopertui  amiciu , 

'    vbi  fubdit  eam  rationem  ,  "-v. 

.  7^e  qua  interftcros  ignei  ,  m  honore  Deorum  .  1' 

Hofliltsfacies  occurrat ,  fy  omina  turhet  l  .'b 

qUv^E  vero  Indigctibus,  Semonibus,  atqueHcroibus ,  veluti  Dijs  medioxu* 
mis  ac  tcrrcltribus ,  detedo  capite  peragi  debcbant ,  vt  Plutarchus  nos  admo- 
net  in  Qujcf.  Rer.  Roman.  uum.  XI.  Vndc  conijccrc  haud  male  poflumus  , 

8  j^Traianum  Herculi  fuo ,  cui  prxcipue  gra?co  ritu ,  hoc  eft ,  aperto  capite ,  facra_^ 
primum  Romx  ab  Euandro  fada,  refcrt  Dionyfius  iib.  I.  ^  cx  co  Briftonius  , 
prout  ex  Cornelio  Balbo ,  confirmat ,  tali  paclo  5c  ipfum  immoIafTe  .  Videbar 
ctiam  me  id  egrcgie  probare  pofle  ex  nuper  memorato  Conftantini  Arcu,  rem- 
quc  ipfam  acu  tetigifle,  dum  Traianum  ibi  confpicio  ,  non  Pontificali,  fedpri- 
uata  veftc ,  &  capite  velaro  >  Marti  ac  Dian^e  (  quae  numina  inter  duodecim  ca:- 

Y  "  leftii 


170        RAPHAELIS    FABPvETTI 

Icftia  numerantur )  pperantcm  fgl,  XXlX.  &  XXX,  Hcrcult  Vefo  ihtev5to  capi-A 
tc  fol.  XXXI.  Attamen  ,  &  hic  non  folum,  intolerando  iam  abufu  ^Traianum^ 
tegumcnto ,  imo  &  capite  ipfo  carentem  ,  vidimus ,  qual^m  hic  vcfitatis  ama-. 


L 

onv 

toribusproponimus*,  fecl  LcQniscaputpro  Vrfo  ,  &Herculem  iuliratoyefn  Ot^ 
tn-,pkrgatoret/i  terrai-nf?ii  gentiHtn  domitoremy  vt  eum  Appulcijs  in  Apologia 
voeat,  pro  Vertumuo  fuppofitum  ,  rclido  quidem  in  Hilula  pendcnte  ruralis 
ipfi^us  cgnditionis  indicio , 

Ne  hoc  tamen  omnino  malc  cedat,  (vt  de  pacro  noucrcam  procane,  cui  pri- 
mo  idum  direxcrat  ,faxo  inipctcntcm  Phirarclius  aHcubi  iocatur)  transfcra-V 
mus  prodigiofam  hanc  interprctationcmlacrificjj  Hcrculei ,  ad  veriorera^, 
dicam  ctiam,  acceptiorem  gratia  nouitatis  Vcrtumni  cultum  •  Imprimis  autem 
ferio  admonendi  funt  ij  qui  ftudio  huiuicemodi  dant  operam ,  vt  bona  f  de_, 
agant ,  nec  marmora  ,  vt  alij  fuperiori  f^culo  numifmata ,  adulterent  :  ficri 
enim  potei^ ,  vt  pofteri  credant ,  id  quod  reuern  tempore  ipfius  fcriptionis  defi- 
git,  poftca  cxcidilTc ,  hincque  inexplicabilcs  oriantur  tric.-c  ,  &cum  inerudiciij,B 
-qui  facile  fibi  imponi  fmunt ,  controuerlix  ,    Scite  igitur  nulla  omnino  faciei^ 
»noftcr  Vcrrumnus  effingitur,  vt  explicctur  ,  illum  in  quamcumque  iibuerit 
-Verti  folitum  :  vt  enim  ipfemet  de  fe  ait  apud  Propertium  Eleg.  II.  hb.  IV, 
~iVi'  O^portunameiieji  cunBi^  naturiifi^u^^is  if  '  '" 

•X3f;ir,>uw        in  cjitamrumciucvoles  ijerte^i  decofiis  (rQ%  ■  -.r^u 

'-  •  feu 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-       171 

ftu  vt  Ouidius  dc  co  dicit  XIV.  Metamorph. 

formafque  apte  fngetur  in  omnes . 
Id^co  etiam ,  pro  collo  rudem  truncum  repofitum  iudico,  vt  veteris  ciuiHemJ 
Venumni  cultus  memoria  renouareturj  de  quo  idem  Propertius> 
Stipes  Acemus  eram  yproperanti  /ala  dol-.tus  y 
Ante  J^umam grateipauper  in  l^rhe  Deus  , 
Vrfi  caput  5  pro  quo  Leoninum  nobis  ruppofitum  fuit,  nedum  congru't,  fed 
neccflum  eft  hic  reftituere  ;  quia  fi  ea  annnalia  tamquam  Dijs  gratiora  inimo- 
labantur ,  qu<E  ol;  cuntraritatem ,  vt  ait  Seruius  ad  II.  Georg.  veril  580.  oberant 
coiuin  muneribus,  vt  Porcaquxobeilfrugibus  ,  Cereri,  &  Caper  qui  obeft 
Vitibus,  Libero  j  quod  Ouidius  venuftillime  exprefleratlib.  I.  Faftor. 
Prima  Ceres  auid^gtuifa  ejl  fanguine  Porc^ , 

i^ltafuas ,  mefita  c<ede  nocentis ,  opes  : 
T^amfata  lerenouo  teneris  laHentiafuccis 

Eruta-,fetiger£ComperitoreSui!, 
Sus  dederat poenas ,  exemplo  territus  huius  , 

Palmite  dehueras  ahjitnuijfe  caper  j 
^emfpe^ans  aliquii  dentes  in  njtte  prementem  , 

Talia ,  non  tacito  verha  dolore  ,  dedtt : 
Rode  Caper 'vitem  i  tamen  hinc  cnm  ftahis  adaramy 

In  tua  quod  fpargi  cornuapofjft ,  erit . 
V erba  fides  fequitur :  noxatthi  dehttus  hojiis , 
Spargitur  affufo  cornua  Bacche  mero . 
qui  etiam  inferius  lib.  IV.  fimili  de  caufsa  apud  Carfcolanos  ritum  immolandi 
Vulpes  in  Cercahbus  vigui(fe  teftatur; 

Vtque  luat  pcenas  ,genus  hoc  Cerealihus  ardet , 

Quoque  modo  fegetes  perdtdit  ^i  ipfa  perit ,  l 

?ta  Vrfus  vti  omniuorum  animal ,  ac  terreftiibus  frugibus  ,  fimulque arborum 
foetibus ,  quos  fcandit ,  inferens  vaftitatem  j  gratiilima  Vertumno  vi(2:ima  exi- 
ftit:  Etvlterius,  fi  quid  pr.c  vetuftare  corrofum  Si  informe  in  incertoforet,' 
iliud  coniedura  non  leui  coarguitur .  Si  enim  venationcs  cum  facrificijs  com- 
ponamusj  vt  Aper  folij  XXV.  Diamc  fol.  XIX.  appenditur  ;  Leonis  foli 
XXVIi.  animantium  bellicofiirimi  exuuium ,  Marti  bellipotenti  fol.  XXX 
Sicquoque  Vrfus  fol.  XXVL  AGGKESSVS,  DETERRITVS  ,  STRA- 
TVS  ,  Vcrtumnoftatuetur,  vt&ipfe  fabulamagat,  6c  Leo  duplicem  ,  indc- 
coramque  pcrfonam  non  inducat ,  Caprina  rurf us ,  prout  videtur ,  peUis  (  di- 
phtcram  vocant  j  qua  &  a  finiftro  humero  pube  tenus  contegitur ,  quam.quc^' 
pomis  rcfertam  cadem  manu  fubftentatj  indumentum  proprium  exhibet  eo- 
rum ,  quj  ia  ruftico  opere  morantur ,  vt  ex  veteribus  Comicis  coliigitur  5  om- 
nigcnaniquc  hanc  fruduum  copiam  bene  exprimunt  Ouidij  carmina,  ipfiuS 
nominc  (  diiTimuiato  tamen  vctuIcC  vultu  )  ad  Pomonam  direda  : 

qute  tihi  poma  coluntur , 

y       2  Pri^ 


J7Z      iLAPHAELIS  FABRETTI 

Ptimis  hahet  ?  Utaque  tenet  tua  tnunera  dextraj  0-5  oh  zuihmO 
Ac  poftrcmc) ,  corons  ab  agrclH  viro  fibi  impofita:  prxcipims  honor ,  non  ?% 
jnanibusfolijs,prout 

Reddidit  flrtifcis  manus  ,fed/ine  fenfu  y 
^texfruftibus,  ac  pomis  compa(^am  credere potius  iicet,eo  pado,  quo  Pro- 
pertius  ab  agricolis  cx  primis  mfertorum  arbofum  produdtionibus  oblatanx. 
;jnonftrat^  .: 

Injttor  htcfoluitpcmota  vota  coron^ ,  -..:  ,1-  ;-, 

^uumprfuSf  muito  jiipite -imiU  tuht  ^ 
iam  tandem  sd  Traianum  Herculi  facrificantem  refpicientes  '■,  quod  ipfe  Hcrcu* 
lis  cultui  maxirne  deditus  fuerit ,  ^bunde  eruitur  ex  varijs  inlcriptionibus ,  ac 
nurnifmatibus ,  quse  recenfere ,  occafione  oblata  ,  operas  pretium  duco  :  £t  pri- 
mo  lcftorem  admonitum  velim  5  infcriptionem  illam  per  Neotericum  rela- 
tam  IV.  in  ordine  VICTORIAE  AVG*  inqua  Hercules  jpfeTraianus  voca- 
tur,  Grutcropag.  CIIL  5,  valde  fufped:.am  haberi  j  nobisetiamlufpccnorem, 
quiaNeoterius  dicit  eam  extare  in  ruinis  VVarhel,hoc  eft  Vipij;  Traiana: 3 
tazius  vero  multis  parafangis  hinc  hinc  procul  repertam  ait ,  nempe  apud  Sor- 
ni  ruinas ,  prope  Pontis  veiHgia ,  (ju^a  Vlpia  odto  dierum  militari  itineredi- 
ftant,  fi  Ortelio  credimus ,  Et  quia  infuper  ad  labefaciandam  ipfius  iidem  ,  (  fi 
quam  meretur  inconcinnitas  conceptionis)  accedit  enunciatio  Gherard»  Mer- 
icatoris,non  vulgaris  Geograghi,  qui  infua  Tranfiluanise  tabula  f.'i,  XCIX. 
aliud  quid,  fortafTe  vcro  proprius  accedens,  depromitj  eos  fcilicet  vcriiculos 
fuifle  a  militibus  llomanis  decantatos .  Tutiora  igitur  monumcnta  ,  per  qua? , 
Xrai-anum  >  vel  Hercuiem  vocatum ,  vei  eius  numini  addi^ium  fuiiie  apparet , 
funt  haec .  In  hortis  Carpeniibus  fub  ftemmate  Traiani  Herculcs  clauam  dex- 
tera,  Leonis  exuuias  finiftra  gercn-s,  §i  fub  ea  mfcriptio  IMP*CAESARI' 
PIVI-  NERVAE.  FILIO-  NEIiVAE^TRAlANO-  AVG-GERMANI- 
CO-  DACICO-  PONT^  MAX^  TRIB-  PQT-  VIlTl-  IMP-lTn  COS-  V- 
Grut.  fol.  CCXLVII.  i,  vnde  corrigemus  \t)  tranfitu  errorem  Eoifiardi  qui 
Cpnfulatum  111«  cum  Trib,  Pot,  IX.  inconuenicntern  ,  in  hoc  lapide  le^ 
git  ,pag..  80.  hb.  IV.  fuarum  Antiquit.  Ronian^r^"  '.  rDEO*  HERCVLI* 
PROv  SALVTE'  DIVI-  TRAIANl.  AVGVSH'  ET-  MARCIANAE* 
^ORORIS'  AVG»  COLONIA-  DAC'  SARMiZ-  idem  fol.  XLVI.  i. 
Confertque  fa,pcr  quam  apparet  vniucrfam  V^^ip^orum  gcntem  faiftc  iub 
Hcrcuhs  tutela  ,  HERCVLL  CONSERVATORE  DOxV,VS-  VLPIO^ 
RVM-  SACRVM-  M-  VLPIVS'  '  ;  ■  '  •  V£RECVNDVS-  idem  fcl, 
XLV>  |o,  Hanc  fub  Auentino  inuentam,  in  quaRcgione  Vi<5cor  priuatam-, 
Tr^iani  collocat,  optima  comcctura  Panuin,  Ijb  I.  Comment.  Reip.  Rom.  c. 
de  Vrbis  Rcgipn,  ipfjus  Traiani  Domui  conuenire  putat .  Inter  numifmata_* 
vero.9  qu$  noftram  fcntentiam  promouent,  occurrit  ijlud  apud  Occoncfnj 
pag,  CXC VL  TriAT.  B.  cum  lauru  ?  arcu ,  &  ckLua  ,  Aijud  cuin  cffijiie  Traiani 
fub  %uia  Heiculis  ,  cum  pellc  Leoni&jSj  capite  laurcato  TIIAT.B.  fol.  eodcm. 
'.  *  :  '  '  Aiiud 


DE  COL-  mAIANI  CAP-  VI-       ,73 

\  Aliud  apud  j^nam  Vicum  fol.  yil.  num.  I.  cuiin  Herculc  fuper  bafi ,  clauanu 
^dextii ,  cxuuias  iiniftra  ruftinentc ,  codem  fecundo  confuiata  j  replicatum  con- 
fulaiu  cjuartofoj.  Xllf.  num.  XXXVII.  ^  inter  vtrumque  confulatum,  in- 
terics^tum  aliud  fub  COS.  III.  apud  Oifel.  in  Thcfiur.  tab.  XLIV-  4.  cum  glo- 
bo  ampJius,  Jiue  pomo  Hcfperidum  in  finiftra  manu .  Aliud  apudOccon» 
confulatu  III.  fol.  CXCVIL  cum  capite  Traiani  Jaureato  ,  pelle,  i^:  cJaua, 

t  aucrsa  S.  C.  claua  Herculis  ( ni  hoc  fit  iJludmct ,  i^uod  Vicus  tab.  XI.  num.  3  6» 
non  cum  eifigie  Traiani ,  fcdipfius  Herculis  cxibct)  Aliud  foJ.  eodcm  cum_, 
claua  Hcrculis .  Ahud  Jmpcratoris  cquitantis  ,  'Sc  Lconis  exuuijs  caput  &  cor- 
pus  induti  folr  CCXI,  Alia  duo  fuccelliue  pag.eadem  cum  hifce  infcriptior^i» 
bus,IMP-  HERCVLES-  CAES-  AVG-  P-  M- ,  &  IMP-  HEIICVLES- 
ROMANVS'  CAES'  AVG-  P*  Ps  quae  tamen  fe  non  vidifie  fatetur ,  nccjuc 

;  fuit,puto,  eft ,  eritqae  cjui  videritj  tanquam  Commodi  arrogantiam  potiiis, 
quam  ciuilitatcm  Traiani  rcdolentia  ,  Aliud  cum  aquila  ftante  coram  Hcrculis 

^  claua  fol.  117.  Addaturaliudpenes  Angelon.  in  Traiano  num.  22..  cum  cla- 
ua  fupcr  cxuuijs  ereda .  Aliud  apud  Oifelium  tab.  XXL  3.  curn  Diana  Luci- 
fcra,  (  fic  vocat  ille,  quam  Erizz.  Vid:oriam  pag.  5 1^. )  curru  a  Leone  5c  Apro 
vcd:i  ,  dextcra  facem  tcnente ,  &  praeeunte  HercuJe  clauara  dcxtro  humero  ge- 

I  ftante .  Aliud  tandem  cum  Hercule  arcu  armato ,  quod  Occonem  aliofque  fu- 
git ,  obfcruaui  in  jVlufeo  Eminentiffimi  Cardinalis  Petri  Otthoboni. 

En  igitur  rationem  facrificandi  aperto  capite ,  hoc  eft:  Herculi ,  vt  ex  pr^di- 
di.s  crcdimus .  Nec  diflentit  vel  primiriarum  ^:  fruduum  objatio,  vcl  Tauri 
madatio  vt  in  Columna  .  N^m  ex  fmi^ibus  facrum  Herculi  fieri  folitum  apud 
Thebanos  quadam  mtrodudione  recenfet  Pollux  in  Onomaft:,  vbi  Hiftoria_, 
Hcrcnlis  huius,  Pomarij  exindc  didii,  Iiabetur ,  Piaeif(]ue  &  fru^ibus  facra  fa- 
cicnitin  caput  aperifte  vidcmus  Bailianum  ,  vtcrcdo ,  Septimij  Seueri  filium^ 
jn  figura  fuperiori  lateris  losui  diiSi  Arcus  Argentariorum  j  aliumque  ignotum, 
Confularcm  forfan  virum  (  vtexduabus  aquilis  iegionarijs  qux  confuIarenrL* 
cxcrcitum  conftitucbant  ad  latera  infculptis )  me  obfcruaile  memini  in  bafi  fta- 
tua:  qua:  in  Hortis  Pcrettis  ad  Aggerem  Serui)Tulli  adferuatur.  Ritus  vero  im- 
mohndi  bouis,  vique  ab  Euandro  profeftus  eft,  Vt  ex  jam  citato  Dionyfij  loco 
lib.  I.  Euandcrnierb  nui  e  nhitre  CarmentA  hm  ante  mtduieratf  ejje  infatis -,  i;f 
louf  0*  /flemena progmtus  Herculc!  f  immon^lis  ex  mortali  'virtutis  ergo  jieret  ^ 
moxti/i  hunc  ipfum  effe  didicit-,  occupare  volens  e.xm gratiam  ■,  primuf  o^nium 
Herfulcvi  diuims  di^narus  eji  honorihus ,  extruiijique  pv.e  nimo  jiudio  ac  feflinatiO' 
m  ara  extetnporali ,  ai  aram  ijlam  Herculi  maHauit  luuencum  iniugem  ,  oraculo 
prius  cum  eo  communicato , 

-'  Aliaquoquc  pcculiarisratioconfidcrari  poteft  infacrofol.  LXIV.  fubnum. 
2-42.  quod  proprie  in  ipfo  itineris  progreifu  celebratam  apparet ,  facrificandi 
Hcrculi  proficiiccndi  gratia ,  quodcjuc  propter  'viam  appcllatur  fecundum  Fc- 
iiUni ,  Propter  liam  ft  facrifcium-i  quod  eji proffcendi grati a ,  Htrculi ,  aut  San- 
?i(^'iiui  fciiicet  idevi  eft  Dtu^  j  vbi  Paullus  fubdit ,  Profe^un  viam  -,  Hcrctilt ,  aut 

Sanco 


174      RAPHAELIS  FABKETTI 

Sdnco  facrtjicahant  j  fcilicet  tanquam  numini  V  aii,  1' ,  vr  Gra^ci  vocant  gvoiVw  > 
qualis  ex  Homero  lliad.  XXIV.  verHjj^.  ic  communiter  ex  alijs  quoque  ve- 
teribus  Scfiptoribus ,  MercuriusprcEcip.ueagnorcitur.  De  hoc,  vltra  iam  di- 
dum  Fefti  locum ,  ac  vetus  Pallada?  epigramnia  in  Antholog.  lib.  I.  cap, 
XXXVIII.  num.  9- 

Joiiis  tn  triuijS  admiratus  fum  a:neum  jiltum 
Cu* prtus  fuiplicahant ,  iam  njero  ahiclium  l 
nouam  conicdurain  fubminiftrar  fequcns  lapis  ante  veteris   Port.«  Capenae 
{itum  nuper  fub  Hortis  MatthcEis  ad  ipfam  Viam  Appiam  clfollus  . 


EPITYNCHANVS-M-AVRELPCAES-LIB-ETWACVBICVLO-FONTIBVS 
ET  •NYMPHIS-SANCTISSIMIS-IllVIVM  ^EX  VOTO-RESTITVIT 


In  eo,  occafione  refedionis  Triuij,  Herculc;»  cum  Mcrcurio  Viaco  ( lic  legimus 
cum  Indice  Scaligeriano  infcriptionem  Gruteri  pag.  LV.  5, )  colendus  in  com- 
pito  -ipropter^ne  viam  proponitur ;  fimih  aflociatione ,  ac  in  alio  Epigrammate 
Leonidasnum.  4.  eiufdem  cap.  XXX VIH.  obfcruamus, 

Kfjtj/xz<;  oftti' cffu^stx-g?  ^oyoi  Qeoi ,  uv  0  /^uE^^/^a^  , 

Olov  c^rii  /u,'  •  XT@^  S^  drs^g  H^xAewj . 
T^cs  termimrum  cuftodes  duo  Dij ,  quorum  hic  quidem  Mercurius  i 

Vt  vides  me ',  hic  autttn  alter  Hercules , 
Ncc  Iblum  vti  Dij  Viales ,  fed  vti  Dij  lucrij  ambo  concelebraii  folebant  •-,  <ut 
namque  Adercunus  apertis  lucris  C7*  negotiationi pr^ejl^  fc  Hercules  opertis  lucri^-, 
fue  thefmris ,  vt  adnotant  veteres  Horatij  Scholiaft^  ad  Sat.  VI.  iib.  I!. ,  &  hinc 
apud  Arnobium  Adu.  Gent.  lib.IV.  lucra  promouere  vterque  dicitur^  quin_i 
etiam  iuftiori  cultu  Herculcs  vcncrandus  eft  authcrc  Cornuto  ( liue  alio  nomi-  3 
ne  vocandus  fit )  Perbj  Gloflatore  ad  Sat.  II.  vcrf.  XL  quia  diuitxe  non  fne  virtu- 
tibus  acquiruntur  ,  leiqttia  Hercules  lahore  proprto  otjinia  adeptus  (fl  hcna  . 

Animaducrfione  dignus  in  hac  tabula  eltgeftus  Hercuiis  fefc  coronantis,in' 
alijs  eius  imaginibus  a  nobis  obfcruatus,  nempe  Diflert.  II.  de  Aquis  &  Aqu^ed. : 
antenum.  18^.,  &prxcipue  in  celebri  nummo  itiaximiemagnitudinisEmi-' 

ricntifli-     ! 


DE  COL-  TR.AIANI  CAP-  VI-        175- 

A  iicntiflimi  D.mei  de  Carpinco  IV.  inter  raripres  a  lofcpho  Monrcrcliio  feledos 
pag,  1 7. ,  in  rignificationcm  coronae  cjuam  iplemct  ex  Olcaitro  fibi  impofuit  in 
ludis  Olympicis  a  fe  primum  inllitutis ,  tcftc  Pindaro  iq  Olymp.  Od.  II.  ^  III. 
&  iti  Nem,  Od.  XI. ,  ac  Plutarcho  m  Thefci  Vita :  quam  explicationem ,  yti  a 
celcbri  Pocta  Statio  mutuat^m  hiftc  verfibus  Theb,  Iib,  VI,  vcrf.  5. 

primus  Pifeaper  arua 
J^.',  .  .  Huncpius  Jlciies  Pelopicertttuit  honorem-^ 

PtilHereutr.queferacrinerndetorftoliujif  -  ■  ^ 

^  morem  Hcrculea:  magnanimiratis  refcrentcm ,  non  alicnis  fuffragijs ,  fed  CclJ 
iudicc  mcritos  honores  occupantis  j  vt  de  corona  ex  apio  Macer ,  (fiue  quis  is 
lit)  de  herbarum  viribus  fcribens  ita  cecinit , 

Ipfe fhi  ttiUtti  prtmiirn  impfutff  coronam 

:  Dicitur  Jlcidesy 

quam,inquam,  explicationern  merito  prccponcndam  duximusulteri,  quajex 

diccntispotiusacumine,  quam  ex  alicuius  authoritate  pcndet^  imo  Dionyfij 

Verbis,  cjuibus  fulciri  pn^tenditur,  apertc  contradicit :  ait  cnim  Dionyfius  , 

Jhoripenc s  C^  Jrcnd-.s  tamfe ,  quarn  Hercuiem  (Orona/p-)  vnde  honorem  corona; 

cxtrinfecusHercuIicoIIatum,  non  a  fe  (vt  nummus  olkndit  jaflumptum,  re- 

j  dius  deduci  potuifiet;  repugnatquciufuper  Macrobij  lib.  III,  cap.  VI,  Saturnal. 

traditio,  nc  HercuLs  'id  Jrarn  Maximam  finuhchmn}  illudquis  credatj  nam 

ibi  Hercules  opertg  &  velato  capite  confpiciebatur ,  Culjodttur  (ait  Macrobius) 

I    i»  eodfm  L  co ,  i;r  otnnes  aperto  capite  facrafaciant ,  hocft  ne  quis  tn  /ede  Dei  ha- 

!    l?itum  etus  mtitetur ,  ntim  iH  operto  tpfe  capite  ejl ,    Inter  fcribcndum  ,  oblatus  eft 

fccjuens  nummus  maximic  itidem  formx  ex  ea- 
dem  Ga7,a  Carpinea ,  hanc  HercuHs  coronatio- 
nem  mirifice  illulhans  j  hlnc  enim  facrorum  Lu* 
dorum  Pra^fcs  fedens  ad  latus  Circi  coronam  of- 
ferrc  videtur  j  Herculcs  autem,  (  qui  talis  ex  claud' 
pofiti,  &  ex  Heracleorarum  infcriptione  apparet ) 
in  medio  confiftens ,  finirtra  palmam  tenct ,  dex- 
tra  fibi  coronam  afterit. 

Maxime  etiam  notabilis  eft  noftcr  Hercules , 

pro  claua  arundinem  manu  gcftans  ,  rarillimo 

j  xquidem  emblemate ,  quo  ca:terisnuminibus  aquarum  prxfidibus  adiungitur; 

i  ?fGuia  nempe  ipkfientid  repencndi ,  iniendi ,  &^  ducendi  aquas  pr^(iitit ,  vt  dc  eo 

aitPlutarchusinitioQpufc.  Qupti  expediat  Philof.  cum  Princ,  vcrfari ;  cuius 

f.Hercuiis  pcriti^e  mcmoriam  Troezcnij  afleruabant ,  ex  Paufania  inCorinth. 

lib.  11.  Domum  item  Hippolyti  vidife  me  tnemini  ♦    Jnte  eamfons  extat  qui  Her- 

4uleus  ijocatur  \  repetn  enim  Trce^ieniorum  opinione  illum  Hercules  j  itcmque  Phe- 

ncatx  in  operofis  iilis  barathris  ,  Sc  ingcnti  fofsa  ad  exficcandum  eorum  agrum, 

dc  quibus  ita  idera  author  in  Arcad.  lib,  VIII.  fuif  Caryis  fitus  eji  ager  Pheneata- 

rntn.  faclaautem  Qlitnexundatione^  efterfum-  aiunt  Pheneum  Anttciuum-,  itanut 

nofra 


Xx-je        RAPHAELIS   FABR.ETTI 

iic-pra  etiam  atate  fyrta  rejlent  inmontihm-i  quos  fuperap  aqua  fertur .  J  Caryis 
dfjJat  V,ftadijs  wvns  Orexis  ncmine ,  6^  aiter  item  Sciathis  :  in  vtreque  harathmm 

■sll ,  nuod  ex  camfe  frofluentem  atjuam  excipit .  ^arathra  h<ec  manu  eJfefaBa  P/;f- 
neatKperhihent  ^  fad^a  autem  ah  Hercule-iCum  Phepei apud  Laonomen  a^eret^ma- 
trem  /imphitryoms »  Tslntum  enimAlcao  aiunt  j4mfhitryonem  ex  Laonome  Gunei 

f.  muliere  Pheneaticd  5  «0»  autcm  Pelopis  Ly/idicd  •  ^mod/iiere  Hercules  ad  Phe^ 
matas  commigrauit  5  non  ahs  re  ijuis  extftimauerit ,  eum  ah  Euryfieo-i  <vt  Tirynthe 

fuit  expulfus  t  non  Thehas  ftatim  effe  ,fed  Pheneum  priiis  profeBum .    Per  medium 

tiutem  Phtneatarum  campum  H ercules  fojfam  duxit ,  Ttflueret  in  ed  Olhius  fluuius-, 
^ttem  Jrcadum  nonnulli  Jroanium  nominant ,  non  Olhium  .  Longnudofofjdt  eft 
L-  fiadiorum-i profunditatis  menfura  XXX.  pedim-,  ficuhi  nihtladhuc  eft  collapfum. 
Verumenimuero  non  hac  ftuuius  iam  delahitnr  •)  fed  reliBo  cfitod  Herculesfecitre' 
i:eptacuioyad prijlinumftuxumredijt .  Ad  hocidem,  fed  vt  Poeta fabulando ,  'd 
^Uuiitprofedo  Apoiionius  Rhodius  in  Argon.  hb.  IV.  verf.  1 44 1 .  I 

{  yiXiJ%  S^'  "iv  x,tt')c«V!^  ,  aVg  y^ovct  7r£(^o$  q^^uv  ,  " 

Tc^w^  £^£^£^1'  5  To  /tSyo  i-no^  /uixXsv  ii-l-dv^ . 
Hv  !^'"a^a.  rU  7i£T^t}T^tTioviShi  eyiv^  Xi,u.vtji  '^ 
•  Tfiv  oy"Qn<p^V,a^(ti  ^riK}  %>i  0JiViaiy\(n  ^ 
'  '  Aa^  TToaS  Tv^^ivsvi^^'  TS  i'  aSfoov  eCxvaev  vS^o)^* 

V enit  lero  (p'  ille ,  [  Hercules  J  l,inquamper  ttrram pedes  iterfaciem 
Siti  aridus ,  ruchat  autemper  hunc  agrum 
Jiiuam  awtntans ,  qucim  quidem  nufquam  lictlnt  'V.dcre. 
Quitdam  tamen petra  Tritonidaprope paludcvi , 
Eim  iiie  deprehendens  ,  pue  ^  Dei  fuafu  , 
-^Vt-i  Cum  caicepedis  pulfauit ,  infra  ipfa  dense  erupit  aqiia  . 

Hinccjue  forfan  coniettare  hcet ,  meum  hunc  argentcum  CaracalJa;  nummum, 
•dc  reperitione  noui  Fontis  Jntoninianii  C^  j4qua      ,    — ~-^ 
J\darci<t  ad  Frhem  reduEiione ,  de  Cjua  fupra  Cap.  IV.  /  Hercuie?  fin.  V 
f  ag.  j  04.  F  epigraphen  cxpofuimus ,  non  MmAh    '^^::;,^  Untoninv 
intelhgi  poHe  :  Hercules  enim  aquarum ,  vt  vidi-\     cos wi^h'^  V    ^Sit^^ 
pius  ,  du(flor&  repertor,  hoc  aquatih  flore  ,  hho  \ 
nempelutci  coloris ,  cuius  ingens 

in  vhginofis  locis  copia  innafcitur,  talefadum  lignabit:  Ex 
hoc  ,  lucem^iaccipit  ahus  nummus  antecedenti  anno  cufus 
apud  Occoncm  pag.  376.  ANTONINVS  PIVS  AVG-i 
hKir-V-M-TK-V-XY-COS.lW-V^-Herculesn^dusftans; 
dextrd  ramum ^fniftrdfpolia  Leonis  cum  claud  '■>  ramum  enim.»! 
nummi  Occonis  nil  diucrfum  a  florchuius  noftri  rcfcrreputo; 
&:  inde  tempus  iftius  pubhci  beneficij  primo  determinari,  quod  ex  iam  dida  \n-\ 
fcriptione  incertum  remanebat ,  hoc  ell  fub  Tribunicia  Poteftate  XV. ,  primoi 
poft  Imp^rium  a  Caracaha  abfolutc  &  fme  focio  adeptum  (  occifo  fcihcet  Geta 

fratre  ) 


caput 

Caracalli 

ANTONINVS 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  VI-        17J 

fiatrc  )  anno ;  renouata  anno  fequenti  in  hoc  noftro  nummo  lei  mcmQria  .  Si 
autem  ha:c  verafunt ,  nummus  pariter  Septimij  Scueri  argcnteus  apud  eundem 
Occonempag.  350.  L'  SEP.iEV-PEaT-  AVG-IMP-  VIII- P-M-  TR-P-  VI- 
COS-  II*  P*P  Hercules  tiiidus  flans ,  exuuijs  Leonis  indntus  >  finiflra  clauam  , 
dextra  ramum ,  ad  Aquam  ab  eo  Seuerianam  feu  Septimianam  didam  ,de  qua  iii 
III.  Diflcrt.  de  Aqu^Edudt.  num.  379.  ahqua  attuhmus ,  trahi  poterit .  Sed  hxc 
omnia  conietSiurfB  loco  aifero  5  nec  de  ijs  aliquid  certi  ftatuo . 

Dicere  etiam  polTumus  ,  nefemper  eidem  Numini  facflum  videatur,  &  quia 
rcs  ipfa  fuadet,  facrificium  ad  traniitum  Iftri  num.  z6i.  Numini ,  feu  Genio 
ciufdem  fluminis  peradum  fuifle ,  ex  rchgionc  tam  apud  Grsecos ,  quam  apud 
Baruaros  vigcnte :  vt  dc  Pamifo ,  Chtumno  ,  Marfya ,  &  Mcandro ,  erudite  fuo 
morc  pcrcurrit  Voirms  de  Orig.  &  Progr.  Idolol.  hb.  II.  eap.  LXXIX.  5  &  Ho- 
merus  Ihad.  V.  verf  j6.  Hypfcnorem  memorat , 

A^jjTwf  srervKlo  • 

^ui  Scamandri 
SacerdosfaSius  erat' 
vnde  apud  Virgil.  VII.  y£neid.  yEncas  Itaham  falutaturus, 

frondenti  tempora  myrto 
Implicat ,  O*  Genium^ne  locit  primamj^ue  Deorum 
Tellurem ,  T>iymphafque  ,  6^  adhuc  ignota  precatur 
Flumina . 
&  ex  eo  Sihus  lib.  VI. 

(lP*T{ymphasyT{umen^ueprecamur 
Gnrgitis  ignoti. 
inefle  cnim  fuos  amnibus  Gcnios,  &  minorcs  etiam  fontcs  facros  a  Virgilio  vo- 
ca*i  Ecl.  I.  vcrf.  53.  quia  (  vt  ait  ibi  Scruius  )  omnihm  ac^uis  T{ymph<e  funt  pr^Jt- 
dentes ,  Traianus  vti  Pontifcx  Maximus  ignorarc  minime  poterat ;  Pliniufque 
in  Paneg.  num.  CCLXI.  admonuerat :  In  quo  ctiam  occurnflct  illi  imitatio  Lu- 
culli ,  qui,  vt  ait  in  eius  Vita  Plutarchus ,  Euphrati  Taurum  immolauit  ,gratias 
eipro  tratifitu  agens ;  fiue  Alexandri  Magni,  qui  paritcr ,  vt  tradit  Arrianus  lib.I. 
huic  cidem  Iftro  facrificauit ,  ort  v»  oL-no^i  ccvfuisyivelo ,  quidfe  haud  di^cilem  in 
tranfittt pral^uifiet ,  Jc  rurfus  Hydafpi  fluuio ,  quem  poftea ,  vti  Sc  Acchncm  ,  &C 
Indum  5  ia  fux  nauigationis  initio  inuocauit ,  referentc  eodcm  Arriano  lib.  VI. 
proprie  enim  Taurum  fluuio  vctcrcs  immolarunt,  vt  Homerus  Alpheo  &  Xan- 
to  Tauris  fadum docct  Iliad.  hb.  XI.  vcrf  7x7.  &:XXI.  verf.  13  i.  eofcilicct 
animah,  cuius  mugitum  imitctur  j  fic  enim  Achcloi  ab  Hcrculc  fubadi  fabu- 
lam  cxplicat  Strabo  hb.  X.  adnotatque  Euftathius  ad  illud  Iliad.  $.  verf  zjy. 

JU,S/U.VX,COi  1)Vr^'^VP^i^ 

taurinamque  hinc  frontcm  PoctJE  affinxcrunt  .    Alexandri,  inquam^  quem^. 
virtute  &r  militari  gloria  in  Oricnte  cmulatus  ,  vnicecoluit,  eidcm  vti  Hcroi 
purcntando ,  de  vtroq  ue  enim  tcftem  habeo  Dionem  lib.  LXVIIL  fub  fine_,. 

Z  Hinc 


178        RAPHAELIS   FABRETTI. 

Hincctiam  forfan  Olympiadis  puerperium  veneratus  fuit,  innummo  relato 

pcr  Angelonium  IV.  pag.  XXII. ,  cjui  tamen  alia-s  exoticas  afFert  intcrpretatio- 

ncs  ,  longe  a  Traiani  modeftia  ,  ^z  mufttatay  vt  cum  Eutropio  loquar ,  ciuilttate 

petitas;  liuegenei-is  ab  Alcxandroducli,  riue  diuinac,  proutipfe  Alexander, 

originis  c    Deque  congruenti  offerumento  Cvt  Feftusloquitur  j  pinearum  8c 

fruuluum  ,  fponforcm  accipc  lapidem  apud  Gruterum  pag.  LXXV.  2. ,  in  quo 

(  prout  hic)  fupcr  ara  cum  pincis  &  frudibus  vinum  infunditur,  ac  GENIO 

CONSER.VATORI   HORREORVM   GALBIANORVM   facrificatur  : 

quemadmodum  &  Taurus  pro  fua  Genio  vi«flima  bis  dcterminaturin  aliain- 

fcriptione  fol.  CXVIII.  GENTO  IPSIVS  TAVRVM,  rurfufque  fragm.I. 

fol.  CXJX.  &  fol  CXXII.  I. ,  vti  &  Lucullum  in  Euphratis  tranfitu  fupra  fe- 

ciflc  vidimus  .  Taurum  tamen  (  vt  hic  rurfus  moncam  )  integrum  folidumque 

in  facrificijs  cxquircrem  ,  nonTauram,  qualem  exfcttis  cornibus  in  nouis  ty- 

pis  confpicio :  non  enimcontentuspiilor  hanc  vitlimam  cmafcuIalTc  num.  79. 

fuifquc  vinl^us  eneruafle  ,  (non  alise  cnim  vires  Tauri ,  vt  erudite  explicat  Spo- 

nius  ad  vetercm  infcriptioncm  quam  aflTcrt  pag.  3  8.  fui  iam  laudati  lir.tlli  dc_, 

3gnot»  Dijs)  itcrum  fuperne  mutilat  ,  pr^fidioque  fimul  ac  decorc  priuat. 

Notabis  quoquc  eandem  vidlimam  num.j^i.i»  vulms  itcidijfe  ex  difciplina 

vidimariorum,  nam  fuhus  capita  iuguii.  effodifbantur  ,  vt  ad  librum  IV.  Pa- 

pinij  Statij  verf.  455.  iam  pridem  SchoIiaflGE  animaducrterunt :  retenta  infu- 

pcr  ea  diftin^flione ,  quam  Eeithius  Antiquit.  Homer.  lib.  I.  cap.  X.  cx  alijs 

nonnullis  Scholiaflis  adiungit ;  hoc  cfl:,  idco  iugulationcm  fieri  versus  tcrram  , 

quia  Heroibus ,  vt  diximus ,  non  vero  cxlcftibus  nurainibus  ibi  facrificabatur , 

Non  quidem  ex  Columna ,  verum  cx  alio  Traiani  monumento ,  Arcu  nempc 

Beneuentano  ,  dum  ha:c  fcribimus ,  ope  nob.  Viri  loannis  AbU  lordani  hoc 

PatricE  fuae  decus  promoucntis ,  typis  imprimendo ,  nouum  mihi  Tauro- 

rum  madandorum  genus ,  non  fecuri  vcl  mallco,  fcd  cultro  inter 

cornua  ada(fiO,obferuatum,  obitcr  hic  indicabo .  Aliud  tmnco 

{tnjlipite  tanquam  malleo  i^er/ifmwiio.ex  Magorum  difci- 

plina  profe(3;um,edacct  Strabo  fub  fkicm  lib.  XV» 

oftenditque  nummus  Ludorum  Sjeeularium 

Augufti  editus  a  Choulio  pag.  2  5  o.,ac 

marmor  apud  Cafalium  de  Vrbe 

U  Imp.  Rom.  par.  IIL 

cap.  I.  pag.  3<57. 

In  vtroque  tamen,  noffram  hanc  intcrprctationem  tam  ipfos  ? 

quam  c^tcros  omnes  effugifle  videmus ;  &  lioc  nte  ad- 

uersus  Salmafium  pronunciafle  Cafalium  ,  craf- 

fum  illum  ftipitcm  ad  DendrophororurtL* 

infignc  crafse  admodum  fLiiffe_J 

pertradunu . 

CAPVT 


\ 


DE  COL'  TRAIANI  CAP-  VII-      xj^ 


C    A   P    V    T     VII 

Excerpta  de  rc  militari . 

VPLEX  quidcm  pcriculum  mc  mancre  vidco  in  hac  traiSa- 
dione  5  quam  inter  poftremas  fcpofui  j  nam  etfi  literatis  viris 
forte  fortuna  fatisfccerim,  quod  me  maximc  foiicitum  habetj 
non  proinde  tutus  cro,  quin  nouus  aliquis  Hannibal  mc_, 
quafi  Phormioncm  fubfannet,  in  fcholis  &  vmbra  de  re  mi- 
htari  diflerentem .  Rideant  porro,  dum  ego  intus  mihi  plau- 
do5  &:  lufus  aliquorum  patienter  fcro  ,  qui  me ,  quod  e  pluribus  flationibus 
Columnam  dihgenter  (  nec  inutilitcr  vt  credimus  ex  iam  didis )  cum  libro 
contuliffcrefciuerunt,  nilahudquam  bullas  in  balteis  obferuantcm  apud  Tri- 
jj  makhionem  fuum  traducunt  5  quamuis  iftomaledicionobisleue  vel  nullum^ 
pcnitusprobrumobiedariprofitemur;  imo  laudem  attribui ;  »o^/V  (  vt  cum.. 
Grutero  loquar  )  ^uiienerandaantiquitatisproduclmus  ^  tninima  tuxta  ac  maxi^ 
tna^inefpretisquidemrutiscdfis.  Veriim  dum  plaulbis  noftris  vtimur,  afmos 
conduditios  non*curemus ,  &  propofitum  iter  continuantes ,  id  quod  reftat  dc- 
frcato  animodimetiamur . 
•:  Primo  itaquc  aliquam  inter  militarcs  gradus,  ex  veftitu,  aut  armorum  para- 
tura  ,  diftindionem  perquiramus ,  Vt  autem  ab  Imperatore  ipfo  incipiamus : 
Is ,  quotics  armatus  confpicitur ,  eundem  ac  Legati  ornatum  prsEfcfert ;  hoc  eft 
(  vt  ex  Traiani  fupra  Cap.  III.  pag.  j  5.  a  nobis  cxpofita  imagine  patet )  calceos 
habctpaullo  fupra  talum  ligulis  obftridos,femmaliaard:a  vfquead  furasde- 
fcendentia ,  nudatis  tibijs ,  non  autem  caliga  vfque  ad  medium  crus  conte^^iis , 
?  vt  num.  30.  contra  quam  marmor  fc  habeat  adnotatur ;  nudam  enim  partemj 
pro  contedi^  ,  Sc  e  contra  habuit  Neotcricus .  Vnde  cum  adeo  dida  feminalia 
membris  apta  videam ,  puto  hanc  indumenti  illius  partcm  efle ,  de  quo  D-  Hic- 
ronymus  loquitur  ad  Fabiol.  de  Veft.  Siccrd.  foleut  militames  hahere  lineas  quas 
catnifa!  '■vocant-i  fic  aptas  memhris  fiis ,  ^  adfiriBas  corporthus  CJ^r.  Tegit  hanc 
camifiam  (  fc  vocare  liceat )  duplexcampcftre  j  intimumfcrcad  gcnudemif- 
G  fum  ,  quod  fuccindorium  cx  D.  Auguftino  deCiu.Dei  lib.  XIV.  cap.  XVI. 
vocare  etiam  poftumus-,  cxtimum,idemquc  fegmentatum  feu  fimbriatum,non- 
nihil  ex  intimo  confpicuum  rehnquens  j  6^  ita  (  vt  mihi  vidctur  )  cin(flum ,  vt 
fupcrnc  alius  fcgmcntorum  ordo  eodcm  ex  panno  decidat :  ex  quadam  cninru 
prominentia  ,  qua?  non  obfcure  fub  thorace  confpicitur  ,  cingulum  aliquod  , 
quainuis  latens ,  fuppofitum  iudicari  poteft',  quod  fatisinhifce  imaginibus, 

Z      2  quam- 


i8o      RAPHAELIS   FABRETTI 

quamuis  ita  paruis ,  expreflum »  Thorax  coriaceus  cum  cingulo,  &:  ab  hoc  enlis, 
feu  paraz-onium  a  latcre  laruo  dependens  :  tunica  interior,  feu  thorax  ille  lancus 
fiti  Sut  fubarmale  vocari  debeat  cum  Ferrario  de  Re  Veft.  lib.  IIL  par.  II.  cap. 
XVII.  in  brachijs  fcrc  vfque  ad^cubitum  apparer« ,  fimbrijs  item  brcuioribus' 
fuperpofitis ,  cubito  &  lacertis  inUOS$  :  &  poftremo  paludamentum  fibula  fu- 
pra  dexterum  humerum  confertum  .  In  hactamen  vniformitate,  color  palu- 
damenti  Imperatorera  a  cxteris  diftinguebat  j  ad  idque  refpexit  Phnius  Hift. 
lib.  XXII.  cap.  IL  cum  coccum  Imperatorijs  dicatum paluditmentis  dixit ,  eftque_. 
apud  Scriptores  obuium ',  nulhbi  tamen  clarius,  fimulque  breuius  ad  rem  no- 
ftram ,  quarn  apud  Eutropium  lib.  IX.  TSlam  prtus ,  [  antc  Diocletianum  ] 
Imperij  tnfgne  in  chUmydepurpurta  tantum  erat ,  reliqm  communia . 

Illud  etiam  obferuauimus ,  &  nouum  ac  notabileduximus,  Traianunu 
jium.  \i6,bc  iterum  dume  Tribunali  Sueuos  (vtcredimus)  fubfidio  adue- 
nientes  excipit  num.  141.  finiftra  manu  haftile  quoddam  gerere  ,  vtrinqut^ 
cufpidem  jequalem  in  hanc  formam  ha- 
bens ,  6<  ad  longitudmem  V.  pedum  & 
icmis ,  habita  proportione  magnitudinis 
Traiani ,  rediens  .  Ita  antiquitus  pila_ 
fuiftc  vult  Dionyfius  hb.  V.  expenfus  a 
Lipfio  hb.IlLDial.lv,  &  nimia  authori- 
tate  corre(fius,  dum  vbi  ille  dicit  ix,  eLri^^i  tw^  ax.f wh  ,  al  iJtroque  extremorum^hic 
reponit  c/x,  SotTgfV  a{?  altero;  quod  procul  dubio  non  protuliflet,  fi  pilum  hoc,  6c 
alia  monumenta  vetuftatis,  vt  dicemus, Dionyfio  adftipulari  animaduertillet . 
Vere  tamen  fubdit,cju6d  ratio  dijjentit ;  interrogatque,c«r  duplex  tam^randis  ihi 
mucro  f  cui  'vfui-i  imoquomod«  non  impedtmente ft  f  Ob  qu^,  pofterior  a  Dio- 
nyfio  5  fiue  a  Bello  Sabino ,  dc  quo  loquitur ,  xtas ,  potuit  (  vt  videmus )  pila^ 
immutare,  reponcndo  iftius  fccundi  mucronis  loco ,  imam  cufpidem  breuio- 
rem  3c  obtufiorem ,  qua:  axv^urn^  Grxcis  vocatur  ,  ad  defigendam  folum- 
modo  in  terra  haftam  inferuientem  ^  idque  in  militibus ,  rehdta  Imperatori  hac 
vetufti  raoris  imagine;  vt  &:hodie,  antiquata  armorum  genexaa  Ducibus, 
Optionibus,  &  alijsnuperasmilitiie,  quosvocant,  Officialibus,  vfurpari  vi- 
demus.  Huius  ctiam  dupHcis  mucronis  exemplum  dant  nummifequentes, 
nempe  XXXIV.  Antonini  apud  Angelonium  ,  quemin  Cos.  11.  &  in  hafta , 
vt  hsec  noftra,  a  terra  clata,  corrigit  Oifelius  Tab.LXVI.  iz-  Hefiogabali  apud 
Occon.  fol.CCCXIX.  ADVENTVS-  AVGVSTE  cuius  etftypum  videbis 
apud  cundem  Oifelium  Tab.  XC.  7.  Poftumi  apud  eundem  Tab.  CV.  x. 
Q^Pompei  Rufi  apud  Spanhemium  Difll  VI.  pag.  DXLIV.  vbi  telum  vtrin- 
que  acutum,  cum  laurea  Sc  fella  curuli ,  tanquam  infigne&  ipfura  confularis  & 
Impcratorice  poteftatis,  iungitur  5  &  II.  apud  Fuluium  Vrfinum  in  Gente  Fabia 
pag.  XCIII.  quibus  non  malc  forfan  adiungere  fas  erit  omnes  quotquot  vide- 
mus  haftilia  contincre,  qua»  ima  cufpide  terram  refpiciant ,  fuperiori  extraj 
immmi  fpatium  fubintcllcwta .  Hos  pafTmi  inuenire  eft ,  $i  proyide  aliquos  in- 

dicafle 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      i8i 

.  dicalTc  fuffccerit,  fciiicct  apud  i£ncam  Viciim  Tab.  XLIX.  XVIT.nummuniJ 

Aurclij  Cxfaris,  &  rurfus  Tab.  LIIJL  nummum  LXXIV.  &  LXXIX.^  apud 

Angelonium  pag.  CXLVIII.  nummum  XXV.  Hadriani ,  pag.  CXCIIL  num- 

mum  XIV.  M.  Aureiij;  nummos  Anton.Pij  &  Caracalla»apud  Chouliumpag. 

100.  MARTI  VLTORI.   Neuc  obijciant  vnicam  quidcmfuiflccufpidem, 

fcd  liumi  defixam  ad  aliquam  peculiarem  figniiicationem  :  cleuabitur  fiquidem 

argutia ,  li  inlpexerint ,  vt  facile  admodum  eil:,  eandem  imaginem  modo  elato  > 

modo  depreifo  mucrone  dcfcribi ;  ^  minus  dubie  ad  vetuitas  illas  Dionyfij 

tialbs  rem  referri,  poil:quam  expreilam  integramque  duplicis  huius  acuminis 

in  Columna,  &  pnoribus  nummis,  atque  in  hac  iafpidc  gem- 

ma  annulari ,  qusc  apud  me  eit ,  imaginem  habcmus . 

Longiora  attamen  (vt  femel  hoe  dicamus )  fuijle  hoc  Tra- 
jani  tempore  militaria  pila ,  hoc  d\  pedum  plus  miniis  VII. ,  i 
prout  ex  Polybio  Lipfius  fupputat ,  apparebit ,  ii  indices  di- 
gitos  Neoterico  huic  nol^ro  Interprcti  in  coniianti^e  fignum 
credos  num.  iiy  &c  alibi ,  ad  pilum  ipfum  comprehenden- 
dum  inflcLlamus ,  ilcuti  vere  inflexi  cernuntur ,  manu  haiiili 
impIetS ,  quod  ob  fragilitatem  produci  non  potuit :  fic  enim  milires  illi 

Jiant  lonffis  adnixi  hajiis , 
Vtque  Silius  lib.  XIIL 

Stiihant  innixipilis  extrcitus  omnesy 

aeque  aceorum  contubcrnales  ,  de  quibus  certoliquctj  nempe  altero  fupra  nu- 

mcrum  i  kJ.,  binisante&:  poftnumerum  112..  jtotidempoflnumcrum  197. 

&  alibi ,  horridas  ferro  manus  oftendere  intelligentur ;  (  vt  &  initio  Cap.  II.  ad- 

notauimus)non  autem  ignaui  atque  otioii ,  aerem  digito  terebrantes ,  fymboli- 

cas  &  hieroglyphicas  notas ,  aut  nefcio  quam  renouati  facramcnti  militaris  for- 

mulam,  exhibent  j  feu  tandem ,  (  hcentius  forfan  cum  iocofiilimo  Vate  dicam  ) 

Di^no  fidei  mortaros  lingere  parent . 

Notandus  eit  quoque  Speculatorum ,  iiue  Cuflodum  corporis  habitus ;  is  vc 

crcdo  repraefcntatur  in  fuggeftu  circa  Traianum  num.  6zM  alibi ;  femper  tamen 

vbi  Imperator ,  vcl  intcr  fuos  milites ,  vel  inter  amicam  gentem,  in  aula  vt  fic  di- 

cam ,  non  autem  in  agminc  verfatur :  nam  pr*ecipue  Cohortium  Practoriana- 

rum  parserant  Speculatores ,  vtprobant  fequentes  infcriptiones ,  vltra  alias  bi- 

nas  apud  Grutcrum  pag.  DXIX.  10.  &c  DXL.  i  o»  :'i  .it:t 

CN  •  SENTIVS 

CN  •  F  •  TER 

SATVRNINVS 

ATINE  •  SPEC 

COH-Vim-PR 

7  .  S  EVERI 

MIL-ANN-VIII 

VIXANNXXII 


D-     M- 
AVGVSTIAE • FAVS 
TINAE-CONIVGI-Q^ 
VAE-VIXIT-AN-XXXV 
AVREL-CRISPVS 
SP'COH-VIII-PRB-M-F 


Harum 


j8i        RAPHAELIS   FABRETTI 

Harum  prior  in  Viridario PP.  Iheatinorum  adD.  Silucftri in  Quirinali aficrua- 
turj  altera  vrnulae  ekgantiHimx  infculpta  eft  apud  me :  comprobatque  Tacitus 
lib.  I.  Hift.  vbi  relata  concione  Pifonis  ,  qua  poft  Othonis  molitionem  ,  cohnis 
i3u<t  in  Palatiojiationem  habehat  amtnum  tentari  placwt ,  {uhdit  t  d>Up/ts  fpeculatO' 
rihus-iCaterA  cohorsnon  afpernataconcionantem  ,  Diftinguitur  itaque  eorum  ha-  * 
bitus,  quodfupra  tunicam  chlamydem  induant  fummopedore  adliridarrL,? 
non  tamen  vndique in  angulo,fcd  rehda  e  latere  fmiftro  parte  lacinia?, feu finus 
iIHus,qux  e  fibula dependeat .  Lanceam  etiamoblongamgerunt,  propriurrL, 
ipforum gcftamen ,  vtiex  Suetonij  Claudio  cap.  XXXV.  neque  comiina  inire 
aufus  eji ^nifi  vhi  SpecuUtores  cum  lanc-sis  circHmjiarenti  Et  rurfus  in  Galba  cap. 
XVllU  defcendentem  [exefledoj  Speculator  Uncea  prope  'vulnerauit ,-  vnde^ 
Lancearij  forfan  dicii  videntur  in  prioris  hic  fubied^  infcriptionis  fragmento 
3pud  Grutcrumpag. CCCCXCV.  3.,  &  Haltiferiin  aha  Reincfij  pag.  183. 

ANTli  •  NEP  •  AC  •  F-  FL  •  MEMORIO 

V  •  P  •  QVI  •  MILITI  •  INT  •  lOVIANO  .  S  •  ANNOS 

XXVIII  •  P  •  RO  •  DOM  •  ANVI •  PRAE  •  LANCIA  RIS  •  ST 

AMICO  •MES  -P  -L  •  PAEANICO  •  M  •  MAVRE  •  ET 

INCANT  VIX-ANN-LXXV^PRAESIDI 

COS  •  DVVMVIK 

SIC  •  rFTsITT  ^^  munere  igitur  Imperatorem  pro- 

MAMERIVS-EVPREPES-MAGIST  ''^'"^' \'' '"'"  ^'^"f, "''}"'*'' 
A<\TIFFROR  •  r>.  "M  nonmmus  quamex  miolentja  cul- 

tus  Sc  armorum  pvx  c.Ttcris  mihti- 
bus  5  non  malc  Speculatores )  feu  Stipatores  videntur  nuncupari  pofle .  Imo 
vnum  inter  ipfos  Tribunum  Stipatorum  credidi  j  eum  fcihcet  qui  lacinia  veflis 
fimbriara  ,  &  loci  proximitate  confpicuus  apparet  i  cum  fere  a  latere  Traiani 
adftet  poftlegatumnum.  65.  hocenim  ofiicium  ex  Dione  Hb.  LXXVL  no- 
tum  habemus ,  vt  aHud  Pizkdi  Protedorum,  feu  Satelhtum  Aug.  ex  lapidibus 
penes  Grutcrum  foh  DC  14.  &  MXXVIil.  x.  feu  Tribuni  Protetftorum^ 
apud  Ammianum  hb.XVIIL  :  fcd  marmor  meam  conieduram  dcbilitauitjquia 
nihil  in  hoc  Speculatore  reperij,  pcr  quod  a  cajteris  difFcrat ;  fed  fimbrias  potius 
abimitatione  veterum  typorum  ,  quam  ab  ipsa  Columna  exceptas  (  frequens 
pidoris  crratum  )  cognouimus  .  Quod  vcro  incrmes  &  tunicati  noftri  Stipato- 
res  incedant,  id  optime  in  Traiano  fcdct,  &  hducia»  fuorunrmorum  tribui  po- 
teft ,  honoriquc  legionum  datum  ,  inrcr  quas  ,  veluti  in  Vrbe  apud  ipfum  ,  mi- 
lites  nihil  a  plebe  habitu ,  tranquilhtate,  ^'  modeftia  diffcrebat ;  vt  effcrt  PHnius 
in  Panegyr.  num.  CXCV.5  eodcm  namque  pa€to  Philippus  Magni  Alexandri 
pater,  remotis  corporis  cuftodibus ,  in  totius  vcluti  Gra^cise  conuentu  ,  dum., 
nuptias  Cleopatrje &  Alcxandri  cekbrabat,  verfari  folitus  erat,  quod  (  vtDio- 
dorus  Hb.  XVI.  ait)  bencuolcntia  Graecorum  munitus,  SatelHtum  pra-fidio 
ncmiquam  indigeret :  quiuis  enim  Pnnceps  zsr  Rex  (vt  Agafides  dicebat  apud 
Plutarchum  in  Apopht.  ^  Jinc  fateliitio  rcgnare  fotejl-,  ^«/(quemadmodum-, 

Traia- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-       183 

Traianus )  ficfuUitis  imperet ,  vtfilijspater  :  Etenim  »  vt  Claudianus  cecinic  J 
Pionfc  excuhiie ,  nec  circutnfantia pila , 
§luam  tutatur  amor . 
Cuftodes  Corporis,  quos  fupra  cum  Speculatoribus  coniunxi,  alterius  forfan 
i^: intcrioris  militiu:  nomcn  fuit ,  vt  Grutero  placuit, qui  hofce  inter  milites,  il- 
los  intcr  Officia  Domus  Augufta:  centuriauit  infcript.  i  z.  &  1 5-  pag,  DC. 
BASS  VS  •  NERONIS  HILARVS 

C AESARIS  •  CORPORE  NERONIS  •  CAESARIS 

CVSTOS  •  NATIONE  CORPORE  •  CVSTOS 

FRISIVS  •   VIXIT  NATIONE-FRISAEO 

A  N  •  XL  VIX-A  •XXXIII 

Habcs  hic  Frifios  paullo  ante  fub  Claudio  nomini  Komano  mfenfs  mt  malh 
fdosy  imo  ctiam  fub  ipfo  Ncrone  occupatis  agris  expulfos ,  &  male  multflatos^ 
(  de  vtroque  Tacitus  Ann.  lib.  XI.  &  XIII.  )  m  cius  cuftodiam  afvitos ;.  fupc- 
rante ,  vt  puto ,  fidei  opinione ,  quam  gcnerofo  impetu  Legati  iilius  gentis  '\n. 
Pompeiano  Theatro Nerone  pra^fente  iadarunt,  «a//of  mortahuw  amt  autfde 
ante  Germanoi  ejfe .  Loei ,  &:  virtutis  proximitatead  id^m  Cul^jdisCorporit 
munus  totidem  Barauos  a  Nerone  adhibitos  lego  m  hifce  alijs  infcriptionibus 
inter  meas  Manufcriptas : 

TI     •     CLAVDIVS 

CHLOREVS  ALCIMACHVS 

NERONIS  •  CLAVDI  NERONIS-  CLAVD 
C  AE  SARIS-  AVG  CAISAR-AVG^GER 
CORPORIS  '  CVSfOS  CORPOR  -CVST 
DEC-SPICVLI  DEC^ALBANI 
NATIONE-BaTAVS  NAT'  BATAVS 
VIX •  ANN •  XLII-SE-POSVERVNT  VIX-  ANN-XXXV 
TICLAVDIVSDIADVMENVS-ET  H'S*E-P0SVIT 

CENSOR  •  DEC'  SPICVLI  BATAVVS •  DEC •  MONTANI 

H  E  R  E  DE  S  •  EIVS  -EX  HER  •  EI VS  •  EX .  COLL  •  GER 
COLLEGIO-GERMANORVM 

Cippo  .  muto  Vinzx  infeilo ,  Via  Fotnacum  fub  Aurelij^  alio ,  ibijem 

eiufdemquc  cuftodiap  fuiffe  credo  cos ,  c\uos  LateraHos  infequenti  infcriptione 
rcpcrio  pcnes  VitieCoiotij  Scriptofem . 

DIS   «-^AN 
L  •  ANTON 10  •  L  •  F  •  QVI R  •  OLYMPION ICO 

CROTON  06 

MILIT  •  LATER ANO  •  LEG  •  1 1 1  :  PARTH 

MIL  .  ANN  •  XX  •  VIXIT 

ANN  •  CIII  •  D  -XV 

L-ANTONIVS  •  L  •  F-  oyiR.  MARTIANVS 

H     •     S     .     F  " 

Vidcrint 


>     i84         RAPHAELIS  FABRETTI 

Vidcrint  dodi ,  an  huc  trahi  pofTint  Auguftiani  idi  Satcllites  ex  femilia  ca^ 
itrenfi  in  varias  ftationes  diuifi,  de  quibus  &  corum  Collegio ,  infecjuenti 
fragmento  ba£s ,  ferrx  Lapicidarum  a  me  ereLlo ,  reliquise  fuperfunt  j 


tj  .  rLLaEI  .  COLLEGI  •  CONCORDIAE  •  AVGVSTIANORVM 

FAMILIAE  •   CASTRENSTS 
JIL£X  ANDER  •  M  A  RICELLI AN  VS  •  ET  •  ENCOLPHIVS 

DOMITIANIANVS  •  CVBICVLARI  •  STATIONIS  •  PRIMAE  •  D  •  D 


I 


tenues  cquidem  5  fcd  qux  ahjs  marmoribus  lucem  non  modicam  afferre  va« 
leant .  Hinc  namque  intelligltur  quid  (ibi  veht  5  CVBICVL  •  £T  •  A  •  LO-  j 
CIS  •  CVBICVL  •  STATl  &c.  apud  Gruterum  pag.  DLXXV.  3.  S>c  tuto  1 
emcndarc  poffumus  Indiccm  Scaligeri  ad  D  M  ■ 

hanc  aliam  infcriptionc  pag.DLXXVI.  5. 
quem  malc  Cul?iculanam  exCollegio  DO- 
MlTlAM  conftituifle  patet,  dum  tale^ 
Collegium  ex  viris ,  prout  cxtera  omnia.^, 
cornftitiflfe  probamus . 

Rurfus  ,  qui  fimplicitcr  Juguflianus , 
nouo  apud  Gruterum  nomine  (  dc  quo  ta- 
men  meminit  Suetonius  in  Ncronc-. 
cap.  XXV.)  in  hac  inter  meas  incditas  in- 
fcriptione  dicit ur  ,  h  ex  corpore  huius 
Collegij  fortaflfc  fuit . 

Sed  hsec  iam  fatis  (int.de  Speculatori- 
bus ,  eorumque,  vtdicebaraus,  habitu ,  &: 
munerc», . 

Nec  variam  agnofcimus  in  Lidoribus  veftitus  formam ,  vti  nihil  aut  parumi 
variabat  vtrorumq;  miniflicriumj  fiquidem  corporis  cuftodiam  jcque  obibant  vt 
cx  Liuio  &  Valerio  colligit  Laxius  lib.  II.  cap.IV. ,  prout  ad  fumendum  de  reis  ? 
fupplicium ,  modo  hi ,  modo  illi  adhibebantur ,  vt  fuse  oftendit  author  Nouar. 
Cogit.  in  Tacit.  lib.  I.  Annal.  pag.  XXIV. ;  ita  vt  Dionyfius  quem  primo  Li- 
dorcm  dicit  lib.  X,  i  Tribunis  corrcptum,  vt  e  faxo  Tarpeio  deijccretur,  paullo 
infra  ^iJ.XstJca  jlipatorem  nominauerit :  ncc  fecus  Capitolinus  in  Maximo  Pro- 
tc<Sorcs  pro  Lidioribus  accipere  videtur ,  per  ea  vcrba  :  Inde  Cartha^inem  'venit 
cum  pompa  regali ,  ^  ProteBorilfUS  ,  &"  fafcil?us  kureatis  .    Ncfcio  tamen  qua  3 
vcritatc  Kipping.  lib.  II.  cap.  IV.  vcrf.  Vll.  €ofdemcredat,oIimLi(flores,  pofteai 
Csfarum  ajuo  Speculatorcs  appellatos  ;  cum  inucniam  Lidorum  nomcn  vige- 
re  ipfo  tctnpore  Traiani  noftri  5  &  folum  ex  vicinitate  officiorum  efFc(9:um  ?  vt 
vnus  pro  alio  fumcrctur ,  iuuante  ctiam  habitus  vt  mox  diximus  indiiferentia . 
Cclcbrein  inquam  Liwloris  memoriam  habemus ,  hoe  codem  Traiani  tempoie , 

i 


ZMABAGDI 

L  •  DOMITIA  •  POLLIN 

CVBICVLAR 

EX  •  COLLEG 

CVRANTE  •  NICOSTRATO 

AMiCO 

B    05     M 

EPAINVS  •  MESSAIINVS 
AVG- AVGVSTIANVS 

IVLIANVS 
SELE VCVS  •  C  •  CAESARIS 
COCVS  •  GERMANIC 

Gena:^:^ani  ex  Camela 


DE  COL'  TRAIANI  CAf-  VII-      iSy. 

per  rcqucntem  lapidem  ,  eadem  proifus  epigraphe  duplicatum  ,  &c  in  parietelj 
Domus  ante  aream  itdium  Nobb.dc  Spadis  hinc  inde  pix  foribus  confpicuum; 
M-VLPIO  '  AVG-  LIB-   PHEDIMO 
DIVI-TRAIANI-AVG-A  POTIONE 
ITEM-  A  LAGVNA  •  ET  •  TRICLINIARCH  - 

LICTORI  •  PROXIMO  •  ET  •  A  COMMENT 
o  BENEFICIORVM  •  VIXIT  •  ANN  •  XXVIH 

c  ABSCESSIT-SELINVNTE-PRMDVS-AVGVS 

NIGRO-ET^APRONIANO-CoS 
RELIQVIAE   •    TREIECTAE   •    EIVS 
III  •  NONAS  •   FEBR  -EX-PERMISSV 
COLLEGII  •  PONTIFIC  •  PIACVLO  •  FACTO 
C  A  T  V  L  L  I  N  O-ET-APRO-CoS 
DVLCISSIMAE  •MEMORIAE  •  EIVS 
VALENS-AVG^  LIB  •  PHAEDIMIANVS 
A  VES  TE  •   BEN    •    MER^  F  E  C  I  T  "1 

quem  eapropter  intcgrum  infcrui ,  cjuia  aliud  infuper  notatu  dignum  eontinet; 
obitum  fcilicet  Selinunte  (  vbi  Sc  Traianus  iuxta  Dionem ,  quamuis  alij  Seleu- 
cixdicant,  fatoconceflit)  alteropoft  eumdie ,  moerore^vt  Triftanus  conij- 
cit ,  &  defidcrio  amifli  Domini . 

Stratorum  obliti  fucrunt  Interprctcs,  quamuls  Lipfio  obferuatorum  lib.  11. 
Dial.  XI.  de  Milit.  Rom.  pofitis  illorum  iconibus ,  quarum  prima  refpondet 
noftrx  poft  num.  184.  Hi  plurimis  in  locis,  fimili  tamen  cultu,  confpicui  funtj 
chlamydc  fcilicct  (vcl  >gv.oc,*^u'>(w,  cius,  vt  dicemus,fuccedaneoj  duplici  thoracc  j 
3c  quandoque  clypeo  ,  prout  fiue  ad  pompam ,  fiue  ad  pr;slium  procedcbant . 
Chlamydes  quidem,  vti  ^Centurionibus,  bene  huic  ordini  conueniebant, 
lationc  dignitatis  ,  qua  inter  ProteUores  ^  PaUtinos  medij  Stratores  erant ,  vt  ex 
Cod.  Thcodof  de  Strator.  I.  vnica  to.  II.  foi.CCXXVII.  aperit  Gothofredus  in 
Commcnt.  Dc  muncrc  corumdem,  quia  ali|  plura  dixerunc ,  eorum  dicia  non 
tranfcribam ;  fummatim  refercns ,  quod  ad  conquircndos,  Si  probandos  milita- 
rcs  equos  in  Prouincias  mittebantur,  inftcrnebant ,  tenebant ,  &  domino  con- 
fcendcnti  opcm  fcrcbant .  Qui  exemplaquserit,  adeat  Lipfium  lib.  III.  Dial. 
VII.  Sc  Steuucchium  ad  cap.  VIJ.  lib.  I.  &  cap.  X.  lib.  IIL  Vegctij .  Nec  vile_3 
vidcatur  officium ,  circa  equos  verfari ,  eofque ,  vt  vidcmus  num.  1 2.  i . ,  ad  po- 
tum  adducere  :  quia  caftrenfis  vctcrum  tam  Grarcorum ,  quam  Romanorum_,5 
inftitutio ,  plura  admittebat ,  qux  hodie  abicda  videntur ,  in  quibus  & corporis 
vigor  cxcrccbatur ,  5i  obedicntia ,  prcEcipuum  rei  militaris  columcn  ,  in  omni- 
bus  probabatur .  Vnica  enim  gloria  vinccre,  &  ad  id  laboribus,  vigilijs,  &  vix 
credibili  duritie  pra^parari  :  omnis  fc^titdem  militum  difcipUna  y  eo  referel>atur  ■, 
(vcrbafunt  Plutarchi  in  Lycurg.)!»?  obtetnperare  imperijs-^perferre  UboreSf^vincere 
in  certamine  fcirent .  Ita  cnim  in  Ammiano  lib.  XXIII.  huianus ,  miles  celfno- 
minis  ^redHcehat  eq^noi pnuf^.tiatos  dfumine 'fm\l;x  lofephum^arww  aherat  a  mu- 

Aa  lis 


iS6      RAPHAELIS  FABRETTI 

lis  farcinarljs  pedes  Komanus  j  5^  fimiliter,  Macedones  armis  tnclyti  (vt  ait 
<Zun\u$lih,lV,)dorfoyfcutiumentapcrtahantoneyaiijdcm  ex  Polybio  lib.  V» 
Hiftoriarum )  fc  iubente  Phtlippo  ,  remts  traBandis ,  licet  phalmgt  adfcripti  efent-, 
continuis  experimentis  afue/aEii ;  quod  dc  legionarijs  qtioque  C.  lulij  Cv^efaris 
militibus  legitur ,  lib»  V.  de  Bell.  Gall,  qua  in  re  admodum  fuit  militum  lirtus 
laudanda-,  qui  Ve[{or^s  f  ^rauihufque  TSlmigijsynon  intertnijfo  remigandt  hhore-, 
Longarum  f^auium  curfum  adietiuarunt  ,  Qu^id  multa  ?  ^  Reges  Tigrano  i 
cquitanti  pcdeftres  adftitifle  ,  &  Augufto  Rcges  pariter  togatos  Romano 
habitu  circa  vehiculum  cucurrilTe ,  tradunt  Plutarchus  in  Vita  Luculli,  &  Eu- 
tropius  Hiftor.  Rom.  lib.  VII. ,  quodque  fere  fidem  excedit  5  Galba ,  haud  dubie 
tiobilifimus ,  Ct'  'vetere profapia  ^  Vt  de  eo  effert  Suetonius  cap.  II.  ad  (Jfedum  Caij 
Jmp,  per  XX^paffuum  millia  cucurrity  tefte  eodem  cap.  VI, :  vt  vt  barbarico  Scfo- 
llris  faftui  iftud  quod  de  eo  refert  Diodorus  lib.  I,  condonemus ,  Quanquam  vero  1 
multis py^claris  rehus  excellat  SefofriSf  omnium  tamen  magnifcentiffimtim  'videtur-, 
quod  in propB''Onihus  Regis  circa  principes  fa[l:itatum  .  §hj  enimgcntium  dcuiBia- 
rum  rfgna  indulgentia  ipfus  tenehant ,  aut  alioquiprincipatus  acceperant  maximos  > 
(iato  tempore  in  /^egy^tum  ntentitahant :  (^uos  Rex  exceptos ,  c<ttera  honorare  tS"  ^xi- 
mie prouehere  ^fed  templum ,  vel^vrhem  ingrejfurus ,  eciuos.a  qtiadr^gis foluere  j  jR.f- 
gefjtte  ac  Duces  quaternos fuhiugare  folehat »  D 

Quattuor  primi  militares  viri  a  num.  x2.  qui  Prxtoriani ,  nefcio  cur  tanu 
procul  a  Prsetorio ,  appellantur ,  &  tales  eos  minime  efle  pofle ,  lam  oflendere_, 
Cap.II.  in  princ  conati  fumus ,  Ccnturiones  potius  mihi  videntur^  etfi  Lipfium 
quoque  aduerfum  habeam ,  qui  cx  facibus  ad  turrium  feneftras  cxertis ,  eos  pro 
iVigilibus  agnofcit  lib.  V.  Dial.  IX.  Indicium  facit  eos  Centuriones  efle  quot- 
quot  hoc  habitu  confpicimus,  (duplici  fcilicet  lorica,  feu  thorace  indutos ,  quo-rl 
rum  fuperior  fere  femper  hamatus  apparet,  clypeo  non  fcuto  municos,  Sd 
chlamydem,  fiue  aliud  quid  eius  loco ,  vt  dicemus,  fuccedaneum  geftantcs )  di- 
uerfitas  a  gregarijs  militibus  veftitus  j  vti  illorum  paullo  ornatioris ,  ita  infra_, 
iTribunorum  ,  feu  Legatorum  decus  &  clegantiam  5  qualis  enim  fucnt  Centu- 
rionum  habitus ,  etfi  iilum  nemo  defcripferit ,  certe  diuerfum  a  manipularibusi 
fuifle?  ^  congruentiHimum  perfe  videtur,  &  Liuiushb.  VlL  oftendit  \  Pjl' 
nempe  Decium ,  eruptionem  illam  a  loco  quo  a  Samnitibus  obfidebatur  medi- 
tantem  ,  ne  abhoftibus  notarctur  y^^^/o^rf^d/;  ^w/^«ot  dicit ,  Centurionihus-, 
ad  eos  pariter  occultandos,  manipukrium  milirum  hahitu  du^i; ,   Loricatos 
etiam  didos  fuiffc  Centurioncs,  ex  Icdione  IV.  vetcrum  Codicum  probat 
Steuuechius  ad  Veget.  lib,  IL  cap.  XIII.  Item  proxima  apud  Imperatorcm  adi- 
ftentia  vt  num,  87.  iniftofuggeftu  1 13.  1 1 5.  214.  iro.  zcB-  28^^.  291.  (vbi^s 
ille  qni  eft  Traiano  proximior ,  eft  prout  C2;teri  chlamydatus ,  licet  ftcus  in  no- 
uis  typis  appareat )  293.  pone  ipfum  Traianum ,  2^7.  307.  &  3  i  !•  Munui 
pariter  caftramentationi ,  c^Eterifque  militaribus  operibus  pr^efidendi ,  vt  vide- 
musnum.  5)7.  J02.  191.  279.3^300.  fiue  ctiam  viam  explorandi ,  vt  num. 
I  06.  ex  Suetonio  in  Tib.  cap.  LX.  exploratorem  <z>i* ,  Pt<etorianarutn  cohortnm 

Cenm^ 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      187 

i  CeiUuricnenhjlrciuitn  humi pene  ad  necem  njerherauit :  &  tandem,ipniinct  arcium 
numcri  2.0.  Screquentium  cuftodia.  Noncnim  putandum,  quod  vnicustantum 
miies  Caftclla  iftha^c  cum  extcrno  ambitu  munitionis ,  ac  ligneo  vallo  tutatus 
fucrit ;  nam  etiam  in  tumultuaric  excitatis ,  Vegetius  lib.  III.  cap.  IX.  aJiquan- 
tos  pedites ,  imo  6^  equites  in  angarijs  retinendos  eflc  vult  5  fed  fingulos  Ccntu- 
rioncs  fuifTe  illorum  culloditB  prsepofitos ,  vt  Icgitur  in  Suetonio  lib.  L  cap, 
LX VIII.  Sc<em  Cemurio-i  excujjo  ocuio ,  transfixofemore-,  O*  humero^  CXX,  iEiihus 
fcuto  perforato ,  cufiodia?n  port<£  commifi  Caflelli  retinuit .  Vt  vero  in  prcCangufto 
fpatiomulco  plus  intclligatur  quam  exprimitur  j  in  compendium  hic  &  alibi 
(  vt  paullo  infra  dicam  )  copias  reda<5tas  puto  ,  Centurionibus  tantum ,  &:  ne  ijs 
quidem  omnibus ,  effigiatis . 

Caftra  apud  Romanos  proprie  ex  aggere  S:  vallis ,  vt  iam  diximus,  conftitif- 
;  fe  ,  vulgatius  eft,  quam  quod  vllius  authoritate  nobis  probandum  fit .   Non  ta- 
men  hoc  vbique  &  femper  fatium  fuit ,  repugnante  alicubi  vel  inopia  ccfpitis, 
atque  afpera  foh  duritie  ,  vcl  etiam  temporis  anguftia  ,  ahaue  ingruente  neccf- 
(itate  aliud  fuadentibus .  Regionis  igitur  Dacica:  natura  efficcre  potuit ,  vt  in_j 
maxima  fyluarum  abundantia ,  mihtes  dum  in  agmine  prolicifcerentur ,  val- 
los  (  quos  ternos ,  aut  quaternos  fuifle  dicit  exprofcflo  Polybius )  geftare  nonJ 
)  cogerentur  j  nam  hafta;  \\\x  mihtum  num.  43 .  &  44.  funt  ipfse  furcillae  ad  ge- 
ftanda  onera  ,  qu^e  -erumnui^,  a.ut  muli  Mariani  (aliam  quidem fignificatio- 
nem  huic  diderio  tribuentePIutarcho  in  Marij  Vita)  abinuentore  didx  fue- 
runt,  ipfe  enim  vt  ait  Frontinus  IV.  Stratag.  vafa  Cf*  ciharia  miiitum  in  fAfcicu-' 
los  aptatafurcis  impofuit :  fed  h^c  eadem  afpera  traiflatu  terra ,  dum  foffam  ex- 
cauari  minime  pcrmittebat ,  aliud  munimenti  genus ,  ne  milites  in  aperto  con- 
I;   fiftcrent,  fuggerebat  j  quale  dedifle  puto  ftrues  illas  congeftorum  ftipitum ,  qu3E 
Caftra  faciunt  vel  fupplent  num.  zo3.  117.  X22.  xipo.  5^  505.;  fuppletum.» 
namque  hoc  padio  vallum  vidcmus  apud  Tacitum  lib.I.  Annal.  e  lignis  a  Sylua; 
C^fia  abfcillis,  At  Komanus  aomine propero  Syluam  defam-ilimitemq^uea  Tiberio 
coepium  fcindtt  •)  Callra  in  iimite  iocat  •^frontem  ac  tergum  'vallo-,  laterA  conadihus 
munitus .    Sic  alias  clitella;  iumentorum  ,  ac  impedimentorumfarcinsa  Cn, 
Scipione  pro  vallo  difpoflt^'  fuerunt  ex  Liuio  lib.  XXV. :  fic  iuxta  Valeriunu 
Maximum  lib.  VIL  cap.  VL  atque  Hirtiumde  Beil.  Hifpan. ,  Csefarianus  cxer- 
citus  apud  Mundam  (  non  vero  apud  Cordubam  vt  Appiano  excidit  lib.  IL  de 
Beil.  Ciuil.  )  ciim  a^geri  extruendo  mneria  deficerett  con^erie  hofiiiium  cadauerumy 
^uam  defderauerat  aititudinem  injlruxit  ^  eamque  traguiis  (y*piiis^  c^uiarohore<e 
fudes  deerant ,  ma^i^ra  nou<e  moiitionis  necefftate  vfus ,  njailauit .   Trabes  autcm_» 
)i3  pro  muro  iam  nota:  funt  in  hiftoria ,  vt  legimus  in  Appiano  Ciuil.  L  de  yEquu- 
)..     lano  Hirpinorum  oppido ,  cuius  moenia  trahihus  conjiahiint'^  Sc  in  Liuio  non  fe- 
iS     mel  arborum  truncos  ioco  aggeris  infcruijfTe ',  atque  in  Tacito  Annal.  lib.  XIL 
^i    Vfpen  Vrbem  cratibus  iund:is  ,  media  humo  moenia  habuifle ;  meritoquc  in- 
„„    crcpat  Lampridij  commentatorem  Goefius  de  Re  Agrar.  adillum  locum  Ag- 
jij    gennij  in  Frontinum  ,  /n  tutelam  rei  njrhan.e  ajfonatxfuntfyiuie ,  de  quihus  ligna. 

A  a     i  in 


i88        RAPHAELIS    FABRETTI 

inreparatione puhlicommmxnitimti-aherentur'-)  quafi  impofTibilis  &  abfuraa  illi  ^ 
vifa  fuerit  hxc  murorum  compages :  verba  Goefij  pag.  1 50.  quibus  alia  ad  rem 
noftram  exempla  indicat ,  hasc  funt ,  Hunc  locum  ,  ad  Lampridium  adducit  po* 
(iremus  Commentator ,  cui  mirum  lidetur  ,  hgna  in  reparationem  murorum  trahi  i 
nift  muros  ligneos  cogitemus .   V^eriimynon  ille  le^it  quod  ejl  apud  T^ehem.  z.  S.  apud 
C^farem  de  'BeiL  Gall.  J,z$.&de  Bell.  Ciu.  2. 1  5.  atciue  apud  Vitruuium  i .  5. 
alicfqueplures '.  quibus  addi  meretur  Herodotus  lib.  IV.  cap.CVill.  &  CXXUI.  ti 
aliufq^  eiufdem  Vitruuij  locus  lib.  II.  cap.  IX.  de  altemis  trahihus  tranfuerfsyitl 
pyra  interfe  compoftis-y  (  en  ipfam  fpeciem  noftra;  caftramentationis)  vnde  con- 
ftitit  Caftellum  illud  Larignum ,  ita  a  materia  vocatum  ,  circa  Alpes ,  ab  omni 
ignis  violentia  intadum  ,  quod  plurimam  C^Efari  difficultatemfacefllt .  Citra 
vero  vllamnecellitatem,  fedfolumvt  Chriftianis  PhiladelphirE  propugnato- 
ribus  terrorem  incuterentj  vallum  exhumanis  oflibus ,  calce  induda  obfolida-  ^i 
tum  j  Turcas  excitajTe ,  refert  Sponius  (  qui  &  fruftum  operis  fe  vidifieaddit  j 
Itiner.  par.  I.  pig.  550.    Cuius  rei  cum  nullum  alium  authorem  inueniam.,, 
puto  eidem  ex  traditione  indigenarum  impofitum ,  '6c  mendacium  iftud  a  verio- 
ri  illa^horridaque  circa  cadem  Phiiadelphise  captae  tempora  conftrudione  ortum 
Jiabuifle,de  qua  itaDucas  Michaclis  nepos  Hift.  Byzant.  cap.XVIi.  Ocdjorum 
capita  ahfctndi  \  in  tedifcanda  deinde  turri^ordines  Lipidthus  capitihufque  dt[iinxit ,  i 
itaut  capnt  inum  adlapidis  latus  coagmentaretur ,  faciefaue  ordine  dfpoft^  ejfent  j 
atc^ue  infecundo  ordine  lapidi  caput ,  lapis  capiti  fuperftruehatur ,  vultufaue  omnes 
in  exteriorem  fuperfciem  verf  erant ,  confpiciendum  illic  exhihihatur  nouum  prodi^ 
gium ,  inhumanumque  commentum  j  vt  barbaras  alias  Caftramentationes  de  qui- 
bus  Vegetius  lib.  III.  cap.  X.  ex  carris  in  orbem  connexis  j  (  addc  ex  Claudiano 
in  Rufin.  ab.  2.  60.  boumpellibus  obtcnfis  ,  feu  aggere  vfque  ad  mcdias  rotas   : 
fa^I^o  obfirmatis ,  vt  de  Spartanis  contra  Pyrrhum  ait  Plutarchus  in  cius  Vita  ) 
autfaccispuluerulentaarena  repletisj  vel  tandem  ex  Herodoto  lib.  VII.  cap, 
CXCI.  ex  naufragijs  Claffis  Pcrficje,  per  Boream  Athenienfibus  auxiharcnij 
!Magnefi«Iitoribusimpa6lae,  omittamus. 

Poltulat  hic  locus,  vt  aliam  fpeculationem  (mcam  non  dico,  quiaeanij 
ctiam  apud  Kippingium  inueni  Antiq.Rom.  lib.  III.  eap.I.  quamuis  &:  mihi  eo 
nondum  vifo  enata  foret )  dcpromam ,  &  ex  hac  Columna  fi  non  probare ,  fal- 
tem  nouitatis  horrorem  pauilum  mitigare  ftudcam  .  Credo  equidem ,  &  vti- 
nam  nec  vana  fides ,  primipili  Centurionem  fuilTc  eumdemmct  Aquilifcri;m_, , 
^  aquilx'  nedum  pra^fuifte ,  vt  ex  Vegetio  fcimus ,  fed  ctiam  illam  geftaftc ;  vi- 
deo  enim  tam  eos ,  quos  Centuriones  ex  habitu  iam  defcripto  efle  dijudico  ,  vti 
munere  Aquilifcri ;  &  rurfus  quos  Signiferos  cx  pellis  contedu  indubie  omnes 
fatentur ,  Centurionis  munus  exequi .  Scd  prius  ,  vt  in  alijs  fecimus ,  authori-  I 
tates  vetcrum  Scriptorum  examinemus.  Et  vt  a  notioribus  ad  ignota  viam  ape- 
riamus  j  liquet  ex  Valerio  Maximo  lib.  I.  cap.  VI.  num.  XI.  ad  Primipilum  pcr-  j 
tinuilfe  aquilam  eucllere ,  aquiUrum  altera  'vix  euelli  a  Primipilo potuit :  euellet )  | 
inquies  cum  Lipfio  Iib.  IL  Dial.  VIIL  ,  vt  Aquilifero  fuo  in  manus  dct  .   At, 

iaai 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-       189 

iam  lioc  cd  machinam  imiehcre  5  &  quod  ncc  Scriptores  tcftatum  Vmquam  rc- 
liqucruntj  &  a  ca:tcris  Signifcris  dircordar,  pro  certo  alTumere :  de  cxtcris  enini 
coJiortium  f ignis ,  fcimus  ad  cofdem  Sc  figere  &  refigere  rpedaffc ,  vt  lit  palam 

:j  XX  Cicer.  dcDiuinat.hb.il.  uum.  CII.  timide  fonaffe  Si^nifer  euelleht -y  quod 
fdentcr  infxerat :  loquitur  liquidcm  non  de  ipsa  aquiia^refcrturcjue  adillud 
lib.  1.  num.  CXXXI.  qno  tofjpore  quurn  Si^nifr  primi  hajlm  f^num  non  pojfet 

i  moucre  loco .  Cur  ergo  primus  hic  Centurio  diuersa  lege  ccniebitur ,  &  manura 
Signifero  accommodabit  ?  Dicet  fortaflc  quifpiam ,  maieftatem  ipfius  aquilse 
hoc  cxpofccre ,  vt  a  digniilimo  contredetur .  Atqui  (i  hoc  diecre  confcnta- 
iicum  lit ;  cur  non  idemmet  fummus  Ccnturio  decentius  non  euellat  folufn_>  > 
fed  deferendo  tutetur  &  protegat  \  ea  enim  huius  gelbminis  dignitas,  vt  Au- 
guilius  ipfe  Mutinenfi  Bello  Pro  Pr.  munerc  fugens ,  Jqutlifero  legionisfu^gra- 

i  uiter  fauciOf  aquiiam  huvieris  fuis  fubierit ,  diuque portaueriti((\c  Suetonius  referC 
cap.  X.  )  indignum  ducens  ab  inferioris  ordijiis  milite ,  etiam  ad  dedecus  amif- 

.  fionis  euitandum ,  afportari .  Q[n'n  imo ,  vel  citra  pugna^  neceffitatem ,  Impe- 

;  ratores  hoc  ipfo  onere  lartabantur,  fummamque  purpur^  dignitatem  fignis 
fubmittere  non  abhorrebant,  vt  monibat  Herodianuslib.  IV.  nonnumquam 
etiam  fgna  militaria  longijfma ,  O*  aurcis  ornamentis  pr<£grauia ,  ac  ne  rohufti(fmis 

I  quidem  militthus  facilta  ,  ipfe  (  Antoninus  fcilicer  Caracalla  )  humeris  f»hire » 
bed  de  hocforfan  dubitamus:  nonne  admonet  nos  Tacitus  III.  Hiftor.  Atilium 
.Vcrum  primipili  Centurionem  ,  aquilam  multa  cum  hoftium  ftrage  ad  extrc* 

•  mum  vfque  morientem  fcruaffe  \  nonne  Siccius ,  (  fiue  Sicinius  cum  alijs  vo- 

\  gandus  fit  vir  ille  llrenuiflimus ,  qucm  Fellus  Achillem  Romanum  appellauit ) 
in  militari  illa  fua  iatlationc ,  de  qua  Dionyfius  lib.  X.  quiritatur  fe  Primipilo 

1  proftrato  ,  cumaquiia  in  hofUum  potcftatem  veniflet ,  aquilam  recepifife,& 
Primipilum  cripuiile  ?  de  Primipilo  enim  &:  non  de  PrarfeClo,  aut  Tribuno,  vt 
habct  verfio  Ga^Ieniana,  loqui  Dionyfium ,  optime  probat  Lipfius  Dial.  VIII. 
lib.  I. :  nonne  Cirfar  de  BcII.  Ciuil.  lib.  III.  rcfert  >  aquilam  confcruatam  fuiffe, 
omnibus  primcE  cohortis  Centurionibus  interfedis ,  pr.Tter  Principem  prio- 
rem  l  (  qui  idem  cft:ac  Primipilus)  Si  vcro  ita  non  intelligamus ,  iam  &  hic 
fubaudire  debemus,  Atilium  Vcrum  non  aquilam  penes  fe  retinuiire,  fed  Signi- 

I  fero  moricnti  veluti  obiedu  corporis  pro  muro  ftctifte ,  &  non  ob  lapfum  primi 
Ccnturionis  aquilam  ablatam  Dentatum  recuperaffe ,  fed  alia  interie»5la  perfo- 
na ,  co  humi  flrato ,  a  Signifero  (de  quo  nulla  habita  eft  mcntio  )  hoftes  abftu- 
liflc  j  neque  c6  quod  cum  alijs  Ccnturionibus  non  cecidcrit  Primipilus  ,  aqui- 
lam  euafifle  quominus  in  potcfbtcm  hoftium  veniret  i  fed  quod  alius  Aquili- 
fcr  cam  fcruauerit :  id  quod  nec  Liuius ,  Tacitus ,  aut  Carfar  dicunt ,  nec  nos 
fupplere  decct  in  Scriptoribus  minimc  rudibus ,  fed  potius  confenfu  omniunx, 
ftculorum  ,  forma  6c  proprietate  loquendi  prarftantiifimis .  Sed  apud  C.Tfarcm 
cx  antecedcntibus  res  fit  clarior,  Ineoprnlio  (habetipfe)  ctim  graut  lulnere 
fjfct  affeBus  Aquiltfer  ,  O*  virihus  defreretur ,  confpicatus  equites  nofros  ^  hanc 
fgo ,  tnquit ,  t^  liuus  multos  pofi  annos  magna  dii'gcntid  defendi  ,'c*  ttunL  moriens 

eadein 


,3 


i^o        RAPHAELIS   FABRETTI 

eadem  fidc  C^fari  reflitm  >•  nolite  chfecro  ccmmittcre ,  quod  ante  in  exercitu  Cctfaris 
mn  accidit  -i  ^t  rei  militaris  dedecus  admittatur  y  incolumew^ue  ad  eum  referte , 
Hoc  cafu  aquila  conferuatur-,  omnihus  prtmcc  cohortis  Centurionihus  interfeiiis  y  pr,€~ 
ter  Principempriorem  .  Quemadmodum  igitur  adhuc  viuens ,  vt  cautius  aqui- 
lam  protegeret  5  eam  equitibus  rcferendam  tradidit ;  fic  rurfus  per  M.  Antonij 
aduentum  ,  Pompeianis  (  vt  fubditur  )  Joco  pulfis,  &:  comprefTis ,  Aquiliferum 
cumdemque  Primipilum,^/-^»/  quidem,  (  fic  dicitur  )  fed  non  infanabili  1»«/«^- 
re  aftedum ,  mortem  euafifle ,  folumque  ex  quinque  Ccnturionibus  focijs  fer- 
uata  aquila  fuperftitcm  remafiHe ,  congrue,  nifallor,  interpretari  valemus . 
Nec  difficultatem  faciet ,  quod  primus  Ccnturio ,  fi  aquilam  geftabat ,  pugnare 
non  poteratj  nam  primo  in  pugna  ftataria ,  qualis  plerumque  RomanoruiTL, 
erat ,  aquila  figebatur  :  ita  Tacitus  lib.  I.  Annal.  vbipugnam  illam  periculi  ple- 
nam  inter  Carcinam  &  Arminium  pene  ob  oculos  ponit  -iplurimus  circa  acjutlas  : 
lahcr  ,  qu<£  neque  aduersum  ferri  ingruentia  tela ,  neque  fgi  limosa  humo poterant  \ 
ad  quem  morem  alludens  Prudentius  in  Pugn.  Luxur.  ait 

Vexillumfuhlime  Crucis-)  quod  in  a^mine  primo 

Dux  hona  pr<etukrat ,  drfxa  cufpide  fiflit  > 
Nfl  infuper  dicerc  vetat ,  Signiferos ,  qui  'vigore  corporis  animique  in  primis  pftt' 
Jlantes  eligi fclehant-iVt  ait  Polybius  de  Milit.Rom.  multoque  magis  hunc  ipfum» 
cui  pr^cipuum  fignum  vniuerfcE  legionis ,  aquila ,  cuftodienda  tradebatur ,  vna 
aquilam  ferre ,  &  gnauiter  prseliari  potuifle :  apud  Frontinum  enim  reperimuSj 
Cjuod  Ser.Tullus  adoiefcens  •)  prtelio  quoTarqutnius  Rex  aduerfus  Gahinos  con- 
flixit  1  Signiferis  fegnius  dimicantihuSi  (tn  ipfos  manupromptos)  raptum  fgnum 
m  koflem  mift  \,  ita  ille  Stratagem.  lib.  II.  cap.  VIII-  exempl.  I. 

Clarius  hoc  etiam  fit  ex  lapi-  D     •     M      •     S 

de  ifto  apud  Gruterum  pagina  C     •     SALLVSTI 

DLX.  1.   quem  cum  eo  lego  MARTlALIS 

CentunaTefti  Jquiliferi  Prato-  MIL    •    COH    .    X.    VRB 

rianorum  Vrhis ,  non  autem  coa-  7«  TESTI  •  AQ^PRAE T*  VRBIS 

de  cum  Pighio ,  diuifis  verbis ,  VIX-ANN-    XXVIIII 

6^  barbarifmo  indito   Centuria  MILITAVIT»   ANN-    X       p 

Tni  Efli  k  qura  Pr^fe^i  Vrhis:  A  D  A  V  C  T  V  S   •     L  IB  ' 

aduersus  quam  lew^iionem  illud  PATRONO  •  OPTIMO  •  FEC 

primum  occurrit,  intercentum  H      •     S      •      E 

&:  vltra  infcriptioncs  Gruteri ,  in  quibus  de  Centuria  feu  Centurione  fit  men-, 
tio,  non  nifi  duo  cum  prienomine ,  vt  hic  vult  Pighius ,  reperiri .  Dcinde,  qua-! 
icnus  vnum  elementum  pro  alio  admittere  velimus,  in  fcriptura  ,qu£e  emenda-i° 
tiflimam  fcribendi  rationem  de  CGEtcro  rctinet  5  exphcent  qusefo ,  quid  fibi  velit!  - 
officium  illud  AQV R A  •  PRAEF  •  VRBIS  ,  nam  a  cura  amicorum ,  &  ctiariL. 
a  cura  catelU  praepofitos  inuenio  ;  Pra^fcdum  vero  Vrbis  QVRATORE  mdi-^ 
gentem  non  adhuc  rcperi ,  nec  me  repcrturum  confido .  Vna  fuppctit  cauiilan- 
ti  obiedio :  quod  ncmpe  ipfemet  C  SALLVSTIVS,  non  iam  Teflius  Centurioi 

fuerit 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-        19 1 

A  fuerit  proccdentc  tcmpore  Aquilifer  Pra:torianorum  Vrbis :  Qu^  tamen  facile 
loJliturcxfoIa  ipfiusiuuenta,  5^:  paucitatc  jftipendiorum  j  nam  lentus  erat  ad 
primum  hnnc  ordinem  afcenfus ,  vt  Plinius  annotat  ad  fin.  cap.  I.  lib.  XIV.  i  hinc- 
«juc  luucnalis  carpendo  (  vt  illi  mos )  tarditatem  prsemij ,  cuius  intuitu  tot  mi-» 
litia:  labores  obdurandi  crant,  ait  Satyr.  XIV. 

P^c  locttpletem  aquilam  ti^i  fexa^efimus  annus 
B  Adferat . 

Hxc  duo  Plinij  ^  luuenalis  loca ,  argumento  etiam  fortaffe  non  lcui  funt ,  can- 
dcmmct  aquilam,  gcrtamen  fuifle  eius  muneris ,  quod  per  ipfam  fignificabatur : 
quia  fi  vitis  pro  Centurionatu  fumitur , 

Vare  Parethonias  Utia  modo  njite  per  trhes 
T^ohilis ,  &*  centum  dtix  memorande  viris . 
C  Martialis  lib.  X.  ep.  XXVII.  &  Spartianus  in  Hadr.  ,  nulli  vitem  ni/irohuflo  l 
(^  honxfama  dedit  '■)  itidemquc  in  lapidc  apud  Gruterum  fol.  DXXII.  6.  ET  • 
MIHI  •  VITEM  DEDERIT;  fi  purpura  ,  pro  magiftratu  j  idcm  Martialis  lib. 
VIII.  cp.  VIII. 

Purpura  tefelix ,  te  colit  omnis  honos , 
^  Plinius  lib,  X.  cap.  XXI.  dc  {pc(Saculo  gallorum  pugnantium,  *vtpUne  dign<e 
D  aliti  tantum  honoris pr^heat  Koma.napurpura :  fi  fceptrum ,  pro  rcgno  , 
a  nato  fceptris  excutiere  tuis  . 
Ouidius  IV.  Faftor. 

fc  nos  in  fceptra  reponis » 

Virgilius  ytneid.  lib.  I  :latus  clauus  pro  Senatorio  ordine  :  anulus  pro  equcftri, 

tc  alia  fcxccnta  huiufmodi :  c6  quod  qui  rcgnabant  ,  magiftratu  fungcbantur, 

E  ordinefqucduccbant,  purpuram,  fccptrum,  vitcm gcftabant  :  curaquilapro 

Primipili  honorc  fumpta,  ab  alio ,  non  ab  ipfo  Primipilo  geftatam  fuiile  intelli- 

gemus  ?  non  enim  finc  violentia  Dionyfij  vcrba  lib.  X.  qu«e  poft  rcccnfitum., 

fattum  Dcntati  fequuntur ,  afias  intelligi  poftc  vidcntur ,  egopariter pugnans-,  O* 

aquiUmferuaui-,  O*  Pr^fecium  eripui  t  qui gratiam  mihi  aHxilij  eius  referens  •,  du- 

catum  legionis  cejjit ,  &  aquilam  dedit .  Plane  ego  quidem  abhorrco  a  peruicacia 

p  plurium  Criticorum  ,  vel  potius  rabie,  qus  eos  exagitauit ,  vulgatas  lcdiones 

alterando,  &  monftra  fcnfuum  induccndo ,  atque  vt  quifque  fuam  ledioncnij 

mordicus  tucatur ,  fcfc  inuiccm  iurgijs  ac  probris  c  triuio  petitis  laccrantium  : 

attamcn  iurc  meo  vti  non  abftinco ,  dum  ab  alijs  agnita  ad  meum  prouentum-. 

^ '    traduco . 

'■  ■  Hoc  prjefari  volui,antequam  duplici  IctMone  meam  fentcntiam  authoritateJ 
'\ "3  Plinij  tucrer,  quar  vcr^,  anne  fint,  fidcs  efto  pcncs  Dalechampium,  qui  primam 
^  Turncbo ,  alteram  vctcri  Codici  adfcribit ,  in  marginc  mei  libri  Colonia:  Allo- 
^  ■  brogum  dc  anno  MDCXV.imprcfifi.  Lcgunt  igitur  prvTallegatum  Plinij  locum, 
Centurionum  in  manu  njitis  ,  t?*  optmopr^mio  tardos  ordines  ad  Uuatas ,  (  Iiue  vt 
"*  aher  )  ad  eUtas perducit  aquilas ;  quod  idcm  cft  ac  oftendcre  aquilas  ab  ijs ,  non 
^ ':  vcro  ab  alijs  infcrioris  dignitaiis  Signiferis  efferri ,  feu  ieuari  folitas :  eodcmque 
:  '  colh- 


ipL        RAPHAELIS    FABRETTI 

collimat  vctus  luuenalis  interprcs ,  qui  5c  ipfc  fignum  aquilas  deferrc  putat  Vn-  i 
mipilarem  iftum  pcr  luuenalem  diiflis  verfibus  fignificatum ,  dum  ait ,  xt  ^igni- 
ferfit  fiipendijs  emeritus  -,  anno  fexagefmo ,  quo  fiipendii^t  deponehAntur .    Meminit 
&  aquik  Primipili  Cicero  XII.  in  M.  Ant.  Philippica  ,  vbi  L.  Antonij  fratris 
rapacitatem  profcindens ,  ait ,  hic  idem  Myrmillo  Jfaticus ,  latro  Jtcili^tCcllcgA 
Lentonis  &  T^ucuU  5  cum  aquiU  Primtpili  nunitncs  aurecs  daret  >  de  mcis  honis  fe 
dare  dixit .   Qus  verba  licet  videantur  polTc  intelligi  dc  Signifero  alio  ab  ipfo    1 
Primipilo,eiquc  fubdito  j  congruentius  tamcn  applicantur  Primipilo  eidcmque 
Aquilifero .    Nam  fuperflua  &:  redundans ,  imo  impropria  foret  oratio  latina:    1 
cloquentix  parentis ,  li  aquilam  Primipili  pro  alia  quam  qu^  ab  iplo  gcftaba-    ' 
tur  accepifret  j  nulla  enim  alia ,  aut  alibi  in  legione  ,  vt  iam  diximus .  Salse  ita- 
que,  pro  Primipilo  ,  vcl  Aquilifero  ,  qucm  nominarc  fufficiebat,  aquilam., 
Primipili  adiecit  5  Vt  fequcnti  ioco  locum  £dccret-,Jienim  defuis  dixijfet-i  nc  aqui-  < 
iam  qutdcm  ipfamcrednuram  putauit\  fcilicet  inanimcm  quamuis  ,  nedum  Pri- 
mipilum  litcratum  &  folertem  ,  qualem  ad  hunc  effedum  illum  exigit  (  vt3c 
cxteros  Signiferos)  Vegetius  lib,  II.  cap.  XX. ,  qui  Signiferos  olim  non  foIum_. 
fideles  fed  literatos  cligifolitos  dixit ,  qui  feruare  depofita ,  S^  fingulis  rcddcrc_^ 
rationcm  fcirent . 

Talcm  quoque  agnofcere  poffumus  militem  illum  in  nummo  apud  Pati- 
num  adSuet.  cap.  VI.  pag.  3  jy.  manumiungentemcum  Othonetogato,  in- 
fcriptoquc  CONCORDIA  •  PRAETORI AN  • ,  atque  in  alio  olim  a  Clau- 
dio  cum  fimili  Imperatoris  atque  Aquiliferi  geftu  percuflb ,  vt  apud  Oifelium 
Tab.  XC.  L.  folumquc  in  epigraphePRAETOR*  RECEPT  .  variante  ;  Is 
enim  cum  aquilam  ferat ,  non  e  numcro  Signiferorum ,  fed  potius  Primipilus 
cflc  debuit ,  qui  fidem  militum  fuorum  polliceri  idoncus  fuerit ,  fuo  infigni ,  &  ' 
geft:aminc  fignificatus . 

Gcfl:abatur  quoque  aquila  in  apice  fccptri  perConfuIem,  vt  tot  nummi 
confulatum  ipfius  triumphantis  indicantes  olkndunt  .   Confudit  tamen  hanc 
cum  legionaria  Author  Vanarum  (ficmerito  vocentur )  Cogitationum  in_j 
Tacitum,  hucdctorquensirrifionem  confularis  fuperbige,  de  qua  Prudentius  , 
in  Hymn.  D.  Rom.  "* 

^quilacx  ehtirnafumit  arrogantiam  ., 

Gcfator  eititf  acfuperhit-,  hcllu^  i 

/nflxtus  ojfe  fcui  fgnum  cjl  alttis . 
&  rurfus  contra  Symmachum , 

Poji  traheas ,  &  ehurnam  aquilam  ^fel/am^ue  curulem  l  ^       | 

quod  obiter  animaduertifle ,  neceflarium  duxi.  p 

Modo  ad  marmor  redeuntes ,  Aquilifer  num.  49. ,  prout  alius  qui  fereulum 
abfque  aquila  geftat  fub  num.  5  o.  (qucm  proptcrea  eius  Optioncu)  Sc  Subccn- 
turioncra  alibi  iudicauimus  )  non  habcnt ,  prout  c^tcri ,  galeas  ferinis  pellibus 
tedas ,  fcd  xquc  ac  alij ,  quos  fupra  pro  Centurionibus  agnouimus ,  chlamyde 
ornantur :  flcque  obfcruarc  licct  in  Aquilifcro  num.  117. 5  itemquc  co ,  qucm 

Optio- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-        tp^ 

.  Optionemdiximusnum.  139.  >  necnon  alionum.  276"»  Hinc  cnim  potiflfl- 
mum  deducitur,  quodqui  aquilas  fcrunt,  habitu  aliquando  Ccnturionuni^ 
Vtuntur,  idquodin  alijs  cohortium  Signiferis  obfcruare  ncquicquam  datur  : 
ficut  e  conuerfoSignifernum.  101.  (  qualem  cum  cfle  arguitclypci&rpcllis 
geftamen  )  fi  foffa:  &  calirametationi  prajcll,  vt  videmus ,  &  alibi  diximus ,  eft- 
quc  propterca  pro  Ccnturione  habendus ;  certe  vt  vefti  &  fimul  muneri  refpon- 
deat ,  non  aliud  iignum  quam  aquila;  geftabit  >  &:  Centurio  primipili  dicendus 
erit. 

Hoc  A/quUiferi  ("fi  iseft)  indumtntum,  &c  pn^ecipue  pannus  quem  vide- 
mus  circa  collum  alhgatus ,  6.:  ad  vtrumque  extrcmum  ante  peclus  depcndcns, 
argumcntum  fuggerit ,  iilum  chlamydis  viccm  pr^ftitiffe,  &c  notam  dignitatis 
fupra  gregariam  militiam  oftcndcre  j  male  enim ,  &  ex  capite,  vtalias,  iegiona- 
rijs  aliquibus  num.  1 2 6.  &  num.  z  1 6.  attribuitur,  &:  alibi,qu6d  fciam,  non  ap- 
paret,  nifi  fcmel,  vt  obferuauimus,  fub  num.  183.  Nuperus  fcriptor ,  SticlArio- 
lum  mappam  nominaftc  contentus,nil  vltra  curauit :  nc  tamen  in  hoc  fibi  impu- 
ne  complaceat ,  dicat  nobis,  quid  ad  reni  mappa  illa  Pctronij  Arbitri  conferat  ? 
Ille  eteiiim  ter,ni  fallor,  de  mappa  loquitur,  &i  totics  de  linteo  ad  manus  in  con- 
uiuio  extergcndas  intelligi  vult  iuxta  communcm  huius  vocabuli  fignificatio- 

-  nem ,  ab  ipfis  Grscis  agnitam  &:  vfurpatam ,  vt  ex  Cedreno  docct  Meurfius  in_i 
Glofl,  Grxco-barb.  verbo  Ma^sfo.  MotTr^nyot ,  qui  hinc  etiam  fj.av^vxl^d  nomen 
noftro  mantili  rcfpondcns  deriuat :  Nec  quid  diucrfum  inducit  locus  ille  in  mea 
cditioneHadrianidispag.  104.  circa  oneratas 'vefte  ceruices  laticlaniam  immije- 
ratmappamy  namScibi  author  de  triclinio  loquitur ,  &  deridendi  illius  fenis 
lautitijs ,  ceruicalibus  vndique  conftipati ,  Sc  vix  capite  cxtantis ;  cui  proindc_, 

[  mappa  fimbriara  circa  ccruices  cxplicari  dcbebat ,  non  vt  cam  collo  alligaret , 
multoque  minus  ad  ornatum  militarem,  vthicqua^rimus .  Suetonij  item  lo- 
cus  in  Ncrone  cap.LI.  ex  quo  Dio  fuum  omnino  fimilem  defampfit  Iib.LXIII. 
ctiamfi  dc  fudario  circa  collum  loquatur ,  non  habitum  militum  ,  fed  diflbluti 
plane  Sz  difcindli  homiois  cultum  depingit ,  Circa  cultum  hal^itumque ,  adeo  pu- 
dendus-y  it  comamfempsr  in ^radus  formatam ,  pere^rinatione  y^chaicd  etiam  pons 
merticem [ummtferity  ac  plerumque  Synthejtn  indutus  (  quam  5c  Saturnalitiam,  Sc 
conuiualcm  vcftcm  apiid  authorcs  reperimus )  li^ato  circa  collum  fudario  ,  pro- 
dierit  in puhlicum-)  (ine  cinctu-,0*  difcalceatus  j  haec  Suetonius,  cuius  proptcrea_, 
prout  ncc  Pctronij  ciifudarium  hoc ,  fcu  mappa,  vt  fub  aftcrifco  dicitur  j  fed  in- 
iignc,  prout  credimus ,  alicuius  militaris  pr^rogatiux ;  quodquc  fegmentunij  , 
feu  }Q^A^vhov  vocabimus ,  vt  mappse  &:  fudarij  nomina  proprijs  vfibus  reicr- 
uemus  .  Hoc  itaque  chlamydion  ex  pedeftri  militid  certo  vidcmus  promifcuo 
vfu  inferuire  Signiferis  &  Stratoribus,quos  chlamydis  vfum  habcre  indubie  cas- 
teroqui  apparet .  Vidcantur  quinque  fimul  iniundi  Signiferi  numeri  1 29.  alij 
duo  rurfus  num.  140.  tres  ex  quinque  Stratoribus  num.  121.  totidem  intcr  alios 
num.  1  J9.  vt  reliquos  omittam .  Idem  in  Centurionibus,  quos  fupra  agnofce- 
retentauimus,obtmebiCjfienimCenturioncs  funt  chlamydati  illi  numeri  ^7. 

'  B  b  num. 


1^4         RAPHAELIS  FABR.ETTI 

num.  209.  num.  220.  poft  Stratoics-,  fol.  LXXX.  fub  tribunali  Traiani,  alibi-^ 
quej  Genturiones  profedocruntctiamcorumfocij,  eidem  muneri  vna  cum_, 
ipfis  afHflcntes .  ■ 

Difcretis  hoc  pado  Signiferis ,  Stratoribus ,  &:  Ccnturionibus ;  (  nam  Iegio-| : 
narij  cx  ipfis  corum  muncribus ,  ac  peculiari ,  fegmentato  fcilicet,  limbifue  fer- 
jeis cindo  armprum  gencrc , fub  fignis  vbique  fe  produnt  )  quofnam  efle  puta- 
bimus,  tot  qua  cquites  quapedites,  quos  hoc  eodem  chlamydiopotiri  vide.  i 
tnus?    Centurionum  fiquidem  numerum,  prarahjsgregarijs  qui  exhibentur 
mihtibus,  longc  exubcrarc  dici  poteft .  Idco  pcdcflres,  inter  Primipilar  cs,  Ccn-i  . 
turiones ,  5c  Euocatos ;  equeftres  intcr  Decuriones  turmarum  ,  Sc  Equites  Sin-' 
gulares  Imperatoris  connumerabimus  .   Neue  id  nos  vigilantes  fomniaiie  di- 
cant ;  quantum  ficri  potcrit  opinioncm  ad  probabilitatcm  accommodabimus  , 
nam  certam  de  hac  re  notitiam  vtipra^flare  non  valemus ,  ita  ncc  polliccri  fa^c 
tius  fuerit .   Euocatos  igitur  vti  in  vitis  geflamine  Centurionibus  squatos  {ci- 
jnus  cx  Dione  lib.LV,  ac  ijfdem  in  pluribus  alijs  iundlos  &  equiparatos,  de  quo 
Lipfius  de  Milit.  Rom.  lib.  I.  Dial.  VIIL ,  ita  crcdibile  efl,  reliquo  ornatu  ipfos 
imitatos  fuifTe ,  citra  tamen  confufioncm  ,  quia  ad  hofce  diflinguendos  fufficer^l 
poterat  fignum  valde  confpicuum  quo  dignofcebantur  ex  Vegetio  lib.  II.  cap. 
XIII.  hoc  eft  tranfuerfe  ,  fiue  etiam  vt  cap.  XVI.  ar^entat.t  cajjidnm  crifi^.  Adeo-  © 
^ue  eorundem  Euocatorum  dignitati  blanditur  Montanus  ad  Hirtium  dc  BcII. 
Afr.  pag.  81».,  vteos  (  prscunte  tamen  Lipfio  vbi  fupra)  iplis  Lcgatis,  quo- 
rum  proxima  Imperatoribus  authoritas ,  comparet  p<r  hcEC  verba  [  Legati  Euo' 
caiiaue^  T^on  tantiim  Centurionihus  comparabmtur  Euocati ,  fed  &  ipfis  Legatis 
quandoque-f  vt  hos  loco  apparct  y  adiunoehantur  ;  quod  liberius  etiam  dixiflet  ,  fi 
nedum  vitem,  fed  &  volumen  cofJcmgeflarc  confpexiflct,  in  vtroque  quodiE, 
fubdimus  e  veteribus  monumcntis  cxemplo  .   Pra^rogatiuam  vitis ,  dc  qua  fu-' 

pra  ,  Dionem  tcftatum  fuifle  di- 
ximus ,  adftrui't.in  hifce  Euocatis 
marmor  apud  Grutcrum  pagina 
DLIII.  8.  in  quo  Euocati  eifi- 
giem  &:  ornatum  e  M  S.  Carpi-  f 
neo  e  Schedis  R.  P.  D.  Pcni^ 
compadlo  fupplemus  ,  6t  ex  £0 
)Jj  Boifiardi   negligentiam    depre- 
hcndimus,  qui  pag. px.  to.  III.     ' 
lumine  finiflram 
ue  in  dexteram_,^'  \ 
vitis  loco  tranflulit .    Aliud  cum 
cifdcm  infignijs  damus  fcquenti 
pagina,ex  Villa  Caefarina,  olirrL. 
Bofij ,  prope  vetcrem  Viam  Fla- 


^IINVCIO-  AELIANO-  EVOK- ET  •  IVLIO  Rom.Antiq.  vol 
IVLIA-MODESTINA-COIVX     ^  ■   •  ,x\ 


COIVGI  •   ET  •    FILIB  VS 
BENE  MERENTIBVS 
I»  domo  Trxjldis  CaKcellaria 


SVIS 


Apojiolicx. 
iiiiniamsa  Grutcroex  Mazochio  incmendate  produaum  pag.  DXXVIIL  9. 

D     M 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      ipy 


D 


AVR  •  IVLIANVS  •  EVOK  -  EX •  BNF 
SALARlORVIin  •  CHOR-III-VIX 
ANN  •XXXXII »  MIL  •  ANN  •  XXVIIII  t^ 

N  AT  •  D  ACIA  •  I  VLIA*  VRSA 
PATRI  •  B  •  M  •  F 
Quamplures  vero  cx  hifce  emeridscirca  fe  Imperatores  habuifle,  obfequij 
causa,  velfpepromotionisalledos,  patet  ex  hiftorijs;  Pompeioenim  antc 
prselium  PharfaUcum,  referente  Cjefare  de  Bcll.Ciuil.  hb.III.  aderant  inter  alids 
cohortes  'Vt  ihi  difpofitas ,  Euocatorutn  circiter  du£ ,  qu<e  ex  ^enejiciariji  fuperiorum 
exercituum  ad  eutn  ccnuenerant ,  qu<e  totd  acie  difperf<e  erant .  Quodue  difperfi  mi- 
htauerint ,  vt  fua  virtute ,  exemplo  &  incitamento  cseteris  eflcnt ,  vltra  prseallc- 
gatum  Ccefaris  locum ,  (quem  plerique  non  de  cohortibus,  fed  de  numero  duo- 
rum  milhum  Euocatorum  legunt ,  vt  intcr  cseteros  Lipfius  de  Mil.  Rom.  lib. 
IV.  Dial.  VIII.  )  conijcere  hcet  etiam  ex  mox  allegato  lapide,  &  ahjs  fequenti- 
bus  apud  Gruterum',  in  quibus  lcguntur  tranfpofiti  in  Cohortes  PrJCtorias . 
C-  ANINIVS^  C.  F^  POM-  GALLVS-  DOMO-  ARRETIO  •  e  *  LEG-  IIII- 
SCYTH-  MILITAVIT^  IN^  PR-  ANN^XVIF  EVOO  AN-IL  pag.DXX.j. 
AVRELIE^MAVRISIE  •  FILIE  •  DVLCISSIME  -QVE-VIXIT^ANN^VIF 
MVIIFD^XXII-AVR^MAVR^  EVOK-  CHO-  IIII  •  PRET  •  FILIE  •  DVL- 
CISSIME  •  FECIT  •  pag.  DXXX.  i. 

M  •  AVR  •  M  •  F  •  SECVNDINO^  VET-  EVOK-  EX-  COH*  IIF  PR  •  pag. 
DXXXI.  lo. 

POVINCONIVS-PF-POL-INGENVOS-DOMO-BODINCOMAGVS^ 

B  b     z  MI- 


j$6        RAPHAELIS  FABRETTI 

IviILI-COH'VI-PR-7.  ANDASI-MILITAVIT- AN-II-  VIXIT'AN-XXI' 
CVR  AM- EGIT- SEP  VLTVRAE-e-VARIVSOPTATVS-COxMM  ANI- 
PVLARIS  •  EVOK  •  pag.  DLV.7. 

D-  M-  SEMPRONIO  •  SENECIONI-E VOK-COH-VII-PR-  pag.DLX. 1 1. 
VALERIVS-  RVFINVS-  EVOCATVS-COHORTIS-TERTIAE-PRAE- 
TORIAE-  pag.  MCX.  4, 

cum  alias  fciamus ,  Pra^torianos  non  ex  legionibus ,  vel  huiufmodi  emeriris  le- 
gi  folitos  ffed  ex  more  inflitutoque  <veteri^  nonnifi  ex  /talia  ac  Macedonia  &*  7^0- 
rico  atque  Hifpania  5  quorumproinde  cp*fpecies  njultufjue  mod.eflior ,  &  fimplicio- 
resmoresejfent',  vt  habetur  in  Fragm.  Valefiano  Dionis  iib.  LXXIV,  Supple 
tamen  ex  Tacito  Ann.  lib.  IV.  ex  vetuftiori  adhuc  inftitutione ,  Etruridfenne 
Vmbriaaue  ,  aut  Vetere  Latio ,  ^  Colonijs  antiijuitus  Komanis  deligi  foliras  5  Pri- 
tnus  emm  Seueru<  (  vt  ibi  Dio  fubnedit  )  eam  confuetudinem  fujlulit ,  impofierum 
fvero  conflituit ,  njt  ex  omnibus  hgionihus  fupplementa pr^torijs  cohortihus  dcligeren- 
tur  ;  cuius  etiam  rei  indicium  habemus  ex  lapidibus  hic  ex  Grutcro  tranfcriptis . 
PRO-SALVTE-DD-NN-AVG-HERCVLEM'DEFENSOREM'GENIO 
CENTYRIAE  •  EX  •  VOTO  •  POSVIT-  L-DOMITIVS-VALERIAN VS- 
DOMO.KAPlfOLIA-DE.STIP-XVIII'MIL-COH-X'PRP-V-  7-  FL.CA- 
RALITANI-LECTVS-IN-PRAETORIO'D-D-N-N'EX-LEG-VI-F£RR' 
pag.  XLV.  13. 

C-ATTILIVS'  C-  F-  POM-  CRESCENS-  MILITAVIT-  LEG-lX-ANNIS- 
VIIII  'TRAIECTVS  -IN  -PRAETORIVM'-  COM  •  V-PR*  MILlTAVlT 
ANN-III'pag.  DXXIIL^. 

D  'M  •  ET  •  PERPETVAE-  SECVRITATL  CORNELIO-  CERVNTO- 
COH-  V-  LEG' XX'  MILITI-  PRAETORIO  •  pag.  DXXX VIII.  6. 
A'GABINlVS'A'F-SER'PONTIANVS-MlL-LEG-XX-CANDIDATVS- 
TI  •  CAES  •  AVG  '  RELATVS  •  IN  •  PRAET  •pag.  DXLIIl.  i . 
SEX'  LVCCEI VS-  SEX- F-  AIMIL^  TROPHIMVS-  VET.  LEG-I V-SCYT- 
TR AIECTVS  •  IN  •  PRAETOR  •  COH  •  VI  •  PR  •  7.  pag.  DLI.  z. 

DIS-MANiBVS-Q^MANLIVS-cyF^CAM-SEVERVS-ALBA^pbMPEIA 
VETER'  •  •  •  V^A^XLIFM-I-D^VII-TRALATVS-EX^LEG-XXIFPRI- 
MIG-IN-PRAET-COH-VIMN'QJVlILITAVlT-ANN.XV-  pag.DLIi.  i. 
Idemque  colhgitur  ex  fragmento  infcriptionis  apud  eundem  pag.  DLXXIL  5. 
vbi  apparet ,  militem  illum  e  legionc  feptima  ledum  in  Prxtorium  . 
Addo  hancahaminfcriptionemeMMSS.  D     •      M 

Bibhothec^  Barberinas  cum  aliquo  fane  men-  Q^  M  A  S  V  R  LV  S  •  Q^«  F 
do  dcpromptam  •-,  nam  legionis  V.  Vipiaj  nec  AIMIL*  LEVTER 
mcntio  eft  vllibi ,  fed  tantum  vigcfimic  &  tri-  MIL^LEG^V'VLP 
gefimsE  in  Grutero ;  (  XIIL  enim  quam  Rei-  T  R  A I E  •  I  N  *  COH  •  VI 
nefius  Infcr.  XXV.  Claft.  L  fublaia  interpun-  PR  •  Q^A  N  N  •  XII  •  M  I S 
aione  figlarum  illarum  V-L^P-  VLP.  quafi  SVS^DVOBVS^GEM 
VlpiiS  legit ,  vbi  nos  Voto  Lihcns  Tofuit  liben-  S  I B I  •  .E  T 

tiffuTie 


DE  COL-  TRAIANI  CAP'  VII-      197 


tifTiine  exformula  admitrimus,  ncquacjunm 
rccipi  valet  )  neque  iii  hoc  prajfertim  lapide_, 
efTe  potuit ,  LXX.  aniios  Traianum  3^:  Vlpias 
ab  co  Icsiones  denominatas  antcccdcnte  . 


SILVANIAE-MARIAE 
SEMPER  -HONESTISS 
VIX  •  SINE  •  VL  -  QYEREL 

-dkictttCKarc  iii  Via  Flaminia  in  Vinea 
Lucij  Vifini . 

Memoranda  tamen  alias  hxc  cpigraphe  nobis  redditur  ex  duol^us  Geminis  i\\ 
ca  coraprchenfis  ,  quibus  Confulibus  Chri-     P  •  TVTiLIVS-P-F-O 


A  B  •  IMPE 
•  D  V  P  L 
A  •  HIRTIO 


VETERANVS  •  SIGIN 
AQ^ILIFER^  LEG-  V 
CVRATOR-VET 
ACCEPIT  • 
PRAEMIA 
NATVS-EST- 
VIBIO-PANSA^COS^DI 
C-FVFIO-  GEMINO.L  •  RV 
GEMINO  •  COS  .  SIBI 
PATLCINGI  •  E 
D  E  M  I N  C  AE 
ANDOBLATONI • PF 
GNATAE  PF 
T  F 


B    llius    Dominus  redemptionem  humani  ge- 

neris  operatus  efti  vt  ex  Tertulliano  Se  ahjs 

probat  Cardinalis   Baronius   ad   An.    Chr. 

XXXIV.  num.  CXXXVIII. :  cuius  lcue  erra- 

tum  in  nominc  Fufij  Gcmini ,  qui  Earonio 

fufius  5  5c  limul  Panuinij  m  prjenomine  Ru- 
C  bcllij  Gemini ,  qui  Lucius  non  (  vr  air  ipie  ) 

Cfl///^fuit,emendat  fequens  lapis  Mediola- 

nenfis  interColled:.  Archinti . 

Non  omittam  tanquam  publicc  proficuas 

(  quamuis  extra  ordinem  )  alias  II.  correflio- 

nes  parium  confubrium  cx  varijs  hifce  fig- 
D  jinarum  fignis  j  adco  nil  inutile  in  veteribus 

monumentis  exillit . 
Ex  hoc  primo  cninxj 

conllat,  cum  SERVIA- 
i  .NOIH.ConfulcmVA- 

IIVM ,  non  autem  VE- 
l|;   RVM  iuxta  PanuiniurrL, 

adA-V^DCCCLXXXVI 

proccrflllc  :  cundcmquc_J 

cireVIBIVM  VARVM, 

quemcumSERVIANO 

111.  iungit  infcriprio  Bc- 

ncuentana  apud    Grute- 

rum  pag.CCCCXXXI.9. 

cui  niagis  credendum  eft, 

latcre  hoc  prxiertim  con- 

tcftc  ,  quam  alteri  apud 

eundem  Gruterum   pag. 

CX V.  I .  ex  codem  Pan- 

uinio  ,  cuius  in  hoc  fubicftam  efle  fldem  ahbi  demonftrauimus ,  fub  nominibus 

SER-  SERVIANI  &  C^  IVVENTII  VERI  conccptx  . 

Exalio  ligno,  quod  fequenti  pagin.r  confignauimus,  liquet,  non  iam-, 

POMPEIANVMex  ACILIANVM,  vt  Panuinius  ad  A.V.  DCCCLXXXIL 

cos  Confjjcs  vocat ,  fld  FONTIAN VM  Sv  ATILIANVM  dici  deberc . 

Ah- 


u. 


1^8      RAPHAELIS  FABRETTI 


Aliquando  tamen  integram  ex  hifce  Euocatis ,  de  quibus  loquebamur ,  le-- 
gionem  a  Pompeio  confcriptam  fuifle ,  habemus  apud  Csefarem  de  Bell.  Ciu. 
lib.  III.  njnam  \_  legionem  ]  ex  Creta  O*  Macedonia  ex  veteranis  militthus  >  qui 
dimijji  afuperioribus  Iwperatonl?us  in  ijs  Prouincijs  confederam  ;  hi  enim  proprie 
Euocati ,  vt  de  aha  legione  idgenus  militum  ,  retento  exprefse  nomine  Euoca- 
torum ,  meminir  Dio  lib.  XLV.,  tpfe ,  (  Ca:far  fcilicet  Odauianus  )  Campaniam 
if(jue progreffus  ■)  magnam  manum  ex  Capudpraferttm  contraxit  ->  qiiodhiapatre 
ipjius ,  quem  'vlcifcifeferebat  •>  eatn  ''Vrbem-)  Cp*  agros  accepijjent .  ///  multci  pollici- 
tus  e[i ,  deditque  confejiim  fngulis  lU  M.  ntimmum  .  Et  his  a  njiris  orta  tunc  Euo- 
eatorum  appcUata  legto  (  quos  Anaclctos  Gr<tce  quis  dixerit-,  qui  impetratd  ryii(fone 
miltti^-,  rurfus  ad  eam  njocati  fuerint  )  in 
n)fu  effe  c(epit.Kc6tG  etiam  Reuocatos  eos 
appellaueris  ex  fequenti  lapide  Lugdu- 
nenfi  apud  Gruterumpag.  DXXIV.7. 
ita  enim  proprie  pr^ecitatum  locum^ 
Dionis  vcrtit  Turnebus  Aduerf  hb.  I. 
cap.  IX.  quod  militid perfunEli  ad  eam 
rurfus  reuQcarentur :  &  ideo  Tacitus  ge- 
nuina  locurionc  vfus  fuit ,  vbi  Hb.  H. 
Hiftor.  ait  ,  Prima  bellt  cura  agere  dile- 
Busy  reuocare  Veterano! ;  cjuamuis  Li- 
pfio  h:sc ,  quam  agnofcimus ,  proprie- 
tas  minime  arrideat ,  ipi'e  crenim  euo- 
care  ex  nefcio  quibus  alijs  codicibus  Ic- 
gir,5i3\cttoc^r^emendat  in  Not  n.95. 


D  •  M 
ET  •  MEMORIAE .  AETERNAE 
ATTONI-CONSTANTIS 
VET  •  LEG^XXII-REMISS 
VS*HONESTA-MISSIO 
N  E  .  CASTRIS  •  I  N  TE  R  •  CE 
TEROS • CONVETERA 
N  O  S  •  S  V  O  S  •  REVOCATVS 
OyiQ^E^  BELLO  •  INTER 
FECTVS^OBIIT  •  ATTIA 
FLOR  ENTINA^CON 

I  V  GI  .  CARISSIMO 
ET^  SIBI-  VIVA-  PONEN 
DVM^CVRAVIT^  ET-SVB 

ASCIA-DEDICAVIT 

Nomen 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-        i^^ 

A  Nomcii  certe  iflius  Euocatorum  legioriis  nufquam  inueni ,  nifi  forte  ca  fit  y 
quam  lia!C  marmora  vocant  Volumariorum  i  DIS  •  MANIB 

SECVNDVS-CLAVDI 
DIIS-  MANIBVS  VS  •  SEX  •  F  •  PALATIN  A 

5  E  X  •  IVNIVS  .  S  E  X  •  P  •  CLVENT  BONONIA^ 

FRONTINVS  MIL.COH^X-VOLVNT 

B    VET-LEG-PRIM-ITAL-  VOLVNT  C  •  R  •  OPTIVS  •  TRIB 

VIX-ANN-LXIIX-M-IIX  LEG^   I  •  VOLVNTAR 

tr     .     c      .     p  MILIT-   ANN  •  XVII 

^  nMTZnr  VIX  •    A  N N  •  LX 1 1 1 

"Rcintjius  ClaJS,  Vlll.  num.  -jG. 
vcre  enim  Foiuntarij  ij,qui  iam  emeritis  ftipendijs ,  vltra  deled:ui  non  fuberant  5 
'■:  &c  fic  proprie  appeilatos  Veteranos  milites  iterum  nomina  dantes  ex  Liuio  col- 
ligo  lib.  XXXI.  Stilptcio , cui  riouum  ,  &  magni  mminis  hellum  [MacedonicumJ 
decretum  erat  -, perwijfum ,  'vt  de  exercitutquem  P.  Scipio  ex  j4frua.  deportaffetfVo"^ 
luntarios  quos pcjfet  duceret-)  inuitum  ,  ne  quem  tmlttem  'veterem  ducendi  ius  effet  j 

6  ex  Ca;faris  lib.  IIL  de  Bell.  Ciu.  vbi  Crafiinum-,  fortiflimum  illum  ex  Primi- 
pilo  Euocatum-^m  exercitu  ipfius  Ca^laris  aducrsus  Pompcianos  prorumpentem> 

I?  miittet  eleclos  ctrcitcr  CXX,  Voluntarios  eiufdem  centuri^ profeqtmtos  fuijfe  dicit, 
sequalisfcilicct  conditionis ,  &  cmcritis  olim  ftipendijs  tanquam  Euocatos  mi- 
litantcs,  vt  crcdimus,  CcXtcris  fupri  allatis  conieiituris  indud:i .  Appellatio  item 
infucta  tribus  Cluenti^-y  qux  neque  ex  primitiuis  XXXV. ,  neque  ex  alijs  in  ho- 
norem  Ca^farum  poilca  denominatis  (  quales  fuerunt  lulia ,  alia^que  )  elle  re- 
peritur ,  argumcnto  efle  potcfl: ,  iftam  fuific  ex  nouis  illis  tribubus ,  qua;  ex  au- 

t  thoritate  C.  Marij  per  P.  Sulpicium  Tribunum  plebvs  e  nouis  ciuibus  ac  liber- 

"  tinis  conflatGE  fuerunt  •,  vt  refertur  in  Epit.  lib.  LXX  v  ii.  Hiftor.  T.  Liuij  j  fiue  t 
iuxta  Appianum  hb.I.  Ciuil.quas  Senatus,vt  Bcllo  Sociali  finem  imponeret,a;^- 

li  terthus  iliis  XXXV.addidtt  :  vtquc  Samnites ,  focijque,  cum  quibus  Romani 
paullo  ante  bellauerant  L.  Clucntium  Ducem  habucrunt,  ita  forfan  ex  poten- 
tiffima  Ciucntia  familia  nomen  huic  tribui  partum  .  Panuinius  aliam  quan- 
dam  Clutiiam  triburo  ex  oppido  Samnij  inducit,  dc  Ciuit.Rom.  cap.  de  Tribub. 
Rom.  \  fcd  ciim  nufquam  tale  nomen  integrum  rcpcrirc  fit ;  ex  male  intelleda 
notaCLV.  quse  velnoftram  Cluentiam,  vel  etiam  Cluftuminam  (pro  Cruflu- 

Ij  mina  ,  vt  apud  Gruterum  pag.  CDXVIL  6.  )  fignificare  potuit,  puto  illum^ 
nouam  hanc  tribum  de  fuo  cxcogitafie. Alias  vcro  plurics  de  Voluntariorum  co- 
hortibus  memoriam  agitatam  obferuaui  in  lapidibus ;  cafque  ex  veteranis  con- 
ftitiiTeputo,  qui  dilVibutis  fibi  agris  limitancis,  ad  corum  tuitionem  centuria- 
bantur ;  non  alibi  enim  quam  ad  ipfos  Romani  Imperij  fincs  ,  &  loca  hoftibus , 
vel  dubia!  fidei  populis,appIicira,  harum  cohortium  fi:atiua  videre  eft,  vt  colligi- 
tur  cx  locis  repertarum  infcriptionum,qucE  de  hac  re  in  Grutcro  extant;  hoc  cft: 
pae.  CLXIX.  i.  dc  Cohorte  XV.  Voluntariorum  in  Cattorum  Vico  ad  oftium 
Rhcni,  pag.DXXin.3.  5<:  MXV.  1.  de  Cohor.  XXIV.  ad  Nicrum  »  pag. 

MXXX.  7. 


zoo        RAPHAELIS   FABRETTI 

MXXX.7.  de  Cohorcc  XXXII.  ad  Mocnum  amnes :  &  dc  Voluntarijs  Campa- 
nis  5  e  quibus  legioncm  integram  modo  conftitifle  fufpicati  fuimus ,  in  Panno- 
nia  Infcfiore  pag.  MCVIil.  5.  Hanc  DIVI  •  IVLI  •  FL AMINI  •  C  •  ANTO 
tan.dera  apud  Troiam  repertam  exccpit  Nio  •  M  •  F  •  VOLT  .  RVFO  •  FLA 
^  fuo  Itinerario  inferuit  Sponius  lib.  MIN  •  DIVI  •  AVG  •  COL  •  CL 
III  m^  90.  APRENS  •  ET  •  COL  •  IVL  •  PHI 

A  cft  indidurn  dignnatis  huius  ™J^  nl^^o^^L  -11 
inilitis  ,  quod  apud  Gruterum  pag.  rianAE  •  TRIB  •  MILIT  •  COH 
CDXXXIV.  i.Tribunatuilegionis,  ti-  XXXII  •  VOLVNTARIOR  •  TRIB 
tulos  augendo ,  Tribunatus  Cmilis  co-  MIL  •  LEG  •  XIII  •  GEM  •  PRAEF 
hortis  fubd^tur  .  Itaut  alios  hos  fuilTe,,  EQVIT.  ALAE^I  •  SCVBVLORVM 
ab  illa  fcruih  manu ,  quam  M.  Aurelius  * 

Pij  f.  armauit  &  nomine  Voluntariorum  nuncupatam  voluit,  proculdubio  vi- 
deatur ;  dc  qua  ita  Capitohnus  in  eius  Vita,  Seruos-,  quemadmodum  ^ello  Punico 
faBum  futrat ,  ad  tniiitiamparauit-,  quos  Voluntarios  exemplo  Volonum  appel/auit. 

Vti  itaque  fe  habent  inter  pedites ,  Ccnturiones  Sc  Euocati ,  ita  in  equellri 
ordine  Decuriones,  &  Equites  Singulares  j  quorum  dignitas  ex  innumeris  mar- 
morum  titulis  cogniEa ,  facit  vt  eos  ex  iam  dido  honoris  figno  indicafle  fufFece- 
rit  j  cum  hac  edam  obferuatione ,  quod  &  hi ,  modo  cum  chlamyde »  vt  nume- 
ro  144.  &  numero  246- ,  modo ,  vt  ahbi  frcquentiffime ,  cum  noftro  hoc  pan- 
no  incedunt . 

SimiHtudo  autem  armatur^  (  fcelufo  hoc  dignitatis  indicio  )  in  alijs  lorica 
hamat^  indutis ,  fuadet  vt  credamus,  ca?teros  ex  eifdem  ,  tam  pedites ,  quain., 
equitcs  (  cum  iam  auxdiares  equites  Mauros  agnouerimus  )  eih  ex  cohortibus 
prxtorijs  ,  non  iam  ex  militibus  leuis  armatura?  j  cuius  rei  aliquod  fortaiTe  indi- 
cium  habemus  in  exploratoribus  vi^  num.  105.  cumeorum  Centurione  chla- 
mydiato  ,  quod  munus  Prsetorianorum  fuilie  ex  Suetonio  in  Tiberio  fuprd 
pag.  1 86.G  oftendimus  ,  ciim  cseteroqui  nuHibi  in  opere  confpiciantur,  fcd  mu- 
nia  cafbamentarionis ,  &  viarum  fternendarum  ,  per  fegmcnratos  illos  militcs , 
qui  certe  non  alij  quam  legionarij  dc  grcgarij  elfe  pofTunt ,  excrccri  videamus  . 

Non,  inquam,  leuis  armaturse  eire  poffunt  peditcs  num.  175.  ^equites 
num.  iiy.proutadnotatur  ablnterpretibus  :  NonfoJum,  quia  in  equitibus 
huius  Columnx ,  &  generatim  in  Mihtia  Romana  cqucflri ,  omnem  ieucm  ar- 
maturam  explolimus  fupra  Cap.  III.  pag.  92.  b  j  verum  quia  in  pcditatu  quo- 
que  illud  in  fumma  certius  efl:,  velites,  &romnem  leuem  armaruram  pofl 
X2.  Marij  tempora  fuiffe  fublatam  e  legionibus ,  &  foliim  inter  auxiha,  Fercnta- 
rios ,  Funditorcs  ,&  Sagittarios ,  ahofquc  leuiter  armatos  (  quales  in  Columna 
viaemus  peregrino  femper  habitu  )  meruilfe  ,  qui  neque  prifca  re  publica  ; 
jicquc  fub  primis  Imperatoribus ,  pars  legionis  fueruntj  vt  erudite  more  fuo  | 
percurrit  Author  Norarum  inHyginum  ad  verf  XXH.fol.  i  j.ad  mentem  Lipfij 
in  Analedi:.  de  Mil.  Rom.  lib.  IIL  Dial.L  Necnouum  aut  mirum  videatur,inter 
cghortes  praetorias  equites  quoque  annumerari ,  quia  tam  in  Hygino ,  quam  in 

marmo- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      aot 

marmoribus ,  extat  farpc  mentio  <le  cohortibus  equitatis  5  ideft ,  peditibusfimul 
&:  cquitibus  refertis,  vt  probat  idcm  Author  Not.  R.  H.  S.  ad  verf.  CCXV.fol. 
LXXXV.  5  &  exprcfse  habet  infcriptio  apud  Gruterum  pag.  DXXXIV.  4. 
QJCAECILIO  •  Q^V  •  AN  -  OPTATINO  •  PRAEF-  COH  •  I  •  AQViTA- 
NOR^  EQVIT- 

alia  pag,  DL.  4.  P-  LICINIO-  P  •  F  •  GAL  •  LICINIANO  •  PR AEFECTO- 
COHORTIS^  VIL  PRAEFECTORVM-EQVITATE-IN-GERMANIA^. 
aha  pag.  MCVin.^.L-FLAVIO-T^F-QyiR-SECVLARL  PRAEF  •  COH- 
PRiMAE'EQVITATAE-CI  V-ROMAN-IN^GERM-  INFERiORE^ 
binafcjue  cohortes  equitatas  continet  Uxc  aha  Rcincfij  pag.^^i-M-M  AENIO 
C-F-COR-AGRIPPAE-ET^VSIDIO-CAMPESTRLHOSPITFDIVI-HA- 
DRIANI .  P  ATRIS  •  SEN ATORIS  •  PRAEF  •  COH^II  •  FL  •  BKIT  FON- 
EQVTTAT-ELECTO^ADIVO-HADRIANO^ET-MISSO^IN^EXPEDI- 
TIONEM-BRITTANNlCAM-TRIB-COH-l-HISPANOR^EQyiTAT- 
Sub  eadem  demum   ap-C    *   EGNATIO   -CATVLLO 
pcllatione  roWm  ^^«/V^f^e     MILITI  •   PRAET  •   COH  •  VIIII  •  EQ^ 
intelligendam  putamus  i^     MILITAVIT- ANN-XIil- VIX*  ANN.  XXXI 
ftamabeodem  exhibiram     I  V  N  I  A  •    FIRMILLA  •   M  A  T  ER 
ClaiT.  VIIL  num.  XXIII.      INFELICI  •  F.  POSVIT-  ET-SIBI 
Proprie  autem  de  noftris  Equitibus  Pra:torianis  ,  vltra  Suetonium  in  Calig. 
cap.  XLV.  &  in  Claudio  cap.  XXI.  ac  Dionem  feu  XiphiHnum  in  Seuero,  qui 
equos  ipfis  ademptos  tradit,  memoriam  repcrimus  in  Grutero  in  fequentibus 
infcriptionibus  . 

D-M-T-  AELIO^M  ALCO^LICTORIEQT^RAETORIAN-COH-IIL  PR; 
foLCCCXVn.  7. 

C^  ARRIO-  C-F-COR^CLEMENTF  MIL^  IX-  COH-PR^  EQyiTI-  COH. 
EIVSDEM-fol.CCCLXV.  5. 

D-M-S-M-AVRELIO-BARBAE-MIL-COH^VLPR'7-VALENTIS^FRA-' 
TRMNCOMPARABILI-M-AVRELIVS-PAVLVS^EQ<:OH-VFPR^BE- 

NEMERENTI^FECIT-fol.  DXXVL  8. 

AVR-  S AT VRNINO  •  EQ*  COH  •  VIII-  PR-  7.  VERISSIMI-  fol.  DXXXL 

7.  &in  Corrigcndis. 

L-CVSONIOL-F-PROCVLO-CI-THESSALONIC-EQj:OH^VIIII-PR- 

7.  REPERTI  •  fol.  DXXXIX.  9. 

D^MC-IVLI-VALERiANVS-EQj^COH^X-PR-3.  ANICETI-fol. 

DXLVIILi. 

D^MM-SATVRNIVS-M-F^CLA-MAXIMVS-CELEIA-EQGOH-X^PR- 
7.  APTI .  fol.  DLX.  4.  &  in  aha  quamreperio  inter  meas  ineditas 
Ex  ipfis  vero  legionarijs  (  quia  prajtoriani  non_.  DIS*DEABVS 

exprimuntur)  confcripta  erat  cohors  illa  eque-  C»IVLIVS'C  •F-ARN 
ftris,cuius  centurionatum  gerebatP. AcciusAqui-  AFRICAN VS  •  BRIXEL 
la,dequorefcribitTraianusadPiiniumEp.io8.     LO  •  OPTiO  •  EQVIT 

C  c  lib.  l 


2o^      RAPHAELIS   FABRETTI 

lib.  I. ,  &  fi  numerum  vclis,  apcrit  Hyginus  dido  COH  •  VIU  •  PK  •  7. 1 VLI 
rrad.  verf.  CCLV.  ccntum  fcilicct  pro  quaqu^  SIGNVM  v  AEREVM 
cohorte  prxnoriajqui  Ec[uitibus  Singularibus  iui>  PANTHEVM 

^i,  quorumnon  inferior  apud  eundcm  copia,     D  •  D  ♦   V  '  L  •  L  •  M 
yalidus  fimul  U  numero  &  virtute  ecjuitatus ,     DEDICATVS  *    X   •   K 
Vctereni  iilum  lcgionarium  qui  {'am  defierat  (  fi     AVG  •  BARBARO  •  ET  Jj 
Tcc^e  aducrtit  R.  H,  S.  cap.XIH.  de  Agm,  Vefpa-         R  E  G  V  L  O  <•  CoS      ^| 
iiani  fol.  CCXCVIIL  )  bene  fupplcbat  5  arrais     Bortis  luftmimeis , 
cnim  hi  quoque  infignes  eram ,  &  fpecialiter  thoracatos  eos  fwflc  memorac 
Xiphilinus  ex  Dione  hb.  LXXVIII.  in  Macrino » 

.  Obijcient  forfan ,  tam  Centurionum,  quam  cseterorum  infignitorum  nu* 
metum ,  nimium  prse  csteris  vidcri .  Ad  quod  vt  occurram ,  meminerint  ve- 
lim,  ( vt  &  ahas  admonui )  quod  citm  hic  e  paucis  expreffis  multa  fubintelligi 
curauerit  artifex  5  produdis  dignioribus ,  rehquam  numerofiorem  turbam  ani- 
mo  plus  quam  oculis  obiecit  ;  Nil  enim  in  Columna  frequentius  ,  quam  prae- 
lia  vix  vna  aut  altera  militumdecuria  confe(3:a  j  (  non  tamen  vt  hiiVjnce  dici 
poffit ,  ca  paucis  pugnantibus  gefta ,  vt  ad  num.  161.  adnotatur )  pr«efidia  5<i 
Itationes  duobus  alicubi  legionanjs  obita?  j  Caftelli  cuftodia  folo  Centurione_j 
denotata  ,  teftudo  binis  fcutorum  ordinibus  (  vt  numero  x  1 3 » in  nouis  typis , 
fiue  ternis ,  vt  verius  in  Columna  )  conftans ;  omniaque ,  vt  breui  complec^ar , 
militaria  raunera ,  per  pauciflimos ,  eofcjue  (  non  abfque  ratione ,  vt  pius  in- 
telligatur  quam  extet  in  marmore  )  digniores  vt  piurimiim  expedita . 

Similis  iftis  modo  di(^is  loricam  hamjs  infertam  geftantibus,  cft  armatura  Si- 
gniferorumjquihocamphus  ,§^  fere  femper,Iconino  tegmine  locogalea:  caput 
muniunt5&  modo  chlamyde ,  modo  chlamydio  prse  muneris  dignitate  potiun-  . 
tur,  Vndeoptimo  Lipfio  impofuit,  quifquis  Signiferos,qui  apud  eum  iib.  V.  de 
Mil^Rom.  Dial,  IX,  fegmentato  &  communi  grcgariorum  habitu  vifuntur,  cx 
hlc  Columna  fe  excepiffe  credidit ,  eique ,  in  rei  exemplum  inferendos ,  mifit, 

Quae  de  Signiferis ,  eadem  de  habitu  confimili  ^neatorum  feu  Cornicinum 
obferuauimus  5  vtpar  eft,eos  qui/^w^,  qu:^  Vegetius  appelIat/ew;«oca//«  ,  alijs, 
qui»a«Mfignageftabant,  a^quiparari.  Triainftrumenta  ad  caftrenfia  munia_,  ' 
inferuiffe  memorat  idem  Vcgctius  lib.  III.  cap,  V.  TuUm-,  Comu-iO*  Buccinam  5 
Tuha  qu<(  dirfCia  efi^Buccina  qu<(  infemctipfam  arco  circulo  JleBitur-jCornu  ex  njris 
agreftihus  ar^ento  nexum ,  Sv^epe  autem  ifta  nomina  confundi  apud  authores  no- 
tauit  Steuuechiusad  didum  Vegetij  locum:  5<:quidem  ipfeVcgetius  lib.iLcap, 
Vll.prius  dixerat  Tuhicines  eos  ejfe  (\ui  Tuha-^Comicines  qui  <ere  curuCfBuccinateres 
qui  Buccinu  committere pr^eiium  foient  i  quibus  verbis  iam  Cornua  nonnifi  ex  sere  ^ 
fuifle  docetur ,  idque  vfquca  Varronis  temporibus  obtinuerat ,  dicentis  lib.I  V. 
de  Ling.  Lat.  Ccrnua,  quhd  ea  c^u<e  nuncfunt  ex  <ere ,  tuncfchant  ex  hujpulo  cernu ;. 
vnde  ctiam  Jeneatores  apud  Feftum  (  quos  ex  ceneo  inftrumento  itavocatos. 
fuifl^e  ccrtum  cft  )  Cornkines ,  idejl  Comu  canentes  dicuntur  .  Noftra  auteriL. 
Columna  in  pedcftri  mililia  Comicines  fiue  Jeneatores  folummodo  oftcndit,  U- 

quidem 


DE  COL-  TRArANI  CAP-  VII-      zor 

X'  quic!cmconftantifi'meplunbiisin  locis,  hoc  cll-  ad  num.  57.,  1^9.,  170., 
I9  5.,polbium.  263.nuin.  272. ,  174.,  278.,  fvic;^.,  quamuis in {IicriH- 
cijs pra^cipuis Solitauriliorum  TubjE  cum  Cornibus  concunant ,  racricolis  lau- 
reatis  cas  inflantibus  ad  num.  8  5 .  i  b'  7. ,  ^'  r^  y .  Vi-iclc  patct  inanem  &c  fallam 
efle  chrnncitionem  Acronis  ad  Horat.  Odc  I.  verf.  23.  quam  plurcs  pollca  fc- 
quuti  lunt ,  Tul;a.  pcditcs ,  cquites  vero  Lituo  ad  pugnam  aduocari :  quia  vt  hic 

(jr  peditibus  Cornicinci  admixtos  ccmimus,ita  turmas  cquitumrubicincs  habuif- 

fc  docct  ha:c  infcriptio  ad  Hortos  Quirinales .    Si  vero  refte  Vcgetius  monet  , 

D      •     -M  Tubicines  fciiicet  ad  hellum  milites 

P     «AELIVS     •     AVITVS      njocarc ,  &  rnrfnm  reccptui  canere 

1    RAIANOPOLI  folitosi  CcmiciniLm  autem  canenti' 

T  V  B  i  C  E  N   •   E  Q^-  S  I  N  G  A  V  G      bus,  mn  militesfid/i^m  ad  eorum 

;  T  V  R  M  •  AE  L  I  •   L  V  C  A  N  I     nutum  chtcmpcraffe:  itemque ,  m 

NATIONE-THRAX  fugnaTubicincs  ^  Ccrnicinespa- 

V/-*  A   •   XXXV'  MIL-    A-  XV     m^r  oavwzi //7?  jquodvltimumex 

^•AELIVS'AVRELIVS      Liuioquoquc,.  ac  Tacito  habe- 

HER  •  ET  •  IVLIVS  •  MAXIMVS     tur,  ita  cniifi  Liuius  lib.  XXX. 

•'DECVRIO  •  SEC VS  •  HER  •  OPTLMO      TuL^ Comnajue  ah  Komctnis  ceci- 

D  AMICO  •  FACIEND  .  CVRAVER     nerunt,  tantuf^uechmorortus^it 

elephiinti  infuos  finifro  maxtme  ccrnu  njer!c>:ent ,  Aiauros ydi  'hxumicUs :  alter  lib. 

II.  A^nnal.  7"«;?;  Smtius  occanere  Cornua  Tuhafqiar ,  c?*  Pfti  aggcrcm ,  erigi  fcalas 

ittjfit :  qux,inquam ,  fi  vera  funt,  necelTe  ctiam  fuit,  promifcuc  in  ipfo  pcditatu 

tam  Cornua,quam  Tubas  commixtas  fuifie;  vt  iuflui  Ducis,cui  inter  pedites  loh 

.  cus  erat  ,"preft6  ellcnt ,  &:  modo  fignis  ,  modo  militibus ,  quidquid  e  re  foret , 

ex  fubito  cmerj^enribus  promptilTmie  impcrarent ;  vnd.e  Tubicinem  inter  pcdi- 

tcs ,  iurjili  Siguiferorum  ,  nollrorumquc  Cornicinum  habitu  in  Columna  An- 

toniniana  cernimus  Tab.  64.   Euccina'  autem  vix  aiibi  locum  fadtumputo, 

quam  in  rjs  qu^e  intra  Cafua  cxplcnda  crant ,  vtpote  ad;Vigih'as  difUnguendas ,- 

•  claflicum  canendum ,  conuiuium  vel  conuocandum  vcl  dimittcndum  ,  aliacjuq 

■ciufmodi ,  qua:  quis  ex  varijs  authorum  locis  conijcere  poterit . 

1f  •  r  Vltia  ha:c  tria  hgna ,  Lituum  quoquc,  a  Vcgctio  quaniuis  pr;etermiilum ,  & 
Gruterianis  infcriptionibus  incosnitum ,  militarc  tamcn  inruumentutn  fuiflc , 
ex  pluribus  authoritatibus  patet,  &  cx  hac  quoque  infcriptione  (nclapidcs 
omnino  defmt)comprobamus.;  Ea  etenim  infcriptio,de  qua  Bartholinus  de 

SEX  •  AVTRONIVS  •  SEX  •  ^-TT  '^'^'^'  ^'^^*  ^^"  ''^P'  '^'^*   ^^ '  ^^^^^^^  ' 

i  A  T  A  TrxTA      XT  t  /-  r  T^  VICTOR  •  EX  •  COLLEGIO  •  LI- 

PALATINA-NIGER  T,r^TXT..m    /-^r»^  ir-i  v^rrx^ 

T  TTTi-rxT    .    I    T^  r-  T  ^  X-  TiCINVM  •  CCRNICIiWiV]  ,  nori.. 

LITICLN    •    L  ii  G  I  O  N  ,        .                   i     a    ,,   , 

T  T  T  .  P  A  U  T  H  probat ,  Lituos  m  mihtja  adliibitosj  cum 

T  F  P  t  T"  .    r»  T    T    •    V  V  Y      Coilegium  illud,  aliudqucFidicinum,  S^ 

.    ^,.  >  >,  »  ';.      .  '^ •  .  :  .  Tubicmum  ,  Saccrdotibus   mimflraye  , 

tny  ita  Ccloiij  pa^.toii  ^     ■       //••         /i^    /r-  • 

'--.i -nf^?:  .   •JLir.r':.  <S*jacns pnhjias prejio  ejje  potucnt  :  vt 

hot  aliud  Coy»/f/»«^,,  dc  quo  piima  mcntio  occurrit  in  fequcnti  fragmento 

C  c      i  nuper 


204 


RAPHAELIS   FABRETTI 


M  I  N  E  R 
DONVM 
COxNLEGI 
NICIN^ 


nuper  in  Hortis  Ccclijs  Nob.de  Theophilis  rcperto:ep  eruditis  gratius  futuruni^  jy, 

quoM.  Varronem  Mineru;;e  /tdem  conuentui  iidicinumaiiir. 

gnantem  hb.  IV.  de  Ling.  Lat,  ilJulirat ,  qux  eadem  Cornici- 

nis  quocjue  ad  eundem  fortafle  vfum  inferuijt  .    At  bene  ex  fi- 

guriS)  quasinfcriptioBartholinicomplediturjL-fa/^  ComH' 

forma  deprchcndi  po- 
teft  i  priorem  namque  b 
quam  hic  ex  iplo  mar- 
more  jequah  magnitu- 
dine  traducm-ius ,  no- 
Itris  Columna?  alfimi- 
lem  5  Cgrnu  vocabi- 
musj  fecunda  in  augu-  c 
rahs  Lituiformam  ]c- 


piter  ea  in  parte  Vrde  vox  exit  inflexa,  L/>/-/«/proprie  dici  mcrcbitur,c}uidquid 
Chouhus  in  l»b,  de  Cafl:rament.  Rom.  figurispariteradhibjtis,  5c  Neotericus 
ipfe  in  Exphcatione  Columnvis  Antoninianse  Tab.6.  Z4-  &  2  6.nominapermu» 
tentj  peruertantque .  Litui  elegantiorcm  imaginem  ,  veluti  ex  draconis  bucca 
Voccm  cdcntis ,  videin  Column^e  bafi  interarma  aceruatim  pofita  ,  S^  in  num- 
mo  X.  IVNTAE  gentis  Tab,  IV-  pag.  131.  apud  Fuluium  Vrfinum  ;  cuius  ex- 
phcationem  tam  a  Fuluio,  quam  a  Patino  prcEtermiflam ,  tentare  hic  libct;  vt 
fcihcet  Litui  ihidecuflatim  pofiti ,  cum  fmpulofuperne^  patera  infra  ,  ludo- 
rum  funebrium  memoriam  reuocent,  primo  gladiatoribus  exhibitis ,  a  iv:arco 
^Decimo  Bruto  inftitutorum  ,  patris  cineres  honorando  ,  vt  teftis  cft  Valcrius 
Maximus  lib.  II,  cap.  IV.  num.  7. :  tam  cnim  vafa  illa  facnficali?  ,  fjcrum  fcra- 
le  ludis  admixtum  indicant,  a^onaiis  enlm  moris  fuerat poft  facnficia  ad  htec  certa- 
winmfuncbria  deuenire ,  vt  docct  Seruius  ad  verf.  3  ip.  lib.  V,  yEneid-  :  quanu 
Litui ,  Tubarum  fonirum  quibus  Judi  funcbres  committebantur ,  cx  ejufdcm., 
Seruij  fententia  ad  vcrf  1 1 5. didi  libri  V^  fignificant ;  quia  fignanter  in  gladia- 
torio  ccrtamme  fonnliant  cIan£ore  ferali  Tuhie^  vt  cx  Quintiliano  alijfque  probat 
Lipfius  Saturnal.  hb.ll,  cap.XIX,  ncc  alfa  de  caufsa  fub  imagine  L.Annxi  Gla- 
diatoris  apud  Boiflardum  t0.IV.p9g.  i  r^.  (de  cjuo  pluribus  in  flnc  Cap.fcquen- 

tis 


I 


205* 


SANCTO  •  SILVANTO  •  SACR 
EVTYCHES  •  COI.  LEGI 
MAGNI  •  LAR  '  ET-  IMAG 


;,r,,2^  DOMN' 
Hm  TNVICTI     ^. 

■^^ANTONINIPni 

P  P 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII- 

tis  agemus )  trcs  TuBgc  collocantur  , 

Necquem  moucat,  pro  Tubis  dccjuibus  authores  loquuntur,  Lituos  in_j 
hoc  nummo  confpici  5  quia  vltra  Jeucm  illam  nominum  confufioncm  quam  in 
hifcc  inftrumentis  notauimus  j  Lituus  &:  TuU  pro  vno  codemque  a  Virgilio 
habentur :  poftcjuam  enim  de  Mifeno  ait  Jib.  VI.  verf.  1 67.  quod  ^- 

£t  Litm  pugiiAs  injigms  obfhat ,  (^  hajid  j 
in  eius  fepuJchro  pro  Lnuo ,  Tuhm  collocatam  fuiffe  legimus  verf.  13  3.' 
fuajue  aima  njiro ,  remumque  Tuhamque . 

Eodem  habitu  ^  dignitatis  loco i)  conJirtunt  qui  num.  j  3.  &  »7 5.  Imagines 
tantum  deferunt ,  &  proprie  Imaginiferi  vocandi  funt ,  &:  a  Signiferis  S^  Aqui- 
lifcris  diftindi  in  marmoribus  etiam  confpiciuntur .  Imagines  autem  eiufmodi 
aquilisquoqueiuntoaliquandocernere  datur,tam  Deorumnum.  ji.^quam 
C^Jarum,  vt  ibidem,  &  alibi  paflim? 
fed  tunepotiorem  dignitatem  ac  titu 
lumjnempcAquilifcrorum  rctentum 
crcdo ,  Ad  harum  autem  Imaginum 
cultum  6<  cuftodiam  (  qualem  cnim 
cultum  nai^se  fuerint ,  oitendit  Lip- 
fius  de  Mil.  Rom.  lib.  IV»  Dial.  V.  ) 
jnftittitum  puto  Colie^mm  illud  Ma^ 
gnum  Lvhm  CT»  Im^ginum  ^  de  quo 
primam  mentionem  oftendi  in  hoq 
vctcri  lapide  j  in  al  js  duobus  a  tergo 
fequentibus  a  Giu-ero  fumptis ,  ter- 
tioque  apud  me  c  fchedis  Barberinis^ 

adumbratanrL,» 

Ex  hoc  quoque  lapide  apparet) 
Siluanum  faiiie  huius  Collegij  feu 
Sodalitij  tutelarem  ;  vanaque  cfTc  ea 
omnia  ,  quje  commentus  fuit  Scali- 
ger  ad  infcriptioncm  iilam  Gruteri 
pag.  Ixiij.  1 .  SILVANO  S ACRVM 
SODAL^EIVS'  ET'  LARVM&c, 
quafi  de  Hercule ,  LtheroPatre  ,  (3* 
Mercurio  ,  tanquam  fodalibus  Silua- 
ni ,  fimulque  Larum  ,  intelligi  dc- 
beat :  notum  enim  alia  noua  infcri- 
ptione  fecimus  hoc  Siluani  Sodalitium ,  per  decurias  diftin^^um,  in  noftra  IL 
Diflcrt.  de  Aq.  fc  Aqua^d.  num.  ipo.  j  nec  proinde  Siluanum  vllum  Larum., 
agnofcimus,  qualcm  idcm  Scaliger,aliam  infcriptionem  Gruteri  pag.LXVI.  !• 
corrumpendo ,  fibi  finxit  5  cui  nuper  Prideaux  acceffit ,  atque  hircum  mulgenti 
«ibrum  fuppofuit,in  fuis  Marm.  Oxon.  Infcr.  XLIX.  in  Append.  pag.  1 1 3« 


W 


SER  •  ACTOR  •  D  •  D 
HORTIS  •  ABONIANIS 
ARAM  •  MARMOREA 
CVM-SVOSIBI^SIGILLO 
S  I  L  V  A  N  I 


\ 


^ 


^ 


2o^        RAPH  AELIS   FABRETII 

I M  A  G I N  V  M  •    D  O  M  V  S 

SILVANO  AVG  •  CVLTORIB  •  SiGNVM 

SANCTO-SACRO  LIBERTATIS    •    RESTITVTAE 

XARVM  •    CAESARIS  SER-GALBAE-IMPERATORIS-AVG 

N  •  ET  •  COLLEGI  •  MA  CVKATOKES^ANNI-SECVNDl 

GNI^CN-TVRPILIVS  O  TVRRANIVS-   POLYBIVS 

TPr^DuiMVQ      MnTr^  L-  CALPVRNIVS-   ZENA 

TROPHIMVS  .  yOTO  ^.  j^yRDiys.  lalvs 

SVSCEPlO  •   ARAM  q-  TVRRANIVS-  FLORVS 

^-    DE-SVO^D-D  C-  MVRDIVS-   DEMOSTHENES 

p^^.LXr-z.  S     •     P     •     D     •     D 

pag.CCXXXFin. 
IMP'CAESARI-DIVI-  NERVAE^F-NERVAE-  TRAIA 
NO  •  AVG  •  GERM  .  DACICO  •   PONTIF  .  MAX 
TRIB  •  POT  •  XIII  •  IMP  •  VI  •  CoS  •  V  •  P  •  P  •  PROPA 
GA TORI  •  ORBIS  •   TERRARVM  •  LOCVPLETA 
TORI  •  CIVIVM  •  CVLTORES  •  LARVM  •  ET  •  IMA 
-    GINVM  •  DOMVS  •  A VGVSTAE  •  SOLO  •  PRIVATO 
SVA  •  PECVNIA-  FECERVNT 
Parcat  igitur  Reinefius  verba  illa  S ACRO  •  LARVM ,  verc  Sc  optime  ita  (tJ 
habentia,  in  SCHOLARVM  vel  SCHOLARIVM  inuertere,  vtfccitadln- 
fcript.  CL  ClafT.  1. ;  ne  de  illo  fabula  narrctur ,  quam  Chimentellius  aducrsus 
gratuitos  Jfclepiadas  inflituit,  medtcas  manus  laptdihus  admcuentes  ,  quos  nec  vi- 
derunt  nec  tetigerunt ,  in  quo ,  ita  me  Deus  amct ,  vi  quadam  ingenij ,  &  erudi- 
tionis  affluentia  vir  alioqui  maximus  fspiufcule  ofFendit .  I 

Alijde  Laribus5rlmaginibusfamiliaribus&  domefticis  Domus  Auguftse 
nouam  hanc  noilram  Infcriptionem  intcrpretabuntur  j  fed  nobis  aliud  videtur  5: 
quia  imagines  ill^E  vcteres  ac  furaofa; ,  nullo  cultu  ,  verum  ad  nobiiitatis  oflcn- 
tationem  in  atrijs  proftabant ,  adgentihtiorum  funerum  ornatum  deliinata ,  vt: 
monftrat  Plinius  Hiftor.  lib.  XXXV.  cap.  II. 

Poftquam  igitur  Cornicines  &  Tubicines ,  militum ,  atque  adeo  Signifero- 
Tum habitu  longa  oratione  indicauimus ;  reftat  adhuc  Tibicinum  vihtatcnij,  ' 
quam  Neotericus  ad  Columnam  Antoninianam  Tab.  23.  in  militiam  induxit, 
amouere .  NuIIum  itaque  efle  in  eo  M.  Aurelij  quod  ibi  dcfcribitur  facrificio 
MlLlTEM  TIBICINEM  bifori  Tibia  canentem  &  bucctis  inflantem,  km 
afterimus  ,  fed  pidoris  fomnio  militem  ibi  fquameo  thorace  adftantem  ,  ncfcio 
qtia  illufione  vel  allulione  in  Tibicincm  euafifle  :  vndc  Interprcs  libi  imponi 
paftus  fuit ,  vt  ignauo  atque  ignobili  hoc  muncre  militarcm  virtutem  ingenui-  ; 
tatcmque  dehoneftaret .  Satis  namque  Tibicinum  fordes  probauit  Bartholinus 
de  Tibijs  lib.  III.  cap.  I.  :  cuiwstamcn  diflum  inhaccadem  re  corrigo  ,  vbi 
lib.  If.  cap.  V.  voluit ,  Romanis  quoque  ,  perinde  ac  Gra:cis ,  in  bello  eos  vfui 
fuifle  ;  eo  quod  Seruius  Tullus  ex  LiuioIib.I.  cap.  45.  eos  in  centurias  interc^u? 
milites  diftribucrit  ,ibi ,  jn  his  /lcctr.fi -iComiiines-,  Tjl>icittefq:ie  in  tres  centurias 

dijin- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-        ^07 

^  diflrihuti'i  quia  Sigonius  cx  emendatioribuscpdicibus  7"«^/V/»«  Icgit  j  Scvltc- 
rius  ita  legendum  probat  cx  Dionyfio  lib.  IV.  >  cui  ooLX^un^oi  in  cadem  (  fcd 
pauUo  apud  ipfum  variante)  Tulli  dilWbutione ,  idc(t  Tukcines  memorantur . 

Mutaflet,  profck^o  Lipfius  fcntentiam  circa  dupliccm  Lorieam ,  quali  ex 

duabus  partibus ,  antica  &  polHca  (  fibulis  iungentibus  )  conilantem ,  lib.  lil. 

Dial.  VI. ;  fi  vcr^  dupliccm  ,  hoc  eft  binam,  altcram  altcrse  Ibperpofitam  ad  ro- 

boris  fpccimen  in  pluribus ,  qua  Ccnturionibus ,  qua  Stratoribus  ,  alijfquc^ 

huiufmodi  principahbus  (  vt  Vcgetius  vocat)  militibus  obferuaflet  i  ita  eninu 

armatum  Scseuamillum,  qui  dttahus Loricis  onu/ius ,  intcr  imdas-^  nuas  /jojiiltfan^ 

guine  infecerat  t  enatauit-i  mihi  perfuadeo  ,  quales  hic  non  infrequentes  ,  hoc 

quod  pra^  c^teris  felegi- 

mus  exemplo  num.  1 69* 

•  fparfim  occurrunt  5  ne_. 

armaturam  illam  Home- 

vicam^yaio-thoracefn-ifor- 

wi,  vt  Paufanias  fubdit , 

piane  fuis  temporthus  inu- 

Jftata-,  nec  ad  h^-EC  nortra 

)  vfque  tempora  in  mar- 

moribus  vllibi  vifam ,  in 

Csfanano  milite  reno- 

uemus . 

Duplici  ift3,eius  quam 

cxplicauimus  forma^  ,Io- 

rica  fcptum  obferuo  mi- 

litem  iftum  qui  alteri  me, 

dicas  manus  admouet  ;  ex  quo  colligo  ,  Medicos  legionarios  iftius  temporis , 

fua:  arti  fimul ,  ac  militix  vacafTe ,  fic  intcr  miiites  connumcratos  fuifle  .    Ifi:ius 

temporis  fubdidi,  cum  non  fim  nefcius ,  aliud  poftca  inualuifife ,  nempe  vt  Me- 

dici  extranci  ad  mihtes  curandos  aflumcrentur  j  ita  enim  habetur  cx  Textu  in_i 

1.  inter  eos  23.  D.  ex  quib,  cauf.  maior  ,  &  in  I.  i.  C.  deprofcfl^  ^  Medic.  hb. 

jo. ;  alias  fruftra  Mcdicis  huiufmodi  concedereturimmunitas ,  quam  ex  fola 

militia  tam  domi ,  quam  foris  milites  obtinent ,  vt  in  I.  mifites  7.  D.  eod,  tit, 

Sed  quia  Traianus  vetcrem  difciplinam  ac  dignitatem  militarem  pcr  omnia  fer- 

uare  atque  inftaurarc  cupidus  erat  j  fieri  potuit,  (  fi  tunc  mos  ifte  non  aderat)  vt 

cx  vctuftatis  exemphs  id  dcprompfcrit ,  Notidimum  cnim  eft  ,  PatrocIum_,> 

V  Podaliiium ,  ^  Machaonem ,  &c  Achillcm  ipfum ,  ahofque  ex  pijEftantifTimis 

illis  uiris  per  Homerum  in  Ihade  cclcbratis  ,  6i  lafonem  quoque  ex  Chironis 

i  difciplina  ,  vtait  Scholiaftes  Apollonij  ad  verf.  554.  lib,  I.  Argonaut.  hac  arte 

I  non  minus,  quam  bellica  virtute  claruifl"e:3c  fepofitis  fabulis,  Alexandrum  Ma- 

;  gnum  artis  Mcdic;r  non  tantum  ftudiofum  ,  fcd  quodammodo  profelTorcnij 

:  oftendit  Plutaichus  in  cius  Vita  j  non  enim  comemplationihus  modo  deleBatus  efty 

fed 


zo8        RAPHAELlS   FABR.ETTI 

Ted  &  atnicis  eegf^Otafttil^Hs  fnedicinam  fecit  ]  cuyandique y  ^  viUus  quafdam  ratso- 
nes  prAcripfit :  dciterum  ■,  Paufatti^  AledicO',  qui  Cratero  leratrum  exhibiturus 
eratfcrihenfy  partimfoiicitudine^fifuamindicauit^  partim  de  eo  medicamento  pr&- 
-'pinando  inflruxit  •  Quamcjuam  hoc  ipfo  tempore  Traiani ,  Medicos  comniili-- 
tio  adfcriptos  oftendit ,  Epigranima  apud  ASCLEPIO  •  ET 

iGruterum  pag.  LXVIII.  i.  in  cjuo  OL^a-  S  A  L  V  T  I 

uusDomitiani  eopfulatus  (cuius  nomen  COMMILITONVM 

erdfum  ex  Decreto  Senatus  iuxta  Sucton.  SE  X  •  TITl VS  •  ALEX A  N  DE  R 
cap.XXm.)  &  Sabini  continetur,  nouem  MEDIC VS  •  CHO  •  V  •  P R 

annis ,  ex  Paftis,  primum  Traiani  noibi ,  DON  VM  •  DEDIT  • 

bc  Glabrionis  antecedens  ,  Quin  etiam_,  •.•.•.•.♦.•.•.•.  •Jixj,  b. 

inter  omnes  c^Eteros  caftrenfes  artifices  AVG      •      VIII    ^  „ 

inter  milites  centuriatos ,  ex  noftra  Co-      T  •  FLA VIO  •  SABINO 
iumna  producerepoflumus ,  lucem  Lipiio  atferentes ,  qui  lib.  V.  de  Mil.  Rom. 
Dial.  XIII.  id  fub  aliqua  perplexitate  pronunciat,  quafi  pagani  artifices ,  legio- 
jiarijs  immixti  fuerint  :  dubium  fiquidem  Lipfio  inijcere  valuit  Liuij  allcrtio 
lib.  I.  Eabros  apud  veteres  Romanos  jiipendia  quidem  ,  fcdf  ne  armis  ■,  fecus 
«tque  hic  apparct,  in  exercitu  meruiffe  .  Non  folum  enim  caftra  munirc,  foflam 
pri^ducere ,  &:  farcinas  ferre  dum  in  agminc  incedunt ,  paflim  milites  cernun- 
tur :  ( itaut  abfurde  fane  dicatur  ad  num.  95.  milites  Fabris  murarijs  ad  muni- 
tionem  caftrorum  inferuire  \  vbi  enim  ibi  quosFabros  murarios  vocare,  &  a  mi- 
litibus  difcerncre  poflint  ?)  fcd  ijdem ,  opus  Fabri  lignarij  exercent  circa  eadem 
caftranum.  1 13.  &:  200.  ,acin  ftrudurapontiumnum.  9 8-  1 14.  &  1 17.  j  ij- 
dem  Naues  aedificant  nura.  303. 3  ijdcm  lapides  csedunt  num.  i6j-  5  vias  fter- 
nunt  (  vt  ahbidiximus)  num.  191.,  calcem  prccparant,  murofque  ducunt 
num.  167.',  ijdem  Balliiks  aduchunt  num.  170.  6<r2.02. ',  ijdem  currus  6c  car- 
rucasagitant,&veterinorumcuramgeruntnum.  19 6.^70. 173.  183.  &  joSj 
ijdem  aquatum,  frumentatum,  lignatum ,  &  pabulatum  proficifcuntur ,  vt 
num.  107.  218.  278.  128.  &:  113.;  ijdem  denique  abfque  fcruorum  vel  ca- 
lonum  opeonerabaiulant,  vtnum.  J4.  1^7.  176  180.  2ip.  220.  «k  i^S.y 
atquc  ,  vt  fupra  adnotauimus ,  equos  ad  potandum  adducunt .   Quse  omnia_, , 
viha  vtplurimum  munia  ,  percaculas  ,  acmancipia,  &  inutile  Marti  (vtait 
Silius  lib.  V. )  lixarum  lu/gus  exerceri  folita ,  reftituta?  a  Traiano  difcipIinjE  tri- 
bui  debent . 

Extra  Columnam  de  his  ferc  omnibus  exempla  non  dcfunt,  a  Lipfio  abunde 
congeftajcuiuslargiorimeflihocvelutifpicilegiumadiungamjVlyilcmabfquc 
fabris,  eifque  minimc  indigentem ,  fuo  labore  celerrime  ratem  confecifle,  iuxta  i 
'.yElianum  hb.  VII.  cap.  V. ,  ex  Homero  certe  Odyft.  lib.  V.  verf.  234. 5  imo 
Hcrculem  ipfum  Argo  Nauem  in  Ofsa  Theftali^e  monte  exjedificafie ,  iuxtaJ' 
Ptokmjeum  Hcph^eftionem  iib.  II.  apud  Photium  Cod.  CXC :  itemque  Na- 
ues  per  milites  compadas  pluries  in  Ccefaris  Commentarijs  legi :  turbam  inuti- 
hm  intianfmifiione  exercitus  relidam  ab  eodem  C^fare ,  dum  a.Brunduho  iia 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-        zo^ 

'  GrXciiLmy  6«:itcrumduma  Sicilia  inAfricam  aduersus  Scipioncm  transfreta- 
ret;  quod  idem  fecille  Darium  ad  Alexandrum  proficifcentem  ait  Diodorus 
lib.  XVII.  vt  enim  exercitum  haheret  mintis  impeditum  5  impedimenta  turhafque 
hellis  inutileS',Damafci-i^H<eSyri<£'vrb^ejl-,  depofuit  :  milites  demum  exadioris 
difciplinsBcaufsajaMario  ad  Bellum  Cimbricum  eopias  inihucnte^impedimenta 
_  yidCvtPJutarchus  tr2idit)ferre-,&Jtne  lixis  atque  calonibus  ad  vi^um  neceffaria  pa~ 
*  rarecoiBosfuiffe.  VaricE  etiam  infcriptiones  in  Grutero  extant  dc  caftrenfibus 
minifterijs  per  militcs  excrcitis ,  quac  apud  ipfum  videri  poffunt ,  &  eas  praeter , 
tres  fequentes  e  meis  manufcriptis  hic  tranftuli . 

M-CKITONiVS-  M«F  Q_'  N  AE  V  I  V  S 

APPOLLONIVS  MARINVS 

MILES-EX-ARMAMEN    sex •  Naevivs •  rvfvs    MILES-EX*  AR 

/-T-\i>T^  A  TT/^T7r-r/-».r»        MILES  eOH  VII  VIG  SAGARIVS  ^.       ..^^,^.«,     ^ 

<  TARIO  •  AVGVSTOR    vixit-ann-lviii-m-viii       MAMENTARlO 
BALTEARIVS  IMP-   CAESARIS 

FECIT  •  SIBI  •  E T  •  SVIS        efchedis  Barherinis  D  O  M  I  T I  A  N I 

LIBERIS  omnes  GERMANICI 

IN  •  FR  •  P  •  XIII  -IN  CASSIDARIVS 

AGR-P  •XVIII  VIXIT-ANN-XXXX 

^  Ad  noftrum  Medico-militem  iam  tandem  reuertimur,  nouum,  n\  fallor,  eifdcm 
ctiam  M^^dicis  ,  quamuis  eruditilfimo  hominum  generi,  compofitum  \  nec  fm^ 
ahqua  praerogatiujE  no'a  exhibitum  ,  Vt  indicat  armatura,  qu;r  non  ex  fegmen- 
tis,  vtin  gregarijs  militibus,  fed  hamata  &  duplex  ,  vt  diximus,  apparet. 
Confert  quoque  non  leuiter  fequens  infcriptio  apudGruterum  pag.CCLXIX.3 

IMP  •  CAES  •  M  •  A  V  R  ELIO 

ANTONINO  •  PIO  •  FELICI  •  AVG 
TRIB  •  POT  •  XIII  •IMP  -11  •  CoS^III 

PROCOS-P^P 
IMP  •  CAES  •  L  •  SEPTIMI  •  SEVERI-  Pl  I 

PERTINACIS  •  A VG  •  FILIO 
DEVOTA  «NVMINI  •  ET  •  MAIESTATI  •  EIVS 

COH  •  II  •  VIG 
C  •  IVLIO  •  QVINTILIANO  •  PR  •  V I G  •  M  •  FI RM  lO 

AMYNTIANO  •^-  PR  •  C  •  IVLIO  •  ANTIGONO  •TK IB 
M^AVRELIO-MAXIMO^y  Q^COTTIVS  •  RVFVS  •  COR  •  TR 
C-IVLIO^ATT  A-7  C^IVLIVS-ONESIPHORVS-^-PR 

C  •  RVTILIO  •  M  I T  H  R  AE  •  7  G  •  VALERIVS  •  IVLIANVS  •  *•  PR 
M-AVRELIO-ANTIPATRO-7  VALERIVS  •  KARICVS  •^•PR 

L  •  DONNIO  •  MANSVETO-  7  T-SEPTIMIVS-FELICISSIMVS^-B--  PR 
M^AVRELJO^MAVMERIO-7  M  •  IVLIVS  •  INGENVVS  •  -B^  PR 
P- AELIO  •  CANDIDIANO^  7  MEDIC^  COH  •  II  •  VIG 

CLAVDI-THAMYRAFLAVTPANMEN^APHRODITE-AVRELI-HEGVMENE 

inter  Centurioncs  &:  Beneficiarios  Praefedi  Vigilum ,  M.  lulium  Ingcnuum^ 

D  d  xMcdi- 


2IO        RAPHAELIS  FABRETTI 

Medicum  fccundcC  cohorcis  Vigilum  dcdicantis  reccnfens  :  aliaque  epigraphej  i 
Sarcophagi  in  Villa  Pamphilia  ad  D     '     M 

Viam  Aureham  cum  clypeis  ad  L*VIBIO'KVFO'MEDICO 
latera  infculptis  ,  vt  propemo-  COH-V*  PK  •  VALERIA 
dum  in  miHtum  titulis  fieri  fblet .  R  VFINA  •  CONIVGI '  OPTIMO  •  FEQ 
Dicct  quifpiam  -y  iftis  vulnerum  curatoiibus  nominis  huius  honorem  dene- 
gandum  5  &  Chirurgos  5  non  autem  Medicos  eofdem  appellandos ,  At  apud  j 
do(ftos  res  eft  cxtra  conttouerfiam :  Medicin^e  fiquidem  potior ,  atque  nobilior 
pars,  tamquam  ea  quse  certioribus  principijs  innititurj  Sc  miHtari  ftrenuitati 
prxfto  eft  5  ha:c  fcmper  iure  merito  habita  fuit ;  illamque  nedum  tx  antiquitate 
laudat  Celfus  in  Pra:fat« ,  fed  ex  ratione  Chriftiano  homine  digniflima  j  hanc 
neccfiariam  3  aham  verojquse  modo  primas  occupauit,fuperfIuam  iuxta  Home- 
ri  fcntentiam  inducit :  morbos  namque  ad  iram  Deorum  immortalium  a  PoetS  '• 
relatos  fuiffe,  &  ab  ijfdem  opem  pofci  folitam  5  prout  mala  valetudo  ex  delld  a, 
&  luxuria^nobifmet  ipfis  authoribus  prouenit  •  Eo  tamen  fato  Mcdici  pnmarij 
vetuftiffimahac&pr^ftantiflima  medicinx  fpecie  in  pra?fens  abftinent ,  &:a(i 
tonftrinas  quodammodo  ablegarunt  5  quo ,  celcbriores  nobiliorefque  inter  no- 
ftros  lurifconfultos,  caufTas  capitis  orare,  reofque  fiue  agerc,  fiue  tueri,  tantope- 
re  abhorrent ,  fummorum  quondam  virorum  prjecipuum  in  re  pub,  munus .  ) 
Vt  enim  Celfi  &:  aliorum  Medicorum  teftimonia  de  pr^efbntia  vulnerarias  cu- 
rationis ,  &  connexione  iftius  cum  alijs  medicinas  partibus ,  plene  a  Meibomio 
|de  lusiur,  Hipp.  cap.  XVI.  recenfita  ,  miffa  faciam  5  folum  Pindarum ,  vbi  dc.^; 
arte  medica  Chironis  loquitur  ?  hic  adducam,  qui  in  elegantiffima  enumeratio- 
ne  omnium  Medicinse  operum  ?  hanc  Chirurgicam  >  jnon  folum  cxteris  admi-. 
fcetj  fed  etiam  anteponit  Pyth.  Od.  III.  Stroph.  y , 

^Xx,ecA)V  ^vvoLovsi',  «  ttoXiu) 

H  ^^iv<x  7:v^\  rss^i, • 

5)o'/u9yuo(  S^s/^xg  ,  «  ' 

Xetf^i  ,  XvacLig  a.\Xov  aA*  ' 

AOiCCV    CCySCCV 

E^ap^»  T^$  fdp  /U,CtXcLKCit^ 

E7roto(<^ot/5  oc/(j(,(^£Trci)Yy 
Tovg  Q  ns^aoMecL  111- 
yovTots,  fl  yijoig  ^s^ccTiicdV  TCclvro%v 

^CC^/^OLKCt  ,  Tif?  5  TO/UCXig  tsOLdiV  C^Jovi  •  hoC  cft  > 

Eos  mquec^uottj^uotienemnt^i^i^iwmfpome-nmrfitn 
Hulcerum  participes ,  am  corufco 
Ferro  memhafauciatit 
4ut  faxo  eminus  miffo , 

Aut 


A 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      zir 

jiut  ajiiuo  igne 
Conftttnpti  corpus  j  mt 
^rigore-j  liUrans  alium  alijs 
T)olorihu<:  eripuit . 
^uofdam  quidem  tnol/ihut 
Incamationihus  traBans , 
Qmfdam  lero  lenia  pharmaca  hi^ 
hentes  5  aut  memhris  circumponens  vndique 
Pharmaca  ,  (juofdam  etiam  feBwmhus  •,  jlarefecit  reBos . 
Nouus  itcm  (vtpaullumoccafioncarreptadigrcdiar)  ornatifTimo  hulcor- 
dini  honor  accedit,  cx  duplici  Pcrgamcnorum  nummo,  in  quo  Galcnus  ^fcu- 
Japium  fuftcntans  ccrnitur.  Eum  cnim  indubie  efle  crcdimus  in  nummo  Com- 
modi  apud  Odauium  Stradam,  &  inalio  confimilis,  nempe  maxim:^  magnitu- 
dinis ,  penes  EminentifHmum  D.  mcum  Cardinalem  dc  Carpineo ;  quorunx, 
auerfa:  partis  fymbola  conferam ,  &  cxplicabo,  poftquamalij  ,quipluradc_, 
hoc  fccundo  &  rccens  inuento  numifmate  loquuti  funt ,  de  tnhus  capellts-,  dc 
prascpuo  inquam  corum  argumento,  dicerc  practcrmiferunt .  Galenum  itaque 

infculptum  vtro- 
bique  iudico,  ex 
piIco,barba,5c  ba- 
culo,  quajomnia 
v£fculapij  imita- 
tione  Medici  af- 
supferunt,vtpro- 
bantGafparaRc- 
yes  quseft.  V.  fol, 
50.  ,5^Meibomi- 
us  Commcnt.  in 
^"r/C  Hippocrat. 

cap.  V.  num,  3  5^  Barba  namque  prsefertim  ,  ita  a  tota  antiquitate  Medicis 
tributa  fuit ,  vt  ApoIIo  ipfe,  cui  ieterna  eji^  Bacchoj^ue  iuuenta  ,  apud  Syros  (  ex 
Luciano  de  Dca  Syr.  )  barbatus  pingcretur,ad  pru- 
dentiam  Medico  neccflariam  refpicientes  . 

Conuenit  in  omnibus  eum  defcripto  Medico- 
lum  habitu  ediypa  hxc  vetufti  operis  fcalptura,vn- 
guis  minimi  digiti  amplitudine  ex  fmaragdo  apud 
mc ,  qu£E  inter  fcribendum  a  propola  quodam  Cy- 
nico  &  pannofo ,  Vrbi  notiflimo  ,  vili  fane  pra^tio 
oblata  fuit .  Hanc  ipfe  Mineruam  cum  galea ,  no- 
dua  &  hafta ,  modicum  in  rc  modici  cernens  ,  ciTe 
iudicaucrar  j  fed  nos  opc  microfcopij  audam ,  fuse 
ver;g  ^fculapij  forms  redditam,ex  prsfatis  fignis, 

Dd     2 


ztz        RAPHAELIS   FABRETTI 

atque  infuper  exCornice,  in  Coronidis  matris  indicium ,  (  vnde  Coro«iW«  ab  , 
Ouidio  lib.  XV.  Metam.  verf.  (52-4.  vocatur)  noftrie  interpretationi  opportu- 
ne  feruire  fecimus.  Cornicis  autem  infpedio,  fubmonet ,  hunc  forfan  clTe_j 
ti  ATKAjjTTtV  Tov  Upjv  g-^-vOa? ,  Aefculapij  fxcmm paJJerem-i^Q  quo  ^lianus  lib.  V. 
cap.  XVII.  ,  in  cuius  loci  explicatione  laborauit  Schefferus  in  perquam  eruditis 
ad  hunc  Authorem  Notis . 

;5^fculapius  hic  nofter  de  Coronide  matre  glorians,  infamiam  qua  eam  Oui- 
diusaffecithb.il.  Mcramorph.  vcrf.  600.,  quod  Apolhne  iam  grauida  cunu 
Ifchye  concubuerit,  &:  Phoebo  pa?nas  dederirab  eo  occifa  ;  infamiam,  inquam, 
matris  abolere  ,  &  narrationem  Epidauriorum  apud  Paufaniam  hb.  II.  confir- 
mare  videtur ,  Venijfe  />;  Peloponnefum  Phlegyan,  ^lfend^  eius  terr-e  fudio  fmu- 
Idto  O^c^  Is  cum  iam  Peioponnefum  intraffet  ^filia  [  Coronis  ]  qu<e  patrem  fequeha^ 
tur  yCiim  adhucfe  vterum  ex  Apolline  ferre pcitrem  ceUjfet ,  in  Epidauriorum  fni~ 
lus  puerum  enixa ,  illum  in  monte  exponit,  cui  hSc  ipsa  etiam  <£tate  Titthion  nomen  y 
{]  a  mamma  ibi  pra:bita ,  qu^  t(tB/ov  GraEcis  vocatur]  cum  ante  Mynion  appella- 
retur  .  Et  quidem  omnis  huius  Dei  cuhus  ex  Epidauro  acceptus  iuxta  eundem 
Paufaniam,  inter  tot  de  matre  acgenitura  Aefculapijfabulamenta,  receptiora^ 
efie  debere  ea  quas  ab  ipfis  Epidaurijs  proceflerunt,  non  parum  perfuadet . 

Accedit  vrgens  conie(fiandi  caufla  de  Galeni ,  quam  diximus,  effigie ,  ex  quo 
Pdrgameni ,  qui  nummos  cuderunt ,  Galeni  ciuis  gloriam  pergrata  Commodo 
Imperatori  memoria  recoluerunt  :  nam  Galenus  &  ipfi  Commodo ,  &:  Marco 
Aurelo  Antonino  patri ,  qui  eum  vti  philofophum,  &  principem  locum  mter 
Medicos  tenentem,  plurimifaciebat,  vtilem  in  morbiscuratioiiem  adhibuerat, 
Vt  cohigitur  ex  cap.  XI.  8c  XII.  hbri  de  Pr^cognit. ad Pofthum.  Quanti  enimj 
Galenus  fieret ,  (vtutnon  integre  iam  di»floGafparia  Reyescredamus,  vbi 
quaeff:.  IV.  fol.  47.  eum,ftatua  Romse  pofita  ,  immortahtate  donarum  tcftatur) 
tumipfemet  oftendit,  fe  ex  Iberia ,  Celtica ,  Afia ,  &  Tliracia  cqnfultum  fre- 
quenter  afferens  lib,  IV.de  Loc.  Affe^fl:,  cap.  II. ,  tum  Eufebius  lib,  VIII.  Hiil. 
Ecclef.  cap.  vlt.  luculento  tradit  encomio,  illum  tempore  fuo  in  fumm^  ^^flima- 
tione  habitum  ,  fcribens.  , 

Nec  certe  nouum  accidit,  infignes  viros  a  fuis  ciuibus  numifmatc  cufo  eelc- 
brari :  quandoquidem  itaprorfus  Homerum  tam  Chienfes  ,  quam  Smyrn^i, 
apud  qubs  ,  nummus  quidam  cx  a:re  Homerus  vocatus  fuit  ,  vt  Strabo  refert 
lib.  XIV. ,  &  vti  if^orum  Coloni  Amaflrian^e  Vrbis  incoias,  Pythagoram  Samij, 
Sapphonem  Mytilen^ei ,  Charondam  Catanenfes ,  Horatium  Venufini,  Pom- 
pciopolita  Philemonem,  &  Aratum  Poetam  (feu  Chryfippum  Stoicum  vt  vult 
Spbanhcmius  Dificrt.  Vl.pag.  5x8.)  Parij  Archilocum ,  Teij  Anacreontemo , 
IVicidaurcntes  Apiileium,  Tarentini  Architam  ,  Cynegirum  Athenienfes  ,& 
Apollonium  Tyanai  effigiarunt ,  vt  Fuluius  Vrfinus  in  Viror.  liluftr.  Imagin^ 
difrincfte  oflendit:  quibus  cx  loanne  Angelo  Caninio  in  fua  Iconographia  adde 
Alci^um  &  Pittacum  in  nummis  MytiIena.'orum,  &:  in.alio  Megarenfium  Eu- 
chdem  gcometrarum  principem  j  ex  Seguino  Cyzicum  in  Cyzicenorum ,  ex 

Spanhe- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-        2,13 

Spanhcmio  Ganymcdem  in  Ilicnfium  5  aliofque  nec  nobis ,  &:  forfan  ncc  ipfj 
^vifos,  quos  longa  feiie  rcccnfct  DilT.I,  non  fccptris  foliim  Sc  rcbus  gcllis  inciy- 
•tos,  fed  etiam  ingenij  artibus  fpcCLabilcs  :  &  ex  Mufeo  Bracccfio  puIchcrrimurQ 
«orundcm  Ilicnlium  nummum  cum  Hcclorc  quadrigas  modcrantc :  quod  idem 
i  i^ft,  ac  communem  cum  ipfis  Conditoribus  Vrbium  ( quorum  frequentius  ima- 
gincs  nummi  rcferebant)  cultum  nancifci,  hoc  cft  heroicos ,  &  diuinos  honores 
ij  aequarcjVt  idem  illuftris  Spanhemius  Dificrt.IX.de  Prieft.Num.probat.  In  hifce 
autcm  Galcni  nummis  ,  adhucpracftantiusquid  ineft,  quod  vidclicet  m  vna 
eadcmque  nummi  facic ,  ipfc  Pcrgami  ciuis  cum  Androclo  Ephcfi  conditore_, 
coniungitur :  nemini  enim  dubium  eiTc  debet ,  quin  iite  fit  Androclus  Cpdri  Fj 
cx  face  quam  in  nummo  Strada:  finiftra  gcrjt,  ad  facra  Elcufini^  Ccrcris  refe- 
xenda,  perea,  quse  de  hoc  hcroe  habet  Strabo  lib.  XIV.   Dncem  Coloni^e  /6- 
ii    nutn  ait  [  Phcrccydes  ]  fui/fe  AndrocUm  Codri  Jt/jenienfinm  R.egisfilmm  le^iti^, 
'  tnum ,  tjui  eampoji  A^olicam  deduxerii ,  Eohefu^nqi.ie  condtderit .  Itaque  ihi  regiam 
lonum  fniffe pofitam  tradunt ,  C5*  f^ui  ex  eafuntpt  ogenie  etiamnum  Rcges  appellan~ 
tur  •)  habentduefuos  honores  ■)  prim<tm  fciltcet  in  confeffu  locum  ([uando  fpeUantur 
certamina  ,  purpuramque  inftgne  K^gij generis  ^  Scipionem  loco  fceptri  y  &fa:ra  Ce^ 
!i  reris  Eleufi*i<t  j  &  quidem  ex  duplici  hoc ,  &  in  vnum  Androclum  tum  lancese 
i  fiue  fceptri ,  tum  facis  concurrente  indicio,  Lyfimachus  qui  nouam  Vrbi  fedem 
dedit ,  eamque  muris  circumded^t ,  nomenque  Arfinoes  vxoris  indidit ,  maniV 
felto  cxciuditurj  atque  Strabonis,  aliorum^ue  fcriptorum  traditio  fukitur, 
Ephefinos  nempe  tam  loci  murationem  quam  nouum  nomen  grauate  fufti- 
jientes,  &  nomen  priftinum  reaffumpfifte ,  6c  vetuftilHmum  condi^orem  fuis 
nummis  vcneratos  fuifte  .   Vnum  vero  quod  obijci  poteftj  quomodo  Galenus 
]  fuarum  laudum  minime  parcus ,  de  pra^cipuo  hoc  decore  inter  tot  fcripta  filuc- 
rit  3  facilhme  diluitur ,  ex  deperditione  plurimorum  eius  voluminum ,  quorum. 
cum  ad  quingenta  confcripferit.  j.  tefte  lulio  Alexandrino ;  vix  dimidia.pars  fu'^ 
pereft :  &  ipfcmet  de  ia>fiura  librorum  fuprum  in  incendio  BibIiothcc£E,Pi^lati-« 
nse  conqueritur ,  in  quem  locum ,  labores  fuosjfsriptores  eius ^tem^oris-  depof 
i  nercconfueuiire,ait.  ;-.  ;  -:.''.•  \.7\ 

\  Vt  tandem  ad  alia  digrediamur  :  hucreibcimuslcenfuram  ilhus  dogmatis 
'  num,  <fj»  quodex  omnilfus  huiusColumn^fmulachris  deprehend^tur-y  militesRo^ 
manos  tantifper galea  vfosfuijfe  dum  prdiarentur  j  nam  &,  hoc,  pene,  fortuitunoL. 
non  poteit  in  legem  verti  .  Quid  fi  enim  in  concione  quar  in  caftris  habetuf  > 
vbi  nulla  pra^Iij  proximitas,  fcmpcr  propcmodum  (  nifi  num.  141.)  tedi  pro- 
deunt?  quidfi  in  ipsaconcionegaleati,  poft  concionem  >  quando  ad  expedi-! 
'  tioncm  proccdere  videntur,  galeam  depofucrint ,  vt  num.  ipo-  ?  quid  fi  modo 
fub  iignis  galeam  geftant  vtnum*  174.  modo  abijciunt,  vt  num*  %76'\  lHud 
potiijs  obferuationciTi  meretur ,  galeas  tunc  temporis  non  penitus  claufas  fuiife, 
icdprxteranguftasquafdammaxillas  quibusfub  mcnto  religabantur ,  vulrus 
paterites  rcliquiiie  :  in  quo  a  galcis  veterum  variatum  eft,  quar ,  vt  Barthius  ad 
Ciaudian.  in  Kufin.  lib.  II.  animaducrtit  ,  integram  faciem  occultabant;  yt 

pr^etcr 


n 


ai4        RAPHAELIS   FABRETTI 

pmcr  cxempla  a  Barthio  congefta,admonet  nos  illud  Plutarchi  in  Vita  Ariflid. 
de  armatura  Mafiftij  equitatus  Perfici  ducis ,  qui  in  terramab  equocxcuilus> 
^uiK  ab  injianttbus  0*  fenentihus  j4thenienftbHs  conjici  ^otuit  t  non  peBtts  modo  & 
C(tfut  -ifed  artus  etiamy  auroy  ^re  <)ferrojue  munitus :  tandern  qua  oculum  galea  con- 
fpiciendum  dabat  y  inferiori  hafla  cufpide  iBum,(juidam  interfecit  .  Longiffime  a 
Tioftrorum  Interpretum  pr^efcripto  abfuit  ArnoldusMontanus,ad  iliud  Hirtij 
ide  Bell.  Afric.  iamque  ciimproctil  hojiis  confpici  pojfet ,  mtlites  in  campo  iubet  [  Ca:-  ; 
far  ]  galeari ,  ^  ad  pu£nam  parari  ,  ita  adnotans  [galeari  ]  idefl  armari ,  i'f 
xcfTvc.  avvcic^-xnv ,  pars  pro  toto  accipiatur ;  quafi  vfquam  milcs  fine  rehquis  armis 
reperiretur,  quas  nec  quietis  autfomni  gratia  deponebat ,  vt  viders  poterat 
apud  Lipfium  de  Miht.  Rom.  lib.  V.  Dial.  XL 

Vifuntur  in  Columna  Papiliones  pellibus  confiti ,  (  quorum  exemplar  ex  ijs  i  t 
•qui  funt  a^  jiium.  103.  defumptum  exhibcmus )  non  fatis  curiose  in  nouo  libro  \ei 

^  redditi:  quadraii  fane 

omnes,vt  ex  Hygino 
efle_j  debere  colligic 
R.H.S.  in  Notis  pag. 
2. 5&  ita  compofiti, 
vt  attolli  poflint  yki 
quemadmodum  legi-  " 
mus  in  Lampridio  dc 
Seuero  Alcxandro  Imp.  apertis  Papilionibusprandit  atque'ca^nauit;  ac  de  Magno 
'!Alexandro  in  Q^J^urtio  lib.  llhpe/Iibusfape  tabernaculi  alleuatis ,  it  confpiceret 
hoflium  tgnes . 

Alutarum  quoque  vfus  in  Di^tis ,  &  tegminibus  Bircmium  \  ex  pelh^unu  \  \ 
tommifluris  apparet :  imo&inipfis  vehs  ,  vt  ofl:endit  illudquodelt  fol,  62. 
fupra  Arietem  machinam  ante  num.  240. ,  &  alterum  quod  prominet  ex  laterc 
Biremis  fupra  Prsetoriam  num.  2.3  5.  Pronior  enim  fum ,  vt  coriaceareputem 
vela ,  tam  huius  Columnje ,  qudm  nummorum  Qj_Nafidij  apud  SchefFerurrL» 
fol.3  04.,  L.  Pinarij  Scarpi  apud  Angelonium  in  Augufl:o  fol.  z^.,  aliorumque 
plurium  minuta  hsc  quadruia  habentium ;  quod  video  apud  Csefarem  de  Bell.  t 
Gallic.  lib.  III.  ea  maxime  commendari,  hoc  fermone ,  pellespro  ruelis ,  alttt^jue 
tenuiter  c0nfeB<t  -ifiuepropter  Uniinopiam ,  4f^«(f  eius  'vfus  infcientiam ,  fue ,  ([uod 
*fl  magis  verifimile  ^  quodtantas  tempeflates  Oceani  y  tantofjue  impetus  lentorum 
fuflineri ,  ac  tanta  onera  Kiauium ,  regi  njelis  nonfatts  cmmode  arbttrabanturi  vt  Si 
a  Dione  lib.  XXXIX.  incitabantur  autem  njento  multo ,  eoque  lehementt ,  auod  nje- 
iis  cofiaceis  'vterentur  ,  (^uce  omnem  njentt  impetum  affatim  exciperent :  cui  velorum  » 
generi,  pro  rudcntibus  catenas  intendifle,  fupplet  Strabo  lib.  iV.  dc  eifdem  Ve- 
netis  populis,  &  traiedione  Catfaris  Britannica  loquens  :  ac  quia  infuper  ex 
Plutarcho  in  Bruto  obfcruamus,  e  reliquo  Cafaris  exercitu,  qui  cladem  a  iVJur- 
co  &  Aenobarbo  illaram  in  traiedu  e  Brundufio  in  Grarciam  effugerat,  eos  qui 
jfuperfuerant ,  ccaUosfuif^e pr^fame  njela  &  rudentes  comederey  quod  idcm  apud 

Appia- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      ziy 

A  Appianum  habetur  Ciuil.  lib.  IV.  5  pcllicea  fcilicet  illa,  hofque  ex  bubulis  Si 
contortis  loris  contcxtos  ,  iuxta  pra:rcriptuni  M.  Catonis  de  Re  Ruft.  cap. 
'  CXXX  V.  j  quorum  vfum  Homero  haud  ignotum  monftrat  Seruius  ad  lib.  VI. 
Aeneid.  verf.  I. ,  vcrhum  iilud  •,  halfenas  t  tam  metaphorice  5  vt  retinaculunij^ 
quam  proprie  >  vt  lorum  tortum»  accipiens .  Locus  Homeri  de  quo  Seruius  in- 
tcllcxit ,  crit  fub  finem  hbri  XII.  Odylf. ,  vbi  naufragium  quod  VlyHes  ad  Fre- 
B   tum  Siculum  pafTus  eft  cnarratur, 

AvTO.^  syco  ti3'  vr]og  £<poirccv ,  o(^f  aTro  roiyovg 
Ava$  K\v^ccv  "^o-ni^t  rnv  ij  -^^Xnv  <ps^e  ko/ax  , 
tx  dE  01  ig-ov  £Xt;s  Ttori  <^0TriV  -yO.vroi^&Tt  ttvri^ 
j  "ETrirov^  3f  CA)jto  ,  /3oo5  ^ivoio  rsrtvyjA^* 

C*temm  ego  per  T^ciuim  ince^eham  ,  donec  latert 
I;  Solu.eh*t  carinx  <vis  tempeflatis ,  ^«4W  inermemferehat  fiuUm : 

Buulfum  autem  malum  fregit  vf^^ue  adfundum ,  caeterHmfuper  ipfo 
Lorum  reuinUum  erat ,  houis  e  coriofaiium . 
alias  enim  linum  aut  cannabis ,  fi  ex  his  conftitilTent  vela  >  in  alimentum  ce- 
dere,  quantumuis  fame  encciis ,  minime  potuiflet ,  vticorium,  quodpluries 
famelicos  fuftentauit ,  nempe  Athenienfes  in  obfidione  Syllce,  Calilinos ,  Peti- 
liaos ,  &  R.hegmos ,  vrgentibus  Hannibale  6c  Dionyfio,Byzantios  Vrbem  vc- 
hementiiHme  oppugnance  Seuero,  ahjfque  fimilibus  quse  fuggcrunt  hilliorijB 
exemplis;  inter  quaj,  illud  vniuerf»  nationis  Hyiogonorum  fiue  Syluigenarum 
Aethiopum ,  non  infrequenter  recurrere  folitum ,  memorafte  libet  ex  Diodoro 
Siculo  lib.  1(1.  Quod  fi 'venxttis  ferarum  defictt ,  exuuias  pridem  captarum  made' 
fatlxs  liritcio  igni  imponunt ,  pilifjue  fub  cinere  amhufiis  ,  coria  interfe  dfpertiti  > 
J  coaQofamem  cthfi  fedant  ;  quod  parum  diuerse  StrabodeEnderitis  itaexpredlt 
lib.  XVI.  Hiplerumqueferas  de  arhorthus  fa^ittant ,  interdum  etia>n  a  terra^  Ma- 
Ximx  efi  apudeosfylueflrium  boum  multitudo ,  quorumy  CiT*  aliarum  ferarttm  carni- 

busnjitamfuflentant  .  Vhinihilca'^ 
piunt ,  ficc a  coria prunis  ajjmtes ,  ijs 
rontenti  nutriuntur.hucimus  etiam 
in  Dialogo  cui  titulus  Nauigiunx, 
de  corijs  velorum  meminjt ,  tam  in 
vetuftioribus  verfionibus ,  quanu 
in  vltima  emendatiilima  Benediwli 
Salmurienfis  ,  diufleiimus  ad  ma- 
lumtfurfumfpeUantes  coria  ( (iv^actiy, 
quod  verbum  pro  velis  contra  om- 
nes  interpretescontraque  verbi  pro- 
prietatem  fumit  Schefterus  lib.  II. 
cap.  VI, )  alia  alijsfuperimpofita  ntt' 
tnerantft ,  Fuidenter  autem  fcortea  hsec  vela  demonftrat,ex  Sarcophago,  quod 
;  in  Acdibus  Barbermis  ad  Quirinalem  aiTeruatur,  fupra  exccpta  Nauis  imago. 

Quod 


ii^        RAPHAELIS   FABRETTI 

Quod  ad  rcm  machinariam  attinet ,  habemus  num.  lyo.  Arletem  ,  c]ucm 
Interpretes  nec  prout  efl  in  Vegetio,  nec  vt  in  Columna  ,  nobis  defcriprerunt . 
Durif/jmam  quidem/remem  qua  fubruat  muros  cum  Vegetio  lib.IV.  cap,  XIV. 
cffinxerunt  j  at  hic  noiler  verc  oris  acumine  ,  potius  quam  frontis  craflTitie  mu- 
rum  percutit ,  seque  ac  ille  qui  in  Arcu  Septimij  cum  fua  teftudine  vifitur ,  Tcu 
alius  fub  trophjeo  Mari;,  Capitolium  afccndentibus  finirtro ,  iacet ,  feu  denique 
ifte  3  nuperrime  hac  eadem  magnitudine  ex  ^re  repertus  ad  huius  machins  ima- 


ginem  in  Coelio  montc ,  Hortifque  Thcophihs  5  cum  quibus  comparare hccbit:    ■ 
propiufque,  hoc  ipfo  in  libro,  cum  eo,qui  fupra  roftrum  Nauis  ante  num.240. 
collocatus  vifitur .  Ac  de  ijs  propterea  rcdiiis ,  quim  de  hoc  quem  cornibus  in- 
curfantem  finxerunt,  intelhgi  poteft  Ammianus ,  qui  lib.  XX.  ad  med.  bis  vo- 
cat  acumen  Jrietis  5  ac  Procopius  eum  lib.  I.  de  Bell.  Gotth.  defcribens ,  qui  il- 
lius  laput  pr^facutum  ,  fa^itt^e  fpiculo  ,  W  incudi  afTimilat ;  ex  quibus  locis  ety-  i 
rnon  Beroaldi  confirmatur,  quj  ad  mox  allegandum  Propertij  Iocum,ideo  Arie- 
tem  didum  putat ,  quia  quadrupedis  illius  naturam  imitatur ,  qui  vt  vehe- 
mentius  &  impetu  veluti  extra  fe  qusefito  feriat,  retrocedit .  Lipfius  &  ipfe  in_* 
Poliorcet.  Tab.  30.  &■  3  i.  Arietem  cornupctam  producit;  Tabula  tamen  49. 
hhore prominulo-i  noitroque  fimilem  reddidit :  vtleuiorforfan  hscdifferentia 
vifa  fuit ,  qujp  tantum  virum  morari  mcreretur.    Rurfusa  Vegetiorecedunt,   ! 
qui  ipfius  caput  ferro  Veftiri  tradit :  at  hi,  materiem,  vt  aIias,dedignati,£Ereum, 
infirmius  licet ,  (upponunt ,  Propertianum  illum  lib.  IV-  £Ieg.  XI,  in  omnibus 
iequuti ,  qui  muros  cornu  pulfahat  aheno , 

vr  poetica  potius  5  quam  hiftorica  (quemadmodum  alibi  notauimus)  arridet 
lo()uutio,  Ferream  tamen  cufpidem  dant  nobis  Diodorus  Siculus  Biblioth. 
Jib.  XIII.  F^^  f^yb  ':sv^('iS<;  VTrs^(ietXXovTagroii  /u,£ysQejiv  sVgj-wffe  ,Toi)$/(^/V$  ^ 
accLTocattn^iD^cof^^ii  'w^c^^eeos  rot^  rei-^m  ,  Sex  enim  fumm<e  altitudinis  turres 
£  Annibal  in  obfidione  Selinuntis  J  prope  erexit^  totidemque  ferratis  frontthus 
jirietes  ad  mnros  adegit  i  Ammianus  lib.  XXIII.  eligitur  ahss,  'vel  ornus  excelfa  , 
cuius  fummitas  duroferro  concluditur  ^ prolixo  ,  Arietis  e^ciens  prominulamfpe- 
ciem ,  (en  &  hic  acumen  )  qu<eforma  huk  machinarnemo  locahulum  indidit :  lofe- 
phus  de  Bel,  !udaic,  cap.  IX,  immenfa  efi  materia  malo  7S[auis  affmdisycuiusfum-  < 
Pium  graui  ferro  folidattim  efi^Jrietis  effgiefahricatot  vnde  nomen  accepit :  paullo- 
que  infia,  cjuatit  muros prowinuloferro  :  &  Vitruuius  lib.  X.  cap,  XXI.  Is autem 
Aries ,  hahuerat  deferro  duro  roftrum  ,  i;ri  l^aues  Lon£<e  folent  hahere :  vbi  notan- 
dum  eft,qu6dy>rr«»«  durum  vocari  videtur  tam  abAmmiano  quam  a  Vitruuio, 
id ,  quod  ifte  paullo  fupra  dixit  ferrum  exfy/gido  du^um ,  nc  fcilicet  ignitlone», 

friabi- 


DE  COL'  ■Tll.AIANI  CAP-  VII-       217 

i  fiiabiiius  euaderet  -  Vnde  tanto  magis  xs  huiufmodi  alicnum  excludit ,  cjui  in 
ferro  ipfo  maximam  quxrit  duriticm ,  pcr  quam  lapides  conuninuerc,  di  mos- 
nia  fubuerterepolTit. 

Hxc  de  Ariete .   Vtinam  autcm  hac  euidentia  Baliftse  ftruduram ,  &  vfum , 

pluries  in  Columna  rcprccfcntata:,  pcrcipcre  darctur .    Non  tamen ,  quia  de  rc- 

d:a  huius  machinje  ciufquc  tempcratura:  cognitione  oppido  defperamus  j  idco 

I    de  ca  ahquid,  vcl  inutiHtcr,ioqui  omittemus .  Duplex  hic  Baliltarum  genus  ad- 

uertcre  eit ,  Carrobahftas  nempe  num.  170.  &c  102..  de  quibus  Vegetius  lib.  II. 

cap.  XXV.  ^uihus  mtili  ad  trahendum  ,  ^fingulci  contubernia,  ad  armanduvi ,  O* 

dirigendum-i  hoc  e[i  njndecim  homines  deputantur,-  (  ad  quod  refpexit  infcriptio  illa 

apud  Grutcrum  pag.  DC.  14.  D.  BAL  Decuno^B.ilifiariorum-ia.  Scahgero  in  In- 

dicc  intcrprctata  j  ahafcjue  abhifce  diucrfas  ,  5s:  minores,  quas  Manubahftas 

:  puto  Vegetio  dicias  hb.  IV.  cap.  XX. ,  antiquitus  ,  iuxta  eundem ,  Scorpiones 

appcUatas,  vtnum.  zoi.  zo^.&ao^.  Diuerfitasinter  vtrafque^in  eofitaeftj 

vt  priorcs  illa:,  ac  curules ,  (  fi  ita  vocare  licet )  aliquo  rotarum  machinamento 

jn  tabulatione  ipfius  currus  occlufo ,  fiuc  fimplici  fucula ,  quia  rotas  qnx  extra 

ad  latus  lcEuum  forfan  fteterunt ,  minime  confpici  poflunt )  funibus  &c  neruis 

!    intendebantur :  alterx,  vti  fimpliciffima  compagc ,  attrado  tantum  radio  tranf- 

>   ucrfo  A  B,  cx  parte  A  qua  folutum &c  libcrum  rcmanet^  non  vt  priores  rotis  SC 

j    funibus,  fcd  manibus  tantum  j  pondus  cx  recurfu  radij  impulfum  iacuktur.' 


in  Columna  nutn*  267« 


Ec 


Quo3 


2!8      RAPHAELIS   FABKETTI 

QuomoGO  autcm  rotis  aut  fucula  Balift^  primi  gcneris  tcmpcrarentur ,  habe-  / 
mus  tum  apud  Ammianum  lib.  XX!!I. ,  tum  apud  Authorcm.  Notit.  Imper. 
S:  ipium  Vitruuium  de  Architccl:.  Ii'o.X>  cap.XVIlI.  fed  ratione  hacienus  incom^ 
peyta-i  vt  Buteo  ad  Vitruu.  ahjcjue  rccondit:€  eruditionis  viri  fateri  non  erubue-    ,, 
runt ,  quamuis  Tnrnebus  aliquid  ex  Grsccis  fcrjptoribus  ad  illurtrationem  Vi-    1 
truuij  tcntautrit  Aduerf.  lib.  H.  cap.  iv^  5i  V.  Nosproinde,  quibus  noncon^  ^ 
cejTcre  Colutnn^  fupra  dodos  fapcrc ,  marmore  admonente  concihabimus  forfan    j 
(coutrarictatem  authorum  ,  qux  Steuuechij  ad  Vcgct.  cap.  XXIL  libri  IV.  ani- 
mum  torfit;  itaut,  tam  faxa  vt  ahqui,  quam  iacula  vt  ahj,  Baliik  eijcerc  poflit, 
tanquamad  vtrumque,  vt  Ifidoro  placuit ,  fua  figura  inftituta  .   De  iaculis  a 
iiuftra  Balifla  euibratis,  certi  reddimur,  dum  a  adiixa  videmus  in  curribus  ma- 
chinarijs  num.  170.  propria  quadam  figura,  dc  trigona  cufpide,  ynde  fortaflc_J 
srifacis  nomen  idgenus  tclo  impcfuum  legimus  apud  Feflum ,  Tnfax  ,  te/um  ( 
longitudinis  trium  cubitoruni-i  ejuod  Catapulta,  mtnitur  ^  Ennius  ■)  aut  permaceret 
pariis  percujjus  Tyifaci »  Ex  qua  Feili  mcnfura,  eo  libentius  emendandam  mdi- 
cimus  prolixam  telorum  longitudinem  in  Baliftis  ad  num.  170.  quiaitaCo- 
lumna  quoque  ipfa  iubet .   Bina  autem  illa  tcla  fmgulis  BalilHs  applicita  ,  irLj 
eam  me  opinionem  adduxerunt,  vt  eadem  a  machmis  iftis  vnico  id:u  eiaculari 
folita  fuerint ,  quemadmodum  in  Dionc  legimus  lib.  LXXV.  Atrenos  a  Seuero  i 
obfeiTos  teU  ita  contecijfe  mctchints  q^uihufdam ,  'vt  f<ep§  fatellites  Seue  i proferne- 
rent ,  nam  <vno  impulfu  bina  tela  emittehant .    Cur  enim  operofiflimum  hoc  tor-       1 
mentum  vnico  iaculo  contentctur ,  ^  intra  fatum  vnius  hominis  vim  immen-      \ 
fam  profundat,  fi  plus  valuifle nouimus  Armenium hppotoxotam ex  Zofimo      ; 
Hiflor.  lib,  IL  qui  ita  de  iVlenelao  ait,  memori^ prodnum  eji -i  Inmc  arcui  triafimul       1 
dptantem  eodem  tempore  tela  ,6^  vna  dumtaxat  -vtentem  eiacu/atione^  non  in  vnum  j 
ea  corpus-ifed  tria  defxiffe  f  Quodque  ad  lapides  quoque  ordinata  fuerit ,  indi'       i 
cat  arcus  C  D,  per  quem  ,foramen  Vitruuiana:  BalilLisdefcribitur ,  magnitudi-. 
ni  &  ponderi  lapidum  commenfuratum ,  cx  regulis  prolixe  ab  eo  traditis  cap.      [ 
XVIL  :  idemque  Vitruuius  aperte  vtrumque  vfum  admittit ,  dum  infra,capite 
XXII.  libri  vltimo,h2:c  de  oppugnatione  Maffilienfi  commemorat ,  etiam  ciim 
<^lger  ad  murum  contra  eos  compararetur ,  C5^  arhorihus  exctfis  eocj^ue  collpcatis  ,  iocus 
cperihus  exaggeraretur  \  Balijiis  'veBes  ferreos  candentes  in  id  mitten  0  ,  totatn  mu' 
tutionem  ccegerunt  confagrare  i  in  quo  ei  Lucanus  lib.  III.  dc  eadem  obfldione-,       u 
loquens  confcntit,  nec  enimfohs  excujfa  Ucertis  f 

Lanceayfed  tenfo  Baliji^  turhine  rapta ,  j: 

IJaudvnumccntentalatustranfretquiefcitj  1 

Sedpandens  perque  arma  viam  ^per^ite  ojfa ,  reiicl^  <    :. 

Mortefugit-ifuperefiteiopojlvulneracurfus: 
j^tfaxum  quoties  mgenti  verheris  njfit 
Excutitur ,  quaiis  rupes  ,  t^uam  vertice  montis 
Jhfcidit  impuiju  ventorum  adiuta  vetuflas  5 

Frangit  cunEla.  ruens.  i 

Et 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-        zi? 

4   Et  fi  ex  Lucani loco  dubium  aliquod  remaneret  ?  quafi  non  de  vno  &  eodcni^  ^ 

fed  de  varijs  tormentis  Poeta  loquutus  fucrit ,  in  Silio  Italico  res  minime  am- 

bigua  eft  lib*  I.  addu-^ts  jiriduU  neruis 

ThocAis  effiindit  vaflos  'B/ltJia  tnoUres , 
jitque  eadem  ,  ingemis  mutato  pondere  teli , 
Ferratam  excutiens  ornum  ,  media  a^mina  rumpit . 
*        Vt  nihil  licentisE  fux  intadum  rcferuaret  pidor ,  hunc  quoque  in  faxis  cia- 

culandis  vfum  corrupit  in  modo  memoratis  Columnje  Baliil:is  ,  foraminibus 

femicircularibus  carum  ita  depreflls  in  Manubaliitis  fol.  XLVI.  ^  XLVII.  5  Vt 

nullius  fohdx  moHs  tranfmittends  capaces  appareant . 

Plenius  hscc  apud  Lipfium  in  Poiiorcet.  lib.  IIL  Dial.  II.  tradantur :  is  atta- 

men  vt  in  Catapultis  alternum  hunc  vfum  excludat ,  locum  a  fc  allatum  Ap- 
-  piani  in  Iberic.  Catapult<e  turrihus  impoft^-^  KSr  qu^^fpicula  mitterenty  tP*  qui  faxa', 

aliumque  in  Lybic.  Jcceperunt  Catapultas  hajii  &  faxi-iaculas  j  ita  interpreta- 

tur,  vt  nomcn  Catapultx  cum  fpecie  Baliftarum  communc  faciatj  &  inBaliftis 

tempora  ante  &  poft  Csfarem  diftinguit :  bene  an  pcrperam  alij  iudicent ;  cum 

prjtfertim  aduersus  a  fe  inuentam  diilin^ionem ,  qua  Baliftas  ohm  non  niii  kr 

pides  mifiiTeJ 
>  contendit,oc- 
i   currantin  ip- 

fis  Ctfaris  dc 
\  Bel.Ciu.Com 

mcnt.  lib.  II. 

a(f'res   pedum 

XII-  maxtmis 

^aliftis  mifft  . 
Et  quidem 

facile  credent, 

<]u6d  variante 

vfu  ,  ex  fola 

deftinatione; , 

machintE  ifti- 

ufmodifeula- 

pides  feu  fa- 

gittas  ,  prout 

moderatori  li- 
1  buerit,  emit- 

tere  apta»  fue- 

rint ,  qui  me- 

minerint  (  fi 

modo   vcraj   ''^Vr  "i^rT^         -f^^. 

mcmorarunt )  Quadraginta  duobusplus  minufue  ab  hinc  annis  >  in  dupllci  illa 

Ec     »  ac  cele- 


2.20        RAPHAELIS   FABRETTI 

ac  celebratillima  (  prout  olim  Alexi.^e  apiid  Ca:farem  de  Bell.  Gallic.  lib.  VJI. ) 
AuguftsE  Taurinorum  obfidione,  Hifpanos  cjui  viciffim  Gallos  Vrbem  cingen- 
tes  circumclaudcbant,  codemmet  bellico  inibumcnto  quo  olim  tela  emitte- 
bantur ,  globos  sereos  firina  &:  puluere  tormentario  repleros ,  quarum  rerum_, 
defciflu  Taurinenfes  laborabant,  appulfu  brachij  A  B  pcr  vim  attradi  in  oppi- 
dumobfelTumpIuriesimmififire,  paruo  fumptu  a:nei  atque  igniuomi  mortarij 
vim^quo  frequentiiis  vtebantur,imitantcs .  Machinam  ipfam  figur^  hic  expref- 
fx  habemus  Vrbini  inter  Poliorceticas>quibus  exornatur  bafis  extima  magnifi- 
centiifimarum  i^dium ,  quas  Fcdericus  Feltrius  Kegionis  illius  Regulus  exci- 
tauit,  quibufquc  (  abfit  dii3:o  iadantia  )  nuIL-E  vfque  ad  ea  tempora  lautiores  a 
Regibus  ipfis  cxtru^a?  fuerunt . 

Aliud  machinamentum  (  nec  illud  quidem,  vt  videbimus,  Barbaris  finitimis 
infuctum ^  fignificabunt forfitan  Rotce  ills  num.  18?.  quashic  vere  accurate- 


que  e  Columna  dcfcribendas  curaui?  Dijudicent  igitur  infpe(iiores,an,vt  aiunt, 
frnt  rou  (j^uihus  ma.'.htn<£  veEi<e  a^untiir ;  (  qu^  enmi  machinas  triquetro  ilH  rota- 
rum  fulcimento  inniti  vnquam  potuilTent  ?  )  an  vero  ha:;  rotc'^  in  fublimi  pr^e 
muris  montana:  Ciuitatis  difpofit^  ,  ad  Romanos  proculcandos  inftitut^e  fue- 
rint :  vt  ferme  Gotthi  in  obfidione  Auximi ,  Belifarij  exercitum  incollem  eua- 
dcntem  procul  arccre  conati  funt.  De  hac  re  ita  Procopius  lib.II.  "Bxrhan  itiKHie 
Komanorum  aftu  ac  ijirihus  fuperati ,  icL  demum  exco^itarunt  ',  dempras  e  piauftris 
cum  axibm  rotas  in  fummo  collis paratas  ft^unt ,  ipfi  interea  pahula  defecare  inci" 
pientest  cum  adcoiiis  medium  fuperajfe  Romanos  vidi/fent-i  rotas  confejiim  infu' 
heumium  capita  vi  tnagna, ,  acfuperne  compulfaSf  deferri  finehant  •    Damnofiores 
attamen  hx  Dacorum,  quorum  axes  extrinfecus  falcibus,  intra  prxacutis  tignis 
muniuntur  \  ideoque  tcrtia  rota  in  trianguli  vertice  addita ,  ne  in  tranfuerfum., 
reliqua;  ferantur ,  fed  expanfse  (  alia  fic  rapidum  earum  decurfum  moderante  ) 
cum  ftrage  in  hoftcm  impingant , 

Qup  ad  rem  equeftrem  ,  non  prastercundus  eft  mos  equitantium ,  clypeum 
commode  deferendi  fub  ephippij  latere  dextcro  inter  vtramque  ftragulam ,  vt 
num.  I S  a.  &:  247. ,  de  quo  etiam  lofeph  lib.  III.  Excid.  cap.  III.  E^juitihus  au- 
tem  ad  dexteramgiadius  ejl  longior  ,  O*  contus  in  mami ,  tranfuerfufj^ue  ad  equt  ia~ 
tus  clypeus:  vt  Sc  modo  Hifpani,innocue  ccque  ac  apte  ad  vfum,fclopum  geftant, 
ore  ferrei  tubi  caudam  equi  refpiciente .  - 

Stragulas  autem  modo  didas  ,  in  Equis  Imperatorijs  paludamenta  vocaffe  Lip- 
fium ,  (  vt  ad  Tab,  VI.  Columna:  AntoninianK  adnotatur  )  aut ,  vt  hic  in  afteA 

rifco 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      zir 

liTco  ad  num,  59.  5  p^<?  olim  diEiafnifse  ;  iion  vidi ,  wf^w^  ipjuaw  fSlum  neque 
pi^ium  ,  neme fcriptufft  inpoemntis  credo  :  intcrcjiie  eos  barbarifmos  rcpono  ,  per 
■quos  grsEce  §<  latine  eruditillimus  vif ,  Italorura  autem  idiomatis  intcr  quos 
confenuerat  ?  iuxta  ignaridimos  rudis ,  Clitellas  j  ingeniosa  circumlocutione_j 
mediam  J (ini  tuntcam -i  vcindculc giuUon e  de/i'J/ino  yocit^hnz .  NeC  ideota- 
mcn paludamentum  improbo,  quari/'a///oaquiefcam ,  quod  equinum  tegumen- 
tum  cadem  Tab,  VI.  &:  iterum  Tab.  XL-  Column^e  Antoninianx  ipfi  clt ;  fcio 
enim  inter  promifcuas  vefles  pallium  reponi  a  Bayfio  >  ad  Taciti  etiam  mentcm , 
fcd  viris  z9*foeminis ,  non  brutis  quoquc  promifcuas . 

Aliam  quoque  loquendi  improprietatem  continet  num.  iftc  59.  in  pofiremis 
illis  vcrbis ,  le  lune  al petto ,  fi  chiamauano  momli  lunati  de'  caualii .  Non  enim_, 
lun:T^  (  vt  verba  fonant )  fcd  ipfa  pedoralia  lora  a  fufpenfis  lunulis  lunata  dice- 
bantur :  ita  namque  (  &:  reLte  quidem  )  cx  mox  fubijciendis  Statij  vcrfibus  ad- 
notat  ipfe  Neotericusad  Tab,  VIII.  Admirand.  flom.  Antiquit,  Veruntamen, 
quia  forte  minus  redle,  at  certe  minus  integre  Papinij  fentententiam  cepit, 
aequo,  fiIibet,animo  fe  fuppleri  patiatur,  &  rationem  audiat,  cur  lunulae 
huiufmodi  inter  militaria  ornamcnta  recenfeantur ,  quidue  illis  fignificationis 
I  inlit ,  portquam  neque  Schefferus  qui  de  Torquibiis  Brutorum  fcripfit ,  in  lib. 
de  Antiq.  Torq.  §.  XIII.  eam  aflecutus  efi: . 

Poeta^Iocus  eltin  Thebaid.  iib.  IX.  verf  6SS'  in  hac  deferiptione  Partheno- 
pxi  Atalantse  filij , 

/ilum  acies  inter  medias  iam  c<ede  fuperhum  , 
■i  '  T^efcius  armorum  ,  c^primas  tum  pajfus  pjabenas  , 

Venator  raptabat  equus ,  quem  difcoior  amhtt 
Ttgris  ,  C7'  auratts  aduerberat  ijnguihus  armos  l 
Coliafident  nodis ,  &  cafiigata  tuharum 
Lihertas^T^lEMOKfsil^E  ■HOTJEfuhpeBoreprimo 
laaantur  H' ^E^O  LVTSiATA  M0'N[LIA  DEHTE  , 
Kiemoris  itaque  notas ,  hoc  efi:  figna  venationis ,  ^  veluti  interfed:^  pugna- 
ciflimx  ferse  fpolia  ,  equis  beilatoribus  appenfa  fuiffe ,  docet  nos  Papinius ,  qui 
I  proinde  monilia  aprinis  dentibiis  diftincla ,  lunata  vocat  5  prout  etiam  Calpur- 
nius  Eclog.  VI.  fimile  Cerui  cicuris  pedoralc  ornamentum,  lunam  appcllat, 

<uhi penduius  Apri 
Densffdet ,  &  niuea  difiinguit peCtora  iuna . 
QiLT  autem  moniiia  iunata  feu  iunas  vterque  Poeta  figuratc  nuncupat  j  apud 
Gra:cum  frpigrammatarium  Philodemumin  Antholog.  lib.  VI.  cap.II.  epigT. 
i    pure  acproprie  ornnmenta  dentifera  dicuntur , 

TcVJg  't^  g^SfVOl^  KOCfJLOV  oS^Oy\o<^QO^V  , 

Et  circapeBu%  ornamentum  dentiferum  . 
Dentes  item ,  fcd  lupmos,  monilibus  equorum  implicatos  legimus  apud  lu- 
l:um  Afncanum  in  CeUis,  diucrsa  tamen  ratione;  quafi  non  oftentatione  virtu- 
tis ,  vt  in  cquis  militaribus  modo  adnotauimus ,  fed  ad  velocitatis  incitamen- 

tum  5 


2iz        RAPHAELIS   FABRETTI 

tum ,  F^  ad  Ciicenfes  vfus ,  ciufmodi  ornatus  affumeretur ;  quo  pado  idcm_, 
Ncotericus  in  quadrigis  Venetc-e  fadionis  fe  obferualTe  teihtur :  ita  cnim  Afri- 
canusa  Bulengerorelatus  de  Circ.  Roman.  cap.  IX,  o/  jcuvo>ovTs5  AJjcv  C^uvI©' 

^.AjPSj^svJsg  ,  ^07$  itSfiS^s^^fOLjoii  ijLL-rrXixovlc^  ,  x^  «?  clfx<!^onrs^  avM^iiccXXovlaj  , 
(Ivv-noTxloi  TB  ^voji  Tct)/«o  ^otjG^o.  Xj'  cf)aA5t-fMV  Jcoj/CK^  svafwv/wi' .  Canini  dentes  Lupi 
'n)iuentis  auulfif  monilihus  ecpiorum  implicantur^  (^ profunt  invtrmque  partemi 
cum  ad  curfum  occulte  iuuent ,  O^phaleris  ornatum  frabeant . 

Commune  hoc  ornamentum  tam  apud  Romanos ,  quam  apud  Dacos,  vt  in 
equo  num.  1 46". ,  eo  magis  fuadet,  venationis  notas  ex  Gr^co  ac  vetufto  more 
has  lunulas  vbique  reprsefentare ,  vti  commune  fuit  apud  bellicofas  gentes ,  ia 
quibus  illud  Ouidi  j  I.  Metamorph.  locum  habet 

£lui  dare  certafer^  ,  dare  vulnera pojfumus  hofi , 
flrenuitatem  in  venatione  exhibiram ,  in  bello  ipfo  ,  ad  quod  venatioproludit* 
oftendere  :  nam  ita  Hercules  apud  Pindarum  Iflh.  Od.Vl.  fe,Leonis  exuuium, 
quem  olim  apud  Nemeam,primum  omnium  laborumiinterfecit ,  affumpfiue_, 
g  loriatur :  vt  longe  antea  Argus  'mowoTrltj?  de  taurina  pelle  fccerat  ex  reIatione_J 
Apoilodori  Biblioth.  lib.  II.   Hic  etiam  linhus  pr^fians ,  fuhlato  qui  Jrcadiam 
deuajiahat  Tauro ,  eiusfefe  corio  circumtexit :  Sc  noftra  ratione  exprefse  addita  ,  de 
jCgidis  fpolijs  iderri  fecifle  Mineruam,refert  Diodorus  lib.lll.  Mineruam  aiunt  b 
tumfapiemta  tumfortitttdine  0"virihusfretam^eamferam  [^gidem  monftrumj 
necajfe  ,  O*  eius  corium peBori  ohduxijfe^tum  'vt  munimentum  corpori^O*  pr<efdtum 
ad  Ctetera  pericula ,  tum  ad  njtrtutis  part^que gloritememoriam  ojleniendam . 

Ad  hunc  morem  alludere  dixerim  Virgilium  lib.  VII. ,  Homeri  Iliad.  K.  imi- 
tatione ,  in  vari^s  Agamemnonis ,  Menclai ,  Diomedis ,  Vlyflls ,  &  Dolonis 
indumentis.  ^ 

tegmen  immane  Leonis  ^  &  iterum 
fuluofque  Lupi  de pelle  galeros .  libroque  XI, 

Tigridis  exuui<eper  dorfum  a  lertice  pendent . 

Huic  horret  thorax  Samnitis pellihus  Vrfa-i 

Et galea  annofnjallatur  dentihus  Apri  t  ,  , 

Sil.  lib.  IV.  5  itemque  lib.  VI II.  t 

Peciora  peilis  ohit  c<ef  <venatihus  Vrf-, 
&  apud  Statium  lib.  VI.  terrificos  amiBus  ^patriumque  Suem :  [  Calydo- 

nij  fcilicet  Apri  pellem3&  ^  ^"^^  ^^^^^  ferarum  exuuias  in  bellicam  armaturam, 
fiue  eliam  fimplicem  Heroum  ornatum  cefTifte  vidimus ,  quas  luculenter  colle- 
git  Pafchalius  de  Coron.  lib.  IX.  cap.  XXV.  &  lib.  X.  cap.XVIII. ;  mitiori  qui- 
dem,  atque  humaniori  virtutis  oftentatione  ,  quam  ea  fuit,  qua  ex  eodemoie, 
Apollodoro  hb.  I.  Minerua  inGigantomachia,  exPallantis,  vnius  ex  Terrse 
filijs,  ):ielle  detrada  fuum  fibi  corpuscontcxuit;  autqua  citrafabulas,  Scythse 
jjfdem  humanis  corijs ,  fiue  pro  mantilibus ,  ea  equorum  habenis  fufpendendoj 
fiue  pro  tunicis  vtcbantur ,  vt  ait  Herodotus  lib.  IV.  cap.  LXIV. ;  aut  ludd 
aduersiis  Romanos  tumultuantes ,  duce  Andrea  quodam ,  carnibus  in  bello  de- 

ui(^o- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      zi^ 

|.  uiLlori-im  raturati,  pcllibus  corundem  inducbantur,!uxta  Xiphilinum  in  Traian? 

'  aut  ctiam  Geloni  apud  Solinum  cap.  XIX.  dc  ipsa  hoftium  cute ,  libi ,  3^'  cquis 
fuis  prxharibus  tegmina  parabant ,  co  paiflo  (  iic  Pomponius  IMela  cxphcat  hb. 
II.  cap.  I,  )  vtfccapitum,  cquos  rchqua  corporispche  vclarent.  Venatorix 
namque  artis  quam  fit  (  pcrindc  ac  de  pugilica  Statius  cecinit ) 

l?ellis  tS*  feno  proxima  'virtus ; 

j  ne  prohxa  authorum  allcgatione  lcdorem  oneremus  5  ex  duobus  Xenophontis 
&  Plutarchi  locis  colhgi  potcft .  Ita  alter  de  Pard.  Cyr.  lib.  L  bellicarum  renim 
fj^c  medit^tio  verijjimx  videtur  eJJ}  ;  confueficit  enim  ad  fur^endum  dtluculo ,  (3* 
adfrigus  cdoref.ue pcrferendum  j  atq^ue  etiam  ad  itinera  &  curfus  exercet .  Prate- 
reafagittis  iaculfime  hejltam  petere  necejfe  efl  'vhicumque  inciderity  nam  ^u^e  offerimt 
fefe (^ejii.ijferiend^  funt  yab  ijs'  autem  cauend.im^^iu^tn  venantem  irruunt:  adeoque 

[  nonfacile  quis  reperiatj  quidnam  eorum  qu£  l;ellum  hahet.)  a  qjenatione  ahjit  ,  Pref- 
fms  vcro  alcer  in  libcUo  dc  Solert.  Anim.  /^t  in  terrejiri  venattone-,ferocia  anima- 
lia  congredientium  exercent  audaciam  &fortitudinem ',  verfuta ,  injidiantium  calli- 
ditatem  j  velocia ,  rohur  67*  lahorum  toleramiam  apud  tnfequentes :  qux  Plinius  in 
Paneg.  ad  Traianum  noftrum,  ad  verbum  propemodum  reddidifle  videtur,  cer- 
tare  cum  fugacihus  f-ris  curfu  ,  cum  audacthus  rohore  ,  cum  calltdis  aftu .  Et  ex  hac 

I  belh  5c  venationis  affinitate,  Plato  eleganter  nomina  reciprocando  ,  in  Sophift. 
vcl  de  Bnte,  bclla  vocat  ^J^s  a^Q^coTTuv ,  idefl;  homtnum  venationes :  atque  ita.^ 
vfurpauit  Plutarchus  in  Vita  Alexand.  Bello  etiam  ad  leniendum  dolorem  [  ex 
obitu  Hephxftionis  j  a»/«^,  iieluti  ad  hQminum^enationem  extmt  y  Cojfeaujjue 
gentem  fuhegit ,  &  occidione  occidit. 

Ex  iam  didtis  pariter,  vcriorcm  forte  rationem  defumemus,  cur  Commodus, 

■  &  Caracalla  in  nummis  maxim^  magnitudinis  V.  &  VIIL  intcr  feledos  cx  Mu- 
fco  Carpineo ,  pellibus  induti  appareant :  non  quidcm  (  vt  ibi  cxphcant )  quod 
gaufipa  &  rhenones ,  Barbarorum  triumphatorum  ipolia,  in  ornatum  &  indu- 
mentum  triumphantium  tranfiuerint ;  verum  quia ,  vt  vidimus  ,  dc  Schohaftes 
AppoIIonij  tradiditlib.  I.  Argon.  verf  5x4.,  ayVfjOg^  to/?  wfojff?  ro  S^se^alocpo^elv  , 
confuetum  heroihus->  pellihus  amiBos  ejfe  :  Vnde  &i  Galiienus  in  maximo  hoc 
nummo,  quem  ex  pr.^didlo  Commodi  renoua- 
tum  credas  ,  nudum  ad  eius  inftar  corpus  pellc_, 

"  ad  modum  chlamydis  contegit .    Nummus ,  cxi- 

''mia  prsE  cieteris  illius  fceculi  magnitudine  confpi- 

'"cuus,  rcliquis  feled:is  eiufdem  Mufei  Crrpinei 

"nuper  accellit :  eius  auerfa  pars  habet  tres  Mone- 

■-  tas  cum  hifcc  in  orbcm  literis  MONETA  A VG 

^nimis  communilmpcratorumilliusjeui  fymbolo. 

^  Hinc  etiam  C  ommodus  in  fimilis  formse  numif- 

Vmate  apud  Inclytam  Succorum  Rcginam ,  (  vt  in 

^''Indice  Francifci  Cameli  rcpcrio)  .^gidem ,  quam  in  Mineruse  fpohum  ex  Dio- 

'  doro  ceifille  paullo  ante  vidimus  5  vfurpauit :  eumque  pari  vanitate  imitatus  eft 

Cara- 


^ 


ai4         RAPHAELIS  FABRETTI 

Caracalla  iii  hoc  alio  his  diebus  inuento,  quod  integrum  ex  vtrSque  parte  cxhu 

beo,  vt  lcdio  hucufqj 

ambigua  &    contro- 

uerfa,  longe  ahter  ex- 

pofita  a  Scahg.dcEm- 

Temp.  hb. V.  p.47P  • 

5ioc   exemplo  firme- 

tur .   Recurre  etianij 

!Ledor(quia  huc  quo- 

que  pertinet)ad  num- 

mum  Androchs  quem 

fupra  dedimus  cum^ 

pelle  brachio  fu{pensa .  "  ^ 

Lunularum  ornatu  genuinas  fuae  inftitutioni  reddito  j  alius  in  fpcciera  folio- 
tum  5  quibus  non  raro  ephippi.T  diftinguuntur ,  obferuandus  occurrit ;  &r  ad 
eam  fortafle  originem  reuocandus ,  quam  apud  Photium  Cod.  CXC  Ptole- 
inaeus  Hephajftio  lib.  V.  his  verbis  indicat , 

Et  Procli  eaui  ''viridem  pfalacantham  hnhent .  jjf ' 

Tfdacantha autem  herha.  eji  Atcyptia  ?  qu<e  equis  alli^ata ,' fznUoriam prAet  & fs'    ' 
licttatem .  Quatenus  vero  h^ec  longe  nimis  petita  videanturj  meminerint  ama- 
hby  minutiora  quseque  apud  antiquos  fua  fignificatione  non  deftitui. 

lumenta  calceafle ,  ante  Traiani  tempora  introduiflum  non  ignoro  :  cum  au-   ■' 
tem  in  equis  huius  CoIumnCB  foleas  non  agnouerim  ,  (  quamuis  alia  multo  mi- 
nutiora  vndique  exprefla  fint  )  prout  neque  in  alijs  marmoreis  vel  icneis  vete-  E 
lum  fignis ,  (  quod  viderim  )  vno  tantum ,  vt  infra  dicam ,  excepto  j  minime 
vanum  dicere  erit ,  Romanos  in  fuis  equis  bellatoribus  tunc  temporis  hoc  pe- 
(dum  munimine  non  fuifl^e  vfos ,  quo  non  paiuo  operc  leuarentur ,  &  equi  ipfi 
minus  damnose  inter  fe  turmatim  verfari ,  minufque  mutuis  iniurijs  la^di  pof- 
fent .   Nam  fic  etiam  Xenophon  lib.  de  Re  Equeft.  nedum  de  foleis  non  me- 
minit ,  (  re  alioqui  non  negligenda  )  fed  rationcm  docet  quo  pado  fubiedis  la-  f  - 
pidum  aceruis  vngula;  durefcant ,  &  lotionem  crurum  ob  humedationem  vn-   •> 
gulis  damnofam  prohibet  :  qua:  fuperflua  eflfent ,  ferro  calceatis  pedibus .  No- 
ftri  quoque  authores  vbi  foleas  huiufmodi  recenfent ,  eas  iumentis  clitellarijs ; 
aut  carrucarijs  attribuunt ,  vt  Suetonius  in  Nerone  cap.  XXX,  nunquam  carru- 
ds  miniis  millefeciffe  iter  traditur  •^foleis  mularum  argenteis  5  idem  in  Vefpafianc 
cap.  XXIIL  mulionem  in  itinere  quodam  fufpicatus  ad  calceandas  mulas  deflijjfe ,  G 
m  adeunti  litigatori  fpatiummoram^tte pr^heret  »•  Sc  Catullus  ad  Colon.  XVIL 
vltimis  verfibus , 

Et  fupinam  animam graui  derelinquere  cceno  ^ 

Ferream  njt  foleam  tenaciin  njoragine  mula  : 
fic  §c  Plinius  de  camehs  lib.  XL  cap.  XLV.  longiore  itinerefine  calciattt  fatifcunt 

De    , 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      zzj- 

^  Dc  mularum  pariter  genere  ad  carpenta  fceminea  loquutum  fuifle  eundem  au- 
thorem  credimus  cap.  XI.  lib.  XXXIII.  nofira.  quo^ue  ^tate  Poppcn  coniux  T^ero^ 
nisprincipis-,  delicatiorihus  iumentisfuisfo/eas  ex  auro (^uocj^ue induere folehat :  mu- 
labus  fiquidem  Sabinam  agi  folitam  Dio  tradit  Jib.  LXII.  circa  quas ,  licet  dc_, 
foleis  taceat,  fimilem  luxum  carpit,  aureis  fcilicet  funibus  cas  fubligandi .  Non 
enim  nouum  carpenta  proprie  mularia  fuifle ,  vt  Lampridij  verbum  in  Helioga- 
:i   balo  vfurpem ;  ficque  cxhibent  varij  nummi  luli^ ,  &:  aliarum  Auguftarum,  ac 
antiquiiis  re  repetita,muIos  currui  iunxifle  Medeam  dum  ad  Hecates  templurrL, 
\  veherctur,tradit  ApoUonius  in  Argonaut.  lib.  III.  verf.  840.  j  vt  olim  Homerus 
de  curru  Nauficax  Alcinoi  fili^  finxerat  Odyfi^.  lib.  VI,  verf  72,  &  ex  Latinis 
Plinius  de  Vir.  Illuft.  TuIIicE  impium  facinus  i\c  defcribit ,  ctlm  domum  rediret , 
lifopatris  corpore-i  mulionem  euitantem-ifuper  ipfum  corpus  agere pr<ecepit ',  carpen- 
:  to  enim  ex  Liuio  lib.  I.  in  forum  inuc>flafuerat:  hocquefibi  voIuitPlautus  > 
dum  inter  mundum  muliebrem  mulos  ac  muliones  alicubi  annumerat .  Semel,  vt 
fupra  dixi ,  equum  Impcratorium  foleis,  iuxta  hodiernum  vfum  clauis  fuffixis  9 
inftruiftum  vidi  in  marmore  qao  ornatur  latus  areoL^e  quart^  retradionis  fcala- 
rum  i£dium  clar^  memoriar  Cyriaci  Matthsij  ,quas,  vt  cius  amceniffimos 
Coelios  Hortos ,  vcre  primas  fummafque  delicias  &  voluptates  Antiquariorum 
I  vocare  poflumus .   Sed  nil  iftud  ad  Traiani  ^euum  5  quia  vel  Seuerum  Alexan- 
,  drum  iam  adultum  ,  centum  &  viginti  annis  a  Traiano  diftantem  ;  vel  ex  po- 
.  fterioribus  C.^faribus  aliquem  refert.  Hoct;antumindecoIIigitur,ignaroshuius 
;'  rei  fuifi^e  eos  authores,  qui  apud  P.  Theophilum  Raynaudum  in  TabulaChro- 
',  nologica  ad  A.  D.  DCCICper  Lafcum  Polonum  indudionem  folearum  fer- 
,  rearum equinispedibus primo fa»5am autumant. Propioribus autem a  Traiano 
I  temporibusM.  Aurelij  ^eneus  Capitolinusequus,  aliufque  marmoreus  in  pri- 
\  mfi  didarumfcalarum  requie,  nudas  fcrro  vngulas  habentj  imo  etiam  bini 
■apfius  Traiani  ,  vtrinquefornice  medio  Arcus  Conftantini .  Ne  vcrodicant, 
non  vacaflfc  ftaluanjs  \-\2£c  minima  perfequi  5  vtrobique  fadum  eft,  vt  fole^e  mi- 
';  litarium  calceorum  clauis  fcrreis  fpifiQoribus ,  vnde  clauata  calceamenta  huiuf- 
modi  vocant  Feftus  &  Ifidorus  Orig.  XIX.  cap.  vlt. ,  artifex  munierit,  (  quales 
:  caligas  creherrimis  t^  acutis  clauis  fuffixas  c<eterorum  militum  more  lulianunx. 
Centurionem  geftafle  refert  lofephus  de  Bell.  ludaic.  lib.  VII.  cap.  III. )  quo  fa- 
I  ciliijs  cquis ,  quibus  vnicum  id  pedis  tegmen ,  quam  viris  quibus  corio  fubfter- 
nifufficiebat,  tribuendum  ferrum  fuiflet,  fi  id  moris  tunc  in  Romana  mihtia 
I  viguiflfe  dicamus .  Nec  temcre  ad  Romanorum  equitatum  me  coardaui ,  eum 
meminerim  in  ArtemidoroDaldis  inLydia  oriundo  lib.IV.cap.XXXII.hsec  legi 
s^o^j  TigYnTi^i  vTToS^^/uut^^vTioS^sS^soBjxfy  vifus Jihi foleas  equi induere  ,•  &  apudAp- 
pianum  in  lib.  de  Bell.  Mithr. ,  Regem  illum  dum  ad  Cyzicum  morabatur , 
e^uos  tunc  inutiles ,  ^  infirmos  ob  inediam  ,  claudicantesquefolearum  tnopia  detri' 
tis  vngults ,  auerfis  ab  hojie  itineribus  mi/fjfe  in  Bithyniam  ;  fuperfluitate  quidem 
Afiatica,  nec  Romanis ,  nifi  poft  corruptam  veterem  rigidamque  illam  mili- 
,  tiam  5  imitanda ,  nifi  forfan  i  vetuftifrimo  tempore  idfieri  confueuifle  quis  iu- 

Ff  dicet, 


I* 


z2^       RAPHAELIS  FABRETTI 

dicet  ?  ex  eo  Homeri  loco  Iliad.  XI.  vcrf.  i  y  i . 

vzcQ  <^£  ar^iaiv  doro  jcoyjij  ' 

XaAx«  <^t5//wVT£5  , 

/ii/^  ;y?/^r  autcm  concitattis  eft  puluis 
E  campo ,  quem  excitarant  multifott/J^edes  equomm 
Aere  [terram]  pulfantes  ,  ls 

Habenas  pariter,  quas  liic  damus ,  fimplici  ferro ,  quod  ori  ecjuino  inferitur 
(mo)fum  noftri  vocant)  comp.ofitas  vides,  haftulis 
extrinfecus  carentes,  quamuis  pluribus  in  locis  fecus, 
fed  male  effiigientur  m  noui.s  typis ,  nofcjuc  vbiqucv 
corrigenduni  admonemus:  vt  hinc  colligi  polHt  opti- 
ma  equorum  inftrudio&  tra<3:abilitas ,  qui  leui  fr«- 
Tio  5  dc  non  afpero  lupato  coercebantur .  Idcm  in  alijs 
jnarmoribus,  S^  in  Columna  Antoniniana  perpetuo 
obferuaui  5  nifi  quod  alibi  maior  fimplicitas ,  hic  ali- 
quoties ,  ne  fraenum  fluitet,  geminata  lora  a  latere_j, 
gliudque  additum  a  media  fronte  ad  nares  , 

Gladium  fupra  ex  lofepho  oblongum  cquitibus  fuifle  didicimus,  talefquej  d 
oftendit  vbique  Columna  ?  &  fignanter  in  ijs  qui  Sarmatas  num.  161.  infe- 
quuntur ;  quorum  enfes  ,  duplo  expreifis  in  eifdem  nouis  typis  longiores  funt, 
^  vfque  ad  medias  clunes  equi  pertingunt  5  qualis  ifte ,  e  veteri  monumento 
olim  in  Hortis  Colotianis  5 tranfcriptus apparet,  ad quod etiam  notabilis  eft  lo-  fi 

cus  Dionyfij  lib.  VIII.  eos  qui  pro-i 
pius  accedehant-)eque(iril?us  longiori-  \ 
l>usgladijsferientes,Ped'\tumemm 
breuiores,  ^  hic ,  &  in  alijs  vete- 
rum  ftatuarum  monumentis  vide- 
mus,  eamque  menfuram  non  ex- 
cedentes  ,quam  nobis  Plutarchus 
in  Vita  Bruti  oftendit ,  c^m  ftricii  F  ^ 
^ladij  manubrium  vtra<{ue   mantf    ^ 
fuffulciens  ,  in  mucronem  incuhuit » 
ita^uefinemnjit,efecit  j  &iterum 
in  Othonc,  quem  paritcr  ingladm 
ereEium  ac  'vtraqi  manu [uffultum    . 

__ imuhuiffe  3At .   Non  tamen  e  tra-G 

AVR  '  SATVRNINO-  EQ-  COH-  VIII-  PR-  7  ditione  ilU  l^ohhiuhahens  mucro.    1 
VERISSIMI-C^I-MILITAVIT-IN-LEG-SE  ^,^^„;^.-         L  iflum  wrinaue 
CVNDAITALICATESSERARIVS-ANN-V  «^^  j'^^'«'«'«.' ?*  '^tmn  njtrmque 
Q^I-VIXir-ANN-XXVIII-AVR-OPTATIANVS^^^^^^^^^^variafle  apud  veteres  di- 
EQ^FRATRI  •  BENE  MERENTI  •  POSVIT  xerim  gladij  formam ,  quantum^    l 
<x/cMfs R.P,  D.  P(ffi4,  ex  remanentibus  veterum  mar- 

nwruni 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-        xi.j 

morum  indicijs  colligere  licuit :  ncc  cnim  vfquam  confpexi  talem  gladium,,^ 
qualem  Lipfuis  de  Milit.  Rom.  lib.  III.  Dial.  III.  his  verbis  ad  didum  Polybij 
locum  defcribit>  tranfcribente ,  &-  approbante  Arnoldo  Montano  in  Annotat. 
ad  Cv-ufar.  dc  Bell.  Gallic.  lib.  VII.  pag.  3  (J  5 .  TVom,  'vtrinciue  y  &  htncfncilefor' 
tnatn  tfAcimque  KomcinigUAij  colligM ,  ([ualtsfere  eft  hodie  nojier  equejier .    Jppa- 
ret  ita  in  monumentis pnfcis  5  etji  in  ijfdem  ettam  xcie  fmplici ,  KS*  fuperne  leuiter 
,  pandus ,  ud  orientalem  ,  aut  Turcicamformam  .  Et  rurfus  in  AnalcLl:.  explicans 
a  fe  dida  vcrba  [/»  orientalem ,  aut  Turcicam  formam]  hsec  ad  latus  XII.  iconis 
fubiungit ,  Confpicitur  ita  in  Columna  Antonini ,  atc^ue  alihi ,  (  vbinam  locorum 
icire  vellem  )fed  omnino  rarius .    l^ide  militem-,  qui  indtdem  effcius .  Confpexit 
ille  forfan ,  nam  de  fide  optimi  viri  quis  dubitet  ?  fed  marmor  aliquod  nouum 
&  fubdititium  ,  in  reftaurationc  veteris  operis  ab  imperito  rerum  antiquarumj 
fcalptore  fic  negligenter  effidum ,  (  vt  fexcenta  exempla  affcrre  poflem  )  erudi- 
tiifimum  Lipfium  decepit. 
'  •    Cum  e  reda  inftitutione  fit ,  milites  non  nifi  accindos  opcrari ,  ex  qua ,  fer- 
lur  Domitium  Corbulonem  mihtem  quia  vallum  non  accindus ,  alium  quia_, 
pugione  tantum  accin.fius  foderet,  mortepunifie,  Tacit.  Annal.  lib.  XI.  ac 
apud  Vegetium  quoque  lib.  III.  cap.  VIII.  cinSii gladto  foffam  aperiunt ;  certo 
;  dixerim ,  in  Columna  ad  veteris  moris  obferuantiam  teftandam ,  quandoque_j 
(  vt  m  caftrametatione  num.  194.)  militescumgladijsdcfcribi,  fedvtpluri- 
.  mum  id  omitti ,  non  quod  tunc  vigor  difciplins  imminutus  fuerit ,  fed  ob  ean- 
dcm  difficultatem,  perquamS:  pila,  &:  cxtera  nimis  fragilia  defideramus. 
Vnde  ctiam  fadlum  elt ,  vt  hafe  qu^  aquilas  &  figna  legionum  fuftentant,'per- 
breues  fint ,  &:  neque  iniam  cufpidem  ad  defigcndum  ,  neque  vncum  ad  reuel- 
llendumcontineant,  quE  in  alijs  m^rmoribus ,  &  in  pluribus  numifmatibus 
apparent . 

Nimis  tandem  rigide  cum  Dacis  Exploratoribus  agant  Interpretes  ,  in  quo- 

rum  mente  Dolonis  in  cxploratione  deprehenfi  ,  cui  a  Diomcde  caput  amputa- 

tum  fuit ,  fpecies  infidebat,  dum  ad  num.  191.  Exploratorum  capita  putant  efte 

:  ca ,  qucC  pra;  foribus  caftrorum  expolita  cernuntur.  (  caftra  enim  repofuimus , 

\  vbi  duas  domunculas  cx  errore  vcteris  impreilionis  pidtor  tranftulerat )  In  cos 

I  enim  Exploratores  capitis  pccna  animaduertere  ius  erat,  qui  fecreta  hoftibus 

,  nunciabant;  &:  ideo  tanquam  proditores ,  &  domeftici  hoftcs  neci  dabantur 

1.  omne  deliclum  6'  D.  de  rc  miht. :  Ahas  tamen  qui  ex  ipfis  hoftibus  perfpice- 

j  le  vires  inimici  cxercitus  deprehendebantur ,  vtplurimum  innocue ,  non  fcmcl 

1  cum  honore ,  &  humanitcr  habiti .  Exempla  fubminiftrant  hiftoris ,  de  Car- 

'  thaginienfibus  a  Sclpione  dimiflls ,  poft  eos  per  caftira  circumdudos  apud  Li- 

uium  hb.  XXX. ,  prandio  ctiam  dato,  vt  ait  Eutropius  fib.  III.  in  fine  j  adden- 

tibus  etiam  Polya:no  lib.  VIII.  &:  Appiano  in  Punic.  cap.  21.  ter  hoc  idcm  ab 

codem  faditatum :  de  L.  Mcffio  Antonij  Triumuiri  Exploratore ,  quem  pariter 

Csefar  (  etfi  ante  Perufia:  quoquc  ceperat )  dimifit ,  apud  Dionem  lib.  L.  :  de__. 

Exploratoribus  Athenicnfium  a  Xerxe,apud  Polysenum  hb.  IIL  Sc  Plutarchum 

"       "     Ff     2  in 


zi8         RAPHAELIS  FABRETTI 

m  Apopht,  in  princ. :  de  alijs  intrd  Caftra  repertis  a  Valcrio  Ltcuino  Cof. ,  8i  i 
quoties  libuiffet  redire  iuflis,  apud  Fron^inum  Stratag.  lib.  IV.  cap.  VII.  Vnde 
ne  fiduciae  fui  exercitus  j  &  magnanimitati  Traiani  (  a  quibus  fontibus  huiuf- 
modi  adus  dimanabant)  detrahamus  j  eamque  ilH  notam  atrocitatis  inferamus» 
qua  BoemundumTarentinorum  ducem  infimulatum  audimus  ol^  tnjolens-,ferum<t 
inhummumq^ue  faUum ,  quo  (  vt  ait  ^mihus  Hirt.  lib.  IV. )  Turcas  Explorato- 
res  apud  Antiochiam  trucidauit :  dicamus  vtique?  Traianum  ad  vincendam  ho-  g 
jftium  proteruiam  imitatum  fuifle  illud  L.  Syllse  ftratagema,  qui,  vt  refert  Fron- 
tinus  lib.  II.  cap.  IX.  his  qui  Pr<ene(i!  ohfdebantury  occiforum  inpr^lio  Ducum  ca- 
pita  haflis prcefixa.  oftendit^  atque  ita  ohflinatorum  peruicaciam  fe^ft . 

De  Caftris ,  quamuis  pluries  iam  did;um  fit ,  adhuc  remanct  obferuandum_,) 
Machinas  ac  Turrcs  circa  ea  difpofitas  confpici ,  ad  prjefcriptum  lofephi  de_, 
Bell.  lud.  lib.  III.  cap.  III,  Machinas  fiue  Baliftas  vidc  ad  num.  20 1.  ad  defen- ; 
fionem  Caftrorum  iuxta  Vegetium  lib,  II.  cap.  vlt.  ordinatas.  Et  forfim  Ma- 
chinjE  caftrenfis  genus  pra:fefert  contignatio  illa  num.  1 84.  aliaque  poft  num. 
2  y  X.  in  media  pag.  69.  atque  alibi ,  ex  ijs  quas  Gr^eci  acrobaticas  vocant ,  Vi- 
truuio  fcanforis  latinedicuntur  lib.  X.  cap.I. ,  qudd  in  earum  fmnmumjpecuUn- 
dt  caufsa  afcendatur^  vt  earum  vfum  explicat  Turnebus  Aduerf.  lib.IX.cap.XX. 
Trabs  autem  catenata,  e  qua  fublimis  pendet  Dacus  num.  305. ,  (  male ,  veluti  > 
iacens  &  fomnum  captans ,  a  pictorc  expreiTus )  aliam  machinationem  in  Ca- 
ftrorum  a  Dacis  oppugnatorum  tutamen  fortafte  indicat ,  ei  fimilem ,  quanx. 
Diodorus  lib.  XX.  Agathoclem  inueniflc  traditapud  Vticam,  fufpenfis  fcilicet 
captiuis  Poenorum  ad  fuam  muralem  machinam ,  vt  hoftes  eam  intadam  fer- 
uarent ,  quo  ciuibus  parcerent .  Turres  vero  feu  ligneas  ad  inftar  turrium  com- 
pagcs  farpe  cernere  eft ,  vt  num.  1 8«^.  19 ?.  252..  &  alibi ,  Grsccie  caftrameta-  e 
tionis  exemplo  a  Thucydide  allato  lib.I  V.  vbi  Vallum  circa  Delium,ligneis  pa- 
riter  turribus  munitum,  defcribit .  Ponx  eorun- 
dem  Caftrorum ,  modo  patentes  &  amplx,  quales 
ILipfiusin  fua  caftrametatione  agnofcit,  modo 
foribus  occIuf^E  fefc  oflferunt :  variatum  cnim  in 
hocputo,  prout  timor,  velquandoque  etianx^ 
afFedatio  timoris  fuadebat  j  cum  apud  Ciefarem 
de  Bell.  Gallic.  lib.  VIIL  tanquam  quid  inufita- 
tum,  &  ad  oftendendum  terrorem  ex  cDnfpiratio- 
ne  Bellouacorum,  Ambianorum ,  Aulercorum^ , 
CaIetum,VcIocaffium,&Atrebatum,conceptum, 
iponasforihs ,  O*  altioribus  turribus  munitas  fuif^ 
fe  legatur . 

Obferueturetiam,  vtplurimum  latcravalhad 
portas  non  in  diredum  iaccre  ,  fed  vnum  fupra^ 
aliud  exporrigi ,  &  ingrefl"um  obliquum  pr^ebere, 
(Vt  &  hodie  in  ^recentioribus  circumuallationibus 

ferua- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VII-      zip 

feruatur  j  aliqua  interdum  munitionis  fpccie  addita  ^  vtnum.  300.  &  3  14.^ 
quarum  priorem  ijs  qui  CoIumnjE  tabulis  carent  hic  oftendimus :  in  qua  paritcr 
ratio  a  Vitruuio  lib.  I.  cap.  V.  conHderata  non  deficit  j  fit  enim  vt  procurrente 
parte  I;eua ,  tunc  dextrum  latus  acccdentibus,  quod  fcuto  non  erit  teclum ,  pro- 
ximumeritmuroj  £<  fic  ad  oifenfas  propugnantium  irrumpentes  veluti  iner- 
mespatebunt. 

Aikrifconotabilis  vifa  fuit  Ncoterico  adnum.  18^.  differentia  Dacicse  a 
Romana  munitione ,  le  mura  de*Da.ci  nonfonofihtcate  difajjo  quadrato ,  come  U 
Romane ,  ma  con  ro:<^e  pietre  dguifa  di  macera :  at  verius  ,  aduersus  huius  admoni- 
tionis  authoritatem ,  oftendipoteft,  &  Dacos  vtplurimum  aho  munitionis 
gcnere  i  5s:  Romanos  ifto  non  infrequenter  fuilfe  vfos  5  &  proinde  vtrumqueL_, 
axiomatis  membrum  incertum  &  fallax  reddi .  Primum  etenim ,  mocnia  icili- 
cet  Dacorum  ex  quadrato  lapide  conltitiile ,  haud  procul  inde  colligitur,  ii\  Ca- 
ftelloillo  munitilfimo,  quod  Dacorum  efle  dicitur  ad  num.  1^4. ,  &  rurfus 
num.  x%o.  189. &  291.  E  contra  autem  ita  Romanorumpropriumfuiteiuf- 
modi  ftrudlurse  genus  quod  incertum  vocatur ,  vt  Vitruuius ,  vbi  illud  iib.  11. 
cap.  Vlir.  defcribit ,  «»r/^«»w  ,  tanquamper  excellentiam,  nuncupet  ,  Stru' 
Burartimgenerafunt  h^ec  ,  reticuUtum ,  quo  ntmc  omnes  '^tuntur ,  O^  antiquum  , 
quod  incertum  dicitur :  ex  his  vetufltus  eji  rettculatum  ,  fed  ad  rimas  faciendas  ideo 
paratum  ,  quod  in  omnes partes  diffoluta  hahet  cuhicuU  O*  coxgmenta  .  Incerta  ve- 
ro  cnementa  aliafuper  alta  iacentia^  interfeque  imhrtcata ,  nonfpeciofam^  fedfirmio- 
rem  quam  reticuUta  pr^^ant  (iruEluram .  Eoque  firmior  ea  ftrudura  erit,  d  lapi- 
desprifmatis  formam  habeant ,  feu,  vt  Vitruuiuspaullo  infraexplicat,/"«f^fr- 
petuj  crajfttudtne  vtrtnque  frontati ,  quos  Gr^ci  ^rov^iig  appelUnt  5  Exemplum_, 

quod  hic  damus ,  ex  ipfo  Latio  bc  Lati- 
nis  Vrbibusdefumptum  eft:  nonfolum 
cnimin  pluribus  Viarum  Confularium 
marginationibus  &  fubftrudiionibus  , 
atque  in  parte  mceniorum  PrcEneftinsE 
Vrbis,alibique,veftigia  huius  eiufderrL* 
1  operis  remanent ;  fed  totus  ^  intcger  Alba  ad  Lacum  Fucinum  murorum^ 
ambitus  in  eam  fpecicm  conftrudushodieque  vifitur  j  itaut  Viam  (ilice  ftratam, 
non  in  planum  iaccntem  ,  fed  eredam  videre  putes ,  nifi  quod  lapides  Viarum 
femper  exagoni ,  (  pra:ter  exteriores,  &  marginem  contingentes ,  qui  pentagOr 
ni )  ifti  omnino  incerti ,  &  in  angulorum  numero  variantes ,  inter  fe  coagmen- 
tantur. 
«  Spatio  quidem  modicum ,  fed  latius  expatianti  cogitationi  maxime  admi- 
randum  (ci^c  oftert  opus  illud  reda  trium  murorurh  produdione  prseclufaj  vallis 
num.  iy  5.  Ita  Ca:far  aduersus  Heluetios  in  Gallias  erumpentes  murum  a  fldon- 
te  luraad  Lacum  Lemanum  in  altitudinem  pedutn  XVl>  fojfamque  fe  produxiffe 
dicit  lib.  I.  de  Bell.  Gall.  j  fed  triplex  hic  labor  contemplandus  occurrit ,  fufpe- 
fto  nempe  ex  vtraque  parte  Dacorum  incurfu ,  vel  inimicarum  copiarum  con- 

curfu , 


130        iRAPHAELIS   FABRETTI 

curfu ,  muri  exteriores  claufi ,  medius  portis  peruius  apparet ,  vt  qua  impctus  \ 

Cngrueret)  omnesfimul  intermedij  milites  obuiam  ire  poflentj  &  altero  ex 

aggeribus  fuperato ,  in  reliquo  adhuc  praefidium  foret :  quod  pullo 

hiftoriarum  excmplo  illuftrari  poffe  crediderim  >  cunu 

ea  c^ux  de  triplici  eiufmodi  munitione  fup- 

petunt ,  vnicam ,  &c  exteriorem 

tantum  irruptionem  3 

refpieiant ',  vt  eft  in  Thucydide  lib.  U  triplex  illa  TragicB 

per  Periclem  obfefla?  munitio ,  &  in  Diodoro 

lib.XX.  triplex  cum  alta  fofsa  vallum, 

(^uo  Lyfimachus  apud  Dory- 

l^um  fua  Caftra-» 

firmauit ,  ^ 


CAPVT 


DE  COL'  TRAIANI  CAP-  VIII- 


C    A    P    V    T     VIII. 

Infcriptiones  adhanc  BcUi  Dacici  hiftoriam 

facientes . 

ETERVM  infcriptionum  dignitatem,  quantumque  ab  cis 
ornamenti  &:  auxilij  in  paleftra  literaria  verfantibus  acceffe- 
rit ,  nemo  qui  fcientias  amoeniores  fedetur  ignorare  poteft : 
ita  enim  egregiailla  ac  laboriofiilima  lani  Gruteri  recollc- 
(Sio  ingenuas  omnes  difciplinas  inftruxit,  vt  qui  hifce  velu- 
ti  ex  eius  THES  AVRO  gemmis  fua  fcripta  ornare  (iue  ne- 
icit,  fiue  negligit ,  is  vere  aii^MGoc,  cenferi  debeat .  Vt  igitur  in  nupero  Expofi- 
tore  inuentum  probaui ,  ita  eundem  imitabor  6<  fequar :  in  id  tamen  aciem  in- 
•tendcns  ,  vt  ad  rem  pertinentia  adducere ,  &  non  extra  chorum  faltare  videar , 
ah"eno  (  vt  mox  dicam )  penculo  cautior  in  hoc  redditus . 

Ex  otlo  itaquc  infcriptionibus  qua;  rccenfentur  fol.  117.  Quartam  in  ordine 
VIC  rOllIAE  •  AVG-  lam  vti fup-  SPEl-VIRTVTI-VICTORIAE-D-D-D 
pofititiam  Cap.  VI.  pag.  \7x.  c  C^ARVM  •  NVMINE -PROSPERI 
refutauimus ,  eiufque  loco  ahani^  TAS  •  ET^  HONOR  •  IMP  •  CAES 
confimilemhic  fubftituimus  ex  Za-  TRAIANI-  SVCCESSV  •  FELICI 
mofio  integrx  fidei  fcriptore  ,  qucX  A VCTA  •  S VNT  •  Q^AXIVS  •  AELI 
extat  intcr  Gruterianas  pag.  CII.  4.  AN VS  •  P  R  O  C  •  N  VMINI  •  EIVS 
cui  fi  hbet  lacunam  nomine  Traia-  L  •  D  •  D  •  D 

ni  replcre ,  (  vt  replendum  puto  j  addant  fequens  fragmentum  apud  cundcnrL, 
Gruterum  pag.  CIII.  4.  VICTORl  AE  •  A  V  G  •  •  • 

Septimam,  in  bafi  Cohimnge  ,  fuse     IMPERIO  •  NERVAE  •  •  • 
lcdioni  initio  Cap.  III.  reftituimus ,     SATVRNiNVS  •  L  •  •  •  • 
hic  pn^eterca  fuperuacuo  vt  numerum  repleat  ex  ipsa  bafi  fol.  IL  rurfum  tran- 
fcriptanij . 

E  rehquis  igitur  fex ,  Primam  IMP  •  CAES-  nuhibi  infculptam  credidcrim, 
(  nec  Author  indicat )  fed  nummo  ahcui  adiedam ,  quales  plurimi  fub  cadcm 
epigraphe  ,  fi  vtraque  faciesiungatur  ,  occurrunt . 

Secundam  FORTVNAE-  AVG^  ex  Grutero  pag.  LXXIIL  8.  defumptam, 
operJE  pretium  fuilTet  cum  eiufdem  Gruteri  dubitalionc ,  cuifpurium  cjuid  refi- 
pit ,  excerpere  ,  nec  tam  de  ea  animose  ftatuerc  ,  &  tencbras  pofteris  oftundere, 
ea  pro  veris  S^  compcrtis  rccipicndo ,  dc  quibus  maiorcs,  ne  dicam  mehores,^ 

dubita- 


z^z        RAPHAELIS    FABRETTI 

<lubitarunt  ~.  Imo  de  illius  fide  non  dubjtauit  Gruterus ,  qui  in  Corrig.  &  Ani-  k 
maduert.  col.  4.  pronunciat,  profua  in  Archairmo  Disflatura  ,  eam  dcbcre  pro~ 
culdubio  aHeaari  ad  fuppoftitta  .  Et  fi  poft  maximam  tanti  viri  authoritatem,, , 
rationes  adhuc  cjiu^rere  opus  eft :  primo  Lazius  ipfe  forfan  impofturs  author, 
feui  vtminusjaltor  jquem  Gruterus  vti antefignanum  cifat,  contrarius  fibi 
cft ,  dum  lib.  V.  cap.  XIII.  fol.  547.  eam  in  MoefiS ,  portmodum  cap«  XX.  fol, 
f  67.  immemori  mendacio,  apud  Transfyluanos  repertam  prodit ,  Accedit  1 
fcriptionis  inconcinnitas ,  totufcjue  contextus  5  vulgaris  cuiufpiam  Grammatici 
commentum  planiilime  rcdolcns  ^ 

Fortunam  tam.en  ibi  quoque  cultam  fuif-  DEAE  •  NEMESI 
fe^&quidemhoceodem  elogio,apudGrute-  SIVE  •  FORTV 
rum  pag.  LXXX.  i.  colhgimus  5  dum  perin-  NAE 

xle  ac  fi  omnia  cum  ratione  &  iudicio  diftri-     PISTORIV  S     Jlh<£       i 
bueret,  N  EMESIM  vocatam  videmus,  (  vn-     R  V  G  I  A  N  V  S     lulu 
de  fuam  RHAMN VSIAM  fimius  ille  am-     V  •  C  •  L  E  G  A  T 
puit  )  quo  pado  Capitolinus  quoque  iru     LEG*XIII'G 
Maxim.  &  Balb.  cap,  VIII.  Fortunam  cum_,  CORD 

Nemefi  confundit ;  vbi ,  poftquam  Spe(fJacuIum  Gladiatorium  cxpeditionibus     ■ 
prxmitti  foiitum  narrauit  s  ita  concludit ,  Multij^ue  dicunt-iapud  veteres hanc  dt-  > 
iiotionem  contra  /yojiesfa^am ,  'ut  Ciuium  fanguine  litato  yfpecie pugnarumf  fe  7^e- 
mefsf  ideji  iisqu<edam  Fortuȣjfatiaret .  Id  quod^non  fecundum  mythologiam 
?s:  theogoniam  didum  puto ,  fed  vna  ex  pluribus  acceptione ,  qua  Dio  Chryfo- 
flomusOrat.  LXIV.  de  Fortun.II.  vt  numen  hoc  rhetorica  amplificatione  cele- 
tret, plurimam  in  varijs rebus  efficaciam,atque  inde  varia nominafortiri  often- 
dit ,  itautde  illo  dicere  videatur,  quod  vetus  marmor  apud  Gruterum  pag.  ' 
ILXXXII.  X.  delfide,  TE  TIBI  VNA  QVAE  ES  OMNTA:  ficenimait: 

t6  fd^'iaov  clvlni  ,  'Ne/^sarg  •  ?o  S^s  al^tjXov  ,  EAtt/?  •  ?S  S^  ccva.fKCt7ov  ,  Mo7^  •  ^  <^£  > 
^iKoLiov-)  ©g^i$*  TToXvcovv/A.ogligccg  a.Xi}Qcog  ©eoVjKJV*  TtoXvT^-noi;  •  'Tt)Lvri\  srteQscrxv  K?/ 
yeoo^yo]  AwV«T^5  cvo/u^cc  '  Hsi/  '^soifBpig  Tla,vo'g  ,  KS^/  vcCv^i  A&jKQ^ia.i; ,  y^  Kv^i^nt'^t 
AioxK^i^uv .  Prout  enmt  ^quahiie  quid  efl ,  T{EMESIS  /  incertum ,  SPES  j  necef 
farium''verO')  FJTVM ;  iufum  autemTHEMlS  :  multorumprorfusnomtnum  •  \ 
multorumque  morum  Dea  .    Hanc  ^  JgriceU  CERER  EM  nominant ,  tT  Pafto- 
res  PAH  A ,  ciT*  Haut^t  LEVCOTHEATSi-,  O*  Guhernatores  DlOSCVROS .  .  , 
VndeSuidas  hxc  alia  fub  Nemefis  nomine  comprehendi  tradidit,  M£'a%|^5j  !' 
£^'yy) ,  T3f '? ,  ^Bovog ,  Tvyjn ,  Quxrela ,  lujiitia ,  Iniuna ,  Inuidia  ,  Forttina  . 

Nos  tamen  blandimentum  aliquod  in  hac  nuncupatione  Fortunxinefle  fu- 
fpicamur ,  dum  c^ecam  iftam  ,  infanam ,  &  brutam ,  (  vt  ei  conuicium  facit  Pa- 
cuuius )  fan^fliffimi  numinis  appellationc  honeftabant :  vnde  in  alia  fub  iam  di- 
da  infcriptione  num.  4.  h\hx  \.\ihx  paritcr  rcpcrta,  abfolute  NEMESIS  voca- 
tur  :  quemadmodum  non  folum  reginatn  ,  fanBam ,  t^  falutarem ,  in  varijs 
Gruteri  infcriptionibus,  5c  in  hac  inter  meas  Manufcriptas  nouoitem  epitheto 
fperamywemm  etiam,  vt  eam  fibi  propitiam,  5c  iuuantem  experirentur  IVNQ- 

NEM 


I 

DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII'      z^^ 

j  MVTILLIA     NEM  quoquc  aliquando  vocatam  inuenio,  in  bafi  ftatuse 
A  L  B  A  N  A     bipedaiis  magnitudinis  apud  Nobb.  de  Cortagutis ,  lota , 
HOSiRI  •  ET     gubernaculo ,  &:  copi.T  cornu  infignita: ,  fub  his  vcrbis , 
FORTVNAE  IVNONI  •  FOKTVN  •HLLITIAN 

SVP  ER  AE      Helitiannncmpe:  Fortuna-,  vtpote  ab  alicjuo  gentis  Kelitia: 
I  M  P  E  R  I  O      dediijata  ,  vt  paullo  infra  de  Torquatiana  ,  alijiquc  domefti- 

f    P  O  S  V I  T        cis  ,  vt  fic  loquar  ,  numniibus  e^plicabimus  :  b^  abfurdiori 

;■»  Htirto  DD.  de     adulatione  ,  Febrim  ,  qua:  a  feritate ,  vt  Grammatici  aiunt, 

Vecchistran^       nomen  duxit,  in  cadem  Tranfiluania:  Prouincia  his  vcrbo- 

Ttherim.  rum  lenocinijs  exccptam  legimus  apudeundcm  Gruterunij 

pag.  XCVII.  I.  Vel  denique  dicamus,     F  E  B  R  1  •    D  I  V  AE  •  F  E  B  R I 

fub  FortunsE  nomine  non  eam  Ncmc-     SANCTAE  •  FEBRI  •  M AGN AE 

(  fim  vcnire,quam  ctiio  rng  ^]'s.u,va£Oii ,  C  A  M I  L  L  A  •  AMATA  •  PRO 
hoc  eft ,  a  fuo  cuique  tribuendo ,  Ari-  F I  L  I  O  •  MALE  •  AFFECTO  -P 
ftoteles  ad  Eudemum  fcribens  di^flam  interpretatur,  &c  qux  infolentioribus  ho- 

,  minibus  implacabilem  fc  pr.^bet , 

"  tuviidis  infcjia  colit  qu<t  numind  K  hcimnus  \ 

( vt  Paufanias  in  Attic.  Sc  Lucanus  Pharf  lib.  V.  de  ea  loquuntiir  )  in  quanij 

;  propterea  Fortuna:  nomen  non  cadit,  c^ux  ah  incon(lantia,0*  tcwerrtatefejungi 
nonpotejly  vt  ait  Cicerolib.  III.  dc  Nat.  Dcor,  i  feu  qu;r  iuxta  Scnecamin_, 
Hippoly t.  K es  hutyicinas  ordine  nullo 

Fortunaregit -ifpsrgitque  manu 
Alunera  Cieca  -jpeiorajouens , 
&  pr:rcipue,audacifrimos  quofque  iuuat,  &protegit:  fcdeam,  (  ex  eodenij 

[  Paufania  ibidem  )  qux  apud  Smyrna:os  recentiori  fuperfticione  colebatur ,  alas 
ad  inftar  Cupidinis  habens  ,  (  ita  cnim  fua:  qiioquc  Adrafti^r /77«»<3;  aptat  Am- 
mianus  Marcellinus  lib.  XIV.  )  cuiufque  numen  ad  amatorcs  maxime  pcrtine- 
bat.  ReiiquadeNemefi ,  apud  Lilium  Gregorium  Gyraldum  in  Hift.  Dcor* 
Syntagm.  XVII.  vidcre  licct ;  diiigentidimus  enim  illc  fcriptor,  totiufque  eru- 
ditionis  gnarus ,  quidquid  de  ea  Gra:ci  ac  Latini  finxerunt ,  collegifte  videiur . 

f  Addetamcn,  T\[emefrs  plures  promaa  Smym^is  ct/Itas  y  vt  fabdidit  Paufanias 
lib.  VII.  in  Achaicis  j  in  cjuarum  pluralitatc  ,  facihus  varietas ,  qua;  intcr  ipfas 
apud  authores  obferuatur ,  locum  inucnire  poteft . 

Tertiam,  PROVIDENTIA  •  AVG,  quamuis  videam  abfque  contradidio- 
ne  reccptam  a  Grutero ,  Occone,  alijfcjue  emunda:  naris  viris ,  adhuc  non  pof- 
fum  non  in  dubium  reuocarc  :  ex  quo  enim  intcr  ahas  fulpedas  apud  Lazium_, 

I  reperi  iib.  XII.  cap.  I.  in  fin. ,  aliafcjue  euidcntius  falfas  apud  Leunclauium  inL> 
Not.  ad  Dion. ,  male  de  ca  cogitare  coepi  '■,  quia  fi  proba  eflet ,  Zamofius  eam-. 
profe<^6  referre  non  omififlet  in  fuis  de  Antiq.  Dac.  Analcdis :  eo  praTertim , 
quiahanciniiundam,  ^  exipfis  IMP  •  CAES -D  •  NERVAE  •  FILIVS 
pariter  ruderibus  Pontis  ad  Danu-  NERVA  •  TPvAIANVS  •  GERM 
bium  vt  dicitur  erutam,  titulo  Da-     PONT-MAX-TRIB-POT 

G  g  cici 


254      RAPHAELIS   FABRETTI 

cici  carcre  animaduerto  ',  qui  Traiano  (  fi  Dioni  5l  numaiis  credimus )  poft  pri  ^ 
mam  expeditionem ,  3c  ab  ea  in  Vrbe  reditum-^tributus  fuerat  j  8c  fic,  ante  fabri 
€am  Pontis  ,  non  nifi  fecunda  expeditione  (  vt  Dio  fubdit ,  &:  confirmat  Cc 
Jumna  )  eredi ;  quique  propterea  in  opere  memorando ,  Dacis  ipfis  obie(fto 
omittendus  mihi  npn  videbatur , 

Qui  tamen  illam  ferre  non  renuit ,  nec  laborat ,  vt  olim  Gmterus  ,  ab  eo  fri 
gore,  quod  mihi  ex  illa  claufula  Amujii  vere  Pontificif  innafcitur,  emendet  eair  i 
faltem  in  vltimo  verbo  DANVBI VS  ,  quod  apud  Leunclauium ,  ex  quo  Gru 
terus  pag,  CLXil.  c).  epigramma  tran^ulit,  DANViVS  fignatur  ,  \ti  &  alia: 
fcmper  apud  eundcm  in  lapidibus  DANVVIVS  pag.  CDXLIX.  3.  CDLUI.i. 
CDXCi.  DLXII.i.&:MCXXV. loatqueapudOcconeminnummisTraia- 
ni  pag.  20?..  2,03.  &  104.  per  VnonperB  cftatur , 

Non  proinde  feremus  alias  duas,quas  Leunclauius  antedidcB  focias  adiunxit.  c 

lOVI     •     STATORI  ^^,,,     TxT.rrx^-r^nT 

HERCVLI-VICTORI  lOVMNVLNTORI 

M-VLP-NERVA-TRA  DITI'PATRI 

lANVS  /CAESAR  TERRAE  ^  MATRI 

VICTO  .  DECEBALO  DETECTIS  •  D  A  C 

POMITA  •   DACIA  THP<;AVR[<i 

VOTVM-SOLVIT  i  n  t  :>  n  v  i\  1  ^ 

:ADSPiCE-ROMVLt-PAT£a  CAESAR'NER 

GAVDETE  •QVI  VA'TRAIANVS 

RITES  AVG 

VESTRA-ISTA  ^.p     P 

EST.GLORIA  0  A  ^^  •  r 

depriori  enim  Gruterus  in  Corrigen,  coK  II.  ad  pag,  XXIII,  a.  fic  cenfuit,   ■ 
Jianc  ah  otio/lsJiBam  non  amhigo ,  idecjae  infcripjijptn  commentitiami  mfarhitra'  i  ■ 
tus  ejfem  ■)  aliquid  dandumgrati-t  amtccrum  duorumya  Quihui  ipfam  hahueram  : 
interim  ctwi  lel  JJc  inepta  ft ,  ejio  deinceps  fpuria  .    Et  tamen  putida:  huic  $c    . 
commentiti.^  infcriptioni ,  ex  Gruteri,  viii  vndique  maximi, cenlura  ,  tanquam 
diinitatemt<S*  nohil'tatemfpiranti-i  clariflime  plaudit  Boldonius  in  Epigram, 
lib.  I,  de  Elog.  Natur,  pag.  17.  iconicam  (  vt  fic  dicam  )  eam  reputans ,  &  tan-    < 
quam  exemplum  ad  imitandura  proponens .   Et  quidem  vltra  ineptitudinem_,  f  1 
\\t\vnx  c\3iu(u\x  y  gaudete  Quixites-i  njejlra  t^aejlgloria  ,  quge  ab  hac  Martialis    j 
CxprefTa  videtur  ^gaudete  cunni ,  lejlra  res  aEia  e(i  epigr.  LXII.  Iib.  XI. ,  atque_.    | 
^lia  qu^  fpurietatem  conuincunt  j  appofitioiliaprsenominisnominifque,  fub    . 
mentione  C^faris  aut  Jugtijii ,  fufpeda  cfle  potefi: ,  nufquam  in  latinis  monu-    , 
mentis  (  quod  viderim  )  Traiano  pofi:  impeiium  fufceptum,  &:  fub  Imperatoris 
nomine  vfurpata ,  nifi  femel  in  faftis  confularibus  fignandis ,  peculiari  quadam  ' 
ratione ,  quam  fequenti  Capite  attingam  \  &  rariirirae  inter  Gra:ca,in  nummo 
fcilicet  Goltzij  inTraiano  col.63.  cumepigraphe  MAP-OYAn  -TPAIAN-SE- 
OTA2*j  atque  in  fequenti  fragmento  lapidis  apud  Sponium  in  libello  de  Ignor. 
Dijs  •     •     ^     NEMATSa     •      •      OTAn' TPATAN0N'KAI2APA-  2E- 
BA2T0N ;  Aliam  enim  hanc  infcriptionem  apud  Gruterum  pag.LX.  6, ,  quam 

nimis 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-        i^j- 

'^  nimis  ficili  &  fimplici  animo  vir  magnus  admifit ,         AII*    PATPini 
cui  nempe  incxpertaj  erant  Ligorij ,  i  quo  emana-     KAI*  APTI»'FA2A 
uit,  pnTftigi^E,  nos  apcrte  reijcicndam  pur^mus  :      A*  <I)ABI02'POAEMON 

;!  -tum  quia  Traiani  libertum,  M  *  VLPIVM*  PO-  APEAET  •  MAP-  OTAP 
JLEMONEM  vocanclum,primis  duobusnomi-  T  PA  I  A  N  '  2E  O  T  A2 
nibus  a  Patrono  aflumptis ,  nemo  nifi  bardus  ille  ANE0HKEN 

I  ignorare  potuifTet,  vt  in  aliam  Fabiorum  gentem  infcrret  ;  ipfc  enim  magnus 
iomniorum  coniedor  Ligorius ,  qui  vigilans  quoque  fcmpcr  fomniacrcuit , 
animaducrtere  potuiflet,  in  Artemidori  Oneirocrit.  lib.I.  cap.  47.  5^  lib.  V. 

I    cap.pi.duoprioranominaiibertumexmanumittenteafl^umcrc;tum  S<:quiabar- 

;  barum  hoc  nomen  APTIMPA2A,quo  apud  ScythisyertusC^/e(}is  vocabatur  ex 
HerodotoIib.lv.  cap.  LIX. ,  non  erat  cura  Gra^co  homjne  vfiirparetur,fuccur- 

,i;  rcnte  nuncupatione  A'(;)^Kt>j$  0'y^nW ,  quam  ex  ipfis  Athenis  Apticis  ,vbi 

■  itgeum  huius  numinis  cultum&  fupcrrtitionem  induxilTc  teflatur  Paufanias  in 
Attic. ,  fumere  poterat  j  vel  cum  Herodiano  lib,  V.  ab  ipfis  Phoenicibus  primis 
eiusDecE  cultoribus  voce  mutuatS  AVc^^tV^V  vocare,vnde  fuam  A'^a,^nv  Grs- 
ci  concidendo  efFecere,vt  voIuitOifelius  in  Thef.  Tab.XLVilL  num  y .;  quam 
coientcs  Syros  >  ab  efu  pifcium  abftinuilTe,  (  n  in  tranfcurfu  hoc  dicam  )  refert 

j)  idem  Artcmidorus  lib.  I.  cap.  p, 

Alteri  ex  didis  duabus  Leunclauij ,  vti  fufpicionis  notam  fronti  inulTit  Gru« 
i    terus  pag.  XXI.  8. ,  ficetiamremotisarbitrisinCorrig.col.il.  flatuit,  confi- 

d:am  fuiHe  ex  Dione ,  qui  fadum ,  non  tamen  adeo  partitc  &:  diftinde  vt  Cia- 
j    conus  num.  jo8.  ,  fed  his  vcrbis  rcfert ,  The[auri  De:ehali  quanc^uim  h  Sargeti^ 

flumine  nonprocula  Regi.i  eius  repofiti  erantj  inuentifunt  ,  Decel^^lus  enim-ifiumi' 
\.   ne  operacaptiuorum  auerfo-f  perfoffoque  alueo -^  ma^nim  vhn  argenti  aurique  •,  tutn 

pretiofjftmas  quafque  res  ,  (jUiC humiditatemferre poffent^i  eo  cona^efferat :  ijjque  rehus 

■  magnis  lapidihus  aigerihufque  tcBis ,  flumen  prifino  alueo  rejiituerat '  frxterea  le- 
ftes  &  alia  qu^funt  eiufdemgeneris  ahdiderat  infpeluncasper  eofdem  feruos ,  ecfque 

•  peraclo  negotio  iufferat  occidi ,  ne  quod  aBum  erat  patefacerent :  fed  Bicilts  ^fctus 
:  C^  familiaris  Vecehaliycui  res  erat  cognita-i  captus  ^  hos  thefauros  indicauit .  In  ijs 
1  igitur  qua:  ab  Expofitoribus  diuerfimode  referuntur,  ipfi  vidcrint ,  vndenariL, 
:  jfidem  (uam  liberent,  nam  Dio,ad  quem  nos  relegant,  nil  amplius  haber.  Aliam 
huius  thefauri  dete^Sionem  addit  Lazius  lib.  XIL  cap.  I. ,  quam  pariter  eius  fidc, 
prout  5c  Verbis ,  exponam  ;  Huius  thefauri  reliquum ,  ante  annos  circiter  oElo ,  in 

■  eodemfluuio  Sargetia ,  quem  WaUcht  Ijlrigam  appellant ,  inuentum  e(i  hoc  euentu  . 
T^auigahant  ex  Manfcoper  oflium  VValachipifcatores  in  I flrigam  ,  Cf^cumjorte 

I;  4id  truncum  arhoris  cymhas  admouijfent -,  confpicati  fuh  aqua  aitquid  quodijalde 
fplettderet -y  cttm  illud  efferre  fuifent  aggrejfi  ymagttamrjim  aureorum  extuierunt  l 
quare  aiacriores  effeEii ,  fundum  diligentiiis  rimati ,  peruenerunt poflremo  ad  <edtfi' 
cium  quoddam parttum  fuh  'undis  inflar  ioculi  j  cuius  fornicem  ,  quia  arhor  enata  ) 
^etuflate  decidens  ,  ad  rutnam  traUo  <ediflcio-i  aperuerqt-i  omni  diiigentia,  perfcrutati^ 
irgentem  lim  nummorum  aureorum^  (  qui  magr,a,ex parte  Lyfimachi  Thracite  Rs- 

G  g      2  gis 


z}6         RAPHAELIS   FABRETTI 

pis  pracam  infcriptionem  cpndebmt  )  millin  ( vt  ex  fide  dignis  nudiKimus)  p!m  . 
qHam  auadrapnta-)  tsr  maffiai  infuper  aitri  fecitones £ratiis ponderis  ,  6^/^«5  dowtfm 
delatis ,  atque  interfe  diuifis ,  cum ,  Jliam  /ultam  ingrelji ,  aurificiUs  ojlenaiffent 
nummos  ,  C^  'z/alorem  jcifcttarentur  j  res palam  facla ,  Georgiurn  Monachum  ,  ^«i 
tum pupilliRegij  nomineTranfsyluaniapr^/idelat,exctuit  vtrei  tnquifittonem  facc' 
ret '  Fecit  ille  quidem  >  O*  multa  adhuc  millta  vel  inuentorihts  ademerat  j  vdde 
muo  in  ^edificio  fnemorato  inuenerat  \  Cceteriim ■,  cfrtiores  anefiSit  qui  antejignani 
huiusreperti  erantycum  aliquotoneratis plaujiris  in  Moldmiam procul  aufugerunt, 
Et  hatfienus  de  inuentione  Dacici  tlicfauri , 

Conficiam  eandem  infcriptionem4/?o/?fr/V,  nuper  Reinefium  quocjue  pro. 
nunciafle,  Grutero  inhifce  rtudijsfamaproximum  vtpatria,  gauifus  lunx^. 
Vide  locum  in  Clafl".  L  eius  Infcrip,  Antiq.  pag,  j  8.  Ab  codemj  fuiccram  iibm, 
exquaduasipfeforfanad        TBRRAE  TERRAE 

corredionemfecit,  rfrr<«  MATRI'M  MATRI«M  Salatn^ 
Af  w  in  eadem  Prouin-  ANTONIVS  ANTONIVS  in  fJorto 
cia  dicatam  ,  mutuatus  S  A  T  V  R  N  l  S ATVRNINVS  Claf  /, 
furn.  Extat h^ec alia apud  NVS  DEC^COL      num^^6, 

Gruterumpag.XXVI.5,  V'S-L'M  V-S«L'M  tir  i^' 
iam  olim  ibi  detedJa ,  vnde  fuci  faciendi  forfan  Leunclauio  ex  imitatione  occa- 
fio  enataeft.  TERRAE  -MATRI  •  MAROGATANVS  •  PRO  -SALVTE 
SVA  'ET*  SVOR.VM  •  V  *  S  ^  L  •  M  Etnecommunisiftiusmatris  cultum 
Dacia  fola  fibi  vindic^re  videatur ,  hafce  duas  Romanas  adiunxifle  >  neque  in* 
opportunum  ■)  neque  ingratum  fore  credo , 

DEAE  •  SANCTIS  C  AE  L  O  •  AETERNO 

SIMAE-TER  TERRAE-MATRl 

^'^^.'MA^l^i'  menIs?raV^ori    Sic 

AVRELIA-FLA  SA  CRVM -POSVIT 

V  I A  •  IVLIANA  L  •  OCTAVIVS  •  L  •  F 
C-F-VOTVM  VERVS-ET 

S  O  L  V  I  T  OCTAVIA  •  EVHODIA 

in  cippoadSS.Sixtumir  Dommicum  ^  /l    1    E  IV 

>»  9jiiri»tli  in  Vimea  Greppi*  ad  Vianf  PrtHefiinam 

Quintam  de  VICTO  •  DECEB ALO  cx  Panuinio  excerptam ,  &  exinde.^ 
(qu3E  fuit  viri  clariffimi  in  his  rebus  authoritas )  a  Lipfio,  ahjfque  literarias 
reipubhcjE  Patribus  Confcriptis,  fupinoanimo  acceptam ,  prout  a  Panuinio  po- 
nitur  5  non  puto  vnquam  in  rerum  natura  extitifle ,  (  non  cnim  ipfe  locum  in- 
dicat )  fed  eius  rehquias ,  ex  aha  per  Lazium  obferuata ,  quam  Gruterus  pag. 
CXC.  1.  operi  fuo  inferuit ,  colledas  &  digeftas  fuifle ,  Eaita  fehabetcuau 
fuisJacunisj   •     •     •     •     ESAR  •  DIV  ••' V^ '  •  NERV 

•  •     •     •     TRA •  • '  • VS • AVG  .  •  .  . 

•  •  •  •  NICVS-DACICVS^  VICTO 
DECE  •  •  •  •  PONTIFEX- MAX 
'     ^     '     •    POT  •  IIII  •  CoS  •  V  •  PROC 

nam 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-        237 

A  nam  inec  primus  ego  ,  folufue  ,  qui  de  fide  Panuinij  dubitem  j  cum  antca ,  ma- 
ximus  Gruterus  homini  foenum  in  cornu  appoiuerit ;  femel  quidem  ad  Noras 
in  epigr.  CCXLIV.  6.  fcd  frequentationem  ita  obiei^ans ,  conficlum  ab  P.xntit- 
nio  ,  vt  alia  multa :  &  dc  faisa  nummi  infcripnonc  ,  modeile  ex  fraterni  fodali- 
tij  lege  arguat  P.  Nons  de  Numifm.  Diocl.  ^-  Maxim.  Diii".  I.  cap.  II.  pag.  i  j. 
Facilius  itaque  cum  Lazio  in  V.  Confulatu  ,  quam  cum  Panuinio  in  Ulj."  con- 

B  fentio,  emcndata  tamcn  Tnbunicia  PoteilatelV,  quje  cum  titulo  DACiCI 
conuenire  nequit  j  &  Scaliger ,  Augui^tinus  ,  Occo ,  ac  Vaillant,  qui  illum  cum 
III.  Confulatu  iungunt ,  ( in  IIL  Trib.  Pot.  geilo,  &  quarta  mcipiente  comple- 
to  )  hic  in  nummo  argentco  Matidix  to.  II.  fol.  66.  de  Numifm.  Pr^ilantior. 
Impp.,  Occoinnummo  CYBELESSACRA  fol.  198.  Augui^inus  in  Tab. 
XXX,  nummo  I.  5c  lofeph  Scaliger  ad  Chron.  Eufeb.  Ann.  MMCXVH.  om- 

C  ncs,  vti  humani,  falfi  ac  decepti  iunt  i  quia  ante  initium  Belli  Dacici  CoS.  IIL 
Traianl  abfolutus  fuit ,  vt  plene  fequenti  Capite  me  probaturum  fpero  .  De__, 
illorum  fidecerte  nondubito,  fed  potius  credo,  eos,  fuperioribus  apicibus 
trium  vnitatum  infpedis ,  priorum  in  imo  concurfurn  non  obferuaile  j  S^  ilc  lo- 
co  not^  numeralis  CoS.  VI. ,  aliam  CoS.  IIL  repofuiiTc . 

Hanc  excufationem  libentius  (  vt  eius  eruditionem  maximi  seftimo  )  ad 

)  Spanhemium  parauerim,  qui  Diifert.  IX.  fol.  8 3  i .  nummumillum  memo- 
randum  REGNA  ADSIGNATA,  tali  epigraphe  circa  Traianum  exornat 
IMP  •  CAES  NER  TR AIANO-OP TIM-AVG-  GER  DAC  P-M.TlIICO , 
quamqutsad  tertium  confulatum,  proutapparet,  non  a:gre  detorferit^  icd 

I    certo  crediderim,  fubiata  interpunclione,  qux  raro in  nummis  obferuatur ,  ita_, 

I   legendameireIMP-CAES-NhR-TRAI/\NO-OPTIMO-AVG-GER.DAC- 

i,  PARTHICO ;  cselatorem  enim  puto  5c  hoc  male  expreifiiTe^vt  de  alio  eiufdem 
errato  ipfe  ibi  conqueritur,  ne  ipfum  Spanhemium  inlciSura  lapfum  dicamus  : 
nam  alias  tituli  non  bene ,  &  ex  more  coUocarentur ,  &  alioqui  fcimus ,  celebre 
iftud  fadum  fexto  confulatu  contigiile ,  5^  poft  eognomen  Parthict  adeptum., , 
Vt  in  nummo  apud  Occonem  fol.  1 1  z. &  in  alio  apud  Erizz.  fol.  ^41.  Inexcu- 
fabdis  vero  prorfus  cft  lapfus  Patmi ,  titulum  DACICI  cum  II.  CoS.  iungentis 
inexplicationeilliusnummi  medisemagnitudinis,  in  quo  hinc  caputTraiani 
circa quod IMP-NERVA-CAES^TRAIAN- A VG-GERM'DAC-PP ,  inde 
Dian^Jimulacrum  DIAN  •  PLRG 

Ah2edu!3Bgr.^csinfcriptionesper  Cruterum  relat^epag.MLXXXIV.  p.  11, 
ATTOKPATOPI  •  KAICAPI  A  T  T  O  KP  A  TOPI .  KAICAPI 
©EOT  •  NEPBA  •  TION  •  NEPOTA  QEOT-NEPBA*  Tin-  NEPOT 
T  PA  I ANO-C  EBACTn-APlCTn  A-TPAIANn-CEBACTO 
APMENIKO^AAKIKn^APXI  APXIEPEI-  MEriCTn-  AH 
EPEI-MEriCTn-AHMAPXI  MAPXIKHC.ESOTCIAC 
KHC-  ESOTCIAC-  TO«  lA  TO-IZ  -TFATn .  TO.  T.  PATPI 
TpATn  •  TO  r-  P  AT  P  I  •  PATPIAOC  PATPIAOC-Tn.THC-OI 
Tn-THC'OIKOrM£NHC*KTI      KOTMENHC   •    KTICTH 

CTH 


Z38 


RAPHAELIS   FABRETTI 


CTH-  A  I  T  T I  n  N-^H'  P  O  A  I  C-  A  I  A  A  I T  T  I  O  N  •  H  •  P  O  A  I  C 
FPnTQKOCM  OT*  BANA-2-I  AIA.  F  P  O  T  O  K  O  C  M  O  T .  M 
BOTAOT,  KOMACTA'TO-B-  P  O  M  PH  I  O  T'KAEIMENIAA 
menclum  quadntari;  >  vel  tranfcriptoris  fatis  patefaciunt ;  nam  Tribunicix  Po- 
teflatis  annus  XI.  in  piiori  >  XVlt  in  altero  ,  cum  IIL  confulatu  componi  non 
poffunt  ;  fed  ille  quintum)  hic  yero  fcxtum  confulatum  neceflario  cxigit. 
JS,n£S  Vici,  fimiliter  ?  imo  grauius  lapfi  ,  qui  quater  tertio  confulatui ,  Sc  femel 
fecundo,  titulum  DACICl  aflfuit  y  meminiile  tantum  fuffecerit :  ipfius  cnim  m 
nummis  eSingendis ,  pl.urimun[i  niirati  funt  degantiam  >  nihili  authoritatem  in 
his  rebus»  viri  doifti  fecerunt . 

Sexta  infcriptio  5  de  uonis  ob  Bellum  Dacicum ,  emcndata  nota  illa  VIC.  in 
VIG.  ex  Grutcrapag.  MCI.  3.  vt  dicat,  Trihuno  cohortis fecund<e  V tgUum  ,  lun- 
gi  poteft  cum  alijs  VIII.  fequentibus  apud  eundcm  Grutcrum  • 

C'ARRlO-C-F-COR 

CLEMENTI'MiLITI'COH-IX 

PR  •  EQVITI'  COH  •  EIVSDEM-  DONIS 
DONATO  •  AB  •  IMP  •  TRAIANO  .... 
TORQVIBVS-  ARMILLTS-PHALERIS 
OB-BELLVM  •  DACICVM  •  SINGVLARI 
PRAEFECTORVM-PR'  TESSERARIO  •  O 
;.  P  T I  O  N I  •  F I S  C I  •  CVRATORI  •  CORNIC VL 
TRIB VNI  •  EVOCATO  •  AVG-  7.  COH^I-VIGIL-  7 
,  STATORVM^  7-  COH-XIIII.VRB-  7.  COH-VII'  PR 
TRECENARIO  •  DONIS  « DONATO  •  AB  •  IMP 
HADRIANO-HASTA-PVRA«CORONA.AVREA 
7.  LEG'  IIP  AVG •  PRIMIPILARI  •  II  •  VIR  •  QVIN 
QJENNALI-  PATRONO^MVNICIPI 

CVRATORI- REIPVBLICAE 
PECVR  •  ET  •  AVG  ^  V  • .  • .  M VNICIPES  •  MAT 

pag.  CCCLXV.  6. 

Q^GLITIO P*F 

ATILIO-A     .....     JVGFRl 
VI^VIRO^EP     ....    Vn^ViK-EPVL 
AVGVSTALI-CL     •     •     . 
IMP  •  NERVAE  •  CAES     •     •     •    fuppleuexeodemGruu 
DACICI^PROVINC     ....  antecedentinum.6, 

DONATO-AB-EODEM     •     .     • 
DONIS-MILITARIB     .... 
VALLARI  •  CLASS     .... 

PVRIS^IIII-VESTIB     •     •     • 
PROVINC     •     .     .     .     . 

5    !     EGLECT     .     .  pag.CDXVLy. 

M-LICL 


DE  COV  TRAIANI  CAP-  VIII-     239 

M'LlClNIO  •  MVCIANO  •  CENS     •     •     • 

CRESCENTl  •  EQ^  • 

NIS*  VII-  £T-  XIII-  G»  DONIS  •  DONATO  •  • 
TVTEM-Er.FOKTITVDINEM  .... 
BEULO  .  DACICO  •  AB  •  IMP  •  TRAlANO 
CORON A*  ViCTRICI  •  PVR A-  HASTA-  ToR 
OyiBVS  •  ARMILLIS  •  PHALERIS  •  7.  COH 
I  •  DAC  •  VIGIL  •  7.  COH  •  VH  •  PR  •  PRIMI 
PILARI  -  ALAE  •  CAMPANAE  •  DEX 
CVRATORI'RElP-EADEM-PLLPS 
ORDOQ^  T  R  A  I  A  N  E  N  •  PATRONO  • 

B     •     M     .     P  pag.  CDXXIX.  i. 

Q^«       PAETO       •        MEMMIO 
A  P  P  O  L  L  I  N  A  R  I 
IIII  •  VIR  •  IVR  •  DIC  •  Q^VINQ  '  MAG  •  IVV 
PRAEF  •  COH-IU  ...  REVC-TRIB-LEG.X 
GEM  •  PRAEF  -  ALAE  -I.^.SICV.-.DONIS 
MILIT  •  DONATO.IN-  EXPED -DAC  •.  •  AB 

IMP-CAES-TRAIANO 

VEXILLO^CORONA^MVRALI 

PKOC  .  PROViNC-  SICILIAE^  PROC-  PROVINC 
L  V  S  i  T  A  N  I  AE  •  PROC  •  XX  •  HERED  •  PROC 
PROVINC  .  TIR ACON  •  PKOC  •  PROV  •  NORICAE 
O  M  N  I B  V  S  •  PERFVNCTO  «HONORIBVS.IN 

MERVIT 

PATRI  •  INDVLGENTISS  •  ET  •  INCOMPARAB 
P«MEiVlMIVS-QVIR.   APOLLINARIS     pag. 

T  •  TRIFERNIO  •  P  •  F  •  QViR  •  P  AE  T  O  Cl^X^^^VII.y 
MEMMIO  •  APOLLINARI 
II 1 1  .  VIR  •  IVR  •  DIC  •  QVIN  •  MAG  •  IV 
PR AEF .  COH  •  III  •  BREVC  •  TRIB  •  LEG  •  XII 
GEM  .  PRAEF  •  ALAE-  P  ASTVRVM  •  DONIS 
DONATO-EXPED^DAC^AB.IMP 
TRAIANO  •  HASLA-  PVRA  •  VEXILLO 
C  O  R  O  N  A  •  MVRALI  •  PROC  •  PROVINC 
SICIL-  PROC-  PROVINC-  LVSITAN 
PROC  XX  •  HER.  PROC.  THRAG 
PROC  •PROV  •  NORICAE  ' 
P  •  MEMMIVS  •  P  •  F  •  QVI 
APOLLINARIS 
PATRI  !  PIISSIMO 


2,40        RAPHAELIS    FABRETTI 

hxc  ,  Grutero  pag.  MXX  VIII.  6-  eadem  cum  anteccdcnti  efie  vidctur :  nos  ta- 
men  eam  appofuimus ,  vt  faltem  cum  Gualtherio  huius  poilerioris  veritatem  > 
&  in  ahquibus  emendationem  fanciremus.    Hunc  elle  ApoUinarem  ad  quenu 
Plinius  Epillolam  IX.  libri  II.  dedit,  vult  Reinefius ,  fcd  me  non  finit  hoc  ei 
conccdere  lo:  Maria  Cataneus,  eruditus  illc  Plinij  Commentator ,  qui  alios  V. 
^pollinares  indicat ,  alteri  ex  quibus  cpillola  mitti  poterat . 
TI  •  CLA  VDIO-  T-  F-  VITALI  •  VEIEK  •  tXQ.  •  VETER         5 
ORDINEM  •  ACCEPIT  •  IN  •  LEG  -  V  •  POST  •  S  VtCESSIONEM 
PROMOTVS  '  IN  •  LEG  •  V  •  M AC  •  PHAL  •  DONIS  •  D  •  TORQVIB 
ARMILLI '  PHALER  •  CORONA  •  NAVALI  •  BtLLO  •  D ACICO 
S VCCESSIONE  •  PROMOT  •  EX  •  LEG  •  I  •  ITAL  •  IN  -  LEG  •  I 
MINER  •  MER  •  DONIS  •  D  •  TORQVIB  •  ARMILLI  •  PHALLR 
CORO  •  NAVALI  •  BJ^LLO  •  DACiCO  •  SVCCESSION  •  PROMOT     b 
EX  •  LEG  •  PRIMA  •  MINER  •  IN  •  LEG  •  XX  •  VICT  •  ITEM 
PROM^IN^LEG-EADEM^ITEM-SVCCESSIONE-PROMOTVS 
EX-XX^VICT-INLEG^lX^III-SP-iN-L^VII-CL'P-F 
ITEM  •  S VCCESSIT  •  IN  •  LEG  •  EADEM  •  MILIT  •  7  •  U 1 1 
PR^POST-ANNLS^XI 

VIXIT  •  ANNIS  .  XLI  pag.  CCCXCi^.      > 

iNon  abnuo ,  hanc  poflremam ,  de  expeditione  Dacica  Hadriani,  Antonini) 
ahorumue  poffe  intelhgi :  fcd  conietlura  legionis  I.  Mineruia: ,  quam  hic  cuni_, 
iTraiano  mihtafle  fcimus ,  8c  frequentes  nautici  in  Columna  apparatus ,  num- 
rnus  cum  Vidoria  in  prora  Nauis  apud  Occonem ,  &  coronx  clalEcje  indicium 
5n  fupra  inferto  QJGLITII  fragmento,  ahoque  mox  cxponendo ,  olcaginacjue , 
vt  credimus,  ac  nauahs  fcu  cialfica  militum.  corona  num.  171.  qii^e  omnia  fu-  i 
fjus  Cap,  II.  pag.  48.  A,  cxpcndimus,  occupationem  huius  pagin^E  tuebuntur- 
Alterius  fragmentum  extat  pag,  CDXCVIIL  y. 

JTALIS  •  COS  •  PRO  .  COS 
ll  S  •  LEG  •  AVG  •  P  R  •  P  R  •  DIVI  •  TRAIA 
IDRIANI  •  A  VG  •  PROC  •  PROV  •  PAN 
(aLVEI  •  TIBERIS  •  ET  •  RIPARVM  •  ET  • 

ANI  •  PARTHICI  •  LEG  •  III '  AVG  •  LEG  •  D  < 

BIS  •  DONATVS  •  EXPEDITIONE  •  DACIC 
CORONA  •  VALLARI  •  MVRALI  •   AVREA 
JLEG^PR-PR.PROV^  AFRICAE  •  P  R 
R-VIARVM-CVRANDARVM^ET 
,'IVS  •  VERVS  .  F-  AVG  •  TRIB  •  PLEBIS  ' 

R  •  PR-PATRIS^PROVINC-AFRICAE-TR 
|RT  •  VIC  •  III  -VIR  •  MONETALIS  •  A^  A^  A^  F-F 
ICIBVS    •     SOLO    .     SVO     .     ET   . 
^FECERVNT 
miles  quidem  ifte  ab  Hadriano  promotus  j  fed  certe  fub  Traiano  antcceflbre_,, 

€uius 


DE  COL-  TEIAIANI  CAP-  VIII-      241 

A  cuius  quoque  fit  mcntio ,  donis  donatus  fuit . 

Addcnda  eft  ha»c  alia  ex  Humphrido  Prideaux  intcr  marmora  Oxonienfia  ab' 
eo  collcda  num.  LXXXII,  pag.  i  3 1. 

L  •  BESIO  •  P  -F  .  oyiR  •  BETVINIANO 

C  •  MARIO  •  MEMMIO  •  SABINO 

PRAEF  ■•  COH  •  I  •  RHAE  FORVM  •  TRIB  -LEG-X-G^P^F 

B     PRAEF^ALAE-  DARDANORVM-PROCVRATORI 

IMP  •  C  AES  ARIS  •  NERVAE  •  TRAIANI  •  AVG  •  GERM  •  D  ACICI 

monetae-  proc-  provinobeticae  proo  xx-hered-  proo  pro 
fis-provinciae-mavretaniae-tingitanae-donis-donatoab 

IM^'1K.AIANOAVGBLLLO-DACICO  CORONA  MVRALI  v  A)I  Akl  H  ASTib'1' v  K-V£XILlO  ARGJiNT 

exacti  •  exercitvs 

De  oftaua  infcriptione  I-O-M-ROM VLO  •  PARENTI ,  nemo  eft  qui am- 
2  bigat,  recepit  enim  cam  tacitus  a  Lazio  &  Cluiij  fchedis  Gruterus  ,  &  aeterno 
operi  inferuit  pag.  VI.  3.   At  nos  fallaciam  in  tot  ahjs  expcrti  ,  fubdubitamus 
fane  primi  de  hac  ,  quia  Zamofiusin  Analed.  Dacic.  Anriquit.  vbi  patrias  fuas 
memorias  congefHt,  hanc ,  S<  alias ,  quas  fupra  explofimus ,  non  agnouit .  Et 
licet  partem  f  jlum  exiguam  titulorum,  qui  in  Dacia  difperfi  funt ,  fc  compilaflTe 
profitcaturjtamen  celcbriora,  quaha  funt  hxc  qus fahitatem  redolent,  non_, 
'  effugilfcnt  hominem  ,  faris  diligenter,  (  quidquid  ipfe  excufando  fe  dicat)  fi 
non  fatis  ingeniose  verfuum  .    Vrgct  adhuc  magis  nouitas  ^  improprietas  lo- 
curionis,  dum  AVSPICIIS  Traiani  COLONIA  condira  perPro  Pr^torem., 
M  •  SCAVRIAN  VM  f  nc  trium  quidem  nominum  homincniy  habetur :  cum_, 
apud  optimos  authores ,  Sc  ilhus  etiam  tcmporis  Frontinum  ,  colonia  deduci 
iullu  Impcratoris ,  &  per  lil.  Viros ,  feu  legc  iilVIfl  ALI  &c.  veluti  ex  formu- 
la  dicatur,  quje  fuperiori  fa:culo  etiam  per  Duumuiros  condi  folebat,  vtpro- 
bant  nummi  AugulH  5<:  Tibcrij  inrer  Seledios  Scguini  cap.  IV.  num.  V.  &  VT. 
Credimus  itaque  occurrilTc  fingcnti  nomen,  feu  potius  cognomen  SCA  VRIA- 
NI,aHbi  in  Tanfiluania  obfcruatum  ,  nempe  in  ea  infcriprione  ,  qu^e  extat 

pag.  X.  3.  apud  Gruterum  PO-M  ET^  DIS- PENATIBVS.SCAVRIANVS, 

qui  &  ipf:)  pr.^nomine ,  feruilem  in  modum ,  ibi  deftituitur . 

f       In  hac  farragine ,  non  mcrebantur  omitti  ea:  qus  fequuntur  5  tum  quia  ad 
rem  faciunt ;  tum  quia  probas  not^  omnino  videntur . 
IMP-CAESAR 

DACICVS  •  GENTEM-DACOR-ET-REGEM-DECEBALVM 
BELLO  •  SVPERAVIT  •  SVB-  EODEM-  DVCE-  LEG-  PROPR  •  AB 
EODEM  -DO  NATO-HASTIS.PVRIS- VIII-VEXILLIS-VIII 
CORONIS-MVRALIB-II  •  VALLARIB  VS  •  II  •  CLASSICIS  •  II 

^'  AVRAtlS  •  II  •  LEG  -PRO  •  PR  •  PROVINCIAE  •  BELGICAE  •  LEG  •  I 
MINERVIAE-CANDIDATO-  CAESARIS  •  IN  •  PRAETVRA 
ET  •  IN  •  TRIBVNATV  •  PLEB  •  «^  AESTORI-  PROVINCIAE 
ACHAIAE  -1111  •VIRO^VIARVM^CVRANDARVM 
HVIC  -SENATVS-AVCTORE-IMP-  TRAIANO  •  AVG 
GERMANICO  •  DACICO  •  TRIVMPHALIA  •  ORNAMENT 
DECREVIT  •  STATVAM(^PECVN  •  PVBLIC  •  PONEND  •  CENS VIT 

H  h  Grute- 


242-      RAPHAELIS  FABRETTI 

Gruteiu^qui  eam  ponit  pag.  CDXXX.  ^.  dicitad  Liciniurn  Suram  pertinere  , 
cftque  per^^uam  credibile  )  ex  honorum  pluralitate ,  Sc  fignanter  ex  curationc_, 
Viarum  5  qu^E  rcfertur  in  alia  infcriptione  apud  eundcm  pag.  CXCIX.  !•  Legit 
Vrfinus  in  gente  ARRIA  priorem  verfum  IMP-  CAES  •  NERVA  •  TRAiA- 
N  VS  non  folum  ex  indubitabili  coniciSura ,  verum  quia  extremi  Iiterarum  api-  1 
ccs  in  marmore  etiamnum  apparcnt ,  vt  ego  met  obferuaui,  dum  marmor,  loco 
^  Smetio  vifo  permanens ,  recognofcerem .  1 

M  •  PAPIRIO  •  M  •  F  •  COR 
PRAEF-COH-I'PAN  -IN-  DACIA 
PRAEF-RIPAE^TTBISSI-DANVVII 
CVRATORI  •  PONTIS  •  AVG  -  IN  •  MOESIA 
U  •  VTRO  -POP  -PLEPSQj  ViPIAE  -TRAIA  ! 

SAR  -PATR-  H^M  •  P  } 

HsEC  a  Zamofio  cap.ILallata^extanfque  etiam  apud  Gruteru  pag.CDXLVIILj, 
cura  Pontis  memorabilis  eft ;  nec  non  pr^efedura  Riparum  TibilTi  ac  Danuuij, 
cuiusmagiftratusexemplahabcmus  cxalijslapidibuSi  lUpx  videlicet  Euphra- 
tis  pag,  MXC  21.  &:  ipfms  Danuuij  pag.  CDXC.  2,  apud  Gruterum ;  idcm_, 
forfan  munus ,  fuh  pariim  differenti  titulo,  ac  Curatoris  Riparum,  &:Aluei, 
^uale  Plinius  fub  Traiano  fuo  exercuit ,  5^  frequenter  in  marmoribus  occurrit  1  » 
lOVI-CVSTODI 
QVLRINO  '   SAL 

VATORI 
PRO  •  S ALVTE  ^ CAE  in  VaM.TranfduanU 

SARJS  -NERVAE 

TRAIANI-   AVG  i. 

COL 
S  A  R  M I Z.  Cruter.  pag.  XIX.  5« 

Sequcns  cpigramrna ,  quamuis  Hadriano  infcriptum  >  (  quem  plurics  pra 
cbdem  Traiano  noftro  incrudite  accipit  Zamofius  cap.  ilL  &  IV.  nec  fine  auo- 
rum  excmplo ,  vt  obferuauit  Spanhemius  Difiert.  IX.  pag.  8 1 2..)Tra'ani  fadlum 
potiore  fui  pa  rte  exornat  \  ipfe  enim  Daciam  Imperio  addidit  5  comite  quidem  ' 
(  neomnino  adulatoria  videaturinfcriptio  )  5<  pugna;,  &  vi(^ori£E  Hadriano 
IMP.CAES-DIVI-NERVAE 
TR  AI ANO  •  H  A  D  R I A  N  O  ■  A  VG 
PONT'MAX-COS'III-P-P 
CVIVS  •  VIRTVTE  •  DACIA  •  IMPE 
RIO'ADDlTA»FELIX^EST         ihidem 
M-ARRIVS-Q-  R-  COL-VL 

PIAE  '.  TRAI  •  SARMIZ 
DEVOTVS-NVMINI-EIVS 

EX  •  VOTO  •  P  Grut.pag.CCIL: 

vt  alibi  ex  Spartiano  diximus ,  hinccjue  comprobatur  5  quapropter  forfan  num^ 

mus 


ca 


W 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-     ^43 

1(1- mus  mcdi^  magnitudinis  eidem  ex  S.  C.  cum  Dacia  Prouincia  infcriptus  fuit^ 
Vt  vidcmus  apud  Patinum  in  Hadriano  pag.  191. 

Diucrfimode  Xiphilinum  intelligunt  Blancus,^^  Leundauius  j  ille  enim  colo- 
niam ,  hic  colonias  Traianum  in  Daciam  deduxiflc  legit .  Bene  igitur  Leuncla- 
uium  emendafTe  dicendum  eftj  quando  ,  in  marmoribus  tam  Colonije  Vjpije 
TraianiE  Sarmiz-yEgcthufx ,  quam  Coloni^  Apulenfis  memoria  refcrtur ,  vt 
(I  paflim  apud  Zamofium  &  Gruterum  videre  eft ;  &  lapides  in  ca  Prouincia  re- 
pcrti ,  fub  nomine  pluralitatis  colonias  enunciant ,  vti  fequens  ,  in  Thefauro 
pag.  VII.  2.  Albx  lulix  cxtans . 

I     •     O     •     M 
ET     •     IVNONI 
R  E  G  I  N  A  E 
:  TI-CL-ANICETVS-AVG 

CO  L  O  NI  A  K 

T  E  M  P  L  V  M 

VETVSTATE 

CONLAPSVM 

A  •   S  O  L  O 

\>  R  E  S  T  I  T  V  I  T 

i  Prsedidis  duabus ,  Vlpianus  I.  C.  qui  eodem  fjeeulo fcripfit ,  in  Icgc  i.  D.  de_. 
cenfib. ,  aliasduas ,  Napocenfiuni  &  Cicrnenfium  Colonias,  iuris  Italici  omnes 
(vt  hanc  cjuoque  praerogatiuam  addamus  )  coniungit  j  aliamque  Ciuitatis  Pa- 
latifenfis,  (  Paroliffum  Ptolcmiro)  cx  titulis  DECVRIONIS,  &AVGVRIS 
Coloniarum  proprijs ,  indicatnobis  fequens  lapis  inter  Infcriptiones  Dalmat. 
Lucij  XLIII.  fol.  3  I. 

COCCEIO  •  VMBRIANO  •  DECVRIONI  •  AVGVR 

ITE  •  PONTIFICI  •  CIVITATIS  •  PARALISENSI 

VM^  PROVINCIAE  •  DACIAE  •  COCCEIVS  •  SE 

VERVS-  FILIVS  •   PATRI*  PIENTiSSiMO 

Nullienim  potius,  quamTraiano  Colonias  hafce  Dacias  tribuercdebemus , 

quia  ipfe ,  vt  ait  Eutropius  loco  iam  a  nobis  fupra  memorato ,  infinitas  eo  copias 

hominum  tranftulerat -i  iure  merito  in  plures  Colonias  difperticndas .  Pn^terea_. 

'  textus  Vlpiani ,  ita  ex  Pande»3:is  Florentinis  emendante  Pancirolo,  non  inclita  , 

feu  indicia ,  vt  alij  codices,  fed  in  Dacid  redifHme  habet ,  /n  Dacia  quoque  Cier- 

nenfium  Colonia-,  a  Diuo  Traiano  deduEia  ,  iuris  Italici  efl :  Z :irmifegetufa  c^uoque 

eiufdem  iuris  efl :  item  T{apocenfis  Colonia^  (^*  Jpulenfis .  Et  dum  CiernenfcrrL, 

apertc  Traiano  attribuit ,  alias  quoque  in  eadem  Prouincia ,  quas  oratione  con- 

iunxit ,  ab  eodem  deducente  originem  habuilTe  indicauit , 

Aliam  quoque  Daci.^,  Danubio  diuidente ,  conterminam ,  in  Moefia  fcili- 

jcet  inferiori ,  inuenio  a  Traiano  conditam  Vrbem  Nicopolim  ,  eius  quam  Au- 

guftus  ad  Adlium,  &:  iterum  prope  Alexandriam  extin(fio  tandem  Antonio  cx- 

I  tfuxit,  fiue  Pompeius  ad  limites  Armenia; ,  in  loco  vbi  Mithradatem  viccrat , 

Hh     z  imita- 


z^4        RAPHAELIS    FABRETTI 

imJtatione,cuius  fequens  cxtat  medije  mjgnitudinis  nummus  in  Mufeo Chrifli-  ^ 

nx  Augulhe  a  me  vifus,  &  oHm  a  Gottifrcdo  de- 
fcriptus  Tab.  XIII,  num.  3.  :  fic  emmdeea  Am- 
mianus  lib.  XXXI.  AnchtalQscapta,isr  tempore  eodem 
TSliccpclis^auam-iindtcium  'viciort^  contra  Dacos  Traia- 
ttus  condfdtt  Imperator^  cuius  meminifle  -,  ab  hac 
Belli  Dacici  hilloria  non  eft  alienum  .  Hanc  Ptole-  j 
maeus  cap. XI.  libri  IH,  videtur  in  Thracia:  5^  JVlaccdonia:  coniinio ,  ad  Nefium 
flumen  ftatuere,  quod  in  nieridiem,  &  Sinum  Strymonicum  fe  exoncrat ,  fimi- 
litudine  vocis  inter  Neflum  fiue  Ncftum  (vt  Herodotus  vocat  Hb.VlI-  cap. 
CIX.  &CXXVI, )  &  IVlcflum,  ac  Thraci.x  Prouinci^E  latiifima  acceptione,  de- 
ceptus.  In  Moella  enim  inferiore  veriiis  eft:  ( ni  faihmurj  eam  fuiftc  htam ,  & 
fiue  ad  ripam  Mefti,  ah'cuius  ex  fluuiolis  Iflro  tributarijs  ,  liue  potiori  cenomi-  : 
natione  ad  Ifl:rum  ipfum  iacere,  tamquam  in  vtriufque  conflucnte  pofita,  cer- 
tioribus  teftimonijs  dida  fuit  j  nec  enim  aliam  in  hoc  tradu,  duplicemue  Ni- 
copolim  fuifle,  cauflamcjue  eam  condendi  exticifle  ,  aliquis  author  prod  dit. 
Nicopolim  igitur  Moefia»  inferioris  Vrbem  monflrat  nobis  iapis  vetus  apud 
Cruterum  pag.  DXXVII.  7, 

D       .       M  ) 

AVR-DIZANE-COTIO-ET 

P  V  T  I  N  E  .  CONIVGI  -  NATVS  •  £  X 

PROVINCIA  •  MAESIA  •  INFERIORE     . 

REGIONE  •  NTCOPOLITANE  •  VICO 

SAPRISARA-  VIXIT-  ANNOS-XXXX 

ET  •  CONIV^X  •  VIX  •  ANNOS  •  XXX 

AVR-HERCVLANVS-M' COH-  Xlill 

V  R  B  •  BENE  •  MEREN  n  •  P  O  S  V  1  T 

eandemque  ad  Meflumfitam  fuifle,  ex  fide  manufcriptorum  codicum  tradit 

Holftenms  ad  Thef.  Ortehj  verb.  Meflus  ;  rurfufcjue  in  verb.  TSleffus  fol.  1x9. 

traditionem  fuam  nummo  Caracalk  flc  infcnpto  OTAIT  NIKOFOAEOC 

PPOCMBCTOC  confirmat  .    Fauent  huic  Holftenij   emendationi  duo  alij 

eiufdem  Caracaila;  primsE  magnirudinis  numrai  a  me  infpetfti  i  primus  habet 

mulierem  ftantem  ,  dextra  bilanccm ,  finiftra  cornucopia; ,  &  in  orbem  OTAIT 

NIKOnOAEOC  nPOC  MECTO  in  gaza  Auguitx  Succorum  Reginx;  in  alte- 

ro  vir  nudus  ftans,  dextera  halbm,  finiftra  clypeum,  ac  galcam  in  capite  geftans, 

in  Mufeo  Braccefio,  tribus  literuhs  contrada  epigraphe  OTA  NIKOnOAEOC 

riP  MECTO ,  De  Nicopoli  item  ad  Iftrum  extant  duo  numifmata  pariter  Cara-  'J 

calla:  mcdiiB  magnitudinis,  aliudcj;  Gordiani ,  qus  ita  defcripta^inuenio  in  In- 

dice  MS.  Cameii  -  •  C  OAOT  •   •   •  NIKOJTOAIC IIPOC I  •  •   •  apud  Comi^ 

temLa^arA^  Tn  •  CAB  •  MOAECTOTNIKOnOAEITON  DPOC  lCTPON 

F lunius  decumhens y  apudeundetn;  NIKOnOAEITONnPOC  ICTPON  du^ 

tanes i» t^uarummedio porta ^apud Chrijiinam  Ju^ufiam  .  Extat  ahud  Macrini 

apud 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-       z^f 

.  apud  Patinum  de  Numif^  Mcd.  Magn,  fol.5  ^4. ,  alia  duo  Hcliogabali  fol.3  3  jT 

atque  enunciatio  (  barbara  cjuaniuis )  Tabulx  Pcutingcrian.T  Segm.  V.  NICO- 

POLISTRO»  Ex  tot  inquam  demonftrationibus  5  ficile  eft,  vel  fphalma  in_. 

Ptolemxi  exfcriptoribus ,  vcl  ipfius  lapfura  (non  infrcqucntem  in  remotis 

huiufmodi  Prouiflcijs ,  vt  alijadnotarunt)  corrigcrc:  abasnamqueNicopolis 

ifta  ad  Meitum ,  fiuc  ad  Iftrum,  non  male  potuit  modo  fub  generc  Tihracice  ad- 

numerari,mod6fubdiuidendo  Moefiic  adfcribi,tamc|uam  vni  cx  fcx  Prouincijs, 

in  c|uas  Thraciam  fuilfe  antiquitus  dilhibutam  aperit  Ammianus  hb.  XXVH. 

Quo  imminente  (  de  Lucullo  loquitur)  Thraci^omnes  in  ditione  'veterum  tranfue- 

rc  nojirorum  t  hocjue  modo  y  pojl procinBns  ancipites  reipuhlic<efex  Prouincidfunt 

quejit£  :  inter  q^uasprimx ,  qu<t  ex  fronte  lliyrijs  eji  confnis ,  7  hraciafpeciaii  nomi- 

ne  appeiiatur-jquam  phiiippopoiis ,  Eumoipias  vetus ,  CT*  B^r^ei ,  ampice  Ciuitates 

exornant .  Poji  hanc  Hemimontus  Hadnanopoim  hahet ,  qu^  dicehatur  J^fcudamay 

CiT'  /^nchiaion-iCiuitates  wa^nas  .    Dein  Myfta.t  'vl/t  Manianopoiis  e(i  y  d  forore 

Traianiprincipis  ita  co^nominata-,&  Dorojiorus-i&  ISlICOPOLiS-jtS^  Odyjfus  tfPc, 

De  Aurarijs  Dacia:,  vnde  animos ,  vircs ,  &  thcfauros  Dccebalus  fumcbat , 

admoncnt  nos  infcriptioncs,  quas  hic  lubncvl^timus ;  quia  in  tcmpus  Traiani,  ob 

libertos  M.M.  Vipios  Hermiam  U  Eutychenillis  prxpofitos,incidit  hic  Roma- 

ni  Hfci  prouentus,  qui  non  modicus  efTc  debuit ,  cx  Coliegij  Aurariarum  in  altcra 

mentione :  non  enim  dubito,quin  fecunda  c|uoque  ad  Dacicas  fodinasrcfcratur? 

cum  Alboccnlij  intcr  Daci^  populosa  Ptoicma:orcccnfcantur  lib.ISI.cap-VUL 


D     •     M 
M  •  VLPIO  ^  AVG  •  LIB 

HERMI  AE 

PROC-  AVRARIARVM 

{    CVI  VS  •  RELlQVIAE  •  tX 

INDVLGENTIA  •  A  V  G  •  N 

ROiMAM  •  LATAE  •  S  V  N  T 

c    SALONIA- PALESTRICE 

■     CONIVNX  •  ET  •  DiOGNES 

Lili-BENEMERtNTI-FECER 

c  VIXIT-ANN-LV 

pag,  DXCIV.  7. 

Schlatni^Tranfiuani^  hO*  IIL.         L  ' 

1  ontnes  apud  Gruterum 

Hanc  poftremam  eandcm  puro  cum  alia  ,  qux  ha- 

betur  pag.  XII.  6   leui  ditfcrentia  ,  dcdicationis 

I  •  O  •  M ,  qux  hic  dcficit ,  &  AVRARIORVM 

COLLEGII  ,  forfan  ita  melius  dcnominandi  , 

quam  AVRARIARVM  v  emendaia  proinde  ca  , 

;  quam  Schlatnia:  repertara  fuifle  diximus  ,  &:  eo-. 

idcm  loci  vtraque  affixa. 


I     •     O     •     M 
A  N  D  E  R  O  N 

S  A  C 
M    •    V  L  P  I  V  S 

A  V  G  •  L I  B 
EVTYCHESPROC 
METALL-  ALBOC 

D  •  D    p.MLXlV. 
Compojieli^  l  i, 

PRO-SALVTE-IMPERA 
TORIS  •   COLLEG 
A  V  R  A  R I  A  R  V  M 


CALPVRN  IVS 
D  •  D  pag.CXIV.6. 
I  •  O  •  M 
PRO^S-IMPERA 
TORIS 


COLLEG-AVRA 


JIL 


R I  O  R  V  M   •  L 

CALPVRNIVS 

D   •  D* 

EX^ 


lull£ 


24^        RAPHAELIS   FABRETTI 

EX  •  VOTO  •  XXX 
MAGNO  •  ET  •  INVICTO  •  IMP  •  CAES 
T-  AELIO  •  HADRIANO  •  ANTONINO 
PIO  •  AVG  '  PONT  •  MAX  •  TRIB  •  POT 
XVI •  COS  •  I II  •  P .  P  •  PRO •  S ALVTE  •  ET    pr^pe  VlpUm 
FELICI  •  PONT  •  MAX  •   ET  •  ANNIAE       Traiamm 
TAVSTIN  AE  •  A  VG  •  CONI VGI  •  C  •  CLOD 
VI- PRAEF  •  M  .  DACORVM  •  lASSlOR. 
HANC  .  STATVAM  •  IN  •  AVRARIA 
NVMINIBVS  '  MAIEST  •  Q  •  EORVM   Gr.p.CCLlX.8 
Addo  &r  alteram  pertinentem  ad  monetariam  pfEcinam  5  in  ea  olim  Prouincia 
exiftcntemj » 

TI  •  SERRANVS  •  EXACTOR  l 

A^  A-  A  •  AVG  •  AESCVLAPIO 
S VPER  •  S  ALVTE  •  CONIVGIS    Alh^  Iuli<e 
CRISPINILLAE   •  B   •   M 

H     •     S     •      F  Grut.  pag.LXlX.  10 

Bxaiftoris  enim  minifterium  inter  c^teros  monetales  prascipuum  >  monftrat 
dedicatio  ifta  penes  eundem  Grut.  pag.  LXXIV.  i.  > 

FORTVNAE  •  AVG 

SACRVM 

OFFICINATORES^  MONETAE 

AVRAIUAE  .  ARGENTARIAE 

CAESARIS 
FELIX-LIB^OPTIO-ET-EXACTOR  ^ 

AVRI^ARGENTI^AERIS    0*c.       feciimnturnominn 
flurium  hhertorum  iP*  feruorum  , 

Diuitias  autem  Regionis  adeo  magnifecit  Zamofius    indigena  fcriptor ,  vt  fa- 
uiftam  >  &  promptuarium  totius  Europ^  hodie  $c  olim  Daciam  fuilTe  teftetur , 
yti  5  qu^  inexaufta  metallorum  copia  fcateat  j  eo  paclo ,  vt  rudis  auri  grumi     1 
millenarum  quandoquc  drachmarum  ibi  inueniantur ,  fluuijque  aurea  ramenta  f  1 
trahant ,  &  Tagos ,  Padolofque  vincant :  quapropter  tributum  Dacis  in  auro    , 
imperatum  legimus ,  in  infcriptione ,  quam  apud  Tordam  TranfiluaniGE  repcr- 
tam  dicit  idem  author ,  &  ex  eo  Gruterus  pag.  CCCXL  VlL  ^. 

D     •     M 
P-AELIO.T.F^OVAEST^R 
AVRI  «  LVSTRALIS  •  COACTORI  » 

AC  •  CIVITAT  VM  •  VOLMERII  •  ET 
PETOVII  •  CVRATORI  •  Qj  LAE 
LIVS  •  AESOPIVS  •  B  •  M  •  M  •  P 
Sequens  etiam  infcriptio ,  vti  hifcemet  A^urarijs ,  ita  Traiani  aeuo  ]  eiufque^- 
Dacicis  yiaorijs  attribui  poteft ,  ex  cpiiheto  lOVIS ;  TRAIANI,  ( ira  eniiiu 

kgit 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-        2.47 

i  legit  Cruterus  fn  corrigendis  )  probat^ue,  ex  multiplieitatc  miniftrorum ,  pr^- 
ftanciam  atque  opulcntiam  aurifodinarum  j  itcm(]uc  ,  religionem  &  pictatem_> 
Tiaiani ,  auclis  j  &c  dcnominatis  a  fc  Templis  olkndit :  cuius  memoria  noa,, 
cum  ipfo  intercidit ,  fed  &c  Antonini  Pij  tempore  pcrmanfit}  vt  ex  alia  fequenti 
infcriptione  huic  priori  adieda , 

I     •     O     •     M  I     •     O     •     M 

E      TRAIANO-ET-DIS-DE  TRAIANO 

ABVSCt  PRO •  SALV TE  •  IMP 

PRO^SALVTE-VICTORIS    ...  ANTONINI       Claufem: 

DOMINT  •  N  •  SANCTISS  /  .  "^  ET  ^«''^i 

AVIANVS  "    •  M-AVRELI-CAES 

,      A  VG  •  LIB  •  SVBPROC  MILITES-CONSISTENTES 

f  AVRARIAK  MVNICIPII 

V    •     S     -     M  POSVERVNT 

Gruterus  pag.  IV.  4.  51  pag.  Xl.  j ,' 

Triiianufque  ita  lupiterindigitatus  ,  vtipaflim  Dijs  Augullorum  epithctorLj 
addcre ,  imo  eofdem  pcculiaribus  quoque  ahcuius  gentis  nominibus  infignire  , 
veteres  folebant,    Sic  enim  apud  eundcm  Gruterum  varias  dcdicationes  lcgi- 
i  mus ,  hoc  eft  iVNONT  CLAVDIAE  pag.  XXV.  9.  IVLI AE  AVFIDENAE 
CAPITOLINAE  XXIV.  i4o  IVNONIBVS  IVLIAE  ET  SEXTILIAE 
XXV.  u.,   HERCVLl  AELIANO  pag.  MLXVIIIL  ic,  I  V  LIANO 
pag.  XLVIII.7.,  FOilTVNAE  FLAVIAE  pag.  LXXV-  5.,  &DIANAE 
VALERIANAF,  pag.  XLI.  9. :  vltraquas,accipeLe(florhafce  e  Sphanemio, 
&  Reinefio ,  quamuis  ifte ,  vt  mox  dicemus ,  noftrse  opinioni  pariim  faueat . 
5    DIANAE  •  RAESIANAE     AMARYNTHIAE  •  DIANAE 
(V  RAESiVS-  Q.*F-SVRDINVS     LYMPHAE    •    FORMONI 
CVM-RAESI A-HERCVLANIOLA     M  •  AVRELIVS  •  M  •  AVRELI 
S  A  C  R  V  M  A  VG-LIB  •  AMARINTVS 

Diflert.VLpag.  511.  D'D 

HERCVLI  •  PATERNIANO  Claflf.  L  num.  CCXXIX. 

■    COMITI-OMN-  DEOR  C^  hanc fupple ex  MS.  Bibliothecx Bar- 
J^'IVNIVS-  P^F  •  PA         berina»,  vbi  AnconsE  extaredicitur. 
TERNVSC^"  ET'  IFHIA  PATBRJSIA-  JK 

'  Clafl".  L  num.  LXXL  SAf^E-LlBEKTA^  P-5-  V'S'L*M. 

PLVTONI  •  NERVIANIO  •  ET  •  FROSERPINAE 
NERVIANIAE-SACRVM^KAL-IVN 
I  L-D^D^D-AMITERNENS 

M  •  AVRELIO  •  ET  •  L  •  AELIANO  •   COSS 
NERVIANIA  •  OLYMP VSA  •  S ACERDOS  •  P  •  D 
ET  •  NERVIANIVS  •  FEROX  •  HIERQPHANTA 
HECATAE  •  V •  S  •  L • M 
Claft'.  h  num.  CCXXXIV. 

CERERI 


248 


RAPHAELIS   FABRETTI 


CERERI  .  AMBLACYNTHIAE 

SACRVM 
M  •  CINCIVS  •  M  '  L  •  AMBLACYNTHVS 
AVG  •  N  .  TABVLARIVS  •  PORTVEN 
Clafr.Lnum.CCXLVII. 
aliaf(]ue  quattuor  e  mcis  manufcriptis . 

SILVANO-  FLAVIORVM 
CASSIANVS^  T^  FLAVI-  AVG-  LIB 
CELADI  •  LIBERTVS  •  FECIT-VNA 
CVM  •  F  L  A  V I S  •  CASSI ANO  •  ET 
AMANDO  •  FILIS  •  INCHOATA 
ANTONINO*AVG^FIO'P-P 
DEDICATA.XV.  KAL^APRIL 
SCIPIONE  •  ORPHITO  •  ET 
SOSIO  •  PRISCO 


repertnpropeMat 
foleuvi  D.  HelettA 


CoS 


NYMPHIS-GEMINIS 
S  A  C  R  V  M 

C-  FVFIVS-  GEMINI-  F 
POLITICVS 

IDEM-AQVAM-PERDVXIT 
Firtni  apud  DD.  de  lortis 

CERERI-  ORCILIA 

NAE  .  SACR VM 
C  •  AVRELIVS   •  ORCILI 
VS  •  PARALIVS  •  M 
AVRELI  •  S  E  VERI 
A  V  G  .    L I  BERTVS 

RCILIANVM 
^P  O  R  T  I  C  VM 

ALIAS  •   P  A  R 

L  A  B    E   F 


F  O  R  T  VN  AE 
TORQVATIANAE 
Q^CAECILIVS 
NARCISSVS-D-D 

Vmea  Carpinea  Via  Aurelici 


Hanc  demum  addi- 
mus  ex  ipiis  fciiedis 
Barberinis ,  vnde  &: 
antecedcntem  fuai- 
pfimus  5  quia  reni^ 
illuftrat ,  &  numen 
in  conferuatorenx. 


CERERI  .   CONS 
E  R  V  A  T  R  I  C 
ORGANIAN-SACR 
M  •  CLAVDIVS  •  M  •  L 
ORGANIVS-SACER 
DOS  •  BONAE  •  DEAE 
ET-SACE^,DOS-CORP 
LVTORVM  •   ET 
TECTORVM 


dedicantis  implora- 

tum  &:  adoptatum  quodammodo  fuiiic  dccet.' 
•Neque  hoc  quidem  abfque  GrcTcorum  exemplo  \  cum  eodem  pado  denomina- 
tam  a  Phocenfi  homine  Laphrio  Caftalij  f.  DIANAM  LAPHRIAM  apud 
Calidonios,  aCnagioCNAGIAM,  a  Sarone  Troezenio  SARONIDEM,a 
Sciro  Dodonxovate  SCIRlADEMrabltouo  Amphiayonis  f.  MINERVAM 
ITONTAM  prope  Coroneam  ,  (  quamuis  alij  ab  Vrbc  Itdne  deducant )  S AR- 
FEPONIAM  in  Cilicia  a  Sarpedone  Rcge,  lASONIAM  a  clariirimo  huius 
nominis  Argonautica  expeditionis  duce,  jn  cuius  Templo  Nckd^  priorem 
anchoram  lapideam  Nauis  Argo  dedicarunt ,  ALEAM  ab  Alco  Arcade  Aphi- 
dantis  f. ,  AIANTIDEM  ab  Aiace  Telamonisf  MegarGe,S:  TELCHINIAM 
in  Boeotia  a  Telchinis  qui  e  Cypro  illic  domicilium  tranflulerunt  :  HERCV- 
LEM  MANTICLVM  in  Mefiana  ohm  ZancJe  apud  Fretum  Siculum  a  nomi- 
ne  Tcmpli  fimul ,  &  Coloniaj  condkoris ;  PHILHM  S^  LAMIAM  VENE- 

REM 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-     ^49 

REM  a  cognominibus  fcortis,  ERYCIN  AM  in  Arcadia  a  Pfophide Erycis  fi- 
lia ,  AENEADEM  apud  Adium ,  &  alibi  quoque  ab  ^nea  profugo :  CERE- 
REM  MYSIAM  a  MyfioMyceneo  eius  hofpite,  PELASGIDEMa  Pelafgo 
Triopa^  f  propc  Argos ,  AMPHICTYONIDEM  ad  Anthelam  Vicum  vbi 
Amphictyonum  fedilia  ;  PANEM  SlNOITEMa  Sinoc  Nympha  Arcadica 
cius  nutnce :  APOLLINEM  LYCEVM  a  Lycio  Pandionis  f. ,  LEVCATEN 
,  a  LeucoVlymsfocio:BACCHVMMELANTHIDEMaMelanthoexEh- 
daruni  genere  qui  Athcnis  poft  Thymaetem  Thefeidarum  poftremum  rcgna- 
uit:AESCVLAPIVM  DEMAENETVM  in  Templo  iuxta  Alpheumfluuium 
aconditore  eius  nominis  :  lOVEM  denique  HECALV^M  ab  Hecale  vetuli 
Thefei  hofpiia ,  MESS APEVM  fub  Taygeto  monte  de  Meffapi  facrificuH  no- 
mine  ,  &  BELVM  Babylone  ab  ^gypcio  viro  Belo  Lybix  f. :  ac  IVNONEM 
<  BVNAEAM  in  Acrocorinthi  afcenfu  a  Buno  Mercurij  f.  Tcmplum  dedicante : 
dcnominata,  inquam  ,  ab  ^dium  conditoribus  carum  numina ,  ex  varijs  vetc- 
rum  Authorum  iocis ,  &c  Paufania  prxfertim ,  coUigi  poflit , 

Cum  igitur  frequenter,  ex  allatis  tam  Grscorum,  qudm  Romanorum  exem- 

plis, Templa, vd fimulachra  ipfa,  proprijs nominibus in rei mcmoriam  nota- 

ta  videamus  j  non  hene  vidcntur  rem  aliorftm  ducere  ij?,  qui  indiftinde  cx  j^u£U' 

1  [ii ,  vcl  alio  gentilitio  titulo  addito ,  nomina  Deorum  Auguftos ,  aliofue  vfur- 

paficcontendunt  j  vt  feccrunt  Barthius  ( cui  fuas  vocesreddo  )  in  Animadu.  ad 

Stat.lib.  II.  vcrf  i^/.S^Reincfius  Epift.  LXIX.  pag.  654. 

ij      Non  negauerim  fane  ,  in  adulationem  fummarum  poteftatum  ,  quas  Dijs 

aequarcconfueuerunt ,  quandoque  principibus  viris ,  foeminifue,  nomina  Di- 

uorum  attributa ,  vt  prjetcr  exemplum  Popparse  Sabinse ,  VENERIS  nomine^ 

3  donatas  in  hac  infcriptione  ex  ConOantinianisDionis  Excerptis  mutuat^ ,  SA- 

BINAEDEAE  VENEKI  MATRONAE  FECERVNT,  &  alterius  nefcio 

cuius  obfcurioris  loci  VENERIS  LATINILLAE  apud  Grutcrum  pagin5 

DCCCXXXVIU.  16. 

VENERI 

LATINILLAE 

SPEDIVS-MA 

TERN  lANVS 

MARITVS 

rcpetitum  (  vt  puto  )  VatinilU  nominc,  atque  cmendato  ctiam  nomine  acprae- 

nomine  mariti ,  in  hlc  alia  pag.  MLX IX.  i. 

VENERI 

VATI N I LLAE 

SP-AELIVS-MA 

TERNIANVS 

MARITVS 

<quam  extra  dubium  eft  ad  vxorcm  dcdieantis  refcrri ,  &  nonnulla  alia  intcr  in« 

(criptioncs  a  Rcinefio  allatas  j  cuincunt  fequentcs,  ipfi,&  Grutero  ignotar,  qua- 

li  rum 


aj-o      RAPHAELIS   FABRETTI 

rum  priorcm,  Gauli  repertam  Georgius  Gualtherus,  aliam  Lampfacoj  tcrtiainj  ^ 
Meearae  lacobus  Sponms  edidit ; 

CERERI  •  IVHAE  •   AVGVSTAE 
Diyi  •  AVGVSTI  •  MATRI 
TI-CAESARIS-AVGVSTI 
LVTATIA  '  C  •  F  •  SACERDOS  •  AVGVS  • 
lMP-PERPETVr--'AVG^-- 
M  •  IVLIO  •  M  •  F  •  QVI  •  OPTATI  •  FI  •  • 
■^--■-  IVLIAE  •  AVGVSTI  •  IMP  •  PERPET  •  • 

LlBERlS-^Sibi-.CONSACRAV  •  • 

Infcript.  J49'  pag.  52' 


TOTAIAN  SEBA2THN  E2TTAN 
NEAN  AHMHTPA  HrEP0T2IA 
TO  AE  EIS  TO  AFAAMA  KAI 
THN    BA2IN    KAI  THN   ANA2 

-  TA2IN  A  TTOT  AAnANHMA 
ITOIH2AMENOT  EK   TON 

-  lAIQN  TllEP  THS  E  I  2  TOT2 
2TE$AN0T2ET2EBEIA2  TOT 
lEPEnS  TDN  2HBA2TON  KAI 
STEOANH^J^OPOT  TOT  2TM 
nANTOS  ATTQN  OIKOT  KAI 
TAMIOT    TOT   AHMOT  TO 

•  AETTEPON  AIONT2IOT  TOT 
AnOAnTEIMOT 

2ABEINAN  BA2IAI22AN  2E 
BA2THN  NEAN  AHMHTPA  AT 
T0KPAT0P02  AAPIANOT  TT 
NAIKA  nAM^TAOI  TnO  THN 
EniMEAEIAN  lOTAIOT  KAN 
AITOT  TOT  KPATI2TOT  AN 
GTOATOT  2TPATHrOTNT02 
AISXIQNOS  TOT  AAMOKPA 
T0T2 


Ju/iam  Jugujlam  Vejtam 
nouam  Cererem  Senatus 
fuwptutn  lerb  infiatuam  CiT* 
hfim  O*  ?re^io- 
nem  ipfus 
faciente  ex 
proPrijs  pro  reti^iont  ■ 
erga  coronas 
Sacerdote  Augg^,  C?* 
Stephanephoro  vni- 
uerf^  ipforum  Dcmus  ciT* 
^^(lore  popuit 
fecundiim  Dtmyfo 
Jpollonotimi  f 

tom.  II.  par.  I.  pag.  93. 
Sahinam  Reginam  Au- 
gufam  nouam  Cererem  Im- 
pcratoris  Hadriim  njxo- 
rem  Pamphilifub 
curd  lulij  Can- 
diti  optimi  Trccon* 
fulis  Pr^feclo 
Aefchione  Dnmocra- 


tisf. 

tom.  II.  par.  IL  pag.  xi} 
6c  inter  nummos  quoque ,  sereus  ille  rarifEmus ,  qucm  refcrt  Falconerius  in^ 
Not.  ad  Infcr.  Athl.  pag.  33.  cuiusinanterioriparte  circacaputLiuix  AIBIAI*^ 
HPAN  j  Liuiam  Umonem  5  in  aucrsa  vero  ,  qux'  lulix  Augufti  filioicaput  Iiabet* 
lOTAIAN  AOPOAITHN  ,  luliam  Fenerem  iegitur  j  vttaceam  alios  tamquanx,] 
notiores  extantes  apud  Seguinum  m  Scleut.  Numifm.  cap.  II.  num.  XVI. 
Phtiiix  Pyrrlii  matris  fub  lunoms  5  Antoni:^^  Drufi,  di  Sshmx  Hadriani,Agrip- 

pinx 


■T    IH 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-        25-1 

.  pin«  Claudij  5  tam  fub  Cereris ,  quam  etiam  Cybelis,  &:  Liuise  (eu  Tulias  Augu- 
fti,  fub  Dianae  iconibus  .  Non ,  inquam ,  hoc  abfolute  negauerim  ,  fed  diftin* 
ftionem  aliquam  in  hiic  re  adhibendam  moneo  j  itaut  ahqu  >ndo  certe  nomina 
Dcorum  fibi  vindicaffe  admiferim ;  non  tamen  femper  adie(ftam  numinis  no- 
mcnclaturam  agnofci  debere  :  in  hac  prarcipue  lOVIS  TRAIANI  infcriptio- 
ne  ,  qu^  eo  iam  defundo  ,  omnique  adulatione  extin<5ta  ,  continuata  legitur . 
Artificum  quoque  nominibus  fimulachra  infignita  fuifie  obferuo  ex  Diodo- 
ro  hb.  V.  Apolhnis  Telchinij  apud  Lindios,  lunonis  S^  Nympharum  Telchi- 
niarum  apud  lalyfios ,  Si  rurfus  lunonis  Telchini^  apud  Camirum,  a  Telchinis 
ita  didiA ,  quorum  folertisE  primae  Deum  ftatusE  accept  je  feruntur .  Sed  hsec  pro 
mantifsa  dicia  fint,minimo  additamento,  &  fine  vfu,ad  infi:itutam  quasfl:ionem. 
p        Notabilis  efl;  appellatio  Procuratoris  Maufolei  in  hoc  Traiani  Liberto  ,  dc_, 

:  qua  Gruterus  pag.  CLXXV.  s>, 

M    •    V  L  p  r  V  s 

AVG  •    L  •    AEGLVS 
PllOC-  MAVSOLAEI 

I  M  A  G  I  N  E  M 

CORINTHEAM 

TRAIANT  •  CAESARIS 

COLLEG  •  FAENARIOR 

D     •     D 

Nec  aflero ,  nec  fatis  adducor ,  vt  crcdaiii ,  imaginem  iftam  Corintheam  ad 

'I   noflirum  Maufoleum  pertinuifle.    Exmentione  autem  in  quam  incidimus, 

qua^ro  ,  ex  quanam  matcrie  fiatua  Traiani  Column^  fupcrimpofita  confiiiteritj 

poltquam  Ciaconus  qui  num.  1 4.  capitis  a  fe  yifi  menfuram  inijt ,  &  pedes  ad- 

huc  fuo  tempore  faftigio  adha:rentes  infpexit ,  hoc  dubium,cx  verbi  vnius  parfi- 

K   monia,  nobis  reliquit .    Quemadmodum  igitur  fuper  Maufoleo  Auguftiad  ri- 

pam  Tiberis  (  vt  ait  Strabo  Iib.  IV.)  pofitum  eji  <eneHm  fimulachmm  /^u^uftt  C<- 

fAris  i  haud  ahter  verifimile  eft  facium  fuifte  in  hoc  Traiani :  eo  quia  prrEfertim  > 

6v  ipfius  equeftrem  in  eodemmet  Foro ,  &  aliorum  ftatuas,  ^eneas  fuiife  fcimus  j 

nc  prceftantiilimum  hoc  opus ,  alijs  circumcirca  ornamcnto  decedilfe  diccndum 

fit .  Caueant  attamen ,  ne  cum  Panuinio  in  Commen.  Reip.  Rom.  lib.  L  ad 

Rcgion.  IX.  pag.  20 1 .  ad  Maufoleum  Augufti  hanc  infcriptionem  transferant: 

quia  nomen  Maufolei  (  quod  Panuiniunl  dccepit )  commune  fuit  apud  Roma- 

nos  omnibus  eiufmodi  fumptuofis  monumentis  ,  tefte  Paufania  in  Arcad. 

;•  MoLvauXeix  oyo/jiCL^ovm  ,  'vt  Romani  rei  miraculo  adduEli-,  [  de  Maufoli  fepulchro 
loquitur  ]  ma^ntfientijjim*  c^u<e<j^ue  apudfe  monimenta  ,  Maufolea  appellauerint  - 
Et  vrgenti  fifima  eft  coniedura  ,  de  Traiani  monumento  hic  intelligi ,  dum^ 
Marcus  ille  Vlpius  praenomine  &:  nomine  fimul  Patronum fuum  detegit,vt 
Veterum  mos  fuit,  &:  nos  fupra  contra  Ligorium  obferuauimus ;  Augufti  en^m^ 
Libcrti  5CAU  ac  IVLH  fuiflent,  quales  quamplurimiin  marmcribusoccurrunt. 

I  i     1  Nec 


aj-i        RAPIiAELIS   FABRETTI 

Nec  fplum  ambitiofa  huiufmodi  j  fcd  etiam  communia  priuatorum  hominum ,  \ 
hoc  titulo  (  &  quidem  barbare  confcripto )  infigiiita  monftrarc  polFumus  apud 
Gruterum  5  vt  pag.  CDXCVL  7.  MAESOLE  VM  quoddam  Ncmaufi ,  pag, 
PLVL  *.  MESOLEVM  Pauli  Mihtis  Tarracon^,  ^ pag.  DC Vll.  J ,  MESO- 
LVM-  M-SEH  •  ORCILI  Via  FJaminia  ad  Iseuam  intcr  miliar,  iL  &  llL  ,  nec- 
nonMOESILEA  apud  Frontinum  dc  Limitib.,quo  in  loco  RigaltiusinNot. 
MVSILE  VM  (  fic  Authori  de  Caf.  Liter,  didum  )  adducit  j  ^:  hanc  eandcm.,  B 
MVSILEIvocem  bis  vfurpauit  Anaftafiusin  Vita  LeonisIII, ,  ouam  fruitrajl 
tamquam  Exfcriptoris  mendum  corrigere  adnititur  Altefcrra  ibidcm  >  dum  ex 
corruptione  non  vnius  fa:culi  pluribus  modis  detortam  videmus  ,   Inter  tot 
Vcrbi  huius  dcprauationes  ,  Maufolei  veftigium  reperiri  adhuc  credimus  in  de- 
nominatione  ISILEO ,  cuidam  infigni  fepulchrah  rotunda;  form^  monumento 
ctiamnum  inhercnte ,  ad  XI,  lap.  vcteris  Via?  Tufculana?,  in  fundo  Nobb.  de_, : 
Roccijs .  Adde  reda  ortographia ,  fc(juentcm  apud  Edmundum  Figrelium  de 
Statu,  Roman.  cap,  X,  fol.  8ot 

M  ^  C '  Qj  AVITO '  SVPERFLVENTI  •  PFCV 
NIA  •  QVAM'  IN'  MAVSOLE V M  -  SIBI-  FACI 
ENDVM  •  ET '  STATVAM  •  MARMOREAM 
PONENDAM  '  TESTAMENTO  ^  IMPENDI  3 

IVSSIT 
Cum  etiam  marmorum  alteriXiberto  commifra,forfan  ad  hoc  opus  pertinuit: 

DIS  •    MANIB 
M  •  V  L  P  I  O 
MARTIAH 

AVG^LIB  E 

AMARMORIBVS       Grut- pag.DXCin,  7. 
2^  quatenus  id  nos  longe  petijfle  dicantj  non  foli,  nec  inconfulto  crrauerimus . 

Eadem  dubietate  (  cum  plures  in  Daciam  expeditiones  tamante ,  quam  poft 
iTraianum  referant  hilloriie )  hanc  aham  infcriptionem  exponimus , 

D      •         M 
CN  •  POMPEIO  f 

POMPEIANO 
EQVO  •  PVBLICO 
TRIBVNO-LEG-IH 
ITALICE  •  PRAEFECTO     Grut.pag.CDLV.9. 
COHORTIS  •  AFRORVM  fed  tmendata.  ex 

I  N  •  D  A  C  I  A  M  fuo  ctppo  Vm  5 

POMPEIA-CLEOBVLA  C<efarma. 

ET' CLEOPATRA  •  FRATRI 
,    ,         ^  KARISSIMO 

Terminus  &  corona  Dacici  Belli ,  triumphus  fuit  5  vnde  conuenienter  no- 
ftram  han^  colleaioneni  j  gemins ,  triumphum  &  fpei^acula  a  Traiano  edita-, 

refe- 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-        zj-j 

^  rfefercntes  infcriptioneSj  merito  quodam  iure  coronabunt» 

L-ANNAEVS 

MER 
VICIT  .  CJV 
AlU  .  SECVND  .  TVLIT 

.^^  XXIIIIX 

i:.jr  TER.TVLIT-XIIX 

PAL-ET-COR-.V-* 

DlVf  .  TRAIANI      Grut.pag.CCCXXXV.  4. 
AVG'MVN  cxBoiHardoto.IV.p.119. 

Notam  illam  MER ,  Grutero  intadam,  &  infeliciter  tentatam  a  loanne  Argo- 
lo  in  fuis  Notis ad  Panuin.  pag.3  i .col.  ?.,  dc  McRJDIANO  Gladiatore  intel- 
ligimus  5  ex  eorum  genere ,  qui  beftijs  in  matutmo  fpedaculo  obiedti,  ac  fuper- 
ftitcsjmeridie  inuicem  obijciebantur.  Hos  legitimos  dertinatofc|ue  Gladiatores 
fuilk,negat  Lipfius  Saturn.  lib.  II.  cap.  XV.  eo  quod,  nec  docti  faclique  ad  pu- 
gnam  erant ,  nec  armis  in  ea  vtebantur,  aut  arte :  verum  cum  nominefufe  Claf- 
fis,  MERIDIANOS  fcilicet,  tum  a  Suetonio,  tum  a  Tertulliano,  locis  a  Lipfio 
obferuatisj  appellatos  v^dcamus ,  nequicquam  ex  artis  imperitia  eos  excludere_, 
polTumus;  quia  natura  ipfa  artem  quandam-,  qua  quis  fe  tucatur,&  inimicum., 
I;^dat,  non  fine  aliqua  fpedlantium  improba  deledatione,  folct  edocere  :  $c  prae- 
terea ,  intcr  eofdem  Beliiarios,  e  quibus  Meridiani  prodibant ,  non  deerant  pro- 
fcdo  ,  qui  pugnandi  folertia  prarditi ,  vltro  in  ea  ClaiTe  nomen  darent,  vel  vir- 
tutis  caufsa,  vcl  etiam  locatis  operibus,vt  habetur  in  L.  i.  §.  Item  Senatus  con- 
fulto  D,  dc  Portul.  in  quosperdit^proieclsequc  audaci^  homines ,  it  mtfer9 
aduUrentur  ventri^iadiaiorf.is  optrasfuas  locmtes-^cj^HO  cum  heflijs  depumarent-i  in- 
uehitur  Cyrillus  Cathec.  I,   Beftiarios  quofdam  nauticos  ad  fped:aculum  indu- 
xit  Ludouicus  Dorleans  in  Tacit.  Annal.  lib.  XII.  pag.  648.  num.  5. ,  non_j 
quidem  ad  plaufum  ,  fed  ad  rifum  dodiorum ,  in  truci  quamuis  illo  ad  Lacum 
Lucinum  nauali  pr^lio  :  fed  vt  author  ifte  nouum  quidfe  cogiraffe  oftendat, 
nullum  proprietatis  vcldecorispenfum  accurat,vtcumpaulI6  infra  compluuium 
pro  effluHio  frigidifsime  reponit,  itemque,  cum  ex  Ceionij  nomine  propudiofum 
illud  etymon  fordidi  noitri  ac  triuialis  vcrbideriuat,  ad  lib.I.  Ann.  pag.  81« 
num.  4.  &  fexcenta  huiufmodi  monftra  inuehit . 

In  eo  itaque  Lipfium  potius  fupplebimus  ,  Meridianos  hofce,  fi  vera  efl  no- 
flra  explicatio  ,  haila  fola  ,  non  gladio  ,  (  quales  ipfe  pingendos  curauit )  CTte- 
ra  nudos ,  <ir  ad  iBnm  totis  corporibus  expoftos ,  vt  Seneca  Fp.  VII.  eos  defcribit> 
&  Boiflardus  hunc  L.  Annx'um  eleganti  iconc  exhibuit ,  in  arena  depugnaflcLj  : 
cuius  moris  parum  confcius  fuit  Dominicus  lacobatius,  qui  numifma  illud  cum 
Androdo  5v  lcone  Optimo  Pontifici ,  fummoque  benefadori  meo  nuncupauit, 
yilem  befl:iarium ,  &  fugitiuum  mancipium ,  iufli  militis  in  fpecicm  adornans  ►- 

Sxuiflimum  omnium  fpcclaculorum  hoc  cxtitiflfe  ,  ex  Suetonio  arguitur  iiLj 
Claudio  cap.  ^4. ,  vbi ,  vt  probet  cum  fan^uinanum  naturafuiffe ,  Bejliarijs  , 

Attj^ue 


t^-^       RAPHAELIS   FABRETTl 

4tque  Meridianis  adeo  deleBatum  (cribit ,  it  etiam prtmd  luce  ad  fpeSiaculum  d/-' 
fcenderety  0*  mendte-i  dmijfo  c^d prandium populo-i perfederet .  Seneca  pariter  diwiS 
Epift.  Vil.  in  efferam  eiiifmodi  crudelitatem  ftylum  acuit ,  obijciendi  fibi  ipfis 
matutinos  ferarum  vidores :  f^  tamen  lleincfio  ex  Senecas  fententia  nefcio 
quomodo  vifuni  fuit  ?  oculos  fpeUatorum  fub  meridiem  d  cruore  quieuiffe ,  ad  In- 
fcrip.  CVII.  Clafl.  I.  pag.  J  8  i.  ?  ac  fucceiFiue  Suetonij  locum  in  Aug.  cap.44. 
corrupit  5  ncc  eius  mentem  alfequutus  eft  j  ibi  enim  non  de  Gladiatoribus 
agitur ,  fed  de  Athlctjs  ^  Pugilibus  ,  quos  aperte  diftinguit  parens  eloquij  Ci- 
tero  Ep.  ad  famil*  i.  lib.  Vll.  nam  quid  (go  te  Athletas  putem  defderare ,  qui  GU' 
diLitores-  comempfens  ^  nee  vt  lenifati,  fed  vt  muliebri  verecundi^e  pudorique^ 
confuleret ,  Auguftus,/;^/'  illud  Pu^iium pojiuiatum-)  difluiit  infequcntis  diei  ma- 
tutinum  tempus  -,  edixujue ,  muiieres  ante  ijoram  V.  venire  in  T heatrum  •)  non  pia- 
cere  ,  Alibi  quoque  in  hac  arena  parum  fcliciter  verfatuseft  ReineliuSj  nempc  i 
Clafi".  V,  Infcr..  LXIV. 

M-  COILIVS-  M-  L-  P ANORMVS 

AGITATOR 

FAC  •  GARAMANTINIC 

VIXIT-ANN- LVII 
AGIIAVIT-ANN-XV 
Faaioncm  GARAMANTINICAM  in  CEROMATONICAM  immutansj 
qu.^  fi  a  ceromate  quo  Jt/yietie  inungei>antur  nomen  deducit  5  cum  id  rehquis  om- 
nibus  commune  fuerit  5  nulla  hinc  fadionis  vel  diuifionis  nota  haberi  potcft :  &: 
quid  tandem  Aurig^e  cum  ceromate  ?  Succurrere  potius  homini  debuilkt  fimile 
apud  Gruterum  fuum  verbum  (nifi  quod  prius  elementum  abrupto  ibi  marmo- 
ye  dcficit )  in  fequenti  infcriptione  pag.  CCCXXXVIII.  2.  exprefiunu : 

M-AVRELIO-LIBEROG 

^PATRI  •   ET   •   MAGISTRO'' 

aE  T  •  S  OCIO  •  D  O  M  I  N  O"^ 

5|E  T  •  AGITATORI  •  FACTIONIS  ^ 

N  PRASINAE  ^ 

■TjAVRELIVS-CAECILIVS-PLANETA^ 

N  ROTOGENES  •  OB •  in  •  PALMAR I 

l   HOC^   DONVM^  VOVIT  ^ 

A  NATIONE  .  AFRI  ^ 

vnde  videtur  ,  Fadionem  Prafinamjqu.-e  cum  Garamantinica  in  Gruteriana  in- 

fcriptione  iungitur  ,  vnam  &  eandem  cum  illa  efle  5  &  propterea  in  Reinefiana , 

fub  hoc  tantum  nomine,  (  fiue  tefleram  &  cognomentum  vocare  libeat)  aliud  < 

pra:cipuum  intelligi  .  Si  cuius  palato  h.Tc  non  fapiunt ,  is  Boldonium  adcat  in 

Epigraphic.  lib.  II.EIog.  Charadl.  epig.  LXXX.  pag.  81.  vbi  hybridam  hanc 

expofitionem,ex  Iatino-&:gr£Eco  fcrmone  mixtam  &  maIecompofitam,inueniet, 

[  ARAM  •  ANTINICA  •GENTI  -NICA  ]  dedicauit  aram  proijiBori^genti 

mUrici  i  ne  fuam  quidem ,  fed  fuppreflo  authore ,  a  Bulengero  de  Circ  Rom, 

.         cap. 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIJI-        zyj- 

cap.  XLlIt  hiifeta.hiU  plagio  intcrccptafTL. . 

De  'cifiierh' nieridianis  fpcvflaculis ,  i  quibusaliquantulum  diorcfTi  fiimus^ 
^quirur  fi-agmentum  hoc  infcriptionis  apud  Gualtherum  inter  Tabulas  Pan- 
hormiranas  num.  179.  pag.  27. 

LrANI-Q.VOD-MERA-FIDE  -ADMI 
CVR-  PORTENSIS»  KAL*  QJV^OD-  SIN  GVLARI 
LAVDABILI  -MVNERARIO  •  INDVLGENTIA 
HIBVIT-  ILLVT-  MERVIT-  OPTANDO-  Q\^OD  •  VOLVIT 
DITIONEM  -GRATISSIMAM-  REDDIDIT-  QVOD  •  DIE  • 
S  •  H  O  R  A  S  •  THEATRI  •  VOLVPTAS  •  TENVIT  •  ET  •  HILARIS 
ERIDIE^  TRANSIIT^  IN  -QVA  •  MIRATVS  •  HONESTISSIMVM 
GENERE  •  HERBARIARVM  •  ET  •  NVMEROSAS  •  ORIENTALES 

IMERIDIE-IN^  VTRIVSQVE^CAVEIS-  VARIS-  MISSIONIBVS 
ENTIA  •  SACRA  ♦  SPECIALITER  •  MERVIT  •  AT  •  C  V  L  T  V  M 
;  MPLISSIMO  •  APPARATV  •  CIVES^  SVOS  •  VNIVERSOS 

VOLVPTATES  •  HONESTE  •  EXHIBITAS  •  AD  •  AVGENDAM 
ENTISSIMIS  •  VOCIBVS  •  BIGAS  -CENTVRIATIM^ 
•  VN  DI A  •  Q VO  D  ESSET^  D VAB  VS  •  BIGIS  •  ET  •  EQVESTRIB 
Quoad  rciiqua  igitur  infcriptionis  LVCi'ANNAtI  •MEKIDlANf  j/f- 
!|  (undis  CT*  tenias ferrr^Qx2X  inferiora  praemia  mereri,vt  indicat  lapisAppulei  Dio- 
1  clis  inter  Circenfes  Gruteri  pag.  CCCXXXVIL  ,  vbi  poft  enumerata  PRAE- 
MIA  M  A I  O  R  A  ,  ita  fubditur  SEC  VNDAS  •  DCCCLXI  •  TERTIAS» 
DLXXVI-  QVARTAS-AD-HS^  ooI-FRVSTRA-  EXIT  ooCCCLI. 
Certius  ver6,5c  hac  cadem  loquendi  formula,habetur  in  hac  infcriptione  adhuc 
in  ^dibus  Delphinorum.  extante ,  a  Grutero  relata  pag.  CCCXXXVIIL  5. 
,  AQVILO- N-  K-  AQV I  HIRPIN VS  •  N  •■  AQVI 

LONIS  •  VICIT .  CXXX  LONIS  •  VICIT  •  CXIII 

■  SECVND  •  TVLIT  Infculpti  SECVDAS  •  TVLIT 

LXXXVIII  hincmdeefii         LVI  •  TER  •  TVL 

TER  ^HO ,  &  inter  eos  XXXV  j 

TVL  tnedius  tir  ttinicatus  , 

XXX  dextera  'virgam  tenens  ,/iniRra 

I  VII       cmijlrum  fu  hfmens ,  (s^ pahulum  thi  repofitnm  prAens « 

I  •  D     •     M  . 

CLAVDIA  .  HELICE 
FEC .  L .  AVILL  •  DIONYSIO 
COND  •   GR  •    RVSSAFAE 
CONIVG  •   DIGNISSI^ 
I       Totum  id  optime  explicat  ex  fragmento  illo  apud  Grutcr.  pag.CCCXLII, 
Panuinius;  exquonotabis,  primum  nomen  fignare  equum  AQVILONEM 
hinc ,  inde  HIRPIN  VM ,  nobilitate  harum  palmarum  a  Poctis  decantatum ,  a 
Martiale  fcilicctEp.LXill.  hb.ino&  luucnalc  Sat.  VHL  vcrf.  55.-,fecundum 
nomen ,  cqudrum  colores ,  N.  K.  ntgro-kjfiutn  fiuc  nigro-c<efum  in  prirnc,&  N. 
,  ni^rum  ip  altcro ,  (  vt  in  alio  fragmento  infcriptionis  inter  meas  inxditas ,  cir- 
'  cenfem 


zf6       RAPHAELIS  FABRETTI 

cenfem  cquum  nomine  CALLIDVM ,  rufo  colore  ex  adied^  notS  R  fuiffej 
credo  )  tcrtium  denique ,  nomen  ipfius  domini  equorum  AQVILONIS,  quod 
cum  nomine  prioris  equi  coincidit .  Nec  nouum  hoc  efle  poteft  ?  quia  &  hodic 
a  podelToribus  nomina  equiscommunia  fieri?non  raro  videmus . 

Palmam  tandem  &  Coronam  in  dida  Anncei  inferiptione  (  quse  tot  alias  in^ 
fui  explicationem  traxit)eundem  meruifle^admonent  notx  illae  P  AL'ET»COR'; 
ncc  fecus  exmarmore  vtrunqucornamentum  viriimaginiBoifTardusappingit. 

Secunda  ha:c  M.  Antonij  Exochijdign?  eft  ob  plurimam  quamcontinet  eru- 
clitionem^quae  exa(^e 
perpendatunquod  vt 
alTequipolIimus^pri'- 
m  erroribus  in  quos 
cxprauaBoilTardide- 
lineatione  Gruterus 
an  expHcatione  inci^ 
dit  5  fyncero  exem- 
plari  exhibito  ,  ex 
marmore  penes  la- 
cobum  Mafcardunx» 
exiftente,medcamur. 
Videselateredex- 
tro  harpettf  qualenru, 
Grut.  pag.cccxxxv.  5 
vbi  hanc  infcriptio- 
nem  recenfet ,  ianu 
agnouitj  &  Thracum 
propriam  fuifle  ,  ex 
ClementeAlexandri- 
no,  Artemidoro,  ^ 
luuenahs  Interpretc 
probat  Lipfiusdi(9:o 
lib.  n.  cap.  IX.  :  in- 
«ersa  tametLj  intus 
acie  ,  falcis  modo  , 
ron,  vt  Lipfius  exhi- 
bet,  gladijs  Turcicis 
fimiIem,quod  omni- 
no  figuras  falcis  (id 
ffarpe  grjcce   fonat  ) 

contrariumeft.  Nec  __  ^^, 

moueat  quempiam  locus  luuen.Sat,  VIII.deGladiatoribusThracibusintelleaus; 
Tiec  dypto  Gracchumpugnantem ,  aut  falce  [upina  > 

vnde 


TI&CVM-AR^XK&ft 

simss      m 

ROMMVNEIVSD^[\ 

DiEvmif 

LIB.V1111MISSFE  i 

ROM.MVNflVfD 


I 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-      %^j 

A  vntiC  forfan  Lipfius  falccm  fuam  inuerfam  concepit :  quandoquidcm  tfupinx 
dicitur  luuenali  falx ,  ideft  incurua,  proprio  cpitheto;  quemadmodum  Catullus 
Argon.  verf.3 1 2.  digitos,in  torqucndo  filo  inflcxos  &  falcatos,fupinos  vocauitj 
Dextera  tum  leuiter  deducens  jiU  yfupinis 
Formahat  digitis , 
&  forficcs  illas  qu3c  ad  lanas  tondendas  etiamnum  adhiberi  folcnt,  introrfus 
s  curuas ,  codem  epithcto  affccit  Martialis  Ep.  LXXXXV.lib.  VII. 

rigetqfte  harha , 
^udlem  forficihus  metitfupinis 

ITonfor  Cinyphio  Cilix  marito, 
Brcuc  fcutum  ,  corona  lemnifcatS ,  &  fpicis  infculptum,  (  proprio  Alcxan- 
drma»  Vrbisfymbolo  induobusnummis  VILS^  VIIL  Tab,  XXXIV.  Oifelij)ad 
clatus  viri  cxiltens,  nefcio  quomodo  in  tanta  rei  culdcntia  Boiflardo  non  vifum, 
eit  ParmuIa,Thrccidica  did;a,cx  qua  ctiamGladiatorem  ifl:um  cThracumClafle 
extitilfe  fufpicamurjimo  ex  appofita  nota  THR  apcrte  dignofcimusjquam  Gru- 
terus  fuo  in  his  rebus  pr*EftantifIimo  acumine  explicare  non  valuit  5  quia  Boif- 
fardus  &  Smetius  elcmenta  ifta  T*  H*  R  contra  fidem  marmoris  intcrpunxcrunt, 
Efl:  enim  veluti  ex  formula  infcriptionum  ad  Gladiatores  pertinentium,  fuanu 
3  cuiquc  Claftem  adfcribcre ,  vel  ctiam  cx  armatura  appofita  indicare ,  vt  in  P. 
VEiDlO  Dtmach<iro,  DECORATO,  GENEROSO,  &  PANTINORE- 
TIARIIS,  DECORATO  alio,  6^  AEDONF  SECVTORIBVS,  (  quicquid 
P.Lselius  Bifciola  SECVTORES  non  Claffis  nomen,  fcd  Mirmiilonum  fauto- 
res ,  fignificaife  crcdiderit  Hor.  Subfec.  lib.  XIX.  cap.  VI.)  &:  in  modo  did:o 
L  •  ANNAEO*MER/V//<i«o,apudGrutcrum  videmus;  hajcfiquidcm  aliaquc_, 
I  Gladiaiorum  gcnera  Lipfius  Saturnal.  lib.  II.  cap.  VII.  copiose  pcrcurrit:  a  quo 
in  hoc  diflcntirc  liceat ,  vt  Alexandrijenatum  Thracibus  nihilominus  infcra- 
mus ,  (  ex  ea  cnim  natione  cos  proprie  fuiflfe  crcdit )  quando  ipfe  a  Fefto  diflen- 
tit ,  qui  ex  Jimilitudine  armatur^  Thracum  eos  denominatos  voluit  j  &  colligi- 
tur  quoquc  ex  Suctonio  cap.  VIII.  dum  Titum  Cxfarcm  jiudium  armaturit 
Thracum  prtefetulijfe  dicit ,  quafi  non  nationem ,  fed  Fadioncm  Thracicam  no- 
tarc  videatur.  Hoc  codem  pado  apud  Campanos  populos  odio  Samnitium^  vc 
traditLiuius  lib.  IX.  cap.  40.  Gladiatores  (  cuiatis  tandem  illi  cfifent)  eo  ornatu 
armati ,  Samnitium  nomme  appellahantur ,  Vnde  Tritanum  illum,  in  Gladiatori» 
Ludo  Samnitium  armatura  celehrem ,  tanquam  Familia;  Samniticae  adfcriptum_,  > 
iion  vere  Samnitem,  intelligimus  apud  Plinium  lib.  VIL  cap.  XX. 

Samnitici  militis  primum ,  qui  deinde  ad  Gladiatores  ciufdem  Claflis  fluxit 
crnatus ,  ita  diftinde  habctur  apud  Liuium  lib.  IX.  cap.  XL. ,  vt  quauis  pidura 
potior  ha'c  defcriptio  Lipfio  vidcatur  Saturn,  lib.  II.  cap.  XI,  Forma  eratfcutiy 
fummum  latms ,  quapeBus  atque  humeri  teguntur ,  fafligio  aquali  5  ad  imum  cu- 
neatior  mohiiitatis  caufsafpongia  peHori tegumentum-iO*  fntftrum  crus ocrea  teBum- 
galea  crijlat^ .  Parum  tamen  cius  pidorem  Liuij  pidura  iuuatum ,  in  hoc  e  ve- 
lufto  marmore  a  nobis  obferuaio  meliori  excmplari,  le^orcs  agnofccnt: 

K  k  in  quo 


RAPHAELIS  FABR.ETTI 


in  Hortii 
Panjff^ilijs 
ad  ViarrLj 
Aureliam 


in  quo  illud  etiam  fingularc5&  maxime  memorandum  ineftjGladiatorcm  nera- 
pe  irtum  (ficjuidem^vtak  Plutarchus  in  Vita  SyWx-facienda  efl  mentio  eorum-,  qui 
nulla  re  lonay  tnemoriam  tamen  fbi pepererunt)  illum  ipfum  Batonem  efle?  quem 
Antoninus  Caracalla  ccegit  eodem  die  cufn  trihus  certare  continenter  ?  eum^ue  occi- 

fum 


^ 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII.      ly^, 

fum  a pcjlremo  ,  affecit  magnijicafepultura :  nomen  enim,  profeflio ,  atque ingcns 
cippi  magnitudojinfimam  viliffiminebulonisrortcm  exccdens,verba  h^cXiphi- 
lini  de  alio  intelhgi  minimepatiuntur .  Ratio  illa  fcribendi  pundis  poft  vnam- 
quanique  fyllabam  interpofitis  ,  nec  inufitata  omnino  cft ,  nec  exemplis  defti- 
tuitur ,  geminarum  nuper  repertarum  infcriptionum ,  &altcrius  e  fchedis  Bar- 
bcrinis  5  vt  alia,  quse  e  Grutero  pcti  poflunt,  omittamt 

D     •     M  D     •     M 

AN-NAEAE-BLAS'T     D  •  A  R  E  L-  L  I  •  O 
E-NI-T-F'PRIS-CVS       COM  •  MO-  DO 

MA'RTTO-OP-TI.MO 

L I  •  C I  •  M  •  A 
TKY • PHAE • NA 


F£  •  CTT  •  CON  •  IV  • 
GI  •  CA  •  RIS  •  SI  •  M 
AE-BE-NE^ME-RE 
N  •  TI  •  QVN  •  QVA  • 
VIXIT-ANNIS-XVI 
IP-SA-  VFXiT^  AN- 
NIS  06XXXI 


•     D 
L^  SEP- 
THE-O 
A-V-G 


•     M     • 
TI-MI^O 
DO  •  RO  • 
G^  LI^  B 

l  •  f  a  e  •  n i v  s 
theoj:)ORvs 
pater-filiosvo 
dvlcissimo 

FECIT 


reperta  itraque  ad  Viam 

Latimm  II.  lap.  prope  C(jemeterium  B.  Tertullini 
Gryphum  &  Pilcolum  Gruteri  in  noftro  EXOCHO  admittimus ,  cui  con- 
fentaneum  hoc  aliud  marmor  apponimus , 
e  fchedis  R.P.D.  Penia  in  MS.  Bibliotheca 
Carpinex  \  in  quo,prope  quadrigarium  Cir- 
cenfem  ,  pilcus  a  duobus  genijs  defcrtur ,  in 
fignificationem  libertatis  impctratx  ,  ad  ea 
c^ux  congcrit  Lipfius  lib.  II.  Saturn.  Serm. 
cap.  XXII. 

Quominus  tandem  Cceftibus  Exochum_> 
pugnafle  Gruteruspcrccperit,nota  quamuis 
CAEST*  hanc  intcrpretationem  violcntcr 
t]uodammodo  fibi  expokente ;  itaut  lofcph 
ScaligerinlndiceOperis  to  ARAXEC-/£> 
reicftis  duabus  literis  ARAXEM  CAESA- 
RIS  cxplicauerit  j  idem  Boiflardus  in  culpa  fuit ,  duqi  clypeum  potius ,  quanru 
lora  Ca;ftuum  circa  brachium  effinxit . 

His  prffmiflTis ,  infcriptionem  ita  lego.  M  -ANTONIVS  •  EXOCHVS  • 
THRAX  ,  & rurfus  MARCVS  •  ANTONI VS •  EXOCH VS  •  N ATIONE  - 
ALEXANDRINVS-ROMAE-OB-TRIVMPHVM^DIVI-TRAIANI- 
DIE  •  SECVNDA  fpcctaculorum  eius  occaftone  editorum  TlRO'CVM-AR  A- 
XE.  CAESTIBVS  •  MISSVS  •  ROMAE  •  MVNERE  •  EIVSDEM  •  DIE. 
KONA^  FIMBRIAM-  LIBRARVxM  •  NOVEM  •  MISSVM  •  FECIT* 
ROMAE  •MVNERE'EIVSDEM  ca:tcra  dcficiunt  abruj)to  marmore:le- 
d:amque  ,  fic  interpretor . 

[  TIR  .  CVM  •  AR  AXE  ]  Tironcm  adhuc ,  cum  Gladiatore  plurium  for- 
taflepalmarwm  ccmmiflum  fuiflfe ,  non  modicam  eiusfortirudinis ,  ^  cxpecta- 

Kk     2  tionis 


2.60        RAPHAELIS   FABRETTI 

tionis  in  hoc  primo  ccrtamine ,  5c  tirocinio  pofito  ,  laudem  infert . 

[  FIMBRIAM  •  LIB-  VIIII'  ]  Nil  aliud  hic  commodius  inteliigi  poffe  cre- 
do ,  quam  exaggerationem  quandam  roboris  iftius  Fimbri:^ ,  ex  quo ,  grauifli- 
jnis  CcEftibus,  nouem  nempe  librarum  pondo ,  depugnare  folitus  erat ;  nam  ita 
quoquc  in  Plutarchi  Demetr.  JlctmHs  J5pirota-,omniHfn  qui  cum  eo  erant  helhciffi- 
mus  ataue  rokufttfjimus  ,  laudatur ,  quod  [clus  armatitra  duum  talentorum pondus 
trahente  vtehatur  5  rcliquorum  armis  taientum  modo  ap^cndentihits  ,•  nec  aliunde_j 
Entello 

geminos  immani pondere  C<e[ius , 
Virgilius  adefle  finxit :  non  vlli  enim  iufcriptionis  huius  verbo  vel  notx  inniti- 
tur  interpretatio  il!a  Trillani  pag.  3P9'  qu  ilcomhatit  contre  vn  certain  Fimhria 
m  neufieme  jotir  de  cesjeux ,  en  nenfmijjions  oh  combats  differents  * 

[  MISS  '  FE  ]  MifTum  faccre  j  ex  forma  loquendi  j  vt  fic  dicam  ■>  circenfi ,  Sc 
gladiatori^ ,  pro  dcicdione ,  proltratione ,  S^  nece  Fimbri^  illata)  accipi  poire__, 
credo ,  Cuius  rei  excmplum  in  Gallica  loquutione  rcmanfit  j  in  qua,  dipefcher 
foH  homme  ■>  quod  proprie  rw  miJfHmfacere  refpondet  5  idem  in  monomachia  fo- 
jjat ,  ac  aduerfarium  neci  tradere , 

Corrigit  ha^c  fcalptura  Cseftuum  formam  t  in  qua  adeo  plures  aberrarunt,  & 
eos  inter  Panuinius  de  Lud.  Circ-  (addu*^ta  Seruij  authoritate,  quse  nuUibi  repe- 
Titur  )  vtpiLisplnmheas  loris  huhulis  appenfas  c  ciaua pendentes  imaginati  fuerint^ 
&  fcrreas  quoque  adelTe  ia^ct  in  Mufeo  Cofpiano  illius  Defcriptor  lib.  III.  cap. 
XVL  num.  3:  5^  quidem  po^quam  I.  CxC  Scahger  nebulam  hanc  fcfe  e  Gram- 
maticorum  ocuUs  dimouilfe  profeilus  efl:  Poetic.  lib.  I.  cap.  XXII.  Conftabant 
namque  Cccftus ,  vt  hic  videmus ,  cx  loro  quidem  bubulo ,  attamen  circa  ma- 
•nus  &  brachia  rcuoluto ,  vt  ex  alijs  quoque  fcx  fequentibus  exemplis,  indicato 
vndc  fumpta  funt  loco  ,  probamus ;  ne  a  nobis  confida  Lcctores  fufpicentur , 
quando  Rupertus  Epift.XLl V.  ad  Reincfium,ita  apud  fuos  Germanos  noftram 
fidcm  infirmat  >  H<ec  ^^^^aita  5  'veiut  ejlatuis  wterum  depida ,  nohis  ohtrudere  co~ 
nantur  Itali , 


ex  marmfre  in  Bortis  Jidohrandinis^nunc  Pamphiiys^ad  QHJrinaiem : 
<^  apud  Choulium  de  'Bain.O*  Exerc,  Veter.fag.  141. 


D£  COL-  TB.AIANI  CAP-  VIH:       z6t 


tul>  flore  capituh  comfofti-y  njt  locant-iingentis  ma^nitudinis 
in  Hortis  Pontificijs  ^ittnalihus 


ex  Hortis  Bfienfthus 
Tihurtinis ,  0*  fi^no 
marmor(o  Pollucts 


ex  Mufieo  Futeano  frAgmemum 


ex  eoiemmet  Mufeol 
olim  a  Claudio  Mene' 
trio  Sequano'  Burgm", 
do  hahitum 


i^i       RAPHAELIS   FABRETTI 


fX  eodem 
iMtifeo  5  a 
francifco 


Soncino 

Lapicidd 


Clauas  videri  potuiffe  ,  quamuis  inuolucra  fuerint,  ex  hoc  Euilathij  loco  notij 
bene  intelledo,  ingeniose  exculpat  Aldus  nepos  in  Qusr.  per  Epift.  Ep.  de  Qx- 
ftibuS  VIII.  01  rccv  "Oivf^eircov  /^awg;  oi  (ioeioi  <t^'  7a$  %f?^$  oLvroT^  «A^kto,  avve^' 
ysiC^of^oi  ri  ^i<;  'zsXny^ii'  ^ rovg  ^cti^vXovc,  Sl  yyc/p^ovTss  ,  HSH  cooetltvoi  Ko^vvrjv 
ctptxj^vvlsg  J£//w$5  Pugilum  lora  hul>uia  arca  manus  ipfis  inuoluehantur  y  flagat 
Honnthil  adiuuantia:  digitos  autem  frnul  coniinehant^  &  quaf  clauam  quandam 
fOtHnd<eform<£  durefacteham:  fcd  jpfe  Aldus  ctngulos  ifos  eminentes-,  quos  in  om- 
nibus  noftris  Cccftibus  (fifecundum  excipias)  expreflbs  vides,  in  anfraBum. 
conuolutis  arietum  cornuhus  fimiles ,  ad  munitionem  quandam  ex  clauis  ferreis  5 
plumbeifue  in  nummo  Pyrrhi  Ligorij  obferuatam  5  violenta  interpretatione_, 
detorquet . 

Confidos  igitur  a  Ligorio  tam  iftos  ab  Aldo  vifos ,  quam  hofce  alios,  quos 
Hieronymus  Mercuriahs  ex  codcm  produxit ,  non  fufpicor  cjuidem,  fcd  foilcm 
siem  hominis  impolluram  fatis  firmiter  animo  concipio. 


'Quis  etenim  ea  capi  creduh'tate  potcft  ,•  omncs  illas  Ligorij  gemmas  anti- 
^uasy  O*  fpulchrorumfcalpturas ,  e  quibus  fuos  Caeftus^plumbeis,  nefcio,  an  fcr- 
Teis  globulis  compados  fe  cepiife  5  MercuriaH  iadauit ,  funditus  intcrijile  5  in- 
terque  eas ,  qu^  poftea  emerferunt ,  C^ftuum  noftrorum  formas,  nil  tale  rurfus 
vfquam  vifum  ?  Ccrte  fi  Poetas  de  hac  Ca:ftuum  pugna  loquentes  perquirere__, 
libet ,  non  nifi  ex  fimplicibus  loris  contextos  fuifle  apprehendemus  , 
Verf.  3.       Xa£^^'iS^C,^B,ca''^^scyoi5  ^oioiaiv  li^^ccoiv . 

Manus  cingentem  [  Pollucem  J  medijs  huhulis  loris, 
&  infra  Verf.  80.       £7r«  ^v  GTtet^auiviv  £)ca.^rmct.vro  [io^Hctjg 

Xe?^S  5  '^  t^^  yijot  iiA,ccjc^ig  eiXi^cw  i^'.i'rxg^ 


11 


fl«i 


:?// 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-        2^3 

quutn  fpirts  muniuiffsnt  htihulii 

Manus  5  (y*  ctrcum  membrci  annexuijjfent  longa  lor4.r . 
ita  Theocritus  Idyll.  XXIL  Diofcurorum.  j-xmi 

ToiJi  3  /ut.STynyo'^  ^e^Vwv  Af^vx,oio  Avx,uf(^ 

0>fx£  7r«.'^(5«  Tto^cov  S^oiov^  sx.ccT£^%y  i/mxvrA^ 

Ci./jCd<;  ^cCC^ccXsovi  •  'cfe'  <^'  o7y'  'iaoLv  sjKXncoTSi  • 

AvTX^o  rovy  STtssocfiv  VTrsfl<piciLXoi,^£Tt}v^oCi 

Tcijvi^'  sTi  ov  K  sJ>sXria}>A  vclx)i  aT6pV)/yaAi^w 

AuTo?  fVwt'  3  'Kot  /jcn  /tcoj  cLTstJ.^-i\aii  /mSTQ-nia^sv  • 

AaXo!  ^oix&j  'cfe'  p(^«^/'  j^a«$  (^g  x-£v  ctAXw  ovhitoii 

Ooo^ov  eyw  f/v^'5  Tg  jSoMV  'S^'  t  «V'  fct^^^SA^cy 

A(^«.Ae«.4'  5  omS^^cMV  TS  7tct^m^oL<;  ot/((^a,T£  cfu^ao/  * 

/////  4»rfm  interea  miniRer  Amyci  Licoreus 

Pofuit  ante pedes gemina  ex  vtr.^queparte  lora  y 

Cruda  y/icca ,  egregie  etiam  illa  erant  rigida  . 

Quare  tlle  (Amicus  )  hunc  (PoUucem)  'verhis  magnificis  affatus : 

Horum  nuncvtrumcunque  'voluerisftneforte  concejfero 

Jpfe  <-uo/ens ,  vt  ne  me  accufes  pojiea . 

Proinde  apta  manui .  Compertus  autem )  alij  dixeris 
i-  ^luantum  ego  terga  houm  exce/io  incidere 

Dura-i  viroruv.quegenas  cruore  faedare , 
ixc  de  eadem  pugna  Amyci  &  Polucis  Apollonius  Argon.lib.II.a  verf  jlT 
:t  tamen,  (i  vfquam  alias  afperiores  illi  Cceitus  ex  vfu  fuiffent ,  hic  potiflimurrL. 
)Oetce  eos  iiiducere  hcebat ,  vbi  non  gymnaftice ,  fed  hoftiliter  concurrebatur. 

A(^aAgy$  'ifJCoivTOLq  S-)(0}V  iS^  X^f<7'  ^'^^'i 
T^'5  o/g'7r(5a^9)o'c<j;  Eu«vof«(^»5  AysA<t@' 
A^4)g/3aXei' TraXa^rta', 

Isficcis  [Acamas]  agiies  manus  innexas  hahens  loris^  ,, » 

^ihus  ei  Jgeiaus  £u4norides  fcite 
Palmas  euinxerat , 
i  infra  de  Epeo  antagonifta  verf.  537^ 


cV  /u,soyoiffi  Xsctiv  us 


E/f  tJJC«  ,  'K^'  X^?*^'''  ^'Xi^^  ^°°^  ''^'  S^CCf^TOg 

PfvVj  eC^xXsoLiy 

in  medio  ,  ceu  leo 
Stahat ,  manibus  indu^agerens  bouis  violenter  c<efi 
Arida  tergora  , 
nox  autem  de  ambobus  vef.  371. 
P    ■'  ToivfioyvfdpciZ^^TtovTSi; 

Vivovi  dLJf^AToC^^TcLq  a.<foi^  QQsvtL^cav  "^  X.^fwi> 
AvaoLy* 

^uibus  m»xfamuli 


Lora 


''.X 


z^4        RAPHAELIS  FABRETTI 

LorAcruentaderohufiitmamhusfinemor^  tft^-  „- 

KeUxant,  _      *"  '  ' 

hacc  Cointus  SmirnjEus  Paralip.  lib.  IIII.  '' • 

Kof  (^oXi;j^7$  7ra\a/W,ii(Tt  Jcetai^ftjVoio  ffuvaV^MV  j  i; 

A^aXewv  g(«p(y^g  7rcfi«»rKox,oy  cXxov/Atoti^TfoK. 

Et  longis  mAnihus  fratris  copuUns^  ( Alcon) 

^ridorum  [Irinxit  circumplexum  traHum  lororum , 
NonnusDionyfiac.  lib.  AZ.  verf.  50^. 

Apertiusverofolutsl  orationc  Paufanias  in  Arcadic.  Caeftus  cx  folobomno 
corio,  cum  aliqua  inter  veteres  atque  alios  fui  temporis  difFerentia(dc  qua  paul- 
16  poft  dicam)  ita  defcribendo  oftendit,TOK  Sl  TtvKrAi){aiv  x»  «>  ttov  rmx^aZrx  Im^ci^j 
c^vi  ^  TU  KfltfTrw  T«5  X«e9«  BKOiTie^^f  ,  «XX^  ?  <a^ix«/5  eri  gVJjCT^ov  ,vri  ^  K,oi-  ^ 
Xov  .^soVTg?  T«$  x^^ci^ '  iW  o/<^a.'xTy:\9i  cnj)jw  d-noXei-no^VTc^  yjf^voi  0/ Slc^  ^osjct?  : 
wV««  /Vai^T-tjs  Xe7r7o;,  foV.v  Ttca  afX'w<"' '^^'^«y'^^'*'°'  ^'«''^^«^"'' '  ^<^'*^  «J/^^l^a*'- 
fugnantihus  autem  C^fiihus  nen  erat  tunc  C^fius  acutus  in  carpo  manus  vtriuf^uey 
fd  Milichis  adhuc  certahant ,  fuh  concauo  manus  ligantes ,  o;/  digiti  fthi  ipfu  reltn- 
quantur  nudi :  Cdfius  njero  ex  houino  corio  tenues^fecundum  ali^uem  morem  wterem 
flicm  ad  inuicem ,  Milich*  dicehantur .  ^ 

Exnoftris ,  vinclorum  immenfa  wlumin» ,  atque  Erycis  tergora ,  hoc  eft,  e  ter-  D 
go,  vtiduriori  partc  bouins  pellis,confcaos  Cseftus,  inducit  Virgilius  m  pugna 
Entelli  ac  Daretis  lib.  V. :  Propertiufque  lib.  Iir.  Eleg.  XIII. 

T^unc  Igat  ad  Cafiumgaudentia  hrachia  loris . 
Quid  igitur  induxifl^e  Ligorium  putabimus,  vt  fuos  Csftus  ita  elaborate  me- 
tallo  muniucrit ,  nifi  Virgilianu-^  ^^^^^  ^ib.  V.  >Eneid.  vbi  Erycis  Cxftus  a  Da- 
retc  in  mcdium  proieai  dc/lribuntur  ?  ^ 

ingentta  feptem 

Terga  hvumplumho  infutoferroque  rigehant . 
in  cuius  imitationem  fuos  pariter  C^ftus  ita  finxit  Valerius  Flaccus  Argonaut. 
lib.I.  Taureaiulnificoportatcelerinfitaplumho 

Terga  Lacon  , 
fuofque  Statius  Thebaid.  lib.  VI.  ^ 

nigrantia  plumho 

Tegmina  cruda  houm , 
Et  tamen  Virgilianos  Cseftus  plumbo  caruilTe  oftendit  fupradic^um  marmor 
Aldobrandinum  Tab.  I.  quod  ex  aetate  vtriufque  pugilis ,  Daretem  ^  Entellum 
referrc,  pro  certo  crcdimus . 

En  vt  poeticis ,  imo  hypcrbolicis  &  laethalibus  Caeftibus ,  pro  communibus  G 
noftris  circcnfibus,&  plerumque  ludicris,Pyrrhus  Ligorius,  iure  fuo  omnia  tur- 
bandi  vfus,  Mercuriahs  &  Aldi  cerebro  vulnus  intulerit :  a  quo  vtcaucamus, 
fmiftram  manum  fuftollerc  ,  &fronti  obtendere  debemus,  is  enim  cft  re^aus 
Pugilum  fe  tutantium  habitus  ,  quem  nobis  defcribit  Nonnus  di(3o  lib.; 
XXXVII.  vcrf.  505. 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VIII-     z^; 

Aeunv  X^C$^  <pe§odV  attx,oi  £/x<|)utov  ; 

fu^  proietlutnfronti 
Siniftra  manuferens  fcutum  natnrale  t 
quemque  confirmat  Darctis&  Entelli  in  pr;sdid:o  marmore  Aldobrandino  ,  ac 
Pollucis  in  Ihtua  £ftenfi,vnde  Csftus  Tab.III.  defumptus  eft,fimillimus  geftus, 
,   Dc  plumbeo  Ca^ftuum  additamento ,  (  etiam  fi  Virgilij ,  aut  Hacci  verbu  pro- 
pricattcnderedeberemus)  placet  Choulij  opinio  5  qui  in  tradatiuncula  de_< 
Balneis  &  Exercitijs  Veter.  hanc  eandem  Daretis  &:  Entelli  pugnam  refert, 
ex  ipfius  verbi  [»»/«fo]  fignificationederiuata  \  hoc  c{\pluml?um  tnfutum  Caeltus 
habuide  ,  plumbum ,  inquam ,  inditum ,  &  inter  ipfa  coria  fubditum ,  arquc_, , 
vt  fic  dicam,  intercutem  j  ad  augendam  Caertuum  grauitatem,  vt  fupra  diximus, 
3  &r  iiftus  TO!./xsai-x^^og  corpus-cxdentis  (  vt  cum  Nonno  loquar  )  pernicicm  j  quod 
idem  fignificare  videntur  Scolponcx  ill^e  apud  Fl,  Fulgentium  dc  Vocib.  Antiq. 
Scolponeas  dici  'voiuerunt  C^jlus  pluml?o  ligitos , 

Quantum  enim ,  vel  abfque  plumbo  externo  Ligorij »  damnum  afferrenc 
dura ,  crudaque  illa  (  fic  paifim  vocant )  lora ,  abunde  docent  Authores  :  Theo- 
critus  namque  in  defcribendo  Amyco  Bebryciorum  Rege?  qui  hnfp,tihus  ferus 
D  eos  pugnis  excipiebat,  primufcjue  (fi  Clementi  Alexandrino  lib.  I.  Stromat.  cre- 
dendum  efi: )  lora  pugilum  excogitauit-ita  verf.  44.  fupra  citati  idylli;  ait. 
E"  v%,  ^'  ctvri^  vTTS^omXog  ovilf^o?  ov^oiaKs  , 
Aeivog  i^siv ,  jKW^a^ai  Ts'}>Xa.afjLSVog  VfATa  ttc^vao/^  : 
ihi  vir  immants fedem  /j.ihens  tfuh  dio  manehat , 
S^uus  afpeEtu  ,  cui  dunspugnis  aures  erantfraSi<e: 
•   quod  eo  minus  mirari.  debemus,qu6,in  ipsa  vmbratili  exercitatfonCjftt^^-r^row/- 
nens  ex  iciihus  C^efiuum  ,  aurium  fungum  d-Tertulltano  vocatumfutffe  ,  optime  ex- 
plicauerit  Furnebus  Aduerfar.  lib.  X VIll.  cap.  XXXIII.  &  ad  idem  ^que  inge-. 
niose  traxerit  verfum  illum  Martialis  in  Epigr.  ad  Atticum  XXXII.  lib.  VI. 

^t  iuuenes  aitos  fracid  coitt  aure  magijler  , 
h^Bc  ad  eum  adnotans  lib.  XXIV.  cap.  XXIIX.  Aduerf.  §lu<eritur  quid  iliudft  5 
'  fracia,  aure  f  ego  iioc  e  Gr^co  fumptiim  arhitror^  Gr^ecorumaue  exercitationihus^  (tpud 
auos ,  qui  Cymnajioum  piagis  contuf  ■)  muitafaue fuerant  •^propterea  quodk  concer- 
tatorthusfcre  tempoa  O*  aure<  friri  fcierent ,  aurihui  fraUis  dicehantur  ,  Poiiux 
lih.  II >  eV/  Sl  rcdv  cv  \vjui.vcLaioi.c  TrKvycov  Ta  w*^  x.a.Tsa.yivcii ,  t5v'  coroKci^^^ig ,  Hefy» 
chtus  ,  WTCJcot^^i? ,  TK  ^'(g.  IsdXxa'^'^  .  Jgitur ,  map[ierfra[{d  aure^)  eji  magijier 
exercitationum ,  (!sr  Cymnaftorum  exercitor ,  ^«/'  luciam pugiil.itum^ue  docet . 
3       Hinc  itaque  ridiculum  in  modum  ,  fupercilia ,  nares ,  palpebras  ,  ^  aures  in 
hocludo  amiiras,non  vno  epigrammate  profequitur  Lucianus. 
OvTOi  0  vvv  ^sXrig-og  oXvtCcriKog  elyjloTTp^aJiSV 

lE  i-T  ct'noy^cL-\.oifMp@'  TtvKrng ,  eiTioXcoXsJije  TxavrcL  ^ 
Cl^r'  C/Xr  Tttv  7r«.^(X«y  ^jj^  AaCftv  to  ^i^i  • 


z66      RAPHAELIS   FABR.ETTI 

Y^cu  KiK^n  cLWiit^^ii^  y  /rxnV^v  e/U,otoV£-xaiV 
Hic  ,  lui  nunc  optimus  Olywpicus-i  kabuit prius 

T^ajuw  5  mentutn ,  fuperctlium ,  aures  tpaiptlfrai » 
Poftca  tranfcrrptus  Pugilpcrdidtt  orrnta )  : 

Ita  vt paterttnruw  h  norum  nepartem  quide^  acciperet* 
Imagmem  enimfrattr  hakens  produxit  eius^ 

Jbt  ludicatus  eji  ahenust  (iim  nihu  fmtle  haheret* 
'Ei>co(yeT'>ii  aooBsvrog  GS\je<ys(^  g/$  't^  Trix^wix  y 

Eo^w  rtiv  /^ofcpnv  cc^yoi  i^cov  o  x.vwv  * 
AXXa,  av  TivKT&vyoLt;  ^^rocpcov  y?i7  rsWa^^  0)^5 . 

Ovx.vcFiV  dyccog^o^i  r^ ''^7[oXe(yi'^va^  •    ■ 
Hv  £6gA>i$  j  'uJ^jwTrov  iS^SiV  65  eaorj^  asccvr^ii  ) 
OvK  et/j^i  ^r^airo<^cov  civro^  s^etg  cAtoffot?  • 
,,         Ciim  p  Ji njigintt  annos  imolumis  Viyjjes  redijjfet  inpatriam  > 
Cognouit  etuifacietn  /Irgus  njidens  canis  : 
Sed  tu  pugtlatum  exercens  Stratophon  perquattuor  horas  s 

T^on  canihus  tncrpn  tt*>-)fed  vybifxElus  es . 
Stn  a't  lisfactcm  videre  in  fpecu lo  tua  m-, 

Tion  fum  Straf^phon-)  tpfe  d:ces  iu'ans . 
'Pcf.ijawoanv  ^XXnvSi  ctyoiVQjtr^iSaiv  a./Ji.iWctM 

Pvy/j^n<;  t  Av^^\£0]i  TictacLv  ctyo:vicr(/l(ji.nv  • 
Ej^I'  j^  ov  PiNyri  /^fev  CdrioVy  ov  3  PXaTo/aJ; 
F  V  ^\sC;>iP^v  •  riy^r*  <i~''  aTri-o©"  cJ<,<ps ^/^oLf* 
Afit/ac^s  A«5  J    0  Tcarn^  rji^o^v&ysro  avv  TtoXinrajg  y 

A^l  /A,  C^  Stti^Cdl/  tl  VSK^OVy  »  xioXoCoV. 

Omne  quodcumque  Gr<eci  certamtn  propofuerunt 

Pugila^tis  ,  Androleos  omne  certaui . 
Habut  enim  tn  Pisd  quidem  inam  nurem  •,  ad  Plat^eas  'vero 

V  num  fupercilium  j  e  Pythijt  vero  exanimis  ejferor, 

Damoteles pater  fe  parauit  ad  hcc  ctitn  ciuthus , 

Tollere  me  fiadio  -vel  mortuum  vcl  mutilum . 

Vnde  adinuentum  ferunt  sreum  quoddam  aduerfus  idusCxftuum  aurium  mu- 

nimentum  oKtvroriS^ig ,  fiue ffJac})amJ^g$  didum ,  cuiusinterrecentiores  primum 

fupeiiori  :euo  lulium  Ca:farem  Scaligerum  in  Poet.  lib.I.  cap.XXII-  meminilTe) 

&  poft  eum  Petrum  Fabrum  in  fuo  AgonilHco  lib.  I.  cap.  XI.  vim  &  vfunxj 

rede  explicafie  video  :  nam  loannes  Argolus  eas  obiter  tangens  in  Notis  ad 

panuin.  de  Lud.  Circenf  pag.  58.C0L  i.  tjfequafdam gaUasf^ut^uht  adtuen- 

dutn pr^ecipue  aures  tS^  nafum-)  ad  tnfar  earum  quas gladiatcresgefiahant  •  Tuentur 

(dodifiTimi  Fabri  fcntcntiam  Etymologicum  Magnum  verb.  ct/A,<pori^£i  >  ac  Clc- 

mentis  Alexandrini  elegans  piacjue  fimul  de  cuitodia  aurium  aducrsus  propha- 

nos  fcrmones  metaphora  P^dagog.  lib.  II,  cap.  VI. :  cui  nos  ^uoque ,  ne  pedi- 

•^.'i        "  -^  bus 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  VI!I-        ^67 

bus  tantum  accedamus ,  non  illibcnter,nec  forfan  contemnendo  calculo,  veterjs 
fcilicet  marmoris  exemplo  ,  fuffragabimur ,  exhibito  cparuo  noftro  Mufco  hoc 
Pugiliscapiteiulte  magnitudinis  ,  in  quoat^cl^cdTwsdua- 
bus  habenulis  fupra  verticem ,  ^  circa  frontem  adlirida, 
loris  coeuntibus  fub  mento  religata  apparet . 

Notabile  vtique  ei\ ,  veterem  illam  Caeftuum  apud 
•  Grscos  formam ,  de  qua  Paufanias ,  ad  Traiani  cempo- 
ra  in  Romana  arcna  perduralle  }  nudos  enim  habet  di- 
gitos  tam  Csellus  Exoehi ,  quam  alij  omnes ,  fi  (ecun- 
dum  in  ordine  excipias,  qui  digitos  abfcondit, &  manus 
veluti  foIe's  quibufdam  ligneis  &  craflioribus  obducit  • 
Non  vna  tamen  erat  Cxftuum  facies ,  alij  namquc  (im- 
plici  reuoiutione,  &  totius  fcrme  brachij  munimine,  vt  hic  nofl:er,S^  tertius,  ac 
lextus  i  alij  breuiores,nec  cubitum  attingentes,  vt  c;tteri  omncs^  atque  implica- 
tis,  &  adinu'cem  occurrentibus  vinculis  compadi :  quamdiucrfitatemagno- 
uilfe  video  Scaligerum  quoque  Iib.  I.  l-oetic.  cap.  XX. ,  5c  poft  eum  P.  Ludo- 
uicum  de  la  Cerda  in  Virg.  lib.  V-  verf  404- ,  quamuis  antea  ad  verf.  374.  ia-4 
'  Caeftibus  Ligorianis  fefiftereoftendat,  qui  nihil,  autparum  fupr?  manuurrL. 
vertebras  aflurgunt :  quales  in  nummis  quoque  videmus ,  fi  Triftano  hdcs  ha- 
benda  eft,  qui  in  Commentario  Hillorico  M.  Aurelij  Pij  f  pag.  6  y  i.  nummum 
ly.AAKEAAIMONIDNcum  pugilibus,fuis  C«ftibusarmatis,producit,vbiego 
libcntiirime  Caftores  ipfos  pileatos  &  fraterna  concordia  manibus  nexo»  r^^po- 
fuerim  .  Laneos  demum  'maXic^mhwi pentoda.Uylo'  fignatos  vides,  de  quibus  Lu- 
(^atius  Statij  interpres  ad  illum  VI.  Thebaid.  verfum 

fummo  maculas  m  vellere  ^idtt , 
itaprofatur,  q^uia  laneos  pentodaCfylos  hahent  fuh  C<ejithus -i  qui  eminent  fupr4U0 
hrachi»  . 

Corrigendam  hinc  quoquc  puto  Parmse  Threcidic^  figuram  aduersus  iamJ 
indicatam  Lipfij  defcripcionem,  qui  eam  ,ex  Varronis  &:PoIybij  fententia ,  ro- 
tundam  fuifte  tradidit:  optime  quidem  f  Parmam  Romanam  fpedemus,quam 
Varro  lib.  IV-  de  Ling.  Lat.  fic  dictam  ait,  quod  a  medio  in  omnespirtes  par  fit  5 
&  difertis  verbis  Volybmsforrnd  rotunda  fuiftis  fcripfiti  fed  non  fruftra  Parmam 
Threcidicam  authores  a  Romana  &:  vulgara  diftinxerunt ,  quafi  ea  diuerfa  fue- 
rit,  S^fcuto-)  quam  clypcofimilior  :  pofito  enim  difcrimine  inter  fcutum,  &: 
clypeum ,  quod  ifte  or aicularis ,  illud  quadrata:  fit  form.^ ,  non  tamen  plan^E  > 
fed  ad  modum  imbricis  excauatae :  (  ita  oftendcntc  Lipfio  de  Milit.Rom.Iib.III. 
Dial.  n. )  vidcmus  Martialem  Iib.  XIV.  Epigram.  CLXXXIV.  alijs  CCXI. 
Parmam  Thracum  non  clypei ,  verum  fcuti ,  fed  imminuti ,  fimilitudine  ex- 
plicare_i  > 

///^r  qu^ffpefoiet  'vinci ,  ^«^  'vincere  raro 
Parma  ,  tibi  fcutum  vumilionis  erit . 
quafi  dicat  >  vt  explicat  Matthsus  Raderus  nuperus  Commentator  >  tiU  viro 

Ll     z  iujioi 


z68        RAPHAELIS   FABRETTI 

ciufto^i  Parma  vere  erit  Parma  ;  at  eadem ,  puero  nano  erit  loco  iujii ,  &  ma^nifcuti\:A 
^  de  hac  Parma  fenliire  NQnium  videtur^dum ,  Parmam  breuejcuttimfntjje  ait 
de  Gen.  Armor.  cap.  XVIII.  num.  14.  Exprefse  etiam  ,  meo  iudicio ,  Parma, 
huiufmodi  Threcidicse  rotunditatem  Plinius  lib,  XXXIII.  cap.  IX.  his  verbii 
videtur  excludere,  /peculorum  in  reddendis  imaginibus  varietatem  prje  fuperfi- 
ciei  eorum  varietate  ehamns  ^  plurimumjue  refert-iconcauafnt ,  O^poculi  modo^ 
an  Parm<e  Threcidic<t :  nil  enim  variaflet  imago ,  fi  Parma  quoque  ThrecidicaJijp 
&:  ipfapocuii  modo  concaua  foret :  fed  bene  variant  concaua  ad  fphcrae  propor: 
tionem  fpecula ,  a  concauis  in  imbricis  modum ,  vt  cft  notiflimum . 

De  Ipedlaculis  occafione  Belh  Dacici  per  Traianum  editis ,  bis  loquitur  Xi- 

philinus :  femel  poil  primam  expcditionem  vi(^o  Decebalo  >  Pojl ,  in  Theatrum 

gUdiatorei  quibus  de/eclabatur  y  faltatorefque  reduxit :  &:  iterum  poft  fccundam  : 

Dacia  iri  poteftatem  Populi  Romani  redada  ,   Is  fpeBacttla  edidit  dierumt 

CXXIIL  tn  quihus  iu£ulatafuntferarum  altiliumjue pecudum  ad  vndecim  millia\ 

itemqne gladiatorum  decem  millia  interfe  certauerunt .  Facile  autcm  fieri  potuit , 

vt  vtraque  hsec  fped-acula  fuus  triumphus  praecefferit ;  quamuis  nulla  neque_a 

apud  Xiphilinum ,  neque  apud  Eufebium,  aut  Caffiodorum,de  fecundo  trium* 

pho  mentio  habeatur :  certiffimum  namque  de  co  clogium  Plinij  iunioris 

in  Epift.  IV.  lib.  VIII.  ad  Caninium ,  Super  h^c ,  aUos  his  triumphos ,  e 

quorum  alter  ex  inuiEta,  gente  primus ,  alter  nouijjimus  fuit  . 

Oculati  fiquidem  teftis  aflcrtio  ,  incuriam  Xiphilinj 

haud  infolitam ;  Eufebij  properantiam ,  qui  fc- 

mel  5  &  pauciffimis  verbis  duplex  hoc ,  dc 

quinquennale  Bellum  tetigit  j  ^  Caf- 

fiodori  peruerfam,fub  hifce  prae-  e 

fertim  temporibus ,  chro- 

pologiam  ,  probe 

cmendare_, 

valet. 


GAPVT 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-        x6^ 


C   A   P    V    T    IX. 

Numifmata  occafione  vtriufque  expcditionis 

in  Dacos  percuflfa ,  &  ad  corum  intellcQum , 

fcries  chronologica  totius  Belli  Dacici 

expofita, 

N  numifmatlbus ,  quse  fola  iam  tcnuis  huiusnoftrilaboris 
acceffio  j  &;  vere  dixerim  holerum  additamenta ,  proponenda 
remanet ,  eundem  feruabimus  modum  ,  fecernendi  ea ,  cjuas 
Nouitius  Interprcs  reBe  qutdem^fed  extra  'uiam  pofuit ',  &C  de- 
jnde  ca  tjuae  penes  Scriptores  difperfa ,  &:  nuper  in  varijs  rei 
antiquarisE  ftudioforum  Mufeis  repcrta  funt,  indicandi ,  &c  in 
vnum  iungendi .  Prius  tamen  (  quod  pluries  in  operc  promifimus  )  ccrtiorem 
aliquam  feriem  geftorum  Traiani  circa  hoc  Bellum  Dacicum  cxponemus ,  ex 
authoribus,  ac  veteribus  monumentis,  & pra^cipue  ex  Plinij  Panegyrico  dedu- 
dam  j  cuius  contextum ,  ipfius  propemodum  verbis  redditum ,  numeris  minu- 
tioribus  ad  marginem  appofitis  diftinguemus ,  ne  onerofa  legentibus  fit  oratio- 
nis  Plinij  membratim  reccnfitio . 

Imperatoris  in  Traiano  titulusexadoptionc  ortumhabuit,  vtfupra  Cap. 
III.  diximus ;  *  mn  emm  ah  exercjtu  Imperatorfacius ,  aut  Germanicus  nuncupa-  8  z 
tust*fed  Cafar ,  Iwperator ,  ^y*  Germanicus ,  abfens  &*  ignarus  y priuatum  adhuc  06 
figehat .  Vnde  obiter  corrigo  Occonem  pag.  194.  qui  tn  honore  lU  COS.  eum_. 
Cermanicum  appellatum  tradit  5  toto  cnim  tempore  erraoit ,  quo  adoptio  fecun- 
dum  confulatum ,  vt  mox  videbimus,  anteceflit .  Hac  adoptio  fub  fine  Imperij 
Neruae  contigit,*  dehehatur  quippe  maximo  operi  h^c leneratio ^  njt  nouijjtmum  ^Z 
ejfet :  eptamratcjue pro  fuapietate  Traianus  njt  quam  tardtfjime  TSleru<e patri  fucce- 
derettfed  (  eiufdem  Plinij  verbis  loquor  Epift.  I.  hb.  X.)  Dij  immortalesfejiina^ 
uerunt ,  niirtutes  ipfus  ad  guhernacula  rei  puhlic^e  ,  quam  fufceperat  admouere  . 
I  XiphiHnus,tempus adoptionis  non  recenfuit ,  fed  enarrato  tumultu  Pr^toria- 
norum ,  qui  Neruzc  adoptandi  Traianum  in  caufsa  fuit ,  fubdit ,  his  confeSits  rc- 
hus  wortuus  eji .  Sex.  Aurcl.  Vidor  caetcris  dihgentior ,  tnhus  menfthus  cum  ado- 
ptito  TSleruam  njixijfe  ait .  Panuinius  attamen  quafi  dici  confcius ,  hxc  habet , 
EGDEM- ANNO-EX- A-  D-XIV  •  K*  OCTOBR  •  M  -  VLPIVS  -M-F* 
TKAIAN VS  •  CRINIT VS  •  AB  •  IMP  •  NERVA  •  CAESARE  •  A VG  •  A^ 

-       '  DO- 


r 


X70        RAPHAELIS    FABRETTI 

DOPTATVS'CAESAR-APPELLATVS-EST-Er-TRIBViNICIAM.lA 
POTES  TATEM  •  ACCEPIT  :  ^uo  leto  authre  tam  defimte  eundem  diemjia- 
tuatf  requirit,  &  miratur  Lipfius  ad  num.  5  3 .  Panegyr. :  fed  nos  cx  rc  ipfi  Lipfio 
notifTima,  erroris  Panuinij  cauflam  aflequimur ;  putamus  namcjue  verba  illa_j 
Pliniani  Panegyricinum.  1034«  diem  tilum  iriphci gaudio  Utum-iCj^ui  Principem 
ahpulitpeffmum-i  (  nempe  Domitianum  eodem  dieXIV.  KAL.  OCTOBRlSj 
ex  Suetonio  cap.  1 7.  occifiim  )  dedit  optimum ,  ( Neruam  iJlo  ipfo  die  ledunrL.'  b 
Vnncii^^m)  metioremoptimogenuif-i  (  Traianum  fcilicet ,  vt  idem  Lipfiushsec 
omnia  explicat )  non de  exortu  Traiani ad communem hanclueem >  fed  de  eiusl 
ad  Imperium  natali ,  adoptione  mediante ,  a  Panuinio  intellecla  fuifle  .  Nequc 
igitur  miranda  erat  Lipfio  Panuinij  coniedura,  neque  adeo  fpernenda  ,  (  vt  hoc 
quoque  addam  )  ni  melior  &  certior  iam  afforet ,  pcr  quam  diem  hunc  XIV, 
Kal.  Od.  vere  &  proprie  genethliacum  Traiani  determinare  poflemus ,  vt  mo^C 
do  ope  veteris  Kalendarij  Vmdobonenfis,  de  quo  Lambecius  lib.l  V.  Bibliorhe- 
c^  Augufl:^  poil:  pag.  176«  ,  tutiffime  licet ;  ita  enim  fub  MENSE  SEPTEM- 
BRiS  lin.  1 8.  in  eo  habetur , 
l\h\e\  XIII.  [  Kal.  Odob.  ]  7V.  Traiani .  Triumphales,  CM.XLVllI. 

Certam  autem  efle  huius  Kalendari)  fidem ,  demonftrant  fequentes  aliorum_.j 
Caefarum  natalcs,optime  cum  Romanx  hifl:ori«e  Scriptoribusconfentientes. 

\c\h\IX[  Kal.  Feb.  ]  7V.  D.  Hadriani  CM.XXIUI. 
K\d\d\VI[  Kal.  Mal  ]  7N[.  M.  Jntonini  CA4.XXIUI 
\c\e\  Kd.Jug.    fi.  Diui  Pertinacis  CMXXIIII. 
I  c  l/l  X  III  [  Kal.  Oaob.  ]  Pij  Jntonmt  C  M  XXIIIl.  Dies  Jegyp. 
\g\l\IX{  Kal.  Odob.  ]  N.  Diui  Juguftt  CM. XXIIIU 
\/\A\  XF[  Kal.  Decemb.  ]  A^.  Vefpafani .  CM.XXIUI.  iij 

7j/|.|Jfri/I[Kal.  lan]  K- DtutVert  .CM.XXUIL 
Jj\^^\n\ni\_  Kal.  lan.  ]  7\f.  Diut  Ttti .  CM.XXUll 

Verumquamperegrinitatem  in  Romanas  illas  notas  C  M  Bocherius  infuderit 
tONGlARl VM  explicando ,  (  cui  &  Lambccius  afl^entitur  )  iam  notauit  eru- 
ditifllimus  P.  Noris  in  Diflfert.^de  Vot.  Decenn.  cap.  I. ,  meliori  conied:ura  Cir- 
cenfes  mtffus  reponens  .  Acccdit  optimo  laudatiffimi  authoris  ratiocinio ,  obfer-  f 
uatio  ex  veteribus  Kalendarijs  mutuata ,  ijfdem  illis  dicbus ,  quibus  hoc  Vindo- 
bonenfc  Circenfesmifus  recenfet,  LVDOS  IN  CIRCO  rctinentibus  5  vt  ex 
Kalendario  apud  Gruterum  pag.  CXXXIIL,  itemqueex  Fragmentoalterius 
Amiterninijab  amiciflimo  mihi  viro  P.  Purpurino  a  Fauentia  nuper  expofiti  & 
cxplicati ,  e  quibus  fequentia  exempla  compofui . 

f  rGrut.  [I V.EID. April.] D  N  LVD.IN  CIR  [Matri  Magnx  vt  fup.prid.  Non]|« 
klVindob.  D  I  A  I  c  I  V  [  Idus  Aprilis  ]  Megalefiaci  C  M.XXIIII 

variat  dies  in  Kal,  Vindobonenfi  ,  vt  locus  fiat  Circenfibus  Natali  Diui, 
Seueri  IV.  Idus  celebrandis  ' 

j  Crut.  [  XIII.  Kal.  Mal  ]  E  CER.  N  LVDI IN  CIR 
1  yindob.  I  d  I  c ( XIII  [  iui.  Mal  ]  Cerealici  C  M.  XXIIH 

Grut. 


DE  COL-  TP.x>\IANI  CAP-  IX.        2.71 

A    r Grut.  [  IIII.  EID.  MAI  ]  D  N  P  LVD.  MART  IN  CIRC 
"^  V.ndob.  I  f  I  d  I  Illl  [  idus  Mai  ]  M.midtci  C  M.  XXIIII. 
^Grur.  [  :il.  EID.  IVL  ]  B  C  LVD  IN  CIR 
o(  Amitcrn.  B  III  [  tlD.IVL  ]  C  LVDI IN  CIRCO 
VVindob.  |e|b  I  ill  [  Iduslul.  ]  Apollmares.CU.  XXIIII 
^Grur.[XVII.KAL.()CT]B  N  LVD.ROM.IN  CIRC  &  fic  per  ^.feqq.dies 
B  4  Amitcrn.  C  XVI  [Kal.oa]C  LVDI  INClRCO&:ficper  3.  feqq.dies 
Wiiidob.H  I  f  I  b  I XVII  [  Kal.  Octob.  ]  Komantani  C  M.  XXlIil.       (  CIKC 
Grut.[IX.KAL.OCT]B.  N  P  MER.H.D.AVGVSTI.  N ATALIS.  LVD-, 


{ 


Vindob.  |  g  |  b  |  IX  [  Kal.  O^cob.  ]  Af.  Diiii  A'tmjii  C  M.  XXIIIL 


r  Amitern.  £  iV  [  EI D.  OCT  ]  A  VG.  NP  L VDI IN  CIRCO 

l  Vindob.  |  e  |  c  |  Illi  [  Idus  Odtob.  ]  Attgu(iales  C  M.  XXIIIL 
c    /^Grut.[XVILKAL.DEC]GC  LVD.PLfcB.IN  C1RC&  ficpcr  2.feqq.dics 
^  Amitern.G  XVII[KAL.DEC]C  LVDI IN  CIKCO&:  Ilcper  2.fcqq.dies 

-  Vindob.  1 1  e  |  xh  |  XVI  [  Kal.  Decemb.  ]  Plebeij  C  M.  XXIIII. 
Valeantmodo  qui  Conwiaria  inccrtis  temporibusdiltnbui  folita,  ftatisdiebus 
affixerunt ;  &r  rariflimam  liberalitatem ,  quater  ac  fexagies  in  anno  (  quot  a  lu- 
lio  Ccefare  ad  Conftantium ,  cuius  tempore  Kalendarium  confcriptum  fuit ,  vix 
9  Congiaria  intercefliire  puto  )  importune  multiplicarunt  i  dum  nos  ad  noflrarrL*    ^  ,^ , 
chronologiam  reuertimur . 

Efto  igiturprobabiliuscum  Viclore  tempus  adoptionis,  Scinitium  Tribuni- 

cix  Poteitatis  Traiani  circa  fincm  menfis  Oclobris  j  cum  circa  finem  lanuarij 

fequcntis ,  hoc  efl:  A.D.VI.  Kal.  Februarij ,  Nerua  patcr  diem  fuum  clauferit  j 

vt  conflet  calculus  temporis  Imperij  ciufdem ,  initus  a  Xiphihno  ex  Dione^, 

1   hoc  efl: ,    regnafle  eum  annum  vnum  menfes  IV.  dies  IX- 

Annus  vero  ifl:e,  quo  adoptio  celebrata  eft,  isfuit,  qui  prseceflit  fecundum 
confulatum  Traiani,  *  quem  ,  iam  Imperator  (^uidem  -ifuh  Imperatore  tamen  inijt :  ^^— 
:    *  idecqtte  receperat-i  quia  princepsy  ^ pater  dettiltjjct  .    Gejfit  atttem  *  non  in  i>oc  ^^^ 
Vrlpis  otiof  (jr  intimo  fnu picis  ,  (  *  confederat  enim,  fatimpofi  adoptionem  omnts  ^2,9 
Vrhanui  tumultus)fed  iuxta  ^arharas gentes  j  itaut  *  exercitihus  ZS*  Prouincijs  mw    ^ , 
nusfuum  confu/are  prohatterit  j  Ro^nce ,  non  oxnljs.  yfedfamje.  ac  rumorihtts  ,  de  eius  g  9. 
ittftitia-thumanitate -iO* patientia  crediderinf.i^'^[[^.A.  f   ■..'•.  A^.     >       ■..,.;■  ^  :. 
Hic  pariter  cauendum  eftaTriflani  a^.g-o^i^i^-s  quiexplicans  primum  hund 
,   adoptionis  Traiani  nummum;  ex  to,  Traianum  e  ,Pi'Quincia  redeuntcxrL.  y 


ri;..!:n:o:>  i 


a  Nerua  coram  exceptum ,  fignificari  credit  \  manumque ,  tan^am  in  adoptio- 
ms  confirmationem  exporrigi :  quafi  non  idem  prorfus  oftendac  fecundus  num- 


mus 


27i        RAPHAELIS  FABR.ETTI 

mus  adoptionis  Hadriani  fuccefloris :  &  tamen,  nemo  dixcrit ,  Hadrianum ,  qui  i 
tempore  quo  Traianus  Sclinunte  Cilicise  obijt>  Antiochi.-e  Syrix  degebat, Tra- 
ianum  poft  adoptionem ,  quae  eo  iam  mortuo  confida  fuit ,  vt  cx  Dionc,  Spar- 
tiano,  &  Eutropio  liquct,  coram  alloquutum  fuille,  Fidem  tam  Panuinjj , 
quoad  initium  Imperij ,  quam  Triftani ,  quoad  reditum  ante  obitum  Ncruaj  > 
fequutus  fuiife  videtur  Reformator  nupcrrimus  Chronologi^ ;  fed  eum  in  hoc, 
&  in  multis  reformatP.Noris  in  DiHercat.  de  Vot.  Dcccnnal.  optime  &  exadif-  * 
(imc  in  hac  materia  verfatus ,  vereque  nd  vnguewf^tius  hjtno ,  Paullo  aliter  hi- 
ftoriolam  cffingit  Angelonius,  perlato  fcilicct  ad  Traianum  nuncio  adoptionis, 
in  reditu  ad  Vrbcm  ,  mortem  Nerujc  patris  audilie ,  ac  maturaffe  iter ,  vt  funeri 
paterno  iufta  perfolueret . 

His  miiris ,  &  ad  noftram  chronologiam  Plinio  manuducente  conuerfi  ;  dici- 
mus,  tam  primum ,  quam  fecundum  Tribunicis  Pcteftatis  annum  cum  11.  con-  : 
lulatu  copulari  poflc  5  primum  nempe  ante  complctum  ab  adoptione  annum^  j 
fecundum ,  poft  tempus  rehquum,  intcr  adoptionis  anniuerfarium  diem,  &  pri- 
mas  proximas  Kalendas  lanuarias  . 
6iJ  Secundo  anno  Imperij ,  Traianus  *  te<-tium  confulatum  recufauit  -i*  exea  /'>'-«- 

683     cipue  nxtione ,  ciuod  eum  abfen^  gerere  non  potercit :  ^  *  adhuc  initio principatusy  vt 
,654     lam  expletus  hononhus  ,  aye.i  dign^tnte  abflmuity  quam  nout  Imperatores  dejlinatAin  ) 
aIijs  infe  trahehant .    Ex  quo  fequitur ,  a;que  bene  cum  II.  confulatu  conucnire 
Tribuniciam  Poteftatem  fecundam  fimul  &  tertiam . 
'^'^y  Proximo  poft  reiedum  confulatum  anno,  *  eum  tandem  tertium  confulatufrLj, 

qui  Pnncipi primusfuit  (  nam  anteccdentcm ,  vt  oftendimus ,  fub  Nerua  inie- 
752.     rat )  rectpit '.  ea  tamen  moderatione,  &  leguni  obfcruantia,  *  it  tdem  tenio  Con- 
691    fulfecerit  quodprimo .  *  Kecepit  mtem  ,  xf  diret ,  incerque  fuffeJ:tos,  *  tpfum  Pli-  3 
11014  n>um  ^  *  Tertulium  a  *  Kalmi-s  SevtembnhAi  reponeret .  lungatur  itaque  cum 
101  2  hoc  tertio  confulatu  tertius  fimul  &  quartus  Tribunici^  Poteltatis  annus. 
103  i        Nihil  vf-iue  ad  hunc  menfem  Septcmbris  de  Bclio  Dacico  Plinius,  qui  lucu- 
lcntuiimam  panegyrico  exornando  materiam  nat^us  ,  nullatenus  in  tanta  di- 
_    cendi  copia  ,  illam  (  fi  modo  bcllum  geftum,  vel  inchoatum  forct )  lilentio 
diilimulallct.   Idem  vero  Piinius  Dacicam  expeditionemicquenti  anno  Impe-  f 
149     rij  quarto,  vt  videbimus,  inchoatam, *  vaticino  vdutt  furore  pr^inunttaf-i  fed 
Poetarum  m  morem,  qui  res  pr^teritas  tanquam  cucnturas  reuclant:  neinini 
cnim  dubium  eile  poteft ,  quin  \\xc  Belli  Dacici  pra^didio,  de  ijs  fit ,  quse  Pii- 
nius  panegyrico  iuo  iam-ohm  expleto  addidit,  dum  fvattfitis  cr  vhernis  ea  qu4 
Primipt  rectaiteratt  in grattam  amicorum  cowc/mw^/,  vt  Seucro  faflus fuit f  pift.  ! 
XVlii.  lib.  III.  ? 

Tcnios  hos  fafces quarti  fmmediate  exccperunt ,  * poftcjuam  Senatu^vtfufci- 
peret  quartum  cotifuiatum  rogauit  (y  tuffit ;  nec  dubitatur  eum  fufccpifte ,  ck  fre-  ^ 
quenti  in  nummis  commemoratione  TR.  POT.  IIII.  vna  cum  CoS.  I'1I,  5c\ 
cxnonamb.guafcquentis  lapidisfide,  nuper  in  InfulS  Tiberina  rcperti ;  per 
•quem  iit  euidensjquartara  Tribuaiciam  Poteftaten^  cuius  calculus  poni  c<eptus 

citfiib 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-         273 

,  cft  Tub  fine  Odobris,  vt  probauimus ,  cum  1I[.  confulatu  vfque  ad  finem  De- 
cembris,  exinde  vcro  cum  W.  ad  quem  fraianus  defignatus  dicitur,  non  inter- 
rupte  coniungi . 

LARIBVS.AVGVSTIS-ET-GENIS-CAESARVM  \ 

IMP-CAESARt  -DIVI-NERVAE-FILIO    NERVAE  •  TR.AIAN  1  •  AVG    6ERM  ■  PONTIFICI  -MAXIMO  •  TRIB  •  POT  •  lUICOS-lll  •  DESlG  ' 
PERMISSV  •  C  •CASSI  -INTERAMNANI  •  PISIBANI  ■  PRISCP  PRAETORIS  •  AEDICVLAM-  REG^  Xllll-  VlCICENSORl  •  MAGISTRh  ANNIGVI  ( 

V£TVSTATE-DILAPSAM-lNP£NSA'SVA-RESTirV£RVNr-lD£M-PK-PROBAVlT        < 

L*ROSCIO'AELIANO     CoS      l-cercenivs-l-lib-hermesm^livivs-^-lib-donax-  dedic? 
'  TI-CLAVDIO-SAGERDOTAE 
P-RVTILIVS-P-F-PRISCVS  .  L-CORANIVS-L-LIB-EVARISTVS  •  IIII-K-IAN^ 

in  epifiy/^o  ex  altei  a  pifte  mnnlo  l^ inea  Cxrpinea  id  l^iam  Junliam 
Ex  prxmilTis ,  (|uartum  hunc  confulatumcomitabitur  Tribu  nicia  PotelUs  IV.' 
i  .fimul  &  quinta  . 

Huc  vlque  cum  Plinio  tuto  pede  progrefli  fumus  ^  fed  iam  in  pofterum  gref- 
;  fus  titubabunt,  deficiente ,  quoadiuuabamur,  baculo .  Primumoffendicu!um> 
efi  locus  Canonis  Eufebiani,  vbi  poll:  confularum  IV.  fraiani  6c  Paeti,  fubiun- 
git,  Traimus  Dacos  c^  Scythas  fubiecit )  ^  de  ijs  tnu-mphattit :  &  mox  fub  con- 
fulatu  fequentis  anni ,  Sofij  fcilicct ,  &  Licinij ,  Traianus  Daciam  in  Prouinciam 
redeffit .  Sed  Eufebio  fatis  fuit  Belli  Dacici  inicium  redle  ftatuifle  j  progreftunij 
autem  &c  finem  breuilHma  claufula  complcxus  eft ,  debita  ferie  ab  Hiftorico  ) 
f  non  item  d  Chronologo  referendos . 

Er  quidcm  ex  hiftoria  patetdiutinum  hoc  bellum  fuifle ,  tum  ex  Dione,  qui 

tradit,  feLure  mrgts  cj^utn  celerttergejlam  ,  ck:  Dacos  vix  tandem  fubad:os  j  tunL. 

prccc^pueex  luiiano  in  Casfar. ,  qui  eiufdem  Traiani  verbis  tempus  certum  il- 

lius  progreffionis  definit ,  atque  ita  teftatur .   Egofnne  quaji torpcmem  rem  publi- 

€am  ,  Ci7*  dtjfipatam-itnm  domefiicd  tynmnide-,  (^ua,  multo  tempore  oppreffiifuerat ,  tum 

!  Getarum  contumeha  '^nfipiens  -tfolus  l^rt  accolas  agvredi  fum  aufus  :  C  Getarum 

jjuidemgentem  penitih  euerti  (J;*  deleui  tfunt  autem  illi  omnium  qui  vfcfuam  funt 

helltcofijjimir,  cum  quod  corporis  rohore plurimum  valent ,  tum  etiam  maxime propter 

eam  quam  eorum  ammis  defxit  opinionrmi  ^tti  apud  ipfos  calitur,  ^amolxis.  Etenitn 

tum  plane  c  mfirmatum  habexnt ,  fe  non  om^tino  tnterire  ■,fed  alto  ad  habitandum  tra- 

I  dici ,  multbfunt  piratiores  adfuhmndi  pericuU  ;  quippe  qui  mgrationem pr^ejiolen- 

}tur->  (Sr  exp^clent.    Et  hoc  qutdem  tantum  opus   ANNIS  FERE  QVINQVE 

iCONFECI.  Nec  enim  dubium  quominus  de  hoc  Imperatore  vera  lulianus 

commemoret ,  vt  dc  Augufto ,  ^  alijs ,  certilfima  funt ,  qu£  hiftorice  ,  licet  per 

.  fatyram  ,  cxplicantur . 

I  Alium  lapidem ,  vt  fic  dicam  ,  offenfionis ,  a  Panuinio  obiedium ,  8^  rece- 
,  ptum  d  Neoterico  Infcript.  V.  in  quo  confulatus  quartus  cum  Tribunicia  Poce- 
i  Ibte  IIII.  S^  infigni  elogio  VICTO  DECEBALO  ,  vixeotemporis  lacellito,' 
legiturj  iamfuprd  Cap.  VIIL  fuftulimus,  corrcda  ea  infcriptione  exfidefui 
autographi  apud  Gruterum  pag.  CXC.  i.  QLi,ia  ver  6  etiam  fecundum  noltrani 
fententiam  m  ifta  infcriptione  Gruteri  mendum  incft  in  IIH.  TribuniciaPote- 
ftate  K  quse  non  minus  quam  VII.  fi  quinto  confulatui  iungatur,  efle  potuit,  (  vt 
Jjiodo patcbit )  ideo ,  in  marmore corrofo ,  ac mutiio,  cam  emendare ,, vel caa- 

Mm  quan:> 


Z74        RAPHAELIS  FABRETTI 

vquam  dubiam  indicdre ,  fatius  cft  5  non  autem  (  vt  Panuinius  fecit )  quintum^A 
confulatuiTi  abolerc ,  infcriptionemque ,  vt  libuit ,  concinnare  ,  &c  ad  quartanL  ' 
;Tribuniciam  Potelhtem ,  nullo  cxemplo,  imo  in  tanta  repugnantia ,  reuocare. 

^Equafs  hifce  falebris,  in  quas  recentiores  Chronologi  incideruntanteini- 
tium  Bclli  Dacici  j  non  modic^e  adhuc  difficultates  in  eius  ferie  ilatuenda  emer- 
gunt .    Et  quoad  initium ,  illud  cum  Eufebio  in  quarto  anno  Imperij  Traiani-j 
quartoque  eius  confulato  inito ,  qui  idem  erat  Tribunicia;  Poteltatis  IV.  5c  V.  • ' 
hoc  eft,  poft  Chriftiini  CI,  <k  ab  V.  C.  DCCCUil.  ftatuemus:  confentiente. 
ctiam  Caffiodoro,  quilicetin  Confulibus  illius  temporis  rtferendis  omnind  i' 
crret ,  quarto  tam^^n ,  Sc  ipfe,  Imperij  anno  triumphum  Traiani  de  Dacis  &  f 
Scythis  recenfct  j  initium  fcilieet&:  finem  (vt  de  Eufebio  diximus )  tanquam^  • 
"  Chronologus  perilringcns  .  Necefte  etenim  eft ,  initium  huius  primGe  expedi- 
tionis  noii  vltra  protrahere ,  vt  congrucntem  ei  continuationem  tribucre  poffi-^ 
jiius  5  ciimhmc  conftst  Bellum  hocfecur^  magts ,  vtdiximus,  .^«dtw  elenter ^t' 
flnm  5  inde  quarto  confulatu  infcripto  (  fexto  tamen  Imperij  anno,  vtmox  pro.   1 
babnrius  )  plura  debellati  DecebaU  indicia  fuperfint .  Moncrdus  tamen  eft  Le- 
Oioxt  quod  vbi  numifmata  in  probationem  adhibere  vfu  venit,  eaperannos,  i 
Tribuniciae  Poteftatis  diftinguere  opus  eil ,  ne  alioqui  cum  Scabgero  ad  Eufe-  :i 
bium  t  temere  5i  finc  deleciu  omnia  qus  infcripto  confulatu  quarto ,  vel  quin-  t 
to ,  gefta  repcriuntur ,  ad  annum  confulatus  initi  applicemus :  hoc  enim  padc  :i 
quidquid  Traianus  tribus  integris  annis  gefTit  fub  IV.  Cof ,  hoc  eft  a  fribuni. 
cia  Poteftate  iV.  ad  VII. ,  odoue  alijs  fub  V.  vfque  ad  XV.  annum  Tribunicia 
Por,  in  qua  Vi,  fuum  conlulatum  fufcepit,  in  vnicum  annum  confunderetur . 

Rem  nouam  &:  eruditorum  auribus  male  fonantem  me  proponere  haud. 
jgnarus  fum ,  qui  inter  IV.  Traiani  confulatum  cum  Sex.  Articuleio  P^eto  ini-|l 
tum ,  H  V.  cum  Q^jVleilio  Maximo ,  feu  vt  alij  cum  L.  Appio  Maximo,  trien- 
nale  interuallum  conftituam  j  fed  nummorum  euidentia  fretus  >  vulgatis  Faftis!  > 
quamuis  aduerfantibus, 
hujc  opinioni  fidem  fir- 
mabo,  Et ccrte fub I V. 
Tr;bunici^  Poteftate»,, 
quartoque  annolmpe- 
rij  j  Traianum  Confu- 
lem  quarrum  proceffif- 
fe  iaii.  fupra  demonftra- 
uimus;  tota  vero  VI. 
[Tribunicia  Potcftatt-i, 
ac  fexto  anno  Imperi 
in   eadem   denomina 
tione  pe-durafTe,  necef- 
lario  euincunt  fequen- 
ccsnummi« 


in  Mufeo  Cofpian» 
(i  me  vifus 


penes  D,  Laurentium 
Crimaldum  a  me  vffus 


in  eod*  Mnfeo  Cofpia^^p 


Occofag*  aoo. 


Et 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-       275- 

Etquatenusdicatur,  cos  in  fine  anni  V. ,  &:poft  ingreirum  VI.  Tribunicis 
Poteftatis,cudi  potuiifejhunc  fcr  upulum  integre  fequentia  numifmata  eximunt. 


Cap.  Tt. 

IMP-  CAES' 
NERVA-  TRA 

lAN-  AVG- 

GERM    DACI. 

CVi-lJ   M 


Rama  tiophzo  in^ 
lidcns.ante  quam 
Imp.  Cn.  bJAam 
Dacum    g-nufie- 

xum  oSeiens 
TR.PVUIMPIJU 
<-OSllIH;ES-VSC, 


quorum  alterum ,  fidei  Vaillant  qui  illud  expofuit  antc  nummos  zreos  Traiani 
To.  I.  de  Numifm.  Impp.  Pr.-eftantior.  pag.  ^6-  innititur ;  alterum  ex  Mufeo 
Cofpiano  huc  tradudum ,  oculis  noftris  fubiccit  Odauius  Maluetius  Bono- 
nienfis  Patritius ;  aliud  ,  huic  fecundo  in  omnibus  conforme,  apud  fe  exi- 
ftere  ,  lofeph  Magnauacca  rei  nummarix  peritiffimus  fupra  iaudato  Patri 
Henrico  Noris  ,  mea  caufsa  hanc  nummorum  inquilltionem  folHcitanti ,  per- 
fcripfit .  Ex  ijs  igitur  indubium  redditur ,  fub  finem  anni  VI.  Imperij  Traiani , 
&  in  ipfo  ingreffu  Tribunicias  Poteft.  VII.  ipfum,  iam  Dacici  cognomine  pcti- 
tum,  adhuc  quarto  Cof  nuncupari .  Neue  reponant ,  inccrtum  elfe ,  an  Tribu- 
nicia  iila  Poteftas  VII. ,  exeuntem  (  vt  volumus  )  annum  Imperij  fextum  deno- 
tet ;  quia  defignatio  quinti  confulatus  fub  VII.  Tribunicia  Poteftate,  &  rurfum, 
fub  eadem ,  prima  V.  confulatus  geili  memoria ,  vt  in  proximis  nummis , 


Cap.  Tr. 
TMP.CAES- 

NERVA  TRAIA- 

AVGGERM- 

DACICVS- 

P-M 


fig.  muliebrit 

fuper  diiobus  co 

I  pia:  cornibus  fe- 

dens 

ITB.P  VIMMP- 

im-t-OS-V  PP* 

S-  c 


ex  <tremsd.magnit'.  apud  me 


apud  Occonetn pa£.  202 


apud  eundem  ihidem 
exEriz^.pa^.  32} 


auerfa  pars  nummi  28 
poji  Col.Trai.fol.  116 


in  Mujeo  Mediceo  nfifa  a  P, 
Henr,  T{oris  mihijy  indicata 


ihidem  nh  eodem  indicata 
Mm     2  necef-. 


■L7'6        RAPHAELIS    FABRETTI 

ncceflario  cxiguntj  vt  totus  &:  integer  fextus  Impcrij  annus  fub  quarti  cof.  cnu- 
mcratione  comprchendatur  5  &  ideo  (  quod  probandum  nobis  erat)  triennalc 
fpatium  inrer  IIH.  &  V-  confulatum  eiufdem  Traiani  intercelTerit . 

At  vero  ,quinarn  Confules  annum  hunc  tertium  fignaucrintj  alij  felicius 
fortafle  ftatuent ,  dum  nos  rem  ita  componi  poile  opinamur ,  retrotrahendo 
fcilicetconfulatumSuranilL  &  Seruiani  Marcelli  iterum,  quem  Haloander, 
^  Panuinius  cseterique  recentiores  feptimo  anno  Imperij  confignant,  (ieui  dif-  < 
ferentia  in  nomine  Neratij  Marcelli)  eundemque  cum  annoconfulaius  V.  per 
.Traianum ,  vt  ipfi  volunt ,  gefti  permutando » 

Ex  hac  etiam  Faftorum  corredione,quam  monitu  &:  aufpicijs  P.  Noris  pro- 
motamfatcor,  id  confequimur ,  vt  totius  BeUi  Dactci  periodus  ,  quod  ex  lulia- 
no  ANNIS  •  FERE*  V  confedtum  fuit ,  congruentius  determinetur :  Nam  fi 
initium  fecundce  expeditionis  Candido  &  Quadrato  colT.  hoc  elt  ViII.  Imperij 
Traiani  annocontigit,  (  vt  ex  Spartiani  &:  Xiphilini  fentcntia  moxprobabi- 
mus)  eius  finis  fub  Trib,  Pot.  nona ,  nec  antea ,  indicia  in  nummis  habentur  : 
durabatfiquidemannoTrib,  Pot.  VIII.  eadem  denominatio  Imperatoris  IIU. 
quse  in  Trib.  Pot.  VI.  in  tribus  pr^allatis  nummis  in  fine  primse  expeditionis 
Dacicaj  parta  fuit ,  vt  cx  hifce  alijs  patet , 


Occo  pag,  20 j 


Occo  ihUem 


auerfa  pars  numtni  i } 
poJiCol,Trai,fgl.n^ 

Vndc  feq^ucns  acclamatio  Imperatoris  quintum ,  quse  primo  fub  Tribunicia 
Pot,  non^  occurric  inhoc  nummo  Goltzij  pag.  42.  col.  i. , 


meliiis  «i  fubic(^is  marmoribus  declarata  ^  in  quibus  eodem  apno ,  Imperi j  no- 

nojva- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX.        2,77 

nOj  variationem  contigifle  conftat> 

IMP  •  CAESARI-DIVI-  NERVAE»F*NERVAE 
TRAIANO  •  AVG  •  GERM*  DACICO  •  PONTIF  •  MAX 
TRIB-  POTE  S  T.  VI III-  IMP»  V- CoS  •  V  •  P  •  P 

Gruter.  pag.  CLXII.  z. 
IMP*  CAESARI-  D'NERVAE-FILIO-  N 
ERVAE*TRAIANO-AVG-G£RMANlCO-D 
ACICO-  PONT-  MAX*  TRIB-POT-  VIIII'  IMP  -1111  «CoS .  V 


Gruter.  pag.  CCXLVII.  i . 

ad  finem  Cecundx  expeditionis ,  totiufcjuc  Belli  Dacici  refcrenda  venit.  Neque 

enim  tanti  erat  alia  illa  expeditio  tunc  vigens  in  ea  Jrabiaparte  qu,e  Petram  at" 

ttngit  tper  id  tempus ,  fecundi  fcilicet  Dacici  Belli  iuxta  Xiphilinum  >  a  TaJma 

Syru  Pr<efe[io  in  ditfonem  Popitli  Romani  redaEid  >  vt  nouam  acclamationem  Im- 

peratoriam  mereretur  j  quamuis  vfitatum  fuifle  fciam>  ex  vivlorijs  perfuos  Du- 

ces  aut  Legatos  partis ,  Imperatoris  titulos  Ci^faresipf 'sretuliife ,  vtobfcruat, 

&  exempla  congerit  Spanhemius  Dillert.  VUI.  pag.  590.  &  prxterea ,  ex  initio 

^raj  Petra^orum  5c  Boftrenorum ,  quod  lub  diclis  Coft.  Candido  &  Quadrato 

Fafti  Alexandrini  confignant,  liquet ,  iam  anno  antccedenti ,  &  fub  Tribunicia 

Poteftate  VIII.  (  durante  adhuc  titulo  Imp,  IJ^.  vt  vidimus  )  Regionem  illanij! 

Romano  Imperio  adie^l:am  5  ad  quodrarilfimus 

hicnum  nus  ex  a^re  medioE  magnitudinis  alludit . 

Vnde  nil  aliud  potius  inde  inferri  poteft  ,  quariL, 

'iperidtempus  quQ  Arabia  circa  Petram  deuivfia^ 

fuit ,  Bellum  quoque  Dacicum  agitatum  .  Adda- 

rausadhocprobandumSpartiani  dii^um  in  Vita         "*7"  /^/,.     ^';'  ^^ 

TTj-  ^     r  ]  i^jjoi-k     j..-  apiidChri  tinam  Aumlum 

Hadriani ,  conlulatum  Candidi  &  Quadrati,  quo  ^         r    /     ^       / 
iT  j  •          -T-   L  r>i  L-  r  ja  ^r  \.  ex  indiceCameli 

tempore  HadrianusTnD.Plebisrattustuit,  cum 

Legatione  primx  Legionis  Mineruiae,  eiufque  abdutflione  ad  fccundam  expc- 

"  ditionemDacicam,  non  obfcure  eoniungentis  .  Ncc  proinde  annale  tempus. 

cxpedandum  eft ,  quo  Hadrianus  Tribunus  Plebis  creatus ,  Magiftratura  fuum 

cxpieret  j  quia  munus  iftud,  honoris  tantum  caufsa ,  8<:  vt  per  illud  ad  Legatio- 

ncm  gradus  Hadriano  heret,  conferri  potuit,  vt  eo  mox  abdicato  Traianum  fe- 

quereturj  quemadmodum  Tiberius,abdicata  Prxtura, Auguftum  in  Gallias  prp- 

ficifcentem  comitatusfuit,vtait  Dio  lib.  LIV. 

'       Vtriufque  modo  Belli  Dacici  tempus  in  compendium  ex  iam  di(5lis  redigen- 

tes,  initio  eius  fado  fub  IV.  Trib.  Poteftate  Traiano  IV.  &  Sex.  Articuleio 

Pa:to  Cofl^ ,  &  primo  vere  profe.5ionem  ftatuentes  5  tres  annos  pliis  minus  pri- 

mam  expcditionem  durafte  credimus;  nam  tituluslmperatoris  IIII. ,  quenrL. 

proftrato  demum  Decebalo  ab  exercitu  ci  tributum  videmus  ,  non  nifi  fub  fi- 

nem  anni  fexti>  eoque  iam  Confule  V.  defignato,  in  nummis  fupra  allatis  legi-. 

tur : 


2,78        RAPHAELIS    FABRETTI 

tur :  idque  maiorem  adhuc  claritatem  recipit,  quia.  in  marmore  hoc  Puteolano 

apud  Gruterum  pag.  CXC  j. 

IMP-CAES/\R-D-NERVAE-  F-  NERVA 
TRAIAN  VS  •  GERMANICVS  •  PONT 
MAX-  TKIB  •  POT»  Vi-  IMP-11-  COS 
IIII  •  P  •  P •  INCHO ATAM  *  A  •  D  •  NERV A 
PATRE-SVO-PERFICIENDAM 
CVRAVIT 
cum  Tribunicia  Poteftate  fextS ,  abfolute ,  &:  antequam  Confules  defignari  fo- 
liti  elTent ,  Jmperaiorfecundum  ,   fraianus  enunciatur  :  vnde  colligitur ,  eodem 
anno  bis  Impcratorcm  confalutatum,  emendandumque  in  titulo  IMP.  III.  (re- 
pofito  IIII.  prius  seri  incifo  5^  pofteamaledeleto)  nummum  Angclonij  14., 
nondiuerfuma  28.  Neoterici  poft  Colum.  Traian.  fol.  116.  fupra  a  nobis 
addudo  .  Lapidis  praedidi ,  ex  quo  hu-       I  M  P  •  C  A  E  S  A  R  *  D I  V I 
ius  apud  Venufium  per  Gruterum  pag.      N  E  R  V  AE  •   F  •   N  E  R  V  A 
CLXXVII.  1.  fides  fancitur ,  probam.     TKAIANVS  •  GERMANICVS 
&genuinamfcripturampro  fua  huma-  PONT^  MAX  •  TRIB^  POT  •  VI 
nitate  recognoui  curauit  eruditillimus  IMP  •  II  •  CoS  •  IIIl  •  P  •  P 

P.  Noris,  qui  etiam  in  alijs  pluribus  INCOHATAM-ADIVO-NERVA 
huius  chronologici  labyrinthi  ambagi-  PAIRE- SVO^PERFICIENDAM 
bus,  filum  amica  dodtaque  manu  porre-  C  V  R  A  V I T 

xit;  atqj  inter  catera,difficultatem  mihi  obortam,ex  quo  iuxta  Dionem  lib.LX." 
€X  eodem  bello  cJtt  'f^  oLvri  TtoXe/jiov  non  ampltus  quamfemel  Itcet  id  nomen  affume'- 
re-i  multacum  eruditioae  fuliulit  ^  oftenditque  plurium  Imperatorum  exem- 
plis ,  &  Auguftiprasfertim  ,  eiufmodi  reguls  fallaciam  ,  cui  ex  bellis  cum  Ger- 
manis  tantum  ac  Dalmatis  geftis ,  nomen  Imperaiorts  femel ac  vicies  apudTaci- 
tum  iib.  I.  Annal.  partum  legitur ..  Imo  etiam ,  quatenus  dubitari  poflet ,  an  ex 
alijs  minus  pr<Ecipuis  expeditionibus ,  quibus  ipfe,  vel  eius  Duces ,  Cantabros» 
Aquitanos  ,  Armenios  ,aIiofque  populos  fubegerunt,  titulos  fingulatim  auxe- 
rit  j  potius  quam  vno  eodemque  bello  congeminauerit ;  fuccurrit  Appiani  di- 
<Sum  lib.II.  Ciuil. ,  fu^  nempe  «etatc ,  itemque  Traiani ,  cui  contemporaneus 
vixit ,  decem  millibus  hoftium  caefis ,  ac  longe  minori  etiam  numero ,  vt  fupra 
Cap.  III.  pag.  89.  B.  probauimus ,  titulum  Imperatoris  contigifi^e .  Nec  deni- 
que  Traiani  ambitio  culpanda  fuilTet ,  quominus  fiue  \q^\-)  fiue  recept^e  ex  Dio- 
neconfuetudiniacquiefceret,  Sc  veluti  inanis  gloriol^  famelicus  vetitos  titu- 
los  multiplicaflet :  quandoquidem  cum  fub  Tribunicia  Poteftate  IIII.  in  qua 
initium  huius  bclli  reponimus ,  in  duobus  apud  Occonem  nummis  pag.  zoo.  l 
iam  Imperator  II,  nuncuparetur ,  (  tertium  namque  nummum  ijs  intermixtum 
cum  eadem  Trib.  Poteft.  IV.  &:  Imp.  III.  TIGRIS ,  vtpote  alijs  nummis  fupra 
relatis ,  &  lapidibus  aduerfantem,  merito  vti  fpurium  &:adulterinum  reijcimus; 
quid  enim  tunc  temporis  Traiano  cum  Tigri  fluuio  ? )  ad  quod  Plinius  in  Pa- 
negyr.  anno  antecedenti  dicio  aliufit,  vbi  ait  num.  648.  Ita^ue non  te  apudimA-. 

gines , 


D£  COL-  TR.AIANI  CAP-  IX-        Z79 

li  ^ines  t  fed  ipjtim  prafentem  audtencemjue  confalutabant  Imperatorem^  nomenciut 
quod  alij  domitis  hojithus  ,  tu  contemptis  merebare  5  hinc  fcquitur,  primam  in  hoc 
Bello  acclamationem  Impcratoriam ,  qua;  cadcm  III.  in  ordine  extitit ,  fub  VI. 
Trib.  Potcltatc  rccenlitam ,  in  finc  eiufdcm  BcIH ,  ^  forfitan  in  ipfo  prxhj  ioco 
jn  quo  vircs  DecebaH  accifa;  fucrunt,  (vt  de  Tibcrio  poft  vicSum  Armmium  ait 

f    Tacitus  Annal.  lib.  II. )  Icgitime,  ncc  vltramorcm  contigifle :  cxcuiandamque 

\l  item  ex  rei  magnitudinc ,  nouitatem ,  (  fi  modo  ita ,  tanquam  aducrsus  prxfcri- 
ptumDionis,  vocandacft)  qua  vniuerfus  exercitus  fub  fignis  in  Coiumna 
num.  iio.dilpofitus,  dum  Decebalus,  anteTraianum  in  fuggcfta  fedentcnu> 
genibus  minor  ac  fupplex  ipfius  gcnua  tangit ,  iterata  acclamationc  Imperatoris 
quartum  ,  commotus  fpe<^acuU  niagnihcentia ,  &  Romani  nommis  gioria ,  ce- 

it   lebrauit :  cum  Dio  ipfc ,  iuxta  cius  a  Theodofio  excerpta ,  ita  prorfus  ab  exer- 

Ij  citu  Traianum  acclamatum  Imp.  referat,  tunc  cum  Parthamafiris  ad  eius  pedes 
diadema  depofuit . 

Quo  vero  ad  fecundi  BcIIi  continuationem ,  cui  initium  fub  confulatu  Can- 
didi  &C  Quadrati  ex  Spartiano  &c  Xiphilino  fecimus ,  hoc  eft ,  anno  Imperij 

,  Traiani  VIII.  >  finis  cx  quinta  acclamationclmperatoria  fcquenti  anno  pra^lti- 
tus  apparet ;  vnde  duos,  ncc  quidem  integros,  annos  illud  duralle  conftat. 

1  Si  ergo  tribus  idis prim^e  expcditionis  annis ,  duo  male  intcgri ,  quos  fccun- 
dx  cxpcditioni  damus,  accedant ;  numerus  quinque  annorum  ,  quibus  vtrum- 
quc  belium  vix  duralie  lulianus  ait ,  ritc  conficietur  . 

Hunc  caiculum  fummo  Vno  minime  probari  fcio,  qui  de  fine  Bclli  Dacici 
mccum  conucniens,  eius  inttium  integro  anno  protrahebat ,  nihili  habita  Eu- 
febij  &  Calliodori,  quam  fupra  retulimus,  traditionc ,  vt  iliud  non  bene  elapfo 
quinquennio  cum  luliano  conficcret;  vbi  ex  noftra  fupputationc  fex  fere  inter- 

1!  ccdcrc  vidcntur,ab  initio  anni  quarti  ad  fincm  noni  Imperij  Traiani .  VcriinrL.  ? 
luliani  de  cjutnquennio  verba  ,  de  temporc  bclli  gcfti ,  non  dc  eo ,  quo  Traianus 
in  Vrbem  reucrfus  ab  iho  quicuit,  intelligi  debcrc  credimus:  ncc  cnim,  pari  ra- 
tione ,  BcIIum  Punicum  CX  V.  anais  durafTe  quis  proprie  dixerit ,  eo  quod  ab 
initio  prima:  expeditionis  ad  fincm  tcrti^,  tot  cx  VcIIeio  Paterculo  Hiftor.  lib.I, 
intcrfuerint ,  fed  diftribute  cum  ipfo  dici  dcbet ,  co  temporis  fpatio  aut  bellum 
inter  eos  poputos-,  aut  belli  pr^eparattonemt  aut  infdam  pacem  viguifte  .  Et  qui- 
dem,  non  modicumfuille  fpatium  cclTationis  intcr  vtrumque  Bellum  probabi- 
leeft;  quia  triumphi  apparatus ,  fpcd:acula  poft  eum  edita ,  (  haec  poft  fccun- 
dum  Bellum  CXXiII.  dicrum  fuifie  dicuntur  a  Xiphilino,  qui  priorum  tempus 
noi)  definit )  varia  pcr  Dcccbalum  poft  Traianum  ad  Vrbcm  rcuerfum ,  contra 

■i<  focdus  patrata ,  ob  qua?  dcnuo  hoftis  a  Senatu  iudicatus  fuit,  ipfaquenoui  atque 

i  acrioris  beili  prsr paratio ,  omne  illud  interuallum  abfumunt ,  quod  cxtra  lulia- 
,  pi  quinqucnnium  (  non  quidcm  abfolutum ,  fcd  vix  inchoatum  )  e  fex  noftris  ) 
nec  pariter  intcgris ,  annis ,  a  primo  ad  fccundum  Bellum  finjtum>  fupcrarc-. 
inucnimus . 

Poftquam  vero  e  nummis  certioribus ,  vtpote  Tribunicia  Poteftate  diftln- 

dis. 


28o        RAPHAELIS    FABB.ETTI 

dis,  finem  primjecxpeditionis,  fextique  Imperij  anni ,  in  idcmreciderecon^ 
fpeximus  •-,  tuturn  erit,  ad  eandem  Tribuniciam  Poteltatem  VI.  feu  Vil.  inchoa- 
tam,  fcquentes  hofce  ,  qui  eius  infcriptione  quidem  carent ,  fed  bellum  confe- 
€tu\im  innuunt,vel  Dactci  titulum  contincnt ,  opportunc  referrc .  Primus ,  iam 
fupra  Cap.  IIl.  pag.  di.  c  nobis  memoratus , 
Vitloriam  ahquid  clypeo  mcidentem  olkndit , 
illi  omninofimilem,  qu2e  primam  in  Coiumnaj 
fub  num.  2  iq.cxpcditioncm  claudit.Omnes  iten. 
alios  huc  contali,  qui,  vel  pacem ,  iecuritatemuc, 
vel  triumphum,velludos  eiuscaufsajve]  titulum^ 
DACICI ,  perfedo  demum  Bello  ex  Xiphilino  tributum ,  continere  lcguntur : 
admoneus  tamen,  tnumphalem  nummum,  Vi.  in  ordine,  quititulo  DACICI 
caret,  de  triumphopoi^  ahquam  ini.gncm  vidoriam  per  Senatum  decreto,  (ita 
cnim  moris  fuifie,  optime  oftendit  P.  Noris  in  Diil*ert.  I.  de  Numifm.  Impp. 
Dioclet.  Sc  Maxim.  cap.  IV.  )  eo  facilius  intelligi  pofTe  ,  quo  in  Columna  (  vt 
Cap.  ill.  pag.  (?2.  F  adnotauimus)  fimilis  currus  triumphalis  forniei  impofi- 
tus ,  huic  fortailc  nummo  refpondens ,  longe  ante  primae  expeditionis  finenij 
num.  I  54.  obieruatur .  Nec  aliam  aitcrre  pofiumus  interpretationem  nummo 
illi  Occonis  pag.  i  y  7.  fub  Tribunicia  Poteihte  III.  &  cof.  III.  fignato  ,  Traia- 
num  in  quadrigis  auerfa  parte  gerenti  j  cum  nullus  Traiano  de  Bello  Germani- 
cotriumphus  quaTitus  fuerit  5  nec  enim  Plinius  id  referre  pr.^termififict  ,  qui 
lauream  quandam.  Pannonicam,Neru£B  tempore  adoptionis  milfam,  ieiune  tan- 
git ,  nec  a  Traiano  vel  alio  Ducc  partam  explicat ,  fvix  enim  a  Traiano  mifiam 
credas  tunc  in  Germania  Inferiore  verfann  )  :k  folidioris  laudis  inopia  ,  ipfius 
modefationem  ,  &  terrorem  tantummodo  hof^ibus  impreHum  >  impense 
exornat . 

II      ^ ^      ^ ^  III 


Occopag.  i99,&*cum hafli^ 
apnd  Vknm  Tah,  XI 11.^ 


Occo  ihidem 


<ig.  ftdens  df s. 
patcr.im  iin.  coi. 
nUtopifTRPOT 
CoS-IIIIPp 

SECVRITaTI 
PER.P£TYAE-SC 


/ 


Occo  ihidem 


Aumjlinu  s  Tah.  LXXl.  5 
i^  Occo  ihidem 


Nummum 


VIII 


D£  COL'  TRAIANI  CAP-  IX- 


a8r 


imer  numifmata  Ditc»  Croyi 
Talf.XXXlKz^ 


ex  Mufeo  Dauio  indicante 
7<loL  D.Com^Medioharho 


Occopa^.  is>9' 


in  Adufeo  Adediceo  mcttcante 
CL  y.  P.Henrtco  I^oris 


Golt^ius  in  Thefauro 
tap*  ^ZtCoU  i' 


Mar:  Gradlaut 
dex.  haflam  fio. 
fiiper  clypeo 
TR  •  POT  •  COS 


/ 


(tfud  me  m  ed*  magnit* 


XII 


OputTraiani 

lMP»TRAIANOj 
AVG-GER-D-^Cl 
P-M-TRPCOS 
IV  pp 


fig.inDliebiis  Hn. 

corniicopixdex- 

ictam  iungens 

cutn  togato 

I  s  p.Q;R^OPTlMO 

1>R1NCIPIAX.1M 

iTAi 


tx  Mtifeo  Dauio ,  indicante  eodem  D-  Com.  Medioh.  5  fed  fufpeUa  nota  numeralis 
i  CoS-lV.  nufquam  itafcrihi  folita^fedper  quattuor>vnitates,fic  5 IIIL 

Niimmum  V.  Auguftini,  Triftanus  de  venationibus  Dacicis  intcrpretatur  5 
quafi  Traiano  id  otij  in  afperrimo  &  periculofiflimo  bello  fuperfuerit  ^  at  nos 
magis  proprie  ad  Niceteria  Xiphilini  in  Vrbe  poft  reditum  prxftita  referimus  -i 
OiJelio  accedentes,  qui  nummos  fimile$  4.  5.  6.  i  l-^Sc  ii.  Tabul»  CI.  vena- 
tiones  circenfes  referre  putat ,  arena  ad  fylus  fpeciem  extempore  arboribus 
'  confita. 

luxta  hanc  a  nobis  expofitam  Belli  Dacici  vtriufqUe  feriem ,  nummi  qui- 
cumque  extra  periodum  IV»  &  IX.  Tribunicise  Poteftatis  Traiani ,  aut  fum- 
miim  cum  vlteriori  poft  quintum  titulo  Impcratorio ,  feu  poft  confulatus  VI. 
adeptioncm  ,  cufi  reperientur ,  nifi  Bellum  hoc  Dacicum  neceftario  refpiciant, 

adaliac  fnnr  vprtf^nte^  pvnpA\tinnp<i  nr  vir}nria<;  conPriipntiM<;  prunt  amandandl» 


adalias  tunc  vertentes  expeditionesac  viciorias  congruentius  crunt  a 

Nn 


Sed 


Sa, 


RAPHAELIS   FABRETTI 


Sed  priufc^uam  ad  piomiflum  nummorum  fiipplementum  accedamus ,  Syno- 
p(im  hanc  chronologicam  ab  initio  miperij  Iraiani  yic^uc  ad  VI.  eius  confuk' 
iumdabimus;  adcjuam  ,  veluti  ad  Lydium  lapidem,  numiimata  &  infcriptio 
ncs  exammantcs  >  fulpec>as ,  fiue  inemendatas  explodamus,  aut  corrigamus . 


gfim 

a»nt 

Bdlt  Jmperii 

X/». 

akVC 

Dae.Tfaia' 

98 

850 

I 

99 

851 

II 

100 

852 

III 

loi 

855!  I 

IV 

102 

854'  II 

V 

105 

855  III 

VI 

104 

856 

VII 

105 

857    IV 

VIII 

106 

858    V 

IX 

107 

859 

X 

I08 

860 

xt 

109 

861 

XII 

IIO 

862 

XIII 

iiii 

861 

XIV 

JISj 

864 

XV 

3     Y     N     O     P 

faria  coufularta         \ 

Imp^NerualV&Tr.CiEf.  I 
Senecio  II  &  Pahna  II 

Traianus  &  Fronto  III       III 
Traianus  &  Pastus  IV 

Scnecio  III  &  Sura  II        V 
Suranus  ^  Marcelliis       IVI 
Traianus  &  Maximus  II    VII 
Candidiis  &Qu^adrams  II  VIII 


S      I 

TriL 
Poteft. 
&       II 
III 
IV 
V 
Vlf 


s 

ticclaw. 

lir.perat, 

II 


Confulatus 

'Traia^ii 

II 

II  def.  III 

III  def.  IV 
IV 
IV 

VUlIII&IV  IVdcf.V 


VIII 
IX 
X 
XI 
XII 
XIII 


V 
V 
V 
V 
V 
V 
V 
V 
VI 


cognomm 
TraiaK 
GcrmaniiS 
Germ. 
Germ. 
Germ. 
Gcrm.       , 
Germ.  Elc,' 
Germ.  Dc. 
Germ.  Ec; 
Germ.  Dc,, 
Germ,  Dc.; 
Germ.  Dc' 
Germ,  Dc' 
Germ.  Dc3 
Germ.  D|c{; 
Germ.  Dcj 


Verus  &  Cerealis  TX 

Scnecio  IV  &  Sura  III  X 

Galhis  &  Bradua  XI 

Palmall&TulhisII  |xil     XIII      VI 

Crifpinus  II  &  Orfitus  XIII   XIV 

Pilb  &  Bolanus  ^XIV     XV 

Traianus  &  Africanus  II  XV    XVI 

C  0  M  P  R  0  B  J  T  l  0  f 

ant€cedent'S  Sy  -opfts  ex  nummis  &  lapidihus 
Kepetendum  eft  hic  quocj  iemcj  diximus,  Tribunicis  videlicct  Poteftatis    ; 
enumerationem  incipcre  gb  adoptione  Traiani,  qu^epr^ceflit  obitum  NerucB    . 
Patri^,  i?<:  Imperij  Traiani ,  hue  abloluta!  poteftatis  fufceptionem  ,  tribus  circi-  i:' 
tcr  menfibus ,  ex  fententia  Eutropij  c|uam  amp^etftimur  ^  &r  fic  a  Kalendis  No- 
uembribus  plus  minus  eius  anni ,  qui  anreceilit  primum  Imperij  5  5i  Synopfis 
fupra  fcript^  .  Vnde ,  Panuinij  imitatione ,  primo  Imperij  anno ,  Fribuniciam 
Poteftatem  tam  I.  per  decem  menles ,  quam  II.  per  duos  reliquos  j  &•  fic  dein- 
ceps,  alfjgnauimus . 

'  LINE A^  PRrMA^NNOCHRISTI-  XCVIII'  AB-VR'COND-  DCGCL  ' 
Ad  hunc  annum  ,  ante  fufceptum  a  Traiano  imperium  viuente  adhuc  Neru^ 
(  cuius  obitus  A.D.  \i,  KAL.  fEBK.  contigit,  vt  iam  probauimus )  pertinent 
Hummi  fequentes 

Caput  Tramni  HER^^J^  '  TRJlJlSl  •  CJ£S ' CmM 
TSlerua  togatus  dexteram  mngens  mm  TrafanopaludatofiniJirS  haflavt  puram 
imnte  Ts^ER -  Jl^G  - F  '  P 'TR  -  P •  COS •  H     mfrk  A DOPTIO 

Triftanus  in  Traian.  to.  I.  pag.  378, 
li^?J/A  ' CJE% •  nERVJE-JFG^F'  TRJIJH 

GFR  fP'TK'P^  COS*  JJ         Golt^ius  in  Thef  pag.  4 1.  col.  i. 
MEKVJ ' TRJfAn ' CJES  ' GER •  H^R •  JVG -^F^P 
TR'i>'COS'l£'IMP  idemibidem 

n^^R^ 


F  h 


DE  COL-  TELAIANI  CAP-  IX-       283 

V       f^ER  VA  •  CAES  •  nEKVAE  •  AVG '  F  •  TRAlAT>i 

GER  M  '  POHT  'TR'P'  COS  •  II  •  IMP  idcm  ibidem 

,|  .Ex  quoIMP'  titulo  ,  huic  Cerari  itatim  ab  initio  vti  conceffo ,  vtex  Panegy- 
ii    rico  etiam  Plinij  num.  7  5 .  &  8 5.  habetur ,  regula  illa ,  ex  tot  multis ,  quibus 

argumentum  fuum  inuoluit  Author  Diflert.  Hypat.  de  CoiT.  C^iar.  pag.  54. 

Itnperatoris  fcilicet  nomen  Ctefaribus  ante  M,  Jurelium  denegatum  ,  funditus  fub- 
f|t  iiertitur :  imo  ante  Traianum,  non  femel,  fed  ter  &r  decies  falsa  obferuatio  eiuf- 
„    modi  ddprehenditur,  tot  vicibus  in  Tito,  adhuc  Csefare,  &  Augufti  fiho,  multi-. 

plicato  Imperatoris  titulo  5  prout  Cap.  III.pag.90.  d  allata  Aquiflauienfi  infcri-; 

ptioneGruteri  probauimus. 

Pofl:  obitum  Neruse ,  dc  cum  titulo  AVGVSTI  &:  PONTIFICIS  M AXI- 
,  MI,  quorum  neuter  viuente  patre  afTumi  poterat,  vt  iam  dido  Cap.  III.  dc- 
ii;  monftrauimus ,  palfim  nummi  vifuntur  fub  hoc  fccundo  confulatu  :  Tribuni- 
ii  cia  autem  Poteftas  hoc  primo  anno  non  numerabatur ,  fed  abfolute  apponeba- 
■'■   tur;  quemadmodum  neque  CoS.  I. ,  vellMP.  l.  vfquam  reperire  eft  :  fufpe- 

dumquehac  eadem  ratione  meritohabitum  vidi  diploma  quoddam  Othonis 

Magni,  eoquod  OTHONEM  PRIMVM  fefe  infcribebat.   Quamuis  vero 

nullus  adhuc  nummus  circumferatur ,  qui  titulum  IMr*.  li.  in  fecundo  confu- 
'  latu  gefto ,  hoc eft  in  primo  Impeiij  anno,contineat  5  putauerim  tamen  hoc  eo- 

dem  anno  iteratam  acclamationem  accefliile  ,  idque  ex  Plinio  probari  polfe-j . 

Primus  namque  titulus  ex  ipsa  adoptione  ortum  habuit ,  vnde  in  Paneg.  num. 

75.  didum  fuit  -ilimulfiliusy/imul C^efxr ,  mox  Imperator^  ZS^  confors  Tnhunici<e 

Potefiatis  ,  O*  omnia  rariter-,  (S^  (tatimfa^ius  es  .  Secundus  intra  eundern  annum, 
;  &  ex  Germanica  expeditione  probabiliter  acceflit ,  inqaa,  vt  fubdit  Pane- 
yriftes  num.  5^  7.  hofitlem  terrorem  non  armorum  m.igi^-^quam  togarum  oftentatio- 


b) 


t>  ne  Cumpefuit ,  itaque  non  apud  imagines  -^fed  ipfum  pr^fentem  auiientemqie  con- 
1  falutabant  Imperatorem ,  nomenque  quod  alij  domitis  hofiibus ,  ille  contemptis  mere- 
I  batur :  additque  taiidem ,  H^c  laus  aBt  cenfilatusf  ne  dubitetur^quominus  inter 

|;  egregia  ciufdcra ,  hoc  quoque  decus  connumerctur. 

V         LINEA  •  II  •  ANNO-  CHRISTI  •  LXXXXIX-  AB-  VR-  COND.  DCCCLI 
ii  Huic  anno,  iiue  etiam  vltimis  duobus  menfibus  fupenoris,  tribui  debet  fequens 
;  nummus , 

L:       IM?  '  CAES  •  nERVA  •  TRAlATSi  •  AVG  •  GERM 
r  P'M'TK'P'lt'COS'II         GoItziusinThef  pag.4x.col.i: 

8c  quia  exPIinij  Panegyrico  num.  i-jj.  de  recufatione  tituli  Patris  Patrise  hGEC 
I  habentur  ,  T^onne  his  ,  tantfque  meritis ,  nouos  aiiquos  honores  ,  nouos  titulos  me^ 
rebare  f  At  tu  etiam  uomen  Patris  Patrtte  recufabis .  ^km  Imga  nobts  cum  mode- 
fia  tuafugnal  quam  tarde  licimus  \  probabile  cft,toto  primolmperij  anno 
Traianum  reftitilTe ',  &  fecundo  tandem  eius  modeil:iam  expugnatam  j  vnde__.' 
hunc  annum ,  loco  Trib.  Pot.  II.  ij  nummi  fignare  poterunt,  qui  P.  P  titulo  de- 
coranrur ;  quorum  plurimos  videbis  apud  Occonera,in  primo  ac  fecundo  anno, 
inccrto  ordine,  diftributos ,  cum  ipfe  hanc  diftincSionis  rationem  non  agnoue- 

N  n     2,  rjt , 


i84        RAPHAELIS    FABRETTI 

fit, vel non probauerit >  Plinij  quamuis authoritati  >  ncc  fpernends  conicdlura» \ 

innixam . 

'  IteminrcriptionesIMP.CAES-  •  '  •  •  TRAIANVS-AVG*GER- 
PONr-MAX^TlUB-lWESTIS-II«RESTlTVir  6m^r«x;^a^.CLr.  8. 
IMP  •  CAESARI  •  DIVI  •  NERVAE  '  F  •  NhRVAE  •  TRAIANO  •  AVG. 
GERM  •  PONT  •  MAX  •  COS  ^  II  •  P  •  P  •  DES  •  III  idrmpa^,  CLK  ?.  &  a 
KaL  Nouembris  hsec  alia PiETATI'  ET-  FELICITA  TE  ImP  •  CAES-DIVI-  « 
NERV AE  .  TRAl ANI  •  A VG  ♦  GERM  •  HONT  •  M AX  •  TR  •  POT  •  III- 
CoS'  li*  P-P*  EX-  S^C  idempag,  CCXLVl-  4. ;  atque  ex  additamento  iamdiao 
PatrisPatria:,ilbquocjueIMP'CAES'NER^A.rRAlANVS-AVG-GERM- 

TaiB'POM^-P^CoS-II  UemppCLV»9- _   ' 

LINEA  -lir- ANNO;  CHRISTFcT AB.  VR-  COND-  DCCCLII  P 

Totnummi  denotant  hunc  annum,  quot  coafulatu  tcrtio  infignitos  reperie- ^ 
mus ;  ciim  (  vt  initio  huius  Capitis  probauimus  )  tertium  confulatum  quartus 
immediate  fubfequutus  fuerit,   Hos  tamcn  Tnbunicia  Poteftate  notatos,  vt 
morem  retineam  ,  felcgi . 

CapHt  Traiant  IMP-  CJES'  ^ERVJ-  TKAIAK'  AVG-  GEKM 
(^iiadriga  tritmphalis  P.Ad.  TR.  POTJII.  CoSjII.  P.P  ^ 

Occo  pag.  197.  Il^ 

Caput  Traiani  IMP-  CJES'  TSIERVA-  TKAWH*  JVG-  GERM  ^ 

fg.fedens  dex,  pneramfin,  cornucopt^  P*Ai'  TR'POT'I[I-  CoS'lll'  P*P'  S'C   ; 

idem  ibidem 

ATT-  KAIS^  TPAIAN-  2EB-  rEPM*  APX  ' 

AHM-ESOT2-L^r'OTp  r  Goltziuspag.41.  col-r. 

Patct  hinc  eaiendandum  elTe  nummum  grarcum  Occonis  pag.  197.  AHMAPX*!'^^ 
ESOTC*  L-  5-  •  OTn- r,  &  ,  vti  in  pnrallato  Goltzij,L^rlegendum  .  Scaligeri 
nummum  adChron.  Eufeb.  An.MMCXVIL,  Auguftini  Tab.XXX.  num.i., 
Occonispag.  198.,  &  Vaillant.  '1  o.II.  p.g.  d(j.,  in  quibus  omnibus  titulus  ^ 
DACICl,  quem  fub  VI.  Trib.  Pot.  adquifirum  oll:endimus,  adhanc  tertianij  '^' 
intempeftiue  reuocatur,  iam  Cap.  antcccdcnti  explolimus  5  vnde  hic  in  tranfitu 
meminilTe  tantum  faris  erit  t    Ncque  ab  h^c  culpa  remouebimus  ^neam  Vi-  '' 
cum,quinummumiIlumceIebremDACIA-AVGVSTI'PROViNCIA  fub   v 
tcrtio  Traiani  confulatu  digeffit  Tab.  X.  num.  8.  :  &  peius  quoque,  auerfas  ^- 
duorum  nummorum  partes  profcrt ,  alteram  Tab.  IX.  num.  7.  /»  corona  quenea  " 
S.  C ,  tn  orbem  circa  eandem  DJC  ^JRTHICO'  P-M-  TR-POT-  CoS-lU.P-P;  '■; 
alteram  Tab.  XI.  num.  2 y.  caput  iuuenile  radiatnm  PARTHlCO'  P'M'TR' P'  ^ 
CoS*ni'P'P'S'  p-g^^R  "  c 

Infcriptiones  hx  funt .  PIETATIS'  IMP'  CAES  ARIS-  DIVP  NERVAE- 
F -NERVAE  •  TRAI ANI  •  AVG  •  GERM ANiCI  •  P  •  M  •  TR  •  POT  TII- 
CoS-ili-P-P-EX-S-C  Gruterttsp.ig.CCXLVl.  ^.  IMP-CAES-NERVA' 
TRAlANVS-AVG^P-M'TR-POT-III-CoS.III.p^P/^^w/^^.CZZJX/X.i5 
^lia  denique  initio  huius  Cap.  allata ,  quam  in  Infuld  Tiberina  diximus  rcper- 

tam  i 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-      185- 

ram>  exKalendis  tamcn  Nouemb.  poft  inchoatum  IV.  Tribunici^  Poteftatfs 
annum,  vbi  kgitur  TRIB-POT-liIl*CoS -III-DESIG  •  •  •  Reijcienda-. 
proptcrca  eil: ,  vel  in  confulatu  emendanda  hsec ,  quam  e  Morali  Gruterus 
pag.CXC  2.  magno  fuo  Operi  infcruit  IMP  •  C AES AR  •  DIVI^  NERVAE- 
F^  NEKVA- TRAIAN  VS»  AVG^  GERM- PONT- MAX- TRIB- POT- V- 
CoS'  III'  RESTITVIT :  multoque  magis  grsc£  illce  Lyttiorum  Cretenfiumj , 
penes  eundem  pag.  MLXXXIV.  9. 1 1 . ,  in  quibus  fub  XI.  &  XVIi.  Trib.  Pot. 
confulatus  III.  exprcirus  eft. 

;  LINEA  •  IV  •  ANNQXHRISTI  •  CI  •  AB-  VR-  COND  •  DCCCLIII 
In  tanta  fub  hoc  cof  Traiani  nummorum  copia  ,  vix  hofce  paucos  1  ribunicia 
Pot,  infignitos  inueni ,  qui  ipfum  confulatus  fufcepti  annum  nobis  indicent  • 
IMF^CJES'  'NEKI^J-  rKAlATi'  JVG-  GEKM-  P-  M 

TK'  P-  IIII'CoS'  Illh  P'P'  IMP'  II  Goltiius  pag.  42.  eol.  i. 

CaputTraianHMP'CjES'NEKl^A'TKAl ATSiVS'  Al  G.GERM 
iitUfi.ftmulachrurn  P'AI'  TK'  P'  lllh  IMP'  Ib  CoS'  IHl  mfra  KilLVS 

Occo  pag.  200. 
Sufpedum  ,  quinimo  abfurdum  paullo  ante  dixi  alium  Occonis  nummunu 
TlGRIS  eadem  pag.  loo.  cum  acceilione  noua:  acclamationis  IMP.  III,  lapi- 
dibus  S<  nummis  optima:  nota;  aduerfantibus ,  nullaque  infuper  emendatione_J 
fanabilem  5  cum  nummus  illeapudOcconem  tantumpag.  xi^.integramfin-» 
ceramque  habens  vtriufque  infcriptionem  ARMENTA  •  Ef  •  MESOPOTA- 
MIA-lN-POT£STATEM-P-R'REDACTAE,  pcr  quem  Traianumad 
Tigiim  Imperij  fines  protuliiie  dicipoflet,  confulatum  VI.  infculptum  gerat , 
&  hoc  amphus,  titulos  OP  1 IMI  &  P  ARTHIC  ,nonnifi  in  XVIILTrib.Pot.  5 
velpotius  XIX.  primum  afTumptos ,  vt  infra  videbimus, 

Hx  autem  congruunt  infcript  ones.  'DEO«  SOLTMITHRAE»  ET»  CON- 

SElCVAr-C-IVNIVSC^f-TROM-NENINIANVS«VIR'CLAR-ET« 

C-  NEN-  VIATOR-  QVAESToRI  CVRAVER- DEDIC^  KAL^  MART- 

M-  VLPIO^  TRAI ANO-  IIII-  SEX-  ARTICVLEIO-  PAETO- CoS  Grute^ 

ruspa^.  XX XV,  2.   PrjEcipue  hic  obfcruandum  efl: ,  nomen  Marci  Vlpij  Traia- 

ni  cxpreiTum ;  (  nonnifi  iterum ,  6c  faxulopoft ,  in  latinis  monumentis ,  quod 

vidcrim ,  extans  )  &  quidem  poll  Imperium ,  ^'  adoptionem ,  ac  tranfitum  in_i 

Coccciam  familiam .  Vnde  incxcufabilis  redditur  lapfus  Befoldi  in  Synopf 

jij  Min.  vbi  Traianum  noftrum,tanquam  ex  lege  adoptionis,/W.F//';a»«i«  Traia- 

,j>i  num ,  non  minus  aduersus  hoc  exemplum ,  quam  contra  redam  loquendi  for- 

p.-.  mulam ,  inepte  appellat .  Vcl  enim  fat  bene  NERVA  TRAlANVS  ,  Neru.^ 

\\  cognomine  aflumpto  ,  fuoque  rctento  ,  dicipotcrat;  vt  M.  lunius  Brutus , 

i;.  adoptatus  a  QJ>cruilio  Coepiene  auunculo ,  Q^COEPIO  BRVTVS  apud  Ci- 

]i,    ceronem  &:  Plutarchum ,  ac  ctiam  in  nummis  appellatur .  Vel  (  quod  fi-equen- 

:     tius  occurrit)  nomine  adoptantis  vfurpato  M  •COCCHVS  NERVA  VL- 

PIAN VS  vocari  potius  debuiflet ;  prout  ex  L.  Aemilij  PauIIi  Macedonici  filijs, 

alter,  genti  Fabix  Maximorum  jnfcnus  Q.FAL1VS  MAXi^AS  AEMI- 


zS6        RAPHAELIS     FABRETTI 

ITANVS ,  alter  Corneli«  Scipionum,  P-  CORNELIVS  SCIPIO  AEMILI  \- 
NVS  nuncupatus  fuic  j  atque  in  Tabula  Capitolina  Faftorum  confulariunnL, , 
L-  Manlius  Acidinus,  ex  tranfitu  per  adoptionem a  Fuluia  gente  in  ManlianLi 
fic  did:us,  Fuluianus,in  naturalis  familiie  memoriam,  fic  infcribitur , 
L-MANLiVS'L'F-L-N-ACIDlNVS«FVLVIANVS  Qj^VLVIVS*Qj^''M« 
M-FLACCVS  Hfcl-  FRATRES-  GERM  ANF  FVERVNT 

vt  caetera  exempla  paffim  obuia ,  miifa  faciam  .  Nec  fecus ,  moderatio  Traia- 
ni ,  atque  honor  Confulatui  habitus  ,  in  hac  infcriptione  elucet ;  dum  nullo 
clariori  Ccefaris ,  vel  Impemtoris  titulo  dignitatem  confularem  offufcare ,  aut 
pr.Tgrauare  voluit ,  fed  omnino  vti  priuatus  nomen  fuum  Fafiis  confignauit ; 
quicquid  aliter  Cafaubonus  in  Hadrianum  Spartiani  fol,  ly  cum  titulo 
AVGVS  ri  hanc  infcriptionem  producat  ♦ 

Nomen  M.  Vlpj  Traiani  eoimperanteretentum  ,  vfurparunt  poftea ,  nullo 
fimili,  vtputo,  adoptiuorum  CiEfarum  exemplo ,  luuenes  Puteolani  inhac 
infcriptione : 

MAGNO-  IMP  •  CAES-  M-  AVRELIO 
A  N  T  O  N  1 N  O  •  AVGVST  •  PONT  •  MAX 
T  R I  B  V  N  I C  '  P  O  T  E  S  T  •  CoS  •  PROCOS 
IMP'  CAES-L-SEPriMI-SEVERI^  PII 
PERTINACIS-  AVG- ARABICI  •  ADIABEN 
PARTHICI-  FORTISSIMI-  FELICI-SIMI 
P-P-FILIO-DIVI-MARCI-  AVRELi  .ANTO 
N!NI.  GERMANICI-  SARMAflCI  •  NEPOTI 
DIVI  •  A  N  T  O  N I  N  I  •  Pil  •  PRONEPOTI 
DIVl-TITl-AELI-HADRIANIABNEPOTI-DI 
VL  MARCI •  VLPI '  TRAIANI •  GERM ANICI 
PARTHICI  •  DACIC  •  ET  •  DIVI  •  NERVAE 
ADNEPOTI 

COLLEG 

IVVENVM  •  PVTEOLANOR 

OB-MERITA 

D      •     D     •     D         efchedis  Barhenrifs 

Nec  mirentur  tyrones  Traianum  &  Neruam  patrem,vnica  ATA  VI  appellatio- 

neconiunaosj  quia  Cic  palFim  a  Caracalla,  vt  TRINEPOTIS  NERVAE 

nouaminlapidibusnuncupationemeuitet,  faditatum  videbunt  apud  Grute- 

rum  pag.  CXCL  6  CCLXVIIL  4.  CCLXIX.  i.  &  CCLXXL  i.  2.  3. :  ahas 

namqueomnes  retro  Impp.  gradus  diftinguunt,  &  Septimius  ipfe  Caracall^e 

pater  TRAIANI  PARTHICI  ABNEP  )S  ,    DlVl  NERVAE  ADNE- 

POS  pluries  infcribitur .   At  nos ,  infcripcionum ,  qux  huius  IV.  linese  propric 

conueniunt  examen  profequamur .  Ex  earum  numero  eft  fequens  apud  Gru- 

terum  pag.  CCXLVL7.  ^  ^^^«raH  habita ,  IMPLRATOKPCALSARFDIVI' 

NERVAE-  FILI-NERVAE»  TRAIANO  •AVGCERM-  PUNF-  MAX- 

TRIB- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-      ^87 

K  TRlfe-POT-im'CON-IIII-MVNICIPIVM-INLIPENSE-D-D.  Emcn: 
<3et  autem  feipfum  Moral.  ne  fibz  eontradicat  in  hac  alia  pag.  CLV.  lo.  quam 

GruterotranfmifitLMP.NEllVA.CAESAa.AVG.TRAIAN.Gt^R.PONT 
MAy»TRIB.POT,IIII.P-P.CoS.II.RESTirviT,  A  COMPL.XIIH. 

LINEA  •  V-  ANNO,  CHRISTI  •  CII  ♦  AB-  VR-  COND  •  DCCCLIIII 

Vix  folitarium  hunc  nummum  ( vtinam  tamen  fyiicerum )  Occo  nobis 

B   fuppeditatpag.  201.  cjuo  Synopfis  noftra  illuftretur  :  dubia  namcjueineocft 

Trib.  Pot.  V.  5  ciim  Pax,  a  figura ,  vt  putamus,  rcprcefentata,  non  nifi  VL  anno 

lmperij,tanquam  infine  prims?  cxpeditionis ,  vtprobauimus,  eiProuincix 

reddita  fucrit . 

Caput  Traiani  IMP^C  JES-f^EPyj-TRJWl^'  JFG  -GEKM-P'  M 

fyurafedens-idiXtrarafnumTK^POT'  l-^' CoS'Itth  P'P'S'C 

3  Infcriptioncsfunt  EX^  AVCTORI  rATE-IVlp.  CAESARIS-  DIVI-  NER- 

VAE-  FIL.  NERVAE^  TRAIANI'  AVG-  GERM ANIC  •  PONTIFICIS  * 

MAXLMI-TRIBVNIO  POfES I AT'  V-  CoS- IIII  P-  P-  TI- 1 VHVS^  FE- 

ROX-CVRAT«ALVELEPRIPARVMTlBEI<h-tT'CLOACARVM- 

VRBIS-  TERMIN  AV-  RIPAM-  R-  R-  PROXIMO-  CIPPO-  P'  CLXXI S 

Gruteruspag.  CXCVllI.  5.  Aha  prorfus  fimilis  fequitur  num-  4.  nifi  quod  in 

»  fine  variat  diftantia  a  proximo  cippo  P.  CCCLXxXVI.  5.  Duph'ci  mendo  fu- 

blato  5  hoc  quoque  fragmentum  adhibere  polfumus ,  aucta  ad  VI.  Tribunicia 

Poteftate  vt  IMP.  IIII.  titulo  refpondeat ,  &  quarto  vnitatis  numero  in  confu- 

Iatufuppleto,velcorreclo  AVG PO  i  EST- V' IMP-IIIl- -  •  S- III- 

fMESSIVS-  RVSTICVS-  CVRATOR-  ALVFLET'  RIPARVM-  TIBE- 

RIS  -ET'  CLOACARVM  •  VKBIS  •  R-  R-  RESriTVIf  •  SECVNDVM- 

!  PRAF.CEDENTEM-  fERMINATlONEM^PROXIM-CIPP' PED-CX 

Grnterus  eai  rnpag.nuns.  2.  ficile  namque  de  Traiano  (  deperdito  quamuis 

eius  nomine  )  epigraphen  int^^Iligere  licet ,  cum  de  eodem  opere  pubUco,  fimi- 

li  formula ,  fimihoufque  alioqui  titulis  concepta  fit .  Ea  qux  in  moxlo  expofito 

epigrammate ,  quarto  confulatui  deefl:  nota  numerahs,ab  hoc  alio  vetufti  lapi- 

dis  fragmcnto  mutuo  fumi  poteft  •  •  POTEST  •  V  •  IMP  •  IU  •  CONS  •  IIIL 

1  ?•  P^  INCHOAT AM  •  A « D  •  NERVA  •  P ATRE  •  STATVAM  •  PERFI- 

CIENDAM  •  C VRAVIT ,  fuperabundans  in  titulo  IMP.  IIL ,  dum  fub  Trib, 

Poteft.  VLjadhucIMP.  IL  rcperimus  ^  vt  in  fcquenti  ad  quam  accedimus  li- 

nea  .  Fugit  hjEc  corrcctio  Reinefium,  qui  fragmentum  prsEdiiflum  in  Append, 

:    Omift^or.  num.  XII.  defcripfit,  nec  prauam  temporis ,  aut  geographiae  ratio- 

3  '  nem  tam  argumenti ,  quam  ipfius  infcriptionis  fubcleuit,  vbi  ruinae  Pontis  ad 

J^Danubium  cum  ruderibus  VVarhel  confunduntur,  &  ftatuaibidema  Neru£ 

'     patre  inchoata  dicitur ,  qui  Daciam  ne  quidern  in  tabula  ,  aut  in  pariete  pi(Sam 

vfquam  viderat ,  Addo ,  apud  Zamofium ,  qui  in  conteftem  vocatur  ?  nil  tale_^' 

I     reperiri . 

1  Erratum  ,  ^  quidem  duplex  ,  in  hac  alia  infcriptione  Cruteri  pagina 

\  iCLXXXXIX,  I.  detegitur,  EX- AVTORITATE*  IMP  •  CAtS  •  DiVl  • 

NER- 


^88        HAPHAELIS    FABRETTI 

NERVAE.  FIL.  NER V AE- TRAIANI-  AVG  •  GERM ANICI  •  DACICI' 
PARTHiCi-  PONriHCIS.  MAXIMP  i  RlBVNIC-POTEST- V-CoS-V* 
P^  P-  CVRAi  •  ViAR VM  •  L»  LICINIVS-  S  VRA  ^zc.  :  alterum  in  Tribuni- 
cia  Poteft.  V.  cum  CoS.V. ,  noftris  fvnccrioribus  teftimonijs  repugnante:aliud 
seque  graue ,  in  adiedionc  tituli  PARTHICI ,  ciiius  nullam  ante  Trib.  Poteft, 
XliX. ,  imo  etiam  XIX.  mentionem  inuenio ,  tanquam  pofi  "Nifthtn  ^atnafque 
captas  decreti ,  vt  ait  Xiphilmus .  Et  Licinius  ille  Sura  lam  ante  bellum  contra 
Armenios  &  Parthos  inrtitutum  deceficrat,  vt  cx  eodem  Authorehabemus. 

LINEA  •  VI  •  ANNO.  CHRISTI  •  Clir  AB.  VR-  COND-  DCCCLV  ~ 
Tribuniciam  Potell.  Vi.  qux  hunc  annum  comuatur,quattuorpneclarisnum- 
mis  inllgnem  reddidimus  fupra  pag.  174.  f  ,  cx  quibus  haftorum  omnium  cor- 
rciftionem  in  pra:porteratione  V.  confuiatus  i  raiani  neceffe  eft  argucre  .  Hunc 
eundem  annum  Vl-Imperij  Traiani,variata  quidem  Tribunicia  Poteftate  VII.  a  < 
Kal,  Nouembris ,  fignant  alij  duo  fupr.i  pag.  175.  a  recenfiti  j  fimulque  prxdi- 
clos ,  fe^to  Imperij  anno  indubie  mancipant. 

Tres  paritcr  infcriptiones  rem  marmorum  authoritate  roborant  5  quarum., 
prima  ,  Putcolis  diligcnter  rccognita,  de  alijs  abunde  fpondet  IMP*  C/\tSAR* 
D-NERVAlrl-NEKVA-TRAIANVS-GLRMANlCVS.PONT-MAX- 
TRIB.  POT-  Vp  IMP- 11-  CoS-  UIL  P-P-  iNCHOATAM-  A-  D^  NEKVA-  j 
PATRE-  SVO-  PERfiCILNDAM^  CVRAVIT  <3rutems  pag.  CXC.3, 
IMP- CaES AR.  DiVl^  NERVAE^  F^  NERVA^  TRAJ ANVS  •  GERMA- 
NICVS-  PONT-  MAX-  TRIB  PO I  •  VL  iMP^  iP  CoS  •  illb  P- P^  INCO- 
HATAM-  A^  DiVO-  NERVA-  PATi^E  •  SVO  •  PEKFL  lENDAM  -CV- 
RAVIT  Idempag.  CLXXC^H.  2.  I  vlP-CAESAR^DIVLNl^RVAE-F-NER- 
VA-  TRAIANVS^  AVG^  GERMANICVS^  PON  f^  M  AX  '  TRIB  •  POT- 
VP  IM^-  Ir  CoS-IH;^  PA  i  ER  PATKIAE'  VIAM'  NOVAMRLLICTIS- 
ANTiQVI^ITINLRIS  •  •  .  .  ex  Capaccio.  Aliam  refcrtGoltzius 
in  Thefaur.  pag.  42.  col.  i. ,  quam  in  Grurero  equidem  non  inueni,  fed  alicubi 
forfan  a  G0I210  vifam,  quia  meram  veritatem  continet,  eius  fide  rcpono  ,  LViP» 
CAES  •  NERVA  •  TR  •  AVG  •  GERM  •  P-  M  •  TR^P-  VL  IMP  •IIIL  CoS- 
III-DES^V-P-P 

Binashocannolmperatoriasacclamationes  IIL  Sc  IIII.  audlas  fuilTe,  infcri- 
ptiones  pr^edid^  nummisiundlxcommonftrant,  vt  fupra  etiam  oftendimus  : 
6c  DACICI  quoque  in  fine  anni  titulum  GLRMANICO  additum,  exijs 
conlbt .  ( 

LINEA '  VII  •  ANNO  •  CHRISTI-  CIV  •  AB-  VR-  COND  •  DCCCLVI  ^ 
Ipfifmet  lcx  quos  paullo  ante  pag.  ly^.  d  adduximus  nummis  ad  VII.  Imperij  ' 
annum  pertinentibus,confimiles  hic  infcriptiones  copulabimus  IMP*CAESA- 
RLDlVi^NERVAE-F-NERVAE.TRAIANO^AVG-GERMANICO' 
D  ACICO  •  PONilFlCI  •  MxAXiMO  •  TRIBVNTC  •  POT  •  VII •  IMP^  IIII. 
CoS  •  V  •  P  .  P  •  TRIBV^  .  XXXV  •  QVOD  •  LIBERALITATE  •  OPTIMI  • 
PRINCIPIS  •  COMMODA  -  EARVM  •  ETIAM  •  LOCOKVM  •  ADIE- 

CTIO- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-       zS^ 

,  CTIONE  •  CVMVLATA  •  SINT  •  Gmteruspag.  CCXLVl.  8.  EX  •  AV- 
CTORITATE-IMP-CAtSARIS-DIVl-NERVAE-F-NER-TRAIANI. 
AVG-GER-DACICI-  PONTI-  MAX-  TRIB-POT-VIMMP-III^  CoS-V- 
TMVLIVS-  FEROX-  CVRATOR- ALVEI  -ET  •  RIPARVM-  TIBERIS- 
ET-  CLOACARVM  •  VRBIS  •  TERMINA VIT  •  RIPAM  •  R-  R-  PROX^ 
CIP'P*CXV  apud Francifcum  Albertinu.m  de  Rom.  Pri/c,  cap.  de7\[aumach.  c?* 

]  Cloacpag.  1  5.  Hanc  aliam  aftert  Scriptor  Vit^  Colotij  pag.  ^j.  in  titulis  om- 
nino  fimileni ,  nifi  quod  exubcrat,  vt  non  femel  diximus,  appellatio  PARTHI- 
CI,  quam  non  dubito  irrepfifle  incuria  tranfcribentisIMP-CAESARLDlVI* 
NERVAE-  TRAIANO-  AVGVSTO-  GERMANTCO  •  DACICO  •  PAR- 
THICO  •  PON TIFICI  •  MAXIMO  •  TRIBVNIC  •  PO  FEST-  VIL IMPE- 
R ATORI  •  I III  •  CoS  •  V-  P-  P^  OPTIMO  •  PRINCIPI  •  D  •  I VLIVS  •  D^ L- 

<  M AMEVS-  PRINCEPS*  SCRIB A^  LIBRARIVS-  II-  VIR  •  QVINQ.VEN- 

NALIS'M  •  IVLIVS  •  M^  L-  PHILEROS  •  M-  IVLIVS  •  M-  L-  PROSPER- 

M-  IVLIVS-M-  L'  DEXTHR-  S  AGAPx»  M-  VLPIVS^  M-L-  PAMPHiLVS^ 

OLE ARIVS^  M»  VLPIVS-  M'  L-  PHILE KOS-  CER D'  M-  ANTONIN VS» 

M-L^FAVORITVS-D^D 

Infi;riptio  ifta  Gruteri ,  qua  corrupta  Panuinius  tantum  turbarum  conciuit, 

^  rcAO     TMxr         X7        xcDx.      IMP  -CAESAR-  DIVI 

.     •     •     .  ESAR^DIV---V^^.NERV     nER  VAE  •  F-  NER  V  A 

.     •     .     .  TRA         VS  •  AVG  •  •  .  .     TRAIANVS  •   AVGVSTVS 

•     .     •     .     NICVS.DACICVS.VICTO     GERMANICVS  •  DACICVS 

DECE  •     .     .     •     PONTIFEX  •  M AX     12  ^J  i^r.^  ^r^r  ^}^  ^  \?r 
'     '    n/A-r    ITTT    n^Q    u   v>nr^n     TRIB  •  POT -1111  •  CoS- IV 
POT  •  IIII  •  CoS  .  V  .  PROC         yjcTO  .  DECEBALO 

Grut.pag.exe.  i.exLaiio  ^  Idemp.CCXLVLd.exPanuinio 
facili ,  ?^  probabili  admodum  coniedtura  adfrugem  corrigi ,  &  huic  anno  acco- 
modari  poflc  vna  mecum  credidit  P.  Noris  >  dc  antequam  mihi  cum  viro  egre- 
gio  commercium  foret,  mifJis  ad  communem  amicum  V.  CK  Antonium  Ma- 
gliabechium  literis,  his  verbis,  quorum 'authoritate  mez  fententise  pondus 
adiungere  volui ,  teftatus  eft .  loparimente  cio  fofpettauo ,  <i»:^/  lofcrijfiajfertiua' 
mente  alSignor  Conte  Francefco  Me^a^aharhay  che  in  Miianoftaper  rijtampare  l'Oc' 
cone ^con  dirgli •,  che  nel marmo  doueua  leggerfi  POT'  '  '  II*CoS  '  V'  cioeTrih» 
Potc  Vlh  Cos»  ^,  effendo  queile  linee  fuperiori  vn  V  rotto ,  che  il  La:(^io  pofe  come 
due  njnita  II -i  e  che  il  Panuinio  dal  CoS*  V*  che  apertamente  flaua  nel  marmo ,  do- 
ueua  rejiituire  V II,  nonmutare  controlafede  delioriginale  ii  CoS-  V,  efingerloa 
tnodo  fuo  CoS,  IV 

LINEA  •  Vin^  ANNO  •  CHRISTI  •  CV^  AB^  VR^  COND.  DCCCLVII 
Huc  reducendi  funt  tres  nummi  iam  antea  expofiti  pag.  276«  d   Is  qui  fub  ijl^ 
dcm  titulis ,  notis  aliquantulum  immutatis  a  Golzio  pag.41.  col.z.  adduciturj 
fub  dubio  an  cum  aliquo  ex  praedidis  coincidat ,  an  alius  fit ,  hic  prodit. 
IMP^CAES^TiEKVA-TKAlAli-AVq^GEK-OAC-P-M 
TKiPrVin'lMP'ini'COS*V'P'P 

O  o  Sequcns 


zc,o        RAPHAELIS    FABRETTI 

Scquens  infcriptio  ,  qux  vnica  remanet  fub  hacTribuniciaPotcft,  VIII.  >  &a 
propterea  reliquos  titulos  prsediais  fimiles  cxpofcit , 

IMP  .  CAESARl  •  DIVI  •  NERVAE  •  F 
NERV AE  •  TRAIANO .  AVG-  GERM 
DACICO-PONT-MAX-TRIB-POTEST^VIII 
*Boi{r.  &    IMP- *  VlII-CoS-  ^  V-  P-P-OPTIMO-PRINCIPI     ^VI.  Boiff. 
Onuf.  SAGARI  •  THEATRI .  MARCELL  b 

im  CVLTORES .  DOMVS  .  AVG 

Cruterus  ex  Smetio  pag.  CCXLVI.  p 
optimc  a  Panuinio  cfnendatur  in  IIII.  acclamatione  Imperatoria  non  adhuc  im- 
mutata  ,  vt  nos  cx  autographo  recognouimus :  vnde  VIII,  huncannum  merito 
cxornat . 

"  LINEA  •  IX-  ANNO-CHRISTI  •  CVI  •  AB-VR-  COND-  DCCCLVIII 
Perdurat  in  hunc  quoque  annum  denominatio  IMP*  IIII* ,  quam ,  eo  exeunte, 
fincm  cum  ipfo  Bello  Dacico  accepifle  iam  probauimus,cx  infcriptionibus  apud 
Gruterum,?^nummoGoltzijpag.  zj6.  g,3c  177.  a  allatis.  Addendifuntduo 
Crseci  nummi  fub  eadem  Tribunicia  Poteftate  IX.  &  Confulatu  V. ,  hoc  fcih: 
cet  anno  percuHi  j  acclamatione  Imperatoria,  vt  carteri  Grarci  nummi,  carcntes. 

ATTOK^  KAI2-  NEP-  TPAIAN02-  2EB'  LEPM-  AAK 
AHM APX-  EE*  Q"  TFAT.  E  Goltzius  pag.42.col.  i 

§^  ex  eo  Occo  pag.  10  5 

ATT-  KAI2'  NEP'  TPAIAN-  SEB»  TEP'  AAK 
APX^  MEP  AH-  ES'  0-  THAT-  TO-  E"  n.  U  Ijdem  ibidem 

Tandem  >  cxtra  terminos  Belh  Dacici  conftituti  j  mutationcm  acclamationis 
Imperaton>,illiufquecauflam5atque  annum  VI,  conlulatusmiti  vertigabimusj  ft 
quonummi  non  omnino  ccrtum  rei  Dacicx  argumcntum  praefefercntcs,  ab  ijs 
qui  alias  cxpeditiones  refcrre  poflunt ,  dcbite  diflinguantur . 

LINEA  •  XIL  ANNO.  CHRISTI  •  CIX  •  AB-  VR-  COND  •  DCCCLXI 
Et  quidcm  non  ante  hunc  annum  IMP.  VI,  titulum  inueni ;  iiicnribus  porro:' 
nummis,fedcertiiTimofequentisinfcriptionisdocumento  iVl-CALPVRNIVS*' 
M  V'  PISO-  FRVGI-  PR^ EX-  S-O  FACIVND VM-  C VRA  VIT-  EIDEM-' 
QVE'  PROB AVIT-  IMP' CAESAR-  DIVE  NERVAE-  F-NERVA^TRA- 
lAN VS^  A VGVS TVS-  GERM ANICVS^  DACICVS-  PONTIF-MAXIM^ 
TRIB^  POTEST-  XII-  IMP-  VI-  CoS^  V^  P-P*  OPERIBVS-  AMPLIATIS- 
KESiYXWT  Gmterus  pag.CXC.  ^. 

At  yndcnam  fcxta  Imperatons  acclamatio  obuenerit  j  licet  non  fir  vndique 
ccrtum ,  confulatus  tamcn  Palm^e  olim  Syriae  Pra^fcdi  hoc  anno  contingeus , 
haud  leue  argumentum  prxbet ,  cx  Arabica  expeditionc  tunc  tandcm  per  Pal- 
marn  confcda ,  ea  adquifita ,  &  in  Prouinciam  .Augufti  redada ,  Palmse  con- 
fulatus  honorem  ,  &  Traiano  nouum  Impcratorium  titulum  quse/itum  fuifle  : 
atque  hac  forfan  coniedura  motum  ,  nummos  iftos,  ad  Bcllum  ArabicunL, 
pertinentes ,  fub  XII.  &:  XIIL  Trib.Pot.  Occoncm  pag.  2.07-  repofuifle  credo . 

Caput 


l 

i 


D£  COL-  TRAIANI  CAP- IX-         291 

Captit  Tr^iani  IMP'  TKJUTSiO'  AVG-  GER-  DAC-  P-M-  TR-  P 
f^urajlohta  fians,  dextrd ramum^  adpedes  Struthio  CoS-  V*  P'P-  S-  P'  ^R* 
OPTlMO-PKmC  Occopag.  107. 

Caput  Traiani  IMP-  C  ^ES'NERFJ£*TRJ/J2s[0'JVG'  GEK'DJC' 
P'M'TR'P-CO.vV'  P'P 
Ptierfune  Cameliitn  ducens  ,  fgttra  jioUta  dexterd  lauream  fnifira  fcipionem 
JRJBIJ'  JFG'  PROVlHClA  ibideni 

CapHtTraiani  IMP-  CAES-  "NERVJE-  TRAWHO'  AVG-  GER-DAC^ 

P'M'TR'P'CoS'V-p'P 
fgurafolata  fans ,  dex.  ramum  fn,  hijlam  puram ,  adpedes  Striithio  S'P'Q^ 
OPTlMO-PRlHCiPl'  S'CinfrdARAB.AD§lViS  ibidcm 

Ramum  j  laurcam  5  &  haftam  5  feu  rcipionem  Occonis ,  oprime  ad  arborem_, 
thuriferam ,  ^  calamum  odoratum,  propria  Arabix  decora ,  trahit  Triftanus  ad 
hcEc  eadcm  Traiani  numifmata , 

'       LINEA-  XV-  ANNO-CHRISTI-CXII-  AB-  VR-  COND-DCCCLXIIII 

Confulatum  VL  non  prius  fuilTe  initum  ,  hifce  duabus  inlcriptionibus  pro- 
bamus  EX' AVCTORI  f  ATE- IMP- CAESARIS-DIVI- NEi<  VAE- f  ILI- 
NEK  VAE-  TRAIANT  AVG-  GERM  •  DACICI  •  PONT  •  xMAX-  TRIB- 
POr-  XIV-  CoS- V-P'P  a  tergo PEDICATVM-KAL-  MART-  VRSO-StR- 
VIANO-II-L-fABlO-IVSTO^CoS  Gmterus  pag.  CXC.  5.  XIMP-CAE- 
§AR-DIVI-NERVAE-FILIVS-NEKVA'TRAfANVS-AVG-GEi<MA- 
MC VS' DACIC VS  •  PONT  •  MAX  •  TRIB-  POT- XIIII-  IMP- VI-  CoS-  V- 
P'P-  XVilll-  SILICE-  SVA  •  PECVNIA  •  STRAVlT  •  LIIL  DDO*  NNN- 
FFF-  LLL-  THEODOSIO-  ARCADIO  •  ET  •  HONORIO  •  r,P,P  •  F,F,F- 
SEMPER-AVGGG^BONO-REIP-NATIS  idempai.  MXiX-^.  Hanc 
ex  oeulato  tefte ,  noftris  excerptis  dum  illac  XXXVI.  ab  hinc  annis  pertranfiui- 
mus  non  integre  hdentes ,  emendauimus  in  Tribunicia  Poteftate  decitna  tertid 
qux  in  Grutero  legitur  j  d\  enim  dectmaquarta  fatis  perfpicuj,in  Iapide,qui  non 
Tarracone  exiftit ,  vt  e  V  Vouucrij  fch-dis  Gruterus  primo  affirmat ,  &  poftea_3 
in  Notis  corrigl ,  fed  Tarracina; ,  ad  angulum  parieiis  fummi  f  emph  ,  omni- 
bus  a  Roma  NeapoHm  iter  agentibus  patens  .  Nota  numcraHs  XVIIII.  in_, 
hoc  eodem  lapide,  (id  quod  neminem  adhucaduertilic  vidi )  hgnificat,  vt  puto, 
fpatiumiliudpaludibusoblitum,  in  infcriptione  Theodorici  Kegis  apud  Gru- 
tcrum  pag.  CLIL  8.  &  Epilblis  Calfiodori  XXXII.  8c  XXXIIi.  Hb.  IL  DE- 
CENNOVIVM  vocatum  j  itaut ,  non  ita  nouum  5c  tempora  Procopij  contin- 
gens  fit ,  iftud  Decennouij ,  pro  Palude  Pomptina ,  feu  illius  portione ,  vocabu- 
'  lum,vt  Cluuerio  in  fua  ItaL  Antiq.  lib.  I»I.  cap.  VII.  pag.  1007.  vifum  fuit. 
Ex  primo  fuperiori  lapide ,  Panuinij  Faitis  medela  afferri  poterit ,  vbi  Con- 
fules  illos  Seruianum  &  luftum,  ex  Kal.  luiijs  fuffedos  ponit ;  quia  iam  a  KaL 
^artijs  Confules  fuifle  apparet,tam  ex  hac  infcriptione^quam  ex  alia  apud  eun- 
dem  Gruterum  pag.  CLXXV.  10  5  in  qua  pariter  tempus  dedicationis  eifdemj 
verbisnotaturDEDlCATVM'K-iMART*-RSO-SERVlANO'n-l--FAB10 

Oo   a  ivsro^ 


a^a         RAPHAELIS   FABRETTI 

IVSTO*  CoS  :  quaproptcr  ipfis  Kal.  Martljs  hCccs  accepiffe  liquet . 

Corruptum  propterea  Occonis  dc  hac  re  fuftVagium  vitabimus ,  in  nummo  a 
{c  non  vifo,  (quia  eius  partes  non  defcnbit ) 

JMP-  CJBS'  ■'NEKl^AE'  TKA^  ^nO'  AVG- GER^  DJCIC 
P-  M'  TR'  P'  Xilli'  IMP-  fh  CoS'  Fh  P- P'  OPTIMO-  PKlNCIPI 

Goltzius  5^  ex  eo  Occo , 
fcdaGolrzio  pag.4j.c0l.  i.  tranfcriptoj  meliufquead  candem  pag.  »o8.ifC 
margine  ipfe  Occo  adnotauit,fub  XIIIL  Tribunicia  Poteftate  confulatum  quin- 
tum,  3^  def  gnatipnem  fexti  contineri  .  Sic  quoque  corrigemus  infcriptionem 
hanc  IMP'  C AES ARP  DIVI-NERVAE-  F-  NERVAE-TRAI ^NO-AVG- 
GER'  DACICO-  PONT- M AX-  TRIB-  POT-  XIIP IMP-VI-  CoS'VI-  P-P- 
OPTIMO'  MAXIMO-QyE'PRINCIPI-NESCANIENSES-D'  D  (7r«- 
terus  pa^,  CCXLVU.  %.  multo  enim  magis  annus  anterior  cum  XIII,  Trib.Pot. 
quintum  ccnfulatum  expofcit . 

IpGus  autem  anniXV.  (cui  primum  dicimus  confulatum  VI.  conuenirc)  eft 
fequens  lapis  apud  eundcm  Grutcr.ibid.num.3.  IMP*  CAES*  N  t  R-  FRAIA- 
NO«  AVG  GERM  '  DAC '  PARTH  •  PON-  M AX-  TR-  P-  XV'  CoS-  VI- 
P-P^  DE-  ROMANO'  IMPERIO*  DE  •  PATERNA  -  ET  •  AVJT A  •  HlSr^- 
P ATRIA-ET- DE- OMNE  HOMIN'  GEN-  MERlTlSS •  POP VLARES ' 
PROVINC-  AREVATVM-  OPTIMO-  PRINC  ^  Fatebor  attamen,  nimis 
pr^cocem  mihi  vidcri  appellationem  PARTHICI  in  hoc  fcxti  confulatus  ini- 
tio,&  proinde  aliquam  de  ipfo  lapide  fufpicionem  obuerfari.Nam,vtquodplu- 
rics  innui  tandem  proprius  attingam ,  in  nullo  vel  marmore  vel  nummo  non_j 
fufpedo  ,  titulum  jPARTHICI  ante  XIX,  Tnb.  Pot.  reperiri  aio :  omnia  nam- 
que  ccrtiora  monumcnta,eiufmodi  dillindtu  per  duos  antecedentcs  annos  ligna- 
ta ,  ( ne  vltra  fruftra  retrogiediamur  j  hac  Parthici  nuneupationedeftituuntur , 
3En  nummos  2<  infcriptionesfub  Tribunicia  Poteftate  XVII 

ATT^  KAI5;APA-  NEP-  TPAIANQN-  AP|2TON^  2EB-  FEPM^  AAK 

AHMAPX-EZ:*I2'TnAT0N-?'  Goltiius  pag.45.  col.» 

ATT- K- TPAIAN02- API2TOS- 2EB 

rEP-AAK-L*IZ  idemibidem 

ATT^  TOY-  KAI2AP02-  TPAIAN0T'API2T0T-2EB-  TEPM  •  A AKIKOT 

AH^  E2-  IZ-  OTn  AT-  TO.  g-  idem  ibidem 

ATTOKP*  KAI2-  NEP-  TPAIANO-  API2Tn-  2BB-  FEPM-  AAK 
AHMAPX-  E2-  IZ*  TnATO'  <r  idem  ibidcm 

SENATVS-  POPVLVSQVE-  ROMANVS 
IMP-  CAESARI-  DIVI-NERVAE-F-NER  VAE 
TRAIANO  •  AVG  '  GERM  •  DACICO  •  PONTIF 
MAXIMO^TRIB»  POT-XVII-COS- VI-P-P 
AD-  DECLARANDVM-  QVANTAE-  ALTITVDINIS 
MONS  •  ET  •  LOCVS-  TANTIS  •  OPERIBVS  •  SIT  •  EGESTVS 

m  nojira  Traiani  Columna 

Nuniif- 


DE  COL'  TRAIANI  CAP-  IX-      293 

Numifmatum  defedlqm  cxprefsa  hlc  Trib.  Pot.  XVIII ,  infcriptiones  exube- 
rantcs  compenfabunt.   IMP -CAESAR-DIVI^NERVAE-F^NERVA. 
TRAIAN VS-  OPTIMVS-  A VQ-  GERM  •  DACICVS-  PONTIFEX*  M A- 
XIM VS-  TRI6'  POT-  XVIII-  IMP-  VIII-  CoS-  VI-  P-P-  FACIENDA- CV- 
RA VIT  Cmtemspag.  CXC,  7.  IMP-CAESARI-  DI VI-  NER VAE-F-NER- 
VAE-  TRAIANO-OPTIMO-  AVG-  GERMANICO-  DACICO-PONT' 
I  M AX- TRIB-  POTEST- XVIII- IMP-  Vll* CoS-  VP P-  P»  tOR ilsSIMO  ' 
PKINCIPI-  S-P-  QJC  exeodemGmteropa^.  CCXLVll.  5.  emend^ta  tdmeyi  ex 
ipfoJrcH  'Beneuentnnoy diligenter  recognito .  IMP-CAESARI-DIvT-NERVAE* 
F'  NERVAE  •  TRAIANO  -  OPTIMO-  AVG  •  GERM ANIC-  DACICO' 
VpONT-MAX-TR'POr-XV*:aiMMP'IX'CoS-VFP'P-PROVIDEN- 
TISSIMO- PRINGIPF  SEN AT VS-  P-  Q^R-  QVOD-  ACCESS VM'  ITA- 
I  LIAE-  HOC-ETIAM-  ADDITO-  £X  •  PECVNIA •  S VA  •  PORTV  ^  TV- 
TIOREM-  NAVIGANTIBVS'REDDIDERIT  idem  Grut.pia.CCXLViLC,     ' 
VI{'  IMP-  CAES AR  •  DI VI  •  NE RV AE  •  F-  NERVA  •  TRAIAN  •  OPTI- 
MVS'AVG^GERM-DAClCVS-PONTIFEX-MAXIMVS-TRIB-POT« 
X VIIF IMP-  VIIII'  CoS-  VI-  (  ex  nojird  necejffirid  correciione  )  P-  P-  FACIEN^ 
D  A  •  CVRAVIT  Idem  Gruter.pag.  MXIX.  9. 
t  1MP'CAESAR-DIVI^NERVAE-F 

NERVA  •  TRAIANVS  •  OPTIMVS-AVG 
GERMANICVS  •  DACICVS  •  PONTiF  •  MAX 
TRIBVNTC-POTEST^XVIii-IMP-VIKoS.Vi-P-P 
SACRARIA-N  VMIN  VM-VETVSTATE-DILAPSA-RESTITVIT 
T abHia grandi  f  Vinea  C^ff-innd  olim  Bofij prope  Pontem  Miluium 

>/MINFDOMVS-AVGVSTAE-  ET-  SAN  cr/-S/IP'.4N/-SALVTARIS- SACRVM 

IP'  CAES  •  NERVAE  •  TRAIANI-   OPTIMI  •   y^;^(7'G-£/?yi/-Z)^CICMMAGINES  AKCENT 

P  USTATfCAS  CVM-SVIS  ORNAMENTIS-  ET  REGVHS-iT  •  BASIS  r^-ETCONCAMnRATIO.STFILRREA 

[lVLIVS-.\YMPHlVSDECANNALISSVA-P£C'P05r/r  •  DONVMQVE  •  DEDIT 

IITEMr-LO-^ANCTISiLVANI-SALVTARiS-Q^OD-EST  IN-.^P^fA^T/JVJ-fr •rRAEDIOSVO-DEDlCAVlTQYfi 

I  mvS-IANVARIS-L-VIPSTANO-MESSALLA-iW-PfDOiVf-  COSS- 

Ad  hoc  fragmentum ,  c|uod  c  P.  Alcxandro  Donato  de  Vrbe  Roma  lib.  III. 
I  cap.  Xlll.  pag.  250.  Ivcinefius  fub  Claif.  L  num.  CV.  repofuit ',  plura  idcm^ 
atque  optima  ccrte  notauit ;  aliquid  tamen  rcliquit  quo  fuppleri  poffit  •  Nam 
cum  Ipatij  deperdit£E  portionis  nullam  rationcm  habuerit ,  imo  pro  libito  ver- 
Tus  digcflerit ,  &c  quattuordccim  j  nefcio  qua  licentia  ,  reddiderit  j  nos  ad  lacu- 
nae  pra^fertim  modum  leclionem  concinnauimus  ,  ^  ncceflario  prioris  lineae 
decem  elementorum  fupplemento  CTI'  SlLVJ'Nl ,  vt  quintaD ,  in  qua  SJN- 
C  CTl'SiLFAHl'Sj^LVTjiKiS  recurrit  cxprefl^a  mentio,  refpondcat,  fequen^ 
tiahiatus  fpatia,a;qualiter,  vcl  vnaliterula  aflumpta,  diuerfls  tamen  chara- 
dcjibus ,  quo  adieda  per  nos dignofcantur ,  repleuimus . 

Cur  vero  ?"OPTIMI  titulumin  fecunda  linca,  f tjov J^o)? ,  noq  ^Bgiw^^ 
cognominis  inquam ,  non  laudationis  loco  accepcrim ,  prseallatarum.V.  mfcri- 
ptionum  mc  impulit  confenfus ,  in  hac  Tribunicig  Poteftat^  OPTIMV^^ 

AV* 


Z94        RAPHAELIS    FABRETTI 

AVGVSTVM  GERMANICVM  DACICVM  Traianum  condanter  vocan- L 
tium .  Efie  enim  hunc  annum  confulatus  Meflalla:  ^'  Pedonis  eundcm  cunu 
XVIII.  Imperij  Traiani ,  hoc  eft  poft  Vrbem  conditam  DCCCLXVII ,  often- 
dit  Tabula  apud  Gruterum  pag,  CCC.verf.  1 6.  •  VIPSTANO-MESSALLA» 
M-  PLDONE' VI-RGILIAN-  COS"  P-  R*  C-  ANN'  DCCCLXVII ,  com- 
probara  prscise  circa  ha:c  tcmpora  ex  confulatu  Domitiani  &  Saturnini  verf. 
I  z. ,  pariter  cum  Faftis  vulgatis  in  annum  P.  R.  C  DCCCXLIV.  cadente_. :  ^ 
iuxta  qiiam  Tabulam  ,  Annos  Vrbis  ,  caetcroqui  controuerfos,  in  noftra  pr2ec.e- 
denti  Synopfi  digcfTimus  5  non  m.ultumtamen  de  hac  tcmporis  ratione  fohciti, 
cum  Traiani  confulatus ,  atquc  ipfiuscognominum,  3<.  acclamationum  Impe- 
ratoriarum  varietas ,  prout  ad  fericm  vtriufque  expeditionis  ,  initiumque  ac  fi- 
nem  BelH  Dacici  examinandum  conducunt,  prarcipue nobis  cmx  fint . 

Ex  hac  regula ,  in  tricas  inexphcabiles  Ctfc  coniecifie  Reinefium  patet  ad  3 
Infcr.  LXXX.  Claft".  K.  vbi ,  Traianum  appelUtione  T  JRT HlCl  affetiutn  effc 
primtim  dicit,  ctm  Rcgsm  Partloicum  rejlituilfet  COS.  V-  Trib.  Pot»  XII.  Imp-XI, 
cx  nummo  aureo  Occonis  pag.  207.  primo  .•   Efto  enim ,  quod  nummus  ille_, 
fynccrus  fit ,  hiftorijc  quamuis  rcpugnans  ,  in  qua  nullus  Rex  vel  tunc  vel  po- 
ftea  Parthis  reftitutus ;  fed  titulo  iam  Parthici  adepto  (  quo  pr^terea  nummus 
ille  caret )  XIX.  fcilicet ,  vel  vltimo  Imperij  fraiani  anno ,  (  vt  Tribunici^  Po-  d 
teftates  noftris  documentis  adieCta^  docent  )  REX  •  PARTHIS  -  DATVS  ,  & 
PARTHIA»  CAPTA  in  nummis  vifitur:  Eftohoc,  inquam;  at  Tribuniciji 
Poteft*  XIL  cui  Reinefiusinnititur  j  non  innummo,  fed  inmargine  ab  ipfo 
Occone ,  diftindione  quadam,  plerumque  fallaci,  femper  incerta,  &:  ad  fibitum 
adhiberi  fohta,  appofita  eft  .  Fides  tandcm  ilh  nummo  ex  hiftoria,  vt  diximus, 
infirmatur ;  etenim  iuxta  ordinem  eorum,  qua?  Dio  de  hoc  Imperatore,eiufque  E 
rebus  geftis  renunciat ,  prius  in  Foro  fuo  Columnam  maximam  collocauitt  (quod , 
faclum  in  ca  Icgimus  fub  Trib.  Pot.  XVII.  )  POSTHJBC  hellum  intnlit  Ar- 
menijs  Parthif^ue  ■) propterea  cjuod  ,  Rtx  Armeniorum  non  ahfe-y  feda  RegePartho- 
rutn  diadema  accepijfet .    Vnde  Bella  ifta  Armcniacum  &  Parthicum  ,  ^  titulos 
inde  qusefitos , ad  confulatuni  VI.  vltimofque  vitas  Traiani  annos  pertinere,e6 
magis  dicendum  cft :  allamqueforfan  regulam  conftitui  pofte  5  appellationcfrij  f 
fcihcet  Piirr^/c/ femper  cum  aha  OPTIMI,  feu  API2TOT  in  Gr.^eciSjCopula- 
tam  procedere  .  '1  ot  igitur  rationibus  conlpirantibus ,  haud  magni  momenti 
res  erit)  haric  Reinefij  infcriptionem  irritam  facere,LAP-MlL'CCCLXXXVI* 
IMP-  CAES-  NERVAE-  F-  TR AIAN*  AVG-  GERM-  DACIC  •  PARTH» 
TRIB  •  POT .  XIV  •  P-  P-  OPTVMO  •  PRINCIPI  •  EX  •  S- C-  FAC  •  CVR 
CLiJf.  II.  num,  LXXXI.  j  qu^  cum  fit  intempeftiua ,  &  affeto^  vetuftatis ,  ob'<5 
inncuationem  foUemnis  vfqueab  Imperij  initio  epitheti  OPTIMI  PRINCI- 
PiS,OPrVMI,  hic  tantum  vocati ^  eft infuper  inconcinna  ,  cum  ignoretun 
quifiiam  i<^ monumQntum  faciendum  curauerit'^  ^  in columnis  omnibus  id  ge- 
nus  miiliarijs ,  r.ullibi  tales  notK  LAP-  MIL^  legantur ,  non  enim  opus  fuit  de 
re  ceril  &  patenti  viatorcs  inftruerc ,  fcd  appofito  rmmcroplerumque  in  fine.. 

infcri- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-        z^y 

^  infciiptionis , puta  CCCLXXXVI. ,  vel  nota  M-P* ,  feu  M- addita ,  pdiiimj 
leperiantur . 

Pofteriorem  hanc  noftram  regulam ,  lapis  ifteadmittere  videtur  j 
1  .  IMP  •  CAESARI  •   DIVI 

NERVAE-FIL-NERVAE 

(TRAIANO  •  OPTIMO 
AVG-  GERMANICO 
DACICO  •  PARTHICO 
PONT-iVlAX-TRlB-POT'XXHI 
COS  •  VI  •  P/\TRI  •  PATRI AE 
SFNATVS^POPVLVSQVE-ROMANVS 
OB-REClPtRATOS'ACROS-LT-POSStSS  »  .  •  RE  •  .  • 
IJ!  QyoS-LACVS'FVCINI-VIOLENT  •.-.•.•.  • 

apud  Lucium  CamAnam  d^  Teat.  Amiq»  Ith.  l.cap.  V. 
namPA^THlCI  cognomentum  OPTlMO  coniundumpolLdet:  verunta- 
men  ex  Tribunicia  Potefta?e  XXIII.  Traiano  adieu^a  ,  reijciendus  venit ,  cunL, 
ille  XX.  non  expleuerit .  Nec  enim  operse  prctium  duco ,  eundem ,  Tribunicia 
Poteibte  XiX,  rcpofita  5  emendare ,  quia  ;  pace  Rainelij ,  qui  lapidem  m  duo- 
I  bus  vltimis  vcrlibusaudacitcr  pro  fuo  iurc  fuppleuit ,  dbruptum  tjuamuis  5C 
mutiium)  OB^KEClPtRATOS -AGROS 

FOPV  LISQ^  ^LBENSlli VS  •  RESTiTVTOS 
QvO:.-l  ACVS^IVCINI-  ViOlENTlA 
1  N  V  N  D  A  V  E  R  A  T 
cgo  fuppofritiam  infcripiit-ncm,  &  abinco'.is  Oppidi  Auezzani  confidanij 
^  puto  j  ingenita  municjpaliuus  viris  ambitione ,  fua  extollendi ;  id  quod  fiden- 
tius  ailero  de  ijs  ipfis,  quos  eodem  crimine  teneri  ccrtifTmie  fum  confcius. 
Hcccfufius  in  peculiari  libeilo  Oefcriptionis  Emiiiarij  eiufdem  Lacus  Fucini 
oliendi  \  quem  ,  ne  iii  co  femel  dicla  recantem ,  acceiiionis  ioco  noitro  Syntag- 
mati  adiundum  Leclores  reperient^  vtremcerte  magnam,  Iiadtenus  fere  in., 
obliuionis  tenebris  Jatitantcm,  Plinij  pra-conio  rcfpondere  agnofcant,  qui  opus 
hoc  intcr  maxime  miranda  reponit,  Portui  Oftienfi ,  &:  Aqua^duvtibus  Claudiie 
hc  AnicnisNouir.iliis  Orbis  Komam  miraculis, £E;quiparans.:.tT'\\v. 
I      Ex  laboriosa  hac  tot  nummorum  5^  lapidum  eollatione  (  ex  quibus  multos 
I  adhucprj^termiflos  inuenient,  quosexfupra  demonftratis  vnufquiiqueadde- 
I  bitam  recl^amque  ledionem  rcducere  poterit )  prsfcriptio  h.^c  deduci  pofle  vi- 
detur,  nempe,  ab  ineuntc  quarto  Imperij  Traiani  anno  vfque  ad  finem  noni, 
'  hoc  eft  in  confulatibus  IV.  £^  V.  vtrumquc  Bcllum  Dacicum  comprehcndi . 
Quapropter  rccei  fcndi^  nummos  a  Neoterico  exhibitosfol.  115.  6i  116.,  non 
paucos  ex  ijs  expungendos  cfle  patebit . 

-   Primus ,  nil  \  Itra  Traiani  etiigiem  continct  omnibus  eius  nummis  commu- 

1  nem  j  6i.  ex  cognomine  OP  IIMI,  ad  Dacici  forfan  Belli  tempora  minime  rcfe- 

rendus  :  Quamuis  namc]ue  Impcrij  mitio  ilii  addditum  Piinius  teftetur  in_, 

Panegyr. 


ap^        RAPHAELIS   FABRETTI 

Fan  evriconum.  18.  &  1004.5  non  tamennifipoft  rextum  confulatunirecc-  a 
ptum  video  in  omnibus  lapidibus  N:  num.iiis,  (^uos  adhuc  cernerc  ,  &  ope  ami- 
corum  perquirere  contigit :  itaut  excufandos  putem  Xiphilinum  5c  Zonaranu ) 
f;  poft  Armeniam  captam ,  Traianum  hoc  cognomento  honoratum  a  Senatu 
d  xerunt ,  cum  equidem  de  Scnatus  dccreto  errauerint ,  de  vfu  tamen  cognomi- 
nis,  ver4  locutos  appareat .    Contrad  cunt  duo  hi  nummi  Occonis  pag.201. 
CciputTraiamlMP-CJBS-nEPyy.E-TKAlAKO-OPriMO-AVG*   \ 
GER-OACP-M-TK-P^CoS-V^P^P 

/mpemor  eques^  dext*  laculnm »  mtlite ^r^eunte  EXPBDlTlO'  AVG'  S'  C 
eaiem  epgyaphe 
Imperator  equeh  miUte  pr<emntet  reVcjuis fuhjfqunitiytis  EXPEDlTiO'CEK 
'dc  hic  alius  apud  Authorem  Mufei  Cofpiani  pag.3  j^-num.S. 
fadem  epi^raphe 
Vicioriaclypeoinfcrikns  VlC^   DJC  0*  in  orhem  S' P' ^' R'  OPTIMO' 
PR1HC1P-'S*C 
Sed  ab  hoc  vltimo ,  facili  negotio  me  expediam  •,  nummo  enim  hic  Romsc  al- 
lato  8i  infpe(fio  ,  vix  in  eo  ahquid  pr^ter  nomen  Traiani  lcgi  potuit,  adeo  a:ru- 
ginc  corrofas  Sc  abfumptus  apparuit:&  fi  idem  eft  cum  nummo  Auguftini 
Dial.II.  p^g.  53.num.  10.  &  Angelonij  pag.  121.  num- lo.,  (vtMufeide- 
fcriptor  ibifubdit)certeex  Auguftmo,qui  vtriufquepartisinfcriptionemaftert, 
OI-^TTVil  titulus,  tanquam  abundans,  elimmandus  eft  .    De  nummis  Occo- 
liis  ,  donec  aliquid  tale  videre  contingat,  dixcrim  ,  vel  abundare  to  OPTiMO> 
velfextoconfulatufignanJos,  fub  quo  paruin  dilfimilem  nummum  inuenio 
lab.  XXil.  1   j^ntx  Vici, 

Imp,  eques  ligionario  pr  ieuntettnhus  fuhfequenthut  PRCFECTlO*  AVG'S'C 
In  iftis  namque ,  qui  pag.  208.  ita  ab  eoJem  Occone  exponuntur  5 

IMP^ CAES'  7\IER'  fRAl  AHO-  OPTI.l.O'  AVG '  GER-DJC'  p-  M* 

TR'  P'  COS'  r-  P^  P'  S'  P'  ^R-  OFf  I MO'  PRlTslClPI  •  FIDES'  MU 

UTi^Ai-S-C 

Allocutio  Imp.ad  cohortes-fgurci  muliehri  ajfijiente-iqu-t  finrfli  a  comucopitt  tenet* 

5,  p.  ^  R.  OPTIMO-  PRltiCiPl'  S'  C  Trcph^um  cumfpolijs . 

Eadem  infcript,  F  gura  finiRro  crure  tnfihnsglohotfntjiramfcuto  trunco  palma 

impofto  admouens ,  cum  infcript*  VlC*  OAC 
IMP'  Flli '  S'  C  Imperatoy  fdin'  pro  trihunali ,  cum  dtiohus  Senatorihus^  ante 
trihunal  milttes  fuhlatis  dexteris  Imperatori  tufurandu pr^Jiant,Emhl,Samh»    1 
p^uribus  indicijs  mendum  in  V.  confulatuemergit :  Tum  quiapoft  nummos 
fub  dcfignatione  Vl.confulatus  paulloantereceniitos,  ad  quintum  abfolutefit  c 
reditus :  Tum  quia  auerfa  pars  cum  illa  infcriptione  OPTIMO  PR1NCIPI> 
male  congcnnnata    cum  OP  i  I MO  alterius  faciei  coh^ret :  Tum  denique  cx 
aperte  erronea  acclamatione  IMP- VIII.  in  poftremo ,  dum  in  pluribus  alijs  lub 
Vl.confulatu  nummis ,  adhuc  Imperatoris  VI.  denominatio  apud  eundemmer 
Qcconem  permanet , 

De 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-       497 

i  De  hoc  alio  apud  Auguftinum  ImpreiT.in  4,  Tab.  LVII.  num.  XX.  vbi  cum  V. 
confulatu,  OPTIMl ,  imo  &  PARTHICI  titulus  habetur  5 
t^     Caput  TraiantlMP  CJES-  N^R'  TRAlAHO' OPTIMO-  Al^G' GER." 
DAC'PARJHlCO^P^M'TR'P'COS*V'P'P 
Jtftpi,  fdludatus  jians  y  ad  pedes  duofluntina  hinc  inde ,  (^fyura  muliehris  ia~ 

1-  cens  ARVtEniA '  £T  •  MESOPOTAMIA  •  /2V  ♦  POTBSTATEM 

P'R'R£DACtAE,S'C 

'  certum  ^que  eft,  ^ncam  Vicum,  qui  nummum  dehneauit ,  ex  infcitia  erraflej 
cum  apud  Occonem ,  (  vt  fupra  ad  lincam  IV.  Synopfis  adnotauimus  )  fextunu 
confulatum  hic  ipfemet  nummus  expreifus  habeat . 

z     De  fecundo  Neoterici  nummo ,  in  quo  Imperator  eques ,  pcdite  legio- 
nario  prxeunte,duobus  fubfequentibusj&fubtusPROi^i^cr^y^TC/,  finon 

;  oftendatur  annus  quo  cufus  fuerit,  vel  titulus  DAClCU  ('qualem  ex  initiah  hte- 
ra  D','.  alijs  corrofis ,  (imilem  obferuauimus  in  gaza  Chriftinse  Auguftcc) 
aliam  a  Dacica  profeclione ,  candem^ue  forfan  ac  pr^^allatus  v£ne£  Vici  lub 
VI.  confulatu ,  innuerc  dubitabimus , 

3  Tcrtio  ,  cum  fimili  profetlione ,  per  Traianum  equeftrem  indicata ,  ac 
TR  POT'CoS'in'  P*  P  j  inter  nummos  Dacicos  retineri  potent :  quia,quam- 

!  uis  non  in  ipfo  confulatu  lil,  quem  Traianus  Romje  gefHt,  fed  in  IV. ,  vt  pro- 
bauimus,  profe«^ionem  contigiflecertumfit;  fieri  tamen  p-^tuit,  vt  decreto 
Bello  DacicQ  fub  finem  tertij  confulatus ,  ftatim  nummus  percuti  valuerit<,  pro- 
fcsflioncm  vcre  proximo  fucccfl^uram  anucipando  ,  Non  enim  nouum  ,  vt  de- 
cretos  tantum  triumphos  vel  arcus,  ( vt  alibi  diximus)  etiam  ijs  nondum  geftis 
vcl  eredis,  nummi  reprjefcntent . 

5  Quinto ,  cum  allocutione ,  vel  vt  apud  Angelonium  num.  }  2.  cum  di- 
ftributione  donorum  militarium ,  ex  corona  quse  in  manibqs  militis  fuper  Tri- 
bunaU  ad  laeuam  Traiani,  ( ita  enim  in  autographo ,  quamuis  pidior  hunc ,  8i 
alios  plures ,  labori  parcens  inuerfos  dederit )  ad  Ia»uam,  inquam,  Traiani  ftan» 
tis  confpicitur ,  confulatum  VI.  infcriptum  habet  j  &  ex  ips?l  enumcratione  ac- 
clamationis  Imperatori;E  VIII. ,  non  visa  aH^  facie ,  refultat  ,   Vnde  ad  expedi-] 

'tiones  Oricntalcs  pertinet ,  prout  eum  accipiunc  >tamAngelonius  ,  quan[i„ 
Steuuechius  ad  Frontin.  pag.  84. 

I  4  Qu^arto  multo  magis  ea  oppofitio  conuenitjCum  vlteriorem  acclamatio» 
nem  IMP*  IX^  contineat ,  Pr^ftabat  enim  Occoni ,  qui  fub  Trib,  pot.  XIX. 
pag.  %  1 3.  illum  collocat ,  quam  £rizzo ,  qui  pag.  i  1 8. ,  impcritc  prorfus ,  ad 
tempus  expeditionis  Dacic^e  rctrotulit ,  fidem  adhiberc, 

I  6  Sextus  cum  tribus  fignis  militaribus ,  nulla  additl  diftindbone  Tribuni- 
ciaePoteftatis ,  tam  fub  V. ,  quam  fub  VI.  confulatu  rcperitut  apud  Occonenu 
pag,  207.  &  a.  10.  ac  proinde  ambigue  ad  hoc  Belkim  apphcatur  •  itneas  Vi« 
cus  eos  tantum  vidit  si  re«enfuit,qui  fub  Vl.cof  funt  Tab.XXII.num.LXXX» 
&LXXXI. 

1 1     Vndecimum ,  ipfiffimum  puto  cum  feptimo  Angelonij,  alis  reftitutis  .• 
^  Pp  IU« 


rij,8        RAPHAELIS    FABRETTI 

Rarjorem  Tane  hunc  nunrirnum  exiftimarem »  fi  Vi(51:oriam  «!'nle^v ,  fiue  inuolu-  a 
f  rew  nobis  oilcaderet ,  cjualem  Athenienfes ,  &:  eorum  exemplo  Mantinenfes 
dedicarunt ,  vt  exinde  ( teftc  Paufania  in  Attic ,  &  rurfus  ia  tliac.)  Vjftoriam    : 
permanfuramj^  aho  non  auolaturamj  fibi  poHiccreniur,  fed  Rom<E  fedem  im- 
nmtabilem  fixifle ,  fimiU  ,  ac  Piutarchus  de  f  ortuna  dixit,  allegoria  y/ic  Form- 
na-,  ( ait  ific  in  Opufc  de  Fort.  Roman. )  PerjJs  Affyrijfq^he  reli^isy  Macedoniam   , 
ieniter  tranfuolauit-,  Jiexandrumjue  ocyus  excuffit ,  ^  Ke^ni  dtadema-ifer  Jegy-  b 
ttum  C*  Syriam  pprtranJienSfcircumtuiitfO*  ad  Carti>aginienfes  latum-ifapius  IthrA' 
uit :  Tiheri  tandem  tranjito  y  Pstiatiojue  adtto ,  aias-,  vt  vtdetur  >  depofuit ,  ac  tala" 
ria  -jglohociue  reuoluhiii  ac  infido  vaiedixit  ;  quo  pariter  confilio  (  Vt  idem  Paufa-    ■ 
nias  aduertithb.  ilL  )  Lacedemonij  fimulachrum  MsLitis  pedicas  hahentis  erexe- 
runt .  In  candem  fententiam  lufit  hoe  difticho  Pompeius  Poeta  in  Antholog, 
lib.IV.cap.XXL  epig.II.  C 

PoJ^jj  7rXfj,lix<Jt\€iet ,  tsov  kMo<;  Vttot  q  Ae^Tet/  >. 
NiKrj  ya.^  iji  cpvyeiv  XTfli^i^i  ^tMolcii,       '^ 

Roma  omnium  Regina  ,  tuHm  decus  nunquam perihit  9 
Vi^oria  emm  te  effngere  (iri:  pennis  non  poteft. 
fed  cxperta  pivtoris  ofcitantia ,  potius  erratum  in  homine  non  infrequens , 
quam  minus  frequentem ,  &  non  nifiin  nummis  Titivifum  (quodfciam..)  d  > 
Vi^oriae  typum  ?  credere  finit .   Quod  autem  in  argumento  eiufdem  Epigram-    \ 
matis  dicitur ,  alas  Vtcioria  -ifulrmne  ta-^as  conctdijfe ,  cui  fentcntise  adhxrere  vi- 
detur  is ,  qui  dilUchum  latin>s  verfibus  ita  reddidit  > 

Roma  pottns ,  alis  curjiat  V t3orta  lapfs  f 
Vrhem  ne  'valeat  deferuiffe  fuam , 
^  nouiiHme  Oifehus  in  exphcatione  nummi  Titi  Tab,  LXX.  num.  pT ;  id  ali-  \ 
cuiusGrammaiicicommentumarbitror,  qui  rationiscur  ita  fimulachrum  ef-- 
fingeretur  ignarus  ,  fulminis  machinam  fomniauit  ;  queaiadniodum  de  ipsa 
Vidoria  Athenienfi  •,  aduersus  fidem  tam  Paufani.^ ,  quam  Heliodori  Periege-. 
%x  hb,  I,  de  Arce,  &  Harpocrationis  eum  referentis,  apud  Mcurfium  in  Cecrop, 
cap.  VIII.  )  non  defuerunt  qui  alarum  defcdtum  ad  friuolam  aliam  caufl^am  tra- 
berent,  quam  ex  Vlpiano  in  Timocratca  Led:or  audies ,  ^tdam  n^ero  exponunti  ^ 
?iit  illc,  cx  vcrfione  eiufdem  Meurrij,  Vi^ori<e  Mtneru<e  fimuiachrum  ejfe  in  Arcet 
ty'  4i4S  httius ,  <^U4  aureee  erant ,  mdeficos  ^ftofdam  eripuiffe . 

'"  i"^  Pecimus  quintus ,  Imperatoris ftantis  in  fuggeftu,  cum  Vi(5lorioIa il-. 
lum  coronante ,  quattuor  aquilis  hinc  inde  compofitis ,  &  duabus  ad  pcdenu 
jcunculis  fupplicantis  ritu  manus  fufiollcntibus,  non  pertinet,  Vt  puto ,  ad  Bel- 
lum  hoc  Dacicum  j  fcd  fupplices  iHi  pacem  expofcentes  ( vt  per  ramum  oIceb  j^ 
quem  Traianus  dextera  fuftentat ,  fignificatur )  alludunt  ad  Legationes  Barba- 
rarum  gentium ,  &:  Indorum ,  quas  Dio ,  pofi  regreflum  in  Vrbem ,  debellato 
hofte  Dccebalo ,  Traiano  aducnifl"e  tradit :  confertque  ad  hoc,  habitus  ipfius  to- 
gatus ,  ^  confulatus  V.  nummo  appofitus, vt  legitur  in  Occone  pag.io  5.  cuius 
dcnominatio  per  afios  V,  annos  poft  Bellum  Pacicum  expletum  perdurabat . 
-j  u  i  16     Dc- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-      zj»? 

2  6     Dccimusfcxtus  fcquens,  cum  laurca ,  ac  titulo  Parthici,&  Trib.Pot* 

'  XX. ,  aliam  certe  quam  Dacicam  expeditionem  &  viCiorum  >  me  fponfore.,  > 
coronat. 

17     Dccimus  odauus ,  cum  corona  quercea ,  in  cuius  medlo  legitur  $  A« 

'  XAAKIAEON^A;  apud  Occonem  pag.  zip.,  qui  auerfam  quo^uepartem-. 

'  cxhibet ,  ell  cum  titulo  nAP3 ,  vnde  quam  longiifime  a  Bello  Dacico  tcmpo- 
rediilat,  Locusautem  ipfeinquo  cufusfuit,  Afiaticas  exped  tiones  indicat , 
quibus  proxima  erat  FLAVIA  haec  CHALCIDENA  Coloniain  CoeIefyria_., 
non  vcTo  Chlcis  Eulfoica-,  vt  credidit  Erizz.  pag.  316".  Optime  hoc  agnouit 
Triitanus  ad  nummum  Traiani  XVIII.  5  &  comprobauit  nuper  Hatinusioj 
Num.  Med.  Magnit.  pag.  1 54,  vbi  alium  fimilem  cum  corona  nummuni^ 
BE  KOAEAE  ,  eiufdcm  Prouinci^  Vrbis ,  recenfet. 

I  29  Vigefimus  nonus ,  in  quo  Imp.  inter  duo  tropha?a  confiftens ,  dum  ad 
vnum  properat ,  ad  aliud  refpicit ,  habet  confulatum  VI.  5c  titulum  PAR  FHI- 
CI ,  quem  fub  Tribunicia  Poteft.X  Vllll.  primum  reperiri  diximus :  ik  propte- 
rea  abunda  trophaeorum  in  Bellis  Orientalibus  feges ,  Dacico  ifto  veluti  fupple- 
mento  ad  nummorum  materiam  fuggerendam  indiguifte ,  minime  videtur . 

'  Hoe  tamen  argumento  ad  Bellum  Dacicum  duci  poteft,quatenus  triumphum., 

'?  Parthicum  vna  cum  Dacico  iungere  intelligatur,  alludendoad  illud  Poet£c  de^ 
Augufto  loquentis  lib.  III.  Georg.  verf  3  2. 

Et  duo  rapta  mAnu  dtnerfo  ex  ho^e  trofhxa  , 

f  ^ifque  triutnpfjatai  vtroque  ah  Imore  gentes  , 

vbi  Seruius ,  Orientis  &  Occidentis  hoftes,  itemque  litora ,  defignata  ait .  Et  fic, 
adumbratam  a  Virgilio  fententiam,hocnummoad  viuum  reddi,definiemus . 

I  5  4  Trigefimo  quarto ,  cum  Arcu  triumphali ,  quo  miniis  ad  Bellum  Da- 
€icum  fpeclct ,  obftat  appofitio  confulatus  III.  in  id  tempus  cadentis  ,  quo  Bel- 
lumnondum  initium  fumpferat  ,  vt  ex tempore  Panegyrici fub  fincmhuius 
annia  Plinio  Traiano  pr^fena  di>tti ,  non  femel  arguimus;  tuncenim  omnia_. 
quieta ,  nec  vcl  timor  belli  in  orbe  Komano  erat :  vnde  Plinio  cum  rerum  gc- 
iiarum  cncomia  deficerent ,  fola  ipfius  moderatio  num.  1 4  5 .  &  hoftium  con- 

\  temptus ,  ac  togarum  potius  quam  armorum  oftcntatione  coercitio  num.  548.' 

'laudum  materiem  prsebuit .  Acute  autem  magis  quam  erudite  fuam  de  hac 
initi  Bclli  Dacici  anticipatione  fententiam  propugnant  ij  jqui  nummum  iftum 
Qcconispag.  197. 

Caput  Traiani  IMP-  C  AES-  TSIERVA-  TRJlJ'N-  AVG-  CEKM 
T-  M'  TK'  P'  CoS'  11 1.  p.  p  tn  dypeo  t^lCT-  GER 

♦  ad  aliquam  Traiani  i^^iBonam  ex  Decehalo  reportatam  refcrunt,addita  ea  rationcj 
cum  mter  Germaniee populos  ah  omnihus  Juthorihus  defcrihantur  Cetie,fue  Daciy 
iuut  in  nummo  totnn  pro  parte  nomen  njfurpatum/it  :  non  enim  adeo  confufi 
funt  Gcrmanorum  5^  Dacorum  ,  vt  Myforum  oHm  &  Phrygum  termini,  qui 
adagio  locum  fcccrunt  apud  Strabonem  lib.  XII.  ,  ciim  ipfe  Strabo  lib.  VII. 
quamuis  ex  Oiientali  pbga  incompertos  fibi  fateatur  Germanis  fincs ,  tamea^ 

P  p     a  lazy- 


300        RAPHAELIS    FABRETTI 

lazygas  ab  ea  parte  excluditi  quorum  regionem,  inter  Daciam  ac  Germaniam_  { 
iaccre,  certum  ell,  vt  Ptolemseus  diftindiusedocet  in  cxplicatione  Tab.  IV.  Eu- 
ropa:,  ibi,  Tts^io^iL^slctf  5  o  TnVi;  AVo  a^  xvoOoXccv  IclC,v^i  MgTavag-o/? ,  )y  ^:t^fA,aIidu 
TTi  ov  E'ff  Jttti.  Terminattir  autem  TabuU  [  Gcrmani^  Magnx ,  vt  pra:miferat] 
ab  Oriente  la:(^ygibm  MetAnajlis ,  &  Sarmatia  Europ<€a,  (^c,   Et  rurfus  in  dcfcri- 
ptione  Daci.^  lib.  III.  cap.  VIII.  DJCIJE  SITVM  ab  Occafu  lazygibus  Me-     ' 
tanaftiscompleditur,  quos  itcm  cap.  VII.  antecedcnti,  inter  Germaniam  ab  \ 
Occafu ,  &  Dacos  ab  Oriente ,  medios  collocat .  Breuiter  tam6n  &  aperte  Ta- 
citus  initio  libri  de  Morib.  German.  remita  dcfinit,  Germania  omnis  a  Gallijs 
R/p^tijfque  ^  Pannonijs  Kheno  (J7*  Danubio  flnmtnihiis  ,  a  Sarmatis  Dacifque  mu-     ' 
tuo  metu-i  aut  montihits  feparatur.  Sed  iam  nimis  multa,  in  refellenda  ea  oplnio-    ' 
ne,  qusE nuUi prorfus  authori,  neque  cx  vcteribus,nequc  erecentioribus,pro- 
batur,  dum  omnes ,  nequicquam,  eam  accepillc  contendunt .  Confcius  quoque  W 
efte  dcbuitNeotericus,  qui  nummum  iftum  pra:clarum  Arcus  Traiani  Spanhe-  \\\ 
mio  fuppeditauit ,  cpigraphcn  altcrius  partis  circa  Traiani  effigicm  titulo  DA-  i'^^' 
CICI  minime  infigniram  fuiiTej  fic  enim  cam  Spanhemius  refert  Diflert.  IX.  li'' 
pag.8y7.  IMP-CAES-NERVA'TRAIAN- AVG-GER:quiigiturinter 
nummos  Dacicos,  5<:  ArcoTrwnfale  decretato  per  la  prima  Guerra  Dacicanel 
confokto  III.  5  credi  &c  rccipi  potcrit  ^   Alium  media:  magnitudinis  cum  Arcu 

^ ^     hic  damus,  quem  non  adeo  inepte  ad  expeditioncm  !  h 

opDtTfa.ani\/Arcu.cumfn>ji\  gc  triumphum  Dacicum  Quis rcfcrat ,  legitur  cnim  ' 

/    2EB-rEP'  V"'^""°  "°^''"  V"  ^^  ^'^"^"^  ^'^"" '  ^  ^"""^  Impcrij  decimus  ter-  \ 
\      A^v     V  '    L*  ir      itius  :  eftcjuc  in  hoc, aho  mclior,  quod  iile  ,  fornices 
^x       '         y\  /  omnes  a:quah  altitudine ,  ifte  Grarcus  medium  am-  |ii 

r^r"'''^.       / phorcm,  laterales  anguftiorcs,  Sc  humiliores,  vt 

peyies  Jmontum  Luparinum  ^  ■       „  \  •  ■    x?  v    r 

*  ^  conucnit ,  &  omnes  Arcus  etiamnum  m  Vrbe  lu- 

perftites,  ac  nummus  quoque  Braccefius,  oftendunt,  haberc  cernitur. 

.  -ii-y  •    Trigefimus  quintus  confulatu  carct  j  vnde  ncfcimus  quo  pertincat  Vi- 

d^ejjid  illaalatabigae  infidens  ,  coronam  dextra ,  rainum  finiftra  protendens .' jii 

Inzz.  qui  pag.  3o5,'.illum  infculptum  habet,  nihil  ftatuit ,  nifi  aliquam  vido- 

lianQ  e\  innumeris  fubiedis  nationibus  Hgnificare .  Supplc  cx  eo ,  Grsecum  cflc 

nummum»  sereum,  maioris  formx ,  atquc  ita  infcriptum  ATT*  TPAl  AN-  CEB"  jSf 

55     Trigefimus  fextus  fi  Templum  fpolijs  hoftilibus  nitcntem  loui  Opt.  ijft 
Mjx.  dicatum  contineat,  vtaflentiorj  reperitur  tam  fub  confulatu  V.  apud  i  A 
Enzt.  pag,  345.  ,  quam  fub  VI.  apud  Auguftam  Suecorum  Reginam  :  vnde    p 
cu!3ium  eilet ,  an  ad  rem  Dacicam  fpedcc .  Ex  ijs  tamcn  qu2e  Cap.  antecedcnti     ? 
attuli  de  lOVE  TRAIANO ,  a  Templo  a  fe  dedicato  fic  dido,  adducor  vt  cre-  ) 
dam,  pietatem  Traiani,  in  eo  Tcmplo,  in  ipsa  forte  Dacia  exxdificato,  &:  fpo- 
lijs  ibi  partis  infigni ,  hoc  nummo  a  Senatu  commcndatam  fuifie ;  &c  fic  animo 
libens  inter  nummos  Dacicos  ei  locum  facio . 

3  7      Trigefimus  fcptimus  cum  Templo  Ociaftylo  (  oBaphyltnn  Afclcpiades 
quidam  vocitatj  rem  nummariam  cnm  herbaria  mifcens)  quod  TrAi.mo  ereclnm 

dici- 


D£  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-        joi 

tJicitur  5  habct  confuhtum  V.  Sc  inter  rariores  nummos  Cl.  V.  Abbatis  loannis 
Bracccilj  pulcherrimus  alieruatur .  bed  quifnam  adhuc  credidit,Traiano  mode- 
ratiifimo  principi ,  ne  dicam  in  Colonijs ,  (  nam  id  minus  mirandum  foret  in_. 
Prouinciali  feu  Gr.Tca  adulatione  )  fed  viuenti  &c  valenti ,  in  ipsa  Vrbe  ex  S*  C 
aras ,  templatjue  ftJtuta  i  Certe  iii  eius  mcdio  nil  Traiano  iimile ,  fcd  numen_. 
quoddam,  ex  velo  fuper  caput  expanfo,  dignofcimus ;  vnde ,  dicati  ab  eo  Tem- 
pli  mcmoriam ,  vt  ex  duplici  inlcnptione  fupra  pag.  247.  a  coniecimus ,  quid 
ni  ambo,  altcrue  ex  dictis  nummis  fortaile  cclebret,  atque  extendat  ? 

40     Portremum  cum  Columna  cochlide  &  itatu^  Traiani ,  nufquam  adeo 
ornatum  ,  d<.  fub  exa(Sa  ,  vt  ibi ,  proportione  videre  contigit :  fed  aiiequor  hic 

quoque  picioris  ingenium ,  qui  fctpe  f^pius  ita  piftilium  ornare  folcr . 

Reliquum  modo  ell ,  vt  extenuat«E  huic  nummaris  aciei  aliquod  fupplemen- 

tumfcribamj  in  quo  agmen  ducet  nummus  iam  fupra  Cap.  IV.  memoratus  , 

qucm  nos  Pontis  ad  Daiiubium  ,  alij  vero  plures  ,  Portus  Anconitani  credunt . 

Breuioribus  tamen  quam  iieri  poterit,  rationibus ,  ijfdemquc,  ni  fallor ,  validif- 

hmis,  fententiam  noitram  fulciemus  .   Nam  primo  hgnea  fuperne  trabium^ 

coiuignatio  in  fornicis  fpeciem,  qu^in  numnoiEieae  Vici,&  al  js  duobus 

Chrillin;^  Rcgin^  fit  patens ,  ita  omnem  h^fitationem  vincit,  vt  eos  qui  con- 

trarium  opinantur,  nufquam  diligentio- 

rem  illam  c.-elaturam  ,  cuius  fpecimen  de- 

dimus  Cap.  IV.  (  eftque  huius  formx  )  fed 

nummos  tantum  illos  rudiores,qui  apud 

l^ri/.zum  S<  Angeioniumproltant,  vidiflc 

crediderim :  nec  al  um  raeliorem  infpexille 

puto  Oifelium ,  dum  limplicioribus  illis  fi 

milcm  Thcfauro  fuo  intulit   Tab.  CIX. 

num.  5»  Et  tamen  nummus  pairim  obuius ,  qui  latus  intimum  pilae ,  &  fuper 

eo  curuaturam  arcus  ,  quamuis  abf  ;ue_,     rpn 

contignatione ,  hoc  pacto,  exhibct,  ad  for-    ^ — - 

nrccm  Pontis  coniedandum  fufficere  po- 

tcrat .    Rurfus  ,  Arces ,  leu  Cailella  vtrin- 

que  pofita ,  follemnem  in  pontibus  con- 

ftruendis  defeniionem  indicant,  vtC^efar 

dc  fuo  ad  Rhenum  ,  Procopius  dc  hoc 

ipfo,  Hb.  IV.  de  Aedif.  lultin.  alijcjue  de  alijs  pontibus  teftantur  ,    Demum., , 

eos  quibus  difficile  ht,  hunc  nummum  de  Pontc  ad  Danubium  intelligere^ , 

nefcio  quomodo  efFugcrit  ,  impoflibile  oranino 

ciTc  ad  Portum  Anconitanum  trahere  j  cum  num- 

mus  in  hac  auerfc  partis  infcriptione  ,  contincati 

confulatum  V.  proprie  conuenientem  operi  Pon- 

tis ,  qui  initio  flcund^e  cxpcditionis  Dacica;  impo- 

fi^us  legitur  5  ineptam'  vero  &  intempeftiuam  fa- 

hikx 


^ 


30i      raphaelis  fabretti 

hrkx:  Portus  5  qyi  in  confulatu  VI.  &  quarto  anno  ab  eo  inito ,  fcu  Xflirpoft  \ 
initium  fccund^i:  p;pedirionis   Pacica;  anno  ,  adapertus  fuit,  ita  tcftante  epi- 
graphe  Arcus  in  ipfo  Fortua  S.P.QJl,  pofita ,  quam  pauUo  fupra  attulimus 

Duo,  pra:ciEt(^riS  Icuioribus,  alicuius  vt  videtur  momenti  folent  obijci. 
Altcmm  ,  cymbam  fuppolltam ,  Mare ,  &  Portum  defignare  :  alterum  ,  vnico 
arcu ,  Pontcm  qui  vnum  fupra  viginti  continebat ,  duriufcule  fignificari .  (nam 
catcnam  quam  ipfi  dicunt  ad  Portum  claudendum,  margo  ipfe  elt  vndaE,  quam 
iignificareoportuit,  dcfinentisj  dc  in  alijs  quoque  nummis,  dequibuspons 
uon  fufpicatur,  indiilin-fle  vifitur  )  Vcmm  rclpoiidetur  ,  cymbas  in  Fluuis  ap- 
poni  folitas  ,  vt  Auguftinus  Dial.  III,  num,  XXI.  Tiberis  ,  aducrtit ,  ad  deno- 
tandum  eos  nauigabile§  qxiftcre  >  vt  hoc  ipfocorum  nobilitas  &  magnitudo 
coUigatur  j  &  ita  in  quampluribus  nummis  vidcmus ,  5<  fignanter  in  ipfo  num- 
mo  Traiani  cum  Danubio,  qui  fcptimus  e(t  inter  eos,quos  Neotericus  fol.  115. 
recenfet ,  Prxterca  ex  torma  fcaph^  fluuiatilis  in  nummo  Pontis  de  quo  agi- 
tur,  fimilis  ijs,  qu^  Tiberi ,  Euphrati  ,  alijfque  iluminibus  adiun(5l£e  funtjexclu- 
(ditur  Portus  maritimi  fignificatio ,  qua;  pluribus  fimul  nauibus ,  malo ,  anten- 
na,5<i  veloinrtruwtis  exprimifolet,  vt  cleganter  delincatum  vides  apudOife- 
lium  Tab.  CIX.  num.  3.  &4.  Aliud  obied:um ,  quod  cx  vnico  fornice  Pons  j 
jdcprehendi  non  poflit :;  friuolum  erit  apud  rei  nummarise  quamuis  leuiter  gna- 
jos :  Hoc  cnim  argumento ,  negari  poterit cfie  Pontem  Antonini ,  vel  Conflan- 
tini  ad  hunc  eundem  Danubium ,  quem  tres  tantum  fcaph^,  vel  duo  pilsE  con- 
ftituunt,  vt  oftendunt  nummi  apud  Erizz.  pag.  485,  ^JJS'^  vtpluraidge- 
neris  mifia  faciam :  inter  qu^  ,  celebrcm  nummum  Titi ,  in  quo  Roma  galeata 
aceruo  armorum  infidens  cum  Lupa  ad  pedes,  6c  geminis  vtrinque  Vulturibus 
aduolantibus,ab  eodem  Oifelio  Tab.  XXIX.  num.  j.  allatunij  non  prjetcribo ; 
\t  illius  interprsctatione  OifeHo  non  intelle(5^a  ad  rem  noftram  vtar,  aues  fcili- 
licet  iilas  fingulares ,  earum  plurium  numerum,  hinc  a  Romulo  ?  inde  a  Remo 
obferuatarum,  indicare ,  quarum  (vt  Ennius  cecinit ) 

Ju^ujio  au^urio  inclyta  condita  Komn  eji  . 
Cumque  infuper  ingens,&  infueta  latitudo  arcuum  iftius  noftri  Pontis  amplio- 
ri  quam  ciEteri  fpatio  explicanda  effet  j  eo  minus  mirum  vidctur ,  fi  alterum  vel 
plures  nummus  non  admittebat .  Sed  quid  multis  Ied:orem  moror  ?  cum  fatis 
fit  nummum  Aqu^e  Traianse  zy.  apud  Angelonium  inuifere,  vbi  ex  vnico  illo 
fornice,  fexcentos  operis  arcuati  ipfius  Aquasduclus  vult  animo  concipi,  vt 
idem  Angelonius  miniis  hic  morofus  ratiocinatur,  poftquam  paullo  fupra  ad 
iiummum  XI.  ex  vnico  arcu ,  Erizii  de  Ponte  Danubij  fententiam  exploferat . 
De  Patino ,  vt  in  his  rebus  famigeratiflfjmo  fcriptore,  non  filebo,  eum  adeo  hoc  ^ 
argumento  aftedum  fuifle ,  vt  non  foliim  Porium  Anconitanum  proPontc_, 
Traiani ,  prochronifmo  didi  V.  cof  repugnante  diuenditet  i  fed  hoc  aftumpto, 
pcritoque  principio,  (  vt  fchoI$  loquuntur.)  fimilem  Pontem  cum  fcapha  in_. 
Septimio  Seueropag.  %-j^,  ad  Portum  nefcio  quem  traxerit :  Adeoprimus 
Hubenij  dc  hoc  Ponte  crror  apud  dodiffimos  quofque  inualuit . .  | 

Reco- 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX 

Rccogitans  artamcn  Oifelius  5 /qui  Pontem 
ad  Danubium  in  relato  Rummo  non  probauit 
ad  Tab.  CIX.  5.  >  dignam  eundem  materiam 
alteri  alicui  prxflarcpotuiire ',  fufpe^umque-, 
iurc  merito  hunc  Occonis  pag.204.  ducens,  d 
nemine  (  quodfciam  )  adhuc  vifum_;  -      ^v;,^,; 

aliofcjue  duos  fequentes  ambigue  ad  Pontem  fe  haberc  fortafTe  judicans  5 


'iMp-CAESNER. 

VAfcTaAHNO. 
A»^0-GtK  DAC 
PM'  fK  P  Co»- 
Vp.p 


Pl.fe^entis  typus 
lum  Vrn»  ex  ^uj 
*quas  -ffundit 
S-  •  Q;R   opri- 
MO'1'KINCIPI 


Occopa£.  lo  ^  ex  nummis  D.  Com.  Mediok 

Pontem  hpideum  in  D  n-ihio.f,  njefte  illafnprafluuij  ca'ut  f.  rfm  deft^mri  credidit 
ad  Tab.XXIV.s.  >  qus  m  prcBallato  nummo  7  poft  Columoam  fol.  1 1 5.  con- 
fpicitur .  Sed  quid  magis  cum  Ponte  lapidco  xav/u.(iQXov  cfle  poteft ,  quam  ve- 
lum  circum  caput  vohtans,  quod  vbiqucinnummis5<:mannoribus  ,  acprse- 
fertiui  in  hac  cadcm  Columnanum.  ii^ySijiS  pro  fymbolo  numinis  &di- 
uinitatis  appofitum  videmus  ?  Quiaenjmfluminjbus  numcn  inefie/abulata  eft 
antiquitas ,  vt  fupra  Cap.  VI.  oftendimus ,  ideo  hoc  figno  Danubius  ornari  po- 
tuit  ',  prout  Scamandrum  fimih  velaniento  diftinxit  Author 
l'^pe  nobis  memorati  cimehj  Ihados ,  vbi  illum  in  AchillerrL, 
jadiuera  impellerc ,  graphice  hoc  pado  repr^fentat .  Et  qui- 
dem  peculiari  ratione  Xanthus  diuinitaris  figno  diftingui  me- 
juitjfi  vera  eft  ptolem.tiHeph2eftionis  obferuatiohb.IV.apud 
Phorium  Cod.  CXC  •,  quod  Xanthusfolus  inte<' fl^mna  fuerit  /ouisjiltus  :  id 
quod  cx  Homero  haud  tem^re  dcd  jcitur  Ihad.XIV-  verfl^^^. ,  &  XXI.  verf.i. 
Zco/Tcv  ^\'n£v\oi  t  ov  ctBcivoiTOi  TfxcTo  Zivg  l 

Xanthi  vorti  of^  quem  immortaLs genuit  lupiteri  — 

vnde  proprium  ei  Sacerdotem  Hypfcnora  aflignauit  ->  vt  diximus  eodem  Cap, 
VI.  Id  tamen  a  1  hcogonia  Heflodi  dillentit ,  fiuuios  omnes ,  &  prscipue  Sca- 
mardrum  verf.  345.  ex  Oceano &  Ihetide  ortum  habuifle  dicentis : &  ab  Au- 
thore  VitcT  Homcri  inter  Herodoti  opera  plane  deftruitur,  vbi  cap.  IX.  quanu 
Xantho  praerogatiuam  Homerus  tribuit ,  Poeta  ille,  qui  Homerus  pariter  fuiffe 
dicitur ,  Hcrnio  qucquc  fluuio  ijfdem  verbis  communem  facit  > 

^  f/u,ov  ^ivnsvTo^ ,  Qv  ci(icLi'(x.Tog  TgVfiTe  Zbv^* 
Quod  autem  velum  circa  faciem,  diuinitatem  denotet,  in  co  iacet,  quod  Scruius 
ad  verf.  839.  hb.  V,  ^neid.  innuit,  per  velum  fcilicet,  nimbum  illum  tcnucm, 
qui  fpcciem  numinum  humanis  ocuHs  fubtrahit,  figurari ;  namfmper-,  ait  ille ) 
Deo$  amhit  nimhus  jSckiL  Viri dodi locum  illum  Lucilij inteliigunt » 
Cum  nmho  c<elttns defcendit  lupiter .         .  a*:-!-  ^-  i.'^ 

Uxc 


504        RAPHAELIS  FABRETTI 

HsEC  infuper  aquatilia  numina  fpeciaii  quadam  nota  ab  alijs  diftinda  fuitTe^, 
nefcio  an  primus,  certe  a  nuUo  adinonitus  >  ammaduerti  j  hoc  elt,  fquamis  qui-. 
bufdam  in  facie ,  nec  non  aliquando  m  pectgribus ,  vel  ad  lerr£B  modum ,  vel  ad 
querni  folij  llmiiitudinem ,  quales  m  humaiiie  ac  fermce  pams  confinio  circaj 
pubem  Tntones  patentius  oltcntant »  i^funum  ^xcmpium  le^ucns  iragmeti- 
5um  farcophagi  mihi  fug^ellit  j 


m  4fdtbHs  Caprmicenfmtn  ad  rallem 

quo  inciramento,ali<;s  Tritonum  imagine§  perquirens,  eas  omnes  haud  aliter  fe 
habere  cognoui.  Deinde  mutila  h.^c 
faciei  portio  forte  oblara  fuit  ^  ioM 
qua  nedum  fquamas  ped  inat  m  di- 
fppfitas,  fed&brachia  Cancn  in_, 
fionte,  qu^  inregra  remanet,  ob- 
feruauii  vnde  &  Nilum  referre,  pe- 
culiari  quodam  indicio  conieci ,  $c 
comraune  hoc  aquatihbus  id  genus 
Peaftris  difcermculum  efle  edidici ,' 
xniratufque  fum .  Nilum ,  inquam, 
referre  plufquam  certum  eit  j  quiaj 

in  duobus  cxcellentiflimis  Nili  fi-  _^. 

gnis  ad  primam  Scalarum  requiem  Farnefianse  Domus ,  eorundem  Cancri  bra 
chioram  veftigia  remanent;  Sc  alter,  qui  infpicientibus  dextereft,  fquamas 
quoquefub  genis,  ad  inftar  noftrihuius,  exprelTas  habet  .  Quorfum  vero  ex 
brachijs  iftis  Nilus  defignctur ,  ex  illo  quod  Plinius  dc  hoc  flumine  tradit  Hift, 
Jib.  V.  cap.  iX,$^lib.  XVIII.  cap.  XVIII.  aperte colligitur ;  eo  quianempe^ 
fiufdem  augmentum  afoljlttio  ^puo,  ^  Sole  CA^NCKVM  occupante  incipit ,  5C 
hinc  7o«/>  iftius  ^^^/>'^f ^  apotheofis,  &  feraciflim^  regionis  foscundatio  profi- 
«jifcuntur  ,  Addam  modo,  nec  tam  vt  mea  confirmem ,  quam  vt  vanwm  quod* 
dam  ilhteratorum  idolum  efiicacibus  tandcm  rationibus  euertam;  fimulachrum 
illud  in  Porti^u  Ecdefis  S.  Mariae  in  Cofmedin  parieti  adfixum,^«f c^  reritatii 
""  ' "  .      ..     _  vulgo 


DE  COL-  TRATANI  CAP-  IX-      jof 

A  yulgo  yocatum,cui)  veluti  louis  Ammonis  typo,nefcio  quam  vindicati  periurij,' 
ifti  qui  aJiquid  lupra  idiotas  fapere  videri  volunt ,  fabulam  aifin^junt  j  nil  aliud 


jf 


reuera  repraefe 


ntaiTe,  quarn  Nilum  noftro  huic  fimilem ,  qui  cloac^  alicui  ope- 

riendoE  infeuiret ,  &  per  oculorum ,  oris^ 

nariumque  foramina  >  influentes  aquas 
rcciperet :  marmorquc  ipfum  hoc  idem 
clamarevidetur,  ita  frequenti  pedunx* 
attritu  abfumptum ,  vt  ni  nofter  Nilus 
minijs  in  eaparte  corruptusfuccurriflet , 
vix  fquamas  &r  cancrorum  figna  (  quse 
arietina  Ammonis  cornua  indoifHs  vifa 
funt )  difcerni  potuiflent .  Squam^e  hu- 
Sus  pfeudo-Ammonis  a  nofl:ro  fragmen- 
to  diuerfe  quidem  funt  5  fed  coincidunc 
cum  hoc,  quoddamus  ex  Hortis  Eftcnfi- 
bus  Tiburtinis ,  colofleo  N'h'capite,  in 
areola  ante  Romam  Triumphantemj  ) 
accedentibus  latere  finiftro  ;  vt  pateat  9 
promifcuam  fuiflc  fquamarum  vtriuf^ 
Qjj  uisge. 


^o6 


RAPHAElvIS    FABKETTI 


'uisgencris,riueesden!;ataE,fiuelaciniora;fuerintiadditamentum.  k 

Nummum  noftrum  Pontis ,  vel  non  admifit,  vel  non  viditZamofius  ^  dum 
in  fuis  Analed.  Dacic.  Antiq.  cap.IV-  nummum  illum  nadus ,  cuius  Oifelius 
Tab.  CIX.  num.  2. ,  &  melius  Vicus  Tab.  XXV.  num.XXXiX.  exemplar  prx- 
buerunt ,  in  quo  Mulier  VIAE  TRAIANAE  genium  referens,  finiltro  cubi- 
to  quibufdam  arcubus  inniti  videtur  3  cos  ancus^Pontem  htinQ  Danui^ij  haud  duhie 
o/?f  «^frf,affirmat .  •  .       * 

Poftquam  Oifelij  &  Zamofij  nummos  veluti  de  ponte  deieei ,  e^propriunj 
huic  Ponti  nummum  ad  Erizzi  mentem,  pluribus  acritef  contradicentibus ,  re- 
itituere  conatus  fum ,  ad  aliorum  fupplementum  reuertor . 

Et  vt  congeltum  hunc  nummorum  in  aliquem  ordinem  digeram ,  a  Spei 
nummis  incipiam ,  quod  numen  hoc  ad  rem  militarem  pertinere  iam  notum, 
fit  ex  Tacito  Ann.  lib.  II.  Spei  Aedes  a  Gertnanicofacrmir^  hmc  Atilius  louerat : 
(odetn  hdlo  [  Punico  fcilicet  ] 


IMrTRAlA. 
NO   AVG-GFR- 
DAC-PMTRP 


Spes  dex.  fiorein 

\  iln.liolam  lt.uans 

CoSV-  PP'S'P- 

Q  R-  OPTIMO* 

'        PKINC 


Occopa£.  102 
VicusTab.XVllL^ 


Occopag,  206 
ViQUs  ibidem^. 


Spes  etenim ,  vti  omnes  artes ,  ita  &  bellum  alit ;  fitque  ferie ,  &  graduationeJ 
quadam ,  vt  Spes  vires  fuggerat,  Virtutemque  excitet,  quam  poftea  Vicioria^ 
confequitur;  vndemprima  anteccdentis  Cap.  infcriptionc  pag.  i^I.d  Spes^ 
Virtus ,  &  ViCioria  ,  velut  hac  ratione  difpofiLT  videntur , 

SPEI  •  VIRTVTI  •  VIC  f  ORIAE  &c. 
Pluribus  de  vtroque  Bello  Vidorijs,  plures nummi  conueniunt ;fed  quam- 
uis  varios  inter  fe  nummos  quamplures  deijs  cufos  inueniamus  j  iion  nifi  eos 
feligemus ,  qui  in  fymbolis  ^  figuris  diuerfi  funt ,  alios  omittentes ,  qui  diuer- 
ip  pofitu ,  eandem  fignificationem  habent :  efi^et  enim  Leclorem  potjus  onerare^ 
quam  inftruere ,  fi  exempli  gratia ,  fex  pofl;  primum  Vicfloriatos  illos  A.nQX 
ViciTab.  Xil.  typis  certe  diuerfis,  fed  dextera  coronam)  finiftra  palmam  expri- 
mentes  pmhes ,  fingillatim  defcriberemus . 

Sub  quarto  confulatu 


'-iiji' 


Occopag.  j^§ 


Occo  ihidetn 


Occo 


DE  COL-  TR.AIANI  CAP-  IX 


•jjnfrn 


Occopag.  ip2 


OccQ  ihidem 


Occo  pa 


.£.  199 


OcQO  ihiclem 


Serpens  falutis  typus  in  calce  huius  VI.  numnii  iacens ,  non  paruum ,  meo 

i  iudicio  ,  Viiflorix  incrementum  addit ,  (juafi  eam  incruentam ,  laluoque  exer- 

citu ,  contigifle  denotans ,  &;  Triumpho  proinde  dignifllmam ,  cui  CadmeaJ, 

quam  proiierbio  vocant ,  &:  cum  ami <fione  miiitum  Vii3:oria,impedimento  cfl'e 

I  folebat ,  vtcolligitur  cx  Liuio  hb.  X.  cap.  E  7. ;  &  hac  forfm  occafione  ,  Traia^ 

1  nus  nummum  illum  Iuh"j  Ca.'farfs  Didatoris  reflituit . 


Vndc  ctiam  hoc,  quod  falutem  continet ,  numifm 


a_j> 


IMp-CAES.NFR. 
VAt-TRAlANO- 
AVG-GEK  DAC 
P'M-TR.-PCoS- 
VP'P 


Hea  salas  i^„. 

dcxtera  pateiara 

,  ftiperaraqiij  fer. 

I  Pfnscirciiplefti- 

tiir  S.p.  Q_R.OP- 

TIMO.PRINCI. 

W-  S-  C         / 


primie  magApnd  me 

aliacjue  tria  pcnes  Occoncm  pag.  205.  &  207,  rede  proprieque  ad  bcnuml 
pertinere  arbitror,  tanquam  voto  incolumitatis  exercitus,  fiue  etiam  ipfius 
«  Imperatoris ,  in  cuitts  imolumitate ,  (  vt  ait  Plinius  Ep.  44.  lib.  X.  ) pnhlicafalus 
(ontinetur ,  vel  nuncupato ,  vel  foluto  :  co  pricfertim ,  quia  publicus  huic  numi- 
ni  cultus  aflfertus  ^yEdcfque  illi  primum  confliituta  legitur  apud  Liuium  lib.  IX. 
cap.  45. ,  voto  per  C.  lunium  Bubulcum  Confulem  in  periculo  Belh  Samniti- 
ci  fufcepto  •  Verum  alia:  in  V.  confulatu ,  &  fecunda  expeditionc  Dacica  Vi- 
<Soria2 ,  iam  ad  propofltani  feriem  nos  reuocant . 

Qjj     1  Sub 


3o8 


RAPHAELIS   FABRETTI 

Sub  <juintQ  confulatu 


Oifeliui  Td'  LXVlU,  r  2, 


Vicus  Td,  XlV,  X 


/ 


lMP'CAES>NEIt, 

VA-  TRAIAN 

AVGCtR.M 


ex MufXheup^mift  D^Co^Mediok 


Occopa^,  203 


VicusTah.XlV.^ 


Occopa^.  %oH 


ex  ar^em«  apud  mf  ex  MufFefch,miftDXo,MedioL 

Poft  Virtutis  opus  Vi(^oriani,  rcwle  Virtutis  pr2emia,hoc  eft  Traiani  Trium- 
phos,  &:  Trophjea  ob  gloriam  ereda  ftatuemus  j  cum  ex  omnibus  pr^mijs  Vir- 
tutis ,  arapliffimum  fit  gloria ,  vt  Cicero  in  Orat.  pro  Mil.  ait . 

Et  quidem  geminos  Triumphos  dc  Dacis  ados ,  in  fine  Cap.  antccedentis 
cum  Plinio  afleruimus :  fcd  cum  ambo  in  eadem  quinti  confulatus  denomina- 
tione  inciderint ,  videamus  an  aliqua  ratione  vnum  ab  altero  in  nummis  difcer- 
nere  hceat  5  poftquam  his  duobus  cxceptis ,  quos  fupra  pag.  17  5.  g  >  &  275.  d 
iam  retuhmus , 

Caput  Traiani  IMP^  CAES^  ?{EKVJ^  TRJUT^-  AVG-  GERM  •  DA* 
.        CICVS'P'M 

Jtnp.  in  curru  dextra,  fceptrum  coyifuUre-ifiniJira.  ramum  TK'  P*  VII*  /MP\ 
Un'CoS'V*P'P-S*C  in  Thefauro  Mediceo 

Caput  Traiani     eadem  epigraphe 
Tr,triumphaniTR'P'VlH'lMP'llll'CoS.'V'p.P'S*C     Occopag.203     ^ 
ahj  omnes  quos  vidi,  Tribunicise  Poteftatis  enumeratione  carent .  In  his  itaque 
s...;  .  .;  minime 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-      s°9 

A  niinimedubiumcft,primumTriumphumfignif]cari;  cum  fecunda  expeditio 

Candido  O*  ^l^adrato  Cos. ,  hoc  eft ,  hoc  codem  anno  Tribunicix  Poreft.  Vlll. 

fufcepta  fuerit>  vt  vidimus,   In  reliquis  vero ,  hanc  regulam  conftitui  pofte-. 

mihi  videtur,  vt  ij  in  quibus  Imperator  confulari  fceptro  vna  cum  lauro  trium- 

phali  prasmanibus  infignitur,  tanquam  in  honore  gcfti  confulatus,  inquo 

Traianus  dum  priorcm  Triumphum  duxit  verfabatur ,  vel  etiam  poftea,  in  ciuf- 
I  dem  tamcn  confulatus  memoriam  percuiTi ,  ipfum  primum  Triumphum  indi- 

cent  \  alij  veroqui  folam  laurum  triumphanti  addicunt ,  ad  fccundum  Trium- 

phum,  a  confulari  dignitatc  feiundlum ,  rcferantur .  Probationem ,  &  varia  in- 

fupcr  ex  aquill  confulari  excmpla  triumphorum  in  ipfo  confulatu  habitorum.,, 

ingeniosc  occupauit  P.Noris  in  Difl*ert.  de  Numifm.  Dioclct.  vx'  Maxim.  cap.  I, 

quem  laudalTe  authorem,magnum  meaihuic  fcntentice  priEfidmm  cft  adiungcre. 
(      Ex  hac  igitur  regula ,  primum  Triumphum  iignabit  nummus  j  ).  poft  Co- 

lumnam  Traiani  ;  ifteque  apud  Oifelium  Tab. 

XCI.  II.  cui  fimiilimum  habes  in  v£nea  Vico 
..Tab.XVII.7.,niaquod,  PRINCIPI,  explica- 

tum  habet .   Ex  infcriptionis  fimilitudine ,  hunc 

cflceundem  nummum  Occonispag.  lo».  fufpica- 
I  mur  j  fcd  quia  ibi  nimis  concise  his  verbis  §luadri' 

^4  triumphaUs  defcrihiturj  dubium  erit,  an  alij  quos  eodcm  laconifmo  percurrit 

pag.  204«  &  207«  bis ,  ijfdem  infignijs  notentur .   Certe  fceptrum  &  ramum 

habet  hic  Eriz.z,i  nummus  pag.  ioj.  fi  eius  narra- 

tioni  potius  quam  pitlun^e  ( in  qua  fceptrum  omif- 

fum  fuit )  credamus  j  &  fic,  primum  Triumphum 
I  vere  ex  confulari  fcepiro,  Gra»cam  autem  fabulam 

&  aflentationem,  in  ciephantis  ad  currum  iundis , 

Liberi  Patris  imitatione,  continebit.  Ambigue 

ad  primum  vel  ad  fccundum  ex  parcitate  ver- 
borumin  eodem  Occonepag.  ziS.  hic  ahus 
remanet ,  non  difldmilem  pariliratem  cunu 
Baccho  virtutum  indicans.  Sccundi  Trium- 
phi  indcx  erit  fequens  Occonis  nummuspag. 
103.  ramumjauri  tantummodo  continens  , 

qualem  etiam   in    Mufeo  Braccefio  obferuaui. 

Hxc  de  Triumphis  di^a  funto,  poft  quae,  ad  Tro- 

phsea ,  aliaque  minora  epinicia  iam  redimus . 
Propria  certe  Trophxa  ^o//fl  captA  in  jlipitihus 

fxa  appellari  non  lum  nefcius :  fed  cum  illa  Nco- 

tericus  in  fuis  nummis  expofuerit ,  alia  mihi  obla- 

ta  (variantia  quamuis,  fed  fub  ijfdem  fymbolis ,  vt  apud  Vicumdid^  Tab. 

XVI.  ;  libenter  pr^termitto ,  &  tria  haec  fcquentia  Vicloriae  figna ,  ipfi  inta<aa , 

Troph$orum  ioco  cxpofuilfe  contentus  fum . 


AYT 

TPAIAN 

lEPM 

AAKIK 


Imp.  criuniphans 
in  cunu  IV.  cle- 
I  phancis  ccafto,dex 
ramura ,,  fin.  fce- 
pccum  cum  iiqail^ 


met 


RAPHAELIS  FABR.ETTI 


Mril 


md^  magniu  apud  m 


ricusTaLXFUy 


FicusTakXFl.^ 
Huic  clafll  accenferi  debent  fequentcs  nummi ,  in  quibus  Daci  vi  quadanu 
maiori  ac  diuina  ,  quafi  idu  fulminis  (  quod  in  manibus  Imp,  ponit  nummuj 
1 4.  poft  Colum.  fol.  115.)  perculfi  corruerunt . 


numifm,  Croyi  Tah,  xxxv.  4 


afudChrt^in.Aug.  ex  Ind.Cameli 


I 


Occo  pag.loS 


Oifelius  Tak  XXllU  z 


Vicus  TakXlV.  Hum.  1  z 


Oifelius  Tak  XXllL  5 


ex  MufCataneo  mifitD.Co»  Medioh. 


€x  Muf  Fephimo  mifit  ide 

Vicus 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX' 


3'i 


V 


l  \ 
t 

\ : 


Sdijti^iq? 


Et  inde  Rpma.  exultans.  5  &;  veluti  triumphans  Vin  hiireaiijs  &e  offert : 


^^f^icus  Tah.XllLx.fnh  iV.cof^ 


medite  magnit.  apud  me 


prim.f  mignit.  apud  me  Vicus  Tah,  XX.  7,     idem  ac 

nurnmus  j  i.  poji  Co/unmam  Traianlfol  i ,  6. ,  fed  ihi  Koma  inermis '  '^^  JrJ^ 

Infda  illa  pnmum  fub  quartoconfulatu,  mox  ftabihs  deuida  Prouincia 
VAX  5  jn  fequentibus  nummis  prodit .. 


\ 


VicttsTakXIlL^      l  Qccopa^,  20 1, 

MelJus  tamen  fortafle  hic  nummus  Occonis  emendabitur,"&  fub  Tribunic.  Po- 
tcft:  le  VI.  reponi  poterit  i  quafi  fub  ea  primum  j  expleta  iam  priori  expeditio- 
ne ,  Pax  Prouincise  partafuerit ,  qu^e  vertente  anno  quinto  Imperij ,  Tribuni^ 
^isepot.  V.  refpondente  ,  afperrimo  bello  agitabatur .. 


l 


^riKK-p^i'  33 P 


Vjilknt.pa^.  52.  to.T. 


Qcco 


RAPHAELIS  FABRETTI 


Occopag,  201.  ^inMufea 
Bcirberim  ex  a.uro pulcherr. 


0ccopag»2oz 
VicusTab.KVllhlo 


Occopag.xoi,  Occo pa^.  zoy» 

Reuocandus  hic  nummus ,  fupra  J)ag.  z7  5«  b  ad  firmandam  chronologiam  al> 

Occone  acceptus .  (  CVS*f'M 

Capnt  Traiani  IMP-  CAES'  HEKVA-TKAlAH-AVG-GEKM^DACr. 

fyjederts,  dcx.  ramumyfiri,  haflile  TR'P'VH'  lMP'IlIl'CoS*  V'  P-P'  S'  C 


Vicus  Tak  XIIL  8.  ide  Tah.XVlU.  1 1 .^  Occo p.2®^ 

Vtque  manfura  folidaque  Pax  conftituta  credatur )  arma  ab  ea  incenfa  in  fe- 
quentibusnummis  oftenduntur. 


IMr-TRAlA. 
KO  AVG-GER- 
PAC«F'M"TR'P| 


fie-  nans  iek-  facicl 

admotaaceruum 

arpnorum  incen- 

dens  i n  cornuca 

infta  PAX 

COS-  V-p-p.  S'V 

QlR-OPTIMO 

PRINCS-C 


fig)  ftans  /in.corno 

cop.  dex.  facem 

<|ua  arma  coniba> 


S-P.  Q;  R.  OPTI- 
MO-  PRINCIPI. 


OifeL  T.  Ixx^*  7.  Anptft,  Dial.Il  ex  Mufeo  Medioharho 

Fido  tamen  incendio  arma  Ipoliaque  concremata  hic  apparent ,  qua;  verc  ^ 
Ducibus,  rebenegefta,  pluries  alicui  ex  Dijs  belli  confecrata  lcgimus  apud 
Scriptores ;  cum  folus  Liuius  (  vcta^teros  omittam  )  lib.  X.  cap.  29,  FabiunrL,) 
Samnitmm  loui  Vidori ;  lib.  XXIII.  cap.  45.  &  XXX.  cap.  7.  Marcellum  ac 
Scipionem,  Poenorum  Vulcano ;  PauIIum  ^milium ,  Macedonum ,  Martem 
Mineruam  ac  Luem  precatum-i  ac  c^eteros  Deos-)  qtahusfpolia  hojiium  dicare  ius 
fafque  efi-f  lib.  XLV.  cap.  j^.  arma  &  fpolia face fubditl  fuccendiiTe narrauerit. 
Habitum  Imperatoris  huic  facro  operantis ,  ritum^ue  Romanis  follcmnem,  de- 

fcribit 


L 


I 


DE  COL-  TRAIANI  CAP-  IX-       515 

fcribit  Plutarchus  in  Mario,  SpoliaTeutonum  Incendcnte ,  pr:Kcindo  fcilicet) 
&.'  in  toga  pra:tcxta :  ^  fuccinCtum  pantcr  fuifle  Scipionem  Maiorem  ait  Ap- 
pianus  in  Punic.  dum  deuido  ad  Cillao?  Oppidum  HannibaIe^o//ds  minus  vti- 
•lia  cremauft ;  ac  Minorem  diruta  demum  Carthagine ,  qui  itidem/c«fd! ,  viachi- 
ms-iO*  naues  inutilesyMartiy  Mineru<ejuefacratas-y  accinlius  cremauit  more patrio. 
Sicuivero  ex  Dijs  belli  Traianum  fpoliadicafle  credendum  eft,  vtfolitunu 
fuifie  videmus ,  Martem  potiflimum ,  cui  fpolia  hxc  incenderentur ,  eledunx, 
cenfco ;  ncdum  cjuia  is  fit,  a  quOf  vt  ait  Cicero  Philipp.  IV.  Populum  Romanum 
generatum  accepimus  ,  &c  Latio  pr^ipue  uenerandus  5  fed  quia  huic  numini 
plures  in  vtraque  expeditione  nummos  infcriptos  reperio , 

Sub  quarto  confulatu 


Mars  Viftordcx. 

iiattam  (in.  Tupcr 

ciypeo  humi  po. 

fito 

TR  i  OT- 

CoSIIII-P-P 

s-c 


/ 


apud  me  med,  magn. 


Sub  quinto  confulatu 


'Occopag.  159 


'iMP-NERVA 
TRAIANVS- 
AVG-OtR- 
DAC 


VicmTah.XllI.  1 1 


OccopAg.  Z0  3 


VkusTahXX.Z 


Occofig,  ao^ 


*»■ 


1311 


bfuv  ?. 


tfpWt  '■  ' 


»3tinj^ 


,  internumifm.DucisCroyiTab.XXXV.  17  

&quiaetiam>  cum  idem  {^(tGeticis  aruis  pr^fideret ,  &c  bellicbfifllmae  gentls 
proprium  ac  fuum  numen  fuerit ,  pecuii^i  aliqud  cultu  aUiciendus  erat ,  'x/f 
Dacis  proditis  y  acceptior  prohatiorque  Traiano,RomanoqucPopulo  fieret,  ex  for- 

R  r  mula 


3 '4 


RAPHAELIS   FABR.ETTI 


mul£  cuocationis,  quim  Macrobius  Saturn.  Jib.  Ilf,  eap.  IX.  iuxta  vetcremj  i 
Etr  ufcorum  difciplinam  tradit . 

Fortunam  denique  Reducem  (vta  longo  tandem  cum  ignorantia  &  obliuio* 
ne  fufcepto  bello ,  vtinam  feliciter ,  rcduces  pedem  rcferamus  )  bis  fub  V(.  con» 
fulatu  voto  conceptam  video  in  nummis  Occonis  pag.  208.  &  2 1  o, ;  votis  ta- 
men  irritis ,  cum  fata  in  Vrbem  reditum  ab  Orientalibus  Bellis  Traiano  inuide- 
rint :  quapropter  miror ,  nullam  huius  numinis  nuncupationem  fub  Ilil.  vel  V.   i 
confulatu  reperiri ,  cjua  reditus  ab  cxpeditionibus  Dacicis  arguatur .  Auerfanu 
tantum  fecjuentis  nummi  partem  expofuit  Cho- 
uhusde  Relig.  Rom.  pag.  197.  nulla  confula- 
latus  vel  TribunicijE  Poteftatis  nota  dilHndam  . 
Vndc  cum  in  e5,reditus,non  votis  expetitus ,  fcd 
adiu  fecutus  appareat ,  nifill.  vel  III.  confula- 
lum  expreflum  habeat,  vt  inde  ad  primum  poll: 
adoptionem  c  Germania  rcditam  referatur^  (de  quo  tamen  peculiaris,  &  ab  hoc  , 
diuerlus  nummus  adcft  penes  ^neam  Vicum  Tab.  XI.  3. )  ad  illum  quem  in- 
dagamus  ex  alterutro  Bello  Dacico  reditum  pertinere  credemus .  Donec  igi- 
tur,eovi(b,  liqueat  adquem  referendus  fit ;  veniam  peto,  fi  dubium  num- 
mum  hic  aflumere  audeo,  poftquam  alios  dubios  ftigmate  notaui:  quam  fi  non  D 
impetrem;  nefadtum  notabile,  nummifcjue  confignari  folituni,  monimento 
carcat ,  dicam  nummos  hofce  fub  cof.  V.  Fortunam  nullo ,  adic^to  epitheto, 
tontinentes , 


/ 


lMP-TRAl*NO  ^^ 
AVGGERDaC 
P'M'TR'p, 


Toritina  dex. 

cJauumCn.  coi- 

nucopix 

COS-V'  '-P 

S"PQR    OPTI. 

Mo-PRINC 


Occopag.  20  2.  idem  p- 20  5 .apud  me  prim<t  magn, 

de  hac  Fortuna  Rcduce  forfan  intelligendosjcum  Traiani  apud  Sen^tum  virtu- 
tis  opinio ,  nil  ahud,  quam  felicem  reditum,  a  Fortuna  petendum ,  atque  expe-   f 
dandum ,  reliquiflc  videatur. 

Si  quid  tandcm  ,  tum  hoc  loco ,  voluntatis ;  tum ,  &  pluries  vt  credo ,  inJ 
Opcre  fuperiori ,  ingenij  vitio  ofFendi ,  de  quo  iuftius  &  opportunius  vcnianu 
a  do(ftioribus  expofco ;  non  tantum  de  corrc(aione  dolebo ,  quantum  de  verita- 
te  ab  ijs  vindicat^  gaudij  percipiam  :  tanti  enim  eft  apud  me  veritas ,  eiufqut.. 
in  rc  aUqua,  vel  modici  momenti,cognitio ;  vt  animo  mco  non  minus  iucunda  ^ 
accidat ,  fi  admonitione  altcrius ,  quam  fi  me^  ipfius  induftria  quxfita ,  ad  mc^. 
perueniat. 


F     I     N     I     S 


/__  _^^ ^     " ',Z\",":l,^    '^%".':iz"""  a^.^ Hoimnoi'  "■-'-"'■'-'<'""  .^;'","j^,'-;";;"^  KAirANaPA    \ m,r,.,:A^,«,zj^'?p;:[; 


mseratur   c  anspeau     py   sif 


,5 


o.AAH  pos: 


J 


RAPHAELIS 

FABRETTI 

GASPARIS  F-  VRBINATIS 

EXPLICATIO  VETERIS  TABELLAE  ANAGLYPHAE 

HOMERI   ILIADEM 

ATQVE  EX  STESICHORO  ARCTINO  ET  LESCHE 

ILII  EXCIDIVM 

CONTINENTIS 


ON  femel  de  infignihac  anaglypha  Tabula  in  meo  de  Cor 

lumna  Traiani  Syntagmate  mentio  habita ,  expofcere  quo^ 

dammodo  videtur ,  vt  eius  explicationem,  eidem  Operi  iam 

explcto  ,  veluti  parcrgon  adiungamus  .  Pleniori  certe  com- 

mentario  eam  dignam  cfle  nondiffitcmurj  fed  nobis  longS 

fcriptione  fedis ,  &  ad  finem  propcrantibus,in  prsfens  fuffe- 

cerit,  eruditioribus  propinafle,  &:  poculum  graeco  more  tradidilfei  occafio- 

nem(]ue  fcribendi  non  quidem  prxripuifle ,  fed  noflra  diligentia  in  repugnand^ 

Tabula ,  &  minutiffimis ,  ac  plane  fugientibus  charaifleribus ,  (quos  non  modi- 

cum  auximus)  immenfo,  atque  oculis  infefto  labore  excipiendis ,  praebuiffe  , 

Tabulic  moles ,  ca  ipfa  eft,  quam  cxcmplar  e  regione  litum  oftendic ,  crafli- 
tiesvero,  vix  dimidiatx  vncicE  Romani  pedis.  Materies,  primo  intuitu  cx 
marmore  vifafuit ;  fed  melius  examinanti ,  ex  te^fioriS  illa  miftura  efle  patuit  j 
j  quam  Vitruuius  lib.  VII.  cap.  III.  exGrascis  ipfis  edidicit,  &:  talis  firmitatis 
fuifle  tradit,vtcius  cruft2P,e  veteribus  parictibus  extrad:ae,pro  abacis  inferuirenfj 
GrcecorHrn  njero  teEUres ,  mortario  collocato ,  calce  (^  arena  ibi  conjusa  j  decuria-ho- 
I  minum  induEia  5  ligneis  njeCtihus pinfant  materiam-,  (f7*  ita  ad  certamen  fuhaEia-itmc 
ituntur :  itaQue  veterihus  parietihus  nonnulli  crujias  excidentes^pro  ahacis  'Vtuntur» 
?  xhoc  enim  gcncre ,  potius  quam  ex  alio  tedtorio  marmoratO)  ab  eodem  Vi- 

Rr     2  truuio 


-^a        RAPHAELIS    FABRETTI 

triiuio  cap,  VI.  dertripto ,  noftram  Tabulam  compatlam  fuifie,  lcuitas  ipfius  in-  , 
dicat.  Frultum  aliud  limilis  argumenti,  vt  infra  dicam ,  a  Viro  Cl.  Ioanne_j 
Petro  Bellorio  mihi  oftenfum  ,  Sc  Tab.  II,  in  ipsa  fui  magnitudine  delineatum , 
vti  firmiiis ,  ^'  grauitati  marmoris  proxime  accedens ,  marmoratum  illud  Vi- 
truuianum  ,  fx  affulis  in  fuhtilijj)mutn  puluerem  redaciis  ■,  (y  fetaceis  incerniculis 
mh^tis^vt  ibi  Philander  exphcat,  referrcputo,  ex  quo  etiam  opere  ,  vrnul^Ti 
clegantiilimam  in  Chriftinae  Auguite  gazl  afleruari  fcio  j  ne  omnino  noua  ^  U  ;' 
ad  ornatiflima  qu«que  cimelia  inepta  ,  ha:c  temperatio  videri  dcbeat. 

Vrnulara,  qu^  figuras  maiores ,  &  femipalmares  habetj  cxe.2:ypo  cfforma- 
tam  credimus;  obfcruatur  cnim  prascipue  in  ca  niror  qqidaiti  in  fuperficic  adhuc 
per  tottemporum  iniurias  permanens ,  qucm  forma  potius  quam  fca!pel]um_, 
dcdit,  vt  periti  autumant :  5c  prfftcrea  ,  imaguncuU  omnes ,  rcv^e  olim  m  fuo 
e*ftypo  excauat2e,inuerfam  &:  contrariam  formam  afiumpferunt^vifitur  namque,  ( 
fi  bene  memini>  P^x  fTua  manu  face  fubdita  arma  inccndcns  j  Abundantia,dex- 
tcracornu  Amalthe.-c  ferens ,  finiftra  aliquid innucns 5  Flaminica ,  patcram  fu-      Si 
per  ara ,  L^cua  pariter  inuertens  j  &  muliebre  aliud  fimulachrum  huic  Flaminic^      - 
ramum  fimftra  porrigens :  alias  enim  vix  credibile  cfTet ,  quod  vafculum ,  caete-      v 
roqui  confummatiffima^  artis ,  tranfmupans  dextey^i  Uuis ,  fponte  fua  Opifcx  eo      \ 
pado  deformaffet ,  Atqui,  tam  noftra,  quam  Bellorij  Tabula,  recentiadhuc  t  ' 
materia  ,  nec  dum  fuam  duritiem  adepta  ,  figuras  ex  plaflices  pra^ceptis,  U  mox      1j 
Jiteras  flylo  acccperunt ,  3 

Locus  in  quo  Tabula  h.iec  noflrarcpcrta  fuit,  quia  ad  indaginem  illius  au* 
thoris  mirum  in  modum  confert,  tunc,   ciim  dehoc  fermo  crit,  innotefcet. 
Cxterum  non  multis  ab  hinc  annis  inter  rudera  bc  parietinas  lateritiorum  frag- 
mentorum  iacentem  ,  quamuis  terra  &  arcna  illi  adherente  vix  confpicuam.,,    jl  F 
agnouit ,  &  inter  pretiofiora  fui  Mufei  habuit  D.  Archangelus  Spagna  Roma-       I 
luis ,  harum  rerum  apprime  fludiofus ,  nec  diligenti^  pepcrcit ,  qu6  parte  defi-      l 
ciente  potiretur  5  fed  nequidquam  labor  plurium  operarum  ,  eiufquc  lolicitudo       '. 
cefTit .  Potuiffet  quidem  egregij  iltius  cimelij  pofTcffor  ( tanquam  ingenio  norLj 
minus,  quam  eruditione  prxftans)  fuo  Martc  cxplicationcm  illius  aggredi  j 
nobis  tamen  hanc  promnciam  demandarc  voluit,  poftquam  nofba  fcripta  cx   I 
eadem  T^bula  juuata  in  pluribus,  auclaquc  refciuit  • 

Argumentum  ppcrisefl;,  nobiliffimum  illud  ac  famigeratiffimum  Troia- 
num  Bellum  j  quod  verum  ficlumne  fuerjt,  (vtnouiffime  Rupertus  erudite    ™(i 
admodum  pertradauit  in  Obferu.  ad  Synopf.  Befold.  Min.  cap,  IV. )  ad  nos      S 
difquirerc ,  litemque  noftram  facere  non  pertinet '-,  fed  illius  partes  vfque  ad  ca-      j 
daueris  Hediorci  redemptionem,  prout  ab  Homero  defcribuntur ;  &:  fucceffi-  G' 
uam  Ilij  dircptionem ,  quje  ex  fuppiementis  Stcfichori ,  Ardini ,  ^  Lcfchis  col- 
leda  dicitur,  eoruni  omnium  fcriptis  deperditis,  cx  Authoribus  fuperffitibus,  ac 
Q.  Smyrn.To  praecipue ,  perfcrutari ,  &  in  hac  Tabula  oftendere . 

Initium  Tabub  ,  fimulque  Homeri  Iliadis  ,  vides  in  fumma  &primaeius       1 
fronte  num.  i.  vbi  XPTSHS  Chryfcs  ad  aram  ApoUioiis  Sminthei ,  cuius  erat 

Sacer- 


AD     TABELLAM    ILIADIS        317 

.  Saccrdos^  aducrsus  Agamemnonem  6c  Danaos ,  ob  non  redditarn  fibi  Chryfei-^ 
dem  filiam,  ea  imprecatur ,  quse  Homerus  lib.  I.  Iliad.  vcrHj  7,  ita  rccenfet. 

KjAAou'  t£  C^oiQsnv  5  TevsS^oio  Tg  i(pi  oMXoyeii  y 
"Zf^iv^v  et  Ttors  rol  yeL^Uvr  'fki  vnove^z^\/}i,  > 
11  ft  ^ttTrore  roi  Kctra.  TttovoL/u,iifi  £^n<x. 
^  Touj^cov  •)  nS^  oij-ycov  j  roS^s  f/^oi  Kfnnvov  seP^Ho^  y 

Ttjsixv  AoLvxol  iix'x  o^oiKova.  aoiai  ^&Xsoyiv* 
j^udi  me  argemeum  arcum  habens ,  ^«/  Chryj^am  tueris , 
Ciilamqne  'valde  diuinatn  >  Tenedo^uefortiter  iwperas  , 
Smintheu  -ifi  (^uando  tibi  ^ratum  Templum  coronaui , 
Velf  auando  tibi  pin^ues  coxas  cremaui 
Taurorum  (^  caprarum  ■,  hoc  mthi perfce  defderium  ; 
Pendant patnas  Danai  ob  meas  lacrymas  tuis  figittis . 
Sequiturnum.  1.  ipfum  templum  Jpdlinis  Smmthei  lEPON  AnOAAONOS 
2MIN9E02,cuius  nominis  ctymon  aVo  rccv  crAtfvGcoKvi  wz«r/^«;,fcilicet,^«;  Teu- 
cristtbi  circa  Jmixitum  oppidum  a  Cret  tprofetiis-,arma  (^ijtenflia  ex  corjo  corro- 
ferunt-,  dcducit  Strabo  lib.  Xllf.  Alia  huius^nominis  ApolHni  pariter  dicata_, 
delubra ,  memorat  idem  Strabo  lib.  X.  altcrum  penes  Coriliam  ,  pcnes  Poeecf- 
Tam  alterum  ,  tertiumquc  in  Tenedo  Infula  hb.  XIII.  propagata  (  vt  crcdimus  ) 
ex  hoc  nollro  fuperlHtione . 

In  Chrysa   femplum  hoc  fuide ,  probat  appulfus  Vlyflis  ad  hanc  Vrberru  > 
dum  Chryfeidem  rcducem  comitarctur  Ihad.  I.  verf.  430.  At  cum  non  vna_, 
huius  nominis  rcperiatur '-,  vtrum  in  Chrysa  Infula  prope  Lemnum ,  dc  qu^ 
*  Paufanias  in  Arcad.  hb.  Vill.  ?  an  in  Vrbc  agri  Adramyttcni,  ApoJlo  Smin- 
thcus  cuhus  fuerit  j  optime  ex  Strabonc  lib.  XIII,  dc  hac  pofteriori  dctcrminac 
Lco  Allatiusde  Patr.  Homer.  cap.  VII.,  Salmafij  crratum  rcprchendcns ,  qui 
Chryfcm  Lcmniam  ,  non  Infulam  cum  Paufania  a  Lcmno  dilhndlam  ,  fcd  in-ji 
Lemnoipfo  ,  promontorium  prope  Ephxftiam  fic  vocatum  ,  cfTe  dixit  5  quam- 
uis  pro  Salmallo  ikt  Epitomator  Stcphani  de  Vrbibus  in  \occChryfe. 
I       Accedit  Plinij  authoritas  hb.  V.  cap.  XXX.  cuius  tempore,  Sminthcum  hoc 
Templum  inter  alia  litoralis  huius  orae  Hellefpontic:^  locorum  rudera,  adhuc 
durabat :  Itcuque  Paufania:  lib.  X. ,  vbi  Herophilen  Sybillam,  fiue  ca  Samia_i, 
fiuc  Erythreafucrit ,  Apollinis  Sminthei  iEdituam ,  in  Troade  dcceflifTc ,  ac  in 
Sminthci  luco  fspultam  narrat .    De  hoc  Smintheo  nemore  mentio  efl  in  Stepha- 
nodeVrbibus,  relato  tamen  Strabone,  vbi  Paufanias  author  dari  debucrat, 
"  quod  Commentator  Thomas  de  Pincdo  minime  aducrtit .  Hyginus  fab.CXX. 
Inlulam  Smiiuhen  nefcio  quam  inducit,  in  qua  hicidem  Chryfes  facerdotium 
Apoilinis  geffit ;  &  cap.  fcquenti  addit ,  Chryfen  iuniorcm  ex  Chryfeide  Aga- 
mcmnonis  lilium,  Orelb  tratri  ad  intcrficicndum  Thoantem  Taurina:  terrie 
Rcgem ,  vndc  antea  fimulachrum  Diana:  Tauricse  cum  Iphigcnia  abfiraxerat, 
auxiiio  fuiflc .  Plurima  de  hac  Sybiila  congerit  loannes  Triftanus ,  occafione_a 

nummi 


gt8       RAPHAELIS    FABRETTI 

nummi  II.  Crifpina;  Commodi  vxoris,  Herophiles  imaginem  auersa  partccon- 

tineri  credens^  eo  pofitu,quo  oracula  edere  folebat:    ^ --v^^    ^ ^ 

optimi  pleraque  ^nifi  quod  SmintheumOppidum,  f'''^'^'''''^'^'^/^:^^^^:^^^^ 

r}     •        1  /  i-^  •         •  •■      1         •       /*    Tf  J'^      I        CRISPINA     /  \  cippum  fcandens , 

Smmthcamque  Prouinciam ,  ijs  locis  ruille  credit ,  j     avgvsta  [    SeTu"«^m 


quibus  Sminthei  nuncupatio  ex  alijs  propagatis  ^  y   cilo^^^t- 

ab  ifto  apudChrifam  Templis  competebat :  nonu 
enim  Strabonis  aut  Paufanio»  traditiones,quibus  ad 
probationem  vtitur ,  eius  intentioni  quidquam  fauent ;  fed  ex  varietatc  opinio» 
num  procedunt ,  quas  Euiiathius  ad  hunc  locum  ex  incertis,  vt  aflolet,  authori- 
bus  adducit,  folufque  Stephani  Epitomator  Smintheum  oppidum  fibi  finxit  5 
Vt  Commcntator  aduertit :  nec  profedto  praster  morem,  vt  in  alia  Cabirije  fom- 
niat^  Vrbe  idem  Interpres  adnotat .  Quid  tandem  dc  Sminthei  huius  Apollinis 
figno  (  Scopae  Parij  id  opus  fuifle  tradtt  Strabo,&  cx  eo  Euftathius)  fadum  fue- 
rit,  refert  Eufebiusin  Vit.  Conftant.  lib.  III.  cap.  LIV.  iuxta  ^ditionem  Valefij, 
T^onnu!iorum[Tcmplovum]veneyandii  ex  <erc  fmuUchratluce  error  tnaiorum  mul' 
ih  iamannis  magnijlce  laEiahat  •) per fora  Vrbis  a'o  Imperatore  cognominat<e  omniutn 
oculis  fuhieEiafunt  i  adeo  vt  ad  ludrtbiutti  C*  contiimeliam  fpeHantium  paterent  ex- 
pofita  ,  f;inc  Pythiui  Apollo ,  illic  Stnintheus-i  ZS*  in  ipfo  cputdem  Circo  Tripodes  DeU 
phici  ■»  Aduf^  autem  /jciiconides  in  Palatio . 

Sminthcus  Apollo  an  idcm  cum  Cillco  fucrit,  h^rct,  nec  ftatuere  audet 
Strabo  codem  hb.  Xlll :  vnde  6c  nobis  de  hac  re  dubitare,  nec  iudicium  inter- 
ponerelicebit. 

A0IM02  ipeflis ,  ab  Apolline  in  Grc^corum  exercitum  immifla  num.  3.  in^ 
dicaturj  qucE 

Avra.^i-neir  ccvroiin (is\@' s^xs-nsuKS^  x(pifig 

.  ■  Bccxx' : 

Mulos  quidem primutn  inuajit ,  &  canes  veloccs , 
Sedpofiea  in,  ipfos  [DanaosJ  fagtttam  tmrtiferam  immittens 
■lecit : 
quapropter  canem ,  virofque  iacentes ,  &  moribundos  videre  eft . 

AXIAAET2  ,  Achilles  num.  4.  vt  erat  rei  medtce peritus ,  (  ita  de  hac  re  Plu- 
tarchusOpufc.de  Audien.  Poet.  )  pofl  nonutn  diem-,  quo  tudicari  talia  naturH 
fert  ■,  femiens  tnorhum  non  effe  vulgarem  ,  atit  ah  vfitata  aiiqua  caiijfa  profe^iufn-*  y 
concione  Agamemnoni  &:  Grxcis  habita  Iliad.  I.  verf.  59. ,  in  ea  Vatem  con- 
fulendum,  &  Apollinem  placandum  cenfet :  Caichas  vero  num.  5.  KAAXA2 
hde  prius  Achillis  interpofita,  cauflfam  tot  calamitatum  ob  inhonoratum  Chry- 
fem,filiamque  non  redditam  aperientc  II.  I.  verf.  93  :  eo  quia  ArAMEMNON 
Agamemmn  num.  6.  Chryfeidem  quidem  olim  fibi  oblatam,  patri  remittendam 
annuit ,  fed  Achilhs  ,  vcl  alterius  malo  ,  cui  prsemium  sequiualcns  auferendum 
interminatur  II.  I.  vcrf.  135.;  contentione  hinc  oboria  ;  cum  tandem  Brifci- 
dem  fefe ab  Achille  abduaurumprofitereturll.I.verf.ip^jifteanimiimpotens, 

EA;££to 


AD    TABELLAM    ILIADIS         319 

II,*)^»I94  EX>c£To  ^'  c/n,K,oXeo7o  M^syoi  ^<'<:J>^> 

Traxit  e  vagind  m4gnum  enfem-y 
atqui  A3HNA  Minerua  num.  7.  fubito  cajlitus  adueniens  II.  I.  verf.  197. 
2Tfl  S^'  o-nijtv  t  ^0.1/%';  Vi  Ko/j,n9 1'Ag  ntjX^ajKa  : 
Stetit  autem  retro ,  O* per fliuam  comam  arripuit  Ptlidem : 
poft  q\xx  NBXID,? T^efiornum.  S.eloqucntiflimum  fermonem fundens  II. I 
verf  1 J4.  litcm ,  fruftra  quamuis ,  componere  tentat . 

OJ^r^SETS  ^^{yfes  num.  9.  THN  EKATOMBHN  Tn  9EO  ATnNMatom- 

km  Deo  [ideft  ApolliniJ  ducens-,  II.  I.  vcrf.  45  8.  (  per  trcs  illos  boues  fub  num. 

10.  (ignihcatam  )  Chryfcidem  vna  cum  ea  expofutt.  Apollini  (inquam)  taf»-^ 

fellilentite  quamfaiytis  autljori  ^  vt  Scruiusad  Hcl.  V.  Virgilij  verf.  65.  cx  hoc 

Homcri  loco  miftica  eruditione  obferuat :  qux  Chryfets  XPTSHIS  num.  1 1. 

alt.iri  admota  II.  f.  Vcrf.  440.  Tatri  tharo  in  mnnibiis  poftta  eji  num.  IX.   ante:_i  \ 

Jpollinis  Sminihei  Templum  num.  i  3.  AITOAAONION  infcriptum :  libente 

ne  il!a,  an  repugnante,  poft  longam  cum  Agamcmnone  confuetudinem,difqui- 

rit  elegantcr  Dio  Chryfoftomus  Orat.LXII.  Quae  autem  patronymico  nomine, 

hic ,  &  ab  Homero  Chryfeis  appcllatur,  proprie  A^iymmen  vocatam  vult  Eufta- 

thius  ad  verf.  1  Si.  lib.  I.  Iliad.  pag.  77.  vbi  etiam  proprium  Bnfeidis  nomen_.> 

1  &:  cum  Chryfcidc  cognationem,  his  verbis  exponit ,  0$  Xfu7ne  x^  B^ iW  x>gX<|)oJ 

«CTAc,  'uiaJS^ii  Af^'@',  0  f^oixcov  c^f  Pn^rjia  ^7w  'Exrvioevli  -cjo^/aco  ,  0  ^  X^u- 

on^ovTyj  XfJavi,  hsyjiSij-n  -^  n^^^^^  ti/u.se^i  oShv  ^v  S^s  i^ctpr  tw  Xj^ucrrjyS  ^yoirn^ 

A^vvoM.r] ,  TW  Bf/(7vi  ^  It!J7roSW,a«(t,hoc  Q^-^Chryfes  (S>*  Brifes  fratres  erant-iflij  Ar- 

dyis-,  ille  qutdem  halitans  in  Pedafo  apud  Fluuium  Satnioentem-,  Chryfs  'verd  in 

Chryfe ,  (^tt<e  dtjiat  a  Pedafo  vnius  diei  itinere  .    £rat  autem  ,  'ut  aiunt ,  Chryfe  aui- 

I  demfiiia  JJivnome ,  Brife  autem  HippodamHa .    Conuenit  de  nomine  Hippoda- 

mi-t  Ifaacius  Porphyrogenncta  in  Pyrrho  . 

IntLTca  0ETI2  Thetis num.  14.  Achillis  fllij  fui,ob  Brifeidem  fibi  ereptam  in-- 
dignabundi,  precibus  permota,  louem  adit5&  vindictam  filij  expofcit ;  ac  primo 
rcpulfam  paila ,  mox 

'  0$  S')(ir'  i/x-ns(^v\]tL ,  \Sf^  Jj^sto  S^evrs^v  cLv%  • 

ficut  apprehenderat  genuA  y 
Sic  tenehat  inh-erens-,  O*  rogahtt  fecundo  iterum  • 
itaut  tandem  II.  I.  verf  5 13.  annueritSaturnidcs,  &  Troianis  auxiliari  dccre- 
uerit,  donec  Achiui  Achillis  honorem  redintegrent .  louis  fedentis  fimula- 
chrum  ,  fupcrne  nudum ,  inferne  tedum ,  cx  Gcorgio  Codinode  Origin.  Con- 
t  ftant.  inierpretationem  recipit,  quodfedeat ,  (ial>ilitatem potenti<efignificat ,  c^uod 
fuferwe  fit  nudus ,  innutt ,  ipfum  inteltigentihus  C7*  c<elefiibus  mundi  partihus  tjfe 
confpictiUm  :  c<ctera  teguntur ,  qucd  Deus  humi  repentibus  efi  ignotus . 

Interrumpit,dcplorabiIi  cjuidem  iaciura ,  feriem  Iliadis  Homeric^  ,poft  pri- 
mum  librum  iam  explicatum ,  noftra  hxc  Tabula  i*fmiftr5  fui  parte  deficiens , 
tota  ea  latitudine ,  quam  dextera  pars  remancns  in  XII.  fafcias  diftributa ,  &: 
55n  xolum- 


5-10        RAPiJAELIS  FABR.ETTI 

columna  cliaradcribLis  d;ftinda  infimul  i,un<3:^  oftcndunt  .  Certilliman-u  jl 
aut-cui  die  noftram  coniefturam  ,  ncdum  sequa  proportio  vtriufcjue  lateris  pro- 
bat  ?  verum  ctiam  remanens  columnse  abrupta:  veftigium  5  &  continuata  {eries 
cnuiperationis  ipflirum  fafciaruqa ,  incipiens  abima  parte ,  cum  infcripta  notl 
immerali  N  i  qux  dccimse  tcrtia:  rhapfodi.^  refpondet>&:  yfque  ad  O ,  vigefimam 
ouartam  fcilicet,  vltimamc|ue  illius  a(5tioncn:},  ex  ordine  afeendens;  &  denicjue 
inexpugnabilis  probatio  infurgit,  exeoquod  argumcntum.  Operisjcolumns  » 
dexterse  commendatum,  finem  VII.  libri  refpiciens,  fuas  expofcit  imagincs  : 
nequc  enim  hmc  ex  abrupto  incipere  ,  neque  fequentes  libros ,  vfque  ad  XIII.' 
fuperuacuo  cxpofitos  eiTe ,  quis  dixerit . 

lam  verc) ,  liber  XIII.  (  fic  vocabinius  infimam  lateris  dextri  fafciam  nota  N  ■ 
dcfi^natam)  fub  num.  15.  duo  ha;c  nomma  infculpta  habet,  MHPIONH2 
AKAMAS ,  quafi  MsrioneSf  Cretenlis  Idomenci  focius,  Acamantem  Antenoris  ; 
F.  interficiat :  id  quod  fane  hiftoriie  congruit ;  fcd  vt  alio  tempore  contigit ,  ita 
^l-bi  notandiim  erat ,  hoc  eft  hb.  XVI.  vbi  linta  342-.  his  verfibus  cnarratur , 

Nij^  'i-niic&y  '&hQnJoi^ov  ;(^,Ta  '^sov  d/j^ov : 

/lieriones  ^,  Acammta  ajfecutus  pcdihus  velocibus ,  > 

Percufjit  equos  afcendentem  in  dtxtro  humero  l 

Cecidit  a.  ex  currtt ,  ol?  oculos  a.fuja  t(l  caligo  , 
Hoc  autem  libro  XIII.  vcrf.  159.  Mcriones  Deiphobum  Priami  F.  incaffumj 
haftapetit,  vndeartificis  a^a^jvxct  fortafie  ortum  habuit.    Merionis  genus 
i-_uil;ath.  Iliad.  /3  pag.  3  1 4.  ita  apcrit,  Q«(^  3   Mni^ioVii  xoTa  t«i/  ig-o^iow  0  iSt/A^s- 
y^r^..  Afo?  'yC>  MiV^  ,  V  x^  Haorcpaw?  C^^x^XioiV ,  '^  MoA@^  HSH'  iSbf^d^^  MoA«  5* 
MwfioVn?.  Patruus  Mertonts  fecundum  htflorUm  idomeneus  fuit  >  louis  fcfuidem 
Minos ,  huius  C7*  Pafphaes  Deucalton  5  huius  Molus  O*  idomeneus ,  MoU  auttm 
Meriones .  Vnde  quamuis  interdum  Meriones  ^e^-mo^v  Idomenei  ab  Homero 
vocetur ,  vox  hiEC  non  in  feruile  aliquod  minifterium ,  fed  in  bellica:  difciphnse     1 
akimnjLUTi  hic  proprie  fonat^eo  quia  tum  pluries  wfw?  heros  dicitur^tumquiaCre- 
tenfibus  tam  ipfe,quam  Idomeneus  ex  arquo  pr^eelTe  inducuntur,vt  in  Catalogo,  . 
jlhjSy.fi^^p    Twi' /^  ct^' I<^/-^£y5<^ii^(xAyTo$  jjp^M-ocSiis 

■    His  igiturjdomeneus  hello  claruspr-eerat-y 
.■•.C).;ivj    Merionejji^ue  (imilis  Marti 'viros-occidenti'^ 

Hos  autemjtmulo^uagtntanigrienauesfecpiehanturt  1 

jterum^uc  hoc  lib.  XIII.  verf.  5  04.  ,;,i ,  v. 

To;oi  ,M«f '.oVwi'  Tg  Xj'  l^/^sv;  cLyoi  avS^^oiv 

_  ■  -■  Tales  Merionefque  i^  idomeneus  ducesttrorum 

Ihant  in  hllum  j  armatifplotdfmi^ere  ; 

ncc 


AD     TABELLAM    ILIADIS  311 

'i  ncc  crat  cur  Horatius  Merionem  alteri  famulantem,  Tydidx^  ac  Marti  ipfi 

iungeretlib.  L  Carm.  Od.  VI. 
■  ^is  Martem  tunica  teHum  adamantina 

Dignefcripferit  f  aut puluere  Troico 
l^igrum  Merionem  t  aut  ope  Palladts 
Tydidem  fuperis  parem  f 
Num.  15.  legitur  IAOMENET2  OOPTONETS ,  idomeneus  Othryoneo  nc- 
cem  inferens  Uiad.  XIII.  verf.  j^j. ;  pol1:  quem^ASIOS  Jfius  num.  1 7.  qui  ci 
yindex  aduenerat  Iliad.  XIII.  vcrf.  j  84. ,  eodcm  fato  cecidit  II.  Xlil.  verf  3  87. 
Afi;  patria  ^nobilitas ,  in  catalogo  excrcitus  Troianorum  ,  ita  enunciatur» 
Il.jS  1^.83  5    0]  f  tt.^  nsf-wTni'  XSH  Ilfay.Twv  a.fjLq>ivi,wyro  , 

(•  -  Ka<  '2,ng'ov  x^  AQv^ov  syov ,  x,'  ^iom  A^ia^nv , 

!  Tcov  ttv'^'  T^za.KiS^t]i  v^x  Aot.;^  ooyjt/xog  cu/^^cov  l 

A<n©'  T^TAKi^ni;  j  hv  A^ia^n^v  (ps^v  i-n-noi 
AV6u)V£$,  (xi'y:0^i  -iTXoroi/jci  cctco  ^sWnsvrog* 
^iique  Percotem  O*  Pratiium  incolehant , 
Et  Sejium  O*  Ahydum  tenebant ,  &  dtuinam  jlrishem , 
His  rurfus  Hyrtacides prderat  Afusprinceps  lirorum  l 
\t*  j4[itis  Hyrtacides-iquem  ex  ytrishaferebant  equi 

j4rdentes  ,  magni-i  afiuuio  Selleente . 
§)uod  cu>n  ita  dtcat-^  (locum  ipfis  verbis  Strabonis  lib.XIIf.  expIicabo,vbi  exaiflc 
regionem  hanc  ex  Poeta  defcribit)  lidetur  f^mficarey  Artsham  regiam  effc  Afi\  , 
*t)nde  eum  profeflum  dtcit .  ^<€  loca  adeofunt  ohfcuraj  at  de  eis  hiflorici  non  conue- 
niant ,  nifi  quod  circa  Ahydum  funt ,  (SP  Lampfacum  ,  ^  Parium  ;  0*  quodanti» 
'  qu^e  Percot*  nomen  tmmutatum  efl^Ex  flumtnthus  autem-iPoeta  dicitSelleentem  apuct 
Arisham  fuercy  fquidem  Arishd  profe^us  eji  Afiusafi.  Selleente  .  Praciius-y  amnis 
eji ,  'vrhs  ipfa  non  referitur ,  it  nonnulli putauerunt :  is  inter  Ahydum  (^  Lampfi- 
cum  fiuit  .  Cum  autem  Pradion  «/>,  dejiumine  accipiendum  eji  0*c.  Diftributius 
1  aliquanto  Arrianus  in  profedione  Alexandri ,  ab  Eleunte  vbi  primitus  AfiaiiL. 
attigit,  ad  Granicum  amnem  ,  feriem  horum  locorum  ita  Iib.  I.  demonftrat , 
Alexander  itaque  ex  Ilio  ad  Arishen  mouit ,  quo  in  loco  vniuerfus  exercitus  traieSlo 
Hellefponto  cafirafxerat '.  pofirtdie  Percoten ,  detnde  Lampfacum  prdtergreffus  ,  a^ 
PraHiumflttmen  confedtt ,  qui  ex  idais  montihus  fiuens^  inter  Hellefpontum  (SP*  Eu- 
xinum  tn  marefertur :  inde  Hermotum  <ventt-iColonas  njrhem  tranfgreffus .  Othryo- 
neus  vero ,  ideo  in  Catalojijo  non  inuenitur,  quia  ex  Cahefo  (  Cappadocice  vrbe 
iuxta  primam  Stephani  traditioncm  ) 
Il.v)^.3  d^  veo"  -noxi/jioio  ^sra  jcAe^*  etXnMvStt, 

Ht£2  <^£  Y\^ioi.fjino  %yoL^U)V  dShg  d^ig-nv 
Y^eLoyeLv^^nv  a.vcLi^vov  j  v-neo^ero  Sl  ,ji.syoLS^'^Ti  , 
Ex  T^ini  oiex,ovra.i;  ctrcooi/idp  ijxg  Ay^cticov : 
Tcc  ^  0  yc^cav  Yl^i^^M^oi;  vTt6<ysro  x^  KXrsvAjae 
^uasjJ^oLft  0  ^  f/.d^va.J^  v^aoy^scfi-noi-niQnaoii  • 

S  f  nuper 


p*        RAPHAELIS    FABRETTI 

nupcr^Sellf  ^dfamam^venerati  ^ 

Petehap  a,  Primt  jiitam  formaoptimam. 

Cajfandram  mdotatam  h  pol/icehatur  a.  magnHm  opus^ 

£x  Troia  inuitos  expuifttrum  flios  Achtuorum  : 

Huic  qjerofenex  Priamus promift ,  &  anrtutt 

Daturum  ejfe  ^  ille  njero pugnahat  promijfwnihus  frettts . 
J4ec  genus  tanta  cognationeindignum  erat,  fi  Eulbthio  credinms,  qui  Sarpedo-  2 
pis  fratrem,  &  ex  Lycia  iuxta  nonnullorum  opinionem  eum  facit ;  quamuis  ipfe 
ex  Hellefpontide,  yel  ex  Thracia  circayEmuJii  montem  primodcriuet  ^  &c  dein- 
de  e.x  Cappadocia  prpii^W.m  cum  alijs  dicat ;  vnde  nihil  de  $0  inhac  varictatc..' 
certo  ftatuerjm ,  " 

AINHA2  A$APET2num.  18.  Jeneas  Aphareo  CaletorisF.  vitam  aufert, 
lliad.  XIII.  yerf.  541.   Quamuis  inter  duccs  Aphareus  ifte  non  inueniatur,; 
egregium  quidem  virum  fuiifc  cjredendum  ell: ,  quando  intcr  paucas  libri  huius 
imagines  cpllocatur , 

Nec  plura  funt  hbri  E  XIV,  gefta  in  fubfequenti  fafcia  exprcfla  ;  primunu 
riamque  in  ea  .locum  occqpant  APXEA0X02  AIA2  nuni.  19.  Jrchelochus 
alieno  (  vt  yirgihu?  ait)  vuinere  ab  Jiace  occiius  II.  XIIII.  verf.  4^3.  Faiaunx. 
poetice  exceptum  eft ;  nam  is  qui  medius  &  innominatus  vifitur,  eft  Polyda-  ) 
mas  Fanthoedes,  qui  ob  prudentiam  qua  pollebat , 

folus  njidehu  a^^trorfum  0*  retrorfum  l 
yt  d^  eo  m  Homerus  11  XVIIi.  vcrf,  2  5  o :  in  eum  enim  ia^^  ab  Aiace  hafl5  ^ 

ipfe  quidem  njitauit  mortem  nigram 
Ohlique  declinmdo ,  excepit  aif^tem  ^ntenoris  flitiS 
Archeloghus , 
Aliud  hie  noftri  Artificis  fphalma  adeft,  dum  AIA2  AOKP02 ,  Aiacem  Loctsnm 
fem  Oilei  F.  id  fecifie  yojuit ,  quod  Homerus  aperte  Telamonidt  adfcribit.  l 

Regreditur  idem  Artifex  prsspoftero  ordine  ad  fa^lum  Neptuni ,  poft  horta- 
tos  Achiuosadpugnamredintegrandam,  HetSorique  yidioriam  aufercndanrL. 
verf  3<?4>  ipfis  feducem  prjebentis  yerf.  384:  idenim  reprsefentatur  num.20. 
AIAS  flO^IAQN,  Tieptunus  ki\\(:a  JiacemqM^iCi  manuducens  .  Rurfufquc 
num.  21,  EKTOP  AnOAAON  fines  fequentis  hbri  XV.inuadunt,&  Jpollinem 
HeBorem  fubleuantemj  eique  robur  immittentem  II,  XV.  verf  231.  huc  tradu-  J 
cit  j  eo  fortafle  confilio ,  vt  celeberrimam  Iliac^e  Tragoediae  ai^ionem  ,  Pugnam 
pempe  ad  naues ,  fuperiori  Zon^  integre  refcruet, 

Vnice  ergo  hic  exponituraliasa  nobis  in  Syntagmate  de  Col.  Traianipag, 
1^^.  oallatanauis  Aiacisfubduiaio,  &adeam,  aliafque  Craecorum,  pugna> 
pkno  libro  O ,  fiue  XV,  defcript^  . 

Subdu- 


AD     TABELLAM    ILIADIS        sz^ 

A  SubduvSas  fuific  naues  Grsecorum,&  in  litore  tentorijs  intermixtas,  ex  varijs 
Homeri  locishabetur,  fcd  prcecijjue  ex  lib.  Vil.  verf..435.  vbi  Neltorisfuafu 
ca  circum  naues  excitatur  munitio,  qux  in  ipsa  Epitome  liiados ,  hoc  elt  in  no- 
/triCimchj  minutiHimis  charafieribus  infcriptacoIumna,his  verbisdefcribitur, 
OI  AAXAI0ITIX02  T£  KAI  TAcpPON  POIOrNTAI  nEPITASNATS, 
jichiui  mtem  mumm  (!^fojfxriificiunt  circci  mties  .    Mitto  ,  quod ,  qaot:es  aii- 

I  quid  nauigatione  peragendum  eil:,  naues  in  mare  trahi  debcre  d  citur ,  vt  ivL^ 
afportatione  Chryfeidis  hb.  I.  vcrf  141.  atque  in  recelfj  quem  Agamemnon_i 

i  foluta  oblidione  confulebat,tu;n  hb.  II.  verf.  i  y  z.  tum  hb.  XI V^.  verf  75: 
quodcjue  indiitincie  ea  quce  modo  apud  naue^ ,  rurfus  ap  ad  tentoria  heri  dicun- 
tur;  Priamus  enimmodo  ad  teatoriun  Pshdc  vtHeiilorei  cadaueris  redem- 
ptionem  impetraret  acceiHlfe  fingitur,  lib.XXlV.  vcrf  44S.  mjdj  ad  Maues 
jpfas,  vt  verf  joi.&5i9,&in  iamdi:H  Epitome  hnca  loi.  O  AE  riPlA- 
M02  Eni  TH2  NAnSnAPAFENOMENOSEKTOPA  ATTPOTTAI  FAP 
AXIAAE02,  Priimus  verd  fiiperna»em  adueniens  HeSiorem  yed<mit  <il>  Jchille  t 

I  quiafcilicettentorium  Achillis  in  mcdio  fuarum  nauiumcollocatum  erar,  vt 
patetlib.  XVin.  verf.  6  8.  vbi  Thetidis  &  Nereidum  ad  Achillem  aducntus 

,    dcfcribitur ,  e  mari  litus  fubeuntium,Sc'  inde  naucs  ?vlyrmidonum  ibi  attracbs , 

i>  ipfumque  Achillcm  petentium  :  Scd  quid  clarius  atque  teftatius  ad  hoc  proban- 
dum  efle  poteft ,  quam  vbi  Hcdor  in  hac  pugna  apud  naues ,  telum  in  Aiacem 
contorquens ,  &  ab  eo  abcrrans ,  lib.  XV.  verf  4^0.  Lycophroncm  fcrijt , 

N«o5  "i^  "zs^uf^v^ig  ■)(Oi/j.'^.^t;  TTsas  ' 

hic  a.  fup  intisinpu  Lu  eres 
fsfauis  apuppe  humi  decidit  \ 
Atque  vbi  infra  verf.  yi6. 

ts^vfA.vnJiiV  STTsl  \xQev ,  ov-)(^i  /u,sQiei 
A<p?^^ov  jmsTa,  ys^aiv  syoiv  • 

puppim  [nauis  ProtefilaiJ  pofiqtiamprehendit ,  non  dimittehnt ) 

j4phhlium[^idcm puppis  fubhme  omam^ntiim] manihus  habens  \ 

Paullo  itaque  fulius  hoc  probare  conatus  fum  ,  quo  Seruium ,  aliofque  Vir- 

gilij  Commentatores  ad  lib.  II.  i£neid.  verf  19.  non  temere  redarguere  viderer, 

cos  Poet.T  fenfum  non  aflecutos  f jifle  dicens :  ibi  enim  Virgihus  dum  htus  a 

GrsEcis  rehdum  defcribens ,  ait , 

Htc  Dolopum  manus ,  hicfeuus  tendehut  Achilles  , 
Claffibus  ht:  locus  t 
Claflls  naualis  prope  tentoria  fubdudla?,  vt  oilendimus ,  locum  defignauit ;  non 
Vero  cum  Scruio  Clafies  ad  equites  retulit ,  qui  nulli  infuper  in  Grasco  exercitu 
aderant ,  vel  cum  P.  Ludouico  de  la  Cerda  num.  4.  clajfempro  exercitu  more  ve- 
terumfumpft ,  aut  metap/mam  lepide  commutauit ,  Sed  ne  miremur  amplius  tot 
dodos  viros  de  hac  fubdudlione  non  cogitantes ,  fubterfugia  interpretationunrL, 
inueniflcj  poftquam  ad  hunc  locum  Liuij  lib.  IV.  cap.  43.  Clajflus  quoquead 

S  f     2  Fide- 


324        RAPHAELIS    FABKETTI 

FidenasPumittum  cum  Veie.ntihus  ,  quidam  4nnales  retulere  >  rem  <e<\m  dijjicilem  * 
atque  incredihilem ;  net  nunc  kto  fatis  ad  hoc  antne  ,  &  tutn  aliquanto  yiJt  a  vete- 
rihus  accepitnus  ■>  arBiore ;  nijt-,  in  traieBuforte fiuminis prohthendo^  aliquarum  na^ 
uium  concnrfum  in  maius  ('Vtfit)  celehrantes  f  naualis  'vitiorja  vanum  titulumap' 
petiuere-,  quamuis  palam  fit  de  nauali  conflidu  Hiltoricum  loqui,  adhuc  i  ana* 
quil  Faber ,  inter  Notas  a  lacobo  Gronouio  colledas ,  Liuium  de  equcflribus 
copijs  veteres  illos  id  refercntes  Annales  intelligere  debuifie,  obftinate  credit ;  i 
ciquc  non  iam  patauinitatem,  vt  olim  Afinius  Pollio  j  fed  ignorantiam  in  hoc 
vcrbo  latinaf  proprietatis  obiedat , 

Parum  erat ,  Virum  Egregium ,  qui  nuper  Homerum  in  compendium  rcde- 
git  id  ignoralTe ;  ni  illud  etiam  in  Poetam  commiriilet ,  vt  fidis  e  us  fent€ntijs 
abuteretur  :  murum  namque  in  ipfo  mari  confrruftum  imaginatus ,  Neptuni  ad 
louem  conquertionem  quafi  ex  Homero  rcfert ,  quod  ad  mare  coercendum  mu-  C 
rum  excitalTent;  de  U  muraille  ^ue  les  Grccs  auoint  h-^ijli pour  hrider  la  mer.cum  ta- 
men  nec  de  hoc  Neptunum  vfquam  conqueilum  Homerus  dixent ;  neque  vltc- 
rius,  conquerendi  cauflam  fuppctijlTe ,  fatis  ni  fallor,  probatum  fit .  Sed  iam  ad 
Zcnam  noftram  tertiam  in  afccnfu  rcdeamus , 

Inter  priores  figuras,  fuperiori  quodam  ordine  locatas,  ftat  AINHA2  Aeneas 
num.L2,PAPi;S  Paris  num.  2^.  &  E AEN02  Helenus  arcum  tendens  num.  ^4,  E 
quamuis  in  hoc  libro  ab  Homero  pra:termifius ,  nec  inter  eos,  qui  Achiuorunu 
itragcm  ante  irruptionem  ad  naues  ediderunt ,  connumeratus  j  prout  ^neas  , 
qui  Medonta  &:  lafum  fpohauit  verf,  350,  v^  Paris ,  qui  Deiochuni  ferro  tran*. 
fadegit  verf.  341  :  quia  forfam  vulncre  in  eadem  manu  qua  arcum  tenebat, 
paullo  antea  Menclao  affcclusll.  XII i.  verf.  595  j  impotens  adhuc  ad  pugnan- 
dum  erat :  vnde  immutandus  titulus ,  &  pro  Heleno ,  eius  germanus  frater  j 
nOAITH2  /'(?//mreponendus  vidcturi  hicnamque  in  eodcm  primo  confli(flu 
cum  csteris  adfuiflc ,  &  £chium  intcremiflfc  fertur  ii.  XV.  verf  359. 

Superell;  itaque  EPI  NAT2I  MAXH  ad  ««//«/'«^M^conTideranda  .  Et  primo 
nauim  iftam  num.  2y.  non  iam  remis  inflrudam  concipiemus ,  (  nil  enim  cer- 
tius  eft,  quam  claiTem  Gra'forum  in  terram  fubdu(3:am ,  vt  modo  probauimus) 
fed  longurijs  hinc  inde  fuftentatam ,  quemadmodum  Homerus  fcmel  &  iterura    l 
jnonftrat5& pr^ccipue  dum  Gr«cos lib.II.verf.  1  jr  i.difceflfum  parantes defcribit» 

Ol^Vi  T  'iC,£^^l^V  '  civTh  ^'  ^'^KoV  Ik3v 

Oi}(cf.S^s  is^o/jo:v  •)  y-njo  <^  yi^sov  g^^otTa  vtjcov* 

hi  auum  alij  alios  hortahantur 
Vt  apprehenderent  naues ,  <&  traherent  in  mare  diuinum  9 
Sentinafque  expur^ahant ,  clamor  autem  in  ceelnm  iutt 
Dotnutn  euntium  ^fuhtrahehant  autemfulcra  naumm  . 
Et  quoniam  ab  Aiacis  naui  Hcdor  cafha  inuadere  cocpit  Il.XV.Verf.  4.1  ^.^ 
cam  Jpfam  hanc  eile  dicimus,quam  EKTOP  Be^or  num.  26.  ftrenue  aggreditur> 

quamuis 


AD    TABELLAM    ILIADIS         315- 

V  quamuis  illam  propugnans  noraine  6c  titulo  careat :  fatis  namque  dignorcitur  ,^ 
hunc  fub  num.  27.  Aiacem  TeJamoJiium  efle ;  tum  ex  quo  KAAHTOP  Ca/etor 
num.  x8.  Jgnem  ad  nauem  ferens,  &  ab  Aiaccpercuflus  II.  XV.  verf.  420.  fub 
ipsa  naui  laccns  conipicitur ,  torri  c  manu  deciduo ,  eo  pado ,  quo  Hcdor  con- 
queritur,eum 

In  puiuerem  procuhufjfe  ante  nmctn  nigram  j 
tum  ex  Teucro,eiufdem  Telaraonis  fpuria  proIe,arcu  armato,  ^  fub  fratris  cly- 
peo  latltante,  qualem  Tcucro  fuifle  morem  docetur  Iliad^  jjb.  Vlll.  verf.  2^7  ; 
tum  demum  ex  Clito  KAIT02  num.  19.  Tcucri  fagitta  tranbfixo  II.  XV.  verf. 
445.  Caletorem   ctu-^dv   patruelem  fuum  Hecloribi  vocat,  fiiium  ncmpd-. 
Clytij,  fiIijLaomedont;s,qui  Priamoquoquepaterfuit;  vt  diilinvfte  defeen- 
dentiam  Regum  Troianorum  ab  trichthonio  vfque  cnumerat  ^neas  apud 
Homerum  lliad.XX.  vcrf  130.  Memmic  huius  Caletoris  Paufanias  in  Phocic. 
lib.  X.  ex  quo  fcimus,  ei  adfaille  fororcm  Proclicjm  nomine ,  Tenna: ,  vnde  Te- 
nedos  Infula  nouum  nomen  fortita  fuit,  genjtncem :  dum  autem  Paufanias  ait, 
Caletorem  ah  Aiaa  interfctium  ,  eo  quod  ignem  Proteflai  namfulftecerat ,  Home- 
ro  certe  contradicit ,  ex  quo  fe  id  accepifle  ait ;  nam  iam  pridcm  antea  ceciderat 
C  aletor ,  quam  Hcdor  nauis  Protefilai  puppim  apprehenderet ,  &c  Troianos  ad 
jgnem  ei  infcrendum  aliiceretl!.  XV.  verf.  704:  nifi  ^-  primam  iflam  quam  di- 
ximus  Aiucis  nauim  ,  Protefilai  pariter  fuifledicamus  j  non  quidem  omnino 
improbabiliter^  cum  cx  Homero  conll:et ,  Aiacis  &  Protefilai  naues  proxime 
fubdu(fias  ftetifle  il.  Xili,  vcrf.  60 1*  Verum  hoc  eflfet  Homerum  potiiis  fupple- 
re ,  quam  rcfcrre . 
1       Libro  XVf.  in  nofl:ta  Tabula  htera  n  notato,  PATP0KA02  Patrocluf 
num.  }0.  e  tentorio  Eurypyli  redux ,  quem 
Il.o  y  395  iTe^-ns  Ao'^J5^?T^c^  sXKsi' \vy^i« 

^ctPfjLtLK.  ttx,t)/U,XT  fiTra^Ti:  ,agAayvctc<)y  oS^vvxojv- 

oUecialpat  fermonil^us ,  inqite  'vuhere grAtii 
Pharmaca ,  tntddas  fpargebat  n'grorum  dolorum  , 
1  de  adeundo ,  &  exorando  Achille ,  vt  Gr.xcis  tandem  auxiliaretur,  fecum  deli- 
berans,  AXIAAET2  Jchillem  num.  3  i.  otiofum  &  inermem  ledentem,Nefto- 
ris  quidv  m  hortatu  Iliad.  XI.  verf.  795.  deprecatur,vtfe  faltem  vna  cum  Myr- 
midonibus  mittat ,  ciufquc  arma  induere  finat  II.  XVI.  verf  3  8.    Inter  eos  qui 
Achiili  adflaot,$OINIS  &  A10MHAH2  Phoenix^  Diomedes  nominantur. 
Et  Phdenix  certe  vti  illius  Fducator,  &■  perpctuus  comes ,  non  incommode 
'  adhibcturj  fed  Diomcdem  ,  planum  eil  hinc  abfuifle  ;  vt  enim  initio  fu<ead 
Achillem  orationis  Patroclus  cxpofuit  vcrf  2,3. 

TtavTii;  oaoi  7rap5?  wjoim  a^i^oi  > 
Ev  vnvalv  ksoltol!  ^sQxnf-^foi  V  TcijiBpoi  ts  • 
I  'hsQ^tiTcnff^oTvS^si^nix^^TS^^iAio/u.nS^ni* 

omnes  quicum^ue  ante  erant  fortijjimi , 

In 


32^        RAPHAELIS   FABR.ETTI 

In  nauiius  iacent  penu^ ')&'*^'ulneratii 
Saiiciatus  eji  quidem  Tydtdes  fortts  Diotnedes . 

Ex  quattuor  qui  hic  requuntur  viris  ,  Patrocli  folius  nomen  cadenti  illl 
3ium.  5i-  fuppofitum  riATPOKAQS,  oftendit>  eundem  iam  hafta  Euphorbi 
domiturn  11.  XV i.  verl^  8 1 6.  qui  num.  33,  poft  vuhius  illatum  recurrere,  vtab 
Homero  defcribitur,  turba^que  fe  imm.ifcere  videtur,  ab  Hedore  num.  34.' 
cominustandemconfici  11.  XVI.  verf.  820  :  Automedontcm  vero  num.  35. 
immortalibus  equis  Xantho  &  Ealio  ducentibus ,  iram  Hedoris ,  fuga  dechna- 
le-Il.  XVI.  verf  8(S6.  Binos  hic  tantum  equos  vides,  quia  Pedafus  quenu' 
funalem  idem  Automedon  adiunxerat  II,  XVI.  verf  151.  iam  a  Sarpedone  oc- 
cif-is  fucrat  verf.  467.'  Nobilis  Euphorbus  ifte  nedum  Homeri  pr^Econio,  VC' 
f um  etiam  delirio  Pythagor.x ,  iJIius  animam  poft  alias  fane  tranfmigrationcs  in 
fe  recepiile  iadiantis^apud  Ouidium  Mctam  Jib.  XV.  vcrf.  1^0.  ' 

Jpfe  ego ,  mm  memini ,  Troiant  tempore  "BelU 
Panthoides  Buphorhus  eram . 

Atrocem  atque  prolixam  circa  Patrocli  cadauerpugnam  ,qusE  fola  fere  libri 
XVII.  Iliadis  materies  fuit,hac  Zona  notam  numeralcm  P.  \Vi\,  continenteL_.> 
rep^-xfentari  credimus .  Conicfturis  igitur  vtemur,  quia  is  qui  charat^eribus 
Tai>ulam  hanc  illuftrandam  fufccpit  ,  hic  ex  obliuione  ,  vt  puto ,  ftylum^  J 
iufj^endit . 

Currui  infiftens  num.  56'.  eft  Hcdor ,  qui  poft  fpoliatum  Patroclum 

T^<n   (p&^etv  'c;^Ti  a^-f,  M^^yctKXs^^  h^f^Cfoif  ccurui, 
In  currutn  autem  afcendtt'-,  dedttquc  h\c  arma pulchra 
Troianisferenda  ad  Vrhcm  ,  ma^nagloria,  it  ejfent  ipfi 

Aiax  autem  num.  37. 

II.  f  y  I  }  i  «Ai-cp]  y[.CMomdS^it\  crdx,^  iv^  )(g^.v^^ , 

Big^n^^  >  wV  nc  Tg  Xscov  ■n&^i  olai  rsKSoj-iY . 

eircum  Menoetiadem  fcutum  latum  ohte^^ens , 
Stetit  tfcut  aliquis  leocircafuos  catulos . 

Alius  ibi  proxime  num.  3  8.  dolentis  in  fpecicm  inchnatus ,  Menelaus  erit ,  de' 

quo  h^c  Homerus  verf  134. 

A^^ci^m  J^'  s-^6^cc%3V  eL^ni(p'.\(^'  Mc^fiAa^' 

yJtrtdes  autem  ex  altera pttrtegenerofus  Menelaus 

Stahat  y  mapnum  lu^um  inpeciorihus  atigens . 
Jj  tandem  qui  ad  num.  3  9.  cadauer  vlnis  fublatum  currui  imponere  ftudent,funt  ♦ 
Menclaus  ^:  Mcriones ,  quibus  id  ab  Aiace  Tclamonio  iniun^aum  fuit, 

Ibf  )^  717  -AXAa  <rv  ^B^  \£i/'  Mn^iovtii  vcsoS\jyrs/u,ci\'  c^^^ 
NsK^v  etet^cwrsi  (psfsr'  oM,  TioVsi  • 

Sed  tu  ^utdem  [  Menelae]  O"  Meriones  fuheuntes » idde  cito 
Cadaucr  fublafumfene  epr^lio  i 

nonnulla 


AD    TABELLAM    ILIADIS         3x7 

*   nonnulla  quidem  ab  Homeri  poefi  variatione ;  nam  currui ,  vt  videmus ,  hic 
cadauer  imponitur ;  at  ex  Homero ,  manu  ipforum  fublatum  conijcitur  > 

Sic  hi  alicres  cixdmer  extulemnt  e  bello 
T^aues  ad  concauas  5 
'li   Author  Paru:^  iHad.  latinas  hb.  XVII,  corpus  Patrodi  ab  Antilocho  &  focijs 
relatumin  Caftraperhibet; 

Irfterea  iuttenis  ?  trijii  cHtn puhe  fmrum  9 
T^ejtorides  in  Caflra  refert  miferabtle  corpus  * 
fed  in  hoc  a  fuo  Homero  difcedit ,  vt  in  ahjs  multis,  quse  congerit  Commenta- 
tor  Fanenfis  in  Notis  ad  eundem , 
;       Circa  Patroch  cadauer  in  lewto  compofitum,  lotum  iam  &  vndum ,  albaquc 
[j   vefte  indutum,  AchiJJem  ac  Myrmidones  tota  node  ludium  traxiile ,  Homerus 
lib,  XVIII.  verf  J53.  tradit;  ac  Zona  huius  quod  explicamus  Cimelij  2  notata 
fub  num.  40.  ad  viuum  exprimit .  AXIAAET2  &  PATP0KA02  Achilles  t^ 
Patroclus  inter  c^tcros  defignantur ;  fenior  ille  ad  dexteram  Achiilis  ,  Phoenix ; 
duo  muheresadlsEuam,  Iphis  e  Scyro,  &  Diomeda  Phorbantis  F.  Lesbia  fue- 
,  rint ;  primam  namque  Patroclum  oblcdalle  ,  alteram  ,  Brifeide  nondum  reddi- 
ta  ,  Achillem  ,  monftrat  Homerus  II.  IX.  verf  600  ;  Thetis  enim  antc  aduen- 
tum  cadaueris  Patroch  ,  ad  Vulcanum  diuerterat ,  vt  ab  eo  noua  filio  arma  im- 
petrarct ,  II.  XVIII.  vcrf.  i  j  o.   Quod  Patroclum  Neptunus  adamauerit ,  eum- 
■    ^'^eaurigandiartcmedocuerit,  tradit  PtoIemGCus  Hepha^fi:io  hb.  I.  apud  Pho- 
tium  Cod,  CXC.  vnde  ab  Homero  per  excellentiam  Equitem  nominari  ait . 

(I  Polt  hsEC  legitur  inferius  0ETI2  OIlAOnOI  A  H$AI2T02  Thetis ,  Jrmo- 
1  rum  confiruElio',  Vulcanus ,  Non  tacendus  dc  hac  armorum  confi:rud:ione  num-» 
mus ,  cxtans  apud  Stephanonium  de  Gem.  Ant.  Sculpt.  pag.  j  i . ,  de  cuius  ta- 
mcn  fide  nihil  fi:atuo .  In  eo caput  Achillis  galeatum ;  auersS  parte  Thetis  ftans, 
dextro  brachio  exerto,  fuper  thorace  innixa  ,  l<Eua  manu  cafifidem  geftans  3  fu- 
pra  thoracem^MHTPOS,  fub  cafiTide  PHAEIAOT,  ideft  Matris  Pelid<e  .  Sed  ad 
noftra  certiora  reuertamur .  Thetis  num.  4 1 .  a  Vulcano  num.  41.  ope  Cyclo- 
pum  num,43,  arma  cxpofcenSjSc  clypei  ihius  admirandi  fuper  incude  num.44.' 
fabrica .  Hsc  omnia  graphice  hic  fignificata  ,  potius  tamen  Virgilianje ,  quam_, 
Homericae  oplopoeia?,  me  iudice,  conueniunt .  Vulcanus  namque  apud  Home- 
rum  proprijs  manibus  clypeum,  S<  reliqua  arma  perfccifte  intelligitur  ;  quia  non 
Lemniam  aut  ^Eoliam  fucinam ,  fed  domum  in  Olympo  , 

XaAxgov  ■)OYf    OLvrog  TCoit]aot.ro^ 
Incorruptam  ^Jiellatam ,  decoram  inter  immortales , 
Aeream  ,  auam  quidem  ipfefecit , 
ad  hoc  operis  felegit ,  idemque  numifma  Thyateirenorum  ?pud  Triftanum  in 
Commodo  nura.  lo.  exprellit;  in  <juo  Vulcanus,adftantcPallade(vthic  The- 

tide) 


328        RAPHAELIS    FABRETTI 

tlde  )  galeam  fuis  manibus  elaborat .  Poetis  igiturpermiflfam  licentiam  plaftcs 
hic  nofter  vfurpauit,  &  Romano  (  vtdicemus )  Imperatori  fuum  opus  nuncu- 
pans  ,  Romani  vatisfigmentumimitari  voluit,  quemiuxta)  Infuia  in  Lipar^, 
^neid.  VJII.  verf.  425. 

fermm  exercehiXHt  ojeijio  Cyclopes  in  antro  j 

Brontefaue ,  Stero^efijue-)  0*  nudus  memhra  Pyracmoni 
6c  mox  vcrf.  444.  ^^  i^^i 

Ocius  incuhuere  omnes  5  pariterjue  lahorem 

Sortiti  t  fluit  <es  riuts  ,  aurique  metallum  , 

Vulnificufiue  chalyhs  'vajia  fomace  /i^uefcit  t 

Jn?entem  clypeum  informant ,  'vnum  omnia  contra 

Tela  Latinorum  -yfeptenofque  orhihus  orhes 

Impediunt :  alij  'ventoftsfullihus  auras 

jiccipiunt  redduntjue :  al^jiridfntia  tingunt 

Aera  lacu  ',gcmit  iwpojitis  mcudihus  antrum  . 

Jlli  inter  fefe  multa^vi  hrachia  tollum 

Jn  numerum  ■)  'verfantau.e  tenaci  forcipe  mnjfam  . 
Imitatione  Callimachi  Hymn.  in  Dian.  verf.  47.  Virgilius  Vulcanioffici- 
nam  in  Lipara  finxit  j  nifi  quod  ab  eorecelTit,  Pyracmonem  eum  vocando  ,  qui 
illi  Jrgei  eft .  Tangit  etiam  CallimachuSjVetus  Infula;  nomcn  Meligunts  fuilfe, 
cjuod  &:  Strabo  lib.  VI.  &  Plinius  lib.  III.  cap.  IX.  tranfcripferunt .  AttamcrLj 
Cailimachi  de  Lipara  hiftorise  (fiue  cam  fibulam  nuncupare  placeat)  non_. 
aquiefcit  *^choliaftes  Apollonijadlib.  III  vcrf. 4  j.  ;fedin  Hicra,altera  ex  VII, 
^olijs  Infulis  ab  eo  enumeratis  ,  Calliam  in  Agathocl.  lib.  X.  icqui  fedicens, 
fucinam  Vulcani ,  cx  afllduo  in  ea  fragore  tfempoq^ue  ar dente c^mtno coWocsimVi 
cui  adftipulari  videntur  tam  Strabo ,  quam  Plinius ,  qui  illam  Vulcano  facram 
fuiOe  teftantur ,  &  apcrte  Thucydides  ex  traditione  incolarum  Lipara?  Infulse  idl 
alTerit  lib.  III.  £adem  hyeme^^ui  in  Sictlia  erant  Athemenfes  ac  Rhrgini^cum  X  XX, 
nauihus  inuaferunt  Aeolt ,  (iuas  'vocant ,  tnfulas ,  iejiate  tutas  ah  hofiihtts  aqu>e penu' 
nd :  colunt  auttm  Lipar^i  Cnidicyum  coioni-yfedex  ijs  'vnam  incolunt  non gyandemy 
nomine  Lipa^am ,  tP*  ex  hdc  trmfeuntes  viri alias  ferunt ,  Didymam ,  Strongyhm  , 
C9*  Hieram'^  credunque  in  Hierd  ^"^ulcanum  exercere  tcrariam  ^  quod  ea  m3:ihus 
cernnur  permultum  ignem,  diehusfumum  reddere.  Sed  nobis  Gr^corurn  Scripto- 
rum  conrradidioncm,  nimis  eifdem  familiarem,  attigifte  fatisfitj  cumnihil, 
Vtn^nam  opinio  vera  fit,  ad  noftram  explicationem ,  ad  quam  reuerfionem  fa- 
cim.u: ,  conferre  videatur . 

Acbilljsirahadenus  Achiuis  perniciofa,  iam  in  Troianos.,vfque  ad  exitium, 
exercebitur  i  eiufque  tantum  funt  reliquorum  fcx  librorum  gefta  .  Initium  fu- 
mithic,&inHomero,liberifteT  XIX.  ex  quo  ©ETlsr/^fwnum.  4y.  do- 
nis  Vulcani  ante  fe  dfpofitis ,  ita  fihum  alloquitur , 

li.  T  "J^.  10    Tvvn  ^'  HcpO/f"0(0  "S)^  icXVToi   TSV)(^SX  ^S^O  , 
K*^Pt   /CtJtA'  ,   ol  ^TTCd  Ti5  CCVtJ^  U'iU.Oiai  cpo^t]Oiv  • 

Ta 


AD    TABELLAM    ILIADIS        3x9 

^  Tu  vero  k  Fitlccino  inclyta  armx  accipe 

PulchrA  admodum  ,  qualia  nondum  ^uijpiam  vir  humeris gejiauit , 
Vltra  arma  aceruarim  pollta ,  clypeus  A2PI2  num.  46.  peculiari  ftrudura  infi- 
gnis,  pcr  mulierem  quandam  lultcntatur,  non  ex  comitatu  Thetidis ,  nam  ipfa, 
Ncrcidcsomnes,  qucc  fecum  lacrymabundse  venerant ,  fat  cito ,  &:  anrequam 
ad  Vulcanum  proficifcerctur,  ad  Senem  Marinum  remiferat  Il.XVIII.verf  140. 
I  4>0INIS  Phxnix  ibi  proximus  galeam  tenet .  Achilles  autem  num.  47.  ocreas 
cruribusaptans, 
II.  <^  )^  I  8   Ts^^zssro  P'  CAf  yft^soyiv  e-)(oy  %^  oiyT^ei  ^co^  • 

OhleCiabatur  autem  in  manibus  tenens  Detfplendida  dona : 
nam  non  matre  coram ,  nec  ftatim  receptis  armis ,  fed  poft  vocatos  in  concio- 
nem  heroas  Achiuos ,  conftitutamque  cum  Agamemnone  pacem  >  &  Briseidc», 
(  reddita ,  donis  cumulatus ,  inter  fuos  Myrmidonas , 
II.  T  )(/  i62)  Avasro  S^u^  ^^  ,  to,'  0/  Hcpo/f-o?  ^(joVs  T&jyaiv  • 

YiyrifjiiS^oii  t^jTs^odTct  'z^  x.v-wVncrtv  sJyiKJB  , 

KfltA^t?  5  cc^yu^otaiv  'Qnac^v^ion;  cc^ccypifX^  • 

AsvTS^v au ,  0a)fw;(5{, r^'  g-n^oyiv  i^vva^  • 

A^cJ)/  ^'  cc^'  co/u^oiiiv  ^olXsto  ^iCp^  tL^yj^smXov ) 
I  XaAAifov  ,  eivToi^  6TX€iT0L  acf)to<;  M^^you  ts  g-iQctpjv  tb 

E/A£to  ,  t5  ^'aWv<<L^  asXctt;  -^st  r]VTS /m,rivr)i' 

Induit  dona  Dei-,qu<e  ei  Vulcanus  elahorauit  faciens : 

Ocreas  auidem  prtmtm  circum  ti,hias  pofuit  j 

Pulchras ,  argenteis  fhulis  aptatas , 

Secundo  rurfus  thoracem  circapeBora  induit^  '^ 

V  Circum  vero  humeros  pofuit  enfm  argenteis  clauis  di^inUuttt  > 

Aereum  ,  at  detnde  clypeum  ma^num  ^Jirmumjue 

Cepit ,  huius  autem  procul  fplendor  fehat ,  vt  Lun^e , 
^  mox  VCrf  380.  ^^  S%  ^v<poL\e<ca/  oieiOLs ) 

K^oltI  6&T0  li^icLfrlv ,  «  t^'  ctVwf  <^^  ctTrgAa^Trgi' 

litTsov^ig  ^ucpxXeict ,  't<^!^ya.i'ovTo  t^'  gSavof 
1  Xf  yaeaj ,  as  Hcfia/5-05 '/«  Ao<fiov  a/<,q5)  %LfA,HCLg  • 

cajfidem  lero  tolieus^ 

Capiti  impofuit ^rauem  ,  h<ec  autem  vtflelU  lucehdt 

CriHatagalea  '-,  circum  autem  mouehantur  crines 

Aurei ,  (^uos  V ulcanus  frec^uentes  circa  crijiam  pofuerat » 
Anonymam  qux  fequitur  num.  48.,  Mineruam  efle  arbitramur)  quae  Achilli^ 
antequampra:Iium  iniret,  '"^ 

II.  T  y 3  j  j  Nax-TO/p  ov/  g-jjGgoyi  j  JCJf/'  oC/iA,^^a!nv  i^mnv 

'He^arinpeBorihust&amhrofamdepderahilem 
InfiUam , 
poftquam  illi  ip  maxin;to  amici  lu^u ;  non  potus |  a)iC  cibujS .CUrs  txsXi 


330        RAPHAELIS    FABRETTI 

Sed  c<edes ,  tS^  fanguis  yO* grauts  gemitus  'vtromm . 
AXIAAETS  Jehilles  rurfus  num.  49.  Iktim  ac  Automedon  nuni.  jo. 

%\^i  T^Cccv  cL^^ijca/  iSCp^tTT-zsouv  avo^vasv  ^ 

fcutica.m  lucidam 
Manu  prehendens  hahilem ,  in  equos  in/ilijt , 
retro  armatus  infcendit, 

O*  inter  primos  clamans  direxit  nina  •vnguld  e^uos  9 
Xanihum  j  vt  diximus ,  &  Balitim  Neptuni  in  Thetidis  nuptijs  donum ,  iuxta», 
Pindari  Scoliaften  ad  Od.  III.  Pyth,  verf.  1 66.  &  Hephsft.  apud  Phot.  hb.  VL 
quique  olimgtiames  ftiijfe  t  ac  foli  pro  Dijs  adtters us  fratres  pugnajfe  dicunlur  ah  eo^ 
dem  Heph^ltione  lib.  V.  apud  Photium  Cod.  CXC ;  contra  Homeri  genea- 
logiam  II.  XVI.  verf.  150. 

Hos  peperit  Zephyro  'vento  h^rpyia  Podarge . 

LibroXX.  T,  POSIAON  ?{eptunus  num.^  i.  Aeneam  manu  apprehenfum 

a  periculofo  cum  Achijle  congreflu  fubtrahit  II, XX.  verf. 3  z  5 . ,  &  in  extrcmam 

agminis  partem  ,  vbi  Caucones  armabantur,  tranfportat ;  id  quod  elegantif n- 

me  Neptunus  ipfeapud  yirgihum  Aeneid.  V.  verf,  8oU.  Veneri comaiemorat. 

Pelid<e  tunc  egoforti 
Congrejfum  Jenenm  >  nec  Dijs^  nec  'viribus  aquis  , 
T^uhe  caua  eripui  j  cuperem  cum  vertere  ah  imo 
Stru(ia  meis  m^nihui  periur<e  tneenia  Troi<e. 
AXIAA^ET^  Jchilies  autem  num.  jz.  fiue  Iphitionem,  fiue  Demoleontenx. 
Antcnoris  fihum  num.  53.  in  feruentes  pcrcuffit  verf.  ^SfT,  ^  400.5  inde 
Hippodamantem  num.  54.  &fuccefl[iue  Polydorum  Priami  filium  num.  y  y. 
fugienteni  vtrumque  obtruncat  verf.  4o*._&  4  H*  •  ^^^'^  aduersus  HedorenL, 
num.  5  6.  infurgit,  qui  &  ipfe_j  >!o\oc^:': 

V  4*^  W5  ovoflCf^  ^(^(Jiyv^ov  Y[o\v^oi^y 

E^fggj?.  X£fa/v  s-^v'^  Xia.C,of-^ov  'vsori  ya}>i, 

::.   pofiqmm  'Vidit  fratrem  Polydorum 
J^ifceramanthus  tenentem  adHolutum  terr<i  y 
Il'Ty  4^2       * \i«»i^vi\o\\  i-,. •     cu/t/os  nA5»  A^^Awr  . 

ii]'/'-}:\%U2'{><ni,i.:A^mtrmusn^ntt/ichii^Li,r^i,uohj^'^ 
vere  enimfnterram  jprocidilfe  vidcmus  militem  illum  num»  5f7;q«emPoly- 
dorum  dicimus .  Non  tana^n  pug^»  inter  ipfos  fequuta  fuit ;  quia.  Apcilio  He- 
dorem  nebula  contedum  Achiili  furripuit  verf  44  > 

In  fua  fcrie  Scamandrumhic  oftendiuiuS)  2KAMANAP02  num.  5  8.  quem_. 
CapitelX.  noftri  pr.Tedidi  Syntagmatis,  in  Achillem  cadauera  exHomero  hoc 
Jib, XXK^ ycrf,a j 5.  impellc^f  Qixjmus:,  AXJAAET:S  jichUUsmm.  5.9.  mole  ^ 
S.v'/  .!  .-  vnda- 


AD     TABELLAM    ILIADIS        331 

i    vndarum  iadatus  atque  agltatus ,  ac  propemodum  oppreffus  , 

•     neiue  pedihus  Potuitfirmusjiare', 

qucm  fic  labantem  ,  &c  louis  auxilium  inuocantem  verf.  273.  nOSIAON 
fieptunus num.  60,  manum manu  prchendens  confirmauit  verf.  286.  Reliqui 
polt  Neptunum,  $PTrE2  Phryges  fugientes ,  (Troes  ex  Homero  hos  efle  intel- 
j,  ligimus  verf.  5  28.  &  5  5  9. )  apertis  ad  eorum  receptum  iufTu  Priami  portis  >  & 
Achillem  acritcr  infcquentem  num.  5 4x. ,  vel  fine  titulo  oftendunt . 

In  Scamandri  mentione ,  notatu  dignum,  &:  vere  poeticum  Homeri  inuen- 
tum  admiror,  nomina  rerum  minime  Diuis  &:  hominibus  communia  fingentis; 
fed  pcculiarem  quandam  illis  dialecium  introducentis ,  vt  &  Platonem  fecifife.. 
author  eft  Clemens  Alex.  Strom.  lib.  I.  to.  III.  pag.  9  5.  lit.  D,  in  Biblioth.  PP. 
^  (quicquid  DioChryfoftomus  Orat.  XI.  Homerum  de  hoc  quoque  reprehen- 
dat ,  quod  omnes  non  folum  GrcEcorum ,  fed  etiam  Deorum  linguas  licentiose 
commifccat )  quafi  (vt  Euftathius  adnotat  I.  Iliad.  pag.  1 24.)  a  Mufis  enutritusy 
diuina  quoquepercepijp  credatur-)  atque  meliora  nontina-)  nohiliora-t  &*prauiora  Dijs 
trthuerit :  de  ifto  namque  fluuio  ita  ait  lliad.  XX.  verf  74. , 
Ov  So.vQov  )(^Xiom  0SO/ ,  fllVf^^e?  ^b  2\c/i„<A<iLvS^^v  * 
11  §luem  Xantkum  vocant  Dij  ,  homines  autem  Scamandrum. 

vndc  faltem  nouiffimus  Homeri  Epitomator  Ludouicus  Thomafinus ,  vnicum 
fub  duplici  nomine  flumen  efle ,  potuit  edifcere  j  quatenus  ignotam  habuiflet 
Plutarchi  illius  (nefcio  an  Chscronenfis)  de  hoc  fluuio  duplicem  nomenclatu- 
ram  in Opufc.  de Fluu.  fub  tit.  SCAM ANDER. 
Eiufdcmque  ingcnij  hsec  aha  funt , 
^    Il.flt  y.40 j  Ov  B^ia.^sa>v  ^^g^XsHai  ©£o/ ,  olv^^s^  ^i  rs  mxffs? 
r  kiycLioiv . 

Quem  'Briareum  ruocant  Dij  ,  viri  autem  omnes 
j4egeonum. 
11.3  ^»8  14  Tjji'  wToi  oivS^^si  BctrieiAv  x,iK.\naK,^aiVy 

(AQxvxroi  ^srs  (jnfji/L  iroXvaica.^Q/u.oio  Mv^lvvtti  • 
^am  quidem  homines  Batieam  vocant , 
Immortales  autem  fepulchrum  agiUm^e  Myrinnes  • 
11.  ^  )^.2^  I  Xa.\KL^ct  KiK^naK^iai  Qsol ,  omS^^s^  SI  Kuju-^vhv  • 

Chalcida  ijocant  Dij ,  homines  autem  Cymindin  . 
Et  Odyfl.  X.  verf.  305.  procftantiflimum  illud  pharmacum,aduersus  Clrccs  vc- 
neficiaa  Mercurio  Vlyfli  pra;bitum,  hominibus  plane  incognitUBl ,  &  innomi- 
I  natum,MwAy Moly  a  Dijs vocari  tradit. 

E  Troianis  in  Vrbem  velut  hinnulis  rcfugientibus> 
U.  p^)^.  c    ExTcg^  «^   oivii /JMvauioXoi} /xoi^  srss^nasv  ^ 
\\i)i  's:^t:ol^i%  ,  Trv^&cov  rs  a^KXia.cov  • 
HeCiorem  ihi  inanere  exitiofumfatum  coHgit  ^ 
llium  ante  •)portafque  Scceas , 

Tt     a  anmp 


332,        RAPHAELIS    FABRETTI 

snitJQ  libri  XXI|.  X  Poeta  commentus  cft,  reddiditque  noftcr  Artifex  num.^i,^  . 
CuiuSjinquamjfatum  in  biJancc  cum  fato  Achillis  pofitum,  S<  a  loue  appenfum 
yexC  211,  praeponderauit  5  eumque  ad  necem  traxit , 

TcrmhgcZona  AXIAAET2  v^(:^;//«  in  varijs  circa  Heifiorem  adionibus 
cxhibcfur ;  pjrifnp  ftenimnum.  62.  HeEiorem  EKTOP  num,^^,  telo  profternit      1 
verf.  Bx^ ;  tuip  num,  64?  in  eundein  manum  iniecit ,  vt ab  humeris  arma  fpg- 
Jiarct  verf  3  6S :  tertio  nuii),  66-  in  cadauer  Hedoris  nura.  (55.  j 

A/i^.<porifCi}y  /UyiroTTKjBe  TtoS^cav  re^^nn  rsvovrs  , 

"Bih^cp^v  S^^i^vxQcii^  c^vttrs  Kxvrd  r6{j-)^s' ctei^g^ 

Mxg^iyv  f  s'Xct,civ  ^  rco^  ^iKxxovrZTrsrsoSjfV'  1    i 

inciigm  molitHs  eft  opera ,  ^" 

jimhQnm  pone  pednm  perforaHif  neruos 
jid  talum  njfiue  a  calcaneo ,  bouina^ue  appendft  lor9  9 
jSx  c«rr«  ^«ff /»  li^auit  5  caputquf  trahi Jiuit i  t: 

In  currum  (*>  afcendens  ^fufdque  inclyt(i  arm*  eleuans  >  j; 

Flagellab^t  Vf  impelleret  j  hi  4r  non  inuiti  vofuhant .  1 

Occwpato  itaque  a  cadwere  Hc^oris  curru ,  &  ab  ipfo  Achille  aurigandi  mu- 
nere ,  Automedpn  iilc  erit ,  qui  numf  67,  pedes  currum  fedlatur , 

Hic  quoquc  Virgihj  ab  HomerQ  difceffurn  notabimus:non  enini Afhillcs  ex 
Homero,    T(r  circ^m  lHacos  r^ptnuerat  Hetlora  nturos , 

vt  Virgilius  cccinit  hb- J.  i^neid,  verf.  4^^»,  atque  Aufonius  in  Periocha      li 
huius  Ijbri  XXII,  his  verbis  in  CQmpendium  redegit ,  HeBor  tnterfei^usy  <st  r4i-^  j  la 
gatus  ad  currum ,  ter  circum  maenia  Trotanti  raptatur  j  demde  Ucerum  corpus  defer- 
fur  ad  naues :  fed  a  loco  cxdis  r?<3Q ,  citoque  itinere  ad  naues  tetendit ,  , 

"^.391   Nyy  ^'  a-y  eieiShvrS';  Uccitiom  yM^i  Ayociuv , 

NnycTiV  Kv^  yXACpv^riJi  vscoms$u.  ,  rovJ^g  <^'  ecycofdp  • 
Tiftnc  (lutem  ag^  canentes  Tce^tna  iuuenes  Jchmorum  y 
T^aues  in  concauas  redeamus ,  hunc  c^utem  ducamus .  \ 

^fque  procul  ab  omni  arnbagc  ita  exphcaf  colurnna  noftri  Cimelij  linea  pj,  'r 

TON    ATTON    EKTOPA    MONOM      tpfum  Hecloremftn^ulari 
AXON  AnOKTEINEI  KAI  TA  OJflAA     pugnans  certamine  occidtt ,  &  armn 
AAMBANEI  KAI  TON  NEKP  rectpit  •,  <sr  cadauer 

ON  EKAH2AMEN02  EK  TQT  AI         fufpendens  ex  higa. , 
O^POT  AIA  TOT  HEAIOT  EAKEI       fer  campum  trahit  < 

EFITA2NAT2  ddnaues,  :| 

E?cpletis  autem  PatrocH  exequijs  ,  tunc  quidem  '  '^ 

Jl.  OiS^t  1  ^  'BkIo^  ^"sXkjcSolj  ^joLiJKelo  Si<p^v  orziajiv  \ 

T^ii  K  s^vaxg  <c^'  (T»^a  Msvoiricc^o  %i,vovJ©'  ^ 
A»m  <^t  xx((7/>i  iBXviaKelo  '- 

...  HfUorem 


AD    TABELLAM    ILIADIS 


333 


HeBoremnjttra.heretttrligahatpoJlcurrumy 

Ter  autem  raptans  circa  fepulchrum  Menxtiad^  moriui  l 

Kurfus  tn  tentorio  quie/cehat . 
-Habuit  nihilQminus  Virgilius  qucm  imitaretur  Euripidem » qui  in  hsEC  verbiu 
VAndromachcn  loquentcm  facit  in  huius  nominis  Tragoedia  > 

K«)  "Sv i/u,ov  (asXeas  'osocnv  Bkto^  y  rov  'C^*  ret-^^tt 

Btmeum  mifer<e  maritum  Heclorem ,  quem  circa  murum 

^uri^ans  (raxit  filius  mmn<e  Thetidis ; 
cui  etiamj  potius  quam  Homero,  Q^SmyrnsBus  acceflitlib.  XlVf  verf^  1 1 1. 

EjcToCpt  ^'  (J?  ei^^iaiv  /«5  ft^  '^^y}'*'  'zsa.r^n^* 

Vtque  HeUorem  circapatri<e  tpftus  mcenia  raptarit: 
&  ex  noftris  Hyginus  fab.  CVJ,  ibi ,  adjiridtumjue  ad  currum  traxit  circa  muros 
Troianorum ,  Hunc  etiam  authorcm,  in  alijs  quoque  ab  Homero  diiTenfiffe,  ob- 
feruari  poteft .  Sed  vtcumque  par  vnicuique  ius  fit  m  fabulis  effingendis,  certe 
Pindarus  ille  Parua;  Iliadis  Latinae  non  ignobilis  author,  Homerurn ,  quem  iru 
cpitomen  redegit ,  ftquidebuilict,  quod  tamenhjs  verfibus  iibri  XXII,  nonu 
adimplcuit ,  Virgili|  imitatione  fedu(^us , 

dum  talia  magnus  ^chilles 
^' .    ;  Qre  truci  i^Ba.t ,  njitam  mtferahilis  HeCior 

Reddidit  j  hunc  animo  nondum  fatiatus  Achilles 

Deligat  ad  currum ,  pedihufjue  exanguia  membra 

Ter  circum  muros  iJtUor  traht . 
Vnde  apparet  marmoris  noftri  cum  Homero  confcnfus  5  nanj  hic  caput  folum-» 
modo  pone  currum  raptari  videmus  5 

Lon^aque  tn  immt^ndo puluere  traEia  coma  ejt , 
Ncc  aliter  Homerus  ait  Iliad.  XXJl.  verf  398. 

Ex,  ^(p^oLQ  <^'  ihfse  <  j{^^ii  S^  s\)ce}Saf  sctasv* 

Ex  curru  a*  Ugauit ,  caputque  trahi  fiuit , 
JterumquelP'.  402.      •     •     ^^n  ^' A-qouf  dv  )($vi^ot 

•     caputque  totum  in  puluerihus 
Confudit  igitur  hafcc  adiones  Scalptor  quoquc  marmoris  Aracaelitani,  (de  quo 


K«TQ  , 

lacehat  . 


infr^ 


r 


334         RAPHAELIS   FABKETTI 

infra  loquejnur)  qui  procoronide  vitae  Achillis ,  Hedorem  flatim  a  pugna  ,  &  ^i  i 
jTub  ipfis  Twix  mocnibus  ,  totum  extra  currura.,  alligatum  vt  liic  vidcs,  effinxit: 
&  plebeio  nimium  fermone  egit  cum  fuis  Blafius  de  Vigenere  Philoilrati  Com-      i 
Rientator  in  lm;ig.  iib.  II.  cap.  II.  ACHILLIS  ALIMENTA ,  ita  verfus  Ho-     l 
fneri  primo  relatos  minus  propria  3i  decora  paraphrafi  cxplicans ,  Jpresqt^il 
1'eut  mis  a  mort »  [HedorJ  //  luy  perca  les  deux  pteds ,  tS^ y  ayantattciche  les  lon-   j  « 
fes  defes  cheuaux  ,  le  trafna  a  leur  queuffa  tentour  de  Tfoye  ^ala  veue  de  Priam  ) 
&  de  tf>us  le  fiens «  Imitationem  huius  immanicatis  Achii^is  in  diucxandis  mor- 
talicatis  exuuijs ,  refert ,  damnatque  in  Alexandro,  Beti  GAii.se  Vrbis  Prsefedo  5 
quaoi  egreg^a-  virtute.tutatus  fuerat,immerit6  &  intemperanter  infenfo,  QvCur-   1  f 
fius  Ijb.  IV»  cap.  VI.  num*.  29.   /r^  deinde  lertit  m  ral?iem  5  iam  tUm  peregrinos      ii 
rttus  noudfnhkntefortitna  :  per  talos  entrnfpirantisdora  traie^afunt-y  reli^atut/ique     k 
adcurrum  traxere  circa  Vr^em  e<]ui  ^^loriante  re^e  i  Jchtllem.^^juogenu.sjpfe.de"  i|  (u 
duce.ret  ■)  imitatum  fe  ejfe  pxna  tn  hoflem  jlatuendd  >  -r.i-f. -:;::  S     .      ."t?*--''       K 

Penuuirnus  hic  ad  quem  peruenimus  lliados  liber  ■<jr,  omnlum  confenfione     'i 
i^xx  alijs  huius  poematis  omnigena  funeraU  dodriria  ,  iS<:  iageniosa  ludorum..     n 
athletjcorum  diilributione  pra;ihntifl)musy  duo  continet,  hoc elt  Patrocli  iuita, 
£<  ludos  funebres  in  eius  honorem  ab  Achille  celebratos .-   Primum  defignatur 
num,  (58,  AXIAAET2  Y.A.r:^l^  .U^TVQY.KOT  ,  A^hilks  -^  crematioPatrocIi ,  I 
Vilitur  enim  Patroclus  fuper  pyra  illa  vulgari  iacens ,  qu^  verf.  141.  Sc  158. 
conrtruda  dicitur )  antequam  alia-j-  iiu;  v.Wiiii-jv: 

centum pedumQuoqvouersus      «.  tt^i 
crefta  fuilTet  i  Patroclus ,  iriquam ^  in  ea  extenfus ,  U  iuxta  eum  Achilles  >  qui      i 
comam-.»  ,  :  iii.>  1 

^uam  Sperchiofuuio  nHtriihai jiorefcentcm  >  ( 

f'.  I  5  i  ov  %€f !"'  e^nio^io  (pt\oi(i 

nKMv !  ■ 

sn  manibus  dileEii  focij 
Pofuit.  ,  '  ' 

Kitum  hunc  fibi  comam  demcndi,  &  cadaueri  imponcndi,communem  apud 
Gr.Tcos,  aliofque  eorum  imitatione  fuifie,  pluribus  exempHs  monrtrat  Fcithius   \  \ 
Antiq,  Homeric.  Iib.  I.  cap.  XIII.  Adeo  tamen  impudens,8«:  Homero  contradi-   j  (f^ 
cendi  auidus  fuit  Philoftratus,  vtin  Vita  ApoIIonij  lib.  IV.  cap.  V.  ipfos  Achil- 
lis  manes  euocet ,  quo  illum  comam  nunquam  totondtffe ,  fed  intaEiam  amni  Sper^   ;  ,^ 
ckio  conftruaffe ,  ab  eodemmet  extorqueat .   Comam  autem  fluuijs  proprise  rc-  <)  \ 
gionis  Ephcbos  nutrirc  folitos  ,    non  folum  de  Arcadibus  tradit  Paufanias 
hbt  VIIL  de  Leucippo  fcihcet  Ocnomai  F.  qui  ^lphco  comam  alehth^infrai 
fontes  Tsledd^ftnt  tn  monteCerau/io,  qui parsefi  Lyc<ei :  qua  autem  T^edas proximc 
Phi^aler^fum  Vrhem  accedit-,il>i  eorum  filij  capillos  fluuio  detondent'-,  ac  Philoftratus 
de  Mcmnone  yfithiopc  hb.l.  cap.  VII.  Imag.  etenm  aduerte  ^uamtts  httmi  iaceatj 

^um- 


''i 


AD    TABELLAM    ILIADIS  ^39 

i  quaniafue  cicinnorum  fpicat  quos  ,  it puto  T{ilo  nutriehat  l  verum  etiamr  dumJ 
:  idem  Paufanias  in  Attic.  lib.  1.  fimulachrum  filij  Mnefimacha^  dcfirribit ,  f«/  ai 
Cephifum  coma  detondetur ,  id  omnil>Hs  Gr<ecis  olim  commnne fmffe  ex  hoc  Homcri 
loco  obferuat . 

Non  alijs  autcm  quam  indigenis  fluuijs  capillorum  oblationem  debitam  efl*e> 
adeo  ccrtum  fuit  apud  vcteres  j  vt  Str.^bo ,  ad  probandum  hunc  Sperchium  mter 

I  ThclTalii^  &:  Achillis  ditionis  flumina  connumerari  debere  ,  eo  argumento  vti- 
tur,  quod  Achilles  comam  eife  aluifle  dicat,Geograph.  lib.  IX: /»/;r^OT/«« 
falicet  nutritionis  O*  ('Vt  Eufl:athius  ait  ad  hunc  locum  )  aquam  honoramesy  tan- 
•  quam  eam-i  in  quaiita  ipfa  conjiituta  eji',  infantium  pr^fertim  ,  t^ui  humidis  folis 
aluntur.  Addi  potefl: ex luniore Philoftrato  in  Hcroic.  cap,  XII.  de  Aace  Te- 
lamonio ,  incolas  Coloniarum  fluuis  (ux  Mctropolis  comam  dedicaflfe ;  eo  enim 

I  quiaSalaminemolimab  Athenienfibus  fundatamdicit,ideo  Aucemlliflo,  At- 
tkx  regionis  fluuio,  crincm  facrauifle ,  non  item  Bocaro ,  aut  Bocali^  eiufdcm., 
Infulse  amni  iuxta  Strabonem  d  (So  lib.  IX.  Hoc  cjuidem  Strabo  ipfe  non  ad- 
mittcret,  qui  adeo  impugnat  Salaminem  antiquitus  in  poteftate  Athcnienfium 
fuiflc,  vt  vclitcumcriticis ,  e  duobus  Homeri  veriibus  Iliad.  II.  verf.  |57» 

l  ^irias  i^  oLycoviv'  AJfjvajiccv^ig^ca^o  (px?^yf£<;  ^ 

Aiax  a.  ex  Salamine  ducebat  duodecim  naues  ^ 
.  Statuita'  duccns  vbt  Athemenftum  erant  phalanfes  ; 

poflicriorempcrfallaciama  Pififlrato  feu  Solone  infertum  .  Quam  tamenfaU' 

laciae  fufpicionem  adimit  mihi  Aiax  ipfe  Salaminius  apudSophoclemin  Trag. 

huius  nominis  verf  872.  ita  dicens , 
!  Kx^i^a}  r  A&jifo/ ,  x^  6  auVfocpcv  ^i^ 

^tque  tnclyt^  Jthen<e ,  O*  cognatum genus , 

&  cx  perfona  Tecmefl2e,n:iiIitibus&focijsSaUniinijs  ipfiusAiacis  loquentis 

y.  i o  1  N«.o5  ctf  J0<»  -^  KioLVT©' , 

0  focij nauis  4t(t<iis^^    vinnu,'  11. 
>!  Genere  a<l>  indigenis  Afhenienfilmt  erti  *.,       ;  -. 

AHam  Metropolis  prasrogatiuam  apud  Grascos  hic  exmJrerfc  finemus ,  vt 
facris  Coloniarum  raetropoiitani  ciues  prisficerentur:itaenim  Thucydides  lib.I, 
^im  cum  ftt  [Corcyraj  Corinthiorum  colonia ,  tamen  neque  in puhlicis follemnita- 
tihus  Irgttimorum  homres  reddehmt ,  nec^ue  inftiisfacrts  TMmm  Corinthium pr^fi- 
cithant y^vt c<eterie CohnL^ ,  "^    ""^  -' 

^     Mitiofi  profedo  imitamento  Alexandrum,in  Hepha?ftionis  ludu,  Gr^ecunu 
hiinc  fe  &  alios  tondendi  morem  (nam  &c  focij'  Myymidones  capillis  totum  conte"-^ 
gehant  verf.  134.)  feruafle  ait  ./tlianus  lib.  VII.  cap.  VIU. :  in  alijs  enim  quo-  ■* 
que  fe  &:  Hephirflioncm  cum  Achille  &  Patroclo  qompofuit;  vtcumapud 
llium  ipfe  Achili^s  moHumentum  coronauit-iO*  Hephafiion  Patrocli\  fgni^cans-,  hunc 
Ua  carumfiht  ejfeivi  Patmlusfuijfet  Achilli-itefkc  eodem  Aeliano  lib.XII.cap.  VII, 

quse 


33^        RAPHAELIS   FABRETTI 

qii$  tamen  intelligenda  puto ,  non  cjuafi  diftind-a  fint  Achiliis  &  Patrocli  mo- 
numcnta ,  vt  cx  verbis  Aeliani  inferri  pofle  videtur ,  &:  exprefse  habet  Strabo 
lib,  XIIL  quamuis  omnis  Homeri  doc^rinae  religicr»f]]mus  cuftos  5  fed  quia  Rck 
Hegem,  amicus  amicum,in  communi  virumque  fepulchro  decorauerit .  Com- 
munq  ,  inquam ,  duobus  fepulchrum  eredum  liquet,  nontantum  exd^ftina» 
lionc  Actiiliis ,  de qua  verf.  115, 

'vi>i  Achtlles 
De/i£nauerat  Patroclo  magnum  fepulchrum ,  0*  fthi  ipjt  5 
verun)  quiaj  ita  perfewium  efle,  afleruit  Homcrus  in  Odyfl*.  lib.  XXIV.  Verf.73, 

'X^vasov  et/UL,<picpo^t]A ,  AicovvaoLo  &k  S^u^v 
^elaK  s/u^m  ,  sf^i'  5  '^K^vri  Hcpctig^Qio  • 
'Ev  TW  T0(  kjSireii  XdjK,'  og^scL  <p9.i^i/ji,  A)(iWiy 
yilyhi.  3    naf  oH\o(o  MOoJTiaS^o  ^vovto?  • 

dedit  autem  mater 
Juream  amphoram  ,  Dionyfij  a,  donum 
Dtcehat  effe ,  opu$  a,  inclyti  Vulcani , 
In  hdc  tihi  lacent  alha  offa  iiiufiris  Jchilles  , 
Mixtim  a,  Patrocit  Men<stiad<e  demortui , 
tc  rctinuit  ille  non  raro  ab  Homcro  dcfcifcens  Philoftratus  in  Vita  Apollon. 
Tyan,  lib,  IV.  cap.  V.   ia,ceo  ,  inquit ,  [  ex  perfona  Achillis  loquens  ]  'vt  tnihiy 
Fatrocloque  iucundiffimumfuiti  conuenimus  enim  admodum  adoiefcentes ',  amhos 
autem  tanquam  fvnum  njrna  aurea  iacentes  continet .  Quibqs  adde  Tryphiodorum 
in  Ilij  Excidio  verf.  1 7. 

■v?.'jr-i''  Ke(TQ''^  TlvXeii^s^y  >(g(]s)(j:Aiv  aiu.civsK,psv  ito^^v^ 

lacehat  <vero  Peiides ,  hahens  fecum  mortuum  focium . 
&  epigramma  XXIV.  inter  Heroum  Homericorum  Epitaphia ,  qu«  Ariftotelis 
Stagirita?  efl"e ,  Canterus  eorum  Commentator  acriter  contcndit . 
naf  0'^«  lcl(p@'  V T ©* ,  oM,Q  i^'  Axi ^rii  Tg5«,7rTa/ , 

Ov  JcTftvC^  w)tu;  A^jjj  'Ek)o^@'  cv  Tia.?^/Uien?  • 
Patrocium  heic  eadem ,  ^«*  Peitdem  'vrna  recondit-, 
■•'  ^  Rohore  quem  domuit  Mars  citus  HeEioreo . 

"Mimum  item  Achillis  in  hac  Patrocli  crematione  egit  ad  ipfum  Ilium  An- 
toninus  Caracalla ,  ita  de  eo  refercntc  Hcrodiano  lib.  IV.  /liummoxpetijt^tP* 
cunUis  Frhis  reliquijs  coiluflratis  ad  Achiliis  tumulum proceffit ,  eoque  coronis  flori'- 
hufque  magmfee  exomato,  rurfus  imitdri  Achiilem  ccepit :  fed  Patrocium  defderatt' 
te  a.iiqueW)  iihertorum  omnium  cariffimus  Feftus  a  tnemona,  dumad  liium  moratur^ 
'vha  defunUus  efl  5  veneno  ,  ^t  quidam  aiehanty  extinBus^quo  fciiicet  Patrocii  more 
fepeliretur  5  vt  aiij  affrmanty  morho  interceptus .  Huius  igitur  cadauer  efferri  iufftt^ 
cct^pkrihufjue  li^nts  rogumflrui  i  dein  impoptoitt  tneifum^  tna^tifque  cmnegenus 

anitna' 


1  t 


AD    TABELLAM    ILIADIS         337 

nitndihus  -ifuhiecit  ignm  •,  phidamque  manu  tenens ,  vinumjue  lihans  i,  lentospre' 
:iihattir  :  qnumque  ejfet  raro  capillo ,  tP*  crinem  eiu^rerety  vt  imponeret  ignibus-)  deri- 
iiculo  emt  omnihus ;  c<eterum  quos  hahuit  capillos  tamen  totondit . 

Secundum  huius  XXIII.  libri  membrum  y  hoc  ciifunehre  certamen ,  cxprefifo 
potiori ,  nempe  bigarum  decurfione ,  infcrtur ,  Titulus  qui  fubijcitur  EPITA- 
5)I02  ATcov ,  eft  de  ijs  principalioribus  vnus ,  in  quos  totam  Homeri  poefiiru 
I  difl"ed:am  fuifle  refert  vilianus  hb,  XIII.  cap.  XIV.  Vberiorem  difliribationcm 
iffcrt  Allatius  de  Patr.  Hom.  cap.  V.  in  qua  plures  noftrae  Tabuhe  tituli  legun- 
;ur,  Vt  AOIM02 ,  Eni  NAT2I  MAXH,  OpAOnOIIAj  AmN  EniTAOIOS, 
ic  EKTOP02  ATTPA . 

Sub  num.  ergo  6^.  curfu  eflfufo  bigae  curuli  certamine  contendunt  II.  XXIIL 
vcrf,  35l  .  Num.70»  Eumeius  Admeti  F.  indignationc  Mincrua: , 

ex  curru  iuxta  rotam  excujfus  , 

iacenfque  oftenditur  1  Conuerfio  tandem  bigarum  ad  l^uam ,  de  qua  Cap.  VI. 

noftri  Syntagmatis  copiose  cgimus ,  hoc  vetuftiflimo  exemplo  comprobatur. 

Neue  in  paruo  quid  otiofum  remaneat :  vir  ille  num.  71.  inter  pyram  5c  de» 

curfionem  medius ,  haftxque  inni^ius  confiftens ,  Phoenix  erit  5  quem  Achlilles. 

P  ^  Q$  (4'S/u{,v6(aro  (^f  o^aif ,  W  aArj^E*'»?''  "i^eiiioi  ^ 

fpecuiatorem  conjiituit 
Vt  ohferuaret  curfum ,  &  leritatem  referret  i 
ncceflarium  enim  fuit  hoc  munus ,  ad  lites  &  ambiguitates  tollendas  \  Sc  proin- 
de  in  Olympico  agone  plures  cognitores  huiufmodi  fecundum  varia  certamiaa 
i  deftinabantur :  tres  enim  (  vt  ait  Paufanias  lib.  V. )  de  equorum  curfuy  totidem  de 
tjutnquertio ,  de  c<eteris  relnjui  certaminihus  cognofcehant .   Vnde  nec  eos  in  Roma- 
na  quoque  arena  defuiffe  credimus  cumPanuinio  Hb.  I.  cap.  X V.  j  &exhoc 
ipfo  Homeri  loco  conie(5iuram  aulpicantes ,  in  lapide  nuper  reperto  indicamus. 
Tale,  inquam,  oflicium ,  A  COGNITIONIBVS  apud  Romanos  vocatum 
fuifl^e,  ex  fequentis  cippi  infcriptione  fimul  S>c  imaginibus  fiifpicamur  % 
I  DIIS  '  MANIBVS 

f  FLAVI  .  AVG  •  LIB 

ABASCANTI 

A  COGNITIONIBVS 

FLAVIA  •  HESPERIS 

CONIVGI  -SVO 

I  BENEMERENTI 

FECIT 

CVIVS  ••  DOLORE  •   NIHIL 

HABVI  .  NISI  •  MORTIS 

Vinea  Ctefarina,  olim  Bof^  ad  Viam  Flaminiam  leterem 

Qualis  enim  fuerit  ea  COQ^JITlO^cui  libertus  ilJc  fhuius  Jhafcantus  pras» 

— L.         y  u  pofitu^ 


2,38        R.APHAELIS  FABRETTI 

pofitus  reperitur  >  ex  fubdita  quadriga ,  cjuse  ipfius  cippi  pars  eft )  infertur  5       i* 


SCOKPVS 


meEMVO  ADMETO  TASSERIMO  ATMETO 


hoc  efl: ,  eandem  ad  quadrigariim  decurfioncs ,  omniaque  alia  iftis  adlunda  per- 
tinuifTc  *  ita  cnim  paffim  apud  Gruterum  fub  officiorum  titulis,  rcs  ipf^  quas 
officium  refpicicbat  expreffe  funtjnempe  Speculum  Hamill^Cj  AlpioniiE  Quin- 
t5e  Ornatricis  ,  Phiala  Ti.  Lai  Parati  a  Corinthijs»  Cauea  Atimeti  Pullarij, 
Thec<t  ^  Decempeda  T.  Statilij  Menforis  j  &  Vt  alia  omittam,  tediumque  noui-  | 
tate  interpcllem ,  C.  Pupius  Firminus ,  cx  Corpore  Piftorum ,  vt  ex  hac  triplici 
infcriptione  vnius  eiufdem  bafis  apud  Gruterura  pag.  CCL V. 

_JlANI'PARTHICl\ 
DI VI '  NERVAE-  PRONEP 
T  *  AELIO  •  HADRIANO 
ANTONINO  •  AVG>  PIO 


PRAEF 

l  .  yAI.ERI .  PROCVLI 


PONTMAX-TRIB-POTEST-VI 
IMP-  lI-CoS-  III. P'P 

CORPVS 
PISTORVM 


CVRANTIBVS 

M-  CAFRET  •  ■  •  ZNfARAGDO 

L-  MAEV.O-  EPICTETO.  QVINQJI 

OyAESTORIBVS 

C-  PVPIO  •  •  •  FIRMINO'  II 

C^CALPVRNIO  .MAXIMO 


m 


AD    TABELLAM    ILIADIS        zi9 

u  in  requenti  marmore  nuper  fub  Hortis  Matthxis  repcrto ,  idem  C  Pupius  Fir- 

minus ,  ne  quidem  fe  Piltorem 
infcripfit  >  fed  ex  fusE  artis  in- 
ftrumentis ,  modio  >  fpicis?  & 
mola  verfacili,  talem  fe  often- 
dcre  voluit . 
•  Rationcm  dedicationis  huius 
ftatuGE,  &  cur  Vefta  a  Piftoribus> 
ftato  VESTALI VM  die  V.  Idus 
lunij,  coleretur,  cibis  eiin  patel- 
la  milTis,  molilque  in  eius  hono- 
rem  coronatis ,  ita  recenfct  Oui- 
idius  Faftor,  hb.  VI.  verf.  390. 
Venit  in  hos  annos  aiiquidde 
more  'vetufto , 
Fert  tnijfos  Vefl^furapatelU 
cihos . 
Ecce  coronatis  panis  dependet 
afeliis ) 
Et  veiant  fcahras  floreaferta 
molas . 
Sola  priusfurnis  torrehant  far- 
ra  coioni , 
Et  Fornacaii  funt  fuafacra^ 
De<ei 
Suppofrtum  cineri  panemfocus 
ipfe  parahat  5 
Strataque  erat  tepido  tegultL^ 
quajfafolo'^ 
Vndefocumferuat  Piflory  dominamquefocorum , 
Et  qu<e pumiceas  lerfat  afelia  molas . 
Scorpus  itaque  Agitator  fexies  Martiahs  carminibus  celebratus ,  a  nobis  quo-  •" 
quc  in  aliquo ,  vera  eius  effigie  e  tenebris  antiquitatis  eruta  honoratus  eft :  quo 
etiam  het ,  vt  pra^grandem  illum  nafum ,  quo  eundem  Scorpum  Domitius  in_i 
Comment.  epig.  XXVI.lib.  V.  onerauit,  hac  imagine  sequc-cnafus  menfursej 
rcftituatur ,  fimul^ue  dodiflimi  Commentatoris  Raderi  meliori  nafu  fufpen- 
datur .   Huic  etiam  cippo  reperto ,  memoriam  &  elogium  ex  Epigrammatario 
infcribimus . 

liie  e£ofum  Scorpus ,  clamofi  gloriaCircil 
Piaufus  Koma  tui ,  deiici<eque  hreues  j 
Inuida  qnem  Lacljefs  raptum  trieteride  nona.  , 
Vum  numerat palmas ,  credidit  ejfefenem . 

Vu     1  Aetas 


VE^TAE  i-ACJCVM. 

C.PVPIVlT  '  PIUAIINVS  ET 
MVDAiEKTA.  •  TROPHIME 


340        RAPHAELIS    FABRETTI         \ 

Mus ,  ^ua  Scorpus  hic  noller  floruit ,  cx  Martiale  cos^iio,  colligitur  in  tempora  i 
DomitianiincidiirejipruniquenomenJibertJ /"/<»/<(/  /?/'^/ctf»r/,!">0!ninumfuum 
cgentc  Flauia  aliquem  indicat»  Aliam  quoque  coniei^luram  fuggerit  nobis 
cum  Lipfio  Bpiftolic.  Qu;rft.  lib.I.  cp,  V.  P.RaderusadEpig,  Martialis  1 XVU. 
lib,  IV,  ex  infcriptione  apud  Gruterum  pag.  CCCXXXVH.  in  qua  hLA  VIVS 
SCORPVS,  tancjuam  ex  corundem  Ca;farum  famili^  vocatur,  &  cum  Thalio, 
vt  apud  Martialem  ,  iungitur .  Quamuis  enim  infcriptio  aiium  Sco'  pum  affi- 
cere  prima  fronte  videatur  ?  ex  quo  Diocles  initia  fuarum  vi^Soriarum  in  varijs 
fadionibuSj  referat  ad  confulatus  fub  Imperio  Hadriani  initos,  eo  temporc,  quo 
iam  Scorpus  noftcr  5  &  Martialis  deceftcrat ,  attamen  ( vt  de  hoc  me  dubitantera 
optime  admonuitf$pe  laudatus,femper  quemihi  &omnibus  laudandus  P.No- 
ris)  in  ea  infcriptioncjideo  Scorpusjalijque  fato  func^i  aurig^  memorantur,  quo 
corurn  pra^mijs  recenfitis  5 pateret,  Dioclcm  illum  pr^ceilifte  OMNIVM  FA- . 
CTIONVM  AGITATORES  QVI VNQVAM  fpedati  fuerunt . 

Liquido  apparent  hic  ,  proutin  alijs  Panuinij  marmoribus  pag.  14.  j8.  & 
41,  5<in  nuperis  duobus  per  nosCap.VI.  pag.  14 y.  produdis,  haben^  corpori 
circumuolutrT,quas  tamen  ita  obftinate  excludit  Barrhius  ad  Stat.  Thcb.  Iib.Vl, 
verf,  ^o^.jVt  membranaceum  quendam  Gloftatorem  inuexerit?  quo  aLutatio, 
locum  e  veteri  difciplina  rede  explieantem,  fefe  expediretj  [  nexufjue  5  diuper 
tergn  lolutHS  5  Bxttit  J  H^i>enamm  nexum  >  ^uo  inuoliitiis  per  tergcifutrat ,  lihera- 
uit )  ne  curru  ,  loris  implicitus ,  traheretur ,  Hs;c  Lutatius ,  Verum  ifti  lunt ,  qui 
noftra  marmora  fpernunt  ?  &  fuis  varijs  leciionibus  (  quas ,  vt  iupiter  Mmer- 
uam  5  pariunt  )  nos  credulos  habere  volunt . 

Rariori  equorum  in  diCti  Abafcanti  infcriptione  nomenclatur^c ,  de  qu5 

ctiam  Cap.VIII.  de  CoI.Tr, 
pag.  255.  aiiqua  attigimus , 
rarillimam  hanc,inter  bmas 
vitreas  lamellas  inuicenu 
conglutinarasjpidura  com- 
parem  damus;  per  quarrL. 
equinum  illud  Onomafti- 
ciim  nouis  hifce  nominibus 
augetur,NICFFORO, 
AEROPFTE  ,  BOTRO- 
CALENE,8<:  ACCITO. 
Plura  eftcnt  in  hSc  lamella 
obferuanda,  lunulafeuden- 
tcs  pe(Soris  ornamentum.., 
fiot<ef^nominagentis(yt  Vir- 
gihus  vocat  )  coxis  inufta , 
pedoralis  fafcia  fub  iugo  , 
fubtugium  inde  Catoni  dida, 
tibialia 


4 
iw 

(0 

l( 


2Uj;. 


In  Mf*feo  Carpineg 


AD     TABELLAM    ILIADIS  341 

A  tibialia,  aduersus  temonis  attritum  in  iugalibus  equis  nwnimentum  &c.  verum 

ne  digreilionem  ex  digrcflionc  longiorcm  cfficiamus ,  in  nomine  tantum  Auri- 

gae  LEAENiNICA  paulifpermorabimurj  fadionis  alicuius  veltigium ,  vel 

natali  folo  decus  qusefitum^in  eo  agnofcentes,vt  ibi  inGARAMANTINICA 

conie\3auimus,  &  aducrsus  Reinerium  audader  corrigentem  retinuimus :  ex 

Lea;  fcilicet  Infula  ,  Cyrenaicje  rcgioni  adiacente ,  Quadrigarium  iltum  oriun- 

B    dum  reputantes .  Quam  celebres  etenim  equorum  ftudio  Cyrcna:  fuerint,  Stra- 

bonis  lib.  XVII.  &  plenius  adhuc  Pindari  teftimonio  notum  elt  3  ilte  enim  in_» 

I      Pyth.  Ode  IV,  Str.  i.  Cyrenem  svitt^zsoy^  honos  equos  hahentem  apellat  5  mox  Odc 

fcq.  in  Epod.  Str.  5.  e^^mTf^ov  lQv(^  ,  equorutn  agttatricem^entem  Cyrenenfes, 

attjue  Ode  IX,  Str.  i.  ^wcrjTr-sjoy ,  equejfrem  Cyrcnem  ,  &  infra  Epod.  Str.  }.  in- 

I      cijtam  certaminihus  Vrbem^  x,XeivaJ  t  aeG^^i^  • 

Ijg  In  hac  quoque  partc  lutt^us,(vt  ad  eam  ex  prolixa,fed  non  fortaire  moleft^  de- 
I  clinatione  pedem  referamus)gymnici.s  Hcpharftioni  fuo  certaminibus  inftitutis, 
Achillem  imitatus  fuit  Alexander ,  tum  enim  certantium  multitudine ,  tumfum- 
I  ptuum pr<emioritmque  magnitudine^  (  ita  Arrianus  de  Lxp,  Alex.  lib.  VII. )  longc 
I  pricrihus  omnihus  illujiriora  fuilfc  conlbt ,  Moris  huius  vctuftatem,  &  exempla_j 
I     celebriora,  vide  apud  Feithium  lib.  I,  cap.  XV. 

Vltimus  tandem  Ihadis  liberO,  qui  totus  in  Heciorei  cadaueris  redemptione 

confiftit ,  EKTOP  KAI  ATTPA  EKTOPOS  infcriptus ,  contrario  csetcris  ordi- 

l>   ne  in  nollra  Tabula  cxpHcatur :  nam  a  dextra  Ixuorfum(vc  fequelam  arguraen- 

ti  versus  eam  partem  qu.^rcndam  indicet)  poftremaE  huius  adionis  feries  proce- 

dit .   Vifitur  cnim  primo  EPMH2  Mercunus  num.  72, 3  quem ducem  &  comi- 

tcm  Priamo  ad  Achillcm  profediuro  lupiter  miferat  verf  534.  Priamum  nPIA- 

;    MO::^num.  73.  ante  Achillem  fiatuere  :  fedet  autcm  humi  Priamus  ,  ante 

j     j^chulispedes  prouolutusVCiC  510. 

"         AXI A  AET2  Achilles  num.  74«  fedens  inducitur ,  antequam  fcilicet  e  fede_j 
furgens ,  fcnium  &:  dignitatem  miferatus ,  Priamum  manu  erexilTet  verf  515. 
Liccntia  aitqua  Plaftes  hic  pariter  vfus  cft  j  nam  Mercurius,priufquam  Priamus 
c  curni  defcenderet ,  &pcnitius  AchilHs  tabernaculum  introijflet  3 
fli  ^.468  et-nsCrj  ts^^iiUUlKP^*  OXv^-rrov  t       ... 

ahijt  ad  altum  Oiympum  * 
Automedon  vero  &:  Alcimcdon  num.  75., Iiue  Alcimus,(quia  pcr  abfciflio- 
nem  fyllabjE  ita  voeatum  fuiftc  ab  Homero ,  tradit  Strabo  lib.  VIII. )  primores 
intcr  Athilhsfocios, 

)^.  57^  tu^eg-dyJ^*  aV*  (t-m^vtii 

\  Hi^sov  "EKr^^sng  Kec^oiXni  oiTis^etpj  a.TJBoivcf 

hene  poitto  k  vehicuio 
Pmarunt  HeElorei  capttis  tnjinita  dona . 
intcr  quaj  lebcs  apparet,  cx  quattuor ,  quos  Priamus  e  fuS  gazS  inter  alia  munC" 
ra  extulcrat  verf.  233. 

tt  tandem  num.  7  6,  Achilles,  6c  focij  iam  di^i ,  Hc^oris  cadauer  in  vchicu- 

lum 


342-         RAPHAELIS   FABKETTI 

lumelcuarunt  verf.  589.;  nudum  hic  quidem ,  vt  magis  pathetica  resforct, 

fed  vcrius,  pdlinm  pulchrum  c^  tuntcam  tndutism  )  vt  Homerus  verH  588, 

cnunciauerat. 

.'     Multo  licentius  verfatus  cft  author  Paruae  liiadis  in  hoc  extrcmo  fui  Poema- 

tij ;  Primo  enim  aduentum  Prjami  ad  tentorium  Aehillis ,  Danaum  proceribus 

admirationi  fuifle  dicit , 

.  j.  quemnet  fudconrux -i 

Turh^QAe  natorum  ^nec  magni gloriaregni  ^ 
al:  OUitum  a)it(e  tenuit  ■)  quin  :ret  inertnis  t 

£t  folum  inuicii  r^Jlrisfe  redderet  hojits : 

Jidirantur  Danaum  pmeres  , 
$i  tamen  ex  Homero  adco  occultus  fuit ,  vt  ipfos  cuftodes,  ipfofijue  menfs,  cui 
adhuc  Pelides  accumbebat ,  miniftros  fajkret .  Item  Priamum  dona  fecuiiL, 
retuliffe, 

His  tAndem precihus ^rand-eui  motus  Jo^illes^ 

jllletiataterra-,corpufaueexan^ueparemi 

R eddidit  HcUoreiitn  ,  poji  hoc ,  fua  dona  refortat 

Jnpatriam  Priatvu.^-, 
quando  nil  certius  eft  apud  Homcrum  ,  dona  omnia  Achillem  acceptafte)  re- 
mi/fis  duobus  pallijs ,  beneque  contexta  tunica , 

-:ijO':r,  Vt  cad^:,?r  tecium  daret  domum  ferendum . 

Jllud  vero  pra:  ca^tcris  inioicrandum  -,  quod  tacita  libro  antecedenti  immolatio- 
flc ,  qua  Achilles 

Duodecim  Troianorum  magnanmorum  fliosfortes 
inf^rias  Patroclo  mifit  5  eandem  in  funus  He6toris  (  de  qua  niltaleapud  Homc- 
riiini )  inopportune  transfert , 

Tuncpyra  conjiruitur ,  ^ua  hisfex  corpora  Graitim  , 
Quadrttpedefaue  adduntur  equi . 

Hic  muta^  huius  Homericse  Iliadis  finis  eft .  Rcliqua^  autem  imaginesynon., 
ex  Homero,  fed  vt  Tabula  num.  77.  monftrat  lAIOT  nEP2I2  KATA  STH- 
2IX0P0N  TPOIKOS ,  ex  llij  excidio  fecundum  Stefuhorum  de  Bello  Troico ;  vel 
Vtnum.  78.AI9IOni2  KATA  APKTINON  TON  MlAnillONyex  Jethiopica 
^rrtini  Milefij'^  vel  denique  vtnum.  79.  IAIA2  H  MIKPA  AEfOMENH 
KATA  AE2XHN  nTPPAION,ex  lliade  Parua  LefJ^  Pyrrh^i-,  nobis  explican- 
d^  proponuntur, 

Antequam  vero  ab  Homero  difcedamus ,  opers"  pretium  erit ,  columnanij  9 
qua  Icgi  potuit,  amphori  charadere  tranfcribere ,  ( tota  namque  ad  Iliadem,  a 
fcptimo  nempe  iibro  vfque  ad  finem ,  pertinet ,  prout  alia  deficiens,  anteceden- 
tiumlibrorum  argumcntum  certo  indicio  comprehcndebat)&  verfionem^  re- 
gi9ilS§*pponere  :  nam  quamuis  nil  noui  praeter  a  nobis  expofita ,  quoad  libros 

rr:-.  '  fuper- 


,1 

l'1 


AD    TABELLAM    ILIADIS        345 

fupcrextantcs  aftcrat ;  compendium  quoddam  partis  abrupta;  5  &  librorum  qui 
dcfidcrantur ,  ex  ea  faltem  habcbitur . 


Jchim  autem  murum  O* 
fojpim  fxcmnt  cir- 
ca  naues ,  Vtrif- 
que  a.  eorum  hene  arma^ 
tii-i  O* pttgnam  in 
campo  committentihus  y 
Troiani  ad  'vfque  murum 
Achiuos  perfe^uuntur  , 
O*  nocie  illa  ad 


01  A  AXAIOI  TIX02  TE  KAI 
TA(|)PON  nOIOTNTAI  nE 
PI  TA2  NAr2  AMO^OTEP 
ON  A  ATTON  EZOnAIS 
B    5    ©ENTONKAIMAXHNENTa 
DEAia  STNA^ANTnN  OI 
TPOES  EI2  TO  TIX02  TOTS 
AXAI0T2  KATAAIOKOTSLNf 
KAI THN  NTKT  E KEINHN  EHI 
1 0TAI2  NAT:§IN  nOIOTNTAI  THN  nauesfaciunt 
C        £n ATAIN  T0I2  AE  TON  AXAI      cafirametationem ;  fed  Achi- 
ONAPI2TET2INAOKEI  .  •  , 
'  •  SAMENOi:S  •  -  An02 
TEIAAI  nP02  AXIAAEA  A 
j  ^FAMEMNON  AE  AOPEASTE 
nOAAAS  AIAOSI  KAI  THN 
0        BPI2EIAA  01 AE  nEM«I)3EN 
TE2  nPOS  AYTON  OAT22 
ET2  TE  KAI  OOINIS  nP02 
loAfe  TOTTOI2AIA2  AnArrE 
AAOrSIN  AXI AAEI  TOT^  AO 

ror2  *  Tor2  Aoror^  hap  af 

\        AMEMNONO2  O  A  OTTE  nPQ 

2AEXETAI  TA2  AOPEAS  OT 
15TE  STNAOPEI  AIAAT^AM 

EN02  ATTOIS  BOH0EIN 

01  A  API2TEI2  TATT  AKOT 

2ANTE2  KATA2KOnor2 
>        nEMnor2INOAr22EAKAI 
30AIOMHAHN  OTTOI  AE  AOAQ 

NI 2rNANTH2ANTE2r$  EK 

T0P02  AnE2TAAMENO  KATA 

SKono  nreoMENoi  hap  at 

TOr  THN  TA2IN  T(iN  TO  2TPAT  fo  orciinem  eorum  qui  ca^ 
'<  ^50nEAON«)rAA2§ONTONAT       ftra  cuflodiehant -^  e- 
TONTE  AIA$0ElPOr2INKAI         a^ue  deuaflant ,  & 
PH20N  TON ePAKON  MET  A  Rhefum  Thracum.lRcgemJO^cum  ipl 

TTOr  AE  KAI  AAAOrS  Y.AlKkBO^foetiamalios  ;  &fuhripien- 
TE2  TA2  mnor2  Eni  TA2  NA      tes  equas ,  ad  na- 
40T2  E AATNOT^iN  HMEPAS  AE      ues  impellnm  .  Diea. 

TENO-' 


uorum  Optmatihus  'videtur 
«     •     '     •     •     mit' 
tere  ad  Achillem  ;  A- 
gamemnon  a,  dont^ 
multa  dat ,  & 

Brfeidam  '-,  (fui  vero  miljiffi^ 
erant  ad  tpfum  ,  Viiff- 
es  fi^  Phcenix  ypr<tter 
a*  iflos  Aiax ,  annun- 
ciant  Achilli  fer- 
vwnes  ^fermones  nomine  Agm 
amemnonti :  ipfe  a,  necjue  rc" 
cipit  dona ,  ne- 
t^ue  mcifflm  dat  j  renu^ 
ens  ipfls  auxiliari  • 
Optimates  a.  hiec  audi" 
entes  j  exploratores 
mittunt  Vlyjfem  O* 
Diomedem  j  i^i  a,  Dolo^. 
ni  occurrentes  j  ah  Hic» 
tore  mtffo  explora- 
tori  tfcifcitantes  ah  ip- 


fiQ 


m 


RAPHAELIS  FABRETTl 


\ 


naues  tnuicias,  Patro^ 
clus  d'  tniffus  ab  Ach' 
ille  tfcifcitatur  a  TS[ef- 
tore     •      o     •     •      •      • 
HeBora.     ••♦!.♦ 
»      •  portas      »     •     •      • 
»     •     ♦     GracQrum  j  cj?* 
pritliatur  ante 
naues  .  Dutn  a.  pugnafle' 
ret  t  Achilles  d 

Patroclo  ea  qu^  ad  pu^nam  fpeBdnt 
audiens ,  i^fup- 
plicans  ipfum  auxiliari  ^ 
•     '     mittere  ad  GrX' 
cfls  5  njidens  Protg' 


rENOMENHS  MAXHN  STN  A  faSlo ,  pu^nam  conf' 

nT0T2I  KAI  TON  API2TE  'runt  y  O-  Optima- 

nN  TA  ONOMATA  AFAMEM  tum  nommafum ,  /i^amcm- 

NON  AI0MHAH2  0AT2SET2  M   non ,  Diomedes ,  Vlyffes ,  M 

4  5  AXAON  ETPTnTAO^  Eni  TA         achaon.,  Eurypylus  ad 
2  NAT2  ANAAQTOTS  nATpO 
KA02  AE  nEMa>3EI2  HAP  AX 
IAAE02  nTNQANETAI  NE2 
T0P02     ^     •     THN     '     .      * 

fOZKTOP  AE  •  HSA2TA2     -■     \ 
TONnTAA2   .     ^     •      ,     » 
ninTI  TON  EAAHNON  KAI 
MAXHN  STNAnTEI  HPO  TON 
NAON  TH2  AE  MAXH?  FENO 

f5MENH2  AXIAAET2nAPATOT 
nATPOKAOTTAHEPI  THN  M 
AXHN  AKOT2A2  KAI  AEO 
MEN02  BOH0EIN  ATTON 
.   .  .  nEM^AI  TOI2  EAAH 

'^O^IN  lAON  THN  TOT  HPOTE 

21 A AOT  N ATN  KAIOMENHN  mMftlat  nauem  ardentem  \  mit 
nEI  META  TON  MTPxM^TAONON    tit  cum  Myrmydonihus 
TON  nATpOKAON  TOT2  mil        Patroclum ,  e- 
OT2  ATTOA0T2KAI  TOI2  O       quos  ipftdans-^O"  ar^       - 

<5SnAOI2TOI2  ATTOT  KA0OnA 
I2A2  lAONTES  OI  TPOE2  ATT 
OT2  AHANTES  ^ETFOT^IN 
EN  AE  EniTPOnH  TATTH  IlAT 
POKA02  AAAOT2  T£  IIOAAO 

70T2  AnOKTEINEI  KAI  SAPHHAO    ss  occidit ,  c^  Sarpedo 
NA  TON  AI02  T0T2  AE  AOinQT  fta  lonis  filium ;  at  relipo- 
2  E2  TO  TIX02  KATAAIOKEI        s  ai  murum  'vfque perfequitur » 
E  KTOP  A  ATTON  ^ ATAE A2  A       He5l»r  a.  ipfutn percutiens  oc- 
nOKTEINEI  KAI  TON  On AON  EF  cidit  ^  tl^  armorum  com" 

7  f  KPATH2  FEINETAI  MAXH2  A        pos  euadit .  Pugnd  nje- 
E  nEPI  TOr  NEKPOT  FENOME       ro  de cadauere  fa- 
NH2A     •     •     »     E5An     •     •       Ba     '     *     '    ^"     l  .  l 
AI  AXIA      •     4      o     .      •      $    .       perAchil     •     •     ♦     *' 
E02HQETI2-     •  EPXETAI  HP    £>«w  7*to     •     *     w/M- 

Soo2  H€)AI2TON  AITH20T2A  d  Vukanum  .peittum 

nANOnAIAN  OA  ATTHN  ET         inte^ra  arvia',ipfea.eaalacri' 
©TMQ2  nOIEI  01  A  AX AIOZ  TO    fer  confch .  4chiui ai 

SOMA 


♦fic 


misfnis  inflru- 

ens .  Videntes  Troes  ip- 

fos ,  omnesfugiunt . 

In  hdc  a,  delegatione  ,  PH' 

trochs  aliof^ue  mult 


1 


AD    TABELLAM    ILIADIS        345* 

2OM A  Tor  nATPOKAOT  Eni  TA  corpus  Patrodi  ad 
2  NAT2  AIAXOMIZOT2IN  TON  naties  transfermt . 
S5AOnAnNTnOTH2  0ETlA  Jrmisa.kThetid' 

02  ENEX©ENTnN  THN  BPI  e  ailatis ,  Bri^ 

2HI AA  AFAMEMNON  AXI A AE I    feidem  Jgamemnon  Achilli 
AIA02IN  AXIAAET2  AE  •  •  dat:  Jchilles  autem  •  • 

TON2KAMANAPONKATAAIC2      Scamandrum  perfecu- 
903AS     »      •     OnAIONAIlO  tus     •     *     '     *     oe- 

KTEINEI AXIAAETS  AE  TON  EN  cidit .  Achilles  a.  ijs  in 
TO  nOTAMO  AIA^rrON  fluminefugientil>us, 

TON  ATTON  EKTOPA  MONOM      ipfum  HeBorem  [ingularipn. 
AXON  AnOKTEINEI  KAI  TA  OIlAAgnans  certamine  occidit-,  <i^  arma 
P5  AAMBANEI  KAI TON  NEKP  recipit^&  cadau- 

ON  EKAHKAMEN02  EK  TOT  AI     erfufpendens  ex  bi- 
$POT  AIA  TornEAIOT  EAKEI     ga->per  campum  trahit 
EnlTA2NAT2KAITQNnAT         adnaues :  &  Pat- 
POKAONQAi^AS     •      •     ^  roclumfepeltens     •     •     • 

(lOO TON  AFIS         .,..,.     facri- 

'     TEION  O  AE  nPIAM02  Eni  TH2  ficiorum .  Priamus  'verofuper' 
NA02  nAPA  FENOMENOS  EK        nauem  aduemens ,  Hec-^ 
TOPA  ATTPOTTAI  HAP  AXI A  torem  redimit  ah  Jchii^ 

AEO2EnANEAQ0NT02  AE  le .   Reuerfoautem 

ilo  5TOT  riPIAMOT  nA  AIN  EIS  Priamo  rurfus  in 

THN  nO AIN  Q AnTOT2IN  Ctuitatem  ,  fepeiiunt 

01  TPOE2  KAl  TON  TA<I>0  Troes ,  (jr  fepulchru^ 

N  ATTOT  KATA2KETAZOT2I  m  ipfus  in(iruunt . 
Hoc  qualitcrcumque  lacunis  reli(Sis  explcuimus ,  quas  (  vt  Seldenus  in  mar- 
imore  Arundelianoacutiflimeexcquutuseft  )  alius  quis  forfan  ,  otio  magis  & 
ingenio  abundans  ,  feliciter  fupplebit  i  cum  hocmarmor  non  ilIonouitate& 
dignitate  inferius  videri  poflit  j  decantatum  illud  fciliccc  miraculumjr/^i^/^  nttci 
inciufte ,  reuera  repraefentans . 

Remanet  aliquid  de  Homcri  cffigic  ,  &  frufto  fimilis  operis ,  quod  ab  erudi- 
tifTimo  Bellono  nos  aecepifTe  diximus ,  hic  adnedere  y  vt  poftea  ad  aJia  noftrx 
Tabuls,  ex  dcreli(5tis  per  Homerum  concinnata» ,  non  amplius  intcrrupta  narra- 
tionc ,  redire  poflimus .  Antiquiflimam  omnium  Homeri  imaginum  ex  num- 
mo  a  Chienfibus  in  eius  honorem  cufo ,  publicauit  nupcr  &  exornauii  Leo  Al^' 
latius ,  &  libro  fuo  de  Patr.  Homer.  prjemifit  5  noftras  huic  (  quantum  paruitas 
nummi  eomparationemadmittit)  in  plurimis  confentientem ;  vtraquc  cninij 
barbam  habet  horridulam ,  &  crifpam ,  nec  nimis  longam ,  caput  diadematum  > 
fedentis  habitu,  &  volumen  ambabus  manibus  tranfuerfum  gefl:antis  .  Eanu 
hanc  t^,e ,  quam  antic^uitas  fthi  traditam  per  manus  conferuauit ,  optime  conieda- 
tur  Allatius  in  Pj«E|at.  adi.e>i.  pag.  27.)  ^  ex  alia  apud  Fuluium  Vrfinum  ia^ 

X^  Imag, 


34^        RAPHAELIS    FABRETTI 

Imag.  III.  Vir.  pag.  XXI.  Imprefl'.  Kom,  in  fol. ,  probare  nititur ,  aducrsus  easA 
Homeri  icones ,  barb4  longa ,  propexacjue  infignitas ,  quas  ab  Afinij  Pollionis 
ingenio  emanaflc,  &  in  hac  Vrbe  propagatas  eile  crcdidit .  Eius  igitur  conie(3:u- 
ram  firme  admodum  hoc  Bellorij  fragmentum  inftaurat ;  Grsecus  enim  artifex 
facilius  ex  vicinis  BibIiotbccis>feu  ctiam  cx  ipfisTempWs  Homero  ered:is,(quo- 
rum  vnum  SmyrncE  memorant  Cicero  in  Orat.  pro  Archia  6c  Strabo  hb.  XI Vj 
alterum  a  Ptolemseo  Philopatorc  extrudum  ,  iElianus  Var.  Hilt  hb.  XIII.  cap,  ^' 
XXIII.  tradit  j  ftatuifcjue  in  celcberrimistotius  Grsciae  locis  con(picuis,  nempc 
tam  in  Qlympijs ,  quam  apud  DelphosjPaufanise  aetate  adhuc  extantibus,  vt 
hb.  I,  Eliac.  &  lib.  X.  Phocic.Iegitur  j  verce  imaginis  excmplum  componere_, 
valuitj  quamRomanus,  cuipromiflam  6ccomptamQuirini  autNumcc  bar- 
bam  ,  e  patris  more  potius ,  quam  ex  Gr$canicis  monuinentis,  imitari  placuit. 

Decipitur  autem  Commentator  Vrfini  Faber  pag.  /\.6» ; 
putans  Hermam  illum,  in  quo  grsecum  epigramma  in- 
fculptum  vifitur,  effigiem  Homeri  adhuc  continere:quia 
Herma  capite  mutilus  eft ,  &:  ipfemet  Vrfinus ,  fl:atu« 
truncum,  e  quo  Homcri  facicm  exhibuit,apud  Card  na- 
lem  Farnefium  in  Indice  extarefcripfit.  AlijveroirU 
diadematis  honore,  &  barbae  forma  Jimiies  Homeri  vul-  ) 
tus  poftea  emerferunt ,  Gr^ecorum  quidem  artificuiiL.  |l 
opera ,  quale  efl:  caput  Homeri  in  Hortis  Ccjslijs ,  &  Her- 
ma  grece  infcriptus  OM  HP02  apud  Casfios ,  alJDicjue. 
QucE  omnia  fimulachra  mire  conueniunt  cum  ca  quam 
hic  in  fua  rnagnitudine  vides  Homeri  effigie ,  in  celeberrimo  Bouillenfi  marmO'?  i 
re  per  Archelaum  Apollonij  F.  Prienenfem  infculpta .  i 

Integrum  Homerici'apotheofjs  argumentum  huiclapidiconfignatum,  ha- 
bcs  apud  P.  Kirchcrium  in  fuo  Latio  hb.  I.  par.  II.  cap.  VII.  pag.  80'  >  cuius  ex- 
plicationem  vti  examinare  non  vacac ,  ita  in  rc  non  parui  momenti  incuriani 
incidenter  fupplere,  in  Homeri  laudem ,  &  veritatis  aflcrtioncm,  ac  etiam  vC 
V.C.  loanni  Cupero  in  eandern  cxpofitioi?em  infudanti  fuppetiaspronoflra™. 
tenuitatefcrarnus,neceflariumduco.  \ 

Quamobrem  totam  Homeri  fedentis  imaginem  hic  repeto ,  quam  fupri 
Tab.  III.  ante  initium  huius  Opufcu!i,aIteri  Bellorij  fociam  dedi .  Hanc  itaquc^' 
quam  ex  autographo  in  vtdibus  Columnenfibus  Illufl:riflimus  D.  Marccllus 
Seuerolius  femel  &  iterum  mecum  recognouit,  (  vt  eundem,  ob  ingenij  pra^- 
Ihntiam ,  &  amceniorum  iludiorum  focietatcm ,  in  examcn  omnium  mearum 
cogitationum  adhibere  foleo  )  hanc  inquam ,  fi  cum  KircherianS  conferas ,  ioj 
pluribus  illam  cmendandam  efle  patebit.  Et  primo,  fub  priori  muhebri  figuri  > 
nos  rupto  marmore  ••  KOTMENH,  eocjue  fuppleto  OIKOTMENH,  T^rraw 
Aiatfetn ,  Cibelem  ,  fiue  Kheam-y  plane  &  perfpicue  Icgimus ;  apfi  vero  (  confcn- 
tientc  Spanhemio  male  oculato  tcfle  Diflf.  V.  de  Pritft.  &:  Vfu  Numifm.  pag. 
4§i>. )  ETME AIA  nefcio  vnde  emcrfit  j  hancque  ob  dulck  cantica  Homero  cor 

ronam 


AD    TABELLAM    ILIADIS 


347 


*  ronam  imponere  fingit ,  quam  nos  confenfu  totius  Orhts  (ibi  traditam  inferimus, 
Cibcli  autem ,  Teu  Magnx  Matrhcapitis  fummf  pr^eclarum  infgne ,  Turrim  nimi- 
rum ,  cmendatio  noftrareftituit,  vbi  apud  Kircherium ,  columna  intcr  hanc  6i 
virum  alatum  a  Isua  ftantem  ereda  eft .  Quod  fi  Aegyptia  interpretamcnta_i 

cum  Kircherio  magis  arrideant ,  iftdem  cum  modio  in  ca- 
pite(quam  eandem  cum  Terra,  Seruius  ^  xMacrobius 
conftituunt)  hic  agnofcendam, retenta  eadem  fignificatio- 
ne ,  non  abnuerim :  &:  fortafte  propior  modio ,  quam  turri- 
tx  coronasjhic  capitis  ornatus  dici  poteft  j  vtque  diftinciius 
comprehendatur,  libet  eum  feorfim  propria  magnitudine 
cxhibere , 

Adlatushuius  0IK0TMENH2  ei  iungitur  XPONOS, 

Cue  is  Saturnu5  llt,  3c  setcrnitatem  fignificet,  ^«o^  annis 

> /ifwmwr^vt  Cicero&  Ladantiusdixerunt  j  fiue  Tcmpus, 

vtpote  alas  geitans  ,  icternitatis  itidem  imagmem  iuxtaj 

Platonem  5*:  Pythagoricos,Saturnus  enim  K^pVos  (^uafiX^o- 

vos  5  idefi  Tempus  dtcitur ,  iuxta  Seruium  ad  III.  Aeneid. 

verf.  1 04.  j  fiuc  Cfflum  ipfiim ,  vnum  &  idem  cum  Satur- 

b  no  cx  Varrone ;  Kirchcrij  interpretationem  eftugit,  quia  ipfe,  nulla  fignificatio- 

ne,KIP0N02  legit :  &  dode  fed  inopportune  Spanhemius,  'S  XP0N02  aperte 

expreffum,  ex  duabus  literis  KH,  vctufto  more  locum  X  hterse  occupantibus,in- 

telligi  voluit .  Nos  igitur  Qx\i  Tcrrzeque  in  Homeri  venerationem  confenfumj 

fcu  vtriufque  Poematis  eiufdcm  (  quahbet  enim  manu  fuum  volumcn  geftat^ 

SEuiternitatem,  ^rnunquam  interituram  memoriam,  polliceri  credimus . 

1        Quos  Kirchcrius  ad  Homcricse  fcllGe  latera  genios  ajiames  Jegyptiaco  leflitu  » 

tP*£eflu ,  O*  in  manu  alterius  fla^elium  o<p'.o/u,o§<pov ,  fymholum  energi<e  inprofligan- 

disTyrannorum  'vitijs  y  tP* 'vitioforum  hominum  flagitijs-y  commentus  fuit  5  nos 

mulierum  fpecic,  eam  qua:  ad  dexteram  lliadem ,  qu^  ad  finiftram  Odyffeam-i  ex 

fubiedis  titulis  IAIA2  OAT22EIA ,  &  cx  vtriufque  fymbolis  ,  ficih,  nec  lon- 

ge  petita  coniedura  iudicamus .  Enfis  namque  huius  j  heroum  gefta  j 

»  C?*  pugnatafacro  bellafub  llio 

exprimit,  prout  aphlaftum  huius  forma;  in 

alterius  manu ,  nauigationcs  &c  maritimos 

,     Vlyflis  crrorcs ,  atque  adeo  ipfam  Odyf- 

feam  demonftrat .   Aphlaftum ,  inquam , 

quale  in  maritimx   potentia:  oftentatio- 

5  nem  Tyrios  in  nummis  vfurpafle ,  pluries 

obferuat  Vaillant  in  Hift.  Reg.  Syria? ,  dcprasfertim  in  Demctrio  Nicatorc_, 

pag.  zS^.&iSp.  6(:proprie  ad  maristraicdusfignificandos,  Neptunumcum 

cum  codem  aphlafto  in  manu  expreflura  videmus ,  tam  in  nummo  Vefpafiani 

4.  apud  Triftanum  pag.  287. ,  quam  in  alio  Titi  apud  Oifelium  Tab.XXX VI.' 

num.  1 2.  pro  rcditu  eO|-undem,  ex  Priente  ad  capeflendum  Imperium  percuflfis, 

Xx     1  Adfcri- 


34«        RAPHAELIS    FABRETTI 

Adfciibitur  quoque  ab  Autlioie  Iniius  marmoris Homero  illud  obfcuri  argu- 
inenti  poematium  Batrachomyomachia  y  (  dubitantibus  fane  Vita:  Homeri 
Scriptoribus ,  Jioc  ei\  tam  Proclo ,  quam  Authore  anonymo  apud  Allatium  dc 
Patr,  Hom.  in  finc  fux  Prsefationis  )  vt  ex  muribus  in  imo  foHo,  volumen  hinc 
?nde  arrodentibus ,  infertur  j  quod  nec  pariter  Kircherius  aduertit ,  ^gypti^ 
myfterijs ,  in  Gra;co  tjuamuis  poeta  &  ftatuario  euolucndisjintcntus . 

Aflerta  cum  Allatio ,  nifaHimur  >  veriori  Homeri  effigie ,  ad  nonnulla  adhuc 
circa  eam  confideranda,  cum  eodem  fummatim  procedemus  .  Ponderat  enimj 
yittarum  honorem  cum  Regibus ,  Imperatoribus,  ac  Sacerdotibuscommunem; 
Mufirum  fiquidcm  Sacerdos,(quas  in  fella  plaudentes  &  ludibundas  in  U.Tab, 
defcriptas  vidcs  )  quin  &  totius  naturas  Mylta  Homerus  fuit ;  quem  proptcrea 
pallio  amidum  dicit,  Philofopho  etiam  conueniente .  Subdit  Allatius,  ideo  fe- 
dentem  exprcflfum ,  fiue  do(3;rinaj  caufsa  decreta  illi  cathedra  ,  fiue  quafi  apo- 
theofis  indicio ,  quam  templa ,  vt  diximus,  illi  ercdla  ,  &  integrGe  tcrtiie  Tabulfe 
apud  P.  Kircheriqm  contextus ,  ara  &  vidima  ftatuta ,  luculentius  probant . 
Karum  etiam,  &  ipsa  ,  vt  puto ,  vetuilate  exoletum  poftea  morem ,  ChiorurrL, 
nummus  ,  &  Bellorij  Tabella  reuocant  j  volumine  non  in  communem  modum 
confcripto ,  lineis  tran^iiersa  dudis ,  vt  in  hoc  primo  exemplo  j 


fed  fine  linearum  perpctuo  versus  vmbilicum  diredo  ,  vt  in  II. :  itaut  aexlg , 
fmefpatium  inter  lineas ,  hoc  eft  inter  duas  areas  fcriptas ,  quas  Hefychius  vocat 
TTs^iy^cpBi?  ,  hac  fcribendi  forma  plane  intelligatur .  Ncc  abfque  ratione  id  in 
poeticis  libris ,  magnse  praefertim  molis,  peculiare  fuifle  credo ;  quandoquidem, 
craflum  volumen,  latitudinem  quoque  congruam  &  refpondentem  expofcebat, 
qu£E  carminum  conftriiftam  breuitatem  longe  cxcefliflfet ,  &c  vacua  inaniaque_, 
fpatia  inutilitcr  reliquifl^et . 

Variare  aliquantulum  in  materie  fragmentum  hoc  Bellorij  a  noftro ,  iam  di- 
bcimus ',  in  arguraento  coincidere ,  ex  fequenti  chara(5terum  eiufdem  verfione_, 
apparcbit. 

A2;i  ,  .     . 

2AITHS  ... 

M0r02KAI  .      /^W,(^ 

^oroSTPnSI  2         .  i^nommiaTroimlfy 

MQS  EFEPSIS  KAI  ,  'fHfcHatio.tir 

nP02 


i 


G' 


ft 


D 


AD    TABELLAM    ILIADIS         34^ 

nP02  nOSIAONA  K  ad  Uptunum ,  ^5^^ 

STMM  AXIA  TPOSIN  KAI  auxdium  TroianK,  ^ 

^TIR  EITI  NAT^I  MaXH  fuga.  Jd  nxues puona, 

Aor  BOH3HA  KAI  2APnHA0N02  3A   cU  auxilmm,  tsr  Sarpedonis  mo^ 
NAT02  KAI  nEPI  TOTNEKPOT  MAXH     rs  ,  f^  cina  cadauerpupna  , 
KAI  n ATPOKAOT  ANAIPE2I2  er  T^atrocli  occtfto , 

KAI  nEPI  TOr  NEKPOr  e?*  aVr^  cadauer 

MAXH  KAI  ANTIAOXOr  /7«^««  ,  (^  Jntilochi 

AnAfrE  AIA  nPOi;  nunctum  ad 

AXIAAEA  HEPI  Jchi//em  de 

HATPOKAOr  Patroc/o. 

OnAOnOIA  Jrmorum  confeiiio, 

Et  quidcm  fimilliinacft  charadeium  forma^eadem^uc  column^e  in  quainlaipti 
luntlatitudo,itautnccIum  eiufdem  fie- 
culi  cum  noftra  Tabulajfcd  eiufdem  ftyli 
eile  dixeris :  nifi  quod  Bellonj  frullumu 
Vtrinque  infculptum  ,  imagines  longe 
noltris.  maiores  continet  ,  vt  in  hoc 
exemplo,  ad  carum  magnitudinem  coin-. 
-pofitoj  v.dcreelt, 

.  Vix  tandcm  aliquando  in  femitarnre-^ 
ueitimur,  wS:  promiliam  Homericifup- 
plementi  expianationcm  cxordimurjnon 
quidem  ex  Stelichoro ,  Ardino ,  aut  Le- 
Ichc,vt  Tabula'  inf..riptio  pra:fefert,quo- 
rum  jpfa  fcre  nomina  intcrierunt ;  fcd  ex ' 
Cointo  Smyrneco,  quem  Quintum  Ca-|| 
labr-um  nolhi  vocant ,  alijfuc  fuperftiti- 
busGtcecis  authoribus,  cjui  modicadi- 
fcrcpantia  ,  dcperd  torum  illorum  defe- 
dum ,  vt  videbimus ,  vtcumque  nobis 
farcire  poterunt ;  pollquam  neque  e  no- 

ftris ,  Maccr  ,  de  quo  Ouidius  de  Ponto  jib.  II.  Eleg.  X.  ita  ait , 
Tu  canis  aterno  'juidquid  reBah^t  H  mero , 
'He  carfant  fumma,  Troica  Bel/a  manu , 
leth^x  obliuionifcfeer'pcrevaIuit.   De  tribus  illis  Stefichoro,  Ardino ,  &c 
Lefche,  pauca  ea  quce  dici  valent,  lam  in  vnum,  ex  Suida  pra:cipuc,  &  Eufcbio, 
coegit  Laurentius  Craflus  in  libello  de  Vitis  Poet.  Grsc.  italice  confcripto ,  ad 
quem  Ledorem  ablegamus:  6^tantum  ex  indicata  fub  num.  75».  Tabulie  epi- 
graphe,  notaii.us ,  auth  Tem  Piru.t  I/iadis ,  hadlenus  apud  dodtos  non  omnino 
certum,  Lefchcn  impoftcrumproculdubiodicendum  efl^e. 
Series  huius  fupplememi  5  fub  ca  quaj  ad  kuam  deficit  columna  incipiens , 

tota 


35-0        RAPHAELIS  FABRETTI 

tota  cius  columnse  iatitudinc  initio  carct :  aliquod  autem  Pcnthc(ilca?facinus 
continerc  debuit  i  &  fi  conijcerc  licet  cx  vltima  antcccdenti  ryllaba  KH^^,  qux 
nomen  hoc  nOAAPKH2tcrminat,vulnusfortallcquod  hafta  huicinflixit,iuxta 
Q^Smyrna:um  Paralip.  iib.  I,  vcrf.  237. ,  cx  quo 

Protmus  inter  manus  fociorum  fuorutn  expirauit  i 
is  enim  intcr  cos  ,  cjuos  Penthelilca  proftrauit ,  pr^cipuus  nobilitate  fuit,  vtpote 
Iphicl  i  filius,  &  Protefiiai,lluc  loiai '  vt  priltino  nomme  cum  Hygino  Fab.CIII. 
eum  voccmus)  gcrmanus  frater,  liiad.  lib.  II.  vcrf.  70  tf. 

Qua^  vero  primo  legunturfub  num.8o.  funt  Ach  llis-^  &  Penthefile<e  nomina, 
AXIA AET2  nEN0E2IAEIA  \  vnde  neccs  per  Peiidem  huic  generof^c  viragi- 
ni  illata  colhgitur  5  non  certe  Q^Smyrnx'i  narrationi  conformis ,  fed  potius  Pa- 
nsEni  pidura:,  de  qua  Paufanias  in  Jbiiac.  lib.  V.  Pemheflea  animam  exhaUt ,  0* 
AchiUesea.m  fujiinet  :  in  Quinto  namque,  Achilies  eam  in  puluere  iacentem 
contemplatus ,  poftquam  illam  caflide  fpoiiauerat,  grauitcr  contrillatus  dicitur. 
Prastcrca ,  nec  grauis  liiius  armatur^,  quam  Quintus  a  verf.  141.  proHxe  defcri- 
bit  5  indicium  in  noftra  imagine  apparet ,  fed  armorum  ncgicLtus ,  &:  heroicus 
ille  cultus ,  quo  cam  Polygnotus  apud  Delphos  inter  aiias  iliacsc  huius  tragoe- 
Aix  perfonas  depinxit,arc«w  habentem  Scythicts  fimilem ,  O*  pardi  pellem  humeris 
gnentcnt ,  Vt  idem  Paufanias  lib.  X.  in  Phocic.  j  ex  quibus  piifluris  coliigit ,  Po- 
lygnotum  Lefthx  pcefim  per'egi{l'e ,  prout  bc  nos  ex  nonnuiiis  huius  Tabuise 
figuris  oftendimus .  Occifum  a  Pcnthtfiha  Jchtlltm  ,  Thettdis  Matris  precihus 
in  vttam  reuocatim  ,  (fr  Penthefilea  intcr^wptd  j  ruyfum  ad  orcum  redt^ffe  ,  hy- 
perbolicus  fcr.ptor  PtoIema:us  Hcph^ftion  initio  iibri  VI.  apud  Photium  Cod. 
CXC.  commentus  fuit .  Hoc  fciri  tantum  volo ,  nam  credi ,  necli  vellem  ob- 
tinere  polTem ,  nifi  a  pueris  qut  nondutn  <ere  iauantur-i  quaha  funt  pleraque  huius 
authoris  iou<e  ad  lanam  eruditionem  hifion^e  . 

Penthelileae  occifio,  de  qua  hunc  nummum  (ve- 
rum  nc  an  falfum  ahj  viderint)refcrt  Occo  in  Traia- 
no  pag.  1 1 5.  T^f^yrr*  dicacitatem  cxcitauit ,  vt  im         ovax,^ 
proba  oratione  ^c/»/7/f»zobiurgaret,  Smyrn.  verf.  V  VPtNTLsiLEA 

710.5  ob  quam  ira  percitusnum.  8r.  eumpugno 
impetitum  5  dentibus  ad  terram  effufis ,  letho  tradi- 
ditVerf.  740.  AXIAAET2  0EP2ITH2  num.  81. 

ANTIA0X02  /imilochus  num.  8i.  dum  Neftorem  patrem  protegit,ex 
QJsmyrn.  lib.  II.  verf.  243.  fub  JVIemnonis  hatla  cadit  verf^  %  f  7.  quem<:hari- 
tatis  fcnfum  laudauit  in  hoc  epitaphio  XIIII.  AriftotcleS)  (  ft  is  fuit ) 

Oe  GiJtVc*'  cv  T^in  ^vaeifd^^'  'vsoiri^  • 
"Hfflons  Jntilochi  5  'virtutif^ue  ecce  fepuUhrHfn  ) 
Troi.€  feruato  quigenitore perit . 
Iicjqgon  Aufoni^Sj 

Conftl^i 


Achilles  armjtut 

inieiiicieDs  Ctnthe- 

fileani 


; 


AD    TABELLAM    ILIADIS         35-1 

*  Conjilijs  hliojue  honus  5  (  ^«<  copuU  rara  ejl  \ 

Carus  0"  Jtrtdis ,  carus  O*  Aeacidis ; 
Prxmia  vinutisjimulf  0*pietatis  adepttts  j 

Seruato  Jntilochus  T^ejiore  patre  obij ; 
tion  hic  ordofuit ;  fed  iujiiiis  ilUfuperJles  y 
Troiacapijine  quo  perfda  non  poterat  - 
B    iacet  autem  (  vt  filiali  pictati  debitum ,  verbis  Philoftratj ,  cncomium  perfolua^ 
mus  5  in  Imag.  lib.  II.  cap.  V^H, )  adolefcentulus ,  nec  tnjiis ,  nec  'Vt  mortuo  affimi" 
lis )  clarufque  ac  ridens ;  nam  Utitiam-j,  quam  ex  feruato  conceperat  patre^,  infaciege-i- 
rens  Antilochus ,  cufpide percujfus  tnterijt-)  O*  vultum  amma  reltqutty  non  vt  doluitj 
/ed  vt  Utitia  ohtmuit .  Addo  ex  Homero  quoque  Odyff.  lib.  IV.  verf.  187.  An- 
tilochum  a  Memnonc  occifum  colligi , 
6       Achtlles  a  Ncftore  ad  vlcifcendam  Antilochi  filij  mortem  accitus  verf  3  89« 
cum  Memnone  congreditur  num.8  3.  AXIAAET2  MEMNQN :  paribus  quidem 
armis ,  nam  Memnoni  in  Auroras ,  vt  Athilli  in  Thetidis  gratiam  a  Vulcano 
conftru<^a  fuifle,tradit  Virgilius  iEneid.  Vlll.  verf  384.  6<:  in  tranfitu  tangit 
idem  Smyrnaeus  verf,  454.  j  ac  diuifis  Deoruni  ftudijs,  poft  mutua  vulnera.,  ^ 
tandemj 
D         y/,  541  Mg/avovflt  c^7ov  Jtto  g^i^mo  9e/a=9A* 

E^£To^g  ,  tSJ^'  at^xh  Xv%  ■noXuij^r(by  cticcv  •■ 

Memnoni  Dea  nato  m  ima peElorts 
Pelides  'vulnuf  injitgn  -fO*  per  tranfuerfum  liuidus  enjis 
I  Erumptt ,  atque  protinus  iucundum  etus  <euum  abruptum  erat  l 

Procumhit  igitur  in  ntgramfaniem ,  c^  vajia  ipfus  arma  tntonant, 
Hoc  idem  fingularc  certamen  Bathyclem  Amyclis  pinxifte,rctulit  Paufanias  irui 
Laconic.  lib.lll.  &;  ignotum  qucndam  pii^orem  apud  Olympia  lib.  V.  matribus, 
Thetide  &  Aurora  congreflui  alkntibus,  quod  fortafie  hafta ,  vt  noftrarum  ico- 
num  geftus  innuit ,  non  enfe  vt  QjSmyrnseus  defcribit,  perfe^^um  fuit.  Pliis 
!  variat  Diodorus ,  dum  per  infidias  a  Theflalis  Memnonem  fublatum  fuiflfe  tra- 
dit  Biblioth.  lib.  II.  cap.  VI.  5  &  Philoftratus  lunior ,  qui  vt  Homerica  omniaj 
confundat,  ( prout  &  alter  Philoftratus  non  in  paucis  fecit,5:  fignanter  Memno- 
nis  ad  Troiam  aduentum  planiilim^^  negando  hb-  VI.  cap.UI.  de  Vit.  ApoIIon.) 
non  Memnoni  huic ,  Aurorair ,  fiue  Ciifise  iuxta  Aefchylum  filio ,  mortem'  ab 
Athiile  ob  Antilochi  caedem  acciflifle  ait  in  Heroic.  cap.  III. ,  fed  altcri  e  TroiS 
I  vt  videtur  oriundo,atqueHedori  contemporaneo  .  Tumulum  ipfius  in  Troadis 
initio  ad  yf^fepi oftia  ponit  Strabo  lib.  XIII.  5  contradicente lofepho,  qui  lib.II. 
Bel.  lud.  cap.  IX.  duobus  a  Ptolemaide  ftadi)s  ad  oram  Belei  fluuioli  fuifte  tra- 
dit  j  miraculo  addito  fabuli  cuiufdam  vitrei,prope  illud  eftodi  foliti,  c  quoquan- 
tum  auferebant,  tantundcm,  &  quidem  ftatim ,  rcgenerabatur,  imo  &  ipfo 
Pl   ftrabone  a  fe  diflenticnte  lib.  XV,  vbi  circa  Paltum  Syriie  Oppidum ,  iuxtaque 

flumen 


Sfz'      RAPHAELIS  FABR-ETTI 

flumcn  Badam  ex  Simonide  fcpukwm  fuifTe  dicit .   Strabonis  priori  traditioni  a 
Plinius  accedit  lib.  X»  cap.  XXVI.  Juthores  fmt-y  omnibHs  amis  admlare  llium 
ex  Aethtopidaues-i  ^  conjiigere  ad  Memnonis  tumulum^  qnat  obid  Adetnnonidas 
n}ocant.  Hanc  vero  de  ludis  funebribus  anniuerfarijs  fabellam,cui  hill-oricus  ni- 
rnis  cre4ulum  fe  oftendit:  ?  Ouidius  poptice  exornat  Metamorph.  liUXIIL 

Cum  Memnonis  arduusalto  f 

Corruit  i^ne  rogus ,  ntgrique  'volumina  fumi 

Jnfecere  diem  f  lelutt  cumfluminanaias  y 

f^xhaUnt  nebulas-,  nec  Soladmittitur  infra  : 

jitrafauilla  lolat  fglomerataqtie  corpus  tn  vnum 

Denfatur  ^faciemque  capit  ^fumitque  colorem  •> 

yitque  animum  ex  igni ,  leuitas  fua  priebuit  alas  t  f 

^t  primo  fmilis  njolucri ,  mox  aiem  lolucrit 

Infonuit pennis  fpariter  fonuere  forores 

lnnumer4  5  quibtts  efl  eadem  natalis  origo  9 

Terque  rogum  iuftrant ,  tP*  confonus  exit  in  auras]    . 

Terplangor  -,  quartofeducunt  cajira  lolatu  J 

Tunc  duodiuersapopuli  departeferoces  B 

Bellagerunt  j  rojirfque  &  aduncis  'vnguihus  iras 

Exercent-)alafque-iaduerfaquepeBoralajfant% 

Inferi^que  cadunt  cineri  cognatafeptdto 

Corpora  ffeque  'viroforti  meminere  creatas» 

Frapettbus  fubitis  nomen  facit  author ,  ab  illo 

Memnonides  diBa ,  cum  Solduodena  peregit 

Signa  ,  panntali  moritur<e  more  rebellent  ♦ 
Haud  multo  fecus ,  ncc  minus  incrcdibiliter  hanc  transformationcm  profequir 
^Ur  QjjCalaber  lib.  JL  verf.  641. 

ToV  <^'  a^  ^gt,^'zsctXiiU,cc5  M-s^X^^^  AiQioirnsg  l. 

noAX'  oXo(pu^/^.')is  y  K^rg^u  't&t  atj,cootTt  7rct/<^os  ll  I 

O/aivv'5  rciticfs  >  )^^  ns^i  S^co)ce  (ps^scduf 

T^i  <^a  vvv xflt AgVOT  jS^TWi'  ctTrs^etma. c^u A*  >' 

lAe/U.vom^  *  c(  ^'  ^  tuVCov  ^  axpsrs^v  ^0LnXn(^ 

'Eoyvfdpof^ccoat  i  x,ovivx,etBv'use^^  yjsovrss 

Msii^vovt  n^  cps^vrs';  >  0  <^'  ft  i*  AfS^oio  S^oju.oiatv )  1i'  ' 

HeVv  ov  /u,<ij^^^si>yi  x^r  vXvaiov  irsS^ov  o/tjs  '  ■ 

KoiV^Xoia,  •  Xf^  ^/u.ov  icLivsroLi  »i(x,Q^or((^  mu^ 
^l^Kofdpti '  ro7aijT(sXei  ircvl^  y  a;;^^^!  ^^^^aoWgg 
'EiiSvoLS^Tf^ooaovra}e(,ve(,)Q^cv@  •)  tjsx^  d^^pco 
Pqr/A,Qy  ava.m^i]  acoai  <)'n&v6C(^oi  ccfi(,<pU  <v'ot^T4 ' 

'"      .     '         ~  '  Jnterea 


AD    TABELLAM    ILIADIS        35-3 

Jnterea  ducem  Higri-colores  Jethiopet 

Sepeiiunt  cumplanBu  j  quos  j^urora  houinis  oculis  prxdita 

Multum  Umentantes  ad  jirenui  jilij  monumentum  > 

In  aues  vertit  5  aeriqueferendos  dedit'^ 

Quas  longc  lateque  diffnf'*  hominutn gentes  etiam  nunc  ijociiant 

Memnonide:  j  ilU  adhuc prmcipis  fui  hujlum 
■  ■    .  Frequentantes plangunt  •^cinerem  fuper  infpergentes 

Sepulchro  j  muiucque  interfe  confliliu  tumultuantur  9 

In  Jdemnonis  honorem  >  qui  in  Plutonis  aula  •) 

Aut  inter  heatos  >  in  Elyfo  terr<t  campo 

Exultat  :  'vnde  animo  folatium  fuo  accipit  c<eleflis  jdurora  y 

Dum  ifia  cernit :  i/Iis  a.  certamen  durat.,vftjue  dumpofi  multum  lahorii 

Mtera  alteram  dimicando  confecerit  >  aut  etiam  amh^ 

Fatum  expleuerintypro  rege  decertantes  • 
lungamus  huic  funebri  fpedaculo  quorannis  rccurrcnti ,  aliud  feftiuum  Simia- 
rum  ad  Coloum  Lacum  faltantium  5  vt  volatilium  5<:  quadrupedum  incredibi- 
lia  conferantur :  de  eo  ita  Strabo  lib.  XIII.  ^uadraginta  fiad^s  ah  Vrhe  [SardisJ 
Lacus  difiat-^qui  a  Pie:d  G  g.£us  appellatur  5  poflea  mutato  nominr  diJius  efl  Colousy 
O.itiColoiin^  Dian<e  Templum  e^-,  quod  in  religione  maxim^  hahetur»  Hoc  inloco 
diehusfo/iemnihusSimiisfaltaredicunty  numverd  inopinahiita  •,  an  vsra  dicanty 
mthi  qutdem  incertum  efi .  Sufis  Pcrficis  quoquc  eum  rcgnafTe,  idcm  Scrabo  ncc 
folus  affirmat;  additque  Paufanias  in  Phocic.  lib,  X.  profe^um  eum  fuijfe  ad 
Troiam^  non  ex  Jethiopia  5  fed  e  Sufis  Perfijs  y  O*  a  Choafpe  fluuio  omnes popuios 
intermedio<  fuh  potefiate  redegtffe-^  Phrygefpue  etiamnum  viam  ojienderey  certis  mm-^ 
fionihus  (ST*  fi.it ionihus  diJiinEiam  5  per  quam  inqutfitisitinerihus  r^gionis  compendia- 
rijs  y  exercitum  deduxit  j  vt  Priamo  fcilicet  patruo  opemferret;  confentiunc 
P  cnim  Authores ,  Laomcdontem  communem  fuiffc  Priamo  5c  Tithono  paren- 
tem  5  quamuis  Seruius  ad  verf.  585.  lib.  IV.  v^neid.  Tithonem  Laomedontis 
fratrem  ,  nefcio  vnde  vocet :  &  hanc  Paufani^  ,  imo  ctiam  Herodoti  traditio- 
nem  (  hic  enim  Sufas  Memnonias  bis  vocat,  hoc  eft  h'b.  V".  eap.  54.  S^  VII.  cap.- 

1151.)  fequutus  videtur  Lucanus  lib,  III.  verf,  1S4.  Memnonia  Kegna^y  pro  Par- 
I  thia  &  Babilonica  regionc  intelhgens  .  De  hoc  Memnone ,  eiufque  Regia ,  ac 
vocalis  iktusc  figmento ,  plura  funt  apud  Freinshemium  Comment,  in  Curt, 
lib.  IV.  cap.  VIII.  num.  5. ,  quce  ipfi  intaffla  relinquimus  . 

Prirfagium  fa^pc  ac  ficpius  in  Iliade  a  Diuis ,  hominibus ,  &  brutis  ipfis ,  de 
immatura&  proxima  Achillismortcrepetitum,  hic  tandcm  impletum  cerni- 
t  tur,  ante  Sc^as  Portas  num.  84.  iacente  Achiile  AXIAAETS  num.  85.,  vt 
Hcdor  moriens  illi  pr^edixerat  II.  XXII.  verf  j6o.  Inuifibili  Apollinis  tclo 
iauciatum  in  pedis  malleolo  inducit  Q^Smyrnseus  verf.  60.  lib.  III. ,  ciufquCL_,- 
fiftionem  marmor  noftrum  fequi  videtur,  in  quo  nullus  apparct,  cui  honor 
tribui  valeat,  quod  tantorum  vtBer  Achtiies  ab  eo  extinftus  fuerit .  Idem  de  nece 
ab  ipfo  Phosbo  Apolline  Achilli  illata  fcnferat  Sophoclcs  in  Pji^Ioar.  ita  cx  j 

Yy  pcrfona 


35-4        RAPHAELIS    FABRETTI 

pcrfDna  Neoptolemi  filij  de  eius  morte  rpferens  ^ 

Qccldit  hominiim  nemo  -ifedfuk  Deo 
Sagittis  mpetitus » 'vt  aiunt  5  4  Phcebo  domitus  ; 
ft^Libanius  pariter  Sophifta  Narrat.  VIII.  cje  Neoptol,  fipttis  Apollinis  AchiK 
lem  occuhifi  tradit;  fuh  Paridis  tamen  fpecie -y  ytaddit  Hyginus  fab.  CVlI.  U 
CXIII.  &  Seruius  ad  iJIud  Virg.  lib.  III.  ycrf.B^-Dapropnam'  Tymbr^e  domum  > 
jllum  dicit  a,  Paride  ocdfum ,  fed  manu.  Apollmis  'vulneratum  fingi :  vnde  fic  quo- 
que  aliquem  ex  Authoribus  deperditis,  vnde  argumentum  marmoris  fumptum 
eflc  diximus,per  poeticam  fidionem  tradidifle  probabile  eftrquiduis  enim  potiiis 
admittam  ,  quam  abfurdam  hancPtoIem^i  Heph.^ftionis  lib.  VI,  apudPho- 
tium  Cod.  CXC.  narrationem  >  Thetinfex  numero  liheros  e  Peleofufceptos  latenti 
igne  fujluliffe  ,  tandem^ue  Achtllem  effe  aggreffam  :  Peleum  ergo  re  cognit^ ,  vi  hunc 
(ripuiff  ,  tab  tantum  dexteripedis  aduHo  ,  CJT*  apud  Chironem  collocaffe  ,  ^«/  ejfojfo 
Damyf  giganfis  corpore  in  Paleneftoy  (  hicgigantumommumvelociffimusfuerat) 
fublafcaue  eius  talo  ,  Achillis  aptauifpfdiy  6"  medicamentis firmauit .  Huncpojiea 
talum  excidiff^e  refert-iinfequeme  ipfum  Apolline-,  &  collapfum-,fic  effe interemptum* 

Aia^Telamonius  O*  Vlyffesy  AIA2  OAT22ET2  num.  86-  virtutis  ,amorif-. 
que  in  AchiIIcm?EmuIatione,  eiufdemcadaueracerrime  tutantur?  QJsmyr- 
nscus  verfy  z  I  <J.  &  zp  5» 

Achillis  cadmer  AXIAAE02  nTOMA  num.  87.  clypeo  capiti  fuppofito,  vt 
eius  ,  ne  quidem  in  mortc  amifli,  gloria  retineatur ,  homfoni prope  iitora  HcU 
lefpontiSL  focijs  deportatum,  ab  cifdem  deHeri  videtur,  vt  Quintus  ait  verl.3  87. 
Poftqu^-B  Iv^OTSA  num.  88.  Mufi^  ad  cundem  lugendum  in  Thetidisobfc- 
quium  aduenientibus ,  vt  Homerus  habet  OdylT,  hb,  XXI V.  verf.  60.  6c  Quin- 
tus  hoc  lib.  III.  verf.  592-. ,  0ETII;  Thetis  num,  8p,  fepulchro  ,  Patrccio  iy  fibi 
////',  vtdiximus,  ab  Achillq  extruiflo ,  fed  AXIAAEIONab  Achille,  vtiillu- 
ftriori  &  prccftantiori ,  ita  denominato ,  eius  cineres  intulit ,  Ita  ex  Homeri 
Odyfl".  lib.  XXIV.  verf.  75.  has  imagines  interpretamur :  C^intus  nanique_, 
Smyrnxus  nuperum  f epulchrum  poetica  licentia  excitat,  nec  Patrocli  vllate- 
nus  meminit  in  fuis  de  hoc  tumtilo  carminibus  a  verf  727.  De  hoc  Mufarunx» 
ad  tumulum  Achillis  ludu,  tanquam  de  prsEcipuo  eius  funeris  ornamentoj 
^xtat  epitaphium  XXIII.  Arif^oteli  adfcriptum : 

TwVCw  •   i^dfvvnaow  ^'  dvvsctPis^iS^sg* 
Theffalus  hlc  tumulo  eji  ijio  conteSius  Achiiles  *  • 

At  luxere  nouem  ,  credite ,  Pierides, 
}A  ufas  tamen,  quamuis  tot  teftimoni js  aduerfancibus^adueniffe  ncgac  Philoftra-( 
tus  in  Vit,  ApoHon.  lib,  IV.  cap.  V.  i  led  nos  vt  ab  importuno  hoc  prs  cseteris 
contradidlore  vacemus,  poctica,  imo  etiam  grsEclfide  loqui  profitebimur,  egrc- 
giuin  iliud  Plutaycbi  im  Vit.  Num,  diwium  XQCokmQS  yftd  h^c  qutdem  multis 

contrO' 


I 


AD    TABELLAM    ILIADIS  jj-y 

coHtrouerfijS  implicita ,  tam  agitare  frilixius ,  qtikm  prohare pro  tjeris  y  iuuenilis  efi 
tetneritatis . 

Veriim,vt  aliquid  peculiare  in  hunc  Homericipoematis  Protagoniflam  con- 
fcramus  j  Achillis  vitx  potiora  facinora,  non  elcganti  quidem  fcalptura  exprcf^ 
ii  5  hic  per  partes  dare  decreuimus  ,  in  orbem ,  eo  quem  feruabimus  ordine ,  ex 
autographo,  quod  in  Aedc  S.  Maria:  de  Aracxli  fub  ambone  Epiftaja;  aflerua- 
tur ,  difpofitas  :  hac  Romani  pedis  menfura ,  pro  eius  percipienda  ma^nitudi- 
nc,addita.  \    i     ^    .     ,     ,     i t 

Achilles  e  Thetide  nafcitur ,  Marini  Scnis ,  nempe  Nerci ,  &  Doridis  filia  j 
"  maior  &  fortior  patre  futurus 


ex  ciufdcm  Thetidis  fato:  quam 
ob  cauflam  lupiter ,  monentc_ 
Prometheo ,  ab  eius  concubitu 
abftinuit,  nederegnoa  Theti- 
dis  prole  deijccretur;  vt  e  nolbis 
cxplicat  Hyginus  Fab.  HV.  & 

in  Poet.  Allronom.  lib.  II.  cap. 

XV.  Sa£itta ,  atqueOuidius  in  Mctamorph.  lib.  XI.  verf.  113.   E  Thetide_, , 
inquam,  Achilles  nafcitur ,  qui  louem  genitorem  habuit  :  vnde  Pyrrhi ,  fcu 
Neoptolemi  eius  filij  gloriatio  apud  Senecam  in  Troad,  Ad,  L  Sc.  V, 
Illo  ex  ydchille  jgenere  qut  mundum  fuo 
Sparfusper  omne  c<elitum  regnum  tenet ; 
Thetide  aauor  ,  'vmhras  Aeaco^  c^tlum  loue . 
quoniam  fabulas  hic  tantum  feilari  placuit ,  my thologia  ac  phyficis  rationibus 
f  pr.Ttermillls . 

Sedot  itaque  Thetis  partum  enixa,  laborem  quafi,  &  defatigationem  ex  pucr- 
perio  exprimens .  Ea  qux  huc  conferri  poterant ,  prcEoccupauit  nuper  Cafpar 
mrtholinus  in  explicatione  veteris  marmoris,  (  cuius  h^c  d\  portio  ad  rem  no- 

ftram  conferens)  in  li. 
bello  fcilicet  De  Veter. 
in  Puerp.  Rit.  cap.  I., 
cui  debitam  ingcnij  at^ 
que  eruditionis  laudcm 
libens  rependo,ob  men- 
tionem  demehonorifi- 
ce  habitam  in  alio  dt_j 
Tibijs  Vct.  hbro .  Illa., 
pariter  qux  de  Iotione_, 
infantis  hic  diccnda  ef- 
fent ,  apud  eundem  Bar- 
iholinum  videre  hcebit, 
quibus  omnibus  affenti- 
murj 


5f^        RAPHAELIS    FABRETTI 

raur  5  nifi  quod  ,  qux  pannum  cxplicatum  tcnet ,  atque  illi  Tiutrix ,  nobis,  ex 
crine  in  nodum  fummo  capite  coJlecto  ,  virgo  vidctur ,  hic  enim  erat  virginum 
habitus  ex  Paufanii Jib.  X.  Jndromache  iS*  Mede/icafte  velatofunt  captie ,  Pofy- 
xena.  it^atnum  tmre  ccllecio  in  nodum  crine  5  qujeque  iUi  e  tellure  fufceptio,  nobis 
ablutio  d\ ,  veriori  forma  marmoris  in  vetula  ifta  Obftetrice  vf<  pelui  cymboi- 
dc ,  quse  pucro  fubdita  eft  ,  expensa  .  Nec  certius  pr^terea  lotionis  indiciunL. 
adeffe  poteft,  quam  lintei,  ad  recentem  huncpartumficcandum  Scfoucndum, 
per  pucllam  aibntem  prjeparatio  :  concurrente  ctiam  eodem  habitu  &  geftu 
Oblktricis  in  vtroque  marmore,  brachijs  fcilicetexertis ,  capite  velamcntoob- 
dudo  ,  gcnu  innix£E  ,  ^  pueroex  aqua  fublato . 

Vt  Stygem,  cuius  vndis  Achilles,qu6  inuulnerabilis  fieret,  a  Thetide  immer- 
fus  fuit ,  marmor  hoc  noftrge  Achilleidos  exhibeat  j  annofam ,  &  pendentibus 
mammis  deformem  hanc  Nyrapha, 
(  vf.  maximam  natu  pr:E  omnibus 
Occani  filiabus  cura  Hefiodo  inu 
Thpogon.verf.775.  fignificaret)  non 
infulse  induxit .  Siue  h«c  Styx  in- 
ferna  fit ,  de  qua  Homerus  U.  VIII. 
verf.  ^69,  &  Odyff.  X,  verf  514. 
ybi  Cocytum  ex  ea  fluere  ait,  nec 
non  Hefiodus  verf.  774- ,  fiue  fupra 

terram  Arcadiis  flumen,  feu  flillicidium  cx  rupe  quadam  Nonacridis,  iuramen- 
tis  pariter  Deorum  vfurpatum ,  vt  ex  Homero  il.  II.  verf.  756.  tradit  Paufanias 
in  Arcad,  hb.  VIII. ,  &  confentit  Plutdrchus  in  fine  Vit,  Alex.  ,quamuis  in  lib. 
de  Prim.  Frig.  ex  librarij  lapfu  ,  vtputo ,  apud  T^narum  Laconi.^  promonto- 
rium  fluere  dicatur  ;  fed  coniedura  affedatas  in  marmore  fenedutis  ,  facit ,  vt 
fupernam  ,  jThetidique  cognatam  ,  reddit$m  potius  crcdamus  j  hcet  Statius 
Achill.  lib,  I,  verf  1 3  }•  de  Stygc  fubterranea  loqui  videatur . 

fuh  innnia  natutn 
Tartara  f0*ad  Stygios  iterumfero  tnergere  fontes . 
Errorem  Curtij ,  Stygera  fontem  in  Macedonia  gigni  aflerentis ,  obfcruauit  fo- 
lertiilimus  eius  interpres  Freinshemius  Iib.  i  o.  cap.  i  o.  num.  1 6.  In  hoc  igitur 
Stygos  amnefeuero-,  Thetis  filium  talo  dexteri  pedis  apprehenfum  tinxit,  &  arma- 
uit .  Vtrumque  talum  manu  tenuifle ,  Vetus  Statij  Scholiaflcs  ad  didum  verf. 
1 3  3,  &:  3^69.  tradidit ;  nos  hinc  aliud  colligimus ,  dc  Hygini  narrationem  huic 
marmori  acccdere  adnotamus  Fab.  CVII* ,  in  qua  Achillem  njnicum  talum  mor- 
talem  hahuiffe  dicit . 

Eadem  Thetis  Achillem  Chironi  Centauro  ,  Saturni  3c  Phy Ilirse  fiHo ,  edu- 
Candum  tradit .  Id  ftatim  eo  nato  ,  ^  ante  nominis  impofitionem  accidifle  di- 
cemus,  fi  eam  etymologiam  ampledamur,  appellatum  nempe  Achillem., , 
$;^lo/u.vQnyiivx'^^^<"  ^^^^-i  o^^T^cpns,  ob  id qucd  Uhijs  nutrimenta  non  atti- 
mit )  comrnuneni  fcilicct  \z(k'is  alimoniam  ,  &  vberum  fucium  i  fedferarunui 

medullis 


ft 


AD    TABELLAM    ILIADIS         55-7 

A  medullis  ducat^s ,  '[)nde  O*  nominis  conftliutn ,  (^uandoqutdem  Idijs  vacauerat  ah 
'vherum^ujlu ,  vt  de  eo  ait  Tertullianus  de  Pall.  nuni.  64 :  fed  reijcit  grammati- 
cale  hoc  etympn  Ptolemseus  Hcphsltjon.  lib.  V/. ,  aham^ue  huius  nominis 
^auflamita  expiicat ,  Chironis  quo(iue  pr^ceptor ,  Achilles  nominMus ,  vnde  Pelei 
jHmsper  Chironem  fic  appelUfus .  E  contra  non  a  Thetide ,  fed  a  Peleo  Achil- 
lem  Chironi  oblatum  pinxit  Bathycles ,  vt  monet  Paufanias  in  Lacon,  hb,  IIU 

s   Veruntamen  noftro  huic  marmori confonant  Orphei  carmina  in Argon.  y.  3  8 5 

ToC|)^  X,  Yi^rirsoyv  k^^v  Qsri^  cc^yj^ 

AaCouxa , 
n»?A(ov  etvoa[<^vKXov  sCi}  ,  XftfCdVf  t' 

Sd^COKSV  • 

(Lrira.\Xeiy  • 
Vt  nojirum puerum  Thetis  ar^enteos  pedes  haL-ns , 
Infamem  nuper  editnm  in  lucem  ,  in  vims  acc^piensy 
Peliumfrondofum  afcendit ,  Chfronique  dedit^ 
V t  et^m  fcit^  amaret  0*  nutriret  * 
Vnde  etiam  comprobata  vides  ca  ,  quaj  ipfo  ah  ortu  cruda  rudimenta  fibl  a  Chi' 
rone  tradita,  Statio  contcfte  Achilleid,  hb,  i ,  verf  47 7»  paullo  fupra  diximus ;  & 
gemma  quocjue  Stcphanonij  X.  in  ordine,  Achillem  infantulum,  nccdum  cqui- 
taadi  capacem ,  fuper  Chironis  armos ,  m^nu  eius  admota  ,  ftantem  oftcndit . 
Adco  egregiam  operam  Thetidi  in  inftitutione  filij  Chironem  prseftitiflfe,,' 
If  phm  creditum  fuitj  vt  de  eius  prjcceptis  hbrum  compilatum,  cjuem  Hefiodo 
jionnulh  tribucrint,rradat  Paufanias  in  Boeotic,  hb.  IX.  Summam  vero  difcipli, 
narum ,  quibus  Achilles  a  Chirone  inftru»ftus,  Grxcorum  omnium  prvTftantifH- 
mus  euafit ,  breui  verficulo  eleganter  comprehendit  Sidonius  ad  Magnum  Feli-. 
cem  Carm.  IX.  verf,  131, 

i^ enatu-i  fdthus  •)  paUjlro) ,  &  herhis « 
Et  quidem  venatum ,  &  equitationem  fimul,  yr  rei  belljca;  praecipua  (  quemacU 
niodum  ahbi  diximus )  progymnafmata ,  caeteris  exerciti)s  fubintelledis  >  mar^ 

mor  inhacpartc  eflin- 
xit,  arcumque  Chironi 
dedit  5  quemadmodum 
in  antiquis  nummis  aut 
monumentis  frequcnter 
Centauros  id  genus  Sa- 
gittarios  occurrcre ,  iam 
pridem  obferuauit  Span 

hemius  de  Pra^ft.  &  Vfu 

Numifm.  DiiT.IIL  pag.  141.  j  ne^uicquam  dicente  Hygipo  in  Poet.Aftronom, 

hb.  II, 


3^8        RAPHAELIS  FABRETTI 

lib.  11.  cap.  27.  SAGITTARIVS,  Hunc  complures  Centaurum  efe  dixefunt -, 
alij  aiitem  hac  canfsa  negauerunt ,  q^uod  nemo  Ccntaurw  fagittis  Jtt  'vfus-  Hicquc_j, 
Achillis  pueritiain  columna  (  quam  rcquenti  Tabulae  adiccimus )  tcrminauit. 
Tota  ha^c  dc  Chirone  Achillem  cducante  confidio ,  a  poetis  Homero  poftc- 
riofibus  ortum  habuiirc,teftatur  Scolialtes  Apolionij  lib.  I.  verf.  558.  [^nn^e^hv 
AvA«a]  ij;(5A.v'^a£;/  A^rsoXXuivi^dy  €01/; /^s^' O/jurf^v 'ojoin^i';  •)  v^zso  ^ei^covog  Xeyuv 
^v  A;)(iXXeoi  ^otcpi/vofO^anf©"  ^  «^i/toiVto  ?Jy«'  Secuttts  ejljpoliontus  pocias(fui 
poft  Hofnerumfuerunt  ->  d  Chirone  dicens  Jchdlttn  nutntum  ejfe ;  Homems  autefn-j 
nthd  tde  halpet ,  Vere  namqueifte  nullum  ahum  infanti^  $c  pueritise  Achillis 
eitormatorem  ,  quam  Pha?nicem  agnouit  Ihad.  lib.  JX.  vcrf.  45  8.  &  482. ,  &: 
cum  fecutus  ipfis  pcne  verbis  Q^SmyrnoEus  Hb,  II.  verf.  459,  Edosfiumvero 
a  Chironc  fuiiie,rem  mcdicam  pra?fertim,  femel  ait  Iliad.  XI.  Vcrf  8 17.  vbi  Pa- 
tfoclus  ab  Eurypylo,  ad  fe  curandumj  ita  aduocatur ) 

A  A a'^  £/x£  A^yu  Qv  adccGov  a.  fcov  %  vlnet.  /MsXixjVca/  • 
Mn^^c^  5)cT«A.  oi^ov  t  (fzs  Avr^  ^  &J(p.si  K£7\9iivov 
Nj(i^'  vt^ri  Xiit^i«  '  <f?n  c^  wTrio.  (|)(i^^(t}t«;  -mctoye  y 
Ec;6A*,  70.'  Q£  'zs^ri  (pctaiv  A^XXv©"  S^sS^hfj^oLj  y 
Ov  Xtt^o)V  £,J>'SU^£  hKS^o'^r@'  Kev^^^v^ccv  ♦ 
Sed  me  quidem  tu  ferun  •>  ducens  ad  nauem  nicram  )  :■ 

^femore  a,  exfcinde  fagittam  5  ah  ipfo  a.fangutnem  nigrum 
Jiblue  aqua  tcpida  >  (^  la-ti  medtcamenta  infperge 
Bona  \  qii4  te  uiunt  ab  Achille  dnEium  effe  5 
§lucm  Chiron  docuit  iufliljmus  Centaurorum  . 
Homcrum  igitur  vcl  non  vidit ,  vcl  non  attendit  Hyginus ,  qui  Fab.  CI.  Achil- 
lem,  fe  artem  mcdicam  non  nofle  dicentem,  introducit.   ' 
Primum  cgrcgia^  fua^inititutionis  jpecimen  Achillcs 

Lycomedis  m  Aula 
Fraude  lat^n^-i 
vtiam  indeiwra  w^^^fry?^/ <^-«f(t,  in  hofpirij  violatione  exhibuit,  comprefsa  per 
vim  Deidamia  regia  puclla ,  cui  comcs  a  Thetide ,  fub  foemineo  habim ,  &:  fub 
Pyrrha:  nomine,  vt  ait  Hyginus  Fab.  XC VI.  5c  Sidonius  fupra  dido  Carm.  IX. 
vcrf,  137.  (  miflis  reliquis ,  quibus  eum  onerat  Hephaeftion  apud  Photium) 

adiuncSus  fuerat .  Confilium  &  oc- 
cafio  filium  in  Scyro  Infula  occul- 
tandi,  amoris  diffimulatio,  moduf- 
que  quo  tandem 

Vi  potitur  iwtis^  t<^  toto  peSiore 

leros 
Jdmouet  atnpleXus , 

rcferuntur  a  Papinio^  integro  ferc 

I.  Achill.  libro :  &  notiiiima  eft  Neoptolcmi  ex  furtiuis  hifce  amoribus  conce- 
pti  hiAona .   At  <juomodo  Pyrrhus  C  fic  a  Lycomede  auo  in  Scyro  vocatus , 

quamuis 


AD    TABELLAM    ILIADIS  55-p 

quamuis  Phcenix  ei  poftca  Neoptolemi  nomcn  indiderit,ex  Paufania  lib.  X.  in 
Phocic.)  cx  hoc  concubitu,  incoepto  iam  Bello  Troiano  genitus  ,  ante  Belh  fi- 
nem ,  ad  Troiam ,  non  integra  decennali  obfidionc  deuidam ,  militise  maturus 
fe  conferrc  potuerit  5  poetarum  licenti^,  nefcio  an  excufabili , relinquamuS. 
Agyrtes  tuba  infonans ,  Achiiks  arrcptis  armis  a  Diomede  cxpofitis  ferus ,' 

&  fua  fe  fponte  prodens , 
Deidamia  amafium  reti- 
nens,^  Vlyflcsdolo  a  fe^' 
adinuento  exultans  ,  fe- 
quentis  portionis  argu- 
mentum  prarbcnt  .  Nos 
breuiflmium  rci  compcn- 
dium  damus,apud  Statium 
plenius  lib.  il.  Achilleid. 


I 

Hi3<r  Philoftratum  luniorcm  in  Supplem.  Imag.  cap.  I,  AchilUs  /»5c;)'r(?,  expofit^. 
H  Neque  hx-c  Achillis  in  Scyro  latitantis  adinuentio  Homerum  authorenL. 
H^goo^cit :  imo  e  contra  iuxta  Homcrum ,  Peleus  genitor  li.  IX,  verf]  43P, 

'  'i^fitsm  ')inrcoei^J>  ofxoii\i  "zsoXB/moio-i 

ex  Plotha  /gamemnoni  mlft 
Infmtem^  nondumpn-.tuvi  communiter perniciof  helli . 
talem  tamen  infantem  iuxta  Euitathium  ibidempag.  761.  qui  iam  XII.  agcret 
aetatis  annum  :  idquecum  codcm  Euftathio,  diligentiffimo  Homeri  Commen- 
tatore,  tuto  afJere  poflumus  5  ita  enim  ipfe  ad  verf  66/{.  pag.  782.  latehras  au- 
tem  Achtllis  in  Scyro  ,  0*  'vefiitum  tllum  muiiehrem ,  illamjue  in  gyn<tcmitide 
commorat'cnem ,  CJT*  toram  rem  VLffts  oppra,  -ieteciam-)  pentttts  ignorat  Pceta  .    Et 
tsieoptolcmum  ,  qucm  in  Scyro  educandum  fe  reliquifte  dixit  Achilles  II.  XIX- 
verf.  i  »6.  i  atque  inde  ad  Troiam  adductum  retulit  Achillis  vmbrse  Vlyfles  in 
Nccyomantia  Odyft.Xl-  verf.  508,  ex  virginccaptiua,&  licentia  militari  pollu- 
ta,  cum  ipfoHomerofufccptum  fuifte  dicemus ,  tunc  ciim  eandem  Infulam^ 
Scyrum  cepit,  $c  deuaftauit :  ni  cum  Conftantino  Manafle  in  Comp.  Chronic. 
placcat  eum  ex  Hyppodamea  (  quam  fupra  eandem  efle  Brifeidem  probauimus  ) 
natuTft  credere  .   Obferuauerat  hoc  quidcm  Paufanias  lib.  I.  in  explicatione  pi- 
dli'rarumPolygnoti,irjterquas,  Achillemcum  virginibuseffinxcrat,  ?\lam  C9* 
idirn  [Homerusj  cam  euerfam  ah  Achille  Scyron  memorta  prodidifety  vixife 
tiim^n  tn  ca  hfula  cum  vtrgmihus ,  {(j^uod  altj poet^ pleri^ue  omnes  fcriptum  relicpue- 
rum  ")  noit  dtx.t .  Vbi  autem  Homerus  Scyron  ah  Achille euerfam  dixerit :  vel  ex-v 
prefie  id  continetur  II.  IX.  verf  66^» 

Scyron  cum  cepitaltam  Enyei  oppidum  ; 
&  dc  hoc  dabium  facit,  Scyron,  Infulam  Lycomedis,non  Enyci  Oppidum  dici 
^cbuifle  5  quapropter  Euftathius  in  ca  opinione  fiftere  videtur,  vt  non  de  Infula, 

fed 


s6o 


RAPHAELIS   FABKETTI 


fcd  de  Vrbc  tunc  PhrygijE  olim  OJidx  Homerus  {cnferit  :  vel  Scyrostunc 
capta  ab  Achille  fucrit,cum  XlU  Vrbes  maritimas  propria  clalfe  fubcgit,Vt  idem 
Homcrus  dixerat  JL  IX»  verf.  3x8.  Aliam  capix  Infula: ,  &c  nuptiarum  cuncL, 
Deidamia  cauiTam  9  feu  fabuiam  contexuit  Philoltratus  in  Heroic.  cap.  XX. 
ACHILLES  j  aliumcjue  hhum  vltra  Neoptolemum  Ptolemi^us  Hepha\ftion_, 
lib.  IIL  Achilh  &;  Deidamix  adiungit,  Oneirum  If  ihf  ct  ab  Orefte pccifumiquse 
non  cil  oper^  pretium  recoquere  , 

Scamander  j  vltra  arundineqi  Si  vrnam  ,  in  quam  Isuo  brachio  incumbit  J  Vt 


Phrygi^  fluuius  Phrygio  pileolo  addito  hic  diftinguitur :  nec  caret  exemplo  •>  a 

communibus  illis  fluminum  notis  difceffifle  ;  quia  jmago  ChrYfe  amnis  qui  per 

Aflbrinorum  agros  fluit ,  de  cuius  Fano  meminit 

Cicero  in  VI.  Verr.  ita  in  hoc  nummo  oftenditur 

apud  Philippum  Parutam  in  fua  Sicilia  .    Porta_, 

h^ec  Scxa,  illa  efl ,  ad  quam  ftetilTc  Hedorem  fu- 

gientibus  csetcris,  fupra  ad  num.  61.  diximus .  Se- 

quitur  huius  cum  Achille  pugna  ,  &  profl:ratio ;  de 

qua  abunde  loquuti  fuimus  :  vt  propterea  nil  opus  fit  intermiflfam  diu  horum 

ab  Homero  dcrehdorum  enucleatione  vltcrius  morari ,  Hic  tandem  in  HeBore 

traUo')  de  quo  num.  66«  multa  pariter  diximus ,  &  cum  finc  fortium  huius  He- 

rois  apud  Homerum  fa^Sorum ,  noftcr  Achilles  fifl;it  j  &  coronam  ac  palmam  a 

Vii^ona  prseunte  videtur  accipere  , 


Grseco- 


AD    TABELLAM    ILIADIS        }6i 

'}  Crajcorum  ludium  cx  Achillis  fato  conccptum,  alterius  vEacidx  Iu(itus  excc- 
pit .  Aiax  namquc  Achillis  patruclis ,  vtpotc  Tclamonis  fiiius ,  qui  fratcr  crat 
Pclci  >&communcm  cum  Pelide  auum  ^Eacum  louis  filium  habebat, 

Tcov  A-)(ji\«uv  ^t^tiQeSii  oit^civ  tiSiKCfi  Kftaet  > 

jirmis  AchilltispriuAtHi  iniHjiff  iudicioy 

f^alde  ex*jiuixns  animc ,  mente  captns  eji . 
Vt  porro  aequiorcm  Tzctzjc  fcntentiam  cx  Chiliade  lll.  vcrf.  %66.  affumamus : 
communem  namquc  fuiffe  de  hac  iniqua  adiudicatione  opinionem ,  adllruit  di- 
dumillud  Parrhafij  apud  Plinium  lib.XXXV.  cap.  X.  magnis  fuffragijs  a  Ti- 
manthe  Sami  in  Aiacc  armorum^uc  iudicio  fuperati ,  Herois  nominc  fe  moleftc 
fcrre,  quod  itcrum  ab  indigno  vidlus  ciret :  &  mcram  ind'gnitionem  fprcts  vir- 
'  tutisfpiranshoccpitaphium  illi  ab  Aufonio  poGtum ,  fcu  ex  graeci  tetraibchi , 
quod  fubtcxcmus ,  fentent  I  exprcflum . 

jiiacfs  tumulopariter  tegor  obruta  l^irtus^ 
lllacrymans  huftis  funerts  ipfa  meil 

Ilncomptas  lacerata  comjs ,  quod  prauus  Atriies 
c  Cedere  me  firuSlis  compulit  injid^s . 

i  Jam  dabo purpureum  claro  de  fxngitine  jlorem  > 

<  Tefiantem  gemttu  crimina  iudi(.ij. 

Graecum  quod  diximus ,  ita  intcr  Ariftotelica  fc  habct , 
AJ^  «Vw  eir>Jkfji.(jiV  eC^slei  t&^'  ruS^e  yjlh/m.of 

AimQ'  twm^w  Kfi(y,/u.tva.  ts^t^^fjiM^  • 
Gv/tfif  a;^«  /uLtyeiXif  Qe(io\n/J^^  ?  Hvc/ti  AyiiQ^i  y 

ASb^<fOiV  OitBeita.  K^ioyf^  e/ui.^  xjtKfie^  ' 
Huic  ego  tonfa  comas  m  i^ni  mtferanda  decentes 

Aiacts  f^irtus  ajjideo  tumulo  : 
Jngenti  pulchrum peHus  concujfa  dolore , 
CtitK  G'4cispottor  me  dolus  extiterit* 
EIus  moeror  hic  exprcflfus  clt  num.  90.  AIAS  MANIOAH2  j4iax  infaniens^ 
I  qualis  apud  C^Smyrnxum  lib.  V.  vcrf. )  t8. 
I  ^'  ^ovi  S^  oV^aoTflt  ■Kn^a^  > 

Eg-jj  *>c(K»jTa»  c^a.\iyKi(^  • 

fxis  humi  ocnlis , 
Tanquam  immotus  Jiabat . 
luftiijs  fane  hanc  dc  armis  Achillis  controuerfiam  intcr  Vlyflem  &  Aiaccm  ^ 
i  ipfius  Vlyflis  aifertionc  pr^ftantiorem  apud  Homerii  in  OdylTJib.XLverf.  J4p. 

C  .  0$  isfe  fBfJ  (iSh<,  t^  ^    tfyoC  rSTVKTQ 

Tuv  aWuv  Aflo/awv ,  /u.sr'  eC/m,v/iJi.ov(X.  nn\eiuvA  ♦ 

qui  eximius  qutdemformd  O*  rebusgefiisfmt 
Jliorum  Grdcorum^poft  irreprehenjibilem  Pelidtm  • 

&  apud  Sophodem  in  Aiac.  MaAigoph.  verf  1  J^3* 


,j4i        RAPHAELIS  FABRETTI 

, ,  pMJimttjfimmn  tnfer  Jr^ims    r::snuf i  :; : '  -^ ^*' :  ''>b^ 

^ui  ad  Troiam  peruenernnt  5  ex(^epso  ^chille ,  . /-.  ,/v  swT 
iu(Htis  Iane(inqiiain)ni3gn4m  hanc  litcm  vis  qXia^dacn  maiOtdiju4icauit,  mirum 
m  modum?  armts  pofll^iyffisnaufragium  ad  ^tacjs  t^rmlum  mBis  ■>  vt  rcfert 
Paufanias  in  Attic.  lib.  I.,  ybi  etiam  magnitudinis  .Aia<jis-^rijac^ram  ponit ;  « 
quod  de  folo  clypeo,  eodemque  poftridie  fulmine  iclo,  vt  fabnlam  Bxhuix  attc/i- 
xat ,  dixit  Ptokmseus  Hcphasllio  lib.  IV.  apudPhotium  Q0jd»iCiKO  De  .eius 
funere ,  contrarijE,  vt.in  omni Cra;corum  hiftoria,  op,ini9X»eiiii3lialUei:uot  j aliC'» 
rcntc  (:>J>myrna;o,corpus  rogoirapofuumperjf\o<^em  S^dicmconfiagralfeycrfi 
637.,  c  contra  vero  SophQcles^in  Aiac  verf.,H9lv2<  142^5^,  JiumQ.tedumin;^ 
ducit  •  idemquc  allcruit  Philoilratus  lunior  in  Heroic.  cap.  Xli.  Sepuituvtncim  \ 
Vcfrjfe-i  humi  corpm  deponentes ,  addita  rationC)  ^«|<i  Calcha.s  intArpret.t^baturt  im- 
pium  ejfey  it  ij  i^nifepeitanturt  qMi./ii>i  manumxonfciuere  ;  ucq  i^cus  ex  dii^o 
Paufaniae  loco  arguitur ,  oflfa  eius  ititcgra  remanfifle  docentis,.  Vnde  colligitur, 
Quinto  Smyrna^o  nil  potius  occurrilTc ,  quam  Homeri  infunere  Patrociilcrui- 
lem  nimium  imitationcm  ,   Ncc  omnino  dc  formii,  necis  mtcr  iiios  conuenit  j 
Smyrnxus  namquc  enfeper  iuguium  adacio  fequutam  ,  Sophoclcs  /;a/«/ jjxo  enfe^  \ 
in  (um prclapfuM  Aiacem  rctuht :  &  pofteriori  huic  dido  ccJebris  hic  nummus 
Mcdiccus  mcd.  magnit,  ex  Indicc  Gamcli  a  me  ex-    >/^  '  ^"^N./^     "**\ 
ccptus  adiiipulatur;  fcitufque  ille  Augufti  iocus  ,/^    caMMii*   A    mcum£    \ 
Jtacemjuum-)  Traga^diam  fcilicethuiusnominis ,[     :    ''^?isi;(  IQPOTSA  | 
m^fno  impetu  mchoatam-i fiyio nonfuccedmte',  infpon-\_.>x.^  ^\fhr...  V .    EQN 
^tam  incut>uijfe .  .'.Ti-jj^-^it ''>i'>>,:i  ci't.A«x.n        V>^.,^  ^^     \^..___^ 

In  extrcma  hac  hCcii.')  coliimnfi^nue  pilaquadrata  tonfpiciturnum.  ^i., 
quam  Aiacis  tumulum ,  prope  Rha^teum  promontorium  ipfi  erc<5tum  ,  ex  C^ 
Smyrn.TO  verf.  554.  &C  Strabone  lib.  Xlll.  defignare  fufpicor  j  vt  paullo  antc  > 
moaumcntum  Achillis  num.  85^.  cxcolumna  ( liue  ftelam  vcl  cippum  vocare_, 
placcat)infcrri  vidcmus,  Longc  autem  nobilius  monumentumhuic  Hcroi  ftru- 
ii.it  gencrofa  ipfius  pofteritas ,  vfque  ad  Miltiadem  fecundum  Cheronnefi  con- 
ditorem  a  Marcelhno  ex  vetuftioribus  Scriptoribus  afierta;  quam  ad  clarifliimos 
inter  Graecos  Miltiadem  Marathonium  ac  Cimoncm  vfque  producit ,  &  erudite 
a  varijs  olcitantium  Authcru  maculispurgat  Rutgerfius  Var.Led.  lib.J.cap.IX. 

Initium  adionis  ilhus  num.  92«  rnutilatum  ,  &  literar  qua;  lucem  aliquam.. 
affcrre  potuillcnt ,  defperata;  prorfus  le^ionis  exiliunt .  Certum  eil:  tamen  ex 
fabula'ferie,  &c  ex  fubfequenti  Eurypyli  pcr  Neoptolemum  occifione ,  hic  Lu-r 
j-ypyli  (t^i^elxv  exprefiam  fuifie  ;  ne  gencrofus  ific,  hinc  e  Laomcdontc ,  inde  ex 
Hercule  originem  trahens,  vt  cxplicatur  in  Q^Smymxo  hb.  VI.  vcrf.  i  S  f  • ,  in- 
glorius  huic  marmori  infercrctur :  E6  prasfcrtim  ,  quia  vir  illc  cadens  num.p  2. 
arcu  qucm  gcftabat  relii^o,  N  ireus  ex  ipfo  arcu  nobis  efle  videtur ,  cui  Eurypy- 
lus  omnium  primo  necem  attuHt,cx  Smyr.iib.VI.vcrf.jy^.j  cum  etenimipfum 

imbcl- 


AD    TABELLAM    ILIADIS  s^3 

\  imbcllcm  Qekribant  nobis^tam  Homerus  Iliad.  II,  verf.  67 ^.  •,  quam  Q.Smyr- 
Tixus  lib.  \U.  verf.  8.  'quidquid  Ptolcma.'us  Hepha^rtion  lib.  II.  apud  Photium 
Herculis  feu  amafium,  feu  filium  dixerit  ,  &  contra  Hehconium  Leoncm 
vnapugnantem)  iuueni  inftrenuoproprie  arcus  conuenicbat,  vt  etiam  Tcu- 
crum  arcu  armauit  Homcrus  II.  VIII.  vcri.  166.  quod  ad pugnatn  ftatarhmminiis 
ideneus  ejftt ,  O*  Hecloremformtdaret ,  vt  annotat  ibi  Euftathius  pa^.  z-jz  :  vnde 

I  Chironem  ab  Achillc  obiurgatum  fingit  Dio  Chryfoflomus  Orat.  LiX.  quod 
fibi  artem  fagittandi  doceret,  tanqmm  ad  timidorum  'vfum  aduersus  timidos . 
Nircum  attamen  hunc ,  fola  forma  confpicuum ,  ignauum  ahas  ,  &  paucarum., 

\  copiarum  dudorem  ,  elegantifTima  repctionis  vnaque  difiolutionis  figura  Ho- 
merum  adeo  iiiuflrafTe,obferuauit  Demetrius  Phaler^usde  Elocut.  cap.LXI.vt 

I   fcre  fupra  cjeteros  Heroas  eiufde  memoriam  extulerir,  Iliad.  II.  verf  6jo, 

:  Nifi^  <^'  ctv  SuAcfj^s"  ^"^p  '^^h  n^^,  sfax? 

Njf<^  f^    Ay7^'i'ni  6  t^o$  XctPjroio  r  oivoi.xloi 
N(^<$t^  )  og  ^\Mg-og  avn^  v^u^o  lAf@  tjX^  • 
ISlireo  da  Simn  tre galce  cmduce , 
TSiireo  d' AgUia  fgUo  e  di  Charopo , 
T{ireo  che  dt  belle7^:(^i  canaltro  eccede  . 

,1  vt  vcifionclaudatilTimi  Francifci  Panigarol^e  Aftenfis  fpifcopi  vtar  in  eiufdem 
Dcmctrij  Paraphrafi ,  per  quam  profan.T  prarccpta  ad  ficram  cloquentiam  vtili- 
tcr  tranliuht ,  par.  II.  partic.  XXXVIJ. 

Coiumnam  lcpulchri  inditium  ad  num.  §9.  Scpj.  extitifle  diximus ,  nec 
quidem  fola  huius  Tabula:  authoritate ;  quoniam  apud  Grxcos  g-jjXjj  ;c«/'  ,avrUfj 
colut/ina  aiit  cippuSi  &  monumentum  ,  pro  eodem  accipiuntur;  vt  apudPau- 
faniam  iib.  I.  quod  prius  Anthemocriti  monumentum ,  mox  Anthemocriti  fleles 
feu  columna  vocatur ,  bc  lib.  VIIL  Epaminond^  tumulo  columnam  infiflere^, 
ait :  vbi  ctiam  de  Grylli  illius  qui  Epaminondam  occidit  columna  meminit ,  6c 
ipfe  nollrx  Tabulx  pr.ccipuus  pocta  Homerus ,  columnam  fepulchralem  alti- 
tudinc  huic  a:qualcm,  tanquam  ea  cui  Alexander  in  Tydidem  colhmans  incu- 
buitll.  XI.  verf.  171.  dcfcripfit^/7fr  I//  Dardanid<e  antiquifeniorismonu-mento. 
Qux  quamuis  in  re  not5  exempla  fufficercnt ;  ahud  ex  eodem  Paufania  lib.  IX;  . 
deOrphei  lepulchro  fubiungamus  i  vndcnedum  conlbtcolumnam  Cn:  fepui- 
chrum  idcm  eflc  ,  ( promifcue  enim  vtroque  nomme  vtitur )  vcrum  etiam  tam 
fupcr  priori  columna  qu^  ad  Olympum  montem  ^v'  IJbcrhrum  fub  cg  Oppi- 
dum  ,quam  ca  cucrsa  ,  &:  fcpulchro  ad  Dium  Macedonise  translato  ,  vrnam 
columncE  impolitam  fuific,  in  qua  ofk  Varis ,  (  vt  in  noflra  Cochlide,  Traiani 
cinerestcibbus  Eutropio  Sc  Cafliodoro  )  in  vrna  pariter  quieuerunt .  Exempla 
huhis  moris  in  Homero  lliad.  XI.  verf  371.  XVIL  verf  4^4.  ^  Odyfl".  XiL 
verf  14.  obieruauit  Feithius  hb.  I.  cap.  XV.  Antiq.  Homer.  Columna  itaque_j' 
num.  93.  erccta,  c6  magis  Nireum  eile  eum,  quemiacentcm  confpicimus,pro- 
bare  potcrit ,  quod  huic  &  Machaoni ,  qucm  paritcr  Nireo  fcro  fubfidjo ,  vel 
potius  in  eius  vlcionem  aduenicntem  Eurypylus  interemcrat  lib.  VL  verf.^cS. 

Zz     2  lib.VlL 


3(^4        RAPHAELIS    FABRETTI 

lib.  VII,  'f:\l6t-  A/Ui(pors^ii1oiurov  •z^i  ffw/x  eCa^^To  ♦ 

dmhohus 'Viiunicircuvidederuntmonumentum» 
De  Maehaone  per  Eurypylum  interfedo,conucnit  etiam  Author  Parua:  Iliadis, 
vt  ait  Pauianias  hb.  II i.  Laconic.  in  fine  ;  vnde  apparet  Q^Smyrnarum  vti  irL. 
hoc ,  ira  in  ahjs  cidem  authori  fe  conformare  potuilTe ,  vt  fupra  tetigimus  . 

ETPrnTAOS  NE0nT0AEM02  Eurypylus  Heeptolemus  num.  94.  Neo- 
ptolemus  Achilhs  V-  Calchantis  monitu ,  honeftiflima  VlylTis  &  Diomedis  le- 
^ationc  inuitatus  ab  Agamemnone  &  Gn^cis ,  &  vt  hb.  VII.  C^Smymsei  enar- 
ratur ,  ad  Troiam  profetftus ,  Neoptolemus ,  inquam  ,  &  Eurypylus> 
hb.V^lU.V^.lSo  Qvvy\zaaLv  '"^^n^^am 

Awfii'  ov/^Cpo^sovJs^  a./u,eiMyov  , 

concurrunt  inter  fe 
ImpUcabili  certamine  commijfi . 

PnXiccg  lcv^vzavT^io  S)t'iXv^v  cw^^scoV^ 

XJoXAgi  'Zsovt]aot.f^))f  tX  (^  ix,yu\o  (poi\i@  oli,^jx, 

Etfyv/^uccg  •)  ylu^'  ^  ^' hxycs(^  s^nroriodv 

Ex  /.{.sxiccv ,  0/^53«  3  }(^r  o^^^Xf^f-niaCU'  o^cpvr)  ♦ 
tan  dem  lero  longa, 

Pelias  rAehilhshailaj  Eurypyli peruadit  mentum 

Magno  lahore  connixa-y  njnde  puniceus  contmuo  fan^uif 

jEriimpit ,  animaque  per  lulnus  euolat 

E  mewhris ,  lethaltfaue  oculis  ojfunditur  caligo  , 
Eamaurem  gloriam  Neoptolemus  ex  hoc  ccrtamine  adeptusfuit,  vtVlyffes 
Achilh  de  hho  rcfcrcns  in  Necyomantia  Odyli.  XI.  verf.  518.,  nil  prx'clarius 
intcr  eius  geila  feligere  fciuerit ,  quam 

o\ov  rov  T£A£Cpi(^)?v  xgfCivn^ro  ^\x,o^ 

n^co  tv^vTcvT^v  ^ 

'Vt  Telephidem  interfecertt  <ere  . 

Herox  Eurypylim . 
pulcherrimum ,  fic  ibi  fubdit  Homcrus  -ipojl  Memnona  diuinum ,  fic(|ue  oftendit 
nummus  a  Spanhemio  produdus  Difif.  V-  pag.  475». ,  vbi  erudite  cauilam  num- 
mi  a  Pergamenis  pcrcuili  aperit,  &:  Strabonisde  Ceteis  populis  Eurypylifocijs 
ignorationem  fupplet . 

Pra:ludium  fatalis  Troiani  excidij  num^  cj5.  oftenditur  OAT22ET2  AlO- 
MHAH2  nAAAS ,  in  Fijp  S<  Diomede  ex  Iho,  afportato  inde  Paiiadio ,  egre- 
dicntibus,  Id  facinus  vnice  a  Diomede  patratum  refert  Euripides  in  Rhef  ®  lli 
verf.5  o  I. ,  idemquc  inferri  pofle  videtur  ex  pidura  iila  Athenis  ohm  exiitente,  i  i 
de  qua  Paufanias  lib.  I.  Aiom.w^)i;  tTv ,  >c,'  O^^vy^^l^ ,  0  /J^sdv  Av/^v<^  "6  (InhoxJnr'^ 
rq^ov ,  0  3  rtiv  ABi^vxv  d(r)ctiP^vi^u(^  ^  IXi^ii  •  Diomedes  adfuit  6^  Vlyffes-i  quorurm 
aiur  PhiioElctce  arcutn  m  Lemno-i  aiter  Paliadtum  ex  llio  aufert :  in  cuius  loci  ver-. 
fione  crrauic  Amafscus,  vtriufquc  adtionem  ita  pcruertens  >  Bxtant  Dwmedei 

€  Lcm~ 


AD    TABELLAM  -ILIADIS 


3^y 


*  e  Lewno  Philotieufagittas  reportans ,  &  Vlyffes  ex  llij  arce  Palladiumfurripiens ; 
nec  Sylburgius  in  fuis  Notis  hoc  mendum  aduertit ,  In  hac  parte  confentit  Co- 
non  apud  Photium  Narrat.  XXXIV. ;  fabellam  tamen  occultationis  ,  huic  no- 
ilro  marmori  repugnantem  >  in  quo  Diomcdcs  Palladiumcoram  Vlyllepaten- 
ter  geftat,  ita  fubdens,  l^itur  mtfft  ad  PalUdiumfurto  auferendtim  -,  Diomedesy 
Ci7*  Vlyjfes :  euaditcjue  in  murum  per  Vlyffis  humeros  confcendens  Diomedes  -,  neque 

i  tamen  manus  tendentemfocium  attraxit  >  fed  ad  Palladium  abijt ,  ecque  ahlato ,  ad 
Vlyffem  reuerttt  ♦  Ita  cilm per  f>lana  rediretit ,  interroganti  ftngulatim  omnia  Vlyjfl  > 
hominis  aftttiam  non  t^norans  yrefpondttf  non  quod  Helenus  Palladtum  indicaffet 
fe  accepiffe  :  fcdpro  eo  a/iud  quoddam  .  Vcriim  motofortcfortuna  Pallad-.o  ,  agnouit 
Vlyjfesipfum  cffe  ,  Ghtarea  tergo  fe  Hatuens  Diomedisy  interfeEiurusillum  fgladium 
firtnxit ,  quo  ipfemet  Achiuis  Palladium  adfnret  ♦  At  dumplagam  infliciurus  effet^ 

C  lidit  Diomedes  ^fp/endente  tumfortc  Luna^  enfis  v.brati  lucem  ,  Ita  Vlyff§s  k  dede 
abfiinuit  ^firingente  'vicifftmgladium  Diomede  ^  qui  (^  timid'tatem  illi  exprobrans  y 
0*gladij  lamina  ,  quod  antecedere  nollrt ,  humeros  verberms ,  eundem  antffe  egit. 
Marmor  autcm  noftrum  primas  quidem  partes  dat  Diomedi  Palladium  geftan- 
ti,  fcd  Vlyirem  eomitemadiungit,  vt  VirgiHo  etiam  fingerc  placuit  ^n.  IJ, 
vcr(,  J53.  ivipiusexqHO 

U  Tidetdes  5  fed  enitnfceleruwque  tnuentor  V lyffes  5 

Fatale  aggreff  facrato  auellere  Templo 

\  Falladtufn  ,  defis fumm<e  cuftodibus  arcis 

Corripuerefacram  effigiem  ,  mantbufque  cruentijf 
Virgmeas  auf  Diu^  conti ngere  littas : 
vi  fcilicet  Sc  confiho  amice  confpirantibus  :  &hocidem  Q^Smyrn^Eus  lib.  X« 

;  verf.  5  jo.  ex  ijfdem  authoribus  quos  noftra  Tabella  fequitur,  proculdubio 
haufit .  Plinius  e  contra  primum  Vlyllem  nominat,in  defcriptione  emblematis 
cuiufdam  phialae  lib,  XXXIII.  cap,  Xll.  Viyffs  ar  Diomedes  Palladium  furri^ 
ftentes  c^eUtura  Pythete ,  Ouidij  forfan  ledione  deceptus ,  qui  rhetorica  quadam 
amplificationc ,  dum  Vlyflem  loquentem  facit ,  communcm  cum  Tydide  lau- 
dem  in  hunc  deriuat  Metamorph.  Iib.  XIII.  vcrf.  3  3  tf . 

I  Qtum  rapui  P hrygi<e  fgnum  penetrale  Mineru<e 

hopibusemedijSy 
nec  tamen  poflca  verf.  350.  iftam  Diomedi  laudem  aufert , 

pars  efi  fu<e  laudts  in  illo . 
Palladium  apud  Argos  exiftere ,  fed  ex  ipforum  incolarum 
traditioneait  Paufanias  lib.  II. ,  quam  tamcn  ftatim  deftruit 

*  his  verbis  ,  Paliadium  fan^e  (fc  enim  'upcatur)  in  Italtamab 
J ent a  afpqrtatum  conjiat.  Integrum  quoddam  figillumno-: 
bis  marmor  iftud  oltcndit  j  fed  in  meo  hoc  elegantillimo 
apofphragifmate,farda:  gemmas  lupini  magnitudine  infcul- 
pto,  dimidia  Palladis  imago  cingulo  tenus  apparet.  Nee 
dubito  Diomedem  hunc  cfiVp  qui  Palladium  furtiue  quodam- 

modo 


l66 


RAPHAELIS   FABRETTI 


modo  U  refpiclens  eflfert,  tum  ex  iuueniJi  vultu ,  tum  ex  magis  rcceptaapud  * 
Grxcos  &  Latinos  fcriptoies  de  hoc  Diomcdis  prsecipue  fado  fententia . 

Inter  fatalia  qu^  Troi^  excidium  pr^cedere  debcbant ,  hoc  vnum  ex  Ouidio 
loco  mox  allato  fuiile  patet  j  i 

y,  310      TSlempe  capiTroiatnprohiheyahtfAtafincilloi 

Tria  auteni  enumerat  Plautus  in  Bacchid.  Ad.  IV.  Sc  IX.  verf.  29.  j 

llio  audiut  triafuijfefata ,  ^u<e  illi  exitiofo>ent ,  1 

£!,X  arce  fignum  f  perijfst ;  alterum  etiam  cjt  mors  Troiii', 
Tertium-)  cum  Port<e  Sc^e^  limenfuperum  fctnderetur . 
Totidem  adhuc  adiungit  S^eruius  ad  hb.  l\.  ytnci.  verf  i  3.  'vt  de  Jeacigenteali- 
fjuis  interejpt  ■>  'Vnde  Pyrrhus  admodam  puer  euocatus  ad  hellum  eft  ;  vt  Rhefi  equi 
to/lerenttir ,  vt  Hercu/is  intereffentfagitt^  ,  quas  mi/tt  Philocietes ,  cum  ipfe  nonpo-      \ 
tuiffet  afferre  f  morte pr^uentus  .  At  Seruio  quoad  Philo(5i:eten  contradicunt  tam  G 
SmyrnsEUs ,  vbi  hb.  IX.  verf.  460.  eum  a  Podahrio  medicamentis  &  inuocatio- 
ne  Aefculapij  patris  curatum  ?  ac  fanitati  reftitutum ,  &  poftea  Equo  inchifunLt 
ait  hb.XII.  verf.  ?  1 1-  >  quam  Hyginus  Fab.  CII. ;  &  antiquior  hifce  duobus  So- 
phocles  in  PhiloA.  \qv(,  1432..  ab  ipfomet  Aefculapio  liberationeper  Hercu- 
lem  hbi  poHicita  ;  grauiorque  his  omnibus  teftis  ipfe  Homerus  in  Odylf.  hb.  II. 
verf.  190.  Philodteten  interpaucosa  communi  naufragio  &  calamitate  Grx-  d 
corttm  poll:  eucrfnm  Ihum  fuperilitem  reccnfens  .    Pindarus  Pyth.  Odel.  verf. 
1 04.  mcdiam  quandam  fententiam  amplexus^pr^efentem  Troise  euerfioni  facit> 
fed  corpore  adhuc  inuahdo  : 

Fo/-  Pa- 

«i-T®  i^ovTo^o^^v ,  aniis  filium  fagittarium  t 

Oi  P^(«,V-o(o  PiiXtv  TTSf-      (c7$ ,      Qui  Priami  Vrl?em  euer-  t 

oev-f  1eX6ijTaaev  -Ti  'zsoViii  Aa.va.-      tit ,  fniuitaue  lahores  Gr<ecis  , 
AaQevei  /^  Xf "t/  ^cqvcov ,  Inualido  auidem  corpore  incedens , 

Axxd  /xoi^ih@  w  •  Sed  hocfatale  erat . 

Scptimum  percenfet  Paufanias  hb.  V.  de  Pelopis  offibus  'vntim  e  Pisa  ad  TroiaM^ 
comportandumf  extraiflum  autem  a  tumulo  ipfius  os  humerale,  fcoptulum  oper- 
tum  Medicis  didum,  quod  Troia;  primum  euerfioni,  moxin  redituclafHs  f 
Gra:corum  naufragio  adltitit .  Ahud  admittere  videtur  ..iu  "onius  in  ahato  Exa- 
fiicho  de  Antilocho  ,  quafi  Neiloris  pra^fentia  ad  capiendam  Troiam  neceffa- 
riaefict,ibi 

Sed  iufliiis  ille  fuperfies  , 
Troiacapifnequoperfda  non  paterat : 
attamen  ,  ca:teris  omnibus  de  hoc  fatah  filentibus,  nullo  id  numero  habebimus,  «■ 
atquc  exaggeratam  ea  claulula  prudentiae  Neiloris  famam ,  Si  neccflfariam.quo- 
dammodo  optimi  confihj  cum  armis ,  prxikntibus  quamuis ,  coniundionem , 
fignificatam  ab  Aufonio  fuifle^  dicemus .  Odauum  tandem  fatale  agnouit  Co- 
non  di6t\  Narrat.XXXI V.  ex  indicatione  Heleni5//^»f(j  EquQ  Troiam  capiendatny 
fato  e/p  defignatum .   Et  quidem  in  tanta  fortuitarum  rerum  inconihnti^  ,  ean- 

dem 


AD     TABELLAM    ILIADIS        367 

^  Aem  reuolutionem  in  triplici  Troian^  Vrbis  expugnatione  miratur  Plutarchus 
in  ipfb  initio  Vitx  Sertorij ,  IliHtn  captum  ejje  primumdb  HenuU  oh  Equo<  Lao- 
medontii  •,  deindf  aif  Jgamemnone  lignei  £qui  operS')  tertiQ  a  CharidemOy  cum 
£quus  port<e  ilUpfus-)  eam  celeriter  cUudfrtdi  impedtmento  ciuthu  fuit^  j  :  ^ 

NobililiimahyperbolecxGOgitatam  hmc  Ecjui  li^nei  A0TPH02  ifinOS 
•num.  96.  ftruduramj  animofa  totHcroum  illi  inciuforum  peiicula,  vltimaft|uc 

'  Troianje  incolun-kirati inlidias  pofitas  j  piaeuium  commiflurus  vwlcar  ,  iiaiijs 
quam  fummi  Poetae  verbisexponere  ,  ,.  ?.Vi    - 

lib.lUf.i^  Incipiam,  Fracit  leilo-ifatifjuerepuift    '  '^v      '^ 

Ducioret  Danaiim  j  tot  iam  lahenttbus annix.y . 
Injiar  montis  Eqimm  dtuind  PalUd:sarte%'  \  r-shr.u^u^t,  j 
j^edificant.-ifeda^ueintexuntahtetecojjasi  "JV  fnujuao^ 

J  f^otum  pro  riditu  fimuimt ,  eaf^ma  vagatur  ,  ^^t^>!  ^  > "  ^  m^^^Juh 

Huc  deiecia  'virnmfanitt  corpora .,  furttm  ;  )/v 

Jnciudunt  c<ecoiateriypenitnJquecauernas.  l  .:  .4*.^ 

Ingentesvterutnqiiearmxto  mUttecompiem»  • 
Ppificium  Epeo  adfcribit  Homerus  Odyif.  XI»  verf  5  22  :  in  immenfo  autem 
opere ,  Mineruas  confilium  Tryphiodorus  verf.5  6.  (vbi  Equum  minutim  &  af- 

)  fe^are  ad  fallidium  vfque  defcriptam  videbis,  quamuis  non  ira  putide  vt  a  Ni- 
cephoro  Balilaca,  fremitum,hinnitum,  crurum^ue  glomerationem,ligne<€  huic 
piachina:tribuente  )  c^Calaber  Itb.XU.  vcrf.  142.  artisdifciphnam,  &affla- 
tum  ab  eadcm  admittitjVt  ipfc  Epeus  faflus  fuifle  videtur,  tunccum  inftrumen- 
l:a,quibus  machinam  architedatus  erat,Paliadiineiusapud  Merapontum  Tem- 
plo  fufpendit,  ISidicauitj  vc  narrat  Ariftotele&,  fiue  ahus  anonymus  author 

i  libri  dc  Mirab.  Audit :  idemque  Homerus  ciim  Vlyflcm  apud  Phaeaces  introdu- 
cit ,  hortantem  Demodocum  vt  de  Equi  apparatu  carmen  moduletur ,  auxilium 
Palladis  non  excludit,  nec  tamen  proinde  iibi  contradiccre  dicendus  efl: ;  fiue_, 
quia  contrarie  fcriptum  non  videtur,  Epcum  fecifle,  &  Mineruam  opem  tuliflfe; 
fiue  quia  Vly  ;li  res  Grsecorum  in  maius  extollere,&  non  fine  numine  confilium 
fuum  proceilifle,  ibi  expediens  crat:  illi  enim  machin.T  huius  inuentum  tribuit 

''■  Smyrna^us  lib.  Xll.  verf  ij.  Paufanias,  ne  nimium  fluporem  &  ignauiarrL. 
Phrygibus  aiiignet,  (quafi  leriohtec  a  Poetisdida  credens)  machinamentum 
hoc  aliquod  admurosprolternendos  ab  Epeoexcogitatumfuifleait,  in  Attie, 
lib.  I.  vbi  tamen  adfabulam  rediens,  huius  Equi  imagincm  inTemplo  Diana 
Brauroniit  ex  tere  dedtcatam  memorat ,  ex  quo  Mnejleus ,  ci^  Teucer  ac  T/jefeifiij 
profpeEiabant  :  rurfufque  lib.  III,  in  Lacon.  eius  materiem,  ex  LacedemonurrL» 

*  traditionibus ,  flatuit  lomos  tn  ida  Troi<e  monte  ex  Apoiitnis  Luco  excifas  .  Viginti 
nominatim  Her6a.«>huicEquoincIufostradit  Tryphiodorus  vcrf.  151.  Pauci 
hi  Q^SmyrnaJo  vidcnrur,  quia  verf.  511.  pofttriginta  nomine  expreffos  ,  tot 
ex  optimatibus  quot  i.quus  capiebat ,  indetinito  numero ,  infarcit .  Homerus 
denique  Odyfl.  IV.  verf.  273.  &  hb.  VIII.  verf.  512.  nullum  ex  optimatibus 
relidum  voluit .  Plura  perfcqui>  &:  numerum  exade  exquirerc,  iam  cum  Tibe- 

rio 


■}6H       ilAPHAELIS    FABEETTI 

fioapud  SuctQniumin  eius  Vitl  cap,  70,  m  fabularihac  hitei^ ,  ineptire  cllct. 
Verc  autem  incptijt  Ifacius  in  Prxterm.  ab  Horri.  niillcnos  a.c  centenos  infuper 
Heroas  ingreiTos  dicens,  &(.  hos  intcr)  Ai^cem  Telampnium>i-ni  fato  funiaum ; 
vt  plane  nihilde  alijs  Mythologisinhoc?  ^inalijs  pluribus>  in  totu  iilo  male 
paruo  libcllo  cum  cuiaiTe  appareat? 

-    TpnAAES  KAI  OPTrES,  Troadfs  ac  Phryges  num.  97.  IIPIAMOS  Prtamo 
prsECunte ,  ANArQT2|  TON  inilON  mmducunt  Equutn ,  8^ 
!ib=XILy '4  i 5  o<pl«  tBv/jf.tL  TreTJ  7r7o'XJi'  £^^v®  E-G?»^ 

PcwJvPlt)  fxoyioylig  avei^v^  * 

JlruSiuram  £pei  nocutnentofthifuturam 
Cateruatitn  lah^ratttes  promouebant . 
populum  vtrumque  diftinguit  Homerus  in  Catalogo  Iliad.  II.  dum  Troiattis 
ducem  dat  Hci^orcm  verf.8 1  ^*  Phry£^<  vero  Phorcyn  &  Afcanium  verf.  S6%, 
Aefchylum  tamcn ,  ^r  ab  eo  recentiores ,  confundere  aduertit  ibi  Euftathius 
pag.  3  64.  j  feu  potius  ita  diftinguere  dicemus,  vt  Phrygia  minor  ad  Helleipon- 
tum  iaceat,^:  in  el  Troia  comprehendatur ;  altera  m  quaSangarius  fluuius  ,ad 
©rtum  longe  latequc  protendatur,  vt  oftendit  Dionyfius  in  Perieg.  vcrf.  80^  : 
quapropter  Strabo  lib.  XIV,  (  quamuis  lib.  XII.  Phryges  ac  Troes  inter  fe  di- 
uifos,  in  confeflb  efle  dixcrit)  Troiam  &  Lyciam  Phrygia:  nominc  aflici, 
apcrte  definit  j  idemque  Dionyfius  verf  847.  Lycios  pariteradmare,  &c  ad 
Xanti  flqcnta  ftatuit .  Non  aliam  igitur  fuifl"e  huius  noftri  Cimelij  authoris 
mentcm ,  ipfumque  a  rccentioribus ,  non  ab  Homero  ftctiffe ,  tum  ex  hoc  loco, 
tumcx  Phrygihus  pofl:  num.^o.  ab  Achillc  in  Vrbcm  puifls,argumentari  poflu- 
mus  j  ij  enim  iuxta  Homcrum  Iliad.  lib.  XXI.  vcrf,  5^5.  &:  5  39.  Trocs  omni^ 
no  funt  j  &:  hic  quoque ,  vt  ofFcnfam  repetitionis  eiufdcm  vocis  TPOAAES 
KAl  TPOES  euitet ,  pro  viris  Phrygest  acpro  mulicribus  Froadet  pofuitjfictjuc 
illud  Virgilij  cxpreiBt  lib.  IL  Vcrf.  2 j  8, 

circum  Pueri ,  innuptdque  PuelU 
Sacra  canunt  yfunetnjue  manu  contingere gaudent » 
Alias  namque  abfurdum  foret,  muli^rcs  indigenas  cum  alicnigenis  viris  ad  hoc 
cpus  vnire .  Idem  obfcruare  eft  apud  Euripidcm  in  Troad.verf.473.  vbi  Phry- 
^es  llij  incolas ,  mulieres  autcm  Troades  eadem  oratione  appellat ,  &:  antea  verfl 
3  3  S.Troades  illas  Gaptiuas,ex  quibus  Chorus illius  TragoedicB  conftat,F/>r);^«i» 
puel/as  vocaucrat  :  adcoque  cuidentcr  Troes  dcmum  &  Phrygcs  confundit ,  vt 
verf.  ;  85.  difcrctim  de  Troianis  pro  patriS  mortuis ,  6^  vcrf.  35^1.  de  Phrygis 
fuperftitibus  loquatur . 

2INON  Sinen  num.  p8.  dolis  inJiruBus  atque  arte  Pdafga  ,  manibus  poft  tcr- 
ga  rcuindis ,  ad  Vrbcm  dcducitur ,  C^Smyrnaeus  verf.  413.5  quem  Virgilius 
ante  Equi  fuhuedionem  vinclis  exutum  dicit  vcrf  145. 

Ad  Portam  Sctam  5KAU  nTAH  ,  Caffandra  KA2SANAPA  num.  99* 
Vir^.lib.ll.)^.245  fttts  aperitCaJfandrafuturis 

Qra-iDei  iuffunonvnqtKimcredttaTeucris  i 

vnde 


6 


AD    TABELLAM    ILIADIS         3^5^ 

vnde  notabimus,vaticiiiium  Caflandr^  ante  Equi  admifllonem  proferri,  quod 
in  VirgiJio ,  Tryphiodoro  vcrf.  3  64. ,  &  C^Smyrn^o  verf.  5 1 5.  Equo  iam. 
arccm  occupantc ,  Cailandra  Troianis  incrcdulis  effundit .  In  alio  etiam  mar- 
mor  a  cxtcris  rerum  Italicarum  Scriptoribus  diffcrt ;  quia  ideo  immenfam  hanc 
molcm  Gr;s^ci  fuftulerunt,  iuxta  VirgiHum  verf.  187. 

?^e  recipi  portis  yuut  duct  m  mienia polfet : 
^  hinc  fubdit  veri.  4J2. 

Diuidimus  muros ,  0*  moenia pandimus  Vrhis  l 
nec  aliter  Qujntus  vcrf.  452. 

(j^zycixni  K^ii'}^iM.vai  Po\n@' 

tnag7tic  Cutitatis  mct^mbus 
Dirutis  ^funejium  mtroduxerunt  Equum  : 
at  hic  mosnibus  intacliis  Equus  introducitur  j  quia,  vtobferuauit  ctiamBar- 
thius  ad  Star.  hb.  I.  Sylu.  I,  verf.  1 1.  ma^fs  poettce  Tryplotodorus  portas  numine 
Dtunm  amplioresfuhitofiBas ,  fatdem  rnachtnam  admifjijfe  (  ahquem  ex  noftris 
deperditis  Authoribus  imitatus)  iinxit  his  verfibus , 
^•3  24  A^ ^i  0/ s^yofdfju)  ^^eo)V  TiJv^xsg  sg-eivoffo  • 

Jp/i  vero  an^uli portarum  venienti  an^ufltores  erant  ■% 
t  C^eteriim  Luno  aicejjit  ^facilem  accejfum  vi,e 

Pniis praparans  ;  7\[eptunus  vero  de  turrihus 
Tndente  difcutn  Innina  patenttum  portarum  : 
quo  fpedatetiam  illud  Plautinum  fupra  relatum ,  fatum  videlicet  Troi^  im- 
pictum  iri  inter  ca^tera , 

cum  Portct  Sc<M<e  limen  fuperum  fcinderetur  , 
Vt  Troiana  cataftrophe  dignius  rcpriefentetur ,  media  hjBC  inter  columnas 
area  liij  direptioni  data  eff: ,  cuius  diem ,  circa  XXVII.  mcnfis  Thargelionis , 
I  (noitio  Aprili  refpondcntis,Barbaris  apcrte  infchcis)  in  Vita  Camilli  ex  Epho- 
ro ,  CallifUiene ,  l^amaitc ,  &:  Phylarco  Plutarchus  indicat :  videturque  ad  hoc 
rcfpcxilie  Virgilium  ,  vbi  initio  lib.  III.  poflquam  fuperbum  Ilium  cecidcratf 
molita  claflc,  vixpnmd  -tfJate  incapta^  Tioix  campos  y€neam  reliquiffe  dicir . 

Num.itaque  100.  AOTPH02  inn02  //f »«f  £^««x  fub  Tcmplum  Dese 
Mincruac  num.  j  oi.conftituiturjiuxta  fryphiodorum .  Ibi,  Troianis  dormicn- 
c  tibus  ,  vt  ait  Virgihus  hb.  II.  verf  258. 

Inclufos  vtero  Danaos ,  (^pineafurtim 
Laxat  clauftra  Sin«n  ,  tllospatefatlus  ad  auras 
Reddit  EijHUs ,  Unqite  cauofe  rohore promunt . 
non  quidem  demijfum  Upfi perfunettty  Vt  cccinit  VirgiliuS 5  fed  vt  defcribit  C^ 
Smyrnieus  hb.  Xlll.  vcrf.  51. 


^7° 


B.APHAELIS    FABRETTI 


GrAii^tiniperJcabseuntesy(lu.asEpeus  n-^i  jr 

Fecerat  j  vt  v  a^^fifutn  jlrenuis proccnbus  eommodarent  ^ 

7'«'«  ingredientiktts  Equum  •,  tum  defcendenttbus  ex  Eque, 
Inter  confufas  vtrinque,  &c  fine  nomine  csedes^agnolcere  mihi  videor  Caflfafi- 
dram  num.  102.  ante  Mineruas  Templum  ftupri  ab  Aiacc  Oilei  filio  num.i  03. 
fibiillati  vindidam  expofcentem  »  &  num.  104.  Coroebum  iam  aram  amplc- 
xantcm  a  Peneleo  interfc<5tum  5  ?d  illud  Virgilij  verf.  4»  j,- 

primufque  Ccfcebus 

Penelei  dexter^  Diua  armipotentis  ad  aratn 

Procumhit , 
vcr^  cnim  non  nifi  Mineruae  hsecara  ,  vtpotc  ante  illius  Templum  cxt^su,'-, 
quemadmodum  ad  I.  Uiadislibrumnum.  i.  &  xi.  aram  Apollinis  Sminthci 
ante  Templum  ftetilTe  obferuauimus .  Certe  &:  hic  Tabula  potius  Virgilium  , 
quamQ;^Smyrnxumfcquividetur,quilib.  XIV- vcrf.  i58.  CorcebumaDio- 
m^^de  halia  occifum  5  nec  ad  aras ,  kdi  in  pugna  occurrentem  fingit :  fed  in  adula- 
tionem  Romani  Vatis,  hoc  quoque  irrcpfiile  puto;  ciim  aliunde  fciamus  ex 
Paufania  in  Phocic.  lib.  X.  ipfum  Lefchen,  Diomedem  huiusnecis  authorenx» 
aflerere »  j^d  Cafjandrdt  pretterea  nupttas  venerat  Corcebusj  interfe^us  isejlyvt  mul- 
torum  fertnonihus  dicitur^a  hleoptolemo:  fed  Lefcheus  d  Diomede  occifum per/jihet , 
Vtut  fit ,  ad  Cafiandrae  infclices  nuptias  deftinatum,  &parem  cum  Othryoneo, 
de  quo  fupra  ad  num.  1 6.  diximus  ,fortem  expertum  fuiffe)  Virgihus  quoquc-. 
tradit  verf.  ^41.  ^ 

iuuenifque  Corcelus 

Mygdmides  ,  illts  qui  ad  Troiamfortc  diehus 

V enerat ,  tnfano  CaffAndr<t  tncenfits  amore , 

Etgenert  auxilium  Priamo  ,  Phrygihuf^ue  ferehat . 
Venifle  enim  Priamo  vltimum  auxiliatorem  ,cum  Virgilio  fcnfit  Euftathius  ad 
Odyfl".  Homcri  lib.  IX.  Vnde  nequaquam  in  Catalogo  Iliad.  lib-  II.  reperitur ;    f 
quamuis  contra  Poetse  fidem  Pindarus  ille  Paru  e  liiadis  author,Sarpedoni,  non 
<Qlaucum  cum  Homero,  fed  Coroebum  fubnedlat , 

fmul  O*  louis  inclyta  proles 

Sarpedon ,  claraque  fatus  tellure  Corcehus . 
Glifcit  GrcECorum  violentia  ,  ad  ipfa  religiof»  Deorum  limina  Troianos  iner- 
mes  &  feminudos  trucidantium  5  &r  inter  eos  Neoptolemi ,  qui  poft  infecutum  6 
Politem  num.  10 y  natum  ante  orapatris  •,  moxnum.  106.  patrem  ohtruncat  ad 
4ra;.lpfam  hic  cernis  Virgilij  in  nece  Priami  acriboIogiam,quem  Ncoptolemus 

altaria  ad  ipfa  trementtfn 

Traxit ,  &*  in  multo  lapfantem  fanguine  natiy 

Impilicuttque  comam  Uua ,  dextra^ue  corufcum 

Extalit-, 


AD    TABELLAM    ILIADIS  371 

Extulit ,  ac  Uteri  capulo  tenus  dhdidit  enfem  • 

Hac  jinis  Priamifatorum . 
ncque  hoc  recundum  Lefchcn ,  e  cuius  tradidonibus  Tabula  noftra  compofita., 
diciturj  Lefchescnim,  vc  eft  apud  PmCanisimdido  lih.X, tradit -,  Pnamumy 
fton  ad  louis  Hercei  artm  fuifft  trucidatum  ,  fed  abfira^um  ab  ea, ,  ^f^ *  luxta  atrij 
fores  erat  extruEla-,  obiteral^eoptolemointerfeciuvii  nimis  iamrecidiuo,&:adu- 
lationis  (vt  modo  dixi)  manifcAo  GnTcuH  artificis  lapfii . 

Aram  hanc  Aedtbusin  medijs  nudojuefub  Aetheris  axe-,  cum  Virgiho  pariter 
Tabula  noftra  collocat :  Hercei  autem  louis  fuiffe ,  ex  Quinto  verf.  iz,  ?-.  (  \x\ii 
mendo  Bermei  fublato)  exEuripide  in  Troad.  vcrf.  483. ,  Tryphiodoro  verf. 
6t$.  alijftjuepluribus  Graecis  lcriptoribus,confi:at;  imo,  ex  nomine  ipfo  indu- 
citur  ;  ideo  namque  Herceus-,  vt  Suidas  in  verbo  E'V;c5-^  Zi^J,-  ait,  vocabatur, 
quia  intra  feptum,  quod  Gra^ci  vocant  iI^k^-,Sc  in  auia  (  quse  Homcro  femper 
fubdiahseft,  vt  notauit  Atheneus  hb,  V.  )  cultumobtinebat:  vnde  &  Fellus, 
Herceus  lupiter  (  inquit )  intra  confeptttm  domus  cuiufque  colehatur ,  quem  etiam 
Veumpenetralem  appeliahant ,  nec  ali^  ratione  maceries  qu^feptum  domus  ambiebat 
Herceo  louifacrata  erat-,  vt  ait  Seruius  Aeneid.  IL  verf.  469.  Idem  fimulachrum 
Hercei  louis  in  fpoliorum  diuifione  Sthenelo  Capanei  filio  obtigit,  vt  Paufa- 
nias  in  Arcad.  lib.  VIIL  incidenterait,  vt  Auguftura  excufet,  qui  MineruJC 
Solea: fignum ,  &  dentes  Apri  Calydonij  a  Tegea  abftulit  j  &  antea  lib.  11.  io-. 
Corinth.  hsec  notabilia  de  eodem  apud  Argos  translato  habct,  ibi  inter  a/ia  do- 
narta ,  louis  etiam  confpicitur  l'gneu?n  fmuUchrum ,  duos  ijs  in  iocis  habens  oculos  , 
quthus  a  natura poni  folint'-,  tertium  njero  infronte'.  louem  hunc  Priamo  Lwmedon- 
tis  F,  patriutnfutffe ,  (jT  in  aulafub  diojletiffe  aiunt .  Expugnato  infuper  d  Gr^cis 
Jlio  ,  ad  huius  aram  Priamus  confugit  ifpolijs  autem  diuifis  ,  Sthenelus  Capanei  F. 
eum  ahripun -,  c^  eopropterea  loco  eji  dedicatus ,  Tres  autem  oculos  ob  has  fortajjis 
cauffas  hibere  eum ,  potef  conijci .  Prtmo ,  njna  'vox  omnium  hominum  eji ,  louem  in 
Ctelo  regnare .  Deinde  ,  qutfubterra  imperium  tenet  >  is  quocjut  Homeri  lerfu  lupi- 
ter^vocatur y  i\  il  l   .  '  -f:'/:  •  i/ 

JupitertnfsrnuS',  laudanda^ue  Perfephonea\ 
jiefchylus pojlremo  Euphorionis  F.  maris  quoque  Regem  louem  appellat .  Tribus 
itatjue  vti  oculis  louem  tradidit  ■>  juicumque  tandem  in  tribus  quit  'vulgo  celebrantur 
fortitionibus ,  imperare  eundem ,  efi  author .  louem  hunc  fubterraneum  ,  de  quo 
ex  Homero  Paufanias ,  Stygium  quoquc  vocatum  ab  Arnobio ,  ^  in  lapideis 
Latinis  monumentis  inuenimus ;  cui  fuam  lunonem  Stygiam  ex  veteri  infcri- 
.  ptionc  nuper  adiunxit  Rcinefius :  fed  ftatim ,  fiue  oftentationc  eruditionis ,  fiue 
critic^  qua  laborabat  prurigine ,  hoc  Stygix  lunonis  nomen ,  machinis  veluti 
adhibitis  demolituseft;  ex  STYGIA  nempe  primo  conatur  effingere  SDY- 
GI AM,  vt  rurfus  ex  duobus  prioribus  elemcniis  S  D  literam  Z  ambobus  ajqui- 
pollentcm  conftituat,  &  inde  tandem  (  quod  felix  fauflumquc  fit)  nomenJ 
IVNONIS  ZYGiAE ,  hoc  cft  iugalis ,  quod  cceleftis  lunopis  proprium  cft , 

^'  Aaa     1     ""  ^     '     eruat. 


IVNONI  •  STYGIAE 
CRESCENTINA 
MATRILIA  •  CVM 
!FIL'SV'V-S  •  L-M 


572.        RAPHAELIS  FABRETTI 

cruat .  Duro  quidcm ,  addam  ( fjc  parcant  tanti  viri  manes  )  &:  inepto  iabore^.'  A  | 
Primum  ctenim  >  argumentum  inrcriptioms  a  matre  vna  cum  iilio  pofit^  ,  pa- 
rum  iugalibus  votis  facrifque  intcrprctandis  fauet .    Deinde  non  adeo  inuiitata 
&  inaudita  fubtcrranc?:  illius  lunonis ,  varijs  adictf^is  epithetis ,  nuncupatio ,  vt      1 
manus  violcntas  marmori  inijccre  operze  pretium  ellet  j  nil  enim  apud  Poetas       ' 
pene  omncs  frequcntius;  vtin  hifce  hemiftichijs ,  , 

lunoni  infern^.  ^iciusfacer  Virg.  Aen-  VL  "J^.  1  5  8.  g 

comux  lunonis  auern£  Sil.lib.  XlII.  )^.  d"©  i. 

crinem  tenet  infera  Juno  Stat.  Syl.  I.  Hb.  II.  iJ^.  147. 

profund^  luncnis  tha.Umoi  Claud.  de  Rap.  Pr.  lib.  1.  '^.  2. 

quin  i>c  Stygiiui  proprie  lunonem  vocat  idcm  Statius  Profcrpinam,Thebaid.  lib. 
IV.  ¥erf.  5  2,6,  Stygi^eque feueros 

luncnif  thalamos^  tS^  mffjia  cuyilia  cemo  >  0 

quem  locum ,  fmiuUjuc  nollram  infcriptionem  (ita  eam  voco,  quam  Rcinefius 
dcllrucndo  quodammodo  abiecit)  itaLutatius,  vetus  ille  dodufque  Papinij 
Commentater,  illuilrat ,  Fytha^oras  dicit  duo  ejfe  hemisph<tria-y  qutkis prrpriof 
Oeos  afjignat  y  CPf^icitfuperioris  regem  louem  ,  &  rcginam  lunonem  ,  infnoris  Di^ 
tem  louem  effe  infernum ,  Froferpinjim  lur.onem  infernam  .  Et  duas  Venere'--)  <vnam 
fupernam  ,  cr  alicram  Ltbttinafn  \  ^  alios  Dtos  hinos  ccnfituit^  Heiaten-,Jicu(  Di-  d 
temlouem-i  ita  ci^  hanc  Stygtam  lunonem  ,  Gr^co-barbara  dcmum  h^c  vox 
SDYGIA  ,  quafi  ZYGL^  iuno  ,  latinse  confuctudini  eo  minus  trudcnda  erat , 
quo  lunonis  luge  numcn  ,  latino  nomine  cuitum  Rom^  ex  Fefto  rcperimus ,  & 
in  lapidibus  quoque  vfurparum  monftrat  Gruterus  pag.  XXIV.  I  5  .  Sed  ianx. 
tandeiB  infcriptiones  louis  Stygij,  Stygia-que  iunonis  ,'Leclor  accipe . 

lOVI   •   S^TYGiO  •  SACRVM  t 

p.ARVANIVS'P-F'OVF^NIGER 

D  •  D  •  XII  .  KAL  .  IVLI 
APPIO- ANNIO-  TREBONTO-GALLO 
M.ATILIO.METILIO-BRADVA     CoS 

Gruterus pag»  XXUU  7. 
SIGN  «lOVI  •  STYGIO 


C     .     A  T  INIVS  .  C  •  F 

CLV  .  MARIVS 

VOTO  •  SVSCEPTO 

PROSALVTE-VXSVAE-A-SP-P 

Keinefius  CUf"  L  num.  CCL^II.  idem  Clajf,  I,  num.  XXXlV.  uc 

Simulachro  louis  Hercei  vt  prscmifimus,  abftracSo,  diupoftea  ararcmanliti  0.11^11 
nam  vt  dc  Alcxandro  Magno  Arrianus  rcfert  lib,  I.  Sacrificajfe  eum  etiam  Pria-  tj 
ww  ad  louis  Hercei  aram ,  fama  tenuit  i  xt  Priami  iram  aduersits  Tieoptoletni  pro»  ^ 
gmiem ,  qu^e  ad  ipfum  pertin^ehat ,  deprecaretur  :  vltionis  fcilicet  propagationenxj  |  fj,, 
raetuens,  quam  in  fe  idem  Neoptolcmus  fcnferat ,  de  qua ,  ita  Paufanias  iru  f(^ 
Meifenk.  lib.  IV.  Acctdit  enim  5  vt  Tsfeoptciemus  JchUlis  f.  occifi  adfocos  Her- 

cei 


AD    TABELLAM    ILIADIS        373 

cei  Uuis  Pritmo  ,  Delphis  pofjea  ipfe  quo^ue  ad  aram  ^pollinis  iuguUretur :  Inii  , 
^(^tiis  eadem patiatur-i  qu^ perpetrauerittT\[eopioIemea  v/tio  dicitur, 

Ifacius,  cui  ncx (orim  Acluillis  animo  obuerfabatur,  ad  Thymbraii  Apolli- 
nis  aram  Priamum  obtruncatum  fuillc ,  in  fuis  Pra^term.  ad  Homer.  commen- 
tus  crt .  C.tlertia  tandem  ipfa  lumina  oculos  ab  hac  clade  auertifle,  finxit  elc- 
gantiflime  Smyrnxus  in  fine  lib.  XIII.  phyficam  obfcurationis  cauflam Elcdraj 

]   Dardani  matris ,  vnius  ex  plciadibus,  hucreferensj  Graircicjuc  poctse  fenten- 
tiam  non  minori  vcnulhtc  Ouidius  exprcflit  lib.  IV.  Faft.  verf.  1 7  y . 
Siue  cjuod  BUUra  Troi^efpeUare ruinas 

I  ^on  tultt ,  ante  oculos  appofuttjue  manum . 

*  Dcfcendendoad  num.  107.  AI3PA  Aethram  Thefeimatrcm  inuenimus, 
in  quam  oberrantem  » duo  cius  cx  filio  nepotes  AH  Demophoon  6c  Acamak 

Manus  iniecerunt ,  ahHrahere  ipfam  cufitntes 
Ad  Danaos , 
Occurfum  &:  agnitionem fuse  ibi  rcfert  Quintus ;  qucm  potius  quam  Lcfchen 
fuum  author  TabuU  fequutus  cft :  ex  Lefche  enim ,  referentc  Paufania  lib.  X.  > 

1  apud  cafl:ra  Griecorum  primo  a  ncpotibus  deprchenfa  fuit ,  Scripft  de  Aethra 
Lefihestm  cajlra  eam  Gracorum  capti  lam  Troiafugiffe ;  CT*  a  filijs  Thefei  effe  agni- 
tamy^ pojlttUffe  eam  </>  Agamemnvne  Demophoomem .  Apparct  tamen  hic,  qua- 
lis  cam  pinxit  Polygnotus  ,  ad  cutem  vfqtie  rafa ,  vt  tradit  ibidem  Paufanias , 
fcruilem  nimiruminmodum  ,cum  famula  Helcnas  >£thra  fucrit,  vtait  Home- 
rus  lUad.  111.  vcrf.  144. ;  ab  Athenis  ncmpc  tradki ,  atque  Helenas  addida,  vt 

1  eft  apud  Paufaniam  lib.  V.  in  Eliac, ;  vltra  quos ,  Qj_Smyrnxus  verf.  5  24.  ne- 

Idum  famulam ,  vcrum  ?c  Socrum  Helenje,  ncfcio  quo  pado ,  confinxit . 
Nil  aliud  pneterea  cognitum  aut  infcriptum  eft  in  hac  ima  Troi.^  parte^pra:- 
UrAeneam  AINHA2  num.  io8.  Troicos  Penatcscum  Anchife  patrc  defcren- 
tcm :  Non  cnim  ea  hic  y£neam  rcligio  incerfit ,  quse  apud  Virgihum 
Itb.II.X'^.^  I  5  Tu^enitor  cape  facra  manu  ,  patriofjue  Penates  , 
1  J^e  hello  €  tanto  dfgreffum  tS^  cttde  recenti , 

AttreBare  nefas ,  donec  mefiumine  viuo 
Ahluero, 
nifi  quod  cos,in  theca  quadam  aut  a^dicula  concIufos,tangcrc  fortafle  non  vcrc- 
tur.  Attamcnhanc  Aenexreligionemminimeanimaducrfam  vidcoinnum- 
rao  lulij  Cacfaris  x  i .  apud  Triftanum ,  &  in  alio  medix  magnitudinis  Patini  in 
Auguft.  pag.  47.  in  quibus  Acneas  proprijs  manibus  Palladium  ipfum  fuften- 
tat :  feruauit  vero  exa(fte>  5c  veluti  cx  noftro  hoc  marmore  excepit  nummus 
Antoniiii  Pij  apud  Auguftinum  Dial.  II.  pag.  44.  Impreff.  Rom.  in  fol.  cxver- 
fioncSr.da;,  mquo  Acneasdextra  Afcaniumducit,  lacuoquc  humcro  Anchi- 
fem,facra,  fed  capfula  inclufa ,  ferentem  baiulat .  Nummum  hunc  prajcIarunEi-. 
immutauit  Patinus  in  fua  tradta^tiuncuU  ad  Num.  de  ludic  Parid.  pag.  79. 

dum 


374         RAPHAELIS   FABRETTI 

dum  capfulam  deleuit ,  &  Palladium,  nefcio  cx  quo  authographo,  repofuit .         A 

E  Porta  igitur  (  non  Scaea  vr  puro ,  quia  h^c  ad  caftra  Gr.^corum  &mare_, 
tendcbat,  Aeneas  wtvo  jublato  tnontem^enttoye  petiuit)  AINE.A'E  .^eneiis  nnm, 
J09.  cum  Jttcnift  facra  ferentc ,  &  Afcanw-,  duce  Mercurto^  progrediuntur 
ArXEI5H2  A2KANI02  EPMH2 :  variante  Smyrnaeo  verf.  5  25.  quiVene- 
rem  dudricem  dcdit .  • 

Pomfuhit  ccntux ,  innominata  quidem ,  fed  nobis  ck  VirgiHo  Crcufa,  ex  Lef-   b 
che  taiiien  FurydiCe  vocanda  ,  iuxta  ea  quoe  fcriplit  Paufanias  lib.jX.  De  Creusa 
snenf4}ri,£ proditum  efl  ■iO.  Deutn  matre  CJT*  l^enere  Gr<ecis  ereptam-f  tS^  m  hhertatem 
njindicatam  i/»>(p  1'^'?  ^ene^  'vxorem  :  'Lejches  tamen-j  C^  qui  Cypria,  Cartntnn^ 
fcrip/it  i  ^enea  ixorcm  Eurydieen  nominant»  -  *  •'-•MH  l,.  ■  ■ 

Authorcm  Cypriorum  Carminum  ignorat  Paufanias ,  fed  Proclus  apud 
Photium  Cod.  CCXXXIX.  ea  vei  ad  Stafinum  Cyprium  ,  vel  ad  Hegefiani_,  C 
Salaminium  ,  vel  ad  ipfum  Homerum  rcfcrt :  falso  tamcn  quoad  Homcrum ,  vt 
probat  euidenter  Herodotus  lib.  II.  cap.  CX  VI.  contradidionem  inter  Home- 
rum  &  hsc  Cypria  Carmina  detegens ,  in  appuliu  Paridis  poil  raptum  Helens 
ad  Aegyptum ,  qucn  Poeta  tam  in  Iliade  quam  in  Odiliea  admittit  j  in  Carmi- 
nibus  vero  Cyprijs  e  diuerlo  dtatur  ^iexander  Hetenam  ducens  tnduo  liiumper- 
uenijje  ,  fecundo  vento  njfus ,  ac  trantfui/Io  mari .  Staiino  Cyprio  ha:c  Carmina^  D 
adiudicat  quidem  Tzetzes  Chil.  Xill.  veri".  6  3  p. ,  fed  ip  plerorumque  opinio- 
ne  liilere  poiba  videtur  s  ■ 

Ofj.n^'^  tzsc^vnyjsvcL^ , 
Eie 'Z?^(;(5i'^  ^  gyy -^^«iaaai  <fe6nya/?w  S-Taa^co  ••<-'rit  fu  ai^ 

Homcri fitiffe^  ; -h^  •-'  - 

-jii  .,-         In  dotem  flutem  cum pecunijs  data  eff  Stafino'»^^''^^  iiM.mi".  H- 

viro  fcilicet  Arfiphones,  Homeri ,  vt  pra:miferat ,  ex  Eurydice  filise  . 

Quam  I>Tpc  Homerus  Troiam  <^Tei:-^$@  hene  muratam  ,  O*  <J^<^/aw"?i^$  'usv^^ovi; 
hene  tedifcatas  turres frejnenterjue  difpojitas  hahente  vocare  folet,  aliqualiter  Arti- 
fex  proponit :  fed  pnmpue  apparet  vctus  mos ,  domus  non  fimul  communione 
parictum  coh.Trentes ,  lcd  qujeproprijsqujEque  muris  ambirentur,  fiatupndi  : 
qaales  vcterem  Romam  h.ibuiilc,  exmultitudinelnfularum,  &modicopr£B  F 
illis  Domorum  numero ,  non  niale  arguit  Nardinus  in  fua  Roma  Antiqua  lib. 
III.  cap.I V :  itaut  /«/«/««jhabitationes  iftsE:  communioreSjDo/ww/jaropliores  intcr 
paucas  ardes, audirent .  »'-"o-:i  fM  :  r-r^^Sr;  'o  -   ^-fi  xv  ■"■-.  'vV'  ■ 

In  ima  qux  remanet  fub  Ilij  moenibus  area,  primo  Hecloris  tumulus  occur- 
rit  num.  100.  EKT0P02  TA0O2  ,  habens  in  medio  flelan ,  fuper  qua  cius- 
clypeus  cum  leonis  fymbolo  confiftit,  6c  murum  in  ambitu  .   Infignia  cippo  fe-  O' 
pulchrali  imponi  folita  ,  docet  Homerus  OdyfT.  XI.  VQii.  77.  &  XII.  verf  14. 
in  remo  quo  cumfocijs  remi^ahat  tumulo  Elpeooris  infixo ,  quem  Virgilius  imir 
tatus  efl  in  Mifeni  tumulo  Aen.  VI.  verf.  232. 

j^t  ptHs  Aeneas  ingentimole  fepulchrum 

Imponit  yfuaqtie  arma  viro ,  remum^ue ,  tuhm^ue .  ;:..,i 

Remunci 


fi 


H; 


AD    TABELLAM    ILIADIS        ij'; 

■  Rcmum  quidem  nauticum  >  quem  humeris  geftarc  videmus  Mifenum  ipfurrL» 
noftra  Tabula:  num.  1 1 9.  j  non  loruvi  quod  continet  tn.bam ,  vt  Seruius,  nefciens 
quomodo  remus  Tubicincm  decerct,cx  ignota  latinitate  adinuenit .  Hancque_. 
remi  ignobilitatem  Hyginus  pariter  auerlatus  ei^ ,  $C  in  Odyflc^  Epitome  i^ab. 
CXXV. gtibernAculum-i  itaut  rogmerat-iin  tumulo  JBlpenoris  Vlyjfem  ei  fxijje -iVCY' 
tcre  cfl:  auius , 

1  Propius  ad  rem  noflram  Paufanias  lib.  VIII.  de  tumulo  Epaminondas  iamJ 
fupra  nobis  memorato  ,  Eius  tumulo  impojitA  efl  colttmna,  cumfcuto ,  in  quo  Draco 
cxLitus  efl  5  indicat  hoc  injtgne  ,  Epaminondam  ab  ijs  ortum  ducere ,  q^ui Sparti  funt 
nuncupati ,  ideft  dentibus  fatis  progeniti .  Quod  autem  Hedtor  Leonis  fignuro* 
aftumpfcrit,  ignotum  vt  puto  ha<ftenus  fuitj  quodque  exemplis  ex  felcdiori 
cruditione  pctitis  a  Cl.  Antonio  Stephano  Chartario  in  Prodr.  Gcntil.  lib.  I. 

'  cap.  III.  addi  mercatur :  ratio  quidem  incompcrta  mihi  cft: ;  cum  ea,  quam  Pto- 
lemxus  Hcphxftion  hb.  II.  apud  PJiotium  Cod.  CXC,  adducit,  inolutjje  moremy 
in  reliqtiorum  cjucquefepulchris  lapideos  (latuere  Leones  -y  fymholum  nimirum  Het" 
culeiroboris-i  Phrygioviro,  Hercuh  ob  deuaftatam  non  ita  pridem  patriam  in- 
fcnfo,  non  itaconueniat,  vt  Agamemnoni,  incuiusicuto  Iconinum  caput 
appictum  crat ,  iuxta  Paufaniam  hb.  V.  Caracallam  quoque  eodem  infigni  in_. 

.  clypeovfum,  oftcndit  ex  fcquentis  nummi  auersa 
partc  Patinus  dc  Num.  Mcd.  Magnit.  pag.  311., 
cuius  rcdamfacicm  cx  Angcionio  num.3  2.  fupple- 
nrjs :  fedin  exphcationc  quam  ex  Commcntario-\   ^/r^JJJi:^^ 

./>  r  1   •  •       ^    AVGVSTA 

rum  Authorc,  nempcloannc  rriftano,fubiungitm 

lixc  verba,  Clypeus  in  quo  Leofcalptus  ejl^  vitium  Caracallam  demonjirat  5  is  enim 

\  qukm  auidc  Leonis  fymboliim  fufceperit ,  in  eius  Commentarijs  dicium  eji ,  nimiuin 

fupinum , &  cicdulum  Triftano fuo  fe  oftendit  i  minime  cnim liquct, LeonerrL, 

caeleftem  natalis  hor^e  Alexandri  fuifle  dominum,  quod  Triftanus  aflumit  ad 

nummum  4.  Caracalla:  •■,  in  alio  autem  cftato ,  quepour  cette  raifn  enportoit  /*-» 

fgftre  en  fon  anneau  ,  ce  dit  Tertullien  enfon  liure  de  Anima  chap*  ^6.  ipfe  fibi 

fomnium  vigilans  finxit ,  quia  verc  non  nifiper  fomnium  talis  annuluscunij 

Leonis  infigne  vifus  \  ncc  quidem  ab  Alexandro ,  fcd  a  Philippo  patrc,  vt  narrat 

Tertullianus ,  ita  Triftano  infcientiam  exprobrans ,  Philippus  Macedo  nondum 

pater  ,  Olympiadis  vxoris  naturam  oh[ignaJfe  'viderat  annulo ,  Leo  erat  Jignum  ;  cre- 

diderat pr^clufam genituram-i  optnor ,  quia  Leo  femel pater  f^?  .    Ari(lodemus ,  'vel 

Artjiophon  conieHans ,  imo  nihil  vacuum  ohftgnari  yflium^  (S*  quidem  magni  impe-' 

\  tus  portendi ,  Alexandrum  qui  fciunt  <)  Leonem  annuli  recognofcunt  -  Ephorus  fcri-^ 

*>  lit ,  Idemque  propemodum  dixcrat  Plutarchas  in  Vita  eiufdcm  Alcxandri  > 

Philippus  aliquanto poji  nuptias  tempore,  in  fomnijsfhi  lifus  eJi-iVterum  vxoris  ohf- 

gnajfe  annnlo ,  tui  Leonisejfet  infculpta  imago :  quod  infomnium  ctim  in  malampar~ 

temreliqui  Hariolt  acciperentf  accuratiufque  cujiodiendam  Philippo  coniugem  dice- 

rent ;  Jnjiander  Telmtjfeus  concepiffe  eam  affirmauit ,  nihil  enim  inane  obfgnari ) 

^  pArit^ramflium  animofum  j  leonino^ue  ingenio pr<editum » 

Muro 


37<J        RAPHAELIS    FABRETTI 

Muropiiiter  circumdatum  cll;  hoc  monumentum;  vtde  vetuftilliniO  illo  in- 
tcr  Gra'Cos,  Aepyti  fcilicet,  a  Te  viio,  retulit  Paufanids  eodcm  lib«  ViH.  Jrpyti 
fcpHlchruni  'valdc  liudicse  Cum  conttmpUtus  -itjuoii  eius mentionem  Jacit  Honierus  : 
£hoc  elt  lliadt  II.  verf.  ^0  5«  j  ^(^  'Z>ero  terr,^  ^H^^  *""*  'vfiijfi"  ma^nus-)  hpidej!.  cre- 
pfdine  circumfeptus .  Idem  Author  paullo  fupra ,  dc  Auges  tumulo,  huius  ^py- 
ti  cx  Aleo  fiho  neptis ,  &  Telephi  ex  fiutiuo  cuni  Hercule  concubitu  matris ,  in 
hiec  vcrba  meminit ,  Extat  etinmnutn  Vergdmi  ( qu^efupra  Caicum  'urbs  eji)  /Uiges 
tnonttmentum^  terr<e  tumulus  l.ipidea  circumfeptus  crepidinex,  infgne  eius  tumuli 
muleer  ex  <ere  fdricata  i  itidemcjue  de  alio  Phoci  lib.  11,  Corinthiac.  luxta  Jea^ 
ceum  Phoci  tumulus  eji  ,  inanEins  in  amhitum  crcpidine  .  Definitio  autem  muro- 
rum  ,  crat  ad  fitum  religiofum ,  &  (  vt  flulte  vocabant)  confecratum ,  a  reliquo 
profano  circumilantc  dirimendum :  id  quod  ctiam  Romanis  commune  fuit ,  vt 
cx  pluribus  apud  Gruterum  infcriptionibus ,  fub  tit.  £or.  cju<e  ad  monum,  lur.  (3^ 
lea.perttn,  in  Indice  cap.XVlI.  in  vnum  coUettis,  luculenter  patet  j  quibus  refe- 
rendis  tum  ob  prolixitatem  abitiilco,  tum  vt  aliquas  c  rtieisineditis  in  hanc  ien- 
tententiam  proferam^ .  - 

T  •  FLAVIVS  •  AVG'LIB 

ALCON'  ET-  ANTONIA 

LYDE  '  MONViVlENTV 

FECERVNT-SIBI-ET-SVIS 

LIBERTIS  LIBERTABVSQ. 

COMMVNIB  VS-  POS 
•  PECVN  lA-  INT  Y  F  P  T  S  O  V  F  .  F  O  R  V  M 


QV  O  D  S I    QJ  S 
EORVM   PAR 
TEM   IVRJS 
SVI  VEN  blDE 
/    RIT  A  VT    EX 
CONSENSVVNI 
VERSO  RVM 
EA 
AE 

PVEI  ROMANI  •  IN 
FERRI  •  IVBEMVS 
HOC  MONVMEN 
CVMSVACVSTOD 
HEREDEM  NON 


CVM-  AEDIFICIO 

ESCITATIANO-CVS 

TODIAE  .  CAVSA  •  MO 

N  VMENTI  -ITVM 

ACTVM^ADITVM 


AMBITVM 

ITAVT  ViVI 

POSSEDI M  VS 

POSTFRlQVE 

NOSTRl  PO 

SSIDEANT 

VI VI    VIVIS 

DEDIM VS 

I  N  S  C  R I B  I 
I  V  S  S  I M  V  S 


SEQVETVR 

Bajis  in  Jcdthus  Barherinis  a  trihus  laterihm  infcriptd 

D  •  M 

P  E  T  R  O  N  I  A  E 

Q^^  F  •  R  V  F  I  N  A  E 

MATRI  •   PIISSIMAE 

FE  C  I  T 

appia-severina.filia 

LOCO*  EMPTO-  qyO-TIBVRTINI 

POSITI  •  QVATTVOR  •  DEMONSTRANT 

IN  FR*P.VMN-AGR-P-VI1I 

Hortis  Frfmis  in  £fquilijs  ad  Thermas  D,  Helen<t 

LAPIDES-PROPHANEI-INTVS.SACRVM 

i»  Valle  Gaudemeprope  Tthhr  £k  ColleB.  Holjienij  apud  T.C  /(/"•  de  lultjs 

HIC 


AD    TABELLAM    ILIADIS        377 

HIC- LOCV^S-VTI- MACERU 
CLVSVS'  LST-  AD  .  RELIGIONEM 
SEPVLTVRAE-LOLLIARVM 
ATTICILLAE  »  F  •  ET  -  STACTES 
VXORIS-ETM-LOLLI-  AMARANTtl 
Tihuri  inpauimenfo  Ecclefi^  Francifcanorum 

D  •  AELIVS  •  D  •  F  •  P AL  •  lAN VARIVS  •  P •  P 

LEO-  III-  SIBI'  ET^  SVIS^  LIBERTIS  »  LIBER 

TABVSdVE  •  POSTERISQVE  •  EORVM 

SE  •  VIV VS  •  INCHOAVIT » ET  •  T  •  T •  FLAVIVS 

AELIAN  •  ET  •  AELIVS  •  SYRISCVS  •  LIBER       - 

ET'  HERED  •  EIVS  -CVM 

MACERIA-CLVSVM^CON 

SVMAVER^IN-  F^  P'VIII.  IN 

AGRO  •  PEDES-  XVII 

ex  Camelo 

D  M 

AVRELIA  •  PRIMIGENTA  •  SE  •  VIVA  •  FECIT 

LIO   •  TELESPHORIONI 

ET'AVR-TELESPORlO 

•     •     ERATO  •  FILIS-  SVIS 

ET  •  LIBERTIS  •   LIBER  TAB  VS  OVE 
POSTERISQVE       Q^       EORVM      ^ 
HIC  •   MVNIMENTVS   »  MACERlA 
CINTVS^  CVM  •HYPOGEO  •  QVI- FECIT 
IN-  FR- XX  S- IN:  AGR»P.  XXXVI 
fxfchedis  Bihimhec^e  Barherin<e 

L  •  AVR  •  FLORENTINI 

QVEM  •   EX  •  CONCESSV  •  MANII  •  NYMPHI 

DIOPHOEBI  •  LATVM  •  P  •  VIII  •  S  •  LONG VM  •  P 

XVIII  •EXTRVXIT^HIC^MONVMEN 

TVS^  CVM-  OMNIBVS  •  SVIS  •  ADIACEN 

TIBVS  •  EXTERVM  •  HEREDEM  •  NON  •  SE 

Oy £TVR  •  N E QV E  •  EXTRANEVM  •  CORPVS 

IN-EODEM-MONVMENTO-  NEQVE^INTRA 

FIN  EM-  M ACERI AE-  EI VS  •  CORP VS*  EXTERVM 

INFERETVR  •  SI  •  QVIS  •  CONTRA  •  EA'  QVTT 

FECERIT  •  VENDIDERIT  •  SIVE  •  DONA 

VERIT^INFERET^  ARCAE^PONTIFICVM 

L     •     M     •    N 

ex  eifdem  [chidis 

Bbb  DIS- 


-^578        RAPHAELIS  FABRETTI 

DIS   •    MANIfiVS-    SACRVM         ET  •  HIC  •  LOCVS        / 
M  •  O  R  B  A  E I  V  S  •  T  •  F  •  S ABIN VS     M ACEREOLA-CLVSVS 
EQ^ROM.FECIT.SIBI.ET       AD-FAMILIAM 
ORBAEIAE-VFNVSTAE-CONIVGI      MESSIANAM-ET 
£!•  LlBERiS-  SVIS'  IN-FR'P-XX  CLODIAN  AM 

IN-  AGR-  PED-XXIX-  IN  •  FRON  PERTINET 

ASCENS-VILL'  ORBAEIAN*  MACER        ex  effdemfchcdis  Barhnnis     , 
CIRC     ..;..•••.....  itraque 

In  ambitu  huius  Hedorci  monumcnti  adftat  TaUhyUui ,  fedentque  Troaies  > 
TAA3rBI02  KAI  TpnAAESnum.  i  i  i.Talthybius  rdlicet  Troadibus  for-' 
titioncm  annuncians  iuxta  Euripidem  in  Troad.  verf.  i-^fo.  5  vt  CaflandraiiL, 
Agamemnoni ,  aliafque  fuis  quafque  dominis  adducat  verf  254.  Polygnoti 
pidur.T  apud  Paufaniam  Hb.  X.  >  in  qua  Trouin^  muiieres  captiuarum  &  lugett'  q 
tium  hal^itu  apnofcuntur'^  j^ndromache primum^  cui  adheret  jilius  lac  fu^ens  i  item- 
<]uc,  Helenusfedens  mcefus  ■,  it  qui  maxime  j  hx€  noftra  mirum  inmodum  re- 
fpondent  :  hunc  enim  ex  Virgilio  vna  cum  Andromache  Ncoptolemi  famu-      1 1 
latum  fubijflc  fcimus  Ancid.  Ui.  vciC  5  ^. 

Aiefamulam  ^famuloque  Heleno  tranfmift  habendum  t 
quidquid  alij  variando  tradant,  vt  Tzctzes  inter  c*Btcros  Chil.  VI.  verf  509.   d 
qui  cx  Sophccle  iam  pridcm  Helcnum  pr^tdam  Gr^corum  fadum  allerit ,  inui- 
tumquc  ac  coadlum  ,  apud  cos  vaftationem  Troise  pra:dixiiTe  j  neque  cnim  j  vt 
pr.i^mifimus ,  ex  fabuhs  hiltoriam  hic  concinnare  mens  cft :  pnttcrca  Tzetzcs 
ncgiigcnter  &  vitioseloquitur  jnamin  Philo(2:.  Sophocles  vcrf  611.&  1330.      M^ 
nihil  de  vi  Hclcno  iliata  habct ,  ncc  inde  faCli  veritas  (  quatcnus  ea  inter  poetica 
figmenta  repcribiliscflct )  erui  valet:  quianarratioiilade  Helcnocaptiuojciuf- 
que  vaticinijs ,  tota  connda  apparct ,  vt  per  eam  PhiIo*5letes  itcrum  ad  Troiam 
dolo  Vlyllis  fc  perduci  patcretur . 

Ex  alio  fcpulchri  laterc  num.  1 1  2  rurfus  Jndrcmache  ANAPOMAXH  Aftya- 
nafle fuo carcns  in  fcenam  vcnit,  quafi  ercptum  fibi  filiumlugcns.  OAT^E- 
2ET2  Vlyjfes  vero  num.  113.  vltimam  Polyxen^  neceiTjtatem  Hecuh  matri 
fortailc  annunciat ,  nOATIEJENA  EKAEH  ,  qu^  propterea  m  cius  amplexibus 
immoratur,  &  extremum  hoc  lolatium  fatis  properantibus  rapit .  Vlvlfi  Hecu- 
bam  ,  Caflandram  Agamemnoni ,  Ncoptolcmo  Andromachcn  obtigifle,  Eu- 
lipides  vbi  fupra ,  &  Quintus  lib.  XiV.  vcrf.  20.  concordi  fentcntia  tradunt. 
Aftyanadis  (qui  apud  Homerum  Scamandriusquoque  vocatur  lliad.  VL  verf 
402. )  e  turri  prJEcipitatio,  inquam  omncs  confentiunt,  nulla  hic  exprefla_. 
eft ,  ea  forfan  de  caufsa,  quam  tradit  Paufanias  eodem  libro  X.  ex  Lefche  ipfo , 
quod  non  decreto  Gracorum  in  eutn  fenitum  ft ,  fed priuato  T^leoptolemi  odio  ,  qui 
fbi  eius  necem  depopofctrat ',  contradicente  fane  in  hoc ,  vt  in  pluribus  alijs  Ho- 
mcricis ,  Dionc  Chi yfoftomo  Orat.  XI. ,  qui  ex  communi  exercitus  R.egumque 


h 


m 


iecreto  JfyanaBa  crudelt  fupplicio  peremptum  conqueritur.  Et  quidem,Vt  femel 
de  hoc  Authore  dicam ,  in  vmbra,  &  ad  ftylum  excrcendum  declamare  ibi  eun- 

dcm 


imi 


Caii 


k 


AD    TABELLAM    ILIADIS  ^79 

^  denispparct,  dum  omncm  Homcri  poefim  in  gratiam  Ilienfium  improbat, 

\  ,  quam  alibi ,  Orat.  II.  XII.  X VIII.  &  XL VII.  fummis  meritifque  laudibus  one- 
raucrat .  Mirum  tamen  &:  ifigratum  mihi  accidit,  id  a  Ruperto ,  cumulatiE  cru- 
ditionis ,  &  excellcnti  ingenij  magnitudme  viro ,  ita  parum  fuilTe  animaducr- 
fum ,  vtiliius  paradoxis  >  &:  profellbria?  garrulitati ,  plus  quam  cseteris  omntbus 
de  hac  re  Scriptoribus  dctulerit,in  Obferu.ad  Synop.BefoI.Min.cap.lV.paq.74. 
Non  ccrtc  Neoptolemi  odio  ,  fed  Vlyflls  fuafionc ,  proponentis ,  oi^ig-^i  '^saCihu- 
M»;  f^cptvi'  vra^oV,  non  alendumfonijfimt  <-uirifilium ,  prascipitatum  Aliyanada-* 
decreto  Danaorum  O*  Pelopidarum ,  affirmat  Euripidcs  in  Troad.  verf.  706".  vndc 
Chryfoilomo  alicjua  excufatio  in  hoc  admitti  potelK 

At  Polyxen^  facrificium  graphice  admodum  num.  1 14.  repnTfentatur .  H^c 
nOATSENHin  area  drcafipuic/jrumJchiilis  AXIAAE02  2HMA  macerie_. 
cbusa  confiilens,  (quam  eadcm  religione  ac  monumentum  iplum  facruni  efle  5 
nonnuIIsE  ex  modo  allatis  infcriptionibus  docent )  a  7Vt'o/?fo/f?//oNEOnTO- 
AI.MO^  iu:ud  quidem puellam  tenenteverf.  305.  adaiSo  gladio  pcr  eiufdem iu- 
gulum ,  impia ,  &  Grxcorum  aris  infolens  viciima  Achilli  cadit .  OAT22ET2 
Vhjfes  pilcatus  affiftit ,  qualem  Cap.  VII.  noftri  Syntagmatis  de  Col.  Traian. 
pag.  zif.  exhibuimus  cx  vcteri  marmore ,  &  monllrant  nummi  Gentis  Ma» 

/  milix  apud  Fuluium  Vrfinum  5  illius  enim  imagini  primus  Nicomachus  addi- 
dit  pilcum  ,  vt  refert  Plinius  Hiftor.  lib.  XXXV.  cap.  X  :  per  eum ,  abdu>fiio- 
nem ,  vt  diximus ,  huius  virguncula:  a  fe  procuratam,  figniticari  opinamur ;  nec 
enim  ipfc  huiufmodi  in.imanitatibusinfuctus,  qui  codcm  paiSo  Iphigenianxj, 
qua/tad  nuptias  a  Matre  pariter  Clytemnertra  ahduxijfc  fuis  artihus ,  vt  in  Auli- 
de  immolarctur,  ab  Eunpide  dicitur  in  Iphig.  in  Taur.  verf.  i^.abHygino 

*  Fab.  XC VIII.  &  ab  Ouidio  Metamorph.  lib.  XIII.  verf.  1 9  2. 
Aiittor  y&  ad  matrem ,  ^«^  non  hortanda  ffid  ajlu 
Decipiendafiiit  '■,  imo ,  nec  quidefn  iuffus  ab  exer^ 

citu  5  vt  Hygino  5^  Ouidio  dicere  libuit  •^fiedpriuattm  idftciens-,  tUnis  fie  c^de  fol' 
/«/f  ,exeodem  Euripidc  in  Iphig.  in  Aulid.  verf.  i  365.  KAAXA2  Calchas-inon. 
vti  Sacerdos ,  fed  extra  ordinem  introducitur ,  quia,  vt  Euripides  ait  in  Hecub. 
verf.  223.  GuVaT(^  «^'  ^j-aTjj? , 

fiacnficij  pr<efectus  9 
Etpontfex  defignatus  ejifilius  Jchillis, 
imitatvis  ab  Ouidio  Metamorph.  XIII.  verf  479. 
ipfie  etiamflens  inuittif^ue  Sacerdos 
prdlita  conieBo  rupit  pr<ecordiaferro  . 
Camillus  cum  vrceolo ,  tanquam  facrificij,  quod  publica  authoritate  ficbat ,  ad- 
minifter  interuenit . 

Achillis  ftatua  eius  columna:  infiftens,  (ad  exemplum  vetuftioris  Auges  fe- 

pulchri  haud  longe  diffiti ,  &  ftatuam  vt  praemifimus  pariter  habentis  )  muliehri 

f  lahitu  <fr  moliitie  fuilTe  dicitur  a  TertuIIiano  lib.  de  Pall.  num.  ^5 . 3  qua  de  rc-i 

Bbb     1        '  nuUum 


38o        RAPHAELIS   FABRETTI 

hic,necapuxlaliquemprobumauthorem  veftigium  ;  quin  potius  conieduraj  aJ 
repugnat,qu6(J  eflFoeminatum  eiufmocli  fepulchrum,  Alexander  Magnus,rigidus 
jUe  Achilleae  virtutis  imitator,  vnxilkt  &  coronaflet ,  ac  circa  id  nudus  cum  io- 
cijs  decurriflet ,  vt  narrat  in  eius  Vita  Plutarchus .  Sed  vt  tam  grandem  belHco- 
fiffimi  viri  ignominiam  ,  aloco  pra^fcrtmi  vbi  eius  memoriam  magis  honorari 
decuit ,  depeilamus  5  quidni  dici  valcat ,  ftatuam  quae  huic  Achillis  tumulo  ia-      j 
centis  habitu  impofita  cernitur ,  ipfam  Polyxenam  prout  imn-iolara  dl  ,  non^   i  '' 
vero  Achjllem  (  qui  militari  &  redo  ftatu  etformari  dcbuifrct)  potius  rcpra:fen- 
rare  ?  vnde  error  mollioris  &  faMninei  illius ,  perforatis  etiam  auribus,  Achillis 
cultus  inualuit  .    Polyxenam  namque  communcm  cum  Achille  fepukhrunx. 
mdim  fuiile ,  ita  in  eius  epitaphio  tradit  Auli-nius , 
Troas  Achilleo  conimBa  Polyxen  a  lujh , 

Malueratnnullo  cefpitejuntlategi,  ^ 

T^on  bene  difcordes  tumuhs  tmfcetis  Jtfjiui  j 
Hoc  'violare  ma^  \s ,  auhn  jcpelire  juit . 
Duplicem  de  hac  Polyxens  madatione  piduram  recenf^t  Paufaniasj  alteram 
in  Arce  Athenarum  Polygnoti  opus  lib.  I.  alteram  Pergami  ad  Caicum  lib.  X ; 
totidemquc  inanibus  fuis  pidturis  clarilfimumhocargumentum  obfcurareco- 
natur  Philoikatus,  fcmcl  in  Vit.  ApoIIon.  lib.  IV.  cap.V. ,  iterumque  m  Heroic.  p 
cap.XX.  ACHILLES. 

NAT2TA9MON  AXAION  KlauiutnJchiuorumfationemnum.ji^y.^rO' 
pc  Si^^um  Promontorium  SEIFAION  num.  n6'  hinc  quoquefuiile  patet, 
quod  etiam  Strabo  dixeratlib.  XIIL  eV'  v*V  "^  vaJj-aO^®  'o;^^,;  ^iyeica  ,  ttKidju^ 
^  }^  0  ^^[^ivixv^p^i  cx^S^uJi ,  hi-^nav  b'  lAiV  g-aSi^is  ety^oiv  •  eji  enm  jUtto  nauium 
ad  Sineum -y  pcnc  etiam  Scamancin  ftmt  o^ia-^  XX.ah  llto  fladijs ,  TurrisrHaad  { 
Sigarum  ,  aliquam  tcmporc  Troiani  Belh  munitionem  ibi  fuilkoftendit ,  ^nte- 
quam  ah  ^rch<eanaUc  AJity/en<eo  ex  lliacis  lapidihus locus fuhRrutius  effet-,  Vt  refert 
ibidem  Strabo ;  iam  cnim  cxinde  ,  tam  de  Sigreo ,  quam  de  Achilleo,  vti  de  Op- 
pidis  munitis,  mentio  cfl  apud  Hcrodotnm  hb.  V.  cap.  XCl V.  ex  quo  conilat , 
arbitratu  Periandri  Achilleum  Mitylenitis ,  Sigstum  Athenieniibus  ceiHlicjqui 
illud  ab  Hegeiiiirato  retentum  cccupaucrant ,  ^'  Alcaeum  poetam  repctentcnij  i 
fugauerant ,  armaque  eius  in  Templo  Sig^a^  Minerust  fufpendcrant  .  Parunx.  ap 
etiam  abfuit ,  quin  locus  iile  clariilimsE  rurfus  Vrbis  conitructionc  nobilis  eua-  lip 
deret  j  eatenus  enim  Conftantinus  Magnus  proceilit,  vt  fu«  Nouas  Roma:  fun-  o^ 
damenta  hic  iac^ret,  vt  concordirer  tradunt  Zonaras  ,  Zohmus ,  ^  Sozomenus,  ,  Vi 
quorum  dicta  ordine  exponam  :  Vrl;empjrr6  (  ait  prior  To.  III.  Annal.  de  Im-  tvi 
per.  Conft.  Mag.  )  ex  oraculo  defuo  nomine  conditurus ,  primurn  in  Sardica  extrue^  «  jlmj 
reanimo  hahuit ,  detnde  in  Sig<eo  promontorio  Troadis ,  'vl^i  etiamfundamenta  ieciffe  j  L 
fertur ,  Zoiimus  Iib.  II.  in  Conilanrino  xlv.  //«^«e  ciim  njeniffet  in  Troadem ,  tS^ 
tnfcum  illud  llium  ,  inuentoloco  ad  Vrl>em  condendam  idoneoyfundamenta  iecit-iiT 
muri  partem  alicjuam  in  altum  egit ,  ^uam  adhuc  njtdere  eft ,  /i qui  'versus  Hellefpon'  Ij, 
tum  nauigent  :fed cpuod  eum  huius operis  inHitutipxnituijfet ,  eo  relicio-,  a f  erat im-      !  fui 

perfe- 


d 

1' 
to 

ua 

k 

Jli: 
pll 


K 


AD     TABELLAM     ILIADIS         381 

perfeclum^  'By^Amium  conceffn ,  Sozomeni  in  Hiflor.  EccJef.  lib.  II.  cap.  III. 
vcrba  lunt  hax ,  pro^refui  i^itur  ad  campum  ijui  efl  ante  lliumfecus  Hellefpontum 
fupra  tumulum  J$acis  •,  quo  m  loco  JchiuKfui  Troiam  oppugnarunt  cajira  tS*  ntuale 
hahuiffe  dicuntur-^  Vrbis  formam  &  ma^nitudinem  delineautt ,  0* portns  conflru" 
xit  in  edto  lcco  ,  ^«^  cx  tnari  etiamnum  lifuntur  apr^ternaui^antibus .  H^ec  dum 
vtoUtur-,  Deus  noBu-  illi  apparens-,  mjfit  it  alium  locum  quxreret)  deducenfque  eum 
i  in  VrhemThracitc  ByTiantsumtransChalcedonem  Opptdum  Bithyntxt  monuifvt 
eam  Vrbtm  conderet-^fuoque  nomine  appellaret .  Aducrtatur  huius  nominls  2EI- 
rAION  f criber>di  ratio ,  Latinorum  Scriptorum  imitationc,  qui  per  /£  diphton- 
gum  crtcrre  lolent ,  potius  quam  Gr.xcorum ,  qui  omnes  in  fuis  Codicibus ,  & 
Suidas  pr^fertim,  in  cuius  alphabetico  ordine  horarij  crror  conliderari  non  po- 
tclhSirEIONretinent. 

lam  tandem  Ilio  penitus  abfumpto ,  rediuiua  eius  in  Romanam  magnitudi- 
nem  fortuna  hinc  incipit,  AINHA2  2TN  T012  IAIOI2  AIIAIPON  EI2 
THN  B^U^PIAN i  Jttteas cumfttis  tendit  in  Hefp.riamnum.  117.  Hxcfupre- 
ma  operis  pais,  non  cmanauit,  vt puto, a  vetuftis ilhspoctis  Stefichoro,Lcfche, 
vel  ArcSino  j  hi  enim  fua  tantum  mirabantur ;  fcd  vcl  a  Q^SmyrnGeo,  qui  orej 
Calchantis  de  Acnes  cuafionea  XanthoadTiberim,  Romani^ue  Impcrijin- 
terminata  amplitudine  vaticinatur  lib.  Xlil,  verf.  334.;  vel  Virgdian^E  hypoty- 
pofi  ,  vt  aiias  ncc  infrequentcr  vidimus ,  inferuiendo .  Quapropter  nauis  nura, 
1 1  8.  focijs  nauahbus  probe  inftruiiia , ponte  dimiflb ,  Anchifem  facra  frentem-i 
ArXI2H2  KAI  TA  lEPA  ,  Aeneam  ,  Afcanium,  atque  Mtfenum  MISHNOS 
num.  119.  recipit  ,  quibusadmiifis,  AnOJlAOT^  AIN^HQT  trate^us  Acne* 
claudit  opus ,  &  Tabula  fincm  accipit . 

Vnum  de  hac  Tabula  fupcrefl,  qu:Erendum  nedicam,  an  diuinandum^; 
quonam  tcmpore  edita  fuerit ;  quod  nemo  non  incertiflimum  iudicabit ,  cum  a 
toi^  antiquitate,Troianum  hoc  Beilum ,  ik  qu«  apud  Ilium  gelb  funt,  tum pri- 

Iuatis,  tum  publicis  locis,fpedantium  oculos  pauerint  5  vt  inuenimus  apud  Stra- 
boneni  iib.  Vill.  5  in  Templo  Mineruse  Alph«onia? ,  in  Poecile  Porticu  Athc- 
nis,  in  lunonis  Dclubro  propeMycenas  ,in-/£dificiofupra  Caflotidem  Dcl- 
phorum  fcntem  Polygnoti  opus  (  e  quo  plura  ad  rem  noflram  defumpfimus  ) 
apud  Paulaniam  lib.  1.  II.  &  X.  j  atque  in  pluribus  tabulis,  qua?  Romae  in  Phi- 
lippi  Porticu  afleruabantur ,  tefle  Plinio  Hift.  lib.  XXXV.  cap.  XI.  Et  fidis 
quamuis ,  fcd  non  rcticcndis  piduris ,  in  Templo  lunonis  Carthaginicnfis  ex 
Virgilio  Aen.  I.  verf  460. ,  atque  in  Trimalchionis  a^dibus  ex  Pctronio  in  Sa- 
tyr.  pag.  16.  lin.  1  5,  iuxta  enumerationem  lofephi  Antonij  Gonfalij  dc  Salas 
in  fuis  Annotationibus ,  Et  tandem  in  fimili  anaglyptico  operc ,  hoc  efl ,  iru 
fcyrhis  illis  Hmericisgrati^mi  vfus  apud  T^eronem ,  de  quibus  Suetonius  in  eius 
Viia  cap.  47.  cos  namque  non  tantum  Homcricorum  carminum  caelaturai ,  ve- 
rumimaginibusquoque,  vtnoftrum  hoc  Cimelium ,  infignes  fuiffe  mihiper- 
fuadeo  j  cum  cseteroqui  nullam  artcm ,  quae  Neronis  elegantiflimo  luxu,  dc 
prsccipua  eius  2Eflimationedignaefict,fola&  iimplexnorarum  iocifio  prsefefe. 

ratj 


^Sz        RAPHAELIS     FABRETTI 

rat;notumque  fit  quanrum  pretij  eiufmodifcyphis  acceiTerit,in  quibus  pr^elia  &  ^ 
armati  Cixlabantur ,  ac  veteris  hiftori.T  fada  infculpta  erant  5  ex  ijs  quae  PHnius, 
varios,  &c  nobihffimos  eorum  artifices  producendo^narrat  hb.XXXIlI.  cap.XII. 
€  quorum  numero  elegantiifimum  quendam  ita  nobis  defcribit  Trebellius  Pol- 
iio  in  Vita  Quieti  Tyranni ,  Vidimus  proxime  Comelitim  Aiacrum  in  eadem  ft- 
tniha,  virutn  ^  cum  ccenam in  Templo  Hs>culis  daret  •ypateram  eleUridem  c^uce in  me- 
dio  qjultum  jilexandri  haheret ,  &  in  circuitu  omnem  hifloriarn  contincret ,  fgnis    ^ 
hreuihus  ts*  iniiiutulis pontif.ci propinare  <,  quam  nuidtm  circumferri  adomncs-)  tanti 
illius<^in  cupidijfimos  .  Hxc  cxcmpla ,  quia  lliacas  exordmepugnas  contincnt , 
cumprxTenti  Tabula  comparaui;  vt  aha  Homerica:  poefisparticulariaargu- 
meniaj  multis  &  innumerabihbus  marmoribus  comprehenfa  ,indicare  fuperfe- 
dcam  .  Dicam  vno  verbo ,  adeo  generahter  hoc  inualuifle ,  vt  Vitruuius ,  inter 
ea ,  quae  in  ambulationibus  pingi  folita  elTent ,  Troianas  pugnas-,  &  Vlyjfts  erra-  c 
tiones  hb.  VIL  cap.  V.  proponat, 

Quantum  igitur  ex  varijs  huius  Tabul;^  locis  coniecimus ,  eam  poft  Virgi- 
lium ,  eiufque  editum  y£neidos  poema ,  (  ex  quo  plura ,  quse  ab  ipfo  Homero, 
alijfque  Grsecis  fcriptoribus  dillentiunt,  mutuaiie probauimus )  in  lucem  pro- 
«iijires  firmiter  alTumere  poflumus .  Nec  abfimilis  eft  charaClcrum  forma  ei  quse 
circa  illa  tcmpora  vigebat ,  vt  ex  nummis  colligimus  j  media  fcilicct  inter  ve-  ^ 
tuftiores  iilos  ac  quadratos  j  ac  ahos  6  &  (l)  qui  in  locum  E  &  O  frequentius  ir^ 
repfcrunt .  Qui  vero  maxime  poll  Virgilij  tempora ,  &:  antequam  ingenuie  di- 
fciplinje  in  deterius  labi  coeperint,  Grecis  ciuimodi  amoenitatibus  inter  Roma- 
iios  Impetatores  d^Iediati  funt,  trcs  omnino  numerantur,  in  quorum  gratiam., 
hoc  artificiofum  atque  infigne  opus  cffici ,  eifque  nuncupari  valuit ,  Claudius , 
Nero,  atque  Hadrianus ;  nam  M.  Aurciius  Pij  F.  grasce  quamuis  eruditii^nius,  £ 
philofophitE  &  feuerioribus  tantum  iliudijs  fe  dedidit .  Hadrianus ,  imhutus  im- 
tenjius  Gr^cisjiudijs  a  Spartiano  prxdicatur ;  ingenio  eius  fc  adex  declinante ,  'vt 
<«  nonnullis  Graculus  diceretur :  Pr^etcrea ,  a  Dione  tanquam  plaftes,  &  cucurbi- 
Carum  pid:or ,  alijfque  vel  minimis  rebusdans  operam  traducitur ;  itaut  ncdum 
hanc  celebriorum  Gra:cia?  facinorum  epitomen  probaile  ,  veriim  proprijs  eam^ 
manibus  confeciflc  %  non  videatur  abfurdum  .  In  contrarium  tamcn  ducit  hanc  s 
conie(fl;uram ,  notiflimum  Hadriani  in  Homerum  odium ;  nam ,  vt  Dio  fubdit 
?n  eius  VitS  5  Hotnemm  €  mediotolhre ,  at^ue  Antimachum ,  chius  ne  uomen  qui- 
iem  ante  a  plerifque  cegnitum  erat^  pro  eo  introducere  cogitahat ,  Ad  Claudij  ergo 
vel  Neronis  aeuum  Tabula  affigenda  eritj  fcd  prxcipuc  Neroni  eam  infcriptam 
Credimus ,  Aeneadumgeneris  quifextus  0*  'vltimus  heros ,  etiamfi  Claudius  pater 
piaxima  cura  -i  Vt  ait  Suetonius  cap.  42. ,  Gr^ca  jludia  fequutus  ft ,  O*  multum  Q 
JJomericts  etiam  njerjjhus  Jaquifolitus  fuerit  i  nam  in  altero  ad  infariiara  vfque^ 
Graccarum  rerum  imitatio  viguit,  &  pra^cjpue  res  Troicas  nedum  miratus,  ve- 
rijm  etiam  ftylo  profecutus  eft,vt  ex  illoluuenalis  Sat.VlII.verf«iao.colligunt> 

infcena  nttnquam  cantautt  Orejies^ 
Troi«^mnfcripft^ 


AD    TABELLAM    JLL-VDIS 


385 


$«:  ex  Scriiio,  qui  eius  Troica  citat  ad  Virg.  Geoig. lib.  Ifr.  veiC^6.  &  alibi; 
mcminitque  de  cis  Xiphilinus  in  fine  cius  Vita; ,  in  Orchcftra  Thcatri  ab  eo  re- 
citata  affirmans  .  Hai/uit  mfupcr  •,  vtde  codcm  fubditSuetoniuscap.  j 5., /»/»»- 
£endi  C^  fingendi  ntAxme  non  mediocre  jludium  i  fiue  iuxta  Tacitum  Annal.  hb. 
XIII.  IS.ero  fuerilihus  fliUim  annii  'viutdutn  animum  in  aliadetorfit ;  c<(Ure  C^pirt' 
gere^i  ciintu<  aut  regimen  equorum  excrcere^tST  aliquando  carmtnibus pangvndis^tnejfe 
Jibi  elementa  doclrin*  ofteadeht .  Vltra  harc  communia  Si  nimis  vaga  rei  veftigia, 
ad  alia  duo  pcculiaria  defcendimus  5  quorum primum  dabunt  fcypiii ilh  Home- 
rici ,  quibus  illum  deledatum  fuille  annotauimus,  matcrie  tantum  a  noftri  mar- 
moris  carlatura  differentcs  :  e  cryftallo  enim  fofliii ,  Scgclu  concrcto  (  monta- 
num  vocant)  cx  Plinio  fuiflcfcimus  lib.  XXXVII-  cap.  II.  idem  ISteroamiJfarum 
rerum  nuncto  accepto-)  duos  calicescryfiaUinos  in  ftipreman^frrgit  illifos ;  h^c  fuit 
ratio  f<£culum  futim punientis ,  ne  quis  alius  ex  hii  biberet :  c^clari  quippe  &:  hoc  fo- 
litum  ,  Plinius  ibidem  alTcrit,  Sv  velligia  quampluraminutiorum  ex  hacmate- 
ria  opcrum  rcmanent;  inter  quse  maiufculx  huius  laminx  fragmentum  e  Mufeo 

-jCarpineoprodu- 

cimus,RufticiA- 

finoblandientis; 

quodfortaflcNi- 

conem  &  Euty- 

chum  ,  Actiac^ 

vidoric-c  omerL,- 

jrepra:fentat,Grs 

icusetenimexpi- 

jleo  vir  ifte  agre- 


apparet ;  ne_. 


operi  cximio  hu-- 
mileSi:  plane  lu- 

dicrum  argumcntum  infcruijfle  putemus  .  Secundum  indiciumaliunde,  non 
tamcn  nimis  longe ,  nobis  repetcndum  efl:  .  Cdciiibus  honoribus  Claudio  de- 
cretis,  Nero  cundem  apparatifjtmofunere  extulit^confecrauitque .  Templorum  per  - 
Orbcm,adulantibusCiuitJtibus,iIIi  crcdorum  mcmoria  in  varijsGruteriinfcri- 
ptionibusrcmanet,CXCIII.  3.  CCCXCV.4.»CCCXVI.  g.,5^MXCVII.  2: 
fed  quodapud  Bouillas  nupcr  repertum  fuit,  vel  Neronem  authorem  &  condi- 
torcm  ex  fuburbana  vicinitate  habuit,  velSacrarium  illud  lulia:  Genti  ibidem  a 
Tibcrio  xdificatum  refert,  de  quo  ita  Tacitus  hb.  II.  Annal.  Fine  anni ,  Arcus 
propter  Jedem  Saturni  ob  recepta  fgna  cum  Faro  amijfa  du^tt  Germanici ,  aufpicus 
Tiber^  ,  (^  Jedes  Fortis  Fortun<e  Tiherim  iuxta ,  hortis  quos  Cdfar  Populo  Roma- 
no  legauerat ,  Sacrariurn  Gentisluli^,  'ffiii^fl^^  ^'"°  Augujlo  ,  apud  Bouillasdi- 
cantur .  In  eo,  Claudij  ab  aquila  in  ca^lum  fublati  cololTca  fcre  magnitudine  fi- 
mulachrum  erutum  vidimus,cuius  exemplar  pagina  fequenti  adumbramus,  cle- 
gantius  a  prarlTantifTimo  Marccllo  Seueroho  cxcipi  iufl"um ,  &  eius  de  Apotheofi  , 

trada- 


384        R.APHAELIS    FABR.ETTI 


^traftationi  inferf  um ',  cui  fi- 

milc  oranino  eft  louis  caput 

aquilas  cxpaniis  alis  inhae- 

rcns,  apud  Boiirardum  An- 

tiq.  llom.  to.  i  V.  pag.  84 , 

aliad^ue  Solis  apud  Mat- 

tbaEioSjfub  cjuo  infcriptio  a 

Grut.  allatapag.  XXXVI,  l 

Eodem  loci  (vt  initio  huius 

Commentarij    nos  indica. 

turos  promifimus  )  noftr^u* 

quocjue  h^c  Tabula ,   pcr 

plura  fxcula  intcr  parieti- 

lias  illius  Tt:mpli  obruta_,> 

lucerrL,  tandenu   afpexit^ 

Vnde ,  cum  aliud  Homeri- 

eae  Apotheofeos  marmor> 

quod  apud  Kircherium  ex- 

tare  diximus ,  ibidcm  effof- 

fum  fciamus  *,  Neroncnv, 

vel  in  cxtrucndo  Tcmplo , 

vel  in  commune  maiorum 

fcpulchrum  imaginem  hanc 

Claudij  infcrcndo ,  eiufmo- 

di  ornamenta ,  valde  intcr 

fe  conformia ,  compara|fe  ccrtum  vidctur ;  eiufdemque  proinde  ftudij  fuiiTe», , 

Homero ,  quem  tanti  faciebat  Claudius ,  cultum  aflercre ,  ac  eius  pocfi  laudem^ 

Douo  hoc  inuento  adiungere ,  atque  ctiam  Troicorum ,  quse  ohm  ipfemet  ceci- 

nerat ,  in  mcmoriam  fpeftantes  inducere  ;  Ita  enim  rudior  quifque  ad  pcnctra» 

lia  Homcricre  difciplin.^  admittitur,  &  ordinm  difcens  Homeri  •)  eius  composef- 

feSiHs ,  omnis  faptenfia  modum  n^ncifcitur ;  y t  poftrcmi  duo  verfus  num.  1 20. 

jta  poUicentur  > 

nPHON  MAQE  TASIN  OMllPOr 

0$PA  AAEI2  nA2H2  METPON  EXH2  SO^IAS 


-ii:. 


F    I    N    I    S  * 


I 


raphAelis  fabretti 

CASPARIS   F-    VRBINATIS 

EMISSARII  LACVS,:fMCINI 

DESCRIPTIO 


AD  ILLVSTRISSIMVM  ET  REVEREN0ISSIMVM  D. 

lACOBVM  CANTELMVM 

XAESAREAE  ARGHIEPISCOPVM 

EXDVCIBVS  POPVLI  PATRITIVM  NEAPOLITANVM 

ACNIFICVM  illud  Lacus  Fucini  EmifTarium,  cuius  defcri- 

l\    ptionem  aggredior ,  meminiire  non  pollum  ,  IlIuftrifHmc_, 

CANTELMI ,  (juin  Sc  fimul  humanitatis  Tux  reeordatia 

iucunde  obucrfetur  animo,  qua  mihi  fynceriores  de  hoc.  infi- 

gni  opere  notitias ,  voce  &  fcripto ,  dum  ad  illud  primo  in- 

uifendum  accederem  ,  tradidifti .   Non  ea  igitur  in  hoc  Tibi 

infcripto  Commentariolo  mihi  mens  erit,  vt  noui  quidquam  per  me  Tibi  af- 

^    ferri  pofie  crcdamj  fedpotius,  vt  quantum  Tuis  monitis  profecerim,  grate 

I   atque  ingenue  oftendam  j  vtque  meis  didis ,  tanto  tefte  adhibito  ,  fidem  conci- 

"i    liem ;  fv: ,  quod  vltimum  fepofui ,  quamuis  in  primis  vrgeat ,  vt  obfequij  mci 

pignus  hoc  &  indicium  erga  Virum  natahbus  cJariflimum,  eruditione  pr^eftan- 

tem  ,  Sz  fuauiflimis  in  fumma  fortuna  moribus ,  extaret . 

Mufis  Mnemofynes  filijs ,  antequam  pra^hum  inirent ,  Lacedemoncs  facri- 
ficafle ferunt ,  e^  de  caufsa  ,  ne  fama  prarclarorum  facinorum  deperiret ;  fai^a_; 
cnim  (vt  ita  loquar)  tranfeuntia  ,  quaha  funt  ea,  quse  in  bello  geruntur ,  Mufis 
tantum ,  hoc  eft  Scriptoribus  ,  vitam,  bc  memoriam  debent :  hifce  enim  celTan- 
tibus,  (  neahundeinampliffimaHeroumfegetc,  quosinclyta  Gens  Tua  ab 
omni  memoria  tuHt ,  exempla  petam)  egregij  illi  Viri  Eberardus  Duncanipri-» 
mi  Scotorum  Regis  fihus  natu  minimus  virtute  maximus  generis  Tui  author  , 
Reftani  plures  belHca  laudeinfignes,  quorum  veftigiain  Belgico  illo  Glori^ 
iheatro  Reftanus  fraterperfequitur ,  Andra^as  huius  fxculi  Epaminondas ,  ( fic 

C  c  e  ab 


^86        RAPHAELIS    FABRETTI  , 

ab  ipfo  Magnae  Eritanniae  Rege  vocatus,  in  eodiplomate  Kal.  lunijs  fuperions  A 
anni  conrcrjpto  ,  in  quo  tot  fortium  Virorum  cognatione  gaudct ,   ik  commu- 
nes  cum  eifdem  progenirores  agnofcit )  alijque ,  fcriptis  Hirtoricorum  abundc 
celebrati ,  longa  prcmercntur  node  j  haud  fecus  atque  alij  innumeri ,  qui  antc 
Agamemnona  fortes  (juidem ,  fed  inhonorati ,  nullam  apud  poftcros  nominis 
laniaju  Qint  pi:Qnieiiti .  ,  Vcrum  >id  quod  in  operc  minime^peimanenti  Laco- 
ms  ejcpedire  d^uxcFunt ,  vt  nempe  a  (criptis  &:  carminibus  res  gelte  fuam  dura-  8 
tionem  accipcrcnt  j  non  minus  interdum  in  rebus  etiam  ad  diuturnitatcm ,  &: , 
fi  fasdicerc  cft  ,  ad  GEternitatem  ftabilibus ,  neccfiarium  deprehenditur ,  fi  noru. 
operibus  ipfis  pereuntibus ,  ccrtc  eorum  conditoribus  abhominum  recordatio- 
ne  paflttn  elabentibus ;  Et  fane ,  otiofi§  Pyramidum  molibus  id  accidiife ,  obli- 
teratis  tant^e  vanitatis  authoribuj,  iuftifiTimo cafu  fadum,cum  Plinio  dicemus; 
atqui  ea  quoque  vetuftatis  monumenta ,  qu»  cum  magnificenti^  vtilitatem  ad-  C 
ilfiixtam  habent,  idem  fatum  experifii  iure  optimo  nos  conqueri  licct  •  Horura 
noa  pauca  in  toto  Orbe  Romano  fparfim  occurrunt  h  parumquc  abfuit,  quinJ 
huic  nofta:o  ad  Fucinum  Lacum  Bmiftario  tantundcm  acciderit ,  adeo  Mufas 
iratas  expcrtus  hucufque  videtur  Claudius  operis  conditor ,  in  parcd  &c ,  vt  ali- 
quibus  videtur,  ambigua  veterum  authorum  de  eo  mentione ,  &:  recentiorunL, 
vel  turprde  re  maxima  filentio ,  vcl  tenebris ,  quas  luci  nobis  ex  vetuftate  tran-  ^ 
fmifl^ae  olfundcre  rcntauerunt . 

Vt  igitur  Mufas  Claudio  placabiles  efiicere  poffirrjus  ,  ftetque  illi  fua  apud 
pofteros  gloria;  tria  nobis,  niembratim  &c  diftindte  traiSanda ,  propofita  funt. 
L  Opus  i  Claudio  abfolutum  fuifie  demonftrabimus  .  II.  Nihil  aduersus  hoc 
cx  vetuftis  Scriptoribus ,  vel  monumentis  obijci  pofie .  III.  Ipfius  difficultas  &: 
ma^nitudo  pcr  partes  diligenter  examinabitur . 

MEMBRVM  I. 

CLAVPIVS     OPERIS     PERFECTOR 

ADeo  multi  topographiam  huius  Lacus  Fucini,  &  adiacentis  illi  orar,  olimj 
explicarunt;  vt  fuperuacanci  laboris  vidcatur,crambem  iftam  recoquerej 
Tibique  prsefertim  apponere,  qui  tum  vniuerfalis  geographi^ ,  tum  pecuharis 
huiusIV.  Regionisltalis"»  in  qua  Excellentiilima;  Tu»  CANTELMtE  Do- 
raus  Dynaftid  quoquc  fita  eft ,  apprime  gnarus ,  exadam  iftorum  locorum  no- 
tionem  habes .  Sed  ne  alij,  qui  noftros  hofce  labores  forte  mfpeduri  funt,  ieiu-  j 
nam  hanc  narrationem  inueriiant  j  patere  quaefo ,  vt  Tibi  notiilima  quamuij  y  ' 
fado  verborum  corapendio ,  fuccinde  pcrftringaoij»  <J  H 

^  Lacusab  Vrbe  diftantiam  ,  cum  Ifacio  Tzetra  Lycophronis  Interprete  ad 
verf  1x75,  (inter  alia  ibi  perperam  de  Pitonio  fluuioprope  Circeios  cxpofita) 
in  quingentis  ftadijs ,  hoc  eft  milliaribus  LXIL  &  femis  >  proxime  rcperio . 
Redus  breuiorque  proceiTus  eft  per  ipiam  ViamValcriam^quae  Lacui  acccdens» 
illumque  ad  dextram  relinquens,  Corfinium  tcnditj  nobilemillam  Sociali» 

Bclli 


DE    EMISSARIO    FVCINI      387 

Belli  arcciTij  ex  euius  ruinis pojieA  cretiijje proxifmttn  Oppidum  Populum-y  haud  du- 
hiiim  ejfe ,  Cluuerius  poft  alios  teftatur .  Per  Viam  (inquam)  Valeriam,  ab  Vr- 
be  ad  Oppidulum  le  Celledi  Carfolt  nuncupatum  XXXXr.mil.  pafs.  numerari, 
ex  lapide  milliario  oftendi  in  Diirert.  II.  de  Aq.  &:  Aqused.  num.  i5l-  j  hinc  ad 
iiimmum  iugum  montis,  fupra  Vicum  di  Co//^,funt  mill.  VII.  &  lemis ;  inde 
Talcacotium  alia  M.  P.  II  j  reliqua  XII.  M.  P.  &  aliquid  ampliusj  a  raleacutio 
1   ad  Fucinum  reperij ,  Oppido  Scurculas  medio  intercedente , 

Vrbem  refpicit  ab  Orientea:ftiuo,&  aliquanto  etiam  vlterius  in  Septemtrio- 
Hcs  j  nempe  pcrgradus  XVI.  Africi  Venti  versus  Occidentem. 
-     Ambitus  ipfius  pcr  lacinias  finuum  &  promontoriorum  in  eum  excurrcn- 
tium,  XXX.  milliarium  &:  vltra  eft :  rotundatis  autcmflexuris,  XXVI.  &paul- 
\b  amplius  millia  pafluum  obtinebit . 

Albam  (  ciiius  folius  ex  vetuftis  ad  eum  locis  veftigia  ,  &  quidem  luculenta 
fuperfunt )  habet  ad  Caurum  Vcntum ,  Maejiro  didum ,  tribus  pafiuum  miili- 
busdiilitam  5  quameA:  a^ro  otnni  circumuicino  candicantibus  faxis  repletet  Holfte- 
nius  ita  appellatam  voluit :  at  nos  libentius  cum  Appiano  in  Hanmbalicis  >  ex 
Alba  Romanorum  metropoli ,  nomcn  huius  in  /Equanis  munitionis  dedudum 
putamus :  pra^fertim  quia  ipfe  rupium  afpeclus  Holftenij  etymon  redarguit  5  fi 
enim  ex  colore  denominanda  fuiflet,  Kubram  potius  (  vt  Vicus  in  Fiaminia 
Via  Vrbi  proximus )  ex  rupium ,  totiufque  circa  Albam  foli  rubedine ,  vocari 
par  erat. 

Plurimam  ex  montibus  adiacentlbus  aquarum  copiam  rccipit  j  fed  torrenti- 
bus  potius  quam  viuis  fluminibus  augeri  confpicuum  eft  :  nam  modicoillo 
fiuuiolo  ad  Orientem  Soleminfluentc  excepto ,  quem  alij  Inuedum  ,  ex  Plinio 
vt  putant ,  ahj  Pitonium  nominant  --,  cseteri  cxleftibus  tantum  aquis  arenteni^ 
alioqui  alueum  commodant .  Illud  mirum ,  nullum  hifcc  aquis  patere  egrcf- 
fum,  fed  eas  occulto  natur^E  opere  tranfmitti  i  vaiio  tamen  ncc  conlbnti  exitu: 
quo  femper  faclum  eft ,  vt  Lacus  aliquibus  annis  aflurgat ,  (feptenis  quibufque 
id  fieri  tradunt )  rurfufque  deprimatur ,  vt  Strabo  ait  lib.  V.  Geograph. 

Marfos  igitur  accolas,  quibus  in  incerto  fuorum  agrorum  poflelfio  verfaba- 
tur,aflidue  deprecatos  Auguftum  DiuiF.inuenimusapudSuetoniuminCIaud. 
cap.  20.  vt  Lacus  exundantiam  Emiflario  aliquo  coerceret;  quemadmodum  in 
Lacubus  Tranfimeno ,  Albano ,  &  Nemorcnfi ,  e  quibus  nuUa  exeunt  flumina» 
manufado ,  fubterraneoquc  opere  conftrudum  cernimus .  Annuit  tandenx, 
precibus  Marforum  Claudius  ,  poftquam  furdasaurespr^buit  Auguftus,  nec 
qua:Iuliusdeftinauerat  (vtait  Suetonius  ineiusVita  cap.  44. )  excqui  inhac 
parte  curauit .  Annuit ,  inquam  Claudius ,  non  mintis  compendij  fpe  quamgloriai 
iuxtd  Suetonium  ,  cum  quidam  priuatofumptu  emijfuros  fe  repromitterent ,  f  fibi 
fccati  a^ri  concederentur .  H.^^c  conftruendi  Emiflarij  caufsa  fuit . 

In  Lirim  autem  dirctfium  fuifle  j  tura  Tacitus  hb.  XII.  Annalium  exprefse 
aflirmat,  ibi ,  inter  Lacutn  FuctnHm  amnemque  Lirim perrupto  monte ,  tum  Sue- 
tonius  fufEcicnter  explicat ,  dum  per  tnapajfuum  millia  montem  ejfoffum  atque 

C  c  c     2  excifnm 


388        RAPHAELIS  FABRETTI 

excipim  rcfert  i  ca  enim  cft  plus  minus  Uris ,  nec  vllius  alterius  fluminis  pra»-  * 
tercun  cntis ,  a  Lacu  diltantia »  Proximus  inquam  Fucino ,  aptuftjue  ad  eius 
aquas  cxcipiendas ,  Liris  ad  Occafum  Solis  hy  bcrnum  defcrtur ,  fub  Oppidulo 
Cappndoaa',  tribus  a  Taleacotio  3^  a  Via  Valeria  ad  Meridiem  miiliaribus  dilfi- 
to ,  in  Valle  di  1>lerfa  fuas  fontes  fortitus  >  fex  fupra  os  Emiilarij  paliuum  mil- 
libus ,  XXIV.  fupra  Soranx, , 

CertifTimus  hinc  patet  error  rcccntium  Geographorum  P. Athanafij  Kirchc-  « 
rij  5^  Innoccntij  Matlhxi,  qui  in  fuis  Tabulis,  Fontcs  Liris  ad  Oppidum  Sandi 
Viti  PrvTneftc  prope  collocare  non  vcrentur :  ex  Albcrto,  vt  credo ,  fedudi ,  hic 
enini  inillius  Oppidi  in  ^quicolis  dcfcriptionc  pag.  i  5  2.  ita  ait,  E poi  Pr^fcia- 
HOyCon  Santo  Vito-iiicinoadnjnachiarafontanji  :  e  qutftaina  di  (jtielle  fvnrane^ 
che  danno principio  aljiume  Garigliano,  (  Garighanum  cnim  Italis  Lirim  vocarij 
nemo  nefcit )  Corrigit  fc  tamen  Albertus ,  in  Samnitibus  Hirpinis  pag.  271.  € 
veram  Liris  originem  agnofcens,  non  molto  difcojlo  dal Caftello  di  Capi(treIlo'y 
t]uod  ab  ore  Emilfarij ,  ad  {iniftram  paritcr  Liris  ripam,  vix  ftadio  diftat :  vnde 
in  priori  traditione  ita  accipicndus  eft,  vt  longiffimus  illius  ad  Sandum  Vitum 
fontis  decurfus  fit  prie  omnibus  alijs ,  quibus  Liris  augetur .  Ccrtum  namque 
eft  5  ex  hac  etiam  regione  aquas  in  Lirim  tendere,  Trero  fcihcct  amni  receptas, 
qui  prope  Fabrateriam  fluens  iuxta  Strabonem  lib.  V. ,  alijs  minoribus  Herni-  9 
cscillius  Vallis  fluminibus  colledis,  paullopoft  Lirifecommifcet,&aquas, 
ipfumquc  nomen  deponit  j  tantum  abeft,  vt  hoc  Liri  eripicndum ,  &aUenis 
fontibus  tributarij  infuper  fluuij  affingendum  fit  .  Et  ne  vllum  degermano 
hoc  Liris  capite  dubiumremaneat,  facit  quoque  Sors  Vrbis  pofitus ,  apud 
<j,uam  elabens  Liris  y  Fregellas  affluit  atqufMinturnas  )  vt  ait  Strabohb.  V.  > 
itemque  Fibrcni  ad  teuam  influxus,^  Arpini  vicinitas,  Silio  ita  canente,  B 

q^ui  FihrenomifcentemjiuminaLirim 

Sulphureum ,  tacitifque  ladis  ad  littora  lapfum 

jidcolit  Jrpinas  \ 
6cviuiseIoqucniJa!coIoribusilIuftranteCiccronelib.  II.de  Legib.  Sednjentum 
in  Infulam  eJi[Vi\hm  in  fuburbano  Arpinati  fibi natalem  cxtitifte  iam  dixerat] 
hdc  vero  nihil  eji  amxntus ,  Vt  enim  hoc  quajt  roftrofnditur  Ftbrenus ,  (^  diuijus  • 
aqualiter  in  duas  partes ,  later  a  h<tc  adluit ,  rapidtque  dilapfus ,  citb  m  'vnum  con- 
fluit ,  C^  tantum  compleciitur-i  quodfaits  modtcd  paleRr^  loci  '■,  quo  ejfettOf  tanquam 
id  hahuerit  operis  ac  muneris ,  a;^  hanc  noliram  efflceretfedem  ad  difputandum  t  Jia- 
timfcprcecipitat  in  Lirim .  Qux  omnia  notilfima  ^  nobilifljma  loca,fupra  Trc- 
ri  &  Liris  conflucntcm  conftituta,  cxplorate  Lirim  hunc  cfle  probant ,  qui  a 
Cappadoca ,  non  alium,  qui  a  fonte  apud  Sandum  Vitum  deriuatur  •  G 

Vtque     Segnius  irritant  animos  demiffaper  auresy 

Quam  quafunt  oculisfuhie^afidelihus ; 
ideoplacuitvltcrius,  ealoca  qujeadnoftrum  Emiflarium  aliquomodopcrti- 
ncnt,  fchemate  comprehcndere  j  optica  potius  quam  geographica  ratione  cfFor- 
matoj  vt  in  hac  Tab.  I, ,  tamquam  opportuniori  ad  ea  quje  cxplicanda  vcniunt, 

&au- 


'V 


1 

c 


anvs 


/ 


TAhVLA      II. 
ICHJTOGRAPHICyl 
TAACTVS     EJHISSARII 


TABVLA  111. 
ORTHO  GB.APHICA 
ANTRVJ*     MAXIMV>1  EMLSJARIt 
PVTE05  ET  CVNICVLOS  IWID  JNC1DEWTE5    X         ^ 
IMArrlWATA    VEBTICALI  SECTIONE 
OSTT.HDf.HS  ^ 


S  cala.      f  (^  ^ uum M.  fme    oc^o    Sracliorum  ,g 


\    V    >^ 


V        1 


. 
~*?1» 


~.-a 


l       -Z.       Qi      n 


t     n  .-i     l     -? 


DE    EMISSARIO    FVCINI     389 

&C  authorum ,  quos  excutimus ,  errata  manircilius  redar^ucnduni. . 

1-ucinus  iik  Lacus  fua  magnitudmc ,  &  Marforum  circum  accolentium  mi- 
litari  olim  virtute  ciarifTimus ,  varia  tum  Poetarum ,  tum  foluta  oratione  Scri- 
ptorum  menrione  celcbris,  adeo  vt  GriEcorum  ,  noitra  quamuis  dedignantium, 
fabulamenta  non  intactus  euaferit ;  id  cx  vetuflillima  fua  fama  confcquutus 
cffe  videtur,  vt  plus  de  fabulis  quam  de  hiikria  hauferit,  $c  ad  hoc  vfque  suum 
tranfmiferit :  cui  enim  dc  hoc  Lacu  Ioqucnti,non  primo  illudPlinij  lib,  II.  cap. 
Clil.  occurrat  /  inueBum  in  eo  amnem ,  ac^uas  Ucujircs  itafupermeare,  njt  in  LariQ 
jiddua ,  m  Verbano  Ticinusy  in  Benaco  Mincius ,  tn  Seuino  Ollus ,  (sy  in  Lemmo 
Khodanus  hrfpitales  tantiim fnas  ,  nec  Urgiores  quam  intulerunt ,  aquas  eufhunt . 
l^  profedo  dc  ipfoicuo  Piinij  fcribentis,durum  &  non  admodum  eredibilc, 
hodie  aduersus  o<^ulorum  fidem,quibus  immota  Si  ftagnans  aquapcrpetu6(nifi 
C  qua  vcntisagitatur)  apparet ,  afierere ,  vtomnes,  tanquam  dere  quxetiam- 
num  vigeat ,  ad  naufeam  vfque  ex  Hlinio  transferunt ,  perridiculum  ,  planeque 
abfurdumiudicabitur.  Excufatio  namque  illa  quam  Pliniodarequispoilet , 
multafcilicet  diuturnitatem  temporis  immutarcfolitam,  &:  Ipecum  vndc  emifi 
fionem  fuam  fluuius  ifie  inuedus ,  quem  Plimus  nonnominat ,  ^^v  cui  recen- 
tiores  ex  Lycophrone  &  Vibio  Scqucfiro  Pttonij  nomen  faciunt ,  fortitus  olini 
D  fuerat ,  ingrucntc  limo  &  glarea  furtafie  occlufum  ;  vt  poftea  maximum ,  de_^ 
quo  tra(5laturi  fumus ,  Claudij  Emilfarium  eadem  materi«E  copia  vfque  ad  ver- 
ticem  ad  ipfius  Lacus  oram  obfirux-t :  excufatio  ha;c,  inquam ,  quommus  acci- 
pienda  fit ,  Strabo ,  imo  &:  Piinius  ipfe  faciunt .  Strabonis  fiquidcm  seuo,  (qui 
Plinium  f«eculo  fere  antcceflit)  adeo  nulli  patebant  lacufirium  aquarum  exitus, 
Vt  ipfe  ad  cauflas  occultas  indagandas  diuertat ,  cur  Lacus  modo  afiurgeret ,  &: 
\   montium  circumfiantium  radicibus  appropinquaret  ,  modo  cadem  loca  prius 
merfa  agricolationem  exhiberent;  fic  enim  ille  iib.  V.  ^cLoi  ^'  etvTnv  x,'  'ciA«f^'oJ5 
iron /u.e'/^^i  -f  o^«/n?  ,  HS^'lx-nieiV^aJ^Tix\ty  j  di  (tvA-l^ii^eiVT^ii  ^.ijiLVcoBivlxgro-zs^iiiy 
X)  ytco^yeisdci^  nj,9.^i-)(jHV  *  «rof  fji.e'^g'(Lcrei^  raiv  kolta  CaGi^?  vy^cov  Giropjihiv^  KPy'  aJ^fl- 
—  >.u>i  yiyvofj) ,  'ZBCt.XiV  S^  '6^av^  fe^iiaiv  ,  h  rsAscci  t^K^ei^zB^iaiv  cci  "zsnyoci ,  fiji/  tsolXiv  juv- 
fiXiCov^  •  fenint  hunc  Lacum  tnterdum  vfque  ad  montana  impieri ,  rurfumaue 
•    fulf/tdere  t  ttaut  loca  qu^t  Ucu(lrthus  aquis  obducla  erant  •,  rttrfus  detepantur -y  CjT* 
cultuifant  apta:  fue  faturigines  acjuarum  qu^e  funt  in  imo  vado  fparjim  locis  alijs 
fcaturiant^  rurfumjue  tn  vnum confuantyfeu prorftis  defciantfontes ,  atque  iterum 
txprtmantur . 

Plinius  vero,  vbi  rurfus  de  hoc  Lacu,  &  ad  ipfum  Specu  loquftur  lib,  XXXL 
cap.  III.  aliud  magis  adhuc  incredibile  afiumit,  illum  nerape  eundem  efle,  inj 
G  quem  Aqua  Marcia,  ab  vltimis  Pelignorum  montibus  originem  ducens, feim-i 
mcrgit ,  pertranfitis  Marfis  &  Fucino  Lacu , 

C^uomodo  ctenim  Aqua  ha:c  Marcia  ,  omnium  qua?  vfquam  ad  Vrbem  de- 
dudae  fucrunt  lc(fiifllma ,  nitorem  &  puritatem  fuam,toia  diametro  Lacus  (no-r 
uem  ea  parte ,  VC  minus ,  milUarium)  fuperata  fcruaifet,  quantauis  tandem  co- 
p:a  atque  impctu  delau  \  Addc ,  quod  a  Lacu  ad  Anicnem ,  vbi  cam  iterum  fc 

aperi- 


35JO        PvAPHAELIS    FABRETTI  I 

aperiiePliniusibidcmfcribit,  nefcioan  eam  vnquam  deriiiatani  poiTibile  fit ,  A  j 
ob  defedum  debitce  decliuitatis ,  ranto  prajfertim  locorum  interuallo  interce- 
dcnte ,  (  cum  non  minus  XX.  millibus  palluum  Marcis  in  Tiburtino  fontes  d 
Fucino  dirteiit )  non  enim  id  aulim  afscrere,  quamuis  locis  infpedis,altior  mihi 
Anieni  planities  vifa  fucrit :  illud  profecto  affirmauerim,nulla  niti  verifimilitu- 
dine  occultam  hanc  &  fubterraneam  ,  tanto  terrarum  fpatio  ,  aqua^  penetratio- 
nemj  itauteam  non  immerito  Holftenius,  Alphei,  fluclus  Sicanos  fubterla-  ■'  I 
bentis ,  fabul^  affimilet .  Obferuaui  etiam ,  in  pcrquirendo  Emiflari;  Claudia- 
ni  exitu,  breuinimum  a  Lacu  ad  fontcs  Marciai:  in  Tiburtino  tramitem,  Liri 
amne,ad ani^ulum fere  red:um  occurrente,intcrrumpi :  itaut  Aquailh Marcia, 
aLacuinterramrecepta,a  proximo  ,  &: profundi  admodum  aluci  flumine,(vt 
infra  oftendam  )  flicilius  intercipi ,  &  fecum  auferri ,  quam  fub  eo  deprefla,  rur- 
fus  in  Tiburtino  agro  emergcre  potuilTct .  G 

Hoc  dcmum  quod  modo  dixi,  tutius  aduersus  Authorem,  vanitatis  in  nonJ 
paucis  manifcdum,  ftatuere  poOumus  5  quo  Frontinusjqui  paullo  poft  obitunij 
Plinij  Hiftorici  de  Aqu^duclibus  non  minus  erudite  quam  diligenterfcripfit  5 
vbi  MarcivT  originem  in  Diuerticulo  M.P,  IIL  Via  Valeria  ad  miUXXXIlI. 
(  fiue  vtnos  necelTario  emendauimus  XXXVI.  )  oftendit ,  hanc  PHnij  traditio- 
nem  omnino  fuo  filentio  fpreuifie  videtur  5  qu.T  egregio  Authori ,  ^deread  Q 
munus  fuum  Curatoris  Aquarum  fpedante  exatte  fcnbenti,  non  pra^termit- 
tendafuiilet,  fi  fidemaliquam  mcreri  vifa  foret. 

■  Qtipniam  vero  frequens  5c  quotidianum  fere  eft ,  vt  Scriptores  ex  incredibi- 
libus  famam  fe  qu.Yrere  putcnt '-,  repertus  eft  fuperiori  fceculo  Andr^as  Baccius , 
]VIcdicina,'S:  bonarum  artium  ftudijs  c^etcroqui  eruditiflimus,  qui  latentem_. 
hanc  Plinij  fabulam  patenri  experimento  confirmatam  iactauerit ;  aflerens  de_>  i 
Natur.  Vin.  Hil.  lib.  V.  pag.  1^6.  d-  Furfuraceasglth!i<:  mfuhterlahentem  mea- 
tt:m  ad  Fucinum protetiiis ,  tnfcatebms  quajcUm  SttUacenJis  Licui  inuentas .  Sed 
iftc  dum  Plinij  aftertor  fieri  voluit ,  eique  nouum  mendacium  accomodare  crc- 
didit,  a  Plinio  longe  recedit;  eiufque  lapfum  ,  quem  ^gre,  &  non  nifi  conie- 
ftuiis  coarguere  poHumus ,  certiilima  fallacia  implicat .  Si  enim  Aquam  Mar- 
ciam  cifm  Plinio  eam  dicamus  ,  quse  in  meatti  at  Fucinum  abforbetur ,  ea  certc  f  " 
non  ad  Suhlacenfem  Lacum ,  fed  decem  infra  pafluum  millibus  crumpit ,  vt  pro- 
bat  Frontinus,  nec  Plinius  negar,  qui  nulio  definito  loco,  feu  ad  Lacum,(vnde 
fola  Anionis  Noui  Aqua  omnium  altifllmaderiuabatur,  ex  eodem  Frontino 
num.8o.)fcd  generice  in  Tihurtino  eam  fe  aperire  teftatur.  Quod  autcm  in  gra- 
tiam  Plinij ,  de  libra,  forfan  ad  vcros  &  confpicuos  Marci.T  fontes  ,  quam  ad 
Lacum  Fucinum  altiori ,  difHmulauimus  -,  id  Baccio  concedere  non  polTumus ,  (S 
qu!  f  upremam  Vallis  Anien^  partem  eruptioni  fui  furfuris  defignauit :  &  maio- 
ri  adhuc  miraculo ,  furfurcm  quem  terra  recepit ,  per  eius  vifcera  percolatum , 
abfque  altcratiorie,  itautadhuc  in  Lacu  Sublacenfi  dignofceretur,per  XX.  mil- 
liaria  tranfmiiTum  retulit .  Cum  Baccio  Cluuerius  quoque  fenfit,  eiufque  tefti- 
monii5  vtifur  j  quin  &  aburitur  quoque ;  adeo  vt  ex  eo  iu  verbis  Frontmi  dubi- 

tet, 


DE    EMISSARIO    FVCINI    391 

tct )  anidcm  author  Marcir  caput  ad  Fucinum  •,  an  vero  ad  Simbruina  flagnaj 
/iue  Sublaqucum  locauerit ;  cum  ccrtum  fit ,  cum  neutrobi  ■>  fed  in  Diuerticulo 
a  Valcria  in  Sublacenfem  iliatuiire:  nec  longitudo  Dudus ,  quam  Frontinus 
LX.  M.  &  vltra  pafluumh^buiffedicit,  alicui  incertitudini  datlocum,  quafi 
ha:c  diftantia  ad  Fucinum  vfquc  pcrtingat :  quia  longitudo  illa  Dudus ,  de  qua 
Frontinus,  int^lligitur  fecundum  obliquitatem  ,  &  coincidit  cum  dillantia  fon- 
tium  eiufdem  Marciar  ab  Vrbc  j  vt  in  DifT.  II.  de  Aquis  &c  ^qused.  ex  nouo  illo 
lapidc,  ad  num.  107.  pleno  calamo  probauimus . 

Minimc  tamen  opus  eft  extra  Frontinum  hanc  probationem  perquirere_.  j 
quoniam  idemmet  in  ijs  quse  de  CcEteris  aquis  dicit  5  quid  de  hac  intellexerit 
«ftendit :  in  omnibus  alijs  j  inquam  ?  aquis  j  diftantiam  conceptcLx  minorerrij 
^uam  fit  longitudo  Ductus  conftituit;  ^  pro  ratione  addit  num.  7.  ita  exigente 
hhfamento ;  item^ue  num.z^.  ^uia  montium  laterihus  fpecui  appltcitt ,  ac  demum 
fium.  25.  veterum  Ducluum  obliquitatem  itaemendatam  tradit ,  lamtamen 
^ihufdam  locis  -,  fcuhi  DuCius  vetu^ate  dtlapfus  eji  ,  omi^a  C  1  RC  V  iTl^j 
S  VB  TE  R  R  J  T{  E  Oy  'vallis  traclus-,  hreuitatis  cauffA ,  fuhftruSltonihus  arcua- 
^onihuf^ue  traijduntur .  Accedit ,  quod  iterum  Frontinus  de  hoc  eodem  Mar- 
dascapitementionemrniecitnum.  »j.  Marcia^  (^Uita  capite  etiamCUudi<e  li" 
9  hram  <€quat  5  vbi  eertum  eft,  dc  Tiburtino  fonte  eum  loqui,  cum  quo  libra  Clau- 
di«e,  origineproximx,  comparari  poterat;  non  vero  cum  eoqui  XX.  pafluum' 
ijiillibus  a  Claudia  remotus ,  imo ,  vt  diximus ,  commentitius  ^  nullus  erat . 

Qux  igitur  HiltQricos  fefellerunt,  ea  tanquam  fabulosenarrata  a  Lycophro- 
nc ,  pro  veris  accipere  praeftat  j  ifte  enim  in  fuo  Calfandras  furore  percit^e  Vati- 
cinio  verf^  1 27  5.quale  experimur  aquarum  Fucini  emilfionem,talem  defcribit. 

Thorctque  Marfici  Lacus  latices  y 

Pitomumaue  fUtmen  yfub  terram 

Sefe  condens  in  ohfcuras  Specus p.rofunditates . 
Hoc  paclo, inquam,  obfcure  &  latenter  combibi Fucini aquas  compcrtum  eflj 
non  vno  forfan  in  loco  ,  vt  accoltc  dubitant ,  fed  nullibi  large  magis  atquc  co- 
piose,quam  fub  monte,  quem  Pinna'  vocanr,  inter  Auezzanum  &  Lucum;  vn-. 
dc  profedio  Claudio  Csfari,  ciufque  Archite(flis  confihum,  in  proximo  EraiiTa- 
rium  effodiendi ,  qua  olim  a  natura  aquis  iter  apertum  obferuauerant. 

Scmel  iam  Sc  iterum  locum  infpexcrara ,  incolis  monftrantibus  &  explican^ 
tibus  y  fed  non  e^a  credulus  tllis  ; 

quia  cum  omnia  Lacus  occuparet ,  &  in  profundo ,  atquc  fub  aquis  abfcondito 
hiatu  quodaro,  Fucinum  epotum  dicerent ;  aqua  defuper  immota  &:  ftagnantc, 
vix  vllam  apud  me  fidem  nancifcebantur :  cum  tandem  in  huius  anni  infohta 
ficcitate  rcs  euidentcr  patuit.Inuitantc  igitur  hofpitio,&  Pitonij  fluuij  tedo  gur- 
gitc  labentis  immerflonem  iam  confpicuam  afferente  ojrnatiflimQ  viro,  mihiquc 

vetcri 


392- 


RAPHAELIS  FABRETTI 


veteri  amicitia  iunfto  Francifco  Mcrcatello^  popularium  fuorum  in  AucttanS   k 
Gppido  militum  Duaorej  locum  adiui ,  &:  llupendum  hoc  naturse  miraculum 
hifce  oculis  perlegi :  quod  vt  exteris  ac  longinquis  quoque  fiat  notum,  minute 
dcfcribam  >  &  rem  certe  memorandam  pidurae  commendabo . 


Non  erat  qui  meminerit  aggerem  illum  inter  fcopulos  A  &  B  in  ficco  vfquam 
reli(fium;  fed  per  ipfum,  veluti  per  olHum  X.  plus  minus  pafTibus  patens^Lacus 
fe  ingerebat  ,  modicum  quendam  fmum  vfque  ad  Viam  Pitonise  voragini 
jmminentem  cfficiens ..  At  in  prxfentis  anni  MDCLXXXIII.  immodica 
aquarum  c.Tlcftium  penuria,  5c  terreftrium  proinde  fcaturiginum  attenuatione,  f 
Lacus  adeo  deprelTus  cll:,  vt  ab  eo  aggere  A  B  ad  Lacum,  pei"  LXX.  pafius  aqua 
retroccderet  j  3<:  quia  ripa  ibi  lenitcr  accliuis  aHurgit ,  in  tanto  fpatio  vix  fcx  pe- 
dibus  fupra  Fucini  fuperficiem  agger  emergebat .  Ex  parte  autem  Pitonij  oris  > 
aqua  e  proximo  Lacu  penetrans ,  duplo  infcriorem  libram  obtinebat  j  ex  om- 
nibus  eiufdem  aggeris  imis  vndique  partibus ,  varijs  aquse  Lacuftris  riuulis  inJ 
glareofo  folo  crumpentibus .  Hi  ftatim  in  modicum  craterem  ( longitudinis  e 
ped.  XXVII.  pauIIoquG  minoris  latitudinis,  ac  IIL  pedum  profunditJtis )  re- 
cepti,  fenfim  inter  glareas  dilabebantur ,  tribus  tamen  pr;2cipue  locis  versus 
Viam  &  montem ,  intcr  lapillos  ebullitio  qusdam  tanquam  aquse  fe  prementis 
apparebat,  vbi ,  aure  admota,  cum  murmure  humor  decidere  percipiebatur . 

Hic  ergo  celebrem  illum  Pitonium  Specum ,  &  naturale  Fucini  Emiflariura, 
noftris  temporibus  patuifle  vides ;  prout  fuperioribus  fxculis  agnitum ,  &  ad  G 
vfum  Moietrins:  vallo  a  Lacu  diftindum  (  cuius  aliquarudera&  veftigia  rema- 
nent )  refcit  Phoebonius  Hift.  Marf.  lib.JL  cap.  VI.  Sed  nec  Phcebonius ,  ncc 
alius  quifpiam  hadenus  animaduertit  cgregium  huius  rei  teftimonium ,  etiam- 
numinpropinquoremanens,  Templum,  inquam,  vel  Pitonij  fluminis ,  vel 
potius  Gemj  ipfiu^  Lacus  ibi  fhtutum  .   Inter  parietinas  fcificet  Ecclcfiac  olim^ 

di^o 


iijr^i 


I 


DE    EMISSARIO     FVCINI      595 

oidlo  Specui  imminentis,  &  Diuo  Vinccndo  Martyri  dicatas,  partesqu^ead 
Lacum  &:  Pitonium  obuertuntur,  ex  lapide quadrato ,  & infignis ,  vetuftifli- 
jnxcjue  ftru(fturar  exiftunt  ^prout  nos  in  Tabula  antecedcnti,  ab  alijs  ruderibus, 
additis  bafis  &:  coronar  ornamentis,diftinximus ;  quarum  hic  feparatim  ortogra- 
phiam  vides .  Vnde  ccrto  afl*eruerim ,  Fucini  in  fuo  cfriuuio 
hoc  Tcmplum  fuifl"e  5  huic  namque  fimile  in  pofitione ,  fed 
Vrband  vicinitatc  longe  auguftius,  ad  EmiflariumNemo- 
renfis  Lacus  inucni  j  cuius  fpecimen  in  mea  Agri  Suburbani 
defcriptione  opportune  dabo  :  Hicque  ftulta  rehgione  Fuci- 
nusvenerari,  atque  in  vota  vocari  potuit,(  vt  lapis  iitt-, 
Pho^bonij ,  ncgligenter  quamuis  vt  puto  exceptus  ,  prout 
CiEten  ilhushbri,pag.  6i,  teftatur) 

C  •  GAVIVS  •  H 

F*  C-  VEREDVS 

G-F-MESALLA 

FVCINO  •  V  •  S 

L  •  M 

vbi  poftca  meliori  cuItu,Vincentius  in  mari  demcrfus ,  inde- 

que  diuinitus  eiedus  ad  litus ,  prxfentius  numen  FucinunL. 

pr5Eternauigantibus  fck  offerebat . 

Veriim  ha^c  fatis  de  Pitonio  Specu  didia  funto ,  quafi  ifki 
progymnafma  eorum  >  qua:  de  celebri  ad  Fucinum  Claudij 
Emiflario  iamiam  diircrere  accingimur,  vt  eundemoperis 
magnifici  atque  praeclari  conditorem  probemus . 

Fmillarium ,  hoc  eft ,  fubtcrraneum  Specum ,  per  queiTL. 
Lacus  Fucini  aqua  in  Lirim  amnem,  monte  qui  interiacct 


n^ 


■m 


rr  T  iiT^ 


l^V,ij;: 


m 


f 


m 


perfoflo,  emitteretur,  a  Claudiopcrfedumfuifle,  nemoncgarepotcrit,  nifi 
qui  fimul  tribus  clarilHmis  eiufdem  fascuH  Scriptoribus,Piinio,  Tacito ,  &:  Sue- 
tonio  fidem  apcrte  detrahat . 

Antiquiflimus  eorum  Plinius ,  &  operi  ipfi  a^quafuus,  grauiftimis  verbis,  Sc 
rei  magnitudinem  mirifice  amplificantibus,  Emifla-rium  hoc  defcribit  lib, 
XXXVI.  cap.X  V.  Eiufdem  Ciaudij  inter  maxime  memot-anda  equidem  duxerimy 
quatnuis  dcjiitutum  fuccejfforis  odio  y  montem  perfojfum  ad  Fucmum  Lacum  emit' 
tendum',  tnenarraitli profeEio  impendio -,  ^  operarum  mu/titudine  prrtotannosy 
cum  corriuatio  aquarumtqua  terrenus  mons  eraty  egeretur  in  verticem  machinisf  aut 
flex  cederetur ,  cmniaque  intus  in  tenehris  ferent ,  qu<e  neque  concipi  animo ,  nip ah 
ijs  qui  lidere,  neque  humano  fermone  enarrari pojfunt .  HsEC  Plinius,  qui  magni- 
loquentiam  fuam  in  hac  exaggerationc  profudiflet ,  vaneque  Si  ridicule  perdi-i' 
dilfet,  fi  opus  tantopere  extolleret ,  quod  irritoconatuproceiliflc  volunt.  Ec 
quatenus  ex  eius  vcrbis  aliqua  ambiguitas  oriri  poflet ,  quafi ,  perfoflfio  ad  Fu.- 
cinum  Lacum  emtttendum  ,  prjeparationem  quandam ,  adhuc  eflfedu  carcntenrL. 
inferant:  aliorum  confenfusomnem  dubitationem  tollit,  quominus  Claudius 

D  d  d  non 


394        RAPHAELIS    FABRETTI 

Bon  pr^eparaucrit  folum ,  fcd  emiflionem  pcrfccerit .  Quid  enim  apertius  hoc  * 
Suetonij  dido  ?  Opera  maonapotnisy  quam  necejfaria  qmmmulta  PEKFECIT  5 
fed  vei prxcipua-f  Aqu<iducium  a  Caio  mchoatum ;  ttem  Emilfarium  Fuctni  Lacus-i 
Portumaue  0(tienfsm  ;  quamquam  fciret ,  ex  his  alterum^  ah  yiu^uflo  precantihus 
affidue  Marfs  ne£*tum ,  aiterum  a  D.  Iuiiof<epius  dejlinacHm  tac pr&pter  dijjicul- 
tatem  omijfum  .  Et  paullo  infra  ,  Per  tria  autem  pajfuum  mtlita  ,  parttm  effo/ft 
monte  ,  partim  exafo^  canaiem  A^B  S  0  LV  l  T  <igre ,  07*  po^  XI-  annos-)  ^uamuis  • ' 
continuis  XXX.  hominum  miiiihus  ftne  intermtffione  operaniil^us  :  vcrba  enim ^per^ 
fecit  &  ahfoiuit ,  non  de  opere  tentato  ,  fed  de  confunimato ,  verequeexplcto, 
(vt  alia  duo ,  de  quibus  non  ambigitur)  intelligi  dcbcnt. 

Manifefta  equidem  hinc  fit  Thonia!  Reinelij  malafides,  (  nam  ignorantia: 
talcm  virum  arguere  non  polTumus,  nec  ab  alio  argui  patcremur)  vbi  ad  Infcri- 
ptioncm  LXXXl.ClalTis  III.  fidum  Claudij  impugnans,vt  ex  mutila  illa-imale  C 
fuppleta ,  falfaque  (  vt  femel  dicam  )  infcriptione ,  Traiaiio  laudem  operis  de__, 
integro  afcribat  i  hunc  Suetonij  locum  in  Claudio  cap.XX.  pr^termittit,  & 
alium  ex  eodem  in  lulio  repctit  cap.  XLI V.  td  meditantem  [Lacum  fcilicet  Fu- 
cinum  emittercj  mors  pr^euenit :  ex  eoquod  lulius  non  fecit,  Suetonio  ita  tra- 
dente  ,  ad  id  quod  Claudium  fccille  non  vulr,  Suetonio  quamuis  contradicen- 
te ,  cx  eodem  concludens .  Nec  minus  validum  huic  fententisE  adminiculuni.,  D 
fuppetit  ex  Tacito  Annal.  Iib.  XII.  fi  integre  atque  attente  expendatur :  ita_, 
cnim  ille  ,  Sul^  idem  tempus  [Xll.Imperij  Claudij  anno,  vt  ex  Fallis  per  quorum 
feriem  fua  Annalia  difponit  >  Coif.  nempe  Faullo  Syila  &  Saluio  Othonej  inter 
Lacum  Fucinum  amnemaue  Lirim  perrupto  monte ,  quo  magntfcentia  operis  a  piu- 
ribus  ^vifnetur  ^  Lacu  tn  tpfoT<lauaie pr<ei:um  adurnatur  -y  vt  cjuondam  y^ugujlut 
(tru[io  ch  Tilperim  Jiagnoyfed  leuilpusnaufgijs  yC^  mmore  coptd  cdiderat  O^c.  Ad  * 
eam  naumachiam  pertinerc  credit  hunc  nummum  Claudij  Oifelius  Tab.CI.  7- 
quem  eius  fide  exhibeo ;  nclcius  tamen  quomodo 
feruilibus  damnatifque  capitibus,  Capitoitnorum 
nomcn  indi  potuilTet ;  cum  pr.-cfertim  de  nomine 

vtriufqueClafrisIiqueatcxTacito&  Xiphilino,   V  VNAVKi^ATnN 

akerius  fcilicet  Rhodiorum ,  altcrius  Siculorum  :     V^  y^^KAniTiM^ 

lcd  liceat  huic  authori  morem  gerere.  Profequitur 

paullo  poft  Tacitus  .  Sed perfeBo  fpeEiacuio ■)  Apertunt  acjuarum  iter ;  C^  incurtA 
cperis  manifefiafuit ,  haudfuis  deprejjiad  Lacusima  ,  vel  media  .  In  his  verbis 
Reincfius  fiftit ,  vt  in  caflum  Claudij  labores  iuifleprobct :  fcd  nos  in  fundorei 
veritatem  refidere  inueniemus  j  fubdit  enim  immediate  Tacitus ,  (ro^«f,  tempore 
interieSio-^aitius  effofsifpecus .  En  incuria:  prioris  operis  remedium  ,  quod  mali-  *  ' 
gna  Reinefij  incuria  non  vltra  conquifiuit  j  nos  vero  nedum  ex  Tacito ,  fed  ex 
ipfo  Specu  Emifiarij  deprehendilTe  credimus  :  obferuauimus  enim  Cuniculos 
illos  minorcs  oblique  in  illud  ad  materia;  egeftionem  ,  vcl  ad  inuifendum ,  per-» 
fedoctiam  opere,  Emillarium,  incidentes,fundum  EmiiTarij  non  attingere,  {v£ 
par  erat  ad  faciliorem  feruorum  corbes  eficrentiuin.,velper  manus  tradenriunxi 

^  ..  afcen- 


DE    EMISSARIO    FVCINI    j^j 

^     afccnfum  )  fed  a4  altitudincm  pcd.  V.  &  femis,  ad  formam  fuppofiti  fchematis 
terminarij''^'  ^'■'^•i'  '    ii'.>.-   .-: 


a* 


c/> 

> 

2 


a 


05  cunvc>><* 


I 


^ 


-  li 

.....1 


argumento  fcilicet,  tot  pedibus  j  opus  tewpore  interieBo  dcpreffumfuifle,  quod 
antea  in  eodem  plano  cum  ima  Cuniculi  obliqui  parte  iacebat .  Idque  eo  ma- 
gis  probabile  redditur ,  quo  Emififarij  altitudo,  exceffiua  omnino  apparet ,  tan- 
quam  vltra  proportionem  latitudinis  duplicata,  qux  antea  in  fefquialter^  pedi 
13.*.  ad  latitudinem  ped.  9.  conuenienter  in  fubterraneo  opere  attollebatur. 
Subiungit  Tacitus ,  Et  contrahenci^  rurfus  multitudinif  ^ladiatorumJheBacu' 
Inmeditur 'itnditispontibus  pedejiremadpu^nxm  .  Q^in-,  CP*  conuiuium  e/fiuuio 
Lacus  appo/ttum ,  ma^ndformidme  cunBes  ajfecit  5  (^uia  njis  aquarum  prorumpens  , 


hebu 


7roximatrahet>at.  conu 


tulfs  vlt 


erioribus ,  autfragore  e^  fonttu  exterrttis 


Vbi 


cnim  vis  aquarum  prorumpere  valuit ,  nifi  qua  data  porta  EmilTarij  ?  Attrad:ia 
etiam  proximarumtabulationumjaliarumque  vlteriorum  conuuIfio,non  aliun- 
dc  proricifci  potuit ,  quam  ex  ingenti  mole  aquse ,  primo  fui  ingrelfu  vaftiilimi 
illius  antri  vaftitatem  replentis ,  &  toto  fui  pondere  atque  impetu ,  maxim^ 
cum  velocitate  &  violentia  delatse .  Et  quod  Suetonius  apcrta  &:  plana  locuw 
rione  de  Emiilario  perfecto  tradit  j  iile,  fi  non  clarius ,  at  certe  fortius  ex  eflfedu 
voluit  intelligi ,  vt  neruofum  femper ,  &  plus  quam  dicatur  fignificans  elt  cius 
dicendi  genus  .  Imo  dixerim ,  nc  dum  ex  hoc  fecundo  Taciti  loco  efFoflionem 
perfedam  ,  5c  L.acum  emiifum  colligi  j  fed  ex  primo  illo  quantumuis  incuriof» 
cpere-y  aliquid  Lacuftris  aqua:  in  Emififarium  intiuiife :  quid  enim  aliud  ait  Taci- 
tus ,  nifi  ad  imas  vel  medtas  Lacus  partes  Emiflarium  non  fat\s  fuiffe  de^rejfum  ? 
crgo  faltem  intelligere  debemus,dcyMWJw;i  Lacus  partealiquid  exhauftum  ;  nec 
cnim  credibilis  in  maximo  &  artificiofo  opere,  tanta  Architcs^i  ofcitantia ,  vt 
iimam  fuperficiem  EmiiTarij ,  fumm^e  proximi  Lacus  fuperefTe  non  agnofceret ; 
fed  quia  id  modicum  erat ,  ideo  altiiis  efo^fpecus ,  quo  maiori  accolarum  com-. 

D  d  d     1  pendio 


5^^       RAPHAELIS    FABRETTI 

pcndio,  vcl  maiorc  CJaudij  gloria ,  copiofius  aqua  difflueret  i.quap  fi  non  nifi  ad 

medium  altitudinis  Ipatium  decrc- 
uifiet  in  cratcre  A  B  C,(quem  Jequa- 
liter  inclinatum  fupponimus  )  hoc 
eft  vfquc  ad  D  E ;  area  portionis  ex- 
ficcatas  5  quK  alba  remanet  in  fe- 
quenti  figura ,  in  dupl£  proportione 
ad  inclulam  &  Lacuibem  fuifletj  hoc 

cft  vti  IV.  ad  I. ,  Vt  filij  Gcomctra- 
rum  norunt ,  En  quomodo  ne  pri- 
mum  quidera  Taciti  didum  nocet ; 
fecundum  ,  efficaciflimc  Phnij  &: 
Suetonij  fcntentiam  confirmat ,  Sc 
fancit .  ^ 

Ex  q«o  aurcm  concordi  huic 
Triumuirorum  fuffragio,  Lipfius, 
Tribunicise  veluti  Poteftatis  iure_,> 
hoc  dtcreto  interceffit ,  nec  ritcper~ 

fecit  ipfe  Claudius ,  quoniam  manus         \  /       .   ^ 

po(iea  admouit  O*  Hadnanus ,  Spar- 
tian.  in  eius  Fita.  l  exinde  mcubuit 
cohors  apertam  hanc  veritatem  ca- 

uillantium ;  quorum  dida  redarguere  opuj  eft,  nc  cxcellentium  virorum  lapfu, 
ahj  itidem  rapiantur .  Et  cur ,  bone  Lipfi  ,  ob  hanc  vocem  a  Spartiano ,  qui 
poft  tria  ferme  fxcula  fcripfit ,  ac  de  Claudio  quid  dixerit  ignoratur,  prolatam  , 
fucinum  Lacum  emijit ,  Hadriauus fofidum  dccus  confequetur ;  Claudio,  tot, 
pcnes  varios  &:  contemporancos  authores  diftufa  praeconia ,  apud  te  non  fuffi- 
cient ,  vt  ipfe  Lacum  prior  emififie  credatur  \  Quidue  eft  cur  non  potuerit  Ha- 
drianus  Emiflarium  expurgafle,  dejittytum-i  Vt  fcimus ,  odio  fucceffhris  l  ita  enim 
authores ,  quoties  eorum  fententia»  non  aduerfantur ,  fuppleri  &  concihari  de- 
bent.  Aggrauat  Lipfij  incredulitatem ,  Eufebij,  feuHieronymi  in  Notis  ad 
eiufdem  Chronicon  ,  teftimonium  ,  a  fe  ibidem  ailatum ,  Claudius  circa  h<ec 
tempora  Fucinum  Lacum  exficcaun ,  XXX*  hominum  millihus  finc  intermijftone 
eperamthus » 

Pedibus  in  eandem  Lipfij  fententiam  iuit  Scaliger ;  vtquc  contrarijs  argu- 
mentis  minus  premeretur ,  probationem  ex  hoc  Chronico ,  vel  ad  illud  Notis, 
penltus  infirmau)t;dicens,ycW/«w  iflud  ejje  ex  multis perperam  Bufehto  infarBis, 
Quod ,  5c  fi  ei  concedamus,  non  enim  fumma  noftrarum  rationumin  Eufebio, 
(  quamuis  non  fpernendae  authoritatis )  fed  in  Plinio ,  alijfquc  fupra  expofitis 
refidet ,  non  tamen  cadem  frontc  a  Suetonio  ita  (t^it  expedientem  feremus ,  Jt 
Suetonius  ferftctfse  fcnhit  yquodmirori  nunquam  enim  emijfus  futt  ,  (^Seneca 
§lu4^fiiones  fuas fuh  T^eronefcrihente ,  Lacus  ille  erat  mrerum  natura-iquopertinet 

rjerfui 


I  DE    EMISSARIO    FVCINI      397' 

^^   verfus  ilU  Martiaiis ^  FucinHs  5  &  pi^ri  tactantur  flagna  TSleronis . 

^Spartianus  vero  aitf  ah  H adrimo  emijjiitn  .  Tentauit  autem  Lacum  Fucinum 
■tmitteri  Claudius,fe  II,  &*  Carina  CoJJ.  nutn.  MMLVlll.  anno  II.  Imperij  fui  • 
Sed  nemofcit  quo  nomine  hodie  locetur .  ^uod  ^ft  emifsus  eft  ah  Hadriano  ^frujirtt 
qu^ritur  ,  Scop^e  nc  i{[£  diflolutJC  funt,  an  verba  illius  Scaligeri,  Mufarunfu 
Ocelli ,  &  literatorum  fui  temporis  principis  ?  Si  crgo  Scaligcr ,  Suetonium  ita 

*  lcripfifle  miratur  ^  longe  plus  mirari  liceat  de  tam  audaci  emendatijjimi  t?»  candi- 
dijjimifcriptoris  (ficeum  Vopifcus  vocat  j  negledu .  Patiantur  ergo  fe  con- 
temni  viciflim ,  &:  pro  nihilo  haberi  lofcph  Scaliger ,  &  quotcjuot  impudcnter 
Suetonium  mentitum  aifcrunt,  cx  hac ,  quam  e  Ciacono  de  D.  Hier.  Cardinal. 
mutuauimus  claufula,  Fono  illtusfaculi  homiHesmeliusresieflas  O^nofse-t  Cr 
tradere pojieris  valuerutit ,  quam  e  recentiorihus  quifpiam  :  imo  vnicus  illius  tempO' 

JQ  ristejlis-i  plus  ^rmitatis  iP*  rohoris  habet  ->  quam  recentiorum  Jimul  caterua',  natn 
hic »  quod  nouit ,  ifti >  quod  nefciunt  edocehunt . 

•  Sed  vt  rationibus ,  non  iurgijs  agamus  j  nulla  apud  me  efl:  ea,  qyod  Senec4t 
tempore  Lacus  in  rerum  natura  extaret  .  Tum  quia  ,  cum  Seneca  duodecimo 
poil  Lacum  emiiTum  anno  fcnex  admodum  deccflerit,  Naturales  illx  Qujeftio- 
nes  i n  quibus  lib.  III.  de  Lacu  Fucino  meminit ,  longe  antca ,  &  inter  iuuenilia 

X>  fludia  probabilius  confcribi  potuerunt  .  Tum ctiam ,  quia,  nonita  Claudium 
emififle  vnquam  Fucinum  putamus ,  vt  Lacus  nomen  &  veftigium  omne  abo- 
liretur ,  &  in  rerum  naturd  cfle  defineret  j  neque  enim  fortafle  id  fadu  poflibile  9 
atque  infuper  in  religionem  venire  debuiflet,  ne  Fucinus  ipfe  Pater,  Geniufquc 
Lacus,  non  torrentibus  tantum&  colleditijsaquis,  fed  ma^nis  C7*  latentihus 
indts  conftans ,  vt  ibidem  Seneca  ,  omnino  arefceret  ,  Tum  demum  ,  quia  (1 
in  feneclutc  &  in  Aula  Ncronis  fuas  Quxftioncs  Naturalcj  Senecam  didafle_i 
vu!t  Scaliger  j  meminerit  quoquc, iam  tunc Emi  flarium  dejhtutum ,  &  nullius 
vfus  fuifle . 

Indignum  ccque  eft  magno  Scaligero  hoc  argumentum  ,  Mtrtiaiis  Fucinum 
iioviinat  yfalfum  itaque  eji  eum  a  Ciaudio  emifsum .  Nam  Martialis  in  illo  Epigr. 
qui  eft  XXXI.  dc  Speclac.  vt  monftrct  Naumachiam  Domitiani  cseteras  omncs 
apparatu  fuperafle ,  pra^  e^  vili  habendam  Claudij  ad  Fucinum  Naumachiani^ 
ia6t.it ',  qux ,  cum  ante  apertum  aquarum  iter  ex  Tacito,  (  vt  vidimus  )  &  ex 
Suetonio  cap.  XXI.  exhibita  fucrit,  nil  aliud  hinc  rcde  probatur ,  (fimodo 
arcem  huius  probationis  attingimus )  nifi ,  ante  emifliQnem ,  Fucinum  mini- 
mc  emiflium  fuifle ,  quod  ncmo  inficias  iuerit . 

Hadrianum  cmififTc,  Spartiano  diccnti  aflcntimur,  quia  vcteribus  Scripto- 
ribus,  &  huic  pr2Efcrtim,de  rebus  Hadriani  a  Plegonte  Liberto  inftrutfio,  aquie- 
fcimus ;  nec  Scabgerum  illos  aperte  impugnantcm  imitamur :  temperamento 
tamen  adhibito,  nc  illeprimus,  (quod  ex  Spartiano  non  habetur)  fcd  Claudius 
opus  confummaucrit  >  nipn  contradiccntc  Spartiano ,  &  alijs  diftin(5ie  affirman- 
tibus. 

.    Vkima  Scaligeri  «nigmata  potius  quam  verba ,  Mcmbro  fequcnti  intcrprc- 

uri 


-^p-S     liRAPHAELIS  FABRETTI 

tari  conabimur ,  qiiia  ad  Dionis  lib.  LX.  locum  referuntnf  y  m  quem  potifli-  A 
Tnum  Cafaubonus  ad  Sueton.  cap.XXI. ,  Cluuerius  in  Ital.  Antiq.  lib.  II. 
tap.  XV. ,  5c  Rernefius,  ad  negandam  Emiflarij  a  Claudio  perfedlionem ,  velut 
in  caducum  (vt  mox  videbimus)  parietem  indinarunt. 

J-    ■  '•-'m'em-brv  M  II.  , 

-f!:  VETERA  MQNVMENTA  ET  SCRIPTA  NON  OBSTARE 

D  Achilleum  iam  porro  argumentum  ,  cx  Dionis  armamentario  fum- 
ptum  accedunus  j  vt  vulneri  quod  ab  eo  noilrse  opinioni  ftrenuiffimij 
•quos  fupra  memoraui ,  Aduerfarij  fde  infcrre  putarunt,  ex  eodem  Dione,velut 
cx  ipfius  PelijE  fenentis  jerugine,  nos  mcderi  confpiciant. 

Vf-t  Confttiatum  gerehat  Claudms ,  collegam  /yai>ens  C  Lxr^um  (ex  Diode  loquor)  q 
cum  T»v  Ai/u,vny  Triv  (p^^x^ivnv  Tjjf  rcov  MoifQdv  «9e'A«cr£  f^  f  ?  tov  "Tifispiv  6c,c(.y<ty£iv  ^ 
'07rw5  n  Tf  5^0)'^  »  TTS^]  cf.vTriV  ysupynriLj  y  x^g  ■'K^y./A,og  vxvaiiro^©'  ^olXXov  yevn^* 
'^fltTwv  ^  S^v  i^a.itavi'i&n..  Fucinum  Licitm'^  qui  m  Aiar/is  efi ,  tn  Til^eritn  emittere 
*volutt  t  quo  regio  circa  Licum  a^riculturje  apta-f  fimnlcjue  amnis  magts  acihuc 
ttauignhiits  efficeretur  :  vertim  tnanes  futrunt  fumptus .   Id  accidiile  II.  Imperij 
anno,  re(fte.  ex  eodem  Dione  monct  Scaliger ,  &:  Faiti  eius  tufebiani ,  om-  d 
nefc^ue  alij  confeiitiunt.   Tempus  vero  emiilionis  Fucini  Lacus  in  Lirini.. 
amnem  ,  in  confulatum  Fauili  Syllx  ^  Saluij  Othonis  incidifie  diximuscum 
Tacito  ,  anno  fcilicet  Imperij  XII.,  ciim  regnafle  Claudium  annos  XIV.  ex 
Suetonio  cap.XLV.  compertum  iit  j  &:  cx  Tacito  Iiqueat,poit  Syllam  Sc  Otho- 
nem,  Confulcs  fcquenti  anno  Xiil.  lumum  &  Haterium  proceiriiTe ,  5c  XIV. 
Afmium  &  Aciliiim  ,  quibus  Coil.  fato  fundus  eil: .  Accipeigiturquomodo  £ 
line  argumento  ,  imo  iine  iuipicione  concludant".    Plinius  fTacitus  yCP'  Suefo- 
ntus  yLacum  in  LlRlM  emifum  XII'  anno  concordtter  flatuunt'.  rurfus  y  tenta- 
tam  anno  //.  emijfonem  in  TIBER.IM  Dio  afsertt:  ergo  contradicit  Dioyatque  louic 
potitis  ftandum  ,  citm  cceteros  omnes  /jinc  deceptosfuifse  pateat  .    Nonne  minanU) 
DialeCtici  Dodoris  mercedem ,  maie  erogaile ,  dicendi  funt  iili ,  qui  tam  vi- 
tiose  ,  mifereque  argumentatur  j  &  ilramineo  hoc  ariete  adamantinam  proba-    t 
tionum  molem  fe  fubuertiile  crediderunt  \ 

Quam  nonobijtDio,  iam  vidimus:  atmodo,  quantum  fentcntiam  no- 
ftram  iuuare  idem  author  poiiit ,  confidcrcmus .  Aio  iiquidem  ,  ea  emiflionc 
in  Fiberim  inanibusfumptibuscxplorata,  Claudium  alteri  diflficiiiori  &  ope- 
rofiori  in  Lirim,  eodem  anno  incccpta:,  &  tandem  XI.  poft  ad  iinem  perdudse, 
proluiilie  .  Vides  cnim  ,  quam  ekat2:e  refpondeat  annorum  hic  numerus ,  Sue-  t^ 
tonij  vndique  veracis  didto ,  Per  tna  autem  pafsuum  M-partim  effofso  monteypar- 
tttn  excifo  ,  canalem  al^folutt  <egre y  ^  poft  X/.  annos ,  quamuis  continnis  XXX.  ho^ 
ininum  M.fwe  tntermifjioyie  opsrantthus  5  fi  ab  ineuntell.  Imperijanno,  inter 
cuius  priora  aviia,conamen  hoc  immittendi  Fucinum  inTiberimDio  percenfet, 
ad  iinem  anni  XIL  (cum  hoc  enim  opere  annum  ciaudit  Tacitus^ratio  ineatur. 

x:ij  Faci- 


j 


DE    EMISSARIO    FVCINI      399 

Faciliorem  vcro  fuifle  cmifJionem  in  Tibcrim,  vt  diximus,  non  crcdet  Phi- 
lippus  Cluuerius  i  qui  propterea  Dionis  erratum  carpit,  &c  de  Ttberi  eum  mde 
intellexifse  fufpicatur-y  qucdad  Lirim  amnem  pertinehat .  Quod  fi  ita  eft  j  ex  Grse- 
culo  ifto  adeo  fupino ,  &  a  fe  ipfo  diflidentc  atquc  difcordantc ,  (  vt  vult ,  fcd 
perperam,  Cluucrius)  alios  accuratiores ,  H  inter  fe  mirc  concordes  fubuertere , 
eo  culpabilius  foret .  Scd  &  huius  expedit ,  mordaci  radere  vero 

Auriculas-i  multoplus  enim  ifte  negligcntillima  «.LTo^/ct,  quana^ 

Scaliger  in  fuo  otio  pcccauit .  Inferto  loco  Dionis ,  h^ec  Cluucrius  fubiungit , 
Faiium  id  recenfet  Claudio  Imp,  11.  <yC.  Lar^o  Cojf.  anno  VrLis  DCCXCl  V.  k 
natolESV  XLll,  Ferumtquo  tandem  Emiffariofer  LX.  amphus  M.P.  Clau- 
dius  Fucini  aquas  in  Tiherim  effundere  ccnatus  fit ,  tot ,  tantfque  ohRantihus  mon" 
tium  iugis ,  nondum  faiis  ego percipio  j  fufpicor^ue ,  male  l.eic  ntellextffe  de  Tiberi 
Dionem ,  (juod  ad  Lirim  amnem-)  cuius funtes  haud  ita  lonjie  a  Fitcino  drft.intyper- 
finebat .  Ex  duobus  diuerjis  authoribus  vnam  eandemaue  hiHortam  diuerse  relatam 
jumpfifse  eum ,  'velex  eo  cum  maxime patet ,  quodheic  neget  perfecifse  conata  Clau- 
diutH  -, pofea  njero  eodetn  Ithro^  it  mox  'videbimus-,  emtfifse  eum  Lacum  nuendamy 
auem  non  nominat ,  copiosii  oratione  nanet . 

Si  Cluucrio ,  cx  Dionc ,  vt  putat ,  loquenti ,  magis  quam  Dioni  ipfi  credcrc 
>  vcllemus ,  hunc  in  omnibus  cum  Suetonio  concordarc ,  euidens  ellet :  quia ,  fit 
fane  ita^Claudtum  EMlSlSSE  LACV M  quendam-,quem  Dto  non  nominat-,  tunc 
cumnaumachiam  illam  exhibuit,  in  qua  ,  partium  alteri  Khodiorum ,  alieriSi- 
culorum  erat  ncmen  :  primum  njtrique  in  vnum  congregati ,  Claudium  his  lerbis 
compellauere  ,  Aue  Imperator  -yperituri  tefalutant ;  pofiea ,  cum  falutem  non  impe- 
traffent ,  fed  nihtlominus pugnam  conferere  iuberentur  ■,  tantummodo  nauibus  ordi- 
nem  iniiicem  peruadentes  t  nonante  admanus  venerunt -,  quam  vi  coa^i  fimulfg 
contrucidarenticcnc  hjEc  eadem  ipfa  decertatiofuit,  quam  Suetonius  fVCI- 
NVM,^af>«  Dioncnnomtnat^  LACVM  nominans, paullodinimilibus  a  Dio- 
ne  verbis  dcfcribit  cap.  XXI.  Emiffurus  Fucinum  Lacum  ,  naumachtam  antc 
commift  '.fedcum proclamanttbus  naumachiarijs  y  Jue  Imperntor-,  morituri  tefi- 
lutant  j  refpondtfjet ,  Auete  njos',  neque  pofl  hanc  vocem-,  quafi  venid  datd ,  quifquam 
dimicare  vellet  l  dtu  cunciatus ,  an  omnes  igniferroque  abfumeret  5  tandem  afuafe- 
de  prolilutt  y  ac per  ambitum  Lacus  non  fne fxdavacilLitione  dtfcurrcns-,  partttn 
tninandofpartim  adhortando-,  adpugnam  compulit .  Hocfpetiaculo  claffis  Sicula  ac 
Rhodia  concurrerunt .  Si ,  inquam ,  de  hac  naumachia ,  &  cum  ea  de  emiOione 
Lacus  quantumuis  anonymi,  ex  Dionc  coniiaret  ^  facile,  quinimo  necefTarium 
effet,  Lacum  Fucinum  in  Dionc  intelligere ,  &  noftris  authoribus  illum  in  hoc 
I  accenfere  .  Sed  negamus  Claudmm  apud  Dionem  emiffje  Lacum  quendam  y 
idquo  copiosd  oratione  ab  eo  narratum  ,  Vt  Cluuerius  de  fuo  apponit :  quia  ne  vcr- 
bum  quidcm  ibi  de  emiflione  Lacus ,  fed  tantum  dc  exhibitione  naualis  in  eo 
pugnie  >  occafione  quidem  cmittcndi  Lacum  ,  fed  cx  Suetonio ,  non  ex  Dionc 
promulgata :  ad  cuius  etiam  fpe<^aculi  prscparationem ,  potius  quam  ad  effof. 
lionem  EmilTarij ,  hoc  fupplcmentum  Dionis  Valefiani  referendum  eflc-, 

fate- 


400        RAPHAELIS    FABR.ETTI 

fatemur  ,  oti  o  NitpKiocrog  -,  rrig  AiM,vn?  'rni  4^X)ciV»?  or^^njsa^a»)? ,  cntrioip  in  a.vlyi  h 
fiiydxw  sT^Cev^  e^zaig-oLr^  yx^  r^  «fyV  ,  KJV'  tS^o^s  'zuoXv  eT^rjoY  ccv  t;A7r({^£  (^atJR,- 
vmx^  feircL  dtsTnrv^zi  ro  aviMTncoiJ.a.^  otow?  cive^eXsyKiov  S  )(^xM ^yrifjiai  giv\)i  yevrT)^ 
/uin-xa-vriacto^a^  •  Cum  opusy  quod  in  Fuctno  Lacu  extruBum fuerat-,corruifsett  ea.  res 
TSlarcifso  crimini  vertit  5  namque  ille  Curator  operts  ,  cum  longe  miniis  quaT?2  fperit" 
uerat  impendifet ,  eam  ruinam  de  mdujhid  machmatus  ejse  crtdebatur ,  nefraus 
ipjius  detegi  pofset ,  ^j 

Infurgct  adhuc  aliquis  ex  ea  h^refi ,  mcaque  ha:c  vlrima  vcrba  arripicns ,  in- 
quiet  j  Nihil  pcr  te  Diodc  emiflo  Lacu  loquitur,  ergo  ex  eoconftat  minime 
Fucinum  in  Lirim  vfquam  efFufum  .  Ego  autem  ,  vt  a  captionibus  hifcc  dia- 
ledicis  tandcm  me  expediam  ,  non  vna  rcfponfione  huic  parologifmo  facianx. 
fatis  .  Etprimo,  Logice  reponam  ,  abargumentisnegatiuiseiufmodi,  nihil 
quod  conltans  certumque  fit  infcrri  pofle  .  Quid  enim  fi  Dio  de  hoc  oblitus  ^ 
fuilTet  ?  quid  fi  fuo  tempore  (nam  fub  Seuero  Alexandro  Hiftoriam  fuam  clau- 
(it)  obftrudo  a  fjeculo,  etiam  poftquam  Hadrianus  repurgauerat ,  Emiflario,  de 
re  inutili  mentionem  habcre  neglexiflet  ?  quid  fi  tandem  (vt  mox  videbimus ) 
e  Vita  Claudij  pcr  Dionem  confcripia,  nil  aliude  genuino  Dione  fuperfit» 
nifi  vfque  ad  IV.  Claudij  cum  L.  Vitelho  confulatum,  ad  annum  videlicet  VII. 
Imperij,ciim  hoc  fadum,in  XII. ,  vt  probauimus,reJjci  debeat  \  lam  vero  often-  d 
dam,  nihil  Dionis  filentio  imputari  pofl^c:  quidnam  etenim  ipfe  dixerit  de  per- 
fcda  cmifHone  Fucini  in  Lirim  ,  (  nec  dixiife  dubitetur ,  quoniam  de  conami- 
ne  deriuationisinTjberim,cxteris  dih*gentior,  loqui  non  deftitit)  incertuiTL» 
atque  obfcurum  prorfus  eft ;  dcperdita  huius  LX.  hbri ,  vbi  de  rebus  Claudij 
agebatur ,  plus  quam  dimidia  parte ;  hoc  cft  ,  ab  cius  confulatu  IV.  cum  L.  Vi- 
telho  III.  vfquead  Vitiiincm  .  Excidifle  in  naufragio  Hiitoria:' Dionispar-  t 
rcm  aliquam  hbri  iftius ,  iam  olim  obfcru2uit&:  dcplorauit  Xilander ,  m  initio 
luarum  ad  cum  Annotationum  ,  lacerum  ,  mutilitum  ^fragmentis  maU  ccheren' 
tihus  leitatus :  fcd  nec  ille ,  nec  alius  quifpiam,  (quod  viderim)  vbi  Dio  definat, 
&  vnde  Supplemcntum  ex  X iphilino  fumat  initium,  hadenus  apcruit :  nos  ta- 
men  ,  vt  prarmifimus,  in  confulatu  Claudij  Aug.  ^  Vitellij,  Dionis  finem  notij 
difficultcr,  nec  dubie  agnofcimus.  Cum  enim  Dio  inrehquis  libris  nomina_,  F 
Confulum,  &  quo quarquar  anno  res ,  abipfoexpofits,  geftae  fint ,  accurate 
diftin^eque  pra?mittat ;  in  hoc  libro,poft  Confules  anni  DCCC.  ab  V-C. ,  fub- 
fequentium  feries  omifla  eft  j  vt  pafiRm  a  Xiphilino  in  fua  Epitome  fieri  folct : 
noftra  enim  hscc  obferuatio  nedum  conftans  perpctuaquc  eft ,  fed  ab  ipfo  Dio- 
ne  in  Vita  Augufti  his  verbis  pollicita,  Jnncrum  autem  numeruSiCmfulthus-iCjui 
ineunte  anno  magijiratum  inierunt-,adfcrihitur  .  Ego  equidem  ex  alijs  eos  nominaho-i  G 
quoTum  mentionem  res  ipfa  exigent  :ad  hi/iori<e  <vero  feriem  explicandam-i  ConfuJes 
tllos  ponam ,  qui primi  magifiratum  ohtinueruntt  cjuamuis  nihil  operis  contulerim  in 
resipfas  .  Prsetcrca,  ita  properato  ftylo,  verequcEpitomen  redolentc,  hiECpo- 
fterior  Vits  Claudij  pars  exfcripta  eft ,  vt ,  vbi  in  primis  fexannis  Dio  (  muti- 
Jus  quamuis.)  pcr  XX.  paginas  mimoratur  i  in  fequentium  odo  annorum  hi- 

ftoria 


DE    EMISSARIO    FVCINI    401 

i  itoria  vix  IV,  paginas  implcat .  Adde  ctiam ,  quod  prxcipua  Sc  rollemnis 
Dionis  claufula  deficit ,  perrtringcndi  in  fine  libri  annos  «tatis  ic  Imperij .  Ec 
demum )  qucd  omnem  dubitationcm  Tencdiii  quadam  fecuri  prxcidit,  fi  prio- 
rem  illam  parrem,  quam  Dionis  elfe  dicimus,  cum  Xiphilini  £pitome  confe- 
ras,  hanc  breuiorem  >  concifam,  atque  ex  locupletiori  rebus  ipfis  &  verbis  ora-: 
tione  excerptam  fateberis :  vltimam  vero ,  totidem  vcrbis  in  Xiphilino  extare , 

[  Si  cum  eius  Epitome  ad  vnguem  coincidcre  :  vt  propterea  certiffimum  fit  > 
Dionis  panno  (  culpa  temporis ,  &c  Barbariei  quat  in  literas  fseuijt )  deficientc  , 
vt  Vita  Claudij  qualitercumque  complementum  acciperet ,  centoncm  Xiphi-*' 
lini  alTutum  fuifl'(i_, , 

Dcpcrdito  autem  Dione ,  minime  mirari  debemus ,  prseteritam  a  Xiphilino 
Lacus  in  Lirim  deriuati  narratione;  ab  co,inquam,Xiphilino,qui  nec  priorcm, 

f  intentatam  in  Tiberim ,  e  Dionearripuit.  Et  poftquam  iterum  hoc  Cluueri) 
vlcus  tetigimus  j  oftendamus  illi ,  non  imi  per  fexaginta  ampliiis pajjuum  milUt 
aquas  Fucini  effundendas  ■,  tot  tmtifqiie  ohjlantihus  montium  lugis  ;  fed  plano  iti- 
nere,  ncc  totidem  ftadijs  emenlis ,  in  Tiberim  eas  influere  potuifle . 
-  Lacum  Fucinum  non  ita  pcrpetuo  iugo  montes  ambiunt ,  &  veluti  corona, 
quadaminumbrant,  quin  a  latereOccidentali  planitiem  fatis  amplamrelin-; 

i.quant,  P<i/f»r/»o^f4w^oy  appellant,  vbi  pugna  inter  Carolum I.  Andegauen-. 
fem  &  Corradinum  Sueuum  commifla  fuit,  in  qua  huius  vires  penitus  accifac 
remanfcrunt .  Palentinos  hofce  campos,  fluuius,  Saltus  did:us>  (nouum  vtrum- 
que  nomen)  interluit  5  qui  per  eos  ferpens,3>d  a  loco  fucB  originis  primo  Lacumj 
&  Orientem  folem  refpiciens ,  poftmodum,  vbi  ad  quinque  miiliaria  eidenu 
appropinquat,(male  Holftenius  ad  Cluuer.  pag.  755.  lin.  ti.  ad  tria  reftringit^ 
placidiflime  accliui  folo  nein  vicinum  Lacum  inuehatur  impediente,ad  Ixuam> 
&  Scptcntriones,quin  etiam  ad  acutum  angulum  ad  Caurum  vergit ,  vnde  ia_, 
Velinumfe  cxonerat .  Cumque  Velinus  in  Narem,  ifte  in  Tiberim  defcratur: 
potuit  Claudius  dehac  emiUione  iuxta  Dionem  cogitafle ,  &r  in  ea  fumptus 
(non  tamen  multos ,  nec  muko  tempore  ,  quiaDiohocnondicit,  necirrits 
ipei  veftigia  vllamancnt)  inanes  impendifle. 

I  Quid  tamen  Claudium  abhocincoeptoretraxerit,  incertum  eft  :  an  librie 
male  exploratJE  impeduiientum ,  nempe  quia  alueus  ipfius  Saltus  altior  ima  uel 
media  Lacus  parte  fuerit  >  vt  putat  Holftenius :  an  quia  (vt  Tute  lacobc  C AN- 
TELMI  Illuftrillimefuggeffifti)  vicit  confiderationcm  vtilitatis,  qua  Tibe- 
ris  auiftior  &  magis  nauigabilis  efficicbatur  5  alia ,  vitandi  inundationum  peri- 
culi,  contraria  prorfus  difccptationi  illi  fub  Tiberio  apud  Tacitum  agitat.^e, 

S'  an  oh  moderandasTiheris  exundationes  y  lerterentur  Flumina  C^ Lacusper  quos 
augefctt .  Et  quidem ,  vt  magni  apud  me  eft  pofterior  ha;c  ,  quippe  per  Te  ad- 
mifla ,  ratio ,  ita  nihili  aliam  priorem  ducere  me  finit  magnanimitas  Claudij  j 
apud  quem ,  leuiflimam  eam  fuifle  difficultatem  agnofcet ,  quicumqae  binos 
cius  Aqu^dudus ,  &  Portum  Oitienfem  animo  reuoluat ,  in  quo  extruendo , 
ipforum  architedorum  deiperationeni  fuperauit :  parum  enim  erat,prce  impro- 

E  c  e  bo 


402-        RAPHAELIS  FABRETTI 

baquempriBtulit,  pcrfoiTimontis  fjlicei  labore ,  alucum  fluminis  noua  fofsS  ^ 
deprimere ,  quatcnus  alrior  fuiiret ,  eamque  produccrc,  doncc  exitus  aquis  ape- 
riretur  j  quod  ,  modico  intcruallo  in  amne  pr.Tcipiti  obtinuiilet , 

NonigiturDio  hijiortas  dmerfas  confudit  y  vt  eum  Cluucriusliberc  nimis  ^ 
ncc  Scaligero  erga  Suctonium  tcmperantior ,  incufat  j  fcd  iplc  , 

Orbis  arhiter  magni  > 
Et  ordinator^tS^ perttus emenfor^  » 

Et  omnium  luftrator ,  omnium  exaBor , 
fua  pace  decipitur,  fcque  procul  ab  hac  Hcinfij  laude,  in  Emiflarij  huius  defcri- 
ptione  pra^fertim ,  abeiie  oftendit :  de  quo  ,  cum  indubia  fplendidaque  veftigfti 
tum  ad  Lacum ,  tum  ad  Lirim  extent ,  vllum  fuperclle  negat :  eddemque  per- 
uerfirate  opinionum ,  pro  Spccu  Emiflarij ,  valto  illo ,  lateque  patenti ,  aliunu 
in  quofe  condit  Pitonius  amnis  ^feu  Jqua  Marcia ,  fibi  alijfque  omnibus  imper-  C 
ceptum ,  &  a  natura  occulto  molimine  adapertum ,  artem  cum  natura  confun- 
dens ,  oftendit .  . 

NouiiHmus  Aducrfariorum  quo  cum,  licet  non  viribus  jequis,  pedem  con- 
feramus,  remanet  Pvcinefius ;  qui  nuperv-cxhac  veteri ,  vt  putat ,  infcriptio- 
ne,  paullo  diuerse  a  Camarra  &  Phaebonio  exhibita,  tertiam  fupplcuit,&  ab  e^ 
iindu(5lus5perfe<2:ionem  Emiflar.j  non  Claudio,  fed  Traiano  afleruit .  Di 

IMP-CAESARI-DIVI 

NERVAE-FIL-NERVAE 

TKAIANO  •  OPTIMO 

AVG-GERMANICO 

DACICO  •  PARTHICO 

PONT  •  MAX  •  TRIB  •  POI  •  XXIII  E, 

COS  •  VI  •  PATRI  •  PATRIAE 

SENATVS  •  POPVLVSQVE  •  ROM ANVS 

OB-RECIPERATOS-AGROSET-POSSESS-  •  RE-  - 

QVOS  -LACVS  •  FVCINI  •  ViOLENT 

ex  /.  Camarra  de  Teate  ^ntiq.  lib.  I.  cap.  V, 

F 

IMP^CAESARI-DIVI 
NEKVAE  •  FIL  •  NERVAE 
TRAIANO^OPTIMO 
AVG-GERMANICO 
DACICO-PARTHICO 
PON  •  M  AX  •  TRIB  •  POT*  XXIII  o 

COS  •  VI  •  PATRI  •  PATRIAE 
SENA  rVS  •  POPVLVbQ^ROMANVS 
OB  •  RECVPERATOS  •  AGROS  •  ET  •  POSSESS  •  •  •  • 

QVOS-LACVS^FVCINI-VIOLENT 

exPhoehonio  Htjh  Marf  Itb.  IL  cap,  IX, 

IMP- 


DE    EMISSARIO    FVCINI      403 

IMP-CAESARI-DIVr 
NER  VAE  •  FIL  •  NERVAE 
TRAIANO^OPTIMO 
AVG^GERMANICO 
DACICO-PARTHICO 
PONT  •  M AX  •  TRIB  •  PO  F  •  XXIII 
COS  •  VI  •  PATRI  •  PATRIAE 
SENATVS  •  POPVLVSQj  ROxMANVS 
OB  •  RECIPER  ATOS  •  AGROS 
POPVLISQ^ALBENSIBVS  -RESTITVTOS 
QVOS  •  LACVS  •  FVCINI  •  VIOLENTIA 

INVNDAVERAT 
Reintf.  Chf  lll.l nfcr.  LXX XL  Jxig.  355. 
Sed  qui  credamus ,  in  re  admodum  controuersa ,  corredioni  illius ,  qui  aper- 
tum  aliorum  errorem  fuum  fccit  \  Scire  dcbuit  ex  Xiphilino  Keinefius,rf^>j<i/^ 
fe  Traianum  annos  XIX.  menfesF/.  dtes  XV,  nec  Tribumciam  Poteltatem  plus 
quam  vigefimam  numerafTc  j  atque  a  V.  verfu  emendationemfuam  aufpicari. 
Deinde ,  ftomachum  bilemque  mouet  fecuritas  illa  omnis  cenfur«c  impau:da> 
^  qua  ex  vndecima  noftratium  Authorum  linea  binas  effecit,  vcrba  fenfumque_, 
irHmutans  ,  vt  extruncis  ilhs  vocibus  ET  •  POSSESS  •  •  •  RE  •  •  •  ♦,  quse  hoc 
fupplementum  fibi  quodammodo  latrare  videntur  ET  'POSSESS/ow^/  RE/2;« 
tutas yduc-^ET-PObhSSortl^usKEJiitutos-itot  elementis  temerc  immiitatis> 
portentum  hoc  ledionis  concinnaret  POP VLISQ  •  ALBENSIBVS  •  RESTI- 
TVTOS  .  Iniqua  nempe  diftributione  agrorum  optimum  Principem  onera- 
;  uit  5  qui  Marfos  vere  populos ,  Anxantinos ,  Antinates ,  Fucentes ,  Lucenfes  , 
Marruuiosjcirca  Lacum  accolas,fpohatos  rehquit,vt  Albcnfesper  siHcnss  iniu- 
rias  ditaret ,  de  quibus ,  An  Marfis  addicendi  finr , 

Grammatici  certmt ,  CT*  adhucfub  Itidtce  iis  efl . 

Extant  enim  in  vtramquc  partem  Scriptorum  teftimonia ,  inter  quos  Strabo  > 

Appianus,&:  Liuius,  Albam  a  Marfis  excludere  videntur  \  ita  cnim  prior  Iib.V. 

iActXicrct  Q  ov  (aeac-yojct  "^av  Aeuivcov  tJSoXsoiV  ig^iv  «  AaCo,  ,  o/uco^^daa.  MoLf>aoii  »1^^^^ 

S^'  scp'  v-^r]\i'  'ssxy)i ,  Maxime  mediterranea  Latinas  inter  Frbes  eft  Alhn-)  Marjis 

^nittma-i  in  fuhltmi fcopulo pofur.2.\tci  in  Hannib.iam  a  nobis  relatus,  Mi^K-^vVklt. 

TSoT^iyvi^Vuf^^oitsorz  i^vsd^^C^ov^ii  Aiti^voi';  -i  AaCiXv  (Xtto '^/^w^oxroXeaj;  £)(^J\s- 

ocu'Paruum  quoddam  Oppidulum  Komani  olim  in  Aecittanis  munierantyA Iham^ue 

de  Metropolisfu^e  nomine  appellauerant.Liuius  denique  lib.X.L.Genfitio.,Sex.Cor' 

i  nelto  Ccff.  Soram  atque  Alhxm  Colonitedtduct*:  Alham  in  Aequos  V L  Ad.  Colo- 

norum  fcripia .  Quin  5^  Plinius  qui  pro  aliaparte  adducitur,ex  his  vcrbis  hb.lil.. 

cap,  XII.  Marmcinorum-i  Teatini :  Pelignorum ,  Corfinienfes ,  Super^eifuanf )  5«/- 

monenfes :  Marforum ,  Anxantini  -, .  Antinates ,  Fucentes ,  Lucenfes ,  M»rruuij  : 

Alhenfium  ,  Alha  ad  Fucinum  Lacum :  Aequiculanorum ,  Cliternini ,  Carftolanii 

yefinorum^C'  ritc,  &a€laliorum  antecedenuum  Sc  fubfequentium  verbo- 

E  c  e     2  rum 


404     TRAPHAELIS   FABRETTI 

rumcxenipIum,interpunctione  adhibitajVtnos  fecimus,  in  contrariam fen-  .A 
tentiam  reuocatur :  totics  enim  ibi  gignendi  cafus  aiiumitur,  quoties  varios 
intcr  fc  populos  Plinius  enumerat :  pari  itacjuc  modo  dicctur  Albeniium  Alba, 
vti  Marrucinorum  Tcatc ,  Pelignorum  Corfinium  &cc,  diltindis  primo  popu- 
lis  j  ^  mox  eorum  Vrbibus ,  fiue  yna,  fiuc  pluribus  expofitis ,  Ha:c  tamcn  am- 
bigua  elTc  protiteor ,  8c  aliter  alijs  inteilei^a  i  ac  prasfertim,  noltro  lolepho  de_, 
lulijs , qui  eorum  populorum  Hiltoriam  confcribit,  minime  probari  :  ncquc_.  b 
ego  obiter  magnam  hanc  litem  dijudicare  intcndo ;  fedtantummodo  oftendere, 
campos,  circa  Lacum  exficcatos,  non  omnes  faltcm,  ad  Albenfes  periinuifle,  vt 
Reincfius,Hberali  nimium  largitione,  ilJis  ne  nummo  (^uidem  feltertio  addicit. 
Vcrum ,  demus  quod  Traianus  agros  rccupcrauerit,  &  veteribus  polTellori- 
bus  rcltitucrit  j  non  proinde  hoc  vetat ,  Claudium  operis  authorem  agnofcere , 
SiTraianum,  primum  illius  reftitutorem,  ac  polt  cum  Hadrianum,  vt  ex  c 
Spartiano  fupra  vidimus :  fatis  enim  in  lapidis  huius  fiue  reticentia ,  fiue  abru- 
ptione  incritj  fi  Traianum  repurgalTe  Emiiiarium  admittamus ;  nec  vltra,Clau^ 
dium  fcilicet  non  perfeciHe ,  Rcmefius  cx  eodem  nobis  extorqueat. 

Hanc,  quafi  lapis  fynccrus  &  non  fufpedtus  exifteret,aduersus  eumdefenfio- 
ncm  parauimus ;  cum  xque  prompta  propugnatione  ,  faifam  &:  fuppofiiitiam 
infcriptionem  appellando  ,  Rcinefium  redarguere  poilimus .  Bafim  namquc_,  0 
iftam  ingentem-.  Traiani  titulis,&:  opere  in  ea  memorato  nobimiimam,eiufque 
Itatuam  coloiTeam ,  duobus  &  quadraginta  retro  annis  Auezzani  repertam ,  vt 
tradit  Phoebonius  qui  anno  MDCLV.  fcripfit ,  &:  a  XX.  annis  dcteclam  ait ; 
nemo  quifquam  annis  ab  hinc  feptem ,  ex  quo  primum  illuc  appuli ,  fuperftes 
erat  ->  qui  fe  cam  vidille  meminerit ,  in  Oppido  nec  infrcquenti ,  neque  inerudi- 
to  ,  Gens  vero  (ux  laudis  amantiilima,  &  hoc  Emifiario  (propter  quod  ThefpU  E 
ai//««/tfr)fuperbiens ;  itane  infignem  lifius  mcmoriam,&  fimul  bencfici  Impera- 
toris  famam  abicciile,  vei  opprellifie  credenda  crit,quje  vctera  alia  monumenta 
adeo  colit  >  vt  aliam  hanc  bafim  celebriori  loco  in  Platea  ftatuent ,  liberti  cuiuf- 
dam  &:  coci  nomine  infcriptam  ? 

H  A  L  I  C  I  V  S 
COCO         MARCIO  .  TavsTo  COCO  9 

OPTliVlO  LIBERTO  OPTliVlO 

J^-  SEVIR-AVG 

.,AJc  ---^f  DENDROFORO 

ALBENSI-ET 
THEOWILME-MATRI 
Oppidanorum  quoque  fubleftam  fidem  eo  magis  in  hifce  rebus  agnoui ,  quo ,  & 
jn  hoc  alio  lapide,  quem  idem  Phaebonius  iib.  IL  cap.  X.  ad  oitium  fupcrioris 
CumcuU  Emiflarij  vcrsus  Lacum  repertum  dicit, 

NOBILIS  •  PROGENIES 
AVG 
aju.  ...    HIC  .  TVMVLATVS  •  EST 
i.  .  i  ^:inde 


DE    EMISSARIO    FVCINI     405- 

Vi  5c  inde  fabellam  ,  fatis  eam  quidem  infulfam ,  abortus  Agrippinje ,  fragorcL-, 
prim^  irruptionis  aqu^e  in  Emiflarium  exterrit^,  compofuitj  vere  his  verbis 
concepta^ ,  NOBILIS  •  PROC  •  NERONIS  •  CAES 

AVG   ^Q. 
&  inalijs  praeallatis  abortum  pafla  fuit,  vt  ex  pluribus  &  grauiflfimis  tcftibus 
percepi ,  poi^uam  dc  rci  veritate  marmor  ipfum  appellafl*em ;  fed  fruflra  con- 

3  quifltum ,  quia  nc  impoftura  pateret,  iam  olim  omnium  oculis  iljud  fubtraxc- 
rant .  Spurietatem  prsterea  infcriptionis ,  ^  recens  ineruditi  cuiufdam  com- 
mentum ,  detegit ,  in  Tribunicia  Poteftate  iam  fupra  animaduerfum  erratum  ♦ 
Item  aflfe<^atio  archaifmi  in  verbo  ilio  RECIPERATOS ,  ( in  quo  tamen  re- 
cedit  a  Camarra  Phccbonius )  quod  inter  obfoleta  latinitatis  notauit  Gruterus, 
feu  Scajiger  in  Indice  Grammaticalium ,  ad  infcript.  6,  pag.  XCIV.  &  j.  pag, 

ig  MIC  Itemque  in  infcriptionead  oram  Fucini  Laeus  pofita  ,  eius  memoriam  , 
nomcnque  lapidi  ibidem  firmo  ac  liabih  confignarc ,  nimiam  ofcitantiam ,  S>c 
Japidari;:B  eruditionis  ruditatem  in  conficiore  arguit ;  quam  miror  a  Reinefio  ia 
hac  paleftra  diu  exercitato  non  animaduerfam  .  Si  enim  opera  publica  quo-r 
rum  infcriptiones  remanent ,  tam  in  Grutero  ,  quam  in  hoc  ipfo  authore  per- 
curras ,  Pontes ,  Arcus ,  Portus ,  Bafilicas ,  Fora ,  nufquam  nomina  locorum 

b  vbi  fita  funt  reperies  expreflfa ,  nifi  poft  amilTam  oninem  latini  fermonis  pro- 
prietatem&elegantiamj  vtdc  MuroViturdunenfi,  &  de  Muris  pariterCu- 
laronenfibus  tempore  Diocletiani  &  Maximiani  extant  infcriptiones  apud 
Grutcrum  pag.  CLX VI.  7.  &  CLXVII.  i.  2.5  de  fequentibus  enim  Reinefi) 
qux  vetuftatem  oftentant ,  &  locorum  nomina  continent  > 

BAS^SANVM  HAEOINSVLA.QVAM-AMNIS-LAVINVS 

A   BASSA  ADLATRAT  •  BONONIENSIS-  RABVLA 

D I C  T  V M  P KOH-  TRIVM-  SCRIPTA-  EST- VIR ALIVM 

A  B  ANTON II  •  LEPIDI  •  E  F  •  OCTAVII  •  HE V 

HANTENORE  DISCIPVLORVM- SYLT-AE.INEST-LOCO 

CONSTRVCTVM  ^^^ES  •  INELVIBILIS  •  PARRICIDARVM 

i     Clafll.Infcr.XXXf^.  CUfeaAemlnfcr,  LXVl, 

cui  earum  ineptia  &  falfitas  primo  olfadu  non  fuboleat ,  ei  nafumadeflfe  nega- 
bo .  Quod  fi  ex  Capaccio  de  Antiq.  Putcol,  pag.  4.  fadum  contra  de  tempore 
ipfius  Traiani  obiedenti«  hac  epigraphe ,  vbi  PVTEOLANORVMnomen 
PutcolansE  VrbisPorts  infcribitur  j 

DD-  NN-  IMP-  CAESAR  •  TRAIANVS  •  PP  •  IN  VICTVS 

AVG  •  MVRIS  .  CVRIONEN  •  AEDIFICIIS  •  PROVI 

DENTIA .  S  VA-  INSTITVTIS-  ATQVE-  ERECTIS^  POR 

TAM  •  PVTEOLANORVM  •  HERCVLEAM  ^  VOCA 

-'  RI-IVSSIT 

refponfionis  loco  >  poftcriorem  illam  ex  Grutcro  tacitus  filenfque  exponan[L.i 

yt  componentcs  vtramque  ?  videant  (quod  nos  non  femcl  expcrti  fumus )  mu- 

nici- 


4o4        RAPHAELIS    FABKETTI 

nicipales  iftos  lapidcs  rponcria  leuiores  quandoque  c(Te_..  S 

DD  NN-  IMPP-  CAESAR-GAIVS-AVREL-VALERIVS-DIOCLETIANVS 
P  P  -'iN VICTVS  •  AVG  •  ET^  IMP  •  CAES  •  M  •  AVREL  •  VALERIVS  •  MA 
XIMIANVS^PIVS-FELIX-INVICTVS-AVG-MVRIS-CVLARONENSIBVS 
CVM-INTERIORIBVS-AEDIFICIIS-PROVIDENTIA-SVA-RESTITVTIS 

ADQVE  •  PERFECTIS  •  PORTAM  •  VIENNENSEM  •  HERCVLEAM  •  VOCARI  •  IVSSERVNT 

Cxtcnima  verionbus  Traiani  monurnentis  tucus  Utc  abell: ,  ncque  enimin- 
lcriptio  fub  Columna  eam  nomine  appellat,  autin  Arcu  Anconitano  dc  ea  a 
Vrbe  commemoratio ,  feu  Pontibus  ad  fagum  &:  f ammagum,  fluuiorum  no- 
mina  infunt  :  Danubius  namquc  in  fuo  Ponte  enunciatus  apud  Grutcrunij 
t)io.  CLXIL  9.  ad  rem  exaggerandam ,  in  eam  infcriptionem  irrupiflc  dicipo- 
tcft  j  ni  potiiis  falfam  ex  hoc  quoque  indicio  conuincamus ,  vt  ex  alijs  eam  ali-; 
bi  impugn^uimus,  Cap.  nempe  VIII.  deCol.  Traiani  pag.  235. 11 

Alia  etiam  cx  ipfo  argumento  infcriptionis  Reincfij ,  de  eius  fynceritatcJ  C 
fufpicandi,  ratiocruitur  :  nam  fi  TraianusEmiflariumeffodit,  quod  non  nifi 
fub  fincm  Imperij ,  cx  titulo  P ARTHICI  adiedo ,  fieri  potuit ,  vt  pag.  ip  2.  d 
de  Col.  Traian.  late  probauimusi  nihil  Hadriano  fucceffori  fuperfuit  agendum, 
quod  inter  eius  Vitx  gcfta  a  Spartiano  recenferi  mereretur ;  quale  fuiflet  recens 
opus  cuftodire ,  £i  fartum  tedtumquc  tucri .  Et  vt  ipfofmet  Aduerfarios  per 
kfum  inter  fe  committam ,  ncgabit  Lipfius  Reinefio  Traianum  emififfe,  quo-  D 
niam  Tncnus  pcflea  admouit  (s*  Hadrianus-,  &  eodem  padto  inquiet  Scaliger, 
quodfi  emijjus  efl  ab  Hadriano  -tfrullra  ([weritur  .  Cur  enim  hoc  fophifmate_» 
Traianus  non  excludetur ,  qui  mutilse  5<:  fufped^E  infcriptionis  teftimonio  in- 
nititur  j  ab  ijs ,  qui  ex  eodem  ,  Claudium  ,  grauiilimorumauthorum  affertione 
conditorem  &:  perfedorcm  ,  excludere  lunt  aufi . 

VIOLENTIA. dcnique  illa ,  non  Lacui  piacidillimo,  & fcnfim plurimorum  i 
annorum  lapfu  ,  obftru^is  mcatibus ,  quibus  influcntes  vndiquc  aqu;^  occulte 
abforbentur ,  cxcrcicenti ,  tribui  poteft  j  fcd  amnibus ,  5^  prxcipue  turrentibus, 
fubito  imbrc  turgefcentibus ,  proprie  conuenit .  Adco  enim  effrenatam  vio- 
lcntiam  perfpexit  in  hoc  Lacu  Reintfius ,  vt  cx  iUius  exundantia>  formidauerit 
tandeni ,  graue  ne  rediret 

Sttculum  Pyrrh<e  ,  noua  menjlra  qucff.€ ,  f 

Omne  cum  Proteus  pecus  egit  altos 

Vifere  montcs . 
quia  ita  in  fui  cpigrammatis  explicatione  fubdit ,  Is  frec^uenter^y^MCiViWi^  LacusJ 
fngulssfeptennijs ,  'vtferunt^iexundahat-^  adeo  iJt  omnia  ifque  ad  circumiacentio-^ 
tnontana  ,  tP*  Jlbam  in  ediioftam^aquis  lacufirihus  ohegerentur  ,   Illum  nonnun- 
quam  vfque  ad  montana  crefcere  folitum ,  'zsois  Asx^i  '^  o^etvTig ,  dixit  equideou  o^ 
Strabo  j  fed  prudcnti  ac  miti  quadam  interpretatione  accipicndus ,  vt  ad  imaw 
collium  acccderetj  minime  veroita  detoiqucndus,  vt  Albam,  quampaullo 
fupra  oftenderat  in  fuhltmifcopu/o  poftam ,  'AxCa.  7S^cci  £<p  v4*i^^  tsety^ii ,  aquis 
lacuftribus  obtedam  &  obrutam  iri  afferucrit  .    Ncc  prjetcrea  adeo  verba  Stra-^ 
bonii  cauiilanda  erant,  vt  rei  veritas  exploratu facihs  negligeretur  j  vt  in  fimili' 
.  ..i  de^ 


DE    EMISSARIO    FVCINI     407 

&  de  alio  inepto  Strabonis  interprete  DilTert.  III.  de  Aqu.  &  Aqused.  conqueftus 
fum  ,  Conftat  fiquidem  ex  ipfo  loci  afpcdu  ,  prius  fuifle ,  vt  nimius  iftc  aqua- 
rum  excefTus ,  Lacufque  exundatio ,  emiflionem  in  proximum  flumen  Saltu/TL, 
fibi  aperiret ,  planitieintercedente  V.  M.  pafl"uum-,  quam  diximus,fuperata,  (vt 
tunc  forfan ,  cum  ex  lulio  Obfequente  de  Prodig,  M,  Jemiiio  Csr  C.  Hofltlio 
Mancino  Cof.  per  tnilliapajfuum  V.  inundituit )  quam  vt  montis  cui  Alba  infi- 
dct  vel  infimas  radices  attingerct  :  adeo  enim  vertex  ipfe  triquetrus  ,  in  quo 
fplendidiflima  Alhx  rudcra ,  totufquc  moeniorum  ambitus ,  etiamnum  vifun- 
tur,  in  altum  cxtollitur  j  vt  montis ,  per  cuius  vifcera  Emiflfarium  adadum  efl, 
fummitatem,  Sc  prolixum  illius  dorfum,  longe  fuperemineat ;  nedum  humiles 
illos  Palentinos  campos  inter  Saltum  ^  Lacum  in  planum  iacentcs .  Id  omnc 
Vt  Tibi  ad  mcmoriam  reducerem ,  vtque  iftorum  locorum  ignaris  euidentius 

:  oflendercm  ,  profpcdu  Tabula:  primrc  fupra  cxpofit.T  ,  potius  quam  ichnogra^ 
phi£ ,  abfentium  captui  confulere  vifum  fuit ,  vt  ibi  mc  attigifle  vides  . 

MEMBRVM   III. 

OPERIS    PER    PARTES  DEFORMATIO 

TRiginta  hominum  millibus  pervndecim  annos  fine  intcrmiflfione  ope- 
rantibus ,  vt  Suetonius  in  Vita  Claudij  cap.  20.  ait ,  maximum  aliquod 
atquc  ampliflimum  tanto  apparatui  fadum  refpondens  concipere  cogimur:, 
fummatamen  opcris  d\ , per  trta pajffuum  millici partim  effoJfGmonteyparttm  eX' 
cifo,  Specum  ad  recipiendas  Fucini  aquas,  &  in  proximum  Lirim  immittendas 
adapcrtum :  id  quod  aiia  publica  vetufhque  opcra  reputantibus ,  non  muituni., 
in  fe  prima  facie  videtur .  Sed  tamen  omnibus  aequa  lance  penfitatis ,  qua:  in_i 
hoc  Emiflario  coniideranda  veniunt;  latens,  fubterraneumque  hoc  Romanx 
potentij»  fpecimen  c«eteris  omnibus  expofitis  ac  patentibus  sequandum ,  &:  ne- 
fcio  an  anteponendum ,  legentes  fortafle  fatebuntur . 

Bt  primo,  duritiem  excifi  montis  intucamur  animo  :  non  cnim  tophacea_. 
illius  vifcera  ,  vt  Paufilypi  veflri  a  Cocceio  pcrfoflH ,  vel  proximorum  coliium, 
fub  quibus ,  per  cundem  ab  Auerno  Cumas  vfque  Cuniculus  adus  fuit  ^  fed 
plufquam  fificea  firmitate  compada  funt  •-,  faxo  fcilicet  albicanti  liuorc ,  &  vix 
fcalpro  cedente,  plurimumque  ob  fui  rigorcm  in  percufllone  igncm  cmittente, 
Corneolam  id  genus  prtram  Vrbinates  meivocant;  eamque  inuicla  gclicidijs' 
firmitate  in  exterioribus  &  fubdialibus  aedificijs  perutilem  experiuntur  ,&:  abeo 
monteeffodiunt,  qui  per  Vefpafianura  in  rcfcdione  Vix  FlaminicE  ampliori 
!•  ac  olim  oftio  pertufus,  ad  Interctfa  •)  {QuadPetramPertttfmwocatuseil-iSid 
lacuam  Candiani  fluuioli  partem ,  quiduobus  poftea  milliarijs  inMetauruma 
dcxtera  influic  .  Vnde  hic  obiter  Cluuerij  lapfum  notare  libet ,  ad  lib.  II.  cap, 
yi.  pag.  519.  fuJe  Ital.  Aniiq.  vbi  ipfius  Metauri  ripam  perforatam  tradit :  cer- 
tifTimum  namque  cf^ ,  ?^  in  ipfo  Ponte  ad  Metaurum  ante  Candiani  confluen- 
lcm  excitato  infcriptumMATAVRI  nomen,leuiilliusf2Eculideformationc^5, 

vt 


4o8 


F.APHAELrS    FABRETTI 


^v»  ■«<M.%iBt**«**ftl«<tllftlif  MV^ 


E 


03 


l. 


J 


vt  cx  rcqucnti  cpigraphe,  tempore  Gruteri  e  Ponte  in  proximum  Vicum-i 
translata  ,  quie  poirmodum  (fi  red:e  memini)  Ponti  iterum  reddita  fuit. 
AE TERNI  •  IMPER ATOllES  •  DIOCLE  fl AN VS  •  ET-  MAXIMIA.- 
N VS  •  A VGVS TI-  ET  •  PERPET VI  •  C AES ARES  •  CONSTANTIVS 
ET^MAXIMIANVS-PONTEM-MATAVRO       pag.CLXI.  3 
Per  hacc  igitur  terrxabdita,  Specum  Claudius  aperuit  mhancformafOj? 
IX.  latitudinis  pedcs ,  XIX.  alcitudinis  habens ,  vt 
fubterranco  efrluuio  capacifllmum  Itrueretalueum, 
Mirum  fane  in  tanta  difficultate  videtur ,  cana- 
iem  per  III.  M.  pafluum  abfoiuifle,  (  ego  tamenJ 
quattuor  ampHusftadiarepcriOi  vtichnographia_, 
in  fecunda  Tabula  contenta  docet  )  fed  vincit  om- 
nem  magnitudinem  confideratio  ordinationis,  di- 
fpofitionis ,  &  oeconomice  totius  opcris ,  aliorum- 
que  ad  id  accedentium ;  qui  fcihcct  effici  potuit ,  vt 
dilbibutis  operibus  ,  a  pluribus  fimul  partibus  tri- 
ginta  milha  foilorum  munus  penfuinqueperage- 
rent ,  nec  fcfe  inuicem  mipedircnt ,  atque  in  ean- 
dem  diredionem ,  datumque  Ibr^  faftigiumcon- 
fpirarent :  id  quod  quomodo  geri  potuerit ,  inue- 
ftigandum  nobis  rcmanet. 

Vtquecerto  vocabulo  vnaquarquc  parshuius  operisdiftinguatunprsecipuum 
illum  &  maximum  Specum,  ad  rcceptandam  &  tranfmittcndam  Lacusaquam 
deftinatum,nomine£MISSAKIl  appellabimus  .  Spccus  quadratL  ,adper- 
pendiculum  in  tm  ftarium  incidentes ,  quibus  egeltio  materis  per  machinas  e 
fiebat ,  P  VTEI  vocabuntur  .  Minores  autem  Specus  fcalares ,  vd  inclinatoj  a. 
terra^  fupcrficie  ad  Lmillarium  vique  pertingcntcs ,  CVNICVLOS  fimpliciter 
nuncupare  liceat . 

lam  vero  primum  Archited:i  munus  fuit ,  cxplorare  quantiim  habuerit  fa- 
fligij  margo  tucini  Lacus  fjpra  Liris  amnis  alueum ,  quod  in  trium  millia- 
rium  &  femis  inter  vtrumque  diuortio ,  ex  Palladij  praefcripto ,  qui  tnterfexa-  r; 
geKos  lei  centenos  pedes  Jiru^uram  reclinari  iul?e:  infejquipedcrn-,  lib.  iX.  tit.  XL , 
etiam  fi  minimam  inclinationem  ampledamur ,  CCLXIL  pedcs  &c  femis  Liris 
depreflior  efle  debuit ,  &  totum  id  amplius  quod  ex  Lacu  exhaurirc  oportebat , 
Finge  hoc  fuifl"e  ped.  XV. ,  hinc  fcquitur  Lirim  CCLXX VII  pedibus  &  femis 
ilacu  humiliorem  inueniendumefic,  Fruftra  tamen  cnormcm  iftamrechna- 
tionem  ex  PaJladio  aucupamur  ,  quando  ipfamet  ratio  librse  in  Aquse  Claudi^  q 
Dudu  ,  deifta  Emififarij  nosedoccrepotefti  c6  prsefcrtim ,  quia  experimento 
de  vtraquc  fac^o  (  non  quidem  omnino  exade ,  fatcor ,  in  Emiflario, difficulta- 
te  &  obfcuritate  loci  impeditus  )  proxime  refpondcre  comperi  •  Libra  Clau-" 
diae  ea  eft ,  vt  fpatio  XXXVIII,  ftadiorum ,  quot  funt  a  primis  arcubus  Aquat. 
Maicisad  P.Ortam  Maiorem  ,  defc.endat  ped.  XXVlI..vnc.  X»  3c  femis ,  quod. 

ita 


DE    EMISSARIO    FVCINI      40^ 

.  jtaprobo.  Ad  prfmos  arcus  MarcisE  fbrnix  cxtcrfor  Aqua?  Fclicis  fupcratura 
^Specu  Ciaudjaj  altitudine  pcdum  26.].,  ad  Portam  vero  Maiorcm  altitudo 
Claudix  fupra  Felicem  eft  pedum  fex ;  ergo  eius  libra  Fclicis  Aqux  libraraen-* 
lopedibusxoAfuperiOreft  :  Addaturmodo  libra  ipfms  Aqux  Fclicis,  lam. 
Gompcrta  in  palmrs  40.  ab  eius  rcccptaculo  ad  erogationis  in  Vrbe  locum ,  VK 
teftaturipfemet  ArchitetoDominicusEqucsFontana  fenior  lib.I.cap  III, 
Dclle  Fabriche  di  Sifto  V.  pag.  54. ;  &  fic  in  XX.  milharnim  fpatio ,  ( tot  eniin 
mtcrcedunt  a  reccptacuJo  ad  crogationcm,  vt  infcriptio  Fonti  ad  Thermas 
Piocletianasappoataoftendit)  ad  rationem  duorum  palmorum  inquodhbet 
milhare:  Decrcfcit  in  didis  triginta  &  01^0  ftadijs  palmos  9.^  feupedcs  Ro- 
iiianos  VII.  vnc.I.  &  femis  :  atque  vtraquefummaiunda,  pedes  XXVII.  6c 
vnc..  X.  &  femis ,  vt  prardiximus .  Ad  hanc  vero  proportionem  y  Emiftariuau 
m  fua  longitudinc  XXVIII.  ftadiorum ,  defcendere  debuiaet  ped.  XX.  vnc.  VL 
&  femis  proxime ,  vt  reguIiE  aures  pcriti  per  fe  agnofcent . 

Ex  vertice  igitur  montis  intermedij ,  fiue  cx  pundlo  A  fequentis  fedlioms 
orthographica?  ipfius  montis^ 


inueniatur  altitudo  verticalisa  B  ad  ftiperficicm  Laeus  in  A  ,  fiue  a  B  in  D  imaT« 
ginata  pcr  nos  linca  orizonti  parallela  D  A  E  ;  &  fic  a  C  ad  fuperficiem  Liris 
in  A  ,  fiuc  in  E  orizontaliter  produif^a  :  vt  collata  vtraque  altitudine ,  cogno* 
fcatur ,  an  altitudo  E  C  fufficienter ,  hoc  eft  ad  XXXV,  pedes  ^  femis  circiter , 
al.titudmem  B  D  cxcedat.  QHoddioptr^ylihr^quefAllunty  diliaentius  hoc  ejjici' 
turper  Chorohatem ,  vt  ait  Vitruuius  lib.  VIII.  cap.  VI.  vbi  agit  de  pcrduciioni- 
bus  3^'  librationibus  aquarum  ,  &  inftrumcntis  ad  hunc  vfum  .  Huius  inftru. 
menti  exemplar  fe  defcripturum  promittit  Vitruuius ,  fed  pcrijt  dcfignatio: 
fuccunit  tamen  eruditiffimus  Commentator  Hermolaus  Barbarus ,  exquo  for- 
mam  defumpfimus ,  adiunda  cx  Vitruuij  mente  &  vcrbis  cxplicatione . 


j^^ 


I 


•^j^ 


^ 


■* 


* '^  tfgula  longa  ptd.  XX.        ED    BD   ancoocs  zqualilongicudine  inieealscapitibus  coagmcntaciad  normaai 

EE   tranfuerfaiia  cuni  lineis  ad  pcrpcndiculumfupetiorircgiilarrcfpondentibus.  AC    AC  perpcndicufa  cx  rcgula_j 

petidentia.        F  F  canalisiii  fupcrioti  parte  rcgula:  longus  pcd-  V.  latus  digitutn  ,  altus  fefquidigitum  ,  adiccipien* 

damaqHam,&  librandam  ciim  ventus  intcrpcllaucrit  . 

Repetita  itaquc  quoties  opus  fit  in  defccnfu  ,  velutiper  gradus,  Chorobatis 
applicatione ,  &  longitudinis  atque  altitudinis  lineis  rite  &  exade  adnotatis; 
tum  diftantia  orizontalis  ex  B ,  fiue  cx  C in  A ;  tum  eleuatio  verticalis  BD  ..EC 
Vn^  eademquc  operatione ,  coIle(^is  partium  fummis  habcbuntur  ^ 

Vizc  pro  Liris  aluei  inffa  Lacum  deprelTione  indaganda  :  quse  talis  reperta^' 

Fff  £uit5 


410        RAPHAELIS    FABR.ETTI 

fuit ,  vt  nedum  debita  pro  aquaium  dccurfu  humilitas  refultauerit  j  (cd  ab  oftio  f^ 
^greflus  Emiflarij  ad  ipfum  Lirim  y  adhuc  J-X.  pedes  aqua  cmilia  prcEccps 
ferrctur , 

Exploratl  vtriufque  aluci  libra,  dirigendum  ell Emiflarium,  5v' fofl^ores  atque 
opcranj  congrue  applicandi  ,  In  ipfo  apice  A ,  cx  quo  tam  in  Lacum  quam  itk 

A 


B    C    I>EF 

Lirim  confpedius  patet,  coilocctur  Dioptra,  &  in  eadem  reda  linea  quam  ea^ 
dabit ,  fjgnfntur  loci  Puteorum  B  C  D  ,  5^:  quotquot  alij  ex  prima  fl:atione  A 
perfpici  valent  5  nam  alij  E  F  &c.  quamuis  e  vertice  A  videri  non  polfiat,  ex  c 
produdlioneipfiuslirjese,  in  qua  exiflunt  ora  Puteorum  EC  D  ,  fub  eadem 
redla  A  B  perpendiculariter  in  redtum  neceflario  coniiflent .  Idem  prorfus,  im- 
mota  Dioptra  ,  fiat  ab  A  in  H  versus  flumen  '-,  nifi  quod  ,  eo  quia  vallis  ex  illi 
parte  non  omnino  indireclum  protenditur;  linea  exB  in  leoufque  reda  ,d 
prominente  colle  K  ,'ne  in  eum  Emiflfarium  incidat ,  &  materi;^  egeftio  diffici- 
lipr  reddatur,  l^fijorfum  qua  ipfius  vallis  defcenfus  vergit,  ad  angulum  gra-  D 
duum  XVI.  deflei5i:ere  cogitur :  ^  rurfus,  ab  vltimo  Puteo  Liri  proximo  pariter 
ad  lacuam  angulo  graduum  XXII  S  curfum  detorquet ,  vt  ad  angulum  rectum 
in  flumen  imraittat  .  Ha'c  omnia ,  Tabula?  fecundoE  i(,hnographia ,  menfura 
loci  appofita ,  oflcndt, 

Policurfus  Fmiflarij  deftinationem  ?  fequitur  Puteorum  cx  vtraque  montis 
intermedij  parte  diflributio ;  quam  miror  incerto  prorfus  &fortuito  intcruallo  g 
difpofitam ,  vt  ex  tertia  Tabula  orthographica  videre  efl: .  Eadem  varietas  in_. 
eorumamplitudineobfcruatur^  namex  latcrc  montis  orientali ,  primus  inde- 
fcenfu  Xlil.  pedibus  quoquouerfum ,  cajtcri  vt  plurimum  X.  pedibus  patent . 
Atqui  ex  parte  occidua  ,  Lirim  rcfpicientes  Putci  longe  ampliorcs  exiflunt  j 
primus  namque  admirabilis  profunditatis,  vicer.ilm  pedum  latitudinem  habet  > 
fccundus  paullo  minorem  ,  reHquorum  incerta ,  Putcisoppletis,  ^:  lateribus  f 
eorum  fdtifccntibus , 

Ex  Putcorum  iflorum  vfu  ,  tum  redla  operis  difpofitio ,  tum  facultas  vt  om- 
nes  Jine  iHtermi^one  fimul  opcrarentux,  a  certiflimis  principijs  profccla  cfl:. 
Nam  pro  libra  Emiflfarij  inucnienda ,  cademmct  fupra  expofita  praxis,  Choro- 
t>atis  ope,  debitam  cuique  Puteo  profunditatem  monftrabat :  quo  cnim  Putei 
rcmotiores  erant  a  Lacu  ,  eo  magis  deprimcnda  erat  libra  fub  plano  orizontali ,  Q 
punCtis  in  Tabula  IIL  orthographica  norato,  ad  datamquam  diximus  rationem 
plani  prochnati  adpcd.  V.  vnc.  X,  fext.  2.J.  proximein  quodhbet  milliare_,, 
Nec  folum  ad  dirct3:ionem  &c  libram  ncccflaria ,  vt  vidimus ,  erat  PuteorunrL» 
n:iuItipIicatio  5  fed  potifHmum  ,  vt  ex  phiribus  fimulpartibus  promouerctur 
opus  j  ex  vno  in  alterum  Puteum  fofl:onbus  mutuo  cccurrentibus  .  Quia  enim 

Putei 


iDE    EMISSARIO    FVCINI 


41  r 


Putei  omnes  perfede  quadrati  exiftuiu  ,  &c  exadiflime  a  Jinca  Dioptrx  A  B  ad 
C  "r»  cJ, ,r>  q .D 


i 


E 


IB 


angulos  redos  incidente  diuifi;  in  vnoquoque  Puteo,  &  ad  vtramque  ipfius 
partem  •,  produdo  Specu  paritcr  ad  angulos  redos ,  ex  latere  D  F ,  vei  C  £  ad 
latitudinem  pedum  nouem,  (  quam  diximus  efle  amplitudinem  EmilTarij) 
iungentur  tandem  operx  in  G  :  maximo,vt  cernis,temporis  compendioi  quia-. 
quod  paruula  manus  feruorum  difficili  ac  pcnc  infinito  labore  follicitafiet ,  (c' 
xaginta  &c  amplius  decurix  iundim  ac  tuto,  nec  magno  tempore  ^ix  rei  ma- 
gnitudine ,  perfcccrunt .  .:.•  -i 

!        Et  quidem  e  triginta  feruorum  millibus ,  in  paucas  propric  dccuriaS  opus 

-cflfolTionis  EmilTarij  rcdibatj  quia  Specus  anguftia  non  ampliusquam  tres 
operarios  in  latum  explicaripatiebatur,  tribuscuiquepedibus  affii^natis  j  eo 
tamcn  paclo ,  vt  totam  altitudinem  Spccus  in  tria  plana  vel  gradus  diuiferint, 
ita  vt  ter  terni  fimul  opus  faccrent ,  addito  alio  ad  alTulas  colligendas  &  proij- 
ciendas ,  vt  in  fequenti  figura  vides  ,  in  qua  ,  ad  confufionem  yitandam ,  nonJ 

>  nifi  vnicum  in  quolibet  plano  ,  vel  fcalpro  ,  vel  ligone ,  vel  vedle  operantem-5 
cxpreflimus . 

Nollem  tamcn, 
liac  facilitate  tot 
fimullocisopcra- 
di  oftensa ,  nimiu 
iam  yideri  vnde- 
num  annorum  in 
Emiflario  pcrfici- 
endo  tcmpusjqua 
fi,ex  primo  Puteo 
versus  Laeum  ad 
primum.,  versus 
Lirim  ,  qui  quat 
tuorinterfemilli 

bus  prdum  plus  minus  diftant,fi  non  plus  quam  vnicum  pcdem  in  fin^ulos  dies 
EmiiTarium  procedat ,  annis  quinque  &  femis  fofibres  ex  vtraque  parte  difpofi- 
■ti  conueniflent :  Quia  ne  tam  longo  fpatio  cffodiendo  pcriculum  de  retiitudine 

'  \mc2d  Dioptrx  defle^cndi  aliquod  ineflct ;  puto,  oportuifle  prius  omnia  alia  in- 

-ter  Puteos  loca  ccrta  illS  ratione  aperiri ,  vt  nedumgeometrice  ,fed  pradice,ad 

opus  iam  rite  confedum ,  reliquum ,  refpiciendo ,  S>c  ad  latera  examuflim  diri- 

gendo  conformarent;  quo  facilior  &  certior  eflet  occurfus  opcrantium  ,  &  Spe- 

cus  in  redum  continuatio . 

i;.  Quod  ipfc  mons,qua  arduus  &abruptus  attoIIitur^Puteis  careat,mirum  mi- 

Fff     2  nime 


j  1.  /  ■« 


•^iz        RAPHAELIS  FABRETTI 

-  ninie  videfur  ;  fcd  eorum  defedum  prout  Charta  oftendit,  a  latereoecidiio  m-  a 
ter  fecundnm  Sc  tertiurij  modo  apparcntem  Puteum ,  nuiJatcnus  credimus  j 
quamuis  nullum  prorfus  veftigium  rei  pateat ;  ea  certe  de  caufsa ,  quia  pin^uc 
hic  folum  5  5^  arationi  aptiiTmmm,  nec  prout  ex  parte  Lacus  fcjualjtnte  &  lapi- 
dcfo  in  ipsamet  fuperficie  campo ,  fe  extendens ;  agricolis  anfam  dedit ,  vt  Pu- 

,  teos  implerent,  iuuanteetiam  terrsc  decliuitate,agrum<jue  complanarent:  vnde 
ctiam.facium  eft^vt  hincEmilTarium  obftructum  &  imperuium  euaferit.Septem  © 
propterea  Putcos  cum  fuis  fibi  Cuniculis ,  ad  diftantix  duorum  priorum  ratio- 
nem  ,  fupplendos  cenfemus  ;  fcd  de  eorum  loco  §c  numero  incerti ,  cum  cer- 
tam ,  ^  non  arbitrariam  tanti  opcris  defcriptionem  dare  libeat ,  reponerc  haud 

.  aufi  fuimus ,  Ex  ciufdem  agri  terreni  natura  procefIit>  vt  Putei  qui  ex  hac  par- 
te  vifuntur ,  ex  lateritio  opere  ora  fua  oftendant ;  licct  paullo  infra  terram  faxea 

.  montis  moles  laceat ,  &  vfque  ad  ipfum  Lirim &  Emiflarij  fincm  perduret .         xi 

Cuniculi  tandem ,  non  modica  laboriofi  opcris  pars ,  minime  neceflarij  fuif- 
fe  videntur ;  quia  ipfimet  Putei ,  vt  ad  cgeftionem  &c  dircdiionem ,  ita  ad  ope- 

,  rarum  defccnfum  S<:  afcenfum,ijfdem  machinis,cjuibus  terra  &c  filex  elcuabatur 

.  in  verticem ,  inferuire  poterant .  Illud  certum  eft ,  eos  adapertos  poft  Puteos 

.  fuiflc ;  quia  in  eadem  re<fla  Dioptra:  linea  initium  habentes ,  vbi  in  Puteos  in- 
cidunt,  lumine  hincindeab  eisaccepto,  addexteramdefledunt,  moxqueiri_i  P. 
lineam  cx  oppofito  latere  redeunr,  hoc  pid:o .   Et  cum  in  c5dem  verticalihnea 

wmmmm?^^^mm^^^mimt,k  ipfum  Emifla- 

rium ,  vbi  fornici  pro- 
pinquaot,  Iscuorfum., 
diuertunt ;  in  illudque, 
vtahafigurapag.395.  E 
c.  cftendimus ,  panter 
a  Ixua ,  fecundiim  cius 
dccuxfum  influunt . 

Qui  tamcn  Cuniculi 
opcri  pcrficiendo  con> 
modi ,  jlli  iam  pcrfci^o  » 
peuieceliarij  erant;  non  enim  (quod  frequentcr  fado  opus  erat)  ad  EmilTarium 
plurihus  locis  inuifendum,  machinse  vbiqjg^fcmpcr  parata?  efle  poterant.  Pra»- 
tcjrea  ingens  ille  tradus  fub  montis  vifceribus ,.  qua  PutC^deficiunt ,  inaceflus 
remanfilTet  i  nifi  Cuniculis  longe  prolatis  ( in  mille  enim  &:  amplius  pcdes  fu- 
premus  iiic  monti  proximus  exporrigitur  )  ad  cum  pateret  aditus  .  Eadem  ra- 
tione  ,  Cuniculos  e  regione  immifios  occurrere ,  ex  oculatis  teftibus  percepi :  ii 
poilquam  fub  a:ftatis  jnitio  ,  quo  anni  tempore  iam  per  tres  vices  me  ibi  con- 
tuli ,  aqua  in  Emiflarium  e  montanis  venis  copiose  ingrucns,  &  frigus  profun- 
di  Specus  ,  ncc  diu  immorari ,  ncc ,  aquis  illis  colleditijs  impedientibus,  vltra 
prccedere  finebant .  Eo  tamen ,  non  ficco  pede ,  perueni ,  quain  hoc  artis  mi- 
yacuio  aliud  natursc  ludentis  miraculum  afpexi ,  geminas  fcflicet  columnas,  cx 

aquas 


B 


e 


co 


\ 


DE    EMISSARIO    FVCINI     413 

A  aqu^  ftilHcidijs ,  contadu  &  penetrationc  faxca?  montis  molis  gorgoneo  fpiritu 
fibi  communicato  lapidefcentibus,  ad  cryftalli  fplcndorcm  &c  duriticm  compa- 
das ,  a  ijLimmo  ad  imum  Emiffarium  pcrtingentcs  j  in  quibus  nemo  non  dixc- 
rit )  quod  >  Vt  in  plurimis  mcchanicis  operibus  ars  naturam  imitari  gaudet ,  ira 
hic,  versa  vicc,  natura,  in  debita  fcapi  proportione,  quin  etiam,  a  medio  vtriuf- 
quefcapicontrai^iura,  VmitatricefuafcherT^nndoimiti, 

Imaginem  alterius  ex  ipfis  addere  libetj  fed  in  qua  in- 
imitabilem  fatear  matcriei  fulgorem ,  &  crifpos  va- 
rieque  vndantes  cincinnos  &:  canaliculos  >  quibus 
tota ,  tamquam  in  plura  olim  fegmenta  diuifa ,  com- 
ponitur. 

Forma  &  amplitudo  Cuniculorum  ea  eft  quamJ 

hic  adiungimus .   Ne  vero  Serui , 

qui  obuia  fortafle  onera  ferrcnt , 

mutuo  fiti  impedimento  efTent, 

fparfimsedicuIasquafdam^w/cc/^/or 

noftri  vocant)  excauarunt,  in  qui- 

bus  dum  altcr  confiftit,  alterlibe- 

re  progreditur  .   Altitudo  eorum 

vt  plurimum  par,nifi  vcrsus  oftia, 

,    vbi ,  quo  largius  lumen  inferatur, 

/**^'  T  altius  aliquanto  nonnulli  fe  attol- 

lunt;  primus a  monte  versus  Lacum  altiffime,  hoc  eft 

vltra  LXX,  pcdes  aflurgit ,  vt  infra ,  in  defcriptione 

eius  veftibuli  oftendetur .  In  ijs  ctiam  locis  in  quibus 

Cuniculi  duplicantur,  (  vt  fcquensfcdio  oftendit) 

"*'"*^  nempe 

vnus 
fubtus 
aliuiTL. 

effbflusfuitj  nccefleeft,  inloco 
vbi  fit  fciflura ,  duplicari  altitudi- 
nem  Specus ,  &  fuperiorcm  pcr 
aliquod  fpatiumin  planum  ferri; 
vnde  fit,  vtnonperpetuogradi.. 
bus  ad  fcandcndum  cgeant ,  nec 
rcdum  &  arquabilem  fempcr  de* 
fcenfum  habcant .  At  vbi  abrup- 
tus  fuperior  Cuniculus  cernitur, 
tranfitum  Jignco  ponticulo  con-^ 

_^ _  iun<^umarbitror,  diuisalatitudi- 

ne  Cuniculi  J  vt  pons  medium  occuparet ,  partc  vacuS  loiiGti ,  vnde  in  Cuni^ 

Fff    3  culum 


414       RAPHAELIS   FABRETTI 

culum  infcrius  eodcm  tempore  defcendi  poflct,  .A 

De  infre(|uentia  Cuniculorum  ex  parte  ad  Lirim  obuersa  >  vbi  non  minor 
eorundcm  ncceHitas  aderat  3  caujQfam  quam  pro  Puteorumibi  apparentium  dc- 
fedu  excogitauimiis ,  eo  magis  ne  Cuniculorum  vcltigium  rcmaneat,  vr^eiej 
•poteil  5  quofacilius  id  genus  hiatus  anguftior,  5c  in  obliquum  fe  aperiens  oc- 
cludi ,  &  fupcrficies  aratro  complanari  poft  tot  fiECuIa  valuit .  Et  Cuniculis  in^ 
EmilTarium  definentibus  non  perpeciire  Archite(5lum  ex  ea  parte  ->  arguit  alius  E 
adhuc  vfque  apparens  fupra  os  illud  mirandum  Emifiarij  adLirim ,  pcr  nos  in- 
fra  defcribendum ,  cuius  quoque  Cuniculi  ingrelTus  fuperne  occulitur . 

Poftquam  primas  ac  prxcipuas  huius  pperis  fubterraneas  partcSjEmiiTariumj 
Puteos ,  Cuniculos  dedimus  5  &  cuiufuis  earum  vfum  oftendimus:  alijs,huius 
Emiflarij  gratia  olim  extruiflis  ,  &c  adhue  extantibus  vctuftatis  reliquijs ,  qua: 
quamuis  fupra  terram  proftant, ^equc  Scriptoribus  negleda  videmus )  noftrum  Q 
hoc  Commentarium  claudere  oportet . 

Quaercnti  mihi  Emiftarij  veftigia ,  primum  nullo  monftrante  fefc  obtulit 
Epiftomium ,  feu  Cataradia ,  quas  aquae  Lacuilris  ingreflum  moderabatur ,  nil 
jihud  ctenim  indicant  rudcra  huius  Ipeciei  j 


B'^"*^ 


E 


# 


fcaltf     pediitn     quinquaginta 

cum  brachijshincindeporredlis?  ad  ipfam  Lacus  oram  aggcrationi  aren^  Sc 
glare^p  fuperextantia ,  Cur  vcro  molimentum  eiufmodi,  ad  dexteram  curuum> 
ad  finiftram  rei^um  proccderet ,  nifi  brachia  longiora  fuiflent?  rationem  me  npn 

alTcqui 


^ 


l 


DE    EMISSARIO    FVCINI    ^ij* 

A  afTequi  fateor :  puto  tamcn  curaitatem  illam,  qux  modo  abrupta  ccrnitur,ad  fc- 

micirculum  &  vltra  olim  produdam,  vt  finum,  ^:  veluti  portum  quendam  effi- 

cerct ,  quo  &  aqua  lenius  ingredi ,  &c  Hudus ,  tempore  quo  Lacus  procellis  agi^ 

tabatur ,  arccri  poflcnt . 
Proxims  priedi. 

dis  aUx  ipedandas 
i   magnitudinis  rui- 

nae  remanent  in_3 

hanc  formam,craf 

fiori  quodam  V. 

pedum  muro ,  ipfi 

Epiftomio  ,  quod 
C  hincpedibusCCX 

diftat  obiedo ,  fub 

quo  forfan  aliaCa- 

tara(^a  attolli  &  de 

mitti  potuerat ,  vt 

inuedio  aqua;,non 
O  abipfoLacuimpe- 

tuose  ,  fed  retusa 

cius  vi  in  Pifcina 

manufacla  interia- 

ccnte,exeaminori 

impulfu  neret  ^i  fcala  eadem  kc  in  Bpiffomio  fupra  pag.  414. 

3E       Hanc  Pifcinaj ,  vbi  aqua  a  concepta  violentia  refpiraret ,  imaginem  \  cx  duo- 

bus  illis  muris  C  D  E  F  prioris  Tabulx,  in  obliquum  &  quafi  ad  exagonam  Sta- 

gni  cuiufdam  figuram  tendeqtibus ,  concepifle  me  fateor  :  &  vt  aliquos  mci 

huius^fomnijfociosconciliare  fortafle  valeam ,  vtrumquc  fimul  asdificium-,, 

contrada  magnitudine>  fed  feruat^  diftantia:  ac  dimenfionum  ratione,  hic^ 

propono : 


rufturct  ex  quapatet  Specus  Emijfarij  Juh^itus 


£1 


&  '.-: 


\ 


\ 


1 


J 


**•■ 


-,    ,   .-  _  fcaU  pcdum  centum        .    _ 

propono  >  ipquam  ?  apcipiu  cogitatione  j  nec  cnim  cgo  is  fura ,  qui ,  vt  ahquis 

cjuem 


41^        RAPHAELIS    FABK^ETTI 

«juein  non  nomino » maxima  nec  puto  laudabili  confidentiS  y 

exfumo  dare  lucem 
Co^itat  5  'vtjpeciof^  dehmc  miracuia  promat , 
vetcrum  Villas  ^  Prxtoria  inftaurans ,  &  omni  ornatu  infupcr  adornans . 

Stru(5lili  caemento  Onal^  hic  fuiflejex  didis  ruderibus  fecundi  asdificij  patefj 
vel  quia  folum  prope  Lacum  nondum  in  lapidem  induruit;  vel  quialateribus 
fcH-fan  faxeis  non  in  quxfitam  altitudinem  aflurgcntibus ,  fornix  fuperaddi  ad  • 
opus  claudendum  debuerat .  Extremum  tamen  operjs  lateritij  terminum  indi^ 
care  videntur  tertia;  huius  fubflrudionis  rudera_. , 


-u< 


muri  tranfuerfi  crafTitic,  &  cuneata  laterum  inclinatione  confpicua . 

Vltra  \\£C  tria  sdificia  in  linca  Emiflarij  pofita,  ( ipfe  etenim  fornix  maximi 
Specus,  fub  fc^undo ,  vt  in  Charta  notauimus ,  apparet)  ahorum  in  hoc  campo 
late  difpcrfae  parietinje  vifuntur  •■,  ibi  enim  ad  tanti  operis  prajparationem  >  & 
tot  myriadum  tam  feruilium  quam  hberorum  capitum  rcceptum ,  ad  varias  in- 
firumentorum  officinas ,  ad  annonam  cxpediendam,  &  aha  eiufmodi,  non  mo-' 
dicam  vcluti  vrbcm  ,  &  frequentiflimum  emporium  flatutum  ,  credere  cogi- 
mur.  Sed  tenues  iftas  &:  informes  reliquias  colhgere  ac  defcribere ,  tum  ni- 
mium,  tum  inutile  omnino  eflet:folumqueprsahjs,  infana!  cuiufdam  fub- 
flru(^onis  veftigium  obferuari  meretur,  XXII,  pedibus  ad  Iseuam  hnes  dire- 
dionis  ohm  eredum  ;  in  quo,  prsfui  magnitudine,  ?<  Epiflomij  iam  didi  vici- 
ria  \  ipfius  Curatoris  Opcris  fbtionem  fuifle,  credibile  cft ;  nulhbi  enim  magis 
conucnienter  fedem  haberepotcratis,  qui  A  CVRA  Emiflarij  conftituendus 
erat ,  quam  prope  ipfius  fauces  ,  e  quibus  initium  &  regula  influxus  5  ^  impedi;: 

menti 


o 


:de  emissario   fvcini  417 

A  mcnti  pcriculiim  mahis  ex  omni  materia  eo  attradll ,  lignifque  prv^cfcrtim  &: 
aiaufragijs  impingentibus  immmebat , 


B' 


1 

A 

,i<,'i  i'!,„l 

n 


4a  Lncu  diliat  pe.d<>  CDXC^. 


■ 

m 

i 


22 


ff 

:  & 

•  ••» 


« 
^ 
& 


0. 


s 


% 


fcalcL  cadctn  ac  in  Epifiomiofupra  pa^.  414* 
i.a:xitas  infuper  immpdica  harum  xdium,  quarum  etiam  intcrminata  longi- 
tudo  cv  partefuperiori  apparet ,  probabiliorem  rcddit  hanc  conicduram  j  quia-. 
magno  cjuodam  receptaculo  opus  erat ,  vbi  armamenta ,  miniilri,  ?^  tot  alia_,; 
quac  ad  opus  ingens  vaftumquc  conferuandum  opportuna  videbantur ,  expli^i 
cari  valerent :  ^  prstcrea  ambitus  ille  A  crailioribus  quadratis  lapidibus  extru-^ 
du^ ,  forfan  ad  Scruorum  ,  tuitioni  operis  addiJtorum ,  cultodiam  pertinebatrj 
nullum  enim  alium  vfum  melius  pr^bcre  pofl<:  puto  locum  anguftura  ,  firmif- 
Cmum,  &cm  penctrali  tedo  occlufum  ,  quam  carccris,  fugie  ^  feruilis  omnis 
fraudis  fccuri . 

.  Vttjuc  altior  illc ,  omniumque  longifTimus  in  Emifliirium  Cuniculus ,  bene 
pcnitus  montcm  penetraret ;  placuit  Architedo  ( quem  inuida  tcmpcris  iniu-v 
ria  ignoratum  ,  egrcgio  tamen  operi  parem  in  omnibus  cognouimus  )  aditum 
ipfum  promouere ,  &:inti:a  nicntis  rupcm  veftibulum  quoddam  lateritias  ftru- 

duvx 


4i8        RAPHAELIS    FABR^TTl 

Stmx  aperire,  &  qua  monti  in  fui  fummitatc  adhicret  >  altiflime  attollere,  vt  a 
Cuniculuin  hunc  primarium,  clariori ,  quantum  fieripotuit,  lumine  ditaret. 
En  Tibi ,  Pr.£lbntiirime  CANTELMI ,  pro  coronide  vcterum  ex  hac  orien- 
tali  plaga  monumentorumjVcftibuli  pra?didi  ichnographiamj&c  tameius  quam 
primi  in  Cuniculum  ingreflus  ortographicam  fe^ionem . 


jii^ 


I     '.     I 


-I 1 ! L. 


JcaU  pedum  ctntum 


Locum  afterifco  notaui ,  vbi  lapis  ille  fepulchralis  NOBILIS  NERONIS 
PROCVRATOKIS ,  de  quo  impofturam  fupri  detexi,  affixus  fuit,  antcquam 
Phocbonius  illum  corrumperet ,  atque  Oppidani  amouerent. 

Paucioramonumenta  inter  montem  &  Lirim  cxtarc  iam  diximus,  cauiUm- 
que  dedimus:  fed  vnicum  quod  fupereft  in  ipsa  ad  Lirimaqua:  effufionc^  , 
maieftatem  quandam  Romanam  ,  in  opere  rudi  quamuis  Sc  impolito ,  euiden-  e 
teroltendit,  ik  admiratione  fui,  Spedatores  iucundiflime  detinet.  Id  cgo, 
omnefque  itineris  mei  comites ,  experti  fuimus ,  inter  quos ,  officij  in  me  po- 
tius ,  quam  curiofitatis  gratia  ( nam  pluries  rem  viderat )  acccfHt  ex  Taleaco- 
tio  Eques  Dominicus  Fontana,  auita  ^  propria  laudc  in  architedura  celcber- 
rimus,  qui  profpedum  hunc  vltimi  Emiflarij  excepit,  &  hic  exhibenduoL.  g 
delineauit.  •- 

Altitudincm  Specus  fupra  Liris  alueum  pidura  cxprimere,  non  oportuiflfe_.' 
credidi ,  fed  verbo  tenus  ,  vt  alibi  quoque  feci ,  indicarej  fcxaginta  fcilicet  pe- 
dum ,  per  quos  inter  informia  faxa  aquam  cum  rauco  murmure  &  in  fpumas 
rarefcentem  in  Lirim  deiedam,ea  forma  ac  fpecie  mihi  confinxi,  qua  olim  Du- 

?iam 


DE    EMISSARIO    FVCINI     419    - 

I  rJamminGreme  rummis  Cottijs  jlpibus  circa  Fcrrarium  Vicum  pr*ecipitare_, 
confpcxi . 
;  X.atcritij  operis  ef- 


fe  hunc  fornicem  fub  j5<f  \(^ 
Via  publica  ad  exi-       ^ 
tu  EmifTarij,  ait  Hol- 

I    ftenius   ad   Cluuer. 
pag.7(56.  lio-^ljfed 
fallitur  )  quia  arcus 
in  ipfa  rupe  incifus  ^^ 
eft:  nifiquod,  faxisjf  ^}' 
alicubi   prope  terr^e 

l  fuperficicm-,  hianti- 
bus )  reticulata  ftru- 
dura  duobus  in  lo-. 
cis,  vtTabula  pra;- 
fefcrt ,  cauitas  com- 
planata  fpctlatur . 

Huc  acceflifle  vel- 
lem  eos  omnes  (funt 
enim  plurimi  )  qui| 


portentof^  illi  de_. 
Aqua  Marcia  Lacu 
Fucinum  permeante 

Q^  narrationi  creduli  3 
vltra  Plinij ,  &:  ali- 

cuius   probabilitatis       fcaU  eadem  ac  in  Epijlomio  fupra  pa^.^i^. 
vias ,  hoc  Emiflariumjfibi  nec  vifum  nec  cognitum ,  ipfi/Iimum  Marcia:  Aqua? 
Dudum  fuifTe  autumant:funt,inquam,plurimi  cjui  hocfcriptis  fuis  mandaruntj 
quorum  ego  nomina,  non  Liri  arani,  fed  Lethjeo  perpetuce  obliuionis  tradenda 

IF   cenfeo  ;  ne  per  illorum  iniurias,mesE  huic  qualicumque  diligcntia: ,  tot  ofcitan- 
tium  Scriptorum  comparationc ,  laudem  qucrfijfrc  videar . 

Qua;  modo  fparfa  huic  Commentario  confignaui ,  in  vnum  perflringendo  ,^ 
hoc  pado  iam  dida  in  feriem  hifloricam  redigi  pofTe  videntur.Lacum  Fucinum 
antiquitus  nullum  aliud  Emiflarium  habuifle ,  pra^ter  naturalc  illud ,  Templo 
ibi  condito  cclcbratum  ,  ad  os  Pitonij ,  quod  recentiores ,  corrupto  aliquatenus 
vocabulo,  la  Pedogna  indigitant  \  &:  alias  forte  occultas  voragines,  ingreffui  tor- 
rentium  aquarum ,  &  ipfius  Pitonij  fluuij ,  hodic  Giouenco  ^  quipropriead 
Orientem  ab  Emiffario  confpicitur ,  rcfpon^entes .  Noflratium  authorum  de 
eo  flumine  Lacum  fuperlabente ,  turpe  ac  putidum  tandem  explodendum  cffc-j 
mendacium  .  Plinio  ex  quo  fabulam  fumpfcrunt ,  veniam  humaniter  indul- 
gcndam ,  ob  meritum  tot  mehorum  quje  a  luculento  fcriptore  acccpimus :  nec 

fccus> 


•42b        PvAPHAELIS  FABRETTI 

fccus,  dc  Aqua  Marcia  ab  hoc  Lacu  dcriuata ,  cum  de  ea  maximum  prredefii^  A 
gc  fponforem  ,  Straboncm  ,  inquam  ,  habcat ,  qui  ita  hb.  V.  ,  dubitans  quam- 
uis  ,  fibi  prjcluxit ,  £;<-  5  t"  $ Wvw?  A/^ovw;  ?/)  Idg  'zsnyclg  J^op^vr  ^  y[oiyp%i^ 
vhs.T(^r  )  S^^f*'"  PwVwi'  '^o\lC,ovr{^  ,  Cceterum  €  Fuctno  Lacufontes  Jqti£  AhrcU 
emnnare  tr.^dtmt ,  qu^t  Roma potui  inferuit .  Ex  ea  itaquc  parte ,  qua  prouida.^ 
folerfque  rerum  parcns  monilrahat  aquarumdcfluxum,  Claudmmpcr  millia- 
ria  tria  & femis  Emiifarium  cfTodiflfe,  liue  rcgionis  vtih'tati,liua.glori;^  ex  imma-  t 
pi  hoG  opere  quxfitur^c  profpicientcm  ,  Tentatam  prius  hquct  emiHionenL. 
pcr  campos  Palentinos  in  Saltum  fluuiolum  5  vndc  pcr  Vclinum  5^Narcm  in^ 
Tiberimdecuifuspatcrcpotuiffct,  quo  amnis  magis  nauigabihs  efficercturj 
idquc  ineunte  fecundo  Impcrij  anno  fadum  :  fcd  quia  non  tanta  opcris  digni- 
tas ,  vel  pericuhim  ne  Vrbs  maiori  alluuionum  damno  fubiaceret ,  vtiUtatem 
auctioris  flumimsvincebat,  idcirco  pcrniciofo  labori  parcitum  ;  altcraque  in  c 
Lirim  inchoata,  ••&:  tandem  fub  finem  XIL  anni Imperij  perfecla  dedudio. 
Qua!  cum  primo  expcrimcnto  ad  votum  non  fucceffcrit ,  vel  mcdia  Lacus  S^t- 
cu  non  exhauriente ,  altius ,  hoe  cfl  ad  pedes  V.  &  femis  effoflb  Canali ,  itcr  de- 
nuo  aquarum  apcrtum  fuit,  tanto  impetu  delatarum,  vt  tabulationes  contiguas 
ad  conuiuium  appofitas  attraherent ,  &  vlterioraincrcdibili  fonitu  &  fragorG_j 
conueilerent ,  Vfum  vero  aut  commodum  didi  Emilfarij,  Neronis  faccefToris  tt 
odio  dcilituti ,  parum  durafTc  compertum  ell .  Hjdrianum  animi  vcre  popula- 
ris ,  3v'  bencficentiilimum  principcm  iterum  cmifilfc  :  moxre  Romana  in  detc- 
j-ius  labcnte ,  tantum  opus  inutile  redditum ;  donec  arena  &:  glarca  paullatimj 
jngruentc ,  XVI.  fere  f^culorum  lapfu  oblku*5lum Epiftomium,  vfque  ad  for- 
nicis  fummitatem  rcplcta  ibi  &  complanata  arcaj  itaut  Lacus  margo  ibi  vtalibi 
indiftinde  accreuerit ;  tantaqueauthorem  opufquc  ipfum  interccperit  obhuio  ,  g 
vt  magnum  faduri  videamur ,  fi  Claudium  cifedorem  probaife,  &:  inter  cada- 
uerapnfcsmagnitudinis  cius  reliquijs  locum  fcciile  conccdatur. 

F    I    N   I    S  . 


HISTORIA  VTRIVSQVE  BELLl  DACICI 

A     TRAIANO     CAESARE     GESTI, 

Ex  fimulachris  quse  in  eiufdem  Columna  Romsc  vifuntur  colIe(3:a. 
JVCTOKE   F.  ALFOHSO  ClJCOl^O  HlSPAIiO 

DoBore  Theologe  injiituti  Pr<edicatorum ,  ^ 

Komtni  Pontificis  Pcenitentiario . 

LECTORI  CANDIDO    SALVTEM. 

INter  antiquitatismonumenta,  qua?  iji  Vrbe  integra  fuperfunt ,  qusE  profe(5l6 
pauciflima  exiftunt ,  nihil  nobilius  aut  fplcndidius  Traiani  Columna :  quse 
l^ltra  ingentem  eius  molem ,  vtriufque  Beili  Daeici  hiftoriam  multis  fimulachris 
fcalptam  habeat ,  vniuerfamque  ferme  vetuftatis  notitiam  compledatur :  &  vnde 
illius  SBtatis  mihtum  mores,  habitus,  difciplinam ,  arma ,  profe(3:iones ,  caftra- 
metationes,  frumentationes  ,  pabulationes  ,  adaquationes ,  Imperatorum  adlo- 
tutiones ,  facriflcia ,  hbationes ,  vid:imas ,  aras ,  facerdotes  ,  illorum  habitus ,  mi- 
nifteriaSc  in  facrihcando  ritus,  Romanorum  &  hoftium  figna,  congreflus,  pugnas, 
ftragcs,  vidorias ,  legatos ,  vrbium,  caftrorumue  conditiones ,  oppugnationes,  ex- 
pugnationes ,  direptiones ,  demolitiones  ,  fsue  &  clementer  vtrorumque  gefta_. , 
pontes,  fluuiorum  tranationes,  nauiumformas,trophsea,triumphos,  gratulatio- 
nes,  congiaria,  &  demum  ftipendiorum  folutiones  deprehendemus,  &  plura  huiuf^ 
tnodi ,  qux  antiquitatis  ftudiofi  pailim  elegantiflimis  fimulachris  abfoluta  docc- 
buntur :  vt  ha^c  fola  Columnacunda  fermc  ob  oculos  ponat ,  quce  inter  varias  an- 
tiquitatis  rciiquias  fint  vbique  locorum  difperfa.  Cum  autcm  per  tot  Cxcuh  nullus 
Excogitaflet,  vt  harc  in  publicumprodircnt :  Raphael  Vrbinas  celebcrrimus  pidlor, 
?<:  eius  difcipuli  luhus  Romanus,  &  loannes  Francifcus  Polydorus ,  multa  dili- 
gcntia,  operaque  adhibita,  antigraphiam  huius  Columns  cxtraxere ,  multa  ex  ea^ 
^in  fuos  vfus  &  piduras ,  3^:  illarum  venuftatem  &  ornamenta  transferentes  .  Sunt 
enim  in  Columna  ab  cxcellentilfimis  artificibus  fingula  elaborata ,  abfoIutaquc_, , 
Francifcus  etiam  ,  Rex  Gallorum  ,  vt  erat  ingentis  animi ,  antiquitatifque  ftudio- 
fus,  fub  Pontificatum  Pauli  Tertij  coepitex*ere  aliquot  Column.^portiuncuIas 
conflare ,  vt  intcgram  ex  xre  Gallis  crigcre  pofl"et :  fcd  aut  magnitudinc  rei ,  atque 
difpendij  deterritus ,  vel  mortc  prxucntus ,  non  potuit  perficerc ,  quod  capcrar  , 
Poftremo  Hieronymus  Mutianus  pidor  Romae  mfigniflimus ,  in  quo  quid  potius 
commcndes,  &  admircris,  nefcias  j  aut  artis  fummam  peritiam,  aut  religionis  ob- 
fcruantiam,  morcs  candidifi[imos ,  mulrafquc  alias  animi  &:  corporis  dotcs,quibus 
oripatus  cxiftit,  in  publicam  commoditatem  &  vtilitatempariter,  in  xs  cun(^a_, 
Columna:  fimulachra  exprimi  &  incidi  fccit,  multis  fumptibus  in  ca  rc  faiSis^mul- 
tifque  laboribus  &  fatigationibus  fufceptis .  Qu^o  folo  nominc,  cundi  ftudiofi  &c 
literarum  amatorcs,eidem  obnoxij,  &  in  perpetuum  dcuin(5li,futuri  cfle  dcbcrent, 
Huius  igitur  prccibus,  amicorumquc  hortatu,  breucs  has,  ieiunas,  &  ftcrilcs  com- 
mcntatiunculas  confcci  in  Columnam  Traiani  Augufti,  ne  vllo  adminiculodefti- 
tuta  in  lucem  prodiret,  in  quibus  vtiquc  non  potui  non  fsEpiflimedeuinarc&rhal-. 
lucinari ,  quod  res  eflet  rccondita  &  abftrufa  fatis ,  commentarijfque  hiftoriarum^ 
deftituta .    Proinde  ignofcent ,  dabuntquc  vcniam  fiquando  impcgcrira ,  reliqua^ 

vero ,  literarum  ftudiofi  jequi  bonique  confulcnt, 

a  COLVMNAE 


COLVMNAETRAIANI 

Tam  intimzc  quam  cxtim.^  frontis  exadti/fima  ortographia . 

INt  ERIORIS    FRONTIS   DESCR  IPriO 

COIumnam  marmoream  cochlidem  Roms  in  medio  Traiani  foro  erciftam ,  nunc  etiam 
cxtantcm,  cxxviij.  ped.  altam,  ad  cuius  faftigium  per  184.  gradus  confcenditur,  lu- 
cemfcneftclhs45.minirrrantibus,  S.P.  QJR.Traiano  Augufto,  Bellis  Afiaticis  impli- 
cito ,  dicauit ,  In  cuius  extima  fuperficic  quicquid  optimus  princeps  gemina  in  Dacos  ex- 
peditione  pra^clare  &  feliciter  gelfit,  ad  pofterorum  monumcntum  infculpfit .  Quam  licct 
morte  prs uentus  non  videri  t,ipfius  tamen  cineres  in  Vrbem  relati ,  intra  auream  pilam  iii 
eiufdem  fuere  fummitate  reconditi . 
2     Intimam  Coiumn^e  faciem  prior  figura  o/lendit,ficut  extimam  pofterior.Totius  autcm, 

&  fingularum  partium  menfuram,ex  fubiedo  climacis  indiculo  facillime  agnofces  . 
5  Conftat  tota  huius  Columnce  moles  ex  ^^.marmorels  lapidibus  frapcndae  magnitudi- 
nis  ,  ita  vt  bafis  ex  8  ,  ex  fingulari  laureacorona  fuperftans,  ex  25.  totidem  gyri  per  in- 
teruallain  ipfiimet  Columna  confpicui,ex  vno  capitulum,fupremus  ex  altcro  apcx  con- 
furgat .  RomanvT  vtique  potentix  &  fplendoris  argumentum ,  &  moles  adco  fumptuo- 
fa,qu2  cum  Mcmphiticis  pyramidibusfacile  ccrtare  podct. 

4  Longitndinem  huius  Columnx  licet  140.  ped.Eutropius  &  Caflfiodorus  prodant,Pu- 
blius  tamcn  Vid:or,aham  fortaffcmenfur*  rationcmfequutus,i2  8.non  excederc  tradit, 
quod  &  nunc  etiam  deprehcnfum  cft  .  Gradus  autem  non  vt  idem  P,  Vidor  185.  fcd 
i84.ncc  fcncftrcIlas45.fed45.hodiecomperimus.  Bafis  autem  fingula  latcra  2o.ped. 
Rom.  habent :  id  eft  fimul  80.  quos  cgo  exatta  menfura  deprehendi .  , 

5  Colurnna  altcra  ad  excmplar  huius  fadta,  quam  M.  Aurelius  Imp.  Antonino  Pio  Aug. 
ia  Campo  Martio  Arca  Flaminij  dicauit ,  qux  adhuc  Romx  vifitur  rimis  dehifcens ,  ! 
iqniquc parumper  de  formata ,  Traiani columnam  47.  ped.  longitudinc  excellit,  vt  potc 
qux  alta  fit  ped.  175.  <5c  gradushabeat  216.  feneftcllas  vcroj^.  P.  Vidtorc atteftan- 
te  .  Gracluum  autem  numcrus  hodie  deprehcndi  non  poteft ,  ncque  ad  Columns  fafti- 
gium  pcriicniri ,  in  quocolofliis  ingens  fuit,  qui  imaginem  ipfius  Antonini  Pij  refere- 
bat,  vt  ex  nummisantiquis  colligitur  ,  quitamenhodienon  extat . 

6  Column«E  huius  eredi.o  ideo  a  Senatu  Populoque  Romano  fadta ,  vtoptimi  principi$> 
cun<^ifquc  carilfimi ,  mcmoria  fupcreflct  jetcrna ,  rerumquc  geftarum  gloria  ,  atque  fe- 
rociumgentium  viClori^,ad  poftcrorum  ita  notitiam  peruenirent :  ipfique  pntterea  af. 
fentarentur ,  in  Vrbem  ex  Alia  rcdire  paranti :  &  vt  Forum ,  quod  ipfe  omnium  elcgan- 
tiifimum  conftruxcrat,  complanarcnt ,  &  vndique  confpicuum  reddcrcnt ,  monte  tant.E 
aititudinis ,  quant.^  Columna  cxiftit,indc  egefto  :  vtque  ea  moles,  illius  poft  obitumJ 
cineribus  recipicndis ,  vfui  eirepoffet,  nonfecus  atque  Memphiticje  pyramides  in  Re- 
gum  Acgyptiorum,  Maufolcum  Augufti ,  fua  poftea  moles  Hadriani,  Columna  altera^ 
Antonini  Pij  ,  &  Scptizonium  dcmumSeptimij  Scueri  Pcrtinacis,  in  fepulchraccflere . 

EXTERIORIS  FRONTIS  COLVMNAE  ORTOGRAPHIA. 

7  T  N  bafi  quoquoucrfum  hnius  marmorc^  Column^  trophxa  infculpta  funt ,  de  fupe- 
_£  ratis  hoftibus  parta ,  inter  qua:  vifuntur  labarum ,  figna  draconum ,  tubie  ,  tunics  , 
paludamcnta  Dacorum  genti  propria ,  galcs  ,  loricx ,  thoraces ,  fcuta  ,  clypei,  haftx, 
gkdij ,  acmaccs,  pugioncs,  clau^e,  fecures  ,  falces  militares ,  arcus,  pharctri,&  fagittx. 

*  Vuole  tl  Ciflccone  quefli  ejfere  trofei  de'Daci ,  e  de'Sarmatiper  ejferui  la  corazza^  e  thorace 
farmatKo  ,  fatto  difquamme  di  bronzo ,  ( talejirmcontra  nelle  medaglie  di  M.  Aurelio  ,  e 
di  Settimio  Seuero ,  coH  trofeo  de'  Sarmati ,  e  de'  Germani . 
Furono  quejii  li  Sarmatt  Europei  confinanti  alla  Dacia  ,  //  qi4ali  nellaprima  guerra  com- 
hatterono  contro  Traianq ,  dopo  reftando  tjntifeguitarojfo  1'EjJ'erctto  Romano  contro  li  Daci-, 
comefi  rincontra  nellefigure  della  Colonna  .  Traiano  non  fu  cognominato  Sarmatico ,  «£_# 
trionfo  de^Sarmati  -.nefi rincontra  daWifcrittioni ,  ne  dalle  medagltc^  . 

8  Aquil^E,  figna  Romani  cxercitus  fclicia,  troph«is  fgperftant ;  quarum  ductu  &  aufpi-^f^ 
cijs  viAoi'i^  parts ,  hoftibufque  prxda  adempta .  Hce  fertum  ex  quercu  fadum,  vngui-'' 
bus  tenent ,  ex  quo  corona  cimca  in  circiihim  contorqucri  poffet ,  caputque  vidoris 


rcdimii-i ,  vittis  vtrinque  pendentibus,  quibiis  acf  fynciput  alligaretur '.  Qua  fcmcl  ac*-' 
ccpta,  pcrpctuo  vti  licebac . 
*  E  tia  amjotar^che  l'Aquila  Romana  infegna-)  vi  e  pofla  ne  quattro  lati  del  hafamento^  per 
'gloria  ,  &  ornamento  trionfale  -ifopra  i  trofei pofando  fopra  ilgufcio  ,  ne  eprobabile  il  parere 
'del  Ciaccone  al  num.  S.e  9.  che  con  V-vnghie  tengono  i  lacci  delfejione  di  quercia ,  perfor- 
■marne  la  Corona  ciuica  ,  e  la  corona  dt  lauro  ean  l' altro  fejiotte  di  lauro  fuperiore  nel  toro  , 
poiche  l'vno ,  e  Valtrofefione  -vi  e  poflo  per  omamento  ■>  e  le  corone  dt  quercia  ,  e  di  lauro  Jt 
•vedranno  nelfinefra  le  medaglie . 

?     Corona  laurca  Traiano  de  Dacis  &  Sarmatis  triumphanti ,  a  Senatu  Romar  de  moro 

I    <Jara .  Coron."E  autem  triumphales  primiim  ex  lauro,  dein  ex  auro  puriffimo  fieri  coept^': 

'    vnde  aurum  didurn  coronarium  ,  quod  efTetomnium  probatiffimiim  . 

^i o  Dio  Caffius  Gr^ecus  author  cenfet  Columnam  hanc  ab  ipfomcc  Traiano  conftrudam^-, 
&  priufquam  ad  BcIIum  proficifceretur  Parthicum ,  fa«flam  :  neutrum  tamcn  anciqux 
infcriptioni,  bafi  Columnx  fupcraddirse ,  confcntit :  quse  a  S.  P.  Q^Jl.  &  ipfius  ccianu 
fumptibus  eredam  aperteprofitetur.  Cumquc  id  accideric  i7.Traiani  Plcbis  Tribuna- 
■tu ,  liquet  cius  Imperij  anno  1 7.  fuiflc  dicacam .  Tocidem  namque  annos  Tribuniciaj 
Poccftace  Carfares  fundti ,  quor  imperio  pra:fuere .  Qup  certe  tempore  Traianus  Icalia 
-abcracParthico  &  Armeniaco  Bellis  diftencus.  Incidebacque  in  annum  ab  Vrbe  condi- 
-ta  Dccclxvij.  Chrifti  aucem  115.  Panuini faflos  fi  probatiores  fequamur  ,  (i^Jviinnio 
■Hafta ,  &  P.  Manilio  Vopifco  Cofs. 

1 1-  Simulachra  ,  in  hac  Traiani  marmorea  Columna  incifa,  pariim  a  fuperficie  eminent  y 
duorumque  circicer  pedum  longicudinisexiftuncj  fed  quo  magis  a  bafi  versiis.capitu-i 
lum  procedimc,  eo  grandiora  euadunc ;  adeo  vt  qu^  capitellum  proximc  percingunt , 
■eandem  quam  inferiora  magnitudincm  fermc  oftencenCj  quod  duplaijsproportiono 
cefpondeant . 

Non^venfica  quello  chefcriueil  Ciaccone  al  num.  11  -iche  lefigure  quanto  piu  s'inalzano, 
-fantopiu  diuenghino  grandi ,  in  modo  che  quelle  fi atiuicinano  al  capitello  rifpondino  aWaltre 
idifotto  in  doppiaproporttone .  Sono  lefigtire  alte  eirca  trepalmi ,  alcunepiu ,  altre  meno  ,  ne 
ferbano  la  regola  del  quadrante ,  anzi  hanno  Vifiefi^a  mifura  nel  mezzo-,  nelle partifuperiori, 
C^  inferiori .  ^uellefolo  tn  cimafotto  il  Capitello  auanzano  1'altre  di  tre ,  b  quattro  oncie  di 
altezzo-t . 

1 2^  Traiani  Augufti  Forum ,  in  cuius  mcdio  h«c  Etrufco  opcre  Columna  emincbat ,  inter 
Capitolium ,  collem  Quirinalem,  &  Forum  NcruGc  ,ab  ApoIIodoro  periciffimo  arcifice 
tedo  arnco  fuperimpofico ,  cxcrudum  fuic .  In  quo  palatium  Traiani  vario  ex  marmore, 
ftatuis ,  &  piduris  ornatum  ,  gymnafium,  bihliotheca,  Arcus  triumphalis  ob  fupcratos 
Dacos  &  Sarmacas  ,  porcicus  ampliflimis  excelfifque  opere  Corinthiaco  columnis,  ma- 
gnis  cpiftylijs  adiundis  (  vt  gigantum  pociiis  quam  cxccrorum  hominum  moles  crede- 
recur  )  ftatua  equcftris  ipfius  Traiani  in  medio  porticus  atrio  columnis  alti/fimis  fuper- 
pofita .  Huc  a  plcrifquc  Cscfaribus  illuftrium  hominum  Ramx  transIac.B  ,  non  paucis 
dicata^,inccr  quas  Claudiani  Poccc  eriam  infignis  fuic.  In  huius  Fori  ruinis,Symmachus 
Romanus  Pontifex  sdcm  Diuo  Bafilio  ficram  conftruxic;  ficuc&  Bonifaciusviij.  crcs 
turrcs  excclfas  ,  quarum,  qu2c  mcdia  efl: ,  miliciarum  ideo  dida ,  quod  in  ipfis  Traia- 
norum  militium  ftatiomhus  fupcrsdificata  fueric  .  Harum  rerum  auchores  cxiftuncy 
Dio  Caffius  in  Vica  Traiani,  Ammianus  Marcellinus  lib.  16.  Gellius  lib.  13.  cap.  25. 
Blondus  lib.  5.  Romarlnfiiurata-,  Marlianuslib.  ^.cap.  15. 

15-  Cancclli  xnei  capitcllum  Columna:  ambienres,ita  vt  fpatium  cucum  circumcranfcunci- 
fcus  relinqucrcnc ,  nunc  non  excanc .  Quare  non  leui  fe  periculo  exponunt  ij ,  qui  fum- 
jnicatem  Colunuia;  confcendenccs,  capiccllum  ipfius  circumambulanc  rcpaguhs  deftitu- 
xum;  fieri  enim  facilc  poceft,  vc  vercigine  correpci,  in  ima  pra'cipiccs  labancur .  Tucius 
igitur  erit ,  intra  feneftram  fe  concinere  ad  quam  gradus  cerminantur ,  &  inde  vtcunquc 
profpc»ftarc ,  quam  foras  cum  tanco  periculo  crumpere . 

14:  Cclebris  harc  Traiani  Columnain  faftigio  coloffum  habuit  fuperimpofitum,idcft,  fta- 
-tuam  ipfius  Traiani  immodica:  proccritaris  eredam  :  cuius  rei  fidem  faciunt  ciufdem-^ , 
qui  vifuntur,  nummi .    Erat  autem  ftacua  huiufmodi  paludata ,  thoracata >  &  ocrcata_» : 

2     2  orbera 


orbem  feu  pilara  auream  tenebat  in  dextra,  intraquam  ip/iu?  cincres  recondici  afTcrua- 
bantiir  :  rceptrum  in  finiftra ,  fimile  ijs ,  quibus  Hifpani  hodie  iudices  pro  iniigni  vtun- 
tur  .  Statua  autem  hjEc ,  vel  a  barbaris  vrbem  vaftvintibus  demojita  ,  vel  tcmpeftatis 
vi  alicuius  deiecfta :  nam  illius  caput,  ciim  bafis  rudcribus  purgaretur,  repertum ,  &in^ 
jcdcs  quondam  Cardinalis  didi  de  la  Valle,  translatum  .  Pedes  autem  fafhgio  colum- 
na:  adhjercntes  adhuc  vifuntur  .  Fuit  autem  coloffus  hic  longus  pedes  21.  Romano*  : 
nam  caput  a  vertice  ad  mentum  duorum  pedum  quattuorque  vnciarum  cxiflit ,  quod 
nona  totius  corporis  pars  elTe  folet . 

//  Ciaccone  al  mm.  14.  mifura  l'altezza  di queftajiatuapiedi  zi.con  la proportione della  \ 
tejia  dal  'vertice-,  alrnento,  alta  z.piedi onc.  4.  moltiplicando  9.  tejle .  Mdfecondo  la  mfurs 
dellejlatue  antiche  ,  che  ftongiungono  aWaltezza  d'  tejle  8.  lepiufuelte  tl  Colojfo  nonpoteti^ 
ejfere  maggiore  dfpiedi  18.  o  l 

Decretx  autem  in  columnis  ftatu$  a  Senatu  plerifque  fucrunt .  In  fcpulchris  ver6'» 
ncquenon  monumentis  reliquis,  columnarum  ratio  fuit,  vt  cuius  nomini  dicatx  effent  > 
gloria  fupra  cstcros  mortales  attollcretm: .  HincillaEnnij  dcScipione  vcrba,  ^uan- 
tam  fiatuam  faciet  Populus  Romanus  f  quantam  columnam  ,  qua  res  tuas  gefias  loqut^ 
tur  f  vel  certequodmaioribusmosfuerit,  principes  viros  fub  montibus  fcpelire  .  Ac 
ciim  monces  fcpulchris  excitandis  vbiuisnonfuificerent,  pyramides,altafque  columnas 
fuper  cadaueraerexere  :  vel  ipfa  potius  cadaucra  fuper  columnas  &  pyramides  recon- 
dcre  curarunc .  Solus  autcm  inter  Imperatores ,  tefte  Eutropio  ,  Traianus  m  Vrbc  fe- 
pultus  fuit .  Nam  Maufoleum  Augufti ,  moles  Hadriani,  &  Columna  Antonini  Pij,  e.x- 
tra  Vrbis  habitationcm  fuere  . 

...Prioris  BcIIi  a  Traiano  Aug.  aduerfus  Dacos  fufcepti,  initium  .  Qui  poftquam  Italia 
cxccfferat ,  Alpibus  traiediis,  ad  Noricos ,  nunc  Stiriam  &  Carinthiam,cum  copijs  per- 
uenit  :  per  eandcm  enim  viam  iter  feciffeab  Vrbein  Germaniam,  cum  a  DomitiauQ 
C^fare  Romanis  Icgionibus  prarficcretur ,  Plinius  in  Panegyrico  author  cft .  ' 

Profcdionem  vero  Traiani  Augnfti  in  Daciam,quarto  Imperij  i\.\i  anno  extitifTc  fafto- 
Tum  monumenta  produnt  :&  dum  aetatis  ageret  xlviij.  Nam  xliv.  imperare  coepit ,  noa 
vt  Dio  Caffius  fcripfitxlij.  quod  neutiquam  temporum  fcrici  cohsicrc  poterat .  Cuiru 
cnim  ipfc  vixerit  annos  Ixiij.  raenf.  ix.  di.  iv.  imperaueritque  annos  xix.  menf.  v.  di.  xv. 
confcqui  ncccfre  erat,aut  xxiij.  annos  ipfum  impcrafre,aut  ccrrc  ixi.  obijfle  :  vtrunquo 
tamen  a  rei  veritate  abeft ,  vt  cx  hiftoria  ipfius,  &  faftis ,  publicifque  tabulis  potcft  co- 
gnofci .  Nec  incommodum  fuerit  hic  adnotaffe  ,  quod  ego  diligcntiflime  inueftigaui , 
Traianum  ItahccB  Vrbc,  Hifpali  proxima,  vij.  idus  Noucmbris  natum,vj.Kal.  Februarij 
imperarc  ccepiffc  ,  &  vj.idus  Augufti  diem  vltimum  obijfTc .  Erat  autem  Icalica ,  vrbs 
Hifpaniic  Bcticx,  ad  ripas  Betis  fluuij  fita  ,  dcccm  ab  Hifpali  milliaribus  diftans  ,  cuius 
Munc  ruina;  ampIifTimse  yifuntur,  non  longe  ab  Oppidojquod  Alcala  del  Rio  dicitur:vbi 
Hadrianus  &  Theodofius  Impcratores  ctiam  orti . 

CaufsB  huius  Belli  fufcipiendi  Traiano  Aug.  fucre :  pecunia  grauari,  quam  quot  annis 
Daci  capiebant :  illorum  copias  in  dics  &  viresaugeri ,  cffcratioriquc  fubinde  animo 
ficri :  Prouincias  finitimas  in  amicitiam  populi  Romani,  fidemque  fufceptas,  ijs  fummo- 
perc  infcftari :  glorix  auiditas ,  quam  fupra  maiores  ea  fibi  via  compararc  tcntabat:  vin- 
ciicandtciniurix,dedccorifqucaboIendi  dcfidcrium,  quod  ex  profligato  nupcr  cxercitu, 
;fignifque  legionum  amiffis  ,  conccpcrac . 

Dacia ,  rcgio  olim  fuit  fitu  munitiflima ,  trans  Danubium  collocata ,  mediam  Tibifco 
flumincalluentc;  Prouincias  compIcdlitur,nuncTranfiluaniam,  Vualachiam  ,  &  Mol- 
dauiam  didas .  Ab  ca  Sarmatia?  partc ,  quar  nobis  Ruffia  &  Podolia  eft ,  Tyra  fluuio  di- 
uidi  vetcres  geographi  fcripfere .  Ab  infcriori  autcm  Moefia  ,  quiE  nunc  Bofna  &  Ser» 
uia  exiftit ,  Iftro  amnc  difiungitur .  Circuitus  eius  patcbat ,  Dione ,  Ammiano  MarccL 
Ijno ,  &  Sexto  Rufo  authoribus  ,  ditc\t%  centcna  millia  pafllium :  idit9i  millc  milliaria-» 
Italica ,  qujE  conficiunt  ccl.  Lcucas  Hifpanicas,  &  totidcm  milliaria  communia  Germa- 
nica .  Rcgio  plunmum  montofa,arduifquc  alpibus  cinda  ,  fodinis  auri ,  argentique,  &  . 
xris  abundans,  frumenti,  .irmcntorum,  &  pecoris  ferax .  Dacis  per  id  tcmpus  Deceba- 
|us  Rcx  prareratj  quiOppium  Sabinumvirum  confularem,  &  Cornelmm  Fufcunu 

Pr^- ' 


rrsftvilum  cohoitium  pr^torian.irum ,  cluces  a  Domitiano  Cicfare,  cum  ingentibus  eo- 
pijs  mifiios  ,  turpi  clade  delcucrac . 

Daci  vnus  populus,  cad^ mque  gens  cum  Getis  fuerc ;  licet  Strabo  lib.  7.  fedu(5ius  di^ 

iierfam  cenfuerit .  Hos  namque  fui/Te  veros  Getas,  /icut  &  Dacos,  a  Germanis ,  5c  Go- 

tiiis  originem  traxiffe  ,  e  Scandia  prodijffc  Infula ,  Herulos  abcgilfe  Iftri  ripas  habitan- 

tes ,  inibique  confediffe  ,  ncque  fcmel  occupatas  kdes  vnquam  mutaffc ,  ahoue  con> 

ce/fiffe,&:  lornandus  inhiftoria,  &  Diuus  Hieronymus  fupcr  Eufebium  attcflantur' 

Germanis  pr^eterea  cofdcmannumcratos,  illorumque  linguafuilfciocutos,  Phnius 

ftem,  &  lornandus  prodiderc .  Nequc  audiendi  funt,qui  vocum  affinitate  dcccpti,  exi- 

/timant  Danos  cffe  Dacos ,  vel  Daniam,  Daciam .  Nam  Dania  eadcm  cflqu^  Cimbri- 

ca  Chcrfonnefus ,  hodie  Denmarch  ,  &  lurlant ,  &  corruptiiis  Dinamarcha  appcllata^, 

[,    longiffimc  a  noflra  Dacia  diffita  .  Ed  enim  Dania  feptentrionalis  Oceani  peninfula,ma- 

' '  ritimae  SaxoniiE latcri  adhieren? ,  quam  olim  Cimbri  habicarunt,  quos  poflca  Marius  dc- 

lcuir ,  in  Italiam  irrumpere  conanres :  de  quorum  fpolijs  troph:£3,Mariana  didla,  Rom« 

cxcitata  fucre .  Daci  autem  ,  dc  quibus  nobis  in  pr^efentiarum  cfl  fcrmo ,  Pannonijs,& 

Surmatis  funt  contcrmini ,  Tranfiluani,  Vualachi,  &MoIdaui  hodic  diiai ,  olim  accr- 

rimi  &  pugnaciflimi  milites ,  qui  fa:pe  multum  detrimcnti  Romanis  intulcrunt ;  fub  Co- 

tifone  enim  Regp  in  Pannonias,  &  Moefias  irrumpebant ,  concreto  fclu  Danubio  : 

contra  quos  Cornelius  Lentulus  ab  Augufto  miffus  ,  trcs  eorum  duccs  cum  magnisco- 

pijs  delcuit ,  citeriorem  ripam  prcfidijs  muniuit,  fatis  vicaoriarum  putans ,  poffe  illos 

prohibcrc  .   Dein  Auguflus  eofdcm  coerccre  parans,  qui  fe  in  Pontum  &  Thraciamj 

^ffuderant,  mortepra?uentus  cfl .  Mox  Domitianus,per  Alpeslulias  itincrc  fa(5to,bicn- 

nio  Pannonios  domuit,  ciim  nullus  ad  eum  diem  aufusfulffet  ad  Danubium  arma  trans- 

fcrre,  quamuis  fxpe  infultantibus  barbaris ;  cum  Dacis  camen  bis  infelieiccr  con^rcffus, 

duces  &  figna  amific ,  licecdcijs  Roma?,  wiStus  potius  quam  vidor,  triumphauerit. 

Subfccutus  Traianus,  Dacorum  infoientiam  haud  diutius  fcrendam  ratus ,  aducrsiis 

cos  arma  mouic,  duabus  f;ivfliscxpeditionibus . 

Sub  priorem ,  ad  pacem  petendam  fuppliccs  compulit :  fub  poflcriorcmjmultis  pr^lijs; 
attritos  fe  dedere  ,  Deccbalumque  ipforum  Regem  ,in  dcfperationem  lapfum,  manus 
/ibi  inferre  coegic:  Dacia  in  prouinciam  Romani  Imperi;  rcdadia  .  Sub  Gallieno  pcrdi- 
ti/fimo  Imperatore  Dacia  amiffa  efl .  Aurelianus  dcfpcrans  rctineri  poffe ,  omnem  Da- 
ciam  trans  Danubium  ,  fublato  exercitu ,  prouincialibus  reliquit :  abdu(flofque  cx  ea^ 
populos  in  Mafiam  collocauit ,  appellauitquc  fuam  Daciam,qua:  duas  Moefias  diuidc- 
ict ,  Scruiam  &  Bulgariam  hodie  diii^as ,  vt  Vopifcus  in  Aureliano  fcribit .  Nunc  Daci 
parcim  Turcarum  Rcgi  Tyranno  fubfunt,  parcim  proprium  principem  agnofcunc,  qucm 
vulgo  Vaiuodam  vocant . 

Ex  Afiaticis  Parthi,  ex  Europxis  Thraces  Sc  Daci,  molcftiflimi  &  acerbiffimi  Romanis 
hoftcsfuerc.  Daci  auccm  adeo  flrcnui  cranc ,  vtmultoplurcs  cladesRomanisintuIc- 
rint ,  quam  acccperint :  gloriabantur  enim ,  Marcem ,  qucm  bcllorum  Dcum  vana  get;- 
tilitas  credidic ,  fuum  incolam  fuiffc ,  cui  rci  allufic  Virgilius  5.  Acneid.  diccns . 
Mtilta  voluens  afiimoiNymjjhas  venerabar  agrejles  , 
Gradiuumque  Patrem ,  Geticis  qui  pra/tdet  aruis , 
Cuius  eciam  rei  memitiit  Vegetius  lib.  i.  cap.  2 8, 
t  y  Drauus  fluuius ,  Gcrmanis  Drag  didus ,  infignis  &  nauigabilis ,  c  Norici  Alpibus  01;- 
tus  5  rapidus ,  &  viokntus ,  in  Danubium  rc<aa  fcrtur  meridiem  versiis ,  ad  cuiias  ripas 
cxercitum  Traiani  Augufti  primum  confcdiffc  ,  aliquot  conic(fturis  colligimus  .  Nori- 
cum  aucem  appcllabacur ,  quod  nunc  Sciriam  &  Carinchiam  dicimus,  in  defccnfu  Af- 
pium  regioncs  fuppoficas ,  per  quas  ex  Italia  ad  Germaniam ,  &  indc  ad  Pannonios  & 
Dacos  itcr  coinpendiofiuscxiftic. 

6  Horrca  ,  inftar  paruorum  caftrorum,  aggere  &  vallo  munita ,  frumento ,  &  omnis  ge- 
ncris  commcacuireponendo  ,  &  hinc  ad  caftra,  prout  necefficas  pofccrec ,  in  militum 
alimcnca  perducendo  ,  vcceribus  Proceftria  ,  quafi  caftris  proxima,  di(5la .  Horrcanos» 
vcl  repofitoria  frugum  fubcaftrenfia ,  appcUarc  poflumus. 

7  Proccftria  hjrc  loco  montofo  &  afpcro  cxtru(fta  5  tam  munitiones  per  ripam  Draui  flu- 

minis 


■minis  perduda;,  quammilitlim  cufliocljastrientut'.  *       '  _      ---'»-*-.,-? 

'18  Srrucs  li^norum  ,  ad  munitioncs  ca(h-orum ,  cibos  condiendos  ,  fmpedimenta  bellica, 
pontcfque^conficiendos  colleda  ,  &  ordine  quodam  difpofita  &  afTeruata . 

19"  Foemlia,feu  palearia,  in  pabulum  cquorum,  iumentorumquecaftrenfium  afTeruatas 
in  camque  formam  compofita ,  nc  ab  imbribus  corrumpi ,  auc  ventis  diffipari  poflent , 
vtque  a  ca^teris  nocumentis  &  miurijs  immunia  effentjin  caftra,  prout  occafio  exigereC) 
tuto  transferenda  . 
20  Caftella  per  interualla  dipofica  ,  cditis  afperifque  coIIibus,ripis  Draui  fluuij  imminenv 
tibus,  vallo,  a2':?;erc,  &  fofla  munita,  pr^fidioquemilitum  tenta ,  interim  dum  locus  op"- 
portunus  metandis  caflris  occurrat;  vt  fi  qus  hoftium  irruptio  ficret  interdpicndi 
commeatus  gratia  ,  tempeftiue  occurri  queat,  quod  &  Vegetius  lib.-^.  cap.  8.  in  hunc 
modum  edocuit .  Si  no7i  reperifur  aruiqua  mumtto  ,  opportunis  locts ,  ctrcmjdata  maioribus 
foffis  timultuaria  cajiellafirmanttir  .  Nam  d  cajlris  dminuto  'uocabido  funt  nunctipata  w- 
fiella  i  i^nrd  qiice  in  angarijs  aliquanti  pedites  ,  eqiatefque  degentes ,  tutum  iter  cemmean- 
tibus prtcfant .  Difficde  enimhojiis  ad  ea  loca  audet  accedere ,  wquthus  dfronte  ^y  d  tergo 
■nctiit  aduerfarios  commorari . 

2  J  Faces  acccnl^x  per  feneftras  caftcllorum  produd^  ,  quibus  noclurnc-t  hoflium  infidia?-, 
vel  incurfus ,  fi  qui  eflTent ,  explorari,  prarfentiri  5  &  mature  prscaueri  poflbnt . 

2  3  Pra:torianus  milcs  ante  fores  cafk-Ili ,  feu  potiiis  in  angarijs ,  vigil ,  intra  quod  tanditi 
Tiaianus  Auguflus  confederat ,  quandiu  caftra  loco  opportuno  figerentur .  In  editfo^ 
ribus  autcm  locis  excubant ,  quo  eminus  hoflcs  obfcruare  valeant .  Fides  autem  &  vi- 
gilantia  militum  ,  ficut  &  complcxu  manuum,  ita  digiti  ere^ftione  fignificabatur ;  qui- 
flios  efl:  hodic  rcccptiffimus .  Qu^oties  aurem  milites  inducuntur  indices  eleuantes,pr^- 
torianos  eos  cfTc  ,  ftipatorefque  corporfs  Augufti ,  cuflodiamquc  cius  pcr  vices  ageroi 
ex  ferie  fimnlachrorum  huius  Columns  dcprehendimus  .  Cum  autem  haud  fieri  pofTe 
vidcrctur,  in  fpeculis  per  totam  nocfiem  vigilantcs  fingulos  permanerc,idco  in  quattuor 
partes  ad  clcplydram  funt  diuifa^vigilfas  ,  vcnon  amplfiis  quam  trfbus  horfs  nodurnfs 
neceffe  fit  vfgilare  .  Atfbfcfne  omnes  vigflfce  commfttuntur,  &  finftis  horis  a  cornfcfne 
reuocantur  .  Idoneos  tamen  Trfbunf  &  probatfflimos  elfgunt ,  qui  vigilfas  cfrcumeant» 
^  renuncfentfi  quaemcrferft  culpa ,  quos  circuftores  appellant. 

^  -  La  mano  col  dito  indice  tleuatofigmfica  la  cofianza ,  come  nelle  medaglie  . 

2  3  Lfbrfs  peculf arf bus  annotabantur  quotf dfanse  f n pace  vfgflfse,  item  excubi^E  fiue  anga- 
ifse  de  omnfbus  centurfjs  &  contubernfjs ,  qusc  vfcfffim  mflf tcs  faciebant ;  vtnequfs 
contra  iuflftiam  prsgrauaretur ,  vel  alicui  praftarctur  immunitas .  Nam  de  fingulis 
ccnturijs  quatcrnf  equftes  &  quaterni  pedftes ,  quf  excubfas  nodfbus  facerent ,  elfge- 
bantur  .  Equites  extra  vallum  nodurnas  excubias  agebant .  Per  dicm  autcm  caftris 
pofitis  5  alij  poft  meridiem  ,  propter  farfgatfonem  homfnum,  equorumque,angarfas  fa- 
cfunt .  Nomfna  eorum  quf  vfcfbus  fungebanturfufs,  breufbusfnfcrebantur .  Sf  autcm 
cxfbant  mflftes  ad  vfgflfas  vel  angarfas  facf cndas ,  tubfcfne  vocante  operabantur,  & 
rurfum  tubfcfne  admonentc  cefiabant  ,  authore  Vcgetfo  Ifb.  2.  cap.  19.  &  22.  & 
Ifb.  ^.cap.  8. 

24  Munftfones  pcr  Drauf  flumfnis  ripas  vfque  ad  caftella  perduvft^e ,  ne  hoftes  per  alueum 
amnfs  naufgantcs ,  fubf tam  alfquam  fncurfioncm  fn  proceftrf a  vel  caftclla  raolfrentur . " 

2  5  Galca  feu  caffis ,  capftfs  armatura  «nea,  fubtcrmcntum  alhgarf  folfta .  Confueueranc 
vcio  mflftesomncs  pflcfs,  quosPannonfcosvocabant,  expelhbusvtf.  Qupdpropte- 
ica  fcruabatur ,  nc  graufs  galca  vfderetur  homfnf  in.pr^lio ,  quf  geftabat  alfqufd  fem- 
perfncapite,  Vegetio  attcftantelib.  i.cap.  20.  Credfderfm  autem  huiufmodf  pfleos 
galcfs  affutos  ,  ne  a^s  caput  offenderet ,  ciim  f nterccderct  mollf us  alfqufd . 

26  Clypeus  aneus  rrfum  pedumlongus,  nonnunquam  duoruraj  vel  mfnimiim  vnius  & 
ferafs ,  mflfti  Romano  olim  fn  vfu  fuft . 

27  Chlamys ,  veftfmentum  mflftare ,  laxum ,  nodo  vel  fihula  connexum ,  quod  fupra  hu- 
meros  ,  vel  fn  alterutrum  latus  rcfjcf  poterat ,  a  Numa  Romanorum  rege  prfmo  reper- 
tum  ,  authore  Sufda  . 

,2  8  Sagum,  veftimentum  milf tare  perbreue :  &  fiiccindum,  non  fluens?  fed  artus  vndfque 

expri- 


*^ 


expriincns ,  quod  candidiim  fiiit ,  &  indcx  bclli ,  ficut  toga  pacis  ,  Cicut  ex  S.  Ciceronis 
Philippica  coJligitur  :  quod  Hifpani  &  ItaJi  faium  vocant ,  manicas  iJJi  fupcraddentcs  , 
quibus  antiqua  faga  miJitaria  deftituebantur  :  vtcbantur  autcm  omnes  miJites  fagis  u\j 
beJJo  ,  cxceptis  vins  confuJaribus  .  Licet  aJiquibus  id  genus  veftis  coriaceum  vidca- 
tur ,  quod  J^iipani  Cucro  ,  Itali  CoJctto  nunc  vocant . 
2$>  Campcftrc ,  veftimentum  miJitarc  ab  vmbiJico  ad  genua,  &  parum  infra  dcfcendcns , 
quod  pudcnda  &  fcemora  tegebat ,  fubJigar  aJias  didum  :  a  braccis  co  differens  ,  quod 
brcuius  &  ftridius,  braccs  autem  diffufiores  &Iaxiores  erant .  ItaJum  vuJous  bra^rho 
vocat ,  /icut  Hifpani  zaragueJIes  ;  nani  eos  qui  m  vfu  nautis  funt  ampJiores  ,  propriiis 
caJzoncs  appcJJant . 

50  CaJig^,  tegumentum  tibiarum  militare ,  ad  medias  duntaxat  tibias  pertingens ,  nunc 
Jatinis  tibiaJia  diclum ;  ItaJJs  &  Hilpanis,  calze,  dida» . 

'^  L(  calighe  era>2o/carpe,  dfatidali  militari  mn  calze  haueuanofoUo  la  pianta  la  fola  eH  re- 
fio  del  piede  igtmdo  li  Patritij  O"  li  piu  degni^  allacciauano  piu  eleganteMente  ■>  &  /ino  d 
Tnez.za  gamha .  ,, 

5 1  CaJcei  militares  ,  qui  terctibus  habenis  aftridi,  in  canceJJi  formam  pedibus  nedteban- 
tur,  foJaspJantas  municntej,  foJca;,vcJ  crepiduJ;B  aJias  nuncupati . 

5  2  Semiipath.!,  genus  gJadij,  quo  miJites  nonnuJJi ,  fpatha  breuius  ,  vtebantur .  Spatha_» 
enim  Jongipr  erat  j  &  eadem  cum  gJadio  ,  quam  Diuus  Auguftinus  frameam  &  rom- 
pha:am  dici  afferit .  Hifpani  &  ItaJi  fpadam  vocant .  Hi  autem  trcs  miJites  per  inter- 
ualJa  difpoliti  excubantefquc,in  angarijs  perfiftere  dicuntur .  Nam  pcr  dicm  aJij  manc» 
alij  pofl:  mcndicm  ,  propterfatigationem,quampauci  pcrpetuam  durare  non  poterant, 
angarias  faciunt :  idcmque  prorllis  per  nodem  . 

33  Clypeus  veterani  miiitis  xreus  ,  qucm  catcnuJa  circumambit ,  floribus  &  orbicuJis 
quibufdam  diflinftus,  vel  ornamcnti  gratia  itafadtus  ,  vcl  ob  cgregium  aliquod  facinus 
commiffum  conccfJus  .  Aut  certe,  vt  VegetJusdicit  Iib.2.  cap.  18.  Ne  milites  aliquan- 
dotn  tumultu  prtely  a  fuis  contubernalibus  aberrarent ,  diuerjfs  cohortihus  diuerfa  infcutis 
Jigna  pingcbant ,  quaiipfi  digmata  nominabant  -.ficut  d^  in  aduerfo  fcuto  vniufcuiufqut  mi- 
litis ,  itteris  erat  nomen  afcriptum  •>  addito  ex  qua  effet  cohorte-i  quaue  centurta  . 

^     Non  'vifono  catenelle  ,  ma  vnferto . 

J4  Scapha  ,  fcu  fluuiatilis  nauis,  e  proccftrijs,  vel  caflellis  potiiis,  vinum  &  acctum  afpoc- 
tans  ,  in  militum  vfum ,  qui  itcr  agentes,  ripas  fluminis  tcnebant ,  quos  alimcnta  &  cx- 
teranecefraria  pcramnisalucumnauibusfcqucbantur.  Scapham  Jianc  vinariam  rccle 
ab  ouere  diccre  poffumus . 

j  5:  Cuppa? ,  (imiles  prorfus  ijs ,  qus  nunc  vbilibet  in  vfu  funt ,  vinum  &  partim  acetum_* 
continentcs ,  quas  milites  cx  cafleJJis  cxtfadas  j  a  rijpa  in  vinariam  nauem  transfercntes 
coJIocant .  iri-r;  iii„i.^ 

56  Scapha ,  fcu  fJuuiatilis  nauis  frumcnto  onuJla ,  quod  intra  faccos  ,  funicuJis  feu  cordis 
adaJJigatos ,  e  cafteJIis  in  caftra  perducitur ,  annona  exercitui  futurum  . 

57  Clauus  gubernanda:  naui  idoncus,  fimilis  i^s  ,  quibus  nunc  in  fuis  nauiculis  regendis 
naucJerJ  vtuntur .  .  tt»  n».  \r3  . 

}8  Scapha  alia ,  feu  nauis  vinaria  fJuuiatilis  ^ltcra  >  vino  onufla  5  ex  caftcJIis  in  caftra  a 
nautis  miJitibus  pcrducenda . 

*"  Notafi d  fudario yo  tomglivlo  intorno  il  callo  de^Soldati-,  di  cuiparla  $uetonio in  Nerone  ,  c 
PetroJiio  Arh:troSi\da.xi\.\m  mappa . 

?  9  Danubius ,  fJuuiorum  omnium  Europa;  maximus,  60.  amnibus  minoribus  audtus ,  mc-  ». 
diofermc  corum  numerQ  nauigabili,  nonfecusac  NiIusAcgyptiusfJuuius,  fepten^j 
oftijs  in  Euxinum  Pontum  dcfcendit,  milJc  duccntis  miJIiaribus  ab  cius  fonte  decurfis. 
PJiniiis  cenfctoriri  eum  m  iugis  Arnob:e  inontis  Gcrmania; ,  ex  aduerfb  Raurici  GaJIije 
cppidi ,  Jib.4.  cap.  1 2.  ciim  tamen  non  c  monte  Abnobsc  ,  ita  enim  in  PJinio  legendum 
cft,  fcd  c  fontibus  quibufdam  cbuJJientibus  prope  viJIam  noti/nmam ,  quae  patria  lingua 
Doncfchingen  appeJJatur ,  crumpat ,  adeo  ab  initio  cxiguus ,  vt  vix  fit  anferibus  naui- 
gabiJJs  -  Per  innumeras  Jabitur  gentes ,  Danubij  nomine ,  immcnfo  aqurum  audu ,  & 
dcmum  per  Thraciam  reCta in  Pontum  Euxinum  fertur .  Hunc  re<ac  Virgilius  j.Geor- 


gico- 


gicorum  5  vnico  vciTu  pulclirc  Hcfcnpfit  •,  cum  afe , 

^'  Tnrhidus  ,  cjf  tDvquens  flauentes  Ijier  arertas , 

40  Simulachrum  Danubij  -,  lluuij  intcr  omnes  EuropsEOs,  vt  dixin\us,  niaximi,  arundino 
corcnatum ,  magna  copia  ifrius  plantae  in  eiufdem  ripis  proucniente ,  faciem  Orientcm 
versiis  ,  &  dcxtrum  brachium  ,  quo  eurfum  dirigic ,  habct .  Vbi  primimi  Illyricum  al- 
luif ,  &  Drauum  &  Sauum  minorcs  amncs  intra  fe  rccipit,  Ifter  appcllatus,  Danubij 
nominc  abolito  ,  vt  Strabo ,  &  Stcphanus  attcftantur  .  Hunc  fluuium  Ammianus  Mar- 
cellinus  hb.22.  Ouidius  in  4.dePonto,&  Aufonius  Gallus  poeta,eleganter  dcfcripfere. 

41  Dcxtrum  Oricncem,  ficut  finiftrum  Occjdentem  l?gnificarc,authores  funt  Pythagoras, 
&  Ariftotclcs  I .  lib.  dc  Caelo ,  Plato  item  ,  Galeiio  tradente,  oricntales  eflTc  dexterns ,  a 
quibus  initium  motus,  Ijeuas  autem  occiduas  docuit ;  licet  Varrolib.  S.L^tinx  Lingu;»  ' 
contrarium  fcntiat,  cui  &  Plinius  fubfcribit ,  minus  exaJle  rcm  pcrpcndentes  .  Hinc 
(imulachrum  Danubij  dextcram ,  qu6  labitur  cxtcndcns,  versiis  Oricntem  properaro  , 
curfumquc  fuum  dirigerc  ,  facilc  concipimus. 

42  Drauus  fluuius  \n  Danubium  fc  mcrgit  propc  Nandaralbam  ,  oppidum  &  arccm  infi- 
gnem,  olim  Taurunum  feu  Albam  Gra?cam,  nunc  autem  vulgo  Bclgradum  appellatum, 
non  longe  a  Bacia  antiqua  inferioris  Pannonice  vrbc ,  tefte  Cufpiniano  in  Orationo 
Protrepcica  ad  Sacri  Ilomani  Impcrij  Principes. 

4  5"Excrcitns  cx  caftris,  vibe,  vcl  oppido,  Iftro  proximo,  fua  figna  fequens  proficifcitur. 

Smguli  autcm  militcs  dum  progj-ediuntur  thoracaci  ,  galeis,  humeris  iibula  aftridis, 

fcutis  item  &:  gladijsarmati  procedunt,  vallum  feu  haftas  fercntes,in  quarum  fnmmi- 

rtatc  facculus  alligatus ,  pan?  refcrtus  bis  codo,  pera  vbi  cafcus  &  falita  caro ,  vas  aqua? 

vel  vino  conrincn.do,  fartago  condicndocibo,  &  demum  tyrocneftis  comminuendo: 

cquodtunc  maxiniiC  fiebat ,  ciim  itcr  eiret  cclerrimc  conficiendum,  vcl  pcr  loca  inculta, 

jdeferra,  &  infiiigifcra  tranfcundum  .    Godlum  pancm  hi  defercbant  nominc  bucclla- 

tnmv,  cuius  nunc  iji-ltalia  alicubi  eft  vfus .  Retortum  enim  in  coronuht  formam  com- 

tnode  perfcrtur  :  vulgus  Italum  ciambellas  vocat .  Sequebanturque  vt  plurimum  pifto- 

res  exercitum ,  quibus  crat  curje,  ex  frumento  ,  legionibus  publice  dato ,  conficere  fin- 

gulis  buccllatum  ;  Pefcenniumque  Imperatorem  Nigrum ,  fcribic  Aelius  Sparcianus , 

prohibuiife  piftores  exercicum  fiqui,  &  iuffiffe  milices  omnes  bucellato  in  locis  pacatis 

-accepto  >  eflle  contcntos  .  Qijpd  &  Blofidus  ex  vetcrtira  authorum  ledione  lib.  6.  Rom. 

Triutnph.  edocuic .         . 

44  Pondus  baiulare  vfque  ad  <5'o..Iibras ,  &icer  facere  gradu  militari ,  frequentiflimc  mi- 
Jitcs  cogcbantur ,  quibus  in  arduis  expcditionibus ,  ncceffitasimmincbac  annonam  pa- 
•riter. ac  arma  porcandi .  Portabaripvero  cibaria  fummiim  1 7>  dicrum ,  minimiim  trium . 
Nec  hoc  credatur  effe  difficile ,  fi  vfus  accefferic  Nihil  enim  efl,  quod  non  aflidua^ 
mcditatio  facillimum  rcddat.  Quam  rem  antiquiores  miJitcs  fadiitauiffe  Virgilius 
3!  Georgicorumdocuit,  ciimaiti  i  •''^ff' .■a  .','■;  ^hi:;' 

Nonfecus  acpatrijs  acer  Rofnatfus  in  armis 
eibzis^:,  Imujfojttbfafce  viant  cum  oarpit ,  c^  kojii  ^iii.r.  '^l 

Ante  cxpecfatum pojitisjtat  in  agmine  caflris  . 
Et  Gicero  TufcuJanorum  2.  /rfi^o;*  quantUs.agminis .,  ferre  plus  Smidiati  menfis  ciharia , 
ferreji  quid  ad  ifum  'velint  .,ferre  'vallum ;  namfcutum ,  gladium.,gaUam-,  in  cnere  nofiri 
milite.t  non  plus  7mrn&ant  ■,  qudm  hurneros  ilacertos ,  mafjus  ,  Arma  enim  ,  membtra  mdi- 
tis  e/fe  dicunt . 

45  Scuca  in  longiorcm  formam  quadrata  Va  clypeis  multis  modis  differcbant .  Materia-» 
imprimis ,  quarin  clypeisa?rea  ,  in  fcutis  lignea  cx  multis  fepmcntis  compada  erat;  ma» 
gnitudinc  &  figuracriam  diffidebant ,  anchorc  Varronc  .  -::;  '."v.-irii/ :  la..  .; 

46  Pons  ligncu^  fiipcr  Iflrum,craijciendo  ad  aJteram  fluminis  ripiam.raihci^nauibus  fluiii.v 
tiJihus  conflrahis ,  &  ad  vcramque  aJuei  extremitatem  ,  quo  firmior  effet^reuiadjiisw 
Scaplias  enim  de  fingulis  trabibus excauatasvCum  Jongiflrmisfujiibus ,:interdum  etiam 
ferreis  catenis , fccum  legio  portabat,  quatenus  contextis  eifdem  (ficutdicunt)  mono- 
xy-Iis  ,  fupcrtcxtis ,  imedtifque  tabulatis ,  flumina ,  quae  fine  pontibns  vadari  nequeunt  j 
tam  a  peditibus ,  quain  ab  equitatu  iincpcriculo  tranfeiintur  j  vt  Vegecius  dicit  lib.  2.  . 


*  ^Jlo  modo  d\  trapajfare  ifiumi  chiamatufi  traierJus ;  come  nelle  niedaglieZ  '. 

<}7  Omnes  /igniferi,  quamuis  pedifes,  loricas  minorcs  accipiebanr ,  &  galeas  ad  tenorem 
hoftium  leoninis  pelJibus  teclas,  iubis  fupra  collum  (?<:  humeros  profuse  pendentibus . 
Etlicet  Vegetius  vr/InasfuifTe  huiufmodipellcs  doccat,  Virgilius  tamen  Iconinas  eas 
fuiffe  ccnfct ,  quibus  iiguifcri,  &  ftrcnui  duces  in  bcllo  vterentur ,  quo  ferociores  vifi, 
maiorem  hoftibus  terrorem  iucuterent .  Nam  de  Auentino  loquens  7.  Aen.  dicit , 
Ipfepedes  ,  tegmen  torquens  immane  leonis , 
Terribili  impexum  feta  cum  dentibus  albis 
Jndutus  capiti  tfc  regia  te&afubibat , 
Horridus  ,  Herculeoque  humeros  innexus  amiFfu  . 
Potuit  autcm  fieri,  vt  vtrifuis  indifcretc  /igniferi  in  bello  vrcrentur,  &  vrdnis,  &  leoni- 
nis  ■■>  fcd  <\\ix  hic  exprimuntur ,  imagincm  referunt  non  vrforum  ,  fed  lconum ,  ciim  ex 
vnguibus  pendentibus  facillimc  deprehendantur . 

4.8  Signa  concordia: ,  in  quibus  extenta  manus  perfercbatur,  intra  lauream  coronam  lon- 
gs  haftie  affixa ,  ornamentis  quibufdam  hinc  inde  pendentibus ,  quje  pacis  temporc  in_. 
a^rario  afferuabantur ,  &  belligeraturi  promcbant ,  vt  Liuius  in  7. 

<}.9  Apud  Romanos  nihil  vnquam  m  bello  aquila  frequenrius ,  honoratius ,  aut  facratius 
fuit  jitaur  Romana  cognomento  appellari  mcruerit,  cuius  dut5lu  totum  fcrc  fubiecerint 
Orbem  .  Qui  aquilam  fignifer  gcftabat ,  aquilifcr  diccbatur ;  &  fingulis  legionibus  vni- 
ca  dumtaxat  aquila  prgferebafur  aurea ,  ferculo ,  feu  hafta;  longce  praefixa  ;  5c  quo  faci- 
liiis  humi  dcfigi  pof]et,in  acutam  cufpidem  dcfincbat .  Argcntcam  aliquandofuilTcCi- 
cero  prima  in  Catilinam  oficndit .  Noucm  autem  in  Icgione  pcrfcdia  figna  cxtitifTo , 
quotcohortcs  videlicet ,  milliaria,  (\\\x  aquilam  fcrebat,cxcepta  ,  Dio  Caffius ,  Pli- 
nius  ,  &  Vegetius  docuerc  .  Romanis  legionibus  aquilam  C.  Marius  fecundo  fuo  con- 
fularu  proprie  dicauit :  quamuis  Perfarmulto  ante  Romanos  aurcam  aquilam,  pcnnas 
exrendenti  fimilcm,  facrarunt .  Erat&  olim  apud  Romanos  prima  cum  quattuoralijs » 
lupi ,  minotauri ,  cqui ,  aprique,  fingulos  ordines  anteicns  .    Paucis  antc  annis  folaiiij 

;    aciem  portari  cocpta  erat :  reliqua  in  caflris  rclinquebantur  .  Marius  intotumea  abdi- 

'  cauit .  Ex  eo  notatum  ,  non  fere  legionis  vnquam  hybernafTc  caflra,  vbi  aquilarunij 
non  fitiugum  .  Vnalcgiofub  vnius  aquihududlu  dccem  cohortes,  vtdiximus,  contine- 

■  bat  .  Qua- fi  perfe(5la  cxiftit,  pcditcs  habetfcxmilliacentum,  equites  fexcentos  vi- 
ginti  fex  .  Minor  numerus  cffc  non  dchct,  maior  interdum  cffc  confueuit .  Graucm  ea 
armaturam  ,  hoc  efl  principcs,  haftatos,  triarios,antefignanos;  itcmlcuem  armaruram, 
hoc  efi  fcrcntarios ,  fagitrarios ,  funditorcs ,  baliflarios  ,  contincbat .  Rccentes  qrii  al- 
lcgcbantur  milites ,  punduris  in  cutc  pidis  fcripti ,  &  matriculis  infcrti,  iurare  folcbanc 
pcr  niaieflarem  Impcraroriam ,  poftmodum  Chrifliana  Rcligione  fufccpta,per  Deum, 
Chriflum,&  Spiritum  Sandum  ,  &:  Ca:faris  nomen,  iurabantj  &  idco  militi^e  faCiamcn- 
ta  diccbantur  .  Hxc  de  aquila  &  legionc  fatis  . 

50  Signifcr,manipulumvelaliud  quidpiam  pro figno  gcflans,  nifi fortc  laterna  erat,qux 
no(5tu  iter  agcntibusmilitibus  viam  illuflrarct,  quam  csctcri  fcqucrcnrur.  Fuitaucem 
inanipulus,  trium  contuberniorum,  idefl  50.  militum,  fignum,  ficut  concordia  cohorti , 
aquilalegioni,  propriuni . 

5  I  Pr^fcdus  Pra:toiio,vcl  Tribunus  aliquis  thoracatus  cum  paludamento  profufiori  latl- 

'  clauio ,  balteo  a  quo  cnfis  pcndct ,  fuppliccslibcllos  finiftratencns,  vcl  forfam  indi- 
culum  militum  pontem  tranfeuntium ;  quare  in  fincpontis  confiflcns ,  non  vidcturpro- 
grcdi ,  fcd  potiiis  flare,  &  ccnturionibus,  figniferifque  fingulatim  quid  agendum ,  quo- 
iie  procedcndum  indicerc .  DcTribuni  autcm  officio,  Ciccrodc  Leg.lib.  2.  Vegetius, 
&  Marccllus  de  Re  Militari ,  fatis  fuperquc  docucre  , 

52  Imaginarij  fiuc  imaginiferi ,  qui  in  vexillis  imagincs  paffim  &  Deorum,  &  Impcrato- 
rum  ,  ducumquc  illuftriflimorum  depidasgcrebant,  vtCorncIiusTacitus  lib.  5.&  18. 
Appianus  Alexandrinus  lib.  2.  j  Suetonius  in  VeIpafiano,&  Lampridius  in  Diadumeno 
atrcftantur . 

*  Vifonofgure-,che  tetigcno  i>n  temone  nella  deftra-^nelU /inijlra  vna palma:  infegne de Claf 
^itrij-ichc  (rijm  SddattdeWArmata.  Necltpeit  oftudi/f^ueggow  i  rifratti  degl^lmperadcrt  ^ 

b  55  Si- 


53  Si£:num  Viccon\t  -,  quoci  crat,  virgo  alata  coronam  lauream  manu  porrjgcns  ■>  fubietflo 
Orbis  "lobocondftcns :  in  Romanorum  acie  ,  quafi  bonum&:  felix  omcn  ,qu6alacrio- 
res  pra^liaturi  militcs  rcddcrentur ,  gcftari  folitum  .  C^far  3.  Ciuilis  Bclli,  Herodianus 
lib-  5.  Lampridius  in  Alcxundro,  Ammianus  Marcellinus  lib.  28. 

*  Softo  vi  e  it  •veffiiloproprio  de  Soldati  a  cauallo  •vnpicciolo  velo  quadto  . 

54  Pons  alter  ligneus ,  fcaphis  ,  vel  cymbis  fuffultus ,  pcr  quem  milites  in  aduerfam  Iftri 
fluminis  ripam  fe  tuto  confcrant :  in  fine  cuius  Tribunus  confiftit,fimiIe,  atquealter, 
cuius  nuper  mcniinimus ,  munus  gcrcns  . 

55  NuIIo  tegmine  caput  velafle  Romanos  milites  ,  quandiu  in  caftris  verfarcntur,  nifi 
galea  tantifpcr  ,  dum  pra;Iiarentur  ,  monumentum  hoc  antiquitatis  argumcnto  cft ,  vbi 
cundi  dctec]:is  capitibus  infcruntur . 

5  6  Haftx ,  ipicula  lata  habcntcs ,  qua'  ficiliccs  veteribus  dicebantur ,  vt  inquit  Feftus ,  & 
Ennius ,  Inceditveles  vul/ro/Fcilicibus latis . 

5  7  Liticines  feu  buccinatorcs  ,  vtrouis  cnim  modo  dicuntur,  lituos  feu  buccinas  portan- 
tcs  ,  inftrumcnta  caua  &  retorta  ,qua?  in  femcripfa  xreo  circulo  flcjftuntur,  quorum  fo- 
nitu  aliquid  cxcrcitui  nunciabatur ,  aciefquc  excitabantur .  Nam  pcr  huiufmodi  cor- 
nua  &  tubas ,  indubitatis  fonis  agnofcit  cxcrcitus,  vtrum  ftarc,  autprogredi ,  an  certe 
regredi  oporteat ,  vtrum  longe  perlequi  fugientes ,  an  receptui  canere  .  Buccinatorcs 
cnim  &  cornicines  ornamentum  erant  totius  legionis,  in  ingreftii  confli(Sus,&:  eius  redi- 
tu  .  Claflicum  etiam  appellatur ,  quod  buccinatores  per  cornu  dicunt .  Et  quia  clafli- 
cum  canitur  Impcratore  pra:fenrc ,  velcum  in  militcmcapitalitcr  animaduertebatur  j 
ideo  inligne  ccnfebatur  imperij .  Cla/fico  Virgilius  alluftt  in  6.  cum  ait . 
Et  lituo  pugnas  injignis  obibat ,  <^  bajia  . 

58  Lanccarij,fcu  haftati ,  ftipatoies  corporis  Traiani  Augufti ,  haftas  longas,  ajreis cufpi- 
dibus  munitas  >  gcftantcs  . 

59  Equi  primorum  excrcitus  ducum  Traianum  Auguftum  comitantium ,  a  militibus  tenti 
5c  alleruati ,  quibus  ephippia  feu  tegmina  ad  mollem  vciiluram  inerant ,  fericea,  &  au-» 
rea,  argcntoque  ornata ,  Nonio  tefte .  Frarna  habebant  &  habenas ,  quibus  ab  equito 
gubcrnarentur ,  phaleras  pra?tcrea ,  &  lora  ,  qu.t  ad  pedus  &  fubter  caudam  inflexa..  > 
ne  cphippium  cxciderct,antcriijs  vel  retrorfum  Iaberetur,faciebant:  ftapedarum  autem 
vfusjquibus  equitis  pedes  fulcirentur,  veteribus  prorfus  ignotus,  ficut  ftatua?  equeftrcs» 
nummi  antiqni,&  vniucrfa  vetuftatis  monumenta,aperte  dcmonftrant .  Francifcus  Phi- 
lelphus  primus  recentem  ftapcda:  appellationem  excogitauit ,  nc  res  tam  familiaris 
propno  aliquo  nomine  dcftitucretur ,  quo  pedum  fulcra ,  feu  fulcimenta  in  equitando, 
irgnificarcmus  . 

*  Simili  coperte Ji  chiamauanofaght ,  ^  le  lune  alpetto  momli  lunati  de  Caualli . 

^o  Brachia  nuda  in  caftris  olim  milites  Romanos  geftauilfe ,  prxfens  hoc  monumenturru 
tcftatur .   Qi!cn-i  m.orcm  hodie  obfcrnant  Turca'  cum  hoftibus  pugnaturi . 

61  Suggcftus  vel  fuggeftum,  (  vtrouis  cnim  modo  redc  dici  poteft)locus  fuerit  carteris 
cditior ,  ex  quadratis  &  {e^is  lapidibus  conftruClus ,  H  temporis  &  mareric  copia  fuppc- 
tcbat,  vnde  orationem  ad  militcs  Imperatores  facere,  vel  inibi  cum  Tribunis ,  vcl  pri- 
moribus  exercitus  ducibus,  dc  rcbus  bellicis  confulcre,  aliquid  ve  decernere  folcbant, 
quod  cftet  Imperatoria  maieftatedignum  . 

^2  Traianus  Auguftus  de  bcllo  hoftibus  acrius  inferendo ,  pugnaquc  cum  ipfis  quam  pri- 
miim  conferenda  cum  Lucio  Prefccto  lcgionum  vel  pra^torij  deccrnitjqui  comes  &  pras- 
cipuus  dux,cum  Traiano  Augufto  in  hacprofeCtione  fuir. 

(55  Saccrdotcs  confilio  Ca^faris  ritu  fuccin»ai  Gabino  interfunt  ,  vt  dc  facrificio  Dijs  pla- 
candis  ageretur  ,  antequam  cum  hofte  manus  conferantur .  Qui  mos  fuit  Romanis  re- 
ceptiffimus ,  a  facrificio  &  bellum  &  certamen  aufpicari ,  nihilquc  arduum  gererc ,  nifi 
l^  prius  pnrcefliflet .  Paludamcntis  autem,purpureis  floccis  pr^textis,  Sacerdotes  ftan- 
tcs  vtuntur ,  Imperatoris  confilio  feu  decreto  interfuturi . 

64  Securis  a:rca ,  qua  viclima  erat  ferienda,  a  Popa,  vel  Saccrdote  aliquo,ceu  infigne  re- 
figidnis ,  &  facrificij  iamiam  futm-i  indicium,  geftata  . 

(5)  Infignis  Traiani  Augufti  comitas ,  qui  Lucium  Pr^torio  Pr;efeclum  non  fecus  atqucji 

-  focjum 


rociurft  &  parcm,  Cccum  confedere  fackt  {ug^c{[o  ,  eodcmquc^fcdis  gencrc  dignetur, 
cifdem  v'eftibus,&  ornatu  .  Paludati  enim  vmquc,  Jatis  clauis,5>:  baJteis  in/igniti  crant. 
Hoc  tantiim  Ca.'far  honore  prarccdit  Luciuoi,  quod  dcxterrcdeat,  Cdefaris  fini/lram_. 
claudat  •  Sedes  autcm^cburnea;  forfan ,  vcl  alia  pra^tiofa  matcria  confcct»  :  opcrcula 
fericea  fioccis  purpurcis  pcndentibus  dilhnda  .  Carebant  huiufmodi  fubfcllia  fulci- 
mentis  vndique  ,  ad  qua:  brachia  &  fcapula:  reclinari  poffcnt .  NecelTanjs  contcnti , 
dehcias  &  luxum  Imperatores  probi  in  caftris  vtiquc  declinabant. 

6S  Equi  Carfaris  aurcis  &  fericeis  flragulis  ornati ,  phaleris ,  fr^enis ,  habcnis,  pcdovisiSc 
caudx  loris  ,  qux  pcCtoralia  &  fubcaudalia  non  inepte  dici  poffent ,  inflrudli ,  a  Csefa- 
ris  miniftris  labara  geflantibus ,  tenti . 

6-j  Labara  duo  ,  akerum  infignc  principis  aureum  ,  gemmis,  vnionibus,  &  purpura  orna- 
tum ,  ante  C-Efarem  gcflari  folitum  ,  hnccx  cufpide  pendens  ,  fafcijs  vtrinque  flucnti- 
bus  decorum ;  tantx  olim  cxifiimationis ,  vt  a  militari  turba  adorarctur ,  cartcraquc  fi- 
gna  ad  eius  pr.^fcntiam  inclinarcnt .  Alterum  autem,infigne  eratLucij  Pra;fc*fli ,  cuni_> 
Cx'fare  in  ca  expeditione  militantis,  ducisquidem  flrenuiflimi,  rubeum,fcu  flammcum, 
ab  iplendcnti  rubedinc  ita  vocatum  .  Labarum  enim  Senatus  argenteum  fuit ,  Impera- 
torisaurcum,  ducis  rubcum  ,  claflis  ca:rulcum .  Labari  Imperatorij  deinde  loco  , 
Conflantinus  Auguflus  Crucis  infignc  iufTitpra:ferri:reIigiofiflimi  principis  fpccimeniii 
ca  rc  cxhibens .  Harum  rerum  authores  funt ,  TertuIIianus  in  Apologctico  cap.  i5. 
Diuus  Ambrofius  inEpifloIis,  Sozomenus  in  Hifloria  Tripartita  lib.  i.cap.  15-  Pru- 
dentius  lib.  i .  contra  Syrnmachum ,  Ammianus  Marcellinus  lib.  1 6.  Procopius  lib.  4. 
Eutropius  in  Vita  Conflantini  Magni . 

*  Vififeg7ia  chiamata  labaro  7wnfu  ne  tempi  di  Traiano  ,  ma  di  Cojiantino ,  prima  diceuafi 
vexillum ,  &  vcxilliferi^/i  Alfieri. 

68  Sacerdotes  laureati ,  rituquc  Gabino  fuccin<5ii ,  follcmni  facrificio  afTiftunt,  hymnos 
forfan  ,  Ixtumquc  choro  pieana  cancntes  ,  prccefuc  aliquot  ficrificio  prEfenti  dicatas . 
Cinftus  autem  Gabinus,vcfHmenti  gcnus  erat,  quo  Sacerdotes  cuiufque  Dci,  ritus  ,& 
Templi  pariter  vtcbantur,  qualc  eflcamifium  lincum  candidum  ,  quonunc  Chrifliani 
vtimur  Sacerdotcs  ,  ab  Italis,  Cotta,  ab  Hifpanis  rciftius  Alua ,  vocatum  .  Et  ciim  eifet 
latum ,  adcoquc  oblongum  ,  vt  difcincSum  per  folum  traherctur ,  poflca  cindum  ,  pen- 
dentcm  fupra  cingulum  facicbat  vndique  finum .   Qui  ritus  pcrhibetur  fuilTc  Gabinus ; 
a  Romanifque  vfurpatus ,  vt  Liuius  in  5.  &:  Virgilius  in  7. 
Jpfe  ^uiriniili  trahea  ,  cmcluqueGahino 
Infignis  ,  referatfiridefitia  limina  Conful . 
Vide  BJondum  hb.  i .  Romx  Triumphantis .  Fucrc  autem  Iiiiiufmodi  Saccrdotum  vcdi- 
mcnta ,  linea,  alba,  nulloquc  prorfus  colore  infcda  . 

59  Labellnm  arreum ,  argentcum ,  vcl  aurcum ,  frondibus,  floribus,  Sc  pr^ecocibus  frudi- 
bus  plcnum ,  a  Saccrdote  portatum ,  vt  Dijs  nouorum  frudiuum  primiti»  facrarentur . 
Hinc  autem  forfan  colhgi  potcft ,  fub  initium  vcris  hanc  a  Traianoin  Dacos  expeditio- 
ncm  fufccpcam,  cum  primum  frudius  maturcfccrc  coepcrant . 

70  Vas  aurcum ,  vel  argcuteum ,  aqux  luftrali  continend>E  ,  qu£  in  facrificia ,  &  locum , 
vbi  fiebant ,  &  in  circumfl:antes,expiandis  criminibus  fpargebatur ,  quemadmodum  nos 
Chrifiiani ,  aqua  bencdida ,  ad  cluendas  leucs  animi  fordcs  ,  locumque  contagio  mali- 
gnorum  fpirituwm  purgandum  ,  &  in  ficris  tum  frcquenter,  tum  efficacitcr  vtimur  . 
Ethnicis  autem  fupcrfritio  inanis  &  incfficaxfuit^ficutCc^Eter^"  religionis  fuj  obfcruanti^. 

7 1  Popa  fcminudus  3c  fuccinctus ,  miniflcr  facrorum ,  lauro  redimitus ,  qui  victimas  ve- 
nales  habcbat ,  aris  alhgabat ,  feriebatque ,  vt  Propertius  hb.  4. 

Succtnciique  calent  ad  fioua  lucra  Popa  . 
Suetonius  horum  mcmmit  in  Vita  Caligul«e,  &Sparti.inus  in  Geta. 

72  Limus ,  genus  vefiis,  qua  Pop^  vtebantur  victimas  confef^uri ,  ab  vmbilico  ad  mredias 
vfquetibias  defcendens,  vt  illorumpudenda  tegcrentur,  habens  in  extremo  fuipurpu. 
ramlimam,  idefl  flexuofam ,  vnde&nomen  acccpit,  namJimum  obliquumdicimus. 
Huius  generis veftis  mcminit  Virgilius in  12. 

Velati  limo ,  c^  verbma  tempora  vinffi . 
&Scruiusibidcm.  -  ^    ^,  73  The- 


75'  Theca  5  rccoiicleiulls  &  cxpromcndis  culrris  ad  viAimariim  occiiionem  ,  qium  Pop'a^ 

.■de  rnorc  geftab.ic . 
*     Ji  colteUo  da  rjccider  le  'vittime^  chiamaua  dolabriim  . 

74  Pucr  ingenuiis ,  victa  tcmpora  rcdimirus  ,  Camillus  didus  ,  Pontifici  Maximo  in  Iioc 
facriiicio  miniftrans ,  vrceolum  habens  in  dcxtra  » ex  quo  vinum ,  vcl  liquorem  quem- 
piam,  in  pateram  Impcratoris  facrificanfis  mfundat  -,  A;itiqui  namque  Camillos  &  Ca- 
Biillas  vocabant  miniftros  &  minidras  impubcres ,  ficrificjjs  inferuicntcs .  Romulus 
.cnim  inftituit,  vtqui  fineliberis  eHent ,  grati/Timos  /ibi  cx  omnibus,  iingulos  pueros  &  ) 
pucllas  cx  fingulis  Curijs  eligerent ,  qui  ad  pubertatem  vfque  ficris  miniftrarcnt,puel- 
Ig  vero  quoad  cfient  nubilcs ,  more  ex  Gra:cia  tranllato  :  coronis  autem  interim  dum_j 
facrificarent ,  vel  vittis  effcnt  redimiti ,  Camillique  huiufmodi  pueri  ingenui  vocaren-  »\ 
tur  .  Cuius  rei  authores  funt  Diony/ius  Halicarnalfcus lib.  2.  f<:  Scxtus  Pompcius,Pan- 
uinus  in  Faftis,  &  in  lib.  Reip.  Rom. 

75  Tibicines  ,  interim  dum  facrificium  peragitur  ,  tibijs  de  more  occinentes  • 

76  Traianus  Auguftus  ante  prcttorium  ,  fiuc  imperatorium  tabernaculum  ,  veflc  linea.. 
candida  jndutus ,  vfque  ad  talos  demiffa ,  velato  capite ,  fuper  ara  lapidea ,  in  vfum  fa- 
crificandi  conftruda  ,  igne  fuperaccenfo ,  flores  odoros,&  pra:coces  fruiilus  ,  myrrhara, 
cailiam  ,  thus  ,  &  crocum  Dijs  adolet,  e  patera  vinum ,  vel  liquorem  alium  fupcrinfun- 
dens,  aut  certc  fanguinem  madata?  vidim;:e ;  quod  Cicero  in  Paradoxis,&  Macrobiusin 
Satui-nalibus  prodidere .  Sacrificium  autem  folcbat  fieri  ante  congreffum  prxlij,  nequc 
licebat  Impcrarori  congicdi  ,ni(i  prius  Di}s.  effet facnficatum . 

77  Patera  ,  inftrumentum  erat  a^reum  patujum  ,  quo  particula  fanguinis  madatx  vicitimae 
fuper  aram  infundebatur  ;  Cicero  namquc  in  Paradoxis,  excipi  fanguincm  patera_/ , 
dixic .  Patera  ctiam,prA'tcr  fanguincniivinum  infundcbatur  aris,vt  Ouidius  Faflorum  4, 

Cumque  meri  patera  tburif  acerrafuit , 
Idem  Metamorpho.  15. 

Vinaque  dat  pateris ,  maEiatarumcrue  bidoHum  ^c. 

78  Sueouetaurilia ,  facrificium  cx  fue  ,  oue,  &  tauro,  totics  fieri  folitum ,  quoties  mili- 
tes  recenfebantur ,  &  cxercicus  luftratio  fiebat ,  vt  docct  Liuius  lib.  7.  Fuilfe  autctru 
mafcula  ca  animaha ,  taurum  videlicet ,  arietcm,  &  verrcm ,  ex  hoc  monumento  liquet . 

79  Dorfuale  fericeum  difcolor,  fupra  tauri  dorfum  ,&  verris ,  &  vidimx  demum  cuiul-^ 
que  mavilandcc ,  imponi  folitum  .  Pr^textatum  hoc  crat ,  purpuram  in  limbo  habens . 

§0  Popa ,  cornua  tauri  ma(5tandi  dextra  tcnet ,  qua:  deaurata  in  vidimis  fuifle ,  authores 
produnt ;  finifira  fecurim,  qua  hoftiam  feriat . 

$  1  Vidimarius,  Sacerdotum  mimfter,  qui  vidtimas  ligabat,  deducebat,  aquam  &  molam 
parabat,  &  rcliqua  qu>E  facris  crant  neccfTaria ,  vt  Valcrius  lib.  i.  cap.  i.  & Liuius  lib. 
40.  mcminerunt :  hic  verrem  deducit  .  Fuiffe  autem  Romse  Cafha  Vi(ftimariorum_' , 
Vic^or  referr. 

8  2  Aquila ,  labarum,  &  alia  cxcrcitus  figna ,  facrificium  dum  peragitur ,  adhibentur  ,  hu- 
miquedefiguntur , 

8^  Tubicines  ,  interim  dumfacrificium  perficitur ,  tubis  clangcntes  .  Tuba  autem  jnftru- 
menrum  eft  cx  zere,  vcl  argento  ,  cauum  &  rcdtum  ,  cuius  Ibnitus  in  caftris  ,  &  pr^^elijs, 
&  facris  etiam,maxime  in  vfu  erat .  Tuba  aurem ,  qux  direda  cft  appellatur ,  ficut  buc- 
cina ,  qua?  iu  femetipfam  a:reo  circulo  flcftitur  .  Qupties  autem  ad  aliquod  opus  exituri  « 
funt  foli  milites ,  tubicines  canunt,  &  foli  militcs  ad  eorum  figna  obtemperant .  Si  vero 
ad  vigilias,  vel  angarias  faciendas ,  fiue  ad  opus  aliquod  ,  vel  ad  decurfionem  campi  ' 
cxeunt  militcs ,  tubicine  vocante  operantur ,  &  rurf iis  tubicine  admonente  ccflanc  ^ 
Hifpanis  hoc  inftrumcntum ,  afiafil ,  vel  trompeta  baftarda,  dicitur .  ■**-^^4 

84  Liticincs ,  qui  lituis  infonant,  &  buccinatores  dicuntur  ,  &  buccinis  infonare.  Erac 
autcm  lituus  ,  vel  buccina » inftrumentum  ex  xre  vel  argenco,  cauum ,  quod in femetip- 
fum  Krco  cjiculo  fleditur ,  Hifpanis  trompcta  didum . 

85-  Vir  quidam  hoc  loco  defciibitur,  tunica  ima  amictus,  ca^teriim  nudus ,  qui  ab  afino 
vcl  mulo ,  qucm  equitabat ,  excutitur .  Clauam  habct  in  dextra ,  cribrum  in  finiftra_» : 
fymbolum  (  vt  xiiimo  )  alicuius  ici  cunc  notiCj  vel  inflgnis  cuiufdam  fii<!^i  hiftoria_», 

-      •  '  quam  > 


^iiamjeemmentirijs  fcriptorum  dcflitutus,  daiinare  ncqiieo  .  Camus  Jintern  genus  vln^ 
Ciili ,  maxillas  afini  veluti  retinaculum  compleclcns  vincienfque,  &  capiftrum  quo  iJIius 
impetus  coerceri  ceu  fra:no  pofllt ;  fimiJlimafunt,  imo  eadcm  cumijs,  quibus  nunc  mu- 
Jioncs  &  ruftici  ad  fimilc  munium  vtuntur , 

^6  TuniCde  im^e  ,  /lue  intimse  forma  hic  exprelTa  ,  qus  jdeo  dicta ,  quod  cuti  c/Tct  proxi- 
ma ,  carnemque  contingerct .  Hanc  nonnulli  dormitoriam  appdlant,  quod  ca^teras  ve- 
ftcs  exuti ,  folam  hanc  cubiciim  conceffuri  rctinerent :  quidam  fupparum ,  aut  fubucu- 
lam,  &indu/ium  etiam  dixcre,qu6d  eafubtus  induamur:  alij  tunicam  linteam ,  vel 
lincam,  quod  ex  lino  plurimiim  fieret :  vulgus  camifiam  nunc  vocat,  &  ia  cami/ia  ince- 
dcre,  barbari  dicunt,  quod  latinc  &  elcgantcr  ,  tunicatum  incedere  ,  vctcrcs  dixer^j . 
Hoc  autem  inter  nollratcs  &  vcterum  fubuculas  intcrfuit,  quod  illorum  iine  manicis  , 
noftrjE  autcm  manicata?  cxtitere  . 

87  Adlocutio  Traiani  ad  milites  e  fuggefto  lapideo ,  Prsfedis  &  Tribunis  comitantibus ,  ■ 
/ignis  Jcgionum  &  cohortium  a  propnjs  figniferis  coram  indudis,qua  fingulos  ad  caftra 
iedulo  munienda  ,  &  ftrenue  fe  in  bcllo  aduersiis  hofles  gcrendum  adhorratur .  Habi- 
tus  autem  Cxfaris  in  concioncm  prodeuntis  ,  is  erat  :  paludamentum  dirfufum  &  la- 
xum  :  chlamys  confciffa  ladcJauia ,  fuper  thoracem ,  vcJ  loricam  geflarj  folita :  balteus 
fibula  aihiclus  ;  indufium  fubtus  campeftria :  caligx  &  calcei  militares :  gladius  capu- 
lo  cburneo  ,  vel  aureo,  gemmis  ornato  :  dextra  ad  militcs,quibus  cum  Ioquebatur,ex- 
tenta :  libcllus  in  finiflra ,  veJuti  inuolucrum  quoddam  ,  qui  a  voluendo  volumen  etiam 
dicebatur ;  contincbat  autcm  is  vcl  preces  &  ritus  fux  religionis ,  vel  indiculum  rerum 
gerendarum ,  vcl  commcndandarum  memoricC ,  vel  fuppliccs  libcllos . 

*  Sotto  tl paludamcnto  vi  i  il  thoracefegmentato ,  t  tagliato  in  due  ordini  difafcie ,  d»*  ero-* 
di  lana  ,  0  difeta  con  pretioji  ornamenti , 

8S  Suggefius  ,  vel  fuggeflum ,  vtrouis  cnim  modo  redc  dici  potcfl ,  ex  fe(5tis  ^  quadrati$ 
lapidibus  conftruAum,  Imperatorix  maieftati  decens,  ca?tcris  locis  circunflantibus  cmi- 
ncntius,  toties  crigebatur  ,  quoties  concionem  ad  militcs  Imperator  effet  habiturus : 
ficut  oratores  olim  pro  roflris  ,  concionatores  etiam  noftrates  e  locis  editioribus  vcrba 
faciunt ,  vt  &  faciJius  percipi ,  &  mcJius  a  popuJo  fpedari  poffint . 

89  Signiferos  omnes ,  quamuis  pcdites ,  minores  Joricas  geflauiffe,  Sc  galeas  ad  terrorem 
hofliumlconinisvelvrfinispellibustedlas,  ex  Ve^eriolib.  i.cap.  id.^Vir^^ilioin  7. 
iam  fupra  docuimus . 

90  Militcs,  ne  aliquando  in  tumultu  pr^Jij  a  fuis  contubernalibus  aberrarent,  diuerfjs 
cohortibus  diuerfain  fcutisfigna  pingebant,qua:ipfldigmat3  nominabant,vtfuImina, 
coronas  ,  florcs  ,  &  huiufccmodi  pleraque .  Ex  digmatis  autem  clypeorum  conijcio  toc 
famiJiarum  in/lgnia  ad  podcros  cmanaffe,  &hinc  primam  origincm  fluxiffe  .  Prxterca 
in  aducrfo  fcuto  vniufcuiufque  miJitis ,  litcris  crat  nomen  afcriptum  ,  addito  ex  qua  cf- 
fet  cohortc ,  quauc  ccnturia ,  Vcgetio  authore  lib.  2.  cap.  1 8. 

91  Militcsthoracati  ,galeati,  &  icutati,intentiflimi  concioniprincipisJnterfunt,vtmo- 
rigcri ,  &  qui  in  illum  efrentpropcnfiffimi . 

93  TI-i,orax,  vcl  cx  crudis  coriaccis  cingulis,  vel  fcrreis  Jaminis  confe(5lus ,  Romano  milici 
in  vfu  fuit . 

es  Miles  fccuri  ingentes  arborum  truncos  in  frufla  fecat ,  quo  faciliijs  commilitoncs  iru 
caflra  conuchcrc ,  &  tranfportare  queant .  Securis  autem ,  a?neum  vel  ferreum  in/lru- 
mentum  crat ,  a  fecandodidum  ,  quo  materies  cardebatur  ;  &  ad  feriendum  hofles  mi-i 
liti  Romano  in  vfu ,  ficut  &  magiflratibus  ad  fontes  pledcndos  fuit .  Pra:fcrcbantur  au- 
tcm  a  magi/lratibus ,  fafcibus  illigat^  .  Huius  infirumenti  inucntrix  fertur  Penthcfilea 
Amazon,  teflc  Plinio  lib.  7.  cap.  5  6.  vndc  &  Amazones  fecurigcr»  a  poctis  didc  funt . 

94  Miles  cophino  onuflus,  cx  quo  calcem  fabro  murario  miniftrat ,  Japidea  in  caftris  mo- 
numcnta  conftruenti .  Fuit  autem  cophinus  vas  ruflicum ,  c  viminc  contextum ,  calci, 
areni ,  terrx  tranfportandx  accommodum  ,  corbis  ctiam  didum ;  cuius  Vegetius  &  Co- 
lumcJIa  frcquenter  memincrunt ,  Eius  autem  formam  ex  hoc  monumcnto  colligero 
licebit. 

)fy  SicaiD  3  genus  gladij  breuioris  >  quafi  fecam  di<ilam ,  d  qua ficari|  appellati ,  milcs  ia., 

baheo 


-  balrco  gcftdt ,  vbi.antiqiinm  eiiisformam&  figuramdeprcheiidej'.        •        - 

96  Miliccs  vario  miniftcrio  fabris  miirarijs  inferiiientcs  ,  diun  alij  (^alcem  c  cophinis  ,  aHj 

Lapides  quadros  &  dolatos ,  aUj  vcro  tigna,  &  trabcs  ad  muroriim  caftreniium  fabricam 

comportant .    Lapidca  autcm  plcrnmquc  caftra  fuifle  ciim  copia  Lipidum  cflet ,  hoftif- 

que  non  immineret ,  hoc  monumentum  ,  Sc  pleraque  alia  in  hac  Columna  repcrta,  de-  . 

,monftrant .   Defcrtis  namque  caltris,  quod  nobih's  ftrudurar  ca  efTcnt ,  iniignia  oppida 

fuccelfere  ,  ficut  in  Itaha  Caftrum  nouum  5  &  BiLincionis  ;  in  Hifpania  Bctica ,  Caftra 
Gemina  ,  Vinaria  ;  in  Lufitania,  Caftra  Cecilia,  luha ;  in  Africa,  Caflra  Corneha ,  Ger- 
manorum ,  Leha ;  in  Locris ,  Caftra  Hannibahs ;  in  Pannonia ,  Caflra  Flauiana  i  &  in~ 
numera  aha.,  qux  recenfere  longum  elTct . 

97  Vetcrani  ad  caflra  cxcubantcs  ,  ne  repcntinus  aliquis  hoflium  incurfus ,  aut  munitior 
nes  caftrorum  euertere ,  aut  operarios  impedire  poflct . 

98  Pons  ligneus , fluuio,  caflris  proximo ,  traijciendo,  magnis  tignis  intra  alueum  defixis, 
fuflFultus  .  Ipfi  autem  tigna ,  trabibus  opere  canccllato  hinc  inde  cohcrent ,  clauifquo 
increnribus  a-rcis  firmantur :  quo  facihs  aditus  a  caflris  ad  agros  frugiferos  effet ,  ne  an- 
nona:  difficultate ,  fluuio  audo ,  cxercitus  prjemeretur  . 

99  Archifaber,  fcu  architc(ftus,  miniffris  opcras  indicens,  &  quo  ordineflngula  difponen- 
da  fint  in  pontc  conflruendo, edocens  .  Malleo  autem ferreo  claui  a?rei  infingunturin- 
gentes  3c  oblongi ,  vt  tigna  fecurius  contineant,  trabefque  inter  [e{e  firmius  coh^rcanr. 

*     Capomaftro  che  comanda  agl^Operarrj ,  0  piu  tojlo  rihatte  1'inchiodature  . 

100  Scuta  &  galca:  militum,interim  fepofita ,  dum  munitionibus  caflrorum  intcnti,  ne- 
ceffaria  illuc  comportant . 

101  Pr^efedi  &  Tribuni,  de  abfbluendis  caflris ,  &  optime  aduersus  qiiofcumque  hofiium 
impetus ,  infidiafque  muniendis  ,  intcr  fe  dccernunt. 

102  Archifabcr  murarius  ,  qui  alios  vrget ,  &  operas  inter  milites  diftribuit. 

103  Pra?torium  ,  Augufti  Traiani  domicilium  in  caftris ,  leu  tabernaculum  dicerc  mauis ; 
iuxta  quod  QiKeftorium  erat ,  &  PuTtoria  Porta . 

104  Prxtoriani  milites,  in  cuflodiam  principis  adledi,  ante  veftibulum  pra:torij  excuban- 
tes  i  qui  pr.eter  aliorum  morem,  balteo  ,  a  finiftro  humero  in  dextrum  latus  proccden- 
te  ,infigniti  exiffunt .  Dcxtra  autem  brachia  &  indices  eredos  habent,  vtfidem,&  vi- 
gilantiam  erga  fuum  Imperatorem,cuffodiamque  accuratifl^mam  tefientur .  Quam  con- 
fuetudinem  plerarque  gentcs  hodie  obferuant,  dum  aliquid  pollicentur ,  vel  fidem  ali- 
cui  fuam  aflringunt ,  indicem ,  &  brachium  fimul  dextrum  nonnunquam  elcuantes,  ficut 
Galli  pollicem  /iniffra:  manus  . 

105  Traianus  Auguflus  milites  aliquot  expeditos ,  exploratorcs  in  hofliles  fincs  mittit , 
vtde  illorum  flatu  co^nofcat . 

J06  Pons  Jigneus  fecundus ,  fuper  fluuium,  caflris  proximum  ,  faclus  ;  ad  ripas  namque 
illius ,  excrcitus  confederat  cafframetatus ,  quo  &  adaquatio  propinquior  &  copiofior  > 
&;  annonjE  in  caflra  vedlatio  facilior  foret . 

;jo7  Via ,  qusB  a  caflrorum  porta  vfque  ad  fluuium  ducit ,  adaquationis  gratia ,  vnde  hic 
miles  eleganti  vafe  aquame  flumine  haurit . 

108  Lorica ,  quam  parapetum  vulgus  appellat ,  quod  vt  lorica ,  ita  eminentia  illa  in  mu- 
ris,  pciflus  defendat .  Pinnse  autem  medix  funt  inter  extrema,  fummitates  inquam  tur- 
rium  &  murorum  ,  quas  Itah  ,  merh  di  muro ,  Hifpani  almenas  vocant . 

1 09  Milites  in  fylua  caftris  vicina ,  partim  ligna  ca-dunt,  partim  in  caflra  comportanc, yt 
muris  &:  munimentis  caflrorum  rehquis ,  interferant .  Quantam  autem  vim  habeat  ars  , 
cx  hoc  loco  perpende  :  nam  milites  hi,qui  jegre  magnum  tignum  portarcnt,  facile  diio 

fi  yedant ;  dum  gracihus  fuper  humeros ,  grauius  fune  ex  illo  alligatum ,  minus  grauatc 
ferunt. 

1 10  Tertius  pons  ligncus  fupcr  fluuium ,  fabrefadus  in  vfum  caflrorum . 

311  Equus  CiEfaris  priuatim  ornatus  ,  &  a  mihte  prstoriano  tentus ,  interim  dum  caftra 
perlultrat. 

1 1 2  Archifiber  murarius  ,  qui  miniflris  ixpx  funt  facienda ,  difponit. 

1 1  s  Traianus  Auguflus  fingulas  munitiones,&  cailrorum  partes,circuit&contcniplatur  j 

-..,:...  Vt 


vt &  milites  excitet  ^d  opcras  fedulo  &  alacritcr  pi-^pftancia*; ,  &  vt,  /i  quid  videat minu j 
rccSc  difpofitum ,  in  melius  conigat.  Miles  autem  genii^.exus,  Impcratorem  aliquid 
fibi  indicentem  adorat ;  non  tamen  lignum  ,  quo  crat  on'j/lus ,  rcponitj  vrbanifflme  id 
agens  ,  ne  taHtifper,  principe  prajfente,  ab  iniiindo  fibi  rnunere  vacaret . 

ti4  Foeniliainpabulumequorummtravalluminclufa,  C|u6  munitiora&tutioraab  ho- 
ftium  infidijs  forent :  iuxta  qu^T  pons  quartus  ligneus  luper  fluuiumfabrefaaus  ,  quo 
paleje  &:  foenum  commodius  per  flumen ,  &  per  ponc.-m  in  fuum  locum  reponerentur  .• 

r  1 5  Pr^etoriani  milites ,  flipatorcs  &  cuftodes  corpori.';  Traiani  Augufti ,  ipfum  circum- 
ftant ,  quorum  vnus  indiccm  eleuatum  habet ,  in  figMum  fidei ,  vt  &  alibi . 

*     Si  e  detto  che  il  dito  alzato  efegno  dt  cojfanza  . 

1 1 6  Exploratum  in  hoftium  fincs  milites  mifli ,  Dacis  duobus  vi  captis,  ad  C^farem  re- 
ucrtuntur  >  &  coiam ,  manibus  loro  poft  terga  veuin(5l:is  eofdem  ftatuunt ,  vt  ab  illis  ho- 
ftium  arcana  confiiia  perquirat ,  &  ctiam  cxtorqueat .  Caligis  autcm  laxioribus ,  &  vf- 
que  ad  talos  demiffis ,  vt  pariim  a  braccis  dWcrrcnt ,  &  calceis  integros  pedcs  tegenti- 
bus,  ij  V  tuntur . 

1 1 7  Pons  quintus ,  cxteris  vaftior ,  &  magnificentior ,  fupcr  fluuium  cafrris  proximumj 
ex  lignis  conftrudus ;  cui  fiiperftat  PnrfeClus  fortaffe  Fabrorum ,  aut  archifaber  pontis 
conftruetidi,  fuftem  vel  fudem  manibus  tenens ,  minorefque  artificesad  opus  vrgens; 
quorum  u.lij  ligna  comportant ,  alij  tigna  intra  vadum  componunt ,  ali;  malleis  xreis 
clauos  infi  gunt  ob  operis  firmitatem  „  Quis  autem  fuerit  hic  fluuius ,  certo  deprehendi 
nequit;  Kter  tameneffc  nonpotuic,  qui  ob  immenfam  eius  profundiratem  ,  vadofus 
haud  forei:,  vt  tigna  intra  cius  alueum  figerentur  .  Rurfus,airfus  eft  illi  adeo  rapidus , 
vt  nequcant  fimiles  pontesfuper  ipfum  confticui  >  diutius  permanfuri . 

:  1 8  Calc.aria  forfan ,  vbi  calx  vci  conficiebatur  >  vel  macerabatur ,  in  vfum  murorum  ca- 
ftrcn  lium  conftrucndorum ,  nifi  arenarium  mauis ,  vnde  arcna  foflitia  cxtrahebatur ,  & 
cophinis,  hoc  eft  vimineis  ciftis,  a  militibus  perferebatur ,  ad  murorum  fabricam  . 

(19  I/aftrumentum  ex  duobus  fuftibiis  confedum ,  quo  lapides  afportatu  fint  faciliores  . 
Traianus  autem  Auguftusprsefens  adeft,  per  fingulas cohortcs ,  &  contubernia  difcur- 
rens ,  vtfi  quiddeefts  imperct ,  &  milites  ad  quotidianas  operas  ,  ad  abfolucionem  ca- 
flrorum ,  ad  pugnam  imminentem  cum  hofte  fortiter  fubeundam ,  excitet  :  armaque  & 
bcllica  inftrumenta  >  annoni  copiam  vcl  inopiam  >  &  castera  huiufmodi  inquirat . 

1 2  o  Scura  &  gale^  militum  >  ex  fudibus  terras  infixis  pcndentes  >  interim  dum  munitioni- 
bus  caftrorum  conficiendis  vacabant . 

\  2 1  Equi  Cxfaris  ,  fericeis  &  aureis  ftragulis  ornaci ,  purpureis  floccis  c  limbis  penden- 
tibus  i  a  Cxfareis  famulis  per  Praetoriam  Portam  aquatiim  cducli,  fvxms  ,  quo  commo- 
dius  bibercnt  >  incerim  ablatis,  &  in  colla  reiedlis ;  vt  mox  eques  ad  profedionem  e  ca- 
ftris  fe  C^far  accingac ,  aduersiis  hoftes  acie  dimicaturus  . 

1 2  2  Porta  Prscoria  caftrorum  ,  per  quam  lcgiones  cres  pedicum,  &  alx  aliquot  equicum, 
aducrsus  ingruences  hoftes  egreffa:,proficifcuncur  . 

125  Praetoriani  milites  ad  Prxtoriam  Portam  excubantes  ,  cuftodes  &  ftipatores  Impcra- 
toris  ,  fidcm  erga  principcm  indicis  dextri  elcuatione ,  accuratamque  inprjelio  Cxfaris 
fe  folertiam  habituros  ,  nouo  facramcnto  de  more  profitentur  . 

i'24  Pons  fextus  ligneus,Porta;  Prxtona?  caftrorum  proximus,fupcrfluuium  conftruiflus, 
per  quem  equites  &  peditcs  c  caftris  egreffi  >  craijciunc ,  in  agrofque  hoftium  vicinos  fe 
I    transferunt ,  pra^Iium  confercuri . 

*t2  5  Equices  leuis  iirmaturcE  >  criftas  in  galearum  conis  gerentes  >  quarum  altera  cauda^ 
exiftit  >  vt  cenfeo  >  hippopotami ,  altera  cx  p^nnis  ftruthionis  apparct .  Caudx  namque 
hippopotami  elegantiffimx  funt ,  &  dignx  q\ix  conis  galearum  inferantur .  Qucm  mo- 
rem  hodie  Imperatores  Turcarum  feruanc,  primoribus  fucC  gcntis  >  quosprouincijs  ad- 
miniftrandis  pra.'ficiunt  >  vnam  caudam  hippopotami  donant  >  quam  capitis  ornamento 
fuper  mitram  prajfigant  >  vclut  prxfedurx  infignc  .  Quare  Aegyptij  >  fl  quos  hippopo- 
tamos  cepcrint,  caudas  cencncur  principi  referuarc,&  cranfmiccere,nec  priuaco  cuipiam 
JiccciIIarum  aliquam  cicra  Imperacoris  pcrmiffum  apud  fc  recinere .  In  anciqua  Roma- 
jtiorum  raiJitia,  infignia  tftiaiTi  Jiuiufinodi  Centuriones  vfurpabant,  caffidum  criftis  vten- 

tes. 


ccs ,  vt  nullLis  ciror  exKlcvct ,  cum centcni  milites  fequercntur  non folum  vexillum,  fcd    ■ 
ctiam  Centurioncm,  qui  /ignum  habcbac  in  galca  :  quarc  tranfuerras ,  &:  argentatas  cri- 
flas  ij  habcbant ,  vc  facilius  a  fuis  militibus  agnofccrcntur ,  vc  Vcgccius  lib.  2.  cap.  15. 
Sc  16.  atteftatur . 

126  Pcditcs  grauis  armaturiE  ,  thoracati ,  cum  galcis  &  clypeis  ^Breis ,  qui  pr^Iium  exci-   T 
piebant  ,&:  canquam  fcrreus  murus  perfcabanc;&  non  folum  mi/Tilibus ,  fcd  eciam  gla- 
dijs  cominus  dimicabant ;  hoftes  camcn  fugientcs  non  perfcquebantur,  ne  aciem  fuam, 
ordincmque  perturbarcnt ,  vt  Vegetius  hb.  2.  cap.  1 7.  ' 

127  Lcgionis  vniusfignum  aquila  ,  ab  aquilifero  geftata  :  triginta  autem  legiones  fuif- 
fe  fub  Traiani  Imperium  conftat,  ficut  &  fub  finem  Belli  Punici  20.  fub  Imperium  lulij 
Cxfaris  1 6.fuh  Vefpafiano  autem  5  5.  Traianam  vero  primam  Icgionem  c  limite  Rheni  *■ 
ab  Traiano  fuiiTe  abdudam  in  hac  expcditione  Dacica  aducrsus  Dccebalum  Regenru 
Dacorum,  Vuolfangus  Lazius  lib.  5 .Commentariorum  Rcip.  Rom.  docec  j  (ed  qux  ha- 
rura  trium  fueric,  fignatim  non  liquet. 

128  Syluamden/iflimam  ,  intra  quam  hoftcs  feabdere,  &  ex  infidijs  prodcuntcs,  noftros 
intercipcre  potcrant :  &  quia  impedimcnto  crat  cxercitui  progrcdienti,  Imperator  iubet 
vniuerfam  a  iriilitibus  fuccidi ,  vt  fit . 

1 29  Sccunda:  Icgionis  fignum  aquila intra  lauream  coronam  . 

150  Aquila  tertia;  legionis  fignum  intra  laurcam  itidcm  coronam  :  Hoc  tamen  intererat , 
quod  prior ,  nullo  erat  ornamcnto  conclufa ,  fed  frondibus  tantiim  ornata  ;  fccundam_> 
vcro  laurea  corona  cingcbat ;  terti.r ,  vltra  laureum  fcrtum  ,  coronis  qua?dam  acccdit, 
vt  fingular  in  cum  modum  fatis  diftinguerentur ,  &  legionarij  quicunquc  militcs, fuani 
aquilam  ab  alijs  diftin(5iam  agnofccrent. 

*  ^uefi<^  diJHfitiune  non/tcaua  ne  da  gli  atitori ,  ne  dal  marmo ,  douefono  Vinfegne  delle  le- 
gioni ,  e delle  Cohorti ,  con  lifoliti  ornamenti ,  e  neWantecedente numero  5  2.futto  il  clipeo  j 
con  Vimagine  deWlmperatoreJtvede  il  titolo ,  in  cui  ermofcritti  il  nome  del  Principe ,  noTL^ 
con  lettere  d'oro-y  ma.  di  colore  puniceo  . 

15 1  Duo  Regulorum  capita  ,  Traiano  Augufto  in  acic  confiftenti ,  a  militibus  qui ea fuc- 
ciderant ,  perferuntur ,  gratiam  principis  ob  ftrenue  rem  geftam ,  &  prsmium  fufcipcre 
fperantibus  . 

132  Prselium  atrox  a  Romano  militc  cum  Dacis  confertum ;  vbi  diutius  pugnatum,  ftrc- 
nuefehoftibus  tuentibus&dimicantibus;  tandem  equitatu  Cacfaris  opportune  fubfi- 
dium  fercnte ,  viftoria  parta ,  licet  fatis  cruenta ,  ingcnti  ftragc  cdita  Dacorum ,  multif- 
que  ex  cis  capriuis  .ibduCiis  .  Ciim  autcm  tres  legionesRomanorum  militum  huic  pu- 
gUc^  intcrfucrint, fingulsque  ,  pcdites  fex  millia  ccntum ,  equites  fcxccntos  vigintifex 
continucrintjconfequcns  fit,decem  &  odto  millia  &  crccentos  peditcs,&  mille  0(ftingen- 
tos  fcptuaginta  odo  cquitcs  aduersijs  Dacos  hoc  in  certamine  pugnaffe,  pra:ter  auxilia- 
res  copias,  a  focijs,  vcl  foederatis  mifTas,quarum  fortafTis,concordiximagines,  propria 
in  bcllofignafuerc.  Et  licctfinguli  Confulum,  non  amphiisquam  duas  lcgiones  ad- 
uersus  exercitus  hoftium  etiam  numerofiflimos  cduxcrint,  Impcratores  camcn  illarum 
numerum  pugnaruri  auxerunt ,  vt  multitudinc  reficcrent ,  quod  virtus,  &  difciplinje  mi- 
litaris  minor  obfcruantia  adcmerat.  Addequod  hoftes  peritiores-,potentiorefque  multo 
cuafcrant:auxerant  prietcr  folitum  copias  :  &  demum  arma ,  aftus,  &  difciplinam  Ro- 
manorum  cdodi,  alitcr,  audis  copijs  inquam ,  crant  debellandi. 

133  lupitcr  fingitur  fubfidio  Romanis  aduersiis  Dacos  in  prxlio  adfuifTe ,  vtpotcculus 
numcn  antc  congrcffum  ho/lium,facrificijs  placaffent :  &  proinde  credebatur  Romano- 
lum  partcs  foucre ,  Dacifque  aduerfari .  Quare  cxporre<aam  dextram  versiis  Romano- 
rum  acics  habet,  quafi  auxiliaturus, occuht  finiflram,  vultum  habcnsad  Dacos  vcrfum, 
fcd  iratum  &  trucem  .  Nifi  ea  virilis  imago  fimulachrum  quoddam  Solis  fit-,  &  per  hoc 
fignificctur  tcmpus  &  hora ,  quibus  vidoria  parta  fuit  i  pofl:  meridiem  inquam  ,  cumj 
Sol  a  mcridiano  vcrsiisocciduaspartcsincipiebatdeclinare  ,  &  Dacorum  oculos  fua-» 
acic  pcrflringere ,  &quafi  exca;care ,  Romanis  autem  Jumincauerfofauerc  :  &forfanj 
huius  rci  beneficio  vidoria  Jxta  fucceffit ;  nam  SoJ  ante  facicm  cripic  vifum ,  quare  oc- 
cipitium  debet  rcfpicerc ,  aducrfariorum  impetere  faciem  .  Ducoj  hac  conieauraj , 

quod 


quod  alia  /imilia  /imulachra  in  aerc  C6n/i/Tentia  » cjrcnmambiente  ferlceo  vcl  purpureo 
panno,  in  proceffu  huius  Columns  cernuntur  :  &  ciim  hic  viri,  alibi  fcnis ,  &  iuucnis 
formadefcribantLr  triplicem  Solis  ftatnm  ,  orientis,  progredientis  ,  &  occidcntis,  hie- 
roglyphicc  antiqui  /ignificarepotuerunt. 

*  Si  e  corretto  1'errore  tenendo  la  mano  chiufa  ,  aggiunteui  1'acque ,  che  ondeggiano  fotto  il 
fetto  .  Ma  ojia  Gioue  ,  o  altra  Deita,  certo  e  che  combatte  contro  Daci ,  impugnando  Vhafia^i 
\a  quale  non  e  efprejfa  in  quejlafigura  ,  mancando  ancora  Valtre  hafie  de  Soldati  in  tutta  la 
Colonna ,  per  lafragiltta  ,  e  dfiicolta  difcolpirle  nel  marmo  . 

J54  Signa  Dacis  in  bello  fuere  Labarus,  &  Draco,  fed  qui,fummitate  caude  &  pinnis  per 
corpus  fpar/is ,  magis  pifcem  aliquem,  quam  draconem  rcfcrret .  Arma  autem ,  quibus 
in  hoc  ccrtamine  v/i ,  clypci ,  gladij ,  &  arcus  fuere  ;  thorax  nullus ,  neque  galca ;  tuni- 
car  /inuofs ,  licet  fuccin>^je ,  qu:E  brachia  tegerent,  fupra  quaj  veflem  aliam  inducbant, 
Vtrinque  pendentem ,  &  ad  humeros  duobus  /ibulis  connexam  ,  &  vfquc  ad  genua  dc- 
miflam ;  non  diflfimilcm  ijs ,  quas  Monachi  fupra  tunicam  ge/lare  fblent ,  /i  caputium_> 
demas ,  quas  Itali  patientias  ,  Hifpani  fcapularia  vocant;  nifi  quod  Dacorum  aliquanto 
ijs  brcuiores  erant  &  latiorcs .  Romani  vero  milites  expeditiori  habitu,  &  armis  in  pu- 
gna  commodioribus  vtebantur  ,  quibus  &  ho/les  acrius  offcndcre ,  &  tutiiis  fe  ab  illis 
tueri  potcrant . 

15  5  Ingcnuus  (  vt  apparet)  &  pulcher  adolefcens  Dacus ,  in  hoc  pr^clio  /Irenue  pugnans 
occubuit .  Cuius  cadauer  cx  acie  raptum ,  a  fuis  in  ca/lra ,  vel  tutum  aliquem  locum , 
rogo ,  aut  fepulchro ,  iuxta  propria:  gcntis  ritum ,  rradendum ,  maximo  cum  moerorej 
dcducitur . 

^  Entrogli  alloggiamenti fi veggono piramidi  a  due ,  a  due  profondate  dentro  mura  quadrate-, 
che  e  probabile  fieno  lefepulture  de  i  Daci  morti  in  guerra  .  Traiano  afuoi  cofiitui  are  . 

1^6  Traianus  Augu/lus  ,  qui/imul  cumLucio  Prsfedo  huic  certamini  intcrfuit,  ho/li- 
bus  fuperatis,&  ad  intcrnccionem  csfis  ,  ca/tra  illorum  inuadit :  occupata ,  prxcipit  di- 
rlpi ,  &  a  Romano  milite  fuccendi . 

57  In  cditioribus  caftrorum  ho/lilium  locis ,  /igna  Dacorum  labarus  &  draco,  prcplio  in- 
terccpta,  criguntur ,  limulque  hoflium  in/igniorum  capita  ha/tis  affixa  collocantur,  quo 
&  terror  rcliquis  incutcretur ,  &  Romano  militi  vires  &  animus  accrcfccrent ,  hoc  ccu 
trophjeo  confpC(flo . 

:^S  Daci ,  qui  e  pugna  fupcrfuerant ,  fuga  /ibi  confulentes ,  in  fyluas  ,  &  loca  tuta  fc-» 
abdunt . 

59  Romanus  miIesdevi(ftorial2;tus ,  hofles  infequendos  ratus,  vlterius  progreditur , 
Tibifco  amnc  ,  mcdiam  Daciam  abluentc ,  tranato  ,  qui  nunc  vuigo  Tyffa  dicitur . 

140  Romani  militcs  fluuium  aliqucm,vadis  rcperris ,  tranaturi ,  arma  exuti  &  veftes ,  fcu- 

to  fupcrponcbant ,  quod  capite  fuJcicntcs ,  tenebant  manibus  vtrifque ,  &  ita  ad  alte- 

ram  fluminis  ripam  pcrucniebant .  Signifcri  autem  /igna  traijciebant  fuper  humeros,  vt 

monumento  pntfenti  antiquitatis  liquet. 

41  Traianus  Auguftus  e  fuggcfio ,  fignis  afliflcntibus,  pr^torianifque  militibus,  Lcgaros 
Dacorum  cxccpit ;  nihil  tamcn  ab  eo  impetrarunt,  pr^tcr  bcllum  &  c^dcm  ,  quam  ad~ 
ucrsiis  illos  iratus  moliebatur,  pilum /iniflra  oflentans,  indicem  belli  &  furoris  .  Eft 
autcm  pilum,telum  mifIiIe,fcrreo  triangulo  vnciarum  nouem ,  haftili  pedum  quinque  Sc 
fcmis  ,  quod  &  fpiculum  dicebatur  ,  quod  fi  arte  dirigitur  &  virtute ,  &  fcutatos  pedi- 
tcs,  &  loricacos  equircs  fa?pc  tranrticrberabat .  Erat  &  aliud  pilum  minus-,  fcrreo  trian- 
gulo  vnciarum  quinquc,  haftili  trium  pedum  &  femis,  quod  olim  verricuIum,&poftea 
verutum  diccbatur .  Huius  fecundi  generis,fcilicet  pilum  minus ,  feuverutum,exiftimo 
fui/fc  j  quod  princeps  manu  geftabat  . 

42  Daci  llipcr  nudum  cquorum  dorfum  equitabant ,  nullis  ftragulis  aut  phaleris  equos 
ornantes ,  folo  fr^no  contcnti . 

4  5  Daci ,  incolx  oppidi  vel  vrbis  finitimx ,  ad  C^firem  vcniunt  petend.-e  pacis  caufa^  , 
quorum  antc/ignanus  corona  erat  laurea  in/ignitus ,  vt  fe  pacificos  ade/Tc  profitercntur, 
&  proindcimmunes  a  quibufqucmilitum  iniurijs  futuros.  Ciim  autem  iuftas  pacis  con- 
ditiones  abnuerenr ,  nequc  vrbem  arbitrio  Cxfaris  cxponerent>  re  ijjfeda.  difcedunt . 

c  Cuius 


Cuii'.s  rei  li^nnm,  dextra  Cxfarh  deprcfTa,  &  minanti  firailis ,  finiftra  eciam  capulo  cnfis 

adhibica-'. 

144  Daci  oppidani  in  cxcrcmam  defperacioncm  lapfi  ,  armenca  &  pecora  omnla  intcrfi-. 
ciunt ,  nc  viuencia,in  poceftarem  &  vcilitacem  hoftium  venirenr ;  cundtique  fado  agmi* 
nejrabiepotius  quam  racione  dud;i,cum  Romanis  confli^unc,&  icamiferandisfacisoc-  *•- 
cumbunc^^loriose  camen  pro  parria,Iaribus,vxof ibus,&:  Jiberis,facultacibufq;pugnantc« 

145  Oppidum  direpcum  a  milice  &  incenfum ,  foeminis  camen  &  pueris  clementiaprinci-. 
pisparcitum,  militibuseosianliamin  capciuicacehiabducereparancibus  .  Vbi  &  Daca- 
rum  foeminarum  habitum  ,  capitis  ornamcntum  ,  pneroram  veflimentaj  antiquitatis^.t 
ftudiofus  facile  colligere  poceft ,  ^^-i^-^n  - >:V  ~  '}  ,>r..r,oi 

346  Dacorum  equicacus  ab  cxercicu  Traiani  incerceptus  ,  fuga  falucem  quv-erences,  Tibiw, 
fcum  flumen  ,  nimis  ea  parceprofundum,  traijciunc,  vbi  inulci  fubmcrfi  &  fuffocati * 
parcim  ad  alceram  fluminis  ripam  incoiumes  enacarunc .  Draconarij  aucem  fuperflitcs  >• 
duo  f!<^na  draconum  afferuaueranc ,  qua^  reliqui.tr  exercicus  per  afpera  &  montuolkj: 
lOca  fequerentur.  ■  ^    .    < 

J47  Equites Sarmatici  in  fubfidium  Deccbali  Regis  Dacorum  vcnerunt,  quorum  corpo- 
ra  &  equos  lorica  hamata  tcgebat ,  galeis  in  conum,  feu"cufpidcm  quandam  definenti-- 
bus .   Eft  autem  Sarmatia  Europ;r  regio,  lare  paccns  ad  Ardon  ,  qUvC  compleditur  pro- 
uincias  hodie  didlas ,  Poloniam ,  PruflTam ,  Rufl^am ,  Liuoniam  ,  Lituaniam  ,  &  Mofco-  t 
uia:  eciam  portionem  aliquam  ,  qua:  nunc  Regi  Polonia:  maxima  ex  parte  fubfunt . 

*     Equitcs  cacaphracli  Norj  e  quejla  la  Sarmatia  Orief.tale ,  md  la  Settentrionale ,  comprende. 
la  Polonia ,  /<-?  PrnJJia  ,  R uffia  ,  Liimiia  ,  Utuania  ,  e  qu.uche parte  della  Mofcouia . 

148  Dccebalus  Rcx  Dacorum ,  reliquijs  exercitus  colleclis,  rccencibufque  copijs  audusj 
&  Sarmacico  equicacu  adiundo ,  vrbem  municarn  ,  quam  Romanus  miles  occupaueraty 
obfidione  cinxic?  in  poceftacem  fuam  icerum  venire  polfe  fperans  j  ciim  pr^efertim  co-  ;: 
pia  cffcc  annonx  deflicuta  .  Ad  muros  fepe  pugnacum  .  Daci  fagiccis  Romanos  faucia- 
banc ;  Romani  Dacos  faxis  &  millilibus  plerolque  incerimebant :  &  ica  obfidio  pcr  ali- 
quod  ccmpus  procraila  fuic,  Romanis  milicibus  aericer  fe  tuentibus . 

149  Ne  milices  aliquando  in  cumulcu  prslij  a  fuis  concubernalibus  aberrarent ,  diuerfis 
cohorcibus ,  diuerfa  in  fcutisfigna  pingebanc,  qux  ipfi  digmaca  nominabanc,  auchorc 
Vcgecio ,  vc  hic  eft  videre ,  fulnima  ,lunas,  flores ,  ftellas,  cacenulas,  in  fcutis  depictas. 

350  ArieccDacivrbis  obleffa:muros  concuciuncjincerim  fagitarij.ineos  qui  vrbem  tuc- 
bantur  fagitcas  incorquenc ,  ne  propius  audcanc  ad  muros  accedere .  Aries  aucem  ma- 
china  fuic,  qualis  hoc  loco  depingicur,  ex  crabc  &  capiceariecino^ereo  confeda,  cuius 
idus  muros  obruebac ,  more  ariccum  incerfefepugnancium ,  rccrocedens  .  Nec  efl  vUa 
tam  valida  turris  ,  aut  murorum  ambitus  adeo  latus,  vt&  ii  priores  icius  fortitcr  fufli-  , 
nuerit,  afliduos  vincat.  Hanc  machinam  Poeni,Gadicanam  Hifpanicx  Infulx  vrbemcx- 
pugnances,  Romanos  primo  docucrccuius  reimeminic  Vicruuius  lib.  Archicedlurs  10. 
cap.  19.  in  hunc  modum  .  Carthagmienfes  ad  Gades pugnando  cafirapofuere  ;  cum  autcm 
cajlellum  ante  cceptjjent-,  id  demoiiri  funt  conati .  Pojlquam  non  habuerunt  ad  demolittoner» 
ferramenta  ^Jtmpferunt  tignum ,  idque manihus fuftmentes.^capiteque  eiusfummum  murunt 
continenter  pulsantes^fummos  lapidum  ordines  det/ciebant-,  ^  ita  gradatim  ex  ordine  totam 
communionem  d',(fpauerunt .  Pofea  quidamfiher  "tyrius ,  nomine  PephafmenoSt  hac  ratio- 
7!?  &-  inuentione  mduclus ,  maloftatuto ,  ex  eo  alterum-tranfuerfurf:-,  vti  trutinamfufpefidiff 
<ii'' in  reducendo  (^  impellendo  •,  'uehementibus plagis  deiecit  Gaditanorum  muros  .  Arietis 
figura  cciam  extat  Rom.:e  in  Arcu  L.  Septimi;  Scueri  in  radicibus  Capitolij .  Plinius 
iib.  7.  cap.  5<5.  inucncionem  ariecis  in  muralibus  machinis  Epco  ad  Trciam  tribuit^ 
Eius  machina;  vim  pulchre  defcripfit  Virgilius  lib.  Aeneid.  2. cum  ait , 

Labat  ariete  crebra 
lanua ,  &  emoti procumbunt  cardine  pofles . 
Eiufdem  etiam  machina;  meminerunc  lofephus  lib.  5.  dc  Bello  ludaico , Ca?far  de  Bel- 
loGallico,  Cicerolib.  Officiorumprimo.  Liuius  lib.  i.  Vegetiuslib. 4.  cap.  »4.  Am- 
rrianus  Marcellinus  hb.  25.  &  Robercus  Valcurius  lib.  10. 

*     La  tefta  delP  aricte  era  di  bronzo  wcaftrato  ml  traue  di  legno , 

151  Traia- 


^U  Traianus  Auguflus  obre/lisopportiineadfiiit,  annonamque  fecit  inferri  fameiatn-, 
Jam  laborantibus  j  nauigia  frumento  onuita ,  quod  faccis  erat  ilJigatum  ,  pcrflumen, 
'    vt  creditur ,  I/lrum  tranfmittcns  . 
^     Vedtficio  tondo  rapprefenta  laforma  d'vn' Anfiteatrofcorgeadouifi ifuoi gradifii  dafedere. 

*  Fanalt ,  o'  torchi  di  eerafopra  IHnfegne ,  ejfendo  di  notte  . 

1 5  2  Traianus  Auguftus  pcr  Iftrum  Liburnicis  vcdus ,  noiflu  vrbem  obfeflTam  ingreditur , 
obuiam  fibi  faiflis  primoribus  ducibus,  militibus ,  &  imaginarjjs,cum  ccrcis  accenfis  fu- 
per  figna  impofitis,  qus  lauro  erantornata ,  quod  virtute  &  conftantia ,  aduersiis  quof- 
ciinque  hoftium  impetus  ,  vrbem  commendatam  validiflime  effent  tutati .  Qnps  Ixms 
Cisfar  fufcipicns  ,  commendauit ,  bonoque  animo  cflc  iuffir :  fubfidio  militum,  &  com- 
mcatu  copiofoillis  rclido  .  Quibus  poft  aliquot  dics  dimiflis  ,  iterum  naues  nocflu  con- 
fcendcre  parat ,  vt  nouas  Dacorum  copias  &  Sarmatarum ,  quje  fc  cxercitui  Deccbali 
coniungere  volebant,  adortus,  ante  opprimeret,  quam  vtriufque  cxercitus  vircs  effcnc 
collediae .  Serta  autem  naut^e  &  rcmiges  faciunt ,  vt  fe  \xtos  coronent . 

:  5  3  Antiqux  Biremis  forma ,  a  remigibus  adx,  qui  partim  ex  Uomana  iuuentutc  fponta- 
nei ,  partim  ex  captiuis  Dacis  coarti ,  ad  id  munium  obeundum  erant  adiedi .  Biremis 
autem  eo  dida ,  quod  duorum  remorum  ordinibus  agcretnr . 

:54  Arcusjleu  Porta  in  honorcm  Traiani  Augufti  conftruda,  vel  faltem  ornata ,  ad  flu- 
minis  ripam,  eo  loco ,  quo  vel  nauibus  defcendit,  vel  confcendere  parabat .  Supra  Ar- 
cum  vcro  Mars  galeatus  confpicitur ,  bigam  equorum  agitans  ,  in  principis  adulatio- 
nem  fimulachrum  fadum  ,  vt  illius  virtutcm  in  bello ,  parem  vcl  communem  cum  Dijs 
fore  infinuarent :  vel  certe,  quod  illius  Dei  numine  &  ope ,  vidoriam  fuerit  afTecutus  > 
ita  enim  commentitios  illos  Dcos  mortales  iuuarc ,  vana  gentilitas  credidic . 

•  Non  vt  e  nella  bigafigura  alcuna . 

: 5  5  Equi ,  &  commeatus, alcndo  exercitui  neceflarius  ,  longis  fcaphis  per  Iftrum  ve<fta_.i 
clypei ,  thoraces  ,  armamcnta  omnis  generis ,  &  impedimenta  bellica .  Nauarchus  au- ,' 
tcm  puppi  infidens ,  clauo  nauim  gubernat . 

:  5  6  Biremcs  aliae  roftris  aereis ,  a  remigibus  aAx  ,  clauo  eas  naucleris  dirigentibus ,  qua: 
partim  cum  noftris  Liburnicis  conueniunt,  partim  diflident . 

;  5  7  Traianus  celcri  nauigatione  vfus ,  vrbcm  ad  ripam  Iftri  fluminis  a  Romanis  militibus 
occupatam ,  nouo  praefidio  munit ,  arma  &  annonam  inferri  facit ;  ne  aut  inopia  mili- 
tum  ,  vel  armorum ,  aut  rei  frumentaria: ,  vrbs  in  hoftium  poteftatem  vcnirct . 

[58  Traianus  Auguftus  copias  ex  hac  vrbe  in  agros  hoftiles  cducit,  equitatum  &  pcdita- 
tum  in  acies  &  turmas  diftribuit :  finc  fignis  tamen  procedit ;  aut  quod  repcntinus  ho- 
ftcs  opprimcre  ,  tacitufque  progredi  vcllct;  aut  quod  integram  legioncm  haud  nactus, 
legionis  fignum ,  quod alia  fcqucbantur ,  ante  ferre  dedeceat,  Icgionarijs  pr.tfidio  vr- 
bibus  relidis ,  &  rcliquis  munitis  oppidis ,  qucE  expugnaret,  &  a  Lucio  Pnrfedo  abdu- 
dlis ,  qui  aliunde  Dacos  oppugnabat .  Ex  auxilianbus  &  foedcratis  focijs  fuas  copias 
Traianus  inftaurat . 

f     Nel  roflro  dellaprima  naue-,  "vienefcolpito  Palemone ,  ouero  Portunno  col  temone  ,  efopra 

laftta  coda  'vn'Amore ;  d^  ^ppf^Jfo  vn'altro  mo/iro ,  &  vn  Tritone  :  quejli  Dei  marinifi fi~ 

gurauano  nelle  naiu ,  per  renderli  fauoreuoli  alla  nauigatione ,  e  da  effi  nominauanfi le  naui 

ftejfe-,  come  defcriue  Luciano  di  quellagran  naue  d' Egitto  chiamata  Ifide-i  hauendo  neWvna, 

e  1'altra  parte  della  prora  lafua  imagine . 

: 5 9  Germani  foedcrati  &:  vedigales  Populo  Romano ,  vel  alij  populi  in  amicitiam  Traia- 
ni  Augufti  fufcepti,  communc  aduersus  Dacos  bellum  fufcipiunt,  C«faremque  in  ea_> 
profedionc  comitantur ,  prKlio  interfunt ,  nudi  tamcn  &  incrmes ,  praeter  clauas ,  qui- 
bus  duriffimis  idibus  aduerfarios  feriebant . 

■  ^t^ffti  ignudi  con  la  clauafno  contrapofti  da  Romani  agli  altrifimili ,  che  combattono  in 
fiucre  de  Daci ,  vedendofi  nelVvno ,  e  l'altro  Ef[ercito . 

60  Traianus  cques  exercitum  prarit ,  certiorque  per  exploratoresfaftus  dehoftium  fta- 
tione,  noclu  itinere  arrepto ,  fummaque  celcritatc  vfus,  ante  lucis  ortum ,  fomno  cor- 
reptos ,  &  nihil  talc  metuentes ,  incautos  opprimit .  Ambulare  enim  celeriter  &  aequa- 
litcr  docebautur  milites  Romani  j  ita vt  militari gradu ,  vigimimilliapaffuum,  horis 

c     2  qum- 


quinqiic  dunmac  x{{mis  conRccr^nt ;  plcno  autem  gracJu  ,  qui  cicatior  erat  5  totid^rtu 
horis ,  viginti  qLiatttior  niillia  peregifTe  author  eft  Ve^etius  lib.  i.  cap.  9. 

*     Solleuando  il  dito  dannoffgm  di  cojlaftza-,  e  di  vittoria  . 

5^1  Sarmatici  equites,  fagittarij ,  Romani  exercitus  virtutem  formidantes,  repentino  ter- 
rorc  >  ^  incurfu  pauefac^i,  aufugiunt,  paucis  ilJorum  pugnantibus ,  pluribus  cadenti- 
bus  .  Superafll-  autem  fimul  cum  Dacis  eam  gentem  Traianum,  argumento  eft,&  qu64 
SarmaticHS  didus ,  dc  Sarmatis  &  Dacis  pariter  triumphum  cgerit,  &:  in  numifmatibui 
antiquis,  huius  rci  monumentum  extat.  Fuerunt  autem  hi  Sarmats,  non  cx  Sarmatia_> 
Afiatica ,  qux  Jongiiis  aberat,  [cd  Europoea,  qux  crat  finitima  ,  compJedente  (  vt  dixi) 
prouincias  hodie  diftas  PoJoniam ,  Pruffiam ,  Rufliam ,  Liuoniam ,  Lituaniam,  &  noiij 
exiguam  portionem  Mofcouia? . 

l6z  Simulachrum ,  vt  exiftimo ,  AuroriE vel  Dianoe , quod  vel  nodu,  vcl  certe  fub  matu- 
tinum  crepufcuJum ,  hic  fuerit  cum  hofte  conflidus  .  Nifi  Deam  aJiquam  credideric 
vana  gentilitas  in  eofibi  prxjio  propitiam  adfuifie  ,  vel  Templum  aliquodfucrit ,  Des 
hinufmodi  confccrarura  ,  iuxta  quod  prselium  commiflum  . 

j  65  Tertius  hic  fuit  cum  hofte  congrcfius ,  in  quo  multi  pcdites  Daci ,  equites  SarmatcC 
cccidcrunt  i  quorum  occafu  j  vidoria  parta  .  Clauis  Daci  in  hoc  certaminc  pu- 


gnarunt . 


j  64  Currus  hoftium ,  annona,  fignis ,  vafis ,  clypeis ,  &  gladijs  onufti ,  in  poteftatem  mi- 
litis  Romani  vencrunt .  Rotcc  autem  currus  vnius  ,  miJes  ahquis  Romanus  captiuus  > 
velut  alter  Ixion  aJJigatus  ,  mujtifque  cruciatibus  a  barbaris  peremptus  confpicitur: 
qui  ob  faruitiam  &  immanitatem  ,  quam  in  captiuos  exercebant ,  poenas  merito  ,  ingen- 
ti  clade  fufccpta  ,  Juerunt . 

jdj  Spe(ilaculum  miferatione  dignum  ,  parentes  fenio  confedi ,  infantes  filios  ,  vt  dulcc 
onus,fupcr  humcros  gcftant .  Matres  itidcm  cara  pignora  complcxaj ,  imminentcs  Ro- 
jnanos  milites  fugiunt ,  &  in  fyluas,  faltus,  locaque  munitiora  fe  recipiunt ,  proprise  fa- 
luti  confulcntes . 

Dacarum  foeminarum  habitus,  tunica  fuit  manicata,  finuofa,  fucciniSa  ,  &  vfque  ad  ta- 
los  demiffa,  iupcr  quam  Jacernas  inducbant,  Romanorum  togis  parum  abfimiles.  Vc- 
lamen  autem  capitis ,  lineum  tegmen  fuit ,  vitta  alligatum ,  &  versiis  humeros  vel  dor- 
fum  pendens .  Ornamentum  profeclo  quod  ^ratiam ,  venuftatem ,  maieftatemque  pa- 
riter  referebat . 

166  Daci  aliquot  Traiano  Augufto  fededentes,  falutem  &  clemcntiam  ab  ipfb  confe- 
quuntur,  licct  iJJis  videatur  exprobare  ingratitudinem,inconftantiam,&dubiam  fidem. 

167  Nouorum  caftrorum  munitio  ;  pars  caJccm  intra  cophinos ,  feu  vimineas  ciftas  ve- 
hunt ;  pars  fcaJpro  ferreo  &:  maJIco  lapidcs  dcdoktos  fabris  murarijs  miniftrant ,  vt  fuo 
quemque  loco  rcponant . 

1 68  Daci  captiui  c  pugna  abdudi,  manibus  poft  terga  loro  reuin^ftis,  fauci;  fub  figna ,  fe- 
curitatis  ergo ,  a  militibus  perfcruntur  . 

j  69  Milites  Romani  non  pauci ,  a  Dacis  in  pugna ,  quje  fatis  crucnta  fuit ,  fauciati,  ad  lo- 
cum  vbi  figna  confiftebant ,  vt  tutiorem  reducuntur ,  quo  iJJorum  vulnera  a  chirurgis 
cxercitus  curarcntur ,  vt  fit ,  Et  ciim  vulneribus  ligamenta  deelfent ,  Cccfar  fingulari 


D" 


pietatc  vfus ,  proprix  vefti  non  pepcrcit ,  quam  in  lacinias  confcilTam,  fauciatis  partitus 
cft ,  qua  illorum  vuJncra  obligarentur ,  cxfifque  in  prslio  aras  ftatuic ,  quibus  quotan- 
nis  parentari  iuffit ,  tefte  Dione . 

J70  CarrobaJifta; ,  beJIicce  machinvE ,  tcla  longius  iacentes ,  a  duobus  mulis  tradlx ,  antx-« 
quis  raaxime  in  vfu  fuere ,  qutC  per  fingulas  centurias ,  finguL-e  haberi  confueuerunt  i 
quibus  muli  ad  trahendum  ,  &  finguJa  contubernia  ad  armandum  vcj  dirigcndum  ,  hoc 
eft  vndecim  horaines  deputabantur .  Quanto  vero  maiores  cxiftebant ,  tanto  longiiis  & 
fortiiis  tela  iaculabantur  .  Non  foliim  autem  hx  machins  caftra  defendebant ,  veriirru 
ctiam  in  campo  poft  aciem  grauis  armaturie  ponebantur .  Ad  quarum  impetum  ,  nec 
equites  loricati ,  nec  pedJtes  fcutati  obfiftcre  poterant .  In  vna  autem  legione  quinqua*» 
ginta  quinque  carrobaJiftge  cfte  foJcbant ,  authore  Vcgetio  lib.  2 .  cap.  2  5 . 

571  Dacus  Romano  militife  dedens ,  dextram  dextra  apprehendit 3  in  fidei fignum . 

"l^^PfO- 


172  Profligatio  Dacorum  cxcrdtiis,in/ignirque  vi^Jtoria  parta,paucis  hoAium  e  certainine 

fupcrftitibus . 
^lS  Traianus  Auguftus  pro  fuggcfto  fuorum  militum  virtutem  Jaudat,  iilorumquo 

ftrcnue  nauatam  opcram  commendat  5  gratiafque  agit,  quodillorum  opera  infiguem 

fuerit  vidoriam  confecutus :  congiarium  illis  proinde  pollicetur . 
1 74  Primorcs  Daci  in  bello  capti ,  intra  caftrum  munitum ,  fub  fida  miJitum  cuftodia ,  iiu 

triumplium  Romam  perduccndi ,  aflTeruantur  .  FideJis  autem  cuftodia?  fignum ,  index 

miJitis  pr^etoriani  eredtus  . 
J 7 5  MiJes  quidam  in  commiJitonis  ampJexus  &  ofcuJa  ruit ,  vel  quod  mortuum  in  acio 

credidcrit,  fupcrftitemquc  iRfperato  nunc  vidcat,  vcl  quod  ex  captiuitatc  hoftiJi ,  poft- 

liminio  fucrit  reuerfus  ,  vel  certe  quod  fucrit  aliquo  infigni  prjemio  ob  res  bcne  in  con- 

flidu  geilias  ,  aut  dignitatc  a  Cxfare  donatus  . 

176  Miles  facco  onuftus ,  intra  qucm  congiarium  a  principc  fufcepit,  frumentum  fcilicct, 
pccuniam  ,  &  alia  huiufmodi ,  Csefaris  libcralitatc . 

177  Traianus  Auguftus  in  fuggcfto  fedens,  loco  cditiori  congiarium  militibus  viritim  di- 
ftribuit ,  fingulis  ob  bcncficium  fufccptum  &  munificentiam ,  C^efaris  manus  ofculanti- 
bus  .  Qnamuis  magnum  honorem  Cxfarcs  impcndcrcnt,  ii  quempiam  ad  manus  ofcu- 
lationcm  admitterent . 

X78  Foeminx  Dacicx,  manes  fuorum  mariforum ,  &  natorum ,  qui  in  prxlijs  aduersus 
Romanos  occubuerant ,  vindiwla  placarc  volcntes ,  captiuos  militcs  Romanos ,  ctiamj 
viucntes ,  facibus  l^Tui/fime  cxurunt ,  manibus  loro  poft  tcrga  reuindis ,  quos ,  facile  k 
I      principc  (ua:  gentis ,  vt  in  cos  conccptam  rabicm  cxerccrcnt ,  impctrarunt . 

1 79   Germani ,  aut  Pannonij ,  vcl  ccrte  gcns  aliqua  finitima ,  Populoque  Romano  foede- 

trata ,  vel  denuo  in  amicitiam  &  gratiam  reccpta ,  commcatum  exercitui  Traiani ,  quem 
fupplices  reuerentur ,  poUiciti ,  onuftas  frumento  naues  pcr  Iftrum  ducunt ,  a  quibus 
milites  acccptum,  in  caftra  comportant . 

Ij8o  Casfar  Traianus ,  rc  frumentaria  probe  curata ,  exercitum  itcrum  educit  cx  caftris , 
pugnam  cum  hoftc  dcnuo  initurus ,  qui  pra^teritis  iadturis  haud  fra(ftus ,  cornua  fuper- 
bus  &  infolens  crigebat . 

1 8 1  Inter  figna  aquiLe  &  concordii' ,  arictis  fimulachrum  prsecedens  a  fignifero  geftatur, 
rari/f  me  in  exercitu  Romano  geftari  folitum .  Indiifturi  cnim  Romani  cuipiam  bellum, 

\  arictem  pcr  foecialem  prxmittebant ,  qucm  in  hoftium  ^wts  immitteret ;  vcl  honeftam 
'  ita  caufam  fuam  oftenfuri,  quod  nonnifi  prouocati  &  laceffiti  beljum  gercre  cogercntur, 
&  vltionis  procurationcm  non  a  fc  ,  vtpotc  qui  cx  manfucto  &  innocuo  effent  genero 
procrcati,  proficifci,  fcdab  hoftium  improbitateatqueiniuftitia,  iadicarcteftatumque 
faccre  vellcnt >  vcl ,  quod  alij  malunt,  vt hoftilcm  agrum,  fua;  iam  pricda:  cxpofitum-», 
indicarcnt:  quod  &  Pierius  Iib.Hicroglyphicorum  10.  teftatur .  Vtraquc  autem  ratio- 
ncTraianus,  &  quod  prouocatus  bellum  gerebat,  &  ira  pcrcitus  hoftilcm  agrum  Ro- 
iiianis  mihtibus  \x\  prxdam  cxpofucrat,  appofitiilime  fecit  arictis  fignum  in  acie  pr^efer- 
ri ;  eo  hicroglyphico  fuum  aducrsus  hoftes  animum  teftatus . 

182  Pons  ligneus,  magnis  cymbis  fuffultus,  mihti  perlftrum,  vel  Tibifcum  amnem 
traijcicndo. 

183  Commeatus ,  pila,  fcuta,  galcx,  &  armamenta  alia ,  cum  reliquis  impedimentis  bcJ- 
Jicis ,  curribus  vcda ,  &  ab  equis  &  bobus  ada ,  cxercitum  proficifcentcm  fcquuntur . 

1 84  Caftra  ab  hoftibus  fuperatis,  &  in  fugam  verfis,  defcrta ,  Traianus  occupat,  cum  ma- 
chinis  aliquot,  quas  Daci  parauerant :  mihtumque  inibi  pn-efidio  rclido ,  quod  locus 
cffct  natura  munitus ,  ne  ab  hofte  defertionis  poenitcnte  itcrum  occuparctur »  vltcriiis 
progrcdiendum  ratus,  cum  cxercitu  proficifcitur . 

185  Depugna  dcnuocum  hoftibus  confcrcnda,  &  caftris  probe  muniendis  ,  Traianus 
Auguftus  cum  primoribus  cxercitus  ducibus  dcliberat .  Quade  rc  miJites,  prxfcntibus 
fignis ,  in  concionc  adloquitur  . 

j86  Traianus  Auguftus  Legatos  Dacorum  in  colloquium  admittit;  fcd  inducijs  quas  va- 
fre  poftulabant  non  impctratis,  qui  tcmpus  potiiis  redimcre  &  intcrcipere  Cxfari  cura- 
bant  5  vacui  abfccdutii .  Intcrim  militcs  non  ociofi  3  alij  ligna  cacdunt ,  diuidunt ,  &  ca- 

ftris 


ftris  denuo  municndis  pcrdiicunt  j  alij  calccm  j  arenam  5  lapides , fabris  murarijs  mi- 
niftrant . 
*     Tramno  a  cauallo precede  auanti  l'Bjfercito  ;  eglt  Efplofatori  tornam ,  e  danm  conto  dell»'^  "^ 
ftato  de  nemici , 

187  Traianus  cuni  Dacis  dcnuo  congreniirus  ,  Deos  facriiicio  priiis  placandos  cenfet : 
non  enim  liccbat  religiofo  cniquam  principi  cum  hofte  congredi ,  nifi  antea  facrificio   ♦ 
eos  delinilfct .  Sacrificat  autem  Traianus  velato  capite,  vt  mos  efl:  Sacerdotibusjvinum, 
vel  fanguincm  madata:  vidima:,patcra  fupcr  aram  igne  flammantem  infundens.  Aftant 
figna,  Sacerdotes,  &  Tibicincs  lauro  coronati ,  Camillus  ingenuus  adolefcens  minifter    ' 
facrorum,vt  diffu/iiis  antea  fuo  loco  cxpofuimus  .  Libaffe  autem  Ifraeliticum  populum 
pra:cipicnte  Domino  in  veteri  \qs,c  vinum  in  ^a.cn^c'i]s ,  fanguinemque  fuper  aram  effu- 
dilfc ,  multa  facrorum  librorum  tcftimonia  produnt .    Ex  i-Icbrxis  Gr^ci  eum  ritunij 
nnifuarunt ,  cx  Graxis  Romani ,  Idoiis  fcu  commcntitijs  Deis  fuis  facrificantes.  Vnum    : 
hoc  adnotaffc  non  alicnum  ab  hoc  loco  erit,  Romulum  latfte ,  non  vino  libaffe :  indicio- 
cjue  fuiffe  facra  ab  eo  inftituta  ,  in  quibusnon  vinum,  fcd  lacadhibcbatur .    Numae    ' 
Regis  pofthumia  lex  erat,  vino  rogum  ne  infpcrgito  .  Quod  fanxifleillum  propter  ino- 
piam  rei,  nemo  dubitat .   Profaniim  autem  &  impium  habcbatur ,  inter  facrificandum  , 
vinum  offerrc  imputats  vitis,  fulminc  tad^,  quamquc  iuxta  homo  laqueo  pcpcndiffet» 
aut  vulneratis  pedibus  calcatcT ,  &  quod  circuncifis  vinaceis  profluxiffet,  aut  fupcrne    : 
deciduo  immundiore  lapfu  aliqiio  polluta  fuiffet .  Item  Gr;:eca,  quoniam  aquam  habe- 
rent ,  vt  refert  Plinius  lib.  i^vcap.  1 2.  &  19. 

188  Sueouctaurilia,  facrificium  in  iuftratione  exercituspugnaimminentefieri  folitum  , 
ex  tauro ,  veruecc ,  &  verre .  Adf unt  Pop.T  fuccincli  vi^imas  confeduri:Vidlimarij,qui    ■ 
illas  deferunt.  Veruex  autem&  vcrrcs  laureatis  dorfualibus  ornati,ficut  taurus  fericeo. 

-*  Sagvifica  ilporco  ,  la  pecora  ,  il  toro ,  d  qual fagrificio Ji e  detto da prmciplo  Suouetaurilia  > 
falitoftrfi  nella  luflratmie -,0  rafcgna  deW Fjfercito  iimminendo  finimico  . 

,189  Saccrdotes  reliqui  lauro  coronati  >  rituque ,  vt  diximus,  fuccimfli  Gabino  >  faciificio 
interfunt .  : 

190  Csfar  c  fuggeflo  milites  adhortatur  >  vt  fortiter  fe  &  ftrenuc  aduersus  hoftes  in  prse- 
lio  iamiam  conferendo,  gerant ;  neque  patiantur,  tot  viAorias  dc  Dacis  partas  >  vno  fo-    . 
lo  certamine  pcrire :  roborc  &  difciplina  railitari  ipfos  pr^eftare ,  fuamque  fortunam  fu- 
periorem  cflTc  :  promde  facilem  vidoriam  futuram ,  qushonorem  &  opes  concilicc . 

191  Sylnam  denfam ,  ne  hoftes ,  incra  ipfam  dclitefcentcs ,  infidias  iter  agenti  exercitui 
parare  poflent ,  &  vt  miles  viam  haberet  commodiorem  ,  Traianus  cunftam  fuccidi  iu- 
bet .  Vbi  duorum  cxploratorum  capita,  qui  comprehenfi  fuerant,  longis  haftis  alfixa, 
ad  aliorum  proditorum  tcrrorem ,  publico  &  edkoloco  fpedianda  conftituuntur . 

^192  Traianus  eques  Tibifcum  amnem ,  vt  conic(Sura  eft  ,  pcr  pontem  ligneum  magnis  ti- 
gnis  fufi-ultum  ,  &  intra  vada  firmatis,  traijcit,  fimulque  exercitus  cuniftus  .  Quem  con- 
rinuo  a  militibus  fuccendi  iubet,  ne  hoftcs  per  cum  tranfitum  haberent .  Dubium  au- 
tem,an  ipfe  Traianus  pontem  fecerit,  vel  ab  hoftibus  iam  fadum  repcrerit .  Vtcumque 
id  fucrit ,  facultatcm  illius  Dacis  adcmit  ,  poflquam  fuum  ipfe  exercitum  ad  alteram 
fluminis  ripam  incolumen  traduxiflTct. 

193  Daci  non  audcntcs  Traianum  pontc  prohiberc ,  ad  montana  ,  draconum  propria  fi- 
gna  fcquentes  ,  confugiunt .  Romani  autem  milites  interim  >  illorum  in  ftatione  vel  ca- 
flris  munitioncs  exurunt. 

194  Traianus  Auguftus  loco  natura  fatismunito  caftrum  conftruit ,  ligna  militibus  qui- 
bufdam  ca:dentibus ,  &  e  fylua  proxima  comportantibus ,  quibufdam  lapides ,  alijsin-» 
cophinis  arenam  &  calcem  fabris  murarijs  miniftrantibus ,  fumma  in  eo  opere  diligen- 
tia  &  celcritate  vfus  .  Caufi  autem  >  nc  hoftes  a  tergo  irruptionem  aliquam  facere  ten- 
rarent,  commcatumue  in  caftra  comportandum  intercipere. 

195  Dacorum  Regulus  aliquis  Traianum  fupplcx  adorat,  implorat  clcmentiam  ipfl  fc; 
dcdens  ,  prsfentibus  PrarfeCfis  &  Tribunis  :  figna  aftant ,  prstorianique  Ciefaris  milices 
circumftanc .  A  Tribuno  veio  Regulus  honoris  gratia  deducitur . 

J96  \'afaligueacirculisambici)tibus5  quas  cuppas  vocamus  >  vimun  cominentia >  cora- 

mcatus, 


jnearus ,  &  arnia,plaiiftris  fiue  carris  impo/Tta ,  $c  a  mulis  &:  bobus  aela ,  in  caftra  pcrrc^ 

runtur  5  vfui  opportuno  tempore  exercitiii  furura .  Vbi  cariorum  forma,  5c  iuoonaii , 

quibus  boues  ad  carra  vinciuntur ,  con/ideranda . 
197  Pr^toriani  milites ,  &  Romani  e.xercitus  figna,  Traianum  Auguftum  in  acic  progrc- 

dicntem  comitantur. 
*     GTi  Edifici  dguifa  di  tempij  ,  ciafcuno  con  due  ciprefjt  pojfono  raprefentare  fepolture  de  Sol. 

/iitti  Romani , 
J98  Equitum  ala  Gcrmanorum ,  auc  gencis  alicuius  foederat^ ,  fubfidio  Traiano  Augufto 

vcnientium ,  &  in  lioc  pr^lio  aduersiis  Dacos  dimicantium  i  qui  nec  fr^no ,  nec  llragu- 

lis  vlUs  in  cquitando  vtebantur,barbaricum  &  u£tm-x  plenum  morem  in  ea  re fcqucntes: 

vtpote  qui  facile  cqnis  excuti ,  &  ipfos  vix  continere,aut  regcre  fine  fr.Kno  poflent. 
J99  Peditatus  Romanorum  ,&  auxiliatorum  equitatus,copias  Dacorum  pugnantcs,  de- 

lcnt ,  paucis  qui  fc  ccrtamini  fubduxerant ,  &  ad  tutiora  loca  confugerant  cum  lignis 

aliquot  draconum  ,  feruatis . 

200  Traianus  vlterius  cum  exercitu  progreflTus ,  noua  caftra  metatur,  ligna,  lapides,  arc- 
nam ,  calcem ,  militibus  fedulo  fabris  murarijs  miniilrantibus  - 

201  Legati  Dacorura  fupplices  ad  Cjefarcm  v?niunt ,  pacis  conditiones  poftulaturi ,  in' 
dulgcntcr  ab  ipfo  fufcepti :  re  tamen  infe(5latlifcedunt. 

202  Muli  catenis  dereis  iugati  carro,  bellicam  machinam  vchunt. 

.  205  Triarij,  hoc  cft,  robufti/fimi  milites ,  mtra  lignorum  ftrues  tandiu  confiftentes, 
I  quamdm  exercitus  reliquus  non  pcriclitaretur ,  cum  hofte  pugna  congrcdicns  .  Triari; 
enim  ,  vt  requieti  &  integri  acrius  inuaderent  hofles  ,  poft  vltimas  acies  federe  confue- 
iicrant;  fi  quid  cnim  primis  ordinibus  accidiffcr,de  horum  viribus  rcparationis  fpes  toti 
pendebat .  Triarij  namque  grauis  eranc  armatura:  milites ,  cataphradlas  Sc  caffides  ge- 
ftantcs ,  veterani ,  &  fpectatx  virtutis  ,  qui  poft  alios  anteriores  profligatos  pugnam^ 
capcffebant .  lus  ctenim  legionis  erat ,  facilc  nec  fugere ,  nec  fequi ,  ciim  grauis  arma- 
tura  ftaret  pro  muro  .  Lignorum  vero  ftrues  fabricandis  nauibus  eranc  aggeftjB ,  vbi 
machinam  Triarij  habent ,  quam  in  hoftcs  incorqueant  • 

204  Milites  loricati ,  fquamis  a^reis  ferme  contedi ,  &  galeis  in  conum  fiuecufpidcmj 
quandam  abcuntibus ,  muniti ,  quorum  imaginem  tam  hic  ,  quam  in  Arcu  triumphali 
Conftantini,adhuc  Romi  cxcantccernerc  eft  .  Erat  aucem  proprie  lorica munimcncum 
&  armacura  corporis ,  ^ercis  hamis  conccxca ,  qua:  pedus ,  brachia ,  &  femora  tegebac  j 
vt  Virgilius  cciam  docuic  5.  Acn. 

Loricam  confertam  hamis  ,  auroque  trihcem . 

205  Funditorum  ala ,  lapidcs  fundis  iadantium  ,  ex  auxiliaribus  Germanis ,  vcl  foedera- 
tis  populisalijscollecla.  Funditorcs  autem  funt ,  quifundis,  ex  lino  vcl  fctis  faclis , 
contorto  circa  caput  brachio  ,  dirigunt  faxa  .  Funda  vcro ,  quod  ca  lapides  fundantur , 
dida .  Balearicos  fupra  cun<5los  morrales  ea  artc  excclluiftc ,  Liuius  2  8.  author  eft.  Ba- 
Je.ires  namquc  foemina? ,  vt  Vcgctius  prodit,  a  teneris  vnguiculisita  natos  erudiebant, 
vt  nullum  cibi  genus  contingere  fincrcnc ,  nifi  quem ,  ex  funda  cmiffo  lapide,  percuilif- 
fcnc :  viule  fumma  in  ea  artc  dcxceriracc  vigebanc .  Qupd  &  Virgilius  i.  Gcorgicorum 
fatisinnuic,  cum  aic, 

Stupea  torquentem  Ralearis  verherafund^  . 
proinde  func  qui  Balearium  Infularum  habicacorcsfund^r  vfnm  primos  inneniffe  afft- 
ranc ;  quamquam  Plinius  hoc  idcm  apud  Syrophoenicas  dicac  inucncum .  Scd  anciquio- 
r-cm  eius  vfum  Scripcura  Sacra  prodic,  cum  2  o.  cap.  libri ludicum  commcmorcc,  fcpcin- 
gcntos  vjros  foniiTimos  ,  habitatores  Gabaa,ita  finiftra  vt  dextra  pr2liantcs,&  fic  fun- 
dis  I.apidcs  ad  ccrtum  iacicntes,  vt  capillum  quoque  poffent  percuterc ,  &  ncquaquam_/ 
in  alteram  partcm  idus  lapidis  inclinare .  Dauid  etiam  Ifraeliticus  Rex,  ante  regni  auf- 
picia  adolefcens,  ictum  lapidis  e  funda  ita  dircxit,  vt  frontem  immaniflimi  gigantis  Go- 
liath  percuflt'rit,ipfumq;  ea  via  intercmerit,  qui  cundo  exercitui  Ifracl  folus  tcrrori  erat. 
206  Alaaltera  auxiliaris,  leuis  armatura: ,  vtpote  qus  clypeis  foliim  ,&  clauispugnaret, 
crterum  nuda  &  inermis  .  Funditores  autcm  &  Ferentarij  hi ,  Icuis  armatura:  militcs , 
prvecipuc  iu  cornibus  locabautur ,  &  ab  his  pugnandi  fumcbatur  exordium .  Rcde  vcro 

fini- 


finiftris  pedibus  fiinditores,  &  claiiis  pngnantcs,  antcire  exprimuntur :  prsccptum'naitf* 
Guc  militia- crat,  a  V^egctio  recitatuni  lib.  i.  cap.  20.  cum  miflllibus  ageretur,  finiftros 
pedes  antcriores  miJitcs  h.ibere  debere>  quod  vibrandis  fpiculis  vchcmcntiori(ausfit: 
fcd  cum  adpilum  vcnitur,  &  manu  ad  manumgladijs  pugnatur,  tunc  dcxtros  pedcs' 
antenores  militcs  habere  debent ;  vr  &  latcra  corum  fubducantur  ab  hoftibus  j  ne  pof- 
fint  vuhius  accipcre ;  &  proximior  dextra  fit ,  qua::  plagam  po/fit  inferre • 
ao7  Machina  ,vtvidcrur,  ahqua,  quamDaci  in  Romanos  dirigunt  &  intorquent .  Pii- 
gnabant  autem  Daci  in  hoc  prxho  tum  clauis ,  tum  etiam  acinacibus  ,clypcis  te»5ti  3  ca?-^  ^ 
tcris  armamcntisdeftituti . 

208  Vidoriam  dc  Dacis  hoc  certamine  Traianus  Auguftus  confccutus  ,noua  caftrahofti 
viciuiora  munire  conftituit ;  Hgnatoribus  in  cam  rcm  vel  Gcrmanis  ,vcl  Dacis  aliquoti 
in  amiciriam  &  fidcm  reccptis ,  vfus . 

209  Nouacalhorummunitio. 

210  Captiuus  ex  primoribus  Dacorum  in  confpciftum  C^faris  adducitur,  Tribunis  & 
prartorianis  militibus  ftipatus  :  cui  Cjefar  fuccenfens,  capulo  enfis  vrraque  manu  appre- 
hcnfo ,  excidium  ,  &  extrcma  quxquc  Dacis  mala  illarurum  miniratur . 

3 1 1   Militibus  Romanis ,  c  caftris  lignatum  prodcunribus ,  Daci  in  fyJuis  abditi  infidias   - 
moliuntur  .   Cuius  rei  certior  Traianusfac^^us,  aiam  miJitum  leuis  armaturje,  Sagitta- 
riorum  ,  Funditorum,  &  Fcrcntariorum,  commodo  Joco  difponit .  Irrum.pentcs  autem 
ex  infidijs  Dacos,  ala  militunrexpeditorum  cxcepit^chnctofq;  ferme  trucidauit;  infidias 
infidijs  compenfans,  nccemquc,quaminaliosmedirabanrur,  &  captiuitatemimpingcns. 

212  Ccefar  hac  clade  Dacis  illata,  caftrum  proximum,  miJitum  prjefidio  tentum ,  oppu- 
gnat ;  ftrcnue  qui  intus  erant  Dacis  fefc  tuentibus  . 

315  Teftudo,  ideft,  congregata  miJitum  muJtirudo ,  confertis  fcutis  tedta  aduersiis  impc- 
tum  lapidum  ,  aliorumque  tclorumdefupcr  incidentinm ,  cuuis  &  Liuius  lo.ab  Vrbe 
condita,&  C<efar  5.  BelJi  Gallici  mcmincrc  .  Ahud  prorfus  a  machina  quadam  bclhca» 
qu£  tcftudo  etiam  nominatur  .  Confcrti  igitur  hic  milites ,  teftudine  fadla ,  muros  fuf- 
fodiunt ,  diruunt ,  arcequc  potiuntur . 

214  Dacis,  quifubfidium  munitiffimo  caftro,  a  Romanis  militibus  nuper  capto ,  laturi 
vcnicbant ,  copi^  Traiani  occurrunt;  acris  £t  vtrinque  conflidus ,  fcd  in  quo  Daci  fu- 
perati,  Csfariani  viftorcs  cuaferc  .  Capita  autcm  Jioftium  iJJuftriorum,  Traiano  inacie 
cditiori  loco  ftanti ,  pra;tonanis  ftipato  ,  coram  perfcruntur  - 

215  Reliquia:  cxcrcitus  Dacici  hac  pugna  dcJerse  :  Kegia  Dccebali  capta . 

216  Traianus  Auguftus  cum  Pra;fcibis  &  Tribunis  cxercitus,  de  conditionibus  &  paccj 
cum  DecebaIoRegcfacicnda,quam  enixe,  &  liibmifilfime  precabatur,  decernit  :  ad 
quafcumquc  enim  foederis  conditiones  venturum ,  imperataque  faCiurum  pcr  Legatos 
polJicebatur ;  pr.Tfertim  cum  prouinciaferme  omnis  in  poteftatcm  cffecrcceptaj  &ob 
id  ipfe  Dccebalus  in  fummam  cfTct  defpcrationcm  adadus  . 

217  Lignorum  ca:fio ,  fccacio ,  comporcatio ,  &  in  ftrucm  congcftio . 

218  Caftra,  hofte  vicino,  & nondum  pace  firmata ,  tuto  loco  Traianus  conftituit,  vbi H- 
gnorum  ,  pabuli ,  &  aqua:  copia  fuppctebat .  Adaquatio  enim  ex  copiofiffimo  &  viuo 
fontc ,  fcu  torrcnte  proximo  a  militibus  fiebat ,  qui  intercipi ,  auc  alio  deriuariab  hofte 
ncquibat. 

219  Frumcntum  copiofum  miJitcs ,  intra  faccos  contcntum ,  fuper  humcros  vehunt ,  iiij 
caftraquc  dcducunt . 

220  Pacc  Jiis  condicionibus  firmata ;  vt  DecebaJus  Dacorum  Rex ,  arma ,  &  bellica  in- 
ftrumcnca ,  m.achinas ,  carumquc  artifices  traderet ;  transfugas,  fiue  Romanos ,  fiue  fo- 
cios  rcmitccrct ;  caftcJJa  &  arces  dcdutflis  pra:fidijs  eucrtcret;  &  vt  omni  pr^terea  tcrra-» 
dccederct,  quam  dc  finitmiis  per  vim  cepifTet;  eos  dcniqucamicos &  inimicos  haberet, 
quos  Senatus  cenf  uiffct :  Dcccbaluslicetinuitus&  moerens ,  praefentibus  tamen  iaftu- 
ris  coadlus ,  pcr  Lcgacos  primores  pi Jcatorum  affenfus  tandcm  cft . 

221  Traianum  Auguftum  in  fuggcfto  fcdcntem ,  Pr^fcc^is ,  Tribunis ,  pr^torianifque  mi- 
litibus  ftipatum ,  Deccbalus  Rex  Dacorum  gcnuflexus  adorat,  ilhufque  manus  ofcula* 
turus  apprehcndit ,  circunftancibus  fignifcris  ?  qui  aquilas,  &  labarum  tenebant . 

222  TMnsfu- 


2  3  3   Transfug.-e ,  manibus  loro  pofJ  tcrg.i  rcuinc^lis  ,  cx  Romanis ,  vcl  focijs ,  qui  ad  Da- 
cos  confugerant ,  traditi ,  &  Cjlari  reftituti  i  crimen  iuxta  puniendi . 

*     Se  pure  nonfnno  prigioni  principali . 

12}  Reguli  ,  &:  prsccipui  Dacorum  duccs ,  Decebalum  Regcm  fuum  comitati ,  ante  Ca:- 
farem  procumbunt ,  illiufque  fe  imperio  &  potcftati  fubmittunt . 

2  34  Draconcs  Dacorum  ,  &  labarus  Rcgis  Dccebali ,  aquilas  Romanorum  /Igna  -,  Cxfi- 
rifquc  labarum  «8<:  imagincm ,  iuclinationc  &  fubmiilionc  quadam  adorant,  &  vt  fupc- 
riora  rcucrentur . 

225   Caftclla  &  arces ,  iuxta  pacis  conditiones ,  diruuntur . 

326  Daci  cumvxoribus ,  &  filijs  ,  armentis  ,  &  pccoribus,  terradifcedunt  ,quama  fini- 
timis  per  vim  ccperant ,  fuis  eam  antiquis  colonis  reftituentcs  ^  vt  fucrat  fcjederc  fanci- 
tum  .  Nonnulli  ctiam  loca  raunita,  dulcem  inquam  patriam,  dcfererc  coaCti,  m  aliaque 
oppida  concedere  ,  &  immigrare  iuffi,  pacis  dccrcto  perurgente  . 

237  Traianus  Auguftus  legioncm  xiij.  Dacicam  appellatam  ,  ex  fuperiori  Pannonia,vi(flo 
Dcccbalo ,  abdudam,  Dacia'  pr.rfidio  relinquit ,  vbi  nunc  Tranfyluania  Hungarix^  exi- 
ftit;  vt  infcriptioapud  Tranfyluanos  repcrta  comprobarc  potcft ,  in  hunc  modum  fo 
habcns . 

FORTVNAE  AVG.  OMNIPOTENT  .  VBI  ERAS  RHAMNVSIA  VBIERAS. 
QVANTVM  ABFVIT  NE  ROMA  LVGERET.  VIVIT  TRAIANVS  VE  TIBI DE- 
CEBALE  MILS.  LEG.  VI.  ET  XIII.  G.  DEVOTIS  CAPITIBVS  . 
Huic  igitur  lcgioni,  prouincix  cuftodiam  &  pra?fidiurn  committit ;  commendatque ,  ne 
iniuriam  vcl  vim  aliquam  prouincialibus  infcrant,  dcqua  mcrito  apud  ipfum  conqueri 
pofiint  5  fubituri  fcuerum  fupplicium  fi  fecus  fecerint , 

328  Trophxa  ex  Dacis  &  Sarmatis  deuidis  ,  ftipitibus  arborum  affixa ,  loco  editiori  col- 
locata,  in  Traiani  Augufti  mcmoriam  erctfba  vifuntur ,  eo  prjecipue  loco  ,  vbi  hoftes 
profligati  &  dclcti  fuerunt .  In  priori  tropharo ,  cx  fpolijs  hoftium,  confpiciuntur  dra- 
concs  ipforum  figna ,  paludamenta  gentis  propria  5  galea: ,  clypei ,  labara ,  pila  >  veru- 
ta,  pharetrjE  ,  &  fagittje . 

229  Vidoria  alata  ,  ftans ,  pede  galeam  calcans ,  genu  bafi  columna;  innixa  ,  mcdia  inter 
vtrumquc  troph.rum  ,  ftylo  intra  clypeum  lauro  coronatum  res  hoc  Dacico  Bello  prx- 
claras,  famxpoilcritatiquecommendandas,  fcribens  .  Bafis  autem  columna: ,  cui  Vi- 
ftoria  innititur ,  firmam&  folidam  gloriamfignificat . 

230  Akcrum  trophsum ,  prxtcr  draconum  figna  ,  clypeos  ,  galeas  cxlatas  ,  paludamcn- 
xum,cum  priori  communia;  rhoracem  habct  fquamis  srcis  confcdum  ;gIadiumcapuIo 
aureo  vel  eburneo ,  intra  vaginam  reconditum ,  auro  gcmmifquc  ornatam ;  acinaccs  , 
plumbaras,  &  falccs  militarcs .  Otflo  autcm  draconum  figna,  &  tria  labara  his  trophxis 
appenfa  ,  quod  totidem  fortalfis  figna  excrcitus  Dacici,  «Sc  Rcgis  Dcccbali  ^in  potefta- 
tem  Ca:Iaris  vcnerint ,  totque  fuerint  hoftium  legiones  profiigarx  . 

25  I  Regia  Decebali,  vbi  palatium  magnificentifTimum,  columnis  &  porticibus  ornatum, 
ad  ripani  Iftri  fitum  ;  quod  Traianus  cum  regia  fupcllc(5lili  occupauit  :  quod  maximi 
momenti  fuit  ad  pacem  intcr  Carfarcm  &  Decebalum  conciliandam  .  In  porticu  autcm 
fupero,  ftatua,  vtconijcio,  ipfius  Dccebali  Rcgis  conf}>icitur5  vel  alterius  in/ignis 
maioris  ,  qui  prxceftcrat ,  proprio  Dacorum  habitu  induta  . 

232  Porta  regij  palatij ,  Iftri  fluentis  contigua  ,  in  cuius  fupremo  liminc ,  tria  iuuenumj 
nuda  fimulachra ,  fingulas  faccs  accenfas  tcncntia ,  vifuntur .  Quorum ,  quod  medium 
cft ,  indicem  dcxtrum  cum  brachio  clcuatum  habct,  finiftra  fliccm  tenet ,  ficut  rcliqua 
duo,dcxtra :  caque  Larium  finuilachra  cxiftimari  polfunt ,  a  Dacis  ita  cxprimi  folit.o , 
quibus  &:  cuftodia  domus  cura:  efTct ,  vtpotc  qua;  ftarent,  &  cxcubarent  ad  xdium  fo- 
rcs  5  nihilque  illos  domefticum  latcre  poffet ,  qui  igne  perpetuaque  hice  vtercntur,ma-« 
ximcque  fida  incolis  forcnt ,  quod  pcr  indicis  elcuationem  fatis  fignificibant .  Nifi  to- 
tum  hoc  monumcntum  fuerit ,  quod  Traianus  Auguftus  m  Alcmannorum  folo  condi- 
dic ,  fuoquc  nominc  appellauit ,  cuius  meminit  lib.  1 7.  Ammianus  MarccIIinus  . 
*  V edeji  ejfere  vn'Arco  sii  Vljiro  in  honore  di  Traiano  ;  k  ftatue  non  hannofaci->  ma  claue  , 
^firiferifcono  ad  Henole  j  c^  S  Traianopiu  d'ogni  altro  Dio  ei  lui  diucto  .    Gli  altri  edifici 

4  ■  "  fona 


■fono  Tempy  che accompagnanogli  antecedfnti  trofei ,  Nel  vejlihulo  di  vno  veiejilafatua 
d'vna  Dea  ■,  non  dt  Decebalo  , 
sj  j  Pfiofi  Dacico  Bcllo  abfoluto »  paceque  cum  Dcccbalo  Rcgc  firmara  ,  Traianus  Au- 
guftus,  nihiUquod  ipfius  prjcrentiam  expofccrei: ,  rupcrclTe  rarus ,  in  Vrbcm  rcdire  con- 
Itiruir ,  Quare  lcgione  jn  prouincia  xtlxd^z ,  praffidijfque  militum  per  opportuna  loca_, 
dirpofitis,  tribus  (ccum  legjonibus  abdu(itis  ,  quarum  totidcm  aquilarum  figna  in  birc- 
mi  vehuntur  5  vale  faciens  Dacias ,  nauibus  per  Iftrum  ,  «8c  id  no(5tu ,  facibus  accenfis,  & 
luminibus  vndiqueillatis,  eius  confili;  duces  &  nauclcros  cerriores  ficicns ,  expanfis 
vclisjremigibus  imperu  pulfuque  rcmorum  adnitentibus,l«cra:  fe  nauigationi  commirtit. 

*  §uantQ  il  Ciaccone  defcriue  del  ritorno  4t  Traiano  a  Roma  ,  parepiit  toflo  chejtveriflchi 
del  ritorno  di  ejfo  nelta  Dacia ,  allafeconda  guerra  contro  Decebalo  ,  /7  quale  ribellatoji  fU 
di  fiuouo  dtchiarato  inimico  dal  Senato  Romano  . 

254  Biremis  Liburnic^  forma,  qux  ideo  biremis  di(5la  ,  quod  duplici  rcmorum  ordino 
agcretur ,  fuperiori  quidem  vno ,  inferiori  vero  alrero .  Roftrum  eadem  habct  ^eneum » 
&  aquilam  in  prorainfculptam ;  vbi  nauclerus  remiges  ad  fedulam  operam  nauandam 
exhortatur  .  Labarum  gerit  in  puppi ,  &  tria  aquilarum  figna ,  vt  totidem  e  Dacia  le- 
gioncs  cum  Cxfarc  adnauigalfeintelligamus  . 

255  Pra:toria  Trircmis ,  trium  remorum  ordine  a<5la ,  in  qua  C^far  vehitur.  Labarum  ifij 
puppi ,  &  lumen  clarifiimum  intra  Jaternam  prxfcrtur  ,  quod  vulgus  funale ,  feu  fimalc 
vocat  i  pr^toria;  infigne ,  quod  c^tera:  naues  n0(ftu  fcquantur .  Hippocampum  fupra_, 
roftrum  jercum  in  prora  habct , 

23^  Trircmis  Liburnica  altera  ,  trium  remorum  ordine  difl:in(fla,  pulchra  puppi,  carbafis, 
funibus  ad  tranfiierfum  malum  alhgatis  i  in  prora  tria  cornua  copif,  &  Vi(itoriolam  del- 
phino  colludentem  habet , 

?37  Pro  fclici  reditu  Traiani  Augufti '  facrificia  in  Vrbe  fiunt ,  plurimis  vi(i1imis  ad  aras 
ma(ftaris  ;  nuncius  enim  de  eius  aducnru  Senatum  Populumque  prv«uenerar  Uomanum. 
Inrcrfunt  autem  huic  facriflcio  nonnulli,pallis  vtentes  cucullatis,  quorum  frequens  Ita- 
lije, Hifpanix, &  Gallij  nunc  eft  vf.is.  Fuerint  ne  hi  Romani ,  an  exteri,  incompertum . 

S58  Sacerdotes,  facras,  de  morcgentis»  vcftes  induri,  riruquc  fuccin^ai  Gabino,inCu- 
liam,  vbi  Confules&  Senarus  conuencrant,  afciti,  de  votis  fufcipicndis ,  facrificijfquo 
peragendis,  pro  falute  &  fehci  Cjfaris  reditu  in  Vrbem ,  curam,  indicente  Senatu ,  fu- 
fcipiunt , 

*  Lafgura  eol  braccio ,  e  la  mano.  diftsfa  e  Vifteffo  Tratano  in  atto  di  Pacifcatore  ,  comeji 
nncontra  in  tutte  le  medaglie  di  H.-.driano  coltitolo  ADVEKTFS  .  A  VGVSTl ,  alfuo  ar^ 
riuo  nelle  prouincit^  . 

359  Bircmium  duarum  in  Vrbem  appulfus ,  fofpitatem ,  &  fclicem  Traiani  aduentum  in 
candem  fignificantiinn ,  Vbi  velorum  collcctio ,  funium  &  rudentium  cxplicatio,  nixus 
rcmigum  nauim  ad  lirrus  impellenrium,vifunrur.  Traianus  namque  tantifper  per  Iftrum 
nauigans,  quantifpcr  nauibusexcipiendis  eftcapax;  dcindeper  Hadriaticum  mare  ex 
lilyrico  foluens ,  totam  fere  Italice  oram  legit ,  &  demum  per  oftia  Tiberina  Romam-» 
vfq;perucnit,  ciim  fluuius  magnis  tunc  cftet  nauibus  meabilis,qui,obftrufo  nunc  alueo  , 
vix  paruis  eft  peruius  .  Forfitan  etiam  Traianus  Tiberina  oftia  conceftcrat ,  portum 
quem  ipfe  ftruxerat,  &  ftariones  nauium  inuifurus  ,  inrerim  dum  triumpho  neceflaria«/ 
Romx  parabantur ;  &  per  Tiberim  nauibus  delarus ,  triumpho  exceprus  eft .  Pons  au- 
tcmhicfignarus,Horatiusfortefuit,  radicibus  Aucntini  iundus,  cui  pharus  altiftima 
imminebat, profpctftandis elonginquo adueniennbus  nauibus  percommoda . 

240  Porra  Vrbis  Triumphalis ,  per  quam  triumphatores  ingredi  folebant,  triumphum 
a(^uri ,  per  quam  Senatores  laureati,cun(5iaque  vtriufque  fcxus  &  ^tatis  nobilitas  effufa^ 
obuiam  Traiano  Auguftotriumphantivenit,  ipfumante  VrbisingreflTum  &  inuifuri  & 
falutaturi .  Vclccrte  Arcusfuittriumphalis  in  Foro  ipfiusTraianieredtusjCuiusmagis 
fpeciem  refcrt,  ob  fuperatos  Dacos ,  &  Sarmatas  a  Senatu  P.  QJlomano  dicatus.  Cuius 
pulchcrrimaornamcnta,  miraartificummanuelaborata,  in  alterum  poftea  triumpha- 
lenri  Arcum,Conftantino  Magno  ob  fuperatum  Maxentium  Tyrannum  erc(;l:um ,  tranfla- 
tafucre;  c^ux  nunc  ctiam  cxtant .  Intcr  quscjo^ilo  Dacorum  Regulorura  ftatu»  vifuntur, 

capi- 


I 

capitibus  tamcn  auul/Ts ,  quj?  Alexandcr  ^Mc Jiccs  Florcntinorum  Diix  ob  illorum  clc- 
ganriam  amputata  ,  nodu  clam  abftulit .  Sacrificia  pr.-etcrea,  adiocutioncs,&  plcraquc 
huiufmodi  alia  ,  zCcinn;i  ex  Traiani  Arcu ,  non  propria  Conftantini  vidcntur .  Narru 
ciim  ad  Pontem  Miluium ,  Vrbi  proximum ,  vi(5ioriam  dc  Tyranno  Maxcntio  Conftan- 
rinus  habucrit-;  parumquc  tcmporis  intcrccdcrct ,  ncqne  diutitis  prorogandum  trium-: 
phum  ,  la:tus  Scnatusccnfcret;  celcritare  vfus ,  Arcum  Traianidiruit,  vtConftantini 
^rigcret .  Conftantini  ctiam  xtatc ,  marmoris  fcalpendi  pcritia  in  detcriiis  abierat,qua- 
rc  portioncs  aliquot  Arcns  ,  qua*  tunc  rcmporis  fucrartt  claborara: ,  multo  rudiorcs  cxi- 
/lunt ,  quam  qua:  cx  Arcu  triumphali  Traiani  tranflata:  .  Lcgati  priiis  Decebali  in  Sc- 
natum  admilTi ,  quos  fecum  Traianus  dctulcrat,  in  Vrbcmquc  pra:mircrat,depo(itis  ar- 
inis,  manibufque  in  feruilem  morem  porrcdis  ,  ciim  multa  fupplices  dixifTcnt,  deiiij 
confirmata  pace  arma  recipiunt .  , 

14 1. , Arx  ercdls  ;  tauri  in  facrificium  macflandi  a  laureatis  Popis  induifli ,  fignis  concordi.-e 
prxfcntibus ,  turbaquc  Saccrdotum  ,  qui  ritu  Gabino  fuccin(5ti ,  lacernas  ,  vcl  breuio- 
I    rcs  togas  fupcrinduti ,  laurcati  a/lant . 

142  Traianus  Auguftus  loui  CapitoHno  facra  facit  j  fuper  aram  fruc~tus  varios  adolens  , 

tcui  ^  Camilh  aftant ,  &  trium  lcgionum  ,  totidcm  aquilarum  figna  ,  praefentc  Scnatu 
togato  &  laurcato ,  &  Popa  ,  qui  taurum  madlat,  tibicinibus  modulantibus,  accrram-» 
thuris  Camillo  coram  tcnente .  Vbi  &  a?dis  loui  Capitolino  facrce  fymmctriam  ,  cartc- 
i:aqueCapitohj  ornamenta,ampIiffimafquc  flrufturasjcx  hoc  fimulachro  dignofcerc  po-- 
terunt :  vmbram  &  imagincm  quandam  rei  ea  orthographia  refcrentc  .  Hoc  triumpho 
peradto ,  deinceps  Traianus  Dacicus  &  Sarmaticus  appcllari  coeptus  .  Poffunt  auteiru 
haecomnia  ad  Traiani  profedionem  fecundam  in  Dacos  rcfcrri  :  iravt  hoc  facrificium 
iter  prxccfferit ,  fupplicationibus  ideo  inditftis ,  votifque  a  Senatu  Populoquc  Koma- 
1)0  conceptis .  Scd  priori  interprctationi  magis  cunJla  coh.-ercnt .    In  rebus  cnini  adeo 

Idifficilibus  &  abftrufis  ,  in  quibus  luce  authorumi&:  monumcntis  alijs  dcflituimur,  fatis 
crit  diuinare  .  Si  cxtarct  opus  Caninij  Rufi ,  quod  Grxcis  vcrfibus  de  Bcllo  hoc  Daci- 
CG  fcribebat,  (incertum  an  abfoluerit)  non  omnino  in  tenebris  verfarcmur  .  Sed  quan- 
do  &  hoc ,  &  plcraque  aha  perierunt ,  nihil  fuperefl  rcliquum  ,  quam  conieduris  vti,& 
Oedipum  induere  .  Meminit  opens  Caninij  Rufi  Plinius  lib.  8.  cpifl.  4.  fuadetque  vc 
illud  incocptum  perficiat,  vtpote  inquo  nullarecentior  materiacopiofior,  latior,  inagis 
poctica, & in  rebus  vcrif/imis  fabulofa  ,  fcribi  &  vulgari poffct :  vbi  immilfa  terris  no- 
ua  flumina,  nouos  pontes  fluminibus  inicdos  linfcffi  caftris  montium  abrupta,  pulfum 
regia  ,  pulfum  etiam  vica  Rcgcm  nihil  dcfpcrantem  ,  dicere  audercmus .  Super  hxc 
aiflos  bis  triumphos,  quorum  altcr  cx  inuicta  gcnte  primus ,  altcr  nouiffimus  fuit . 
Hic  fuit  prioris  Bclli  Dacici  exitus  ,  &  triumphi  Hnis  . 
BELLVM      DACICVM      SECVNDVM. 

NVnciabarur ,  Dccebalum  Dacorum  Rcgera ,  pra.'tcr  conditiones  focdcris  idi ,  multa 
ad  rebcllioncm  fpcdantia  pararc  ac  faccrc  :  quippc  arma  fabricarc ,  transfugas  rc- 
ciperc, munitiones  Sc  caf^clla  inflaurarc ,  vicmas  gentcs  midis  Icgationibus  ab  bcllum  & 
dcfedtioncm  follicitare  ;  his  potidimiim  infcftus,qui  fecum  coniurare  noluiffcntriamquc 
lazygum  partem  finitimam  inuafcrat..  Ob  has  caufas  iterum  hoftis  aScnatu  iudicatur, 
bcUumquc  Traianus  aduersiis  illum  fccundo  fufccpit ,  quod  tandem ,  finc  akerius  ducis 
ope  ,  per  fc  ipfum  confccit . 

245  Nauis ,  velis  collcdis ,  anchoris  iactis ,  ciauo  firmato  ,  portum  &  fi:atIonem  Iqco  tu- 
to  fignificat ,  in  qucm  Traianus  A^g^-i^^^-is  defccndit ,  hoftilcm  rcgionem  aditurus  .  Pcr 
yaciaaticum  marc  in  Illyricum^iauigaffc  illum  conijcio  ,  compendium  itincris  facicns  ; 
nc,  vt  priori  bello  fecerat,  cxercitum  per  Alpcs  tanto  incommodo  >  &  fatigationo 
traducercr .-, 

14^  Milites  &  nautx  non  pauci  in  ca  profc<5tione  pallio ,  fcu  palla  potius  Hifpanica  vten- 
tcs,  qu2  a  tcr^o  &  d^  humcris  dependcntem  habcbat  cucullum,ad  arccndosimbres ,  & 
collum  ac  caput  ab  iniurijs  externis  protegcndum  ;  quam  plcrsquc  nationcs  ab  Hifpa- 
nis  mucuarunt  ;..;&;Monachi  ctiam  ,  intcr  {acras  rcligionis  vcftes  ,  cucullum  propnum 
fibi  fecerunt.  Fucrinc  ne  Hifpani  Cxfarem  prouincialcm  fuum  in  ca  cxpeditione  fequu- 

d     2  "5 


ti ,  aut  alterius  gentls  mllltes ,  vlx  afrequi  pofliim » nl/i  confecTtura  du<^us  >  quod  Hifpa- 
nis  proprius  &  antiquus  fucrit  talis  amiftus  ;  &  quocl  barbam  &capillum,  pr^eter  Italo- 
rum  morem  »  promifTum  habcant;  qui  barbam  radebant ,  Impcratores  fuos  imitati;  pro- 
lixamquc  haud  comam  nurricbant >  vfque  ad  jetatem  Hadriani ,  qui  primus  barbam  nu- 
triuit  -,  &  dcinceps ,  vt  ex  vniuerfis  antiquitatis  monumcntis  colljgitur .  In  Arcu  ctiam 
Scptimij  Seueri ,  qui  adhuc  in  Vrbc ad  radiccs  Capitolij  pcrfenerat »  Hifpani  militcs  co* 
dem  habituj  barba,  &  capillo  vifuntur  .  Durat  autem  hodie  hic  habitus  apud  Hi/panos 
non  foliim,  fed  &  aliasplurcs  nationes  ;  breuior  tamcn  ,  nam  prolixus  hic  m  Columna 
fcalptus  ,  foliim  Lufitanisin  vfu  exiftit  >  vel  ciim  in  luclu  gcftatur . 

245  Aquila,  legionis  vniusfignum,  quam  fecum  ex  Vrbe  Traianus  Auguftus  proficifcens 
.ibduxerat  5  prxter  ulia  duo ,  qux  auxiliariorum  videntur  cxiftcre  .  Milites  autcm  fua_/ 
figna,  &  proprios  duccs,  ordinc  quodam  procedenrcs/cquuntur  . 

246  Sacerdotes  ritu  fuccincili  Gabino ,  Csefaris  exercitum  proficifcentem  parumperco- 
mitantur ,  fupplicationes  agentes,  &  felicitatem  illis  imprecantes. 

247  Equitatus,  pcditacum  antecedens  :  quorum  vnus  labarumjlmperatoris  vehit  infignc. 

248  lazygcs  ,  & aliA' gentes  Dacisfinitimse  ,  Traiano  aduentantioccurrunt,  gratulanter 
excipiunt ,  feque  per  vim  proprijs  fedibus  a  Decebalo  exturbatos,grauiterquemuI(fta- 
tos  ,  quod  araicitiam  Populi  Romani  fcquerentur ,  conqucruntur  :  vlcifcatur  proindo 
communem  iniuriam  expoftulant ;  feque  focios  belli  futuros,commeatumquc  excrcitui» 
quantiim  rerum  fuarum  anguftia  pateretur ,  curaturos  polliccntur .  Vxorcs  autcm  &  fi- 
lios  fccum  ducunt,  vc  maiorem  Csefari  miferationem  commoueant .  QuprumCxfar 
mifertus ,  votis  illorum  annuere ,  &  animos  fpe  futurorum  erigere  videtur ,  ciim  bellum 
fe  tandiu  cruentum  &  implacabile  aduersiis  IDacos  gefturum  affirmet ,  quandiu  ipfos 
iniuria  affedlos ,  in  antiquas  &  auitas  fcdes  reftittiac . 

249  Ca?far,ante  hoftium  congreffum,  Dijs  facrificia  facit,  patera ,  fupcr  aram  ignc  calcn-» 
tem  ,  vinum  libans  ,  &  fanguinem  viiiimx ,  cui  aftat  tibijs  occinens ,  &  Camillus  cum 
thuris  acerra--. 

250  Tauri  plurimi ad aras  j  fuper  quas  focus  accenfus,  madlandi  perferuntur  a  Popi$ 
lauro  coronatis . 

251  Scuta  militum  ,  forma  c^tcris  abfimilia,  tandiu  ex  arbore  pcndentia  dcferuntur» 
quandiu  caftris  muniendis  intcnti,penfb  quifque  fuo  abfoluto,  refumit. 

253  Caftrorum  munirio ,  aggcrc  fitcongefto,  foffalata,  valloque  circiim  difpofito ,  & 
probc  firmato  .  Foffa  autem ,  fi  vis  acrior  hoftium  immincret ,  duodecim  pedes  lata^  5 
tredecim  profunda  effe  folcbat .  Supra  quam  fudcs  dc  lignis  fortiifimis ,  quas  militcs 
portare  confueuerant ,  praefigebantur .  Ad quod  opus  ,  ligones,  raftra,  qualos,  aliaquc 
vtenfilium  gencia  ,  femper  habebant  in  prompru  . 

253  Lignorum  cxfio ,  fecatio ,  &  comportatio ,  aggcrc ,  foffa5&  vallo  caftrorum  munitio  • 

254  Caftrum ,  vel  vrbs  aliqua  munitifTima  ,  ad  quam  prsefidium  militum  Dccebalus 
mittit,  qui  iilam  aduersiis  Romanosforcitertueantur;  &  ad  quam ,  ceu  rcfugium  vni- 
cum,  Daciindifcriminepofiticonfugerepoffint,propria?faluticonfuIturi . 

255  Csfar  loca  quxque  munita  expugnat,  vi  capit ,  in  hoftcs  f^euit,  ingenti  eos  cladc  affi- 
cicns  • 

256  Romani ,  munitiores  natura  colles ,  Dacis  rcfiftentibus ,  pr.Toccupant ,  tripliciquc» 
muro  pcr  intcrualla  difpofito  ,  viam  illis  nocendi  obftruunt ,  tuta  fc  ftatione  locantes . 
Daci  autem  acinacibus  pugnant ,  gladijs  inquam  vcrsiis  cufpidcm  intortis ,  vt  PerfaJ 
olim ,  &  Medi ,  nunc  vero  Turca?  vtuntur .  Pars  autcm  militum  pugnat ;  pars,fumma-. 
cum  fcftinatione ,  munimentis  caftrenfibus  abfoluendis  intendit ,  Dacis  eo  lociper  vim 
cxturbatis . 

257  Traianus  Auguftus  equcs  ,  milites  fuos ,  vc  hoftibus  profligacis  pricpropere  loca^ 
munica  occupent  ,  rcliquos  vt  cum  feftinationc  incoepta  munimcnta  abfoluant ,  adhor- 
tatur :  fubfidio  cum  rehquo  equitatu,  pugnantibus  aduersus  Dacos  Romanis,  opportii- 
nilfimus  adueniens . 

2  5  8  Miles  Romanus  foffam  faciens  j  c«tcri  ligna  cxdunt,  fecanc ,  fevla  in  caftra  munien- 
da  comportant . 

259  Vctc- 


2^9  Vttenni  militcs  itcr ingrc/li ,  thoncati ,  clypeati , & galcati ,  Traiinum  Auguftiim 
prajcuntem  fequuntur  ,  &  figniferos  trcs  ,aquilifcros  inquam  duos  ,  &  imaginariumj 
vnum  ,  vlteriiis  progredientcs  .  Quo  proculdubio  colligitur ,  duas  fuiffc  in  hoc  Roma- 
norum  Bello  tuncIegioncs,in  Daciam  a  Cxfare  aliundc  indut^las,  &  fub imaginc prin- 
cipis ,  alios  auxiliarcs  &  focios  militafle  . 
*     /« ttate  tre  le  infegnefuno  fAquile  ,  e  Vimagme  del  Principe  -ffolo  quella  di  mezzo  non  e  rO' 

firata ,  e  tutte  tre  hanno  qualche  differenza . 
2  60  Traianus  Auguftus,vt  expcditiiis  prxfidia  traduceret,  quoties  a  barbaris  Romani,qui 
trans  Danubium  agcbant ,  premerentur  ,  lapidcum  pontem  fupcr  Iftrum  faccrc  exco- 
gitauit :  opus  fanc  mirandum  ,  &  maxime  mcmorabiie ,  cui  c*ctcra  illius  opera  vix  ad^e- 
quari  porflint ;  impenfa  profe(5l6  ingcnti, &  qu«  fidem  fuperat .  Illud  euim  mirari  con- 
ucnit  ,quaQ3m  ratione,^:  quibus  viribus  ,  qBouc  artificio,  in  illa  gurgitum  altitudinc , 
tamque  pr^cipiti  fluuio,  tum  fingul^  columiwjcxtrui  valucrint,  tantarumuc  molium 
fundamenta  ftabiliri  .  Vada  pra-tcrca  limofaerant,  neque  amnis  alio  auerti  potcrat. 
Quanta  vero  altitudo  fit  aqua? ,  <Sc  quam  late  patcat  amnis,  narratu  difficilc  cxiftit.  Fuc- 
runt  autcm  huic  fiupcndo  ponti  viginti  pila?  cx  quadrato  lapide ,  altitudinis  centum  & 
quinquaginta  pcdum  ,  prsctcr  fundamcnta ,  latitudinis  fcxaginta  .  Diftant  inter  fe  cqw- 
tum  &  feptuaginta  pcdibus ;  fornicibus  vcro  coniunguntur .   Hxc  molcs ,  &  pons  per 
(arcula  mcmorandus,  ab  Hadriano  Cxfarc  Traiani  fucccfforc ,  cx  c^uCxs  non  vcCth  pcr- 
pcnfis  ,dirutus  &  dcmolitus  pofica  fuit,  vefiigijs  tanti  operis  vix  rclidis ,  adeo  vthodic 
incompertus  efltt  locus ,  nifi  opere  &  inuefligatione  loannis  Cufpiniani  proderetur , 
Hic  enim  in  Auflri.t  defcriptione ,  in  inferiori  Pannonia,  non  procul  a  Canizza  oppido 
Ctum  affignat,  vbi  proximus  exiftit  fons  quidam  cclebcrrimus  ,  qui in  fanguincm  verti 
foIet,obitus,veI  infortuniumingens  Rcgum  Hungariie  fi  immineat:  qnod  multaincola- 
rum  expcrimenta  comprobarunt.  Et  quamquam  in  hac  pontis  orthographia  omnia  in- 
tegra  non  fint,  vbi  non  totpilx,  tot  forniccs ,  non  Iflri  flucnta  dcfigncntur ;  pr^Etcrmit- 
timtur  tamcn  ab  fcalptoribus  marmorum  ob  loci  angufliam ,  &  vt  alijs  fimulachris  inibi 
indu(5tis  locus  vacuus  rclinquatur ,  aliquo  indiculo  rcm  tetigiffe  contentis .  Fuit  autcm 
Traianus  adeo  magni  &  excelfi  animi,  vt  res  magnificentiffimas  non  folum  excogitarit, 
Ccd  &  feccrit  plurimas ;  extruxit  enim  Marcianopolin  iw  Mcsfia ,  quam  a  nominc  foro- 
ris  Marciana?  appcllauit;  Nicopolin  in  Thracia,  geminam  ob  vidoriam ,  dc  Dacis 
vnam  ,  dc  Sarmatis  alteram  ;  Traianopolin,  vrbesinfignes  .  In  Vrbe  Forum  ardificauit, 
palatium ,  bibliothecam  ,  porticum ,  thermas  ;  in  oflijs  Tibcris  portum  fumptuofifll- 
mum  ;  Hifpanias  pontcm  de  fuo  nominc  Traiani  appellatum  fupcr  Tagum ,  \i3.%  inibi 
longiffimas  conftrauit ,  &  glarca  &  calcc  muniuit ,  vt  vfquc  ad  noftram  «tatcm  intcgrse 
maxima  cx  parte  perfeuercnt .   Vrbcs  focias  magnifice  iuuit ;  eafque  aquis ,  portubus , 
frumcnto,  operibuspublicis,pecunia,  honoribus,c^terifqucrebus  auxit,atquc  ornauit. 

*  Defcrtue  Dtone  quejlo  Ponte  di  mtrabile  edificio-i  con  venti piii  di  marmo  quadrato  alti  CL, 
piedifnza  lifondamenti,  larghi  LX.  e  diflantifra  loroCLXX.  piedi  liqualipilificongiun- 
geuano  congli  Archi :  opera  incredibilei  cheper  la  profonditd  ,  eper  la  tmpettiofitd  deWacqua. 
non  permette  edificio  alcuno  i  nefipoteua  diuertire  .  Il  Ponte  edificatoui  da  Traianoero-» 
tutto  di  marmo  congli  archi,  quefto  che  vediamo  efabbricato  di  trauature  dilegno  con  lifoli 
pili  dipietra  -iforfe  per  la  necefftd  dipajjarui . 

z6i  Traianus  pincas,  &  alios  pro  temporc  &  rcgionc  fru<ftus,  in  facrificium  fupcr  aratn-i 
adoletj  obpontisabfolutioncm  Dijspra-cipuc  gratiasagcns  :  vinum  dcfupcr  &  alios 
liquorcs  fuaucolentes  e  patcra  fupcrinfundcns ,  Cui  aflat  tibijs  canens  ,  Camillus  cum 
thuris  acerra  ,  Popa  taurum  in  vi«5limam  ma(^aturu$ . 

*  Ubabito  di  Traiano  e  difufato  efimile  ad  vna  mozzetta  roucfciata  indietro  s»  lafpalla  . 
262  DecebaIus,primoribus  Dacis  &  Sarmatis  ahquotadTraianummiffis,  conditiones 

pacis  fimulator  poftulauit ,  non  tamcnfuita  Ciefarccxauditus,  qui  fcmcl  &  iterurtu 
prodcgerat  fidem  ;  quarc  infetito  ncgotio  ad  Dcccbalum  redierunt .  Vbi  &  Sarmata- 
rum  habitus  pacis  tempore,  vcftes  fcilicct  promiffas  vfquc  ad  talos ,  cin(ftum  vcl  bal- 
tcum  latiffimum  3  vittam  quorundam  capica  ledimcntem ,  pilcum?  aliorum  amicicn- 
tcm  vidcre  cft . 


*  I  'hahito  di  quejli  dtie  e  curic/l :  p-jiche  oltre  Li  veft.idi  DoHfia  dalla  cinta  atalldni'{hamd  '• 
effile  mani  rtcoperte  daguafiti ,  e'l petto  cinto  difafce  di  citoio  ;  e/ipuo  credere  chequejii/ie- 
m  li  medijimi  Sarmati ,  o  altragente-,  che  'uiene  dtrattar  con  Traiano  ,  e/irmli  habbiamo  ve-i 
duto  auanti  in  habito  lungo  combattere  a  Cauallo  armati  dalmczzo  in  su  .  Tra  lefabhriche 
di  qtiejla  Citta  ,  o  Cajlello  habitatn  da  Soldati  Stationartj  ,  i'i  e  -vn^ Anjlteatro  cajlrenje  edi^ 
•fioato  di  lc^no  ,  la  porta  sit  'i  pente  onde  ejcono  i  Soldati  d  guija  di  arco  e  adornata  in  cima 
con  due  trofei .  Di  qttelli  che  trattano  con  Traiano^altri  hanno  lajajcia  in  capo-,altriH pileo. 
%6i  Per  Pnrtoriam  caftrorum  Portam  Traianus  Augufhis  cxercitum  educit ,  ponte  li- 
c-neo  Tibifcum  fluuium  ( vt  credirur )  traijcit ,  tropharis  priiis  in  monrium  cacuminibus 
(freftis,  quK  ex  hoftium  fpolijs  bcllo  ademcrar .  ■    : 

2  64  Taurus,  in  viclimam  mad:andus,  a  Popa  fuccindo,  Jaurcatus,  &  cum  fericeo  dorfua-' 
H  indncitur .  Ara  foco  accenia,  quam  circunftant  Liticines  lituis  infonantes,&  Camil-' 
lus  minifter  facrorum ;  labarum  CiEfaris  proprium  inhgne ;  &  tria  aquilarum  exercitus- 
ii«^na  ;  &  demum  veterani  milites  ,  thoracati  &  clypcati . 
865  Sueouetaurilia,  in  luftratione  excrcitus,  ex  tauro,  verrc,  &  ariete  fieri  confucta^ ; 
inafcula  cnim  hrcc  animalia  fuere  .  Taurum  Popa  fuccindlus,  &  lauro  coronatus  dedu- 
cit,  camoque  conftriclum  regit :  clauam  longo  manubrio  gcftans,  qua  taurum  conficiat. 
Vi(5iimarii  autem  verrcm,  dorfuali  ornatnm  fcricco,  &  arictcmagunt .  Prv^ccdunt  Liti- 
cines  &  Tibicincs,  lituis  &  tibijs  infonantes ,  laurcis  cundi  redimiti . 

2 66  Sacrificium ,  quod  Csfar ,  habitu  Pontificio ,  velato  capite ,  fupcr  aram  igne  fuman- 
tcm  jpatera  perficit,cui  aftant  Camilli ,  Sacerdotes  ctiam  plcrique  ritu  fuccincSi  Gabi- 
no  jlaurocoronati,  laureofquc  ramos  manibus  portantes :  funt&  luminigerulicereos 
in  candelabris  defcrentes :  funtqui  ctiam  vafa  aquce ,  forfan  hiftralis,  vchantj  luftratio- 
ni  cxercitus  afpergillo  faciendc^  . 

267  Adtocutio  Traiani  Augufti  ad  miHtes  e  fuggcfto  lapidco,  prsfcntibus  Priefeftis  & 
Tribunis  exercitus ,  quattuorquc  aquiHferis  cum  quattuor  aquilarum  fignis :  totidem 
cnim  iam  lcgioncs  conucncrant,iS:  in  eo  bcHo  mihtabant.  In  qua  Csfar  iuftasbelHcau- 
fas  aduersiis  Dccebahun  fufcepti  Dacorum  Regem  enumcrat ,  quanriimqucfueritpcr- 
fidus  &  iniurius  Romano  Senatui :  proinde  ad  fortiter  ctftrenue  fein  pugna,qux  immi- 
nebat ,  crerendum  adhortatur :  ad  gloriam  ex  victoria  et  triumpho ,  et  immenfas  opes  ex 
pra^da  et  manubijs  hoftium  parandas  inflammat,  vicinafque  Diacorum  ftationes  et  caftra 
maturc  occupare  iubct .  Lidorcumfafcibus  confularibus  retro  Crefarem  ftat. 

5  68  Traianus  Aiiguftus  in  lapidco  fuggcfto,  quid  faciendum ,  quo  ordine  procedcre de- 
beat  cxcrcitus  ,  qu3e  loca  in  munimcntum  Cafti  orum  pnvcipuc  occupanda ,  quaHrer  in- 
uadcndus  hoftis,  quaHtcr  debellandus ,  Prafedos  ctTribunos  cxercitus  confulit,  et 
dcmum  iuxta  faniorcm  fcntcntiam  decernit .  Prx'fcdus  inibi  Pnrtorio  fceptrum  gerit » 
miles  labarum  .  Hadrianus,poftcaAuguftus,aftat, qui fecundoBcnoDacicointerfuit. 

^6^  Profcclio  exercitus ;  leuis  armarura;  milites  anteeunt ,  triarijs  feu  grauis  armaturae 
militibus  poftremum  agmen  tenentibus ;  vtpotc  qui  rhoracati,  galcati ,  et  clypeati,  gla- 
dijfquc  accinifti  inccdunt . 

ayo  Impcdimenta  exercitus ,  farcinsquc  militum ,  curribus,  quos  muli  trahunt,  &  cquis 

571  Vcterani  milites  laureis  ob  egregium  aliquod  facinus  ab  Imperatorc  donati ,  quas 

«aleis  fupcrgcftant. 
272  Buccinatores  clafficum  canunt,  Impcratore  pricfenrc  &  indicente;  nam  ijs  folum-» 

Kuiufmodi^negocium  obeundi  curaincumbit .  y{'\  namc]ue  non  nifi  Imperatoreprxfen- 

te  ,  vel  ci\m  \\\  milirem  capitaliter  animaduertitur  ,  infonare  folcnt .  Appellatur  autem 

buccina,  quae  in  fcmetipfam  aerco  circulo  fle^Situr ;  ficut  tuba ,  qus  direda  eft ;  tcfto 

Vcgetio  lib.  5.  cap.  5. 
275  Traianus  Auguftus  miJites  vrget ,  vtrem  frumcnrariam,  in  exercitus  alimenta ,  cur- 

ribus  &  dorfis  equorum  impofitam  ,  ad  caftra ,  quic  lamiam  municbantur ,  quam  celer- 

rime  traducant. 
274  Aquilifcr,  imaginarij ,  &  labari  gcftator ,  ad  buccin^  fonitum  cum  fignis  gradicntes. 
375  Pranum  agmen  militum  kuis  armatura:  cx  auxiliaribus  conflatum  jin  quo  funt  Ger- 

manij 


mani ,  Pannonf;,  Illyrici,  8i  Dalmat^,  arcubus  &:  fagittis  pugnantM  ^ 
*     ^uejii  arcieri  con  'vejie  lungajifono  "veduti  auand  nella  prma  guerra  Dacica  combattere 
'     d  Cauallo  dfauore  de'Romani ,  con  Velmo  acuto-,  e  corazza  hamata  de^Sarmati-,  si  chepojfo' 
no  ejfere  o  Sarmati  o  altropopolo  confine  ;  vn'braccio  e  ignudo ,  l'altro  copcrto  con  braccialidi 
cuoio  ,  0  diferro  affibbiato  .  , 

276  Legionis  alterius  aquila ,  cum  labaro,  iuxta  Ca:farem  geilato ,  priiis  quam  claflTicum 
buccinator  infonaret ,  &  ipfe  Traianus  locum  indicaret ,  quo  caftra  metauda . 

Gidfi  e  detto  cbe  il  labaro  nome  'ufato  al  tempo  di  Cofianttno ,  efotto  Traiano  chiamauaji 
'vefjillo ,  &•  era  infegna  della  Cauallena  comepare  quefla  Aquila  ancora  chefievedutaporm 
'■      tare  da  Soldati  d  Cauallo  . 

277  Meratot^s  , qui  prsEcedentes  locum eligunt  caftris .  Prajfcdlus  itcm  Caftrorum,qui 
tabcrnacula ,  &  militum  cafas ,  &  impedimenta  omnia,  nutu  curac .    Tencoria  infuper 

1  &  tabernacula  figuntur , 

278  Milites  frumcntatum  extra  caftra  egre/Ti,  maturas  fruges,  in  hoftili  agro  dcprehcnfas, 

,     falcibus  meflbrijs  in  manipulos  colledtas  fecant ,  &  in  fafces  alligatas  fupeif  humeros  m 

\     caftra  comportant ,  in  exercitus  alimenta ;  equofquc ,  ad  agrum  eduftos ,  pabulantur . 

2  J9  Militcs  excubias  agcntes  ,  nc ,  dum  fruges  ,  palantes  &  difperfi  demetunt ,  hoftis  in- 

cautos  inuadat . 

►  280  Arx  Dacorum ,  caftris  Romanorum  proxima ,  militum  pr«fidio  munita, iuxtaquam 

Daci  excubanr ,  Traiani  exercitus  infidias  metuentes . 

*     Lt  Daciji dimojtrano  tutti  fpauentati ,  riffuggendo  dalla  battagUa  conforme  nellafeguentc 

figura  ,  e  pare  che  dfcorrino  di  renderfi ,  come  "vno  di  loro  parla  con  h  Soldati  Romant .         r 

;28i   Romani  aliquot  milites  leuis  armaturjE  ,  explorarc  Dacorum  arccspergunc,  quibus 

T     hoftis  occurrit ;  pugna  conferitur ,  in  qua  tamen  Daci  fuccumbunt . 

282  Romani  militescaftro  hoftium  munitiffimo  potiuntur ,  intra  quod  figna  inferunt, 

vlteriufqucaliainuadcrc&  oppugnare  pergunt,  machinis  &  fcalis  adue<ftis. 
;285  Romani  milites  muniti  oppidimuros  confcenderetentant,  quos  valide  Daci  pro- 
pellunt,  fagittas ,  &  ingentia  faxa  in  oppugnatores  deuolucntes  .  Scalas  ligneas  Cjefa- 
riani  niilitcs  admouent,  ad  murorumquc  moenia  euadunt,  multos  eo  impecu  trucidan- 
tes;  interim  fundirores  ,Iapidibus  efundis  proiec^is,  Dacos  ad  muros  accedere  prohi- 
bebantrficque  cruor  vbique  diffunditur .  Romanus  miles  caput  hoftis  vnico  gladij  i€tn 
amputat,  truncura  fuper  muro  cadauer  rclinqucns  .  Pulcher  etiam  &  ingenuus,  vt  ap- 
paret ,  adolefcens  Dacus  ftrenue  dimicans  occubuit .  Scalx  autem  qua:  hic  vifuntur, 
lignea;  crant,  noftrique  fjeculi  fimiles  :  quarum  oppugnationis  inuentorfuit  Capaneus, 
qui  tanta  vi ,  fcalas  confccndens,  occifus  eft  a  Thebanis,vt  extinftus  fulmine  dicerctur. 
2S4  Miles  Traiano  Augufto  nunciatiim  vcnit,acritcr  hoftes  intra  oppidum  muniti/fimum 
fe  tueri ,  Ca;farianos  continuis  oppugnationibus  cadere ,  in  periculoque  non  leui  ver- 
fari ,  nifi  fuppetias  illis  quam  primiim  ferat :  proinde  opus  elfe  noua  continuo  auxiiia-. 
fubmittcrc  .  Hac  re  cognita  Cxfar  cum  prxtorianorura  agminc  accurrit,vt  copijs  ince- 
rim  vniucrfis  collcdis,  cum  intcgro  cxercitu  hoftili  confligat. 

285  Rota: ,  quibus  machinx  vcdtx  aguntur ,  &  muris  admouentur . 

286  Daci ,  nc  Traianus  fuppctias  fuis  fcrrec,  in itinere  fe  opponunt ;  pugna  confcricur > 
-fcd  in  qua  Daci  viifti ,  Romani  vidores  cuafere . 

2S7  Sagirtarij  Romani  cxercitus  ,  loricati  &  galeati , ex  arcubus  fagittas  iacicntes . 
*     ^ujfivede  l'babitoproprio  de'Sarmati  Arcieri  combattere  tn  vefte  longa ,  con  l'elm«  acuto  j 
e  \a  corazza  hamata . 

288  Milcs  Dacus,  fumma  vi  pollens,qui  ingcns  faxum  folus  elcuct,  &  in  hoftcs proijciar. 

289  Traianus  Auguftus,caftrum  natura  munitum  &  arte,  pr^fidio  Dacorum  ccncum,quod 
percinaciter  aduersiis  Csfarianos  tutati  fuerant ,  ipfe  praefens  cxpugnat :  captum  diruit, 
ne  itcrum  in  hoftium  potcftatem  venirct .  Daci  enira  lignacione ,  pabulacione ,  aqua- 
cione ,  &  frumentatione,  inde  egrcffi,  Caefarianos  prohibcbant . 

290  Lignorum  cxfio ,  diffecatio,  &  in  ftruem  in  varios  vfus  a  milite  Romanocongeftio. 

2  9 1  Regulus  aliquis  Dacorum  a  Deccbalo  Rcge  dcficiens ,  fupplexque  ad  Traianum  ve- 

nicns ,  illi  fc  dcdic :  clcmcncigm  ab  codem  affccucuj  &  graciam  .  Aftanc  hinc  &  hinc 

pr«to- 


pr.etoriam'  milhcscu/l-odes  ScMpatorcs  CzCariS)  in  qiiorum  ciypcfs ,  varla  flmulachraf 
'Vel  pifta,  vel  adfculpra  viruntur- 

^92  Dacica:  cuiufdam  vrbis  ciues  ,  fame  oppre/Ii,  quos  vicinus  Romanorum  cxercitus 
obfidebat ,  nullum  fux  laluris  fuffugiiim  fiiperefrc  rati ,  neque  quid  vlteriiis  tcntarent 
in  mentem  veniret ,  mortem  priiis  oppctcre ,  quam  direptioncm ,  &  feruitutem  Roma- 
nonim  pcrpcti  decernunt .  Qnare  communi  omnium  confilio  vrbem  incendunt ,  cun-  , 
ftafque  opes,in  vnum  rogum  collGdas^exununt;  ne  prxda  vlla  hofHbus  fupereljet ,  do 
qua  poffcnr  gaudcre  :  vxores  &  focminas  reJiquas  cum  infantibus  trucidant ;  ipfique  fub 
nodlis  filentmm  clam  fe  cx  vrbe  fubripiunt ;  exanimem  adolcfcentcm ,  fame  vcl  morbo 
aliquo  oppreffum,  &  alterum  grandxuum  fcnioque  confcdum,  fecum  educunt;  &  iiij 
vaftum  antrum  ,  ad  radiccs  montis  cuiufdam  fitum  ,  ceu  in  locum  abditum ,  &  a  cogni- 
tionehoflium  femotum  ,concedunt. 

295  Daci  qui  cx  vrbe  aufugerant ,  confilij  inopes  ^cun-fiifque  rebus  defptfratis,  morterru 
(ibi  veneno  epoto  confcifcunt ;  tanto  ardore  animi,  vt  alter  alterum  prxcedere  certaret, 
&  primus  ad  ncccm  vellet  accurrcre  .  Vas  aurem  ingens  in  medio  erat  expofitum  ,  li- 
quore  aliquo  hTthifero  plcnum  ,  ex  quo  nonnulli  exiguis  poculis  venenum  hauriebant , 
iingulifquc  bibere  dabant,  ca  menfura  ,  qua:  breui  inrcrimere  fumcntcs  poffet.  Alij 
exanimcs  iacent ,  quos  virus  iam  extinxit,  alij  concidunt  moriruri  ,  ahos  vis  vexac 
veneni  in  vifcera  transfufi.  Miferandum  profcd^o  fpcdaculum,  inquo  caritas&  pietas 
habebatur ,  in  fuos  &  in  fcipfos  criam  I^rthalitcr  ff  uire . 

294  Dacici  exercitus  rcliquif  pcr  afpera  loca  &  ardua  montium  iuga  fugientes,  draconis 
fignum,  quod  cx  acie  fuperfuerat,fequuntur .  Erat  autcm  fccundiim  millcfimum  quem- 
ijue  mihtem  draco  pertica  fubJatus  ,  cui  argcntcum  caput ,  reliquum  corpus  oeu  ex  fe- 
rico  contcxto,  coloribus  variatura,  infiar  veri  draconis,  Suida  authore . 

295  C^far  Dacos  clcmentiam  ipfius  implorantcs  non  exaudit ,  qui  toties  fidem  fregerant, 
illiufque  animum  irritarant .  Siniffra  namque  capuJum  gladij ,  quo  erat  accinilus^ap- 
prehendit ,  dcxtra  paludamenti  laciniam ,  quod  &  vltcrius  progredi ,  &  arma  aduersus 
ipfos  exerere  parabat .  Claflicum  buccinator  canit.  Labarus  &  figna  cum  militibuspr^- 
torianis  a  tergo  fuccedunt ,  Tribunis  Cxfarcm  comitantibus . 

296  Annonamjlitibus  viritim  diflribuitur.  Vcteranus  huic rei  milcs  crat  prsfedus ,  qui 
modio  ccrtas  cuiquc  menfuras  diftribuit ,  quas  faccis  cxccptas ,  humcrifque  impofitas» 
in  propria  finguli  tabernacula  ,  vcl  c^fas  afportant .  Tota  tamcn  legio  particulam  ali- 
quam  in  faccum  pcculiarcm  confcrebat ,  fepultura?  caufa;  vt  fi  quis  cx  contubernalibus 
defcciflet ,  de  illo  facco  ad  fcpulturam  ipfius  promerctur  expenfa  .  Hajc  ratio  apud  fi- 
gniferos  in  cophino  fcruabatur  . 

297  Adlocutio Traiani  Augufli  priuatim ad  milites  aliquot ,  figniferos inquam  cohortis & 
centuriarum ,  habita  .  Quorum  videtur  ignauiam  obijcere  ,  aJrerumquc  ilJorum  exau- 
thorarc,  ob  facinus  aliquod  indigne  admiffum,  vtpote  qui  pclle  caput  amiftus  lconina, 
nuIJum  fignum  gcflct  in  manibus  ;  fcd  illi  vidcatur  crcptum  .  RcJiquis  autcm  munien- 
dx  caflrorum  partis  curam  commitrit . 

*  Pare  che  in  quefto  parlamento  dt  Traianofi  raprefenti  lafede  de  Soldati ,  diftendendo  tut- 
ti  la  mano  verfo  l'Imperatore,il  che  denota  ancora  la  manofopra  le  tre  infegne  delle  Cohorti. 

298  Lcuis  armatur.r  milites  Pr^toriam  Portam  cgreffi  ,  d.d  reliqua  caflrorum  munimen- 
ta  abfolucnda  paritcr  fe  accingunt . 

299  Mili.res  partim  ligna  cxdunt,  partim  comportant,  fabrifquc  mararijs  miniflrant: 
rumquadros  .?/- doJatos  lapides;  qua  materia  arrifices  vfi,  munitioncs  a  remotis  locis 
ad  caflra  vfque  perducunt . 

50D  Duarum  centuriarum  prxtoriani  milites ,  ante  tcntorium  principis  excubantes,  qua- 
rum  totidem  figna  humi  defixa  cernuntur  . 

301  Legati  Decebali  Regis  paecm  petunt;  quam  a  Traiano  Auguflo ,  vt  perfidi,&  hofles 
Populi  Romani  iudicati ,  non  obtinent . 

302  Pons  hgncus  fuperTibifcum ,  vel  alium  qucmpiam  fluuium  flratus ,  per  quem  mili-' 
tcs  ad  altcram  amnis  ripani  traijciunt .  ^ 

503  KaualelflroprQjcimum,  vbiHomani  liiitres ,  fcaphas  >  &  liburnas  etiam ,  nauiga- 
'-■-■-■"  tioni 


t-. 


tionl  ad<?ommo<?as  sedificant ,  maxima  hgnorum  copia  in  /Ti-ues  pro  co  vCii  con^cd^ 
qux  fcalpris,  &  mallcorum  i^flibus, alijfque  inftrumcntis,  fcamt ,  excauant,  conlcruiiT, 
«reifque  clauis  artifices  compingunt .  Apiid  veteres  cx  cyprcflb ,  pinu  domeftica,  liiic 
fylueftri,  larice ,  &  abiete,  Liburnx  conficiebantur ;  xrei ,  ferreis ,  claui  pr^eferebanrur , 
quod  hos  tempore  &  humore  cclcriter  rubigo  confumar,illos  vcro  ncc  jetds  autfluchis 
atterat ,  fed  magis  in  dics  feruet ,  licet  difpendio  hnt  maiori .  Obferuatum  pra.tcre.o 
amaioribus,  vtilifTlmc  poft  folftitiuma»ftiuum  vfquead  a»quino;lium  autumnalc,  & 
deinceps  ad  Kalendas  vfquc  Ianuarias,fortiores,duriores,&  ficciores  cffe  trabes  abfcif- 
fas ;  quod  fi  acceffcrit ,  a  quintadecima  Luna  ad  vigeiimam  tertiam  vfquc  cedi  matc- 
riem ,  immunis  fcruatur  a  caric ,  reliquis  autem  diebus  abfciffa  ,  continuo  fcnefcit ,  iiij 
tabem  &:  puluercm  vertitur ,  quod  ars  &  quotidiana  experimcnta  comprobarunt :  Ro- 
manorum  etiam  icligio  docuie ,  his  tantum  ododicbuspro  jeternitate  facrificia  cc- 
lcbranda./ . 

304  Daci  caflirum ,  feu  oppidum  quoddam  munitum ,  a  Romano  milite  occupatum  ,  ex- 
pugnare  conantcs  ,  maxima  vi  &  cxdercpclluntur  a  Csfirianis  militibus ,  qui  prcfidio 
a  Traiano  fueranr  rclicfti  .  Saxis  autcm ,  qu£c  ingcntia  in  Dacos  ejj  muris  deuoluunt  > 
maxime  fc  obfcifi  tuentur . 

505  Rornani  miUtes ,  qui  pra;fidio  arcem  tcnebant  obfcfTam ,  cadaucr  Daci  infignis  ,  qui 
in  oppugnatione  moeniorum  occubuerat ,  catena  vindlum,  trabique  e  muris  prodcun- 
ti  alligatum  ,  obfidcntibus  prouincialibus  luis  in  ludibrium  &  contumeliam  oftentanc. 

306  Daci  rnagno  dctrimento  in  oppugnatione  arcis  accepto ,  vcriti  ne  nouus  miles  inj 
fubfidium  veniret ,  obfidionem  foluerc ,  &  in  fugam  fe  conuertcre,  coguntur . 

307  Traianus  Auguflus  ad  duas  aflantes  mihtum  Icgiones  adloquitur  .  Collaudat  illo- 
rum  virtutem,  quod  flrenue  in  omnibusfe  gcffcrint,  fortiifimcque  pugnauerint.-proindc 
ad  futurum  belli  fincm  fcliciter  obeundum  fummopere  cxhortatur:  prxmia  ilhs  6c  prx- 
fentia&futura  pollicetur. 

308  R  egios  thefauros ,  quos  Decebalus  fubtcr  vada  SargctiiE  amnis ,  haud  procul  a  rcf»ia 
occulucrat,  Traianus  Auguflus  inucnit .  Fluuium  namque  Deccbalus  Rex,captiuorum 
duntaxatmanibus  &  operc,de  proprio  curfu  auerterat ,  atque  fuffolfis  deindc vadis , in 
fpecu  magnam  vim  auri  condidcrat,  preciofilfima  qu.eque,  &  eos  liquorcs  qui  affcrua- 
ri  poterant ,  eodem  congerens .  Quibus  confcvitis ,  ne  quifpiam  qus  gcffiffct  proloqui 
poflet ,  omnes ,  qui  fadti confcij  erant ,  occidi  iuffit .  At  Biculis  captiuus ,  cui  res  co^ 
gnita  crat ,  thcfauros  indicauit .  Inuentos  autem  ,  cquifque  afportatos  in  caftra  ,  par- 
tim  militibus  diflribuit,  partim  fifco  ,  &  ^rario  P.  R.  afleruauit .  Eranrautcm  in  his 
plcraque  vafa  aurea  &  argenteaiingentis  &  mediocris  magnitudinis ,  gcmmx  omnis  ge- 
neris  ,  &  pr:eciofa  fuppellcx ,  corbibus  ornatiifimis  contenta . 

309  Decebalus  rcgia  amiffa  ,  cundaque  ferc  in  poteflatem  Popuh  Romani  prouincia  re- 
dadla,  thefauris, quos  abdidcrat,  ercptis  ;  concioncm  c  fuggcflo  ad  fuos  milites  habcc, 
in  qna  fortunam  iijam  nimis  aduerfam  conqucritur ,  nihil  xrumnarum  cffe  quod  non_> 
forti  animo  tolerarc  decrcuerit,  prsEterferuitutcm  &  indignitatcm  rcgia;  maicftati  iiij 
fcrendam ;  proinde  cum  ab his  calamitatibus  fe  erucre  ncqueat,  morcem  fibi  confcifce- 
re  flatuerit :  quam  ipfi  debcnt  ferrc  acceptam ,  qua:  momento  temporis  ab  vniucrfis  exi- 
mat  malis .  Hxc  cum  Dacis  propofuiffct,  abnuunt  muhi ,  fententiamque  veluti  duram 
detrcAant,  nonnulli  acquiefcunt ,  fidem  obferuare  j  fecumquc  communc  pcriculum  & 
necem  fubituros  pollicentur . 

3 10  Decebalus  maxima  animi  anguflia preffus ,  defpcratis  cunftis  rebus  ,  manus  fibi  in- 
ferens ,  pugione  ad  pedus adado ,  fe  interimit .    Reguli  non  pauci  idcm  mortis  geniij/ 

.  fubeunt ;  dum  quidam  vulneribus  fe  coiifodiunt ,  quidamalios  prouocant ,  precibufquc 
inducunt ,  ad  ncccm  alter  alteri  infercndam  . 

311  Daci  non  pauci  Traiano  Auguflo  fe  dedunt ,  ipfumque  necis  Deccbali  Rcgis  ccrdo- 
remfaciunt. 

312  Equitatus  excrcitusRomaniequites  Dacos  prof^igat,  Traiano  Auguflo  ira  iubentc  j 
quod  prouinciie  fupcrerat,  vaftat,  diripit ,  &  fubigit;  multisincaptiuicatem  ex  primo- 
xibus  icd^idtis » maQus  coiundcm  loio  pof^  tcrga  rcuincic . 


*  ^uejii  chejivede  Cttduto  in  tcrra  col  pu^7iale  iji  m.tno  -ifembra  'vmd-e''fupremt  Capttani  di 
Decebalu  ,  circundaiidulo  mtorno  la  Qaualkria  'Romana  ,  per  prenderlo  ,  e  facendo  fegni  com 
le  mani ,  fe piu  toflo  mn  e  Decebalo  iflcjjo  ,  che  cade  ferito ,  ritenendo  vn  Soldato  le  redini 

^  del  Cauallo .  ■  . 

5^3.  Pmorium  Traiani  incaftris.  Caput  Deccbali  Regis ,  &  manus  vtraquea  cadaucro 

abrcirfi",  Dacis  captiuis ,  &  milinbus  Ca^farianis  maxnna cum  admiratione  vtrorumqut 

oftcnduntur ;  dum  illi  mfelicis  forcis  miCcrti ,  communcm  fuam  calamitatem  dcplorant* 

-hi  autem  Ixtitia  gcftiunt >  quod  pacem  &  fecuritatem ,  vnius  iioftis  acerrimi  ncce,  rede- 

meriBt. 

*  Si  vede  la  tejla  fola  di  Decebalo  ,  ne  •vifno  le  mani  infieme  recfc ,  comefcriue  xl  Ciaccone  , 

3 14  Pra?toriani  militcs,  antc  tentorium  Cxfaris  in  caftns  excubantcs . 

3 1 5  Reliqui»  Dacorum ,  qui  in  moatana  &  edita  loca  confugerant,  a  Romano  milite  de- 
ientur ;  &  qui  obilinato  animo  rebelles  fupcrcrani: ,  in  captiuitatem  mifere  abducuntur, 
in  triumphum  aflcruandi .  Loca  dein  muniti^ffuna  ,  expugnatuque  difficilia ,  Romanus 

jniles  confccndit ,  vniuerfadiripit,  occupatqnc;  licet  adeo  effent  ardua,  qiuE  vix  nifi 
vris  &  alcibus  eflcnt  peruia  ,  quibus  hi  filtus  abundabant . 

516  Animal ,  tauro  fcre  /imile,  hic  cxprefTum  ,  Vrus  exiftit;  vtloca  eafuiffe  niltuofa-& 
edita  ,  qucE  poftrcmo  Ccefariani  occuparunt ,  iutclligamus  .  Efl:  autem  Vrus  animal  j  a 
jC-tfare  lib.  6,  BcIIi  Gallici  delcnptum,  paullo  minus  cIephanto,fpecie ,  colorc  ,  &  fi- 
.gura  taun  ;  feritate  tanta ,  vt  ne  paruulum  quidem  exceptum  manfuefiat .  Cornuum  ca 
-figura  &  amplitudine ,  vt  Germani  eorum  labris ,  argento  circumlitis  ■>  pro  poculis  vtc- 
rentur .  Magna  vis  efl  eorum  ,  &  magna  velociras ;  ncque  homini ,  neque  ferse ,  quam 
xohfpexcrunt ,  parcunt .  fios  ftudiose  foueis  captos  interficiunt . 

5 1 7  Alces ,  feu  Alcc  ,  vtroquc  enim  modo  rcdtc  dici  potefl ,  animal  e/f: ,  vt  Cxfar  lib.  6. 
Belli  Gallici  fcnbit ,  cui  confimiiis  capreis  figura ,  &  varictas  pcllis  ,  fed  magnitudino 
paullo  antecedens ,  mutilumquc  efl:  cornibus  ,  &  crura  finc  nodis,  articulifquc  habct ; 
.-iieque  quietis  caufa  procumbit ,  ncque  fi  quo  afflidum  cafu  conciderit ,  crigere  kk-,  aut 
fublcuare  potefl .  Huic  arbores  pro  cubilibus .  Ad  eas  fe  applicat ,  atque  ita ,  paullum 
modo  reclinatum ,  quietcm  capit :  cuius  ex  vefligijs ,  cum  efl  animaduerfum  a  vcnato- 
i-ibus  quo  fe  recipere  confueuerit  ,  omnes  co  loco  aut  a  radicibus  fubruunt,  autab- 
fcindunt  arbores ,  tantum  vt  fumma  fpccies  carum  ftancium  relinquatur .  Huc  ciim  fo 
roniuetudine  rcclinauerit,  infirmas  arbores  pondere  affligit,  atquc  vna  ipfum  concidit. 
Alcis  autem  formam  3c  imaginem  animal  hic  cxprefTum  habet ,  nifi  cornua  obftarent , 
excorne  enim  Csfar ,  vt  modo  di:<imus ,  facit .  At  vero  Paufanias ,  Acliano  de  Natura 
Animalium  teftantc  ,  in  fupcrcilijs  cornua  habeic  mares  teflarur  :  foeminas  contra,  om- 
nino  carere  .  Olaus  Magnus ,  qui  in  rcgionibus  vbi  frcqucnriifimc  proucniunt  non  fo- 
liim  diu  verfatus ,  fcd  natus  criam  ,  cornutas  nobis  Alcas  dcfcribit ,  qualis  eft  hxc  irL» 
hac  Columna  marmorea  fcalpra  .  Ca;teiiim  vidc  Plinium  hb.  8.  cap.  15.  &  Solinumj 
cap.  5  2 .  Fatcor  me  harum  vngulas  folidas  bifidas,  vr  ipccuhim  lucentes ,  ex  regionibus 
Borealibus  aduedas ,  farpiffimc  vidiffe,  &  habuiflc  ctiam  ;  cornua  ycrd  nunquam . 

■^     ^uefo  atnmale  efpreffamente  e  "vn'  Ceruo  ,  e  raltro  •vn'  Bue  . 

317  Sol  oriens  ,  forma  imbcrbis  iuuenis  intra  circumambicntem  amidum  exprefldis ,  quo 
temporc  &  hora  diei  hi  Rcguli  fuerint  capti  fignificans;aut  Deus  aliquis  fingitur,eorum, 
qnos  vana  gentilitas  credidit ,  aut  Dacis  aducrsus ,  vel  Romanis  propitius  ,  aut  certe 
Delubrum  aliquod  in  faltu  &  cditiffimo  montc  conftrudtum^rcligioni  Dci  alicuius  con- 
fecratum,  incolifquefrequcns,  illo  loco  ,  vbi  hoc  pra^Iium  geftum  ,  vcl  vidoria  parta. 

319  Reliqnijs  Dacorum  fubadis ,  Dacicajquc  regionis  facilc  Romani  potiti ,  Reguli  fo 
dedunt,  captiui  vintii  ducuntur ;  vrbcs  vacuas ,  &  a  ciuibus  fugientibus  defertas,ijdem 
diripiunt,vaftant,  igniqucfucccndunt . 

32pr>Ciiies  vrbiura  ,  qu^e  in  hoftium  poteftatem  vencrant  5  ipforumqueprseda?  patuerant,  . 

alio  fugientes  commigrant ,  dulcia  pignora ,  farcinafque  humcris  portantes ;  armenta,  & 

pecora ,  iUius  &  xtatis  ,  &  rcgionis  prjecipuas  opes ,  fccum  abducunt .  Qups  fugientes 

-Romani  milites  perfequuntur,  non  tamcn  aflequuti,  iibcrc  prouincia  omni  excedunt, 

Vbi  «Sc foeminaium  ^  pucrorum habitus  ,  venufti  facis ,  e*cpriHHintut .     -        • 

■  '    ■     ■'  '  Hoc 


1  Hoc  fccundoBello  Dacfco  abloJuto ,  Dcccbalo  vin  dcfundo  ,  proccribiis  captis  partim  , 
in  amicitiam  &:  £dcm  Populi  Romani  partim  fufceptis  ,  Dacia  in  Prouincia?  formaiTu 
redacla  ,  pr^fidijs  vbique  locorum  difpo/iris ,  arcibus  dirutis,  qux  faciJc  tencri  Iiaud 
poterant;  Traianus  Auguftus  Ca^farum  ftrcnuifTimus,  toc  viiflorijs  cJarus,  totopibus 
&  fpoJijs  onuftus ,  in  Vrbcm  ex  Dacia  rcmigrauit,  tcrre/tri ,  veJ  maritimo  itinerc  inccr- 
tum ,  vbi  fecundum  de  Dacis  trmmphum  egit ,  fumma  pompa ,  gratuJatione,  &  appJau- 
fu  Senacus  ,  totiufquc  Populi  Romani .  Non  autem  Jiquet  quo  anno  cius  Impcrij  id 
geflum,  nam  prior  triumplius  anno  7.  Impcrij  fui  de  Dacis  dc  Sarmatis  cll  habitus, 
trieunium  eo  BelJo  durante;  quod  autem  tempus  intcr  vtrumque  triumphum  intcrccf- 
fericquantumue  fecundum  BcJJum  Dacicum  diJatum ,  non  conftat .  Exitus  huius  Bel- 
li  ficuc  Dacis  funeftilfimus , ita  Traiano  Auguito  feJici/Timus  &  cJariflimus  fuic . 

SFXVNDI  BELLI  DACICi  FINIS. 

NFMMI     POST    ICONES     CO  LVM  N  AE.  pa^.ii^.Sc  116. 

l     CaputTraiamUurcatum.  LVIP-CA.ES-  TRAIANO*  OPTIM-  AVG'  GLRM-DAC 

1  Tejfa  iti  Traiano  colpetto  nudo  informa  di  Heroe  . 
Imp.  ecjues  dcx.  hafiam  ,  le^tonario  cum  piloprteeunte ,  duohns  fnbfequentibus,  S  P  Q  R  -   Q  P  T  * 

PRINCIPI  infrd  PROFECT- AVG-S-C 

2  Profettione  alla  guerra  Dacica  ,  medaglia  rineuata  nel  Confolato  VI.  ouero  appartient^ 
allaguerra  Parthica  . 

■  3     Imp.  eques  dex.  Mjw.TR-  POT'  COS"  III-  P-  P-  S"  G 

3  tfpcditio?je . 

.4     Imp  fedens  pro  trihunali  duohus  aftantibus  ,  infta  le^ionarij  peditesq^inque ,eques  vnicui  ,mantis  at' 
tollr>ite<,cum  aquila  &  duobus  fignis  coho  tium.  IMi?'  Vllil-  S-  G 

5  Exdem  peiu-  ftgnne,  &  ftgna.  I M  P"  V ill   S  C 
4.  5.  Allocutione . 

6  Aquila  i-'fixa  in  medio,  &  hinc i»di  figna  cohortium.  S  P  QjL  -  OPTIMO  •  PRINCIPP  S-  C 

6  Infegne  militari  . 

7  Flttu^  typus  cum  velamento  circa  caput ,  dex.  fuper  prora  nauis ,  fm.  fuper  vrna  aquam  effundente  ^ 

DANVVIVS 

7  Dantdbio . 

8  Flutiij  typus  cum  velamento,^  arundine  infinijlia,dextruni  genu  fuper  figuravirili  iacente.  S  PQ  R* 

OPTIMO-  PaiNClPl*  S-  C 

8  Danuhio  calca  la  Dacia  ,/ignificando  il ponte  fatto  da  Traiano . 

9  Irnp.  cques  ,  captiuiim  procuUans,  dex.  iaculum  vibians,  tadcm  cpigraphc 

9  Traiano  abbatte  li  Daci . 

10  ViBoria  alatafuper  clypeo  m  quo  VIC-  DAC'  trunco  innixo,finiJlram  cxtendcns. Cidcm  cpigraphe 
T  I    Vidoria  abfqne  ali',dcx.  coronam  ftn.  palmun  FR'  POT-  CO:>-  1111'  PP-  S*  C 

12  Vi£ioriaaLatagradicr,s,fin.pdmam,dcx,fupertroph.<:o.  S  P  Q.R- OP TIMO*  PRINCIPI 

15  Vi6ioyi.if}ans,dex.  coronam,  fin.  trophxum.  Ti\'  P"  VIII-  IMi^Iill-  COS-  V- PP*  S- G 

14.  Imp.fi.ins  ,  dex.fulmen  ,fin.  hafiam  ;  pone  Vilioriacum  coronans ,  fm.  palmjm  gerens .    SENATVS 

POPVLVSQVL  roma.vvs  sc 
10.  II.  12.  15.  14.  VittoriedellaDacia. 
1  5    Imp,  togatus  flans  fuper  fuggcfiu ,  dex.  laurcam  ,  fin.  fcipionem  ,  a  l&ua  Vicloria  illtm  coronans ,  ftn, 

palmam  gerens  ,  ad  pedes  dtio  iittncuU  mjnus  attoHentcs ,  ad  latera  quattuor  vexilla  cumfuis  aquilis. 

SP  QR- OPTIMO*  PRINCIPI 
1 5    Statua  deWlmp.  coronato  dalla  Vittoria  ,  apiedi  Vinfegne ,  e  dtte figurefupplicanti . 

16  Corona  laureain  quaS'  C,in  orbem  DAC-  PARTHICO-  P-.  M-  TR'  POf-  XX-  COi-V-P-P 

17  ^lia,in  qua  SPQROPTIMO  PRINCIPI  S  C 

iS   Corona  quernanodis  dijlnd*  ,in  cuius  medio  Itgitur  ^^^   XAAKIAEON   A 
16.  17.  18.  Corone  di  lauro ,  e  di  quercia  . 

19  Clypcusfuperfcuto ,  ve.xillkm ,  &  duo  tda  cum  acinace.  SPQK.  OPTIMO  PRlNCIPI  S  C 

20  Troph.ium  fuper  trunco  .  cadcm  cpigraphe 
1^.20.  Trofei  de  Daci ,  e  de  Germam . 

z\   Captiuus  fedens  fuper  flrue  armorum,  dextra  caput fufientans.  COS'  V'  P-  P'  S  P  Q  R"  OPTIMO 

PRINCIPI-  infrd  DAC  CAP- 
22  .^Jiy.s  eodemgejlu,  cutn  tropbxe.  S  P  C^*  OPTIMO-  PRINCIPP  S-  C 

e    2  25  Alius 


23  AUui  rurerflyue  ,  vnAnihm  poft  tnga  teitir.eiis.  COS'  V'  P  P'  S  P  Q  R-  OPTIMO"  PRlNGlPi; 

infra  DAC-CAl'- 

24  /ihus  knmi  fedens,  &  pone  :pfuTu,  trophxnm.    S  P  Q  R*  OPTIMO'  PRINCIPI 

X)   Aliiis  (lnns    manihiis  po[i  tergn  reuinSits ,  ad  pedes  clypci .   COS' V*  P  P"  S  P  Q  R.*  OPTIMO* 
PR!NIClPl-/../;vi  DAC-  CAP- 

26  Jltnsflans  manihus  ar.te  peQus  nrtinHis  ,  ad  ptdes  clypei .  cadcm  cpigraphe 
21.22.35.24.25.26.  Prigioni ,  e  Trofei  de^Daci ,  e  de^Germam  . 

27  Midter  riipi  injidens ,  dex.  aquilam    lcgto»aretn  >  ad  ftn.  dno  pueruli  .   DACIA  '  AVQVSTI» 

PKOVINCIA -S-C 

37  Daciafatta  Prouincia  con  IHnfegnadella  legtone  . 

28  Romi  ^ahata  fcdens  ftiper  ftrue  armo  nm,  fln  h^fi>*m  ,  dextram  extendens  erga  virum  togatum  (iantem, 

qin  Viaoriolam  dtx»fu^entat ,  mter  eos  caftiuus bumi  fedcus .  TR.-  ?'  vii'  iMP*  Hii'  COS*  V' 

P  P-  s-c 

2  8  Ritorno  deWlmp.  •vittoriofo  a  Koma  , 

29  !mp    armatus  intcr  duo  trophxa  ,  manus  ciiique  imfonens ,  i^  dextrorfus  refpiciens  .SE^tlATVS  ' 

POPVLVSQVE  •  ROMAN VS  •  S' C 

2  9   Vlmp.  frd  due  Trofei , 

30  Miilier  fians ,  dextro  peie  Dactm  calcans  ,  dcx.ramum,  fin.  cornucopia  .  SPQR*  OPTIMO 

PRINCIPI  •  S  C 

30  Dea  Pace  ,  oiiero  felicttd  calca  vn  Daco . 

3  1   Mtttier  fedens  fiu.  ramum  ,  cum  Daco  ad  pede^  genufiexo .  eadeni  cpigraphe 

3 1  Dea  Pacefedente ,  con  'vn'  Dacofupplicame , 

5 2  Roma  fedetis  ,  dex.  Fi^ioriolam  porrigens ,  fin.  fceptro  innixi  >    COS  •  V  •  S  P  Q  R. '  OPTIMO 
PRINCIPI- 
5  2  Ro?f.ia  Vittoriofa  . 
^}  Imp  in  qiiadrigs ,  dcx.fceptrum  confulare  ,fin.  rmHm.  S  P  Q  R*  OPTIMO  PR.INCIPI-  S*  C 

3  3   Triofifo  . 

54   Arcus  T numphalis  tripHci  fornice  .  TR'  POT"  COS"  III"  P-  P 
34.  Arco  trionfale  decretatoper laprimagtierra  Dacica  nel  Conf  III.  medaglia nella  Biblio- 
theca  deWEm.  Sig.  Card.  de  MaJ/imi . 
S  5-  ViQor'.a  tn  bigis,  dex-  lanTeam  ,  fin.  rumum  . 

3  5   Carro  con  la  Vittoria  . 
30   Templum  pulcberritnum  in  cuius  fronte  lOMytrophxis  &  quadrigis  ornatam.  S  P  Q  R'  OPTIMO' 
PRlNfCiPL  •S-C 
3  6    Tempio  -,  ouero  Arco  confacrato  d  Gioue  ornato  dtfpoglie . 
37  Templutn  olio  coltmriariim,  m  mcdio  nurnenfuper  ara,  cum  vvLamcnto  circa  caput.eadem  cpigraphe 

3  7   Tempio  dedicato  d  Traiano  . 
3  8  Aed  fi.  iim  o&o  colwnn.vum  fvro  non  abfmile  ,ftaiuis  ornuturn,  S  P  Q  R'  OP TIMO"  PRINCI PI« 
»>//*-«' BASILICA*  VLPIA 

38  Bafilica  V/pi.is  , 

39  Aliud  .■cdificinm  am  jex  coU',mnis ,  fnpra  qaod  quadriViC  ,  fiatttx,  &  trophaa.  infi:d    FORVM 

TRA!AN[ 
^g  ForoTraiano  . 

40  Coliimria  cochlis,  fnrcr  .juaimago  Traiani.  S  PQ  R-  OPTIMO-  PRINCIPL  S«  G 
40  Cvlonna  Traiana , 

TROFEI    DI    T  RA  lAN  0  pa^.iiS.Siiig. 

1  ^ueflt  trofei  appartenerfi d  Traiano  ci perfuade  Pejferefiatt  tolti  da  gli  edifici  di  Traiano , 
potche  erano  collocati  per  ornamento  del  Caflelio  delV Acqtia  Martia  ri/tabilita  ,  &  accrefciuta 
dal  medemu  Imperatore ,  comefcriue  Frontino  .  Siti^hoggipreJJo  la  Chtefa  di  Satit' Eufebio ,  sk 
la  •v:a  di  Santa  Croce  in  Gierufalemme  /i-vede  il  medefimo  Caftello  adornato  con  due  archt ,  ne* 
^uati  eratio  dirtzzati  li  due  trofet ,  donde  non  e gran  tempo  ,ftirono  trafportati  in  Campidoglia  . 
La  mamera  della  fcoltura  e  del  ttittopmile  alli  tempi  diTraiann  .,  ^  alla  fua  Colonna-,  md 
qual'vittoriaJi  rapprefenti  ne'  medemt  trofei  diremo  nelia  feguente figura  . 

2  .  Muouegran''  duhhia  se  quefli  trofeifieno  de^Daci^,  ejfendoui fcudi  Germani.,oSarmati  difor- 
ma  longafcjfatigolare  ,  tton  -vfata  da  Daci ;  cometn  tutte  iefiguredella  Colonna  .  Ma  i'hauere 
confiderato  le  medagiie  dt  Traiano  ce'  trofet  ,  epriq^iotn  de'  Daci ,  efibite  qui  auanti  nelle  dtie^ 
tauoie  ai  ?ium,  19.20.21,25.  doue  efigurata  ia  'Daciafedentefopra  ii  medefirmfcudt ,  mi  hd 

toito 


tolto  o^ni duhitatione ,  qua/t  vi  h^hhuto  mifchiato  rarmi  de'  mmici  vintt .  Nel  rejio quejli  due 
trofeifi  conformano  con  gh  due  altrifcolp  tti  nella  Colonna  al  foglio  5  8 .  con  li  medefimi  elmi ,  lo- 
riche  hamate ,  e  clamidi  -.faretre ,  infegne  ,  SQno  dipiu  qneftifcudi  adornati  dtfarmenti ,  pam- 
pim^e  grappolid^-vtte  •>  de' quali  la  Dacia  e  fertiltffima^  e  fi  vede  nella  medaglia  efihita  al 
num,  2  -j.figttrata  cov  •un'  putto  ,  che  ttenegrappoli  d^-vue  nelle  mani .  Glt  altrt  elmi  con  le  Sfin^ 
gi ,  Tritoni ,  e  Centauri  aW-vfo  greco ,  fonoftatifcolpitiper  bellezza  ,  c^  ornamento  daWeccel- 
lentijjlmo  Scultore . 


t: 


INSCRIPTJONES.  pag.117. 


IMP-  CAES  •  NERVAE  •  TRAIANO  •  AVG-  GER  •  DAC^  P  •  M  •TRIB 
POT •  COS •  V •  P  P  •  S P QR  •  OPTIMO  •  PRINCIPI 


FORTVNAE 

AVG 

OMNIPOTENT 

VBI-ERAS 

RHAMNVSIA 

VBI^ERAS 

QVANTVM-ABFVIT 

NE-ROMA-LVGERET 

SED^  VIVIT-  TRAIANVS 

VE  •  TIBI  •  DECEBALE 
MILES^LEG-VLET^XIII-  G 

DEVOTIS  •  CAPITIBVS 
7»  ruinii  VVarhel  Tranfiluetn, 

PRO^TDENTIA-  AVG^  VERE^PON 
TIFICIS^VIRTVS-  ROMANA^QVID 
NON  •  DOMET  •  SVB  •  I VG VM-  ECCE 
RAPITVR  •  ET  •  DAN  VBIVS 

IMP-CAESAR-DIVI 

NERVAE - F  •  NERVA 

TRAIANVS-  AVGVSTVS 

GERMANICVS-  DACICV^ 

PONTIF  -  MAXIMVS 
TRIB-  POT^IIII^COS^IV 
VICTO  •  DECEBALO 
ex  Panuinio 


7     SENATVS  •  POPVLVSQVE  •  ROMANVS 
IMP  •  CAESARI- DIVI  •  NERVAE •  F- NERVAE 
TRAIANO  •  AVG  •  GERM  •  DACICO  •  PONTIF 
MAXIMO-TRIB^POT-XVII-  IMP^  VP  COS^VPP-P 
AD^DECLARANDVM^QVANTAE^ALTITVDINIS 
MONS^ET^LOCVS-TANTIS-RVDERIBVS^SIT-EGESTVS 


4     VICTORIAE- AVG 

NONNE-DIXDTIBI 

DECEBALE 

FVNESTVM  •  EST 

HERC\^LEM 

LACESSERE 

NON  •  RECTE  •  FECISTI 

TVA  •  IPSE  •  QVOD  •  lACES 

MANV 

SED  ■  TVA  •  VTCVNQVE 

CAESAR  •  VICIT 

TVLIT 
T-SEMP^ AVGVR 
AVGVSTALIS 
in  ruinis  VVarhel 
6     L^TERENTIO 

M^F^QVIR^RVF 
PRAEF^COH^VI-BRITTON     - 
D  •  LEG  •  P  M^  P^  F^  DON  •  DON  •  AB 
IMP  -  TR AIANO  •  BEL  •  DAC 
P^P^LEG^XV^APOLL 
TRIB  •  COH  •  II  •  VIC 
D  D 
Eraccartc  in  Lufitania 
8  I-O-M 

ROMVLO^PARENTI 
MARTI-AVXTLIATORI 
FELICIBVS-AVSPICIIS 
CAESARIS  •  DIVI^  NERVAE 
TR  AIANI  •  AVGVSTI 
CONDITA  •  COLONIA 
DACICA 
SARMIZ 
PER 


/■«  hafi  COLVMNAE 
in  medio  Foro  Traiani 


M  .  SCAVRIANVM 

EIVS ■ PROPR 

e  rujnis  VVarhek 


INDEX 


I     N     D      E      X 

In  Columncc  Traianicar  explicationem  ;  cuius  numcri  ad  illos  qui  in  Columnv^  eiufdcmj 
Commcntarijs  exiftunc  >  non  ad  paginas  refercndi  func . 

A 


AChaces  gUdij,  efuales. 
Jilocutio  Imperatoris  ad  milites  . 
jidolefcens  pnlcher  fugna  cxtin&Hs  . 
Mce  animal ,  ']uale  . 
Mce  mafculum  corniitum  • 
Alcibus  faltus  Dacict  ahundattt . 
Anteftgnani  ,  qui . 
ApGllodorus  Artifex  fetHiJfimus . 
Jqua  litfiralis  Ethr,icorum. 
Aqua  benedi&a  Chriftianis . 
Aijuila  militix  Rom.  ftgnum, 
Aquila  anrea  firt . 
AquHa  atgentea  tionnunquam  . 
Aqitiix  pacs  tempore  in  Aerario  , 
yi'/K(/.«  Itgionum  figna.. 
Aquilifer  aquilam  gcjians, 
Archifaber,  qui. 
Archite&us, 

ArcHs  triumphalis  Traiani, 
Arcus  Traiani ,  vbi  . 
Arcus  Traiani  dirutus . 
Arcus  Conftaniini  ex  aliof*ffus . 
Aries  machina  ,  quid. 
Arietis  inuentor  ,  quis  . 
Aricte  Dacos  vfos . 
Arietis  fignum  quid  indicet , 
Aries  reliqua  figna  frtcedens. 
Arx  ere£l<s  Traiano  . 
Arma  Dacorum  frepria . 
Arma  Sarmatartim,  qnalia  . 
Aureliauus  Daciam  dcferuit . 
Aurorx  fimulacbrim . 
Aurum  coronarium  ,  vnde  , 

B 
Baleares  funditores . 
Buliflarij  , 

Bafis  ColHmme  Traiani ,  qualis. 
Bibliotheca  Traiani  ,  vbi. 
Biculis  Thefauros  Decebali  prodit . 
Biremis  forma  . 
Biremiscur  diEla  . 
Biremis  rofirum  areum  . 
Biremis  nunciat  Cixfarem  venire  . 
Benifncius  OBjiius  tres  turres  (cdificat, 
Brachia  nuda  milites  habebant , 
Buccim,  quid  . 
Buicin.itorum  muuium . 


127. 


99.  10 


256 

87 

Ii5 

517 

ibidem 

ibidem 

49.  269 

II 

70. 266 

70 

8.49-8  2 

49 

ibidem 

tbidem 

129. 150 

49 

2.  1 12 

99 

12 

240 

ibidem 

ibidcm 

550 

ibi^em 

ibidem 

iSl 

ibidem 

241 

i'4 

147 

14 

162 

9 


49. 


205 

269 

7 

13 

505 

13?.  240 

ibidem 

ibidem 

239 
12 
60 

57-83 
277.  284 


Calcaria.  II8 

Calcci  miUtares,  quales  ,  36 

CabgiC  militares .  3  I 

Camifia  .  86 

Camillus  &  Camilla  ,  quid  ,  74 

CiLmn-fire,  quid  .  29 

Cinielli  anei  in  Columna  Traiani.  19 
Caniwus  Rufus  BcUunDacicum  Gr£cis  verfibus 

fcripfit.  242 


Cafaneusfialarum  inuentor . 

Capaneus  a  Thcbanis  occifus  . 

Captiuus  fxue  ii  Dacis  oceifns  . 

Capita  Dacorum  haftis  affixa. 

Capita  hoflinm  Traiano  perferttntur. 

Caput  Decebalo  abfcinditur . 

Carrobaliflx  machime  ,  quales  . 

Caflella  Komanortm . 

Caflra  Bilincivms . 

Caflra  Citcilia. 

Cafira  Cvrnelia, 

Caflra  Flattiana . 

Caflra  Gtmina  . 

Caflia  Grrmanorum , 

Caflra  Haniiibalis  , 

Caftra  /ulia . 

Caftra  Ldia . 

Caftra  Vinaria', 

Caftra  d  Dacis  deferta. 

Caftra  hoftium  occupata . 

Caftra  commode  Traianus  metatur  . 

C-iftya  plurimum  lapidea  fuijfe  . 

Caftrorum  munitio. 

Cafirorum  munitio ,  qualis. 

Caftrum  Ncuum . 

Caufa  btUi  in  Dacos. 

Chlamys ,  qitid . 

Cibaria  17.  dierum  milites  portabant, 

CiWibri ,  qui. 

Cimbnca  Chtrfonnefus  ,  vbi . 

Claiidiani  poe'.£  ftatua . 

Clauiis  nauticus , 

Clajficim,  qtiid  . 

Clypeus  olini,  qualis  , 

Cohor.es  quot  in  vna  lcgione , 

Cclofjus  Colimntc  Traiani . 

Colofjns  Traiani,  quantits. 

Coivffus  Colimn£  Antoniniann. 

Cclumna  Traiani ,  tiualis, 

Columna  Traiani,  quo  tempore  dicata  • 

Columncc  eiufdcm  altitude  • 

Columna  eiufiemgradus ,  qiiot . 

ColumniefeiieficlU ,  quot . 

Column^  eidem  quid  infcalptum  , 

Colimna  eadem  cx  qiiot  lapidibus  conftet, 

Coliimna  Antonini  in  Campo  li^artio  . 

Columna  eadem,  tgni  deformata  . 

Colum  n£  Antonini  gradus,  quot, 

Colurniiit  Antoninianx  aldtudo . 

CoUmnx  Antonini  feneftell/e .  quot . 

Columna  Antoniniana  Traianicam  excedit] 

Columnam  Antontnianam  qnisfecerit. 

Cotummc  Antonini  afcenfus  non  patet. 

Column£  TraianicA  ere&ionis  caufs . 

Columnx  Traianiae  hafts  tropbaa. 

Colimna  Traiani,  ab  ipfo  non  conflniBa  . 

Columna  Traiani,  dqtio  erefia  . 


28? 
28j 
164 
191 
214 
315 
171 
20 
96 

ibidem 
ibident 
ibidem 
ibidem 
ibidem 
ibidem 
ibidem 
ibidem 
ibiden 
134 
184 

2lg 

96 

163.209 

a54 
96 

J4- 
29 
44 
14 
H 
12 

47 

57 

26 

49 
14 

ibidem 

4 

I 

10 

t 

ibidem 

ibidem 

1-4 

i 

4 
ibidem 
ibidem 
ibidem 
ibideut 
ibidem 

4 

ibidem 

6 

7 

10 

10 


Cohm- 


CelimtiAYum  erigendayitnt  ratio '. 

Congiarivm  Traiani . 

tonftamini  tempore  fealptoria  ars  deterior 

Cfiphinus,  (jmd . 

CoYHelius  Lentulus  eum  Daeis  eonflixit . 

Cornieenjvigilias  reu«ea( . 

Corniia  vi(lima  aurata  .. 

Corotta  Triumphahs  Traiani  ■ 

Corona  Triumphalis  primiim  cx  lauro  ^ 

Cprona  Triumphalis  poftea  ex  auro . 

Corora  Ciuiea  ex  (juercu  . 

Corena  Ciuica  ob  ciucs  feruatoi  , 

Criflxgalearum  ,     .     „ 

CucnUus  vnde  crtus , 

CuppA  vino  &  aceto  contiierido  . 

Crocus  infacrificio  adolitns . 

Caffia  in  facrificifs  adotita  . 

CuCulUtis  palltjs  vtcntes  . 

Dacia  von  efl  Dania  . 

Dactx  fltus  &  defcriptio  . 

Dacia  media  a  Tibifco  amne  fecatttr  . 

Dacicarum  faminarnm  habitus . 

Daeicarum  fo^minartim  fxmtia . 

Dacicis  fcmints:  captiues  viuentes  exurunt  . 

Dacicx  -ifrbis  Legati . 

Dacic£  vrbis  direptio  &  incenfio  , 

Daci  fjui ,  &  quales  popuU  , 

Daci  Germanice  loquebantur  . 

Daci  fugientes . 

Daci  abfqae  ^ragulis  tquitabant . 

Daci  in  armeuta  >  &  pecora  fauiunt  . 

Daci  nihil  in  obfeffos  proficiuiit  . 

Daci  arietc  machtaa  vfi . 

Dacifihos  himeris  geflantes , 

Daci  ahquet  Traiano  fe  dcdunt . 

Daci  cafira  deferunt . 

Daci  iufidiantur  Romanis . 

Daci  infidiantes  cteduntur . 

Daci  cafiruvt  obfldentcs  ,fuperantur . 

Daci  loca  munita  diruunt . 

Dacilocis  muntis  abfcedunt , 

Daci  vrbem  exurunt . 

Daci  opesfuas  incendunt. 

Daci  vxores  &  fihos  interficiunt . 

Daci  vcneno  epotofe  necant . 

Daci  etiam  fupphces  non  exaudiuntur  , 

JJaci  cafirum  ntqueunt  expugnare  ,  • 

Daci  obftdionem  fohiunt , 

Daci  ab  Tquitatu  Rom.  profligati . 

Daci  prim  ores  capti , 

Daci  vrbes  deferunt  . 

Dacicisfarninis  &  pucris  parcitum  , 

Daciii  Reguli  Tratano  fe  dedunt . 

Dacica  hgio  xiij.  diBa  >  </«<« . 

Dacicus  &  Sarmaticus  Traianus  diQus  , 

Dacici  Reguhfefe  interficiunt  , 

Dact.cum  familijs  &  pecoribus  fugiunt,. 

Dacicus  triimpl>HS  prior. 

Daticum  Bellum  prius  trienniuvt  durat , 

Dacorum  ahfcijfa  capita  . 

Dacorum  habitiis. 


H- 


14"   3acorinn  pYxlio  Traianus interfuiil 
1 77     Dacorum  caftra  TraiandS  fufcendit  2 
240     Dacorum  figna  capta  . 
94     Dacorum  capita  fudibus  affixa . 
14     Dacorum  Legati  nihil  impctrant  . 
2  2     Dacoriim  equitatus  in  Tibifco  fubr^erfus , 
80     Dacorum  impedimenta  capta . 
7     Dacorum  fxuitia . 
9     Dacorum  capita  haflis  afixa . 
9     Dacorum  Legati  ad  Traianum  . 
%     Dacorum  infidix  non  fuccedunt . 
g.  ^   Dacorum  Legati  pactm  pctunt . 
125      Dacorum  Regulormn  llatuA  o£io  ,vbi  . 
244     Datiorum  excubix . 
J  5. 1 96     Dacorum  figna  Romanorum  aqnilas  adorant 
76     Dacorumflatuis  qiiis  eapita  ademit . 
.76     Dacorum  crudclc  fucinus . 
237     Dacorum  vrbcs  dircpta  . 

Daciis  mites  roboris  mgentis , 

Dani  non  funt  Daci  . 

Dani ,  quates  popidi . 

Dania  ,  quxregio  . 

Danubij  amnts  origo,  natura  ,  curfus, 

Danubius  quando  Ifter  dicatur  . 

Dauubij  fimtilacljrum  ,  quale  , 

Danubius  venus  orientcm  pergit . 

Dccebalo  Sarmats  fuppetias  ferunt , 

Decebatus  vrbem  obfidet, 

Decebalus  pacis  conditionesfufcipit , 

Detebatus  Trianum  adorat . 

Decebalt  regia. 

Decebaliis  fesdus  iHum  violat . 

Decebatus  l)oflis  d  Senatn  iudicatur ,      •;•  •• 

Decebatus  thefaurits  occtdit . 

Deeebalus  Sargettam  auertit . 

Decebaius  captiuos  occidit , 

Decebali  ihefauros  captiuus  prodit . 

Decebatus  fuos  adloquitur , 

Decebalus  pugione  fe  interimit , 

Deccbalo  caput  abjcijfuia  &  manuz . 

Dextra  oriens  dicitur , 

Digmata  qiix  dtcantur  . 

Domitiani  in  Dacos  expeditio  . 

Dorfuale  in  vi&ima  ,  quid . 

Dracones  Dacorum  figna  ,  qualia  . 

Draconis  ftgnum  quot  milites  Ijaberet , 

Drauus  fluuius  ,vbi . 

£ 
jEqui  C^faris  qualiterflrati . 
Equis  &  bobus  impedimenta  cxercitus  veila, 
Equitatus  Dacorim  in  Tibifco  fubmerfus  . 
Equitatus  Sarmaticus  Decebalofibuenit . 
Equitatus  Romatius  DMOrum  profligat, 
Equites  quot  Traianus  in  acie  habebat  . 
Equites  nec  frxnis  necftragutis  vtentes , 
Equorum  ornamenta  veteribus ,  qualia , 
Ext{tbl£ . 


14 
14 
139 
166 
178 
J78 
143 

rbidem 
U8 
142 
144 
1.48 
150 
16S 
167 
184 
211 
21  I 

214. 
225 
226 
19Z 
292 
ibidem 
29  i 
295 
304 
306 
312 
3'9 
320 
145 

225 
227 
24Z 

iio-  317 

320 

ibidem 

320 

131 

ibidem 


33-90 


79 


135 
136 
137* 

137 

141 
146 

19+ 
164 

191. 

2or 

2Tl 

210 

240  . 

279 

240 
292 

319 

2SS 
T4 

ibidem 
ibidem 
39 
40 
40 
40 

147 

14S 
220 
221 
231 
241 
24» 

308 
508 

j08 

308 
509 
310 
313 
41 
149 

264 

294 
294 
42 


15 


66 
18J 
146 

147 
3^2. 

J32 
I9S 

59 
97 


Faces  noSiu  accenf^ . 
Feneftetlig  quot  in  Columna  Traiani . 
Fenefletlt  quot  in  Colnmna  Antonint . 
Ferentarij ,  qui , 


21 

I 

-  4 
49.20^ 
Fanili* 


/cenilia  notnariorum'.  I9.  II4 

£adcrati  comrncat/m  Traiano  pncbent .  179 

Forum  Tra'avi ,  vbi  ■  l  2 

FrtigUm  tn  hoflili  ^gro  dmtjfio  ,  278 
Fnmfiitiitio  .                                           278.  219 

Frumentum  qtialiter [actis  portabatur .  36 

Fiiitde  ,qtiid  .  iiS 

Funale,PrAtoritcinfigne  .  235 

Futida  ,  cur  difla  .  205 

Funda  inftgiiii  D^viid  Eex .  209 

Fundam  ffui  primi  inuenerint »  205 

Funditores  .  49'  205 

Fttnditores  zibi  locabantur  .  206 

Funditores  eximij  Balearici.  205 

Funditores  dexterrtmi  Gabaonittt ,  305 

Gabaonit£  Funditores  dexterrimi.  20  s 

Gabinus  ritus ,  /t«  c»;i,7«i  ,  ?«/rf  .  68 

Ca/e^  /<?M  f^j/T/i  oiim,qnalis  .  25 

Gallicnus  Daciam  amifit.  14 

CpW,  j/<^£»w  C/;  W  Z)<!C"  f  o/7«/f  .  1 4 

Gr-idus  quot  in  Columna  Traiani.  4 

Gradus  quot  in  Colamna  Antoniniana .  4 
Crauis  armatiirie  milites,  qui .              49.  126.  269 

Gymuaftum  Traiani ,  vbi .  i  z 

H 

Hadria^^us^mp  Hifpanus.  14 

Hadrianus  Itaiicenfis .    .  ihidem 
Ffadrianus  adolefcens  Dacorim  bello  interfiiit.  268 

//oratius  pons  ad  radices  Auentini .  259 

/Icjiiim  capita  fudibus  affixa  .  '137 

/ 

Imaginarij  pue  Imaginifcri ,  qui  5  2 
Impedmenta  Datortm  capta  .         _        ^       ,    ?<^4 

Indicis  deuatio  quid  fignijiiet .  '"- ;^  22 
Indufium  quid .                                        '86 

Imperatores  legiones  auxere .  '     1 3  2 

Ifierquando  Danub-^s  dicitttr.  40 

Infcriptio  anttqua  Lgionis  xiij.  227 

Inftditc  Dacorum  non  fuccedunt .  211 

Italica  ,  vbi  .  1 4 

Itipiter  Remanis  faucre  fingittir .  13  i 

Zabartim  ,  quid .  92 

Labarum  aureum  67 

Labartm  argenteum .  67 

LabarHmc£ruleum.  67 

Labarum  rubeum  feu  flammeiim .  ibidem 

Labaro  crux  fucceffit .  ibidem 

Zabarus  &  dracoftgna  Dacorum .  1 34 

Labarus  &  draco  Dacorum  capta  .  137 

Lawearij  fen  hafiati ,  qui  .  58 

Larix  fabricandis  nauibtts  commcda  .  303 

Legati  Sarntatarum .  262 

Zegati  Dacorum  ad  Traianum.  201 

Legati  Dacorum  nihil  impetrant .  141 

Legio  quot  equttes  &  pedites  habebat .  49 

Lcgio  Traiana  prima  ,  qu*. '  1 27 

Legio  xiij.  Dacica  ,  qutt. .  227 

Legienes  quot  in  fectmdo  Bello  Dacico  .  »56 

Legionem  fecum  Traidnus  abducit.  245 
Ltgionnfinguks  fmguli  Conjules  ducehant .      132 


Legioncs  in  bello  ImDeratores  auxerel    ■  132 

Legiones  quot  fub  Traianutn  .  1 27 

Legiones  fuh  finem  Belli  Punici .  ibidera 

Legiones  fub  lulium  Cnfarem  .  ibidem 

Legiones  fub  Vefpafianum .  ibidetn 

Leoninas  pelles  ftgmferi  induebatlt »  47.  89» 
Leuis  arinatura  mdites ,  qui .               49,  126.  269 

LiburmciZ  ex  qua  matcria  .  30* 

Ltllor  cumfajcibus .  267 

Ligna  in  firues  aggefia  .  i  g 

Limus genus  vefits ,  quale .                >  yj, 

Lttuines  ,  cjw  .  37«  84 

Lttictnes  ijdem  qui  &  Buccinatores .  57 

Lituus  ,  qiiid  .  57»  84 

LituHS  idcm  qttod  buccina  .  57.  g^ 

Loca  munita  D^ci  diiuuitt.  225 

Lorica  m  murts ,  quid  .  log 

Lornati  milites  yquales ,  204 

Litcitis  P'<xfe6fus .                -  62 

Luminigeruli ,  qtti ,  266 

M 

Manipulus,  qui .  50 

Milttumcomplexus  l  165 

M iliiix  facrataentum  ,  quale  .  49 
Manuum  ad  ofcula  C^farum  rari admittebantur.ljj 
MariHS  antiqua  Romanorum  figna  ablegamt .       49 

Martianopoiis  ijrbs .  260 

Materia  naiiium  quando  cxdenda  .  30? 

Metatores  cafirorum,qui .  zjj 

Miles  congiariiitnfacco  defert .  176 

Mtles  Romanus  cafirum  oppugnat .  263 

Miliies  Cxfaris  tnanum  ofcutantur ,  1 77 

Milites  laureis  donati ,  171 

Mxfia  P  rouincia ,  quti  .  14 

MontanaDacixexpugnantur .  315 

Myrrha  in  jacrificto  adoletur  .  76 

N 

NicopoUs .  260 

Norictim  qaid  hodic ,  &  NoYtci  .  I S 

Nudi  jclis  clauis  pugnantes.  1 59 

P 

Pacis  Decebali  conditiones.  220 

Palattum  T'\ii^>Ji  Roma,  vbi.  1 2 

Pakaria  Komuncr-m  .  19 

Pallia  ctiCHllata  cjualia  ,  237 

Pallijs  cmitUatis  qui  primi  vfi  .  ibidem 

Pallio  longo  Hifpani  pro  luifu  vtuntur  •  244 

Pallio  longo  Lufitani  femper  vtuntur .  244 

Pallinm  Hifpamctm.quale  .  ibidem 

Parthi  molefiiffnii  Remanis  .  14 

Pax  cum  Dectbalo  fa£ia  ,  220 

Pilum  ,  quid  .  141 

Pinnie  qiiid  in  mcenijs  .  lOi 

Pondus  d  milite  portari  folitum  •  44 

Pons  ntirabilis  Traiani  fuper  Ifirum  ^  260 

Pons  Traiani  fuper  Tagum  .  ibidem 

Pontis  Danubtj  veftigia ,  vbi .  ibidem 
Pontes  lignei .    46.  54. 98. 99. 1 06.  II 0. 114« 

117.  124.  182.  192.  263.  302. 

Popt,qtit.  71.  80 

Porta  Prcetoria .  122 

Porta  Triur»phalis  yybis  i  240 

Perttt 


FortAinhovoremTriVani .  154 

Porao  flipeidtj  in  militum  funera  l  296 
Vrxtia  cum  Daiis.  ii2.  144.  t6o.  I6l.l6j.  170. 

198.  21  I.  212.  214.  215.  216.  512.  J  16. 

Prttoria  Triremis  ,  qualis  .  255 
Pnetoriar.i  milites ,  qHt .                      105.  1 1 3.  1 2  j 

Pratoriuni ,  quid .  lOf 

Primitix  fru6luHm  Dijs  o^erri  folitx .  6g 

Primoies  jyaci  capiuritMr  .  jip 
Primum  Bellum  Dacicum  triennium  durat «       320 

Pnncipes  milites ,  qui ,  49 

Prior  Triuwphus  de  JDatis ,  qHando  .  3  20 

Procefiria  ,  quid .  16.  1 7 

Profe&io  exercitus .  259 

I  PundHYis  in  cute  neni  milites  fignahantur.  49 

^uattutr  legionts  in  Seilo  Dacico .  267 

tSi"Ot  miliaria  corificiebat  exercitus .  \  60 
^uarto  iniperijfui  amo  Traianus  in  Daiitm  .     14 

J^egia  Decebali .  2  ?  i 

Reguli  Dacoriim  Traiano  fe  fiihdunt .  z\3 
Meguli  Dacici  cum  Dcc ebalo  fe  confodinnt .        i\o 

Rex  Decebalns  pugionefe  tnterimit .  510 

Rimis  dehifcens  Cotumna  Antoainiant .  4 

Romani  in  caftris  nudo  inadebant  capite  .  5  5 

Romani  nuda  braihia  in  caflris gcftabint .  66 

Romani  milites  quatiter  flumi-ia  tranabant.  1 40 

Romani  iuga  montium  preoccupant .  255 

Romaui  ca>lro  Daconm  rnunito  potiuntnr  •  28  2 

Romanus  eijuitatus  Dacorum  profl  gat .  J  1 2 
Romari  vrbes  Darorum  d:rip w.t  CT  incendunt.  3 19 

Romanus  mitcsfruflra  cafirum  oppngna: .  zS  3 

Mornnlns  Camittos  luflituit .  74 

S 

S.icerdo%  tj'Hum  Dijs  llhahat .  76.  I87 

Sacerdotis  facrificantis  hahitus  •  ibidem 

Saceriotumgentitium  ornatus ,  62 

Sacerdotum  vefles  linea  &  candida .  ihidcm 

Sacramentum  militare  ,  quale .  49 

SacrificiumTraiani.  266 

Sacrificiim  Traianus  pugn^  pr^mittit .  249 

Sacrificium  ante  congrejfum  fiebat  •  ^i»  70 

Sagum,quid.  2S 

Sagittarij  ,  quales  .  49 

Sanguis  viSlima  litabatur  .  ihidem 

Sarcms  rnilitnm  .  43 

Sargetia  amnis  ,  208 

Sar-matarum  in  paee  habitus  •  262 

Sarmatia,  qute  .  14 
Sarmatia  Europma  ,  qux  i                            1 47.  1 6 1 

Sarmaticus  quare  Traianus  iifius .  ibidem 

SarmaticHS  equitatusfuperatus  .  ibidem 

ScaleEVJceniis  admota.  28  J 

Scalarum  inuentor  ,  t^uis  .  ibidem 

Scapha  vinaria  ,  qux  .  3  4 

Scutum  d  Clypeo  diferebat .  4  5 

Sefnris  ,  quid  .  9  J 

Securis  area  in  facrificijs  •  64 

Semifpatha ,  tjuatis .  3  2. 

Senatus  Traiano  Columnam  erexit .  lO 

Senio confefii  Daci  fitios  geftabant .  1 6 5 


Sica .  55 

Siciices  quie  di^a .  56 

Signteaquilarum  in  nerarto  .  49 

Stgna  tupi ,  minetanri ,  tre.  ihidem 

Signis  fine  Traiani  acies  .  1  5  8 

Signum  Draconis  millenarium  continebat »  294 

Signnm  mUitit  Romanorum  Aquita  .  49 

Signum  concordix  ,  quate .  4S 

Signum  viHorix ,  qnale  .  5  3 

Simutachra  in  Cotimna  Traiani ,  quanta .  1 1 

Simulachrnm  Sotis  .  Ij} 

Singnlas  legiones  Confules  otitn  ducehant .  I  j  2 

Solis  orientis  ftmulachrum  .  5 1 8 

Spatha  ,  3  z 

Srapei£nomen  Phitelpbiis  inucnit .  59 

Stapedis  veteres  carutre .  ibidem 

Statui  equeflris  Traiani  ,  1 2 

Statua  Deceb.xii .  23 1 

Snbfcltia  Irnperatoris ,  qualia  .  6$ 

Subucuta .  86 

Siiouitauriliafarrificium  ,  quate  .  78.  ISS  ■ 

Sugg^flum  &  Suggeftus  idcm.  61.  88 

S::ggeflus ,  qwd .           -          '  ihidem 

Suppariis  .  84  ' 

Sytuamdenfam  C^tfar  fnccidi  iuffit .  I91 
Symmaclm  Papa  ntdem  Diuo  Bafttio  Aiificat  •     1 3 

T 

Teftudo  militaris  ,  qualts  .  2 1 3 

Theca  cuttraria  .  73 

T hefauros  fitos  Decehafus  occulit  •  368 

Tlyefauri  Decebali  reperti  •  ihidem 

Thorax  ,  qualis .  pa 

Thraces  moleftijfmi  Romanis  •  14 

Tibifcus  amnis ,  nunc  Tyffa .  14.  1^9 

Ttbifcus  mediam  Daciam  fecat .  ibidem 

Tibia  .  ibidem 

Tibicines .  75 

Traiani  Columna  ,  qualis  •  !•  3>  4 

Traiani  Forum  ,  vbi .  I  2 

Traiani  Patatiu  n  .  ibidem 

Traiani  Gymnafium  •  ibidem 

Traiant  Bibliothcca  .  ihidem 

Traiani  Porticus .  ibidem 

Traiani  Coltimnx ,  Antanini  minor .  4 

Traiani  cotoffus  .  21 

Traiani  Arcus  triimphatis  ,  l  Z 

Traiani  Aitgufti  comn.ts  .  65 

Traiani  Ponsfup:r  Dinuhium,  260 

Traiani  Ponsfuper  T.igim  .  ihidem 

Traiani  facrificium .  266 

Traiano  Dacifededuntl  Jll 

Traianofcederati  annonam  largiuntur .  I79 

Traianopolis  vrbs  Traiani .  26o 

Traianus  Columnamfuam  non  erexit .  10 

Traianus  qua  atate  in  Daciam  profe&us  .  14 

Traianus  Hifpanus  Itaticenfis  .  14 

Traianus  caftra  Dacorum  fuicendit  •  I  j6 

Traianusfoeminis  &  infantibus  parcit ,  143 
Trautws  ohfeffis  ftthuenit  ,                          1 5 1.  1 5  2 

Tratanus  noCiu  nauigat  .  1  S* 

Traianus  vrhem  prxfidio  munit .  151 

Traianus  veftes  in  faucios  parti  tur  .  1 70 

f  Tnia- 


fraianus  Legato$  ttadit  Dacomfu  * 
Traianus  Cd/iTum  confiruit . 
Traianusfcr  iymt<biim  nanigat . 
TraJantis  p/r  /Jadr  aiicuni  in  Jtaliam  * 
Truiatins  ad  ofiia  Tihcris  Vortum  conflruit, 
Traiart.s  Jxcu^  (jua-do  dhutus . 
TraiantfS  in  CaPitolto  jinrafacit . 
1  raianus,  jDaacus  &  Jarmaticus  dilfus  , 
Traianus  in  Decebalum  artna  mouet. 
Traianus  per  Hadriaticum  in  Jllyricum  , 
Traianunt  lar^iges  excipiunt  • 
Traianus  I aT^iges  folatur  . 
Traianus  ponte  abfAnto  jacrificat « 
Traianus  fuppetias  obfcjjis  fert , 
Tratanus  csfirum  expugnatum  diruit  • 
Triarij,grauH  armatura  tnilites  * 
Triarij  milites  ,  qni , 
Tribuni  munus , 
Iransfiig*  Romanis  reftituti  * 
Trtrcmis  cur  diiia  • 
Triremis  forma  . 
Triremis  Pratoria  ,  qualis  , 
Triumphalis  Arcus  Traiani ,  'vbi, 
^mmphalis  vrbis  porta . 


IS6 

Trium  phus  de  Dacis ,' 

?2a 

194 

Trophieaj  (jui^  conimebant , 

32S.  2i0 

2i9 

Tuba ,  tjuid . 

83 

2?9 

Tubicines  ytjui. 

ibideiH 

ibidcm 

1  unica  dornutoria  , 

, 

86 

240 

Tunuaima. 

ibidem 

X43 

Junicatum  iucedere  ,  quid , 

tbidem 

ibidem 

r 

ibidem 

Verutum ,  quid , 

J4I 

243 

femro  epoio  Dacife  necant , 

^9 

248 

Vefiigia  puntis  Ifirici . 

zto 

248 

Vix  Trina»ii.ct:  in  H'fpania  . 

26 

2bl 

ViHrmtt  comua  dcdurata , 

80 

224 

Vi£litnarij ,  qui  * 

Sl.265 

.-.84 

Viftcrici  fignum  ,quale , 

5J 

9.  269 

Viccoria  ijualtter  vettribus  pir. 

gebatur  . 

229 

203 

Viciotifi  de  Dacis  .             u  2 

.144. 160, 

I6l.  16^ 

Si 

175.199,203.214.215.281.286.512. 

315. 

51 

Volumen  d  voluendo  di£Ium  . 

87 

223 

Vrhis  direptio  C^  incenfio , 

146 

2J5 

Vtfini^  pellibus  Signifcrivfi , 

47. 8? 

2J6 

Vrus,  quale  animal . 

316 

240 

Vrisfaltus  Dacite  abundant . 

ibidem 

ibidem 

Vnlneratifubfigna  ducuntur. 

170 

■iV";  »>•*>■> 


c 

ot 


"i\\V^.  f«- 


I     N     D     E     X 

RERVM    ET   VERBORVM    MEMORABILIVM 


J>ag. 


ABrahamus  Ortdius  laudatus 
Academia  Flotcntina  Galilxi 
Acamas  Ancenoiis  i.  a  Mciionc  occifus 
accnK^i  miliccs  in  opcre 
accruus  armcrum,  an  crophzuin  dici  podic 
aceti  pra;paiatioinbcllo 
Achilles  in  Agamemnonem  ob  Brifeideni  ablatara  futit 

arma ,  Vnlcaiu  opus  >  rair«cur 
1    eadem  induit 

■  per  Chironem  ,  an  er  Homero  educatus 
Gbironi  ,  a  quo  oblacus  iuerit 
comam  fiiper  Patrocli  cadaucr  ponit 

■  Deidamiaiii  I.ycomcdis  f.  lub  Pyrrhs  nomine  vitiat 
■cquos  immotcales  habuilic  iingiiur 

eoruudem  genealogia 
fuiiebte  ccicamcn  Patrocjoinilituit 

•  Hciftorem  iiiuadit ,  ab  Apollinciubreptum 

occidic  fpoliatqi 

occifum  ad  curtum  alligac 
an  toto  corpore  peiidtntem 
an  ciica  Ttoia;  muios  raptauerit 
Hedoris  cadauct  Piiamo  rcdditreceptisdonis 
Hippodamanteraobccuncat 
Iphltionera  ,  fiue  Demolconcem  nccat 
inaior  pattc  ei  fato  Thetidis  eualuius 
Memnoncra  occidit  in  Aiitilochi  vltioncm 
ikMiDcrua  reficitur 

njonumentum  commuue  cum  Patroclo ,  an  habuerit 
a  Neptunomanuoblaca  erigicur  }J'  ^ 

Patrocli  cadauet  concremat 
Patioclo  arraa  .  &  Myrmidonuiii  auxilium  impeitic 

iupet  eius  cadauer  luiflura  agic 
Penthefilcam  occidit 

dc  ea  re  nummus  Traiani 
pellem  factificiis  depcllcijdam  cenfcc ,  cur 
Phryges  fugientci  pcrfcquitur 
Polydorum  Priami  f.  occidit 
cem  medicam  a  ChiioQc  edo^us 

negat  Hvgiiius 
a  Scaniandro  vrgetur 
inSciroan  latitaueiit  iuxta  Homeium 
caium  vnicum  ,  an  Tccumquc  morcalcm  habuetit 
Theiiicem  pugno  impado  cxaiiimat ,  &  cur 

•  in  Ttoianos  loit  poit  paccm  cum  Agaracmnone  initam  5  jo  B 
vnde  fic  vocatus  J56G  357  A 

Achillisaimaa  Vulcano  fabfcfada  J17E 

an  cum  Cyclopibus  in  Lipara  ,  vcl  in  Olycnpo  ibid- 

eadauer  ab  Aiace  &  Vlyilc  defeuduui  3 J4  t) 

iacet  cljrpeo  capiti  fuppofito  ibid. 

genus  &  cognatio  3Jy  D 

liatua  in  iepulchro  ,  quali  habitil  379  G 

viti  piiecipua:airi;iones  in  vccuiio  marmote  JVv  A 

jccicres  .dirtae  fecurts  facrificales  165  Q 

"Acmon  ,  vnus  cx  Idx-is  Uailyli»  7}  t 

aiiiones  diucrfa:  in  Columna  .  quomodo  diftin^a:  Jy  O 

Adolphus  Occo  dc  col.  III.  Tr.  cum  tic.  Uacici  notaius    157  B 

deconfufionc  nuiiimoiuin  Caiac.  Sc  Heliog.  91  B        (1*4  E 

de  nummo  Tigrls  (uppofititio  i8jC 

de  tit.  Geiraanici  a  Tr.  in  honore  ![•  cof-  aiTumpto        169  E 

:(doptati ,  quomodo  priliinum  nomen  retiuuerint  x8;  F 

adoptio  Hadriani  fi^fia  ,  quamuit  nummo  exprcira  171  A 

Tr.-iiani  ,  eo  abfeute  celebiata  ,  contta  lo;  Tiiftanum     171  F 

quo  cempore  i<>9  F 

an  certo  die  XIV.  K.  OcT:.  iuita  P.iniiinium  it?  G 

adorantes  ,  ad  dextram  fc  circumagebaDC  apud  Romanos  15J  G 

ad  fiiiiitram  apud  Gallos  1X4  * 

adoracio  Perfica ,  qualis  4?  F 

adoracioncm ,  quomodo  fimulauerit  Ifmeiiias  44  D 

Pelopidas  pra:liarereauu  «bid. 

adoracionis  demilfis  in  cerram  roanibus  fpecies  4J  G 

nomcn  ,  pto  mera  lalutatione  vfurpacum  41  D 

an  fadto  eipreiro  in  Col.  Dcccbali  erga  Tr.  conueniat    41  E 

adorca  ,  milites  donari  foliti  4'  F 

Adiianus  Tutncbus ,  de  cinAu  Gabino  laudatuj  100  E 

deeiplicatione  veifus  Martialis  i6J  E 

de  circultione  finilirorfum  infaufta  notatus  »J4  B 

dc  facro  fcraii  ad  Suouetaurile  decotto  '56  A 

de  Scruij  importuna  correptione  1  ji  A 

jCgeus  ,VeDcris  Casleftis  cultnm  Athenisinduiit  tJjC 

.^ifrotoruin  ciilitam  pet  Siu,  Alexi  aliof^iduces  cuia       40  G 


j.  lic.  C 
II?  E 
jioC 
117  U 

4iiF 

j.F 

J19  A 

Ji9B 

J19C 
JJ8B 
JJ7A 
3j4t) 
JJ»E 
jjoB 
jjoC 
J37A 
jjoG 
jjiA 
j,iB 
JJjD 
niD 
341  G 
JJoE 
ibid. 
JJJB 
35'  C 
J19G 
5J6A 

(3J4E 
J54D 
jijf 
J17C 
JJoB 
J50F 
}i8F 

•jjiB 
jjoE 
3J8B 
jj8D 
jji  A 
3J9C 

■JJ6F 

3joE 


jElianus  ,  de  legationc  IfmenisB  &  Pelopldat  eorreptus  4f  D 

jtneas  cum  Anchilc  &  Afcanio  t  Troia  cgredituc  174  A 

Vcnere  ,  an  Mercurio  comite  ibid. 

Apliatcum  occidit  111 B 

a  coiigrciru  Achillis  pet  Neptunum  fubtrahitur  j,oC 

coniugem  Creulam  ,  aii  Euivdiccm  habucric  t-^s  8 

naui  confccnla  .  ciim  lus  Icaliam  pctit  -Si  G 

Penaces  cura  Anchife  c  Froia  cffert  ;-,,  E 

jEneas  Vicus.de  nummo  Dacia:  lub  111.  cof.  Tr.  nocatus  184  F 

de  titulis  Opcimi  &  Parchici  lub  V   cof.  197  \ 

dc  tic.  Dacici  cum  li.  &  lll.  coi.  Tiaiani  ij8  B 

de  cit.  Patchici  (iib  III.  cof.  ilig 

Ancacorum  ,  feu  Cornicinum  habicus  102  £ 

Apyci  fepulchrum  muro  cincium  tyl  \ 

Jcrca  inltriimenca  fjcn.s  adhibita ,  cur  i6f  G 

arumnuli  militarcs ,  quid  jij,  q 

Afchylus ,  Furiis  ferpenccs  addidit  n,  g 

y£fculapi|  cum  pileo  ,  baculo  ,  8i  barbaimago  ii  1  G 

lacer  paller ,  qu)s  1,^4 

^Elculapius  Cabirorum  fratet  ^g  Q 

xcas  milicans  ,  qua:  j^f 

yEchra  Thefei  mater  a  neponbus  agnita  37  J  C 

Hcleiia:  famulatui  addida  17?  D 

an  focrus  Helena: ,  lyxia  Qjjmyrnxura  j7j  E 

Aihci  vcnti  incantatio  1  •  8  P 

ain  eqiii  abfquc  frxnis  j  (J 

Afrorum  coh  in  Dacia  ,  Infcriptio  ,  an  ad  bcllum  Tr.  pettiiicac 

Agimcmnou  Brifeidem  AchiUi  aufert  4r8G        (^iyiE 

Chrylcidem  patri  rcmittit  ibid, 

Agamemnonis  (cuto  caput  leonlsinfculptum  J7jC 

Aiax  Oilei  f-  CalFandram  ante  sdcm  Mineruac  ftupratur    j7«  B 

falso  Archelochum  occidille.in  TabcIIa  oliendicur  jii  E 

Aiai  Telamonis  f.  Achillis  cadaucr  tutatut  Jf  f  D 

Archeiochuraoccidir  jti  E 

Caletorem  ,  ignem  uaui  fuaeinferentem  ,pcofternic  jij  \ 

Equo  ligncoaninclulus,  vc  vulc  Ifaciiis  168  A 

gcnus  ipfius  j6>  A 

infanit  ob  iniuftum  deatmis  Achillisiudicium  j6i  A 

nauim  fuam  aduersus  Heciorcin  piopugnat  jij  A 

a  Nepcuno  ad  pnlium  ducicut  jii  F 

occidic  fe,&  qua  nccis  foima  j6i  D 

omnium  Craccoiii ,  excepco  Achille,pra:ftanci(Iimus  361  G 

Pattocli  cadauet  cucatut  ji6  E 

pofteritas  iphus  j6iE 

tumulus  ad  Rkaetcum  promontorlum  1  bid. 

arma  AchiUis  ibi  delaia  poll  Vlyllls  naufragium  j<i  A 

Ala  Vlpia  Dacoriini  n  p 

alaru  imitationercmi  difpofiti  in  multiremibus  nauigijs    118  B 

Alba  ad  Fucinum  ,  vnde  dcnominata  J87  C 

an  III  Marfis  403  E 

Albx  Fuceiitisnniiiitio  adhuc  permanens  ,quaforma  119  F 

Albcrciis  Duierius  laiidatus  548 

Albocenfi) ,  Dacii-  popuhis  x^s  D 

AlcTUS  in  nummo  Mycilcnaeorum  111  G 

Alcimus ,  idein  qiil  Alcinicdon  J4>  F 

Hertotis  cadaucr  Pnaino  icdditum  afpottat  ibid. 

Alcon  ,  vnus  ei  Cab.ns  75  G 

Aldas  Manutius  nrp-^s  de  fotma  czftaum  nocacus  161  B 

AIco  ,  vnus  ex  Aiiacibus  75  G 

Alexandei  Magnus  Achillismonumentum  Tcneratuseft  j?5  G 

ad  aram  louis  Hcrcei  facrificauit  apud  Ilium ,  &  cuc  j-'!  G 

Becis  cadauer  rchgacum  ad  currnm  traiit  J 34  B 

Gcnio  lliri  (acruin  fecic  J77F 

in  Hcpiia;rtionis  funere  (c  &  alios  totoiidic  3  J  5  G 

ludos  ccleberrimos  conltituit  J41  C 

mcHiciiiam  iecit  X07G 

4  Tr3:ano  cultus  177 F 

Al;x.i:idr;n.r  vibis  fvmbolum  fpicaf  tJ7B 

Alfonl.isCiaconusaduersiisSuppletotemdcfenfus  ji  C 

in  alcicudine  Itatux  Tiaiani  y  j  G 

in  aquila  pio  figno  legioiiis  ,  non  cquitatus  ftabilienda.  f  9  D 

jn  aquila  &  figiiis  fiultra  fnpplctis  85  F 

in  calzis  pro  tibialibus  icde  vfurpatis  87  A 

in  catcnula  circa  ciypciim  f  6  D 

in  Daiiubio  lllyricuni  allueute  65  A 

in  Dcccbaii  nece  agnita  86  E 

111  diliindiionc  Sarmatia:  orientalis  St  occidencalis  85  G 

111  diuerfitate  otnamcnti  aquilaium  64  A 

in  infciipcione  Columnz  ji  E 

ab  luucilibus  quamplutiinis  obiedionibus  8/  F  86  G 

i   t  tula- 


A  /■■ 


I 


N 


I> 


X 


in  labati  vocittinenda 

in  laban  (ignt)-noii  ad  equuatiim  coaicftando 

in  nam  c  quafrumentumeducitur 

in  numiiiibus  inter  ligua  ictinenJis 


5,B 
61  C 

7JE 

in  pjllor  vocerctuienda  -      ^' 

in  fei  to  &  corona  bafis ,  ciuicam  &  triumphalem  aefignauti 

in  choracibus  legmcntatis  8j  f  (  bus  6o  B 

in  traiedlu  Daiiubij  i^+^ 

in  transfugis  Ttaianoredditis  '   ^^  c 

in  tropharis  in  niontibus  collocandis  6:  E 

in  vndis  fub  liinulachro  louis  85  E 

Rlutatum  vfus ,  vbi  it4  E 

Aiutas  Dacia:  fluuius  2.7  F 

Ponti  Tr.  ad  Dauubium  ptoximus  17  G 

Amazones  cum  Scythts  coniunctje  ii  £ 

pa;timab  Hcrciile  ,  partim  ab  AchiIleextin<Sa:dicuntur  148 

tctnppreHippocratisadliuc  taraeneiiuentcs  ibid- 

vtiiufque  Saritiatia:  in  Columiu  dclcripta:  14  F 

Amazcnum  reccptaculum  Scythia  11  D 

Amraon  lupiter  ,  viidc  dictus  l6j  ^ 

amphimallum  paludamenium  ,  quale  105  G 

Amphion  &  Zetiuis  ,  Gemini  c«clelks  diiti  79  G 

amphitbeatrura,  Colonia:  Romaiix  nota  »9  E 

num.  i6i-  an  CalUenlc  dici  pcllit  86  D 

aii  ligneuni  'bid. 

amphoridcs ,  (Iueantotides,quiJ  K-fi  F 

cif  mplum  in  ft.itua  '-^7  '^ 

de  i)(dcm  loaniiis  Argoli  eiplicatio  rcprchenfa  z66G 

amplcius  mutui  milituni  poil  peiicula  i  J  E 

Amyciis  iora  pugjum  iijucnit  i6j  C 

Ar^ace?  ,  qiii  73  F 

Anacreon  111  iiummo  Teiorum    .  iixG 

Anchifes  &  jEneas  ,  Penatcs  t  Troia  efFciunc  37$  E 

humeris  jfEnea;  fublatus  c  Troia  cxit  37+ A 

Vcnere  an  Mercurio  duceiite  ib  d. 

'  naai  confcenfa ,  cum  fuis  Italiam  petit  ;St  C 

Anconitanus  Portgs ,  an  Pons  Tr.  in  nummo  fignificatus  501  C 

Andreas  Bsccuis  dc  penetraticne  aquatura  Fucini  iiotatus  jyoE 

Andreas  Cantclmus  laudatus  58/  G 

Androcles  au  Lydmachus  in  nummo  Ephefiorum  iij  B 

Andromache  ,  cui  adhstet  filius  lac  fugens  37S  C 

anni  Vibis  in  SynopU  nolha  qua  ratioiie  digerti  194  B 

anfcr  an  cycnus  iiauium  ornamentum  fit  1 17  E 

cur  in  puppibus  appoiii  lolitus  116  F 

an  nomcn  nains  ,  cum  Daulqueio  &  Coelio  116  G 

anticipationis ,  fcu  prolepfis  fig.  quando  admitti  debc jt      58  D 

..^ntilochus  in  dercnsa  Nciloris  patris a  Memnoiva o.ciius  3 jo  F 

debitum  filialis  charitatiselogium  reportat    jyc  G  551  A  &  B 

Antonius  Auguftinns  de  cof  III  Tr.cii  tit.Dacici  noratus  157  B 

Antouius  Magliabcchiiis  laudatus  i8vi  E    (184  E 

Antonius  Stephanus  Chittarius  laudatus  ^7f  B 

antotides  vide  «mphotidcs  166  F 

AniibiS  iiiter  Diofcutos  74  F 

anulus  pro  cquelhi  ordine  191  D 

aperolim  intt-T  Romanorum  (igna  __  51 G 

aperto  capite  fruCtibufq;oblatis  qualia  facrificia  fierent     169  C 

Apharcus  Caletons  f.  ab  jtiiea  occi(us  jii  B 

aphlailum  ,  in  puppi  ad  quid  alludat  U7  D 

lymbolum  potentis  maritima:  347  F 

vel  maritimi  traiedtus  347  G 

ApoUinis  Sminthei  Templum  317C 

vbinam  fuerit  517  D 

«lus  Sacerdos  Chrvfes  316  G 

limulachrum  Scopaeopus  318  C 

vbi  translatum  ibid. 

A  poUo  cur  barbatus  apud  Syros  fingcictur  11 1  F 

•  Fieiftorem  fublcuar,  eique  robur  immittit  511  F 

eundem  Achilli  fubtrahit  jjo  G 

Apollo  &  Hetculcs ,  Gemini  czleftes  79  G 

Apollo  ^mintheus  vndediclus  J17C 

anidemcHm  Cillco  518  D 

Apollodorus  Pontis  ad  Daniibium  architedus  :oo  a 

Apollonius  in  nummo  T*anxornm  iii  G 

apothccfis  Homeri  in  matmorc  Bouillenfi  illufttata  346  E 

Appiani  locus  corrertus  187  F 

aplis  ,  quid  9$  A 

Apulcius  in  nummo  Medaurenfium  iii  G 

Apulenfis  colon-.i  in  Dacia_.t  143  A 

aqua  ,  militum  pr^tiis  teda  difciplina  vigente  )t  A 

Aqua  Claudia  :r.  eadem  libra  cum  ea  qua:  ad  caSellum  prope  S. 

eins  proclin?.tio^  408  G  (Eufcbijio^F 

Aqua  Marcia  .  an  a  Traiano  reftiruta  loi  E 

eius  caftellum  ,  an  fit  illud  quod  ad  D-  Eufcbif  vifitur     lOiG 

Aqui  Felicis  proclir.atio  409  A 

Aquaduifluii  longitiido,  quomodo  intelligenda  iii  Frout.39t  A 

aquarum  npud  Vrbcm  libra  104  A 

rep;r:f  i.Jiuim  &  ducendarum  Hctculcs  peritus  i-"?  F 

aquatiha  uumaia  fquamis  diftinda  .  J04  A 


aquila  legionaria,  a  fuahafta  amouibilit  <7B 

an  equitatiii  (igiiun.-rr.quam  fuent        '  j9  D 

citia  pugnan.  ccniefei  lolita  is  B 

figi  fnlita  III  pugna  Itataria  1^0  B 

a  C  Maiio  piopic  Konianis  lcgionibas  dicata  ji,  G 

pro  PnriJipili  muiicic  iumpta  191  £ 

aii  pcr  fiiiiiipilum  dclata  188  F 

an  vnictiiii  Komanoium  lignum  y )  \ 

aquila  in  lccptio  conluiati  '      19»  E 

confula  ciim  legionaiia  pei  Ludouicum  Dorleaas  |bid. 

aquila;  longis  coiitis  inficebantiu  117  [3 

aquilarum  contis  culpis  (5;  vncus  incrat  ibid. 

ornatus  non  idem  lu  omnibus  65  G 

fecusal.quando,  &:  cur  64  F 

Aqu  lcia  in  iiiiiere  a  Roma  in  Daciam  joB 

Aquiffitj,  an  idemac  Primi.  ilus  188  F 

Aquilifer  Prxrorianorum  in  inlcript  an  fecuscum  Pighio  i9o£ 

AqvRA-PRAEFVRBlS  an  legeada  cum  eodem  ibid. 

ara  xiiea  plicatihs ,  vbi  166  D 

■um.  77.  quomodo  abfque  carona  if9  C 

tnpes  inCoI.Autonini  ,an  ex  auro  vel  argemo  i66  D 

Arabicx  Traiani  eipcditiouis  [cmpus  390  G  177  D 

arar  coronatje  if»  A 

(eu  dtfecl:us  cefpite  fuppletus  159  G 

arx  d  terra  primitus  9S  F 

ex  cefpite  apud  Romanos  ibid. 

inflica: ,  temporales ,  &  fyluellres  d\&x,  cut  ibid. 

ara;  ties  in  Circo  ,  quibus  Diis  itatutx  78  F 

ad  aram  maiimam  an  Hercuks  lcfe  corouaueiit  i7j  G 

ibi ,  fimulachrum  Herculis  quale  I7f  D 

aratri  circunduftio  in  condendis  oppidis  ad  lasuam  ficbat  1  f  t  B 

excmplum  111  Roma  condenda  155  B 

forina,  lulcum  ad  dcx.  &  aggerem  ad  fin.fuifle  euincit  iji  U 

aratrum  «teo  vomcre  in  vibibus  condendis  i6<  A 

AratU5  in  PomptiopolitaiuU'  nun.ir.o  111  F 

arces  ad  capira  Pontis  iupcr  Danubio  4  Tr.  eitruiSx  10  G 

qiioiiiodo  vocati  ibid. 

Arcbaiigelus  Spagiia  Tabellx  Iliadis  poffcfroijlaudatus     316  E 

Arclielocus  Antenoris  f.  ab  .\iace  occifus  311 C 

an  Locrcnh  ,  vt  diciriir ,  an  a  Telamonio  -jn  E 

archifjbei  in  con;tru.l:ioiie  caltroruin  3*  * 

Archilocus  in  nummo  Pariorum  lu  G 

Atchimcdes  fabric.i;  nauis  Hieronis  pracfuit  ''  **  j 

Archimedis  aduersfzs  Romanos  machiiiamentum  iif  A 

Arclutas  in  inunmo  Tarentinorum  *'i  G 

architcclus,  aii  in  conltriKlionecallrotum  3'-'^ 

atcus  au  ceiitauiis  conueniat  Jf^G 

timidorum  propiius  5^3  ^ 

arcuum  Pontis  fupci  Danubio  amplitudo,  qualiter  intelligcuda 

ArgesCallimacho,  qui  Virgilio  Pyracmon        31S  D      (97G 

Argo  nauis  ab  iplo  Herciile  conrtiudta  ^oi  G 

Argonauis,  militcs  hmul  ic  remiges  7i  B 

arics  in  hoitium  fines  per  Fecialcm  iirjtiirtebatur  St-  E 

ablqiic  corona  vcl  ferro  in  Suouetaurilibus  ,  &  cur        161  E 

cur  ^oui  facer  '^^  F 

an  Lupus,  (it  flgnum  illud  num  18;,  J*  D 

ad  Iiiltrationem  circumlatus ,  vbi  !**■  E 

in  nummo  Antinoi  quid  fignificet  163^0 

aries  niachina  ,  qiia  forma  '•'*  ^ 

ex  ferro  ,  anex  a:re  116  E 

Arisba  Afij  regia  ^tiE 

auihdcs  Thcbanus  pidtor  animorum  4°  E 

aimaextra  pugnam  contegi  lolita  '5  * 

olim  ex  sEre  ,&  cur  '"^  S 

fecus  tempore  Traiaiii  '"^9 

arrBillatum  donum  militare  ,  quomodo  fignificatum  4'  G 

armorum  aceruus  in  Column?  bafi.aii  tropha;um  dici  pofnt  48  F 

Arnoldus  Montanus,  an  bene  galeari  idell  arroari  diierit   114  * 

de  gIadio'incuruo  ad  Turcicam  formam  notatus  tiy  A 

Arfiphones  Homeri  ei  Eurydicc  filia ,  cui  nupta  374  E 

Artabrorum  gens  nulla  ci  Plinio  *■  ^-  ° 

lecus  ex  Strabone  X 

promcntonum  *' F 

artifices  omnes  caftrenfes ,  cx  ipfis  mihtibus  *o^  ° 

Artimpifa  Vcnus  Ciclcftisa  Scytis  dida  ^"  ° 

arundo  in  maou  Herculis  ,  cur  '7$  F 

Afscnii)  de  Scxo  promcntorio  error  *9  ^ 

afiui ,  an  equi  caput  in  nummo  Dacia:  i'"  ^ 

Afinius  Pollio  Homeri  iconcs  corrupit  34^  A 

Afius  ab  Idomeneo  occifus  »•    3*'" 

eius  nobiliias  ''''<•• 

afpcrgilli  ei  frondibus ,  vel  ci  fctis  prooiifcu^  1^4  E 

ci  lauro  item  ,  aut  olca  '*4  F 

Alpis  eadem  ac  Clupea  ,  contraPtolcmasum  ''7^ 

Aitarte.a  Phcnicu  Afrroarche  per  coucifionedenominatatsf  C 

Arttonoe  Dea  Mater  Deum  .f^o 

Atiinis  amafia  •'''"• 

Ailyanacle ,  Scamaadiius  vocatus  37SF 


I 


N 


D 


X 


an  dcereto6rreorGian  priuitoNeoptoIemi  odiooccUus  378  G 
Altynonie  Clnyicis  vocaca  319C 

Aihan.  Kirchcmis  ,  dc  Bouillenfl  marmorcin  pliiribus  nocatus 

de  Liris  fontibus  emcndacus  3liS  B     (h^  ^ 

Athenienlcs  H^ilibus  vibanis  facrificabant  i6y  O 

Hernias  fub  imaginibus  illuitriiim  virorum  cfFormabant  16  E 
athlecatQ  &  foctium  virotu  capicapc£  molccorporis  parua  f+  F 
Attis  ab  AKronoc  adamacus  79  B 

Aucha  ,  Daciz  riuuius  i-j  F 

Auge  Telcphi  mater  576  A 

eius  fepulchrum  muro  ciniAiim  37t<  B 

augutium  in  Roraa  condfiida  cjptatiim,  in  nummo  Titi  joi  E 
auguiti  epithecon  Dijs  additum  ,  quid  lit;nificet    1470  14?  D 


cuulus,  abfolutam  poteitatem  coiiciiiec 
Augulti  citca  vehiculHm  Regcs  currebant 
Augullianorum  familia:  calUciiiis  Collcg<um 
Aura  >  Daciz  fiiiuius 
■utarix  in  Dacia 
Auraiiorum  ibi  Collcgintw 
auris  Memotia:  coiifeciac» 
Aucoinedoii  Achillis  cutrum  ducic 
cum  curru  fugit  occifo  Pacroclo 


8^  E 
186  B 
I!i+ A 

17  F 
145  C 
14f  IJ 

330  A 
5168 


341G 
xt  D 

17.  D 
117G 
riiD 

90  G 
iisc 


curtum  pedes  fcdaiur  a  cadaiiere  Heiiloris  occupatutn  531  D 
•   Hcdons  cadaucr  Priamo  rcdditum  atportac 
Azocesfcu  fl^indricjE  inftilat  >3ii  Caincendcs 

B 

BAccho  capcr  viilima  >  cut 
bacillus  (cu  ftclis  in  nauibus,ad  quid 
baculus  barba  &  pileus  Mcdicis  propii^  coaueniunt 
Balbiuus  &  Maximus  Aiigg.  llmul  Pontt-  Maxx. 
balilta*  circa  caAra  ordinacae 
an  lacjja  vcl  fiaxa  emittetcnt  >  an  Ttrumquc  xi8  B  119  C 

an  ante  &  polt  Cacfarem  variauciinc ,  cuin  Lipflo  ibid- 

an  vnum  vcj  biiia  telaemictcrenc  iiii  C 

bahftarum  duplei  genus  xi7  B 

barba  Apollini  cui  tnbuta  apud  Svros  ili  F 

baculus  &  pileus  Medicis  propt.c  conueniunt  lU  D 

hircina:  (imilis  .  quorum  propiia  r?  G 

barbz  tonfura  ciotica  16  D 

barbam  tangere  ,  fupplicantium  mos  44  C 

bardaicus  cucullus  in  Columua  ^7  B 

Bardixi  1   ynci  popHJi  87  C 

Bataui  intcr  Cultodes  corporis  18  j  C 

Batonis  gladiatoris  tunuilus  aCaiacallacondrudus  zj8 

Batrachomyomachia  Homero  aUeita  cx    marmoie  Bouillenfi 
Belli  Dacici  initium  9)  G  1,74  A  (  Hi^  '^ 

durario£(  pericdus  i?}  F  177  G  X79  D  19J  f 

expcdicio  I>quando  abfoluca  17  |C 

expedicio  II.  quando  coepca  176  C  177  £ 

quando  abfoluca  177  B  179  G 

inccr  vcramque  expeditionem  interflitium  ,  quale      _    179  E 
Yaticinium  ,  a  Plinio  ex  intetuallo  Fanegyrico  additij    171  F 
Bellicix  Viig.  Veftalis  effig.es  167  D 

bellum  >  hominum  venaciodiAum  113  D 

Bellum  Dacicum  luita  Eufebiij  breui  ccmpore  conclufum  2.7)  C 
ob  Belhim  Dacicura  dona  in  infcripcionibusmemoraca  138  C 
Belliim  Tioianura  ,  verum  ne  an  fic^um  }i*  f 

Betoxa  Coclefyiia:  vibs  i99  B 

Beltiaiij  gladiatotcs,  qui  153  D 

bircmes  nummiseipieiras  UiA 

bircmibus,  Leo  Baiilii  f.  vfus  «Ji  C 

biremis  nauis  >  quz  dicatuc  111  D 

Blalius  de  Vigencre  de  dextra  mandi  parte  notatus  iS  D 

de  plebeia  lociitione  &  errore  in  taptatione  Hcdotis      3  34  A 
Boemundus  ,  de  f.cuitia  in  exploratores  Turcas  nocacus     iiK  A 


ildcmcumCuretibus.Corybantibus.IdasisDaiftilis.&Telcki. 

anincei  figiuTraiani  73  F  78  B        fnis«oC8iG 

nu  11 1  ,  e  X  Seldeno  fcu  icaligcto  8  >  B 

qiiot  numcro  73  F  78  B  80  G 

iadyci  fcu  Scdcch  fili j  ^g  G 

Vulcani  bli)  yj  £  g^  o 

Cabiria  vibs  milla  >  concra  Scephani  Epitomacoiem  )i8  B 

Cabuoium  111  nummis  ethgicj  81  A  D  £ 

czremoiiia:  iiaturam  imicancuc  ijj  F 

Carfaiibusanlmp.  nomcn  dcnegatum  ante  M.  Aure]iumz8j  A 

Ciiaris  cit.quaiido  prznomiiiis  viccm  noii  occupac ,  quid  ligiu- 


ca;llus ,  ali)  bicuioies  ,  longiores  ali|        167  C 

claua:  qua  raiionc  aHimilaci 

qiiim  aaronoll 

ex  loris  nullo  metallo  iiiunitis 

peiicodadyli  fub  i)s  ,quales 

piuiTibum  inlutum  quomodo  habcic  dicancur 
ca:ituum  foiir.a  duplcx 
qil.Jis 

pci  Ligoiiumex  capite  effidla 

loiigitudo  eoium  varia 
Calchas  pcltis  caullainapeiit 

immolationi  Polyxcna  aditat ,  &  cur 
Cakcoi  Clytii  f  ab  Aiace  Tclamonio  occifus 

quoraodo  Hedotis  pattiielis 


(iicei  90  F 
161  B 
I6J  G 

i£o  D  i6i  G 
167  D 

164  £  z6;  li 
164  B 

1*0 C  164 C 
l6lD 
IP7  B 

}i8a 

179  £ 
315  A 
|ijB 


l'tocliam  Tcnna:  loroicm  ,  vndc  Tcnedos  dtda,  maticin  ha 
caligi  milituni  clauis  (uftiia:  t  J  £  (buit  jy  C 


Caligula;  ad  eiledum  Galba  cucuiric 

Caihmachusineptiis  Honieti  coiiedtor 

caloiics  S:  lixac  nulli  111  Coliiiiuia  ,  cur 

calzx  ,  an  cibialia  >  an  fcmoralia  (Igiiificenc 

caiceli  (bleis  vft  anciquicus 

can  illi  apud  Romanos ,  vnde  difti 

camillus  abfque  coron.i  111  facr  tici|s  ,  cur 
an  pacrimus  &  maciimus  ellc  dcbciec 
Polyxenae  lacrificio  addans  >  quid  (ignificct 

Cainilas  Vulcaui  &  Cabitac  f. 

camilix  milicum  lintea;  >  quales 

canipeilie  ,  quid 
duplex  in  velficu  milicari 

Caiidianus  fl.  pro  Mt  tauio  a  Cluuerio  accepms 

cantabium  aii  labaium  Jegendum  (it  apud  TertuIIianuni 


1868 

/iC 
aosa 

S>  A 
114  G 
160  O 
1J9G 
)6oO 
379  G 

75  O 
179  F 

ibid. 
J79G 

407  G 
>7G 


Capancus  Sthclenei  f.fignu  louis  Hcrcei  c  Troia  abftulit  371  E 
capei  Baccho  viiftima  ■  cur  j-yj  q 

capillitium  cirracum  ,  Gcrmaiioriim  pcoptium  6  G 

ciitpum  >  Mautoium  ^p 

in  nodum  coUcftum  jSucuorum  ij  G 

capica  aihlctarum  &  forriuni  viiorum,  pra:  jnole  corporis  parua 

54  F 
53  G 

<4A 

41  A 

39  F 

15D 

ityC 

169  O 

IloE 

375  £ 

jbid. 

147  G 

356  F 

169  B 

l4iiD 

5C  A 


koliium  abfcina  .  &  baltis  inliia  ,  cur  xx%  B 

octo  ,  an  alticudinem  corporis  conllicuant 
capuis  ad  corpus  proporcio 

alia  clt  a  proportione  verricis  ad  mencum 
Capicolinus  voccs  congiaci)  &  donaciui  coiifundic 
capciui  an  remigibus  adlCripti  per  Traianum 

Romani  barbarea  Dacis  fiabici 
capuc  modo  apertum  >  modo  opeicum  in  facrificijs  ,  cur 

apercum  lu  Suouecauiili  hcentci  &  ineiuditc  cfhctum 

equinum  ,  an  allninum  in  nummo  Dacix 
Caiacallaan  leonis  fymbolumfufcepeiit 

an  in  annulo  genaueiit  vci  natalis  hoio;  domiiii 
Caracalla:  an  Gallieni  Ciicns  ad  Viam  Appiara 

tidicula  Achillis  imicatio  apud  Ilium 
catbalina  veftis  .  Vcltalium  propna 
carceium  in  Ciicis  in  oibem  collocatio  >  cuc 
Caini  popul 


Boieas  Athcnienfibiis  auxiliaiis  claflem  Pcrfaium  di(II])ac  1S8  £       Caioli  Patini  interprctatio  de  nunamo  Dacia:  impugnaca  1 10  £ 


bos  ,  Hcrculi  immolari  folitus  "      I73  F 

bos  &  vacca  >  colonia:  ducenda:  fymboluni  11  A 

in  condendis  vrbibusquomodoiundi  151 B 

huius  rei  racio  ex  lo--  Laur.  Lydio  Philadelpho  IJJ  A 

Bofpori  RegnumP.  R.  benctictatium  ij  F 

Bofpoii  RexSauiomaces  13  D 

a  boum  maftacione  Doraicianus  alienns  i  156  E 

bregmatis  a  veicice  difFcrcntia  54  A 

Btileis  Achilliab  Agamemnoneablata  318  G 

eius  cum  Chtyfeidecognatio  319  D 

Hippo<Janiia  vocata  319  £ 

Britannia ,  muro  an  vallo  diuifa  94  D 

in  ea  Samothracia:  fupetititionis  veftigium  78  D 
BucciVeritaciJ  vHlgo  dida:  fimul«chtu,quid  teptafentec  305  A 

buccinx  foruia  St.  maccrics  »01 F 

bulla  &  monile  Virginum  Veftalium  169  A 

Buri  ac  focij  Traianum  de  pace  monent  17  F 


C.  M.  Dotr  ,  circcnfes  nnifTus  Cgnificant 
Cabiri  Camili  fHij 
culti  vbi  maximd  fuetint 
ii\(k\  vadc  fluc 


170  E 
75  D 

7J  E 

SoD 


de  Portu  Anconitaiio  in  nummo  Traiaui  30}  G 

de  flgnis  in  nummis  colouiaium  n  G 

Garolus  Patiuus  laudacus  gi  a 

de  Ccmmodi  nuramo  notacus  n  F 

de  cof.  II.  Tiaiani  cum  cic.  Dacici  »37 E 

de  Dacix  hnibus  no  E 

de  immucacione  nummi  Antonini  Pij  j^j  C 

de  nimia  eiga  Triftanum  ctedulitatc  37  r  £ 

carrobalifta: ,  quid  1178 

Carchaginien(es  in  bel  lo  aqua  vfi  j  1  £ 

Carchago  colonia  a  C-  lulio  Cz('.  inftauraca  1 1  D 

cafmilus  Grxcis  >  qni  Romanis  uiiniltcr  78  C 

Cafpar  Barcholinus  laudatus  j;;  E 

Calpeiius  vtlianusPi.  Pi.  fub  Domitiano&  Neriva  9C 

Callandia  ab  Aiace  Oilei  f  ante  >Edcm  Miueru?  (tupracur  370  B 

ante  Equi  admidionem  vacicinacur  369  A 

caflldes  cum  cquina  luba  ,  Dacis  an  conuenianc  105  F 

Calliccrides  inluls,  vbi  11  D 

Calliceridum  incola: ,  an  in  Columnaeiprefn  ijE 

caltella  pcr  Cenrutiones  cultodica  »87  A 

caftellum  Aqua:  Marci;  an  fit  illiid  qiiod  e(t  ad  D.Eufebij  toi  G 

Calioc  &  PoLIux  ,  Di)  Magoi  aoDCupact  74  £  79  G 

caJtia 


I 


N 


D 


X 


eaftra  aiiftn  veteribujcircnniplciis  ji  t 

capicibiis  RonianoiiiiTi  irifixis  Dinata  in  Coliimna  18  E 

ccfpinria  vt  plurinirim  m  Coiumiia  ,  noii  lapidca  93  E 

Dacoium  cjualiter  ninmta  18  E 

defttiii  folica  liilcedentceiercitu  9J  F 

iiuiii.l3a  diiicrliscjtcrc.tiljiis  ji  D 

llgncis  turnbus  cxcmplo  Grxcoriim  mMnita  iiS  l) 

cum  niachiiiis  ac  turribus  ciicunicirca  dilpofitis  jiJs  B 

pcr  mapalia  olira  ,  &  non  vnoambitu  ?i  U 

a  quo  pnmiim  vno  vallo  nunfla  ib.d. 
multiplicata  cur  totics  II)  Col.                                    I7  D  3?  A 

tabitana  alia  ,  aha  h)be(na  93  E 

ci  varia  tnatcfia  1S7C 

ex  cadauciibus  &  pilis  187  F 

ci  carris  i8ii  D 
ei  clitcllis  iunientorum  ac  impedimentorum  farcinis  187  F 
ex  lignis  ,  le»  lignorum  lluiibus  18  1:  &  F  187  E 
ex  hiimanis  ollib  .s  c.ilcc  iiidu(tla((i  modo  hoc  verum)  r  XS  C 

ei  naufiagijscladis  hoftiUs  188  E 

ci  f.iccis  arciia  repletis  ib;d. 

aute  cafua  militcs  llonies  ,  quid  fignificent  3?  \ 

eaitramctatio  Ccnturione  pra?fidcntc  ficbat  31  A  1 86  G 
.    jiluricsiteraca  inCol  totdies  itinensdenotat         17  D  94  A 

per  Trrbunos  piobabatut  51  B 

.caltrainctatioiiis  opus  muum  apud  Ronianos  119  G 

cartrenles  oiiincs  ani.hces  ,  olrm  ci  iplis  niilitibus  icS  B 

calhoniin  fotta;  ci^uijinfiiclUi  obiiquo  118  G 

modo  patciitcs  ,  nrjdo  ci.im  foribus  ii8  E 

cataphrafti  Europii  ,  ab  Aiiaticis  in  quo  difFerrenc  ir  i  C 

Sacniatatum  ablqi.ic  ira."nrs  5E 

catapulta;  &  balilta:,  au  erufdcm  geneiis  machiiiz,  cum  Lipfio 
catallioma ,  rjuid                121  H  113  G                             (ii^G 

catena  ad  vinciciidum  hoficm  defcrri  folita  56  E 

catenis  ad  oidiiicm  leruandiim  Cimbri  copulati  55  F 

Celmis,  vniis  ei  Idi-is  Dadylis  73  F 

Centaun  ,an  fagittatij  tuctinc  j;^  G 

Ccntutiones  in  caltellonini  cullodiam  i!>7  A 
callrametationi  &  mihtarrbus  opctibus  pnetant  31  B  186  G 
Euocatis  a:quati                                        '94  C                 (»95  A 

quomodo  ab  cis  drftinCli  rbid. 

an  eiciibitores  (int  ad  num.  179.  40  C 

pto  integracohorte  in  Col.  expieiri  187  B 

locum  Traiauo  proiimum  occupaiic  186  F 

tor(cati  didr  ibid 
fuos  Optiones  habebaut                                           fiSAt^iG 

Centurionum  habrtus  l8i5D 

a  manipularrbiis  drucrfus  186  £ 

in  Cercahbus  quznam  viflima  adhibita  171  E 

Cetcscodem  ritu  quo  Samothraces  Dij  culta  78  D 

ccfpes  ara;  Aipenmponi  folicus  ij9  D 

cefpitis  menlura  94  C 
Cliatitibus  in  Paio  infula  abfque  tibijs  &  coronis  immolabatut, 
Chatondas  inCatanciilium  iiummo               ni  F        (cutiJ^E 

chcnilcus,  cur  in  puppibusapponi  foluus  lt6  F 

Ciiiron  Achillis  inllitutor  357  E 

aii  id  ei  Homero  vcrificetui:  jj*  B 

medica:  arc)s  magilter                                            107  G  110  D 

chlamydrum  ,  fiue  pannus  circa  collum  quid  fignificct  193  B 

quibus  fiue  pcdinbus  fiue  equeltribus  conucnut  100  C 

cltlamys  Impetatorum  purpurea  180  B 

Sttatonbis  couucnicns  i8f  D 

Choroba-cs  qiialc  inltniriicntum  409  E 

Chrilloph.  Adaaius  Rupcr-iis  iaud.itus  }i6  £ 

Dioiii  Chryloil-  dc  rcbus  Tioicis  iiinnum  <lcfcrcns  379  A 

fulpiciofiis  &  mal&licus  111  it.ilo,s  K'»^  E 

Chrilioph  Befoldiis  dc  nomine  M.  Vlpi.tiii  Tr.  notatus  tS?  F 

Chiyfaamnis,  qiioniodocffigiatus  560  D 

Chtyfe  non  vna  ,  &  in  qua  Apollo  Smintheus  cultus  }17  D 

Chryfcis  ,  Aftvnoine  vocata  }19C 

ab  Agamemnonc  patri  reddita  ,  Vlyirereducente  3>9  B 

ciuscum  Brrieidc  cognatio  jr9  D 

Chtyfcs  Apollrnis  .Srainthci  ficcidos  }i7  A 

Chrvfes  iunior  ,  &  dc  coex  Kyginofabula  }i7  F 

Chrvfippus  in  Pnnif  ciopolitarum  nummo  211  F 

Ciiirbn  .^d  ordincm  fcriiaiidum  caceiiis  copulaci  56  F 

Cicrncniis  colonia  rn  Dacia  1+3  D 

ciniflus  Gabiiius,  qii8li.s  100  F 

imagimbus  Coluinna:  uon  conBenic  100  G 

inagiflratui  coiiuenicns  101  E 

mihtaribus  viiis  conucnicus  101  F 

circenfesdecurfioncsad  la:u.iiTificbant ,  cuc  144G 

cx  Circorum  linxl  ir.i  piobatro  14''  F 

Ciici  ad  Viani  Appianr  forma  148  A 
circtutio  nauifi  in  ccirjminc  iiauah  apnd  Virg.  ad  l.-Euam  iji  D 
finiftrorfuni  miniiri  iiifauiia  contra  Barthium&  Salmalium 

triua  in  luitrarionc  clafTis                        144  D  Aj^B 

in  Suouec.iirilibus  144C 

viciimarum  a  deicra  in  Ixuam,  «ur  ).j4  E 


circumadio  ador.antiHm  ad  dtittam  apud  Romanos         tff  G 

ad  (iniltram  apud  Gallos  15-4  g 

circumdudtio  aratri  in  oppidis  condeadis  ad  Jxuam  fiebat  ifi  B 

excmplum  iii  Rorwa  condcnda  ijj  B 

ad  Ixuam  vnde  orcum  habueric  •  144  E 

ludictaad  la?uameiemplo  circenfium  fa£la  iji  A 

lii'tracionemconrincc  14}  C 

vnAim.irum  111  Suouctaurilibus  ad  laruam  14)  B 

ancum  ipfo  Pontificc  facienda  luita  Guthetium  144  A 

citiati  capiUi ,  Gcrmanorum  propri j  6  £ 

ciucs  cgrcgij ,  luimmis  cufis  celebraci  111 F 

ciuica  coroiiaTraiano  del>ita  61  A 

cladiaii) ,  an  aquilam  ,  ptopriaqiie  figna  habiierint  *9  B 

ablquc  calccis  ciirrcbant  69  D 

in  i.olumna  vbi  forfan  ciprelTI  8j  E 

diltindti  piopric  a  militibus  71  D 

ahquando  tamcn  inter  inilitcs  comprehenfi  71  A 

diucifia  mil:CibiiscIaiTis  8}  Q 

pcrcgniix  conditionis  ,  non  ciues  69  G 

pro  reimg  bus  ahquando  accipiuntur  71  A 

leoilun  a  lcg.onanis  tendebant  85  E 

traiilciipti  in  lultam  rnihtiam  ei  Impp.  indulgentia         70  F 

ad  vias  municndas  pnmieiibant  8j  E 

clairiariorum  miliria  .  qualis  £98 

Claliica  Colonia  Suclla  ,  cu;  fic  dicla  84,  /i 

clafiica;  coronx  Ecllo  Dacico  difinbuta:  48  G 

cl.T  iis  ,  311  pro  cquicatu  in  Virgiho  intclligatur  3>.}f 

ad  .Scgirlticam  ab  Augulto  coiitia  Dacos  inlticuca  z^  G 

chliis  luitratio  ,  quomodoficiet  144  D 

milites,  aclaniarijs  diuerfi  t}  G 

Moelica:  mcntio  48  D 

Pannonica:  mcntio  17  A  48  D 

cl jilrrr  ob  tultionem  caftrorrini ,  quomodo  fignificati         41  D 

Claiidia  Aqua  vide  AquaClaudra  ('ccntiaij^A 

Claudi)  Baith.  Morifoti  varians  de  lemonim  collocacione  fen- 

ClaudiiCa;faris  Tcmplumapud  Bouillas  J^}  E 

mar.or  apochcofisHomcn  ibi  rcpcrcum  1S4C 

fignum  eiirfdcm  Cxf  aquila  in  c*Ium  fublati ,   ibi  repertum 

Tabclla  Ihadisibi  teperta  j«4B  (}8}Q 

Claudius  Cx(.  Emilfanum  Fucini  Lacus  aii  perfccetic        39}  F 

in  opciibus  publicis  inaiimi  aninii  41^'  G 

Claudius  Daufqiiciiis  ,  de  anlete  noraine  nauis  notacus     117  A 

Claud'Us  Liuianus  Pr.  Pr.  fub  Tr.  8  A 

Claudius  Salmafius  de  circuitione  finiftrorfutn  infaufta  notatus 

de  difciimme  Pfxiorianorum  notatus  ij  f  (iJ4  B 

de  llipitcquo  vidiima  maaabacur  ad  Dendiophotum  lelato 

claui  .riici  ad  fabncam  iiauium  31  G  (178  G 

an  111  ah|s  C(>lumna;operibiis  .  }»•  A 

CLV.  nota  proClucnna  vel  Cluftiimina  tribu,  nonCluuiacum 

Cluentiatribiis,  vndediifta  !99E         (Panuuuoi^^  F 

Clupca  &  Afpis  vna  &  cadem  ciuitas  cuncca  Pcolciniiuai    i}7  F 

Chiiua  tnbus  ,  male  a  Panu.  induda  »99  F 

clvpei  eqiieftris  dcferendi  forma  xio  F 

clypci  eiagoni  inter  Dacica  fpolia  nulli  10;  G 

iuie  otTagoni  cur  iiiter  nummos  Traiani  ic^S  D 

coccincum  Impeiatoiis  paludamcntum  '80B 

a  Cognuionibus ,  quale  munus  iii  Circenfibus  ludis  J'^  E 

cohortcs  1'r.Ttona:  an  equitcs  habucrint  ^^S 

eohortcs  Voluntatioium  vbi  diftributa:  ,.''9*^ 

cohortis  Afroium  in  Dacia  ,  infcriptio  an  ad  Tr- eipcditiones 

Collccium  AurariorumiiiDacia        245  D        (pertiiieat  i(i  E 

Concordix  Auguftianorum  familia:  calttenfis  184  A 

La;  uni  &  Iniagriium  ^°f  ^ 

fub  cutelaSiluani  ^°^^ 

colobuuri  indumcnti  genus  ij>  ^ 

ColoniaClairrcaSucna.curitadida  ^  »4  A 

coloma  Rrmiana  per  amphitheactum  dsfignaca  J'^  t 

colonix  dcduccndaj  forma  11  A  141  U 

coloniam  an  colonias  Tr.  in  Daciam  deduxetic  -'*  J  ^ 

coloniarum  dua;  fpecies  '°  ^ 

nummi  ttiplici  fpecie  "^ 

Ipcc  cs  in  nummis  quomodo  diftindlx  "  ~ 

fviv.bolum,bos  &  vacca  .''^ 

item  fignamilitaria  a 

columnaui  Eninarioeiaqua:ftillicidijscnata       .  4i}0 

Columna  Tiaiaiii  an  eiufdc  opcris  ac  trophxa  Capitolina  loj  A 

an  Etrufci:  vcl  Doncsratiouis  °J  ^ 

cplumn*  m  tuinulis  .  ^F'-  *",','    . 

Columnr  Tr.  infcriptio  bene  olim  fuppleta  per  Liplium  Sc  alios 

m.al^nuperejncndataTANTISRVDERIBVS    Jl  F    fJiE 

peiusolimTANTISEXCOLLIBVS  f^'^ 

coma  Fluminibus  ptopriie  rcgionis  nutriebatuc  3J+  ^ 

.-rb  incolis  co!oniaru,fluuijs  fu?  metropolis  dedicabatut  ibi^ 

Vciialium  ,  fjunlis  ,,iF 

com.r  tondenda:  &  cadaueti  imponends  titus  JJt^ 

condita  frument.iria  ,  qus  V  g 

Cor.ditor  Orbis  Yniiietti  Tiaianus  vocatns  cotidi- 


I  N         D 

eonHi'tores  vrbium  niimmis  celebraci  ji  J  A 

cong'aiij  voce  pio  dunacmo  ,  an  Cicero  vfus  fit  41  B 

coiigianiim  &  clonaciiium  d.urrCa  ligmficanc  41  G 

dc  milicari  dirtnbucioneiiripropriedicitiit  41  F 

an  pcr  nocas  CM  (iginfici-cur  ,  cum  Lanibccio  170  E 

Conltancinus  Aug.  an  primus  labari  nomc:i  inuexcrit  $7  E 

poncem  ad  Uar.ubium  111  nummo  tinxic  96  F 


X 


itiuiuu  imra.  XI  j.  cernis  lcutorum  crdinibus 
thcca  ieu  opercuimn  addendum  aquilis  niim.  160 
tibia;miiicum  nudo; ,  nonauccra  caliga  adnitaiun 


Romam  Nouam  ad  iigarum  pioin.  cxciucre  cccpif  580  F 

«ouuiluin  fedesin  Citco  ,>bi  i:fi  A 

conacca  vcla  114  £ 

cum  ca:en;s  loco  rudcncum  214  Q 

Corinc^ius  Colonia  a  C  lulio  Csf.  inlTauraca  11  U 

corium,  quibus  in  alimeiicum  alluii.pcum  ii{C 

Cornelius  fufcus  .  a  Dacis  caihif  cxucus  iK  E 

ab  eifdem  opptcirus  «S  D 

Coinicinum,  iiuc  yEncacoium  habitHS  101  £ 

cornii  in  imaginc  /Efculapij  ,cut  iii  A 

an  facer  ipjius  pailcr  ibid. 

cornu  milicaris  figura  &  maccrics  loi  G 

corona  ciuica  Traiano  dcbica  61  A 

Jaurca  lionoracior  quam  oleagina  4$  D 
quandoa  milic.biis  alluiripca                           47C5:D  ^8  £ 

in  coro  bafis  Columna:  qu  d  lignificet  60  A 

oleagina  in  n.iuali  vidlorid  cr.bui  folic^  4S  A 

in  facrificancibus  ,  fafcia  fuppleca  164  B 

trimphalis  Tcaiano  dcbica  60  G 

Vercumni ,  qualis  171  A 

corona:  laurei  vfus  Impcracoribus  conccdi  folicus  47  A 

olcaginx  minoi  honot  quum  la.ircx  4S  D 

coronx  claffiia:  Bello  Dacco  diAribuca:  48  G 

Cidem  in  Colnmna  &;  in  nummis  cfTj  pocuerunt  61  A 

okaginar  quando  a  imlicibus  airunj.pci  47  G 

quernr  in  ralatir)  launs  fofpcnfdB  60  B 
in  iacrificijs  adhiberi  folici;  pcr  Stcerdcjces  &  miniihos  1  fy  E 

noii  cainen  pei  Camillum  ,  Sc  cut  159  G 

neque  pcr  l'onc.  Mai-  ij9  F 
nec  in  Paro  inlula  dum  Charicibus  facrum  fit ,  &  cuc    i;9  E 

>itris  cainen  fuppleca:  164  B 
cu-n  eifdem  fimul  numquam  Tifa:,coiicra  Panuinium  164  D 

Coronis  jtfculapij  macer  ,  an  adulcccio  infaous  111 B 

coronis  laureis.an  miliccs  donari  folicc  47  A 
cotieilioirs  iconumColumna: 

aquiia  pnil  num.  179.  addenda  14  F. 

aquilx  cre<;  fupplendj:  ad  num.  17}.  J4  F 

tocidnn  ad  num.  1S6.  loco  fignocum  cohotciuni  n  B 

toiid^tm  collcndi  ad  num.  169.  14  G 

?|Uini]uc  luini   187.  loco  vnicas  14  P 

ex  circa  Trai.mum  num.  110.  64  f 

arics  lub  num.  187  abfque  ferco  i6i  D 

faaliftaruTi  foraminaamplianda  119  B 

caftra  ad  num.  191  locoduarum  doinuncularum        •  117.^- 

c  cblamyd'-  fub  num.  6s.  laciniz  aufercndi                 i  181  E 

ehla  Tiys  addcnda  ccncunoni  num.  19}.  ii6G 
corona  lauiea  loco  catPnuix  in  clypco  num.  119..  .  'ffA 
corona:  mihciim  num  i7i.eiolea  >  non  exlatiro       •■    47  E 

Dacus  pcndniuse  cacciia  num.  ]0f.  non  lacens  ii8  D 

dotfiialia(qua:  voc3nc)ad  fafcia:  lacicudmc  tcducepd^  I6j  G 

ira:ni  aHferendi  abequis  num.  i»7.  &  198.  j-  £ 

funjlia  feu  cetca  iiuiu.  ifi.  nulla  68  F 

pro  funalibus  num.  lyi.  ouahs  apci  reponcndus  39F 

gladii  :quicuin  duplo  longiorcs  pallini  izb  D 

giadiusaddcic  expuiigcndusia  milite  nura.  iii^  ibC 

rcponcndus  in  iriiliie  iium- 18<.  ibid. 
habtiifdinplici  fetro,&  (Iiic  haiiulis  padim  reftituenda:  ii6  B 

haAiIe  culpidcs  vciitKj;  a:quales  habciis  n.i)6  &11  141.  180  C 

imagunculi;  luim.  jo.  ablqiie  gubemacuiis  &  painais  71  A 

.DccveIoapp'da:  71 B 
labarpm  n  81  fuz  bada;  inni  xum  &:  non  fupia  aquilarn  '  8f  F 

lnpus  num.  181.  locoariecis  jx  D 

«lachinz  mim.  i8r  fuppletae  ito  C    ' 

milesnum.  .186  manuclaufa  xj  G 

murus  num  1 15.  cranscalha  tecutrens  18G 

pugio  in  manu  Pc.  Pra:c.  addcndas  num.j^g  &  joi.     9  A  &  6 

aufeicndusa  milice  fol.  80.  9A 

^UadtigaSBttic  154.  non  biga  vt  dicicut  ti  E 

ncc  v.<cua  ,  fcd  in  ca  viri  veltigia  ibid, 

^nadri.liun  cummoln-ialfanum  «9.  lococanirtri  ti6B 

Kmcx  fub  n.  ijj   vniciim  noii  dupliccm  tcmum  agcns  iiHD 

rotalecormencum  num.  164.  nugi  40  F 

Sarmacatum  armacura  nianus  pc«iefq;  contegens  110  D 

caflides  Jaminis  quadcacis  inltiuda:  ibid. 

fertutn  ab  aei«te  fub  num  187.  auftrenduin  i6iD 

fquaic;  loricaruin  duplo  ampliores  in  Columna  n.io^  1 10  D 
ilatioad  cuftudiendu  fluminis  tranficu,  non  pons  n.joi-  I9  B 

fhatuta  viarura  ,  &  non  caftramecatio  ad  nuin.  iji.  46  G 

taiiti  in  cauro  num.  79.  fupplcudi  r^i  C 

itcnjq;  in  arietenum.  187.  r4?  A 

tauio  wim,  141.J  cornua  lelluuenda  »7S  G 


ccloriim  baliAatiorum  longitudodeciittanda  n.  170       use 
tcltudo  num.  xij.  cernis  Icutorum  ctdinibus  101  D 

14- G 

,        ,  ... mctuGCon- 

trircmis  num.  1}  j.  loco  bircmis  nS  A  (tctta- 179  E 

velticus  Traiani  n.i6i.  nil  mluccum  coiicmet  86  A 

111  codcm  pais  nuda  pro  conteda  ,  &  c  contra  habita    179  E 
Viaimarii  num  187.  ciedi.non  gcnibus  rcpciucs  166  E 

Victona  num.  jj.  coron»  non  globo  inljltens  7^  £ 

nuuimi  XI.  ahs  nelcio  an  vcrc  piuiaca  197  G 

Corybances ,  an  inccr  figna  Traum  ■/,  F 

cuius  filii  ,  luxca  Phcrcciaem  7/0 

an  i)dcm  cum  CureCibu.s,Cabciris,Idjeis  Dadylis,&  Tclch;!us 
Cotybaslafionis,S:CybcIcsf.  76  G  /'J.r.f: 


facra  Marris  Dciim  iiiucnic 
Greufa  ,  an  Eutvdico  .,£nea:  couius 
per  cribrum  dmiiiacio 
Crifius  Daci,c  fluuius 
cnita;  ca/iiaum  equiiia  iuba ornaca:, an  Dacortim 

Cciitiirionum  ciaiilucrla:acque  argeacacie 
Crucis  lignum  in  labaio  Coultanciui  M. 
cruptllaii)  ,qui 

cryltalli  cxlatura:cximia:  fpecimcn 
Cubicularijihcioiiis  pnma; 
cucullio  viaconas.  quodium  velhs  genus 
cucullus  Bardaicus  111  Columna 
cuuiculi  111  Enullano  ,  qui  dicantur 

coruiii  fbcir.a 

quo  paito  111  pateos  incidetent 

racio  cos  duplicaiidi  in  cadem  vcaticali  linea 

vfuscorum  ,  qualis 
cuprdius  ,  an  111  Dacia  nafcacur 


AoC 

ibid. 

5748 
17  G 

loy  F 

194  O 

57  E 

91  C 

38  jC 

184  B 

87C 

ibid. 

4C8£ 

41 J  C 

411  D 

41'  E 

411 E 

_                 -       .                                   -  66  E 

Cureccs,an  i)dcm  cum  C..bc,ns,Coiybantibu$,Idxis  Daftylis  ac 

curiofiras  in  rebus  Ethnicorum,an  licica  141  C  rTelchinis  80  C 

currus  rriumphalcs  quandoq;  quudraci  ui  nuiumis  6j  F 

curruscnumphAsforma  ^j  ^ 

Q;_Curci)de.icygem  Maccdonia  error  jj6F 

Cuilodcs  corpons  ,  cuius  mihcia:  guius  i8j  4 

eiBacjgis  jgj  c 

cx  Fn<i)s  ,g.  g 

Cufus  Dacia:  fluuius  27  p 

Cybele  lalioius  vxor  y^G 

faciotum  Macris  Deum  inuenttix  '       ibid. 

cytnns ,  aii  anfer  puppibus  inferi  folitus  117  E 

faultum  uautis  omeu  ,  cx  icruio  117  F 

cymba  in  nummo  Tr.  quid  lignificet  501 C 

fluuiacilis ,  potcum  manciuuim  fignificate  minus  apta    ibid. ' 

Cynegitus  111  liummo  Athenientium  iii  G 

Cypiiorum  Carminum  aiichor ,  quis  J74  B 

Cyreoi ,  equorum  Itudio  celebrcs  •  341  B 
Cytiaci  Macchii)  horci  acq;  a:des,erudito  luiu  fplendid^  izj  C 

Cyzicus  in  nummo  C)  ziceiioriim  m  G 

DD 

Acatum  mulierum  vefticus  qualis  ro6  A 

Uaci  auxiliares  Traiano  u  F 

captiui,  an  remigio  addidi  J9  F 

cartra  quomodo  roumetiut  jg  £ 

Cotn.  Fufcumczduuc                                   -  jg  D 

lonacis  monil  bus  cqiios  fuos  omabanc,ctit  111  B 
sn  muros  ci  inccr-.o  lapide  pro  munitione  propria  habuc nnr  ' 

nufquamnudi  in  Columna                15  G  ('iiyB   ' 

aii  nudodorfo  equiraiicrint  17  B 

Sticuis  inimica  nacio  ly  /^ 

tibi)s  &:  femonbus  teiSi  47  \ 

venenacis  fagiccis  vfi  jj  /v 

Dacia  diucucno  bcllo  vitis  cihaufta  10  E 

equis  abundans  i(x>E 

lazygum  rcgioni  mediantc  Tibifco  finitinia  17  O 

an  lllyricoaccenfeatur  65  C 

ah  pais  Getmania;  299  G 

ei  toto  crbe  Rom.  fuppleca  10  E 

in  Dacia  aii  cuptclius  nafcacur  66  E 

Daci.-c  opulciuia  146  E 

ex  Collcgio  Aucarionim  indicata  145  D 

e:c  moiieiariaotHcina  14*8 

vetcris  tc  nous  difctimen  6?  C 

Dacix  tcbucum  m  auto  impcratum  146  F 

Daciam  un  icpta:fentcnc  Trophia  Capicolina  106  A 

Dacica,  aii  vocata  fuent  leg.  Xlll.  41  E 

Dacicx  nuiliires  incapciuos  Romanos  faruiunc  ij  D 

Dacici  cicnlus  cum  IV.  Tr.  I*oc.  noii  conuenic  ij--  B 

pluiiiim  deea  recrror  uocacus  ibid- 

qiiando  Traiano  acccflctic  »88  F 
Dacicum  Bellum  vide  fupra  Bcllum  Dacicura 

Dacorum  ala  Vlpia  apptllata  tiF 

arnia  propria,  gladius  falcatus  iftf  E 

calhaei  afleribus  18  E 
babuus,  qualis                                                     14  ^^  <sG 

Dady- 


I 


N 


D 


X- 


Daiaylildsi  vide  infia  Idari  DaAyli 

Daraalcus  ui  trophxum  polt  Gigaiitomachiam  ftatiua        *2-  D 

vcra  louis  vriis  cur  dicta  ^^  ^ 

Damiiair.eucus  ,  vnus  ex  Idxis  Daftyhs  73  * 

Danubij  in  Col.  iraago  dcitera  fontes  {uos  indicat  jo  U 

eadimjmagovafieaiibieiphcata  .    '°5 

velamentum  ia  nummo,  ad  pontem  ab  Oileiio  detortli  }oj  C 

Danubius ,  an  deiteram  miuidi  pattem  curlu  petac  i*  C 

an  Illyricum  alluat  ^S^ 

an  interluat  ■°"J; 

Iftri  nomen  vbi  aiTumat  ^7  ^ 

Danuuius  ui  veterib.is  monumentis  didus  ^''^n 

Dardania ,  Samothracia  difta  7"  J^ 

Dardaiiici  popuh ,  vbi  (iti  S°  ^ 

aDard.inodeduai  7*  t 

eiDardauiaideftSamotiiraciadeduifli  76 1 

eorum  nummus  in  honoremTt.  quaoccafionecufus     ibiil. 

Dardanus  myftctiotum  Matris  Dcum  inucntor  76  G  77  C 

vnuseiCabins  ,    ,     ■  '*  r 

coloniam  in  Dardanos  fupra  Thraeiam  deduiit  yb  t 

Daietis  &  Entelli  pugna  carltuum  J*4  ^ 

Decebah  filius  an  Traiano  obfes  datus  ,  cum  AngeJonio     86  G 

morsinCoheiprefla  *''' t. 

malti  in  dubium  reuocata  t^ 

thefauri  quomodo  occulsati  *'     p 

fiiperiori  ajuodetci.1i  '•'^i 

Traianura  vencrantis  gefius  4}  ^ 

Decebalus ,  aker  vehui  Hanniiial  r^  "■  c 

Cornchum  Fufcum  clade  afficit  &  caftris  exuit         iS  D  &  t 

cum  Pacoro  commercia  habuic  iJ-<J 

a  Romanis  an  vnquam  captus  ,  cum  Erizz.  86  t 

Traianum  an  adorauent  42-  G 

vencnum  fuis  propinat  '*  ° 

Decennoui)  palus ,  nota  fignificata  i»!  F 

Decuriones  equitum  ,  &  eorum  ornatus  194  B 

Deidamiaab  Achillecomprclla  '  ''^'' ^ 

Achillemretinercconarur  }?'.>" 

Deiphobu!  Priami  f.  incaflum  a  Mcrione  hafta  petitur      3  xo  D 

Demetrij  naues  XVI.  ordinum  pcrutiles  114  F 

DemoJeon  Antenoiisf.  ab  Achiileocciditur  350E 

flentes  fciatum  cur  equis  bellatoribu5  append  iii  E 

lupini  ad  velocitatcmequisappenfi  iii  A 

Deoru  nomina  in  adulationc  aliquibus  quandoq;  tributa  149  D 

piopriamdialeCtiini  introduiit  Homerus  331  B 

DciidenusEtafmusde  triarijsnotatus  35  F 

deiteta,  Fidei  confecrata  44  A' 

dcitera  mundi  pars,  qux  dicatur  2-*  D 

cxiEgyptionim  philofophia,qualis  i*  E 

ex  Arnobionulla  JoH 

ei  Augurum  dodrina  ,  iuxta  Dionyfium  18  E 

contra  ,  iuita  Varronem  f 9  A 

contia,  luita  Hyginum  ibid; 

cx  Empedocle  *S  C 

exPlinio  JO-B 

cx  Poctis  &  Hiftoncis     '  19  B  ' 

contra  ei  Homero  *9  ^ 

contra  ei  Ouidio  30  A 

cx  Sacia  Scriptura  iS  D 

vatie  f ecundum  varias  fcientias  accepta  ibid. 

dia:ta:nauinmalutis  conteftr  114  E 

dialecftum  Deotum  peculiarem  introduxit  Homerus  };i  B 

Diana  bis  in  Columna  reFr:£feiu."ta  ,  &:  cur  101 B 

digiti  indicis  eleuatio  in  variam  fignificationcm  vfurpata   60  G 

digiti  Minerus  facri  .   4J  G 

Dij.qua  rationeAugufti,aut alio  nomine  gentilitio  vocati  147  C 

Di|  Magni ,  qui  74  C  7f  B  78  D  79  G 

Dijs  maic.i.biis  operto  capite  facrificabatur ,  &  «ut  1*9  E 

mcdioiumisapettocapite  169  F 

DioCalTiusde  Fucini  Emiffbrio  aduerstis  Cluuerium  defenfus 

cius  hiftoriamutila.Sc  aquo  teropore        400C  (399  B 

Dio  Chryfoftomus  de  lebus  Homericis  vatians,&  cur        378  G 

Diogenis  aduersiis  moruni  negantem  argumentum  f  6  C 

Diomeda  Achillis  amafia  Patroclum  lugens  }17  G 

Diomedes  an  Achilli  adftare  red.h  eipiimatur  in  Tabella   JiJ'  G 

in  fubtradione  Palladi|  an  pnmas  partes  habuerit         J64  G 

Cotocbiim  an  occidcrit  ?7oC 

Dionyfius,  vnusci  Anacibus  7J  G 

vnus  ci  Cahiris  76  A 

Diofcuri  apud  Grxros  plures  7j  F  74  F  78  G  • 

non  fcroper  Caitor  &  PoIIux  contra  Amafeiira &  Xilandrnm  ^ 

diphtcra,quid  171 E  ^^^^ACD 

difciplina  vcterismilitis  eiadifnma  lis  F  iSj  F 

Djfpenfatoris  caftrotum  munus  35  C 

diuerfarum  atffionum  in  Columua  nota  39  D 

Dini  Potcs ,  qu!  75  C 

diuinatioper  cribtum  17  G 

per  porcos  ante  bellum  iS  A 

^olabta ,  £<£ia.  geo>  ij  A 


inftrumentum  facrificatoriura  ibij. 

Dominicus  Fontanalaudatus  4t8F 

Dominicus  lacobatuisde  ornatu  Beftiatij  UOtatUS  if  j  G 

Domitiani  lonca  ex  vnguibus  aptinis  lu  A 

mors ,  quo  dic  170  A 

Domitianus  Dominus  Deufq,  di^lus  4]  B 

a  boum  roaftatione  abhorrcns  ij6  E 
Domitij  Caldenni  de  Scorpi  nafo  conimentum  cXpIofum  339  F 

Domna  lulii  Pix  primum  nomen  jj  £ 

domus  &  infulis  in  quo  diiFetant  J74  F 

dona  ob  Bcllum  Dacicum  in  infctiptionibus  memotata  138  C 

donatiuum  &  congiarium  diuerfa  figniiicanc  41  G 

a  ftipcndio  diitiiidum  41  B 

Dorici  an  Etrufci  opcrts  Columna  fit  87  D 

dorfuale  ,  quid  i6j  £ 

dracones  inter  figna  Dacorum  lof  F 

Drauus  an  a  meridie  feratur  in  Danubium  87  F 

an  Sauus  prxparationi  ad  Bellum  Dacicii  magis  idoneus  i6  G 
E 

EBcrardus  Regis  Scotix  f.  Cantelms  gcntis  anthot  j8f  G 

EchiiiS ,  iii  piigna  ad  naiies  a  Polite  iiiteiemptus  J 14  E 

Le;ion  Samothraciim  myftcria  inuenit  77  D 

Elcdra  Dardani  ,  lalioilis  &  Hatmonix  matec  76  E 

vna  ei  Plciadibus ,  obfcurata  ,  &  cnr  j^j  A 

elephas  iii  legionis  fignum  coiiftitutus,  cur  f  j  B 
Elpcnons  fepujchrum  ,  cum  remo  an  gubernaculo  afExo  j/f  A 

eiT\ill,arij  noiniue ,  quid  intelligatur  408  D 

Emifianum  Fucini,  cura  Claudio  apertum  jgy  G 

in  dunftimo  folo  cxcauatura  407  E 

qua  amplitudine  408  B 

qua  ratione  dingendi  &  efFodiendt  408  £ 

qua  proclinatione  &  libra  408  G 

eius  ruderaeriamnuin  remancntia  4itG 

EmoUis ,  vnus  ci  Anacibus  7)  G 

Entelli  &  Daictis  csftuum  pugna  164  F 

Epaminoiidje  fepulchrum  cum  fcutoin  quodraco,cut  J7y  B 

ephippiarum  vtiis  quando  apudRoiaanos  cocpcrit  6  D 

cphijjpij';  Daci  an  vtetentut  17B 

Siicui  mjuinie  vii  ibid. 

eqiu  funales  Si  uigaJes  in  quadrigis  147  A 

qutiinodo  inter  (i^  coiineii  147  D 

Mauiorum  ,  ablqiie  tixiiis  f  E 

■Miihtadans  ,  fo!e:s  vli  114  E 

P>.omanorum ,  aii  (oleas  h.ibueriut  iij  E 

Sarmatariim ,  abfque  frsnis                                ^  S  E 

equi  an  aliiii  caput  in  iiuiniuo  Daci?;  exptefrum  S)o  E 

cquitata:  cohortes  ,  qua:  ioi  A 

I   equitatus ,  an  aquilam  pto  figno  habueric  S9  D 

an  labarum  S9  ^ 

legiouari  us ,  an  tempore  Traiani  defietit  loi  G 

equites  ,  clypeiun  quomododeferrent  ito  F 

'       cohortibus  praetonjsan  adfcnpti  tooG 

quo  habitu  zoo  D 

quot  numeto  loi  A 
kuis  .irmaturae  nnlli  in  Romano  eicreitii  91  A  100  F 
Singularcs ,  &eoruin  ornatus                                194  B  101 B 

equitum  gladu  iongiores  quara  peditum  116  D 

equorum  colorcs ,  quomodo  in  infcriptionibus  notati  155  G 

copia  in  Dacia  ,  nummo  fignificata  110  E 

Maurorum  docilitas  6  B 

nomina ,  ciim  dominis  eorum  communia  4j<  A 
ininfcripLionibusdeeismeiitio    ijy  D  ij»;  A  Jj8A  J40F 

nota:  coxis  inurtx  in  vcteri  pi^uta  oUeuduutur  »40  G 

otnatiis  infuecns  16  F 

in  Sarmatia  abundantia  lioA 

flragula ,  an  a  Lipfio  paludamenta  vocata  fueriat  iio  G 

an  bene  pallia  vocentur  111  A 

tibialia  aduetsiis  attntum  temonis  ofteuduntur  J41  A 

equotum  caufsa  tcr  Troia  eipugiiata  J67  A 

cquus  j  olim  inter  Romanorum  iigoa  52-  G 

Equus.ligneus  ad  Troiam  capiendani ,  ex  qiia  materia  J^7  G 

ei  Optimatibus  ,  quot  admiferit  ibid. 

quopaftoex  eo  defcendcrint  3^9^ 

cuius  opus  fuerit  1^7  C 

an  ruptis  muris ,  vel  limine  Portx  ampliato  rcceptus  369  B 

anteTcmpIum  Minetu.^  ftatutus  569  F 

Efmunus  Sadyci  f.  vnus  ex  Cabiris  vcl  Diofcucis  78  G 

Ettufci ,  an  Dorici  operis  Columna  87  D 

Eubuleus  ,  vnus  ei  Anacibus  7{  G 

Euclidesin  nummoMegarenfium  iiiG 

Euetardus  Feithius  laudatus  l6t  C 

Eumelus  in  fiinebri  certamine  Patiocli  cutru  «CuITuf  j  J7  B 

Euocatiincohortes  piastoriastranfpofiti  19J  F 

quomodoa  CenturioBibusdillfuifti  i»4C 

Lcgatis  comparabantui ,  ex  Moutano  194  D 

quamplures  incxercicibus         .  *?J  ^ 

vitem  prout  Centunones  geftabant  194^ 

volamen  qucjue  19*  D 

£uoca- 


I         N         D 

luocatorum ,  fiue  Reiiocatorum  Icgio 

eadem  iott^  ac  Voliintatiotiini 
tupljoibus  raiithoi  f.  Pattoclo  vulnerato  tccurrens 

dcluio  Pytiiagorx  celcbns 
tutimcdon  viuis  cx  Cabiris 
Bitydicean  Ctcura  itnea:  conim 
Eutypyli  genus 
tutypylus  Madiaonem  inteificic 

Nueum  interricic 

a  Neoptokmo  intetficitur 

pulchettimus 
Euiebi  j  de  eipeditionibus  Dacicis  confufio 
Euttopiut  de  Regibus  Sauiomatatum  &  Bofpotanorum  notatns 
Exadlorismuiiftetiuminternionetalesattificcs    a46C      C^iG 
Excubitotes  ,  an  Ccnturiones  ad  nura.  179. 

Romanotum  &  Gallotum,  padionem  componiuit 
cxercitus  quomodo  apud  Maccdones  lulttabaiur 
quo  menle  Sc  die 

Ttaiani  fuppletus 
quot  kgionibus 
exetcitus  diuctfi  vno  vallo  circumdaci 
exercitus  profciftio  >  quo  ordinc 
exomis  indumeuci  genus ,  quale 
czpeditio  naualis  Bcllo  Dacico 
expeditionis  Atabicac  tempus 
cxpiacioiies  in  apcrto  apud  Romanos 
czploratores  in  quos  capice  fancitum 

ei  hoftibus  humanitct  habiti 
Ezechiel  Spanhemius  laudatus 

de  praua  ledione  marmons  Bouillenfis  iiocacus  346  G  347  D 
F 

FAbti  Muratij  in  Columna  nulli 
falcatiis  gladius ,  Dacotum  ptoptius 
lalces  a:ne.T:  m  magicis  facris  &  dcuotionibus 
Falilci ,  Furiaium  habitueiumpeutes 
Famianus  Naidinus  Iauda:us 
falcia  a  factificantibus  cotonz  loco  adhibita 
in  vidimis  ,  feiti  fucccd.inca 
ccmpote  quo  fetiebantur  ablaca ,  &  cur 
facalia  Tiois:  pluia  cnumerantur 
Febtis  cultus  ,  blandique  appellaciones 
Federicus  Felcrius  Vrbini  Regulus,  eiufq;  xdes  magnificentiiFi- 
feliciflimi  pueii ,  qui  161  F  (mx  lio  B 

feraie  factum  ludi  gladiatoiij  fuetunt  104  F 

ferculum  ad  aquilam  gcltandam,Optionis  Aquilifeii  fotfan  in- 
ferrum  dutum ,  quodnam  116  G  (lignei^iG 

Fidcnates  ,  Fanatum  habicu  erumpcnces  to  F 

Fidei  dcxcera  confeciata  44  A 

Fidicinum  conuentui  xdes  Mineiuat  allignata  104  A 

Flandrica; ,  feu  Azorcs  mfula:,  an  Canitctides  ii  D 

Flauia  Chalcidena  col.  vbi  fita  499  B 

Flotcncina  Galilxi  Acadcmia  119  E 

Floti  locus  emendandus  ii  A 

fiuminibus  coma  3  pueiis  nuctiebatur,&  cur  )34G  nT^ 

ab  incolis  coloniacum  fluui js  fua;  nictropolis  ibid. 

numenatfinzic  anciquitas  177  B 

qua  vidima  faciificacum  177  F 

fiiuninum  ctanfitus  fufpcfti  66  G 

fluui)  cec  cum  liburnis  ezptclH ,  quid  fignificcnt  50  B 

foci  ludes  ,  qui  9J  G 

fcEmini  apud  Roniaiios  capite  velaco  faciificabant  168  G 

foliorum  oinatus  in  cquotum  ephippijs,quid  fignificec    114  C 
forceps ,  Cabiiotum  geftamen  81  F 

item  Vulcani  81  £  &  G  8}  A 

Fottuna ,  qua  fotma  apud  Smytnasos  culta  i j  J  E 

eadera  ad  ainatotcs  pcrcmens  ibid. 

luno  cur  vocata  iJJ  A 

Nemefis  cur  difta  151  E 

Rcdux  in  Tt.  numnis  ,  quid  fignificec  Ji4  B 

Supcia  in  mea  infciiptione  dida  -?  J  A 

varia:  eius  appellaciones  151  E 

fta;ni  vbique  abfq;  haftulis  fcu  lupatis  in  Col.  216  B 

frsno  quinam  in  equitando  yfi  non  fuctinc  j  F 

Francifcus  Angelonius,  de  HIio  Deccbali  obfide  notacus     86  G 
de  nummi  Catacalla:  eiplicatione  11  F 

dc  Olympiadis  puetpeiio  pct  Tr.  vcncrato  178  A 

de  eiufdem  Pontis ,  ab  eo  IHjttus  Ancona:  ctediti  cxphcatio- 
de  Pontis  ceica  laticudine  99  G  ('iie  joi  F 


«98  D 
199  A 
316  A 
316  B 
71  G 

mB 

36zG 
36jG 
361  G 
364  D 
364  F 
173  C 


40  c 
40  D 
lj8F 
JJ9A 
ijG 
14  B 

40  B 

39  G 

48  A  140  D 

277 D  190 G 

IJ4D 

417  F 

ibid- 

137D  J64F 


208  D 
loj  E 

166  A 
10  F 

107  E 
i6jG 
i6jE 

167  A 
366  A 
ij3_B 


de  tempoie  teditus  Ttaiani  17»-  B 

Ftancifcus  Meicacellus  laudacus  3»i  A 

Ftancifcus  Panigarola  Alknfis  Epifcopus  laudatus  363  D 

Francifcus  Robertellus ,  in  quo  pofteiitaci  vtiliorfuerit  j  B 

Fredinandus  Pintianus  de  Plini)  emenditione  laudatus  11  G 

Frifi)  intet  Guftodes  cotpons  «^jB 

iionsGenio  confectata  4JG 

fruftibus  Genio  faciificabatur  •"*  ° 

oblatis ,  apetco  capite  fiebac  ^^'^ 

Irumentaii) ,  an  vecerani  omnes  J4  ^ 


E         X 

eorumofHcium.qualc  jiB 

frumcntacio  in  Col.  cipreira  40  C 

Frumcnti  Dandi  prarfcdura  jy  p 

ftiimenti  in  militcs  diftributio,  an  ad  Tiibiinuni  pettinctec  J4  A 

an  per  vetetanos  fietet  ibid. 

in  milites  beneficiatios  ei  vetcti  infcript.  oftcnditur  36  D 

iii  plebera  diftiibutio  -j  G 

puciisdiftiibutuma  Tr.  j6C 

an  ftatis  dicbus  &  oftijs  ibid. 

Fucini  Lacns  fitus ,  &  ab  Vrbe  diftantia  386  G 

Emiirarium  nacuialc  ad  os  Pitoni),  vulgo  la  Pedogna  391  F 

ad  id  Templi  vcteris  rudeia  391 G 

Fucinus  Lacus  mcliiis  c  fabulis  quam  cx  hift.  notus  389  A  391  D 

an  inuedus  in  eo  amnis  fupeimect  cum  Plinio  389  B 

cur  modo  crcfcat ,  modo  minuatur  389  D 

an  ci  eo  Aqua  Marcia  dcriuetut  3*9? 

an  cum  Sublacenfi  Lacu  communicet ,  cum  Baccio  390  E 

quo  pado  faciIS  in  Tibciim  imir.itti  pocuiiret  401  C 

vnde  Claudius  ab  co  retradus  fuerit  401  F 

C.FufiusGeminus  ver?  ledlioni  reftitutus,fuppIetoBatonio  I97  B 

in  fiiga  pugnandi  mos  ,  quibus  iii  E 

Fundicotcs  inter  Auxilia  apud  Romanos  loe  G 

fungus  aunum  in  pugilatu  ,  quid  a6j  E 

fungus  latinis  litetis  infciiptus  ,  Traiano  mifius  17  F 

funus  militaie  ,  quale  «j  E 

f  uiiarumhabitus  ,qualis  aoE 

qui  eo  vfi  in  bello  fueiint  ibid. 

G 

GAbinus  cindus  vide  cindus  Gabinus 

Gxtuli  infixnatis  equis  vfi  y  E 

galxa:  nofttates  ,quot  lemigesfingulisiemisadhibeant  131  B 

galzarura  noftratium  incommoda                           135  C  139G 

tatditas  pias  Libuinis  vctetum  1x9  A 

galsalTae  Venetotum,deceiibus  a:quipatatx  117  D 
.-    quinquagintaiuga  habent                                   117D1J1G 

GalbaadenedumCaijcucuiiit  186  B 

galea  ,an  cancumdum  pixliaientui  afTurapta  iij  F 

cxtra  pugnam  contegi  folita  15  A 

galeari,  ideft  aiman  ,  an  recle  Montanus  diicrit  114  B 

galex,  tenipote  Tiaiani  non  penitus  claufa:  »13  G 

Galeni  libtotum  pats  maxima  depetdita  ii  3  E 

Galenus  iu  nummo  Commodi ,  cur  %iz  D 

in  numraoPeigamenotum  211  B 

quingenta  voluminaconfcripfic  »13  £ 

in  fumma  xftimatione  habicus  iix  E 

Galilasus  de  Galilaeis  laudacus  119  D 

eius  Floientina  Acadcmia  119  £ 

Galli  adotantcs,  finiftiotfum  fe  ciicumagebant  1/4  A 

voluptate  vini  Italiam  peticiunt  106  F 

Gallieni  an  Catacalla;  Circus  ad  Viam  Appiam  147  G 

Ganimcdes  in  nummo  Ilienfium  113  A 

Garamantinica  faiftio                                              154  C  341  A 

de  ca  error  Reinefij ,  in  Ceioraatonicam  immutantis  1  f4  D 

lidicula  explicatio  Boldoni j ,  feu  Bulcngen  154  G 

eadem  fotcalfe  cum  Ptafina  1J4  F 
Gafpai  Baichius  laudacus                                         144  B  146  F 

de  Auguftis ,  Deotum  nominibus  appeIlatis,notatus  149  D 

de  circuitione  finifttorfum,  pro  infaulta  habira  1  j4  B 

de  habeiiis  ciica  cotpoia  agitacoium  non  leuolutis  340  C 

GafpaiCatd.  deCaipineolaudatus  IJJ  D 

Gemini  ca:leftes ,  iutci  Saniothiaces  Deos  numciati  79  F 

variiapud  vatios  ibid. 

II.  Geminis  Cof  generis  huraani  redemptio  contigit  «97  B 

eorum  nomina  vtrx  ledioni  reftituta  ibid. 

Genio  frons  confecrata  45  G 

Grnios  amnibus  adclTc,  olim  creditum  177  E 
quibus  vidimis  facruni  eifdem  ficri  folitum         177  F  178  A 

genua  Mifeiicoidi.-c  confeciata  4J  G 
gcnuaraiigete,fupplicantiumgeftHS                        44  A  319 F 

Gerniani  citiatiscapillis  »E 

Germaiiia  an  Daciam  tanquam  Uii  pattcm  contineat  199  G 

GfimJuici  appcllationcm  quando  Ttaianus  cbtinuetit  269  E 

Getmanotura  fagittae  ofiibus  afperata;  109  G 

Getx  Ca:f  nomen  a  Caracalla  abradi  lufliim  j6  F 

gladiatores  iii  funeribus  adhibiti  10+  F 

tubis  fonantibus  104  G 

gladiatotum  clallis  ,  a  pattia diuetfa,contia  Lipfium  ij 7  E 

in  uifciipcionibus  exptimi  folita  157  D 

gladij  duplicis  ,  vfus  fub  Vefpafiano  16  E 

gladi  j  equeft tis  longitudo.  2i6  D 

pedelltis  mcnfuia  ^26  E 
gladifi  ad  dcxteram  omnes  liuius  tcmporw  militcs  geftanc  ij  F 

giadius  falcacus  Dacorum  proptius  loj  E 
tecutuus  &  ad  Tuicicam  forinam,  nuilus  apiid  vetcie s,  contia 
Gtxcaium  hutoiiarum  vanctas            80  B        (Lipliura  117  A 

granaiiapenfilia.qua:  18  G 

gianaiioium  cafticnfium  foima  ibid. 

gregaiiorura  militum  coramunis  atmatura  1 94  A 

g  Guilicl- 


I         N  D 

Gailielmi  a  1'orta  de  capife  Heiculis  Farnefiani  error  /4  G 
Giiiliel  iTiiis  Choulius  de  equitibus  leiiis  artnatura:  nocatiis  91  A 

de  iitiii  &  cornu  confiifioiie  104  E 

GiiilieliTiiis  XiJander,  dc  Diorcuris  nocacuS  80  E 

Gyalothoiax  ,  quid  107  C 

aii  redc  a  Lipiio  pro  lorica  antica  &  poflica  accepcus  H17  A 
H 

HAbeni  olim  abfque  haftulis  1^6  B 
corpori  aurigarum  circumuolutf,  conira  Baithiu  J40  G 

habenaruin  forma  elegantior  ii6  G 

H^dnanus  in  cattris  vino  iion  vfus  31  D 

comes  an  in  vtraque  eiped:t:one  Dacica  Tr.  fuerit  8  E 

ad  fecundam  ,  quo  anno  procelferit  177  E 

Fucinum  Licum  emifit ,  &  aii  primus  J97  G 

legioni  I,  Mineruix  pr.Epofitus  8  E 

in  fuggeftu  cum  Traiano  feJens  ibid. 

titnlis  pluribus  Traiano  lundus  ibid. 
triumpho  libi  decreto.imaginem Tr.  eo honore afFccit    6j  £ 

vidotiaf  Dacicx  in  infcriptione  particeps  141  F 

Hadrianus  Auzout  laudatus  118  B 
Hadrianus  Turncbus  vide  Adrianus 

hamjta  an  fquamata  lorica  num.  147.  4S  £ 

Hannibaii  Decebalus  coniparatns  11  G 

Hannibalis  in  inilices  xgrotos  cuca  41  A 

harpes  Thracicx forma  i'6  D 

an  incurua  in  gbdi  j  Tuteici  formam,  eum  Lipfio  ij6  F 
Harpocrates  inter  Diofcuros                                          74  F  75  B 

halla:  Sarmacum  ofleis  cufpidibus  lo>  G 

Haftiferi  ,  forfan  cum  5pecuIacoribus  i jdem  181  C 

HeiSor  Achillem  ante  pottas  Scxas  opecituc  J  U  G 

ab  Achille  occiditur  J)lA 

Aiacis  nauim  aggiedicur  }i4G 

ab  Apoliine  fublcuacuc  &  roboratut  jii  G 

Calecoris  quomodo  patrnelis  jzf  B 

in  nummo  Ilieofinm  exprelFus  a>J  A 

Patroclo  necem  infert  ]i(  B 

eo  fpoliato  currum  afcendit  }i(  D 

Hedoreum  cadauer  ad  currum  alligacur  ab  Achille  )  Ji  B 

an  circa  muros  raptacum  J }  i  D 

an  toto  cotpote  eitta  currum  J} )  D 

Priamo  pcr  Achillem  reddicur  341  G 

nudumne,  vc  in  fabella  noflra;  Iliadis  J41  A 

Heftotis  fepulchtum ,  quale  j74  p 

muro  cindliim  ,  cnr  j7<  \ 

cum  fcuto  in  quo  leo  ,  &  cur  j7;  B 

Helena  >  i£thram  famulam  habiiit  j7j  D 

an  focrum ,  iuxra  Paufaniam  ibid. 

Helenus , an  ante  fatum  Ttoi*  capnis  ,  iurta  Tzetzam  J78  D 

a  pngna  ad  naues  abolendus  ,  tepofito  PoUte  fratre  J14  E 

fedens  mo:!tus  inter  captiuas  J7I  C 

helice  ,  Aichimedis  machina  I}8  F 

Heliogabil"  flagitiornm  memoria  perdiirans  iB 
Hcliogabalus  more  Perfarum  adoracus  4j  A  (tac  18  A 
Heliopolitani  Dei  fortes  ante  Bellum  Parthicum  per  Tr.conful- 
Hcnricus  Noris  laudatus  170  E  171  B  176  B 178  C  509  B  J40  B 

rius  dc  Panuinio  in  fufpeili  nummi  infcripc.  cenfura  ij7  A 

Heicules&  ApoIIo.Gemini  exleiles  dicli  79  G 

ad  aram  maximam  an  fefe  coronauerit  17?  C 

Argo  nauim  fuis  manibus  conltiuxit  lo8  G 

cum  arundine  loco  claua: ,  cut  175  F 

fefe  coronans  ,  quid  fignificet  174  G 

idem  ctim  Sanco  i^j  G 

lucrius ,  prouc  &  Mercurius  ,  diiflus  ,  cur  174  F 

cuni  Mercurio  communitcr  cultus  174  £ 
a  ';  raiano  culcus  ,  quibus  probetur                       i^  G  171  E 

Traianus  yocatus  in  infcnpcione,  fcd  fpuria  171 C 

vialis  ,  vti  &  Mercurius  I74  A 

Herculi,  bos  immolari  folicus  17)  F 

fraiftibus  fieri  folicum  173  D 

g;.«:co  ncujidefl  capice  aperco  fiebat  169  G 

p-opcer  viara  (acciticabacur  »75  G 

Hercaiis  ad  aram  maximam  (imulachrum,  quale  17^  D 

attu  araiaci  nummus  Eminenc.Occhoboni  lyj  D 

Farnefiani  ,  capicis  ad  corpus  proporcio  54  G 

Romani  nuncupacio  in  Traiani  numinis  fufpefta  17J  B 

an  Vercumni  facrificium  in  Arcu  Conlfanctni  163  G 

Hermac  fub  imaginibus  illuftrium  virctum  Athenis  16  E 
H^roes  quampluiimi  Samothracijs  fuperflitionibus  imbuti  81  A 

pellibusindui  foliti  iij  E 

Herophile  Sybilla  Apollinis  Smintbei  /Editua  J17  E 

eiusin  nummoCtifpinxeffigles  ex  Tiiflano  jt8A 

in  Hiera  an  in  Lipaia  fucina  Vulcani  jig  D 

Hieconis  nauis  XX  ordinum  114  E 
Hieronymus  Mercurialis  ,de  cxftuum  forma  l  Ligorio  deceptus 
Hieronymus  Mucianus  Columnain  delineauit      1  £        (164  G 

hippago ,  vel  hippagoga  nauis,  qua:  18  A 

an  equis  aiTIa,  cum  lo:  Rofino  ibid. 

Hippodamas  ab  Achille  occifus  j  jo  E 


X 


Hippodamia  ,  Brifeis  vocata  ji>  E 

hircina  barba  philolophorura  propria  aoC 

ca  vftis  lulianus  Iinp.  )bid> 

hircus  ,  an  in  Siioueraurilibus  locum  habeaC  141 F 

vnde  Dionyfio  irreplait  ijSB 

Hirpinus  equus  celebns ,  in  infctiptione  IH  G 

eius  color  nigcr  N  licera  nocacus  iwd- 

Hifpani  in  Columna ,  vbi  19  D 

hifpanicus  pileus  ibid. 

hiftona  ,  miuutioia  perfequi  non  folet  iji  C 
Homen  apotheofis  in  macmore  Bouillenli,  cmcndata        J46  G 

jmago  ci  fragmento  lo:Petri  Bellotii  J4J  E 

gra;cis  monumentis  concordans  }4J  G 

dillimihs  illis  quts  Afinius  Pollio  edidic  J46  A 

infcripta:in  ea  litetx  interpietantur  J48G 

vtrinque  infculpca,&  eiemplum  aucifa;  parcis  J49  G 

Homerus,  Arfiphoiies  Scafino  nupcx  patet  J74E 

an  CypriorumCarminumauthor  J74C 

Eurydicen  vxorem  habuit  J74E 

Mufarum  Sacerdos  &:  proinde  victacus  J4it  B 

myila  tctius  natiira:  ibid. 

in  nummis  variarum  Ciuicaciim  iu  F 

pallio  cur  amic^us  J48  B 

(edens  cur  eipreflus  548  C 
Honuphnj  Panuinij  fides  fufpeda                         197  G  157  A 

ichnographia  Circorum  emendaca  1+7  G 
Honuphtius  Panuinius  dc  CluuiaTiibu,  loco  Cluencia:  uota' 
de  cof.  Seruiani  &  lulti           191  G                        (cus  199  F 

de  die  cerco  adopcionis  Traiani  170  A 
de  Tnb  Pot.IV.  Trauni  cumelogio  Viifli  Deccbali       17 j  F 

icemque  cuni  citulo  Dacici  IJ7C 

de  viccis  vna  cum  coronis  pet  facricolas  vfurpacis  164  E 

Horacia  lei ,  de  iminunicace  Tnbunocum  Plcbis  <8  C 

Horacius  in  Venufinorum  nummo  iiiF 

Horcacocis  munus  in  leinigio  acceruperando  ijo  A 

hofles  Ronianorum ,  moi  iocii  iiC 

holtia:  niaiotes  Sc  minorcs  quomodo  difhnguantur  1 J4  £ 

Huniphridus  Prideaux  dc  Siluano  Larum  nocacus  loj  G 

Hyginusde  Achilleartis  mcdicx  ignato  nocacus  JfSD 

de  gubenucu'o  pro  reino  J75  A 

Hyplenot  Suniandti  faccidos  joj  F 

IAcobi  Palmerij  remorum  in  quincuncemdifpofitioemenda- 
in  fupplendo  Cafauboiio  modeltia         53  D  fca  iij  F 

lacobus  Boilfardus,  de  omiflo  volumine  in  pidura  Euocaci  no- 
de  cof.III.Traiani  cum  Tr.  P.IX.       171  E  (cacus  194  F 

lacobus  Cantelmus  Casfarex  Archiepifcopus  laudacus        jSf  F 
lacobus  Gochofredus  ,  de  labaro  notatus  i7  C 

lacobus  Gutheius  ,  de  circuitione  Pont.  vna  cum  vii^imis  nota- 
lacobus  Micyllus  laudacus  joA  (tusi44B 

lacobus  Oifelius  ,  de  Camillo  iii  ViittimatiuiTi  conuerlb ,  noca- 
de  nummo  Tici  noii  incegrc  eiplicato  301  £  ^tusifiiG 
de  Ponte  ad  Danubiumex  velamentomalccouieAo  joj  C 
de  Popa  n  Tibicinein  allumpro  161  G 

lacobus  Sponius  laudatus  178  C 

de  trophiis  Traiani  credicis  pra:ceps  fert  iudicium        107  G 
dc  vallo  ei  huraanis  offibus  ,  non  creditus  188  C 

de  vfuns  certijs  non  iiicelleitis  emendatus  j8  F 

lanus  Grutenis  dc  recollcdlione  infciiptionum  laudatiis   ij  i  C 
lanus  Rutgerfius  laudatus  j6tF 

lafion  ex  Cabitis  vnus  76  A 

Gybeles  vir  76  G 

&  Tnptolemus  ,  Gemini  cxleftcs  difti  79  G 

lafus  feu  lafion  fulmine  i<Sus  pen jt ,  &  cur  76  C 

lazygumregio,  DacixmcdiaiiteTibifcofinicima   t?  D  jooA 
Idxi  Dacfty li ,  vnde  difti,  &  quoc  numcro  79  C 

an  i|dem  cum  Curecibus,Cabeiris,Corybancibus,acTeichinis 
Idxorum  Dadylorum  nomina  aduersiis  cerrotcs  81  B  (80  G 
Idxus,  Macris  Deum  myrteria  inlticuit  76  C 

Idomeneus  Othryoneo  necem  infert  jii  B 

Iliadis  poema  quomodo  fignificacu  in  raarraote  Homeric?  apo- 
Iliuin  vide  Tioia  (cheofis  J47E 

Illyricnm  an  alluatur  a  Danubio  6f  A 

quid  cerrarum  comprehendat  *f  B 

an  Dacias  ibid. 

imagines  domefticx  ,  nullo  cultu  habita!  ic6  £ 

ImaginesCxll.  incer  (igna  defcrn  folitx  10;  B 

ad  eaium  forfan  culcum  Collegium  inftitucum  10;  D 

Imaginiferorum  habicus  10;  B 

impedimenca  procedente  excrcitu  vbi  locanda  40  B 

aliquando  relidta  108  G 

Iraperacor  abfque  corona  in  facrifici  js ,  cur  i;?  F 

imperatoria  acdamatio  ex  eodem  bello  noii  afliimebaturicerum 
variatum  m  hoc  89  C  (178  D 

Ducibus  ex  qua  caufa  tiibuta  ibid. 

ex  viaonjs  perLegarospartisqurfita  177  G 

imperatoiiaTraiaiii  aeclamatio  I.  vndeexPlinio  169  E 

H.  cx  codem  ante  Ecllum  Dacicum  179  A  i8j  D 

cpntj- 


'"     eoncinuats  vfque  ad  VI.-Tr.  Pot. 
IH.  fub  eadem  VI.  Tr.  Fot.  &  cur 
llll.  in  eadcm  VI.  Tr.  Por.  &cui 
V.fubTr.Pot.  IX.&car 
VI.fubTr.  Pot.  XII.  &cur 

Imperatoris  habitus ,  quaiis 
titulus  duplicitet  acccptus 


Impetij  anni  cum  annis  Tr.  Pot.  non  fcmpcr  conueaiunt  88  f 

indicis  elatio  jn  variam  fignificationcm  vfurpata  60  C 

iafulx  &  vitta; ,  Veftaliam  oinamenta  167  F 

a  vittis  inquodilfctant  167  D 

Innocencius  Matchxius  ,  de  fontibus  Liris  fl.  notatus        }S8  B 

infcriptio  Col.  bcne  olim  fuppleta  ji  E 

mai^  nupcremcndataTANTIS  RVDERIBVS  fiF 

peiiis  ohm  TANTIS  EX  COLLIBVS  ji  C 

inlctiprionespofticonesCol.  exGruteioeinendate  /iF  1548 

iptiiixex  codcm  Z)l€  (i.;6GtjSB 

fufpefta:  ex  eodem  171  C  &  1  j  i  D 

fufpciSae  nobis  UjF  141  C  4068 

infcriptiones  occurientesemendata:  I71E  194  G  106  D  138  F 

149  F  »-J7  C  1 J9  F  i8j  A  187  A  D  &  F  i8»  A  189  B  &  D 

190  B  X91  E  191  B&D  i9jB&£ 

fpuri?tj4C  i3;A&D  194 F  IJ5  A  401 D  ^o^Dbin^&F 

fupeita:  13}  G  1J4A 

jnicriptionum  vetcrum  vtilitas  iji  C 

)nfignenauis&  tuteladifferunt  113  B 

vbi  infcribi  folicum  111  E 

infignia  fcpulchro  imponi  folita  374  G 

inftiumcnta  opifici  j  in  infcnptionibus  opiflcum  i}*  D 

Infulsr  &  doinus  ,  in  quo  difFerant  }74  F 

interior ,  idcft  finiftcnoi ,  ei  Scruio  iji  G 

ex  intcrfcalmio  ,  quomodo  nauis  ratio  inueniatur  117  E 

loaniies  Alphonfus  Boreliius  laudatus  llS  G 

loanncs  Argolus  ,  de  eiplicatione  nota:  MER.  notacus     t;3  B 

dc  norainc  amphotiduin  male  uitellcfto  166  G 

Io:Bapt.  Ricciolius ,  de  initio  Imperij  Tr.  eiufq;  rcditu  notacus 

loannes  Brod?us,de  infigni  &  cutfla  nauis  nocacus  lij  Cf^i^i  A 

loanncs  Cupcius  laudacus  7J  D  J4<  E 

Ii  •incs  Freinshcmias  laudatus  1J9  A  3J6F 

lo;  Gherardns  Voftius  laudacus  177  B 

loannes  lordanuslaudatus  178  E         ^tatusij^B 

loannes  Kirchmannus  ,  de  circuitione  finiftrorfum  iniaufta  no- 

Io:Laurcntius  Lidms  Philadclphus  Lario  donacus  IJJ  A 

loannes  Lucius  laudatns  7C 

lo:  Maria  Cataneus  laudatus  140  A 

lo:  Petrus  Bcllotius  laudatus  }l6  A 

Honicri  apud  ipfum  imago  J4J  F 

inlciipcs  in  ca  literz  intcrpretantur  548  G 

vtrinque  infculpta,  &  aucrfx  partiseTcmplum  349  C 

loannes  Rofinus  ,  de  hippagine  equis  adla  notatus  18  B 

loannes  Scheffetus,  Hc  rautata  in  mulcicemibus  lententia  lauda- 

de  equaii  iemoria&  remigu  numeronocacus  i  joE  (tus  135  G 

de  mala  verfione  vocis  in  Luciano  iij  G 

loannes  Scldenus  laudatus  J4J  £ 

de  Cabiris  an  bcne  fenfetit  83  B 

^  Scaligero  fcu  Fnnghero.de  ea  re  plagium  ibid. 

loannes  Triftanus ,  de  cof.  III.  Traiani  cum  tit.  Dacici  nocacus 

deLaceroarchicedo  Pootis        100  A  {1J7B184E 

de  leone  aftto  Catacalla: ,  Sc  in  anulo  geftato  J7J  E 

de  mala  interpretatione  infcriptionis  i6o  B 

de  nummo  l.Czf.  reftauratiCorinthus  11  G 

de  nummo  Traiani  ad  venationes  Dacicas  lelato  tSi  F 

de  reditn  Traiani  poft  jdoptioncm  ante  Nerua:  obiiHm   171  F 

de  Sminthco  oppido  ,  Srainthcaque  Prouincia  318  A 

loannes  Tzetza  de  ccmpore  captiuicacis  Hcleni  notacus    378  D 

loannes  Vaillant  Laudatus  347  C 

de  cof.  III.  Tr.  cum  tic  Dacici  notatus  137  B  184  E 

■  de  oftaphyli  pro  oftaftylo  frequenti  pfeudographia        300  G 

^oUus  ,  qui  portea  Protefilaus  diclus  JJ3  B 

Jyfephde  lulijs  laudacus  • IJJ  A  404  A 

lofeph  Maria  Suarcllus  laudatus  116  D 

lofcph  Scaliger  ,  de  correiftione  ihepta  VarronSs  iloratus     7j  C 

^  deCubiculatia  .  locoCubicuIarij  184  C 

^dedi.flinflionc  hoftiarum  maiorum  &  minorurn  ij4  E, 

''  «te-geftis  per  Traianum  fub  V.  cof-  174  C 

delulia  Dortina  ,  Donina  pcripfum  vocara  38  F 

dc  mcn.iacio  Suctonio  obicfto  J^^G 

dcnota  III.  pro  triremi ,  non  intcileila  iijE 

■"'deiSlagioin  loannemFungheium  '     83C 

"de  Prarcotianorumdignofccndorum  regula  16  A 

de  lemorum  na.ais  Memnonis  numeio  ijo  E 

deSiluano  La;iim  ,  cortupto  Grutcro,  a  feadinotnto    toj  E 

•He  fbdalibus  Siluani  maleeiplicacis  loj  E 

de  Suou'et3urilibus  maioiibus  1  /4  F 

loui ,  aries  cur  facer  :6rG 

Iphigenia  ab  VlylFe  abduila,  an  priuatim  an  d;creto  Graicorum 

Ighis  i  Scyro  Patrocli  amafia ,  eundem  lugcns  317  C      (}7o  H 

Ipliitioi\  ab  Achille  occiduui  '  Jjo  £ 


N         D        E         X 

178  A  Ifaac  Cafaubonus ,  de  incolis  Cailiteiidum  hotatlJS            lo  B 

179  A  dcpraua  Polybij  vcrfione  137  E 
179  B  174  E  i88  F  dc  titulo  Augufti,  infcriptioni  M.  Vlpij  Traiani  addito  186  B 
17<  F  177  B  190  C  Ilacius  Porphyrogcnecus  in  Pi^term.  ab  Homcto  uotatus  j68  A 

190  £       Ifis  inter  Diofcuros  74  f  7j  B  (271  \ 

179  E  cadem  cum  Tcrra  34/ A 

»98         in  marmore  apocheofis  Homcri,  quid  fignificet  347  D 

Ifmcnias ,  quomodo  adorationem  limulaucrit  4J  D 

eius  aj  Arcoieriem  viu  cura  Pelopida  legatio.contia  iElianii 
Iftc:  vbiappcllariDanubuisincipiac        i/C  (4fE 

Sauum  rccipit  ibid, 

Ifthnius  Pdoponnefiacus  nauibus  fubduftis  tranfraitti  folitus  , 


IftrigiafeaSargetiafluuioIus  inDacia  17  G        (vbii^SD 

in  eo  thefauii  Decebali  abfconditi  1 J  J  D 

luba:  Rcgis  nummus  6  E 

lulia  Domna  capite  laureato  jS  G 

lulianus  Imp.  accto  in  cipeditionibus  vtebatur  ji  G 

hircina  borbaprrditus  20  C 

C.  lulius  Gjcfai  ambitionis  imraodicus  4J  C5 

an  Corinthum  &  Gatthaginem  inrtauraueiit  j  i  D 

laurei  corona:  pcrpctuo  vfu  donatus  a  Scnatu  47  A 

lulius  Cifar  Bulcngcrus  laudacus  146  E 

de  circuitione  feptcna  circa  cafdcra  metas  notatUS  148  G 

dc  eiitu  quadrigarum_j  148  F 

de  eiplicationc  vocis  Garamantinica:  ij4  G 

de  inxqualitatc  oftiorum  Circi  148  E  (no  100  A 

lulius  Laccr ,  an  Pontis  ad  Danubium  archite£hw ,  cum  Trifta- 

luliusObfcquens,  de  inundatione  Fucini  per  V.M.P.  cxplica- 

lunoScygia-j  3718  Ctus^o^A 

an  Zygia  cum  Reinefio  dicenda  371  G 

lupitcr  ,  vnde  Ammon  denominacus  16}  A 

Herceus  vndc  didus  471 B 

ad  aram  ipfius  Priamus  eccifns  371 A 

maceriesqua:domusfeptumambiebatei  confecrata     j7iC 

oculos  ternos  habuifle  fingicur ,  &  cur  371  E 

fimulachro  ipfius  abftrafto  ,ara  &  cultus  remanfic        371 G 

cui  idcm  fimulachium  obtigeiit  pofl  Iliura  euctfum  371  CS 

Sedcch  diiflus  79  A. 

fcdens  &  fupern^  nudus ,  cur  effigiatus  319  G 

Thetidi  de  vlcifccnda  Achillis  iniuriaannuit  JijE 

Traianus ,  a  terapli  conditoie  didlus  247  A 

Stygius  .    371  F 

iuramenti  fanftioris  apud  Gra:cos  mos  t jt  G 

luftus  Lipfius  laudatus  7/  D 

de  balifta;  &  catapulta:  confufione  nocacus  »19  G 

de  coiredlione  Dionvfij  imraerita  180  D 

de  Emilfario  Fucini  a  Cl.  Cxt.  non  petfeiflo  396  (S 

dc  forma  nauium  pro  pontibus  confttuendis  8j  E 

de  gladio  falcaco  in  Turcica  forma  apud  f cteres  117  A  ij 6  F 

ajjF 
SjG 
»70  A 
101  E 
M7E 

ajjD 
170  P 


de  Meridianis  non  legnimis  gladiatoiibus  habitis 
dc  eoiundem  armis 
de  miliribusclallis 
de  Panuinioindcbit^culpato 
de5igniferorum  habicu 

de  Thracibiis  gladiacotibus ,  ex  ea  natione  credicis 
K 


K.  Kaefium  ,  fiue  cxfium  equi  coloiem  denotat 
kalendaiium  Amiterninum  nupcr  dctcdtura 

LAbari  nomcn  an  ptimus  Conftantinus  inuezeric 
tcmpore  Tcrtulliani  vigebat 


labarum ,  Dacorum  fignum 

an  equitatus  folius  fignum  fiieiic 
tunc  faltem  cum  alceri  figno  iungitur 

an  totiiis  Icgionis  fignum 
T.  Labiciii  erga  fuos  militcs  faucios  cura 
La:euinica  ,  in  ciicenfi  infcriptione  quid  fignificct 
Lzlius  Bifciola,  de  Secucotibus  male  cxplicacis  notatns 
lancea,  Spcculacorum  propiia 
Lanceaiijindcforfandicfi 
Larum  &  Imaginum  Collegium ,  quale 

fubSiluani  tutela 
Laterani  ,  cuius  militia:  genus 
lacema  in  naui  Piactona 
laterna;  miiitatis  forma 
latcrnani  an  aquilam  fuilinuerit  hafta  num.  j«. 
Latinorum  &  Volfcorum  caftra  Iignea 
latus  clauus ,  pro  Senatoiio  ordine 
laucca  coiona  honoiatior  quam  oleagina 

a  militibus  qua  occafionc  alTumpca 

qua  a  prouincialibus 


57  E 
J7G 
tof  F 

S9G 

59  D 

40  Q 

}4i  A 

aj7D 

iliB 

ibid. 

lojD 

iojE 

183  F 

118  B 

6iG 

67  \ 

18E 

191  D 

48  D 

47C&D  48E 

47  B 


laurcsr  coionae  vfus  prifcis  Imperatoiibus  eoncedi  foHtut  47  A 
laureis  coronis  ,  an  milites  Golumnx  num.  171  donati  ibiti. 
Laurentius  Theodotus  Gtonouius  laudatus  11  A 

Lazavus  Bayfius  laudatus  _       ^        IJ4A 

cius  dcfulcoiia  fentencia  de  leraotnm  colIocacioBC  a  Scaligeio 
Leandri  Albetci,  dc  Liiis  foncibut  eiroc    3S8B      (eiplofa  ibid. 

ciiifdem  a  fcmecipfo  coueftio  3*«G 

£    1  Isga- 


N 


D 


X 


legati  elrf  a  Traianu» 

tot  quot  Lcgiones 
tegatorum  haoitus 

lurifdiftio  in  Prouincijs 
Legatus  Nerua;  olim  Traianus  fuerat 
Jegio  XIII.  in  Dacia  przndiaria 

an  Dacica  vocata 
legio  Euocaroriun 

eadem  forte  ac  voluntariorum 
legionariorum  communis  armatura 


jF 

179  E 

|o  A. 

5G 

41  A 

4tF 

198  D 

199  A 
»94  A 


legionarius  equitatus  an  tempor?  Tr.  dederit  %0X  Q  loi  A 

Leo  Allatius  reilara  Homen  effigiem  produiit  }4j  F 

Leo  Bafilij  f.  biremium  vfum  inltaurauit  iji  C 

lefches  Pyrrhseus  in  Tabella  Iliadis  laudatus  349  G 

author  Parua:  Iliadis  ibi  afTertus  ibid, 

leuis  armatura;  pedttes  a  G.  Mariofublati  looF 

equites,  nulli  apud  Romanos  91  A  loo  F 

Lei  Horatia  de  immunirate  Tribunorum  Plebis  88  C 

liberti, nomen  Patroni  aflumere  loliti  135  A  tji  Q 

liburnarum  triplex  exprefTioa  nuin.  tj4.  ad  143,  quid  fijjiiifi- 

velocitas                       1x9  A  ( cct /o  B 

Licinius  Sura  an  in  infcriptioi)^  2.41  F 

quo  tempore  obijc  i88  B 
Li(ftores  qui  olim ,  an  poftea  Speeulatorcs  difli.cura  Kippmgio 
Lidoris  Hientio  in  infcriptione  Tiauni  ;cmpote  1 8;  A    (^184  G 

Liiflorum  habicus  184  E 

&  Proteiflorum  idem  ferc  minifterium  ibid. 

&  Speculatorumidem  fctc  miniflciiuni  ibid. 

Liguiibusclypei  exarrc,&cur  109 C 

Lilius  Grcgorius  Gyraldus  laudatus  1 3  J  E 

in  Lipara  an  in  Hiera  Vulcani  oliiciua  }i8  D 

Liparx  vetns  nomen  Meligunis  ibid. 

linex  militum  camifii,  quales  179  F 

Liris  fluui  i  fontes  ,  vbj  3  88  B 

litui  forma  104  B 

licuus  an  in  militia  adhrbittts  203  G 

in  nummo  hinix  Gentis  >  cur  204  E 

&  rnba  pro  vno  &  eodcm  habiti  a  Virgilio  ioj  A 

Liuij  locus  de  ClafTibus  apud  Fidcnas  dedatatus  )14  A 

lixs  &  caioncs  nulli  in  Colurana ,  cur  108  G 

Locupletator  Ciuium  Traianus  vocatus  91  E 

lorica  Domitiani  ei  aprinis  vnguibus  Iii  A 

Jorica  duplex ,  qualis  contra  Lipfiuin  207  A 

dupIeiCenturionibus  186  D 

Sarmatica  ei  vngulis  equorum  14  F  109  F 

loricarumduz  fpecies  48  F 

Joricati  Centuriones  di(Si  186  F 

Lucas  Holftenius  dc  Albae  denominationc  notatuS  587 C 

Lutius  Prxfedus  ,  nullus  in  Columna  7  C 

Lucullus  ,  Gcnio  Euphratis  facrificauit  177  E  O17B 
Ludouicus  Ccclius  ,  de  anfcre  nomen  nauis  fignificante  notatus 
Ludouicus  de  la  Ccrda,  an  rcde  Cla(I<:m  pro  eiercitu  fuinpferit 

de  aliis  circuitionibus  ad  Iijuam  fupplctus  154  D  Cii-fG 
Ludouicus  Dorleans,  de  aquila  confulaii  cum  kgicnaria  confii- 
deBeftiarijs  nauticis         ij}  E                   (la  nocatus  191  E 

dc  praua  emendationecompluuij  proeffluuio  191  E 
de  propiidiofoqiiodamerymo     191  F               (notatusji^G 
Ludouicus  Thoinafinus,  de  inuro  GixcorumaJ  marccQeicend5 

de  Sc3in,-indro  ac  Xaiirho  prodiiierfis  h.ibitis  331  D 

Juiia:  in  tquotum  monilibus,  quid  fignificent  iii  F 

lupus  an  arics  fit  fignum  nuni.  181.  52.  O 

in  Martis  tutela  jj7  D 
quoniodo  inrer  Romana  figna  poft  Matium  tetentus       53  C 

Lufiagens  Romana  7D 

Lufitani?  haftilia  ci  xrc  ,  &  cur  109  C 

Lufiut  Quierus  Maurus  in  fubfiJium  Tr.  adueniens  j  D 

Lufiusau  Lucius  vocandus  7C 

au  Prxfedus  rite  vocetur  7  G 

luftrandi  eiercitus  apud  Macedones  forma  tf 8  E 

quo  menfe  ficrec  1/3  A 

luitrarc  &  circumfcrre  ,  idem  143  D 

luftratio  circumlato  aricte  ,  vbj  I6i  E 

cladis  qunmodo  fieret  144  D 

exeicitus  apudMacedonas  i;8F 

inluftrationeexcrcitusmilites  laurocoronabantur  .  47  D 

luftrationcs  in  apcrto  apnd  Romanos  1  j4  D 
Lyfiiiiachi  infcnptioin  nummis^  Deccbalo  reconditi?      ijf  G 

Lyfimachus  an  Andiocles  in  nummo  Ephcfiorum  113  B 

Lyfippus  capita  minora  S(  corpora  gracihora  fccit  5;  A 

M 

MAcfdonummilitumdifciplina  186  A 

Mach^on  ab  Eurypylo  interficitur  3^3  G 

coinmuiic ciun  Nireo  momimentum  babuit  364  A 

machina  Vrbinas  ,  ad  tela  &  globos  eraittendos  iio  B 

machuis  &  tutrcs  circa  caftra  118  B 

inachina;  Ibrfan  fcanforiae  fdrina  iiS  C 

alterius  ad  murura  cutandum  forma  iiS  D 

jTiatliinamenti  cuiufdam  lotalis  in  Cplurana  forma  i^o  C 


Magiilrorum  offieium  in  remigio  attcmpcrando  j ;«  4 

Magni  Di; ,  propri^  qui  74  G  7;  B  78  D 

maiales  a  Suouetaurilibus  excliifi  m  /^ 

moiores  8j:  minores  hoftix  ,  in  quonamdiffericnt  154  E 

Scaligeri  diftinftio  rcprobatut  jbi  d. 

malleo  yel  fccuri  indifFcrenter  viftimx  percufljt  i«i  G 

malleiis.Cabirorum  geftamen  in  nummis  $1 E 

Vulcani  geftaraen  ibid. 

manubalilla: ,  quid  ^,.78 

manus  inter  figna  ad  fidei  fignificationem  afTumpta  (9  G 

an  ad  manipuii  allufionem  ibid. 

manus  clatio  in  concione ,  quid  fignificet  (g  D 

mappa  Petromj  circa  colluni,  nil  ad  militiam  »93  C 

Marcellus  Seuerolius  laudatus  346  F  383  G 

Matciai  Aqua:  CaftcIIum  ,  an  fic  id  quod  li  0.  Eufebi)     lot  G 
Duftus  propi  Portain  Maiorem  104  D 

fupra  recentem  Portam  Tibutcinam  104  D 

Tepulam  &  luliam  defetebac  ibid. 

Marcus  Antonius  Murecus  laudatus  1 J  7  D 

Marcus  Heniicus  Kippingms,  de  Spcculatoribus  loco  Liaorum 
Mardonij  caftraex  lignis        i8f  (notatusiS^G 

Matifius  Dacia;  fl.  17  f 

Dacicis  expedicionibus  vtilis  ibid. 

proiimus  Regis  Dccebali  17  G 

C-  Marij  an  Traini ,  tropha;a  CapJtoIina  dicenda  liuc  lot  C 
maricim«  eipeditiones  intia  quod  tempus  ficri  folitx  49  A 
C.Marius  aquilam  Romanis  Icgiouibus  propiium  hgnurn  dica- 
peditcs  leuis  atmaturs  e  Romanisfuiuilic  100  F  uiit  f  1  G 
ctiariorum  haftatoiura  Si  pnncipum  difcrimcn  confudit  3 }  G 
marmora  vetera  eicmplantes,  quomodo  fe  gcterc  debeaut  170  F 
marmorum  cura  liberto  Tr.commifta  an  ad  Col-pertincat  151  D 
Mars  ,  Dacorum  pt^ecipuuin  numen  }i}  G 

cur  tot  nummi  eidem  a  Tr.  dicati  ibid. 

Maiti  apud  Grscos  an  Suouetaurilibus  faulum  i;?  E 

hipus  facer  157  D 

Siluano  an  Suouecaurilibus  fadum  1^7  B 

lanus  Grucerus  de  hoc  nocatus  ibid. 

fpoIiaBcIli  Dacici  Tiaiaiuiindicaire  ,credibik  315  B 

Suoucraunlibus  fieri  folitum  143  A  if?  A 

Martis  compediti  finiulachrum  apud  Lacedemonios  198  B 

Mairylinudodotfoequitantes  6C 

Matris  Deum  myfteria  a  Datdano  inueuta  7«  G  77  C 

Mattha;us  Raderuslaudatus  1676  339  F 

Mauti  equites  clypeq  non  pallio  Ixua  muniti  7  B 

crifpocapillitio  <E 

frajnis  minime  vtentcs  j  E 

iaculis  tantiim  armati  7  A 

Traiano  auxiliares ,  &  a  quo  addiitli  s  D 

Maurorum  de  cultu  corpotis  ftudmra  6  G 

iBaufoIei  nomen  vari^  corruptura  ijt  A 

ptocuratio  in  veteri  inlcript.  an  ad  hoc  Tr-  referenda     i;i  B 
mak  cuin  Panuinio  aj  maufokum  Aug.  dctorta  nt  F 

maufokum.omne  magnificum  monumentum  apud  Rom.  figni- 
imo  ipfa  communia  fepulchra        zft  A  (ficac  xji  F 

Maiimus  &  Balbinus  Augg,  infimul  Poncc  Maxx-  90  G 

mechaiiicasaitismua  qu^edam  114  G 

Medici  apud  Homerum  heroes  ipfi  107  G 

c  nuinero  mjlitum  teinporc  Ttaiaiii  »07  E 

inter  beneficiarios  adlcripti  209  G 

mediciiia  vulnerum  curatiua  pra:lkntior  >  &  quare  2 10  B 

Medicis ,  pileum  barba  &  baculus  propria  iii  D 

Mclampus  vnus  ei  Anacibus  7}  G 

Meligunis  vetus  Liparx  nomen  ji8  D 

Meinnon  Auiori  filius  ab  Achille  occiditur  jyj  C 

,    de  cius  nece  variances  opiniones  351  E 

ex  ,/£thiopiaan  ex  Pcrfidc  aduenerit  sH  O 

Antilochum  occidic  }SoF 

ccrtamine  funebri  per  Memnonidas  aues  honoratur       351 A 
Priamum  patruum  habuit  }J}  E 

fepulchtum  ,  vbi  forcicus  fuerit  j}i  G 

Memoria:  auris  confecraca  4}  G 

Menelaus  Patrocli  cadauer  cum  Merione  afpoitac  316  G 

an  curtui  impofitum,  an  vlnis  fublatuin  517  A 

ob  Patroclum  mortuum  dokns  3X<  F 

Menfons  frumenti  numerorum  ,  munus  3 J  A 

MER,  nota,de  Meridiaiio  gladiacorcintelligenda  ij}  B 

Mercurij  Criophori  templiini ,  vbi  »61  E 

meiieftratoris  ritiilus  ininfcriptione  136  E 

Mcrcurius  cum  Hercule  communiter  cultus ,  cur  174  E 

an  JEnex  Troia  egtedicnti  comcs  374  A 

an  Priamum  Achilli  ftiterit  }4i  E 

Mcridiani  gladiatores  ,  qui  ij }  C 

qinbus  armis  pugnauerinc ,  concia  Lipfium  ajj  F 

an  legicimi  gladiacores ,  necnc,  ei  eiufdem  fcntentia      a/3  C 
faruiftimum  eorum  fpedaculum^contra  Rciucfium        xf4  A 
Meriones  Acamantemfternit  310  C 

Deiphobum  hafta  petit  incafllim  }io  O 

an  famulus  Idomeuci  310^ 

genus 


I 


N 


D 


X 


genus  iphus  ibid. 
Mcta:  Girci  quomoJocitcnmeun(lr,contra  Bulengetum   14S  G 

niodicumdiftsntcsaSpina                ijo  b  (i/' '^ 

Muicue  ,qax  iji  B 

Mctaurus  fl.  an  ad  Petram  Pcrtufam,iuxta  Cluuerium  407  G 

Mctcllm  111  caltris  vino  non  vfus  ji  D 

inetropohs  ciucs  facris  coioniarum  prificicbantur  jjj  F 

fliiui|s .  coloiiiarum  iiicolf  comam  nucriebant  }iS  S 
Micli.  AHgeli  Bonarots ,  de  capite  Heiculis  f arnefiani  prxclara 
inilitares  ria:  vnde  did^a:            46  E                  fcoincituta  5J  B 

miiitaris  fepultura  >  qualis  6;  £ 

inilites  accinifti  m  opcrc  117  D 

ante  calhadifpoliti,  ad  quid  3;  A 

non  ance  XVII.  xtatis  annum  confcribebantur  34  F 

omnia  calheniia  munia  eierccbant                       io8  B  zoy  B 

militcs  Columna:  cur  vallum  non  geitent  187  C 

vinum  ferre  ,  an  reftc  dicantuc  }i  A 

militia:  vetens  difciplinaeiadlillima  119  F 

plura  munia  hodie  vilia  ,  tunc  miniro^  18^  t" 

militum  xgrotamium  pcr  Seu.  Alex.  Sc  alios  Duces  cura  40  G 

gceganoruin  communis  aimarura  ,  quaiis  194  A 

milliaria  cohimna  cum  nota  LAP.  MIL.  fufpeda,  ciir  194  G 

Mimitia  fen  Minucia  frumentaria  .  vbi  ;j  G 
Minecua  Acliillcm  in  Agamemnone  furentc  coma  arripit  n»  A 

Achillemrcficit  Ji^G 

Mineru.-E  acdes  connentui  Fidicinum  alTignata  104  A 

lom  Capitohno  ad  dcitcram  coherens  78  A 

Minerua;,  digiti  confecrati  43  G 

Minotaurus  olim  inter  Romanorum  figna  ji  G 
Minucia  fruraentana  vide  Mimitia 

MirmiUonum  fautores,an  Sccutores  fuerinr,cum  Bifciola  if?  D 

Mifeni  fepulchrum,  cum  remo  propti^  &  tuba  J74  G 

Mifenus  cum  jtneanauimconicendic  381  D 

Mifcricordixgeuua  confecrata  4;  G 

miffum  faceie  ,  quid  1*0  G 

Mithradates  deploratis  rebus  venenum  amicis  piopinat  18  B 

mola&  modius  cum  fpicis  ,  Pillorum  inligne  559  A 

moIacfalfidelatio,eipre(la  in  Columna  156  B 

monile  Sc  bulla.an  a  Vellalibus  defcrri  folita  169  A 

monilia  lunata  ,  cur  inter  militatia  ornamenta  iil  £ 

mocus  naturalis  ptogreinuus,  elt  a  deicera  in  la:uam  144  F 

mucroolimduplex  mihtaribus  pilis,  conrra  Lipiluiq  180  C 

iBuli  jcarpenris&curribusmulierumadhibiti  liv  A 

foleis  muniri  foliti  az4  F 

rouli  Mariani ,  quid        '  187  D 

muliebribus  tunicis  viti  in  Columna  19  E 

mulieres  Dacicsc  in  capciiios  Romanos  fa:munt  15  D 

Gotthorum.cum  viiis  militantes  Z3  B 

Romanorum,capite  velato  facrificabant  168  G 

Sauroraates  feu  Scythici  in  Columna  ti  D 
Mundi  partes  vide  fupra  dcitera  Mundi  pats 

mnri  antiqui  feu  inccrti  confttudiio  119  D 
exemplom  111  varijs  Romanorum  operibus                   ■  129  E 

Pacorum  propriam  fuifTe  munitionem,  falfum  zij  B 

muri  lignci ,  aduetsus  Lampridii  Commentatotem.  187  G 

murus  rriplei  in  Col.  num,  ij6.  quid  lignificct  119  G 

pro  vallo  ab  Authoribus  fumptiis  94  C 

Mufx  ad  lugendum  Achillem  defuudum  aduenienc  jy4  E 

Myrmidones  in  ludu  Patrocli  lefc  totondctUBC  ?55  G 

N 

N,  Nigrum  equi  colorcm  denotat  ify  C 

N.  K.  nigro-cxlium  paricer  colorera  equi  ibid. 

Napocenfis  colonia  in  Dacia  143  D 

natales  Ca:farum  varij  in  Kalend.  Vindobonenfi  170  D 

nacalis  Traiani  ex  eodem  Kalendario ,  qua  dic  170  C 
fiaualcs  focij  vide  fupra  clalliari) 

in  nauali  viftoria  milites  olea  coconati  48  B 

naualts  cxpeditio  Bello  Dacico  48  A  140  D 

nau^lis  viflorix  indicium  inCoIumna  ibid. 

naues  compafta:  per  ipfos  milites  zo8D&G 

Demettij  fcdeciremes,  mira  celeritate  &  ttilitate  114  F 

Grajcoium  ad  Troiam ,  an  in  ficeo  conftiterint  ?i  J  A 

longa:  .rollraca:,  &  qumquercmes.eidem  137  A 

fubdudi  frequenter  ,  &  caftris  conclufa:  *jy  G   l)6C 

nauig^tio  pet  fluuios  ex  Tergefta  in  Danubium  50  A 

quot  diebus  vel  fluuijs  ,  forfanex  Columnaindicium  yo  B 

nauigia  plurium  ordinum  breuiora  nollratibus  i  J  J  F 

pra:.1ant!ora  ,  &  in  quibus  1J9G 

fubduttionifacilia    :  ibid. 

velis  przcipu^  afta  116  E 

nauis  Hieronis  XX.  orJinum  114  E 

a  MemnonedefcriptaMDC.  temigum  iziC 

PhilippiXVI.ordinum  114  ^ 

Philopatoris  XL.ordinura  1248  151  A 

Prastoria,  facera  reliquis  pra:ferre  folita  118  C 

vinaria,qHa:  ptopriJdicenda  18  B 

nauisnomen.  quapatceinfcribifolicun)  tii  E 

(uccU ,  qux  dicacur  ii^  D 


vbi  infcribi  confueuetit 
Nemcfes  plures  apud  Smyrnxos 
Nemclis ,  vnde  dnfla 

Fottiina  cur  nuncupata 

apud  Smyrna:os  culta  ,  &  ad  amatotes  pertinens 
ncmoris  nota: ,  quid 


ibid. 
tjjl- 
iJjC 
^jiE 

iJjE 
zii  £ 


Neoptoleniea  vicio  ,  qua:  dida  373  \ 

Ncopcokmus  ab  Againemiione  &  Grscis  .->d  Bellij  Troianfi  in- 

quoinodoobxcacemadmilitiaapcus  3;>  A   (uitatusjS^B 

Eurypyhun  occidit  J64  D 

Politem  ante  oia  Priaini  patris  occidic  370  Q 

Priamumadaram  obtiuucac  ibid. 

Polyicnam  Achilli  immolat  379  C 

Neptuiuis  i£neam  acongteflucum  AchiUcfubtrahic        jjoC 

Gra:cis  feduccra  pra;bec  jzi  F 

Neracix  Virg.  Veflahseffigies  167  D 

Neriumpromontoriura  511 E 

NeroTroicafcnplit  jSi  G  j8}  A. 

Ncronisfcyphicicrylbllo.quo  ornatu  381  G 

tempora ,  Tabclla  Iliadis  rcfert  381 F 

Nerua.quodic  Icclus  Iipperator         170  B  fratjijA 

Neltor  htem  inter  Agamemnonem  &  Achillcm  componere  ten- 

Nicolaus  Vvitlius,  de  pluralitateoidmum  ex  nuincro  remigum 

Nicopolis  Vrbs  a  Tr.  coiidita        145  G  fiiotatu)  117  F 

aii  ad  Meftnm  vel  ad  Nelfum  extiteric  144  B 

ad  Meftum  &  ad  Itoum  cadem  144  G 

cur  modo  Thracia:,  modo  Moefia;  accenfeatur  145  B 

Nilus  cum  fquaniis  Si  brachijs  cancrocum  effigiatus,  cur  J04  D 

Nireus  Charopi  f.  abEurypylooccifus  )6tG 

forma  prsllantiflimus  j6j  C 

monumentum  commune  cura  Machaone  habuic  364  A> 

Noatius ,  Pannoniae  fluuius  zy  \ 

nodturnaexercitus  profedio  ,  an  beneconijciatucinCoI.   67  A 

nomcn  nauis  ,  prora:  infcribi  folitum  m  F 

notx  vetetumeiplicatx  54  B  3?  A  39  B  68E  113  D  167  E190E 

196  G  199  F  z f  f  C 156  A  bis  ij7  C  &  D  X J9  E  &  F  270 E  191 F 

Numid,-e  cquis  infixnatis  vfi  5  P 

nudo  dorfo  equicances  6  C 

Nuinina,artificueaefrormaDciudeuominationcinfiguita  i;i  B 

Aug.  ciculo  nocaca,  cur  149  D 

dedicaniiumpariter  nomineafledla  147  D 

Numinum  aquatihum  a  cxteris  dilbngucndorum  noca     304  A. 

numifmata  pct  obfcuros  viros  palTim  cufa  reprehendijtur  168  D 

nummi  ad  Bellum  Dacicum  percincnces  tcceiifici  loco  Cap.  IX.. 

ali  j  minimi  pertinentes  fegcegati  19;  F 

illos  dignofcendi  ratio  _  181 Q 

poft  iconcs  Col.  plerunque  inuerse  dclineati  197  E 

de  Vift.  Germ.  fub  III.  cof.  an  ad  rcm  noibam  199  E 

nummi  coloniavum  ,  quomodo  infigniti  11  A 

in  honoremciuium  cufi  aiiF 

condicotuma  ciuibus  213  A 

pleriinque  incerpnnftionecarent  ijyD 

nufnmi  aliquoc ,  dc  quibus  pcxcipucin  hoc  libro  fit  mencio 

Achillis  cum  Thetide  thocaci  innixa  &  galea  feiencc      ji?  E 

Alei.  VTI.  P.O.M.nacobaciodcdicacus  ij3  G 

AtlorinorumcumChryfaamne  560  D 

M.  Aureli)  Pi)  f.  cura  pugilibas  ca:ftibus  municis  167 D 

Caiacalla:  cum  i€gide  114  A 

pattis  auerfx  lectio  firraaca ,  contra  Scaligerum  ibid. 

eiuidem  cum  Aiace  gladio  incumbcnte  }6i  D 

eiuldem  cum  Hercuk  lilium  aquatilc  forfan  geftantc   176  E 

eiufdem  Nicopohtarum  ad  Hhum  144  G 

ciufdein  Nicopohtatum  ad  Meitum  ^44  E  &  F 

.Chiorum  cum  Honiero  }4y  F 

Claudij  cumPrimipilo&aquila  191  D 

ciufdcm  cum  ftagno  &  naumachia  J94  E 

Commodi  cum  iEgide  113  G 

eiufdem  cum  Andtocle  &  Galeno  xit  D 

eiufdcm  cum  Herculc;fuicum  duccnte  iji  D 

eiufdem  pelle  in  heroicum  morem  amifti^  113  E 

ciufdem  cu  Vulcano  Pallade  coram  galea cfFotmante  }»7G 

Coiiftantini  cum  Ponte  ad  Danubiun»  ,  96V 

Crifpinx  cum  Hierophile  Sybilla  ?l8  A 

Gallieni  pellcaraidli  atj  F 

Gordiani  Ill.cumbiremi  »JJ  A 

eiufdem  cum  Hercule  fefe  coronante  I7f  E 

eiufdem  Nicopolitarum  ad  littum  »44  G 

eiufdera  cum  quadritenu  'JjF 

Hadriani  cum  biremi  ijjA&E 

lunia:  gentis  cum  lituis  *04  E 

OchoniscumPrimipilQ&aquiJa  iJtD 

PlautiUs  cum  Ven.  aC  Cupidine,  &  dypco  in  quo  leo   37;  D 

Seprimi]  Seueri  cum  Herculc  ramum  ference  »77  A 

eiufdcm  cum  Rege  Sauromace  *jF 

Tici  cum  Nepruno  aphlaftum  manibus  geltante  347  G 

eiufdem  cu  Roma  fcdence,liipa  ad  pedes,&  II.  auibus  joi  D 

Traiani  cum  Achille  Penthefilcam  intcificiente  jfo  £ 

eiufdem  cum  Aicu  Tiiuinphah  fub  an«e  XIII.         ^  ,J°«  P 

«lufdcm 


I 

'   f lufJem  cum  Dacia  &  duobus  {meriilis 
ciufdcm  cum  Dardania 
eiurdcm  cum  Herculc  arcn  armato 
ciuldem  cum  Rege  Sanromate 
eiufdcm  cum  Viftoria  ,  Niccpolitaruin 
Traiani  Decij  cura  Dacia  5c  capitc  c(]iimo 


N 


D 


E 


X 


1C7B 

,oC 

175» 
15  D 

»44  '^ 
lioE 


Vefpaliani  cum  Neptuno  aphlaltum  iiianibus  geftanre  }47  G 
pummi  apud  Occonem  coireCti  y  i  A  &  B  1S4  E  191  A 

alius  cum  titulo  OPTIMi  fub  V.  cof,  liifpedus  19«  A 

O 

OBfcurorum  virorum  numifinata  imprebantut  '**  5 

Obitetnx  marmorc  eiprclia  3J5  B  &  E 

Ocra,  pars  Alpiuni  humillima  jo  A. 

0:lauius  Boldonius  ,  de  voce  Garamantinica  notatus        ^54  G 
&  dc  plagio  infupcc  in  ea  conimiflo  ibid. 

de  fpurix  in(criptionis  plaufu  134  E 

Octaums  Falconcrius  laudatus  1 5  ?  C 

ocuhis ,  cur  in  protis  appofitus  118  E 

Odyrtca:  poeraa  ,  quomodo  in  matmore  Bouillenfi  figuincaturn 
•Iea:incrementummirum  Athenis        66  F  f347 1 

clcagiiix  corona; ,  minor  quam  lauiea-  honor  48  O 

in  nauali  vidioria  vfus  4^  A 

in  trafuetlione  follemni  aqniium  Idib.  Quin.  47  G 

in  triumphi  miniftris  'bid. 

cleam  pro  lauro an  Virgilius  vfurpauorit,  iuxta  Scinium  1 64  G 
Olympus  Cybeles  vir  76  G 

Oneirus  Achillis  &  Dcidamia:  II.  filius  ,  ex  Hephsll.         jSo  A 
OPERIBVS  an  RVDERIBVS  in  bali  Col.  legi  dcbcat  ;i  E 

«pificij  inftrumenta  in  infcriptionibus  ipfoiumopificum  13*  D 
opima  fpoha.quoruplicia  lyj^l 

£>ptimi  cogiiomcntum  ,  quando  Traiano dccietum  195  G 

quando  Traianus  eo  vfus  rcpeiiatur  iSfD  193G196A 

Optio  Aquilifcri ,  ciulqi  forte  gdlamen  ac  infigne  67  B  I9t  G 
Centurionit  68  A 

Signiferorum  67  D 

ordines  remonim  in  altufti  difpofiti ,  c>  Columna  118  B 

ex  numrais  ijiC 

ex  Poetis  119  E 

ex  profaicis  Scriptoribus  110  D 

in  quincuncem  difpofiti  115  B 

tabulatis  nequaquam  intet  fe  diftinfti  1 34  B 

ordo  viaimarum  mailandarum  rn  SnouetautilibiiS  J  55  E 

■  vndc  ortum  habueric  156  A 

©tnameiira  triumphalia  ,  priuatis  dari  folita  61  F 

oflea  fpicula  &  haitarum  cufpides  ,  quibus  109  G 

Othtyoneus  CaiTandrx  Pnami  filia:  fponfus  311  A 

in  Catalogo  non  cipreflus ,  &  cur  jii  F 

abldomeneointerficitur  3118 

P 

PAcificatoris  habitus ,  qualis  49  F 

Pacorus  Parthotum  Rci ,  Decebalo  amicus  11  G 

PAL  •  ET  •  COR  '  in  infcriptione ,  quid  fignificet  iy6  A 

Talentini  Carapi ,  Fucino  Lacui  proximi  401  D 

palla  an  pallium  dici  debcat  vellis  miliraris  num.  144.  87  B 

Palladium  qua  forma,  intcgra  f.  an  diinidia  miaginc  365  G 

i  Samothracia  primum  aduedum  78  B 

iraiiflatumne  apud  Argos  tempore  Paufania;  565  F 

ab  VlyfTe  an  a  Diomede  .Tblatum  564  G 

pallium  an  bene  voceturcquuuim  tcgumcntum  iii  A 

paludamcnta  ,  anequorum  Ihagiilas  Lipdiis  vfquam  vocaueric 
paludamenti  Imperaronj  color ,  qualis        180  B  (rio  G 

ji.Jud.imcntum  vtrinq;  villolum  ,  an  Daccium  ptoprium  iot  G 
Pampo.tum  vnde  nauiganonis  in  Ifttum  iiiituim  ,  vbi  yo  B 

Pannonia  an  Daci.-c  accenfenda  ,  cum  l-atino  »io  £ 

Pannoni)  tunicas  maiiicarjs  gcliabant  46G 

pannuscitcacollum  vide  fupra  chlamydium 
Tanticapzum  ,  Bofporanarum  vrbium  raetropoHs  ij  E 

papiliones  ex  pellibus  ,  &  coriim  forma  114  B 

Parahfenfis  feu  Paraliirenfis  colonia  in  Dacia  143  D 

|>aria  confularia  tiia  emeiidata  197  B 

patma  ,  vnde  difta  167  F 

Threcidica,  an  rotunda  ibid, 

eius  verior  forma  157  C 

fcuro  quam  clypeo  fimiliot  167  G 

Parthici'  fuga:  in  animancibus  eiemplum  m  G 

Parthici  cognomentum.quandoTr.  tnbutum  iSj  D 

quando  eo  vfns  reperiatur  18;  D  i83  A  191  D 

cum  titulo  OPTIMI  feu  APICTOY  fempet  copuUtum  194  F 
patera  faci?ificalis,an  ex  atre  16  J  C 

patrima:  ac  matrima:  Virg.  Vcft.  capiebantur  l6i  D 

patrimi  &  matrimi  quibus  faCtis  adhibici  160 D 

patrimus  ac  mactimus  an  Camillus  cffe  debetec  ibid. 

Patrocli  amafia  Iphis  JScyro  ?17C 

cadauer&circaillud  pugna  }i6C 

iufta  &  ludifiinebres  ineiushonotera  peraiSi      I54C  jj^A 
Patioclusarma  ab  Achille  petit,&  MyrmidonCl  amiLum    J15  F 
attera  equitandi  a  Neptuno  cdoftus  ?17  D 

sb  Eijjjhotbo  v«ln«»:us  .  3^*  A 


ab  Hctlrore  inteificitur  51«  8 

iiigtriirab  Achille  &  Myrmidoiiibus  317  C 

nioiauiieiitu  communecum  Acliille  anhabuetit  }J6A  jf^E 

paucieipreili,  pluies  in  Col.  fignificant  iciC 

Paufanias  emendatus  de  Caletorc  igncm  naui  Piotefilai  inrcren- 

Paufanj  niunus  in  remigio  attempetando       ijo  B     (te  jif  G 

Par  in  lUimmisTraiani  ;uC 

la  Pecora  aii  in  Suouetaurilibus  admittenda  143  B 

pedcl^iis  gladij  mcnfura  116  E 

pcdites  Icuis  armaturs  a  C.  Mario  fublati  100  F 

Pelafgi  olim  Samothracix  incol.T:  77  D 

pellcs  ,  ad  vcla  nauium  adhibit.v  it4  E 

cum  catenis  loco  rudcntiim  114  G 

ferarum  occifarum  pio  armarura  aflumendi  mos  iii C 

&  hominiim  qiiandoque  iiiG 

Pelopidr  ad  Artoxerxc  cu  ifraenia  legatio  ,  contra  .^lianu  4f  E 

Pelopidas  .-idorationcm  prxliare  lenuic  45-  D 

Penates  Romanorum  Di  j ,  <jui  77  F 

an  in  Samothracia  fuperftitione  comprehenfi  ibid. 

Penates  T roicos  jEneas  &  Anchiies  effcrunt  j7}  E 

opettos  an  apcrtos  J7j  i 

Peneleus ,  an  Gotoebum  occident  J70  B  &  G 

pentccontorui  nauis  ,  qu.-E  iii  D 

Pcnthcfilca  aii  Aciiine  occiditut  3 jo  B 

cius  armatiua  JJoC 

Podarcen  occidit  JfoA 

pciitodaftyli  in  ca;ftibus  ,  quales  167  D 

pcrigraphe  in  vohiminibus ,  quid  348  E 

Pf  i  fica  adorario  ,  qualis  4j  F 

pertis  Grafconim  eiprelTa  in  Tabella  Iliadis  ji8  D 

facriSci)sdcpcllcndaab  Achillc  ludicatur  318  F 

Petrus  Lainbecius  de  interpretatione  notatu  C  M  notatus  170  E 

Petrus  Cardinalis  Orthobonus  laudatus  1}  J  E 

Petrus  Seguiiuis  in  ciplicacione  numrai  fuppletns  81  F 

Phacton,  Pocho  ,  &  Venus  in  Samothracia  culti  80  G 

Pliilemon  in  Pompeiopolitarum  nummo  lii  F 

Philippi  nauis  XVI.  oidinum  114  F  (191^ 

Philippiis  Cliuierius  ,  dc  Decennouijrecenti  vocabulo  notatus 

de  Dioni  obieda  hifcoriarum  confufioiie  399B401A 

de  Emillari)  Claudij  niillo  vcftigio  agnito  401  B 

de  impoinbilitate  immittendi  Fucmum  m  Tiberim        401  C 

de  longitudlne  Duclus  Marciae  390  G 

de  Merauri  fl-  cum  Candiano  confulionc  407  G 

dePitonij  orc,  pioSpccu  Aqu.x  Marciasaccepto  401 B 

Philippiis  Rubeniiis,dc  figuracurriis  triuniphaludefenfus  6}  A 

de  Portu  Anconitaiio,  loco  Pontis  ad  Danubifj  notacus  joi  G 

Philoftetes  an  ad  Troiam  redicrit ,  nccnc  }66  B 

Philopatoris  nauis  XL.  ordinuin  114  F 

philoiophi  hircina  barba  vfi  10  C 

Philoftraru'!  Homero  contradicendi  auidus  334  F 

Phoci  rumulus  muro  claufus  376  B 

PhcEnix  Achilli  otiosc  fcdenti  adflat  31J  F 

cafiidem  Vulcani  opus  fuftentat  319  B 

an  Chiron  Achillem  educauerit  Jjii  B 

Speculator  curfus  blgaru  iii  ludis  funebribiu  Patrocli    j 57  D 

Phtyges  ab  Achille  fugantur  3?'  B 

&  Trocs ,  an  ijdcm  JJI  A  ^i-i  B 

pila  ohm  vrramqjcnfpidc  arqualc  habebant^concra Lipfiu  lio  D 

pila:  poiitis  ad  Danubium  cuncata:  99  L> 

quantum  inter  fe  diftabant  97  R 

pileati,  intet  Dacos  honoratiotes  14  A 

piIcHS,bacu1us,&  barbamcdicis  propria  111  D 

pileus  ininfcriptionibiisgladiatorijs,  in  fignulibertatisadcpta: 

piloruiii  longitudo ,  quanta  181 C  fij9  D 

Pindari  Aufonij  ,deafporiationecadauetis  Patroclicrror  317  B 

de  Corcebo  in  Catalogo  enumerato  jyo  F 

de  XII.  Giscis  Heftoti  immolatis  341  E 

de  Priarao  coram  Danais  Achillem  adeiincc  34t  B 

dc  eodem  dona  feporrance  34t  C 

de  raptationc  cadaueris  Heftorisab  Homero  diiTenfus  Jji  D 

pinna;  infra  branchias ,  an  ad  mocum  progrefligum  pifcibus  da- 

Piftorcs  Veftam  coIebanc,cur  JJ^        (tiCiisD 

Pitonuis  fiuuius  in  Fucinum  influens  387  E 

eius  cgrclTus  391  E 

malc  pro  Specu  Aqux  Marcix  a  Cltiucrio  acceptu?         401 B' 

Pittacus  in  nummo  Mytileneorum  ait  G 

Plauti  iocus  in  Trucul.  eiplicatus  IJ7  B- 

1-Iinij  de  Bello  Dacico  vaticinium  171  F 

Plinius  Hift.  de  fituCaffiteridiimemendatus  ai  F 

plumbura  in  ciftibus  ,  quomodo  intelligatur  i6|  B 

manubriorerai  infertum  ,cur  116  B 

Pluraithi  locus  in  Marcello  illuftracus  ifS  C 

fapiens  de  concrouerfis  Grx'corum  rcbus  docuraencum   3 y^  G 

podium  Imperatorium  in  Circo  Gallieni ,  vbi  i  f  1  B 

Podarces  a  Penthefilea  occifus  3f o  A 

Polites  Echiura  inccrimit  314  E 

rcponendus  in  pugna  ad  naUes ,  deleto  Heleno  fratre       ibid. 

Polydatuas  Panchoi  f,  ab  Aiace  Tdamonio  impeticu^      in-  D 

ok 


N 


D 


ob  Prucfentiam  ab  Homero  eommendatus  ibid. 

Polyxena  in  amplexibus  Hecuba:  matris  immoracur  J78  F 

burto  Achillis  a  Neoptolerao  immolatur  J79  B 

communem  cum  Achillc  tumulumhabuic  jSoB 

cms  Ibrfan  Ibtua  Achillis  tumulo  impofita  ibid. 

Cn.  Pompeio  laiiteac  corona:  vfus  a  Senatu  decrecus  46  B 

Fomptina  Palus  Decennouium  vocata ,  cur  191  F 

non  nouo  nomine  ,  vt  vult  Gluuerius  191  G 

qua  no:a  compendiosc  fignificatum  191  F 

Pons,  nomcn  aicis  ei  parce  Illyri j  ad  Pontem  Danubij        lo  D 

pons  ad  Dan'.ibium  in  iiununo  Conftancini,  an  vecus  96  F 

Pons  Traiani  ad  Danubium  cumatcibusadcapita     10  D  )oi  F 

lamdiu  in  eius  votis  97  C 

an  lapidcus  cocus  96  £986 

an  noinmo  eipccirus  joi  C 

an  co  in  quo  VIA  TRAIANA  ,  iuxta  Zamofium  jo6  A 

Oifclij  de  h-^c  Poncc  inepta  cr-gitatio  joj  C 

pilacum  ciufdem  inter  fc  dirtantia  97  D 

an  ez  vnico  aicii  intelligi  poHit  }oi  O 

Pontes  Tt.  ad  T.igum  &  Daniibium  per  Triftanu  confufi  100  A 

Pontifci.anaram  cum  vidimis  circiiirct.cum  Guthcrioi44  B 
Pontifei  Mai.  sbfque  corona  in  facrificijs ,  &  cux  I59'F 

quo  habitu  in  fjcrifici)s  vfus  169  D 

pluribus  fimul  impcrancibus  vnus  cantum  vocabatur        89  G 
contrariuobtinuit  poft  Mazimum  &6albinum  Augg 
Pontis  ad  Danubium  atchite^us 
deeo  lapfusTriftani 

arcuuin  amplitudo  quanta 

Curator  in  infcriptione 
'  eenuinain  ColumnaeHigics 

iatitudo,  quanta 

pil3:,quoc 
non  quadrata:,  fed  cuneacz  ex  cadem  Col-  dcptehenrz  99  D 

Tia:  fupcr  eo  amplitudo,  qualis 
pontium  ftiuendotum  latio  ez  nauibus 
Populum  oppidum  ei  Corfiiiij  ruinis  creuit 
porca  Ceretis  viAima ,  cur 
per  porcos  antc  bcllum  diuina:io 
porca:  caftrorum  modo  cum  foribus ,  modo  fine  illis 

munitz  ,  &  quomodo 
Portus  Anconitanus,an  nuinmo  Traiant  contentus 
portus  maritimi,qtiomodo  in  nummis  ezprelTi 
pofca ,  militaris  potio 

Potho  ,  Phaeton  ,  &  Venus  in  S.3mothracia  culti 
Praduis  amnis  ,  &  aii  aliqua  huius  r.ominis  vtbs 
Vixfeih  Pra:torio  infigne  ,qualc 

munus  ,  quale 
Pracfecflura  Frumenti  Dandi ,  qualis 
Pracfedus  Przt.  ,  equeftris  ordinis 

qnomodo  eligi  folitus 

vnicus  fub  Traiano  ,  &  quando  fecuj 
Pratfeftus  Praet.  fub  Ttaiano  Claudius  Liuianus 
Ptarfciaus  Proteftotum 

Sacellitum 
Prsrtoria  Cohors ,  vndc  diSa 

nauis ,  czteris  przlucebat 
Ptztoriani  an  bene  dicantut  milites  num.  tt. 

an  bene  diftinguantui  a  csteris 

an  ex  gladio  ad  deztcram  indicentur,iuita  Salmafium 

an  ex  indice  elaco 

«bopcre  immnnes  eranc 

viarum  eiplcratores  loo  E 

vndeolim  legi  foliti 
quid  poft  Scptirai  Scueri  cempora 
Prztoriani  equitcs  rhoracati 
Frztorianottim  habicus 

inftitutio 

munus 

ftipendium  duplex 
aliquando  fefquipler 
Ptztotium  ,  an  diuerfo  ambitu  a  cii>ris  conten:ura 
Piiamus  humi  fedens  ante  Achillem 
an  Mercurio  comire 

eadauer  Heifloris  ab  eorecipit  daiis  doiiis 

a  Neoptolemo  occiditur  ad  aram  louis  Hercei 
primi  nota  in  cof-  &c.  an  apponeretur ,  vt  in  II.  III.  Sic. 
Primipili  honor  tardus 
riimipilus.an  idem  Aquilifet 

an  in  nummis  ,cum  aquilaeipreirus  fit 
priuaca  Traiani  domus  ,  vbi 
prociniSa  cladis ,  qiiando  diccrctur 
profeiftio  ezercitus.quo  ordine  fietet 
prolepfis.fcu  anticipacionis  figuta,quan<lo  admittenda 

quando  vitiofa 
ptopagator  Orbis  Terratum,  Tt.  vocatus 
propter  viam  ,  lacturn  quale 
Prorogatoris  munus  in  ezcrcicu,  quale 
Piofetpina ,  codem  ritu  qiio  Samothraccs  Dij  culta 


.  90  G 

100  A 

ibid. 

97  G 

141  B 

96  D 

99  A 

98  F 

s  99D 

99  G 

«fB 

i87A 

171  B 

18  A 

itSE 

ii8G 

joiC 

301 C 

JiD 

80  G 

|iiE 

9A 

8B 

3fF 

80 

8B 

8C 

SA 

i8iE 

ibid. 

i;D 

118  C 

ijE 

md 

mF 

xjE 

ijG 

186G 

196  B 

196  C 

100  d 

»00  E 

l6  A 

ijD 

*|G 

ibid. 

)iC 

»41  D 

}4iE 

)4'G 

)7I  A 

1J5C 

191  A 

188  F 

»91  D 

171  G 

loiG 

40  B 

J8D 

;8G 

91  F 

17)  G 

jyE 

7«£ 

SoCpita  Tocata 
Procedoruni  &  Liiflorum  idem  teii  minitleriun 
Protefilaus  ,  prius  lolaus  didus 
pfalacanczhcrbzvis 
Ptolemzus  de  fitu  CalTiteridum  ezpenfus 

de  fitu  Nicopolis  ad  NelFum  emendatus 


7»e> 

184  G 
)JoB 

»40 
XI E 

i4y  A 


Ptoletnziis  Hephzftio  hyperbolicus  fcnptor  notacus  1  r o  D 
pueri  fcIicilTimi ,  qui  diai               161  F                (itA  C  »59  F 

pueripatrimi&matrimi,quibasfacrificii«adhibiti  160  D 

puetis  f rumentum  difttibutum  a  Ttaiano  16  C 

rugilumfetutantiumhabicus  164G 

czteta  vide  fupra  czftus 

pugio  Przf.  Przr.  infigne  -  \ 

puncla  fingulis  fyll.-ibis  interpofita  in  mtrmotibus  i<«  A 

purpurapromagiftraru  ,,,  c 

purpurea  Irap.  chlamys  ,joB 

P.  Purpurinus  a  Fauentia  laudatus  »70  F 

putei  in  Emiiraho  qui  dicancur  408  E 

puceorum  fupra  Emiirarium  diftributio  &  vfus  410  D 

Pyracmon  Virgilio  ,  gui  Callitnacho  Arges  ti8  D 

Pyrrha.  Achillis  fubftEmiiieo  habitu  nomcn  »58  F 
FyrrhusAchillisf.  vide  fupri  Nesptolemus 
Pyrrhus  Epirotarum  Rei  fubeodem  vallo  tendcndi author  ;i  D 

diftentit  Lipfius  ,  &  antiquius  putat  ^i  G 

Pytrhus  Ligorius  czftmim  formam  confinxit  i6t  D 

ci  Quo  indu(ftus  164  D 

de  falfa  infcriptione  notatus  jj j  a 

Pythagoras  in  nummo  Saraiorum  xn.  p 

Q_ 

QVadraginta  remorum  ordmum  nauis ,  cuiiis  114  B 
quadriga  tnumphalis.Traiano  ante  ttiumphu  flatuta  61  E 

qujdriremes  ,  nummis  ezprefTz  i)lF 

quadrulum  cum  mola  falfa  ,  in  CoL  ezprcfTuia  t66  B 

Qiizftoris  Numerorum  a  Frumento  munns  j  j  A 

quernz  coronz  in  Palatio  c  lautis  fufpenfz  60  B 

quinqueremes,  roftratz,  &  longz  naues ,  czdcm  1)7/1 
quinqueremiurapraxisafreritur                              ijlG  1)4  B 

.  Nota ,  lufum  cqui  colorem  dcnotat  if 6  A 
raccmi  vitiu  in  troph^is  Capitolmis.quid  fignificcnt  to6  E 

Raphael  Maggiottus  laudatus  fj  c 
Raphael  VoIatetranuSjde  equitibus  lcuis  atmatutz  notatus  91 A 

de  teligione  veterum  ttaftatio .  an  petmifTa  141 C 

lerai  in  polircmibus  nauigijsalarumiraitationedifpofiti  118  A 

an  tot  quot  remiges  IJoEljiG 

XXXVIII.  cubitotum  in  naui  Philopatoris  114  B 

icmiges  ez  captiuis  an  Tt.  adhibuerit  m  F 

aliquando  per  alios  Duces  fupplcti  ibid. 

temiges ,  quandoque  claffiarij  didti  ji  \ 

in  thranitas ,  lygitas,  &  thalaraitas difliniai  ito G 

an  tot  quot  rcmi                                                   J)oE  i)iC 

temigium  per  Hortatotes  cempctaii  folitum  ijo  A 

temigum  habicus  j^q 

numetus  in  quinqueiemibus  i)6A 

icmorum  modicus  impulfus  in  poliremibus  clTe  dcbuit  it6  C 

ordincs  vide  fupra  ordines  remorum 

reraus  ,  an  lonim  tubz  fignificet  iuxta  Setuiura  j7f  A 

ReftanusCantelmus  laudatus  }8fG 

Reftitutor  Italiz  Tr.  vocatus  oi  F 

Reftitutoris  Vtbis  titulus ,  ciii  tributus  ibid. 

Traiano  minime  conueniens  ^i  q 

Reuocatorum  ,  fiue  Euocatorum  lcgto  198  £ 

rica,quid,&  vndcdiifta  168 G 

roga ,  quid          ^  jj  p 

Roma  quos  primo  hoftes,  moi  focios  habuic  n  c 

finiftrorfum  du^o  aratro  coudica  'f )  B 

Romz  origo  ,  fuiidatio  ,  &  incrcmer.tum  in  marmore  8^ 

Romani  captiui ,  batbare  a  Dacis  habici  i^  q 

Romanotum  cum  Pccnis  de  maiis  imperio  certamcii  ijg  a 
RoniuKis  AmafzHS ,  de  Diofcaris  notatus           74  A  &  C  80  E 

de  olfcis  haftatiim  cufpidibus  emendatus  ,09  Q 

de  peimutatis  actionibus  Diomedis  &  Viy/Iis  notatus  3^4  G 

roftratz  naues  ,  quinqueremes ,  &  longx ,  ezdem  1 57  A 

rotalcs  machinz  Dacorum  in  Coinmna  ixo  C 

L  Rubellij  Geroini  prznomen  afTcrtii^fuppIctoPanuinio  197  C 

rudentes  corriacci  in  naiiibus  n^  G 

RVDERIBVS  an  OPERIBVS  in  bafi  Col.  legi  debeat  u  B 

SAbina  Hadriani ,  an  capite  laureato  in  nuramo  )8  G 

Saccrdores ,  cotonati  opciabautut  » J9  E 

fiue  infulati  &  vittati  164  B 

facrificantcs  ,  cur  capitc  mcdo  aperto  modo  operto  169  G 

cur  vario  habitu  ibid. 

facrificium  Genio  fluminis  pera^ura  177  B 

Sadyci  fili)  Cabiti  feu  Diofcuti  78  G 

Sadycus .  idcmac  lupiter  ibid. 

fagittz  Getmanofum  ofTcis  cufpid^bu»  109  G 

ternat  vBo  idlu  enullz  iiSD 

Sagit- 


D 


100  F 
87  B 
3  55  C 
^oi  D 
307  C 
307  ti 
257? 

St  B 

76  D 

77  D 
77  C 
St  A 

77  C 
SoF 

78  F 


r     N 

Sagittaiij  iii  Kouano  eicrcitii ,  ci  auiiliis 
fagHS  ciii:'.i!ias  ,  qiiodnam  veftis  geiiiis 
ialanns  ,  :;i  Atiienienliiim  colonia 
Sakus  fluuius  ,  Fucino  proxmius 
Saluns  typus  fcrpens 

xdes ,  in  penculo  Belii  Samnitici  vota 
Samnites  glarliatores,  non  a  patiia  fed  i.  ciaflTe  didi 
.Samnitici  gladiatoris  oiiiatus  ei  vetulto  nutmoiej» 

militis  aimatura  ,  qualis 
Samcliraces  ,  anuli  quidam  ferrei  vocati 
Samothiacia  ,  Dardaiiia  dida 

j  Pelalgis  inliabitata 
Saraotiiracia&:  ['liuygia  fupetllitiojan  vna&cadem 

plutes  Herocs  ea  imbuti 
Samoihracia  myftcria  Eerion  iniienit 
in  Saniothracia  Venus  ,  Pothus ,  &  Phaeton  culti 
Samothiaciir.i  Deorum  arx  trcs  in  Cuco 

Sainuei  Bochartus  laiidatus  73C  81  B  iiiB 

SancHS  ,  idem  ac  Herculcs  173  G 

Saoii  Samothracix  kges  dedit  7<»  ^ 

Sappho  in  Mytilcncorum  inimmo  iiz- 1" 

Sargctia  lc.i  Illrigia ,  fluuiolus  in  Dacia  17  G 

jn  eo  thcfauri  Dccebali  occultati  13  J  D 

Sarmata;  varic  arraati  ly  D 

Sarmatia  .duplci                                                    .  Sf  G 
de  Sarniatis  Traianum  triumplia(re,quomododicilionit    106  E 

Sarmatum  armatura  ei  vngulis  equorum  109  F 

equi  abfque  fisius  5  E 

haft.x  olleis  ciilpidibus  109  G 

pugnandi  in  fuga ,  mos  i  u  E 

Sarniizajgethufa  colonia  in  Dacia  ^*^o 

Satutnns  ,  vnde  diftus  ''vjj 

idcm  cum  Cxlo,  ex  Varrone  ibid. 

in  marmore  apotheofis  Homeri ,  quid  figmficct  }47  D 

Sauromat^E  feu  Scythicae  mulietes  in  ColiUTiiia  n  D 

Amaioncs  ab  Hippocrate  dcfciipta:  14  B 

Sauiomates  Bofpori  Rei  -*'  ? 

eius  nummi  ''^'l? 

fautotcra  ,quid  *^^S 

Sauus  an  Drauus  fit  fluuius  num.  ^4».  16  G 

Drauo  placidiot  ^7  D 

in  Iftrum  influit  ^7  B 

Pa  nnomca:  Claflis  ad  eutn  ftatio  i6  G 

Scs?  ports ,  vnde  fic  diftae    .  ^9  G 

Scxiun  Ptoraontorium  ab  Afcenfio  confidum  19  D 

Scamandetin  AchiUcm  cadaueta  impelljc  3  3oC 

quomodo  in  marmorc  effigiatus  3*°  D 

velamento  circa  caput  diftindus  joj  D 

fcapha  vinatia  ,  an  bene  dicatur  18  A 

fceptrum  ,  pro  regno  fumptum  191  D 

confulare  cum  aquila                          ,  '?i3j 
pro  aquila  lcgionaria  malc  acceptii  a  Lud-  Dorleans      ibid. 

.Scholiaftx  Atirtophanis  pluies  11}  B 

Scipio  yEmilianus  in  cafttis  vinum  non  admittebat  31  D 

Sdauonia  feu  Schlauonia  ,  quid  comptelicndat  6j  B 

nouum  nomen  59  A 

Sclauoniam  an  Danubius  intetluac  6j  A 

fcoipone^  ,  quid  i6fC 

Scorpi  agitatoiis  citcenfis  cffigies  &  clogium  i}S  A 

a:ras  qua  floruit  34°  A 
fcuta  ,  contegi  folita  «itra  pugnam                           .     ,     'f'^ 
eiagoiiiui  tiophafisCapito!inis,anad  Dacospettineat  lof-  B 

fiue  oftagona  ,  cut  in  nummis  Tiaiam  ibid. 

fcutum  natuiale  Pugilum  ,  quaie  i6i  A 

Scythac  cum  Araazonibusconiunifti  ii  E 

venenatis  telis  vfi                ^  IJ  A 
Scythica:  mulicres  vide  fupra  Sauromatx 
Sebaftipuus  Erizzo.  de  nQmo  Pontis  ad  Danubifi  LludaCUS  jos  B 

de  captura  Decebali  notatus  86  F 

de  Chalcide  Euboica  loco  f  lauis  Chaicidcnx  Z99  B 

de  nummo  mald  ad  Dacicameipedwioncm  lelato  197  F 

fccundas  &  tcttias  ferre  ,  quid  15J  C 

fccures  facrificalcs  ei  xte  165  F 

acieres  diflz  l6j  B 

fccuti  vel  mallco  viftima?  peicuffs  161  G 

Secutotes  ,  clafTis  gladiatorije  nomen  157  D 
an  tantummodo  Mirmillonum  fautores,Cum  Bifciola      ibid. 

Sedech  feu  Sadycus  Cablrorum  patei:  79  A 

idem  qui  lupiter  it>id. 

fedecitemes  Demettij  perutiles  I14  F 

fcdecirerais  Philippi  inhabiiis  prope  magnicudinis  ibid. 

Segeftica ,  arx  in  bello  contra  Dacos  z6  G 

ad  Sauum  ,  an  ad  Noarlum  17  A 

in  Scgcftica  Auguftus  cladera  contia  Dacos  inftruiit  16  G 

Sclinunte  Traianusdcceflit  i8j  C 

fclis  in  volumlnibus  ,  quid  548  E 

.Selleentcs  ainnis  apud  Arisbam  fluens  jii  E 

fcpolclua  an  fint ,  asdificia  nuin.  197  6j  E 


E         X 

fepulchtamuroeinifla.cuf  57«* 

fepulchio  infignia  impoiii  foiita  374  G 

fcpultura  militaris  ,  qua;  (s  S. 

Serapis ,  inter  Diofcuros  74F  75  B 

ferpcntcs  Futijs  ptimus  addidit  ./Efchylus  10  E 

fctta  ei  qucreu  in  ba(i  Col.quid  fignificent  «oA 

fettum  vel  fafcia  eius  loco  ,  iii  viclimis  &  facriiicantibas  t6j  E 

vi<Si.Tiisdumferiebantur  ablata  ,&cur        167  A  (164  B 

Serui)  aduersLis  Tutncbum  defenfio  tji  A 

Seiuius ,  de  claire  cquitu  pro  clalfe  nauiu fumpta  notacus  513  G 

de  Philoftcte  ad  Troiam  non  reiietfo  366  B 

de  remo  pro  loro  tuba:  accepto  375  A 

dc  Sca:.!:  porcs  denomhiatione  29  D 

de  Tithono  Laomcdontis  fratr«_»  5 J}  E 

Sefoftris  ,  Rcges  ad  quadrigas  quibus  vehebatuciungebac  ii6  C 

Seueci  Alciandti  erga  milites  ajgrocoscuia  50  G 

Siga:um  an  Sigeum  lcribendum        381  B  (iani}8o£ 

ad  Sigsum  piomoiitotifian  munitioeititerit  tcpore  Belli  Tro- 

vtbem  cognomincm  Conftantmus  .-edificate  parauit  j8o  F 

figna  railitaria  coloniarum  fymbolura ,  cut  11  A 

muta  alia  ,  alia  fcmiuocalia  loi  E 

Signiferi  Optiones  habeban;  67  D 

puguabant  quoque  190  D 

Siguiferorum  habitus                                                195  A  zoi  D 

de  co  Lipfius  deceptus  loi  E 

fignorum  militaiiura  diftindlio  ,  ex  Authoribus  64  A 

ex  Columna-.»  64  D 

ei  nummis  64  C 

fublata  aliquando  ,  &  qua  cccafioue  (^  F 

filentiura  indiccntium  h.-ibitus ,  qiialis  49 G 

Slluani  &  Latum  Sodalitium  ioj  F 

male  a  lolepho  Scaligeto  intelledum  ibid. 

Siluanus,  Collegij  Laium  &  Imaginum  tucelaris  zof  E 

Latum  pcr  Scaligerum  iiiucdlus  ,  nullus  loy  G 

fimia:  ad  Coloum  Lacum  ftatis  dicbus  fahantcs  355  C 

nnifterior  &  iiitcrior  idemex  Setuio  tfi  G 

Sinon  vindis  inanibus  inttoducitur  cum  Equo ,  contra  VirgiliQ 

Sitmium,  ad  Sauum  fl.  17C  fj^SG 

in  ea  tia  ,  qui  .1  Danubio  in  Italiam  ducic  jo  A 

Smiutheuj  Apollo  viidc  diitus  }I7C 

Sminthcum  oppidum  ,  an  alicubi  iuxta  Triftamim  }!<  A 

focij  nauales    vide  fupta  clafliarij 

foci)  Romanotum  ei  hoftibiis           _  uC 
SodalitiumSiluani  videfiipta  Siluani 

folex  fetrca*  equorum ,  in  equitatu  Afiatico  iij  F 

•    Grascorum  forfan  ,  ex  Homtio  ii6  A 

Mithtadacis  iiyG 

Traiani  nequaquara  ii4  E 

per  Lafcum  inucnts  ,  maie  ,1  Raynaudo  dicuntut  iiy  D 

ci  quo  tcmpore  teperiantut  in  YCtciibus  monumentis  115  C 

folireinis  natiis  ,  quxdic.itut  Iil  D 

Solitauriiia  vide  infr.\  Suouetaurilia 

folum  ,  liiigua  Ofca  quid  figmficet  141  F 

fortes  Dei  Heliopolitaiii  per  Traianum  confulta:  18  A 

fpeftaculaoccanone  Bclli  Dacici  .quoties  eihibita  168B 

Speculatorcs  feu  Scipacotes  Ttaiani ,  cur  iiiermes  181 F 

lanccam  gcftabanc  I  Si  B 

Lidorum  loco  an  fuccefierint,  cum  Kippingio  184G 

pars  Cohortium  Pr.^toriarum  181  F 

Spccuhtorum  habicus  ni  ColuiT.ni  181  E 

&Litforum  j  idemfeie  miiiiltcriura  184  E 

Spes  ,  ad  rera  bcUicam  pcrtinciis,  &  cius  nummi  in  Tr,  306  C 

fpica-,  Aleiandnnx  vibis  fymboium  IJ7B 

niodius,&  mola,  Piftorum  infigne  339  A 

fpiiia  Ciici  non  in  mediuni  ptutenfa ,  &  cur  147  G 

metis  ferc  cohciens  1^0  B 

fpolia  holtilia  coiicrcmari  &  Dijs  BcUi  confecrari  folita    }ii  F 

tnplicia,  &qua;  lyfB 

fquamea  an  hamata  dicenda  lotica  num-  147.  48  E 

Stafinus  Cyptius  an  Cypiiorum  Cacminum  author  }74  D 

Horaeri  gencr  }74  E 

ftario  in  fiumine  ad  impedicndura  nauium  tranfitum  19  B 

flatura  ,  an  otlo  capitum  altitudiiie  dctcrminanda  54  E 

ftclida  ,  quid  iii  nani  117  G 

Stephanus  de  Vtbibus  eraendatus  de  Smintheo  ncraore  }i7  F 

Stcphanus  Zaiiiofius  diligens  Dacicaium  Antiquitatum  col!e- 

Hadtianum  pro  Traiaiioaccipit        141 E  (iSori4iD 

nummum  Vi2b  Traiaiia:  cum  alio  Pontis  confundit  }o6  A 

Stefichorus  in  TabcIIa  Iliadis  eipteflus  }49  G 

Stipatorcs  yide  fupra  Speculatores 

ftipendium  a  donatiuo  diuerfum  41 B 

Pta:torianotum  duplei  ij  G 

aliquando  fexquiplex  ibid. 

Strabo  laudatus  19  F 

Strabonis  locus  dc  Caflicctidii  incolis  emendatus  ex  Col.  lo  D 

dcque  earura  fitu  11  D 

ftragula  equoriim  ,  an  paludamenta  Lipfius  voeaueric  iioG 

Scratoriundignicas  iSjE 

habicus 


I         N         D 

halitilt  eofum in Cohimna  jSt  D 

niuntis  ,  qu.ile  iSJ  £ 

Stratoribus  chlamys  contieniciis  ibiJ. 

fltatura  viaruni  per  militcs  ficri  folit»  46  A 

fttiges  in  Colunina  appaientcs  87  E 

ftrigiuradiftercmia  87  F 

ftiiithiocamcli  iii  fugiendo  pugna  11 1  G 

St-ygis  figura  111  matmore  j;6  C 

Siyx  duplci  ,  infcrna  &  fuperna  ibid. 

uuxima  natu  cz  Oceaai  iihabus  ibid. 

fubaimalc  ,  quid  iSo  A. 

fubdui.^lio  nauium  Atnilcati.s  ad  Hiracraai  i  ;(>  F 

Augufti  pcr  Ifthmum  Ambracia;  tjS  B 

pcr  lAhmum  Pcloponncfiacum  ijS  D 

Cleopatroe  per  Ilthmum  fuius  Arabici  i  $8  C 

Gtaicoruni  apud  Iliura  ij£E  JiJ  A 

Hannibaiis  a  portu  Tarc;iti  si  aprrtura  aiarc  1 59  A 

■C.  Iuli|  Ca;raiis  ptope  Adiumctum  ij8B 

111  Biitannia_i*  i{7  B 

in  Sicilia  117G 

RomjnatumadAfpidcin,  fcuClupeam  ijyE 

adCanas  i)7  B 

adVticanu  136  G 

Vaii  prope  Vticam  ij8  B 

fnbduiiionis  frcqucns  apud  vcteres  vfus  1  !5  G  i  j*  C 

-  iT-iodus ,  corporibus  captiuotum  fuppofltis  1  jS  G 

hclicc  niachiiia  ij<  F 

phalaiigis  (ubditis  ij8G 

fulcis&:  pcllibus  tjSF 

tcrguubus  rccens  dircptis  &  oIcq  peifufis  1  jS  B 

(iibiugium  in  vcicii  piiltuia  Qltcnium  j4o  G 

6nboptioncs  in  eicrcitn  tS  D 

fucciinaorium ,  quid  179  G 

diiplrr  in  vcftitu  militum  ibid. 

fudariohiinmappa  ,  an  tcd^  Jicatur    _  _  199  C 


taurus  fluminibusimmolatns  ,fiir 
tautus&:  vacca,eoIoniarum  fyuiboiuin 

111  coiidcndis  vtbibiis  qiioniodo  iun<.1i 

■  huius  rci  ratio  ci  Philadclpho 
tcftotium  opus  duplcz  apud  Vitruuiura 
Tclchincs  an  i jdcm  cum  Curctibus,  Corybantibus,  Cabeins  .  Sc 
Tencdos  vndc  nouu  nonicn  fortita  ji;C  (ld«isDadylisSoC 


ibid. 
II  A 

ijj  A 
jijG 


tcniz  lcu  vietas ,  ei  lana 

cx  Tetgcda  in  Danubiumpcr  fluuios  nauigatio 

Tcrra  &  liis  cadcni 

in  marmotc  apothcofis  Homcri  quid  /ignificet 
Tcrra:  Matris  cultus  cx  varijs  luicriptionibu; 
tcrtiae  vfurx ,  qua: 

dc  iis  male  intcllcdis  Sponius  notatus 
tcttias  fcrrc ,  quid 


167  C 
jo  A. 

347  A 
ibid. 

IJ6O 
18  F 
ibiij. 


Tcrtullianut ,  dc  cultu  ftatuae  Achillisin  fcpulchro  eipenfus 
tciraracoutorus  nauis  ,  qux  iii  D 

tcAudo  in  multircmibus  nauigijs,  &  ctus  Tfus 

pcr  Dorcllium  induifta  fupplctur 
Tcuccr  ,  £ub  clypco  Aiacis  fiatiis  latitans 
thalamita:  rcmigcs  .  qui 
thalhis ,  prqpric  ramus  olcaginus 
thargelion  ,  mcnfis  Baibatis  infclix 
Thcodora ,  nomcn  arcis  ad  Pontcm  Danubij 


(J79G 
ijf  A 
ijjB- 
JijB 
tioQ  itjE 
i6jB 
j«»F 
10  C 


Thcrfites  ob  dicacitat?  ab  Achille  pugno  impa^o  occifuJ  « jo  E 
thelauti  Dcccbali ,  quomodo  occultati  ex  Dionc  ~ 

fupcriori  xuo  quomodo  dctcifli 
Thctidis  fatum ,  quo  lupiter  deterritus  fuit ,  quale 
Thctis ,  Achillis  inhonorati  vltionein  a  louc  uopf trat 
arma  a  Vulcano  pro  filio  obcwcc 

dehacre  nummus 

eadcm  filio  oftcrt 
Thomas  dc  Pincdo  laudatus 
Thomas  Reincfius  laudatus  t  j(  B 


ijjD 

JJJB 
319E 

ibid. 
318  G 

>iB 
9jF 


Judarium  circa  ccllum  Ncionis  ,  nil  ad  ptopo<Ttum  ijj  E 

Suclla  colonia ,  cur  Clallica  dida  S4  A 

Suctonius  ,  a  Scaligcro  tcmeic  cum  culpantc  defciifus       J97  B 
Sucui ,  amici  &  foci)  Ronunoiain  16  G 

ciiucm  nodo  (ublhingecc  folui  1 5  G 

Dacis  inimica  natio  17  A 

cpliippijs  non  vccbantut  17  B 

pellibus  induli  17  G 

fcminudi  ptodibant  ibid. 

futlibulum  an  fcnipcr  Vcftales  geftare  folercnt  168  E 

Siiouetaunlia ,  an  Solitaurilia  diccnda  141  F 

Suouctauiilia  apud  Grxcos,  ad  fccderafixmanda  eckbtata  ijS  B 
ad  gtaccs  ccddcndas  158  A 

in  heioicumcultum  1(8  D 

ad  luramcDti  fandioris  vinculuin  ijg  C 

non  Mavti  faifla  i J7  E 

Suouetautilia  apud  Romanos  capite  opmo  fieti  folita       169  E 
crcor  in  boc  fuppletocis  Accus  Coultantuu  iiotacur      169  D 
quo  habicu  ibid- 

luittalc  fcmpcr  faciificiam  tjGijSA 

Wartificii  lolita  I4J  A  I/4  F  IJ7A 

maiora,  quoe  1J4E 

lofeph  Scaliger  de  eis  notatus  ibid. 

minoia,qux  IJ4F 

in  SuouctautiIil?us  viftimx ,  intcgras  adhibit*  141  B  &  G 

cx  quibus  animalibus  141  D 

Tmncbus  de  hoc  tepichcnfus  Ij6  A 

quo  otdinc  maftatx  ijy  E 

hiiins  ordinis  racio  Ijj  C 

tcrciccumacla:  144  C 

ad  Iruam  anaddexteram  144  E 

fupiiuis,  pco  incucuojpropciafignficationc  i,j7  A 

fupplcmentum  cxcicicus  Traiani  in  Col.  dclTgnatum         1  j  G 
ci  quoc  Icgiombus  14  B 

fnpplccoccs  veccrum  macmoruta  admonencuc  170  F 

fupplicanccs  gcnua  cangebant  44  A  J19F 

Syfcia  Pannoniae  vcbs  jo  A 

fjnopfis  chronologicalmpcrijTr.  vfquead  Vl-cofuljtu  iSt  A 
anni  Vibis  qua  cacione  in  ca  digerti  194  B 

TT 
Abclla  anaglypha  lliadis ,  cx  qua  matetia  j  i  j  F 

quotafui  parcemucili_j  Ji^G 

ootis  numecahbus  libtoiQ  Homeci  per  fafcias  diAin<fla  jio  A 
lepcrta  vbi  fucrit  J84B 

quo  tcmporc  cfFormata  crcditur  jSi  F 

Tabcllani  .abfquecalceiscutiitabant    .      .  69  D 

Talchybius  foccicionem  TioianatficipciuaciiannuQciat  J78  B 
Taiiaquil  Fabcr  ,  vocem.clalGs  in  Liu.  malc  inccllexit  314  A 
Taiquinicnlcs  Faciatum  tabitu  ctuinpcntes  10  F 

tauci  in  viftimis ,  qui  dicantuc  141 F  t^i  A 

tauci  (ancum ,  an  criam  boucs  ajt^toii j  innnolati  foliu  i  j^  F 
t,iuri  vires  ,  qus  178  C 

«uriua  frons  flurainibus ,  cut  „:..:..:.  .177G 


dc  agrotii  iniqua  dilhibutione  circa  Fucinum  notatus  40}  O 

de  Albac  alluuione ,  caifo  timote  pciteccitus  406  F 

de  atguroentationc  Titiofa  cit  ca  EraiiTariu  cx  Suetonio,  tepre- 

itcroezTacito  ,  ,J94F  (hcnfusjj^C 

de  fattione  Ccromatonica  a  fe  induifla  1J4  D 

de  imrautatione  vecbi  in  vcceri  infcripcionC  106  D 

de  iufctipcione  fufpcda  admiila  404  C 

delunoncZygiaafeinduSa  )7tGi 

de  liccncia  immuiandi  paillm  infcriptioncj         19)  F  40J  C 

delcgioneXIII.  Vlpiaafeindiufta  196  G 

de  mccidianis  fpe£laculis ,  taiiquaminitioribuj  xu  \ 

ti  loco  Suctoni  j  ad  id  cotiupto  ibid. 

dc  Necux  ftacua  m  Dacia  inchoata ,  ex  ZamoCo  »87  G 

de  nota  MIL  '  LAP  '  in  colurana  iBilliacia  194  (S 

dc  Pacthici  cognomine  in  XI.  Tt-  Pot-  Tiaiani  154  C 

de  ruderibus  Potuis  cum  rudctibus  Vvarhel  confiifi»      187  G 

de  fuppleta  infctiprione  ad  Fucinum  credita  19;  C 

de  Ttibunicia  Poc.  XXIII.  in  Traiano  admifla  40J  C 

Thomea,Daci2fluuius  47? 

THR'  nota,  de  gladiatore  h  Thracum  clafTc  intelligenda  1J7  G 

Thiaccs  gladiatores  ,  an  natione  taleSj  iuxta  Lipfiura        ij 7  E 

Thracia  m  pluccs  Prouincias  diuifa  14^  B 

tkranica:  ccmiges  ,  qui  itoG  iij  D 

in  toto  ambitu  nauis  difpertiti  iii  G  11  j  D 

Tibeiis ,  an  Fucini  aquas  cecipeie  potuiiTct  401  G 

decaccGluuerijcrror  401 E 

cur  Claudius  ab  incocpca  in  eum  inutiinione  «bAinuetit  401  F 

tibaacmilitum  ,  infta  furas  nudae  179  £ 

Tibicines,  an  in  bcllo  Roraanis  vfui  fuerint  io6  G 

an  c  militibus  ,  vt  in  imaginibus  Coi.  AntoninianjB       2»6  F 

Tibifcus ,  an  intcr  Dacia  ilumina  17  o 

Tierani  cquitaati  Rcgcs  aditabant  iS6  B 

trabcs  pro  muro ,  contra  Comraentatorem  Larapridi j        187  G 

Traiani  adoptio ,  an  coram  a  Ncrua  confirmata,  iuira  Triftanu 

confulatuslll.  .primuspoftlmpetiumfuit    171 D    (171  G 

cof.  IV.  continuatuscumlll,  171  C 

cof.  V.  poil  bicnnium  fufceptus  1^4  £ 

cum  VII.  Trib.  Pot.  nec  antea  conucnic  i^j  G 

cof.  Vl.quandofufceperit  191  C 

eius  corporis  proportio  cx  Columna  j6 C 

an  Mari  j  trophxa  Capitolina  diccndi*  101 D 

moderatio  4j  A  46  A 

dc  Pontc  ad  Iftrum  ,  votum  97  C 

pciuatadomus,  vbi  _  171 G 

ftatua  in  Columna ,  ex  qna  matetia  iji  P 

triumphns  no  gcftus,fed  decrctu$,iu  numno  expielTus  180  C 

II.  triumphus  ,  vnde  probctur  168  C 

Traiano  tam  ciuica ,  quam  uiumphalis  corona  debita         60  G 

an  tcmpla  erei£la_rf  jot  A 

Traianus  ,  acclamatioacs  Imperatorias  vnde  aiTumpferit  vide 

adoptacus  quando  a  Nccua    169  F    (Impecacocia  acclamacio 

ancecius  II.  cof.  171  E 

an  ccrco  die  XIV.  Kal.  Ofl.  cum  Panmnio  169  G 

Adriacicum  an  ttaainurciu  .....-.>.  '48G  49B 

h  Alcxan- 


N 


Alexandto  paientauit 
Alexandrum  xmuIaciiT 
amari  potiiis  qiiam  hor.orari  cupicbat 
annoll  Imperiiaconfulacu  vacauit 
Aqiiann  Marciarn  an  rellicuerii: 
arces  ad  capita  fui  Ponriseiuuiit 


177G 
i'oid« 
43  A 

171  C 

ici  E 
10  D 


ii  Bcllum  Dacicuns  I.  quaudo  prortiStis  fuerit     jj  G  174  A 

quando  ad  II.     vide  hxc  omnia  fupra   Bellura  Dacicum 
eapitc  mod6  aperto  modftoperto  facrificar ,  &  cur         169  C 

apetco  in  Suouet.  Arcqs  Gonftanc  fed  ei  praua  fuppletione 
k  coloni jj  cii  facrificiis  &  acclamationib.eipeptus  49  D  (ibid. 
Comnientaria  de  lebus  a  fe  geftis  fctipfic  1  B 

Conditor  Orbis  Vniuerfi  vocatus  9»  F 

Confulatum  II.  abfens  gelTit  471  E 

eaKcra  vide  firpri  Traiani  eonfulatus 
abfqae  eotona  facf  iiicat ,  &  ciir  iS9  F 

Daciam  virls  exhauftam  fnppleuit  10  E 

Dacici  titulu  pofteipeditiones  Otientaiis  an  fufccpetit  91  G 

quo  tempore  eum  aiTumpferic  i88  F 

ie  Dacis  &  Scythis  iuxta  Cafliod.  ctiuniphauie  |o6  D 

Dacosauxiiiates  habuit  it  F 

3  Deccbalo  an  adotatus  fuccie  41  F 

quo  gedu  TeNCtacu;  4}  G 

Dianx  addidus  _  lai  B 

diuctfo  induraento  cai  in  facxifici)S  vfue  169  C 

cxeicicum  fupplec  i  J  G 

quot  legionibut  ,  14  B 

ad  II.  eipeditione  Dacicl  an  maritimo  itliiere  profeftus  48  G 
poft  expeditiones  Oricntalcs.an  Roiaam  reucrfus  fuerit  91  G 
frumentum  in  puetos  diftcibuit  ;6  C 

Fucinum  Lacurn  an  eraiferit  _  401 D  404  C 

Getmanici  titulfi  ance  II.  cof.  obtinnit,  eontta  Occonc  169  E 
Hercules  vocatus  ,  fed  fufpeftis  monuraencis  171 C  173  B 
Ilcrcnli  addi<^us  vndc  ptobetut  169  G  171  E 

honotibns  triumphalibusantetriumphum  vfus  6iF  i8oC 
Impcratot  ftatim  poft  adopcionem  vocacus  89  A  169  E 

legaciones  Bacbaratu  Genciii  poft  fiellu  Daciciiteccpic  198  G 
Legatos  honotatos  habuit  9  F 

Legatns  Nerua;  fuerac  9  G 

J-ocupIctatot  Ciuium  voeatut  91  F  to6C 

Magiftratibnsabfentibuseandem  ie  prxfentibus  auchoritacS 
inmiiites  argrocospias  40  F  ftribtutSD 

nilicibus  GxCis  parentati  quotannis  iulTit  65  F 

natalemdiemhabaitXini.  Kal.Oil:.  170C 

naualem  viiflotiainobtinuit  48  B 

Olympriadis  pnetpetium  cut  reiieratus  fuetit  17I  A 

de  hac  re  Francifcos  Angelonius  notacus  ibid- 

Opcimi  cognomcn  quando  aiTiimpfetit  18/  D 

quando  a  Senatu  eo  decoratus  fueiit  19;  G 

Paichicus  quando  appellatus  i8j  D  t88  A  191  O 

Fattis  Patria;  titnluin  quandiu  lecufaueric  18)  G 

filumduplieimucronecurgeftec  180  C 

FontemadDannbiumconfttuzit  96  D 

itemadTagum  100  B 

friuatam  domam  vbi  habueric  171  G 

?roceriofis  ftatuia;  jj  E 

ropagator  Otbis  Teriatum  vocatus  91  F 

qaadnga  triuraphali  ante  ttiumphum  honoratus  61 E 

Rcfticucot  Itaiii  vocatus  91  F 

Rcftitucor  Vibis  an  bcnc  vocetut  91  E 

•n  fxuitia  in  Exploiacotes  vfus  218  B 

Selinuntc  dcceflit  i8jC 

fignum  olim  amilTum  ,  a  Dacis  reeipic  18  D 

fortes  Dei  Heliopolitani  ante  Bellura  Patthieu  eonfulit  18  A 
ftatua  Columnz  imponta ,  ex  qua  raatccia  i;i  D 

Stipatoies  inermes  habuit,  &  cur  181 F 

Templum  in  Dacia  loui  conftruxit  147  A  joo  G 

a  Tergefta  in  Danubiii  an  cQ  exercicu  nauigare  potuerit  50  A 
tthimphales  numos  ex  folo  tiiuraphodecieto  obcinuit  180  B 
triumphauit  poft  obitum  «j  E 

triumphum  diiplicem  egit  168  C 

ex  numiTiis  qnomodo  diftinguantur  309  A 

Tiibunieiam  Poteftatcm  antc  Impeiium  nuniciac  89  A 

▼enationis  ftudiofus  101  C 

Tinum  in  caftris  non  admittebat  jt  D 

**•  Vlpius  an  poft  Imperium  aliquando  diiftus ,  &  cur  18;  E 
in  Vrbem  poft  Orientales  cipeditiones  non  redijt  £91  G 

Traianotpatetornamentattiumphaliaadcptus    6tG     fi86B 
traieaus ,  etiam  matitimas  ctanfucAioncs  iignificat  84  F 

transfugjE  an  captiiii  n«m.  iii.  jj  F  86  C 

in  transfugas  Romanorum  rigor  g6  B 

Tranfiluani*  Pconinciz  infigne  41  B 

triacontotos  nauis ,  quas  IJ.1D 

Triati  j ,  an  Jiabitu  diftinguantur  in  Col»  >  ?  5  B 

aMaiiofdblati  IjG 

nulli  iam  tempore  Ttaiani  jj  C 

contia  Erafmum  jjF 

4»  Trjatjamra  niunetc  d jfcpidant  authotcs  j  j  D 


1!)         E         X 

ttibiijial  c  ccfpite  in  caftrij  (,j-  g 

Tiibunatus  PJebis  ab  Irap.  geri  non  poterat  8s  A 

Tfibuni  caftramctationem  probabant  31  B 

Tribunicia  Poteftas  ab  Impp.  afrumpta  SS  C 

Ttib.  Pot.  Tr.  IV.  cum  elogio  Vifti  Decebali  iiicompatibilis . 

iiemque  cum  tit.  DACICI  1)7  B  f contia  Panuin.  175  F 
Trib.  Por.  nummi  iniigniti  ad  chronologiam  coniaunt  174  G 
Trib.Pot.anni.ciiannis  Iiiiperij  quandoq;iion  con'.;cnicbac  88  F 

Traiani  ,  curn  eius  coft".  copulatio  171 C 

Tribunus  frumenti  difttibutioni  pizetat  54  A 

Stipatorum  i3i  E 

trifax.celi  gcnns  218C 

TRINEPOS  in  infcriptionibus  nufquam  z86  F 

Ttiptokmus  &  lafion  ,  Gcmini  cxleftes  di£lt  79  G 

ttiiemes  vetetum ,  in  quo  noftiis  vciliorcs  1 5  f  C 

ttiiemis  fotma  in  Columna  118  A 

fignificatio  pet  notam  III.  iij  D 

ttiremium  vfus  iam  ante  Theodoflum  ccITauetat  iij  B 

Ttitopatreus  vnus  ex  Anacibus  75  G 

tiiumphalcs  nummi  ex  tiiumpho  tantiim  decreto  i8o  C 

an  primum  a  fecundo  triumpho  Tr,  diftinguant  jo8  F 

ttiumphalia  ornamenta  priuatis  farpc  dara  ^i  F 

triumphalis  corona  Traiano  dcbita  60  G 

ttiumphalis  currus  forma ,  quxnam  i!;  A 

quandoque  quadraca  if  F 

dctriumphoTraiaui  infcriptiones  ifjA  ij6F 

TrocsacPhrygcs  anijdera  3jiA;68B 

Troia  equorum  caufTa  tet  capca  367  A 

fircqticntibus  turtibus  muaita  ;74  E 

Ttoix  direptio ,  qua  die  eoutigetic  }^9  £ 

fatalia  plnia  enumetantur  f66  A 

Ttoianum  Bellum  vcrumne  an  fiduia  ji6F 

commune  piftorum  argumentuin  3S1  E 

ttopha:aproprijqusfint  J09G 

Semiiia  poni  fo!i;.i_j  loj  D 

inmontibuslocabancuc  61  £ 

tiophza  Capitolinaancoincidantcura  rrophxis  qu^inColuoi- 

an  Domitiani  fueiint  108  A  (na  lor  D 

Maiij  an  Traiani  tneliut  dicantut  101  D 

an  opeiis  eiufdem  ^c  Columna  10/  A 

trpphxa  eaertere  fas  non  etac ,  &  cur  6t  A 

tempote  tamen  cotruencia  non  leficiebantur  ,  &  cur  61 B 
ttophza  Ttaiani  eiptimentes  nummi  congcfti  jo?  G 

troph^oiii  nomen  an  conueniat  atmoiii  accruit  in  bafi  Col.  48  F 
toba  &  lituus ,  idere  apud  Vitgilinm  lof  A 

tubx  fotma^  101 F 

in  bello  vHis  ,&  an  peditum  ptopria  lo;  B 

in  ludis  gladiacoii  js  vfus  104  G 

in  faciis  vfus  lOf  A 

tntrescircacaftradifponta;  2tSB 

idcm  apud  Grzcos  ii8  E 

turris  ei  capitibus  hoftiii  8c  lapidibus  \  Tarcis  confttnda  188  D 
Tufcanici  an  Dorici  operis  Colurana  87  D 

tutcla  iiauis ,  quz  dicacuc  iit  D 

vbi  locaci  folit^^  iii  F 

V 

VAcca  Sc  taurus    vide  fuptl  ctutus  &  racca_« 
Valdamus  Dacizfluuius  17? 

vallum  pio  muto  apud  Auchores  94  C 

vnicum  diuecfos  exeicitus  ciaudens  ji  D 

czccra  vide  fupia  caftta 
valium  cui  milites  non  gefietit  in  Columna  187  G 

vela  nauium  ex  pellibus  ai4  E 

cum  caccnis  loco  tudcntdm  2.14 G 

velamentum  circa  caput ,  diuinitatis  indicium  30]  D 

eiemplum  in  effigie  Scamaitdri  _  jo}  D 

Oifclius  in  Danubi  j  nummo  ad  quid  detoiferit  303  C 

veuacio  ad  bellura  prolufiua  lii  G  ii}  B 

vcnacio  homiiuim,  bcllum  di<ftum  it;  D 

venacionis  fttenuitatem  in  bello  oftcntandi  mos  zii  B 

veneni  fufceptio  in  Columna  tS  B 

veneno  tela  fatutare  ,  qui  foliti  i]  A 

venti  Africi  incantatio  _  ijlF 

Venus  «n  Mcrcurius  Maex  i  Ttoia  egredienti  comcs       374  A 
Venus  ,  Potho  j8c  Phacton  in  Samothracia  culci  80  Q 

Venus  Czleftis  Attimpafa  i  Scythis  dicla  i55  B 

Aftroaiche  3  Phcenicibus  1  >  f  C 

eius  cultofcs  ab  efu  pifcium  abftinebanc  ibid.' 

eius  culcus  Achenis  ab  iEgeo  induftus  ibid. 

^erccx  ,  in  humano  cotporc ,  vbi  54  B 

averticead  mentura  proportio.aliaeftl  proportionecapitisaJ 
Vettumni  cocona ,  qualis  i7t  B  (coipus  ibid. 

an  Hctculis  fit  faciificium  in  Ateu  Conftantinj  170  E 

vidima ,  quz  171  B 

Vercumnus ,  caprina  pelle  cut  indutus  171  G 

cotonam ,  an  ex  folijs  vcl  cx  fiufttbut  gerar  fi?»  A 

facic  nulla,cur  1706 

ligiKO  collo ,  cut  171 A 

porois 


'•;r  I        N 

*  fotnistc/crtaiMpellemeurgewt  171G 
v^nicz  ,  \  Suouecaurilibus  exclufus  (4t  A  141  B 
vefpij  Tiperatum  vcncno  aculcos  imbuunt  ij  C 
Vefta  ••Pirtoribus  eulta ,  cur  J  J9  B 
Vcftales  ,  an  coraam  alctenf  168  G 

an  bullam  &  monilc  defcrrenc  169  A 

infulis  &  vittis  infignica;  167  E 

patrima:  &  matrimx  capiebantut  "      •  l6i  D 

Vc/tanuin  carbafina  veilis  propria  169  B 

culcus  quocidianus ,  an  cum  fufHbuIo  I68  £ 

vcftis  facri6cantium  nunc  demirta ,  nunc  reduifta ,  cut       169  C 

.Vctcrani,  an  dillributioni  ftumenti  prarpoiitt  J4  A 

anidcx  infciiptionc  vctcticolligatut  34  B 

ui  colonias  tianfpoGti  10  G 

j    aii  habicuabalijsdiilindli  358 

•  pdftXX.  ftipendiaeiplcta,  militiamifll  34? 
Tiacum  eiplotatoccs  Piscoriani                              l8£  6  100  £ 

ftcatores ,  qoi  46  E 

eorum  munus  46  F 

riaf  ura  fttatuta  in  ColumnaezprcfTa  46  F 

pet  militcs  gen  folita  46  A 

ariftimat  adduci ,  non  ttahi  folica:  166  E 

:    aIi|sDi|sali£  1716 

eultroinret  cornuaada<Somaiflatr  178  D 

^^   indilfctencet  fecun  vcl  nialko  petcuITae  liiQ 

ftipice  vel  Cfuiico  ,ex  Magorumdifciplina  178  E 

in  Saouetaurilibus  quo  oidinc  mac^andx  iss  £ 
tempore  quo  petcutiebantut ,  fiiic  ferto  vel  fafcia ,  our  167  A 

in  vuliuis  cadeie  folita: ,  quibus  in  facris  178  C 
viAimaium  ciicumlatio  an  vna  cum  ipfo  Pontifice  fietet  144  A 

in  Suouetaurili  circumdo^io  i4iC 

adcitcrainlzuam  144  £ 

tcina_j  144  C 

viiSoria  incriienta  ,  quomodo  (ignificata  J07 C 

Viftof  la  fine  alis  apud  Athenienles ,  cur  198  A 

in  viflotia  naiiali,  militesoleacoronati  48  A 

viAotia:  naualis  indicmra  la  Colamna  48  B 

TiAotiarum  Dacicarum  nummi  306  E 

yigilesaninColumnaczprefti ,  iuzta  Lipdum  I86D 

vigmti  ordinum  remorum  nauis  114  E 

vilia  an  fuerint  olim  plura  militia;  munera  i8f  F 

vinandi  nomen  nullum  in  rc  cafttcnfi  apud  K,omauot  )i  B 

Vinatia  fcapha  an  bene  di(atuc  18  A 

_  nauis  qua:  x8  B 

Vjnatiari j  in  Cafttis  Pfxcorijs  munus  31  G 

Vincentius  Concatenut  laudatus  is  G 

vini  copia  ,  an  in  Dacia  106  F 

yoluptas,  Gallos  in  Italiam  traxit  ibid. 

vinoChattaginienfesnilitesabftinebant  ji  E 

Romani  item  milices  )l  B 

vinumfcrteColuninasmilitcsantededicantut  )i  A 

vjces  tauti  ,  qua:  178  C 

virga  pto  fta:no  ,  q«i  equites  vfi  5  f 


D^' 


5^ 


Virgines  Veftales   vide  fuprl  Veftalej 

Tirginum  habitus  apud  Gtascos,  crine  in  neduta  colkflo  XS*>  K 

Vitginum  Vcftalium  imagines  duac  167  D 

Virgo  Veftalis  Mazima  >  monili  S:  bulla  confpjcua  169  A 

vitis  pio  ccnturioiiatu  191  B 

vittz  feu  tenia:,  cx  lana  167  C 

&  infula:,  Vitg.  Vcftalium  ornam«nta  167  F 

abinfulisinquodifFerant  167  D 

coronarum  vicem  fupplebant  jjj  G 

Vlpia  Dacorum  ala  fic  dida  n  F 

M.  Vlpianus  Tr.  an  dici  debeat  cum  Befoldo  i8j  F 

M.  VJpij  Ttaiani  nomen  poft  Impetium  tSf  E  186  C 

cut  in  falhs  coftT.  infcriptum  jg^  B 

Vlpiotum  gens  fub  Hctculis  tiiwla  171  F 

VlylTcs  Achillis  cadauer  tutatui  j^^  D 

Chiyfcidcmpattueftituit  319  B 

hecatomben  fimiil  Apollini  adducit ,  cut  ibid. 

Iphigeniam  malis  attibus  abducit  a  macce  379  D 

an  ptiuacim ,  an  decteto  Grscorum  379D 

in  Palladi j  fubciaiftione  an  priraas  partes  habuetit  ^6+  G 

pileatus  a  quo  primijm  pidus  379  C 

PoIyzena:madlationianiftit,cnr  }7»G 

ratem  ez  fc  compcgit  joC  E 

Vlyrtis  focij ,  milites  fimul  *:  reniiges  71  B 

Volfcorum  &  Latinotum  caftta  Iigiica  18  E 

voluminaduplicitciconfcribilolita  '  J48  C 

Voluntatijmilites.quinaiiidifti  1996 

alij  ez  fetuili  manu  ,  quafi  Voloiies  100  B 

Voluntatiorum  cohortcs  ,  vbi  diftribucse  ,199  G 

dignicas ,  Tribunacui  Icgionis  videtut  ptxlata  aoo  B 

legio ,  eadem  fotte  ac  Euocatotum  195  \ 

vomet  zreus  in  eondcndis  vrbibus  adhibitus  166  A 

Vrbinates  Fcdetici  Fcltrij  ides  magnificcntiflimje  aio  B 

vrbium  conditotes  nummis  cclcbrati  113  A 

vtfinum  caput  loco  ieonini  in  faciificio  Vertumni  reponendum 

vrfus ,  cur  vidtima  Yertumno  cedebatut        171  B  (170  E 

vfura:  tertia: ,  qua:  ^gp 

a  Sponio  non  intclle£lat  Atii, 

VulcanieffigiciCabitisfimiliS  81 D 

VuIcanusCabirotum  patet  ibid.  &  7/  E 
Vnlcanus  vna  cum  Cyclopibus  atma  Achilliselaborat        317  P 

an  hoc  fecundum  Homerura  jbid, 

vulpcs  in  Cetcalibus  vidima ,  cut  171  E 

vultutes  m  nuromo  Tui ,  Oifelio  non  intelleiai  301 E 
Vvolfangus  Latius ,  dc  claftiatijslegionibus  notatus        84  D 
X 

XAnthus ,  Hypfcnora  ptopiium  facctdotcra  habuit     303  K 

an  folus  inter  flumina  louis  filius  303  E 

cum  velamcBtocitcacaputezptcflus  jot  D 
^                                        Z 

'yf  Amolzis  3  Getis  cultus  Z73  E 

Z-/  Zethus  &  Amphion,  Gcmini  ca:Ieftes  difti  79  G 

zygita:  lemigcs ,  qui  no  G 


I      N      I 


A     D     D     E     N    D    A 


PRolixus  impreflionis  labor ,  cui  anViale 
tempus  non  omnino  fufFccit  ,  paruis 
I  hifce  addicamentis  locum  dedit ;  ciimquo 
noftrum  hoc  fcribcndi  genus  ,  varia  philolo- 
gi«e  capita  compledens  ,  c  vcterib^us  monu- 
raentis  prxcipuum  ornatum  recipere  aptum 
fit  i  ex  inexaufta,in  hac  prarfertim  Vrbc,  eo- 
rundem  copia ,  hxc  qua:  opcri  iam  prouedo 
fupcruenerunt, feJigerc,  atque  hic  apponcrc 
j  v;fum  eft . 

Adpag.  78.  A  Poftnummosenumeratos, 
j  in  quibus  difpofitio  numinmn  m  Opitolina 


louis  .tde  cultorum ,  co  ^aOto ,  quo  Cellie 
ipf;E  locatx  fuerant  ,  reccnfeturi  ^de  ad 
rci  illuftrationem,gem- 
mse  huius  fardx  apud  / 
mc  excmplum  ■■,  in  qua/ 
pariter  Mincrua  addex' 
tcram ,  &  luno  ad  la:- 
uam  louis,  locumob- 
tincro  confpiciuntur  . 
Mir:^  autem  fubftrudionis  illius  Templi  , 
cuiuscx  Dionyfio,  antecedenti  pag.  77.  g 
fit  jnentio ,  certiifiraa  hodie  patent  vcftigia  j 
h    2  poflquam 


poffquam  Mobb.  de  Caffctreliiis  luguffi  lllailu  erepidiuis  ^  qu£  fupra  natiuum  CoUis  verti- 

intcr  corum  &  Opitolinas  Conferuatorum_»  cem  atcollebarur  i  opere  lanc  memorando  , 

iEdcs  medium  deprimere  coeperimc ,  vc  J:i-  &  quod  penicus  aboleri  (  vc  in  dies  tentanc  ) 

xiorem  atergo  ipfarum  .Edium  aream  obci-  indigiium  videcur .   Prjercns  huius  cbiJipU, 

ncrenc.  Hinc  igicurdetedavifitur  altitudo  nationis  facies ita fe habet , 


Profpe&us  lateris  occidenfalis  nmamntis  fubjlti4cii»nis  Templi  louis  Capitolini' 


4  f"!"  pollic.i  Acdium  Nobb.  de  Caffarilltjs 

B  pars  Aedium  Conferuatorum  'ver<.us  forum  E»manum 

C  fnmmus  apex  Capilolinte  Tttrris  in  Aede  SeKainria 

D  p^rs  iiementitia  ex(ans         £     pars  cxmc-titia  diruta  &  iacens 

F  G     planim  inter  punlta  ex  firmi/ffmo  c/tmento  fuperjirato 


partim  ca:mentis,  partim  quadratis  lapidibus 
incubos  ingentes  vario  &  alrcrno  ordine  di- 
ftributis  ,  firraifTima  incruftatione  matcriaria 
trium  pedum  craflitudinis  totamin  fumma_/ 
fuperficie  aream  contegcnte  .  lucequalitas 
faftigij  a  Dionyfio  alferta,  etiamnum  colli- 
gitur  ;  quia  rcperto  iam  in  ca:tcris  partibus 
puro  folo ,  a  latere  mcridionali  Foro  imnii- 
nenti  in  H  haud  pariim  fubftrudio  deprimi- 
tur,incomperta  adhuc  profunditatcnec  dum 
omnibus  lapidum  ordinibus  fubmotis  .  De 
hac  rubfiruftionc  ira  fubdit  codem  lib,  III. 
Dionyfius  ,  Huic  Templo  louis  Tarqi^inius 
Rex  V.  fedem  cum  defignaffet  tumulo  qui  dffi- 
cili  aditu  erat ,  nec  infujnmo  planns  -ifed  prx- 
ruptus  ,  i^fafigiatus ;  multis  ex  partibus  am- 
plexus  ef  eum  pluribus  fubfiru&ionibus ,  ititer 
quas  c^  -uerticem  cengefio  aggere  iplanam  ejfe- 
c't  aream ,  ad  excipiendam  ademfacram  aptf- 
fimam  .  Ex  accurata  igitur  ea  loci  defcriptio- 
ne  ,  qua:  hifce  rudcribus  optime  coituenit, 
controuerfiam  inter  P.  Alexandrum  Dona- 
tum  &Famianum  Nardinum  de  fitU  Templj 
fuborcom  ,  iam  facili  ncgotio  dijudicare  pof- 
fumus . 

Ad  pag.  204.  A  Ex  Vari^onis  f  uffragio , 
fruftum  veceris  infcriptionis  p  Colleoio  Cor- 


nicinum ,  &  Mineruae  ciurdcm  putclari  attH- 
buimus,  obaffinccum  Tibicinibus  rainifte-' 
rium ;  nunc  plcnaminccgramqueepigraphcn 
in  hanc  fcntcntiam  damus  ,  cum  enunciatio- 
ne  Mineru3e  Auloedis,  in  impluuio  Nobb. 
deVarefijs  iacentcm,  fub  fonte  adripamj 
Tibcris . 

0  E  A    • 
A    P    T 
A  T  A  I  A  I 
•    ATP  .    E 


E 

n  H  K  on 

E 

M     I    A    I 

• 

2nTEIPH 

^ 

niNEIKH 

o^ife. 


nummus  locum  nTcre- 

>^^  tur ,  non  alibi  hucufq; 

^\  vifus,  (quod  fciam)cx 

^C/  argentorDaciam  enim 

^'^  ProuinciamaTraiano 


Ad  pag,  3  X  r .  D  Inter  Rom^  ex  BcIIo  Da- 
/'"cTP^^X       cicodccora,  meusiftc 

^-        %      S/    .      ~C  f 

w      ^/  adquifitamreferrecre 

T'/       do  i  tum  ex  ornatu  ca- 

r.niu  Trninni-  bnreatnm      pitis  VClo  obdU(5li,D2- 

jMPTRAr^^No_AVGGERDAC  cjcarum  in  Columna^ 
nuilicrum  num.  165.  &  178.  cultui  fimilli- 
mo;  tum,quod  rariuseft,  ex  fccptroillo,-' 
feu  bacillo  ,  cui  caput  equinum  in  verticc^  , 
quale  Traiani  Decij  nummus  apud  Angelo- 

nium 


nlumpig.^12^  num.^^.oftendit,  circa  quem, 
ipfum  DACIAE  nomQnexprefTum  eft .  Imo 
putarim  jalium  Traiani  Decij  nummum  ,  fic 
nb  Occone  defcriptum  pag.  451« 
IMP  T  C  •  M  •  Q^TRAIAN VS  •  DECIVS- 

A  VG  capta  Decij 
DACIA  S"C  Tigur.%  Jlans  •,  dexteratetiens 
armamenta  quddam  Daaca  j  wj^ar  capitis 
ajinini  » 
f  X  hoc  noftro  dedudtum  efle  ,  Vndc  duplici 
ratipne  liquet  id  quod  Angelonium  in  pri- 
nio  itlo  nummo  latuit ,  io  ?ion  trouo  rimontro 
siiH fondamento  del  quale /i Jiampaffe  cotal 
piedagliai  yel  fcilicet  Decium  expeditionem 
J)acicam  tentafTe  ,  vt  apud  Marcellinunij 
aliofque  compcrtum  cft ;  vel  infigne  illius 
Piouincix  5  olim  a  Traiano  fibi  cognomino 
fubadl.?,  in  fuis  quoquc  nummis  reflituiffe  . 
Ad  pag.  319.  F  Quod  de  louis  in  noflra 
Tabclla  Iligdis  fimulachro  tetigimus  ,  thro- 
110  infidente ,  &  fcminudo ,  vt  indc  immuta- 
J)ilis  eius  foliditas  expriraeretur ;  &  confpi- 
cuam  effe  viuificam  ac  prouidentem  illarru 
virtutem  ,  cui  louis  nomen  affixcrunt ,  intel- 
ledtualibus  tantiim  ac  cxleflibus  partibusj 
inferioribus  contedis ,  vt  indicarctur  occul- 
tari  nobis  mortalibus  humi  de- 
gentibusj  fic  enim  primus  ex 
Porphyrio  explicauit  Eufebius' 
(de  Prajpar.Euang.  lib.  III. :  hocj^ 
idem  in  duabus  noflris  reteri- 
bus  geminis  obferuauimus;qua 
rum  altcrius(funtenimindiftin 
^^  fimiHtudinis)exachateimagine,elcgan- 
jilSmo  fane  opere ,  hic  exhibemus . 

Adpng.  328.  A  Vulcanum  fuis  manibus 
galeam  elaboranrcm  ,  vtibi 
ex  nummo ,  ita  hic  ex  noftro 
hoc  cimelio  oflendimus.E  re- 
gione  ,  hoc  cft  pag.  329.  e 
Achillcm  galcatum  &  ocreas 
induentcm  in  Tabclla  eadem 
ad  num.  47. 
judicauimus;  hoc  idem  noflri 
huius  achatis  fcalptura  con- 
tinet;  vt  minimedubium  fitj 
ad  Achillem  fpedare  ,  vn.i_.i 
velut  ab  altera  excepta,  Vui- 
cani  armis  trunco  impofitis , 
&  clypco  fub  eo  iacentsj  . 

Ad  pag.  540.  A  Poft  Scorpi  Agitiroris 
Circenfis  elogium ,  liccat  quoque  thallum 
piufdem  gregis  hominem  hac  Duperrcpcrta 
jnfcriptione  cckbrare ,  nullus  eaim  dubito 


hunc  cfTe  illummct  Thallum  Scorpi  semulum 
&  Marnali  contemporaneum ,  ex  cof  Domi- 
tiani  XV. ,  cuius  nomen  abrafum  cernitur  } 
qucmadmodum  a  Scnatu,eradendos  •vbquc^ 
ipjius  titulus-)  abolendamque  omnem  memariamt 
cx  Suetonio  cap.  XXIlI.decrctum  Icimus . 
IMP-        •        •        f        •        •      AVG 

G  E  -R  M  A  N  I  C  O  •  X  V 
M  •  COCCEIO  •  NERVA  •  II  •  COS : 

TIIALLVS-  AGITATOR'  L-  AVILLI-  PLANTA5  •  SEI^ 

DOMINVM-  SILVANVM^  DE  •  SVO 

POSVIT  •  ITEM  •  DEDICAVIT 

eruta  in  Collegio  Anglcrum ,  &  tratislata  in^ 

Vineam  Carpmeam  Vta  Aurelia 

Adpag.  557.  F  Ve- 
natoriam  Achillis  inf]:i- 
tutionem  marmorc  cx- 
hibuimus;  nuncfidibusj 
quoque  a  Chironecdo- 
dtum  hxc  apud  me  fcal- 
ptuia  dcnotat . 

Adpag.  557,  F  Paufania»  citra  fabulani_f 
de  Equo  lignco  traditioncm  produximus; 
fimilem  modo  damus  ex  ignoto  hadlenus  ,  & 
zXiis  per  nos  laudato  opufculo  loannis  Lau- 
rentij  Lydij  Philadelphi  i  qui  ita  verum  e  fal- 
foj  fiuc  e  falfo  improbabile>feccrnere  fludet: 

5^f  ^  To:5  ExX>;criv  /liJTrov  AeyoA^ov  Its- 
^oi  cpota)  7rjA))V  '^ii^  ^TOiTc^oacf^s^^of^/Jnv 
ovlyjiTp^id.-i  ^'  Yi<;  «a«A6ov oi  EAA*jv£5 .  De 
ligneo  Equo  fcrtbit  Euphorion  ,  nauigitim^^ 
fwp  Gr^coriim ,  quod  Equus  dicebatur  ;  al^' 
traduntportamfuijfejic  Troia  appellatam^pev 
quam  vigrejfi funt  Gneci , 

Ad  pag.  379.  D  Vlyffes  cum  pileo,  raul- 
toties  alibi  vifus ,  &  a  nobis  in  hoc  Operc  c^ 
Sarcophago  Barbcrinapag-  2 1 5  •  E  propofi- 
tus  ,  noflrsc  huic  lucernaf,  a  pUuibus  \xc\ihs 
f.-xtinCtcT,  luccm  rcfundet .  'n  f"' 

Adclam  non 

tam  in  rei  co- 
probationcm, 
(frequcs  naqi 
oIim_;  Vlyflis 
crrationum  in 
marironbus , 
haudfecusar. 
que  in  pidu- 
ris,ex  Vitru- 
uio  hb.  Vn. 
cap.V.exprcf- 
iio)  quam  iii^ 
crroris  inuetcrati  profligationem  ,  vetus  hoc 
._  raonu- 


monumcmum,  m  quo  VlyfCes  cumpiko.  kcebras  cxif.vt  tandem  dcdifcanz  tironeji 
malo  par/rcr  iuar  nauis  aiJigatus,  Sirenum  j1-  Sircnas  ac  NercidescQnfundcrci 


]Ex  Mufeo  Nob.  V.  D.  Commend.  CaroH  Ant. 

quamuis  iam  pridem  do(5J:i01mu$  Antonius 

Au.suftinus3ex  Aliano  pr.Tdidlumidiotifraum 

hocioco  irriferit  Dial.  V-  pag.  156.   B.  Di 

piodo  s  che  efalfa  lafigura  della  Strena  >  eome 

mezopefce  con  due  code.  A.  Cotefia  e  lapittura-, 

chefifaper  infegna  delle  Camere  Lecande  j  c» 

ilelle  Botteghe  di  S.  Marcoin  Rialto  a  Venetia: 

tc  nuper  Spanhemius,  vir  elcgantia  ftylijnon 

miniisquam  cruditioncfpedabilis ,  exOui- 

dio  &  Seruio  ,  alijfque  ,  ipfi  A.  Auguftino 

tuccinat  Differt.  III.  pag.  225.  dc  Prasft.  & 

Vfu  Numifm.  cuius  verbis  ,  de  amici ,  pras- 

ftantifquc  viri  aliucinationc ,  ita  notatiuncu- 

-lam  hahcconcludam,  Vnde  nollem  amicijji-. 

'  fnum  VJruTn-if^  optime  de  hac  antiqmtate  meri- 

tum  5  ac  vlterius  in  dies  meriturum  ,  vulgata 

illo  errore  deceptumt  dcpidas  in  vctufti  Nafo- 

iiiorum  Sepukhri  zophoro  Nercidcs  -,  fu- 

perne  mulieres  ,  infrd  pfces ,  ad  Sirenes  detor-' 

fiffe .  Alios  geminos  cum  cadem  Sirenarum 

fbrmalapidcs,eadcmque  diftributione  ^do 

qua  Seruius  ,  vt  nempe  ,  •vna  vnce  ,  altera  ti- 

biis ,  alta  lyra  caneref ,  ex  prvcditilo  Mufco 

tranfcribere  facultas  c/ret  i  fcd  nc  nimius  vi- 

dcar,  in  rc,  cuius  nuila  iam  controucrfia  efte 

potcft  5  idcirco  ad  alia  me  confrram  . 

Ad  pag.  585.  D.  Rufticum  ilhim  pileatum 
cum  afino ,  ad  aliquam  ominis  Adiaci  ab 
Augufto  conicdi  fignificationem  dubitantcr 
retulimus  ;  id  fi  longc  petitum  videatur  ;  af- 
piccLcdor  in  mca  haclucerna  fi6lili,a§reftis 
viri,atque  cx  Grajcia,  vt  pilcusindicat,afinii 
agcntisjimaginc;  ^"""^ 

vthinc  fortaflc  ti- 
bipcrfuadeas.co- 
mune  illud  fuifTe 
aliquandoartifici 
busargumentum; 
nimauis,temcro 
&cafuidcucniffc, 
quod  non  moror . 


d  Puteo  .  E'<tat  in  Hortis  Pontificjjs  Vaticanif 

A  propofito  tandcm  egredi  concedatur , 
vt  loanncm  Triftanum  noftrx  opinioni  iiu 
pluribus  contrarium  ,  femel  adhuc  itcrum- 
quc  refellamus  .  Is  in  Comment.  Philippi 
patris  to.  II.  pag.  558.  afFcrens  hanc  infcri- 
ptionem  Gruteri  pag.  CCCXXI.  5 
ANTONIAE-  BONOSAE-  VIXIT-  ANN 
XXXVIII-AVRELIO-COSTANCIO-EQJL 
DEC  •  COL  •  VIMIN  •  VIXIT •  ANN •  VI 
V'  ANTONIO  ♦  VICTORI-  MIL-  LEG^  VI 
VICTRICIS^FRVM- VIXIT-ANN^XVIII 
P-ANTONIVS-SVPER-INFELIX^PATER 
ex  P.ANTONIOillo  lcgionis  FRVMEN- 
TARIO ,  cuius  muneris  tot  excmpla  fuppe- 
tunt  ,  inccgram  iqgionem  Frurnentariam_> 
abfque  excmplo  cdnfticuir.  Potiflima  tamera 
culpa  cft  pencs  lofcphum  Scaligerum,qui  in 
Indice  Opcris  ita  intellexit,  &  ab  alijs  com- 
munibus  appellationibus  legionis  fext£  Vi- 
flricts ,  fcgrcgauit 

Leg.Vl.ViarixFrum.CCC.L'XXl.')TyX\X.7 
c6  imprudcntiiis,  qu6  fecunda  ifta  infcriptio 
pag.  DXXX.  7  ita  fe  habet ; 

T-AVRELIO^PIO 
MIL  •  LEG^  VI-VICTR- 

FRVMENTARIO 

VIXIT  •  ANNIS  •  XLVII 

MILITAV  •  ANN  •  XXV 

AVRELIVS-  VERECVNDVS 

H     ♦     B    •    M     •     F 

nec  proinde  legioni ,  fed  tantiim  militi ,  ap- 

pellatio  FRVMENTARII   conuenire  po- 

tcft,  vt  dcalijs  fimilibus,  cx  Grutcrianis,  ac 

noftris  pag.  54.  c  afleruimus. 

Rurfus  in  poftrema  Tomi  Il.pagina,  &  poft 
nummum  ^miliani,  diuturnitatcm  BcIIi  Da- 
cicl ,  quam  fex  annis  conclufimus  fol.  2  79.  e 
eo  comprehenfo  qui  intcr  primam  &  fecun- 
dam  cxpeditionem  intercefferat ,  ipfe  .ad  dc- 
cenniumprorogat,  quafi  de  Troiano,  vel 
Vcicnte  loqucrctur . 


RARE 

Fouo 


66-5 


■v  ■■J 


; !  ■ ' 


-)  « 


f    ''* 


^QJ^